Book Title: Bhagwati Sutra Part 07
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009317/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a . phphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphphe Booooooooooooooooooo jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAjaciracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam shrii-bhgvtiisuutrm| BHAGAVATI SUTRAM (saptamo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAnipaNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH rAjakoTanivAsI aSThizrI-zAmajIbhAI-velajIbhAI-vIrANI tathA kaDavIyAI-vIrANI smAraka TrasTa-tatpradatta-dravyasAhAyyena a. bhA0 zve. sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH / zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH . mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH dhIra saMpat vikrama saMvat IsavIsan 2490 boobbbbbbbbbbooooooooooooooooo prati 1200 2020 1964 mUlyam-rU0 25-0-0 phphphphphphphphphphphphphphphphphphphs Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM? zrI ma. sA. 3. sthAnakAsI. na zAstroddhAra samiti, hai. gareDiyAvA , zrIna sau pAse, sa ra (saurASTra ). Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Samiti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyatrajJAM, jAnanti te kimapi tAn pati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhirvipulA ca pRthvI // 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase paaygaa| hai kAla niravadhi vipula pRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUkSyaH 3. 25300 prathama AvRtti: prata 1200 vIra saMvat : 2490 vikrama saMvata 2020 isavIsana 1964 mudra : maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghI 4il 23, mamahAvAha. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI bhagavatI sUtra bhA0 sAtaveM kI viSayAnukraNikA pRSThAGka 4-15 16-27 27-75 75-93 93-124 125-154 anukramAMka viSaya AThaveM zatakakA AThavAM uddeza 1 AThaveM uddezekA viSayavivaraNa 2 gurvAdikamatyanIkake svarUpakAnirUpaNa 3 vyavahAra ke svarUpakA nirUpaNa 4 karmavandha ke svarUpakA nirUpaNa 5 sAMparAyika karmabandha ke svarUpakA- nirUpaNa 6 karma-prakRti aura parIpaha ke svarUpakA varNana 7 uSNaparIpada ke hetubhUta sUryakA nirUpaNa navacA uddezA 8 navave uddezekA saMkSiptaviSayavivaraNa 9 vandhake svarUpakA nirUpaNa 10 visrasA vandhake svarUpakA nirUpaNa 11 prayogavandha ke svarUpakA nirUpaNa 12 bhaudArika zarIra prayogavandha kA varNana 13 vaikriyazarIra prayogabandhakA varNana 14 vaikriya zarIra gamanAgamanaviSayaka prayogavandhakA varNana 15 AhAraka zarIra prayogavandhakA varNana 16 taijasa zarIra prayogavandhakA varNana 17 kArmaNazarIra prayogavandhakA nirUpaNa 18 audArikAdi bandhoM ke paraspara meM sambandhakA nirUpaNa 19 audArika Adi zarIroM ke dezavandhaka, sarvavandhaka, aura avandhaka ke alpavahutvakA kathana dazavAM uddezA 20 daza uddeze kA saMkSiptavipayavivaraNa 21 zIla zrutAdikA nirUpaNa 22 ArAdhanAkA nirUpaNa 155-160 160-161 162-180 181-228 128-282 282-320 321-347 347-361 362-372 373-411 412-436 436-445 446-463 448-463 464-488 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 489-493 494-512 513-515 515-533 533-565 565-573 574-582 583-603 23 pudgalapariNAma kA nirUpaNa 24 pudgalAstikAya ke svarUpakA nirUpaNa 25 lokAkAza pradezakA nirUpaNa 26 karmaprakRti kA nirUpaNa 27 jJAnAvaraNIyAdi karma ke sambandhakA nirUpaNa 28 jIvAdikoM ke pudgala pudgalIkA vicAra navave zatakakA prathama uddezA 29 jambUdvIpa ke svarUpakA nirUpaNa dUsarA uddezA 30 jambUdvIpameM candrasUryAdi jyotiSkakA kathana navave zataka ke tIsare uddezakase tIsa uddezaka 31 ekoruka Adi dvIpavaravizeSa kA nirUpaNa ikatIsavAM uddezA 32 ikatIsaveM uddezekA saMkSiptaviSayavivaraNa 33 azrutvA kevalIke dharmAdilAbhakA nirUpaNa 34 azrutvA avadhikajJAna ke utpAda kA nirUpaNa 35 azrutvA avadhijJAni ke lezyAdi kA nirUpaNa 36 azrutvA kevalIkA varNana 37 zrutyA pratipannAvadhijJAni kA nirUpaNa samApta 604-612 613-616 617-774 674-683 683-709 710-723 724-764 kalAsavAra membaranI saMkhyA tA. 25 -12-13 // 1 30 AdyamurabbIzrI, rU. 5000 thI vadhu rakama bharanAra 27 murabbIzrI, rUA. 1000 thI vadhu rakama bharanAra 133 sahAyaka membare, rUA. 500 thI vadhu rakama bharanAra 586 lAipha membare, rU. 250 thI vadhu rakama bharanAra 49 bIjA naMbaranA junA membare, rU. 150 thI vadhu rakama bharanAra 835 kula membare Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "3 saMvartha naviya nA mAthA ...... zrI vine da ka mA ra vIrA Tche to - * * * . * * * : - * * _* *_ * { .. * - * 1 . tenA ' (dIkSA lIdhA pahelAM zAstrAbhyAsa karatA) janma : piTasudAna sAM. 192 ni va Na khI ca na - (rAjasthAna) phale dI-(rAjasthAna) sa. 2013 vaizAkha vada 12 sAM. 2013 zrAvaNa suda 12 tA. 26-5-17 ravivAra tA. 7-8-57 budhavAra dI kSA Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdyamukhIzrA (sva) zezrI harakhacada kAlIdAsa vAri (sva.) roDa ragajIbhAI mAhanalAla !ha bhANavaDa. amadAvAda 1 vacce kheDelA meATAbhAi zrImAna mUlacacha javAharalAlajI khaDiyA bAjumAM kheDelA bhAI mizrIlAlajI araDiyA 7 ubhelA sauthI nAnAbhAI pUnamacaMda araDiyA W rozrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI sva, zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda. amadAvAda. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + vacce beThelA bhAlAjI kizanacaMdrajI sA. jauharI ubhelA suputra ci. mahetAmacandrajI sA. jaina nAnA - anilakumAra jaina ( dAyattA ) AdhamurabbIzrIe 73 r (sva) zeThazrI zAmajIbhAi velajIbhAI vIrANI-rAjakATa. zeThazrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI zeThazrI rAmajIbhAi zAmajIbhAI vIrANI amadAvAda rAjakoTa. (sva) rozrI dinezabhAi kAMtilAla zAha (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAsa bhAvasAra amadAvAda. amadAvAda. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rav AdhamurabbIzrIe zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakoTa. koThArI haraviMda jecadrabhAI rAjakoTa. : zeThazrI mizrIlAlajI lAlacaMdrajI sA. luNiyA tathA zeThazrI jevatarAjajI lAlacaMdrajI sA. (sva) zeThazrI dhArazIbhAi jIvaNalAla mAsI. sva, zrImAn zeThazrI mukanadajI sA. mAliyA pAlI mAravADa, Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AghamurabbIzrI "Fir sva. zeThazrI harilAla anepacaMda zAha khaMbhAta AmurabbIzrI dAnavIra kramAMka : sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaDA madrAsa, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bA. bra. zrI vinodamuninuM saMkSipta jIvanacaritra A parama vairAgI ane dayAnA puja jevA A puruSane janma vikrama saMvata 12 pi/sudAna (AphrikA) mAM ke jyAM vIrANI kuTuMbane vyApAra Aja divasa sudhI cAlu che, tyAM thaye hato. zrI vinaMdakumAranA puNyavAna pitAzrInuM nAma zeThazrI durlabhajI zAmajI virANu ane mahA bhAgyavAna mAtuzrInuM nAma maNibena vIrANI, banenuM asala vatana rAjakoTa (saurASTra) che. bena maNibena dhArmika kriyAmAM pahele thI ja rUcivALA hatA, paraMtu zrI vinodakuAra garbhamAM AvyA pachI vadhAre daDhayama ane priyadhama banyA hatA, pUrvabhavanA saMskArathI zrI vinodakumAranuM lakSa dhArmika abhyAsa ane tyAga bhAva tarapha vadhAre hovA chatAM teozrIe nenomeTrIka sudhI abhyAsa karI vyavahArika keLavaNuM lIdhelI ane vyApAranI peDhImAM kuzaLatA batAvelI. teozrIe yunAITeDa kiMgaDama, phansa, belajIyama, holenDa, jarmanI, svIjharlenDa, temaja ITAlI, IjIpta vagere dezamAM pravAsa karela. saM. 2009 nA vaizAkha mAsa, sane 153 mAM laMDanamAM rANuM elIjhAbethanA rAjyArohaNa prasaMge teozrI laMDana gayA hatA. kAzimarane pravAsa paNa temaNe karela, deza paradeza pharavA chatAM paNa temaNe koI vakhate paNa kaMdamULane AhAra vAparela nahIM. ugatI AvatI yuvAnImAM teozrIe duniyAnA ramaNIya sthaLe jevAM ke kAzimara, IjIpta ane yuropanAM suMdara sthaLanI mulAkAta lIdhI hovA chatAM teone ramaNIya sthaLe ke ramaNIya yuvatIonuM AkarSaNa thayuM nahIM. e enA pUrvabhavanA dhArmika saMskArane ja raMga hato ane e raMge ja temane te badhuM na gamyu ane turata vatana pAchA pharyA ane sAdhu-sAdhvIjInAM darzana karavAne ThekaThekANe gayA ane temanA upadezane lAbha lIdhe ane vairAgyamAM ja mana lAgyuM. huMDA-kAla avasarpiNine A duSama nAmanA pAMcamA ArAnuM vicitra vAtAvaraNa joI temane kaIka kSebha thato ke turata ja tene khulAse meLavI letA ane tyAga bhAvamAM sthira rahetA. deza-paradezamAM paNa sAmAyika, pratikramaNa, vihAra Adi paccakhANa teo cUkyA nahIM. UMcI keTanI zaiyAne tyAga karI teo sUvA mATe mAtra eka zetaraMjI, eka esIkuM ane eThavA mATe eka cAdara phakta vAparatA ane palaMga upara nahIM paNa bhUmi para ja zayana karatA ane paheravA mATe eka khAdIne leze ane jha vAparatA, kaI vakhate kabaje paheratA, bahu ThaMDI hoya te vakhate sAde garama keTa paherI letA ane muhapatti, pAtharaNuM, rajoharaNa ane be cAra dhArmika pustakanI jheLI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAthe rAkhatA, saMDAsamAM nahIM paNa jaMgalamAM ekAMta jagyAmAM ghaNe bhAge zarIranI azuci dUra karavA jatA, hAlatAM cAlatAM, saMDAsa ane pezAba saMbaMdhImAM jIvadayAnI barAbara jatana karatA hatA. dezamAM ke paradezamAM jyAre temane keInI sAthe maLavAnuM thatuM tyAre temanI sAthe ahiMsAmaya jaina dharmanuM svarUpa prakaTa karyA vagara rahetA nahIM. dIkSArthIone jaladI dIkSA levAnI preraNA karatA ane ema ja kahetA ke jIMdagIne keI bharose nathI. "asaMvarya nIviyaM mA pamAcA" AyuSya tUTatAM vAra lAgatI nathI, tUTyuM jIvana saMdhAtuM nathI. mATe dharmakaraNImAM samayamAtrane pramAda na karavuM joIe. goMDala saMpradAyanA ghaNAkharA pU munivaro ane pU. mahAsatIjIne tathI boTAda sa pradAyanA pU. AcAryazrI mANekacaMdajI mahArAja ane dariyApurI saMpradAyane zAMta-zAstrajJa pU munizrI bhAyacaMdajI mahArAja zramaNa saMghanA mukhya AcArya zrI AtmArAmajI mahArAja tapamaya jJAnanidhi zAstroddhAraka bA. bra. pU. AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja vagere aneka sAdhusAdhvIonA upadezane temaNe lAbha lIdhela. muMbaImAM saM. 2011 sAlamAM zrI dharmasiMhajI mahArAjanA saMpradAyanA paMDitaratna zrI lAlacaMdajI mahArAjane paricaya thayo. lAlacaMdajI mahArAja pote, saMsArapakSanA traNa putra ane be putrIo ema kula 6 balake AkhA kuTuMbe saMyama aMgIkAra karela, te jANuM temane addabhUta tyAga bhAvanA pragaTa thaI ke je kadI kSaya pAmI nahIM. A pahelAM teo jyAre mAtApitAnI sAthe pUjya AcArya zrI mANekacaMdajI mahArAjanA darzane beTAi gayelA tyAre temanA upadezanI je asara thaI te paNa mukhya asara pahelI hatI ane bIjI asara te pUjya lAlacaMdajI mahArAjanA sahakuTuMbanI dIkSA e hatI. A beu prasaMge pUrva bhavanI bAkI rahelI ArAdhanAne pUrI karavAnA nimittarUpa hoine vakhate vakhata teo mAtA-pitA pAse dIkSAnI AjJA mAgatA hatA ane tene javAba temanA pitAzrI taraphathI eka ja hatuM, je haju vAra che samaya pAkavA dIe, jJAnAbhyAsa vadhAro. saM. 2012 nA aSADa sudI 15 thI zrI vinodakumAre goMDala saMpradAyanA zAstra pU AcAryazrI puruSottamajI mahArAja sAheba pAse verAvaLa cAturmAsa daramyAna khAsa niyamita rIte dIkSAnI taiyArI karavA mATe temanI pAse jJAnA bhyAsa karyo tenI sAthe pU. AcArya zrI puruSottamajI mahArAjanA saMsAra pakSanA kuTuMbI, dIkSAnA bhAvika zrI jasarAjabhAI paNa jJAnAbhyAsa karatA hatA. teoe tyA e nirNaya kare ke AcArya zrI puruSottamajI mahArAja Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAse ApaNe banee dIkSA levI, pahelAM vinodakumAre ane pachI zrI jasarAjabhAIe dIkSA levI, zrI jayarAjabhAInI dIkSA tithi pU. zrI puruSottamajI mahArAja sAhebe saM. 2013 nA jeTha suda 5 ne somavAre mAMgarola mukAme nakkI karI. zrI jasarAjabhAI vinadakumArane rAjakeTa maLyA zrI vinodakumAre zrI jasarAjabhAinI yathAyogya sevA bajAvI, mAMgarola ravAnA karyA ane pite nizcayapUrvaka dIkSA mATe AjJA mAgI paNa teonA pitAzrAnI ekane eka vANI sAMbhaLIne temane manamAM AghAta thaye ane dIkSA mATe temaNe bIje rasto zodhI kADhaye. pUjyazrI lAlacaMdajI mahArAja ane temanA zine paricaya muMbaImAM thayela hato ane tyArabAda kaI vakhata patravahevAra paNa thatuM hate. chellA patrathI temaNe jANela hatuM, je pUjya zrI lAlacaMdajI mahArAja, khIcana gAme pU. AcArya zrI samarthamalajI mahArAja sAheba pAse jJAnAbhyAsa arthe gayA che. pitAne pitAzrInI AjJA (dIkSA mATe) maLe tema nathI ane dIkSA te levI ja che. AjJA vinA kaMI sAdhu munirAje dIkSA Apaze nahIM ane svayameva dIkSA saurASTramAM laIne AcArya zrI puruSottamajI mahArAja pAse javAmAM ghaNuM vina thAze, ema dhArIne teoe dUra rAjasthAnamAM cAlyA javAnuM nakakI karyuM. tA. 24-5-17 saM. 2013 nA vaizAkha vada 10 ne zukravAranA roja sAMjanA mAtuzrI sAthe chelle jamaNuM karyuM. bhojana karI, mAtuzrI sAmAyikamAM besI gayA. te vakhate koIne jANa karyA vagara dIkSAnA vidhromAMthI bacavA mATe ghara, kuTuMba, saurASTrabhUmi ane goMDala saMpradAyane paNa tyAga karI teo khIcana tarapha ravAnA thayA. - zrI vinodamuninA nivedana parathI mAluma paDayu ke tA. 24-5-17 nA roja rAtre ATha vAge gherathI nIkaLI, rAjakeTa jaMkazane jodhapuranI TikiTa lIdhI. tA. 25-5-17 nA savAre 8 vAgye mahesANA pahoMcyA. tyAM aDhI kalAka gADI paDI rahe che, te daramyAna gAmamAM jaIne lagna karavA mATenA vALa rAkhIne bAkInA kaDhAvI nAkhyA ane gADImAM besI gayA. mAravADa jaMkazana tathA jodhapura jaMkazana thaIne tA. 26-5-17 nI vahelI savAre 4 vAgye phaledI pahecyA tyAMthI page cAlIne khIcana upAzrayamAM pahoMcyA ane upAzrayamAM birAjatA munivaronA darzana karyA, vaMdaNA namaskAra karI sukhazAtA pUchI bahAra nIkaLyAM ane pitAnA sAmAyikanA kapaDAM paheryA ane pachI pUjya zrI munivaranI sanmukha sAmAyika karavA beThA, temAM "nAra niyaT ghagvAmi duvi vivigha " nA badale "nAva vava vajuvAni vivi Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivi belyA te zrI lAlacaMdajI mahArAje sAMbhaLyuM ane teozrIe pUchayuM ke "vinodakumAra ! tame A zuM kare che, tene javAba ApavAne badale "kapALe vosirAmi" belI pATha pUre karyo ane pachI vinayapUrvaka be hAtha joDIne bolyA ke "sAheba ! e te banI cUkayuM ane meM svayameva dIkSA laI lIdhI barAbara ja che ane temAM koI pheraphAra thaI zake tema nathI. A sivAya ApazrInI bIjI kaI paNa prakAranI AjJA hoya te pharamAve." te ja divase baporanA zAstrajJa pU munizrI samarthamalajI mahArAja sAhebe zrI vinodakumAra munine pitAnI pAse bolAvyA ane samajAvyA ke "tame eka sArA khAnadAna kuTuMbanA vyakti che. tamArI A dIkSA aMgIkAra karavAnI rIta barAbara nathI, kAraNa ke tamArA mAtA-pitAne A hakIkatathI duHkha thAya ane tethI mArI saMmati che ke rajoharaNanI DAMDI uparathI kapaDuM kADhI nAkho, jethI tame zrAvaka gaNAva ane jarUra paDe te zrAvakane sAthe laI zake, ema traNavAra pU. mahArAjazrIe samajAvelA paraMtu temaNe traNeya vakhata eka ja uttara Apelo ke "je thayuM te thayuM, have mAre AgaLa zuM karavuM te pharamA " zrI vinodamuninA zrI samarthamalajI jevA mahAmuninA praznanA javAba pachI khIcanano caturvidha saMgha vicAramAM paDI gayA ane munizrIo upara saMsArIone kaI paNa prakArane A niSkAraNa humale na Ave te mATe zrI vinodamunine jaNAvavAmAM AvyuM ke "amArI salAmatI mATe tamAre jAhera nivedana bahAra pADavAnI jarUra che " tyAre zrI vinodamunie potAnA hastAkSare nivedana zrI saMgha samakSa prakaTa karyuM, tene sAruM nIce mujaba che - mArA mAtA-pitA mahane vaza thaIne dIkSAnI AjJA Ape tema na hatuM ane "sarva nIviyaM mA umarg" ne AdhAre eka kSaNa paNa dIkSAthI vaMcita rahI zakuM tema nathI, ema mane lAgyuM. zrI lAlacaMdajI mahArAja sAheba vageree mane mArI dIkSA mATe vicArI pachI karavAnuM kahela paraMtu mane samaya mAtrane pramAda kara ThIka na lAge, tethI zrI arihaMta bhagavaMto tathA zrI siddha bhagavaMtanI sAkSIe mArA guru mahArAja samakSa pravrayAne pATha bhaNane mArA AtmAnA kalyANa mATe meM dIkSA aMgIkAra karI che. samAjIne khe khyAla na Ave ke mArI dIkSA kSaNika jussAthI agara gerasamajathI thaI che tethI tathA samAjamAM jainazAsananI prabhAvanA thAya te hetuthI mAre mAre vRttAMta pragaTa kare ucita che. uttarAdhyayana' sUtranA 19 mAM adhyayana parathI mane lAgyuM ke manuSya jIvananuM kharuM kartavya mekSaphaLa ApanArI dIkSA ja che. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chevaTa sudhI meM mArA khApujI pAse dIkSA mATe AjJA mAgI ane te vakhate paNa pahelAMnI jema vAta uDAvI dIdhI ane anaMta upakArI evA mArA khApujI samakSa huM temane kaDaka bhASAmAM paNa kahI zakatA na hatA ane bIjI mAjuthI mane thayuM ke AyuSya azAzvAta che ane AvA uttama kAma mATe mAre jarApaNu pramAda karavA ucita nathI tethI vicArIne A pagaluM layu" che ane mane pUrNa vizvAsa che ke, zrI vIraprabhu mahAvIra svAmInA sakaLa sava mArA A kArya ne anumADhaze ja 'tathAstu " ek rAjakoTamAM-zrI vinAkumAranA gayA pachI pAchaLathI khakhara paDI ke vinAdakumAra kema dekhAtA nathI, eTale tapAsa thavA mAMDI, gAmamAM karyAMya patto na lAgyA. eTale mahAragAma tArA karyAM. kAMcathI satASakAraka samAcAra sAMpaDayA nahIM, arthAt patto maLye ja nahIM, Ama vimAsaNanA pariNAme temanA pitAzrIne be mahinA pahelAMnI eka vAta yAda AvI. ne e hatI ke te vakhate zrI vinedakumAre AjJA mAgelI ke " bApujI ! ApanI AjJA hAya teA A cAturmAsa khIcana ( rAjasthAna ) jAuM, kAraNa ke khIcanamAM pU. guru mahArAja zrI samamalajI mahArAja ke jeo siddhAMta vizAra che ane ekAMtavAdanA pUrA jANakAra che, te tyAM birAjamAna che. jezrI pAse zAstrAbhyAsa karavA mATe pU. lAlacaMdajI mahArAja Adi ThANA 4 javAnA che. te mArI icchA paNa tyAM temanI pAse javAnI che " A vAtacItanuM smaraNa temanA pitAzrIne AvavA sAthe teoe paM, pUca'dra chakane peAtAnI pAse kheAlAvyA ane vinAkumAra mATenI peAtAnI ciMtA vyakta karI. paMDitajInuM A vAtane samarthana maLyuM, teozrIe jaNAvyuM ke gheADA samaya pUrve vinedakumAre mArI pAse jANavA mAgyuM hatuM ke, khIcanamAM kevA prakAranI sagavaDa che? Ama mArI sAthe paNa vArtAlApa thayeA hateA. bannenA A pramANe. ekamata thatAM temanA pitAzrIe khIcana tAra karavA sUcanA karI, tA. 26-5-57 nA Toja pRthvirAjajI mAlu khIcana (rAjasthAna) upara tAra karyAM. tA. 28-5-57 nA rAja javAba Avye ke zrI vinAdabhAie khIcanamAM svayaMmaiva dIkSA grahaNa karI che. eTale temanA pitAzrIe rAvabahAdurazrI ema. pI. sAhe, zrI kezavalAlabhAI pArekha ane 5'DitajI pUrNacaMdrajI ka ema traNeyane zrI vinAkumArane pAchA teDI lAvavA mATe khIcana mekalyA. tA. 28-5-57 nA rAja ravAnA thai tA. 30-5-57 nA rAja savAre lAdI sTezane pahoMcyA. teo baLadagADImAM khIcana gayA jayAM sthavira munizrI mahArAja pUjya paMDitaratna zAstra vizArada zrI samamalajI mahArAja Adi ThANA 8 tathA pUjya tapasvI mahArAja zrI lAlacaMdajI mahArAja Adi ThANA ma ma Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 4 birAjatA hatA. kulle sAdhu-sAdhvInI sakhyA aThThAvIsathI trIsanI hatI. pUchaparachanA javAkhamAM zrI vinedamunie kezavalAlabhAi pArekhane kahyuM ke " meM te dIkSA aMgIkAra karI lIdhI che, temAM kAMi pheraphAra thAya tema nathI tame amArA vIrANI kuTukhanA hiteSI che, ane jo sAcA hitaiSI hA te mArA pU khA ane khApujIne mArI have pachInI meATI dIkSAnI AjJA aThavADIAnI aMdara apAvI dyo eTalu ja nihu paNa vi jIva karU zAsana rasI " nI bhAvanAmAM ane Aja divasa sudhInA mArI uparanA upakAranA badalAmAM Agamane anulakSIne mArI e bhAvanA hAya ja ane che ke, mArI dIkSA teonI dIkSAnuM nimitta mane ane mArA mAtA-pitA sadgatine sAdhe, arthAt mArI sAthe dIkSA lIe. 46 AvA dRDha javAkhanA pariNAme te ja samaye zrI vinaMdakumArane pAchA lai javAnI bhAvanAne niSphaLatA sAMpaDI ane tA. 31-5-57 nI rAtrinA ravAnA thaI, tA. 2-6-57 nA savAre mahA parISaharUpa kSetrane anubhava karI, zrI vineAdakumAranA pitAzrIne tamAma vAtathI vAkepha karyA. thADA vakhatamAM leAdInA zrI sa`ghe pU. zrI hAlacaMdajI mahArAjane ledImAM cAmAsu karavAnI vinatI karI tenA asvIkAra thavAthI sAMgha gamagIna anyA eTale nirNaya phrence ane aSADha suda 13 nA reAja khIcanathI vihAra karI leAdI AvyA. dIkSA pachI aDhI mahinAne AMtare leAdI cAmAsA daramyAna zrI vinAHmunine hAjate javAnI saMjJA thai ane te mATe javA taiyAra thayA eTale temanA gurue kahyu ke khahu garamI che, jarAvAra thAlI jAva eTale zrI vinAna munie rajoharaNa vagerenI pratilekhanA karI te daramyAna na rekI zakAya evI hAjata lAgI tethI pharI AjJA mAgatAM jaNuAvyuM ke mane hAjata bahu lAgI che tethI jAu chuM, jaladI pAche pharIza kALanI gahana gatine duHkhada racanA racavI hatI. Aje ja ekalA javAnA manAva hatA, hamezAM te madhA sAdhuo sAthe maLIne dizAe jatA, hAjatathI meAkaLA thaI pAchA pharatA hatA, tyAM relve lAina upara e gAyeA AvI rahI hatI. bIjI khattuthI Treina pazu AvI rahI hatI, tenI vhisala vAgavA chatAM paNu gAye khasatI na hatI zrI vinedamuninuM hradaya tharatharI uThayu ane mahA anupAe muninA hRdayamAM sthAna lIdhuM. hAthamAM rajoharaNu laI jAnanA jokhamanI paravA karyAM vagara gAyAne bacAvavA gayA, Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAne te bacAvI ja lIdhI. paraMtu A kiyAmAM chakAya jIvanI dayAnA sAdhana bhUta rajoharaNa ke je vinodamunine AtmAthI vadhAre pyAre have, te relve lAIna upara paDI gaye ane zrI vinedamunie te pAcho saMpAdana karavAmAM jaDavAdane siddha karatAM rAkSasI enjinane jhapATe AvyA ane pitAnuM balidAna Apyu. arihaMta... arihaMta evA zabdo mukhamAMthI nIkaLyA ane zarIra tUTI paDayu. raktapravAha chUTI paDe ane thoDA ja vakhatamAM prANAMta thaI gaye badhA leke kahevA lAgyA ke gaurakSAmAM munizrIe prANa ApyAM, aMtima samaye munizrInA caherA para bhavya zAnti ja dekhAtI hatI. haMmezA teo je tarapha hAjate jatA hatA te tarapha phaledIthI kiraNa tarapha javAnI relave lAIna hatI A lAIna upara relave sattAvALAoe phATaka mUkela nathI ane tyAM rasto paNa che, eTale pazuonI avarajavara hoya ja che ane vakhato vakhata tyAM Dhera relvenI haDapheTe caDI javAnA prasa ga bane che. phalerI saMghe A durghaTanAnA khabara rAjaTa, TelIphonathI ApyA. je vakhate TelIphena Ave te vakhate vidamuninA pitAzrI bahAra gayA hatA ane mAtuzrI maNibena sAmAyika pratikramaNamAM beThAM hatAM, mAtra eka nokara ja gharamAM hatuM ke jeNe Teliphona uThAvyuM paNa te kAMI TelIphenamAM hakIkata samajI zake nahIM ane sAcA samAcAra moDA maLyA. spezyala henathI phalerI pahoMce te pahelAM agnisaMskAra thaI ga. sUcanAne TelIphena aDadhI kalAka meDo pahoMcyA. je sadeze samayasara pahoMcyuM hota to mAtA-pitAne zrI vinodamunine zabarUpe paNa cahere jevA ane aMtima darzanane prasaMga maLatI paraMtu aMtarAya kame tema banyuM nahIM. AthI pleInane pigrAma paDatA mUkvAmAM AvyuM ane mAtA-pitA tA. 14-8-17 nA roja TreIna mAraphata phaledI pahoMcyA, zrI durlabhajIbhAI ane maNibene pUjya tapavIzI lAlacaMdajI mahArAja sAhebanA darzana karyA. A prasaMge zrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebe avasarane pichANane ane dhiMdhanuM ekAeka aikya karIne, zrI vinodamuninA mAtA-pitAnA sAMtvana arthe upadeza zarU karyo jene TUMkAmAM sAra A pramANe che. "have te e ratna cAlyuM gayuM ! samAjane AzAdIpaka olavAI gayo ! jhaTa UgIne AthI game ! have e dIpa pharIthI AvI zake tema nathI" Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vinodamuninA saMsArapaNAnA mAtuzrI maNibenane munizrIe kahyuM ke, bena! bhAvi prabaLa che A bAbatamAM mahApurue paNa hAtha dhoI nAkhyA che ane saune maraNane zaraNa thavuM paDe che te pachI ApaNu jevA pAmara prANInuM zuM gajuM che? have te zeka dUra karIne ApaNe emanA mRtyuno Adarza jaIne mAtra dhIraja dharavAnI rahI pU. zrI samarthamalajI mahArAja sAhebane abhiprAya - prAthamika temaja apakALanA paricayathI mane zrI vinodamuninA viSe anubhava thaye, ke temanI dharmapriyatA ane dharmAbhilASA "jhapkaMkA nAjuvAra no paricaya karAvatI hatI. prApta sAMsarika pracUra vaibhava tarapha temanI ruci daSTigocara thatI na hatI. paraMtu teo vItarAgavANInA saMsargathI vijaya vimukha dharmakAryamAM sadA tatpara ane tallIna dekhAtA hatA. khAsa paricayanA abhAve vairAgya paNa temanI dhArAthI temanI dharmAnurAgitA tathA jIvanacaryAthI kaThina kArya karavAmAM paNa gabharATanA sthAne sukhAnubhavanI vRtti lakSamAM AvatI hatI. zrI vinodamuninA jIvananA be prazno upasthita thAya che teno khulAso karavAmAM Ave che. prazna -temaNe AjJA vagara svayameva dIkSA kema lIdhI? uttara-pAMcamAM ArAmAM bhadrA zeThANInA putra evaMtA (atisukta) kumArane tenI mAtuzrIe dIkSAnI AjJA ApavAnI taddana nA pADI eTale teNe svayameva dIkSA lIdhI tyArabAda bhadrA zeThANIe pitAne kumArane gurune soMpI dIdhA. te ja rAtre teNe bAramI bhikhunI DimA aMgIkAra karI ane ziyALanA parISahathI kALa karI nalIna gulma vimAnamAM gayA tevI ja rIte zrI vinodakumAra svayaM dIkSita thayA. prazna 2-AvA vairAgI jIvane A bhayaMkara parISaha kema Ave? uttara--keTalAka carama zarIrI jIvane maraNAMtika upasarga Avela che. juo-gajasukumAra muni, metAraja(mAtA) muni, kezala muni, kAraNa ke temanI sattAmAM hajAre bhavanAM kama hovA joIe, tyAre temane ekadama mekSa javuM hatuM, te maraNAMtika upasarga AvyA vagara eTalAM badhAM karma kevI rIte khape ? bA. bra. zrI vinedamunine A parISaha AvyuM, je uparathI ema anumAna thAya che ke te ekAvatArI jIva heya. zrI vinodamuninuM vistRta jIvanacaritra judA pustakathI gujarAtI bhASA tathA hindI bhASAmAM chapAyela che temAMthI ahIM sAra rUpe sakSepa karela che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIvItarAgAya mamaH // zrIjainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM vyAkhyAmajJajyAparanAmakam zrI bhagavatI sUtram / (saptamo bhAgaH ) atha aSTamoddezaH prArabhyate / aSTamazatasya aSTamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam - gurupratyanIkAH, gatipratyanIkAH, samUhamatyanIkAH, anukampApratyanIkAH, zrutamatyanIkAH, bhAvamatyanIkAH, vyavahAraH, vyavahArasya phalas, airyApathikaH saparAyikazca vandhaH, airyApathikavandhasya svAmI, airyApathikaM karma vedarahito nIvo vadhnAti, strIpuMnapuMsakapaJcAskRto jIva airyApathikaM karma vanAti, airyApathikakarma sambandhe vikalpAH, AThaveM zataka ke AThavAM uddezaka ATha taka ke isa aSTama uddeze meM jo viSaya varNita huA hai - usakA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai- gurupratyanIka, gatipratyanIka, samUhapratyanIka, anukaMpApratyanIka, zrutapratyanIka, bhAvapratyanIka, inakA kathana / vyavahAra aura vyavahAraphala, airyAvadhikabandha, sAMparAyikacaMdha, tathA aikivandhake svAmI inakA kathana / airyApadhikakarma yadi vedarahita jIva yAMdhatA hai to strInapuMsaka pazcAtakRtAdi jIva bAMdhatA hai kyA ? aisA AmAM zatakanA AThamA uddezaka AThamAM zatakanA AThamAM uddezakamAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM Avyu che, tenuM sakSipta vivaraNa nIce pramANe che-guru pratyenIka, gati pratyanii, samUha atyanI, anupA pratyanI, zruta pratyanI, lAva pratyanI, bhA cha prakAranA pratyenIke! ( virodhIonuM ) kathana. vyavahAra ane vyavahAra phaLanuM kathana. aopathika aMdha, sAMparAyika madha ane ayyapathika baMdhanA svAmInuM kathana, ayyapathika kama be vetarahita jIva mAdhate hoya, te zuM strInapuMsaka pazcAtakRtAdi jIva khAdhe che? evA prazna ane tenA uttara. aryopathika'nA bha 1 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aipithikakarmasambandhe sAdisaparyatrasitAdibhaGgAH, airyApathika karma ki dezAt dezaM badhnAti ' ityAdi praznottaram , sarveNa sarva badhnAti, sAmparAyikakarmavandhasya svAmI, strIprabhRti vadhnAti, strIpazcAtkRtAdiH badhnAti, sAMparAyikaM karma avaghnAt , vadhnAti, bhatsyati, ityAdisambandhe vikalpAH, sAdisaparyavasitAdivikalpAH, sAMparAyikakarma, dezAt dezaM vadhnAti ? karmaprakRtayaH, paripahAH, paripahANAM karmaprakRtiH samavatAraH vedanIyakarmasu samavatAraH, darzanamohanIyakamasu samavatAraH, cAritramohanIyakarmasu samavatAraH, antarAya karmaNi samavatAraH, saptavidhakarmavandhakAnAMparipahAH, aSTavidhakarmavandhakAnAM paripahAH, paividhakarmabandhakAnAM paripahAH, ekaprazna aura uttara, aiyopathika karmake saMbaMdha meM vikalpa / aipithika karma ke saMbaMdha meM sAdi, saparyavasita Adi bhaGga / aipithikakarma ke ekadeza ko ekadeza se jIva bAMdhanA hai ? ityAdi prazna / sarva se sarva ko bAMdhatA hai aisA uttr| sAMparAyika karmabaMdha ke svaamii| strI Adi bhI ise pAMdhate haiM aisA kathana / cI pazcAtkRtAdi jIva sAparAyika karsa ko bAMdhatA hai aisA kathana / sAMparAdhika kameM jIvane bAMdhA hai, bAMdhatA hai, bAMdhegA-ityAdi sambandhameM aneka vikalpa / sAMparAyika karnabaMdhameM sAdi saparyavasita Adi vikalpa / sAmparAdhika karma ke deza ko deza se jIva ghAMdhatA hai ? aisA prazna aura uttara / karmaprakRtiyoM kA parIpahoM kA karmaprakRtiyoM meM samavatAra kA kathana / inakA jJAnAvaraNIya, vedanIya, mohanIya aura antarAya meM samavatAra hotA hai aisA kathana / saptavidhakarma bandhaka jIvoM ke parISahoM kA kathana / aSTavidha karmabandhaka jIvoM ke priiviSayamAM vika95 kathana. airyA pathika karma viSenA sAdi, saparyavasita Adi bhaMga, prazna-"zuM jIva aryApathika karmanA eka dezathI eka dezane bAMdhe che?" uttara-sarvathI sarvane bAMdhe che." sAparAyika karmabaMdhanA svAmInuM kathana, strI Adi paNa te bAMdhe che evuM kathana strIpazcAt kRtAdi jIva sAparAyika karma bAMdhe che, evuM kathana sAMparAyika karma jIve bAMdhyuM che, bAMdhe che ane bAMdhaze ItyAdine anulakSIne aneka vikalpa sAparAyika karmabaMdhamAM sAdi saparyavasita Adi vikalpa. "zuM sAMparAyika karmanA dezane dezathI jIva bAdhe che ?" ane prazna ane tene uttara, karma prakRti, parISahanAM karmaprakRtimAM samavatAranuM-(samAvezanuM) kathana temane jJAnAvaraNIya, vedanIya, mohanIya ane antarAyamAM samavatAra thAya che evuM kathana aSTavidha karmabaMdhaka jIvonA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u 8 uddezAviSayavivaraNam vidhavandhakavItarAgaudamasthasya paripahAH, ekavidhavandhakasayogikevalinA paripahAH, karmavandharahitA'yogikevalinaH paripahAH, jambUdvIpe dUrastho'pi mUryaH kathaM samIpacartI pratIyate, sUryaH sarvatrauva uccatve samAna eva, tejasaH pratighAtAt daravartI bhUtvA'pi samIpavartI pratIyate, tejasaH abhitApAt samIpastho'pi dUrataravartI pratIyate, atItakSetraM prati gacchati ?, ityAdipraznaH, atItaM prakAzayati, ityAdimaznaH, vartamAna kSetra prakAzayati, spRSTakSetra prakAzayati, atItaM kSetramudyotayati, ityAdi. praznottaram , sUryaparispandanaM vartamAnakSetra bhavati, sUryaH spRSTAM kriyAM karoti, kiyA pahoM kA kathana / Savidha karmabandhaka jIvoM ke parIpahoM kA kathana / ekavidha karmavandhaka vItarAga chadmastha jIva ke parISahoM kA kathana / ekavidha baMdhaka sayogI kevalI ke parISadoM kA kathana / karmavandha rahita ayogI kevalI ke parISahoM kA kathana-jambUdvIpa meM dUrastha bhI sUrya samIpa meM rahA huA kyoM pratIta hotA hai aisA prazna / sUrya sarvatra hI U~cAI meM samAna hI hai aisA kathana / teja ke pratighAta se dUravartI hokara bhI sUrya samIpavartI pratIta hotA hai-teja ke abhitApa se samIpastha bhI sUrya dUra taravartI pratIta hotA hai aisA kathana / sUrya atItakSetra ke prati jAtA hai ? aisA prazna-atItakSetra ko prakAzita karatA hai ? aisA prazna-vartamAna kSetra ko prakAzita karatA hai aisA kathana-spRSTa kSetra ko prakAzita karatA hai aisA samAdhAna, atIta kSetra ko udyotita karatA hai aisA uttarasUrya kI parispandarUpa kriyA vartamAnakSetra meM hotI hai aisA kathana-sUrya parIvahanuM kathana. e ja pramANe savidha ane pavidha karmabaMdhaka jInA parISahenuM kathana, ekavidha karmabaMdhaka vItarAga chAstha jIvanA parISahenuM kathana ekavidha karmabaMdhaka sagI kevalInA parISahanuM kathana karmabaMdha rahita agI kevalInA parIvahanuM kathana jaMbudvIpamAM dUra rahelo sUrya zA kAraNe samIpamAM rahele dekhAya che, evo prazna. uttara-"sUrya sarvatra samAna UcAIe ja che. tenA pratighAtathI dUra rahele sUrya paNa samIpamAM hoya evuM lAge che. tejanA abhitApathI samIpamAM rahele sUrya paNa dUra dekhAya che evuM kathana." "sUrya matIta kSetranI ta25 laya che mare ? sevA prasa. " manAta kSetrane sUrya prakAzita kare che khare ? e prazna vartamAna kSetrane prakAzita kare che evuM kathana, pRSTa kSetrane prakAzita kare che evuM samAdhAna atIta kSetrane udyotita kare che e ura-sUryana parispandarUpa kyiA vartamAna kSetramAM thAya che evuM kathana sUrya pRSTa kriyA kare che evuM kathana. "sUrya Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sU kSetramUrdhvaM tApayati ? manuSyottaraparvatAntarvarticandrAdidevaH kimUrdhvalokotpannaH ? manuSyottaraparvatasya vahicandrAdidevaH kimUrdhvalokotpanno'sti ? indrasthAnaM kiyaskAlaparyantam upapAtavirahitaM bhavet ? iti / guvIdimatyanIkavaktavyatA / saptamo dezake sthavirAn prati anyatIrthikANAM pratyanIkatayA prarUpitatvena pratyanIka prastAvAt apTamodeza ke gurvAdipratyanIkAn prarUpayitumAha - 'rAyagihe ' ityAdi / mUlam - rAyagihe nayare jAva evaM kyAsI - gurUNaM bhaMte ! paDucca kai paDiNIyA paNNattA ? goyamA ! tao paDiyA paNNattA, taM jahA --AyariyapaDiNIe, uvajjhAyapaDiNIe, therapaDiNIe / gaIM NaM bhaMte ? paDucca kai paDiNIyA paNNattA ? goyamA ! tao paDiNIyA paNNattA, taM jahA iha logapaDiNIe, paralogapaDiNIe, duhaologapaDiNIe / samUhaM NaM bhaMte ! paDucca kai paDiNIyA paNNattA ? goyamA ! tao paDiNIyAM paNNattA, taM jahA -- kulapaDiNIe, gaNapaDiNIe, saMghapaDiNIe / aNukaMpaM paDucca pucchA ? goyamA ! tao paDiNIyA paNNattA taM jahA--tavaslipaDiNIe, gilANapaDiNIe, sehapaDiNIe / suyaM NaM bhaMte! paDucca pucchA ? goyamA ! taoM paDiNIyA spRSTa kriyA karatA hai aisA kathana / sUrya kitane U~ce tapatA hai aisA prazna 1 mAnuSottara parvata ke bhItara jo candrAdideva haiM ve kyA Urdhvaloka meM utpanna hue haiM | indrasthAna kitane kAlataka upapAta se rahita kahA gayA hai ? aise prazna aura inake uttara | 1 keTalo UMcA tape che ? " eveA prazna mAnuSAntara pavatanI a'dara je candrAdi devA che, te zu UrdhvalokamAM utpanna thayelA ? indrasthAna keTalA kALa sudhI upapAtathI rahita kahyu che ? A praznA ane temanA uttarA A uddezakamAM mApavAmAM AvyA che. Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA ze 8 u 8 sUM 1 pratyanIkasyapa nirUpaNam paNNattA, taM jahA - suttapaDiNIe, atthapaDiNIe, tadubhayapaDiNIe, bhAvaM NaM bhaMte ! paDucca pucchA ? goyamA ! tao paDiNIyA paNNattA, taM jahA -- nANapaDiNIe, daMsaNapaDiNIe, rittapaDiNIe // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe nagare yAvat evam atrAdIt - gurUn khalu bhadanta ! pratItya kati pratyanIkAH prajJaptAH ? gautama / trayaH pratyanIkAH prajJaptAH, tadyathAgurvAdika pratyanIka- dveSI vaktavyatA ' rAyagihe naghare jAva evaM vayAsI ' ityAdi / sUtrArtha - ( rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM gautama ne yAvat isa prakAra se kahA - pUchA - ( gurUNaM bhaMte! paDucca kai paDIyA paNNattA ) he bhadanta / gurujanoM ko Azrita karake kitane pratya nIka kahe gaye haiM ? (goyasA ) he gautama / ( tao paDiNIyA paNNattA) tIna pratyanoka kahe gaye hai ( ta jahA ) jo isa prakAra se haiM ( Ayariya paDiNI, uvajjhAyapaDiNIe, therapaDiNIe ) AcArya pratyanIka upAdhyApratyanIka aura sthavirapratyanIka / (gaNaM bhaMte / pahuca kaha paDiNIyA paNNattA) he bhadanta | gati kI apekSA karake kitane pratyanIka kahe gaye haiM ? ( godhamA ) he gautama! (tao paDiNIyA paNNattA ) tIna pratyanIka kahe Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 bhagavatI sUtre AcArya pratyanIkaH, upAdhyAyapratyanIkaH, sthavirapratyanIkaH, gatiM khalu bhadanta ! pratItya kati pratyanIkAH prajJaptAH ? gautama ! trayaH pratyanIkAH prajJaptAH, tadyathA - ihalokapratyanIkaH, paralokapratyanIkaH, dvidhA lokapratyanIkaH, samUhaM khalu bhadanta pratItya kati pratyanIkAH, majJaptAH ? gautama !, trayaH pratyanIkAH prajJaptAH, tadyathAkulapratyanIkaH, gaNapratyanIkaH, saMghamatyanIkaH, anukampAM pratItya pRcchA ? gautama ! trayaH pratyanIkAH prajJaptAH, tadyathA - tapasvipratyanIkaH, glAnamatyanIkaH, zaikSamatya gaye hai / (taM jahA ) jo isa prakAra se haiM - ( ihaloga paDiNIe, para logapaDiNIe, dahaologapaDiNIe) iha lokapratyanIka, paralokapratyanIka aura ubhayalokapratyanIka | ( samUhaSNaM bhaMte! paDucca kai paDiNIyA paNNattA) he bhadanta ! samUha ko lekara kitane pratyanIka kahe gaye haiM ? ( godhamA ) he gautama! (tao paDiNIyA paNNattA) samUha ko lekara tIna pratyanIka kahe gaye haiM / 'taM jahA ' jo isa prakAra se haiM - ' kulapaDiNIe,gaNapaDiNI, saMghapaDiNIe' kulapratyanIka, gaNapratyanIka aura saMghapratyanIka 'aNukaMpaM paDucca pucchA' he bhadanta ! anukampA ko lekara kitane pratyanIka kahe gaye haiM ? 'goyamA' he gautama ! ' tao paDiNIyA paNNa'tA' anukampA ko lekara tIna pratyanIka kahe gaye haiM ' taM jahA ' jo isa prakAra se hai ' tavassipaDiNIe, gilANapaDiNIe, sehapaDiNIe tapasvI pratyanIka, glAnapratyanIka aura shaikssprtyniik| 'suyaNNaM bhaMte! bhayu atyanI hyA che - ( ta jahA ) te RNu atyanI nIce pramANe che - ( ihaloga paDaNI, paralogapaDiNI, duhaologa paDiNIe ) (1) ghaDaloGa atyanI (2) paraleAka pratyenIka ane (3) ubhayalAka pratyenIka, " ( samUhaNaNaM bhaMte ! paDucca kaha paDiNIyA paNNattA ) De lahanta ! sabhUDunI apekSAe keTalA pratyenIka kahyA che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( tao paDhiNIyA paNNattA - taM jahA ) sabhUDanI apekSAme nIthe amAze yu atyanI hyA che - ( kulapaDiNIe, gaNapaDiNIe, saMghapaDiNIe ) ( 1 ) Na pratyanI, (2) gaNu atyanI ne saMbaMdha pratyanI aNukaMpa pahuMca pucchA ? " De lahanta ! anupAnI apekSAo TA pratyenIka kahyA che ? " atu " goyamA ! " he gautama! " taoM paMDiNIyA paNNattA-ta jaMhA 'pAnI apekSA nIce pramANe trayu atyanI udyA che - " tabassi DiNIe gilANa paDiNIe, seha paDiNIe " tapasvI pratyanI (2) sAna atyanI ane (3) zaikSa atyanI (suyaSNa' bhaMte pucchA) se lahanta ! zrutanI apekSA me TalA 88 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- - - - - prameyacandrikA TIkA za. 8 u. 8 sU 1 pratyanIkasvarUpanirUpaNam 7 nIkaH / zrutaM khalu bhadanta ! pratItya pRcchA ? gautama ! trayaH pratyanIkAH prajJaptAH, tadyathA-sUtra pratyanIkaH, arthapratyanIkA, tdubhyprtyniikH| bhAvaM khalu bhadanta ! pratItya pRcchA ? gautama ! trayaH pratpanIkAH prajJaptAH, tadyathA-jJAnapratyanIkaH, darzanapratyanIka, caaritrprtyniikH| TIkA-'rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI' rAjagRhe nagare yAvat svAmI samavastaH, svAminaM vandituM parpat nirgacchati, vanditvA dharmopadezaM zrutvA pratigatA parSat , tataH pucchA' he bhadanta ! zruta kI apekSA kara ke kitane pratyanIka kahe gaye haiM ? 'goyamA taoM, paDiNIyA paNNattA' he gautama ! zAstra kI apekSA karake pratyanIka tIna prakAra ke kahe gaye haiN| ' taM jahA' jo isa prakAra se haiM / 'suttapaDiNIe, atthapaDiNIe, tadubhayapaDiNIe' zrutapratyanIka arthapratyanIka aura tadubhayapratyanIka 'bhAvaM NaM bhaMte ! paDucca pucchA' he bhadanta ! bhAva ko lekara pratyanIka kitane prakAra ke kahe gaye hai 1 'goyamA' he gautama / 'tao paDiNIyA paNNatA 'bhAva ko lekara pratyanIka tIna prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'nANapaDiNIe, dasaNapaDiNIe, carittapaDiNIe' jJAnapratyanIka, darzanapratya. nIka aura cAritrapratyanIka / dIkArtha-saptama uddezaka meM sthaviroM ke prati anyayUdhikoM ko pratyanIka rUpa se kahA gayA hai / isaliye pratyanIka ke prakaraNa se AThaveM uddezaka meM gurvAdikoM ke jo pratyanIka-dveSI haiM unakI prarUpaNA sUtrakAra karate haiM (rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI ) rAjagRha nagara meM yAvat pratyanI 4aa cha ? "goyamA! " gautama ! (taopAMDaNIyA paNNatA-ta jahA--zrutanI apekSA nIce pramANe traya 42nA pratyanI // cha. " suttapaDiNIe, atthapaDiNIe, tadubhayapaDiNIe " zruta pratyanI matha pratyana bhane tahumaya pratyanI. (bhAva Na bhaMte ! pahucca pucchA) hai mahanta ! mAvanI mayekSA. pratya kSa asaranA 4aa cha ? " goyamA ! " he gItama! " taopaDiNIyo paNNattA-taMjahA " mApanI mapekSA pratyanI traya prAranA 4aa cha. 2i -( nANapaDiNIe, dasaNapaDiNIe, carittapaDiNIe) (1) jJAna pratyanI, (2) dRzana pratyAnI mane (3) yAstri pratyanA.. TIkartha-sAtamAM uddeSakamAM paratIthine sthavirenA pratyenIka (kevI) rUpe prakaTa karavAmAM AvyA che. have A AThamA uddezakamAM sUtrakAre guru AdinA bhatyanI: (pIvidhI)nI 135, 41 " rAyagihe nayare jApa para kyAsI" Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre " zuzrUSamANo namasyan vinayena prAJjalipuTo gautamaH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIvagurUNaM bhaMte ! paDucca kai. paMDiNIyA paNNattA ? ? he madanta ! gurUn dharmatattvoSa - dezakAn khalu matItya Azritya kati kiyantoM pratyanIkAH virudvAcaraNazIlAH prajJaptAH ? pratyanIkamiva pratisainyamitra pratikUlatayA ye vartante te'pi pratyanIkAucyante, bhagavAnAha - ' goyamA ' tao paDiNIyA paNNattA ' he gautama ! trayaH pratyanIkAH gurUNAM virodhinaH prajJaptAH, tAnevAha - ' taM jahA - AyariyapaDiNIe, mahAvIrasvAmI padhAre, mahAvIrasvAmI ko vandanA karane ke liye pariSad AI vandanA karake aura dharmopadeza sunakara ke vaha vApisa A gayI / prabhu se dharmopadeza sunane kI icchAvAle gautama ne prabhu ko donoM hAtha jor3akara namaskAra kiyA aura phira unase isa prakAra se pUchA - ( guru NaM bhaMte! paDucca kai paDiNIyA pannattA ) he bhadanta / guru kI apekSA se kitaneka pratyanIka kahe gaye haiM- dharmopadezakakA nAma guru hai / viruddhAcaraNa zIla kA nAma pratyanIka hai / pratyanIka zabda kA artha pratisainya hotA hai / jaise pratyanIka sainya pratikUla AcaraNa karane vAlA hotA hai usI prakAra jo apane gurujanoM ke prati pratikUla AcaraNazIla hote haiM ve pratyanIka kahe jAte haiM / ihrIM pratyanIkoM ke prakAra jAnane ke liye gautama kA yaha prazna hai - uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama! (tao paDiNIyA pattA) guru kI apekSA lekara pratyanIka tIna prakAra ke kahe 8 rAjagRha nagaramAM mahAvIra prabhu padhAryAM. temane vaMdaNA namaskAra karavAne mATe pariSada nIkaLI. vaMdaNA namaskAra karIne tathA dharmopadeza zravaNu karIne piraSada visarjita thaI tyArabAda dharmopadeza sAMbhaLavAnI IcchAvALA gautama svAmIe mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne,be hAtha joDIne vinayapUrNAMka A pramANe pUcha - "gurUNaM bha'te ! paDucca kai pariNIyA paNNattA ? " he lahanta ! gurunI apekSAe keTalA prakAranA pratyenIka kahyA che ? dharmopadezakane guru kahe che. virUddhAcaraNazIlane pratyenIka kahe che. " atyanI4 " zabdanA artha pratisainya ( harI senA ) thAya che. nevI rIte pratyanIka sainya ( prati sainya ) pratikULa AcaraNa karanArUM hAya che, e ja pramANe gurujanA pratye pratikULa AcaraNa karanArA leAkAne paNu gurupratyenIka kahe che. evA gurupratyenIkAnA prakAra jANavA mATe gautamasvAmIe upayukta prazna pUchyo che. tenA uttara nyAyatA mahAvIra aluche - " goyamA ! " he gautama / " tao paDiNIyA paNNattA " gurunAnI apekSA pratyanI trayu prAznA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 0 8 sU0 1 pratyanIkasvarUpanirUpaNam uvajjhAyapaDiNIe, therapaDiNIe ' tadyathA-AcAryapatyanIkaH, upAdhyAyapratyanIkaH, sthavirapratyanIkaMzca, tatra AcArya:-arthavyAkhyAnakartA, / upAdhyAyaH-sUtradAyakaH, sthavirastu trividhaH-jAti-zruta-paryAyabhedAt , tatra jAtyA sthaviraH paSTivarSajAtavayaskaH, zrutenasthaviraH sthAnAGgasamavAyadharaH, paryAyeNa sthaviro viMzativarSa paryAyaH, eteSAM pratyanIkatA cettham 'jaccAIhiM avanna, bhAsai vaTTai na yAvi uvavAe / ahio chiddappehI, pagAsavAI aNaNulomo // 1 // gaye haiM / arthAt gurujanoM ke virodhI jana ye tIna prakAra ke hote haiM(taM jahA) jaise-(AyariyapaDiNIe, uvajjhAyapaDiNIe, therapaDiNIe) AcAryapratyanIka, upAdhyAyapratyanIka, sthaviraprasyanIka / artha kA jo vyAkhyAna karate haiM unakA nAma AcAye hai| sUtradAtA kA nAma upAdhyAya hai| jAti, zrata aura paryAyake bhedase sthavira tIna prakArakA hotA hai / vaya-avasthAse jo bar3A hotA hai vaha jAti sthavira hai / sATha varSakI avasthAvAlA jAti sthavira kahA gayA hai / sthAnAGgA, samavAthAGga, kA jo pAThI hotA hai vaha zruta sthavira kahA gayA hai / jo 20 bIsa varSa kI paryAya vAlA hotA hai vaha paryAya sthavira haiN| inakI pratyanIkatA isa prakAra se AtI hai jo ziSya jAti Adi ko lekara inakA arthAt gurujanoM kA avarNavAda karatA hai, unakA vinaya nahIM karatA hai unake ahita karane meM Baa cha. saTase hai gurunA virodhImAtra prA2nA khAya che. " ta jahA" pA -" AyariyapaDaNIe, ubajjhAyapaDiNIe, therapaDiNIe" 1 mAyAya pratyenIka, 2 upAdhyAya pratyenIka ane 3 sthavira pratyenIka. arthanuM je vyAkhyAna kare che temanuM nAma AcArya che. sUtradAtAne upAdhyAya kahe che. jAti, zrata ane paryAyanA bhedathI sthavira traNa prakAranA hoya che. umaramAM je moTA hoya temane jAtisthavira kahe che sATha varSanI umaravALAne jAtisthavira kahe che. sthAnAMga, samavAyAMga AdinA je pAThI hoya che temane zratasthavira kahe che. je 20 varSanI paryAyavALA (dIkSAvALA) hoya che, evA sAdhune paryAyasthavira kahe che. temanI pratyunIkatA A prakAre thatI hoya che je ziSya jAti AdinI apekSAe gurujanene avarNavAda kare che, temanA pratye vinaya batAvatuM nathI, temanuM ahita karavA tatpara rahe che, bha2 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI ahavAvi vae evaM, uvaesa parassa dei evaM tu / ____dasavihaveyAvacce, kAyanna sayaM na kuvvaMti' // 2 // chAyA-jAtyAdibhiH avarNa bhApate, vartate-na cApi upapAte 'vinye| ahitaH chidraprekSI prakAzavAdI doSaprakAzakaH' ananulomA 'pratikUla' // 1 // athavA'pi vadedevam upadezaM parasya dadAtyevaM tu / dazavidhavaiyArattyaM kartavyaM svayaM na kurvanti // 2 // gautamaH pRcchati-'gaI NaM bhaMte ! paDucca kai paDiNIyA paNattA ? he bhadanta / trayaH pratyanIkAH mAnuSyatvAdigativirodhinaH prajJaptAH, tAnevAha-' taM jahA-ihalagA rahatA hai, chidroM kI talAza karatA rahatA hai, unake doSoM kA prakAza karatA hai unase hamezA pratikUla hokara calatA hai athavA gurujanoM se yoM bhI kahatA hai ki dUsaroM ke liye upadeza isa prakAra se diyA jAtA hai| gurujanoM kA jo daza prakAra se vaidhAvRttya karanA kahA gayA hai-use ye svayaM nahIM karate haiN| isa prakAra kI ziSyajanoM kI pravRtti unameM pratya. nIkatA pradarzita karatI hai| isa pratyanIkatA ke saMbaMdha se ve ziSya bhI yahAM pratyanIka prakaTa kiye gaye haiN||| 1 // 2 // _____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate hai-(gai NaM bhaMte ! paDucca kaI paDiNIyA paNNattA) manuSyatva Adi rUpa gati ko lekara he bhadanta ! kitane pratlanIka kahe gaye hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (tao paDiNIyA pannattA) sAnuSyatva Adi gati ko Azrita karake pratyanI-mAnuSyatvAdi gati virodhI tIna kahe gaye haiM- (taM temanA chidro zodhyA kare che, temanA dene khUlA pADe che, temanI virUddha vartana rAkhyA kare che, athavA gurujanene ema kahe che ke tamAre bIjAne A pramANe upadeza Apavo joIe, je daza prakAre gurujanenuM vaiyAvRtya kara vAnuM kahyuM che te pramANe te pote vaiyAvRtya karato nathI, A prakAranI ziSyanI je pravRtti hoya to temanAmAM pratyanItA che, tema kahI zakAya che A pratyanIkatAnI apekSAe evA ziSyane paNa ahIM paNa pratyenIka ja kahevAmAM AvyA che. 3 gautabhasvAmI mahAvIraprabhune sevA prazna pUche che -" gai Na bhate ! paDuca kai paDiNIyA paNNattA ? " mahanta ! manuSyatva mAhi35 gatinA apekSA pratyenIka keTalA prakAranA kahyA che? mahAvIra prabhu kahe che - " goyamA / " gautama ! " tao paDiNIyA paNNattA" bhanuSyatva mAhi atinI apekSAe pratyenIka-manuSyatva Adi gati virodhI-traNa prakAranA kahyA che, Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA ze0 8 u08 sU01 pratyanIkasvarUpanirUpaNam "3 " logapaDiNIra, paralogapaDiNIe, duhaologapaDiNIe ' tadyathA - ihalokamatyanIkaH, paralokapratyanIkaH, dvighAto lokapratyanIkaH, tatra ihalokasya pratyakSasya mAnupatvalakSaNaparyAyasya pratyanIko virodhI indriyArthamatikUlakAritvAt paJcAgnitapasvi vad ihalokamatyanIkaH ucyate, paralokasya janmAntarasya pratyanIkaH virodhI indri yArthatatparatvAt paralokapratyanIkaH, dvidhAtolokasya ubhaya lokasya pratyanIkazca steyAdibhirindriyArthasAdhanatatparo dvidhAtolokamatyanIkaH ucyate, gautamaH pRcchatisamUhaM NaM bhaMte ! paDucca kai paDiNIyA paNNattA ? ' he bhadanta ! samUhaM zramaNasamudAyaM khalu pratItya- Azritya kati kiyantaH pratyanIkAH virodhinaH prajJaptAH 1 bhagavAnAha - ' goyamA ! tao paDiNIyA paNNattA ' he gautama ! trayaH pratyanIkAH jahA ) jaise ( ihalogapaDiNIe, paralogapaDiNIe, duhao logapaDiNIe ) ihaloka pratyanIka paralokapratyanIka, ubhayalokapratyanIka, indriyArthapratikUlakArI hone se paJcAgni tApate haiM vaha ihalokapratyanIka hai| tAtparya yaha hai ki- indriyAdika se pratikUla ajJAnamUlaka kaSTAcaraNa karane vAlA jo jIva hai vaha ihaloka pratyanIka hai kyoM ki aisI kriyAeM pratyakSabhUta isa mAnuSa paryAya ke viruddha haiM / indriyoM ke viSayoM meM sadA tatpara rahane vAlA jIva paralokapratyanIka hai corI Adi kukarmoM dvArA indriyoM ke viSaya ko poSaNa karane meM tatpara banA rahane vAlA jIva ubhayaloka - pratyanIka hai| aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM - ( samUhaNNaM aMte ! paDucca kada paDiNIyA pattA ) he bhadanta / samUha ko - zramaNa samudAya ko lekara ke kitane pratyanIka-virodhI kahe gaye haiM ? arthAt zramaNasamudAya ke kitane virodhI kahe gaye haiM- isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ) he " va " iilogapaDiNIe, paraloga paDiNIe, duhaologa paDi* ta jahA 1 IhalokapratyenIka, 2 paralokapratyenIka, 3 ubhayalokapratyenIka. je jIva indriyeAvaDe pratikuLa ajJAnamUlaka kaSTAcaraNa kare che, evA jIvedane ihaloka pratyenIka kahe che, kAraNa ke evI kriyAo pratyakSabhUta A manuSyaparyAyanI virUddha hoya che. 66 NIe dd 11 IndriyeAnA viSayeAmAM sadA pravRtta rahenArA jIva paraloka pratyenIka hAya che. cArI thyAdi kukarmo vaDe indriyAnA viSayene pASanArA jIva ubhayaleka pratyanIka kahevAya che. have gautamaravAmI sAhu pratyenIkanI apekSAe mahAvIraprabhune A pramANe azna pUche che - " samUhaSNa bhate / paDucca kaddU paDiNIyA paNNattA ?" he lahanta ! zramaNu samudAyanI apekSAe pratyenIka ( vidhI ) keTalA prakAra kahyA che ? Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra sAdhusamudAyasya virodhinaH prajJaptAH, tAnevAha-' taM jahA kulapaDiNIe, gaNapaDiNIe, saMghapaDiNIe ' tadyathA-kulapratyanIkaH, gaNapratyanIkA, saMghapratyanIkaH, tatra kulaM cAndrAdikaM, tatsamudAyo gaNaH-koTikAdiH, tatsamudAyaH saMghaH, eteSAM pratyanIkatAcAvarNavAdA (nindA) dibhirbhavati kulAdilakSaNaM cettham - 'ettha kulaM vinneyaM, egAyariyassa saMtaIjA u| tiNha kulANa miho puNa, sAvekkhANaM gaNo hoi // 1 // sabbodhi nANadaMsaNacaraNaguNavihUsiyANa samaNANaM / samudAo puNa saMgho, gaNasamudAo-tti kAUNaM" // 2 // chAyA-atra kulaM vijJeyam ekAcAryasya santatiH yA ca / trayANAM kulAnAM mithaH punaH sApekSANAM gaNo bhavati // 1 // sarvo'pi jJAnadarzanacaraNaguNavibhUSitAnAM zramaNAnAM samudAyaH punaH saMgho gaNasamudAya iti kRtvA // 2 // gautama ! (tao paDiNIyA paNNattA) sAdhusamudAya ke pratyanIka virodhI tIna kahe gaye haiM (taM jahA) jo isa prakAra se haiM (kulapaDiNIe, gaNapaDiNIe, saMghapaDiNIe) kulapratyanIka, gaNapratyanIka aura saMghapratyanIka / cAndra Adi gaccha ko kula kahate haiM aura kuloMke samudAya ko gaNa kahate haiM, aura gaNoM ke samudAyako saMgha kahate haiM so inakI nindA Adi karane se karane vAle jIva meM pratyanIkatA AtI hai, kula AdikA lakSaNa isa prakAra se kahA gayA hai eka AcArya kI saMtati kA nAma kula hai| tIna kuloM ke samUha kA nAma gaNa hai| tathA jJAna-darzana aura cAritra guNa se vibhUSita hue zramaNoM ke samUha kA nAma saMgha athavA gaNa samudAya ko saMgha kahate haiM / mahAvIra prabhunA utta2-"goyamA" ra gautama ! " tao paDiNIyA paNNatA" sAdhu samuhAyanA pratyanI (virAdhI) ] vA che. " ta jahA" te nae praa| mA pramANe che.-" kulapahiNIe, gaNapaDiNIe, saMghapaDiNIe" 1 kulapratyenIka, 2 gaNapatyanIka ane 3 saMghapratyenIka cAndra Adi gacchane kula kahe che. kulanA samudAyane gaNuM kahe che, ane gaNonA samudAyane saMgha kahe che temanI nindA vagere karanAra jIvane temanA virodhI mAnavAmAM Ave che kula AdinuM lakSaNa nIce pramANe batAvyuM che-- eka AcAryanI saMtatine kula kahe che. traNe kulenA samUhane gaNa kahe che. tathA jJAna, darzana ane cAritra guNathI vibhUSita evA zramaNonA samUhane saMgha kahe che athavA guNa samudAyane paNa saMgha kahe che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premaiyacandrikAza0 TI0 ze08 u0 8 sU0 1 pratyanIkasvarUpanirUpaNam 13 gautamaH pRcchati- aNukaMpaM paDucca pucchA ? ' he bhadanta ! anukampA bhaktapAnAdibhiranugrahaM pratItya Azritya pRcchA praznaH ? tathA ca kiyantaH anukampA pratyanIkAH anukampAyA virodhinaH prajJaptAH, tAnevAha-' taM jahA-tavassipaDijIe, gilANapaDiNIe, sehapaDiNIe' tadyathA-tasvipratyanIkaH, glAnapratyanIkaH, zaikSapratyanIkaH, tatra tapasvinaH kSapaNakasya pratyanIkaH virodhI tapasvipatyanIkaH, glAnasya rogAdibhirasamarthasya pratyanIko-virodhI glAnamatyanIkaH, zaikSasya nUtanapravajitasya pratyanIko virodhI zaikSapratyanIkA ucyate, tatra zikSyate iti zikSA, zikSaeva zaikSaH 'prajJAditvAt svAthai aN navadIkSita ityarthaH / eteSAM hi-paDjIvanikAyAnAm ananukampakatayA tadakaraNA'kAraNAbhyAM ca pratyanIkatA bhavati, gautamaH pRcchati-suyaM NaM bhaMte ! paDucca pucchA' he bhadanta ! zrutaM khalu pratItya Azritya pRcchA agha gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(aNukaMpaM paDucca pucchA) he bhadanta ! bhakta, pAna Adi dvArA anugraha karane rUpa anukampA ko Azrita karake pratyanIka kitane kahe gaye hai ? arthAt anukampA ke virodhI kitane kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (tao paDiNIyA parpaNattA) anukampA ke virodhI tIna kahe gaye hai 'taM jahA) jo isa prakAra haiM 'tavasti paDiNIe, gilANapaDiNIe, seha paMDiNIe' tapasvipratyanIka, glAnapratyanIka, aura zaikSapratyanIka inameM jo kSapaNaka kA virodhI hai vaha tapasvimatyanIka hai, rogAdi ke dvArA asamartha bane hue kA jo virodhI hai vaha glAnapratyanIka hai tathA nUtanadIkSita hue kA jo virodhI hai vaha zaikSapratyanIka hai| 'sughaNNaM bhaMte / paDucca pucchA' he bhadanta ! zruta ke pratyanIka-virodhI kitane kahe gaye va gItamasvAmI manu: 5 / pratyanI viSe prazna pUche cha-"aNukaMpaM paDucca pucchA" mahanta ! 2mADA2, pAya hi dvArA manua 421135 manu. kaMpAnI apekSAe keTalA prakAranA pratyenIka kahyA che ? ta2-"goyamA / " gautama ! " tao paDiNIyA paNNattA-ta' jahA" anukaMpAnA virodhIo traNa prakAranA kahyA che. te traNa prakAre nIce pramANe che-" tavassipaDiNIe, gilANapaDiNIe, sehapaDiNIe" 1 tapasvI pratyanI, plAna pratyenIka ane 3 zaikSapratyenIka, kSapaNukanA je virodhIo hoya che temane tapasvI pratyenIka kahe che, regAdi dvArA zaktihIna banelA sAdhuonA je virodhIo che temane plAna pratyenIka kahe che. navadIkSita sAdhunA virodhIone zaikSapratyenIka kahe che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra praznaH, tathA ca zrutapratyanIkAH kiyantaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-goyamA ! taopaDiNIyA paNNattA' he gautama ! trayaH pratyanIkAH zrutasya virodhinaH prajJaptAH, tAnevAha-'taM jahA-suttapaDiNIe, atthapaDiNIe, tadubhayapaDiNIe' tadyathAsUtramatyanIkaH, arthapratyIka, tadubhayamatyanIkaH, tatra sutrasya vyAkhyeyasya mUlasUtrasya pratyanIko virodhI sUtrapratyanIkaH, arthasya sutravyAkhyAnarUpasya abhidheyasya pratyanIko vidvepI arthapratyanIkA, tadubhayasya sUtrArtho bhayarUpasya pratyanIko vidvepI tadubhayamatyanIkA ucyate, tepA pratyanIkatA cettham " kAyA kyA ya tecciya te ceva pamAyaappamAyAya / mokkhAhigAriyANaM, joisajoNIhi kiM kajjaM ? " // 1 // chAyA-kAyena vacasA ca te caiva pramAdinaH, apramAdinazca / mokSAdhikAriNAM jyotiSkayonibhiH kiM kAryam / ityAdirUpeNa dUpaNodbhAvanarUpA bodhyaa| gautamaH pRcchati-'bhAvaM Na bhaMte / paDucca pucchA?' he bhadanta ! bhAvaM khalu pratItya Azritya pRcchA praznaH ? tathA ca bhAvapratyanIkAH kiyantaH prajJaptAH ? iti praznA, bhagavAnAha-' goyamA! tohaiM ? uttara meM prabhu kahate hai-'goyamA' he gautama ! 'tao paDiNIyA. paNNattA' zruta ke virodhI tIna kahe gaye haiM-'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'suttapaDiNIe, atyapaDiNIe, tadubhayapaDiNIe ' sUtrapratpanIka, arthapratyanIka aura tadubhayapratyanIka jo vyAkhyeya mUlasUtra kA pratyanIka virodhI hotA hai vaha sUtrapratyanIka hai sUtra vyAkhyAnarUpa artha kA abhidheya kA-jo virodhI hotA hai vaha arthapratyanIka hai| sUtra aura artha ina donoM kA jo virodhI-vidveSI hotA hai vaha tadubhaya pratyanIka hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'bhAvaM Na bhaMte ! paDucca pucchA' he bhadanta ! bhAva ke virodhI kitane kahe gaye haiM-uttara gautamasvAmInA prazna-" suyaNNa bhate ! paDuccha pucchA" 7 mahanta ! zrutanA virodhI 8 4aa cha ? uttara--" goyamA ! " gautama ! " tao paDiNIyA paNattA-ta' jahA" Qta pratyanItA nAya premANe traya prazAra hA cha -"suttapaDiNIe atthapaDiNIe, tadubhayapaDiNIe " 1 sUtra pratyanI, 2 artha pratyenIka ane 3 tadubhaya pratyenIka vyAkhyaya mULa sUtranA virodhIne sUtra pratyenIka kahe che. sUtra vyAkhyAnarUpa arthane abhidheyane-je virodhI hoya che tene artha prayanIka kahe che, sUtra ane artha, e banenA virodhIne tadubhaya pratyenIka kahe che. ve. zItabhasvAmI mahAvI2asuna me na pUche cha hai-" bhAvaNa' bhaMte ! pahucca pucchA" mahanta ! bhAvanA virodhI DeTA 4aa cha 1 tn| ttara Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ herdrikA TI0 za0 8 708 0 1 pratyanIkasvarUpanirUpaNam 15 pariNIyA paNNattA' he gautama ! trayaH pratyanIkAH bhAvasya vidveSiNaH prajJaptAH, tAvAha - ' taM jahA - nANapaDiNIe, daMsaNapaDiNIe, carittapaDiNIe ' tadyathAjJAnapratyanIkaH, darzanapratyanIkaH, cAritramatyanIkazca, ayamAzayaH- bhAvaH paryAyaH, sa ca jIvAjIvagataH, tatra jIvasya prazasto'prazastazca tatra mazastaH kSAyikAdiH, aprazastaH- vivakSayaudayikaH, kSAyikAdiH punarjJAnAdirUpo'to bhAvAn jJAnAdIn prati pratyanIkatA ca teSAM mithyAmarUpaNataH, dUSaNato vA bhavati, tathA coktampAyasuttanibaddhaM, ko vA jANai paNIya keNeyaM 2 1 C chAyA kiMvA caraNeNaM tu, dANeNa viNA u havaitti ? " // 1 // -- prAkRtasUtranibaddhaM ko vA jAnAti praNItaM kenedam / kiMvA caraNena tu dAnena vinA tu bhavati iti / / sU0 1 // - meM prabhu kahate haiM - ' goyamA' he gautama! 'tao paDiNIyA paNNattA bhAva ke pratyanIka - vidveSI tIna kahe gaye haiM jo isa prakAra se haiM'nANapaDiNIe daMsaNapaDiNIe, carintapaDiNIe,' jJAnapratyanIka, darzana pratyanIka aura cAritrapratyanIka - tAtparya yaha hai - bhAva nAma paryAya kA hai / yaha paryAya jIva meM bhI hotI hai aura ajIva meM bhI hotI hai / jIva meM prazasta aura aprazasta donoM prakAra kI paryAya hotI hai- kSAyika AdirUpa prazastaparyAya hotI hai, aura vivakSAvaza aprazasta paryAya audayika AdirUpa hotI hai / kSAyika jJAnAdirUpa bhAvoM ke prati pratyanIkatA yahI hai jo inakI mithyAprarUpaNA kI jAtI hai / athavA inameM jo dUSaNa lagAyA jAtA hai vaha bhI inakI pratyanIkatA hai / kahA bhI hai- 'pAyaya sutta ' ityAdi / prAkRtasUtra se racita hue ko bhAyatA alu uDe che-" tao paDiNIyA paNNattA - taM jahA " De gautama / lAva pratyanI (lAva vidveSI) nA nIce pramANe trayu ra hyA che - " nANa paDiNIe, da' saNapaDiNIpa, carittapaDiNIe " 1 jJAnapratyanI ra darzanapratyanI ne 3 yAritra pratyenIka. tenu tApa nIce pramANe che-bhAva eTale paryAya A paryAya jIvamAM pazu hoya che ane ajIvamAM paNu hoya che. jIvamAM prazasta ane aprazasta, e banne prakAranI paryAya hAya che. kSArthika AdirUpa prazasta paryAya hAya che. ane aprazasta paryAya audyArika AdirUpa hAya che kSAyika jJAnAdirUpa bhAve pratyenI pratyenIkatA ( vireAdhI vRtti) eTale ke temanI mithyAprarUpaNA karavI te. athavA emAM je dASa lagADavAmAM Ave che. e paNa tenA pratyenI pratyaniitaa gayA hai. uyAlu che-" pAyaya sutta " ityAdi prAkRta sUtrane Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 reader vyavahAravaktavyatA / gurvAdibhAvAntasya pratyanIkAca apunaH karaNenAbhyutthitAH zuddhimarhanti, zuddhizva vyavahArAd bhavati, ato vyavahAraM prarUpayitumAha- kavideNaM ityAdi / mUlam - kai vihe NaM bhaMte! vavahAre paNNatte ? goyamA ! paMcavihAre paNNatte, taM jahA - Agame 1 sue2 ANA3 dhAraNA4 jiie5| jahA se tattha Agase siyA Aga seNaM vavahAraM paTuvejA / Noya se tattha Agame siyA jahA se tattha sue siyA, suraNaM vavahAraM paTuvejA | No vAse tattha sue siyA jahA se tattha ANA siyA ANAe vavahAraM paTuvejjA | No ya se tattha ANA siyA, jahA se tattha dhAraNA siyA, dhAraNAe NaM vavahAraM pttttvejaa| jo ya se tattha dhAraNA siyA, jahA se tattha jIe siyA, jIeNaM vavahAraM paTTavejjA / icce ehiM paMcahiM vavahAraM paTuvejjA, taM jahA- AgameNaM, suraNaM, ANAe, dhAraNAe, jIeNaM / jahA jahA se Agame sue ANA, dhAraNA jIe tahA tahA vavahAraM paTUvejjA / se kimAhu aMte ! AgamavaliyA samaNA niggaMthA, icceyaM paMcavihaM bavahAraM jayA jayA jahiM jahiM tahA tahA tahiM tahiM aNissiossiyaM sammaM vavaharamANe samaNe niggaMthe ANAe ArAhae bhavai || sU0 2 // " 'chAyA -- katividhaH khalu bhadanta ! vyavahAraH prajJaptaH 1 / gautama ! paJcavidho vyavahAraH prajJaptaH, tadyathA - AgamaH, zrutam, AjJA, dhAraNA, jItam, yathA sa tatra kauna jAnatA hai ? na mAlUma yaha kisane banAyA hai ? dAna se rahita akele cAritra se kyA hotA hai ? || sU0 1 // AdhAre racitane kANu jANe che? zI khakhara te kANe manAvyu che ? dAnathI rahita ekalA cAritrathI zuM vaLe ? " A prakAranI mAnyatAne bhAvapratya nItA uDe he // sU. 1 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 u0 8 sU0 2 vyavahArasvarUpanirUpaNam 17 AgamaH syAt, Agamena vyavahAraM prasthApayet | no ca tat tatra AgamaH syAt, yathA tasya tatra zrutaM syAt, zrutena vyavahAraM prasthApayet no vA tasya tatra zrutaMsyAt, yathA tasya tatra AjJA syAt, AjJayA vyavahAraM prasthApayet | no ca tasya 1 // vyavahAra vaktavyatA // ' kahe NaM aMte / vabahAre pAte' ityAdi / sUtrArtha - 'kavihe NaM bhaMte! vabahAre paNNatte' he bhadanta vyavahAra kitane prakAra ko kahA gayA hai ? ' goyamA ' he gautama | 'paMcavihe vabahAre paNNatte ' vyavahAra pAMca prakAra kA kahA gayA hai ( taM jahA ) jo isa prakAra se hai ' Agame, sue, ANA dhAraNA, jIe' AgamavyavahAra, zrutavyavahAra, AjJAvyavahAra, dhAraNAvyavahAra aura jItavyavahAra' 'jahA se tattha Agame siyA, AgameNaM vavahAra paTTavejjA, No ya se tattha Agame siyA jahA se tattha sue siyA, sueNaM tattha vavahAraM paTTavejA ' isa pAMca prakAra ke vyavahAra meM jaisA vahAM vaha Agama ho, usa Agama se vahAM vyavahAra calAnA cAhiye yadi vahAM para Agama nahIM ho to jaisA vahAM para zruta ho usa zruta se vahA~ para vyavahAra calAnA cAhiye / ' No vA se tat sue siyA, jahA se tattha ANA siyA, aNAe vavahAraM paTTavejjA, No ya se tattha ANA liyA, jahA se tattha dhAraNA siyA, vyavahAra vaktavyatA-- kaviNa bhaMte / vavahAre paNNate " tyAhi sUtrArtha - (kaiviNaM bhaMte / vavahAre paNNatte 1) De lahanta ! vyavahAranA sA aAra hyA che ? (goyamA ) he gautam / (paMcavihe vavahAre paNNatte) vyavahAranA pAMga ahAra hyA che. (tauM jahA) te aAza nIce prabhA, che - (Agame, sue, ANA, dhAraNA, nI) 1 AgamanyavahAra, 2 zrutavyavahAra, 4 jJAnavyavahAra ane 5 jItavya vahAra ( jahA se tattha Agame siyA, AgameNa vavahAra paTTavejjA, No ya se tattha Agame siyA jahA se tatva sue siyA, khueNaM vavahAra paTTavejjA) mA pAMtha prAranA AgamamAMthI jeve tyA te Agama hAya, evA AgamathI tyAMvyavahAra calAvave joIe, jo tyAM AgamanA Azraya laI zakAya tema na hoya te jevuM zruta tyAM DAya mevA zrutathI vyavahAra saavne| lebhe ( No vA se tattha sue siyA, jahA se tattha ANAsiyA, ANAe vabahAra paTTavejjA, No ya se tattha ANAstriyA jA 3 bha 66 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsutre 18 tatra AjJAsyAt, yathA tasya tatra dhAraNAsyAt, dhAraNayA khalu vyavahAraM prasthApayet no ca tasya tatra dhAraNA syAt yathA tasya tatra jItaM syAt, jItena vyavahAraM prasthApayet / ityetaiH paJcabhiH vyavahAraM prasthApayet tathA-bhAgamena zrutena, , AjJayA, dhAraNA, jItena, yathA yathA tasya AgamaH, zrutam, AjJA, dhAraNA, jItam, tathA tathA vyavahAraM prasthApayet, atha kimAhuH bhadanta / AgamavalikA dhAraNAe NaM vabahAraM paTuvejjA ' yadi vahAM para zruta na ho to jaisI vahAM AjJA ho usa prakAra se use vahAM vyavahAra calAnA cAhiye / yadi vahAM AjJA bhI na ho to jisa prakAra se vahA~ dhAraNA ho usa prakAra se vyabahAra calAnA cAhiye / ( No ya se tattha dhAraNA liyA, jahA se tattha jIe siyA, sIe NaM vanaharaM pavejjA ) yadi vahA~ para dhAraNA bhI na ho to jisa prakAra se usake pAsa jIta ho usa jIta se use apanA vyabahAra calAnA cAhiye / ' icceehiM paMcAhiM bavahAraM paTTavejjA' isa taraha ke ina pAMca vyavahAroM dvArA vyavahAra calAnA cAhiye / ' taM jahA - AgameNaM, suraNaM, ANAe, dhAraNAe, jIeNaM, jahA se Agame, sue, ANA, dhAraNA, jIe, tahA tahA, bavahAraM par3avejjA' jaise - Agama se, zruta se, AjJA se, dhAraNA se aura jIta se jaimA jaisA usake pAsa Agama, zruta, AjJA, dhAraNA, jIta ho, vaisA vaisA use vyavahAra calAnA cAhiye / ( se kimAha bhaMte! AganabaliyA samaNA niragaMdhA ) he bhadanta ! se tattha dhAraNA siyA, dhAraNAe NaM vavahAra' paTuvejjA ) le tyAM zrutanA sAdhAra maLe tema na hAtha, te jevI tyAM AjJA hAya te pramANe vyavahAra calAvave joie. jo tyAM AjJAne AdhAra paNa laI zakAya tema na heAya te tyAM jevA prAznI dhAraNA hoya, te pramANe vyavahAra nyAvavo hame ( No ya se tattha dhAraNA siyA, jahA se tattha jIe siyA, jIeNa vabahAra paTTavejjA ) le tyAM dhAraNAnA AdhAra paNa maLe tema na heAya te tyAM je prakAranI jIta hAya, te tane AdhAre potaane| vyavahAra yasAvavo lebhe ( icceehiM pacavivahAra paTTavejjA ) mA ahAranA yAMya vyavahAro dvArA vyavahAra yAtrA lehaye. ( ta jahA~ bhAgameNa, suraNaM, ANAe, dhAraNAe, jIeNaM, jahA jahA se Agame, sue, ANA, dhAraNA, jIe, nahAtA vavahAra paTuvejjA ) prema - sAgabhathI, zrutathI AjJAthI, dhAraNAthI ane jItathI jevAM jevAM tenI pAse Agama zruta, AjJA dhAraNA bhane ta hoya, bhevA mevA tethe vyavahAra asAvavA ho ( se Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 308 sU02 vyavahArasvarUpanirUpaNam zramaNAH nigranthA, ityetaM paJcavidha vyavahAra yadA yadA yatra yatra tadA tadA tatra tatra anizritaM samyag vyavaharan zramaNo nigranthaH AjJAyA ArAdhako bhavati ||suu02 TIkA-kAviheNaM bhaMte ! vavahAre paNNatte ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katividhaH khallu vyavahAraHprajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! paMcavihe vavahAre paNNatte' Agama ke bala vAle zramaNa nirgrantha kyA kahate haiM ? arthAt isa paMcavidha vyavahAra kA kyA phala honA zramaNa nintha kahate haiM ? (icce taM paMcavihaM vavahAraM jayA jayA jahiM jahiM tahA tahA tahiM tahiM aNissovassitaM sammaM vavaharamANe lamaNe niragaMthe ANAe ArAhae bhavaha ) he gautama ! ve aisA kahate haiM ki jahAM jahAM jaba jaba yaha pAMca prakAra kA vyavahAra ucita lage, vahAM vahAM taba taka rAgadveSa kA parihAra karate hue acchI taraha se ina vyavahAroM se apanA vyavahAra calAtA huA zramaNa nirghandha AjJA kA ArAdhaka hotA hai| TIkArtha-gurvAdi se lekara Ava taka ke pratyanIka jana-guruke virodhI jana yadi unake apratyalIka ( guru ke AjJAkArI) bana jAte haiM-aba hama punaH aisA nahIM kareMge-isa taraha se apane Apako taiyAra kara lete haiM to ve zuddhi ke lAyaka bana jAte haiM / vaha zuddhi vyavahAra se hotI hai, isI vyavahAra kI prarUpaNA satrakAra ne isa stra dvArA kI hai-isameM kimAhu bho / AgamabaliyA samaNA niggaMthA ) OM mahanta ! sAmanA . vAlA zramaNa nirga che zuM kahe che ? eTale ke A pAca prakAranA vyavahAranA jyu 20 zrabhara ni ache 1 ( icce ta pacaniha vavahAra jayA jayA jahiM jahi tahA tahA tahi tahi aNissovassita samma vabaharamANe samaNe nigathe ANAe Arohae bhavai ) hai gautama ! teso me 4 cha hai cret ri ryAre jyAre A pAMca prakArane vyavahAra cagya lAge, tyAM tyAM tyAre tyAre rAga Sano tyAga karIne sArI rIte vyavahAra calAvate zramaNa nirgathe AjJAne ArAdhaka hoya che. TIkArca-guru pratyenIkathI laIne bhAva pratyenIka paryaratanA pratyenake ( vizadhAgA) bhanI pratye 25pratyanI ( 1) manI Mya, to tegA zuddhine lAyaka banI jAya che " have huM temane virodha, TheSa Adi karIza nahi " A prakArano nirNaya karI nAkhe che teo apratyenIka banI javAthI zuddhine pAtra bane che. A zuddhi vyavahArathI thAya che. sUtrakAre A sUtramAM te vyavahAranI prarUpaNa karI che. vyavahArane anulakSIne gautamasvAmI mahAvIra Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI he gautama! pazcavidho vyavahAraH prajJaptaH, 'taM jahA - Agame, sue, ANA, dhAraNA, jIe' tadyathA-AgamaH zrutam, AjJA, dhAraNA, jItam, atra vyavaharaNaM vyavahAra iti vyutpattyA mokSAbhilApijIvapravRttirUpaH, taddhetutvAd jJAna vizeSo'pi vyavahAra ucyate, tatra Agamyante paricchidyante nizvayavipayI kriyante arthAH anenetyAgamaH - kevalajJAna - manaH paryavajJAnA - 'vadhijJAna-caturdazapUrva dazapUrvanatra pUrvarUpo bodhyaH tathAvidhAgamena - gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - ' kaivihe NaM bhaMte ! bavahAre paNNatte ' he bhadanta ! jisa vyavahAra se pratyanIkoM kI zuddhi hotI hai vaha vyavahAra kitane prakAra kA kahA gayA hai, uttara meM prabhu kahate haiM ( goMyamA) he gautama ! ( paMcavihe vavahAre paNNatte) vyavahAra pAMca prakAra kA kahA gayA hai / ' taMjahA' jaise -' Agame, sue, ANA, dhAraNA, jIe' Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jIta 'vyavaharaNaM vyavahAraH ' isa vyutpatti ke anusAra mokSAbhilASI jItra kA pravRtti aura nivRtti rUpa jo jJAnavizeSa hai vaha vyavahAra kA hetu honese vyavahArarUpa se kahA gayA hai / ' Agamyante paricchidyante nizcayaviSayI 'kriyante arthAH anena iti AgamaH ' isa vyutpatti ke anusAra jisa se jIvAdika padArtha jAne jAte haiM-nizcaya ke viSayabhUta banAye jAte haiMaisA vaha jJAna Agama hai / aisA AgamarUpa jJAna kevalajJAna, mana:paryaya jJAna, avadhijJAna hai, tathA caturdazapUrvadhArI kA jJAna, daza pUrvadhArI kA alune yA pramANe prazna pUche che - ' kai viheNaM bhaMte ! vavahAre paNNatte ? " huM bhardanta 1 je vyavahAra pratyenIkenI zuddhi thAya che, te vyavahAra keTalA aaranA uhyA che ? mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gautama! 66 1 pacavihe vavahAre paNNatte " vyavahAra pAMtha prAranA udyo che. "ta jahA " te yAMtha prahAro nIce pramANe he - " Agame, sue, ANA, dhAraNA, jIe " Agama 2 zruta, 3 jJAna, 4 dhAraNA ane 5 jIta " vyavaharaNaM vyavahAraH " A vyutpatti anusAra meAkSAbhilASI jIvanuM pravRtti ane nivRtti rUpa je jJAna vizeSa hAya che te vyavahAranA kAraNurUpa hAvAthI tene ja vyavahArUpa kahyu che " Agamyante paricchidyante nizcaya viSayIkriyante arthAH anena iti Agama." mI A vyutpatti anusAra jenA dvArA jIvAdika padArthAne jANI zakAya che jenA dvArA temanA nizcaya karI zakAya che--evu je jJAna te Agama che. evu Agama rUpa jJAna-kevalajJAna mana:paryayajJAna, adhijJAna, tathA cauda pU`dhArInuM jJAna Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za0 8 60 8 sU0 2 vyavahArasvarUpanirUpaNam pravartito jIvapravRttinivRttirUpo vyavahAra AgamavyavahAra ucyate, zrutam AcArAGgAdikam , navAdipUrvANAM ca zrutatve'pi atIndriyArtheSu viziSTajJAnahetutvena sAtizayatvAt AgamavyapadezaH kevalajJAnavat , zrutajJAnena ca pravartitaH pravRttinivRttirUpaH zrutavyavahAra ucyate, tayA AjJA-aticArAn AlocayituM kenacit gItArthasAdhunA svAgItArthaziSyeNa saha anyadezasthitagItArthasAdhusamIpe gUDhArthapadAni prepisAni, tena ca gUDhArthapadavedinA gItArthasAdhunA tadgUDhArthapadAticArazuddhaghartha pratipepitaM prAyazcittamAjJAvyavahAra ucyate, tathA dhAraNA-dravyakSetrakAlabhAvAn vicArya gItArthasAdhunA, jJAna aura nau pUrvadhArI kA jJAna aisA hI AgamarUpa jJAna hai| isa prakAra ke AgamajJAna se pravartita kiyA gayA mokSAbhilASI jIva kA jo pravRtti nivRtti rUpa vyavahAra hai vaha AgamavyavahAra hai| AcArAr3a Adi zruta haiM / yadyapi nau Adi pUrSoM meM bhI zrutatva hai parantu ve atI. ndriya padArthoM ke jJAna meM viziSTa rUpa se hetu hone ke kAraNa sAtizaya mAne gaye haiM-ataH inameM zrutakA vyapadeza na hokara kevala jJAnakI taraha Agama kA vyapadeza huA hai-zrutajJAna se pravartita huA mokSAbhilASI jIva kA jo pravRtti nivRttirUpa vyavahAra hai vaha zrutavyavahAra hai| kisI gItArtha sAdhu ne aticAroM kI AlocanA karane ke liye apane agItArtha ziSya ke sAtha anyadezasthita gItArthasAdhu ke pAsa gUDha arthavAle pada preSita kiye-una gUDhArtha padavedI gItArthasAdhu ke dvArA una gUDhArtha padoM se aticAra jAnakara unakI zaddhi dasa pUrvadhArInuM jJAna ane nava pUrvadhArInuM jJAna gaNAya che. A prakAranA AgamajJAnathI cAlato e mekSAbhilASI jIvana je pravRtti nivRtti 35 vyavahAra che, te vyavahAranuM nAma Agama vyavahAra che. AcArAMga Adi zrata gaNAya che je ke nava Adi pUrvemAM paNa mRtatva che paraMtu teo atIndriya padArthonA jJAnamAM viziSTa rUpe heturUpa hovAne kAraNe sAtIzaya mAnavAmAM AvyA che tethI temanAmAM zratane vyapadeza na thatAM, kevalajJAnanI jema Aga mane vyapadeza thayo che. zrutajJAnathI pravartita thayelA mekSAbhilASI jIvana 2 pravRtti nivRtti rUpa vyavahAra che, te vyavahArane zruta-vyavahAra kahe che. keI gItArtha sAdhue (cheda sUtrane jANakAra) aticArenI AlocanA karavAne mATe pitAnA agItArtha ziSyanI sAthe bIjA dezamAM rahetA gItArtha sAdhunI pAse gUDha arthavALA pada mokalyAM-te gUDhArtha padanA jANakAra gItArtha sAdhue te gUDhArtha pado dvArA aticAra jANIne temanI zuddhine mATe prAyazcitta mokalI dIdhuM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI 22 5 yAdRzAparAdhe yat prAyazcittaM dattaM tad dhAraNayA tAdRze'parAdhe tathAvidhasyaiva mAya zcittasya dAnaM dhAraNA vyavahAraucyate, athavA kacit sAdhuM sarvANi chedatrANi zikSitumasamartha gururyat prAyavittapadaM zikSayet taddvAraNaM dhAraNA ucyate, tathA jIta: - dravyakSetrakAlabhAvApekSayA zArIrika lAvalaM vicArya dIyamAnaM prAyazcitta jIta vyavahAra ucyate, athavA bahubhiH gItArthasAdhubhiH saha parAmRzya pravartito yaH prAyazcittavyavahAro bahubhiranyaizvAnuvartitaH sa jIvavyavahAra ucyate / atha AgamAdipaJca pUrvapUrvasya balavattaratvam uttarottarasya ca nyUnatvaM pratipAdayituM " ke nimitta prAyazcitta bheja diyA so ainA bhejA gayA yaha prAyazcitta AjJA vyavahAra hai / dravya, kSetra, kAla aura bhAva inako vicAra kara ke gItArthasAdhu ne amuka aparAdha ho jAne para jaisA prAyazcitta diyA ho usa prAyazcitta kI dhAraNA karake isI taraha ke aura dUsare aparAdha meM usI prakAra kA prAyazcitta denA so yaha dhAraNa vyavahAra hai / athavA koI guru apane ziSya sAdhu ko cheda sUtroM ko sIkhane ke liye asamartha jAna kara jo use prAyazcinta pada sikhAtA hai so usa prAyazcitta pada kA dhAraNa karanA - yaha dhAraNA vyavahAra hai / dravya, kSetra, kAla aura bhAva inakI apekSA se zArIrika balAbalakA vicAra kara diyA gayA jo prAthacitta hai vaha jIta vyavahAra hai / athavA aneka gItArtha sAdhuoM ke sAtha parAmarza karake pravartita kiyA gayA jo prAyazcitta kA vyavahAra hai, so usa vyavahAra ko jo anya sAdhujana mAnate haiM vaha jIta vyavahAra hai / isa pAMca prakAra ke vyavahAra meM pUrvapUrva ke vyavahAra meM valavattaratA tathA te A rIte mAkalavAmAM AvelA te prAyazcittane AjJA-vyavahAra kahe che dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA vicAra karIne gItA sAdhue amuka doSa karanArane amuka prAyazcitta ApyuM hoya have te prAyazcittanI dhAraNA karIne eja prakAranA evA khIjA doSa karanArane eja prakAranuM prAyazcitta Apavu tenu nAma dhAraNA-vyavahAra che. athavA kai guru peAtAnA ziSya sAdhune eka sUtreA zIkhavAne asamaya mAnIne tene prAyazcitta pada zIkhave che, te te prAyazcitta padane dhAraNa karavuM, tenu nAma dhAraNA vyavahAra che drazya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe zArIrika alAkhalane vicAra karIne je prAyazcitta ApavAmAM AvyuM. hAya tene jItavyavahAra rUpa mAnavAmAM Ave che athavA aneka gItA sAdhuonI sAthe carcA vicAraNA karIne pravRtita karavAmAM Avela je prAyazcittanA vyavahAra che, te vyavahArane paNa jItanyavahAra kahe che. A Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 prameyacandrikA TIkA za0 8 u. 8 sU2 vyavahArasvarUpanirUpamA teSAM vyApAraNe utsargApavAdI Aha-'jahA se tattha Agame siyA, AgameNaM vavahAraM paTTavejjA' yathA yatprakArakaH kevalajJAnAdInAmupayuktAnAyekatamaH kazcit dAnAdivyavahArakAle, vyavahartavye vA vastuni vipaye AgamaH kevalajJAnAdiH syAt bhaveta tatprakArakeNaiva Agamena vyavahAraM prAyazcittadAnAdikaM prasthApayeta pravartayet , Agame'pi paDvidhe kevalenaiva vyavahAraM pravartayet , kevalajJAnasya :avandhyabodhakabAt , tadabhAve tu manaHparyavajJAnena, evaM rItyA pradhAnatarAlAbhe uttarottareNa apradhAneuttara uttara ke vyavahAra meM nyUna calatA hai isa bAta ko spaSTa karane ke liye inake vyApAraNa meM-lagAne meM utsarga aura apavAda ko sUtrakAra prakaTa karate haiM-'jahA se tattha Agame siyA-Agame NaM vavahAraM paDavejjA' pAMca prakAra ke vyavahAra meM se vyavahArakartA ke pAsa jo bhI koI Agama ho usase vaha prAyazcitta dAnAdi vyavahArakAla meM, athavA vyava hartavya vastu ke viSaya meM apanA vyavahAra calAveM-pAMca prakAra ke pUrvokta AgamoM meM se yadi usake pAsa kevalajJAnarUpa Agama hai to usase vaha usa prakAra vyavahAra calAveM, kyoM ki kevalajJAna abandhya bodhaka hotA hai| yadi kevalajJAnarUpa Agama vyavahA ke pAsa nahIM hai aura manaH paryayajJAnarUpa Agama vyavahatA ke pAsa hai to vaha usase usa prakAra kA apanA vyavahAra calAve isa taraha pradhAnatara ke abhAva meM uttarottara apradhAna Agama se vyavahAra calAne kI bAta kI puSTi-'ko pAMca prakAranA je vyavahAra batAvavAmAM AvyA che temAM pUrva pUrvanA (AgaLanA) vyavahAromAM balavattaratA ane uttara uttaranA vyavahAramAM nyUnalatA che. eja vAtane spaSTa karIne temanA upaganI paddhati sUtrakAra nIcenAsUtra dvArA prakaTa 42 cha ( jahA se tattha Agame siyA, AgameNa vavahAra paTTavejjA ) pAMya prakAranA vyavahAramAMthI vyavahAra kartA pAse je kaMI paNa Agama hoya tenI madadathI prAyazcitta devane prasaMga Ave tyAre athavA vyavahartavya vastunA viSayamAM teNe pitAne vyavahAra calAvo joIe pUrvokta pAMca prakAranA AgamAMthI je tenI pAse kevala-jJAnarUpa Agama hoya, to tenA dvArA teNe te prakArane vyavahAra calAvavuM joIe, kAraNa ke kevaLajJAna abagha bedhaka hoya che je vyavahartAnI pAse kevaLa-jJAnarUpa Agama na hoya, paNa manaHparyaya-jJAnarUpa Agama hoya, te teNe tenA dvArA te prakArane pitAno vyavahAra calAvavo joIe A rIte pradhAnatara Agamane abhAve uttarottara a.. dhAna AgamathI vyavahAra calAvavAnI puSTi nIcenA sUtra dvArA karavAmAM AvI che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 24 nApi vyavahAraM sthApayet, tadAha - ' No ya se tattha Agame siyA, jahA se tattha sue siyA, sueNaM vavahAraM paTTavejjA' no ca naiva yadi tasya vyavahartuH tatra vyavahatevyAdauM AgamaH syAt bhavet tadA yathA yatmakArakaM yAdRzamityarthaH, tasya tatra zrutaM syAt tAdRzena zrutenaiva vyavahAra prAyazcittAdikaM prasthApayet ' No vA se tattha sue siga, jahA se tattha ANA siyA, AgAe vavahAra paTTavejjA' no vA naiva yadi tasya vyavahartu tatra vyavahartavyAdau zrutaM syAt tadA yathA yAdRzI tasya vyavahartustatra vyavahartavyAdau AjJA syAt tAdRzyA AjJayaiva vyavahAraM prAyazcittAdikaM prasthApayet pravartayet, 'No ya se tattha ANA siyA, jahA se tattha dhAraNA siyA, dhAraNAe NaM vabahAra paTTavejjA' no ca naiva yadi tasya vyavahartustatra vyavahartavyAdau viSaye AjJA syAttadA yathA yAdRzI tasya tatra dhAraNA syAt tAdRzyA dhAraNayaiva khalu vyava ya se tattha Agame siyA, jahA se tattha hue siyA sueNaM vadavAraM paThavejjA' isa sUtra se hotI hai -sUtrakAra kahate haiM ki vyavahartA ke pAsa vyavahartavya vastu ke viSaya meM yadi Agama nahIM hai, to jaisA usake pAsa zruta ho vaha usase hI usa vastu kA prAyazcitta Adi vyavahAra calAve ( No vAse tattha sue siyA- jahA se tattha ANA siyA ANAe vavahAraM pavejjA ) yadi usake pAsa zruta nahIM hai to vyavahartA ke pAsa prAyazcitta Adi ko calAne ke liye usake vidhAna dene ke liye jaisI AjJA ho-jaisA AjJArUpa vyavahAra ho, usase hI . vaha usa prakAra kA prAyazcitta Adi ke dene kA vyavahAra calAve ' No ya se tattha ANA siyA jahA se tattha dhAraNA siyA, dhAraNAe NaM vavahAraM paTTavejjA' vyavahartA ke pAsa yadi prAyazcitta Adike liye AjJA Noya se tattha Agame viyA, jahA se tattha sue siyA suraNaM vavaddAra paTuvejjA ) sUtrA2 che vyavahartAnI pAse vyavahartavya vastunA viSayabhAM je mAgama na hAya, paNa zrutane sadUbhAva hAya teA, teNe zrutane AdhAre ja te vastunA Ayazcittano vyavahAra yasAvavo lehaye. ( No vA se tattha sue siyA, jahA se tattha ANA siyA ANAe vavahAra paTuvejjA ) le vyavahartAnI pAse zrutaneA saddabhAva na heAya, te prAyazcitta Adi ApavAne mATe tenu vidhAna devAne mATe jevI AjJA hAya-jevA AjJArUpa vyavahAra hAya-tenA dvArA teNe prAyazcitta Adi ApavAnA vyavahAra calAvavA joie. ( No ya se tattha ANA siyA, jahA se tattha dhAraNA siyA, dhAraNAeNaM bavahAra' paTThavebjA ) le vyavaDatAMnI yAse prAyazcita Ahine bhATe bhAjJA3ya Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA TIkA za08 u0 8 sU02 vyavahArasvarUpanirUpaNam 25 hAraprAyazcittAdikaM prasthApayet, 'No ya se tatya dhAraNA siyA, jahA se tattha jIe siyA, jIeNa vavahAra' paTTavejjA' no ca naiva yadi tasya vyavahArakartustatra vyavahartavyAdau dhAraNA spAttadA yathA yAdRzaM tasra tatra jIvaM syAt tAdRzena jIte naiva vyavahAraM prAyazcittAdikaM prasthApayet mavartayeda, uparyuktamupasaMharannAha - 'icceehiM paMcavihAra paTTavejjA, taM jahA- AgameNaM, supaNaM, AvAra, dhAraNAe, jIeNaM' ityetaiH uparyukteH paJcabhiH bhAgama-zrutA sAdhAraNAjotaiH vyavahAra mAyavicAdikaM prasthApayet pravartayet, tAnyevAha-vadyathA Agamena, zrutena, AjJayA, rUpa vyavahAra nahIM hai, to jaidI usake pAsa prAyazcita Adi vyavahAra calAne ke lAyaka dhAraNA ho vaha usase, usa prakAra kA prAyazcitta Adi deveM ( No ya se tattha dhAraNA diyA, jahA se tattha jIe siyA, jIe vavahAraM pavejjA ) yadi vyavahAra karmA ko vyavahartavya Adi meM dhAraNA nahIM hai to jaisA usake pAsa jIta vyavahAra ho, usase hI vaha usa prakAra kA prAyazcitta Adi vyavahAra calAve | aba sUtrakAra usa uparyukta viSaya kA upasaMhAra karate hue kahate haiM ki 'icceehi paMcahi vavahAraM paDavejjA' isa prakAra se ina pAMca vyavahAroM se-Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jIta inase - vyavahartA prAyazcitta Adi ko calAveM / inhIM vyavahAroM ke nAma isa sUtradvArA prakaTa kiye gaye haiM ' taM jahA'AgameNaM, suraNaM, ANAe, dhAraNAe, jIeNaM' / ina Agama, zruta, AjJA dhAraNA aura jIvarUpa vyavahAroM meM se kisI eka se jo jisake pAsa , vyavahAra na hAya, teA prAyazcitta di devAne mATe tenI pAse jevI dhAraNA hoya, te dhAraNA dvArA tethe te astu prAyazcitta Ahi hetuM lehaye. ( No ya se tattha dhAraNA liyA, jahA se tattha jIe siyA, jIe NaM vavahAra paThThavejjA ) je vyavahAra kartAnI pase prAyazcitta Adi devAne mATe dhAraNA na hAya, tA tenI pAse jevA jItavyavahAra hoya evA jItavyavahAra dvArAja teNe prAyazcitta Adi vyavahAra calAve joie. have sUtra upayukta viSayano upamAra 12 4 che - ( icce hi paMcahiM vavahAra' paTTavejjA ) A amaranA yA pAMtha vyavahArathI ( Agama, zruta, AjJA, dhAraNA ane jIta) vyavahartAe prAyazcita Adi vyavahAra ytaavavA te vyavahArAnA nAma A sUtra dvArA sUtrakAre prakaTa karyAM' che( ta 'jahA - AgameNa, sueNaM, ANAe, dhAraNAe, jIvaNaM ) mA bhAgabha, zruta, AjJA, dhAraNA ane chatarUpa vyavahAramAMnA je kAI eka vyavahAra jenI bha 4 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bhagavatI dhAraNayA, jItena, ityetepAmanyatamenetyarthaH iti sAmAnyanigapanamunayA vizeSanigamanamAha-'jahA jahA se Agame, sue, ANA, dhAraNA, jIe. tahA tahA vAhAraM paTTavejjA' rathA yathA yA tasya vyavahArakartuH AgamaH, zrutam , AjJA, dhAraNA, jItaM syAt , tathA tathA tAdona vyavahAra prAyazcittAdikaM prasthApayet pravartayet , gautama etairvyavahataH phalaM pRcchati-' se kimAhU bhaMte ! AgamavaliyA samaNA niggaMthA ? ' he sadanta / tat atha AgAvalikAH prAmANikA uktajJAnavizepavala. vantaH-zramaNAH nizranthAH kelipravRtayaH etaiyabahArakartuH kiM talapAhuH pratipAdayantIti magnaH, bhagavAnAha-veyaM pacavihaM vanahAra japA jayA jahiM nahi, tadA vahA tahiM tahiM aNissioparisayaM sammaM vayaharamANe samaNe niragaMthe AgAe ArAhae savai he gautama ! ityetam uttaravarUpam etaM pratyakSaM paJcavidhaM vyavahAra ho usase prAyazcita Adi kI vyavahA pravRtti karatA rahe yahI bAta isa vizeSa nigalanadhArA satrakAra ne prakaTa kI hai (jahA jahA se Agame sue, ANA, dhAraNA jIpa tahA 2 vavahAraM pttttvejjaa)| ava gautamasvAmI ina pAMca vyavahAroM meM se kisI bhI vyavahAra se vyavahAra calAne vAle ko kyA phalaprApta hotA hai isa bAta ko pUchate haiM-'le kimAtu bhaMte ! AgamavaliyA samaNA niggaMthA' he bhadanta ! AgamayalavATe-Agamapra. mANasAnanerAle-uktajJAnavizeSarUpaphalabAle-zramaNAnidha-kevalIAdi vyavahartAjana-inale vyavahAra karane ko kisa phala kI prApti honA kahate hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'icceya paMcadihaM vavahAraM jayA jayA jahiM jAhi, tahA tahA tahi tahiM aNisilaorisanaM sammaM vavahaH ramANe samaNe niggaMdhe ANAe ArAhae bhavai ' he gautama ! jo zramaNa pAse hoya tenA dvArA vyavahAra kartAe prAyazcitta A vyavahAra calAve sa, merI pAta (5zeSa nizamana daa2| sUtradhAre 548 4ii cha-(jahA jahA se Agame, suSa, ANA, dhAraNA, jIe tahAraM vavahAra paThuvejjA) have gautama svAmI e jANavA mAge che ke A pAca vyavahAremAMnA kaI paNa vyavahArane Azraya laIne vyavahAra calAvana rane kayA phaLanI prApti thAya cha-(se kisAhu bhaMte ! AgamavaliyA samaNA nigaMthA ?) ke mahanta ! AgamabaLavALA (Agamane pramANa mAnanArA) ukta jJAna-vizeSarUpe phaLavALA zramaNa nigraMtha-kevalI Adi vyavahA~ jana-A vyavahAra pramANe vyavaDAra karanArane kayuM phaLa prApta thAya che, ema kahe che ? tanA uttara bhApatA mahAvIra prabhu 4 che-( icceya paMcaviha vavahAra jayA jayA jahiM jahi, tahA tahA tahi tahiM aNissiovassita samma vava Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za0 8 70 8 sU0 3 karmavandhasvarUpanirUpaNam 27 prAyazcittadAnAdirUpaM yadA yadA kAle yasmin yasmin avasare yatra yatra prayojane vA kSetre vA yo ya ucirAstaM vamityarthaH tadA tadA kAle abasare tasmin tasmin prayojanAdau anizritopazritam anizritaiH sarvAMzaMsArahitaH upazritam aGgIkRtam anizritopazritam , athavA nizritaM rAgaH, upazritaM dveSaH tAbhyAM rahitam anizritopazritam , samyag vyavaharan pravartayan zramaNo nimranthaH AjJAyAH jinopadezasyArAdhako bhavati // sU0 2 // krmbndhvktvytaa| AjJArAdhakaca azubhaM karma kSapayati zubhaM vA karma banAtIti vandhaprastAvAt taM prarUpayitumAha- kAviheNaM bhaMte bandhe ityAdi / mUlam-kAvihe NaM bhaMte ! baMdhe paNNate ? goyamA ! duvihe baMdhe paNNate, taM jahA-IriyAvahiyAbaMdhe ya saMparAiyabaMdhe ya, IriyAvahiyaNaM bhaMte ! kamnaM kiM neraio baMdhai, tirikkhajoNio baMdhai, tirivakhajoNiNI baMdhai, maNusso baMdhai, maNulasI baMdhai, devo baMdhai, devI baMdhai ? goyamA ! No neraio baMdhai, jo tirikkhajoNio baMdhai, jo tirikvajoNiNI baMdhA, No nirgrantha ukta svarUpa vAle isa pratyakSIbhUta paMcavidha prAyazcitta dAnAdirUpa vyavahAra bArA jisa jisa avasara meM jisa jisa prayojana meM athavA kSetra meM jo jo ucita hai usa usa ko usa usa avasara meM usa usa prayojanAdi meM sarvAzaMsArahita hokara yA rAgadveSarahita hokara acchI taraha se vyavahAra calAtA hai vaha zramaNa nigrantha-kevalI jinopadeza kA ArAdhaka hotA hai ||suu02|| haramANe samaNe niggathe ANAe ArAhae bhavai ) gautama ! re zrama niya ukta svarUpavALA A pratyakSIbhUta paMcavidha prAyazcitta ApavA rUpa vyavahAra dvArA je je prasage je je prajanamAM athavA kSetramAM je je vyavahAra ucita hoya te te vyavahAranuM te te avasare te te prajanAdimAM bilakula AzaMkA rAkhyA vagara ane rAgadveSa rahita thaIne sArI rIte AcaraNa kare che, te zramaNa nirca tha-kevalI jinapadezane ArAdhaka zame che. e sUtra 2 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhagavatIsUtra devo baMdhai, No devI baMdhai, puvapaDivatrae paDucca maNussA y| maNussIoya baMdhaMti, paDivajjamANae paDDucca maNusso vA baMdhai 1, maNustI vA baMdhai 2, maNussA vA baMdhaMti '3, maNussIo vA baMdhati 4, ahavA saNusso ya maNustI ya baMdhai 5, ahavA maNusso ya maNussIo ya baMdhati 6, ahavA maNussAya, maNustI ya baMdhaMti 7,ahavA maNussAyamaNustIo ya bNdhNtitt| taM bhaMte ! kiM itthI baMdhai, purilo baMdhai, napuMsago baMdhai, itthIo baMdhati, purisA baMdhaMti, napuMsagA baMdhaMti, noitthInopurisa nonapuMsao baMdhai ? goyamA ! No itthI baMdhai, No puriso baMdhai, jAva nonapuMsagA baMdhaMti. puvapIDavannae paDucca ava. gayavedo baMdhati, paDivajjamANae ya paDucca avagayavedo vA, baMdhai, avagayavedA vA baMdhati / jai NaM bhaMte ! avagayavedo vA baMdhai, avagayavedA vA baMdhati, taM maMte ! kiM itthIpacchAkaDo baMdhai 1, purisapacchAkaDo baMdhai 2, napuMsagapacchAkaDo baMdhai3, itthIpacchAkaDA baMdhati 4, purilapacchAkaDA baMdhaMti 5, napuMsagapacchAkaDA baMdhaMti 6, udAhu itthIpacchAkaDo ya, purilapacchAkaDo va baMdhai 4, udAhu itthI pacchAkaDoya NapuMsagapacchakaDo ya baMdhai 4, udAhu purilapacchAkaDo ya, gapuMsagapacchAkaDoya baMdhai 4, udAhu itthI pacchAkaDo ya purisapacchAkaDo ya,NapuMsagapacchAkaDo ya bhANiyavvaMda, evaM ete chanvIsaM 26 bhaMgA bhANiyavA jAva udAhuitthIpacchAkaDAya, purisapacchAkaDA Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 shrefer ter 0 8 u0 8 sU0 3 karmavandhasvarUpanirUpaNam ya, NapuMsagapacchAkaDA ya baMdhaMti ? goyamA ! itthI pacchAkaDo vi, baMdhai 1, purisapacchAkaDo vi baMdhai 2, napuMsagapacchAkaDo vi baMdhai 3, itthIpacchAkaDA vi baMdhaMti 4, purisapacchAkaDA vi baMdhaMti 5, napuMsagapacchAkaDA vi baMdhaMti 6, ahavA itthIpacchAkaDA ya purisapacchAkaDo ya baMdhai 4, jAva ahavA itthI pacchAkaDA, purisapacchAkaDAya, napuMsagapacchAkaDAya baMdhati / taM bhaMte! kiM baMdhI baMdhai, baMdhissai 1, baMdhI baMdhai, na baMdhissai 2, baMdhI na baMdha baMdhissai 3, baMdhI na baMdhai, na baMdhissai 4, na it is, baMdhista 5, na baMdhI baMdhaina baMdhissai 6, na baMdhI nabaMdha baMdhissai7, na baMdhI na baMdhai na baMdhissai 8 ? goyamA ! bhavArisa paDucca atthegaie baMdhI, baMdhai, baMdhissai, atthegaie baMdhI baMdhai na vaMdhissai, evaM taM caiva savvaM jAva asthegaie na vaMdhI na baMdhai, na baMdhissai, gahaNAgarisaM paDucca atthegaie baMdhI, vaMdhai, baMdhissai, evaM jAva atthegaie na baMdhI, baMdhai, baMdhissai, No cetra NaM na baMdhI, baMdhai, na baMdhissai, atthegaie na baMdhI na baMdhai, baMdhissai, atthegaie na baMdhI na baMdhai, na baMdhissai / taM bhaMte! kiM sAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai, sAiyaM apajjavasiyaM baMdhai, aNAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai aNAiyaM apajjavasiyaM baMdhai ? goyamA ! sAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai, jo sAiyaM apajjavasiyaM baMdhai, No aNAiyaM sapajjavaliyaM baMdhai, No aNAiyaM apajjavasiyaM baMdhai / taM bhaMte ! kiM deseNaM desaMbaMdha, deseNaM savvaM baMdhai, savveNaM desaM baMdhai, Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIya savvaNaM savvaM baMdhai ? goyasA ? No deseNaM desaM baMdhai, No deseNaM savvaM baMdhai, No saThaveNaM desaM baMdhai, savveNaM savvaM baMdhai ||suu03|| chAyA--kanividhaH khalu bhadanta ! bandhaH prajJaptaH ? gautama dvividho bandhaH prajJaptaH, tadyathA-airyApathikavandhazca / sAMparAyikavandhazca, airyApathikaM khalu bhadanta | karma ki nairayiko badhnAti, tiryagyoniko badhnAti, niyaMgyonikI badhnAti, manuSyo vadhnAti, mAnupI vadhnAti,devo badhnAti,devI badhnAti ? gautama! no nairapiko badhnAti, karmabandha vaktavyatA 'kaiviheNaM bhaMte ! baMdhe paNNatte' ityaadi| sUtrArtha--(kaivihe NaM bhaMte ! baMdhe SaNNatte ) he bhadanana ! dhaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (godhamA) he gautama ! (duvihe baMdhe paNNatte) baMdha do prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA ) jo isa prakAra se hai-(IriyAvahiyAbaMdhe ya, saMparAiyavaMdhe ya) eka airyApathikayandha aura dUsarA sAMparAyika baMdha-(IriyAvahiyA NaM bhaMte ! kammaM kiM neraio baMdhai, nirikkhajoNio baMdhai) he bhadanta ! aipithika karma kyA nArakajIva bAMdhatA hai yA tithaMca yonikajIva bAMdhatA hai ? (tirikkhajoNiNI baMdhai maNusso vaMdhai, maNustI baMdhai, devo baMdhaha, devI baMdhaha) yA tithaMca strI bAMdhatI hai ? yAmanuSya bAMdhatA hai? yA manuSya strI bAMdhatI hai ? yA deva bAMdhatA hai?(goyamA) he gautama ! airyApathika karma (No neraio baMdhaha, No tirikkhajoNio bhamanya 14tavyatA" kaiviheNaM bhaMte ! baMdhe paNNatte" tyAha sUtrAtha-( kaivihe NaM bhaMte ! baMdhe paNNatte 1) 3 mahanta / 55 tt| 2 // 46 // ch| (goyamA ! ) hai gautama ! (duvihe badhe paNNatte ) madha me 2 // 4( tajahA ) 2 ( IriyAvahiyA baMdhe ya, saparAi ya bayA (1) praryApathi55 bhane (2) sAMpayi madha. ( IriyAvahiyANa bhaMte ! kamma ki neraio vaMdhai, tirakkhajoNio baMdhai) mahanta ! maryApathi: mazu nA24 71 madhe cha ? : tiya yaya nidhei che ? (tirikkha joNiNI badhai, maNusso badhai, maNussI badhai, devo badhai, devI badhai ? ) tiryaMca sI bAMdhe che ? ke manuSya bAMdhe che ke manuSya strI bAMdhe che ke mAMdhe cha 1 vI madhe cha 1 (goyamA !) 3 gautama ! aryApathi: (No neradao badhai, No tirikkhajoNio badhai, No tirikkhajogiNI badhaha, Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyandrikA TIkA za 8 u 8 sU 3 karmabandhasvarUpanirUpaNam 31 no tiryagyoniko badhnAti, no tiryagyonikI badhnAti, no devo badhnAti, no devI vadhnAti / pUrvapratipanakAn pratItya manuSyAzca mAnuSyazca vaghnanti, pratipadyamAnakAn pratItya manuSyo vA badhnAti 1, mAnupI vA badhnAti 2, manuSyA vA badhnanti 3, mAnuSyo vA badhnanti4, athavA manuSyazva, mAnupI ca vadhnAti5, athavA manuSyAzca mAnuSyazca badhnanti 6, athavA manuSyAzca manupI ca vadhnanti 7, athavA manuSyazca baMdhai, No tirikznajoNiNI baMdhaha, No devo baMdhai, No devI baMdhaha, puvva paDiyannae pachucca laNuslA ya gaNulsIo ya baMdhati, pativajjamANae paDDucca maNuslo vA baMdhai ?) mAraka nahIM bAMdhatA hai, tithaMca yoni ke jIva nahIM yAMdhate haiM, tithaMca strI nahIM bAMdhatI hai, deva nahIM bAMdhatA hai devI nahIM bAMdhatI hai, kintu pUrvapratipanna ko Azrita karake manuSya aura manujyastrI yAMdhatI hai| pratipacamAna ko Azrita karake manuSya bAMdhatA hai ? (maNusatI vA baMdhaDa) athavA manuSya strI bAMdhatI hai 2 (maNussA vA yaMdhati 3 maNussIo vA baMdhaMti 4) athavA manuSya bAMdhate haiM 3 athavA manuSyastriyAM bAMdhatI haiM 4 (ahavA maNusto ya maNustI ya baMdhai 5) athavA manuSyaya aura manuSya strI bAMdhatI hai (ahavA maNusso ya maNussIo ya dhaMti 6) athavA manuSya aura manuSyastriyAM bAMdhatI haiM (ahavA -maNussA ya maNussIya baMdhati 7) athavA saba manuSya bAMdhate haiM aura manuSya strI ghAMdhatI hai7,(ahavA-maNussAya maNuslIoya baMdhaMti8) athavA saya manuSya aura saba manuSyastriyAM bAMdhatI haiN| (taM te ! kiM itthI No devo vadhai, No devI badhai, puvvapaDivannae paDucca maNussA ya maNumsIo ya baMdhati, paDivajjamANae paDucca maNussA vA badhai, maNussI vA nadhai ) nA24 bAMdho nathI, tiryacanike bAMdhatA nathI, tiryaMca strI bAMdhatI nathI. deva bAMdhatA nathI, devI bAMdhatI nathI, paraMtu pUrva prattipannanI apekSAe manuSya ane manuSya strI bAMdhe che. pratipadyamAnanI apekSAe manuSya bAMdhe che, (1) manuSya strI bAMdhe che (2) (maNussA vA badhati, maNussIo vA baMdhati ) (3) athavA mnussy| madhi cha, (4) athavA manuSya sImA ma cha, ( ahavA maNusso ya maNussI ya badhai ) (5) AthA manuSya bhane manuSya bhI mAMdha cha, ( ahavA maNusso ya maNussIo ya ba dhai) (6) AthA manuSya bhane manuSya zrI mA cha, ( ahavA maNussA ya maNussIya badhati ) (7) ath| sapA manuSya bhane manuSya zrI rAdhe cha, ( ahavA maNuramA ya maNuspIo ya badhati) (8) athavA saghaLA manuSya ane saghaLI manuSya strIo bAMdhe che Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre kra 1 3 mAnuSyazca vadhnanti / tad bhadanta ! kiM strI badhnAti puruSo vadhnAti, napuMmako vadhnanti, striyo yadhnanti puruSA vadhnanti napuMsakA badhnanti, nokhIno puruSanonapuMsako badhnAti gautama ! no rakhI badhnAti, no puruSo badhnAti, no napuMsako badhnAti yAvat nonapuMsako badhnAti, pUrvapratipannakAn pratItya apagatavedA vadhnanti, pratipadyamAnavAMzca pratItya apagatavedo vA badhnAti, apagatavedA vA vadhnanti / yadi khalu bhadanta ! apagatavedo vA vadhnAti, apagatavedA vA vadhnanti tat bhadanta ! kiM strIpazcAtkRto vadhnAti 1, puruSapazcAtkRto vadhnAti 2, napuMsakabaMdhai, puriyo baMdha, napuMsago vaMdhaha, itthIo vadhati, purisA baMdhaMti, agart vadhati, noitthI, nopuriso nonapuMsao baMdha) he bhadanta / aiafafe karma kyA strI bAMdhatI hai ? yA puruSa bAMdhatA hai ? yA striyA~ bAMdhatI hai ? yA puruSa bAMdhate haiM ? athavA napuMsaka bAMdhate haiM ? tathA no strI, no puruSa, to napuMsaka bAMdhatA hai ? ( goyamA) he gautama! ( go itthI baMdha, No puriso baMdha, jAva No napuMsagA baMdhaMti, puvyapaDivannae paDuca avayavedA baMdhaMti, paDitrajamANae ya paDDacca avagayavedo vA baMdhai, avayavedA vA baMdhati ) airyApathika karma ko na strI bAMdhatI hai, na puruSa bAMdhatA hai, yAvat na napuMsaka bAMdhate haiN| pUrva pratipanna ko Azrita karake vedarahita jIva vAMdhate haiN| pratipadyamAna ko Azrita karake vedarahita eka jIva yA vedarahita sagha jIva bAMdhate haiM / ( jai NaM bhaMte! avayavedo vA baMdha, avayavedA vA baMdhaMti, taM bhate kiM itthI pacchAko baMdha 1, ( ta' bhate ! kiM itthI baMdhai, purimo baMdhai, napuMsago baMdhai, ithio dhati, purisA badhati, napuM sagA badhati, no itthI, no purikho, no napuMsao va'dhai 1) De lahanta ! zu' sairyAya ubha zrI jAMghe che ? } puruSa jAMghe che ? ke napusaka khAMdhe che ? ke strIe bAMdhe che ? ke puruSA bAMdhe che ? ke napusake khAMdhe che ? athavA nA srI, nA puruSa, ne napuMsaka khAdhe che ? (goyamA !) De gautama ! (No itthI baMdhai, No puriso badhai, jAva No napuMsAvadhati putrapaDivannae paDucca avagaya vedA baMdhati, paDivajjamANae ya paDucca avagayavedo vA badhai, avagayavedA vA badhati) maryA pathi ubha strI gAMdhatI nathI, puruSa khAdhateA nathI, ane napuMsakA pantanA upayukta kei paNa jIvA khAMdhatA nathI, paNa pU pratipannanI apekSAe vedarahita jIve! khAMdhe che ane patipadyamAnanI apekSAe vedarahita eka jIva athavA vezvarahita badhAM jIvA ayyapathika kama khAMdhe che. ( jai bhate ! avagaya - vedo vA cadhai, avagaya vedA vA baMdhati ta bhaMte kiM itthI pacchAko baMdha'ti 1, purisapacchAkaDo vadhai 2, napuMsagapacchA kaDho Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 20 8 10 8 sU' 3 karmavandha svarUpanirUpaNama 33 pazcAtkRto vadhnAti 3, strIpazcAtkRtA badhnanti 4 puruSapazcAtkRtA badhnanti 5, napuMsakapazcAtkRtA vadhnanti6, utAho strIpazcAtkRtazca purupapazcAtkRta'ca vadhnAti 4 utAho strIpazcAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca vadhnAti4, utAho purupapazcAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca vadhnAtiH4, utAho svIpazcAtkRtazca puruSapazcAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca bhaNitavyaH8, evamete SaDviMzatiH bhaGgAH paNitavyAH 26 yAvat utAho strIpazcApurisapacchAkaDo baMdhaha, 2, napuMsagapacchAkaDo baMdhai 3, itthIpacchAkaDA baMdhati 4, purilapacchAkaDA baMdhaMti 5, napuMsagapacchAmaDA vi baMdhaMti 6, udAhu ithiyapacchAkaDo tha. purisapacchAkaDo ya vadhai 4, udAhu itthI pacchAkaDo ya, napuslagapacchAkaDo ya baMdhaDa 4) he bhadanta ! jo vedarahita jIva yA vedazniA ke jIva aipithika karma ko bAMdhate haiM to jisake pahile strI vedathA aisA jIva bAMdhatA hai athavA puruSa pazcAtkala jIvajisake pahile purUSa beda thA aisA jIva-usa karma ko rAMdhatA hai ? athavA napuMsaka pazcAtkRta jIva-jisake pahile napuMsaka veda thA-aisA jIva use yAMdhatA hai ? athavA-strI pazcAtkRta jIva, aura puruSapazcatkRta jIva yAMdhatA hai ? athavA jo jIva strIpazcAtkala hai aura napuMsaka pazcAkata hai vaha bAMdhatA hai (udAhu-purisapacchAkaDo ya napuMsagapacchAkaDo ya baMdhai) athavA jo jIva puruSa pazcAtkRta aura napuMsakapazcAtkRta hai vaha bAMdhatA hai 4, (udAhu itthIpacchAkaDo ya. purisapacchAkaDo ya, napuMsagapacchAkaDo ya, bhANiyaca 8) athavA-strIpazcAtkRta, puruSapazcAtkRta jIva yAMdhatA hai ? ( evaM ee chancIsaM bhaMgA 26 jAva udAhu itthIpacchAkaDA baMdhai 3, itthIpacchAkaDA badhati 4, purisapacchAkaDA vadhati 5, napusaMgapacchAkaDA baMdhati 6. udAhu itthI pacchAkaDo ya, purisa panchAkaDo ya badha i 4, udAhu itthI pacchAkaDo ya, napu saga pacchAkaho ya badhai 4 1 ) he mahanta / navahita jIva athavA veda vinAnA che aipathika baMdha bAMdhatA hoya, te para je zrIdavALo jIva hatuM te bAMdhe che ke puruSa-pazcAdbhUta jIva (pUrve je puruSa vedavALe hato e jIva) bAMdhe che ke napuMsaka-pazcAdbhUta jIva (pahelAM je napusaka-davALe hato e jIva) bAMdhe che ? athavA strI-pazcAdbhUta jIva ane puruSa-pazcAdbhUta jIva bAMdhe che " athavA strI-pazcakRta ane napusaka5shvaat 71 mAghe che ? ( uddAhu-purisapacchAkaho ya napu sagapacchAkaDo ya badhai, 4 ) mth1| puruSa 5zvAta mana napusa 5zvAta 21 sAdhe cha ? (udAhu-itthIpacchakaDo ya purisapanchAkaDo ya napuMsaga-pacchAkDo ca bhANiyavvaM 8) mathA sI-pazcAta, puruSa-5zvAta mana nasa4-5 zvAta 4 mAMdhe cha ? ( evaM ee chavvIsa bhaMgA 26, jAva udAhu itthI Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 14 " tkRtAzca, puruSapazcAtkRtAca, napuMsakapAtkRtAzca badhnanti ? gautama! strIpazcAtkRto'pi badhnAti 1, puruSapazcAtkRto'pi badhnAti 2, napusakacAtkRdo'pi badhnAti 3, strIpazcAtkRtApi vata 4, purupapazvA kRtA api badhnanti5, napuMsakapazcAtkRtAapi vadhnanti 6, athavA strIpAtkRta puruSapazcAtkRtazca badhnAtiH 4, evam ete 'caiva paviMzatiH bhaGgA' bhaNitavyAH yAvat athavA strIpazcAtkRtAtha, purupapazcAtka - ya, purisapacchAkaDA ya napuMsagapacchArUDAya ya baMdhaMni) isa taraha se ye 26 bhaMga yAvat athavA strIpAtkRta jIva puruSapazcAtkRta jIva evaM napuMsampazcAtkRta jIva vAMdhate haiM ? yahAM taka jAnanA cAhiye / ( goyamA ) tire ! (itthI pacchAko vi baMdhaha 1, purisapacchAko vibaMdha 2, napuMsagapacchAkaDo vibaMdha 3, itthIecchAkaDA vi baMdhaMti 4, purisapacchAkaDA vi baMdhaMti 5, napuMnagapacchAkaDA vi vaMti 6 ) strIpazcAtkRta jIva bhI airyAdhika karma ko bAMdhatA hai, puruSapazcAtkRta jIva bhI airyApathika karma ko bAMdhatA hai aura napuMsakapazcAtkRta jIva bhI airyApathika karma ko tA hai| tathA strIcAtkRta jIva bhI airyApathika karma ko bAMdhate haiM, puruSapaJcAtkRta jIva bhI airyApathita karmako bAMdhate haiM aura napuMsakapavAkRta jIva bhI airyApaka karma ko bAMdhate haiM 6 | ( ahavA - itthI pacchAkaDo ya purisapacchAkaDo ya baMdhai 7 ) athavA aimA jIva ki jo strI pazcAtkRta aura puruSapAtkRta hai airyApathika karma kA baMdha karanA hai / ( evaM ee chabbIse bhejA bhANiyavvA ) isa prakAra se 26 bhaMga kahanA pacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napu sagapacchAkaDA ya baMdha ti ) 2 rIte 26 bhaMga ( vikalpa ) samajavA chellA bhaMga A pramANe samajavA athavA strI-pazcAtyaMta jIve, puruSa-pazcAtkRtta jIvA ane napuMsaka-pazcAtkRta jIve khAMdhe che? ( goyamA ! ) he gautabha | ( itthIpacchAkaDo vi badhai 1, purisapacchAkaDo vi baMdhaira, napuMsagapacchAkaDo vi ba dhaDa 3, itthIpacchAkaDA vi badhati 4, purisapacchAkaDA bivati 5, napu sagapacchAkaDA vi baMdhati 6 ) zrI pazcAta pa ervApathika kama khAMdhe che, (2) puruSa--pazcAtyaMta jIva paNa airyopathika kama jAMghe che, (3) nacusa4-pazcAta vaya bhairyApathi urbha jAghe che. (4) khI pazcAtyaMta jIve paNa aiopathika madha bAMdhe che. (5) puruSa-pazcAdbhuta jIve paN airyApathika kama khAMdhe che, (6) napuMsaka-pazcAtyaMta jIvA pazu arthApathika athavA mAghe che. ( aivA - itthI pacchAkaDo ya purisa - pacchAkaDe ya baMdhai ) strI-pazcAtkRta ane puruSa pazcAdbhuta heAya evA jIva paNa aiyyapathika ka Ave che. ( evaM ee chatrIsabhaMgA bhANiyA ) pramANe 26 lagavA Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prandrikA TIkA za0 8 u. 8 sU0 3 karmacandravarUpanirUpaNam 35 20mm tAzca napuMsakapazcAtkRtAzca vadhnanti / tad bhadanta / kiM vaddhavAna, vadhnAti, antsyati 1, baddhavAn, vadhnAti na bhantsyati 2, baddhavAn na vadhnAti, bhantsyati 3 baddhacAhiye - (jAva ahavA itvIpacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napuMsa gapacchAkaDA ya baMdhati ) yAvat athavA strI pazcAtkRta jIva, puruSapazcA tkRta jIva aura napuMsaka pazcAtkRta jIva usa airyAvidhika karma ko bAMdhate haiM yahAM taka | ( taM bhaMte ! kiM baMdhI baMdha, baMdhissa 1, baMdhI baMdha na baMdhissa 2, baMdhI na baMdha baMdhissara 3, baMdhI na baMdhaha, na baMdhissa 4, baMdhI baMdhaha, frees 5, na baMdhI baMdha, nabaMdhassa 6, na baMdhI na baMdha, baMdhissaha 7, na baMdhI na baMdha, na baMdhissaha 8) he bhadanta ! usa airyApathika karma ko pahile kisI jIva ne kyA bAMdhA hai ? vartamAna meM vahI jIva use kyA bAMdhatA hai ? bhaviSyat meM vahI jIva kyA use bAMdhegA ? 1, kyA usako kisI ne pUrvakAla meM bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha usako bAMdhatA hai ? bhaviSyat meM kyA vaha usako nahIM bAMdhegA ? 2, pUrva meM ise kisI jIva ne bAMdhA hai, vartamAna meM vaha jIva ise bAMdhatA nahIM hai ? aura Age vaha jIva ise bAMdhegA nahIM ? 3, pUrva meM isako kisI jIva ne bAMdhA hai ? vartamAna meM vahI jIva isako nahIM bAMdhatA hai, Age vahI jIva le. ( jAtra-ahavA itthI pakaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napuMsaga-pacchakaDA ya ba Mdhati ) 26 bhe| lauMga mA pramANe manaze athavA strI-pazcAtkRta lave, puruSa-pazrcAtyaMta jIvA ane napusaka-pazcAtyaMta jIve A ayyapathika kama mAMdhe che. ahI sudhInA 26 bhuMgA samajavA. ( ta' bhave ! ki baMdhI vadha, va dhissai 1, badhI vadha, na vadhassa 2, badhI na badhaivadhii 3, vadhI na vavai, na va dhimsai 4, na baMdhI baMdha, badhirai 5, navavI na vadhai, na vadhissai 6, na baMdhI vadhai, 'dhI na badhai, na vadhissai 8 ) he gaDhanta ! AryA koI jIve bAdhyuM che, vata mAnamAM zu eja jIva te karmAM khAdhe , bhaviSyamAM zuM eja jIva te kama khAdhaze ? (1) zu keAi jIve bhUtakALamA te khAdhyu che, vartamAnamAM zuM e ja jIva te karmAM khAdhe che, bhaviSyamAM zu' eja jIva te ka' nahI chApe ? (2) bhUtakALamAM koi jIve te karma bAdhyu che, vartamAnamA te jIva te karma khAte nathI, ane bhaviSyamA te jIva tene mAdhaze? (3) bhUtakALamAM kAi jIve te bAdhyuM che, vartamAnamAM eja jIva tene khAdhate nathI va dhirasai 7, na zu pAM Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI vAn na vadhnAti, na bhansyati 4 na vadvavAn vanAti, bhantsyati 5 na baddhavAn, vadhnAti, na bhantsyati 6, na vaddhavAn , na badhnAti, bhansyati 7 / na vaddhavAn , na badhnAti, na bhansyati 8 ? gautama ! bhavAka pratItya astyekako vaddhavAn . badhnAti, bhantsyati, astyekako baddhavAn , vadhnAti, na bhansyati, evaM tadeva sarva isako nahIM bAMdhegA 1 4, pUrva meM kisI jIva ise nahIM ghAMdhA hai, vartamAnameM vahI jIva ise bAMdhatA hai, bhaviSyat meM vahI jIva ise bAMdhegA ? 5, pUrva meM kisI jIva ne ise nahIM bAMdhA, vartamAna meM vahI jIva ise bAMdhatA hai, bhaviSyat meM vahI jIva ise nahIM bAMdhegA 6, pUrva meM kisI jIva ne ise nahIM bAMdhA, vartamAna meM vahIM jIva ise nahIM bAMdhatA hai, bhaviSyat meM vahI jIva ise bAMdhegA 7, pUrva meM kisI jIva ne ise nahIM bAMdhA, vartamAna meM bhI vahI jIva ise nahIM bAMdhatA hai, bhaviSyat meM bhI vahI jIva ise nahIM bAMdhegA 18 (goyamA) he gautama ! ' bhavAgariMtu paDucca atthegaie baMdhI, baMdhai, baMdhissai, atthegaie baMdhI baMdhai, na baMdhissai,evaM taM ceva savvaM jAva atthegaie, na baMdhI, na baMdhai, na vaMdhissai' bhavAkarSa (bhavagRhaNA)ko Azraya karake kisI eka jIva ne usa aipithika karma ko bAMdhA hai, vahIM eka jIva use bAMdhatA hai aura vahI eka jIva use bAMdhegA ane bhaviSyamAM eja jIva tene bAMdhaze nahIM? (4) bhUtakALamAM koI jIve zuM te bAMdhyuM nathI, vartamAnamAM eja jIva tene bAMdhe che, ane bhaviSyamAM eja jIva tene bAMdhaze ? (5) bhUtakALamAM zuM kaI jIve te bAMdhyuM nathI, vartamAnamAM eja jIva tene bAMdhe che, ane bhaviSyamAM eja jIva tene nahIM bAMdhe che? (6) bhUtakALamAM zuM koI jIve tene bAMdhyuM nathI, vartamAnamAM paNa eja jIva tene bAMdhatuM nathI ane bhaviSyamAM eja jIva tene bAMdhaze ? (7) bhUtakALamAM zuM koI jIve tene bAdhyuM nathI, vartamAnamAM paNa eja jIva tene bAMdhate nathI ane bhaviSyamAM paNa eja jIva tene bAMdhaze nahIM? 8 (goyA 1 ) gautama / ( bhavAgariMsu paDucca atthegaie baghI, vadhai, baghissai, atyegaie badhI, va dhai, na va dhissai, evaM taceva savya jAva atthegaie na baMdhI, na badhai, na baghissai) mApanI apekSA (mane lavAmA upazama zreNI AdinI prAptithI aryA pathika karma pudgalene grahaNa karavA tenuM nAma bhavAkarSa che) keI eka jIve zaryApathika karma bAMdhyuM hoya che, eja eka jIva tene bAdhe che ane eja eka vava tene bAMdhaze keI eka jIve Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prandrikA TIkA za0 8 0 8 sU0 3 karmabandha svarUpanirUpaNam 37 yAvat-astyekako na vaddhavAn, na badhnAti, na bhantasyati, grahaNAkarSaM pratItya astyekako baddhavAn badhnAti, bhanrasyati, evaM yAvat astyekako na baddhavAn badhnAti, bhantsyati, no caiva khalu na vaddhavAn, badhnAti, na bhantsyati, astyekako na vaddhavAn, , na kisI eka ne use pahile bAMdhA hai, vahI eka use bAMdhatA hai, vahI eka jIva use nahIM bAMdhegA ' evaM taM caiva savvaM ' isa taraha pUrvokta saba kathana yahAM 'jAva atthe gaie na baMdhI, na baMdhai, na baMdhissa ' yAvat kisI eka ne pUrva meM ise bAMdhA nahIM hai, vartamAna meM vahI eka jIva ise bAMdhatA nahIM hai aura bhaviSyat meM vahI eka jIva ise bAMdhegA nahIM " isa sUtra pATha taka jAnanA cAhiye / 'gahaNAgarisaM paDucca atthegaie baMdhI, baMdha baMdhissai - evaM jAva atthe gAe na baMdhI, baMdhai baMdhissa ' grahaNAkarSa ko Azrita karake kisI eka jIva ne usa airyApathika karma ko pahile bAMdhA hai, vartamAna meM vahI eka jIva ise bAMdhatA hai, aura Age ise vahI eka jIva bAMdhegA / isI taraha se yAvat kisI eka jIva ne bAMdhA nahIM hai, bAMdhatA hai, aura bAMdhegA yahAM taka kathana pUrvokta rUpase jAnanA cAhie / ( No ceva NaM na baMdhI, baMdhai, na baMdhissara ) yahAM yaha bhaMga - "bAMdhA nahIM hai, bA~dhatA hai, vAMdhegA nahIM " nahIM hai / ( atthegaie na nabaMdha, na dhitai ) kisI eka jIvane pahile ise bAMdhA nahIM pahelA tene khAdhyuM che, vamAnamAM eja jIva tene khAdhe che ane eja eka tra tene jAMghaze nahIM. ( evaM ta cetra savva ) bhI prabhA pUrveta samasta kathana ahIM grahaNu karavu eTale ke " koi eka jIve bhUtakALamAM epathika ka khAdhyuM nathI, vamAnamAM eja jIva tene khAMdhatA nathI ane bhaviSyamAM eja jIva tene khAMdhaze nahI " A sUtrapATha sudhInu kathana ahIM grahaNa karavuM lethe. ( gaNAgarisaM pahucca atyegaie baMdhI, va dhai, baMdhislai evaM jAva atyegaiena vadhI, badhai, va ghissraha ) grahaNAnI apekSAye ( mena lavanAM ayyapadhika ka pudagalAne grahaNa karavA tenu nAma grahaNAka' che) kai eka jIve te ayyapathika kama pahelA khAdhyu hAya che, vamAnamAM eja eka jIva tene khAMdhe che ane bhaviSyamA paNa eja eka chatra tene khAMdhaze, eja pramANe " kAI eka jIve tene bAMdhyu' nathI, eja jIva tene khAdhe che ane khAdhaze " mahIM sudhInu athana bhAgajanA sthana subh samandhuM ( No cetra NaM na badhI baMdha, na yadhissai ) parantu sar3IM yA lauMga lAgu paDato nathI- " jAMghyu nathI sAMdhe che, mAghaze nahI " ( azyegaie na vadhI, na badhai, na padhissai ) maI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra vaghnAti, bhansyati, astyekako na baddhavAnda , na badhnAti, na bhantsyati, tad bhadanta kiM sAdikaM saparyavasitaM baghnAti, sAdikam aparyavasitaM vadhnAti, anAdika saparyavasitaM vadhnAti, anAdikam aparyavasitaM badhnAti ? gautama ! sAdikaM saparyavasitaM vadhnAti, no sAdikam aparyavasitaM vadhnAti / no anAdikaM saparyavasitaM vadhnAti, no anAdikam aparyavasitaM vadhnAti, tad bhadanta ! kiM dezena dezaM vadhnAti, dezene sarvaM vadhnAti, sarveNa dezaM vadhnAti, sarveNa sarva vadhnAti? gautama! hai, vahI eka jIva ise bAMdhatA nahIM hai, bahI eka jIva ise bAMdhegA nhiiN| (taM bhaMte ! kiM sAirya sapajjavasiyaM baMdhai, sAiyaM apajjavasiyaM baMdhai, aNAyaM sapajavasiya baMdhai, aNAyaM apajjavasiyaM baMdhai ? ) he bhadanta usa aipithika karmakA badha sAdi saparyavasita hotA hai ? yA sAdi aparyavasita hotA hai ? yA anAdi saparyavasita hotA hai ? yA anAdi aparyavasita hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! 'sAiyaM sapajjavasiyaM vadhaDa, No sAiyaM apajjavasiyaM baMdhai, No aNAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai No aNAiyaM apajavaliyaM baMdhai ' usa aipithika karma kA dhaMdha sAdi saparyavasita hotA hai, sAdi aparyavasita nahIM hotA hai, anAdi saparyavasita nahIM hotA hai aura na anAdi aparyavasita hotA hai / 'taM bhaMte ! kiM deleNaM desaM baMdhai, deserNa savvaM baMdhai, samveNaM desaM baMdhai, samveNaM savvaM saMdhai ?) he bhadanta ! jIva jo usa aipithika karma kA baMdha karatA hai so kyA vaha deza se dezakA baMdha karatA hai ? yA deza eka jIve pahelA te aiyaMpathika karma bAMdhyuM nathI, eja eka jIva vartamAnamAM tene bAMdhato nathI ane e ja eka jIva bhaviSyamAM tene bAMdhaze nahIM. ( ta bhate ! ki sAiya sapajjavasiyaM badhai, sAiya apajjavasiyaM badhai, aNA. puyaM sapajjavasiya badhai, aNAiyaM abajjavasiya badhai ? ) mahanta ! te mA. pathika kamane badha sAdi saparyavasita hoya che ? ke sAdi aparyAvasita hoya che? ke anAdi saparyavasita hoya che? ke anAdi apayavasita hoya che? ( goyamA !) gautama ! (sAiya' sapajjavasiya vadhai, No sAiyaM apajja vasiya vadhai, No aNAiya' sapajjavasiya bacai, No aNAiyaM apajjavasiya paMdhara) mA pathi manA madha sAhi sa5 |sit DAya cha, sAhi mryvasita hete nathI, anAdi saparyavasita heta nathI ane anAdi aparyavasita paNa hotuM nathI. (ta' bhate ! ki deseNa desaM baMdhai, deseNa savvaM baMdhai, savveNa desa ba dhai, savveNa savvaM badhai 1 ) mahanta ! 75 2 mA ryApa / mana madha 72 che, te zuM dezathI dezane baMdha kare che? ke dezathI sarvane baMdha kare che? ke Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyapandrikA TIkA za0 8 u0 8 sU03 karmavandhasvarupanirupaNama 39 no dezena dezaM vadhnAti, no dezena sarva badhnAti no sarveNa dezaM badhnAti, sarveNa sarva vadhnAti, // su0 3 // TIkA-kAviheNaM bhaMte ! baMdhe paNNatte ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! katividhaH khalu bandhaH prajJaptaH ? bandhazca dravyatonigaDagaDalAdivandho, bhAvanaH karmavandhaH, atra ca prakaraNAt bhAvataH karmavandhAdhikAraH, magavAnAha- goyamA ! duvihe. se sarvakA baMdha karatA hai ? yA sarva se deza kA baMdha karatA hai ? yA sarva se sarva kA baMdha karatA hai ? (goyamA) he gautama! ( No dekhaNaM desa baMdhar3a, ___No deseNaM savvaM baMdhai, No sabveNaM desaMbaMdhaha savveNaM savvaM baMdhaDa) jIva deza se deza kA raMdha nahIM karatA hai, na deza se sarva kA baMdha karatA hai, na sarvale dezakA baMdha karatA hai kintu sarcase larvakA baMdha karatA hai| ____TIkArtha-orAdhaka jIva azubha karma kA kSaya karatA hai aura zubha karmakA baMdha karatA hai-ila prakAra ke baMdhake viSayase sUtrakAra isa baMdha kA prarUpaNa karate haiM-isameM gautamasvAmI ne prasuse aisA pUchA hai-'kaha viheNa bhaMte ! baMdhe paNNatte' he bhadanta ! baMdha kitane prakAra ko kahA gayA hai ? dravyabaMdha aura bhAvabaMdha ke bheda se baMdha do prakArakA kahA gayA hai nigaDa Adi se jo ghAMdhanA hotA hai vaha dravyava'dha hai aura rAgAdise jo kokA baMdha hotA hai vaha bhAvabaMdha hai| so yahAM para gautamakA aisA yaha prazna sAvadhandha ko lekara huA hai-kyoM ki prakaraNavaza bhAvabandha kA sapathI heshne| ma 42 cha ? savathI sapanA // 42 cha ? (goyamA / ) hai gautama! (No deseNa desa vadhai, No deseNa sava badhai, No savveNa' desa badhai, savveNa savva ba dhai ) zithI zinA madha 42 nathI, zithI sarvane baMdha paNa karato nathI, sarvathI dezane baMdha paNa karato nathI, paraMtu sarvathI sarvane baMdha kare che TIkArya-ArAdhaka jIva azubhra kamane kSaya kare che ane zubha karmane baMdha kare che A saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre ahIM baMdhanA viSe prarUpaNA karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che ke - (kAviheNa bhate | baMdhe paNNatte ) mahanta ! madhalA mAranA in che ? ( dravya dha ane bhAvabaMdhanI apekSAe ba dha be prakAranA kahyA che. nigaDa (beDI) Adi vaDe je baMdha bAMdhavAmAM Ave che tene dravyagaMdha kahe che. gAdithI kamena je baMdha baMdhAya che tene bhAvabaMdha kahe che. ahI gautama svAmIe bhAvanI apekSAe uparano prazna pUcho che ema samajavuM, kAraNa ke A prakaraNamAM bhAvabaMdhane adhikAra ja cAlI rahyo che. ) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 40 badhe paNNatte, taM jahA - IriyAbahiyAbaMdhe ya saMparAiyavadhe va he gautama / dvividhaH karmabandhaH prajJaptaH, tadyathA - airyApathikabandhaJca sAMparAyikavandhaJca tatra-IraNamiryA-gamanaM tadviziSTaH tatpradhAno vA panthAH IyapayaH, tatra bhavaH airyApathikaH vyutpa ttimAtramidam, pravRttinimittaM tu yaH kevala yogamatyayaH upazAntamohAditrayasya zAtadeareshers: a airyApathikavandhaH / sa caikasya vedanIyasya bhavati / saMparaiti saMsAraM paryaTati ebhiriti saMparAyAH kapAyAsteSu bhavaM sAMparAyikaM karma tasya yo sa 1 adhikAra cala rahA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'goyamA' he gautama ! ( duvihe baMdhe paNNatte) vadha do prakAra kA kahA gayA hai-' taM jahA ' jo isa prakAra se hai - ' IriyAvahighabaMdhe ya, saMparAiyabaMdhe ya ' eka aipathika baMdha aura dUsarA sAMparAyika baMdha "Igra nAma gamana kA hai - isase yukta athavA isa pradhAna vAlA jo patha rAstA hai vaha IryApatha hai - isa IryApatha meM jo baMdha hotA hai vaha aiyapithika baMdha hai / so aisI jo yaha aipathika kI vyutpatti hai vaha kevala vyutpattimAtra hI hai-aiyApathika kI pravRtti kA nimitta to aisA hI hai ki jo baMdha kevala yoganimittaka hotA hai vaha pathika Sadha hai / yahaghadha sAtAvedanIya karmava dharUpa hotA hai / ora yaha 11 veM 12 veM evaM 93 ve guNasthAna meM hotA hai / kyoM ki ina guNasthAnoM meM eka vedanIya karma kA hI baMdha hotA hai / jinake dvArA jIva sasAra meM bhramaNa karatA hai-unakA nAma saMparAya hai-aise ye saMparAya kaSAyeM haiN| ina kaSAyoM ke sadbhAva meM jo karma hotA hai vaha sAMparAyika 1 bhaDAvIra aluno uttara - ( goyamA ! duvihe badhe paNNatta-taM jahA ) De gautama | adhanA nIce pramANe me aAra udyA che - ( IriyAvahi ya yaya, saMpa rAiyabadheya ) tha adha ane (2) sAMpa yi gaMdha. ''dharmA' kheTase gamana. tenAthI yukta ne bhArga tene dharyAyatha De che. te IrSyApathamAM je aMdha thAya che tenuM nAma ayyapathika kha'dha che. A te mAtra IrSyApathanI vyutpatti ja che, paNa ahI' tene A pramANe atha samajaveA ", aiyyapathika pravRtti cega nimitte ja thAya che. tethI ceAganimittaka je madha hAya che tene aA~pathika khadha kahe che. A baMdha sAtAvedanIya karmAMbadha rUpa hAya che. ane te 11 mAM, 12 mAM ane 13 mAM guNusthAnamAM thAya che. kAraNa ke te gurusthAnAmAM eka vedanIya karmAMnA ja madha hAya che. jenA dvArA jIva soMsAramAM bhramaNa kare che tenu nAma saMparAya che. kaSAya evAM saparAya rUpa hoya che. te kaSAyAnA sadUbhAva hAya tyAre je kama baMdhAya che tenuM nAma Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za 8 u 8 sU 3 karmabandhasvarUpanirUpaNam bandhaH sa sAMparAyikavayaH kavAyapratyayaH, sa ca avItarAgaguNasthAnakeSu sarveSu bhavati / gautamaH pRcchati- IriyAbahiyaM NaM bhaMte ! kamma ki neraio baMdhai ? ' he bhadanta ! aipithikaM khalu karma ki naiyiko badhnAti : 'tirikkhajogio vaMdhaI' kiM vA tiryagyoniko badhnAni ? 'tirikkhajoNiNI vaMdhai ? ' tiryagyonikI tirazcI badhnAti ? 'aNusmo vadhAi, maNu-sI baMdhA' kivA manubyo vadhnAti ? kiM vA mAnupI badhnAti ? 'devo baMdhai' kiMvA devo badhnAti kiM devI badhnAti ? bhagavAnAha-goyamA ! no neraio caMdhaDa, no tirikAjoNimao baMdhA' he gautama ! airyApathikaM karma no nairayiko badhnAti, no vA tiryagyoniko vanAti, 'lo tirikkhajoNiNI baMdhaI' no vA tiyagyonikI vanAti, 'No devo vadhai No devI baMdhA' no karma hai / isa karma kA jo badha hai vaha loparAyika bandha hai| yaha sAMparAyika bandha kaSAya kAraNaka mAnA gayA hai yaha baMdha samasta avItarAga guNasthAnavAle jIvoM meM hotA mAnA gayA hai / aba gautama prabhu le aimA pUchate haiM-'IriyAbahiyaM NaM bhaMte ! karamaM ki neraio baMdha' he bhadanta ! aipithika karma ko kyA nairayika jIva bAdhatA hai ? 'tirikagvajoNio paMdhaha' yA tirthagyonika jIva bAMdhatA hai ? yA 'tirikkhajogiNI paMdhai' tiryaMcayonika-tirazcI bAMdhatI hai ? 'maNuslo baMdhada' yA manuSya yAMdhatA hai ? 'maNussI badhai' cA manuSya strI ghAMdhatI hai ? 'devo baMdhaI' yA deva bAMdhatA hai ? yA 'devI baMdhA devI bAMdhatI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! (no neraio va dhai, no tirikkhajoNio baMdhai) isa airyApathika karma ko na nairayika bAMdhatA hai, na sAMparAyika karma che te karmanA baMdhane sAMparAyika baMdha kahe che A sAparAyika baMdhanuM kAraNa kaSAne mAnavAmAM Ave che ane samasta avItarAga guNasthAnavALA jemAM A baMdhane sadbhAva mAnavAmAM Ave che gautama svAbhAnI prazna-(IriyAvahiyaM Na bhaMte ! kamma ki neraio baMdhai ? ) mahanta zu nA24 71 mepathi ma mAthe cha 1 (tirikkhajoNIo baMdhai) ta tiyaya yonIvANo 7 mAdhe cha ? (tirikkhajogiNI baMdhA) tiya ya yoni sI (tiya thie) mAdhe cha ? ( magusso baMdhai) he manuSya mAMdhe cha 1 ( maNussI badhai) manuSya bhI mAMdhe cha ? (devo vadhai) he he mAMdhe cha ? " devI badhai" hai hevI mAMdhe cha ? ___mahAvIra prabhunA uttara-" goyamA !" gautama / (no neraio paMdhara, notirikkhajoNio badhai, NotirikkhajoNiNI baMdhai) mA aryApAthaH Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 bhagavatI sUtre yA devo vadhnAti, naivadA devI badhnAti, apitu 'puvyapaDiyana paDaca maNussA ya maNussIo ya vaidhaMti' pUrvapratipannAn pratItya Azritya airyApathikaM karma manuSyAzca mAnuSyazca badhnanti, ayamAzayaH - pUrva pAkAle pratipannamairyApathikakarmavandhakatvaM yaiste pUrvapratipannakAH te ca airyApathikakarmabandhasya dvitIya tRtIyAdisamayavartino bhavanti, tAdRzAzca katipaye puruSAH striyatha santi, ubhavaprakArakAH kevalaH sarvadA bhavanti, airyApathikakarmabandhakA vItarAgo - prazAntamoha - kSINamoha-sayogikevaliguNaguNasthAnavartino manuSyA bhavanti tathA ca manuSyasyaiva airyApathikakarmabandho bhavati netarepAmityabhiprAyeNaivAha - ' maNussA ya, maNurasIo ya ' iti / tiyaicayonika jIva bAMdhatA hai, 'no tirikkhajoNiNI baMdha' na tica strI bAMdhatI hai, ' No devo baMdhai' na deva bAMdhatA hai, ' No devI 'dha' na deva strI bAMdhatI hai api tu 'punvapaDinnae paDucca maNussA yamaNusIo ya baMdha' pUrvapratipannakoM ko Azrita karake airyApadhika karma ko manuSya aura manuSyastriyAM bAMdhatI haiM / isakA tAtparya aisA hai / jinhoMne pahile aipithika karma kA baMdha kiyA hotA hai ve pUrvapratipannaka kahalAte haiM aise the jIva airyApathika karmabandha ke dvitIya tRtIya Adi samavartI hote haiM / aise aneka manuSya aura aneka striyAM hotI haiM / kyoM ki donoM prakAra ke kevalI hamezA hote haiM / airyApathika karma ke bandhaka vItarAga upazAntamoha, kSINamoha aura sayogakevalI ina guNasthAnoM meM rahane vAle jIva hote haiM / tathA ca-manuSya ko hI airyApathika krama nAraka jIva khAMdhatA nathI, tiya ca ceAnika jIva paNa mAMdhatA nathI, tiryagya yoniGa sI yazu jAMghatI nathI, ( No devo vadha, No devI baMdhai ) dveva pazu bAMdhatA nathI bhane devI pazu bAMdhatI nathI. parantu ( putra paDivannae pacca maNussA ya maNussIo ya baMdhaha) pUrvapratipannAnI apekSAye manuSya ane manuSya srIe aiyyapathika karyAMnA madha khAMdhe che tenuM tAtparya nIce pramANe che- jemaNe pahelAM aiopathika kanA khadha karyo heAya che, temane pU`pratipannaka kahe che. evAM te jIva airyopathika kabaMdhanA dvitIya, tRtIya Adi samayavartI hAya che-evAM aneka manuSyA ane aneka strIo hAya che, kAraNu ke ante prakAranA kevalI haMmezA heAya che. aiyyapathika kanA khadhaka vItarAga upazAnta meha, kSINu mAha ane saceAga kevalI, e gurusthAnAmAM rahenArA jIvA DhAya che. manuSya ja aiyyapathika kareMnA baMdha kare che, khIjA jIvA te kramanA adha 12tA nathI, me abhiprAyanI apekSAye 4 sUtrare dhuMche - ( maNusmA ya Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ treat TIkA za. 8 u 8 sU 3 karmabandhasvarUpanirUpaNam 43 atha pratipadyamAnApekSayA''ha - 'paDivajJamANae paDaca maNusso vA baMdhaha ? / ' pratipadyamAnakAn pratItya Azritya tu airyApathika karma manuSyo vA badhnAti ?, ayamAzayaH-airyApathikakarmavandhasya prathamasamayavartinaH kevalotpattau prathamasamaya ityarthaH manuSyAH pratipadyamAnakA ucyante, epAM ca virahasaMbhavAt ekadA manuSyazca manuyAyoge ekatva - bahutvAbhyAM catvAro vikalpAH, tathA dviksaMyoge'pi caTavAro vikalpAH, evaMrItyA sarve aSTau vikalpA bhavanti ityabhiprAyeNAha - ' maNusso vA ityAdi / atha ekaikasaMyoge dvitIyAdivikalpAnAha - ' maNussI vA caMdhar3a 2' pratikarma kA baMdha hotA hai dUsaroM ko nahIM hotA hai, isI abhiprAya ko lekara sUtrakAra ne 'sagussA ya maNussIo ya' aisA kahA hai / " atha sUtrakAra pratipadyamAnaka jIvoM kI apekSAse aisA kahate haiM- paDiva - jjamANae paDucca maNuslo vA baMdhai' ki pratipadyamAnaka jIvoMko Azrita karake to aipa karma kA baMdha manuSya karatA hai, isakA Azaya aisA hai - airyApathika karma baMdha ke prathama samaya meM jo vartamAna hoM-arthAt vItarAga avasthA kI prApti ke prathama samaya meM jo maujUda hoM - aise manuSya pratipadyamAnaka kahalAte haiM inakA viraha saMbhavita hone se eka samaya meM eka manuSya aura aneka manuSya inake eka eka ke yoga meM ekatva aura bahutva ko lekara cAra vikalpa hote haiM / tathA dvika saMyoga meM bhI cAra vikalpa hote haiM / isa rIti se saba ATha vikalpa hote haiM / isI abhiprAya ko lekara sUtrakara ne aisA kahA hai ' maNusso vA ' ityAdi / aba eka eka ke saMyoga meM anya dvitIyAdi vikalpoM ko sUtrakAra kahate haiM- ' maNussI vA baMdha' 2 pratipadyamAnaka kI apekSA manuSSatrI airyA sIo ya ) " manuSyA ane manuSya strIe ja aiA~pathika kama bAMdhe che. 21 huve sUtrAra pratipadyabhAnanI apekSAo nIce pramANe uDe che - ( paDivajjamAra paDucca maNusmro vA vadhai ) ( 1 ) pratipadyamAna lavonI apekSA bhairyaapathika ka'nA madha manuSya kare che. aiyyapathika kakha dhanA prathama samayamAM je vartamAna ( meAjUda ) hAya-eTale ke vItarAga avasthAnI prAptinA prathama sama yamAM je mAzuda hAya-evAM manuSyane pratipadyamAnaka kahe che. temane viraha sabhavita hAvAthI eka samayamAM eka manuSya ane aneka manuSyanA eka ekanA ceAgamAM ekatva ane bahutvanI apekSAe cAra vikalpa bane che tathA krika sa'cAgathI paNa cAra vikalpa bane che. A rIte kula ATha vikalpa nIce pramANe ane che--(1) pratipadyamAnanI apekSAe manuSya (eka vayanamA ) eyopathika harmano re che. (2) " maNusvI vA badhai " atipavamAnanA apekSAye Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra padyamAnakApekSayA mAnupI vA aipithikaM karma vadhnAti 2 'maNussA vA vaMdhati 31 manuSyA vA badhnanti3, 'maNussIo vA vaMdhati4' mAnuSyaH-manuSyastriyo vA badhnanti, atha dvikasaMyogena caturo vikalpAnAha-ahavA maNusto ya maNussI ya baMdhai5, 'athavA manuSyazca mAnupI ca vadhnAti5, 'ahavA maNusso ya maNussIo ya baMdhati 6' athavA manuSyazva mAnuSyaHmanuSyastriyazca vadhnanti6'ahavA maNussAya mastIya baMdhati athavA manuSyAzca mAnuSI ca badhnanti7, 'ahavA mANussA ya maNussIo ya baMdhaMti 8' athavA manuSyAzca mAnuSyaH-manuSyastriyazca airyApathikaM karma vananti 8, etepAM ca puMstvapathika karma kA badha karatI hai 2 'maNussA vA vadhaMti 3 ' aneka manuSya airyApathika karma kA vadha karate haiM 3, 'maNussIo vA 4' athavA aneka manuSyastriyAM aipithika karma kA vadha karatI haiM 4 / hama taraha se " eka manuSya aura aneka manuSya, eka manuSya strI aura aneka manuSyastriyAM pratipadyamAna kI apekSA airyApathika karma kA vadha karatI haiM ye cAra vikalpa eka eka ke ekatva aura rahutva ko lekara kahe gaye haiN| aya dvika ke yoga meM jo cAra vikalpa hote haiM ve isa prakAra se hai-' ahavA maNusso ya maNussI ya baMdhai' eka manuSya eka manupyastrI aipithika karma kA baMdha karatI hai 1, 'ahavA maNusmo ya maNussIoya baMdhati' athavA eka manuSya aura aneka manuSyastriyAM aipithika karmakA baMdha karatI haiM 2 'ahavA maNussAya maNussI ya vaMdhati3' adhavA-aneka manuSya aura eka __ manuSyastrI airyApathika karma kA baMdha karatI hai 3 / 'ahavA-maNuslA ya, me manuSya strI aryApathi bhanI 55 42 che. (3) "maNumsA vA vadhati" bhane mnussy| aryA5thi bhanI 5 4re . (4) " maNussIo vA" athavA aneka manuSya strIo airyApathika karmane baMdha kare che eja pramANe eka manuSya ane aneka manuSya, eka manuSya ane aneka manuSya strIo prati padyamAnanI apekSAe airyApathika kamane baMdha kare che A cAra vikalpa eka ekanA ekatva ane bahatvanI daSTie kahevAmAM AvyA che have dikanA rogathI 2 yAra vi48 ne che te nIce pramANe sabhA-" ahavA maNusso ya maNussI ya badhai " athavA se manuSya bhane se manuSya strI bhaiyApAtha manA madha 42 che. (2) " ahavA maNuslo ya maNussIo ya vadhati " atha me manuSya bhane bhane manuSya sImA meyopathi bhane 55 42 cha (3) ahavA maNussA ya maNussI ya baMdha ti" athavA mane manuSya bhane me zrI prA. pathika karmane baMdha kare che Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sheefer diet za0 8 uM 8 sUM0 3 karmavandhasvarUpanirUpaNam strItve tattalliGgApekSayA vijJeye, natu vedApekSayA, tepAM kSINopazAntavedatvAt, aSTabhaGga - jJAnAya sthApanAyantram | ekasaMyoginacatvAro bhaGgAH 4 ( ekavacanabahuvacanAbhyAm ) puruSaH 1 | tro 2 puruSAH 3 | strIya 4 puruSaH, strI 1 puruSaH, striyaH 3 I dviksaMyoginacatvAro bhaGgAH 4 | 4 " 2 puruSAH, striyaH 4 evamete'STau bhaGgAH 8 45 " atha vedApekSayA strItva - puMstva - napuMsakatvamadhikRtyAha - 'taM bhaMte' ityAdi / 'taM itthI baMdha, purisa i, napuMsago baMdhai ?' gautamaH pRcchati - bhadanta / tad airyApathikaM karma - kiM strI badhnAti, puruSo vadhnAti, napuMsako vA badhnAti ? ' itthIo baMdhaMti, purisA baMdhati, napuMsagA baMdhaMti ?" kiM vA striyaH airyApathikaM karma vadhnanti, massIo ya baMdhaMti 4 athavA aneka manuSya aura aneka manuSyastriyAM airyApathika karma kA baMdha karatI haiM 4 | inameM pulliGgatA aura strIliGgatA apane 2 liGgo kI apekSAse jAnanI cAhiye-veda kI apekSA se nahIM / kyoM ki ye kSINa aura upazAnta veda vAle hote haiM / aba veda kI apekSA se gautama prabhu se airyApathika karma ke baMdha ke viSaya meM aisA pUchate haiM-' taM bhaMte! kiM itthI baMdhaha, puriso baMdha, napuMsago baMdhar3a, he bhadanta | usa aipathika karma ko kyA strI bAMdhatI hai ? yA puruSa bAMdhatA hai ? yA napuMsaka bAMdhatA hai ? ' itthIo kaMti, purimA baMdhati, napuMsagA (4) (avA- maNussA ya maNussIo ya baMghati ) athavA bhane manuSyo ane aneka manuSya strIe ayyapathika ka'nA Adha kare che temanAmAM pulligatA ane strIliMgatA pAtapeAtAnA liMgAnI apekSAe samajavI joie, vedanI apekSAe samajavI nahIM kAraNa ke tee kSINu ane upazAntayedavALA hoya che. have gautamasvAmI vedanI apekSAe airyApathika kanA madha viSe A abhAge che che - ( ta bhate ! kiM itthI baMdhai, puriso baMdhai, napusago baMdhai ) De bhaddanta ! zuM strI ayyapathika kama khAdhe che ? ke purUSa khAdhe che? ke napuMsaka jAMghe che ? ( iIo baMdhati, purisA baMdha'ti napusagA baMdhati) bhASA zubhairyA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phe bhagavatI sUtre puruSAH vA badhnanti napuMsakA vA vadhnanti ? kiMvA 'nohatthInopurisanonapuMsao baMdhai ? ' nostrI nopuruSo nonapuMsako badhnAti ? tathA ca AdibhiH paTpadaiH savedakAnAM karmabandhaviSayakaH praznaH, 'no strI - ityAdi saptama padena avedakasya karmabandhavipayaH praznaH, tadanusAreNaiva AdInAM paNNAM vedakavipayakapadAnAM niSedhAtmakamuttaram saptamapadoktavyapagata vedaviSayakaM svIkArAtmakamuttaramityAha - 'goyamA ! no itthI baMdhai, nopuriso baMdha, jAva no napuMsagA baMdhaMti ' he gautama ! airyApathikaM karma no strI arrant nAti, no puruSaH puMstvavedako badhnAti yAvat no napuMsaka:-napuMsakatvavedako vadhnAti, no vA striyaH strItvavedAH vadhnanti, no puruSAH puMstvavedA baMdhaMti' kiMvA striyAM bAMdhatI haiM, puruSa bAMdhate haiM, yA napuMsaka bAMdhate haiM ? athavA 'no itthI no puriso no napuMsao baMdha' no strI no puruSa no napuMsaka arthAt siddha bAMdhatA hai kyA ? yahAM veda kI apekSA lekara ye 7 sAta prazna kiye gaye haiM-so inameM se Adi ke 6 padoM dvArA veda vAle jIvoM ke airyApadhika karma ke vadha ke viSaya ke 6 prazna haiM aura 'no itthI' AdirUpa jo yaha sAtavAM pada hai usase avedaka jIva ke airyApathika honeke viSaya meM prazna hai so Adi ke veda viSayaka 6 praznoM ke uttara niSedhAtmaka haiM / aura saptama prazna kA uttara svIkArAtmaka hai isI bAta ko sUtrakAra 'godhamA ! no itthI baMdha, no puriso baMdha, jAva no napuMsagA baMdhaMti' isa sUtra dvArA prakaTa karate haiM-ve kahate haiM he gautama ! airyApathika karma ko na strI-strItvavedaka jIva-bAMdhatA hai, na puruSa - puMstvavedaka jIva-bAMdhatA hai, yAvat na napuMsaka napuMsakatvavedaka jIva-bAMdhatA hai, na strItva vedavAle jIva bAMdhate haiM, na puruSa puruSa pathika kama strIe khAMdhe che, ke puruSA bAMdhe che, ke napu sake khAMdhe che ? athavA zu ( to itthI, no puriso, no napuMsao baMdhai ) to. strI, no puruSa, ne napuMsaka-eTale siddha khAMdhe che? ahI vedane anulakSIne upara pramANe sAta prazno pUchavAmA AvyA che. te sAta praznomAMthI pahelAM cha prazno dvArA vedRvAjA labAnA bhairyAthirbha adha viSe prazna pUchayA cheAne (to itthI) Adi rUpa sAtame prazna avaidaka jIvanA arvAdhika kama aMdha viSe pUchavAmAM AvyA che. zarUAtanA vedaviSayaka 6 praznonA uttara niSedhAtmaka (nakAravAcaka) che ane sAtamA praznane uttara svIkArAtmaka (hakAravAcaka ) che eja vAta sUtrakAra mahAvIra alunA uttara dvArA nIce prabhATa 42 che - ( goyamA ! ) he gautama! ( no itthI baMdhai, no puriso baMdhai, jAva No napuMsagA baMdha ti ) bhairyApathiGa umanA gaMdha strI (strItva ve lava) mAMghatI nathI. puruSa (ru. - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shredrakA TIkA za0 8 30 8 sU03 karmabandhasvarUpanirUpaNam * " } madhnanti no vA napuMsakAH napuMsakatvavedA badhnanti, api tu 'puvtrapaDivannae pacca avagayavedA baMdhaMti ' pUrvapratipannakAn manuSyAn pratItya Azritya apagatavedA airyApathikaM karma vadhnanti, 'paDivajjamANae ya paDucca avagayavedo vA baMdha, avayavedA vA vardhati ' pratipadyamAnakA~tha manuSyAn pratItya Azritya apagatavedo vA vanAti, apagatavedA vA badhnanti, ayamAzaya:- -' nostrInopurupononapuMsakaH iti pUrvapakSIya saptama padoktavyapagata vedeSu pUrvapratipannakAH pratipadyamAnakA bhavanti, tatra - pUrva pratipannakAnAM karmabandhadvinAdisamavartitayA sadaiva vahutvasadbhAvAt pUrvapratipannakAn' ityAdinA ekameva vikalpamuktavAn prativedavAle jIva vAMdhate haiM, na napuMsaka-napuMsaka vedavAle jIva bAMdhate haiM, apitu 'puNyapaDivannae paDucca avagayavedA baMdhati' pUrva pratipanna manuSyoM ko Azrita karake apagatavedavAle jIva airyApathika karma ko bAMdhate haiM / tathA ' paDivajamANae ya paDucca avagayavedo vA baMdha, avayavedA vA vadhaMti' pratipadyamAna manuSyoM ko Azrita karake apagata vedavAlA manuSya athavA apagatavedavAle manuSya isa aiyapithika karmako bA~dhate haiM / tAtparya kahane kA yaha hai - "no strI no puruSa no napuMsaka " aisA jo yaha pUrvapakSasaMbaMdhI saptama pada hai usameM vyapagatavedoM meM- pUrvapratipanaka aura pratipathamAnaka donoM prakAra ke manuSya hote haiM / so inameM jo pUrvapratipannaka manuSya haiM ve airyApathika karma bandha ke do tIna Adi samayavartI hone ke kAraNa sadA bahuta hote haiM isa kAraNa " pUrvapratipannakAn " ityAdi dvArA 7 Satva vedaka jIva) mAtA nathI, napuMsaka ( napuMsakatva vaidaka jIva ) mAMdhatA nathI, strItva veDhaka jIvA khAMdhatA nathI, puruSatva vedaka jIvA khAMdhatA nathI manenapuMsatva ve vo pazu mAMdhatA nathI, parantu ( putraSapaDivannae paDucca bhavagayavedA badhati) pUrva pratipanna manuSyonI apekSAoM apagata veDhavAjA ( mave44 - veraDita ) va maryAthino adhare che, tathA ( paDavajjamANae pahucca avagayaveo vA dhai, avagayavedA vA vaMvati ) prtipdybhaananI ) apekSAe apagata vedavALe (vedarahita) manuSya athavA apagata veda vALA manuSye airyopathika kranA adha kare che. A kathananuM tAtparyaM nIce abhAze che - ( to strI, no puruSa, no napuMsaka ) bhetuM ne pUrvayakSa saMdhI sAtabhu pada che-temAM samAviSTa vedomAM-pUrva pratipannaka, e ane prakAranA manuSya hoya che, temAMnA je pUrva pratipatnaka manuSyeA che te aiyyapathika kama khadhanA be traNa Adi samayavartI hAvAnA kAraNe sadA aneka hAya che te kAraNe ( pUrvapratipannakAn ) tyAhi dvArA una viudaya sUtra jhoche, parantu A Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . bhagavatI kaTa padyamAnAnAM tu airyApathikakarmabandhaprathamasamayavartitayA virahAbhAvena ekAdisamavAt ' pratipadyamAnakAn ' ityAdinA vikalpahayamuktam / atha apagataveda maiyapathikakarmavandhamAzritya strItvAdi bhUtabhAvApekSayA vikalpayan Aha - ' jai NaM aMte' ityAdi / jaiNaM bhaMte! avagayavedo vA vaMdhara, avayavedA vA vardhati ? ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! yadi khalu airyApathikaM karma apagatavedo vA badhnAti, apagatavedA vA badhnanti ' taM bhaMte ! kiM itthI pacchAkaDo baMdha ? he bhadanta / tat airyApathikaM karma kiM strIpazcAtkRtaH strItvaM pazcAtkRtam atItatvaM nItaM yena avedakenAsau strIpacAtkRtaH bhUtapUrva strItvavedaka ityarthaH, badhnAti 1, 'purisapacchAkaDo baMdhar3a 2' kiMvA * eka hI vikalpa sUtrakAra ne kahA hai / parantu jo pratipadyanAmaka hote haiM ve aiffee karma ke prathamasamayavartI hote haiM, isaliye inameM viraha kI saMbhAvanA hone se eka AdikA sadbhAva rahatA hai isa kAraNa " pratipadyamAnakAn" ityAdi dvArA sUtrakArane do vikalpa kahe haiM / ava gautamasvAmI apagatavedavAle aipathika karmabaMdha ko Azrita karake strItvAdi bhUtabhAvakI apekSA se prabhu se aisA pUchate haiM 'jahaNaM bhaMte / avagayavedo vA vedA vA baMdhaMti ' he bhadanta ! yadi vedarahita jIva airyApathika karma ko bAMdhatA hai yA vedarahita jIva airyApathikakarma ko bAMdhate haiM- 'taM bhaMte! kiM itthIpacchArUDo vaMdha1' to he bhadanta ! jo strI pazcA kRta hai - jisa avedaka jIva ne strItva ko atItAvasthA meM kara diyA hai - aisA bhUtapUrva strItva vedaka avedaka jIva-usa airyApadhikakarmakA baMdha manuSya pratipadyamAnaka hAya che te aiyyapathika ka 'dhanA prathama samayavatI he,ya che, tethI temanAmAM virahanI sA~bhAvanA hAvAthI eka AdinA sadbhAva 2 che. te ara (pratipadyamAnakAn ) tyAdi dvArA sUtrAre me vimyAche, have autamasvAmI apagatavedanAvALA ( veda rahita ) aiyyapathika ka khadhanI apekSAe srItva Adi bhUtabhAvane anulakSIne mahAvIra prabhune nIce amANu azna pUche che - ( jaiNaM bhaMte! avagayaveze vA baMdhai, avagayavedA vA baMdhati ) he lahanta 1 le veharahita the! bhairyAthirbha mAMdhatA hAya athavA veharahita bhane lava mairyA mAMdhatA hoya, to ( taM bhate ! kiM itthI pacchAkaDo badhai ) (1) De lahanta / zuM strIpazcAtkRta ave erthIpathika ka nA baMdha kare che? ( je jIve strItvanA atItakALamAM anubhava karI lIdheA hAya evA bhUtapUrva tra vedaka jIvane zrI padmAkRta kahe che, (2) (purisapacchAkaDo badhAi ) hai zuM puruSa pazcAtkRta aveha va bhairyAya Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA TIkA za0 8 u0 8 sU0 3 karmabandhasvarUpanirUpaNama - puruSapazcAtkRtaH purupatya pazcAtkRtam atItatAM nItaM yena aveda kena- aso, puruSapA skRtaH, bhUtapUrvaH puMstvavedako; badhnAti 21, 'napuMsagapacchAkaDo vadhai 3 ' kiMvA, napuMsakatvaM pazcAtkRtam atItavAM nItaM yena: aveda kena. aso, napuMsakacAtkRtaH bhUtapUrvanapuMsakatva vedaka ityarthaH, idhnAti 3? atradaM vodhyam - ekaikayoge eka bahutvAbhyAM vaha vikalpAH dvikayoge tu tathaivaikatyahuttrAbhyAM dvAdaza, triyoge punastathaivAthai, sarve caite viMzatirvikalpA bhavanti, tatra traya uktAH zeSAn tAnevAha kramazaH - 5. ityI pacchAkaDA baMdhati 14, kiMvA strIpaJcAtkRtA ananti4' paripacchAkaratA hai ? 'purisapacchAkaDo ye paMdhai' yA jo avedaka jova puruSapazcAtkRta he bhUtapUrva puMstvavedaka hai vaha aipithika' karma kI baigha 'karatA hai? 'puMsapacchAkaDo vadha 3" yA jo jIva napuMsaka pazcAtkRta hai jisa avedaka jIva ne pUrva meM napuMsaka veda kA vedana kiyA hai - aisA bhUtapUrva napuMsakatva vedaka jIva isa airyApathike karma kA baMdha karatA hai ? yahA~ aisA samajhanA cAhiye ki eka eka ke yoga meM ekatva aura bahutva ko lekara 'hu" vikalpa hote haiM, tathA Thika ke yoga meM ekatva aura bahutva ko lekara 12 vikalpa hote haiM, aura 'trika ke yoga meM ekatve bahutva ko lekara Ta vikalpa hote haiM - isa prakAra sarva ye 26 vikalpa ho jAte haiM- inameM 3 tIna vikalpa to kaha diye gaye haiN| bAkI 23 vikalpe kramazaH isa prakAra se haiM-' itthI pacchAkaDI baghati 4 yA jo aMbedaka jIva 7 2 + 4 thika karyAMnA badha kare che ? ( je jIve strItvanA atItakALamAM anubhava karI siidhe| hAya sevA bhUtapUrva strItvave vane strI-pazcAtkRta 4De.cheM. ) (2) 'purisapAkaDe baMdha ke zuM puruSa-pazcItkRta aveka jIva aopathika kamanA khadha kare che ? (bhUtapUrva puruSatva vedakaRtrane puruSapazcAtkRta kahe che. ) (3) (napuMsagapacchAkaDa 'ba'dhai ) (3) zuM nayupazcAta ve jIva eopathika kramanA khadha kare che (je jIve pUve napuMsaka vedanuM vedana kayu" hoya evA jIvane napuMsaka pazcAmRta kahe che. ) ahIM evu samajavuM joie ke eka ekana cegI ekatva ane bahuvanI apekSAe 6 vika{ thAya chaeN, tathA dvikanA cegI ekatva ane mahutvanI apekSAe 12'vikalpa thAya che ane trikanA yAgathI ekatva ane mahatvanI apekSAe 8 vikalpa thAya che. A rIte kula 26 vikalpa thAya che. temAMnA traNa vikalpe te upara mahevAmAM AvI yuJjyA bAkInA 23 vikalpe anukrame A pramANe che--6(4). "DusthIpacchAkaDA bagha ti athavA zu -pazcAtkRta Avedaka jIve 17 Th " 4) 1 la 17 bha 7 ~ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 bhagarates , kaDAvi baMdhaMti 5 ' kiMvA puruSapAtkRtA api cananti, 'napuMsagapacchAkaDAyi baMdhati6 ' kiMvA napusakapazcAtkRtA api badhnanti6 // atha kimayoge dvAdazavikalpAnAha - 'udAhu itthIpacchAkaDo vadhai purisapanchAko ya baMdha' utAho athavA strIpazcAtkRtazca vadhnAti / pura papazcAtkRtaJca badhnAti 1, utAho bIpazcA skRtazca purupapazcAtkRtAzca badhnantira, utAho strI paJcAtkRtAzca, purupapazcAtka strIpazcAta hote haiM ve isa airyAvika karma kA vadha karate haiM ? ' purisapacchAkaDA vati 5 ' yA jo avedaka jIva puruSapAtkRta hote haiM ve isa aipathika karma kA baMdha karate haiM ? ' napugapacchAkaDA vardhati 6 yA jo avedaka jIca napuMsakapazcAtkRta hote haiM ve hama aipathika karma kA baMdha karate haiM? ye 6 vikalpa eka eka ke yoga meM kahe gaye haiM / aba dvikake yoga meM jo 12vAraha vikalpa ekatva bahutva ko lekara hote haiM - ve isa prakAra se haiM 3 , ya athavA 'udAhu itvIpacchAkaDo ya, purisAcchAko baMdhai 1 jo koI eka avedaka jIva strIpazcAtkRta hai aura koI eka puru pazcAtkRta hai - arthAt pahile jisa kisI eka ne strIveda kA aura kisI eka ne puruSaveda kA vedana kiyA hotA hai aise ye donoM avedaka jIva kyA isa airyApathika karmakA vadha karate haiM? (1) yA jo jIva-avedaka eka jIva strIpazcAtkRta hai yA jo koI bahuta avedru jIva puruSapazcAtkRna hai aise ye ekatva hutvavAle aveka jIva kyA isa aipithika karma kA baMdha karate haiM 12, athavA jo koI bahuta avedaka jIva strIpazcAtUna haiM, aura koIeka aiyyapathika kama nA 'dha kare che ? (5) zuM puruSapazcAtkRta Avedaka jIvA aipathika 88 napuM sagapacchAkaDA badhati ' athavA zuM napusaka-pazcAtyaMta avedaka jIvA eryApathika karmanA khaMdha kare che ? A rIte eka ekanA ceAgathI A 6 vikalpa kahevAmAM AvyA che. have dvikanA ceAgathI ekatva ane mahatvanI apekSAe je 12 vikalpa bane che te nIce pramANe samajavA " purisapacchAkaDA vadhati " athavA karyaMnA khadha kare che? (6) "" (1) " udAhu itthIpacchAkaDeo ya purisapacchAkaDo ya vaha athavA kaI eka vedaka strI-pazcAtkRta jIva ane koI eka vedaka puruSa-pazcAdbhuta chatra zuM aiSpathika karyAMnA adha kare che ? eTale ke pahelAM jeNe strIvedanuM vedana karyuM... hAya evA eka jIva tathA jeNe puruSa-veDhanuM pUrve vedana karyuM. hAya eve eka jIva, e banne aveka jIva zuM airyopathika kama nA khadha kare che? (ra) athavA aveDhakI--pazcAdbhUta chatra tathA keTalAka aveka puruSa-pazcA Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyaJcandrikA TIkA za08 u08 sU03 karmabandhasvarUpanirUpaNam tazca vadhnanti 3, athavA strIpazcAtkRtAzca puruSapazcAtkRtAzca badhnanti4, 'udAhu itthIpacchAkaDo ya, NapuMsagapacchAkaDo ya vaMdhai ? 5' utAho strIpazcAkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca vadhnanti, athavA strIpazcAtkRtazca napusakapazcAtkRtAzca vadhnAti6, athavA strIpazcAtkRtAzca napuMsakapazcAtkRtazca badhnanti, strIpazcAtkRtAca, napuMsakapazcAtkRtAzca vadhnAti8 udAhu purisapacchAkaDo ya, NapuMsagapacchAkaDo ya vaMdhai9' utAho puruSapazcAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca badhnAti, utAho puruSapazcAavedaka jIva puruSa pazcAtkRta hai-ve kyA isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 3, athavA-jo avedaka jIva kitaneka strIpazcAtkRta haiM aura kitaneka puruSapazcAta haiM ve kyA isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 4, udAhu-itthI pacchAkaDo ya, NapuMsagapacchAkaDo ya badhaha' athavA jo koI eka avedaka jIva strI pazcAtkRta aura koI eka napuMsaka pazcAtkRta hai ve kyA isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 5 athavA jo eka avedaka jIva strIpazcAtkRta hai aura kitaneka napuMsaka pazcAtkRta haiM ve kyA isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 6, athavA jo kitaneka abedaka jIva strIpazcAtkRta haiM aura koieka avedaka jIva napuMsakapazcAtkRta hai ve kyA isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 7, athavA jo aneka avedaka jIva strI pazcAtkRta haiM aura kitaneka napuMsaka pazcAtkRta haiM ve kyA isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 8, (udAhu purisapacchAkaDo ya, NapuMsagapacchagakaDo ya baMdhai) athavA jo koI eka skRta , A baMne prakAranA avedaka jIve zuM airyApathika karmane baMdha kare che? (3) athavA keTalAka strI-pazcAdbhUta adaka jIva ane koI eka puruSa pazcAtkRta avedaka jIva zuM airyA pathika karmane baMdha kare che ? (4) athavA keTalAka avedaka strI-pazcAta che ane keTalAka avedaka puruSapazcAdbhUta jIvo zu aryAyathi manA madha 43 1 (4)" udAhu-itthIpacchAkaDo ya, Napusaga pacchAkaDo ya vadhaI" athavA zu. me mave64 puruSa-pazcAta 71 mane kaI eka adaka napuMsaka pazcAdbhUta jIva aiyapayika kamane baMdha kare che? (6) athavA eka avedaka strI-pazcAdbhUta jIva ane keTalAka napusaka pazcAdbhUta che zu aiyaMpathika karmane baMdha kare che ? (7) athavA zuM keTalAka avedaka strIpazcAdbhUta che ane eka napuMsaka pazcAdbhUta jIva AMpathika karmane baMdha kare che? (8) athavA aneka avedaka strIpazcAdbhUta che ane aneka adaka nasa pazcAta ve zu gairyA5thi ma madhe cha ? (6) udAhu-purisa pacchAkaDo ya, NapusagapacchAkaDo ya baMdhai) athavA puruSa-pazcAta uya meva Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skRtazca napuMsakapazcAtkRtAzca vananti10, aMdhayA puruSapazcAtkRtAca napu. sakepazcAtkRta vanti '11, adhavA purupapazcAtkRtAzca napuMsakapaJcAtkRtAzca vadhnanti 12 / atha trikarmayogena' aSTau vikalpAMnAha-' udAhu itthIpacchAkaMDo ye, purirsapacchAMkaDo ya; pusagapacchAkaDo ya bhoNiya 'utAho 'strIpazcAska taMca, puruSapazcAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca badhnAti 1, iti bhaNitaMvyam , evam avedaka jIva purucapazcAtkRta hai aura koI eka napuMlakapazcAtkRta hai ve kyA isa aipithika karma kA baMdha karate hai 9, athavA-jo eka avedaka jIva puruSapazcAtkRta hai aura kitaneka avedaka jIva napuMsakapazcAtkRta hai to kyA.ye donoM taraha ke jIva usa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 13, athavA-kitaneka avedaka jIva puruSapazcAtkRta haiM aura eka avedaka jIvanapuMsakapazvAtkRta hai to kyA ye donoM isa airyApathika karmavandha karate haiM.? 11, athavA-jo aneka avedaka jIva puruSapazcAtkRta haiM aura aneka hIavedaka jIvanapuMsakapazvAtkRta haiM to ye donoM hI prakArake avedaka jIva aipithika karmakA baMdha karate haiM ? 12, isa prakAra se ye ekala aura bahutva ko lekara dvika ke sayoga meM 12 bhaMga hote haiN| trikasaMyoga meM jo ATha vikalpa hote haiM ve isa prakAra se haiM-'udAhu itthIpacchAkaDo ya, purisa. pacchAkaDo-ya, napuMsagapacchAkaDo ya bhAgiyadhvaM ' isa aipithika karma ko 'jo avedaka jIva strIpazcAtkRta hai, puruSapazcAtkRta hai, napuMsakapa 2011 - 15 ... eka evedaka jIva ane napuMsaka pazcAdbhuta hoya e eka jIva zuM airyA pathi: 4mAMdhe cha,1 .(10). 24241-puruSa -5zvAttRta DAya sevA se, jIva ane napuMsaka-prazcAdbhuta hoya evA aneka avedaka jI zuM aiyapathika karma baMdha kare che ? (11) athavA puruSa pazcAdbhUta hoya evA aneka avedaka jIve ane napuMsaka pazcAta hoya e eka avedaka jIva zuM pathika karma bAMdhe che ? (12) athavA puruSa-pazcAdbhUta hoya evAM aneka vedaka che ane napuMsaka pazcAdbhUtaheya. evA aneka padaka jIvo zuM airyApathika karma bAMdhe che ? A rIte ekatva ane bahutranI apekSAe dikanA sagathI upara ' 45 .12 -1 (vi65.) bhane cha... / . .." saMyogayI hai. vixepo mane cha ta nAya prabhAra cha : (1) udAhu-itthI. pacchAkaho ya, purisaMpacchokaDoM ya, napusaupacchAkaMDo ya bhANiyava ) athavA re ve zrIpazcAta cha, puruSa-pazcAtta cha bhane Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 70 8 sU03 karmayadhasvarUpanirUpaNam 53 athavA strIpazcAtkRtazca, purupapazcAtkRtazca, napuMsakapazcAtkRtAMzca cadhnanti 2, strIpazcAtkRtazca, puruSapazcAtkRtAzca, laghu sanapazcAtkRtazca , vadhnanti .3, athavA strIpazcAtkRtazca, purupapazcAtkRtAzca, napuMsakapazcAtkRtAzca vadhnanti 4, athavA strIpazcAtkRtAzca puruSapazcAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca vadhnanti 5, athaza strIpazcAttatAzca puruSapazcAtkRtazca napu sakapazcAtkRtAzca vadhnanti 6, athavAzvAtkRta hai vaha bAMdhatA hai.kyA..athavA eka-avedaka jIva -strIpazcAskRta hai. avedakoM meM koI eka jIva puruSapazcAtkRta hai kinaneka jIva napu. sakapazcAtkRta haiM, to kyA ye saba jIva isa aipidhika karma kA baMdha - karate haiM 1.2. athavA-avedakoM meM koI eka jIva strIpazcAtkRta hai-kitaneka.murUSapazcAtkRta haiM, aura koI :eka . napuMsakapazcAtkRta hai-to.kyA airyApathika karma kA vadha karate haiM.1.3. athavA-avedaka meM koI-eka-jIva strIpazcAtkRta hai, kitaneka jIva : puruSapazcAtkRta haiM aura kitaneka napuMsakapazcAtkRta haiM to kyA ye saba, jIva isa aipithika karma-kA-baMdha karate haiM.1 4. athavA-avedakoM meM, kitaneka jIva aise haiM jo strI pazcAtkRta haiM koI eka puruSapazcAtkRta hai; aura koI,eka, napuMsakapazcAtkRta hai to kyA aise. ye saba jIva isa aipithika karmakA vadha karate haiM. 1.5 athavA-to avedakoM meM kitanekA- aise haiM ki. jinhoM ne pUrva meM strI veda kA vedana kiyA hai, kisI eka ne. puruSa veda, kA vedana- kiyA hai, aura kitaneka ne napuMsaka veda kA bedana kiyA hai to kyA ye saba isa aiyoM napuMsaka pazcAkRta che, te zuM aiyapathika karmane baMdha kare che? (2) athavA eka strI-pazcAdbhUta evedaka jIva, eka puruSa-pazcAtkRta vedaka jIva ane aneka napuMsaka vaizcata " eka ja zuM te karma baMdha kare che? (3) athavA adakomAM koI eka ja pazcAta hoya, keTalAka puruSa-pazcA(kRt DAyAmane -04-nasa4 pazcAtkRta DAya; ta zutemA- mAM airyApathika-karmane badha kare che ?, (4) athavA adake mane koI eka jIva strI-pazcAdbhUta hoya, keTalAka jIva puruSa-pazcAdbhUta hoya ane keTalAka jIve strI-pazcAdbhUta hoya to zuM teo badhAM airyAyika karmane baMdha kare che ? (5) athavA avedamAMnA keTalAka che strI-pazcAdbhuta hoya, keI eka jIva puruSa-pazcAdbhUta hoya ane koI eka 'jIva napuMsaka pazcAkRti hoya, to zuM teo badhAM te karmane baMdha kare che ? (6) athavA aThakemAMnA keTalAka che strI-pazcAdbhUta hoya, ke I-eka-puruSa pazcAdbhUta hoya ane keTalAkanapuMsaka Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare strIpazcAtkRtAzca purupapazcAtkRtAzca napusakapazcAtkRtazca vananti 7, evaM ee chabbIsaM bhaMgA 26 bhANiyavyA jAva udAhu itthIpacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ___ ya napuMsagapacchAkaDA ya baMdhaMti8 ? ' evaM rItyA ete sarva uparivarNitAH paTvi zatiH 26 bhaGgAH vikalpAH bhavanti yAvat-utAho strIpazcAtkRtAzca purupapazcAskRtAzca napusakapazcAtkRtAzca airyApathikaM karma badhnanti8, bhagavAnAha-'gIyamA / itthIpacchAkaDo vi vaMdhai 1' he gautama ! strIpazcAtkRto'pi aipithikaM karma pathika karma kA vadha karate haiM ? 6, athavA-avedakoM meM kitaneka avedaka aise jo strIpazcAtkRta haiM, aura kitaneka aise haiM jo puruSapazcAtkRta haiM, koI eka napuMsaka pazcAtkRta hai to kyA ye saba isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? 7, ' evaM ee chabbIsaM bhaMgA bhANiyacA jAva udAhu i. tthIpacchAkaDA ya, purisa pacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkADA ya baMdhati' isa prakAra se ye "strIpazcAtkRtAca, puruSazcAtkRtAzca, napuMsaka pazcAtkRnAzca" isa AThaveM bhaMga ko milAne se 26 bhaMga ho jAte haiN| isa AThaveM bhaMga kA tAtparya isa prakAra se hai-avedakoM meM jo kitaneka jIva strIpazcAtkRta haiM, kitaneka puruSapazcAtkRta haiM, kitaneka napuMsaka pazcAtkRta haiM so kyA ye saba isa aipithika karma kA baMdha karate haiM ? ina saba praznoM ke uttara meM prabhu gautama se kahate haiM- goyamA' he gautama! itthIpacchAkaDo vi paccAskRta hoya, te zuM teo badhAM te kamane baMdha kare che ? (7) athavA adakemAMnA keTalAka strI-pacAskRta hoya, keTalAka che puruSa-pazcAdbhuta hoya ane keI eka jIva napuMsaka pazcAdbhUta hoya, to zuM teo badhAM te mAnA 44 42 cha 1 (8) itthIpacchAkahA ya, purisapacchAkaDA ya napuMsakapaccha. kaDAya badhaMti) Athava! mavehabhAnA 21 ve zrI-pazcAta hAya, DeTA che puruSa pazcAdbhUta heya ane keTalAka ja napuMsaka pazcAkRta hoya, te zuM teo badhAM airyopathika karmane baMdha kare che? ( evaM ee chaccIsaM bhaMgA bhANiyavvA-jAva-udAhu - ityI pacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkaDA ya, vadha ti ) mA prabhArI ni: sayAgathI banatA uparyukta ATha bhaMga (vikalpa) bIjA bhaMga sAthe meLavavAthI kula 26 bhaMga bane che. A rIte je chele bhaMga bane che te nIce pramANe samaje"adake mA keTalAka evo strI-pazcAdbhuta haya, keTalAka che puruSa pazcAdbhUta hoya ane keTalAka ja napuMsaka pazcAdbhuta hoya, te zuM teo badhAM pathika karmane baMdha kare che ? Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 u08 sU03 karmavandhasvarUpanirUpaNam vadhnAti, 'purisapacchAkaDo vi baMdhai 2 ' purupapazcAtkRto'pi badhnAti, 2 , 'napusaMgapacchAkaDo vi vaMdhai 3' napuMsakapazcAtkRto'pi vadhnAti 3, 'hatthIpacchAkaDA vi vaMdhati4, strIezcAtkRtA api vadhnanti4, 'purisapacchAkaDA vi vaMdhaMti 5, puruSapazcAtkRtA api vadhnanti 5, 'napuMsagapacchAkaDA vi vaMdhati 6, napuMsakapazcAtkRtA api vadhnanti6, athavA itthIpacchAkaDo ya purisapacchAkaDo ya baMdhai 7, athavA strIpazcAtkRtazca puruSapazcAtkRtazca vadhnAti 7, evaM baMdhaI' (1) jo avedaka jIva strIpazcAtkRta hotA hai vaha bhI isa aipithika karmakA baMdha karatA hai 'purisapacchAkaDo vi baMdhaI' (2) jo puruSapazcAtkRta hotA hai vaha bhI isa aiyopathika karma kA baMdha karatA hai, 'napuMsagapa cchAkaDo vi baMdhai 3' aura jo napuMsakapazcAtkRta hotA hai vaha bhI isa airyApathika karma kA baMdha karatA hai 'itthIpacchAkaDA vi baMdhaMti 4' jo jIva-avedaka jIva strIpazcAtkRta hote haiM ve bhI isa aipithika karma kA yaMdha karate haiN| 'purisa pacchAkaDA vi baMdhaMti 5' jo avedaka jIva puruSapazcAtkRta hote haiM ve bhI isa aipithika karma kA vadha karate haiN| 'napuMsaga pacchAkaDA vi vadhaMti 6' jo avedaka jIva napuMsaka pazcAkRta hote haiM ve bhI aipithika karma kA baMdha karate haiN| ' ahavA-itthI pacchAkaDo ya, purisapacchAkaDo ya paMdhai 7' athavA jo avedaka jIva strIpazcAtkRta hotA hai tathA puruSapazcAtkRta hotA hai vaha bhI airyApathika have gautama svAmInA praznonA uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke " goyamA ! ' gautama ! ( ityIpacchAkaDA vi vadhai) (1) 2 mave: jIva strI-pazcAdbhUta hoya che te paNa airyApathika karmane baMdha kare che (2) purisapacchAkaDo vi badhai) 525 pazcAta 59Y maryApathi bhne| ma De cha(3) "napusagapacchAko vi vadhai" naghusa 5zyAta 03 55 aryApathi4 bhne| ma re cha. (4) " itthI pacchAkaDA vi vadha ti" strI-5yAta bhava: vo mA meyApathi bhanI 55 42 cha (4) purisa pacchAkaDA vi vadhati" puruSa 5zyAtta ma4 7 5 aryApathi bhanI ma are (6) " napusa gapacchAkaDA vi vadha ti" napusa 5zyAta bhara 7 59 aryA5thi55 42 che (7) " ahavA-itthI pacchA kaDo ya, purisa pacchAkaDeA ya baMdhai" 2 364 71 strI-5yAta DAya che tathA puruSa 5zyAta ya cha, te 5 aryApathi: manA 55 re cha. " eva ee Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 56 ee caitra- chavvIsaM bhaMgA-bhANiyantrA :- evamuktarItyA ete caiva sarve - paviMzatiH bhaGgAH vikalpAH bhaNitavyAH" jAva ahavA - itthIpacchAkaDA yaH purisapacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkaDA ya baMghaMti' yAvat athavA strIpazcAtkRtAzca puruSapacAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca vadhnanti, evaM paDaviMzatitamo bhaGgaH 26 | myAcatpadakathitAH madhyagatAH zeSAH aSTAdazabhaGgAH pradarzyante, tathAhi - yAvatpadena - athavA strIpazcAtkRtAzca puruSapazcAtkRtAzca vanaMti26, athavA strIpazcAtkRtazca puruSapazcAtkRtAzca vadhnanti 8, srIpazcAtkRtazca puruSapazcAtkRtazca vadhnanti 9, athavA strIpazcAtkRtAJca puruSapazcAtkRtAzca badhnanti 10, athavA strIpazcAtkRtazca == T252 karma ko baMdha karatA hai / ' evaM ee cevaM chaccIsaM bhaMgA bhANiyaccA' isa taraha se ye hI 26 bhaMga kahanA caahiye| 'jAMva ahavA itthIpacchAkaDA yA purisapacchAkaDA, napuMsagapacchAkaDA ya va dhaMti yAvat zabda se yahAM ye avaziSTa bhaMga grahIta hue haiM jo avaidaka jIva kitaneka strIpazcAta hote haiM aura kitaneka puruSapazcAta hote haiM ve aiyapathika karma kA vadha karate haiM 8, athavA inameM jo koI eka strIpazcAtkRta ho tathA kitaneka puruSapAtkRta ho to ye saba bhI aipithika karma kI baMdha karate haiM 9, "athavA- inameM kitaneka strIpazcAtkRta hIM, kitane ke puruSapazcAtkRta ho to ve bhI isa airyApathika karmakA yedha karate haiM 10 athavA inameM koI eka strIpazcAtkRta ho, koI eka napuMsaka pazcAtkRta ho to aisA jIva bhI isa airyApathika karma kA vadha karatA hai 11, athavA caiva chabbIsaM bhagA bhArNiyavvA" bhI pramANe zetra 26 vidhaye. -4241 2.5 mI" jAva- aho itthI, pacchokaDA ya, parisapucchA kar3A ya, napuM sagapacchAkaDA ti " mAsUtramA AvatA 'jAva ? ( yAvat ) pahazrI nAthenA lge| graNa karavAmAM AvyA che. (8) keTalAka strI-puchyAkRta haiAya ane kAI eka puruSa pazcAtkRta haiAMya evAM aveka' jIvA paNa aiopathika ka nA khadha kare che. (9) athavA koi eka strI-pazcAtyaMta hoya ane keTalAka puruSa pazcAdbhuta hAya evAM Avedaka chavA paNa epiyika karmanA baMdha kare che. (10) athavA keTalAka skrIpazrcAtyaMta hAya ane pheTalAka puruSa pazcAtyaMta hAya evA jIvA paNa ethyapathika kattA aMdha kare che. (11) athavA kAi eka skrIpazcAdbhuta jIva hAya ane koi eke napu saka pazcAtyaMta jIva hAya, te te paNa aiyya 1 6 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eibaandhaa o o o o / jgndhbnim| napusakapazcAtkRtazca badhnAti 11, athavA strIpaJcAskRtazca napuMsakapazcAtkRtAzca vaghnanti 12, athavA strIpazcAtkRtAzca napuMsakapazcAtkRtazca vadhnanti 13, azyA strIpazcAtkRtAzca napuMsakapazcAtkRtAzca aipithika karma badhnanti 14, athavA puruSapazcAtkRtazca napuMsakapazcAtkRtazca badhnAti 15, ityevaM pUrvapakSoktAH sarve poDazAdArabhya paJcaviMzatibhanaparyantaM saMgrAdhAH, antimamAha-athavA stropazcAtkR. tAzca puruSapazcAtkRttAca napusakapazcAtkRtAzca aipithikaM karma badhnanti 26 / ityAzayaH, sarve pavibhatiH bhavanti / -inameM koIeka jIva strIpazcAtkRta ho aura kitaneka napuMsakapazcAskRta ho to vaha bhI isa aipithika karma kA baMdha karatA hai 12, athavA inameM kitaneka jIva strIpazcAtkRta ho aura koI eka napuMsakapazcAtkRta ho to ve bhI isa aipithika karma kA vadha karate haiM 13, athavA-inameM kitaneka strIpazcAtkRta hoM, aura kitaneka napuMsakapazcAtkRna hoM to ve bhI isa aipithika karma kA vadha karate haiM, vA athavA-inameM koI eka jIva puruSapazcAtkRta ho aura koI eka napuMsakapazcAtkRta ho-to aisA jIva bhI isa aipidhika karmakA baMdha karatA hai 15, isa prakAra se pUrvapakSameM kahe gaye sarva pada yahAM grahaNa karanA cAhiye-antima bhaMga taka ye saba bhaMga 26 hote haiM-so aba antima pada 26vAM 'athavA-strIpazcAtkRtAca, puruSapazcAtkRtAzca, napuMzlapazcAttAzca" yaha trika saMyogavAlA hai| aba sUtrakAra isa aipithika karma ke bandhana kI kAlatraya pathika karmane badha kare che (12) athavA keTalAka sIpazcAdbhUta ja hoya ane kaI eka napusaka pazcAdbhUta jIva hoya, te te paNa ethI pathika baMdha kare che (13) athavA koI eka jIva strIpAkRta haya, ane keTalAka jIvo napuMsaka pazcAdbhUta hoya, te te paNa pathika karmano baMdha kare che. (14) athavA keTalAka strI pacAskRta jIvo hoya ane keTalAka napuMsaka pazcAdbhuta che haya, te teo paNa pathika karmane baMdha kare che. (15) athavA temAMthI koI eka jIva napusaka pazcAdbhUta hiya te e jIva paNa A airyApathika badha kare che. A rIte bAkInA 11 bhAga paNa pUrvapakSamAM (prazna sUtramAM) kahyA pramANe ja grahaNa kara joIe, A rIte kula 26 bha ga banaze che (26 me) ni sayaupANI mA pramANe -" athavA strIpazcAttAzca, purupapazcAtkRtAca napusakapazcA-kRtAzca / ave mAnA 2. 73 // strI pacAskRta hoya, keTalAka ja purUSa pazcAdbhUta hoya ane keTalAka napusaka pazcAtkRna hoya, te teo badhA paNa caryApathika karmane badha kare che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 pazcAtkRte 26 parviMzatibhaGgakoSTakam / ekasaMyoginaH paDbhaGgAH 6 strI 1, puruSaH 2, napuMsakas 3. striyaH4, puruSAH 5, napusakAni6 }& dviksaMyogino dvAdaza bhaGgAH 12, tatra strIpurupayoge catvAro bhaGgAH 4 strI, 1 / 2 / khiyaH, puruSaH 2 / striyaH, puruSAH 4 } 4 evaM - strInapuMsakayoge catvAro bhaGgAH 4 khI, napuMsakam 1 | striinpuNskaani2| 3 / bhagavatIsa -------- trisaMyoge'STabhaGgAH 8 strI, puruSaH, napuMsakam 1 strI, puruSaH, napuMsakAni 2 strI, puruSAH, napuMsakam 3 strI, puruSAH, napuMsakAni 4 striyaH, puruSaH, napuMsakam 5 striyaH puruSaH, napuMsakAni 6 striyaH, puruSAH, napuMsakam 7 striyaH, puruSAH, napuMsakAni 8 ekasaMyoge SaT6,dvikasaMyoge dvAdaza 12 trisaMyoge cASTau 8 / sarvasaMmelane } 4 evaM puruSa - napuMsakayoge'pi catvAro bhaGgAH 4 puruSaH, napu sakam 1 / puruSaH, npuNskaani2| puruSAH, napu sakam 3 / puruSAH, napusakAni4 | 12 1 ete dviksaMyoge dvAdazabhaGgAH jAtAH SaDviMzatirbhaGgAH / 26 / atha airyApathika karmabandhanameva atItAdikAlatrayeNa prarUpayitumAha-' taM bhate kiM baMdhI, baMdhai, baMdhissaha ?' he bhadanta ! tat airyApathikaM karma kiM vaddhavAn badhnAti, kI apekSA se prarUpaNA karate haiM- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai taM bhaMte! kiM baMdhI, baMdhai, baMdhissai' he bhadanta ! isa airyApathika karma ko pahile - bhUtakAla meM kyA kisI jIva ne bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha ise bAMdhatA hai ? bhaviSyatkAla meM kyA vaha ise bAMdhegA ? isa prakAra kA yaha pahilA vikalpa hai - isI taraha se sAna vikalpa aura haiM jo isa prakAra se haiM - 'badhI, baMdha, na baMdhissai ' 2 kisI jIva ne kyA ise have sUtrakAra A eryopathika ka baMdhananI traNe kALanI apekSAe prarUpaNA kare che gautama svaabhiin| prazna - " taM bhate | baMdhI, badhai, va ghissai ? he bhadanta ! A ayyapathika ka`nA khadha zuM bhUtakALamA koi jIve khAMdhyA che ? vamAnakALamAM te tene khAMdhe che ? ane bhaviSyakALamAM zuM te tene khAMdhaze ? A pramANe pahelA bhaMga che. khIjA sAta bhaMga ( vikalpa ) nIce prabhA -" badhI, vadhai, na baMdhissai " (2) / lave pahelAM zute na "9 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI za0 8 u08903 karmapandhasvarUpanirUpaNam mantsyati iti prathamo vikalpaH, evamanyAn sapta vikalpAn pratipAdayati'baMdhI, baMdhai, na baMdhissai 2' kiM vA baddhavAn , badhnAti, na bhansyati2, 'baMdhI, na baMdhai, baMdhissa3' kiM vA baddhavAn na badhnAti, bhantsyati ca3, 'baMdhI, na baMdhai, na vaMdhissai4, kiMvA vaddhavAn na badhnAti, na bhantsyati4, 'na baMdhI, vaMdhai, baMdhissai 5' kiMvA na baddhavAn , api tu badhnAti, antsyati5, 'na vaMdhI, baMdhai, na baMdhissai 6' kiM vA na vaddhavAn , api tu vadhnAti, na vA bhansyati 6, 'na vaMdhI na baMdhai, baMdhissai 7' kiM vA na vaddhavAn , na vA badhnAti, kintu bhansyati7, 'na baMdhI, na vadhai, na baMdhissaha 8 ?, kiM vA na vaddhavAn , na badhnAti, na vA pahile bAMdhA hai, ise kyA vaha vartamAna meM bAMdhatA hai, bhaviSyat meM kyA vaha ise nahIM vAMdhegA ? 2 'badhI, na baMdhai, baMdhissaha 3' kisI jIva ne bhUtakAla meM kyA ise bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha ise nahIM bAMdhatA hai ? bhaviSyat kAla meM kyA vaha ise bAMdhegA 13 'baMdhI, na baMdhai na baMdhissai 4' bhUtakAla meM kisI jIva ne kyA ise vAMdhA hai, vartamAna meM vaha ise nahIM bAMdhatA hai ? aura bhaviSyatkAla meM bhI kyA vaha ise nahIM bAMdhegA 4, 'na baMdhI, baMdhai, baMdhissai 5 ' kyA bhUta kAla meM ise kisI jIva ne nahIM bAMdhA hai ? vartamAna meM yaha kyA ise bAMdhatA hai ? aura bhaviSyat meM bhI ise kyA vaha vAMdhegA? 5 'na baMdhI, baMdhaI, na baMdhissai 6' bhUtakAla meM ise kyA kisI jIva ne nahIM bAMdhA hai ? vartamAna meM vaha vAMdhatA hai ? bhaviSyatmeM vaha ise nahIM bAMdhegA kyA? 6 'na baMdhI, na va dhai vadhissai 7' bhUtakAla meM ise kisI jIvane nahIM vAMdhA hai, vartamAnameM vaha ise nahIM bAMdhatA hai, bhaviSyat meM vaha ise bAMdhegA? 7 athavA --'na baMdhI, na vadhai na va dhissai 8' na ise kisI ne pahile vAMdhA baMdha bAMdhyuM che, vartamAnamAM zuM che tene bAMdhe che, bhaviSyamAM zuM te tene nahI mAMdhe 1 (3) "vadhI, na baghai, baghissai" 4 ve sUta te karmane baMdha bA hAya, vartamAnamAM bAMdhate na hoya ane bhaviSyamAM mAdhAna ya menu pa2 cha bha3 ? (4) badhI, na badhai na baghissa" adha jIve bhUtakALamAM te kamane baMdha bAMdhyuM che, vartamAnamAM bAMdhatA nathI ane viSyamA parI nahI, bheSu mana cha ja 1 (5) "na baMdhI, na badhai, na paMdhissai " zu bhUtabha ve tane madhye nathI ? zuvata bhAnamA te tene mAMdhe cha ? bhulavilyama te tane ? (6) na vadhI, badhai, na baghissai " zu tAmai te 5 ve madhye nathI ? patabhAnamA zuM eja jIva tene bAdhe che ane zuM bhaviSyamAM te tene nahIM badhe ? Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra bhansyati ? bhAvAnAha-'goyamA ! bhavAgarisaM paDDucca atdhegahae thI, baMdhai, caMdhistai' he gautama ! bhavAkaI pratItya-Azritya bhAkarSApekSayA ityarthaH aratyekakaH kazcit aipithikaM karma baddhavAn , badhnAti, mantsyati ca bhave aneka bhave upazamAdizreNimAptyA AkarpaH-aiyopathikakarmANupudgalAnAM grahaNaM bhavAkarpaH kathyate, tadapekSayA ' atthegaie baMdhI, baMdhai, na vaMdhissai' astyekaH kazcit aiyApathika karma baddhavAna , badhnAti, kintu na bhansyatira, 'evaM taM ceva savvaM jAva agae na baMdhI, na baMdhai, na baMdhissai, evaM rItyA tadeva pUrvapakSoktaM sarva yAvat-astyekakaH kazcit baddhavAla , na badhnAti, bhantyati3, astyekakaH kazcit hai ? na ise vaha bAMdhatA hai aura na ise yaha vAMdhegA ? 8, isa prakAra se ye ATha vikalpa haiN| isake uttara meM bhagavAna kahate haiM-'goyamA! sAvAgarilaM paDucca atdhegaie badhI, baghaDa, bAMdhisptai ' he gautama ! bhavAkarSako Azrika karake-arthAt bhazakarSa kI apekSA lekara ke kisI eka jIva ne aiyopathika karma ko bAMdhA hai, vaha bAMdhatA hai aura vaha baaNdhegaa| aneka bhavoM meM upazamazreNI Adi kIprAti se aiyopathika karma pudaloM kA grahaNa karanA isakA nAma bhavAkaI hai| isa avAkarSa kI apekSA se jisa kilI eka jIvane pahile aipidhika karma ko bAMdhA hai, vahIM isa vartamAna meM bAdhatA hai, Age vaha ise bAMdhegA, yaha prathama vikalpa hai| 'evaM taM va sajAya atthegaie nadhI, navaghara, navaMdhissai' isI taraha se pUrvapakSokta bIca ke anya chaha vikalpoM ke saMbandha meM bhI lagA(7) " na vadhI, na badhai, 5 ghissai" zubhUtama bALe nathI? zuM eja jIva vartamAnamAM tene bAdha nathI? zuM te bhavipymaa tene mAMdha ? (8) ( na badhI, na va dhai, na vadhissai) zu sUtawi kaI jIve te baMdha bAMdhyo nathI, vartamAnamAM bAdha nathI ane bhaviSyamAM e jIva tene bAdhaze paNa nahI? A pramANe ATha praznarUpa vikalpa che. tene2055 mApatA mahAvIra prasu 4 cha ,-" goyamA ! bhavAgarisaM paDucca atthegaie badhI, vadhai, baMdhissai" hai gautama ! savASanI apekSA koI eka jIve pithika karma bAMdhyuM che, te bAdhe che ane te bAMdhaze. (aneka bhavemAM upazamaNI AdinI prAptithI aryApathika karma pudgalene grahaNa karavA tenuM nAma bhavAkarSa che) A bhavAkarSanI apekSAe je kaI jIve pahelA coryApathika karma bAMdhyuM hoya che, e ja cha vartamAnamAM paNa tene sAdhe je mane aviSyamA 5 bhAyarI. PAL 5o vi465 cha. ( evaM ta ceva savvaM jAva atthegahae na baMdhI, na baMdhai, na bAdhitsai " merI pramANe prazna Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA TI0 za08 408 03 karmabandhasvarUpanirUpaName 6 na " baddhavAn na badhnAti, na bhantsyati4, astyekakaH kazcit na baddhavAn badhvAti, santsyati5, astyekakaH kazcit na vaddhavAn, badhnAti, na bhantsyati6, aratyekakaH na baddhavAna, nabanAti, api tu mantsyati, aratyekaka kazcit na vaddhazana, badhnAti, na vA bhantsyati8, iti bhAvaH / agedaM vodhyam- prathama vikalpoktaH kazcijIva: pUrvabhave upazAntamohatve sati airyApathikaM karma bajravAna, vartamAna copazAntamohatve badhnAti mAvibhave copazAntamohAvasthAyAm bhantsyati iti prathamo vikalpaH / dvitIyaH punaryaH pUrvasmin bhave upazAntamohavaM labdhavAn, vartanAnasave ca kSINamohatvaM prAptaH sa pUrva vaddhavAn, vartamAne ca badhnAti, zailezyavasthAyAM punarna bhantsyati2, tRtIyastu pUrvajanmani upazAntamohatve baddhavAn upazAntamohAt pracyuto na badhnAti, anAgate copazAntamohatvaM yadA pratipatsyate lenA cAhiye - yahAM taka ki koI eka jIva airyApathika karma na bhUtakAla meM pAMdhA vartamAna meM tA hai aura na bhaviSyatkAla meM dhigaa| yahAM pahale aura AThaveM bhaMga kA grahaNa kiyA hai, -zeSa bIca ke chahabhaMga prazna vAkya se samajha lenA cAhiye - ataeva TIkAkAra ne ' evaM taM ceva sacaM jAva aisA kahA hai aba ve AThoM bhaMga yahAM dikhalAye jAte haiM-sUnakAla meM jisa kisI jIva ne airyApathika karma ko bAMdhA hai, vaha vartamAna meM ise patA hai, Age bhI bAMdhegA 1, koI eka jIva aisA hai ki jisane pahile airyApathika karma kA baMdha kiyA hotA hai, vartamAna meM vat usakA vadha karatA hai aura Age vaha usakA bandha nahIM rahegA 2, koI eka jIva hotA hai jisane pahile isakA vadha kiyA hai, para vartamAna kAla maiM vaha usakA baMdha nahIM karatA aura bhaviSyat meM vaha usakA baMdha karegA sUtrAmA khatAvyA pramANe bIjA vikalpA paNu samajI levA. AThame vikalpa A pramANe samajaveH koI eka jIve ayyapathika kama bhUtakALamAM khAMdhyu nathI, vamAnamAM mAMdhatA nathI ane bhaviSyamA paNa khAdhaze nahIM. " ahIM pahele ane AThame vikalpa ApavAmAM Avye che bAkInA cha vikalpe| prazna vAkya uparathI samaka sevAnA che, tethIla sUtrAre " evaM taM cetra satra eja pramANe bAkInuM samasta kathana samajavuM, ema kahyu che. have te aDha vikalpa nIce ApavAmAM Ave che " (1) bhUtakALamAM je jIve ayyapathika krama bAMdhyuM che tene khAdhe che ane bhaviSyamA paNa khAdhaze (2) je jIve pathika ka'nA 'dha karyo heya che, te vamAnamAM tene bhaviSyamA te tenA badha nahIM kare. (3) je jIve bhUtakALamAM te vamAnamAM paNu bhUtakALamAM aiyyabadha kare che ane tene khaMdha karyo Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare tadA bhansyati 3, caturthaH punaH zailezIpUrvakAle bavAn , zailezyavasthAyAM ca na vadhnAti, na ca bhansyati 4 / paJcamastu pUrvajanmani upazAntamohatvasyAlayasvAta na vaddhavAn , idAnIM ca tallabdhatvAt vadhnAti, punarapi bhaviSyatkAle uttazAntamohAyavasthAyAM bhantsyatIti 5 / paSThastu pUrvabhave kSINamohatvamyAlabdhatve na baddhavAn , idAnIntu kSINamohatvasya labdhatvAt va nAti, zailezyavasthAyAM na punamantsyati iti psstth06| saptamastu bhavyasya bhavati, sahi anAdI kAle na vaddhavAn , adhunA'pi na vadhnAti, kAlAntare punarbhAvini bhantsyatIti 7 / aSTamastu abhavyasya bhavati, sa hi pUrvamapi aipithikaM karma na baddhavAn , na cAdhunA badhnAti, na vA bhAvini kAle bhansyatIti 8, bhAvaH / atha ca gahaNAgarisaM pahaca atthegaie baMdhI, 3, koI eka jIva aisA hotA hai ki pUrva meM isakA baMdha kiyA hai, vartamAna meM ise nahIM vAMdhatA hai, aura bhaviSyat meM bhI vaha ise nahIM bAMdhegA 4 / koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM isakA bandha nahIM kiyA hai, vartamAna meM isakA vadha karatA hai aura bhaviSyat meM bhI vaha usakA vadha karegA 5 / koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane bhUtakAla meM isakA baMdha nahIM kiyA, vartamAna meM baMdha karatA hai aura bhaviSyat meM vaha isakA baMdha nahIM karegA 6 / kisI jIva ne bhUtakAla meM isakA baMdha nahIM kiyA hai aura vartamAna meM nahIM karatA hai kintu bhaviSyat meM karegA 7 / koI jIva aisA hotA hai ki isakA baMdhana bhUta. kAla meM kiyA hai, na vartamAna meM karatA hai aura na bhaviSyakAla meM karegA 8 / ye AThabhaMga hote hai| che, te jIva vartamAnamAM tene baMdha karatuM nathI ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze. (4) keI eka jIva e hoya che ke jeNe bhUtakALamAM tene baMdha karyo che, paNa vartamAnamAM karato nathI ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. (5) keI eka jIva e hoya che ke jeNe bhUtakALamAM tene baMdha karyo nathI, vartamAnakALamAM eja jIva tene baMdha kare che ane bhaviSyamAM paNa te tene baMdha karaze. (6) keI eka jIva evo hoya che ke jeNe bhUtakALamAM tene baMdha karyo nathI, vartamAnamAM tene badha kare che paNa bhaviSyamAM tene baMdha karaze nahIM. (7) keI eka jIva evo hoya che ke je bhUtakALamAM tene baMdha karate nathI, vartamAnamAM paNa karato nathI paNa bhaviSyamAM tene baMdha karaze (8) koI eka jIva evo hoya che ke jeNe bhUtakALamAM tene baMdha karyo nathI, vartamAnamAM paNa karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa karaze nahIM. Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI0 208 u0 8 20 3 karmavandhasvarUpanirUpaNam aipithikakarma ke bandha kA tInoM kAla saMvandhI koSTaka 63 vartamAna m karegA kiyA m h nahIM karegA h m m bhUta bhaviSyat kiyA karatA hai karatA hai nahIM karegA kiyA nahIM karatA hai karegA kiyA nahIM karatA hai nahIM kiyA karatA hai karegA nahIM kiyA karatA hai nahIM karegA nahIM kiyA nahIM karatA hai / karegA nahIM kiyA nahIM karatA hai | nahIM karegA ___ ina saba vikalpoM kA sArAMza isa prakAra se hai-prathama vikalpa meM jo kahA gayA hai-so vahA~ aisA samajhanA cAhiye-ki koI eka aisA avedaka jIva ki jisakA pUrvabhava meM moha upazAnta ho gayA thA, usane aipithika karma kA baMdha usa samaya vahAM kiyA thA aura aba vartamAna } epathika karmabaMdhanA traNe kALa saMbaMdhI keThe- vikalpane kema bhUtakALa vartamAnakALa bhaviSyakALa karyo che 3re cha karato nathI karato nathI +am >> -9 v karaze nahI 42 karaze nahIM kare 42 nahIM kare 42ze nahIM kare nathI karyo nathI karyo karatA nathI karato nathI A badhAM vikalpano bhAvArtha nIce pramANe che-pahelA vikalpamAM je je vAta kahevAmAM AvI che tene bhAvArtha A pramANe che-koI eka adaka jIva ke jene pUrvabhavamAM meha upazAMta thaI gaye hatA teNe te samaye tyAM airyApathika karmane baMdha karyo hato, ane vartamAnakALe paNa je tenI aMdara Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - bhagavatI bhadhameM bhI mohakI upazAntatA usameM hai, ataH isase vaha isa samaya bhI usakA badha kara rahA hai tathA bhAvibhava meM bhI yaha moha kI upazAntatA hone para isakA baMdha karegA 1, pUrva bhava meM kisI avedaka jIva ne 11veM ___ guNasthAna moha kI upazAnta avasthA meM prApta kiyA to vahAM usane usa samaya aipidhika karma kA baMdha kiyA, aba vahI jIva vartamAnabhava meM 12 ve kSINamoha guNasthAna ko prApta karake moha kI kSINatAvAlA vana rahA hai-aisI sthiti meM vaha vartamAna meM bhI aiyopathika karma kA baMdha kara rahA hai-para aba yaha avedaka zailezI avasthA meM ArUDha ho jAvegA taba ise vaha nahIM bAMdhegA-isa prakAra se yaha dvitIyavikalpa kA spaSTArtha hai-tRtIya vikalpa meM aisA samajhAyA gayA hai-kisI avedaka jIvane pUrvabhava meM moha ke upazAnta hone para isa sAMparAyika karma kA baMdha kiyA thA, para jaba vaha usa 11 veM guNasthAna se patita ho gayA-taba vaha isa vartamAna samaya meM usakA baMdha nahIM karatA hai, aura jaba vaha bhaviSyat kAla meM upazAnta mohavAlA honA-to isa kA baMdha karalegA 3, caturtha vikalpa meM aisA samajhAyA gayA hai-ki avedaka jIva jabataka zailezI avasthAvAlA nahIM thA-tabataka isake pahile usane airyApathikasama mehanI upazAntatA hoya, te te vartamAna samaye paNa teno baMdha karate hoya che, ane bhaviSyamAM paNa mehanI upazAntatA rahe to tyAre paNa te tene baMdha karaze. - bIjA vikalpane bhAvArtha-pUrvabhavamAM koI avedaka jIve mohanI upazAnta avasthAmAM 11 muM guNasthAna prApta karyuM hoya te tyAre teNe airthIpathika kamane baMdha karyo hoya che, have eja jIva vartamAnabhavamAM 12 mAM kSINa guNasthAnane prApta karIne mohanI kSINatAvALo cAlu rahyo che-evI sthitimAM vartamAnamAM paNa te airyApathika karma baMdha kare che paNa jyAre eja jIva bhaviSyamAM zailezI avasthAe pahocI jaze, tyAre te aiyaMpathika karma bAMdhaze nahI. trIjA vikalpanuM spaSTIkaraNa-ke avedaka jIve pUrvabhavamAM moha upazAnta thaI javAthI aiyapathika, karmane baMdha karyo hato, paNa te 11 mAM guNa sthAnethI nIce utarI javAne lIdhe vartamAnakALe tene baMdha karato nathI, ane jo te bhaviSyakALamAM upazAnta mahavALe thaze to te tene baMdha karaze. cothA vika95nuM spaSTIkaraNa-avedaka jIva jyAM sudhI zailezI avasthAvALa tha na hatuM tyAM sudhI teNe eryApathika karmane baMdha karyo hate, zailezI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 8 sU. 3 karmabandhasvarUpanirUpaNam ka kA baMdha kiyA thA - zailezI avasthA meM AjAne para aba vaha isakA baMdha nahIM karatA hai na aba vaha Age bhI isakA vadha karegA?, paMcama vikalpa meM aisA samajhAyA gayA hai ki pUrvabhava meM kisI avedaka jIva ko mohakI upazAntatA prApta nahIM ho sakI ataH usa samaya aiyapidhika karma kA baMdha nahIM ho sakA, aba isa bhava meM usI jIva kA isa upazAnta mohasva kI prApti ho gaI hai -so usake airyApathika karma kA baMdha ho rahA hai tathA bhaviSyat kAla meM bhI vaha moha kI upazAntatA meM isakA baMdha karane vAlA hogA 5, chaThe vikalpa meM aisA samajhAyA gayA hai ki kisI avedaka jIva ko pahile bhava meM kSINamohatva kI prApti nahIM huI so use usa samaya isakA baMdha nahIM huA, vartamAna bhava meM use kSINamoha kI prApti ho rahI hai ataH isase vaha ise bAMdha rahA hai, para jaba vahI jIva zailezI avasthA meM ArUDha ho jAvegA to isakA baMdhakarnA nahIM hogA sAtavAM vikalpa to bhavya ko hotA hai- bhavya jIva ne anAdikAla se abhItaka ise nahIM bAMdhA hai, abhI bhI vaha ise nahIM via rahA hai, bhaviSyatkAla meM jaba vaha upazAnta mohAdi avasthAvAlA avasthAmAM AvI javAdhI have te tene aMdha karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa te tenA baMdha karaze nahI. pAMcamAM vikalpanuM spaSTIkaraNa-pUrvabhavamAM kAi eka jIva meAhanI upazAntatA prApta karI zakayeA na hatA, tethI tyAre teNe aiyyapathika kramanA baMdha karyAM na hateA, paN vamAnabhavamAM teNe mehanI upazAntatA prApta karI lIdhI che, tethI te vartamAnamAM te A kA baMdha khAMdhI rahyo che. ane bhaviSyamAM pazu mAhanI upazAntatA rahevAthI te A koMnA baMdha karaze, chaThThA vikalpanuM spaSTIkaraNa--koi aveka jIve pUrvabhavamAM kSaNamAhatvanI prApti karI na hatI, tethI tyAre teNe A karmonA baMdha karyAM na hateA, vartumAnabhavamAM tene kSINumahatvanI prApti thai rahI che, tethI te vamAnamA tene khadha karI rahyo che, paNa bhaviSyamAM jyAre eja jIva zailezI avasthAe caDI jaze, tyAre te tene khava karaze nahI. sAtamA vikalpanuM spaSTIkaraNa--bhavya jIvane A vikalpa lAgu paDe che. bhavya jIve anAdi kALathI atyAra sudhI tene khAMdhyA nathI, atyAre paNa tene bAdhatA nathI, bhaviSyakALamAM jayAre te upazAnta mahAdivALI avasthAvALA thaI jaze, tyAre tene badhakartA thaI jaze. bha 9 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 bhagavatIsye baMdhai, baMdhissai ' he gautama ! grahaNAkarpam ekasminneva bhave airyApathikakarmapudgalAnAM grahaNarUpa AkarSaH grahaNAkarSasta pratItya Azritya astyekakaH kazcijjIvo baddhavAn , padhnAti, bhansyati ca 1 ' evaM jAva asthegaie na baMdhI, baMghai, baMdhissai , evaM pUrvoktarItyA yAvat-yAvatpadena dvitIyAdArabhya caturthabhaGgaparyantamatra vAcyam , paJcamazvAyam-astyekakaH kazcit-na vaddhavAn vadhnAti, mantsyati, iti| atha dvitIyAdArabhya paJcamabhaGga paryantamekaikazaH padazyate-astyekaka. kazcit baddhavAn , badhnAti na mantsyati 2, astyekakaH kazcit baddhavAn , na vadhnAti, bhansyati3, astyekakaH kazcit baddhaho jAvegA-to isakA badhakartA ho jAyegA / aSTama vikalpa abhavya ko hotA hai-abhabdha jIva pahile bhI airyA pathika karma kA baMdha nahIM kiyA hotA hai, vartamAna meM bhI vaha isa karma kA vadha nahIM karatA hai aura na AgAmIkAla meM bhI use isa karma kA baMdhahotA hai|ab grahaNAkarSa ko eka hI bhava meM aiApathika karma pugaloM ke grahaNarUpa Akarpa ko-Azrita karake kilI eka jIva ne isakA baMdha kiyA hai, vartamAna meM vaha ise bAMdha rahA hai Age ke samayoM meM bhI vaha isakA baMdha karegA 1, 'evaM jAva atthegaie na baMdhI, baMdhaha, baMdhissaha' isI pUrvokta rIti ke anusAra yAvat-kisI eka jIva ne isakA vadha kiyA hai, vadha kara rahA hai, Age vaha isakA vadha nahIM karegA 2, kisI eka jIva ne pUrva meM ise vAMdhA hai, vartamAna meM vaha ise nahIM bAMdha rahA hai-Age vaha ise bAMdhegA 3, kisI AThamo vikalpa-abhavyane lAgu paDe che. abhavya jIve pahelAM paNa airyApathika karmane baMdha karyo he nathI, vartamAnamAM paNa te A karmane baMdha karatA nathI ane bhaviSyamAM paNa te A karmane baMdha karaze nahIM. have grahaNakarSanI apekSAe (eka ja bhavamAM aryApathika karmayugalone grahaNa karavArUpa AkarSanI apekSAe) koI eka jIve bhUtakALamAM tene baMdha karyo che, vartamAnamAM paNa tene baMdha kare che ane bhaviSyamAM paNa tene baMdha 42), mA paDesI vi85 cha (1)(evaM jAva atyaigaie na ba dhI, yadhai, badhirasai) e ja pUrvokta rIte bAkInA vikalpa bane che (2) koI eka jIve tene baMdha karyo che, vartamAnamAM karI rahyo che, ane bhaviSyamAM te tene baMdha karaze nahIM. (3) keI eka jIve pUrva tene (airyApathika karmane) bAMdhyuM che. vartamAnamAM te A karma bAMdho nathI, bhaviSyamAM te tene bAMdhaze. (4) koI eka jIve Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TIkA za0 8 u0 8 sU0 3 karmabandhasvarUpanirUpaNam vAn, na vavnAti, na bhantsyati 4, astyekakaH kazcit na vaddhavAn badhnAti, bhantsyati 5, ' No cevaNaM na baMdhI, vadhai, na baMdhissaha ' kintu no caina naiva khalu kacijjIvo na baddhavAn na vA bhantsyati api tu badhnAti 6, iti paSTho vikalpo na saMbhavatyeva, etasya tattvaM spaSTIkaraNasamaye'gre vivecayiSyate, 'atthegaie na vaMdhI, na baMdhai, baMdhissai ' astyekakaH kazcit na baddhavAn, na vadhnAti api tu bhantsyati 7, atthegaie na baMdhI, na baMdha, na baMdhissara ' astyekakaH kazcit grahaNAkarSa ko jIvaH airyApathikaM karma na baddhavAn, na vadhnAti, na vA bhantsyati 8 itibhAvaH, eka jIva ne pUrva meM ise bAMdhA hai, vartamAna meM vaha ise nahIM bAMdha rahA hai Age bhI vaha ise nahIM bAMdhegA 4, kisI eka jIva ne pahile ise nahIM bAMdhA, aba ise bAMdha rahA hai, Age bhI bAMdhegA 5, ' No ceva NaM na baMdhI vadhai, na va dhislai' aisA nahIM hai ki " kisI jIva ne ise nahIM bAMdhA nahIM kintu vaha bAMdha rahA hai " aisA vaha chaThA vikalpa nahIM banatA hai / isa viSaya ko hama jaba isakA svarUpa spaSTa karane lagege taba kaheMge 'atthegaiena vadhI na vadha, va dhissai 7' koI jIva aisA hotA hai ki jisane pUrva meM usakA vadha nahIM kiyA hai, na vaha vartamAna meM isakA baMdha kara rahA hai - para Age isakA baMdha karegA - ' atthegaie na baMdhI na aas, a fees' koI eka aisA jIva hai ki jisane pahile isakA baMdha nahIM kiyA hai, vartamAna meM vaha isakA baMdha nahIM kara rahA hai aura na Age bhI vaha isakA baMdha karegA 8 | , pUrve tene khAMdhyu' che, vamAnamAM te tene khAMdhatA nathI ane bhaviSyamAM khAdhaze nahI (5) kAI eka jIve pUrve A kama bAMdhyu nathI, vartamAnamAM khAMdhe che mane laviNyamAM pazu madhaze. ( No cetraNa na badhai, vadha, na badhai " " kAi jIve te karmAMdha khAMdhyA nathI, bAMdhaze nahI, paNa vata mAnamAM khAMdhI rahyo che, A prakArane chaThTho vikalpa ahIM manatA nathI. tenuM svarUpa spaSTa karatI dhakhate A khAmatanu kAraNa ApavAmAM Avaze. "" (7) " atthegaie na vadhI, na vadhai, vavitsai " ardha va mevA hoya karyo hateA nathI, vartamAnamA badha 42ze. (8) " atyegaie sevA hoya eo bhuutpaNa karatA nathI ane vi che jeNe bhUtakALamA airyApathika ka`nA baMdha yA bharatA nayA, parantu bhaviSyamAM te teno na vadhI, na baMdha, na baghissai " adha kALamAM tenA khAdha karyA hAtA nathI, vartamAnamAM SyamAM paNa karaze nahI . Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIya ___ atredaM tattvam-prathamavaikalpiko grahaNAsarpa ko jIvaH upazAntamohAdi yaMdA airyApathikaM karma baddhvA vadhnAti tadA atItakAlApekSayA baddhavAn , vartamAnakAlApekSayA ca vadhnAti, bhaviSyakAlApekSayA tu bhantsyati iti 1, dvitIyastu kevalI atItakAle baddhavAn , vartamAnakAle ca badhnAti, zailezyavasthAyAntu na bhantasyatIti 2, tRtIyaH punarupazAntamohatve vaddhavAn , upazAntamohatvAtpracyutastu na badhnAti, puna. statraiva bhave upazamazreNI pratipanno bhansyatIti, ekabhave'pi upazamazreNI vAradvayaM ___ yahAM aisA samajhanA cAhiye-prathama vikalpa sabaMdhI grahaNAkarSakaupazAntamohAdivAlA jIva aipithika karmako bAMdhakara use bAMdhatA hai taba vaha atItakAla kI apekSA se usakA bAMdhanevAlA bana jAtA hai aura vartamAnakAla kI apekSA se vaha use bAMdha rahA hai aisA bana jAtA hai tathA bhaviSyakAlakI apekSAse vaha use vAMdhegA aisA bana jAtA hai| dvitIya vikalpa kevalIkI apekSAse hai kevalone aiyopathika karma ko atItakAlameM bAMdhA hai-vartamAnameM ve use bAMdha rahe haiM, para zailezI avasthA meM ve use nahIM baaNdhege| tRtIya vikalpameM upazAntamohakI dazA meM jIvane isa aipithika karma kA baMdha kiyA hai, para java vaha usase pracyuta ho jAtA hai| taba isakA baMdha use nahIM hotA hai aura jaba vahI jIva punaH usI bhava meM upazamazreNI para ArUDha ho jAvegA-taba usakA baMdha karane lgegaa| upazama zreNI kI prApti jIva ko eka bhava meM do bAra taka ho sakatI pahelA vikalpanuM spaSTIkaraNa-grahaNAkarSa (eka ja bhavamAM airyApathika karma pudgalene grahaNa karavA rUpa AkarSa) nI apekSAe upazAnta mahavALe jIva jyAre aiyaMpathika karma bAMdhIne A kamane baMdha bAMdhe che, tyAre atIta (bhUta) kALanI apekSAe te tene baMdhaka gaNAya che, vartamAnakALamAM te tene baMdhaka banI rahe che ane bhaviSyamAM paNa te teno baMdhaka banaze. bIjo vikalpa kevalInI apekSAe Apyo che. kevalIe pathika karma te bhUtakALamAM gAMdhyuM hoya che, vartamAnamAM paNa teo te karma bAMdhe che, paNa bhaviSyamAM zaileza avasthAmAM teo tene bAMdhaze nahIM. tRtIya vikalpa e batAve che ke pUrva upazAnta mahanI dazAmAM jIve aiyapathika karmane baMdha karyo hato, paNa vartamAnakALe te upazAnta mahivALo rahyo nathI (temAMthI pracuta thaI gayela che) tethI vartamAnamAM te jIva te baMdha karato nathI, paNa e jIva pharIthI eja bhavamAM jyAre upazama zreNIe caDI jaze tyAre tene baMdha karavA mAMDaze. upazama zreNInI prApti jIvane eka bhavamAM vadhAremAM vadhAre be vAra thAya che. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za 8 . 8 sU 3 karmavandhasvarUpanirUpaNa 62 pApyate eveti 3, caturthastu sayogitve baddhavAn , zailezyavasthAyAM na badhnAti, navA bhansyatIti 4, paJcamaH punarAyupaH pUrvabhAge upazAntamohatvAderalabdhatvAta na baddhavAn , adhunA tasya labdhatvAt vadhnAti, tavAyA eva ca bhaviSyatsamaye punarbhansyatIti 5, paSTastu na bhavatyeva, tatra na vaddhavAn , api tu vanAti ityanayorupapadyamAnatve'pi na bhansyatItyasya anupapadyamAnatvAt , tathAhi-AyuSaH pUrvabhAge upazAntamohatvAderalabdhatvAt na vaddhavAn , tallAbhasamaye ca vanAti, hai| caturtha vikalpa meM sayogI avasthA meM jIva ne ise bAMdhA hai, zailezI avasthA meM pahu~ca ne para vaha use nahIM bAMdhatA hai, aura Age bhI phira yaha use nahIM baaNdhegaa| paMcamavikalpa meM Ayu ke pUrvabhAga meM upazAnta mohAdi kI alabdhatA hone se jIva ne pahile ise nahIM bAMdhA hai, vartamAna meM abhI upazAnta mohAdi kI labdhatA meM yaha use bAMdha rahA hai, aura Age bhI vaha bAMdhegA 'kisI jIva ne pahile ise nahIM bAMdhA hai, nahIM vaha ise bAMdhegA, apitu aba vaha ise bAMdha rahA hai " aisA jo yaha vikalpa hai vaha nahIM banatA hai yadyapi " na vaddhavAn , api tu badhnAti" ye do bAteM bana sakatI haiM-phira bhI "na bhansyati" yaha vAta nahIM banatI hai isa viSaya meM spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-Ayu ke pUrvabhAga meM upazAntamoha Adi kI alabdhatA hone se jIva ne pahile ise nahIM vAdhA hai, aura jaba upazAnta mohAdi kI jIva ko labdhatA ho jAtI hai thi vikalpa e batAve che ke jIve sagI avasthAmAM A karmane baMdha karyo hate, vartamAnamAM zailezI avasthAe pahoMcatA te A baMdha bAMdhato nathI ane bhaviSyamAM paNa pharIthI A baMdha bAMdhaze nahIM. pAMcamAM vikalpamAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke AyuSyanA pUrvakALamAM upazAnta mahAdinI prApti nahIM thavAthI jIve te baMdha bAMdhyo na hato ane vartamAnamAM tene upazAMtamUhanI prApti thaI javAthI te A karmane baMdha kare che ane bhaviSyamAM paNa te A karmane baMdha karaze. "keI jIve pahelAM A karmane badha karyo nathI, bhaviSyamAM karaze paNa nahIM, paraMtu vartamAnamAM te A kamane baMdha karI rahyo hoya che. " maa| chaThI vi485 mahInI zata nathI. ne " na baddhava na, api tu vaghnAti " 21 me pAto manI za? che. 52ntu "na bhansyati" 21 vAta banatI nathI tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che-AyunI pUrvAvasthAmAM upazAnta mahAdinI prApti nahIM thavAthI jIve tyAre pathika karmane baMdha karyo na hate. vartamAnamAM tene upazAnta mahAdinI prApta karI che, tethI hAlamAM te Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatImatra tato'nantarasamayeSu ca bhansyatyeva, na tu na bhanstyatIti, samayamAtrasya vandharayehAbhAvAt , mohopazamanimranthasya samayAnantaramaraNena airyApathikakarmavandharUpaH samayamAtrastu na paSThavikalpahetuH saMbhavati, grahaNAkarSasyaiva prakRte prakrAntatve na tadanantarairyApathikakarmabandhAbhAvasya bhavAntaravartitvAt , yadi tu sayogicaramasamaye badhnAti tato'nantaraM na bhantsyatIti ucyate tadA sayogicaramasamaye yad vanAti tadvandhapUrvakameva syAt nAbandhapUrvakamiti tatpUrvasamaye tasya bandhakatvAt dvitIye eva -taba vaha ise vAMdhatA hai-isa taraha se yaha kathana to bana sakatA haiparantu "anantara samayoM meM bhI vaha ise nahIM bAMdhegA" yaha kathana nahIM banatA hai kyoM ki upazAnta mohAdi kI labdhatA ke anantara samayoM meM bhI yaha use bAMdhegA hI kAraNa samayamAtra baMdha kA yahAM abhAva hai| ataH " nahIM bAMdhegA" yaha bAta nahIM banatI hai| mohopazamanigraMndha kA samayAnantara meM maraNa ho jAne se aiyopathika karmavandha kA samayamAtra chaThe bhaMga kA hetu ho jAvegA lo aisI bAta bhI nahIM kahanI cAhiyekyoM ki yahAM para ahaNAkarpaka kA hI prakaraNa cala rahA hai isaliye tadanantara samaya meM jo aiyopathika karma ke baMdha kA abhAva hogA vaha to bhavAntaravartI khlaavegaa| yadyapi sayogI ke carama samaya meM isa aipithika karma kA bandha jIva karatA hai-anantara samayoM meM phira vaha usakA vadha nahIM karegA-isa taraha se yadi isa chaThe bhaMga ko banAne ke liye kahA jAve-to aisA kahanA bhI nahIM banatA hai-kyoM ki sayogI A baMdha karI rahyo che A prakAranI be vAta te saMbhavI zake che, parantu AyunI uttarAvasthAmAM paNa te tene nahIM bAdhe, " A vAta saMbhavI zakatI nathI kAraNa ke upazAnta mahAdinI labdhatA (prApti) nA anantara (pachInA) samayamAM paNa te A karmane baMdha karaze ja kAraNa ke samaya mAtra baMdhano tyAM manA che. tethI "mAMdhaze nahI " kI pAta salavI zatI nathI. mehapazama nigraMthanuM samayAntaramAM maraNa thaI javAthI aiyapathika karmabaMdhane samaya mAtra chaTThA vikalpane hetu (kAraNa) banI jaze. tethI evI vAta paNa kahevI joIe nahIM, kAraNa ke ahIM grahaNakarSanuM prakaraNa ja cAlI rahyuM che, tyArabAdanA samayamAM je aipathika karmabaMdhane abhAva haze, te te bhavAnara vartI gaNAze. jo ke sagInA carama samayamAM A airyApathika karmane baMdha jIva kare che. anantara samayamAM te pharIthI tene baMdha nahIM kare A prakAranI paristhitimAM A chaThTho baMdha banI zake ema kahevuM te paNa barAbara nathI, Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ reefore aint za0 8 30 8 sU03 karmabandhasvarUpanirUpaNam , vikalpe paryavasAnaM syAt na SaSTho trikalpaH iti bhAvaH, saptamastu bhavyavizeSasya 7, aSTamastu abhavyasya iti 8 / atra bhavAkarSApekSeSu aSTa vikalpeSu 'baMdhI, baMdha, frees' iti prathame vikalpe upazAntamohaH 1, 'baMdhI, baMdha, na baMdhissa ' iti dvitIye kSINamohaH 2, 'baMdhI, na baMdha, vaMdhirasaha ' iti tRtIye upazAntamoha: 3, 'baMdhI, na baMdha, na baMdhissa ' iti caturthe zailezIgataH4, 'na baMdhI, baMdha baMdhi - ssaH' iti paJcame upazAntamohaH5, 'na baMdhI, baMdha, na baMdhissara' iti paSThe kSINake caraNa samaya meM jo jIva airyApathika karma kA baMdha karatA hai vaha usake baMdha pUrva hI karatA hai avandhapUrvaka nahIM karatA hai ataH jaba vaha use bAMdhakara usakA vadha karatA hai to yaha kathana to dvitIya bhaMga meM ho A jAtA hai- phira isake liye chaThe bhaMgako svataMtra banAnekI kyA AvazyakanA hai| sAtavAM bhaMga bhavya vizeSa kI apekSA se hai / aura AThavAM bhaMga abhavya kI apekSA se hai / bhavAkarSa ke jo ATha vikalpa kahe gaye haiM - unameM jo yaha (baMdhI, baMdha, vadhissai) prathama vikalpa hai vaha upazAnta mohavAle jIva kI apekSA se hai, (vaMdhI, baMdha, na baMdhissaha ) aisA jo dvitIya vikalpa hai vaha kSINamohavAle jIva kI apekSA se hai, (baMdhI nabaMdha, vaMssii) yaha tRtIya vikalpa upazAnta mohavAle kI apekSA se hai, (badhI na vaMdhai na vaMdhissaha ) yaha caturtha vikalpa zailezI gata jIvakI apekSA se hai, (na vaMdhI, baMdha, vadhimsaha) aisA jo yaha pAMcavAM farmer hai as zAnta mohavAle jIva kI apekSA se hai, (vaMdhI, vadha, kAraNa ke saceAgInA carama samayamAM je jIva airyAyika karmAMnA khadha kare che, te tenA madhapUrvaka ja kare che-ama dhapUrvaka karatA nathI. tethI jyAre tene bAMdhIne tenA badhA kare che, te evuM kathana tA khIjA bhaMgamAM paNa AvI jAya che. te pachI tene mATe chaThTho svataMtra vikalpa banAvavAnI zI jarUra che ? sAtame vikalpa bhavyavizeSanI apekSAe kahyo che, ane AThame vikalpa abhavya vizeSanI apekSAe kahyo che. bhavAnA je ATha vikalpA kahyAM che temAMnA " vadhI, vadhai, va dhirasai " A pdde| vi upazAnta bhoIvAjA lava apekSAye uhyo hai "vadhI, baMdha, na baMdhissa i AvA je khIjo vikalpa he te kSIra bhoDavAjI chavanI apekSA udyoche, ' baMdhI, na vadhai, va dhissai Ave! trIje je vikalpa che te upazAnta-meAhuvALAnI apekSAe kahyo che, "vadhI, na badhai, na badhira " yA thothe| vizipa zailezI vyavasthAvAjA apane anusakSIne hyo che. " na vadhI, baMdhai, vadhissai " mA pAMyabheo vipa upazAnta bhoDavAnA bhavane anusakSIne hyo che. " vadho, baMdhai, na vadhirasai " "" " Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIya mohaH6, 'na baMdhI, na baMdhai, baMdhissai' iti saptame bhavyaH7, 'na baMdhI, na baMdhai, na paMdhissai' iti aSTase abhavyA8, grahaNAkarSApekSeSu punaretepu prathame vikalpe upazAntamohaH kSINamoho vA1, dvitIye punaH kevalI2, tRtIye tUpazAntamohaH3, caturthe zailezIgataH4, paJcame upazAntamohaH5, kSINamoho vA6, paSThaH zUnyaH, saptame bhavyo bhAvimohopazamaH, bhAvimohakSayo vA7, aSTame punarabhavya eveti phalitam / atha aipithikanavAdhissai) yaha chaThA vikalpa kSINamohavAle jIva kI apekSA se hai (na baMdhI, na baMdhai, vAMdhissai ) yaha sAtamA vikalpa bhavya jIva kI apekSA se hai, (na baMdhI, na vadhai, na baMdhislai ) yaha AThavAM vikalpa abhavya jIva kI apekSA se hai| isaliye prathama vikalpa meM upazAnta mohavAlA jIva, dvitIya vikalpa meM kSINa mohavAlA jIva, tRtIya meM upazAnta mohavAlA jIva, caturtha meM zailezIgata jIva, paMcama meM upazAnta mohavAlA jIva, chaThe meM kSINamohavAlA jIva saptama meM bhavya aura aSTama meM abhavya gRhIta hue haiN| isI taraha se grahaNAkarSApekSa inhIM AThoM vikalpoM meM se prathama vikalpa meM upazAntamohavAlA jIva, athavA kSINa mohavAlA jIva, dvitIya vikalpa meM kevalI, tRtIya vikalpa meM upazAntamohI jIva, caturtha meM zailezIgata jIva, paMcama meM upazAntamohI jIva, athavA kSINamohI jIva, chaThe aMga meM zUnya, saptama vikalpa meM bhavya jisake moha kA upazama hone vAlA hai, athavA moha kA kSaya honevAlA hai AThaveM vikalpa meM abhavya jIva gRhIta hue haiN| aba airyA mA chaThI vi85 kSI-moDa sanI apekSA 4yo che. " na badhI, na vadhai, na badhissai" mA sAtabhA vi485 saya savanI apekSA 4il cha. " na ghaMdhI, na badhai, na baghissai" mA 4 vi85 samaya vanI apekSAe kahyuM che. tethI pahelA vikalpamAM upazAnta kehavAge jIva, bIjA vikalpamAM kSINa-mohavALe jIva, trIjA vikalpamAM upazAnta mahavALe jIva, cothA vika95mAM zailezIgata jIva, pAMcamAM vikalpamAM upazAnta havA jIva, chaThThA vikalpamAM kSINa-mohavA jIva, sAtamAmAM bhavya jIva ane AThama mAM abhavya jIva grahaNa karavAmAM Avela che. A rIte grahaNAkarSanI apekSAe banatAM ATha vikalpamAMnA pahelA vikapamAM upazAnta mahavALa athavA kSINa havALe jIva, bIjA vikalpamAM kevalI, trIjA vikalpamAM upazAnta me havAle jIva, cethAmAM zailezIgata jIva, pAMcamAM vikalpamAM upazAhI jIva athavA kSINahI jIva, chaThThA bhAgamAM zUnya. sAtamAmAM jenA mohane upazama thavAne che e bhavya jIva ane AThamAM vikalpamAM abhavya jIva gRhIta thayela che. Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atra front fret za. 8 u. 8 sU 3 karmavandhasvarUpanirUpaNam 73 4 bandhameva prarUpayitumAha - ' taM bhaMte ! kiM sAiya sapajjabasiyaM vaMdhar3a ? ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! tat aiyavithikaM karma kiM sAdikaM saparyavasita badhnAti ? 1 sAkSyaM apajjavasiyaM baMdhas ? ' kiM vA sAdikam aparyavasitaM badhnAti 12 aNAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai ' kiM vA anAdikaM saparyavasitaM badhnAti 3? 'aNAiyaM apajjavasiya vaMdhaDa ' kiM vA anAdikam aparyavasitaM badhnAti 14, iti caturvikalpeSu airyApathikakarmaNaH prathame eva vikalpe bandho bhavati nAntimeSu triSu ityabhiprAyeNa bhagavAnAha - ' goyamA ! sAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai, ' he gautama | airyApathikaM karma sAdikaM saparyavasitaM cannAti ' No sAyaM apajjabasiyaM vaMdhai 'no sAdikam aparyavasitaM vadhnAti, ' No aNAiyaM sayajjavasiyaM vaMdhai' no vA anAdikaM saparyavasitaM badhnAti, ' No aNAiyaM apajjavasiyaM baMbai ' nApi anAdikam aparyavasitaM pathika karma ko jIva kaisA bAMdhatA hai ? isa viSaya ko gautama prabhu se pUchate haiM - (taM bhaMte! kiM sAiyaM sapajavasiyaM baMdhai 9 ) he bhadanta ! usa aidhika karma ko kyA jIva sAdi saparyavasita bAMdhatA hai ? yA (sAiyaM apajjavasiyaM vaha) sAdi aparyavasitA hai ? ( aNAiyaM sapajabasiyaM pada) yA anAdi saparyavasita bAMdhatA hai ? yA (aNAiyaM apajjabasiyaM baMdhUi ) anAdi aparyavasita bAMdhatA hai ? isa taraha se ye aika karma ke viSaya meM cAra vikalpa haiM - isake uttara meM prabhu kahate haiM (gomA ) he gautama! (mAiyaM sapajjavamiyaM ca dhai) jIvaairyApathika karma kA sAdi saparyavamita rUpa meM karatA hai, anyatIna farepoM ke rUpa meM nahIM karatA hai - ( No sAiyaM apajjavaliyaM baMdhaha, No aNAyaM sapajjavasiyaM vadha, No agAiyaM apajja iliyaM baMdhaha ) yahI have gautamasvAmI mahAvIra prabhune pUche che - ( taM bhate ! kiM sAiyaM sapabjavasiyaM baMdhai ? he lahanta / zuddha sAhi ( Adi sahita ) sayaryavasita ye chava ryApa usa mAghe che ? ( sAiya apajjavasicaM baMdhai ? ) DDe sAhi paryavasita 3ye chatra tene mAghe che ? ( aNAiyaM sapajjavakhiyaM badhai 1 ) ramanAhi saparyavasita 3ye 41 tene Aye che ? ( aNAiyaM apajjavasiyaM vadhai ? ke anAdi apa vasita rUpe jIva tene badhe che? A rIte airyApathika kamadha viSe cAra vikalpe che uttara- ( goyamA ! ) gautama ! ( sAiyaM sapajjavasicaM va dhai ) aiyyapathika kama nA kha dha sAdi apavasita rUpe ja kare che-bIjA traNe vika hayye urte| nathI bheja pAta sUtrAre ( No sAiyaM apajjavasiya vadhai, No aNAiyaM sapajjavasiyaM vadha, No agAiyaM apajjavasiva va dhai) mA sUtra paha dvArA prakaTa karI che. bha 10 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -unia bhagavatIsare 74 vanAti, sAdiranAdiH saparyavasito'paryavasitazca pUrva prarUpita eva / gautamaH pRcchati' taM bhaMte ! ki deseNaM desaM baMdhaDa ? ' he bhadanta ! tat aipithikaM karma kiM dezenajIvadezena jIvasyaikadezenetyarthaH, deza-karmadezaM kamAMgamityarthaH vadhnAti ? 'deseNaM savva baMdhai' kiM vA dezena jIvasyAMzena sarva samagraM karma badhnAti ? ' samveNaM desaM baMdhai ' kiM vA sarveNa sarvAtmanA dezaM kamIzaM badhnAti ? ' savveNaM savvaM baMdhai ?' kiM sarveNa sarva sarvAtmanA samagraM karma va nAti ? ityAdirItyA caturbhayA praznA, satra jIvadezena karmaNo dezaH, sarva vA karma na bagate, evaM jIvasarvAtmanA vA karmaNo dezo na badhyate, apitu sarvAtmanA jIvena sarvameva karma vadhyate jIvasya tathA svabhAvatvAdityabhiprAyeNa bhagavAnAha-'goyamA ! No deseNaM desa baMdhai, No deseNaM savvaM baMdhai, No samveNaM desaM baMdhai, savveNa mabbaM baMdhai ' he gautama ! no dezena bAta ina sUtrapadoM dvArA prakaTa kI gaI hai| aba gautamasvAmI prabhu se (taM bhaMte ! kiM deseNaM desaM ghaMdhai ) ityAdi bAta pUchate haiM-isameM aisA pUchA hai ki he bhadanta ! jIva jo airyApathika karma ko bAMdhatA hai so vaha apane eka deza se usa aipithika karma ke eka deza ko bAMdhatA hai? yA ( deseNaM savvaM baMdhai) | apane ekadezase usa samasta airyApathika karma ko pAMdhatA hai ? yA (savveNaM desaM baMdhai) apane samastadeza se aipithikake aMza ko bAMdhatA hai ? yA (savveNaM savvaM badhai) apane samastadeza se samasta aipithika karmAzoM ko vAMdhatA hai / isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM ( goyalA) he gautama ! (No deseNaM desaM vadhai, No deseNaM savvaM badhai, No samveNaM desaMbaMdhai, samveNa savvaM baMdhaDa) jo pUrvokta rUpase caturbhagI dvArA prazna kiye gaye haiM-usa viSaya meM samAdhAna aisA hai ki jIva apane samasta deza se aipithika karma ko sampUrNa rUpa se bAMdhatA gautama svAbhAnA prazna-( ta bhaMte ! ki deseNa desaM badhai ? ) 3 88. ta! jIva je pathika karma bAMdhe che, te zuM pitAnA eka dezathI tenA (bhaiyA5thi 4manA ) me dezana madhe cha ? hai (deseNa savvaM badhai 1) yAtAnA me zithI zuta samasta bhairyApathiI bhane mAMdhe cha ? 3 ( samve Na desaM badhai ? pAtAnA samasta zithI aryApathi4 4manAmazAna madhe cha ? (savve Na savva yadhai 1) potAnA samasta zAnI gairyApathi: 4mazAna Adhe cha? tanA uttara mApatA mahAvIra prabhu 4 cha ?-(goyamA) 8 gautama ! (No deseNa desa vadhai, No deseNaM saba badhai, No saveNaM desa baMdhai savverNa savvaM badhai) 0 potAnA samasta zAthI bhaiyA5thi bhane saMpUrNa rUpe bAdhe che, te tenA eka dezathI (aMzathI) te kamane eka aMzane Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 8 8 sU04 soparAyikakarmabandhasvarUpanirUpaNam 75 jIvAMzena dezaM kamIzaM vadhnAti, no vA dezena jIvAMzena sarva samagraM karma badhnAti, no vA sarveNa sarvAtmanA dezaM kAzaM badhnAti, apitu sarveNa sarvAtmanA sarva karma vanAtIti bhAvaH // mU0 3 // ___ sAMparAyikakarmabandhavaktavyatA atha sAMpa rAyika karmavandha, nirUpayitumAha- saMparAiyaM NaM ' ityAdi / mUlam-saMparAiyaM NaM bhaMte ! kammaM kiM neraio baMdhai, tirikkhajoNio baMdhai, jAva devI baMdhai ? goyamA ! neraio vi vaMdhaha, tirikkha joNio vi vaMdhai,tirikkhajoNiNI vi vaMdhai, maNusso vi baMdhai, maNustI vi vadhai, devo vi baMdhai, devI vi vaMdhai / taM bhaMte ! kiM itthI baMdhai, puriso vaMdhai, taheva jAva noitthInopurisanonapuMsao baMdhai ? goyamA ! itthI vi vaMdhai, puriso vi baMdhai, jAva napuMsago vi baMdhai, ahavee ya avagayavedo ya baMdhai, ahavee ya avagayaveyA ya baMdhati, jai bhaMte ! avagayaveyo ya baMdhai, avagayaveyA ya baMdhati taM bhaMte ! kiM itthIpacchAkaDo baMdhai, purisapacchAkaDo baMdhai ? evaM jaheva IriyA vahiyAbaMdhagassa taheva niravasesaM jAva ahavA itthI pacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkaDA ya baMdhati |tN bhaMte ! kiM baMdhI, vaMdhai, baMdhissai 1, baMdhI, baMdhai, hai-esA nahIM hai-ki jIva apane ekadezase isa karma ke ekadeza kA athavA sarvadeza kA vadha kare yA apane sarvadeza se isake eka aMza kA paMdha kare / vaha to apane sarvAMza se isake sarvAMzakA vadha karatA hai |suu03| ke samasta ane baMdha karate nathI, ane te tenA sarva aMzathI te karmanA eka aMzane paNa baMdha karate nathI, A rIte "pitanA sarvAzathI tene sarvIzeno baMdha kare che evA thA vikalpane ravIkAra karavAmAM Avyo che sUvA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre chaMda nabaMdha, baMdhI, na baMdha, baMdhissara, baMdhI na baMdhai, na baMdhissai 4, ? goyamA ! atthe gaie baMdhI, baMdhai, baMdhissai ? atthegaie baMdhI, baMdha, na baMdhissai 2, atthegaie baMdhI, na baMdhai, baMdhissai3, atthegaie baMdhI, na baMdhai, na baMdhissai, taM saMte ! kiM sAiyaM sapajjavasiyaM baMdhai0 ? pucchA taheva, goyamA ! sAiyaM vA sapajavayiM baMdhai, aNAiyaM vA sapajjavasiyaM baMdhai aNAiyaM vA apajjavasiyaM baMbai, jo ceva NaM sAiyaM apajjavasiyaM baMdhai / taM bhaMte! kiM deseNaM detaM baMdhai, evaM jaheva IriyAvahiyA baMdhassa jAva savveNaM savvaM baMdhai // sU0 4 // chAyA - sAMparAyikaM khalu bhadanta ! karma ki nairayiko badhnAti / tiryagyoniko banAti yAvat devI vannAti ? gautama ! nairayiko'pi badhnAti tiryagyonikospi bannAti tiryagyonikI api banAti, manuSyo'pi vannAti, manuSI api nAti, devo'pi vadhnAti, devI api vadhnAti, tad bhadanta ! kiM strI badhnAti, -:saparAdhika karmabandhavaktavyatA 'sAMparAiyaM NaM aMte / kamma ki neraio baMdha' ityAdi / sUtrArtha -- (saMparAiyaM NaM aMte / kamma kiM neraio baMdha tirikkhajoNio baMdha, jAva devI vadha ) heM bhadanta ! saparAdhika karma ko kyA nAraka bAMdhatA hai ? yAtiryaca bAMdhatA hai ? yA yAvat devI vAghatI hai ? ( goyamA ) he gautama! ( neraio vi paMdhara, tirikkhajoNio vi baMdhai tirikkhajogiNI vidhai, maNusso vi baMdha, maNussI vi baMdha, devo sAMpAyika kama ba`dha vaktavyatA " saparAiyaM NaM bhaMte! kammaM kiM nerao vavai " ityAdi sUtrArtha - ( sAMparAiyaM NaM bhaMte! kammaM kiM neraio baMbai, tirikkhajoNio 'i, jAtra devI dhara ? ) bhaTThata ! sAMparAyika ka zuM nAraka khAMdhe che ? zuM tiryaga mAghe he ? De ( yAvat ) zuM hevI jAMghe che ? ( goyamA ) De gIbha ! (neraio vivadhai, tirikhakhajoNibha vi baMdhai, tirakkhajogiNI vidhai masso viSa, maNurasI vi badhai, devo vibaMdha, devI vi badhai ) sAMparA - Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u08 sU04 sAMparAdhika karmabandhasvarUpanirUpaNam u puruSo vadhnAti tathaiva yAvat nostrIno puruSanonapuMsako badhnAti ? gautama ! strI api nAti, puruSo'pi badhnAti yAvat napuMsako'pi badhnAti athavA ete ca apagavedazca badhnAti, athavA ete ca apagatavedAzca badhnanti / yadi bhadanta / aparAtavedatha " vir3a, devI vidhar3a ) nAraka jIva bhI sAMparAdhika karma ko bAMdhatA tica bhI bAMdhatA hai ? tica strI bhI bAMdhatI hai, manuSya bhI ghAMdhatA hai, manuSya strI bhI bAMdhatI hai, deva bhI bAMdhatA hai aura devI bhI bAMdhatI haiM / (taM bhaMte / kiM itthI baMdhaTa, puriso vadha taba jAva noivI, nopurisonapuMsao baMdha ) he bhadanta | saparAyika karma ko kyA strI bAMdhatI hai ? puruSa badhitA hai? isI taraha se kyA yAvat no strI, no puruSa aura no napuMsakatA hai ? ( goyamA ) he gautama / ( itthI vivadha puraso vibaMdha, jAca napuMsago vibaMdha ) saoNparAdhika karma ko strI bhItI hai, puruSa bhI bAMdhatA hai, yAvat napuMsaka bhI yAMdhatA hai / ( ahae ya avagaya vedoya vadhai ) athavA ye aura veda rahita strI vagairaha eka jIva bhI bAMdhatA hai, ( ahavee ya avagayaveyA ya paMdhati) athavA-ye aura vedarahita aneka jIva bhI bAMdhate haiM / (jar3a bhaMte ! avayaveyo ya vadha, avagayaveyA ya baMdhaMti, taM te / kiM itthI pacchAkaDo yika ka nAraka jIva paNa khAMdhe che, tiryaMca paNa khAdhe che, tiya ciNI paNa khAdhe che, manuSya paNa khAdhe che, manuSya strI paNa khAMdhe che, deva paNa khAdhe che ane hevI pazu mAghe che. ( taM bhate / ki itthI va dhai, puriso va dhai, taheva jAva no itthI no purisano napuMsao va dhai ) he lahanta / sAMyarAyi zuM strI khAdhe che? zu puruSa mAdheche? eja pramANe zuM nA strI, nA puruSa ke ne napu saka bAMdhe che?" tyAM sudhInA pUrvokta prazno ahIM paNa grahaNa karavA. gomA ) he gotama ! (itthI vi badhai, puriso vi baMdhai, jAva napuM. ane sago vibadhai) sAMparAyi urbha strI pazu mAMghe che, puruSa yA dheche, napuMsaku paryantanA 71 pazu jAMghe che. ( ahaveeya avagayavedo ya paMdhai ) athavA uparyukta veDhasahita jIvA tathA vezvarahita strI vagere eka jIva paNa gAMdhe che. ( ahavee ya avagayaveyA ya baMdhati) athavA vedasahita vo tathA vezvarahita aneka jIve paNa khAMdhe che. arbha { ( jai bhaMte! avagayaveyo ya ba dhai, avayaveyA ya baMdhati, ta bhaMte ! ki icchAko baMdha, purisa paThAkaDo va dhai0 1 ) se lahanta ! le gayA sAMpa Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ..... .. bhagavatIsaMtre . vadhnAti, apagatavedAzca vadhnanti, tad bhadanta : kiM strIpazcAtkRto vadhnAti ? puruSapazcAtkRto badhnAti ? eca yathaiva aipithikavandhakasya tathaiva niravazeSaM yAvat athavA strIpazcAtkRtAzca puruSapazcAtkRtAzca, napuMsakapazcAtkRtAzca vananti, tad bhadanta ! kiM ghaMdhai, purisapacchAkaDo baMdhai0?) he bhadanta ! isa sAMparAyika karmako yadi vedarahita eka jIva vAMdhatA hai yA vedarahita aneka jIva bAMdhate haiM tojo jIva strIpazcAtkRta hai vaha bAMdhatA hai yA jo puruSapazcAtkRta hai vaha bAMdhatA hai ? yA jo napuMsakapazcAtkRta hai vaha bAMdhatA hai ? ityAdi / (goyamA) he gautama? (evaM jaheva IriyAvahiyAbaMdhagassa taheva niravasesaM jAva ahavA itthIpacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkaDA ya baMdhati) jisa prakAra aipithika ke baMdhaka ke viSaya meM kahA gayA hai usI taraha yahAM para " athavA strIpazcAtkRta, puruSapazcAtkRta aura napusakapazcAtkRta aneka jIva ise bAMdhate haiM " yahAM taka jAnanA caahiye| (taM bhaMte ! kiM badhI, badhaha, baMdhissai) he bhadanta ! usa sAMparAyika karmako bhUtakAla meM jIva ne bAMdhA hai vartamAna meM vaha ise bAMdhatA hai aura Age bAMdhegA ? 1, (baMdhI, baMdhaha, na baMdhissaha) jIva ne ise pahile bAMdhA hai, vartamAna meM vaha bAMdhatA hai, Age vaha ise nahIM bAMdhegA 2, (baMdhI, na baMdhaha, va dhissai) rAyika kamane vedarahita eka jIva paNa bAdhe che athavA vedarahita aneka jIve paNa bAMdhe che, te zu strI pazcAdbhUta jIva tene bAMdhe che ? ke puruSa pazcAtkRta jIva tene bAdhe che? ke napuMsaka pazcAdbhUta jIva tene bAMdhe che? ItyAdi prazno ahIM paNa grahaNa karavA. (goyamA !) 3 gautama ! (evaM jaheva IriyAvahiyAbadhagassa taheva nira. ghasesa jAva ahavo itthIpacchAkaDA ya, purisapacchAkatA ya, napusagapacchAkahA ya, paMdhati ) aryApathi4 54 vi 2 pramANe 4Ama vyu cha me pramANe sAMpAyikane baMdhaka viSe paNa samasta kathana samajavuM "athavA strI pazcAskRta puruSa paccAskRta ane napuMsaka pazcAskRta aneka che paNa tene bAMdhe cha." mI sudhArnu 4thana graha 32j. (taM bhaMte ! ki baMdhI, baMdhai yaghissai) he bhadanta ! (1) sAMparAyika karmane baMdha zuM jIve bhUtakALamAM karyo che, vartamAnamA 42 cha bhane bhaviSyamA 42rI 1 (baMdhI badhai na baghissai) (2), jIve pahelA tene baMdha karyo che. vartamAnamAM te tene baMdha kare che. ane sAvimA nahIM hai ? (baMdhI, na nadhada badhirasaha) (3) 12 pAIso tA. Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za08 u.8 sU24 sAMparAyikarmavanyasvarUpanirUpaNam 79 baddhavAn , bhantsyati1 vaddhavAn , vadhnAti, na bhansyati2, baddhavAn , na vadhnAti3, baddhavAn , na badhnAti, na bhansyati ?4, gautama ! astyekako baddhavAn , badhnAti, bhansyati 1, astyekakaH vaddhavAn , badhnAti, na bhansyati 2, astyekako baddhabAn , na badhnAti, bhantsyati3, astyekako baddhavAn , na vanAti, na bhansyati4, tad bhaMte ! kiM sAdikaM saparyavasitaM vadhnAti0? pRcchA tathaiva, gautama ! sAdikaM vA jIvane pahile ise bAMdhA hai vaha vartamAna meM nahIM bAMdhatA hai, Age vaha ise yogA? 3, (vadhI, na badhada, na vaMdhissai) bhUtakAla meM ise jIva ne vAMdhA hai vaha aba ise nahIM bAMdhatA hai aura Age bhI vaha ise nahIM bAMdhegA? 4, (goyamA) he gautama ! (atthegaie baMdhI, vaMdhaha, va dhissai) kisI eka jIva ne ise pahile bhUtakAla meM vAMdhA hai| vartamAna meM vaha ise bAMdhatA hai / Age bhI vaha ise vaaNdhegaa| (atthegaie vaMdhI, badhai, na baMdhissaha) tathA koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane ise pahile bAMdhA hai, vartamAna meM vaha ise bAMdhatA hai Age vaha ise nahIM bAMdhegA 2 / (atthegaie paMdhI, na baMdhaha, ghadhissai) tathA koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane ise pahile bAMdhA hai, vartamAna meM vaha ise nahIM bAMdhatA hai Age vaha ise bAMdhegA 3 / ( atthegahae vadhI, na baMdhai, na baMdhissai) tathA koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane ise pahile bAMdhA hai vartamAna meM vaha ise nahIM bAMdhatA hai Age bhI vaha ise nahIM bAMdhegA (taM bhaMte ! ki sAiyaM sapajjavasiyaM baMdhada01, pucchA taheva) he bhadanta ! jIva ' cha, vartamAnamA 42ta nathI, 5 naviSyamA 42 // 1 ( padhI badhai na baghissai) (4) bhUtabhA cha bhane madha cha, vartamAnamA 32tenathI mane saviNyama 42ze nahI 1 (goyamA ! ) gautama ! ( atthe gaie baMdhI, yadhai, badhirasai) me ve bhUtamA te 4bha yu cha, patabhAnamA 59 te te2 mAghe cha bhane bhaviSyamA 5 te mAMdhaze. ( atthega ie badhI, va ghai, na yaghissai) taya 4 1 me 55 DAya cha naze bhUtakALamAM sAparAyika kama bAMdhyuM hoya che, vartamAnamAM paNa tene bAMdhate DAya cha 5gy bhaviSyamA ta te nahI mAMdhe. ( atthegaie badhI, na baMdhana, baMdhissai) tathA 401 vA DAya cha / bhUtabhA 2 madhyu hoya che, vartamAnamAM te tene baMdha nathI ane bhaviSyamAM te tene bAMdhaze (atyaMgaie badhI, na vadhai, na baghissai) tathA 44 71 me| hAya cha / jeNe bhUtakALamAM tene bAMdhyuM hoya che, vartamAnamAM te tene bAMdhatA nathI ane bhaviSyamA mAdharI nahI.) (ta bhate / ki sAiyaM sapajjavasiya ba dhada. 1 pustA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 80 saparyavasitaM badhnAti 1, anAdikaM vA saparyatrasitaM badhnAtira, anAdikaM vA aparyavasitaM badhnAti4, no caiva khalu sAdikam aparyavasitaM vadhnAti2, tad bhadanta ! kiM dezena dezaM badhnAti, evaM yathaiva airyApathikavandhakasya yAvat sarveNa sarve vadhnAti // mu0 4 // isa saparAyika karma ko kyA sAdi saparyavasitarUpa meM bAMdhatA hai ? ityAdi prazna airyAfpathika karma ke bAMdhane ke viSaya meM jaise kiye gaye haiN| vaisA hI yahAM para bhI karanA cAhiye / (goyamA) he gautama! (sAiyaM vA sapajjavaliyaM baMdhai, aNAiyaM vA sapajjavasiyaM baMdhai, aNAiyaM vA apajjavaliyaM baMdha, No ceva NaM sAiyaM apajjavasiyaM baMdhai ) he gautama! isa karma ko jIva sAdi saparyavasita bAMdhatA hai, anAdi saparyavasita sita hai aura anAdi aparyavasita bAMdhatA hai parantu sAdi aparyavasita rUpa se nahIM bAMdhatA hai / (taM bhaMte / kiM deseNaM de baMdhaha ) he bhadanta | jIva usa karma ko jo bAMdhatA hai so kyA apane eka deza se usake eka deza ko bAMdhatA hai ? ityAdi prazna pahile kI taraha yahAM para bhI karanA cAhiye / ( evaM jaheva IriyA vahiyA baMdhagassa jAva savveNaM savvaM vaMbhai) he gautama! jaisA kathana pahile airyApathika karma ke baMdha ke viSaya meM kahA gayA hai, vaisA hI uttararUpa kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye - yAvat jIva apane sarvadeza se isa karma ko sampUrNarUpa se bAMdhatA hai / tahetra ) De ladR'ta | zuM va sAMpa ne sAhi saparyavasita 3ye jAMghe che ? ahI' paNa airyApathika karyAMnA baMdha viSenA praznA jevAM ja bIjA praznane paNu samala sevA ( goyamA ! ) he gautama! ( sAiyaM vA sapajjavasiya badhai, aNAiya vA sapajjava khiyaM badhai, aNAiyaM vA apajjavasiya badhai, No ceva NaM' sAiyaM apajjavasiya bAMdhai ) Aune va sAhi saparyavasita 3ye jAMghe che, anAdi sapa vasitarUpe paNa khAdhe che, anAdi aparyavasita rUpe paNa khAMdhe che parantu sAhi aparyavasita 3 gAMdhato nathI. (ta' bha'te ! kiM deseNa' detaM badhai0) he bhadanta ! zu' jIva peAtAnA eka dezathI ( azathI ) tenA eka dezane mAghe che ? ityAdi aznI hIM pazu pUchavA leye. ( evaM jaddeva IriyA - vahiyA baMdhagassa jAva savveNaM savva badhai ) he gautama! paDesAM paryApathi karmInA khaMdha viSe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja uttararUpa kathana sahI yA samala sevu. " jIva peAtAnA sava dezeAthI A kamane sapUrNa rUpe jAMghe che." tyAM sudhInu uthana sahIM grahaSu 52. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA To0 08 u08 sU04 sAMparAyikakarmayandhamasvarUpanirUpaNAm 81 TokA-'saMparAiyaM NaM bhaMte ! kammaM kiM neraiyo baMdhai ? ' gautamaH pRjchati-he bhadantA gAMparAyikaM khalu karma saMparaiti-saMsAraMparyaTati jIvaebhiriti saMparAyAHkapAyAH, steSu savaM sAMparAyika taccakarma kiM nairayiko badhnAti 1 'tirikAkhajoNio baMdhai, jAva devI badhai ?' kiMvA tiryagyoniko badhnAti ? yAvat-kiM vA tiryagyo. nikI badhnAti ? kiM vA manuSyoM,badhnAti ' kiM vA manupI vadhnAti ' kiMvA devo badhnAti, kiM vA devI vanAti ? iti sapta praznAH / bhagavAn mAha-'goyamA ! neraio vi baMdhai ' he gautama ! sAMparAyikaM karma nairayiko'pi badhnAti, 'tirikkha TIkArtha~sUtrakAra ne isa sUtra dvArA sAMparAyika karma baMdha ke viSaya kI vaktavyatA kA kathana kiyA hai-saMparAya zabda kA artha kaSAya hai kyoM ki jIva kaSAya ke nimitta se hI saMsAra meM paribhramaNa karatA hai "saMparaiti saMsAraM ebhiH saMparAyAH " aisI saMparAya kI vyutpatti hai ina kaSAyoM ke hone para jo kama hotA hai vaha sAMparAyika karma hai / isa kameM ke paMdha kA nAma sAMparAyika karma baMdha hai gautama ne prabhu se aisA pUchA hai "saMparAiyaM NaM bhaMte ! kammaM kiM neraiyo baMdhai" he bhadanta ! sAMparAyika karma kA baMdha kauna karatA hai-kyA nAraka karatA hai ? (tirikkhajoNiyo baMdhai ) yA tiryagyonika jIva karatA hai ? (jAva devI baMdhA ) yAvat devI karatI hai ? yahAM yAvat zabda le "yA tiryaca strI karatI hai, yA manuSya karatA hai, yA manuSya strI karatI hai, athavA deva karatA hai|" isa pATha kA grahaNa huA hai| isa prakAra se ye sAta prazna haiN| isake uttara meM prabhu kahate haiM-( goyamA) he gautama! (neraio vi baMdhA) TIkArya- sUtrakAre A sUtra dvArA sAMparAIka karmabaMdhanA viSayanuM nirUpaNa karyuM che saMpAya eTale kaSAya. te kaSAyane kAraNe ja javane saMsAramAM paribhrm 42 54 cha. " saMparaiti saMsAra emi saMparAyA " sevI saMparAyanI vyutpatti thAya che A kaSAyano sadbhAva hovAthI je karma baMdhAya che tene sAMparAyika karma kahe che. ane te kamane ba dhanuM nAma sAparAyika karmabaMdha che have te karmabaMdha viSe gautamasvAmI mahAvIra prabhune nIcenA prazno pUche che- " saparAzyaM NaM bhate! kmma ki neio baMdhai ? " mahanta ! saaNp|yi 4manA 55 43 cha-zu nA24 42 cha ? "tirikkhajoNi mo badhA" tiyaya yonAnA 4 42 cha ? " jAva devI va dhai" tiya ya yonImA strI ke manuSya kare che ke manuSya strI kare che? ke deva kare che ? ke devI kare che? bA prakAranA sAta prazno ahIM pUchavAmAM AvyA che, Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 82 joNio vi vaMdha ' tiryagyoniko'pi badhnAti, tirikkha noNiNI tribaMdhar3a ' tiryagyonikI apibadhnAti, ' maNusso vibaMdha ' manuSyo'pi vavnAti, 'maNussI vi baMdha ' manuSI api badhnAti, 'devo vidhai ' devo'pi vanAti, 'devI vi aas ' devI api badhnAti iti rItyA yathA praznaM sapta uttarANyapi, kintu eteSu manuSya mAnuSIvarjAH paJca sakapAyatvAt niyamataH sAmparAyikakarmabandhakA eva "bhavanti, manuSya manuSyau tu bhajanayA, sakaSAyitve sati sAmparAyikaM karma vanItaH, akaSAyitve tu navanIta ityAzayaH / atha sAmparAyikakarmavandhameva stryAdyapekSayA parAyika karma kA baMdha nairamika bhI karatA hai, (tirikkhajoNio vi i) tiryaca yonika jIva bhI karatA hai (tirikkhajoNiNI vibaMdhar3a) tiryaca strI bhI karatI hai ( maNuso vi baMdha) manuSya bhI karatA hai, ( maNussI vi baMdhai ) manuSya strI bhI karatI hai, (devo vibaMdha ) deva bhI karatA hai, (devI vi baMdha) devI bhI karatI hai isa prakAra se ye pUrvokta sAta praznoM ke uttara haiM / kintu inameM manuSya aura manuSya strI inako chor3akara pAMca jIva kaSAya sahita hone se niyamataH sAMparAyika karma ke baMdhaka hI hote haiN| manuSya aura manuSya strI ye do sAMparAyika karma ke baMdhaka bhajanA se hote haiM - arthAt jaba ye kaSAya sahita hote haiM taba to sAMparAyika karma vadha karate haiM aura jaba kaSAya sahita nahIM hote haiM - taba sAMparAyika karma kA baMdha nahIM karate haiM / aya sUtrakAra Adi kI apekSA lekara sAMparAyika karma vadha kI hI prarUpaNAkarate ' 88 mahAvIraprabhunA uttara- " goyamA / " he gautama! " neraio vivadhai " sAMyarAyiGa urbhanA a'dha nA24 pazu re che, "tirikkhajoNio vi badhai" tiryaya ceAnika jIva paNa kare che, tirikkhajogiNI vi baMdhai " tirya thizuI pA 4re che, " maNuskho vi badhai " manuSya pazu 42 che, " maNustrIni badhai " manuSya strI yA 13 che, "devo vi badhai " heva pazu re che, ' devI vi ba vai " sane devI pAthare pUrveta sAte praznonA uttara yA pramANe che. paNa te sAtemAMthI manuSya ane manuSya zrI sivAyanA pAMca prakAranA jIveA kaSAyasahita hAvAne kAraNe niyamathI ja sAMparAyika karmInA ma dhaka hAya che. manuSya ane manuSya strI vikalpe tenA kha'dhaka hAya che. eTale ke jyAre teo kaSAyayukta hoya che tyAre sAMparAyika ka nA khadha kare che paNa jyAre kaSAya yukta hAtA nathI tyAre teneA khadha karatA nathI. have sUtrakAra A AdinI apekSAe sAMparAyika ka`dhanu nirUpaNu 42vA nimitte nIthenA praznottare Aye che" sa bhale ! kiM itthI baMdha, Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u08 sU04 sAMparAyikakarmacandhanasvarUpanirUpaNam 86 prarUpayitumAha- taM bhate ! kiM itthI vadhai, puriso baMdhai, taheva jAva noDatthI norisa nonapuMsao vaMdhai ? ' he bhadanta / tata sAmparAyikakarma kiM strI badhnAti ? kiM vA purupo badhnAti ' tathaiva airyApathika karma bandhavadeva yAvat-kiM vA napuMsako badhnAti, kiM vA striyaH badhnanti, puruSAH vadhnanti, napu sakAH badhnanti, athavA nostrInopurupano napuMsako badhnAni ? bhagavAnAha-'goyamA ! itthI vi baMdhai, puriso vi baMdhai, jAva napuMsago vi baMdhai ' he gautama ! sAMparAyika karma strI api badhnAti, puruSo'pi vadhnAti, yAvat napuMsako'pi vadhnAti, striyo'pi badhnanti, puruSA api vadhnanti, napusakA api badhnanti, nostrInopurupanonapuMsako'pi vadhnAti, iti bhAva', 'ahaveeya avagayaveyo ya baMdhai ' athavA haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai (taM bhNte| kiM itthI baMdhaha, puriso badhai, taheva jAva noitthI nopuriso, nonapuMsao badhai ) he bhadanta !usa sAmparAyika karma ko kyA strI bAMdhatI hai ? yA puruSa bAMdhatA hai ? yA tathaiva-aipithika karmabandha kI taraha hI yAvat-napuMsaka bAMdhatA hai ? yA striyAM bAMdhatI haiM ? yA puruSa bAMdhate haiM ? napuMsaka bAMdhate haiM ? athavA jo no strI no puruSa no napuMsaka hai vaha bAMdhatA hai ? ina praznoM ke uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ) he gautama ! (itthI vi baMdhaha, puriso vi baMdhai, jAva napuMsago vi baMdhai) sAmparAyika karma strI bhI bAMdhatI hai, puruSa bhI bAMdhatA hai yAvat napuMsaka bhI bAMdhatA hai, striyAM bhI bAMdhatI haiM, puruSa bhI bAMdhate haiM, aura napusaka bhI bAMdhate haiN| tathA jo no strI no puruSa no napuMsaka hai vaha bhI bAMdhatA hai| (ahavA ee ya avagayaveo ya badhai ) athavA ye pUrvokta strI Adika bAMdhate haiM, tathA jo puriso badhai, taheva jAba no itthI, no puriso, no napuMsao bAdhA ?" he bhadanta ! A sAMparAyika karma zuM strI bAdhe che, ke puruSa bAdhe che, ke napuMsaka bAMdhe che ke strIo bAMdhe che ke puruSa bAdhe che? ke napusake bAMdhe che ? athavA je te strI, ne puruSa ke ne napuMsaka hoya te bAMdhe che ? mahAvIra prbhun| utta2-"goyamA !" 3 gautama ! " itthI vi badhai, puriso vi va vai, jAva napusago vi baMdhai" sAM52yi4 meM strI 5 mAdhe che, puruSa paNa bAMdhe che, napusaka paNa bAMdhe che, strIo paNa bAMdhe che, puruSe paNa bAMdhe che ane napuMsake paNa bAMdhe che. tathA ne strI ne puruSa ane na nasa4 5 te ma mA che. (ahavA ee ya avagayaveoya badhai) mayA pUrvokta strI Adi jIva paNa khAdhe che ane vedarahita jIva paNa te karma Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso ete ca stryAdayo badhnanti, apagatavedazca vadhnAti ' ahavA ee ya avagayaveyAya caMti ' athavA ete ca stryAdayo bannanti, apagatavedAzca vananti / ayamAzaya:atra stryAdayo vivakSitaikatvavahutvAH paT sarvadA sAmparAyikaM kama badhnanti, apagatavedazca kadAcideva badhnAti, tasya kadAcitkatvAt , ata eva stryAdayaH vedasahitA api badhnanti apagatavedA vedarahitAzcApi, tatazca yadA apagata vedAstadocyate' athavA ete syAdayo vadhnanti, apagatavedazca vadhnAti, tasya ekasyA'pi saMbhavAt , athavA ete stryAdayo bannanti, apagatavedAzca vannanti teSAM vahUnAmapi saMbhavAt / jIva vedarahita hote haiM vaha bhI bAMdhatA hai / ( ahavA ee ya avagayaveyA ya baMdhati ) ye strI Adika bAMdhate haiM aura jo jIva vedarahita hote haiM ve bAMdhate haiN| tAtparya isa kathana kA isa prakAra se hai-jinameM ekatva aura vahutva kI vivakSA kI gaI hai aise ye strI Adi 6 to sarvadA sAMparAyika karma ko vAMvate haiM / parantu jo apagata veda vAlA jIva hai vaha kadAcit hI ise bAMdhatA hai / kyoM ki apagatavedatA kAdAcitka hai / isaliye strI Adi kevala vedasahita avasthA meM bhI ise bAMdhate haiM aura jaba ki apagata veda vAle ho jAte haiM-taba bhI ise gaMdhate haiN| isaliye apagataveda vAle jIva ise bAMdhate haiM isa apekSA se " athavA-ye strIAdika jIva lAMparAyika karma bAMdhate haiM aisA kahA gayA hai|" "aura jo apagata vedavAlA jIva hai vaha ise bAMdhatA hai " aisA jo kahA gayA hai vaha eka jIva ko lekara kahA gayA hai kyoM ki apagata veda vAlA eka jIva bhI ho sakatA hai| arthAt ina syAdi ko meM se koI eka jIva vedarahita bhI ho sakatA hai aura zeSa jIva vedasahita bhI ho sakate haiN| mAdhe che. ( ahavA ee ya avagayaveyA ya vadhati ) pUrita sI mAhi jIvo tathA vedarahita jIvo paNa sAMparAyika karma bAMdhe che. A kathananuM tAtparya e che ke-ekatva ane bahutvanI apekSAe strI Adi che te sAparAyika kama sarvadA bAMdhe che. paraMtu apagata vedavALe jIva te kayAreka ja te karma bAMdhe che. kAraNa ke apagatavedatA kayAreka sa bhave che. tethI strI Adi kevaLa veda sahita avasthAmAM paNa tene bAMdhe che ane jyAre teo apagatavedavANA (darahita). thaI jAya che, tyAre paNa tene bAMdhe che. tethI apAtavedavALA jIva tene bAMdhe che e apekSAe "athavA te strI Adi jIvo sAMparAyika karma bAMdhe che. evuM kahevAmAM AvyuM che "apagatavedavALe jIva tene bAMdhe che," evuM je kahevAmAM AvyuM che te eka jIvanI apekSAe kahevAmAM AvyuM che, kAraNa ke apagatavedavALe eka jIva paNa hoI zake che. eTale ke A strI Adi jemAMthI koI eka jIva vedArahita paNa hoI zake che ane bAkInA cha dasahita paNa hoI zake che. Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramiyacandrikA TI0 za08 108 sU04 sAMparAyikakarmabandhanasvarUpanirUpaNam 65 apagatavedazca sAmparAyikakarmavandhako vedatraye upazAnte kSINe yA yAvan yathAkhyAta na prApnoti tAvallabhyate / atra ca pUrvapratipanna-pratipadyamAnakavivakSA na kRtA, dvayorapi ekatva bahutvayorbhAvena nirvizeSatvAt / tathAhi-apagatavedatve sAmparAyikabandho'lpakAlika eva, tatra ca yo'pagAvedatta pratipannapUrvaH sAmparAyika va nAti, asau eko'neko vA syAt , evaM pratipadyamAnako'pIti bhAvaH, gautamaH tathA-" syAdika jIva ise vAMdhate haiM aura apagatavedavAle jIva ise pAMdhate haiM " yaha kathana bahutoM meM apagata vedatA kI saMbhAvanA ko lekara kiyA hai / kyoM ki inameM bahuta se jIva apagatavedanAbAle bhI ho sakate haiN| apagatavedarAlA jIva tabataka sAMparAyika karma kA vadhaka hotA hai ki jabataka vaha vedadvaya kI upazAMti meM athavA usakI kSINatA meM yathAkhyAta cAritra ko prApta nahIM kara letA hai| yahAM para pUrvapratipanna evaM pratipadyamAnaka kI vivakSA nahIM kI gaI hai, kyoM ki ina donoM meM ekatva aura bahutva ke sadbhAva se koI vizeSatA nahIM bhAtI hai| vedakI apagatatA meM sAMparAyika kA baMdha alpakAlika hI hotA hai isameM jo pratipannapUrva apagatavedanAvAlA sAMparAdhika karsa ko bAMdhatA hai aisA jIva eka bhI ho sakatA hai aura aneka jIva bhI ho sakate haiN| isI taraha se pratipadyamAnaka bhI jaba sAMparAyika karma ko bAMdhatA hai taba vaha eka bhI ho sakatA hai aura aneka bhI ho sakate haiM / aba gautamasvAmI prabhu tathA "te strI Adi che tene bAMdhe che ane apagadavALA che tene bAMdhe che," A kathana ghaNuM chamAM apagatavedanAnI saMbhAvanAnI apekSAe karavAmAM AvyuM che. kAraNa ke temAM ghaNuM ja agatavedavALA paNa hoI zake che. apagatavedavALe jIva tyAM sudhI ja sAMparAyika karmane baMdhaka hoya che ke jyAM sudhI te vedatraya (traNa veda) nI upazAtimAM athavA tenI kSINatAmAM yathAkhyAta cAritrane prApta karI leto nathI ahIM pUrva pratipannaka ane pratipadyamAnakanI vAta karavAmAM AvI nathI kAraNa ke te banemAM eka ane bahuvana saddabhAvathI keI vizeSatA AvatI nathI vedanI apagatatAmAM sAparAyika karmane baMdha alpakAlika ja hoya che. temAM je pUrva pratipanna apagata davALe jIva sAMparAyika karmane bAMdhe che, e jIva eka paNa hoI zake che. ane aneka paNa hoI zake che. e ja pramANe pratipadyamAnaka paNa jyAre sAMparAyika karma bAMdhe che, tyAre te eka paNa hoI zake che ane aneka paNa hoI zake che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ _____ bhagavatI pRcchati-'jai bhaMte ! avagayaveyo ya vadhai, avagayave yA ya baMdhaMti taM bhaMte ! kiM ityI pacchAkaDo baMdhai, purisapacchAkaDo baMdhai ? ' he bhadanta ! yat sAmparAyikaM karma apagatavedazca vanAti, apagatavedAzca badhnanti, tat sAMparAyikaM karma he bhadanta ! ki strIpazcAtkRto badhnAti ? kiM vA puruSapazcAtkRto vanAti ? ityAdiprazna', bhagavA. nAha-' evaM jaheba IriyAvahiyAvaMdhagassa tahetra niravasesaM jAva ahavA ityIpacchAkaDA ya purisapacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkaDAya baMdhati' he gautama ! evaM pUrvokta rItyA yathaiva aipithikakarmavandhakasyoktaM tathaiva sAmparAyikakarmavandhakasyApi niravazeSa sarva maNitavyaM yAvat-strIpazcAtkRtA api vananti, purupapazcAtkRtAzva api vananti, napuMsakapazcAtkRtA api bananti, ityAdayaH paviMzatiH pUrvoktAH se aisA pUchate haiM-(jai bhaMte ! avagayaveyo ya baMdhai, avagayaveyA ya baMdhaMti taM bhaMte / kiM itthIpacchAkaDo baMdhaha, purisapacchAkaDo dhada ?) he bhadanta ! yadi sAMparAyika karma apagatavedavAlA eka jIva bAMdhatA hai yA apagatavedavAle aneka jIva bAMdhate haiM, to he bhadanta ! jo strIpazcA. skRta jIva hai vaha bAMvatA hai ? yA jo puruSa pazcAtkRta jIva-apagatave. davAlA hai vaha bAMdhatA hai ? ityAdi prazna-isake uttara meM prabhu kahate hai(evaM jaheva IriyAvahiyAbaMdhagasta, tahe va niravasesaM jAva ahavA itthI pacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkaDA ya baMdhati) he gautama ! jisa prakAra se pahile aipithika karmavandhaka ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra se isa saoNparAyika karma baMdha ke viSaya meM bhI vaha kathana saMpUrNarUpa se kahanA caahiye| yAvat jo jIva-strIpazcAtkRta hote Dave gautama svAmI sevA prazna pUche che 3-(jai bhate! avagayaveyo ya baMdhai, agayaveyAya bavAti ta bhate ! ki ityopacchAkaDo baghai, purimapacchAkaho badhaha0 1) mahanta ! 2 sAMsayi: ma mAtavehavANI me mAghe che athavA apagatavedALa aneka jIve bAMdhe che, to he bhadanta ! zuM apa gatavedavALe strIpazcAdbhUta jIva tene bAMdhe che ke apaga/davALe puruSa pazcAkata jIva tene bAMdhe che? ItyAdi prazno ahIM paNa grahaNa karavA joIe. mahAvIra prabhunA uttara-( evaM jaheva IriyAvahiyA vaMdhagAsa, taheva niravasesa jAva ahavA itthIpaccha'kaDA ya, purisapacchAkahA ya, napusagAcchAkaDA ya adhati" hai gautama ! mairyA5thi: dhanA viSayamA bhAga 2 pramANe kahevAmAM AvyuM che e ja pramANe ahIM paNa samasta kathana samajavuM joIe. eTale ke je adaka jIva strI pazcAdbhUta hoya che te paNa sAMparAyika kamane Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramevamandrikA TI0 za08 u08 sU04 sAparAyikakarmabandhanasvarUpanirUpaNam 87 vikalpA UhAH, tatmacayitumantimamAha-athavA strIpazcAtkRtAzca puruSapazcAtkRtAca, napuMsaka pazcAtkRtAzcApi sAmparAyikaM kama vanantItyAzayaH / atha sAMparAyikakarmabandhameva atItAdi kAlatrayeNa prarUpayannAha-' taM bhaMte ! kiM baMdhI, baMdhai, vadhissai 1' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! tat sAMparAyikaM karma kiM vaddhavAn , vadhnAti, bhansyati ? 'baMdhI, baMdhai, na baMdhissai 2' kiM vA baddhavAn , badhnAti, na bhantsyati, 'baMdhI, na baMdhai, baMdhissai 3' kiM vA baddhavAn , na badhnAti, bhansyati, 'baMdhI, na vaMdhai, ___na baMdhisai 4 / ' kiM vA baddhavAn , na badhnAti, na bhantsyati ? bhagavAnAha hai, ve bhI isa sAMparAyika karma baMdha karate haiM, jo puruSapazcAtkRta hote haiM ve bhI isa sapirAyika karma kA baMdha karate haiM, aura jo napuMsakapazcAtkRta hote haiM ve bhI isa sAmparAyika karma kA baMdha karate haiN| yaha atima bhaGga bahuvacana kA hotA hai ityAdi 26 pUrvIkta vikarUpa saya yahAM para lagA lenA cAhiye / isI bAta ko sUcita karane ke liye (ahavA-itthIpacchAkaDA ya, purisapacchAkaDA ya, napuMsagapacchAkaDA yati ) aisA antima pATha kahA gayA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pachate haiM ki-(taM bhaMte ! kiM baMdhI, baMdhai, baMdhissai) he bhadanta ! isa sAMparAyika karma ko kyA-vAMdhA hai,bAMdhatA hai, vAMdhegA ? (baMdhI, baMdhai, na paMdhissai) bAMdhA hai, vAMdhatA hai, Age nahIM bAMdhegA ? 2 (vaMdhI, na baMdhai, baMdhissaI) bAMdhA hai, nahIM bAMdhatA hai, Age bAMdhegA ? (baMdhI, na baMdhaha, na baMdhissai) bAMdhA hai, nahIM ghAMdhatA hai, Age bhI nahIM yAMdhegA?isake uttara baMdha kare che, je puruSa pazcAdbhUta hoya che te paNa sAMparAyika karmane baMdha kare che ane je napuMsaka pazcAdbhUta hoya che te paNa sAMparAyika karmane baMdha kare che, ItyAdi 26 pUrvokata vikalpa ahIM grahaNa karavA joIe. eja vAta sarita 42pAne mATe-(bhahavA-ityopacchAkaDI ya, purisa pacchAkahA ya, napusaMga pacchAkadA ya caMdhati ) mevo mantima suutr5|4 25pAmA mAvye! che. gautama svAmIna -( ta bhate ! kiM badhI, vadhai, va bhissai" he bhadanta ! A sAMparAyika karmane zuM kaI jIve bhUtakALamAM bAMdhyuM che, vartana mAnamAM bAMdhe che ane bhaviSyamAM bAMdhaze? " vadhI, dhaDa, na vadhissai" bhUtabhA madhyu cha, niAnamA mAdhe cha bhane bhaviSyamA nahI mAdhe ? " vadhI na vadhai, na ghissai" bhUtAmA mAdhyu cha, tabhAnamA wist nayI mane vidhyamA madharI ? "dho, na paha, na ba vissada " sUtami mAdhyu cha, tabhAnamA Ayo nayI mana bhaviSyamAM pavu nahI bAdhe ? Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 rredies 1 ' goyamA ! atyegaie baMdhI, baMdha, baMdhisas 1 he gautama | sAmparAyikaM karma astyekakaH kacijjIvo baddhavAn, nAti, bhantamyati 1, 'atye gae baMbI, baM na baMdhissai2' astyekakaH kazcit baddhAn, nAti, na bhantsyatira, 'atyegaiebadhI, na baMdhai, baMdhissai 3' astyekakaH kathit baddhavAna, na vadhnAti, bhantasya vi, 'atthegair babI, na baMdhai, na baMdhissa' atyekakaH kazcit baddhavAn na bannAti, nabhantsyati, ayamAzayaH-atra pUrvokteSu aSTasu vikalpeSu AdyAzranvAra eva saMbhavanti, meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama! (atthegae baMdhI, baMdha, ghissara ) koI jIva apagatavedyAlA aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM isa sAMparAyika karmakA vadha kiyA hai vartamAna meM vaha isakA baMdha karatA hai, aura Age bhI vaha isakA vadha karegA / (atthe gae baMdhI, baMdha, na baMdhisma) koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane pUrvakAla meM isakA baMdha kiyA hai, vartamAna meM vaha isakA baMdha kara rahA hai, para Age vaha isakA baMdha nahIM karegA 2, (atthegae baMdhI, na baMdha, baMdhissa ) koI eka jIva aisA hotA hai ki jisane isakA baMdha pahile kiyA hotA hai 2, vartamAna vaha isakA baMdha nahIM karatA hai, hAM bhaviSyat meM vaha isakA baMdha karanevAlA hotA hai 3, (atthegaie baMdhI, na baMgha, na baMdhissaha ) koI eka jIva aisA hotA hai jo isakA pahile to baMdha karatA hai, para vartamAna meM vaha isakA baMdha nahIM karatA aura na bhaviSyat meM vaha isakA yaMtra karane vAlA banatA hai / isa kathana kA azaya aisA hai ki pUrvokta ATha atthei baMdhI bhaDAvIra prabhunA uttara- ( goyamA ! ) he gautama! baMdha, badhirasai " (1) / apagata dehavAno chava mevA hoya che bhUtakALamAM A sAparAyika karmanA adha ThoM hAya che, vamAnamAM te tene are haiM bhane laviSyabhAM pazu te teneo dha 12ze. " atyegaie caMdhI, baMdha, na va risai " (2) ava sevA hoya che bhUtaajabhAM tenA baMdha karyAM hAya che, vartamAnamAM te tene baMdha karatA hoya che, paNa bhaviSyamAM te tenA gaMdha nahIM re. " atyega baMdhI, na baMdha, vadhiraha " ( 3 ) / 64 jIva evA hAya che ke jeNe bhUtakALamAM tenA kha"dha karyAM hoya che, vamAnamAM te tenA dharato nathI, pazu bhaviSyabhAM te tenA gaMdha 2. " atthegarae a' a q'oe, a afas" (8) fissati 22 d. kALamAM tene 'dha karyAM hAya che, paNa vamAnamAM tene ane bhaviSyamAM paNa te tenA khaya karaze nahIM. A kathananA baMdha karatA nathI Azaya evA 66 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u08 sU04 sAparAyikakarmayandhasvarUpanirUpaNam 86 nAntimAzcatvAro jIvAnAM sAMparAyikakarmabandhasyAnAditayA ' na baMdhI ' ityAdera saMbhavAt , AyeSu caturyu ca prathamaH sarva eva saMsArI yathAkhyAtAsaMprAptopagamakakSapakAvasAnaH sa ca pUrvaM sAmparAyikaM karma vaddhavAn , vartamAnakAle tu vadhnAti, bhaviSyakAlApekSayA ca bhansyati, iti prathamaH 1, dvitIyastu mohakSayAtpUrvamatItakAlApekSayA vaddhavAn , vartakAle tu vadhnAti, bhAvimohakSayApekSayA tu na bhansyati iti 2, tRtIyaH punarupAntamohatvAt pUrva vaddhavAn upazAntamohatve na vadhnAti, vikalpoM meM se yahA~ Adi ke cAra vikalpa hI banate haiM-antima cAra vikalpa nahIM kyoM ki jIvoM ke sAMjarAyika karma kA bandha anAdi se hotA huA calA A rahA hai ataH (na baMdhI) ityAdi kI asaMbhavatA hai Adi ke cAroM meM se prathama vikalpa isa prakAra se bana jAtA hai ki samasta hI saMsArI jIva jabataka yathAkhyAtacAritra ko prApta nahIM kara pAye haiM, upazamaka nahIM ho pAye haiM, kSapaka nahIM bana pAye haiM isake pahile ve sAparAyika karma kA baMdha kiye hue hote haiN| vartamAna meM bhI ve sAMparAyika karma ko bAMdhate haiM aura bhaviSyat meM bhI ve use yAMdhane vAle hote haiN| dvitIya bhaMga isa prakAra se banatA hai-mohanIya karma kSaya hone ke pahile atIta kAla kI apekSA se usa sAMparAyika karma ko jIva ne bAMdhA hai vartamAna kAla meM jIva use bAMdhatA rahatA hai aura jara isa jIva kA mohakSaya ho jAvegA-taba vaha use nahIM yaaNdhegaa| tRtIyabhaMga isa apekSA se ghaTatA hai-upazAnta moha hone se che ke aiyaMpathika karmanA jevA ATha vikalpa pahelAnA prakaraNamAM ApavAmAM AvyA che evA ATha vikalpa sAM parAyika karmanA banatA nathI, paNa temAMthI pahelAM cAra vikalpa bane che ane chellAM cAra banatA nathI kAraNa ke jIvomAM sAyi4 manA mata manAhithI yaaye| 21 mA cha, tathA "na badhI" Adi vikalpanI asaMbhavatA rahe che. zarUAtanA cAra vikalpamAM pahele vikalpa A prakAre susa gata banI jAya che-saMsArI jIva jyAM sudhI yathAkhyAta cAritrane prApta karI zakyA nathI, upazamana thaI zakyA nathI, kSapaka banI zakayA nathI, te pahelAM te teo sAparAyika karmane baMdha karatA ja hoya che. varta. mAnamAM paNa teo tene baMdha karatA hoya che ane bhaviSyamAM paNa teo tene baMdha karatA raheze bIjo vikalpa A prakAre susaMgata banI jAya che. mohanIya karmane kSaya thayA pahelAM bhUtakALamAM jIve sAMparAyika karma bAMdhyuM hoya che, vartamAnamAM paNa jIva tene bAdhato rahe che paNa jyAre tenA mehano kSaya thaI jaze tyAre te tene bAdhaze nahIM. trIjA vikalapanuM spaSTIkaraNa A Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre upazAntamohatvAtpracyutastu punarbhantsyati 3, caturthastu mohayAtpUrva sAmparAyikaM karma vaddhavAn, mokSaye na vadhnAti, na ca bhantsyatIti 4 / sAmparAyikakarmabandhamevAzrityAha-' taM te ! kiM sAiyaM sapajjavasiyaM vaMdhar3a pucchA ? tadeva ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! tat sAmparAyikaM karma kiM sAdikaM saparyavasitaM badhnAti 11 iti pRcchA tathaiva, yathA aikikarmavandhe uktaH, tathA ca kiM vA sAMparAyikaM karma sAdikam aparyavasitaM badhnAti 12 kiMvA anAdikaM saparyavamitaM badhnAti 13, kiMvA pahile jIva ne usa sAMparAdhika karma kA baMdha kiyA hai, aura jaba usI jIva kA moha upazAnta ho jAtA hai taba vaha use nahIM bAMdhatA hai tathA jaba vaha upazAnta mohavAlA jIva usa mohakI upazAnta avasthA se pracyuta rahita hogA taba use bAMdhegA 3 | caturtha bhaMga isa prakAra se ghaTatA haimoha kSaya hone ke pahile jIva ne isa sAMparAdhika karma kA baMdha kiyA hai - arthAt abhI taka vaha anAdikAla se sAMparAdhika karma ke baMdha se yukta huA hI calA A rahA hai, ataH isa apekSA usane sAMparAyika karma bAMdhA hai, aura jaba vartamAna samaya meM usI jIva ke moha kA kSaya hotA hai taba vaha usa mohakSaya kI avasthA meM sAMparAyika - karma nahIM bAMdhatA hai aura na Age bhI vaha sAMparAyika karma bA~dhane vAlA hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ( taM bhaMte / kiM sAiyaM sapajjavasiyaM, baMdhai pucchA ? taheva ) he bhavanta ! jIva usa sAmparAdhika karma ko jo bAMdhatA hai vaha use sAdi saparyavasitarUpa meM bAMdhatA hai ? yA sAdi aparyavasitarUpa meM bAMdhatA hai ? yA anAdi saparyavasitarUpa 90 pramANe thai zake-upazAnta meAha thayA pahelAM jIve A sAparAyika kramanA khAdha karyAM hAya che, ane jyAre eja jIvanA meha upazAnta thai jAya che tyAre te tenA khadha karatA nathI paNa jyAre te upazAnta mehavALe jIva te meAhanI upazAnta avasthAthI prazruta ( rahita) thaI jAya che tyAre te tenA khadha karaze. ceAthA vikalpanuM spaSTIkaraNu A pramANe karI zakAya-meha kSaya thayA pahelAM jIve sAMpayika karmIne baMdha karyA hAya che eTale ke anAdi kALathI atyAra sudhI te sAMpAyika kanA baMdhathI yukta raheleA che, te dRSTie jotAM teNe sAMpAyika kama khAMdhyuM che, paNa vartamAna samaye jyAre tenA mehanA kSaya thaI jAya che tyAre te mehakSayanI avasthAmAM sAMparAyika karma bAMdhatA nathI ane bhaviSyamAM paNa te saparAyika manA aMdhaka thaze nahI. gautama svAbhInA prazna - ( taM bhaMte / kiM sAiye sapajjavasiya badhai pucchA taddeva ) he lahanta ! va te sArA umane sAhi saparyavasita madhe che ? Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , medrikA TIkA ze8 uMTe sU 4 saparAyika karmavandhasvarUpanirUpaNam 51 anAdikam aparyavasitaM badhnAti 14, iti caturbhaGgayA praznaH kalpanIyaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! sAiyaM vA sapajjavasiyaM baMdhai ' he gautama ! sAMmparAyikaM karma prathamabhaGgagataM sAdikaM vA saparyavasitaM vannAti, 'aNAiyaM vA sapajjavasiyaM vaMdhai anAdikaM vA saparyavasitaM tRtIyabhaGgagavaM badhnAti, ' aNAiyaM vA apajjavasiyaM baMdha' anAdikaM vA aparyavasitaM caturthabhaGgagataM badhnAti kiMntu ' No cetra NaM sAiyaM apajjavasiyaM vaMdhai' no caiva khalu sAmparAyikaM karma dvitIyabhaGgagataM sAdikam aparyavasitaM badhnAti tathA ca upazAntamohatvAtpracyutaH punarupa 6 bAMdhatA hai ? yA anAdi aparyavasitarUpa meM bAMdhatA hai? isI prakAra se jise airyApathika karmabandha ke viSaya meM pahile caturbhagI ko lekara prazna kiye gaye haiM- usI prakAra se yahAM para bhI ye prazna kiye gaye haiM / isake uttara meM prabhu kahate haiM - (godhamA ) he gautama / ( sAiyaM vA sapajjavasiyaM baMdha) jIva sAMparAyika karma kA badha karatA hai - vaha yA to sAdi saparyavasitarUpa se karatA hai ( aNAiyaM vA apajjavasiyaM baMdhai ) athavA anAdi aparyavasitarUpa se karatA hai, (aNAiyaM sapajjavasiyaM baMdha) yA anAdi saparyavasita rUpa se karatA hai ? parantu ( No ceva NaM sAiyaM apajjavasiyaM baMdhai ) vaha sAdi aparyavasitarUpa se usakA baMdha nahIM karatA hai / jIva sAMparAyika karma kA badha sAdi saparyavasitarUpa se karatA hai isakA tAtparya aisA hai jIva jaba upazAnta mohavAlA hokara usase pracyuna - ( rahita) ho jAtA hai aura phira jaba vaha Age upazAnta ke sAdi pasita rUpe khAdhe che ? ke anAdi saparyavasita rUpe khAMdhe che? ke anAdi apa vasita rUpe khAMdhe che? jevI rIte ayyapathika kakha dhanA viSayamAM pahelAM cAra vikalpavALA prazno pUchyA che, eja rIte sAMpAyika ka baMdha viSe paNa ahIM cAra vaikalpika prazno pUchyA che. tenA uttara AyatA bhahAvIra prabhu he che -" goyamA ! " he gotama ! ( khAiya' vA sapajjava sayaM baMdha ) va sAMpa una ne aMdha ure che te aMta sAhi saparyavasita 3 are che, ( aNAiyaM vA apajjavasiya baMdhai ) aMta manAhi paryavasita 3ye hare che, ( aNAiya sapajjavaliya badhai ) AtA manAhi saparyavasita 3ye 42 che, parantu (jo ceva Na sAiyAM apajjavasiya badhai ) te sAdi ayavasita rUpe tene kha'dha karatA nathI, chatra sAdi sapayavasita rUpe sAMparAyika karmAMnA khaMdha kare che tenu spaSTIkaGga jIva jyAre upazAnta seAhavALA khatIne tenAthI pracyuta ( rahita ) thai jAya che te pachI phIthI Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsva zAntamohatAM kSINamohatAM vA patipatsyamAnaH sAmparAyika karma sAdikaM saparyavasitaM vadhnAti1, AditaH kSapakApekSa yA tu anAdikaM saparyavasitaM vadhnAti3, abhavyApekSayA ca anAdikam aparyavasitaM badhnAti4, kintu naiva khalu sAmparAyikaM karma dvitI. yabhaGgagataM sAdikam aparyavasitaM vadhnAti, sAdisAmparAyikakarmavandho mohopazamAt pracyutasyaiva bhavati, tasya ca niyamato mohakSAyitvAt sAmparAyikakarmavandhasya vyavacchedasambhavAt , ataeva sAdiraparyavasitaH dvitIyabhaGgagataH sAmparAyikakarma vandho nAstItiphalitam / gautama pRcchati-'taM bhaMte ? kiM deseNaM desaM vaMdhai ?' he bhadanta ! tatsAmparAyikaM karma ki dezena jIvAMzena dezaM kAzaM badhnAti ? 'eva jahetra mohadazA ko yA kSINamohadazA ko prApta karane vAlA hotA hai taSa vaha sAMparAyika karma kA baMdha sAdi saparyayasitarUpa se karatA hai| jo jIva abhavya hotA hai usakI apekSA sAMparAyika karma kA anAdi apayavasita hotA hai / kSapaka kI apekSA jIva pahile se sAmparAyika karma kA baMdha anAdi saparyavasitarUpa se karatA hai| kintu sAmparAyika karma kA jIva ko sAdi aparyavakhitarUpa se nahIM hotA hai / kyoM ki sAmparAyika karma kA sAdibaMdha mohopazamase pracyuta-(rahita ) hue jIvako hI hotA hai| aura jo mohopazama se pracyuta huA hai vaha jIva niyama se moha kA kSaya karane vAlA hotA hai-isa kAraNa sAMparAyika karma ke baMdha kA vyavaccheda saMbhava hone se usakA baMca sAdi hokara aparyavasita nahIM hotA hai| aba gautamasvAmI prabhu se-(taM bhaMte ! kiM deseNaM desaM baMdhai ) aisA pUchate haiM-ki he bhadanta ! sAMparAyika karma kA badha jIva jo karatA hai so kyA vaha apane kisI eka aMza se usake eka aMza kA jyAre te upazAta mahadazAne ke kSINa mehadazAne prApta karanAra bane che, tyAre te sAMparAyika karma baMdha sAdi saparyAvalita rUpe kare che. je jIva abhavya hoya che tenI apekSAe sAMparAyika karmane badha anAdi aparyavasita hoya che kSapakanI apekSAe jIva pahelethI ja sAparAdhika kamane baMdha anAdi saparyavasita rUpe kare che, paraMtu jIva sAMparAyika karmano baMdha sAdi aparyavasita rUpe karatuM nathI kAraNa ke sAparAyika kamane sAdi baMdha mehapazamathI prayuta (hita) thayele jIva ja kare che. ane je mahopazamathI prazruta thayeluM che e jIva niyamathI ja mehane kSaya karanAre hoya che, te kAraNe sAMparAyika karmanA baMdhane 'vyavaccheda (chedana) saMbhavita hovAthI tene baMdha sAdi thavA chatAM aparyavasita hete nathI ve gautama svAmI mahAvIra pramuna sevA prazna pUche che hai-( ta bhate ! ki deseNa desaM vadhaha) santa ! zu. potAnA me dezathI (azathI) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za08 u0 8 sU05 karmaprakRti-parISahavarNanam IriyA vahiyA baMdha gassa jAva savveNaM savyaM vaMdhai ' evaM rItyA yathaiva aipithikakarmabandhakasya prakAreNa uktaM tathaivAtrApi yAvat-dezena sarve ca nAti, sarveNa deza badhnAti, sarveNa sarva vA vadhnAti ? iti praznottaraM pUrvavadeva atrApibodhyam , jIvaH sarveNa AtmanA sarva sAmrAyikaM karma badhnAti na tu dezena dezamityAdi trayaM pannAti // sU0 4 // karmaprakRti-parIpahavaktavyatA pUrva pharmavaktavyatA prarUpitA, ata ca karmasveva yathAyogaM parIpahAvatAraM prarUpayitu kAmaH karmaprakRtIH, paripahaoNzca varNayannAda-' kaiNaM bhaMte' ityAdi / ___ mUlam-kai NaM bhaMte ! kammapayaDIopaNNattAo ? goyamA! aTU kammapayaDIo paNNattAo, taM jahA-NANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM / kai NaM bhaMte ! parIsahA paNNattA ? goyamA bAvIsaM parIsahA paNNattA, taM jahA - digiMchAparIsahe, pivAsAparosahe, jAva daMsaNaparIsahe / ee NaM bhate ! bAvosaM parIsahA kaisu paMdha karatA hai yA apane eka aMza se usa sAMparAyika ke pUrNa aMzoMkA paMdha karatA hai ? yA apane samasta aMzoMse usake samasta aMzoMkA baMdha karatA hai ? isa prakAra se jaise airyApathika karma baMdhaka ke prakaraNa meM kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI jAnanA cAhiye-jo prakaTa kiyA jA cukA hai| isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM-he gautama! __ Adi ke tIna vikalpa to yahAM mAne nahIM gaye haiN| kintu antima jo vikalpa hai vahI svIkAra kiyA gayA hai arthAt-jIva apane samasta aMzoM se usa pUre sAmparAyika karma kA baMdha karatA hai / sU04 // sAMparAyika karmanA eka aMzane baMdha kare che? ke pitAnA eka aMzathI te sAMparAyika karmanA pUrNa ane baMdha kare che ? ke potAnA samasta aMzothI tene samasta aMzone baMdha kare che? A rIte pathika baMdhanA viSayamAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANe sAMparAyika karmabaMdhanA viSayamAM ahIM kahevAmAM AvyuM che. mahAvIra prabhuno uttara--he gautama pahelA traNa vikalpane ahIM svI. kAra karavAmAM AvyuM nathI. paNa chelalA vikalpane svIkAra karavAmAM Avyo che. eTale ke jIva pitAnA samasta aMzothI saMpUrNa sAMparAyika karmane baMdha re che. // sU0 4 // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre kammapagaDI samoraMti ? goyamA ! causu kammapayaDIsu samoyaraMti, taM jahA -nANAvaraNije, veyaNije, mohaNije, aMtarAie / nANAvaraNije paNaM bhaMte kasse kai parIsahA samoyaraMti ? goyamA ! do parIsahA samoyaraMti, taM jahA pannAparIsahe, nANaparIsahe ya / veyaNije NaM bhaMte! kamme kai parIsahA samoyaraMti ? goyamA ! ekkArasa parIsahA samoyarAMti, taM jahA - paMcaiva ANupubbIe cariyA sejjA vahe ya / roge ya, taNaphAsajallameva ya ekkArasa veyaNijaMmi 58 // daMsaNamohaNije paNaM bhaMte! kamme kaI parIsahA samoyaraMti ? goyamA ! ege daMsaNaparIsa he samoyarai / caritamohaNije NaM saMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti ? goyamA ! satta parIsahA samoyaraMti, taM jahA-arai, acela, itthI, nisIhiyA, jAyaNA ya, akkose, sakkAra purakkAre, caritamohaMmi sattepa // 59 // aMtarAie NaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti ? gomA ! ege alAbhaparIsa he samoyarai / sattavihavaMdhagassa NaM bhaMte ! kai parIsahA paNNattA ? goyamA ! bAvIsaM parIsahA paNNattA, vIsaM puNa ve ei, jaM samayaM sIyaparisahaM veei, No taM samayaM usiNaparIsahaM ve ei,jaM samayaM uliNaparIsahaM ve ei, NotaM samayaM sIyaparIsahaM ve ei, jaM samayaM cariyAparIsahaM ve ei, No taM samayaM nisIhiyAparI sahaM ve ei, jaM samayaM nisIhiyAparIsahaM veei, No taM samayaM cariyAparIsahaM veei, evaM aTUvihadhagassa vi / chavvihabaMdhagasta bhaMte ! sarAgacchaumatthassa kai parIsahA paNNattA ? goyamA ! coisa parIsahA paNNattA, vArasapuNa veei, jaM samayaM sIyaparI Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacadrikA DI0 za08 0 8 sU0 5 karmaprakRti - parISahavarNanam sahaM veei, No taM samayaM usiNaparIsahaM veei, jaM samayaM uNiparIsahaM vei no taM samayaM sIyaparIsahaM veei, jaM samayaM cariyAparIsahaM veei, No taM samayaM sejjAparIsahaM veei, jaM samayaM sejjAparIsahaM veei NotaM samayaM variyA parIsahaM veeDa | ekavidhagassa NaM bhaMte ! bIyarAgacchaumatthassa kai parIsahA paNNattA ? goyamA ! evaM caiva jaheva chavvihaM baMdhaNassa NaM egavibaMdhagarasaNaM bhaMte / sajogibhavattha kevalissa kai parIsahA paNNattA ? goyamA / ekkArasa parIsahA paNNattA, nava puNa veei, sesaM jahA chavvihabaMdhagassa / abaMdhagassa NaM bhaMte / ajogibhavatthavalisa kai parIsahA paNNattA ? goyamA / ekkArasaparasahA paNNattA, nava puNa veei, jaM samayaM sIyaparIsahaM veei no taM samayaM usiNaparIsahaM veei jaM samayaM usiNaparIsa have eDa, no taM samayaM saviparIsahaM veei, jaM samayaM cariyAparI saha veNi, no taM samayaM sejjAparasihaM veei, jaM samayaM sejAparIsahaM veei no taM samayaM cariyAparIsahaM veei // sU0 5 // " chAyA -kati khalu bhadanta / karmaprakRtayaH prajJaptAH 1 gautama ! aSTa karmaprakRtayaH matratAH, tadyathA - jJAnAvaraNIyaM yAvat - antarAyikam / kati khalu bhadanta ! parI - karmaprakRti - parISaha vaktavyatA 5 kaNaM bhaMte! kampayaDIo paNNattAo' ityAdi / sUtrArtha -- ( kaiNaM bhaMte! kammapayaDio paNNattAo) he bhadanta ! prakRtiyAM kitanI kahI gaI haiM ? ( goyamA) he gautama / (aTTha kammapa kama prakRti-parISaha vakatavyatA kai naM bhaje | kammapayaDhIo paNNatAo " ityAhi sUtrArtha -- ( kai Na bhate / kammapayaDhIo paNNattAo ? ) he mahanta ! ubhaprabhRtibho DeMTalI uhI che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( aTTha kammapayaDIo 66 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre pahAH prajJatAH ? gautama ! dvAviMzatiH parIpahAH prajJaptAH, tadyathA-jighatsAparIpahaH, pipAsAparIpaho yAvat-darzanaparIpahaH / ete khalu bhadanta ! dvAviMzatiH paripahAH katiSu karmaprakRtiSu samavataranti ?, gautama ! catasapu karmaprakRtiSu samavataranti, tadyathA-jJAnAvaraNIye, vedanIye, mohanIye AntarAyike / jJAnAvaraNIye khalu bhadanta! karmaNi kati parIpahAH samavataranti ? gautama ! dvau parIpahI samavatarataH, tadyathApayaDIo paNNattAo) karmaprakRtiyAM ATha kahI gaI haiM ! (taM jahA) jo isa prakAra se haiM (NANAvaraNija, jAca aMtarAiyaM) jJAnAvaraNIya yAvat antarAya / (kaiNaM bhaMte ! parIsahA paNNattA) he bhadanta ! pariSaha kitane kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! bAvIsaM parIsahA paNNattA) parISaha 22 kahe gaye haiN| (taM jahA) jo isa prakAra se haiM-(digiMchAparIsahe, pivAsA parIsahe, jAva daMsaNaparIsahe) kSudhAparISaha, pipAsAparIpaha yAvat darzana priissh| (eeNaM bhaMte! bAvIsaM parImahA kaisu kammapayaDIsu samoyaraMti) he bhadanta ! ye 22 parISahoM kA kitanI karmaprakratiyoM meM samAveza hotA hai ? ' goyamA' he gautama ! 'causlu kApayaDisu samo. yAMti' bAIsa parISahoM kA cAra karmaprakRtiyoM meM samAveza hotA hai 'taM jahA~' jaise-'nANAvaraNije, veyaNijje, mohaNijje, aMtarAie'jJAnA. varaNIya meM, vedanIya meM mohanIya meM aura antarAya meM / 'nANAvaraNijje NaM bhaMte ! kamme kAi parIsahA samoyaraMti' he bhadanta ! jhAnAvaraNIya karma meM kitane parISahoM kA samAveza hotA hai ? 'goyamA' he gautama ! paNNatAo ) 4maprakRtiko mA3 DI cha. ( ta jahA ) 2 mA pramANe - (NANAvaraNijjaM, jAva aMtarAiya) jJAnavIyathA 242 matazaya patanI ( kai Na bhate ! parIsahA paNNattA ) 3 mahanta ! pazaSaDa 2 m cha ? ( goyamA ! ) hai gautama ! (bAvIsaM parIsahA paNNattA ) parISa bhaavii|| 4 // cha. ( ta jahA) tamanA nAma nIya pramANe che. (digimA parIsahe, pivAsA parIsahe, jAva dasaNaparIsahe) kSudhA parISa, pipAsA parISaDa, yAvat zana parISaDa. (ee Na bhate ! yAvIsa parIsahA kaisu kammapayaDIsu samoyarati ?) 3 bhadanta ! te bAvIza parISahene samAveza keTalI kamaprakRtiomAM thAya che ? (goyamA ! ) 3 gautama ! (causu kammapayaDIsu samoyarati) mAvIza parISaDAnA yAra 4 pratibhAmA samAveza thAya che (taM jahA) bha (NANAvaraNijje, veyaNijje, mohaNijje, aMtarAie ) jJAnAva29yama vahanIyamAM, bhAnIyamA bhane gantayamA (nANAvaraNijjeNaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyarati ? ) 3 mahanta ! jJAnAvaraNIya prabhabhAmA parISaDAnA samAveza yAya cha 1 (goyamA / do Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TokA za0 8 u0 8 sU0 5 karmaprakRti-parISaDavarNanam 97 prajJAparISahaH jJAnaparIpadazca vedanIye khalu bhadanta ! karmaNi katiparIpahAH samavataranti ? gautama ! ekAdaza parISahAH samavataranti, tadyathA-pazcaiva AnupUrvyA, "caryA, zayyA, vadhazca, rogazca, tRNasparzaH, jallameva ca / ekAdaza vedanIye // 58 / / darzanamohanIye" khala bhadanta ! karmaNi kati parIpahAH samavataranti ? gautama ! eko darzanaparIpahaH samavatarati, cAritranohanIye khalu bhadanta ! karmaNi katiparIpahAH samavataranti ? 'do parIsahA samorati' jJAnAvaraNIya karmameM do parISahoM kA samAveza hotA hai / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'pannAparisahe, nANaparIsaheya' prajJAparISaha aura jnyaanpriissh| 'veyaNijjeNaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti' he bhadantA vedanIya karma meM kitane parISahoM kA samAveza hotA hai ? 'goyamA' he gautama! 'ekkArasa parIsahA samoyaraMti' vedavedanIya karma meM gyAraha 11 parIpahoM kA samAveza hotA hai / ' taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'eMceca ANupuJcI, cariyA sejjAvahe ya, roge ya taNaphAsajallameva ya, ekArasa veyaNijjami 58' kramazaH pahile ke pAMca parISaha kSudhA, tRSA, zIta, uSNa, aura daMzasazaka-caryA, zayyA, vadha, roga, tRNasparza aura mala ye gyAraha 11 parISahoMkA vedanIya karma meM samAveza hotA hai| daMsaNamohaNijjeNaM bhaMte! kamme kai parIsahA samoyara ti' he bhadaMta darzanamohanIya karma meM kitane parISahoM kA samAveza hotA hai ? 'goyamA' gautama ! 'ege daMsaNa parIsahe samoyarai' darzana mohanIya karma meM eka darzanaparIsahA samoyarati ) OM gautama / jJAnAvaraNIya prabhA parISaDAnA sabhAdeza thAya cha ( ta jahA) manAM nAma mA pramANe cha (pannAparIsahe, praNaparIsahe ya) prajAparISa mane zAnaparISa ( veyaNijjeNaM bhate kamme kA parIsahA samoyara ti ?) B RE-1 | vahanIya 4iean parIpalAnI samAveza yAya cha ? (goyamA !) gautama ! (ekArasa parIsahA samoyarati-ta jahA) 26 nIya bhabhI nayanA 11 pazaSaDAnI samAveza yAya cha-(pa'ceva ANupuvvI, pariyA, sejjA, baheya, roge ya, taNaphAsajallameva ya, ekArasa veyaNijjami 48) anume paDesA pAMya parISa-(1) kSudhA, (2) tRSA, (3) zIta (4) ! bhane (5) zamaza, (6) yaryA, (7) zayyA, (8) vadha, () zeNa, (10) tRNasparza ane (11) mala A agiyAra parISahano vedanIya karmamAM samAna deza yAya che. (6saNamohaNijjeNaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyarati 1) he bhadanta ! darzanamohanIya karmamAM keTalA parISahano samAveza thAya che? (goyamA ! ) gautama ! (ege dasaNaparIsahe samoyarai) 4za namAnAya bhI Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI gautama ! sapta parIpahAH samavataranti, tadyathA-"aratiH, acelaH, strI, naipedhikI, yAcanA ca / mAkrozaH, saskArapuraskAraucaritramohe saptene " // 59 // AntarAyike khalu bhadanta ! karmaNi kati parIpahAH samavataranti ? gautama ! ekaH alAbhaparIpahaH samavatarati / saptavidhavandhakasya ra lu bhadanta ! kati parIpahAH prajJaptAH ? gautama ! dvAviMzatiH parIpahAH prajJaptAH, viMzatiHpunarvedayati, yasmin samaye zItaparIpahaM vedaparIpahakA samAveza hotA hai| ( carittamohaNijjeNaM bhaMte ! kai parIsahA samoyaraMti ) he bhadanta ! cAritra mohanIyakarma meM kitane paripahoM kA samAveza hotA haiM ? (goyamA) he gautama / (satta parIsahA samoyaraMti) cAritra mohanIyakarmameM sAta parISahoMkA samAveza hotA hai / (taM jahA) jo isa prakAra se haiM (aratI, acela, itthI, nisIhiyA, jAyaNA ya, akose, sakArapurakAre carittamohami sattete) arati, acela, strI, naipidhikI, yAcanA, Akroza aura satkArapuraskAra isa prakAra ye sAta parISaha haiM / 59 / (aMtarAie NaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti) he bhadanta / antarAyakarma meM kitane parISahoM kA samAveza hotA hai ? (goyamA) he gautama! ( ege alAbhaparIsahe samoyarai) antarAya karma meM eka alAbha parISaha kA samAveza hotA hai / ( sattavihabaMdhagassa NaM bhaMte ! kaha parIsahA paNNattA) he bhadanta ! sAta prakAra ke karma kA baMdha karanevAle jIva ke kitane parISaha hote haiM ? (goyamA ) he gautama ! ( bAvIsaM parISahA paNNattA) sAta prakAra ke karma kA baMdha karane vAle jIva ke vAIsa parIbhAga 4zana parISaDana samAveza thAya che. (carittamoiNijjeNaM bhaMte / kA parIsahA samovaraMti') 3 mahanta ! yAtri bhADanIya abhabhATamA parI. SaDAna samAveza thAya cha ? (goyamA ) 3 gautama / (sattaparIsadA samoya'ti - taM jahA ) yAritra mAnIya bhA naye abhAye sAta pazaSaDAnA samAveza yAya che. (aratI, acela, ityI, nisIhiyA, AyaNA ya, akose, saphAra puraka re carittamohami satte te) 2ti, mayesa, sI, naiveSitI, yAyanA AkAza ane satkArapuraskAra, A pramANe sAta parISahane cAritra mehanIya amamA samAveza thAya cha (aMtarAieNa bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyara'ti?) he sahanta ! matasaya 4bhabhATakhA parISAne samAveza yAya che ? ( goyamA!) u gautama ! (ege alAbhaparIsahe samoyarai) satarAya bhAbhA me masAla parISaDana samAveza yAya cha ( sattaviha baMdhagassa NaM bhate ! kai parIsahA paNNattA ? ) 3 mahanta | sAta 2ne manA madha 42nA2 ne TakhA parIpaDA sahana 421 // 54 cha ? (goyamA / ) he gautama ! bAvIsaM parImahA paNNattA) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA To0 za0 Te u08 sU0 5 karma prakRti - parISaddavarNanam 1 yati, no tasmin samaye uSNaparISadaM vedayati, yasmin samaye uSNaparISaddaM vedayati, no tasmin samaye zItaparI pahaM vedayati, yasmin samaye caryAparIpadaM vedayati, no tasmin samayenaivedhakIparI pahaM vedayati, yasmin samaye naiSedhikIparIpakSaM vedayati, notasmina samaye caryAparISahaM cedayati / evam aSTavidhabandhakasyApi / paviidhavandhakasya khalu bhadanta | sarAgachadmasthasya kati paripahAH prajJaptAH ? gautama / caturdaza parIpahA: paha hote haiM / (vIsaM puNaveeha ) parantu vedana jIva ke eka sAtha bIsa parISahoM kA hotA hai / (jaM samayaM sIyaparIsahaM veei, No taM samayaM usiNa parIsahaM veer3a, jaM samayaM usiNaparIsahaM veeda, No taM samayaM sIyaparIsahaM dus, jaM samayaM cariyAparIsahaM veei, No taM samayaM nisIhiyAparIsahaM des ) jisa samaya zItaparISaha kA vedana hotA hai, usa samaya uSNaparISaha kA vedana nahIM hotA hai, tathA jisa samaya uSNaparISaha kA vedana hotA hai, usa samaya zItaparISaha kA vedana nahIM hotA hai / jisa samaya caryAparISaha kA vedana hotA hai usa samaya naiSedhikI parISaha kA vedana nahIM hotA hai aura jisa samaya naiSedhikI parIpaha kA vedana hotA hai usa samaya caryA parISaha kA vedana nahIM hotA hai / ( evaM aTThavihadhagasta vi) isI taraha se ATha prakAra ke karma kA baMdha karane vAle jIva ke bhI bAIsa parISada hote haiM / parantu vedana 20 bIsa kA hI hotA hai eka sAtha / (chagvihaba dhagassa NaM bhaMte! sarAgacha umatthassa kaha parIsahA paNNattA ) he bhadanta ! chaha prakAra ke karmoM kA baMdha karane vAle sarAga sAta prakAranA kamanA madha karanAra jIvane khAvIza parISahA sahana karavA paDe che (vIsaM puNa veei ) pazu me4 sAthai 20 parISaDonuM bhavane vehana 42 paDe ( jaM samaya sIyaparIsaha veedda, No ta samaya usiNaparIsaha veei, ja samayaM usriNa parIsaha veei, No ta samaya sIyaparIsaha veei, ja' samayaM cariyA parIsaha vees, No ta samaya nisIhiyAparIsaha vepai ) ne sabhaye zIta parISahanuM vedana thAya che, te samaye uSNuparItrahanuM vedana thatuM nathI, tathA je samaye uSNuparISahatu vedana thAya che, te samaye zItaparISahatuM vedana thatuM nathI, tathA je samaye carcAparISahanuM vedana thAya che, te samaye naiSedhikI parISahanuM vedana thatu nathI, ane je samaye naiSedhikI parISahatu vedana thAya che, te samaye yaryAparISaDanu vena thatuM nathI. ( evaM aTTaviha va dhagassa vi ) 4 abhA A prakAranA karmAMnA budha karanAra jIvane paNa bAvIza parISahai| sahana karavA paDe che. parantu sevA tra me sAkSe 20 parIpaDeotuM vena ure che. ( chaviha badhagassa NaM saMge ! sarAga chaumatyas kara parIsahA paNNattA 1 ) De lahanta 1 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ bhagavatI 170 prajJaptAH, dvAdaza punarvedayati, yasmin samaye zItaparIpadaM vedayati, no tasmin samaye uSNaparIpahaM vedayati, yasmin samaye uSNaparIpahaM vedayati no tasmin samaye zItaparIpahaM vedayati, yasmin samayecaryAparIpahaM vedayati, no tasmin samaye zayyA parIpahaM vedayati, yasmin samaye zayyAparIpahaM vedayati, no tasmin samaye caryAparIpahaM vedayati / ekavidhavandhasya khalu bhadanta ! vItarAgachamasthasya kati parIpahAH chadmastha jIva ke kitane parISaha hote haiM ? (goyamA ) he gautama! chaha prakAra ke karmoM kA badha karane vAle sarAgachadmastha jIva ke (coisa parIsahA paNNatA ) caudaha parISaha hote haiN| (vArasa puNavepaTa) parantu vaha eka sAtha bAraha 12 parIpahoM kA vedana karatA hai| (jaM samayaM sIyaparImahaM veei No taM samayaM usiNaparIsahaM veei, je samayaM usiNaparIsahaM veei, no taM samayaM sIyaparIsahaM veei, jaM samartha cariyA parIsahaM veei, jo taM samayaM senAparIsahaM deei, je lamayaM sajjAparIsahaM veei, No taM samayaM cariyAparIsahaM veei ) kyoM ki jisa samaya vaha zItaparISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha uSNaparIpada kA vedana nahIM karatA hai / tathA jisa samaya vaha uSNaparISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha zItaparISaha kA vedana nahIM karatA hai / jisa samaya yaha caryAparISaha kA vedana karatA hai-usa samaya vaha zayyAparISaha kA vedana nahIM karatA hai aura jisa samaya vaha zayyAparISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha caryAparISaha kA vedana nahIM karatA hai / (ekavihadhagasta NaM bhaMte / cha prakAranA karmone baMdha karanAra sarAga chadmastha jIvane keTalA parISaha sahana 421 / 5 cha 1 (goyamA !) he gautama / 7 412 // bhanI 55 42nAra s| chadma25 vane (coddasaparIsahI paNNatA ) yo parISI sahana 421 // 5 che. "pArasa puNa veei " 56 me sAthe mA2 55DAtuM vana 42 cha. " samaya sIyaparIsaha vezi, No ta samaya usiNaparIsaha veei, ja' samaya usiNaparIsaha veei, no ta samaya sIyarIsaha veei, jaM samayaM cariyAparIsahaM veei, No ta samaya sejjAparIsaha veei, ja samaya sejjAparIsaha veei, No ta samaya cariyAparIsaha veei ) 4254 2 samaye te zIta 52vahana vedana kare che, te samaye te uSNaparISahanuM vedana karato nathI. tathA je samaye te uSNaparIvahanuM vedana kare che, te samaye te zItaparISahanuM vedana karatA nathI. tathA je samaye te carcAparISahanuM vedana kare che, te samaye te zayyAparISahanuM vedana karatuM nathI. tathA je samaye te zavyAparISahanuM vedana kare che, te samaye te aryAparISatuM vahana 42te nathI. " ekaviha baMdhagassa NaM bhaMte ! vIya. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prakA TIkA 0 8 0 8 sU0 5 karmaprakRti - parISadavarNanam 101 mamatAH 1 gautama / evameva, yathaiva pavidhavandhakasya | ekavidhavandhakasya / khalu bhadanta ! sayogibhavastha kevalinaH kati parIpahAH prajJaptAH ' gautama ! ekAdazaparI pahAH prajJaptAH, nava punarvedayati, zeSaM yathA paDvidhavandhakasya / abandhakasya khallu bhadanta ! ayogibhavastha kevalinaH kati parISahA prajJaptAH 1 gautama ! ekAdazaEternet kaI parIsahA paNNattA ) he bhadanta ! eka prakAra ke karma kA baMdha karane vAle vItarAga chadmastha ke kitane parISaha hote haiM ? (gomA ) he gautama / ( evaM ceva jaheva chavvihadhagassa ) jisa prakAra se chaha prakAra ke pharmoM kA baMdha karane vAle jIva ke parIpahoM kA honA kahA gayA hai utane hI parISahoM kA honA eka prakAra ke karma kA baMdha karanevAle vItarAga chadmastha ke kahA gayA hai / ( egavihabaMdhagarasa NaM bhate ! sajogi bhavatthavalita kara parIsahA paNNattA ) he bhadanta | ekavidhavaM dhaka sayogI bhavastha kevalajJAnI ke kitane parISaha hote haiM ? ( goyamA ) he gautama | ekavidha baMdhaka sayogI bhavastha kevalajJAnI ke ( ekkArasa parIsahA paNNattA) gyAraha 11 parISaha hote haiM / (navapuNa veei) parantu vaha eka sAtha nau parISahoM kA vedana karatA hai / ( sesaM jahA chavivaha baMdhassa ) bAkI kA aura saba kathana 6 prakAra ke karmoM ko baMdha karane vAle jIva kI taraha se jAnanA caahiye| (abaMdhagassa NaM bhaMte ! ajogi bhavattha kevalisa kaha parIsahA paNNattA ) he bhadanta ! karmabaMdharahita rAga matthara kaI parIsahA paNNattA ? " he lahanta ! kheDa prAznA bhanA adha karanAra vItarAga chadmasthane keTalA parISaho veThavA paDe che ? 16 " goyamA ! " he gautama ! eva ceva jaheva chavhiva dhagassa ) cha prakAranA karmone khadha karanAra jIvanA jeTalA parISahA kahyA che, eTalA ja parISahA eka prakAranA karmonA baMdha karanAra vItarAga chadmathanA pazu kahyA che. ( egaviha vadhassa NaM bhaMte ! sajogI bhavatya kevalisa kaha parIsahA paNNattA ) he bhadanta ! eka prakAranA kama~nA khadha karanAra sayeAgI bhavastha kevaLajJAnInA bheTalA parISaDe! udyA he ? " goyamA ! " he gautama bhe! ahAranA unI adha kuranAra sayogI avastha ThevaNajJAnInA ( ekkArasa parIsahA paNNattA ) agi yAra priissdde| uhyA che. ( nava puNa veei ) parantu te kheDa sAthai nava parISa ho vahana hare che. ( sesaM jahA chavvihaba dhagassa ) mADItuM samasta dhana cha aAranA manA madha DaranAra kavanA uthana prabhArI samaradhuM (aba dhagarasa NaM bhave ! aogibhavatthakelisa kaha parIkSA paNNattA ? ) De lahanta abhU Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 02 gamatI parIpahAH prajJaptAH, nava punarvedayati yasmin samaye zItaparIpadaM vedayati, no tasmin samaye uSNaparIpadaM vedayati, yasmin samaye caryAparIpahaM vedayati no tasmin samaye zayyA parIpa vedayati, yasmin samaye zayyAparIpadaM vedayati no tasmin samaye caryAparIpahaM vedayati // mu0 5 // TIkA- 'kai NaM bhaMte! kampayaDIo paNNattAo ?' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! kati kiyasya khalu karmaprakRtayaH sAvadyAnuSThAnalakSaNAH prajJaptAH ? bhagavAnAha 'goyamA ! ayogI bhavastha kevalI ke kitane parISaha hote haiM ? (goyamA) he gautama! karmadharahita ayogI bhavastha keghalI ke ( ekkArasaparIsahA paNNattA ) 11 parISaha hote haiM / ( nava puNavedeha ) parantu ve eka sAtha nau parISahoM kA vedana karate haiM / (jaM samayaM sIghaparisahaM veei, no taM samayaM usiNaparIsahaM veei, jaM samayaM usiNaparIsahaM veei, no taM samayaM sIya parIsahaM veei, jaM samayaM cariyAparisahaM veei, no naM samayaM sejjAparIsahaM veei, jaM samayaM sejjAparIsahaM veei, no taM samayaM cariyAparIsahaM veeD ) kyoM ki jisa samaya meM ve zItaparISaha kA vedana karate haiM usa samaya uSNaparISaha kA vedana nahIM karate haiN| aura jaba ve uSNaparISaha kA vedana karate haiM taba zItaparISaha kA vedana nahIM karate haiM / tathA jaba ve caryAparISaha kA vedana karate haiM, usa samaya ve zayyAparISaha kA vedana nahIM karate haiM, aura jaba ve zayyAparISaha kA vedana karate haiM, taba ve caryAparISaha kA vedana nahIM karate haiM / adha rahita yogI lavastha ThevalInA DeMTalA priiss| udyA che ? ( goyamA 1 ) he gautama! urbhadha rahita yogI lavastha vasInA ( ekkArasa parIsahA paNNattA) agiyAra parISa / uhyA che, ( nava puNa veei ) parantu tethe ze sAthai nava parISatuM vehana ure che. ( jaM samayaM sIyaparisaha veei, no ta samayaM usiNaparIsahaM veei, jaM samayaM usiNaparIsaha veeDa, no ta samaya sIyaparIsaha veera, jaM samayaM cariyAparIsahaM veera, no ta samayaM sejjAparIsahaM veera, ja samayaM sejjAparIsaha veei, no ta samayaM cariyAparIsahaM veei ) 2 je samaye tee zItaparISanu vedana kare che, te samaye u'parISahanuM vedana karatA nathI, ane je samaye uSNuparISahatu. vedana kare che, te samaye zItaparIpahanuM vedana karatA nathI. ane jyAre tee carcAparISahanuM vedana kare che, tyAre zayyAparISahanuM vedana karatA nathI, ane jyAre te zayyA parISahanuM vedana ka2e che, tyAre coparISahatuM vedana karatA nathI, Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyandrikA 0 0 8 70 8 sU05 karmaprakRti-parISahavarNanam 103 aTTha kammapayaDIo paNNattAo' he gautama ! aSTa, karmaprakRtayaH prajJaptAH, 'ta jahAjANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM tadyathA-jJAnAvaraNIyaM 1, yAvat AntarAyikam , yAvacchabdAt darzanAvaraNIyam 2, vedanIyam 3, mohanIyam 4, AyuSkam 5, nAma6, gotram, cetyeteSAM grahaNam , gautamaH pRcchati-' kai Na bhaMte ! parIsahA. paNNasA " he bhadanta ! kati khalu parISahAH prajJaptAH ? paritaH samantAt svahetubhirudIritA mArga'cyavana-karmanirjarArthaM sAdhubhiH sahyante iti parIpahAH, bhagavAnAha'goyamA ! bAvIsaM parIsahA paNNattA' he gautama ! dvAviMzatizca te parIpahAH prajJasAra, ___TIkArya-pahile karmavaktavyatA kA prarUpaNa kiyA jA cukA hai| so apa unhIM karmoM meM yathAyogya parISahoM ke avatAra (samAveza) ko prarUpaNa karane kI icchA se sUtrakAra yahAM karmaprakRtiyoM kA aura parIpahoM kA varNana karate haiM-isa meM gautama prabhu se aisA pUchate hai 'kai NaM bhate ! kammapaDIyao paNNatAo' he bhadanta ! sAvadhAnuSThAnarUpa karma prakRtiyA~ kitanI kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'aTTha kamma payaDIo paNNattAo' karmaprakRtiyAM ATha kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'NANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM ' jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(kaiNaM bhaMte ! parisahA paNNattA) he bhadanta ! parISaha kitane kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA ) he gautama ! (bAvIsaM parIsahA paNNattA) TIkArtha-pahelAMnA prakaraNamAM karmavatavyatAnI prarUpaNa karavAmAM AvI che. have te karmomAM yathAyogya parISahonA avatAranuM (samAvezanuM) nirUpaNa karavA nimitte sUtrakAra ahIM karmaprakRti ane parISahanuM varNana kare che. A viSayane anulakSIta gItabhasvAmI bhAvA2 prabhune pUche che -" kara NaM bhate / kammapayaDIo paNNacAmo?" mahanta ! sAbadhAnuDAna35 45 pratiyA 4kSI BhItana Sttara bhApatA mahAvIra prabhu 47 -"goyamA / " gautama ! " bhaTTa kammapayahIbho paNNacAo" bhavatiyo 250 xsii . " va jahA " 2 mA pramANe -" NANAvaraNiNjaM jAva atarAiyaM " jJAnApAya, zanA120Iya, hanIya, mAinIya, mAyu, nAma, gotra bhane antarAya. gautamasthAbhInA prama-"kara bhaMte ! parIsahA paNNacA!" snt| parISade keTalA kahyA che? mahAvIra prakhanA uttara-" goyamA!" hai gotama! "vAvIsaM parIsadA paSNacA" 5N52 mA . 58 zanI gutpatti nAva prabhAra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI 104 tAnevAha-' taM jahA-digichAparIsahe, pivAsAparIsahe jAva IsaNaparIsahe ' tapathAjighatsAparISahaH sa eva bubhukSAparIpahaH, tapotham aneSaNIyabhaktaparihArArtha mokSAbhilApiNA paripAmANasvAt bubhukSAparIpahaH1, evaM pipAsAparIpahaH2, yAvat-darzanaparIpaho'pi, yAvatkaraNAt-3-zItaparIpahaH, 4-uSNaparIpahaH, 5-dezamazakaparIpahaH, parISaha vAIla 22 kahe gaye haiN| " paritaH-samantAt svahetubhiH udIritA mArgAcyavana karmanirjarArtha sAdhubhiH sahyante iti parIpahAH" yaha parISaha zabda kI vyutyatti hai| sAdhuoM dvArA jo mArga se cyuta na hone aura pharma kI nirjarA ke nimitta saba ora se apane hetuoM dvArA udIrita karake sahana karane yogya hoM unakA nAma parISaha haiM / (taM jahA) jo isa prakAra se haiM-(digichAparIsahe, pivAsAparIsahe jAva dasaNaparIsahai) jighatsA pariSaha-bubhukSAparISaha, pipAsA-tRpA parISaha yAvat darzanaparISaha; kSudhA aura tRSA kI cAhe kaisI bhI vedanA ho phira aMgIkAra kI huI maryAdA ke viruddha AhAra pAnI na lete hue samabhAvapUrvaka aisI vedanAoM ko sahana karanA so kSudhAparISaha aura tRSAparISaha hai / ina parISahoM ko sahana karane kA bhAva tapa saMyama kI vRddhi karane ke liye hotA hai / isI liye mokSAbhilASIsAdhu aneSaNIya-amAsuka AhAra pAnI kA parityAga karate hue tajanya vedanAoM ko zAnti ke sAtha sahana karate rahate haiN| yahAM yAvat pada se ina nimnalikhita parISahoM kA saMgraha huA hai-zItaparISaha, uSNaparISaha, daMzamazakaparISaha, acelaparIcha-" paritaH-samantAtU svahetubhiH udIritA mArgAcyavana karmanirjarArtha sAdhubhiH sadyante iti parISahAH " sAdhusI dvArA 2 bhAyI zyuta na thavAne nimitta nijerAne nimitte badhI taraphathI pitAnA hetuo dvArA udIrita karIne sahana 42vAna yogya chAya, tabhanu nAma pazeSa cha. " ta jahA" ta pazaSa nIya prabhAo cha-"digiMchAparIsahe jAva da saNaparIsahe" asAparISa (kSudhAparISa) pipAsA (tRSA) parISaha, yAvat darzanaparISaha sudhA ane tRSAnI game teTalI vedanA hoya chatAM paNa aMgIkAra karelI maryAdAnI virUddha AhAra pANI nahIM letAM samabhAvapUrvaka evI vedanAone sahana karavI tenuM nAma sudhAparISaha ane tRSAparISaha che A parISahAne sahana karavAne bhAva ta5saMyamanI vRddhi karavAne mATe thAya che. tethI mokSAbhilASI sAdhuo aneSaNaya-aprAsuka AhAra, pANane parityAga karIne tene kAraNe udbhavatI vedanAone zAtipUrvaka sahana yA rai cha - mahI 'jAva' ( yAvat ) pahathI nAyanA parISahI aDa 42vAmA AvyA che-zItaparISaha, uNaparISaha, daMzamazakaparISaha, acalaparISaha, arati Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 0 8 u0 8 0 5 karmaprakRti-parIpahavarNanam 105 6-acelaparISahaH, 7-aratiparIpahaH, 8-strIparIpahaH, 9-caryAparIpahaH, 10naiSedhikIparISahaH, 11-zayyAparIpahaH, 12-AkrozaparIpahaH, 13-vadhaparIpahaH, 14-yAcanAparIpadaH, 15-alAbhaparIpahaH, 16-rogaparIpahaH, 17-tRNasparzaparIpahaH, 18-jallaparIpahaH, 19-satkArapuraskAraparIpahaH, 20-prajJAparIpahaH, 21jJAnaparIpahaH, 22-drshnpriiphH| atra parisahana parIpahaH iti bhAvavyutpattyA duHkhAdisahana parISadaH, paripadyante iti vyutpattyA tu bubhukSAdireva parIpahA, tatra bubhukSAjanyaduHkhasahanaM bubhukSAparIpahaH 1,pipAsAsahanaM pipAsAparIpahaH 2,zItoSNe parIpahI ca AtApanArtha zItoSNavAdhAyAmapi agnyAdisevanasnAnAdhakRtyaparivarjanArtha vA mokSAbhilASiNA tayoH paripahyamANatvAt4,dezamazakaparIpahaH-daMzamazakAH caturindriyapaha, aratiparISaha, strIparISaha, caryAparIpaha, naiSedhikIparIpaha, zayyAparISaha, AkrozaparIpaha, vadhaparISaha, yAcanAparISaha, alAbhaparISaha, rogaparISaha, tRNasparzaparISaha, malaparISaha, satkArapuraskAraparipaha, prajJAparISaha aura jJAnaparISada, drshnpriissh| 'parisaina parISahaH" ila bhAvavyutpatti ke anusAra duHkhAdikoM kA sahanA parISaha hai aura jaba "pariSadyante parISahAH" aisI vyutpatti kI jAtI hai taba isake anusAra ghubhukSA Adi hI svayaM parISaharUpa hote haiM / vubhukSA ( bhUkha ) janya duHkha kA sahanA isakA nAma bubhukSA parIghaha tathA pipAsA janya duHkha kA sahanApiyAsAparISaha hai| ThaMDa aura garamIle cAhe kitanA hI kaSTa hotA ho, to bhI unake nivAraNArtha akalpaya kisI bhI vastukA-agni AdikA -snAna AdikA sevana kiye binA hI samabhAva pUrvaka una vedanAoM kA sahana karanA so anukramase zIta aura uSNaparIpaha haiM / dezamazaka cauha parISaha, strI parISaha, carcAparISaha, nadhikIparISaha, zayyAparISaha, AkrozaparIpaha, vadhaparISaha, yAcanAparISaha, alAbhaparISaha, rogaparISaha, tRNasparza parISaha malaparISaha, satkArapuraskAra parISaha, prajJAparISaha, jJAnaparISaha ane darzanaparI. para "parisahana parISaha." ma mApavyutpatti anusAra hu na sahana 421 / tenu nAma parISaDa che " parISadyante parIpahA " mA prabhAra vyutpatti 42vAmA Ave tyAre sudhA Adi piote ja parISaharUpa banI jAya che bubhakSA (sudhA, bhUkha) janya duHkhane sahana karavuM tenuM nAma bubhakSAparISaha che. tRSA janya duHkhane sahana karavuM tenuM nAma pipAsAparISaha che. ThaMDI ane garamIne lIdhe game teTalI muzkelI paDe, chatAM paNa temanA nivAraNa mATe agnisnAna Adi kaI paNa akakhya vastunuM sevana karyA vinA samabhAvapUrvaka te vedanAone sahana karavI tenuM nAma anukrame zIta ane uNaparISaha che. Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bhagavatI sUtre laghujIvavizeSAH, anayorupalakSaNatvAt yukAmAtkuNamakSikAdiparigrahaH, parI pahatvaM caiteSAM zarIravyathAmutpAdayatAmapi tepAmanivAraNabhayadveSAbhAvato vijJeyam 5, acelaM= calAbhAvaH jinakalpika vishessnnm| sthavirakalpikAnAM tu jIrNa khaNDitamalpamUlyaM pramANopetaM ca celaM sadasyacelameva / tadeva parIpahaH acelaparIpahaH 6 aratiparI pahaH tatra- ratiH mohanIyajanyo manovikAraH, tasyA abhAvaH - aratiH tasyAH parISahastaniSedhanena ndriya jIva hai-yUkA, matkuNa khaTamala - makSikAdi ye saba daMzamazaka parIpahameM A jAte haiM - ataH DAMsa, macchara Adi jantuoMkA upadrava hone para khinna na hote hue use samabhAvapUrvaka sahana kara lenA so daMzamazaka parISaha hai / daMzamazaka ko parISaha isaliye kahA gayA hai ki ye zarIra meM kaSTa utpanna karate haiM - phira bhI inheM nahIM bhagAnA unase bhaya nahIM rakhanA, unake Upara dveSa bhAva nahIM karanA inake dvArA utpAdita kaSTa ko zAMti seM sahanA / vastra kA sarvathA abhAva acela hai, yaha jinakalpiyoM ko hotI hai / sthavirakalpiyoM ke jIrNa, khaMDita, alpamUlyavAle evaM pramANepeta vastra hote haiM to bhI unako acela hI jAnanA cAhiye / isa rUpa parI ha hI acela parISaha hai 6 / mohanIyajanya mAnasika vikAra kA nAma rati hai - so usa ko prasaMga A jAne para bhI usa samaya usameM rati ruci ko na lAte hue dhairyapUrvaka use sahana karanA isakA nAma aratiparISaha haiN| sAdhaka puruSa yA strI ko apanI sAdhanA meM vijAtIya AkarSaNa se 15 jU, mAkaDa, sAkhI Adi caturindriya jIvAne dazamazaka kahe che. evAM jIvA tathA DAMsa, macchara Adi thavAnA upadrava thAya tyAre khinna na thatA, tenA trAsane samabhAva pUrvaka sahana karavA tenuM nAma dazamazaka parISaha che. dazamazakane parISaha gaNavAnuM kAraNa e che ke te zarIramAM kaSTa utpanna kare che, chatAM paNa temane bhagADavA nahI, temanA bhaya rAkhavA, temanA upara dveSa na karavA ane temanA dvArA utpAdita kaSTane zAMtithI sahuna karavu tenuM nAma 4 zubhaza4 parISaDa che, "yesa " bheTale vakhano alAva hoya che, sthavira kalpi chIM, khaMDita, alpamUlyavALA ane pramANeApeta vastra rAkhe che. chatAM paNa temane acela ja gaNavAmAM Ave che. ane te prakAranA parISahane acela parISaha kahe che. na J meAhanIya janya mAnasika - vikAranuM nAma rati che, te tenA prasa'ga AvI paDe tyAre temAM rati-ruci rAkhyA vinA dhai pUrNAMka tene sahana karavI tenuM nAma atiparISaha che. sAdhaka puruSa ke strIe peAtAnI sAdhanAmAM varjA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA kA za0 8 u0 8 sU0 5 karmaprakRti-parIpahavarNanam 107 sahanAda, strIparIpahaH, tannirapekSatvaM maithunavarjanaM brahmacaryamityarthaH8, caryAparIpahaHcaryAyA grAmanagarAdiSu saMcaraNasya pariSahaNam aprativaddhatayA viharaNam caryAparI, pahaH 9, naiSedhikIparIpahaH-naipedhikyAH svAdhyAyabhUmeH zUnyAgArAdirUpAyAH paripadaNam , tatropasargabAdhAdau trAsAbhAvaH10, zayyAparIpahaH-zayyAyA vasateH pariSaraNaM tajjanyaduHkhAderupekSA, 11, AkrozaparISahaH-Akrozasya gAlipradAnAdidurvacanasya paripahaNam 12, vadhaparIpadaH-vadhasya yaSTayAdinA tADanasya pariSahaNaM nahIM lalacAnA maithuna sevana kA tyAga karanA-brahmacarya kA pAlana karanA yaha strIpariSaha hai| svIkAra kiye hue dharmajIvana ko puSTa rakhane ke liye asaMga.ghana bhinna 2 sthAnoM meM grAma nagara AdikoM meM-vihAra karanAunameM niyata vAsa svIkAra nahIM karanA-isakA nAma caryAparISaha hai| zUnyAgAra (sUne ghara ) Adi rUpa svAdhyAyabhUmi kA nAma naiSedhikI hai isakA sahana karanA arthAt sAdhanA ke anukUla ekAnta jagaha meM maryAdita.samaya taka Asana lagAkara baiThe hue yadi bhaya kA prasaMga A par3atA hai to use vinA kisI kampitavRtti ke sahalenA isakA nAma naSedhikI parISaha haiN| vasati ko sahana karanA-tajanya duHkhAdikoM kI upekSA karanA-arthAt komala.yA kaThina, U~cI yA nIcI jaisI bhI sahajabhAva se mile vaisI jagaha meM samabhAva se rahanA-isakA nAma zaMgyAparISaha hai| gAlIpradAnAdi rUpa durvacanoM kA sahana karanA-koI bhI vyakti apriya, kaThora vacana kahe-to use satkAra ke jaisA samajha kara tiya AkarSaNathI lalacAvuM joIe nahIM. temaNe mithuna sevanane tyAga kare joIe-brahAcarya pALavuM joIe tenuM nAma ja strI parISaha che. aMgIkAra karelA dharmajIvanane puSTa karavAne mATe asaMga banIne judAM judAM sthAnamAM gAma, nagara AdimAM vihAra karatamAM niyatavAsa na svIkAra-tenuM nAma caryA parISaha che. zUnyAgAra (sUnAM ghara) Adi rUpa svAdhyAya bhUmine naivikI kahe che tene sahana karavuM eTale ke sAdhanAne anukULa ekAnta sthAnamAM maryAdita samaya sudhI Asana jamAvIne beThA hoya tyAre bhayane prasaMga AvI paDe te tene bilakula nirbhaya banIne sahI le tenuM nAma niSadhikI parISaha che. komaLa ke kaThina, UMcI ke nIcI, sahaja bhAve jevI maLe evI jagyAmAM samabhAvapUrvaka rahevuM tenuM nAma zayyAparISaha che. kaI paNa vyakti gALa de, apriya ane kAra vacana saMbhaLAve, te tene satkAra samAna gaNIne sahana karI levA tenuM nAma Akroza-pariSaha che." Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. bhagavatI kSAntyavalambanam 13, yAcanAparIpahA-yAcanAyA bhikSAdirUpAyAH parIpadaNaM tatra ___ mAnApamAnasahanam 14, alAbhaparIpahaH-alAbhasya prAptyabhAvaraya vA parIpadaNam, tatra dainyAnutpAdanam 15, rogaparIpahA-rogasya parIpahaNaM tajjanyapIDAsahanam cikitsAvarjanaM ca 16, tRNasparzaparIpahaH - tRNasparzasya zayyAdI kuzAdisparzasya parIpaDaNaM zayyAdigatavaNasparzajanyaduHkhAdilahanam 17, jallaparIpahaH-zarIragatamalasahalenA isakA nAma AkrozaparIpaha hai| koI bhI tADana-lakaDI Adi le prahAra Adi kare-phira bhI use Ananda ke sAtha sahalenA isakA nAma vadhaparISaha hai / bhikSA meM mAna apamAna kA khyAla nahIM karanAarthAt dInabhAva yA abhimAna na rakhate hue sirpha saMyamayAtrA ke nirvAhArtha yAcakavRtti svIkAra karanA isakA nAma yAcanA parISaha hai| prApti ke abhAva ko sahana karanA-usameM dInatA nahIM karanA arthAtcAhanepara bhI yadi abhISTa vastu na mile to prApti kI bajAya aprApti ko hI saccA tapa samajhanA-usameM saMtopa rakhanA isakA nAma alAbhaparIpaha hai / roga-rogajanya pIDA kA sahanA-cikitsA karAne kA bhAva nahIM rakhanA-arthAt roga se vyAkula hone para bhI-samabhAva pUrvaka rogajanya kaSToM ko sahana karanA isakA nAma rogaparIpaha hai| tRNakuzAdikroM ke raparzajanya duHkha ko samatA se sahanA-arthAt saMthAre meM yA anyatra tRNa Adi kI tIkSNatA yA kaThoratA kA anubhava ho to mRdazayyA ke sevana jaisA unameM bhAva rakhanA-isakA nAma tRNaspaze kaI paNa vyakti lAkaDI Adi vaDe mAra mAre, te paNa tene AnaMdapUrvaka sahana karavuM tenuM nAma vadhaparISaha che. bhikSAmAM mAna-apamAnane vicAra na kare eTale ke dIna bhAva ke abhimAna rAkhyA vinA mAtra samayayAtrAnA nibhAva athe yAcakavRtti svIkAravI tenuM nAma yAcanA parISaha che. Icchita vastunI prApti na thAya te dInatA nahIM karavI, prAptinA abhAvane sahana kare, abhISTa vastu na maLe te prAptine badale aprAptine ja sAcuM tapa mAnavuM ane temAMja saMtoSa mAnave tenuM nAma alAbha parISaha che. roga-rogajanya pIDAne sahana karavI, cikitsA karAvavAne bhAva na rAkhave eTale ke rogajanya pIDAne vyAkula thayA vinA samabhAvapUrvaka sahana karavI tenuM nAma regaparISaha che. tRNa kuzAdikenA sparzajanya duHkhane samatApUrvaka sahana karavuM-eTale ke saMthArAmAM athavA te anyatra tRNAdinI tIkSaNatA ke kaTheratAne anubhava kare paDe, te te samaye mRduzasyAnuM sevana karatA hoIe te bhAva rAkhave tenuM nAma Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 8 sU0 5 karmaprakRti-parISadavarNanam 106 janyapIDAsahanam sarvato vA snAnodvartanAdivarjanam 18, satkArapuraskAraparIpahaHtatra satkArasya vastrAdiprAptirUpasya, pUjanasya, puraskArasya rAjAdikRtAbhyutthAnAdi sanmAnasya parIpadaNaM tatsadbhAve Atmotkarpabuddhivarjanam , tadabhAve dainyaglAnivarjanaM, tadanAkAkSA ca 19, prajJAparIpahaH-prajJAyA matijJAnavizeparUpAyAH pariSahaNaM, tasyA abhAve udvegAkaraNaM, tadbhAve ca madAkaraNam 20, jJAnaparIpahaH-jJAnasya parISaha hai| jallaparISaha meM jalla zabda mala-maila vAcaka hai| zarIra meM lage hue maila se utpanna duHkha ko sahana karanA arthAt zarIra meM cAhe jitanA maila lagA ho, usase citta meM vikSobha utpanna na honA aura thor3e se snAna ko athavA adhika snAna kI cAhanA nahIM karanA snAna karane kA sarvathA parityAga karanA-isakA nAma mala-jalla parISaha hai| jalla zabda dezIyabhASA kA zabda hai vastrAdi dvArA kRta satkAra se aura rAjA Adi dvArA kRta abhyutthAna AdirUpa sanmAna se phUlanA nahIM, aura satkAra puraskAra nahIM hone para khedakhinna honA nahIM isakA nAma satkAra puraskAra parISaha hai / satkArapuraskAra parISaha jayI sAdhu svapna meM bhI apane satkAra puraskAra kI kAmanA nahIM karatA hai| matijJAna vizeSarUpa prajJA kA-camaskAriNI buddhi kA-garva nahIM karanA aura usake nahIM hone para duHkhita nahIM honA isakA nAma prajJAparISaha hai| matyAdi jJAnarUpa vuddhi kI vizitRNuza-parISa cha. areapariSaDamA area za6 bha ( mera) pAya che. zarIre lAgelA mela janya duHkhane sahana karavuM. zarIra para game teTale mela lAgeluM hoya, te paNa cittamAM vikSebha thavA na devo ane zeDa khAnanI ke vadhAre snAnanI IcchA nahIM karavI-nAnane bilakula parityAga kare tenuM nAma mala-jalla parISaha che. jalla zabda gAmaThI zabda che ane te mela zabdane vAcaka che. vamAdi dvArA satkAra karavAmAM Ave ane rAjA Adi dvArA abhyasthAna Adi rUpa sanmAna karavAmAM Ave te phUlAI javuM nahIM, ane satkAra puraskAra na thAya te khinna na thavuM tenuM nAma satkArapuraskAra parISahe che. satkArapuraskAra parISaha upara jemaNe vijaya meLavyuM che evA sAdhue svapnamAM paNa satkArapuraskAra nI kAmanA karatA nathI matijJAna-vizeSarUpa prajJA-camatkAriNI buddhine garva na kare ane te na hoya te manamAM duHkha na mAnavuM tenuM nAma prajJA- - parISaha che. atyAdi jJAnarUpa buddhinI viziSTatAnA sadabhAvamAM paNa tenuM abhi- , Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 bhagavatI sUtre -matyAdirUpasya paripaNam tasya viziSTasya vilakSaNasya sadbhAve madavarjanam, asadbhAve ca dainyaglAniparivarjanam 21, darzanaparI pahaH- darzanasya vacazraddhAnarUpasya paripaNam jinAnAM jinotasUkSmabhAvAnAM cAzraddhAnavarjanam / gautamaH pRcchati - 'ee NaM bhaMte! vAvI parisahA kailu kammapayaDI samoyaraMti ? he bhadanta ! ete khalu bubhukSAdInAM bubhukSAdirUpA vA dvAviMzatiH parIpadAH katiSu karmaprakRtiSu viSaye samavataranti / samavatAra prApnuvanti ? samAviSTA bhavantItyarthaH bhagavAnAha - 'goyamA ! causu kammapayar3I susamoyaraMti catasRSu karmaprakRtiSu viSaye upayuktAH dvAvizatiH parIpar3AH samavataranti = samAvizanti taM jahA- 'nANAvara Nijje, vaiyaNijje, mohaNijje, aMtarAie ' tadyathA - jJAnAvaraNIye, vedanIye, mohanIye, STatA ke sadbhAva meM bhI abhimAna karane kA tyAga karanA aura nahIM hone para - apane Apako hIna na mAnanA isakA nAma jJAna parISaha hai| sUkSma aura atIndriya padArthoM kA darzana na hone se svIkAra kiyA huA tyAga niSphala pratIta hone para viveka se zraddhAvanAye rakhanA - zraddhA meM kamI nahIM Ane denA - azraddhAnarUpa pariNAma nahIM hone denA - isakA nAma darzana parISaha hai aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ki eeNaM bhaMte! bAvIsa parIsahA kaisu kammapayaDIo samoyaraMti ) he bhadanta / ye jo 22 parISaha kahe gaye haiM so ye kina karma prakRtiyoM meM samAviSTa hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ( goyamA ) he gautama ! ( (causu kampayaDI samoraMti ) ye 22 parISaha cAra karma prakRtiyoM meM samAviSTa hote haiM / (taM jahA isI bAna ko sUtrakAra aba spaSTa karake kahate haiM - ( nANAvara Nijje, veyaNijz2e mohaNijje, aMtarAie ) jJAnAvaraNIya mAna na karavu, ane te na hoya teA peAtAne hIna na mAnaveA tenuM nAma jJAnaparISahe che. sUkSma ane atIndriya padArthonuM darzana na thavAthI aMgIkAra karelA tyAga niSphaLa jatA jaNAya tyAre paNa vivekathI zraddhAmAM aDagatA rAkhavI zraddhAne bilakula DagavA na devI. azraddhArUpa pariNAma hovA na heSu, tenuM nAma danaparISaha che. have gautamasvAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke- ee NaM bhave bAvIsa parIsahA kaisu kammapayaDIo samoyarati he bhadanta ! Aje khAvIza parISA kahyA che, temaneA samAveza kai prakRtiyAmAM thAya che. "" mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! " he gautama! " samoyaraMti ta jahA " te gAvIza parISaDono sabhAveza yAra thAya che." nANAvara Nijje, veyaNijje, mohaNijje, aMtarAie " ( 1 ) jJAnAvarAMzIya usu kammapayaDIsu urbha amRtiyAbhAM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 0 8 u0 8 sU0 5 karmaprakRti-parIpahavarNanama 111 AntarAyike / gautamaH pRcchati-'nANAvaraNijje NaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti ?' he bhadanta ! jJAnAvaraNIye khalu karmaNi kati parIpahAH samavataranti bhagavAnAha-'goyamA ! do parIsahA samoyarati ' he gautama ! jJAnAvaraNIye karmaNi dvau parIpadau samavatarataH, 'taM jahA-paNNAparIsahe, nANaparIsahe ya' tadyathA-prajJAparIpahA, jJAnaparIpahazca, tatra prajJAparIpaho jJAnAvaraNe matijJAnAvaraNarUpe samavatarati tasyAH samavatArazca prajJAyA abhAvamAzritya vodhyaH tadabhAvasya jJAnAvaraNodayasambhavAda , yacca tadabhAve dainyaparivarjanaM tatsadbhAve ca mAnavarjanamityuktam , taccAritrakarma meM vedanIyakarma meM, mohanIya karma meM aura antarAyika-antarAya karma meM ye 22 parISaha samAviSTa hote haiN| ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate hai-(nANAvaraNijje NaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyarati) he bhadanta ! jJAnAvaraNIya karma meM kitane parISaha samAviSTa hote hai arthAt jJAnAvaraNIya karma ke udaya meM kitane parISaha hote haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'do parIlahA samoyaraMti : jJAnAvaraNIya karma meM do parISaha samAviSTa hote haiMjahA' jaise-(paNNAparIsahe nANaparIsahe) eka prajJA parISaha aura dUsarA jJAna parISaha prajJAparISada matijJAnAvaraNarUpa jJAnAvaraNa meM samAviSTa hotA hai| isakA samAveza prajJA ke abhAva ko Azrita karake jAnanA caahiye| kyoM ki jJAnAvaraNa karma ke udaya se prajJA kA abhAva saMbhavita hotA hai| tathA jo aisA kahA gayA hai ki prajJA ke abhAva meM dInatA kA parivarjana kara denA cAhiye aura usake sadbhAba meM mAna kA parivarjana 4mamA (2) vahanIya bhA (3) mADanIya bhabho bhane (4) matarIya bhAM te 22 bAvIza parISahane samAveza thAya che. gautabhasvAbhAnA prazna-" nANAvaraNijjeNaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti ?" u mahanta ! jJAnAva20Iya bhAbhA TasA parISaDAna samAveza yAya che? eTale ke jJAnAvaraNIya karmanA udayamAM keTalA parISaha hoya che? mahAvIra prasunA uttara-"do parIkhahA samoyaraMti-ta jahA" gautama ! zAnAvaraNIya bhabhI nIya pramANe ye parISAne samAveza cha-"paNNAparIsahe, nANaparIsahe" (1) prajJAparISa mane (2) jJAnaparISa prajJA parISa bhtijnyaanaavaraNarUpa jJAnAvaraNamAM samAvRSTa thAya che. tene samAveza prajJAnA abhAvane anulakSI samajavo joIe. kAraNa ke jJAnAvaraNa karmanA udayathI prajJAne abhAva saMbhavita hoya che tathA evuM je kahevAmAM AvyuM che ke " prajJAna abhAvamAM dInatAne tyAga karavo joIe ane tenA sadUbhAvamAM mAnano tyAga, Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre mohanIyakSayopazamAdevadhyam, jJAnaparIpahastu matyAdijJAnAvaraNe samavatarati, gautamaH pRcchati - ' veyaNijjeNaM bhaMte / kamme kaI parIsahA samoraMti ? ' he madanta ! vedanIye khalu karmaNi kati parIpahAH samavataranti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! ekkArasa parIsahA samoyarati ' he gautama | vedanIye karmaNi ekAdaza parISadAH samavataranti tAneva ekAdaza parIpahAnAha - ' taM jahA - " paMcaiva ANupupi cariyA sejjA va ya roge ya / taNa phAsa jalla meva ya, ekkArasaveya NijjaM mi // 59 // tadyathA - paJca eva AnupUrvI, zayyA, vadhazva roga, tRNasparzaH, maLameva ekAdaza vedanIye, tatra kara denA cAhiye - so yaha kathana cAritramohanIya ke kSayopazama Adi kI apekSA se jAnanA caahiye| kyoM ki sahana karanA Adi rUpa jo AcaraNa hotA hai vaha cAritramohanIya karma ke kSayopazamAdi se hotA hai | jJAnaparISaha matyAdijJAnAvaraNa meM samAviSTa hotA hai / ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM - (veyaNijje NaM bhaMte ! kamme kaiparIsahA samoyati) he bhadanta ! vedanIya karma meM kitane parISahoM kA samAveza hotA ? isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM - ( goyamA) he gautama ! (ekkArasaparasahA samoraMti ) vedanIya karma meM 11 gyArahaparIpahoM kA samAveza hotA hai - arthAt vedanIya karma ke udaya meM 11 parIpaha hote haiM - ( taM jahA ) jo isa prakAra se haiM - ( paMceca ANupuccI, cariyA, sejjA, vahe roge ya taNa phAsajalameva ya ekkAra saveyaNijjaMmi ) pAMca AnupUrvIkSudhA, tRSA, zIta, uSNa aura daMzamazaka ye pAMca parISaha, tathA caryA, zayyA, vadha, roga tRSNasparza, evaM mala ye 11 parIpaha vedanIya karma meM ya, 112 karavA joie " A kathana cAritramAhanIyanA kSApazama AdinI apekSAe thayu' che ema samajavu.... kAraNa ke sahana karavA Adi rUpa je AcaraNu thAya che te cAritra mAhanIya kanA kSayApazama AdithI thAya che. jJAnaparISahanA samAveza maLyAdi jJAnAvaraNamAM thAya che. giitbhsvaabhiite| prazna- " veyaNijjeNa bhaMte ! kamme kaha parIsahA samoyaraMti ? " he lahanta ! rehanIya mAM TalA parISahonA samAveza thAya che ? mahAvIra aluto uttara- 'goyamA ! he gautama / " ekkArasaparIsA samora ti " vehanIya bha 11 parISahonA sabhAveza thAya che-koTale ! vehanIya ubhaMnA udayabhAM 11 priisshe| hoya che " ta' jahA ' te 11 parISaho nIce pramANe che-" paMceva ANupuvvI, cariyA, sejjA, vahe ya, roge ya, taNaphAsajalameva ya ekkArasaveya NijjaMmi " paDelAM pAMya parISaDo bheTale } kSudhA, tRSA, zIta, uSTNu ramane zamaza tathA tharyo, zayyA, vadha, roga, tRthusyaza' " Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikAza0 TI0 za08 u0 8 sU0 5 karmaprakRti-parIpahavarNanam 113 AnupUrvyA yathAnupUrvI anukrameNa paJca kSudhA-pipAsA zIto-pNa-daMzamazakaparIpahAH, ityAzayaH, eteSu ca vedanIyajanyA pIDaiva bhavati, tadadhisahana-tu cAritramohanIya kSayopazamAdisaMbhavaM bodhyam , adhisahanasya cAritrarUpatvAt caryAdikaM tu pratipAditameva, gautamaH pRcchati-'dasaNamohaNijje NaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti ?' he bhadanta ! darzanamohanIye khalu karmaNi vipaye kati parIpahAH samavataranti ? bhagavAnAha-' goyamA / ege daMsaNaparIsahe samoyarai ' he gautama ! darzanamohanIye pharmaNi vipaye eko darzanaparIpahaH samavatarati, darzanasya tattvazraddhAnarUpatvAt darzanamohanIyasya kSayopazamAdau tatsaMbhavAda , darzanamohanIyasyodaye tu tatsaMbhaSA bhAvAt tatra kevalaM darzanaparIpahaH samavatarati, iti / gautamaH pRcchati-carittamohasamAviSTa hue haiN| ina parISahoM meM jo pIDA hotI hai vaha vedanIyakarmajanya hotI hai| tathA isa pIDA ko jo sahana karanA hotA hai vaha cAritra mohanIya karma ke kSayopazamAdi ke hone se hotA hai| kyoM ki sahana karanA yaha cAritrarUpa hotA hai / caryAdika to kahe hI jA cuke haiN| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(dasaNamohaNijje NaM bhaMte ! kamme kai parIsahA samoyaraMti) he bhadanta ! darzana mohanIya karma meM kitane parISahoM kA samAveza hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama ! (ege dalaNaparIsahe samoyaraha ) darzanamohanIya karma meM eka darzana parISaha kA samAveza hotA hai| kyoM ki darzana tattvazraddhAnarUpa hotA hai| tatvazraddhAnarUpa darzanamohanIya karma ke kSayopazamAdi hone para hotA hai| darzanamohanIya ke udaya hone para to tatva zraddhAnarUpa ane mala, A 11 agiyAra parISahane vedanIya karmamAM samAveza thAya che. A parISahomAM je pIDA thAya che te vedanIya karma janya hoya che. tathA te pIDAne je sahana karavI paDe che te cAritra mehanIya karmane kSapazamAdi thavAthI ja sahana karavI paDe che. kAraNa ke sahana karavuM e cAritrarUpa hoya che. caryAdikano artha pahelA ApI devAmAM AvyuM che gautamasvAbhAnA prazna-"daMsaNamohaNijjeNaM bhaMte ! kamme kai parIsahI samo. yati ?" mahanta ! zana mAnIya 4 bhAdA parISaDAnI samAveza thAya cha ? ___ mahAvIra prbhune| uttara- goyamA / " gautama ! " ege daMsaNaparIsahe samoyarai" zanabhAnI 4bhA me zana paroSaDA samAveza thAya cha, kAraNa ke darzana tatvazraddhAnarUpa hoya che. tatvazraddhAnarUpa darzana mehanIya karmane kSapazamAdi thAya tyAre thAya che. darzanamohanIyane udaya thatA te tatvajhadvAnarUpa darzana thatu nathI tethI darzanamohanIya karmamAM darzanaparISahane samAveza karavAmAM Ave che. ma 15 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 114 NijjeNaM bhaMte ! kamse kaI parIsahA samoyaraMti ? he bhadanta | cAritramohanIye khallu karmaNi dipa kati parIpahAH samavataranti ? bhagavAnAha - 'goyamA / satta parIsahA samoyaraMti' he gautama ! cAritramohanIye karmaNi viSaye sapta parIpahAH samatravaranti, tAnevAha - 'taM jahA - "araI, acela, itthI, nisIhiyA, jAyaNA ya akko se / sakkArapurakkAre caritamohaMmi sattete // 59 // tadyathA - aratiH 1, acela 2, strI3, naipedhikI, 4, yAcanA ca 5, AkrozaH, satkArapuraskArazcAritramohanIye sapta ete parIpadA bhavanti, tatra ca arati parIpaho ratimohanIye tajjanyatvAt, acelaparIpaho jugupsAmohanIye lajjApekSayA, strIparISadaH puruSaveda mohanIye, taccatastasya syAdyabhilAparUpa darzana parISaha kA samAveza darzanamohanIya karma meM kahA gayA hai / atha gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( caritamohaNijjeNaM bhaMte / kamme kaha parIsahA samoraMti ) he bhadanta ! cAritramohanIya karma meM kitane parISahoM kA samaratAra hotA hai uttara meM prabhu kahate haiM - (gomA ) he gautama ! ( satta parIsahA samoraMta) cAritramohanIya karma meM sAta parISahoM kA samAveza hotA hai / jo isa prakAra se haiM - ( AratI acela itthI nisIhiyA jAyaNA ya akose, sakArapurakAre carittamohaMmi sattete) arati, acala, strI, naiSedhikI, yAcanA, Akroza aura latkAra puraskAra inase arati pariSada kA samavatAra mohanIya meM hotA hai, kyoMki arati - aratimohanIyajanya hotI hai| acailaparI paha lajjA kI apekSA se jugupsAmohanIya meM samAviSTa hotA hai| strIparISaha puruSavedamohanIya meM, strI kI apekSA se puruSaparISaha strIvedamohanIya meM, kyoM ki puruSapa gautama svAbhInA prazna - " carittamoha NijjeNaM bhaMte! kamme kaha parIsahA samora ti ? " De lahanta ! yAritramohanIya mAM DeTavA pariSaDonA samAveza thAya che ? " mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! " he gautama! satta parIsahA samA ya Mti " yAritrabheoDanIya mAM nIce pramA sAta parISahonA samAveza thAya che-" aratI, acela, itthI, nisIhiyA jAyaNA ya akkose sakkArapurakkAre carittamohami satte te " arati, agresa, strI, naSeodhaDI, yAyanA, bhAgeza ane satkAra puraskAra. A sAta pariSaheAmAMnA-arita parISaddhanA samAveza mAha nIyamAM thAya che kAraNa ke ati atimahanIyajanya hAya che. aaula pI. SahaMnA samAveza lajajAnI apekSAe jugupsAmeAhanIyamAM thAya che. auparISahanA puruSaveda meAhanIyamAM ane srInI apekSAe puruSa parISahanA strIveda mAha nIyamAM samAveza thAya che. kAraNa ke puruSa parISaha zrI AdinI abhilASA 88 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaipacandrikA TIkA za0 8 u08 sU0 5 karmaprakRti-parIpahavarNanam 195 tvAt , bhayamohanIye upasargabAdhA bhayApekSayA naivedhikIparIpahaH, mAnamohanIye tad duSkaratvApekSayA yAcanAparIpahaH samavatarati, mAnamohanIye madotpattyapekSayA satkArapuraskAraparISahaH samavatarati / sarve'pi ete sapta sAmAnyatazcAritramohanIye samavataranti / gautamaH pRcchati-'aMtarAie NaM bhaMte / kamme kai parIsahA samoyaraMti ?' he bhadanta ! AntarAyike khalu karmaNi viSaye kati parIpahAH samavataranti ? bhagavAnAha-'goyamA ! ege alAbhaparIsahe samoyarai' he gautama ! antarAye kamaNi ekaH alAbhaparIpaha eva samavatarati, antarAyazcAtra lAbhAntarAyarUpo vijJeyaH tadudaye rISaha strI Adi kI abhilASA rUpa hotA hai, naiSedhi kI parISaha upasarga bAdhA aura bhaya kI apekSA se bhayasohanIya meM, yAcanAparISaha duSkaratva kI apekSA se mAnasohanIya meM samAviSTa hote haiM / krodhotpatti kI apekSA se AkrozaparISaha krodhamohanIya meM, bhadotpatti kI apekSA se latkAra puraskAra parISaha mAnamohanIya meM samAviSTa hote haiN| isa prakAra ye sAta parISaha sAmAnya rUpa se cAritramohanIya meM samAviSTa hote haiN| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (aMtarAie NaM bhaMte ! kamme kaha parIsahA samoyaraMti) he bhadanta ! antarAyika karma meM kitane parISahoM kA samAveza hotA hai ? uttara meM prabhukahate haiM (goyamA) he gautama! (ege alAbhaparIsahe samoyarai) antarAya karma meM eka alAbhaparISaha kA samAviSTa hotA hai| yahAM antarAyale lAlAntarAyarUpa jAnanA cAhiye kyoM ki lAbhAntarAya ke udaya meM hI lAbha kA abhAva hotA hai / isa rUpa hoya che. vaizvikI parISahano samAveza upasarga, bAdhA ane bhayanI apekSAe bhayamehanIyamAM thAya che yAcanA pariSadane duSkaratvanI apekSAe mAnamehanIyamAM samAveza thAya che. photpattinI apekSAe Akroza parISahane mAnahanIyamAM ane matpattinI apekSAe satkAra puraskAra pariSahane paNa mAnanIyamAM samAveza thAya che. A pramANe sAta pariSahane samAveza sAmAnya rIte cAritra mohanIyamAM thAya che. gautama svAmInA prazna-" aMtarAie NaM bhaMte ! kamme ii parIsahA samoyati ?" hai mahanta ! 'tarAya 4bhabhArA parISaDAnA samAveza thAya cha ? tenA uttara mApatA maDAvI2 anu 4 cha / " goyamA ! " gItama ! (ege alAbhaparisahe samoyarai) antarAya ma mA memasAla parISaDanara samAveza thAya che. ahIM antarAyane lAbhAntararAya rUpa samajavo. kAraNa ke lAbhAntarAyanA udaya vakhate ja lAbhane abhAva rahe che. A parISahu sahavA te cAritra mehanIyanA pazama rUpa hoya che. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 bhagavatI sU tatparahaNaM ca cAritramohanIyakSayopazamarUpam / atha vandhaeva lAbhAbhAvAt, sthAnAnyAzritya parISahAn prarUpayitumAha - 'sattavihabaMdhagasta NaM bhaMte ! kai parIsahA paNNattA ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! saptavidhavandhakasya AyurvazeSasaptapUrvoktakarmavandhakasya khalu jIvasya kati parISadAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - ' goyamA ! bAvIsaM parIsahA paNNattA' he gautama! saptavidhakarmavandhakasya dvAtriMzatiH parIpahAH pUrvoktAH prajJaptAH kintu ' vIsaM puNa veei ' viMzatiM punaH parIpahAn vedayati, tadAha - ' jaM samayaM sIyaparIsahaM ve eha No taM samayaM usiNaparisahaM veera , " sutre -- ' jaM samayaM' ityatra dvitIyA saptamyarthe prAkRtatvAt / evamagre'pi bodhyam, tataH yasmin samaye ityarthaH zItaparIpada vedayati, no khalu tasmin samaye uSNa parISada kA sahanA vaha cAritramohanIya ke kSayopazamarUpa hotA hai| aba sUtrakAra baMdhasthAnoM ko Azrita karake parISahoM kI prarUpaNA karate haiMisa meM gautamasvAmI ne prabhu se aisA pUchA haiM - ( sattavihabaMdhagassa NaM bhaMte! kaha parIsahA paNNattA ) he bhadanta ! Ayukarsa ko chor3akara zeSa sAkarmoM kA bandha karane vAle jIvake kitane parISaha kahe gaye haiM ? uttarameM prabhu kahate haiM (goyamA ! bAvIsa parIsahA paNNattA ) he gautama! aise jIvake 22 parISaha kahe gaye haiM / kintu (vIsaM puNa veeha ) vedana unake 20 kA hI hotA hai / kyoM ki ( jaM samayaM sIyaparIsahaM veei) jisa samaya vaha zIta parISaha kA vedana karatA hai (No taM samayaM usiNaparisahaM veei) usa samaya vaha uSNa parISaha kA vedana nahIM karatA hai / kyoM ki zIta aura uSNa inakA paraspara meM atyanta virodha hai - isa kAraNa yugapat ina have sUtrakAra madhasthAnAnI apekSAe parISaheAnI prarUpaNA kare che--A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke-- ( sattavidhagassa NaM bhaMte ! kai parIsahA paNNattA ? ) se lahanta ! Ayurbha sivAyanA sAta karmAnA khadha karanAra jIvanA keTalA parISaha kahyA che? tenA uttara bhAratA bhahAvIra alu Ahe che ! ( goyamA ! bAvIsaM parIsahA paNNattA ? ) he gautama! sevA lavanA 22 mAvIza parISa hyA che. paraMtu ( vIsaM puNa veei) te 20 pIsanuM vehana o sAthai 4 are che. ara e ( jaM samaya sIya parIsaha veei ) ? samaye te zItayarISaDanuM vehana re che, ( No ta samayaM usiNaparIsahaM veei) ? samaye te uSNuparISaDanuM vehana urato nathI, kAraNa zIta ane uSNatA vacce paraspara atyanta virAdha hAya che. tethI te bannenuM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TIkA za08 108 sU05 karmaprakRti-parISadavarNanam 117 parIpaha vedayati, zItoSNayoH parasparamatyantavirodhena yugapadekatrAsaMbhavAt , atha ca 'jaM samayaM usiNaparIsaha veei jo taM samayaM sIya parIsahaM veei' yasmin samaye uSNaparIpahaM vedayati, no tasmin samaye zItaparIpahaM vedayati anubhavatItyarthaH 'jaM samayaM cariyAparIsahaM veei, No taM samayaM nisIhiyAparisahaM veei' yasmin samaye caryAparIpahaM vedayati, no tasmin samaye naiSedhikIparIsahaM vedayati - anubhavati, atha ca 'jaM samayaM nisIhiyAparIsahaM veei, No taM samayaM cariyAparIsahaM veei' yasmin samaye naiSedhikIparIpahaM vedayati--anubhavati, no tasmin samaye caryAparIpahaM vedayati, ayamAzayaH -- caryA nagaraprAmAdiSu vicaraNaM, naipedhikI ca nagaraprAmAdiSu pratipannamAsakalpAdeH svAdhyAyAdinimittaM zayyAto viviktataropAzraye gatvA nipadanam , anayozca caryAnaiSakA eka meM vedana honA asaMbhava hai| tathA (jaM samayaM usiNaparIsahaM veei) jisa samaya meM uSNaparISada kA vedana hotA hai (No taM samayaM sIyaparIsahaM veei) usa samaya meM zIta parISaha kA vedana nahIM hotA hai (jaM samayaM cariyAparIsahaM veei, jo taM samayaM nisIhiyA parIsahaM veei) jisa samaya meM caryAparISaha kA vedana hotA hai, usa samaya meM naiSedhikI parISaha kA vedana nahIM hotA hai / (jaM samayaM nisIhiyA parIsahaM veei, jo taM samayaM cariyA parIsahaM veei) jisa samaya naiSedhikI parISaha kA vedana hotA hai usa samaya caryAparISaha kA vedana nahIM hotA hai| grAma nagara Adi meM vicaraNa karanA isakA nAma caryA hai / nagara grAma Adi meM mAsakalpa Adi ko svIkAra kiye hue sAdhu kA svAdhyAya Adi ke nimitta zayyA se utara kara ekAnta upAzraya meM jA karake maryAdita 4 sAtha vahana thaj samavita nathI. tathA (jaM samayaM usiNaparIsaha veei) 2 samaye te parISatu vahana 42 cha, (No ta samaya sIyaparIsaha veei) te samaye zItapazeSatuM vahana 42tA nathI. tathA (jaM samayaM cariyAparIsaha veei, No ta samaya nisIhiyA parIsaha veei) 2 samaye yApazaSaDatuM vahana thAya cha, te samaya naivadhikI parISatuM vana thatuM nathI. ( ja samayaM nisIhiyA parIsa veei, No ta samayaM cariyAparIsaha veei) 2 samaye navadhiH parISa. hanuM vedanA thAya che. te samaye caryAparISahanuM vadana thatuM nathI. grAma, nagara Adi mAM vicaraNa karavuM tenuM nAma caryA che. nagara, grAma AdimA mAsaka5 Adine svIkAra karyo hoya evA sAdhu svAdhyAya Adine nimitte zamyA mAMthI utarIne ekAtta upAzrayamAM jaIne maryAdita samaya sudhI Asana jamA Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bhagavatI dhikyorvihArAvasthAnarUpatvena parasparavirodhAnna yugapat saMbhava iti, tathA ca zItoSNacaryAnapedhikISu ekadA dvayoreva vedanAt viMzatiparIpahavedanam , ' evaM aTThavihavaMyagassa vi' evaM saptavidhakarma bandhakavadeva AyuHsahitASTavidharmavandhakasyApi dvAviMzatiH parIpahA avaseyAH / gautamaH, pRcchati- chabihavaMdhagassaNaM bhaMte ! sarAgacha umatthasta kaIparIsahA paNattA' he bhadanta ! paDvidharmavandhakasya khalu Ayurmoharahitasya sUkSmasaMparAyasthetyarthaH AyuDibhinnakarmavandhakasya tadevAha sarAgachamasthasya sUkSmalomAdInAM vedanAt sarAgasya anutpanna kevalajJAnalAt chamasthasya kati parIpahAH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA ! coisa parIsamaya taka Asana lagA karake baiThanA isakA nAma naipedhikI parIpaha hai| the donoM vihAra aura avasthAnarUpa hone se-caryAvihArarUpa evaM naipeghi kI avasthAnarUpa hone se-paraspara meM viruddha haiM isa kAraNa yugapat (ekasAtha) inakA honA nahIM banatA hai| tathA ca-zIta, uSNa, caryA aura naidhikI ina meM se eka kAla meM do hI parISahoM kA vedana hotA hai| isase 20 parISahoM kA yugapat vedana honA kahA gayA hai / ( evaM aTThaviha baMdhagasla vi) saptavidha karma baMdhaka kI taraha Ayusahita ATha karmoM kA baMdha karanevAle jIva ke bhI 22 parIsaha hote. haiM-parantu vedana 20kA hotA hai aisA jAnanA cAhiye / ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (chaviha baMdhagassa NaM bhaMte ! sarAga chaumatthassa kaI parIsahA paNNattA) he bhadanta ! jo jIva Ayumohavarjita 6 prakAra ke pharmo kA ghaMdhaka haivIne besI jAya tenuM nAma naivikIparISaha che. A baMne vihAra ane avasthAna rUpa hovAthI (caryA vihArarUpa che ane nadhikI avasthAnarUpa che) parasparamAM virodha che. te kAraNe te banne eka sAthe saMbhavI zakatA nathI. A rIte zIta, uSNa, caryA ane naidhikI, e cAramAMthI eka sAthe be parIbahAnuM ja vedanA thAya che, tethI ja vIsa parISahenuM eka sAthe vedanA thAya che, evuM kahevAmAM AvyuM che (evaM avihabadhagassa vi) satavidha bha nI ma mAyu sahita aSTavidha karmone baMdha karanAra jIvanA paNa 22 bAvIza parISahe kahyA che, parantu e jIva paNa eka sAthe 20 vIsa parISahAnuM ja vedana kare che, Daza gautabhasvAmI mahAvIra prabhune / prazna pUche che 4- (chaviha baMdhagasaNaM bhaMte ! sarAgachaumatthassa kai parIsahA paNNattA ? ) 3 mahanta ! 2 jIva Ayu ane meha sivAyanA cha prakAranA karmone bAdhaka hoya che-sUkSama Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadhandrikA TIkA za0 8 u. 8 sU 5 pharmaprakRti-parIpahavarNanam 119 sahA paNNattA, vArasa puNa veei ' he gautama ! pavidhakarmavandhakasya sarAgachadmasthasya catuddeza parIpahAH prajJaptAH, tatra darzanamohanIyasya eko darzanaparIpahaH, sapta cAritramAhanIyasya tathA ca darzanaparIpahaH-1, aratiparIpahaH2, acalaparISadaH 3, strIparIpahaH4, naipedhikIparIpahaH5, yAcanAparIpaha 6, AkrozaparIpaha:7, satkArapuraskAraparIpahaH ityevaM, rUpANAm aSTAnAM mohanIyasambhavAnAM tasyamohAbhAvenAbhAvAt dvAviMzateH parizeSAzcaturdaza parIpahAH bhavantItyAzayaH / kintu dvAdaza parISahAn sUkSma saMparAya guNasthAnavI hai-yaha svakSma lobhakaSAyavAlA hone se sarAga aura kevalajJAnakI utpatti se rahita hone ke kAraNa chadmastha hotA hai-so isa SaDavidha karmabandhaka sarAga chadmastha jIva ke kitane parISaha hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- goyamA' he gautama ! (coisaparIsahA paNNattA) isa jIva ke caudaha 14 parISaha hote haiN| parantu (bArasapuNaveei) yaha bAraha 12 parISahoM kA vedana karatA hai| darzanamohanIya aura cAritramohanIya ke bheda se mohanIyakarma do prakAra kA kahA gayA hai| inameM darzanamohanIyanimittaka eka darzanaparISaha aura cAritramohanIya nimittaka sAta parISaha yahAM nahIM hote haiM / yadyapi isa 'guNasthAna meM moha hai-para vaha itanA alpa hotA hai ki usakA astitva nahIM jaisA hI hotA hai isa kAraNa mohanimittaka-mohajanya ATha parISaha yahAM nahIM hote haiM, kevala caudaha 14 parISaha hI hote haiM aisA kahA hai| caudaha 14 parISaha yahAM hone para bhI vedana bAraha 12 kA hI hotA hai| saMparAyaguNasthAnavatI hoya che-te sUkSama bhakaSAyavALo hovAthI sarAga hoya che ane kevaLajJAnanI utpattithI rahita havAthI chadmastha hoya che-te evA prakAranA karmanA baMdhaka sarAga chamastha jIvanA keTalA parISaha kahyA che ? ___mahAvIra prasutI utta2-(goyamA !) 3 gautama / (codasaparIsahA paNNatA?) mevA 4nA 14 parISalA DAya cha, parantu ( bArasa puNa veei) te mAra parISahAnuM eka sAthe vedana kare che mehanIya karmanA be bheda kahyA che-(1) darzanamehanIya ane (2) cAritramehanIya temAMthI darzanamohanIya nimittaka eka darzanaparISaha ane cAritramohanIya nimittaka sAta parISahane ahIM abhAva hoya che. jo ke A guNasthAnamAM mohanuM astitva hoya che, paNa te eTalu alpa hoya che ke ahIM tenuM astitva nahI jevu ja haioya che, te kAraNe mahajanya ATha parISahono ahIM abhAva hoya che ane bAkInA 14 parISahanA ja sadbhAva hoya che. vaLI 14 parISahanA sadbhAva chevA chatAM eka Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bhagavatI sUtre vedayati, tadeza - 'jaMmamayaM sIyaparIsaha veeha, No taM samayaM usiNaparIsaha ve ' yasmin samaye zItaparIpadaM vedayati, no tasmin samaye uSNaparISada vedayati, atha 'ca 'jaM samayaM usiNaparIsaI vei, no taM samayaM sIyaparIsahaM veeDa' yasmin samaye uSNaparIpa vedayati, no khalu tasmin samaye zItaparIpahaM vedayati, 'jaM samayaM cariyA parIsaha ve ei, No taM samayaM sejjAparIsahaM veei' yasmin samaye caryAparIpahaM vedayati, no khalu tasmin samaye zayyAparIpadaM vedayati zItoSNavat vihArAvasthAnavaca caryAzayyayo rapi parasparavirodhena yugapadasaMbhavAt ata eva 'jaM samayaM sejjAparIsahaM isakA kAraNa yaha hai ki ( jaM samayaM sIyaparIsahaM veei, No taM samayaM usa parIsahaM vers) vaha sarAga chadmastha jIva jisa samaya zItaparISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha uSNaparISaha kA vedana nahIM karatA, ( jaM samayaM usiNaparIsahaM veeha, no taM samayaM sIyaparIsahaM veei, jaM samayaM cariyAparIsahaM veei, no taM samayaM sejAparIsahaM veei) aura jisa samaya uSNaparISaha kA vedana karatA hai, usa samaya vaha zItaparISaha kA vedana nahIM karatA hai / tathA jisa samaya vaha caryAparISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha zayyAparISaha kA vedana nahIM karatA hai / kyoM ki zItoSNa kI taraha tathA vihAra aura avasthAna kI taraha ina donoM caryA aura zayyAparISaha kA Apasa meM yugapat eka sAtha avasthAna kA virodha hai / isa taraha zIta, uSNa caryA sAthe vedana te 12 parISahAnuM ja thAya che. tenuM kAraNa e che (jaM samayaM strIyaparIsaha vees, No ta samaya usiNaparIsaha veei) te sarAga chadbhastha ke samaye zItaparISahatuM vedana kare che te samaye te uSNuparISahatuM vedana karatA nathI, tathA ( jaM samaya uNiparIsaha veei, No ta samaya sIyaparIsahaM vepas ) ne samaye uSNuparISahanuM vedana kare che, te samaye te zItaparISahanuM vedana karatA nathI. (f samaya cariyAparIsaha veei, jo taM samaya sejjAparIsaha veei, ja' samayaM sejjAparIsaha veei, No ta samaya cariyAparIsaha veei ) ? samaye te thryaaparISahanuM vedana kare che, te samaye te zayyAparISahanuM vedana karatA nathI. tathA je samaye te zayyAparISahanuM vedana kare che, te samaye te carTIMparISahanuM vedana karatA nathI. kAraNa ke zIta ane uSNatAnI jema tathA vihAra ane avasthAnanI jema caryA ane zamyA, e mane virezadhI zabdo hAvAthI te khannenuM eka sAthai astitva salavI rAhu nathI. yA rIte zIta, usu, yaryA, bhane zayyA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 30 8 sU0 5 karmaprakRti-parISahavarNanam 121 veei, jo taM samayaM variyAparIpaha veei ' yasmin samaye zayyAparIpahaM vedayati, no tasmin samaye caryAparIpaha vedayati, tathA ca zItoSNacaryAzayyAmu aura zayyA ina parISahoM se eka kAla meM do hI kA bedana ho sakatA hai isa kAraNa yahAM 12 parISahoM kA vedana honA kahA gayA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (egavihabaMdhagasta NaM bhaMte! vIyarAga chaumathassa kaI parIsahA paNNattA) he sadanta ! jo jIva ekavidha karma kA baMdhaka hotA hai aise usa upazAnta mohavAle meM aura vItarAga chadmastha meM kitane parISaha kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-( goyamA) he gautama ! ( evaM ceva java chavihabaMdhassa ) jisa prakAra se cha prakAra ke karmabandhaka jIva meM-kSudhA, pipAsA, zIta, uSNa, daMzamazaka, caryA, prajJA, jJAna, alAbha, zayyA, vadha, roga, tRNasparza, aura mala-ye 14 parISaha kahe gaye haiM aura moha ke abhAva se-darzanaparISaha, aratiparISaha, strIparISada, naivedhikIparISaha, yAcanAparISaha, AkrozaparISaha, satkArapuraskAraparISaha-ye 8 parISaha nahIM hote kahe gaye haiM-usI prakAra se jo jIva eka vedanIya karma kA bandhaka hotA hai aise usa vItarAga chadmastha-upazAnta mohavAle aura kSINamohavAle jIva ke bhI e cAra parISahamAMthI eka ja samaye be parISahAnuM ja vadana thaI zake che, te kAraNe ahIM evuM kahyuM che ke te eka sAthe 12 parISahonuM ja vedana kare che. gautabhasvAbhAnA prazna-( egavihabadhagassa NaM bhate! vIyarAgaumatthassa kaI parIsahA paNNattA 1 ) mahanta ! 2 71 me prA2nA bhanI ma hoya che evA upazAta mehavALA jIvanA ene vItarAga chadmasthanA keTalA parISaha kahyA che ? ___ mahAvIra prasunA uttara-(eMva ceva jaheva chavibadhagassa NaM) 7 5. ranA karmanA baMdhaka jevuM ja kathana ahIM paNa samajavuM je prakAre cha prakAranA bhanI ma nA kSudhA, pipAsA. zIta, SY, Ama, yA prajJA, jJAna alAbha, zayyA, vadha, roga, tRNasparza ane mala e 14 parISaha kahyA che. ane mehanA abhAvane lIdhe darzanaparISaha aratiparISaha, strI parISaha, nidhikIparISaDa, yAcanAparISaha, AkAzaparISaha ane satkArapuraskAra parISaha, A ATha parISahane temanAmAM abhAva kahyuM che. e ja pramANe phakta eka ja karmanA (vedanIya kamana) baMdhaka vItarAga chadmastha-upazAnta mahavALA ane Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bhagavatI sUtre ekadA dvayoravedanAt dvAdazavedanam / gautamaH pRcchati' ekkavihadhagasta NaM bhaMte ! vIrAgachatthassa kai parIsahA paNNacA ?' he bhadanta ! ekavidhakarmavandha-kasya khalu vedanIyavandhakasya vItarAgacchavasthasya upazAntamohasya kSINamohasya cetyarthaH kati kiyantaH parapahA : majJaptAH ? bhagavAnAha - goyamA ! evaM cetra jaba chaviMgasa0 ' he gautama / evameva pUrvoktarItyaiva yathetra paviidhakarmavandhakasya caturdaza paropahAH mohanIyAdyaSTaparIpa bhinnAH pUrva pratipAditAstathaiva eka vidhavedanIyakarmagandhakasyApi caturdaza evaM uparyuktAH parIpAH pratipattavyAH, dvAdaza punarvedayati zItoSNayozraryAzacyayozca paryAyeNa vedanAt / gautamaH pRcchati , " gavidhaNaM aMte ! sajogibhavatthakevalisa kaI parIsahA paNNattA ? ' he bhadanta ! ekavidhakarmavandhakasya khalu vedanIyavandhakasya trayodazaguNasthAnakavartinaH sayogibhavasya kevalinaH kati parapahAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - 'gomA ! ekArasaparI sahA paNNattA, nava puNa veeDa' he gautama | vedanIyamAtravandhakasya sayogibhavastha14 parISaha hote haiM - mohajanya 8 parISaha nahIM hote haiN| zIta, uSNa, caryA aura zayyA ina cAra parIpahoM meM eka kAla meM do kA hI vedana hone se yahAM-vedana 12 kA hotA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( egavidhagasta NaM bhaMte! sajogi bhavatthakevalisa kaI parIsahA paNNattA) he bhadanta ! jo jIva ekavidha karma kA bandhaka hotA hai aise usa sayogi bhavastha kevalI jIva meM kitane parIbaha kahe gaye haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM ? ( goyamA ) he gautama! ( ekkArasaparIsahA paNNattA) eka vedanIya karma kA bandha karane vAle usa terahaveM guNasthAnavartI sayogI bhavastha kevalI ke 11 parISaha kahe gaye haiM / parantu vedana yahAM eka kAla meM zIta, caryA aura zayyA inameM se do parISahoM kA hI kSIjI mAhavALA jIvanA paNa 14 parISaheA hoya che temanAmAM paNa mAhujanya zmATha parISahone! saddalAva hotA nathI. tethe pazu zIta, uSNu, yaryA ane zayyA, e cAra parISaheAmAMthI eka samaye e parISahovuM ja vedana kare che A rIte te eka sAthe 1ra parISaDAnuM ja vedana kare che. gautabhasvAbhIne prazna- ( egavihaba dhassa NaM bhate ! sajogibhavattha keva liesa kaI parIsahA paNNattA ? ) De lahanta ! kheDa prahAranA manA gaMdha sevA saceAgI bhavastha kevalI jIvanA keTalA parISaha kahyA che ? mahAvIra alunA uttara - ( goyamA ekkArasaparasahA paNNattA 1) he gautama! vedanIya karmanA madha karatA te teramAM gurusthAnava sayeAgI bhavastha kevalInA 11 parISaha kahyA che, paNa evA jIva eka sAthe 9 nava parISahAnuM ja vedana Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0za08 708 sU05 karmaprakRti-parIpAhavarNanam kevalinaH ekAdaza parISahAH prajJaptAH, natra punaH parIpahAn paidayati ekadA zItoSNacaryAzayyAsa dvayoreva vedanAt navavedanamityarthaH 'sesaM jahA chabihabaMdhagassa' zeSa yathA padavidharmabandhakasyoktAstathA vaktavyAH / gautamaH pRcchati-' avaMdhagasta maM bhaMte ! ajogibhavattha kevalisa kaI parIsahA paNNattA' he bhadanta ! avandhakasya khalla ayogibhavastha kevalinaH kati paripahAH prajJaptAH ? bhagadAnAha-goyamA / ekArasaparIsahA paNNattA, nava puNavezi ' he gautama avandhakasya caturdazaguNasthAnakavartinaH ayogibhavastha kevalinaH ekAdaza parIpahAH prajJatAH, nava punaH parISahAn vedayati, tadevAha-jaM samayaM sIyaparIsahaM veei, no taM samayaM usiNaparIsahaM veei' yasmin samaye zItaparIpaham avandhakaH ayogibhavasthakevalI vedayati, no tasmin samaye uSNaparIpahaM vedayati, evaM 'jaM samayaM usiNaparIsaha veei, no taM samayaM sIyaparIsahaM veei ' yasmin samaye uSNaparIpahaM vedayati, no tasmin samaye hotA hai-ata vedana 9 kA kahA gayA hai / (selaM jahA chavihabaMdhagassa) isI bAta ko isa sUtra pATha dvArA samajhAyA gayA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(abandhAssa NaM bhaMte ! ajogi bhavattha kevalissa kaha parIsahA paNNatA) he bhadanta ! aogibhavastha abandhakakevalI ke kitane parISaha hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! ( ekArasa parIsahA paNNattA) ayogi bhavastha abandhaka kevalI ke gyAraha 11 parISaha hote haiN| parantu (navapuNa veei) vaha vedana nau parISahoM kA karatA hai| isI bAta ko svabhakAra prakaTa karate haiM-(jaM samayaM lIyaparIsahaM veei, no taM samayaM usiNaparIsahaM veei, jalamayaM usikare che, kAraNa ke zIta, uSNa, caryA ane zayyA, e cAra parISahonuM ja eka sAtha vahana. thAya cha 04 yAtane (sesa jahA chabihaba dhagassa ) 2sUtra dviArA samajAvavAmAM AvI che. , gautabhasvAbhAnI prazna-(adhagasta NaM bhate ! bhajogibhavatthakevalirasa kaI parIsahA paNNattA 1) mahanta ! mayA 1125 25 sInA keTalA prakAra kahyA che ? ____ mahApA2 prabhunA uttara-(goyamA !) gautama ! ( ekArasaparIsahA paNNacA 1) mayAjI sasya 24 ksInA 11 pazaSaDI 4aa che. 52-tu ( nava puNa veei ) te na parISaDAnu vahana 42 che. tenu 26 matAvata sUtrA2 4 che hai-"ja samaya' soyaparIsaha veei, No ta' samaya usiNaparisaha veei," ja samaya usiNa parisaha veei, no ta samaya sIyaparIsaha veei, ja samaya Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra zItaparIpahaM vedayati, zItoSNayoryugapadvedanA saMbhavAt tathaiva 'jaM samayaM cariyAparosahaM veei, no taM samayaM sejjAparIsahaM veei ' yasmin samaye caryAparipahaM vedayati, no tasmin samaye zayyAparISaha vedayati, evameva 'jaM samayaM sejjAparIsahaMveei, no taM samayaM cariyAparIsahaM veei, yasmin samaye zayyAparIpahaM vedayati, no tasmin samaye caryAparISada vedayati, viharaNAvasthAnayoryugapadasaMbhavAt / evaM caikA. dazasu parIpaheSu zItoSNacaryA zayyAnAM caturNA madhye ekadA dvayoreva vedanAt navaiva vedayati ityAzayaH / / sU0 5 // NaparIsahaM veei, no taM samayaM sIyaparIsahaM veei, jaM samayaM cariyAparIsahaM veei, no taM samayaM sejAparIsahaM veei, jaM samayaM senjAparIsahaM veei, no taM samayaM cariyAparIsahaM deeha) caturdazaguNasthAnavartI avandhaka ayogi bhavastha kevalI jisa samaya zItaparISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha uSNaparIpaha kA vedana nahIM karatA hai aura jisa samaya vaha uSNapariSaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha zIta pariSada kA vedana nahIM karatA hai / tathA jisa samaya vaha caryA parISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha zayyApariSaha kA vedana nahIM karatA hai aura jisa samaya vaha zayyAparISaha kA vedana karatA hai usa samaya vaha caryAparISaha kA vedana nahIM karatA hai| kyoM ki vihAra aura avasthAna avasthAmeM inakA yugapat ekalalaya honA saMbhAvita nahIM hai / isa taraha 11 parISahoM meM se zIta, uSNa, caryA aura zayyA ina 4 parIpahoM ke bIca eka sAtha kinhIM do kA vedana hone se yahAM nau kA vedana kahA gayA hai| suu05|| cariyA parisaha deei, No ta samaya sejjAparIsaha veei, jauM samaya sejjAparIsaha veei, No ta samaya caniyAparisaha veei" yobhA gusthAnavI, abaMdhaka agI bhavastha kevalI jyAre zIta parISahatuM. vedana kare che, tyAre uNaparISaha vedana karatA nathI. tathA jyAre teo uSNaparISahanuM dAna kare che, tyAre zItaparISahanuM vedana karatA nathI. tathA jyAre teo carcAparISahanuM vedana kare che, tyAre zayyAparISahanuM dAna karatA nathI tathA jyAre teo zA parISahanuM vedana kare che, tyAre ryAparISahanuM vedana karatA nathI. kAraNa ke vihAra ane avasthAna, e banemAM virodha hovAthI te bane parISaha eka sAthe hioI zakatA nathIA rIte zIta, uSNatA, caryA ane zayyA, e cAra parIpahomAMthI eka sAthe be pariSahonuM ja vedana thaI zakatuM hovAthI ahIM evuM kahevAmAM AvyuM che ke teo eka sAthe nava parISahonuM vedana kare che. ke sU. 5 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ refer tet za0 8 u0 8 sU0 6 sUryanirUpaNam uSNaparIpada hetu bhUta sUryavaktavyatA | itaH pUrvaM parIpahAntargatatayA uSNaparIpahaH prarUpitaH, tadvetazca sUryAH, ataH sUryavaktavyatAmAha-' jaMbuddIveNaM bhaMte ' ityAdi / la mUlam - jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya, mUle ya dIsaMti, majjhatiyamuhuttaMsi mUle ya, dUre ya dIsaMti, atthamaNamuhuttaMsi dUre ya, mUle ya dIsaMti ? haMtA, goyamA ! jaMbuddIve rNa dIve sUriyA uggamaNamuhuttIsa, dUre ca taM ceva jAva atthamaNamuttasi dUre ya, mUle ya, dIsaMti jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi sajyaMtiyamuhuttaMsi ya atthamaNamuhuttaMsi ya savvattha samA uccatteNaM ? haMtA goyamA ! jaMbuddIveNaM dIve sUriyA uggamaNa jAtra uccateNaM / jai NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi ya, majjhatiyamuhuttaMsi ya, asthamaNamuhuttaMsi ya mUle jAva uccateNaM / se keNaM khAi aDDe NaM bhaMte! evaM buccai - jaMbuddIve NaM dIve sUriyA uggamaNamuhusaMsi dUre ya, mUle ya dIsaMti, jAva atthamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dIsaMti ? goyamA ! lesApaDighAeNaM uggamaNamuhusaMsi dUre ya, mUle ya, dIsaMti, lesAbhitAveSAM majjhati ya muhuttAMse sUle ya dUreya dIsaMti, lessApaDighAeNaM atthamaNamuhuttaMsi dUre va mUle ya dIsaMti se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai - jaMbudIve NaM dIve sUriyA uggasapaNasuhutAMsa dUre ca sUle ya dIsaMti, jAva atthamaNa0 jAva dIsaMti, jaMbuddIve paNaM bhaMte! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM gacchati, paDupannaM khettaM gacchati ? aNAgayaM khettaM gacchati? goyamA! Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bhagavatIsUtra No tIyaM khettaM gacchati, paDuppannaM khettaM gacchati, jo aNAgacaM khettaM gacchati / jaMbuddIce saMte ! dIve sUriyA kiMtIyaM khettaM obhAsaMti, pappannaMkhetaM obhAsaMti, aNAgayaM khentaM obhAsaMti ? goyamA ! no tIyaM khettaM obhAsaMti, paDuppannaM khelaM obhAsaMti, No aNAgayaM khettaM obhAsaMti / taM bhaMte ! kiM puTuM obhAsaMti, apuDhaM obhAsaMti ? goyA ! puTTai obhAti | No apuTuM obhAsaMti, jAva niyamA chaddiliM / jaMbuddIye paNaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM ujjovati ? evaM caiva jAva niyamA chaddisiM / evaM taveMti, evaM bhAsaMti, jAva niyamA chaddisiM / jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIthe khette kiriyA kajjai, paDupapanne khette kiriyA kajjai, aNAgae khette kiriyA kajjai ? goyamA ! No tIye khette kiriyA kajjai, pappanne khette kiriyA kajjai No aNAgae khette kiriyA kajjai, sA bhaMte ! ki puTTA kajjai, apuTA kajjai ? goyamA ! puTTA kajjai, no apuTThA kajjai, jAva niyamA / chaddisiM jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kevaiyaM khettaM u tavaMti ? iyaM khettaM ahe tati ? kevaiyaM khettaM tiriyaM taveti ? goyamA ! egaM joyaNasyaM uDDa tavaMti, aTThArasa joyaNasayAI ahe tavaMti, sIyAlIsaM jAyaNasahassAI donniM tevaTTe joyaNasayAI, ekvIsaM ca saTTisAe joyaNassa tiriyaM tavaMti | aMto NaM bhaMte! mANusuttarassa Nvvayassa je caMdima-sUriya gahagaNa-Nakkhatta-tArArUvAteNaM aMte ! devA kiM uDDovavannagA jahA Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 8 sU0 6 sUryanirUpaNam 127 jIvAbhigame taheva niravasesaM jAba uhAleNaM chammAsA / bahiyA NaM bhaMte ! mANusuttarasla jahA jIvAbhigame jAva iMdaTThANe NaM saMte! kevaiyaM kAlaM uvavAeNaM virahie pannatte? goyamA? jahaNaNaM evaM samayaM, ukkoseNaM chasmAsA, sevaM bhaMte ? sevaM aMte ? ti ||suu06|| aTumasae aTalo uddeso samatto // 8-8 // chAyA-jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sUryo udgamanamuhUrte dUre ca,mUle ca dRzyete, madhyAntikamuhUrte mUle ca dUre ca dRzyete, astamanamuhUrte dure ca mRle ca dRzyete ? hanta, gautama ! jambUdvIpe khalu dvIpe sUryA udgamanamuhUrta, dUre ca, tadeva yAvat-astamanamuhUrte dUre ca mUle ca dRzyete / jambUdvIpe khalu bhadanta / dvIpe sUryA udgamanamuhUrte ___ uSNaparISaha ke hetubhUta sUrya kI baktavyatA'jaMbuddIce NaM bhaMte ! dIve sUriyA jaggamaNamuhattati' ityaadi| sUtrArtha-(jaMbuddIne NaM bhaMte ! dIve smRriyA usmAmaNamuhattaMsi dUre ya mUle ya disaMti ) he bhadanta ! jambUdIpa nAmake dvIpameM do sUrya udaya honeke samayameM dUra hone para bhI mUlameM-pAsameM dikhate haiM (majjhatiya muTuttasi mUle ya, dUre ya, dIsaMti ) madhyAnhakAlameM pAsa hone para bhI dUra dikhate haiM (asthamaNamuhattaMsi dUre ya sUle ya dIsaMti) tathA asta hone ke samaya dara hone para bhI pAsa dikhate haiM ? (haMtA goyamA! jaMbuddIve NaM sUriyA uggamaNamuhataMsi dUre ya, taM ceva jAva atyamaNamuhutaMsi dUreya mUle ya dIrati ) hAM gautama ! jaMbUdvIpa nAmake dIpa meM do uNaparISahanA kAraNarUpa sUryanI vaktavyatA- (jabuhIveNaM bhaMte ! dIve sUriyA ugAmaNamuhurtasi dUre ya mUle ya dIsati ) ha bhadanta ! jambudvIpa nAmanA dvIpamAM be sUryo udaya thavAne samaye dUra hovA chatai m] bhUbhA ( pAse ) hemAya cha, ( majjha tiya muhuttasi mUle ya dUre ya disaMti ) bhadhyAinANe pAse hApA chatai i2 heNAya cha, (atyamaNamuhUtasi dUre ya mUle ya dIsaMti ) sane masta yavAna samaye 2 vA 4di 5Y zuM pAse dekhAya che? (hatA, goyamA ! jabahIveNaM dIve sUriyA uggamaNamunaMti dUre ya taMtra nAva atyamaNamuhurtasi dUre ya mUle ca dIsaMti ) , gautama ! bhUdI5 nAmanA Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bhagavatIstra madhyAntikamuhaH ca astamanamuhUrte ca sarvatra samau uccatvena ? hanta, gautama ! jam dvIpe khalu dIpe sUryo udgamana0 yAvat uccatvena / yadi khalu bhadanta ! jambUdvIpe dvope sUyauM uggamanamuhUrte ca madhyAntikamuhUrte ca aratamanamuhUrte ca mUle yAvat sUrya udaya hone ke samaya dUra hone para bhI pAsa meM dikhate haiM, madhyAhakAla meM pAsa hone para bhI dUra dikhate haiM, aura asta hone ke samaya dUra hone para bhI pAsa meM dikhate haiM / (javuddIve NaM bhaMte ! dIve bhUriyA uggamaNamuhuttasi majjhati ya muhuttaMsi ya atyamaNamuhurtasi ya savvattha samA uccatteNaM) he bhadanta ! jaMbUdIpa nAmake dvIpa meM do sUrya udaya hone ke samaya meM, madhyAhnasamaya meM evaM asta honeke samaya meM sarvatra UcAI kI apekSA samAna dikhate haiM kyA ? (haMtA goyamA ! ) hAM gautama ! (jaMbudIve NaM dIve sUriyA uggamaNa jAva uccatteNa ) jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM do sUrya udaya hone ke samaya, madhyAhna ke samaya evaM asta hone ke samaya U~cAI kI apekSA samAna dikhate haiN| (jai NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve sUriyA uggamaNahuttali ya majjhaMtiyamuhuttasi ya, asthamaNamuhuttasi ya mUle jAva uccatteNaM se keNaM khAi ahe NaM bhaMte / evaM vuccai, jaM. hIveNaM dIve sTUriyA uggamaNamuhusi dure ya, mULe ya dIsaMti jAva atthAmaNarAhuttasi dUre ya, mUle ya dIsaMti) he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM do sUrya udya hone ke samaya meM, madhyAhna ke samaya meM, evaM asta dviIpamAM be sUrya udaya pAmatI vakhate dUra hovA chatAM paNa pAse dekhAya che, madhyAhnakALe pAse hovA chatAM paNa dara dekhAya che ane asta pAmatI vakhate dUra hovA chatAM paNa pAse dekhAya che. (javuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriyA uggamaNamuhurtasi majjJa ti ya muhuttami ya atthamaNamuhuttasi ya savvattha samA uccatteNaM ? ) mahanta ! bhUdIya nAmanA dvIpamAM be sUrya udaya samaye, madhyAhnakALe tathA astakALe zuM sarvatra samAna yAya hAya che ? (haMtA goyamA ! ) , gautama / (jabuddIveNaM dIve suriyA ugamaNa jAva uccatteNaM ) dvIpa nAmanA dvIpamA meM sUrya lakSya thatI mate madhyAhANe tathA masta samaye sarvatra samAna yA DAya che. (jaiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve sUriyA ugagamaNamuhuttaMsi ya majjhati ya muhuttasi ya, atthamaNamuhuttaMsi ya mULe jAva uccatteNaM se keNaM khAi aTTaNaM bhaMte ! evaM vuccai, javuddIveNaM dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMti dUre ya, mUle ya dIsaMti jAba atyamaNamuhattaMsi dUre ya, mule ya dIsaMti ?) 8 mahanta ! bhUdvI5 nAmanAme dIpabhA meM sUrya udhya pAmatI Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 8 sU0 6 sUryanirUpaNabhU 129 uccatvena / tat kena punArthena bhadanta ! evamucyate-jambUdrope khalu dvIpe myauM udgamanamuhUrta dUre ca mule va dRzyate yAvat bharatamanamuharte dure ca, bhUle ca dRzyete ? gautama ! lezyAmanighAtena udgamanamuhUrte dure ca, mUle ca dRzyete, lezyAbhitApena madhyAntikamuhUrte mUle ca dUre ca dRzyete, lezyAmatighAtena astamanamuhUrte dRre ca, mule ca dRzyete, tat tenArthena gautama ! evamucyate-jambUdvIpe khalu dvIpe sUyau~ hone ke samaya meM yAvat UMcAI kI apekSA samAna dikhate haiM-to he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki jaMbadIpa nAmake dvIpa meM do sUrya udaya hone ke samaya dUra hone para bhI pAsa meM dikhate haiM, yAvat asta hone ke samaya dUra hone para bhI pAla meM dikhate haiM ? (godhamA! lessApaDighAeNaM ugamaNahuttasi dUre ya,sUle ya dIsaMti,lessAbhi tAveNa majjhatiyamuhataMsi sUle ya re ya dIsaMti lessApaDighAeNaM attha maNamuhattaMsi dare ya, mUle yadIsaMti, se teNa?NaM zodhamA! evaM khuccaijaMbuddIve NaM dIve hariyA uggamaNa huttasi dUre ya bhUle ya dIsaMti jAva atdhamaNa jAva dIsaMti) he gautama ! lezyA-teja ke pratighAta se udaya ke samaya do sUrya dUra hone para bhI pAla dikhate haiM, tathA lezyA ke abhitApa se madhyAhnakAla meM pAsa hone para bhI dUra dikhate haiM, aura lezyA ke pratighAta se, asta hone ke samaya dUra hone para bhI pAsa dikhate haiN| isa liye he gautama | maiMne aisA kahA hai ki jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM do sUrya vakhate madhyAhnakALe. ane asta pAmatI vakhate (yAvat ) UMcAInI apekSAe samAna hoya che, te he bhadanta! evuM Apa zA kAraNe kahe che ke jabUdvIpa nAmanA dvIpamAM be mUrya udaya thatI vakhate dura hovA chatAM paNa pAse dekhAya che, madhyAhukALa pAse hevA chatAM dUra dekhAya che ane astakALe dara havA chata pAse upAya cha? (goyamA ! lesApaMDighAeNaM uggamaNamuhuttasi dure ya, mUle ca dIsaMti, lekhAmitAveNaM majjJatiya mahattasi mUle ya dUre ya dIsaMti, lesmApaDighASaNaM atyamaNamuhutasi dUre ya, mUle ya dIsa ti, se teNaTeNaM gocamA ! evaM vuccai-javuddIveNaM dIve sUriyA ugamaNa muhattaMsi dUre ca, sUle ya, dIsAta jAva atyamaNa jAva dIna ti ) he gautama! leDyA (teja ) nA pratighAtathI udayakALe be sUrya dara hovA chatAM pAse dekhAya che, tathA le (teja) nA abhitApathI madhyAhnakALe teo pAse hovA chatAM dUra dekhAya che ane vezyAnA pratighAtathI astakALe teo dUra hovA chatAM paNa pAse dekhAya che te gautama! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke bha 17 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra 130 udgamanamuhUrte dure ca, sUle ca dRzyate yAvat astamana yAvad dRzyate / jambuddhIpe khalu bhadanta ! dvIpe sUryo kim atIta kSetraM ganchataH, pratyutpanna kSetraM gacchataH, anAgataM kSetraM gacchataH? gautama! no atIta kSetraM gacchataH, pratyutpanna kSetraM gacchataH no anAgataM kSetraM gcchtH| jambUdvIpe khalu bhadantA dvIpe sUrya kim atItaM kSetram avabhAsayataH, pratyutpanna kSetram avabhosayataH anAgataM kSetram avamAsayataH? gautama ! no atIta kSetram avabhAsayataH pratyutpanna kSetraMavabhAsayataH no anAgataM kSetram avabhAudaya hone ke samaya dUra hone para bhI pAsa dikhate haiM yAvat asta hone ke samaya meM dUra hone para bhI pAsa dikhate haiN| (jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM gacchaMti, paTuppanna khettaM gacchaMti, aNAgayaM khettaM gacchaMti) he gautama ! jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM do sUrya kyA atIta kSetra ke prati jAte haiM ? yA vartamAna kSetra ke prati jAte haiM yA anAgata kSetra ke prati jAte hai ? (goyamA) he gautama ! (No tIyaM khettaM gacchaMti, paDappannaM khettaM gacchaMti No aNAgayaM khettaM gacchaMti ) de atItakSetra ke prati nahIM jAte haiN| kintu vartamAna kSetra ke prati jAte haiN| anAgatakSetra ke prati bhI nahIM jAte haiN| (jaMbuddIve NaM dIve mRriyA kiM tIyaM kheta omAsaMti, paDappanna khettaM obhAsaMti, aNAgayaMkhettaM obhAsaMti ) he sadaMta ! jaMbUdvIpa meM do sUrya kyA atItakSetra ko prakAzita karate haiM yA vartamAnakSetra ko prakAzita karate haiM, yA anAgatakSetra ko prakA. jaMbudvIpa nAmanA dvIpamAM be sUrya udayakALa dUra hovA chatAM pAse dekhAya che, madhyAhnakALe pAse hovA chatAM dara dekhAya che ane astakALe dUra hovA chatAM pAse hemAya che. (jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIyaM khetaM gacchati, paDu. ppannaM khettaM gacchati, aNAgaya khetta gacchati ? 3 mahanta ! dI5 nAmanA dvIpamAM be sUrya zuM atIta kSetra tarapha dekhAya che? ke vartamAna kSetra tarapha jAya che? ke anAgata (bhaviSyakAlina) kSetra tarapha jAya che? (goyamA !) gautama ! ( No tIya khetta gacchani, paDuppannaM khettaM gacchati No aNAgaya khettaM gaccha ti ) tasA manAta tra ta23 tA nathI, 5 vrtmAna kSetra tarapha jAya che. teo anAgata kSetra tarapha paNa jatA nathI. ( ja buddIveNaM dIve sUriya kiM tIyaM khetaM obhAsaMti, paDuppanna khettaM obhAsaMti aNAgaya khettaM obhAsati ? ) 3 mahanta ! mUdvIpamA meM sUrya matIta (bhUta. kAlina) kSetrane prakAzita kare che, ke vartamAna kSetrane prakAzita kare che, ke anAgata kSetrane prakAzita kare che ? Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyAgdrikA TIkA za8 u 8 sU 6 sUryanirUpaNam sytH| tat bhadanta ! kiM spRSTam avabhAsayataH, aspRSTam avamAlayataH ? gautama ! spRSTam avabhAsayataH no aspRSTam avabhAsapataH, yAvata niyamAt padizaH ! jambUdIpe khalu bhadanta ! dvIpe sUyauM kim atIta kSetram udyotayataH, evameva yAvara niyamAt paDdizaH, evaM tapataH, evaM avabhAsayataH yAvat niyamAt pdishH| jambudvIpe zita karate haiM ? (goyamA) he gautama ! (no tIyaM khettaM obhAsaMti paDappannaM khettaM obhAsaMti no aNAgaya khettaM obhAsaMti ) ve na atItakSetra ko prakAzita karate haiM na anAgata kSetra ko prakAzita karate haiM kintu vartamAna kSetra ko prakAzita karate haiN| (taM bhaMte ! kiM puDhe bhobhAsaMti, apuDhe obhAsaMti) he bhadanta ! ve sUrya kyA spRSTa hue kSetra ko prakAzita karate haiM yA aspRSTa hue kSetra ko prakAzita karate haiM ? (goyamA) he gautama! (puTuM obhAsaMti, No apuDhe obhAsaMti jAva chadisiM) ve spRSTa hue kSetra ko prakAzita karate haiM aspRSTa hue kSetra ko nahIM / yAvat avazya ve chahadizAoM ko prakAzita karate haiN| (jaMbuddIve Na bhate! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM ujjoveMti) he bhadanta ! jambUdvIpa meM ve sUrya kyA atItakSetra ko udyotita karate haiM ? ityAdi / (evaM ceva niyamA jApa chadisi ) he gautama ! ve sUrya atItakSetra ko anAgatakSetra ko udyotita nahIM karate haiM kintu vartamAnakSetra ko udyotita karate haiN| (goyamA !) gautama ! (no tIya khettaM obhAsati, paDuppanna khetaM bhobhAsaMti, No aNAgaya khetaM obhAsaMti ) tasA matIta kSetrana azita 42tA nathI, anAgata kSetrane paNa prakAzita karatA nathI, paNa vartamAna kSetrane aAzita re cha. (ta' bhaMte ! kiM puDhe obhAsaMti, apuDhe obhAsaMti ? ) 3 bhadanta ! teo zuM pUrNa thayelA kSetrane prakAzita kare che ke aspaSTa kSetrane zita 42 cha ? (goyamA ! ) gautama ! ( puDhe obhAsati, No apuDhe obhAsaMti jAva chadisi) tes| spRSTa thayeA kSetrane zita 42 cha, 2528 kSetrane prozita 42tA nathI. ( yAvat ) tasA cha hizamAna prazita 42 che. (javuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriyA tIya khettaM ujjoveti 1) mahanta ! bhUdvIpamA meM sUryo zumatIta kSetrana dhotita 42 cha ? tyAhi prazno aDaera 421. " evaM ceva niyamA jAva disi " OM gautama ! teso matIta kSetrane manAyata kSetrane udhotita karatA nathI, paraMtu vartamAna kSetrane udyotita kare che. (yAvatu) tamA avazya 7 hizAsAne dhotita 42 che. " evaM tave ti, evaM bhAsaMti Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtra ra khalu bhadanta / dvIpe cUryayoH kim anIte kSetre kriyA kriyate, pratyutpanne kSetre kriyAkriyate, anAgate kSetre kriyA kriyate ? gautama ! no atIte kSetre kriyA kriyate, pratyutpanne kSetre kriyA kriyate, to anAgate kSetre kriyA kriyate / sA bhadanta ! kiM spRSTA kriyate, aspRSTA kriyate ? gautama ! spRSTA kriyate, no aspRSTA kriyate yAvat niyamAt padizaH / jambUdvIpe khalu bhadanta ! dvIpe sUyoM kiyatkaM kSetram Udhva yAvat avazya ve chahadizAoM ko udyotita karate haiM / ( evaM taveMti, evaM bhAti jAva niyamA chadisiM ) isI taraha se ve yAvat niyama se chahadizAoM ko tapAte haiM / (jaMbuddIye NaM saMte / dIve sUriyANaM kiM tIe khete kiriyA kajjai pappanne khette kiriyA kajai, aNAgae khette kiriyA kajjaha ) he bhadanta ! jambUdvIpa meM ve sUrya kyA atItakSetra meM kriyA karate haiM ? yA vartamAnakSetra meM kiyA karate haiM ? yA anAgatakSetra meM kriyA karate haiM ? ( goyamA) he gautama! ve sUrya ( No tIye khette kiriyA kajjai, paDuppanne khette kiriyA kajjai, No aNAgae khette kiriyA kajjai ) na atIta kSetra meM kriyA karate haiM, na anAgata kSetra meM kriyA karate haiM kintu vartamAna kSetra meM kriyA karate haiM / (sA bhaMte / kiM puTThA kajjaha, apuTThA kajjai ) he bhadanta ! ve jo kriyA karate haiM ve spRSTa kriyA karate haiM yA aspRSTa kriyA karate haiM ? (gomA ) he gautama! (puTThA kajjai, no apuSTThA kajjai, jAva niyamA chaddisiM ) spRSTa huI kriyA sUrya karate haiM aspRSTa huI kriyA nahIM karate haiM / yAvat ve chahadizA meM jAva niyamA chaddisi ) pramANe tethe tene tayAve che bhane yabhAve che. ( yAvata ) tee chae dizAone avazya tapAve che ane camakAve che. ( ja 'buddIveNaM bhaMte! dIve sUriyANaM kiM tIe khete kiriyA kajjai, paDuppanne khette kiriyA kajjai, aNAgae khette kiriyA kajjai ? ) he lahanta ! 4 yUdrIyabhAM zu' te e sUya atIta kSetramAM kiyA kare che ? ke vartamAna kSetramAM kriyA kare che ? ke anAgata kSetramAM kriyA kare che ( goyamA ! ) tethe| ( No tIye khette kiriyA kajjai paDuppanne khette kiriyA kajjai, No aNAgae khette kiriyA kajjai ) atIta kSetramAM DiyA uratA nathI, anAgata kSetramAM paNa kriyA karatA nathI, 53 vartamAna kSetramAM ja kriyA kare che. ( sAbhate ! ki puTThA kajjai, apuTThA kajjai ? ) he lahanta ! tethe zu spRSTayA ure che, aspRSTaDiyA pure che ? ( goyamA ! ) he gautama ! 6 puTThA kajjai, apuThThA kajjai, jAva niyamA chaddisi ) tethe spRSTa DiyA no Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 0 8 u0 8 sU0 6 sUryanirUpaNam tapataH, kiyaka kSetram adhastapadaH, kiyatkaM kSetraM tiyakatapataH? gautama! ekaM yojanazatam ardhva tapatA, aSTAdazayojanazatAni adhastapataH, saptacatvAriMzayojanasahasrANi, dve tripaSTiH, yojanazate ekaviMzatiM ca paSTibhAgAna yojanasya tiryak napataH / antaH khalu bhadanta ! manuSyotarasya parvatasya ye candra-sUrya-grahagaNa-nakSatra-tArArUpAste khalu bhadanta! devAH kim UopapannakAH / yathA jIvAbhigase tathaiva niravazeSa niyama se spRSTa kiyA karate haiM (jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kevaiyaM khettaM uDUM tavaMti, kevaDyaM khettaM ahetabaMti-kevaiyaM khettaM tiriyaM tadaMti) he bhadaMta ! jambUdvIpa, ve sUrya UparameM kitane UMce kSetrako tapAte haiM, nIcemeM kitane nIce kSetra ko tapAte haiM, aura tirache meM kitane tirache kSetra ko tapAte haiM ? (goyamA) he gautama ! (egaM joyaNasayaM uDUM tavaMti, aTThArasajoyaNasayAiM ahe tavaMti, sIyAlIsaM joyaNasahassAiM donni tevaDhe joyaNasae ekavIsaM ca sahibhAe joyaNassa tiriyaM tavaMti) ve U~ce meM sau yojanataka ke kSetra ko tapAte haiN| nIce meM 18 sau yojana taka ke kSetra ko tapAte haiM aura tirache meM 47263 yojana aura eka yojala ke 60 bhAgoM meM se 21 bhAga pramANa kSetra tapAte haiN| (aMto NaM bhaMte ! mANusuttarasma pavvayassa je caMdima sUriyagahagaNaNakkhattatArAkhvA-teNaM bhaMte ! devA ki uDDovavanagA) he bhadanta ! mAnupottara parvata ke bhItara jo kare che, aspaSTa kriyA karatA nathI. (yAvat ) teo chae dizAomAM niyamathI ja spaSTa kiyA kare che. (jabUhIve NaM bhate ! dIve sUriyA kevaiyaM khetta uDUDha tavati, kevaiyaM khetta ahe tavati, kevaiyaM khetta tiriya taba ti) mahanta ! bhUdvIpamA me sUrya uparanA keTalI UMcAIne kSetrane tapAve che? nIcenA keTalI UMDAInA kSetrane tapAve che ane tirakasanI apekSAe keTalA tirachA kSetrane tapAve che? (gocamA ! ) 3 gautama ! ( ega joyaNasaya uDDha tavati, advArasa joyaNasayAI ahe tavaMti, sIyAlIsa joyaNasahassAI donni tevaDhe joyaNasae pakavIsaMca sadvibhAe joyaNAsa tiriyaM tavaMti ) teso lAye 100 thAna sudhAnA kSetrane tapAve che, nIce 1800 cojana sudhInA kSetrane tapAve che ane 47263/21/60 (suDatALIsa hajAra, base tesaTha yojanA ane eka yojananA 60 bhAgomAMthI 21 bhAga pramANa) jana pramANa tirachA kSetrane tapAve che? (ato NaM bhaMte ! mANusuttarassa pavvayassa je ca dimasUriyagahagaNaNakhattatArArUvA-teNaM bhaMte ! devA ki uDDhovavannagA ? ) hanta ! bhAnuyottara patanI Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre L yAvat utkarSeNa SaD mAsAH vAhyAH khalu maMdanta ! mAnuSyottarasya0 yathA jIvAbhi game yAvat indrasthAnam khalu bhadanta ! kiyantaM kAlam upapAtena virahitaM majJaptam ? gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarpeNa paD mAsAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // sU0 6 // aSTamazatake aSTama uddezakaH samAptaH // 8-8 // 11 candramA, sUrya, grahagaNa, nakSatra aura tArArUpa deva haiM - ve kyA hai bhadanta ! Urdhvaloka meM utpanna hue haiM ? ( jahA jIvAbhigame taheva niravasesaM jAvaM ukoseNaM chammAsA) he gautama ! isa viSaya meM jaisA jIvAbhigama sUtra meM " inakA upapAtavirahakAla eka samaya jaghanya se hai aura yAvat utkRSTa 6 mAla hai " yahAM taka kahA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye / (bahiyA NaM bhaMte ! mANusuttarassa) he bhadanta ! mAnuSottara parvata ke bAhara jo caMdramA Adi deva haiM ve kyA urdhvaloka meM utpanna hue haiM ? ( jahA jIvAbhigame - jAva iMdANe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM uvavAeNaM virahie paNNatte 1) he gautama / jaisA jIvAbhigamasUtra meM kahA hai vaisA jAnanA cAhiye / yAvat he bhadanta / indrasthAna kitane kAlataka upapAta se viraha yukta kahA gayA hai ? ( goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM, ukko seNaM chammAsA sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ) he gautama ! indrasthAna jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se 6 mAsataka upapAta se virahita kahA aMdara je candramA, sUrya, grahagaNu, nakSatra ane tArArUpa devo che, te zu uvalAkamAM utpanna thayelA che ? ( jahA jIvAbhigame tava niravasesaM jAva ukkoseNaM chammAsA ) he gautama ! A viSayane anulakSIne jIvAbhigama sUtramAM je kathana karavAmAM Avyu che te samasta kathana " temanA utpAta virahakAla AchAmAM ochA eka samaya che ane vadhAremAM vadhAre 6 mAsaneA che. " A kathana paryanta grahaNa karavuM. ( bahiyA NaM bhaMte ! mANusuttarassa ) he lahanta ! bhAnuSottara parvatanI mahAra * yadramA Adi devo che, tethe| zu udhvasouma utpanna thayelA che ? ( jahA jIvAbhigame - jAva iMdaTThANeNaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM uvatrAeNaM virahie paNNatte ? ) he gautama ! A viSayane anulakSIne jevuM kathana jIvAbhigama sUtramAM karavAmAM Ayu che, te sahIM hue| ra, ( yAvat ) " he bhadraMnta | indrasthAna keTalA kALa sudhI upapAtathI virahayukta kahyu che ? '" ( goyamA ! ) he gautama! ( jahanneNaM ekkaM samaya, ukkoseNaM chammAsAseva bhave / seva bhate ! tti ) indrasthAna sochAmAMso se samaya sudhI Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sheetar TIkA za0 8 u0 8 sU0 6 sUryanirUpaNam 135 TIkA- 'jaMbuddIveNaM bhate ! dIve sariyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya, sUle yadIsaMti' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! jambUdvIpe khalu dvIpe - madhyajambUdvIpe, udgamanamuhUrteudayavelAyAm dUre vyavahite ca satyapi mUle nikaTe ca dRzyete ? tathA ca darzakasthAnApekSayA dUre vyavahite deze satyapi mUle- draSTamatItyapekSayA Asanne nikaTe sUryo dRzyete draSTA hi svarUpato bahubhiryojana sahasraiH vyavahitamapi sUryamudayAstamana gayA hai / hai bhadanta ! jaisA Apane kahA hai, vaha bilakula aisA hI hai / he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha bilakula aisA hI hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / TIkArtha - isake pahile parIbahoM ke antargata hone se uSNaparISaha kA pratipAdana kiyA hai - isake hetu sUrya hote haiM - isaliye sUryasaMbaMdhI vaktavyatA ko sUtrakAra ne isa sUtra dvArA kahA hai - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - (jaMbUddIve NaM bhaMte! dIve sUriyA uggamaNamuhantaMsi dUre ya, mUle yadIsaMti) he bhadanta ! isa jambUdvIpa nAma ke dvIpa meM do sUrya kahe gaye haiM- so ye sUrya jaba udita hote haiM taba ve dUra-vyavahita deza meM hone para bhI mUla meM - dekhane vAloM manuSyoM kI apekSA se pAsa meMdikhalAI dete haiM - udaya aura asta honeke samaya meM darzakajana unheM pAsa meM rahe hue dekhatA hai - yadyapi ye svarUpa se aneka hajAra yojanoM kI dUrI ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI upapAtathI virahita kahyuM che. huM bhadata 1 Ape jevuM kahyuM evu ja che. huM bhainta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM... te bilakula satya che, A pramANe kahIne mahAvIra prabhune daNA namaskAra karIne gautama svAmI peAtAne sthAne virAjamAna thaI gayA. TIkA--pahelAnA prakaraNamAM parISAnu nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM. 22 parISahAmAM jene samAveza thAya che evA uSNu-parISahanuM pratipAdana paNa tyAM karavAmAM AvyuM che. uSNutAnuM kAraNa sUrya hovAthI have sUtrakAra ahIM sUrya saMbadhI vaktavyatAnuM pratipAdana kare che. gautama svAbhI bhahAvIra svAbhIne yethe prazna pUche che ' ! ve sUriyA ugamaNamuhuttaMsi dUre ya, mUle ya dIsaMti" he dvIpa nAmanA dvIpamAM e sUrya kahyA che. te che sUrya jyAre tyAre dUra hAvA chatAM paNa dekhanAra manuSyanI apekSAe udaya ane asta pAmatI vakhate temane jonAra leAkeA temane jo ke teo kharI rIte te hajArA ceAjana dUra hAya che. - " jaMbuddIve NaM lahanta ! uya pAme che pAse dekhAya che. najIkamAM dekhe che paNa te saddabhUta Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 bhagavatI sUtre kAlayoH - udgamanAstamanayorAsannavartitayA pazyati sadbhUtazca viprakarSaM vidyamAnamapi na pazyati, na pratipadyate vA ? 'majyaMtiyamuhuttaMsi, sUle ya dUre dIsaMti ' hemanta ! madhyAnmuhUrte madhyAhnakAle ca mUle nikaTe ca satyapi, dure vyavahite deze sUryo dRzyate, tathA ca madhyo- madhyamaH antaH:- gaganaraya divasasya vA bhAgo yasya muhUrtasyAsti sa madhyAntikamuhUrtastasmin kAle ' mUle ' Asanne dAnApekSayA nikaTe deze vartamAnAvapi ' dUre ' draSTapratItyapekSayA vyavahite deze dRzyete pratIyete, yadyapi draSTA hi madhyAhnakAle udayAstamanakAlika darzanApekSayA Asannadezasthameva raviM pazyati, madhyAhnakAle hi yojanazatASTakenaiva para haiN| para sadbhUta jo dUrI hai -vidyamAna jo viprakarSa hai use darzaka nahIM dekhanA hai athavA nahIM jAnatA hai ? nahIM samajhatA hai ? (majjhati ya muttasi mUleya dUre ya dIsaMti) tathA madhyAntika muhUrta meM - madhyA hakAla meM darzaka ko sUrya ke samIpa hone para bhI, ve bahuta dUra dezameM haiM isa rUpa se dikhalAI par3ate haiM / madhyAhnakAla meM sUrya darzakajana ke sthAna kI apekSA se samIpa meM vartamAna rahate haiM, to bhI darzakakI pratIti kI apekSA se ve vyavahita dUra-deza meM use pratIta hote haiN| ghadyapi darzaka madhyAhnakAla meM udaya aura askAla saMbaMdhI darzana kI apekSA se samIpa dezastha hI sUrya ko dekhatA hai kyoM ki sUrya madhyAhnakAla meM ATha sau yojana ke vyavadhAna meM rahatA hai / to bhI udaya aura astakAla kI apekSA se vaha use vyavahita- dUra mAnatA hai| tAtparya isa kathana kA aisA hai ki udaya aura asta hone ke samaya meM darzaka ke sthAna kI apekSAse sUrya dUra hote haiM to bhI darzaka ko sUrya pAsa hai aisA pratIta hotA hai / (vidyamAna) atarane zuM da ka (dekhanAre ) dekhate nathI athavA zu' jANutA nathI ? samajatA nathI ? ( majjhati ya muhuttasi mUle ya dUre ya dIsaMti ) tathA madhyAhnaaNe sUrya samIpamAM hAvA chatAM paNa jonArane te jANe ke hu dUra rahelA hAya evuM lAge che. kharI rIte madhyAhne sU onAranA sthAnanI apekSAe samIpamAM ja rahelA hAya che. chatAM paNa jonArane evA bhAsa thAya che ke sUrya dUra dUra rahelA che. jo ke madhyAhnakALe sUrya udayakALa tathA astakALa karatAM samIpanA sthAnamAM rahelA DhAya che, chatAM paNa jonArane evuM lAge che ke madhyAhnakALe sUrya udayakALa tathA astALa karatAM UMce sthAne hAya che jo ke sUrya madhyAhnakALe 800 caiAjanane aMtare hAya chaeN, te paNa uyakALa ane astakALanI apekSAe te tene dUra mAne che. A kathananuM tAtparya e che ke uya ane atakALe dRSTAnA sthAnanI apekSAe sUrya dUra hAvA chatAM paNa tene evuM lAge che ke te tenI Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramevacandrikA TI0 za0 8 u0 8 sU0 6 sUryanirUpaNam 137 sUryasya vyavahitatvAt tathApi udayAstamanamanItyapekSayA vyavahitaM manyate iti tatra kiM kAraNamiti / praSTurAzayaH ukta mevAha-' atyamaNAhuttasi dUre ya, mule ya dIsaMti ?' astamanamuharte astamanavelAyAM dUre vyavahite deze ca vartamAnAvapi sUryo mUle ca Asanne niphaTe hazyate pratIyete jJAyate ityarthaH, tatra ki kAraNamiti praznaH, bhagavAnAha-haMtA goyamA ! jaMbuddIve NaM dIve mUriyA uggamagAhuttasi dUre ya, ta ceva jAva asthapaNamuhuttami dRre ya, mUle ya dIsati' he gautama ! hanta, satyam jambUdvIpe khala dvIpe-madhyajambUdvIpe sayauM ugamanamuharne udaya kAle 'dare ca / darzakasthAnApekSayA vyavahite deze ca vartamAnAvapi nadeva pUrvapakSoktarItyaiva yAvat dRSTA udaya hone ke samaya meM aura asta hone ke samaya meM hajAroM yojana dUra sUrya ko dekhatA hai para use aisA lagatA hai ki ya pAsa meM hai| madhyAhna samaya meM sUrya dRSTA ke sthAna kI apekSA pAsa meM hotA hai-taba bhI use sUrya dUra hai aisA lagatA hai| dRSTA udya aura asna samaya kI apekSA madhyAhna meM sUrya ko pAsa meM dekhatA hai kyoM ki usa samaya sUrya AThasau yojana ke antara para hotA hai, para use udaya aura asta kI apekSA vaha dUra mAnatA hai-so isakA kyA kAraNa hai ? aisA prazna karane vAloM kA Azaya hai-isI ukta bAta ko sUprakAra ne (atthAmaNa muha saMsi dUre ya, mUle ya dIsaMli ) isa sUtrapATha dvArA vyakta kiyA hai ki astakAla meM sUrya dUra rahatA hai-para vaha mUla-pAsa meM dikhatA hai| so isameM kyA kAraNa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(hatA goyamA) hAM gautama ! bAta to aisI hI hai, ki (jaMbu dIve NaM dIve sUriyA uggsamIpamAM ja che udaya ane astikALe hajAre jana dUra rahelA sUryane Ave che, tyAre tene e bhAsa thAya che ke sUrya potAnI najIkamAM ja che. madhyAhna samaye daSTAnA sthAnanI apekSAe sUrya najIkamAM ja (800 ejana dara) hoya che, chatAM paNa tene te Dara hovAne bhAsa thAya che kharI rIte tA udaya ane astanI apekSAe madhyAhunakALe sUrya vadhAre najIkamAM hoya che, chatAM dekhanArane madhyAkALe te vadhAre dUra lAge che. tenuM kAraNa jANavAnA bhAzayathI 2mA prazna pUchAmA sAnyA cha, 1 pAtana sUtrA " atyamaNamuhRttaMsi dUre ya mule ya dIsaMti " sUtradvArA pra48 41 cha-mastANe sUrya dUra hoya che paNa najIkamAM dekhAya che tenuM kAraNa zuM che? tena utta2 2||ptaa mahAvIra prabhu 4 cha-" hatA, goyamA ! " &l, gautama ! 4 mane cha hai (jabUddIveNaM dIve sUriyA ugamaNamuhRttaMsi dUreya Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 bhagavatIstra 'mUle ca ' Asanne draSTapratInyapekSayA nikaTa dRzyete, atha ca madhyAntikamuhUrte madhyAhakAle 'mUle ca ' draSTrasthAnApekSayA Asanne deze vartamAnAvapi re ca" draSTapatItyapekSayA vyavahite deze dRzyete pratIyete, atha ca astamanamuhUrte aratamanavelAyAm ' dUre ca' draSTrasthAnApekSayA vyavahite deze vartamAnAvapi ' mUle ca' darzakapratItyapekSayA sannihite deze sUryo dRzyate pratIyete, etatkAraNaM cAgre vyaktIkariSyate / gautamaH pRcchati-'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve muriyA uggamaNamuhuttaMsi, majjhaMtiyamuhuttaM sa ya samvattha samA uccatteNaM ? ' he bhadanta ! jambUdvIpe khalu dvIpe sUyauM udgamanamuhUrte udayakAle, madhyAntikamuhUrte ca, madhyAhnakAle, astamanamuhUte ca astakAle sarvatra samau uccatvena vartete kim ? dvayoH sUryayoH samabhUtalApekSayA maNamukhasali dUre ya taM ceva jAva atyamaNahattaMsi dUre ya, mUle ya dIsaMti ) isa jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM-madhyajambUdvIpa meM-sUrya udgamana muhUrta meM-udyavelA meM-darzakajana ke sthAna kI apekSAse vyavahita deza meM vartamAna hote haiM to bhI ve use pUrvottarIti ke anusAra pAsa meM haiM aise lagate haiM aura madhyAntika muharta meM-madhyAhnakAla meM-darzakajana ke sthAna kI apekSA ve Asannadeza meM vartamAna rahate haiM to bhI use ve apanI pratIti kI apekSA se dUra lagate haiM tathA astamanavelA meM ve darzakajana kI apekSA se dUra hone para bhI "mUle" pAsa meM use lagate haiM -so isa viSaya meM jo tumane kAraNa pUchA hai use hama Age kahegeM -aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (javuddove NaM bhaMte ! dIve sUriyA ugamaNamuhuttasi, majjhaMtiya muhusi ya, asthamaNata'ceva jAva atyamaNamuhuttaMsi dUre ya mUle ya dosaMti ) 24 bhUdvIpa nAmanA dvIpamAM-madhyajabUdvIpamAM-udaya pAmatI vakhate draSTAjananA sthAnanI apekSAe dUra rahelA sUrya paNa tene samIpamAM dekhAya che, madhyAhnakALa draSTAjananA sthAnanI apekSAe samIpamAM rahelA sUrya paNa pitAnI pratItinI apekSAe tene dUra lAge che, tathA aMstakALe te ane sUrya draSTIjananA sthAnanI apekSAe dUra hevA chatAM paNa dekhanArane teo pAse hevAne bhAsa thAya che. AvuM kema bane che te AgaLa batAvavAmAM Avaze. gautama svAbhAnA prazna-(jaMbuddIveNaM bhaMte ! dIve sUriyA ugAmaNa muhuttami manjhatiya muhuttaMsi ya, atyamaNa muhuttaMsi ya savvattha samA uccatteNaM ) 3 mahanta ! jaMbudvIpa nAmanA dvIpamAM be sUrya udayakALa, madhyAhnakALe ane astakALe zuM sarvatra samAna UMcAIe hoya che ? praznanuM tAtparya e che ke banane sUryonI Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ treat a0 za08 u08 su06 sUryanirUpaNam 139 sarvatra uccatvamaSTayojanazatAni asti ? iti praznAzayaH / bhagavAnAha - 'haMtA goyamA ! jaMbuddIveNaM dIve sUriyA uggamaNa * jAtra uccatteNaM' he gautama ! hanta, satyaM jambUdvIpe khala dvIpe sUryau udgamanamahUrte yAvat madhyAntikamuhUrte ca astamanamuhUrte ca sarvatra sama uccatvena vartete iti bhAvaH, athoktArthe gautamaH kAraNaM pRcchati - 'jai NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi ya, bhajyaMtiyahutaMsi ya, atthamaNamuhuttaMsi ya mUle jAtra uccateNaM' he bhadanta ! yadi khalu jambUdvIpe dvIpe sUryo udgamanamuhUrte ca madhyAntikamuhUrtte ca astamanamuhUrte ca mUle Asanna yAvat sarvatra samau uccatvena varttete, dvayorapi sUryayoH samabhUtalApekSayA sarvatra uccatvamaSTau yojanazatAni iti ucyate ' se keNaM khAi adveNaM maMte ! evaM buccara - jaMbuddIveNaM muhattaMsi ya sanvattha samA uccateNaM ) he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAmake isa dvIpa meM do sUrya udayakAla meM madhyAhnakAla meM aura astaMgatakAla meM UMcAI kI apekSA sarvatra sama haiM kyA ? arthAt pUchane kA Azaya aisA hai ki donoM sUryo kI UMcAI samabhUtala kI apekSA se sarvatra kyA ATha sau yojana kI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - 'haMtA, goyamA ' hAM, gautama ! satya hai 'jaMbuddIveNaM dIve sUriyA uggamaNa jAva uccate NaM' ima jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM donoM sUrya udaya kAla meM madhyAEnte meM aura astakAla meM U~cAIkI apekSA sarvatra sama haiM / ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- jahaNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve sUriyA uggahantaMsi ya, majjhati ya muhatasi ya, atthamaNasuhRttaMsi ya, mUle jAva uccante NaM ) he bhadanta ! yadi isa jambUdrIpa nAmake arr meM donoM sUrya ugamana muhUrta meM, madhyAntikamuhUrta meM aura astamanamuhUrta meM Asana haiM yAvat sarvatra UMcAImeM sama haiM- samabhUta lakI apekSA se sarvatra UcAI inakI ATha sau yojana kI hai-aisA Apa kahate haiM UMcAI samabhUtalanI apekSAe zu SaSe 800 ceAjananI ja che ? mahAvIra prasuno vANa - " haMtA, goyamA ! " DA, gautama ! me bAta bharI cheDe (jabUddIveNaM dove sUriyA uggamaNa jAva uccattenaM ) mA yUdrIpamAM banne sUrya udayALe, madhyAhnakALe ane aztakALe satra eka sarakhI UMcAie hAya che. gautama svAmInA azna- " jaiNaM bhate / jaMbUddIve dIve sUriyA uggamaNa muhutta siya, majjhatiya, muhutta si ya, atthamaNamuhutta si ya, mUle jAva uccatteNaM " bhadanta ! jo A jabudvIpa nAmanA dvIpanA mane sUrya udaya pAmatI vakhate, madhyAsakALe ane asta pAmatI vakhate satra samAna UMcAie rahelA hAya che (samabhUtalanI apekSAe sarvatra 800 cAjananI UMcAIe rahelA hAya Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka radica dIve suriyA ugamaNamuhurttasi dUre ya, sUle ya, dIsaMti, jAva atthamaNamuttaMsi dUreya mUle yadIsaMti ?' tat tadA kena punararthena kAraNena ' khAi ' iti punararthavAcako dezIyaH zabdaH, he bhadanta / evamuktarItyA ucyate yat - jambUdvIpe khalu dvIpe sUryau udgamanamuhUrte dUre ca vyavahite deze vartamAnAvapi mUle sannihite ca deze dRzyete yAvat yAvat madhyAntikamuhUrte madhyAhnakAle mUle- sannihite varta mAnAvapi dUre bahuvyavahite deze dRzyete evam astamanamuhUrte ca astakAle dUre ca bahuvyavahite deze vartamAnAvapi mUche ca atisamIpe dRzyete ? iti / bhagavAnAha - 'goyamA ! lessApaDiyAeNaM uggamaNamuhuttaMsi dUre ya, mUleya, dIsaMti' he gautama! zyAmavighAtena tejasaH pratiSTambhena tadezasya dUratvAt tadaprasareNetyarthaH, lezyApratighAte hi sukhadRzyatvena svarUpato dUrasthAvapi sUryo AsannapatItiM janayataH, iti 3 ( se keNaM khAi aDDeNaM bhaMte ! evaM buccai jaMbuddIve NaM dIve sUriyA uggamattaMsi dUreya, lUle ya dIsaMti, jAva atyamaNamuttasi dure ya mUle dIsaMti' to phira he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki isa jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM do sUrya udita hone ke samaya meM dUra rahane para bhI pAsa dikhalAI paDate haiM, madhyAntimuhUrta meM pAsa hone para bhI dUra mAlUma dete haiM aura astamana samaya meM dUra hone para bhI pAsa meM pratIta hote haiM ? isake viSaya meM uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM-' goyamA ! ' he gautama ! ' lessApaDighAe NaM uggamaNamuhutaMsi dUreya mUle yadIsaMti ' bezyA ke pratighAta se teja ke pratiSTambha - aprasAraNa se arthAt teja ke nahIM phailane se sUrya sukhapUrvaka dekhe jAne che ) bhevu gAya !! cho, " se keNaM khAi aTTeNaM bhAMte ! evaM buccai, jAMbuddIverNa dIve sUriyA uggamaNamuhuttasi dUre ya, mUle ya, dIsa ti jAva atthamaNamuhutta si dUreya mUle ya dIsati " to he sahanta ! sAtha zA aro me cha jadrIpa nAmanA dvIpamAM be sUrya udayakALe dUra rahelA haiAvA chatAM samIpamAM dekhAya che, madhyAhnakALe samIpamAM hovA chatAM paNa dUra lAge che ane asta pAmatI vakhate krUra heAvA chatAM paNa samIpamAM dekhAya che mahAvIra alunA uttara - " goyamA ! " he gautama! ( lekhApaDighAeNaM ugamaNamuhuttasi dUreya, mUle ya, dIsaMti ) bezyAnA pratidhAtathI - tennA atidhRmbhathI eTale ke tejanuM prasaraNa nahIM thavAne kAraNe sUrya sukhapUrNAMka dekhavA ceAgya thaI jAya che--tethI tee svarUpataH ( kharekhara ) dUra hovA chatAM paNu Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabandrikA TIkA zaM. 8 . 8 sU 6 sUrya nirUpaNabhU 42 bhAvaH, tadAha - udgamanamuhUrte - udayakAle dUre ca bahuvyavahite deze varttamAnAvapi mRle ca sannihite deze dRzyete pratIyete, evameva 'lessAbhivAdeNaM viyasi mULe madhyAhna " dUre yadIsaMti' lezyA'bhitApena tejaso'bhitApena madhyAntika kAle mUle ca Asanne deze vartamAnAvapi dUre ca bahuvyavahite deze dRzyete pratIyete, madhyAhne hi atyAsannatvAt sUryoM tejasA pratapataH, tejaHpratApe ca durdRzyatvena pratyAsannatarAcapi tau dUramatItiM janayataH iti bhAvaH evaM 'lessApaDighAlaNaM atthamaNamuttaMsi dUreya mUle ya, dIsaMti ' lezyApratighAtena tejasaH pratighAtena astamanamuhUrte astasamaye ' dUre ca ' - atyantavyavahite deze vartamAnAvapi to sUryo 'muLe ca ' atyantasannihite deze dRzyete pratIyete, lezyAma tighAte sukhadRzyatayA svarUpeNa dUrasthAvapi sUryai AsannapratItiM janayataH, iti bhAvaH, 'se teNaTTeNaM goyamA ! evaM bucca - jaMbuddIveNaM dIve sUriyA uggamaNamuttaMsi dUre ya, mUle ya dIsaMti, jAva atthamaNa0 jAva dIsati ' he gautama / tat tenArthena, evamucyateyogya ho jAte haiM - isaliye ve svarUpataH dUra rahane para bhI samIpa haiM ima prakAra kI pratIti draSTAjana ke liye apane udayakAla meM karAte haiM / isI taraha se (lessAbhitAveNaM majjhatiya muttasi mUle ya, dure ya dIsaMti) madhyAhnakAla meM jaba sUrya A jAte haiM taba ve apane teja se pUrNarUpa meM tapane lagate haiM - ataH aisI sthiti meM vaha durdazya bana jAte haiM / so ve atyAsanna hone para bhI bahuta dUra draSTAjana ke liye karatA hai / ' evaM lessApaDighAe NaM atthamaNaM atthasamuhantaMsi dure ya, mUl ya dIsaMti' isI taraha se sUrya jaba asta hote lagate haiM-taba ve apane teja ke pratighAta se sukhadRzya hone ke kAraNa svarUpataH dUrastha hone para bhI Asanna hai isa prakAra kI pratIti draSTAjana ke liye karAte haiM / ' se teNaTTeNaM gogramA ! evaM duccaI jaMbuddIve NaM dIve sUriyA uggamaNamuhattaMsi dure ya mUle dIsaMti, jAva atthamaNa jAva dIsaMti ' isa kAraNa he gautama | Ajanane te anne sUrya najIkamAM hAvAneA bhAsa temanA udayakALe thAya che. mane (lessAbhitAveNa majjhatiyamuhutta si mUle ya dUre ya dIsaMtI ) madhyAhnamaNe anne sU pAnAnA tejathI pUrNa rIte tapavA lAge che. tethI evI sthitimAM tee dusya ( sukhapUrvaka dekhI na zakAya evA ) banI jAya che tethI tee nalamA DovA chatA pazu hemanArane hara DovAno lAsa purAve che. ( evaM lessApaDidhAra NaM atyamaNa muhatasi dUre ya mUle ya, dIsaMti ) adhyakSajanI bhesa astakALe paNa peAtAnA tejanA pratighAtathI te banne sUrya sukhapUrvaka dekhavA cAgya heAvAthI, kharekhara dUra hovA chatA paNu drAjanane samIpamAM hoya eve bhAsa thAya che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ g bhagavatI sUtre yat - jambU dvIpe khalu dvIpe sUryau udgamanamuharte dUre ca - vyavahite deze vartamAnAvarSi, mUle - Asanne deze dRzyete yAvat madhyAntikamuhUrte madhyAhnakAle mUle ca sannihite deze vartamAnAvapi ' dUre ca ' vyavahite deze dRzyete astamanamuhUrte astakAle yAvat ' dUre ca ' bahuvyavahite deze vartamAnAvapi, mUle ca- Asanne dRzyete pratIyete / gautamaH pRcchati - ' jaMbuddIce NaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM gacchaMti, paDuppannaM khettaM gacchaMti, aNAgayaM khettaM gacchati ? ' he bhadanta / jambUdvIpe khalu dvIpe sUryo kim atItaM vyatikrAntaM kSetraM gacchataH ? kiMvA pratyutpannaM vartamAnam atikramyamANaM kSetraM gacchataH, kiM vA anAgatam gaMzyamAnam maiMne aisA kahA hai ki isa jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM do sUrya haiM aura ye donoM hI sUrya jaba udita hote haiM taba usa kAla meM dUra rahane para bhI draSTAna ke liye " pAsa haiM " aisI pratIti utpanna karAte haiM / aura jaba ye donoM sUrya madhyAhnakAla meM Ate haiM taba pAsa meM A jAne para bhI ye dUra haiM aisI pratIni draSTAjana ke liye karAte haiM - isI taraha se jaba ye asta hone lagate haiM taba dUra hone para bhI ye pAsa haiM aisI pratIti draSTA jana ke liye karAte haiM / - aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- ' jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM gacchati, paDuppannaM khettaM gacchati, aNAgayaM khettaM gacchaMti ' he bhadanta ! isa jambUdvIpavartI donoM sUrya kyA vyatikrAnta kSetra meM Ate haiM / yo atikramyamANa kSetra meM jAte haiM ? yA gaMsyamAnaAge jahAM jAnA hai-usa gantavyakSetra meM jAte haiM ? isake uttara meM prabhu ( se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai-ja buddIveNaM dIve sUriyA uggamaNamuhuttaMsi dUre ya, mUle ya, jAva atthamaNa jAva dIsaMti ) he gautama! te araze meM menu' kahyu che ke jamUdrIpa nAmanA dvIpamAM e sUrya che. te banne sUrya udayakALe dUra hAvA chatAM drAjanane " pAse che" evI pratIti utpanna karAve che, ane madhyAhnakALe jyAre te samIpamA haiAya che, tyAre " dUra che" evI pratIti karAve che ane jyAre te anne sUrya asta thavA mAMDe che, tyAre dUra hAvA chatAM paNa ' pAMse che ' evI pratIti temane karAve che. gautama svAbhI bhahAvIra prabhune sevo azna pUche che hai- ( jaMbuddIveNaM bhaye 1 dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM gacchati, paDupanna khetta gacchaMti, aNAmayaM khetta gacchati 1 ) De laDanta | mAjUdvIpanA jante sUrya zuM vyatiAnta kSetramAM Ave che? ke atikramyamANa kSetramAM jAya che ? ke gasyamAna-bhaviSyamAM jyAM javAnuM che evA gatavya-kSetramAM jAya che ? Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA TIkA za0 8 u08 sU06 sUryanirUpaNama 143 atikrasyamAnaM kSetraM gacchataH ? bhagavAnAha - ' goyasA ! No tIyaM khetaM gacchati, pahuppannaM khettaM gacchati, No aNAmayaM khettaM gacchaMti ' he gautama ' sUryo no atItaM kSetra gacchataH, no vA anAgatam gaMsyamAnaM kSetra gacchataH, anAgatasyApi vartamAnagarmanavyApArasyAvipayatvAt, kSetraM cAtra yadA''kAzakhaNDamAdityaH svatejasA vyApnoti tat ucyate / gautamaH pRcchati - jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIrtha khettaM obhAsaMsi paDuppannaM khettaM obhAsasi, aNAgayaM khettaM obhAsaMti?' he bhadanta ! jambUdvIpe khalu dvIpe kiM sUryo atItam atikAntaM kSetram avabhAsayataH prakAzayataH ? kiM vA pratyutpannaM vartamAnaM gamyamAnaM kSetram avabhAsayataH prakAzayataH ? kiM 1 bahate haiM-' goyamA ! he gautama! ' jo tIyaM kheptaM gaccheti, paDupannaM khetaM gacchaMti, No aNAmayaM khettaM gacchati ' jambUdvIpastha sUrya na vyatikrAnta deza meM jAte haiM aura na gaMsyamAnakSetra - deza meM jAte haiM kintu pratipanna - mAnakSetra meM jAte haiM atItakSetra meM to ve isaliye nahIM jAte haiM ki vaha kSetra unake dvArA atikrAnta ho cukA hai / tathA anAgatakSetra meMitamAna kSetra meM - ve isaliye nahIM jAte haiM ki vaha kSetra vartamAnagamanavyApAra kA aviSayabhUta hai / jitane AkAzakhaNDa ko Aditya-sUryaapane teja se vyAsa karatA hai usa AkAzakhaNDa kA nAma kSetra hai / a gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyA kiM tIyaM khettaM obhAsaMti, paDuppannaM khettaM obhAsaMti, aNAgayaM khettaM obhAsaMti) he bhadanta ! isa jambUdvIpameM vartamAna donoM sUrya kyA atItakSetra ko prakAzita karate haiM ? kiM vA vartamAnakSetra ko prakAzita mahAvIra anunA uttara- " goyamA ! " he gautama! ( No tIyaM kheta gacchati, paDuppanna' khetta' gacchati No aNAgaya' khettaM gacchati ) 4 dvIpastha banne sUrya vyatikrAnta kSetramAM jatAM nathI, gasyamAna kSetramAM paNu jatAM nathI, parantu pratipanna ( gamyamAna ) kSetramAM jAya che. atIta kSetramAM te jatA nathI, kAraNa ke te kSetra teA temanA dvArA atikAnta thaI gayuM hAya che. tathA anAgata kSetramAM-gasyamAna kSetramAM te jatA nathI tenuM kAraNa e che ke te kSetra vartamAna--gamana vyApArane aviSayabhUta hoya che. jeTalA AkAzakhane sUrya peAtAnA tejathI vyApta kare che te AkAzakhaMDanuM nAma kSetra che huve gautamasvAbhI mahAvIra amune sevA prazna pUche che - ( ja buddIveNaM bhate / dauve sUriyA kiM toyaM khetta obhAsa ti, paDuppanna khetta obhAmati, aAga khetta obhAta ti ? ) he lahanta ! yA DrIpavartI bhanne sUryo atIta kSetrane prakAzita kare che ? ke vartamAna kSetrane prakAzita kare che? kaiM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 magadhatIne vA pratyutpannaM vartamAnaM ganyamAnaM kSetram avabhAmayataH ? kiM vA anAgataM gaMsyamAna kSetram aprabhAsayanaH ? IpaduddyotayataH 1 bhagavAnAha- goyagA ! no tIyaM khetta. obhAsaMti, pappanna khetta bhogAsaMti, No agAgayaM khettaM omAsaMti' he gautama ! ababhAsamAnau sayauM no atItam atikrAnta kSetram avamAsayataH, atItakSetrasyA tikrAntatvena vartamAnAvabhAsanAviSayatvAt , api tu pratyutpannaM vartamAnam avamAsyamAnaM kSetram parabhAsayataH, no khalu anAgatam avabhAsayiSyamANaM kSetram avabhAsayataH, anAgatasya vartamAnAvabhAmanavyApArAvipayatvAt / gautamaH pRcchati'taM bhaMte ! kiM puTTha obhAsaMti, apuTTa obhAsaMti ? he bhadanta ! tat kSetraM ki karate haiM ? yA anAgatakSetra ko prakAzita karate haiM ? avabhAsana zabda kA artha yahAM ISatprakAzita karanA hai| isake uttara meM pramu kahate haiM(goyamA) he gautama ! (no tIyaM khettaM obhAsaMti, paDupAnaM khettaM obhA. saMti, No aNAgayaM khettaM obhAsaMti ) jambUdvIpa meM donoM sUrya atItakSetra ko prakAzita nahIM karate haiM aura na anAganakSetra ko prakAzita karate haiM-kintu ve donoM vartamAna kSetra ko hI prakAzita karate haiN| atItakSetrako avabhAsamAna donoM sUrya isaliye avabhAsita nahIM karate haiM ki vaha anItakSetra atikAnta ho jAne ke kAraNa vartamAna saMbaMdhI avabhAsana kA viSayabhUma nahIM banatA hai / isI taraha anAgata kSetra ko bhI ve donoM sUrya avabhAsita nahIM karate haiM kyoMki vaha anAgata hone ke kAraNa vartamAna saMbaMdhI avamAnarake vyApAra kA aviSaya hai| anAgata kSetrane prakAzita kare che ? (avabhAsana zabdano artha ahIM "Itma4shit 42' thAya che) mahAvIra prabhunA utta2-(no toya khettaM obhApati, paDuppama kheca obhAsati, no aNAgaya' kheta obhAsaMti ) 3 gautama! dIpanA bhanne ane sUrya atIta kSetrane prakAzita karatA nathI, anAgata kSetrane paNa prakAzita karatA nathI, paraMtu teo bane vartamAna kSetrane ja prakAzita kare che. te baMne sUrya atIta kSetrane prakAzita karatA nathI, tenuM kAraNa e che ke atIta kSetra te atikrAnta thaI javAne kAraNe vartamAna saMbaMdhI avabhAsananA viSayabhUta banI zakatuM nathI. e ja pramANe anAgata kSetrane paNa arabhAsita (prakAzita) nahIM karavAnuM kAraNa e che ke te anAgata hovAthI vartamAna saMbaMdhI avabhAsananA vyApArane viSaya banI zakatuM nathI. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 0 8 sU0 6 sUryanirUpaNam sUyau~ tejasA spRSTa sambaddham ava mAsayataH ? kiMvA tejalA aspRSTam asaMbadam avabhAsayataH ? / bhaga panAha -'govA ! puDhe obhAsaMti, No apuTTha obhAsaMti' he gautama ! tat kSetraM mayauM satejasA spRSTa sambaddha sat avabhAsayata', no aspRSTam asambaddhamavazAsayatA, jApa niyamA chadisi' yAvat niyamAt niyamataH paidiza:caturdizaH Udhizca sayauM avamAsayatA, yAvatkaraNAdevaM draSTavyam-'taM gaMte ! ki ogADhaM obhAsaMti aNogADhaM obhAsaMti? goyamA! ogADhaM obhAsaMti, no agogAda obhAsaMti, ityAdi, he bhadanta ! tat kSetraM kim avagAham avadAsayataH? anavagADham ____ aya gautamasvAmI prabhu se ailA pUchate haiM-' taM bhaMte ! kiM puTuM obhAsaMti, apuDhe obhAsaMti' he bhadanta ! ve donoM sUrya jo vartamAna kSetrako avabhAsita karate haiM-so kyA apane tejase sambandha hue usa vartamAnakSetra ko ve avabhAsita karate haiM yA asaMbaddha hue usa kSetrako avabhAsita karate haiM ? usake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA !) he gautama ! ( puDhe obhAsaMti, No apuDhe obhAsaMti) ve donoM sUrya apane teja se sambaddha vartamAna kSetra ko avabhAsita karate haiM asaMbaddha vartamAna kSetra ko avabhAsita nahIM karate haiM / 'jAva niyamA chadisiM' yAvat niyama se ve cAra dizAoMko aura Upara nIceko avabhAsita karate haiN| yahAM (yAvat) zabdase prabhuse aisA pUchA gayA hai (taM bhaMte ! kiM ogA obhAsaMti jogAdaM obhAsaMti ? goyamA ! ogADhaM obhAsaMti, lo aNogADhaM obhAsati) ki he bhadanta ! ve donoM sUrya avagADha hue kSetra ko avabhAsita karate haiM gautama svAbhAnA prazna-( ta bhaMve ! kiM puDhe obhAsa ti, apuTTa obhAsati ? " 3 mahanta ! te ganne sUrya ne tamAna kSetrane prazita 3 cha, te zuM pitAnA tejathI spaSTa (saMbaddha) thayelA vartamAna kSetrane prakAzita kare che? ke apRSTa (asaMbaddha) thayelA te kSetrane prakAzita kare che ? mahAvIra prabhunA hatta2-" goyamA !" u gItama! (puTu obhAsa ti, No apaTa' obhAsaMti ) tamanne sUrya pAtAnA tethI ddha yayasA tabhAna kSetrane prakAzita kare che, paNa asa ba8 vartamAna kSetrane prakAzita karatA nathI " jAva niyamo charisi" ( yAvata ) niyamayI 01 te 7 yAne (pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, urdhvadizA, adizA) prakAzita kare cheahIM cAva7 padathI nIceno sUpaDa grahaNa karavAmA Avyo che - (ta' bhaMte / ki mogADha obhAna ti, aNogADha obhAsa ti ? ) mahanta ! te bane sUrya zuM avagADha zetrane prakAzita kare che, ke anavagADha kSetrane prakA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 146 avabhAsayataH? he gautama! avagADham avabhAsayataH, no anavagADham avabhAsayataH, tataH 'taM bhaMte! kaI dirsi obhAsaMti ?" goyamA! niyamA charisiM yobhAni' he bhadanta ! kati dizaH avAsyataH ? gautama ! niyamAda mAcIM pratIcImavAcImudIcImUrdhvamadhazca SaD dizaH avabhAsata ityaashyH| gautamaH pRcchati - 'jaMbuddIce NaM bhaMte ! dIve suriyA kiM tIyaM khecaM ujjorveti ? evaM caiva nAva niyamA chaddisi' he bhadanta | jambUdvIpe khalu dvIpe sUryo ki atItam vyatikrAntaM kSetram udyotayataH marpeNaprakAzayataH ? evaM caitra pUrvoktarItyA yAvat pratityutpannaM vartamAnaM kSetram udyo tayataH ? kiMvA anAgataM kSetram udyotayataH ? he gautama! no atItaM kSetram yA navagADha hue kSetra ko avabhAsita karate haiM ? uttara meM prabhu ne kahA hai - gautama | ve donoM sUrya avagADha hue kSetra ko avabhAsita karate haiM anavagADha hue kSetra ko avabhAssita nahIM karate haiM / ityAdi isake yAda gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - ( taM bhaMte! kai disiM obhAsaMti ? gomA ! liyamA chaddisiM ) he bhadanta ! ve donoM sUrya kitanI dizAoM kA avabhAsita karate haiM ? prabhu kahate haiM - he gautama | ve niyama se chahadizAoM ko pUrva, pazcima, uttara dakSiNa ina cAra dizAoM ko tathA Upara nIce ko - avabhAsita karate haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve lUriyA kiM tIyaM khesa ujyoti, evaM ceva jAva niyamA chaddisiM ) he bhadanta ! jambUdvIpa nAmake isa dvIpa meM do sUrya kyA atItakSetra ko udyotita karate haiM ? yA pratyutpanna - vartamAna kSetra ko udyotita karate haiM ? yA anAgatakSetra ko udyotita karate haiM zita 11 hai ? ( goyamA ! ogADha obhAsati, no aNogADha' obhAsati ) tenA uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke hai gautama ! te banne sUrya avagADha thayelA kSetrane ja prakAzita kare che-anavagADha kSetrane prakAzita karatA nathI. gautama svAmInI prazna - ( taM bhave ! kai disi obhAsati 2 ) he lahanta ! te banne sUrya keTalI dizAone prakAzita kare che ? mahAvIra prabhunA uttara" goyamA ! niyamA chaddisiM " he gautama! te manne sUrya, pUrva, pazcima, uttara, dakSiNa, unna ane adheA, e chae dizAone prakAzita kare che, have gautama svAbhI bhahAvIra alune sevA prazna pUche che - ( ja buddIveNaM bhate ! dIve sUriyA kiM tIya khettaM ujjoveti, evaM caiva jAtra niyamA chaddisi ) he bhadanta ! jamUdrIpanA khanne sUryAM zuM atIta kSetrane udyotana kare che ? ke vartamAna kSetrane udyotita kare che ? ke anAgata kSetrane udyotita kare che ? ( udyotita karavu' eTale ghaNA adhika pramANamAM prakAzita karavuM.... ) Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA DI0 za0 8 0 8 0 sUryaniyapaNam 147 udyotayataH no vA anAgataM kSetraM uddyotayataH, apitu matyutpannaM vartamAnaM kSetram udyotayataH / evam tejasA spRSTaM kSetram udyotayataH evaM niyamAt tejasA rapRSTA eva prAcyAdipadizaH udyotayataH, ' evaM tarveti evaM bhAsati jAva niyamA chaddisi' evaM pUrvoktarItyA tApayataH - uSNarazmitvAt tau sUryo ki atItaM kSetraM tApayataH, matyutpannaM vA kSetraM tApayataH, anAgataM vA kSetraM tApayataH / he gautama ! no atItaM kSetraM tApayataH, evaM pUrvoktarItyA avabhAsayataH- no atItaM kSetraM avabhAsayataH, no vA anAgataM kSetram avabhAsayataH, apitu pratyutpannaM kSetraM avabhAsayataH prakAzayataH, yAvat-niyamAt niyamataH paD dizaH prAcyAdidizo'ya bhAsayataH iti bhAvaH, uktA bahuta adhikarUpa se prakAzita karane kA nAma udyotita karanA hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama / jaMbUdrIpa meM ve donoM sUrya pratyutpanna - vartamAnakSetra aura anAgatakSetra ko udyotita nahIM karate haiM / isI taraha se ve donoM sUrya apane teja se spRSTakSetra ko udyotita karate haiM - apane teja se aspRSTakSetra ko udyotita nahIM karate haiM / isI prakAra ve donoM sUrya apane teja se pRSTa chaha dizAoM ko udyotita karate haiM / ( evaM tati, evaM bhAti, jAba niyamA chaddisiM ) uSNarahimavAle hone se ve donoM sUrya he danta ! kyA atItakSetra ko tApita karate haiM ? yA pratyutpannakSetra ko tApita karate haiM? yA anAgatakSetra ko tApita karate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama! ve donoM sUrya atItakSetra aura anAgatakSetra ko tApita nahIM karate haiM kintu pratyutpannakSetra ko hI tApita karate hai / isI prakAra se yaha bhI samajhalenA cAhiye ki ve donoM tenA uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe ke he gautama ! te banne sUryAM jamUdrIpamAM vartamAna kSetrane ja udyotita kare che, atIta kSetrane tathA anAgata kSetrane ja udyotita karatA nathI eja rIte te banne sUrya peAtAnA tejathI spaSTa thayelA kSetrane ja udyotita kare che, peAtAnA tejathI aspRSTa rahelA kSetrane udyotita karatA nathI. eja pramANe te banne sUrya potAnA tejathI spaSTa chae dizAAne udyotita kare che ( evaM tarveti, bhArseti, jAva niyamA chadisi' ) he banta / Evg 2. @AvALA DAvAne kAraNe zuM te banne sUya atIta kSetrane tapAve che ? ke va mAna kSetrane tapAve che? ke anAgata kSetrane tapAve che? tene uttara ApatA mahAvIraprabhu kahe che ke-he gautama ! te banne sUrya tIta kSetrane tathA anAgata kSetrane tapAvatA nathI, paNa vartamAna kSetrane ja tapAve che e ja pramANe e paNu Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bhagavatIsUtra rthameva ziSyahitAya prakArAntareNAha-'jaMbuddIve NaM aMte / dIve sUriyANaM kiM toe khette kiriyA kajjai, paDuppanne khette kiriyA kajjai' aNAgae khene kiriyA kajjai ? ' he bhadanta ! jambUdvIpe khalu dvIpe sUryayoH kim atIte vyatikrAnte kSetra kriyA kriyate ? avabhAsanAdikA kriyA bhavati ? kiMvA pratyutpanne vartamAne kSetro kriyA kriyate bhavati ? kiM vA anAgate kSetre kriyA kriyate ? bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! no tIye khette kiriyA kajjhai. paDuppanne khette kiriyA kajjhai, No aNAgae khette kiriyA kajjai ' he gautama ! no atIte vyatikrAnte kSetre sUrya atIta aura anAgatakSetrako bhAlita-prakAzita nahIM karate haiMkintu pratyutpanna kSetra ko hI prakAzita karate haiN| isI tarahase ve yAvat chaha dizAoM ko niyama se avabhAsita karate haiM |uktaarth ko hI aya ziSya ke hita ke liye prakArAntarale sUtrakAra kahate haiM-ila meM gautama ne prabhu se aisA pUchA (jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIve sUriyANaM kiM tIe khette kiriyA kajjai, pakhappanne khette kiriyA kajjai, aNAgae khette kiriyA kajjai) he bhadanta ! jaMbUdvIpa nAma ke dvIpameM donoM sUryoM kI kyA atIta kSetra meM kriyA-avabhAsanAdirUpa hotI hai ? yA pratyutpannakSetra meM avabhAsanAdirUpa kriyA hotI hai ? yA anAgatakSetra meM avabhAsanAdirUpa kriyA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(gothamA) he gautama ! (no tIye khette kiriyA kajjai eDappanne khette kiriyA kajjai, No aNAgae khette kiriyA kajjai) ve donoM sUrya atItakSetra meM avbhaasamajI levuM joIe ke te bane sUrya atIta ane anAgata kSetrane bhAsita (prakAzita) karatA nathI, paNa vartamAna kSetrane ja bhAsita kare che. e ja pramANe teo (thAvat ) cha dizAone avazya avabhAsita kare che. e ja vAtane have sUtrakAra ziSyanA hitane khAtara bIjI rIte prakaTa kare che. gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che 3-(buddIveNaM bhaMte ! dIve sUri. yANaM ki tIra khete kiriyA kajai, paDupanne khete kiriyA kajjai, aNAgae khette kiriyA kanjai ? ) mahanta ! bhUdI nAmana dvIpawi bhanne sUrya nI zu atIta kSetramAM kiyA (avAsana AdirUpa kriyA) thAya che ke vartamAna kSetramAM avabhAsana Adi rUpa kiyA thAya che? ke anAgata kSetramAM te kriyA thAya che ? mahAvIra prbhun| utta2-" goyamA ! " u gIta ! ( no tIye khette kiriyA kajjai, paDuppanne khette kiriyA kajjai, No aNAgae khette kiriyA kajai) Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 u0 8 sU0 6 sUryanirUpaNam kriyA kriyete sUryayoH avabhAsanAdikA kriyA bhavati, no vA anAgate kSene kriyA kriyate bhavati, apitu pratyutpanne kSetre kriyA kriyate bhAti, gautamaH pRcchati'sA bhaMte ! kiM puTThA kajjai, apuTThA kajjai ?' he bhadanta ! sA sUryayoravabhAsanAdi kriyA ki spRSTA bhavati? tejasA sparzanAt yA kriyA sA spRSTA kriyA ityarthaH kiM vA aspRSTA ? tejasA sparzanAd vinavetyarthaH sA avazAsanAdikA kriyA bhavati kim ? bhagavAnAha 'goyamA ! puTThA kajjai, no apuTThA kajjai, jAva niyamA chadisi' he gautama ! sUryayoH sA avamAsanAdikA kriyA spRSTA evaM kriyate bhavati, no aspRSTA satI kriyA kriyate bhavati yAvat-niyamAt niyamataH paDdizAsu spRSTA kriyA kriyate, sUryayoH niyamataH SaTsvapi dikSu tejasA spRSTA sanAdirUpa kriyA nahIM karate haiM aura na anAgatakSetra meM avabhAsanAdi rUpa kriyA karate haiM kintu pratyutpannakSetra meM hI ve ababhAsanAdirUpa kriyA karate haiM / atha gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(sA bhNte| kiM puThA kajjai, apuTThA kajjai) he bhadanta saryo kI vaha avasAsanAdirUpa kriyA pratyutpannakSetra meM kyA spRSTa huI honI hai ? yA aspRSTa huI hotI hai ? teja ke dvArA chuI huI jo kriyA hotI hai vaha spRSTa kriyA hai aura teja ke dvArA nahIM chuI huI jo kriyA hotI hai vaha aspRSTa kriyA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (puTThA kajjai, no apuTThA kajjai, jAba niyamA chadisiM) sUryo kI vaha avabhAsanAdika kriyA spRSTa huI hI hotI hai, aspRSTa huI nahIM hotI hai| isI taraha se chaha dizAoM meM bhI tejase spRSTa huI hI avAsanAdi kriyA hotI hai| te ane sUrya atIta kSetramAM avabhAsana Adi rUpa kriyA karatA nathI, anAgata kSetramAM paNa avabhAsana Adi rUpa kriyA karatA nathI, paraMtu vartamAna kSetramAM ja avAsana Adi rUpa kriyA kare che. __ gautama svAmInA prazna -( sA bhaMte ! puTThA kajjai, apuTThA kajjai) . bhadanta ! te banne sUryanI vartamAna kSetramAM avabhAsana Adi rUpa je kyiA thAya che te zuM pRSTa thAya che ke askRSTa thAya che? tenA dvArA sparzita je kiyA hoya che, te kriyAne skRSTa kriyA kahe che ane tenA dvArA aspa rzita je kriyA hoya che tene asapRSTa kiyA kahe che. mahAvIra prabhunA uttara--" goyamA ! " gautama ! (puTThA kajjai, no apuThThA kajja i, jAva niyamAdisiM) bhanne sUryanI te bhavalAsana yA sTa thAya che, apRSTa thatI nathI. e ja pramANe chae dizAomAM paNa tejathI skRiSTa (spezita) thayelI ja avabhAsana Adi kriyA thatI hoya che. Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bhagavatI evAvabhAsanAdikriyA bhAti / gautamaH pRcchati-'jaMbuddIve NaM bhaMte ! dIye mUriyA kevaiya khettaM uDa tavaMti, kevaiyaM khettaM ahe tavaMti, kevaiya khettaM tiriyaM tavaMti ?' he bhadanta ! jambUdvIpe khalla dvIpe sUryo kiyat kSetram Urdhva tApayataH, kiyatkSetram adhastApayataH 1 phiyarakSetra tiryak tApayataH ? bhagavAvAi-'goyamA ! egaM joyaNasayaM ur3atayaMti, ahArasa joyaNasayAI / ahe tavaMti sIyAlIsaM joyaNasahassAI doni tevaDhe joyaNasayAI, ekavIsaM ca sahibhAe joyaNassa tiriyaM tavaMti ' he gautama ! ekaM yojanazatam Uya tApayataH svasvavimAnasyopari yojanazatapramANasyaiva tApakSetrasya bhAvAt , aSTAdaza yojanazatAni adhastApayataH, tathAhi sUryAt aSTasu yojanazateSu bhUtalaM vartate. bhUtalAcca yojanasahale'dholokagrAmA bhavanti, teSAM ca sarvepAsudyotanAt , saptacatvAriMzad yojanasahasrANi, dve tripaSTiH yojanazate tripaSTayadhikaM yojanazatadvayam ekaviMzati ca paSTibhAgAn ___ ava gautama prabhu le ailA pUchate haiM (jaMbuddIve Na mate ! dIve sariyA kevaiyaM khettaM uDUM tavaMti, kevaiyaM khetta ahe tavaMti, kevaDyaM khettaM tiriyaM tavaMti ) he bhadanta ! jambUdvIpa nAmake dvIpa meM donoM sUrya kitane pramANa kSetra ko Upara meM tapAte hai kitane pramANa kSetra ko nIce meM tapAte haiM, aura kitane pramANakSetra ko tirache meM tapAte haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama ! (egaM joyaNalayaM ur3a tavaMti, aTThArasajoSaNasayAI, ahe tavaMti sIyAlIsaM joyaNasaharasAiM donni tevaDhe joyaNasae ejhavIsaMca sadvibhAe joyaNassa tiriyaM tavaMti) ve donoM sUrya U~ce meM eka sau yojana pramaNakSetra ko tapAte haiM, nIce meM AThAraha sau yojana pramANakSetra ho tapAte haiM aura tirache meM 47263 yojana aura eka yojana ke 60 lAgoM se le 21 bhAgapramANakSetra ko tapAte haiN| apane gautama svAbhAna prazna-(jabuddIve NaM bhaMte ! dIve riyA phevaiyaM khetta uDUDha' tavati, kevaiya khetta ahe tavati, kevaiyaM khetta tiriya tavati ? ) 3 bhadanta ! jaMbUdvIpa nAmanA dvIpamAM ane sUrya upara keTalI UMcAInA kSetrane tapAve che? nIce keTalA kSetrane tapAve che? ane keTalA tirachA kSetrane tapAve che? ___ mahAvIra prbhune| utta2-(goyamA ! ) 3 gIta ! ( egaM joyaNasayaM uDUDha tavati, advArasa joyaNasayAI ahe tavati, sIyAlIsaM joyaNasahassAI honni tevaDhe joyaNasae ekavIsa camaTThibhAe joyaNamsa tiriya tavati ) te bhanne sUrya UMce 100 ejana pramANa kSetrane tapAve che, nIce 1800 ejana kSetrane tapAve che ane 472632160 ejana pramANa tirachA kSetrane tapAve che. pitApitAnA vimAnathI uparanA bhAgamAM 100 ejana pramANu ja tApakSetra che, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ refer to 7 0 6 u0 sU0 6 sUryanirUpaNam 151 yojanasya tiryak tApayataH etacca sarvotkRSTa divase cakSuHparzApekSayA'va seyam, atha sUryavaktavyavatAnirUpaNAnantaraM sAmAnyena jyotiSkavaktavyatAM parUpayati - aMto NaM saMte ! mANusuttarassa pavvayassa je caMdimasariyagahagaNaNakkhatatArAkhvA, te NaM bhaMte! devA kiM uDDovA ? ' he bhadanta / mAnuSotarasya manuSyalokasImA kArakasya parvatasya antaH abhyantare ye candragrahagaNanakSatra tarArUpAdevAH santi he bhadanta / te khalu devAH kim UrdhvopapannAH ? UrdhvalokotpannA bhavanti ? bhagavAnAha - 'jahA jIvAbhigame tadeva niravasesaM jAva ukko apane vimAna ke Upara eka sau yojana pramANa hI tApakSetra hai ataH Upara meM sUrya kA tApakSetra eka sau yojana pramANa kahA gayA hai| sUrya se ATha sau yojanataka nIce meM bhUtala hai - bhUtala se eka hajAra yojana me adhologrAma haiM / ina saba ko udyotita karane se yahAM nIce meM sUrya kA kSetra 18 sau yojana pramANa kahA gayA hai / tathA jo tirache meM sUrya kA tApakSetra kahA gayA hai vaha sarvotkRSTa divasa meM cakSuH sparza kI apekSA se kahA gayA hai / aba sUryaviSayaka vaktavyatA ke nirUpaNa ke anantara sUtrakAra sAmAnya rUpa se jyotiSkoM kI vaktavyatA kI prarUpaNA karate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA haiM - (aMto NaM bhate / mANusuttarasta pavvayassa je caMdima sUriya- gahagaNa-makkhatta-tArArUghA, teNaM bhaMte ! devA kiM uDrodavazagA ) mAnuSottara parvata ke jo candra, sUrya grahagaNa, nakSatra aura tArArUpa deva haiM - he bhadanta ! ve deva kyA urdhvaloka meM utpanna hue haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( jahA jIvAbhigame taheva tethI upara sUryanuM tApakSetra 100 ceAjana pramANu kahevAmAM Avyu che. sUryathI AiseA ceAjana sudhI nIce bhUtala che ane bhUtalathI 100 ceAjana nIce adhe. leAkazrAma che. sUrya te bannene udyotita kare che. tethI temanu tApakSetra nIce 1800 ceAjana pramANu kahyu che. tathA sUryanuM je tiraththuM tApakSetra kahyu che, te sarvotkRSTa divasamA cakSu sparzInI apekSAe kahyu che. A rIte sUryanI vaktavyatAnuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra cetiSikAnI prarUpaNA kare che. A viSayane anusakSIne gautama svAbhI mahAvIra prabhune nIce pramANe prazna pUche che - " toNaM bhate | mANuttarassa pavtrayassa je ca dima sUriya- gahagaNa-Nakkhana-ta rAhavA, teNaM bhaMte ! devA ki uDDhovavannagA 1 ) ahanta ! bhAnuSottara parvatanA ne yandra, sUrya, grahagaNu, nakSatra ane tArArUpa devA che, tee zuM urdhvaleAkamAM utpanna thayelA che ? Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 152 samayam, 1 - seNaM chammAmA' he gautama! yathA jIvAbhigamane pratipAditaM tathaiva jaghanyena ekaM utkarSeNa paD mAsAH tathA coktaM jIvAbhigame atre - ' kappovanagA, vimANovanamA, cArovavannagA, cAraDiyA, garaiyA, gaisamAvannayA ? goyamA ! NaM devA nouDobavannagA, no kappovavantagA, vimANovavannagA, cArovavannagA' kalpopapannAH vimAnopapannakAH, cAropapannakAH carasthitikAH, gatiratikAH, gatisamApannAH ? he gautama te khalu devAH candrAdayaH paJca jyotiSkAH no UrdhvopapannAH, no kalpopapannakAH, apitu vimAnopapannakA, cAropapannakAjyotizcakracaraNopalakSitakSetropapannAH bhavanti, no cArasthitikAH, cAro jyotipAtrasthAnakSetram, no naiva cAre sthitiryepAMte tathA, ata eva gatiratikAH, ataeva niravasesaM jAva ekkoseNaM chammAsA) he gautama | jIvAbhigamasUtra meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI sampUrNarUpa se jAnanA cAhiye / yAvat - upapAtaviraha kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se chaha mAsa kA hai / so hI jIvAbhigamasUtra meM kahA gayA hai - ( kappovavannagA, vimANocavannagA, cArovabannagA, cArar3iyA, gairahayA, gahasamAvannagA ? goyamA ! teNaM devA no uDobavannagAno kappobavannagA, vimANovavannagA, cAvannagA ) he gautama! ve candrAdika pAMca jyotiSka deva urdhvopapannaka urdhvaloka meM utpanna nahIM hue haiM, na kalpopapannaka - kalpo meM utpanna nahIM hue haiM, kintu - dimAnopapannaka haiM, cAropapannaka haiM- jyotizcakra caraNopalakSita kSetrotpanna haiN| ye cArasthitiya-jyotiSoM ke avasthAnakSetrarUpa cAra meM sthiti vAle nahIM haiM / ataeva ye gatiratika aura isIliye ye gatisamApannaka haiN| mahAvIra aluna uttara -- ( jahA jIvAbhigame taddeva niravasesa - jAva koseNaM chammAsA) he gautama! yA viSayanI nevI a3paNA vAligabhasUtramAM karavAmAM AvI che, evI ja prarUpaNA ahIM paNa saMpUNu rUpe samajavI, 66 88 upapAta virahukALa jaghanyanI apekSAe ( echAmAM oche ) eka samayanA ane vadhAremAM vadhAre cha mAsanA che " ahIM sudhInuM samasta kathana grahaNu karavuM joie . jIvAbhigama sUtramAM A viSayane anulakSIne nIce pramANe kahyu chekmpotrvnngaa, vimANovavannagA, cArovavannagA, cAraTTiiyA, gairaiyA, gaimAvannagA ? goyamA ! teNaM devA no uDDhotravannamA, no kappodavannagA, vimANovavannagA, cArovavannagA ) he gautama! te yandrA yAMya jyotiSNu deva - leAkamAM utpanna thA nathI, pAmAM utpanna thayA nathI, parantu vimAne papannaka che,-cArApapannaka che--jyeAtizrvaka caraNApalakSita kSetrAtpanna che. tee cArasthitika khyAtikAnA avasthAna kSetrarUpa cAramAM sthitivALA-nathI tethI te ratika ane gatisamApannaka che. gati Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - prameyacandrikA TI0 za0 8 u0 8 sU0 6 syaM nirUpaNam ca gatisamApannakA iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-'bahiyA NaM bhaMte ! mANusuttarassa jahA jIvAbhigame jAva iMdaTThANe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM uvavAeNaM viradiepagatte' he bhadanta! mAnuSottarasya manupyalokasImAkArakasya parvatasya vAyAH vahipradezasthitA. zcandrAdayo devAH yathA jIvAbhigage jIvAbhigamam uktaM yAvat-indrasthAnaM khalu bhadanta ! kiyantaM kAlam upapAtena virahitaM prajJaptam ? yAvatkaraNAt-'jIvAbhigamasUtramevaM draSTavyam-" je caMdimamariyagahagaNanakkhattatArAkhvAte NaM bhaMte ! devA ki uDrovavannagA0? goyamA ! te NaM devA no uDDovavannagA, no kappovavannagA, cimANovavannagA, no cArovavannagA, cArahiiyA, no gairaiyA, no gaisamAvannagA" ityAdi / 'iMdaTTANe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahie uvavAeNaM ? ___aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(bahiyA NaM bhaMte ! mANu suttarassa jahA jIvAbhigame jAva iMdaTThANe NaM bhaMte ! kevayaM kAlaM uvavAeNaM virahie paNNatte) he bhadanta ! mAnuSyottara parvata ke bahiH pradeza meM sthita candrAdika deva-candra, sUrya, grahagaNa, nakSatra, tArArUpa ye saba urcaloka meM utpanna hue haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(jahA jIvAbhigame ) he gautama ! jaisA jIvAbhigama sUtra meM kahA gayA haiM vaisA jAnanA cAhiye / jIvAbhigama sUtra meM isa viSaya meM kyA kahA gayA hai ? isake liye kahate haiM ki-(je caMdima, mariya, gahagaNa, nakkhatta-tArA. rUvA, teNaM bhaMte / devA kiM uDrovavannagA ? goyamA! teNaM devA no ur3o vapannagA, no kappovavannagA, vimANovavannagA, no cArovavannagA, cArahiiyA, no gairaiyA, no gaisamAvannagA) vahAM aisA kahA gayA hai| aba ve gautama svAmI mahAvIra prasuna sevA prazna pUche che. (bahiyA NaM bhate | mANusuttarassa jahA jIvAbhigame jAva iMdaTThANeNaM bhaMte ! kevaiya' kA utra. pAeNaM virahie paNNatte ?) 8 mahanta ! bhAnupAtara tinI mAranA pradezamA rahelA candrAdika deva--candra, sUrya, grahagaNa nakSatra ane tArAe zu urdhva lekamAM utpanna thayelA che? tena tta2 mApatA mahAvIra prabhu 49 cha-" jahA jIvAbhigame "hai gautama! A viSayanuM samasta kathana jIvAbhigama sUtramAM kahyA pramANe samajavu. te sUtramAM A viSayane anulakSIne nIce pramANe kathana thayuM che- (je caMdima sUriya, gahagaNa, nakkhatta, tArAkhvA, teNa bhaMte | devA ki uDDhovavannagA ? goyamA / teNe devA no uDDhovavannagA, no ka povadannagA, vimANo. vavanagA, no cArovavannagA, pAradiiyA, no gairaiyA, no gaimamAvanagA ) bha20 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre bhagavAnAha-'goyamA ! jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNaM chammAsA' he gautama ! indrasthAnaM khalu jaghanyena ekaM samayam upapAtena virahita bhavati, utkaga par3amAsAH paNmAsaparyantam upapAtavirahitaM bhavati / ante gautamaH sarva satyApayati'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! bhavaduktaM satyameveti // suu06|| iti zrI-vizvavikhyAta - jagadallabha-prasiddhavAcaka - paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-bAdimAnamardakazrIzAhUchatrapatikolhApurarAjamadatta - jainazAstrAcArya ' - padabhUSitakolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAlabativiracitAyAM zrIbhagavatIstrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm aSTazatakasya aSTamoddezakaH samAptaH // 8-8 // gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(iMdaTThANeNa bhaMte ! kevayaM kAlaM virahie uvavAeNaM) he bhadanta ! indrasthAna indrake utpAta se kitane samayataka virahita rahatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! indrasthAna indra ke utpAda se (jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNaM chammAsA) kama se kama 1 samayataka aura adhika se adhika chaha mAsa taka virahita rahatA hai| aba anta meM gautamasvAmI prabhu ke vacana meM pramANatA svIkAra karate hue (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti) aisA kahate haiM ki he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saba vipaya sarvathA satya hai-he bhadanta ! sarvathA satya hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para baiTha gaye // sU0 6 // // AThavAM uddezaka samApta // Dave gautama svAmI mahA12 pramune pUche che 8-( iMdadANeNaM bhaMte ! kevaiyaM kola virahie uvavAeNaM ?) he mahanta ! ndrasthAna kA samaya sudhIndranA utpAtathI virahita rahe che? mApIra prabhunA utta2-" goyamA ! jahaNgeNaM eka samaya', ukkoseNaM chammAsA" 7 gautama ! chandrasthAna chandranA utpAtathI mAchAmA mAchu me samaya sudhA mane padhArebhA padhAre 7 bhAsa sudhI vihita 2 cha. " seva bhate / seva bhate ! ti" ve mahAvIra prabhunA kyanAmA zraddhA vyata 42tA gautama svAmI kahe che ke he bhadana! ApanA dvArA pratipAdita A samasta viSaya sarvathA satya che. he bhadanta ! ApanI vAta yathArtha che A pramANe kahIne prabhune vaMdaNa namaskAra karIne gotama svAmI potAne sthAne besI gayA. sU. 6 ne AThame uddezaka samApta che 8-8 che Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navodezakaH prArabhyate \F aSTama navamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNam / anAdivisAvandhasya vandhavaktavyatA, visramAbandhaH, anAdivitrasAvandhaH, dharmAstikAya anAdi kAlaH, sAdivisAvandhaH, visrasAdezabandhaH, bandhana pratyayikabandhaH, bhAjanapratyayikabandhaH, pariNAmapratyayikabandhaH prayogabandhaH, AlApanabandhaH, AlInabandhaH, z leSaNAvandhaH, uccayavandhaH samuccayabandhaH, saMhananabandhaH, dezasaMhananabandhaH, sarva saMhananabandhaH, zarIrabandhaH, pUrvaprayogapratyayikavandha', pratyutpannaprayoga pratyayikavandhaH, zarIramayogavandhaH, audArikazarIraprayogavandhaH, ekendriyaudArikazarIramayogabandhaH, audArikazarIramayogavandhaH kasya AThave zataka ke navavAM uddezaka aSTamazataka ke isa nauveM uddezaka meM jo viSaya kahA gayA hai usakA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai- baMdhaviSayaka vaktavyatA, sAdi visrasA baMdha aura anAdi visA baMdha kathana anAdi visrasA baMdhake prakAroM kA kathana dharmAstikAya ke anAdi visrasA dezabaMdha hotA hai aisA kathana anAdi visA baMdhake kAla kA kathana sAdi visrasA baMdha ke prakAroM kA kathana bandhanapratyayika baMdha, bhAjanapratyayika baMdha, pariNAmapratyayika baMdha ina ke prakAroM kA kathana pariNAmapratyayika baMdha, prayoga baMdha, AlApana baMdha, AlInabaMdha, zleSaNabaMdha, uccayabaMdha, samuccayabaMdha, saMhananabaMdha, dezasaMhananabaMdha, sarva saMhananabaMdha, zarIrabaMdha, pUrvaprayogapratyayikabaMdha, pratyutpannamayogapratyanibaMdha, zarIraprayogabaMdha, audArika zarIraprayogabaMdha, ekendri AThamA zatakanA navamA uddezaka prAraMbha AThamAM zatakanA navamAM uddezakamA je viSayanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che tenuM saMkSipta vivaraNu nIce pramANe che-- adha viSayaka vaktavyatA, sAdi vizvasAmadha ane anAdi vizvasAdhya dhanu kathana, anAdi visrasALa dhanA prakAranuM pratipAdana dharmAstikAyane anAi visasA dezakha dha thAya che evu kathana. anAdi vizvasAdhanA kALanuM kathana, sAdi visrA khadhanA prakAronuM kathana. khadhana pratyayika khaMdha, bhAjana pratyayika madha ane pariNAma pratyayika khadha, prayAga madha, AlApana madha, AlIna madha, dveSA madha, ubhyaya adha, sabhubhyaya gaMdha, saMDenana gaMdha, deshsddnana kha"dha, sasahanana madha, zarIra madha, pUrva pratyeAgapratyayika khaMdha, pratyutpanna prayeAga pratyayika khaMdha, zarIra khaMdha, audyArika zarIra prayeAga prayoga 1 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bhagavatIsUtre karmaNa udayAt bhavatIti praznottaram ekendriyaudArikaprayogabandhaH, manuSyoMdArikazarIraprayogavandhaH, audArikazarIraprayogavandhakAlaH, ekendriyaH, "pRthivIkAyikaH, audArikazarIrabandhasyAntarakAlaH, ekendriyaH pRthivIkAyika ekendriyaH, paJcendriya tiryagra audArikazarIrabandhasyAntaram ekendriyaudA rikazarIraprayogavandhasyAntaram, pRthivIkAyikaudArikazarIrabandhasyAntaram audArikazarIrasya sarvabandhaka - dezavandhakA'vandhakAnAm alpabahutvavaktavyatA. vaikriyazarIramayogavandhaH, vAyukAyikaikendriyazarIramayogavandho bhavati ? tadbhinnai kendriyazarIraprayogavandho bhavatIti praznaH ! vaikriyazarIraprayogavandhaH kasya karmaNaH udayAt bhavatIti prazno 1 , , yaudArikazarIra prayogandha ina saba baMdhoM kA kathana audArika zarIra prayoga kisa karma ke udaya se hotA hai aisA prazna aura isakA uttara ekendriyaudArikaprayogavandha, paccendriyaudArikazarIraprayogabandha manuSyo dArika zarIraprayogabaMdha, audArikazarIraprayogavandhakAla, ekendriya, pRthivIkAyika, audArikazarIrabandha kA antarakAla, ekendriya, pRthivI - kAyika ekendriya, paJcendriyatiryaga audArika zarIrabandha kA antara, ekendriya audArika zarIra prayogabandha kA antara, pRthivIkAyikaudArika zarIrabandhakA antara, ina sabakA kathana audArika zarIra ke sarvabandhaka, dezabandhaka aura andhakoM ke alpabahutva kA kathana vaikriya zarIraprayogadhandha ke prakAra kathana ekendriya vaikriya zarIraprayogabaMdha vAyukAyika ekendriya zarIraprayogabaMdha hotA hai yA isase bhinna ekendriyazarIraprayo khaMdha, ekendriyaudArika zarIra prayAga aMdha, A badhA badhAnu pratipAdana A udeza bhAMDyu che. " audArika zarIra prayAga adha, kayA karmInA uddayathI thAya che, " vo prazna ane ten| uttara ekendriyaudArika prayAga madha, paMcendriyaudArika zarIra prayAga aMdha, manuSyaudArika zarIra pratyeAga khaMdha, audArika zarIra prayAgama'dhakALa, ekendriya, pRthvIkAyika ekendriya, paMcendriyatiyag audArika zarIra khadhanu aMtara, ekendriya audyArika zarIra prayAga madhanuM aMtara ane pRthvIkAyika audArika zarIra baMdhanu' aMtara, A badhAnuM kathana A uddeSakamAM karavAmAM Avyu che. audArika zarIranA sabaMdhaka, dezama'dhaka ane amadhakAnA alpa marhutvanuM kathana. vaikriya zarIra prayAgamadhanA prakAranuM kathana. ekendriya vaikriya zarIra prayAgamadha, vAyukAyika ekendriya zarIra pratyeAgamadha hoya che ke tenAthI bhinna ( judA Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA TI0 za0 809 navameoddezaSaviSayanirUpaNam , J taram, vAyukAyikavaikriyazarIraprayogavandhaH, nairayikavaikriyazarIramayogavandhaH, tiryagyonikavai kriyazarIraprayogabandhaH, dezavandhaH sarvavandhatha, vaikriyazarIraprayogabandhakAlA, vAyukAyikavaikriyazarIramayogabandhakAlaH, ratnaprabhAnairayikavaikriyazarIraprayogavandhakAlaH, vaikriyazarIra prayogavandhasyAntaram, vAyukAyikavaikriya zarIraprayogavandhasyAntaram tiryakpaJcendriyavaikriyazarIraprayogavandhasyAntaram, vAyukAyikavaikriyazarIramayogabandhasyAntaram, ratnaprabhAnArakavaikiyazarIramayogavandhasyAntaram, asurakkumArA nAgakumArAH yAvat sahasrAradevAH, Anatadeva vai kriyazarIraprayogandhasyAntaram graiveyakakalpAtItAH, anuttaraupapAtikAH, etepAmantarakAlaH / etepAM vaikriyazarIrasya dezavandhaka - sarvabandhakA - 'vandhakaviSaye'lpabahutvavaktavyatA, AhArakazarIraprayogavandhaH, manuSyavarjitAnAm AhArakazarIramayogagandha hotA hai ? aisA prazna, vaikriyazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai aisA prazna, aura isakA uttara vAyukAyika ekendriya baikiya zarIraprayogabandha ke saMbaMdha meM prazna nairayika vaikriya zarIraprayogapandha, tiryagyonika vaidriya zarIraprayogabaMdha, inake saMbaMdha meM prazna aura uttara vaizarIraprayogavandha dezabandha hai ki sarvabandha hai isa viSaya meM prazna aura uttara vaikriyazarIraprayogadhandha ke kAla kA kathana vAyukAyika ke vaizarIraprayogabaMdha ke kAla kA kathana ratnaprabhA nairapika ke vaikriya zarIraprayogabaMdha kA kAla kathana vaikriya zarIraprayogabaMdha kA antara- vAyukAyika vaikriya zarIraprayoga baMdha kA antara kathana tiryak paMcendriya vaikiya zarIraprayogabaMdha kA antara asurakumAra, nAgakumAra yAvat sahakhAra devoM me sarvandha, dezabandha ke antara kA kathana Anatadevaloka ke , 157 " prakAranA ) ekendriya zarIra prayAgama dha hAya che ? evA prazna ane tenA uttara. " "vaiSkriya zarIra prayAgamadha kayA karmInA udbhayathI thAya che ? " evA prazna ane tene uttara, vAyukAyika ekendriya vaikriya zarIra prayAgamadhane viSe prazna, nairacika vaikriyazarIraprayAgamadha, ane tiryaMgyAnika vaikriya zarIra proga madha viSayaka prazna ane uttara vaikriya zarIra pratyeAgamadha dezakha dha che ke sabaMdha che, evA prazna ane uttara vaikriya zarIra pratyeAgamadhanA kALanuM kathana, vAyukAyikanA vaikriya zarIra prayAgamadhanA kALanuM kathana ratnaprabhA naiyikAnA vaikriya zarIra prayAgabaMdhanA kALanuM kathana, vaikriya zarIra prayAga kha`dhanA 'taranuM' kathana, vAyukAyika vaikriya zarIra pratyeAgamadhanA aMtaranuM kathana, tik pa'cendriya vaiSkriya zarIra prayAga'dhanA aMtaranuM kathana, asurakumAra, nAgakumAra, yAvat sahasrAra devAmAM sabandha ane dezakha'dhanA aMtaranu' kana, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhagavatIsare vandho bhavati na vetipraznottaram , AhArakazarIraprayogavandhaH kasyaH karmaNaH udayAta bhavatipraznaH, dezavandhaH, sarvabandhazca, AhArakazarIramayogavandhasya kAlaH antaraM ca, dezabandha -sarvavandhakA-bandhakAnAmalpabahutvavaktavyavyatA / taijasazarIramayogavandhaH, ekendriyaH, yAvat pryaaptsrvaarthsiddhH| taijasazarIraprayogavandhaH kasya karmaNa udayAt bhavati ? dezavandhaH, sarvabandhazca vartate na vo ! sarvavandho nAsti, taijasazarIramayogavandhakAlaH, taijasazarIraprayogavandhasyAntaram , kArmaNazarIraprayogavandhaH, jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavandhaH kasya karmaNa udayAd bhavati ! iti praznaH ? darzanAdevoM ke vaikriya zarIraprayogabaMdha kA antara kathana graiveyaka kalpAtIta, anuttaraupapAtika inake alpa bahutva kI vaktavyatA AhAraka zarIrapra. yoga baMdha ke prakAra ke viSaya me prazna manuSyavarjitoM ke AhAraka zarIra prayogabandha hotA hai yA nahIM hotA hai aisA prazna aura isakA uttara AhAraka zarIra prayogabandha kisa karma ke udya se hotA hai aisA prazna-dezabandha, sarvabandha, AhAraka zarIra prayogabandha kA kAla, antara, dezabandhaka, sarvabandhaka aura avandhakoM kI alpabahutvavaktavyatA taijasa zarIra prayogabaMdha, ekendriya yAvat paryApta sarvArthasiddha taijasa zarIra prayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? dezabaMdha aura sarvabandha hai yA nahIM ? sarvabandha nahIM hai| taijasazarIraprayogabaMdha kAla-taijasazarIraprayogabaMdha kA antara kArmaNaprayoga baMdha jJAnAvaraNIya kArmaNazarIra prayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai aisA prazna darzanAvaraNIya Anata devakanA denA vayi zarIra pragabaMdhanA aMtaranuM kathana, raiveyaka kalpAtIta ane anuttaraupapAtikanA a5-bahutvanI vaktavyatA, AhAraka zarIra pragabaMdhanA prakAra viSene prazna manuSya sivAyanA jIne AhAraka zarIrabaMdha thAya che ke nahIM, evo prazna ane tene uttara. ahAraka zarIra pragabaMdha kyA karmanA udayathI thAya che, e prazna ane tene uttara. dezama, sarvananya, AhAraka zarIra pragabaMdhane kALa, aMtara, tathA dezabandhaka, sarvabandhaka ane abakanI alpabaddhatva vaktavyatAnuM kathana. taijasa zarIra pragabandha ekendriyathI laIne paryApta sarvArthasiddha paryantanA taijasa zarIra pragabaMdha kayA karmanA udayathI thAya che ? dezabandha ane sarvababdha che ke nahIM? sarvabanyuM nathI. tejasa zarIra pragaanya kALa ane tejasa zarIra pragabaMdhanA aMtaranuM kathana. kAmaNa pragabaMdha-jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra pragabaMdha karyo karmanA udayathI thAya che e prazna-darzanAvaraNIya kArpaNa Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 navamoddezakaviSayanirUpaNam varaNIyakArmaNazarIraprayogavandhaH, sAtAvedanIyam, asAtAvedanIyam , mohanIyam , nArakAyuSkam , tiyagyonikAyupkam , manuSyAyuSkam , devAyupkam , zubhanAma, azumanAma, uccagotram , nIcagotram , antarAyaH, jJAnAvaraNIyakarmaNaH dezabandhaH sarvavandho vA ? jJAnAvaraNIyakAmaNazarIraprayogavandhasya kAlaH, jJAnAvaraNIyakAmaNazarIraprayogavandhasyAntaram , dezavandhakasyA'vandhakasyAlpavahutvam , AyuHkarmaNo dezabandhakasyAvandhakasya cAlpavahutvam , audArikazarIrasya sarvavandhaiH saha vaikriyazarIravandhasambandhaH, AhArakazarIravandhasambandhaH, taijasazarIrasambandhaH, dezavandhakaH, abandhako vA? kAmaNazarIrasambandhaH, audArikazarIrasya dezabandhena saha kriyazarIrasambandhaH, vaikriyazarIrasarvavandhaiH saha audArikazarIrasambandhaH, dezavandhaiH saha kArmaNazarIraprayogabaMdha, sAtAvedanIya, asAtAvedanIya, mohanIyanArakAyuSa, tiryagyonikAyupa, manupyAyuSa, devAyupa, zubhanAma, azubhanAma, uccagotra, nIcagotra, antarAya inake prayogabaMdha ke saMbaMdha meM prazna aura uttara / jJAnAvaraNIya karma kA dezabaMdha hotA hai yA sarvabaMdha hotA hai ? aisA prazna aura isakA uttara jJAnAvaraNIya kArmaNazarIraprayoga kA vaMdha kAla jJAnAvaraNIyakAmaNazarIra prayogabaMdha kA antara dezabaMdhaka kA apaMdhaka kA alpavAhatva-Ayukarma ke dezabaMdhaka kA aura abaMdhaka kA alpavahutva audArika zarIra ke sarvabandhoM ke sAtha vaikriyazarIra baMdha kA saMbaMdha AhAraka zarIrabaMdha kA sambandha taijasazarIrasaMbaMdha, dezabandhaka athavA avandhaka kArmaNazarIrasaMbaMdha audArikazarIra ke dezavandha ke sAtha vakriyazarIra saMbaMdha vaikriyazarIra ke sarvabandhoM ke sAtha audArika zarIra zarIra pragaba, sAtavedanIya, asAtavedanIya, mehanIya, nArakAyuSya, tiryasthAnikAyuSa, manuSyAyuSa, devAyuSa, zubha nAma, azubha nAma, ucca gotra, nIca gotra, ane antarAyanA pragabaMdha viSayaka prazna ane temanA uttara, jJAnAvaraNIya kamane dezabaMdha thAya che ke sarvabandha thAya che, evo prazna ane tene uttara jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra pragane bandhakALa-jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra pragabaMdhanuM aMtara, dezaganjaka ane sarvagandhakatuM a5hatva AyukarmanA dezagandhaka ane aba dhakanuM apamahatva. dArika zarIranA sarva bandhanI sAthe vaikiya zarIra baMdhane saMbaMdha, AhAraka zarIrabandhane saMbaMdha, tejasa zarIrampane saMbaMdha, dezakha dhaka athavA abaka kArpaNa zArIra saMbadha. audArika zarIranA dezabadhanI sAthe vaikiya zarIra saMbaMdha, kriya zarIranA sabandhanI sAthe dArika zarIrane saMbaMdha, dezanI sAthe dArika Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 bhagavatIso audArikazarIrabandhasambandhaH, AhArava zarIrasarvabandhaiH saha audArikazarIrabandhasambandhaH, AhArakazarIradezabandhaiH saha audArikazarIrabandhasambandhaH, teja sazarIradezabandhakaiH saha audArikazarIrasambandhaH, audArikazarIraM dezabandhakam sarvabandhaka vA ? vaikriyazarIraM bandhakam abandhakaM vA, kArmaNazarIra bandhakam abandhakaM vA / dezavandhakam avandhakaM vA ? kArmaNazarIrasya dezabandhakaiH saha audArikazarIrabandhakasya sambandhaH, zarIrasya dezabandhaka sarvabandhakAbandhakAlpavahutvavaktavyateti / ___ aSTamoddezakAnte sUryacandrAdijyotiSkANAM vaktavyatA prarUpitA, sA ca vainasikIrUpA, ato kSetra sikaM prAyogikaM ca bandhaM pratipipAdayipan navamoddezakamArabhate- kAvihe NaM bhaMte !' ityAdi ! mUlam-kaivihe gaM bhaMte ! baMdhe paNNatte ? goyamA ! duvihe baMdhe paNNatte, taM jahA-payogabaMdhe ya vIsasAvaMdhe ya ||suu0 1 // chAyA-kanividhaH khalu bhadanta ! bandhaH prajJaptaH ? gautama ! dvividho bandhaH prajJaptaH, tadyathA-prayogavandhazca, vistasAvandhazca / / mU0 1 // kA saMbaMdha dezavandhoM ke sAtha audArika zarIrabaMdha kA saMbaMdha AhAraka zarIra ke sarvabaMdhoM ke sAtha audArika zarIra vadha kA saMbaMdha AhAraka zarIra ke dezabaMdha ke sAtha audArika zarIrabaMdha kA saMbaMdha taijasazarIra ke dezabaMdhaka ke sAtha audArika zarIra kA saMbaMdha audArika zarIra dezaya dhaka hai yA sarvabaMdhaka hai ? vaikriyazarIra baMdhaka hai athavA ava dhaka hai-karmaNazarIra baMdhaka hai yA abaMdhaka hai ? dezabaMdhaka hai athavA avadhaka hai ? kArmaNazarIrake dezabaMdhakoMke sAtha audArika zarIra ghaMdhakA saMbaMdha zarIra ke dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka aura abaMdhaka inake alpabahutvakA kathana / 'kaivihe NaM bhaMte ! baMdhe paNNatte ?' ityaadi| sUtrArtha-(kaivihe NaM bhaMte ! baMdhe paNNatte ) he bhadanta ! baMdha kitane zarIra bandhano saMbaMdha, AhAraka zarIranA sarvabonI sAthe dArika zarIra baMdhano saMbaMdha, taijasa zarIranA dezabandhakanI sAthe audArika zarIrano saMbaMdha dArika zarIra dezabaMdhaka che ke sarvajanyaka che? vaikiya zarIrabandhaka che ke abaMdhaka che? kAmaNa zarIrabaMdhaka che ke abaMdhaka che ? dezabaMdhaka che ke abaMdhaka che? kAmeza zarIranA dezabaMdhakanI sAthe audArika zarIra ba dhane saMbaMdha, zarIranA dezabaMdhaka, sarvabandhaka ane abaMdhakanA alpabahatvanuM kathana. ( kai viheNa bhaMte ! baMdhe paNNatte 1) tyAhisUtrAya-(kA viheNaM bhaMte ! baMdhe paNNatte ? ) ru 16 ! vi eat Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrandrikA TIkA 208 30 9 khU01 bandhanirUpaNam 161 TIkA- 'kaviNaM bhaMte ! badhe paNNatte ?' gautamaH pRcchati - he bhadanna ! katividhaH khalu bandhaH pudgalAdiviSayaH sambandhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' goyamA / duvihe baMdhe paNNatte, taM jahA-payogavadhe ya, bIsamAbaMdhe ya' he gautarA / dvividhavandhaH prajJaptaH, tadyathA- prayogavandha, visasAvandhava, tatra jIvaprayogakRtaH prayogavandha, svabhAvasampanna visAvandhavaseyaH - ityAzayaH bhrU 0 1 // prakAra kA kahA gayA hai ? (godhanA ) he gautama ! (duvihe badhe paNNatte-taM jahA - paograbadhe ya, vIsasA badhe ya) badha do prakAra kA kahA gayA hai / jaise- eka prayogavadha, dUsarA vilasA badha TIkartha - AThave uddezaka ke anta meM sUrya candra Adi jyotiSkadevoM kI vaktavyatA prarUpita huI haiM / yaha vaktavyatA vainasikI rUpa hotI hai / isaliye caitrasika aura prayogabaMdha ko pratipAdana karane kI icchA se sUtrakAra ne isa nauveM pradeza kA prAraMbha kiyA hai / isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai - (kavihe NaM saMte ! badhe paNNane ) he bhadanta ! pudgalAdiviSayaka sambandharUpa candha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isa ke uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA ) he gautama! ( dubihe badhe paNNatte ) pudgalAdiviSayaka sambandharUpa baMdha do prakAra kA kahA gayA hai - (taM jahA ) jo isa prakAra se hai - ( paogavaMve ya, vIsasAdhe ya) eka prayogavandha, aura dUsarA citra jIvake prayogase jo baMdha hotA hai-vaha prayoga bandha hai, aura jo bandha svabhAva se hotA hai vaha citrasAdha hai // 01 // aAranA hyA che ? ( goyamA ! duvihe baMdhe paNNatte - ta jahA - paogavadheya vIsasAvaMce ya ) he gotama ! javanA nIce bhASe me prasara udyA che - (1) prayoga dha ane (ra) vizvasAdha TIkA AThamA uddezakane ante sUrya, candra Adi jyeAtiSTha devAnI vaktavyatAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che te vaktavyatA vaiaitikI hAya che tethI vainnasika ane prayAgadhanu pratipAdana karavAnI IcchAthI sUtrakAre A navamAM uddezakanA prArabha karyAM che. gautama svAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune eve prazna pUche ke " kai viheNa bhave / bave paNNatte ? " pudgalAdi viSayaka sa kha dharUpa khadha keTalA prakArane kahyo che ? lahanta ! mahAvIra prbhune| uttara-- ( goyamA ! ) he gautama / ( duvihe va ve paNNatte) pudgalAdi viSayaka sabaMdha rUpa gaMdha e prakAranA kahyA che. " ta jahA prAze nIce pramANe che - ( pa ogavaM ya, bIsAbaMce ya ) (1) prayogagaMdha bhane (2) visasAbaMdha jIvanA prayAgathI je madha thAya che, te dhane prayAga adha kahe che, ane je khaMdha svabhAvathI thAya che, te baMdhane visasAdhu kahe che. 5 s1 5 bha0 21 // z Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra vitrsaavndhvktvytaa| yathAsaMkhyanyAyAzrayaNena prathamaM prAptamapi prayogavandhaM parityajya sUcIkaTAhanyAyaM yathA''pantinyAyaM vA Azritya pazcAtpaThitamapi vilasAvandhaM prarUpayituM mastauti-vIsasA vadhe NaM bhaMte ! ityAdi / ___mUlam-trIsasAbaMdhe gaMbha ! kaivihe pa0 gate ? goyamA! duvihe paNNatte, taM jahA-sAie vIsa sAbaMdhe, aNAie vIsasAbaMdhe ya |annaaie vIsalAbaMdhe NaM bhaMte! kaivihe paNate? goyamA! tivihe paNNatte, taM jahA---dhammatthikAya annamantraaNAiyavIsasAbaMdhe, adhammatthinAya --- annamantraNAiyavIlasAbaMdhe, AgAmasthikAyaannasannaaNAiyavIlasAbaMdhe / dhammasthikAyaannamannaaNAiyavIsasAbaMdhe NaM bhaMte ! kiM desavaMdhe, sabavaMdhe ? goyamA ! desabaMdhe, no savvavadhe, evaM ceva adharamasthikAyaannamanaaNAiyavIsasAbaMdhe vi, evamAgAsasthikAyaannamannaNAiyavIsasAbaMdhe vi / dhammasthikAyaannamannaaNAiya--vIsasAbaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA! savvaddham, evaM adhammasthikAe, evaM aagaassthikaae| sAiyavasilAbaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe eNNatte ? goyamA ! tivihe paNNate, taM jahA- baMdhaNapaJcaie, bhAyaNapaccaie, prinnaampccie| se viM taM baMdhaNapaccaie ? ' baMdhaNapaccaie jaNaM paramANupuggalANaM dupaesiyANa, tiyara esiyANaM, jAva dasapaesiyANaM, saMkhejjapaesiyANaM, asaMkhejjapaesiyANaM, aNatapaesiyANaM khaMdhANaM, vesAyaniddhayAe, vemAyalukkhayAe, bemAyanilukkhayAe baMdhaNapaccae NaM baMdhe, lanupajjai Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 u09 sU02 vinasAvanirUpaNam 16 jahanneNaM eka samayaM ukkosaNaM asaMkhejjaM kAlaM, se taM baMdhaNapaccaie,se kiM taM bhAyaNapaccaie ? bhAjaNapaccaie japaNaM junnasurA julnagula junnataMdulArNa bhAyaNapaccaieNaM baMdhe samuppajjA, jayaNeNaM aMtomuhutaM, ukkolaNaM saMkhejjaM kAlaM, se taM bhaaynnpccie| le kiM taM pariNAmapaccaie ? pariNAmapaJcaIe jaNaM abbhANaM, abbhakakhANaM jahA taiyasae jAva amohANaM pariNAmapaccaie NaM baMdhe samuppajjai, jahANeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNa chammAlA, se taM pariNAmapaccaie, se taM sAiyavIlasAbaMdhe, se taM vIsalAbaMdhe // sU0 2 // chAyA-visAvandhaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-sAdiko vistrasAvandhaH, anAdiko viskhasAvandhazca / anAdiko vistrasAvadhaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama | vividha prajJaptaH tadyathA-dharmA. vistAlAbandhavaktavyanA 'vIsa sAbadhe bhaMte ! kAvihe paNNatta ) ityaadi| mutrArtha-(vIsasAbaMdhe NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte) he bhadanta vistrasAbaMdha kitane prakAra kA kahA hai ? ( gothamA) he gautama ! (duvihe pagatte) vistrasAbandha do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA ) jo isa prakAra se haiM (sAkSyavIsasAbaMdhe, aNAiya vIsasAvadhe ya) eka sAdi vistrasA ghadha aura dUsarA anAdi vistrasAbadha (aNAiya vIsasAbaMdhe NaM bhaMte ! kAivihe paNNatte) he bhadanta ! anAdivisAvadha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA! tivihe paNNatte) he gautama! anAdi vistrasAbaMdha vismayAbaMdhanI vaktavyatA-"viilsaa badhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNate ?" tyAla sUtrAtha-(vIsasA baMdhe NaM bhaMte ! kai vihe paNNate?) mahanta ! visasamadhana sA prA2 hyA cha 1 (goramA ! duvihe paNNate-tajahA ) . gautama ! vikhasAmanA nIya pramANe me 2 4 -(sAhaya vIsasA badhe, aNAi ya, vIsasA badhe ya) (1) sAhi visasA 4 ana (2) sa visasA vis. (aNAiya vIsasA bagheNaM bhaMte ! kaha vihe paNNatte 1) mahanta ! manAta pisA dhanA khA 2 Baa cha 1 (goyamA ! tidhihe papaNatte-jahA ) Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bhaMgavatIsa stikAnyonyAnAdikavinagAvandhaH, adharmAstikAyAnyonyAnAdikavistrasAbandhaH, AkAzAstikAyAnyonyAnAdikavisAvandhaH, dharmAstikAyAnyonyAnAdikavinasAvanyaH khalu bhadanta ! kiM dezavandhaH sarvavandhaH ? gautama ! dezavandhaH, na sarvadanyaH, eya meva adharmAstikAyAnyonyAnAdikavistrasAbandho'pi, evam AkAzAstikAyAnyonyAnAdikavisAvandho'pi / dharmAritakAyAnyonyAnAdikavisasAbandhaH tIna prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) jo isa prakAra se hai (dhammathikAya annasannaaNAiyavIlatAbaMdhe, aghalmatyikAya annamana aNAiya bIsa sAradhe, AjAsatyikAya annamana aNAiyavIsasAbaMdhe ) dharmAstikAya kA anyonya anAdi cinasAvaMdha, adharmAstikAya kAanyonya anAdi vilasAvadha, evaM AkAzAstikAya anyonya anAdi vitralAyaMdha (dhampatthikAya annammanna aNAiya bIlasAbaMdhe NaM bhaMte ! kiM desavadhe, savvadhe) he bhadaMta! dharmAstikAyakA anyonya anAdi vistrasAyaMdha dezabaMdharUpa hai yA sarvara dharUpa hai ? (goyamA! desabadhe, no savva baMdhe) he gautama! dharmAstikAya kA anyonya anAdi vistrasAdha dezavaMdha rUpa hai, sarvaca dharUpa nahIM hai| (evaM veva adhammatyikAya annabhanna aNAiya vIsamAbaMdhe vi evamAnAsasthikAya annamanna aNAya vIsasAbaMdhe vi) isI taraha se adharmAstikAya kA anyonya anAdi vistrasAdha bhI jAnanA cAhiye aura AkAzAstikAya kA anyonya anAdi visrasAbaMdha he gautama ! anAdi vizvasAbaMdhanA nIce pramANe traNa prakAra kahyA cha-( dhammatyikAyaannamannaagAiyavIsa sAya dhe, avammatthikAyaannamanna bhaNAiya vIsamA va dhe, AgAsatyikAya annamanna praNAiyavIsasAba dhe) (1 ) dharmA stikAyane anya anAdi visasAbaMdha, (2) adharmAstikAyane anya anAdi visasAbaMdha ane (3) AkAzAstikAyane anya anAdi vizvasAbaMdha, (dhammasthikAya annamanna aNAiyavIsasAba dhe NaM bhaMte ! ki detaba ve savvaba dhe ? ) he bhadanta ! dharmAstikAyane anya anAdi visasAbaMdha dezabaMdha rUpa che ke saba 35 che ? ( goyamA / desava dhe, no sadhyayadhe ) he gautama ! dhaastikAya anya anAdi vizvasAdha dezadha rUpa che, sarvabaMdha rUpa nathI. ( evaM cetra adhamnatyikA ra annamanna jaNAiya vIsasAba dhe vi, evamAgAsa tthikAyaantramannaaNAiya vIsasAba dhe vi ) ? pramANe mAstiyana manyAnya anAdi visrasA baMdha viSe paNa samajavuM, AkAzAstikAyanA anya anAdi vinamaH vi4 vire 55 me prabhAra sabhA. (dhammatyikAyaannamannaaNA Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU02 visra sAbandhanirUpaNam 165 khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhAti?, gautama ! sarvAddhAm / evam adharmAstikAyaH, evam AkAzAstikAyaH, sAdikavilasA pandhaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! trividhaH prAptaH, tadyayA-bandhapratyAyika, bhAjanapratyayika, pariNAmapratyayikas / tat kiM tat bandhanapratyayikam , bandhanapratyayika, yat khalu paramANupudgalAnAM dvipradezikAnAM vipradezikAnAM, yAvat dshprdeshibhii| (dhammatyikAyaanabhanna aNAyacIsasAbadhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ) he sadanta ! dhArmAstikAyakA anyonya anAdi vistrasA baMdha kAla kI apekSA se kabataka rahatA hai ? (goyamA ! savvAddhaM) he gautama ! yaha baMdha kAla kI apekSA se sarvakAla rahatA hai| ( evaM adhammatyikAe, evaM AgAsasthikAe) isI taraha se adharmAstikAya aura AkAzAsti kA anyonya anAdivitrasA baMdha jAnanA caahiye| (sAiyavIsalA baMdhe NaM bhaMte ! kAivihe paNNante ? ) he bhadanta ! sAdi vinasAvadha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (tivihe paNNatte) sAdi vinasAbaMdha tIna prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) jo isa prakArale hai-(paMdhaNapaccaie, bhAyaNapaccaie, pariNAmapaccaie ) baMdhanapratyadhika, bhAjanapratyayika, pariNAmapratyayika (se kiM taM baMdhaNapaccahae ) he bhadanta ! vaha bandhanapratyadhika sAdibandha kyA hai ? (goyamA) he gautama ! (baMdhaNapaccaie jannaM paramANupoggalA dupaesiyA iya vIghasA va dhe NaM bhate ! kAla o kevaJcira hoi ?) mahanta ! yastAyane anya anAdi vizvasA baMdha kALanI apekSAe keTalA samaya sudhI rahe che? (goyamA ! savvaddhaM ) 3 gItama! te ma nI apekSA saba 47 29 che. (evaM adhammatyikAe evaM AgAsasthikAe) me pramANe madhamastiAya sane ane AkAzAstikAyanA anya anAdi baMdhanA kALanA viSayamAM paNa sama. (sAiyavisanAva bhate ! kaivihe paNNate ? ) 3 mahanta ! sAdi visasAba dha keTalA prakArane kahyo che? ( goyamA ! tivihe paNNate-taMjaho) gautama ! sAha vinasA dhanA nIya pramANe tra 42 4hyA cha-(va dhaNa paccaie, bhAyaNapaccaie, pariNAma paccaie ) (1) dhana prAyayi, (2) mA pratyaya: bhane (3) pariNAma atyayi. ( se ki ta baMdhaNapancaie) ke mahanta / 5'dhanapratyayi sAha 5 dhanu 2535 DAya che ? ( goyamA !) he gautama ! (vaMdhaNa paccaie jannaM paramANu poggalA dupaesiyA tipaesiyA jAva dasapaesiyA saMkhejjapaesiyA asaMkhe. Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre kAnAM, saMkhyAtapradezikAnAm asaMkhyAta devikAnAm anantapradezikAnAM sandhAnAM vimAtrasnigdhatA, vimAtrA vimAtrasnigdhakSatayA vandhanamanyayikena khalu bandhaH samutpayate jayanyena eka samayam utkarSeNa asaMkhyeyaM kAlam, tadetat bandhanamatyakim atha kiM tat bhAjanapratyayikam ? bhAjanapratyayikaM yat khalu jIrNa purA jIrNa eDa- jIrNataNDulAnAM bhAjanapratyayikena bandhaH khalu samutpadyate jaghanyena 1 tipaesiyA jAva dasaparasiyA saMkhejapaesiyA asaMkhejapaesiyA aNaM esiyANaM dhANaM mAyA viyAe, vedAyalukkhae, bemAyanilakkhayAe baMdhaNapaccaieNaM baMdhe samupajjaha) paramANu hipradezika, tripradezika, yAvat dazapradezika, saMkhyAtamadezika, asaMkhyAtapradezika aura anantapradezika paramANu pugaloM skandhoM kA viSama snigdhatA ke dvArA, viSamarUkSatAke dvArA, evaM snigvatAkhtA ke dvArA baMdhanapratyadhika baMdha hotA hai ( jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM - se taM baMdhaNapaccahae ) yaha baMdhana pratyayika baMdha jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se asaMkhyAta kAta rahatA hai / isa taraha se yaha bandhanapratyayika baMdha hai / (se kiM taM bhAyaNapaccaie) he bhadanta ! yaha bhAjanapratyadhikabaMdha kyA hai ? (bhAyaNapaccaie japaNaM junna hurA junna gulajunna taMdulANaM bhAgaNaSaccaieNaM baMdhe samuppajjai) eka bhAjana meM rakhI huI purAnI madirA kA purAne gur3a kA aura purAne cAvaloM kA jo eka piNDa bana jAtA hai vaha bhAjana jjapaesiyA aNatapaesiyANa khaMvANaM vemAyA nidvayAe vemAyalukkhayAe vemAyaniddhalukkhayAe baMdhaNapaccaieNaM badhe samuppajjai ) dvipraheziGa, triprahezie, haza pradezika pantanA, sa'yAta pradezika, asa khyAta pradezika ane anata pradezika paramANu pudgala skadhAnI viSama snigdhatA dvArA, viSama rUkSatA dvArA ane viSama snigdhatA ikSatA dvArA adhana pratyayi adha thAya che ( jahanneNaM eka samaya, ukkoseNaM asa khejjaM kAlaM - se ta baMdhaNapaccaie) te baMdhana pratyayi gaMdha echAmAM oche. eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre asakhyAta kALa sudhI rahe che. kha dhana pratyayika khadhanu' AvuM svarUpa che. (se kiM taM bhAyaNapaJcaie) he lahanta | lAgna pratyavidhatuM he sva35 hoya che ? ( bhAyaNapaccaie jaNNaM junnasurAjunnagulajunnata' dulANa' bhAyaNa ucca eNaM dhaMdhe samupajjai ) me pAtramAM sabhI bhUlA lunI mahirAno lunA gojano ane junA ceAkhAnA je eka piMDa khanI jAya che, tenuM nAma bhAjana pratyayika Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafirer TokA za0 8 30 9 sU0 2 visAvandha nirUpaNama 167 antarmuhUrtam, utkarSeNa saMkhyeya kAlam, tadetat bhAjanapratyadhikam, atha kiM tat pariNAma pratyayikam ? pariNAmapratyayikaM yat khalu abhrANAm abhvavRkSANAm yathA tRtIyaza yAvat amoghAnAM pariNAmamatyayikaH khalu bandhaH samutpadyate, jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa SaDmAsA:, tadetat pariNAmamatyayikam sa eSaH sAdika. sindhaH sa pa sAbandhaH // 02 // 3 pratyapi baMdha hai / ( jahanneNaM aMto muddattaM ukko seNaM saMkhejjaM kAlaM) yaha paMdha jaghanya se eka antarmuhUrta aura utkRSTa se saMkhyAta kAlataka rahanA hai / (setaM bhAyaNapaccaie) isa tarahase yaha bhajanapratyayika baMdha hai / ( se kiM taM pariNAmapaccaie) he bhadanta | vaha pariNAma pratyayika baMdha kyA hai ? (pariNAmapaccaie jannaM avabhANaM a0bharukkhANaM jahA tatiyasae jAva amohANaM pariNAmapaJcaieNaM va dhe samupajjai-jahaNeNaM ekkaM samartha ukkoseNaM chammAsA-se taM pariNAma paccaie-se saMsAiya vIsasA baMdhe - se ptaM vIsasA badhe) meghoM kA abhravRkSoM-vRkSAkAra meghoM kA, jaisA tRtIyazataka meM kahA gayA hai yAvat amoghoM kA pariNAmapratyayika bandha utpanna hotA hai / yaha baMdha jaghanya se eka samaya taka aura utkRSTa se chaha mAsa taka rahatA hai / isa taraha se yaha pariNAmapratyayika badha kahA gayA hai / isa bheda kathana se sAdivikhasA baMdha aura vitrasAvadha kathita ho jAtA hai / gaMdha che (jahaNeNaM atomuhutta uThoseNaM sakhejja' kAlaM ) yA gaMdha mAchAmAM e eka antamUrhuta sudhI ane vadhAremAM vadhAre sakhyAta kALa sudhI rahe (seta bhAyaNapaccara ) lAnna pratyayi 'dhatu me pratuM sva35 che. ( se kiM taM pariNAmapaccaie ) De laDan / pariNAma pratyayi maMdha Thevu sva35 che ? ( pariNAmapaccaie jannaM avmANa anbharukkhANaM jahA natiyae jAva amodA pariNAmapaccaieNaM badhe samupajjai-jahaNaNeNa ekaM samayaM, ukkoseNaM chammAsA - seta pariNAma paccaie-se ta sAhaya bIsalA badhe-se ta vIsasA badhe ) meghAne, abhrakSAne ( vRkSAkAre dekhAtAM meghAne!), trIjA zatakamAM kahyA pramANe yAvat ameghAnA pariNAma pratyeSTika khadha utpanna thAya che. A madha ochAmAM eche. eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre cha mAsa sudhI rahe che. pariNAma pratyadhika adhanu' svarUpa A prakAranu che. A pramANe bhedanu kathana karavAthI sADhi visrasAkha dha ane visasApa dhanuM kathana thaI jAya che. Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 168 - TIkA - 'vIsasAvaNaM bhaMte ! kavi paNNatte ?' gautamaH pRcchati - de bhadanta ! sindhaH siyA svabhAvena sampanno bandhaH visrasAvandhaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - 'goyamA ! duvihe paNNatte ' he gautama ! visAvandho dvividhaH prajJaptaH, ' taM jahA - sAie visasAbandhe, aNAie vIsasAvadhe ya ' tadyathA - sAdika: sAbandhaH, anAdikaH visAvandhatha, tatra AdinA sahitaH sAdiko visrasAbandho vyapadizyate, AdinA rahito'nAdiko visrasAvandha ucyate, gautamaH pRcchati - TIkArtha - yathAsaMkhyanyAya ko Azraya karake sUtrakAra ko prathamaprApta prayogabaMdha kA kathana karanA cAhiye thA para aisA na karake jo sUtrakAra ne pazcAt paThita bhI visrasA baMdha kA kathana kiyA hai vaha sUcIkaTAhanyAya ko Azrita karake kiyA hai / isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai( vIsasA badhe NaM bhaMte! kahavihe paNNase) he bhadanta / vitrasAbaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? jo bandha svabhAva se hotA hai - vaha citrasAdha hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyanA ' he gautama! ( vihe paNNatte) visAvadha do prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA ) jo isa prakAra se haiM - ( sAyavisasAvadhe, aNAiyavisasAvadhe ya) eka sAdika visAvadha aura dUsarA anAdika visAvadha jo svAbhAvika baMdha visAvadha Adisahita hotA hai - vaha sAdikavisAbaMdha hai / prAraMbharahita jo badha hai - vaha anAdikavisA baMdha hai| aba gautamasvAmI' TIkA yathAsa byanyAyane Azraya laIne sUtrakAre pahelAM prayeAgama dhanu nirUpaNu karavuM joituM hatuM-paNa evuM na karatAM sUtrakAre je visasAkha dhanu nirUpaNa karyuM che te sUcIkaTAha nyAyane Azrita karIne karavAmAM Avyu che. temAM gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke-- (vIsasAtra gheNaM bhate ! kai vihe paNNatte ? ) De bhadanta / visA khadha keTalA prakAranA kahyo che ? ( je badha svabhAvathI thAya che, te badhane visasA madha kahe che ) mahAvIra prbhune| uttara- " goyamA ! " he gautama / ( duvihe paNNatte ) vikhasA adhanA me akSara hyA che. " ta jahA " te prahAro nIce pramANe che( mAiya visachAva dhe, aNAiyavisasA badhe ya ) (1) sAhi visA madha ane (ra) anAdika visaSThA madha je svabhAvika baMdha ( vizvasA badha ) Adi sahita hAya che, tene sAdika visasA madha kahe che che tene anAdika visrasA madha kahe che. prArabha rahita je madha Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TokA za0 8 70 9 sU0 2 vinasAvadhanirUpaNam 166 ' aNAiyavIsasAvadhe NaM bhaMte ! kavihe paNa he bhadanta ! anAdikavitrasAbandhaH khalu katividhaH prajJaptaH, bhagavAnAha-'goyamA / tivihe paNNatte' he gautama ! anAdikavisrasAvandhastrividhaH prajJaptaH, 'ta jahA -dhammasthikAyaannamanazragAiyavIsamAva dhe, ' tadyathA-dharmAstikAyAnyonyAnAdikavinayAvandhaH, dharmAstikAyasya anyonyaM pradezAnAM paraspareNa yaH anAdiko visasAbandhaH sa dharmAritakAyAnyonyAnAdikavisAvalya', 'adhammasthikAya annamanazraNAiyavImasAvaM dhe' adharmAprabhu se aisA pUchate haiM (aNAiya vIlasAbadhe gaMbhate / kavihe paNatte) he bhadanta ! jo anAdivisAvadha hotA hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA !) he gautama ! (tivihe paNNatte ) anAdivistApAvadha tIna prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) jo isa prakAra se hai-(dhammatyikAya annapanna aNAdIya bosasAvadhe) dharmAstikAya anyonyAdika vinakA badha-dharmAstikAya ke pradezoM kA jo paraspara meM anAdikAla se svAbhAvika va dha ho rahA hai-yaha dharmAstikAya anyonyAdikavinasA baMdha hai / yaha to prakaTa hI kiyA jA cukA hai ki jo vadha svAbhAvika jIva ke prayoga vinA hotA hai vaha svAbhAvika padha-vistrasAbadha hai / dharmAstikAya ke pradezoM kA jo badha paraspara meM calA A rahA hai vaha jIva prayogakRta nahIM hai-vaha to anAdikAla se hI aisA huA hai-anaH dharmAstikAya ke pradezoM ke isa prakAra ke paraspara vadha ko anAdi kAlase svAbhAvika hone ke kAraNa dharmAsti gautama zvAbhAnA -(aNAiya vIsasAba dhe Na bhate ! kaivihe paNNatte 1) mahanta / anAmiviya! 55 cha, tenAsA 2 4aa cha ? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA !" gautama / (tivihe paNNatte ) manAhi visasA 55 trae prArI DAya che. ' ta jahA" ne prArI nAye pramANe cha-(dhammatyikAyaannamantaagAdopatrInamAbaMdhe ) dharmAstijAra bhnyaanyAnAdika vizvasA badha dhamastikAyanA pradezane je parasparamAM anAdi kALathI svAbhAvika badha thaI rahyo hoya che, tene dharmAstikAya anyonyAnAdika visasA baMdha kahe che. e vAta te pahelAM prakaTa karavAmAM AvI cukI che ke je baMdha jIvanA prayoga vinA svAbhAvika rIte ja thAya che, te svAbhAvika ba dhane vizvasA badha kahe che dharmAstikAyanA pradezane je baMdha parasparamAM cAlyo Ave che te pravegakRta hoto nathI, te to anAdi kALathI ja evuM baneluM che tethI dhamastikAyanA pradezanA A prakAranA paraspara ba dhane anAdi kALathI svAbhAvika hovAne kAraNe "dharmAstikAya anyonya anAdika ma 22 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 170 stikAyasya anyonyaM madezAnAM paraspareNa yo'nAdiko visrasAvandhaH so'dharmAstikAyAnyonyAnAdikavisAvandhaH, 'AgAsatdhikAya annamanna aNAdIyavIsasAvadhe ' AkAzAstikAyasya anyonyaM pradezAnAM paraspareNa yaH anAdiko nimAvandhaH sa AkAzAstikAyAnyonyAnAdikavisAvandhaH / gautamaH pRcchati - ' zrammatthikAyaannamanna aNAiyavIsasAca NaM bhaMte ! ki desavadhe, savvava the ? ' he bhadanta ! dharmAstikAyAnyonyAnAdikavisAvandhaH khalu kiM dezavandho bhavati ? dezApekSayA vandho dezabandhaH, yathA kaTe kharjUrapatrAdInAM saMyojanam ? kimvA sarvabandho bhavati ? sarvAkAya anyonyAnAdika visramAvadha kahA gayA hai / (adhasmatthikAya annamannaNAdayavIsa sAbadhe ) dUsarA 2 adharmAstikAya anyonyAnAdivasAbaMdha aura tIsarA (AgAsatthikAya annamanna aNAdIyavIsasAvadhe) AkAzAstikAya anyonyAnAdikavistrasAdha / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( dhammatthikAya annamanna aNAdIyavIsasAvadhe NaM bhaMte / desabaMdhe, savvabaMdhe ) he bhadaMta ! dharmAstikAya anyonAdika visrasA baMdha kyA deza dharUpa hotA hai, yA sarvadharUpa hotA hai| kaTa caTAI meM jisa prakAra se khajUra ke patrAdikoM kA saMyojana-saMbadha hotA hai vaha dezabandha hai - yaha dezabandha - sarva bhAgoM meM nahIM hotA hai kucha 2 bhAgoM meM hotA hai - isaliye ise dezApekSa hone se dezavadha kahA gayA hai| nIra aura kSIra ke vadha kI taraha jo baMdha hotA hai vaha sarvabaMdha hai / yaha baMdha sarvAtmA se hotA hai / isa baMdha meM paraspara meM padArthoM kA Apasa meM viasA adha" aivAmAM Avyo che ( adhamnatthikAya annamanna aNAdIyavIsasAba) nAhi visasA jaghano jIle akSara adharmAstipraya anyonyAnAdi vistrasAdhane zrIle prahAra ( AgAsatthikAya annamenna aNAdIya vIsasA va ghe ) mAzazAstiAya anyonyAnAhiGa visasA gaMdha che. gautama svAmInI prazna - " dhammasthikAya annamanna aNAdIyatrIsasAghaNaM bhate / kiM desaba'dhe, savtratra dhe ? " he bhaddanta / dharmAstikAya anyAnya anAdika vistrasA kha'dha zu dezama'dha rUpa hoya che, ke sabaMdha rUpa hAya che ? caDhDhAImAM je rIte khajUrInA pAna Adittu' saMyeAjana thAya che, te saceAjana ( samaMdha ) dezamadha 35 hoya che. yA dezamadha sarva lAgobhAM thato nathI, paNa kAi kAI bhAgeAmAM thAya che A rIte te madha dezApekSa hAvAthI tene dezabhadha kahyo che. nIra ane kSIranA madha jevA je khAya hAya che tene sa madha kahe che. A badha sarvAtmAthI thAya che. A khadhamAM padArthAnu' paraspAM samizraNa thai jAya che Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 10 9 sU02 vinasAyanirUpaNam smanA bandhaH sarvavandho yathAnIrakSIrayorvandhaH parasparamizraNam? , bhagavAnAha-'goyamA ! dezava dhe, no sabyavadhe' he gautama ! dharmAstikAyasya pradezAnAM parasparasaMsparzena vyavasthitatvAdezabandha eva, na punaH sarvabandhaH, tatra hi ekamya pradezasya pradezAntaraiH sarvathA vandhe anyolyAntarbhAvena ekapradezatvamevasyAt nAsaMkhyeyapradezatvamiti bhAvaH, 'evaM cetra adhammatthikAyaanamantraNAiyavIsasAvadhe vi' evamuktarItyA caiva adharmAstikAyAnyonyAnAdikavirasAvanve'pi dezavandha eva bhavati, no sarvabandhaH, sammizraNa ho jAtA hai| uttara meM prabhu kahate haiM (desabaMdhe, no sambavadhe) he gautama !-dharmAstikAya anyonyAnAdika vistra sAvadha dezabaMdha hotA hai, sarvabaMdha nahIM hotA hai| kyoM ki dharmAstikAya ke pradeza Apasa meM eka dUsare pradeza ko sparza karake vyavasthita rahate haiM / isaliye dharmAstikAya meM jo pradezoM kA anronya baMdha mAnA gayA hai vaha dezabaMdha rUpa hI mAnA gayA hai| yadi ina pradezoM kA baMdha usameM sarvadharUpa mAnA jAve to aisI sthiti meM jitane bhI pradeza usa dharmAstikAya meM haiM ve saba Apasa meM eka dUsare meM sarvathA antarbhUta ho jAne ke kAraNa una pradezoM meM ekarUpatA ke AjAne ke kAraNa eka pradezatA hI AvegI ataH dharmadravya meM jo siddhAntakAroM ne asaMkhyAta pradezatA kahI hai vaha nahIM bana skegii| (evaM ceva adhammatthikAya annamanna aNAdIya vIsasAvadhe vi) isI taraha se adharmAstikAya anyonyAnAdika virasA baMdha meM bhI dezabaMdha hI hotA hai, sarvabandha nahIM hotA hai / (evasAgAsatthikAya annamanna gautama svAmInA prazna utta2 1411 mahAvIra prabhu 4 cha-" desa vadhe, no savvaba dhe" 7 gautama ! stiya anyonyA pisA mAM dezabaMdha thAya che, sarvabaMdha thatA nathI, kAraNa ke dharmAstikAyanA pradeza paraspara eka bIjA pradezane sparza karIne vyavasthita rahe che tethI dharmAstikAyamAM je pradezane anya baMdha mAnavAmAM AvyuM che, te dezabaMdha rUpa ja mAna. vAmAM Avyo che je temAM te pradezone baMdha sarvabaMdha rUpe mAnavAmAM Ave te te dharmAstikAyamAM jeTalA pradeza hoya te badhA pradeza arasparasa-ekabIjAnI sAthe sarvathA antabhRta thaI javAne kAraNe te pradezamAM ekarUpatA AvI javAne lIdhe eka pradezatA ja AvI jaze. tethI evI paristhiti UbhI thaze ke dharma dravyamAM siddhAMtakAe je asa khyAta pradezatA kahI che, te saMbhavI zakaze nahIM. (evaM cetra adhammatthikAya annamannaaNAdIyavIsasAghadhe di) me pramANe adharmAstikAya anyAnAdika vimA baMdhamAM paNa dezabaMdha ja thAya Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra 'ekmAgArAsthikAya abhamannaagAdIyavIsasAbaMdhe vi evamuktarItyaiva AkAzAstikAyAnyonyAnAdikavisAvandho'pi dezabandha eva bhavati, no sarvavandhaH iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-dhammatyikAraannamanazraNAiyavIsasAva ghe NaM bhaMte ! kAlo kevaciraM hoi ? 'he bhadanta ! dharmAstikAyAnyonyAnAdikavitrasAbandhaH khalu kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati?, bhagavAnAha-' goyanA ! sambaddhaM' he gautama ! dharmAstikAyAnyonyAnAdikavistrasAbandha ?: kAlApekSayA sarvAddhAM sarvakAlaM bhavatItyarthaH ' evaM adhammasthikAe, evaM AgAsatyikAra ' em uktarItyaiva adharmAstikAyAnyonyAnAdikavisra sAyandho'pi kAlApekSayA sarvakAlaM bhavati, evaM tathaiva AkAzAritakAyAnyonyAnAdikavizvAsAbandho'pi kAlApekSayA sarvakAlaM bhavati / gautamaH pRcchati- sAiyavIsAbaMdhe NaM bhaMte ! kaivihaM pAte ? ' he bhadanta ! aNAdIyavIsalAbaMdhe vi) aura isI taraha se-uttarIti ke anusAra AnAzAstikAya anyonyAmAdika zistrasAbadha meM bhI dezabaMdha hI hotA hai, sarvabadha nahIM hotA hai| aba gautamaravAlI prabhu se pUchate haiM-(dhamma sthikAya anamanna aNAIca dIsalA bare NaM ate! kAlao kevacciraM hoi) he bhadanta ! dharmAstikAya anyonyAnAdika vinasAvadha kAla kI apekSA kabataka rahatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM ( sambaddhaM ) he gautama! dharmAstikAya anyonyAnAdika cinasAvadha kAla kI apekSAse saba kAla kahatA hai / (adhammatyikAe, evaM AgAmasthikAe ) isI taraha se adhamAstikAya anyonyAnAdikavista sAvadha sabakAla rahatA hai-AkAzAstikAya anyonyAnAdika citra sAvadha bhI kAlakI apekSA sarvakAla rahatA hai| ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (sAIca bilasAbadhe NaM che-samaya tht| nathI " evamAgAsasthikAya annamanna aNAdIyazsisA badhe vi" ane e ja pramANe AkAzAstikAya anyonyAnAdika vizvasA baMdhamAM paNa dezabaMdha ja thAya che. sarvaba dha thato nathI. ve gautama svAmI mahApA2 prasune sevA prazna pUche che , " dhammatthi kAya annamanna aNAIyavIsasAba dhe Na' bhate ! kAlao kevaciraM hoi ? ) 3 bhadanta ! dharmAstikAya anyAnAdika vizvasA badha kALanI apekSAe kayAM sudhI 29 cha ? mahAvIra prbhune| uttara- savvaddhaM " u gautama ! stiya bhanyonyAnA visA 5 janI apekSA saba 29 che. " adhamma thikAe evaM AgAsasthikAe " me pramANe mAnAya anyAnyAnAhi vizvasA baMdha paNa kALanI apekSAe sarvakALa rahe che. Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ha pro0 0 8 u0 9 sU0 2 visAvandhanirUpaNam sAdika visAvandhaH khalu AdinA sahitaH sAdilo yo sindhaH sa tathA, katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' goyamA ! tivihe paNNatte ' he gautama ! sAdika visrasAbandhastrividhaH prajJaptaH, ' taM jahA - caMdhaNa paccaie, bhAyaNapaccaie, pariNAma paccaie ' tadyathA-vanyamatyayika, mAjanapratyayikA, pariNAmamatyavikakha, tatra vadhyate'neneti bandhanaM vivakSita snigdhatAdiko guNaH sa eva pratyayo heturyatra savandhana pratyayika, evaM bhAjanamAdhAraH pratyayo yatra sa bhAjanamatyayikaH, tathaiva pariNAmo rUpAntaramAptiH mayo yatra sa pariNAmamatyakiH iti bhAvaH, gautamaH pRcchati - in | kavi se) he bhadanta | sAdikavisAvaM kitane prakAra kA kahA gayA hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA) he gautama! (tivihe paNNaro) sAdika visAvadha tIna prakAra kA kahA gayA hai / ( taM jahA ) jo isa prakAra se hai - ( baMdhaNapaccaie, bhAyaNapaccae pariNAmapaccaie) va vanaprAyika, bhAjana pratyayika aura pariNAmapratyayika (vadhyate anena iti baMdhanaM ) isa vyutpatti ke anusAra jisake dvArA bAMdhA jAya vaha baMdhana hai aisA baMdhana vivakSita snigdhatA AdiguNa hotA hai / vahI jisa baMdha meM hetu hotA hai vaha baMdhanapratyadhika sAdika visAdha hai| bhAjana nAma AdhAra kA hai| yaha AdhAra jisa baMdha meM hetu - kAraNa hotA hai yaha bhajanapratyadhika sAdika vilasAbaMdha hai | rUpAMtara prApti kA nAma pariNAma hai| yaha pariNAmAntaraprApti jisa sAdika visrAvaMdha meM hetu hotI hai vaha pariNAmapratyadhika sAdika visAvadha hai / ava gautama gautama svAmInI prazna - ( sAiya vIsasA ba ve Na' bharate / kavi paNNatte ? ) huM bhajjata ! sAdika vizvasA madha keTalA prakAranA kahyo che ? bhaDAvIra pralunA uttara--" goyamA / " he gautamA ! " tivihe paNNatte jahA " sAhi vissA maMdhanA nIce pramANa akSara che - ( baMdhaNa paccaie bhAyaNapaccaie, pariNAma paccaie, ) (1) adhina atyadhika lAgana atyadhika sane (3) pariNAma atyayiGa. ( badhyate anena iti vanvanaM ) mA vyutpatti prabhA bhenA dvArA dhvAmAM Ave te badhana che, evu' badhana jevu... AgaLa karavAmAM Avaze te snigdhatA Adi guNA che. te guNA ja je baMdhanA kAraNurUpa hAya che, te adhane aMdhana pratyayika sAki vizvasA madha kahe che. bhAjana eTale AdhAra. A AdhAra je madhamAM kArarUpa hoya che, tene bhAjana pratyayika sAdika vizaMsA madha kahe che. pariNAma eTale rUpAntara prApti te pariNAmAtara Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 14 bhagavatI se kiM taM baMdhaNapancahAe ? ' he bhadanta ! aba ki sa bandhanapranyAyikA sAdibandha ucyate? bhagavAnAra-'baMdhANapaJcapa jaNaM paramANapuggalANaM dupA siyANaM, tipa. esiyANaM jAva dasapaesiyANaM saMkhenjapaNasiyANaM, aNaMtapAramiyANaM bhane! gvANaM : he gautama ! bandhanAtyayikaH sAdivandhaH - yat khallu paramANupuhalAnAM dvipadegakAnA, tripradezirAnAM yAvat catuHpaJcapadasamASTa navadAmadegikAnAm 'saMkhyeyapradezikAnAm , asaMkhyeyamadezikAnAm anantapradezikAnAM skandhAnAm 'vemAyaniddhayAe, bemAyalukkhayAe, bemAyanihaluvayAe bayaNapancaTA ga badhai saguppajjA, prabhu se aisA pUchate haiM-'se kiM taM badhaNapaccaie' he bhadanta ! yaha yandhanapratyayika sAdi baMdha kyA kahalAtA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'baMdha. Napaccaie jaM NaM paramANupoggalA dupaesiyA, tiyapAliyA, jAba dasapaesiyA, saMkhejapaniyA, asaMkhenjapapasiyA, aNaMtapapasiyA NaM bhaMte ! vadhANaM' he gautama ! baMdhanAtyadhika sAdivaMdha vaha hai jo paramANupudgaloM kA, hi pravezikoM kA, tripradezikoM kA, yAvat cAra, pAMca, chaha, sAta, ATha, nau, daza, pradegikoM kA, maMgyAnapradegikoM kA, asaMkhyAnapradezikoM kA, anantapradezikoM kA arthAt aise paramANu pudgalaskandhoM kA -(vemAyaniddhayAe, pemAyalakhavAe bemAyanihalugvayAe ) vipanasnigdhatA guNa ke dvArA-viSama hai mAtrA jisameM aisI josnigdhatA, uma viSamAMza snigdhatA ke dvArA, vipamAMgarUkSatA ke dvArA, vipAzasnigdhatA aura rUkSatA ina donoM ke dvArA utpanna hotA hai / yaha va dhana prtyprApti je sAdika vizvasA baMdhamAM kAraNarUpa hoya che, tene pariNAma pratyayika sAdika vistakA baMdha kahe che ve gautama svAmI mahAvIra pramune so prazna pUche cha -(se ki ta baMdhaNapaccaie ! ) 3 mahanta ! te ||dhn pratyAya4 sAha 55 ane 49 cha ? mahAvIra prbhune| uttara-(badhaNapaccaie jaM NaM paramANupogAlA dupaesiyA, tiyapaesiyA, jAva dasapapasiyA, saMkhejapaesiyA, asaMkheja esiyA, aNatapaesiyA Na khadhANa) , gautama ! dhana pratyayi sAdhate cha re Dhipradezika, tripradezika, ane rasapradezika paryantanA paramANu pula skonA, tathA saMkhyAta pradezika, asaMthAta pradezika ane anaMta pradezaka paramANu pusa 24-dhAnA ( vemAyaniddhayAra, vemAyalukkhapa.e, vemAyaniddhalukhiyAe) viSama snigdhatA guNa dvArA (cIkAzanA guNa dvArA) jemAM snigdhatAnI mAtrA viSama che evI viSamAMza snidhatA dvArA vizvamAMza rUkSatA dvArA, viSamAMza Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyakhandrikA DIkA za08 u09 sU02 visrasAvandha nirUpaNam 175 jahaNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM amakhejjaM kAlaM, settaM vadhaNapaccaie ' vimAnasnigdhatA - viSamA mAtrA yasyAM sA vimAtrA, sA cAsau snigdhatA ceti vimAtrasnigdhatA tathA viSamAMga snigdhatayA, vimAtrarUkSatayA - viSamA mAtrA yasyAM sA tayA tripamAMzarUkSatayA, vimAtrasnigvarUkSatayA - viSamA mAtrA snigdhA rUkSA ca yasyAM sA tayA, vipamAMza snigdharUkSatayA bandhanamatyayikaH khalu sAdivandhaH samutpadyate utpanno bhavati, sa ca bandhanamatyadhikaH sAdivandho jaghanyena ekaM samayam, utkarSeNa asaMkhya phalam asaMkhyAtotsarpiNyavasarpiNIrUpa yAvat tiSThati, bandho hi vipamasnigdharUkSaNavatAmeva pulAnAM bhavati, na tu samasnigdharukSaguNavatAm, ki sAdibaMdha hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki "snigdharUkSatvAdbandhaH " isa niyama ke anusAra jo hipradezIparamANupudgalaskandha se lekara anantapradezI pula paramANuskandhoM taka jo Apasa meM snigdhatA ke viSamAMzoM ko lekara do Adi paramANuoM kA baMdha ho rahA hai hotA hai vaha baMdhanapratyayika sAdivisrasAbaMdha hai / yaha baMdha kisI vyakti vizeSa ke dvArA nahIM karAyA jAtA hai ataH visrasA-svAbhAvika hai / aura jaba bhI snigdhA aura rUkSatA yA ina donoM ke vimAMza vAle do Adi paramANu milate haiM tabhI yaha baMdha ho jAtA hai - isaliye yaha sAdi hai / evaM snigdhatA AdirUpa nimitta ko lekara yaha saMpanna hotA hai isaliye Sarafan hai / yaha dha ( jahaNaNe ekkaM samayaM, ukko seNaM asaMkhejjaM kAla ) jaghanya se eka samaya taka rahatA hai aura utkRSTa se asNkhyaatdhana pratyayika evA khaMdhane pramANe che-- snigdhatA ane rUkSatA dvArA utpanna thAya che. sAti baMdha kahe che. A kathananuM tAtparya nIce ( snigdharUkSatvAd badhaH ) yA niyama anusAra me dvipadezI paramAyu pudgala kadhathI laIne anaMta pradezI pantanA pudgala paramANu skandhAnA para"sparamAM snigdha rUkSatAnA viSamAMzeAnI apekSAe je khadha thai rahyo hAya che, tene khadhana pratyayika sAdi vizvasAba dha kahe che. A badhu kAi vyakti vizeSa dvArA karAvavAmAM AvatA nathI, tethI A madha vistasA-svAbhAvika hAya che. ane jyAre snigdhatA ane rUkSatA athavA te bannenA viSamAzavALA be sAdi paramANu maLe che tyAre A baMdha thAya che, te kAraNe te sAdi aMdha che. ane snigdhatA Adi rUpa nimittathI te sapanna heAya che, tethI tene madhana pratyacika kahe che. gaMdha ( jahaNaM ekaM samayaM, ukkoseNaM asaMkhejja' kAlaM ) AchAmAM eche. eka samaya sudhI rahe che ane adhikamAM adhika asakhyAta Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 176 tathA coktam - " samanijrayAe baMdho na choDa, samalukyAe pina hoDa, mAya nikkha-taNeNaM baMdhI u saMghANaM " chAyA - samasnigdhatayA bandho na bhavati, samastayA'pi na bhavati, vimAtrasnigdharUkSatvena bandhastu rundhAnAm iti / 3 ayamAzayaH - samaguNa snigdhasya samaguNa snigdhena paramANuyaNukAdinA bandho na bhavati, samaguNarukSasyApi samaguNarUkSeNa bandho na bhavati, apitu yadA viSamA mAtrA tadA bhavati vandhaH, tripamamAtrA vettham - 3 kAla taka banA rahatA hai| arthAt asaMkhyAta utsarpiNI amarSiNIkAla taka yaha naSTa nahIM hotA hai / so hI kahA hai- (sahigAe baMdho na hoDa, samalukyAe vi na ho, desAyaniddhavarANaM baMdhI va saMdhAna) samaguNasnigdhavAle pulaparamANuoM kA samaguNanidhavAle pulaparamAoMke sAtha, baMdha nahIM hotA hai| samaguNatkSavAle pahalaparamANuoM kA samaguNarUkSatAvAle pudgala paramANu ke sAtha vadha nahIM hotA hai / parantu jaba inakI viSamAtrA rahatI hai tabhI baMdha hotA hai| paulika skandha kI utpatti usake avayava paramANu Adi ke pArasparika saMyogamAtra se nahIM hotI, isake liye saMyoga ke sivAya jo apekSita hotA hai vahI yahAM prakaTa kiyA jA rahA hai| skaMdhoM kI utpatti ke liye snigdhatAcikanApana aura rUkSanA-khakhApana guNa kA honA Avazyaka hai jaba ye donoM Apasa meM milate haiM tabhI baMdha- ekatvapariNAna hotA hai / samamAtra meM yadi ye donoM guNa haiM to baMdha nahIM hotA hai / baMdha hone ke liye kALa sudhI kAyama rahe che. eTale ke asakhyAta utsarpiNI kALa panta te naSTa yato nathI ra vAta nIcenA sUtrAMza dvArA aTa urI hai - ( samaniddhayAe badho na hoi, samalukkhayAe vi na hoi, vemAya niTTalukvattaNeNa vadho u saMdhANaM ), samaguNu-snigdhatAvALA pudgala paramANuenA samaguNu snigdhatALA pudgala paramANue sAthe madha teA nathI. samaNu rUkSatAvALA pudgala paramANuonA samaguNu rUkSata vALA puddala paramANumenI sAthe bha'dha thatA nathI. parantu jayAre temanI viSama mAtrA hoya che tyAre ja temaneA khaMdha thAya che. pautra leka skandhanI utpatti tenA avayava rUpa paramaNu AdinA parasparanA saMcAga mAtrathI ja thatI nathI, te mATe sayAga upagaMta jenI jarUra paDe che eja ahI prakaTa kavAmAM AvyuM che skandhAnI utpattine mATe sniRRtA ( cIkAza ) ane kSa tAnA guNu hAvA te Avazyaka hAya che. jyAre te mane anyeAnyamAM maLe che Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u09 sU02 vinalAyandhanirUpaNam 177 " niddhassa nidreNa duyAhieNa, lukkhassa lukkheNa duyAhieNa, niddhassa lukkheNa unei baMdho, jahannavajjo visamo samo vA // 1 // snigdhasya snigdhena dvikAdhikena, rUkSasya rakSeNa dvikaadhiken| snigdhasya rUkSeNa upaiti vandhaH, jaghanyavoM viSamaH samo vA / iti / tadupasaMharati-sa epa bandhanapatyayiko vandhaH prarUpitaH / gautamaH pRcchati'se kiM taM bhAyaNapaccaie ? ' atha, he bhadanta ! kiM sa bhAjanamatyayiko nAma ina guNoM kI viSamamAtrA sApekSita hotI hai| vaha viSamamAtrA isa prakAra se kahI gaI hai| jaise-"niddhassa nideNa" ityaadi| isa kA tAtparya yaha haiki-snigdha kA do gunA adhika snigdha ke sAtha baMdha hotA hai| isI prakAra rUkSa ke bhI do gune adhikarUkSa ke sAtha bandha hotA hai, jaise pahalAsnigdha eka gunA hai to dUsarA snigdha tInagunA se lekara adhika kitanA hI hogA to baMdha hogaa| evaM pahalA snigdha do gunA ho to dassarA cAra gunA to kama se kama honA hI, isase adhika bhale ho bandha ho jAyagA kintu do gune se kama hogA to bandha nahIM hogaa| isI prakAra rukSa kA rUkSa ke sAtha ke viSaya meM bhI jAna lenA caahiye| snigdha kA rUkSa ke sAtha jo vandha hotA hai vaha jaghanya varja karake hotA hai, jaghanya se eka guNA lenA cAhiye / arthAt eka guNe snigdha kA eka gune rUkSa ke sAtha baMdha nahIM hogA isase adhika snigdha rUkSa kA badha ho jAyagA cAhe vaha viSama ho cAhe sama ho arthAt donoM tyAre ja baMdha thAya che je A bane guNasama mAtrAmAM hoya to baMdha thata nathI. baMdha thavAne mATe e guNanI viSama mAtrAnI AvazyakatA rahe che. te viSama mAtrA prabhArI 42vAmA mApI che, mo-niddhassaniddheNa' tyAdi - A gAthAne bhAvArtha nIce pramANe che-snigdhane begaNuM adhika nigdhanI sAthe baMdha thAya che. e ja pramANe rUkSane paNa te be gaNu adhika karavAthI rUkSanI sAthe baMdha thAya che. jemake pahelu snigdha eka guNa hoya te bIju snigdha traNa gaNAthI laIne game teTalA gaNuM haze te paNa temane ba dha thaze. ane pahelu niSpa begaNuM hoya, te bIjuM ochAmAM ochuM cAragaNuM te havuM ja joIe, ane cAragaNAthI adhika hoya te paNa baMdha thaI jaze, paraMtu bama NAthI ochuM haze te badha thaze nahIM. eja pramANe rUkSane rUkSanI sAthe baMdha thavA viSe paNa samajavuM snigdhane rUkSanI sAthe je baMdha thAya che, te jaghanya varja karIne thAya che, jaghanyanI apekSAe (ochAmAM ochA) eka gaNuM levA joIe. eTale ke eka gaNA snigdhane eka gaNu rUkSanI sAthe badhA thato nathI, tethI adhika snigya rUkSane baMdha thaI jaze-pachI bhale te viSama bhae 23 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI 278 sAdikavandhaH ? bhagavAnAha - ' bhAyaNapaccaie jaM NaM junnasurA junnagula- junnataMdulANaM bhAyaNapaccaie NaM va samuppajjai, jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM bhAyaNapaccaie ' he gautama ! bhAjanapratyathiko bandhaH- yat khalu jIrNasurAjIrNaguDa - jIrNataNDulAnAM bhAjana pratyayikaH khalubandhaH samutpadyate, tatra jIrNasurAyAH styAnIbhavanalakSaNo vandhaH, jIrNaguDaraya jIrNataNDulAnAM ca piNDo bhavanalakSaNo vandhaH, sa ca bhAjanapratyayiko vandhaH jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa saMkhyeyaM kAlaM rAzi viSama ho athavA sama ho jaise- vipama- idhara do athavA tIna Adi udhara pAMca cha Adi ho to baMdha ho jAyagA, sama- idhara do udhara bhI do, kintu eka gune ke sAtha baMdha nahIM hogA / kyoM ki ve jaghanya (eka) guNa vAle donoM hone se abaddhadazA meM hI rahate haiM / ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM - (se kiM taM bhAyaNapaccaie) he bhadanta ! bhAjanapratyayika sAdivandha kyA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( bhAyaNapaccaie jaM NaM junnasurA junnagula junna taMDulANaM bhAyapaccaie NaM va samuppajjai jahanneNaM aMto muhuttaM ukkolegaM saMkhejjaM kAlaM - se ttaM bhAyaNapaccaie) he gautama! bhAjanapratyayika baMdha vaha hai jo purAnI surA meM, purAnA gur3ameM aura purAne taMDuloM meM hotA hai / arthAt eka bhAjana meM bhara kara jaba ye padArtha rakha diye jAte haiM aura bahuta samayataka rakhe rahate haiM - taba ye piNDIbhUta bana jAte haiM / isa piNDIbhUta hAya ke sama hAya-eTale ke banne rAzi viSama hAya ke sana hAya, teA paNu baMdha thaze. prema-viSabha paDelAbhAM me, trazu Adi ne zrIlamAM yAra, yAMya, cha Adi hoya teA khaMdha thaI jaze samanI apekSAe pahelAmAM che ane khIjAmAM paNa e hAya te paNa khaMdha thai jaze. parantu eka gaNuAnA eka gaNAnI sAthe madha thaze nahIM, kAraNa ke tee khanne ochAmAM ochA (eka) guNavALA hAvAthI akhaddha dazAmAM ja rahe che gautama svAbhInA prazna - ( se bhAjana pratyayika sADhi dha kAne kahe kiM taM bhAyaNapatraie) he lahanta ! junnasurA junnagula junnbhAjana pratyayika mahAvIra alunA uttara - ( bhAyaNapaccaie jaM tadulANaM bhAyaNapaccaie NaM badhe samupajjai ) De gautama ! madha e che ke je purANA madirAmAM, junA geALamAM ane junA cAkhAmAM thAya che. eTale ke eka pAtramAM bharIne jyAre A padArthone lAMkhA samaya sudhI rAkhavAmAM Ave che tyAre te piMDarUpa banI jAya che A rIte pi Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiyadrikA TI0 za0 8 30 9 02 citra sAbandhanirUpaNam 172 tiSThati, sa epa bhAjanapratyayako bandhaH prarUpitaH / gautamaH pRcchati' se kiM taM pariNAmapaccaie ? ' he bhadanta ! atha kiM sa pariNAnapratyayiko nAma bandha ? bhagavAnAha - ' pariNAmapaccahae jaM NaM abhANaM ambharukkhANaM jahA taiyasae jAva amohANaM pariNAmapaccaie NaM baMdhe samuppajjaDa ' he gautama ! pariNAmapratyayiko bandhaH-yat khalu abhrANAM bheghAnAm abhravRkSANAm abhrAtmakavRkSANAm yathA tRtIyazatake saptamodeza ke pratipAditAnAm yAvat amoghAnAm, yAvatpadena - vakSyamANapadAnAM saMgrahaH - sandhyAnAm, gandharvanagarANAm AkAze vyantarakRtanagarAkArapariNa banane meM kAraNa unakA bhAjana meM bhara kara rakha denA hai / ataH isa prakAra kA yaha piNDIbhUta hone rUpa baMdha bhAjanapratyadhika kahA gayA hai / isa baMdha kA jaghanya kAla antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa kAla saMkhyAtakAla rUpa hai / arthAt kama se kama yaha baMdha eka antarmuhUrta taka rahatA hai aura adhika se adhika saMkhyAtakAla taka rahatA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( se kiM taM pariNAmapacaie) he bhadanta ! pariNAmapratyayika baMdha kyA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM ( goyamA ) he gautama! pariNAmapratyayika baMdha vaha hai ( jaM NaM abhANaM a0bharukkhANaM jahA tatiyasae jAva amohANaM pariNAmapaccaie NaM baMdhe samupajjaha ) jo tRtIyazataka ke saptama uddezaka meM pratipAdita abhroM ( vAdaloM ) kI, abhravRkSa AdikoM kI rUpAntara prAptirUpa hotA hai / yahAM ( yAvat ) zabda se isa tRtIyazataka ke saptama uddezaka meM kahe gaye pATha rUpa banI javAnuM kAraNa te bhAjanamAM ( pAtramAM) temane bharI rAkhyA te che. tethI A prakAranA piMDabhUta khanI javA rUpa baMdhane bhAjanaprayika kahe che. ( jahantreNaM aMto muhutta cakoseNa saMkhejja kAla se ta bhAyaNapaccaie) mA adhanA ochAmAM eche. kALa antarmuhUrtanA ane vadhAremAM vadhAre sakhyAtakALanA hoya che. eTale ke A baMdha ochAmAM ochA eka antarmuhUta sudhI rahe che ane vadhAremAM vadhAre sakhyAtakALa sudhI rahe che. gotama svAbhInA prazna - ( se kiM taM pariNAmapaccaie ? ) he laDhanta ! pariNAma pratyayika baMdha kevA hAya che ? bhaDAvIra alunA uttara- ( goyamA ! ) he gItaMbha ! pariNAma pratyayi aauMdha te che hai ? (jauM NaM avabhANaM avabharumkhANa jahA taiyasae jAva amohANaM pariNAmapaccaie NaM badhe samuppajjai ) trIna zatanA sAtamAM uddeza mAM prtipAdrita abhronI ( vAdaLAnI ) ane abhravRkSa AdiphAnI rUpAMtara prAptirUpa hAya che, Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... .. ......... bhagavatIstra . 180 tAnAm , ulkApAtAnAm , dizidAhAnAM dahyamAnamahAnagaraprakAzasadRzAnAm , garjitAnAM, vidyutpAtAnAm , pAMzuSTInAm , yUpAnAm-staMbhAkAra meghAnAm , yakSodIptAnAm , dhUmikAnAm , mahikAnAm , rajaudghAtAnAm , candroparAgANAm , sUryoparAgANAm , candrapariveSANAm , sUryapariveSANAm , praticandrANAm , pratimUryANAm , indradhanupAm , udakamatsya kapihasitAnAm , tathA-amoghAnAm sUryasyodayAstasamaye saMjAtAnAM pUrvapazcimAyatarekhArUpANAm pariNAmapratyayikaH, pariNAmo rUpAntaraprAptiH, tatmatyayikastannimittako bandhaH pariNAmapratyayiko bandhaH khalu samutpaghate, sa ca pariNAmapratyayiko vandhaH-jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukoseNaM chammAsA' jaghanyena eka samayam utkapeNa par3a mAsAn tiSThati, 'settaM pariNAmapaccaie' sa epa uparyuktaH pariNAmapatyayiko bandha ucyate, 'settaM sAigrayIsasAbaMdhe' sa epa upakA saMgraha huA hai-sandhyAnAm , gaMdharvanagarANAm-AkAze vyantarakRta nagarAkArapariNatAnAm, ulkApAtAnAm , dizidAhAnAm , dahyamAnamahAnagaraprakAzasadRzAnAm , garjitAnAM, vidyutpAtAnAm , pAMzuvRSTI nAm , yakSoddIsAnAm , dhUmikAnAm , mahikAnAm , rajAudghAtAnAm / candroparAgANAm , sUryoparAgANAm , candrapariveSANAm , sUryapariveSANAm , praticandrANAm , pratismRANAm , indradhanuSAm , udakamatsyakapihasitAnAm" isa pATha kA artha vahIM para likhA gayA hai ataH vahIM se jAna lenA cAhiye / isa pariNAmapratyadhika baMdha kA jayanyakAla eka samaya mAtra aura utkRSTakAla chahamAsa kA hai / (se tta sAiyavItalAvaMdhe) isa prakAra se yaha pUrvoktarUpa meM kahA gayA sAdikavisrasA baMdha hai| aba anta meM " yAvat " 54thI mahI trIta zatanA sAtamA dezamA athita nAyanA pAThane grahaNa karavAmAM AvyuM che - (sandhyAnAm , gaMdharvanagarANAm AkAze vyantarakRtanagarAkArapariNatAnAm ulkApAtAnAm , dizidAhAnAm , dahyamAnamahAnagaraprakAzasahazAnAm , garjitAnAm, vidyutpAtAnAmU, pAMzuvRSTInAm , yakSodIptAnAm , dhUmikAnAM, mahikAnAM, rajaHudghA tAnAm , candroparAgANAm , sUryoparAgoNAm , candraparivepANAm , sUrya pariveSANAm , praticandrANAm, pratisUryANAm , indradhanuSAm , udakamatsya kapihasitAnAm " A sUtrapAThane arthe tyAM ApavAmAM AvyuM che, te jijJAsuoe tyAMthI vAMcI le. A pariNAma pratyayika baMdhane ochAmAM ocho kALa eka sbhyn| mana padhArebhA padhAre cha bhAsana DAya che. ( se tta' sAiyavIsasA paMdhe) mA prAnu-pUxit 35nu sAvitramA parnu 2135 che. sUtrane Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u.9 50 3 prayogavandhanirUpaNam 181 yuktaH sAdikavisra sAvandho vyapadizyate / ante vinasAvandhanigamayannAha- settaM vIsasAvaMdhe ' sa eSa uktarItyopadarzitaH visrasAbandho'vaseyaH // sU0 2 // prayogavandhavaktavyatA sUcIkaTAhanyAyena pazcAtpaThitamapi vilasAvandhaM prathama prarUpya prathamapaThitaM prayogabandhaM prarUpayituM prastauti-' se kiM taM ' ityaadi| mUlam-se kiM taM payogabaMdhe ? payogabaMdhe tivihe paNNatte ? taM jahA-aNAie vA apajjavalie, sAie vA apajjavasie, sAie vA sapajjavasie, tattha gaMje se aNAie apajjavasie, se NaM aTUNhaM jIvamajjhapaesA NaM, tattha vi NaM tiNhaM2 aNAie apajjavalie, sesANaM sAie, tattha gaMje se sAie apajja. vasie, se NaM siddhANaM, tattha NaM je se sAie sapajjavasie se NaM cauvihe paNNatte, taM jahA-AlAvaNabaMdha, alliyAvaNabaMdhe, sarIrabaMdhe, sarIrappayogabaMdhe / se kiM taM AlAvaNabaMdhe ? AlAvaNabaMdhe jaM NaM taNabhArANa vA, kaTTabhArANa vA, patta bhArANa vA, palAlabhArANa vA, vellabhArANa vA, vettalayA vAgavarattarajjuvallikuladabhamAiehiM,AlAvaNabaMdhe samuppajjai, jahaNaNaM aMtomahattaM uskoseNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM aalaavnnbNdhe| se kiM taM alliyAvaNabaMdhe ? alliyAvaNabadhe cauvihe paNNatte, taM jahA-lesaNAbaMdhe, uccayabaMdhe, samuccayabaMdhe, sahaNaNAbaMdhe / se kiM taM lesaNAbaMdhe, lelaNAbaMdhe jaM NaM kuDDANaM, sUtrakAra visrasAdhakA nigamana karate hue kahate haiM ki (se taM vIsasA paMdhe) ukta rItike anusAra visrasAdhakA kathana kiyA gayA hai ||suu02|| mAte suutr4|2 visamA matuM nigamana 42tA 4 cha / (se taM vIsamrA baMdhe ) mA 42 mA 10yA pramANe vinasA dhanu 2135 cha. // suu2|| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bhagavatIes 1 kohimANaM, khaMbhANaM, pAsAyANaM, kaTuANaM, cammANaM, ghaDaNaM, paDaNaM, kaDANaM chuhAcikkhillasiMlesa lakkha mahusitthamAiehiM lesaNaehiM baMdhe sasuppajjai, jahapaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, se ttaM lekhaNA baMdhe / se kiM taM uccayabaMdhe ? uccayabaMdhe jaM NaM taNarAsINa vA kaTurAsINa vA, pattarAsINa vA, tusarAsINa vA, bhusarAsINa vA, gomayarAsINa vA, avagararAlINa vA, uccatte NaM baMdhe samuppajjai, jahaNNe NaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, se taM uccayabaMdhe / se kiM taM samuccayabaMdhe ? samuccayabaMdhe jaM NaM agaDataDAganaI dahAvIpukkhariNIdIhiyA NaM, guMjAliyANaM, sarANaM. sarapaMtiyANaM, sarasarapaMtiyANaM, bilapatiyANaM, devakula- sabhApavvathUbhakhAiyANaM, phalihANaM, pAgArahAlagacariyadAragopuratoraNANaM, pAsAyagharasaraNaleNaAvaNANaM, siMghADagatiya caukkacaccara caumbhuha mahApahamAINaM chuhAcikkhillasilesasamuccaeNaM baMdhe samupajai, jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukko seNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM samuccaya baMdhe / se kiM taM sAhaNaNAbaMdhe ? sAhaNaNAbaMdhe duvihe paNNatte, taM jahA- desasAhaNaNAbaMdhe ya, savvasAhaNaNAbaMdhe ya, se kiM taM desa sAhaNaNAbaMdhe ? desasAhaNaNAbaMdhe jaM NaM sagaDarahajANajuggagillithillisIya saMda mANiyAlohIsaNasayaNakhaMbhabhaMDamattovagaraNamAINaM lohakaDAhakaDucchua desasAhaNaNAvaMdhe samupajjai, jahapaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkose Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA TIkA za0 8 70 9 sU 3 prayogavandhanirUpaNam 183 NaM saMkhejjaM kAlaM, settaM desasAhaNaNA bNdhe|se ki taM savvasAhaNaNAbaMdhe ? savvasAhaNaNAbaMdhe se NaM khIrodagamAINaM, se taM savvasAhaNaNAbaMdhe, se taM sAhaNaNAbaMdhe, se taM alliyAvaNabaMdhe / se kiM taM sarIrabaMdhe ? sarIrabaMdhe duvihe paNNatte, taM jahApuvappaogapaccaie ya, paDuppannapaogapaccaie ya / se ki taM puvappaogapaccaie ? puvvappaogapaccaie jaM NaM neraiyANaM saMsArasthANaM savvajIvANaM tattha tattha tesu tesu kAraNesu samohaNamANANaM jIvappaesANaM baMdhe samuppajjai, se taM puvvppogpccie| se kiM taM paDuppannappaogapaccaie ? paDuppanappaogapaccaie jaM NaM kevalanANissa aNagArassa kevalisamugghAeNaM samohayassa tAo samugghAyAo paDiniyattemANassa aMtarAmathe vaTTamANassa teyAkammANaMbaMdhe samuppajjai, kiM kAraNa ? tAhe se paesA egattIkayA bhavaMti tti, se taM paDuppannappaogapaccaie, se taM sriirbNdhe| se kiM taM sarIrappaogabaMdhe ? sarIrappaogabaMdhe paMcavihe paNNatte, taM jahA-orAliyasarIrappaogabaMdhe, veubviyasarIrappaogabaMdhe,AhAragasarIrappaogabaMdhe, teyAsarIrappa ogabadhe kmmaasriirppogbNdhe| orAliyasarIrappaogabaMdheNaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA! paMcavihe paNNatte, taM jahA-- egiMdiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe, vediyaorAliyasarIrappa-- ogabaMdhe, jAva--paMcidiya orAliyasarIrappaogabaMdhe, egidiya orAliyasarIrappaogavaMdhe paNa bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA! Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 bhagavatIce paMcavihe paNNatte, taM jahA--puDhavikAiya egidiya orAliya sarIrappaogabaMdhe / evaM eeNaM abhilAveNaM bhedo jahA ogAhaNasaMThANe orAliyasarIrasta tahA bhANiyavvo jAva pajjattagabhavatiyamaNuslapaMciMdiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe ya, apajjattagabhavakkaMtiyamaNussapaMcidiyaorAliyasarIrappaoga-- baMdhe ya, orAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammasla udaeNaM ? goyamA ! vIriyasajoga sahavvayAe pamAyapaccayA kammaM ca jogaM ca bhavaM ca, AuyaM ca, paDucca orAliyasarIrappaoganAmakammassa udaeNaM orAliyasarIrappaogabaMdhe / egidiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kasta kammarasa udaeNaM ? evaM ceva / puDhAvikkAiyaegidiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe evaM ceva, evaM jAva vaNassaikAiyA, evaM beiMdiyA, evaM teiMdiyA, evaM cauridiyatirikkhajoNiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe evaM catra / paMciMdiya orAliyasarIrappaogabaMdheNaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ? goyamA ! vIriyasajoga--sahavvayAe pamAya--jAva--AuyaM paDucca paMciMdiyaorAliyasarIrappaoganAmAe kammasta udaeNaM, tirikkhapaMciMdiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe evaM cevA maNussapAMcaMdiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ? goyamA ! vIriyasajogasahavvayAe pamAdapaccayA jAva--AuyaM ca paDucca maNussapaMciMdiyaorAM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za 8 u. 8 sU 3 prayogavandhanirUpaNam ___ 185 liyasarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM maNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe // sU0 3 // . chAyA-atha kA prayogavandha1 prayogavandhastrividhaH prajJaptaH, tadyathA-anA. diko vA aparyavasitaH, sAdiko vA apayavasitaH, sAdiko vA saparyavasitaH, tatra khalla yaH so'nAdikaH aparyavasitaH, sa khalu aSTAnAM jIvamadhyapradezAnAm , tatrApi khalu trayANAM trayANAm anAdikaH aparyavasitaH, zeSANAM sAdikaH, tatra khalu yA . prayogabaMdhavaktavyatA 'se kiM taM paogavaMdhe ?' ityaadi| sUtrArtha-(se kiM taM paogabaMdhe ) he bhadanta ! prayogavaMdha kA kyA svarUpa hai ? (paogabaMdhe tivihe paNNatte) he gautama! prayogavaMdha tIna prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) prayogabaMdha ke ve tIna prakAra ye haiM(aNAie vA apajavasie, sAie vA apajjavasie, sAie vA sapajjapasie ) anAdiaparyavasita, sAdiaparyavasita, aura sAdisaparyavasita (tattha Na je se aNAie apajjavasie, se NaM aTThaNhaM jIva majjhapaesANaM) inameM jo anAdi aparyavasita prayogavaMdha hai vaha jIva ke ATha madhyapradezoM kA hotA hai| (tattha viNaM tiNhaM tiNhaM aNAie apajjavasie) ina AThapradezoM meM bhI tIna tIna pradezoM kA jo baMdha hai vaha anAdi aparyavasita baMdha hai| (sesANaM sAie ) bAkI ke sarva pradezoM kA sAdi saparyavasita prayogamavAtavyatA" se kiM ta paogabadhetyAha, sUtrArtha-(se ki ta paogaba dhe?) 8 mahanta ! praye marnu s135 Thevu cha 1 (paogabadhe tivihe paNNatte) 8 gautama ! prayogamA 3 prazna 4ko che. (tajahA) te traya prshaare| nIya pramANe - (aNAie vA apajjavasie, sAie vA apajjavasie, sAie vA sapajjavasie) (1) manAEiPA5 vasita (2) sAhasaparyavasita bhane (3) sA apapasita. (tatyaNaM je se aNAie apajjavasie se NaM aTThaNDaM jIvamajhapaesANa ) tamAthA je anAdi aparyavasita pravega baMdha che, te jIvanA ATha madhyapradezano hoya che. (tatya vi NaM tiNhaM tiNhaM aNAie apajjavasie) te 18 pradezamA 5g je traNa traNa pradezane baMdha hoya che, te anAdi apavasita baMdha hoya che. (sesANa sAie ) mAhInA sarva prazora sAha sa5 sita jAya bha 24 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsutre 186 sa sAdikaH aparyavasitaH sa khalu siddhAnAm, tatra khalu yaH sa sAdikaH saparyatrasitaH, sa khalu caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-AlApanavandhaH, AlInabandhaH, zarIrabandhaH, zarIraprayogavandhaH, atha kaH sa AlApanabandhaH ? AlApanabandho yaH khalu tRNabhArANAM vA, kASThabhArANAM vA, patramArANAM vA, palAlabhArANAM vA, vella (pallava) bhArANAM vA, vetralatA- valka varatrA rajju -callI - kuza - darbhAdibhiH AlApanacandhaH samutpadyate baMdha hai / (tattha paMje se sAie apajjavasie se NaM siddhANaM) sAdi apavasita baMdha siddha jIva ke pradezoM kA hai / ( tattha NaM je se sAie sapajjabasie se NaM cavvihe paNNatte ) inameM jo sAdi saparyavasita baMdha hai vaha cAra prakAra kA kahA gayA hai / ( taM jahA ) jo isa prakAra se hai -- ( AlAvaNabaMdhe, alliyAvaNaya ghe, sarIrakha ghe, sarIrappaogavadhe ) 1 AlApanabaMdha, 2 AlInabaMdha, 3 zarIrabaMdha, 4 zarIraprayogabaMdha / ( se ki~ taM AlAvaNabadhe ) he bhadanta ! AlApanabaMdhakA kyA svarUpa hai ? ( AlAvaNabaMdhe jaM NaM taNabhArANa vA, kaTThabhArANa vA, pattabhAraNa vA, palAlabhArANa vA, vellabhArANa vA, vettalayA-vAga varatta - rajju - valli - kuma- dagbhamAehiM AlAvaNabadhe samuppajjai) he gautama! AlApanabaMdha vaha hai - jo tRNa 'ke gaTThoM ko, kASTa ke gaTThoM ko, patra ke gaTThoM ko palAlake bojhoM ko, beloMke bojhoM ke, veMta se - latA se, chAla se, varanA se, rassI se, madha bhane (4) zarIra sAyana dhatu sva35 . che. ( tattha Na' je sAie apajjavasie se NaM siddhANaM ) siddha banA ahezana gaMdha sAhi ayryavasita hoya che. ( tattha NaM je se sAie sapajjabasie se vihe paNNace - taM jahA ) temAMnA ? sAhi saparyavasita madha che, tenA nIce abhASe yAra aAra che- (alAvaNabadhe, alliyAvraNava ghe, sarIrabAMdhe, sarIrappaogabaMce) (1) AsAyana adha, (2) mAsIna madhu, ( 3 ) zarIra prayoga adha (se ki ta AlAvaNaSadhe) he lahanta ! he ? ( AlAvaNace ja NaM taNabhArANa vA, kaTTabhAraNa vA, pattabhArANa vA, palAlabhArANa vA, vellabhArANavA vettalayAbAga-varatta - rajju - valli - kusa davbhamA iehi, AThavaNa samupajjai ) he gautama ! yAsAyana aMdha te cheDe ne ghAsanA bhArAne, lAuDAMnA lAzane, pAnanA lArAne, dhAnyarahita parAjanI gAMsaDIne, satAmonA bhArAne, batAoothI, chAteothI, yAbhaDAnI horIthI, zatru AhinI DorIthI, kAi velathI, nirmULa irSAthI ane samULa daoNthI khAMdhavAthI thAya che. eTale ke ghAsa vagerenA bhArAne latA Adi vaDe je AMdhavAnu' thAya che, tene AlA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyAndrakA TIkA ze0 8 30 9 sU03 prayogabandhanirUpaNam jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam , sa epa aalaapnbndhH| atha kase AlInabandhaH ? AlInabandhadhaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA--leSaNAvandhaH, uccayavandhaH, samuccayavandhaH, saMhananabandhaH, atha kaH sa zlepaNAbandhaH ? "leSaNAvandho yata khalu kuDayAnAM kUTAnAM kuTimAnAm , stambhAnAm , prAsAdAnAm , kASThAnAm , carmaNAm , ghaTAnAm , paTAnAm , kaTAnAm , sudhAkardamala lepalAkSA-madhu-sikthAdibhiH lepaNaiH bandhaH samupapadyate, jaghanyena antarmuhurtam utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam , sa eSa kisI vela se, kuza athavADAbha vagairaha se bAMdhane se hotA hai / arthAt ghAsa vagairahake gaDheko veMtakI bela Adi se jo vAMdhanA hai vaha AlApana baMdha hai / (jahaNNeNaM aMtomuhattaM, ukkoseNaM saMkhejjakAlaM ) isa AlApana baMdha kA kAla jaghanyase eka antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa se saMkhyAta kAlakA hai arthAt yaha vaMdha kamase kama rahe to antarmuhUrta taka rahatA hai, aura adhika se adhika saMkhyAtakAla taka rahatA hai| (se taM AlAvaNa baMdhe) yahI AlApana baMdha kA svarUpa hai| (se ki taM alliyAvaNabaMdhe) he bhadanta ! AlIna baMdha kA kyA svarUpa hai ? (alliyAvaNavadhe cavihe paNNatte) he gautama ! AlIna baMdha cAra prakAra kA kahA hai-(taM jahA) jo isa prakAra se hai-(lesaNAcaMdhe, uccapabaMdhe, samuccayabaMdhe, sAhaNaNAyadhe)1 zleSaNAbaMdha, 2 uccayabaMdha, 3 samuccayabaMdha aura 4 saMhananabaMdha (se ki taM lesaNAvadhe) he bhadanta zleSaNAbaMdha kA kyA svarUpa hai ? (lesaNAbaMdhe jaM NaM kuDDANaM, koTimANaM, khaMbhANaM, pAsAyANaM, kaTThANaM, cammANaM, ghaDANaM, paDANaM, kaDANaM, chuhAcikkhillasilesa lakkha mahusistha mAiehiM lesaNaehiM badhe samuppaMjai') he gautama ! zleSA baMdha vaha hai jo bhittiyoM kA, maNiprastara jaDita bhUmiyoM kA, khaMbhoM kA, 5na madha he che (jahANeNaM atomuhutta', ukkoseNaM saMkhejjakAla) mA mAsApana baMdha ochAmAM ochA eka aMtamuhaMta sudhI ane vadhAremAM vadhAre saMkhyA taNa sudhA 27 cha. (se ta' AlAvaNavadhe) mAdAna madhanu me 2035 che. (se ki ta alliyAvaNabaMdhe 1 ) mahanta ! bhATIna madhanu 2135 cha? (alliyAvaNabaMdhe cauvihe paNNatte-tajahA) he gautama ! mAdIna manA nAya pramANe yA 52 cha- lesaNAmadhe, uccayabadhe, samuccayabaMdhe, sAhaNaNAbadhe ) (1) ASA 1, (2) usyaya madha, sabhuzyaya ma mana (4) saDanana 5. (se kiMta lesaNAma ghe ?) B mahanta ! veSa dhanu 2235 cha? (lesaNAba'dhe jaNaM phuDDANaM, koTTimANaM, khaMbhANaM, pAsAyANa', kaTThANa, cammANa, ghaDANaM, paDANaM kahANaM chuhAcikkhillasilesalakkhamasisthamAipahi lesaNaehiM badhe samuppajjaI), gautama ! zleSayAmadha ta cha 32 hArnu, maNipastara Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaila bhagavatI sUtre " zleSaNAvandhaH, atha kaH sa uccayabandhaH ? uccayabandho yaH khalu tRNarAzInAM vA, kASTharAzInAM vA, patrarAzInAM vA, tuSarAzInAM vA, vusarAsInAM vA, gomayarAzInAM vA, atrakararAzInAM vA, uccatvena bandhaH samupapadyate, jaghanyena antarmuhUrtam, utka saMkhyeyaM kAlam sa eSa uccayavandhaH, atha kaH saH samuccayabandhaH ? samuccayaprAsAdoM kA, kASThoM kA, camaDe kA, ghaDoM kA, paToM kA vastroM kA aura TAIyoM kA cUnA, kardama, vajralepa, lAkSA, moma isake dvArA paraspara meM juDa jAnA hotA hai / (jahaNaNeNaM aMtomuhRttaM, ukko seNaM saMkhejjaM kAlaM ) yaha baMdha jaghanya se antarmuhUtataka aura utkRSTa se saMkhyAtakAla taka rahatA hai / (settaM lesaNAva ghe) yahI ileSaNA baMdha kA svarUpa hai / ( se kiM taM ucca ghe) he bhadanta | uccayabaMdhakA kyA svarUpa hai ? (uccayavadhe jaMNaM tarAsINa vA, kaTTharAsINa vA, pattarAsINa vA, tusarAsINa vA, bhusarAsINa vA, gomayarAsINa vA, avagararAsINa vA, uccateNaM baMdhe samuppajjai ) tRNarAzi kA, kASTarAzi kA, patrarAzi kA, tuSarAzi kA, bhUsA kI rAzi kA, gobara ke Dhera kA kUDA ke Dhera kA jo uccapane se baMdha hotA hai, vaha uccayabaMdha hai / ( jahaNgegaM aMto muddattaM, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM ) yaha baMdha jaghanya se antarmuhUrta aura utkRSTa se naDita bhUmiyonu, staleonu, prasAheonu, aSThadhenu yAbhaDAnu, ghaDAoonu, vastronu' ane caTAienu' cUnA, kIcaDa, vajralepa, lAkha ane mINu dvArA paraspara sAthai bheDA bhavAnuM jane che ( jahaNjeNaM ato muddatta' ukkoseNa saMkhe* akAla ) mA gaMdha chAma cha 4 aMtarmuhUrta sudhI mate vadhArebhAM padhAre sabhyAtamA sudhA rahe che. ( se ta lesaNAbadhe ) yeSANA maMdhanu A prakAranu svarUpa che. ( se kiM taM uccayaba'ghai ? ) he lahanta ! ubhyaya baMdhanu sva3ya u che 1 ( uccayabaghe jaNa taNarAsINa vA, kaTurAsINa vA, pattarAsINa vA, tusarAsINa vA, bhusarAsINa vA, gomayarAsINa vA, avagararAsINa vA, uccatteNaM baghe samutpajjai ) vAsanA DhagalAnI, aSTanA DhagalAnI, pazunA DhagasAno, tuSanA DhagasAnA, lusAnA ( parAjanA ) DhaMgasAno, chAnA DhagasAno, atharAnA Dhaga. lAnA je UMcAinI apekSAe eTale ke te padArthonA ApasamAM saMkha'dharUpa je adha thAya che, tene udhya madha uDe che. ( jahaNeNaM atomuhuca, ukkoseNaM sakhegja'kAlaM ) mA adha ochAmAM socheo me antarmuhUrta sudhI ne badhA Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 8 0 1 sU0 3 prayogabandhanirUpaNam ra " bandho yat khalu agaDa (avaTa ) taDAga nadI hada vApI dIrghikANAM guJjAlikAnAM sarasAM saraH paGktikAnAm saraHsaraHpaktikAnAm, vilapaktikAnAm, devakulasabhA - parva - stUpa - khAtikAnAm, parikhANAm, prAkArATTALaka - carikadvAra - gopura - toraNAnAm, prAsAda - gRha - zaraNa-layanApaNAnAm, zRGgATaka - trikacatuSka - catvara - caturmukha - mahApathAdInAM sudhAkardamala lepasamuccayena vandhaH saMkhyAta kAlataka rahatA hai / ( se taM uccayavadhe ) yahI uzcaya baMdha kA svarUpa hai / (se kiM taM samuccayava dhe) he bhadanta ! samuccaya vaMdhakA kyA svarUpa hai ? (samuccayabaMdhe jaM NaM agaDataDAga nadI- daha vAvI - pukkhariNI dIhiyA guMjAliyANaM, sarANaM, sarapaMtiyANaM, sarasarapaMtiyANaM, bilapaMtiyANaM, devakula- sabhApavva - dhUmakhAiNaM pharihANaM pAgArAhAlagacariya dAra. gopuratoraNANaM, pAsAyaghara saraNaleNa AvaNANaM, siMghADaga tiya- caukka -caccara-caummuha-mahApahamAiNaM chuhA- cikkhilla silesa samuccaeNaM baMdhe samuppajjai) he gautama! kuMo, tAlAba, nadI, draha, vApI, puSkariNI, dIrghikA, guMjAlikA, sarovara, sarovarapaGkti, saraHsara pakti, vilapakti, devakula sabhA, pyAU, stUpa, khAIyAM parigha, koTa, aTAriyAM, carika, dvAra, gopura, toraNa, prAsAda, cara, zaraNa, bAjAra, zRGgATakamArga, trikamArga, catuSkamArga, catvara, caturmukhamArga, rebhAM padhAre sabhyAtANa sudhI rahe che. ( se taM uccayava ghe ) abhyaya maMdhanaM evu' svarUpa che. ( se kiM taM samuccayatra 'ghe ? ) he lahanta ! sabhubhyaya dhanuM Thevu svarUpa che? ( samuccaya va ve ja' NaM agaDataDAganadIdahavAvI, pukkhariNI dIhiyANaM devakula- sama guMjAliyANa, sarANaM,, sarapaMtiyANaM, sarasarapaMtiyANaM, bilapaMtiyANa, patra-yUma khAiyANaM pharihANaM, pAgArATTAlagacariyadAra gopuratoraNANaM pAsAyaghara siMgADaga-tiya- caukka-caccara - caummuha - mahApahamAdINaM- chuhA saraNaleNaAvaNANaM, - cikkhilla silesa samuccaeNaM baMdhe samuppajjai ) De gautama 1 vA, taNAva, nahI, draDa ( DUDa), pAthI, puNDiriNI, hArdhiA, zubhavia, sarovara; sarovara pati, saraHsara paMDita ( mahAsarovara zreNI ), misa paMDita, devasa, salA, pyArI ( vADI ), stUpa, mAyA, paridha, oTa, aTArIe ( prAsAdane Urdhva bhAga ), cirakA (nagara ane durgInA madhyavartI bhAga), dvAra, gothura (nagara dvAra), toraNu, AsAha, ghara, zarayu (sthAnavizeSa), belu (gRha vizeSa), malara, zrRMgAra mArga, trim bhArga catuSTha bhArga, atvara bhArga, Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maigavatI saMmatpadyate, jaghanyena antamuhUrtam , utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam', sa eSa samuccana yavandhaH, atha kA sa saMhananavandhaH ?, saMhananabandho dvividhaH prajJaptaH, tadyathAdezasaMhananavandhazca, sarvasaMhananabandhazca atha kaH sa dezasaMhananavandhaH ? dezasaMhananabandhoM yat khalu zakaTarathayAnayugyagillithillizivikAsyandamAnikA lohI lohakaTAha kaDacchukA''sana-zayana-stambha-bhANDA-'matropakaraNAdInAM dezasaMhananavandhaH samaH mahApathamArga,-rAjamArga ityAdi kA cUnA dvArA kIcar3a dvArA aura zleSa ke samuccaya dvArA jo baMdha hotA hai vaha samuccayaM baMdha hai| (jahaNaNaM aMtomutta, ukkoseNaM saMkhejjaMkAlaM) yaha baMdha jaghanya se antamuharta taka aura utkRSTa se saMkhyAtakAla taka rahatA hai| (se saM samuccayabaMdhe) isa prakAra se yaha samuccayabaMdha kA svarUpa hai| (seM kiM taM sAhaNaNA baMdhe) he bhadanta ! saMhananabaMdha kA kyA svarUpa hai ? (sAhaNaNAvadhe duvihe paNNatte) he gautama ! saMhanana baMdha do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jo isa prakAra se hai-(desasAhaNaNA baMdhe ye saMvasAhaNaNA baMdhe ya) 1 dezasaMhanana baMdha, 2 sarvasaMhananaveMdha (se ki taM desasAhaNaNAbadhe ) he bhadanta ! dezasaMhananabaMdha kA kyA svarUpa hai ? (desasAhaNaNA baMdhe jaNaM sagaDa-raha-jANaM-jugga-gilli-thilli-sIyasaMdamANiyA, lohI-lohakaDAha-kaDacchuAsaNasayaNa khaMbha bhaMDamattovargaraNamAINaM desasAhaNaNabiMdhe samuppajjai ) he gautama ! zakaTa, ratha, yAna, yugyavAhana-ghoDAgADI, gillI-hAthI kI aMbADI, thilli-vaggI zikSikA caturmukha mArga, mahApatha (rAjamArga), ItyAdine cUnA dvArA, kIcaDa dvArA ane zleSa (vajIleya) nA samuccaya dvArA je baMdha thAya che te baMdhane samucca baMdha cha. ( jahANeNaM ato muhattaM; ukoseNaM saMkhejaMkAla) mA madha mAchAmA maach| 4 matabhutaH sudhI- mane padhArebhAM-dhAre. sadhyA sudhA 23 che. (seM ta samuccayabadhe ) mA prAptuM samuvyaya dhanu 5135 che. (se ki ta sAhaNaNA badhe ?) 3 mahanta ! sanana dhana 2135 cha 1 (sAhaNaNA badhe duvihe paNNatte-tajaho) 8 gautama ! sanana madhana nIya pramANe me 2 che-(desasAhaNaNA vadheya, savvasAhaNaNAbadhe ya) (1) deza sanana ma bhane (2) sarva sahanana madha. ( se kiM ta' desakhAhaNaNAba'dhe ?) 8 mahanta ! zaE sanana madha 2135 cha 1 ( desaMsAhaNaNAdhe jaNaM sagaDareha-jANa-jugga -gilli, thilli sIya-saMdamANiyA-lohI-lohakaDAha, kaicchu-AsaNasayaNa khaMbha bhaDaH mattovagaraNamAiNaM desasAhaNaNAvadhe samuppajjai) 8 gautama ! zaTa (gAI); 25, yAna, yujya pAlana (ghoDA), mi (pAthInI. Am); AC Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI0 za0 8 u0 9 sU0 3 prayogabandhanirUpaNam spadyate, jaghanyena attarmuhUrtam , utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam , sa ema dezasaMhananavandhaH, matha kaH sa sarvasaMhananabandhaH ? sarvasaMhananavandhaH sa khalu kSIrodakAdInAm , sa epa sarvasaMhananabandhaH, sa eSa saMhananavandhaH, sa eSa AlInavandhaH / atha kaH sa zarIraevaM syandamAnI-puruSa pramANavAhanavizepa, tavA kaDAhI, karachI, Asana, zayana, staMbha, bhANDa, pAtra, tathA aura bhI nAnAprakAra ke upakaraNAdi padArthoM kA jo saMbaMdha hotA hai vaha dezasaMhananabaMdha hai / (jahaNNeNaM aMtomuhataM ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM) yaha baMdha jaghanya se eka antarmuharta taka rahatA hai aura utkRSTa se saMkhyAtakAlataka rahatA hai| (se taM desasAiNaNAdhe ) isa prakAra se yaha dezasaMhananabaMdha kA svarUpa hai|( se ki saMsaJcasAhaNAdhaMdhe) he bhadanta ! sarvasaMhananabaMdha kA kyA svarUpa hai? (sancasAhaNaNAcaMdhe-se NaM khIrodagamAiNaM se ttaM savvasAhaNaNAvaMdhe) he gautama ! dUdha aura pAnI Adi padArthoM kA jo baMdha hai vaha sarvasaMhanana bama hai| yahI sarvasaMhananabaMdha kA svarUpa hai| isa prakAra se yahAM taka (se taM-sAhaNaNAbaMdhe, se taM alliyAvaNabaMce) sAdi saparyavasita baMdhake cAra prakAroM meM se dvitIya prakArarUpa AlInabaMdha kA kathana saMhananabaMdha kA kathana karane para ho jAtA hai| (se kitaM sarIrabaMdhe) he bhadanta ! sAdi saparyavasitabaMdha kA jo tRtIya bheda zarIrabaMdha hai usakA kyA (40), zima :( lamI), zya-mAhitI (puruSa prabhAra pAuna vizeSa), tAvaDe, 4AhI, 47chI, mAsana, zayana, stana, His, -patra, -tathA bhI vividha prakAranA upakaraNadi padArthone je baMdha thAya che, te baMdhane deza saMhanana baMdha cha. (jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkheja kAlaM ) // sanana maya ochAmAM ocho eka aMtarmuhUrta sudhI ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAtakALa saMdhI 23 che. (se na desasAhaNaNAba'dhe)prA2nuheza sanana dhanu 2135 che. (se kiM taM savvasAhaNaNAdhe ?) mahanta ! sa saDanana ma dhanu 1135 cha 1 ( savvasAhaNaNA badhe-se NaM khIrodagamAINaM se 'tta savvasAhaNaNA ghe) gautama! mana 5 mA pAthAnA madha thAya chete baMdhanuM nAma sarvasaMhanana baMdha che. A prakAranuM saMhanana baMdhanuM svarUpa che. 24. mI sudhIbha (se ta sAhaNaNA vadhe, se ta alliyAvaNabaMdhe) sAhi saparyAvasita baMdhanA cAra prakAramAMthI bIjA prakAra rUpa AlIna baMdhanuM kathanasaMhanana baMdhanuM nirUpaNa thaI javAthI pUruM thAya che. (se ki ta sarIrabaMdhe 1) mahanta ! sAha sa55 sitama'dhana trIjo zarIrabaMdha nAmane bheda che, tenuM kevuM svarUpa che? Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIkSA vandhaH ? zarIravandho dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-pUrvaprayogapratyayikazca pratipanapayogapratyuyikazca, atha kaH sa pUrvaprayogapratyayikaH ? pUrvaprayogapratyayiko yaH khalu nairayikANAM saMsArasthAnAM sarvajIvAnAM tatra tatra teSu teSu kAraNaSu samavahanyamAnAnAM jIvapradezAnAM vandhaH samupapadyate, sa epa pUrvaprayogapatyayikaH, atha kaH sa pratyutpannaprayogamatyayikaH ? pratyutpanna prayogapratyayiko yaH khalu kevalajJAnino'nagArasya svarUpa hai ? (sarIrabaMdhe duvihe paNNatte) he gautama ! zarIrayaMdha do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jo isa taraha se hai-(puvappayogapaccaie ya, pachappannapaogapaccahae ya) pUrva prayogapratyayika zarIrayandha aura pratyutpannaprayogapratyayikazarIrabandha / (se kiM taM pucappaogapaccaie) he bhadanta / pUrvaprayogapratyayikazarIra baMdha kA kyA svarUpa hai ? (puvappao. gapaccaie jaM NaM neiiyANaM saMsAravatthANaM savvajIvANaM tattha tattha tesu telu kAraNesu samohaNamANANaM jIvappaesANaM baMdhe samuppajjai ) he gauta. ma! jo una una kAraNoM ke hone para samudghAta karate hue nairayika evaM 'sarvasaMmArI jIvoM ke jIva pradezoM kA jo baMdha hotA hai vaha pUrvaprayogapra. pratyayikazarIrabaMdha hai| (settaM punvappaogapaccaie) yahI pUrvapratyayika zarIra baMdha kA svarUpa hai / (se kiM taM paDappannappaogapaccahae ) he bhadata pratyutpannaprayogapratyayika baMdha kA kyA svarUpa hai ? ( par3appannappaogapaccaie ja NaM kevalanANissa aNagArassa kevalisamugghAeNaM samohayassa (sarIraba'dhe duvihe paNNatte-taMjahA) he gautama ! zarI25 dhanA nIya abhAva me 2 che-(puvvappayogapaccaie ya, paDupannapaogapaccaie ya) (1) pUrvapraga pratyayika zarIrabaMdha ane (2) pratyupanna praga pratyayika zarIra madha. (se ki ta puvvapayogapaccaie 1) 3 rd ! pUrvaprayA pratyaya zarIramadhanu : 2135 cha 1 / (yuvappayogapaccaie jaNaM neraiyANaM saMsAravatthANaM savvajIvANaM tatya tattha tesu tesu kAraNesu samohaNamANANaM jIvappaesANaM vadhe samuppajjai) 8 gautama te te kSetramAM te te kAraNe utpanna thavAthI (samuddaghAtanA kAraNarUpa vedanA Adi kAraNe uddabhave tyAre) samudraghAta karatA evA nAraka ane sarva saMsArI jIvana jIvapradezane je baMdha thAya che, te baMdhane pUrva prayoga pratyayi zarI2'dha 4 che. (settapuvvappaogapaccaie) 5 pratyayi zarI25 parnu me 2135 che. (se ki ta paDupannappaogapaccaie 1) 8 mahanta ! pratyupanna prAga pratyayika baMdhanuM kevuM svarUpa che? Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacadrikA To0 za0 8 u0 9 sU0 3 prayogadhanirUpaNam 193 namaka kevalisamudghAtena samatrahatasya tasmAt samudghAtAt pratinivartamAnasya antarA manyAne vartamAnasya taijasakArmaNayoH bandhaH samutpadyate, kiM kAraNam ? tadA tasya pradeza ekatvIkRtA bhavanti iti, sa eSa pratyutpannaprayogapratyayikaH, sa eSa zarIrabandhaH, atha kaH sa zarIraprayogavandhaH ? zarIraprayogabandhaH paJcavidhaH prajJaptaH ? tadyathAtAo samugdhAyAo paDiyittemANassa aMtarAmaMthe vaTTamANassa teyAkammANaM badhe samupajjaha ) he gaunama ! kevalisamudghAta se samudghAna karate hue aura phira pIche usase phirate hue kevalI ke maMthAna avasthA meM rahate samaya tejasa aura kArmaNa zarIra kA jo baMdha hotA hai vaha pratyutpannaprayo pratyayika baMdha hai / (kiM kAraNaM) he bhadanta / taijasa aura kArmaNazarIra ke baMdha hone meM vahAM kyA kAraNa hai ? ( tAhe se paesA egantIyA bhavati, tti ) he gautama / usa samaya kevalI ke Atmapradeza saMghAta ko prApta hote haiM / isa kAraNa se usa kevalI ke taijasa aura kArmaNa zarIra pradezoM kA baMdha hotA hai / ( se ptaM paDDappannappaogapaccaie) yahI pratyupanaprayogapratyayika baMdha kA svarUpa hai ( se ptaM sarIra dhe) isa taraha se zarIrabaMdha kA svarUpa kahA / (se kiM taM sarIrappaogava dhe) he gautam / zarIraprayogabadha kA kyA svarUpa hai ( sarIrappaogayadhe paMcavihe patte) he gautama! zarIraprayogabaMdha pAMca prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA ) jo isa prakAra se hai - (orAliya sarIrappa oga ghe) 1 audArika zarIra ( paDutpannapaoga paccaie ja NaM kevalanANissa aNagArasta kevalisa mugdhA erNa samosa tAo samugdhAyAo paDiniyanttemANassa aMtarAmadhye vaTTamANassa teyAkammANaM cadhe samutpajjai ) he gautama ! devasi samudhAta dvArA samudraghAta iztA ane tyArakhAda te samuddhAtamAMthI pAchA pharatI vakhate mathAna avasthAmAM rahetI vakhate kevalIne je tejasa ane kANu zarIranA madha thAya che, te madhane pratyutyanna prayogapratyayi madha he che. ( kiM kAraNaM ? ) he lahanta / taiksa zAne arbhazu zarIrane! madha zravAmAM tyAMzu Azaya hoya che ? ( tAhe se pasA egatIgayA bhavati, tti ) he gautama! te sabhaye ThevalInA Atmapradeza sadhAta pAme che. te kAraNe te kaivalI taijasa ane kANu zarIraneA khadha kare che ( se taM paDuppanna ogapaccaie ) me4 atyutyanna prayoga atyayi madhatu' sva35 che. (seta sarIra ghe) yA prAre bhar3IM zarIraNadhanA svapatu pratipAdana pUrUM thAya che. ( se kiM ta sarIrappaogatra ghe ? ) 3 sva35 Thevu che ? ( sarIrappaogaba ghe paMcavihe zarIra prayoga adhanA nIce pramANe yAMtha prakAra bha 25 lahanta ! zarIra prayoga dhanu paNNatte - tajahA ) De gautama / - (orAli yasarI rappa oga - hyA Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bhagavatI audArikazarIramayogavandhaH, caikriyazarIraprayogavandhaH, AhArakazarIramayogavandhaH, taijasazarIraprayogabandhaH, kArmaNazarIraprayogavandhaH / audArikazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH tadyathA-ekendriyaudArikazarIraprayogavandhaH, dvIndriyaudArikazarIraprayogavandhaH, yAvat-pazcendriyaudArikazarIraprayogavandhaH / ekendriyaudArikazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJataH ? prayogavaMdha, ( veuvviyasarIrappaogabaMdhe) 2 vaikriyazarIraprayogapaMdha, (AhAragasarIrappaogavaMdhe) 3 AhArakazarIraprayogabaMdha, (teyAsarIrappaogabaMdhe ) 4 taijasazarIraprayogabaMdha aura (kammAsarIrappaogadhaMdhe) 5 kArmaNazarIraprayogabaMdha (orAliyazarIrappaogavaMdhe NaM bhNte| kai vihe paNNatte ) he bhadanta ! audArikasarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA ! paMcavihe paNNatte ) he gautama ! audArika zarIraprayogabaMdha pAMca prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) jaise egidiya orAliya sarIrappaogadhe, vediyaorAliyasarIrappaogapaMdhe, jAva paMciMdiya orAliyasarIrappaogabaMdhe ) ekendriya audArika zarIraprayogabaMdha, dvIndriya audArikazarIraprayogabaMdha, yAvat paMcendriya audArika zarIraprayoga baMdha / ( egidiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte) he bhadanta ! ekendriya audArika zarIraprayova ) (1) mohAra zarI2 prayoga madha, ( veuvviyasarIrappaogabadhe) (2) vaiThiya zarIra prayoga madha, (AhAragasarIrappaogabadhe) (3) mA 24 za62 55, (teyAsarIrappaogabaMdhe) (4) te zarIra prayoga madha bhane (kammA sarIrappaogaba'dhe ) (5) abhaya zarI2 prayAsa madha. (orAliyasarIrappaogabagheNaM bhaMte / phaivihe paNNatte 1) mahanta! audArika zarIra praga baMdha keTalA prakArane kahyo che? (goyamA ! paMcavihe paNNatte-tajahA ) he gautama ! sauhAra: zarI2 prayoga madhanA naye prabhAe pAMya 12 hA cha-(egidiya orAliyasarIrappaoga vadhe, ve diyaoraliyasarIrappaogaba'dhe, jAva paci diyaorAliyasarIrappaogadhe) (1) ekendriya audArika zarIra prayoga baMdha, (2) kIndriya audArikazarIra praga baMdha, (3) teIndriya audArika zarIra prayoga baMdha, () caturindriya audArika zarIra prayoga baMdha ane (5) pacendriya audArika zarIra praga madha. ( egidiya orAliya sarIrappaogabaghe gaM bhaMte ! kaivihe paNNatte 1) Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 30 9 sU0 3 prayogabandhanirUpaNam 195 gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraprayogavaMdhaH, evam etena abhilApena bhedo yathA avagAhanAsaMsthAne audArikazarIrasya tathA maNitavyaH, yAvat paryAptakagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcendriyaudArikazarIrapayogavandhazca, aparyAptakagarbhavyutkrAntikamanuSyapazcendriyaudArikazarIrayaprayogavandhazca / audArikazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNa udayena? gautama ! vIryasayogasadvyatayA, gabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihe paNNatte) pAMca prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA) jo isa prakAra se hai-(puDhavikkAiyaegidiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe evaM eeNaM abhilAveNaM bhedo jahA oggAhaNasaMThANe orAliyasarIrassa tahA bhANiyanvo) pRthivIkAyika ekendriya audArika zarIraprayoga baMdha isa taraha se isa abhilApadvArA jaisA " avagAhanA saMsthAna" pada meM audArika zarIra kA bheda kahA gayA hai vaisA yahAM para kahanA cAhiye (jAva pajjattaganbhavatiyamaNussapaMciMdiya orAliya sarIrappaogabadhe ya, apajjattagagamavakkaMtiyamaNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappaoga jAva dhaMdhe ya) yAvat paryAptagarbhajamanuSyapaMcendriyaaudArika zarIraprayogabaMdha aura aparyAptagarbhajamanuSyapaMcendriyaaudArika zarIraprayogabaMdha / (orAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammasta udaeNaM) he bhadaMta! audArikazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (goyamA) he bhadanta ! ekendriya dArika zarIra prayoga baMdha keTalA prakArane kahyuM che ? (goyamA ! paMcavihe paNNatte-tajahA) gItama! tenA nAya pramANe pAya 12 hyA cha-(puDhavikkAiyaegidiyaorAliyasarIrappaogaba'ghe evaM e e NaM abhilAveNaM bhedo jahA ogAhaNasaMThANe orAliyasarIrassa tahA bhANiyavvo) pRthvIkAyika ekendriya dArika zarIra prayoga baMdha, A prakAre A abhilApa dvArA "avagAhana saMsthAna" padamAM audArika zarIranA jevA bhede kahevAmAM AvyA che, evA bhede ahIM paNa kahevA joIe. (jAva pajjattagambhavatiya maNurasa paci diya orAliya sarIrappaogamadheya, apajjattagagambhavakaMtiyamaNussa paMciMdiya orAliyasarIrappaoga jAva bagheya) thAvat "paryApta garbhaja manuSya pacendriya audArika zarIra praga baMdha ane aparyAsa manuSya payandriya mohA2i4 zarIra prayoga dha." (orAliya sarIrappaogabagheNaM bhaMte ! kassa kammarasa udaeNa1) Bard 1 mIhArika zarIra prayoga baMdha kayA karmanA udayathI thAya che ?' - Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bhaMgavatIsare AyuSkaM ca pratItya manuSyapaJcendriyaudArikazarIraprayoganAmnaH karmaNa udayena manuSya paJcendriyaudArikazarIraprayogavandhaH // 0 3 // ___TIkA-' se kiM taM paogavaMdhe ? ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! . atha kaH katividhaH sa prayogavandhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-paogavaMdhe tivihe paNNatte' he gautama ! prayogavandhastrividhaH prajJaptaH / taM jahA--aNAie vA apajjavasie, sAie vA apajjavasie, sAie cA sapajjavasie / tadyathA maNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappaoganAmakammassa udaeNaM maNussa paMciMdiyasarIrappaogabaMdhe ) jIva kI vIryatA, sayogatA, sadravyatA, pramAdarUpahetu-inase karma, yoga, bhava evaM AyuSka ko lekara ke manuSyapaMcendriya audArika zarIraprayoga nAmakarma ke udaya se manuSyapaMcendriya audArika zarIraprayoga baMdha hotA hai| TIkArtha-sUcI kaTAha nyAya se pazcAt paThita bhI visrasAbaMdha kA prarUpaNa karake sUtrakAra aba prayogadhandha kI prarUpaNA kara rahe haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-'se ki taM paogavaMdhe-pabhogavaMdhe tivihe paNNatte' he bhadanta ! prayogavandha ki jisakA svarUpa visrasAbaMdha se bhima hai kyA hai-arthAt-prayogabaMdha kitane prakAra kA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! prayogabandha tIna prakAra kA hai-'taM jahA' jo isa taraha se hai-'aNAie vA apajjavasie, sAie vA apajavasie, sAie AuyaM ca paDucca maNussapaci diya orAliya sarIrappaoga nAmakammassa udaerNa maNussa paci diya orAliya sarIrappaogaba'dhe ) nI vAryatA, sayogatA, saddavyatA, ane pramAdarUpa kAraNathI karma, ga, bhava ane AyuSkane Azrita karIne manuSya paMcendriya audArika zarIra praga nAma kamanA udayathI manuSya paMcendriya dArika zarIra prayoga baMdha thAya che. TIkArtha-krama pramANe gaNatA pragabaMdhanI prarUpaNa pahelAM thavI joItI hatI, paraMtu "sUcI kaTAha nyAyane " anusarIne pazcAta pati vizvasA baMdhanI prarUpaNe pahelA karavAmAM AvI che. have sUtrakAra pragabaMdhanI nIcenA praznotere dvArA prarUpaNa kare che- gautama svAbhAnA prazna (se ki ta paogava'dhe 1) OM mahanta ! visa. sAbaMdhathI bhinna evA prayoga baMdhanuM svarUpa kevuM che? eTale ke progabaMdhanA keTalA prakAra che? . mahAvIra prbhun| uttara--(paogabadhe tivihe paNNate-tajahA ) he gautm| prayogamAyanA nIce pramANe tra 2 cha-(aNAie vA apajjavasipa, sAie vA Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI0 0 8 10 9 20 3 prayogavandhanirUpaNam 199 anAdiko vA aparyavasitaH, sodiko vA aparyavasitaH sAdiko vA saparyavasitaH, tatra jIvavyApAreNa jIvapradezAnAm audArikAdizarIrapudgalAnAM ca bandhaH prayogavandhaH tasya, ca catvAro vikalpA bhavanti, tathAhi-anAdikam aparyavasitam 1, anAdikaM saparyavasitam 2, sAdikam aparyavasitam 3, sAdikaM sapayavasitam4, kintvatra teSu caturpu traya eva vikalpAH anAdikasaparyavasitarUpadvitIyavikalpavarjitAH saMbhavanti, tatra prathamabhaGgodAharaNAyAha-'tattha NaM je se' ityAdi / teSu ca asaMkhyAta madezikajIvasya ye aSTau madhyapradezAH santi teSAm anAdiko'paryavasito vandho bhavati, yato hi yadApi jIvaH kevalisamudghAtasamaye samagralokaM cyApya tiSThati tadApi asau tathAvidhAyAmeva sthitau tiSThati,anyeSAM punarjIvapradezAnAM thA sapajjavasie" 1 anAdi aparyavasita, 2 sAdiaparyavasita, aura sAdisaparyavasita, jIva ke vyApAra se jIvapradezoM kA aura audArikakAdizarIrapudgaloM kA jo baMdha hai vaha prayogavaMdha hai / isake cAra vikalpa hote haiM-anAdi aparyavasita 1, anAdi saparyavasita 2, sAdiaparyapasita 3, aura sAdisaparyavasita 4, kintu ina cAra vikalpoM meM se yahAM tIna hI vikalpa banate haiM-anAdi saparyavasitarUpa dvitIya vikalpa nahIM banane se chor3a diyA gayA hai| prathama bhaMga ko udAharaNa dvArAsamabhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-'tattha NaM je se' ityAdi, asaMkhyAta pradezoM vAle jIva ke jo ATha madhya ke pradeza haiM, unakA anAdi aparyayasita badha hotA hai / kyoM ki jisa samaya kevalI bhagavAn kevali samu. dghAta karate haiM usa samaya ve samagraloka ko vyApta karalete haiM-parantu ve madhyapradeza unake usI sthiti meM rahate haiM-unameM koI viparivartana nahIM apajjavasie, sAie vA sapajjavasie) (1) manAhi ma sita, (2) sAhi aparyAvasita ane (3) sAdi saparyavasita. jIvanA vyApArathI jIvapradezane ane audArikAdi zarIra pudgalene je baMdha thAya che, tene prayoga dha kahe cha. tenA yA2 1485 thAya cha-(1) anAmaya sita, (2) manasipa pasita, (3) sAha 55 sita mana (4) sAta saya sita. parantu / cAra vikalpomAMthI ahIM traNa vikalpa ja bane che, anAdi saparyavasita rUpa bIjo vikasya banatuM nathI, tethI upara mujaba traNa prakAra paDe che. have pahelA SELER | sabhApapAne bhATe sUtra12 4 cha ? " tattha na je se" ItyAdi, asaMkhyAta pradezavALA jIvanA je ATha madhyapradeza che, temano anAdi aparyavasita baMdha thAya che, kAraNa ke je samaye kevalI bhagavAna kevalI samudughAta kare che, te samaye teo samagra lekane vyApta karI le che. paraMtu temane te madhyapradeze eja sthitimAM rahe che temAM kei parivartana thatuM nathI Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bhagavatIle viparivartamAnatvAnnAsti anAdiko'paryavasito vandhaH, tatsthApanA ceyam 18181 etepAmupari anye'pi catvAraH evamete'STau bhavantItyabhiprAyeNAha-'tattha NaM je se aNAie apajjavasie, se NaM aTTaNhaM jIvamajjhapaesANaM' tatrApi tripu uparyuktavikalpeSu api khalu yaH tasya jIvasya anAdiko'paryavasito bandhaH sa khalu aSTAnAM jIvamadhyapradezAnAM bhavati / evaM rItyA samudAyato'STAnAMvandhaH pratipAditaH, atha tepu ekai kena Atmapradezena saha yAvatAM parasparaM bandho bhavati taddarzayitumAha- tatyaviNe tihaM tiNhaM aNAie, apajjavasie, sesANaM sAie ' tatrApi teSvapi aSTasu jIvapradezeSu madhye khalu trayANAM trayANAm ekaikena saha anAdiko'paryavasito bandha anAdirananto vandha ityartho vartate, tathAhi-pUrvoktarItyA'vasthitAnAmaSTAnAmuparitanapatarasya yaH kazcidekaH pradezo vivakSitaH tasya, pArzvavartinau dvau pradezau ekavAdhIvatItyevaMrItyA ete trayaH samvadhyante, zepastvekaH uparitanaH, yatrAdhastanA na sambadhyante hotA hai-anya pradezoM meM viparivartana hotA hai, isaliye anAdi apa yavasitavandha jIva ke ATha madhyapradezoM ke sivAya anyapradezoM meM nahIM hotA hai| unakI sthApanA isa prakAra se hai-1818|inake Upara aura bhI cAra pradeza haiM. isa taraha samudAya kI apekSA se ina ATha pradezoM kA pandha pratipAdita huA hai / atha unameM se eka eka Atmapradeza ke sAtha jitane pradezoM kA paraspara bandha hotA hai-isa bAta ko dikhAne ke liye sUtrakAra kahate haiM-' tattha vi NaM tiNhaM tiNhaM aNAie, apajjavasie" sesANaM sAie ' una ATha pradezoM meM bhI tIna tIna pradezoM kA eka eka 'pradezake sAtha anAdi-aparyavasita anAdi ananta baMdha hai| pUrvottarIti ke anusAra avasthita una ATha pradezoM meM se uparitanapratarakA jo koI eka vivakSita pradeza hai-usa vivakSita pradezakA, apane pAsake do pradezoM anya pradezomAM ja parivartana thAya che. tethI anAdi apayavasita baMdha jIvanA ATha madhyapradeza sivAyanA anya pradezamAM thatuM nathI. temanI sthApanA A pramANe samajavI-3|| temanI upara bIjA paNa cAra pradeza che, A rIte samudAyanI apekSAe A ATha pradeze baMdha pratipAdita thaye che. have temanA eka eka pradezone paraspara baMdha thAya che te vAta prakaTa karavAne mATe sUtrakAra 43 cha8-(tattha viNa tiNhaM tiNhaM aNAie, apajjavasie, sesANaM sAie ) te ATha pradezamAM paNa traNa traNa pradezane eka eka pradezanI sAthe anAdi aparyavasita (anAdi anaMta) thAya che. pUrvokta rIta pramANe avasthita (goThavAyelA, rahelA) te ATha pradezamAMthI uparitana khatarane je koI eka amuka pradeza che te amuka pradezane, potAnI pAsenA be pradezonI sAthe ane Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i. prameyaMcandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU0 3 prayogavandhanirUpaNam 201 . daravartitvena vyavahitatvAt , evamadhastanapranarApekSayApi iti bodhyam , zeSANAm. madhyamApTabhyo'nyeSAM jIvapradezAnAM sAdiraparyavasitaH saparyavasito vA bandho bhavati viparivartamAnakhAt , iti prathamo vikalpo vyAkhyAtaH, ' anAdiH saparyatasitaH' iti dvitIyo vikalpastu neha saMbhavati anAdisaMvaddhAnAm aSTAnAM jIvapradezAnAma-. viparivartamAnatvena bandhasya anAdi saparyavasitatvAnupapatteH / atha tRtIyaM vikalpamuH . ke sAtha aura nIce ke eka pradeza ke sAtha isa taraha se ina tIna pradezoM.. ke sAtha anAdi ananta, saMbaMdharUpa baMdha hai| Upara kA eka pradeza aura nIce ke tIna isa ke sAtha saMbaMdha nahIM haiN| kyoM ki ye usase dUravartI / hone ke kAraNa vyavahita hote haiN| isI taraha se adhastana (nIce kI) pratara kI apekSA se bhI jAnanA caahiye| isI kAraNa tInaM 2 pradezoM kA anAdi anaMtarUpa vadha kahA gayA hai / ina madhyama ATha pradezoM se atirikta aura jo jIvapradeza haiM unakA sAdiaMparyavasita, yA sAdi-' saparyavasita baMdha hai / kyoM ki inameM viparivartana hotA hai| isa prakAra se.prathamavikalpa ke viSaya meM yaha rapaSTIkaraNa hai / " 'anAdi saparyava-". siMta" aisA jo dvitIyavikalpa hai, vaha ina jIva ke madhya ATha pradezoM' meM saMbhAvita nahIM hotA hai / kyoM ki ye ATha pradeza aviparivartamAna haiM-isa kAraNa inameM aparyavastitA hone ke kAraNa saMparyavasitatA nahIM yanatI hai-ataH anAdi aparyavasita baMdha meM anAdi saparyavasitatA nahIM nIceno eka pradezanI sAthe A rIte te traNa pradezonI sAthe anAdi anata . saMbaMdharUpa baMdha che. uparanA eka pradezanI sAthe ane nIcenA traNa pradezonI sAthe tene saMbaMdha nathI, kAraNa ke teo tenAthI dUra hoya che. tethI temanI sAthai tina saya nayI merI pramANe astana ( nIyanI) pratI apekSAe paNa samajavuM. e ja kAraNe traNa traNa pradezane anAdi anaMtarUpa kahyo che. A madhyama ATha pradeza sivAyanA bIjA je jIvapradeza che temane sAdi aparyavasita, athavA sAdi saparyavasita baMdha hoya che, kAraNa ke teomAM vipazcitana. thAya che. * A pramANe pahelA vikalpanuM spaSTIkaraNa karIne sUtrakAra "anAdi sapavasita rU5 bIjA vikalpanuM spaSTIkaraNa kare che-anAdisaparyavasita rUpa je bIjo vikalpa che te e jInA ATha madhyapradezomAM saMbhavita thato nathI, kAraNa ke te ATha pradezo aviparivartamAna che, te kAraNe temanemA aparyasitata hevAne lIdhe saparyavasitatA sabhavI zakatI nathI tethI anAdi apavasita baMdhamAM anAdi saparyavasitatA hotI nathI. have sUtrakAra trIjA bha 26 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIstre dAharati- tatthaNaM jese sAie apajjavasie, se NaM siddhANaM ' tatra triSu uparyukteSu vikalpeSu khalu yastasya jIvapradezasya sAdikaH aparyavasito vandhaH sa khalu siddhAnAM bhavati, tathA ca siddhAnAM sAdiraparyavasito jIvamadezavandhaH zailezyavasthAyAM saMsthA. pitamadezAnAM sidvatve'pi calanAbhAvAt atha caturtha vikalpaM sabhedaM prarUpayati'tattha NaM je se sAie sapajjavasie, se NaM caubihe paNNace' tatra upayukteSu triSu vikalpeSu khalu yastasya jIvapradezasya sAdikaH saparyavasito vandho bhavati, sa khalu . caturvidhaH prajJaptaH, ' taM jahA-AlAvaNavaMdhe, alliyAvaNabaMdhe, sarIrabaMdhe, sarIrappaogabaMdhe' tathA AlApanabandhaH1, AlInavandhaH2, zarIrabandhaH3,zarIramayogavandhaH4, AtI hai / atha sUtrakAra tRtIya vikalpa ke viSaya meM kathana karate hue udAharaNa pradarzita karate haiM-'tastha NaM je se sAie apajjavasie, seNaM siddhANaM' ina tIna uparyukta vikalpo meM jo jIvapradeza kA sAdiaparyasitabaMdha hai vaha siddhoM ke hotA hai / kyoM ki zailezI avasthA meM saMsthApita jIva pradezoM kA siddha avasthA ho jAne para phira paryavasAna nahIM hotA hai ve jyoM ke tyoM bane rahate haiM / isaliye sAdiaparyavasita bandha siddhoM ke hotA hai / ava sUtrakAra cauthe vikalpa kA bheda sahita nirUpaNa karate haiM-' tatthaNaM je se sAie sapajjavasie, se NaM cauvihe paNNatte' aparyukta vikalpoM meM jIvapadeza kA sAdisaparyavasita baMdha hai, vaha cAra prakAra kA kahA gayA hai-'taM jahA' jaise-' AlAvaNabaMdhe, alliyAvaNabaMdhe, sarIrabaMdhe , sarIrappaogabaMdhe' AlApanabandha, AlInabaMdha, zarIra. vikalpanuM pratipAdana karavAne mATe udAharaNa Ave che (tatya NaM je se sAie apajjavasie, se NaM sidvANaM) 5yuta traya vikamAMnA je jIva pradezane sAdi aparyavasita jIva baMdha che, te siddha jI kare che, kAraNa ke zelezI avasthAmAM saMsthApita jIva pradezonuM siddha avasthAnI prApti thayA pachI pharIthI paryavasAna thatuM nathI paNa teo je sthitimAM hoya eja sthitimAM kAyama rahe che. tethI siddho dvArA ja sAdi aparyavasita (anaMta) baMdha thAya che. have sUtrakAra cethA vikalapanuM bhedarahita pratipAina 42 cha-(tattha je se sAie sapajjavasie, se NaM cauvihe paNNatte) uparyukta cAra vikalpamAMthI je jIvapradezane sAdi saparyavasita baMdha che, tenA yA2 42 cha. (ta jahA) 2 yA2 12 nIye prabhArI cha (AlAvaNamadhe, alliyAvaNabadhe, sarIrabaMdhe, sarIrappaogabadhe) (1) alApanabaMdha, (2) AlInabaMdha (3) zarIra baMdha ane (4) zarIra pragabadha Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaivavandrikA TI0 20 8 u0 9 30 3 prayogadhandhanirUpaNam 203 tatra AlApyate AlInaM kriyate ebhirityAlApanAni rajjvAdIni, taistRNAdInAM bandhaH AlApanabandhaH1, evam dravyasya dravyAntareNa 'lepAdinA AlInIkaraNarUpo. vandhaH AlInabandhaH2, tathA ' sarIrabaMdhe' iti samudghAte sati vistAritasaMkocitajIvapradezasambandhavizeSaNavazAt taijasAdizarIramadezAnAM sambandhavizeSaH zarIravandhaH, kecittu tatra zarIriNaH samudghAte vikSiptajIvapradezAnAM saMkocane bandhaH zarIravandha iti manyante 3, 'sarIrappabhogavaMve ' iti, evaM zarIrasya audArikAdeH prayogeNa vIryAntarAyakSayopazamAdi janitavyApAreNa bandhaH tatpudgalopAdAnaM, zarIrarUpasya vA prayogasya vandhaH zarIraprayogavandha ityarthaH4 / gautamaH pRcchati-'se kiM taM AlAvaNavaMdhe ?' he bhadanta ! atha kaH katividhaH sa AlApanabandhaH prajJaptaH ? -baMdha aura zarIraprayogavadha rassI Adi dvArA jo tRNa Adi ghAsa vagairaha kA bAMdhanA hai, vaha AlApanabaMdha hai / eka dravya kA dUsare dravya ke sAtha jo zlaSarUpameM baMdha hotA hai vaha AlInavadha hai| samudrAta avasthA meM vistArita aura saMkocita jIvapradezoM ke saMgha dhavaza se taijasAdi zarIrapradezoM kA jo saMbaMdhavizeSa hai vaha zarIra baMdha hai| athavA koI aisA bhI mAnate haiM ki samudaghAta karane para ve vikSipta jIva pradezoM ko saMkucita karane meM jo badha hai vaha zarIri baMdha hai| 'sarIrappaogavaMdhe audArika Adi zarIra ke prayoga se-vIryAntarAya ke kSayopazamAdi se janita vyApAra se-zarIra pudgaloM ko grahaNa karane rUpa jo badha hai vaha zarIraprayogavandha hai| athavA zarIrarUpa prayoga kA jo baMdha hai vaha zarIraprayogabaMdha hai| aya gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se kiM taM derI Adi vaDe je ghAsa Adine bAMdhavuM tenuM nAma alApana baMdha che eka dravyane bIjA dravyanI sAthe je zleSarUpe baMdha thAya che, tenuM nAma AlIna baMdha che. samudughAta avasthAmAM vistArita ane sakecita jIva pradezonA sabaM. dhane kAraNe tejasa Adi zarIra pradezane je saMbaMdha vizeSa che, tenuM nAma zarIrabale che athavA koI evuM paNa mAne che ke samuddaghAta karavAmAM Ave tyAre amuka jIva pradezane saMkucita karavAmAM je baMdha thAya che, te baMdhane zarI25 49 cha. (sarIrappaogaba ghe) mohAri4 mA zaranA prayogayI varyAntarAyanA kSayopazama Adi dvArA janita vyApArathI-zarIrapudgalene jhaDaNa karavA rUpa je baMdha thAya che, tene zarIra praga baMdha kahe che. athavA zarIra rUpe pragone je badha che tenuM nAma zarIra prayoga baMdha che. - have sUtrakAra AlApana ba dha AdinuM vistArapUrvaka samajAve che. gautamasvAbhAnA prazna-(sekita AlAvaNadhe ? ) 3 mahanta ! mAlApana Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 bhagavatI sUtre ; * 11 bhagavAnAha - ' AlAvaNavadhe jaM NaM tagabhArAga vA, kaTTamArANa vA, pattabhArANa vA, polArANa vA vellamArINa vA, veLapAcA gavaraMta rajju vallikusadarbhamA diehiM Adhe samuppaDa' AlopanabandhoM yada khalu tRNavArANAM vA, kAMThabhuriNAM patrANAM vA palAlasArANAM vA, dhAnyaMrahitRNapuJjabhArANAmityarthaH, bellabhArANI vA pravAlamA rANAmityartha mAlavAcako dezIyo vellazabdaH, vecalatA- valka varatrA-rajju -dallI -kuza darbhAdayaH, tatra kSetralatA jalavaMzakambA, balkaH valkalaH-tvacA, vastrA-carmamayIrajjuH, rajjurANAdimayI vallI puNyAdikA, kuzA nirmUladarbhAH, darbhAstu samUlAH, AdizabdAcItrarAdInAM parigrahastairityarthaH AlApanabandhaH samutpadyate, avi, saca. AlApanabandhaH ' jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM ' jaghanyena I AlAvaNaya ghe) he bhadanta | Apa kitane prakAra kA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - (AlavaNava ghe jaM NaM taNabhArANu vA, kahabhArANu vA, pattabhIrANa vA, palAlabhArAvA, vellabhAgaNa vA, vettalayAbAgavata rajjavallikusudavbhalAehiM AlAvA ce samupajjaha ) he gautama! - 'bhAroM kA ghAsa ke gar3hoM kA, kASTa ke bhAroM kA lakaDiyoM ke gaDr3hoM kA, patra bhAroM kA - pattoM kI gaThariyoM kA, dhAnparahita palAla ke bhAroM kA 3 kiraka 1.3 G arthAt dhAnyarahita tRNapuMja bhusA kI gaThariyoM kA, lanAoM kI guThariyoM kA, athavA-kopaloM kI gar3ariyoM kA, jo brena kI chAloM se, cukaloM se, varanA - carma kI banI huI rassiyoM se, zana Adi kI banI huIDoriyoM se, nirmUladarbhoM se, samUladarbhoM se evaM poM kI ggiyoM se jo banA hotA hai vaha AlApanabaMdha hai / yaha AlApanabaMdha ' jahaNeNaM aMtamuhutta ukkoseNaM saMkhejjaM kAla se ttaM AlAvaNava the ? kama se kama antarmuhUrtta taka rahatA hai, aura adhika se adhika saMkhyAta kAlataka madhanuM svarUpa kevuM che? 1 1 mhaaviirprbhune| uttara- ( AlAvaNa badhe ja NaM taNabhArANa vA, kaTubhAMrANa vA pattasAraNa vo palAlabhArANa vA, vellabhAgaNa vA, vettalayAbAgavarata rajjuvallikusa dabhamAdiehi AlovaNapa ghe samupajjai ) De gautama ! dhAsanI gAMsaDIkhAne, aSThenA lAzane, mAnanI gAMsaMDIne, satAonI gAMDagone, athavA pasAnI gAMsa DhIone je netaranI chAAthI, latAethI, cAmaDAnI dorIthI, zaNunA doraDAthI niLa darbhothI, samULa darbhothI ane kapaDAnA lAMbhA- ciMtaraDAthI mAMdhavAmAM Ave che tene sAyana saMgha uhe che te sAsAyana madha ( jahaNeNaM aMta muhutta ukAseNa saMkhejja kAlaM ) gochAmAM mocho matabhuGkrta sudhI ne vadhA S y Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU0 3 prayogayandhanirUpaNam 205 antarmuhUrtam , utkarSeNa saMkhyeyaM kAlaM tiSThati pazcAt vidhvaMsa prApnoti / se taM AlAvaNabaMdha' sa eSa AlApanavandhaH prjnyptH| atha, AlInabandhamAha-' se kiM taM alliyAvaNavaMdhe ?' he bhadanta ! atha kaH , katividhaH AlInavandhaH prajAtaH ? bhaMgavAnAha-' aljhiyAvaNavaMdhe caubihe paNNatte' he gautama ! AlInabandhazcaturvidhaH prajJaptaH, 'taM jahA-lesagAvace, uccayabaMdhe, samuccayavadhe, sAhaNaNAdhe' tadyAzlepaNAbandhaH, uccayavandhaH, samuccayabanyaH saMhananabandhazca, tatra lepagA- lepaNa dravyayoH saMpojanaM, tadrUpo bandhaH lepaNAbandhaH1, evam uccayaH-Urdhva cayanaM rAzIkaraNaM, tadrUpo banyA uccayavandhaH2, tathA saMsagataH uccayApekSayA viziSTataraH uccayaH - samuccayaH, tadrUpo bandhaH samuccayabandhaH3, evaM saMhananam-avayavAnAM. saMzAtanaM samUhaH rahatA hai / isake bAda vaha naSTa ho jAtA hai / aisA kathana AlApanavadha ke viSaya meM tIrthaMkarAdikoM ne kiyA hai| aba AlInavandha kA kyA svarUpa hai isa viSaya meM gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-se ki ta alliyAvargabaMdhe 'he bhadanta ! AlInabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahane haiM-' alliyAvaNadhe cauvihe paNNatte ' he gautama ! 'AlInavadha cAra prakAra kA kahA gayA hai-' taM jahA.' jaise-'lelaNA'paMdhe, uccayabaMdhe, samuccayabadhe, sAhaNaNAvadhe' zleSagAbaMdha, samuccaya paMdha aura saMhananabaMdha do dravyoM kA ApasameM kisI zleSapadArtha se jor3anA 'isakA nAma zleSaNAdha hai, rozI karanerUpa jo baMdha hotA hai vaha uccayabaMdha hai| uccaya kI apekSA jo viziSTanara uccaya hai vaha samuccayabaMdha hai / avayavoM kA jo sanUha hai vaha saMhananabaMdha hai / arthAt avayavoM 2bha padhAre sadhyAta ja sudhI 27 cha. tyA2 mA nAza pAme cha. ( se tta' AlAvaNavadhe) meM utha bhATApana vidhe' tI hame yuche. gautabhasvAbhAnA -(se ki 'taM alliyAvaNamadhe ?) mahanta ! AlInakha dhanuM svarUpa kevuM che? mahAvIra prabhunA uttara-(alliyAvaNa baMdhe cauvihe paNNatte ) 3 gautama ! mInamadhanA ra 2 cha. (taMjahA) te zenI nIya pramANe 2-(lesaNAbadhe, uccayatra dhe, samuccayabadhe sAhaNaNAva dhe, ) (1) payA madha, (2) syayama'dha (3) samudhyayama ane (4) sahananamadha. - be padArthone eka bIjAnI sAthe keI zleSapadArtha vaDe jeDAve tenuM nAma leSaNuM baMdha che. rAzI (Dhagale) karavA rUpa je baMdha thAya che tenuM nAma uzcaya baMdha che. uccayanA karatAM paNa viziSTatara je uccaya che tenuM nAma Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre bandhaH saMhananabandhaH avayavAnAM samUharUpega bandha ityarthaH 4 | gautamaH pRcchavi' se kiM taM lesaNAbaMdhe ' he bhadanta ! atha kaH katividhaH sa leSaNAbandhaH majJaptaH ? bhagavAnAha - ' lesaNAbaMdhe jaMga kuDDANaM, koTTimANaM, khaMbhANaM, pAsAyANaM, kahANaM, cammArNa, ghaDaNaM, paDANaM kaDANaM chuhAcikkhilla sile salaka khamaDu sitthamAhaehi leNaehiM baMdhe samupajjai ' zleSaNAvanvA yat khalu kuDayAnAM mittInAM, kuTTimAnAM maNiprastarakhacita bhUmInAm stambhAnAm sthANUnAm, sthUgArUpANAm, prAsAdAnAm harmyatrizeSANAm, kASThAnAm, carmaNAm, ghaTAnAm, paTAnAm, vastrA NAm kaTAnAm saMstarANAm, sudhAci kkhila lepalAkSAmadhusikyAdibhiH, tatra sudhA 'cUnA' iti bhASAprasiddhA, cikkhillaH kardamaH zleSo vajralepaH lAkSA-jatu madhusiktham madanam, moma' iti bhASA prasiddham Adi zabdAt guggula rAla - khalyAdiparigrahastaiH, zleSaNaiH parasparasaMyojakaiH bandhaH samutpadyate, sa ca zlepaNAvandhaH 'jahakA samUharUpa se jo bandhana hai vaha saMhananabadha hai / inhIM AlInabaMdha prakAroM ke viSaya meM prabhu se gautama pUchate haiM-' se kiM taM lesaNAbadhe ' he bhadanta zleSaNAbaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- 'lesaNAbadhe jaMNaM kuDDANaM koTTimANaM, khaMbhANaM, pAsAyANaM, kahANaM cammANaM, ghaDaNaM, paDaNaM, kaDANaM, chuhAcikkhilla silesa lakkhamasi sthamAie hiMbadhe samuppajjaha ' he gautama / bhItoM kA athavA kUTa parvatoM kI zikharoMkA, kuhiyoM - maNiprastara khacitabhUmiyoM-kA, athavA sthANuoM kA, prAsAdoM - dhanikoM ke makAnoM kA, lakaDiyoM kA, camaDe kA, ghaDoMkA paroMcatroMkA kaToM-caTAIkoMkA sudhA cUnAse, kIcar3a se, zletra - vajralepa se, lAkSA - lAkha se, madhusikthamoma se, tathA guggala, rAla khala Adi samuccaya madha che. avayavAnA je samUha che tenuM nAma sa Mhanana khaMdha che. eTale ke avayaveAnA samUha rUpe je mandhana che, te sahanana baMdha che, have sUtrakAra mAlIna madhanA cAra prakArAnuM udAharaNA dvArA , spaSTI425 4re che-- gautamasvAbhInA azna - ( se ki taM lekSaNAbadhe ) Delahanta ! zleSaNA khaMdhanuM svarUpa kevu che? tenA uttara ApatAM mahAvIra prabhu kahe che ke( le saNAbadhe jaM NaM kuDrANaM, koTTibhANa, khaMbhANaM, pAkhAyANaM kaTThANaM, cammANaM ghaDaNaM, paDANaM, kaDANa, chuddA cikkhilla khile salakkhama husitthamAiehi lekhaNaehiM badhe samupajjai ) he gautama! latAne athavA parvatAnAM zimone, chuTTimAne, ( maNiprastara khacita bhUmiyAne ) stAne athavA sthANuone prAsAdone ( dhaninA maMgavAne ) aNThone, yAbhAne, ghaDAmone, vastrone, sane thaTTA hamane yUnAthI, bhATIthI, dveSa ( valajhepa ) thI, sAmagrI, bhIjuthI, rAjathI, 206 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candrikA TI0 za0 8 90 9 sU0 3 prayogavandha nirUpaNam 207 gaNaM aMtomuddattaM, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, se ttaM lesaNAvaMdhe ' jaghanyena antarmuhUm, utkarSeNa saMkhyeyaM kAlaM tiSThati, sa epa zleSaNAvandhaH prajJaptaH / gautamaH cchati' se kiM taM uccayavaMdhe ' he bhadanta ! atha kaH katividhaH sa uccabandhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' uccayabaMdhe jaM NaM taNarAsIga vA, kaTTarAsINa vA, uttarAsINa vA, tusarAsIga vA, bhusarAsINa vA, gomayarAsINa vA, avagararAsINa uccaNaM baMdhe samuppajjai ' he gautama ! ucvayavadho yat khalu vaNarAzInAM vA yAsapuJjAnAM, kASTharAzInAM vA; patrarAzInAM vA, tuparAzInAM vA, vusarAzInAM vA, se, lepa karane para jo sudhA Adi kA unake sAtha zleSaNarUpa saMbaMdha hotA hai vaha ileSaNAbaMdha hai / yaha ileSaNA saMbaMdharUpa baMdha jaghanya se eka antarmuhUrtataka aura utkRSTa se saMkhyAtakAla taka una donoM kA Apasa meM banA rahatA hai| isake bAda vaha niyama se vinaSTa ho jAtA hai / aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM - ( se kiM taM uccayabaMdhe ) he bhadanta ! sAdi saparyavasita baMdha ke bheda AlIna baMdha kA bheda jo uccahai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? arthAt yaha uccayabaMdha kyA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( uccayabaMdhe jaM NaM taNarAsINa vA, karAsINa vA, pattarAsINaM vA, tusarAsINa vA, bhusarAsINa vA, goyamarAsINa vA, avagararAsINa vA, uccattenaM badhe samuppajjaha ) he gautama ! ghAsa kA jo U~cA Dhera lagA diyA jAtA hai, kASThoM kA jo U~cA Dhera lagA diyA jAtA hai, pattoM kA jo U~cA Dhera lagA diyA jAtA saresa AdithI lepa karavAthI cunA AdinA temanI sAthe je kSetraNurUpa saMbadha thAya che, te zrleSaNAmadha kahevAya che. A zleSaNA saMbaMdha rUpa badhu ochAmAM Ache. eka antamuhUta sudhI ane vadhAremAM vadhAre sakhyAtakALa sudhI te khannemAM arasparasanI andara TakI rahe che, tyAra bAda te niyamathI ja taSTa yA laya che. gautamasvAbhInA prazna- (se kiM taM uccayatra ghe 1) he lahanta | sAhi saparya - vasita madhanA AlInamadha nAmanA prakAranA je uccayakhaMdha nAmanA khInnebheda che, tenuM svarUpa kevu' che ? bhaDAvIra alunA uttara- ( uccaya bAMdhe jaM NaM taNarAsINa vA, kaTTara sINa vA, pattarAkhINa vA, tusarAsINa vA, bhukharAsINa vA, gomayarAsINa vA, avagararAsINa vA, uccatteNaM baMdhe samuppajjai) De gautama ! dhAsanA ne gayA ddhgse| jI the| DhagalA karavAmAM Ave che, lAkaDAMnA je UMcA Dhagale karavAmAM Ave che, pAnane 42vAmAM Ave che. tuSeonA ? ayA dagalo 42vAmAM Ave che, lusA ( parANa ) Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 - bhagapatIne gomayarAzInAM vA, avakararAzInAM kacavarapuJjAnAM, uccatvena U cayanena vandhaH / samutpadyate, sa uccayavandhaH 'jahaNNeNaM aMtomuhurta, ukkoseNaM saMkhenaM kAlaM, saitaM uccayavadhe' jaghanyena antarmuhUtam , utkarpaNa saMkhyeya kAlaM tiSThati, sa epa uccayavandhaH prajAtaH / gautamaH pRcchati-se kiM te samuccayayaMtre ? ' he bhadanta ! artha kaH katividhaH sa samuccayavandhaH prajAsaH? bhagavAnAha-samuccayavaMdhe jaMNaM agaDataDAga-naI-daha-vAvI-pukkhariNI-dIhiyANaM, guMjAliyANaM, sarANaM, sarapaMtiyANaM, . sarasarapaMtiyANaM, vilapaMtiyANa' he gautama ! samuccayabandho yat khalu agaDa (avaTa kUpa) taDAga-nadI hada-vApI-puSkariNI-dIrghikANAM gujAlikAnAm golAkArapuSkariNI-' hai, tuNoM kA jo UMcA Dhera lagA diyA jAtA hai, bhusA kA jo UMcA Dhera lagA diyA jAtA hai, gomaya (gobara ) kA jo U~cA Dhera lagA diyA jAtA hai, kUDA-kacar3A kA jo UcA Dhera lagA diyA jAtA hai, isa Dhera . meM jo una padArthoM kA Apasa meM saMbaMdharUpa baMdha hai. vaha uccaya baMdha hai! yaha uccayabaMdha jaghanya se eka antarmuhUrta taka aura utkRSTa se saMkhyAtaM . kAla taka rahatA hai-isake bAda vaha naSTa ho jAtA hai| ava gautamasvAmI prabhu se samuccayabaMdha ke viSaya meM pUchate haiM-(se. kiM taM samuccayavaMdhe ) he bhadanta lakhuccayabaMdha kitane prakAra kA hotA hai , arthAt samuccayabaMdha kA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(samuccayabaMdhe jaNaM aMgaDataDAga nadI daha vAvI, puskhariNI, dIhi-, yANaM guMjAliyANaM, sarANaM, sarapaMtiyANa, cilapatiyANaM) he gautasa! agaDakUpa, taDAga-tAlAba, nadI, draha-hade, vApI, puSkariNI, dIpikA ne je UMce Dhagale karavAmAM Ave che, gobara (chANuM) ne je UMce Dhagale karavAmAM Ave che, kacarA pujAne je UMce Dhagale karavAmAM Ave che, te DhagalAmAM rahelA te padArthone parasparanA saMbaMdha rUpa je baMdha che, tene uya baMdha kahe che. A uccaya baMdha ochAmAM ochA eka aMtamuhUrta sudhI ane vadhAremAM vadhAre saMkhyAtakALa sudhI rahe che, tyArabAda te naSTa thaI jAya chehave gautama svAmI mahAvIra prabhune samuccaya ba dha viSe e prazna pUche che ke . (se ki ta 'samuccaya badhe ?) 8 mahanta ! sabhusyaya buM bu 2135 cha? - - . mahAvIra prasuno uttara-( samuccaya badhe jaNa agaDa , taDAga-nadI-daha vAvI, pukhariNI, dIhiyANa, guMjAliyANa, 'sarANe, sarapatiyANaM, sarasarapati yANa, vilapatiyANaM) gautama ! Val, taNAva, nadI, draDa ( -3), pApa, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU0 3 prayogabandhanidrapaNam 209 nAm , sarasAM-sarovarANAm , sarapaMktikAnAm-sarokarazreNInAm , sara sara paGktikAnAm mahAsarovarazreNInAm , vilAGktikAnA-jalabhRtagarta zreNInAm , 'devakula-sabhA-pancadhUma-khAiyANaM phalihANaM pAgAra-TTAlaga carica-dAra-gopuratoraNANaM' devakula-sabhA-parva-stUpa-khAtikAnAm , parikhAnAm- khAI ' iti prasiddhAnAm , prAkAra-aTTAlaka-carika-dvAra-gopura-toraNAnAm tatra prAkAra:-durgaH, ahAlakA prasAdodhyabhAgaH, carikA-nagaradurgayormadhyavartImArgaH, dvAraM sAmAnyadvAram , gopuramnagaradvAram , toraNaM-vivAhotsavaprasaGge patAkAsahitaracitadvAramAgavizepaH teSAm , 'pAsAya-ghara-saraNa-leNa-AvaNANaM, siMghADaga-tiya-caukca ccara-caummuha-mahApaha mAINa, chahAnikkhillasilesasamuccaeNaM baMdhe samuppajjai' prAsAda-gRha-zaraNalayanA''paNAnAm , tana mAsAdo-rAjabhavanam , gRham , zaraNaM-sthAnavizepaH, yAtrikANAM nivAsarathAnamiti bhAvaH, layanam parvatavartI gRhavizeSa ApaNA haTTaitiprasiddhaH, guJjAlikA, golAkAra puSkariNI, sarovara, sarapaMkti, saraH saraH paMkti, arthAt mahAsarovara zreNI, klipaMkti, (devakula) ityAdi, devakula, sabhA pyAU, stUpa, svAtikA parigha, prAkAra-durga, aTTAlikA-mAlAda kA urdhvabhAga, carikA-nagara aura durgakA madhyavartImArga, hAra, gopura-nagara dvAra toraNa-vivAha ke prasaMga para patAkA sahita racitta dvAra kA bhAgavizeSa (pAsAyaghara ) ityAdi, prAsAda-rAjabhavana, ghara, zaraNa-sthAnavizeSa, leNa-gRhavizeSa, ApaNa-bAjAra, zRGgATakAkAramArgavizeSa, trikamArga catuSkamArga, catvaramArga, caturmukhamArga aura rAjamArga, ina saba sthAna vizeSAMkA cUnA dvArA, kacarA dvArA aura zleSa-bajralepa ke samuccaya dvArA jo baMdha hotA hai vaha samuccayabaMdha hai| zleSaNAbaMdha meM aura samu. cayabaMdha meM itanA hI antara hai ki usa baMdha kI apekSA yaha baMdha cUnA 402e, all, guli ( 2 purie), sava2, 22:5Dita, sa2 sa2: 5 ( mahAsa3352nI zreNI), miti , "devakula chatyAdi vibhusa, sabhA, pyADI (upA), stUpa, ti, parigha, 412 ( ), mA4i (prAsAhana BAI-11), yri| ( nagara manena madhyaqA bhA), dA2, go52 ( nA262), tANa, " pAsAya ghara tyA " prAsAI ( 22 mana), ghara, 221 (sthAna vizeSa), vaY ( vize5), zyA55 (12), zrRMgAra 442 mA, ni mAga, yatu bhAga, yat12 bhAga, caturmukha mArga ane rAjamArga, A badhAM sthAna vizeno sUnA dvArA, kacarA dviArA ane kSepa-vAlepanA samuccaya dvArA je baMdha thAya che, tene samuccaya baMdha kahe che. levA baMdha ane samucaya ofdhamAM eTale ja taphAvata che ke Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 210 teSAm zRGgATaka- trika-catuSka- catvara- caturmukha-mahApathAdInAm, sudhA cikkhila zleSANAM cikaNadravyANAM samuccayena samucchrAyeNa bandhaH samupapadyate, tatra zRGgATakam trikoNAkAraphalavizepasadRza stripathamArgavizeSaH, anyatsarva spaSTam sa ca samucca yabandhaH - ' jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM, settaM samuccayabaMdhe ' jaghanyena antarmuhUrtam, utkarSeNa saMkhyeyaM kAlaM tiSThati, sa epa samuccayabandhaH pratapta iti AlInabandhasya tRtIyo bhedaH / gautamaH pRcchati' se kiM taM sAhaNaNAvaMce ? ' , 1 bhadanta ! athakaH katividhaH sa saMhananabandhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' sAhagaNAdhe dubihe paNNatte ' saMhananabaMndho dvividhaH majJaptaH, ' taM jahA - desasAhaNaNAAdi ke samuccaya se sAdhya hotA hai aura ilepaNA baMdha meM cUnA vagairaha ke samuccaya kI vivakSA nahIM hotI hai - arthAt leSaNAbaMdha do padArtho ko cipakAne rUpa hai aura samuccayabaMdha kUpa Adi padArthoM ko cUnA Adi dvArA potAne rUpa hai / uccayabaMdha meM padArthoM kI rAzi karanA vivakSita hai aura isameM rAzi karanA vivakSita nahIM hai / yaha samuccaya baMdha ( jahaNeNaM aMtamuttaM ukko seNaM saMkhejjaM kAlaM se ttaM samuccayaSadhe jaghanya se eka antarmuhUrtataka rahatA hai, aura utkRSTa se saMkhyAta kAla taka rahatA hai / isake bAda niyama se vaha naSTa ho jAtA hai / isa taraha se yaha samuccayabaMdha kA svarUpa hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - (se kiM taM sAhaNaNAva dhe) he bhadanta ! saMhananabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - ( sAhaNaNAvadhe dubihe paNNatte ) he gautama | saMhananabaMdha do te madhanI apekSAe A baMdha cUnA AdinA samuccayathI sAdhya thAya che. zleSaNuA madhamAM cUnA vagerenA samuccayanI AvazyakatA rahetI nathI. eTale ke zleSaNA aMdha e padArthane coTADavA rUpa hAya che ane samuccaya badha phUpa Adi padArthone cUnA Adi dvArA lIMpavA rUpa heAya che. uccaya khaMdhamAM pudIfnI rAzi karavAnI apekSA rahe che, samuccaya khaMdhamAM rAzi karavAnI Avashyktaa rahetI nathI. AA samuyyaya gaMdha (jahaNNeNaM aMtomuhutta ukoseNa saMkhejjaM kAlaM-se 'tta N samuccayatra'dhe ) ochAmAM gocheo me saMtarmuhUrta sudhI ne adhikamAM adhika sakhyAtakALa sudhI rahe che, tyArabAda te avazya nAza pAme che. samucca madhanuM A prakAranuM svarUpa che. have gautama svAmI sahanana madha viSe mahAvIra prabhune evA prazna pUche che- (se ki ta sAhaNaNA baMdhe ? ) he laDanta ! saDetana adhanuM Thevu sva35 che ? eTale ke tenA keTalA prakAra che ? Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prama yazcandrikA TIphA za0 8 u09 sU0 3 prayogavandhanirUpaNam 211 vaMdheya, savyasAhaNaNAvaMdhe ya' tadyathA-dezasaMhananavandhazca, sarvasaMhananavandhazca, tatra dezena dezesya saMghAtIbhavanarUpa (ekobhavanarUpa) saMhananalakSaNo bandhaH sambandhaH zakaTAGgAdInAmiveti dezasaMhananabandhaH, evaM sarveNa sarvasya saMhananarUpasaGghIbhavanalakSaNo vandhaH sambandho nIrakSIrAdInAmiva sarvasaMhananabandhaH, gautamaH pRcchati-se kiM taM desa sAhaNaNAvaMdhe ?' bhadanta ! atha kA khalu sa dezasaMhananavandhaH prajJaptaH ? 'desasAhaNaNAvaMdhe jaNaM sagaDa raha jANa jugga gilli thilli sIyasaMdamANiyA lohI-lohakaDAha-kaDacchuyA''saNa sayaNa-khaMbha-bhaMDamattovagaraNamAINaM desasAhaNaNAprakAra kA kahA gayA hai-jo isa taraha se hai-(desa sAhaNagAvadhe ya savyasAhaNaNA baMdhe ya) eka deza saMhananabaMdha aura dUsarA save saMhanana baMdha kisI eka vastu ke apane eka deza se kisI dUsarI vastu ke eka deza ke sAtha paraspara meM saMbaMdhita honA isakA nAma eka deza saMhanana paMdha hai| jaise zakaTa-gAr3hI Adi ke avayavoM meM hotA hai| sarvarUpa se dusare dravya ke sAtha saMbaMdhita honA isakA nAma sarva saMhananabaMdha hai| jaise-dudha aura pAnI meM hotA hai / sarva saMhananabaMdha meM donoM padArtha ApasameM eka meka ho jAte haiM aura dezasaMhananabaMdha meM aisA nahIM hotA hai| isI bAta ko gautama prabhu le pUchate haiM-(se kiM taM desasaMhaNaNA baMdhe ) he bhadanta ! dezasaMhanana baMdha kyA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM( desasaMhaNaNA baMdhe jaMgaMsagaDarahajANajuggamillipillilIya saMdamANiyA ___ maDAvIra prabhunA uttara-( sAhaNaNA baMdhe duvihe paNNatte-tajahA) gaiAtama / sahanana nA nAya prabhAre me 2 cha-( devamAhaNaNA baMdhe ya, savasAhaNaNAvadhe ya) (1) dezasahanana ma mana (2) sa sa inana ma keI eka vastunA eka deza (aMza)ne bIjI vastunA eka dezanI sAthe ApasamAM saMbaMdha thavo, tenuM nAma eka dezasaMhanana baMdha che. jema ke gADI AdinA avayamAM evuM bane che. sarva rUpe bIjA dravyanI sAthe saMbaMdhita thavuM tenuM nAma sarvasaMhanana baMdha che, jema ke dUdha ane pANImAM evo baMdha thAya che. sarva saMhanana baMdhamAM banne padArtha ApasamAM eka-rUpa thaI jAya che. dezasaMhanAmAM ba dhamAM evuM banatuM nathI. eja vAtanuM vadhu spaSTIkaraNa nIcenA praznottara dvArA karavAmAM AvyuM che. gautabhAbhInI prazna-(se ki ta desasaMGgaNA badhe ) mahanta ! zasa. nana baMdhanuM svarUpa kevuM che? tene uttara ApatA mahAvIra prabhu kahe che ke(dekh sahaNaNA vadhe jaM NaM sagaDarahajANajuggagilA bhillisIyasaMdamANiyA lohI, Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre 222 " baMdhe samupajja' he gautama! dezasaMhananAnyo yat khalu zakaTa-ratha-yAna-yugyagilli thilli - zivikA-rayandamAnikA lohI - lohakaTAhakaicchukA'sana - zayana-stambha - bhANDA'matropakaraNAdInAM deza saMhananabandhaH samutpadyate, tatra yugyaM golladeze masiddho mANavedikAyukto jampAnavizeSaH, gilli:- gajapRSThAstapaH raNavizeSaH, 'avADI' iti bhASAprasiddhaH, cilli' ghoTakadvayayukto yAnavizeSaH 'baggI' itibhASAprasiddhaH, zivikA-kUTA-kAreNAcchAdito jampAna vizeSaH syandamAnikAvA - puruSapra mANo jampAnavizeSaH, lohI vyaJjanapacana bhAjana vizeSaH, lohakaTAho bhAjana vizeSaH, kaDucchukaH davapadavAcyaH parivepaNapAtra vizeSaH, bhANDam mRnmayabhAjanam, amatra' lohI lohakaDAha kaDucchaya AsaNasavaNa khaMbhabhaMDamanto vagarahamAINaM desa saMhaNaNAvace samupajjai ) he gautama! zakaTa, ratha, yAna, yugya, gilli, thillI, zikSikA, spandasAnikA, lohI, lohakaTAha, karachI, Asana, zayana, staMbha, bhANDa tathA aura bhI aneka prakAra ke jo upakaraNaso inakA jo saMbaMdha hotA hai vaha dezasaMhahanana baMdha hai / goladezaprasiddha, hasta pramANavedikA se yukta jo jampAnavizeSa hai usakA nAma yugya hai, jise Aja kI bhASA meM riksAgADI kahate hai / aMbADI kA nAma gilli hai| do ghor3oM se yuktavAnavizeSakA nAma-jise bhASA meM 'vaggI' kahate haiM thilli hai / kUTAkAra se AcchAdita jampAnavizeSa puruSapramANa hotA hai usakA nAma syandamAnikA hai / vyaJjanako pakAnekA jo bhAjanavizeSa hotA hai usakA nAma lohI tathA hai, lohakadAha - lohe kI kaDAhI kA nAma hai | jisase dAla Adi padArtha parose jAte haiM usakA nAma loha kaDAhakaDucchuyaAsaNa sacaNakhaM bhabhaDamattovagaraNamAINa desasaMhaNaNA va ve samuppajjai ) he gautama! zaTa ( gADu ), ratha, yAna, yugya, gilsi, thiTisa, zimiza, syandabhAniJja, tAvaDI, boDa uDAlI, acchI, Asana, zayana, sta'la bhAMDa tathA khIjA vividha prakAranA upakaraNeAnA je sabaMdha hAya che, te deza sahanana madha che. gela dezaprasiddha, e hAtha pramANa vakrikAthI yukata je vAhanavizeSa che, tene ( yugya) he che, (nene DAsAM rikSA he che. (jisisa) eTale akhADI ( thilTi) eTale e gheADA jeDelI gADI athavA khaggI, ( zikhikA ) eTale pAlakhI puruSapramANa myAnAne syandamAnikA kahe (sohI) zAka vagere pakAvavAnI tavIne kahe che, leADhAnI kaDAhIne ( lADu kaTAha ) kahe che, nenA vaDe dvAja sAhi pahArtha pirasavAmAM Ave che, tene ucchI (kaDucchraya) Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 % 3A prameyacandrikA TIkA 20 8 u. 9 sU 3 prayogavandhanirUpaNam bhAjanavizeSaH, upakaraNa nAnAprakArakaM tadanyopakaraNam , anyatsatra spaSTam / sa caM dezasaMhananavandhaH-' jahanneNaM aMtomuhutta, ukkoseNaM saMsejjaM kAlaM, mettaM desasAiNaNAvaMdhe ' jaghanyena antarmuhUrtam , utkaryeNa saMkhyeyaM kAlaM tiSThati, sa epa dezasaMhananabandhaH prajJaptaH / gautamaH pRcchati-se kiM taM savyasAhaNaNAvaMdhe ? ' he bhadanta ! atha kA kastAvat sa sarvasaMhananavandhaH prajJaptaH, bhagavAnAha-savva. sAhaNaNAvaMdhe se NaM khIrodagamAINaM, settaM sabasAhaNaNAvaMdhe, settaM sAhaNaNAya dhe, setaM alliyAvaNavaMdhe' he gautama / sarvasaMhananavandhaH sa khalu kSIrodakAdInAM sarveNasarvasya sanAtIbhavanalakSaNasaMhananavandhaH sambandhaH sarvasaMhananavandhaH / sa epa upayuktaH sarvasaMhananabandho bodhyaH, saH epa saMhananavandhaH prajJaptaH, sa epa upayuktarItyo pratikaDucchaya-karachalI hai| miTTI ke pAtra kA nAma bhANDa hai / bhAjanavizeSa kA nAma amatra hai-ise bhASA meM kurvA kahate haiM / tathA inase atirikta aura bhI jo upakaraNa haiM-ye saba deza saMhananabaMdha kA samaya rahane kA (jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM ) jaghanya le aMtamuharta kA hai aura utkRSTa se saMkhyAta kAlakA hai / isake bAda yaha baMdha naSTa ho jAtA hai| agha gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se kiM taM savvasaMhaNaNA baMdhe ) he bhadanta ! sarva saMhanana baMdha kyA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! (savalAhaNaNA baMdhe se NaM khIrodagamAINaM-se taM savva sAhaNaNA vaMdhe) dUdha aura pAnI meM jo ekabhAvarUpa baMdha saMbaMdha hai vaha sarva saMhanana baMdha hai| isI taraha kA sarvasaMhanana baMdha aura bhI padArthoM meM hotA hai / isa prakAra se yaha sarvasaMhanana vadha kA svarUpa hai / ina donoM 4 cha. bhATIna pAtrona His 49 che. mane zasa (yapaNiyA) 2 (mamatra) kahe che. tathA A sivAyanA bIjA paNa je vividha upakaraNo che, te deza sanana zrI yuta hAya cha- deza sanana 'dha (jahaNNeNaM aMtomahuca ukoseNaM sa kheja kAlaM) mAchAmA maach| matabhuta sudhI bhane bAremA vadhAre saMkhyAtakALa sudhI rahe che tyAra bAda te baMdha naSTa thaI jAya che. gautama svAbhAnA prazna-" se ki ta savyasAhaNaNA vadhe ? " mahanta ! sarva saMhanana badhanuM svarUpa kevuM che? maDAvIra pramunI uttara--" sabasAhmaNA vadhe se Na khorodagamAINaM se ta' savvasAhaNaNAva ghe" 7 gautama ! | mane pAyAbhara me lApa rUpa baMdha saMbadha che, te sarvasaMhanana baMdha che. sarvasaMhanana baMdhanuM evuM svarUpa che. saMhanA badhA ane prakAranuM kathana pUruM thavAthI saMhanana baMdhanuM Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 bhagavatIstra pAditaH, AlInavandhAzlepaNAdicaturbhedayuktaH prajJaptaH / gautamaH / pRcchati-' se kiM taM sarIrabaMdhe ? ' he bhadanta ! atha kaH katividhaH sa zarIravandhaH prajJaptaH ? 'bhagavAnAha- sarIrabaMdhe duvihe paNNatte ' zarIravandho dvividhaH prajJaptaH 'taM jahApunbappabhogapaccaie ya, paDuppannappaogapaccaie ya' tadyathA-pUrvaprayogapratyayikapa, pratyutpannaprayogapratyadhikazca pUrvaH prAkkAlAsevitaH-prayogaH jInavyApAro vedanA kaSAyAdisamudghAtarUpaH pratyayaH kAraNaM yatra zarIravandhe sa eva pUrvaprayogapratyayiko bandhaH, evaM pratyutpannaH aprAptapUrvo vartamAnaH prayogaH kevalisamudghAtalakSaNavyApAraH saMhanana baMdha ke kathana ho jAne para saMhanana-baMdha kA kathana samApta ho jAtA hai| isa prakAra AlIna baMdha apane zleSaNAvadha-Adi cAra bhedoM se kathita kiyA jA cukA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se kiM taM sarIrabaMdhe) he bhadanta ! sAdi saparyavasita baMdha kA tRtIya bheda jo zarIra baMdha hai vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(sarIrabaMdhe duvihe paNNatte) he gautama ! zarIra baMdha do prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) jaise (pucapaogapaccaie ya, paDuppannappaogapaccaie ya) pUrvaprayogapratyayika aura pratyutpannaprayogapratyayika jisa zarIra baMdha meM pUrvakAla meM Asevita prayoga-jIva vyApAra-vedanA-kaSAya Adi samudghAlarUpa jIva vyApAra kAraNa hotA hai vahI pUrvaprayogapratyayika vaMdha hai / aprAptapUrva kevali samuddhAtarUpa vartamAnaprayoga jisa zarIra baMdha meM kathana ahIM samApta thAya che. A pramANe AlIna baMdhanA zleSaNabaMdha Adi cAra bhedanuM kathana ahIM samApta thAya che. va gautama svAmI mahAvIra prabhune mero prazna pUche che hai-" se ki ta' sarIrabaMdhe ?" u mahanta ! sAhi saparyasita dhanAre zarI2 madha nAmane je trIje bheda che, tenuM svarUpa kevuM che? athavA zarIra baMdhanA keTalA prakAra kahyA che? bhaDAvIra prbhune| utta2-( sarIrabadhe duvihe paNNatte-taMjahA ) 3 gautama ! zarI2 madhana nIya pramANe me 542 4dyA cha-( puvvappaogapaccaie, paDu. pannappaogapaccaie ya, (1) prayoga pratyayi mane (2) pratyutpanna prayoga pratyayika. je zarIra baMdhamAM pUrvakALamAM sevavAmAM Avela praga-jIva vyApAra vedanA, kaSAya Adi samudraghAta rUpa jIva vyApAra kAraNarUpa hoya che, te baMdhane pUrvaprayoga pratyayika baMdha kahe che. aprApta pUrva kevali samudughAta rUpa vartamAna Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA TIkA 208 309 sU0 3 prayogavanyanirUpaNam 215 3 pratyayo yatra sa eva pratyutpannama yogapratyayika ityarthaH gautamaH pRcchati -' se ki taM putrapaogapaccaie ? ' he bhadanta ! atha kaH kisvarUpaH sa pUrvoktaH pUrvaprayogapratyayikaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' putrappaogapaccaie jaM NaM neraiyANa, saMsArava sthANaM sajIvANaM, tattha tattha tesu tesu kAraNesu samohaNamANANaM jIvadhvasANaM baMdhe samupajja, settaM putrappao gapaccaie ' he gautama! pUrvaprayogapratyayiko yat khalu nairathikANAm, saMsArAvasthAnAnAm, sarvajIvAnAm vatra kSetreSu ityarthaH, etena samudghAtakaraNakSetrANAM bAhulyamuktam teSu teSu kAraNeSu, etena samudghAtakArakAraNa hotA hai vahI pratyutpannaprayogapratyayika baMdha hai| isI bAta ko gautama prabhu se pUchate haiM - ( se kiM taM puSpaogapaccaie ) he bhadanta ! jo zarIra bandha pUrvaprayogapratyayika hotA hai usakA kyA svarUpa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( puvvappaogapaccaie jaM NaM teraiyANaM saMsAra sthANaM savyajIvANaM tattha tattha tesu tesu kAraNesu samohaNamANANaM tarurari vadhe samuppajaha se ptaM puNvapaogapaccaie) he gautama | jo una una kSetroMmeM, una una kAraNoM ke hone para samudghAta ke kAraNabhUta vedanA Adi kAraNoMke hone para samudghAta karate samaya zarIra se bAhara fragdezoM ko nikAlane rUpa samudghAta karate samaya, nairadhika evaM sarva saMsArI jIvoM ke jIvapradezoM kA jo baMdha racanAdi vizeSa hotA hai vaha pUrvaprayogapratyayika zarIra baMdha hai / 44 tatra tatra kSetreSu " aisA jo yahAM para kahA gayA hai usase samudghAta karane ke kSetroMkI bahulatA kahI gaI pratyeAga je zarIra aMdhamAM kANurUpa hAya che, te zarIra khadhane pratyupanna prayAga pratyayika zarIra madha kahe che. ye bAta gautama svAmI yA prazna dvArA alune pUche che -" se kiM sa puvyayogapaccaie ?" De lahanta ! ne zarIra adha pUrva prayoga atyadhika hoya che, tenu he sva35 che ? mahAvIra alunA uttara- ( puvvapa ogapaccaie jaM NaM neraiyANa saMsAra vatthANa' savvajIvANa' tattha tattha tesu desu kAraNesu samohaNamANANa jIvappapasANa paMce samupajja, septa puvvapaogapaccaie ) he gautama / te te kSetrama te te kAraNeA uddabhavavAne kAraNe samuddhAtanA kAraNarUpa-vedanA Adi kAraNeAnA hAvAthI samudhAta karatI vakhate-zarIranI khahAra chapradezAne kADhavArUpa samuda ghAta karavAnA samaye, nAraka ane sarva sa'sArI jIveAnA jIvapradezeAnA je aMdha ( racanAdi vizeSa ) thAya che, tene pUrvaprayAga pratyayika zarIra khaMdha kahe che. " tatra tatra kSetreSu " yA sUtrAMza dvArA samudghAta ravAnA kSetrAnI mahulatA Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bhagavatIspe NAnAM vedanAdInAM bAhulyaM pratipAditam , samunyamAnAnAm-zarIrAdvahi jIvapradezaprakSepalakSaNaM samudghAtaM jacchatAM jIvapradezAnAM vandhaH racanAdivizeSaH samutpadhate / atra zarIrabandhaparatAve jIvapradezAnAmityabhidhAnamasaGgatam iti nAzaGkanIyam tatmastAve'pi " tAtsthyAt tadvayapadezaH" itinyAyAMmazritya tasya jIvapradezAzritasaijasakAgaNazarIrapradezAnAmityarthAt 'zarIrabandhaH' iti, pakSAntare tu samudghAtena vikSipya saMkocitAnAsupasarjanIkRtataijasAdizarIramadezAnAM jImadezAnAmeveti bodhyam , sa pa uparyuktaH pUrvaprayogapatyayiko bandhaH prjnyptH| gautamaH pRcchati-' se kiM taM paDu nappabhogapaccaie ? ' he bhadanta ! atha kaH kiMsvarUpaH sa prayutAnnaprayogapratyayiko bandhaH ? ' bhagavAnAha-' paDDuppannappaogapaccaie jaMNaM hai| tathA "teSu teSu kAraNeSu" ila pada dvArA samudghAtake kAraNa vedanA AdikoM kI bahulatA kahI gaI hai| yahAM para ailI AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki yahAM zarIra baMdha prastAva ke samaya meM jIvapradezoM kA kathana asaMgata hai-kyoM ki zarIra badha prastAya nI "tAtsthayAt tasyapadezaH" isa niyama ko Alita karake jInAdezAzrita taijasa aura kArmaNa zarIroM ke pradezoM ko liyA gayA hai| isase aisA niSkarSa nikalatA hai ki vedanA Adi saludghAtarUpa jIva ke vyApAra nimitta se huA jIva pradezAzrita taijasa kArmaNa zarIra kA baMdha, vaha pUrvaprayogapratyayika baMdha hai| " zArIra baMdha '' isa pakSAntara meM to samudghAna se pradezoMko vikhera karake punaH unhIM vikhare hue jIva pradezoM kA ki jinameM taijasAdi zarIrapradeza gauNarUpa kiye gaye haiM jo badha hai vaha zarIribandha hai| 548 42pAmA mApera cha. tathA " teSu teSu kAraNeSu" mA sUtrAMza dvArA vahanA Adi samughAtanA kAraNonI bahulatA prakaTa karavAmAM AvI che. ahIM evI AzaMkA karavI joIe nahIM ke ahIM zarIrabaMdha prastAvane samaye jIvapradezanuM 4thana asata cha, 128 zarI25 prastAvamA 5 " tAsthyAta tadvayapadezaH" A niyamane AdhAre jIvapradezAzrita taijasa ane kAzmaNa zarIranA pradezane levAmAM AvyA che tethI e vAta siddha thAya che ke vedanA Adi samudRghAta rUpa jIvanA vyApArane kAraNe thayele jIvapradezAzrita taijasa ane kArmaNa zarI to madha, pryaa| pratyayi 54 che " zarIravadha" yA pakSAntaramA to te samudraghAtathI pradezane vikherI nAkhIne pharIthI te vikharAyelA jIva pradezane ke jemAM tejasa Adi zarIra pradeza gauNarUpa karAyA che-je baMdha che tenuM nAma zarIra baMdha che. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shredrikAza0 TI0 za08 30 9 s03 prayogayandhanirUpaNam 217 kevalanANissa aNagArasta kevalasamugdhAraNaM samohayassa dAbho samugdhAyAo paDiniyattemANassa aMtarAmaMthe vaTTamANassa teyAkrammANaM baMdhe samuppajjara' he gautama! pratyutpannamayoga pratyayiko yat khalu kevalajJAninaH anagArasya kevalisamudghAtena daNDa - kapATa - maMthana karaNAntarapUraNalakSaNena samupahatasya samavaghAtaM prAptasya vistA ava gautamasvAmI prabhu se pratyutpannaprayogapratyayika baMdha ke viSaya meM pUchate haiM - (seniM pappannappaogapaccaie) he bhadanta ! pratyutpannaprayo kidha kA kyA svarUpa hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - ( pappannapaogapaccaie jaM NaM kevalanANissa aNagArassa kevali samugdhAraNaM samohayarasa tAo saMmugdhAyAo paDiniyattemANassa aMtarAmaMthe mANasa teyAkrammANaM baMdhe samuppajjai ) he gautama! kevali samudghAta dvArA samudghAta karate hue aura phira usa samudghAta se pIche phirate samaya jo maMdhAna meM rahane para kevala anagAra ke taijasa aura kArmaNazarIra kA baMdha hotA hai vaha pratyutpannaprayogapratyayika baMdha hai | parya kahane kA yahI hai ki vartamAnakAla meM kevali samudghAtarUpa jIva vyApAra se huA jo taijasa kArmaNazarIra kA baMdha hai vaha pratyutpannaprayoga pratyayika baMdha hai / kevalajJAnI anagAra jaba kisI kAraNavaza kevalisamuddhAta karate haiM - daNDa, kapATa aura maMdhAna karane ke bAda usake antara kI pUraNa karane rUpa, lokapUraNa samudghAta se samavahata hote haiM - arthAt have gautama svAmI pratyupanna prayAga pratyayika badhanA viSayamAM mahAvIra prabhune yA pramANe pUche che - ( se ki ta paMDupannapa ogapaccada ra ? ) De sahanta ! pratyutpanna prayoga pratyayika adhatu' kevu" svarUpa che ? mahAvIra alunA uttara- ( paDutpannapaogapaccaie jaNa kevalanANissa aNagArarasa kevalasamugdhAeNaM samohayassa tAo samugdhAyAo paDiniyattemANarasa aMtarAmaMthe vaTTamANassa teyAkammANa badhe samupyajjai) he gautama! devasi sabhudraghAta dvArA samuddAta karatA evA ane tyArabAda te samuddhAtamAMthI pAchA pharavAne samaye maMthanamAM rahetI vakhate kevalI aNugArane je tejasa ane kAma ! zarIranA madha thAya che, te badhane pratyutpanna prayAga pratyayika khAdha kahe che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che va'mAnakALamAM samuddAta rUpa jIvavyApAra dvArA thayelA je taijasa kAmaNu zarIranA badha che, te pratyutpanna prayoga pratyayika badha che, kevaLajJAnI aNugAra jyAre koI kAraNe samuddhAta kare che-daMDa, kapATa ane mathana karyAM bAda tenA a'tarane pUraNu karavArUpa, leAkapUraNu samudlAtathI samavahata thAya che. 5 28 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI ritajIvapradezasya tasmAt samudghAtAt pratinivartamAnasya pradezAn saMharataH, sama. dghAtAta matinivartamAnatvaJca pazcamAdiSu anekeSu samayeSu saMbhavati ato vizinaSTi-antarAmanthe vartamAnasyeti, tathA ca nivartana kriyAyAH antarA madhye'vasthi tasya paJcamasamaye ityarthaH, yadyapi paSThAdisamayeSu api taijasAdizarIrasaMghAtaH samutpadyate tathApi abhUtapUrvatayA paJcamasamaye evAsau bhavati, zeSeSu tu bhUtapUrvatayaiveti sUcayitum ' aMtarA maMthe vaTTamANarasa' ityuktam , taijasakAmaNayo zarIrayoH mUla zarIra ko na choDakara apane AtmapradezoM ko zarIrase bAhara nikAlate haiM aura unheM vistArita karate haiM, jaba ve pUrNarUpa se vistRta ho cukate haiM-lokapUraNa samudghAta kara cukate haiM-isa ke bAda ve vistArita una AtmapradezoM ko pIche saMhRta karate haiN| daNDa, kapATa, maMdhAna aura lokapUraNa inake karane meM 4 samaya lagate haiM aura pAMcaveM samaya meM samudghAta se nivRtta hote, ve jaba maMdhAnameM vartamAna hote haiM-taba usa samaya jo inake taijasa aura kArmaNa zarIra kA baMdha hotA hai vaha pratyutpanna: prayogapratyayika baMdha hai| yahAM jo pAMcaveM samaya meM hone vAle taijasa aura kArmaNa baMdha kA pratyutpannaprayogapratyayika baMdha kahA hai-so usakA kAraNa yaha hai ki yaha baMdha yahAM abhUtapUrva hI hotA hai-yadyapi SaSThAdi samayoM meM bhI taijasa Adi zarIroM kA saMghAta hotA hai, para vaha yahAM vivakSita nahIM huA hai kyoMki yaha abhUtapUrva nahIM hotA hai-bhUtapUrva hotA hai| isI yAtako sUcita karane ke liye (aMtarA maMthe vahamANassa) aisA- kahA hai| eTale ke mULa zarIrane choDyA vinA pitAnA Atmapradezone bahAra kADhe che ane temane vistArita kare che, jyAre te pUrNa rUpe vistArita thaI jAya che. lepUraNa samudughAta karI cuke che tyAre teo te vistArita Atmapradezane pAchAM sata (sathita) 42a cha. 1, 4pATa, bhayAna bhane 452, e badhuM karavAmAM cAra samaya lAge che, ane pAMcamAM samaye samuddaghAtamAMthI nivRtta thatA evA teo jyAre mathAnamAM vartamAna (rahelA) hoya che, tyAre temanA taijasa ane kArmaNa zarIrane je baMdha thAya che, te pratyutpanna prayoga pratyayika baMdha che. ahIM je pAMcamAM samayamAM thanArA tajasa ane kArmANa baMdhane pratyutpanna praga pratyayika baMdha' kahyo che, tenuM kAraNa e che ke A baMdha tyAM abhUtapUrva ja hoya che. jo ke chaTThA Adi samayamAM paNa tejasa Adi zarIrane saMghAta heya che, paNa ahIM teno ullekha karavAmAM Avyo nathI kAraNa ke te abhUtapUrva hotuM nathI paNa bhUtapUrva hoya che. eja vAtane sUre " atarA maMthe vahamANassa" -2 // sUtrAMza 12 // 548 42 cha, Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 30 9 sU0 3 prayogavandha nirUpaNam zara bandhaH saMghAtaH samutpadyate / gautamaH pRcchati - ' kiM kAraNaM ? ' tatra kiM kAraNam ? ko hetuH ?, bhagavAnAha - ' tAhe se paesA egattIgayA bhavaMti -tti, settaM pappannappaogapaccaie, settaM sarIrabaMdhe ' he gautama ! tadA samudghAtanivRttikAle tasya kevalinaH pradezA jIvapradezAH ekatvaM gatAH saMghAtamApannA bhavanti, tadanuvRttyA ca taijasAdizarIrama dezAnAM bandhaH samutpadyate, zarIkhindha iti pakSAntare tu taijasakArmaNAzrayabhUtatvAt taijasakArmaNAH zarIridezAsteSAm bandhaH samutpadyate ityaya seyam, sa eSa uparyuktaH pratyutpanna prayogamatyayikastRtIyo vandhaH prajJaptaH / atha sAdisaparya gautama punaH prabhu se aisA hI pUchate haiM ki ' tattha kiM kAraNaM' he bhadanta ! paMcamasamaya meM hI vartamAna kevalI ke taijasa aura kArmaNa zarIra kA baMdha hotA hai - isameM kya kAraNa hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ' goyamA ! se parasA gatIgayA bhavaMti ' he gautama! samudaghAta se nivRttakAla meM usa kevalI ke jIvapradeza saMghAtarUpa ho jAte haiM - arthAt samudghAta kAla meM bikhare hue Atmapradeza samudghAta se nivRtta hote samaya ekacitta ho jAte haiM - so inhIM AtmapradezoM kA anusaraNa karake tejasa Adi zarIrapradezoM kA unake baMdha hotA hai / " zarIvidha isa pakSAntara meM " tAtsthyAt tadvayapadezaH " ke anusAra taijasa aura kArmaNa ke AzrayabhUta hone se zarIra - AtmA ke pradezoM ko taijasa kArmaNarUpa kaha diyA gayA hai so unakA badha hotA hai / isa taraha se yaha pratyutpannaprayopratyadhika karma kA svarUpa kahA / aba sAdi saparyavasita baMdha kA d' gautama svAmInA azna - " tatya kiM kAraNa 1 " he lahanta ! yAMyabhAM samayamAM ja vaMma na ( sthita ) kevalIne taijasa ane kANu zarIranA badha thavAnu kAraNa zuM che ? mahAvIra amunA uttara- ( goyamA ! se parasA egatIgayA bhavaMti ) De gautama! samuddhAtamAMthI nivRtta thatI vakhate te kevalInA jIvapradeze saMdhAta rUpa thaI jAya che. eTale ke samuddAta kALe vikharAyeGA Atmapradeza samud ghAtamAMthI nivRtta thatI vakhate ekatrita thai jAya che--eja AtmapradezAnu anusara irIne tebhane tesa mAhi zarIra pradezAMnA aMdha thAya che. " zarIra baMdha " zmA pakSAntarabhAM " tAtsthyAt tadvayapadezaH " nA anusAra tainasa bhane kANunA AzrayabhUta hAvAthI zarIrI AtmAnA pradezAne taijasa kANu rUpa kahevAmAM AvyA che ane temaneA baMdha thAya che, evu' kahevAmAM AvyuM che, pratyutpanna prayAga pratyayika dhanu' svarUpa A prakAranuM che, Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 ....... bhagavatI stra casitasya caturthabhedeSu caturthabhedamAha-' se kiM taM' ityAdi / gautamaH pRcchati-se kiM taM sarIrappaogabaMdhe ?' he bhadanta ! atha kA svirUpaH kavividhaH sa zarIraprayogavandhaH ? bhagavAnAha-' sarIrappaogavaMdhe. paMcavihe paNNatte' he gautama ! zarIraprayogavandhaH paJcavidhaH prajJaptaH, 'taM jahA-orAliyasarIrappaogavaMdhe, veubdhiyasarIrappaogavaMdhe, AhAragasarIrappabhogabaMdhe, teyAsarIrappabhogabaMdhe,' tadyathAaudArika zarIraprayogavandhaH, vaikriyazarIrapayogavandhaH, AhArakazarIraprayogavandhaH, tejasazarIraprayogavandhaH, kArmaNazarIraprayogavandhaH / gautamaH pRcchati-'orAliya sarIrampaogavagheNaM maMte ! kaivihe paNNatte ? ' he-bhadanta-! audArikazarIraprayogavandhaH katividhaH, prajJaptaH ? bhagavAnAha- goyamA ! paMcavihe paNNate' he gautama,! cauthA bheda jo zarIraprayogabaMdha hai usake viSaya meM gautama prabhu se pUchate haiM-' se kiM taM sarIrappabhogapaMdhe' he bhadanta ! zarIraprayoga bandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- sarIrappaoga baMdhe paMcavihe papaNatte' he gautama ! zarIraprayogabaMdha pAMca prakAra kA kahA gayA hai| 'taM jahA' jo isa prakAra se hai-'orAliyasarIrappaogapaMdhe, veubdhiyasarIrappaogavadhe, AhAragasarIrappaogapaM ghe, teyAsarIrappaoMgavadhe, kammAsarIrappaogadhe' audArikazarIprayogavandha, vaikriyazarIraprayogabaMdha, AhArakazarIraprayogabadha, taijasa zarIraprayogabaMdha aura phArmaNazarIraprayogavandha / ___ ava gautamasvAmI audArikazarIraprayogabaMdha ke viSaya meM prabhu se pUchate haiM-' orAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kAviheM pagatte ' he bhadanta ! audArikazarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? have sAdi saparyAvasita baMdhane zarIra praga baMdha nAmano je the sehatanA vi gautama svAmI nIya prabhArI prazna pUche cha-" se ki vo sarIrappaogadhe ?" mahanta ! zarI2 prayoga manu sva35 vu cha ? __ mahAvIra prbhune| utta2-( sarIrappaogabadhe paMcavihe paNNatte-taM jahA" he gotama ! zarIra prayoga baMdhanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che- (orAliyasarIrappaogabadhe, veubdhiyasarIrappaogabadhe, AhAragasarIrappaogadhe, teyAsarIrappaogadhe, kammAsarIrappaogava dhe) (1) mahAra: zarIra praga baMdha, (2) vaikiya zarIra prayoga baMdha, (3) AhAraka zarIra prayoga baMdha, (4) taiijasa zarIra praga baMdha ane (5) kAmaNa zarIra praga baMdha. have gautama svAmI aidArika zarIra prayoga baMdha viSe mahAvIra prabhune mA prabhAra na pUcha / cha-" orAliyasarIrappaogabadheNa' bhaMte ! kaivihe. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 20 8 u0 9 sU. 3 prayogayandhanirUpaNam 221 audArikazarIraprayogavandhaH paJcavidhaH prajJaptaH, 'taM jahA-egidiyaorAlipasarIrappaogavaMdhe, vediyorAliyasarIrappaogaMvadhe, jAva paMciMdiyaorAliyasarIrappa ogadhe' tadyathA-ekendriyaudArikazarIrapayogavandhaH, dvIndriyaudArikazarIraprayogavandhaH, yAvat-trIndriyacaturindriya paJcandriyaudArikazarIraprayovandhaH, gautamaH pRcchati-' egidiyaorAliyasarIrappaogava gheNaM bhaMte 1. kaivihe paNNatte ? ' he bhadanta ! ekendriyaudArikazarIraprayogavandhaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha'goyamA ! paMcavihe paNNatte' he gautama ! ekendriyaudArIkazarIramayogavandhaH paJcavidhaH praznaptaH, 'taM jahA-puDhavikkAiyaegidiya orAliyasarIrappabhogavadhe' usara meM prabhu karate haiM-'goyamA' he gautama audArikazarIraprayogavandha 'paMcavihe paNNatte' pAMca prakAra kA kahA gayA hai / 'taM jahA' jo isa prakAra se hai-' egidiyaorAliyasarIrappabhogavaMdhe, veiMdiya orAliyasarIppabhogabaMdhe, jAva paMciMdiya orAliyasarIrappabhogavaMdhe' ekendriya audArikazarIraprayogavandha, veindriya audArikazarIraprayogabaMdha, te indriya audArikazarIraprayogava dha, cau indriya audArikazarIraprayogadha aura paMcendriya audArikazarIraprayogadha / ___aya gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' egidiyaorAliyasarIrappaogapaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte' he bhadanta ! jo ekendriya audArikazarIraprayogaSadha hai-vaha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? prabhu uttara meM kahate haiM-'goyamA' hai, gautama / ekendriya audArikazarIraprayogabaMdha 'paMcavihe paNNatte' pAMca prakAra kA kahA gayA hai| taM jahA' jaisepaNNatte 1"mahanta ! hari zarIra prayAsamA prArana ho cha ? mahAvIra prabhunA uttara-" goyamA !' pacavihe paNNette-taMjahA" 3 tama! dArika zarIra praga baMdhanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che- " egidiyaorAliyasarIrappaogayadhe, veiMdiyaorAliyasarIrappaogadhe, jAva paci diya orAliyasarIrappaogava'dhe" (1) sandriya mahARs zarIra prayoga baMdha, (2) beIndriya dArika zarIra prayoga baMdha, (3) teIndriya dArika zarIra prayoga baMdha, (4) caturindriya maidArika zarIra praga baMdha ane (5) pacendriya audArika zarIra praga baMdha. ___ gautama svAbhAna prazna-egidiya orAliya sarIrappaoga bagheNa' bhate ! kA vihe paNNatte ? 7 mard ! mendriya mohori zarI2 prayoga | keTalA prakArane che? Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavatI tadyathA pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraprayogavanyA, evaM eeNaM abhilAvaNaM bhedo , jahA ogAhaNasaMThANe orAliyasarIrassa tahA bhANiyabyo' evaMrItyA enena pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraprayogavaM dhaviSaya keNa abhilApena bhedaHapkAyikAdibhedo yathA prajJApanAyA ekaviMzatitame pade avagAhanasaMsthAne audA. rikazarIrasya pratipAditaH tathA'trApi bhaNitavyaH 'jAva pajjattagambhavakkaMtiya maNussapaMciMdiyaorAliyazarIrappaogabaMdhe ya, apajjattagamavatiyamaNussa jAvapaMciMdiya orAliya sarIrappaogadhe ya' yAvat-apkAyika tejaskAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriyaudArikazarIraprayogaH, vikalendriya tiryagyo. 'puDhavikAiya egidiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe ' pRthivIkAyika ekendriya audArikazarIraprayogavandha ' evaM eeNaM abhilAveNaM bhedo jahA jahA ogAhaNasaMThANe orAliya sarIrassa tahA bhANiyanyo' isa pRthivI. kAyika ekendriya audArikazarIraprayogadha viSayaka abhilApa se apakAyikAdi kA bheda jaisA prajJApanA ke 21 veM pad avagAhanAsaMsthAna meM audArikazarIra kA kahA gayA hai vaisA yahAM para bhI kahanA cAhiye-- 'jAva pajjattagambhavakkaMtiyamaNussapaMciMdiya orAliyasarIrappaogabaMdhe ya' yAvat paryApta garbhaja manuSyapaMcendriya audArikazarIraprayogabaMdha' yahAM taka yahAM yAvat zabda se-" aprakAyika. tejaskAyika, vAyukA-- yika, vanaspatikAyika ina ekendriya jIvoM ke audArikazarIraprayogabadha kA, vikalendriya ke audArikazarIraprayogabaMdha kA, paMcendriyatirya ____ maDAvIra prabhunA Gttara-" goyamA !" gautama ! (paMcavihe paNNatte tajahA ) mendriya mohari zarI2 prayAsa gadhanA nIye prabhAra pAMya prAra Baa cha-( puDhavikAiya egidiyaorAliyasarIrappaogava ) pRthvI yi sandriya mahA2i4 zarI2 pryo| madha ( evaM e e Na' abhilAveNaM bhedo jahA ogAhaNasaMThANe orAliyasarIrassa tahA bhANiyavvo) prajJApana sUtranA 21 mAM avagAhana saMsthAna padamAM pRthakAyika ekendriya audyArika zarIra prayoga baMdha viSayaka abhilApa dvArA apUkAyika Adi bhedanuM jevuM kathana karavAmAM mAyuM che, me maDI 55 4 naye. (jAva pajjattaganbhavatiya maNurasa paMciMdiya orAliyasarIrappaogava dhe ya, " paryAta ma manuSya payandriya mohAra zarIra prayoga madha" sudhIna 4thana maDI aDa 427. maDI (jAva) (kAvata) padathI akAyika tejasakAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika ekendriya jInA audArika zarIra prayoga baMdhane, vikalendriyanA dArika karIra praga baMdhane, paMcendriya tiryanika dArika zarIra prayoga baMdhane, Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rIkA za08 u0 9 sU04 prayogabandhanirUpaNam 223 nikaparyAptakagarbhavyutkrAntikamanuSyapaJcandriyaudArikazarIramayogavandhazca, aparyAptaka garbhavyutkrAntikamanuSya-yAvat pazcendriyaudArikazarIraprayogavandhazca vijJeyaH, gautamaH pRcchati-'orAliyasarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ? ' he bhadanta ! audArikazarIraprayogavandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! vIriyasajogasaddavvayAe pamAdapaccayA, kammaM ca jogaM ca, AuyaM ca paDucca orAliyasarIrappaoganAmarummasse udaeNaM orAliyasarIrappaogabaMdhe' he gautama | vIryasayogamaddavyatayA-cIya vIryAntarAyakSayAdikRtA zaktiH, yogAH manaprabhRtayaH, yogaiH saha vartate iti sayogaH, santi vidyamAnAni dravyANi gyonika audArikazarIraprayogavandha kA, paryAptaka garbhaja manuSya paMcendriya ke audArikazarIraprayogabaMdha kA, aparyAptakagarbhaja manuSyapaMcendriya ke audArikazarIraprayogabaMdha kA grahaNa huA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' orAliyasarIrappaogabaMdheNaM bhaMte ! kassa kammarasa udaeNaM ' he bhadanta ! audArikazarIraprayogavadha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ' he gautama! 'vIriya sajoga savvayAe pamAdapaccayA kammaM ca, bhavaM ca, AuyaM ca paDucca orAliyasarIrappaoga nAma kammassa udaeNaM orAliyasarIrappaogapaMdhe' savIryatA, 'sayogatA, sadvyatA se tathA pramAdarUpa kAraNa se karma, yoga, bhava aura AyuSya ko Azrita kara jIva ko audArikazarIraprayoga nAma karma ke udaya hone para audArikazarIraprayogabaMdha hotA hai| vIryAntarAyakarma ke kSayopazamAdi se janya zakti kA nAma vIrya hai paryAptaka garbhaja manuSya paMcendriyanA audArika zarIra prayoga baMdhane tathA aparyAptaka garbhaja manuSya paMcendriyanA audArika zarIra prayoga baMdhane grahaNa karavAmAM Avela che. gautamasvAbhAnA prazna-(orAliyasarIrappaogadhe Na bhate ! karasa kammarasa udaeNa 1) mahanta ! zrIhari zarI2 prayAga madha yA bhanA yathI thAya cha ? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA !" 3 gautama ! (vIriya sajaga sahavvayAe pamAdapaccayA, kammaM ca, bhavaM ca, AuyaM ca, paDucca orAliya sarIrabhoppoganAmakammarasa udaeNa rAliyasarIrappaogava dhe) savIyatA, sayogatA ane sadravyatAthI tathA pramAdarUpa kAraNe karma, yoga, bhava ane AyuSkane Azrita karIne jIvanA dArika zarIra prayoga nAmakamane udaya thavAthI dArika zarIra paga baMdha thAya che. varyAntarAya karmanA kSayopazamAdi dvArA Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bhagavatI sUtre 6 " , tathAvidhapudgalA yasya jIvasyAsau saddravyaH, vIryapradhAnaH sayogo vIryasayogaH, sa cAsau sadddravyazca tasya bhAvastayA vIryasayogasaddravyatayA savIryatayA, sayogatayA, saddravyatayA ca jIvasya, tathA pramAdapratyayAt pramAdalakSaNakAraNAt, tathA ' karma ca ' ekendriyajAtyAdikamudayavarti yogaM ca ' kAyayogAdikam ' bhavaM ca ' anubhUyamAnam tiryagbhavAdikam ' AyuSyaJca' udayavarti tiryagAyukAdikam pratItya - Azritya karma - yoga- bhavAyuSkApekSayA ityartha, audArikazarIraprayoganAmakarmaNaH audArikazarIramayogasampAdakaM yanAma tasya karmaNaH udayena audArikazarIraprayogavandho bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati - ' egiMdiya orAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udapaNaM ' he bhadanta ! ekeaura isa vIrya se yuktatA kA nAma savIryatA hai / ekendriya se lekara paMcendriya taka samasta jIvoM ke taratamAdirUpa meM savIryatA hai / mana, vacana aura kAya inake vyApAra kA nAma yoga hai - isa yoga se yuktatA kA nAma sayogatA hai / tathAvidha pugaloM kA nAma dravya hai / isa dravya se yuktatA kA nAma saddravyatA hai / vikathA, kaSAya Adi kA nAma pramAda hai / udayavartI ekendriya jAti Adi karma, kAyayoga, anubhUyamAnatiryaca Adi bhave aura udayavartI tiryagAyuSka Adi AyuSka haiM / jIva jaba ina savIryatA Adi se yukta hotA hai aura karma yoga Adi ke vazavartI honA hai taba usake audArikazarIrasampAdaka nAmakarma ke hRdaya meM audArikazarIraprayogabaMdha hotA hai| ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' ergidiyaorAliyasarIrappaomadha gheNaM maMte ! kassa kammassa udaraNaM' he bhadanta / ekendriya janya zaktinuM nAma vIya che. ane te vIryathI yuktatAnuM nAma savIyatA che. ekendriyathI laIne pacendriya paryantanA samasta jIveAmAM taratama i ( vadhAre, enAthI paNa vadhAre ) rUpe savIyatA haiAya che. mana, vacana ane kAyanA vyApAra ( avRtti ) ne yoga che. te yogathI yuktatAne sayogatA he che. tathAvidha pudgalenuM nAma dravya che. ane te dravyathI yuktatAnuM nAma sadravyatA che. vikathA, kaSAya AtinuM nAma pramAda che. udayavartI ekendriya jAti Adi ka, kAyacaitra, Adiyoya, anubhUyamAna tiryaMca Adi bhava, ane udayavartI tiya gAyuSka Adi AyuSka che. jIva jyAre A sItA AdithI yukta thAya che, ane ka, cega Adine adhIna thAya che, tyAre audArika zarIra sampAdaka nAma kanA udayathI tenA dvArA audArika zarIra prayAga adha thAya che. gautama svAbhIno prazna - ( egidiyabhorA LiyasarIrappaogaya ghe NaH bhave ! Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 prameyacandrikA TIkA za0 8 u 9 sU0 3 prayogabandhanirUpaNam ndriyaudArikazarIraprayogavandhaH khalu kasya karmaNaH udayena bhavati ? bhagavAnAha'evaM ceva' he gautama ! evaM caioktarItyA vIryasayogasadravyatayA pramAdapratyayAva , karma - yoga - bhavAyuSkApekSayA ekendriyaudArikazarIramayoganAmakarmaNa udayena ekendriyaudArikazarIraprayogavandho bhavatIti bhAvaH / tathaiva 'puDhavikkAiya. egidiyaorAliyasarIrappaogavadhe, 'evaM ceva ' pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraprayogavandhaH evaM caiva-uktarItyaiva pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraprayoga nAmakarmaNaH udayena bhavatIti bhAvaH, ' evaM jAva 'vaNassaikAiyA' evaM tathaiva yAvat apkAyika-tejaskAyika-vAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriyaudArikazarIraprayogavandhAH vIryasayogAdyAyuSmAntApekSayA apkAyika - tejaskAyikavAyukAyika-vanaspatikAyikaikendriyodauriphazarIramayoganAmakarmaNAmudayena bhavatIti audArikazarIraprayogadha jIvake kipta karmake udaya se hotA hai ? uttara prabhu kahate haiM 'goyamA' he mautama ! ' evaMceva' abhI jo savIryatA Adi kahe gaye haiM-savIryatA, sayogatA, sadravyatA, pramAdapratyayika, karma, yoga, bhava aura AyuSka to inakI apekSA se ekendriya audArikazarIra sampAdaka nAma karma ke udaya meM isa jIva ke ekendriya audArika zarIraprayogabaMdha hotA hai / isI taraha se pRthivIkAyika ekendriya audA. rikazarIraprayogadha pRthivIkAyika ekendriya audArikazarIraprayoga nomakarma ke udaya meM hotA hai / ' evaM jAca vaNassaikAiyA' isI taraha se apakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ekendriya audArika zarIraprayogabaMdha savIryatA, sayogatA Adi AyuSkAnta kI karasakammarasa udaeNa ? ) & Meri ! mendriya mauri zarIra praye 31 madha kayA karmanA udayathI thAya che ? tanA uttara bhApatA prabhu 44 cha -" goyamA !" he gautama ! "evaM ceva" sItA, saMyogatA, sadravyatA, prabhA pratyaya, 4ma, yoga, 13 mane AyuSThanI apekSAe ekendriya audArika zarIra sampAdaka nAma kamane udaya thAya tyAre jIva ekendriya dArika zarIra prayoga baMdha kare che e ja pramANe pRthvIkAyika ekendriya audArika zarIra prayoga baMdha pRthvI kAyika ekendriya mau24 zarI2 prayo nAma bhanI yathI thAya cha " evaM jAva vaNassA kAiyA " se prabhAra sAthi, tethi, vAyuvi4 bhane pati kAyika ekendriya dArika zarIra prayoga badha paNa savIyaMtA, sogatA AdithI laIne AyuSka paryantanAnI apekSAe aprakAvika, tejaskAlika, vAyukAyika ane ma 29 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bhagavatIsUtre bhAvaH, "evaM veiMdiyA, evaM teiMdiyA, evaM cariMdviyatirikkhajoNiyA orAaiyasarIrappaogabaMdhe ' evamuktarItyA dvIndriyaudArikazarIra prayogavandhaH, trIndriyaudArikazarIraprayogavandhaH, evaM caturindriya tiryagyonikaudArikazarIramayogabandho'pi vIrya yogAdyAyuSkAntApekSayA dvIndriya-trIndriya- caturindriya- tiryagyonikaudArikazarIraprayoganAmakarmaNAmudayena bhavati / gautamaH pRcchati paMcidiya orAliya sarIrappa bhagavaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udae ? he bharanta ! paJcendriyaudA rikazarIra prayogavandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati ?, bhagavAnAha - 3 apekSA se aprakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ekendriya audArika zarIra prayoga nAma karmoM ke udaya meM hote haiM / ( evaM iMdiyA, evaM iMdiyA, evaM cauridiyatirikkhajoNiyA orAliya sarIrappaogabaMdhe) isI prakAra se dvIndriya audArika zarIraprayogabandha, zrIndriya audArika zarIraprayogaMbaMdha, cauindriya audArika zarIraprayovaidha aura tiryagyonika audArika zarIra prayogabaMdha ye saba prayogabaMdha bhI sItA, yogatA Adi AyuSkakI apekSAse dvIndriya trIndriya caturi ndriya tiryagyonika audArika zarIra sampAdaka nAmakarma ke udaya se hote haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( paMcidiya orAliya sarIrapaogadhe NaM bhaMte / kassa kammassa udaeNaM ) he bhadanta ! jo paMcendriya audArika zarIra prayoga baMdha hai vaha kisa karma ke udaya se hotA ane vanaspatikAyika * ekendriya audyArika zarIra prayAga nAma karmanA udayathI thAya che. ( evaM veiMdiyA, evaM tei diyA, eva cauridiyatirikkhajoNiyA orAliya sarIrappaogabaMdhe) mena abhAge dvIndriya cauhAri zarIra prayoga aMdha, trIndriya audyArika zarIra prayoga khaMdha, caturindriya audArika zarIra prayoga madha, ane caturindriya tiyagyeAnika audArika zarIra prayAga adha paNa savIyatA, sayogatA AdithI laIne AyuSya paryantanA kAraNe'nI apekSAe dvIndriya, trIndriya, caturindriya tiryaMceAnika audArika zarIra sampAdaka udayathI thAya che. nAma kamanA "" have gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke- " pa MciMdiya orAli yasarIrappaoga batre Na bhaMte ! kassa kammassa udaraNa ? " he lahanta ! kayA karmanA udayathI pa'cendriya audArika zarIra prayoga khadha thAya che ? Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 0 8 0 9 sU0 3 prayogavandhanirUpaNam 327 'goyamA ! pIriyasajogasavvayAe pamAyajAvaAuyaM paDDucca * paMcidiyaorAliyasarIrapabhoganAmAeM karamassa udaeNaM' he gautama'! vIryasayogasadravya tayA savIryatayA, sayogatayA, sadravyatayA, pramAdapratyayAta yAvat-karma ca, yogazca, bhAvaJca, AyuSkaM ca pratItya Azritya tepAmapekSayA paJcendriyaudArikazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena paJcendriyaudArikazarIraprayovandho bhavati, evaM-'tirikkhapabiMdiyaorAliyasarIrappabhogavadhe evaM caiva' tiryagyonikapazcendriyaudArikazarIraprayogandhaH evaJcaitra-uktarItyaiva, vIryasayogAdibhavAyuSkAntApekSayA tiryagyonikapaJcendriyaudArikazarIraprayoganAmakarmaNa udayena bhavati / gautamaH pRcchati-' maNussa paMciMdiyaorAliyasarIrappabhogabadhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ? ? he bhadanta! hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (vIriyasajogasavva yAe pamAya jAca AuyaM paDacca paMciMdiyaorAliyasarIrappaoganAma kammassa udaeNaM ) paMcendriya jIva ke savIryatA, sayogatA, sadravyatA se tathA pramAda kAraNa se, yAvat-karma, yoga, bhAva aura AyuSka inako Azrita karake arthAt inakI apekSA se aura paMcendriya audArika zarIra prayoga nAmakarma ke udaya se paMcendriya audArika zarIra prayoga kA ghaMdha hotA hai| isI taraha se (tirikkhapaMcidiyaorAliya sarIrappaogavaMdhe evaM ceva) isI taraha se savIryanA, sayogatA Adi bhavAyuSkAnta kI apekSA se eka tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra sampAdaka nAmakarma ke udaya se tiryagyonika paMcendriya audArika zarIra prayoga ghaMdha hotA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(maNussapacidiya orAliyasarIrappabhogaya dhe NaM bhaMte ! kassa kamAnassa udaeNaM he bhadanta ! manuSya bhAvA2 prbhune| uttara --" goyamA !" hai gautama ! (vIriyasajoga sahavyayAe papAya jAva AuyaM paDucca paci diya' orAliya sarIrappaoga nAma kammasva udaeNa" 5'yandriya vana savIyatA, sayogatA bhane sadra0yatAthI tathA pramAdanA kAraNathI karma, yoga, bhAva ane AyuSkanI apekSAe ane paMcendriya dArika, zarIra prayoga. nAma karmanA, udayathI paMcendriya audArika zarIra prayAsa 5 thAya che / merA pramANe "tirikkhapa ci diyaorAliyasarIrappaogava dhe evaM ceva" samIyatA, samAyutA, sadra0yatAprabhAhanA kAraNathI karma, ga, bhAva ane AyuSkanI apekSAe ane tiryAnika pacendriya dArika zarIra sampAdaka nAma karmanA udayathI tiyanika paze ndriya aidArika zarIra prayoga baMdha thAya che. , Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - 228 bhagavatI manuSyapaJcendriyaudArikazarIraprayogavandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA! vIriyasajogasaddabbayAe pamAdapaJcayA nAva AuyaM ca paDucca maNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM maNussapaMciMdiyaorAliyasarIrappaogavaMdhe' he gautama ! vIryasayogasadravyatayA savIryatayA sayogatayA sahavyatayA mamAdapratyayAt-yAvat pharma ca. yogazca, bhavaJca, AyuSkaJca patItya Azritya tadapekSayetyarthaH manuSyapaJcendriyaudArikazarIramayoganAmakarmaNa uda. yena manuSyapaJcendriyaudArikazarIraprayogavandho bhavatIti bhAvaH / / sU0 3 // audArikazarIraprayogabandhavaktavyatA / gautamaH pRcchati-orAliyasarIra' ityAdi / mUlam-orAliyasarIrappaoga baMdheNaM bhaMte! kiM desabaMdhe, savvabaMdhe? goyamA desavaMdhevi,saThababaMdhe vi,egidiya orAliyasarIrappaoga baMdheNaM bhaMte ! ki desabaMdhe, savvabaMdhe? evaM ceva, evaM puDhavikAiyA, evaM jAva maNussapaMcidiyaorAliyasarIrappaogabaMdheNaM bhaMte ! kiM paMcendriya audArika zarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! (vIriyasajoga mahandhayAe pamAdapaccayA jAva AuyaM ca paDucca maNussapaMciMdiya orA. liya sarIrappaoganAmakammasta udaeNaM maNussa paMciMdiya orAliya sarIrappaogabaMdhe ) savIryatA se sayogatA sadravyatA se tathA pramAdarUpa kAraNa se, yAvat-karma, yoga, bhava aura AyuSya kI apekSA se manuSya paMce ndriya audArika zarIra sampAdaka nAmakarma ke udaya se manuSyapaMcendriya audArika zarIraprayogabaMdha hotA hai / mu03 // gItama svAmInA prazna-(maNussa paci diya orAliyasarIrappaoga baMdhega bhaMte ! kassa kamassa udaeNa1) mahanta ! 4yA manA dhyathI manuSya paMcendriya audArika zarIra pratyeAga baMdha thAya che ? bhalAvIra prabhunA utta2-" goyamA ! " gautama ! (vIriya sanoga sahavvayAe pamAda paccayA jAva AuyaM ca paDuca maNussa paciMdiyaorAliya. sarIrapaoga nAma kammassa udaeNa maNussa paMci diya orAliyasarIrapaoga baMdhe" savItAthI, sayogatAthI, sadravyatAthI tathA pramA35 426), yAvata kama, ga, bhava ane AyuSyanI apekSAe ane manuSya paMcendriya audArika zarIra sampAdaka nAma karmanA udayathI manuSya paMcendriya dArika zarIra maga baMdha thAya che. je sUtra 3 | Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TokA za08 u09 sU0 4 maudArikazarIraprayogayandhavarNanam 229 desabaMdhe, savvabaMdhe ? goyamA ! desaMbaMdhe vi, savvabaMdhe vi, orAliyasarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevaccira hoi ? goyamA! savvabaMdhe ekkaM samayaM, desabaMdhe jahanneNaM ekkaM samaya ukkoseNaM tinnipaliovamAiM samayUNAI,egidiyaorAliyasarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! savvabaMdhe ekkaM samaya, desavaMdhe jahaNNeNaM ekkaMsamayaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsa sahassAiM samayUNAI, puDhavikAiyaegidiya pucchA, goyamA! satvabaMdhe ekkaM samaya, desabaMdhe jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM,ukkosseNaMbAvIsaM vAsasahassAI samayUNAI; evaM sambosi savvabaMdho ekkaM samaya, desaMbaMdhI jasi natthi veubviyasarIraM tesiM jahANeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM jA jassa ThiI sA samayUNA kAyacA, jesiM puNa asthi veubdhiyasarIraM tesiM desabaMdho jahaNaNeNaM eka samayaM, ukkoseNaM jA jassa ThiI sA samaUNA kAyavvA, jAva maNussANaM desabaMdhe jahaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM tinni paliovamAiM smyuunnaaii| orAliyasarIrabaMdhaMtare NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI puvakoDisamayahiyAI, desabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM ekkaM samayaM, ukkosegaM tettIsaM sAgarovamAiM tisamayAhiyAiM / emiMdiyaorAliyaH pucchA, goyamA ! sababaMdhataraM jahaNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM, Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 bhagavatIyo tisamayaUNaM, ukkoseNaM . bAvIsaM vAsaplahassAI samayAhiyAI, desavaMdhataraM jahaNNeNaM ekkaM samaya, ukkoseNaM aMtomuhattaM / puDhavikkAiyaegiMdiya0 pucchA, goyamA ! sababaMdhataraM jaheva egidiyasta taheva bhANiyavaM, desabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM eka samayaM, ukkoseNaM tinni samayA jahA puDhavikkAiyANaM evaM jAva cauridiyANaM vAukkAiyavajjANaM, navaraM samvabaMdhaMtaraM ukkoseNaM jA jassa ThiI sA samayAhiyA * kAyabA, vAu. kkAiyANaM savvabaMdhaMtaraMjahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM tinni vAsasahassAI samayAhiyAI, desaMbaMdhaMtaraM jahapaNeNaM eka samayaM, ukkosegaM. aMtomuhuttaM, paMciMdiyatirikkha. joNiyaorAliyapucchA savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM khuDDAgabhavagahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM puvakoDI, samayAhiyA, desabaMdhataraM jahA egidiyANaM tahA paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, evaM maNustANa viniravaseMsaM bhANiyavvaMjAva ukkoseNaM aMtomahattaM / jIvassa NaM bhaMte ! egidiyatte, Noegidiyatte, puNaravi egidiyatte egidiyaorAliyasarIrappaogabaMdhataraM kAlao kevacciraM bhavai ? goyamA ! savvabaMdhataraM jahaNNeNaM do khuDDAgabhavaggahaNAI tisamayaUNAI, ukkoseNaM do sAgarovama sahassAI saMkhejjavAsamanbhahiyAI, desabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM samayAhiyaM, ukkoseNaM dosAgarovamasahassAI saMkhejavAsamanbhahiyAI, jIvassa NaM bhaMte ! puDhavikAiyatte, No puDhavikAiyatte, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 30 9 sU03 audArikazarIra prayoga bandhavarNanam 231 puNaravi puDhavikAiyatte, puDhavikAiyaegiMdiyaorAliya sarIraogabaMdhaMtaraM kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! savvabaMdhaMtaraM jahaNaNaM do khuDDAgabhavaggahaNAitisamayaUNAI ukkoseNa aNataM kAlaM anaMtA ussappiNIosappiNIo kAlao, khettao anaMtA logA asaMkhez2A poggalapariyahA, te NaM pogalapariyahA AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo, desabaMdhaMtaraM jahaNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM samayAhiyaM, ukkoseNaM anaMtaM kAlaM jAva AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo, jahA puDhavikkAiyANaM evaM vaNassaikAiyavajANaM jAva maNussANaM, vaNassaikAiyANaM donni khuDDAI, evaM caiva ukkoseNaM asaMkhijjaM kAlaM, asaMkhijjAo ussappiNI osappiNIo kAlao, khattao asaMkhejjA logA, evaM desavaMdhaMtaraMpi ukkoseNaM puDhavIkAlo, eesi NaM bhaMte ! jIvANaM orAliya sarIrassa sabaMdhagANaM savvabaMdhagANaM, abaMdhagANa ya, kare karehiMto jAva visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA orAliyasarIrassa savvabaMdhagA, abaMdhagA visesA - hiyA, desabaMdhagA asaMkhejjaguNA // sU04 // chAyA - audArikazarIra prayogabandhaH khalu bhadanta ! kiM dezavandhaH, sarvabaMdhaH ? gautama ! dezavandho'pi sarvabandho'pi, ekendriyaudA rikazarIra prayogavandhaH khalu audArikazarIraprayogavandha vaktavyatA orAliya sarIrappaogavagheNaM bhaMte !' ityAdi / , sUtrArtha - (orAliyasarIrampa oga gheNaM bhaMte ! kiM savadhe, savva 6 audArikazarIraprayAgama dha vahutavyatA- sUtrArtha - - orAliyasarIrappaogamaghe Na bhaMte / ki 'desaya ghe, savvaba ce ? Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIso bhadanta ! kiM dezavandhaH sarvabandhaH ? evaM caiva, evaM pRthivIkAyikAH, evaM yAvat manuSyapazcendriyaudArikazarIraprayogabandhaH khalu bhadanta ! kiM dezavandhaH, sarvabandhaH ? gautama ! dezabandheo'pi sarvavandho'pi / audArikazarIraprayogabandhaH khalu bhadanta ! badhe' he bhadanta ! audArika zarIraprayogabaMdha meM usakA dezabaMdha hotA hai yA sarvabaMdha hotA hai ? (goyamA) he gautama ! ( desavadhe visavvabaMdhe vi) audArika zarIraprayogabaMdha meM usakA dezabaMdha bhI hotA hai aura sarvacauMdha bhI hotA hai / ( egidiya orAliya sarIrappaogadheNaM bhaMte / kiM desavaMdha, savvadhe ? ) he bhadanta ! ekendriya audArikazarIraprayogabaMdha meM usakA dezabaMdha hotA hai yA sarvabaMdha hotA hai ? ( evaM ceva ) he gautama / audArika zarIraprayogabaMdha kI taraha ekendriya audArika zarIraprayogabaMdha meM usakA dezabaMdha bhI hotA hai aura sarvayaMdha bhI hotA hai / (evaM puDhavikAiyA evaM jAva) isI taraha se pRthivIkAyika ekendriya, audArikazarIraprayogavaMdha bhI dezabaMdharUpa bhI hotA hai, aura sarvapaMdharUpa bhI hotA hai / isI taraha se apUkAyika Adi audArikazarIraprayogabaMdha bhI dezabaMdhalpa aura sarvadharUpa hotA hai / ( maNussa paMciMdiyaorAliya sarIrappaogabagheNaM bhaMte / kiM desabaMdhe savvabaMdhe ) he bhadanta ! manuSyapaMcendriya audArikazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdharUpa hotA hai yA sarva dharUpa hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (desayaMdhe vi savvabaMdhe vi) manuSyapaMcendriya audArikazarIraprayogabaMdha dezabaMdharUpa bhI hotA hai aura he bhadanta! dArika zarIra prayoga baMdhamAM tene dezabaMdha thAya che, ke samaya thAya che ? ( goyamA !) gItama! (desamadhe vi, manamadhe vi) dArika zarIra prayogabaMdhamAM tene dezabaMdha paNa thAya che ane sarvabaMdha , pay thAya che. (egi diyaorAliyasarIrapaogabagheNa' bhate ! ki desaradhe, savvabaMdhe 1) saha-ta! mendriya mAhAri zarIra prayoga madhamA tanAza ma thAya cha, samaya thAya cha 1 ( evaM ceva) gItama! 2 : zarIra praga baMdhanI jema ekendriya dArika zarIra prayoga baMdhamAM tene zima 5thAya cha bhane samaya 5 thAya che. ( evaM puDhavikAiyA evaM jAva) se prabhArI pRthvIyindriya mahAzyi zarIra prayoga madha 55 dezamadha rUpa paNa hoya che, ane sarvabaMdha rUpa paNa hoya che. e ja pramANe apUkAyika adi dArika zarIra praga baMdha paNa dezabaMdha rUpa paNa hoya che ane sarvabaMdha rUpa paNa hoya che. (maNussapa ciMdiyaorAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! ki desabaMdhe savvaba'dhe ? sahanta ! manuSya pathandriya morisa zarIra prayoga heya. Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u0 9 sU0 4 audAriphazarIraprayogayandhavarNanam 233 kAlataH kiyaciraM bhavati ? gautama ! sarvavandhaH ekaM samayaM, dezabandho jaghanyena eka samayam , utkarSeNa trINi palyopamAni samayonAni, ekendriyaudArikazarIramayogabandhaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyazciraM bhavati ? gautama ! sarvabandhaH eka samayam , dezavandho jaghanyena eka samayam , utkarSeNa dvAviMzatiH varSa sahasrANi samayonAni, pRthivIkAyikaikendriya0 pRcchA ? gautama ! sarvavandhaH, ekaM samayaM dezavandhA jaghanyena sarvavaidharUpa bhI hotA hai / (orAliyasarIrappaogava gheNaM bhaMte ! kAlI kevacciraM hoi) he bhadanta ! audArikazarIraprayogavaMdha kAla kI apekSA kitane kAlataka rahatA hai ? (goyamA ) he gautama ! (savvadhe eka samayaM, desavaMdhejahaNNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM tinipaliovamAiM samayaUNAI) sarvavadha eka samayataka aura dezabaMdha jayanya se eka samayataka aura utkRSTa se eka samayanyUna tInapalyopama taka rahatA hai| ( egidiya orAliyasarIrappaogavaMdheNaM bhaMte | kAlo kevacciraM hoi) he bhadanta ! ekendriya audArikazarIraprayogadha kAla kI apekSA kitane kAlataka rahatA hai ? ( goyamA ) he gautama ! (savvabaMdhe ekkaM samayaM desabaMdhe jahapraNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM vAvIsaM vAsasahassAI samayaUNAI-puDhavikAiyaegidiya pucchA ? goyamA ! savvabaMdhe ekkaM samayaM desavaMdhe jahapaNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM ti samayaUNaM, ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI 44 35 DAya cha, hai saba 35 saya cha 1 ( goyamA ! ) 3 gautama ! (sabaMdhe vi, sababadhe vi) manuSya payandriya mol24 zarI2 prayoma dezabaMdha rUpa paNa hoya che ane sarvabaMdha rUpa paNa hoya che. (orAliyasarI paogaghe NaM bhaMte ! kolao kevaccira hoi 1) 7 bhadata ! dArika zarIra prayoga baMdha kaLanI apekSAe keTalA kALa sudhI rahe che? (goyamA !) gautama ! (savamadhe eka samayaM, desara dhe jahANeNaM eka samaya, ekoseNa tinnilioSamAiM samayaUNAI) samaya se samaya sudhA rahe che, ane dezabaMdha ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre traNa palyopama pramANukALa karatAM eka samaya nyUna sudhI rahe che ( egidiyaorAliyasarIrapogaba dhe Na bhaMte ! kolao kevaJcira hoi) 8 bhadanta ! ekendriya audArika zarIra prayoga ba dha kALanI apekSAe keTalA kALa sudhI rahe che? (goyamA ! ) OM gautama ! ( savva'dhe eka samayaM desa ba dhe jAgeNa eka samayaM ukoseNaM bAvIsaM vAsa sahamsAI samaya UgAI-puDhavika'iya enidiya punchA ? bha 30 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kSullakabhavagrahaNaM trisamayonam utkarSeNa dvAtriMzatiH varSasahasrANi samayonAni, evaM sarveSAM sarvabandhaH ekaM samayam, dezavandheo yeSAM nAsti vaikriyazarIraM teSAM jaghanyena zulakabhavagrahaNaM trisamayonam, utkarSeNa yA yasya sthitiH sA samayonA kartavyA yeSA punarasti vaikriyazarIraM teSAM dezandho jaghanyena ekaM samayaM utkarSeNa yA yasya sthitiH sA samayonA kartavyA yAvat manuSyANAM dezabandha jayanyena ekaM samayam, u-karSeNa trINi palyopamAni 234 samayaUNAI evaM savvesiM savvabaMdhoM ekkaM samayaM dezabaMdho jesi natthi vevvayasarIraM tesiM jahaNaNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamaU ) ekendriya audArikazarIraprayogabaMdha meM sarvabaMdha eka samayataka aura dezabaMdha jaghanya se eka samayataka aura utkRSTa se eka samaya kama 22 hajAra varSa taka rahatA hai / isI taraha aise yadi pUchA jAve ki pRthivIkAyika ekendriya kA sarvabaMdha kAla kabataka kA hai aura dezabaMdhakAla kavataka kA hai ? to he gautama! usakA uttara aisA hai ki pRthivIkAdhika ekendriya kA sarvabaMdha kAla eka samayataka kA aura dezabaMdha kAla jaghanya se tIna samaya kama kSullaka bhavagrahaNaparyanta hai tathA ( ukkoseNaM ) utkRSTa se ( vAvasaM vAsasahassAiM samayaUNAI ) eka samagrake 22 hajAra varSa taka kA hai / ( evaM savvesiM savvabaMdho ekkaM samayaM, desavaMdho jesi natthi vensirIraM tersi jahaNeNaM khuDDAga bhavaggahaNaM tisamaya, ukkoseNaM jA jassa ThiI sA samayaUNA kAyacyA, jesi puNa asthi veubviya goyamo ' savvabaMdhe eka samayaM, desabaMdhe jaddaNNeNaM khuDDAgabhavaggaha Na ti samayaUNaM ukoseNaM bAvIsaMvAsasahassAI samaya UNAI evaM savvesiM savvadho eka samayaM, desatra'dho jemi' natthi veuvtriyasarIra tesi jahaNe khuDoga bhavagaNa ti samayaUNaM ) yendriya mohAri zarIra prayoga maMdhanA sarva me samaya sudhI ane dezamadha echAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre 22 hajAra varSa karatAM eka nyuna samaya sudhI rahe che. eja pramANe jo evuM pUchavAmAM Ave ke pRthvIkAyika ekendriyaneA sabadhakALa keTalA che ane dezakha dhakALa keTaleA che, tA huM gautama ! tenA uttara eveA che ke pRthvIkAyaka ekendriyanA sabadhakALa eka samaya sudhIneA che ane tene deza kALa gochAbhAM mocho kSuhAGa lava yuparyanta che tathA ( ukko seNa ) utSathI ( bAvIsaM vAsaharulAI samayaUNAI) vadhAreMbhA vadhAre mAvIsa innara varSo nyUna samaya sudhInA che (evaM savvekhi savvabaMdhI ekka' samayaM desama gho jahanna'Na' khaDAga Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sukhrijaa o o o o 2 bhaabihiimy'ii el 24 samayonAni / aurAlikagarIsvandhAntaraM khalu bhadanta ! kAlataH kriyacciraM bhavati ? gautama ! sarvavandhAntaraM jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM triptamayonam , utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamAni pUrvakoTisamayAdhikAni, dezavandhAntaraM jaghanyena ekaM samayam , sarIraM tesiM desabaMdho jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM jA jassa ThiI sA samayaUNA kAyavyA) isI taraha sarvajIvoMkA sarvabaMdha kAla eka samayakA hai aura dezabaMdhakAla jinako vaikriyazarIra nahIM hai inakA jaghanya se tIna sanaya kama kSullaka bhava grahaNa paryanta hai aura utkRSTa se jisakI jitanI AyuSya sthiti hai usameM se eka samaya kamakA hai tathA jinako vaikriya zarIra hai unake dezabaMdha kA kAla jaghanya se eka samaya kA hai utkRSTa se jisakI jitanI AyuSyasthiti hai usameM se eka samaya kama kA hai| (jAya maNuslANaM desabaMdhe jahaNNeNaM eka samayaM, ukkoseNaM tinnipaliovamAI lamayaUNAI) yAvat manuSyoM kA dezabaMdha kAla jaghanya se eka samayataka kA aura utkRSTa se eka samaya kama tIna palyopama taka kA hai| (orA. liyasarIrabaMdhaMtareNa te kAlao kevaccira hoi) he bhadanta ! audArika zarIra ke vadha kA antarAkAla kI apekSA kitanA hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (savvabaMdhanaraM jahaNNeNaM khuDDAgaM bhavagahaNaM tisamayaUNa, ukkoseNaM letIsaM sAgarovamAI putvakoDisamayAhiyAI, desadhaMtaraM jaha bhavagAhaNa tisamayaUNaM) se prabhArI sarva vAnI mAchAmA maach| dezamA kSudada 42tA nyUna samayanA cha (koseNa jA jassa ThiI sA samayaNA kAyavvA, je.sapuNa atyiveubviyasarIra tesi desabaMdho jahaNNeNaM eka samaya ukoseNa jA jassa ThiI sA samayaUNA kAyabA) mane utkRSTa (vadhAramA padhAre) kALa jemanI jeTalI AyuSya sthiti che tenA karatAM eka eAchA samayane che. ane jemane vaikiya zarIra hoya che te jIvanA dezabaMdhane kALa , ochAmAM ochA eka samayane che, ane jemanI jeTalI AyuSyasthiti che, tenA karatAM eka ochA samayane utkRSTa dezabaMdha kALa hoya che (jAba maNuHkhANa desava'dhe jahaNNe Na ekaka sabhayaM, uskoseNa tinnipali ovamAI samaUgAi ) yAvat manuSyAno deza 4 mAchAmA ch| yo samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre traNa palyopama pramANa karatAM eka nyUna sa55 5-tanA che. (ArAliyasarIrabaMdha tareNa bhaMte ! kAlao kevaccira hoi ? ) se bhaDanta ! moris zarIra ma dhanu mata2 janI apekSA khAya cha 1 ( goyamA ! ) OM gautama ! (savabaMdha'tara jahaNeNa' khuDAga bhava.. gahaNa, ti samaraUNa, ukkoseNa tettIsa sAgarovamAI puSakoDisamayahiyAI Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 'bhagavatI utkarSe na trayastriMzat sAgaropamAni trisamayAdhikAni, ekendriyaudArikapRcchA ? gautama | sarvavandhAntaraM jaghanyena kSullakamaMtragrahaNaM trisamayonam, utkarSeNa dvAtriMzatiH varSasahasrANi samayAdhikAni, dezavandhAntaraM jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa antarmuhUrtam, pRthivIkAyikai kendriyapRcchA ? gautama ! sarvabandhAntaraM yathaiva ekepaNeNaM ekkaM samayaM ukko seNaM tettIsa sAgarovamAI tisamayAhiyAI) sarvabaMdha' kA aMtara jaghanya se tIna samaya kama kSullaka bhavagrahaNaparyanta hai aura utkRSTa se eka samaya adhika aura pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama kA hai / tathA dezabaMdha kA aMtara javanya se eka samaya kA aura utkRSTa se tIna samaya adhika 33 sAgaropama kA hai / (egidiya orAliyapucchA ) he bhadanta ! ekendriya audArika zarIra ke baMdha kA antara kAla kI apekSA kitanA hai ? ( goyamA) he gautama / ( savvarSadhaMtaraM jahaNNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamagraUNaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsaMsahassAI samayAhiyAI, desabaMdhaMtaraM jahaNeNaM ekkaM samayaM ukoseNaM aMta) ekendriya ke audArika zarIra ke sarvabaMdha kA aMtara jaghanya se tIna samaya kama kSullaka bhavagrahaNaparyanta hai aura utkRSTa se eka samaya adhika 22 hajAra varSa kA hai / dezabaMdha kA aMtara jaghanya se eka samaya kA hai aura utkRSTa se eka antarmuhUrta kA hai / (puDhavikAiediya pucchA ) he bhadanta / pRthivIkAyika ekendriya audArika zarIra ke devadhara jahaNe' ekka samaya ukkosega tettIsa sAgarovamAi tisamayA. hiyAI ) sarvaNa dhatuM tara sochAmAM madhu kSuddhA lavagraha ratAM trazu Ache samaya pantanuM che ane vadhAremAM vadhare tetrIsa sAgarepama karatAM eka pUrvaTi ane eka samaya adhikanuM hAya che. tathA dezaLa dhanu atara ochAmAM AchuM. eka samayanu' ane vadhAremAM vadhAre 33 sAgarApama ane traNa samayanuM hoya che. ( egidiya orAliya pucchA . ) he laDhA ! merendriya mohAri zarIra madhanuM aMtarakALanI apekSAe keTalu che ? ( goyamA ! ) De gautama ! ( satrva baMdha tara jahaNeNa khuDDAgaM bhavaggahaNaM' tisamayaUNa, ukko seNa bAvIsaM vAsa bahassAi samayAhiyAI, desabaMdha tara jahaNeNa' ekka' samayaM ukkoseNa atomuhutta ) mendriyanA bhauhAriGa zarIranA sa khadhanuM aMtara ochAmAM ochu kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya pantanuM ane vadhAremAM vadhAre bAvIsa hajAra varSa ane eka samaya pantanuM che. dezamadhanuM atara jaghanyanI apekSAe eka samayanuM ane utkRSTanI ape kSAbhe bhe mantarbhuGkrtatuH che! ('puDhavikkAiyaegi 'diya pucchA ) he lahanta / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " TIkA za08 30 9 sU04 audArikazarIra prayoga dhandhavarNanam 237 ndriyasya tathaiva bhaNitavyam, dezavandhAntaram jaghanyena eka samayam utkarSeNa trayaH samayAH yathA pRthivIkAyikAnAm, evaM yAvat - caturindriyANAm, vAyukAya varjitAnAm, navaraM sarvabandhAntaram utkarSeNa yA yaMsya sthitiH sA samayAdhikA " vandhakA antara kAla kI apekSA kitanA hai ? ( goyamA ) hai gautama / pRthivIkAyika ekendriya ke audArika zarIra ke baMdha kA aMtara ( savapataraM jaheva ergidiyassa taheva bhANiyaMvvaM, desava dhaMtara jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM tini samayA jahA puDhavikkAyANaM ) sarvavadha kI apekSA se jaisA ekendriya kA sarvabaMdha kA aMtara kahA gayA hai vaisA hai aura dezabaMdha kA aMtara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se tIna samaya kA hai / jaisA pRthivIkAyika jIva ke audArika zarIra baMdha kA aMtara kahA gayA hai usI taraha se ( evaM jAva cariMdiyANaM vAukAiyavajrANaM ) yAvat cauindriya jIvoM taka ke audArika zarIra vadha kA antara vAyukAyika jIvoM ke audArika zarIra baMdha ke antara ko chor3akara jAnanA cAhiye ( navaraM savvatra dhaMtaraM ukkoseNaM jA jassaThiI sA samayAhiyA kAyavvA ) para yahAM jo vizeSatA hai vaha aisI hai ki yahAM sarvabandha kA utkRSTa antara jisakI jitanI AyuSya sthiti hai use eka samaya adhika karake kahanA cAhiye / arthAt sarvabaMdha kA antara pRthvIkAyika ekendriyanA audyArika zarIranA adhatu' aMtarakALanI apekSAe 'DeTa' che ? ( goyamA ! ) he gautama ! pRthvI ayi mendriyanA mohAri zarIranA dhatuM a Mtara ( sambadha tara jaheva egi diyassa taheva bhANiyavvaM, devadha tara jahaNaNeNa ekka' samayaM ukkoseNaM tinni samayA nahI puDhavikkAiyANa ) sa badhanI apekSAe ekendriyanA sabaMdhanA aMtara jeTalu ja che ane deza'dhanI apekSAe te aMtara ochAmAM Achu` eka samayanuM ane vadhAremAM vadhAre traNa samayanuM che. jevI rIte pRthvIkAyika chavAnA audArika zarIra 'dhanu tara vAMbhI Ayu che, ( evaM ceva jAva cauridiyAMNa' vAcakakAiya vajaNa ) me prabhA aturindriya paryantanA lavonA bhohAri zarIra ma dhanu attara paNu samajavu. paNa vAyukAyika jIveAnA audArika zarIra madhanA atarame te pramANe samajavuM joie nahIM. eTale ke vAyukAya sivAyanA jIvAnA zarIra adhanA a Mtarane mAthinaH sAgu paDe' che. ( navara savvava dhatara koseNa' jA rrr ThiI sA samayAhiyA kAyannA ) pa gaDI bheTalI Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 _bhagavatIstre kartavyA, vAyukAyikAnAm sarvabandhAntaraM jaghanyena kSullakabhavagrahaNam trisamayonam utkarSeNa trINi varSa sahasrANi samayAdhikAni, dezavanyAntaraM jaghanyena eka samayam utkarSeNa antamuhUrtam , paJcendriyatiryagyonikaudArikapRcchA ? sarvabandhAntaraM jagha nyena kSullakabhavagrahaNam , trisamayonam , utkarSeNa pUrvakoTI samayAdhikA, deza__ yahA~ utkRSTa se eka samayAdhika apanI 2 Ayusthiti ke barAbara hai| (vAukkAjhyANaM savvabaMdhanaraM jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukoseNaM tinivAsasahassAI samayAhiyAiM, desabaMdhataraM jahaNNeNaM ekaM samayaM ukoseNaM aMto muhutta) vAyukAyika jIvoM ke audArikazarIrabaMdha kA sarvabaMdha kA antara jaghanyakI apekSA tIna samaya kama kSudrabhavagrahaNaparyanta hai, aura utkRSTakI apekSA ekasamaya adhika tIna hajAra varSa kA hai| dezavadha kA antara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se eka antarmuhUrta kA hai| (paMciMdiyatirikkhajoNiya orAliyapucchA ) he bhadanta ! paMcendriyatiryaMcayonika jIvoM ke audArikazarIrabaMdha kA antara kAla kI apekSA se kitanA hai ? (savvabaMdhataraM jahaNaNeNaM khuDDAgabhavaMggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM puvyakoDI lamayAhiyA ) he gautama ! paMcendriyatiyacayonika jIvoM ke audArikazarIra ke sarvabaMdha kA antara jaghanya se tInasamaya kama kSullakabhavagrahaNaparyanta aura utkRSTa se eka vizeSatA che ke ahIM sarvabaMdhanuM utkRSTa (vadhAremAM vadhAre) aMtara jenI jeTalI AyuSya sthiti che, tenA karatAM eka adhika samayanuM samajavuM. eTale ke sarvabaMdhanuM atara ahIM ukRSTanI apekSAe pitapatAnI Ayusthiti karatAM me adhiH samaya che. (vAukkAiyANa savvabaMdha tara jahaNNe Na khuDAga bhavagahaNa tisamayaUNa', ukkoseNa' tinnivAsasahassAI samayAhiyAI, desabaMdha tara jahaNNe Na ekka' samayaM ukkoseNa atomuhutta) vAyuyi vAnA dArika zarIrabaMdhanA sarvabaMdhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe zudra bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya paryantanuM ane utkRSTanI apekSAe traNa hajAra varSa ane eka samayanuM che. tenA dezabaMdhanuM jaghanya aMtara eka antarmuhUrtanuM che. (paciMdiya tirikkha joNiya orAliya pucchA ) 3 mahanta ! pazyandriya tiryacanika audArika zarIra baMdhanuM aMtara kALanI apekSAe keTaluM che ? (savvabaMdha'taraM jahaNeNaM khuDDAgabhavagAhaNaM tisamayaUNa', ukkoseNaM punakoDI samayAbiyA ) 3 gautama! payandriya tiyayAni vAnA mohori zarIranA sarvabaMdhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe mulaka bhavagrahaNa karatAM nyUna samaya Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU04 saudArikazarIraprayogavandhavarNanam 239 bandhAntaraM yathA ekendriyANAm tathA paJcendriyatiryagyonikAnAm , evaM manuSyANAmapi niravazeSa bhaNitavyam , yAvat-utkaNa antarmuhUrtam / jIvasya khalu bhadanta ! ekendriyatTe noekendriyatve, punarapi ekendriyatve ekendriyaudArikazarIraprayogavandhAntaraM kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sarva vandhAntaraM jaghanyena dve kSullakabhavagrahaNe trisamayone, utkarSeNa dve sAgaropamasahasra saMkhyeyavarSa samabhyadhike, dezasamaya adhika pUrva koTipramANa hai / ( desavaMdhataraM jahA egidiyANaM-tahA paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM) dezabaMdha kA antara jaisA ekendriya kA kahA gayA hai usI prakAra se samasta paMcendriyatiryaMcoM kA jAnanA caahiye| ( evaM maNussANa vi niravasesaM bhANiyavvaM jAva ukkoseNaM aMtomuhata) isI taraha se manuSyoM ke bhI audArika zarIra ke baMdha kA-sarvabaMdha kA aura dezabaMdha kA antara jAnanA cAhiye-yAvat utkRSTa se vaha antamuMhata kA hai| (jIvassaNaM bhaMte ! egidiyatte no egidiyatte puNaravi egidiyatte egidiya orAliyasarIrappaogavaMdhataraM kAlao kevaccira hoi ) he bhadanta ! koI eka jIva ekendriyaparyAya meM ho aura bAda meM vaha ekendriya sivAya dUsarI koI jAti meM jAve, punaH vahAM se vaha ekendriyaparyAya meM AjAve to aisI avasthAmeM ekendriya audArikazarIrabaMdha kA aMtara kAlakI apekSA kitanA hotA hai ? ( goyamA) he gautama / (savvavaMdhaMtaraM jahaNNaNaM do khuDDAiM bhavaggahaNAI tisamayaUNAI, ukko paryantanuM ane utkRSTanI apekSAe pUrvakeTi pramANa karatAM eka adhika samaytuN che. ( desabaMdhaMtara jahA egidiyANa-tahA paci diya tirikkhajoNiyANa) dezabaMdhanuM aMtara jevuM ekendriyanuM kahyuM che, e ja prakAre samasta paMcendriya tiyajyoninu sabhA puM. (evaM maNussANa vi, niravasesaM bhANiyavvaM jAva unoseNaM aMtomuhutta) se prabhArI manuSyAnA pazu mohari zarI25 dhanA samaMdha bhane dezaba dhanuM aMtara samajavuM. "utkRSTanI apekSAe te eka antarmuhUrtanuM che," tyAM sudhAnu samasta 4thanaM aDa 427 (jIvassaNaM bhate / egidiyatte no egi'diyatte puNaravi egidiya orAliyasarIrappa ogabadha tara kAlao kevaccira' hoi ?) mahanta ! 7 me paDasA mendriya paryAyamA chAya, para tyArabAda te ekendriya sivAyanI kaI bIjI paryAyamAM jAya, ane pharI tyAMthI ekendriya paryAyamAM pAcho AvI jAya, te evI paristhitimAM ekendriya mohA2i4 zarI25 dhanuM mata2 janA apekSAye 48tu ya cha ? (goyamA !) se gautama ! savvA dhaMtara jaiNNeNa do khuiI bhavagAhaNAI tisamayaUNAI', Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 240 bhagavatI vandhAntaraM jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM samayAdhikam , utkarSeNa dve sAgaropamasahane saMkhyeyavAbhyadhike jIvasya / khalu bhadanta ! pRthivIkAyikatve nopRthivIkAyikatve, punarapi pRthivIkAyikatve, pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIraprayogavandhAntaraM kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sarvabandhAntaraM jaghanyena dve kSullakaseNaM do sAgarovamasahassAI saMkhejjavAsamanbhahiyAI ) sarvabaMdha kA antara jaghanya se tIna samaya kama do kSullakabhavagrahaNaparyanta, aura utkRSTa se saMkhyAta varSa adhika do hajAra sAgaropama kA hotA hai| ( desavaMdhataraM jahaNNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM samayAhiyaM, ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI saMkhejavAsamabhahiyAI ) tathA dezabaMdha kA antara jaghanya se eka samaya adhika kSullakabhavagrahaNa, aura utkRSTa se saMkhyAta varSa adhika do hajAra sAgaropama kA hotA hai| ( jIvassagaM bhaMte ! puDhavikAiyatte no puDhavikAiyatte puNaravi puDhavikAiyatte puDhavikAiyae: gidiya orAliya sarIrappaogavadhaMtaraM kAlao kevacciraM hoi) he bhadaMta, koI jIva pRthivIkAya kI paryAya meM ho aura bAda meM vaha vahAM se mara kara pRthivIkAya ko chor3akara anya paryAya meM calA jAve aura phira vahI jIva pRthivIkAya meM Akara janma dhAraNa karale, to aisI sthiti meM pRthivIkAyika ekendriya audArika zarIra baMdha kA aMtara kAla kI apekSA sakoseNa do sAgarovamasaharasAI saMkhejjavAsamanmahiyAI) samadhana mata2 jaghanyanI apekSAe (ochAmAM ochuM) be kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya paryanta ane utkRSTanI apekSAe (vadhAremAM vadhAre ) be hajAra saa2|5m 420i sayAta adhira varSanu jAya che. (desa badha tarajahaNNeNa khuDAga bhavaggaNa samayAhiye, ukkoseNa do sAMgarovamasahassAI saMgvejjavAsa mamahiyAI) tathA rezama dhanuM mata2 dhanyanI mapekSA kSuda Aqs karatAM eka adhika samayanuM ane utkRSTanI apekSAe be hajAra sAgarepama karatAM saMkhyAta adhika varSanuM hoya che. (jIvarasa Na bhaMte ! puDhavikAiyatte no puDhavikAiyana puNaravi puDhavikAiyatte pudavikAiyaegi diyaorAliyasarIrappaogadhaMtara kAlao kevaccira hoi 1 ) he bhadantA keI jIva pahelAM pRthvIkAyanI paryAyamAM hoya, tyArabAda tyAMthI marIne te pRthvIkAya sivAyanI keI bIjI paryAyamAM utpanna thAya, ane tyAMthI marIne pharIthI te pRthvIkAthamAM janma le, te evI sthitimAM pRthvIkAyika ekendriya audyArika zarIrabaMdhanuM aMtara kALanI apekSAe keTaluM hoya che? Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 u09 sU04 audArikazarIraprayogavandhavarNanam 241 bhavagrahaNe trisamayone, utkarSe ananta kAlan , anantA uttapiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetrataH anantA lokAH, asaMkhyeyAH pugalaparAvartAH, te khalu pudgalaparA. vartAH AvalikAyAH asaMkhyeyabhAgaH, dezabandhAntara jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM samayAdhikam , utkRSTena ananta kAlaM yAvat-AvalikAyA: asaMkhyeyabhAgaH, yathA pRthivIkAyikAnAm , evaM vanaspatikAyikavAnAm yAvat-manuSyANAm , vanaspatikAyikAnAM dve kSullake, evaM caiva utkRSTena asaMkhyeyaM kAlam , asakhyAtA kitanA hotA hai ? / (godhamA) he gautama ! (savvadhaMtaraM jahaNeNaM do khuDDAI bhavagahaNAI, tisamayaUNAI koleNaM aNaMta kAlaM aNaMtA ussappiNIosapiNIo kAlao, khesao aNaMtA logA asaMkhejjA pogga lapariyaTTA, teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejahabhAgo) sarvabandha kA antara yahAM jayanya se tIna sasaya kama do kSuralakamavagrahaNapayanta hai aura utkRSTa se kAla kI apekSA anantakAla-ananta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hai, kSetra kI apekSA anantaloka-asaMkhya punalaparAvartarUpa hai aura yaha paddhalaparAvarta AbalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa jitanA hai| (desabaMdhaMtaraM jaharaNeNaM khuDAgnavagrahaNaM malayAhiyaM, ukkoseNaM aNaMta kAlaM jAba AliyAe asaMkhejjailAgo) tathA dezabaMdha kA aMtara jaghanya se samayAdhika kSullakabhava grahaNa aura utkRSTa se anantakAla yAvat AvalikA kA asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai| (jahA puDhavi (goyamA ! ) hai gautama / (saba badha'tara jahaNNeNa do khuDDAI bhavagaga. haNAI', tisamayaUNAi , ukkoseNa' aNaMtakAlaM aNatA ussappiNI okhappiNIo kAlao, khettao aNa tA logA asaMkhejjA pogAlapariyaTTA, te Na pogalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejaibhAgo) me na samadhanu mata2 dhanyanI apekSAe be mulaka bhavabhrahaNa karatAM traNa nyUna samayanuM ane utkRSTanI apekSAe anaMtakALa-anaMta utsarpiNa avasarpiNarUpa che, kSetranI apekSAe anaMtaka-asaMkhya pudgala parAvartarUpa che ane te pula parAvata AvalikAnA manyAtamA bhAe reTamA cha (desa va dha tara' jahaNgeNa khuTTAgabhavaggahaNa' samayAhiyaM, ukkoseNa aNataMkAla jAva AvalicAe asaMkhejjai bhAgo) tathA dezabaMdhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe kSullaka bhavagrahaNa karatAM eka adhika samayanu ane ukRSTanI apekSAe anatakALa cAvatuM AvalikAnA asakhyAtamAM bhAgaprabhAe che. (jahA puDhavikkAiyANa evaM vaNassaikAiyavajjANa jAva maNu bha 31 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24ra bhagavatI utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetrataH asakhyAtA lokAH, evaM dezavandhAntaramapi utkRSTena pRthivIkAlaH / eteSAM khalu bhadanta ! jIvAnAm audArikazarIrasya dezabandhakAnAM sarvavandhakAnAm avandhakAnAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA thA ? kkAiyANaM evaM bagaralai kAjhyavajjANaM jAva maNussANa, vaNassaikAiyANaM doni khuDAI-evaM cena ukkoseNa asaMkhejja kAlaM, asaMkhejjAo utsappiNIo sappiNIokAlao khettao asaMkhejjA logA evaM devabaMdhaMtarapi ukkoseNaM puDhavikAlao) jaisA pRthivIkAyikoM ke saMbaMdha meM kahA gayA hai usI taraha se vanaspatikAyika jIvoM ke sivAya vAkI ke yAvat manuSyataka ke jIvoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / vanaspatikAyikoM ke sarvabaMdha kA antara jaghanya se kAla kI apekSA tIna samaya kama do kSullakabhavapramANa aura utkRSTa se asaMkhyAtakAlaasaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI pramANa hai| tathA kSetra kI apekSA asaMkhyAta loka pramANa hai| isI taraha se dezabaMdha kA bhI antara jaghanya se samayAdhika kSullakabhavagrahaNapramANa aura utkRSTa se pRthivIkAyika kA sthitikAla (asaMkhya utsarpiNI avasarpiNI) taka jAnanA cAhiye (eesiM NaM bhaMte ! jInANaM orAliya sarIrassa desavaMdhagANaM savvabaMdhagANaM avaMdhagANa ya kayare kayarahito jAva visesAhiyA vA) he bhadanta ! ina audArika zarIra ke dezavandhakoM meM, sarvabaMdhakoM evaM abaMdhakoM meM kauna ssANa , vaNassaikAiyANa donnI khuTTAi-evaM ceva ukkoseNa' asaMkhijja kAla asaMkhijjAo usappiNIosappiNIo kAlao khettao asaMkhejjA logA-evaM desavadhatarapi ukkoseNa puDhavikAlao) pRthvIjayonA viSayamA vAma AvyuM che, evuM ja vanaspatikAyike sivAyanA bAkInA manuSya paryantanA jInA viSayamAM paNa samajavuM. vanaspatikAcikenA sarvabaMdhanuM aMtara kALanI apekSAe ochAmAM ochuM be kSullaka bhavagrahaNa pramANa karatAM traNa nyUna samayanuM ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta kALa-asaMkhyAta utsarpiNa avasarpiNI pramANa che. tathA kSetranI apekSAe asaMkhyAta lokapramANa che. e ja pramANe dezabaMdhanuM aMtara paNa ochAmAM ochuM kSullaka bhavagrahaNa karatAM eka adhika samaya pramANa ane vadhAremAM vadhAre pRthvIkAyikanI sthitikALa pramANa (asaMv-yaat sapie masapi pramANu ) che, sama sabha7 . (eesi Na bhaMte ! jIvANaM orAliyasarIrassa desabaMdhagANaM savyavadhagANa apaMdhagANa ya kayare kayare hiM to jAva visesAhiyA vA 1) mahanta / mA mohAra shriiranA dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka ane abaMdhamAM keNu konA karatAM vadhAre che, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 u0 9 sU04 maudArikazarIraprayogavandhavarNanam 243 gautama ! sarvastokA jIvA audArikazarIrasya sarvavandhakAH, avandhakAH vizepAdhikAH, dezavandhakAH asaMkhyeyapaguNAH / / sU0 4 / / ___TokA-'orAliyasarIrappaogabaMdhe NaM bhate ! kiM desavadhe? sannabaMdhe ?' he bhadanta ! audArikazarIraprayogavandhaH khalu kiM dezavandho bhavati, Ahosvit sarvabandho bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA! desavaMdhe vi, sababaMdhe vi' he gautama ! audArikazarIraprayogavandhaH dezavandho'pi bhavati, sarvavandho'pi bhAti, tatra yathA apUpaH ghRtAdisnehaparipUritataptatApikAyAm prakSiptaH san prathamasamaye ghRtAdisnehaM gRhNAtyeva, zeSeSu tu samayeSu gRhNAti visRjati ca, evam ayaM jIvo yadA prAktanaM zarIraM vihAya anyad jIva kina jIvoM se yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) he gautama! (savvasthovA jIvA orAliyasarIrassa savva dhagA, ava dhagA visesAhiyA desa baMdhagA asaMkhejjaguNA 'saba se kama audA.reka zarIrake sarvabaMdhaka jIva haiM, inakI apekSA abaMdhaka jIva vizeSAdhika hai aura inakI apekSA dezavandhaka jIva asaMkhyAta guNita haiN| __TIkArtha-gautama pUchate haiM-' orAliyasarIrappaogavaMdheNaM bhaMte ! kiM desabaMdhe, savvabaMdhe' he adanta ! audArika zarIraprayogavaMdha dezabaMdha rUpa hotA hai ? yA sarvabaMdharUpa hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM'goyamA' he gauttama ! desabaMdhe vi savvava dhe vi' audArika zarIraprayogabaMdha dezabaMdharUpa bhI hotA hai, aura sarvaba dharUpa bhI hotA hai| jaise puA ghRtAdise pUrita tapI huI kaDAhIleM jaba DAlA jAtA hai taba vaha prathama samayameM cAroM orase ghRtAdikako grahaNa hI karatA hai, zeSa sasayoMmeM yAvat vizeSAdhi cha ? (goyamA ! ) gautama ! (savvatyovA jIvA orAliya sarIrassa sababaMdhagA, abaMdhagA, visesAhiyo desabaMdhagA asaMkhejaguNA ) mohaarika zarIranA sarvabaMdhaka che sauthI ochAM che, temanA karatA abaMdhaka che vadhAre che, ane aba ghake karatA dezabaMdhaka jIve asaMkhyAtagaNu che. gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che (orAliya marIrappaogava dheNa bhate ! ki desabadhe, sababa ve ? ) mahanta ! mohori zarIra prayoga badha dezarUpa hoya che ke sarvarUpa hoya che? bhaDAvIra prabhunA utta2-" goyamA / desabaMdhe vi savvabaMdhe vi" hai gautama! dArika zarIra prayoga baMdha dezabaMdharUpa paNa hoya che ane sarva baMdharUpa paNa hoya che jemake mAlapuA, purI Adine ghI AdithI pUrepUrI tapta thayelI tavImAM jyAre nAkhavAmAM Ave che, tyAre prathama samayamAM te te Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre gRhNAti, tadA prathamasamaye utpattisthAnagatAna zarIraprAyogyapuDhalAn gRhNAtyeva ityevaM prathamasamayApekSayA sarvabandha', tato dvitIyAdicu samayeSu tAn gRhNAti, visRjati cetyevaM dvitIyAdisamayApekSayA dezavandhaH, tathA ca evamaudArikasya dezavandho'pyasti, sarvavandho'pyasti, itibhAvaH / gautamaH pRcchati-'egidiyaorAliyasarIrappaogabaMdheNaM maMte ! ki dezavandhe, savvabaMdhe ?' he bhadanta ! ekendriyaudArikazarIraprayogavandhaH khalu kiM dezavandho bhavati ? kiM vA sarvavandho bhavati ? bhagavAnAha-evaM ceva' he gautama! evaJcaiva uktaudArikazarIraprayogavandhavadeva ekendriyaudArikazarIrause grahaNa bhI karatA hai aura chor3atA bhI hai| isI taraha se jaba yaha jIva pahile zarIra ko chor3a karake dUsare zarIna ko grahaNa karatA hai, taba vaha prathama samayameM utpatti sthAnagata zarIrayogya pudgaloM ko to kevala grahaNa hI karanA hai, isa taraha prathama samaya kI apekSA yaha jo grahaNa karatA hai vaha sarvabaMdha hai / bAda meM dvitIyAdika samayoM meM vaha unheM grahaNa bhI karatA hai aura choDatA bhI hai-isa taraha se jo grahaNa karanA aura chor3anA hai vaha dvitIyAdi samayoM kI apekSA dezabaMdha hai| tathA ca-isa taraha se yaha audArikakA dezabaMdha bhI hotA hai aura sarva baMdha bhI hotA hai / ava gautama prabhuse aisA pUchate haiM-' egidiya orAliya sarIrappaogadheNaM bhaMte ! kiM desavaMdhe, savyavadhe' he bhadanta ! ekendriya audArika zarIra prayogadha dezava dharUpa hotA hai yA sarva dharUpa ghI Adine grahaNa kare ja che, paNa pachInA samayamAM tene grahaNa kare che paNa kharAM ane cheDe che paNa kharAM. eja pramANe jyAre jIva pahelA zarIrane cheDIne bIjA zarIrane grahaNa kare che, tyAre te prathama samaye utpatti sthAnagata zarIragya pulene te avazya grahaNa kare ja che, A rIte prathama samayanI apekSAe te je grahaNa kare che te sarvadharUpa hoya che. tyArabAda dvitIyAdi samayamAM te temane grahaNa paNa kare che ane cheDe che paNa khare. A rIte je grahaNa karavA ane choDavAnuM thAya che te dvitIyAdi samayanI apekSAe dezabaMdharUpa che. A rIte A audArikana dezabaMdha paNa thAya che ane sarvabaMdha paNa thAya che. va gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che 3-(egi diya orAliyasarIrappaogabadhe Na bhaMte ! ki desabadhe, sababaMdhe ?) 3 mahanta ! ekendriya audArika zarIra prayoga baMdha zuM dezabaMdha rUpa hoya che, ke sarvabaMdha rUpa hoya che? Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrendrikA TIkA za0 8 u01 sU04 audArikazarIrayogavandhavarNanam 235 prayogavandho'pi dezavandho'pi bhavati, sarvadandho'pi bhavatIti bhAvaH, 'evaM puDhavIkAiyA, evaM jAva' evamukaudArikazarIrama yogandhavadeva pRthivIkAyikai kendriyaudArikazarIramayagandho'pi dezavanvo'pi bhavati, sarvavandho'pi ca bhavati, evaM tathaiva yAvat akAyika- tejaskAyika- vAyukAyika vanaspatikAvikai kendriyavikalendriyapaJcendriyatiryagyonikaudArikazarIraprayogavandhA dezabandhAH api bhavanti, sarvabandhAH api bhavanti, iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - 'maNussarpacidiyaorAliyArIrappaobaMdheNaM saMte! ki desavaMdha, savvabaMdhe ? ' he bhadanta ! manuSyapaJcendriyaudArikazarIraprayogandhaH khalu kiM dezabandho bhavati ? sarvabandho vA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! - hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM- ' evaM ' ceva' he gautama! audAfta zarIraprayoga kI taraha se ekendriya audArika zarIravadha bhI dezabaMdha rUpa bhI hotA hai aura sarvadharUpa bhI hotA hai / ' evaM puDhavikAiyA evaM jAva ' ukta audArika zarIra prayogabaMdha kI taraha hI pRthi vIkAyika ekendriya audArikazarIraprayoga baMdha bhI deza varUpa aura sarvadharUpa hotA hai / isI taraha se yAvat - aprakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyika ekendriya, vikalendriya, paJcendriya tiryagyonika ina jIvoM ke bhI audArika zarIraprayogabaMdha deza baMdharUpa bhI hote haiM, aura sarvadharUpa bhI hotA hai / aba gautamasvAmI pUchate haiM - ' maNustapaMcidiya orAliya sarIrappaogavaMgheNaM aMte ! ki desavaghe ' he bhadanta ! manuSyapaMcendriya kA jo audArikazarIraprayoga baMdha hai vaha kyA deza dharUpa hotA hai yA sarvadharUpa hotA hai isake mahAvIra prabhunA uttara-~ "C eva ceva " he gIta ! mohAri zarIra prayoga madhanI jema ekendriya audyArika zarIra prayAga madha pazu dezama dha rUpa paNa hoya che mane sarvabhadha 35 ya hoya che. " evaM puDhadikkAiyA evaM jAva " audArika zarIra prayAga madhanI jema pRthvIkAyaka ekendriya audArika zarIra prayAga kha`dha paNa dezakhadha rUpa ane sabadha rUpa hAya che. eja pramANe akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ekendriya, vikalendriya, ane pacendriya tiya cayeAnika jIvAnA audArika zarIra prayAganA adha pazu dezamAdha rUpa paNa hAya che ane sakhadha rUpa paNa hAya che. gautama svAmInA prazna - ( maNussa paMciMdiya orAliya sarIrappaogava gheNa bhate ! ki desatra ghe, savvabaMdha ? ) he lahanta ! manuSya yathendriyanA ne sohaaki zarIra prayAga kha dha che, te zuM dezakha'dha rUpa hoya che, ke sabaMdha rUpa hoya che ? Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bhaMgavatIstra desavaMdhe vi, savvabaMdhe vi' he gautama ! manuSyapaJcendriyaudArikazarIramayogavandho dezabandho'pi bhavati, sarvabandho'pi bhavati gautamaH pRcchati 'orAliyasarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? ' he bhadanta ! audArikazarIramayogavandhaH khalu kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA savyavaMdhe ekkaM samayaM, desavaMdhe jahaNNeNaM eka samayaM, ukko seNa tinipaliovamAI samayaUNAI' he gautama ! audArikazarIraprayogavandhasya sarvabandhaH ekaM samayaM bhavati, uparyuktApUpadRSTAnte naiva tatsarvavandhasyaikasamayatvAt , tasya dezavandhastu jaghanyena ekaM samayaM uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! 'desabaMdhe vi, savvavaMdhe vi' manuSya paMcendriya kA jo audArika zarIraprayogabaMdha hai vaha dezabaMdha rUpa bhI hotA hai aura sarvabaMdharUpa bhI hotA hai| aba gotamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-'orAliya sarIrappaogavaMdha NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi' he bhadanta jo audArika zarIraprayogabaMdha hai, vaha kAlakI apekSA kavataka rahatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA ! savvabaMdhe ekkaM samayaM, desabaMdhe jahaNNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM tinni paliovamAiM samayaUNAI' he gautama ! audArika zarIraprayogabaMdha kA sarvabaMdha eka samayataka hotA hai / aura dezabaMdha jaghanya se eka samayataka aura utkRSTa se eka samaya kama tIna palyopama taka hotA hai / tAtparya isa kA yaha hai-jaise puA jaba ghRtAdi se bharI huI kaDAhI meM pakane ke liye DAlA jAtA hai-taba vaha prathama samaya meM to kevala ghRtAdi kA zoSaNa mahAvIra prbhun| uttara-(goyamA! desavadhe vi, sabyabadhe vi) 3 gautama ! manuSya paMcendriyane je audArika zarIra prayoga baMdha che, te deza baMdha rUpa paNa hoya che ane sarvabaMdha rUpa paNa hoya che. gautama svAbhAnA prazna-(orAliyasarIrappaogacaMdhe Na bhaMte ! kAlao kevacira' hoi ?) mahanta ! 2 gohAri zaza2 prayAsa maMdha cha, ta janI apekSAe kyAM sudhI rahe che ? ___mahAvIra prbhun| uttara-(goyamA ! savvabadhe ekkaM samayaM, desabaMdhe jahaH NNeNa ekkaM samaya, ubakoseNa tinni paliovamAiM samayaUNAI) 3 gautama ! dArika zarIra prayAga badhAne sarvabadha eka samaya sudhI rahe che, ane tene dezabadha ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre traNa 5* pama karatAM eka nyUna samaya paryata rahe che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-jema ukaLatA thI AdithI bharelI kaDAhImAM mAlapuA, pUrI vagere nAkhavAmAM Ave tyAre prathama samaye te te ghI AdinuM zoSaNa ja kare che, Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU04 audArikajarIraprayogabandavarNanam 247 bhavati, tathAhi-yadA vAyumanuSyAdivI vaikriyakRtvA parityajya ca, punaraudArikasya ekaM samayaM sarvavandhaM kRtvA punastasya dezabandhaM kurvan ekasamayAnantaraM mriyate tadA jaghanyena ekaM samayam asya dezavandho bhavatIti bhAvaH, atha ca utkRSTena trINipalyopamAni samayonAni dezabandho bhavati, tathAhi-audArikazarIriNAM trINihI karatA hai bAkI ke samayoM meM vaha usakA zoSaNa bhI karatA hai aura use chor3atA bhI hai-isI taraha prathama samaya meM jIva apane dvArA gRhIta pUrva zarIra ko chor3akara utpatti sthAnagata zarIrapudgaloM ko grahaNa hI karatA hai aura zeSa samayoM meM vaha una pudaloM ko grahaNa bhI karatA hai aura unheM chor3atA bhI rahatA hai-isa taraha se kevala grahaNa karane kA jo eka samayarUpa kAla hai vahI sarvabaMdha kA kAla hai aura grahaNa karane tathA chor3anekA jo kAla hai vaha dezabaMdha kA kAla hai| yaha dezabaMdha kA kAla jaghanya se to eka samayarUpa hai-kyoM ki java vAyukAyika ekendriya jIva yA manuSya Adi paMcendriya jIva vaikriya karake aura use chor3a karake punaH audArikake kevala eka samaya vAle sarvadhaMdha ko karatA hai ora phira dezabaMdha ko karatA hai-isa taraha se karatA huA vaha jaya mara jAtA hai taba vaha isakA dezabaMdha eka samayakA jaghanya se hotA hai / aura utkRSTa se jo isakA dezabaMdha eka samaya kama tIna palyopama kA kahA gayA hai vaha audArikazarIra vAloM kI tInapalya kI utkRSTa sthiti paraMtu bAkInA samayamAM te tenuM zoSaNa paNa kare che ane tene che te paNa che, eja pramANe jIva prathama samaye pitAnA dvArA gRhIta pUrvazarIrane cheDIne utpatti sthAnagata zarIra pudrane grahaNa ja kare che ane bAkInA samayamAM te (jIva) te pudgalene grahaNa paNa kare che ane cheDe paNa che. A rIte kevala grahaNa karavAne je eka samayarUpa kALa che, e ja sarvabaMdhane kALa che. ane grahaNa karavA tathA choDavAne je kALa che, te dezabaMdhano kALa che. te dezabadhane kALa jaghanyanI apekSAe (eTale ke ochAmAM ochI eka samaya che-kAraNa ke jyAre vAyukAyika ekendriya jIva athavA manuSya Adi paMcendriya jIva vaikiya karIne ane tene cheDIne pharI erikanA kevaLa eka samayavALe sarvabadha kare che ane pachI dezabaMdha karate karate jayAre te marI jAya che, tyAre tene te dezabaMdha jaghanyanI apekSAe eka samaya hoya che. tenA dezabadhane utkRSTa kALa traNa palepama karatA eka nyUna samaya pramANa kahevAnuM kAraNa nIce pramANe che--dArika zarIravALAnI traNa pa5manI utkRSTa Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhagavatIsUtre palyopamAni utkarpaNa sthitivartate, teSu ca prathamasamaye sarvavandhako bhavati, ata evotkarSataH samayanyUnAni trINipalyopamAni audArikazarIriNAM dezabandhakAlobhavatIti bhaavH| gautamaH pRcchati-' egidiyaorAliyasarIrappaogavaMdheNaM bhaMte / kAlao kevacciraM hoi ? ' he bhadanta ! ekendriyaudArikazarIraprayogavandhaH khalu kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! sabaMdhe ekkaM samayaM devabaMdhe jahanneNa eka samayaM ukoseNaM vAvIsaM bAsasahassAI samayUNAI' he gautama ! ekendriyaudArika zarIraprayogabandhasya sarvabandhaH eka samayaM bharati, ko lekara kahA gayA hai, kyoM ki audArika zarIra vAloM kI utkRSTasthiti tInapalpopama kI holI hai| isameM jo eka lamaya kama kiyA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki jIva prathala samaya meM sarvadhaka hI hotA hai aura lavaMbaMdha kA kAla eka samaya kA hai ataH eka samaya kama tInapalyopama kI sthitivAlA audArika zarIra vAloM kA dezabaMdhakAla utkRSTa se hai-yaha bAta sadha jAtI hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(egidiya orAliya sarIrappaogamadhe bhaMte ! kAlao kevaccira hoi) he bhadanta ! ekendriya audArika zarIrapraogadha kAla kI apekSA se kabataka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! (savvabaMdhe ekkaM samaya, desabaMdhe jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM yAvIsaM vAsasahassAI samayaUgAI) ekendriya audArika zarIraprayoga dhaMdha kA sarvabaMdha eka samayataka hotA hai aura isakA dezabaMdha jaghanya se eka samayataka aura sthiti hoya cheA traNa palyopamamAMthI eka samaya ocho karavAnuM kAraNa e che ke jIva prathama samayamAM sarvadhaka ja hoya che, ane sarvabaMdhane kALa eka samayane che A eka samayanI gaNatarI dArika zarIravALAnA dezabaMdha kALamAM thatI nathI. tethI audyArika zarIravALA jIvono dezabaMdha kALa utkRSTanI apekSAe traNa papama kALa karatAM eka nyUna samaya pramANa kahyo che. gautama svAbhAnA prazna-" egidiya orAliya sarIrappaogavaMdhe Na' bhate / kAlao kevaccira hoi ? " sahanta ! bhendriya mauri zarI2 prayoga madha 4janI apekSA yAM sudhI 27 cha ? uttara-"goyamA !" hai gautama ! ( savaya dhe ekkaM samayaM, desabadhe jahaNgeNa ekkaM samaya ukkoseNa bAvIsaMvAsasahassAI samayaUNAI) mendriya mohA2i4 zarIra prayAsa apanA savaya eka samaya sudhI hoya che ane tene dezabadha ochAmAM ochA eka samayane Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'prameyacandrikA TI0 za0 8 u09 sU0 4 audArikazarIra prayogavandhavarNanam 249 tasya dezavandhastu jaghanyena ekaM samayaM bhavati, utkRSTena tu dvAtriMzatiH varSasahasrANi samayanyUnAni bhavati, tatra audArikazarIrIvAyuzca caikriyaM gataH san punaraudArikapratipattau sarvavandhako bhUtvA, dezavandhakathaikaM samayaM bhUtvA mRtaH, ityevaM jaghanyena ekaM samayaM dezabandhaH atha ca utkarSeNa ekendriyANAM dvAviMzatirvarSasahasrANi sthitiH tatrAsau prathamasamaye sarvabandhakaH, zeSeSu samayeSu dezavandhako bhavati, ityevaM samayanyUnAni dvAviMzatirvarSasahasrANi utkarSataH ekendriyANAM dezavandhakAla iti bhAvaH, gautamaH pRcchati - ' puDhavikAiya ergidiyapucchA ' he bhadanta ! pRthivIkAyikAyikai ke utkRSTa se eka samaya kama 22 hajAra varSa taka hotA hai| isakA tAtparya aisA hai ki koI audArika zarIra vAlA jIva yA vAyukAyika jIva vaikriya karake punaH audArika zarIra kI pratipatti ke samaya meM eka samaya vAle sarvabaMdha kA karttA hokara aura jaghanya se eka samaya vAle dezabaMdha kA karttA hokara mara jAtA hai to aisI hAlata meM vaha audArika zarIrabaMdha kA jaghanya se eka samaya vAle dezabaMdha ko karane vAlA hai aisA mAnA jAtA hai - aura utkRSTa se jo dezabaMdha kA isakA kAla eka samayanyUna 22 hajAra varSa kA kahA gayA hai vaha ekendriya jIva kI 22 hajAra varSa kI sthiti ko lekara kahA gayA hai / kyoM ki ekendriya jIva kI utkRSTa sthiti 22 varSa kI kahI gaI hai| usameM yaha jIva prathama samaya meM sarvadhaka hotA hai-zeSa samayoM meM dezabaMdhaka hotA hai| isa taraha se ekendriyoM kA dezabaMdha kA kAla utkRSTa se eka samaya kama 22 ane vadhAremAM vadhAre 22000 varSa karatAM eka nyUna samayanA hAya che. A sthananA bhAvA nIce pramANe che-keAI audArika zarIravALA jIva athavA vAyukAyika jIva vaikriya karIne punaH auDhAraka zarIranI prAptine samaye eka samayavALA sa`khadha karIne ane jaghanyanI apekSAe dezakhadha karIne maraNa pAme te evI sthitimAM te audyArika zarIkhadhanA jaghanyanI apekSAe eka samayavALA dezamadhanA kartA gaNAya che, ane utkRSTanI apekSAe tenA dezabaMdha kALa je 22 hajAra varSa karatAM eka nyUna samaya pramANu kahyo che te ekendriya jInnanI 22 hajAra varSoMnI sthitinI apekSAe kahyo che, kAraNa ke ekendriya jIvanI utkRSTa sthiti 22 hajAra varSanI kahI che. te 22000 varSoMmAMnA prathama samayamAM te jIva sakhadhaka hAya che, ane bAkInA samayeAmAM dezakhadhaka haiAya che. A rIte ekendriSa jIveAnA dezakhadhanA kALa utkRSTanI apekSAe ( vadhAremAM vadhAre) 22000 varSoM pharatAM eka samaya nyUna kahevAmAM AvyA che. bha 32 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 250 bhagavatI ndriyapRcchA, tathA ca pRthivIkAyika kendriyaudArikagarIraprayogabaMdhaH kAlataH ki yacciraM bhavatIti praznA, bhagavAnAha-' goyamA ! sambabaMdhe evakaM samaya, desamaMdhe jahaNeNaM khujhDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM vAyIsaM vAsasahassAI samaUNAI' he gautama ! pRthivikAyikai kendriyaudArikazarIraprayogavandhasya sarvavandhaH ekaM samayaM bhavati, tasya dezavandhastu jaghanyena trisamayanyUnaM kSullakabhavagrahaNakAlaM bhavati, utkRSTena tu dvAviMzatirvapasahasrAgi samayanyUnAni bhAti, tatra audArikazArIriNAM jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM jIvitaM bhavati, tathA coktam___ " doni sayAI niyamA, chappannAI pamANao hoti / AvaliyapamANeNaM khuiDAgabhavaggahaNameyaM // 1 // hajAra varSa kA kahA gayA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM "puDhavikkAiya egiMdiya pucchA' he bhadanta ! pRthivIkAyika ekendriya ke 'audArika zarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA kitanA hai ? to isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyanA) he gautama ! (savvabaMdhe ekaM samayaM, dezabaMdhe jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM vAdhIsaM 'vAsasahassAI samayaUNAI) pRthivIkAyika ekedriya ke audArika zarIra prayogabaMdha kA sarva baMdha eka samaya taka hotA hai aura isakA dezavadha jaghanyase tIna samaya kama kSullakabhavagrahaNaparyaMta hotA hai, aura utkRSTa se eka samaya kama 22 hajAra varSa taka kA hotA hai| vahAM audArika zarIravAloM kA jaghanya se kSullakabhavagrahaNa paryaMta jIvitakAla hai-so hI kahA hai-(donni sayAI) ityAdi / ina gAthAoM kA tAtparya gautama svAbhInI prazna-(puDhavikkAiyaeke diya punchA) mahanta ! yi. vikAyika ekendriya audArika zarIra baMdhanA kALa keTalA heAya che? mahAvIra prabhunA uttara-" goyamA! " hai gautama ! (sababa ghe ekkaM samaya, desabadhe jahaNNeNa khuDDAgabhavaggahaNa tisamayaUNa', ukkoseNa vAvIsaM vAsasahassAI samayaUNAI) pRthvI yi sandriyanA mo24 A22 prayAsa baMdhane sarvabaLane kALa eka samayane che, ane tene dezabaMdhane kALa ochAmAM e che kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya paryAne heya che. ane vadhAremAM vadhAre kALa bAvIsa hajAra varSa karatAM eka nyUna samaya paryantane hoya che. ahIM dArika zarIravALAne jIvitakALa ochAmAM ochA mulaka AAB] pryntn| 'yo cha. 1 pAta " donnI sayAi" tyAhi mAyAmA kahevAmAM Avela che. te gAthAone bhAvArtha nIce pramANe che- Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za0 8 0 9 sU0 4 audArikazarIraprayogabandhavarNanam 251 paNasadvisahassAI, paMceva sayAi taha ya chattIsA / __khuDDAgabhavaggahaNA havaMti aMtomuhatteNaM // 2 // sattarasa bhavaggahaNA, khuDDAgA hu~ti ANupANaMmi / terasa ceva sayAi, paMcANauyAiM aMsANaM " // 3 // chAyA- dvezate niyamAt paTpaJcAzat pramANato bhavanti / AvalikAmagANena kSullakabhavagrahaNametat // 1 // paJcaSaSTisahasrANi, paJcaiva zatAni, tathA ca patriMzat / kSullakabhavagrahaNAni bhavanti antarmuhUrtena // 2 // saptadaza bhavagrahaNAni, kSullakAni bhavanti AnamANeSu / trayodaza caiva zatAni, paJcanavatiraMzAnAm // 3 // ityAdirItyoktalakSaNasya (65536 ) patriMzadadhikapaJcazatottara-paJcapaSTisahasrasaMkhyakasya antarmuhUrtagatasya kSullakabhavagrahaNarAze trisaptatyadhikasaptazatottaratrisahasralakSaNena 3773, antarmuhUrtagatocchavAsarAzinA bhAge hRte sati yA labdhiH saptadazarUpA bhavati sA ekatra zvAsocchvAse kSullakabhavagrahaNaparimANaM bhavati, yo hi avazeSaH ( 1395 ) paJcanavatyadhikatrayodazazatarUpo bhavati sa aMzarAziH, tathA ca aisA hai-eka eka muhUrta meM65536 pesaTha hajAra pAMcaso chattIsa kSullaka bhava hote haiM, sUkSmanigoda ke abhiprAya se, cAdaranigoda pratyeka vanaspati cArasthAvara dIndriya trIndriya caturindriya Adike kSullaka bhavakramazaH bar3e bar3e hote haiN| apanI kAyajAtI Adi kI apekSA se choTe bhava ko kSullaka bhava samajhanA cAhiye / aura eka eka muhata meM 3773 zvAsocchvAsa hote haiN| ina 65536 meM 3773 kA bhAga dene se jA 1395 Ate haiM yaha aMza rAzi hai aura labdhirUpa jo 17 Ate haiM ve eka bhvAsocchvAsa meM kSullaka bhavagrahaNa kA parimANa haiN| arthAt eka eka muhUrtamAM 65536 phulaka bhava thAya che, sUma nimedanI apekSAe bAdara nigoda, pratyeka vanaspati, cAra sthAvara, dvIndriya, trIndriya, caturindriya AdinA kSullaka bhava kramazaH moTA moTA thatA jAya che pitAnI kAya, jAti AdinI apekSAe nAnA bhavane kSullaka bhava kahe che. pratyeka muhUrtamAM 3773 zvAsocchavAsa thAya che. A 65536 ne 3773 vaDe bhAgavAthI je 17 bhAgaphaLa Ave che, te eka zvasevAsamAM kSullaka bhavagrahaNanuM pariNAma che. ane A bhAgAkAramAM je 135 vadhe che te A zarAzi che. eTale ke eka zvAse chUvAsamAM 17 sullaka bhava thAya che. je aMzenA 3773 dvArA 17 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI 3773-65536=17zeSaH-1395itibodhyam ,ayamabhiprAyaH yepAmaMzAnAm3773 trisaptatyadhikasaptazatottara trisahasraiH saptadaza kSullakabhavagrahaNAni bhavanti teSAmaMzAnAM paJcanavatyadhikatrayodazazatAni aSTAdazasyApi kSullakabhavagrahaNasya tatra bhavanti, tatra yaH pRthivIkAyikastrisamayena vitraheNAgataH sa tRtIyasamaye sarvabandhaka , zeSeSu samayeSu dezavandhako bhUtvA AkSullakabhavagrahaNaM mRtaH, mRtazca san avigraheNa yadA AgatastadA sa sarvavandhaka eva bhavatIti, evaJca ye te trayo vigrahasamayAstainyunaM kSullakamucyate tadabhiprAyeNaivAha-dezavandho jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM trisamayanyUnam iti, utkRSTena tu dvAviMzatiH varSa sahasrANi samayonAni, tAni tu pUrva prarUpitAnyeveti bhAvaH, 'evaM savvesi sababaMdho ekkaM samayaM desabaMdho jesi veubdhiyazvAsocchvAsa meM 17 kSullakabhava hote haiN| jina azoM ke 3773 dvArA 17 kSullaka bhava grahaNa hote haiM una aMzoM ke jo 1395 haiM ve 18 veM kSullaka bhava kA grahaNa bhI vahAM prArambha ho jAtA hai| jo pRthivIkAyika jIva vahAM tIna vAle moDe se AyA hotA hai, vaha tRtIya samaya meM sarvabaMdhaka hai, zeSa samayoM meM vaha dezabaMdhaka hai| isa taraha dezabaMdhakahokara vaha kSullaka bhavanahataka maratA rahatA hai aura marakara jaba vaha avigraha se vahAM AyA hotA hai| taba hI vaha sarva bandhavAsa hotA hai| isa taraha se jo tIna vigraha haiM unhoM se nyUna kSullaka bhava kahalAtA hai| isI abhiprAya se "dezabaMdhajaghanya se tIna samaya nyUna kSullakabhava grahaNataka hotA hai| aisA kahA gayA hai| tathA utkRSTa se jo eka samaya kama 22 hajAra varSa kA kAla isako kahA gayA hai vaha to pahile hI spaSTa kara diyA gayA hai ' evaM savvesiM kSullaka bhavagrahaNa thAya che, te azonI zeSa rUpa je 135 che, te 18 mAM mulaka bhavagrahaNanA prAraMbharUpa hoya che. je pRthvIkAyika jIva tyAM traNavALA meDathI (vaLAMkathI) A heya che, te trIjA samayamAM sarvabaMdhaka hoya che, ane bAkInA samayamAM dezabaMdhaka hoya che. A rIte dezabaMdhaka thaIne te kSullaka bhavagrahaNa paryata marate rahe che, ane marIne jyAre te avigraha gatithI tyAM Avyo hoya che, tyAre ja te sarvabaMdhaka hoya che. A rIte je traNa vigraha che, temanA karatAM nyUna sulaka bhava kahevAya che. e ja kAraNe evuM kahevAmAM AvyuM che ke dezabaMdha jaghanyanI apekSAe kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya paryantane hoya che. tathA utkRSTanI apekSAe 22 hajAra varSa karatAM eka nyUna samaya pramANa je kALa kahyo che tenuM kAraNa te * AgaLa prakaTa karavAmAM AvyuM che. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA Do0 za08 30 9 sU0 4 audArikazarIraprayogavandhavarNanam 253 49 sarIra tesi jahaNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM visamayaUNaM, ukko seNaM jA jassa ThiI sA samaUNA kAyadA' evaM rItyA sarveSAM jIvAnAM sarvabandhaH ekaM samayaM bhavati, dezabandhastu yeSAM vaikriyazarIraM nAsti teSAM jaghanyena trisamayanyUnaM kSullakabhatragrahaNaparyantaM bhavati, utkRSTena tu yA -yAvatI yasya sthitiH - AyuSya kAlo vartate so tasya samayonA kartavyA, evaJca aptejovanaspatidvitricaturindriyANAM jaghanyena trisama - nyUnakSullaka bhavagrahaNaparyantaM dezabandho bhavati eteSAM hi vaikriyazarIrAbhAvAt, vaikiyazarIre sati tu jaghanyena audArikazarIra dezabandhaH pUrvoktayuktyA ekasamayaM savvabaMdho ekkaM samayaM desavandho jersi natthi vevviyasarIraM tesiM jahapaNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukko seNaM jA jassa ThiI sA samayaUNA kAyavvA ) isa taraha se sarva jIvoM ke sarvabandha eka samaya taka hotA hai aura dezabandha jinake vaikriya zarIra nahIM hai unake jaghanya 'se tIna samayanyUna kSullaka bhavagrahaNa paryanta hotA hai aura utkRSTa se vaha jisa jIvakA jitanA AyuSyakAla hai usameM se eka samaya kama karane para utanA hotA hai| isa prakAra aSkAya, tejaskAya, vanaspatikAya do indriya, teindriya aura cAra indriya jIvoM ke dezabaMdha jaghanya se tIna samaya kama kSullaka bhavagrahaNaparyanta hotA hai / ina jIvoM ke vaikiyazarIra nahIM hotA hai / vaikriya zarIra ke hone para to audArika zarIrakA dezavadha jaghanyase pUrvokta ukti ke anusAra eka samayataka hotA hai aura utkRSTa se aSkAyika jIvoM ke vaha sarvacadha ke samaya se nyUna 7hajAra varSataka hotA hai ( eva savvesi savvadho pakkaM samayaM desabaMdho jaisi natthi veunniya kharIraM vesi jaiNNeNa khuDDA gabhavaggaNaM tisamayaU, ukkoseNa' jA jassa ThiI sA samayaUNA kAyavvA ) A rIte sarve lavona samaMdha me samaya sudhAno hAya che, ane jemane vaikriya zarIrane abhAva hAya che evA jIvAne dezamadha kALa jadhanyanI apekSAe traNa samaya nyUna kSullaka bhagaNu paryaMtane hAya che ane utkRSTanI apekSAe te jIvane jeTale AyuSkALa che te AyukALa karatA eka nyUna samaya pramANu hAya che. eja pramANe akAya, tejaskAya, vanaspatikAya, dvindriya, trIndriya ane caturindriya jIvAne dezama'dha jayanyanI apekSAe traNa samaya nyUna kSullaka bhavagrahaNa pantanA hAya che. te jIvAne vaikriya zarIra hAtuM nathI. vaikiya zarIranA sadbhAva hAya tyAre te audArika zarIranA dezamadha pUrvokta kathana pramANe jaghanyanI apekSAe eka samayanA ane utkRSTanI apekSAe akhiyaka jIveAnA te sa`khadhanA samaya Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bhagavatI syAt , utkarSeNa tu apkAyikAnAM saptavarSa sahasrANi sthitiH tejaskAyikAnAM trayaH ahorAtrAH, vanaspatikAyikAnAM dazavarSa sahasrANi, dvIndriyANAM dvAdaza varSANi, trIndriyANAmekonapaJcAzat ahorAtrAH, caturindriyANAM SaNmAsAH, ata eva eteSAm utkRSTataH sarvavandhasamayanyUno dezavandho bhavati, ityAzayaH, 'jesiM puNa atthi veuviyaptarIraM tesi desabaMdho jahaNNeNaM ekkaM samayaM, ukoseNaM jA jassa ThiI sA samaUNA kAyavvA, jAva maNussANaM desabaMdhe jahaNNeNaM ekkaM samaya, ukkoseNaM tini paliovamAiM samayaUNAI ' yeSAM punarjIvAnAm aptejovanaspatidvitricaturitejaskAyika jIvoM ke vaha eka samaya kama tIna ahorAtra taka hotA hai, vanaspatikAyika jIvoM ke vaha eka samaya dazahajAra varSataka hotA hai, dIndriya jIvoM ke vaha eka samayakama 12 varSataka hotA hai, teindriya jIvoM ke vaha eka samaya kama 49 dinarAta taka hotA hai ora cauindriya jIvoM ke vaha cha mAsataka hotA hai| isIliye aisA kahA gayA hai ki jina jIvoM ke vaikriya zarIra nahIM hotA hai unake vaha dezabaMdha utkRSTa se eka samaya kama apanI 2 AyukAla taka hotA hai| (jesiM puNa atthi veu. viyasarIraM tesiM desavaMdho jahaNgeNaM ekkaM samayaM, ukoseNaM jA jasta liI sA samayaUgA kAyavvA jAva maNuslANaM desabaMdhe jahaNNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM tinnaM paliovamAiM samayaUNAI) apakAyika, teja skAyika, vanaspatikAyika, do indriya, te indriya aura cau indriya ina karatAM 7000 varSa jUno hoya che, tejaskAyika jemAM te traNa ahorAtra ( rAtri divasa) karatAM eka samaya nyUna hoya che, vanaspatikAyika jImAM te dasa hajAra varSa karatAM eka nyUna samaya pramANa hoya che, dvIndriya jIvomAM te 12 varSa karatAM eka nyUna samaya pramANa hoya che, trIndriya jIvomAM te 49 dina rAta karatAM eka nyUna samaya pramANa hoya che, ane caturindriya jemAM te cha mAsa karatAM eka nyUna samaya paryanta hoya che. tethI ja evuM kahevAmAM AvyuM che ke "je jIvomAM vaikriya zarIra hetuM nathI, te chavAmAM te dezabaMdha vadhAremAM vadhAre te darekanA AyuSkALa karatAM eka samaya nyUna uya che." (jesiM puNa asthi veuvviyasarIraM tesi desavadhI jahaNNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM jA jassa ThiI sA samayaUNA kAyavA jAva maNussANaM desabadhe jahaNeNa ekkaM samaya unakoseNa tinna paliovamAI samayaUgAI) 4 48, tejaskAyika, kandriya, trIndriya ane caturindriya thI bhinna, jemane vaikriya Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 209 sU04 audArikazarIraprayogavandhavarNanam 255 ndriyabhinnAnAM vaikriyazarIramasti teSAM dezavandho jaghanyena eka samayaM bhavati, utkR pTena tu yA yAvatI yasya jIvasya sthitirAyuSkakAlo vartate sA tAvatI sthitiH samayonA samayanyUnA kartavyA, tathA ca audArikazarIriNo vAyavaH paJcandriya tiryazcaH manuSyAzca vaikriyazarIriNaH santaH, eteSAM jaghanyena dezavandha ekaM sama pam , utkRSTena tu vAyUnAM triNi varSasahasrANi sthitiH, paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca palyopamatrayam , evaM cotkarpaNa eteSAM dezavandhasthitiH sarvavandhasamayanyUnA bhavatIti vodhyam , uktAtidezenamanuSyANAM dezavandhasthite labdhatve'pi tepAmantimatayA jIvoM se bhinna jina jIvoM ke vaikriya zarIra hotA hai unake audArika zarIra kA dezavadha jaghanya se eka samayataka hotA hai aura utkRSTa se jitanI jisa jIva kI sthiti hai usameM se eka samaya kama utanI sthititaka hotA hai| isa taraha se audArika zarIra vAle jIvoM ke tathA vaikriyazarIra vAle vAyu, paJcendriyatiryaMca aura manuSyoM ke audArika zarIra kA dezabaMdha jaghanya se eka samayataka hotA hai aura utkRSTa se vAyukAyika ke eka samaya kama tInahajAra varSa taka, paMcendriyatiyaMca aura manuSyoM ke eka samaya kama tInapalyopamataka hotA hai / kyoM ki vAyu. kAyika jIvoM kI utkRSTasthiti tIna hajAra varSa kI aura paMcendriyatiyacoM aura manuSyoM kI utkRSTa sthiti tInapalyApama kI hai| so isa apanI 2 sthiti meM se sarvabaMdha ke kAla kA eka samaya kama kara dene se audArika zarIra ke dezavadha kA utkRSTa samaya hotA hai| yadyapi isa zarIra hoya che evA nA dArika zarIrane dezabaMdha jaghanyanI apekSAe eka samayane ane utkRSTanI apekSAe je jIvanI jeTalI AyuSyasthiti hoya tenA karatAM eka nyUna samaya-pramANa hoya che. A rIte dArika zarIravALA jenA tathA vaikti zarIravALA vAyu, paMcendriya tiryaMca ane manuSyanA audArika zarIrane dezabaMdha jaghanyanI apekSAe eka samaya hoya che, ane utkRSTanI apekSAe vAyukAyane dezabaMdha traNa hajAra varSa karatAM eka nyUna samaya pramANa, ane paMcendriya tiryaMca ane manuSyane dezabaMdha utkRSTanI apekSAe traNa pApama karatAM eka nyUna samaya pramANu hoya che kAraNa ke vAyukAyinI utkRSTa Ayusthiti traNa hajAra varSanI che ane pacendriya tirya ane manuSyanI utkRSTa Ayusthiti traNa palyopamanI che. te darekanI Ayu sthitimAthI sarva dha kALano eka samaya bAda karavAthI dArika zarIranA dezabaMdhane utkRSTa samaya prApta thAya che. jo ke A kathana dvArA manuSyanA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 bhagavatI sAkSAdeva tAmAha-yAvat manuSyANAmityAdi, tathA ca yAvatkaraNAt vAyunAM paJce. ndriyatirazvAM manuSyANAM ca dezavandho jaghanyena eka samayaM bhavati, utkRSTena vAyUnAM trINi varSasahasrANi, paJcendriyatirazcAM manuSyANAM ca sarvabandhasamayonAni trINipalyopamAni dezavandho bhavatIti bhAvaH, uktarItyA audArikazarIraprayogavandhasya kAlaM prarUpya atha tasyaivAntaraM prarUpayitumAha-"orAliyasarIrappaogadhaMtare NaM bhaMte | kAlao kevacciraM hoi ?' gautamaH pRcchati he bhadanta ! audArikazarIramayogakathana se manuSyoM ke audArika zarIra ke dezabaMdha kI sthiti labhya ho jAtI hai phira bhI jo sUtrakAra ne use "yAvat manuSyANAm" aisA kahakara prakaTa kiyA hai usakA kAraNa unakA antima kathana hai| yahAM "yAvata" pada se yahI prakaTa kI gaI hai ki vAyukAyikoM ke, paMcendriyatiryazcoM ke aura manuSyoM ke audArika zarIra kA dezabaMdha jaghanya se eka samaya taka hotA hai aura utkRSTa se vaha vAyukAyika jIvoM ke eka samayakama tIna hajAra varSataka aura paMcendriyatithaMcoM ke tathA manuSyoM ke eka samayakama tInapalyopamataka hotA hai| uktarIti se audArika zarIraprayogabaMdha ke kAla kI prarUpaNA karake aba sUtrakAra usake antara kI prarUpaNA karate haiM-(orAliya sarIrappaogabaMdhaMtare NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi) isameM gautama prabhu se aisA pUcha rahe haiM ki he bhadaMta ! audArika zarIraprayogabaMdha kA aMtara kAla kI apekSA kitane kAlataka rahatA hai ? aMtara auda rika zarIranA dezabaMdhanI sthiti prakaTa thaI jAya che, chatAM paNa sUtrakAre tara " yAvat manuSyANom " 2mA pramANe 4DIne 548 42rI che, tenuM 125 tamanu matima 4thana che. mI " yAvat " 54thI me pAta praTa 42vAmI AvI che ke vAyukAyike, paMcendriya tirya ce ane manuSyonA audArika zarIranA dezabaMdhane kALa jaghanyanI apekSAe eka samayano hoya che, ane utkaH bdanI apekSAe te vAyukAyika jIvamAM 3000 varSa karatAM eka ochA samayane ane pacendriya tiryaMce tathA manuSyomAM traNa pUlyapama karatAM eka ochA samayane heya che. A rIte dArika zarIra proga baMdhanA kALanuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra tenA aMtaranI prarUpaNa kare che- ___ gautama 2vAbhAnA prazna-" orAliyasarIrappaogabadhatare Na bhaMte ! kAlao kevaccira hoi ? ) 3 lata ! mohari zarIra prayoga madharnu bha'tara kALanI apekSAe keTalA kALa sudhI rahe che? "aMtara' eTale virahakAla. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafer erat za08 30 9 04 zradArikazarIra prayoga bandhavarNanam 257vandhAntaraM khalu kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! savvadhaMtaraM jahaNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukko seNaM tettIsa sAgarocamA putrako DosamayAhiyAI ' he gautama | audArikazarIrasya sarvavandhAntaraM jaghanyena trisamayanyUnaM kSuddhakaM bhavagrahaNaM bhavati, utkRSTena tu trayastriMzatsAgaropamAni pUrvako samayAdhikAni sarvavandhAntaraM bhavati, tatra kathaM tAvat jaghanyena sarvabandhAtara trirAmayonaM kSullaka mavagrahaNaparyantaM bhavati ? iti cedatrocyate - trisamayavigraheNaudArikazarIriSu Agatastatra dvau samayau anAhArakastRtIyasamaye sarvabandhakaH. kA matalaba virahakAla se hai audArika zarIra ko eka bAra grahaNa kara ke punaH anya zarIra ko grahaNa karane ke bAda usa audArika zarIra koM grahaNa karane meM jo kAla kA vyavadhAna par3atA hai-usakA nAma virahakAla hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama / ( savvavadha taraM jahaNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM tettIsa sAgaro mAI puNyako DisapAhiyAI) audArika zarIra ke sarvabaMdha kA aMtara jaghanya se tIna samayakama kSullaka bhavagrahaNataka hai, aura utkRSTa se pUrvakoTi samayAdhika 33 sAgaropama taka kA hai / yadi koI yahAM para aisA prazna kare ki jaghanya se audArika zarIra ke sarvavadha kA antara tIna samaya kama kSullakabhavagrahaNaparyanta kaise hai ? to isakA uttara aisA hai ki koI eka jIva tIna samaya vAle vigraha- mAMDe ke dvArA audArika zarIra vAloM meM utpanna huA vahAM vaha do samaya taka anAhAraka rahA auDhArika zarIrane ekavAra grahaNa karIne, tyAramAda khIjA zarIrane graheNu karyo pachI auDArika zarIrane grahaNa karavAmAM je kALanuM aMtara ( AMtare) paDe che, te kALanuM nAma virahukALa che. 66 mahAvIra aluna uttara - " goyamA ! " he gautama! satra 'tara' jahaNeNaM khuDDAga bhavaggaNaM tisamayaUNa, cakkoseNa tettIsaM sAgarovamAI puvvako DisamayAhiyAi " mohArie zarIranA sarvadhanuM aMtara ( viraDaAja ) jaghanyanI apekSAe kSullakabhanna grahaNa karatAM traNa samayansUna samaya pantanu che ane utkRSTanI apekSAe 33 sAgaropama karatAM pUrva kaTi ane eka samaya adhika ntanuM che. audArika zarIranA saMbadhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe kSullaka bhatra grahaNa karatAM traNa samaya pramANa nyUta kahevAnuM kAraNa nIce pramANe che-- dhAre ke koi eka jIva traNa samayavALA vidva-meADA dvArA audArika zarIra vALAemA utpanna thaye che. tyA te e samaya sudhI anAhAraka rahyo bha 33 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bhagavatIso kSullakabhavaM ca sthitvA mRtaH san audArikazarIriSveyotpannaH tatra prathamasamaye sarvapandhako bhavati, tathA ca sarvabandhasyAntaraM kSullakamako vigrahagatasamayatrayanyUno bhavati, evaM kathaM tAvat pUrvakoTI sabhayAbhyadhikA trayastriMzat sAgaropamAni utkupTena sarvavandhAntaraM bhavati,? iti cedabocyate-manuSyAdipu avigraheNa AgataH, tatra ca prathamasamaye eva sarvavandhakobhUtvA pUrvakoTi ca sthitvA trayastriMzat sAgaropamasthitiko nairayikaH sarvArthasiddhako vA bhUtvA trisamayena vigraheNa audArikazarIrI sampannaH, tatra vigrahasya dvau samayau anAhArakastRtIye ca samaye sarvavandhakaH audArika aura tRtIya samaya meM usane audArika zarIra kA sarvavadha kiyA aura kSullakanavataka vaha vahAM rahA-bAda meM vaha vahA~ se marA aura mara kara audArika zarIra vAloM meM hI utpanna huA vahAM vaha prathama samaya meM sarvabaMdhaka huA isa taraha sarvavaMdha kA antararUpa kSullakabhava tIna samaya se nyUna hotA hai| yadi punaH koI aisI AzaMkA kare ki pUrvakoTi samayAdhika 33 sAgaropamapramANa sarvedha kA antara kaise hotA hai ? to isakA uttara aisA hai ki koI eka jIva manuSyAdi paryAyoM meM vinA mor3e ke Akara utpanna ho gayA-vaha vahAM prathama samaya meM hI sarvabaMdhaka panA aura sarvabaMdhaka banakara vaha vahAM eka pUrvakoTitaka rahA-bAdameM vahAM se bharakara tetIsa sAgaropamapramANa sthitivAlA saptamanaraka kA nAraka huA yA sarvArthasiddha kA ahamindra deva huA-phira vaha vahAM se cyuta hokara tIna samayavAle vigraha se punaH audArika zarIra dhArI huA-yahAM ane trIje samaye teNe dArika zarIrane sarvabaMdha karyo ane mulaka bhava sudhI te tyAM rahyo. tyArabAda tyAMthI marIne te dArika zarIravALAomAM utpanna thaI gaye. tyAM te prathama samayamAM sarvabaMdhaka thayA. A rIte sarva baMdhanA aMtara rUpa kSullaka bhava traNa samaya pramANa khUna thAya che. ' sarvabaMdhanuM utkRSTa aMtara 33 sAgaropama karatAM pUrvakeTi samayAdhika kevI rIte thAya che te sUtrakAre nIce batAvyuM che - keI eka jIva manuSya Adi paryAyamAM avigraha gatithI (moDA vinA) AvIne utpanna thaI gayA che. te tyAM prathama samayamAM ja sarvabaMdhaka banyo ane sarvabaMdhaka banIne te tyAM pUrvakeTi kALa paryanta raho. tyArabAda tyAMthI marIne te tetrIsa sAgarepama pramANa sthitivALe sAtamI narakana nAraka thayo athavA te sarvArthasiddhane ahamindra deva thayA. pachI te tyAMthI avIne traNa samayavALA vigrahathI punaH dArika zarIradhArI thaye-ahIM vigrahanA be samaya Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyandrikA TIkA za08 u0 9 sU04 audArikazarI prayogabandhavarNanam 259 zarIrasyaiva ca yau tau dvau anAhArasamayauM tayorekA pUrvakoTIsarvavandhasamayasthAne kSiptastatazca pUrNA pUrvakoTI jAtA, ektazca samayo'tiriktaH, evaJca sarvavandhasya sarva vandhasya cokaNAntara pUrvoktA pUrvakoTI samayAdhika trayastriMzatsAgaropamANi ca bhavati iti bhAvaH / 'desavaMdhataraM jahaNNeNaM ekkaM samaya ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAI tisamayAhiyAI' audArikazarIrasya dezabandhAntaraM jaghanyena eka samayaM bhavati, utkRSTena tu trayastriMzat sAgaropamANi trisamayAdhikAni bhavati, tathA hidezavandhako mRtaH san avigraheNaiva utpannaH, taMtra ca prathamasamaye eva sarvavandhako bhavati, dvitIyAdiSu ca samayeSu dezavandhakaH sampannaH, tadevaM dezavandhasya dezavandhasya vigraha ke do samaya taka vaha anAhAraka rahA-aura tRtIya samaya meM vaha audArika zarIra kA sarvabaMdhaka banA / audArika zarIra ke hI jo ve do anAhAra ke samaya haiM unameM se eka samaya sarvabaMdha ke samayarUpa pUrvakoTi ke sthAna meM DAla dene para audArika zarIra ke sarvabaMdha, sarvabaMdha kA utkRSTa se antara eka samaya adhika ekakoTipUrva yukta 33 sAgaropama kA ho jAtA hai| (desavaMdhaMtaraM jahaNNaNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarogamAI tisamayAhiyAI ) audArika zarIra ke dezabaMdha kA antara jaghanya se eka samaya kA hotA hai aura utkRSTa se tIna samaya adhika 33 sAgaropama kA hotA hai-yaha isa taraha se hotA hai-koI audArika zarIra kA dezabaMdhaka jIva marA-aura mara kara avigrahagati se hI vaha utpanna huA-vaha vahAM prathama samaya meM hI sarvabaMdhaka ho gayA aura dvitIyAdi samayoM meM vaha dezabaMdhaka huA-isa taraha se dezabaMdha dezabaMdha sudhI te anAhAraka rahyo ane trIje samaye te dvArika zarIrane sarvabaMdhaka baM. audyArika zarIranA ja je te be anAhAranA samaya che, temAMthI eka samaya sarvabaMdhanA samayarUpa pUrva koTinA sthAnamAM nAkhI devAthI dArika zarIrane saba dha utkRSTanI apekSAe 33 sAgaropama pramANu kALa karatAM me pUTi bhane se samaya pramANa 27 taya che. "desabadha tara jahaNeNaM ekkaM samaya, ukkoseNa tettIsaM sAgarovamAI tisamayAhiyAI" mohAra zarIranA dezabaMdhanu aMtara jaghanyanI apekSAe eka samayanuM hoya che ane utkRSTanI apekSAe 33 sAgaropama karatAM traNa adhika samayanuM che. A kathananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che kaI eka dArika zarIrane dezabaMdhaka va marIne avigraha gatithI upanna thatuM hoya tyAre te tyAM prathama samaye te sarvabaMdhaka ja banI rahe che paNa dvitIya Adi samayamAM te dezabaMdhaka thAya che. A rIte dezabaMdhatuM jaghanya Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 60 cAntara' jayanyena ekaH samayo bhavati sarvabandhasambandhIti tAtparyam evaM dezavandhako mRtaH utpannazca trayastriMzatsAgaropamAyuH sarvArthasiddhAdau, tatazva cyutvA trisamayena vigraheNa audArikazarIrI sampannaH, tatra ca vigrahasya samagradvayenAhArakastRtIye ca samaye sarvavandhakaH tato dezavandhako jAtaH, evaJca degavandhasya coka antaraM trisamayAdhikAni trayastriMzatsAgaropamANi bhavatIti bhAvaH, uktarItyaudArikazarIrabandhasya sAmAnyato'ntaramuktvA'tha vizeSatastasya tadAha'ergidiyaorAliya0 pucchA' gautamaH pRcchati - he bhadanta / ekendriyaudArika0 pRcchA tathA ca ekendriyaudArikazarIravandhAntaraM kAlataH kiyacciraM bhavatIti praznaH, kA antara jaghanya se eka samaya kA hotA hai isI taraha se koI deza - baMdhaka jIva marA aura 33 sAgaropamapramANa vAle sarvArthasiddha Adi sthAnoM meM deva Adi kI paryAya se vaha utpanna ho gayA vahAM kI Ayusthiti samApta kara phira vaha vahAM se cyuta huA aura tIna samaya yukta moDevAlI gati se vaha audArika zarIra vAlA huA vaha vigraha ke do samayoM meM anAhAraka rahA aura tRtIya samaya meM vaha sarvabaMdhaka ho gayA bAda meM dezabaMdhaka bana gyaa| isa taraha dezabaMdha dezabaMdha kA utkRSTa antara- antarAla tIna samaya adhika 33 sAgaropama kA AtA hai / uttarIti ke anusAra audArika zarIra baMdha kA sAmAnya se antarAla prarUpita karake aba sUtrakAra isI antarAla ko vizeSarUpa se kahate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - (egiMdiya orAliya pucchA ) he ( ochAmAM ennu) aMtara eka samayanuM hoya che eja pramANe kAI deza madhaka jIva maraNa pAmIne 33 sAgaropama pramANuvALA sarvArthasiddha Adi sthAnAmAM deva AdinI paryAyamAM utpanna thaI gayA, pachI tyAMnI Ayusthiti samAsa karIne te tyAMthI cIne traNa samayayukta vakragatithI te audArika zarIravALe anyA vigrahanA e samayomAM te anAhAraka rahyo ane trIjA samayamAM te sAdhaka thaI gayA ane tyArakhAda dezama dhaka thaI gaye. A rIte te ane dezakha dhanuM utkRSTa aMtara 33 sAgaropama karatAM traNa adhika samaya pramANu AvI jAya che. A rIte audArika zarIra baMdhanuM sAmAnyataH aMtara ( aMtarAla ) prarUpita karIne have sUtrakAra e ja aMtaranuM vizeSarUpe pratipAdana kare che~~~ che gautama svAbhI bhahAvIra prabhune sevA prazna pUche yi pucchA " De mahanta / mendriya kavanA mohAri kALanI apekSAe keTaluM che ? " egidiya orAzarIranA adhanuM ma Mtara Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA TI0 20 8 209 sU0 4 audArikazarIraprayogandhavarNanam 261bhagavAnAha-'goyamA ! savvavadhatara jahaNyoNa khuDUDAga bhadaggahaNaM tilamayaUNaM, ukkoseNaM vAvIsaM vAsasahassAi samayAhiyAI' he gautama ! ekendriyaudArikazarIrasya sarvavandhAntara jaghanyena kSullakaM bhavagrahaNaM trisamayanyUnaM bhavati utkRSTena dvAviMzatiH varSasahasrANi samayAdhikAni tasya sarvavandhAntaraM bhavati, tathA ca trisamayena vigraheNa pRthivyAdiSu AgataH, tatra ca vigrahasya samayadvayamanAhArakastatIye ca samaye sarvavandhakastatakhisamayonaM kSullakaM bhavagrahaNaM sthittA mRtaH avigraheNa ca yadotpadha sarvabandhaka eca bhavati tadA ekendriyaudArikazarIrasya sarvabandhasya cAntaraM jaghanyena trisamayonaM kSullakabhavagrahaNaparyantaM bhavati, evam avigraheNa bhadanta ! ekendriya jIva ke audArika zarIra baMdha kA antara kAla kI apekSA kitanA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (gotramA) he gautama! (savvabaMdhaMtaraM jahaNaNaM khaDDAgaM bhavaggahaNaM tilamayaUNaM, ukkoleNaM bAvIsaM vAsasahassAiM samayAhiyAI) ekendriya audArika zarIra kA sarvavaMdhAntara jaghanya se to trisamayanyUna kSullakabhavagrahaNarUpa hai aura utkRSTa se vaha samayAdhika 22 hajAra varSa kA hai| yaha isa taraha se hotA hai-koI jIva tIna samayavAlI vigrahagati se pRthivyAdikoM meM utpanna huA-vigraha ke do samayataka vahAM anAhAraka rahA aura tRtIya samaya meM vaha sarvabaMdhaka huA-isake bAda vaha tIna samaya kama kSullaka bhavataka vahAM rahakara marA, aura mara kara avigrahagati se vinA moDe vAlI gati se-vaha jaba utpanna hokara sarvabaMdhaka hI hotA hai, taba ekendriya audArika bhaDApAra prabhunA tta2-" goyamA !" gItama! (savvabaMdha tara jahaNNeNa khuDDAgaM bhavagAhaNaM tisamayaUga, ukkoseNaM bAvIsa vAsasahassA samayAhiyAI) sandriya mahari zarIratuM samayAnta2 43nyanI apekSA kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya pramANe che ane utkRSTanI apekSAe 22 hajAra varSa karatAM eka adhika samaya pramANa che. tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe karavAmAM AvyuM che-keI jIva traNa samayavALI vigrahagatithI pRthvIkAya Adi ekendriya jIvemAM utpanna thaye che te vigrahane be samaya sudhI tyAM anAhAraka rahyo ane trIje samaye sarvabaMdhaka thaye. tyArabAda kSullaka bhava karatAM traNa ochA samaya paryanta te tyAM rahIne maraNa pAme, ane marIne avigraha gatithI-meDa vinAnI gatithI utpanna thaIne jyAre te sarvabaMdhaka ja hoya che, tyAre ekendriya dArika zarIranA pUrvanA sarvabaMdha ane havenA sarvabaMdhanuM aMtara-be sarvabaMdhe vaccenuM aMtara-(antarAla) jaghanyanI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgaghatIsare pRthivIkAyikepu AgataH prathame eva samaye sarvabandhakastato dvAviMzati varSasahasrANi samayonAni sthitvA trisamayayA vigrahagatyA anyeyu pRdhivyAdivRtpannaH, tatra ca samayadvayamanAhArako bhUtvA tRtIyasamaye sarvabandhakA sampannaH, anAhArakasamayadvayAt caikaH samayaH samayoneSu dvAviMzativarSasahasreSu tatpUraNAtha kSiptaH, tatazca samayAdhi. kAni dvAviMzativarSasahasrANi ekendriyaudArikANAM sarvavandhayorutkRSTamantaraM mava tIti tAtparyam , 'desabaMdha taraM jahaNNeNaM ekaM samayaM, ukkoseNaM aMtImuhuttaM ' ekendriyaudArikazarIrasya dezavandhAntaraM jaghanyena ekaM samayaM bhavati, utkRSTena antamuhUrtam bhavati, tatra ekendriyaudArikazarIradezavandhAntaraM jaghanyena eka samayaM yathA zarIra ke sarvavadha sarvabaMdha kA antarAla jaghanya se tIna samaya kama kSullaka avagrahaNaparyanta hotA hai| isI taraha avigraha se pRthivI kAyikoM meM AyA huA jIva prathama samaya meM hI vahAM sarvavandhaka ho gayA aura vaha vahAM eka samaya kama 22 hajAra varSa raha kara tIna samaya kI vigrahagati se anyapRthivyAdikoM meM utpanna huA-vaha vahAM do samaya taka anAhAraka rahA aura anAhAraka rahakara tRtIya samaya meM vaha sarvabaMdhaka ho gayA anAhArakake do samayoM meM kA eka samaya, eka samaya kama 22 hajAra varSoM meM unheM pUrNa karaneke liye prakSipta kara diyA-isa taraha sama. yAdhika 22 hajAra varSa kA ekendriya jIvoM ke audArikoM ke do sarvabaMdhoM meM utkRSTa se antarAla A jAtA hai / (desabaMdhaMtaraM jahaNgeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM) ekendriya jIvoM ke audArika zarIra ke dezavaMdha kA antara jaghanya se eka samaya kA hai aura utkRSTa se antamuharta kA apekSAe bhullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya pramANa hoya che. A rIte avigrahathI pRthvIkAyikamAM Avele jIva prathama samayamAM ja tyAM sarvabaMdhaka thaI ga-ane tyAM 22 hajAra varSa karatAM eka nyUna samaya rahIne traNa samayanI vigrahagatithI anya pRthvI-AdimAM utpanna thayuM. tyAM te be samaya sudhI anAhAraka rahyo ane anAhAraka rahIne trIje samaye te sarvabaMdhaka thaI ga. anAhArakanA be samaye mAMne eka samaya, bAvIsa hajAra varSa karatAM eka nyUna samayamAM tene pUrNa karavAne mATe nAkhI devAmAM (umeravAmAM ) Ave te e rIte ekendriya dArikanA be sarvabaMdhanuM attarAla (aMtara) utkRSTa kALanI apekSAe 22 hajAra varSa karatAM eka nyUna samaya pramANa AvI 1ya che. (desa paMdha tara jahaNNeNa ekkaM samaya, ukkoseNa aMtomuhattaM ) kendriya jIvonA audyArika zarIranA dezabaMdhanuM atara ochAmAM ochuM eka samayanuM Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TI0 za0 8 709 su0 4 audArika zarIraprayogavandhavarNanama 263 kazcid dezavandhako mRtaH san avigraheNa sarvavandhako bhUtvA ekasmin samaye punardezabandhaka eva jAtaH, evaM sati dezavandhayorjadhanyena ekaH samayo'ntaraM bhavati, utkRSTena antarmuhUrtam yathA vAyuraudArikazarIrasya dezavandhakaH san vaikriyaM gataH tatra cAntarmuhUrtam sthitvA punaraudArikazarIrasya sarvabandhako bhUtvA dezabandhaka eva jAtaH, evaJca dezavandhayorutkarSeNAntamuhartamantara bhavatIti bhAvaH, gautamaH pRcchati'puDhavikkAiyaegidiya0 pucchA' he bhadanta ! pRthivIkAyikaikendriya0 pRcchA, tathA ca pRthivIkAyikaikendriyaudArikazarIravandhAntaraM kAlataH kiyaciraM bhavati ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA / savvadhaM taraM jaheba egidiyassa taheva bhANiyacaM' hai| jaise koI dezabaMdhaka jIva marA aura bharakara vaha avigraha se sarva baMdhaka hokara eka samaya meM puna: dezabaMdhaka hI ho gayA isa taraha dezabaMdhaka dezabaMdhaka meM jaghanya se eka samaya kA antarAla ho jAtA hai| koI vAyukAyika jIva audArika zarIra kA dezabaMdhaka hokara vaikriya zarIra ko prApta huA, aura vahIM vaha antamuharta taka rahakara punaH audArika zarIra kA sarvabaMdhaka hokara dezabaMdhaka hI ho gayA-isa taraha pahile dezabaMdha meM aura isa dezabaMdha meM antarmuharta kA utkRSTa se antarAla par3a gyaa| __ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(puDhavikkAiyaegidiyapucchA) he bhadanta ! pRthivIkAyika ekendriya ke audArika zarIra baMdha kA antara kAla se kitanA hotA hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama ! (savvavadhaMtaraM jaheva egidiyassa taheva bhANiyarca ) sarvavadha ane adhikamAM adhika aMtarmudranuM hoya che. A kathananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-jemake kaI eka dezabaMdhaka jIva maraNa pAme che. marIne te avigrahagatithI sarvabaMdhaka thaIne eka samayamAM punaH dezabaMdha ja thaI gayo. A rIte te dezamAM dha ane A dezabaMdhanI vacce ochAmAM ochA eka samathane AMtaro (aMtara) paDI jAya che. keI vAyukAyika jIva dArika zarIrane dezabaMdhaka thaIne vaikriya zarIrane prApta kare che, ane tyAM te aMtamuhUrta sudhI rahIne pharIthI dArika zarIrane sarvabaMdhaka banIne dezabaMdhaka ja banI gaye te A rIte pahelA dezabaMdha ane A dezAba dha vacce utkRSTanI apekSAe antarmuhUrtane Ataro paDI jAya che. va gautama svAmI mahAvIra prabhune savA prazna 42 cha -( puDhavikAiya egidiya pucchA ) mahanta ! pRthvI yi mendriya vAnA mohA2i4 zarIranA baMdhanuM aMtarakALanI apekSAe keTaluM hoya che ? Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 264 he gautama! sarvabandhAntaraM yathA ekendriyaudArikazarIrasya pratipAditaM tathaiva pRthivIkAyikai kendriyaudArikazarIrasyApi pratipattavyam, tathA ca pRthivIkAyikai kendriyau dArikazarIrasya sarvavandhAntaraM jaghanyena trisamayanyUnaM kSulkaM bhavagrahaNaM bhavati, utkRSTena ekasamayAdhikAni dvAviMzativarSasahasrANi / bhavati itibhAvaH, 'desavadhaM taraM jahaNNeNaM ekaM samayaM ukko seNaM tinnisamayA 'pRthivIkAyike ke ndriyA~ - dArikazarIrasya dezavandhAntaraM jaghanyena ekaM samayaM bhavati, utkRSTena trIn samayAn bhavati, tathAhi - pRthivIkAyiko dezayanyako mRtaH san avigrahagatyA pRthivIkAyikeSu etrotpannaH ekaM samayaM ca sarvavandhako bhUtvA punardezayandhako jAtaH, tathA savi kA antara jaisA ekendriya ke audArika zarIra kA kahA jA cukA hai usI taraha se pRthivIkAyika ekendriya ke audArika kA bhI vaha jAnanA cAhiye / tathA ca pRthivIkAyika ke audArika zarIra kA sarvabaMdhAntara jaghanya se trisamayanyUna kSullakabhavagrahaNarUpa hai aura utkRSTa se pUrva koTi eka samaya adhika bAIsa hajAra varSakI hai / ( desabaMdhaMtaraM jahaNeNaM ekkaM samayaM ukko seNaM tinni samayA) pRthivIkAyika ekendriya ke audArika zarIra ke dezabaMdha kA antara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se tIna samaya kA hotA hai / jaise koI pRthivIkAyika jIva dezabaMdhaka hokara marA aura avigrahagati se vaha pRthivIkAyikoM meM hI utpanna huA aura vaha eka samaya taka sarvabaMdhaka hokara punaH dezabaMdhaka ho gayA- isa taraha se donoM dezabaMdhoM meM jaghanya se eka mahAvIra alunA uttara--- " goyamA ! " he gautama! ( savvabaMdhAMtara' jaheva egidiyarasa tatra bhANiyavva ) sarvadhanu maMtara bhedhuM zoDendriyanA mohArie zarIranuM kahyuM che, evuM ja pRthvIkAyikAnA ekendriyAnA audArika zarIranuM paNa samajachuM. eTale ke pRthvIkAyikAnA audArika zarIranuM sabandhAtara jaghanyanI apekSAe jIllaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUta samaya pramANu che ane utkRSTanI apekSAe 33 sAgaropama karatAM eka pUrvakATi ane eka samaya adhika che. (desava'gha'tara jahaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNa tinnisamayA) pRthvI ayi mehendriyanA audyArika zarIranA dezakha dhanu aMtara AchAmAM echu. eka samayanuM ane vadhAremAM vadhAre traNa samayanu' hAya che. tenuM spaSTIkaraNa-jemake keAI pRthvIkrAyika jIva dezakha dhaka thaIne maraNa pAme che, ane avigraha gatithI te pRthvIkAyikamAM ja utpanna thaze, ane tyA eka samaya sudhI sarvomadhaka rahIne puna: dezama'dhaka thaI gayA. A rIte ane dezakha'dhA vacce AchAmAM oche Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u0 9 sU0 4 audArikazarIraprayogavandhavarNanam 265 , dezavandhayorjaghanyena eka samayam antaraM bhavati, evaM pRthivIkAyiko dezavandhako mRtaH san trisamayena vigraheNa teSvevotpannaH, tatra ca samayadvayamanAhArakastRtIya samaye ca sarvavandhako bhUtvA punardezavandhako jAtaH, tathA sati utkaNa trayaH samayAH dezavandhayorantaramityAzayaH // athApkAyikAdInAM vandhAntaramAha-'jahA puDhavikkAiyANaM, evaM jAva cauridiyANaM, vAukkAiyavajjANaM' yathA pRthivIkAyikAnAM sarvabandhAntara dezavandhAntaraJcoktam evaM tathaiva yAvat vAyukAyamuktvA caturindriyaparyantaM vaktavyam-tathA ca apkAyika-tejaskAyika-vanaspatikAyika-rUpaikendriya.' samaya kA antarAla AjAtA hai| isI taraha se koI pRthivIkAyika jIva dezabaMdhaka hokara marA aura marakara vaha tIna samayavAle vigraha se pRthivIkAyikoM meM hI utpanna ho gayA-vahAM vaha do samaya taka anAhAraka aura tRtIyasamaya meM sarvabaMdhaka hokara puna: dezabaMdhaka ho gayA-isa taraha se utkRSTarUpa se donoM dezabaMdhoM kA antarAla tIna samaya kA AjAtA hai / ava sUtrakAra apkAyika Adi ke aurAdika zarIra ke antara kA kathana karate haiM-(jahA puDhavikADhyANaM, evaM jAva cauridiyANaM vAukAiyavajANaM ) ve isa sUtradvArA kahate haiM ki jisa prakAra se pRthivIkAyikoM kA sarvavandhAntara aura dezavaMdhAntara kahA hai usI taraha se yAvat-apUkAyika, tejaskAyika, vanaspatikAyika ina ekendriya jIvoM ke audArika zarIra kA sarvabaMdhAntara kA kathana jaghanya aura utkRSTarUpa se kara lenA cAhiye / isI taraha se dvIndriya, eka samayano AMtara paDI jAya che. e ja pramANe kaI pRthvIkAyika jIva dezabaMdhaka thaIne maraNa pAme che, ane marIne te traNa samayavALI vigrahagatithI pRthvIkAdhimAM ja upanna thaI jAya che, tyAM te be samaya sudhI anAhAraka rahe che ane tRtIya samyamAM sarvabaMdhaka thaIne punaH dezabaMdhaka thaI jAya che, te A paristhitimAM ane dezabaMdha vaccenuM utkRSTa aMtara traNa samaya pramANa AvI jAya che. have sUtrakAra apUkAyika AdinA audArika zarIranA antaranuM nirUpaNa 42 cha-(jahA puDhavikkAiyANa', evaM jAva cauri diyANa vAukkAiyavajjANa) jevI rIte pRthvIkAyikenuM sarvabaMdhAtara ane dezabaMdhAMtara kahevAmAM AvyuM che, eja pramANe apUkAyika, tejaskAyika ane vanaspatikAyika ekendriya jInA audArika zarIranA sarvabaMdhAntara ane dezabaMdhAntaranuM kathana jaghanya ane utkRSTanI trIndriya apekSAe karavuM joIe. e ja pramANe dvIndriya ane caturindriya bha0 34 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIko -dvIndriya trIndriya caturindriyANAM vaktavyam , tathA ca apkAyikAnAM jaghanyena sarvavandhAntaraM trisamayonaM kSullakabhava grahaNam , utkRpTena tu samayAdhikAni saptavarSasahasrANi, dezavandhAntaraM tu jaghanyena ekaH samayaH, utkRSTena tu trayaH samayAH, evaM pAyukAyavarjitAni tejaskAyikAdInAmapi bodhyam , kintu ukta meva vizepamAha -'navaraM savyavadhaMtaraM ukkoseNa jA jassa ThiI sA samayAhiyA kAyavyA' navaraM pRthivIkAyikApekSayA vizepastu sarvavandhAntaram utkRSTena yA yAvatI yasya sthitiH AyuSyakAlo vartate sA tAvanI sthitiH samayAdhikA kartavyA svakIyA svakIyA sthitiH samayAdhikA vaktavyA yathA pradarzitaiva, pUrvamatideze 'cAukA zrIndriya aura caturindriya jIvoMke bhI audArika zarIrakA jaghanya aura utkRSTa rUpa se sarvadhandhAntara aura dezabaMdhAntara kA kathana kara lenA caahiye| tathA ca apUkAyika jIvoM ke audArika zarIra kA sarvabaMdhAntara kama se kama tIna samaya nyUna kSullakabhava grahaNaparyanna hai adhika se adhika eka samaya adhika 7 hajAra varSa kA hai| dezabaMdhAntara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se tIna samaya kA hai-isI taraha se antara vAyukAyika jIvoMko chor3akara tejaskAyika jIvoM ke bhI jAnanA caahiye| (navaraM savvabaMdhataraM ukoseNa jA jassa ThiI sA samayAhiyA kAyacyA) parantu sarvabandhAntara meM utkRSTa kI apekSA jo vizeSatA hai vaha aisI hai-ki jitanI jisakI sthiti hai-usa sthiti meM eka 2 samaya aura baDhA denA cAhiye-so isa prakAra se karane se sarvabandha kA tejaskAyika Adi jIvoM ke antara utkRSTa se AjAtA hai| kauna kauna chanA paNa dArika zarIranuM jaghanya ane utkRSTa rUpa sarvasaMdhAntara ane dezabandhAntaranuM kathana karI levuM joIe jemake aprakAyika jInA dArika zarIranuM sarvabandhAntara ochAmAM ochuM kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya pramANa che, ane vadhAremAM vadhAre 7000 varSa karatAM eka adhika samaya pramANa che. dezabadhAntara ochAmAM ochuM eka samayanuM ane vadhAremAM vadhAre traNa samayanuM che. vAyukAyika jIne cheDI daIne tejaskAyikomAM paNa e ja prabhArI samanyAMtara bhane dezavidhAnta2 sabhA. (navaraM savvavadhataraM ukkoseNaM jA jassa ThiI sA samayAhiyA kAyacA ) pa sa madhAntaramA aSTanI apekSAe nIce mujaba vizeSatA che jenI jeTalI AyuSyasthiti hoya, te AyuSyasthitimAM eka, eka samaya vadhArI devAthI tejasakAya Adi jIvonA sarvabaMdhanA antarane utkRSTa kALa AvI jAya che. kayA ekendriya jIvanI Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA ze0 8 u0 9 sU04 saudArikazarIraprayogayandhavarNanam 267 iyavajjANaM ' ityuktvA vAyubandhAntare vilakSaNatA sacitA, tAmevAha'vAukAiyANaM sabadha taraM jahaNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM tini vAsasahassAI samayAhiyAI' vAyukAyikAnAM sarvavandhAntaraM jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM trisamayonam utkRSTena trINi varSasahasrANi samayAdhikAni sarvavandhAntaraM bhavati, 'desavaMdhataraM jahaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM aMtomuhuttaM' vAyukAyikAnAM dezavandhAntaraM ca jaghanyena eka samayaM bhavati, utkuSTena tu antarmuhUrta bhavati, utkarSeNa antarmuhUrta kathamiti cedatrocyate-vAyuraudArikazarIrasya dezabandhakA san yadA vaikriyavandhamantarmuhUrta kRtvA punaraudArikasarvabandhasamayAnantaramaudArikadezabandhaM karoti tadA antarmuhata dezavandhAntaraM bhavatItyAzayaH / gautamaH pRcchati"paMciMdiyatirikkha joNiyaorAliyapucchA / he bhadanta ! pazcendriyatiryagyoniko ekendriya jIvoM kI-kitanI 2 sthiti hai yaha vAta pahile prakaTa hI kara dI gaI hai| (vAukAiyANaM savvavaMdhataraM jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM tinivAsasahassAI samayAhiyAI ) vAyukAyika jIvoM kA sarvacadhAntara jaghanya se tIna samayakama kSullakabhavagrahaNa paryata hai aura utkRSTa se samayAdhika tIna hajAra varSa kA hai / (desavadhaMtaraM jahapaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM aMtomuhuttaM) vAyukAyika jIvoMkA dezabaMdhAntara jaghanyase eka samayakA aura utkRSTa se eka antamuMhataM kA hotA hai| utkRSTa se yahAM dezabaMdhAntara antarmuhartakA kaise hai ? uttara-audArika zarIra kA dezabaMdhaka huA vAyukAyika jIva jaba vaikriyabaMdha antarmuhUrtataka karake punaH audArika ke sarvabandhAntara ke bAda audArika kA dezabaMdha karatA hai usa samaya antarmuhUrta kA dezavandhAntara hotA hai| haisI sthiti cha, ta pAta paDasA 548 421||maa Ave che. (vAukkAiyANa savvaba'dhaMtara jahaNNe Na khuDDAgabhavagaNa tisamayaUNa, ukkoseNa tinni vAsa. sahassAI samayAhiyAi) va yuyi nusanadhAnta2 mAchAmA mAchu kSuhA savaya 42tA 4 madhira samaya prabhAera che. (desabadhaMtaraM jahaNeNNa ekkaM samaya, ukkoseNa aMtomuhuttaM ) vAyuyivAnu dezama dhAnta2 mAchAmA ochuM eka samayanuM ane vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrtanuM hoya che ahIM utkRSTanI apekSAe dezabaMdhAntara kevI rIte antamuhUrtanuM che ? uttara-dArika zarIrane dezabaMdhaka banele vAyukAyika jIva jyAre antamuha sudhI karIne punaH audArikanA sarvabaMdhAntara bAda dArikane dezabaMdha kare che, te samaye antarmuhUrtanuM dezabadhAntara thAya che, Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre raSTa dArika pRcchA, tathA ca paJcendriyatiryagyonikaudArikazarIrasya vanvAntaraM kAlataH kiyaciraM bhavati ? iti praznaH, bhagavAnAha - ' savvarvadhaMtaraM jaNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM puvtrakoDI samayAhiyA ' he gautama ! paJcendriyatiryagyonikaudArikazarIrasya sarvabandhAntaraM jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM bhavati, utkRSTena tu pUrvakoTI samayAdhikA tasya sarvabandhAntaraM bhavati, tathAhipaJcendriyatiryaGg avigrahagatyotpannaH san prathamasamaye eva sarvarvadhaH, tataH samayona pUrvako sthitvA vigrahagatyA trisamayAtmikayA teSvevotpannaH, tatra ca samayadvaya aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( paMcidiyatirikkhajo - Niya orAliya pucchA ) he bhadanta | paMcendriya tiryagyonika jIva ke audArika zarIra ke baMdha kA antara kAla kI apekSA se kitanA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (savvabaMdhAMtaraM jahaNNeNaM khuDDAgasavaggahaNaM tisamayaUNaM, ukkoseNaM pugvakoDI samayAhiyA ) he gautama! paMcendriya tiryagyonika jIva ke audArika zarIra ke sarvabaMdha kA antara jaghanya se tIna samaya kama kSullakabhava grahaNa paryanta hai aura utkRSTa se eka samaya adhika eka koTi pUrva kA hai / isa viSaya meM aisA samajhanA cAhiye - koI jIva paMcendriyatiryaMcaparyAya meM avigrahagati se utpanna huA so vaha utpanna hote hI prathama samaya meM sarvabaMdhaka ho gayA aura vaha eka samaya kama pUrvakoTitaka vahAM rahA bAda meM vahAM se mara kara tIna samayavAlI vigrahagati se vaha unameM hI utpanna ho gayA vahAM do sapaya have gautama svAmI mahAvIra prabhune eveA prazna pUche che ke( pacidiyatirikkhajoNiya orAliya pucchA ) he lahanta ! yathendriya tiryaya ceAnika jIvanA audArika zarIranA madhanu' atarakALanI apekSAe keTaluM che ? bhaDAvIra aluno uttara-- ( savvadhaM taraM jaNeNa khuDDAgabhavaggaNaM tisamayaUNa, ukkoseNa puvvakoDI samayAhiyA ) he gautama! yathendriya tiryaya cenika jIvanA audArika zarIranA sabadhanuM aMtara jadhanyanI apekSAe kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNu nyuna samaya pramANu che, ane utkRSTanI apekSAe eka kATa pUva karatAM eka adhika samaya pramANa che. A kathananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--kAi jIva paMcendriya tiyaca paryAyamAM avigrahagatithI utpanna thayA che, utpanna thatAM ja prathama samaye te sa`ba dhaka thaI jAya che, ane te pUtra koTi karatAM eka nyUna samaya panta tyAM rahe che, tyArakhAda tyAMthI marIne traNa samayavALI vigraRsgatithI te temAM ja ( paMcendriya tiya cAmAM ja ) utpanna thaI jAya che. tyAM e samaya sudhI anAhAraka rahIne tRtIya samayamAM - Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premaicandrikA DI0 ze0 8 409 0 4 maudArikazarIraprayo gandhavarNanam 269 manAhArakaH san tRtIye samaye sarvabandhakaH sampannaH, anAhArakasamayadvayasyaikaH samayaH samayonAyAM pUrva koTyAM tatpUraNArthaM kSiptaH ekastvadhikaH, iti utkRSTena samayAdhikA pUrva koTI sarvavandhAntaraM bhavati, iti bhAvaH, 'desavaMrvataraM jahA ragiMdiyA tahA pacidiya tirikkhajoNiyANaM ' dezavandhAntaraM tu yathA ekendriyANAmuktaM tathA paJcendriyatiryagyonikAnAmapi vaktavyam, tathA ca jaghanyena ekaM samayaM bhavati, yathA dezavandhako mRtaH sarvabandhasamayAnantaraM dezavandhako jAta' ityevaM dezavandhAntaraM jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa antarmuhUrtaM yathA audArikazarIrI deza taka anAhAraka rahakara tRtIya samaya meM vaha sarvaca dhaka banA / anAhAra avasthA ke do samayoM meM se eka samaya, samaya hIna pUrvakoTi meM use pUrI karane ke liye milA diyA aura eka bacA rahA- so isa taraha se sarvabaMdha kA antara utkRSTa se yahAM eka samaya adhika pUrvakoTi kA AjAtA hai - ( desabaMdhaMtaraM jahA egiMdiyANaM tahA paMcidiya tirikkhajo. NiyANaM ) dezabaMdha kA antara jaisA ekendriya jIvoM kA kahA gayA hai vaisA hI paMcendriyatiryaMcoM kA bhI jAnanA cAhiye / ekendriya jIvoM meM aarth zarIra kA dezavaMdhAntara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se antarmuhUrta kA kahA gayA hai| usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye / jaise koI dezabaMdhaka marA aura vaha sarvabaMdha ke eka samaya ke bAda dezabaMdhaka ho gayA - isa taraha se to dezabaMdha kA jaghanya se antara eka samaya kA hotA hai / tathA koI audArika zarIrI dezabaMdhaka hokara te sa`dhaka banI gayA che. anAhAraka avasthAnA e samayeAmAMthI eka samaya, samayahIna ( eka samayanI nyUnatAvALA ) pUrva kATikALamAM tene pUro karavAne mATe meLavI devAmAM Avye ane eka samaya bAkI rahyo. A rIte sa`baMdhanuM utkRSTa atara ahIM pUrva kaTi karatA eka adhika samayanuM AvI laya che. ( desavaM vaMtara jahA egi diyANaM tahA paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ) dezakha dhanuM aMtara jevuM ekendriya jIvAnuM kahyuM che, evuM ja pa'cendriya tiya" ceAnuM paNa samajavuM ekendriya jIvAmAM aurika zarIranuM dezaLa dhAntara jaghanyanI apekSAe eka samayanuM ane utkRSTanI apekSAe aMtarmuhUta nu kahyu che, eja pramANe ahIM paNa samajavuM have tenu' spaSTIkaraNa ApavAmAM Ave che jema ke keAI dezakha dhake marIne sa madhanA eka samaya khAda deza dhaka thaI jAya, te A rIte dezama'dhanu' aMtara jaghanyanI apekSAe eka samayanuM thAya che. tathA kAI odArika zarIrI dezamAdhaka thaIne vikriyAne prApta kare che Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bhagavatI vandhakaH san vaikriya pratipannaH, tatrAntarmuhUrta sthitvA punaraudArikazarIrI jAtaH tatra ca prathamasamaye sarvavandhako dvitIyAdiSu tu dezabandhakaH, ityevaM dezavandhayorutkarpaNa antarmuhUrtamantaramiti tAtparyam , evameva manuSyANAmapi vodhyamityAha-' evaM maNussANa vi niravasesaM bhANiyavvaM jAva ukkosaNaM aMtomuhuttaM ' evaM paJcendriyatiryagyonikavadeva manuSyANAmapi niravazeSa sarva bhaNitavyaM vaktavyaM yAvat-sarvabandhAntaraMjaghanyena kSullakabhavagrahaNaM trisamayonaM bhavati, utkRpTena pUrva koTI samayAdhikA, dezavandhAntarantu jaghanyena eka samayaM bhavati, utkarpaNa antarmu hUtaM bhavatIti bhAvaH / athaudArikavandhAntara prakArAntareNa Aha-'jIvassa NaM bhaMte ! egidiyatte, NoegivikriyA ko prApta huA aura vaha vahAM eka antarmuharta taka rahakara punaH audArika zarIrI ho gayA vahAM para vaha prathama samaya meM sarvabaMdhaka huA aura dvitIyAdi samayoM meM dezabaMdhaka huA-isa prakAra se ina donoM dezabaMdhoM meM antara utkRSTa se eka antarmuharta kA hotA hai / ( evaM maNussANa vi niravasesaM bhANiyanvaM jAca ukkoseNaM aMtomuhattaM) paMcendriyatiyaMgyonika jIvoM kI taraha manuSyoM ke bhI samastarUpa se aisA hI kathana jAnanA cAhiye / yAvat-yahAM-sarvaca dhAntara jaghanya se tIna samaya kama kSullaka bhavagrahaNaparyanta hai aura utkRSTa se eka samaya pUrva koTikapramANa hai| tathA dezabaMdhAntara jaghanya se eka samaya kA hai aura utkRSTa se antarmuhUrtakA hai| aba audArikavaMdha ke antara ko sUtrakAra prakArAntara se dikhAte haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(jIvassaNaM bhaMte ! ane te tyAM eka aMtamuharta paryanta rahIne punaH audArika zarIrI thaI jAya che. te tyAM te prathama samayamAM sarvabaMdhaka thaye hoya che ane dvitIyAdi samayamAM dezabaMdhaka thaye hoya che. A prakAre te banne deza maM ivacce aSTanI mapekSA me anta tanu mata2 54 che ( evaM maNussANa vi niravasesa bhANiyavva jAva ukoNa aMtomuhatta) pathandriya tiya ya yAninI jema manuSyanuM kathana paNa saMpUrNarUpe karavuM joIe. eTale ke ahIM sarva badhAntara ochAmAM ochuM kSullaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya pramANa che ane utkRSTanI apekSAe pUrva kerikALa karatAM eka adhika samaya pramANa che. tathA dezamAM dhAntara ochAmAM ochuM eka samayanuM ane vadhAremAM vadhAre antarmuhUrtanuM che. have audArika baMdhanA aMtarane sUtrakAra bIjI rIte prakaTa kare che- gautama svAmInA prazna-(jIvassa Na bhaMte ! egi diyatte, No egi diyate Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TokA za08 u09 sU0 4 baudArikazarIraprayogavandhavarNanam 271 diyatte, puNaravi egidiyatte egidiyaorAliyasarIrappaogavaMdhataraM kAlabho kevaJcira hoi ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! jIvasya khalu ekendriyatve no ekendriyatvedvIndriyatvAdvau punarekendriyatve sati ekendriyaudArikazarIramayogavandhAntaraM kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! savyavaMdhaMtara jahaNNeNaM do khuDDAgabhavaggahaNAI tisamayaUNAI, ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI, saMkhejjavAsamabbhahiyAI' he gautama ! jIvasya tathAvidhe punarekendriyatve ekendriyaudArika zarIrasya sarvavandhAntaraM jaghanyena dve kSullakamavagrahaNe trisamayone bhavati utkaegidiyatte, No egidiyatte puNaravi egidiyatte egidiyaorAliyasarIrappaogavaMdhataraM kAlao kevacciraM hoha) he bhadanta! koI jIva ekendriya paryAya meM ho aura phira vaha marakara dvIndriyAdikoM meM calA jAya aura phira vahAM se marakara punaH ekendriya ho jAve-to aisI sthiti meM ekendriya audArika zarIra prayoga ke baMdha meM antarakAla kI apekSA kitanA par3atA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM--(goyamA) he gautama ! (mavyavaMdhaMtaraM jahaNNeNaM do khuDDAgabhavaggaNAI tisamayaUNAI, ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI saMkhejavAmamanbhahiyAI) jo jIva pahile ekendriyaparyAya meM thA. aura phira ekendriyaparyAya ko chor3akara anya paryAya meM janma dhAraNa karane ke bAda puna: ekendriya paryAya meM A gayA-to aisI sthiti meM usake audArika zarIra kA sarvabaMdhAntara jaghanya se tIna samaya kama do kSullaka bhavagrahaNaparyanta hotA puNaravi egidiyatte egidiya orAliya sarIrappaoga va dhatara kAlao kevaJcira hoi ?) he bhadanta ! keI eka jIva ekendriya paryAyamAM utpanna thayeluM hoya, tyAMthI marIne te jIva ekendriya sivAyanI (dIndriya Adi) anya paryAyamAM utpanna thAya, ane tyAMthI marIne pharIthI ekendriya paryAyamAM utpanna thaI jAya, te evI sthitimAM dArika zarIra prayoganA baMdhamAM keTalA kALanuM aMtara paDe che? bhAvI2 prabhunA utta2-" goyamA / " 3 gautama ! ( savvadha tara jahaNNeNa do khuDAgabhavaggahaNAI tisamayaUNAI, ukkoseNa do sAgarovamasahassAI saMkhejjavAsamabhahiyAI) 21 patA mendriya paryAyamA to, bhane pachI ekendriya paryAyane cheDIne ke anya paryAyamAM utpanna thaI gayuM hoya, ane tyArabAda pharIthI ekendriya paryAyamAM utpanna thaI jAya, te evI sthitimAM tenA audArika zarIranuM sarvabadhAntara jaghanyanI apekSAe traNa samaya nya kSullaka bhavagrahaNa paryantanuM hoya che ane utkRSTanI apekSAe be hajAra Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhagavatIso pTena tu dve sAgaropamasahastre saMkhyeyavarSasamabhyadhike bhavati, tathAhi-ekendriyastrisamayayA vigrahagatyA utpannaH, tatra ca dvau samayau anAhArako bhUtvA tRtIyasamaye sarvavandhaM kRtvA tadUnaM kSullakabhavagrahaNaM sthitvA mRtaH san anekendriyeSu kSullakabhavagrahaNameva jIvitvA mRtaH san avigraheNa punarakendriyeSveva utpadya sarvavandhako jAta', evaJca jIvasya punarekendriyatve sati sarvabandhayorantaram jaghanyena trisamayone dve kSullakabhavagrahaNe bhavati, utkRSTena tu avigraheNa ekendriyaH samutpannaH, tatra ca prathamasamaye sarvabandhako bhUtvA dvAviMzatiM varSasahasrANi jIvitvA mRtastrasakAyihai aura utkRSTa se saMkhyAtavarSa adhika do hajAra sAgaropama hotA hai| isakA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai-koI jIva ekendriya paryAyameM tIna samayavAlI vigrahagati se utpanna huA, vahAM vaha do samaya taka anAhAraka rahakara tRtIya samaya meM audArika zarIra kA sarvabaMdha karake do samaya kama kSullakabhava grahaNa taka rahA aura phira marakara vaha dvIndri yAdikoM meM utpanna ho gayA so vahA~ para bhI vaha kSullakabhavagrahaNataka hI jIvita rahA-vAda meM vahA~ se marakara vaha avigrahagati se punaH ekendriya paryAya meM hI utpanna ho gayA-isa taraha ina donoM sarvadha dhoM kA antara jaghanya se tIna samaya kama do kSullaka bhavagrahaNa kA hotA hai| tathA utkRSTa se jo antara kahA gayA hai vaha isa prakArase kahA gayA hai koI jIva avigrahagatise ekendriya paryAya meM utpanna huA-vahAM vaha prathama samaya meM mavadhaka hokara ke 22hajAra varSa taka jIvita rahA aura phira marA ropama karatAM sakhyAta adhika varSanuM hoya che A kathananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che jemake koI jIva ekendriya paryAyamAM traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che tyAM te be samaya anAhAraka rahIne tRtIya samayamAM audArika zarIrano sarvabaMdha karIne be samaya nyUna sulaka bhavagrahaNa paryanta rahyo tyAra bAda tyAthI marIne te dvIndriyAdikamAM utpanna thaI gayo, tyAM paNa te bhulaka bhavagrahaNa paryata ja jIvita rahyo-tyArabAda te tyAMthI marIne avigrahagatithI punaH ekendriya paryAyamAM utpanna thaI gayA A rIte A banne sarva baMdha vaccenuM aMtara jaghanyanI apekSAe traNa samaya nyuna be kSullaka bhavagrahaNanuM thaI jAya che. tathA utkRSTanI apekSAe je aMtara kahyuM che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe samajavuM- kaI jIva avigrahagatithI ekendriya paryAyamAM utpanna thayuM. tyAM te prathama samaye sarvabaMdhaka thaine 22 hajAra varSa sudhI jIvyuM. tyArabAda marIne Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shradrakA TIkA za0 8 309 sU04 audArika zarIraprayogavandhavarNanam 273 keSu cotpannaH, tatra ca saMkhyAtavarSAbhyadhikasAgaropamasahasradvayarUpAm utkRSTatrasakAyikakAyasthitim ativAdya ekendriyeSvevotpadya sarvavandhako jAtaH ityevaM sarvabandhayorantaramutkRSTena saMkhyeyavarSAbhyadhike dve sAgaropamasahastre bhavati, sarvavandha samayahIna ekendriyotkRSTabhavasthite sakAya sthitau prakSepaNe'pi saMkhyAtasthAnAnAM saMkhyAtabhedatvena saMkhyAtavarSAbhyadhikatvasyAvyAhatatvAt, 'desabaMdhaMtaraM jahaNeNaM khaTTAgaM bhavaggahaNaM samayAdiyaM, ukkaseNaM do sAgarovamasaharalAI saMkhejjavAsamabhahiyAI ' jIvasyaikendriyatve noe kendriyatve punarekendriyatve ekendriyaudArikamarakara vaha kAyikoM meM utpanna huA, vahAM saMkhyAtavarSa adhika, do hajAra sAgara taka kI utkRSTa sakAyikoM kI kAryasthiti meM rahA-vAda meM use samApta kara vaha punaH ekendriyoM meM hI utpanna hokara sarvavandhaka huA isa prakAra ina pUrvApara do sarvavadhoM meM utkRSTa antara saMkhyAtavarSa adhika do hajAra sAgara kA hotA hai / sarvabaMdha ke samaya se hIna ekendriyajIvotkRSTa bhavasthiti ko basakAya kI kApasthiti meM prakSipta kara dene para bhI usameM saMkhyAtavarSAdhikatA ke Ane meM koI vAdhA nahIM AtI hai / kyoM ki saMkhyAtasthAnoM ke saMkhyAta bheda hote haiM / (desava dhaMtaraM jaNeNaM khuDDAgaM bhavaggahaNaM samagrAhiyaM ukkoseNaM do sAgarovama sahassAI saMkhejjavAsamambhahiyAI ) koI eka jIva pahile ekendriya paryAya meM thA, vaha vahAM se marakara do indriyAdikoM meM utpanna ho gayA phira vahAM se marakara vaha ekendriya paryAya meM AgayA - so yahAM para usake te trasakAyikAmAM utpanna thayeA. tyAM be hajAra sAgarApama karatAM sakhyAta adhika vapramANu trakAyikAnI utkRSTa kAyasthitimA te rahyo, tyAMthI marIne te puna: ekendriyeAmAM ja utpanna thaIne sabandhaka anya A pramANe A pUrvApara samadhAnI vacce utkRSTa atara be hajAra sAgaropama karatAM sakhyAta varSoM adhikanuM paDe che. saCdhanA samayathI hIna ekendriya jIvotkRSTa bhavasthitine trasakAyanI kAyasthitimA meLavI devA chatAM paNa temAM sakhyAta vanI adhikatA AvavAmAM kaiAI bAdhA AvatI nathI kAraNa ke sakhyAta sthAnAnA sabhyAta leTa hoya che ( desa baMdhAMtara' jahaNNeNa khuDDagaM bhavaggahaNa samayAhiya ukko se do sAgarovamasahassA i sakhejjavAsamavbhahiyAI ) ardha 4 jItra pahelAM ekendriya paryAyamAM hatA, tyAthI marIne te dvIndriyAmAM utpanna thaI gacA, vaLI tyAMthI marIne te krIthI ekendriyAmAM utpanna thaI gayA, te evI paristhitimAM tenA audArika zarIra prayAganuM je dezama dhAntara hAya che, te ma 35 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 - . __ bhagavatI zarIraprayogasya dezabandhAntaraM jaghanyena kSullakaM bhavagrahaNaM samayAdhikaM bhavati, uskRTena dve sAgaropamasahasra saMkhyeyavarSAbhyadhike bhavati, tathAhi-ekendriyo dezavandhakaH san mRtvA dvIndriyAdiSu kSullakabhavagrahaNam anubhUya avigraheNa cAgatya prathamasamaye sarvabandhako bhUtvA dvitIye samaye dezabandhako bhavati, evaJca dezabandhAntaraM jaghanyena sarvabandhasamayAdhikaM kSullakamavagrahaNaM bhavati, utkRSTena tu sarvavandhAntara vadeva dezavandhAntaramuktam / / ___ atha pRthivIkAyikavandhAntaraM marUpayati-'jIvasta NaM bhaMte ! puDhavikAiyatte, NopuDha vikAiyatte, puNaravi puDhavIkAiyatte puDhavIkAiyaemidiyaorAliya. sarIrappaogavadhaMtaraM kAlao kevacciraM bhavai ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta / audArika zarIraprayoga kA jo dezabaMdhAntara hotA hai vaha jaghanya se eka samaya adhika kSullakabhavagrahaNaparyanta hotA hai aura utkRSTa se saMkhyAtavarSa adhika do hajAra sAgaropama kA hotA hai| isakA tAtparya aisA hai-koI dezabaMdhaka ekendriya jIva bharakara dIndriyAdikoM meM kSullakabhavagrahaNa taka rahA aura phira vaha vahAM se marakara avigraha gati se punaH ekendriyoM meM A gayA so prathama samayameM yahAM marvayaMdhaka hokara vaha dvitIyAdi samayoM meM dezabaMdhaka-ho gayA isa taraha se dezabaMdhakA antara jaghanya se sarvabaMdhasamayAdhika kSullakabhavagrahaNa paryanta huA aura utkRpTa se sarvavadha ke pradarzita antara kI taraha dezabaMdha kA antara saMkhyAta varSAdhika do sAgaropama kA kahA gayA hai| (jIvassaNaM bhaMte ! puDhavikAiyatte, gopuDhavikAiyatte puNaravi eDavikAiyatte egidiya orAliya sarIra jaghanyanI apekSAe eka samaya adhika kSullaka bhavagrahaNa paryanta hoya che, ane utkRSmI apekSAe be hajAra sAgaropama karatAM saMkhyAta adhika varSanuM hoya che. A kathanane bhAvArtha e che ke-keI dezabaMdhaka ekendriya jIva marIne kIndriya AdikamAM kulaka bhavagrahaNa paryanta rahe ane tyAMthI bharIne avigrahagatithI punaH ekendriyomAM janma dhAraNa kare, te prathama samayamAM tyAM te sarvabaMdhaka thaze ane dvitIyAdi samayamAM dezabaMdhaka thaI jazeA rIte dezabaMdhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe mullaka bhavagrahaNa karatAM eka adhika samaya paryantanuM thayuM ane utkRSTanI apekSAe sarvabaMdhanuM jeTaluM aMtara batAvavAmAM AvyuM che eTaluja dezaba dhanuM. paNa aMtara thAya che eTale ke utkRSTanI apekSAe te aMtara be sAgarepama karatAM saMkhyAta adhika varSa pramANa thAya che. (jIvarasa Na bhaMte ! puDhavikkAiyatte, NopuDhavikAiyatte puNAvi puDhavikAiyatte egidiyaorAliyasarIrapaogava dhaMtara' kAlo phevaccira' hoi ?) 3 mahanta ! Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 09 sU04 madArikazarIraprayoga dhandhavarNanam 275 jIvasya khalu pRthivIkAyikatve, no pRthivIkAyikatve aSkAyikatvAda, punarapi pRthivIkAyikatve sati pRthivIkAyikai kendriyaudArikazarIraprayogavandhAntaraM kAlataH kAlApekSayA kiyaccira bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA / savvataraM jahaoj do khuDAgAI bhaggahaNAI tisamayaUNAI, ukkoseNaM anaMtaM kAlaM, anaMtA ussappiNI osappiNIo kAlao' he gautama! jIvasya tathAvidhe punaH pRthivIkAyikarave sati pRthivIkai kendriyaudArikazarIraprayogasya sarvavandhAntaraM jaghanyena dve kSullake bhavagrahaNe trisamayanyUne bhavati, utkRSTena tu anantaM kAlam, anantA utsarpiNyatrasapiNyaH kAlataH kAlApekSayA bhavati 'khettao anaMtA logA asaMkhejjA poggala pari paogabaMdhaMtaraM kAlao kevacciraM hoI) he bhadanta ! koI eka jIva pRthi kAyikoM meM thA, so vahAM se marakara vaha phira pRthivIkAdhika nahIM huA anyatra usakA janma huA, aba vaha yahAM se marakara phira pRthivIkAyika ho gayA to aisI sthiti meM pRthivIkAyika ekendriya audArika zarIra prayoga ke baMdha kA antara kAla kI apekSA se kitanA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - (godhamA ) he gautama / ( savvabaMdhaMtaraM jahaNeNaM do khuDDAI bhavaragahaNAI tisamayaUNAI, ukkoseNaM aNataM kAlaM aNatA ussappiNI osappiNI o kAlao ) aisI sthiti meM usake audArika zarIra kA sarvadhAntara jaghanya se tIna samaya kama do kSudrabhavagrahaNa kA hotA hai aura utkRSTa se anantakAla kA ananta utsarpiNI avasarpiNI kAla kA hotA hai / yaha to kAla kI apekSA se kahA gayA hai (khettao anaMtA logA, asaMkhejA poggalapariyA ) kSetra kI apekSA se ana koI eka chatra pRthvIkAyaka paryAyamA utpanna thayA hatA tyAMthI marIne te pRthvIkAya satrAyanI kAi anya paryAyamAM utpanna thaI gaye, ane tyAMthI marIne pharIthI te pRthvIkAyikAmAM utpanna thaI gayA, tA evI sthitimAM pRthvI. kAyika ekendriya prayAgamadhanuM aMtarakALanI apekSAe keTalu hAya che ? mahAvIra pralunA uttara- " goyamA / " De gautama ! ( savvabadha tara jaha Ner do khudAgaM bhavaggaNAI tisramayaUgaI, ukkoseNa anaMta kAla, aNa tA ussapiNI osapiNIo kAlao) sevI sthitiyAM tenA mohAri zarIratu srvadhAntara jaghanyanI apekSAe be kSullaka bhagrahaNa karatAM traNa nyUna samaya pramANu hAya che ane utkRSTanI apekSAe anatakALanuM anata utsarpiNI avasarpiNI kALanuM hAya che A kathana tA kALanI apekSAe karyu che. ( khecao aNaM tAlogA, asaMkhejjJA pogalapariyaTTA ) kSetranI apekSA me te Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bhegavatI yaTTA' kSetrataH kSetrApekSayA anantA lokAH, asaMkhyeyAH pudgalaparivartAH, pRthivIphAyikaikendriyaudArikazarIraprayogasya sarvavandhAntaramutkRSTena bhavati, teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo' te khalu pudgalaparivartAH AvalikAyA asaMkhyeyabhAgo bhavati atra ca ( utkRpTena anantaM kAlam ) ityatra kAlAnantata vanaspatikAyasthitikAlApekSayA bodhyam , anantakAlavibhajanArthamuktam-'anantA utsarpiNyavasarpiNyaH' iti, tasyAnantasya kAlasya samayeSu utsarpiNyavasarpiNIvasamayairapahiyamANeSu anantA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti iti, idaM ca kAlApekSayo. ktam , kSetrApekSayA tu 'anantA lokAH' ityuktam , ayamarthaH-tasyAnantakAlaya samayeSu lokAkAzairapahiyamANeSu anantAH-lokA bhavanti, tatra kiyantaH pudgalantaloka asaMkhyAta pudgala parAvartarUpa hotA hai / (te NaM. poggalapariyahA AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo) ve pudgala parAvarta AvalikA ke asaM. khyAtabhAga pramANa hote haiN| yahAM utkRSTa se jo anantakAla rUpa samaya kahA gayA hai vaha vanaspati kAya kI sthitikAla kI apekSA se kahA gayA hai / usa ananta kAle ko kisa rUpa se lenA cAhiye isake liye "vaha kAla ananta utsapiNI avasarpiNIrUpa yahAM lenA caahiye| aisA kahA gayA hai| kyoMki anantakAla ke samayoM meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI ho jAtI haiN| yaha kathana kAla kI apekSA se kiyA gayA hai / "anantalokA" aisA kathana kSetra kI apekSA se kiyA gayA hai| kyo ki lokAkAzoM se apahiyamANa una anantakAla ke samayoM meM anantaloka A jAte haiN| vahAM kitane pudgalaparAvarta hote haiM ? isa prazna ke matara manata-masacyAta purasa parApata 35 DAya che. ( teNaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo) te pusa 52rAvata mAsina asaNyAta bhAga pramANa hoya che. ahIM ukRSNanI apekSAe je anaMta kALarUpa samaya kahyo che, te vanaspatikAyanA sthitikALanI apekSAe kahyo che. te anaMtakALane kevA rUpe grahaNa karavuM joIe te batAvavA mATe evuM kahevAmAM AvyuM che ke te kALa anaMta utsarpiNuM avasarpiNarUpa ahI samaje." kAraNa ke anaMtakALanA samayemAM anaMta utsarpiNa ane anaMta avasarpiNI thaI jAya cha. 2mA 4thana janI mapekSA 42vAmA mAvyuM che. " anantA lokA" mA kathana kSetranI apekSAe karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke lokAkozothI apahiyamANa te anaMta kALanA samayemAM anaMtaka AvI jAya che. tyAM keTalAM pula parAvarta thAya che? Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracandrikA TIkA za0 8 u09 04 maudArikazarIra prayogavandhavarNanam 277 parAvartAH bhavanti ? iti prazne pratyuttaramAha - asaMkhyeyAH pudgalaparAvarttAH, pulaparAvartalakSaNantu - dazabhiH koTI koTibhiH addhA palyopamAnAmekaM sAgaropamaM dazabhisAgaropamakoTIko TibhirutsarpiNI, avasarpiNyapi evameva, anantAH tAH utsarpivyavasarpiNyaH pudgalaparAvartaH, pudgalaparAvartAnAmevAsaMkhyAtava niyamanAyAda - Avali kAyA asaMkhyeyabhAgaH iti, 'desabaMdhaMtaraM jahaNaNeNaM khuDDAgabhavaggaNaM samayAddiyaM, unakoseNaM ataMkAla jAtra AvaliyAe asaMkhejjahabhAgI ' jIvasya tathA vidhe punarapi pRthivI kAyikatve pRthivI kAyikai kendriyaudA rikazarIramayogasya dezavandhAntaraM jaghanyena kSullakabhavagrahaNaM samayAdhikaM bhavati, utkRSTena anantaM kAlaM yAvat anantA uttarameM "asaMkhyeyAH pudgalaparAvartAH " aisA kahA gayA hai| pudgalaparAvartakA svarUpa isa prakAra se hai Ava daza koTIkoTi addhApalyopama kA eka sAgaropama kAla hotA | daza koTIkoTi sAgaropama kAla kI eka avasarpiNI hotI hai aura itane hI kAla kI eka utsarpiNI hotI hai / aisI ananta Frefoot aura avasarpiNI ho jAyeM taba eka pudgalaparAvartakAla hotA hai| pudgalaparAvatoM meM asaMkhyAtatA ke niyamana ke liye " likAyA asaMkhyeyabhAgaH " aisA kahA hai / (desavaMdhaMtaraM jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM, samayAhiyaM, ukkoseNaM anaMtaM kAlaM jAva AvaliyAe asaMkhejjai bhAgo) yahAM dezabaMdha kA antara jaghanya se kSudrabhavagrahaNaparyanta hotA hai, aura utkRSTa se ananta kAla kA hotA hai isa ananta kAla meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI A jAtI haiN| yaha kathana kAla yA praznanA uttara 3the che" asakhyeyAH pud galaparAvarttA' " pula parAvartInuM svarUpa A pramANe che-dasa koTAkATa a palcApamanA eka sAga zapama kALa thAya che. dasa kaTAkATa sAgaropama kALanI eka avAM paNI thAya che ane eTalA ja kALanI eka utsarpiNI thAya che. evI anaMta utttapiNI ane avasarpiNI vyatIta thai jAya tyAre eka pudgala parAvata kALa thAya che. pula parAvartamAM sakhyAtatAnA niyamanane mATe A pramANe vAmAM mAvyu - ( AvalikAyA asaMkhyeyabhAgaH ) ( desagha dhaMtara jahaNNeNaM khuDDAgabhavagAhaNaM samayAhiyaM, ukkoseNa aNata kAla ara AvaTiyA asaMkhejjai bhAgo ) aDIM dezama dhanu maMtara dhanyanI ayekSAe kSudra bhavagrahaNa karatAM eka adhika samaya pramANu hAya che, ane utkRSTanI apekSAe ana takALanu hAya che A anatakALamAM anaMta utsarpiNI ane manata avasarpiNI kALa AvI jAya che. A kathana kALanI apekSAe karavAmAM Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre utsarpiNyavasarpiNyaH, kAlataH, kSetrataH anantA lokAH, asaMkhyeyAH pudgalaparAvartAH, te khalu pudgalaparAvartAH AvalikAyA asaMkhyeyabhAgo bhavati, tatra dezavandhAntara jaghanyena samayAdhikaM kSullakamayagraNaM yathA-pRthivIkAyiko dezavandhakaH san mRtaH pRthivIkAyikeSu kSullakabhavagrahaNaM sthitvA mRtaH san punarapi avigraheNa pRthivIkAyikeSvevotpannaH, tatra ca sarvabandhasamayAnantaraM dezavandhako jAtaH, evaM rItyA sarvabandhasamayenAdhikamekaM kSullakabhavagrahaNaM dezavandhayorantaraM bhavati iti bhAvaH, utkRSTena tu sarvabandhAntaravadeva dezavandhAntarasyApi uktameva, 'jahApuDhavikkAiyANaM, evaM vaNassaikAiyavajjANaM jAva maNussANaM' yathA pRthivIsAyikAnAM sarvavandhAkI apekSA se hai-kSetra kI apekSA se ananta loka, asaMkhyAta pudgalaparAvata hote haiN| ye asaMkhyAta pudgalaparAvarta AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hote haiN| yahAM dezabaMdha kA jo annara jaghanya se eka samaya adhika kSullakabhavagrahaNaparyanta kahA gayA hai-vaha isa prakAra se hai-koI pRthivI kAyika jIva dezavandhaka hokara marA aura pRthivIkAdhikoM meM hI kSullakabhavagrahaNa taka rahA aura phira vahAM se bhI mara kara vaha puna: avigrahagati se pRthivIkAyikoM meM hI utpanna huA-yahAM sarvavadha ke samaya ke bAda vaha dezabaMdhaka ho gayA-isa rIti se sarvabaMdha ke samaya se adhika eka kSullakabhavagrahaNarUpa do dezabandhoM meM antarAla hotA hai| tathA utkRSTa se jo yahA~ dezabaMdha kA antara kahA gayA hai vaha sarvabaMdha ke antara kI taraha se hI kahA gayA hai| yaha sarvayaMdha kA antara prakaTa hI kiyA jA cukA hai| (jahA puDhavizkAiyANaM evaM vaNassaikAiyavajANaM AvyuM che. kSetranI apekSAe te aMtara ana taleka-asakhyAta pula parAvata rUpa hoya che. te asaMkhyAta pudgala parAvarta AvalikAnA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa hoya che. ahIM dezabaMdhanuM atara jaghanyanI apekSAe kSullaka bhavagrahaNa karatAM eka adhika samayanuM je kahevAmAM AvyuM che, tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-kaI pRvIkAyika jIva dezabaMdhaka thaIne maraNa pAmya ane pRthvI kAmAM ja kSullaka bhavagrahaNa paryata rahyo, ane pharIthI tyAMthI paDyu marIne te punaH avibrahagatithI pRthvIkAyikamAM ja utpanna thayA. ahIM sarvabaMdhanA samaya bAda te dezabaMdhaka thaI gaye. A rIte be dezabaMdho vaccenuM aMtara sarvabaMdhanA samayathI adhika eka kSulaka bhavagraharUpa thAya che. tathA ahIM dezabaMdhanuM je utkRSTa aMtara ApyuM che te sarvabaMdhanA aMtara jeTaluM ja Apa vAmAM AvyuM che. A sarvabaMdhanuM aMtara AgaLa prakaTa karavAmAM AvyuM che. " jahApuDhavIkAiyANaM, evaM vaNassaikAiyavajjANaM jAva maNussANaM " he pramANa Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 u0 9 sU04 audArikazarIraprayogavandhavarNanam 279 ntaraM dezavandhAntaraM coktam evaM tathaiva vanaspatikAyikavarnANAM yAvat apkAyikAnAM tejaskAyikAnAM vAyukAyikAnAM vikalendriyANAM paJcendriyatiyagyonikAnAm , manuSyANAM cApi audArikazarIraprayogasya sarvavandhAntaraM dezabandhAntaraM cAvase yamityarthaH kintu 'vaNassaikAiyANaM donni khuDDAI, evaM ceva, ukkoseNaM asaM. khejja kAlaM asaMkhijjAo ussappiNIosappiNIo kAlao, khettabho asaMkhejjA logA vanaspatikAyikAnAmaudArikazarIrapayogasya sarvavandhAntaraM jaghanyena dve kSullake bhavagrahaNe evaM caiva - trisamayone bhavati, tathAhi - vanaspatikAyikatrisamayena vigraheNotpannaH tatra ca vigrahasya samayadvayamanAhArakastRtIye ca samaye sarvabandhako bhUtvA kSullakamavaM ca jIvitvA punaH pRthivyAdiSu kSullakabhavameva sthitvA punaravigraheNa vanaspatikAyikeSu evotpannaH prathamasamaye ca sarvabandhako'sA. jAva maNussANe) jisa taraha se pRthivIkAyikoM kA sarvaghadhAntara aura dezavadhAntara kahA gayA hai usI taraha le vanaspatikAyikoM ko chor3akara yAvat-apakAyikoM ke, tejaskAyikoM ke, vAyukAyikoM ke, vikalendriyoM ke, paMcendriyatiryagyonikoM ke aura manuSyoM ke audArika zarIra prayoga ke sarvacandhAntara aura dezabaMdhAntara ko jAnanA cAhiye / kintu (vaNassahakAiyANaM donni khaDDAI, evaM ceva ukkoseNaM asaMkheja kAlaM, asaMkhijAo ussappiNIosappiNIo kAlao, khettao asaMkhejA logA) vanaspatikAyikaM jo jIva haiM unake audArika zarIraprayoga kA sarva dhAntara jaghanyase tIna samaya kama do kSullakabhavagrahaNaparyanta hotA hai aura vaha isa prakAra se hotA hai-jaise koI banaspatikAyika jIva tIna samaya vAle vigraha se utpanna huA vahAM vaha vigraha ke do samayoM meM anAhAraka rahA aura tIsare samaya meM usane audArika zarIra kA pRthvIkAvikenuM sarvabandhAtara ane dezabaMdhAntara kahevAmAM AvyuM che, eja pramANe vanaspatikAyika sivAyanA manuSya paryAnA-eTale ke aprakAyika, tejaskAyika, vikasendriya, paMcendriya tiryacanika ane manuSyanA audArika zarI2 prayoganA samarnu mana zama'dhanuM sata2 samApu. 52ntu (vaNassai kAiyANaM donni khuDDAi, evaM ceva ukoseNaM asakheja kAlaM, asaMkhijAoussappiNI ossa piNIo kAlao, khettao asaMkhejjA logA ) vanaspatiya jIvanA darika zarIra prayoganA sarvabaMdhanuM janya aMtara be mulaka bhavagrahaNa karatAM na samayanuM hoya che tevuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-jemake kaI vanaspatikAyika jIva traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thaye, tyAM te vicahanA e samayamAM anAhAraka rahyo ane trIje samaye teNe audArika zarI Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 ___ bhagavatIsare viti jaghanyena sarvabandhayostrisamayone dve kSullakabhavagrahaNe antaraM bhavati, itibhAvaH utkRSTena tu sarvavandhAntaram asaMkhyAtaM kAlam , tamevAha-asaM. khyAtA utsapiNyavasapiNyaH kAlataH kAlApekSayA bodhyAH, kSetrataH kSetrApekSayA tu asaMkhyeyA lokAH vodhyAH, evaM desavaMdhaMtarapi ukkoseNaM puDhavikAlo' evaM yathA pRthivyAdInAM dezavandhAntaraM jaghanyena samayAdhika kSullakamavagrahaNamuktaM tathaiva vanasarvadha kiyA-isa taraha sarva baMdhaka hokara vaha vahAM kSullaka bhavagraha Naparyanta jIvita rahA-pAda meM vaha punaH pRthivyAdikoM meM kSullakabhavanahaNaparyanta jIvita rahA-phira yahAM se parakara vaha . avigrahagati se vanaspatikAyikoM meM hI utpanna ho gayA aura vahAM vaha prathama samaya meM hI sarvabaMdhaka bana gayA-isa taraha se pahile marvayaMdhaka meM aura isa sarvabaMdhaka meM aMtara jaghanya se tIna samaya kama do kSullakabhavagrahaNa kA A jAtA hai| tathA utkRSTa se sarvabaMdha kA aMtara asaMkhyAtakAla kA hotA hai yahI bAta (ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM) Adi sUtrapATha dvArA vyakta kI hai-utkRSTa se antara asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNIkAla kA hotA hai-aisA jo yaha kathana hai vaha kAla kI apekSA se hai aisA jAnanA caahiye| tathA-kSetra kI apekSA se jo marvabaMdha kA utkRSTa aMtara hotA hai-vaha asaMkhyAtalokapramANa hotA hai / ( evaM desabaMdhaMtaraM pi ukoseNaM puDhavikAlo) jisa taraha se pRthivyAdikoM kA dezavandhAntara jaghanya se samayAdhika kSullakabhavagrahaNa kahA gayA hai usI taraha se rano sarvabaMdha karyo A rIte sarvabaMdhaka thaIne te tyAM sullaka bhavagrahaNa paryata jIvita rahyo. tyArabAda te punaH pRthvIkAya AdikamAM mulaka bhavagrahaNa paryata jIvita rahyo-pachI tyAMthI marIne te avigrahagatithI vanaspatikAyikamAM ja utpanna thaI gayA ane tyAM te prathama samayamAM ja sarvabaMdhaka thaI gaye. A rIte pahelAM sarvabodha ane A sarvabaMdhanI vacce jaghanyanI apekSAe be bhulaka bhavagrahaNa karatAM traNa nyUna samayanuM aMtara paDI jAya che. tathA sarva marnu padhArebhA padhAre mata2 masabhyAta garnu hAya cha, se vAta " ukkoseNa asaMkhejja kAlaM" yAhi sUtrA dvArA vyata 42vAmA mAvI cha. Erg TanI apekSAe je asaMkhyAta utsarpiNI avasarpiNI kALanuM aMtara kahevAmAM AvyuM che, te kathana kALanI apekSAe karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. kSetranI apekSAe je sarva dhanuM utkRSTa aMtara che, te asaMkhyAta lekapramANe choya che (evaM desababaMdhataraM ni ukkoseNaM puDhavikAlo) 2 prabhArI pRthviiyaadikanA dezabaMdhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe kSullaka bhavagrahaNa karatAM eka Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 209 su0 4 audArikazarIraprayogabandhavarNanam 281 spaterapi audArikazarIramayogasya dezabandhAntaraM jaghanyena samayAdhikaM kSullakabhavagrahaNaM bodhyam , utkRSTena tu vanasyate pezavandhAntaraM pRthivIkAlaH pRthivIkAyikasthitikAlo'saMkhyAtAvasarpiNIrUpo vodhyaH, athaudArikadezavandhakAdInAmalpabahusvAdisarUpagAyAha-eesi NaM bhaMte ! jIvANaM orAliyasarIrassa desavaMdhagANaM satyavaMdhagANaM, avaMdhagANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA ? ' he bhadanta ! eteSAM khalu pUrvoktAnAM jIvAnAm audArikazarIrasya dezabandhakAnAM sarvavandhakAnAm avandhakAnAM ca katare katarebhyo yAvat alpAvA, bahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA santi ? iti praznaH, bhagavAnAha-' goyamA ! savvatthovA jIvA orAliyasarIvanaspati kA bhI audArika zarIraprayoga kA dezarandhAntara javanya se samayAdhika kSullakabhavagrahaNa kahA gayA hai / tathA utkRSTa se vanaspati ke audArikazarIraprayoga kA dezaghandhAntara pRthivIkAyika kA sthitikAla jitanA jAnanA caahiye| yaha sthitikAla asaMkhyAta utsarpiNI aura asaMkhyAta avasarpiNIrUpa hotA hai| aba sUtrakAra audArikazarIraprayoga ke dezavadhAdikoM kI alpavahutA kI prarUpaNA karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai(eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM orAliyasarIrassa desabadhagANaM savvabaMdhagANaM abaMdhagANa yakayare kayarehito jAva visesAhiyA vA) he bhadantA ina pUrvokta audArika zarIra ke dezavaMdhakoM meM, sarvadhakoM meM aura ayandhakoM ke bIcameM kauna kinase yAvat-alpa haiM, kauna kina se bahuta haiM, aura kitane barAbara haiM, aura kauna kinakI apekSA se vizepAdhika adhika samayanuM kahyuM che, eja pramANe vanaspatikAyanA audArika zarIra pratye ganA dezabaMdhanuM atara paNa kSullaka bhavagrahaNa karatAM eka adhika samaya pramANa samajavuM tathA vanaspatikAyikanA dArika zarIra prayoganuM utkRSTa dezabaMdhA ntara pRthvIkAyikanA sthitikALa jeTaluM ja samajavuM te sthitikALa asaMkhyAta utsarpiNI ane avasarpiNI rUpa hoya che. have sUtrakAra audArika zarIra prayoganA dezabaMdhAdi kenI alpa bahutAnuM nirUpaNa kare che- A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che 4-(e esiNaM bhate ! jIvANaMorAliyasarIrassa desabadhagANaM savyavadhagANaM abadhagANaM ya kayare kayarehi to jAba visesAhiyA vA 1) mata | // pUrvokta audArika zarIranA dezabaMdhamAM, sarvabaMdhamAM koNa konA karatAM alpa che, koNa kenA karatAM anika che, keNa kenI barAbara che, ane keNa kenA karatA vizeSAdhika che ? Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 bhagavatIstra rassa savvabaMdhagA, avadhagA visesAhiyA, desavaMdhagA asaMkhejja guNA' he gautama! sarva stokAH jIvAH audArikazarIrasya sarvavandhakAH bhavanti, tepAmutpattisamaye eva bhAvAt , avandhakA vizeSAdhikAH vigrahagatyA siddhatvAdI ca teSAM sadbhAvena sarvabandhakA pekSayA vizeSAdhikatvAt , dezavandhakAstu asaMkhyAtaguNAH bhavanti, dezabandhakAlasyAsaMkhyAtaguNatvAt // mU04 / / vakriyazarIraprayogavandhavaktavyatA / audArikazarIraprayogabandhaM prarUpya vaikriyazarIramayogavandhaM marUpayati- veuviya' ityaadi| mUlam-veuvviya sarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahA-egidiyaveuvviyasarIrappaogabaMdhe ya, paMciMdiyaveuvviyasarIrappaogabaMdhe ya / jai egidiyaveuvviyasarIrappaogabaMdhe kiM vAukkAiyaegidiya sarIrappaogabaMdhe ya abAukkAiyaegidiyasarIrappaogabaMdhe ya ? evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNa-saMThANe veubbiyahaiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! ( savvatthovA jIvA orAliya sarIrassa savvabaMdhagA, abaMdhagA visesAhiyA, desabaMdhagA asaMkheja guNA) audArika zarIra ke sarvabaMdhaka jIva saba se kama haiMkyoM ki aise jIva utpatti ke samaya meM hI hote haiN| abaMdhaka jIva inakI apekSA vizeSAdhika haiM, kyoM ki vigrahagati meM aura siddhatva Adi meM inakA sadbhAva hotA hai / tathA dezabaMdhaka jIva asaMkhyAtaguNita haiN| kyoM ki dezabaMdha kA kAla asaMkhyAtaguNA hotA hai| suu04|| mahAvIra prabhunA utta2-"goyamA !" u gItama! ( savvatthovA jIvA bhorAliyasarIrassa savvabadhagA, aba'dhagA visesAhiyA. desabadhagA asaMkhejjaguNA) audArika zarIranA sarvadhaka jI sauthI ochAM che, kAraNa ke evAM jIve utpattinA samaye ja hoya che. abaMdhaka jIva sarvabaMdha karatAM vizeSAdhika che, kAraNa ke vigrahagatimAM ane siddhatva AdimAM tene sadUbhAva hoya che. dezabaMdhaka jIva abaMdhake karatAM asaMkhyAtagaNI hoya che, kAraNa ke dezabaMdhane kALa asaMkhyAtagaNe heya che. A sUtra 4 che Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 zaM0 8 u0 9 sU0 5 vaikriyazarIraprayogabandhavarNanam 283 sarIrabheo tahA bhANiyavo jAva-pajjattasavvasiddhaaNuttarovavAiya -- kappAIya - vemANiya -- devapaMciMdiyaveuThivayasarIrappa ogabaMdhe ya appajjattasavvaTasiddhaaNuttarovavAiya jAva paogabaMdhe ya / veubbiyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ? goyamA ! voriyasajogasaddavvayAe jAva Auya vA, laddhiM vA paDucca veuvviyasarIrappaoganAmAe kammarasa udaeNaM veubbiyasarIrappaogabaMdhe vAukkAiyaegidiya veubviyasarIrappaogabaMdhe pucchA ? goyamA ! vIriyasajogasadavvayAe ceva jAva laddhiM ca paDucca vAukkAiyapAdiyaveuvviya jAva bNdhe| rayaNappabhApuDhavi neraiyapaMciMdiyaveuvviyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ? goyamA! vIriyasajogasaddavvayAe jAva AuyaM vA paDDacca, rayaNappabhApuDhavineraiyapaMciMdiya jAva baMdhe / evaM jAva ahe sattamAe / tirikkhajoNiyapaMciMdiyaveubviyasarIrapucchA, goyamA ! vIriya sajogasahavvayAe ceva jAva laddhiM ca paDucca jahA vAupakAiyANaM / maNussapaMciMdiyaveubviyasarIrappaogabaMdhe evaM gheva / asurakumAra--bhavaNavAsidevapaMciMdiyaveubviyasarIrappa. ogabaMdhe jahA rayaNappabhApuDhavineraiyA / evaM jAva thaNiyakumArA / evaM vANamaMtarA, evaM joisiyA / evaM sohammakappo. ghagayA vemANiyA / evaM jAva accuya--geveja-kappAIyA vemANiyA evaM ceva / aNuttarovavAiya kappAIyA vemANiyA evaM Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra cev| veuvviyasarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kiM desavaMdhe, savvabaMdhe? goyamA ! desabaMdhe vi, savvabaMdhe vi| vAukAiya egiMdiya0 evaM ceva / rayaNappabhApuDhavineraiyA evaM ceva / evaM jAva, annuttrovvaaiyaa| veubviyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevaccira hoi ? goyamA ! savvabaMdhe jahANeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM do samayA, desabaMdhe jahaNNe NaM evaM samayaM, ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM samayUNAI / vAukkAiyaegiMdiyaveu. biyapucchA, goyamA ! savvabaMdhe ekkaM samayaM, desavaMdhe jahaNNeNaM eka samayaM, ukkoseNaM aMtomuhattaM / rayaNappabhApuDhavineraiyapucchA, goyamA ! savvabaMdhe eka samayaM, desavaMdhe jahaNNeNaM dasavAsasahassAI tisamayaUNAI, ukkoseNaM sAgarovamaM samaUNaM, evaM jAva ahelattamA, navaraM desabaMdhe jassa jA jahaniyA ThiI, sA tisamayUNA kAyavvA, jassa jA ukkosA sA samayUNA / paMciMdiyatirikkhajoNiyANa, maNussANa ya jahA vAukkAiyANaM asurakumAra--nAgakumAra0 jAva aNuttarovavAiyANaM jahA neraiyANaM, navaraM jasta jA ThiI sA bhANiyavvA, jAva aNuttarovavAiyANaM savvabaMdhe ekkaM samayaM, desabaMdhe jahaNaNaM ekkatIsaM sAgarovamAiM tisamayUNAI, ukkoseNaM tettIsaM sAgarodamAI, samayUNAiM / veubviyasarIrappaogabaMdhaMtaraM NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! savvabaMdhataraM jahaNNeNaM ekkaM samayaM, . ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM, aNaMtAo jAva AvaliyAe asaMkhe. Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TI0 0 8 209 sU0 5 kriyazarIraprayogavandhavarNanam 285 jaibhAgo / evaM desabaMdhataraM pi / vAukkAiyaveuvviya sarIrapucchA, goyamA ! sababaMdhaMtaraM jahaNNeNaM aMtosuhattaM, uskoseNaM paliovamasla asaMkhejai bhAgaM, evaM desabaMdhaMtaraM pi / tirikkhajoNiyapaMciMdiyaveubiyasarIrappaogavadhaMtaraM pucchA,goyamA ! sababaMdhaMtaraM jahaNNaNaM aMtomuhuttaM, ukkoleNaM puvakoDIpuhuttaM, evaM desabaMdhaMtaraM pi maNussasta vi // suu05|| chAyA-vaikriyazarIrapayogavandhaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJataH 1 gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-ekendriyavaikriyazarIraprayogavandhazca, paJcendriyavaikriyazarIraprayogavaMdhazca, yadi ekendriya kriyazarIraprayogavandhaH kiM vAyukAyikaikendriyazarIraprayogavandhazca, avAyukAyikaikendriyazarIramayogavandhazca ? evam etena abhi // vaikriyazarIraprayogavaktavyatA // 'veviyasarIrappaogabaMdheNaM bhaMte ! kaivihe paNatte ?' ityaadi| sUtrArtha-(veubviyasarIrappaogadheNaM bhaMte ! kavihe paNNatta) he gautama vaiphiyazarIraprayogabaMdha kitake prakArakA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (duvihe paNNatte) vaikriyazarIraprayogabandha do prakArakA kahA gayA hai / (taM jahA) jo isa prakAra se hai ( egididyaveunciyasarIrappaogabaMdhe ya, paMciMdiya veunviyasarIrappaogabaMdhe ya) ekendriya kriyazarIraprayogabaMdha aura paMcendriya vaikriyazarIraprayogavaMdha (jar3a egidiya beubdhiya sarIrappaogabaMdhe kiM vA ukkAiya egidiyasarIrappaogavaMdhe tha, avA - vaiThiyazarI2prayogapatavyatA :(veubdhiyasarIrappaogabaghe NaM bhate ! kaivihe paNNatte ) tyA sUtrArtha-(veubviyasarIrappaogava ghe NaM bhate! kaivihe paNNatte 1). gautama ! pai4i5 zarIra prayon visen prAranA yo cha ? ( goyamA !) ke gautama ! (duvihe paNNatte ) vaiThiya 22 prayA! vi5 me 2nA ho cha (taMjahA)2 me praa| nIya pramANe che-( egi diya veubviyasarIrappaogabadhe ya, paci diyaveuvviyasarIroga'dhe ya) (1) bhendriya vaiThiya zasa2prayAsa vip mara (2) payandriyazyi zarIra prayon vidha (jai egi diyace ucciyaH sarIrappaogaba ghe ki bAukkAiyaegidiya sarIrappaogadhe ya, aghAuskAiyaM Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 ... -.. bhagavatI lApena yathA avagAhanasaMsthAne vaikriyazarIrabhedastathA bhaNitavyo yAvat paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcandriyavai kriyazarIraprayogavaMdhazva, aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-prayogavandhazca / vaikriyazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNa udayena ? gautama ! vIryasayogasavyatayA yAvat AyuSyaM vA labdhi vA pratItya vaikriyazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena vaikriyazarIraprayogavaMdhaH, vAyukAyikaikendriya vaikriyazarIramayogavandhaH pRcchA? gautama | ukkAiyaegidiyasarIrappaogavaMdhe ya) he bhadanta ! yadi ekendriya vaikriyazarIraprayogavaMdha hai to kyA vaha vAyukAyika ekendriya zarIraprayogavaMdha hai yA avAyukAyika vAyukAyika bhinna ekendriya zarIraprayogabaMdha hai ? (evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veuvviyasarIrabhedo tahA bhANiyabvo) he gautama ! isa taraha se isa abhilApa dvArA jaisA avagAhanAsaMsthAna pada meM vaikriya zarIra kA bheda kahA gayA hai vaisA hI kahanA (jAva pajattasancaTThasiddha aNuttarovavAiya kappAIya vemANiya devapaMciMdiyaveuvviyasarIrappaogadhe ya apajattasavvaTThasiddha aNuttaroSavAiya jAva paogabaMdhe ya) yAvat paryApta sarvArthasiddha anuttaraupapA. tikakalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya vaikriya zarIraprayogabaMdha aura aparyApta sarvArthasiddha anuttaropapAtika yAvat vaikriya zarIraprayogavaMdha (ubviya sarIrappayogadhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM) he bhadanta ! vaikriya zarIraprayogavaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (goyamA) he egiM diyasarIrappaogabaMdhe ya ?) mahanta ! 2 mendriya vaiThiya za22 prayoga baMdha che, te zuM vAyukAyika ekendriya zarIra prayoga baMdha che, ke avAyukAyika (vAyuyiyI minna) mendriya zaza2 prayoga vidha cha ? ( eva ee gaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veuvviyasarIrabhedo tahA mANiyavvo ) 3 gautama! A rIte A abhilApa dvArA jevA avagAhana sasthAnapadamAM vaikiya zarIranAme jhai cha, iar 4aa ne (jAva pajjattasambadasiddha aNucarovavAiyakappAIya vemANiyadevapaci diyave ubdhiyasarIraogaba'dhe ya, apajjattasavvadRsiddha aNuttarovavAiya jAva paogadhe ya) paryAta sarvArtha siddha anuttaraupapAtika kapAtIta vaimAnika devapaMcendriya vaikriya zarIra prayoga baMdha, ane aparyApta sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kapAtIta vimAnika devapaMce draya vaiThiya zarIra prayAsa vidha, mI sudhAtu 4thana aDara 42. ( veubdhiya sarIrapaogadhe Na' bhate ! kassa kammarasa udaeNa?) 3 mahanta ! yA 4manA yathI vaiThiya zarI2 prayoga thAya cha 1 (goyamA !) 3 gautama ! Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 30 9 0 5 vaikriyazarIraprayogacandhavarNanam vIrya sayoga saddravyatayA caiva yAvat labdhi ca pratItya vAyukAyikekendriyavaikriya yAvat bandhaH, ratnaprabhApRthivI nairayikapaJcandriyavaikriyazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNaH udyena ? gautama ! vIryasayogasaddravyatayA yAvat AyuSyaM vA pratItya ratnaprabhApRthivI nairayikapaJcendriya - yAvat bandhaH, evaM yAvat adhaHsaptamyAH tiryagyonikapaJcendriya vaikriyazarIrapRcchA ? gautama / vIryasayogasadravyatayA caiva yAvat labdhi 287 gautama ! ( vIriyasajoga saddavyayAe jAva AuyaM vA larddhiyA paDucca vevviyasarIrappaoga nAma kammassa udaeNaM vevviyasarIrappaoga vadhe) savIryatA, sayogatA, sadravyatA se pahile kI taraha yAvat labdhi ko Azrita karake vaikriya zarIraprayoga nAma karma ke udaya se vaikriya zarIraprayogabaMdha hotA hai / (vAukvAiya egiMdiya veunviya sarIrappaova' pucchA ) he bhadanta ! vAyukAyika ekendriya vaikriya zarIra prayovadha kisa karma ke udaya se hotA hai ? ( goyamA) he gautama! ( vIriya sajogasaddavvayAe ceva jAva laddhiM ca paDucca vAukAiya egiMdiya veunviya jAva badhe ) savIryatA, sayogatA, sadravyatA se pahile kI taraha yAvat of ko Azrita karake vAyukAyika ekendriya vaikriya zarIra prayoganAma karma ke udaya se yAvat vaikiya zarIraprayogabaMdha hotA hai / ( rayaNappabhA puDhavi ne paMcidiya veDavviya sarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte / kassa kammassa uNaM) he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI nairayika paMcendriya vaikriyazarIrapra ( vIriyasa jogasaddavvayAe jAva Auya vA laddhi vA pahucca veuvviyasarIradhaoga 'nAma kammarasa udaeNa veDavviyasarIrappaogaba ghe) savIryaMtA, sayogatA ane sadravyatAthI, AgaLa kahyA pramANenA labdhi pantanA kAraNeAne Azrita karIne vaikriya zarIra pratyeAga nAma kramanA uddayathI vaikiya zarIra prayAga baMdha thAya che (vAkAi egiM diya veuntriya sarIrappaogabadhe pucchA ) he lahanta ! vAyukAyika ekendriya vaikriya zarIra pratyeAga baMdha kayA karmAMnA udayathI thAya che ? ( goyamA ) he gautama ! ( vIriya, sajoga saddavvayAe ceva jAva laddhiM ca paDucca vAiya egidiya ubviya jASa badhe ) savIryatA, sayogatA bhane sadravyatAthI AgaLa kahyA pramANe labdhipayantanA kAraNeAne Azrita karIne vAyukAyika vaikriyazarIra prayAganAma karmInA udayathI vAyukAyika ekendriya vaiyizarIra pratyeAgama dha thAya che rayaNaprabhA puDhavi neraiya paMci diya veDavviyasarorapaogaca gheNa bhaMte ! htes are udaeNa ? ) he mahanta | ratnapralApRthvI nairayi yathendriya vaiyizarIraprayAga dha kayA karmInA udayathI thAya che ? Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 bhagavatIsare camatItya yathA vAyukAyikAnAm , manuSyapazcendriyavaikriyazarIraprayogavandhaH evaJcaiva / amurakumArabhavanavAsidevapaJcandriyavaikriyazarIraprayogavandho yathA ratnaprabhApRthivInairayikAH, evaM yAvat stanitakumArAH, evaM vAnavyantarAH, evaM jyotipikAH, evaM saudharmakalpopapannakA vaimAnikAH, eva yAvat acyuta-greveyaka-kalpAtItA vaimAnikAH evaM caiva / anuttaraupapAtikakalpAtItAH vaimAnikAH, evaM caiva / vaikriyazarIrayogavaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (vIriyasajogasahavvayAe jAva AuyaM vA paDucca rayaNappabhApuDhavi neraiya paMcidiyaM jAva baMdhe) savIryatA, sayogatA aura sadravyatA se yAvat AyuSka ko Azraya karake ratnaprabhApRthivI nairayika paMcendriya zarIraprayoga nAmakarmake udayase yAvat vaikriya zarIraprayogakA baMdha hotA hai / (evaM jAva ahe sattamAe ) isI taraha se nIce sAtavoM pRthivItaka jAnanA caahiye| (tirikkhajoNiya paMciMdiya veunviyasarIrapucchA) he bhadanta ! tiryazcayonikapaMcendriyazarIraprayogabandha kisa karma ke udaya se hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! (vIriyasajogasaddavvayAe ceva laddhiM ca paDucca jahA vAukkAiyANa maNusmapaciMdiya veubviyasarIrappaogabaMdhe evaM ceva, asurakumAra bhavaNavAsidevapaMciMdiya veubviyasarIrappaogadhe, jahA rayaNappabhApuDhavIneraiyA, jAva thaNiyakumArA evaM bANamaMtarA, evaM joisiyA, evaM sohammakappovagayA vemANiyA, evaM jAva accuya gevejja kappAIyA bemANiyA, evaM ceva, aNuttarovavAiyakappAIyA vemANiyA - (goyamA) gItama! (vIriya, sajoga, sahavvayAe jAva Auya vA paDucca rayaNappabhApuDhadhi neraiya paMci diya jAva badhe.) savItA, ayogatA bhane sadravyatAthI yAvata AyuSkane Azrita karIne ratnaprabhA pRthvI narayika paMcendriya jiyazarIra prayoga baMdha thAya che. ( evaM jAva ahe sattamAe ) #4 pramANe nAye sAtabhI pRthvI payatanA viSayamAM samajavuM. (tirikkhajoNiyapaci diya veubviyasarIrapunchA ) 3 mahanta ! tiya"ya. yoni 5thendriya vaiThiyazarI2prayAsama 4yA manA yathI thAya cha 1 (goyamA) u gautama ! ( vIriya, sajoga sahavvayAe ceva laddhiM ca paDucca vAlakkAiyANa maNumsapa ciMdiya veuvviyasarIrappaogava ghe, evaM ceva, asurakumArabhavaNavAsi deva paMci diya veuvviya sarIrappaogabadhe nhA rayaNapabhApuDhavi neraiyA, eva jAva thANayakumArA, eva vANamaMtarA, evaM joisiyA, eva sohammakayovagayA vemANiyA, evaM jAva accuyagavejjakanyA vemANiyA, evaM ceva, aNuttarovavAiyakappAIyA vemANiyA evaM ceva ) sItA, sayogatA bhane sadravyatA tyA pAya Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 8309 sU0 5 vaiyikazarIraprayogavandhavarNanas 289 prayogavandhaH khalu bhadanta ! ki dezabandhaH, sarvavandhaH ? gautama ! dezabandho'pi, sarvavandho'pi, vAyukAyikakendriyaH evaM caiva, ratnapramApRthivInarayikAH evaM caiva / evaM ceca) lavIyatA, sayogatA, aura sadvya se pUrvakI taraha jaisA vAyukAyikoM meM kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI jAnanA cahiye isI taraha se lanuSyapaMcendriya vaikriyazArIraprayogava dha bhI jAnanA caahiye| alurakumAra avanadAsI devapaMcendriya vaikriyazArIraprayogavadha bhI ratnaprabhApRthivIke naicika jIvoMkI tarahale jAnanA cAhiye / isI taraha se yAvat stanitakumAroM taka jAnanA cAhiye / isI tarahase vAnavyantara, jyotiSika, saudharmakalpopapannaka vaimAnika yAvat acyuna taka jAnanA cAhiye / veyaka kalpAtIta vaimAnikoMko bhI isI tarahale jAnanA caahiye| tathAanuttaropapAtika kalpAstIta vaimAnika devoMko bhI isI tarahase jAnanA caahiye| (veuviSasarIrappaogavaMdhe NaM bhate ! ki desabaMdhe savvabaMdhe) he bhadanta vaikriyazarIraprayogadha kyA deza dharUpa hotA hai yA sarva dharUpa hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (delapaMdhe vi santrabaMdhe vi caikriyazarIraprayogabaMdha dezabaMdharUpa bhI hotA hai aura sarvabaMdha rUpa bhI hotA hai| (vAukkAiya egidiya evaM ceva, rayaNappabhApuDhavineraiyA evaM ceca, evaM kenA viSayamAM jevuM kathana AgaLa karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana tirya. canika paMcendriya vaikiya zarIra pragabadhanA viSayamAM paNa samajavuM. eja pramANe manuSya paMcendriya vaikiya zarIra pragabaMdha vize paNa jANavu. asurakumAra-bhavanavAsI devapa cendriya vaikriyazarIraprAgabaMdhanuM kathana ratnaprabhA pRthvInA nArakenA vikiya zarIra pragabaMdhanA kathana pramANe samajavuM eja pramANe svanitakumAre paryatana bhavanapati de viSe samajavuM. e ja pramANe vAnavyantara, tiSika, saudharmaka9papannaka vaimAnikathI laIne acuta paryantanA kalpapapannaka vaimAnika deve viSe samajavu, veyaka ka5tIta vaimAnikanuM kathana paNuM eja pramANe samajavuM. tathA anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnikanuM 5 me 1 4thana sabhA (veubviyasarIrappaogama'dhe Na bhate ! ki desabaMdhe vi sAvadhe ni ? ) mahanta ! vaiThiya zarI2 prayAsa zu za 35 hAya cha, sa dha35 hAya cha ? ( goyamA ! ) 3 gautama / (desava dhe vi, savvava dhe vi) vaiThiya zarIra prayogamA , 25535 5 saya cha bhane samaya 35 5 saya cha (vAukkAiya egi diya eva ceva, rayaNappabhA puDhavi neraiyA evaM ceva, Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra88 bhagavatIsare ca pratItya yathA vAyukAyikAnAm , manuSyapazcendriyavaikriyazarIraprayogavandhaH evaJcaiva / amurakumArabhavanavAsidevapaJcandriyavaikriyazarIraprayogavandho yathA ratnamabhApRthivInairayikAH, evaM yAvata stanitakumArAH, evaM vAnavyantarAH, evaM jyotipikAH, evaM saudharmakalpopapannakA vaimAnikAH, eva yAvat acyuta-greveyaka-kalpAtItA vaimAnikAH evaM caiva / atuttaraupapAtikakalpAtItAH vaimAnikAH, evaM caiva / vaikriyazarIrayogavaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (vIriyasajogasavvayAe jAva AuyaM vA paDucca rayaNappabhApuDhavi neraiya paMciMdiyaM jAva baMdhe) savIryatA, sayogatA aura sadravyatA se yAvat AyuSka ko Azraya karake ratnaprabhApRthivI nairayika paMcendriya zarIraprayoga nAmakarmake udayase yAvat vaikriya zarIraprayogakA baMdha hotA hai / (evaM jAva ahe sattamAe) isI taraha se nIce sAtavoM pRthivItaka jAnanA caahiye| (tirikkhajoNiya paMciMdiya veunviyasarIrapucchA) he bhadanta ! tiryazcayonikapaMcendriyazarIraprayogabandha kisa karma ke udaya se hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! (vIriyasajogasa havvayAe ceva laddhiM ca paDucca jahA vAukAiyANa maNusmapaciMdiya veubviyasarIrappaogavaMdhe evaM ceva, asurakumAra bhavaNavAsidevapaMciMdiya veubbiyasarIrappaogadhe, jahA rayaNappabhApuDhavIneraiyA, jAva thaNiyakumArA evaM ghANamaMtarA, evaM joisiyA, evaM sohammakappovagayA vemANiyA, evaM jAva accuya gevejja kappAIyA bemANiyA, evaM ceva, aNuttarovavAiyakappAIyA vemANiyA ( goyamA) 3 gItama! (pIriya, sajoga, sahavvayAe jAva Auya vA paDucca rayaNappabhApuDhaSi neraiya paMci diya jAva vadhe.) savItA, syogatA bhane sadravyatAthI yAvat AyuSyane Azrita karIne ratnaprabhA pRthvI nairayika paMcendriya vaikriyazarIra prayoga baMdha thAya che. (evaM jAva ahe sattamAe ) 4 prabhArI nAye sAtabhA pRthvI paryantanA viSayamAM samajavuM. (tirikkhajoNiyapaciM diya veubviyasarIrapunchA ) 3 mahanta ! tiya"yayoni 5yendriya vaiyizaze2prayAsamA 4yA bhana yathI thAya cha 1 (goyamA) u gautama ! ( vIriya, sajoga sahavvayAe ceva laddhiM ca paDucca vAukAiyANa maNumsapa ciMdiya veuvviyasarIrappaogava dhe, evaM ceva, asurakumArabhavaNavAsi deva paMci diya veuvviya sarIrappaogabadhe jahA rayaNapabhApuDhavi neraDyA, eva jAva thauNayakumArA, evaM vANamaMtarA, evaM joisiyA, evaM sohammakovagayA vemANiyA, evaM jAva accuyagavejakAyA vemANiyA, evaM ceva, aNuttazevavAiyakappAIyA vemANiyA evaM ceva ) samIyatA, sayogatA bhane sadravyatA tyAdi vAyuya. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramedrikA TIkA 0 8409 sU0 5 vaikrayikazarIra prayogavandhavarNanam 289 prayogavandhaH khalu bhadanta ! ki devabandhA, sarvabandhaH ? gautama ! dezayandhospi, sarvabandho'pi, vAyukAyikaikendriyaH evaM caiva, ratnaprabhA pRthivInairayikAH evaM caiva / evaM ceva) savItA, rAyogatA, aura saddravya se pUrva kI taraha jaisA vAyukAyikoM meM kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI jAnanA cAhiye isI taraha se manuSyapaMcendriya vaikriyavazarIraprayogava dha bhI jAnanA cAhiye / asurakumAra bhavanavAsI devapaMcendriya vaikiyazarIraprayogabaMdha bhI ratnaprabhA pRthivI ke naiyika jIvoMkI tarahase jAnanA cAhiye | isI taraha se yAvat stanitakumAroM taka jAnanA cAhiye / isI tarahase vAnavyantara, jyotiSika, saudharma kalpopapannaka vaimAnika yAvat acyuta taka jAnanA caahiye| graiveyaka kalpAtIla vaimAnikoM ko bhI isI taraha se jAnanA cAhiye / tathA anuttaropapAtika kalpAsIta vaimAnika devoMko bhI isI taraha se jAnanA cAhiye / (vevvisarIrappaogabaMdhe NaM bhate ! kiM deva dhe savvadhe) he bhadanta ! vaikriyazarIraprayogabaMdha kyA dezavaM dharUpa hotA hai yA sarvaba dharUpa hotA hai ? (gomA) he gautama / (delabadhe vi savvadhe vi vaikriyazarIraprayogabaMdha deza dharUpa bhI hotA hai aura sarvabaMdha rUpa bhI hotA hai / (vAkkAya egiMdina evaM ceva, rayaNappabhApuDhavinerayA evaM ceva, evaM kAnA viSayamAM jevuM kathana AgaLa karavAmAM AvyuM che, evu ja kathana tiya". carcAnika pacendriya vaikriya zarIra prayAgaLa dhanA viSayamAM paNu samajavu`. eja pramANe manuSya pacendriya vaikriya zarIra pracAgamadha viSe paNa jANuvuM. asurakumAra-bhavanavAsI devapa'cendriya vaikriyazarIraprayAgama dhanuM kathana ratnaprabhA pRthvInA nArakeAnA vaikiya zarIra prayAgamadhanA kathana pramANe samajavu eja pramANe stanitakumAza pantanA bhavanapati devA viSe samajavuM. eja pramANe vAnabyantara, caiAtiSika, caudha kalpe papannaka vaimAnikathI laIne azruta paryantanA kalpApapannaka vaimAnika devA viSe samajavu, veyaka kalpAtIta vaimAnikAnuM kathana paNa eja pramANe samajavuM. tathA anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnikAnu paNa evu ja uthana sabhavu. ( veuvviyasarIrarUpaogamaghe NaM bhate ! ki desaba'dhe vi savvabadhe ti ? ) De lahanta ! vaiDiya zarIra prayogamadha zu dezagaMdha35 hoya che, } sarvabhadha35 hoya che ? ( goyamA ! ) he gItabha ! ( dekhava ghe vi savvava ghe vi) vaiyi zarIra prayogamadha, dezamadha3ya pazu hoya che bhane sarvadha 35 pazu DAya che (vAukkAiya egidiya evaM ceva, rayaNappabhA puDhavi neraiyA evaM ceva, R 37 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhagavatIce 290 evaM yAvat anutaraupapAtikAH, vaikriyazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! sarvavandho jaghanyena ekaM samayam , utkRSTena dvau samayau, dezavandho jaghanyena eka samayam , utkRSTena trayastriMzat sAgaropamAni samayonAni, vAyukAyikaikendriya daiyika0 pRcchA ? gautama ! sarvabandhaH eka samayaM, dezavandho jaghanyena ekaM samayam , utkRpTena antarmuhUrtam / ratnaprabhApRthivInairayikapRcchA ? jAva aNuttarovabAiyA) isI taraha se gayukAyika ekendriya vaikriya zarIraprayogadha tathA ratnaprabhApRthivInairayika vaikriya zarIraprayogabaMdha zrI jAnanA caahiye| isI taraha kA kathana yAvat anuttaropapAtika devoM taka jAlanA caahiye| (veugviyasarIrappaogadhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hAha ) he bhadanta ! vaikriyazarIra prayogabaMdha kAla kI apekSA kabataka hotA hai / (goyamA) he gautama / (savvabaMdhe jahaNNaNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM do samayA, desabaMdhe jahaNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovalAI samayaUNAI) sarvabaMdha-vaikriyazarIraprayoga kA sarvabaMdha jaghanya se eka laSaya taka aura utkRSTa se do samayataka hotA hai| dezabaMdha jaghanya se eka samayataka aura utkRSTa se tetIlasAgara taka hotA hai| (vAukAiya egidiyaveubviya pucchA) he bhadanta ! vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA karataka hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (savvabaMdhe ekkaM samayaM, desabaMdhe jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukkoevaM jAva aNuttarovavAiyA) me0 prabhArI vAyuyi mendriya vaizyi zarIraprayAga baMdha tathA ratnaprabhApRthvI narayika vikiya zarIra pragabaMdha dezabaMdha rUpa paNa hoya che ane sarvabaMdha rUpa paNa hoya che anuttarIyapAtika de paryanatanA samasta jInA vaikiya zarIra pragabaMdha vize paNa eja pramANe samajavuM. ( veuvviyasarIrappaogabadhe Na bhaMte ! kAlao kevaccira hoi) mahanta ! vaiThiya zarI2 prayoga dha nI apekSA 4yAM sudhI 27 cha ? ( goyamA!) gautama ! ( savvadhe jahaNe Na eka samaya ukkoseNa dosamayA, desavadhe jahaNNeNa eka samayaM, ukkoseNa tettIsaM sAMgarovamAI samayakaNAI) vaiThiya zarIra prayogane sarvabaMdha ochAmAM ochA eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre be samaya sudhI hoya che. dezabaMdha ochAmAM ocho eka samaya sudhI ane vadhAremAM vadhAre 33 sAgaropama pramANa kALa karatAM eka nyUna samaya sudhAnA jAya cha (vAukAiya egidiya veubdhiya pucchA) 3 mahanta ! vAyuyi ekendriya kriyazarIra prayoga baMdha kALanI apekSAe kayAM sudhI rahe che? (goyamA !) hai gautama! (savvadhe ekaM samaya, desavadhe jahaNNeNa Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ = prameyacandriko za0 TI0 za08' u09 sU05 vaiyikaprayogavandhavarNanam 295 gautama ! sarvacandhaH eka samayam , dezabandho jaghanyena dazavarSasahasrANi trisamayonAni, utkRSTena sAgaropamaM samayonam , evaM yAvat adhaHsaptamI, navaraM dezavandho yA yasya jaghanyikA sthitiH sA trisamayonA kartavyA, yasya yA utkarSA sA samayonA, paJcendriyatiryagyonikAnAM manuSyANAM ca, yathA vAyukAyikAnAm / asurakumAranAgakumAra yAvat anuttaraupapAtikAnAM yathA nairayikANAm , navaraM yasya yA sthitiH sA bhaNitavyA, yAvat anuttaraupapAtikAnAM sarvatrandhaH ekaM samayam , dezabandho seNaM aMtomuhattaM ) vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIraprayoga kA sarvayaMdha eka samayataka aura dezabaMdha jaghanya se eka samayataka tathA utkRSTa se antarmuhUrta taka hotA hai| (rayaNappabhApuDhavineraiya pucchA ) he bhadanta ! ratnaprabhApRthivI ke narayikoM ke kriyazarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA kavataka hotA hai ? (goyamA-sanvaradhe ekkaM samayaM. desabaMdhe jahaNNeNaM dasavAsasahassAI tisamayaUNAI) he gautama ! inake zarIraprayoga kA sarvabaMdha eka samayataka hotA hai| dezavadha jaghanya se sIna samaya kama dazahajAra varSataka hotA hai| aura (ukoseNaM) utkRSTa se (sAgarovarma samayaUNaM-evaM jAva ahesattamA navara desabaMdhe jassa jA jahaNiyA ThiI, sA tisamayaUNA kAyavvA, jassa sA ukkosA sA samayaUNA paMciMdiyatirikkhajoNiyANa maNussANa ya jahA vAujhAiyANaM asurakumAra nAgakumAra jAva aNuttarovavAiyANaM jahA nerayANaM, navaraM jA eka samaya ukkoseNa aMtomuttaM ) vAyuAyisandriya vaiThiya zarIra prayoganA sarvabaMdha eka samaya sudhI ane dezabaMdha ochAmAM ochA eka samaya sudhIne ane vadhAremAM vadhAre antarmuhUrta sudhI hoya che. (rayaNappabhA puDhavi neraiya pucchA ) 3 mahanta ! 2tnamA pRthvInA nA2. ana vaiThiyazarIraprayogama' nI apekSA yA sudhI rahe cha ? ( goyamA ! savvaba ghe eka samayaM, desava'dhe jahaNNeNa dasavAsasahassAI tisamayaUNAi) 3 gautama! temanA vaikiyazarIraprAga sarvaba eka samaya sudhI hoya che. dezabaMdhane jaghanya kALa dasa hajAra varSa pramANa kALa karatAM traNa nyUna samaya paya-tana DAya che, mana (ukoseNa) dezamadhana kyAremA thAre 15 ( sAgarovamaM samayaUNa) saagre|5bh prabhAta // 42tAM meM nyUna samaya sudhIna DAya che. (evaM jAva ahe sattamA-navara' dekhaba ghe jassa jA jahaNiyA ThiI, sA tisamayaUgA kAyavA-jassa sA ukosA sA samayaUNA, paci diyatirikkhamoNiyANa maNussANa ya jahA vAumkAiyANa, asurakumAra nAgakumAra jAna Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 bhagavatIstra jaghanyena ekatriMzat sAgaropamAni trisamayonAni, utkarSeNa trayastriMzat sAgaropamAni samayonAni, vaikriyazarIraprayogavandhAntaraM khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavati ? jasla ThiI sA bhANiyacA-jAva aNuttarovavAiyANa-savvabaMdhe ekkaM samayaM, dezabaMdhe jahaNNeNaM ekkatIsaM sAgarovamAiM tIlamayaUNAI ukkoleNaM tettIsaM sAgarokmAI samayaUgAI ) eka samaya kama eka sAgaro. pama taka hotA hai| isI taraha se yAvat sAtavIM pRthivItaka jAnanA cAhiye / parantu dezabaMdhameM jisakI jitanI jaghanya sthiti hotI hai usameM se tIna samaya kama karanA caahiye| aura yAvat jisakI jitanI utkRSTasthiti ho-usameM se bhI eka 2 samaya kama karanA caahiye| paMcendriya tiyeca aura manuSya inako vAyukAyikakI taraha jAnanA caahiye| asurakumAra nAgakumAra yAvat anuttaropapAtika inako nAraka kI taraha jAnanA caahiye| paraMtu jinakI jo sthiti hai vaha kahanI cAhiye / yAvat anuttaropapAtika devoM kA sarvabaMdha eka samaya kA aura dezabaMdha jaghanya se tIna samaya kama 31 sAgaropana taka kA hotA hai tathA utkRSTa se vaha eka samaya nyUna 33 sAgaropama kA hotA hai| (veubviyasarIrappaogabaMdhataraMNaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi) he bhadanta ! vaikriyazarIra ke aNuttarovavAiyANa jahA neraiyANa, nara jA jasma ThiI sA bhANiyavvA jAva anuttarokvAiyANa-savvava dhe ekkaM samaya, desava'dhe jahaNNeNa ekkatIsaM sAgarovamAI tisamayaUgAi ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM samayaUgAI) me pramANe sAtamI naraka sudhInA nArake viSe paNa samajavuM paraMtu dezabaMdhane kALa kahetI vakhate jenI jeTalI jaghanya sthiti hoya che temAMthI traNa samaya ochAM karavA joIe ane jenI jeTalI utkRSTa sthiti hoya temAMthI paNa eka, eka samaya ocho kara joIe. paMcendriya tiryanika ane manuSyanA vikiya zarIramagane kALa vAyukAyikanA te kALa pramANe samaja. asurakumAra, nAgakumAra ane anuttarIyapAtika paryantanA vaikiyazarIra prayoga baMdhane kALa nArakenA te kALanA pramANe ja samaja. paNa vizeSatA eTalI ja che ke jemanI jeTalI sthiti hoya te kahevI joIe. yAvat anuttaraupapAtIka devonA vaikriya zarIrane sabaMdha eka samayane ane dezabaMdha jaghanyakALanA apekSAe 31 sAgaropama karatAM traNa nyUna samayane hoya che ane utkRSTa ganI apekSA 33 sAgaroyama 420i me nyUna samayanA DAya che. ( veu. JciyasarIrappaogaba dhataraNa' bhate! kAlao kevacciraM hoi 1) OM mahanta ! Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA za08 0 9 sU05 caiyikazarIraprayogandhavarNana 293 gautama ! sarvabandhAntaraM jaghanyena eka samayam , utkarSeNa anantaM kAlam anantA yAvat AvalikAyA asaMkhyeyabhAgaH, evaM dezavandhAntaramapi / vAyukAyika kriyaH zarIrapRcchA, gautama ! sarvavandhAntara jaghanyena antarmuhartam , utkarSeNa palyopamasya asaMkhyeyamAgam , evaM dezavandhAntaramapi, tiyagyonikapaJcandriya kriyazarIraprayogaprayogava dha kA antara kAla kI apekSA kitanA hai ? (goyamA) he gautama ! (savyavaMdhataraM jahaNNeNaM ekkaM samayaM ukdoleNaM aNaMtaM kAlaM aNaMtAo jAva AvaliyAe asaMkhejjJaha bhAgo-evaM desavadhatarevi) paikriyazarIra ke prayoga kA sarvabaMdhAntara jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se anaMtakAla-ananta utsarpiNI avasarpiNI yAvat AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAgake samayatulya-asaMkhyapudgalaparAvartanakA hotA hai| isI tarahase dezavandhAntara bhI jAnanA caahiye| (vAukAiyavevaviyasarIrapucchA) he bhadanta ! vAyukAyikake vaikriya zarIra ke prayogAMdhakA antarakAlakI apekSA kitanA hai ? (goyamA) he gautama ! (lavyavaMdhataraM jahaNNeNa aMtomuhuttaM, ukkoseNaM paliovanassa asaMkhejai bhAgaM, evaM desavaMdhatare vi) vAyukAyika vaikriya zarIra prayoga ke sarvabandha kA antara jaghanya se antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa se palyopama kA asaMkhyAtavAM bhAga pramANa hai| isI taraha se dezabaMdha kA aMtara bhI jAnanA cAhiye / (tirikkha joNiya paMciMdiyaveubviyasarIrappaogabaMdhaMtaraM pucchA) he bhadanta ! paiThiyazasanA prayAsa dhanuM mataanI apekSA jAya cha 1 (goyamA! OM gautama / ( savvavadhatara jahaNNeNa ekka' samaya, ukkoseNaM aNatakAlaM, aNaMtAo jAva AvaliyAe asakhejjai bhAgo-eva desabaghatare vi) vaitthiyshrIranA prayoganuM sarvabadhAntara ochAmAM ochuM eka samayanu ane vadhAremAM vadhAre anaMtakALa-anaMta utsarpiNa avasarpiNa yAvat AvalikAnA asaM. khyAtamAM bhAganA samaya barAbara-asaMkhya pudagala parAvartananuM hoya che. e ja pramANe deza 5'dhAnta2 55 sabhA. ( vAukkAya veuvviya sarIrapucchA ) hai bhadanta ! vAyukAyikanA vakriyazarIranA pragabaMdhanuM aMtara kALanI apekSAe cha 1 ( goyamA !) gItama! (savabadhaMtara jahaNNe .NaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM paliovamasya asaMkhejjai bhAga, evaM desabadhaMtare vi) pAyuyi Di. yazarIra pragabaMdhanA sarvabaMdhanuM jaghanya aMtara eka antaramuM hRrtAnuM ane utkRSTa aMtara pApamanA asaMkhyAtamAM bhAga pramANa che. e ja pramANe dezam dhanuM mata2 54 samana (tirikkhajoNiya paci diya veubviyasarIrappao. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra vandhAntarapRcchA, gautama ! sarvavandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa pUrvakoTIpRthaktvam , evaM dezavandhAntaramapi, manuSyasyApi / __TIkA-' veubdhiyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! vaikriyazarIraprayogabandhaH khalu katividhaH prajJaptaH 1 bhagavAnAha 'goyamA ! duvihe paNNatte' he gautama ! vaikriyazarIraprayogabandho dvividhaH prajJaptaH tithaMca yonika paMcendriya ke vaikriyazarIra kA prayogavandhAntara kAla kI apekSA se kitanA hai ? (goyamA) he gautama ! (savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoleNaM puvakoDipuhuttaM evaM desabaMdhaMtaraM pi) tiryaca yonika paMcendriya ke vaikriya zarIra kA sarvabaMdhAntara jaghanya se antarmuharta kA aura utkRSTa se ekakoTipUrvapRthaktva kA hai| isI taraha se dezabandhAtara bhI jAnanA caahiye| TIkArtha-audArika zarIra prayoga kI prarUpaNA karake aba sUtrakAra vaikriya zarIraprayogavadha kI prarUpaNA karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki-(veubdhiyasarIrappapaogabaMdhe NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte) he bhadanta / vaikriya zarIraprayogabadha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! vaikriya zarIraprayogabaMdha (duvihe paNNatte) do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) gabadha'tara pucchA ) 3 mahanta ! tiya yAni payandriyanA vaiThiya zarIranA sandhAnta2 47 Tasa ho cha 1 ( goyamA !) gautama ! ( savvavaMdhatara' jahaNNeNa aMtomuhutta, ukkoseNaM putrakoDipuhutta evaM desavadhatara vi) tiya ya cenika paMcendriya audArika zarIra praganuM sarvabandhAntara ochAmAM ochuM antamuhUrtanuM ane vadhAremAM vadhAre eka TipUrvapRthakatvanuM che. e ja pramANe hezama-dhAnta2 5 sabhA. ( evaM maNusse vi ) me prabhArI manuSyana . cazarIranA bandhAntara kALa viSe paNa samajavuM. TIkArya-dArika zarIra prayoga baMdhanI prarUpaNa karIne have sUtrakAra vaikiyazarIra prayogabaMdhanI prarUpaNa nIce pramANe kare che A viSayane anulakssiin gautama svAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che haiM (veubdhiyasarIrapaogatra ghe Na bhaMte ! kaivihe paNNatte 1) Da mahanta / vaiThiyazarI2 prayogamaya nA keTalA prakAre kahyA che? maDAvIra prbhune| uttara-(duvihe paNNatte-taMjahA ) 3 gautama ! vaiThiyazarIra prayogadhanA nAva prabhAga se praa| hA cha.(egidiya veubdhiya sarIra. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyapadrikA TI0 za08 u0 9 sU0 5 krayikazarIraprayogamAvarNanam 295 'taM jahA-egidiyaveubviyasarIrappaogamadhe ya, paMciMdiyaveubbiyasarIrappaogavaMdhe ya' tadyathA-ekendriyacaikriyazarIraprayogavandhazca, paJcendriya vaikriyazarIraprayogabandhazca, tatra vAyukAyikApekSayA 'ekendrivaikriyazarIraprayogabandhaH' ityuktam , vAyubhinna kendriyANAM vaikriyazarIrAbhAvAt , atha ca paJcendriyatiryagmanuSyadevanairayikApekSayA ca paJcendriyavaikriyazarIraprayogavandhaH' ityuktam , tadbhinnAnAM paJcandriyavaikriyazarIra. prayogavandhAbhAvAt / gautamaH pRcchati-'jai egidiyaveubdhiyasarIrappaogavaMdhe kiM vAukAiyaegidiyasarIrappaogabaMdhe ya ? abAukkAiyaegidiyaveuvviyasarIrappabhogavaMdhe ya?' he bhadanta ! yaH khalu ekendriyavaikriyazarIraprayogavandhaH uktaH jo isa prakAra se hai-(egidiya veunviyamarIrappaogavadhe ya, paMciMdiya veubviyasarIrappaogabaMdhe ya ) ekendriya vaikriya zarIraprayogabaMdha aura paMcendriya vaikriyazarIraprayogava dha yahAM jo "ekendriya vaikriya zarIraprayogabaMdha" aisA kahA gayA hai-so vaha vAyukAyika jIvoM kI apekSA lekara kahA gayA hai| kyoM ki ina jIvoM ke vaikriya zarIraprayogabadha hotA hai| inake sivAya anya ekendriya jIvoM meM yaha nahIM hotA hai| tathA dUsarA jo bheda kahA gayA hai vaha paMcendriya jIvoM kI apekSA lekara kahA gayA hai| kyoM ki yaha una jIvoM meM hotA hai| arthAt yaha vaikriya zarIraprayogabaMdha paMcendriyoM meM paJcendriya tiryaJcoM ke, manuSyoM ke, devoM ke aura nAraka jIvoM ke hotA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(jai egidiya veunviyasarIrappaogavadhe kiM vAukAiyaegidiya sarIrappaogadhe ya, avAukAiyaegidiyaveunviyasarIrappaogabaMdhe ya) he bhadanta ! yahA~ jo ppaogabadhe ya, paciMdiya veubviyasarIrappaogabaghe ya) (1) sandriya kiyazarIra pragabaMdha ane (2) paMcendriya vaikriyazarIra progabaMdha ahIM je ekendriya vijhiyazarIra prayogabaMdha" nAmane pahele prakAra kahyo che te vAyukAyika jInI apekSAe kahevAmAM AvyuM che, kAraNa ke vAyukAyika che ja vaikiyazarIra pragabaMdha kare che. vAyukAyika sivAyanA anya ekendriya jI te vakriyazarIra pragabaMdha karatA nathI. bIje je bheda kahyo che te paMcendriya jIvonI apekSAe kahyo che, kAraNa ke pacendriya tiryaMce, manuSya, deve ane nArake vaikiyazarIra pragabaMdha karatA hoya che. ve gItamasvAmI mahAvIra prabhune sevA prazna pUche che 3-(jai egiH diyave ubbiyasarIrappaogayadhe, ki pAsakAiyaegidiyasarIrappaogabaMdhe ya AukAiya egidiya veubviyasarIrappaogadhe ya ) 3 mahanta ! A8 re mendriya vaizyi Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bhagavatIne sa kiM vAyukAyika kendriya caikriyazarIraprayogavandhaH / kiM vA azayanAyikaikendriyavaikriyazarIramayogabandho bhavati ? bhagavAnAha-' evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe veubiyasarIrabhedo tahA bhANiyabo' he gautama ! eva rItyA etena pUrva pakSoktena abhilApakrameNa yathA prajJApanAyAm avagAhanAsaMsthAne ekaviMzatitame pade vaikriyazarIrasya bhedo nirUpitastathA atrApi bhaNitavyaH tathA ca ekendriya vaikriyazarIramayogabandho vAyukAyikasyaiva ekendriyasya bhavati, no avAyukayikaraya pRthivIkAyikAdere kendriyasthetyarthaH, 'jAra pajjattasavvaTThasiddhaaNuttarovAiyakappAIyavemANiyadevapaMciMdiyaveubviyasarIrappaogabaMdhe ya, apajjattasavvaTThasiddhaaNuttarovAiya jAva paogavaMdhe ya' yAvat-paryAptakapaJcendriyatiryagyonikamanuSyaekendriya vaikriyazarIra prayogabaMdha kahA gayA hai vaha vAyukAyika ekendriya jIvakA caikriya zarIraprayogabaMdha kahA gayA hai yA anya ekendriya jIvoMkA vaikriyazarIraprayoga dha kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNAmaThANe veubviyasarIrabhedo tahA bhANiyavyo ) he gautama ! isa pUrvapakSokta abhilApakrama se jaisA prajJApanA meM avagAhanAsaMsthAna meM 21 3 pada meM vaikriya zarIra kA bheda kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI vaha kaha lenA cAhiye / tathA ca-ekendriya vaikriya zarIraprayogavaMdha vAyukAyika ekendriya jIva ke hI hotA hai avAyukAyika ekendriya pRthivIkAyika Adi jIvoM ke nahIM hotA hai| (jAva pajjatta savvasiddha aNuttarovavAiyakappAIya vemANiya devapaciMdiya veuvyiyasarIrappaogabaMdhe ya, appajjatta savvaTThasiddha aNu zarIra pragabaMdha kahyo che te zuM vAyukAyika ekendriya jIvone vaikriyazarIra pragabaMdha kahyo che, ke anya ekendriya jIvone zaikiyazarIra prayogabaMdhakahyo che? __ mahAvIra prbhun| uttara--evaM ee Na abhilAveNa jahA ogAhaNA saMThANe veubviyasarIrabhedo tahA bhANiyavyo) 3 gautama ! mA pUrvarita manisAthI zarU karIne prajJApanA sUtranA avagAhanA saMsthAna rUpa 21 ekavIsamA padamAM kriyazarIranA bhedanuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe ahIM paNa tenuM kathana karavuM joIe. jema ke-ekendriya vaikriyazarIra prayogabaMdha vAyukA yika ekendriya jI ja kare che, pRthvIkAyika Adi avAyukAyika ekendriya / 42tA nathI. (jAva pajjatta savvadRsiddha aNuttarovavAiyakappAIya vaimANiya devapaMcidiyaveubviyasarIrappaogadhe ya, appajjatta savvadRsiddha aNuttarovavAi ya jAva paogabaMdhe ya) mA sUtramA sudhA tyAM thana 42vAbhA yAvyuM che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 70 9 sU0 5 vaikrayikazarIraprayogavandhavarNanam 297 nairayikavaikriyazarIraprayogavandho bhavati, evaM paryAptakasarvArtha siddhAnuttaraupayAtikakalpAtItakavaimAnikadevapaJcendriya kriyazarIraprayogavandhazca bhavati, aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika-yAvat-kalpAtItasvaimAnikadevapaJcendriya vaikriyazarIraprayogavandhazca / gautamaH pRcchati-'veubbiyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ? ' he bhadanta ! vaikriyazarIraprayogavandhaH khalu kasya karmaNaH udayena bhavati? bhagavAnAha-'goyamA! vIriyasajogasavvayAe jAva AuyaM vA laddhiM vA paDucca veubviyasarIrappayoganAmAe kammassa udaeNaM veubviyasarIrappaogavaMdhe' he gautama ! vIryasayogasadvyatayA, savIryatayA, sayogatayA, sadrvyatayA cetyarthaH yAvat pramAdapratyayAt karma ca, yogaM ca, bhavaM ca, AyuSyaM vA, labdhi vA caikriyakaraNalabdhimityarthaH pratItya Azritya eteSAmapekSayA vaikriyazarIraprayoganAmnaH karmaNaH ttarovavAiya jAva paogavaMdhe ya ) yaha kathana yahAM isa sUtrapATha taka hai so yahAM para bhI vaha kathana isa sUtra pATha taka grahaNa karanA caahiye| tAtparya isa kathana kA aisA hai-ki baiMkriya zarIraprayogavaMdha paryAptaka paMcendriya tiryaMcoM ke, manuSyoM ke paryAtaka aparyAptaka nairayikoM ke devoM ke yAvat paryAptakasarvArthasiddhoM ke, aparyAptaka sarvArthasiddha devoM ke hotA hai| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate hai-(veubviyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM) he bhadanta ! vaikriya zarIraprayogavaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (vIriya sajoga sahavvayAe jAva AuyaM vA laddhiM vA paDucca veundhiyasarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM veuviyasarIrappaogabaMdhe) savIryatA, sayogatA, sadravyatA, se tathA yAvat Ayu evaM labdhi ke te ahIM paNa A sUtrapATha, paryantanuM kathana grahaNa karavuM joIe. A kathananuM tAtparya evuM che ke aikiyazarIraprAgabaMdha paryApaka paMcendriya tiya, manu Le, paryAptaka, aparyAptaka nArake, devo ane paryAptaka sarvArtha siddha de tathA aparyApaka sarvArtha siddha de paryantanA paMcendrima jI kare che have gautama svAmI mahAvIra pramuna sevA prazna pUche che -(veviyasarIrappaogabaMdhe NaM bhate ! kassa kammassa udaeNaM ?), mahanta ! yA bhanA udayathI vaikiyazarIra pragabaMdha thAya che? mahAvIra prbhune| utta2-( goyamA ! ) 3 gautama / (vIriyasajogasavvayAe jAva Auya vA laddhivA, paDucca vecavviyasarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM veubviyasarIrappaogapaMdhe) samIyatA, sayAsatA bhane sadra0yatAthI, tathA pramAdane kAraNe, karma, vega, bhava, Ayu ane labdhine AdhAre tathA bephiya. bha38 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 298 , udayena caikriyazarIraprayogavandhA bhavatIti bhAvaH, etacca vAyukAyikapaJcendriyatiryagyonika manuSyAnapekSyoktam tena vAyukAyikAdiSu vaikiyazarIravamvasya kAraNatayA labdhi vakSyati, nairayikadeveSu tu labdhi vihAyaiva vIryasayogasadddravyatAdIneva vaikriyazarIrabandhasya kAraNatayA vakSyatIti bodhyam, gautamaH pRcchati - ' vAukkAiyaegiMdiya ve ubviyasarIrapaogabaMdhepucchA ? ' he bhadanta ! vAyukAyikai kendriyavaikriyazarIrayogavandhapRcchA, tathA ca vAyukAyikai kendriyavaikriyazarIraprayogavandhaH kasya karmaNaH udayena bhavati ? iti praznaH, bhagavAnAha - ' gogamA ! vIriyasajogasanyAe cetra jAva laddhiM ca paJca vAkkAyae giMdiya ve unniyajAvabaMdhe ' Azraya se aura vaikriyazarIraprayoga nAmakarma ke udaya se vaikripazarIraprayogabaMdha hotA hai| yahAM yAvat zabda se (pramAdapratyayAt karma ca yogaM ca, bhava ca) isa pUrvokta pATha kA saMgraha huA hai / yahA~ para itanI vizepatA jAnanI cAhiye - vAyukAyika paMcendriyatiryagyonika aura manuSya inameM vaikriya zarIra bandha kI kAraNa bhUta savIryatA, sayogatA, sadravyanA Adi labdhi paryanta saba bAteM haiM / tathA nairayikoM evaM devoM meM vaikriya zarIrabaMdha kI kAraNabhUta labdhi ko chor3akara sabIryatA, sayogatA, Adi saba bAte haiM / isa viSaya ko sUtrakAra Age kaheMge / 26 jAva a gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - (vAkkAyaegiMdighaveucciyasarIrapaogabaMdhe pucchA ) heM bhadanta ! vAyukAyika ekendriya vaikiya zarIraprayogavaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (gomA ) he gautama / ( vIriyasajogasaddandayAe evaM ceva zarIraprayAga nAma kramanA udayathI vaikriyazarIra prayeAgadha thAya che. ( yAvat ) " pahathI ? sUtrayAune grahaNa ubha aaye| che teneo mahIM ullekha karIne artha karavAmAM Ave che) ahI eTalI ja vizeSatA samajavAnI che ke vAyukAyika, pacendriya tiyAnika manuScAmAM vaikriyazarIrakha'dhanA kAraNu rUpa savItA, saceAgatA, sadravyatA Adi labdhi pantanuM khadhu che tathA nArake ane deveAmAM vaikriyazarIrama dhanA kAraNe rUpalabdhi sivAyanu sItA, saceAgatA Adi badhu hoya che. A viSayanuM kathana sUtrakAra AgaLa karaze. gautamasvAbhInA azna - ( vAukAiyae giM diyave uvviyasarIrappaogabaMdhe pucchA ) hai bhaddanta ! vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIra pratyeAgama dha kayA karmInA hRdayathI thAya che ? mahAvIra alunA uttara- ( goyamA 1 ) he gautama ( vIriyasa jogasaddavvamAe evaM caiva Apa laddhiM pahucavAvakoya egi diya veravviya jAva baghe ) savI Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premaiyacandrikA TI0 ze0 8 u09 sU0 5 vaikravikazarIraprayogamdhavarNanas 299 he gautama ! vIryasayogasaddravyatayA caiva yAvat pramAda pratyayAt, karma ca yogaM ca, bhavaM ca, AyuSyaM ca labdhi ca pratItya Azritya vAyukAyikendriyavaikriyayAvat-zarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena vAyukAyikai kendriya vaikriyazarIraprayogavandho bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati - ' rayaNaSpabhApuDhavineraiya paMciMdiya veucciya sarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udapaNaM ?' he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI - nairayikapaJcendriyavaikriyazarIramayogavandhaH khalu kasya karmaNaH udayena bhavati bhagavAnAha - ' goyamA ! vIriyasajogasaddavyayAe jAba AuyaM vA paDucca rayaNa'pabhApuDhavi - jAva - vadhe, evaM jAva ahematamA ' he gautama ! vIryasayogasadddravyatayA yAvat pramAdamatyayAt karma ca yogaMca bhavaM ca AyuSyaM vA pratItya Azritya ratnaprabhA jAva larii paDucca vAukAyae giMdiya veunthiya jAva baMdhe ) savIryatA, sayogatA, sadravyatA, inase tathA yAvat- praznAda pratyaya se, karma, yoga, bhava, AyuSya aura labdhi inakI apekSA se aura vAyukAyika ekendriya vaikriya zarIraprayoga nAmakarma ke udaya se vAyukAyika ekendriya vaikiya zarIraprayogabaMdha hotA hai / ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ( rayaNappabhApuDhavineraiyapaMcidiya veuvvayasarIrappaogabaMdhe NaM aMte ! kassa kammassa udeNaM ) he bhadanta ! ratnaprabhA pRthivI nairayika paMcendriya caikiya zarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM manu kahate haiM - ( goyamA) he gautama! ( vIriyasa jogasaddavvayAe jAna AuyaM ca rayaNappabhApuDhacI jAcavadhe - evaM jAva ahe santamA ) savIyatA, sayogatA, sadravyatA se yAvat pramAda pratyaya se, karma, yoga, bhava evaM AyuSya kI apekSA se yatA, saMyogatA bhane sadravyatAthI tathA prabhAha pratyayathI, urbha, yoga, lava, AyuSya ane labdhinI apekSAe ane vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIra prayAga nAma kanA uDhayathI vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIraprayAgama'dha thAya che. gautabhasvAbhInA prazna - ( rayaNappabhA puDhavineraiya paMcidiya veubviyasarIppaogha ghe NaM bhaMte ! kassa kammarasa udapaNaM ? ) he lahanta ! ratnaprabhA pRthvI nairayika paMcendriya vaikriyazarIra pratyeAgama dha kayA kanA udayathI thAya che - bhahAvIra aluno uttara- ( goyamA ! ) he gautama! ( vIriyasa jogasaddavva yAe jAva AuyaM ca paDucca rayaNappabhA puDhavI jAva vadhe evaM jAva ahe sattamA ) savIryatA, sayogatA bhane sadravyatAthI, prabhAha atyayathI ( amAhane aro ), kama, ceAga, lava ane AyuSyanI apekSAe tathA ratnaprabhA pRthvI naiyika Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre tamastamaHprabhA'ghaH -- pRthivI - yAvat-nairayikapaJcendriyavai kriyazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena ratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriyavaikriyazarIraprayogavandhA bhavatIti bhAvaH / evaM yAvat zarkarAprabhA- vAlukAprabhA-paGkaprabhA - dhUmaprabhAH- tamaHprabhA saptamIparyantapRthivI ne ravikapaJcendriyavai kriyazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena zarkarAprabhAdi pRthivI nairayikapaJcendriyavaikriyazarIrama yogavandhA bhavatIti tAtparyam / gautamaH pRcchati - ' tirikkhajoNiya parcidiya veuvviyasarIrapucchA ' he bhadanta / tiryagyonikapaJcendriyavai kriyazarIrapRcchA, tathA ca tiryagyonikapaJcendriyavaikriyazarIraprayogavandhaH kasya karmaNaH udadyena bhavati ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ! vIriya sajogasaddavvayAe jahA vAukkADayANaM' he gautama! vIrya sayoga sadddravyatayA tathA ratnaprabhA pRthivI nairayikoM paJcendriya vaikriya zarIraprayoga nAmakarma ke udaya se ratnaprabhA pRthivIgata nairayika paJcendriya vaikriya zarIraprayobaMdha hotA hai / isI taraha se- zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA, tamastamaH prabhA ina pRthiviyoM saMbaMdhI nairadhika paJcendriyavaikriyazarIraprayoganAmakarma ke udaya se zarkarAprabhA Adi pRthivIgata nairayika paMcendriya vaikriyazarIraprayogavaMdha hotA hai| 300 ava gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM - (tirikkhajoNiya paMciMdiya doasarIrapucchA ) he bhadanta / tiryagyonika paJcendriyavaikriyazarIraprayogavadha kisakarma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate hai - (gomA ) he gautama! ( vIrighasayogasaddanvayAe jahA vAukkAiyANaM ) jisa prakAra savIryatA, sayogatA, saddravyanA, pramodapratyayatA, karma, pacendriya vakriyazarIra pratyeAga nAma karmAMnA udayathI ratnaprabhAgata nairayika pacendriya vayizarIra pratyeAgabaMdha thAya che, eja pramANe zarkarAprabhA, vAlukAprabhA, pakaprabhA, dhUmaprabhA, tamastamaH prabhA, vagere pRthvI sa`badhI nAraka pacendriya zaikriyazarIra prayAga nAma karmAMnA udayathI zaka`rAprabhA Adi pRthvIgata nairayika pacendriya vakriyazarIra pracAgama'dha paNa thAya che. gautabhasvAbhIno prazna - ( tirikkha joNiyapa ci' diyavetriya sarIrapucchA ) 3 bhadanta ! tiyaiAnika pacendriya jaiyizarIra pratyeAgaLa'dha kayA karmAMnA udyacathI thAya che ? mahAvIra alun| uttara- ( goyamA ! ) he gautama! ( vIriyasayogasaddavyayAe jahA vAukkAiyANa) ne are savIryatA, saMyogatA, sadravyatA, abhaadhytyayatA, ka, caitra, bhava AyuSya ane labdhinI apekSAe ane te prakAranA Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracandrikA TIkA za08 u0 9 sU05 vaikrayikazarIraprayogaMbandhavarNanam 301 pramAdapratyayAt karma ca yogaM ca bhavaM ca, AyuSyaM ca labdhi ca pratItya tathAvidhaprayoganAmakarmodayena yathA vAyukAyikAnAM vaikriyazaroraprayogavandhaH uktastathaiva vIryAdidhyantApekSayA tiryagyonikapaJcendriyavaikiyazarIramayoganAmnaH karmaNaH udayena tiryagyonikapaJcendriyavaikriyazarIraprayovandho bhavatIti bhAvaH, ' maNussapaMcidiyaveuntri0 evaM ceva ' manuSyapaJcendriyavaikriyazarIraprayogavandho'pi evaM caiva-pUrvoktavAyukAyikarItyaiva vIryasayogasadRdravyatayA pramAdapratyayAt karma ca yogaM ca, bhavaM ca, AyuSyaM ca, labdhi ca pratItya manuSyapaJcendrivaikriyazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena bhavatIti bhAvaH, 'asurakumArabhatraNavAsideva paMcidiya ve untriyasarIraMppaogabaMdhe jahA rayaNappabhApuDhavineraiyA ' asurakumAra bhavanavAsidevapaJcendriyavaikriyazarIrayogavandho yathA ratnaprabhApRthivI nairayikapaJcendriyavaikriyazarIraprayogavandhaH vIryasayogasadRddravyatayA pramAdapratyayAt karma ca yogaM ca, bhavaH ca, yoga, bhava, AyuSya evaM labdhi ina saba kI apekSA se tathA tathAvidhanAmakarma ke udaya se vAyukAdhika ekendriya ke vaikriyazarIraprayogabaMdha kahA gayA hai, usI prakAra se inhIM saba pUrvokta bAtoM se tathA tiryagyonika paJcendriya vaikriyazarIraprayoganAmakarmake udaya se tiryagyonika paJcendriya vaikriyazarIraprayogavaMdha hotA hai-aisA jAnanA cAhiye / ( maNussarpacidiya dasano evaM caiva ) isI taraha se arthAt vAyukAyikarIti ke anu sAra hI manuSya paMcendriya vaikriyazarIra prayogabaMdha bhI savIryatA, sayogatA, sadddravyatA Adi pUrvokta kAraNoM se, tathA manuSya paMcendriya vaikiya zarIraprayoga nAmakarma ke udaya se hotA hai / ( asurakumAra bhavaNavAsideva paMcidiyaveDa vviyasarIrappaogabaMdhe jahA rayaNappabhApuDhavineraiyA) asurakumAra bhavana vAsideva paMcendriyavaikriyazarIraprayogabaMdha ratnaprabhA pra nAma karmAMnA udayathI vAyukAyika ekendriya zarIraprayAgamadha thAya che, eja prakAre eja pUrvakti savIyatA AdinI apekSAe tathA tiya carcAnika pace ndriya zaikriyaprayAga nAma karmInA udayathI tiya carcAnika pacendriya vaiyizarIra prayogamadha thAya che zubha sabhavu. ( maNussa paMcidiya veDavviya0 evaM ceva ) eja pramANe-vAyukAyikA pramANe manuSya pacendriya zaikriyazarIra prAgamadha paNa satrIyatA, sacAgatA, sadravyatA, Adi pUrvokta kAraNeAthI tathA manuSya yathendriya naiJjyizarIra prayoga nAma durbhAnA udhyathI thAya che ( asurakumArabhavaNavAsi devapacidiya veuvviyasarIratpaogana ghe jahA rayaNappabhApuDhacI neraiyA) asurakumAra bhavanavAsi devapacendriya vaikriyazarIra pratyeAgabhaMdha ratnaprabhA pRthvI 4 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phara bhagavatImatra AyuSyaM ca pratItya tathAvidhavaikriyazarIraprayoganAmnaH karmaNa udayana pratipAditastathava pratipattavyaH vijJeya ityarthaH, ' eva jAva thaNiyakumArA, evaM vANamaMtarA, eva joisiyA' evaM yAvat suvarNakumAra-nAgakumAra-vidyutkumArAgnikumArodadhikumAra-pavanakumAra-dvIpakumAra-dikkumAra-stanitakumArabhavanapatipaJcendriyadevavaikriyazarIraprayogavandhaH evaM vAnavyantaradevapaJcendriyavaikriyagarIraprayogabandhaH, evaM jyotipikadevapaJcandriyavaikriyazarIraprayogavandhazca vIryasayogasadadravyatayA pramAdapratyayAt karma ca, yogaM ca, bhavaM ca, zrAyuSyaM ca pratItya tathAvidhanuvarNakumArAdi jyotiSikadevAntapaJcandriyakriyazarIraprayoganAmna. karmaNaH udayana bhavatIti bhAvaH, 'evaM sohammanappoyagayA vemANiyA, evaM jAya accuyagevenja kappAIyA vemAthivI narayika paMcendriya vaikriyazarIramadhagadha kI taraha savIryatA, sayogatA, ladravyatAle pramAdarUpa kAraNa se, karma, yoga, bhava, AyuSya kI apekSA le tathA tathAvidha vaikriya zarIraprayoganAmakarmake udaya se hotA hai| ( evaM jAka thaNiyakumArA, eva vANamaMtarA, evaM joisiyA) isI prakAra se yAvat-suvarNakumAra, nAgakumAra, vidyut kumAra, agnikumAra, udadhikkumAra, pavanakumAra, dIpakumAra, dikkumAra, stanitakumAra, ina sava bhavanapatiyoM kA bhavanapatideva paJcendriya baikriyazarIra prayogabaMdha, vAnavyantaradevapaMcendriya vaikriyazarIraprayogabaMdha, jyotiSikadeva paMcendriya kriyazarIraprayogabaMdha, savIryatA, sayogatA, sadbhAvyatA se, pramAdarUpa kAraNa se, karma, yoga, bhava, aura AyuSya ke Azraya se, tathA tathAvidha suvarNakumArAdi yoniSkadevAntapaMcendriya vaikriyazarIraprayoganAyaka ke udya se hotA hai| (evaM sohmmkppovmiyika paMcendriya zaikriyazarIra pragabaMdhanI jema savItA, sAgatA, sadra nyatA, pramAda rUpa kAraNa, karma, cAMga, bhava ane AyuSyanI apekSAe tathA tathAvidha (te prakAranA) zaikriyazarIraga nAma karmanA udayathI thAya che (eva jAva thaNiyakumArA, eva vANamaMtarA, eva joisiyA ) se pramANe suvarNakumAra, nAgakumAra, vighukumAra, agnikumAra, udadhikumAra, pavanakumAra, dvIpakumAra, dikakumAra ane svanitakumAra, e bhavanapati devene bhavanapatideva paMcendriya zaikriyazarIra pragabaMdha, tathA vAnavyantara devapaMcendriya vaikiyazarIra prAgabaMdha, tathA tiSika devapaMcendriya vaikiyazarIra pragabaMdha paNa sava"tA, sAgatA, sadravyatA, pramAdarUpa kAraNa, karma ega, bhava ane AyuSyanA AzrayanI apekSAe, ane tathAvidha-(suvarNakumArathI laIne tiSika parya. *ta 15yendriya pahiyazarI2 prayAsa) nAma bhana yathI thAya che. ( evaM sohammakappovagayo mANiyA, evaM jApa accuyagevejjakappAIyA vemANiyA, evaM Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 209 0 5 vaikayikazarIraprayogabandhavarNanam 303 NiyA, evaM veva aNuttarodavAiya kappAIyA vemANiyA evaM ceya' evaM pUrvoktarItyA saudharmakalpopapannakAnAM vaimAnikAnAm , evaM yAvat-IzAna-sanatkumAramAhendra-brahmalAntaka-zukra - sahasrArA-nataprANatA - 'raNA'-cyuta - navagraiveyakakalpApItAnAM vaimAnikAnAm , evaJcaitra pUrvoktarItyaiva anuttaraupapAtikakalpAtItanAM vaimAnikAnAm evaM caiva pUrvoktarItyaiva vaikriyazarIramayogavandho vIryasayogasadvyatayA pramAdapratyayAt karma ca, yogaM ca, AyuSyaM ca pratItya tathAvidha saudhaH mAdidevapaJcendriya vaikriyazarIraprayoganAmnaH karmaNa udayena bhavatItyavadheyam , gautamaH pRcchati-' veunciyasarIrappaogava dhe gaM bhaMte ! kiM desavaMdhe, samatra the ? ' he bhadanta / vaikriyazarIraprayogavandhaH khalu kiM dezavandho bhavati ? kiM vA sarvabandho bhavati? gayA vemANiyA, evaM jAva accuyagevejjakappAIyA vemANiyA, evaM ceva aNuttarovavAhayakappAIyA, vemANiyA evaM ceva) isI taraha se saudharmakalpopapannaka vaimAnikadevoM kA, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, lAntaka, zukra, sahasrAra, Anata, prANata, AraNa, acyuta, ina kalpopapannaka vaimAnika devoM kA, navaveyaka kalpAtIta vaimAnika devoM kA, anuttaropapAtikakalpAtIta vaimAnika devoM kA, vaikriyazarIraprayogabaMdha savIryatA, sayogatA, sadvya tA se, pramAdarUpa kAraNa se, karna, yoga, bhava aura AyuSya ina kI apekSA se, aura tathAvidha saudharmAdi deva paMcendriya vaikriyazarIraprayoganAmakarma ke udaya se hotA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-(veuviyasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! ki desabaMdhe, savvabaMdhe) he bhadanta / vaikriyazarIraprayogabaMdha kyA ceva aNuttarovavAiyakrappAIyA vemANiyA evaM ceva ) se prabhArI saudhama 46yA5pana namAni vAnI, zAna, sanamA2, bhADendra, prahma, eirds, zu, sahasAra, Anata, prANata, AraNa ane acuta, e kalpapapannaka vaimAnikane navaraiveyaka kalpAtIta vaimAnika dene, ane anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devena vaikiyazarIra praga baMdha paNa savItA, sagatA, sadravyatA pramAdarUpa kAraNa, karma, yoga, bhava ane AyuSya rUpa kAraNonI apekSAe ane tathA vidha-te te prakAranA-saudharmAdi devapaMcendriya vaikiyazarIra prayoga nAma karmanA udayathI thAya che. Dave gItamasvAmI mahAvIra prabhune so prazna pUche che 3-( veuvyiya sarIrappaogadhe NaM bhaMte ! ki sabadhe, sababa dhe?) mahanta / vaThiyaza. Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bhagavatIstra bhagavAnAha-'goyamA ! desavadheH vi sababaMdhe vi' he gautama ! vaikriyazarIraprayogavandho dezabandhasvarUpo'pi sarvavandhasvarUpo'pi bhavati / 'vAukkAiyaegidiya0 evaM cetra, rayaNappabhApuDhavineraiyA evaM ceva, evaM jAva aNuttarovavAiyA' vAyukAyikaikendriyazarIraprayogavandhaH evaJcaiva dezavandho'pi bhavati, sarvavandho'pi bhavati, evaM ratnaprabhApRthivInairayikapazcendriyavaikriyazarIprayogavavandhaH evaM caiva dezavandho'pi sarvavandho'pi bhAti, evaM rItyA yAvat zarkarAmabhApRthivyAyadhaHsaptamI pRthivyasta nairayika-bhAnapati-bAnavyantara-jyotipikavaimAnika-navagraiveyaka-kalpAtItAnuttaraupapAtikadevAJcandriyavaikriyazarIraprayogavandho dezabandho'pi bhavati sarvavandho'pi, dezabaMdharUpa hotA hai yA sarva baMdharUpa hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM(goyanA ) he gautama ! vaikriyazaroraprayogabaMdha (desabaMdhe vi savvadhaMdhe vi) dezadharUpa bhI honA hai aura sarvabaMdharUpa bhI hotA hai| (vAukAiyaegidiya evaM ceva, rayaNappabhApuDhavineraiyA evaM ceva, evaM jAva aNuttarovavAiyA) aba gautamaprabhuse aisA pUchate haiM-he bhadanta | vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIraprayogabaMdha dezabaMdharUpa hotA hai yA sarvabaMdharUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIraprayogaca dezabaMdha rUpa bhI hotA hai aura sarvadharUpa bhI hotA hai| ratnaprabhApRthivo nairapikapaMcendriya vaikriyazarIraprayogavaMdha bhI isI prakAra kA hotA hai / tatha-zarkarAprabhApRthivI se lekara tamastamA zarIra pragabaMdha zuM dezabaMdharUpa hoya che, ke sarvabaMdharUpa hoya che ? mahAvIra prbhun| uttara-(goyamA !) gItama! yazarIra prayoga madha (desava dhe vi, savyabadhe vi) dezamadha35 5 DAya cha bhane samaya rUpa paNa heya che (vAukAiya egi diya eva ceva, rayaNappabhA puDhavi neraiyA evaM ceva, evaM jAma aNuttarovavAiyA) gautabhasvAbhAnA prazna-De mahanta vAyuyi sandriya vaThiyazarIra prabaMdha zuM dezabaMdharUpa hoya che, ke saba dharUpa hoya che? mahAvIra prabhu kahe che ke he gautama! vAyukAyika ekendriya vaikriyazarIra pragabaMdha dezaba dharUpa paNa hoya che ane savabaMdharUpa paNa heAya che e ja pramANe ratnaprabhA pRthvI narayika paMcendriya kri. yuzarIra pragabaMdha paNa dezabaMdharUpa paNa hoya che ane sarvabaMdharUpa paNa hoya che, Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 prameyacandrikA TI0 za08 u0 9 sU0 5 caikriyazarIraprayoga bandhavarNanam gautamaH pRcchati - ' deucciyasarIrappaogavaMdhe NaM aMte ! kAlao kevacciraMhoi ?' he bhadanta ! vaikriyazarIrayogavandhaH khalu kAlataH kAlApekSayA kiyaciraM bhavati ? bhagavAnAha - ' goyasA / savvavatre jahaNaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM do samayA ' he gautama! vaikriyazarIraprayogasya sarvabandho jaghanyena ekaM samayaM bhavati, utkRSTena dvau samau bhavati, tatra caikriyazarIriSu utpadyamAno labdhito vA tatkurvan ekaM samayaM sAtavIM pRthivItaka ke nArakoM kA vaikriyazarIraprayogabaMdha, bhavanapati, vAnavyantara, jyotipika, vaimAnika, navagraiveyaka, anuttaropapAtika deva ina sabakA vaikriyazarIraprayogabaMdha bhI dezabaMgharUpa bhI hotA hai aura sarvadharUpa bhI hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( veuccisarIrappaoga vadhe NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi ) he bhadanta ! vaikriyazarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA se kabataka rahatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM( goyamA ) he gautama / ( savvadhe jahapaNeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM do samayA) vaikriyazarIraprayoga kA sarvavadha jaghanya se eka samaya taka rahatA hai aura utkRSTa se do samayataka rahatA hai| koI jIva vaikriyazarIradhAriyoM meM utpanna ho jAya taba yA labdhi se vaha use banAve taba tathA zarkarAprabhA pRthvIthI laIne tamastamA nAmanI sAtamI pRthvIparyantanA nArakAnA vaikriyazarIra pratyeAgadhanA viSayamAM paNa eja pramANe samajavu, bhavanapati, vAnavyantara, jvetiSika vaimAnika navatraiveyakagata, ane anuraupapAtika devAnA vaiyizarIra prayeAgama"dha paNu dezama dha rUpa paNa hoya che ane saCbaMdha rUpa paNa hAya che. Dave gotabhasvAbhI mahAvIra asune the| prazna pUche che - ( veDavviyasa paogavaNa bhate ! kAlao kevaccira hoi ? ) he lahanta ! vaiDiyazarIra pratyeAgamadha kALanI apekSAe kayAM sudhI rahe che ? mahAvIra alunA uttara - ( saba jahaNeNaM ekaM samayaM ukkoserNa do samayA) he gautama / peDiyazarIra prayoganA sarva zrochAmAM mocho bhe samaya sudhI ane vadhAremA vadhAre e samaya sudhI rahe che, A sthananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che keAi jIva vaikriyazarIradhArIAmAM utpanna thaI jAya che, athavA teA labdhi dvArA jyAre te tenuM nirmANa kare che. bha 39 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bhagavatI sUtre sarvabandhako bhavati ityevaM rItyA vaikriyazarIraprayogasya ekaM samayaM jaghanyena sarvabandha bodhyaH, utkRSTena tu samayadvayaM sarvabandhaH yathA audArikazarIravaikriyatAM pratipadyamAnaH sarvavandhako bhUtvA mRtaH punarnArakatvaM devatvaM vA yadA prApnoti tadA prathamasamaye vaikriyazarIrasya sarvavandhako bhavatIti kRtvA vaikriyasya zarIrasya sarva bandhakaH utkRSTena samayadvayaM bhavati, 'desavaMdhe jahaNaM ekaM samayaM, ukkoseNaM te tI sAgaropamAI samayUNAI ' vaikriyazarIraprayogasya dezabandho jaghanyena eka samayaM bhavati, utkRSTena trayastriMzat sAgaropamAni samayonAni tasya dezabandho bhavati, tatra audArikazarIrI vaikriyatAM pratipadyamAnaH prathamasamaye sarvavandhako bhavati, vaha eka samaya taka usakA sarvabaMdhaka hotA hai / isa taraha jaghanya se vaikriyazarIraprayoga kA sarvabaMdha jIva ko eka samaya taka hotA hai / aura utkRSTa se do samaya taka isa prakAra se hotA hai ki koI audArika zarIradhArI jIva vaikriya avasthAvAlA vanakara usakA sarvavadhaka huA aura mara gayA - marakara vaha jisa samaya nAraka paryAya yA devaparyAya ko prAptahotA hai taba vaha prathama samaya meM vaikriyazarIra kA sarvabaMdhaka hotA hai / isa taraha se vaha utkRSTa se do samayataka vaikriyazarIraprayoga kA sarvabaMdhaka kahA gayA hai / ( desavadhe jahaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM tettIsa sAgarocamAI samayaUNAI ) vaikriyazarIraprayoga kA dezabaMdha jagha nya se eka samayataka hotA hai aura utkRSTa se eka samayakama 33 sAgaropama taka hotA hai / isakA spaSTIkaraNa isa prakAra se hai- koI audArika zarIradhArI jAva vaikriya avasthAvAlA banA so vaha prathama tyAre te eka samaya sudhI tenA sadhaka rahe che. A rIte jIva AchAmAM eche. eka samaya sudhI vaikriyazarIra pratyeAganA sabaMdha kare che. have utkRSTa e samayanuM spaSTIkaraNa nIce pramANe samajavu-kAi audArika zarIravALe jIva vaikriya avasthAvALA banIne tenA sabadhaka thayA ane marI gayeA. marIne jyAre te nAraka paryAya athavA deva paryAyane prApta kare che, tyAre te prathama samayamAM vaikriyazarIranA sa`khadhaka hAya che. A rIte tene utkRSTanI apekSAe e samaya sudhI vaizyizarIra prayoganA sarvabhadha uhyo che. (dekhabaghe jaNeNa ekkaM samayaM, ukkoseNa tettIsaM sAgarovamAI samayaUNAI ) vaiThiyazarIraprayoganA deshmdhne| jaghanyakALa eka samayanA ane utkRSTakALa 33 sAgara|ma karatAM eka nyUna samayanA kahyo che. A kathananuM nIce pramANe spaSTIkaraNa samajavuM keAI audAki zarIradhArI jIva vaikriya avasthAvALA anyA te te prathama samayamAM tene Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyaMcandrikA TIkA za08 u0 905 vaikigazarIraprayogavandhavarNanam 377 dvitIyasamaye dezavandhako bhUtvA mRtaH ityevaMrItyA dezavandho jaghanyena ekaM samayaM bhavati, utkRSTena tu trayastriMzat sAgaropamAni samayonAni tathAhi deveSu nairathikeSu cotkRSTasthitipUtpadyamAnaH prathamasamaye vaikriyazarIrasya sarvabandhakaH, tataH paraM dezavandhako bhavati, ataH sarvabandhasamayonAni trayastriMzat sagaropamANi utkRSTato dezabandha iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - ' vAukkAiyaegiMdiyave ucciyapucchA' he bhadanta ! vAyukAyikai kendriyavaikriyapRcchA, tathA ca vAyukAyikai kendriyavaikriyArIprayogavandhaH kAlataH kiyaciraM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! savvabaMdhe samaya meM usakA sarvabaMdhaka hotA hai / aura dvitIyAdi samayoM meM dezadhaka hokara vaha mara jAtA hai-isa prakAra dezabaMdhaka kA samaya jaghanya se eka samaya kA AtA hai| tathA utkRSTa se jo isakA samaya eka samaya kama 33 sAgara kA kahA gayA hai so vaha isa prakAra se hai - 33 sAgara pramANa kI sthitivAle devoM meM yA nArakoM meM utpanna huA jIva prathama samaya meM vaikriyazarIra kA sarvabaMdhaka hotA hai- bAda meM vaha dezavaMdhaka hotA hai / isa taraha sarvabaMdha kA prathama samaya kama 33 sAgaropama kI utkRSTa sthiti dezabaMdha kI hotI hai / aba gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM - ( vAkkAya egiMdiya veunciya pucchA ) he bhadanta / vAyukAyika ekendriya kA vaikriyazarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA se kabataka hotA hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM sama dhaka hAya ane dvitIya samayamAM dezama dhaka hoya che, A rIte dvitI yAdi samayamAM dezakha dhaka thaine te marI jAya che. A rIte dezama dhanA kALa jaghanyanI apekSAe eka samayanA Ave che. utkRSTanI apekSAe dezakha dhane samaya 33 sAgaropama karatAM eka nyUna samayane je kahyo che tenu` spaSTIkaraNa A pramANe che. 33 sAgarApama pramANanI sthitivALA devAmAM athavA nAra. kAmAM utpanna thayelA jIva prathama samaye vaiyizarIraneA sa`khadhaka hAya che ane tyAra khAda te dezama dhaka thAya che. tethI sa`khadhanA eka samaya khAdya karatAM dezakha dhanA utkRSTa kALa 33 sAgaropama karatAM eka nyUna samaya pramANu AvI jAya che. gautabhasvAbhInA azna- ( vAukkAiya egidiyave uvviya pucchA ) he laha nta! vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIrapraye gamadha kALanI apekSAe kayAM sudhI rahe che ? Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 bhagavatI eka samayaM derAvadhe jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNaM aMtomuhattaM' he gautama ! vAyukAyikaikendriyavaikriyazarIrapayogasya sarvavandha eka samayam , dezavandho jaghanyena eka samayam , utkRSTena antamuhUrtaM bhavati, tatra vAyusaidArikazarIrI san vaikriya gatastataH prathamasamaye sarvavandhako dvitIyasamaye ca dezabandhako bhUtvA mRtaH, ityevaM jaghanyenaikodezabandhasamathaH, utkRSTena tu antarmuhUrtam , tathAhi-caikriyazarIreNa sa eva yadA'ntarmuhUrtamAnamAste tadotkarpaNa dezavandho'ntarmuhartam , labdhivaikriyazarIriNo jIvato'ntarmuhUrtAtparato na vaikriyazarIrAvasthAnamasti, punaraudArikazarIrasyaivAvazyaM(goyamA ) he gautama / (savvabaMdhe eka samayaM, desavaMdhe jahaNjeNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM) vAyukAyika ekendriya kA jo vaikriyazarIra hotA hai-usake usakA sarvabadha eka samaya kA hotA hai-aura dezabaMdha jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se antarmuharta kA hotA hai| vAyukAyika jIva audArika zarIradhArI hotA hai parantu jaba vaha vikriyAvAlA banatA hai taba usake vaikriyazarIra kA sarvabaMdha eka samaya kA hotA hai-aura dezabaMdha kA samaya jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se antarmuhUrta kA hotA hai| antarmuharta ke hone kA kAraNa yaha hai ki vAyukAyika jIva vaikriyazarIra ke sAtha eka antarmuharta taka hI raha sakatA hai-adhika nahIM-kyoM ki jo jIva audArika zarIra ke sAtha labdhivikriyA vAle hote haiM-ve usa se vikriyA meM adhika eka antarmuhUrtataka hI rahate haiM-isa se adhika samaya taka nhiiN| isake bAda to ve mahAvIra prabhunA uttara-(goyamA ! savvatra dhe, ekka' samaya, desabaMdhe, jahaNNeNa ekkaM samayaM, ukkoseNa aMtomuhuttaM ) hai gItama! vAyuDIyira me. ndriyanA vaikiyazarIra prayogane sabaMdha eka samaya hoya che ane dezabaMdha ochAmAM ochA eka samayane ane vadhAremAM vadhAre antarmuharta hoya che. vAcakAyika jIva dArika zarIradhArI hoya che, paNa jyAre teo vikiyAvALA bane che tyAre temanA vakriyazarIrane sabaMdha eka samaya hoya hoya che. ane dezabaMdhane jaghanyakALa eka samayane ane utkRSTakALa aMtamuhUtane hioya che. dezabaMdhane utkRSTakALa eka antarmuhUtane kahevAnuM kAraNa e che ke vAyukAyika jIva vaikiya zarIra sAthe eka antamuhUrta sudhI ja rahI zake chevadhAre samaya rahI zakatA nathI, kAraNa ke je jIva dArika zarIranI sAthe vazvivikiyAvALA hoya che, te jIve ne vikriyAmAM vadhAremAM vadhAre eka aMtamuhUrta sudhI ja rahe che-tenA karatAM vadhu samaya rahetA nathI. tyAra bAda Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI za08 u09 sU0 5 vaikriyazarIraprayogabandhavarNanam 309 pratipatteH / gautamaH pRcchati- rayaNappabhApuDhavineraiyapRcchA' he bhadanta ! ratnapramApRthivInairayikazcchA , tathA ca ratnaprabhApRthivInairayikapaJcendriya kriyazarIraprayogavandhaH kAlataH kiciraM bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! sabavadhe ekka samayaM, desavaMdhe jahaNNeNaM dasavAsasahaslAiM tisamayaUNAI, ukoseNaM sAgarovamaM samayaNaM' he gautama ! ratnaprabhApRthivInarayikavaikriyazarIraprayogasya sarvabandhaH eka samayaM bhavati, dezabandhastu jaghanyena dazavarSasahastrANi trisamayonAni, utkRSTena ca sAgaropamaM samayonaM bhavati, tatra trisamayavigraheNa ratnaprabhAyAM jaghanyasthitiko nairayikA avazya hI audArika zarIra ko hI prAsakara lete haiN| isase dezavadha kA utkRSTa samaya eka samaya kama antarmuhUrta kA kahA gayA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ki-(sthagappabhApuDhavi neraiya pucchA) he bhadanta ! ratnaprabhAthivI gata nArakapacendriya ke vaikriya zarIra prayogadha kA kAla kitanA hai? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (savvayadhe eka samayaM, desabadhe jahaNNeNaM dasavAmasahassAI tisamayaUNAI ukkoleNaM sAgarovayaM samayaUNaM ) prathamapRthivI ratnaprabhAgata nAraka jIva kA jo vaikriyazarIra hai-usake sarvavadha kA kAla eka samaya kA hai aura isakA jo dezava dha hai-usakA jaghanya kAla tIna samaya kama daza 10 hajAra varSe kA hai aura utkRSTa kAla eka samaya kasa eka sAgaropama kA hai| tIna samaya kama dasa hajAra varSa kA hai| isakA tAtparya aisA hai-koI jIva tona samaya kI vigrahagati se jaghanya sthiti to teo avazya dArika zarIrane ja prApta karI le che. tethI dezabaMdhane utkRSTa samaya antarmuhUrtane kahyA che. have gautabhAvAmI mahAvIra prabhune yo prazna pUche che 4-( rayaNappabho puDhavi neraiya pucchA ) 3 maha.d! 2tnaprA pRthvIta na.24 pathandriyanA vaikiyazarIra pragabaMdha kALanI apekSAe kyAM sudhI rahe che? mahAvIra prabhunI uttara-(goyamA !) gautama ! (savvaba'dhe ekkaM samaya desabadhe jahaNNeNa dasavAsasahassAI tisamayaUNAI, ukkoseNaM sAgarovamaM samayaUNaM) pahalI ratnamA pRthvIgata nA24 na yazarInA sadhanA kALa eka samayane che ane tenA dezabaMdhane ochAmAM oche kALa 1 hajAra varSa karatAM traNa samaya nyUna che ane utkRSTakALa sAgaropama karatAM eka nyUna samayapramANa che, tene dezabaMdha jaghanya 10 hajAra varSa karatAM traNa nyUna samaya pramANa kahevAmAM Avyo che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhagavatI samutpannaH, tatra ca samayadvayamanAhArakastRtIye ca samaye sarvavandhakastatovaikriya zarIrasya dezavandhakaH, tadevamAghasamayatrayanyUnaM varSasahasradazakaM jaghanyena dezavandhaH, utkRpTena tu samayonaM sAgaropamaM bhavati, tathAhi-avigraheNa ratnaprabhAyAmutkRSTasthitiko nArakaH samutpannaH, tatra ca prathamasamaye vaikriyazarIrasya sarvavandhakaH, tataH paraM dezabandhakaH, tena sarvabandhasamayonaM sAgaropamam utkarSeNa dezavandhaH, evameva sarvatra sarvabandhaH eka samayaM, dezabandhazca jaghanyena vigrahasamayatrayanyUnaH svastra jaghanyasthitipramAlekara ratnaprabhA pRthivI meM nAraka kI paryAya meM utpanna huA-vahAM vaha do samaya taka anAhAraka rahA aura tRtIya samaya meM sarvabaMdhaka ho gayAbAda meM vaha vaikriya zarIrakA dezabaMdhaka huA isa taraha se Adike tIna samaya kama dasa hajAra varSataka kA jaghanya samaya dezabaMdha kA hotA hai| tathA prathama naraka meM nAraka kI utkRSTa sthiti eka sAgaropama kI hai-eka samaya kama eka sAgara kA utkRSTakAla dezabaMdha kA hai-isakA tAtparya aisA hai ki koI jIva prathama naraka meM eka samayavAlI avigrahagati se utpanna huA-aura utpanna hote hI vaha vahAM vaikriyazarIra kA sarvabaMdhaka ho gayA-ghAda meM dezabaMdhaka huA-isa taraha vaha vahAM sarvabaMdha ke samaya se prathama naraka saMbaMdhI hIna eka sAgaropamataka rahA-ataH yaha eka samaya kama eka sAgaropamakAla utkRSTa se vaikriyazarIra ke dezabaMdha kA hotA hai| jisa taraha se yahAM para dezabaMdha kA kAla jaghanya se tIna samaya kaI jIva traNa samayanI vigrahagatithI jaghanyasthati laIne ratnaprabhA pRthvImAM nArakanI paryAyamAM utpanna thaye. te tyAM be samaya sudhI anAhAraka rahyo ane trIjA samayamAM sarvabaMdhaka thaI gaye ane tyArabAda te vikiyazarIrano dezabaMdhaka thaye. A rIte zarUAtanA traNa samaya bAda karavAthI dezabaMdhana jaghanyakALa 10 dasa hajAra varSa karatAM traNa samaya nyUna AvI jAya che. eja narakamAM nArakanA dezabaMdhane utkRSTakALa eka sAgaropama karatAM eka nyUna samaya pramANe je kahevAmAM Avyo che, tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che-keI jIva prathama narakamAM eka samayavALI avigrahagatithI utpanna thaye. ane utpanna thatAM ja te vaikiyazarIrane sarva baMdhaka thaI gayo ane tyAra bAda dezaLadhaka thaye. A rIte te tyAM prathama narakanA eka sAgaropamanA samaya karatAM eka nyUna samaya paryata tyAM rahyo-(sarvabaMdhane eka samaya bAda karavAthI A samaya prApta thAya che.) tethI ja dezabaMdhane utkRSTakALa sAgaropama karatAM eka ochA samaya pramANa kahyo che, je rIte ahIM dezabaM, Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rI0 za0 8 209 20 5 vaikriyazarIraprayogadhandhavarNanam 311 NakovaktavyaH, utkarSeNa dezabandhazca sarvabandhasamayanyUnasvasvotkRSTasthitipramANako vaktavya ityabhiprAyeNAha-' evaM jAva ahesattamA, navaraM desavaMdhe jA jassa jahamiyA ThiI sA tisamayaUNA kAyadyA, jassa jA ukosA sA samayUNA' evaM pUrvoktarItyaiva yAvat-zakarAprabhA-vAlukAprabhA-paGkamabhA-dhUmaprabhA-tamaHmabhA-tamastamaHprabhA'dhaH saptamIpRthivInarayikapaJcendriyavaikriyazarIraprayogasya sarvavandhaH eka samayaM bhavati, navaraM vizeSastu dezabaMdho yasya nairayikajIvasya yA yAvatI jaghanyikA jaghanyena sthitirAyuSyakAlaH, sA trisamayanyUnA kartavyA, yasya ca yA utkRSTA sthitiH sA samayonA kartavyA, tathaiva pradarzitA ceti bhAvaH, paJcendriyatiyaGmanuSyANAM vaikriyasarvavandhaH ekaM samayaM bhavati, dezavandhastu jaghanyena ekaM samayam , utkRSTena kama daza 10 hajAra varSa kA aura utkRSTakAla eka samaya kama eka sAgaropama kA kahA gayA hai-isI taraha se dvitIya, tRtIya, caturtha, paMcama, SaSTa, aura saptama ina saba narakoM meM rahane vAle jIva ke vaikriya zarIra kA sarvabaMdha kAla eka samaya aura dezabaMdha kA jaghanya kAla tIna samaya kama apanI 2 jaghanya Ayu barAbara hai aura utkRSTa dezavadha kAla sarvavadha ke eka samaya se kama apanI 2 utkRSTa Ayu barAbara hai| isI abhiprAya ko lekara (evaM jAva ahe sattamA-navaraM desabaMdhe jA jassa jahanniyA ThiI sA tisamayaUNA kAyavvA) aisA kahA gayA hai| paMcendriyatithaMca aura manuSyoM ke vaikriya zarIra kA sarvabaMdha kAla eka samaya kA aura dezabaMdha kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se antamuhUrta kA hotA hai| yahI bAta sUtrakAra ne vAyukAyika jIvoM ke vaikriya dhane jaghanyakALa 10 dasa hajAra varSa karatAM traNa ochA samayano ane utkaTakALa eka sAgaropama karatAM eka nyUna samayane kahyuM che, e ja rIte bIjI trIjI, cethI, pAMcamI, chaThThI ane sAtamI narakemAM rahenArA nArakanA ci zarIrane sarvabaMdhakALa eka samayane ane dezabaMdhane jaghanyakALa temanI jeTalI jaghanya Ayu sthiti hoya tenA karatAM traNa nyUna samaya pramANa samaja ane dezabaMdhane utkRSTa kALa jemanI jeTalI utkRSTa Ayu sthiti tenA 42tAM me nyUna samaya prabhAra sabhA se pAta sUtrare ( evaM jAva ahe sattamA-navara desabadhe jA jassa jahanniyA ThiI sA tisamayaUgA kAyavvA) A sUtra dvArA pratipAdana karyuM che. paMcendriya tiryaMca ane manuSyanA vaikiyazarIrane sarvabaMdhakALa eka samayane ane dezabaMdhakALa ochAmAM ochA eka samayane ane vadhAremAM Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso antarmuhUrtamityatidezenAha-paMciMdiyatirikkhanoNiyANaM, maNussANaM ya, jahA vAu. kkAiyANaM' paJcendriyatiyagyonikAnAm , manuSyANAM ca yathA vAyukAyikAnAM vaikriyazarIraprayogasya sarvavandhaH eka samaya, dezavandharatu jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa ca antarmuhUtaM bhavati tathaiva vijJeya itibhAyaH, 'asurakumAra nAgakumArajAva aNuttarovAiyANaM jahA neraiyANaM' asurakumAra-nAgakumAra-yAvat-suvarNakumArAdibhavanapati-dhAnavyantara-jyotipika-vaimAnika naraveyaka devAnuttaraupapAtikadevapaJcendriyavaikriyazarIrapayogasya sarvabandhaH dezavandhazca yathA nairayikANAM, vaikriyazarIramayogasya sarvavandhaH eka samayaM dezavandhazca jaghanyena dazavarSa sahastrANi trisamazarIra ke sarvavadha dezabaMdha ke kAla ko lekara isa (paMciMdiya tirikkha joNiyANaM maNussANa ya jahA bAujhAiyANaM) sUtra dvArA prakaTa kI hai| jisa prakAra se vAyukAyika jIvoM ke vaikriya zarIra kA sarvabaMdha kAla eka samaya kA hai aura dezabaMdha kA kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTale aMtarmuhUrtakA hai-usI prakAra se paMcendriya tiryaMcoM aura manuSyoM ke vaikriya zarIra kA sarvabaMdha kAla aura dezabaMdha kAla jAnanA cAhiye / (asurakumAranAgakumAra jAva aNuttarovavAiyANaM jahA neraiyANaM ) asurakumAra, nAgakumAra, yAvat-suvarNakumAra Adi bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika navaveyaka deva, anuttaropapAtika deva, ina saba devoM kA vaikriya zarIra kA sarva dhakAla tathA dezabaMdhakAla jaisA nairayikoM kA kahA hai vaisA hI yahAM samajhanA cAhiye, unameM unakA sarvabaMdhakAla eka samaya kA, aura dezavandhakAla jaghanya se apanI apanI ___qdhAra mantabhuta na ya cha, mena pAta sUtrAre ( paci diyatirikkhajoNiyA paNa maNussANa ya jahA vAunakAiyANa') mA sUtra dvArA aTa rI cha mero pacendriya tiryacanika ane manuSyanA vaikiyazarIranA sabaMdha ane deza baMdhane kALa vAyukAyikanI sarvabadha ane dezabaMdha pramANe samaje. eTale ke temanA vekiyazarIrane sarvabaMdhakALa eka samayane ane dezabaMdhALa jaghanyanI apekSAe eka samayane ane utkRSTanI apekSAe atamuhUrtane hoya che, mema samanyu (asurakumAra nAgakumAra jAva aNuttarovavAiyANaM jahA neraiyANaM) asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra Adi bhavanapati, tathA vAnavyantara, tathA tiSike. vaimAnika de, navayakanA deva ane anuttarapapAtika devonA kriyazarIrane sarvabaMdhakALa tathA dezabaMdhakALa nArakena vakriyazarIranA sarva baMdhakALa ane dezabaMdhakALa pramANe ja samaja-AgaLa temane (nArakene) sarvabaMdhakALa eka samayane ane dezabaMdhakALa jaghanyanI apekSAe jemanuM jeTaluM Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 u0 9 sU0 5 caikriyazarIraprayogavandhavarNanam 313 yonAni, utkRSTena tu sAgaropamaM samayonaM pratipAditaratathaiva pratipattavyaH kintu nairayikApekSayA kiJcid vizeSamAha-' navaraM jassa jA ThiI sA bhANiyavyA jAva aNuttarovavAiyANaM, savvavadhe ekkaM samaya, desabadhe jahaNNeNaM ekkattIsaM sAgarovamAiM tisamayaUNAI, ukkoseNaM tettIsa sAgarovamAiM samayUNAi' navaraM nairayikApekSayA devAnAM vizepastu yasya yA yAvatI sthitiH prarUpitA sA bhaNitavyA, yAvat asurakumArAdhanuttaraupapAtikAnAM vaikriyazarIramayogasya sarvavandhaH eka samayaM bhavati jaghanya Ayu ke barAbara hai arthAt jaghanya se tIna samaya kama daza hajAra varSa kA tathA utkRSTa se sarvabandha ke eka samaya kama eka sAgaropama kA hai arthAt apanI apanI utkRSTa Ayu ke barAbara hai, aisA hI nairayika jIvoM ke vaikriya zarIra kA sarvadhakAla aura dezavaM dhakAla kahA gayA hai 'navaraM' parantu nairayika jIvoM kI apekSA se jo vizeSatA hai vaha isa prakAra se hai-(jassa jA ThiI sA bhANiyavvA jAva aNuttarocavAjhyANaM, savvavaMdhe eka lamayaM, desavaMdhe jahaNNeNaM ekkatIsaM sAgarocamAiM, tisamayaUNAI, ukoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM samayaNAI) jisakI jitanI sthiti kahI gaI hai vaha sthiti asurakumAroM se lekara anuttarIpapAtika devoM taka kahanI cAhiye, aura inake vaikriya zarIra ke sarvabaMdha aura dezava dhakAla meM isa prakAra se lagAnI cAhiye arthAt inake vaikriya zarIra kA sarvabaMdhakAla eka samaya kA hai aura dezabaMdhakAla jaghanya se jaghanya Ayu hoya teTalA jaghanya Ayu karatA traNa nyUna samaya pramANu kahyo che eTale ke jaghanyanI apekSAe 10hajAra varSa karatAM traNa nyUna samaya pramANa ane utkRSTanI apekSAe sarvabaMdhane eka samaya bAda karatAM, e kasAgarepama pramANu kALa karatAM eka nyUna samaya pramANa che-eTale ke piotapotAnA utkRSTa AyuSyanI barAbara che, nArakanA sarvabaMdhakALa ane dezabaMdhakALa viSe A pramANa AgaLa kahevAmAM AvyuM che paraMtu nAraka jIvenA karatAM asurakumArAdinA vaikiyazarIrane dezabaMdhakALa ane sabaMdhakALamAM nIce pramANa vizeSatA rahelI che " navaraM jassa jA ThiI sA bhANiyanvA jAva aNuttarovavAiyANaM, savvave ekkaM samayaM, desavaMdhe jahaNNeNaM ekatIsaM sAgarovamAiM, tisamayaUNAI, ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI samayaUNAiM" jemanI jeTalI sthiti kahI che te sthiti (asurakumArothI laIne anu. raupapAtika deve patanA jIvonI sthiti) kahevI joIe. ane dezabaMdhakALanuM kathana karatI vakhate dezabadhane jaghanyakALa te darekanI jaghanya Ayusthiti bha0 40 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bhagavatI dezavandhastu jaghanyena ekatriMzat sAgaropamAni trisamayonAni, utkRSTena tu trayastriMzat sAgaropamANi samayonAni bhavatIti bhAvaH / uktarItyA vaikriyazarIraprayogavandhasya kAlaM prarUpya tasyaivAntaraM prarUpayati- veunviya sarIrappaogabaMdhataraM NaM bhaMte ! kAlao kevaccira bhavai ' he tIna samaya kama ikatIsa 31 sAgaropama kA hai tathA utkRSTakAla eka samaya kama tettIsa 33 sAgaropama kA hai| yahAM eka samaya kama, sarvabaMdhakAla kA kiyA gayA hai aura tIna samaya kama tIna samayavAlI vigrahagatike liye kahe gaye haiN| kyoMki do samayataka anAhAraka rahatA hai aura tRtIya samaya meM vaha sarvabaMdhaka hotA hai / isaliye inake vaikriya zarIra ke dezava dhakAla ko tIna samaya kasa ekatIsa 31 sAgara kA kahA gayA hai| kyoM ki jaghanya sthiti cAra anuttara vimAnoM kI ekatIsa 31 sAgara kI hai isase Age jaghanya sthiti nahIM hai| tathA utkRSTa sthiti tetIla 33 sAgaropama kI hai| isaliye sabaMdha eka samaya kama tetIsa 33 sAgaropama kI utkRSTa sthiti vaikriya zarIra ke dezabaMdha kI kahI gaI hai| isa taraha se kriyazarIra prayogavaMdha ke kAla kI prarUpaNA karake isake antara kI prarUpaNA sUtrakAra kahate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai (vendhiyasarIrappaogadhaMtara NaM bhaMte! kAlao karatAM traNa nyUna samaya pramANa ane utkRSTakALa utkRSTa Ayuristhati karatAM eka nyUna samaya pramANu samajevo A rIte anuttarIpapAtika denA vaikiyazarIrane sarvabaMdhakALa eka samayane thAya che ane dezabaMdhane jaghanya kALA 31 sAgaropama karatAM traNa nyUna samaya pramANa ane utkRSTa dezaba dhakALa 33 sAgaropama karatAM eka nyUna samaya pramANa thAya che. ahIM sarvabaMdhakALane eka samaya e che karavAmAM Avyo che, ane traNa samayavALI vigrahagatinA traNa samaya ocho karavAmAM AvyA che, kAraNa ke te be samaya sudhI anAhAraka rahe che ane trIjA samaye sarvabaMdhaka thaI jAya che. nathI ja temanA vaikriyazarIrane jaghanya dezabaMdha kALa 31 sAgaropama karatAM traNa nyUna samaya pramANe ko che, kAraNa ke anuttarIpapAtika devenI jaghanyasthiti 31 sAgaropamanI kahI che. temanI utkRSTa sthiti 33 sAgaropamanI hevAthI temanA vaikriyazarIranA dezabaMdhane utkRSTakALa 33 sAgaropama karatAM eka nyUna samaya pramANa kahyo che. A rIte vaikriyazarIra pragabaMdhanA kALanI prarUpaNuM karIne have sUtrakAra tenA antaranI prarUpaNa nIcenA praznottaro dvArA kare che Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavadrikA TIkA ze0 8 u0 9 sU05 vaikriyazarIraprayoga bandhavarNanam 315 bhadanta ! vaikriyazarIraprayogavandhasyAntaraM antarAlaM khalu kAlataH kAlApekSayA kiyaciraM bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! savvabaMdhaMtaraM jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM, anaMtAo jAva AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo, evaM desabaMdhaMtaraMpi ' he gautama ! vaikriyazarIraprayogasya sarvabandhAntaraM jaghanyena ekaM samayaM bhavati, utkRSTena anantaM kAlaM bhavati, evam anantA yAvat utsarpiNyatrasarpiNyaH kAlataH, kSetrataH anantAH lokAH, asaMkhyAtAH pudgalaparivartA:, te khalu pudgalaparivartAH AvalikAyA asaM kevacciraM bhavai ) he bhadanta / vaikriya zarIra kA antarAla, kAla kI apekSA se kitanA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama! ( savvadhaMtaraM jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo jAva AvaliyAe asaMkhejai bhAgo, evaM devaMyaMtaraM pi) vaikriyazarIra prayoga kA sarvadhAntara jaghanya se eka samaya kA hotA hai aura utkRSTa se anantakAla kA ananta utsarpiNI avasarpiNI kAla kA hotA hai / kSetra kI apekSA anaMtalokarUpa asaMkhyAta pulaparAvartarUpa hotA hai-ye edalaparAvartarUpa AvalikA ke asaMkhyAta bhAga ke jitane samaya hote haiN| utane hote haiM / isI taraha se vaikriya zarIra prayoga kA deza dhAntara bhI jaghanya se eka samaya pramANa hotA hai, aura utkRSTa se anaMtakAla -ananta utsarpiNI avasarpiNIrUpa hotA hai / kSetra kI apekSA vaha anaMtaloka rUpa hotA hai| isameM asaMkhyAta pudgalaparAvartana ho jAte haiM / koI gautama svAmIno prazna - " veuvviyasarIrappaogabaMdhataraM NaM bhaMte ! kAlao kervAccara' bhavai ? " ddhe lahanta ! vaiDiyazarIraprayoga dhanuM aMtara ( virahANa ) kALanI apekSAe keTalu hAya che ? mahAvIra prabhunA uttara- gAyamA ! " huM gautama ! " savjaba dha Mtara' jahaNaNeNaM ekkaM samayaM, ukkoseNaM aNa'ta'kAla' aNatAo jAva AvaliyAe asakhejjai bhAgo, evaM sabaMdha Mtarapi " vaikriyazarIraprayAganuM sa`kha dhAntara ochAmAM echuM eka samayanu ane vadhAremAM vadhAre anaMta. kALanuM--anaMta utsarpiNI avasarpiNI kALanuM hAya che. kSetranI apekSAe te ana'taleAkarUpa-asakhyAta pudgalaparAvartanarUpa hAya che--te pudgalaparAvata AvalikAnA asakhyAta bhAganA jeTalA samaya thAya che eTalAM heAya che. eja pramANe vaikriyazarIraprayAganuM dezakha dhAntara paNa ochAmAM AchuM eka samaya pramANu hAya che ane vadhAremAM vadhAre anaMtakALa ana ta utsarpiNI avasarpaNI rUpa hoya che. kSetranI apekSAe te anaMta leAkarUpa Aya che. temAM cchasakhyAta pudgalaparAvartana thaI jAya che. koI audArikazarIradhArIjIvaeN vaikriya Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIstra khyeyabhAgam, evaM vaikriyazarIrapayogasya dezavandhAntaramapi jaghanyena eka samayaM bhavati, utkRSTena anantaM kAlam , anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH, kSetrataH anantA lokAH, asaMkhyeyAH pudgalaparivartA bhavatIti bhAvaH, tatra audArikazarIrI vaikriyaM gataH prathamasamaye sarvabandhakaH, dvitIye dezabandhako bhUtvA mRtaH san deveSu nairayikeSu vA vaikriyazarIriSu avigraheNotpadyamAnaH prathamasamaye sarvavandhako bhavatItyevarItyA sarva vandhAntaram eka samayam , atha ca audArikazarIrI vaikriyaM gato vaikriyazarIriSu vA devAdiSu samutpannaH, sa ca prathamasamaye sarva vandhakobhUtvA dezabaMdhaM ca kRtvA mRtaH tadanantaramanantaM kAlam audArikazarIriSu vanaspatyAdipu sthitvA vaikriyazarIripUtpannaH, tatra ca prathamasamaye sarvabandhako jAtaH, tathA ca sarva bandhayo audArika zarIradhArI vikriyAvasthA ko prApta huA so vaha prathama samaya meM vaikriyazarIra kA sarvabaMdhaka hokara dvitIya samaya meM dezabaMdhaka huA aura marakara phira vaha vaikriyazarIradhArI devoM meM yA nairayikoM meM avigraha gati se utpanna ho gayA vahAM vaha prathama samaya meM sarvabaMdhaka huAisa rIti se pUrva aura sarvayaMdha meM antara jaghanya se eka samaya kA hotA hai| aura utkRSTa antara isa prakAra se hotA hai-koI audArika zarIradhArI jIva vikriyA avasthAvAlAhokara vaikriyazarIradhArI devAdikoM meM utpanna huA, vahAM vaha prathama samaya meM sarvabaMdhaka hokara bAda meM dezabaMdhaka huA aura mara gayA-isake bAda vaha antakAla taka audArika zarIravAle vanaspatyAdikoM meM janma lekara rahA bAda meM yahAM se marakara vaikriyazarIravAloM meM utpanna ho gayA-vahAM vaha prathama samaya meM sarvabaMdhaka huA-isa prakAra se ina sarvabaMdha meM aura pahile ke sarvabaMdha meM antarAla avasthA prApta karI. tyAre prathama samayamAM te vikriyazarIrane sarvabaMdhaka thaIne dvitIya samayamAM dezabaMdhaka thaze, ane marIne pharIthI te vaikriya zarIradhArI devAmAM athavA nArakamAM avigraha gatithI utpanna thaI gayA. tyAM te prathama samayamAM sarvabaMdhaka rahyoA rIte pahelA sarvabaMdha ane A sabaMdha vacce eka samayanuM aMtara paDe che. ane utkRSTa aMtaranuM spaSTIkaraNa A pramANe karyuM che- keI audArika zarIradhArI jIva vikiyA avasthAvALe thaIne vaikiyazarIradhArI devAdimAM utpanna thayo, tyAM te prathama samayamAM sarvabaMdhaka thaIne tyAra bAda dezabaMdhaka thaye. ane maraNa pAme. tyAra bAda te anaMtakALa sudhI dArika zarIravALA vanaspatikAya AdimAM janma laIne rahyo. tyAra bAda tyAMthI marIne te vikiyazarIravALAmAM utpanna thaI gaye, tyAM te prathama samayamAM Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA ThIkA 0 8 95 vaiziroravayoga bandhavarNanam 317 rukarSeNa anantaM kAlamantaraM bhavati, dezavandhasyApyevameva bodhyam, gautamaH pRcchati - ' vA ukAiyave uvviyasarIrapucchA ?' he bhadanta / vAyukAyika vaikriyazarIraprayogapRcchA, tathA ca vAyukAyikavai kriyazarIramayogavandhAntaraM kAlataH kiyacciraM bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA ! santrabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukko seNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM, evaM desavaMdhaMtaraMSi ' he gautama | vAyukAyikavaikriyazarIraprayogasya sarvabandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena palyopamasya asaMkhyeyabhAgam evaM dezavandhAntaramapi jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena palyopamasya asaMkhyeyabhAgamavaseyam, tatra vAyuraudArikazarIrI vaikriyamApannaH, tatra ca prathamasamaye sarvabandhako bhUtvA mRtaH, punarvAyureva jAtaH, tasya cAparyAptakasya vaikriyazaktirnAanantakAla kA hotA hai / dezabaMdha kA bhI antarAla isI prakAra se jAnanA cAhiye / ,, aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( vAukAiyave uvviyasarIra pucchA ) he bhadanta / vAyukAyika vaikriyazarIraprayoga ke baMdha kA aMtarakAla se kitanA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (godhamA ) he gautama! ( savvava dhaMtaraM jahaNeNaM atomuhuttaM, ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM evaM desabaMdhaMtaraM pi) vAyukAyika vaikriyazarIraprayoga kA sarvadhAntara jaghanya se eka antarmuhUrta kA hotA hai aura utkR STa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hotA hai / isI taraha se isakA dezabaMdhAntara bhI jaghanya se antarmuhUrta kA hotA hai aura utkRSTa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotA hai / audArika zarIrI sa`khaMdhaka thayeA. A rIte pahelA sa`khAdha ane A sa`khadhanI vacce anatakALanu` aMtara ( antarALa ) paDayu. dezama dhanuM aMtara paNa eja prakAre samajavuM. huve gautamasvAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che ke " vAkAiya* ve uvviyasarIrapucchA " lahanta ! vAyuayi vaizyizarIraprayoganA dhanuM aMtara kALanI apekSAe keTalu hAya che ? teneA uttara ApanA mahAvIra prabhu 4 che -" goyamA " he gautama ! "6 savvaSagha'tara jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM paliovamassa. asaMkhejjai bhAga, evaM desavadha tara pi" vAyuayi vaiDiya zarIra prayAganu` sakhadhAntara ochAmAM ochuM eka antarmuhUrtanu hoya che ane vadhAremAM vadhAre palyApamanA asa...AtamAM bhAga pramANu hAya che. eja pramANe tenuM dezama dhAntara paNa echAmAM ochuM eka anta hanu ane vadhAremAM vadhAre patyeApasanA asakhyAtamAM bhAgapramANu hAya che. have A kathananuM spaSTIkaraNu karavAmAM Ave chekAI audArikazarIradhArI vAyukAyika Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtra I virbhavatItyantarmuhartamAtreNAsau paryAptako bhUtvA vaikriyazarIramArabhate tatra ca sa prathamasamaye sarva vandhako jAta ityeva N jaghanyena sarvabandhAntaramantarmuhurtam, atha ca vAyu raudArikazarIrI vaikriyaM gataH, tatprathamasamaye ca sarvavandhakastato dezavandhako bhUtvA mRtastataH paramaudArikazarIriSu vAyuSu palyopamAsaMkhyeyabhAgamativAhyAvazyaM vaikriyaM karoti, tatra ca prathamasamaye sarvavandhakaH, evaM rItyA utkarSeNa sarvavandhayorantara palyopamasya asaMkhyeyabhAgaM bhavatItyAzayaH, dezavandhasyApi tathaiva / gautamaH pRcchati - ' tirikhakhajoNiyapaMciMdiya veuvdiyasarIrappaoyabaMdhaMtaraM pucchA ' he bhadanta ! tiryagyonikapaJcendriyavaikriyazarIrabandhAntaraM kAlataH kiyacciraM bhavati ? iti pRcchA, vAyu jIva vaikriya ko prApta huA aura vaha prathama samaya meM sarvabaMdhaka huA aura sarvabaMdhaka hokara vaha marakara vAyukAya meM hI utpanna ho gayA, aise isa jIvake aparyAptAvasthA meM vaikriyazakti prakaTa nahIM hotI hai / . isaliye antarmuhUrta mAtra yaha paryAptaka rahakara vaikriyazarIra ko prAraMbha karatA hai / vaha usa samaya prathama samaya meM sarvabaMdhaka hotA hai / isa taraha yahAM sarvabaMdha kA antara jaghanya se antarmuhUrta kA kahA gayA hai / utkRSTa antara isa prakAra se AtA hai- audArika zarIradhArI vAyukAyika jIva vaikriya ko prApta huA-so vaha prathama samaya meM sarva baMdha huA, aura dvitIya samaya meM dezabaMdhaka huA dezabaMdhaka hokara vaha mara gayA, isa ke bAda vaha audArika zarIravAle vAyukAyikoM meM palyopama ke asaM khyAtaveM bhAga ko vyatItakara avazya hI vaikriya kA nirmANa karatA hai | vahAM vaha prathama samaya meM sarvabaMdhaka hotA hai / isa rIti se pUrva jIne vaikriyAvasthA prAptakarI ane te prathama samayamAM sa kha dhaka thayA, ane sarva badhaka thayA pachI marIne te vAyuAyikAmAM ja utpanna thaI gayA. evA e jIva dvArA aparyAptAvasthAmAM vaikriyazakti prakaTa thatI nathI. tethI antamu hUta mAtra te paryAptaka rahIne vaikriyazarIrane prArabha kare che. te tyAre prathama samayamAM sama dhaka hAya che. A rIte ahIM sa-madhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe anta dUtanuM kahyuM che. have utkRSTa aMtara kevI rIte Ave che te prakaTa karavAmAM Ave che keAI eka audArikazarIradhArI vAyukAyika ve kriyAvasthA prApta karI. tyAre te prathama samayamAM samadhaka thayA ane dvitIya samayamAM dezakha dhaka thayA, dezakha dhaka thaIne te marI gayA, tyAra bAda te audyArikazarIravALA vAyukAyikAmAM palyApamanA asaMkhyAtamAM bhAgapramANu kALa vyatIta karIne avazya vaikriyanuM nirmANu kare che. prathama samayamAM saMkha'dhaka hAya che. mA rIte AgalA sabadha ane A sAdha vacce pApamanA Ta Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafat ahet t0 8 u09 05 caikriyaprayoga vandyavarNanam 319 bhagavAnAha - ' goyamA ! savvabaMdhataraM jahaNeNaM atomuhuttaM, ukko seNaM pucakoDI - huttaM evaM devaMdhaMtarapi, maNUsassa vi' he gautama / tiryagyonikaveM kriyapazJcendriyazarIraprayogasya sarvavandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrta bhavati, utkRSTena tu pUrva koTIpRthaktvam evaM syaiva dezavandhAntaramapi jaghanyena antarmuhUrta bhavati, utkRSTena tu pUrva koTIpRthaktvam evaM rItyaiva dezavandhAntaramapi jaghanyena antarmuhUrtam, utkRso pUrva koTI pRthaktvaM dvAbhyAmArabhya navapUrva koTIparyantaM bhavati, evameva manuSyasyApi vaikriyazarIramayogasya sarvavanvAntaraM jaghanyena antarmuhUrtam, utkRSTena pUrvakoTI pRthaktvamava seyam, atra ca paJcendriya tiryagyoniko vaikriyaM gataH, tatra ca prathama samaye sarvavandhakaH, tataH para dezavandhakaH antarmuhUrtam tataH audArikasya " ke sarvabaMdha meM aura isa sarvabaMdha meM utkRSTa se antarAla palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa AtA hai / dezabaMdhakA bhI antarAla isI taraha se samajhanA cAhiye / atha gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( tirikkhajoNiya paMciMdiya vendiyasarIrappaogabaMdhataraM pucchA ) he bhadanta / tiryagyonika paMcendriya ke vaikriyazarIrabaMdhakA antara kAla se kitanA hotA hai / isake uttarameM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama! ( savvabaMdhaMtaraM jahapaNeNaM aMtomuddattaM ukoseNaM puJcakoDI puhuttaM eva desabaMdhaMtaraM pi sassa vi) tiryagyonika paJcendriyavaikiyazarIraprayogabaMdha kA sarvabaMdhAntara jaghanya se eka antarmuhUrta kA hotA hai aura utkRSTa se pUrvakoTi pRthaktva kA hotA hai| do pUrvakoTi se lagAkara nau pUrva koTika kI saMkhyA kA nAma pUrvakoTi pRthaktva hai| isI taraha se asakhyAtamAM bhAgapramANu antarAla ( aMtara ) AvI jAya che. dezamadhanuM aMtarAla khAsa e ja pramANe samajavuM. gItabhasvAbhIne prazna - ( tirikkhajoNiya paMcidiya veThavviyasarIrappaogava gha'tara' pucchA ) he lahanta ! tiryayayoni ca yendriyanA vaiDiyazarIraprayogamadhanu aMtarakALanI apekSAe keTalu hAya che ? mahAvIra alunA uttara - ( savvabaMdhaMtara jahaNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM puvvakoDI puhupta, evaM sabaMdha tara pi, maNUsassa vi ) pathendriya tirya yayoninA vaikriyazarIrama'dhanuM sa`kha dhAntara jaghanyanI apekSAe eka antarmuhUtanuM ane utkRSTanI apekSAe pUrva kATa pRthakatvanuM... hAya che ( e pU kATithI laIne nava pUrvakeTa sudhInI sakhyAta pUrNAMkATa pRthakatva kahe che) eja pramANe Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne 320 sarvabandhako bhUtvA eka samayaM dezavandhako jAtaH punarapi ' vaikriyaM karomi ' iti zraddhAsamutpannA, punarvaikriyaM kurvataH prathamasamaye sarvavandhaH evaM rItyA jaghanyena sarvabandhAntaramantarmuhUrta bhavati, atha ca pUrva koTyAyuH paJcendriya tiryakSvevotpannaH, pUrvajanmanA saha saptASTa vA vArAn tataH saptame aSTase vA bhave vaikriya gataH tatra ca prathamasamaye sarvabandhaM kRtvA dezavandhaM karoti, iti utkRSTena pUrva koTIpRthaktvam sarvabandhAntaraM bhavati, dezavandhAntarastu sarvavandhAntarAnusArameva vodhyam, evaM manuSyapazcendriyavaikriyazarIra prayogasyApi sarvavandhAntaraM dezabandhAntaraM cAvaseyam, manuSya ke bhI vaikriyazarIraprayoga kA sarvabaMdhAntara jaghanya se antarmuhUrta kA hotA hai aura utkRSTa se pUrvakoTi pRthaktva kA hotA hai / koI paJcendriya tiryagyonika jIva vaikiya ko prApta huA vahAM prathama samaya meM vaha sarvabaMdhaka huA, isake bAda antarmuhUrtataka dezayandhaka rahA bAda meM audArikakA sarvabaMdha karake eka samayataka dezabaMdhaka rahA - puna: maiM " vaikriya kara rahA hU~" isa prakArakI usako zraddhA utpanna huI so vaikriyakarate hue vaha prathama samaya meM sarva baMdhaka huaa| isa rIti se kamase kama sarvabaMdhakA antara antarmuhUrta kA hotA hai| jisakI Ayu pUrva koTi kI hotI hai aisA jIva sAta yA ATha vAra taka tiryazca paMcendriyameM hI utpanna huA hotA hai| sAtaveM yA AThaveM bhava meM jaba vaha vaikriyako prApta honA hai taba vahAM vaha prathama samaya meM sarvavadha karake dezabaMdhakaratA hai / isa taraha utkRSTa se sarvabaMdha kA antarAla eka pUrva koTi pRthaktva kA hotA manuSyAnA vaikriyazarIra pracAganuM sadhAntara jaghanyanI apekSAe eka antamuhUrtanu ane utkRSTanI apekSAe pUrvake ipRthakatvanu hAya che have A kathananu spaSTIkaraNa karatAM sUtrakAra kahe che-keAi poMcendriya tiya carcAnika jIve vaikriyAvasthA prApta karI. tyAM prathama samayamAM te sa`baMdhaka thayA, ane tyAra bAda te antarmuhUta paryanta dezadhaka rahyo, tyArabAda audvArikA sabaMdha karIne eka samaya panta te dezaLadhaka rahyo phrI " huM vaiSkriya karI rahyo chu" A prakAranI tene zraddhA utpanna thaI. ane vaikriya karatAM karatAM prathama samayamAM te sakhadhaka thaye. A rIte saMbaMdhanu aMtara echAmAM ochuM atama hU tanu Ave che. jenuM AyuSya pUrva kaTi hAya che, eve! jIva sAta ke ATha vakhata sudhI tiryaMca pacendriyeAmAM ja utpanna thatA hAya che sAtamAM ke AThamA bhavamAM jyAre te vaikriyAvasthA pAme che, tyAre tyAM te prathama samayamAM sabadha karIne dezadha kare che. A rIte sarva baMdhanuM utkRSTa aMtara eka Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU0 6 vaikriyaprayogabandhavarNanam 321 jIyamAzritya vaikrayika caturviMzatidaNDakagamanAgamana viSayaka pryogvndhvktvytaa| mUlam-jIvasta NaM bhaMte! vAukAiyatte, novAukAiyatte, puNaravi vAukkAiyatte vAukAiyaegidiyaveuvviyasarIrappaogabaMdhataraM pucchA, goyamA ! sababaMdhataraMjahANeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM aNataM kAlaM vnnssikaalo| evaM desabaMdhaMtaraM pi / jIvassa gaMbhaMte ! rayaNappabhApuDhavineraiyatte NorayaNappabhApuDhavineraiyatte, puNaravi rayaNappabhApuDhavineraiyatte pucchA, goyamA ! savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM dasavAsasahassAI aMtomuhuttamabbhahiyAiM, ukkoseNaM vaNassaikAlo delabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkosaNaM aNaMtaM kAlaM vnnssikaalo| evaM jAva ahesattamAe, navaraM jA jassa ThiI jahaNiyA sA sababaMdhaMtaraM jahaNNeNaM aMtomuhattamanbhahiyA kAyabA, sesaM taM ceva / paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNussANa ya jahA vAukAiyANaM / asurakumAra-nAgakumAra-jAva-sahassAra devANaM, eesiM jahA rayaNappabhApuDhavIneraiyANaM, navaraM sababaMdhaMtaraM jassa jA ThiI jahanniyA sA aMtomuhuttamanbhahiyA kAyabA, sesaM taM ceva / jIvasta NaM bhaMte ! ANayadevatte noANayadette puNaravi ANayadevatte pucchA goyamA ! savabaMdhataraM jhhai| dezavaMdha kA antarAla bhI sarvabaMdha ke antarAla kI taraha hI hotA hai aisA jAnanA cAhiye / isI taraha se manuSyapaJcendriya vaikriyazarIraprayo- - gakA bhI sarvavandhAntarAla aura dezabandhAntarAla jAnanA cAhiye ||luu05|| pUrvakeTipRthakatvanuM thAya che. dezabaMdhanuM antarAla (aMtara) paNa sarvabaMdhanA antarAla pramANe ja samajavuM. eja rIte manuSya paMcendriyanA vaikiya zarIra praganuM sarvabaMdhAntara ane dezabadhAntara paNa samajavuM. sUpA Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 bhagavatIsUtre paNeNaM aTArasasAgarovamAiM vAsapahattamabhahiyAiM ukoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo / desabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM vAsapuhattaM, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo evaM jAva accue, navaraM jassa jA jahaniyA ThiI sA sababaMdhaMtaraM, jahaNNeNaM vAsapuhattasambhAhiyA kAyavvA, sesaM taM ceva / gevejakappAIya0 pucchA, goyasA! sababaMdhaMtaraM jahaNeNaM bAvIsaM sAgarobamAI vAsapuhatta. manmahiyAI, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNallaikAlo / desabaMdhaMtaraM jahaNaNeNaM vAsapuhuttaM, ukkoseNaM vaNassai kaalo| jIvassa NaM aMte! aNuttarovavAiya0 pucchA, goyamA ! sababaMdhaMtaraM jahaNNeNaM ekatIsa sAgarocamAI cAsapuhattamAhiyAI, ukoleNaM saMkhejjAiM saagrovmaaiN| desabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM vAsapuhutaM ukkoseNaM saMkhejAiM saagrovmaaii| eesi NaM bhaMte! jIvANaM veubviyasarIrassa desabaMdhagANaM sababaMdhagANaM, abaMdhagANa ya, kayare kayarehito jAva visesAhiyAvA ? goyamA ! savvatthovA jIvA veuvviyasarIrassa savvabaMdhagA,dezabaMdhagA asaMkhejjaguNA, abaMdhagA annNtgunnaa||suu||6|| chAyA-jIvasya khalu bhadanta ! vAyukAyikatve no vAyukAyiktve punarapi vAyukAyikatve vAyukAyikaikendriyavaikriyazarIraprayogabandhAntarapucchA, gautama ! sarvavandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa anantaM kAlaM vanaspatikAlaH, evaM dezavandhAntara__sUtrArtha-(jIvassa NaM bhaMte ! vAukAiyatte novAukAiyatte puNaravi vAukAiyatte vAucAiya egidiya veuvviyasarIrappaogabaMdhaMtaraM pucchA) he bhadanta ! koI jIva vAyukAyika meM ho aura phira mara kara vaha vAyukAyika ke sivAya dUsare jIvoM meM utpanna ho jAya sUtrAtha-(jIvassa NaM bhate! vAukAiyatta no vAukAiyatte puNaravi thAukAiyatte,vAukAiyaegidiya vebviya sarIrappaogavadhatara pucchA) saha-ta! 4 vAyuyiAmA utpanna thaye heya. tyAMthI marIne te vAyukAyika sivAyanI ke anya paryAyamAM utpanna Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praseyayandrikA TI0 za0 8 609 0 6 vaikriyazarIraprayogavandhavarNanam 323 mapi / jIvasya khalu bhadanta ! ratnaprabhA pRthivInairayikatve noratnaprabhAmathivInairayikarave punarapi ratnaprabhA pRthivI nairayikatve pRcchA, gautama / sarvabandhAntaraM jaghanyena dazavarSasahasrANi antarmuhUrtAbhyadhikAni utkarSeNa vanaspatikAlaH dezayandhAntaraM aura vaha vahAM se mare aura sara kara vaha punaH vAyukAyika meM hI utpanna ho jAve- aisI sthiti meM usa vAyukAyika ekendriya vaiSkriya zarIra ke prayogabaMdha kA antara kAla kI apekSA kitanA hotA hai ? (goyalA) he gautama ! (sambaMdhaMtaraM jahaNgeNaM aMtonuddhattaM, ukkoseNaM anaMtakAlaM vaNa kAlo evaM sabaMdhaMtaraM pi) isa sthiti meM aise vAyukAyika jIva kA sarvAntara jaghanya se antarmuhUrta kA hotA hai aura utkRSTa se anaMta kAla kA hotA hai / yaha anaMta kAla vanaspati kAla kI apekSA se kahA gayA hai / isI taraha se dezavaMvAntara ko bhI jAnanA cAhiye / (jIvassa NaM bhaMte! rayaNappabhApuDhavineraiyatte No rayaNappabhApuDhavinerahatte puNaravi rayaNappabhApuDhavinerahayate pucchA ) he bhadanta ! koI jIva ratnaprabhApRthivI meM nAraka kI paryAya se utpanna ho aura vaha phira vahA~ se marakara nAraka paryAya ke sivAya anyaparyAyoM meM utpanna ho jAya, aura phira vaha vahAM se marakara punaH nArakaparyAya meM utpanna ho jAya to aisI sthiti meM aise arraata ke vai zarIraprayoga ke sarvabandha kA antara kAla kI apekSA kitanA hotA hai ? ( goyamA ) he gautama! aise nAraka jIva " thaI jAya che ane tyAMthI pharIne pharIthI vAyukAyikAmAMja utpanna thai jAya che, te evI sthitimAM te vAyukAyika ekendriya vaikriya zarIranA prayAga dhanu' tara ajanI apekSA tu hoya che ? ( goyamA ! ) De gautama / ( santrabadha tara jahaNeNaM aMtomuhutta', ukkoseNa aNataM kAlaM vaNassaikAlo evaM desabaMdha tara 'pi) evI sthitimAM vAyukAyika jIvanuM sarvaandhAntara AchAmAM ochu aMtarmu hUnuM ane vadhAremAM vadhAre ana'takALanu hoya che. A anatakALa vanaspatikALanI apekSAe kahyo che eja pramANe dezakhandhAntarane kALa paNa sama4ve. ( jIvassa Na' bhaMte ! rayaNappabhApuDhavi neraiyatte No rayaNappabhApuDhavi neraiyatte puNaravi rayaNappabhApuDhavi neraiyatte pucchA ) he mahanta ! meI va ratnaabhA pRthvImAM ( pahelI narakamAM) nAranI paryAye utpanna thayA hAya, tyAMthI marIne te nArakaparyAya sivAyanI kAi anya paryAyamAM utpanna thaI jAya che. ane tyAMthI marIne pharIthI te ratnaprabhA pRthvImAM nArakanI paryAye utpanna thaI jAya che, te evI sthitimAM evA nAraka jIvanA vaikriya zarIrapracAganA sakha dhanuM , ma tarahAjanI apekSAo DeTA hoya he ? ( goyamA ! ) he gautama! sevA Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa anantaM kAlaM vanaspatikAlaH, evaM yAvat adhaHsaptamyAH, navaraM yA yasya sthitiH jaghanyikA sA sarvavandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrtAbhyadhikA kartavyA, zeSaM tadeva, paJcendriyatiryagyonikamanuSyANAMca yathA vAyukAyikAnAma , asurakumAra-nAgakumAra-yAvata sahasAradevAnAm , etepAM yathA ratnaprabhASathivInairayikANAM, navaraM sarvavandhAntaraM yasya yA sthitiH jaghanyikA sA antarmuhurtAvaikriya zarIraprayoga ke (savvabaMdhataraM ) sarvabaMdha kA antara (jahaNNeNaM) jaghanya se (dasavAsasahassAI aMtomuhuttamabhahiyAI, ukkoseNaM vaNa. ssai kAlo-desabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM aMtomuhatta) eka antarmuharta adhika daza hajAra varSa kA hotA hai aura utkRSTa se vanaspati kAlaparyanta hotA hai| tathA dezabaMdha kA aMtara jaghanya se eka antarmuhUrta kA hotA hai aura (ukkoseNaM aNaMtakAlaM-vaNassaikAlo) utkRSTase anaMtakAlakAvanaspati kAla kA hotA hai / ( evaM jAva ahe sattamAe-navaraM jA jassa ThiI jahaNiyA sA savvadhaMtaraM, jahaNNeNaM aMtomuttamanabhahiyA kAya. vvA sesaM taM ceva) isI taraha nIce sAtavIM pRthivItaka jAnanA caahiye| parantu-vizeSatA aisI hai ki jaghanya se sarvabaMdha kA antara jisanAraka kI jitanI jaghanya sthiti hai utanI antarmuhUrta adhika jaghanya sthiti pramANa jAnanA caahiye| bAkI aura saba kathana pUrvoktAnusAra jAnanA caahiye| (paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNussANa ya jahA vAukkAiyANaM nA24 vana Thiya zarIra prayoga ( savvabaMdha'tara') samayAnta2 (jahaNNeNaM) mAchAmA sAdhu ( dasavAsasahassAI aMtomuhuttamabhahiyAI, ukkoseNa vaNarasai kAlo-desabadhatara jahaNNeNaM aMtomuhUtta) isa &2 varSa 42di 4 madhi antarmuhUrtanuM hoya che ane utkRSTanI apekSAe (vadhAremAM vadhAre) vanaspa tikALa paryantanuM hoya che. tathA dezabaMdhanuM aMtara ochAmAM ochuM eka mantabhuta mAne ( ukkoseNaM) padhArebhA padhAre (aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo) manatanu-vanaspatijanu usaya che. (eva jAtra ahe sattamAe-navara jA jassa ThiI jahaNNiyA sA savvabaMdha'tara, japaNeNaM aMtomuhattamabbhahiyA kAyavvA sesaM ta ceva ) merI pramANe nAye sAtabhA pRthvI sudhaan| viSe samana. 54 temAM eTalI ja vizeSatA che ke sarvabaMdhanuM jaghanya aMtara je nArakanI jeTalI jaghanyasthiti hoya che eTalI jaghanya sthiti karatAM antarmuhUrta pramANa adhika samajavuM. bAkInuM samarata kathana pUrvokta kathana pramANe ja samajavuM. paMciMdiya tirikkhajoNiya maNussANa ya jahA vAukkAiyANaM asurakumAra nAga Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maicandrikA TI0 za0 8 0 9 0 6 vaikriyazarIraprayogabandhavarNanam 325 bhyadhikA kartavyA, zeSaM tadeva, jIvasya khalu bhadanta ! Anatadevatve noAnatadevatve punarapi Anatadevatve pRcchA! gautama! sarvavandhAntaraM jaghanyena aSTAdaza sAgaropamANi pRthaktvAbhyadhikAni utkarSeNa anantaM kAlaM vanaspatikAlaH, deza bandhAntara' jaghanyena asurakumAra nAgakumAra jAva sahassAra devANaM eesiM jahA rayaNappabhApuDhavi neraiyANaM navaraM - savvabaMdhaMtaraM jassa jA ThiI jahanniyA sA aMto muttamambhahiyA kAyanvA, sesaM taM caiva ) paMcendriyatiyacayonika aura manuSya inake sarvabandha kA aMtara vAyukAyika kI taraha jAnanA cAhiye / jisa taraha se ratnaprabhA pRthivI ke nairayikoM ke viSaya meM kahA gayA hai usI prakAra se asurakumAra, nAgakumAra yAvat sahasrAradevoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / parantu vizeSatA itanI hI hai inake sarvabaMdha kA aMtara jinakI jitanI jaghanya sthiti hai use antarmuhUrta adhika karalenA cAhiye / bAkI saba kathana pahile kI tarahase hI jAnanA cAhiye / (jIvassa NaM bhaMte! ANayadevatte, NAM ANayadevate pucchA) he bhadanta ! Anatadevaloka meM utpanna huA koI deva vahAMse cavakara Anatadevaloka ke sivAya anya jIvoM meM utpanna ho jAya aura phira vahAM se marakara punaH Anatadevaloka meM deva ho jAya to aisI sthiti meM usa Anatadeva ke vaizarIra ke prayogabaMdha kA antara kAla kI apekSA kitanA hai ? ( goyamA ! ) he gautama ! ( savvabaMdhaMtaraM jahaNeNaM aTThArasasAgarovamAI kumAra jAva sahassAra devANaM eesiM jahA rayaNappabhApuDhavi neraiyANaM- navaraM savvabaMdhaMtaraM jassa jA ThiI jahaniyA sA aMtomuhuttamambhahiyA kAyavvA, sesaM taM caiva ) pacendriya tiya ceAnika ane manuSyanA sabaMdhanuM. atara vAyukAyikAnA sabandhAntara pramANe samajavuM. je pramANe ratnaprabhA pRthvInA nArakeAnA viSa yamAM kahyu che. eja pramANe asurakumAra, nAgakumAra ane sahasAra devAya ntanA viSayamAM samajavu' para'tu ahI' eTalI ja vizeSatA che ke temanA sa khaMdhanuM aMtara jemanI jeTalI sthiti che, te sthiti karatAM antarmuhUta pramANu adhika samanvu, mADInu samasta uthana hesAMnI prema 4 samavu. ( jIvassa NaM bhaMte! ANayadevatte, No ANayadevatte 0 pucchA ) he lahanta ! mAnata devlAkamAM utpanna thayelA kAi deva tyAMthI cyavIne Anata devalAka sivAyanA anya jIvAmAM utpanna thaI jAya ane tyAMthI marIne pharIthI Anata devaleAkamAM deva thaI jAya, te evI sthitimAM te Anata devanA vaikriya zarIranA prayAga maMdhanu matarAjanI apekSA me DeTA hoya che ? ( goyamA 1 ) he gautama ! Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 - bhegavaitIsUtra varSapRthaktyam , ukarpaNa anantaM kAlaMH, evaM yAvat acyutaH, navaraM yasya yA jaghanyikA sthitiH sA sarvavandhAntaraM jaghanyena varpapRthaktvAbhyadhikA kartavyA, zeSa tadeva / graiyeyakakalpAtItaka0 pRcchA, gautama ! sarvavandhAntaraM jaghanyena dvAviMzatiH sAgaropamANi varSa pRthaktvAbhyadhikAni, utkarSeNa ananta kAlaM vanaspatikAlaH, dezavAsapuhuttamAhiyAI, ujhoseNaM aNataM kAlaM vaNassaikAlo, desabaMdhataraM jahaNeNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassahakAlo evaM jAva acchae, navaraM jA jassa jahaniyA ThiI sA savvavaMdhataraM jahaNNeNaM aTThA. rasasAgarovamAI vAsapuhuttamambhahiyAiM kAyavyA, sesaM taM ceva ) sarvapaMdha kA antara jaghanya se varSapRthaktva adhika 18 sAgaropama kA hai aura utkRSTa se vanaspatikAla paryanta hai| tathA dezabaMdha kA aMtara jaghanya se varSapRthaktva, aura utkRSTa se vanaspatikAla jitanA hai| isa taraha se yAvat acyutadevalokataka jAnanA cAhiye / parantu sarvabaMdha kA aMtara jaghanya se jisakI jitanI sthiti ho vaha varSapRthaktva adhika jAnanI cAhiye-cAkI saba kathana pahile kI taraha jAnanA cAhiye / (gevejjakappAiyapucchA) he bhadaMta / aveyaka kalpAtIta vaikriyazarIraprayogabaMdha kA antarakAla kI apekSA kitanA hai ? (goyamA) he gautama ! (savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM bAbIsaM sAgarovamAiM vAsapuhattasanbhahiyAI kAyacA, ( sababaMdhaMtara jahaNNeNaM aTThArasasAgarovamAiM vAsapuhuttamabhihiyAI, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNaspaDakAlo, desavaMdhataraM jahaNNaNaM vAsapuhattaM, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassahakAlo, evaM jAva accue, navaraM jA jassa jahaniyA ThiI sA savvadhaMtara jahaNaNaM aTThArasasAgarovamAI vAsapuhuttamamahiyA kAyadA, sesaM taM ceva) sarvabaMdhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe 18 sAgaropama karatAM pRthakatva adhika che ane utkRSTanI apekSAe vanaspatikALa paryAnuM che, tathA dezabaMdhanuM jaghanya aMtara varSa pRthakatvanuM ane utkRSTa aMtara vanaspatikALa jeTaluM hoya che. A pramANenuM kathana azruta paryantanA devalokanA deve viSe paNa samajavuM. paNa vizeSatA eTalI ja che ke sarvabaMdhanuM jaghanya aMtara jemanI jeTalI sthiti haya, te sthitikALa karatAM varSa pRthakatva adhika samajavuM. bAkInuM samasta 4thana mAnata nA 4thana pramANe sabhA. (gevejjakamAi yapucchA) bhadanta ! priveyaka kapAtIta kriya zarIra pragabaMdhanuM aMtarakALanI apemaame 389 che ? ( goyamA ! ) gautama(sandhabaMdha tara jahaNNeNa bAvIsaM Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA to za08 u0 9 sU0 6 cakrayizarIraprayogavandhavarNanam 327 vandhAntara jaghanyena varSa pRthaktvam utkarSeNa vanaspatikAlaH jIvasya khalu bhadanta / anuttaraupapAtikapRcchA, gautama ! saravandhAntaraM jaghanyena ekatriMzat sAgaropamAni, varSapRthakkhAbhyadhikAni, utkarSeNa saMkhyeyAni sAgaropamAni, dezavandhAntaraM jaghanyena varSapRthaktvam utkarSeNa saMkhyeyAni sAgaropamAni, eteSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM vaikriyazarIrasya dezabandhakAnAm , sarvabandhakAnAm , avandhakAnAM ca katare ukoseNaM aNaMtakAlaM vaNasikAlo, desava dhaMtaraM jahaNNeNaM vAsa huttaM, ukkolaNaM vaNassaikAlo ) yahAM sarvarandha kA antara jaghanya se varSapRthaktva adhika 22 sAgaropama kA hai aura utkRSTa se vanaspatikAla jitanA hai / tathA dezabaMdha kA antara jaghanya se varSapRthaktva hai aura utkRSTa se vanaspatikAla jitanA hai| (jIvassa NaM bhaMte ! aNuttarokvAjhyapucchA) he bhadanta ! anuttaropaNatika deva kA vaikriya zarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA kitanA hai ? (goyamA) he gautama ! (savvadhaMtaraM jaha paNeNaM ekatIsaM sAgarovanAI vAsaputtamambhahiyAI, u koseNaM saMkhejAI sAgarovamAI) yahAM sarvadhakA antara jaghanyale varSapRthaktva adhika 31 sAgaropamakA hai, aura utkRSTale saMkhyAtasAgopamakA hai / (desara dhaMtaraM jahaNNeNaM nAsapuhatta, ukkoseNaM saMkhejjAiM sAgarovamAI ) dezaba dha kA atara jaghanya se varpapRthaktva aura utkRSTase saMkhyAta sAgaropasakA hai| (eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM veuvviyasarIrassa desabaMdhagANaM, satyamadhasAgarovamAI vAsapuhattamabhahiyAI kAyavvA, koseNa aNataM kAlaM vaNamsaikAlo, desa. baMdhaMtara jahaNeNa vAsapuhatta, ukkoseNa vaNassaikAlo) hI savaya dhanuM dhanya aMtara 22 bAvIsa sAgaropama karatAM varSa pRthakatva adhika che, ane utkRSTa aMtara anaMtakALanuM-vanaspatikALa jeTalu che. tathA dezabaMdhanuM jaghanya atara varSa pRthaparnu cha bhane aSTa mata2 vanaspati cha. ( jIvarasa Na bhaMte ! aNuttarovavAiya punchA ) 3 mahanta ! manuttarau55ti hevanA vaiThiyaza22ayomadhana mata2400nI apekSA cha 1 ( goyamA !) OM gautama ! ( savvabadhatara' jahaNNeNa ekkatIsaM sAgarovamAI vAsapuhuttamamahiyAI, ukkoseNa saMgvejjAI sAgarovamAI ) mI samadhana dhanya mata2 31 sAgarApabha prabhASya kALa karatAM varSapRthakatva adhika che ane utkRSTa aMtara saMkhyAta sAgaropamanuM che. (desasaba dhatara jANeNa vAsa puhatta, uckoseNa sakhejjAi sAgarovamAiM) deza dhanuM jaghanya aMtara varSa pRthakatvanuM ane utkRSTa atara saMkhyAta sAgaropamanuM che. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bhagavatIsUtre katarebhyo yAvat- vizeSAdhikA vA ? gautana ! sarvastokAH jIvAH vaikriyazarIrasya sarvabandhakAH, dezavandhakA asaMkhyeyaguNAH, avandhakA anantaguNAH, TIkA-atha vaikriyazarIravandhAntarameva prakArAntareNAha 'jIvassaNaM bhaMte / vAukAiyate, no bAukAiyatte, pugaravi vAukAiyatte vAukAiya egiMdiya veDabbiyasarIrapaogabaMdhaMtaraM pucchA ?' he bhadanta / jIvasya khalu vAyukAyikai kendriya vaikrIyazarIraprayogavandhAntaraM kAlataH kriyacciraM bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha - ' goyamA ! gANaM abaMdhagANa ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyAvA) he bhadanta ! ina vaikriyazarIra ke dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka, aura avandhaka jIvoM meM se kauna 2 se jIva kina 2 jIvoM kI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (gomA ) he gautama! (savvatthovA jIvA veucciya sarIrassa savvabaMdhagA desabaMdhagA asaMkhejjaguNA, abaMdhagA anaMtaguNA ) saba se kama vaikriya zarIra ke sarvabaMdhaka jIva haiM / inase asaMkhyAtaguNita dezabaMdhaka jIva haiM / aura inase anantaguNita abaMdhaka jIva haiM / TIkArtha- aba sUtrakAra vaikriyazarIrabandhAntara ko hI prakArAntara se pradarzita karate haiM - isameM gautama prabhuse aisA pUchA hai - ( jIvassa NaM bhaMte ! vAkkAyante, no vAukAhayatte, puNaravivArakAya egiMdiya veubviyasarIrapaogabaMdhaMnaraM pucchA ) he bhadanta ! jo jIva pahile vAyukAyika ho aura vaha marakara vAyukAyika ke sivAya anya pRthivyAdikAya meM utpanna (ee siM NaM bhaMte ! jIvANaM veuvviyasarIrassa dekha badhagANa, savvabaMdhagANaM, abaMdhagANa ya kayarekayarehiMto jAva visesAhiyA vA 1 ) De lahanta ! vaiSkriya zarIranA dezakhadhaka, sabadhaka ane akhadhaka jIvAmAM kayA kayA jIveza kayA kayA jIve karatAM alpa che ? tyAMthI laIne kayA kayA jIvA kayA kayA bhve| 42tAM vizeSAdhiche, tyAM sudhInuM prazna sUtra zraSu 42 ( goyamA ! ) he gautama! ( savvatthovA jIvA veunviyasarIrassa savvabaMdhagA, desabaMdhagA asaMkhejjaguNA, abaMdhagA anaMtaguNA ) caimyizarIranA sarvabhadha va sauthI sochAM hAya che, temanA karatAM dezakha dhaka jIva asa'khyAtagaNuA haiAya che, ane deza'dhaka karatAM amadhaka jIvA anaMtagaNuA hAya che. have sUtrakAra vaiyizarIrakhadhAntarane ja prakArAntare (bIjI rIte) pradarzita kare che TIartha- gautamasvAbhIno prazna - ( jIvasvaNaM bhaMte ! vAukAiyatte novAukAiyatte puNaravivAkA iyatte, vAukkAiyaergidiyave uvviyasarIrappaogaya dhatara pucchA " bhadanta 1 je jIva pahelAM vAyukAyika hAya, pachI tyAMthI marIne avAyuAya Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 u0 9 sU06 caikriyazarIraprayogabandhanirUpaNam 329 savvavaMdhataraM jahaNNeNaM aMtobahuttaM, ukkoseNa aNaMta kAlaM vaNassaikAlo' he gautama ! jIvasya tathAvidhe punarapi vAyukAyikatve sati vAyukAyikaikendriyavaikriyazarIramayogasya sarvagandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTena anantaM kAlaM vanaspatikAyarUpaM bhavati, tatra ca vAyurvaikriyazarIraM pratipannaH, tatra ca prathamasamaye sarvavandhako bhUtvA mRtaH, tataH pRthivIkAyikeSu utpannaH, tatrApi kSullakabhavagrahaNamAtraM sthitvA punarvAyurjAtaH tatrApi katipayAn kSullakabhavAn sthitvA vaikriyaM gataH, ho jAya aura vahAM se phira bharakara punaH vAyukAya ho jAye to aisI ekendriya ke vaikriya zarIraprayogabaMdha kA aMtara kAla kI apekSA se kitanA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (samayabaMdhaMtaraM jahaNaNaM aMtohutaM, ukoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassai kAlo) koI jIva vAyakAyika ho aura vaha mara kara pRthivyAdikAyikoM meM janma dhAraNa karale aura vahAM se bhI marakara punaH vaha vAyukAyika ho jAya to aisI sthiti meM usa vAyukAyika ekendriya ke kriyazarIraprayoga kA sabaMdhAntara jaghanya se antamuharta kA aura utkRSTa se anantakAla kA - balaspati ke kAla kA hotA hai| jaise koI vAyukAyika jIva vaikriya zarIra ko prApta karane vAlA huA vahAM usane prathama samaya meM vaikriya zarIra kA sarvabaMdha kiyA aura phira mara gayA, so sara kara vaha pRthivIkAyikoM meM jAkara utpanna ho gayA vahAM para vaha kSullakabhavagrahaNarUpa kAlataka rahA aura mara kara punaH vAyukAyika meM hI utpanna ho gayA-vahAM para bhI vaha jitaneka kSullakabhava kAlataka rahakara vaikriya zarIra ko prApta, kemAM (pRthvIkAya AdimAM) utpanna thaI jAya ane tyAMthI marIne pharIthI vAyukAcikemAM utpanna thaI jAya, te evI paristhitimAM te vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIra pragabaMdhanuM antara kALanI apekSAe keTaluM hoya che? maDAvI2 prbhune| utta2-" goyamA ! " gautama " sabasamadhatara jahaNNeNa' a tomuhuttaM, ukkoseNa aNataM kAla vaNassaikAyo" paDasA vaayuaayikemAM utpanna thaye hoya, tyAMthI marIne pharIthI vAyukAyikamAM utpanna thaI jAya, te evI paristhitimAM te vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIraprayeLane sarvatra alpAntara kALa jaghanyanI apekSAe antarmuhUrtane ane ukRSTanI apekSAe anaMta kALane vanaspatinA kALa jeTaluM hoya che. jema ke koI vATukArika jIve vaikriyazarIrane sarvabaMdha karyo, pachI tyAMthI marIne te pRthvIkAyikamAM utpanna thaI gaye tyAM te bhulaka bhavagrahaNarUpa kALa paryanta rahyo ane tyAra bAda tyAMthI marIne puna vAyukAyikamAM ja utpanna thaI gayA. tyAM paNa keTa bha 42 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 bhagavatIne tatra ca prathamasamaye sarvavandhako jAtaH, tatazca vaikriyasya sarvavandhAntaraM vahavaH kSullakabhavAH, te ca bahavo'pyantarmuhUrtam , antarmuhUrte vahUnAM kSullakabhavAnAM matipAditatvAt , tatazca sarvavandhAntaraM jaghanyena antarmuhUtaM bhavati, atha ca vAyuvaikriyazarIrI bhavan mRto vanaspatyAdiSu anantaM kAlaM sthitvA yadA punakriyazarIraM lapsyate tadA utkRpTena anantaM kAlaM vanaspatikAlo bhavati, evaM rItyaiva dezavandhAntaramapi jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTena cAnantaM kAlaM bhavati-vanaspatikAlaH, gautamaH pRcchatihuA-vahAM prathama samaya meM vaha usakA sarvabaMdhaka huA yahAM para vaikriya ke sarvabaMdha kA antara aneka kSullakabhavarUpa rahA kyoM ki eka antarmuhUrta meM aneka kSullakabhava kahe gaye haiN| ataH aneka kSullakabhavoM kA bhI kAla eka antarmuharta hotA hai| isa taraha sarvabaMdha kA antarAla jaghanya se aMtamuhata hai-aura utkRSTa se jo isakA kAla vanaspatikAlarUpa kahA gayA hai so vaha isa prakAra se hai-vaikriyazarIra vAlA hotA huA koI jIva sarA aura vanaspati AdikoM meM utpanna ho gayA vahAM vaha anaMtakAlataka rahA-aba vaha vahAM se mara kara jaba vAyukAyika hokara vaikriya zarIra ko pAvegA-taba usa avasthA meM vAyukAyika ekendriya ke vaikriya zarIraprayoga ke sarvaghaMdha kA antara utkRSTa se itanA A jAvegA isI rIti ke anusAra hI dezabaMdha kA antara bhI jaghanya se eka antarmuhUrta kA hotA hai aura utkRSTa se anantakAla vanaspatikAlarUpa hotA hai| lAka mulaka bhavagrahaNa kALa sudhI rahIne teNe vaikiyazarIranI prApti karI tyAM prathama samayamAM te tene sarvabaMdhaka thaye-ahIM vaikriyanA sarvaba dhanuM aMtara aneka mulaka bhavarUpa rahyuM, kAraNa ke-eka antarmuhUrtamAM aneka kSullaka bhava kahyA che. tethI anekakSullaka bha maLIne eka antamuhUrta pramANu kALa thAya che. A rIte AgalA ane A sarvabaMdha vaccenA jaghanya aMtara eka aMtarmadanuM AvI jAya che. have tene utkRSTakALa vanaspatikALarUpa kevI rIte kahyo che, te samajAvAmAM Ave che-vayizarIravALe koI eka vAyukAyika jIva marIne vanaspatikAya AdimAM utpanna thaI gaye. tyAM te anaMtakANa sudhI rahyo. have tyAMthI marIne jyAre te vAyukAyika thaIne vaikiyazarIrane prApta karaze tyAre e paristhitimAM vAyukAyika ekendriyanA vaikriyazarIra prayoganuM sarvabaMdhAntara utkRSTanI apekSAe eTalu AvI jaze. A rIte dezabaMdhanuM jaghanya aMtara paNa eka aMtarmadartanuM ane dezabaMdhanuM utkRSTa antara anantakALarUpa-vanaspatikALa Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameSacandrikA TIkA za0 8 u. 9 sU 6 vaikriyazarIraprayogabandhavarNanam 331 'jIvassa NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavineraiyatte, NorayaNappamApuDhavineraiyatte pucchA' he bhaMdanta ! jIvasya khalu ratnaprabhApRthivIne rayikatve, noratnaprabhApRthivI nairayikatve, punarapi ratnaprabhApRthivInairayikatve sati ratnaprabhApRthivIvakriyazarIramayogavandhAntaraM kAlataH kAlApekSayA kiyaciraM bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ! savvabaMdhaMtaraM jahmaNeNaM dasavAsasahassAI aMtomuhuttamamahiyAI, ukkoseNaM vaNassaikAlo' he gautama ! tathAvidhapRthivInairayikavaikriyazarIramayogasya sarvabandhAntaraM jaghanyena dazavarSa sahasrANi antarmuhUrtAbhyadhikAni bhavati, utkRSTena tu vanaspatikAlo bhavati; ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-jIvassa NaM bhaMte ! rayaNappabhApuDhavineraiyatte, No rayaNappabhApuDhavi neraiyatte pucchA) he bhadanta / jIva ratnaprabhA pRthivI kA nairayika ho-aura marakara vaha usa ratnaprabhA pRthivI kA nairayika rUpa se punaH utpanna na ho-anya jagaha utpanna ho jAve aura bAda meM punaH vaha ratnaprabhApRthivI meM hI utpanna ho to aisI sthiti meM usa ratnaprabhApRthivI gata usa nAraka jIva ke vaikriya zarIra kA bandhAntara sarvavandhAntara evaM dezabaMdhAntara kAla kI apekSA kitanA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (savvabaMdhataraM jahaNNeNaM dasavAsasahassAiM, aMtomuttamanbhahiyAI ukkoseNaM vaNassaikAle) aisI sthiti meM usa prathama ratnaprabhA bhUmigata nAraka jIva se vaikriya zarIra kA sarvabandhAntara jaghanya se antamuharta adhika daza hajAra varSa kA hotA hai / isa kA tAtparya aisA hai ki yahAM para daza rUpa thAya che. have gautamavAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke " jIvassa NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavi neraiyatte, No rayaNappabhA neraiyatte, pucchA" B mahanta 15 me 73 2namA pRthvImA nA2433 utpanna thayo heya, tyAMthI marIne te ratnaprabhA pRthvI sivAyanI koI anya jagyAe utpanna thaI jAya. ane tyAMthI marIne pharIthI te nAraka jIvanA kriyazarIranuM sarvabaMdhAcra kALanI apekSAe keTaluM hoya che ? maDAvIra prabhunA uttara-" goyamA" gautama ! " savvavadhatara jahaNNeNa dasavAsasahassAI atomuhuttamamahiyAI, ukkoseNaM vaNassaikAlo " mevI sthitimA pahelI ratnaprabhA nAmanI pRthvInA nAraka jIvanA vaikriyazarIrane sarvabaMdhAtarakALa ochAmAM ocho 10 hajAra varSa karatA eka adhika antarmuhUrta pramANa hoya che ane vadhAremAM vadhAre vanaspatikALa pramANa hoya che, jaghanya sarvabaMdhA ntarakALa 10 hajAra varSa ane eka aMtamuhUrtane zA mATe kahyuM che te have spaSTa karavAmAM Ave che-ratnaprabhA narakamAM nArakanuM jaghanya Ayu 10 hajAra Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bhagavatI 'desavadhaMtaraM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo, evaM jAva ahesattamAe ' dezavandhAntaraM tu jaghanyena antarmuhUrtam , utkRSTena ca ananta kAlaM vanaspati kAlaH, tatra ratnaprabhA nairayiko dazavarSasahasrasthitikA utpattau sarvavandhakaH, tata uddhRtazca garbhajapaJcendriyeSu antarmuhUta sthitvA ratnaprabhAyAM punarapi utpannaH, tatra ca prathama samaye sarvavandhakaH, ityevaM sarvavandhAntaraM jaghanyena dazahajAra varSa kA jaghanya Ayu hai-so daza hajAra varSa kA jo yaha jaghanyAyu hai tatpramANa yahAM sarvabaMdha kA aMtara jaghanya jAnanA caahiye| ____ aba rahI antarmuhUrta adhika hone kI bAta-lo vaha isa prakAra se hai-ki jaise koI jIva prathama pRthivI kA nAraka utpanna huA-vahAM vaha utpatti ke prathama samaya meM sarvabaMdhaka ho gayA bAda meM vaha vahAM jaghanyAyu pramANa rahA aura vahAM se nikalakara phira vaha garbhajapaJcendriyatiryaMca paryAya meM eka antarjuhUrtataka janma dhAraNa kara punaH ratnaprApRthivI meM hI nAraka kI paryAya meM utpanna ho gayA-vahAM utpatti ke prathama samaya meM vaha bainiyazarIra kA sarvadhaka ho gayA-isa taraha se usa pahile ke sarvabaMdha meM aura isa ava ke sarvabaMdha hone meM jaghanya se eka antarmuhUrta adhika daza hajAra varSa kA antarAla ho jAtA hai| ___ aba utkRSTa se jo yahAM antara kahA gayA hai-so vaha isa prakAra se hai-koI jIva ratnaprabhAthivI meM utpanna ho gayA aura utpatti ke prathama samaya meM vaha vaikriya zarIra kA sarvabaMdhaka huA vahAM se varSanuM hoya che. te kAraNe tyAM sarvabaMdhanuM aMtara jaghanyanI apekSAe 10 hajAra varSa pramANa samajavuM joIe. paNa temAM eka antarmuhUrtane vadhAre batAvavAnuM kAraNa nIce pramANe che-jema ke kaI jIva pahelAM ratnaprabhA pRthvImAM utpanna thaye, tyAM te utpattinA prathama samaye sarvabaMdhaka thaI gaye. tyAra bAda te tyAM jaghanyAyu pramANa (10 hajAra varSa sudhI) rahyo. pachI tyAMthI nIkaLIne garbhaja paMcendriyatiryAmAM janma dhAraNa karIne eka antarmuhUrta paryanta rahyo. tyAra bAda pharIthI ratnaprabha pRthvImAM ja nAraka rUpe utpanna thaI gaye-tyAM utpattine prathama samaye vakriyazarIrane sarvabaMdhaka thaI gayo. A rIte pUrvanA sarvabaMdha ane havenA sarvabaMdhanI vacce ochAmAM ochuM 10 varSa ane eka aMtamuhUrtanuM arAla (aMtara) paDI jAya che. have utkRSTa sarvabaMdhAntara vanaspatikALa pramANa kevI rIte thAya che te samajAvavAmAM Ave che--keI jIva ratnaprabhA pRthvImA utpanna thayo ane utpattinA prathama samayamAM Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU0 6 baiMkriyazerIraprayogavandhavarNanam 232 varSasahasrANi antarmuhUrtAbhyadhikAni bhavati, atha ca ratnaprabhApRthivI narayikA utpattau sarvavandhakaH, tata uddhRtazcAnanta kAlaM vanaspatyAdiSu sthitvA punastatraivotpadyamAnaH sarvavandhakaH ityevamutkarSeNa sarvacandhAntarAlaM vanaspatikAlaH, evaM ratnamabhAnarayikaH dezavandhakaH san mRto'ntarmuhUrtamAyuH, paJcendriyatiyaktayotpadha mRtvA ratnaprabhAnairayikatayotpannaH, tatra ca dvitIyasamaye dezabandhakaH, ityevaM jagha. nyena antarmuhUrta dezavandhAntaram , utkarSeNa tu anantaM kAlaM vanaspatikAlo bhavati, nikalakara vaha ana-takAlataka banaspati Adi koM meM rahA aura phira marakara vaha jaba vaikriya zarIra ko pAvegA-taba usakA utkRSTa se vanaspatikAlarUpa anantakAla hotA hai| isI taraha se dezabaMdha kA antara bhI jaghanya se antarmuhUrta kA hai aura utkRSTa se anantakAla kA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (evaM jAva ahe sattamAe) he bhadanta ! zarkarAprabhApRthivI ke nAraka se lekara sAtavIM tamastamaHprabhA nAraka jIva ke vaikriyazarIra kA sarvacandhAntara aura dezabandhAntara kAla kI apekSA se kitanA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM he gautama ! jaise prathama pRthivI ke nAraka ke vaikriyazarIra kA sarvavandhAntara aura dezabandhAntara abhI 2 prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA caahiye| yahAM sarvabaMdha kA antara antarmuhUrta adhika daza hajAra varSa kA jaghanya se kahA gayA hai aura utkRSTa se vanaspatikAlarUpa anja vekiyazarIrano sarvabaMdhaka thaI gaye, tyAMthI nIkaLIne te anaMta kALa sudhI vanaspati AdikamAM rahyo, punaH marIne jyAre te vaikiyazarIra prApta kare che, tyAre tene utkRSTa sarvabaMdhakALa vanaspatikAlarUpa anaMtakALane thaI jAya che. eja pramANe prathama ratnaprabhA pRthvInA nArakane vaikriyazarIranA dezabaMdhanuM jaghanya aMtara ataM muMdRrtA pramANa ane utkRSTa aMtara anantakALanuM hoya che. have gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna kare che ke "he bhadanta ! zarkarA prabhAthI laIne sAtamI tamatamAM prabhA pRthvI paryantanA nArakanA kriyazarIrane sarvabaMdhAtara ane dezabaMdhAnAra kALa keTaluM hoya che ? tene ma mApatA mahAvIra prabhu 49 che hai " evaM jAba ahe sattamAe" paDalI ratnaprabhA pRthvInA nArakena vaikiyazarIrane sarvabaMdhAtara tathA dezabanyAntara kALa jeTale kahevAmAM Avyo che teTalo ja sarvabandhAntara ane dezabaMdhAntara kALa sAtamI pRrI paryantanA nArakanA vaikiyazarIrane samaja. ahI sarvabaM. dhanuM jaghanya aMtara 10 hajAra varSa karatAM eka adhika aMtamuhUrta pramANa Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 334 ,, evamuktarItyA yAvat zarkarAmabhA vAlukA prabhAdyadhaH saptamI pRthivInera yika vaikriyazarIramayogasya sarvabandhAntaraM jaghanyena dazavarSasahasrANi antarmuhUrtAbhyadhi kAni bhavati, utkarSeNa tu vanaspatikAlaH, evameva dezavandhAntaramapi yathAyogyaM vaktavyam, tadevAha - ' navara' jassa jA TiI jahaNNiyA sA savvabaMdhaMtara jadaNNeNaM aMtomuhuttamamahiyA kAyavyA sesaM taM ceva' navara' vizeSastu yA yAvatI yasya sthitiH jaghanyikA prajJaptA sA sarvabandhAntaram jaghanyena antarmuhUrtAbhyadhikA kartavyA, zerpA tadeva pUrvavadeva bodhyam eva ca zarkarAmamAdipRthivISu jaghanyena sthitiH krameNa ekaM, trINi, sapta, daza, saptadaza, dvAtriMzatizca sAgaropamANi ityatra seyam, paMcidiyantakAla kA kahA gayA hai / isI prakAra se dezabaMdha kA bhI antara kahA gayA jAnanA cahiye / parantu zarkarA Adi narakoM meM jo vizeSatA hai| vaha isa prakAra se hai - ( jassa jA ThiI jahaNiyA sA savvabaMdhaMnaraM jahaNeNaM aMtamuttamamahiyA kAyavvA - sesaM taM ceva ) prathama nAraka meM jaghanya sthiti daza hajAra varSa kI hai aura utkRSTasthiti eka sAgaropama kI hai so yaha eka sAgaropama kI sthiti dvitIyanAraka meM jaghanya hai isI taraha se dvitIyanaraka meM tIna sAgaropama kI utkRSTasthiti hai so yaha sthiti tIsarI naraka meM jaghanya hai / aura tIsarI naraka meM jo utkRSTa sthiti sAta sAgaropama kI hai vaha cauthI naraka meM jaghanya hai-cauthI naraka kI daza sAgaropama kI sthiti pAMcavIM naraka meM jaghanya hai - pAMcavIM kI utkRSTa sthiti 17 sAgaropama kI 6 ThIM naraka meM jaghanya hai-chaThI naraka ane utkRSTa atara ana'ta kALanuM kahyuM che, ane dezakha dhanu aMtara paNu eTalu ja kahyuM che. parantu zarkarA Adi narakAmAM nIce pramANe vizeSatA che-- 66 ' jasta jA ThiI jahaNNiyA sA savvavadha'tara' jahaNeNaM ato muhuttamanmahiyA kAyavvAsesaMta ceva " paDesI narambhAM dhanyasthiti isa unnara varSAnI che bhane uSTa sthiti eka sAgaropamanI che, pahelI narakanI je eka sAgarApamanI utkRSTa sthiti che, te khIjI narakamAM jaghanya sthiti samajavI zrIjI narakamAM je traNa sAgaropamanI utkRSTasthiti che, te trIjI narakanA nArakonI jaghanyasthiti rUpa che. trIjI nara kamAM je sAta sAgaropamanI utkRSTasthiti heAya che, eTalA ja kALa pantanI cAthI narakanA nArakeAnI jaghanyasthiti hAya che. ceAthI narakamAM je 10 sAgarApamanI utkRSTasthiti hoya che, eTalA ja kALanI jaghanyasthiti pAMcamI narakamAM hAya che. pAMcamI narakamAM 17 sAgarApamanI utkRSTasthiti hAvAthI chaThThI narakamAM eTalI ja jaghanyasthiti samajavI, chaThThI Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 30 9 sU0 6 vaikriyazarIraprayoga bandhavarNanam 335 kI utkRSTa sthiti 22 sAgaropama kI sAtavIM naraka meM jaghanyasthiti haitathA sAtavIM naraka kI utkRSTasthiti 33 sAgaropama kI hai| isa taraha se naraka meM jo jahAM jaghanyasthiti hai vaha vahAM ke nAraka ke vaikriyazarIra kA jaghanya se sarvabaMdha kI antararUpa hai - jaise dvitIya naraka meM jaghanyasthiti eka sAgaropama kI hai so inameM eka antarmuhUrta adhika karalenA cAhiye - tathA ca-dvitIya naraka ke nAraka ke vaikriyazarIra kA sarva baMdhAntara jaghanya se antarmuhUrtta adhika eka sAgaropama kA hai aura utkRSTa se vaiyizarIra kA sarvabaMdhAntara vanaspatikAlarUpa anaMtakAla kA hai / dezAntara bhI isI prakAra se jAnanA cAhiye / tRtIya narakAdikoM meM bhI isI prakAra se vaikriyazarIra kA sarvabandhAntara aura dezabaMdhAntara utkRSTa aura jaghanya se jAnanA cAhiye - arthAt tRtIya naraka ke vaikriyazarIra kA sarva baMdhAntara jaghanya se antarmuhUrta adhika tIna sAgaropama kA hai aura utkRSTa se vanaspatikAlarUpa anantakAla kA hai| isI prakAra se deza dhAntara bhI jAnanA cAhiye / caturtha, paMcama, SaSTa aura saptama naraka ke nArakoM ke vakriyazarIra ke sarvabandhAntara ke viSaya meM bhI jaghanya aura utkRSTarUpa se aisA hI apanI 2 jaghanyasthiti meM narakamAM 22 sAgaropamanI utkRSTasthiti hAvAthI sAtamI narakamAM 22 sAgaropamanI jaghanyasthiti samajavI sAtamI narakanI utkRSTasthiti 33 sAgarApamanI che. A rIte je narakamAM jeTalI jaghanyasthiti kahI che tenA karatAM eka antarmuhUta vadhAre te narakanA nArakeAnA vikraya zarIranA sabadhanuM jadhanya aMtara samajavu. jemake khIjI narakanA nArakAnI jaghanyasthiti eka sAgarApamanI che tethI temanA vakriya zarIranA samadhAntara kALa jaghanyanI ape kSAe eka sAgaropamakALa karatAM eka aMtarmuhUta pramANa adhika samajave, ane utkRSTa sadhAntarakALa vanaspatikALa rUpa anaMtakALanA samaye, dezakha dhAntara kALa paNa eja pramANe samajavA. trIjI narakanA nArakanA vaikriya zarIranA samadhAntara kALa jaghanyanI apekSAe traNa sAgarApama ane eka antarmuhUtanA che ane utkRSTanI apekSAe vanaspatikALa rUpa anataajn| che. mena prabhA deza dhAntara Aja yA samanvA thothI, pAMyabhI, chaThThI ane sAtamI narakanA nArakAnA sa`kha dhAntara kALa jaghanyanI apekSAe anukrame sAgarApama ane atarmuhUta'nA, 10 sAgaropama ane atarmuhUta nA 17 sAgarApama ane aMtarmuhUrtanA, 22 sAgarApama ane aMta hUta nA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 bhagavatI tirikkhajoNiyasaNurasANaya jahA vAukkAiyANaM ' paJcendriyatiryagyonikamanuSyANAM ca kriyazarIraprayogasya sarvavandhAntaraM dezavandhAntaraM ca yathA vAyukAyikAnAM vaikriya zarIramayogasya sarvabandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa ananta kAlaM tathaivAbaseyam , ' asurakumAra nAgakumAra jAva sahassAradevANaM eesiM jahA rayaNappabhA puDhavineraiyANaM ' asurakumAra nAgakumArANaM yAvat suvarNakumArAdibhavanapativAnavyantara-jyotipika-sauMdharmezAna sanatkumAra mAhendra-brahmalAntaka zukrasahasrAradevAnAm etepAmekatriMzatsaMkhyakAnAM devatve nodevatve punardevatve sati asurakumArAdisahasrArA. antarmuharta adhika adhika karake kahanA cAhiye isake vaikriyazarIra ke dezabaMdhaka kA antara bhI sarva vadha ke antara jaisA hI jAnanA caahiye| (paMciMdiyatirikkhajoNiyamaNusmANa ya jaMhA vAukkAiyANaM) jisa prakAra se vAyukAyika ekendriya jIva ke vaikriyazarIra prayoga kA sarvaca dhAntara jaghanya le antamuharta pramANa kahA gayA hai aura utkRSTa se anantakAla pramANa kahA gayA hai usI prakAra se paMcendriyatiryaJcoM ke aura manuSyoM ke vaikripazarIraprayoga kA sarvapaMdhAntara jaghanya se antarmuhUrta pramANa aura utkRSTa se anantakAlapramANa kahA gayA hai| isI prakArase inake vaikriyazarIraprayoga kA dezabaMdhAntara bhI jAnanA caahiye| (asura kumAra nAgakumAra jAva sahassAra devANaM eesiM jahA rayaNappabhApuDhavi neraiyANaM) asurakumAra, nAgakumAra, suvarNakumAra Adi bhavanapati, vAnavyantara, jyotipika, saudharma, IzAna, sanatkumAra, mAhendra, brahma, samaje temane utkRSTa sarvabadhAntara kALa vanaspati kALarUpa anaMtakALane samaje, ane temanA viDhiya zarIrane dezabaMdhAntara kALa paNa sarvabaMdhAntara kALa jeTalo ja samaja. "paciMdiyatirikkhajoNiya maNurasANa ya jahA vAukAiyANaM " ma vaayukAyikanA kiya zarIrane sarvabaMdhAntara kALa ochAmAM oche aMtamuhUrtane ane vadhAremAM vadhAre anaMtakALane kahyo che, e ja pramANe pacendriya tiyA ane manuSyanA vaikiya zarIra pragane sarvagaMdhAntara kALa ochAmAM ocho aMtarmuhUrtane ane vadhAremAM vadhAre anaMtakALane samajavo. eja pramANe temanA kriya zarIra praganuM dezabaMdhAntara paNa samajavuM. ( asurakumAra, nAgakumagara jAva sahassAradevANaM eesi jahA rayaNappabhApuDhavi neraiyoNaM ) masurazubhAra, nAgabhA2, suva bhA2 mA manapati deva ghAnacaMntara de, tathA saudharma, IzAna, sanaskumAra, mAhendra, brahmalAntaka, Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 0 8 u0 9 su0 6 vaikriyazarIraprayogavandhanirUpaNam 337 ntadevapaJcendriyavaikriyazarIraprayogasya sarva bandhAntaraM dezabandhAntaraM ca yathA ratnaprabhA pRthivI nairayikANAM vaikriyagarIraprayogasya sarvavandhAntaraM jaghanyena dazavarSa sahasrANi antarmuhUrtAbhyadhikAni, utkRSTena tu vanaspatikAlarUpamanantaM kAlaM dezavandhAntaraM ca jaghanyena antamuhartam , utkRSTena anantaM kAlaM vanaspattikAlarUpaM patipAditam tathaiva pratipattavyam , kintu ' navaraM savyabaMdhaMtare jassa jA ThiI jahanniyA sA aMtolAntaka, zukra, sahastrAra, ila devoM ke vaikriya zarIra prayoga kA sarvabaMdhAntara aura dezabaMdhAntara ratnaprabhApRthivI ke nairapikoM ke kriyazarIra ke sarvabaMdhAntara aura dezabaMdhAntara kI taraha jaghanya se antarmuhUrta adhika daza hajAra varSa kA aura utkRSTa se banaspati kAlarUpa anaMtakAla kA kahA gayA hai| kahane kA tAtparya aisA hai ki koI jIva ina pUrvIkta asurakumArAdi sahasrAntadevoM meM utpanna ho jAya aura vahAM se phira vaha cava kara anya deva sivAya paryAyoM meM utpanna ho jAya-punaH vahAM se bhara kara devaparyAya meM utpanna ho jAya to aisI sthiti meM pahile ke vaikriya zarIra ke sarvabaMdha meM aura abda jo vahAM punaH utpanna huA hai usa vaikriya zarIra ke sabaMdha meM jaghanya aMtara antarmuhUrta adhika daza hajAra varSa kA AtA hai aura utkRSTa se vanaspatikAlarUpa anaMta kAla kA AtA hai| isI taraha se inake vaikriya zarIra ke dezabaMdha ke antarAla ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| kintu 'navaraM' yahAM jo nArakA pekSA se vizeSatA zukra ane sahastrAranA devenA vaikiya zarIra praganuM sarvabaMdhAntara ane deza badhAntara ratnaprabhA pRthvInA nArakanA vaikriya zarIranA sarvabaMdhAntaranI jema ochAmAM ochuM 10 hajAra varSa karatAM eka aMtamuhUrta pramANa vadhAre che ane vadhAremAM vadhAre vanaspati kALarUpa anaMtakALanuM che. have A kathananuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che--kaI jIva pUrvokta asurakumArathI laIne sahastrAra paryantanA devAmAM utpanna thaI jAya, ane tyAthI cavIne koI anya paryAyamAM utpanna thaI jAya, vaLI tyAthI marIne pharIthI uparokta devaparyAyamAM ja utpanna thaI jAya, te evI paristhitimAM pahelAnA vaikriya zarIranA sarvabaMdha ane havenA vaikiya zarIranA sarvaba dhanI vace jaghanyanI apekSAe dasa hajAra varSa ane eka atimuhUrta pramANa paDI jAya che, ane utkRSTanI apekSAe vanaspati kALarUpa ana takALanuM atara paDI jAya che eja pramANe temanA vakriya zarIranA dezabaMdhanu e tarAla (a tara) paNa sabhA. ' navara" 52ntu naa2| 42tA hI nIce pramANe vizeSatA cha Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare 338 muhuttamabhahiyA kAyavyA sesaM taM ceva' navaraM nairayikApekSayAvizeSastu yasya yA yAvatI sthitiH jabanyikA jaghanyena vartate sA antarmuhUrtAbhyadhikA kartavyA,zeSaM tadeva nairayikavadeva bodhyam , tathA cAsurakumArAdayaH sahasAntA devA utpattisamaye sarvavandhaM kRtA svakIyAM ca jaghanyasthitimanupAlya paJcendriyatiryakSu jaghanyena antamuMhatAyuSkatvena samutpadya mRtvA ca teSveva sarvavandhakA jAtAH, evaM ca teSAM vaikriyasya jaghanyaM sarvabandhAntara jaghanyA tatsthitirantarmuhUrtAdhikA, vaktavyA, utkRSTa tvanantaM kAlaM, yathA ratnaprabhAnairayikANAmiti bhAvaH, tatra jayanyA sthitirasurakumArAdInAM vyantarANAM ca dazavarSa sahasrANi, jyotiSkANAM palyopamASTabhAgaH, saudharmA. hai vaha (savvadhaMtare jassa jA ThiI jahaniyA sA aMtomuhuttamambhahiyA kAyavvA-lesaM taM caiva ) aisI hai ki jisakI jitanI jaghanyasthiti hai vaha antarmuharta adhika karake kahanI cAhiye bAkI kA aura saba kathana nAraka kI taraha se hI jAnanA caahiye| tathA ca-asurakumAra se lekara sahanArAnta deva utpattisamaya meM sarvabaMdha karake aura apanI 2 jaghanyasthiti ko bhoga karake paJcendriyatiryaJcoM meM utpanna ho jAyeM aura vahAM antamuhUrtataka raha kara vAda meM maraNa kare-aura punaH unhIM devoM meM utpanna ho jaayeN| vahAM ve sarvevaMdhaka hue isa taraha unake vaikriya zarIra kA sarvacandhAntara jaghanya se antarmuhUrta adhika unakI jaghanya sthiti pramANa hotA hai aisA jAnanA cAhiye / utkRSTa aMtara jo ananta kAla kA kahA gayA hai vaha ratnaprabhAgata nairayikoM kI taraha se kahA gayA hai| aprakumAra AdikoM kI aura vyantaroM kI jaghanyasthiti daza hajAra varSa kI hai| ( savvabaMdhaMtare jassa jA ThiI jahanniyA sA atomuttamambhahiyA phAyavvAsesaM taMceva ) maha remanI rekSI dhanya sthiti DAya che, te dhanyasthitimA eka antarmuhUrta umerIne temanA sarvabaMdhanuM jaghanya aMtara kahevuM joIe. bAkInuM samasta kathana nArakanA kathana pramANe ja samajavuM. jemake asurakumArathI laIne sahastrAra paryantane keI deva utpatti samayamAM sarvabaMdha karIne ane pitAnI jaghanya Ayusthitine bheLavIne pacendriya tiyAmAM utpanna thaI jAya, ane tyAM antarmuhUrta sudhI rahIne maraNa pAme. marIne te eja pUrvokta devamAM utpanna thaI jAya ane tyAM te kriya zarIrane sarvabaMdhaka thAya, to A sthitimAM tenA vaikriya zarIranuM jaghanya sarvagaMdhAntara tenI jaghanyasthiti karatAM eka atamuM pramANa vadhAre AvI jAya che. utkRSTa aMtara je anaMtakALanuM kahevAmA AvyuM che, te ratnaprabhAnA nArakonI jema ja kahevAmAM AvyuM che. asurakumArAdikanI ane vAnaranI jaghanyasthiti Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ heafdrakA TIkA ze0 8 30 9 sU06 vaikriyazarIraprayogabandhanirUpaNam 339 diSu tu 'paliyamahiyaM do sAgara sAhiyA satta dasa ya codasa ya sattarasa ya' ityAdi, gautamaH pRcchati - ' jIvasa NaM bhaMte ! ANayadevatte goANayadevatte puNaravi ANayadeva he bhada-ta ! jIvasya khalu Anatadevatve, noAnatadevatve Anatadevabhinnatve, punarapi Anatadevatve sati Anata devavai kriyazarIramayogavandhAntaraM kAlataH kAlApekSayA jyotiSkoM kI jaghanya sthiti palyopama ke AThaveM bhAgapramANa hai / tathA saudharmAdikoM meM jaghanyasthiti " paliyamahiyaM do sAgarasAhiyA sattadasa ya codasaya sattarasa ya" isa prakAra se hai- pahile devaloka meM eka palyopamakI, dUsare devaloka meM eka palyopamase kucha adhika, tIsare svarga do sAgaropamakI, cauthe devaloka meM do sAgaropamase adhika, pAMcaveM devaloka meM sAta sAgaropama chaThe varga meM daza sAgaropama sAtaveM svarga meM caudaha sAgaropama AThaveM svarga meM sattaraha sAgaropama nauveM meM aThAraha sAgaropama dazaveM meM unnIsa sAgaropama gyArahaveM meM jaghanyasthiti vIsasAgaropama aura bArahaveM meM jaghanya sthiti ikkIsa sAgaropama hai / ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( jIvassa NaM bhaMte! ANaya devatte, No ANaya devatte, puNaravi ANayadevatte pucchA ) he bhadaMta ! koI jIva Anata svarga kA deva ho jAya aura vaha vahAM se cada kara Anata devaloka sivAya dUsare devalokAdi meM calA jAve tathA vahAM se bhI marakara vaha punaH Anatasvarga kA deva ho jAya to aisI sthiti meM usa Anata dasa hejAra varSoMnI che ane caiAtiSikAnI jaghanyasthiti pApamanA AThamAM bhAga pramANu che. tathA saudhama Adi kalpAmAM jaghanyasthiti liyama hi do sAgara sAhiyA sattadasa ya codasa ya sattarasa ya " mI pramANe che-paDelA devlAkamAM eka patyeApamanI, khIjamAM eka patyeApamathI vadhAre, trIjA devalekamAM sAgarApamanI, ceAthAmAM e sAgarApama karatAM gheADI vadhAre, pAMcamA deva lekamAM sAta sAgaropamanI, chaThThAmAM paNa sAta sAgareApamanI, sAtamAM devalekamAM 14 sAgarApamanI, AThamAmAM 17 sAgarApamanI, navamAmA 18 sAgare pamanI, dasamAmAM 19 sAgaropamanI, ane agiyAramAM devaleAkamAM vIsa sAgare pamanI che gautama svAmInA prazna - " jIvassa NaM bhaMte ! ANaya devatte, No ANayadevatte, puNaravi ANayadevatte pucchA " he bhaddata ! kAI jIva Anata devalAkamAM dhruvanI paryAye utpanna thatA hAya, pachI tyAMthI cavIne Anata sivAyanA anya devalAkAdimA utpanna thaI jAya, pachI tyAMthI marIne pharIthI Anata devaleAkamAM ja devanI paryAye utpanna thai jAya teA evI sthitimAM te Anata devanA vaikriya zarIra prayAganu khaMdhAntara kALanI apekSAe keTalu hAya che ? - Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bhagavatIstra kiyacciraM bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha- goyamA ! savyavaMdhataraM jahaNNeNaM aTThArasa sAgarovamAiM vAsapuhuttamabhahiyAI, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo' he gautama ! jIvasya tathAvidhe punarapi Anatadevatve sati AnatadevavaikriyazarIraprayogasya sarvavandhAntaraM jaghanyena aSTAdaza sAgaropamAni varSapRthaktvAbhyadhikAni utkRSTena anantaM kAlaM vanaspatikAlarUpaM bhavati, tathAcAnatakalpavAsIdevaH utpattI sarvavandhakaH, sa cASTAdazasAgaropamAni tatra sthitvA tatazcyuto vapRthaktva manu. pyeSu sthitvA punastatraivotpannaH prathamasamaye cAsau sarvavandhakaH, ityevaM rItyA sarvadevaloka ke deva ke vaikriya zarIraprayoga kA bandhAntara kAla kI apekSA kitanA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyanA) he gautama! (savvavaMdhataraM jahaNNeNaM aTThArasasAgarokmAI vAsaputtamambhahiyAI ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassaikAlo) koI jIva Anata svarga kA deva hokara punaH anyatra janma pAkara punaH usI Anata svarga kA deva ho jAya to aisI sthiti meM usake vaikriya zarIra kA sarvavandhAntara jaghanya se varSapathaktva adhika aThAraha sAgaropala kA hotA hai aura utkRSTa se vanaspati kAlarUpa ananta kAla kA hotA hai / koI jIva Anatakalpa kA deva huA, vaha prathama samaya meM vaikriya zarIra kA sarvabaMdhaka hokara vahAM 18 sAgaropama taka rahA bAda meM vahAM se cava kara varSapRthaktva taka manuSyaparyAya meM raha kara punaH usI Anata devaloka kA deva ho gayA aura vaha vahAM prathama samaya meM vaikriya zarIra kA sarvabaMdhaka huaa| isa taraha se pUrva mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA ! // OM gautama ! " savvavadhataraM jahamNeNa advArasasAgarovabhAi vAsa huttamamahiyAi, ukAseNaM aNataMkAlaM vaNassai kAlo" | 4 mAnata vasabhai Gtpanna , tyAMthI 24vIna anya sthaLe utpanna thAya ane tyAMthI marIne pharIthI Anata devalokamAM utpanna thaI jAya, te evI paristhitimAM tenA vikiya zarIranuM sarvabaMdhAntara jaghanyanI apekSAe 18 sAgaropama karatAM adhika varSathagRkatva pramANa (bethI laIne nava varSa paryantanA samayane varSapRthakatva pramANukALa kahe che) ane utkRSTanI apekSAe vanaspatikALa rUpa anaMtakALanuM hoya che. jemake kaI jIva Anata kalpamAM devanI paryAye utpanna thayo. te prathama samayamAM vaikiya zarIrane sarva baMdhaka thaIne tyAM 18 sAgaropama paryanta rahyo. pachI tyAMthI cyavane varSapRthakatva paryanta manuSya paryAyamAM rahIne pharIthI Anata devalokamAM devanI paryAye utpanna thaI gaye ane tyAM prathama samayamAM vaikiya zara rane sarvabaMdhaka thaze. A Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA TIkA za. 8 u 8 sU 6 caikriyazarIraprayogabandhanirUpaNam 341 candhAntara jaghanyena aSTAdazasAgaropamANi varSapRthaktvAdhikAni, atha ca sa eva AnatadevaH tasmAccyuto'nanta kAlaM vanaspatyAdipu sthitvA punastatraivotpannaH prathamasamaye cAsau sarva vandhaka ityevaM sarvavidhAntaram utkRSTenAnantaM kAlaM bhavatIti bhAvaH, 'desavaMdhaMtaraM jahaNNeNaM vAsapuhuttaM, ukkoseNaM aNaMta kAlaM vaNastaikAlo ' AnatadevavaikriyazarIraprayogasya dezavandhAntaraM jayanyena varSa pRthakttam , utkRSTena tu anantaM kAlaM vanaspatikAlarUpaM bhavati, tathA ca AyatakalpIyodevo dezavandhakaH san cyuto varSapRthaktvaM manuSyatvamanubhUya punastatraiva gataH, tasya ca sarvabandhAntara dezavandha ityevaM ke sarvabaMdha meM aura aba ke sarvabaMdha meM antara jaghanya se varSapRthaktva adhika aThAraha sAgaropama kA A jAtA hai / utkRSTa se sarvavadha kA antara vanaspati kAlarUra jo kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai ki Anatasecavakara vahI deva ananta kAlanaka vanaspatyAdikoM meM sthita rahatA hai aura phira vahAM se mara kara vahI Anata svarga kA deva ho jAtA hai isa taraha se utkRSTarUpa meM vaikriya zarIra kA savarvabaMdhAntara anantakAla kA ho jAtA hai| (demadhaMtaraM jahaNNeNaM vAsapuhuttaM ukoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassai kAlo ) Anata devalokavAsI deva ke vaikriya zarIra prayoga kA dezavandhAntara jaghanya se varSapRthaktva kA hotA hai aura utkRSTa se vanaspati kAlarUpa anantakAla kA hotA hai / tathA ca-AnatakalpavAsIdeva dezavadhaka phira vahIM para deva huA-so prathama samaya meM vaikriya zarIra kA rIte pUrvanA sarvabaMdha ane havenA sarvabaMdhanI vacce 18 sAgaropama ane varSa pRthakatva pramANakALanuM aMtara paDI jAya che. utkRSTanI apekSAe evA jIvana sarvabaMdhanuM aMtara je vanaspatikALa rUpa kahyuM che tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che-Anata devalekamAMthI yuvIne te jIva anaMtakALa sudhI vanaspati kAya Adi kemAM rahe che ane tyAthI marIne pharIthI Anata devalekamAM devanI paryAye utpanna thaI jAya che. A rIte tenA vakriya zarIrane utkRSTa sarvabaMdhA-trnn manajanA 24 taya che. " desabadha tara jahaNNeNaM vAsapuhattaM, ukoseNa' aNatakAlaM vaNassai kAlo " mAnata Rast vana vaiThiya zarIra prayoganu dezaba dhAntara ochAmAM ochuM varSa pRthakatva pramANukALanuM ane vadhAremAM vadhAre vanaspatikALa rUpa anaMtakALanuM hoya che. A kathananuM spaSTIkaraNa A pramANe samajavuM-keI Anata ka5vAsIdeva dezabaMdhaka thaIne tyAMnI sthiti samAsa karIne varSapRthakatva paryanta manuSya paryA. yamAM rahe ane tyAthI marIne Anata devalekamAM ja pharIthI utpanna thaI jAya. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bhagavatIsUtre jaghanyena varSapRthaktvaM dezavandhAntaraM bhavati, utkRSTena tu anantakAlarUpamuktameva, evameva prANatAraNAcyutagraiveyakANAmApa vaikriyasya sarvavandhAntaraM dezavandhAntaraM ca vodhyamityabhiprAyeNAha-' evaM jAva accue, navaraM jassa jA jahaNiyA ThiI sA havyavaMdhaMtaraM jahaNNeNaM vAsapuhuttamabhahiyA kAyavvA, sesaM taM ceva evaM pUrvoktarItyaiva yAvat prANatAraNAcyutadevavaikriyazarIraprayogasyApi sarva bandhAntaraM, dezavandhAntaraM ca bodhyam , navaram AnatApekSayA vizeSastu yasya yA jaghanyikA sthiti tate sA sarvavandhAntaraM jaghanyena varSa pRthaktvAdhikA kartavyA, zepaM tadeva Anatavadeveti bhAvaH, sarvadha karake vAda meM vaha dvitIyAdi samayoM meM dezabaMdhaka banA-isa taraha se pUrva ke dezabaMdha meM aura aba ke dezavadha meM antara jaghanya se varSapRthaktva kA aura utkRSTa se anantakAla kA A jAtA hai| isI prakAra se prANata, AraNa, acyuta aura veyaka inake devoM ke bhI caikriya zarIrakA sarvabandhAntara aura dezabaMdhAntara jAnanA caahiye| isI vAtako ( eva jAva accue, navara jassa jA jahaNiyA ThiI sA savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM bAsapuhattamabhahiyA sesaM taM ceva) isa sUtra dvArA sUtrakAra ne vyakta kiyA hai-pUrvokta rIti ke anusAra hI yAvat prAgata, AraNa, acyuta, ina kalpavAsI devoM ke vaikriya zarIra prayoga kA sarvabaMdhAntara aura dezavadhAntara jAnanA caahiye| Anata kI apekSA jo vizeSatA hai vaha aisI hai ki jisakI yahAM jitanI jaghanyasthiti hai vaha sarvabaMdha ke aMtara meM jaghanya se varSapRthaktvarUpa se adhika kara lenI cAhiye / aura saba tyAM prathama samayamAM vaikriyazarIrane sarvabaMdha karIne te dvitIyAdi samayamAM dezabaMdhaka banI jAya che. A rIte pUrvanA dezabaMdha ane havenA dezabaMdhanI vacce jaghanyanI apekSAe varSa pRthakatvanuM ane utkRSTanI apekSAe anaMta kALanuM aMtara paDI jAya che e ja pramANe prANata, AraNa, acuta ane greveyakavAsI devanA paNa vaikiyazarIranuM sarvabandhAntara ane dezabandhAtara samajavuM eja pAta sUtrAre " evaM jAva accue, nabara jassa jA jahaNiyA ThiI sA savvadhaMdhaMtara jahaNNeNa' vAsapuhuttamabhahiyA kAyavvA, sesa taM ceva " 24 // sUtradhAra dvArA prakaTa karI che. ahIM sUtrakAre e vAta prakaTa karI che ke Anata karatAM ahIM A pramANe vizeSatA samajavI joIe-je devanI jeTalI jaghanya sthiti hiya, te jaghanya sthiti karatAM varSa pRthakatva pramANa adhika sarvabaMdhAntara samajavuM. bAkInuM samasta kathana Anata devakane bhavenA kathana pramANe sama Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u09 sU0 6 vaikriyazarIraprayogabandhavarNanam 343 gautamaH pRcchati- gevejalappAIyapucchA' he bhadanta ! graiveyakakalpAtItapRcchA ? tathA ca graiveyakakalpAtItadevavaikriyazarIraprayogasya bandhAntaraM kAlataH kiyaciraM kathana yahA~ Anata kI taraha se hI jAnanA caahiye| tAtparya aisA hai - ki prANata AraNa aura acyuta ye kramazaH dazaveM, gyArahaveM aura bArahaveM devaloka haiM-inameM jaghanyasthiti kramazaH unnIsa vIsa aura ikkIsa sAgaropama hai / so yahI apanI 2 jaghanyasthiti sarvabaMdha ke jaghanyarUpa se antara prakaTa karane meM varSapRthaktva se adhika karake kahanI cAhiye-jaise prANatavAsI deva prathama samaya meM vaikriyazarIra kA sarvabaMdha karake vahAM para 19 sAgaropama taka rahA aura bAda meM jaba vaha vahAM cyuta huA-to varSa pRthaktva taka manuSyaparyAya meM rahakara phira prANata devaloka kA deva banA aura prathama samaya meM yahAM sarvabaMdhaka ho gayA to aisI sthiti meM yahAM abake vaikriyazarIra ke sarvabaMdha meM aura pahile ke sarvabadha meM antara jaghanya se varSapRthaktva adhika 19 sAgaroema kA hotA hai-isI taraha se apanI 2 jaghanyasthiti ko varSapRthaktva se adhika karake jaghanya rUpa se sarvavaMdha kA antara AraNa aura acyuta ina devalokoM ke devoM ke vaikriyazarIra ke viSaya meM bhI samajha lenA caahiye| bAkI kA saba kathana Anata devaloka ke devoM ke vaikriyazarIraprayoga ke samAna hI hai| javuM prANata, AraNa ane acuta, e anukrame dazamAM, agiyAramAM ane bAramAM devaleka che. te devalokanA devonI jaghanya sthiti anukrame 19, 20, ane 21 sAgaropamanI kahI che-te darekanI jaghanyasthitimAM varSa pRthakatva pramANa kALa umeravAthI te darekanA sarvabaMdhanuM jaghanya aMtara AvI jAya che. jema ke prANutavAsI deva prathama samayamAM vaikiyazarIrane sarvabaMdha karIne 19 sAgarepama paryanta tyAM rahyo. tyAMthI gyAne varSapRthakatva paryanta manuSya paryAyamAM rahyo tyAthI marIne pharIthI prANata devalokamAM devanI paryAye utpanna thaye ane tyAM prathama samayamAM sarvabaMdhaka thaI gaye te A rIte tenA parvanA sarvabaMdha ane havenA sarvabaMdhanI vacce 19 sAgaropama ane varSa pRthakata pramANa jaghanya kALanuM aMtara paDI jaze. A rIte ja gaNatarI karatA AraNa ane azruta devakanA denA vaikiya zarIranuM jaghanya sarvabadhAntara anukrame 20 sAgaropama ane varSapRthakatva pramANe kALanuM tathA 21 sAgaropama ane varSapRthakatva pramANa kALanuM AvI jAya che. bAkInu samasta kathana Anata devalokanA devAnA vikiyazarIra praganA kathana pramANe samajavuM have gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche che hai-" gevejjakappAIya pucchA"De lahanta ! avaya 48yAtIta vAnA vaiThiya Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhagavatIsare bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-' goyamA ! savyabaMdhataraM jahaNaNeNa vAyIsaM sAgarovamAI ghAsapuhuttamabhahiyAI. ukoseNaM aNataM kAlaM vaNassaikAlo ' he gautama ! |veyakakalpAtItadevavaikriyazarIraprayogasya sarvavandhAntaraM jaghanyena dvAviMgatiH sAgaropamAni varSa pRthaktvAdhikAni bhavati, utkRSTena tu anantaM kAlaM vanaspatikAlarUpaM bhavati, ' desavaMdhaMtaraM jahaNNeNaM vAsapuhuttaM, ukkoseNaM vaNassaikAlo ' dezabandhAntaraM ca jagha. nyena varSa pRthaktvam , utkRSTena vanaspatikAlarUpamanantaM kAlaM bhavati / gautamaH pRcchati-' jIvassa NaM bhaMte ! aNuttarovavAiyapucchA ' he bhadanta ! jIvasya khalu ___ agha gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(geveja kappAiyapucchA) he bhadanta ! greveyaka kalpAtIta devoM ke vaikriyazarIraprayoga kA bandhAntara kAla kI apekSA se kitanA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM bAvIsaM sAgarovamAiM vAsapuhuttamambhahiyAiM ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM vaNassahakAlo) graiveyaka kalpAtIta devoM ke vaikriyazarIraprayoga kA sarvaca dhAnnara jaghanya se varSapRthaktva adhika 22 sAgaropama kA hai aura utkRSTa se antara vanaspatikAlarUpa anantakAla kA hai / ( desarvadhaMtaraM jahaNNeNaM vAsapuhattaM, ukkoseNaM vaNassaikAlo) tathA graiveyaka kalpAtIta devoM ke kriyazarIraprayoga kA dezavaM dhAntara jaghanya se varpapRthaktvarUpa hai aura utkRSTa se vanaspatikAlarUpa anantakAla kA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM- jIvassa NaM bhaMte ! aNuttarovavAiyapucchA) he bhadanta ! jo jIva anuttara vimAna meM utpanna zarIra praganuM baMdhAtara kALanI apekSAe keTaluM hoya che? tene uttara mAtA maDAvI2 prabhu 4 cha 4-" goyamA" hai gautama / " savvabaMdha tara jahaNNeNa bAvIsaM sAMgarovamAi vAsapuhuttamamahiyAi, ukkoseNa' aNaMtaM kAlaM-vaNassaikAlo" aveya: 48pAtIta hevInA vaiThiyazarI2 prayAgarnu samadhAntara ochAmAM ochuM 22 sAgarepama ane varSa pRthakatva kALa pramANa che, ane vadhAramA dhAre mata2 vnspti||35 mana cha " desabadha tara jahaNNeNaM vAsapuhuttaM, unakosaNaM kNassaikAlo " tathA aveya: 46yAtIta honA vikriya zarIra praganuM dezabaMdhAntara ochAmAM ochuM varSa pRthakatva pramANe kALa rUpa ane vadhAremAM vadhAre vanaspatikALa rUpa anaMtakALanuM che gautama svAbhAnA prazna-" jIvassa Na' bhate | aNucarovavAiyapucchA" he bhadanta keI eka jIva anuttara vimAnamAM utpanna thayo hoya. tyAMnI sthiti Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 prameyacandrikA TIkA za08 u0 1 sU0 6 vaikriyazarIraprayogavandhavarNanam anusaraupapAtikaH pRcchA, tathA ca tathAvidhe punaraDuttaraupapAtikatve sati anuttaraupapAtikadeva vai kriyazarIramayogavandhAntaraM kAlataH kiyacciraM bhavati ? iti mazna, bhagavAnAha - 'gomA ! savyabaMdhaMtara jahaNaNaM ekkatImaM sAgaronamAI vAsapuhuttamanbhahiyAI, ukko seNaM saMkhejjAI sAgarokmAI' he gautama | anuttaropapAtikadevavaikriyazarIraprayogasya sarvavandhAntaraM jaghanyena ekatriMzat sAgaropamANi varSa pRthaktvAdhikAni bhavati, utkRSTena tu saMkhyeyAni sAgaropamANi mavati, 'desaMbaMdhaMtaraM laha NaM vAsapute, ukkoseNaM saMkhejjAhUM sAgarovamAi ' anuttarIpapAtirudevavaikriyazarIraprayogasya dezavandhAntaraM ca jaghanyena varSa pRthakva bhavati, utkRSTena tu saMkhyeyAni sAgaropapANi bhavati, tathAhi - anuttaraupapAtikadeva vai kriyazarIraprayogasya hue haiM aura vahAM kI sthiti samApta ho jAne ke bAda vaha usa anuttaravimAna se anyatra janma dhAraNa kara phira vahAM se sara karake usI anuttaravimAna meM janma dhAraNa karatA hai to aisI sthiti meM usake vaikriyazarIra ke bandha meM antara kitane kAla kA AtA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyalA ) he gautama! yahAM para vaikriyazarIra ke sarvavadha kA aMtara jaghanya se pRthaktva adhika 31 sAgaropama kA hai aura ( ukkoseNaM) utkRSTa se ( saMkhejjAI sAgarovamAI ) saMkhyAta sAgarImakA hai / (devadhaMtaraM jaNeNaM vAsaputtaM) anuttaropapAtika deva vaizirIraprayoga dezayandhakA antara jaghanya se varSapRthaktva hai aura ( ukko seNaM saMkhejAI sAgarovamAI ) utkRSTa se saMkhyAta sAgaropama hotA hai / jaise koI jIva anuttara vimAnoM meM utpanna huA vahAM usane samApta karIne te anuttara vimAna sivAyanA kAi anya sthAnamAM utpanna thaI jAya ane tyAMthI marIne pharIthI anuttara vimAnamAM ja janma dhAraNa kare, te e prakAranI paristhitimAM tenA vaikriyazarIranA ma'mAM keTalA kALanu' antara paDI jAya che ? mahAvIra alunA uttara- " goyamA " he gautama | khAvu jane tyAre tenA vaikriyazarIranA sAdhanu' a'tara jadhanyanI apekSAe 31 sAgaropama ane varSa prathakRtva pramANe thAya che. . ukkoseNa sakhejjAI sAgarovamAI " mane utDDaSTanI apekSAye sabhyAta sAgarIyanuM thAya che, " desabaMdhaMtara jahaNeNa' vAsapuhuttaM utrakoseNa saMkhejjAIM sAgarovamAi " ane te devanA vaiThiyazarIraprayoganA deza dhanu. echa mAM echu antara varSa pRthakatva pramANa ane vadhAremAM vadhAre aMtara sa yAta sAgaropama pramANa thAya che jema ke AAI jIva anuttara bha 44 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 346 sarvabandhAntara, dezavandhAntaraM ca utkRSTaM saMkhyAtAni sAgaropamANi bhavati, yato nAnantakAlamanuttaravimAnacyutaH saMtati, atha caikriyazarIradezavandhaka-sarvavandhakAnAmalpaba hutvAdikaM prahapayitumAha-' eesiM NaM bhaMte ! jIvANaM veubviyasarIrassa desavaMdhagANaM sabyavaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA ?' he bhadanta ! eteSAM khalu pUrvoktAnAM jIvAnAM vaikriyazarIrasya dezavandhakAnAM, sarvaprathama samaya meM vaikriyazarIra kA sarvabaMdha kiyA aura bAda meM dezabaMdha kiyA aura vahIMpara 31 sAgaropasa taka rahA-bAda meM vahAM se cava kara manuSya paryAya meM varSa pRthaktva taka rahakara punaH vahIM para deva ho gayA aura prathama samaya meM vaha vaikriyazarIra kA sarvabaMdhakahuA-isa taraha se pUrva ke sarvavadha meM jaghanya se aMtara varSa pRthaktva adhika 31 sAgaropama kA AtA hai-aura utkRSTa se antara saMkhyAta sAgaropama kA AtA hai-kyoM ki anuttara vimAna se cabakara jIva anantakAla taka isa saMsAra meM nahIM rahatA hai| ___aba sUtrakAra vaikriyazarIrake dezabaMdhaka, sarva baMdhaka, aura abandhaka ke alpabahutva kA kathana karate haiM-isameM gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(eesiM NaM aMte ! jIvANaM veuvviyasarIrassa desabaMdhagANaM, savvabaMdhagANaM, abaMdhagANa ya kayare kaparehito jAva visesAhiyA vA) he bhadanta ! ina vaikriyazarIra ke dezabaMdhakoM meM, sarvabaMdhakoM meM aura vimAnamAM utpanna thayA. tyAM teNe prathama samayamAM vaikiyazarIrano sarvabaMdha karyo, ane tyAra bAda dezabaMdha karyo. ane tyAMja 31 sAgaropama kALa sudhI te rahyo. pachI tyAMthI cyavane manuSyaparyAyamAM AvIne varSa pRthatva paryarata rahyo. ane tyAra bAda tyAMthI marIne anuttara :vimAnamAM ja devanI paryAye utpanna che. tyAM prathama samayamAM te vaikiyazarIrano sarvadhaka che. A rIte pUrvanA ane atyAranA sarvabaMdha vacce jaghanyanI apekSAe 31 sAgarepama ane varSapraphathatva pramANa kALanuM anDara paDe che-utkRSTanI apekSAe saMkhyAta sAgaropamanuM te sarvabaMdhanuM aMtara Ave che, kAraNa ke anuttara vimAnamAMthI vIne jIva anaMtakALa sudhI A saMsAramAM raheto nathI. have sUtrakAra vekiyazarIranA dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka ane abaMdhakonA a5 bahatvanuM kathana kare che. gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche cha " eesiMNa bhate ! jIvANaM veuvviyasarIrassa desabaMdhagANa', savvabaMdhagANaM, abaMdhagANa ya kayare kayarehito jAya visesAhiyA vA 1", mahanta ! vaizyi Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u02 sU07 mAhArakazarIraprayogavandhavarNanam 347 bandhakAnAm , avandhakAnAM ca madhye katare jIvAH katarebhyo jIvebhyo yAvat alpAvA, bahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha-goyamA! savvatthovA jIvA ve ubdhiyasarIrassa savyavaMdhagA, desavaMdhagA asaMkhejjaguNA, avaMdhagA aNaMtaguNA' he gautama ! sarva stokAH sarvebhyo'lpAH jIvA vaikriyazarIrasyasarvabandhakA bhavanti, tatkAlaraya alpatvAt tadapekSayA dezavandhakAH asaMkhyAtaguNA bhavanti tatkAlasya tadapekSayA'saMkhyeyaguNatvAt , abandhakAstu tadapekSayA anantaguNA bhavanti,siddhAnAM vanaspatikAyikAdInAM tadapekSayA'nantaguNatvAditibhAvaH // 06 // AhArakazarIraprayogavandhavaktavyatA / mUlam-AhAragasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte! kaivihe paNNatte? goyamA! egAgAre papaNatte / jai egAgAre paNNatte kiM maNuslAhAragasarIrappaogabaMdhe, kiM asaNussAhAragasarIrappaogabaMdhe? goyamA ! maNussAhAragasarIrappaogabaMdhe, No amaNussAhAragasarIrappaogavaMdhe / abaMdhakoM meM se kauna se jIva kina jIvoM se alpa haiM ? bahuta haiM ? tulya haiM ? tathA vizeSAdhika haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! ( savvatthovA jIvA veuvviyasarIrasta savvava dhagA, desava dhagA asaMkhejjaguNA, abaMdhagA aNaMtaguNA) saba se alpa jIva vaikriyazarIra ke sarvabaMdhaka hai, kyoM ki sarvavadha kA kAla alpa hai-inakI apekSA dezayaMdhaka jIva asaMkhyAtaguNa haiM kyoM ki sarvabaMdha ke kAla kI apekSA dezavandha kA kAla asaMkhyAtaguNA hai| tathA inase bhI anantaguNeM aba dhaka jIva haiM kyoM ki inake avadhaka siddhajIva aura vanaspatikAyika Adi jIva dezava dhataka jIvoM ki apekSA anantaguNe haiN| s06|| zarIranA dezabaMdhakemAM, sarvabaMdhamAM ane aba dhakemAM kyA che kayA jIve karatAM alapa che ? adhika che ? samAna che ? tathA vizeSAdhika che ? mahAvIra prbhun| uttara-" savvatyovo jIvA veuvviyasarIrassa savvaba'dhagA. desabadhagA asakhejjaguNA, aba dhagA aNataguNA" vaiThiyazInA so authI ochAM che, kAraNa ke sarvabaMdhane kALa a5 che temanA karatAM dezabaMdhaka asaMkhyAta gaNa che, kAraNa ke sarvabaMdhanA kALa karatAM dezabaMdhano kALa asaM. khyAta gaNe che tathA temanA karatAM paNa aba dhake ana ta gaNA che, kAraNa ke tene abaMdhaka siddha jIva ane vanaspatikAyika Adi jIva dezaba dhake karatAM manAta gayA cha. // sU06 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsa pheTa eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNa-maMThANe jAva iDipatta-pramattasaMjaya--sammaddiTTi -pajatta-saMkhejavA mAuya-kasmabhUsiMga - gabhavarkatiya-saNussAhAragasarIrappaogavadhe, No aNipitta- pamattajAtra AhAragasarIrappaogavadhe / AhAragasarIrappaogavaNaM bhaMte ! kasla kammassa udapaNaM ? goyamA ! vIriyasajogasadavvAe jAva laddhiM ca pahuca AhAragasarapaogaNAmAe kammassa udaeNaM AhAragasarIrappaogavadhe / AhAragasarIraogadhe NaM bhaMte! kiM desabaMdha, savvabaMdhe ? goyamA ! desavadhe vi, sabadhe vi / AhAragasarIrappaogabaMdha NaM bhaMte ! kAlao kevazciraM hoi ? goyamA ! savabaMdhe ekkaM samayaM, desabaMdha jahaNeNaM aMtosuhutaM, ukkoseNa vi aMtosuhuttaM / AhAragasarIrappaogavaMdhataraMNaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! savabaMdha taraM jahaNaNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM anaMta kAlaM, anaMtAo ussappiNI ossappiNIo kAlao, khettao anaMtA loyA, avaDhe poggala pariyahaM dekhUNaM / evaM desabaMdhaMtaraM vi / eesi NaM bhaMte! jIvANaM AhAragasarIrassa desavaMdhagANaM, savabaMdhagANaM, avadhANa ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA bA ? goyamA ! savatthAvA jIvA AhAragasarIrassa savvabaMdhagA, desavaMdhagA saMkhejaguNA, abaMdhagA anaMtaguNA // sU07 // chAyA - AhArakazarIramayogavandhaH khalu bhadanta katividhaH prajJaptaH ? gautama ! ekAkAraH prajJaptaH / yadi ekAkAraH prajJaptaH kim manuSyAhArakazarIramayogavandhaH ? kim amanuSyAhArakazarIramayogabandhaH 1 gautama | manuSyAhArakazarIramayoga Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhaiyacandrikA TIkA za0 8 u09 0 7 mahArakazarIra prayogavanghavarNanam 349 bandhaH, no amanuSyAddArakazarIraprayogavandhaH evam etena abhilApena yathA atragAhanasaMsthAne yAvat RddhiprApta - pramatta saMyatasamyagradRSTiparyApta saMkhyeyavarSAyuSka karmabhUmigagarbhavyutkrAntikramanuSyAhArakazarIraprayogabandhaH, noRddhimAptapamatta yAvat sUtrArtha - (AhAragasarIrappaogavadhe NaM bhaMte / kavi paNNatte ) he bhadanta ! AhArakazarIraprayogavaMdha kitane prakArakA kahA gayA? (goyamA) he gautama! (gAgAre paNNatte) AhArakazarIraprayogavadha eka prakAra kA kahA gayA hai / (jai egAgAre paNNatte kiM maNussAhAragasarIrappaogavaMdhe, kiM amaNussAhAragasarIrappa ogabadhe ) he bhadanta ! yadi AhArakazarIraprayogava dha eka prakArakA kahA gayA hai to vaha manuSya saMbaMdhI AhArakazarIra prayogava dha eka prakAra kA kahA gayA hai- - yA amanuSya saMbaMdhI AhArakazarIra prayogabaMdha eka prakAra kA kahA gayA hai ? (godhamA ) he gautama / (manussAhAragasarIrappaogabaMdhe - No amaNussAhAragasarIrappaagara dhe) AhAraka zarIraprayogava dha manuSyoM ke hI hotA hai- -ataH vahI eka prakAra kA kahA gayA hai / AhAraka zarIraprayogabaMdha manuSya sivAya dUsare jIvoM ko nahIM hotA isaliye usa viSaya meM to kucha kahanA hI nahIM hai / ( evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva haDDIpatta, pamanta saMjaya sammaddiSTi pajjattasaMkhejjavAsA jyakammabhUmiga gambhavatiya maNussAhAragasarIrappaogayaMve- jo aniTTIpattapamattasaM sUtrArtha-(AhAragasarIrappaogavaghe Na bhaMte ! kai vihe paNNace ? ) he lahanta ! bhADA24 zarIraprayogamadha TasA prahArano udyo che ? ( goyamA ! ) he gautama! (egAgAre paNNatte ) bhAhAra zarIraprayoga adha me akSarato hyo che. (jaha egAgAre paNNatte kiM maNussA hAragArIrappaogatra the, ki amaNussAhAragasarIrapaogava ghe ? ) he laDhata / le bhADAra zarIraprayogamadha me praaraneA hAya, te zu manuSya samadhI AhAraka zarIraprayAga khAdha eka prakArane kahyo che ke amanuSya saMbadhI AhAraka zarIraprayAgama dha eka prakAranA kahyo che? ( goyamA ! ) he gautama! ( manussA hAraga sarirampa oga - No amaNussAhAragasarIrappaogaca ve) AhAra zarIraprayogamadha manuSyAne hAya che-tethI eja eka prakArane kahevAmA AvyA che, AhAraka zarIra prayogama dha manuSya sivAyanA anya jIvAne te hAtA ja nathI, tethI te viSe te kai kahevAnuM ja nathI, ( evaM ee NaM amilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva haDDIpatta, pamatta saMjaya sammaddiTThi pajjatta saMkhejjavAsAuyakramma bhUmigagamavakkaMtiya maNussAhAragasarI Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 1 AhArakazarIraprayogavandhaH / AhArakazarIramayogayandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNaH udayena ? gautama ! vIryasayogasavyatayA yAvat labdhi ca pratItya AhArakazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena AhArakazarIraprayogavandhaH / AhArakazarIraprayogavandhaH, khalu madanta ! kiM dezavandhaH ? sarvabandhaH ? gautama ! dezacandho'pi, jaya jAva AhAraNasarIrappaogabaMdhe) isa taraha isa abhilApa se avagAhanA saMsthAnapada meM kahe anusAra yAvat RddhiprAsapramattasaMyatasa. myakadRSTiparyApta saMkhyAtavarSa kI AyuvAle, karmabhUmija manuSyoM ko hI AhAraka zarIra prayogabaMdha hotA hai- amRddhiprApta pramattasaMgata ko yAvat AhAraka zarIraprayogabaMdha nahIM hotA hai / (AhAggasarIrappaogavaMgheNaM saMte ! kassa kammassa udaeNaM) he bhadanta ! AhAra kazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? ( goyamA) he gautama! ( bIriyasajogasadda - vvAe jAva laddhiM ca paDucca AhAragasarIrappaogaNAmae kammassa udapaNaM AhAragasarIrappaogabaMdhe ) savIryatA, saMyogatA, sahavyatA se yAvat labdhi ko Azrita karake AhArakazarIra prayoga nAmakarma ke udaya se yaha AhArakazarIraprayogabaMdha hotA hai / (AhAragasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte! kiM dezabaMdhe, savvabaMdhe ) he bhadaMta ! AhArakazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdharUpa hotA hai yA sarvabaMdharUpa hotA hai ? (gomA ) he gautama! dezabaMdhe vi, savvabaMdhe vi) AhAraka zarIraprayoga dezavarUpa bhI hai rappaoga baMdhe - go aNiDIpattapamatta saMjaya jAva AhAragasarIrappaogabaMdhe ) A rIte A abhilApa dvArA avagAhanA saMsthAna padamAM kahyA pramANe RddhiprApta pramatta sayata sabhyasphUSTi paryApta sakhyAta vanA AyuSyavALA, kama bhUmija manuSyeAmAM ja AhAraka zarIraprayAga dha thAya che anRddhi prApta pramatta sa'yatane ( yAvat ) AhAraka zarIra prayAga dha thatA nathI ) ahIM sudhInuM uthana grahaNa 12 (AhAragasarIrappaoga bAMdhe Na bhaMte ! karasa kammassa udaena ? ) he bhadanta ! AhAraka zarIra prayeAgama dha kayA karmInA udayathI thAya che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( vIriyasa joga sahavtrayAe jAva laddhi ca paDucca AhAragasarIrappabhogaNAmAe kammassa udaraNaM AhAragasarIrampa bhagava ve ) sarvArthatA sayeAgatA ane sadravyatAthI, yAvat labdhine Azrita karIne AhAraka zarIra prayAga nAma karmanA udayathI A AhAraka zarIra prayoga khaMdha thAya che 350 ( AhAragasarIrappa ogatraghe Na bhaMte! ki desavaghe, savvavaghe 1 ) 3 bhadanta ! AhAraka zarIra prayogama'dha zu dezamadha rUpa hoya che, ke sAdha 35 DAya che ? ( goyamA ! desatra dhe vi sa vi ) he gautama ! bhADAra Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - prameyamandrikA TI0 0 8 u09 su0 7 AhArakazarIraprayogavandhavarNanam 356 sarva bandheo'pi, AhArakazarIraprabhogabandhaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaciraM bhavati ? gautama ! sarvabandhaH ekaM samayaM, dezavandho jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSe. NApi antarmuhUrtam , AhArakazarIraprayogavandhAntaraM khalu bhadanta ! kAlataH kiyaccira bhavati ? gautama ! sarvavandhAntaraM jaghanyena antarmuhUrtam , utkarSeNa anantaM kAlam , anantA utsarpiNyavasamarpiNyaH kAlataH, kSetrataH anantA lokAH, athA? pudgalaparivarta dezonam , evaM dezavandhAntaramapi, eteSAM khalu bhadanta! jIvAnAm AhArakazarIrasya aura sarva dharUpa bhI hai / (AhAragasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi) he bhadaMta ! AhAraka zarIraprayogabaMdha kAlakI apekSAse kabataka rahatA hai ? (goyamA) he gautama / (savvabaMdhe ekkaM samayaM, desa baMdhe jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoleNaM vi aMtomuhatta) AhAraka zarIrapra yoga kA sarvabaMdha eka samayataka rahatA hai aura dezabaMdha jaghanya se bhI antarmuharta taka rahatA hai aura utkRSTa se bhI antarmuharta taka rahatA hai| (AhAragasarIrappaogadhaMtaraM NaM bhaMte ! kAlao kavacciraM hoi ) he bhadanta !AhArakazarIra kA prayogabaMdhakAlakI apekSA kabataka rahatA hai ? (goyamA) he gautama ! (savvavaMdhataraM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM aNaMtakAlaM, aNaMtAo osappiNI ussappiNIo kAlao. khettao aNaMtAloyA avajhaM poggalapariyaha desUNaM-evaM desabaMdhataraM vi) sarvapaMdhAntara jaghanyase eka antarmuhartataka rahatA hai aura utkRSTa se anantakAlataka rahatA hai| isa anaMtakAla meM anaMta utsapiNI aura ananta zarIraprayoga baMdha dezabaMdharUpa paNa hoya che ane sarvabaMdha rUpa paNa hoya che. (AhAragasarIrappaogaba ghe NaM bhaMte ! kAlao kevaccira hoi 1 ) 3 mahanta! bhADA24 zaza2 prayoga ganI apekSA yA sudhA 27 cha 1 (goyamA ! sabbavaMdhe eka samaya, desavaMdhe jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM vi aMtomuhattaM ) he gautama ! AhAraka zarIra prayogane sarvabaMdha eka samaya sudhI rahe che ane dezabaMdha ochAmAM oche antarmuddata sudhI ane vadhAremAM vadhAre paNa mantabhuta sudhI 27 cha (AhAragasarIrappaogavadhataraNa bhate ! kAlao kevaccira hoi ? ) 3 mahanta ! mAla(24 zarIranA prayoga dhanu mata24janA mapekSA Tayu DAya cha 1 ( goyamA ! ) 3 gautama ! (savvabaMdha'tara jahaNe NaM aMtomUhuttaM, ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM aNaMtAo osappiNIussappiNIo kAlo, khettao aNaMtAloyA, avaDUM poggalapariya, desUNaM-evaM desabaMdhaMtaraM vi ) sarvabandhAtarane jaghanyakALa eka antarmuhUrta sudhI ane utkRSTakALa anaMta kALa paryantane hoya che. A anaMtakALamAM anaMta utsarpiNa ane anaMta Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra dezava-dhakAnAM, sarvavandhakAnAm , abandhakAnAM ca katare katarebhyo yAvata vizepAH dhikA vA ? gautama ! sarva stokA jIvAH AhArakazarIrasya sarva vandhakAH dezavandhakA saMkhyeyaguNAH, avandhakAH anantaguNAH // sU0 7 // TIkA-athAhArakazarIrapayogavandhamAzrityAha-' AhAragasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! AhArakazarIraprayogavandhaH khalu avasarpiNI ho jAtI haiN| kSetra kI apekSA anantaloka-kucha kama ardha pudgala parAvartarUpa hai| isI taraha se dezabaMdhAntara meM bhI jAnanA caahiye| (eesiM gaM aMte ! jIvANaM AhAragalarIrasta desabaMdhaMgANaM lavabaMdhagANaM, aba dhamANa ya kayare kayarehiMto jAba vile sAhiyA vA) he sadanta ! ina AhAraka zarIra ke dezabaMdhakoM meM, sarvabaMdhakoM meM aura abaMdhakoM meM se kauna jIva kitanI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? (goyamA) he gautama ! (savvatthovA jIvA AhAragasarIrassa savvabadhagA, desabaMdhagA saMkhejjaguNA abaMdhagA aNaMtaguNA) AhAraka zarIra ke sarvabaMdhaka jIva saba se kama haiM / inakI apekSA dezabaMdhaka jIva saMkhyAtaguNita haiM / aura inakI apekSA bhI abaMdhaka jIva anantaguNeM haiN| TIkArtha-ava sUtrakAra AhAraka zarIraprayogabaMdha ko Azrita karake kathana karate haiM-isameM gautamane praluse aisA pUchA haiM ki-(AhAragasarIrappaogadhe NaM saMte ! kaivihe paNNatte) he bhadanta ! AhAraka shriirpravasarpiNI vyatIta thaI jAya che. kSetranI apekSAe anataleka-ardha pudgala parAvartana karatAM saheja nyUna pramANa hoya che. e ja pramANe deza baMdhAntara viSa 55] samarg (eesi NaM bhave ! jIvANa AhAragasarIrassa sabaMdhagANaM savvatra dhagANa', abadhagANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA 1) 3 bhadanta ! AhAraka zarIranA dezabaMdhake, sarvabaMdhake ane abaMdhakemAM kayA kayA jI kayA kayA jI karatAM alpa che "yAvat " kayA kayA cha kyA 4 // // 42ai vizeSAdhiH cha? (goyamA ! ) 3 gautama ! ( savvatthovA jIvA AhAragasarIrasma saJcabaMdho, desabaMdhagA saMsejaguNA, abaMdhagA agataguNA) AhAraka zarIranA sarvabaMdhaka che sauthI ochA che, temanA karatAM dezabaMdhaka je saMkhyAtagaNuM che dezabaMdha karatAM akhaMdhake anaMtagaNuM che. TIkAI-have sUtrakAra nIcenA praznottaro dvArA AhArakazarIraprayoganuM nirU53 42 che-gautabhasvAbhInI prazna-" AhAragasarIrappaogaba dhe Na bhaMte kaivihe paNNatte 1" 3 mahanta maa|24|22pryogmaa prsn| yo cha ? Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u09 sU09 AhArakazarIraprayogavandhanirUpaNam 353 katividha. prajJaptaH ? bhagavAnAha-- goyamA ! egAgAre paNate ' he gautama ! AhArakazarIramayogavandhaH ekAsAra esamakAra eka bhanAH, natu audArikAdizarIraprayogavandhavade kendriyAdyanekAkAraka iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-jai egAgAre paNNatte ki gaNusyAhAragasarIrappaogavaMdhe ? kiM amaNussAhAraNasarIrappaogavaMdhe ?' he bhadanta ! yaH ekAkAra AhArakagarIraprayogavandhaH prajJaptaH sa kina maluNyAhArakazarIraprayogavandhaH ? kiMvA amanuSyAhArakazarIraprayogavandhaH prajJapsaH ? bhagavAnAhayogabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM -(goyamA) he gautama ! (egAgAre paNNatta) AhArakazarIraprayogabaMdha eka prakAra kA ho kahA gayA hai| audArika Adi prayogabaMdha kI taraha ekendriyAdirUpa aneka prakAra kA nahIM kahA gayA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki ekendriya se lekara samasta paMcendriya jIvoM ke audArika zarIra hotA hai-ataH bhinna jAtivAloM meM hone ke kAraNa isameM jinnatA -aneka prakAratA AtI hai-isa taraha kI aneka prakAratA isa AhAraka zarIraprayogadha meM nahIM hai kyoMki yaha manuSya ke hI hotA hai isI viSaya ko spaSTa karane ke liye gautamasvAmI prabhu se pUchate haiM-(jaha egAgAre paNNatte ki saNussAhAraNasarIrappaogadhe asaNustAhArAsarIrappaogadhe ) he adanta ! yadi vaha AhAraka zarIraprayogadha eka hI prakAra kA kahA gayA hai to kyA vaha manuSya kA AhArakazarIraprayo. gavaMdha eka prakAra kA kahA gayA hai ? yA amanuSya kA AhAraka zarIraprayogadha eka prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM mahAvIra prsune| uttara-" goyamA ! " gautama / " agAgAre paNNatte " AhAraka zarIra pragabaMdha eka ja prakArane kahyuM che. audArika Adi pragabaMdhanI jema ekendriyadirUpa aneka prakArane te hete nathI A kathananuM tAtparya e che ke ekendriyathI laIne samasta pacendriya parvatanA jIne audArika zarIra hoya che. bhinna bhinna jAtivALAomAM hovAthI temAM bhinnatA (aneka prakAratA) AvI jAya che paNa A prakAranI aneka prakAranA A AhArakazarIraprayAga baMdhamAM hotI nathI kAraNa ke te badhAne manuSyamAM ja sadbhAva hoya che A viSayane spaSTa karavA mATe gautama svAmI mahAvIra prabhune 2 // pramANe prazna pUche cha-"jai egAgAre paNNatte ki maNussAhAragasarIrappaogapa dhe, amaNupsAhAragasarIrappabhogadhe ? 3 mahanta te mADA24 zarIraprAgadha eka ja prakArano hoya, to zuM manuSyane AhAraka zarIrogabaMdha Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 'goyamA / aNussAhAragasarIrappabhogabaMdhe, no amaNussAhAragasarIrappaogabaMdhe he gautama ! AhArakazarIraprayogavandho maluyAhArakazarIraprayogavandha eva bhavati, no amanuSyAhArakazarIrapayogavandho bhavati, ' evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iTTIpatta-pamatta-sampadidvipajjatta-saMkhejjavAsAuya-kammabhUmigagambha vakkaMtiya maNussAhAragasarIrappaogavadhe,No aNiDDIpattapasatta-gAva-AhAragasarIrapaogavaMdhe' evamuktarItyA etena uparyuktena manuSyAhArakazarIraprayogavandhasya abhilApena AlApakrayeNa yathA avagAhanasaMsthAne prajJApanAyA ekaviMzatipade -(goyamA) he gautama! (aNustAhAragalarIrappaogadhe no amaNussA hAragalarIrappaogabaMdhe ) jo AhAraka zarIraprayogadha eka prakAra kA kahA gayA hai vaha manupya kA AhAraka zarIraprayogabaMdha eka prakAra kA kahA gayA hai-amanuSya kA AhAraka zarIraprayogavaMdha eka prakAra kA nahIM kahA gayA hai kyoM ki AhAraka zarIra prayogabaMdha manuSya ke sivAya anya jIvoM ke nahIM hotA hai / isaliye manuSya ke hI hone ke kAraNaekendriya se lekara asaMjJI paMcendriya manuSya ke nahIM hone ke kAraNa usameM eka vidhatA prakaTa kI gaI hai / ( evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNa saMThANe jAva iDDIpatta-pamattasaMjaya sammadihipajatta saMkhejavAsAuyakammabhUmigaganbhavatiya maNussAhAragalarIrappaogavadhe, No aNiDDIpattapamatta jAva AhAragalarIrappaogavaMdhe ) isa viSaya kA kathana prajJApanA eka prakArane kahyo che, ke amanuSyano AhAraka zarIrogabaMdha eka prakArane rahyo che ? mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA " gautama ! " maNussAhAragasarIrapa. ogabadhe, no amaNussAhAragasarIrappaogabadhe"2 mADA24zarIraprayogama' me prakArane kahyo che, te manuSyanA AhArakazarIra pragabaMdha eka prakArane samajemanuSyane Aharaka zarIra pragabaMdha eka prakAra samaja joIe nahI, kAraNa ke manuSya sivAyanA anya jIvomAM AhAraka zarIraprayogabaMdha thato nathI. A kAraNe manuSyamAM ja tene sabhAva hovAthI, ane ekendriyathI laIne asaMjJA paMcendriya manuSya sudhInA jemAM tene sadUbhAva nahIM hovAthI-temAM eka vidhatA (44 412) 48 42vAmAM Ave che. __ "evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ogAhaNasaMThANe jAva iDhDhIpatta-pamattasaMjayasammAdihipajjatta-saMkhejjavAsAuyasammabhUmigagabhavatiyamaNussAhAragasarIrappaogavaMdhe, No aNiDIpattapamatta jAva AhAragasarIrappaogabaMdhe " A viSayanuM kathana prajJApanAM sUtranA 21 mAM avagAhanA saMsthAna padamAM je Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prandrikA TI0 za0 8 30 9 0 7 AhArakazarIra prayogavandhavarNanam 355 yAvat RddhimApta - pramatta saMyatasamyagdRSTi paryApta saMkhyeyavayuka karmabhUmigagarbhavyutkrAntika manuSyAhArakArIraprayogavandhaH prataptaH no anuddhiprAptamamatta - yAvat saMyata- samyagdRSTi saMkhye varSAyuSka karmabhUmiga-garbhavyutkrAntika-manuSyAhArakazarIraprayogavandhaH prajJaptaH tathaivAtrApi niravazeSo'vaseya iti bhAvaH / gautamaH pRcchati - " AhAragasarIrapabhagavaMtre NaM bhaMte / kassa kammassa udapaNaM ? ' he bhadanta ! AhArakazarIramayogabandhaH khalu kasya karmaNaH udayena bhavati ' bhagavAnAha - 'goyamA ! vIriyasa jogasanyAe jAva larddhica paDucca AhAgasarIrappaogaNAmAe kammassa ke 21 veM avagAhanA saMsthAna pada meM jaisA kahA gayA hai ki yaha AhAraka zarIra prayogabaMdha aise manuSya ke hotA hai jo RddhiprApta saMgata ho, samyaka dRSTi ho, chaThe guNasthAna meM rahane vAlA ho, paryAptaka ho, saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA ho - karmabhUmija ho, garmavyutkrAntika- garbhajanmavAlA ho / aisA vaha nahIM ho ki jise RddhiprApta na ho cAhe vaha ina pUrvokta vizeSaNoM vAlA bhale hI kyoM na ho| kyoM ki yaha AhAraka zarIra prayogabaMdha RddhiprApta chaThe guNasthAnavartI sunijana ke hI hotA hai / aisA hI kathana yahAM para bhI sampUrNarUpa se isake viSaya meM jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( AhAragasarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte / kassa kammara udapaNaM ) he bhadaMta | yaha AhAraka zarIra prayogavadha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (gomA) he gautama! ( vIriyasa jogasandacAe jAva laddhiM ca paDuca pramANe karavAmAM Avyu che, te pramANe ahIM paNa grahaNa karavu tyAM A pramANe kahyuM che--A Aharaka zarIraprayeAgamadha evA mANasa dvArA thAya che ke je Rddhi sapanna sayata hoya, sabhyaSTi hoya chaThThA guNusthAnamAM rahenArA hAya, pakSasaka hAya, sakhyAtavanA AyuSya vALA hAya, ka bhUmija hAya ane garbhavyutkrAntika (garbha janmavALA) hAya--A pUrvokta vizeSaNAvALA havA chatAM RddhiprApta na heAya evA manuSya dvArA A kha dha thate nathI, kAraNa ke A AhAraka zarIra pratyeAgakhadha RddhiprApta chaThThA guNasthAnavartI munijana dvArA ja thAya che. A prakAranuM samasta sthata ahIM paNa tenA vize sapUrNa rUpe grahaNa thavuM joie, gautama svAmInA prazna - " AharagarIrappa oba ghe Na bhaMte ! kassa kaMmmassa udapaNa' " 1 he ahanta | yA harmanA uyathI mA mAhuramzarIraprayogamadha thAya che ? mahAvIra prabhunA uttara- " vIriyasa yogasaddavvayAe jAva laddhiM ca paDucca AharagasarIrapa ogaNAmAe kammassa udaeNa AhAragasarIrappaogabaMdhe " vIrya thI Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da bhagavatI sUtre udaeNaM AhAragasarIrappaogabaMdhe ' he gautama / vIryasayogasaddravyatayA, dehalIdIpakanyAyAt 'sa' zabdasya vIryazabde'pi sambandhena tavIryatayA, sayogatayA, saddravyatayA, ityarthaH yAvat pramAdapratyayAt karma ca, yogaM ca bhavaMca, AyuSyaM cadhi camatItya AhArakazarIra prayogakaraNalabdhimAzrityetyarthaH AhArakazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena AhArazarIraprayogavandho bhavati, gautamaH pRcchati' AhAragasarIrappaoga baMdhe Na bhaMte! kiM dezabaMdhe, savvabaMdhe ? he bhadanta ! AhArakazarIramayogavandhaH khalu kiM dezabandho bhavati ? kiM vA sarvavandho bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA / devadhevi, baMdhe vi' he gautama ! AhArakazarIraprayoga bandho dezabandho'pi bhanati, atha ca sarvabandho'pi bhavati, gautamaH pRcchati - ' AhAragasarIrappaogavaMdhe NaM te / kAlao kevacciraM hoi ? he bhadanta / AhArakazarIraprayogavandhaH AhAragasarIrappaogaNAnAe kammassa udaraNaM AhAragasarIrappaogava) vIrya se yukta hone se, yogasahita hone se, sadravyarUpa hone se aura pramAdarUpakAraNavAlA hone se, Rddhi saMpanna saMyata-chaTe guNasthAnavartI jIva ke karma, bhava, yoga, AyuSya evaM AhAraka zarIraprayogakaraNa labdhi ko lekara udita hue AhAraka zarIra nAmakarma ke prabhAva se AhAraka zarIraprayogavaMdha hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( AhAragasarIrappaogavadhe NaM aMte ! kiM desavadhe savvadhe ? ) he bhadanta ! yaha AhAraka zarIra prayogabaMdha kyA dezabandharUpa hotA hai yA sarvadharUpa hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (gomA ) he gautama ! desabadhe vi savvadhe vi) AhAraka zarIraprayogabaMdha dezabaMdharUpa bhI hotA hai aura sarvabaMdharUpa bhI hotA hai / yukta hAvAdhI, ceAgasahita hAvAthI sadravyarUpa hAvAthI, pramAdarUpa kAraNavALA thavAthI, RddhisaMpanna saMyata-chaThThA guNusthAnavI jIvanA ka, bhava ceAga, AyuSya ane AharakazarIraprayAgakaraNu labdhinI apekSAe udaya pAmelA AhA kazarIranAma karmAMnA prabhAvathI AharakazarIraprayAgakhadha thAya che. gautama svAmInA prazna - " AhagasarIrappa ogabaghe NaM bhaMte! ki desaba ghe, savvabaMdhe ? " he laddanta Ara zarIraprayogagaMdha dezamaMdhazya hoya che, hai sabaMdharUpa hAya che ? mahAvIra pralunA uttara--" goyamA ! desaba ghevi savvadhe vi" gautama! AhArakazarIraprayAgamadha dezama'dharUpa paNa heAya che ane sa`kha'dharUpa paNa hAya che. Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 u0 9 bhU07 mAhArazarIraprayogavandhavarNanam 357 khala kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati ? bhagavAnAha- goyamA ! sapabaMdhe ekkaM samaya, desabaMdhe jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNa vi aMtomuhatta' he gautama AhArakazarIramayogasya sarvavandhaH eka samayaM bhavati prathamamamaye eva sarvavandha sadbhAvAt dezavandhastu jaghanyenAntarmuhUtaM bhavati, utkRSTenApi cAntarmuhUrta bhavati, tathAhijaghanyena utkarSeNa cAntarmuhurtamevAhArakazarIrI bhavati, parataH audArikazarIrasyAvazyaMgrahaNAt , tatra cAntamuharte prathamasamaye sarvabandhaH, uttarasamayepu ca dezavandhaH ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(AhAragasarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi) he bhadanna / AhAraka zarIramayogavaMdha kAla kI apekSA kavanaka rahatA hai ? isake uttara meM prasu kahate haiM-(goyamA! savvadhe ekkaM samayaM, delabaMdhe jahANeNaM aMtomuhatta, unakose vi aMtomuhataM) he gautama ! AhAraka zarIraprayoga kA sabaMdha eka samaya kA hotA hai aura dezabaMdha jaghanya se eka antarmuharta kA hotA hai aura utkRSTa se bhI eka antarmuhUrta kA hotA hai| kyoM ki prathama samaya meM hI AhAraka zarIraprayoga ke sarvaSadha kA sadbhAva rahatA hai| ataH isake sarvabaMdha kA samaya eka samaya kA kahA gayA hai| dezabaMdha jaghanya se antarmuharta kA hai aura utkRSTa se bhI vaha antarmuharta kA hai tAtparya yaha hai ki RddhidhArI chaThA guNasthAna partI saMyatajana AhAraka zarIra se yukta jaghanya aura utkRSTa meM eka antarmuharta taka hI rahatA hai| gautama svAmInA prazna-( AhAragasarIrappaogabaMdhe NaM bhate ! kAlao kevaciraM hoi ? ) mahanta ! mA.24 zarI2 prayoga15 janA apekSA me kayAM sudhI rahe che ? mahAvIra prabhunA uttara--" goyamA !" u gautama ! (savvavadhe ekka samayaM, desabaMdhe jahaNNeNaM aMtomuhutta, ukkoseNa vi atomuhuttaM ) mAhA24 zarIra prayogane sarvabaMdha eka samaya hoya che, tene dezaba dha ochAmAM ochA eka antarmuhUrtane ane vadhAremAM vadhAre paNa eka antarmuhUrtane hoya che. kAraNa ke prathama samayamAM ja AhAraka zarIra praganA sarvabaMdhane saddabhAva rahe che, tethI tenA sarvabaMdhane kALa eka samayane kahyuM che. dezabaMdhane jaghanya tathA utkRSTakALa eka antarmuhUrtane je kahevAmAM AvyuM che, tenuM spaSTIkaraNa A pramANe che-RddhisaMpanna chaThThA guNasthAnavartI saMyata manuSya jaghanya ane utkRSTa kALanI apekSAe eka attamuhUrta sudhI ja AhAraka zarIrathI yukta rahe che, tyArabAda te audArika zarIrane avazya grahaNa karI le Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sU athAhArakazarIraprayogasyavAntaraM prarUpayitumAha - ' AhAragasarIrappaogavadhaMtaraM NaM bhaMte ! kAlao kevaccira hoi ? ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! AhAragazarIraprayogavandhAntaraM khalu kAlataH kAlApekSayA kiyaccira bhavati ? bhagavAnAda'goyamA! savvabaMdhaMtara jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNa aNaMtaM kAlaM aNaMtAo ussappiNI osappiNIo kAlao, khetao anaMtA logA, aba poggalapariyaha deNaM, evaM desavadhaMtara N vi ' he gautama! AhArakazarIraprayogasya sarvabandhAntara jaghanyenaM antarmuhUrta bhavati, utkRSTena tu sarvavandhAntaram anantaM kAlam, anantA utsarpiNyavasarpiNyaH kAlataH kAlApekSayA, kSetrataH kSetrApekSayA tu anantA lokAH, apArddham 358 isake bAda vaha audArika zarIra kA grahaNa avazya kara letA hai / AhAraka zarIra kA antarmuhUrta meM prathama samaya meM sarvabaMdha hotA hai aura utta rasamayoM meM dezabaMdha hotA hai / aba sUtrakAra AhArakazarIraprayogabaMdha kA antara prakaTa karate haiMisameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - ( AhAraNa sarIrapa ogavaMdhaMtaraM NaM bhaMte! kAlao kevaciraM hoi ) he bhadanta ! AhAragazarIraprayogabaMdha kA antarakAla kI apekSA se kabataka kA hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyasA) he gautama! ( savvabaMdhaMtaraM jahaNNeNaM aMtomuhuttaM, ukkoseNaM aNataM kAlaM anaMtAo ussappiNI osappiNIo kAlao, khettao anaMtAlogA avaDuMpoggala pariyahaM deNaM evaM devaMdhaMtaraM vi) AhArakazarIra ke sarvabaMdha kA antara jaghanya se antarmuhUrta kA hotA hai aura utkRSTa se anaMtakAla kA hotA hai - isa anantakAla meM ananta utsa - che. AhAraka zarIranA antarmuhUtanA prathama samayamAM sakhaMdha thAya che ane uttara samayeAmAM dezabaMdha thAya che. have sUtrakAra AhAraka zarIra prayAgama'dhatuM a'tara prakaTa kare che A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna kare che ke " AhAragasarIrappaogabadha tara Na bhaMte / kAlao kevaccira hoi ? " he bhadanta ! AhAraka zarIra prayAgama'dhanuM atarakALanI apekSAe keTalu hAya che ? mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! he gautama! ( savtrabadha'tara jahaNeNaM atomuhutta, ukkoseNa aNataMkAla anaMtAo ussappiNI, osappiNIo phAlao, khettao aNa tA logA avaDUDha pogAlapariyaTTa deNaM - evaM dekha 'gha' tara vi ) AhAraka zarIranA sabaMdhanuM atara ochAmAM ochuM aMtarmuhUtanuM hAya ane vadhAremAM vadhAre anaMtakALanu hoya che--te anaMtakALamA ana Mta utsarpiNI Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavandrikA TI0 za0 8 u09 sU07 AhArakazarIra prayogabandhanirUpaNam 359 apagatArddham arddhamAtramityarthaH prAguktasvarUpaM pulaparivartam apArddhamapi arddhataH pUrNaM mA bhUdityAha - dezonam iti bhavatItizeSaH, tathA ca manuSyAhArakazarIraM pratipannastamamasamaye ca sarvavandhakastato'ntarmuhUrtamAtra sthitvAdArikazarIraM gataH tatrApi antamuhUrta sthitaH punarapi ca tasya prANidyA saMzayAdi saMzayAntacatuSTayam AhArakazarIrakaraNakAraNamutpannaM tataH punarapyAhArakazarIraM gRhNAti tatra ca prathamasamaye sarvabandhaka eva, evaM ca sarvabandhAntaramantarmuhUrtam dvayorapyantarmuhUrtayorekatva vivakSaNAt evamutkRSTena kAlAnantyamuktameva, evaM dezavandhAntaramapi jaghanyenAntarmuhUrtamutkarSeNa punarapArddhaM dezonaM " rpiNI ananta avasarpiNI ho jAtI haiN| kSetra kI apekSA - anantaloka pramANa sarvabaMdha kA antara hotA hai - isameM kucha kama arddha punalaparAvartana ho jAtA hai / tathA ca manuSyAhAraka zarIra ko pratipanna huA-jIva usa ke prathama samaya meM sarvabaMdhaka hotA hai - antarmuhUrtataka usa AhArakazarIra meM rahakara phira vaha audArika zarIra ko grahaNa kara letA hai - vahA~ para bhI vaha antarmuhUrta taka rahatA hai- itane meM yadi use punaH saMzaya Adi ko dUra karane kA kAraNabhUta AhArakazarIra utpanna ho jAtA hai - to vaha use grahaNa karatA hai - vahAM vaha prathama samaya meM usakA sarvabaMdhaka hotA hai - isa taraha se aba ke isa sarvabaMdha meM aura pahile ke sarvavadha meM antara antarmuhUrta kA hI AtA hai - yahAM do antarmuhUrtoM ko eka mAnakara eka antarmuhUrta kaha diyA gayA hai / utkRSTa se antara anaMtakAla kA hotA hai / dezabaMdha ke antara meM bhI aisA hI jAnanA cAhiye - arthAt ane anaMta avasipeNI vyatIta thai jAya che. kSetranI apekSAe sA~ba dhanuM antara leAkapramANu hAya temAM madha karatAM thoDuM nyUna pudgala parAvana thaI jAya have A kathananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che--manuSyAhAraka zarIra pAmele jIva tenA prathama samayamAM sa`kha dhaka hoya che, antama dUta sudhI te AhAraka zarIramAM rahIne te pharIthI audyArika zarIrane dhAraNa karI le che, tyAM paNa te antadUta sudhI rahe che-eTalAmAM jo tene saMzaya Adi dUra karavAnA kAraNabhUta AhAraka sarIranI punaHprApti thaI jAya, te tene grahaNa kare che. tyAM te prathama samayamAM tene sa`khadhaka thAya che. A pUnA ane atyAranA sabaMdhanI vacce eka antadUtanuM ja aMtara paDI jAya che. ahIM e anta dUtane eka mAnIne eka antarmuhUta kahI devAmAM AvyuM che. utkRSTanI apekSAe anatakALanuM aMtara paDe che. dezamadhanA antara viSe eja pramANe samajavuM. eTale ke AhAraka zarIranuM dezakha dhAntara ochAmAM paNa Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bhagavatIsUtre pudgalaparivartam / athAhArakazarIradezabandhakAdInAmalpavahutvAdikaM prarUpayati-'eesi NaM bhaMte ! jIvANaM AhAragasarIrassa desabaMdhagANaM, savyabaMdhagoNaM, abaMdhagANaya kayare kayarehito jAva visesAhiyA ? ' he bhadanta ! eteSAM khalu jIvAnAm AhArakazarIrasya dezavandhakAnAM, sabavandhakAnAm , abandhakAnAM ca katare katarebhyo yAvataalpA vA, bahukA bA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha'goyamA ! savyatyovA jIvA AhAragasarIrassa savyavaMdhagA, desavaMdhagA saMkhejja guNA, avaMdhagA aNaMtaguNA' he gautama ! sarvastokA jIvAH AhArakazarIrasya sarvaAhAraphazarIra kA dezavaMdhAntara jaghanya se eka antarmuharta kA hotA hai aura utkRSTa se kucha kama arddha puralaparAvartanarUpa hotA hai| ___aba sUtrakAra AhAraka zarIrameM, dezabaMdhakoM meM, sarvabaMdhakoM meM aura abaMdhakoM meM alpabahutva kA pratipAdana karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai (eeli NaM aMte ! jIvANaM AhAragasarIrasta dezavaMdhagANaM savvabaMdhagANaM, abaMdhagANa ya kacare kayarehito jAva vilelAhiyA) he bhadanta ! ina AhAraka zarIra ke dezabaMdhakoM meM, sarvabaMdhakoM meM, aura abandhakoM meM se kauna se jIva kina jIvoM kI apekSA alpa haiM ? kauna jIva kina jIpoM kI apekSA bahuta haiM ? kauna jIva kina jIvoM ke barAghara hai ? aura kauna jIva kina jIvoM le vizeSa adhika haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (savvatthovA jIvA, AhAraNa sarIrarasa savvavaMdhagA, desavaMdhagA saMkhejjaguNA, avaMdhagA aNaM ochuM eka attamuhUrtanuM ane vadhAremAM vadhAre ardha pula parAvartana karatAM DuM nyUna hoya che. have sUtrakAra AhAraka zarIranA dezabaMdha, sarvabaMdha ane akhaMdhakonA alpa bahatvanuM pratipAdana karavA nimitte nIcenA praznottare mApe cha gautama svaamiin| prazna-" e e siM Na bhaMte ! jIvANa AhAragasarIrassa demadhagANa', sayapadhagANa', adhamANa ya kayare kayare hito jAva visesAhiyA ? " mahanta | ma mADA24 zarIranA dezamI , samadhI ane abaMdhake mAMthI kyA cho kayA jIva karatAM alpa che? kayA jI kyA che karatAM adhika che ? kayA jI kayA nI barAbara che? kayA che kayA / 42ta vizeSAdhita cha ? maDAvI2 prbhune| ta2-" goyamA / " he gItabha ! ( savvatyovA jIvA, AhAraga sarIramsa savyam dhagA, desabadhagA, sakhejaguNA, amadhagA aNataguNA" Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA To0 za08 u0 9 sU0 7 AhArazarIrakaprayogavandhavarNanam 361 vandhakAH, dezavandhakAH saMkhyeyaguNAH, abandhakAH anantaguNAH bhavanti / tathA ca sastokAH AhArakasya zarIrasya sarvavandhakA bhavanti, tatsarvavandhakAlasya salpitvAt , dezavandhakAstu AhArakazarIrasya saMkhyAtaguNA bhavanti taddezabandhakAlasya bahutvAt , asaMkhyAtaguNAstu na te bhavanti, manuSyANAmeva saMgkhyAtatvena tadavizepAhArakagarIradezavandhakAnAmasaMkhyAtatvAsabhavAt , avandhakAstu anantaguNA bhavanti, AhArakazarIraM hi manuSyANAmeva, tatrApi saMpatAnAM, tepAmapi kepAcideva kadAcideva ca bhavatIti, zepakAle te zepajIvAzcAvandhakAH bhavanti, tatazca siddhabanaspatyAdInAmanantaguNatvAt anantaguNAste bhavantItimAva / / sa0 7 // taguNA) saba se kama jIva AhAra kazarIra ke sarvabaMdhaka jIva inase saMkhyAtaguNeM haiN| aura abaMdhaka jIva inase anantaguNeM haiN| AhArakaza rIra ke sarvabaMdhaka jIva saba se kama haiM isakA kAraNa yaha hai ki AhArakazarIra ke sarvabaMdha kA kAla sabase kama hai| dezabaMdhaka jIva saMkhyAtaguNa haiM soM isakA kAraNa yaha hai ki dezabaMdha kA kAla bahuta haiN| asaMkhyAtaguNe dezabaMdhaka isaliye nahIM haiM ki manuSyarAzi saMkhyAtaguNI hI hai| isaliye tadvizeSAhArakazarIra ke dezabaMdhaka bhI saMkhyAtaguNeM hI haiM-asaMkhyAtaguNe nhiiN| tathA AhArakazarIrake abaMdhaka jIva anaMtaguNe hote haiM aisA jo kahA gayA hai vaha siddha aura vanaspati Adi jIvoMkI apekSA lekara kahA gayA hai / yaha AhArakazarIra manuSyoM ke hI hotA hai| inameM bhI jo manuSya saMyata hote haiM unake yaha hotA hai| unameM bhI kinhIM2 ke kabhI 2 hotA hai| zeSa kAlameM ve zeSa jIva abaMdhaka hote haiN|suu07|| AhAraka zarIranA sarvabaMdhaka che sauthI ochA che? dezamAM dhaka jI temanA karatAM saMkhyAtagaNu che, ane aba dhaka jIvo dezabaMdha karatAM anaMtagaNuM che AhAraka zarIranA sarvaba dhaka che sauthI ochAM hovAnuM kAraNa e che ke AhAraka zarIranA sarvabaMdhane kALa sauthI ocho che. dezabaMdhane kALa ghaNe hevAne kAraNe dezabaMdhake sAtagaNu che. asaMkhyAtagaNu e kAraNe nathI ke manuSyarAzi saMkhyAtagaNuM ja che tethI AhAraka zarIranA dezabaMdhaka jIve paNa saMkhyAlagaNa ja che-asaMkhyAtagaNuM nathI. AhAraka zarIranA abaMdhaka ja dezabaMdhake karatAM anaMtagaNa kahevAnuM kAraNa nIce pramANe che-siddha, , vanaspatikAya Adi jIvo AhAraka zarIranA abaMdha hoya che. AhAraka zarIrane sadbhAva kevaLa manuSyomA ja hoya che. eTalu ja nahI paNa badhAM manuSyamAM teno sadabhAva hoto nathI. saMyata manuSyamAM ja tene saddabhAva hoya che. temAM paNa keI keImA kayAreka kyAreka ja tene sadbhAva hoya che. zeSakALamAM zeSa jIve aba dhaka ja hoya che. e sUtra 7 che bha046 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI taijasazarIraprayogabandhamattapatA / atha taijasazarIramayogavandhamadhikRtyamarUpayitumAha mUlam-teyAlarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNate? goyamA ! paMcavihe paNNatte, taM jahA-egidiyateyAsarIrappaoga. baMdhe, beiMdiyateyAsarIrappaogavaMdhe, teiMdiyateyAsamarappaogavaMdhe, cauriMdiyateyAsarIrappaogavaMdhe, paMcidiyateyAsarIrappaogabaMdhe, egidiyateyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte? evaM eeNaM abhilAvaNaM bhedo jahA ogAhaNasaMThANe jAvapajjattasavvasiddhaaNuttarovavAiyakappAIyavemANiyadevapaMcidiyatayAsarIrappa ogabaMdhe ya, apajattasavvadRsiddhaaNuttarovAiyajAvabaMdhe ya, teyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kamala kammarasa udaeNaM ? goyamA ! boriyalajogasahavayAe jAva AuyaM ca paDucca teyAsarIrappaoganAmAe kassassa udaeNaM teyAsarIppaogabaMdhe / teyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kiM desabaMdhe savva. baMdhe ? goyamA ! desabaMdhe, no savvabaMdhe, teyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA ! duvihe paNNatte, taM jahAM-aNAie vA apajjavasie, aNAie vA spjjvsie| teyA sarIrappaogabaMdhaMtaraM NaM bhaMte kAlao kevaJciraM hoi ? goyamA! aNAiyassa apajjavasiyassa natthi aMtaraM, aNAiyassa sapajavasiyassa natthi aNtrN| eesi NaM bhaMte jIvANaM teyAsarIrassa desabaMdhagANaM, abaMdhagANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8309 sU0 8 taijasazarIraprayogabandhavarNanam 363 vA ? goyamA ! samvattho vA jIvA teyAsarIrasla abaMdhagA, desabaMdhagA aNaMtaguNA // sU0 8 // chAyA-taijasazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta / katividhaH prajJaptaH ? gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, tadyathA-ekendriyataijasagarIraprayogavandhaH, dvIndriyataijasazarIra prayogavandhaH, trIndriyatejazarIraprayogavandhaH, caturindrayataijasazarIraprayogavandhaH, paJcendriyataijasazarIramayogavanyaH ekendriyataijasazarIrapayogavandhaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH? evam etena abhilApena bhedo yathA avagAhanasaMsthAne yAvat ||jlshriirpryogb dha vaktavyatA // 'teyAsarIrappaogadhe NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte) ityAdi / sUtrArtha-(leyAsarIppaogadhe NaM bhaMte ! kAvihe paNNatte) he bhadanta ! taijasazarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! paMcavihe paNNatte ) taijasazarIraprayogabadha pAMca prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA ) jo isa prakArase hai-(egidiya teyAsarIrappaogabaMdhe, veiMdiyateyAsarIrappaogabadhe, teidiya teyAsarIrappaogavaMdhe jAva paMciMdiya teyAsarIrappaogabaMdhe) ekendriya tejazasarIraprayogavadha, dvindriya tejasazarIraprayogavagha, teindriya taijasazarIraprayogavadha yAvat paMcendriya taijasazarIraprayogavadha-( egidiyateyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kavihe paNNatte) he bhadanta ! ekendriya taijasazarIprayogabaMdha kitane prakArakA kahA gayA hai ? (evaM eeNaM abhilAveNaM bhedojahA ogAhaNasaM sazarIraprayA tavyatA" teyA sarIrappaogabadhe Na bhate ! kaivihe paNNatte ? " tyAha sUtrAtha-( teyo sarIrappaogabaghe Na bhate ! kaivihe paNNatte ) . mahanta ! tesa 22prayAsamA praarn| 4hyo che! ( goyamA-paMcavihe paNNatte-ta'jahA ) 3 gautama tesa zarIra prayAsamadhanA nIce pramANe HinAra cha---( egi diya teyA sarIrappaogava ghe, bediya teyA sarIra paogaSadhe, teidiya teyA sarIrappaoga badhe, jAva paci diya teyA sarIrappaogagha) (1) mendriya tarasa zarI2 pryaa|| , (2) dvIndriya te zarIra prAga baMdha, (3) trIndriya tejasa zarIra prayoga baMdha, (4) caturindriya taijasa zarIra praga baMdha ane (5) paMcendriya tejasa zarIra prayoga baMdha (egi diya teyAsarIrappaogadhe Na bhaMte ! kaivihe paNNatte 1) hai bhadanta ! ekendriya tejasa zarIra prayoga baMdha keTalA prakArane kahyuM che ? Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtikakalpAtItaka - vaimAnikadevapaJcendriyataijasazarIraprayogavandhazca, aparyAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika- yAvat vandhazca, taijasazarI rapayogavandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNa udayena ? gautama | vIryasayogasavyatayA yAvat AyuSyaJca pratItya taijasazarIraprayoganAmnaH karmaNa udayena ThANe jAva pajjattasavvaTTasiddha aNuttarovavAiyakappAIya vemANiya devapaMciM. diya leyA sarIrappaogabaMdhe ya, apajattasavvasiddha aNuttarovavAiya jAva baMdhe ya) isa taraha isa abhilApa jaisA avagAhanA saMsthAna meM bheda kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI kahanA cAhiye / yAvat paryApta sarvArtha siddha atuttaropapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya tejasa zarIraprayogabaMdha aura aparyApta sarvArtha siddha anuttaropapAtika thAvat tejasa zarIraprayoga baMdha tk| (teyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ) he bhadanta ! taijasa zarIraprayogabaMdha kisa karma ke udya se hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (vIriyasajogasaddacayAe jAva AuyaM ca paDucca teyAsarIrappaoganAlAe kamlassa udaeNaM teyAsarIrappaoga baMdhe ) savIryatA, bhayogatA, aura sadravyatA se yAvat AyuSya ke Azraya se aura taijasazarIraprayoga nAmakarma ke udaya se taijasa zarIraprayogavaMdha hotA hai| (teyAsarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte / kiM desabaMdhe savvabaMdhe) he bhad ( evaM eeNa' abhilAveNa bhedo jahA ogAhaNasaMThANe jAva pajjattasavvadRsiddha aNuttarovavAiyakappAIyavemANiya devapa ci diya teyA sarIrappaogabaMdhe ya, apajjatta savva dRsiddhaaNuttarovavAica jAva ghaghe ya ) rIta mA manisA5 dvArA prajJApanAnA avagAhanA saMsthAna padamAM je je bheda kahevAmAM AvyA che, te te bhedanuM kathana ahIM paNa karavuM joIe-" paryApta sarvArthasiddha anuttarIpapAtika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya taijasa zarIra prayoga ba dha ane aparyApta sarvArthasiddha anuttarIpa pAtika kalpAtIta vaimAnika devapaMcendriya taijasa zarIra prayoga baMdha," maDI sudhAnu samasta 4thana a 42 naye. (teyAsarIrappaogabaghe Na bhaMte | kassa kamassa udaeNaM ? ) 3 mahanta ! terasa zarIra prayoga madha cyA dharmanA vyathI thAya che ? "goyamA !" gautama! (vIriya sajoga sahavvayAra jAva AuyaM ca paDucca teyAsarIrappaoga nAmAe kammassa udaeNa teyA sarIrappaogabaMdhe ) savIyatA, sayogatA bhane sadravyatAthI, mane mAyuSya parvatanA pUrvokta kAraNone lIdhe tathA tejasa zarIra prayoga nAma kamanA udayathI taijasa zarIra pragabaMdha thAya che. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA ze08 u0 9 sU08 tejasazarIraprayogabandhanirUpaNam 365 taijasazarIraprayogavandhaH, taijasazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! kiM dezavandhaH, sarvavandhaH ? gautama ! dezavandhaH, no sarvavandhaH / taijasazarIramayogavandhaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati ? gautama ! dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-anAdiko vA aparyavasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, tejasazarIraprayogavandhAntaraM khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati? gautama ! anAdikasya aparyavasitasya nAsti anantaram , anAdikasya saparyavasitasya nAsti antaram , eteSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM nta ! taijasa zarIraprayogadha dezavadharUpa hai yA sarvava dharUpa hai ? (goyamA) he gautama ! (desavadhe, no savvabaMdhe ) taijasa zarIraprayogavadha dezava dharUpa hai sarvadharUpa nahIM hai| (teyAsarIrappaogava the NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi) he bhadanta ! taijasazarIraprayoga baMdha kAla kI apekSA se kabataka rahatA hai ? (goyamA) he gautama ! (duvihe paNNatte) tejasa zarIraprayogabaMdha do prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jo isa prakAra se hai-(aNAie vA apajjavasie, aNAie vA sapajavasie) anAdi aparyavasita aura anAdi saparyavasita (teyAsarIrappaogava dhaMtaraMNaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ) hai bhadanta ! taijasa zarIra prayogadha kA antara kAla kI apekSA kitanA hotA hai ? (goyamA) he gautama! (aNAithassa apajavasiyassa natthi aMtaraM, aNAiyassa sapajavasiyassa natthi aMtaraM) anAdi aparyavasita evaM anAdi saparyavasita ina donoM prakAra ke taijasa zarIraprayogabaMdha kA aMtara nahIM hai / ( eesiNaM bhaMte ! jIvANaM (teyA sarIrappaoga ba dhe // bhaMte ! ki desabadhe, savvaba dhe 1 ) mahanta ! tejasa zarIra prayogabaMdha zu dezabaMdharUpa hoya che, ke sarvabaMdharUpa hoya che? (goyamA ! ) gautama ! ( desava'dhe no savvabadhe ) tesa zarI2 prayoga 55 dezama 354 hAya cha, sa5535 DA. nathI. (teyAsarIrappaogaba dheNa bhaMte ! kAlao kevaccira hoi 1) mahanta ! tesa zarIra prayAsa ganI apekSA yA sudhA 2 cha 1 ( goyamA !) 3 gautama! (duvihe paNNattefag) kALanI apekSAe taijasa zarIragabadhanA nIce pramANe che 12 4aa che-aNAie vA apajjavasie, aNAie vA sapajjavasie ) (1) manAla apayavasita, (2) manAhi sa5yavasita. (teyAsarIrappaogava dha taraNa bhaMte / kAlao kevaccira hoi ?) 8 mahanta ! tesa zarIra prayAsa dhanu matara anI apekSA 89 hAya che ? ( goyamA !) 8 gautama ! ( aNAiyassa apajjava. siyassa nasthi atara, aNAiyassa sapajjavasiyassa nasthi aMtara') manAhi a5. vasita ane anAdi paryavasita, A banne prakAranA tijasa zarIra prayoga Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra taijasazarIrasya dezavandhakAnAm avandhakAnAM ca katare katarebhyo yAvat vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvAH taijasazarIrasya avandhakAH, dezavandhakA anantaguNAH / / sU0 8 // ___TokA- tebAsarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNatte? ' gautamaH pRcchatihe bhadanta / taijasazarIraprayogavaMdhaH khalu katividhaH prajJaptaH 1 bhagavAnAha- goyamA ! paMcavihe paNatte' he gautama ! taijasazarIraprayogavandhaH paJcavidhaH prajJaptaH, ' taM jahAegidiyateyAsarIrappaogavaMdhe ' tadyathA-ekendriya tainasazarIraprayogavandhaH, 'veiMditeyAsarIrassa desaba dhagANaM abaMdhagANa ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA) he bhadanta ! ina taijasa zarIra ke dezabaMdhako aura aba dhako meM se kauna jIva kinakI apekSA se yAvat vizeSAdhika hai ? ( goyamA) he gautama ! (samvatthovA jIvA apaMdhagA desaba dhagA aNaMtaguNA) tejasa zarIra ke abaMdhaka jIva saba se kama haiN| inakI apekSA dezabaMdhaka jIva anaMtaguNeM haiN| TIkArtha-sUtrakAra ne tejala zarIraprayoga baMdha ko lekara yahAM para usakI prarUpaNA kI hai-isameM gautama ne prabhu le aisA pUchA hai-(teyAsarIrappaogava gheNaM bhaMte ! kaivihe paNatte) he bhadanta ! taijasa zarIra prayogabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA ) he gautama ! (paMcavihe paNNatte ) taijasa zarIra prayogabaMdha pAMca prakAra kA kahA gayA hai-(taM jahA ) jo isa prakAra se hai-(egidiya madhanu mata2 utuM nathI. ( eesiM gaM bhate ! jIvANaM teyAsarIrassa desavadha gANa avadhagANa ya kayare kayarehito bhAva visesAhiyA ? 3 mahanta ! me terasa zarIranA dezabaMdhaka ane abaMdhakemAMthI keNa konA karatAM alpa che? (kAvata) Apa chInA 42di vizeSAdhi cha ? (goyamA !) gautama ! ( savvatthovA jIvA teyAsarIrassa abadhagA aNataguNA ) tesa zarIranA adha4 73 sIthI eAchAM che, aMdhake karatAM dezamAM dhake anaMtagaNuM che. TIkArtha-kriya tathA AhAraka zarIraprayogabaMndhanI prarUpaNA karIne have sUtrakAra nIcenA praznottare dvArA tejasa zarIra pragabaMdhanI prarUpaNa kare che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke (teyAsarIrappaogava ghe Na bhaMte / kaivihe paNNatte ?) santa! terasa zarIra pragabaMdha keTalA prakArane kahyo che? tanA hatta2 sApatA mahAvIra prabhu 43 che (goyamA! paMcavihe paNNatte) gautama! tesa zarI2 prayogamadhanA pAMya prA2 ugha cha. " taMjahI " ta Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' - prameyacandrikA TIkA za0 8 u 9 sU0 8 taijasazarIraprayogavandhanirUpaNam 367 yateyAsarIrappaogabaMdhe' dvindriyataijasagarIramayogabandhaH, 'te' diyate yAsarIrappaogavaMce' trIndriyataijasazarIramayogabandhaH, 'cauriMdiyateyAsarIrappaogabaMdhe caturindriyataijasazarIraprayogavandhaH, paMcidiyateyAsarIrappaogabaMdhe / paJcendriyataijasazarIraprayogavandha, gautamaH pRcchati' ergidiyateyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? ' he bhadanta ! ekendriyataijasazarIraprayovandhaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' evaM eeNaM abhilAveNaM bhedo jahA ogAddaNasaMThANe jAva' he gautama! evam uktarItyA etena uparyuktena ekendriyataijasazarIramayogavandhaviSayakeNa abhilApena AlApakramAnusAreNa bhedazcaturviMzatidaNDakavyapadezyo kyA avagAhanasaMsthAne ,, teyA sarIrappaogava dhe) ekendriya taijasazarIra prayogabaMdha ( veiMdiyA teyA sarIrappaoga ghe) do indriya taijama sarIra prayogabaMdha (iMdriya teyAsarIrappaoga dhe) te indriya taijasa zarIraprayogavandha, (jAva paMcediya sarIrappaogaya ghe) yAvat-cau indriya taijama zarIra prayogabaMdha aura paMcendriya tejasa zarIraprayogaya dha aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( ergidiya teyA sarIrappaogaca ghe NaM bhaMte! kahavihe paNNatte ) he bhadanta / ekendriya taijasa zarIraprayogabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(evaM eeNaM abhilAveNa bhedo jahA ogAhaNasaMThANe jAva ) he gautama! uttarIti ke anusAra uparyukta ekendriya taijasa zarIraprayoga viSayaka AlApakrama se caturviMzatidaNDaka vyapadezya-bheda prajJApanA ke prAro nIce pramANe che - ( egiMdiya teyAsarIrappaogava ghe) yeDendriya taiyasa zarIra prayogamadha, ( veiMdiya teyA sarIrappaogana ghe) dvIndriya teksa zarIra prayogamadha, ( tei diya teyA sarIrappaogava ghe) tendriya temsa zarIra prayoga dha, ( jAva paciMdiya teyA sarIrappaogamadhe ) yaturindriya tainsa zarIra prayAgamadha ane paMcendriya tejasa zarIra pratyeAgAdha gItabhasvAbhInA prazna - ( egiMdiya teyA sarIrappaogabace NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte 1) DeM sahanta ! bherDendriya tai sazarIra prayoga ghanA DeTA amara udyA che ? mahAvIra aluna uttara - ( evaM eeNa abhilAveNa bheo jahA ogAiNasaMThANe jAva ) he gItama ! prajJAyanA sUtranA avagAhanA saMsthAna nAbhanA 21 mAM padyamAM upayukta ekendriya taijasa zarIra pratyeAga viSayaka AlApaka kramathI 24 daMDaka byapadezya bheda khatAvavAmAM AvyA che, je nIce pramANe che Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 368 majJApanAyA ekaviMzatitame pade yAvat pRthivIkAyikA'pakAyika- tejaskAyikavAyukAyika vanaspatikAyika-rUpaikendriya-dvIndriya-trIndriya- caturindriya- paJcendriya tiryagyonikamanuSya - nairayika bhavanapati vAnavyantara- jyotiSika - vaimAnika - nava graiveyaka paryAptakAparyAtakadeva paJcendriya taijasazarIramayogabandhaH ' pajjatasavtrasiddha aNuttarotravAiyakappAIya-vemANiyadevapacidiyateyAsarIrappaogabaMdhe ya' paryAptakasarvArthasiddhAnuttaraupapAtika kalpAtItaka- vaimAnikadevapaJcendriya taijasazarIra prayogavandhava, apajjatantrasiddha aNuttarovavAiyajAvabaMdhe ya' aparyApta sarvArthasiddhAnucaropapAtika yAvat-kalpAtItaka vaimAnikadevapaJcendriyataijasazarIramayogabandhaztha, pratipAdinastathaivAtrApi pratipattavya itibhAvaH gautamaH pRcchati' teyAsarIrappaogavaMve NaM bhaMte ! kassa kammassa udapaNaM ? ' he bhadanta ! taijasazarIramayogavandhaH 1 - 21 veM pada meM yAvat " pRthivIkAyika, aprakAyika taijaskAyika, vAyukAyika, vanaspatikAyikarUpa ekendriya, tathA hIndriya, trIndriya caturindriya paMcendriya niryaca, manuSya, nairayika, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, vaimAnika, navagraiveyaka, paryApta, aparyApta deva paMcendriya inakA taijasa zarIraprayogava dha (pajjatta sambaddhamiddha aNuttarovavAiyakappAIya vaimANiya devacidiya teyAsarIrappaogabadhe ya) paryAptaka sarvArthasiddha anuttaropapAtika kalavAnItaka vaimAnika deva paJcendriya inakA taijama zarIra prayogavadha ( apajjata samvaTTasiddha aNuttarovavAhaya badhe ) tathA apasarvArthasiddha anuttaraupapAnika kalpAtIta vaimAnika deva paMcendriya inakA taijasa zarIraprayoga baMdha " jisa prakAra se yahAM taka pratipAdita kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI samajhanA cAhiye / 66 pRthvIkAyaka, aprakAyika, taijasphAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika rUpa zoaundriya tathA dvIndriya, trIndriya yaturindriya, yathendriya tiryaya, manuSya, nairathie, lavanayati, vAnavyantara, jyotiSiGa, vaibhAni, navatraiveyaGa, paryApta, ayaryAma, ddevaya'thaindriya, yA lavAna tainTsa zarIra prayogamadha, (pajjaca savvaTTasiddha aNuttaro vavAi karapAIyA vaimANiyadevapa ciMdiya teyA sarIrappaogaba ve ya) paryApta, sarvArtha siddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapa cendriyanA taijasa zarIranA prayAgamadha, tathA ( apajjata saTTasiddha aNuttarovavAiya jAva badhe ) aparyAptaH sarvArthasiddha anuttaraupapAtika kalpAtIta vaimAnika devapa cendriyanA tejasazarIranA pratyeAgama'dha" prajJApananA avagAhana saMsthAna padmamAM A pramANe je pratipAdana karavAmAM AvyuM che, eja prakAranuM pratipAdana ahIM paNa karavuM joie. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 0 8 u. 9 sU 8 tejasa zarIra prayogavandhavarNanam khalu kadya karmaNaH udayena bhavati ? bhagavAnAha - poSamA / vIriyasajogasadavyayAejAtra AuyaM ca paDucca teyAmarI eonanAmAe kammasta udpaNaM teyAsarIrappaogabaMdhe' he gautama 'vIryasayoga sadravyatayA savIryatayA, sayogatayA savyatayA cetyarthaH yAvat-pramAdapratyayAt karma ca yogaM ca bhavaM ca AyuSyaM ca pratItya-Azritya, eteSAmapekSayetyarthaH taijasagarI prayoganAmnaH karmaNa udayena taijasazarIramayogabandho bhavati / gautamaH pRcchati - ' teyAsarIrappaogabaMdhe NaM aMte ! kiM desavaMdhe, sabvabaMdhe ?' bhadanta ! taijasarIrayogavandhaH khalu kiM dezavandhasvarUpo bhavati ? kiMvA sarvavandhasvarUpo bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! desavaMdhe, no sambaMdhe' he gautama ! 3 369 aba gautama prabhuse aisA pUchate haiM - (teyA sarIrappaomadhe NaM bhaMte / kassa kammala udeNaM) he bhadanta | najala zarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (goyamA) he gautama! ( vIriyalajoga saddavyayAe jAva, AuyaM ca paDucca teyAsarIrappaoga nAmAe kammassa udaeNaM teyA sarIrapaogadhe ) savIryatA, sayogatA, sadravyatA inase pramAdarUpa kAraNa se, karma, yoga, bhava aura Ayu inakI apekSA se aura taijasa zarIra nAmakarma ke udaya se yaha tejasa zarIraprayogabaMdha hotA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( teyAsarIrappaomadhe Na bhaMte! kiM devaMdhe, savvadhe) he bhadanta / taijasazarIraprayogabaMdha kyA dezabaMdha rUpa hai yA sarvabaMdha rUpa hai ? uttara prabhu kahate haiM - (goyamA ) he gautama! taijasazarIra prayogava dha (desavaMdhe) dezabaMdharUpa hai (no saJcayaMtre) sarvabaMdha have gautama svAmI mahAvIra alune sevA prazna pUche che - ( teyA sarIrapaogava gheNa bhate / karasa kammasva udaeNa ? ) he lahanta / tai4sa zarIra prayAga baMdha kayA karmInA uyathI thAya che ? mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! " he gautama / ( vIriya sajogasavvAe jAva AuyaM ca paDucca teyA sarIrappaoga nAmAe kamassa udaeNa teyA sarapaogaca 've ) savIryaM tAthI, saMyogatAthI, sadravyanAthI, prabhAha3ya arathI, ka, ceAga, bhava ane AyunI apekSAe ane taijasa zarIra nAma karmInA udayathI A tejasa zarIra pratyeAgakhadha thAya che gautama svAbhInA prazna - teyA sarIrampaogava gheNa bhaMte / ki' dekhabadhe, savjaya'ce " he bhavantu / taiksa zarIra prayogamadha zuM dezamadha35 hoya che, sabaMdharUpa hAya che ? 1 mahAvIra alunA uttara- " goyamA / " he gautama / taiksa zarIra prayoga madha " desaya ve " dezamadha35 hoya che, " no savtrama ghe " sarvamadhazya nathI, bha0 47 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ao bhagavatIsa taijasazarIraprayovandhaH khalu dezabandha eya bhavati, lo sarvabandho bhavati, taijasazarIrasya anAditvAt na sarvavavandho'sti, sarvavandhasya prathamataH pudgalopAdAnarUpatayA anAdestaijasazarIrasya tadasaMbhavAt itibhAvaH, gautamaH pRcchati-'teyAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ? he bhadanta ! taijasazarIraprayogavandhaH khalu kAlataH kAlApekSayA kiyaccira bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! duvihe paNNatte' he gautama ! taijasazarIraprayogavandho dvividhaH pajJaptaH, 'taM jahA-aNAie vA apajjavasie, aNAie vA sapajjavasie ' tadyathA-anAdiko vA apayarasitaH, anAdiko vA saparyavasitaH, tatra abhavyAnAm anAdiko'paryavalitastaijamazarIraprayogavandhaH, rUpa nahIM hai| kyoM ki "anAdi sambandhe ca" sUtrAnusAra yaha taijasa zarIra jIva ke sAtha anAdikAla se saMbaMdhita hai| prathama samaya meM punalopAdAnarUpa hone se anAdi taijasazarIra meM isa sarvavadha kA honA asaMbhava hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu le ailA pUchate haiM-(teyAsarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte! kAlao kevacciraM avaha ) he bhadanta ! taijasasarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA kavataka rahatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (duvihe paNNatte) taijasazarIraprayogavaMdha do prakAra kA kahA hai (taM jahA ) jo isa prakAra se hai-(aNAie vA apajjavasie, aNAie vA napajjavasie) anAdi aparyavasita aura anAdi saparyavasita inameM se anAdi aparyavasita jo taijasazarIraprayogabaMdha hai vaha abhavyajI. // 25 hai " anAdisambadhe ca' mA sUtrAnusAra mA tesa zarI2 sanI sAthe anAdi kALathI saMbaMdhita che. prathama samayamAM te pudrapAdAna rUpa hovAthI tejasa zarIramAM sarvabaMdhane sadbhAva asaMbhavita che. gautama saamaan| prazna-( teyAsarIrappaogabaghe NaM bhaMte ! kAlao keva. cira bhavai 1 ) 3 mahanta ! tesa zarIra prayomadha janI apekSA yAM sudhI rahe che ? maDAvIra prbhun| uttara-" goyamA " gautama ! " duvihe paNNatte" tarasa zarI2 prayoga meM praar| yo cha-8 : jahA" te me maare| nIce pramANe che - (aNAie vo apajjavasie, aNAie vA sapajjavasie) (1) manA a5 yavasita (manAdi manAta), (2) anAdi sapaya sita (anAdi sAnta), Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u 9 sU0 8 tejasazarIraprayogavandhanirUpaNam 371 anAdikasaparyavasitastu taijasazarIraprayogabandho bhavyAnAM bhavatIti bhaavH| atha taijasazarIramayogavandhasyaivAntara prakhpayituM pRnchati-' teyAsarIrappaogabaMdhataraM NaM bhate ! kAlamo kevaccira hoi ?' he bhadanta tejasazarIraprayogavandhAntaraM khalu kAlata: kiyacciraM bhavati? bhagavAnAha-'goyamA' aNAiyassa apajjavasiyassa natthi aMtaraM, aNAiyassa sapajjavasiyassa natthi aMtaraM' he gautama ! taijasazarIramayogavandhasya anAdikasya aparyavasitasya nAsti antaraM vyavadhAnam , evaM taijasazarIraprayogavandhasya anAdikasya saparyavasitarUpasya cApi nAsti antara vyavadhAnamityarthaH, yato hi saMsArasthasya jIvasya taijasazarIravandhena uktadvayarUpeNApi - sadA'vinirmuktatvAt voM ke hotA hai| aura anAdisaparyavasita taijalazarIraprayogavaMdha bhavya jIvoM ke hotA hai| ___ aba sUtrakAra taijalazarIraprayogadha ke aMtara ko prarUpita karate haiM so gautama ne prabhu se yahAM para aisA pUchA hai-(teyAsarIrappaogadhaMtaraM NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoDa) he bhadanta ! taijasazarIraprayogabaMdha kA antarakAla kI apekSA se kitanA hotA hai ? uttara meM prasu kahate haiM(goyamA) he gautama! (aNAiyarasa apajjavasiyarasa natthi aMtara aNAiyassa sapajjavasiyassa natthi aMtaraM ) anAdi aparyavasitarUpa jo tejasazarIraprayogavaMdha hai usameM antara-vyavadhAna nahIM hotA hai, isI taraha se anAdi saparyavasitarUpa jo taijasazarIraprayogadha hai usameM bhI antara nahIM hotA hai| kyoM ki saMsArI jIva ke taijasazarIra kA baMdha anAdi aparyavasitarUpa meM tathA anAdi saparyavakhitarUpa meM sadA vidya abhavya jIve anAdi aparyavasita tejasa zarIra pragabaMdha kare che ane bhavya jIva anAdi saparyavasita tejasa zarIra pragabaMdha kare che. gautama svAmInA prazna-" teyA sarIrappaogabadhataraNa bhaMte ! kAlao kevaccira' hoi ?" u mahanta ! terasa zarI2 prayoga dhanu mata2 janA apekSAe keTaluM hoya che? mahAvIra prasunI uttara-" goyamA !" gItama! (aNAiyassa apa jjavasiyarasa nasthi aMtaraM, aNAiyassa sapajjavasiyassa nasthi aMtaraM) Alle aparyavasita rUpa je tejasa zarIra pragabadha che temAM aMtara (Atare) hoto nathI, eja pramANe anAdi saparyavasita rUpa je tejasa zarIra praga baMdha che temAM paNa aMtara (Atare) paDatuM nathI. kAraNa ke sa sArI jIvane. tejasa zarIra pragabadha anAdi paryAvasita rUpe tathA anAdi saparyavasita rUpe sadA vidyamAna (majuda) rahe che tethI samasta saMsArI jIva temanAthI Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bhagavatI sUtre ata uktadvayarUpasyApi taijasazarIra prayogavandharaya nAstyantaramiti bhaavH| atha taijasazarIraprayogadezavandhakAvandhakAnAmalpatvAdiprarUpaNAyAda - ' eesi NaM bhaMte ! jIvANaM yAsarIrassa desavaMdhagANaM avadhagANa ya kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA?' he bhadanta ! eteSAM khalu pUrvoktAnAM jIvAnAm taijasazarIramayogasya dezavandhakAnAm andhakAnAM ca madhye katare katarebhyo yAvat stokA vA, bahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhavavAnAha - ' goyamA ! savvatthovA jIvA teyAsarIrassa abaMdhagA, desavaMdhagA aNaMtaguNA ' he gautama! sarvastokA jIvAstaijasazarIraprayogasya avandhakA bhavanti siddhAnAmeva tadavandhakatvAt, dezavandhakAstvanantaguNAH bhavanti, taddezavandhakAnAM sakalasaMsAriNAM siddhebhyo'nantaguNatvAditi bhAvaH // 08 / mAna rahatA hai ataH samarata saMsArI jIva inase vinirmukta nahIM rahane ke kAraNa ina donoM prakAra ke taijasazarIraprayogoM meM antara - kAla kI apekSA vyavadhAna nahIM AtA hai / ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (eeliM NaM bhaMte! jIvA NaM teyAsarIrassa desabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kare karehito jAva visesAhiyA vA ) he adanta ! taijasazasarIraprayoga ke dezabaMdhaka jIvoM meM se kauna jIba kina jIvoM se kama haiM ? kauna jIva kina jIvoM se adhika haiM ? kauna jIva kina jIvoM ke samAna haiM ? aura kauna jIva kina jIvoM se vizeSAdhika hai ? uttara meM prabhu kahate haiM- (goyamA) he gautama! savvatthovA jIvA teyAlarIrassa abaMdhagA, desavaMdhagA anaMtaguNA ) saba se kama jIva taijasavArIraprayogavadha ke abadhaka haiN| kyoM ki isa avadhaka siddha hI hote haiN| tathA dezabaMdhaka jo jIva haiM ve inakI apekSA vinimukta ( rahita ) nahIM rahevAne kAraNe te banne prakAranA taijasa zarIra prayAgAmA kALanI apekSAe vyavadhAna ( aMtara ) paDatuM nathI. gautama svAmIno prazna- ( ee siNaM bhave ! jIvANaM teyA sarIrassa dekhabAMdhagANaM avadhagANa ya kayare kayarehito jAva visesAhiyA vA 1 ) De lahanta ! tejasa zarIra prayAganA dezakhadhakA ane akhadhakAmAMthI kANu kAnA karatAM adhika che? kANu kAnI kharAkhara che, ane kANu keAnA karatAM vizeSAdhika che ? mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA ! " he gautama! ( savvatthovA jIvA teyAsarIrassa abadhagA, desabaMdhagA aNa taguNA ) tejasa zarIra prayoganA adha jIvA sauthI ochA che, kAraNa ke tenA ama'dhaka siddho ja hoya che. dezaLa dhaka Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafar TIkA za0 8 u09 sUM 9 kArmaNazarIra prayogavandhanirUpaNam 373 kArmaNazarIramayogavaktavyatA | atha kArmaNazaroraprayogavandhaM rUpayitumAha- kammAsarIra0 ' ityAdi / mUlam - kammAsarIrappaogabaMdheNaM bhaMte! kaivihe paNNatte ? goyamA ! aTTavihe paNNatte, taM jahA- NANAvaraNijakammAsarIrappaogabaMdhe jAva aMtarAiyakammAsarIrappaogabaMdhe / NANAvaraNijjakammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kamassa udae ? goyamA ! nANapaDiNIyAe, jANaNiNhavaNayAe gANaMtarANaM NANappadoseNaM NANaccAsAyaNAe, NANavisaMvAyaNAjogeNaM NANAvaraNijakammAsarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM NANAvaraNijakammAsarIrappaogabaMdhe / darisaNAvaraNijakammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte! kassa kammassa udaeNaM ? goyamA ! daMsaNapaDiNIyayAe, evaM jahA NANAvaraNijjaM navaraM daMsaNanAmaghettavvaM jAva daMsaNavisaMvAyaNAjogeNaM darisaNAvaraNijakammAsarIrappaoganAmAe kammassa udeNaM jaavppogbNdhe| sAyAveyaNija kammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammala udapaNaM ? goyamA ! pANANukaMpayAe, bhUyANukaMpayAe, evaM jahA sattamasae dasamoddesa jAva apariyAvaNayAe, sAmAveyaNijakammAsarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM sAyAveyaNijjaanantaguNeM haiM kyoMki dezaba dhaka jo sakalasaMsArI jIva haiM ve siddhoM se bhI anantaguNa haiM / sU08 // jIveA ama dhakA karatAM anatagaNuAM che, kAraNa ke sakaLa sa`sArI jIva dezama ka che, ane te sa sArI jIvA siddho karatAM anaMtagaNuA che ! sU. 8 5 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIpatre kammA jAva baMdhe, asAyAveyaNija0 pucchA, goyamA ! paradukhaNayAe, parasoyaNayAe, jahA sattamasae dasamosie jAva pariyAvaNayAe asAyaveyaNijjakammAjAva pogbNdhe| mohaNijjakAmAsarIrappaoga pucchA, goyamA !0 tivvakohayAe,tivvamANayAe, tivvamAyAe tivvalobhayAe, tivvadaMsaNamohaNijjayAe, tivvacaritamohaNijjayAe, mohaNijjakalmAsarIra jAva pogbNdhe| neraiyAuyakammAsa. rIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! mahAraMbhayAe, mahApariggayAe, kuNimAhAreNaM, paMciMdiyavaheNaM, neraiyAuyakammAsarIrappaoganAmAe kammarasa udaeNaM neraiyAuyaMkasmAsarIra-jAna-paogabaMdhe, tirikkhajoNiyAuyakammAsarorappaogapucchA, goyamA ! mAilliyAe, niyaDillayAe, aliyavayaNeNaM kUDatulAkUDamANeNaM tirikkhajoNiyakammAsarIrajAvappaogabaMdhe / maNussaAuyakammAsarIrapucchA, goyamA ! pagaibhaddayAe, pagaiviNIyayAe, sANukosayAe, amacchariyAe, maNussAuyakammAjAvabaMdhe devAuyakammAsarIrapucchA, goyamA ! sarAgasaMjameNaM,saMjasAsaMjameNaM, bAlatavokammeNaM, akAmanijjarAe, devAuyakamnAsarIrajAvapaogabaMdhe, subhanAmakammAsarIrapucchA, goyamA ! kAyaujjuyayAe, bhAvujjuyayAe, bhAsujjuyayAe, avisaMvAyaNa jogeNaM subhnaamkmmaasriirjaavppogbNdhe|asubhnaamkmmaa Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 30 9 0 9 kArmaNazarIraprayogavandhavarNanam sarIrapucchA, goyamA ! kAya aNujjukyAe, bhAvaaNujjuyayAe, bhAsANujjuyayAe, visaMvAyaNAjogeNaM asubhanAmakammA - jAva paogabadhe / uccAgoya kammAsarIrapucchA, goyamA ! jAiamaeNaM, kulaamaeNaM, valaamaeNaM, rUvaasaNaM, tavaamaeNaM, suyaamaeNaM, lAbhaamaeNaM, issariyaamaeNaM, uccAgoyakammAsarIrajAvapaogabaMdhe, nIyAgoyakammAsarIrapucchA, goyamA ! jAimaeNaM, kulamaeNaM, balamaeNaM, jAva issariyamaeNaM NIyAgAya kammAsarIra jAva pogbNdhe| aMtarAiya kammAsarIrapucchA ! goyamA ! dANaMtarAeNaM, lAbhaMtarAeNaM, bhogaMtarAeNaM, uvabhogaMtarAeNaM, vIriyaMtarAeNaM, aMtarA iyakammAsarIrappaoganAmAe kammasla udapaNaM aMtarAiyakammAsarIrappaogabaMdhe / NANAvaraNijakammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte! kiMdesabaMdhe, savvabaMdhe ? goyasA ! desabaMdhe, No savvabaMdhe, evaM jAva aMtarAiyakammAsarIrappaogabaMdhe vi / NANAvaraNijakammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoi ? goyamA ! NANAvaraNijakammA sarararappaogavaMdhe duvihe paNNatte, taM jahA - aNAie sapajavasie, aNAie apajjavasie vA, evaM jahA teyagassa saMciTTaNA taheva, evaM jAva aMtarAiyakammassa / NANAvarANijakammAsarIrappaogabaMdhatare NaM bhaMte! kAlao kevacicara hoi ? gomA ! aNAiyassa evaM jahA teyagasarIrassa aMtaraM taheva, 375 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 376 evaM jAba aMtarAiyassa / eettiM NaM bhaMte ! jIvANaM NANAvaraNijjassa karamassa sabaMdhagANaM, avaMdhagANa ya kayare kayarehiMto jAva appAcahUgaM jahA teygst| evaM AuyavajjaM jAva aMtarAiyasta, Auyassa pucchA, goyasA ! savvatthovA jIvA Auyassa kamsassa desavaMdhagA, abaMdhagA sNkhejjgunnaa|| suu09|| chAyA --- kArmaNazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! katividhaH manasaH ? gautama | aSTavidhaH prajJaptaH, tadyathA - jJAnAvaraNIyakArmaNazarIrayogavandhI yAvat Anta rAyika kArmaNazarIrayogavanvaH, jJAnAvaraNIyakArmaNazarIrayogavandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNa udayena? gautama! jJAnamatyanIkatayA 1, jJAnanihavatayA 2, jJAnAntarAyeNa 3, // kArmaNazarIraprayoga vaktavyatA // 'karamAsarIrapaogavadhe NaM bhaMte ! kavi paNNatte ' ityAdi / sUtrArtha - ( kasmAsarIrappaogadhe NaM bhaMte / kavihe paNNatte ) he bhadanta | kArmaNazarIra prayogabaMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama! (avihe paNNatte) kArmaNazarIraprayoga ATha prakAra kA kahA gayA hai ( taM jahA ) jo isa prakAra se hai- ( NANAvara NijjakammAsarIrappaogara ve jAva aMtarAhayakammAsarIrappaogava the ) jJAnAvaraNIya kArmaNazarIra prayogabaMdha yAvat antarAyakArmaNazarIraprayogabaMdha / ( NANA varaNijanakammAsarIrappaogava dhe NaM bhate ! kassa kammassa udaNaM ) he bhadanta | jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisakarma ke udaya se hotA 6 kAmaNuM zarIrIraprayAga vaktavyatA-- kammA sarIrarappaogava' ce Na bhaMte ! kaivihe paNNatte ? " tyAhisUtrArtha - ( kammA sarirapabhogamadhe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? ) De lahanta ! arbhaSu zarIraprayogamadha DeTA prahArano udyo che 1 ( goyamA ) he gautama / ( aTThabihe paNNatte) arbhAzuzarIraprayoganA mA aDAra udyA che, (ta' jA ) ne aAza nIce prabhA che - ( NANAvara NijjakammA sarIrappaogava ghe, jAva aMtarAiyakammAsarIrappaogava ghe ) jJAnAvaraNIya arbhazu zarIraprayogamadhathI laIne antarAya kANuzarIrapraye gama`dha sudhInA kAma zuzarIraprayAgabadhA ahIM thaDe ravAnA che ( NANAvara NijjakammAsarIrappaogabadhe Na bhaMte ! kassa kammarasa udeNaM' ? ) Ge lahanta ! jhyA unA hiyathI jJAnavaralIya arbha buzarIraprayogamadha 66 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ } shreedrikA TIkA za0 8 u0 1 sU0 9 kArmaNazarIraprayogandhavarNanam 377 jJAnamadveSeNa4, zAnAtyAgAtanayA5, jJAnavisaMvAdanayogena 6, jJAnakaraNIyakArmaNazarIrajamnaH karmaNa udayena, jJAnAvaNIyakArmaNazarIraprayogavandha, darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNa udayena ? gogamA | darzanapratyanIkatayA, evaM yathA jJAnAvaraNIyaM, navaraM darzananAmagrahItavyam yAvat-darzana visaMvAdanayogena darzanAvaraNIya kArmaNazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena yAvat prayogavandhaH, sAtAvedanIya kArmaNazarIramayogabandhaH khalu bhadanta ! kasya karmaNa udayena ? gautama / hai ? (gomA ) he gautama! ( nANapaDiNIyacAe, NANaNiSNacaNayAe, NANatarAeNaM, NANaSpaoseNaM, NANaJcAsAyaNAe, pANavisaMvAyaNAjogeNaM NANAvaNijjakammAsarIrappaoganAmAe kammasta udeNaM NANAva raNijjakasmAsarIrappaogavadhe ) jJAna ke viruddha AcaraNa se, jJAna kA apalApa karane se, jJAnavardhaka sAdhanoM meM antarAya DAlane se, jJAna ke sAtha pradveSa karane se, jJAna kI AzAtanA karane se, jJAna ke dhArakajIvoM ke sAtha vivAda karane se jaghanya jJAnAvaraNIyakarma ke udaya hone se jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai / ( darisaNAvara NijjakasarIrapaogadhe NaM bhaMte! kasla kampassa udaeNaM ) he bhadanta ! darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (gosA ! daMsaNapaDiNIyayANa evaM jahA NANAvaraNijjaM, navaraM daMsaNanAmaghettavyaM jAna daMsaNa visaMvAyaNA jogeNaM darilaNAvara NijjakammAsarIrappaoga nAmAe kammassa udaeNaM jAvappaogava ghe) he gautama / darzanAvaraNIya kArmaNazarIraprayogavadha darzana se viruddha AcaraNa karane se, thAya che ? (goyamA ! ) he gautama! (nANapaDiNIyayAe, NANaNiNNavaNayAe, NANatarANa, NANapaoseNa, NANaccAsAyaNAe, NANavisAMvAyaNAjogeNa, NANAvara Nijja kammAsarIrapaoganAmApa kammassa uNa NANAvara NijjakammA sarIrampa opabadhe ) jJAna virUddhanA AcaraNathI, jJAnane apalApa karavAthI, jJAnavardhaka sAdhanemAM aMtarAya nAkhavAthI, jJAnanI sAthe pradveSa karavAthI, jJAnanI azAtanA karavAthI, jJAnI jIvAnI sAthe visa`vAda karavAthI ane jJAnAvaraNIyanAma karmanA udaya thavAthI jJAnAvaraNIya kANuzarIraprayAganA baMdha thAya che ( darisaNAvara NijjakammAsarIrappaogabaNa bhaMte ! kamsa kammassa udaeNa ?) huM bharRta ! danAvaraNIya kAma NuzarIraprayAganA adha kayA karmInA udayathI thAya che. ? ( goyamA ! ) he gIta ! ( daMmaNapaDiNIyayAe evaM jA NANAvara NijjaM, navara' daMsaNanAmaghettantra' jAva vasaviSAyaNAjogeNa' darisaNAvara NijjJa kammA sarIrarUpaoga nAmAe kammassa udaguNa' jAvappaogama ghe ) darzana vi3dvanu gAyara karavAthI, danane apalApa karavAthI, dana vaka sAneAmAM antarAya nAkha bha0 48 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre prANAnukampayA, bhUtAnukampayA evaM yathA saptamazate dAmodezake yAvat aparitApanatayA, sAtAvedanIya kArmaNazarIraprayoganAmnaH karmaNa udayena sAtAvedanIya kArmaNaH yAvat bndhH| asAtAvedanIyapRcchA, gautama ! paraduHkhanatayA, parazocana tayA darzana kA apalApa karane se, darzanavardhaka sAdhanoM meM antarAya DAlane se darzana ke sAtha pradveSa karane se, darzana kI AzAtanA karane se, darzana dhAraka jIvoM ke sAtha visaMvAda karane se, janya darzanAvaraNIya karma ke udaya se darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai / isa taraha yahAM para jaise jJAnAvaraNIya ke kAraNa kahe gaye haiM- vaise hI kAraNa darzanAvaraNIya karma ke bhI jAnanA cAhiye / parantu una kAraNoM ko yahAM para darzana ke viSaya meM lagAkara kahanA cAhiye / (sAyAveyaNijjakammA sarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! kassa vammassa udapaNaM ) he bhadanta ! sAtAvedanIyakArmaNa zarIra prayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (gomA ) he gautama ! ( pANANukaMpayAe, bhUyANukaMpayAeM, evaM jahA santamasae dusamodesae jAva apariyAvaNayAe, sAdhAveyaNijjakasmAsarorappaoganAmAe kammastraudeNaM sAyAveyaNijjakammA jAva baMdhe ) prANiyoM ke Upara dayA karane se, bhUtoM ke Upara dayA karane se ityAdi jisa rUpa se saptamazataka ke duHpamA uddezaka meM kahA gayA hai / usI taraha se yahAM para kahanA cAhiye yAvat unako paritApaM nahIM karane 378 vAthI, dananI sAthe pradveSa karavAthI, dananI azAtanA karavAthI ane darzana dhAraka jIvAnI sAthe visaMvAda karavAthI janya danAvaraNIyakarmanA udayathI danAvaraNIya kAma NuzarIraprayAganA adha thAya che. A rIte jevAM jJAnAvaraNIyanAM kAraNeA kahevAmAM AvyAM che, evAM ja kAraNeA danAvaraNIyamA samajavAnA che. parantu jJAnAvaraNIyanA AlApakamAM jJAna' pahane pahale " darzana " putra mUkavAthI dazanAvaraNIyanA AlApaka banI jAya che. ( sAyAveyaNijjakammAsarIrappa ogabadhe NaM bhaMte kassa kammassa udapaNaM 1 ) hai bhadanta ! sAtAvedanIya kAma NuzarIraprayAga dha kayA karmInA utkrayathI thAya che ? ( goyamA 1 ) De gItabha ! ( pANANukaMpayAe, bhUyANukaMpayAe, evaM jahA sattamasae mosae jAtra apariyAvaNayAe, khAyAveyaNijjakammAsarIrapa oga nAmAe kammassa udaraNaM sAyAveyaNijjakammA jAtra baghe ) " ANIo upara hayA 12vAthI, bhUto upara dayA karavAthI " ItyAdi sAtamAM zatakanA duSamA uddezakamA * paritApanA nahIM karavA " pantanA je je kAraNeA kahyAM che te kAraNAthI janya sAtAveda nIyanAma karmanA uddayathI sAtAvedanIya kANu zarIraprayAga'dha thAya che. " 6. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 u0 9 khU0 9 kArmaNazarIraprayogabamdhayarNanam 379 yathA saptamazatake dazamodezake yAvat-paritApanatayA, asAtAvedanIya kArmaNa yAvat prayogavandhaH, mohanIyakAmaNazarIrapayogapRcchA, gautama ! tIvakrodhatayA, tIvamAnatayA, tIvramAyayA, tIvralobhatayA, tIvradarzanamohanIyatayA, tIvracAritramohanIyatayAmohanIyakAmaNazarIraprayoga-yAvat prayogavandhaH,nairayikAyuSkakAryaNazarIraprayogabandhaH se, janya sAtAvedanIya hamake udayase sAtAvedanIyakArmaNazarIraprayogathaMdha hotA hai / (asAyAveNija pucchA) he bhadanta ! asAtAvedanIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya le hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (paradukhaNayAe, parasoyaNayAe jahA sattamasae dusamosie jAva paricAvaNayAe asAyaveyaNija kammA0 ) dUsaroM ko duHkha dene se, dUsaroM ko zokayukta karane ityAdi jaisA saptamazataka ke duSama nAmaka chaThe uddezaka meM kahA hai usI tarahase yAvat dUsaroMko paritApita karane se janya asAtAvedanIya karma ke udya se asAtA ghedanIyaphArmaNa zarIraprayoga baMdha hotA hai / (mohaNijakammAsarIra0) he bhadaMta ! mohanIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udghase hotA hai ? (tibcakohayAe, tivvamANayAe, tivyamAghAe, tibbalobhAe, tivvadaMsaNamohaNijayAe, tivvacArittamohaNijayAe mohaNijja kammAsarIra jAva paogavaMdhe ) tIna krodha karane se, tIvramAna karane se, tIvramAyA karane se, tIvralobha karane se, tIvradarzanamohanIya ke laddhAya se, tIvra cAritramohanIya ke sadbhAva se, tathA mohanIya kArmaNa zarIra prayoga (asAyAveyaNijja pucchA ) 3 mahanta ! sAtAvahanIya Ama zarIraprayAga madha 4yA manA yathI thAya cha 1 ( goyamA ! ) 3 gItama ! (paradukkhaNayAe, parasoyaNayAe jahA sattamasae dusamodesae jAva pariyAvaNayAe asAyaveyaNijjakammA0) anyane dukha devAthI, anyane zekayukta karavAthI, " ItyAdi kAraNothI laIne anyane paritApita karavA" paryAnA jene kAraNe sAtamAM zatakanA duSama nAmanA chaThThA uddezakamAM ApavAmAM AvyA che te kAraNathI janya asAtaveda nIyanAma kamanA udayathI asAtavedanIya kAmaNuzarIra pragabaMdha thAya che. (mohaNijjakammAsarIra pucchA) B mahanta ! bhAUnIya Ama zarI2prayogama' yA bhanA yathI thAya che 1 ( tivvakohayAe tivyamANayAe, tivvamAyAe, tibbalobhAe, tivvadasaNamohaNijjayAe, tivvacArittamohaNijjayAe, mohaNijjakammAsarIra jAva paogadhe ) 3 gautama | tIvodha 42vAthI, tIna bhAna 42vAthI, tI mAyA karavAthI, tIvra lebha karavAthI, tIvra darzanamohanIyanA samAvathI, tIvra cAritra Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgadhatIne khalu bhadanta ! pRcchA, gautama ! mahArammatayA, mahAparigrahatayA, kuNimAhAraNa, paJcendriyavadhena, narathikAyuSkakArmaNazarIraprayoganAmnaH karmaNaudayena nairayikAyuSkA kArmaNazarIra yAvat-pragegavandhaH tiryagyonikAyuSakakAmaNazarIraprayogapRcchA, gautama! mAyikatayA, nikRtimattayA, alIkavacanena kUTatulAkUTamAnena tiryagyonikakArmaNa zarIra-yAvat-prayogavandhaH / manuSyAyuSkakArmaNazarIrapRcchA, gautama ! prakRtibhadratayA, nAmakarma ke udaya se mohanIyakArmaNazarIraprayogabaMdha hotA hai| (nerajhyA uya kammAsarIrappaogadhe NaM bhaMte ! pucchA) he bhadanta ! nArakAyuSa kArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? ( goyamA) he gautama / (mahArabhayAe, mahApariggayAe, kuNimAhAreNaM, paMciMdiya vaheNaM neraiyAuyakammA sarIrappaoga nAmAe kasmassa udaeNaM neracyA uya kammAsarIra jAva paogavaMdhe) bahuta adhika Arabha karane se, bahuta adhika parigraha rakhane se, mAMsa kA AhAra karane se paMcendriya jIvoM kA vadha karane se, tathA nArakAyuSa kArmaNa zarIra prayoga nAmakarma ke udaya se nArakAyuSa kArmaNa zarIra prayoga baMdha hotA hai / (tirikkha joNiyAuyakammAsarIrapa ogapucchA) he bhadanta ! tithaca yonikAyuSa kArmaNa zarIraprayogabaMdha kisa karma ke udadya le hotA hai ? (goyamA) he gautaya! (mAilliyAe, niyaDillayAe, aliyavayaNeNaM kUDatulakUDamANeNaM, tirikkhajoNiyakAmAsarIrajAvappaogavaMdhe) mAyarAcArImeM lavalIna rahane mehanIyanA sadubhAvathI, tathA mehanIya kArmaNazarIraprAganA karmanA udayathI memanIya kAmaNazarIra baMdha thAya che. (neraiyAuya kammAsarIrappaogabaghe Na bhaMte ! pucchA ) 3 mahanta ! nA241yuma zarIayogamadha yA mA yathI thAya che 1 (goyamA ) 3 gautama ! (mahAraM bhayAe, mahAparigayAe, kuNimAhAreNa, paciMdiyavaheNa neraiyAuyakammA sarIrappaoganAmAe kammala udaeNa neraiyAuyakammAsarIra jAva paogaba dhe) gho| vadhAre AraMbha karavAthI, ghaNe ja vadhAre parigraha rAkhavAthI, mAMsano AhAra karavAthI, paMcendriya jIne vadha karavAthI tathA nArakayuSakarmaNizarIra prayoganAma bha ya thavAthI nA24yuSAma zarIraprayAsa thAya che. (tirikkhajoNi. yAuya kammAsarIrappaogepucchA ) 3 mahanta / ti yaniyuSa zarIraprayAsa55 jhyA manA yathI thAya cha ? ( goyamA ! ) gautama / (mAilliyAe, niyaDillayAe, aliyavayaNeNaM, kUDatulakUDamANeNaM, tirikkha toNiyakammAsarIra jAva ppaogabaMdhe ) sAyAyArImA jAna 2vAthI, 458 42vAyI, asatya mAlavAthI, Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 sU0 9 kArmaNazarIra prayogavandhavarNanam 381 prakRtivinItatayA, sAnukrozatayA, amatsarikatayA manuSyAyuSkakArmaNa yAvat prayogabandhaH / devAyuSkakArmaNazarIrapRcchA, gautama ! sarAgasaMyamena, saMyamAsaMyamena vAlatapaHkarmaNA, akAmanirjarayA, devAyuSkakArmaNazarIrayAvat prayogavandhaH / zubhanA se, kapaTa karane se, jhUTha vacana bolane se, kama tolane aura kama nApane se, tathA tiryacayo nikAyuSakAryeNa zarIraprayoga nAmakarma ke udayase tiryacayanikAyuSa kArmaNazarIraprayogabaMdha hotA hai / (manussAjyakammA sarIrapucchA ) he bhadanta manuSyAyuSya kArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karmake udayase hotA hai ? (goyamA ) he gautama | (pagai bhayAe pagaviNIyAe sANukosAe, amacchariyAe manussA uyakammA jAva baMdhe ) prakRtibhadra hone se, svabhAvataH vinIta hone se, dayAlu hone se, amatsarabhAva se yukta hone se, tathA manuSyAyuSakArmaNa zarIraprayoga nAma karma ke udayase se manuSyAyuSakArmaNazarIraprayogavadha hotA hai / ( devAnyakammAsarIra pucchA ) he bhadanta | devAyuSakArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya hotA hai ? ( goyamA) he gautama! ( sarAga saMjameNaM, saMjamA saMjameNaM, bAlatavokammeNaM, akAmanijjarAe, devAuyakammAsarIra jAvapaoga baMdhe) sarAgasaMyama, saMyamAsaMyama, bAlatapa, akAmanirjarA inase tathA devAyuSa kArmaNazarIraprayoga nAmakarma ke udaya se yAvat prayogava dha hotA hai / Achu. tALavAthI ane AchuM mApavAthI, tathA ti cAnikAyuSakA zarIra prayAganAma karmanA udayathI tiya carcAnikAyuSa kANuzarIraprayAgamadha thAya che. ( maNussAjya kammAsarIrapucchA ) he lahanta ! bhanuSyAyu dharma gushriirpryogadha kayA karmanA udayathI thAya che ? ( goyamA ! ) he gautama ! ( pagaibhaiyAe, pagaiviNiyayAe, sANukosayAe amacchariyoe, maNuskhAuya kammA jAva va ghe ) pratibhadra hovAthI, vinIta svbhaavvALA havAthI, dayALu hAvAthI, nirAbhimAnI hAvAthI tathA manuSyAyuSa kANu zarIraprayAganAma kamanA udrayathI manuSyAyuSa kAma NuzarIraprayAgamadha thAya che. ( devAcyakammAsarIrapucchA ) he lahanta / hevAyuSa aguzarIra prayogamadha yA durmanA udayathI thAya che ? ( goyamA ! ) he gautama / ( sarAgasaMjameNa', ma'jamAsa jameNa, cAlatavo kammeNaM, akAmanijjarApa, devAuyakammA sarIrajAvappa ogaca ghe) sarAgasa'yamathI, sauMyamAsa'yamathI, khAlatapathI kAma NuzarIraprayAganAma karmAMnA udayathI dehu ? akAmanirjarAthI tathA devAyuSa jIzarIraprayAgama'dha thAya che, Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 bhagavatIstra makArmaNazarIrapRcchA, gautama ! kAyarjukatayA, bhAvarjukatayA, avisaMvAdanayogena zubhanAmakArmaNazarIrayAvatmayogabandhaH / azubhanAmakArmaNazarIrapRcchA, gautama ! kAyAnRjukatayA, bhAvAnRjukatayA, bhApAnRjukatayA, visaMvAdanayogena azubhanAmakArmaNayAvat prayogabandhaH / uccagotrakAmaNazarIrapRcchA - gautama ! jAtyamadena, kulAmadena, valAmadena, (subhanAmakasmasarIrapucchA ) he bhadanta ! zubhanAmakArmaNazarIraprayoga baMdha kisa karma ke udya le hotA hai ? ( kAya ujjuyAe, bhAvujjuyayAe, mAsujjuyayAe, avisaMvAyaNajogeNaM subhanAmakammAsarIrajAvappaogabaMdhe ) he gautala! kAya kI saralatA se, bhAva kI saralatA se, bhASA kI saralatA se tathA yoga ke avilaMbAda se aura zubhanAma kArmaNazarIraprayoga nAmakarma ke udaya le zubhanAmakArmaNazarIraprayogabaMdha hotA hai| ( atulanAmakammAsarIrapucchA) he bhadanta ! azubhanAmakArmaNazarIraprayogabandha kisa karma ke udaya se hotA hai ? ( goyasA ! ) he gautama | ( kAya aNujjuyayAe, bhAvaaNujjuyayAe, sAsANujjuyayAe, visaMvA. yaNAjogeNaM asumanAmakammAjAvapaogadhe ) kAya kI vakratA se, bhAva kI vakratA se, bhASA kI vakratA se, tathA yogoM kI kuTilatA se, evaM azubhanAmakArmaNazarIraprayoga nAma karma ke udya se azubhanAmakAmaNazarIraprayogabaMdha hotA hai / (uccAgoyakammAsarIrapucchA) he bhadanta! uccagotrakArmaNazarIraprayogavandha kisa karma ke udaya se hotA hai ? (subhanAmakagmAsarIrapucchA ) mahanta ! zumanAma bhI zarI2prayAsa yA 4bhanA yathA thAya cha 1 ( goyamA ! ) 3 gautama ! (kAyaujjuyAe, bhAvujjuyayAe, bhAsujjuyayAe, avisaMvAyaNajogeNa, subhanAmakammAsarIra jAvappaogavaghe) ayanI saralatAthI, bhAvanI saralatAthI, bhASAnI saralatAthI, veganA avisaMvAdathI tathA zubhanAma kAmaNuzarIra pratyenAma karmanA udayathI zubhanAmakarmaNazarIra pragabadha thAya che ( asubhanAmakammAsarIrapucchA) 3 mahanta / bhazumanAma Ama zarIra prayAsamadha cyA manA yathI thAya cha 1 ( goyamA !) 3 gautama / ( kAya aNujjuyayAe, bhAvaaNujjuyayAe, bhAsANujjuyayAe, visavAyaNAjogeNa asubhanAmaphammA jAva ppabhogabadhe ) AyanI ta ( asa2satA ) thI mAnI tAthI, bhASAnI vakratAthI, gonI kuTilatAthI tathA azubhanAma kAmaNa zarIra praga nAma bhanA yathI mazumanAma bhae zarIra prayAsa thAya che. ( uccAgoyakammAsarIrapucchA ) mahanta ! ayyagotra bhI zarIra prayogama' yA karmanA udayathI thAya che ? Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 40 9 sU09 kArmaNazarIraprayogadhandhavarNanam 383 rUpAmadena, tapo'madena, zrutA'padena, lAbhA'madena, aizvaryA'madena, uccagotrakArmaNazarIrayAvat prayogavandhaH, nIcagotrakAma NazarIrapRcchA, gautama ! jAtimadena, kulamadena, balamadena yAvat aizvaryamadena nIcagotrakAmaNazarIrayAratmayogabandhaH, AntarAyikakArmaNazarIrapRcchA, gautama ! dAnAntarAyeNa, lAbhAntarAyaNa, bhogA(jAtiamaeNaM, kulaamaeNaM, balaamaeNaM, svabhamaeNaM, tavaamaeNa, suyaamaeNaM, lAbhaamaeNaM, irasariya, amadeNaM uccAgoyakammAsarIra jAvapabhogadhe ) he gautama ! jAti kA mada nahIM karane le, kulakA mada nahIM karane se, bala kA mada nahIM karane se, rUpakA mada nahIM karanese, tapa kA mada nahIM karane se, zrata kA mada nahIM karane se, lAbha kA pada nahIM karane se aizvarya kA mada nahIM karane aura uccagotrakArmaNazarIraprayoganAma karma ke udaya se uccagotrakArmaNazarIraprayogabaMdha hotA hai| (nIyAgoyakammAsarIrapucchA ) he bhadanta ! nIcagotra kArmaNazarIraprayoga bandha kisa karma ke udaya se hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! (jAti. maeNaM,, kulamaeNaM, balamaeNaM, jAva issariyamaeNaM, NIyAgoyakammAsarIra jAva paogabaMdhe ) jAti kA mada karane se, kula kA mada karane se, bala kA mada karane se, yAvat aizvarya kA mada karane se aura nIcagotra kArmaNazarIraprayoga nAma karma ke udaya se nIcagotrakAmaNazarIraprayoga bandha hotA hai / (aMtarAiyakaramAsarIrapucchA ) he bhadanta ! antarAyakAmaNazarIraprayogavandha kisa karsa ke udya se hotA hai ? ) ( goyamA ! ) he (jAtiamaeNa, kula amaeNa, balaamaeNa, svaamaeNa , tavaamaeNa, suyaamaeNa, lAbhaamaeNa, issariyaamaeNa, uccAgomakammAsarIrappaogadhe ) gautama! jAtine mada nahIM karavAthI, kuLane mada nahIM karavAthI, baLane mada nahIM karavAthI, rUpane mada nahIM karavAthI, tapano mada nahIM karavAthI, zratane mada nahIM karavAthI, ezvaryane mada nahIM karavAthI, ane ucagotra kArpaNa zarIra prayoga nAma karmanA udayathI uccagotra kAma zarIra pragabaMdha thAya che (nIyAgoyakammAsarIrapucchA ) 3 mahanta ! nIyamAtra bhae zaza2 prayoga 5 4yA bhanau yathI thAya cha ? (goyamA ! ) 3 gItama ! (jAtimaeNa, kulamaeNa', balamaeNa', jAva issariyamaeNa' NIyAgoyakammAsarIra jAva ppaogaSadhe ) jAti, kuLa, baLa, rUpa, tapa, lAbha ane aizvaryane mada karavAthI ane nIcagotra kAmaNa zarIra prayoganAma karmanA udayathI nIcagotra kAmaNa zarIra prayA1 madha thAya che. ( aMtarAiyakammosarIrapucchA ) 3 mahanta ! antarAya bhI zarI2 prayoga ma. yA bhanau yathI thAya che ? (goyamA ! ) hai Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI 385 LO nvarAyeNa, upabhogAntarAyeNa vIryAntarAyeNa, antarAyakArmaNazarIra prayoganAmnaH karmaNa udayena antarAyakArmaNazarIraprayogavanthaH / jJAnAvaraNIyakArmaNazarIramayogabandhaH khalu bhadanta ! kiM dezabandhaH sarvavandhaH ? gautama ! dezabandhaH no sarvavandhaH, evaM yAvat antarAyakArma gazarIramayogabandhaH / jJAnAvaraNIya kArmaNazarIramayogavandhaH khalu bhadanta ! kAlataH kiyaccira bhavati, gautama ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIramayogagautama 1 (dANavarAeNaM, lAbhaMnarAeNaM, bhoganarANaM, ubhogaMtarAeNaM, cIriyaMtarAeNaM, aMtarAiyakasta marIrapaoganAsAe kammassa udapaNaM aMtarAiyakara mAsarIrappaogava dhe) dAna meM antarAya karane se, lAbha meM antarAya karane se, bhoga meM antarAya karane se, upabhoga meM antarAya karane se vIrya meM annarAya karane se tathA antarAyakArmaNazarIraprayoga nAma karma ke udaya hone se antarAmakArmaNazarIraprayogabandha hotA hai / (NANAvara NijjammAsarIraparAdhe NaM bhaMte ! kiM dekhayace, savva vadhe ? he bhadanta ! jJAnavaraNIya kArmaNazarIraprayogabaMdha kyA dezabandharUpa haiM yA sarvadharUpa hai ? (gomA ) he gautama! ( devadhe No savvadhe ) jJAnavaraNIya kArmaNazarIraprayogabaMdha dezaya dharUpa hai, sarvabandharUpa nahIM hai / ( evaM jAva aMtagaiyammAsarIrappao vi) isI taraha se darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavadha se lekara antarAyakArmaNazarIraprayoga meM bhI samajhanA cAhiye - arthAt ye saba dezabandharUpa haiM sarvadharUpa nahIM haiM ( NAgAvara nijjakammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte! kA gotama ! (dANatarAeNa, lAbha' tarAeNa, bhogaM tarAeNa upabhoga tarANa', vIriyaMta gaeNa tarAi kammA sarIrappaoga nAsAe kammamsa udaraNa atarAiyakammAsarIrappa ogAve) dAnamAM atarAya karavAthI, lAbhamAM aMtarAya karavAthI, bhAgamAM aMtarAya karavAthI, upasegamAM aMtarAya karavAthI vIryamAM aMtarAya karavAthI ane antarAya kALuzarIrapratyeAganAma karmAMnA udayathI aMtarAyakA NazarIraprayAga'dha thAya che, ( NANAvara NijjakammAsarIrapaogava ghe NaM bhaMte! kiM deva dhe, savvavaghe 1 ) hai bhadanta ! jJAnAvaraNIya zIraprayAgama dha zuM dezama dharUpa hAya che, ke sa. adha3ya hAya che ? (goyamA / desatra ghe No savvayaM ghe) he gautama ! jJAnAvaraNIya arbha zuzarIraprayogama'dha he vaya che, sarvamadhazya nathI. (eva jAvaatarAiya kammAsarIratnaogavadhe vi) me prabhA darzanAvarIya abhyuzarIra prayoga dhathI sahane antarAya kANuzarIrapracAgaLa dhapantanA badhA paNu dezama dharUpa che, sabadha35 nathI (nANAvaraNijakammAsarIrakhpabhoga gheNa bhase ! kAlao kevaciraM hoi ? ) Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramercandrikA TIkA za0 8 u09 su0 9 kArmaNazarIra prayogavandhavarNanam 385 bandhaH khalu dvividhaH mAsaH, tamyathA - anAdikaH saparyavasitaH, anAdikaH aparyavasito yA, evaM yathA tejasasya saMsthApanA tathaiva eva yAvat antarAyakarmaNaH jJAnAvaraNIyakArmaNazarIramayogavandhAntaraM khalu bhadanta ! kAlataH kiyacciraM bhavati gautama ! anAdikasya evaM yathA taijasazarIrasya antaraM tathaica, evaM yAvat antarAlao kecicara ho ) he bhadanta ! jJAnavaraNIya kArmaNazarIraprayogabaMdha kAla kI apekSA taka rahatA hai ? ( goyamA ) he gautama / ( jANAvaraNijjakammAsarIrappa oga dhe dubihe paNNatta) jJAnAvaraNIyakArmaNazarIprayoga do prakArakA kahA gayA hai / (saMjahA) jo isa prakAra se haiM / ( aNAie sapajjabasie, aNAie apajjabasie) anAdi saparyavasita anAdi paryavasita ( evaM jahA leyaNassa saMciNA taheba, evaM jAva aMtarAiyakammassa ) isI taraha se yAvat jaisA taijasazarIra kA sthiti kAla kahA hai usI taraha se yahAM para bhI kahanA cAhiye / isI taraha se yAvat aMtarAya karma kA sthinikAla jAnanA cAhiye / ( NANAvaraNi jjakampAsarIrappaogabaMdhaMtare NaM bhaMte ! kAlao kevacicara hor3a ) he bhadanta | jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kA antara kAlakI apekSA kitanA kahA gayA hai ? ( godhamA ) he gautama! ( aNAstra evaM teyagasarIrassa aMtaraM taheva, evaM jAva aMtarAiyassa ) jJAnavaraNIyakAsaMgazarIprayogabaMdha kA aMtarakAla kI apekSA anAdi ananta aura anAdi he bhadanta ! jJAnAvaraNIya kAma zarIraprayAgakhadha kALanI apekSAe kayA sudhI 2he che ? ( goyamA ! ) he gautama / ( NANAvara NijjakammAsarIrappaogava ghe duvi paNNatte ) jJAnAvarIya aguzarIraprayogamadha meM prAranA udyoche ( taM jahA ) ? praa| nIce prabhA che - ( aNAie sapajjavasie, aNAie apajjavasie) (1) manAhi saparyavasita ( 2 ) anAhi aparyavasita ( evaM jahA teyagassa saciNA, taheba, eva jAva aMtagaiyakammarasa ) tainsa zarIrane bheveo sthitikALa kahyo che, avA sthitikALa ahI paNu kahevA joie. eja pramANe aMtarAya paryantanA kAma NuzarIraprayeAga. dhana sthitikALa samajave ( NANAvara Nijja kammA~sIrapa ogaNa dhatareNa bhaMte / kAlao kevaccira hoi 1 ) he bhadanta ! jJAnAvaraNIya kAma NuzarIraprayAgama dhanu a tara kALanI apekSAe DeMTalu cha ? ( goyamA ! ) he gotama ! aNAiyassa evaM jahA teyagasarI rassa aMtara takSetra, evaM jAva atarAiyassa ) jJAnAvaraNIya artha zarIra prayoga dhanu aMtara kALanI apekSAe anAdi anaMta ane anAdi sAnta kahyuM che je bha 49 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare yikaraya / eteSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM jJAnAvaraNIyasya karmaNo dezabandhakAnAm abandhakAnAM ca katare katarebhyo yAvat alpabahutvaM yathA tejasaraya, evam AyuSyavarja yAvat antarAyikasya, AyuSyasya / pRcchA, gautama ! sarvastokA jIvAH AyuSyasya karmaNo dezabandhakAH, avandhakAH saMkhyeyaguNAH // 10 9 // sAnta kahA gayA hai / jisa taraha se taijasazarIraprayogavadha kA antara kahA gayA hai-usI taraha se yahAM para bhI kahanA caahiye| isI taraha se yAvat antarAyakArmaNazarIraprayogabaMdha kA aMtara jAnanA caahiye| ( eesiM gaM aMte ! jIvANaM jANAvaraNijjassa kammassa desabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare kayarehiMto jAva) he bhadanta ! jJAnAvaraNIya karma ke dezabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM meM se kauna jIva kina jIvoM kI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? ( appAbahugaM jahA teyagasta evaM Auyavajja jAva aMtarAyassa) he gautama / jaisA taijasazarIra kA alpa vaThutva kahA gayA hai, usI taraha se yahAM para bhI jAnanA caahiye| isI taraha se AyuSa karma ke sivAya yAvat antarAyakarmataka jAnanA caahiye| (AuyassapucchA) he bhadanta ! AyuSakarma ke dezabaMdhaka aura abandhaka jIvoM meM se kauna jIva kinakI apekSA yAvat vizeSAdhika haiM ? ( goyamA) gautama ! (savvatyobA jIvA Auyassa kammassa desavaM dhagA, abadhagA saMkhejjaguNA ) saba se kama jIva Ayakarma ke dezabaMdhaka haiM aura ina dezabaMdhakoM se saMkhyAtaguNe jIva Ayukarmake abaMdhaka jIva haiN| pramANe taijasazarIra pragabaMdhanuM aMtara kahyuM che, eja pramANe ahIM paNa kahevuM joIe. e ja pramANe aMtarAya paryantanA kArmaNazarIra prayoga baMdhanuM aMtara sabhA. (eesiMNaM bhate / jIvANaM NANAvaraNijassa desabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kayare kayarehitA jAva) mahanta ! jJAnAvaraNIya bhanAM zima bhane madhamA ke kenA karatAM alpa che ? adhika che ? samAna che ? ane vizeSAdhika che? (appAbahugaM jahA teyagassa evaM AuyavajaM jAva aMtarAiyassa ) 3 gItama 1 taijasa zarIranA alpa bahuvanuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, eja prakAranuM 4thana mAyuma sivAyanA mnt2|5 5-tanA bhI viSa sabhA (Auyassa puruchA) 3 mahanta ! mAyubhanA dezamaghara bhane samaya bhI chInA 42di 165 cha 1 adhi cha ? samAna cha ? vizeSAdhi cha ? (goyamA !) gautama ! (savvatthovA jIvA Auyassa kammassa desabaghagA, abaMdhagA saMkhejjaguNA) AyukarmanA dezabaMdhaka che sauthI ochAM che, ane AyukarmanA abaMdhaka ja deza dhake karatAM saMkhyAtagaNuM che. Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za08 u0 9 sU0 9 kArmaNazarIraprayogavandhavarNanam 387 ___TIkA-sammAsarIrappaogavaMdhe NaM saMte ! kaibihe paNNatte ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kArmaNazarIraprayogavandhaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-'goyamA ! aTThavihe paNatte ' he gautama ! kAmaNazarIraprayogabandhaH khalu aSTavidhaH prajJaptaH, 'taM jahA-nANAvaraNijjakammAsarIrappaogabaMdhe jAva aMtarAiyakammAsarIrappaogavaMdhe' tadyathA jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavandhaH, yAvat darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabandhA, vedanIyakArmaNazarIraprayogavandhaH, mohanIyakArmaNazarIramayogavandhaH, AyuSmakArmaNazarIraprayogavandhaH, nAmakArmaNazarIraprayogavandhaH, gotrakArmaNazarIraprayogavandhaH, antarAyikakArmaNazarIraprayoga TIkArtha-isa sUtra dvArA sUtrakAra ne kArmaNazarIraprayogabaMdha kI prarUpaNA kI hai-isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai ki-(kammAsarIra ppaogavaghe NaM bhaMte ! kadAvihe paNNatte) hai sadanta ! kArmaNa zarIraprayoga baMdha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! ( aTTavihe paNNatte) kArmaNazarIraprayogabadha ATha prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jo isa prakAra se hai-(nANAvaraNija kammA sarIrappaogavadhe jAva aMtarAiya kammA sarIrappaogabaMdhe)jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIraprayogabadha yAvat antarAya kArmaNazarIraprayogabaMdha yahAM " yAvat" zabda se darzanAvaraNIya kArmaNazarIraprayAgarandha vedanIya kArmaNa zarIraprayogabaMdha, mohanIya kAryaNa zarIraprayogabaMdha, AyuSka phArmaNa zarIraprayogabadha, nAmakArmaNazarIraprayogadha, gotrakAmaNazarIraprayogavaMdha" ina kArmaNa zarIraprayogoM kA grahaNa huA haiN| TIkA-A sUtra dvArA sUtrakAre karmaNa zarIra prayogabaMdhanI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che -(kammAsarIrappaogabadhe Na bhaMte ! kAvihe paNNatte 1) mahanta ! kArmaNa zarIra pragabadha keTalA prakArane kahyo che? mahAvIra prasuna uttara- goyamA ! avihe paNNatte-tajahI " he gIta ! ma zarI2 pryogm'dhn| nIya pramA) 2418 4.2 4aa cha-( nANAvaraNijja kammAsarIrappaoga badhe aMtarAiya kammAsarIrappaoga baghe) (1) jJAnAzIya kAmaNa zarIra pragabaMdha, (2) darzanAvaraNIya kAmaNa zarIra pragabaMdha (3) vedanIya kAmaNa zarIra prayoga dha, (4) mehanIya kAmaNa zarIra progabaMdha (5) mAyu e zarI2 prayoga , (6) nAma bhI zarI2 prayogama, (7) gotra kArya zarIra prayoga baMdha ane (8) aMtarAya kAmaNa zarIra pragabaMdha, Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatImA bandhazca, gautamaH pRcchati- NANAvaraNinja kammA larIrappabhogadhe NaM bhaMte ! karasa kammarasa udaeNaM ? he bhadanta ! mAnAvaraNIya kAmaNazarIraprayovandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati ? bhagavAnAha-goyamA! nANapaDiNIyayAe, NANaNiNhavaNayAra, NANaMtarAeNaM, NANappaoseNaM, NANacAsAyaNAe' he gautama ! zAnapatyanIkatayA atra jJAnasya zrutAdeH dharmadharmiNorabhedena tadabhedAt jJAnavatAM vA yA patyanIkatA sAmAnyena pratikUlatA, sA, tathA tayA, jJAnasya jJAnino vA, pratikUlatayetyarthaH, jJAnanihavatyA jJAnaraya zrutAdeH zrutagurUNAM vA yA nita vatA apalapana sA tathA tayA, jJAnamya jJAnadAturgurorvA apalApenetyarthaH, ___ apa gautasasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(NANAvaraNijjakammA sarIrappaogadhe NaM bhaMte ! kassa kammasna udaeNaM) he bhadanta ! jJAnAvaraNIyakAmaNazarIraprayogavadha kisa ka udaya se hotA hai ? uttara meM prabhu kahate hai-(nANapaDiNIyayAe, 1 jANaNiNvadhAe, 2 pANaMtarAeNaM, 3 NANappaokSaNaM 4 NANaccAsAyaNAe 5) he gautama! jJAnapratlanIkatA ke zrutajJAnAdike viSaya meM athavA dharma dharmI ke abheda se zrutajJAnAdi vAloM ke viSaya meM pratikUla AcaraNa se, arthAt zrutajJAnAdika viruddha AcaraNa karanese yA zrunajJAnAdivAloM meM dinaddha AcaraNa karanekI pravRti rakhanese tathA jJAnake nihava karane le-koI kisIse pUche yA zrunajJAnAdi kA sAdhana mAMge, taba jJAna yA jJAna ke sAdhana apane pAsa hone para bhI kaluSita bhAva se yaha kahanA ki meM nahIM jAnatA athavA mere pAsa vaha vastu hI nahIM yaha jJAnanihnava hai-hala prakAra ke jJAnanihava se, athavA gautama svAbhAnA prazna-" NANAvaraNijja kammAsarIrappaogadhe Na bhate ! kassa kammarasa uhaeNa ?" mahanta ! jJAnAvaraNIya maya zarI2 prayoga dhyA karmanA udayathI thAya che? mahAvIra prbhune| uttara--( nANapaDiNIyayAe NANaNiNhavayAe, NANatarAeNaM, NANappaoseNa, NANaccAsAyaNAe) 3 gautama ! jJAnapratyanItAthI ( Ta hai zrutajJAnAdikanA viSayamAM athavA dhamadhamInA abhedanI apekSAe zrutajJAnAdi vALAonA viSayamAM pratikUla AcaraNathI-eTale ke zrutajJAnAdikanI virUddhanA AcaraNathI athavA zrutajJAnAdivALAo pratye virUddha AcaraNa karavAthI), jJAnane nilava karavAthI (keI keIne pUche, athavA thatajJAnAdinA sAdhana mAge, tyAre jJAna athavA jJAnanAM sAdhano pitAnI pAse hovA chatA kaluSita bhAvathI ema kahevuM ke "huM jANato nathI, athavA mArI pAse te vastu ja nathI." tenuM nAma ja jJAnaniya che ), athavA zrutapradAtA gurujanene nidvavathI-apa Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |maiyacandrikA TI0 208 u0 9 su0 9 phArmaNazarIraprayogabandhavarNanam 389 jJAnAntarAyeNa jJAnasya zrutasya antarAyaH-tadgrahaNAdau yo viznaH sa tathA, tena jJAnagrahaNaprativandhakAtyavAyenetyarthaH, jJAnapradvepega, jJAne zrutAdau zrunAdijJAnavatsu guruSu vA yaH pradveSa: aprItiH sa tathA tenetyarthaH, jJAnAtyAzAtanayA jJAnasya zrutAdeH zrutAvijJAninAM vA yA atyAzAtanA abahelanA sA tathA tayA, 'NANavisaMvAyaNAjogeNaM' jJAnavisaMvAdanayogena jJAnasya jJAninAM vA yo visaMvAdanayogaHniSphalatA pradarzanavyApAraH sa tathA tena, etAni ca pajhvAhyAni kAraNAni jJAnAvaraNIyakAmaNazarIravandhe pratipAditAni, athAbhyantarikaM kAraNaM pratipAdayitumAha'NANAvaraNijjakammAsarIrappaoganAmAe kammarasa udaeNaM NANAvaraNijjajhammAsarIrappabhogabaMdhe jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayoganAmnaH-jJAnavaraNIyahetutvena jJAnAvaraNIyalakSaNaM kArmaNazarIpayoganAma tasya karmaNa udayena jJAnAvaraNIyakAmaNa. zrutapradAtA gurujanoM ke niva se-apalApa se, tathA jJAnAntarAya sekaluSita bhAva se jJAnaprApti meM kisI ko bAdhA pahuMcAne se, tathA jJAnapradapa se, zrutAdijJAna meM athavA zrunAdijJAnavAle gurujanoM meM agrIti rakhane se, tathA jJAnAtyAzAtanA se-zrunAdijJAna kI yA zrutAdijJAnazA. lIjanoM kI avahelanA karane se tathA (NANavisaMvAyaNAjogeNaM) jJAna aura jJAnijanoM ko niSphala batalAne kI ceSTA karate rahane se, ina pAMca bAhyakAraNoM se tathA antaraMga kAraNarUpa (NANAvaraNijjakaramAsarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM ) jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayoga nAma karmake udayase (NANAvaraNijjakammAsarIppaogava dhe) jJAnAvaraNIya kArmaNazarIraprayogava dha hotA hai| tAtparya karanekA yaha hai ki jIvake jo jJAnA varaNIyakAmazarIraprayogabaMdha hotA hai vaha jJAnapratyanIkatAdi pAMca bAhya kAraNoM se tathA jJAnAvaraNIyazarIraprayogarUpa karma ke udayase hotA hai / lApaMthI, jJAnAntarAyathI, (kaluSita bhAvathI koInI jJAnaprAptimAM aMtarAya Ubho karavAthI) jJAnaSathI, kRtajJAnamAM athavA kRtAdijJAnavALA gurujanemAM aprIti rAkhavAthI, tathA zretAdijJAnanI athavA kRtAdijJAnavALA lekenI avahelanA 42vAthI, tathA "NANavisaMvAyaNA jogeNaM " zAna bhane jJAnAnAne ni batAvavAnI ceSTA karatA rahevAthI, A bAhya kAraNothI tathA aMtaraMga kAraNarUpa (NANAvaraNijja kammAsarIrappaoganAmAe kammassa udaeNa" jJAnAvaraNIya bhae zarI2 prayoga nAma bhana yathI " jANAvaraNijja kammA sarIrappaogava ghe" jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra pragabaMdha thAya che A kathanano bhAvArtha e che ke jIva jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra pragane je baMdha kare che, te jJAna pratyanItA Adi pAca bAhyA kAraNathI tathA jJAnAvaraNIya zarIra prayAgarUpa karmanA Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bhagavatI sUtre zarIraprayogavandho bhavati ' darisaNAvaraNijjakammAsarIrappaogavaMdhe NaM bhaMte ! kassa kammassa udaeNaM ' gautamaH pRcchati - he bhadanta / darzanAvaraNIya kArmaNazarIraprayogavandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA ! daMsaNa pariNIyayAe ' he gautama ? darzanapratyanIkatayA, darzanasya cakSurdarzanAde. svadvatAM vA yA pratyanIkatA pratikUlatA tayetyarthaH ' evaM jahA NANAvaraNijjaM ' evamuktarItyA yathA jJAnAvaraNIyaM jJAnAvaraNIyakArmaNazarIramayogavandhavipaye pratipAditaM tathaiva atrApi pratipattavyam, 'navaraM daMsaNanAmaghettaM ' navaraM vizeSastu jJAnAvara aba gautamasvAmI prabhu se darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavadha kaise hotA hai isa bAta ko pUchate haiM - ( darikSaNAvara NijjakammAsarIrappaogabaMdheNa bhaMte ! kassa kammassa udapaNaM ) isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama! ( daMsaNapaDiNI yAe ) darzana cakSurdarzanAdi athavA cakSurdarzanAdivAloM meM pratikUla AcaraNa karane se, ( evaM jahA NANAvara NijjaM ) isa prakAra jaise jJAnAvaraNIyakArmazarIraprayoga ke baMdha meM jo kAraNa kahe gaye haiM unhIM kAraNoM ko darzana ke viSaya meM karane se, darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai| sAtparya - aisA hai ki jisa prakAra jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha meM jJAnapratyanIkatA, jJAnanihavatA, jJAnAntarAya, jJAnapradveSa, aura jJAnAtyAzAtanA aura jJAnavisaMvAdanayoga ye chaha pAhya kAraNa kahe gaye haiM usI prakAra se yahAM para bhI darzanapratyanIkatA darzananihavatA, darzanAntarAya, udayathI kareche have gautamasvAmI danAvaraNIya kanA viSayamAM paNa eveAja prazna pUche che - ( darisaNAvara NijjakammA gharorappaogava ghe NaM bhaMte ! kassa kammara udapaNaM ? ) he bhadanta! dazanAvaraNIya kANuzarIraprayeAgakhaMdha kayA karmInA udayathI thAya che ? mahAvIra aluno uttara- " goyamA ! " he gItabha ! ( daMsaNapaDiNIyayAe ) dana pratyenIkatAthI eTale ke cakSudazanAdi athavA cakSudazanAdivALAjanA pratye atisa Ayara khAthI, " evaM jahA NANAvara NijjaM " tathA jJAnAvaraNIya kANu zarIra prayAgamadhamAM je kAraNeA kahevAmAM AvyAM che te kAraNeA dananA viSayamAM karavAthI dazanAvaraNIya kANu zarIra prayAganA khAMdha thAya che A kathananA bhAvArtha evA che ke-jema jJAnAvaraNIya kAmaNu zarIra pratyeAga khaMdhamAM jJAnapratyenIkatA, jJAnanihnavatA, jJAnAntarAya, jJAnapradveSa, jJAnAtyAzAtanA ane jJAnavisavAdana caiAga, e cha khAdya kAraNeA kahevAmAM AvyAM che, eja pramANe dazanAvaraNIya kANu zarIra prayAgama dhamAM paNa danapratyenIkatA, ddarzananihnavatA, darzanAntarAya, darzanapradveSa, darzanAtyAzatanA, tathA darzanavisa Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TIkA za0 8 u0 9 sU 9 phArmaNazarIraprayogavandhadharNanam 391 NIyasthAne darzanaM nAma darzanAvaraNIyaM nA grahItavyam , ' jAba dasaNA visaMvAdaNAjogeNaM' yAvat darzananiharatayA, darzanAntarAyaNa, darzanapradveSeNa, darzanAtyAzAtanayA, darzanavisavAdanayogena darzanasya yo visaMvAdanayogaH niSphalatA darzanavyApAraratenetyarthaH 'darisagAvaraNijjakasmAsarIrappaoganAmAe kammarasa udaeNaM jAva ppaogavadhe ' darzanAvaraNIyakAmaNazarIraprayoganAmnaH-darzanAvaradarzanapradveSa tathA darzanavisaMvAdanayoga ye chaha vAtya kAraNa haiM aura aMta raGa kAraNa darzanAvaraNIyakArmaNazarIra prayoga hai| hana bAhya aura aMtaraGga kAraNoM se he gautama ! jIva darzanAvaraNIyakAmaNazarIraprayoga kA vadha karatA hai| darzanapratyanIkatA yA jJAna pratyanIkatA meM darzana ke viSaya meM yA jJAna ke viSaya meM sAmAnyarUpa se pratikUlatA prakaTa kI gaI hai-tatra ki nihava, antarAya Adi dvArA tattadviSaya meM vizeSarUpa se yaha pratikUlatA kI jAtI hai-jaba jIva jJAna ke viSaya meM yA jJAnijanoM ke viSaya meM nivAdikoM ko karatA hai taba vaha jJAnAvaraNIyazarIraprayoga kA baMdha karatA hai aura jaba darzana yA darzanadhAriyoM ke viSaya meM inakA upayoga karatA hai-taba vaha darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayoga kA vadha karatA hai| yahI bAta (navaraM dasaNaghettavya jAnya dasaNavisavAyaNajogeNaM) isa sutra pATha dvArA samajhAI gaI hai|tthaa darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha meM ataraGga kAraNa (darisaNAvaraNijjakaralAsarIrappabhoganAmAe vAdana ga, e cha bAhya kAraNe che ane aMtaraMga kAraNa darzanAvaraNIya kAmaNa zarIra prayoga che A bAhya ane A taraMga kArathI, he gautama ! jIva darzanAvaraNIya kAmaNa zarIra pracAgane baMdha kare che. darzana pratyanI katA athavA jJAna pratyenIkatAmAM darzananA viSayamAM athavA jJAnanA viSayamAM sAmAnya rUpe pratikULatA prakaTa karavAmAM AvI che, paraMtu niva, antarAya Adi dvArA darzana ane jJAna pratye vizeSa rUpe pratikUlatA prakaTa karavAmAM AvI che. jyAre jIva jJAnanA viSayamAM ke jJAnIjananA viSayamAM pratyunIkatA, nihanava AdinuM AcaraNa kare che, tyAre te jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra prayogane baMdha kare che ane jyAre te darzana athavA darzanadhArIonA viSayamAM temano upayoga kare che, tyAre te darzanAvaraNIya kAmaNa zarIra pragane baMdha kare che eja vAta "navara dasaNaghettavvaM jAva daMsaNa-visavAyaNajogeNa " mA sUtrapA4 // 2 // samajAvavAmAM AvI che tathA darzanAvaraNIya kArmaNa zarIra pragabaMdhamAM je mata22 1227 cha (darisaNAvaraNijjakammA sarIrappaoga nAmAe kammassa uda. eNa jAya paogabadhe) te mA sUtrapA dvArA 48 42pAmA mAyuM che. Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUbe 392 1 NIyahetutvena darzanAvaraNIya svarUpaM yatkArmaNazarIramayoganAma tasya karmaNa udayena yA darzanAvaraNIyakArmaNazarIrayogavanbho bhavati / gautamaH pRcchati - 'sAyAveyaNijjakampAsarIrappaogavadhe NaM bhane ! kassa kammassa udaeNaM ?' he bhadanta ! sAtAvedanIya kAma zarIramayogavandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA pANANukaMpayAe, bhUyANukaMpayAe evaM jahA sattamasae dasamotee jAva apariyAvaNayAe ' he gautama ! mANAnukampayA, bhUtAnukampayA, evaM rItyA yathA saptamazatake dAmoddeza ke duSpamAyAH paSThoddezake yAvat jIvAnukampayA, santvAnukampayA, bahUnAM prANAnAM bhUtAnAM jIvAnAM, saccAnAm aduHkhanatayA, azocantayA, ajUraNatayA, apanatayA, anitayA, aparitApanatayA 'sAyAkammassa udapaNaM jAvappaogabaMdhe) isa sUtra dvArA prakaTa kiyA gayA hai| ( jAvapaogava ghe) aisA jo pATha rakhA hai-usase ( darzanAvaraNIyakArmaNazIra ) itanA pAtra grahaNa kiyA gayA hai / ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-sAyAveya NijjakammAsarIrabaMdhe bhate / kassa kamsassa udraNaM) he bhadanta / sAtAvedanIya kArmaNazarIraprayogava dha kisa karma ke udaya se hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - (godhanA ) he gautama! (pANANukaMpayAe, bhUyANukaMpayAe, evaM jahA sattamamae dumaloddemae jAva ApariyAvaNayAe) prANAnukaMpA se prANiyoM ke Upara dayA rakhane se bhUnoM ke Upara dayA rakhane se, jaimA saptamazanaka ke duHpama nAmaka chaThe uddezaka meM kahA hai- " jIvAnukaMpayA, sAnukaM payA, bahUnAM prANAnAM bhUnAnAM jIvAnAM, sattvAnAm, aduHkhanatayA, azocantayA, ajUraNatayA, alepananayA, apiTunatayA, aparitApanatathA yaha pATha kahA gayA hai - isa rIti ke jIvAdikoM ke Upara anu 25 jAvapa oga ghe" padabhA jIva " yaha bhUvAmAM AvyuM che. tenA dvArA " darzanAvaraNIya kArmaNa zarIra " bhATakheo pATha graha azvAmAM Avyo che. gautama svAbhIne prazna - ( sAyAMveNijja kammA sarIrappaoga baghe Na bhaMte ! kassa kammara udaraNa ? De lahanta ! sAtAvedanIya abhaya zarIra prayogamadha kayA karmInA udayathI thAya che ? bhaI vIra prbhune| uttara- " goyamA ! " he gautama! ( pANANukaMpayAe, bhUgANukaMpayAe, evaM jahA sattamasara dusamoddesae jAna apariyAvaNayAe ) prthaakapAthI eTale ke prANIe upara anukaMpA rAkhavAthI, bhUtA ( vanaspatikAyikA ) upara dayA rAkhavAthI ane sAtamAM zatakanA duHkhama nAmanA chaThThA uddezakamAM " Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u09 sU0 9 kArmaNazarIraprayogavandhavarNanam 393 veyaNijjakammAsarIrappaoganAmAe kammarasa udaeNaM sAyAveyaNijja kammAjAva-baMdhe' sAtAvedanIyakArmaNazarIraprayoganAmnaH karmaNa udayena sAtAvedanIyakArmaNa-yAvat-zarIraprayogavandho bhavati / gautamaH pRcchati-' asAyAveyaNijjapucchA' he bhadanta ! asAtAvedanIyapRcchA, tathA ca asAtAvedanIyakAsaNazarIraprayogabandhaH kasya karmaNa udayena bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA! paradukkhaNayAe, parasoyaNayAe, jahA sattamasae durasamoddesae jAva pariyAvaNayAe asAyaveyaNijja-kammA-jAva-ppaogavaMdhe' he gautama ! paraduHkhanatayA, parapIDanatayA parazocanatayA parazokotpAdakatayA, yathA saptamazate SaSTheduzzamoddezake yAvat jUraNakaMpAdi rakhane se tathA aMtaraMga meM-(sAyAveyaNija kammAsarIrappaoga nAmae kammassa udaeNaM) sAtAvedanIyakArmaNazarIraprayoga nAmaka karma ke udaya hone se jIva ke (sAdhAveyaNijjakammA jAva vadhe) sAtAvedanIyakAmaNazarIraprayoga kA bandha hotA hai| ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(asAyAveyaNijja pucchA) he bhadanta ! asAtAvedanIyakArmaNazarIraprayogabaMdha jIva ke kisa karma ke udaya se hotA hai ? ilake uttara meM prabhu kahate haiM-(paradukkhaNAe, parasoyaNayAe, jahAsattamasae dussanodesae, jAva pariyAvaNayAe asAyaveyaNijja kammA jAvappaogavaMdhe ) he gautama! sAtAvedanIya karmabaMdha ke jo kAraNa kahe hAye haiM-unase virUddha kAraNoM se asAtAve sai aparitApanA paryantanA mAhya ArothI tathA (sAyAveyaNijja kammA sarIrappaoga nAmAe kammassa udaeNa ) mt24|25535 sAtAvahanIya samaya zarIra prayoga nAma 4manA yathA " sAyAveyaNijja kammA jAva va dhe" vane sAtavedanIya kAmaNa zarIra pragano baMdha thAya che uparyukta sAtamAM zatakanA chaThThA uddezakamAMthI nIce pATha grahaNa karavAmAM Avyo che ema samajavuM. (jIvAnukaMpayA, satvAnukaMpayA, bahUnAM prANAnAM, bhUtAnAM, jIvAnAM, savAnAm, adu khanatayA, azocanatayA, ajUNatayA, atepanatayA, apiMTTanatayA, aparitApanatayA) A padone artha jijJAsuoe te uddezakamAMthI jANuM levo. ve gotamasvAmI mahAvIra prasune pUche -( asAyA veyaNijja pucchA ) he bhadanta ! asAtA vedanIya kArmagzarIrane baMdha kayA kamanA udayathI thAya che? ___ mahAvIra prabhunI utta2-(paradukkhaNayAe, parasoyaNayAe, jahA sattamanae durasamodesae jAva pariyAvaNayAe asAyaveyaNijja kammA jAva ppaogabadhe ) he gautama!-sAtavedanIya karmabaMdhanA je kAraNe kahyAM che, tenA karatAM virUddha bha 50 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI tayA, tepanatayA, piSTaNatayA, paritApanatayA asAtAvedanIyakArmaNazarIraprayoganAmakarmaNa udayena asAtAvedanIyakArmaNa-yAvat-zarIraprayogavandho bhavati, gautamaH pRcchati-' mohaNijjakammAsarIrappaogapucchA ' he bhadanta ! mohanIyakArmaNazarIraprayogapRcchA, tathA ca mohanIyakArmaNazarIramayogavandhaH kasya karmaNa udayena bhavatIti praznaH, bhagavAnAha- goyamA ! tibdhakohayAe, tivyamANayAe, tivvamAyAe, tibbalobhAe, tivvadaMsaNamohaNijjAe' he gautama ! tIvrakodhatayAatyugrakopena kapAyacAritramohanIyenetyarthaH, tIvramAnatayA-atyantAbhimAnatayA, tIvramAyayA-atyantamahatvalakSaNamohena, tIvralobhena, tIvradarzanamohanIyatayA-bhatyadanIyakAmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai| jaise-para ko duHkha denA, zoka utpanna karanA ityAdi jaisA ki saptamazataka ke duHSama nAmaka chaThe uddezaka meM yAvat-jUraNatayA, tepanatayA, pihanatayA, paritApanatayA" isa pATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai| jIva ina pradarzita bAhya kAraNoM se tathA aMtaraMga meM asAtAvedanIyakArmaNazarIraprayoga nAmakarma ke udaya se asAtAvedanIyakAmaNazarIraprayoga kA baMdha karatA hai / ___aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(mohaNijjaphammAsarIrappaoga pucchA) he bhadanta ! mohanIyakAmaNazarIraprayoga kA baMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(nivvakohayAe, tinvamANathAe, tivvamAyAe, nivvalobhAe, tivvadaMsaNamohaNijjayAeM) he gautama! tIvrakrodha se kaSAyacAritramohanIya se, atyanta abhimAna se, atyntkAraNethI asAtA vedanIya kAmaNa zarIra pragane baMdha thAya che. A kAraNe sAtamAM zatakanA cha duSama nAmanA uddezakamAM prakaTa karavAmAM AvyAM che. jevAM 3 522. huma pAthI, manya vAma & Gpanna 42vAthI, yAvat " jUraNa. tayo, tepanatayA, pihanatayA, paritApanatayA " tamana rimApAthI, sI . mAli vaDe mAravAthI, ane pIDAdi bAhya kAraNathI tathA aMtaraMga kAraNarUpa asAtA vedanIya kAmaNa zarIra prayoga nAmaka karmanA udayathI jIva asAtA vedanIya kAmaNa zarIra prayogane baMdha kare che. gautama svAbhAna prazna-" mohaNijja kammA sarIrappaoga pucchA" 3 bhadanta ! mohanIya kArmaNa zarIra prayogane baMdha jIva kayA kAraNe kare che? uttara-(tivvakohayAe, tivvamANayAe; tivvamAyAe, tivvalobhAe, tivva. dasaNamohaNijjayAe ) 3 gautama ! tIna auSayI (pAya yAritra mAkhanIyayI) atizaya abhimAnathI, atizaya mohathI, atyanta lebhathI, tIvra darzana Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaivavandrikA TI0 0 u0 9 0 9 kAmaNazarIraprayogavandhavarNanam 395 svamithyAtvatayA, 'tibvacArittamohaNijjayAe, mohaNijjakammAsarIra-jAva paogabaMdhe' tIvracAritramohanIyatayA kaSAyacAritramohanIyabhinnena nokapAyazakSaNacAritramohanIyenetyarthaH mohanIyakArmaNazarIra yAvat prayoganAmakarmaNa udayena mohanIyakAmaNazarIramayogavandho bhavatIti bhAvaH, gautamaH pRcchati-' neraiyAuyamoha se, atyantalobha se, tIbradarzanamohanIya se,-atyantamithyAtva se, (tivvacArittamohaNijjayAe) tIvracAritramohanIya se, jIva ke (mohaNijjakammAsarIra jAva paogavaMdhe) mohanIyakArmaNazarIraprayoga nAmaka karma ke udaya se mohanIyakAmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai| yahA~ (tibvacArittamohaNijjAe ) isa pATha se tIvracAritramohanIyarUpa jo kaSAya mohanIya hai usase bhinna no kaSAya rUpa cAritramohanIya grahaNa kiyA gayA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki cAritramohanIya karma ke kaSAyacAritramohanIya aura akaSAyacAritramohanIya isa taraha se do bheda haiN| inameM se prathama bheda kA kathana to sUtrakAra ne (tibvakohAe) Adi padoM dvArA prakaTa hI kara diyA hai| aba rahA akaSAyacAritramohanIya (tivvacArittamohaNijjAe) isa pada dvArA usakA bhI kathana kara diyA gayA hai| isa taraha tIvrakrodhAdika se, tIvramithyAtva se aura -akaSAyacAritramohanIya se evaM mohanIyakAmaNa zarIraprayogarUpa karma ke udaya se isa jIva ke mohanIyakAmagazarIraprayoga kA vadha hotA hai| bhADanIyathI ( atyanta bhithyAttathI), ( tivvacArittamohaNijjayAe ) tIna yAtri bhADanIyathI mane (mohaNijna kammA sarIra jAvappaogadhe ) moDanIya abhI zarIra prayoga nAmaka karmanA udayathI jIva mehanIya kArpaNa zarIra prayogane 5 43 cha. mahI " tivvacArittamohaNijjAe " tIna sAritra bhADanIya35 kaSAya mohanIya che tenA karatAM bhinna nekaSAyarU5 cAritra mehanIya prahaNa karavAmAM Avela che. A kathananuM tAtparya e che ke cAritra mehanIyanA kaSAya cAritra mahanIya ane akaSAya cAritra mohanIya, A be bheda che. temAMnA paDasA sernu thana to sUtrAre "tivvakohAe" mAhipahI dvArA praTa 4ii hIdhu che. have 2dhu bhavAya yAtri moDanIya. " timvacArita mohaNijjAe" A pada dvArA tenuM kathana paNa karavAmAM AvyuM che. A rIte tIvra krodhAdikathI, tIvra mithyAtvathI ane akaSAya cAritra mehanIyathI ane mohanIya kArmaNa zarIra prayAgarUpa karmanA udayathI A jIva mehanIya kArmaNa zarIra pragane baMdha kare che. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsarI kammAsarIrappaogabadhe NaM bhaMte ! pucchA' he bhadanta ! nairayikAyuSkakArmaNazarIraprayogavandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavatIti pRcchA ? bhagavAnAha-'goyamA ! mahAraMbhayAe, mahApariggayAe kuNimAhAreNa paMciMdiyavaheNaM' he gautama ! mahAramma. tayA aparimitakRSyAghArambhatayA, mahAparigrahatayA-aparimANaparigrahatayA, kuNimAhAreNa-mAMsabhojanena, mAMsavAcako dezIyaH kuNimazabdaH, paJcendriyavadhena-paJcendriyahiMsayA 'neraiyAuyakammAsarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM neraiyAuyakammAsarIra-jAva-paogava dhe' nairathikAyuSkakArmaNazarIraprayoganAmnaH karmaNaH udayena nairayikAyuSkakArmaNazarIramayogavandho bhavati, gautamaH pRcchati-'tirikkhajoNiyAuyakammAsarIrappaogapucchA' he bhadanta ! tiryagyonikAyuSkakArmaNa___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(neraiyAuyakammAsarI rappaogavaMdhe NaM bhaMte ! pucchA) he bhadanta / nairayikAyuSka kArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gAyamA' he gautama ! (mahAraMbhayAe, mahApariggayAe, kuNimAhAreNaM, paMciMdiyavaheNaM ) aparimita kRSi Adi AraMbha karane se, mahAparigrahayukta hone se parigraha kA pariNAma nahIM karane se-mAMsabhojana karane se, paMcendriyaprANiyoM kI hiMsA karane se, aura nairayikAyuSka phArmaNazarIraprayogarUpa karma ke udya se jIva ke nairayikAyuSkakArmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (tirikkhajoNiyAuya kammAsarIrappaogapucchA) he bhadaMta ! tiryagyonikAyuSka kArmaNazarIra bhItama sAbhAnA prazna-(neraiyAuyakammAsarIrappaogava'dhe Na bhaMte ! pucchA) 3 mahanta ! yi mAyuH4 abhaya zarI2 prayogama' yA manA udayathI thAya che? mahAvIra prbhune| uttara-"goyamA ! " gautama ! (mahAra bhayAe, mahApariggayAe, kuNimAhAreNa, pacidiyavaheNa') aparibhita dRSi mAha mAna karavAthI, mahAparigraha yukta thavAthI-parigrahanI maryAdA nahIM rAkhavAthI, mAMsA hAra karavAthI, paMcendriya jInI hiMsA karavAthI ane nairayikAyuSka kArmagzarIra prayAgarUpa karmanA udayathI jIva narayikAyuSka kAmaNa zarIraprAgane baMdha kare che. gautama svAbhImA prazna-(tirikkhajoNiyAuyakammA sarIrappaogapucchA) he bhadanta ! tiryacanikAyuSka kAmaNa zarIra pragane baMdha kayA kamanA adhyathI thAya cha 1 . Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 0 9 tUM 9 kArmaNazarIraprayogavandhavarNanam 397 zarIraprayogapRcchA, tathA ca tiryagyonikAyuSkakArmaNazarIramayogabandhaH kasya karmaNa udayena bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-' goyamA ! mAilliyAe, niyaDilliyAe aliyavayaNeNaM, kUDatulakUDamANeNaM tirikkhajoNiyakammA-sarIra-jAva-ppaoga baMdhe' he gautama ! mAyikatayA-paravaJcanarUpalakSaNayA buddhimattayA, 1 nikRtimattayA, nikRtiH paravazvanAtha ceSTA tayA, ekamAyApracchAdanAthai mAyAntarakaraNarUpayA gUDhamAyikatayetyarthaH 2, alIkavacanena-asatyabhASaNena 3, kUTatulAkUTamAnena kUTatulayA-asatyonmAnena tulAdinA asatyatolanenetyarthaH 4, evaM kUTamAnena vikreyavastrakSetrAdInAmasatyaparimApanena tiryagyonikAyuSkakArmaNazarIra-yAvat-prayoganAmakarmaNaH udayena tiryagyonikAyuSkakAmaNazarIrapayogavandho bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati-' maNussaAuyakammA sarIrapucchA' he bhadanta ! manuSyAyuSkakArmaNazarIra pRcchA tathA ca manuSyAyuSkakArmaNazarIraprayogavandhaH kasya karmaNaH udayena prayoga kA baMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gAyamA' he gautama ! (mAilliyAe, niyaDilliyAe, aliyavayaNeNaM, kUDatulakUDamANeNaM, tirikkhajoNiya kammAsarIra jAvappao. -gavaMdhe ) paravaMcanarUpa buddhimattA se, para ko vaMcana karane kI ceSTA se-eka mAyA ko chipAne ke liye dUsarI mAyA ko karane rUpa gUDhamAyAcArI se, asatyabhASaNa se, nApane tolane ke bAMToM ko kamatI baDhatI rakhane se aura tiryagyonikAyaSka kArmaNazarIraprayoga nAmakarma ke udaya se jIva ko tiryagyAnikAyuSka kAmaNizarIraprayoga kA baMdha hotA hai| ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(maNussAuya kammAsarIrapucchA ) he bhadanta ! maluSyAyuSkakArmaNa zarIra prayogavaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gAyamA' he mahAvIra prmun| uttara-" gothamA " he gautama ! (mAilliyAe, niya. DilliyAe, aliyavayaNeNa, kuDatulakUDamANeNa', tirikkhajoNiyakammA sarIra jAva ppaogavadhe) 52vayana35 muddhimattAthI, 52nI vayanA ' 42pAnI yeSTAthI eka mAyA (kapaTa) ne chupAvavA mATe ane bIjI mAyA (kapaTa) nA AcaraNarUpa gUDha mAyAcArIthI, asatya vacanathI, kheTAM tela mApa karavAthI ane tiryacanikAyuSka kArmaNa zarIra prayAga nAmaka karmanA udayathI jIva tiryacanikAyuSka kArmaNa zarIra prayogane baMdha kare che. gautama svAbhAnA -" maNussAuyakammA sarIrapucchA" manta! manuSpAyuSka kAmaNa zarIra pragabaMdha kayA kamanA udayathI thAya che? Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgatI 198 bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! pagaibhaddayAe, pagaiviNIyayAe, sANukkosayAe, amacchariyAe, maNussA uyakammA - jAva - paogabaMdhe ' he gautama | prakRtibhadratayA-svabhAvataH parAnanutApitayA 1, prakRtivinItatayA - svabhAvataH sarakhena 2, sAnukrozatayA - sAnukampatayA dayAmayamavRttitayA3, amatsarikatayA - matsarikaH paraguNAnAmasoDhA, tadbhAvaniSedho'matsarikatA tathA matsaratArahitatayetyarthaH 4, manuvyAyuSkakArmaNa - yAvat - zarIramayoganAma karmaNa udayena manuSyAyuSkakArmaNazarIraprayogabandho bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati - devAuyakammAsarIrapucchA ' he bhadanta / devAyuSkakArmaNazarIrapRcchA, tathA ca devAyuSkakArmaNazarIraprayogavandhaH kasya karmaNa udayena bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - ' goyamA / sarAgasaMjameNaM, saMjamAgautama ! (pagai bhakSyAe, pagaiviNIyayAe, sANukkosayAe, amacchariyAe, manussAyakammA jAva paogabaMdhe ) svabhAvataH dUsareM jIvoM kA saMtApa nahIM pahu~cAne se, svabhAvataH saralatAyukta hone se, dayAmayapravRttisahita hone se, matsarabhAva se rahita hone se dUsaroM ke guNoM ko sahana nahIM kara sakanA isakA nAma matsaratA hai - isakA nahIM honA so amatsaratA hai isa amatsarabhAva se yukta hone se aura manuSyAyuSka kArmaNazarIraprayogarUpa karma ke udaya hone se jIva ko manuSyAyuSkakArmaNazarIra prayoga kA baMdha hotA hai / - aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( devAuyakammAsarIrapucchA) he bhadanta ! devAyuSkakArmaNa zarIraprayogava dha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM 'goyamA' he gautama! (sarAgasaMjameNaM, bhaDAvIra prbhune| uttara--" goyamA ! " he gautama! ( pagaibhaiyAe, pAIviNIyayAe, sANukosayAe, amacchariyAe, maNusmrAjya kammA jAva ppaogaba' ghe ) saraLa svabhAvavALA heAvAthI-anya jIvAne saMtApa nahIM ApavAnA svabhAvathI, vinIta svabhAvanA heAvAthI, dayALu hAvAthI, matsarabhAvathI rahita hAvAthI ( khIjAnA guNeAne sahana na karavA tenuM nAma matsaratA che ane matsaratAthI rahita hAvuM tenuM nAma amasaratA che), ane manuSyAyuSya kANu zarIra pratyeAga rUpa karmanA udayathI jIva manuSyAyuSya kANu zarIra prayAganA baMdha kare che. gautabha svAbhIne prazna - ( devAuyakammA sarIrappaoga pucchA ) he lahanta ! devAyuka kAmaNu zarIra prayAgabaMdha kayA karmanA udayathI thAya che ? bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gItabha ! ( sarAgasaMjameNaM, saMjamA saMyamevaM bAlatavokammeNaM, akAmanijjarAe, devAuyakrammA sarIra bAba Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyA Da0 za08 30 9 sU0 9 kArmaNazarIra prayoga bandhavarNanam 395 saMjameNaM, bAlatavokammeNaM, akAmanijjarAe devAuyakammAsarIrajA vapaoganace ' he gautama! sarAgasaMyamena rAgeNa = AsaktyA sahitaH sarAgaH saM cAsau saMyamaca sarAgasaMyamastena sakaSAya cAritreNa1, saMyamAsaMyamena - dezaviratirUpeNa 2, bAlatapaHkarmaNA = bAlasAdRzyAd bAlA:- mithyAdRzaH teSAM tapaH karma bAlatapaH karma tena ajJAnatapaH karmaNetyarthaH 3, akAmanirjarayA - akAmena abhilApamantareNa nirjarA=buMdhAdisaMhanaM tayA 4 devAyukrakArmaNazarIra - yAvat-prayAganAmakarmaNa udayena devAyuSkakArmaNazarIraprayogavandho bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati - ' subhanAmakammAsaMrIrapucchA' he bhadanta ! zubhanAmakArmaNazarIrapRcchA, tathA ca zubhanAmadevagatyAdikarmazarIraprayogabandhaH kasya karmaNa udayena bhavatIti praznaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! kAya ujjayayAe, bhAvujjuyayAe, bhAsujjuyayAe, avisaMvAdaNajogeNa sumanAma kammAsarIra - jAva- ppa bhogavaMdhe ' he gautama ! kAyarjukatayA kAyasaralatayA parA saMjamA saMjameNaM, vAlatavokammeNaM, akAmanijjarAe, devAuyakammAsarIra jIva paogabaMdhe) rAga - Asakti se sahita saMyama kA nAma sarAgasaMyama hai isa sarAgasaMyama se kaSAyayukta saMyama se saMyamAsaMyama se dezaviratirUpa cAritra se, bAlatapa se - bAlakoM ke jaise bAla-mithyAdRSTiyoM ke ajJAnamUla tapa se, akAma nirjarA se icchA ke vinA kSudhAdi ke sahane se, aura devAyuSka kArmaNazarIraprayoganAmaka karma ke udaya se, devAyuSka kArmaNazarIraprayoga kA baMdha jIva ko hotA hai / aya gatamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( subhanAmakammAsarIra pucchA ) he bhadanta ! devagatyAdirUpa zubhanAmakArmaNazarIraprayoga kisa karma ke udaya se hotA hai| uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama! (kAya ujjayayAe, bhAvujjuyayayAe, bhAsujjuyayAe, avisaMvAyaNa jogeNaM paogaba ve ) rAja ( Asakti ) yukata saMyamane sarAga sayama kahe che. evA sarAga sayamathI ( kaSAyayukta sayamathI ), sayamA sa`yamathI ( dezavirata rUpa cAritrathI ), mAlatapathI ( ajJAnamUla tapathI ), akAma nirjarAthI ( icchA vinA kSudhAdikA sahana karavAthI) ane devAyuSka kANuM zarIra prayAga nAmaka udayathI jIva devAyuSya kANu zarIra pratyeAganA adha kare che. gautama svAbhInA prazna - ( subhanAma kammA sarIrapucchA ) hai mahanta ! devagatyAdvirUpa zubhanAma kANu zarIra prayAga baMdha kayA karmInA udayathI thAya che ? mahAvIra arjuna! uttara---" goyamA ! " he gautaMbha 1 ( kAyaujjuyayAe, bhAvujjuyayAeM, bhAsujjuyayAe, avisaMvAyaNajogeNaM subhanAma kammI sarIra jAva Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bhagavatIkSA 'vazcanaparAyaNakAyaceSTayA 1, bhAvaNukatayA bhAvasaralatayA parAvaJcanaparAyaNamanaHpravRtyA 2, sApa katayA bhApAsaralatayA bhApA''rjavena priyavacanena 3, avi. saMvAdanayogena-visaMvAdanaM parapratAraNArtha zramotpAdanam , anyathAmatipanasyAnyathA. pratyAyanaM, tadrUpoyogo vyApArastena vA yogaH sambandhI visaMvAdanayogaH, tadbhinno'visaMvAdanayogastenetyarthaH zubhanAmadevagatyAdikAma NazarIra-yAvat-prayoganAmapharmaNa udayena zubhanAmakArmaNazarIraprayogabandho bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati'asubhanAma kammA sarIrapucchA' he bhadanta ! azubhanAma kArmaNazarIrapRcchA, tathA ca azubhanAmanarakagatyAdikakArmaNazarIraprayogavandhaH kasya karmaNa udayena bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! kAyaaNujjuyayAe, bhAvaaNujjuyayAe, bhAsaNujjuyayAe, visaMvAyaNAjogeNaM asubhanAmakammA-jAva-pabhogavaMdhe ' he gautama ! kAyAsubhanAma kammAsarIra jAvappaogacaMce) kAya kI RjutA-(saralatA) se-para ko avaJcana karane rUpa kAyakI ceSTA se, bhAvajutA se-pariNA. moM kI saralatA se, bhASA kI RjutA se-priyavacana se, dUsaroM ko Thagane ke liye amotpAdanarUpayoga vyApAra na karane se aura zubhanAmarUpa devagatyAdi kArmagazarIrappayoga nAmaka karma ke udaya se jIva ko zubhanAmakArmaNazarIraprayoga kAbadha hotA hai| aba gautamasvamI prabhu se aisA pUchate haiM-(asubhanAmakammAsarIrapucchA ) he bhadaMta azubhanAmarUpa narakagatyAdi kArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? isake untara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (kAyaaNujjupayAe, bhAvaaNujjayapApa, bhAsaNujjuyayAe, visaMvAghajogeNaM abhalAmakammA jAva pAgadhe ) para vazcana pabhogaya dhe) 4AyanI thI ( sarasatAthI ) anyane nahIM cht25| 35 kAyanI ceSTAthI, bhAvanI saraLatAthI, pariNAmonI saralatAthI, bhASAnI saralatAthI ( priya vacanathI), anyane ThagavAne mATe jotpAdana rUpe pravRtti nahIM karavAthI, ane zubhana marUpa devagatyAdi rUpa kAmaNa zarIra prayoga nAmaka karmanA udayathI jIva zubhanAma kAmaNa zarIra prayogane baMdha kare che. gautama svAmInA prazna-( asubhanAma kammAsarIrapunchA ) 3 lanta ! azubha nAmarUpa narakagatyAdi kAmaNa zarIra prayogagadha kyA karmanA udayathI thAya che ? . mahAvIra prbhune| utta2-" goyamA |" gautama ! ( kAyaaNujjuyayAe, bhAvaaNujuyayAe, bhAsaNujjuyayAe, visaMvAyajogeNaM asubhanAma phammA jAva ppaoga Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 208 40 9 sU09 phArmaNazarIraprayogadhandhavarNanam 401 nRjukatayA paravaJcanaparAyaNakAyaceSTayA, bhAnAjukatayA - paravaJcanaparAyaNamana:pravRtyA, bhASAnRjukatayA atyantApriyabhASaNatayA parupavacanatvenetyarthaH, visaMvA. danayogena-parabhramotpAdakavyApAreNa azubhanAmakArmaNa-yAvat-zarIrapayoganAmakarmaNaH udayena azubhanAmakArmaNazarIraprayogavandho bhavatIti tAtpartham / gautamaH pRcchati-' uccAgoyakammAsarIra-pucchA' he bhadanta ! uccagotrasya uttamakulavaMzAdeH kArmaNazarIrapRnchA, tathA ca uccagotrakAmaNazarIramayogabandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! jAiamaeNaM, kulaamaeNaM, valaamaeNaM, rUvaamaeNaM, tavaamaeNaM, suyaamaeNaM, lAbhaamaeNaM, issa. riyaamaeNaM, uccAgoyakammAsarIra-jAva-paogabaMdhe' he gautama ! jAteramadenajAtyahaDkArAbhAvena, kulAmadena-vaMzalakSaNakulAhaGkArAbhAvena, balAmadena-zaktyahaGkAparAyaNarUpa kAya kI ceSTA se, para vaJcanaparAyaNa mAnasika pravRtti se atyanta aMpriya bhASaNarUpa kaThoravacana se, para ko bhramotpAdakavacana ke vyApAra se aura azubhanAmakArmaNazarIraprayoganAsaka karma ke udaya se jIva ko azubhanAmakArmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai| ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(uccAgoyakammAsarIrapucchA) he bhadanta ! uttamakulavaMzAdirUpa uccagotrakArmaNazarIraprayoga kA baMdha kisa karma ke udaya se hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(jAti amadeNaM, kula amadeNaM, bala amadeNaM, rUva apadeNaM, tava amadeNaM, suya amadeNaM, lAbha amadeNaM, Ismariya amadeNaM, uccAgoyaphammAsarIra jAva paogaya dhe) jAti kA ahaMkAra nahIM karane se, vaMzarUpakula kA abhibadhe ) AyanI asa2satAthI (manyanI vayanA 421 / 35 saya TAthI ), bhAvanI asaralatAthI (paravaMcanA karavA rUpa mAnasika pravRttithI), atyanta apriya bhASaNa rUpa kaThera vacanathI, anyane ThagavAne mATe bramotpAdaka vacanarUpa pravRttithI tathA azubha nAma kAmaNa zarIra prayoga nAmaka karmanA udayathI jIva azubha nAma kAmaNa zarIra pragane baMdha kare che gautama svAbhAnI prazna-" uccAgo yakammAsarIra puccho" mahanta ! uttama kula, vazAdi rUpa ucca gotra kAmaNa zarIra praga baMdha kayA kAmanA yathI thAya cha ? maDAvIra prabhunA uttara-( jAti amaeNa, kula amaeNa, vala amaeNa, rUtra amaeNa', tava amaeNa, suya amaeNa, lAbha amaeNa', Isariya amaeNa uccAgoyakammAsarIra jAva ppaogaba dhe) 3 gautama ! tina manibhAna nahIM karavAthI, vazarUpa kuLanuM abhimAna nahIM karavAthI, zaktinuM abhimAna bha0 51 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIle rAbhAvena, rUpAmadena-saundaryAhaGkArAbhAvena, tapo'madena-tapo'haGkArAbhAvena, zrutAmadena-zrutajJAnAhaGkArAbhAvena, lAbhAmadena, aizvaryAmadena-samRddhayahaGkArAbhAvena uccagotrakAmaNazarIra-yAvat-prayoganAmakarmaNa udayena uccagotrakAma NazarIra. prayogavandho bhavati / gautamaH pRcchati-'nIyAgoyakammAsarIrapucchA ' he bhadanta ! nIcagotrakAmaNazarIrapRcchA, tathA ca nIcagotrakArmaNazarIraprayogavandhaH khalu kasya karmaNa udayena bhavati? bhagavAnAha-' goyamA ! jAimaeNaM, kulamaeNaM, valamaeNaM jAva issa riyamaeNaM NIyAgoya kammAsarIra-jAva-paogava dhe' he gautama ! jAtimadena-aI sarvottama jAtIya ityevaM jAtyahaMkAreNa,kulamadena-sama sarvottamaM kulamityevaM kulAbhimAnena, balamadena 'ahaM sarvApekSayA viziSTazaktizAlI' ityevaM zaktyakAreNa yAvatmAna nahIM kahane se. zaktikA mada nahIM karane se, saundarya kA abhimAna nahIM karane se, tapasyA kA abhimAna nahIM karane se, zrutajJAna kA ahaM. kAra nahIM karane se aizvarya-samRddhi kA ghamaMDa nahIM karane se, aura uccagotrakArmaNazarIraprayoganAmaka karma ke udaya se jIvako uccagotrakArmaNazarIraprayoga kA baMdha hotA hai| ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(nIyAgoyakammAsarIrapucchA) he bhadanta ! nIca gotra kArmaNazarIraprayogabaMdha kisa karma ke udya se hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(jAimaeNaM, kulamaeNaM, balamaeNaM jAva issariyamaeNaM NIyAgoyakammAsarIrajAvapaogavaMdhe) maiM marvottama jAti kA hUM, isa prakAra ke jAti ke ahaMkAra se, merA sarvottama kula hai isa prakAra ke kula ke abhimAna se maiM saba se adhika balazAlI hUM isa prakAra ke zakti ke ahaMkAra se, maiM saba se adhika nahIM karavAthI, sauMdaryanuM abhimAna nahIM karavAthI, tapasyAne garva nahIM karavAthI, zrutajJAnane garva nahI karavAthI, aizvarya (samRddhi) ne garva nahIM karavAthI ane uccatra kArmaNa zarIra prayoga nAmaka karmanA udayathI jIva uccatra kAmaNa zarIra pragabaMdha kare che. gautama svAbhAnA prazna-(nIyAgoyakammAsarIrapucchA ) 8 mahanta ! nIcagAtra kAmaNa zarIra prayoga baMdha kyA karmanA udayathI thAya che? mahAvIra prbhun| utta2-(jAtimaeNa, kulamaeNa', palamaeNa nAva Issi. riyamaeNa NIyAgoya kammAsarIra jAva paogabadhe ) " I savAttama tinA dhu." mA prAre natirnu malibhAna 42pAthI, "bhASa savottama cha," A pramANe kuLanuM abhimAna karavAthI, "sauthI vadhAre baLavAna chuM, " A pramANe zaktine ahaMkAra karavAthI, "hu sauthI vadhAre suMdara chuM," A Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u0 9 sU0 9 kArmaNazarIraprayogavandhavarNanam 403 rUpamadena-saundahiGkAreNa, tapomadena-'ahamugratapasvI' ityevaM tapasyAdarpaNa,zrutamadena vidyAjJAnAbhimAnena, lAbhamardaina- ahameva lAbhavAn ' ityabhimAnena, aizvaryamadenasampattidarpaNa nIcagotrakAmaNazarIra-yAvat-prayoganAmakarmaNa udayena nIcagotrakAmaNazarIraprayogavandho bhavati, gautamaH pRcchati-' aMtarAiyakammAsarIrapucchA' he bhadanta !AntarAyikakAmaNazarIrapRcchA,tathA ca AntarAyikakArmaNazarIraprayogabandhaH kasya karmaNa udayena bhavati ? bhagavAnAha-goyamA ! dANaMtarAeNaM, lAmaMtarAeNaM bhogaMtarAeNaM, uvabhogaMtarAeNaM, vIriyaMtarAeNaM, aMtarAiyakammAsarIrappaoganAmAe kammassa udaeNaM, aMtarAiyakammAsarIrappaogabaMdhe' he gautama ! dAnAntarAyeNa-dAnasundara hUM isa prakAra ke saundarya ke abhimAna se maiM bahuta ugratapasvI haiM isa prakAra ke tapasyA ke ahaMkAra se, meM bahuta adhika zruta ke mada se, lAbha ke mada se, mere pAsa bahuta bar3I dhanadhAnyAdirUpa saMpatti hai isa prakAra ke aizvarya ke ghamaMDa se aura nIcagotrakArmaNaprayoganAmaka karma ke udaya se jIva ko nIcagotrakAmaNazarIraprayoga kA vadha hotA hai| _aba gautamasvamI prabhu se aisA pUchate haiM-(aMtarAiyakammAsarIrapuchA) he bhadanta ! antarAyikakArmaNazarIraprayoga kA vadha kisa karma ke udaya se hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! (dANaMtarAeNaM, lAbhaMtarAparNa, bhogaMtarAeNaM, uvabhogaMtarAeNaM, vIriyaMtarAeNaM aMtarAiya kammAsarIrappaoganAmAe kammarasa udaeNaM aMtarAiya kammAsarIrappaogavaMdhe ) dAnAntarAya se-dAna meM vidhnaDAlane se, lAbhA prabhArI sauyana malimAna 42pAthI, "hu dhaor A tapasyA 42nA2 chu," A pramANe tapanuM abhimAna karavAthI, "huzruta siddhAMtane ghaNo ja jANakAra chuM," A pramANe kRtanuM abhimAna karavAthI, lAbhanuM abhimAna karavAthI, "mArI pAse ghaNuM ja dhana-dhAnyAdi rUpa saMpatti che," A pramANe aizvaryAne ghamaMDa karavAthI ane nIcagotra kArmaNa zarIra praga nAmaka karmanA udayathI jIva nIcatra kAmaNa zarIra prayogane baMdha kare che. gItama. svAbhAnA prazna-(aMtarAikasmAsarIrapucchA) hai mahanta ! ArAyika kAmaNa zarIra prayogabaMdha kyA karmanA udayathI thAya che ? maDAvI2 prbhun| uttara-" goyamA ! " gautama! (dANatarAeNa', lAbhatarAeNa', bhogatarAeNa', uvabhogatarAeNa, vIriyatarAeNa aMtarAiya kammA sarIrappaoganAmAe kammassa udaeNa' aMtarAiyakammAsarIrappaogava'dhe ) hAnA. ttarAyathI (dAnamAM vina nAkhavAthI ), lAbhArAyathI (keIne dhanAdikanI Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ You bhagavatIsameM vighnena, lAbhAntarAyeNa-dhanAdiprAptivighneNa, mogAntarAyeNa-bhogavighnena, upabhogAntarAeNa-vastrAdiprApti vighnena, vIryAntarAyeNa dharmotsAhavighnena AntarAyikakArmaNazarIraprayoganAmnAkarsaNa udayena AntarAyikakArmaNazarIraprayogavandho bhavatIti bhAvA gautamaH pRcchati-'NANAvaraNijjakammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte ! ki desavaMdhe, savyavaMdhe ? ' he bhadanta ! jJAnAvaraNIyakAmaNazarIraprayogavandhaH khalu kiM dezavandhasvarUpo bhavati ? kiM vA sarvavandharavarUpo bhavati ? bhagavAnAha- goyamA ! desabaMdhe, No savyavaMdhe' he gautama ! jJAnAvaraNIyakArmiNazarIraprayogavandho dezabandha eva bhavati, no sarvavandho bhavati, evaM jAva aMtarAiyakammAsarIrappaogabaMdhe vi desavaMdhe, ntarAya se-kisI ko dhanAdika kI prApti hone meM vighnaDAlane se, bhogAntarAya se-eka vakhta kAma meM Ave aise annAdi ke bhoga meM vighnaDAlane se upabhogAntarAya se-upabhoga kI vastu vastrAdika kI prA. pti meM vighnaDAlane se, vIryAntarAya se zakti kI prakaTatA meM vighnaDAla ne se, aura antarAyakArmaNazarIraprayoganAmaka karma ke udaya hone se jIva ko antarAyakArmaNazarIprayoga kA baMdha hotA hai| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(NANAvaraNijjakammAsarIrappaogava gheNaM bhaMte! kiM desabaMdhe, savvabadhe?) he bhadanta ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIprayogavadha kyA dezadharUpa hotA hai yA sarvadharUpa hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyanA) he gautama ! (desavaMdhe No sandhavaMdhe) jJAnAvaraNIya kArmaNazarIraprayogavadha dezavadharUpa hI hotA hai, prApti thavAmAM vidana nAkhavAthI), bhegAntarAyathI (eka vakhata kAmamAM Ave evAM annAdinA bhegamAM harata UbhI karavAthI ), upabhogAntarAyathI (upabheganI vastuo-vastrAdikanI prAptimAM harakata UbhI karavAthI), vIryAntarAyathI (zaktinI prakaTatAmAM harakata UbhI karavAthI) ane antarAya kAmaNa zarIra prayoga nAmaka karmanA udayathI jIva AntarAyika kArmANa zarIra prayogane va gautama svAmI mahAvIra prasune so prazna pUche che 8-(NANAvaraNijja kammA sarIrappabhogabaMdhe Na bhate ! kiM desabadhe, savvabadhe ) mahanta ! jJAnAvaraNIya kArmaNa zarIra pragabaMdha zuM dezabaMdha rUpa hoya che? ke sarvabaMdha rUpa hoya che? mahAvIra prabhunA uttara--( goyamA ! desabadhe, No savvava'dhe ) gautama! jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra pragabaMdha dezabaMdha rUpa ja hoya che-sarvabaMdha Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 0 9 0 9 kArmaNazarIraprayogavandyavarNanam 405 no savvadhe' evam uktarItyA yAvat darzanAvaraNIya vedanIya - mohanIyA - ssyuSkanAma - gotrA - ''ntarAyikakArmaNazarIraprayogavandho'pi dezavandha eva bhavati no sarvabandho bhavatIti tasya jJAnAvaraNIyAderanAditvAt sarvabandhasya prathamataH pudgalopAdAnarUpatayA anAdestadabhAvAt / gautamaH pRcchati - 'NANAvara NijjakammAsarIrappaogabaMdhe NaM bhaMte! kAlao kevacciraM hoi ? ' he bhadanta ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavandhaH khalu kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati? bhagavAnAha - 'goyamA ! NANAvara NijjakammAsarIrappao gavaM duvihe paNNatte ' he gautama ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavandho sarvavadharUpa nahIM hotA haiM / ( evaM jAva aMtarAiyakammAsarIrappaogava dhe vi devadhe no savava dhe) isI taraha se yAvat - darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra, aura antarAya ye saba kArmaNazarIraprayo gavadha bhI dezavadharUpa hI hotA hai, sarvavandharUpa nahIM hote / kyoM ki ye jJAnAvaraNIya Adi anAdi haiM / so prathama samaya meM hI anAdirUpa inake yogya pugaloM kA grahaNa ho jAtA hai ataH anAdirUpa inake sarvabandha kA abhAva hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( NANAvara NijjakammAsarIrappaogava gheNaM aMte ! kAlao kevacciraM hoi ) he bhadanta jJAnAcaraNIyakArmaNazarIraprayogavadha kAla kI apekSA se kabataka rahatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-' goyamA ' he gautama ! ( NANAvara Nijja 35 hotA nathI. ( evaM jAva aMtarAiya kammA sarIrapaogabadhe vi deva ghe, no savvabaghe ) me prabhA darzanAvaraNIya, vehanIya, bhoDanIya, Ayu, nAbha, gAtra ane antarAya, e khadhAM kAmaNu zarIra prayAga adha paNa dezakha dha rUpa ja hoya che-sa khaMdha rUpa hAtA nathI. kAraNu ke jJAnAvaraNIya Adi ka anAdi che. tethI prathama samayamAM ja anAdi rUpa temanA cAgya pudgaleAnuM grahaNa thaI jAya che, tethI anAdirUpa temanA sabadhanA abhAva che have gautama svAbhI bhahAvIra prabhune sevA prazna pUche che hai - ( NANAvara'NijjakammAsarIrappaogaca ghe Na bhaMte ! kAlao kevaccira hoi ? ) De bhadanta ! jJAnAvaraNIya kANu zarIra pratyeAgama dha kALanI apekSAe karyAM sudhI rahe che ? mahAvIra aluteno uttara AyatA Ahe che - " goyamA ! " he gItabha ! ( NANAvara Nijja karu mAsarIrampa oga gha ghe duvihe paNNatte ) jJAnAvarIya abhaya Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bhagavatIstra dvividhaH prajJaptA, 'taM jahA-aNAie sapajjavasie ANAie apajjavasie vA' tadyathAanAdikaH saparyavasitaH sAntaH, anAdikaH aparyavasito vA ananto vA 'evaM jahA teyagassa saMciTThaNA taheva, evaM jAva aMtarAiya kammassa' evam uktarItyA yathA taijasasya zarIraprayogavandhasya saMsthApanA pUrva pratipAditA, tathaiva jJAnAvaraNIyakArmaNasthApi zarIramayogavandhasya sthApanA pratipattavyA, evaM rItyA yAvat darzanAvaraNIya. -vedanIya-modanIyA''yuSka-nAma-gotrA-''ntarAyikakArmaNasya zarIraprayogavandhasya vaktavyatA pratipAdanIyA, vizeSastvagre vakSyate, atha kArmaNazarIraprayogasya bandhAntaraM prarUpayitumAha-' NANAvaraNijjakammAsarIrappaogavaMdhatareNaM bhaMte ! phAlo kevaccira hoi ? ' he bhadanta ! jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavandhAntara kammAsarIrappaogabaMdhe duvihe paNNatte ) jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayo. gabaMdha do prakAra kA kahA gayA hai-(taM jahA ) jo isa prakAra se hai(aNAie sapajjavasie, aNAie apajjavasie) anAdi saparyavasita -sAnta, aura anAdi aparyavasita-ananta / (evaM jahA teyagassa saMci. TThaNA taheva, evaM jAva aMtarAiyakammarasa ) uktarIti se jaisI taijasazarIraprayogavaMdha kI vaktavyatA pahile kahI gaI hai, usI taraha se jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogavaMdha kI bhI vaktavyatA jAnanI caahiye| isI taraha se darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya ina kArmaNazarIraprayogabaMdhoM kI bhI vaktavyatA kahanI caahiye| isa viSaya meM jo vizeSatA hogI-use Age kahA jaavegaa| ___ aba sUtrakAra kArmaNazarIraprayoga vandha ke antara kI prarUpaNA karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(NANAvaraNijjakammAsarIrazarI2 prayoga meM prAranA ho cha. " tajahA" 2 prAzanIya pramANe cha-( aNAie sapajjavasie aNAiya apajjavasie ) (1) manAsaya sita (manAhi sAnta) mana (2) manAhi apaya sita (sanahasanata) ( evaM jahA teyagassa saMciTThaNA taheva, evaM jAva aMtarAiyakammassa) pUrita zata vI taijasa zarIra prayogabaMdhanI vaktavyatAnuM kathana pahelAM karavAmAM AvyuM che, eja pramANe jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra pragabaMdhanI vaktavyatA paNa sama pI. me pramANe zanAvaraNIya, vehanIya, bhADanIya, mAyu, nAma, gotra ane antarAya, A kArmaNa zarIra pragabaMdhanI paNa vaktavyatA samajavI. A viSayamAM je vizeSatA che te AgaLa prakaTa karavAmAM Avaze. have sUtrakAra kAmaNa zarIra prayogabaMdhanA antaranI prarUpaNa kare che- A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u09 sU0 9 kArmaNazarIraprayogayandharNanam 107 khalu kAlataH kAlApekSayA kiyacciraM bhavati ? bhagavAnAha- goyamA ! aNAiyassa eva jahA teyagasarIrassa aMtaraM taheva, eca jAva aMtarAiyamsa' he gautama ! anA. dikasya saparyavasitasya, evam anAdikasya aparyavasitasya yathA tejasazarIrasya prayogavandhasya antara nAstIti pratipAditam tathaiva jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabandhasyApi anAdikasya saparyavasitasya, anAdikasya aparyavasitasyApi nAsti antaramiti bhAvaH, evaM rItyA yAvat darzanAvaraNIya-vedanIyA-''yuSka-nAmappaogabaMdhaMtareNa bhaMte ! kAlao kevaccira hoi / he bhadanta ! jJAnAvaraNIya kArmaNazarIraprayogavandha kA antara kAla kI apekSA kitanA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama! (aNAyassa evaM jahA teyagasarIrassa aMtaraM taheva, evaM jAva aMtarAiyassa ) anAdi saparyavasita, evaM anAdi aparyavasita taijasazarIraprayogavaMdha kA jaisA antara nahIM kahA gayA hai usI prakAra se anAdi saparyavasita aura anAdi aparyavasita jJAnAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kA bhI antara nahIM kahA gayA hai| isI taraha se anAdi saparyavasita aura anAdi aparyavasita darzanAvaraNIyakArmaNazarIraprayogabaMdha kA, vedanIya kArmaNazarIraprayogabaMdha kA, mohanIya kArmaNazarIraprayogabandha, AyuSkakAmaNazarIraprayogabaMdha kA, nAmakArmaNazarIraprayogabaMdha kA, gotrakAmaNAzarIraprayogavaMdha aura antarAyakArmaNaH zarIraprayogabadha kA bhI antara pratipAdita nahIM kiyA gayA hai| (NANAvaraNijja kambhA sarIrappaogabaMdha tareNa bhate ! kAlao kevaccira hoi ?) he bhadana ! jJAnAvaraNIya kArmaNa zarIra prayogabaMdhanuM aMtara kALanI apekSAe mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA !" u gItama! aNAiyassa evaM jahA teyagasarIrassa ataraM taheva, evaM jIva aMtarAiyassa ) manAhi sapayavasita bhane anAdi aparyavasita tejasa zarIra pragaba dhanuM aMtara jema kahevAmAM AvyuM nathI, e ja pramANe anAdi saparyavasita ane anAdi aparyavasita jJAnAvaraNIya kArmaNa zarIra pragabaMdhanuM paNa aMtara kahyuM nathI. e ja pramANe anAdi saparyavasita ane anAdi aparyavasita darzanAvaraNIya kAmaNa zarIra prayogabaMdhanuM, vedanIya kAmaNa zarIra pragabaMdhanuM mohanIya kArmANa zarIra prayogabaMdhanuM, AyuSka kArmaNa zarIra pragabaMdhanuM, nAmakAmaNa zarIra praga baMdhanuM, gotrakAmaNa zarIra pragabaMdhanuM ane antarAya kArma zarIra praga baMdhana akhtara pratipAdita karavAmAM AvyuM nathI have sUtrakAra tejasa prayogabaMdha karatAM kAmaNa zarIra prayogabaMdhamAM je vizeSatA che tenuM pratipAdana kare che - Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 408 bhagavatIle gotrA-''ntarAyikasya kAryaNazarIraprayogabandhasthApi anAdikasya saparyavasitasya, anAdikasya aparyavasitasyacAntaraM nAstIti tAtparyam / atha taijasazarIramayogavandhApekSayA kAmaNazarIraprayogavandhasya vizeSa pratipAdayitumAha- eesiNaM bhaMte | jIvANaM nANAvaraNijjassa kammassa desabaMdhagANaM, avaMdhagANa ya kayare kayarehito jAva appAbahugaM jahA teyagassa, evaM Auyavajja jAva aMtarAiyassa' gautamaH pRcchatieteSAM khalu jIvAnAM jJAnAvaraNIyasya kArmaNasya zarIramayogasya dezabandhakAnAm abandhakAnAM ca madhye katare katarebhyo yAvat alpA vA, vahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ?, bhagavAnAha-he gautama ! alpa bahutvakaM yathA tejasaraya zarIraprayogavandhasya viSaye sarvastokatvam avandhakAnAm , ananta guNatvaM ca dezabandhakAnAM pratipAditaM tathaiva jJAnAvaraNIyakAmaNazarIramayogavandhaviSaye'pi sarva ___ aba sUtrakAra tejamazarIraprayogavadha kI apekSA kArmaNazarIraprayogavaMdha kI vizeSanA pratipAdina karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ( eemi NaM bhaMte ! jIvA gaM nAgAvaraNijjassa kamsassa demayaM dhagANaM ava dhagANaM ya kayare kayare hiMto jAva appA yahagaM jahA teyagasla, evaM Aragavajja jAva anagaDayaspa) he bhadanta ! ina jJAnAvaraNIya kArmaNazarIraprayoga ke dezava dhaka aura abaMdhaka jIvoM ke bIca meM kauna jIva kina jIvoM se yAvat-alpa hai ? kauna jIva kina jIvoM se bahuta haiM ? kauna jIva kina jIvoM ke barAbara haiM aura kauna jIva sina jIvoM se vizeSAdhika haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama | jisa prakAra se taijasa kArmaNazarIraprayogabadha ke viSaya meM avadhaka jIvoM ko saba se kama kahA gayA hai aura inako apekSA dezabaMdhakoM ko anaMtaguNA kahA gayA hai usI taraha se jJAnAvANoyakArmaNazarIraprayogabaMdha ke viSaya meM bhI abandhaka jIvoM ko saba se kama aura dezapandhakoM ko gautama vAbhInA prazna-( eesi Na bhate ! jIvANa nANAvaraNijja kammarasa desaba dhagaNa , aba dhagANa ya kayare kayarehito jAva appA bahugaM jahA teya gassa, evaM AugavalaM jAva atarAiyassa ) tyAdi mahanta ! jJAnAvaraNIya kAmaNa zarIra praganA dezaba dhaka chamAM ane abaMdhamAM kayA cho kayA jIvo karatAM alpa che? kayA kayA ja karatAM adhika che ? kayA jIvo kayA nI barAbara che? kayA kayA jI karatA vizeSAdhika che mahAvIraprabhunA -"goyamA ! gautama rebha tesa zarI2 prayoganA aba dhake sauthI ochAM kahyA che ane deza maMdhake aba dhake karatAM anaMtagaNa kahyAM che, e ja pramANe jJAnAvaraNIya kArmANa zarIra prayoganA abaMdhaka che sauthI Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 9 sU0 9 kArmaNazarIraprayogavandhanirapaNam 109 stokatvamabandhakAnAm , anantaguNatva ca dezabandhakAnAM vodhyam / evaM rItyA Ayu. karjam yAvat-darzanAvaraNIya vedanIya-mohanIya-nAma-gotrA''ntarAyikakA. maNazarIraprayogavandhaviSaye'pi sarvasnokatyam avandhakAnAm , anantaguNatva dezavandhakAnAmavaseyamiti bhAvaH / atha gautamaH AyuSkavipaye praznayati-'Auyassa pucchA' he bhadanta ! Ayukasya pRcchA, tathA ca AyuSphakArmaNazarIrapayogamya dezavandhakAnAm abandhakAnAM ca madhye katare katarebhyo'lpA vA, bahukA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA nA bhavantIti praznA, bhagavAnAha-' goyamA 1 sambatyovA jIvA Auyassa kammarasa desavaMdhagA, abaMdhagA saMkhejjaguNA' he gautama ! sarvastokA jIvA AyuSkasya kArmaNasya zarIraprayogasya dezabandhakA bhavanti, avandhakAzca inase anantaguNA kahA gayA hai-aisA jAnanA cAhiye / isI taraha se AyuSkakArmaNazarIraprayogava'dha ko chor3akara zeSa darzanAvaraNIya, vedanIya mohanIya, nAma, gotra aura antarAya ina kANazarIraprayogabaMdhoM ke viSaya meM bhI inake abandhakoM ko saba se kama aura dezabandhakoM ko anantaguNA jAnanA caahiye| aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM (Auyassa pucchA ) he bhadanta ! ayuSka kArmaNazarIraprayoga ke dezabaMdhakoM evaM abaMdhakoM ke bIca kauna jIva kinakI apekSA alpa haiM ? kauna jIya kinakI apekSA bahuta haiM ? kauna jIva kinake barAbara haiM aura kauna jIva kina kI apekSA vizeSAdhika haiM ? inake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (samvatyobA jIyA Auyassa kammarasa desabaMdhagA, abaMdhagA saMkhejjaguNA-) ayuSka karma ke dezabaMdhaka jIva saba se kama haiM aura inase ochAM che, ane dezabaMdhaka abaMdha karatAM anaMtagaNuM che, ema samajavuM. eja pramANe AyuSka kAmaNa zarIra pragaba dha sivAyanA bAkInA darzanA varaNIya, vedanIya, mohanIya, nAma, gotra ane antarAya kArpaNa zarIra praganA abaMdhake sauthI ochAM che ane dezabaMdhake anaMtagaNa che ema samajavuM. gautama svAbhAnA prazna-" Auyassa pucchA" he mahanta ! bhAyu kAmaNa zarIra prayoganA dezabaMdha ane abaMdhamAM koNa konA karatA alpa che ? koNa tenA karatAM adhika che? koNa kenI barAbara che? keNa kenAM karatAM vizeSAdhika che ? ___ mahAvIra prbhune| 6tta2-.. goyamA " gautama ! " sabvatthovA jIvA Auyarasa kammassa desavadhagA, aba dhagA rakhenjaguNA" Ayu ma prayoganA bha0 52 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ manavatIlA saMkhyeyaguNA bhavanti, AyurvandhAddhAyAH stokatvAt epAM sarvastokatvaM bodhyam , abandhAddhAyAstu bahuguNatvAt tadavandhakAnAM saMkhyAtaguNatvamavaseyam , na ca asaMkhyAtaguNatvameva tadaandhakAnAM kathaM noktam , tadabandhAddhAyA asaMkhyAtajIvitAnAzrityAsaMkhyAtaguNatvasaMbhavAditi vAcyam ? anantakAyikAnadhikRtyaiva prastutasUtrapravartanAt , anantakAyikAnAJca saMkhyAtamAtrajIvitatvAt , ata eva AyuSkakArmaNazarIraprayogasyAvandhakAstaddezavandhakebhyaH saMkhyAtaguNA etra bhavanti, yadyasaMkhyAtaguNe AyuSkarma ke avaMdhaka jIva haiN| kyoM ki AyuSkayaMdha kA addhAkAla kama hai-isaliye inameM alpatA kahI gaI hai| aura AyuSka ghandha kA aghadvAkAla bahutaguNA hai isaliye AyuSka ke abaMdhaka jIvoM ko unakI apekSA saMkhyAtaguNA kahA gayA hai| yahA~ para aisI AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki AyuSka ke abaMdhaka jIvoM ko asaMkhyAtaguNA kyoM nahIM kahA gayA hai| asaMkhyAtaguNA hI kahanA cAhiye thA kyoM ki asaMkhyAta jIva AyuSka ke abaMdhaka haiM ataH AyuSka ke abaMdhaka asaMkhyAta jIvoM ko Azrita karake AyuSka kA avadhAdvAkAla asaMkhyAtaguNA bana jAtA hai| so isa zaMkA kA parihAra aisA hai ki yahAM para AyuSka ke abaMdhaka jIvoM ko jo saMkhyAtaguNA kahA gayA hai so anaMtakAyika jIvoM ko lekara hI kahA gayA hai-kAraNa anantakAyika jIva saMkhyAtAddhAkAla taka hI jIvita rahate haiN| isaliye AyuSkakA maNazarIraprayoga ke abaMdhaka jIva isake dezavadhakoM kI apekSA saMkhyA: dezabaMdhake sauthI ochAM che ane dezabaMdha karatAM abaMdha ke saMkhyAtagag che, kAraNa ke AyuSka baMdhane addhAkALa ocho che-te kAraNe temAM alpatA darzAvavAmAM AvI che. ane AyuSkabaMdhane akhaddhAkALa bahugaNa hovAthI AyuSkanA akhadhake dezabaMdhake karatAM saMdhyAtagaNuM batAvyA che. zaMkA-AyuSkanA abaMdhaka jIvane asaMkhyAtagaNuM kahevA joItA hatA. kAraNa ke asaMkhyAta jIva AyuSkanA abaMdhaka che. tethI AyuSkanA abaMdhaka asaMkhyAta jIvonI apekSAe AyuSkane abaMddhAkALa asaMkhyAtagaNe thaI jAya che. chatAM AyuSkanA abaMdhaka ane zA kAraNe asa khyAlagaNa kahyAM nathI? samAdhAna-ahIM AyuSkanA aba dhaka jIvone je sakhyAtagaNa kahevAmAM AvyA che, te ana takAyika jIvonI apekSAo kahevAmAM Avela che, kAraNa ke anaMtakAyika jIva saMkhyAtAddhAkALa paryanta jIvita rahe che. tethI Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u09 sU09 kArmaNazarIraprayogadhandhavarNanam 41 bandhakAH siddhAdayo'pi tanmadhye kSipyeran tadApi taddezavandhakebhyaH saMkhyAtaguNA eva syuH siddhAdyavandhakAnAmanantAnAmapi anantakAyikAyurvandhakApekSayA'nantamAgatvAt , atha yadhAyupo'vandhakAH santo bandhakA bhavanti tadA kathaM na teSAM sarvabandha sambhavaH 1 iti cedatrocyate-sarvAsAmapi asatInAmAyuHprakRtInAm audArikAdizarIravat tairnibadhyamAnatvAbhAvAt , iti na sarvavandhasambhavastepAmiti bhAvaH / / 09 / / __ audaarikaadivndhprsprsNvndhvktvytaa| audArikAdizarIravandhAnAM parasparasambandhaM prarUpayitumAha-'jassa NaM' ityaadi| mUlam-jassa jaM bhaMte ! orAliyasarIrassa savvabaMdhe, se NaM bhaMte! veuvviya sarIrassa kiM baMdhae avaMdhae ? goyamA no baMdhae, taguNita hI kahe gaye haiN| yadi AyuSka kArmaNazarIraprayoga ke abandhaka siddhAdikoM ko bhI inake bIca meM prakSipta kara liyA jAya taba bhI isa ke abandhaka jIva isake desabandhakoM se saMkhyAtaguNita hI rahate haiM kyoM ki ananta bhI siddhAdika abandhakoM meM anantakAyikAyuvandhakoM kI apekSA se anantabhAgatA AtI hai-yadi yahAM para aisA kahA jAya ki Ayu ke avadhaka hokara bhI jIva usake vandhaka hote haiM to phira kyoM nahIM unameM sarvabaMdha kA saMbhava hogA? to isakA uttara aisA hai ki jitanI bhI Ayukarma kI prakRtiyAM unake asatI-avaddhadazAvAlI hotI haiM, una saba abaddhadazAvAlI Ayukarma kI prakRtiyoM kA audArika Adi zarIra kI taraha unake vadha nahIM hotA hai-isaliye unake sarvabaMdha kA saMbhava nahIM hai / suu09|| AyuSka kArmaNa zarIra prayAganA dezabaMdha karatAM amaMdhaka saMyAtagaNAM kahyAM che. je AyuSka kAmaNa zarIra praganA abaMdhaka jemAM siddhAdikanI paNa gaNatarI karavAmAM Ave, te paNa tenA abaMdhaka jIve dezabaMdhaka jIvo karatAM saMkhyAlagaNAM ja rahe che, kAraNa ke anaMta siddhAdika abaMdhamAM paNa anaMta kAyikAyu baMdhakanI apekSAe anaMta bhAgatA ja rahelI che. je ahIM e prazna uThAvavAmAM Ave ke AyunA abaMdhaka thaIne paNa jIva tenA baMdhaka hoya che, to pachI temanAmAM zA mATe sarvabaMdhane sadUbhAva na hoI zake? te tenuM samAdhAna evuM che ke jeTalI AyukarmanI prakRti te jIvamAM asatI-abaddha-dazAvALI hoya che, te badhI abaddha-dazAvALI AyukamanI prakRtine dArika Adi zarIranI jema te ja baMdha karatA nathI tethI temanA sarvabaMdhane sabhava hotA nathI. e sUtra 9 che Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 bhagavatI abNdhe| AhAragasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae ? goyamA ! no baMdhae, abaMdhae / teyAsarIrassa kiM baMdhae ? abaMdhae ? goyamA! baMdhae, No abaMdhae / jai baMdhae, kiM desabaMdhae, savvabaMdhae ? goyamA ! desabaMdhae, no sababaMdhae / kammAsarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? jaheva teyagassa jAva dekhabaMdhae, no svvbNdhe| jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa desabaMdhe se NaM bhaMte ! veuvviya sarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? goyamA ! no baMdhae, abaMdhae, evaM jaheva savvabaMdheNaM bhaNiyaM taheva desabaMdheNaM vi bhANiyavvaM, jAva kammagala jassa NaM bhaMte! veubviyasarIrassa savvabaMdhae, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrasta kiM baMdhae abaMdhae ? goyamA! nobaMdhae, abNdheN| AhAragasarIrassa evaM cev| teyagassa, kammassa ya jaheva orAlieNaM samaM bhaNiyaM taheva bhANiyavvaM jAva desa baMdhae, nosavvabaMdhae / jassa NaM bhaMte ! veuviyasarIrassa desabaMdhe, se NaM bhaMte! orAliyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae? goyamA! no baMdhae, abaMdhae / evaM jahA sababaMdheNaM bhaNiyaM taheva desabaMdheNa vi bhANiyacaM, jAva kammagassa / jassa NaM bhaMte ! AhAragasarIrassa savabaMdhe, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? goyamA ! no baMdhae, abaMdhae / evaM veubviyasta vi / teyAkammANaM jaheva orAlieNaM samaM bhaNiyaM taheva bhANiyatvaM / jassa NaM bhaMte ! AhAragasarIrassa desabaMdhe, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? evaM jahA AhAragasa Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA ttii0|08309suu010 audArikAdivandhasyaparasparasambandhani0413 rIrassa sababaMdheNaM bhaNiyaM tahA desabaMdheNa vi bhANiyavaM, jAva jAva kammagassa, jassa NaM bhaMte ! teyAsarIrassa desavaMdhe, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrasta kiM baMdhae, abaMdhae ? goyamA ! baMdhae vA, abaMdhae vA, jai baMdhae kiM desabaMdhae, sababaMdhae ? goyamA ! desabaMdhae vA, savvavaMdhae vA / veuvviyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae? evaM ceva / evaM AhAragasarIrassa vi| kammagasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? goyamA! baMdhae, no avaMdhae / jai baMdhae ki desabaMdhae, savvabaMdhae? goyamA! desavaMdhae, no svvbNdhe| jassa NaM bhaMte ! kammagasarIrassa desabaMdhe, se gaM bhaMte ! orAliyasarIrasla jahA teyagassa vattavvayA bhANiyA, tahA kammagassa vi, bhANiyavvA, jAva teyAsarIrassa jAva desabaMdhae, no savvabaMdhae // sU0 10 // chAyA-yasya khalu bhadanta ! audArikazarIrasya sarvavandhaH sa khalu bhadanta ! vaikriyazarIrasya kiM vandhakaH, avandhakaH ? gautama ! no bandhakaH, avandhakaH / ___audArikAdidhandhoM kI paraspara meM sabandhavaktavyatA 'jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa savvabaMdhe' ityAdi / sUtrArtha-(jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa sabaMdhe se NaM bhaMte! veunviyasarIrassa kiM ghaMdhae, abaMdhae) he bhadanta ! jisa jIva ke audA rikazarIra kA sarghaSa dha hotA hai vaha jIva kyA bai kriyazarIra kA bandhaka hotA hai yA avandhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (no vadhae, audArika Adi badhena parasparanA saMbaMdhanuM nirUpaNa- " jamsa NaM bhaMte ! orAliyasarIrasma sababa dhe" tyAha sUtrA--(jassa Na bhaMte ! orAliyasarIrassa savvayaMdhe se mate ! gheudhviya sarIrarasa kiM vadhae, abaMdhae ?) B mahanta ! 2 mIki zarIrane sarvabaMdha kare che, te jIva zu vaithi zarIrane baMdhaka hoya che, ke Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ARAA SAMALA MH A , maMgavatI AhAraphazarIrasya kiM vandhakaH ? avandhakaH ? gautama ! no bandhaka, abandhakaH / taijasazarIrasya kiM vandhakaH, abandhakaH ? gautama ! bandhakaH, no abandhakaH / yadi baMdhakaH kiM dezabandhakaH sarvabandhakaH ? gautama ! dezabandhakaH, no sarvabandhaka / avadhae ) audArikazarIra kA sarvabaMdhaka jIva vaikriyazarIra kA baMdhaka nahIM hotAhaiM. abaMdhaka hotA hai| (AhAragasarIrassa kiMbaMdhae, abaMdhae) he bhadanta ! audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva kyA AharaphazarIra kA baMdhaka hotA hai yA abadhaka hotA hai (goyamA) he gautama ! (no baMdhae, abaMdhae ) audArika zarIra kA baMdhaka jIva AhAraka zarIra kA vadhaka nahIM hotA hai, abadhaka hotA hai / (teyAsarIrassa kiM baMdhae, avadhae) he bhadanta ! audArika zarIra kA sarvaca dhaka jIva kyA taijasazarIra kA vaMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (baMdhae no abaMdhae) audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva taijasazarIra kA baMdha ka hotA hai abandhaka-nahIM hotaa| (jai baMdhae kiM desavaMdhae savvabaMdhae he bhadanta ! yadi audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva taijasazarIra kA baMdhaka hotA hai to kyA vaha dezabaMdhaka hotA hai yA sarvabaMdhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama! (desabaMdhae, no savvabaMdhae) audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva taijasazarIra kA sarvabaMdhaka nahIM hotA hai kintu dezasamadha4 saya cha 1 ( goyamA ! ) 3 gItama! (no badhae,' avadhae ) mohaarika zarIrano sarvabaMdhaka jIva vaikiya zarIrane baMdhaka hotuM nathI, paNa aba. 1 DAya che (AhAragasarIrassa kiM badhae abadhae ?) 3 mahanta ? mohaarika zarIrane sarvabaMdhaka jIva zuM AhAraka zarIrane baMdhaka hoya che ke aba gha jaya cha 1 (goyamA ! ) , gautama ! (no badhae, abaMdhae ) mohA2i4 zarIrane sarvabaMdhaka jIva AhAraka zarIrane baMdhaka hotuM nathI, abaMdhaka hoya cha. ( teyAsarIrassa kiM badhae, abadhae ? ) 3 mahanta ! mori shriiren| srvbaMdhaka jIva zuM taiijasa zarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che ? (goyamA ! ) 3 gautama ! ( badhae, no abadhae ) mohAra zarIrane saba 7 tesa zarIranA 54 hAya cha, 255 hAta nathI. ( jai badhae ki desaSadhae, savvabadhae ? ) Grd ! mohA2i5 zarIramA samaya apane tejasa zarIrane baMdhaka hoya che, te zuM te taijasa zarIrane dezabaMdhaka hoya cha, samaya chaya cha 1 ( goyamA ! ) OM gautama ! ( desabadhae, no savva. pas-) AdArika zarIrane sarvabaMdhaka jIva taijasa zarIrane sarvabaMdhaka hatA Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA ttii0|08u0 sU08 audArikAdivandhasya parasparasambandhani0 415 karmiNazarIrasya kiM bandhako'vandhakaH ? yathaiva taijasasya, yAvat dezavandhakaH, no sarvavandhakaH, yasya khalu bhadanta ! audArikazarIrasya dezabandhaH, sa khalu bhadanta / vaikriyazarIrasya kiM vandhako'vandhakazca ? gautama ! no bandhakaH avandhakaH, evaM yathaiva sarvabandhena bhaNitaM, tathaiva dezabandhenApi bhaNitavyam , yAvat-kArmaNasya khalu yasya baMdhaka hotA hai| (kammAsarIrassa kiMbaMdhae apaMdhae) he bhadanta ! audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva kArmaNazarIra kA baMdhaka hotA hai yA ayaMdhaka hotA hai ? (jaheva teyagassa jAva desabaMdhae no savvabaMdhae) he gautama ! audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva kArmaNazarIra kA taijasazarIra kI taraha desabaMdhaka hotA hai, sarvabaMdhaka nahIM hotA hai| (jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa desabadhe se NaM bhate! veuvviyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae) hebhadanta ! jisa jIva se audArika zarIra kA dezabaMdha hotA hai vaha jIva kyA vaikriyazarIra kA baMdhaka hotA hai yA avandhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (no baMdhae abaMdhaka ) audArikazarIra kA dezabaMdhaka jIva vaikriyazarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai kintu abaMdhaka hotA hai| (evaM jaheva savvabaMdheNaM bhaNiyaM taheva desabaMdheNa vi bhANiya. vvaM ) jisa taraha se pahile audArika zarIra ke sarvabaMdha ke viSaya meM kahA jA cukA hai usI taraha se yahAM para audArika zarIra ke dezabaMdha ke viSaya meM bhI kahanA cAhiye-(jAva kammagassa NaM ) yAvat nathI, 55 zima 404 DAya che. ( kAmAsarIramsa kiM vadhae, ava dhara 1) bhadanta ! dArika zarIrane sarva aMdhaka jIva zuM kArmANa zarIrane ba dhaka hAya cha, 4 4 rAya ? (jaheva teyagarasa, jAba desabadhae no savvaya dhara) he gautama! dArika zarIrane sarvaba dhaka jIva tejasa zarIranA badhaka jIva pramANe ja kArmaNa zarIrane dezamAM dhaka hoya che, sarvabaMdhaka hotuM nathI. (jassa NaM bhate ! orAliyasarIrassa desabadhe se NaM bhate ! veubviyasarIgssa kiM dhae, abaMdhae ?) mahanta ! sau.24 12nA rezama 54 pazupahiya saranA madha itya cha, , madha heya cha ? ( goyabhA / ) gautama ! (no vadhae, amadhae ) mohAra zarIrane zima 4 vaiThiya 55 hAta nathI 55 25 hAya che (vaM jaheva savvabaMdhe Na bhaNiya taheva devazreNa vi bhANiyana) mA zate mohari zarIranA sapanA viSayamA je pramANe pratipAdana AgaLa karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe audArika zarIrana dezamadhanA viSayamA 5 pratipAna 42 naye. (jAva kammagarasa Na) Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare khalu bhadantA vaikriyazarIrasya sarvabandhakaH, sa khalu bhadanta! audArikazarIrayasya kim bandhakaH, avandhakaH ? gautama ! no vandhakaH ? avandhakaH, AhArakazarIrasya evameva, taijasasya kAmaNasya ca yathaiva audArikeNa samaM bhaNitaM tathaiva bhaNitavyam yAvata dezabandhako no sarvavandhakaH, yasya khalu bhadanta ! vaikriyazarIrasya dezavandhakaH, sa khalu kArmaNazarIrake dezabaMdha taka (jamma NaM bhaMte ! ve uvviyamarIrassa savvayaMdhe se NaM bhaMte ! orAliyamarIrasma kiM baMdhae apaMdhaNa) he bhadanta ! jisajIvako vakriyazarIra kA marvayandha hotA hai, vaha jIba audArikazarIrakA yandhaka hotA hai yA avadhaka hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (no baMdhae artha dhae ) vaikriyazarIra kA marvadhadhaka jIva audArika zarIra kA yandhaka nahIM hotA hai kintu abaMdhaka hotA hai / (AhAragasarIrassa evaM ceva, teyagassa kammasma ya jaheva orAlieNaM samaM bhaNiyaM taheva bhANiyavyaM jAva demayaMdhae, no savvayaMdhae ) isI taraha se AhAraka zarIra ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / taijasa aura kArmaNazarIra kA, vaikriyazarIra kA sarvabaMdhaka jIva dezava dhaka hotA hai aisA kahanA cAhiye jaisA ki audArikazarIra kA sarvaca dhaka jIva taijasa aura kArmaNazarIra kA dezabaMdhaka hotA hai| sarvadhadhaka vaha ina donoM kA nahIM hotA hai| (jassa NaM bhaMte! veubviyasarIrassa desavadhe, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM vadhae, A rIte "audArika zarIrane dezabaMdhaka jIva, kAmaNa zarIrane sabaMdhaka hete nathI, paNa dezabaMdhaka hoya che," tyAM sudhInuM kathana karavuM joIe. (jassa Na' bhate ! ve uvviya sarIrassasavvaba'dhe se NaM bhaMte ! orAliya sarIrassa ki badhae, abadhae ) 3 mahanta ! vaiThiya shriirne| samaya 42naa| jIva zuM dArika zarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che? (gAyamA !) gautama ! (no badhae, abadhae) vaiThiyazarIranA samadha. va mohA2i4 222 54 hAta nathI 55 2 4 DAya cha ( AhAragasarI. rassa evaM cetra, teyagassa kammagarasa ya jaheva orAlieNaM samaM bhaNiya taheva bhANiyavva jAva desaba dhae, no savvabadhae ) 4 pramANe sAhA24 zarIranA vissyamAM paNa samajavuM. jevI rIte dArika zarIrane sarvabaMdhaka jIva tejasa ane kAmaNa zarIrane dezabaMdhaka hoya che, e ja pramANe vaikiya zarIrane sarvabaMdhaka jIva paNa taijasa ane kAzmaNa zarIrane dezaba dhaka hoya che ema samajavuM. meva 7 tmn| samaya DAta nathI, mema samanvu (jassaNaM bhaMte ! Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIza083.9sUaudArikAdivanyasya parasparasambandhani0 417 madanta ! audArikazarIrasya kiM vandhakaH, avandhakaca ? gautama / no vandhakaH, avandhakaH, evaM yathA sarvabandhena bhaNitaM tathaiva dezavandhenApi bhaNitavyaM yAvat kArmaNasya, yasya khalu bhadanta ! AhArakazarIrasya sarvabandhaH, sa dalu madanta ! audArikazarIrasya kiM vandhakaH, avandhakaH ? gautama ! no bandha, abandhakaH, evaM vaikriyazarIrasthApi, tejasaphArmaNayoH yathaiva audArikeNa samaM bhaNitam tathaiva bhaNitavyam / abaMdhae) he bhadanta ! jo jIva caikriyazarIra kA dezava dhaka hotA hai vaha kyA audArika zarIra kA baMdhaka hotA hai yA avandhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (no baMdhae, abaMdhae evaM jahA savvabaMdhe NaM bhaNiyaM, taheva desavaMdheNa vi bhANiyavvaM jAva kammagassa) kriyazarIra kA dezabaMdhaka jIva audArika zarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai vintu abaMdhaka hotA hai| isa taraha se jaisA baikriyazarIra ke sarvabaMdha ke viSaya meM kahA gayA hai usI taraha se vaikriyazarIra ke 'dezabaMdha ke viSaya meM bhI yAvat kArmaNa zarIra taka kahanA cAhiye / ( jassa NaM bhate ! AhAragasarIrassa sabyavaMdhe se NaM bhaMte ogaliyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae / he bhadanta ! jo jIca AhAraka zarIra kA sarvabaMdhaka hai, vaha kyA audArika zarIra kA vaMdhaka hotA hai yA avadhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama ! AhAraka zarIra kA sarvapaMdhaka jIva (no baMdhae, abaMdhapa ) audArika zarIra kA yaMdhaka nahIM hotA hai kintu abaMdhaka hotA hai / ( evaM vebiyasma vi, ve ubdhiyasarIrassa demaba'dhe, se NaM bhate / orAliyamarIrassa kiva dhae, abaMdhae ) hai bhadantA je jIva cikriya zarIrane dezamAM dhaka hoya che, te zu dArika zarIrano baMdhaka hAya mama DAya cha ? (goyamA !) 3 gautama / (no vadhae, avadhae-eva jahA savvadha gheNaM bhaNiya, tadeva desaba veNa vi bhANiyavvaM, jAva kammagassa ) Thiya zarIrane dezabaMdhaka jIva audArika zarIrane baMdhaka hotuM nathI paNa abaMdhaka hoya che. A pramANe jevuM kathana vaikriya zarIranA sarvabaMdhanA viSayamAM karavAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana paMkiya zarIranA dezabaMdhanA viSayamAM paNa kANa zarI2 5yantanA viSayane anusAkSIne 42 me. ( jasaNaM bhatte ! AhAraga sarIrasma savvava the, se Na bhate ! orAliyasarIrarasa ki vadha, abadhae ? ) he bhadanta!, je jIva AhAraka zarIrane sarvaba dhaka che, te zu audA irI2| ma ya cha, 25554 hAya cha ? (goyamA ! ) gautama ! mAlI 24 / / 2 / / sa 54 71 ( no va dhara, abadhae ) mohA4i rana ! khAtA nathI 5:1431 che ( evaM ve ubdhiyassa vi, veyAkammANa jadeva Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - bhagavatIya yasya khalu bhadanta ! AhArakazarIrasya dezavandhaH, sa khalu bhadanta ! audArikazarIrasya kiM vandhakaH, abandhako vA ? evaM yathA AhArakazarIrasya sarvavandhena bhaNitaM, tathA dezabandhenApi bhaNitavyam , yAvat kArma sya, yasya khallu bhadanta ! taijasazarIteyAkasamA NaM jaheva orAlieNaM samaM bhaNiyaM taheva bhANiyavaM) isI taraha se AhAraka zarIra kA sarvabaMdhaka jIva caikriyazarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai kintu abaMdhaka hotA hai| jaise audArikazarIra kA sarvayaMdhaka jIva taijasa aura kArmaNa zarIra kA dezabaMdhaka kahA gayA hai usI taraha se AhAraka zarIra kA sarvabaMdhaka jIva taijasa aura kArmaNa zarIra kA dezabaMdhaka hotA hai sarvabaMdhaka nhiiN| (jassa NaM bhaMte ! AhAragasarIrassa desabaMdhe, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiMbaMdhae abaMdhae) he bhadanta! jo jIva AhAraka zarIra kA dezabaMdhaka hotA hai-vaha kyA audArika zarIra kA baMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? ( evaM jahA AhAragasarIrassa savvabaMdheNaM bhaNiyaM tahA desabaMdheNa vi bhANiyanvaM jAva kammagassa) he gautama ! jaisA AhAraka zarIra ke sarvabaMdha ke viSaya meM kahA gayA hai usI taraha se dezabaMdha ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye arthAt AhAraka zarIra kA dezabaMdhaka jIva audArika zarIra kA ayaMdhaka hotA hai, baMdhaka nahIM-isI taraha se AhAraka zarIra kA dezabaMdhaka jIva orAlieNaM samaM bhaNiyaM taheva bhANiyavvaM ) merI prabhAvI mAhA24 zarIranA sarvabaMdhaka jIva vaikiya zarIrane baMdhaka heta nathI paNa abaMdhaka ja hoya che. jevI rIte audArika zarIranA sarvabaMdhaka jIvane taijasa ane kAzmaNa zarIrane dezaLadhaka kahevAmAM Ave che, e ja pramANe AhAraka zarIrane sarvabaMdhaka jIva paNa tejasa ane kAzmaNa zarIrane dezaba dhaka ja hoya che-sarvabaMdhaka hato nathI, mema sama. (jassa NaM bhaMte ! AhAragasarIrassa desabadhe, se NaM bhate ! bhorAliyasarIrassa ki vadhae, avadhae 1) mahanta ! 271 mADA24zarIrana dezama hoya che? te zuM audArika zarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che ? ( evaM jahA AhAragasarIrassa sakyaghe Na bhaNiyaM tahA desabadheNa vi bhANiyavvaM jAva kammagarasa ) 3 gautama ! mAI!24 zarInA samadhana vidhe jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja prakAranuM kathana dezabaMdhanA viSayamAM paNa samajavuM. eTale ke AhAraka zarIrano dezabaMdhaka jIva audArika zarIrane abaMdhaka hoya che--badhaka hotuM nathI. e ja pramANe AhAraka zarIrane dezabaMdhaka jIva vaikriya zarIrane baMdhaka hotuM nathI. AhAraka zarIrane dezabaMdhaka Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shree for TI008 u. 9 10 audArikA diSandhasya parasparasamyandhani0 4 rasya dezavandha, khalu bhadanta ! audArikazarIrasya kiM vandhaka, avandhakaH ? gautama 1 vandhako vA, avandhako vA, yadi vandhakaH kiM dezavandhakaH ? sarvabandhakaH ? gautama ! dezabandhako vA, sarvabandhako vA, vaikriyazarIrasya kiM vandhakaH, avandhakaH ? evaM caiva, evam AhArakazarIrasyApi, kArmaNazarIrasya kiM vandhakaH, avandhakaH ? vaikriya zarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai / taijasa aura kArmaNazarIra kA vaha dezadhaka hotA hai| (jassa NaM bhaMte / teyAsarIrassa desavadhe se NaM bhaMte! orAlisarIrassa kiM baMdhae, avadhae ) he bhadanta ! jo jIva taijasazarIra kA dezabaMdhaka hotA hai vaha kyA audArika zarIra kA baMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? (goyamA ) he gautama / taijasazarIra kA dezabaMdhaka jIva (baMdha adhae vA ) audArika zarIra kA baMdhaka bhI hotA hai aura abaMdhaka bhI hotA hai / (jaha baMdhae ki sabaMdha savvacaMdha ) he bhadanta ! tejasa zarIra kA deza bandhaka jIva yadi audArika zarIra kA baMdhaka hotA hai to kyA vaha usakA dezavaMvaka hotA hai yA sarvabaMdhaka hotA hai ? ( goyamA ) he gautama ! ( desavadhae vA savvadhae vA ) vaha audArika zarIra kA dezavaMdhaka bhI hotA hai aura sarvabaMdhaka bhI hotA hai / ( veuorrect kiM vadhae, abaMdha) he bhadanta / taijasazarIra kA dezava dhaka jIva vaikriyazarIra kA baMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? (godhamA ) jIva vaijasa ane kANu zarIranA dezakha dhaka heAya che-sadhaka heAJA nathI. ( jaNaM bhaMte ! teyAsarIrassa desabadhe, se NaM bhate ! orAThiyasarIrassa kiM vadhara, ava dha 1 ) De lahanta ! taisa zarIrano dezamadha hoya che, te zuM drArika zarIranA khadhaka hAya che, ke akhadhaka hAya che ? ( goyamA ! ) he gautama | taisa zarIrane dezamadha va ( baMdhae avadhavA ) mohAri zarIrano ghara pazu hoya che bhane 64 yAtru hoya che. ( jai 'e ki deear sanjaya ghae 1 ) De lahanta ! taimsa zarIrane dezaNa dhava jo audArika zarIraneA badhaka DAya che, te zuM te tenA dezakhadhaka hAya che, he sarva dha hoya che ? ( goyamA ! ) he gautama / te mohArie zarIrano deza hoya che ane sarvadhAyu hoya che. ( veDavviyasarIrassa kiM baMdha, adhara 1 3 lahanta / taiksa zarIrano dezamadha va zu vaiDiya zarIzno adhika hoya che, } adha hoya he ? ( goyamA 1 ) De gItabha ! ( evaM beba, evaM AhAragavarIra bi ) taiksa zarIrano dezama patra vaizyi zarI Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bhagavatIne gautama ! bandhako, no avandhakaH, yadi bandhakaH kiM dezavandhakaH, sarvavandhakaH ? gautama ! dezabandhakaH, no sarvabandhakaH, yasya khalu bhadanta ! kArmaNazarIrasya dezavandhaH, sa khalu bhadanta ! audArikazarIrasya yathA taijasasya vaktavyatA bhaNitA tathA kArmaNasyApi bhaNitavyA yAvat tajasazarIrasya yAvat-dezavandhako no sarvavandhakaH // mU0 10 // he gautama ! ( evaM ceva, evaM AhAragasarIrasla vi ) taijama zarIra kA dezabaMdhaka jIva vaikriyazarIra kA dezabaMdhaka hotA hai ? sabaMdhaka nahIMisa taraha se pahile jaisA kathana jAnanA cAhiye / isa taraha se taijasa zarIra kA dezabaMdhaka jIva AhAraka zarIra kA bhI dezabaMdhaka hI honA hai| (kasmagasarIrassa ki baMdhae abaMdhae) he bhadanta ! tajasa zarIra kA dezabaMdhaka jIva kArmaNazarIra kA baMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama ! ( vadhae, no avadhae ) tejasazarIra kA dezabaMdhaka jIva kArmaNa zarIra kA baMdhaka hotA hai abaMdha nhiiN| (jai vaMdhae ki desavaMdhae savyabaMdhae ) yadi vaha kArmaNazarIra kA baMdhaka hotA hai to kyA vaha usakA dezabaMdhaka hotA hai yA sarvabaMdhaka hotA hai ? (goyamA) he gautama! vaha usakA (desavaMdhae no savvabaMdhae) dezabaMdhaka hotA hai, sarcadhaka nahIM hotA hai| (jassa NaM maMte ! kammagasarIrassa desabaMdhe se NaM bhaMte ! orAligamarIrassa) he adanta ! jisa jIvake kArmaNazarIrakA dezabaMdha hotA hai, vaha jIva kyA audArika zarIra kA vadhaka hotA hai, rane dezabaMdhaka paNa hoya che ane sarvabaMdhaka paNa hoya che. e ja pramANe tejasa zarIrane dezabaMdhaka jIva AhAraka zarIrane dezabaMdhaka paNa hoya che samaya pazu DAya che. (kammagasarIrasta ki badhae, aba vara 1 ) manta! sa zarIrane dezabaMdhaka jIva zuM kAmaNazarIrane baMdhaka hoya che ke aMdhaka hoya che? (goyamA!) gautama ! (vadhae no abaMdhae) sazarIrana dezama za . 22nAma jaya cha, ma ta nathI. (jai badhae ki desava vae savvava dhae ?) mahanta ! na ta maya shriirne| madha DAya to zu tA dezamadha hAya cha, samaya hAya cha ? (goyamA ! ) gautama! ( desabaMdhae no savaya dhae ) te tena zamadha4 4 DAya cha, samaya DAta nathI. (jassaNa bhaMte ! kammagasarIrassa desava'dhe se NaM bhate ! orAliyasarIrasta ?) he bhadanta ! kAzmaNa zarIrane dezabaMdhaka jIva zuM dArika zarIrane baMdhaka Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyandrikA TI008709sU010 maudArikAdighandhasya paramparasambandhani0421 TIkA-'jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa sadhyabaMdhe, se NaM bhaMte ! beu. biyasarIrassa kiM baMdhae, avaMdhae ? ' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya audArikazarIravandhaH sarvavandharUpo vartate, he bhadanta ! sa khalu audArikazarIrasarvabandhako jIvaH ki kriyazarIrasya bandhako bhavati ? avandhako vA bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA! 'no vadhae, avaMdhae' he gautama ! audArikazarIrasarvavandhako jIvaH no vaikriyazarIyA abaMdhaka hotA hai ? (jahA teyagarasa battavyayA bhaNiyA. tahA kammagasma vi bhANiyavvA, jAva teyAsarIrassa jAva demadhae no savyayadhae ) he gautama ! jaisI vaktavyatA taijasa zarIra kI kahI gaI haiusI taraha kI vaktavyatA kArmaNazarIra kI bhI kahanI caahiye| yAvat vaha taijasazarIra kA dezabaMdhaka hotA hai, sabaMdhaka nhiiN| TIkArtha- isa sUtra dvArA sUtrakAra ne audArika Adi zarIroM kA paraspara meM saMbaMdha prarUpita kiyA hai| isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(jassa NaM bhaMte ! orAliya sarIrasta savvayaMdhe, se NaM bhaMte ! veu. viya sarIrassa kiM vadhae abaMdhae) he bhadanta ! jisa jIva ke audArika zarIra kA sarvadharUpa hotA hai, vaha jIva kyA vaikriyazarIra kA vadhaka hotA hai yA avandhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! (no baMdhae avaMdhae) audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva DAya cha, mama DAya cha? ( jahA teyagassa vattavyayA bhaNiyA. tahA kamma gasta vi bhANiyadhA, jAva teyAsarIrassa jAva desabadhae no savadhata) gautama ! taijasa zarIranuM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana kArpaNa zarIranA viSayamAM paNa karavuM joIe "kAzmaNa zarIrane dezabaMdhaka jIva taijasa zarIrane dezabaMdhaka ja hoya che, sarva baMdhaka hotuM nathI." tyAM sudhInuM pUrvokta kathana ahIM grahaNa karavAnuM che TIkArya-A sUtra dvArA sUtrakAre audArika Adi zarIranA parasparanA saMbaMdhanI prarUpaNa karI che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune yo prazna pUche cha8-" jassa Na mate ! orAliya sarIramsa saJcaya dhe, se Na bhaMte | ve utriya sarIrassa kiMvadhara, avadhae ?" mahanta ! audArika zarIrane sarvabaMdha karyo hoya che, te jIva zuM vaikiya zarIrano bAdhaka heya che, ke akhaMdhaka hoya che? mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA!" he gautama ! mohAra zarIrako samayaH 71 "no ghaMdhae, annadhae " yi zarIramA madha khAtA nayI, Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jusic : - megavatIsare rasya bandhako bhavati, apitu avandhako bhavati, ekasamaye audArikavaikriyayobandhA. sadbhAvAt no bandhakaH iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'AhAragasarIrassa ki baMdhae, abaMdhae ? ' he bhadanta ! audArikazarIrasya sarvabandhako jIvaH kim AhArakazarIrasya bandhako bhavati ? kiM vA avandhako bhavati ? bhagavAnAha-goyamA ! no baMdhae, avadhae, ' he gautama ! audArikazarIrasya sarvabandhako jIvaH no AhArakazarIrasya bandhako bhavati, apitu abandhako bhavati, ekadA audArikAhArakayo. baMndhAbhAvAt / taijasasya zarIravandhasya tu sadevAvirahitatvAt dezavandhena vandhako vaikriyazarIrakA baMdhaka nahIM hotA hai kintu vaha usakA avandhaka hotA hai| isakA kAraNa yaha hai ki eka samaya meM audArika aura vaikriyazarIra inakA jIvako baMdha nahIM hotA hai| ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-' AhAragasarIrassa ki baMdhae abaMdhae ) he bhadaMta ! jo jIva audArika zarIra kA sarva dhaka hai ? vaha kyA AhAraka zarIra kA ghaMdhaka hotA hai ? yA ayaMdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(gothamA) he gautama ! audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva AhAraka zarIra kA (no baMdhae, abaMdhae) pandhaka nahIM hotA hai kintu vaha usakA abaMdhaka hotA hai / isakA bhI kAraNa yahI hai ki eka sAtha meM audArika aura AhAraka ina donoM zarIroM kA jIva ke baMdha nahIM hotA hai| taijasazarIra kA yaMdha jIva ke saMsAradazAtaka sadA rahatA hai-isaliye audArika zarIra kA sabaMdhaka jIva isakA dezabaMdhaka hotA hai-sarvabaMdha taijasazarIra kA hotA paNa te tene abaMdhaka hoya che. kAraNa ke eka samayamAM audArika ane vaikiya, A bane zarIrane baMdha jIva karatuM nathI. gautama svAmInA prazna-(AhAragasarIrassa kiM ghaMdhae, abaMdhae ? ) he bhadanta ! je jIva edArika zarIrane sarvabaMdhaka che, te zu AhAraka zarIrane baMdhaka hoya che, ke akhaMdhaka hoya che? mahAvIra prasuna uttara-" goyamA !" mahari zarIramA samaya 4 mA.24 zarIra "no madhae, avadhae""' tI nayI 5 te tene abaMdhaka hoya che, tenuM kAraNa paNa e ja che ke sAthe dArika ane AhAraka A zarIrano baMdha jIva karatuM nathI. tejasa zarIrane baMdha jIvane sa sAra dazA sudhI kAyama rahe che, te kAraNe audArika zarIrane sarvabaMdhaka jIva tene dezabaMdhaka thAya che. rajasa zarIrane sarvabaMdha hete ja nathI. e ja vAta nIcenA praznottaramAM sUtrakAre spaSTa karI che Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaadukaa r'iiogodo wiihaar'ikaar'iy'h baannio bhavati, sarvabandhastu taijasasya nAstre zipAyeNa praznonaramAha- teyAmarIrasta kiM baMdhae, abaMdhae ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! audArikArIrasya sarvabandhako jIvaH ki tejasazarIrasya bandhako bhAti ? avandhako vA bhavati ? bhagavAnAha'goyamA ! baMdhae, no abaMdhae ' he gautama ! audArikazarIramya sarvabandhako jIvaH taijasazarIrasya dezabandhako bhavatyeva, no abandhako bhavati, sarvavandhakastu no bhavatIsyozayenAha-'jaha baMdhae rphi desabaMdhae, savvabaMdhae ?' he bhadanta ! yadi yata khalu audArikazarIrasarvavandhakastejasazarIravandhaka uktaH, sa ki tejasasya dezavandhakarUpaH, sarvavandhakarUpo vA bhavati ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! desabaMdhae, no sabavadhae ' he gautama ! sa taijasasya dezabandhako bhavati, no sarvavandhaka iti bhAvaH, uktatejasazarIravat kAma NazarIrasyApi bandhamatidizanAha--'kammAsarIrassa hI nahIM hai-isI bAta ko gautama ne prazna ke rUpa meM prabhu se (teyAsarIrassa kiM baMdhae abaMdhae ) aisA pUchA hai-ki he bhadanta ! jo jIva audA rika zarIra kA sarvabaMdhaka hai-vaha kyA taijasazarIra kA baMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! baMdhae, no apaMdhae) audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva taijasazarIra kA baMdhaka hotA hai apaMdhaka nahIM hotA hai| isa para phira gautama ne prabhu se aisA pUchA ki yadi vaha jIva usakA baMdhaka hotA hai to kyA vaha (desabaMdhae savvayaM dhae ) usakA dezabaMdhaka hotA hai yA sarvaca dhaka hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama! (desabaMdhae, no savvayaMdhae) vaha usakA sarvabaMdhaka nahIM hotA kintu dezabaMdhaka hI hotA hai| isI taraha se audArika zarIra kA sarvabaMdhaka jIva kArmaNazarIra kA bhI dezabaMdhaka gautama svAbhAnA prazna-" yAsarIrarasa ki baMdhae, avadhae 118 bhadanta ! je jIva odArika zarIrane sarvabaMdhaka che, te zuM tejasa zarIrane baMdhaka hoya che, ke aba dhaka hoya che ? mahAvIra prabhu tenA utta2 mApatA 4 cha- 'goyamA ! vadhae no bhavadhae" hai gautama | sIhAri: shrin| sa dha4 7 sa Arne baMdhaka hoya che, aba dhaka hete nathI te praznanA anusaMdhAnamAM gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna kare che ke je te jIva tene ba dhaka hoya che, te sute tn| "desabaMdhae savvadhae ?"za DAya cha, 4 sa hAya ? mahAvIra asuna ta2-OM gautama! ( desabaMdhae no savvagaMdhA ) ta tanA sarvabaMdhaka hato nathI paNa dezamAM dhaka ja he ya che e ja pramANa orika zarIrane sarvabaMdhaka jIva kAmaNazarIrane paNa dezabaMdhaka ja hoya che, sarva Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 'bhagavatIkSA kiM baMdhae ? ' he bhadanta ! audArikazarIrasya sarvavandhakaH kiM kArmaNazarIrasya baMdhako bhavati ? kiM vA avandhako bhavati?, bhagavAnAha-'jaheba teyagassa jAva desabaMdhae, no savyavaMdhae' he gautama ! yathaiva taijasasya zarIrasya yAvat bandhako dezavandhakarUpa evokto no sarvabandhakastathaiva kAma NazarIrasyApi vandhako dezavandhaka eva bhavati, no sarvavandhako bhavati, ukta rItyA audArikazarIrasya sarvavandhamAzritya zepANAM vandhaprarUpaNaM kRtvA athaudArikasyaiva zarIrasya dezabandhamAzritya anyepAM bandha prarUpayitumAha-' jassa NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa desavadhe, se NaM bhaMte ! veudhiyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? ' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya audArikazarIrasya dezavandho bhavati, bhadanta / sa khalu jIvaH kiM vaikriyazarIrasya bandhako bhavati, avandhako vA bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! no baMdhae, abaMdhae ' he gautama ! audArikazarIrasya dezabandhako jIvo vaikriyazarIrasya no hotA hai-sarvabaMdhaka nhiiN| yahI bAta-(kammAsarIrasma kiM yaMdhae arthadhae ) ityAdi praznottararUpa sUtrapATha DAga kta kI gaI hai| isa prakAra audArika zarIra ke sarvaradha ko lekara zeSa vaikriyAdizarIroM ke yaMdhakI prarUpaNA kI gaI hai-aba audArikazarIra ke hI dezabaMdha ko lekara sUtra. kAra vaikriyAdizarIroM ke baMdha kI prarUpaNA karate haiM-imameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(jassa NaM bhaMte ! orAliya sarIrasma desabaMdhe-se Na bhaMte ! veu vvayasarIrassa kiM baM.e abaMghae ) he bhadanta ! jo jIva audArikazarIra kA dezabaMdhaka hai, vaha kyA vaikriyazarIra kA yaMdhaka hotA hai ? yA abaMdhaka hotA hai ? hamake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! ( no baMdhae, abaMdhae ) audArika zarIra kA dezakayaMdha jIva ma hAtI nathI, me pAta suutr||3-( kammAsarIrassa ki badhae, avadhae ) ItyAdi praznottararUpa sUtrapATha dvArA vyakta karI che. A pramANe dArikaMdarI ranA sarvadhane anulakSIne bAkInA vaikriyAdi zarIranA baMdhanI prarUpaNA karavAmAM AvI che. have sUtrakAra audArika zarIranA dezabaMdhanI apekSAe vaikriya Adi zarIrane baMdhanI nIcenA praznottare dvArA prarUpaNa kare che- . gItabhasvAbhAnA prazna - jassa Na bhaMte ! orAliyasarIrassa desavaMdhe, se Na bhaMte ! veuvviyasarIrassa ki badhae, abaMdhae ? ) mahanta ! 20 moddaa2i4shriirne| dezabaMdhaka che, te zuM vijhiyazarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che ? bhAvI2 prsune| uttara-( goyamA !) gautama! (no vaMdhae, abadhaeM) audAkizarIrane dezabaMdhaka jIva vaikriyazarIrane ba dhaka hete nathI paNa Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrikA ttii0|083091010 audArikAdiyandhasya parArasambandhani0425 bandhako bhavati, apitu abandhako bhavati, ' evaM jaheva savayeNaM bhaNiyaM, taheva desarva dheNavi, bhANiyavvaM, jAva kammagasma NaM' evam uktarItyA yathaiva audArikasya zarIrasya sarva vandhena sarvabandhavipayAbhilApena bhaNitaM caikriyAdInAmavandhakatvaM vandhaphatvaM ca yathAyogaM pratipAditaM tathaiva audArikasya zarIrasya dezabandhenApi vaikriyAdInAmavandhakatvaM vandhakatvaM ca yathAyogaM pratipattavyaM yAvat-audArikazarIrasya dezavandhakaH AhArakazarIrasya no bandhako'pitu avandhakaH, evamaudAdikadezabandhakA taijasasya zarIrasya tu dezabandhako bhavati no abaMdhakaH, evaM kAmaNizarIrasyApi khalu dezavandhako bhavati, no avandhaka iti bhAvaH, atha vaikriyasya sarvavandhamAzritya zeSANAM vandhaprarUpaNArthamAha-'jassa NaM bhaMte ! veubdhiyasarIrassa sababaMdhae, seNaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! vaikriyazarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai, abaMdhaka hI hotA hai-isI ghAta ko sUtrakAra ne (jaheva savvabaMdheNaM bhaNiyaM taheva desaghaMdheNa vi bhANiyavvaM jAva kammagassa Na) ima pATha dvArA samajhAyA hai| isa meM yaha sama jhAyA gayA hai ki jisa prakAra se audArika zarIra ke sarvapaMdhaviSayaka abhilApa dvArA caikriya Adi kI baMdhakatA aura abaMdhakatA prakaTa kI gaI hai, usI prakAra se audArikazarIra ke dezabaMdha ke sAtha meM bhI vaikriya Adi zarIge kI baMdhakatA aura avadhakatA jAnanI cAhiye-tathA caaudArika zarIra kA deza baMdhaka jIva AhArakazarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai-kintu abandhaka hI hotA hai| isI taraha se vaha tejamazarIra kA dezabaMdhaka hI hotA hai sabaMdhaka nahIM hotaa| aura na vaha usakA avadhaka hI hotA hai / isI taraha se kArmaNazarIra kA bhI dezabaMdhaka hI hotA hai abandhaka aura sarvabaMdhaka nahIM hotA hai| 25 4 saya che. (jaheva savvaya gheNa bhaNiya taheva nesara gheNa vi bhANiyabba jAba kammagasmaNa ) ma mori zarIra sapariSaya mAtA dvArA vaikriya AdinI baMdhakatA ane aba dhaktA prakaTa karavAmAM AvI che, e ja pramANe dArika zarIranA dezabaMdhanI sAthe kriya Adi zarIranI baMdhakatA ane aba dhaktA samajavI jema ke-orika zarIrane dezabaMdhaka jIva AhArakazarIrane baMdhaka hete nathI paNa aba dhaka ja hoya che eja pramANe evo jIva taijasazarIrane dezabaMdhaka ja heAya che-abaMdhaka che nathI. e ja pramANe dArika zarIrane dezamAM dhaka jIva kAma zarIrane paNa dezabaMdhaka ja hoya chete tene baMdhaka ane sarva dhaka hete nathI. Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yampapalu jIvanya vaikriyagarIrasya sarvavandho bhavati, sa khalu bhadanta ! vaikriyamIramabandhako jIvaH kim audArikazarIrasya bandhako bhavati ? kiMvA ra. yo bhAti ? bhagAnAha-'goyamA ! no baMdhae, abaMdhae ' he gautama vaikriya. garIrasya sarva bandhako jIvaH no audArikazarIrasya bandhako bhavati, apitu abandhaka ena, ' AhAragamarIramsa evaM ceva ' he gautama ! vaikriyazarIrasya sarvavandhako jI. AhArakArIsyApi evameva-no bandhako bhavati, apitu avandhaka eveti bhAvaH, cinna 'naya gasma, kammagamya ya jaiva orAlieNaM samaM bhaNiyaM taheva bhANiyara jAra denathae, no pancanaMdhae ' tainamaraya, kArmaNasya ca zarIrasya baiMkriyazarIrasarvabandhena apa gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(jassa NaM bhaMte ! veundhiyamarIrAma sacabaMdhae, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiMbaMdhae ayaMdhae) hai bhadanna : jisa jIvake vaikriyazarIrakA sarvabaMdha hotA hai, vaha jIva kyA audArika zarIrakA baMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' he gautama ! (no baMdhae abaMdhae) vaikriya zarIra kA sarvabaMdhaka jIva audArikazarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai kintu vaha usakA abaMdhaka tI hotA hai / ( AhAragasarIrasla evaM ceva) isI taraha se he gautama! kriyagarIrakA sarvabaMdhaka jIva AhArakazarIrakA baMdhaka nahIM honA kintu abaMdhaka hI hotA hai| kintu (tevagasa kammagassa ya jaheva ogaTiNaM samaM bhaNiyaM tahevaM bhANiyacaM jAva demabaMdhae, no saJcavaM. mA) audArikArIra kA marvavaMcaka jIva jisa taraha se tejasa aura kAma have trikAra paMkiyarigaMdha sAthe anyazarIra baMdhanA saMbaMdhonuM nirU paNa karavA nimitte nIcenA praznottara Ape che. THI -( jasa gaM bhaMte ! uvyiyasarIrarasa savvayaMdha, se maM! yoga yamaramma kiMdha, apae ? ) 3 -ta ! yishii22| baMdhaka jIva zuM dArika zarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che ? pI- 3 CHE-( goyamA! no baMdhae, sabaMdhae) gItama] kirIne baMdha kava dArika zarIrano baMdhaka hete nathI, pa te na 555 2215 . ( mAhAragasagaigasa evaM ceva) ra prabhAkara 1821.nAva 05 bhAdArI madha sAta namI. - 2 215. 2 (yAma kammagata ya jaya bhogalie pArasa no sanyapadhapa) aur.RAN22| 25 nA deza 75 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - pramapandrikA TIza064098010 audArikAdiyantrasya parasArasambandhani0427 saha bandha vipaye yathaiva audArikeNa sarvabandhakena samaM sAkaM maNitaM tathaiva bhaNitavyam yAvat dezabandhako bhavati, no abandhako bhavati, bandhake'pi dezabandhaka eva bhavati, no sarvavandhako bhavatIti bhAvaH, evaJca yathaudArikazarIrasarvabandhakasya jIvasya tejasakArmaNazarIrayordezavandhakatvamuktaM no sarvavandhakaM tathaiva vaikriyazarIrasarvabandhakasyApi jIvasya taijasakAmaNayordezavandhakatvameva vaktavyaM no sarvavandhakatvamiti phalitam , atha vaikriyazarIradezavandhena saha anyeSAM vandhaM prarUpayati-'jassa gaMbhaMte ! veundhiyasarIrassa desarvadhe, seNaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae, avadhae ? 'he bhadanta ! yasya khalu jIvasya vaikriyazarIrasya dezavandho bhavati, he bhadanta ! sa khalu vaikriyazarIradezavandhako jIvaHki audArikazarIrasya bandhako bhavati, avandhako vA ? bhagavAnAha-' goyamA ! no baMdhae, abaMdhae' he gautama ! vaikriyazarIradezabandhako jIvaH audArikazarIrasya no bandhako bhavati, apitu abaMdhako bhavati, " evaM jahA savvabaMdheNaM bhaNiyaM, taheca desabaMdheNavi bhANiyacvaM, jAva kammagassa' evam ukta NazarIra kA dezabaMdhaka hotA kahA gayA hai usI prakAra se vaikriyazarIra kA sarvabaMdhaka jIva taijasa aura kArmaNazarIra kA dezabaMdhaka hI hotA hai abaMdhaka aura sarvabaMdhaka nahIM hotA hai| (jassa f aMta ! veubdhiyasarIrassa desavaMdhe se NaM bhNte| orAliyasarIrassa kiMbaMdhae abaMdhae)he bhadaMta! jo jIva kriyazarIrakA dezabaMdhaka hai vaha kyA audArikazarIra kA baMdhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! no baMdhae, apaMdhae) he gautama! vaikriyazarIra kA dezabaMdhaka jIva audA. rikazarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai-kintu vaha usakA abaMdhaka hI hotA hai| (evaM jahA savvabaMgheNaM bhaNiyaM-taheva desabaMdheNa vi bhANiyacaM jAya evuM kahevAmAM AvyuM che, eja pramANe vekiyazarIrane sarvabaMdhaka jIva paNa rajasa ane kAryaNuzarIrano dezabaMdhaka ja hoya che, te temano akhaMdhaka ke sarvabaMdhaka hete nathI, ema samajavuM. gautabhAvAmInA prazna-(jassa gaM bhaMte ! veubviyasarIrassa desaSadhe, se NaM bhate ! orAliyasarIrassa kiM yadhae, avadhae ?) 8 mahanta ! 2 71 kriyazarIrane dezabaMdhaka hoya che, te zuM audArika zarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che ? mahAvIra prbhune| utta2-(gocamA !) gautama ! (no vadhae, aba'dhae ) yazarIranI deza 71 mohA2i422no 4 khAta nathI. 55 te tana mama DAya . ( evaM jahA savvagaM bhaNiyaM, vahepa Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yuTa bhagavatIsUtre " rItyA yathA vaikriyazarIrasya sarvava-dhena sarvabandhaviSayakAlApa kena sahAnyeSAM bhaNitam, tathaiva dezabandhakenApi saha bhaNitavyam yAvat vaikriyazarIrasya dezavandhako jIvaH AhArakasya no vandhakaH apitu avandhakaH tejasakArmaNazarIrayordezabandhako bhavati, no sarvavandhaka iti bhAvaH, atha AhArakasya sarvabandhena sahAnyeSAM vandhaM prarUpayatijassa NaM bhaMte ! AhAragasarIrassa savvabaMdhe, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM ire, abadhae ? ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! yasya khalu jIvasya AhArakazarIrasya sarvabandho bhavati, he bhadanta ! sa khalu AhArakazarIrasya sarvavandhako jIvaH kim audArikazarIrasya bandhako bhavati ? abandhako vA bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA ! no baMdhae, abaMdhae ' he gautama ! AhArakasarvabandhakaH audArikazarIrasya kamassa) vaikriyazarIra ke sarvabaMdha viSayaka abhilApa ke sAtha anya zarIroM kI baMdhakatA aura avadhakatA jisa prakAra se prakaTa kI gaI hai usI prakAra se vaikriyadezabaMdha ke sAtha bhI anya zarIroM kI baMdhakatA aura abaMdhakatA jAnanI cAhiye tathA ca-vaikriyazarIra kA dezabadhaka jIva AhArakazarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai abaMdhaka hI hotA hai| tejasa aura kArmaNa zarIra kA vaha dezabaMdhaka hotA hai, sarvabaMdhaka nahIM hotA hai / (jassa NaM bhaMte! AhAragasarIrassa savvabaMdhe se NaM bhaMte ! orAliya sarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ) he bhadanta ! jo jIva AhAraka zarIra kA sarvabaMdhaka hotA hai vaha jIva kyA audArika zarIra kA baMdhaka hotA hai ? yA abaMdhaka hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama! dekha gheNa vi bhANiyavvaM jAva ka magassa ) vaiDiyazarIranA sarvadha viSaya abhilApamAM anyazarIronI adhakatA ane amadhakatA je rIte prakaTa karavAmAM AvI che, eja pramANe vaikriya dezakha dhanI sAthe paNa anya zarIrAnI aMdhahatA ane akhadhakatA samajavI. jemake vaikriyazarIranA dezama dhaka jIva AhAraka zarIranA khaMdhaka hAtA nathI-paNu akha'dhakaja hoya che. vaikriyazarIrane dezakha dhaka jIva kANu ane taijasazarIranA dezakha dhakaja hAya che--sa baMdhaka hAtA nathI. have sUtrakAra AhAraka zarIramadhanI sAthe anya zarIranI aMdhakatA, ama dhakatA prakaTa karavA mATe nIcenA praznottarI Ape che giitbhsvaabhiine| prazna-( jassa NaM bhave ! AhAragasarIrasya savvabadhe se bhate ! orAliyakharIrassa ki baMdhae, abadhae ? ) Delahanta ! ? va bhADA rakazarIranA sabaMdhaka hAya che te jIva zuM audyArikazarIranA kha'dhaka hoya che, 6. madha hoya che ? ten| uttara bhASatA bhaDAvIra alu uDe che - ( goyamA ) Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 au hAra hArdikasya parasyAsambandhani0429 no bandhako bhavati, apitu avandhako bhavati, ' evaM veubviyamsa vi, teyAmmANaM java orAlivaNaM samaM bhaNiyaM, taheva bhANiyantraM ' evam uktarItyA AhArakazarIravandhako jIvo vaikiyasyApi zarIrasya vandhako na bhavati, apitu avandhaka eva bhavati, tejasakArmaNayoH zarIrayostu yathA audArikeNa sama - sAkaM bhaNitam'dezavandhaka eva, no sarvabandhaka ' iti pratipAditaM tathaiva bhaNitavyam, tathA ca AhAra sarvavandhako jIvaH taijasakArmaNazarIrayordezabandhako bhavati no sarvavandhaka ityAzayaH, atha AhArakazarIrasya dezavandhena saha anyeSAM bandhaM prarUpayati- jassaNaM bhaMte ! AhArakasarIrassa desabaMdhe, seNaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM vaMdhae, avaM (no baMdhae, adhae ) AhAraka zarIra kA sarvabaMdhaka jIva audArika zarIra kA bandhaka nahIM hotA hai, kintu vaha usakA abaMdhaka hotA hai| ( evaM vevviyassa vi, teyAkrammANaM jaheca orAlierNa samaM bhaNiyaM taheva bhANiyavvaM ) isI taraha se AhAraka zarIra kA sarvatradhaka jIva vaizarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai, api tu vaha isakA abaMdhaka hI hotA hai / tathA audArika zarIra kA sarvabadhaka jIva jisa prakAra se are aura kArmaNazarIra kA dezabaMdhaka kahA gayA hai usI taraha se AhArakazarIra kA sarvabaMdhaka jIva taijasakArmaNazarIra kA dezava dhaka hI hotA hai, sarvabaMdhaka nahIM honA / aba sUtrakAra AhAraka zarIra ke dezaya dha ke sAtha anya zarIroM ke bandha kA prarUpaNa karate haiM - isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA (jassa NaM bhaMte! AhAragasarIrassa desaghaMdhe se NaM bhaMte! orAliyasarIrassa kiM va mohA hoya che ( evaM yasa vi ) me prabhA mAhArazarIrano sarpamadha va vaiyizarIrane sudha hoto nathI, yAyudha hoya che. ( veyAkammANaM jadeva o. rAlieNaM sama bhaNiyaM taheva bhANiyantra ) devI rIte gauhAri zarIramA sarvaH madhaka jIva taijasa ane kANu zarIranA dezama dhaka hAya che, eja pramANe AhArakazarIrane sabadhaka jIva paNa taijasa ane kANu zarIranA deza madhaka ja hAya che-sabadhaka hAtA nathI. gautama ! ( no baMdhae, abaMdha) bhaaddaarmshriirne| sarvamaMdha riGa zarIrane madha hotI thI, pazu te tena samaMdha have sUtrakAra AhAraka zarIranA dezamadhanI sAthe anya zarIrAnA badhanI a3payA 4re che-gautamasvAmInI prazna - ( jasta NaM mate ! AhAragasarIrassa desa bace, sebhave ! oLiyasarIrasta kiM badhae, adhara 1 ) se hanta ne cha Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 530 maMgavatIne dhae ? ' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya AhArakazarIrasya dezavandho bhavati, he bhadanta ! sa khalu AhArakazarIradezavandhako jIvaH kim audArikazarIrasyavandhako bhavati ? abandhako vA bhavati 1 bhagavAnAha-' evaM jahA AhAragasarIrasya sandhabaMdheNaM bhaNiya tahA desava dheNa vi bhANiyavvaM jAva kammagassa' he gautama ! evam uktarItyA yathA AhArakazarIrasya sababandhena-sarvabandhaviSayakeNa AlApena bhaNitam tathA dezavandha kenApi bhaNitavyam , yAvat kArmaNasya, tathA ca yAvatpadena-AhArakazarorasya dezavandhako jIvaH audArikazarIrasya vandhako na bhavati, apitu abandhakaH, evaM vaikriyazarIrasyApi bandhako na bhavati, apitu avandhaka eva, kintu AhArakadezabandhako jIvaH taijamakArmaNazarIrayostu dezabandhako bhAti, no AghaMdhae, abadhae ) he bhadanta ! jo jIva AhAraka zarIra kA dezabaMdhaka hotA hai, vaha jIva kyA audArika zarIra kA badhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ( evaM jahA AhAragasarIrassa savvava gheNaM bhaNiyaM tahA desaba dheNa vi bhANiyadhvaM jAva kammagassa ) he gautama ! jisa prakAra se AhAraka zarIra ke sarvavadhaviSayaka AlApa ke dvArA zeSa zarIroM ke baMdha aura avadha ke hone meM kahA gayA hai usI prakAra se isa Aharaka zarIra saMbaMdhI dezabaMdhaviSayaka AlApa dvArA zeSa zarIroM ke baMdha aura abaMdha hone ke viSaya meM yAvat kArmaNazarIra ke dezabaMdha taka jAnanA caahiye| tathA ca-AhAraka zarIra kA dezabaMdhaka jIva audArika zarIra kA baMdhaka nahIM hotA hai| apitu vaha isakA abaMdhaka hI rahatA hai| isI taraha se vaha vaikriyazarIra kA bhI badhaka nahIM hotA hai-api tu abaMdhaka hI rahatA hai| parantu AhArakazarIra kA dezavadhaka AhAraka zarIrane dezabaMdhaka hoya che te jIva zuM dArika zarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che? maDAvIra prbhune| uttara-( evaM jahA AhAragasarIrasma savyabadheNaM bhaNiyaM tahA desaba dheNa vi bhANiyava jAva kammagalsa) 8 gautama ! 2 pramANe mAha zakazarIranA sarvabaMdha viSayaka AlApake dvArA baMdhatA ane akhaMdhakatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe A AhArakazarIra saMbaMdhI dezabadha viSayaka AlApake dvArA bAkInAM zarIranI baMdhakatA ane abaMdhakatAnuM pratipAdana kArmaNa zarIranA dezabaMdha sudhI karavuM joIe. jema ke-AhAraka zArIrane dezabaMdhaka jIva dArika zarIrane bAdhaka hete nathI, paNa tene abaMdhaka ja hoya che. e ja pramANe te vaidiyazarIrane paNuM baMdhaka hotuM nathI Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rIPOR9010 maudArikAdindhisya parasparasambandhani ndhakaH, no vA sarvabandhako bhavatIti bhAvaH / evaM rItyA audArikavaikriya-AhAraka zarIrANAM sarvavandha-dezabandhAna anyeSAM bandhaiH saha prarUpya atha tejasadezavandhaM prarUpayitumAha- jassa NaM bhaMte ! teyAsarIrassa desavadhe, seNaM bhate! orAliyasarIrassa ki vadhae, avaMdhae ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! yasya khalu jIvasya taijasazarIrasya dezavandho bhavati, he bhadanta ! sa khalu taijasazarIradezavandhako jIvaH kim audArikazarIrasya vandhako bhavati. avandhako vA bhavati ? 'bhagavAnAi-goyamA! jIva tejasa aura kArmaNazarIra kA sarvabaMdhaka na hokara kevala dezabaMdhaka hI hotA hai / isa taraha vaha usakA abaMdhaka nahIM hotaa| isarIti se audArika, vaikriya, ahArakazarIroM ke sarvaca dha aura dezabaMdhoM kI anyazarIroM ke ghadhoM ke sAtha prarUpaNA karake aba sUtrakAra taijasazarIra ke dezabaMdha kI prarUpaNA karate haiM-isameM prabhu se gautama ne aimA pUchA hai(jassa NaM bhaMte! teyAsarIrassa desavadhe, se NaM bhaMte ! orAliyasarIrassa kiM baMdhae abaMdhae) he bhadanta ! jo jIva taijasazarIra kA dezabaMdhaka hotA hai, vaha kyA! audArikazarIra kA baMdhaka hotA hai, yA abaMdhaka hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! (vadhae vA avadhae vA) taijasazarIra kA dezabaMdhaka jIva audArikazarIra kA vadhaka bhI hotA hai aura aba dhaka bhI hotA hai| isakA tAtparya aisA hai ki vigrahagati meM vartamAna jIva taijasazarIra se yukta to rahatA hai para vaha paNa asaMdhaka ja rahe che paraMtu AhAraka zarIrano dezabaMdhaka jIva tejasa ane kAmaNazarIrane sarvabaMdhaka hone nathI, paNa phakta dezabaMdhaka ja hoya che. A rIte te kAmaNa ane rajasazarIronA aba dhakahetA nathI. have sUtrakAra tejasa zarIranA dezaba dhanI sAthe anya zarIranI baMdhaktA ke abaMdhakatAnuM nIcenA praznottare dvArA pratipAdana kare che- gautama svaabhiin| -( jassa Na bhate ! teyAsarIrassa desaba dhe, se Na bhaMte ! orAliyasarIrassa ki badhae, abadhae ) 3 mahanta ! 2 81 tesa zarIrane dezabaMdhaka hoya che, te zu dArika zarIrane baMdhaka heya che, ke abaMdhaka hoya che? . mahAvIra prbhun| uttara-"goyamA ! " gautama ! "dhae vA, aba'pae vA" sa zaranA za554 71 mohA2i4 zarIrane 55 5y DAya che ane aba dhaka paNa heya che. A kathananuM tAtparya evuM che ke vigrahagatimAM rahelA jIva tejasa zarIrathI yukta te rahe che, paNa te jIva te samaye dA Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bhAvanasUtra baMdhae vA, abadhae vA' he gautama ! taijasazarIradezavandhako jIvaH audArikazarIrasya bandhako vA bhavati avandhako vA bhavati tathA ca taijasazarIradezavandhakaH audArikazarIrasya bandhako vA syAt abandhako vA syAt tatra vigrahe vartamAno'vandhako bhavati, avigrahasthaH punarvandha ko bhavati, ityAzayaH, gautamaH pRcchani-'jaha baMdhae ki desadhae, savvava dhara? ' he bhadanta ! yaH khalu bandhako bhavati sa ki dezabandhakaH, saravandhako vA bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! desavaMdhae vA, sanna baMdhae vA ' he gautama ! taijasazarIradezabandhako jIvaH audArikazarIrasya dezabandhako vApi bhavati, sarvabandhako vApi bhavati, tatrotpattipakSe'tra prAptiprathamasamaye sarvabandhako bhavati, dvitIyAdau samaye tu dezabandhako bhavati, gautamaH pRcchati-'veuusa samaya audArikazarIra kA vaMdhaka nahIM hotA hai - abaMdhaka hotA hai| aura jo avigrahastha jIva hai vaha usa kA baMdhaka hotA hai| isa taraha se taijasazarIra kA dezabaMdhaka jIva kisI apekSA audArikazarIra kA vaMdhaka bhI hotA hai aura abaMdhaka bhI hotA hai| __ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(jai baMdhae ki demabaMdhae, savvavaMdhae) he bhadanta ! taijasazarIra kA dezabaMdhaka jIva yadi audArika zarIra kA baMdhaka hotA hai to kyA vaha usakA dezabaMdhaka hotA hai yA sarvadhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-( goyamA ) he gautama ! (desavadhae vA samvadhara vA ) taijasazarIra kA dezabaMdhaka jIva audArikazarIra kA dezabaMdhaka bhI hotA hai aura sarvavayaka bhI hotA hai| uttta pakSa meM yahAM prApti ke prathama mamaya meM vaha sarvabaMdhaka honA hai aura dvitIyAdisamayoM meM vaha dezabaMdhaka hotA hai| rika zarIrane badhaka hete nathI-baMdhaka hoya che ane je avigraha gatimA rahele jIva che, te tene be dhaka hoya cheA rIte taijasa zarIrane deza baMdhaka jIva amuka paristhitimAM audArika zarIrane badhaka hoya che ane amuka paristhitimAM abaMdhaka paNa hoya che. gautama svAbhAnA prazna-" jai vadhae, ki desavadhara, savvabaMdhae?" he bhadanta ! je tejasa zarIrano dezabaMdha1 jIva dArika zarIrane baMdhaka thato hoya, te zuM che tene deza baMdhaka thAya che, ke sarvabaMdhaka thAya che ? __ mahAvIra prbhune| uttara-" goyamA ! " hai gautama ! ( demayaMdhara , savvadhara vA ) te zarIrana deza54 1 moha zarIranI za54 paNa hoya che ane sarva baMdhaka paNa hoya che. utpatti pakSe-tyAM prAptine prathama samaye te sarvaba dhaka hoya che ane dvitIyAdi samayamAM te dezabaMdhaka hoya che. Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA ttii0|08u09suu010 audArikAdivandhasya parasparasambandhani0 433 biyasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? ' he bhadanta ! taijasazarIrasya dezavandhako jIvaH kiM vaikriyazarIrasya bandhako bhavati ? avandhako bhavati ? bhagavAnAha-' evaM ceva, evaM AhAragasarIrassa vi' he gautama ! evameva uktarItyaiva taijasazarIradezavandhakaH audArikazarIravandhaka iva caikriyazarIrasyApi dezabandhakaH, sarvavandhakaH, avandhakazca bhavati, evameva taijasazarIradezavandhakaH AhArakazarIrasyApi dezavandhakaH, sarvacandhakaH, avandhakazca bhvtiityaashyH| atha kArmaNazarIravandhaM pRcchati-'kammagasarIrassa kiM baMdhae, abaMdhae ? ' bhadanta ! taijasazarIradezavandhakaH kim kArmaNazarIrasya bandhako bhavati, avandhako vA bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA / vaMdhae, no avaMdhae' he gautama ! taijasazarIradezavandhako jIvaH kAma NazarIrasya vandhaka eva bhavati, no ____ ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(veubviyasarIrassa kiM baMdhae avaMdhae) he bhadanta / taijasazarIrakA dezabaMdhaka jIva vaikriyazarIrakA padhaka hotA hai ? athavA avaMdhaka hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-evaM ceva, evaM AhAragasarIrasma vi) he gautama taijasazarIrakA dezabaMdhaka jIva audArikazarIra ke baMdhaka kI taraha vaikriyazarIra kA bhI dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka aura abaMdhaka hotA hai| isI taraha se taijasazarIra kA dezabaMdhaka jIva AhArakazarIra kA bhI dezabaMdhaka, sarvabaMdhaka aura abaMdhaka hotA hai| ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(kammagasarIrassa ki badhae abaMdhae) he bhadanta ! jo jIva taijamazarIra kA dezabaMdhaka hotA hai vaha kyA kArmaNazarIra kA baMdhaka hotA hai yA avadhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! taijasazarIra kA gautama svAbhAnA prazna- ( veubviyasarIrassa ki badhae, aba dhae 1) he bhadanta ! tejasa zarIrane dezabaMdhaka jIva zuM vaikriya zarIrane baMdhaka hoya cha, mama para DAya ? bhaDAvI2 prabhunI uttara-( evaM ceva, evaM AhAragasarIrassa vi) gautama ! tejasa zarIrano dezabaMdhaka jIva dArika zarIranA baMdhakanI jema vaidiya zarIrano paNa dezamAM dhaka, sarvabaMdhaka ane akhaMdhaka hoya che. eja pramANe tejasa zarIrane dezabaMdhaka jIva AhAraka zarIrane paNa dezabaMdhaka, sarvadhaka ane abaMdhaka hoya che. gautama svAbhAnA prazna-" kammagamarIrassa kiM badhae, adhae ?" he bhadanta ! je jIva taijasa zarIrane dezabaMdhaka hoya che, te zuM kAmaNa zarIrane baMdhaka hoya che, ke aba dhaka hoya che? Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 bhagavatI avandhako bhavati / gautamaH pRcchati-'jai badhae ki desabaMdhae savvabaMdhae? he bhadanta / yaH khalu tainasazarIradezavandhakaH kAma NazarIravandhako bhavati sa kiM kAma NazarIrasyadezavandhakaH, sarvabandhako vA bhavati ? bhagavAn uttarayati-'goyamA / desabaMdhae, no sanyavadhae' he gautama / tejasavandhakaH kAmaNisya dezabandhako bhavati, no sarva. vandhakaH / atha kAma NazarIravandhena sahAnyeSAM vandhAna prarUpayati-'jarasa NaM bhaMte ! kammagasarIrassa demabadhe, se NaM bhaMte ! orAlayasarIrassa baMdhae, avaMdhae ? 'he bhadanta ! yasya khalu jIvasya kArmaNazarIrasya dezavandho bhavati, he bhadanta / sa khalu dezava dhaka jIva (baMdhae, no abaMdhae) kArmaNazarIra kA baMdhaka hI hotA hai, abaMdhaka nahIM hotA hai| ____ aba isa viSaya meM gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(jai baMdhae, kiM desabaMdhae, savvabaMdhae) he bhadanta ! taijasazarIra kA dezavadhaka jIva yadi kArmaNa zarIra kA baMdhaka hotA hai to kyA vaha kArmaNa zarIra kA dezabaMdhaka hotA hai yA sarvabaMdhaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! ( desabaMdhae no savvabaMdhae) taijasazarIra kA dezabaMdhaka hotA hai, sarvabaMdhaka nahIM hotA hai| aba khUnakAra kArmaNazarIrabandha ke sAtha anya zarIroM ke baMdhoM kI prarUpaNA karate haiM-isameM gautamasvAmI prabhu se aisA pUcha rahe haiM-(jassa NaM bhaMte! kammagasarIrassa desabadhe, se NaM bhaMte ! orAliya sarIrassa mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA !" gautama ! Arsa shriirn| rezama 71 "badhae no abadhae " shriirn| ma ya cha, abaMdhaka hoto nathI. gautama svAmInA prazna-" jai badhae, ki desabadhae, savvabaMdhae " he bhadanta ! je te zarIrane dezabaMdhaka jIva kAmaNuzarIrane baMdhaka hoya che, te zuM te kAmaNa zarIrane dezabaMdhaka hoya che, ke sarvabaMdhaka hoya che? mahAvIra prabhunA uttara-" goyamA ! desamadhae no savvavadhae " 3 gautama! te kAmaNa zarIrane dezabaMdhaka ja hoya che-sarvabaMdhaka hete nathI. have sUtrakAra kArmaNa zarIrabaMdhanI sAthe anya zarIranA badhenI nIce pramANe prarUpaNa kare che - A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evo prazna pUche cha hai-( jamsa Na' maMte ! kammagasarIrassa desabadhe, se Na bhaMte ! orAliya Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prmyndrikaattii0|08-09 sU010 audArikAdivandhasya parasparasambandhani0 435 phArmaNazarIra dezavandhako jIvaH kim audArikazarIrasya bandhako bhavati ? avandhako vA bhavati ! bhagavAnAha-' jahA teyagassa vattavyayA bhaNiyA, tahA kammagassa vi bhANiyavvA, jAva teyAsarIrassa jAva desavaMdhae, no sababaMdhae' he gautama ! yathA taijasasya zarIrasya vaktavyatA-" dezabandhako vA, sarvavandhako vA, avandhako vA" ityAlApakrameNa bhaNitA tathaiva kArmaNasyApi zarIrasya bandhako jIyaH audArikazarIrasya dezabandhako vA, sarvavandhako vA, avandhako vA bhavatIti vaktavyatA bhaNitavyA. yAvat kAmaNadezabandhakaH AhArakazarIrasya dezavandhakaH, sarvabandhakaH, avandhakazca bhavati, evameva kArmaNazarIradezavandhakaH vaikriyazarIrasya dezavandhakaH paMdhae abaMdhae) he bhadanta ! jisa jIva ke kArmaNa zarIra kA dezabaMdha hotA hai-aisA vaha kArmaNazarIrakA dezabaMdhaka jIva kyA audArikazarIra kA vadhaka hotA hai yA abaMdhaka hotA hai ? isake uttara meM praznu kahate haiM(jahA tethagassa vattavyayA bhaNiyA, tahA. kammagassa vi bhANiyacA, jAva teyAsarIrassa jAva desavadhae, savaya dhae ) he gautama ! jaise taijasazarIra kI vaktavyatA "audArika zarIra kA vaha dezabaMdhaka bhI hotA hai, sarvayaMdhaka bhI hotA hai aura abaMdhaka bhI hotA hai " isa AlApakrama se kahI gaI hai usI prakAra se kArmaNazarIra kA bhI baMdhaka jIva audArikazarIra kA dezabaMdhaka bhI hotA hai, sarvabaMdhaka bhI hotA hai aura abaMdhaka bhI hotA hai aisA kathana jAnanA cAhiye / isI taraha se kAma NazarIra kA dezabaMdhaka jIva vaikriyazarIra kA dezavadhaka, sarvadhaka aura abadhaka hotA hai| kintu kArmaNazarIra kA dezabaMdhaka jIva taijasazarIra sarIrassa baMdhae, abadhae ?) 3 mahanta ! 71 ma zIrana dezamA hoya che, te zuM vArika zarIrane baMdhaka hoya che, ke abaMdhaka hoya che ? __ mahAvIra prabhumA utta2-" jahA teyagarasa pacavvayA bhaNiyA, tahA kammagassa vi bhANiyavyA, jAva teyAsarIrasta jAva desabadhae, no savvabaMdhae " hai gautama! je pramANe tejasa zarIranI vaktavyatA "audArika zarIrane te deza baMdhaka paNa hoya che, sarvabaMdhaka paNa hoya che, ane akhaMdhaka paNa hoya che , A AlApakramathI kahevAmAM AvI che, eja pramANe kArmaNazarIrane baMdhaka jIva paNa dArika zarIrane dezabaMdhaka paNa hoya che, sarvabaMdhaka paNa hoya che ane abaMdhaka paNa hoya che, evuM kathana samajavuM. e ja pramANe kAmaNa zarIrane dezabaMdhaka jIva vaikiya zarIrane ane AhAraka zarIrano dezabaMdhaka sarvabaMdhaka ane abaMdhaka hoya che. paratuM kAmaNa zarIrane dezabaMdhuka jIva Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sarvavandhakaH, avandhakazca, kintu kArmaNazarIradezavandhakaH taijasazarIrasya yAvata vandhako bhavati no abandhakaH, bandhake'pi dezavandhako bhavati, no sarvavandhaka iti bhAvaH // sU0 10 // audArikazarIrANAmalpavahutvavaktavyatA / athaudArikazarIrabandhakAdInAmalpabahutvAdikaM prarUpayitumAha-eesiNaM' ityaadi| mUlam-eesi NaM bhaMte ! savajIvANaM orAliya-veuviyaAhAraga--teyAkammA--sarIragANaM, desabaMdhagANaM, savabaMdhagANaM, abaMdhagANa ya kayare kayarehitojAva visesAhiyA vA ? goyamA! sabatthovA jIvA AhAragasarIrasta savvavaMdhagA 1, tassa caiva desabaMdhagA saMkhejaguNAra, veubviyasarIrassa savvabaMdhagA asaMkhejaguNA3, tassa ceva desabaMdhagA asaMkhejjaguNA, teyAkamma. mANaM abaMdhagA aNaMtaguNA duNha vi tullA5, orAliyasarIrasta savvabaMdhagA aNaMtaguNA6, tassa ceva abaMdhagA visesAhiyA 7, tassa ceva desabaMdhagA asaMkhejjaguNA 8, teyA--kammagANaM desabaMdhagA visesAhiyA 9, veubviyasarIrassa abaMdhagA visesAhiyA 10, AhAragasarIrasta abaMdhagA visesAhiyA11, sevaM bhaMte ! sevaMbhaMte ! // sU0 11 // ____ ahamasayassa navamo uddeso smtto|| 8-9 // chAyA-eteSAM khalu bhadanta ! sarvajIvAnAm audArika-vaikriyA-''hArakataijasa-kArmaNazarIrakANAM dezabandhakAnAm , sarvabandhakAnAm , avandhakAnAM ca katare kA baMdhaka hotA hai abandhaka nahIM hotA hai| baMdhaka hone para bhI vaha usakA dezabaMdhaka hI hotA hai sarvabaMdhaka nahIM hotA hai / muu08|| taijasa zarIrane baMdhaka hoya che-abaMdhaka heta nathI. vaLI baMdhaka hovA chatAM te tene dezabaMdhaka ja hoya che paNa sarvabaMdhaka hetuM nathI. I sa. 10 || Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhavacandrikA DI0 za0 8 90 9 0 11 audArikazarIrAlpabahutvam huM katarebhyo yAvad vizeSAdhikA vA 1 gautama ! sarvasvokA jIvA AhArakazarIrasya sarvavandhakAH 1, tasya caiva dezabandhakAH saMkhye yaguNAH 2, vaikriyazarIrasya sarvabandhakA asaMkhyeyaguNAH 3, tasya caitra dezavandhakAH asaMkhyeyaguNAH 4H taijasakArmaNayoH; abandhakAH anantaguNAH. dvAvapi tulyau 5, audArikazarIrasya sarvavandhakA ananta audArika Adi zarIroM ke dezabandhaka sarvabandhaka aura abandhaka kI alpabahutva vaktavyatA 'eesi NaM bhaMte / sanbajIvANaM orAliya ve ucciya AhAraga' ityAdi / sUtrArtha - (eesi NaM bhaMte / savvajIvANaM ogaliya asar AhAraga teyAkammAsarIragANaM desabaMdhagANaM savvabaMdhagANaM abaMdhagANa ya kare karehiMto jAca visesAhiyA vA ) he bhadanta ! ina audArika, vaikriya AhAraka, taijasa aura kArmaNazarIra ke deza, sarvabaMdhaka aura abaMdhaka jIvoM ke bIcameM kauna jIva kina jIvoM se yAvat vizepAdhika haiM ? (gomA ) he gautama! (savvatthovA jIvA AzaragasarIrassa savvabaMdhagA 1, tassa ceva desavaMdhagA saMkhejjaguNA 2, ve uvviyasarIrassa savvabaMdhagA asaMkhejjaguNA 3, tassa ceva desavaMdhagA asaMkhejjaguNA 4, teyAka magANaM avadhagA anaMtaguNA duNha vi tullA 5) saba se kama jIva AhArakazarIra ke sarvabaMdhaka haiN| inase isake dezabaMdhaka jIva saMkhyAtaguNita haiM / inase vaikriyazarIra ke sarvavandhaka jIva asaMkhyAtagu audArika Adi zarIreAnA dezamadhaka, samaMdhaka ane ama dhakanA apabahuvanI vaktavyatA-- " eesiM NaM bhaMte ! savvajIvANaM orAliya, veuvtriya, AhAraga " ityAdi. sUtrArtha - (eesi Na bhaMte ! savvajIvANa orAliya, veuvyiya AhAraga yA kammA sarIragANa dekhavadhagANa, savvabaMdhaMgANa, 'abaMdhagANa ya, kayare kare - hiMto jAva visesAhiyA vA 1 ) De lahanta ! yA mohArie, vaiDiya, AhAra, tejasa ane kANu zarIranA dezamadhaka, saMbadhaka ane amadhAmAMthI kayA jIvA kayA jIvA karatAM alpa che ? adhika che ? kharAkhara che ? vizeSAdhika che ? ( goyamA ! ) he gItabha ! ( savtratyoSA jIvA AhAragasarIrassa savva baMdhagA 1, ) (1) sauthI gochAM bhADAra zarIranA sarvabhadha vo hai, ( tassadeva devadhA saMkhe jaguNA 2, veuvviyasarIrassa sambabadhagA asaMkhejja - guNA 3, tasyeva deva dhagA asaMkhejjaguNA 4, teyAkammagANaM aba dhagA aNa taguNA duhaSi tullA 5 ) tenA dezagaMdha vA tenA ratAM sabhyAtAM che, tenA karatAM vaikriya zarIranA sabadhaka jIvA asakhyAtagaNuAM che. vaikriya zarIranA Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI guNAH 6, tasya caiva avandhakAH vizeSAdhikAH 7, tasya caiva dezabandhakA asaMkhyeyaguNAH8, taijasakArmaNayoH dezavandhakAH vizeSAdhikAH 9, vaikriyazarIrasya aba. ndhakAH vizeSAdhikAH 10, AhArakazarIrasya abaMdhakAH vizeSAdhikAH 11, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! / / sU0 11 / / / / iti aSTamazatakasya navamoddezakaH samAptaH Nita haiN| inase isake dezabaMdhaka jIva asaMkhyAtaguNita haiN| tejasa aura kArmaNazarIrake abaMdhaka jIva ina se anantaguNita haiM aura paraspara meM tulya haiM (orAliya sarIrassa savvavadhagA aNaMtaguNA 6) audArika zarIra ke sarvabaMdhaka jIva inakI apekSA anantaguNita haiM / (tassa ceva abaMdhagA visesAhiyA 7, tassa ceva desavaMdhagA asaMkhejjaguNA 8, teyAkammagANaM desabadhagA vise sAhiyA 9, veuvviyasarIrassa ayaMdhagA visesAhiyA 10 AhAragasarIrassa abadhagA visesAhiyA 11, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ) audArikazarIra ke aba dhaka jIva inase vizeSAdhika haiN| tathA audArikazarIra ke dezavaMdhaka jIva asaMkhyAtaNita haiN| taijasa evaM kArmaNazarIra ke dezabaMdhaka jIva vizeSAdhika haiN| vaikriyazarIra ke abaMdhaka jIva vizeSAdhika haiM / AhArakazarIra ke avaMdhaka jIva vizeSAdhika haiN| he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saba larvathA satya hI hai| sarvabaMdhaka karatAM tenA dezabaMdhaka cha asaMkhyAtagaNu che, taijasa ane kAmaNa zarIranA amaMdhaka jIve vaikripanA dezabaMdhake karatAM anaMtagaNuM che, 52ntu tesa mana bhae zarIranA apanI sbhy| sabhI che ( orA. liyasarIrassa savvabaMdhagA aNa naguNA 6) mohari zarIranA mama / temanA karatAM (tejasa ane kAmaNa zarIranA abaMdhako karatAM) anaMtagaNa che. ( tassaceva avadhagA vise sAhiyA 7, tassaceva desabadhagA asaMkhejjaguNA 8, teyA kammagANaM desabaMdhagA, vise sAhiyA 9, veuvviyasarIrassa avaMdhagA visesAhiyA 10 AhAragasarIssa avaMdhatA visesAhiyA 11 ) mohA2i4zarIranA madha vo temanA karatAM vizeSAdhika che, tathA audArika zarIranA dezaba dhaka che asaM. khyAtagaNuM che. tejasa ane kAryaNazarIranA dezabaMdhaka jI vizeSAdhika che. vaizirIranA adhika jI vizeSAvika che ane AhArakazarIranA abaMdhaka / vizeSAdhi che (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ) mahanta ! mA viSayatuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhadanta ! Ape kahelI vAta sarvathA satya ja che. Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pradrA 0 0 8 0 9 0 11 saudArika zarIrAnpabahutvam z TIkA - eesi NaM bhaMte! sacvajIvANaM orAliya-veunniya AharaNa- seyA-kammAsarIraMgANaM, desavadhagANaM, savvabaMdhagANaM avadhagANa ya kayare kayarehiMto jAna visesAhiyA vA ? ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! eteSAM khalu sarva jIvAnAm audArika- vaikriyASShAraka - tejasa - kArmaNazarIrakANAM dezayandhakAnAM sarvavandhakAnAm avandhakAnAM camadhye katare kiyanto jIvAH katarebhyaH kyiddbhyo jIvebhyo yAvat- alpA vA, bahUkA vA, tulyA vA, vizeSAdhikA vA bhavanti ? bhagavAnAha - 'goyamA ! yatthotrA jIvA AhAragasarIrassa sandhA 1 he gautama | sarvastokAH sarvebhyo'lpA 3 TIkArtha- hama sUtra dvArA sUtrakAra ne audArikazarIra AdikoM ke dezaka AdikoM ke alpacatRtva kA prarUpaNa kiyA hai| isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai- (eesi NaM bhaMte! savvajIvANaM orAliya veu'vvaya, AhAraga, teyAkasmA sarIragANaM devabaMdhagANaM, savvabaMdhagANaM,adhagANaya kare kayarehito jAya visesAhiyA ) he bhadanta / ina saba audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNazarIra ke dezavadhakoM meM se, inake sarvaca dhakoM meM se, aura inake abandhakoM meM se kauna se jIva kina jIvoM se aspa haiM ? kauna se jIva kina jIvoM se bahuta haiM ? kauna kinake samAna haiM ? aura kauna kinase vizeSAdhika haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA) he gautama! (saJcatthovA jIvA AhAragasarIrassa savvabaMdhagA ) saba se kama jIva AhArakazarIra ke sarvabaMdhaka haiM / isakA kAraNa yaha hai ki AhArakazarIra ke sarvabaMdhaka ve TIkA----A sUtra dvArA sUtrakAre audyArika Adi zarIrAnA dezakha dhaka mAhikAnI alpa bahutAnI nIce pramANe prarUpaNA karI che-- A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune evA prazna pUche che haiM-( eesi NaM' bhate ! savvajIvANa orAliya, veubviya, AhAraga, teyA kammA saggANaM deva dhagANaM, savvadhadhagANaM, abaMdhagANa ya, kayare kayarehi to jAva ghisesAhiyA 1) he mahanta ! A adhAM bhauhArika, vaiDiya, mahAra, tejasa ane kANu zarIranA dezakha dhake, sakhadhakA ane annadhakomAMthI kayA jIvA kayA jIvA karatAM ochAM che ? kayA jIvA kayA jIvA karatAM vadhAre che ? karyA jIvA kayA jIvAnI - kharAbara che ? ane kayA jIvA kayA jIvA karatAM vizeSAdhika che ? mahAvIraprabhunA uttara- " goyamA !" he gautamaM / (savvatthovA jIvA AhAraga rasa savvaM bhagA ) bhAddhAra4 zarIranA sarva yo 'sothA mochAM he. Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 bhagavatIstra hI hote haiM jo caturdazapUrvadhArI hote haiM aura tathAvidha AhArakazarIra ko nirmANa karane ke prayojanavAle hote haiM / isa kathana se yaha samajhanA cAhiye ki AhArakazarIra kA nirmANa yadi-koI kara sakatA hai to vaha caturdazapUrvadhArI hI kara sakatA hai parantu vaha caturdazapUrvadhArI isa kA nirmANa tabhI karatA hai jaba isake nirmANa karane kI use Avazya. katA par3atI hai| yaha zarIra viziSTa labdhijanya hotA hai-ataH isalandhi kA prayoga caturdazapUrvadhArI tabhI karatA hai ki jaba use kisI sUkSma viSaya meM saMdeha ho jAtA hai aura vaha svayaM se nivArita nahIM hotA hai tathA sarvajJa kA sannidhAna nahIM honA hai taba vaha audArikazarIra se kSetrA. ntara meM sthita sarvajJa ke pAsa jAnA asaMbhava jAnakara apanI viziSTalabdhikA uma samaya prayoga karatA hai aura eka hasnapramANa choTA sA zarIra banAtA hai jo uttamAGga (mastaka)se prakaTa hotA hai yaha pudgala janya hotAhai sundara hotA hai-prazasta uddezya se banAye jAne ke kAraNa niravadya hotA hai / tathA atyanta sUkSma hone ke kAraNa avyAghAtI hotA hai| aise zarIra se vaha kSetrAntarasthita sarvajJa bhagavAn ke pAsa pahu~cakara unase saMdeha Adi tenuM kAraNa e che ke AhAraka zarIranA sarvabaMdhaka evAM che ja thaI zake che ke jeo caudapUrvadhArI heya che ane tathAvidha (te prakAranA) AhAraka zarIranuM nirmANa karavAnA ejanavALA hoya che A kathanathI evuM samajavuM joIe ke AhAraka zarIranuM nirmANa je kaMI karI zakatuM hoya te te cauda pUrvadhArI ja karI zake che paNa te cauda pUrva dhArI tyAre ja tenuM nirmANa kare che ke jyAre tenuM nirmANa karavAnI tene AvazyakatA paDe che. A zarIra viziSTa labdhijanya hoya che. tethI te labdhine prAga cauda pUrvadhArI tyAre ja kare che ke jyAre tene sUkSma viSayamAM sadeha udbhave che, ane te pote ja te sa deDanuM nivAraNa karI zakatuM nathI tathA samIpamAM kaI sarvara paNa hatA. nathI. AvI paristhitimAM auda rika zarIranI madadathI kSetrAntaramAM rahela sarva, sanI pAse javAnuM azakya mAnIne te ziSTa labdhine te samaye te praga kare che, ane eka haratapramANu nAkaDuM zarIra banAve che, te uttama (ati) thI 54. thAya cha, te purasarAya hAya cha, 2 DAya cha, prazasta uddezyathI banAvavAmAM AveluM hovAthI niravagha hoya che, tathA atyanta suma hevAne lIdhe aAghAti hoya che. evA zIrathI te anya kSetramAM rahelA sarvajJa bhagavAnanI pAse pahocI jAya che, ane temanI pAse pitAnA saMdeDA Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 0 8 0 9 sU0 11 audArikazarIrAlpabahutvam 41 jIvAH AhArakazarIrasya sarvabandhakAH bhavanti yato hi te AhArakazarIrasya sarvavandhacaturdazapUrvadharAstathAvidhaprayojanavanta eva bhavanti, sarvabandhakAlazcaikasamaya eva bhavati1, 'tassa ceva desavandhagA saMkhejjaguNAra' tasyaiva ca AhArakazarIrasya dezabandhakAH saMkhyeyaguNA bhavanti, dezavandhakAlasya bahutvAt 2, 'veubviyasarIrassa savvabaMdhagA asaMkhejjaguNA 3' vaikriyazarIrasya sarvabandhakA asaMkhyeyaguNAH bhavanti, vaikriyazarIrasarvavandhakAnAm AhArakadezavandhakApekSayA asaMkhyAtaguNatvAt 3, 'tassa ceva desavaMdhagA asaMkhejjaguNA 4' tasyaiva ca caikriyazarIrasya dezavandhakA asaMkhyeyaguNA bhavanti, sarvabandhAddhApekSayA dezavandhAddhAyA asaMkhyAtaguNatvAt , athavA sarvavandhakAH pratipadyamAnakAH, dezavandhakAstu pUrvapratipannAH, pratipadyamAnakA nivAraNa kara phira apane sthAna para vApisa A jAtA hai-isameM eka aMtarmuhUrta kA samaya lagatA hai| AhAraka zarIra kA sarvavaMdha kA kAla eka samaya hI hai| (tassa ceva saMkhejaguNA) AhAraka zarIra ke dezabaMdhaka jIva sarvabaMdhakoM kI apekSA saMkhyAtaguNita haiN| kyoM ki dezabaMdha kA kAla bahuta hai| (veubviyasarIrassa savvabaMdhagA asaMkhejaguNA) vaikriya zarIra ke sarvabaMdhaka jIva AhAraka ke dezabaMdhaka jIvoM se asaMkhyAtaguNita haiN| tathA (tarasa ceva desavadhagA asaMkhejaguNA) vaiphriya zarIra ke dezabaMdhaka jIva apane sarvabandhakoM kI apekSA asaMkhyAtaguNita haiN| kyoM ki sarvaghaMdha ke addhAkAla kI apekSA dezabaMdha kA adghAkAla asaMkhyAtaguNA hotA hai| athavA jo pratipadyamAnaka haiM-vartamAna meM usa zarIra ko grahaNa kara rahe haiM ve sarvabaMdhaka haiM aura pUrvapratipanna-jinhoM ne use pahile dhAraNa kara liyA hai ve dezabaMdhaka haiN| isa taraha prtipdymaa"dinuM nivAraNa karIne pitAne sthAne pAchAM pharI jAya che. A pramANenA kAryamAM mAtra eka antarmuhUrtano samaya ja lAge che. AhAraka zarIranA sarvabaMdhane kALa eka samaya pramANu ja che. (tassaceva desaMbaMdhagA saMkhejjaguNA) mA.24 zarIranA savaya 42tAM AhAraka zarIranA dezaLadhake sa khyAtagaNAM che, kAraNa ke dezabadhane kALa vadhAre cha. (veuvviyasarIrassa savvavadhagA asakhejaguNA) mA.24 zarIramA zigaMdhA jI karatAM vaikriya zarIranA sarvabaMdhaka jI asaMkhyAtagaNI che. tathA ( nassaceva desabadhagA asakhejjaguNA ) vaJyi zarIranA shm'| tanA (vaiThiya zarIranA) sarvabaMdhake karatA asaMkhyAtagaNuM che, kAraNa ke sarvabaMdhanA addhAkALa karatAM dezabaMdhane addhAkALa asa khyAtagaNe hoya che. athavA je pratipadyamAnaka che-vartamAnamAM te zarIrane grahaNa karI rahyA hoya che-te sarvabaMdhaka che, ane jemaNe tene pahelAM dhAraNa karI lIdhuM che teo dezabaMdhaka che. A bha 56 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhagavatI kebhyazca pUrvapratipannakAnAM bahutvAt vaikriyasarvabandhakebhyo vaikriyadezavandhakA asaMkhyeyaguNA bhavantIti bhAvaH4, 'teyakammagANaM abaMdhagA aNaMtaguNA, duNhavi tullA5,' taijasakArmaNayoH zarIrayoravandhakA anantaguNAH bhavanti yasmAtte siddhA eva bhavanti, te ca siddhAH vaikriyadezavandhakebhyo'nantaguNA eva bhavanti, vanaspativarjebhyaH sarvajIvebhyaH siddhAnAmanantaguNatvAt , dvAvapi taijasakAmaNavandhako parasparaM tulyau bhavataH5, 'orAliyasarIrarassa savvavaMdhagA aNaMtaguNA 6' audArikazarIrasya sarvavandhakA anantaguNA bhavanti, te caudArikasarvavandhakAH vanaspatiprabhRtIna Azritya pratyetavyAH6, 'tassa ceva abaMdhagA visesAhiyA7' tasyaiva caudArikazarIrasya abandhakA vizeSAdhikA bhavanti, ete hi audArikAbandhakAH siddhAdayo naka jIvoM kI apekSA pUrvapratipannaka jIva bahuta hai, isa kAraNa vaikriya zarIra ke sarvabaMdhakoM kI apekSAse isake dezavaMdhaka jIva asaMkhyAta guNe haiM aisA kahA gayA hai / (teyakammagANaM avaMdhagA aNaMtaguNA duNha vi tullA) taijasa aura kArmaNa ina zarIroM ke abaMdhaka jIva anantaguNita haiM ina ke abaMdhaka to siddha hI haiN| ye siddha vaikriya dezabaMdhaka jIvoM se anantaguNeM haiM / kyoM ki vanaspati jIvoM se varjita samasta jIvoM se siddha anantaguNe kahe gaye haiN| taijasa aura kArmaNa ina donoM ke paMdhaka jIva paraspara meM tulya haiN| (orAliyasarIrassa savvabaMdhagA aNaMtaguNA) audArika zarIrake sarvabaMdhaka jIva anantaguNeM haiM, aisA jo kahA gayA hai -vaha vanaspati Adi jIvoM kI apekSA se kahA gayA hai (tassa ceva avaMdhagA visesAhiyA) tathA audArika zarIra ke avadhaka jIva visherIte pratipadyamAnaka ja karatAM pUrva pratipannaka ja vadhAre che, tethI vaikiya zarIranA sarvabaMdhaka karatAM tenA dezabaMdhaka che asaMkhyAtagaNu che, evuM kahevAmAM bhAvyuM che. ( teyakammagANaM abadhagA aNataguNA duNDa vitullA ) vaiThiya zarIranA dezabaMdhake karatAM tajasa ane kArmaNa zarIranA abaMdhaka jIve anaMtagaNa che. temanA akhaMdhaka te siddha ja che. te siddhajI vaikriya dezabaMdhaka jIva karatAM anaMtagaNo che. tenuM kAraNa e che ke vanaspati cha sivAyanA samasta che karatAM siddha jIve anaMtagaNa kahyAM che. tajasa ane kAmaNa, A bannenA madha! NonnI 2 / 52 cha. " orAliyasarIrassa savvabadhagA aNataguNA" dArika zarIranA sarvabaMdhaka che anaMtagaNu che, evuM je kahevAmAM AvyuM cha / vanaspati mA vAnI apekSA vAma bhAvyuM che. (tassaceva abadhagA visesAhiyA ) mohAra zarIranA sdh| 42i - vikSa Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMmaiya bandrikA TI0 za0 8 10 9 sU0 11 audArikazarIrAlpabahutvam 443 vigrahagatikAzca bhavanti, tatra ca siddhAdInAmatyantAlpatvena iha cAvivakSitatvAt , vigrahagatikAzca vakSyamANarItyA sarvavandhakebhyo bahutarAH iti sarvabandhakebhyastadavandhakA vizeSAdhikA bhavanti, iti bhAvaH7' 'tassa ceva desavaMdhagA asaMkhejjaguNATa' tasyaiva ca audArikazarIrasya dezavandhakA asaMkhyeyaguNA bhavanti vigrahAdApe. kSayA dezabandhAddhAyA asaMkhyAtaguNatvAt8, 'teyAkammagANaM desavaMdhagA visesAhiyA 9' taijasakAmaNayoH zarIrayodezavandhakA vizeSAdhikA bhavanti, yataH sarve'pi saMsAriNa staijasakArmaNayoH zarIrayordezavandhakA bhavanti, tatra ca ye vigrahagatikA audArikasarvavandhakA vaikriyAdivandhakAzca te audArikadezabandhakebhyo'dhikA, bhavanti SAdhika haiN| inameM siddha Adi jIva vigrahagati ke jIva A jAte haiN| inameM siddha Adi jIva atyanta alpa hone se vivakSita yahAM nahIM hue haiN| tathA-vakSyamANarIti ke anusAra vigrahagati vAle jIva sarvabaMdhakoM . kI apekSA se bahutara haiM-isa taraha sarvabaMdhakoM se audArika zarIra ke abaMdhaka jIvoM ko vizeSAdhika kahA gayA hai / (tassa ceva desabaMdhagA asaMkhejaguNA) audArika zarIra ke dezabaMdhaka jIva asaMkhyAtaguNita haiM / kyoM ki vigrahAdvAkAla kI apekSA se dezabandha kA addhAkAla asaMkhyAtaguNA hai / (teyAkammagANa dekhabaMdhagA visesAhiyA) taijasa aura kArmaNa ina do zarIroM ke dezabaMdhaka jIva vizeSAdhika haiN| kyoM ki samasta saMsArI jIva taijasa aura kArmaNazarIra ke dezabaMdha hote haiN| inameM jo vigrahagati ke jIva haiM ve audArika ke sarvabaMdhaka haiM ve, aura vaikriyAdi ke baMdhaka haiM ve audArika dezavadhakoM se adhika haiM isa taraha SAdhika che temAM siddha Adi jIva tathA vigrahagatinA jI AvI jAya che. temAM siddha Adi jI atyanta alpa hovAthI ahIM temanI vAta karavAmAM AvI nathI. tathA nIce batAvyA anusAra vigrahagativALAM jIve sarvadhake karatA vadhAre che-A rIte sarvabaMdhake karatAM audArika zarIranA abaMdhaka jIne vizeSAdhita hyA che. ( tassaceva desabadhagA asakhejjaguNA) mohari zarIranA dezabaMdhaka che aba dhake karatA asaMkhyAtagaNu che, kAraNa ke vigrahAddhAkALa 42i shm'dhn| maddhA masacyAta che. " teyAkammAgANaM desabadhagA visesAhiyA" tesa bhane bhae ye me zarIzana dezamA manA karatAM vizeSAdhika che, kAraNa ke samasta saMsArI jIva taijasa ane kArya zarIranA dezabaMdhaka hoya che. temAMthI je vigrahagatinA jIve che, teo tathA je dArikanA sarvabaMdhaka jIve che, teo ane vaikiyAdinA baMdhaka audArika dezabaMdhake karatAM adhika che. A rIte taijasa ane kAzmaNanA dezabaMdhaka jI vizeSAdhika kahyA che. Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIsI iti te taijasakAmaNadezabandhakAH vizeSAdhikA bhavantIti bhAvaH9, veubviyasarIrassa avaMdhagA visesAhiyA 10' vaikriyazarIrasya abandhakA vizeSAdhikA bhavanti, - yato vaikriyasya vandhakAH mAyo devanairayikA eva bhavanti, zepAstu vaikriyAvandhakAH siddhAzca eva bhavanti, tatra ca siddhAstaijasAdidezavandhakebhyo'tiricyante, iti te vizeSAdhikA bhavantIti bhAvaH10, 'AhAragasarIrassa abaMdhagA visesAhiyA 11' AhArakazarIrasya avandhakA vizeSAdhikA bhavanti, yasmAt manuSyANAmevAhArakazarIraM bhavati, vaikriyantu manuSyetareSAmapi, ato vaikriyabandhakebhyaH AhArakavandhakAnAmalpatvena vaikriyavandhakebhya AhArakAvandhakA vizeSAdhikA bhavantIti bhAvaH 11 / taijasa aura kArmaNa dezabaMdhaka jIva vizeSAdhika kahe gaye haiN| (veuvviya sarIrassa avadhagA visesAhiyA 10) vaiphriya zarIra ke abaMdhaka jIva vizeSAdhika haiM kyoM ki vaikriya ke baMdhaka prAyaH deva aura nairayika hI hote haiN| bAkI ke jIva vaikriya ke abaMdhaka hote haiN| aise jIvoM meM deva nArakoM se bhinna jIva aura siddha jIva Ate haiN| inameM siddha jIva taijasAdi ke dezabaMdhakoM se adhika mAna liye gaye haiM-isaliye vaikriya zarIra ke abaMdhakoM meM vizeSAdhika ho jAte haiN| (AhAragasarIrassa abaMdhagA visesAhiyA ) AhAraka zarIra ke abaMdhaka vizeSAdhika haiMkyoM ki yaha AhAraka zarIra manuSyoM ke hI hotA hai / tathA vaikriya zarIra manuSya se bhinna ke bhI hotA hai| isaliye vaikriya baMdhakoM se AhAraka zarIra ke baMdhaka hone ke kAraNa vaikriyabaMdhakoM se AhAraka abaMdhaka-vizeSAdhika kahe gaye haiN| (veuvviyasarIrassa abadhagA visesAhiyA) vaizyi zarIrana mama jIve temanA karatAM vizeSAdhika che. kAraNa ke vaikriyanA baMdhaka sAmAnya rIte de ane nArake ja hoya che. bAkInA cha vaikiyanA abaMdhaka hoya che. evAM jemAM deve ane nAraka sivAyanA che ane siddha jIvane gaNa vAmAM Ave che temAMthI siddha jane tejasa AdinA dezabaMdha karatAM adhika mAnavAmAM AvyAM che-tethI vaikriya zarIranA abaMdhamAM teo vizeSAdhika tha taya che. (AhAragasarIrassa abadhagA visesAhiyA) mAhA24 zarIranA akhaMdhake temanA karatAM vizeSAdhika che-kAraNa ke A AhAraka zarIrane sa6 - bhAva kevaLa manuSyamAM ja hoya che, tathA vekiya zarIrane sadbhAva manuSya karatAM bhinna chamAM paNa hoya che. A kAraNe vaikriya baMdhaka karatAM AhAraka zarIranA baMdhake alpa hovAthI, vakriyanA abaMdha karatAM AhArakanA baMdhake | vizeSAdhika kahyAM che. have A uddezakane upasaMhAra karatA gautamasvAmI Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kucha prakA DIkA za0 8 909 0 11 maudArikazarIrASTrapabahutvam ante gautamo bhagavadvAkyaM svIkurvamAha - 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ' he bhadanta / tadevaM bhavaduktaM satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameveti bhAvaH // 011 // iti zrI - vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka - pravizuddha gadyapadyanekagranyanirmApaka- vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApura rAjapradatta 'jainazAstrAcArya - padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI bhagavatImutrasya - prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAmaSTamazatakasya navama uddezaH samAptaH // 8-9 // aba anta meM gautama prabhu ke vacanoM ko svIkAra karate hue aisA kahate haiM - ( sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ) he bhadanta ! Apane jo ye saba kahA hai vaha sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! Apake dvArA kathita yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / / sU0 11 / / bhagava zrI jainAcArya jainadharma divAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta (f tIsUtra' kI prameyacandrikA vyAkhyAke AThave zatakakA navava uddezaka samApta // 8-9 // mahAvIra prabhunA vayanAne prabhAzubhUta galAne uDe - " sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! huM bhanta ! Ape je kahyuM te sathA satya che. huM bhainta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te yathAya ja che, A pramANe kahIne mahAvIra prabhune jAdaNA namaskAra karIne teo potAne sthAne besI gayA. // sU. 11 5 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatI sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamAM zatakanA navame uddezaka samApta 58-9n Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dazamodezakaH prArabhyate---- aSTamazatakasya dazamoddezakasya saMkSiptavipayavivaraNam / ' zIlameva zreyaH' ityAdi - anyatIrthikAnAM matam, zIlasampanno'sti na tu zrutasampannaH ityAdi caturbhaGgI, dezArAdhakaH, dezavirAdhakaH, sarvAdhikaH, sarvevirA dhakatha, arAdhanAnA prakArAH - jJAnArAdhanA, darzanArAdhanA, cAritrArAdhanA ca, utkRSTajJAnArAdhanAyA utkRSTadarzanArAdhanayA saha sambandhaH, utkRSTadarzanArAdhanAyA utkRSTacAritrArAdhanayA saha sambandhaH, utkRSTajJAnArAdhakaH kiyadbhavAnantaraM mokSaM prApsyati ? evamutkRSTadarzanArAdhakaH utkRSTacAritrArAdhaka kadA mokSaM prApsyataH ? madhyamajJAnArAdhakaH kadA mokSaM prApsyati 1 madhyamadarzanArAdhako madhyamacAritrArAdhazataka 8 uddezaka 10 aSTamazataka ke isa dazaveM uddezaka kA saMkSipta viSaya vivaraNa isa prakAra hai - zIla hI kalyANa kAraka hai ityAdirUpa se anyatIrthika janoM kA kathana - isa para catubhaMgI dvArA saiddhAntika mAnyatA kA pradarzana - isa meM dezarrAdhaka, dezavirAdhaka, sarvArAdhaka aura sarvavirAdhaka kA kathana arAdhanA ke jJAnArAdhanA, darzanArAdhanA Adi prakAroM kA kathana - utkR TajJAnArAdhanA kA utkRSTa darzanArAdhanA kA utkRSTa cAritrArAdhanA ke sAtha, sambandha kathana - utkRSTajJAnArAdhaka jIva kitane bhavake bAda mokSa prApta karegA ? isI taraha se utkRSTa darzanArAdhaka jIva aura utkRSTa cAritrArAdhaka jIva kaba mokSa prApta karegA ? madhyama jJAmArAdhaka jIva, kaba mukti prApta karegA ? madhyamadarzanArAdhaka jIva, aura madhyama cAri- zata 8 uddeza6 10 AThamAM zatakanA 10 mAM uddezakanA viSayanuM sa`kSipta vivaraNa-- zIla ja kalyANarUpa che, ityAdi anyatIthikAnI mAnyatA, cAra vikA dvArA sthasiddhAntanI mAnyatAnuM praznana, tathA te dvArA dezArAdhaka, dezazivarAdhaka, sarvArAdhaka ane sarvavarAdhakanuM pratipAdana. jJAnArAdhanA, darzanArAdhanA smAdi ArAdhanAnA prakAranuM kathana. utkRSTa jJAnArAdhanAnA utkRSTa denArAdhanA sAthenA ane utkRSTa darzanArAdhanAnA utkRSTa cAritrArAdhanA sAthenA saMbaMdhanuM kathana utkRSTa jJAnArAdhaka jIva keTalA bhava karIne meAkSa karaze ? eja pramANe utkRSTa danArAdhaka jItra ane utkRSTa cAritrArAdhaka chatra kAMre mekSa prApta karaze ? madhyama jJAnArAdhaka jIva kayAre mekSa prApta karaze ? madhyama darzanArAdhaka jIva Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 pramendrakA DIkA za08 u0 10 dazamoddezaka viSaya vivaraNam katha kadAmokSaMpApsyataH ? jaghanyajJAnAyakaH kadA mokSaM prApsyati ? evameva jaghanyadarzanacAritrArAdhakaH kadA mokSaM prApsyati ? ityAdipraznottaram, pudgalapariNAma prakAraH - varNapariNAmaH, gandhapariNAmaH, rasapariNAmaH, sparzapariNAmaH, saMsthAnapariNAmaca pudgalAstikAyasya ekapradezaH, dvipadezau yAvat anantamadezAH kiM dravyaM vartante, dravyadezo vA vartante ? ityAdyaSTau praznAH, lokAkAzaH, ekajIvapradezAca, karma' prakRtaya', nairayikANAM yAvat vaimAnikAnAM ca karmaprakRtayaH, jJAnAvaraNIyakarmaNaH avibhAgaparicchedaH, nairayikajIvasya pratyekapradezaH kiyadbhiH jJAnAvaraNIyakarmaNo'vibhAgaparicchedaiH AveSTitapariveSTito vartate 1 pratyekajIvasya trArAdhaka jIva kaba mukti prApta karegA ? jaghanya jJAnArAdhaka jIva jaghanya darzanArAvaka jIva, jaghanya cAritrArAdhaka jIva kaba mokSaprApta karegA ? ityAdi prazna aura inakA uttara - pudgala pariNAmaprakAra - varNapariNAma. gandhapariNAma, rasapariNAma, sparzapariNAma, aura saMsthAna pariNAma - inake bhedoM kA kathana / puGgalAstikAya kA eka pradeza, pudgalAstikAya ke do pradeza yAvat anantapradeza kyA eka dravyarUpa haiM ? yA dravya ke dezarUpa haiM ? ityAdi ATha prazna aura inakA uttara lokAkAza ke aura eka jIva ke kitane pradeza haiM- aisA prazna aura uttara karmaprakRtiyoM kA kathana - nairayikoM se lekara vaimAnika devoM taka kI karmaprakRtiyoM kA kathana - jJAnAvaraNIyakarma ke avibhAgI pariccheda anaMta haiM aisA kathana - naira -nairayika jIva ke pratyeka pradeza kitane jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgaparicchedoM ane madhyama cAritrArAdhaka jIva kayAre meAkSa prApta karaze ? jaghanya jJAnArAdhaka jIva, jaghanya darzanArAdhaka jIva ane jaghanya cAritrArAdhaka jIva kayAre mekSa prApta karaze ? A prazno ane tenA uttaranuM kathana A uddezakamAM karavAmAM mAyuM che. yugasa pariNAbhanA prAza-vAyu parilAbha, gaMdhaparilAbha, rasapariNAma, spaza pariNAma ane saMsthAnapariNAma-nuM tathA temanA bhedenuM kathana. pudgalAstikAyanA eka pradeza, pudgalAstikAyanA e pradeza ane anaMta paryaMtanA pradeze zuM eka dravyarUpa che ? ke dravyanA dezarUpa che ? ityAdi ATha prazna ane tenA uttarAnuM pratipAdana leAkAkAzanA ane eka jIvanA keTalA pradeza che? A prazna ane tenA uttaranuM kathana. nArakAthI lane vaimAnika deveza pantanA jIvAnI karmaprakRtiyAnu kathana jJAnAvaraNIya karmInA avibhAgI paricchedya ana'ta che, evuM kathana nariyaka jIvane pratyeka pradeza jJAnAvaraNIya karmAMnA keTalA avibhAgI pariccheddothI Aveti parivati che evA prazna ane tenA uttara / Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dai8 bhagavatIso ekaikajIvapadeze darzanAvaraNIyakarmaNaH kiyadbhiravibhAgaparicchedairAveSTitapariveSTito vartate ? jJAnAvaraNIyadarzanAvaraNIyayoH parasparaM sambandhaH, jJAnAvaraNIyasya vedanIyena saha sambandhaH, jJAnAvaraNIyamohanIyayoH parasparaM sambandhaH, jJAnAvaraNIyAyuSkakarmaNoH parasparaM sambandhaH, evaM rItyA darzanAvaraNIyAdinA saha vedanIyAdInAM sambandhaH, jIvaH pudgalI, pudgalo vA ?, nairayikaH pudgalI pudgalo vA ? siddhaH pudgalo na, api tu pudgala iti / / shiilshrutaadivktvytaa| navamoddezake bandhAdayaH padArthAH marUpitAH, tA~zca bandhAdIn zrutazIlasampannAH puruSAH vicArayantIti zrutAdisampannapuruSamabhRtipadArthavicArAthai dazamamuddezakamArabhate-'rAyagihe nayare' ityAdi / mUlam-rAyagihe nayare jAva evaM kyAsI-annautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMti, jAva evaM parUvAta-evaM khalu sIlaM seyaM1, se AveSTita pariveSTita haiM aisA prazna aura isakA uttara- pratyeka jIva kA eka eka jIva pradeza darzanAvaraNIya karma ke kitane avibhAgI paricchedoM se AveSTitapariveSTita ho rahA hai ? aisA prazna aura uttara jJAnAvaraNIya aura darzanAvaraNIya inakA paraspara saMbaMdha kathana-jJAnAvaraNIya kA vedanIya ke sAtha, saMbaMdha kathana-jJAnAvaraNIya aura mohanIya kA paraspara meM saMbaMdha kathana-jJAnAvaraNIya aura Ayukarma kA paraspara meM saMbaMdha kathana-isI taraha ke darzanAvaraNIya Adi ke sAtha vedanIyAdikoM kA saMbaMdha kathana-jIva pudgalI hai yA pudgala hai ? nairathika pudgalI hai yA pudgala hai ? aisA prazna aura uttara-siddha pudgalI nahIM hai kintu pudgala hai aisA kathana-1 pratyeka jIvane pratyeka jIvapradeza darzanAvaraNIya karmanA keTalA avibhAgI pari chedathI AveSTita pariveSita thaI rahyo che ? e prazna ane tene uttara jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNIyanA parasparanA saMbaMdhanuM kathana. jJAnAvaraNIyanA vedanIya sAthenA saMbaMdhanuM kathana, jJAnAvaraNIya ane mohanIyanA parasparanA saMbaMdhanuM kathana, jJAnAvaraNIya ane AyukarmanA parasparanA saMbaMdhanuM kathana eja pramANe darzanAvaraNIya AdinI sAthenA vedanIyAdikenA saMbaMdhanuM kathana. "jIva pulI che ke pula che? narayika pudgalI che ke pudgala che ? evA prazno ane temanA uttaranuM kathana. siddha pudgalI nathI paNa pula che, evuM kathana. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyAndrakA TIkA za0 8 u0 10 sU01 zIlazrutAdinirUpaNam 449 suyaM seyaMra,suyaM seyaM sIla seyaM3, se kahameyaM bhaMte ! evaM? goyamA! jannaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva jete evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi, evaM khallu mae cattAri purisajAyA paNNattA,taM jahAsIlasaMpanne NAma ege No suyasaMpanne1, suyasaMpanne nAmaM ege no sIlasaMpanne 2, ege sIlasaMpanne vi, suyasaMpanne vi3, ege No sIlasaMpanne no suyasaMpanne4, tattha NaM je se paDhame purisajAe seNaM purise sIlavaM asuyavaM, uvarae avinAyadhamme, esaNaM goyamA! mae purise desArAhae paNNatte1, tattha NaM je se docce purisajAe se NaM purise asIlavaM suyavaM, aNuvarae vinAyadhamme, esa gaM goyamA ! mae purise desavirAhae paNNatte2, tattha NaM jese tacce purisajAe se NaM purise sIlavaM suyavaM, uvarae vinnAya dhamme esa NaM goyamA! mae purise savvArAhae paNNatte3,tattha NaM jese cautthe purisajAe se NaM purise asIlavaM, asuyavaM aNuvarae aviNNAyadhamme,esaNaM goyamA! mae purise savvavirAhae pnnnntte||1 chAyA-rAjagRhe nagare yAvat evamavAdIt-anyayUthikAH khalu bhadanta ! evamAkhyAnti, yAvat-evaM prarUpayanti-evaM khalu zIlaM zreyaH1,zrutaM zreyaH2, zrutaM zreyaM zIlazrutAdi vaktavyatA rAyagihe nayare jAva evaM kyAsI' ityaadi| sUtrArtha-(rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM yAvata gautama ne prabhu se isa prakAra se pUchA-(annautthiyANaM bhaMte ! evamAi zIlaghutAdi vaktavyatA- - " rAyagihe nayare jAva evaM payAsI" tyAha sUtrA--( rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI) 24 nagaramA bhliivIra prabhu padhAryA, yAvata gautama svAmIe mahAvIra prabhune A pramANe bha 57 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 bhagavatIsUtre zIlaM zreyaH 3, tat kathametad bhadanta / evam ? gautama ! yat khalu te anyayUthikA evamAkhyAnti, yAvat-yete evamAhu-bhidhyA te evamAhuH, ahaM punargautama / evamAkhyAmi yAvat prarUSayAmi evaM khalu mayA catvAraH puruSajAtAH prajJaptAH - tadyathAzIlasampanno nAma ekaH, no zrutasampannaH 1, zrutasampanno nAma ekaH no zIlasampannaH 2, ekaH zIlasampanno'pi zrutasampanno'pi 3, eko no zIlasampannaH, no zruta kkhati jAva evaM parUveMti - evaM khalu sIlaM seyaM 11 suyaM seyaM 21 suyaM seyaM sIlaM seyaM 3) he bhadanta ! anyatIrthika jana jo aisA kahate haiM, yAvat - isa prakAra se prarUpita karate haiM ki zIla hI zreyaskara hai 1, zruta hI zreyaskara hai 2, zIla nirapekSa zrutazreyaskara hai aura zruta nirapekSa zIla zreyaskara hai, ( se kahameyaM bhaMte ! evaM ) to he bhadanta ! unakA aisA kathana ThIka hai kyA ? ( goyamA ) he gautama! ( jannaM te annautthiyA evamAikkhati, jAva je te evamAhaMsu micchA te evamAhaMsu ) jo ve anyatIrthika jana aisA kahate haiM yAvat jo unhoM ne aisA kahA hai vaha saba unakA kathana mithyA hai / ( ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi, jAva pacemi, evaM khalu mae cattAri purisa jAyA paNNattA) he gautama! maiM to aisA kahatA hUM yAvat aisI prarUpaNA karatA hUM ki cAra puruSa aise hote haiM ( taM jahA ) jo isa prakAra se hai - ( sIlasaMpanne NAmaM ege No suya saMpanne 1, susaMpanne nAmaM ege no sIlasaMpanne 2, ege sIlasaMpanne vi, pUchayu-( annautthiyANa N bhate ! evamAikkhaMti jAva evaM parUveti evaM khalu sIlaM seyaM1, suya seyaM, suyaM seyaM sIlaM seyaM3, ) he lahanta ! anya tIrtho anya matavAdIo ) evu' kahe che, ' yAvat ' evI prarUpaNA kare che ke (1) zIla ja zreyaskara che, (2) zruta ja zreyaskara che, (3) zIla nirapekSa zruta zreyaskara che mane zruta nirapekSa zIla zreyas42 che, ( se kahameya bharate ! evaM ) to u bhadanta ! emanI e mAnyatA zu kharI che ? ( goyamA ! ) he gautama ! ( janna te annautthiyA evamAikkhaMti, jAva je te evamAha su micchA te evamAha su ) te anyatIrtha hai| mevu ne ahe che, te tebhanuM samasta prathana mithyA - joTu che ( ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi, jAva, parUvemi, evaM khalu mae cattAri purisa jAyA paNNattA ) he gautama! huM teA evuM kahuM chuM, 'cAvat ' evI prarUpaNA karU chuM ke cAra puruSA evAM hoya che, ( ta jahA ) manA nIce prabhA prAra paDe che - ( sIlasaMpanne NAma, ege jo suyasaMpanne1, suyasapanne NAmaM ege no sIlasaMpannera, ege sILa saMpanne Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIko za0 8 u010 sU0 1 zIlazrutAdinirUpaNam sampannaH 4, tatra khalu yaH sa prathamaH purupajAtaH, sa khala puruSaH zIlavAn azrutavAn , uparataH, avijJAtadharmA, eSa khalu gautama ! mayA puruSo dezArAdhakaH prajJaptaH1, tatra khalu yA dvitIyaH purupajAtaH sa khalu puruSaH azIlavAn zrutavAn , anuparato vijJAtadharmA, epa khalu gautama ! mayA purupo dezavirAdhakaH prajJaptaH2, tatra khalu yaH sa tRtIyaH puruSajAtaH, sa khalu puruSaH zIlavAn zrutavAn , uparato vijJAtadharmA, epa suyasaMpanne vi 3, ege No sIlasaMpanne, no sluyasaMpanne 4) eka zIlasaMpanna hotA hai, para zrutasaMpanna nahIM hotA 1, dusarA zrutasaMpanna hotA hai para zIlasaMpanna nahIM hotA hai 2, tIsarA-zIla saMpanna bhI hotA hai aura zruta saMpanna bhI hotA hai 3, aura cauthA aisA hotA hai jo na zIlasaMpanna hotA hai aura na zrutasaMpanna hotA hai / (tattha NaM je se paDhame purise jAe, se NaM purise sIlavaM astuyavaM, uvarae, avinAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae purise desArAhae paNNatte) inameM jo prathama prakAra kA puruSa hai vaha zIla vAlA to hotA hai parantu zruta vAlA nahIM hotA hai| aisA yaha purupa pApAdika se uparata-nivRtta hotA huA bhI dharma ko jAnatA nahIM hai| he gautama ! aise purupa ko maiMne deza ArAdhaka kahA hai| (tatya Na je se docce purisajAe, se NaM purise asIlavaM suyavaM, aNuvarae vinAyadhamme -esa NaM goyamA ! mae purise desavirAhae paNNatte) jo dUsarA puruSa hai, vaha zIlavAlA to nahIM hotA hai, parantu zrutavAlA hotA hai aisA yaha puruSa pApAdika se to anivRtta hotA hai, para dharma ko jAnatA hai| vi suyasaMpanne vi ege No sIlasapanne, No suyasapanne4,) (1) zItayuddhata DAya che paNa jJAnayukta hotA nathI, jJAnayukta hoya che paNa zIlayukta hoto nathI, (3) zIlayukta paNa hoya che ane jJAnayukta paNa hoya che, (4) zIlayukta paNa hAta nathI mane jJAnayuta paDAta nathI. ( tattharNa je se paDhame purise jAe, se NaM purise sIlavaM asuyavaM, uvarae, avinnAyadhamme, esa NaM goyamA ! mae purise desArAhae paNNatte ) tayAra prA2nA puruSomAthI re paDasA prshne| puruSa che te zIlavALe te hoya che paNa zratavALe hete nathI e te puruSa pApAdikathI nivRtta rahevA chatAM paNa dharmane jANatA nathI te gautama ! evA apane meM deza (mazata: ) maa2|54 ho cha (tattha NaM je se docce purisa. jAe, se NaM purise asIlava suyava, aNuvarae vinAyadhamme-esa NaM goyamA ! mae purise desavirAhae paNNatte ) bhI prA2ne re puruSa che te zAsavANe hata nathI paNa zratavALo hoya che, e te puruSa pApAdikathI anivRtta hoya Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre khalu gautama! mayA puruSaH sArAdhakaH prajJaptaH3, tatra khalu yaH sa caturthaH purupajAtaH, sa khalu puruSaH azIlavAn , azrutavAn , anuparataH, avijJAtadharmA, eSa khalu gautama / mayA puruSaH sarvavirAdhakaH prajJaptaH4 / / sU0 1 // TIkA-'rAyagihe nayare jAva evaM vayAsI'-rAjagRhe nagare yAvat svAmI samavastaH, samavasRtaM bhagavantaM vandituM namaskartuM parSat nirgacchati, vanditvA namagautama ! aise puruSa ko maiMne dezavirAdhaka kahA hai| (tattha NaM je se tacce purisajAe, se NaM purise sIlavaM suyavaM, javarae vinAyadhamme-esaNaM goyamA! mae purise savvArAhae paNNatte) jo tRtIya puruSa hai jo zIla vAlA bhI hotA hai aura zrutavAlA bhI hotA hai| aisA vaha puruSa prANAtipAtAdika se nivRtta hotA hai aura dharma kA jJAtA hotA hai / usa puruSa ko maiMne sArAdhaka kahA hai| (tattha NaM je se cautthe purisajAe-se NaM purise asIlavaM asuyavaM-aNuvarae, aviNNAyadhamme-esa NaM goyamA ! mae purise savvavirAhae paNNatte ) tathA ina cAra puruSoM ke bIca meM jo cauthApuruSa hai, vaha zIlavinA kA aura zrutavinA kA hotA hai| aisA yaha puruSa pApAdika se nivRtta bhI nahIM hotA hai aura na dharma kA jJAtA hI hotA hai| aise puruSa ko he gautama ! maiMne sarvavirAdhaka kahA hai| __TIkArtha-nauve uddezaka meM bandhAdika padArthoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai-ina bandhAdikoM kA vicAra zruta zIla saMpanna manuSya hI karate haiN| che, paNa dharmane jJAtA hoya che. he gautama! evA puruSane meM dezavirAdhaka yo che. ( tatthaNaM je se tacce purisajAe, se gaM purise sIlava suyaya', uvarae vinAyadhamme-esa Na goyamA ! mae purise savvArAhae paNNatte ) zrI praa2ne| je puruSa che, te zIlavAna paNa hoya che ane zratavAna paNa hoya che. e te puruSa prANAtipAta AdithI nivRtta hoya che ane dharmane jJAtA hoya che. hai gautama ! mevA puruSane meM sArAdha gho cha. ( tatthaNaM je se cautthe purisa jAe-se NaM purise asIlava asuyava-aNuvarae, aviNNAyadhamme-ema Na goyamA ! mae purise savvavirAhae paNNatte ) yAthA prA2na 2 puruSa che te zIla vinAne ane zrata vinAno che e te puruSa pApAdikethI nivRtta paNa hete nathI ane dharmane jJAtA paNa hete nathI. he gautama ! evA puruSane meM sarvavirAdhaka kahyo che. TIkAI-navamAM uddezakamAM baMdhAdika padArthonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A bandAdikane vicAra kRta zIla saMpanna manuSya ja kare che. tethI eja Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za. 8 u 10 sU 1 zIlazrutAdinirUpaNam 453 skRtya pratigatA parpat / tataH zuzrUpatANo namasyan vinayena kRtapuTitAJjaliH gautamaH evam-vakSyamANaprakAreNa avAdI-'annautthiyA NaM bhaMte ! evamAikkhaMti, jAva evaM paruti' he bhadanta anyayuthikAH anyatIthikAH khalu evaM vakSyamANarItyA AkhyAnti, yAvat bhASante, prajJApayanti evaM prarUpayanti-'evaM khalu sIlaM seyaM 1, suyaM seyaM 2, muyaM seyaM, sIla seyaM3' yat-evaM lokasiddhanyAyena khalu nizcitaM zIlameva prANAtiataH inhIM zrutAdi saMpanna manuSya AdikoM kA vicAra karane ke liye sUtrakAra ne isa dazave uddezaka ko prAraMbha kiyA hai / (rAyagihe nayare evaM bayAsI) rAjagRha nagara-meM yAvat gautama ne aisA pUchA-yahAM "yAvata" zabda se aisA pAThaliyA gayA hai-rAjagRha nagara meM mahAvIrasvAmI padhAre, mahAvIrasvAmI ko padhAre hue sunakara vahAM kI pariSad unako bandanA aura namaskAra tathA dharmopadeza sunane ke liye unake samIpa AI, unheM vandanA aura namaskAra kara AI huI pariSad dharmakathA sunakara pIche vApisa gaI / tava dharma sunane kI icchA se prerita hue gautama ne bar3e vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara namaskAra karake prabhu se aisA pUchA-(annausthiyA NaM bhaMte / evamAikkhaMti ) he bhadanta ! anyatIrthika jana jo aisA kahate haiM-yAvat aisA bhASaNa karate haiM, isa prakAra se prajJApana karate haiM, aura isa prakAra se prarUpaNA karate haiM-(evaM khalu sIlaM seyaM 1, suyaM seyaM 2, suyaM seyaM sIlaM seyaM)loka siddha nyAya ke anusAra yaha bAta nizcita hai ki prANAtipAtAdiviramaNarUpa evaM zratAdi saMpanna manuSyAdikene vicAra karavAne mATe sUtrakAre A dasamAM udde zana prAna ye cha. " rAyagihe nayare jAva eva vayAsI " 2049 nagaramA mahAvIra prabhu padhAryA, yAvatuM gautame A pramANe pUchyuM-(ahIM "yAvata" padathI nIcene sUtrapATha grahaNa karavAmAM Ave che-mahAvIra prabhunAM darzana karavA mATe tathA dharmopadeza sAMbhaLavA mATe pariSada nIkaLI. temane vAMdaNA namaskArAdi karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada vikharAI gaI. tyArabAda dharmatatvane samajavAnI jijJAsAvALA gautama svAmIe ghaNu vinayapUrvaka bane hAtha joDIne namaskAra karIne mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUcha- " annausthiyA NaM bhaMte ! evamAikkhaMti " mahanta ! manya bhatavAhImA menu kahe che, evuM bhAkhe che, evI prajJApanA kare che ane evI prarUpaNA kare che (evaM khalu sIla seyaM1, suye seyaM2, suyaM seyaM sIla seya3) (1) aar zreyakara che-lekasiddha nyAyAnusAra e vAta nizcita che ke prANAtipAtAdi Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bhagavatIstra pAtAdiviramaNadhyAnAdhyayanAdirUpAkriyaiva zreyaH-atizayena prazasya zlAdhyaM vartate prazastamityarthaH puruSArthasAdhakatvAt , athavA zreyam-samAzrayaNIyaM puruSArthavizeSAthinA zIlamevAzrayaNIyamityarthaH, ayamAzayaH kecita anyatIthikAH kriyAmAtrAdevAbhISTArthasiddhimicchanti jJAnantu niSprayojanameva pratipAdayanti tasya nizceSTatvAt ghaTAdikaraNapravRttI AkAzAdipadArthavat , ukta ca kriyaiva phaladA pusAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyamogajJo na jJAnAt sukhito bhavet // 1 // evam---'jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI na hu caMdaNasta evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANasta bhAgI na hu soggaIe' // 1 // dhyAna, adhyayana Adi rUpa jo zIla hai vahI atizayarUpa se prazasya zlAvya hai| kyoM ki yahI purupArtha kA sAdhaka hai| athavA-(seyaM ) kA artha puruSArtha vizeSa ke abhilApI dvArA samAzrayaNIya hai / tAtparya kahane kA yaha hai-ki kitaneka anyatIrthika jana kriyAmAtrase hI abhISTa artha kI siddhi hotI hai aisA mAnate haiN| aura sAthameM aisA kahate haiM ki jJAna niSprayojanabhUta hI hai-usase abhISTa artha kI siddhi nahIM hotI hai| kyoM ki jJAna nizceSTa rUpa hotA hai| jaise ghaTAdi karane kI pravRtti meM Azaka padArtha nizceSTa hotA hai| kahA bhI hai-"kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strI bhakSyabhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet " kriyA hI puruSoM ko phaladAyaka hotI hai, jJAna phaladAyaka nahIM hotA hai| kyoM ki strI, bhakSya aura bhojana ke jJAnavAle vyakti ko unakA kevala jJAna sukhI nahIM karatA hai / tathA viramaNarUpa ane dhyAna, adhyayanarUpa je zIla che, eja atyanta prazasyamaay-ch. 425 me puruSArtha tuM sAtha che. mayA " seya" na martha puruSArtha vizeSanA abhilAvI dvArA samAzrayaNIya che kahevAnuM tAtparya e che ke keTalAka anyatIthike evuM mAne che ke kriyAmAtrathI ja abhISTa arthanI siddhi thAya che. ane sAthe evuM paNa kahe che ke jJAnanuM kaI prajana nathI jJAna dvArA abhISTa arthanI siddhi thatI nathI. kAraNa ke jJAna niceSTa rUpa haya che. 4yu 55 cha -( kriyeva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strI bhakSya bhogajJo na jJAnAt sukhito bhavet ) " yA mANasAne jAya4 thAya che, sAna phaladAyaka thatuM nathI. kAraNa ke strI, bhakSya ane bhejananA jJAnavaoNLAne tenuM jJAna mAtra subhI 42tuM nathI." tathA-- Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 455 prameyacandrikA TI0 0 8 u0 10 sU0 1 zIlazrutAdinirUpaNam yathA kharazcandanabhAravAhI, mAtraya bhAgI na tu candanasya / evaM khalu jJAnI caraNena hIno jJAnasya bhAgI na tu mugateH / 1 // ataste prarUpayanti-zIlaM zreyaH, iti, anye punaranyatIthikAH jJAnAdeveSTArthasiddhimicchanti na kriyAtaH, jJAnavikalaraya kriyAyato'pi phalasiddhayadarzanAt , uktaM cavijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya phalAsaMvAdadarzanAt / / 1 // (jahA kharo caMdaNa bhAravAhI bhArassabhAgI na hu caMdaNasta / evaM kha nANI caraNeNa hINo nANasa AgI nahu sogiie|| jaise-caMdana ke bhAravAlA gadhA kevala candana ke bhAra kA hI bhAgI hotA hai candana kA nahIM, usI prakAra cAritra-kriyA se rahita jJAnI jJAna kA hI bhAgI hotA hai sugati kA bhAgI nahIM hotA hai| isI bAta ko lekara ve aisI prarUpaNA karate haiM ki zIla hI zreyaskara hai| tathA dUsare jo anyatIrthikajana haiM ve aisA kahate haiM ki kevala jJAnamAtra se hI iSTa artha kI siddhi hotI hai, kriyA se nahIM-prANAtipAtaviramaNa AdirUpa cAritra se nahIM-kyoM ki jJAnavikala prANI ko kriyAzAlI hone para bhI phalasiddhi kI prApti hotI huI nahIM dekhI jAtI hai| sohI kahA hai-"vijJaptiH phaladA puMsAM " ityaadi| vijJapti-viziSTajJAna-samyagjJAna hI puruSoM ko phalaprada hotA hai| jJAnazUnya kriyA phalaprada nahIM hotI hai| jo vyakti mithyAjJAna se pravR. ( jahA kharo caMdaNa bhAravAhI bhArassa bhAgI, na hu caMdaNassa / __evaM khu nANI caraNeNa hINo nANasa bhAgI na hu sogaIe) jema candanano bhAravAhI gadheDo cadananA bhArane ja bhAgI thAya che, candanane bhAgI thato nathI, eja pramANe cAritrakriyAthI rahita jJAnI jJAnane ja bhAgI thAya che, sugatine bhAgI thatuM nathI A prakAranI mAnyatAne AdhAre teo evI prarUpaNa kare che ke zIla ja zreyaskara che tathA bIjA anyatIthike evuM kahe che ke jJAna mAtrathI ja ISTa arthanI prApti thAya che kriyAthI thatI nathI-prANAtipAta viramaNa ArirUpa cAritra vaDe abhISTa arthanI prApti thatI nathI kAraNa ke jJAnarahita chava kriyAzALI hoya to paNa tene phalasiddhinI prApti thatI jovAmAM AvatI nathI kahyuM paNuM che ke - vijJapti phaladA puMsAM ityAdi / vijJapti (viziSTa jJAna-mamyajJAna) ja puruSone phaladAyI nIvaDe che. jJAnazUnya (jJAnarahita) kriyA phalaprada nIvatI nathI. je vyakti mithyAjJAnathI Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 evam - " paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai savvasaMjae / annANI kiM kAhI ? kiM vA na hI seya pAvagaM ? ataste prarUpayanti zruta zreyaH iti zrutaM zrutajJAnaM tadeva zreyaH atiprazasyaM vartate, zreyam AzrayaNIyaM vA puruSArthasiddhihetutvAt natu zIlamiti bhAvaH, itare punaranyatIrthikAH parasparanirapekSayoreva jJAnakriyayoH ? phalamicchanti teSAmayamA zayaH - jJAnaM kriyArahitameva gauNIbhUtakriyaM vA phalamadaM bhavati, kriyA'pi jJAna rahitA, gauNIbhUtajJAnA vA phaladA bhavatIti, 41 bhagavatI sUtre uktazca- kiJcid vedamayaM pAtraM, kiJcitpAtraM tapomayam / AgamiSyati tatpAtram, yatpAtraM tArayiSyati " iti, " tti karatA hai use to phala meM visaMvAda dekhA jAtA hai ataH aisA jJAna phalaprada nahIM hotA ! tathA - " paDhamaM nANaM tao dayA evaM cihna savvasaMjae, annANI kiM kAhI ? kiM vA nAhI seya pAvayaM ataH isa sava kathana ko lakSya meM rakhakara zruta-zrutajJAna ko anyatIrthikoM ne atiprazasta mAnA hai / athavA puruSArtha kA hetu hone se use hI AzrayaNIya kahA hai / zIla ko nhiiN| tIsare prakAra ke jo anyatIrthika jana haiM ve paraspara nirapekSa jJAna aura kriyA ko hI abhISTArtha saMpAdaka mAnate haiM / inakA mantavya aisA hai ki kriyArahita yA jisameM kriyA gauNa hai aisA jJAna phalaprada hotA hai / tathA aisI kriyA jo jJAnarahita hotI hai-athavA jJAna jisameM gauNa hotA hai phalaprada hotI hai / kahA bhI hai "E kiJcid vedamayaM pAtraM, " ityAdi / pravRtti kare che tene te lamAM vasavAda ja jovAmAM Ave che, tethI evu jJAna ( mithyAjJAna ) isagraha nIvaDatuM nathI tathA - ( paDhamaM nANaM tao dayA evaM ciTThai savvasaMjae, annANI kiM kAhI ? kiMvA nAhI seya pAvayaM ) mA adhAM kathanane lakSyamAM rAkhIne zruta ( zrutajJAna )ne anyatIthiMkAe atyanta prazasya mAnyuM che athavA puruSArthanA hetu (kAraNa ) rUpa hAvAthI tene ja AzraNIya gae che-zIlane nahIM. tyAre keTalAka anyatIthikA paraspara nirapekSa jJAna ane kriyAne ja abhISTa anu saMpAdaka gaNe che. temanI evI mAnyatA che ke kriyArahita athavA jemAM kriyA gauNurUpa che evu' jJAna ladAyI nIvaDe che. tathA je jJAnarahita hAya che-athavA jemAM jJAnanu mahatva gauNu hAya che evI kriyA phUladAyI nIvaDe che che - kizcit dvedamaya pAtraM ityAdi / Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 prameyacandrikA TI0 za08 u0 10 sU0 1 zIlazrutAdinirUpaNam ataste prarUpayanti-zrutaM zreyaH, tathA zIlaM zreyaH, dvayorapi pratyekaM puruSasya pvitrtaanibndhntvaat| anye punaranyatIthikAH prarUpayanti-zIlaM zreyastAvanmukhyavRttyA, tathA zrutaM zreyaH-zrutamapi zreyo gauNavRttyA, tadupakAritvAt , kecittu itthaM prarUpayanti-zrutaM zreyastAvad mukhyavRttyA, evaM zIlamapi zreyo gauNavRttyA, tadupakAritvAta , he bhadanta ! tat kathametat evaM satyaM kim ? etasya cAnyayathikamatasya mithyAtvaM bodhyam-uktapakSatrayasyApi phalasiddhAvanagatvAt samudAyapakSasyaiva phala koI pAtra vedamaya-kevala vedazAstra kA jJAtArUpa pAtra-AvegA, koI pAtra kevala tapomaya-tapazcaraNa karane vAlA AvegA-so mujhe isa saMsAra samudra se pAra kara degaa| isa zloka dvArA paraspara nirapekSa jJAna aura kriyAoM meM saMsAratArakatA prakaTa kI gaI hai| isa taraha se anyatIrthika janoM ne kevala zruta meM kevala zIla meM aura paraspara nirapekSa zruta aura zIla meM zreyastva prakaTa kiyA hai| anya aura dUsare tIrthaka jana aisA kahate haiM ki zIla meM jo zreyastva hai vaha mukhyarUpa se hai-tathA-zruta meM jo zreyasva hai vaha gauNarUpa se hai-kyoM ki zruta zIla kA upakArI hotA hai| koI 2 aisA bhI kahate haiM ki zruta meM zreyastva mukhyarUpa se hai aura zIla meM zreyastva gauNarUpa se hai kyoM ki zIla zruta kA apakAraka hotA hai| ataH inhIM saba pakSoM ko hRdaya meM rakhakara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta ! ye jo pUrvokta mantavya haiM so kyA ve satya haiM ? prabhu ina tInoM hI pakSoM meM mithyAtva prakaTa karane ke liye "kaI pAtra vedamaya-kevaLa vedazAstranA jJAtArUpa pAtra-Avaze, kaI pAtra kevaLa tamaya-tapazcaraNa karanAra Avaze, te mane A saMsAra sAgaramAMthI pAra karI deze." A zleka dvArA paraspara nirakSepa jJAna ane kriyAomAM saMsAratArakatA prakaTa karavAmAM AvI che. A rIte anya matavAdIoe kevaLa zrata (jJAna) mAM, kevaLa zIlamAM ane paraspara nirapekSa zrata ane zIlamAM zreyaskaratA prakaTa karI che. tyAre keTalAka anya matavAdIo evuM paNa kahe che ke zIlamAM je zreyaskaratA che te mukhya rUpe che ane zratamAM je zreyaskaratA che te gauNarUpe che, kAraNa ke zrata zIlanu upakArI hoya che. tyAre keTalAka anya tIthike zrutamAM mukhyarUpe zreyaskaratA mAne che ane zIlamAM goNarUpe zreyaskaratA mAne che, kAraNa ke zIla zrutanuM upakAraka hoya che. A badhI mAnyatAone anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune e prazna pUche che ke-"he bhadanta! te anyatIrthikonI te mAnyatA zuM satya che ?" bha0 58 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre siddhijhAraNatvAdityabhiprAyeNa bhagavAnAha-' goyamA ! jaM NaM te annautthiyA evamAikvaMti, jAva je te evamAsu micchA te evamAhaMsu, he gautama ! yat khalu te anyayUthikAH-anyatIthikAH evam uktaprakAram AkhyAnti yAvat-bhASante, prajJApayanti, marUpayanti ca, ye te evamAhuH mithyA te evamuktaprakAramAhuH / svasiddhAntaM pratipAdayati-' ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAya parUvemi' he gautama ! ahaM punarevaM vakSyamANaprakAram zrutayukta zIlaM zreya ityevam AkhyAmi aura inake samudAyapakSa meM samyaktva prakaTa karane ke liye gautama se kahate haiM-(goyamA) he gautama / (jaM te annautthiyA evamAikkhaMti, jAva je te evamAsu micchA te evamAhaMsu) jo ina anyatIrthika janoM ne isa pUrvoktarUpa se kahA hai, yAvat-prarUpaNA kI hai-so saba galata hai-asatya hai| kyoM ki kevala zIla, kevala zruta aura paraspara nirapekSa zIla zruta, apane 2 phala kI siddhi karAne meM asamartha haiN| samudAya pakSa meM hI ye tInoM phalasiddhi ke prati kAraNa haiN| isaliye he gautama ! ( evamAikkhAmi, jAva parUvemi ) maiM aisA kahatA hUM yAvat prarUpita karatA hUM ki zruta yukta zIla zreSTha hai| yahAM pUrvokta yAvat pada se "bhASante, prajJApayanti ' ina kriyApadoM kA tathA (jAva pakhvemi) meM Aye hue isa yAvat pada se (bhASe prajJApayAmi ) ina kriyApadoM kA grahaNa huA hai| unhoM ne pUrvoktarUpa se jo svasiddhAnta kA kathana kiyA mahAvIra prabhu te traNa mAnyatAomAM mithyAtva prakaTa karavA nimitte ane temanA samudAya pakSe samyakatva prakaTa karavAne mATe gautamasvAmIne kahe che" goyamA !" gautama / " ja Na te annautthiyA evamAikkhaMti, jAva je te evamAsu miccho te evamAsu" bhanyatArthAya sevA pUvAta mAnyatA kahI che, prajJApita karI che (kAvata) ane prarUpita karI che-te temanI mAnyatA bhithyA (masatya moTara) cha. 42 mAtra zItathI, mAtra jJAnathI, 3 paraspara nirapekSa zIlazrutathI abhISTa phaLanI prApti thaI zakatI nathI. te traNe samudAya pakSamAM ja (traNene sAthe upayoga karavAthI) phalasiddhinA kAraNarUpa pane cha. tathA 7 gautama ! ( evamAikkhAmi jAva parUvemi) hu~ to me 49 chuM, evI prajJApanA karU chuM. (yAvat ) evI prarUpaNA karuM chuM ke zrutayukta zAsana zreSTa cha. mahA pUrvarita ' yAtU' 54thI "bhASante, prajJApayanti " mA liyApahone tathA " jAva parUvemi" bhAM sAvatA yAvat ' pahathI " bhASe, prajJApayAmi " yApahone 42pAmAM mAve che. va mahApIra prabhu Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trafar der 0 8 u 10 sU0 1 zIlazrutAdinirUpaNam kaMpa , vacmi, yAvat bhASe, prajJApayAmi, prarUpayAmi, tatraiva yuktimAha - ' evaM khalu mae cattAri purisajAyA paNNattA, ' he gautama! evaM khalu vakSyamANarItyA mayA catvAraH puruSajAtA:- purupaprakArAH prajJaptAH, tAnevAha - ' taM jahA - sIlasaMpanne NAmaM ege, jo susaMpanne ? ' tadyathA - ekaH khalu puruSaH zIlasampanno nAma bhavati no zrutasampanna bhavati 1, 'suyasaMpanne NAmaM ege, no sIlasaMpanne 2 ' eko'paraH khalu puruSaH zrutasampanno nAma bhavati, no zIlasampanno bhavati 2 ' ege sIlasaMpanne vi, yasaMpanne vi 3 ' eko'nyaH punaH puruSaH zIlasampanno'pi bhavati, zrutasampanno'pi bhavati 3, 'ege No sIlasaMpanne, No suyasaMpanne 4 ' ekaH svalu caturthaH puruSaH no zIlasampanno bhavati, no zrutasampanno vA bhavati 4, ' tattha NaM je se paDhame purisajAe, se NaM purise sIlavaM asuyavaM, uvarae, avinnAyayamme ' hai vaha mithyA hai - isa meM yukti ko pradarzita karane ke nimitta prabhu kahate haiM - ( evaM khalu mae cattAri purisa jAyA paNNattA ) he gautama! mere dvArA isa viSaya meM cAra prakAra ke puruSa kahe gaye haiM ( taM jahA ) jo isa prakAra se haiM - ( sIla saMpanne NAmaM ege jo suya saMpanne 1, ) una puruSoM meM eka prakAra aisA hai jo zIlasaMpanna to hotA hai para zruta saMpanna nahIM hotA hai | ( susaMpanne NAmaM ege, no mIlasaMpanne 2 ) dUsarA prakAra aisA hai jo zrutasaMpanna hotA hai, zIlasaMpanna nahIM hotA hai / (ege sIlasaMpanne vi, susaMpanne vi ) tIsarA prakAra aisA hai jo zIlasaMpanna bhI hotA hai aura zrutasaMpanna bhI hotA hai| (ege No sIlasaMpanne, No suya saMpanne ) tathA cauthA prakAra aisA hai jo na zIlasapanna hotA hai aura na zrutasaMpanna hotA hai| (tattha NaM je se paDhame purisajAe se NaM purise sIlabaM parasiddhAntAnuM khaDana karIne svasiddhAtanuM pratipAdana karavA mATe nIcenAM dRSTAnta mAye che-( evaM khalu mae cattAri purisajAyA paNNattA - taM jahA - ) he gautama ! A viSayanuM pratipAdana karavA mATe nIcenA cAra prakAranA puruSonI mArA dvArA ayathA vAmAM bhAvI che " sIlasaMpanne NAmaM ege, No suyasapanne 1, " te cAra prakAranA puruSamAMthI eka prakAra evA hAya che ke je zIlasa'panna te hAya che paNa zrutasaMpanna heAtA nathI, yasa panne NAmaM ege, no sIla sauMpanne " bIjo prakAra evA hAya che ke je zrutasa`panna haiAya che paNa nathI. ( ege sIlasa panne vi, suyasa panne vi) zrIle akSara ? zIdAsa patra yA hoya he mane zrutasa yanna yAzu hoya he sapanne No suyasa panne ) tathA thotho prahAra sevA hAya hai ? zIsasa panna yAthu hoto nathI mate zrutasaMpanna ya hoto nathI. ( tatyaNaM je se paDhame purisa zIlasa panna hAtA sevA hoya che ( ege jo sIla* Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI tatra caturpu madhye khalu yaH sa prathamaH zIlasampanno no zrutasampannaH purupajAtaH uktaH, sa khalu puruSaH zIlavAn azrutavAn vyapadizyate, yato hi uparataH svabuddhayA pApA nivRttaH, avijJAtadharmA, bhAvato'nadhigatazrutajJAno bAlatapasvI bhavati, gItArthAnizritatapazcaraNanirato'gItArthoM vA bhavatIti bhAvaH, ata eva 'esa NaM goyamA ! mae purise desArAhae paNNatte' he gautama ! eSa khalu prathamaprakAraH puruSo mayA dezArAdhakaH prajJaptaH, dezaM stokamalpaM mokSamArgasyAzayamArAdhayatItyarthaH, samyagyodhaasuyavaM, uvarae avinAyadhamme ) ina cAroM meM se jo prathama puruSa prakAra hai-ki jo zIlasaMpanna hai, zrutasaMpanna nahIM hai aisA kahA gayA hai so aisA vaha puruSa apanI buddhi se-arthAt buddhipUrvaka pApa se nivRtta hotA hai parantu vaha bhAva zrutajJAna se avijJAta-anabhijJa rahatA hai aisA prANI vAlatapasvI hotA hai-gItArtha se anizrita tapazcaraNa meM nirata hai athavA svayaM agItArtha hotA hai / isa kAraNa-(esaNaM goyamA! mae purise desArAhae paNNatte)he gautama! isa prathama prakArake puruSako maiMne dezArAdhaka kahA hai / " dezaM stokaM alpaM mokSamArgasyAzayaM ArAdhayatIti-dezArAdhakaH" isa vyutpatti ke anusAra yaha mokSamArga ke Azaya kI pUrNarUpa se ArAdhanA nahIM karatA hai kintu alpa-deza rUpa meM karatA hai / dezarUpa meM karane kA tAtparya aisA hai ki yaha samyagjJAna se rahita hotA hai aura kriyA meM tatpara banA rahatA hai| "jJAnakriyAbhyAM mokSaH" mokSa kI prApti jAe se Na purise sIlava asuyava', uvarae avinAyadhamme ) 2 // yA2 prlranA puruSamAthI je pahelA prakAranA puruSa che, teo zIlavAna hoya che paNa mRtavAna hotA nathI. A prakAranA puruSe buddhipUrvaka pApathI nivRtta hoya che, paNa teo bhAva zrutajJAnathI avijJAta (anabhijJa) rahe che. evAM jIne bAlatapasvI (jJAnarahita tapazcaraNa karanAra) gaNavAmAM Ave che. dharmatatvathI rahita anizcita tapazcaraNamAM teo lIna rahe che. athavA teo pote ja sAtArtha che| sUtrathA manabhijJa DAya che. te Ne " esa NaM goyamA ! mae purise desArAhae paNNatte " . gautama ! sA paDesA prA2nA puruSAne meM zArA cha. ( dezaM stokaM alpaM mokSamArgasyAzayaM ArAdhayatIti dezArAdhaka " A vyutpatti anusAra te mokSamArganA AzayanI pUrNarUpe ArAdhanA karatA nathI, paNa alpa (deza) rUpe ArAdhanA kare che. dezarUpe ArAdhanA karavAnuM tAtparya evuM che ke te samyAnathI rahita hoya che ane kriyAmAM tatpara rahe cha. " jJAnakriyAbhyAM mokSaH " mokSa prAli ne jJAna mane hiyA, mA Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za. 8 u0 10 sU0 1 zIlazuMtAdinirUpaNam 461 rahitatvAta, kriyAtatparatvAcceti bhAvaH 1, 'tattha paMje se docce purisajAe, se NaM purise asIlavaM suyavaM, aNuvarae vinAyadhamme' tatrokteSu khala caturyu madhye yaH sa dvitIyaH zrutasampanno no zIlasampannaH puruSajAta uktaH sa khalu purupaH azIlavAn , zrutavAn vyapadizyate, yato hi anuparataH-pApAdanivRttaH, vijJAtadharmA aviratisamyagdRSTirbhavati, samyagbodhotpAdAt , ata eva 'esa NaM goyamA ! mae purise desavirAhae paNNatte' he gautama ! eSa khalu azIlavAn zrutavAn puruSo mayA dezavirAdhakaH prajJaptaH, dezaM-stokaM-sabhyagrajJAnAdirUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaM cAritralakSaNam aMzaM virAdhayatItyarthaH prAptasya tasyApAlanAt , prAptyajIva ko jJAna aura kriyA donoM se hotI hai so yaha jJAna se anabhijJa rahakara kevala kriyA ke karane meM hI tallIna rahatA hai ataH ise mokSamArga ke Azaya kA alparUpa se ArAdhaka kahA gayA hai| (tattha NaM je se docce purisajAe, se NaM purise asIlavaM suyavaM aNuvarae vinAyadhamse) pUrvokta cArapuruSoM ke bIca meM jo dvitIya puruSa kahA gayA hai ki jo zrutasaMpanna hotA hai aura zIlarahita hotA hai-aisA vaha puruSa pApa se anivRtta hotA hai, parantu dharma kA jJAtA hotA hai-aisA vaha puruSa catu. dhaguNasthAnavartI avirata samyagdRSTi hotA hai / isakA jJAna samyagyajJAna rUpa hotA hai| isaliye (esa NaM goyamA! mae purise desavirAhae paNNatte) he gautama ! isa puruSa ko maiMne dezavirAdhaka kahA hai| " dezaM -stokaM samyagjJAnAdinayarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgarUpaM aMzaM virAdhayatIti" isa vyutpatti ke anusAra samyagjJAnAditrayarUpa mokSamArgake banenI ArAdhanAthI thAya che. paraMtu A pahelA prakArane puruSa te nathI anabhijJa rahIne kevala kriyA karavAmAM ja lIna rahe che, tethI tene mokSamArganA mAzayabha853-(mazata:) mArAyaH yo che. (tatya NaM je se doce purisa jAe, se NaM purise asIlava' suyava aNuvarae vinAyadhamme ) pUrita yA2 puruSAmAthI 2 jAne puruSa 4o cha ta zratavAna hoya che paNa zIlarahita hoya che. A prakArane puruSa pApathI anivRtta hoya che, paNa dharmastatvane jJAtA hoya che. A prakArane puruSa cothA guNasthAnavartI mavirata sa Ta DAya che. tenuM jJAna sabhyajJAna35 DAya che tethI ( esaNaM goyamA ! mae purise desavirAhara paNNatte ) gautama ! sevA purupane meM dezavirA yo che. (deza-stokaM samyagjJAnAditrayarUpasya mokSamArgasya tRtIyabhAgaH rUpaM aMzaM virAdhayatIti ) mA vyutpatti manusAra sabhyazAna mAha 35 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIsUtra bhAvAdvatyAzayaH 2, 'tattha NaM je se tacce purisajAe, se NaM purise sIlacaM, suyacaM, uvarae vinAyadhamme' tatra caturyu pUrvokteSu madhye khalu yaH sa tRtIyaH zIlasampanna zrutasampannaH purupajAtaH uktaH sa khalu purupaH zIlavAn zrutavAn vyapadizyate, yataH kila uparataH-sAyadyamANAtipAtAdi nivRttaH, vijJAtadharmA-aviratisamyagdaSTizca bhavati, ata eva 'esa NaM goyamA ! mae purise sambArAhae paNNatte' he gautama ! epa khalu zIlazrutasampannaH puruSaH mayA sarvArAdhakaH prajJaptaH, sarva trimakArakamapi samyagrajJAnAdilakSaNaM mokSamArgamArAdhayatItyarthaH, zrutazabdenobhayorapi jJAnadarzanayoH saMgRhItatvAt , nahi mithyApTistattvato vijJAtadharmA bhavitumarhatRtIya bhAgarUpa cAritra kI isameM virAdhanA rahatI hai / virAdhanA kA tAtparya cAritra kI yahAM aprApti se hai| (tattha NaM je se tacca purisa jAe se NaM purise sIlavaM suyavaM uvarayavinAyadhamse ) ina cAra puruSoM ke bIca meM jo tRtIya puruSa zIlasaMpanna aura zrutasaMpanna kahA gayA hai vaha puruSa zIlavAn aura zrutavAn kahalAtA hai kyoM ki yaha sAvadhaprANA tipAta Adi pApa se nivRtta rahatA hai aura bhAvazrutajJAnarUpa dharma se yukta hotA hai isa kAraNa (ee NaM goyamA ! bhae purise savvArAhae bhaNie) he gautama ! aise puruSa maiM ne sarvArAdhaka kahA hai| sArAdhaka jIva samyagjJAnAdinnayarUpa mokSamArga kA ArAdhaka hotA hai| aimA jIva chaThe guNasthAnavI hotA hai aura isase bhI Age ke guNasthAnavI hotA hai| zrutazabda se jJAna aura darzana ina donoM kA grahaNa huA hai| isa liye aise jIva ko samyagjJAnAditrayarUpa mokSamArga kA ArAdhaka kahA mokSamArganA tRtIya bhAgarUpa cAritranI temAM virAdhanA thAya che, cAritranI mAsine AS virAdhanA35 gAvAmA mAvesa che. ( tattha NaM je se tace purisa jAe, se NaM purise sIlava suyava ubarayavinAyadhamme ) 52|yaa2 puruSAmAthI je trIjo puruSa kahyo che te zIlavAna ane zratavAna che. tene zIlavAna ane zrutavAna kahevAnuM kAraNa e che ke te sAvadya prANAtipAta Adi pApathI nivRtta rahe che ane bhAvathata jJAnarUpa dharmathI yukta hoya che. te kAraNe ( esaNa goyamA ! mae purise savvArAhae bhaNie ) 3 gautama ! mevA puruSane meM sarvArAdhaka kahyo che. sarvArAdhaka jIva samyajJAna, samyagdarzana ane sabhya cAritrarUpa mokSamArgane ArAdhaka hoya che. e jIva chaThThA guNasthAnavatI hoya che ane tenA karatAM paNa AgaLanA guNasthAnavatI hoya che ahIM "zrata zabdathI jJAna ane darzana, e bannene gaNavAmAM Avela che tethI evA jIvane samyakajJAna, samyakdarzana ane samyak cAritrarUpa traNe mekSamArgane ArAdhaka Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 70 10 sU. 1 zIdhazrutAdinirUpaNam 463 tIti 3, tathA ca samuditayoH zIlazrutayoreva zreyastva siddhamiti, atha sarvato nikRSTaM pakSamAha-' tattha NaM je se cautthe purisajAe, se NaM purise asIlavaM, asuyavaM, aNuvarae, aviNNAyadhamme' tatra khalu caturyu pUrvokteSu madhye yaH sa caturthoM no zIlasampannaH, no zrutasampannaH puruSajAta uktaH sa khalu purupaH azIlavAn azrutavAn vyapadizyate, yatohi anuparataH pApAdanivRttaH, avijJAtadharmA ca bhavati, ata eva 'esa NaM goyamA ! mae purise savvavirAhae pannatte ' he gautama ! epa khalu azIlavAn azrutavAn puruSo mayA sarvavirAdhakaH prajJaptaH sarvasya mokSamArgatrayasya virAdhakatvAt // sU0 1 // gayA hai| mithyAdRSTi jIva vAstavikarUpa meM vijJAtadharmA nahIM hotA hai| isa taraha samudita zruta aura zIla ina donoM meM hI zreyastva siddha hotA hai| aba ina donoM se rahita jo pakSa hai vaha (tattha gaMje se cautthe puresajAe se NaM purise asIlavaM astuyavaM aNuvarae aviNNAyadhamme) isa sUtra pATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai isameM yaha kahA gayA hai ki jo cauthe naMbara kA puruSa hai vaha na zIlavAlA hotA hai aura zrutavAlA hotA hai-ataH vaha na pApa se nivRtta honA hai aura na dharmajJAna se yukta hotA hai| isa kAraNa ( esa NaM goyamA ! mae puri se savdhavirAhae pannatte) he gautama ! maiMne aise puruSa ko sarvavirAdhaka kahA hai| kyoM ki sampUrNa mokSamArgatraya kA virAdhaka hotA hai // 1 // kahyo che mithyAdaSTi jIva vAstavika rUpe vijJAtadharmA (dharmane jJAtA) hote nathI. A rIte samudita (samudAya rUpa) zIla ane zrata e banenI ArAdhanA dvArA ja zreyasvanI siddhi thAya che. have A banethI rahita je pakSa che tenI vAta karavAmAM Ave che - " tattha Na je se cautthe purisajAe se NaM purise asIlava asuyava aNuvarae aviNNAyadhamme" te yA2 prA2nA puruSomAthI 2 yAthA pradhAna puruSa che te zIlavAna paNa heta nathI ane kRtavAna paNa hoto nathI tethI te puruSa prANAtipAtAdi pApathI nivRtta paNa thato nathI ane dharmajJAnathI yukta paData nathI. te 20 ( esa Na goyamA / ma ra purise savvavirAhae paNNatte ) he gautama ! evA puruSane meM sarvavirAdhaka karo , kAraNa ke te sa pUrNarIte makSa mAtrayane virAdhaka hoya che. e sU 1 | Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare ArAdhanAvaktavyatA athArAdhakaprastAvAdArAdhanAmeva tAvat sa prakAraM prarUpayituM prastauti'kaivihANaM bhaMte ! ityAdimUlam-kaivihA NaM bhaMte ! ArAhaNA paNNattA ? goyamA!tivihA ArAhaNA paNNattA, taM jahA-nANArAhaNA,dasaNArAhaNAcarittArAhaNA, NANArAhaNANaM bhaMte ! kaivihA paNNattA? goyamA 'tivihA paNNattA, taM jahA-ukkosiyA, mjjhimaa,jhnnnnaa| daMsaNArAhaNA NaM aMte ! kaivihA paNNattA ? evaM ceva tivihA vi| evaM caritArAhaNA vi / jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA NANArAhaNA tassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA, jassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassa ukkosiyA NANArAhaNA ? goyasA! jassa ukkosiyANANArAhaNA tassa daMsaNArAhaNA ukkosiyA vA, ajahannukkosiyA vA, jassa puNa ukkosiyA dasaNArAhaNA tassa nANArAhaNA ukkosA vA, jahannA vA, ajahannamaNukkosA vA / jassa NaM aMte ! uskosiyA NANArAhaNA tassa ukkAsiyA carittArAhaNA, jassukkosiyA caritArAhaNA, tassukkosiyA NANArAhaNA,jahA ukkosiyA NANArAhaNA ya daMsaNArAhaNAya bhaNiyA, tahA ukkosiyANANArAhaNA y,crittaaraahnnaay,bhaanniytthvaa| jassa gaMbhaMte ! ukkosiyA daMlaNArAhaNA, tassukkosiyA carittArAhaNA, jassukkosiyA carittArAhaNA, tassukkosiyA daMsaNArAhaNA? goyamA ! jassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA, tassa carittArAhaNA ukkosA vA, jahaNNA vA, ajahaNNamaNukosA vA, jassa puNa ukosiyA carittArAhaNA, tassa daMsaNArAhaNA niyamA ukkosA / Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 pramerefer TI0 za08 u. 10 sU 2 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 465 ukkosiyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNaM ArAhetA, kahahiM bhavaggahahiM sijjhai, jAva aMtaM karei ? goyalA ! atthegaie teNeva bhavaggahaNaNaM sijjhai, jAva aMtaM karei, arathegaie docceNaM sadaggahaNeNaM sijjhai, jAva aMtaM karer3a, atthegaie kappovavaNNasu vA kappAtIesu vA uvavajjai, ukkosiyaM NaM bhaMte ! daMsaNArAhaNaM AhettA kahahiM bhavaggahaNehiM, evaM cetra ukkosiyaM NaM bhaMte ! caritArAhaNaM AhettA, evaM caiva navaraM atthegaie kappAtIyasu uvavajar3a / sajhimiyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNaM AhettA, kahiM bhavaggahaNehiM sijjhai, jAva aMta karei ? gocamA ! atthegaie docceNaM bhavarahaNaM sijjhai, jAva aMtaM karei, taccaM puNa bhavaghaNaM nAikkamai / majjhimayaM NaM bhaMte ! daMsaNArAhaNaM ArAhettA evaM caiva / evaM majjhimayaM caritArAhaNaM pi, jahanniyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNaM AttA kahiM gahaNehiM sijjhai jAva aMta karei ? goyamA ! atthe tacceNaM bhavaragahaNeNaM sijjhar3a jAva aMta karei, santa bhavaragahaNAI puNa nAikkama / evaM daMsaNArAhaNaM pi / evaM caritArAhaNaM pi // sU0 2 // chAyA -- katividhA khalu bhadanta ! ArAdhanA prajJaptA ? gautama ! trividhA ArAdhanA prajJaptA, tadyathA - jJAnArAdhanA, darzanArAdhanA, cAritrArAdhanA ! jJAnArAdhanA ArAdhanA vaktavyatA ( kaivihANaM te! ArAhaNA paNNattA ? ) ityAdi / sUtrArtha -- (kaivihA NaM saMte ! ArAhaNA paNNattA) he bhadanta ! ArAdhanA vaktavyatA-- 66 na fari bhate / ArAhaNA paNNattA ?" ityAdi sUtrArtha - ( kacha vihANa bhaMve | ArAhaNA paNNatta / 1) he lahanta ! bhArA bha 59 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 466 khalu bhadanta ! katividhA prajJaptA ? gautama ! vividhA majJatA, tadyathA utkRSTA, madhyamA, jaghanyA / darzanArAdhanA khalu bhadanta | katividhA majJaptA ? evameva trividhA'pi / evaM cAritrArAdhanA'pi / yasya khalu bhadanta ! utkRSTA jJAnArAdhanA, tasya utkRSTAdarzanArAdhanA, yasya utkRSTA darzanArAdhanA, tasya utkRSTA jJAnArAdhanA ? gautama | ArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? (goyamA) he gautama! (tivihA ArAhaNA paNNattA) ArAdhanA tIna prakAra kI kahI gaI hai / (taM jahA ) jo isa prakAra se hai ( nANArAhaNA, daMsaNArAhaNA, caritArAhaNA ) jJAnArAdhanA, darzanArAdhanA aura cAritrArAdhanA / (NANArAhaNA NaM bhaMte! kahavA paNNattA ) he bhadaMta ! jJAnArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? (gomA - tivihA paNNattA ) he gautama! jJAnArAdhanA tIna prakAra kI kahI gaI hai / ( taM jahA ) jo isa taraha se haiM - ( uklosiyA -majjhimA jahaNiyA ) utkRSTa madhyama aura jaghanya ( daMsaNArAhaNA NaM bhaMte ! 1 vihA paNNattA ) he bhadanta / darzanArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? ( evaM caiva tivihA vi evaM caritArAhaNA vi) he gautama / darzanA rAdhanA isI taraha se tIna prakAra kI kahI gaI hai / isI taraha se cAritrArAdhanA bhI tIna prakAra kI kahI gaI hai / (jassa NaM bhaMte! ukkosiyA jANArAhaNA tassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA ) he bhadanta ! jisa jIva ke utkRSTa rUpa se jJAnArAdhanA hotI hai usa jIva ko kyA ghanA DeMTalA abharanI uhI che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( tivihA ArAhaNA paNNattA - 'jahA ) ArAdhanAnA nIce prabhASe tra prahAra hyA che - ( nANArAhaNA, dasaNArAhaNA, carittArAhaNA ) ( 1 ) jJAnArAdhanA, (2) darzanArAdhanA bhane (3) yAritrArAdhanA. ( NANArAhaNANaM bhaMte ! kaivihA paNNacA ? ) 3 lahanta ! jJAnArAdhanA DeMTalA aAranI uhI che ? ( goyamA ! tivihA paNNattA - ta jahA ) gautama ! jJAnArAdhanAnA nIce prabhAzetra aAra hyA che - (ukosiyA, majjhimA ahaNiyA ) (1) utsRSTa (2) madhyama bhane (3) 4dhanya ( dasaNArohaNA ve ! kavihA paNNattA ? ) bhaTThata ! darzanArAdhanA keTalA prakAranI kahI che ? ( eva ceva tivihA vi evaM caritArAhaNA vi ) gautama ! danArAdhanA pazu eja pramANe traNa prakAranI kahI che, ane cAritrArAdhanA paNu eja pramANe traNa prakAranI kahI che. ( jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA NANArAhaNA tassra ukkosiyA dasaNArAhaNA ) he bhadanta ! je jIva vaDe utkRSTa rUpe jJAnArAdhanA thAya che, e jIva vaDe zuM Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u010 sU0 2 mArAdhanAsvarUpanirUpaNam 467 yasya utkRSTA jJAnArAdhanA, tasya darzanArAdhanA uskRSTA vA, ajaghanyotkRSTA vA, yasya punarutkRSTA darzanArAdhanA, tasya jJAnArAdhanA utkRSTA vA, jaghanyA vA, ajaghanyAnutkRSTA vA / yasya khalu bhadanta ! utkRSTAjJAnArAdhanA, tasya uskRSTAcAribArAdhanA, yasya utkRSTA cAritrArAdhanA, tasya utkRSTA jJAnArAdhanA, yathA utkRutkRSTa darzanArAdhanA hotI hai ? (jasla ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassa uphosiyA jANArAhaNA) jisake utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai usake kyA utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? (jassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassa ukkoliyA jANArAhaNA) tathA-jisake utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai usake kyA utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? (goyalA) he gautama ! (jassa ukkoliyA jANArAhaNA tassa daMlaNArAhaNA ukkosiyA vA ajahannukosiyA vA) jila jIva ko utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, usako utkRSTa aura madhyama darzanArAdhanA hotI hai| (jassa puNa ukosiyA daMsaNArANA tassa nANArAhaNA ukosA vA jahannA bA ajahanna maNukosA vA) jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai usake jJAnArAdhanA utkRSTa bhI hotI hai, jaghanya bhI hotI hai aura madhyama bhI hotI hai| (jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA jANArAhaNA tassa ukkosiyA carittArAhaNA, jassukkosiyA caritArAhaNA tassukosiyA NaNArAhaNA) he bhadanta ! jisa jIva ko utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, usa jIya ko kyA utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai ? tathA jisa jIva ke utkRSTa utkRSTa 3the za nArAdhanA thAya cha bharI ? ( jassa ukosiyA daMsaNArAhaNA tassa ukosiyA NoNArAhaNA ?) mana 2 01 43 Gree zanArAdhanA thAya cha, e jIva vaDe zuM utkRSTa jJAnArAdhanA thAya che kharI? (goyamA ! ) 3 gautama ! (jassa uphosiyA jANArAhaNA tassa da saNA. rAhaNA ukkosiyA vA ajahanna ukkosiyA vA ) 2 4 43 STa jJAnArAdhanA thAya cha, te 75 3 GTa mana bhadhyama 4za nArAthanA thAya che. (jassa puNa uknosiyA daMsaNArAhaNA tassa nANArANA ukosA vA jahannA vA ajahannamaNukosA pA) 271 2 GSTa zanArAdhanA thAya cha, tenA dvArA jJAnArAdhanA utkRSTa paNa thAya che, jaghanya paNa thAya che ane madhyama paNa thAya che. (jassa NaM bhaMte ! ukkoniyA NANArAhaNA tassa ukkosiyA carittArAhaNA, jassu. kosiyA carittArohaNA tassuphosiyA jANArAhaNA ? ) 3 mahanta ! 2 mA utkRSTa jJAnArAdhanA hoya che, te jIvamA zu utkRSTa cAstriArAdhanA hoya che Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 bhagavatI sUtre or jJAnArAdhanA ca darzanA''rAdhanA ca bhaNitA, tathA utkRSTA jJAnArAdhanA ca cAritrArAdhanA ca bhaNitacyA, yasya khalu sadanta / utkRSTA darzanArAdhanA, tasya utkRSTA cAritrArAdhanA, yasya utkRSTA cAritrArAdhanA, tasya utkRSTA darzanArAdhanA ? gautama ! yasyotkRSTA darzanArAdhanA, tasya cAritrarAdhanA utkRSTA vA, jaghanyAvA, ajaghanyAnutkRSTA vA yasya punarutkRSTA cAritrArAdhanA, tasya darzanA cAritrArAdhanA hotI hai usa jIva ko kyA utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? ( jahA ukkosiyA NANArAhaNA ya daMsaNArAhaNA ya bhaNiyA tahA ukosiyA NANArahaNAya caritArAhaNA ya bhANiyavvA ) he gautama! jisa prakAra se utkRSTa jJAnArAdhanA aura darzanArAdhanA ke viSaya meM kahA gayA hai - usI prakAra ke utkRSTa jJAnArAdhanA aura cAritrArAdhanA ke viSaya meM bhI kahanA cAhiye / ( jassa NaM bhaMte! ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassukosiyA caritArAhaNA jaslukkosiyA caritArAhaNA, tastu. kokhiyA daMsaNArAhaNA ) he bhadanta ! jisa jIvako utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, usake kyA utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai ? tathA jisake utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai, usake kyA utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai ? (gomA ) he gautama ! ( jassa ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassa caritArAhaNA ukkosA vA, jahaNNA vA, ajahaNNamaNukosA vA jassa puNa kharI ? ane je jIvamAM utkRSTa cAritrArAdhanA hAya che, te jIvamAM zu utkRSTa jJAnArAdhanA hoya che kharI ? ( jahA ukkosiyA NANArAhaNA ya dasaNArAhaNA ya bhaNiyA tahA ukosiyA NANArAhaNA ya caricArAhaNA ya bhANiyavtrA ) he gautama! ne pramANe uSTa jJAnArAdhanA ane darzanArAdhanAnA viSayamAM kahevAmAM Avyu che, eja pramANe utkRSTa jJAnArAdhanA ane cAritrArAdhanAnA viSayamAM paNa kahevu joie. ( jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA dasaNArAhaNA tassukkosiyA caritArAhaNA ? jassukkosiyA caritArAhaNA, tassukokhiyA dasaNArAhaNA 1 ) De lahanta ! jIvamAM utkRSTa darzanArAdhanAne sadbhAva hAya che, te jItramAM zu utkRSTa cAritrArAdhanAnA sadbhAva hAya che kharA ? ane je jIvamAM utkRSTa cAritrArAdhAnA sadbhAva hAya che, te jIvamAM zu utkRSTa denArAdhanAnA sadbhAva hAya che khare ? ( goyamA / jassra ukkosiyA dasaNArAhaNA, tassa caritArAhaNA ukkosrA vA jahaNAvA, ajahaNamaNukosA vA, jassa puNa ukkosiyA caritArAhaNA tassa Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 208 7. 10 guM0 2 bhArAdhanAsvarUpanirUpaNam 469 rAdhanA niyamAt utkRSTA, utkRSTA khalu bhadanta ! jJAnAgaranAmArAdhya katibhiH bhavagrahaNaH siddhayati, yAvat antaM karoti ? gautama ! antyekakaH tenaiva bhavagrahaNena sidhyati, yAvat antaM karoti, astyekakaH dvitIyena bhavagrahaNena sidhyanti. yAvat antaM karoti, astyekakaH kalpopapatrakeSu vA, kalpAtItakeSu vA, upapadyate, ukosiyA caritArAhaNA tassa dasaNArahaNA niyamA ukosA) jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai usake utkRSTa, jadhanya aura madhyama cAritrArAdhanA hotI hai| tathA jisa jIva ke utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai usake niyama se darzanArAdhanA utkRSTa hotI hai| (ukkosiyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNaM ArAhettA, kaihiM bhavaggaNehiM sijhai jAva aMtaM karei) he bhadanta ! utkRSTa jJAnArAdhanA ko ArAdhita karake jIva kitane bhavoM ke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? (goyanA) he gautama! (atthegaie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai, jAva aMtaM kareha, atthegaie dAcceNaM bhavaggaNeNaM lijjhai jAva aMtaM karei, atthegahae kappovaestu vA kappAtiestu yA ubavajjA) eka jIva usI bhava se siddha hotA hai, yAvat samasta duHkhoM kA anta kara detA hai / koieka jIva do bhava lekara siddha hotA hai / yAvat samasta duHkhoMkA anta kara detA hai| koieka jIna kalpopapannaka devalokoM meM athavA kalpAtIta devalokoM meM utpanna ho jAtA hai| (ukkosiyaM NaM dasaNArAhaNA niyamA ukkosA ) gautm| re nI zanArAdhanA Srge hoya che, te jIvanI cAritrArAdhanA utkRSTa, jaghanya ane madhyama hoya che. tathA je jIvanI cAritrArAdhAnA utkRSTa hoya che, te jIvanI darzanArAdhanA niyamayI 4 ( avazya ) GrgbTa DAya che. ( ukkosiyaM NaM bhaMte / NANArAhaNaM ArAhettA, kaihiM bhavaggahaNehi sijjhai, jAva ata karei ?) 3 mahanta ! GSTa jJAnarAdhanAnI mArAdhanA 4rIne jIva keTalA bha pachI siddhapada pAme che yAvatu samasta duHkhane aMta kare che ? (goyamA !) gautama ! ( atthegaie teNeva bhavaggaNe NaM sijjhai, jAva aMta karei, atthegaie docceNaM bhavaggaNeNaM sijjhai jAva aMta' karei, atthe. gaie kappovaesu vA kappAtIesu vA uvavajjai) 21 7vA me sakza na siddha thAya che, yAvatu samasta ne aMta kare che, keTalAka be bhava karIne siddha thAya che yAvat samasta duHkhAne aMta kare che. ane keTalAka jIvo saudharma Adi kapipannaka devakemAM athavA kalpAtIta devalokamAM utpanna 25 janaya che. Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 bhagavatI sUtre utkarSikAM khalu bhadanta ! darzanArAdhanAmArAdhya katibhiH bhavagrahaNaiH evameva, utkapikAM khalu bhadanta ! cAritrArAdhAnAm ArAdhya, evameva, navaram - astyekakaH kalpAtItakeSu upapadyate / madhyamAM khalu bhadanta ! jJAnArAdhanAm ArAdhya katibhiH bhavagrahaNaiH sidhyati, yAvat antaM karoti ? gautama ! astyekakaH dvitIyena bhavagrahaNena bhaMte! daMsaNArAhaNaM ArAhettA kahahiM bhavaggahaNehiM ) he bhadanta ! jIva utkRSTa darzanArAdhanA ko ArAdhita karake kitane bhavoM ke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai ? ( evaM ceva) he gautama! isa viSaya meM pahile kI taraha se jAnanA cAhiye / (ukkosiyaNNaM bhaMte! caritArAhaNaM AhettA ) he bhadanta ! utkRSTa cAritrArAdhanA ko ArAdhita karake jIva kitane bhavoM ke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? ( evaM ceva) he gautama / isa viSaya meM bhI pahile kI taraha se hI jAnanA caahiye| (navaraM appegaie kappAtIesa ubavajjai ) parantu ko eka jIva kalpatIta devoM meM utpanna hotA hai / ( majjhimiyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNaM AhettA kahahiM bhavaragahaNehiM sijjhaha, jAva aMtakareha ) he bhadanta | madhyama jJAnArAdhanA ko ArAdhita karake jIva kitane bhavoM ke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? (goyamA ) he gautama ! ( atthegaie doccaNaM bhava ( ukkosiyaM NaM bhaMte! paMsaNArAhaNa ArAhettA kaihiM bhavaggahaNe hi 1 ) he bhadatta 1 utkRSTa danArAdhanAnI ArAdhanA karatA jIva keTalA bhavA karIne siddha thAya che, yAvat samasta duHkhAnA aMta kare che ? ( evaM ceva ) he gautama ! yI viSayamA utkRSTa jJAnArAdha nevu bha athana sabhannavu. ( ukkosiyaNNaM bhaMte ! caritArAhaNaM AhettA ? ) he mahanta ! utkRSTa cAritrArAdhanAnI ArAdhanA karatA jIva keTalA bhavA karIne siddha thAya che ane samasta duHkhAne aMta kare che ? ( eva' ceva ) he gautama! yA viSayabhAM pazu utkRSTa jJAnArAdhanA uthana prabhASenuM Jjthana samannarbu. ( navara' apvegaie kappAtIesu uvavajjai ) emaDI eTalI ja vizeSatA che ke keTalAka jIve kapAtIta devAmAM utpanna thAya che. saudharma Adi kalpAmAM utpanna thatA nathI ema ahIM kahevuM joie. manjhimiyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNa' ArAhetA kai hi bhavaggaNehi sijjhai, jAva a'ta' karei ? ) he lahanta ! madhyama jJAnArAdhanAnI ArAdhanA zrIne jIva keTalA bhavA karIne siddha thAya che ane samasta du:khAnA aMta kare che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( atyegaie docceNaM bhavagAhaNe NaM sijjhai Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 8 u0 10 sU0 2 ArAdhanAmvarUpanirUpaNam 71 sidhyati, yAvat antaM karoti tRtIyaM punaH bhavagrahaNa nAtikrAmyati, / madhyamAM khalu bhadanta ! darzanArAdhanAm ArAdhya evameva, evam madhyamAcAritrArAdhanAmapi / jaghanyikAM khalu bhadanta ! jJAnArAdhanAmArAdhya, katibhiH bhavagrahaNaiH sidhyati' yAvat antaM karoti, gautama ! astyekakA te naiva bhavagrahaNeNa sidhyati / yAvat anta ggahaNeNaM sijjhai, jAva aMtaM karei, taccaM puNa avaggahaNaM nAikamA ) koieka jIva do bhava lekara siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoMkA anta karatA haiN| madhyama jJAnArAdhanA ko ArAdhana karane vAle jIva tRtIyabhava kA ullaMghana nahIM karate haiN| majjhimiyaM NaM bhaMte ! dasaNArAhaNaM ArAhesA) he bhadanta / madhyama darzanArAdhanA ko ArAdhita karake jIva kitane bhavoM ke bAda siddha hotA hai ? yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? ( evaM ceva) he gautama! isa viSaya meM pahile kI taraha se kathana jAnanA caahiye| (evaM majjhimiyaM carittArAhaNaM pi) isI taraha se madhyama cAritra ArAdhanA ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / (jahapiNayaNNaM bhaMte ! NANArAhaNaM ArAhettA kaihiM bhavaggahaNehi sijjhai-jAva aMtaM karei) he bhadanta ! jaghanya jJAnArAdhanA ko ArAdhita karake jIva kitane bhavoM ko lene ke bAda siddha hotA hai ? yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? (goyamA) he gautama ! atthegaie tacceNaM bhavaragahaNeNaM jAva ata karei, tacca puNa bhavaggahaNa nAikamai ) 74 70 me. sapa karIne siddha thAya che, ane samasta dukhene aMta kare che, madhyama jJAnArAdha nAnI ArAdhanA karanArA jIva trIjA bhavanuM ullaMghana karatA nathI. (majjhimiyaM NaM bhaMte ! dasaNArAhaNa ArAhettA ?) mahanta ! madhyama darzanArAdhanAnI ArAdhanA karIne jIva keTalA bhave karIne siddha thAya che ane samasta dukhene aMta kare che ? ( evaM ceva ) 3 gItama ! yA viSayatuM samasta 4thana paDesAnA dhyAna prabhArI sabhA. ( eva' majyimiyaM caritArAhaNaM pi ) bhane madhyama yaaritraarAdhanAnA viSayamAM paNa ema ja samajavuM. (jahaNiyaNNa' bhate ! NANArAhaNa ArAhitA kai hiM bhavaggahaNe hi sijjhai jAva aMta karei) 8 mahanta ! dhanya jJAnArAdhanAnI mArAdhanA 4zanala keTalA bha karIne siddha thAya che ane samasta duone aMta kare che? (goyamA ! ) he gautama ! ( atyaMgaie tacceNa bhavagAhaNeNa sijhaTa, jAva Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 bhagavatI karoti, sahASTa bhavagrahaNAni punaH nAtitAmyati, / evaM darzanAganApi, evaM cAritrArAdhanAmapi / / mu0 2 // TImA-'kaDatrikA NaM bhaMte ! ArAhaNA paNanA 1 ' gItamaH pRnchani-De madanta / katividhA phiyatyakArA gyalu ArAdhanA niranicAratayA'nupAlanA majamA ? bhaganAnAha-'goyamA! timihA ArAhaNA paNattA' he gautama ! trividhA bhArAdhanA prajJaptA ? ' taM jahA-nANArAhaNA, dasaNArAhagA, caritArANA' tadyathA-jAnA. sisaha, jAda aMta kare, sattabhavAgahaNAI puNa nAhakkamaha, evaM daMsa NArAhaNaM zi, evaM caritArAhaNaM pi) koThaeka jIva tIsare bhava meM siddha hotA hai, yAvat samasta duvokA aMta kara detA hai| yaha jIva sAta ATha bhava se Age bhava dhAraNa nahIM karatA hai| isI taraha se jaghanya darzanA. rAdhanA aura cAritrArAdhanA ke viSaya meM bhI jAnanA caahiye| TIkArtha-ArAdhanA kA prakaraNa hone se lUtrakAra prakAra sahita ArAdhanA kI prarUpaNA isa satra dvArA kara rahe haiM-isameM gautama ne prabhu se aimA pUchA hai-(kAivihANaM bhate ! ArAhaNA paNNattA) he bhadaMta ! ArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? jJAnAdi guNoM kA aticAra rahita hokara pAlana karanA inakA nAma ArAdhanA hai| uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (tivihA ArAhaNA paNNattA) ArAdhanA tIna prakAra kI kahI gaI hai| (taM jahA) jo isa prakAra se hai(nANAgahaNA, daMsaNArAdaNA, carittArAhaNA) jJAnArAdhanA, darzanArAmata karei, sattaTTha bhavagaNAI puNa nAikkamai, evaM dasaNa rAhaNa pi, evaM caritArAhaNa pi) as an aqui siddha thAya cha bha2 samarata duHkhane aMta kare che te jIva sAta ATha bhavathI vadhAre bhava karatAM nathI. eja pramANe jaghanya darzanArAdhanA ane jaghanya cAritrArAdhanAnA viSayamAM paNa samajavuM. TakAthuM-ArAdhanAnuM nirUpaNa cAlI raheluM hovAthI sUtrakAra A sUtra dvArA prakAra sahita ArAdhanAnI prarUpaNA kare che- gautama svAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune e prazna pUche cha :-" kai vihANa bhate ! ArAhaNA paNNatA ?" mahanta ! mArAdhanA keTalA prakAranI kahI che? jJAnAdi guNonuM aticAra rahita pAlana karavuM, tenuM nAma ArAdhanA che. maDAvIra prasunA tta2-" tithihA bhArAhaNA paNNatA" gItama! mArAdhanA traya prA2nI hI che. " tajahA" 23 / 2mA prabhAva cha. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08 u0 2 sU0 10 thArAzanAravarUpanidrapaNam 473 rAdhanA, darzanArAdhanA, cAribArAdhanA ca, tatra jJAnasya yogyakAle'dhyayanavinayAghaSTavidhajJAnAcArasya paJcamakArakaH zrutasya vA ArAdhanA-niraticAratayA paripAlanaM jJAnArAdhanA kAlAdhupacAra karaNaM, darzanasya samyaktvasyArAthanA niHzakSitatvAdhaSTavidhatadAcArAnupAlanam darzanArAdhanA, cAritrasya-sAmAyikAderArAdhanA-nirati cAratayA paJcasamityAdicAritrAcArAnupAlanam cAritrArAdhanocyate, iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-'jANArAhaNA NaM bhaMte ! kAvihA paNNattA' he bhadanta ! jAnArAdhanA aura cAritrArAdhanA inameM jJAna kI-yogyakAla meM adhyayana vinaya Adi apane ATha aMgasahita jJAnAcAra kI athavA pAMca prakAra ke zruta kI ArAdhanA karanA-aticAra rahita hokara usakA pAlana karanA arthAt yogya kAla meM zuta kA adhyayana karanA usakA vinaya karanA, bahumAna karanA, Adi jo jJAna ke ATha aMga kahe gaye haiM una aMgoM se yukta hokara usakI sevA karanA-yaha jJAnArAdhanA hai| samyaktva ke jo niH zaGkita Adi ATha aMga kahe gaye haiM una aGgoM se viziSTa hokara darzana kI-samyaktva kI ArAdhanA karanA lo darzanArAdhanA hai| cArina kI sAmAyika Adi cAritra kI-aticAra rahita hokara pAlana karanA-pAMca samiti tInagupti Adi rUpa cArita kI sadA saMbhAla rakhanA isakA nAma cAridhArAdhanA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(NANArAhaNA NaM bhaMte ! kAvihA paNNatA) he bhadanta ! jJAnArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI " nANArAhaNA, dasaNArAhaNA, carittArAhaNA" (1) jJAnArAdhanA, (2) shnaarAdhanA ane (3) cAritrArAdhanA. jJAnArAdhanAnuM svarUpa nIce pramANe che- jJAnanI-gyakALamAM adhyayana, vinaya Adi tenA ATha aMgo sahita ArAdhanA karavI athavA pAMca prakAranA kRtanI ArAdhanA karavI, aticAra 2hita thaIne tenuM pAlana karavuM, eTale ke yogyakALe mRtanuM adhyayana karavuM, tene vinaya kara, tenuM bahumAna karavuM, Adi je jJAnanA ATha aga kahA che te aMgethI yukta thaIne tenI ArAdhanA karavI, tenuM nAma jJAnArAdhanA che samyakatvanA je niza kita (zaMkA rahitatA) Adi ATha aMga kahevAmAM AvyAM che, te aMgethI yukta thaIne darzananI (samyakatvanI) ArAdhanA karavI tenuM nAma darzanArAdhanA che. sAmAyika Adi cAritranuM aticAra rahita thaIne pAlana karavuM, pAca samiti, traNa gupti AdirUpa cAritranI sadA saMbhALa rAkhavI tenuM nAma cAritrArAdhanA che. bha 60 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne dhanA khalu katividhA prajJazA 1 bhagavAnAha-'gogamA ! tividA paNNatA' he gautama ! jJAnArAdhanA trividhA prajJaptA, 'taM jahA-ukosiyA, majhimA, jahannA ' tadyathAutkRSTA, madhyamA, jaghanyA na, tatra utkRSTA jJAnArAdhanA-jJAnakRtyAnuSThAneSu prakaTayastatA, madhyamA ca teSveva jJAnakRtyAnuSThAneSu madhyamaprayatnanA, jaghanyA tu jJAnArAdhanA tejveva jJAnakRtyAnuThAneSu nyUnatamapayanatArUpA bodhyA, evameva darzanArAdhanA, cAritrArAdhanA cAva seyetyabhiprAyeNAha-'dasaNArANA NaM bhaMte ! kaivihA paNNatA ? evaM cetra tivihA vi, evaM caritArAhaNA vi' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! darzanArAdhanA katividhA prajaptA ? bhagavAnAha-he gautama ! evameva-jJAnA. hai ? uttara meM praznu kahate haiM (goyasA) he gautama ! (tivihA paNNattA) jhAnArAdhanA tIna prakAra kI kahI gaI hai (taM jahA ) jo isa prakAra se hai-(uzosiyA, majjhilA, jahannA) utkRSTa jJAnArAdhanA, madhyamajJAnArAdhanA aura jaghanyajJAnArAdhanA jJAna dvArA sAdhya anuSThAnoM meM prakRSTa ghazna karate rahanA isakA nAma utkRSTa jJAnArAdhanA hai unhIM jJAna dvArA sAdhya atraSTAloM meM madhyama prayatna karate rahanA isakA nAma madhyama jJAnArAdhanA hai aura inhIM jJAna dvArA sAdhyakRtyoM-anuSThAnoM meM nyUnatama prayatna karate rahanA-isakA nAma jaghanya jJAnArAdhanA hai| isI taraha se darzanArAdhanA aura cAritrArAdhanA ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye isI bAta ko gautala pralu se pUchate haiM-(dasaNArAhaNA NaM bhaMte ! kAvihA paNNattA) he sadanta! darzanArAdhanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? prabhu ve gautama svAmI mahAvIra prabhune so prazna pUche che -(NANArAhaNANa bhaMte / kaivihA paNNattA 1 ) 3 mahanta ! jJAnArAdhanA TA2nI hI cha ? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA ! 3 gItama! "tivihI paNNatA" jJAnArAdhanA traya prA2nI hI che, " taMjahA" 2 / nIya prabhAye che. (ukkosiyA, majjhimA, jahannA) (1) dRSTa jJAnArAdhanA, (2) madhyama jJAnArAdhanA, (8) jaghanya jJAnArAdhanA. jJAna dvArA sAdhya anuSThAnomAM prakRSTa (prabaLa) yatna karatAM rahevuM tenuM nAma utkRSTa jJAnArAdhanA che. eja jJAna dvArA sAdhya anuSThAnemAM madhyama prayatna karatA rahevuM tenuM nAma madhyama jJAnArAdhanA che. ane eja jJAna dvArA sAdhya anuSThAnamAM nyUnatama (e chAmAM ochA ) prayatna karatA rahevuM tenuM nAma jaghanya jJAnArAdhanA che eja pramANe darzanA rAdhanA ane cAritrArAdhanAnA viSayamAM paNa samajavuM. eja vAta gotama svAmInA nIcenA prazna dvArA prakaTa thAya che, Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA kA za0 8 u0 10 sU02 dhArAdhanAsvarUpanirUpaNam 475 rAdhanAvadeva darzanArAdhanA'pi trividhA prajJaptA, utkRSTA madhyamA jaghanyA ca, ebameva cAritrArAdhanA'pi trividhA prajJaptA utkRSTA, madhyamA, jaghanyA ceti / athoktArAdhanAprakArANAmeva anyonyopaninandhaM sahayoga pratipAdayitumAha-jarasa NaM bhaMte ! ukosiyA NANArAhaNA, tassa ukosiyA dasaNArAhaNA, jassa ukosiyA daMsaNA rAhaNA tassa ukkosiyA jANArAhaNA, gautamaH pRcchati-he bhadanta ! yasya khalu jIvasya utkRSTA jJAnArAdhanA bhavati, tasya jIvasya kim utkRSTA darzanArAdhanA bhavati ! evaM yasya jIvasya utkRSTA darzanArAdhanA bhavati, tasya jIvasya kim utkRSTA jJAnArAdhanA bhavati ? iti praznaH, bhagavAnAha-' goyamA ! jassa kahate haiM ( evaM ceva tivihA vi) he gautama! jJAnArAdhanA kI taraha darzanArAdhanA bhI tIna prakAra kI kahI gaI hai-utkRSTa darzanArAdhanA, madhyama darzanArAdhanA aura jaghanya darzanArAdhanA (evaM caritArAhaNA vi) isI taraha se utkRSTa cAritrArAdhanA, madhyamacAritrArAdhanA aura jaghanyacAritrArAdhanAke medase cAritrArAdhanA bhI tIna prakArakI kahI gaI hai / atha isI ghAtako vizeSarUpase samajhaneke liye gautama prabhuse aisA pUchate haiM-(jasma NaM bhaMte ! ukkosiyA jANArAhaNA tassa ukkosiyA dasaNArAhaNA, jasla ukosiyA daMmaNArAhaNA tassa ukosiyA jANArAhaNA) he bhadanta ! jo jIva utkRSTa jJAnArAdhanA vAlA hai kyA usake uskRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? athavA-jo jIva utkRSTa darzanArAdhanA vAlA hotA hai kyA usako utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? isake uttara gautama svAbhAnA prazna-" dasaNArAhaNANa bhate ! kaha vihA paNNatA ?" he bhadanta ! darzanArAdhanA keTalA prakAranI kahI che? ___ maDAvIra prsune| uttara--" eva ceva tivihA vi" gautama ! jJAnA rAdhanAnI jema darzanArAdhanA paNa traNa prakAranI kahI che-(1) utkRSTa dazanAraadhnaa, (2) madhyama za nArAdhanA mane (3) dhanya nArAdhanA " eva parittArAhaNA vi" me pramANe utkRSTa yAstriArAdhanA, madhyama zAstriArAdhanA ane jaghanya cAritrArAdhanAnA bhedathI cAritrArAdhanA paNa traNa prakAranI kahI che. have eja vAtanA vadhu spaSTIkaraNa mATe gautama svAmI mahAvIra prabhune mA pramANe prazna pUche cha-( jassa Na bhaMte ! ukkosiyA NANArAhaNA tassa unakosiyA dasaNArAhaNA, jassa ukkosiyA dasaNArAhaNA tassa unakosiyA NANArAhaNA ?) BRErd! 2 pa Ta jJAnArAdhanAvANe DAya cha, te jIva zuM utkRSTa darzanArAdhanAvALo hoya che kharo ? athavA-je jIva utkRSTa darzanArAdhanAvALo hoya che, te jIva zuM utkRSTa jJAnArAdhanAvALo hoya che kharo? Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 bhagavatIle ukosiyA jANArAhaNA, tassa daMgaNArAhaNAuhosiyA yA, ajahannukosiyA vA' he gautama ! yasya jIvasya utkRSTA jJAnArAbanA bhagati, tasya jIvasya darzanArAdhanA utkRSTA vA bhavati, ajaghanyotkRSTA vA bhavati, jaghanyA cAsau utkRSTA ca jaghanyotkRSTA tadbhinnA ajaghanyotkRSTA sadhyametyarthaH, utkRSTajJAnArAdhanAvato jIvasyAce dve utkRpTamadhyamArUpe darzanAsadhane bhavataH, na puna stRtIyA jaghanyalakSaNA darzanArAdhanA bhavati, tasya tathAravabhAvatvAt , kintu 'jassa puNa ukkosiyA daMsaNArAhaNA, tassa nANArAhaNA ukkosA vA jahannA yA, ajahannamaNa kosA vA' he gautama ! yasya punarjIvasya utkRSTA darzanArAdhanA bhavati, tasya jIvasya jJAnArAdhanA utkRSTA vA, jaghanyA vA, ajaghanyAnutkRSTA madhyamA vA bhavati, utkRSTadarzanArAdhanA yato hi jIvasya jJAnamprati triprakArakasyApi utkRSTa meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jassa uzosiyA jANArAhaNA lassa dasaNArANA unkomiyA vA ajahanna uchosiyA vA) jo jIva utkRSTa jJAnArAdhalA vAlA hotA hai usake darzanArAdhanA utkRSTa hotI hai aura madhyama hotI hai| jaghanyarUpa meM darzanArAdhanA usake nahIM hotI hai| kyoM ki usakA ailA hI koI svabhAva hotA hai| kintu-(jassa puNa ukoliyA daMlaNArAhaNA talla nANArAhaNA ujholA vA jahannA vA ajahannamaNukosA vA) jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai usa jIva ke jJAnArAdhanA utkRSTa bhI hotI hai, jaghanya bhI hotI hai aura madhyama bhI hotI hai| kyoM ki utkRSTa darzanArAdhanA vAle jIva meM jJAna ke prati utkRSTa madhyama aura jaghanya rUpa prayatna kI saMbhAvanA rahatI hai-ataH bhajanA se tIna prakAra vAlI jJAnArAdhanA ilako kahI gaI hai| maDAvIra prbhun| uttara--goyamA !" hai gautama! ( jassa unakosiyA NANArAhaNA tassa dasaNArAhaNA ukkosiyA vA ajahanna ukkosiyA vA) jIva utkRSTa jJAnArAdhanAvALA hoya che, te jIvana darzanArAdhanA utkRSTa paNe hoya che ane madhyama paNa hoya che. e jIva jaghanyarUpe darzanArAdhanA karatA nathI, 41265 , tana me 4 4 svabhAva DAya che. 52ntu ( jassa puNa unakosiyA dasaNArAhaNA tassa nANArAhaNA ukkosA vA jahannA vA ajahanna maNukkosA vA ) 24 kRSTa za nArAdhanAnI maa2|54 choya che, te 7vanI jJAnArAdhanA utkRSTa paNa hoya che, jaghanya paNa hoya che ane madhyama paNa hoya che, kAraNa ke utkRSTa darzanArAdhanAvALA jIvamAM jJAna pratye utkRSTa, madhyama ane jaghanyarUpa prayatnanI saMbhAvanA rahe che. te kAraNe evA jIvanI jJAnArAdhanA traNa prakAranA vikalpavALI kahevAmAM AvI che. Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prakA TIkA za0 8 u0 10 09 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam madhyama- jaghanyarUpasya, prayatnasya saMbhavAt bhajanayA trikArApi tadArAdhanA zavatIti bhAvaH, gautamaH pRcchati -' jassa NaM aMte ! ukkosiyA NANArAhaNA tassa ukosiyA caricArAhaNA. jasmRkoriyA caricArAhaNA tassukkosiyA jANArAhaNA ? " he bhadanta ! yasya khalu jIvasya utkRSTA jJAnArAdhanA bhavati, tasya jIvasya kim utkRSTA cAritrArAdhanA bhavati / evaM yasyotkRSTA cAritrArAdhanA tasya kim utkRSTA jJAnArAdhanA bhavati ? bhagavAnAha - ' jahA unakosiyA NANArAhaNA ya, daMsaNArAhaNA ya bhaNiyA tahA ukkosiyA nANArAhaNA ya caritArAhaNA ya bhANiyavyA ' he gautama ! yathA utkRSTA jJAnArAdhanA ca darzanArAdhanA ca pUrva - bhaNitA, tathaiva utkRSTA jJAnArAdhanA ca cAritrArAdhanA ca bhaNitavyA, evaM ca jJAnArAdhanA bhavati tasya cAritrArAdhanA utkRSTA vA, madhyamA vA aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( jassa NaM bhaMte / ukkosipA gANArAhaNA tassa ukkosiyA garitArAhaNA, jassa ukkosiyA carisArAhaNA tassukosiyA NANArAhaNA) he bhadanta / jisa jIva ko utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai, usa jIva ke kyA utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai ? tathA jisa jIva ko utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai usa jIva ko kyA utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( jahA ukkosiyA NANArAhaNA ya, daMsaNArAhaNA ya bhaNiyA tahA ulkosiyA nANArAhaNA ya caritArANA ya bhANikaccA ) he gautama! jisa prakAra se utkRSTa jJAnArAdhanA aura darzanArAdhanA pahile kahI gaI hai usI taraha se utkRSTa jJAnArAdhanA aura cAritrAcanA kahanI cAhiye - evaM ca jisa jIva ke utkRSTa jJAnArAdhanA hotI hai usa jIva ke cAritrArAdhanA utkRSTa " gautama svAbhIno prazna - " jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA NANArAhaNA tassa ukkosiyA caricArANA, jassa ukkosiyA caritArAddaNA tassukkosiyA NANArAhaNo ? " De lahanta ! utkRSTa jJAnArAdhanAvAjA lavanI yaritrArAdhanA pa zuM utkRSTa ja hAya che ? tathA utkRSTa cAritrArAdhanAvALA jIvanI jJAnArAdhanA paNa zuM utkRSTa ja hoya che ? bhahAvIra prabhunA uttara--( jahA ukkosiyA NANAgrahaNA ya, dasaNArAhaNAya bhaNiyA tahA ukkosiyA nANArAhaNA~ ya caritArAhaNA ya bhANiyavvA ) he gautama! je pramANe utkRSTa jJAnArAdhanA ane danArAdhanAnA viSayamA pahelA kahevAmA Avyu che, eja pramANe utkRSTa jJAnArAdhanA ane cAritrArAdhanA viSe paNa kahevu joie eTale ke je jIvanI jJAnArAdhanA utkRSTa hAya che, te jIvanI Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 498 bhagavatI syAt utkRSTajJAnArAdhanAvato jIvasya cAritraM prati na nyUnatama prayatnatA bhavati tasya tatsvabhAvatvAt, kintu utkRSTacAritrArAdhanAvato jIvasya jJAnamprati utkRSTa madhyama jaghanyalakSaNamayatnatrayamapi bhavati, iti bhaavH| gautamaH pRcchati' jassaNaM bhaMte ! ukkosiyA daMsaNArAhaNA taschukkosiyA caritArAhaNA, jassukosiyA caritArAhaNA tassukosiyA daMsaNArAhaNA ? ' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya utkRSTA darzanArAdhanA bhavati, tasya kim utkRSTA cAritrArAdhanA bhavati 1 evameva yasyotkRSTA cAritrArAdhanA bhavati, tasya kimutkRSTA darzanArAdhanA bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! jassa ukkosiyA daMsaNArAANA tassa cAritArAhaNA ukkosA bhI hotI aura madhyama bhI hotI hai kyoM ki utkRSTa jJAnArAdhanAvAle jIva meM cAritrArAdhanA ke prati nyUnatama prayatnatA nahIM hotI hai, kyoM ki usakA aisA hI kucha svabhAva hotA hai / kintu jo jIva utkRSTa cArivArAdhanA vAlA hotA hai usa jIva meM jJAna ke prati utkRSTa, madhyama aura jaghanya ina tInoM prakAra ke bhI prayatnoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassukkosiyA cAritArAhaNA, jassukkosiyA caritArAhaNA tassukkosiyA daMsaNArAhaNA ) he bhadanta / jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, usa jIva ke kyA utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai ? tathA jisa jIva ke utkRSTa cAritrArAdhanA hotI hai usa jIva ke kyA utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai ? isake uttara meM prabhu gautama se kahate haiM - ( goyamA ) he gautama! (jassa ukkosiyA daMsaNA cAritrArAdhanA utkRSTa paNa hAya che ane madhyama paNa hAya che, kAraNa ke utkRSTa jJAnArAdhanAvALA jIvamAM cAritrArAdhanA pratye nyUnanama prayatnazIlatA kadI hAtI nathI. tenuM kAraNa e che ke tenA svabhAva ja evA hAya che. paraMtu je jIva utkRSTa cAritrArAdhanAvALA hoya che tenI jJAnArAdhanA utkRSTa, madhyama ane jaghanya hAya che, kAraNa ke te chavamAM jJAna pratye utkRSTa, madhyama ane jaghanya e traNe prakAranI prayatnazIlatAnA sadbhAva jovAmAM Ave che gautama svAmIne prazna - ( jassa NaM bhaMte ! ukkosiyA daMsaNArAhaNA tassukkosiyA caritArAhaNA, jassukosiyA caritArAhaNA tasthukkosiyA dasaNArAhaNA ? ) hai bhadanta ! je jIvanI danArAdhanA utkRSTa hAya che, te jIvanI cAritrArAdhanA paNa zuM utkRSTa hoya che ? tathA je jIvanI cAritrArAdhanA utkRSTa hAya che, te jIvanI danArAdhanA pazu zu utkRSTa hoya che ? Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u0 10 sU02 ArAdhanAstharUpanirUpaNam 479 vA, jahannA vo, amahannamaNukkosA yA ' he gautama ! yastha jIjasyotkRSTa darzanArAdhanA bhavati, tasya cAritrArAdhanA utkRSTA bA, jaghanyA vA, ajaghanyAlutkRSTAmadhyamA vA bhavati kintu-'jassa puNa ukkosiyA caritArAhaNA, tassa daMsaNArAhaNA niyamA ukosA' he gautama ! yasya punarjIvasyotkRpTA cAritrArAdhanA bhavati, tasya darzanArAdhanA niyamAt niyamataH utkRSTA eva bhavati, tathA ca yasyokRpTA darzanArAdhanA bhavati tasya cAritrArAdhanA trividhA'pi bhajanayA syAt , utkRSTa darzanArAdhalAvato jIvasya cAritraspati trividhasyA'pi utkRSTa madhyamajaghanyarUpasya prayatnasyAviruddhatvAta , kintu utkRSTacAritrArAdhanAvato jIvasyo skRSTaica darzanArAdhanA bhavati prakRSTacAritrasya prakRSTadarzanAnugAmitvAt , itibhAvaH, rAhaNA tassa caritArAhaNA ukkosA vA jahanA vA ajahaNNasaNukakosA vA) jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai, usa jIva ke cAritrAradhanA utkRSTa bhI hotI hai, jaghanya bhI hotI hai| aura madhyama bhI hotI hai| kintu jisa jIva ke ( ukkosiyA carittArAhaNA, tassa dasaNArAhaNA niyamA ukkosA) utkRSTarUpa meM cAritrAradhanA hotI hai usa jIva ke darzanArAdhanA niyama se utkRSTarUpa meM hI hotI hai / tathA ca-jisa jIva ke utkRSTa darzanArAdhanA hotI hai usake cAritrArAdhanA tInoM prakAraphI bhI ho sakatI hai kyoM ki utkRSTa darzanArAdhanAvAlA jo jIva hotA hai usameM cAritrake prati tInoM prakArake utkRSTa, madhyama aura jaghanya-prayatnoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai| parantu jo jIva utkRSTa cAritrArAdhanAvAlA hotA hai, vaha utkRSTa hI darzanArAdhanAvAlA hotA hai-kyoMki jo prakRSTa cAritra hotA hai vaha prakRSTa darzanAnugAmI hotA hai| mahAvIra prasuna uttara-"goyamA 11 3 gautama ! " jassa ukkosiyA dasaNArANA tassa carittArAhaNA ukkosA vA jahannA vA ajahaNNamaNukkosA vA" je jIvana darzanArAdhanA utkRSTa hoya che, te jIvanI cAritrArAdhanA utkRSTa 55 DAya cha, madhyama 5 uya cha bhane dhanya 55 DAya che. tathA " Thakko. siyA caritArAhaNA, tassa dasaNArAhaNo niyamA ukkosA" 2 panI yaaritraarAdhanA utkRSTa hoya che, te jIvanI darzanArAdhanA niyamathI ja utkRSTa hoya che. utkRSTa dazanArAdhanAvALA jIvanI cAritrArAdhanA traNa prakAranI hoI zake che kAraNa ke evA jIvamAM cAritrapAlananI dizAmAM utkRSTa, madhyama ane jaghanya prayatnane sadUbhAva jovAmAM Ave che paraMtu je jIva utkRSTa cAritrarAdhanAvALe heya che, te utkRSTa darzanArAdhanAvALo ja hoya che, kAraNa ke utkRSTa cAritrArAdhaka jIva prakRSTa darzanAnugAmI hoya che. Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 bhagavatIstre athArAdhanAkArANAM phalaM pradarzayitumAha-' upakosiyaM NaM bhaMte ! jANArANa ArAhettA kahahiM bharagahaNehi sijjhai, jAva aMtaM karei ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! utkRSTAM khalu jJAnArAdhanAm bhArAdhya-vidhAya katibhiH kiyadbhiH bhavagrahaNaiH kiyatsaMkhyakai bhavagrahaNairityarthaH sidhyati jIvaH, yAvat-budhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti ? agavAnAha-'goyamA! atthegaie teNetra bhavaggahaNeNaM sijjhai, jAva aMtaM karei' he gautama ! astyekakaH kazcana jIvaH utkRSTAM jJAnArAdhanA. mArAdhya utkRSTacAritrArAdhanAyAH sattve tenaiva upAttenaiva vartamAnabhavagrahaNena sidhyati, yAvat-budhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAm antaM karoti ca, 'atthegahae dogheNaM bhavaggahaNeNaM sijjhai,jAva aMtaM karei' astyekakaH kazcana jIvaH utkRSTAM jJAnA____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(ukkosiyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNaM ArAhettA kaihi bhavaggahaNehiM sijjhai jAva aMtaM karei) he bhadanta | jIva utkRSTa jJAnArAdhanA ko ArAdhita kara ke kitane bhavoM ko grahaNa karane ke bAda siddha hotA hai, yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? ( yAvat ) pada se yahAM "budhyate, mucyate" ina kriyApadoM kA grahaNa huA hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautm| (atthezahae teNeva bhavagyahaNeNaM lijjhai, jAba aMtaM pharei ) koi eka jIva ailA hotA hai jo usI gRhIta eka bhava se utkRSTa jJAnArAdhanA ko ArAdhina karake utkRSTa cAritrArAdhanA ke sadbhAva meM siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai| yahAM para bhI yAvat zanda se " sidhyati, mucyate" ina kriyApadoMkA prahaNa huA hai / ( atdhegahae ) tathA koieka jIva aisA hotA hai jo utkRSTa jJAnArAdhanA ko ArAdhita gautama svAmInA prazna-( ukkosiya NaM bhate ! NANArAhaNaM ArAhettA kai hiM bhavagAhaNe hi sijjhai jAva aMta karei ) mahanta ! GSTa jJAnA. rAdhanAnuM ArAdhana karIne jIva keTalA bhava karIne siddhapada pAme che, buddha thAya che, mukta thAya che ane samasta du khAne aMta kare che ? ( ahIM "yAvatI pahathI " budhyate, mane mucyate" chiyApahIne aDa 42pAmA mAyAM hai.) mahAvIra prbhun| utta2-" goyabhA !:" hai gautama ! " atthegaie teNeva bhavagahaNeNaM sijjhai, jAva aMtaM karei " * 25 so jAya cha / je gRhIta eka ja bhavamAM utkRSTa jJAnArAdhanAnuM ArAdhana karIne utkRSTa cAritrArAdhanAnA sadubhAvamAM siddha thAya che, buddha thAya che, sukta thAya che ane samasta mono mata 4re cha. " atyagaie docceNaM bhavagAhaNeNaM sinmai jAva ata karei" tathA 44 vo mevA hAya cha / 2 vaTa jJAnArAdhanA Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - prameyacandrikA rIkA za0 8 u0 10 sU0 2 mArAdhamAsvarUpanirUpaNam 181 rAdhanAmArAdhya dvitIyena bhavagrahaNena sidhyati, yAvat-cudhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti ca, 'atyaMgaie kappovaena vA kappAIesu kA uvacajjai ' he gautama ! astyekakaH kazcana jIvaH utkRSTAM jJAnArAdhanAmArAdhya madhyama cAritrArAdhanAsattve kalpopapannakeSuvA saudharmAdidevalokeSu madhye upapadyate, kalpAtIteSu vA devalokeSu graiveyakAdiSu tu utkRSTAM jJAnArAdhanAmArAdhya madhyamotkRSTacAritrArAdhanAsattve upapadyate iti bhAvaH, gautamaH pRcchati-' ukkosiyaMNaM bhaMte! dasaNArAhaNaM ArArettA kAhiM bhavaggahaNehi sijmai jAva aMtaM karei' he bhadanta ! utkRpTAM khalu darzanArAdhanAm ArAdhya katibhiH kiyadbhiH bhavagrahaNaiH jIvaH sidhyati yAvad bubhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti ? iti praznaH, bhagavAnAha-evaMceva' karake (docceNaM bhavaragahaNeNaM sijjhaha, jAva aMtaM karei) dvitIya bhava dhAraNa karake hI siddha ho jAtA hai yAvat samasta duHkhoMkA nAza kara detA hai| arthAt dUsare manuSya bhavameM siddha ho jAtA hai / (atthegaie kappo yaesu vA, kappAIestu vA uvavajjadda ) tathA koI eka jIva aisA hotA hai jo utkRSTa jJAnArAdhanA ko ArAdhita karake madhyama cAritrArAdhanA ke sadbhAyameM saudharmAdikalpopapannaka devalokoM meM utpanna hotA hai| athavA greveyaka Adi kalpAtIta devalokoM meM utkRSTa jJAnArAdhanA ko ArAdhita karake madhyama evaM utkRSTa cAritrArAdhanA ke sadbhAva meM utpanna hotA hai| aba gautama ! prabhu se aisA pUchate haiM-(ukkosiyaM gaM bhaMte ! daMsaNArAhaNaM ArAhettA kaI hiM bhavaggahaNehi sijjhai, jAva aMtaM karei) he bhadanta ! jo jIva utkRSTa darzanArAdhanA ko ArAdhita karatA hai, vaha kitane bhavoM ko lene ke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA ArAdhana karIne bIje bhava dhAraNa karIne ja siddha, buddha ane mukata thaIne samasta duHkhane aMta kare che, eTale ke bIjA manuSyabhavamAM siddha thAya che. (atthegahae kappovaesu vA, kappAIesu vA uvayajjaI ) 1 4 savA DAya che ke je utkRSTa jJAnArAdhanA karIne madhyama cAritrArAdhanAnA sadabhAvathI saudharma Adi kalpapapannaka devalokamAM utpanna thAya che athavA raiveyaka Adi kalpAtIta devakemAM-utkRSTa jJAnArAdhanAnuM ArAdhana karIne madhyama ane utkRSTa cAritrArAdhanAnA sadUbhAvathI utpanna thaI jAya che gautama svAmInA prazna-( ukkosiya NaM bhaMte ! dasaNArAhaNaM ArAhettA kaI hiM bhavagAhaNehi sijjhai jAva aMta karei) 3 mahanta ! 2 & Gre darzanArAdhanAnuM ArAdhana kare che, te keTalA bhavo karIne siddha thAya che, baddha thAya che, mukta thAya che ane samasta dukhene aMta kare che? bha0 61 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsve he gautama ! evameva-jJAnArAdhanAvadeva astyerukaH kazcana utkRSTadarzanArAdhakaste naiva bhavagrahaNena sidhyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti, ityAdi pUrva vadeva sarva bodhyam, tadbhavasidbhayAdi ca tasyAmutkRSTadarzanArAdhanAyAM bhavet cAritrArAdhanAyAstatrotkRSTAyAH madhyamAyAzcoktatvAt , gautamaH pRcchati-'ukkosiyaM NaM bhaMte / carittArAhaNaM ArAhettA kaIhiM bhavaggahaNehi sijjhai, jAva aMtaM karei ? ' he bhadanta ! utkRSTAM khalu cAritrArAdhanAmArAdhya katibhiH bhavagrahaNaH jIvAH sidhyati yAvada sarvaduHkhAnAmantaM karoti ? iti praznaH, bhagavAnAha-' evaM ceva ' evameva aMta karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(evaM ceva ) he gautama ! jaisA abhI jJAnArAdhanA ke viSaya meM kahA gayA hai, usI taraha se yahAM para bhI jAnAnA cAhiye / arthAt utkRSTa darzanArAdhanA ko ArAdhita karake koIeka jIva aisA hotA hai jo usI gRhIta bhava se siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoMkA anta kara detA hai| koIeka aise hotA hai jo dvitIya bhava meM arthAt devAntarita dusare manuSya bhava meM siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoMkA aMta kara detA hai / koIekajIva aisA bhI hotA hai jo utkRSTa darzanArAdhanA ko ArAdhita karake madhyama cAritrArAdhanA ke sadbhAva meM saudharmAdi kalpopapannaka devalokoM meM utpanna ho jAtA hai| athavA madhyama evaM uskRSTa cAritrArAdhanA ke sadbhAva se uskRSTa darzanArAdhanAko ArAdhita karake graiveyakAdi kalpAtIta devalokoM meM utpanna ho jAtA hai| ___ mahAvIra prasuna jattara-" evaMceda" gautm| 2 prabhArI Seave jJAnArAdhanAnA viSayamAM hamaNAM kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANe ahIM paDyuM samajavuM eTale ke utkRSTa darzanArAdhanAnI ArAdhanA karIne koI jIva gRhIta bhavamAM ja siddha, buddha ane mukta thAya che ane samasta duHkhane aMta kare che. keIka jIva evo paNa hoya che ke je bIje bhava karIne-eTale ke devAntarita bIjA bhavamAM siddha, buddha, ane mukta thAya che ane samasta duHkhane aMta kare che. keIka jIva e paNa hoya che ke je utkRSTa daza nArAdhanAnuM ArAdhana karIne madhyama cAritrArAdhanAnA sadUbhAvathI saudharmAdi ka9papannaka devakemAM utpanna thaI jAya che athavA madhyama ane utkRSTa cAritrArAdhanAnA sadubhAvathI utkRSTa darzanArAdhanAnuM ArAdhana karIne zaiveyaka Adi kalpAtIta devalokamAM utpanna thaI jAya che. Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakA Do0 za0 8 0 10 sU0 2 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 483 jJAnArAdhAvadeva astyekakaH kazcana jIvaH jJAnasya jaghanyAyAM satyAmapi ArAdhanAyAm utkRSTAM cAritrArAdhanAmArAdhya tenaiva matragrahaNena sidhyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti, ityAdi pUrvavadeva sarvaM bodhyam, kintu ' navaraM atyegaie kappAIyaesu uvavajjai ' navaraM jJAnadarzanArAdhanApekSayA cAritrArAdhanAyAM vizeSastu astyekakaH kazcanotkRSTacAritrArAdhanAvAn jIvaH kalpAtIteSu graiveyakAdiSveva devalokeSu utpadyante, natu saudharmAdikalpopapanna devalokeSu, utkRSTacAritrArAdhanA aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( ukko siyaM NaM bhaMte ! varitArahaNaM AhettA kahahiM bhavaggahaNehi sijjhaha, jAva aMta' karei ) he bhadanta | jo jIva utkRSTa cAritrArAdhanA ko ArAdhita karatA hai - vaha jIva kitane bhavoM ko dhAraNa karaneke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( evaM va) he gautama! jJAnArAdhanA kI taraha yahAM para bhI samajhanA cAhiye arthAt - jJAna kI jaghanya bhI ArAdhanA ho parantu cAritra kI utkRSTa ArAdhanA ko ArAdhita karake ko eka jIva usI gRhIta bhava meM siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta kara detA hai ityAdi pUrva kathana ke anusAra yahAM para bhI jAnanA cAhiye - ( navaraM ) parantu ( atyegaie kappAIyasu uvavajjai ) jJAnArAdhanA aura darzanAradhanA kI apekSA jo vizeSatA yahAM para hai vaha aisI hai ki koieka utkRSTa cAritrArAdhanA vAlA jIva kalpAtIta graiveyaka Adi devalokoM meM hI utpanna hotA hai - saudharmAdi kalpopapannaka devalokoM meM nhiiN| kyoM gautama svAbhIno prazna - ( ukkosiyaM NaM bhate ! caritArAhaNaM AhettA kai hi bhavagagaNe hi sijjhai jAva aMta karei ) he sahanta ! ? va uSTa cAritrArAdhanAnuM ArAdhana kare che, te jItra keTalA bhava karIne siddha thAya che, muddha thAya che, mukta thAya che ane samasta duHkhAnA ata kare che ? bhaDAvIra aluno uttara- " evaMceva " he gautama! yA viSayabhAM pa jJAnArAdhanA pramANe ja kathana samajavuM. eTale ke bhale jJAnanI jadhanya paNa ArAdhanA hAya, parantu cAritranI utkRSTa ArAdhanAnuM ArAdhana karIne koIka jIva eja gRhIta bhavamAM siddha thAya che ane samasta duHkhanA aMta kare che, ityAdi pU kathananA jevuM ja thata ahIM pazu samajavuM " navaraM " parantu ( atthei kappAIyapasu uvavajjai ) jJAnArAdhanA karatA cAritrArAdhanAnA utkRSTa ArAdhanAnA viSayamAM A pramANe vizeSatA che. kAika utkRSTa cAri trArAdhanAvALA jIva kalpAtIta jaiveyaka Adi devalekemAM ja utpanna thAya che, Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatotra bato jIvasya saudharmAdikalpopapanna keSu devalokeSu gamanAbhAvAt , apitu phalpAtIteSu graiveyakAdiSu eva upapadyate, siddhigamanAbhAve tepAmanuttarasureSu gamanasadAvAt / atha madhyamArAdhanAmAzritya gautamaH pRcchati-'majjhimiyaM NaM bhaMte ! NANArAhaNaM ArAhitA kaIhiM bhavaggahaNehi sijjhai, jAva aMtaM karei ?' he bhadanta ! madhyamAM khala jJAnArAdhanAmArAdhya katibhiH bhavagrahaNaiH jIvaH sidhyati, yAvat-budhyate mucyate, parinirvAtisarvaduHkhAnAmantaM karoti iti praznA,bhagavAnAha-'goyamA ! atthegaie docceNaM bhavaggahaNeNaM sijjhai jAya aMtaM karei, taca purNa bhavaggaNaM nAikkamaI' he gautama ! astyekakA kazcana jIvaH madhyamAM jJAnArAdhanAmArAdhya dvitIyena adhikRtamanuSyaki utkRSTa cAritrakI ArAdhanAvAlA jIva kA saudharmAdi kalpopapannaka devalokoM meM gamanakA abhAva kahA gayA hai| utkRSTa cAritrArAdhanA yAlA jIva ko siddhi kI prApti jabataka nahIM hotI hai-vaha tabataka kalpAtIta greveyakAdikoM meM thA anuttara devoM meM utpanna hotA rahatA hai| ___aba gautama madhyama ArAdhanA ko Azrita karake prabhu se aisA pUchate haiM (majjhimiyaM NaM bhaMte! gANArAhaNaM ArAhitA kAhiM bhavaggahaNehiM sijjhai jAva aMtaM karei) he bhadanta ! jIva madhyama jJAnA. rAdhanAko ArAdhita karake kitane bhavoM ko lene ke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama! (asthegaiyA docceNaM bhavaggahaNeNaM sijjhai, jAva aMta karei, taccaM puNa bhavaggahaNaM nAikkamai ) koIeka jIva aisA hotA hai jo madhyamajJAnArAdhanAko ArAdhita karake adhikRta manuSya saudharmAdi kapannaka devakemAM utpanna thatuM nathI. kAraNa ke utkRSTa cAritranI ArAdhanAvALA jIvamAM saudharmAdi kapipaka devalokamAM gamanane abhAva kahyo che. jyAM sudhI cAritrArAdhanAvALA jIvane siddhinI prApti thatI nathI, tyAM sudhI te kalpAtIta raiveyakamAM athavA to anuttaraupapAtika devAmAM ja utpanna thatA rahe che. have gautama svAmI madhyama ArAdhanAnI apekSAe nIcenA prazno pUche cha-( majjhimiya NaM bhaMte ! NANArAhaNaM ArAhitA kaI hi bhavaggahaNehi sijjhai jAya aMta karei ) hai mahanta ! 1 madhyama jJAnArAdhanAtuM mArAdhana urIna sA bha karIne siddha thAya che ane samasta duHkhano aMta kare che ? mahAvIra prbhun| utta2-" goyamA!" gautama ! ( atyaMgajhyA docceNaM bhavagahaNeNaM simjhai jAva aMta karei, taccaM puNa bhavagahaNaM nAikamada ) keIka jIva evA hoya che ke je madhyama jJAnArAdhanAnuM ArAdhana karIne Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u0 10 sU0 2 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam 446 bhavApekSayA dvitIyena manuSyabhavenetyarthaH sidhyati yAvat-yudhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti ca, tRtIyaM punarbhavagrahaNam adhikRtamanuSyabhavagrahaNApekSayA tRtIyaMmanuSyabhavagrahaNam nAtikAmati-nollaMghayati, atra jJAnArAdhanAyA madhyamatvaJcAdhikRtabhave eva nirvANAbhAvAt iti bodhyam , bhAve tu utkRSTatvamevAraseyamavazyaMbhAvitvAt , nirvANA'nyathA'nupapatteH, gautamaH pRcchati-' majjhimiyaM NaM bhaMte ! dasaNArAhaNaM ArAhittA, evaM ceva / evaM majjhimiyaM cArittArAhaNaMpi' he bhadabhava kI apekSA se dvitIya manuSyabhava se siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai| tRtIyasava kA ullaMghana nahIM karatA hai arthAt devabhavAntarita tIsare manuSya bhava meM avazya mokSa meM calA jAtA hai| yahAM para jJAnArAdhanA meM jo madhyamatA prakaTa kI gaI hai vaha adhikRta manuSyabhava meM hI nirvANa nahIM hone se prakaTa kI gaI hai| yadi gRhItabhava meM hI ArAdhaka jIva ko nirvANa kI prAsi ho jAtI hai to usa jJAnA rAdhanA meM madhyamatA na jAnakara utkRSTatA hI jAnanI caahiye| kyoMki jJAna kI utkRSTatA meM hI nirvANa kI prApti hotI hai-aura jaba jJAnArAdhanArAdhaka jIva ko usI gRhIta bhava se mukti prApta ho cukI hai to usake dvArA ArAdhita vaha jJAnArAdhanA "nirvANAnyathAnupapattaH" hetu se utkRSTa hI mAnI jaavegii| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(majhimiyaM NaM bhaMte ! dasaNArAhaNaM ArAhittA) he bhadanta | jo jIva madhyama darzanArAdhanA ko adhikRta manuSyabhavanI apekSAe dvitIya manuSyabhavamAM siddha thAya che ane samasta duone aMta kare che. te jIva tRtIyabhavanuM ullaMghana karate nathI eTale ke devabhavAntarita trIjA manuSyabharamAM avazya mokSe cAlyA jAya che, ahIM jJAnArAdhanAmAM je madhyamatA prakaTa karavAmAM AvI che te adhikRta manuSya bhavamAM ja nirvANanI prApti nahIM thavAnI prakaTa karavAmAM AvI che. je gRhIta bhavamAM ja ArAdhaka jIvana nirvANanI prApti thaI jatI hoya, te te jJAnArAdhanAmAM madhyamatA na mAnatA utkRSTatA ja mAnavI joIe, kAraNa ke jJAnArAdhanAnI utkRSTatAne sadabhAva hoya tyAre ja nirvANanI prApti thAya che. ane je jJAnArAdhaka jIvane eja gRhIta bhava pUre karIne muktinI prApti thaI cukI uya to tenA 21 2mArAdhita ta jJAnArAdhanA " nirvANAnyathAnupapatteH "tunI dRSTie utkRSTa ja mAnavI paDaze. gautama 2vAmInA prazna--( majjhimiyaM NaM bhaMte ! daMsaNArAhaNaM ArAhittA) Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 489 bhagavatI sUtre -- nta ! madhyamAM khalu darzanArAdhanAmArAdhya kavibhiH bhavagrahaNaiH jIvaH sidhyati yAvat budhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti ? bhagavAnAha evaJcaivapUrvokta madhyamajJAnArAdhanAbadeva madhyamadarzanArAdhanamapi ArAdhya astyekakaH kazvana jIvaH dvitIyena bhavagrahaNena sidhyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti, kintu tRtIya punarbhavagrahaNaM nAtikrAmati, evamevoktarItyA astyekakaH kaJcana jIvaH madhyamAM cAritrArAdhanAmapi ArAdhya dvitIyena bhavagrahaNena sidhyati, yAvat sarva' duHkhAnAmantaM karoti, etAca madhyamA uparyuktA jJAnAdhArAdhanAsamvalitA cAritrArAdhanA evAtravivakSitA draSTavyAH, anyathA agre jaghanyajJAnArAdhanAmAzritya vakSyamANasya 'sattabhagaNAI puNaNAikkamati ' ityasyAsaMgatyApatteH, yatacAritrArAvanAyA eva ArAdhita karatA hai vaha kitane bhavoMke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama! ( evaM ceva ) madhyama darzanArAdhanA ko ArAdhita karake koI eka jIva dvitIyabhava meM siddha ho jAtA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta kara detA haiM - tRtIya bhava ko vaha ullaMghana nahIM karatA hai / isI taraha se koI eka jIva madhyama cAritrArAdhanA ko ArAdhita karake dvitIya bhava meM siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai| tRtIya bhava ko vaha ullaM ghana nahIM karatA hai / yahAM ye madhyama jJAnAdi ArAdhanA aura cAritrArAdhanA milI huI hI vivakSita huI haiM aisA jAnanA cAhiye / nahIM to phira jo Age jaghanya jJAnArAdhanA ko lekara ( sattaTTha bhavaggahaNAI puNa he bhadanta ! madhyama darzanArAdhanAnuM ArAdhana karIne chatra keTalA bhava karIne siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che ane samasta du.khAnA aMta kare che? mahAvIra prabhunA uttara- " evaM ceva " madhyama harzanArAdhanAnuM mArAdhana karIne kAika jIva khIjA bhavamAM siddha thAya che ane samasta dukhAnA aMta kare che. te trIjAbhavanuM ullaMghana karatA nathI--eTale ke trIjA bhavamAM te avazya nirvANa pAme che. eja pramANe madhyama cAritrArAdhanAnuM ArAdhana karIne kAIka jIva khIjA bhavamAM siddhapada pAme che, yAvat samasta du:khAnA nAza kare che. tee trIjA bhavanuM ullaghana karatA nathI. ahIM madhyama jJAnAdika ArAdhanA ane cAritrArAdhanAnuM kathana eka-sarakhuM ja khatAvavAmAM A che, ema samajavu'. nahIM te AgaLa jaghanya jJAnArAdhanAnI apekSAe A prakAranuM je kathana karavAmAM AvyuM 88 sattaTTa bhavaggaNAI puNa gAiAmai " Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prandrikA TI0 0 8 0 10 sU0 2 ArAdhanAsvarUpanirUpaNam tatphalasya tatroktatvAt uktaM ca ' anubhavAucarice 'ti cAritre jaghanyacAritrArAdhanAyAm aSTabhavAyurbhavatIti / atha jaghanyajJAnAdyArAdhanAmAzritya gautamaH pRcchati - ' jahanniyaM NaM bhaMte ! nANArAhaNaM arAhittA, kahiM bhavaggahaNehiM sijjhai, jAva aMta karei ? he bhadanta / jaghanyAm khalu jJAnArAdhanAmArAdhya kavibhiH bhavagrahaNaiH jIvaH sidhyati yAvatbudhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti ? bhagavAnAha - ' goyamA ! 'atthegaie, tacceNaM bhavaggaNeNaM sijjhai jAtra ataM karei, sattaTTabhavaggahaNAra puNa nAika ' he gautama ! astyekakaH kazcijjIvaH tRtIyena bhavagrahaNena sidhyati gAikkamaha) aisA jo kahA gayA hai so usakI saMgati nahIM baiTha skegii| kyoM ki cAritrArAdhanA kA hI yaha phala isa sUtra dvArA prakaTa kiyA gayA hai| kahA bhI hai- ( anubhavAucarite ) cAritra jaghanya cAritrarAdhanA meM ATha bhava hote haiM / aba jaghanya jJAnAdika ArAdhanA ko Azrita karake gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( jahanniyaM NaM bhate ! nANArAhaNaM ArAhittA kahahiM bhavaggahaNehiM sijjhaha jAva aMtaM karei ) he bhadanta ! jIva jaghanya jJAnArAdhanA ko ArAdhita karake kitane bhava ke bAda siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA) he gautama! (atthegaie tacceNaM bhavasijjhai, jAva aMtaM karei ) koI jIva aisA hotA hai jo tRtIya bhava meM siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai / (satta bhavaggahaNAIM puNa nAikkama ) mAta ATha bhavoM kA vaha ullaMghana nahIM che sa saMgata lAgaze nahIM. kAraNa cAritrArAdhanAnuM ja te phaLa A sUtra dvArA pra48 42vAmAM gAnyuM che. urdhupAlu che - " adubhavAccarit cAritrArAdhanAmAM A bhava thAya che. 11 4dhanya have jaghanya jJAnAdikanI ArAdhanAne anulakSIne gautama svAmI mahAvIra anune sevA prazna pUche che hai- ( jahanniyaM NaM bhaMte / nANArAhaNa' ArAhitA kaIhi bhavaggaNehi sijjhai jAva aMta karei ? ) he sahanta ! dhanya jJAnArAdhanAnuM ArAdhana karIne jIva keTalA bhava karIne siddha thAya che, yuddha thAya che, mukta thAya che ane samasta du:khAnA aMta kare che ? mahAvIra alunA uttara- ( goyamA ! ) he gautama! ( atyegaie tacceNa bhavaggaNeNa sinjhai, jAva a'ta karei ) va sevA hoya che trIjA bhavamAM siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, ane samasta du:yonA aMta are che. ( satabhabagAhaNAra puNe nAikamai ) sAta mAha bhavAnuM . maha Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI 488 yAvat - budhyate, mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karoti kintu saptAbhagrahaNAni punarnAtikrAmati, evaM ca zrutasamyaktva dezaviratibhavAstvasaMkhyeyA uktAH, tatazcAritrArAdhanA rahitA jJAnadarzanArAdhanA asaMkhyeyabhatrikA api bhavanti, na tvaSTabhavikA eva ' evaM daMsaNArAhaNaM pi, evaM caritArAhaNaM pi' evaM jaghanyajJAnArAdhanAvadeva jaghanyadarzanArAdhanA'pi vaktavyA, tathA ca- jaghanyAM darza nArAdhanAmArAdhya astyekakaH kazcijjIvastRtIyena bhavagrahaNena sidhyati, yAvat budhyate, mucyate, sarvaduHkhAnAmantaM karoti ca saptASTabhavAni ca nAtikrA mati, evameva jaghanyAM cAritrArAdhanAmapi ArAdhya astyekakaH kazcana jIvaH stRtIyena bhavagrahaNena sidhyati yAvat budhyate mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAmantaM karotIti bhAvaH // 02 // karanA hai / evaM ca zruta samyaktva evaM dezavirati saMbaMdhI bhava to asaM khyAna kahe gaye haiM / isa kAraNa cAritrArAdhanA se rahita jJAnadarzanArAdhanA asaMkhyAta bhavavAlI bhI hotI haiN| sAta ATha bhavavAlI hI nahIM hotI haiM / ( evaM daMsaNArAhaNaM pi, evaM caritArAhaNaM pi) jaghanya jJAnArAdhanA kI taraha hI jaghanya darzanArAdhanA bhI kahalenI cAhiye / tathA ca - jaghanya darzanArAdhanA ko ArAdhita kara ke koI eka jIva tRnIya bhava meM siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA ata karatA hai| sAta ATha yAvat samasta dukhoM kA aMta karatA hai / sAta, ATha bhavoMko vaha ullaMghana nahIM karatA hai / isI taraha se jaghanya cAritrArAdhanAko bhI ArAdhita karake koI eka jIva tRtIya bhava meM siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA aMta karatA hai| yahAM saba jagaha ( yAvat ) zabda se 'budhyate mucyate " ina kriyApadoM kA grahaNa huA hai | sU02 // 66 te ullaMdhana karatA nathI. zruta, samyakatva ane dezavirati sabaMdhI bhava / asa khyAta kahyA che. te kAraNe cAritrArAdhanAthI rahita jJAnadarzanArAdhanA asaMdhyAta bhavavANI pazu hoya che - sAta bhAI bhavavANI hotI nathI. " evaM dasaNArAhapi, evaM caritArAhaNaMpi" dhanya jJAnArAdhanA prabhAva dhanya danArAdhanA ane jaghanya caritrArAdhanAnuM kathana pazu samajavuM. eTale ke jadhanya darzanArAdhanAnuM ArAdhana karIne kAika jIva trIjA bhavamAM siddha thAya che ane samasta du:khAnA aMta kare che, eve! jIva sAta ke ATha bhavanuM ulle bana karatA nathI. eja pramANe jaghanya cAritrArAdhanAnuM ArAdhana karIne kAika jIva trIjA bhavamAM siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che ane samasta du.khAnA aMta kareche. evA jIva sAta ke ATha bhavanuM ullaMghana karatAnathI. ahIM adhI gyAme " jAva aMta karei " sAthai vaparAyelA ' jAva' yaha dvArA zvAmAM bhAvyAM hai. // sUtra2 // yudhyate mane mucyate " hiyApahone aru 66 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 0 8 30 10 sU0 3 pudgalapariNAmanirUpaNam 489 dhudalapariNAmavaktavyatA itaH pUrva jIvapariNAmaH mokta', pariNAmAdhikArAt pudgalapariNAmavaktavyatA___ mAi-'kaivihe NaM' ityAdi / mUlas-kaivihe gaMbhaMte ! poggalapariNApaNNate? goyamA ! paMcavihe poggalapariNAle paNNate, taM jahA vanapariNAme1, gaMdhapa. riNAme2, rasapariNAme3, phAsapariNAme4, sNtthaannprinnaame5| vannapariNAme NaM saMte! kavihe paNNate? paMcavihe paNate, taM jahA kAlavanapariNAle, jAva sukillvnnprinnaame| evaM eeNaM abhilAvaNaM gaMdhapariNAle duvihe, rasapariNAme paMcavihe, phAlapariNAme aTTavihe, saMThANapariNAme NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ? goyamA ! paMcavihe paNNatte, taM jahA--parisaMDalasaMThANapariNAle jAva AyayasaMThANapariNAme // suu||3|| chAyA-katividhaH svala bhadanta ! pudgalapariNAmaH prajJaptaH ? gautama : paMcavidhaH pudgalapariNAmaH prajJaptaH, tadyathA-varNapariNAmaH 1, gandhapariNAmaH 2, rasapariNAmaH3, pudgalapariNAma vaktavyatA(kAviheNaM bhaMte ! poggalapariNAye paNNatte ) ityAdi / sUtrArtha-(kaviheNaM bhaMte ! poggalapariNAse paNNatte) he bhadanta ! pudgala pariNAma kitane prakAra kA kahA gayA haiM ? (goyanA) he gautama ! (paMcavihe paNNatte) pudgala pariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA haiN| (taM jahA) jo isa prakAra se hai-(bannapariNAle 1, gaMdhapariNAme 2, rasapariNAme 3, phAsapariNAme 4. saMThANapariNAme 5) varNapariNAma, gaMdhapa pudgalapariNAma vaktavyatA- " kaiviheNaM bhate ! poggalapariNAme paNNatte" tyA sUtrArtha-(kaviheNa bhate ! poggalapariNAme paNNatte) he mahanta ! pudrasapariNAma mA 52nu dhucha 1 (goyamA ! ) 3 gautama / (paMcavihe paNNatte ) pusapariNAma pAya mArnu 4 cha. (tajahA) pAMya / nIya prabhAva cha-( vanapariNAme, gadhapariNAme, rasapariNAme, phAsapariNAme, saMThANa Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 490 % D bhagavatIstra sparzapariNAmaH4, saMsthAnapariNAma.51 varNapariNAmaH khalu bhadanta ! katividhaH prajJaptaH gautama ! paJcavidhaH prajJataH, tadyathA-kAlavarNapariNAmaH, yAvat zuklavarNapariNAmaH, evam etena abhilApena gandhapariNAmo dvividhaH prajJaptaH, rasapariNAmaH paJcavidhaH prajJaptaH, sparzapariNAmaH aSTavidhaH saMsthAnapariNAmaH khalu bhadanta ! katividhaH, gautama ! paJcavidhaH prajJaptaH, taprathA-parimaNDalasaMsthAnapariNAmaH yAvat AyatasaMsthAnapariNAmaH // 0 3 // riNAma, rasapariNAma sparzapariNAma aura saMsthAna pariNAma (vaNNapariNAmeNaM bhaMte ! kAvihe paNNatte ) he adanta ! varNapariNAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (paMcavihe paNNatte) he gautama! varNapariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai / (taM jahA) jo isa prakAra se hai-(kAlavanapa riNAme, jAva sukillavanapariNAme ) kAlavarNa pariNAma yAvat zuklavarNa pariNAma ( evaM eeNaM abhilAveNaM gaMdhapariNAme davihe, rasa pariNAme paMcavihe, phAsa pariNAme aTTavihe ) isI prakAra isI abhilApa se gaMdha pariNAma do prakAra kA, rasa pariNAma pAMca prakAra kA, aura sparzapariNAma ATha prakAra kA kahA gayA hai aisA jAnanA caahiye| (saMThANapariNAme NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte) he bhadanta! saMsthAna pariNAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama ! (paMcavihe paNNatte) saMsthAna pariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai| (taM jahA-parimaMDalasaMThANapari pariNAme) (1) va pariNAma, (2) pariNAma, (3) 2sapariNAma, (4) 25zapariNAma mana (5) saMsthAna pariNAma. (vaNNapariNAmeNaM bhate ! kai vihe paNNatte 1) 8 mahanta ! va pariNAmanA DeTA prA2 4aa cha 1 (paMcavihe paNNatte-taMjahA) : gautama ! va pariNAmanA nI-2 pramANe pAMya 2 4aa cha-( kAlavannapariNAme, jAva sukillavannapariNAme) zyAbhava pariNAmathI laIne zukalavazuM pariNAma parvatanA pAMca varNapariNAme samajavA. ( evaM e e NaM abhilAveNaM gaMdhapariNAme duvihe, rasapariNAme paMcavihe, phAsapariNAme avihe ) 2 prAranA malidA 52 pariNAma meM prApnu, 2sapariNAma pAMca prakAranuM, ane sparza pariNAma ATha prakAranuM kahevAmAM AvyuM che, ema sabhA. ( saMThANapariNAme gaM bhate / kaivihe paNNatte) 3 mahanta ! sNsthaanpariNAmanA keTalA prakAra kahyA che? (goyamA !) . gautama ! ( pacavihe paNNatte-tajahA) sasthAnapariNAmanA nAye pramANe pAya 2 4aa che-(parimaMDalasaMThANapariNAme jAva AyayasaMThANa Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ refer t0 ze0 8 0 10 sU0 3 punalapariNAma nirUpaNam 422 TIkA -' ici NaM bhaMte ! poggala pariNAme paNNatte' he bhadanta ! katividhaH khalu pugala pariNAma. prajJaptaH ? bhagavAnAha - ' goyamA ! paMcavihe poggalapariNAme paNNatte ' he gautama ! paJcavidhaH pulapariNAmaH prajJaptaH, ' taMjahA - vanapariNAme 1, gaMdhapariNAme 2, rasapariNAme 3, phAsapariNAme 4, saMThANapariNAme 5, ' tadyathAvarNapariNAmaH 1, gandhapariNAmaH 2, rasapariNAmaH 3, sparzapariNAmaH 4, saMsthAnapariNAmazca 5, tatra yat pulo varNAntaratyAgAd varNAntaraM prApnoti asau varNapaNAme, jAva AyayasaMThagaNapariNAme ) jo isa prakAra se hai - parimaNDala saMsthAna pariNAma, yAvat Ayata saMsthAnapariNAma | TIkArtha - isase pahile jIvapariNAma kahA jA cukA hai| parinAma kA adhikAra hone se sUtrakAra pulapariNAma kI vaktavyatA kahate haiM - isameM se gautama ne prabhu aisA pUchA hai - ( kavi NaM bhaMte ! poggalapariNAme paNNatte) he bhadanta ! pulapariNAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama! ( paMcavihe poggalapariNAme paNNatte) pulapariNAma pA~ca prakAra kA kahA gayA hai / ( taM jahA jo isa taraha se hai - (vannapariNAme, gaMdhapariNAme, rasapariNAme, saMThANapariNAme ) varNapariNAma, gaMdhapariNAma, rasapariNAma, sparzapariNAma aura saMsthAna pariNAma- jo pula eka varNa ke parityAga se anyavarNa ko prApta karatA hai vaha varNapariNAma hai - isI taraha se gaMdha Adi pariNAmoM ko bhI jAnanA cAhiye / pariNAme ) paribhausa saMsthAna pariNAmathI sahane mAyata saMsthAna pariyAbha pantanA pAMca pariNAma ahIM grahaNa karavA TIkAtha--mA pahelAM jIvapariNAmanuM pratipAdana thai gayu have pariNAmanA adhikAra cAlu hovAthI sUtrakAra pudgalapariNAmanuM nirUpaNa kare che-- gautama svAmI A viSayane anulakSIne mahAvIra prabhune evA prazna pUche The - ( kadraviNaM bhate / pAgalapariNAme paNNatte ? ) he laha pula pariNAmanA keTalA prakAra kahyA che? mahAvIra prabhu tene javAba ApatA kahe che -( pa'cavihe poggalapariNAme paNNatte) he gautama! yugala pariNAmanA pAMtha amara udyA ho " ta jahA " te amaro nIce pramANe che" vannapariNAme " - parilAbha, " rasapariNAme " rasapariNAma, " gaMdhapariNAme " gaMdhapariNAma "phAsapariNAme " sparzapariNAma bhane "saMThANapariNAme " saMsthAna pariNAma ne pudgala eka varNanA parityAga karIne anya vane prApta kare che, te pariNAmane vaNu pariNAma kahe che eja pramANe gadha Adi pariNAme viSe paNa samajavuM, Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ira bhagavatIstra riNAmaH, evamanye'pi yodhyaaH| gautamaH pRcchati-mapariNAme NaM bhaMte ! kavihe paNNate? he bhadanta ! varNapariNAmaH khalu katividhaH prajJaptaH ? bhagavAnAha-goyamA / paMcavihe paNNatte ' he gautama ! varNapariNAmaH khallu paJcavidhaH prajJaptaH, ' taMjahAkAlavannapariNAme jAva sukillavannapariNAme' tadyathA-kAlavarNapariNAmaH 1, yAvat nIlavarNapariNAmaH 2, lohitavarNa pariNAmaH 3, haridrAvarNapariNAmaH 4, zukla varNapariNAmazca, 5 ' evaM eeNaM abhilAveNaM gaMdhapariNAme duvihe, rasapariNAme paMcavihe, phAsapariNAme aTTavihe ' evamuktarItyA etena varNaviSayakAmilApena AlA. ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-( bannapariNAme gaM bhaMte ! kAvihe paNNatte) he bhadanta ! varNapariNAma kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM-(paMcavihe paNNatte) he gautama ! varNapariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) jo isa taraha se hai-(kAlavanapariNAme jAva sukkillavanapariNAme ) kAlavarNapariNAma, yAvat-nIlavarNapariNAma, lohita (lAla) varNapariNAma, haridrAvarNapariNAma aura zukla. varNapariNAma-(evaM eeNaM abhilAveNaM gaMdhapariNAme duvihe, rasapariNAme paMcavihe, phAsapariNAme aTTavihe ) uttarIti ke anusAra isa varNaviSayaka abhilApa-AlApa krama se gaMdha pariNAma do prakAra kA kahA gayA hai, aura vaha surabhi aura durabhi ke bheda se do prakAra kA hotA hai| tikta, kaha, kaSAya, amla, aura madhura ke bheda se ralapariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai| karkaza, vRddha, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa ke bheda se sparzapariNAma ATha prakAra kA kahA gayA hai| gautama svAmInA prazna-" vanapariNAmeNaM mate ! kAvihe paNNatte 1" hai bhadanta ! varNa pariNAmanA keTalA prakAra kahyA che ? mahAvIra prbhune| uttara--(goyamA ! paMcavihe paNNatte-taMjahA ) [ pari. minA nIce pramANe pAya 42 hyA cha-( kAlavanapariNAme jAva suphillavannapariNAme ) (1) zyAmapANu pariyAsa, (2) nIsava pariNAma, (3) sAsava pariNAma, (4) haridrA (pAnI) va pariNAma ane (5) zuzsava pariNAma. " evaM e e NaM abhilAveNaM gaMdhapariNAme duvihe, rasapariNAme pacavihe, phAsapariNAme avihe" 24 pazu viSaya samitA5 (praznottarI) nAmathI pariNAma meM prakAranuM kahyuM che-(1) surabhigaMdha ane (2) durabhigadha rasapariNAmanAM nIce sabhA pAya cha-tImA, 443, pAyasa (ture), mATo mana bha52. Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA DI0 808 30 10 2 2 pudgalapariNAma nirUpaNama 493 pakrameNa gandhapariNAmo dvividhaH prajJapta. surabhidusurabhibhedAt, rasapariNAmaH pazcavidhaH prajJaptaH, tiktakaTukakaSAyAmlamadhurabhedAt, sparzapariNAmaH aSTavidhaH prajJaptaH karkazamRdukagurukalaghukazItoSNasnigdharUkSabhedAt / atha saMsthAnapariNAmaM pRcchati - ' saMThANapariNAme NaM bhaMte ! kavi paNNatte ?' he bhadanta ! saMsthAnapariNAmaH khalu katividhaH prajJataH 1 saMsthAnam AkAravizeSaH bhagavAnAha - ' goyamA ! paMcavihe paNNatte ' he gautama / saMsthAnapariNAmaH paJcavidhaH prajJaptaH, ' taMjahA- parimaMDalasaMThANapariNAme jAtra AyayasaMThANapariNAme ' tadyathAparimaNDalasaMsthAna pariNAmaH parimaNDalasaMsthAnaM valayAkAraM madhyazUnyaM bodhyam 1, yAvat-vRttasaMsthAnapariNAmaH 2, yasa saMsthAna pariNAmaH 3, caturasra saMsthAna pariNAmaH 4, aba gautamasvAmI prabhu se saMsthAna pariNAma ke viSaya meM pUchate haiM ( saMThANapariNANaM bhaMte ! kaivihe paNNatte ) he bhadanta ! saMsthAna pariNAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM( goyamA ) he gautama ! saMsthAna pariNAma- AkAra vizeSa pariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai- ( taM jahA ) jo isa prakAra se hai - (parimaMDala saMThANapariNAme, jAva AyayasaMThANapariNAme) parimaNDalasaMsthAna pariNAma-madhya meM zUnya aura valaya-cUDI ke AkAra jaisA pariNAma, yAvat - vRttasaMsthAna pariNAma, tryatrasaMsthAna pariNAma, caturastra saMsthAna pariNAma, aura Ayata saMsthAna pariNAma, modaka -lADU ke AkAra jaisA jo pariNAma hai usakA nAma vRttasaMsthAnapariNAma hai trikoNa - siMghADe ke AkAra jaisA pariNAma kA nAma vyavasaMsthAna pariNAma hai - caukora pariNAma Iza, bhRhu, guru, madhu, zIta, uSNu, snigdha ( suvANu ) mane ikSa (khaDamacaDu') nA bhedathI spapariNAmanA ATha prakAra kahyA che have gautama svAmI sasthAna pariNAmanA viSayamAM mahAvIra prabhune A pramANe azna pUche che -( saThANapariNAmeNaM bhate ! kavi paNNatte ? ) De lahanta ! saMsthAna pariNAma keTalA prakAranu kahyu che ? tenA uttara ApatA mahAvIra prabhu ! che hai-" goyamA ! " he gautama | saMsthAna pariNAmanA - bhAra vizeSa pari zubha "paMcavihe paNNatte - taM jahA " nIce pramANe yAMya ra udyA - bhApramANe che. (parimaMDala ThANapariNAme jAva AyayasaMThANapariNAme ) ( 1 ) paribhausa saMsthAna pariNAma madhyamAM zUnya ane valayanA AkAranuM-cUDInA AkAranuM pariNAma (2) vRttasa sthAna pariNAma-lADunA jevA AkAranA pariNAmane vRttasasthAna pariAma kahe che (3)bhyasasa'sthAna pariNAma-ziMgaDA jevA AkAranA pariNAmane Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgapatI riNAmaH, evamanye'pi bodhyAH / gautamaH pRcchati-canapariNAma NaM bhaMte ! kavihe paNNate ? he bhadanta ! varNapariNAmaH khalu katividhaH prakSaptaH ? bhgvaanaad-goymaa| paMcavihe paNNatte ' he gautama ! varNapariNAmaH khalu paJcavidhaH prajJaptaH, ' taMjahAkAlavantapariNAme jAya sukillavannapariNAme' tadyathA-kAlavarNapariNAmaH 1, yAvat nIlavarNapariNAmaH 2, lohitavarNapariNAmaH 3, haridrAvarNapariNAmaH 4, zukla varNapariNAmazca, 5 ' evaM eeNaM abhilAveNaM gaMdhapariNAme dubihe, sapariNAme paMcavihe, phAsapariNAme ahavihe ' evamuktarItyA etena varNaviSayakAmilApena AlA. ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-( bannapariNAme gaM bhaMte ! kavihe paNNatte) he adanta ! varNapariNAma kitane prakArakA kahA gayA hai ? uttarameM prabhu kahate haiM-(paMcavihe paNNase) he gautama ! varNapariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai (taM jahA) ne isa taraha se hai-(kAlavanapariNAme jAva sukillacanapariNAme ) kAlavarNapariNAma, yAvat-nIlavarNapariNAma, lohita (lAla) varNapariNAma, haridrAvarNapariNAma aura zuklavarNapariNAma-(evaM eeNaM alilAveNaM gaMdhapariNAme duvihe, rasapariNAme paMcavihe, phAsapariNAme avihe) uttarIlike anusAra isa varNaviSayaka abhilApa-AlApa kama se gaMdha pariNAma do prakAra kA kahA gayA hai, aura vaha surali aura durabhi ke bheda se do prakAra kA hotA hai| tikta, kaTu, kaSAya, amla, aura madhura ke bheda se rasapariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai| karkaza, Rtu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rukSa ke bheda se sparzapariNAma ATha prakAra kA kahA gayA hai|| gautama svAmI prala-" vanapariNAmeNaM bhate ! kAvihe paNNatte 1" 3 bhadanta ! varNapariNAmanA keTalA prakAra kahyA che? mahAvIra prbhune| uttara-(goyamA ! paMcavihe paNNatte-taMjahA ) 52 manA nIce pramANe pAMya 412 hyA cha-( kAlavanapariNAme jAva suphillavannapariNAme ) (1) zyAma pariNAma, (2) nAaqey pariNAma, (3) sAsava pariNAma, (4) ridr| (pANI) va pariNAma Ane (5) zusavaNu pariyAbha. " evaM ai eNaM abhilAveNaM gaMdhapariNAme duvihe, rasapariNAme pacavihe, phAsapariNAme avihe" mA pazu viSaya4 misA5 (praznottarI) nA thI pariNAma meM prakAranuM kahyuM che-(1) surabhigaMdha ane (2) durabhigaMdha rasapariNAmanAM nIce pramANe pAya cha-tImA, 43, pAyadA (tu), pATo bhane madhu2. Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA DI0 za08 30 100 pugalapariNama nirUpaNama 2 493 pakrameNa gandhapariNAmo dvividhaH prajJaptaH surabhidusurabhibhedAt, rasapariNAmaH paJcavidhaH prajJaptaH, tiktakaTukakapAyAmlamadhurabhedAt, sparzapariNAmaH aSTavidhaH prajJaptaH karkazamRdukaguruka laghukazItoSNasnigdharUkSa bhedAt / atha saMsthAna pariNAma pRcchati - ' saMThANapariNAme NaM bhaMte / kavi paNNatte ?' he bhadanta ! saMsthAnapariNAmaH khalu katividhaH prajJataH 1 saMsthAnam AkAravizeSaH bhagavAnAha - ' goyamA ! paMcavihe paNNatte ' he gautama / saMsthAnapariNAmaH paJcavidhaH prajJaptaH, ' taMjahA - parimaMDalasaMThANapariNAme jAtra AyayasaMThANapariNAme ' tadyathAparimaNDalasaMsthAnapariNAmaH parimaNDalasaMsthAnaM valayAkAraM madhyazUnyaM bodhyam 1, yAvat-vRttasaMsthAnapariNAmaH 2, yasa saMsthAna pariNAmaH 3, caturasra saMsthAna pariNAmaH 4, ', aba gautamasvAmI prabhu se saMsthAna pariNAma ke viSaya meM pUchate haiM ( saMThANapariNAmeNa bhaMte ! kaivihe paNNatte ) he bhadanta ! saMsthAna pariNAma kitane prakAra kA kahA gayA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM( goyamA ) he gautama ! saMsthAna pariNAma- AkAra vizeSa pariNAma pAMca prakAra kA kahA gayA hai - ( taM jahA ) jo isa prakAra se hai - ( parimaMDala saMThANapariNAme, jAva AyayasaMThANapariNAme ) parimaNDalasaMsthAna pariNAma - madhya meM zUnya aura valaya-cUDI ke AkAra jaisA pariNAma, yAvat - vRttasaMsthAna pariNAma, tryastrasaMsthAna pariNAma, caturasra saMsthAna pariNAma, aura Ayata saMsthAna pariNAma, modaka - lADU ke AkAra jaisA jo pariNAma hai usakA nAma vRttasaMsthAnapariNAma hai trikoNa - siMghAr3e ke AkAra jaisA pariNAma kA nAma tryastrasaMsthAna pariNAma hai- caukora pariNAma Iza, bhRTu, guru, laghu, zIta, uSNu, snigdha ( suvANu) mane ikSa (khaDabacaDuM) nA bhedathI sparza pariNAmanA ATha prakAra kahyA che have gautama svAmI saMsthAna pariNAmanA viSayamAM mahAvIra prabhune A prabhArI prazna pUche che - ( saThANapariNAmeNaM bhAMte ! kahavihe paNNatte 1) Delahanta ! saMsthAna pariNAma keTalA prakAranu kahyuM che ? tenA uttara ApatA mahAvIra prabhu he che - " goyamA / " he gautama ! saMsthAna pariNAbhanA - mAra vizeSa pari0 zubha "paMcavihe paNNatte - ta jahA " nIce pramANe yAMga prAraudyA - bhA prabhA che. (parimaMDalasa ThANapariNAme jAva AyayasaMThANapariNAme ) ( 1 ) paribhausa sasthAna pariNAma madhyamAM zUnya ane valayanA AkAranu-cUDInA AkAranu` pariNAma (2) vRttasa sthAna pariNAma-lADunA jevA AkAranA pariNAmane vRttasa sthAna pariNAma kahe che (3)vyasrasa sthAna pariNAma-ziMgaDA jevA AkAranA pariNAmane Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ LT e bhagavatI sUtre 1 Ayata saMsthAna pariNAmazca 5 tatra vRtaM vartulaM modakAkAram vyasraM trikoNam, caturasraM catuSkoNam, Ayatam dairghyamiti bhAvaH // sU0 3 // pudgalAstikAyavaktavyatA | pudgalAdhikArAttadvizeSapudgalAstikAyama deza vaktavyatAmAha - ' ege maMte / ' ityAdi / mUlam - ege bhaMte! pogalatthikAyapae se kiM davaM 1, davade se, davvAiM3, davvadesA4, udAhu davvaM ca davvadese ya5, udAhu davvaM ca davasA ya6, udAhu davAI ca dadhadese ya 7, udAhu davvAI ca davvadesA ya81, goyamA ! siya davvaM, siya davvadese, no davvAI, novvadesA, nodavvaM ca davvadese ya jAva nodavvAI ca davtradesA ya / do bhaMte ! poggalasthikAyapaesA kiM davvaM davvadese pucchA taheva, goyamA ! siya davvaM, siya davvadese2, siya davvAI 3, siya davvadesA4, siya davvaM ca davvadese ya5, no davvaM ca davvadesA ya6, sesA paDiseheyavvA / tinni aMte ! poggalatthikAyapaesA kiM davvaM dadhadese0pucchA ? goyamA ! siya 1, davva siyadavvadese2, evaM satta bhaMgA bhANiyavvA, jAva siya davAI va davvadese ya, nodavvAI davadesA ya, cattAri bhaMte ! poggalatthi - kAyaesA kiM davvaM ? pucchA, goyasA ! siyadavvaM1, siyadavvadesera, aTTa vibhaMgA bhANiyavtrA jAva siya davvAI ca davvadesA kA nAma caturastra saMsthAnapariNAma aura dIrghalArUpa - laTThi ke jaisA lambA pariNAma kA nAma Ayata saMsthAna pariNAma hai || sU03 || vyastrasa'sthAna pariNAma kahe che. (4) caturasrasa'sthAna pariNAma-cAra khUNAvALA pariNAmane caturaasasthAna pariNAma kahe (4) mAyatasasthAna prinnaamlAkaDInA jevA dIrgha ( lAMbA ) pariNAmane Ayatasa sthAna pariNAma kahe che.sUkA Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rI0 za0 8 10 10 sU03 punalAstikAyasvarUpanirUpaNam 495 yada, jahA cattAri bhaNiyA, eva paMcha satta jAya asaMkhejjA, aNaMtA bhaMte ! poragalasthikAyapaesA kiM davvaM0 ? evaM veda, jAva siya davAiM ca dabadesA ya // sU04 // ___ chAyA-eko bhadanta ! pudgalAstikAyapradezaH kiM dravyam 1, dravyadezaH 2, dravyANi 3, dravyadezAH 4, utAho dravyaM ca dravyadezazca 5, utAho dravyaM ca dravyadezAzca 6, utAho dravyANi ca dravyadezazca 7, utAho dravyANi ca dravyadezAzca 8 ? gautama ! syAt dravyam , syAt dravyadezaH, no dravyANi, no dravya dezAH, // pudgalAstikAya vktvytaa|| 'ege bhaMte ! poggalatthikAyapaese' ityAdi / sUtrArtha-(ege bhaMte ! poggalasthikAyapaele kiM vvaM, davvadese, vvAiM, vvadesA udAhu vvaM ca vvadese ya 5, udAhu davvaM ca davyadesA ya 6, udAhu vvAI ca vvadese ya 7, udAhu vvAiM ca davvadesA ya 8) he bhadanta / pudgalAstikAya kA eka pradeza kyA dravyarUpa hai ? 1, yA dravyadezarUpa hai ? 2, yA aneka dravyarUpa hai 13, aneka dravyadezarUpa hai ? 4, athavA dravya aura dravyadezarUpa hai ? 5, athavA dravya aura aneka dravyadezarUpa hai ? 6, aneka dravya aura eka dravyadezarUpa hai ? 7, athavAaneka dravyarUpa aura dravyadezarUpa hai 8 ? ( goyamA) he gautama ! (siya davvaM, siya vvadese, no vvAiM, no dabadesA, no vvaM ca dabadese ca, jAva no davyAiM ca vvadesA ya ) pudgalAstikAya kA eka pradeza kathaMcita pulAstikAya vaktavyatA- "ege bhate ! poggalatthikAyapaese" tyA sUtrArtha-(ege bhaMte ! pognalatthikAyapaese kiM pavvaM, davvaMdese, davAI, dabdhatesA, udAhu, va ya, davvadeseya 5, udAhu davva ya davvadesA ya 6, udoha davvAI ya davadeseya 7, udAhu vvAiM ya davyadesA ya8) Da sahanta ! puravAsti 4Ayane meM pradeza (1) zudravya35 cha 1 hai (2) dravya deza35 cha 14 (3) aneka dravyarUpa che? ke (4) aneka dravya dezarUpa che? athavA (5) dravya ane dravya dezarUpa che? (6) dravya ane aneka dravyadezarUpa che? athavA (7) aneka dravya ane eka dravyadezarUpa che? (8) aneka dravyarUpa ane aneka dravyadezarUpa che? "goyamA !" gautama ! (siya dabba', siya dabadese, no vyAya, no davyadesA, no davya ya dayade se ya, jAva no dabAI ya daradesAya ) he gautama ! Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre che . no dravyaM ca dravyadezazca, yAvat no dravyANi ca dravyadezAca, dvau bhadanta ! pudgalA. stikAyapradezau ki dravyam , dravyadezaH pRcchA ? tathaiva, gautama ! lyAt dravyam 1, syAt dravyadezAH 2, syAt dravyANi 3, syAd dravyadegA 4, syAd dravyazca dravyadegazca 5, no dravyaJca, dravyadezAzca 6, zeSAH pratiSeddhavyAH / trayo bhadanta ! pudgalAstikAyapradezAH kiM dravyaM dravya dezaH0 1-pRcchA, gautama ! syAd dravyam 1, syAd dravyarUpa hai, kathaMcit dravyadezarUpa hai, parantu vaha aneka dravyalpa nahIM hai, aneka dravyadevArUpa nahIM hai, dravya aura dravyadezarUpa nahIM hai aura yAvat vaha aneka dravyarUpa aura aneka dravya dezarUpa nahIM hai| (do bhaMte ! poggalatthikAyapaesA ki davvaM vvadese pucchA taheva) he bhadaMta ! punalAstikAya ke do pradeza kyA eka dravyarUpa hai 1, yA dravyadezarUpa hai ? hallAdi pUrvoktarUpa le yahAM praznoM kA udbhAbana kara lenA caahiye| (goyamA) he gautama | (sitha vvaM 1, siya vyade se 2, liya vvAI 3 siya davvademA 4 liya davvaM ca davadese ya 5, no davvaM ca dabadesA ya 6 sesA paDiseheyantA ) padalAstikSAya ke do pradeza kathaMcit ekadravyarUpa haiM ? 1, kAryacit dravyadezarUpa haiM 2, kathaMcit aneka dravyarUpa haiM , kathaMcit aneka dravyadevAspa haiM4, kathaMcit eka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa hai 5, para ce dravya aura aneka dravyadezarUpa nahIM haiM 6, bAkI ke samasta vikalpoM kA yahAM pratiSedha karanA cAhiye / (tinni bhaMte ! poggalatthikAyapaesA padralAstikAyano eka pradeza kayAreka dravyarUpa hoya che ane kayAreka dravyadezarUpa paNa hoya che varatu te aneka dravyarUpa nathI aneka dravyadezarUpa paNa nathI, dravya ane dravyadezarUpa paNa nathI, yAvat te aneka dravyarUpa ane aneka dravyadesh35 59] nayI. (do bhate ! poggalatthikAyapaesA ki dava, davvadese punchA taheva ) 3 mahanta / punasAstiyanA meM praveza zu me dra0535 cha1 dra0ya dezarUpa che? ItyAdi prazno ahIM paNa pUchavA joIe. "goyamA !" hai gautama ! (siya dadha', siya dabadese, siya vvAI', siya badesA, siya daca ca vvadese ya, no davvaM ca davvadesA ya, sesA paDisedeyavvA) (1) pusAstiyanA meM pradeza yA24 me dravya35 hAya cha, (2) cyA34 dravyadRza35 saya , (3) 4yAre bhane dravya35 hAya cha, (4) 4yA24 aneka drabezarUpa hoya che ane (5) kyAreka eka dravyarUpa ane eka dravyadezarUpa hoya che. paraMtu teo dravya ane aneka dravyadezarUpa hotA nathI. bAkInA samasta vikalpane paNa ahIM svIkAra karavAmAM Avyo nathI. Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prasayacandrikA ttii0|08u010904 pudgalAstikAyasvarUpanirUpaNam 497 dravyadezaH 2, evaM sapta bhaGgA bhaNitavyAH, yAvat syAt dravyANi ca, dravyadezazca, no dravyANi dravyadezAca, catvAro bhadanta ! pudgalAstikAyapradezAH kiM dravyam ? pRcchA, gautama ! syAd dravyam 1, syAd dravyadezaH2, aSTApi bhaGgAH bhaNitavyAH kiM davvaM, vvadese0 pucchA) he bhadanta ! pudgalAstikAya ke tIna pradeza kyA dravyarUpa haiM ? yA eka dravyadezarUpa haiM ityAdi pUrvokta rUpa se yahAM praznoM kA uddhAvana kara lenA caahiye| (goyamA) he gautama! (siya davyaM 1, sitha savvadese 2, evaM satta bhaMgA bhANiyanvA) pudalAstikAya ke tIna pradeza kathaMcit eka dravyarUpa haiM, kathaMcit eka dravyadezarUpa haiM , isa taraha se sAta bhaMga kaha lenA caahiye| (jAva siya davAiMca davyadese ya, no davAI vvadesA ya ) yAvat ve kathaMcit aneka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa haiN| parantu ve aneka dravyarUpa aura aneka dravyadezarUpa nahIM haiN| (cattAri bhaMte ! poggalasthikAyapaesA kiM davvaM pucchA) he bhadanta ! paddhalAstikAya ke cAra pradeza kyA dravyarUpa haiM ? ityAdi pUrvoktarUpa se yahAM praznoM kA udbhAvana kara lenA caahiye| (goyamA ) he gautama ! (siya davvaM 1 siya davvadese 2 ahavi aMgA bhANiyabA) pudgalAstikAya ke cAra pradeza kathaMcit eka dravyarUpa bhI haiM 1 kathaMcit (tinni bhaMte ! poggalasthikAyapaesA kivva , davadese pucchA ) mahanta ! pulAstikAyanA traNa pradeza zuM eka dravyarUpa che ke eka dravyadezarUpa che? ItyAdi pUrvokta prazno ahIM paNa pUchavA joIe, (goyamA !) . gautama ! (siya daca', siya davvadese evaM satta bhaMgA bhANiyavvA) punasAstiyana RSya pradeza jyA24 me dra0ya35 DAya cha, zyA34 dravyadRza35 hAya che, mA prabhArI (jAva siya davAIca dabadese ya, no davvAI dabadesA ya) " yA24 mane dravya35 ane se dravyaddeza35 khelya che " tyAM sudhInA sAta vikapa kahevA joIe. paraMtu teo aneka dravyarUpa ane aneka dravyadezarUpa hetA nathI. ( cattAri bhate / poggalasthikAyaesA kiM dave' pucchA) mahanta ! pudgalAstikAyanA cAra pradeza zuM dravyarUpa che ? ItyAdi pUrvokta prazno ahIM ya pUchavA. (goramA 1 ) 8 gautama ! (siya davba 1, siya davvadese, adR vi bhaMgA bhANiyavvA ) YaaryanA yA2 pradeza zyA34 me 20535 DAya che, Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre yAvat syAt dravyANi ca dravyadezAzca 8, yathA catvAro bhaNitA evaM paJca, paTa, sapta, yAvat asNkhyeyaaH| anantAH bhadanta ! pudgalAstikAyapradegAH kiM dravyaM ? evameva yAvat syAt dravyANi ca, dravyadezAzca // sU0 4 // dravyadezarUpa bhI haiM ityAdi pUrvokta rUpa se yahAM ATha bhaMga kahanA caahiye| yAvat ve (siya dabAI ca vvadesA ya 8) kathaMcit aneka dravyarUpa bhI haiM aura aneka dravyadezarUpa bhI haiM (jahA cattAri bhaNiyA. evaM paMca, cha, satta, jAva asaMkhejjA) jisa taraha se ye pudgalAstikAya ke cAra pradeza kahe gaye haiM, usI taraha se pAMca, chaha, sAta yAvat asaMkhya pradeza bhI kaha lenA cAhiye (aNaMnA bhaMte ! poggalasthikAyapaesA kiM vvaM ?) he bhadanta ! punalAstikAya ke anaMtapradeza kyA dravyarUpa haiM ? ityAdi pUrvokta rUpa se yahAM praznoM kA udbhAvana kara lenA caahiye| (evaM ceva jAva siya vAI ca vvadesA ya) he gautama! pudgalAstikAya ke ananta pradeza yAvat kathaMcit anekadravyarUpa bhI haiM aura kathaMcit aneka dravyadeza rUpa bhI haiM-isa tarahase samasta kathana yahAM pUrvoktarUpase jAnanA caahiye| TIkArtha-pudgala kA adhikAra hone se pudgalavizeSarUpa punalAstikAya pradeza kI vaktavyatA kA kathana isa stra dvArA sUtrakAra ne kiyA hai bhane thAre dravyadRza35 5 jAya che mA pramANe (siyadavvAI ca davvadesA ya)" yA24 mana dravya35 mane mate dravyadRza35 5 hAya che." yA AThamAM vikalpa paryantanA badhA vikalpone ahIM svIkAra karavAmAM Ave che. (jahA cattAri bhaNiyA, evaM paMca, cha satta jAva asaMkhejjA) 2 mAre pudgalAstikAyanA cAra pradezanA viSayamAM kahevAmAM AvyuM che, e ja pramANe pAMya, 7, sAta mane masa yAta paryantanA pradeza vidhe para samaj. (aNaMtA bhate ! poggalatthikAcapaesA kiM vva ityAdi ?) B mahanta ! punasAstiyanA aneka pradeza zuM dravarUpa che? ItyAdi ATha vikalpa ahIM paNa praznarUpe grahaNa 4211. ( evaMceva-jAva siya davvAIca davvadesA ca ) 3 gautama ! pustikAyanA anaMta pradeza viSayaka samasta kathana eja pramANe samajavuM "pudgalAstikAyanA anaMta pradezo kayAreka aneka dravyarUpa ane aneka dravyadeza rUpa paNa heya che." A AThamAM bhaMga paryantanA ATha aMgone ahIM svIkAra karavAmAM AvyuM che ema samajavuM. TIkArtha-pulane adhikAra cAlI rahyo che tethI pudgala vizeSarUpa yuddha lAstikAya pradezanI sUtrakAre A sUtra dvArA prarUpaNa karI che. A viSayane Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyandrikA TIkA zaM0 8 u.10 sU.4 pudgalAstikAyasvarUpanirUpaNam 416 TIkA-'ege bhaMte ! poggalatthikAyappaese kiM davyaM 1?' gautamaH pRcchatihe bhadanta ! ekaH pudgalAstikAyapradezaH pudgalAstikAyasya ekANukAdipudgalarAzeH pradezaH-niraMzo'gaH pudgalAstikAyapradezaH paramANurUpaH kiM dravyam-guNaparyAyayogi vartate ? 'kiM vA-'dabadese 2, davAiM 3, dabadesA 4,' dravyadezo dravyAvayavo vartate, athavA dravyapadezA vA ? vartate, ityevame phatvavahusvAbhyAM catvAraH pratyeka vikalpA bhavanti, evaM dvikasaMyoge'pi caturo vikalpAna praznayati- udAhu davyaM ca dabadese ya 5' utAho athavA uktaparamANurUpaH pudgalAstikAyapadezaH kiM isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(ege bhaMte ! poggalasthikAyappaese kiM vvaM ) he bhadanta ! pudgalAstikAya kA eka pradeza-eka paramANu Adi vAlI pugalarAzikA-niraMza aMza rUpa eka pradeza eka pudgala paramANu-kyA dravyarUpa hai-guNaparyAyavAlA hai| "guNa paryAyavadvya m" aisA dravya kA lakSaNa hai ataH jisameM guNa aura paryAya pAye jAte haiM vaha dravya hai so kyA pudgalAstikAya kA eka paramANurUpa pradeza dravyarUpa hai ? yA "vva dese 2" dravya kA eka avayavarUpa hai ? ( davAI) dabadesA" yA vaha aneka dravyarUpa hai ? yA dravya ke aneka avayavarUpa hai ? isa taraha se ekatva ko lekara 2 vikalpa aura anekatva ko lekara 2 vikalpa isa prakAra ye 4 vikalpa yahAM kiye gaye haiN| inameM se dvika saMyoga ko lekara aba aura 4 vikalpa isa prakAra se pUche gaye haiM-kyA vaha pudgalAstikAya kA eka pradeza (udAhu davva vvadese ya ) eka dravyarUpa bhI hai-guNaparyAmanusAkSIna gautama svAmI mahAvIra prasuna meve prazna cha 4-(ege bhate ! poggalatthikAyapaese ki dava) mahanta ! yuddhraastiyn| ma praza-me paramANu AdivALI pudgala rAzinA niraMza aMzarUpa eka pradeza--eka pudrala 52mA-zudra0ya35 cha ( guNa paryAyavANI che) ? "guNaparyAyavaddavyam'' mA prakAranuM dravyanuM lakSaNa che. jemAM guNa ane paryAyane sadbhAva hoya che, tene dravya kahe che. ahI evo prazna pUchavAmAM Avyo che ke "zu pulAstikAyane me 52mA 35 pradeza dravya35 cha ? hai " vvadese" dravyanA me avayava 35 che 1 ' " davAI, dabadesA ?" " bhane dra0335 cha ? ' hai 'te dravyanA aneka avayavarUpa che ?" A pramANe ekatvanI apekSAe be vikalpa ane anekatvanI apekSAe be vikalpa maLIne cAra vikalpa banyA che have kika saMganI apekSAe je cAra vikala5 thAya che, temane viSe A pramANe prazno 57pAmA bhAve che-"zu te punasAstiyana me pradeza " udAhu davva' duvvadese ya !" me dravya35 55 cha ( guDUparyAyayA cha) mane dravyanA Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 bhagavatI sUtre dravyaM ca guNaparyAyayogi, dravyapradezazca dravyAvayavarUpo'pi vartate 5 ! ' udAhuda ca davtradesAya 6 ' utAho athavA sa kiM dravyazca dravyamadezAca vartate ? ' udAhu davvAI ca davvadese ya 7' utAho kiM vA sa dravyANi ca dravyadezazva vartate7? ' udAhu davAI ca davvadesA ya8 ? 'utAho' athavA sa paramANurUpaH pudgalAstikAyapradezaH kiM dravyANi ca dravyamadezAzca vartate ?, ityevaM sarvairaSTavikalpaiH praznaH, tatra prathamamanadvayokta vikalpadvayaM svIkurvan zeSAn paD vikalpAn pratyAcakSANo bhagavAnAha - ' goyamA ! siya davbadese, ' he gautama ! sa paramANurUpaH pudgalAstikAya pradezaH syAt kadAcit dravyAntarAsambandhe sati guNaparyAyayogarUpaM dravyaM syAt syAt kadAcittu dravyAntarasambandhe sati dravyAvayavarUpo dravyadezaH syAt, , " " " yogI hai, aura dravya kA avayavarUpa bhI hai 5, "udAhu davyaM davvade se ya 6 athavA kyA vaha svayaM eka dravyarUpa bhI hai aura dravya kA aneka avayavarUpa bhI hai ? udAhu " davvAI ya davvadese ya 7 athavA kyA vaha aneka dravyarUpa bhI hai aura eka pradezarUpa bhI hai ? " udAhu davAI yadavvadesAya athavA vaha aneka dravyarUpa bhI hai aura aneka pradezarUpa bhI hai ? isa prakAra se ye saba ATha vikalpa eka puGgalAstikAyamadeza ke viSaya meM kiye gaye haiM / inameM se prathama prazna dvaya ukta vikalpa dvaya ko svIkAra karate hue prabhu zeSa 6 vikalpoM ko svIkAra nahIM karate haiM - isI bAta ko ve (goyamA ! siya davvaM siya davvadele ) isa sUtrapATha dvArA spaSTa karate haiM - kahate haiM he gautama! puGgalAstikAya kA eka paramANu rUpa pradezakathaMcit dravyarUpa hai aura kathaMcit dravyapradezarUpa hai / isakA avayava 35 che ? " uda davva dekhA ya athavA zu te svayaM eka dravyarUpa paNu che ane dravyanA aneka avayavarUpa paNa che ? " ( udAhu vvAI' ya davyade seya "" athavA zuM te aneka dravyarUpa che ane eka pradezarUpa paNa che ?" (" udAhu - davvA ca davvadesA ya " athavA " zuM te aneka dravyarUpa paNu ane aneka pradezarUpa paNa che ? '' A rIte eka pudgalAstikAyanA viSayamAM ATha vaikalpika prazno pUchavAmAM AvyA che. A AThe vikAmAMthI pahelA e praznomAM je vikalpe batAvavAmAM AvyA che temane svIkAra karavAmAM Avye che, mena vAta sUtrAre nInA utta235 sUtra dvArA vyasta urI che - ( goyamA ! siya davva, siya davtradese " he gautama! yuddhasAstiyano me pradeza yAre dravyarUpa hAya che ane kayAreka dravyadezarUpa hAya che. A kathananuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che. jyAre te pudgalAstikAyanA eka pradeza svataMtra rahe che-keAI dravyanI sAthe maLatA nathI tyAre te svayaM ( pAte ) guNuparyAyathI te yukta rahe >> 88 << Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08 u010 sU0 4 pudgalAstikAyasvarUpanirUpaNam 501 zeSAn SaD vikalpAn pratiSedhayati - 'no davbAI 1, no davvadesA 2, no davvaM ca davva deseya3, jAva no davvAIM ca davyadesA ya6,' sa pulastikAyamadezo no dravyANi syAt 1, no vA dravyadezAH bhavati, paramANorekatvena bahutvA sadbhAvAt 2, nApi sa paramANuH dravyaM ca dravyadezazca bhavati, tasyaikatvena avayavirUpasvasya avayavarUpatvasya viruddhasya dviksaMyogasyAsaMbhavAt 3, evameva yAvat sa no tAtparya aisA hai ki jaba vaha pudgalAstikAya kA eka pradeza svatantra rahatA hai - kisI dravya ke sAtha nahIM milatA hai - svayaM guNaparyAya se yukta rahane ke kAraNa dravyarUpa mAnA gayA hai aura jaba vaha kisI dUsare dravya ke sAtha mila jAtA hai taba vaha dravya kA avayavarUpa ho jAtA hai / isa taraha kisI apekSA pudgalAstikAya kA eka pradeza dravyarUpa aura kisI apekSA avayava - vyapradezarUpa hotA hai / (no davvAI, no davvadesA no davvaM ca davvadese ya, jAva to daSvAiM ca davvadesA ya" aneka dravyarUpa, aneka dravyadezarUpa, dravya aura dravyadezarUpa yAvat aneka dravya aura aneka dravyadezarUpa nahIM hai / ina 6 vikalpoM ko nahIM mAnane kA kAraNa aisA hai ki paramANu svayaM eka hotA hai - isaliye usameM anekatA kA sadbhAva nahIM ho sakatA hai yadi anekatA kA sadbhAva usameM hotA to vaha aneka dravyarUpa mAnA jA sktaa| isI taraha se vaha paramANu yugapat avayavI avayavarUpa bhI nahIM ho sakatA hai / kyoM ki ye donoM vAne kAraNe dravyarUpa gaNAya che. paNa jyAre te kai khIjA dravyanI sAthe maLI jAya che, tyAre te dravyanA avayavarUpa manI jAya che. A rIte eka dRSTie vicAra karatAM pudgalAstikAyanA te eka pradeza dravyarUpa hAya che ane bIjI dRSTie vicAra karatA te avayavarUpa (dravyadezarUpa) paNa hAya che. ( no davvAi, no davvadesA, no davva ca davvadese ya, jAva no davvAI ca davvadesA ya ) parantu te dravya35, mane dravyahezaDya, dravya bhane drvydezarUpa yAvat aneka drazya aneka dravyadezarUpa hAtA nathI. A cha vikalpAne mAnya nahIM karavAnuM kAraNa e che ke paramANu' svaya' eka hAya che. tethI temA anekatA sabhavI zakatI nathI. jo temAM anekatAnA sadbhAva heAta teA tene aneka dravyarUpa mAnI zakAta, A rIte te paramANune eka sAthe avayavI ane avayavarUpa paNa mAnI zakAya nahIM, kAraNa ke te khanne vAte paraspara virodhI lAge che. A rIte eka paramANumAM te bannene eka ja kALe samAveza kadI Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 505 bhagavatIsUtra dravyaM ca dravyadezAca4, no vA dravyANi ca dravyadezAzca5, nApi dravyANi ca dravyadezAzca saMbhavati uktayukteH 6 / / atha dvau pudlAstikAyapradezau Azritya gautamaH pRcchati-'do bhaMte ! poggalatthikAyapaesA ki davvaM dabadese pucchA taheva' he bhadanta ! dvau pudgalAstikAyapradezau kimekaM guNaparyAyayogirUpaM dravyaM bhavataH ? kiM vA dravyadezo bhavataH, evaM dravyANi vA, dravyadezA vA, dravyaM ca dravyadezazca vA, dravyazca dravyadezAzca vA, dravyANi ca dravyadezazca vA, dravyANi ca dravya dezAzca vA kiM bhavataH ? ityevaM, tathaiva - ekapudgalAstikAyapradezavadeva dvipudgalAstikAyapradezayorapi aSTavikalpAnAM pRcchA praznaH ? ukteSu aSTasu vikalpeSu madhye AdhAH bAteM paraspara meM viruddha haiN| ataH usa paramANumeM ika do kA eka kAla meM samAveza kathamapi nahIM ho sakane se vaha (no davvaM ya davvadese ya) dravya aura dravyAvayavarUpa nahIM mAnA gayA hai| isI taraha se vaha yugapat eka dravya aura aneka dravyadezarUpa bhI nahIM hotA hai| aura na vaha aneka dravyarUpa aura aneka dravyadezarUpa bhI hotA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(do bhaMte ! puggalasthikAyapaesA kiM davvaM vvadese pucchA taheva) he bhadanta ! pudgalAstikAya ke do pradeza kyA eka dravyarUpa haiM ? yA dravyapradezarUpa haiM ? yA aneka dravyarUpa haiM ? yA aneka dravyadezarUpa haiM ? yA yugapat eka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa haiM ? yA yugapat eka dravyarUpa aura aneka dravyadezarUpa haiM ? yA yugapat aneka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa haiM ? yA-yugapat aneka dravyarUpa aura aneka dravyadezarUpa haiM ? isa taraha eka pudgalAstikAyapradeza kI para zata nathI. tethI "no davva ca davvadese ya" tena dravya mana dravya deza (dravyAvayava) rU5 mAnavAmAM Avela nathI. e ja pramANe te eka sAthe eka dravya ane aneka dravyadezarUpa paNa hotuM nathI. gautama svAmInA prazna--(do bhate ! pugagalatthikAyapaesA ki dava, davvadese, pucchA taheva ) mahanta ! puravAstiyana meM pradeza meM dravya35 che? ke dravyapradeza35 che? ke aneka dravyarUpa che? ke aneka dravyadezarUpa che? ke eka sAthe eka dravyarUpa ane eka dravyadezarUpa che? ke eka dravyarUpa ane aneka dravyadezarUpa che ? ke aneka dravyarUpa ane eka dravyadezarUpa che? ke aneka dravyarUpa ane aneka dravyadezarUpa che? A rIte eka pudgalAstikAya pradezanI jema ahIM be puklAstikAya pradezanA viSayamAM paNa ATha prazno pUrvokta rIte ja pUchavAmAM AvyA che. A ATha praznomAMthI kayA kayA praznane svIkAra Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA rIkA za08 u010 s4 pudgalAstikAyasvarUpanirUpaNam 503 pazca bhavanti na zepAstrayaH, ityabhiprAyeNa bhagavAnAha-' goyamA ! siya davyaM 1, siya davyadese 2, siya davAi3, siya dabadesA4, miya davvaM ca dabadese ya 5, no davaM ca dabadesA ya 6, sesA paDiseheyavyA' he gautama ! dvau pudgalAstikAyapradezau syAt kadAcit dvipadezikaskandhatayA pariNatidazAyAM guNaparyAyayogirUpa mekaM dravyaM syAtAm 1, eva syAt kadAcit dvayaNukaskandhabhAvaprAptayorevatayodravyAntarasambandhadazAyAM tau dravyadezaH syAtAm2, evaM syAt kadAcit tau dvAvapi bhedena vyavasthitidazAyAM dravye syAtAm 3, evaM syAt kadAcit tAveva dvau taraha yahAM para do pudgalAstikAyapradezoM ke viSaya meM bhI ATha prazna pUrvoktarUpa se kara lenA caahiye| ___aba ina ATha praznoM meM se kauna 2 se prazna isa viSaya meM mAnya kiye gaye haiM-isa bAta ko sUcita karane ke liye prabhu gautama se kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (siya davvaM 1, siya davvadese 2, siya davAI 3, siya davyadesA 4, siya davaM ya dabadese ya) pudgalAstikAya ke do pradeza kisI apekSA eka dravyarUpa haiM, aura kisI apekSA dravyadezarUpa haiM-tAtparya isa kA aisA hai-jaba pudgalAstikAya ke do pradeza vipradezikaskandharUpa se pariNata hote haiM-taba ve usa sthiti meM guNaparyAyavAle eka dravya ho jAte haiM / tathA vyaNuka skandharUpa se prApta hue ve jabakisI anya dravya ke sAtha mila jAte haiM usadazA meM ke eka dravyadeza ho jAte haiN| tathA jaba ve donoM svatantrarUpa se alaga 2 rahate haiM-tapa ve do dravya rUpa ho jAte haiM 3 / tathA-jaba ve dayaNukaskandharUpa pariNati ko prApta karavAmAM AvyuM che, te have sUtrakAra nIce pramANe uttararUpe prakaTa kare che (goyamA !) he gautama ! " siya daba , siya dabadese, siya vvAi, siya dabadesA, siya vyaM ca vvadese ya) purAstiyana meM pradeza prabhu dRSTie vicAra karatA eka dravyarUpa che, ane amuka daSTie vicAra karatA dravyadeza rUpa paNa che A kathananuM spaSTIkaraNa A pramANe samajavuM-jyAre patalAstikAyanA be pradeza dvidezika skandharUpe pariName che, tyAre e sthitimAM teo guNa paryAyavALA eka dravyarUpa thaI jAya che tathA hayaNuka (be aNuvALA) skalparUpe pariNamelA te be pradeze jyAre anya dravyanI sAthe maLI jAya che, tyAre (te paristhitimAM) teo eka dravyadezarUpa thaI jAya che tathA jyAre teo ane svata trarUpe alaga alaga rahe che, tyAre teo be dravyarUpa thaI jAya che. tathA jyAre teo kayaNuka skandha rUpe pariNata thatA nathI, paNa dravyAM Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 504 magavanIso dvayaNukaskandhatAmanApadya dravyAntareNa sambadhApagato matyAM dravyadezI bhavataH4, evaM syAt kadAcit tayorekasya kevalatayA sthitau dvitIyasya ca dravyAntareNa sambandhe sati tayorevaiko dravyaJca, aparazca dravyadezatheti5 paJcamo vikalpaH, zeSavikalpatrayasya tu pratiSedho'saMbhavAt , ityabhiprAyeNAha-'no davaM ca dabadesA ya 6' tau hauM no dravyazca dravyadezau bhavataH, tadAha- sesA paDi se heyavA' zepAH antimAstrayaH pratiSedvavyAH tatra paSThasya patiSedhaH kRta eva, saptamASTamayoH pratiSedhastu- to no nahIM karake dravyAntara ke sAtha sambandhita hote haiM-usa sthiti meM ve do dravyadezarUpa se kahe jAte haiN| tathA jaba una donoM pradezoM meM se eka pradeza svatantra rahatA hai aura eka dUsarA pradeza dravyAntara ke sAtha jur3a jAtA hai, usa sthiti meM eka dravyarUpa aura dUsarA dravyadezapa ho jAtA hai 5 / isa taraha se pAMca vikalpa yahAM mAnya kiye gaye haiN| inake atirikta tIna vikalpa yahAM mAnya nahIM kiye gaye haiN| kyoM ki ina tIna vikalpoM kI yahAM saMbhAvanA asaMbhAvita hai| isI __ abhiprAya ko lekara (no davvaM ya vvadesA ya 6, lesA paDise he. yavA) aisA kahA gayA hai / (no davvaM ya davyadesA ya) yaha chaThA vikalpa hai| lathA 'no davAi ya davyadese ya 7, no davAiM ya davadesA ya 8,' sAtaveM aura AThaveM haiN| aise yoM kyoM nahIM hote haiM-ila viSaya meM pahile yukti pradarzita kI jA cukI hai| arthAt pudgalAstikAya ke do pradeza eka hI samaya meM dravyarUpa aura dravya dezarUpa ho jAveM yaha vAta nahIM bana tara (anya dravya) nI sAthe sabadhita hoya che, tyAre teo be dravyadezarUpa mAnI zakAya che tathA jyAre te be pradezomAMthI eka pradeza svataMtra rahe che ane bIje pradeza ane dravyanI sAthe maLI jAya che, tyAre te evI sthitimAM) eka dravyarUpa ane bIje dravyadezarUpa banI jAya che. A rIte pAMca vikalpo ahIM svIkAra karavAmAM Avela che. bAkInA traNa vikalpano ahIM svIkAra karavAmAM AvyuM nathI, kAraNa ke te traNa vikapanI sabhAvanA ahIM asaMbhati cha ta 4.22 sUtradhAre 4yu cha hai ( no davva ca davvadesA ya, sesA paDiseheyavvA ) seTa, cha, sAtamA mane mAmA vipn| sahI masvIra 42vAmA maavy| che. chaTo vi465 mA prabhArI cha-" no davaca, dabadesA ya" sAtamA vi485 mA prabhArI cha-" no vvAI ca vvadese ya" 24 vi465 mA pramANe cha-" no davAi ca davvadesA, ya" mA pAnI bhsvii||2 42vAnuM kAraNa AgaLa ApI devAmAM AvyuM che. kahevAnuM tAtparya e che ke pulAstikAyanA be pradeza eka ja samaye dravyarUpa ane dravyadezarUpa banI jAya Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA TI0 za 830 10 sU0 4 pudgalAstikAyasvarUpanirUpaNam 505 dravye ca dravyadezazca saMbhavataH, no vA dravye ca dravyadezau ca to saMbhavataH uktayukteH / atha tripudgalAstikAyapradezAn Azritya gautamaH pRcchati-'tinni bhaMte ! poggalatthikAyapaesA kiM dava, dabadese0 punchA ? ' he bhadanta ! yaH pudgalAstikAyapradezAH kiM dravyam ekaM guNaparyAyayogirUpaM bhavanti ? 1, kiM vA dravyadezaH 2, dravyANi vA 3, dravyadezA vA 4, dravyaM ca dravyadezazca vA 5, dravya sakatI hai kyoM ki paraspara virodhI do dharmayugapat ekatra saMbhAvita nahIM ho sakate haiN| isI taraha ye donoM yugapat do dravyarUpa bhI bane raheM aura eka dravyadezarUpa bhI ho jAveM-yaha bhI bAta nahIM banatI hai-kyoM ki jaba ye do dravyarUpa bane raheMge taba inameM eka dravyadezatA nahIM bana sakegI ___ aura jaba eka dravyadezatA banegI-taba do dravyarUpatA nahIM banegI-ata: yaha sAtavAM vikalpa bhI svIkRta nahIM kiyA jA sakatA hai| isI taraha se ye eka sAtha do dravyarUpa bhI rahe aura do dravyadezarUpa bhI ho jAveyaha bhI vikalpa nahIM banatA hai| ____ aba punalAstikAya ke tIna pradezoM ko lekara gautama ne prabhu se aisA pUchA hai / (tinni bhaMte ! poragalasthikAyapaelA kiM vvaM, vvadele0 pucchA) he bhadanta ! pudgalAstikAya ke tIna pradeza kyA eka dravyarUpa haiM ? kiM vA eka dravyadezarUpa haiM ? athavA aneka dravyarUpa haiM ? yA aneka dravyadezarUpa haiM ? yA yugapat eka dravyarUpa bhI haiM aura eka dravyadezarUpa bhI haiM ? 5, evI vAta saMbhavI zakatI nathI kAraNa ke paraspara virodhI be dharma yugapata ekatra saMbhavI zakatA nathI eja pramANe te mane eka sAthe be dravyarUpa paNa kAyama rahe ane eka dravyadezarUpa paNa banI jAya-evI vAta paNa saMbhavI zakatI nathI, kAraNa ke jo teo be dravyarUpa banI jaze te temanAmAM eka dravyadezatA saMbhavI zakaze nahIM, ane je temanAmAM eka dravyadezatA haze te be dravyarUpatA saMbhavI zakaze nahIM. tethI A sAtamAM vikalAne paNa svIkAra karI zakAya tema nathI tema sAthe be dravyarUpa paNa rahe ane be dravyadezarUpa paNa rahe. A vikalpa paNa banI zakatuM nathI. have palAstikAyanA traNa pradezanA viSayamAM gautama svAmI mahAvIra asune prabhArI prazna pUche cha8-( tinni bhate ! poggalatyikIyapaesA ki vva', davvadese punchA) 3 mahanta ! puravAstiyanA jara praza! zusa dravyarUpa che? ke eka dravyadezarUpa che ? athavA aneka dravyarUpa che ? ke aneka kavyadezarUpa che? athavA eka sAthe dravyarUpa paNa che ane eka dravyadezarUpa bha64 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIso 506 ca dravyadezAzca vA 6, dravyANi ca dravyadezazca 7, kiM vA, dravyANi ca dravyadezAzca 8 bhavanti ?, iti rItyA aSTavikalpapRcchA, tripudgalAstikAyapradezeSu aSTamavikalpavarjAH sapta vikalpAH saMbhavantItyabhimAyeNAha-' goyamA ! siya davaM 1, siya davvadese2 evaM satta bhaMgA bhANiyacyA jAva davAiM ca davvadese ya, no davAI davvadesA ya ' he gautama ! trayaH pudgalAstikAyapradezAH syAt kadAcit tripradezika skandhatayA pariNatidazAyAM guNaparyAyayogi ekaM dravyaM bhavanti ?, evaM syAt kadAcit trayANAM trimadezikaskandhatApariNatAnAmeva dravyAntarasambandhe sati te 'dravya yA eka dravyarUpa bhI haiM aura aneka dravyadezarUpa bhI haiM ? 6, yA aneka dravyarUpa bhI haiM aura eka dravyadezarUpa bhI haiM ? 7, athavA-aneka dravya. rUpa bhI haiM aura aneka dravyadezarUpa bhI haiN|8 isa tarahase yahAM ye ATha prazna haiN| ina praznoM kA uttara dene ke nimitta prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (siya davvaM 1, siya davvadese 2, evaM satta bhaMgA bhANiyavvA jAva vvAiM ya vvadese ya, no vvAiM dabadesA ya) isa viSaya meM yahAM aSTama vikalpa ko chor3akara sAta vikalpa saMbhAvita hote haiM-jo isa prakAra se haiM-pudgalAstikAya ke tAna pradeza kisI apekSA eka dravyarUpa bhI haiM arthAt jaba ye tripradezika skandharUpa se pariNata ho jAte haiM-taba usa sthiti meM ye guNaparyAyayogI eka dravyarUpa ho jAte haiN| tathA jaba ye tripradezika skandharUpa se pariNata hokara dravyAntara ke sAtha saMbaMdhita hote haiM taba ye dravya ke eka dezarUpa bhI ho jAte haiM-ataH isa ' paNa che? athavA eka dravarUpa che ane aneka dravyadezarUpa paNa che? athavA aneka dravyarUpa paNa che ane eka dravyadezarUpa paNa che athavA aneka dravyarUpa paNa che ane aneka dravyadezarUpa paNa che ? A rIte ahIM ATha prazno pUchavAmAM AvyA che. ___praznona uttara mApatA mahAvIra prabhu 4 cha -(" goyamA !" ke gautama ! (siya davva'1, siya davvadese2, eva satta bhagA bhANiyabvA jAva davvAI ca danvarese ya, no davvAiM vvadesA ya" mA viSayamA mahA mAmA vikalpa sivAyanA sAta vikalpa saMbhavI zake che, je A pramANe che (1) pulAstikAyanA traNa pradeza amuka dRSTie vicAra karatA eka dravyarUpa paNa hoya che-kahevAnuM tAtparya e che ke jyAre teo tripradezika karUpe pariNata thaI jAya che, tyAre (te paristhitimAM) teo guNaparyAyacagI eka dravyarUpa banI jAya che. (2) jyAre teo tripradezika skalparUpe parita thaIne anya dravyanI sAthe maLI jAya che, tyAre teo dravyanA eka Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA zaM08 u010 sU0 pudgalAstikAyastha rUpanirUpaNam 507 dezau' bhavanti 2, evaM rItyA sapta bhaGgA vikalpA bhaNitavyAH, tathA ca yAvatyadA te prayo'pi bhedena vyavasthitAH dvau vA dvaSaNukIbhUtI, ekastu kevala eva sthitastadA 'dravyANi ' te bhavanti 3, yadAtu te trayo'pi skandhatAmanAgatA eva dvau vA dvathaNukIbhUtI, ekastu kevala evetyevaM dravyAntareNa sambaddhAstadA dravyadezAste bhavanti 4, yadA tu tepAM dvau dvayaNukatayA pariNatI ekazca dravyAntareNa sambaddhaH, athavA ekaH kevalatayaiva sthito dvau tu dvayaNukatayA pariNamya dravyAntareNa sambaddhau apekSA ye kathaMcit eka dravyadezarUpa ho jAte haiN| (evaM satta bhaMgA bhANiyA ) isI taraha se sAta bhaMga kaha lenA cAhiye / tathA ca-ve jaba tInoM hI pradeza svatantrarUpa se alaga 2 rahate haiM-taba ve svataMtra tIna dravyarUpa kahe jAte haiN| athavA isa taraha se bhI ve tIna pradeza aneka dravyarUpa ho sakate haiM-do pradeza to paraspara meM milakara eka vyaNukarUpa ho jAveM aura eka pradeza svataMtra rahe-isa taraha se " eka bhinnaM anekam" ke anusAra yahAM do svatantra pradeza aura svatantra eka pradeza ye do dravya aneka dravya ho gye| (dravyadezA) ve isa prakAra se ho sakate haiM ki ve tInoM pradeza svataMtra raheM aura svataMtra rahakara phira ve kisI , anya dravya ke sAtha mila jAveM, athavA-do pradeza dayaNukarUpa ho jAveM aura eka svataMtra rahe-phira jAkara ye kisI anya dravya ke sAtha jur3a jAveM-taba isa sthiti meM ye dravya ke aneka dezarUpa bhI kahe jA sakate dezarUpa paNa banI jAya che A daSTie vicAra karatA kyAreka teo eka dravya pradezarUpa hoya che," e vAta paNa siddha thAya che A rIte sAta vikalpane svIkAra karatuM kathana ahIM thavuM joIe. jemake jyAre te traNe pradeze svataMtrarUpe alaga alaga rahe che, tyAre temane traNa svataMtra dravyarUpe mAnI zakAya che. athavA A pramANe paNa te traNa pradeza aneka dravyarUpa hoI zake che-be pradeza to parasparamAM maLI jaIne eka prayANuka 24535 manI jaya mana me pradeza svatatra 29. " eka bhinnaM anekam " nI manusAra maDI me 2vata' pradeza mane tatra se pradeza, mA me dravya mane dra0535 mAnI gayA. "dravyadezA " tazA yaheza35 mA prabhArI thaI zake che te traNe pradeza svataMtra rahe ane svataMtra rahIne teo ke anya dravyanI sAthe maLI jAya. athavA-be pradeza kayaNuka banI jAya ane eka svataMtra rahe ane tyArabAda teo koI anya dravyanI sAthe maLI jAya. te e prakAranI paristhitimAM te dravyone aneka dezarUpa paNa kahI zakAya che. A Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 bhagavatIstra tadA 'dravyazca dravyadezazca' te bhavanti5, yadA tu yepAmekaH kevalatayaiva sthito dvauca bhedena dravyAntareNa sambaddhau tadA te 'dravyazca dravyadezau ca ' bhavanti , yadA tu teSAM dvau bhedena sthitau ekazca dravyAntareNa sambaddhastadA te ' dravye ca dravyadezazca / haiM 4 / "eka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa " ye isa prakAra le yugapat kahe jA sakate haiM ki inameM ke do pradeza to eka nyaNukArUpa meM pariNata ho jAveM aura eka pradeza dravyAntara ke sAtha jur3a jAve / athavA " dravyaM ca dravyadezazca" yaha vikalpa isa taraha se bhI ghaTita hotA hai ki eka pradeza kevalarUpa meM rahe-kisI dUsare dravya ke sAtha sambaMdhita na ho, aura do pradeza vyaNukarUpa se pariNata hokara dasare dravya ke sAtha mila jaaveN| "dravyaM ca dravyadezau ca" yaha vikalpa isa taraha se ghaTina hotA hai ki inameM se eka svataMtra rUpa se banA rahe aura do pradeza bhinna 2 rUpa meM do dravyoM ke sAtha jur3a jAve / "dravye dravyadezazca" yaha sAtavAM vikalpa isa taraha se ghaTita hotA hai ki inameM se do pradeza svataMtra rUpa se alaga 2 bane raheM aura eka pradeza kisI dUsare dravya ke sAtha mila jAve / tAtparya kahane kA yahI hai ki jaba ye pradeza svataMtra bane rahate haiM-skandharUpa se pariNata nahIM hote haiM-taba dravyakoTi meM A jAte haiM aura jaba ce dravyAntara ke lAtha sambandhita ho jAte haiM taba ye deza kI saMjJA meM A jAte rIte cothA vikalpanA svIkAranuM paNa pratipAdana thaI jAya che. "eka dravyarUpa ane eka dravyadezarUpa" A vikalpane A rIte svIkAra karI zakAya che. temAMthI be pradeza kayaNuka rUpe pariNata thaI jAya ane eka pradeza anya dravyanI sArtha bhI 4 Atha " dravya' ca dravyadeza zca " mA pAMyamA vi465 A pramANe paNa ghaTAvI zakAya che-eka pradezanuM svataMtra astitva rahe eTale ke te kaI anya dravyanI sAthe maLI jAya nahI ane be pradezo prayaNuka rUpe parizuta thane anya dravyanI sA2 bhI naya. " dravya' ca dravyadezau ca " AL vikalpane A rIte ghaTAvI zakAya-te traNa dezomAMthI eka svataMtrarUpe ja rahe bhane meM pradeza bhinna bhinna3dhe meM dravyAnI sA bhI naya. " dravye dravyadezazca" A sAtame vikalpa A pramANe ghaTAvI zakAya-te traNa pradezamAMthI be pradeza svataMtrarUpe alaga alaga ja rahe ane eka pradeza koI anya dravyanI sAthe maLI jAya. kahevAnuM tAtparya e che ke te pradeze jyAre svataMtrarUpe kAyama rahe che-skanyarUpe pariNata thatA nathI-tyAre dravyakeTimAM AvI jAya che, ane Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za0 8 u010sU0 4 pudgalAstikAyasvarUpanirUpaNam 509 bhavanti 7, 'dravyANi ca dravyapradezAca' ityaSTamavikalpastu na saMbhavati, ubhayatra triSu pradezepu vahuvacanAbhAvAt , ityabhiprAyeNAha-'no dravyANi ca dravyadezAca' iti, pudgalAstikAyacatuSTayAdau tu aSTamo'pi vikalpaH sambhavati ityabhimAyeNAha-' cattAri bhaMte ! poggalasthikAyapaesA ki davvaM pucchA' gautamaH pRcchatihaiM isI bAta ko eka se lekara sAta vikalpoM dvArA prakaTa kiyA gayA hai| AThavAM vikalpa yahAM isIliye nahIM banatA hai ki ina tIna pradezoM meM " aneka dravya aura aneka dravyadeza" eka sAtha hone meM isa taraha bahuvacana kA abhAva AtA hai| arthAt jisa kAla meM ye tIna pradeza aneka dravyarUpa se vyavaddhata hote haiM usa kAla meM aneka dravyadezarUpa se vyavahRta nahIM ho sakate haiM aura jisa kAla meM ye aneka dravyadezarUpa se vyavahRta hote haiM usa kAla meM ye aneka dravyarUpase vyavahata nahIM ho skte| eka kAla meM yA to ye aneka dravyarUpa se hI vyavahata hogeM yA aneka dravyadezarUpa hii| yugapat ye isa prakAra se vyavahRta nahIM ho skeNge| isIliye AThavAM vikalpa yahAM nahIM banatA hai aisA sUtrakAra ne " dravyANica dravyadezAca ityaSTamavikalpastu na saMbhavati" isa sUtra pATha dvArA prakaTa kiyA hai hAM, pudgalAstikAya ke cAra pradeza AdikoM meM to yaha aSTama vikalpa bhI ghaTita ho jAtA hai isa bAta ko aba sUtrakAra praznottarapUrvaka ina Age ke sUtroM dvArA spaSTa karate haiN| inameM gautama ne jayAre teo anya dravyanI sAthe maLI jAya che, tyAre teo dezanI sattAmAM AvI jAya che. A vAtane ekathI laIne sAtamAM paryantanA vikalpa dvArA prakaTa karavAmAM Avela che. ahIM AThamo vikalpa svIkArI zakAya tema nathI kAraNa ke "te traNa pradezamAM aneka dravya ane aneka dravyadeza " A bane bahavacanavALI vastuo saMbhavI zakatI nathI eTale ke je kALe te traNa pradezane aneka dravyarUpe gaNI zakAya che, te kALe temane aneka dravyadezarUpa gaNI zakAtA nathI, ane jyAre temane aneka dravyadezarUpa gaNI zakAya che tyAre temane aneka dravyarUpa mAnI zakAtA nathI eka ja kALe kAM to temane aneka dravyarUpe gaNI zakAze, kA te aneka dravyadezarUpe gaNI zakAze paNa temane eka sAthe A prakAre mAnI zakAze nahIM. tethI ja ahIM AThamA vikalpa svI42 42vAmA mAlyA nathI. mena pAta sUtradhAre (dravyANi ca dravyadezAMzca ityaSTamavikalpastu na sabhavati ) mA sUtrA dvArA pra48 41 che. DA, purtaastikAyanA cAra Adi pradezamAM te A AThamo vikalpa saMbhavI zake che. eja vAta sUtrakAra nIcenA praznottara sUtra dvArA have prakaTa karavA mAge che, Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 bhagavatIsUtra he bhadanta ! catvAraH pudgalAstikAyapradezAH kiM dravyam 1, dravyapradezaH 2, dravyANi 3, dravyadezAH 4, dravyaJca dravyadezazca 5, dravyaM ca dravyadezAzca 6, dravyANi ca dravyadezazca 7, dravyANi ca dravyadezAzca8, kiM bhavanti ? bhagavAnAha'goyamA ! siya davyaM 1, siya davvadese 2, aTThavi bhaMgA bhANiyanyA, jAva siya davyAI ca dabadesA ya' he gautama ! catvAraH pudgalAstikAyapradezAH syAt kadAcit dravya guNaparyAyayogirUpaM syuH 1, syAt kadAcit dravyadezaH syuH 2, syAt kadAcit dravyANi syuH 3, syAt kadAcit dravyadezAH syuH 4, evaM rItyA aSTA'pi bhagA vikalpA bhaNitavyAH yAvat-syAt kadAcit dravyaJca dravyadezazca prabhu se aisA pUchA hai-(cattAri bhate ! poggalatthikAyapaesA kiM davaM pucchA) he bhadaMta ! pudgalAstikAya ke cAra pradeza kyA eka dravyarUpa haiM ? yA dravya ke eka deza rUpa haiM ? yA aneka dravyarUpa haiM ? yA dravya ke aneka dezarUpa haiM ? yA eka dravya aura eka dravyadezarUpa haiM ? yA eka dravyarUpa aura dravyake aneka dezarUpa haiM ? yA aneka dravyarUpa auraeka dravyarUpa haiM ? yA aneka dravya aura aneka dravyadezarUpa haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (siya dvvaM 1, siya davvadese 2, avi bhaMgA bhANiyavyA) pudgalAstikAya ke cAra pradeza kadAcit guNaparyAya yogI eka dravyarUpa bhI hote haiM 1, aura kadAcit eka dravyadezarUpa bhI hote 2 / kadAcit ve aneka dravyarUpa bhI hote haiM 3, kadAcit ve dravya ke aneka dezarUpa bhI hote haiM 4, isa rIti se AThoM hI vikalpa yahAM para kahanA caahiye| arthAt zeSa "eka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa 5 gautama svAbhAnA prazna-( cattAri bhate ! poggalatthikAyapaesA ki davva pucchA ) mahanta ! mAstiyanA yAra pradeza zu me dra0535 cha? 3 dravyanA eka dezarUpa che? ke aneka dravyarUpa che? ke dravyanA aneka dezarUpa che ke eka dravya ane eka dravyadezarUpa che? ke eka dravya ane aneka dravyadezarUpa che? ke aneka dravya ane eka dravyadezarUpa che? ke aneka dravya ane aneka dravyadezarUpa che? bhI2 prbhune| uttara-"goyamA / " gautama ! " siya davya', siya vvadese, adR vi bhagA bhANiyavvA " punasAstiyana yA2 pradeza yA24 gunnparyAyogI eka drArUpa paNa hoya che, ane kayAreka eka dravyadezarUpa paNa hoya che, kayAreka dravyarUpa paNa hoya che, kyAreka te dravyanA aneka dezarUpa paNa hoya che. A rIte cAra vika banyA. bAkInA cAra vikalpa have ApavAmAM Ave che-(5) kayAreka teo eka dravya ane eka dravyadezarUpa Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za 8 u. 10sU 4 pudgalAstikAyasvarUpanirUpaNam 515 syuH 5, syAt kadAcit dravyaJca dra, gAzca syuH 6, syAt kadAcit dravyANi ca dravyadezazca syuH 7, syAt kadAcit te catvAraH pudgalAstikAyapradezAH dravyANi ca dravyadezAzca syuH 8, ityevamapTau vikalpAH svymRhniiyaaH| - 'jahA cattAri bhaNiyA, evaM paMca, cha, satta, jAva asaMkhejjA' yathA catvAraH pudgalAstikAyapradezA bhaNitAH uparyuktavikalpaiH pratipAditAH evaM tathaiva paJca, paT , sapta yAvat aSTa nava, daza saMkhyAtAH, asaMkhyAtAzca pudgalAstikAyapradezAH pratipattavyo aSTavikalpairityarthaH, athAnantapudgalostikAyapradezAnAzritya gautamaH pRcchati-' apatA bhaMte ! poggalatthikAyapaesA kiM davaM0 1 ' he kadAcit eka dravyarUpa aura dravya ke aneka dezarUpa 6, kadAcid aneka dravyarUpa aura dravyake eka dezarUpa7, aura kadAcit aneka dravyarUpa aura aneka dravyadezarUpa hote haiM aise " ye cAra vikalpa aura yahAM grahaNa kara lenA caahiye| inakA spaSTIkaraNa pUrvoktarUpa se svayaM apanI buddhi se kiyA jA sakatA hai| (jahA cattAri bhaNiyA-evaM paMca, cha, satta, jAva asaMkhejA) jisa taraha se padlAstikAya ke cAra pradeza kahe gaye haiMuparyukta vikalpoM dvArA pratipAdita kiye gaye haiM-isI taraha se pudgalAsti kAyake pAMca pradeza, chaha pradeza sAta pradeza yAvat-ATha pradeza, nau pradeza daza pradeza, saMkhyAta pradeza, aura asaMkhyAnapradeza, bhI ina pUrvokta ATha vikalpoM dvArA pratipAdita karalenA caahiye| __ aba sUtrakAra pudgalAstikAya ke anantapradezoM ko lekara gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(aNaMnA bhaMte ! poggalatthikAyapaemA ki hoya che, (6) kayAreka teo eka dravya ane aneka dravyadezarUpa hoya che, (7) kayAreka aneka dravyarUpa ane dravyanA eka dezarUpa heya che ane (8). kayAreka teo aneka dravyarUpa ane dravyanA aneka dezarUpa hoya che A AThe. vikalpanuM spaSTIkaraNa pUrvokta rIte pitAnI buddhithI jAte ja karI zakAya tema cha. (jahA cattAri bhaNiyA-eva paca, cha, satta, jAva asaMkhejA) 2vI pudgalAstikAyanA cAra pradezanuM uparyukta vika dvArA pratipAdana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe puThThalAstikAyanA pAMca pradeza, cha pradeza, sAta pradeza, ATha pradeza, nava pradeza, dasa pradeza, saMkhyAna pradeza ane asa khyAta pradezanuM paNa pUrvokta ATha vikalpa dvArA pratipAdana karI zakAya che, ane temAM AThe vaikalpika praznone svIkArAtmaka uttara Apavo joIe. have gautama svAmI pulAstikAyanA anaMta pradezonI apekSAe A prabhAva prazna pUche che-(aNatA bhate ! pogAlatyikAyapaesA kiM davvaM ? ) 3 mahanta ! Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsatre bhadanta ! anantAH pudgalAstikAyapradezAH kimekaM guNa paryAyayogi vyaM bhavanti ?1, kiMvA te asantAH pradezAH kiM dravyapradezo bhavanti ? 2, evamapTApi pUrvoktA vikalyA vaktavyA iti praznaH, bhagavAnAha-' evaM ceva jAba siya davyAI ca, davyadesA ya' he gautama! evameva pUrvokta catuH pudgalAstikAyapradezavadeva paJca-paTa-saptA'STa-nava-daza-saMkhyAtA'saMkhyAta-pudgalArita kAyapradezavadeva anantapudagalAstikAyapradezAH yAvat-syAt dravyaM 1, syAt dravyapradezaH 2, syAt dravyANi 3, syAt dravyapradezAH 4, syAt dravyazca dravya dezazca 5, sthAna dravyaM drAdevAzca 6, syAt dravyANi ca dravyadezazca.7, syAt dravyANi ca dravyapradezAzca bhavanti ||mu04| davyaM ) he bhadanta ! pudgalAstikAya ke anantapradeza kyA eka dravyarUpa hote haiM ? kyA ve eka dravyadezarUpa hote haiM ? isI taraha pUrvokta AThoM vikalpa kI taraha zeSa6 vikalpa yahAM kahanA caahiye| isake uttara meM prabhu kahate haiM (evaM ceva jAva siya dabAI ya, davyademA ya) he gautama ! pUrvokta cAra pudgalAstikAyapradezoM ko taraha aura pAMca, chaha, mAla, yAvat ATha nau daza, saMkhyAta asaMkhyAta pudgalAsnikAya ke pradezoM kI taraha ananta pudgalAstikAyapradeza kadAcit eka dravyarUpa hote haiM, kadAcit eka dravyadezarUpa hote haiN| kadAcit aneka dravyarUpa hote haiN| kadAcit aneka dravyadezarUpa hote haiM / kadAcit eka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa hote haiN| kadAcit eka dravyarUpa aura aneka dravyadezarUpa hote haiM / kadAcit aneka dravyarUpa aura eka dravyadezarUpa hote haiM aura kadAcit aneka dravyarUpa aura aneka dravyadezarUpa hote haiM / ssU04 // pulAstikAyanA anaMtapradeza zuM eka dravyarUpa hoya che? (2) zuM teo eka dravya dezarUpa hoya che? eja pramANe bAkInA cha vikalpa paNa ahIM kahevA joIe mahApAra prasuna uttara-( evaM ceva jAva siya davAIca, davvadesA ya) he gautama! pUrvokta cAra pudgalAstikAya pradezonA jevuM ja ane pAMca, cha, sAta, ATha, nava, dasa, saMkhyAta ane asaMkhyAta palAstikAyanA pradezanA jevuM ja anaMta pulAstikAya pradezanuM paNa kathana samajavuM kahevAnuM tAtparya e che ke anaMta pulAstikAya pradeza kayAreka eka dravyarUpa paNa hoya che, kyAreka eka dravyadezarUpa paNa hoya che, kayAreka aneka dravyarUpa paNa hoya che, kyAreka aneka dravyadezarUpa paNa hoya che, kyAreka eka dravyarUpa ane eka dravya dezarUpa paNa hoya che, kayAreka eka dravyarUpa ane aneka dravyadezarUpa paNa hoya che. kayAreka aneka dravyarUpa ane eka dravyadezarUpa paNa hoya che, tathA kayAreka ane dravyarUpa ane aneka dravyadezarUpa paNa hoya che. e sUtra 4 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramerrfant TIkA za08 30 10 sU0 5 lokAkAzapradeza nirUpaNam 513 lokAkAzama dezavaktavyatA / itaH pUrvaM paramANvAdivaktavyatA pratipAditA, paramANvAdayazca lokAkAzapradezAvagAhino bhavanti iti tadvaktavyatAmAha - ' kevaiyA NaM bhaMte' ityAdi / mUlam - kevaiyA NaM bhaMte! logAgAsapaesA pannattA ? goyamA ! asaMkhejjA logAgAsapaesA pannattA, egamegassa NaM bhaMte ! jIvassa kevaiyA jIvapaesA paNNattA ? goyamA ! jAvaiyA logAgAsapaesa, egamegassa NaM jIvassa evaiyA jIvapaesA paNNattA // sU0 5 // chAyA ---kiyantaH khalu bhadanta ! lokAkAzapradezAH prajJaptAH ? gautama ! asaM khyeyA lokAkAzamadezAH prajJaptAH / ekaikasya khalu bhadanta | jIvasya kiyanto jIvapradezAH prajJaptAH ? gautama / yAvanto lokAkAzapradezAH, ekaikasya khalu jIvasya etAvanto jIvapradezAH prajJaptAH || sU0 5 // lokAkAzapradeza vaktavyatA 'kevaiyA NaM bhaMte ! logAgAsapaesA pannattA' ityAdi / sUtrArtha - (kevaiyA NaM bhaMte ! logAgAsapaesA pannattA ) he bhadanta ! lokAkAza ke pradeza kitane kahe gaye haiM ? ( goyamA ) he gautama! (asaMkhejjA logAgAsapaesA panantA ) lokAkAzake pradeza asaMkhyAta kahe gaye haiM / ( egamegassa NaM bhaMte! jIvasla kevaiyA jIvaSaesA pannattA ! ) he bhadanta ! eka eka jIva ke jIva pradeza kitane kahe gaye haiM ? ( goyamA ) he gautama! (jAvaiyA logAgAsapaesA - egamegarasa NaM jIvassa evajhyA jIva esA paNNattA) jitane pradeza lokAkAza ke kahe gaye haiM- itane hI jIva pradeza eka eka jIva ke kahe gaye haiM / leAkAkAza pradeza vaktavyatA---- kevaiyA NaM bhaMte ! logAgAsapaesA paNNattA " ityAhi sUtrArtha - ( kevaiyA NaM bhete ! logAgAsapaesA paNNattA ? ) he lahanta ! boaazanA DeTA pradeza udyA he ? ( goyamA ! ) De gautama ! ( a sakhejjA loyAgAsapaesA paNNattA ) boaazanA pradeza asabhyAta udyA che ( egamegarasaNaM bhave ! jIvastra devaiyA jIvapaesA paNNattA 1 ) bhadanta ! eka eka bhuvanA upapradeza DeTA hyA che ? ( goyamA ! ) De gautama ! ( jAvaiyA logogasipa esA - ega me gassa Na jIvarasa evaiyA jIvapaesA paNNattA ) soaazanA jeTalA pradeza kahyA che, eTalA ja eka eka javanA jIvapradeza kahevAmAM AvyA che. bha0 65 66 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre TIkA - ' kevaiyA NaM bhaMte ! logAgAsapaesA paNNattA ? ' he bhadanta ! kiyantaH khalu lokAkAzapradezAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - " asaMkhejjA logAgAsaparasA pamnattA' he gautama ! asaMkhyeyA lokAkAzapradezAH prajJaptAH, lokasyA saMkhyAtapradezikatA tasya pradezAnAmapi asaMkhyAtatvAt / pradezAdhikArAdAha ' egamegasa NaM bhaMte 1 jIvassa kevaiyA jIvapaesA paNNattA ? ' he bhadanta ! ekaikasya khalu jIvasta kiyanto jIvapradezAH prajJaptAH ? bhagavAnAha - ' goyamA ! jAvayA logAgAsaparasA, egamegassa NaM jIvassa evaiyA jIvappaesA paNNattA ' he gautama ! yAvanto lokAkAzapradezAH santi etAvantaH khalu ekaikasya jIvasya jIvapradezAH prajJaptAH / kathaM tAvat yAvanto lokAkAzasya pradezAstAvanta ekai 514 TIkArtha - isase pahile paramANu Adi kI vaktavyatA kahI jA cukI hai / ye paramANu Adi padArtha lokAkAza ke pradezoM meM avagAhI rahate haiM isaliye sUtrakAra ne isa sUtra dvArA lokAkAza ke pradezoM kI vaktavyatA pratipAdita kI hai / isa meM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai - ( kevaiyA NaM bhaMte ! logAgAsapaesA paNNattA) he bhadanta ! lokAkAza ke pradeza kitane kahe gaye haiM? isake uttara meM prabhu kahate haiM - he gautama ! ( asaMkhejjA logAgAsapaesA pannantA) lokAkAza ke pradeza asaMkhyAta kahe gaye haiM / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( egamegassa NaM bhaMte ! jIvassa kevaiyA jIvapaesA paNNattA) he bhadanta ! eka 2 jIva ke jIva pradeza kitane kahe gaye ? uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA) he gautama! (jAvaiyA logAgAsapaesA, egamegassa NaM jIvassa evaiyA jIvappaesA TIDArtha- --A pahelAM paramANu AdinuM pratipAdana karavAmAM AvI gayu. te paramANu Adi padArtha leAkAkAzanA pradezAmAM avagAhanA karIne rahe che. A sa'madhane anulakSIne sUtrakAre A sUtradvArA leAkAkAzanA pradezeAnI vaktavyatAnuM pratipAdana karyuM che--A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra anune sevA prazna pUche che - ( kevaiyA rNa bhaMte ! logAgAsaparasA paNNattA ? " he bhadanta ! leAkAkAzanA pradeza keTalA kahyA gayA che ? bhaDAvIra pralunA uttara- " goyamA / asaMkhejjA loyAgAsapaesA paNNattA' huM gautama ! leAkAkAzanA pradeza asa khyAta kahyA che. gautama svAbhInA prazna - ( egamegasva NaM bhaMte ! jIvassa kevaiyA jI parasA paNNattA ? ) he lahanta ! ! ! (pratye4) lavanA DeMTalA lavapradeza hyA che 1 mahAvIra prabhunA uttara - ( jAvaiyA logAgAsapaesA, egamegassa NaM jIvastra evaiyA jIvappaesA paNNacA ) he gautama! boaAzanA bheTalA adeza che, meTa "" Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atradrakA TI0 za0 8 u0 10 sU0 6 karmaprakRtinirUpaNam 615 kasya jIvasya pradezA bhavantIti cedatrocyate yato hi - jIvaH kevalisamudghAtakA le sarva lokAkAzaM vyApya avatiSThate tasmAt lokAkAzapradezapramANAste jIva pradezAH santIti bhAvaH // 05 // karmaprakRtivaktavyatA / pUrva jIvapradezAH prarUpitAH, teSAM prAyaH karmaprakRtibhiranu netRtvAt karmaprakRti vaktavyatAmAha- kaNa bhaMte ! ' ityAdi / " mUlam - kai NaM bhaMte ! kammapagaDIo paNNattAo ? goyamA ! aTU kammapagaDIo paNNattAo, taM jahA - nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM, neraiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo paNNattAo ? gomA ! aTTa / evaM savvajIvANaM aTu kammapagaDIo ThAveyavvAo jAva vemANiyANaM / nANAvaraNijassa NaM bhaMte ! kammassa kevaiyA avibhAgapaliccheyA paNNattA?, goyamA ! anaMtA avibhAgapariccheyA paNNattA, neraiyA NaM bhaMte ! NANAvaraNijjassa kamsa H kevaiyA avibhAgapaliccheyA paNNattA ? goyamA ! anaMtA avibhAgapaliccheyA paNNattA / evaM savvajIvANaM jAva vesANiyA NaM pucchA, goyamA !. anaMtA avibhAgapaliccheyA paNNattA, evaM jahA NANAvaraNijjassa avibhAgapaliccheyA bhaNiyA tahA aTTaha vi kammapagaDINaM bhANiyavvA jAva vemANiyANaM / egamegassa paNNattA) jitane lokAkAza ke pradeza haiM, eka 2 jIva ke itane hI pradeza kahe gaye haiN| kyoMki jIva jisa samaya kevalisamudghAna avasthA meM raha tA hai, vaha usa samaya samasta lokAkAza ko vyApta kara letA hai-ataH eka jIva ke pradeza lokAkAza ke pradezoMke barAbara kahe gaye haiM || sU05 || lA ja eka eka jIvanA jIvapradeza che. kAraNa ke jIva jyAre kevalisamrudhdhAta avasthAmAM rahe che, te samaye te samasta leAkAkAzane bhyAsa karI le che, tethI eka jIvanA jIvapradeza leAkAkAzanA pradezeAnI kharAkhara kahevAmA AvyA che. sU. 5 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 bhaMgavatosutra NaM bhaMte ! jIvassa egamege jIvapaese NANAvaraNijjassa kammasta kevaiepahi, avibhAgapaliccheehiM Avediya pariveTie siyA? goyamA ! siya AveDhiyapariveDhie, liya no AveDhiyapariveDhie, jai AveDhiyapariveDhie niyamA aNaMtahiM, egamegasta NaM saMte ! neraiyasta egamegejIvaparale jANAvaraNijasla kammarasa kevaiehiM avibhAgapaliccheehiM AveDhiyaparivaDhie ? goyamA ! niyamA agaMtahiM, jahA neraiyasta evaM jAva vemANiyasta, navaraM maNUsassa jahA jiivst| enamegasla NaM bhaMte ! jIvasta egabhege jIvapaese darisaNAvaraNijjasta kammarasa kevaiehi, evaM jaheva nANAvaraNijjasa taheva daMDago bhANiyabbo jAva vemANiyasla, evaM jAva aMtarAiyasta bhANiyavaM, navaraM veyaNijjassa, Auyassa, NAmasta, goyasta, eesiM cauNhaM vi kammANaM maNusarasa jahA neraiyasta tahA bhANiyavaM lesaM taM ceva // sU0 6 // chAyA-kati khalu bhadanta ! karmaprakRtayaH prajJaptAH ? gautama ! aSTa karmapakRtayaH prajJaptAH, tadyathA-jJAnAvaraNIyaM yAvat-AntarAyikam / nairayikANAM karmaprakRti vaktavyatA(kai NaM bhaMte ! kammapagaDIo paNNattAo) ityaadi| sUtrArtha-(kai NaM bhaMte ! kamlapagaDIo paNNattAo) he bhadanta ! karmaprakRtiyAM kitanI kahI gaI haiM ? (goyamA) he gautama ! (aTTa kammapayaDIo paNNattAo) karmaprakRtiyAM ATha kahI gaI haiN| (taM jahA) jo prakRti paratavyatA(kai NaM bhate ! kammapagaDIo paNNatAo) tyA: sUtrArtha-( kai NaM bhave ! kammapagaDIo paNNattAo) 8 mahanta ! bha. prakRtiyo TadI 4ii cha ? (goyamA) gautama ! (ada kammapagaDIo paNNattAo) mA 4 pratiyA 38 cha. (taMjahA) tamanA nAma nAya pramANe che. (nANA. Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vandrikA TI0 0 8 40 10 0 6 karmaprakRtinirUpaNam 517 bhadanta ! kati karmaprakRtaH prajJaptAH ? gautama ? aSTa, evaM sarvajIvAnAm aSTa karmaprakRtayaH sthApayitavyAH yAvat vaimAnikAnAm / jJAnAvaraNIyasya khalu bhadanta ! karmaNaH kiyantaH avibhAgaparicchedAH prajJaptAH ? gautama! anantA avibhAgaparicchedAH majJaptAH / nairayikANAM bhadanta ! jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiyantaH avibhAgaparicchedAH prajJaptAH ? gautama ! anantA avibhAgaparicchedAH prajJaptAH / evaM sarva isa prakAra se haiM - ( nAgAvaraNijaM jAva aMtarAiyaM ) jJAnAvaraNIya yAvat AntarAyika (nerayANaM bhaMte / kai kammapayaDIo paNNattAo) he bhadanta nairayika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM kahI gaI hai ? (goyamA ) he gautama! ( a ) nairayika jIvoM ke ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM / ( evaM savvajIvANaM ) isI taraha se sarva jIvoM ke (kammapayaDIo ThAveyavA) ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI hai ( jAva vaimANiyANaM) yAvat vaimAnika devoM taka / ( nANAvaraNijasta kammassa kevaiyA avibhAgapalicchayA paNNattA ) he bhadanta ! jJAnAvaraNIya karma ke kitane avibhAgI pariccheda kahe gaye haiM ? ( goyamA ) he gautama ! ( anaMtA avibhAgapariccheyA paNNattA) jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgI pariccheda ananta kahe gaye haiM / (neraiyANaM bhaMte! NANAvara Nijasta kammassa kevaiyA avibhAga pariccheyA paNNattA ) he bhadanta ! nairayika jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgI pariccheda kitane kahe gaye haiM ? (gomA ) he gautama ! (aNNatA avibhAgapaliccheyA paNNattA) nairayika jIvoM ke jJAnAvaraNIya gharaNijjaM, jAva aMtarAiyaM) jJAnAvaraNIyathI antarAya sudhInI ATha urbha adhRtiyo che. (neraiyANa' bhate ! kai kammapayaDIo paNNattAo ? ) he lahanta ! nAra lavonI DeMTalI ubhaprabhRtiyo uhI che ? ( goyamA ! aTTha ) he gautama ! nAra lavonI ATha urbha pramRtiyo uhI che. ( evaM savvajIvANa) mena prabhAsarva veonI ( kammapagaDIo ThAveyavvA jAva vaimANiyANa ) vaibhAniGa hevA paryantanA samasta bhavAnImA pratiyo uhI che ( NANAvara Nijjassa kammarasa kevaiyA avi bhAgapaliccheyA paNNattA ? ) he lahanta ! jJAnAvaraNIya durmanA DeTA avilAgI pariche: uDevAmAM bhAvyA he ? ( goyamA ! aNatA avibhAgapaliccheyA paNNacA 1) he gautama! jJAnAvaraNIya armanI anaMta avilAgI paricche! udyA che. (nera iyANa bhave ! NANAvara Nijjassa kammassa kevaiyA avibhAgapaliccheyA paNNattA 1 ) bhadanta | nArakAnA jJAnAvaraNIya kanA avibhAgI pariccheda keTalA kahyA he ? ( goyamA ! ) De gautama ! ( aNNatA avibhAgapaliccheyA paNNattA ) nA?. Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 bhagavatI sUtre " jIvAnAm yAvat vaimAnikAnAm pRcchA, gautama ! anantA avibhAgaparicchedAH prajJaptAH, evaM yathA jJAnAvaraNIyasya avibhAgaparicchedA bhaNitAstathA aSTAnAmapi karmaprakRtInAM bhaNitavyAH yAvat - vaimAnikAnAm / ekaikasya khalu bhadanta ! jIvasya ekaiko jIvapradezaH, jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kriyadbhiravibhAgaparicchedaiH AveSTitaH pariveSTitaH syAt ? gautama | syAt AveSTita pariveSTitaH, karma ke avibhAgI pariccheda ananta kahe gaye haiM / ( evaM savvajIvANaM jAba ) isI taraha se samasta jIvoM ke jAnanA cAhiye - yAvat (vemAgiyA NaM pucchA ) he bhadanta ! vaimAnika jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgo pariccheda kitane kahe gaye haiM ? ( goyamA ! aNatA avibhAgapaliccheyA paNNattA ) he gautama! vaimAnika jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma avi bhAgI pariccheda ananta kahe gaye haiM / ( evaM jahA NANAvara Nijassa avibhAgapaliccheyA bhaNiyA tahA aTTaNha vi kammapagaDINaM bhANiyavvA ) jisa prakAra se jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgIpariccheda kahe gaye haiM usI taraha zeSa sAta karmoM ke bhI avibhAgI pariccheda jAnanA cAhiye / ( jAva vaimANiyANaM ) yAvat vaimAnika devoM ke bhI jJAnAvaraNIya Adi ATha karmoM ke avibhAgI pariccheda ananta hote haiM / ( egabhegassa NaM aMte / jIvassa egamege jIvapaese NANAvaNijassa kammassa kevaiehiM avibhAgapaliccheehiM AveDhiyapariveDhie siyA) he bhadanta ! eka eka jIva kA eka 2 jIva pradeza jJAnAvaraNIya karma ke kitane avibhAgapa anA jJAnAvaraNIya armanA anaMta avilAgI pariccheda udyA che. ( evaM santra jIvANa - yAvat vemANiyA NaM' ) 4 pramANe vaibhAni hevA paryantanA samasta jIvAnA jJAnAvaraNIya kanA avibhAgI paricchedya anata kahevAmAM AvyA che. ( evaM jahA NANAvara Nijjassa avibhAgapaliccheyA bhaNiyA tahA adRNha vi kamma pagaDINa bhANiyavvA ) devI rIte jJAnAvaraNIya abhaMnA bhavilAgI paricheha anaMta kahevAmAM AvyA che, eja pramANe khAkInAM sAta karmonA avibhAgI pariche yA anaMta samannvA ( jAva vaimANiyANa ) vaimAni hevA paryantanA samasta jIveAnA jJAnAvaraNIya Adi ATha karmonA avibhAgI pariccheda paNu anaMta che, ema samajavuM ( egamegassa NaM bhaMte ! jIvassa egamege jIvapaese NANAvara Nijjassa massa kevaharahiM avibhAgapaliccheehiM AveDhiyapariveDhie siyA 1 ) De bhadanta ! eka Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrandrikA TIkA za08 u0 10 sU0 6 karma prakRtinirUpaNam 512 syAt no AveSTita pariveSTitaH, yadi AveSTitapariveSTito niyamAt anantaiH / ekaikasya khalu bhadanta ! nairayikasya ekaiko jIvapradezaH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiyadbhiH avibhAgaparicchedaiH AveSTitapariveSTitaH ? gautama ! niyamAt anantai' yathA nairayikasya evaM yAvat vaimAnikasya, navara manuSyasya yathA jIvasya ekaikasya ricchedoM se AveSTitapariveSTita ho rahA hai ? ( goyamA) he gautama ! ( siya AvediyapariveDhie, siya no AveDhiyapariveDhie) eka 2 jIva kA eka eka pradeza jJAnAvaraNIya karma ke avibhAga paricchedo se kadAcit AveSTitapariveSTita hotA bhI hai aura kadAcit AveSTina pariveSTita nahIM bhI hotA hai / (jar3a AveDhiyapariveDhie niyamA aNatehiM ) yadi vaha AveSTita pariveSTita ho to niyama se jJAnAvaraNIya karma ke ananta avibhAgaparicchedoM se AveSTita pariveSTita rahA karatA hai / ( egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa egamege jIvapaese NANAvara Nijassa kammassa kevahaehiM avibhAgapaliccheehi AvediyapariveDhie) he bhadaMta | eka eka nairayika kA eka eka jIva pradeza jJAnAvaraNIya karma ke kitane avibhAga paricchedoM se AveSTita pariveSTita ho rahA hai ? ( goyamA ! niyamA aNatehiM) he gautama! eka eka nairayika kA eka eka jIva pradeza niyama se jJAnAvaraNIya karma ke anantapradezoM se AveSTita pariveSTita eka jIvanA eka eka jIvapradeza jJAnAvaraNIya kama nA keTalA avibhAgI pariche ho sAthai yAveSTita pariveSTita yaha rahyo hoya che ? ( goyamA ! ) he gautama ! (siya AveDhiyapariveDhiya, siya no AveDhiyapariveDhie ) bheDa me jIvanA eka eka pradeza jJAnAvaraNIya karmanA atibhAgI paricchedanI sAthe kayAreka AveSTita pariveSTita hAya che ane kayAreka AveSTita parivaSTita nathI paNa hoto. ( jai a'vediya pariveDhie niyamA aNa te hi ) le te khAve. STita pariveSTita hAya teA niyamathI ja jJAnAvaraNIya karmAMnA anata avibhAgI paricchedanI sAthe AveSTita pariveSTita rahyA kare che. ( egamegassa NaM bhave ! neraiyarasa egamege jIvapae se NANAvara Nijjasma kammassa devaiehiM avibhAgapaliccheehiM AvediyapariveDhie ? ) he lahanta ! bheDa bheDa nAraka jIvane eka eka jIvapradeza jJAnAvaNIya karmanA keTalA avibhAgI pari honI sAthai AveSTita pariveSTita tha rahyo hoya che ? ( goyamA ! niyamA aNa tehiM ) he gautama! ! ye nA no bhe! pradeza niyamathI ja jJAnAvaraNIya kramanA anata avibhAgI paricchedenI sAthe Ave Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIma 520 khalu bhadanta ! jIvasya ekaiko jIvapradezo darzanAvaraNIyasya narmaNaH kii evaM yathaiva jJAnAvaraNIyasya tathaiva daNDako bhaNitavyo yA vaimAnikasya evaM yAd AntarAyikasya bhaNitavyam, nAraM vedanIyasya, Ayukasya, nAmnaH, gotrasya eteSAM caturNAmapi karmaNAM manuSyasya nairayikasya tathA bhavitavyam, zeSaM tadeva || mR0 6 || ho rahA hai / (jahA rahayarasa evaM jAva mANiksma - navaraM samasya jahA jIvassa) jaisA nairagriyoM ke viSaya meM kahA gayA hai vaisA hI yAvat vaimAnikoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / parantu manuSyoM ko jIva kI taraha se kahanA cAhiye / ( egamegasna NaM bhate / jIvana egamaMge jIva ese darisaNAvaraNijassa kamnasta devadAhiM0) he bhadanta ! eka eka jIva kA eka eka jIvapradeza darzanAvaraNIya karma ke kitane aribhAga paricchedoM se AveSTita pariveSTita ho rahA hai ? ( evaM jaheba nANAvaraNijasma tava daMDago bhAgako jAvamANita evaM jAva aMtarAiyassa bhANiyantraM ) he gautama! jisa taraha se jAnAvaraNIya karma ke viSaya meM daNDaka kahA gayA hai usI taraha se yahAM para bhI vat vaimAnika taka daNDaka kahanA caahiye| isI taraha se bAvat antarAyataka kathana jAnanA cAhiye / ( navaraM vaNijasta Ayama NAmassa goyala eesi ca vi kammArtha saNUsa jahA terahavasta tahA STita parAveSTita tha rahyo hoya che. ( jahA neriyarasa evaM lA vaimANiyamsa navara' maNUsa jahA jIvarasa ) he gautama! yA viSayane anukSIne nAranA viSe jevu kahevAmAM AvyuM che, evu ja kathana vaimAnika devA paryantanA jIva viSe samajavuM. paNa manuSyanA viSayamAM chavanA jevuM kathana samajavuM ( egamegasa Na bhate ! jIvassa egamege jIvapae se darimANavaraNijjasma phammassa ketraiehi 1) he mahanta ! ! ! kavano bheDa thoDa chapapradeza danAvaraNIya karmanA keTalA avibhAthI pariae sAthe AveSTita pariveSTita tha rahyo hoya che ? ( evaM jadeva nANAvaraNijAsa tatra daDago bhANiyantrA jAna bemANiyama evaM jAva aMtarAiyamsa bhANiyannaM ) he gautama! 7 rIte jnyaanaavaraNIya karmanA viSayamAM uttarAlApaka kahevAmAM Avye che, e pramANe vaimAnika pantanA deveAnA viSayamAM danAvaraNIya karma viSene AlApaka paNu samajave. eja pramANenuM kathana antarAya pantanA karmAMnA viSayamAM paNa sama org. (navara veyaNijassa, Auyassa NAmassa goyassa esi cauM vikammANaM mANUsamsa jahA neraiyassa tathA bhANiyantra, sesaM ta ceva ) parantu vehanIya, Ayu, Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 u010 sU0 6 pharmaprakRtinirUpaNam . 521 TIkA--'kaDa NaM bhaMte ! kammapagaDIo paNNattAo ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kati-kipatyaH khalu karmaprakalayaH prajJaptAH 1 bhagavAnAha-'goyamA / aTTha kramma pagaDIo paNNatAo' he gautama ! aSTa kamaprakRtayaH prajJaptAH, tA __ Aha-'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijjaM jAtra aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM, yAvat-darzanAvaraNIyaM, vedanIyaM, mohanIyam , AyuSyam , nAma, gotram , AntabhANiyadhvaM sevaM taM ceva ) kintu vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ina cAra aghAtiyAM karmoM dvArA AveSTita pariveSTita hone kA kayana jaisA nairavikoM meM kahA gayA hai vaisA hI manuSyoM meM jAnanA caahiye| bAkI kA aura satra kathana pahile jaisA hI jAnanA caahiye| TIkArtha-pahile jIvapradezoM kA nirUpaNa kiyA gayA hai| ye jIvapradeza prAyaH karmaprakRtiyoM se anugata-yukta hote haiM, yahAM para sUtrakAra le unhIM karmaprakRtiyoM kA kAna kiyA hai isameM gautama ne prabhu se ailA pUchA hai (kai NaM bhaMte ! sammapagaDIo paNNatAo) he bhadanta ! jIva ke pratyeka pradezoM ko AvRtta karane vAlI karmaprakRtiyAM kitanI kahI gaI haiM ? isake uttara meM prayu kahate hai-(goyamA ! ag kammapagaDIo paNNatAo) he gautama ! karmaprakRtiyA~ ATha kahI gaI haiN| (taM jahA) jo isa prakAra se haiM-(nANAvaraNijaM jAya aMtarAiyaM ) jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra aura aantraayik| nAma ane gotra, e cAra aghAtiyA kama dvArA AveSTita pariveSTita thavAnuM kathana jevuM nArakenA viSayamAM kahyuM che, evuM ja manuSyomAM paNa samajavuM. bAkInuM samasta kathana pahelAnA kathana (jJAnAvaraNayanA kathana) pramANe ja samajavuM TIkArtha-pahelAM jIvapradezonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. te jIvapradeza sAmAnya rIte karma prakRtithI anugata (yukta) hoya che. te saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAre ahIM karma prakRtinuM kathana karyuM che. A viSayane anulakSIne gautama svAmI mahAvIra prabhune A pramANe prazna pUche che - (kahaNaM bhaMte ! kammapabaDhIo paNNattAo ? ) he mahanta ! apanA pratye pradezone AvRtta karanArI kamaM prakRti keTalI kahI che? tene uttara ApatA mahAvIra prabhu 49 cha -" goyamA / " gautama ! " aTTha kammapayaDI zrI paNNattAo" pratiyo18 44ii che " taMjahA " manAM nAma naye pramANe che-( nANAvara Nijja jAra aMtarAiya) (1) jJAnA120Iya, (2) zanAvaraNIya, (3) vedanIya, (4) mA nAya, (5) mAyuSya, (1) nAma, (7) gotra bhane (8) mantarAya. Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 bhagavatI sUtre rAyikaM ca, gautamaH pRcchati-neraiyANaM bhaMte ! kai kamma pagaDIo paNNattAo ?' he bhadanta ! nairayikA kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-' goyamA / aTTa' he gautama ! nairayikANAm aSTa karma prakRtayaH prajJaptAH tAzca pratipAditA eva 'evaM savyajIvANaM aTTha kammapagaDIo ThAveyavAo jAva vemANiyANaM ' evam uktarItyA sarvajIvAnAm aSTa karmaprakRtayaH sthApayitavyAH-pratipAdayitavyA yAvat bhavanapati-pRthivIkAyikA kendriya dvIndriya-trIndriya-caturindriya-paJcendriya-tiryagyonika-manuSya-bAnavyantara-jyotipika-vaimAnikAnAM caturviMzatidaNDakapadapatipAyAnAm apTa karmaprakRtayaH pratipAdayitavyAH / gautamaH pRcchati-' nANAvaraNi aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(nerajhyA NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo eNNattAo) he bhadanta ! nAraka jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! aTTha) he gautama ! nAraka jIvoM ke ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| (evaM sancajIvANaM aTTha kammapagaDIo ThAvedhavAo jAva vemANiyANaM ) isI taraha se samasta jIvoM ke ATha karmaprakRtiyAM haiM aisA kathana karanA caahiye| arthAt-bhavanapati, pRthivIkAyika Adi ekendriya jIva, dIndriya jIva, trIndriya jIva, caturindriyajIva, paJcendriyajIva, manuSya, bAnavyantara, jyotiSika, aura vaimAnika ina cauvIsadaNDaka pratipAdya jIvoM ke jJAnAvaraNIya Adi ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (nANAvaraNijassa NaM bhaMte! kammassa kevaiyA avibhAgapaliccheyA paNNattA) he bhadanta ! gautama svAmInA prazna-" neraiyANa' bhate ! kai kammapagaDIo paNNatAo ? he bhadanta! nAraka jIvanI keTalI karmaprakRti kahI che? mahApAra pramunI utta2-" goyamA !" gautama ! " aTU" nA24 vAmAM mAThe ma bha prakRtiyAnA samAva ya che. (eva savvajIvANa aTu kammapagaDIo ThoveyavAo jova vemANiyANa) se prabhAva vaibhAni de paryantanA samasta mAM paNa ATha kamauprakRtine sadbhAva hoya che. eTale ke bhavanapati, pRthvIkAyika Adi ekendriya jI, hIndriya che, trIndriya che, caturindriya che, paMcendriya tiryaMca ja, manuSya, vAnavyantara, tiSika, ane vaimAnika, A vIsa daMDaka pratipAdya jInI jJAnAvaraNIya Adi ATha karmaprakRti kahI che. ve gautama svAmI mahAvIra prasuna sevA prazna pUche che 3-( nANAvaraNijasta NaM bhate ! kammarasa kevaiyA bhavibhAgapaliccheyA paNNatA ?) Bard! Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA TI0 za0 u010 sU0 6 karmaprakRtinirUpaNam 523 jjassa NaM bhaMte kammassa kevaiyA avibhAgapaliccheyA paNNattA ? 1 jJAnAvaraNIyasya khalu karmaNaH kiyanto'vibhAga paricchedAH prajJaptAH ? paricchidyante iti paricchedA:- aMzAste ca savibhAgA api bhavanti ato viziSyante - avibhAgA avibhAjyAzca te paricchedA avibhAgaparicchedAH niraMzAH aMzA ityarthaH, te ca niraMzA aMzAH karma paramANUnAmapekSayA, athavA jJAnasya yAvatAma vibhAga paricchedAnAmaMzAnAmAcchAdanaM kRtaM vartate tadapekSayA jJAnAvaraNIyasya karmaNa anantAH santi, etena jJAnAvaraNIyaM yAvato jJAnasyAvibhAgAn aMzAn AcchAdayati tAvanta eva tasya jJAnAvaraNIyasyAvibhAgaparicchedAH, dalikApekSayA vA'nantatatparamANurUpAH santIti phalitam ityabhiprAyeNa bhagavAnAha - 'goyamA ! anaMtA avibhAgapaliccheyA paNNattA' he gautama ! jJAnAvaraNIyasya karmaNa anantA avibhAgaparicchedA:jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgapariccheda kitane kahe gaye haiM ? jinakA dUsarA aMza nahIM ho sakatA hai aise niraza aMzoM kA nAma avibhAgapariccheda haiM / pariccheda zabda kA artha aMza hai ye aMza vibhAga sahita bhI hote haiM / parantu jina aMzoM kA vibhAga nahIM hotA hai ve aMza avibhAga pariccheda zabda se yahAM prakaTa kiye gaye haiM / aise avibhAga paricchedaniraMza aMza jJAnAvaraNIya karma meM kitane hote haiM aisA gautama ne prabhu se prazna kiyA hai- so isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama! jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgapariccheda ( anaMtA paNNattA) ananta kahe gaye haiM / tAtparya kahane kA yaha hai ki jJAnAvaraNIya karma paulika skandharUpa hai - paugalika skandha ananta pradezoM vAlA bhI hotA hai / kyoM ki saMkhyAta, asaMkhyAta aura anantapradeza pula ke siddhAnta meM kahe jJAnAvaraNIya karmInA avibhAgI paricchedo keTalA kahyA che ? ( jemanA bIjo 'za thai zakatA nathI evA niraza azAne vibhAga paricchedya kahe che. paricchedya eTale aMza. te aza vibhAgasahita paNa sabhavI zake che. parantu je aMzeAnA vibhAga thatA nathI evAM aMzeAne ahIM * vibhAga paricchedra zabda dvArA prakaTa karavAmAM Avela che. jJAnAvaraNIya karmAMnA evA avibhAga paricchedya ( nira'za za ) keTalA che, evu ahIM gautama svAmIe mahAvIra prabhune pUchyuM che. mahAvIra prabhunA uttara-- " goyamA ! " De gautama ! jJAnAvaraNIya bhanA bhavilAgI paricheho " aNatA paNNattA " anaMta hyA che. A athananuM tAtparya e che ke jJAnAvaraNIya kama paudgalika skandharUpa che-paudgalika skandha ana'ta Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIsUtra niraMzA aMzAH prajJaptAH, te coktasvarUpA bodhyAH / gautamaH pRcchati-' neraiyANaM bhaMte ! NANAvaraNijjasta kevaiyA avibhAgapalicchegA paNNatA ? ' he bhadanta ! nairayikANAM jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kriyantaH avibhAgaparicchedAH prajJaptA ? bhagavAnAha-'goyamA ! aNaMtA avibhAgapaliccheyA paNNattA' he gautama ! nairayikANAM jJAnAvaraNIyasya karmaNaH anantA avibhAgaparicchedAH prajJaptAH / evaM saba gaye haiN| ataH yahAM jo jJAnAbaraNIya karma ke ananta avibhAgapariccheda kahe gaye haiM-ve karmaparamANuoM kI apekSA se, athavA jJAna ke jitane ___ avibhAga aMzoM ko una karmaparamANuoM ne AcchAdita-AvRta kara rakhA hai, usa apekSA le kahe gaye haiN| kyoM ki jJAna ke avibhAgapariccheda ananta haiM aura ina ananta avibhAgaparicchedoM ko jJAnAvaraNIya karma ke avibhAga pariccheda dalikoM kI apekSA se tatparamANurUpA niraMza aMza AvRta kiye hue haiM-ataH ye bhI ananta hI haiM / isI apekSA se yahA~ jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgapariccheda ananta kahe gaye haiN| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(neraiyANaM bhaMte ! jANAvaraNijasla kevaiyA avibhAgapaliccheyA paNNattA) he adanA! nAraka jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma ke kitane avibhAgapariccheda kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! aNaMtA avibhAgapaliccheyA paNNattA) he gautama ! nairayika jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgapariccheda pradezevALa paNa hoya che, kAraNa ke pudgalanA saMkhyAta, asaMkhyAta, ane anaMta pradeza siddhAntamAM kahyA che. tethI jJAnAvaraNIya karmanA je anaMta avibhAga pariccheda ahIM kahevAmAM AvyA che, te karma paramANuonI apekSAe, athavA jJAnanAM jeTalAM avibhAgI aMzone te kamaparamANuoe A chAdita-AvRta-karI rAkhelAM che, e apekSAe kahevAmAM Avela che. kAraNa ke jJAnanA avibhAga pariccheda anaMta che, ane te anaMta avibhAgI parichedone jJAnAvaraNIya karmane avibhAga-paricheda dalikenI apekSAe te paramANurUpa niraMza aMza AvRtta karela hoya che tethI teo paNa anaMta ja che. A daSTie vicAra karIne jJAnAvaraNIya karmanA avibhAga pariccheda anaMta kahevAmAM AvyAM che. gautama svAmInA prazna-(neraiyANa mate ! NANAvaraNijjarasa kevaiyA avibhAgapaliccheyA paNNattA 1 ) 3 mahanta ! nA24 vAna jJAnAvaraNIya karmanA keTalA avibhAgI paricheda kahyA che? Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 525 prameyamandrikA TI0 208 u010 sU0 6 karma prakRtinirUpaNam jIvANaM jAya vemANiyANa pucchA' evaM nairayikANAmiva sarvajIvAnAM yAvat bhavanapatimArabhya vaimAnikaparyantAnAM jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiyanto'vibhAgaparicchedAH prajJaptAH ? iti pRcchA-prazna', bhagavAnAha- goyamA ! aNaMtA avibhAgapaliccheyA paNNattA' he gautama ! sarveSAM jIvAnAM jJAnAvaraNIyasya karmaNaH anantA avibhAgaparicchedAH prajJaptAH, ' evaM jahA NANAvaraNijjassa avibhAgapaliccheyA bhaNiyA tahA aTTaNhaMvi kammapagaDINaM bhANiyavyA, jAva vemaanniyaannN|' evaM pUrvoktarItyA yathA jJAnAvaraNIyasya karmaNo'vibhAgaparicchedAH tathaiva aSTA nAmapi jJAnAvaraNIyAdInAm AntarAyikAntAnAm karma prakRtInAm anantA avi. bhAgArinchedAH bhaNitavyAH yAvat vaimAnikAnAM nairayikAdi vaimAnikaparyantAnAm ananta kahe gaye haiN| ( evaM savvajIvANaM jAca vemANiyANa pucchA) he bhadanta ! samasta jIvoM ke bhavanapati se lekara vaimAnika devoM taka ke jIvoM ke kitane avibhAgapariccheda kahe gaye haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM -(goyanA) he gautama ! (aNaMtA avibhAgapaliccheyA paNNattA) bhavanapati se lekara vaimAnika devoM taka ke jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgapariccheda ananta kahe gaye haiN| ( evaM jahA NANAvaraNijjassa avibhAgapaliccheyA bhaNiyA tahA agNhaM vi kammapayaDINaM bhANiyavyA jAva vemANiyANaM) isa taraha jaise bhavanapati se lekara vaimAnika devoM taka ke jIvoM ke jJAtAvaraNIya karma ke avibhAgapariccheda ananta kahe gaye haiM usI prakAra se ina samasta jIvoM ke darzanAvaraNIya Adi AThoM karmI ke avibhAgapariccheda ananta kahe gaye haiM aisA jAnanA caahiye| ___ mahAvIra prbhune| uttara-" goyamA ! aNa tA avibhAgapaliccheyA paNNatA) he gautama! nAraka jIvenA jJAnAvaraNIya karmanA anaMta avibhAgI pariccheda hA cha. " eva' savva jIvANa jAva vemANiyANa pucchA " mahanta ! spnpatithI laIne vaimAnika paryantanA samasta jIvana jJAnAvaraNIya karmanA avibhAgI paricachedo keTalA kahyA che ? __mahAvIra prabhunauttara-" aNatA avibhAgapalicche yA paNNattA" gautama ! bhavanapatithI laIne vimAnike paryantanA jInA jJAnAvaraNIya kamanA vimA parichehI manAta xn che. (evaM jahA NANAvaraNijjassa avibhAgapaliccheyA bhaNiyA tahA aTTaNha vi kammapagaDINaM mANiyavvA-jAva vemANiyANa) ' jevI rIte nArakathI laIne vaimAnika deve paryantanA jJAnAvaraNIya karmanA avi. bhAgI parichede anaMta kahevAmAM AvyA che, eja pramANe nArakathI laIne Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 bhagavatI sUtre jIvAnAM darzanAvaraNIyasya, vedanIyasya, mohanIyasya, AyuSyasya, nAmnaH gotrasya, AntarAyikasya ca karmaNo'nantA avibhAgaricchedAH majJApanIyAH / gautamaH pRcchati' egamegassa NaM bhaMte ! jIvassa egamege jIvapae se NANAvara Nijjassa kammasma ke baiehi avibhAgapalicche rahi AveDhiyapariveDhie siyA' he bhadanta ! ekaikasya khalu jIvasya ekaiko jIvamadezI jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kriyadbhiH avibhAgaparicchedaiH paramANurUpaiH niraNAMzaiH AveSTitaH A IpatparivRtaH pariveSTitaH atyantaM parivRtaH syAt ? bhagavAnAha - 'goyamA / siya Avediya pariveDhie, siya no AveDhiyaparive Dhie' he gautama ! ekaikajIvapradezo jJAnAvaraNIya karmAvibhAgaparicchedaiH paramANurUpaiH arthAt nAraka se lekara vaimAnika taka ke jIvoM ke darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, gotra aura antarAya ina karmaprakRtiyoM ke avibhAgapariccheda ananta hote haiM aisA jAnanA cAhiye aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( egamegassa NaM bhaMte! jIvassa egamege jIvapae se NANAvara Nijjassa kammassa ke iehiM avibhAgaparicchehiM AveDhie pariveDhie siyA) he bhadanta ! Apane eka jIva ke asaMkhyAta pradeza : kahe haiM - so eka eka jIva kA eka eka pradeza jJAnAvaraNIya karma ke kitane avibhAgaparicchedoM se paramANurUpa niraMza aMzoM se AveSTitaISat parivRta, pariveSTita - atyanta parivRta haiM ? isake uttara meM kahate haiM - ( goyanA siya AveDhiyapariveDhie, sigha no AveDhiyapariveDhie) he gautama! aisA niyama nahIM hai ki eka eka jIva kA eka prabhu vaimAnikA pantanA samasta jIveAnA danAvaraNIya, vedanIya, meAhanIya, AyuSya, nAma, geAtra ane antarAya, e AThe karmonA avibhAgI paricchedo ana'ta hoya che, zebha samanvu Duve gautama svAbhI bhahAvIra prabhune sevA prazna che - ( egamegassaNaM bhaMte ! jIvastra egamege jIvapaese NANAvara Nijjara kammarasa kevaiehi avibhAgaparicchee hiM AveDhie pariveDhie siyA ) he lahanta ! Aye the! tranA asNkhyAta pradeza kahyA che. teA eka eka jIvanA eka eka pradeza jJAnAvaraNIya karmAMnA keTalA avibhAgI paricchedethI (paramANu rUpa niraMza aMzathI AveSTita pazleiSita hAya che ? (AveSTita eTale sAmAnyarUpe parivruta ane pariveSTita eTale atyanta parivRta, Ave! A banne padonA atha thAya che. ) bhaDAvIra ulunA uttara- ( goyamA ! khiya AveDhiyapariveDhie, siya no AvediyapariveDhie) he gautama! mevA ardha niyama nathI he zeDa bheDa Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 8 10 10sU06 karmaprakRtinirUpaNam 527 niraMzAzaiH rayAt kadAcin AveSTitapariveSTitaH syAt , syAt kadAcit no AveSTitapariveSTitaH syAt / tatra kevalino'pekSayA no AveSTitapariveSTitaH syAt ityuktam , kevalino hi, kSINajJAnAvaraNatvena tatmadezasya jJAnAvaraNIyAvi. bhAgaparicchedairAveSTanapariveSTanAbhAvAt , kevalibhinnamanuSyAdhapekSayA tu AvepTitaHsyAdityuktam kevalibhinnamanuSyAderakSINajJAnAvaraNatvena tatpadezasya jJAnAvaraNoyAvibhAgaparicche hairAveSTanapariveSTanasadbhAvAt , tatrApi 'jaDa AvediyapariveDhie eka jIva pradeza jJAnAvaraNIya karma ke avibhAgaparicchedoM se-paramANurUpa niraMza azoM se-AveSTita pariveSTita ho hI-imaliye kadAcit vaha AveSTita pariveSTita hai bhI aura kadAcit vaha AveSTita pariveSTita nahIM bhI haiM / kevalI bhagavAn kI apekSA se jIva kA pradeza jJAnAvaraNIya karma ke avibhAga paricchedoM se AveSTita pariveSTita nahIM hotA hai| kyoMki kevalI bhagavAna ke jJAnAvaraNIya karmakA sarvathA nAza ho jAtA hai-ataH unako jIva pradeza jJAnAvaraNIyakarma ke avi. bhAgaparicchedoM se AveSTina pariveSTita nahIM rahatA hai| jo jIva kevalI -bhagavAna se bhinna haiM-arthAt chadmastha haiM-aise manuSyAdika jIvoM kI apekSA se eka eka jIva pradeza jJAnAvaraNIyakarmake avibhAgaparicchedoM se AveSTita pariveSTita rahA karatA hai| kyoM ki unake jJAnAvaraNIyakarma kSINa nahIM hotA hai / (jai AveDhiya pariveDhie niyamA aNaMtehiM) jIvane eka eka pradeza jJAnAvaraNIyakarmanA avibhAgaparicchedothI (paramANuM rUpa niraMza azathI) AveSTita pariveSTita (vIMTaLAyela) ja hoya che kayAreka te Avekhita parAveSTita hoya che, ane kayAreka AveSTita pariveSTita nathI paNa hete kevalI bhagavAnanI apekSAe jIvane pradeza jJAnAvaraNIya karmane avibhAgI parigachedathI AveSTita pariveSTita hotuM nathI, kAraNa ke kevalI bhagavAnanA jJAnAvaraNIya karmano sarvathA nAza thaI jAya che. tethI temanA jIvapradeza jJAnAvaraNIya karmanA avibhAga prarichedethI AveSTita pariveSTita (vIMTaLAyela) hetA nathI. paraMtu kevalI bhagavAna sivAyanAeTale ke chaghasya-manuSya Adi ane eka eka jIvapradeza jJAnAvaraNIya karmanA avibhAgI paricchedothI AveSTita pariveSTita hoya che, kAraNa ke temanA jJAnAvaraNIya karmane kSaya thayesAta nathI. (jai AveDhiyapariveDhie niyamA aNa vehiM ) te 12ye 75sya Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre 528 niyamA agaMterhi' AveSTitapariveSTito jIvama dezaH syAttadA sa niyamAt niyamataH anantaiH jJAnAvaraNIyAvibhAgapari chedairAveSTita pariveSTito'vaseyaH / or nairafyakamAzritya gautamaH pRcchati - ' egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa egamege jIvaree NANAvara Nijjamsa kammassa kevaiehiM avibhAgaparicchee hiM aveDhiyapariveDhie ? ' he bhadanta / ekaikasya khalu nairathikasya ekaiko jIvamadezo jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kriyadbhiH avibhAgaparicchedai paramANurUpairnirazAMzairAveSTi pariveSTito bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA ! niyamA anehiM ' he gautama ! ekaiko nairayikajI madezI niyamAt niyamato jJAnAvaraNIyakarmaNaH anantaira vibhA gaparicchedaiH AveSTitapariveSTito bhavati, 'jahA neraiyarasa evaM jAtra vaimANi - isaliye chadmastha jIva kA jo jIvapradeza jJAnAvaraNIyakarma se AveTita pariveSTita hai vaha niyama se jJAnAvaraNIyakarma ke ananta avibhAgaparicchedoM se hI AveSTita pariveSTita hai aisA jAnanA cAhiye ! aba gautamasvAmI nairacika jIva kI apekSA lekara prabhuse aisA pUcha rahe haiM - ( egamegassa Na bhaMte! neraiyassa egabhege jIvapaese NANAvaraNijassa kammassa kevai ehiM avibhAgapaliccheehi AveDhie pariveDhie ) he bhadanta eka eka nairayika kA eka 2 jIvapradeza jJAnAvaraNIyakarsa ke kitane avibhAgaparicchedoM se paramANurUpa niraMza aMgoM se-AveSTita pariveSTita hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyalA) he gautama (niyamA aNaterhi) eka eka nairayika kA jIvapradeza niyama se jJAnAvaraNIya karma ke anaMta avibhAgaparicchedoMse AveSTita pariveSTiya hotA hai ? ( jahA jIvanA je jIvapradeza jJAnAvaraNIya kathI AveSThita pariveSTita hAya che, te niyamathI ja jJAnAvaraNIya karmAMnA anata avabhAgI paricchedyathI AveSTita pariveSTita hoya che, khebha samavu. have gautama svAmI nAraka jIvAne anulakSIne evA prazna pUche che ke~~ ( egame saNa bharate ! neraiyassa egamege jInaparase NANAvara Nijjassa kammassa kevai0hiM avabhAgapalicche ehiM AvediyapariveDhie ? ) De lahanta ! ! ! naarkane eka eka jIvapradeza jJAnAvaraNIya karmAMnA keTalA avibhAgI paricchedathI ( paramAnu3pa niraza zothI) AveSTita pariveSTita (vIM jAyeseo) hoya che ? bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gautama! ( niyamA aNa tehi ) pra ceka nAraka jIvane pratyeka jIvapradeza niyamathI ja jJAnAvaraNIya karmanA ana'ta avibhAgI paricheddeodhI vaTaNAyeso hoya che. ( jahA neraiyassa evaM jAva vemA ma Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shraft TIkA za0 8 u. 10 sU0 6 karma prakRtinirUpaNam 529 yassa, navaraM maNUsarasa jahA jIvassa' yathA nairayikasya jIvapradezo jJAnAvaraNIyakarmaNo'nantaira vibhAgaparicchedairniyamAt AveSTitapariveSTita uktaH evaM tathaiva yAvat pRthivIkAyikAce kendriya-vikalendriya-paJcendriya- tiryagyonika bhavanapati- dAnavyantara- jyotipika - vaimAnikasya jIvamadezo'pi jJAnAvaraNIyasya karmaNaH anantaira vibhAgaparicchedairniyamataH AveSTitapariveSTito bhavati, kintu navaram vizeSastu manuSyasya jIvadezo yathA samuccayajIvasya pradezaH syAt AveSTitapariveSTitaH syAt no AveSTitapariveSTito bhavati ityuktam tathaiva kevalino'pekSayA no AveSTita pariveSTitaH syAt, kevalibhinnamanuSyApekSayA tu AveSTitapariveSTitaH syA diti vaktavyamityAzayaH, manuSyApekSayA ubhayasyaiva AveSTita pariveSTitatvasya anA neraiyassa evaM jAca vaimANiyassa navaraM maNUrassa jahA jIvarasa ) jaisA eka nairayika kA eka jIvapradeza jJAnAvaraNIyakarma ke ananta avibhAgaparicchedoM se niyamataH AveSTitapariveSTita kahA gayA hai usI taraha se yAvat pRthivIkAyika Adi ekendriya kA, vikalendriyakA, paJcendriya tiryagyonika kA, bhavanapati kA, vAnavyantara kA, jyotiSika kA aura vaimAnika kA, jIva pradeza bhI jJAnAvaraNIyakarma ke ananta avibhAgaparicchedoMse niyamataH AveSTitapariveSTita hotA hai| kintu manuSya kA jIvapradeza samucaya jIvapradeza kI taraha AveSTitapariveSTita hotA hai / arthAt vaha kadAcit jJAnAvaraNIyakarma ke ananta avibhAgaparicchedoM se AveSTitapariveSTita hotA hai aura kadAcita nahIM hotA hai / kevalI 'bhagavAna kI apekSA vaha aisA nahIM hotA hai- aura kevalIbhinna manuSya kI apekSA vaha aisA hotA hai / isa taraha manuSya kI apekSA jIvapradeza Niyarasa, navara' praNUmassa jahA jIvassa ) prema pratyena pratyeka pradeza jJAnAvaraNIya karmonA anata avibhAgI paricchedothI vIMTaLAyeaA hoya che, eja pramANe pRthvIkAyika Adi ekendriyaneA, vikalendriyane, pacendriya tiya"canA, bhavanapatinA, vAtanyantaranA, jyetiSikanA ane vaimAnikanA jIvapradeza paNa jJAnAvaraNIya karmAMnA anata avibhAgI paricchedathI niyamathI ja vITaLAyelA hAya che. parantu manuSyanA jIvapradeza sAmAnya jIvapradezanI jema kayAreka jJAnAvaraNIya karmInA avibhAgI paricchedothI AveSTita pariveSTita hAya che ane kayAreka nathI paNa hAtA. kevalIbhagavAnanI apekSAe manuSyane jIvapradeza jJAnAvaraNIya kanA anaMta avibhAgI paricchedothI vIMTaLAyelA hattA nathI, paNa kevalI sivAyanA manuSyeAnA jInapradeza temanAthI vITaLAyele DAya che. bha 67 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre veSTitapariveSTitatvasya ca saMbhavAt jJAnAvaraNIyavadeva darzanAvaraNIya mohanIyAntarAyeSvapi vaktavyam, vedanIyAyuSkanAmagotreSu tu jIvapade eva kevalyapekSayA bhajanA vaktavyA, manuSyapade tu nAsau bhajanA, tatra vedanIyAdInAM niyamato bhAvAdityabhimAyeNa mAha-' egamegassa NaM bhaMte / jIvassa egamege jIvapara se darisaNAvaraNijjassa kammassa kevaie hiM0 ? ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! ekaikasya khalu jIvasya ekaiko jIvamadezo darzanAvaraNIsya karmaNaH kriyadbhiH avibhAgaparicchedaiH paramANurUpaiH AveSTitapariveSTito bhavati ? bhagavAnAha - ' evaM jaheba nANAvara - 530 d AveSTitapariveSTita hone kA aura nahIM hone kA sadbhAva pAyA jAtA hai / jisa taraha se jJAnAvaraNIyakarma ke viSaya meM yaha kathana kiyA gayA usI taraha se darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya ina karmoM ke viSaya meM bhI kathana karanA cAhiye / vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra inacAra aghAtiyA karmoM meM to jIvapada meM hI hotA hai / isa apekSA bhajanA kA kathana kiyA gayA hai manuSya pada meM bhajanA nahIM aisA jAnanA cAhiye / kyoM ki yAvanmAtra manuSyoM meM ina cAra karmoM kA sadbhAva pAyA hI jAnA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( egamegassa NaM bhaMte ! jIvassa egamege jIvapae se darisaNAvara Nijjassa kassassa kevaiehiM ) he bhadanta ! eka eka jIva kA eka eka jIvapradeza darzanAvaraNIyakarma ke kitane avibhAgaparicchedoM se- paramANurUpa niraMza aMzoM se AveSTita pariveSTita hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( evaM jaheva nANIva A rIte manuSyanI apekSAe jIvapradezamAM AveSTita pariveSTita hAvAnA ane nahIM hovAnA sadbhAva jovAmAM Ave che. jevI rIte jJAnAvaraNIya kanA viSayamAM A sthana karavAmAM AvyuM che, evI ja rIte danAvaraNIya, mAhanIya ane antarAya, e traNa karmAMnA viSayamAM paNa kathana samajavuM. parantu vedanIya, Ayu, nAma ane geAtra, e cAra aghAtiyA karmomAM te jIvapadamAM ja bhajanA sahitanuM ( vaikalpika ) kathana karavAmAM AvyuM che, manuSyamAM bhajanASALu ( vikalpavALu ) kathana karavAmAM Avyu' nathI, ema samajavuM. kAraNa ke jeTalA manuSyeA che. te khAM manuSyeAmAM A cArakarmAnA sadbhAva hAya che. gautama svAbhInA prazna - ( egamegarasa NaM bhaMte ! jIvassa egamege jIvaparase darisaNAvaraNinjassa kammara kevaipa hi ? ) he lahanta ! atye lavanA pratye jIvapradeza dazanAvaraNIya karmAMnA keTalA avibhAgI paricchedyAthI-paramANurUpa niraza aMzeAthI AveSThita pariveSTita hAya che? Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIzaM087010 sU0 6 karmapratinirUpaNam Nijjassa taheba daDao bhANiyabbo jAva vemANiyassa' evamuktarItyA yathaiva jJAnAvaraNIyasya karmaNaH anantai ravibhAgaparicchedaiH AveSTita pariveSTitaH pratipAditastathaiva daNDako-darzanAvaraNIyasyApi karmaNaH anantaravibhAgaparicchedaiH ekaikajIvapradezaH AdheSTitapariveSTito bhAti itirUpo daNDako bhaNitavyaH, yAvat-nairayikAdArabhya vaimAnikaparyantasya jIvapradezo darzanAvaraNIyakarmaNaH ananta ravibhAgaparicchedairAveSTitapariveSTito bhavati, 'evaM jAva aMtarAiyassa bhANiyavaM' evaM pUrvoktarItyaiva yAvat-vedanIya mohanIya-AyuSka-nAma-gotrasya-AntarAyikasya ca karmaNaH anantaravibhAgaparicchedeyIvatpadeza AveSTitapariveSTito bhavati iti bhaNitavyam kintu ' navaraM veyaNijjassa Auyassa, NAmasta, goyassa, eesiM cauNDa vi kammANaM maNUsassa jahA neraiyassa tahA bhANiyavyaM, sesaM taM raNijassa taheva daMDao bhANiyavyo-jAva vemANiyassa) he gautama ! jisa taraha se nairayika se lekara vaimAnika taka ke eka eka jIva kA eka eka jIva pradeza jJAnAvaraNIyakarma ke ananta avibhAgaparicchedoM se AveSTitapariveSTita kahA gayA hai, usI taraha se nairayika se lekara vaimAnika taka ke eka eka jIva kA eka eka jIvapradeza darzanAvaraNIya karma ke anaMta avibhAgaparicchedoM se AveSTitapariveSTita hotA hai| (evaM jAva antarAiyassa bhANiyatvaM ) isI taraha se vedanIya, mohanIya AyuSya, nAma, gotra aura antarAyikakarma ke ananta avibhAgaparicchedoM se naraka se lekara vaimAnika taka ke eka 2 jIva eka eka jIvapradeza AveSTitapariveSTi hotA hai| (navaraM) kintu-(veyaNijassa, Auyassa NAmasla, goyassa eesi caupaNa vi kammANaM maNUsassa jahA neraiyassa ____ maDAvIra prabhunI uttara- evaM jaheva nANAvaraNijjassa taheva daDao bhANiyavyo jAva vemANiyasa) gItama! 2 zata nA24thI 64 vaimAni sudhInA pratyeka jIvana pratyeka jIvapradeza jJAnAvaraNIya karmanA anaMta avibhAgI pariccheda vaDe AveSTita pariveSTita hoya che, e ja pramANe nArakathI laIne vaimAnika paryantanA pratyeka jIvane pratyeka jIvapradeza darzanAvaraNIya karmane anaMta avibhAgI paricchedevaDe AveSTita pariveSTita hoya che, ema samajavuM. (evaM jAva aMtarAiyassa bhANiyavvaM) se prabhArI nA24thI dhana vaimAni paryantanA pratyeka jIvana pratyeka jIvapradeza vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, tra ane aMtarAya karmanA avibhAgI parichedothI AveSTita pariveSTitA DAya che sebha samApu: "navara" 52ntu ( veyaNijjassa, Auyassa, NAmassa, goyasva, e e si payaha vi kammANa maNUsasta jahA nerahayarasa tahA bhANiyabra' Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre cetra' navaraM vizeSastu vedanIyasya AyuSkalya, nAmnaH, gotrasya ca eteSAM caturNAmapi karmaNAm anantaravibhAgamaricchedaiH manuSyasya jIvapradezo niyamataH AveSTitapariveSTito bhavati, yathA nairayikasya pratipAditastathaiva bhaNitavyaH, zepaM tadeva-pUrvavadeva, tathA ca manuSyasya jIvapradezazcaturNA ghAtikarmaNAM-jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya mohanIyA'ntarAyarUpANAmanantaravibhAgaparicchedaiH bhajanayA AveSTitapariveSTito bhavati, kevalinA tadabhAvAt , aghAtinAM tu catuNoM vedanISA-''yuka-nAma gotra-rUpANAM karmaNAmanantaravibhAgaparicchedaiH niyamato manuSyajIvapradezaH AveSTitapariveSTito tahA bhANiyadhvaM, sesaM taM ceya) vedanIya, Ayu nAma aura gotra ina cAra karmoM ke ananta avibhAgapariccheToM se manuSyAlAna kA eka eka jIva pradeza AveSTitapariveSTita honA hai| jaile nAraka kA eka eka jIvapradeza ATa karmo ke ananta avibhAgaparicchedoMse AveSTitapariveSTita holA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki manuSya par3a meM ghAtiyA karmoM ke ananta avibhAgaparicchedoM se AveSTitapariveSTita hone ke pahile jaisI kevalI manuSya kI apekSA lekara bhajanA kahI gaI hai vaha bhajanA yahAM para-vedanIya Adi 4 AghAtiyA karmoM ke ananta avibhA. gaparicchedoM se AveSTita pariveSTita hone nahIM kahI gaI hai| kyoMki kevalI manuSya kA bhI eka eka jIvapradeza ina ApatiyA karmoM ke ananta avibhAgaparicchedole niyamataH AveSTitapariveSTita hotA hai| siddhoMko karmoM kA abhAva ho jAne se siddha jIvakA pradeza karmo ke ananta avibhAgaparicchedoMse AveSTita pariveSTina nahIM honA hai| niSkarSa isa kathana sesaM taMceva ) pratye manuSyAnA pratye pradeza vahanIya, Ayu, nAma mata getra, e cAra aghAtiyA karmonA anaMta avibhAgI paricchedethI AveSThita pariveSTita hoya che, ema samajavuM. eTale ke A cAra karmothI Avekhita pariveSTita thavA viSenuM kathana ahIM nArakonA jevuM ja samajavuM joIe. A kathananuM tAtparya e che ke jJAnAvaraNIya Adi cAra ghAtiyA karmonI anaMta avibAgI paricchedethI manuSyane pratyeka jIvapradeza AveSTita pariveSTita hoya che paNa kharo ane nathI paNa hatuM, paraMtu vedanIya Adi cAra aghAti kamanA anaMta avibhAgI paricachedethI manuSyamAtrano pratyeka jIvapradeza niya. mathI ja AveSTita pariveSTita hoya che. kAraNa ke kevalI manuSyane paNa pratyeka jIvapradeza A vedanIyAdi cAra aghAtiyA karmonA anaMta avibhAgI pari chedethI niyamita AveSTita pariveSTita hoya che siddha janAM karmone sarvathA kSaya thaI javAthI siddhajIvane jIvapradeza kaI paNa karmanA anaMta avibhAgI Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0083010 mAnAvaraNIyAdikasaNAM sambandhanirUpaNa 533 bhavati kevalinAmapi tatsadbhAvAdityAzayaH, manuSyabhinnAnAM trayoviMzateH jIvAnAM tu pradezAH aSTAnAM karmaNAmanantaira vibhAgaparicchedairAveSTitapariveSTito niyamato bhavatyeva, siddhAnAM karmAbhAvena tajjIvapradezasya karmAnantA vibhAga'paricchedai' AveSTana pariveSTanAsaMbhavAt // su0 6 // jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM parasparasamvandhavaktavyatA / atha jJAnAvaraNAdiprastAvAt teSAmeva zepaiH saha parasparaM sAmAnAdhikaraNyaM vaiyadhikaraNyaM ca yathAyogaM pratipAdayitumAha-' jassa NaM bhaMte ! ' ityAdi / mUlam - jassaNaM bhaMte! nANAvaraNijjaM tassa daMsaNAvaraNijjaM, jassa daMsaNAvaraNijjaM tassa nANAvaraNijjaM ? goyamA ! jassa NaM nANAvaraNijjaM tassa daMsaNAvaraNijjaM niyamA atthi, z2assa NaM darisaNAvaraNijjaM, tassa vi nANAvaraNijjaM niyamA asthi / jassa NaM bhaMte! jANAvaraNijjaM tassa veyaNijjaM, jasla veyaNijjaM, tassa NANAvaraNijjaM ? goyasA ! jassa nANAvara - NijjaM, tassa veyaNijjaM niyamA atthi, jasta puNa veyaNijjaM tassa NANAvaraNijjaM siya asthi, siya natthi / jassa pAMbhaMte! NANAvara NijjaM tassa mohaNijjaM, jassa mohaNijjaM tassa nANAvaraNijjaM ? goyamA ! jassa nANAvaraNijjaM tassa kA yahI hai ki manuSyabhinna tebIsa daNDaka ke jIvoM ke pradeza niyama se ATha karmo ke ananta avibhAgaparicchedoM se AveSTita pariveSTita hote hI haiN| siddhoM ke karmAbhAva ke kAraNa siddhajIva pradeza meM karmAnantavibhAgaparichedoM dvArA AveSTita pariveSTita na hone kI asaMbhavatA hai |sU06 // paricchedyAMthI AveSTita pariveSTita hAtA nathI A kathananA bhAvArtha e che ke manuSya sivAyanA 23 daMDakanA jIvAnA jIvapradeza niyamathI ja AThe AThe karmonA ana'ta vibhAgI piracchedo vaDe AveSTita pariveSTita hAya che. parantu siddhajIvAmAM kAMnA abhAva hAvAthI siddhajIva pradezamAM karranA anaMta avibhAgI paricchedyAMthI AveSThita pariveSTita hAvAnI vAta sa'bhavI zakatI nathI. sU. 1 * Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI mohaNijjaM siya asthi, siya natthi, jasta puNamohaNijjaM tasta nANAvaraNijja niyamA asthi / jassa NaM bhaMte ! NANAvaraNijjaM tassa AuyaM evaM jahA veyaNijjeNa samaM bhaNiyaM tahA AueNa vi samaM bhANiyavvaM, evaM nAmeNa vi| evaM goeNa vi samaM, aMtarAieNa samaM jahA darisaNAvaraNijjeNa samaM taheva niyamA paropparaM bhANiyavANi 1 / jassa NaM bhaMte ! darisaNAvaraNijjaM tassa veyaNijjaM, jasla veyaNijjaM tassa darisaNAvaraNijjaM? jahAnANAvaraNijjaM uvarimehiM sattahiM kammehiM samaM bhaNiyaM, tahA darisaNAvaraNijjapi uvarimehi chahiM kammahi samaM bhANiyavaM jAva aMtarAieNaM2, jassa NaM bhaMte! veNijjaM tassa mohaNijja,jassa mohaNijjaM tassa veyaNijjaM? goyamA ! jassa veyaNijjaM tassa mohaNijjaM siya asthi, siya nasthi, jassa puNa mohaNijjaM tasta veyaNijjaM niyamA asthi / jassa NaM bhaMte ! veyaNijjaM tassa AuyaM0? evaM eyANi paropparaM niyamA, jahA AueNa samaM, evaM nAmeNa vi, goeNa vi samaM bhANiyatvaM / jassa NaM bhaMte ! veyaNijjaM tassa aMtarAiyaM0? pucchA, goyamA ! jassa veyaNijjaM tassa aMtarAiyaM siya asthi, siya natthi,jasla puNa aMtarAiyaM tassa veyaNijjaM niymaaasthi3| jassa NaM bhaMte! mohaNijja tassa AuyaM, jassa AuyaM tasta mohaNijaM? goyamA!jassa mohaNijaM tassa AuyaM niyamA asthi, jassa puNa AuyaM tasta puNa mohaNijaM siya asthi, siya ntthi| evaM nAma, goyaM,aMtarAiyaM ca bhANiyanvaMA jasta gaMbhaMte! AuyaM tassa nAmaM, Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI00 8 u010 mAnAvaraNIyAdikarmaNAM sambandhanirUpaNam 535 jassa gaM bhaMte ! mohaNija tassa AuyaM, jassa AuyaM tassa mohaNijaM? goyamA ! jassa mohaNijaM tasla AuyaM niyamA asthi, jassa puNa AuyaM tassa puNa mohaNijaM siya asthi, siya natthi / evaM nAmaM, goyaM, aMtarAiyaM ca bhANiyatvaM 4 / jasta NaM bhaMte ! AuyaM tassa nAma, jassa puNa nAmaM tassa AuyaM ? pucchA, goyamA! do vi paropparaM niyamA, evaM gotteNa vi samaM bhANiyavvaM / jassa NaM bhaMte ! AuyaM, tassa aMtarAiyaM, jassa aMtarAiyaM, tassa Authe ? pucchA, goyamA ! jassa AuyaM tassa aMtarAiyaM siya atthi, siya natthi, jasla puNa aMtarAiyaM tassa AuyaM niyamA 5 |jst gaMbhaMte ! NAmaM tasta goyaM, jassa NaM goyaM, tasta NaM nAmaM pucchA, goyamA ! jassa NaM NAma, tassa NaM niyamA goyaM, jassa gaMgoyaM tassa niyamA NAmaM ? goyamA! dovi ee paropparaM niyamA / jassa gaMbhaMte ! NAmaM tassa aMtarAiyaM, jassa aMtarAiyaM, tasla NAmaM pucchA ? goyamA ! jassa NAmaM tasla aMtarAiyaM siya asthi, siya nasthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa NAmaM niyamA asthi 6 / jasta NaM bhaMte ! goyaM tasla aMtarAiyaM, jassa aMtarAiyaM tassa goyaM pucchA ? goyamA ! jassa NaM goyaM tassa aMtarAiyaM siya atthi, siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tasta goyaM niyamA atthi // sU0 7 // Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre ____ chAyA-yatya khalu bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM, tasya darzanAvaraNIyaM, yasya darzanAvaraNIyaM, tasya jJAnAvaraNIyam ? gautama ! yasya khalu jJAnAvaraNIyaM tasya darzanAvaraNIyaM niyamAt asti, yasya khalu darzanAvaraNIyaM tasyApi jJAnAvaraNIyaM niyamAt asti / yasya khalu bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM tasya vedanIyam , yasya vedanIyaM tasya jJAnAvaraNIm ? gautama ! yasya jJAnAvaraNIyaM tasya vedanIyaM niyamAta -jJAnAvaraNIyAdika karmoM kI parasparasaMbaMdha vaktavyatA'jaslaNaM bhaMte nANAvaraNijja tassa darisaNAvaraNijja' ityaadi| sUtrArtha-(jasla NaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM tassa darilaNAvaraNijjaM jassa dasaNAvaraNijjaM tassa nAgAvaraNijjaM) he bhadanta ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai usa jIvake kyA darzanAvaraNIyakarma hai ? tathA jisa jIva ke darzanAvaraNIyakarma hai usa jIva ke kyA jJAnAvaraNIyakarma hai ? (goyamA) he gautama ! (jassa NaM nANAvaraNijjaM taka dasaNAvaraNijjaM niyamA asthi ) jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai usa jIva ke niyama se darzanAvaraNIyakarma hai / (jassa gaM darimaNAvaraNijja tassa vi nANAvaraNijjaM nithamA adhi) isI taraha se jisa jIva ke darzanAvaraNIya karma hai usa jIva ke niyama se jJAnAvaraNIyakarma hai| (jassa NaM bhaMte ! NANAvaraNijja tassa veyaNijja, jasla veyaNijja lasta NANAvaraNijja) jJAnAvaraNIya Adi karmonA parasparanA saMbaMdhanuM nirUpaNa (jasma NaM bhaMte | nANAvaraNijja tassa darisaNAvaraNijja) tyATi. sUtrArtha -( jassa NaM bhate ! nANAvaraNijjaM tassa darisaNAvaraNija, jassa dasaNAvaraNijja tasla nANAvaraNijja ?) 8 mahanta ! 2 mA jJAnAvaraNIya karmane saddabhAva hoya che, te jIvamAM zuM darzanAvaraNIva kamane sadbhAva hoya che khare? tathA je jIvamAM darzanAvaraNIya karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM jJAnAvaraNIya kamane sadbhAva hoya che kharo? (goyamA ! ) gautama ! (jassa NaM nANAvaraNijjaM tassa dasaNAvaraNijja niyamA asthi ) 2 mA jJAnAvaraNIya bhanI sApaDAya che, te mAM niyamathI zanAvaraNIya bhane samAva usaya cha, ( jassaNaM darisaNAvaraNijja tassa vi nANAvaraNijja niyamA asthi ) se prabhAra se mAM zanAvaraNIya karmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM niyamathI ja jJAnAvaraNIya karmane paNa samAva hAya che. ( jassraNa bhate ! nANAvaraNijja, tassa veyaNijja, jassa veyaNija tassa nANAvaraNijja 1 ) 3 mahanta ! 2 Hi jJAnA2NIya manA Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ medrikA TI008 9010 jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM sambandhanirUpaNam 537/ asti, yasya punarvedanIyaM tasya jJAnAvaraNIyaM syAt asti, syAt nAsti / yasya khalu bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM tasya mohanIyaM yasya mohanIyaM tasya jJAnAvaraNIyam ? gautama ! yasya jJAnAvaraNIyaM tasya mohanIya rayAt asti, syAt nAsti, yasya punarmohanIyaM tasya jJAnAvaraNIyaM nigamAt asti / yasya khalu bhadanta ! jJAnAvaraNIyaM, he bhadanta | jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karma hai kyA usa jIva ke vedanIya karma hai aura jisajIva ke vedanIya karma hai usa jIva ke kyA jJAnAvaraNIya hai ? ( goyasA ) he gautama! (jassa nANAvara NijjaM tassa veNijjaM niyamA asthi jasta puNaveyaNijjaM tarasa nANAvaraNijjaM siya asthi siya natthi ) jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai usa jIva ke to niyama se vedanIya karma hai aura jisa jIva ke vedanIya karma hai usa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai bhI aura nahIM bhI hai / (jassa NaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM tassa mohaNijjaM jassa mohaNijjaM tassa nANAvaraNijjaM ) he bhadanta ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai usa jIva ke kyA mohanIya karma hai aura jisa jIva ke mohanIya karma hai usa jIva ke kyA jJAnAvaraNIya hai ? (goyamA ) he gautama ! (jassa nANAvaraNijjaM tassa mohaNijjaM siya asthi, siyanatthi, jassa puNamohaNijjaM tassa 'nANAvara NijjaM niyamA asthi) jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma hai usa sAva hAya che, te jIvamAM zuM veDhanIya kA paNa sadbhAva hAya che ? tathA je jIvamAM vedanIya karmanA sadbhAva hAya che, te jIvamAM zuM jJAnAvaraNIya kanA pazu sadbhAva hoya che ? ( goyamA ! jastra nANAvaraNijja tassa veyaNijja' niyamA asthi, jassa veyaNijja' tassa nANAvara Nijja siya asthi, siya natthi ) he gautama! the, jIvamAM jJAnAvaraNIya karmonA sadbhAva hoya che, te jIvamAM vedanIya karmonA avazya sadbhAva hoya che. ane je jIvamAM vedanIya karmAMnA saddabhAva hoya che, te jIvamAM jJAnAvaraNIya kanA sadbhAva hoya che paNa kharA ane nathI paNa hAtA. (jassa NaM bhave ! nANAvara NijjaM tatsaH mohaNijna, jassra mohaNijja' tarala nANAvara * NijjaM ) he lahanta ! ? mAM jJAnAvaraNIya unI salAva hoya che, te trama zuM mAhanIya kA sadbhAva Aya che ? ane je jIvamAM mehanIya kamanA sAva hAya che, te jIvamAM zuM jJAnAvaraNIya kanA sadbhAva hAya che ? mohaNijjaM siya asthi, niyamA atthi ) ne ( goyamA ! ) he gautama / (jassa nANAvara NijjaM tajsa siya natthi, jamsa puNa mohaNijjaM tasla nANAvaraNinja' bha 68 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ta bhagavatIsatre tasya AyuSkam, evaM yathA vedanIyena samaM bhaNitaM tathA AyuSkeNApi samaM bhaNitavyam / evaM nAmnApi / evaM gotreNApi samam, AntarAcikeNa samaM yathA darzanAvaraNIyena samaM tathaiva niyamAt parasparaM bhaNitavve 1 | yasya khalu bhadanta | darzanA varaNIyaM, tasya vedanIyaM, yasya vedanIyaM tasya darzanAvaraNIyam ? yathA jJAnAjIva ke mohanIyakarma hai bhI aura nahIM bhI hai parantu jisa jIva ke mohanIya karma hai usa jIva ke niyama se jJAnAvaraNIyakarma hai / (jassa NaM bhaMte! NANAvara NijjaM tassa AuyaM ) he bhadanta / jisa jIva ke jJAnA varaNIyakarma hai usa jIva ke kyA AyuSya karma hai ityAdi / ( evaM jahA vemANijreNa samaM bhaNiyaM tahA AueNa vi samaM bhANipavvaM evaM nAseNa vi, evaM goeNa vi samaM ) he gautama! jaisA vedanIya karma ke sAtha kahA gayA hai, vaisA hI AyuSya ke sAtha kahanA cAhiye isI taraha se nAma aura gotra karma ke sAtha bhI jAnanA cAhiye / ( aMtarAieNa samaM jahA durisagAvara NijJeNa samaM taheva niyamA paropparaM bhaNiyavvANi 1) tathA - jaisA darzanAvaraNIya karma ke sAtha kahA gayA hai vaisA hI antarAyakarma ke sAtha avazya paraspara meM kahanA cAhiye / ( jassa NaM bhaMte! darisaNAvara NijjaM tassa veNijjaM, jassa veyaNijjaM tassa darisaNAvaraNijjaM ) he bhadanta ! jisa jIva ke darzanAvaraNIya karma hai, usa jIvamAM jJAnAvaraNIya kanA sadbhAva hoya che te jIvamAM meAhanIya kA sadbhAva hAya che paNa kharA ane nathI paNa hAte, parantu je jIvamAM mAhanIya kramanA saddabhAva hoya che, te jIvamAM jJAnAvaraNIya karmanA avazya sadbhAva hoya che. ( jasma NaM bhaMte ! NANAvara NijjaM tassa AuyaM 1 ) De lahanta ! ? bhAM jJAnAvaraNIya kanA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM AyuSyakanA sadbhAva hAya che kharA ? ItyAdi. ( evaM jahA veyaNijjeNa samaM bhaNiyaM tahA AuraNa trisamaM bhANiyavvaM, evaM nAmeNa vi, evaM gopaNa vi samaM ) he gautama! vehanIya unI sAthai bhetuM kathana karavAmAM AvyuM che, evu ja kathata AyuSyakama sAthe paNa samajavuM, nAmambha' ane gotrambha' sAthai pazu vuthana sabhavu. ( aMtarAieNa samaM jahA darisaNAvaraNijjeNa samaM tadeva niyamA paropara bhANicavvANi 1 ) tathA nevu kathana danAvaraNIya karmInI sAthe karavAmAM AvyuM che evuM ja kathana aMtarAyakama ane jJAnAvaraNIya kA~nA parasparanA sadbhAva viSe avazya kahevu' joie. ( jassa NaM bhaMte ! darikhaNAvaraNinja, tassa veyaNijja', jassa veyaNijja tara darisaNAvaraNija 1 ) De sahanta ! ? lavamAM darzanAvarIya u Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyandrikA TI0 za087010 pAnAvaraNIyAdikarmaNAM sambandhanirUpaNam 539 varaNIyam uparimaiH saptabhiH karmabhiH samaM bhaNitaM tathA darzanAvaraNIyamapi uparimaiH paDbhiH karmabhiH samaM bhaNitavyam , yAvat AntarAyikeNa 2 / yasya khalu bhadanta ! vedanIyaM tasya mohanIyaM, yasya mohanIyaM tasya vedanIyam? gautama! yasya vedanIyaM tasya mohanIyaM syAt asti syAt nAsti, yasya punarmohanIyaM tasya vedanIyaM niyamAt asti| jIva ke kyA vedanIya karma hai ? aura jisa jIva ke vedanIya karma hai usa jIca ke kyA darzanAvaraNIya karma hai ? (jahA nANAvaraNijja uvarimehi sattahiM kamsehiM samaM bhaNiyaM, tahA darisaNAvaraNijja pi uvarimehiM chahi kammehi samaM bhANiyadhvaM jAva aMtarAieNaM 2) he gautama ! jisa taraha se jJAnAvaraNIya karma kA saMbaMdharUpa kathana Upara ke sAta karmoM ke sAtha kiyA gayA hai usI taraha se darzanAvaraNIya karma kA bhI saMbaMdha kathana Upara ke chaha karmoM ke sAtha kara lenA cAhiye / yAvat antarAya ke sAtha isI taraha se kahanA cAhiye (jasma NaM bhaMte veyaNijja tassa mohaNijjaM jassa mohaNijjaM tassa veyaNijjaM) he bhadanta ! jisa jIva ke vedanIya karma hai usa jIva ke kyA mohanIya karma hai aura jisa jIva ke mohanIya karma hai usa jIva ke kyA vedanIya karma hai ? (goyamA) he gautama ! (jasla veyaNijjaM tassa mohaNijjaM liya atthi siya natthi, jassa puNa mohaNijjaM tassa veyaNijjaM niyamA atthi) jisa jIva ke bhAva hoya che, te jIvamAM zuM vedanIya kamane sadUbhAva hoya che? ane je jIvamAM vedanIya karmano sadubhAva hoya che, te jIvamAM zuM darzanAvaraNIya karmane sahasA ya cha 1 (jahA noNAvaraNijja' uvarime hiM sattahiM kasmehi sama bhaNiyaM, tahA darisaNAvaraNijja pi uvarimehi chahi kammehi samaM bhANiyavyaM jAva aMta. rAieNa 2) gautama ! 652nA sAta bhI sAthenA jJAnAvaraNIya bhanA saMbadha viSayaka kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe uparanA cha karmo sAthenA (vedanIyathI antarAya paryantanA cha karmo sAthenA) darzanAvaraNIya karmanA saMbaMdha viSayaka kathana paNa samajavuM. (jarasa NaM bhave ! veyaNijja tarasa mohaNijja, jassa mohaNijja' tassa veyaNijja 1) mahanta ! 2 mA vahanIya bhanA samApa DAyata jIvamAM zuM meDanIya karmane sadUbhAva hoya che ? ane je jIvamAM mehanIya karmane sadabhAva hoya che, te jIvamAM zuM vedanIya karmane saddabhAva hoya che ? (goyamA ! ) gautama ! (jassa vecaNijja' tassa mohaNijjasiya asthi siya nasthi, jassa puNa mohaNijja tassa veyaNija niyamA asthi) 2 mA Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 bhagavatIsUtra yasya khalu bhad-ta! vedanIyaM tasya AyuSkam 'jassa NaM AuyaM tassa veyaNijja?' evam ete parasparaM niyamAt , yathA AyuSkeNa samam evaM nAmnA'pi, gogeNApi samaM bhaNitavyam / yasya khalu bhadanta ! vedanIyaM tasya AntarAyikaM, yasya AntarAyika tasya vedanIyaM ? pRcchA, gautama yasya vedanIyaM tasya AntarAyikaM syAt asti, vedanIyakarma hai usa jIvake mohanIyakarma hai lI aura nahIM bhI hai| parantu -jisa jIva ke mohanIya karma hai usa jIva ke vedanIya karma avazya hai| (jassa NaM saMte ! veyaNijjaM tassa AuyaM) he bhadanta ! jisa jIva ke vedanIya karma hai usake AyuSya karma hai kyA? (evaM eyANi paropparaM niyamA) he gautama! ye donoM paraspara meM avazya hote haiN| arthAt jisake vedanIya kala hai usake AyuSya karma hai aura jisake AyuSya karma hai usake vedanIya karma hai / (jahA AueNaM samaM evaM nAmeNa vi, goeNa vi samaM bhANiyacaM ) jaisA AyuSya ke sAtha vedanIya kA kathana kiyA gayA hai, isI taraha se nAma aura gotra ke sAtha bhI vedanIya kA kathana kara lenA caahiye| (jassaNaM bhaMte ! veyaNijjaM tassa aMtarAyaM pucchA) he bhadanta ! jisa jIva ke vedanIya hai usa jIva ke antarAya karma hai ? ityAdi prazna, (gothamA) he gautama ! (jassa vebaNijja tassa aMtarAiyaM vedanIya kamane sadabhAva hetha che, te jIvamAM mehanIya karmane sadUbhAva hoya. che paNa kharo ane nathI paNa hota. paNa je jIvamAM mohanIya karmano sadubhAva hoya che, te jIvamAM vedanaya karmane avazya sabhAva hoya che? (jassa Na bhate ! veyaNijja' tassa AuyaM 1 ) 3 mahanta ! 2 mA vahanIya kamane sadbhAva hoya che, te jIvamAM AyuSya karmane zuM sadbhAva hoya che? ane je jIvamAM AyuSya karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM vedanIya karmane zu sahasA DAya che ? ( evaM eyANi paroppara' niyamA) gautama ! 2 i vedanIya karmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM AyuSya karmane paNa avazya sadUbhAva hoya che, ane je jIvamAM AyuSya kamane sadbhAva hoya che, te mAM vahanIya manA 54] avazya samAva DAya' che. ( jahA AueNa samaM eva nAmeNa vi, goeNa vi, samaM bhANiyaca ) 2 zata mAyuSya bhanI sAtha vedanIya karmanuM kathana karavAmAM AvyuM che, evI ja rIte nAmakarma ane gotra bhanI sAthe 5 vahanIya bharnu 4thana 427 naye. ( jassa NaM bhate ! veyaNijja tassa aMtarAiyaM pucchA) 3 mahanta ! 2 mA atarAya bhne| saddabhAva hoya che, te jIvamAM zuM vedanIya karmane sadubhAva hoya che? ItyAdi prazna, Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA ttii0|08 u010 zAnAvaraNIyAdikarmaNAM sambandhanirUpaNam 541 syAt nAsti, yasya punarAntarAyikaM tasya vedanIyaM niyamAt asti3 / yasya khalu bhadanta ! mohanIyaM tasya AyuSzam , yasya AyuSkaM tasya mohanIyam ? gautama ! yasya mohanIyaM tasya AyuSpha niyamAt asti, yasya punarAyukaM tasya punarmohanIyaM syAt asti, syAt nAsti, evaM nAma, gotram , AntarAyikaM ca bhaNitavyam 4, siya atdhi siya natthi jassa puNa aMtarAiyaM tassa veNijja niyamA asthi 3) jisa jIva ke vedanIya vArma hai usa jIva ke antarAya kama hai bhI aura nahIM bhI hai parantu jisa jIva ke antarAya karma hai usa jIva ke vedanIya karma niyama se hai / (jassa NaM saMte ! mohaNijja tassa AuyaM jassa AuyaM tasla mohaNijja) he bhadanta ! jisa jIva ke sohanIya kama hai usa jIva ke kyA AyuSa karma hai ? aura jisa jIva ke Ayu karma hai usa jIva ke kyA mohanIya karma hai ? (goyamA ) he gautama ! (jassa mohaNijja tassa AuyaM niyamA asthi, jassa puNa AuyaM tassa puNa mohaNijja liya asthi, siya natyi) jisa jIva ke mohanIya karma hai usa jIva ke niyama se AyuH karma hai aura jisa jIva ke Ayu kama hai usa jIva ke mohanIya karma ho bhI aura nahIM bhI ho-isa taraha se Ayukarma ke sAtha mohanIkarma kI bhajanA hai| ( evaM nAma goyaM aMtarAiyaM ca bhANiyavvaM 4) isI taraha se nAma, gotra, aura antarAya karma (goyamA!) 3 gItama! (jasta veyaNijja tasta aMtarAiya siya asthi siya natthi, jassa puNa aMtarAiya tassa veyaNijja niyamA asthi ) 2 mAM vedanIya karmane sabhAva hoya che, te jIvamAM aMtarAya kamane sadbhAva hoya che paNa khare ane nathI paNa hoto. paraMtu je jIvamAM aMtarAya kamane sadbhAva hoya che, te jIvamAM vedanIya karmane avazya sadbhAva hoya che. ( jassa NaM bhate ! mohaNijja' tassa AuyaM, jassa AuyaM, tassa mohaNijja ) 3 bhadanta ! je jIvamAM mohanIya kamane saddabhAva hoya che, te jIvamAM zuM AyuSya karmano sabhAva hoya che ? ane je jIvamAM AyuSya karmane saddabhAva hoya che, te jIvamAM zuM mohanIya karmane sadbhAva hoya che ? (jassa mohaNijja tassa AuyaM niyamA asthi, jassa puNa Auya tassa puNa mohaNijjasiya atthi, siya natthi ) 3 gautama ! 2 mAM mAnIya kamane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM AyuSya karmane paNa avazya saddabhAva heya che, paraMtu je jIvamAM AyuSya karmano sadubhAva hoya che, te jIvamAM moDanIya 4bhanA samApa DAya che pay | mane nathI 55 khAtA. ( evaM' nAma, gAya aMtarAiya' ca bhANiyavya 4) 21 pramANe nAma, gara bhane mata. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhare bhagavatIstra yaspa khalu bhadanta ! AyuSkaM tasya nAma, yastra nAma tasya AyuSkam ? pRcchA, gautama ! dve api parasparaM niyamAt , evaM gotreNApi samaM bhaNitavyam / yasya khalu bhadanta ! AyuSkaM tasya AntarAyikaM, yasya AntarAyikaM tasya AyuSakam ? pRcchA, gautama ! yasya AyuSkaM tasya AntarAyikaM syAt asti, syAt nAsti, yasya ko bhI kahanA cAhiye / arthAt mohanIya karma ke hone para nAma, gotra aura antarAya niyama se hote haiN| para inake hone para mohanIya karma ho bhI aura na sI ho-isa taraha se inake sAtha mohanIya karma kI bhajanA jAnanI cAhiye / (jassa NaM bhaMte | AuyaM tassa nAma, jassa puNa nAmaM tassa AuyaM pucchA) he bhadanta ! jisa jIva ke Ayu karma hai usa jIva ke kyA nAmakarma hai ? aura jisa jIva ke nAmakarma hai usa jIva ke kyA Ayu karma hai ? (goyamA ! do vi paropparaM niyamA) he gautama ! ye donoM karma Apasa meM eka dUsare ke sAtha niyama se hote haiN| ( evaM gottaNa vi samaM bhANiyavaM) isI taraha se gotra ke sAtha bhI kahanA caahiye| (jassa NaM bhaMte AuyaM tassa aMtarAiyaM, jasta aMtarAiyaM tassa AuyaM pucchA) he bhadanta ! jisa jIva ke Ayu karma hai usa jIva ke kyA aMtarAiyakarma hai aura jisa jIva ke antarAya karma hai usa jIva ke kyA Ayukarma hai ? (goyamA) he gautama ! (jassa AuyaM tassa aNtraarAya karma viSe paNa samajavuM. eTale ke mohanIya karma hoya tyAre nAma, gotra ane aMtarAya karma avazya hoya che. paraMtu nAma, gAtra ane antarAya kama DAya tyAre moDanIya bha DAya che 55 53 bhane nathA 5 tu. (jassaNaM bhaMte ! Auya tassa nAma, jassa puNa nAma tassa Auya punchA) Bard ! je jIvamAM AyuSya kamane sadabhAva hoya che, te jIvamAM zuM nAmakarmane sadbhAva hoya che? ane je jIvamAM nAmakarmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM zuM AyuSya karmane sadUbhAva hoya che ? (goyamA!) he gautama ! (do vi paroppara niyamA) tamanna bhI se bhItanI sAthe avazya 2 cha. ( eva gotteNa vi samaM bhANiyavya) me pramANe AyuSya ane gotrakama paNa ekabIjAnI sAthe avazya hoya che. (jassa NaM bhate ! oNuyaM tassa aMtarAiyaM, jassa atarAiyaM tassa Auya pucchA) he bhadanta ! je jIvamAM AyuSya karmane sadubhAva hoya che, te jIvamAM zuM aMtarAya kamane dubhAva hoya che? ane je jIvamAM aMtarAya kamane saduH mApa DAya cha, te mAM zumAyuSya mAnA sahalA Doya che ? ( goyamA ! jassa AuyaM tastra aMtarAiyaM siya atthi, siya nathi) gItama!2 mA Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za08u02 hAnAparaNIyAdikamaNAM sambandhanirUpaNam 043 punarAntarAyikaM tasya AyuSkaM niyamAt 5 / yasya khalu bhadanta ! nAma tasya gotrama, yasya khalu gotraM tasya khalu nAma ? pRcchA, gautama ! yasya khalu nAma tasya khalu niyamAt gotram , yasya khalu-gotraM tasya niyamAt nAma, dve api ete parasparaM niyamAt / yasya khalu bhadanta ! nAma tasya AntarAyikam , yaraya AntarAyikaM tasya nAma ? pRcchA, gautama ! yasya nAma tasya AntarAyikam syAdasti, iyaM siya atyi siya nasthi) jisa jIva ke AyuH karma hai use antarAya karma avazya ho aisA niyama nahIM hai usake vaha ho bhI aura na bhI ho / parantu (jasapta puNa atarAiyaM tassa AuyaM niyasa atthi) jisa jIva ke antarAya karma hai usa jIva ke Ayu karma niyama se hai 5 / (jassa NaM bhaMte ! NAmaM tassa goya, jassa NaM goyaM tassa NaM nAmaM pucchA) he bhadanta ! jipsa jIva ke nAmakarma hai usa jIva ke kyA gotra karma hai ? aura jisa jIva ke gotra karma hai usa jIva ke kyA nAmakarma hai ? (goyamA) he gautama ! (jasta NaM NAma, tasma NaM niyamA goyaM jassa NaM goyaM tassa niyamA NAsaM, goyamA ! do vi ee paropparaM niyamA atthi) jisa jIva ke nAmakarma hai, usa jIva ke niyama se gotra kama haiM aura jisa jIva ke gotrakarma hai usa jIva ke niyama se nAma-karma hai-kyoM ki ye donoM karma paraspara meM eka dUsare ke sAtha niyama le rahate haiN| (jassa NaM bhaMte ! NAmaM tassa antarAiyaM, jassa antarAiyaM tassa NAma AyuSya karmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM aMtarAya karmane sadabhAva hoya che 5 ||2mne nathI 55 hoto. parantu ( jamsa puNa aMtarAiyaM tassa AuyaM niyama atthi 5)2 mA matarAya manA samAva DAya cha, te mAM mAyuSya manA mavazya sahasAba DAya che. ( jassa gaM bhaMte ! NAmaM tassa goyaM, jassa goyaM tassa NaM nAma puccA ) mata ! 2 mA nAmamano samApa heya che, te jIvamAM zuM gotrakamane sadbhAva hoya che? ane je jIvamAM getramane sadabhAva hoya che, te jIvamAM zuM nAmakamane sadubhAva hoya che? (goyamA ! ) 3 gautama ! " jassa Na nAma, tassa Na niyamA goya', jarasa NaM goyaM tassa niyamA NAma, goyamA ! do vi ee paroppara niyamA) je jIvamAM nAmakamane sadUbhAva hoya che, te jIvamA gotrakama saddabhAva avazya hoya che ane je jIvamAM gotrakarmane sAva hoya che, te jIvamAM nAmakarmane paNa avazya sabhAva hoya che, kAraNa ke A be ka avazya ekabIjAnI sAthe ja rahe che. Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 524 syAt nAsti yasya punarAntarAyikaM tasya nAma niyamAdasti 6 / yasya khalu bhadanta ! gotram tasya AntarAyikam syAdasti, syAnnAsti, yasya punarAntarAyikaM tasya gotraM niyamAdasti // 07 // pucchA ) he bhadanta ! jisa jIva ke nAmakarma hai usa jIva ke kyA antarAyakarma hai ? aura jisa jIva ke antarAyakarma hai usa jIva ke kyA nAmakarma hai ? (gomA ) he gautama! ( jassa NAmaM tasma antarAiyaM siya asthi siya nasthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa NAmaM niyamA asthi 6 ) jisa jIva ke nAmakarsa hai usa jIva ke antarAyakarma ho bhI aura na bhI ho - aisA niyama nahIM hai ki nAmakarma ke sadbhAva meM antarAyakarma avazyaMbhAvI ho / para hAM, yaha nIyama hai jisake antarAyakarmakA sadbhAva hai usa ke niyama se nAmakarya hai / (jasla NaM bhaMte ! govaM tassa antarAiyaM, jasta antarAiyaM tassa goyaMpucchA ) he bhadanta / jisa jIva ke gotra karma kA sadbhAva hai kyA usa jIva ke antarAyakarma kA sadbhAva hai ? aura jisa jIva ke antarAyakarmakA sadbhAva hai usa jIva ke kyA gotrakarma kA sadbhAva hai ? (gomA) he gautama! ( jassa gaM goyaM tassa antarAiyaM siyaasthi liya natthi, jassa puNa antarAiyaM tasya goyaM niyamA atthi) jisa jIva ke gotrakarma kA sadbhAva hai usake antarAya kA sadbhAva hotA ( jassa NaM bhaMte ! NAmaM tassa aMtarAiya', jamba aMtarAiya tassa NAmaM pucchA ) he bhadanta! je jIvamAM nAmakama nA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM a'tarAya kanA sadbhAva hoya che ? ane je jIvamAM aMtarAya kanA sadbhAva hAya che, te jIvamAM zu' nAmaka nA sadbhAva hoya che ? ( goyamA ! ) gautama / (jasva NAmaM tassa aMtarAiya siya asthi, siya nasthi, jassa puNa aMtarAiya tassa NAmaM niyamA atthi ) ne mAM nAbha kanA sadbhAva hoya che, te jIvamAM aMtarAya kanA saddabhAva hAya che paNa khA ane nathI paNu hatA. parantu e vAta te avazya ne ja che ke je jIvamAM aMtarAya kanA sadbhAva hAya che, te jIvamAM nAmakanA paNu sa lAva hoya che. (jassa NaM bhaMte ! goyaM tammra atarAya, jassa atarAiyAM tasma goya puccho) he lahanta ! ? mAM gotrAno sahabhAva hoya che, te avamAMzu aMtarAya kane! sadbhAva hoya che? ane je jIvamAM atarAya kanA sadlaav hoya che, te mAMzu gotramanI sahabhAva hoya che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( jassa NaM goya tastu atarAiya siya atthi, siya nathi, jassa puNa atarAiya tassa goyaM niyamA asthi ) ne lavamAM geAtrakamanA sadbhAva Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza087010-zAnAvaraNIyAdikamaNAM sambandhanirUpaNam-14 'TIkA-jassa NaM bhaMte ! nANAvaraNijja tassa darisaNAvaraNijja, jassa. darisaNAvaraNijjaM, tassa nANAvaraNijja ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! yasya khalu jIvasya jJAnAvaraNIyaM karma bhavati tasya kiM darzanAvaraNIyamapi karma bhavati? evaM yasya jIvasya darzanAvaraNIyaM karma bhavati, tasya kiM jJAnAvaraNIyamapi karma bhavati ? bhagavAMnAha-'goyamA ! 'jassa NaM nANAvaraNInaM tassa daMsaNAvaraNijja bhI hai aura nahIM bhI hotA hai-para jisa jIva ke antarAya kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke niyama se gotra kA sadbhAva hotA hai| TIkArtha-jJAnAvaraNAdi karmo kA kathana cala rahA hai ataH sUtrakAra inhIM ko kI ApasameM eka dUsare ke sAtha yathAyogya-samAnAdhi karaNatA aura bhinnAdhikaraNatA pratipAdana karatehaiM-isameM gaunamane prabhuse aisA pUchA hai (jassa NaM maMte ! NANAvaraNijjaM, tassa darilaNAvaraNijjaM, jassa darisaNAvaraNijja tassa nANAvaraNijja) he bhadanta ! jisa jIvake 'jJAnAvaraNIyakarmakA sadbhAva hotA hai usa jIvake kyA darzanAvaraNIyakarma 'kA bhI sadbhAva hotA hai ? isI tarahase jisa jIvake darzanAvaraNIkarma kA sadbhAva hotA hai usake kyA jJAnAvaraNIyakarma kA sadbhAva hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! hAM aisI hI bAta hai ki'(jassa NaM nANAvaraNijjaM tassa darisaNAvaraNijjaM niyamA asthi, jassa hoya che, te jIvamAM aMtarAya karmane sadbhAva hoya che paNa khare ane nathI paNa hatuM. paraMtu je jIvamAM aMtarAyane sadbhAva hoya che, te jIvamAM gotra karmane avazya sadbhAva hoya che. TIkArtha-jJAnAvaraNAdi karmonuM kathana cAlI rahyuM che. tethI sUtrakAra A sUtrakAra te karmonI parasparanI eka bIjA sAthenI yathAyogya samAnAdhikaraNatA ane asamAnAdhikaraNatAnuM pratipAdana kare che. te viSayane anulakSIne nIce praznottaranuM A sUtramAM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. / mahAvIra prabhune zItabha svAbhAnA prazna-(jassa NaM bhaMte ! nANAvaraNijja, tAsa darisaNAgharaNijja, jasta darisaNAvaraNijja tassa nANAvaraNijja 1) bhadanta ! je jIvamAM jJAnAvaraNIya kamane sabhAva hoya che, te jIvamAM zuM darzanAvaraNIya karmane sadbhAva hoya che ? ane je jIvamAM darzanAvaraNIya karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM jJAnAvaraNIya karmane paNa sadUbhAva hoya che. ____ bhalAvIra prbhune| uttara-( goyamA ! ) gautama ! &, mevumane che, (jassa NaM nANovaraNijja tamsa darisaNAvaraNi- niyamA asthi, jamsa bha69 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 bhagavatIstre niyamA asthi, jassa NaM darisaNAvaraNijjaM tassa vi nANAvara NijjaM niyamA atthi ' he gautama ! yasya khalu jIvasya jJAnAvaraNIyaM karma bhavati tasya darzanAvaraNIyamapi karma niyamAt niyamato'sti bhavatyeva, evaM yasya khalu jIvasya darzanAvaraNIyaM karma niyamAt niyamato'sti bhavatyeveti bhAvaH parasparamanayoravinAbhUtatvAt sAha caryAcca / gautamaH pRcchati -' jassa NaM bhaMte ! NANAvara NijjaM, tassa veya NijjaM jassa veyaNijjaM tassa NANAvara NijjaM ? he bhadanta / yasya khalu jIvasya jJAnAvaraNaM darisaNAvaraNijjaM tassa vi nANAvaraNaNijjaM niyamA atthi ) jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva hotA hai, usake niyama se darza nAvaraNIyakarma kA bhI sadbhAva hotA hai aura jisa jIva ke darzanAvaraNIkarma kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma kA bhI sadbhAva hotA hai / isa taraha ina donoM karmoM kA paraspara meM eka dUsare ke sAtha sambandha kahA gayA hai| kyoM ki AtmA ke jJAna aura darzana guNa eka sAtha AtmA meM rahate haiM aura inhIM donoM guNoM ko ye donoM karma AvRta karate haiN| isa liye ina donoM karmo kA eka sAtha eka jIva meM rahanA kahA gayA hai - yahI ina donoM kI ekAdhikaraNatA hai| inameM eka dUsare ko chor3akara rahanA nahIM hotA hai isaliye ye avinAbhAva saMbaMdhavAle haiM aura sAtha 2 rahane ke kAraNa ye sahacArI bhI kahe gaye haiN| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( jassa NaM bhaMte ! NANAvaraNijjaM tassa veyaNijjaM, jassa veyaNijjaM tassa NANAvaraNijjaM ) he bhadanta ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva hotA hai, usa darisaNAvara Nijja' tassa vi nANAvara Nijja niyamA atthi ) ne bhavabhAM jJAnAvaraNIya kanA sadUbhAva hAya che, te jIvamAM niyamathI ja danAvaraNIya kamane sadbhAva hAya che, ane je jIvamAM darzanAvaraNIya kanA sadbhAva hoya che, te jIvamAM niyamathI jJAnAvaraNIya karmonA paNa sadbhAva hoya che.A prakAranA A ante karmonA parasparanA saMbadha matAvavAmAM AvyA che, kAraNu AtmAnA jJAna ane dananA guNA eka sAthe AtmAmAM rahe che ane te anne guNAne A banne karma AvRta kare che. eja e mannenI samAnAdhikaraNatArUpa che. tee eka bIjAne cheADIne rahetA nathI tethI temane avinAbhAva saMbaMdhavALAM kahyA che ane sAthe rahevAne kAraNe temane sahacArI paNa kahyA che. gautama svAbhInA azna- ( jassa NaM bhave ! NANAvaraNijja tassa veyaNijja jasTa veyaNijja' tara NANAvaraNijja 1 ) De lahanta ! ? lavamAM jJAnAvaraNIya kramanA sadbhAva hAya che, te jIvamAM zuM vedanIya kanA sadUbhAva hoya che ? Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza083090 jJAnAvaraNIvAdikamaNAM sambandhanirUpaNam 547 NIyaM karma bhavati tasya kiM vedanIyamapi karma bhavati, ? evaM-yasya jIvasya veda nIyaM karma bhavati tasya kiM jJAnAvaraNIyamapi karma bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! jassa nANAvaraNijnaM tassa veyaNijjaM niyamA asthi, jassa puNa veyaNijjaM tassa NANAvaraNijjaM siya atthi, siya natthi,' he gautama ! yasya khalu jIvasya jJAnAvaraNIyaM karma bhavati tasya vedanIyaM karma niyamAt niyamato'sti bhavatyeva, kintu yasya punarjIvasya vedanIyaM karma bhavati tasya jJAnAvaraNIyaM karma syAt kadAcit asti bhavati, syAt kadAcit nAsti na bhavati tatra akevalino hi vedanIya jJAnAvaraNIyaM cAsti, kevalinastu kevalaM vedanIyamasti jJAnAvaraNIyaM nAstIti jIva ke kyA vedanIyakarma kA bhI sadbhAva hotA hai, aura jisa jIva ke vedanIyakarma kA sadbhAva hotA hai, usa jIva ke kyA jJAnAvaraNIyakarma kA bhI sadbhAva hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jassa nANAvaraNijjaM tassa veyaNijjaM niyamA asthi, jassa puNa veyaNijjaM tassa NANAvaraNijjaM siya atyi siya natthi) jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma kA sadabhAva hotA hai usa jIva ke niyama se vedanIyakarma kA sadbhAva hotA hai / parantu vedanIya ke sadbhAva meM jJAnAvaraNIyakarma kA sadbhAva avazyaMbhAvI nahIM hai| kyoM ki kevalajJAnI manuSya ke vedanIyakarma kA sadbhAva torahatA hai para yahAM jJAnAvaraNIyakarma kA sadbhAva nahIM hotA hai tathA kevalibhinna AtmAoM meM vedanIya ke sAtha jJAnAvaraNIyakarma kA sadabhAva pAyA jAtA hai| isIliye sUtrakArane vedanIya ke sAtha jJAnAvaraNIyakarma kI bhajanA kahI hai| ane je jIvamAM vedanIya karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM jJAnAvaraNIya kamane sadUbhAva hoya che? maDAvIra prabhunA jattara-" goyamA ! " gautama ! (jassa nANAvaraNijja' tassa veyaNijja niyamA asthi, jassa veyaNijja', tassa nANAvaraNijja' siya asthi siya natthi) 2 mA jJAnAvaraNIya bhano samApa DAya cha, te jIvamAM vedanIya karmane paNa avazya sabhAva hoya che. paraMtu je jIvamAM vedanIya karmano saddabhAva hoya che, te jIvamAM jJAnAvaraNIya karmane avazya sadbhAva hoya che, evuM nathI, kyAreka te jIvamAM jJAnAvaraNIya karmane sadabhAva hoya che ane kayAreka abhAva paNa hoya che. kAraNa ke kevaLajJAnI manuSyamAM vedanIya karmane sadUbhAva raheto nathI. kevaLajJAnI sivAyanA manuSyomAM vedanayanI sAthe jJAnAvaraNIya karmane paNa sadabhAva hoya che. te kAraNe sUtrakAre vedanIya karmanI sAthe jJAnAvaraNIya karmane sadbhAva vikalpa batA che. Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 bhaMgavatIsUtra bhAvaH / gautamaH pRcchati-' jassa NaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM tassa mohaNijja, jassa mohaNijjaM tassa nANAvaraNijjaM?' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya jJAnA-- varaNIyaM karma bhavati tasya kiM mohanIyamapi karma bhavati evaM yasya jIvasya mohanIyaM karma bhavati tasya kiM jJAnAvaraNIyamapi karma bhavati ? bhagazanAha'goyamA ! jassa nANAvaraNijjaM tassa mohaNijnaM siya asthi, siya natthi, jassa puNa mohaNijja tassa nANAvaraNijja niyamA atthi' he gautama ! yasya jIvasya jJAnAvaraNIyaM karma bhavati, tasya mohanIyaM karma syAt kadAcit asti bhavati, ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (jasaNaM bhaMte ! nANAvaraNijjaM tassa mohaNijja, jassa mohaNijjaM tassa nANAvaraNijja) he bhadanta ! jahAM para jJAnAvaraNIya kA sadbhAva hotA hai kyA vahAM mohanIya kA bhI sadbhAva hotA hai, aura jahAM mohanIya kA sadbhAva hotA hai vahAM kyA jJAnAcaraNIya kA bhI sadbhAva hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jassa nANAvaraNijjaM tassa mohaNijjaM siya asthi, siya natthi, jassa puNa mohaNijjaM tassa nANAvaraNijja niyamA asthi ) jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke mohanIya hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai parantu jisa jIva ke mohanIya hotA hai usa jIva ke niyama se jJAnAvaraNIya karma hotA hai aisA niyama hai / tAtparya kahane kA aisA hai ki jo gautama svAbhAnA prazna-(jassa NaM bhate ! nANAvaraNijja' tassa mohaNijja', jassa mohaNijja tassa nANAvaraNijja 1 ) 3 mahanta ! 2 mA jJAnAvaraNIya karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM mohanIya karmane sadbhAva hoya che? ane je jIvamAM mehanIya karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM jJAnAvaraNIya karmane sadUbhAva hoya che? mahAvIra prbhune| utta2-(goyamA ! jassa nANAvaraNijja' tassa mohaNijja siya asthi, siya nasthi, jassa puNa mohaNijja' tassa nANAvaraNijja niyamA asthi ) gautama ! 2 mA jJAnAvaraNIya bhanI sahamA jAya cha, te jIvamAM mohanIya karmane saddabhAva kayAreka heya paNa che ane kayAreka nathI paNa hote. paraMtu je jIvamAM mohanIya karmane saddabhAva hoya che, te jIvamAM jJAnAvaraNIya karmane paNa avazya saddabhAva hoya che A kathananuM tAtparya e che ke je jIva akSayaka hoya che, te jIvamAM te jJAnAvaraNIya ane mohanIya, e ane karmone eka sAthe sadUbhAva hoya che, Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza08u010 jJAnAvaraNIyAdikamaNAM sambandhanirUpaNam 549 syAt kadAcit nAsti na bhavati, kintu yasya punarmohanIyaM karma bhavati tasya jJAnAvaraNIyaM karma niyamAt niyamato'rita bhavatyeva akSa pakaraya hi jJAnAvaraNIyaM mohanIyaM cAsti, apakasya tu gahAye yAvat kevalajJAnaM notpadyate tAvat jJAnAvaraNIyamasti, mohanIyaM tu nAstIti bhAvaH / gautamaH pRcchati-' jassa NaM bhaMte ! NANAvaraNijjaM tassa AuyaM0 ? ' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya jJAnAvaraNIyaM kama bhavati, tasya kim AyuSkamapi kama bhavati ? evaM yasya AyuSkaM karma bhavati tasya kiM jJAnAvaraNIyamapi kama bhavati ' bhagavAnAha-' evaM jahA veryANajeNa samaM bhaNiyaM tahA AueNa vi samaM bhANiyavvaM, evaM nAmeNa vi, evaM goeNa vi samaM' jIva akSapaka hai usa ke to jJAnAvaraNIya aura mohanIya ye donoM karma sAtha 2 rahate haiM parantu jo kSapaka jIva hotA hai usake moha kA kSaya ho jAne para bhI jabataka kevalajJAna utpanna nahIM hotA hai-tabataka usake jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva to rahatA hI hai ataH jJAnAvaraNIya ke sadbhAva meM mohanIya ke sadbhAva kI bhajanA kahI gaI hai| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(jassa NaM bhaMte jANAvaraNijja tassa AuyaM0) he bhadanta ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva pAyA jAtA hai, usa jIva ke kyA AyuSya karma kA bhI sadbhAva pAyA jAtA hai, aura jisa jIva ke AyuSya karma kA sadbhAva pAyA jAtA hai usa jIva ke kyA jJAnAvaraNIya karma kA bhI sadbhAva pAyA jAtA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (evaM jahA veyaNijjeNa samaM bhaNiyaM tahA AueNa vi samaM bhANiyavvaM, evaM nAmeNa ci, evaM goeNa vi samaM) he gautama ! isa viSaya meM ailA uttara jAnanA cAhiye para tu je kSapaka jIva hoya che, tenA mohanIya karmane kSaya thavA chatAM paNa jyAM sudhI tene kevaLajJAna utpanna thatuM nathI, tyA sudhI tene jJAnAvaraNIya karmane te saddabhAva ja rahe che. te kAraNe jJAnAvaraNIyane sadbhAva heya tyAre meha niyano vikalpa sadabhAva kahyo che. ve gautama svAmI mahAvIra asuna me prazna pUche che 3-( jassaNaM bhase ! NANAvaraNijja', tassa Auya. tyAha) 3 mahanta 2 mA jJAnA. varaNIya karmane sadabhAva hoya che, te jIvamAM zuM AyuSya kamane sadabhAva heAya che? ane je jIvamAM AyuSya kamane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zu jJAnAvaraNIya karmane sadUbhAva hoya che ? __ bhaDAvI2 prabhunA uttara-(evaM jahA veyaNijjeNa samaM bhaNiyaM, tahA AueNa vi samaM bhANiyavyaM, evaM nAmeNa vi, evaM goeNa vi, sama) gautama ! Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 bhagavatI sUtre evaM pUrvoktarItyA yathA vedanIyena karmaNA samaM jJAnAvaraNIyaM karma bhaNitaM tathaiva AyuSkeNApi karmaNA samaM jJAnAvaraNIyaM karma bhaNitavyam evameva vedanIyena samameva nAmnApi karmaNA samaM jJAnAvaraNIyaM karma bhaNitavyam / evameva gotreNApi samaM jJAnAvaraNIyaM karma bhaNitavyam / tathA ca yasya jJAnAvaraNIyaM bhavati tasya AyuSkaM, nAma, gotraM ca, niyamAd bhavatyeva, yasya punarAyuSkaM nAma, gotraM ca karma bhavati tasya jJAnAvaraNIyaM bhajanayA syAdasti, syAd nAsti ceti bodhyam, uktarItyA eteSu caturSu jJAnAvaraNIyasya bhajanAyAH sadbhAvAt / atha AntarAyikeNa karmaNA ki jaisA uttara maiMne vedanIya karma ke viSaya meM kahA hai- arthAt jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva hai usake niyama se Ayukarma kA sadbhAva hai isI taraha jisa jIva meM jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva hai usa jIva ke nAma aura gotra ina karmo kA bhI sadbhAva hai / parantu jisa jIva ko Ayukarma kA sadbhAva hai usa jIva ko jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva niyamataH ho hI aisI bAta nahIM hai - vaha vahAM ho bhI sakatA hai aura nahIM bhI ho sakatA hai| kyoM ki kevalajJAnI AtmAmeM Ayu, nAma aura gotra ina karmoM kA sadbhAva hone para bhI jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva nahIM mAnA gayA hai isIliye ina karmoM ke sAtha jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva bhajanA se kahA gayA hai kevalI bhinna jIvoM meM inake sAtha jJAnAvaraNIya kA aura jJAnAvaraNIya ke sAtha isakA paraspara meM sambandha rahA karatA hai / isa taraha vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ina cAra karmoM meM jJAnAvaraNIyakarma kI bhajanA prakaTa kI jevA uttara vedanIya karmanA viSayamAM ApyA che, evA ja uttara AyuSya karmInA viSayamAM paNa samajavA. eTale ke je jIvamAM jJAnAvaraNIya karmonA saddabhAva hAya che, te jIvamAM Ayu, nAma ane gAtra kamanA sadbhAva hAya che, paNa je jIvamAM Ayu karmanA saddabhAva hoya che, te jIvamAM jJAnAvaraNIyanA saddabhAva hoya che paNa kharA ane nathI paNa hAtA. jemake kevaLajJAnI AtmAmAM Ayu, nAma ane gAtra e traNa karmAMnA sadbhAva hovA chatAM paNa jJAnAvaraNIya karmonA saddabhAva hAtA nathI. tethI ja e karmonI sAthe jJAnAvaraNIya karmonA sadbhAva vikalpe batAvavAmAM AvyA che. paraMtu kevalI sivAyanA jIvAmAM jJAnAvaraNIya karmInI sAthe A traNa karmanA ane A traNa karyuM sAthe jJAnAvaraNIya karmInA paraspara sabaMdha rahyA kare che. A rIte vedanIya, Ayu, nAma ane gAtra A cAra karmonA sadbhAva hAya che tyAre jJAnAvaraNIyA vikalpe saddabhAva khatAnyA che. Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrafter TI0 za0 8 u. 1 jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM sambandhanirUpaNam 551 samaM jJAnAvaraNIyaM karma, darzanAvaraNIyavadeva bhajanArahitaM niyamato vaktavyamityabhiprAyeNAha - ' aMtarAieNa sama jahA darisaNAvaraNijjeNa samaM tadeva niyamA paropparaM bhANiyavvANi ' AntarAyikeNa sama jJAnAvaraNIyaM yathA darzanAvaraNIyena samaM bhaNitaM bhajanayA rahitaM pratipAditaM tathaiva niyamAt niyamato bhajanayA rahite AntarAyika - jJAnAvaraNIye parasparaM bhaNitavye, tathA ca-yasya jJAnAvaraNIyaM tasya niyamataH AntarAyikaM yasya AntarAyikaM tasyApi niyamato jJAnAvaraNIyaM bhavatI , atha gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! jisa jIva meM jJAnAvaraNIya karma kA sadbhAva hai usa jIva meM kyA antarAya varma kA bhI sadbhAva hotA hai ? aura jisa jIva meM antara rAya karma kA sadbhAva hotA hai usa jIva meM kyA jJAnAvaraNIya karma kA bhI sadbhAva hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( aMtarAhaNaM samaM jahA darisaNAvara NijjeNa samaM taheva niyamA paropparaM bhANiyavvANi) he gautama! jisa taraha se darzanAvaraNIya karma ke sAtha jJAnAvaraNIya karma kahA gayA hai arthAt bhajanA se rahita pratipAdita kiyA gayA hai usI taraha se antarAya karma ke sAtha bhI jJAnAvaraNIya karma bhajanA rahita pratipAdita kiyA gayA hai - isa taraha ye donoM karma Apasa meM bhajanA se rahita kahe gaye haiM- tathA ca jisa jIvake jJAnAvaraNIya karmakA sadbhAva hai usa jIva ke niyamataH antarAya karmakA bhI sadbhAva hai aura jisa jIva ke antarAya karmakA sadbhAva hai, usa jIvake niyamase jJAnAvaraNIya karmakA sadbhAva hai / isa taraha se jJAnAvaraNIya karmake anya sAta karmoM ke sAta vikalpa haiM? | gautama ravAmInA prazna--he bhadanta ! je jIvamAM jJAnAvaraNIya karmonA sAva hAya che, te jIvamAM zu aMtarAya kanA sadbhAva hAya che ? ane je jIvamAM aMtarAya karmAMnA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM jJAnAvaraNIya kamA sadbhAva hAya che ? mahAvIra alunA uttara- ( aMtarAie NaM sama jahA darisaNAvara NijjeNa samaM tava niyamA paroppara' bhANiyavvANi ) he gautama! nevI rIte harzanAvaraNIya kanI sAthe jJAnAvaraNIya kA avinAbhAvI saMbadha AgaLa prakaTa karavAmAM Avyo eja pramANe jJAnAvaraNIya ane antarAya karmAnA paNu avinAbhAvI sa'badha samajave. eTale ke je jIvamAM jJAnAvaraNIya karmonA sadbhAva hoya che, te jIvamAM antarAya karmonA paNa niyamathI ja sadbhAva hoya che, tathA je jIvamAM antarAya kanA sadbhAva hAya che, te jIvamAM jJAnAvaraNIya karmonA Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIex tyevamanayoH parasparaM niyamo vaktavyaH / evaM ca jJAnAvaraNIsya anyaiH saptabhiH karmabhiH sapta vikalpA bhavantIti siddham 1, atha darzanAvaraNIyasya zepaiH pabhiH saha pavikalpAn prarUpayitumAha-' jassa NaM bhaMte / darisaNAvara NijjaM tassa veyaNijjaM, jassa veyaNijjaM tassa darisaNAvaraNijjaM ' gautamaH pRcchati - he bhadanta ! yasya khalu jIvasya darzanAvaraNIyaM karma bhavati, tasya kiM vedanIyaM karma bhavati ? yasya ca vedanIyaM karma bhavati, tasya kiM darzanAvaraNIyamapi karma bhavati ? | bhagavAnAha - - ' jahA nANAvaraNijjaM uparimehiM sattarhi samaM bhaNiyaM, tahA darisaNAvaraNijjaMpi uvarimehiM chahiM kammehiM samaM bhANiyacvaM aMtarAhaNaM 3 ' he gautama ! yathA jJAnAvaraNIyaM karma uparimaiH uparinirdiSTaiH jAva aba sUtrakAra darzanAvaraNIya karma ke zeSa chaha karmoM ke sAtha 6 vikalpoM kI prarUpaNA karate haiM- isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA haiM'(jassa NaM bhaMte! darisaNAvaraNijjaM tassa veyaNijjaM, jassa veyaNijjaM tassa darisaNAvara NijjaM ) he bhadanta ! jisa jIva ke darzanAvaraNIya karma kA sadbhAva hai, usa jIva ke vedanIya karma kA bhI sadbhAva hotA hai ? aura jisa jIva ke vedanIya karma kA sadbhAva hotA hai kyA usa jIva ke darzanAvaraNIya karmakA bhI sadbhAva hotA hai kyA? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( jahA nANAvara NijjaM ubarimehiM sattarhi kammehiM samaM bhaNiyaM, tahA darisaNAvaraNijjaM varamehiM chahiM kammehiM samaM bhANiyavvaM jAva aMtarAieNaM 2 ) he gautama ! jisa taraha se jJAnAvaraNIya karma darzanAva paNa niyamathI ja sadbhAva hoya che. A rIte jJAnAvaraNIya karmAMnA anya sAta kurmI sAthe sAta vikalpa thAya che. have sUtrakAra darzanAvarIya kA~nI khAkInAM cha karmI sAthe prarUpaNA kare che, tenA cha vikalpA nIce pramANe ApavAmAM AvyA che-- gautama svAmInI prazna - ( jasma Na mate ! darisaNAvara NijjaM tathsa veyaNijja', jassa veyaNijja tassa darisaNAvaraNija ? ) he lahanta | ne mAM danAvaraNIya kama nA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zu vedanIya karmone paNu sAva hAya che ? ane je jIvamA vedanIya kamanA sadbhAva hAya che, te jIvamAM zuM danAvaraNIya kanA paNa sadbhAva hoya che ? mahAvIra prabhunA uttara- ( jahA nANAvara Nijja uvarimehi chahiM kamme hiM samaM bhaNiya, tahA darisaNAvara Nijja' uvarimehi chahiM kammehiM samaM bhANiyavva ) ke gautama / ' jevI rIte darzanAvaraNIya Adi sAta karmInA jJAnAvaraNIya ka Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za08u. 10 bAnAvaraNIyAdikamaNAM sambandhanirUpaNam 553 darzanAvaraNIyAdibhiH saptabhiH karmabhiH samaM bhaNitaM tathA darzanAvaraNIyamapi karma uparimaiH uparinirdiSTe, vedanIyAdimiH pabhiH karmabhiH samaM bhaNitavyam , yAvatvedanIyena, mohanIyena, AyuSkaNa, nAmnA, gotreNa, AntarAyikeNa samamityarthaH 2 / evaM cAyaM darzanAvaraNIyakarmaNo gamo jJAnAvaraNIyakarma gamasamAna eva bodhyaH, sa ca pratipAdita eva / atha vedanIyaM karma zepaiH paJcabhiH saha prarUpayitumAha'jassa NaM bhaMte ! veyaNijjaM tassa mohaNijja, jassa mohaNijja tassa veyaNijja ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! yasya khalu jIvasya vedanIyaM karma bhavati, tasya kiM mohanIyamapi karma bhavati ? evaM yasya mohanIyaM karma bhavati tasya kiM vedanIyamapi karma bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA / jassa veyaNijjaM tassa mohaNijja, siya atthi, raNIya Adi sAta karmoM ke sAtha kahA gayA hai, usI taraha se darzanAvaraNIya karmako bhI Uparake vedanIya Adi antarAyAnta6 karmoM ke sAtha kahanA caahiye| isa taraha darzanAvaraNIya karma kA yaha gama jJAnAvaraNIya karma ke gama jaisA hI hai aisA jAnanA caahiye| yaha kaisA hai ? so yaha Upara kahA hI jA cukA hai| ___ aya sUtrakAra vedanIya karma kI prarUpaNA zeSa pAMca karmoM ke sAtha karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(jassa NaM bhaMte ! veyaNijjaM tassa mohaNijjaM, jasta mohaNijjaM tassa veyaNijja) he bhadanta ! jisa jIva ke vedanIya karma kA-sadbhAva pAyA jAtA hai kyA usa jIva ke mohanIya karma kA bhI sadbhAva pAyA jAtA hai ? aura jisa jIva ke mohanIya karma kA sadbhAva pAyA jAtA hai kyA usa jIva ke vedanIya karma kA bhI sadbhAva pAyA jAtA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiNsAthenA sadabhAva viSayaka kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe darzanAvaraNIya karmanI sAthe paNa vedanayathI antarAya paryantanA kamaeN nuM kathana samajavuM A rIte darzanAvaraNIya karmanA anya cha karmo sAthenA saMbaMdha viSayaka AlApaka jJAnAvaraNIya sAthenA temanA saMbaMdha viSayaka AlApaka jevAja che ema samajavuM. jJAnAvaraNaya sAthenA temanA saMbaMdhanuM kathana te AgaLa ApavAmAM Avyuja che. have sUtrakAra vedanIya karmanI prarUpaNa bAkInAM pAMca karmo sAthe kare che, gautama svAbhAnA prazna-(jassa NaM bhaMte ! veyaNijja tassa mohaNijja', jassa mohaNijja tassa veyaNijja) 3 mahanta ! 2 mA nAya 4manA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM mehanIya karmane paNa sadUbhAva hoya che? ane je jIva mehanIya karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM vedanIya karmane paNa sadUbhAva hoya che? bha70 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - bhagavatI siya natthi, jassa puNa mohaNijjaM tassa veyaNijja niyamA atthi' he gautama ! yasya jIvasya vedanIyaM karma bhavati tasya mohanIyaM syAt kadAcit asti bhavati, syAta kadAcita nAsti na bhavati, tatra akSINamohasya hi vedanIyaM mohanIyaM cAsti, kSINamohasya tu vedanIyaM kevalamasti mohanIya nAstItyAzayaH, kintu yasya punarmohanIyaM karma asti tasya vedanIyamapi niyamAt niyamato'sti / gautamaH pRcchati(goyamA) he gautama ! aisA niyama nahIM hai ki jinake vedanIya karma kA sadabhAva pAyA jAtA hai usake mohanIya karma kA bhI sadabhAva pAyA jAtA hai, kyoM ki bhagavAna ke vedanIya kA sadbhAva to pAyA jAtA hai para mohanIya karma kA sadbhAva nahIM pAyA jAtA isIliye (jassa veya. NijjaM tassa mohaNijjaM siya asthi siya natthi) sUtrakAra ne aisA kahA hai ki jisake vedanIya karma kA sadabhAva hotA hai usake mohanIya karma kA sadbhAva hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai kSINamohavItarAga bhinna jIvoM meM vedanIya ke sAtha mohanIya kA sadbhAva pAyA hI jAtA hai| isI liye vedanIya ke sAtha mohanIya karma kI bhajanA kahI gaI hai| parantu (jassa puNa mohaNijjaM tassa veyaNijja niyamA asthi ) yaha niyama hai ki jisa AtmA meM mohanIya karma hai usa AtmA meM vedanIya karma avazya hI hai| isI bAta ko TIkAkAra ne " akSINamohasya hi vedanIyaM mohanIyaM cAsti, kSINamohasya tu vedanIyaM kevalamasti mohanIyaM nAsti" isa paMkti dvArA spaSTa kI hai| mahAvIra prasuna uttara- goyamA ! " gautama ! so niyama nathI ke je jIvamAM vedanIya karmane sadbhAva hoya te jIvamAM mehanIya karmane paNa sadbhAva ja hAya, kAraNa ke kevalI bhagavAnamAM vedanIya karmane sadbhAva te jovAmAM Ave che paNa temanAmAM mohanIya karmano sadubhAva jaNAto nathI. paraMtu kSINa mahivALA vItarAga sivAyanA jIvamAM vedanIya karmanI sAthe mohanIya karmane paNa sadbhAva jovAmAM Ave che. A rIte vedanIyanI sAthe mehanIya karmane sadUbhAva kayAreka hoya che ane kayAreka te nathI. eja pAta sUtrAre 24 / sUtra dvArA vyata 41 cha-(jansa veyaNijja tassa mohaNijja siya asthi, siya nasthi) 52ntu (jasta puNa mohaNijja tassa veyaNijja niyamA atyi ) mevA niyama 132 cha 2 AtmAmA mADanIya bhne| sadUbhAva heAya che, te AtmAmAM vedanIya karmano paNa avazya sadbhAva hoya cha. me pAta sUtrAre " akSINamohasya hi vedanIyaM mohanIyaM cAsti kSINa mohasya tu vedanIyaM kevalamasti mohanIya nAsti ) mA 48 dvArA 254 41 cha. Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ premaiyandrikA sai0 za083010 zAnAvaraNIyAdikamaNAM sambandhanirUpaNam 555 'jassa NaM bhaMte ! veyaNijjaM tassa AuyaM0 ? ' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya vedanIyaM karma bhavati tasya kim AyuSkaM karma bhavati ? evaM yasya AyuSkaM karma bhavati tasya ki vedanIyamapi karma bhavati ? bhaganAnAha-' evaM eyANi paroppara niyamA / jahA AueNa samaM evaM nAmeNa vi, goyeNa vi samaM bhANiyacvaM ' evaM pUrvoktarItyA ete-vedanIyAyuSke parasparaM niyamAt niyamato bhavataH, tathA ca yasya vedanIyaM karma tasya niyamata AyuSkamapi karma, evaM yasya AyuSkaM tasya niya mato vedanIyamapi bhavatItyevamete parasparaM tulye vaktavye / evaM nAma-gotrAbhyAmapi ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-" jassa NaM bhaMte ! veyaNijjaM tasta AuyaM0" he bhadanta ! jisa jIva ke vedanIya karma kA sadabhAva hai kyA usa jIva ke Ayudhaka karma kA bhI sadabhAva hotA hai ? aura jisa jIva ke AyuSka karma kA sadbhAva hotA hai kyA usa jIva ke vedanIya karma kA bhI sadbhAva hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(evaM eyANi paropparaM niyamA) he gautama ! ina donoM karmoM kA Apasa meM niyama se saMbaMdha hai| tathA ca-jipsa jIva ke vedanIya karma kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke niyama se AyuSka karma kA sadbhAva hotA hai aura jisa jIva ke AyuSka kama kA sadabhAva hotA hai usa jIva ke niyama se vedanIya karma kA sadbhAva hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ye cAra aghAtiyA karma haiN| inakA paraspara meM eka dUsare ke sAtha saMbaMdha hone meM kisI bhI prakAra kI bAdhA nahIM AtI hai| kevalI bhagavAna ke cAra ghAtiyA karmoM kA gautama svAmInA prazna-(jassa NaM mate ! veyaNijja tarasa Auya. ItyAdi) he bhadanta ! je jIvamAM vedanIya karmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM zuM AyuSya karmane paNa sabhAva hoya che? ane je jIvamAM AyuSya karmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM zuM vedanIya karmane paNa sadbhAva hoya che? bhAvI2 prabhunA utta2-(evaM eyANi paroppara niyamA) 0 gautama ! A banne karmone paraspara sAthe niyamathI ja saMbaMdha hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke je jIvamAM vedanIya kamane sadbhAva hoya che, te jIvamAM AyuSya kamane paNa avazya sadUbhAva hoya che ane je jIvamAM AyuSya karmane sadubhAva hoya che, te jIvamAM vedanIyane paNa avazya sabhAva hoya che. veda. nIya, Ayu, nAma ane gotra, A cAra aghAtiyA karma che. te cArene eka bIjAnI sAthe saMbaMdha rahevAmAM kaIpaNa bhASA (muzkelI) naDatI nathI. kevalI Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 556 samaM vedanIyaM vaktavyamityabhiprAyeNAha - yathA AyuSkeNa samaM bhaNitam evameva tathaiva nAmnApi samaM gotreNApi samaM bhaNitavyam, antarAyeNa tu samaM vedanIyaM bhajanayA bhavati yatohi vedanIyam AntarAyikaM ca kevalibhinnAnAM bhavati kevalinAM tu kevalaM vedanIyaM bhavati, na tvAntarAyikaM karma ityAzayena praznottaraM prAha-' jassa NaM bhaMte ! vevaNijjaM tassa aMtarAiyaM0 ? pucchA' he bhadanta / yasya khalu jIvasya abhAva hone para bhI inakA unameM binA kisI ApasI virodha kA sadbhAva rahatA hai| ghAtiyA karmoM meM jaisA jJAnAvaraNIya aura mohanIya meM virodha eka taraphA kahA gayA hai usa prakAra kA virodha inameM na eka taraphA hai aura na donoM tarapha se hai / isI bAta ko sUcita karane ke liye (jahA AuNa samaM, evaM nAmeNa vi, goeNa visamaM bhANiyavvaM ) sUtrakAra ne aisA kahA hai / jisa prakAra se vedanIya aura Ayu kA paraspara meM saMbaMdha prakaTa kiyA gayA hai, usI prakAra se vedanIya ke sAtha nAma aura gotra kA bhI paraspara meM saMbaMdha hai aisA jAnanA cAhiye / antarAya ke sAtha vedanIya kA aisA saMbaMdha nahIM hai kintu bhajanA se hI antarAya ke sAtha vedanIya kA saMbaMdha hai isa bAta ko prakaTa karane ke liye sUtrakAra praznottararUpa sUtra Age kahate haiM - isameM gautama ne jaba prabhu se ( jassa NaM bhaMte! veNijjaM tassa aMtarAiyaM0 pucchA) aisA pUchA ki he bhadanta ! bhagavAnamAM cAra ghAtiyA karmonA (jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mAhanIya ane aMtarAya ) abhAva hAvA chatAM paNa uparyukta cAra aghAtiyA karmanA tA sAva ja rahe che. ghAtiyA karmomAM (jemake jJAnAvaraNIya ane mAhanIyamAM) jevI rIte ekataraphI virAdha batAvavAmAM AvyA che, evA eka taraphI virodha aghAtiyA karmImAM hAtA nathI. eTaluM ja nahiM paNu khanne taraphI virAdhane paNa temAM abhAva che. eja vAta vyakta karavAne mATe " jahA AuNaM samaM, eva nAmeNa vi, goeNavi samaM bhANiyavvaM " sUtrAre yA pramANe uddhuM che. prakAranA vedanIya ane Ayu vaccenA saMbaMdha ( avinAbhAvI sa''dha ) prakaTa karavAmAM Avye che, eja prakArane vedanIyanA nAmakama ane geAtrakama sAthe paNa avinAbhAvi saMbadha hoya che. paraMtu aMtarAyanA sAthe vedanIyanA evA sabaMdha nathI. tyAre kevA sabadha che ? temanA kevA sabaMdha che te nIcenA praznottarI dvArA sUtrakAre prakaTa karyu che. gautabha svAbhInA pucchA ) he ahanta ! prazna - (jassa of bhaMte ! veyaNijjaM tassa aMtarAiya'. mAM behanIya unI sahabhAva hoya che, te bhAM Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 0 8 1010 zAnAvaraNIyAdikarmaNAMsambandhanirUpaNam 557 vedanIyaM karma bhavati tasya kim AntarAyikaM karma bhavati ? evaM yasya AntarAyika bhavati tasya kiM vedanIyamapi bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ! jassa veyaNijjaM tassa aMtarAiyaM, siya atthi, siya nasthi, jassa, puNa aMtarAiyaM tassa veyaNijja niyamA atthi' he gautama ! yasya jIvasya vedanIyaM bhavati tasya AntarAyikaM syAt kadAcit asti bhavati syAta kadAcita nAsti na bhavati, akevalinAmubhayaM bhavati, kevalinAM tu vedanIyameva nAntarAyikamiti bhAvaH, kintu yasya punarAntarAyikaM karma bhavati tasya vedanIyaM niyamAt niyamato'sti jisa jIva ke vedanIya karma kA sadbhAva hotA hai, kyA usake antarAya karma kA bhI sadbhAva hotA hai ? tathA jisake antarAya karma kA sadbhAva hotA hai usake vedanIya karma kA bhI sadabhAva hotA hai ? taba prabhu ne unase aisA kahA-(goyamA) he gautama ! (jasta veyaNijja tassa aMtarAiyaM siya asthi, siya nasthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa veyaNijjaM niyamA atthi) jisa jIva ke vedanIya karma kA sadabhAva hotA hai usake antarAya karma kA bhI niyamataH sadbhAva ho aisA ekAntika niyama nahIM hai-kyoM ki kevalI bhagavAna ke vedanIya to hotA hai para antarAya karma nahIM hotA hai| kAraNa cAra ghAtiyA karmoM kA jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mohanIya aura antarAya-inakA kevalI meM sarvathA abhAva ho jAtA hai / akevalIko hI vedanIya ke sadbhAva meM antarAya kA sadbhAva pAyA jAtA hai| isIliye vedanIyake sadbhAvameM antarAya karmakA honA aura na honA bhajanAse prakaTa kiyA gayA hai| parantu jahAM para antarAya karma zuM aMtarAya karmane sadabhAva hoya che kharo? ane je jIvamAM aMtarAya kamane sadubhAva hoya che, te jIvamAM zuM vedanIya karmane paNa sadUbhAva hoya che? mahAvIra prabhunA lattara--" goyamA !" u gItama! (jassa veyaNijja tasmra aMtarAiyaM siya asthi, siya nasthi, jassa puNa atarAiyaM tassa veyaNijja niyamA atthi) 2 1 vahanIya bhanI sahalA DAya cha, te mAM aMtarAya kamane sadUbhAva hoya che paNa kharo ane nathI paNa hato. jemake kevalI bhagavAnamAM vedanIya karmane sadabhAva hoya che paNa aMtarAya karmane saddabhAva hete nathI, kAraNa ke jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, mehanIya ane aMtarAya, e cAra ghAtiyA karmone te kevalImAM abhAva ja hoya che paranta kevalI sivAyanA manuSyomAM vedanIya karmanI sAthe aMtarAya kamane paNa sad. bhAva rahe che. tethI ja vedanayanA sadubhAvamAM aMtarAyane saddabhAva vikalpa Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIsa bhavatyetra 3 // atha mohanIyaM zeSaizcaturbhiH saha prarUpayati-'jassa NaM bhaMte ! mohaNijja tassa Auya, jassa AuyaM tassa mohaNijjaM ? ' he bhadanta ! yasya khalu jIvasya mohanIya karma bhavati tasya kim AyuSkaM karma bhavati ? evaM yasya AyuSkaM karma bhavati tasya kiM mohanIyamapi karma bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! jassa mohagijja tassa AuyaM niyamA atthi, jassa puNa AuyaM tassa puNa mohaNijjaM siya asthi, siya natthi, evaM nAma, goyaM, aMtarAiyaM ca bhANiyavvaM ' he gautama ! yasya jIvasya mohanIyaM bhavati tasya AyukaM niyamAt niyamato'sti bhavatyeva, kintu yasya punarAyuSkaM bhavati tasya punarmohanIyaM syAt kadAcit kasyacidasti, syAt kA sadbhAva hotA hai vahAM niyamase vedanIya karmakA sadbhAva hotA hai / 3 / ___aba gautama svAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(jasla NaM bhaMte ! mohaNijjaM tassa AuyaM, jassa AuyaM tassa mohaNijja) he bhadanta | jisa jIva ke mohanIya karma kA sadabhAva hotA hai kyA usa jIva ke Ayu karma kA sadbhAva hotA hai ? tathA jisa jIva ke Ayukarma kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke mohanIyakarma kA bhI sadbhAva hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jaslamohaNijjaM tassa AuyaM niyamA asthi, jassa puNa AuyaM tassa puNamohaNijjaM siya atyi, siya natthi, evaM nAmaM, goyaM aMtarAiyaM ca bhANiyavaM) jisa jIva ke mohanIyakarmakA sadbhAva hai, usake AyukarmakA sadabhAva niyamase hai, aura jisa jIva ke Ayukarma kA sadubhAva hai usa jIva ke mohanIya kA batAvyuM che paraMtu evuM jarUra banI zake che ke je jIvamAM aMtarAya karmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM vedanIya karmane paNa avazya sadUbhAva hoya che. have gautama svAmI mahanIya karmanA bAkInA cAra karmo sAthenA saMbaM dhane manusakSI mahAvIra prabhune pUche che 3-( jassa NaM bhate ! mohaNija tassa AuyaM, jassa AuyaM tassa mohaNijja) 3 mahanta / 2 mA mADanIya karmane sadabhAva hoya che, te jIvamAM zuM AyuSya karmane paNa sadUbhAva hoya che? ane je jIvamAM AyuSya kamane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM mehanIya karmane paNa saddabhAva hoya che? ____ maDAvIra prbhun| utta2-" goyamA ! jassa mohaNijja tasa AuyaM niyamA asthi, jarasa puNa AuyaM tassa puNa mohaNije siya asthi, siya natthi"3 gautama ! je jIvamAM mehanIya karmane sadUbhAva hoya che, te chavamAM AyuSya karmane paNa niyamathI ja saddabhAva hoya che, paraMtu je jIvamAM AyuSya kamane Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prandrikA TokAza0 84010 jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM sambandhanirUpaNam 559 9 kadAcit kasyacinnAstyeva tatra yasya mohanIya tasyAyurniyamAdakevalina iva bhavatyeva, yasya punarAyustasya mohanIyaM bhajanayA bhavati, yato'kSINa mohasyAyurmohanIyaM cAsti, kSINamohasya vAyureveti bhAvaH / evameva mohanIyena samam AyuSkamitra nAma, gotram, AntarAyikaM ca niyamato bhavatyeva / yasya puna nAmAditrayaM bhavati tasya syAt kadAcit mohanIya bharati akSINamohasyeva syAt kadAcit mohanIyaM na bhavati kSINamohasyeveti bhAvaH 4, athAyukaM zeSaistribhiH samaM prarUpa sadbhAva avazya ho hI aisA niyama nahIM hai / mohanIya ke sadbhAva meM Ayukarma kA sadbhAva akevalI AtmA kI taraha saba jIvoM ke hote hI hai / parantu jisa jIva ke Ayu kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke mohanIyakarma kA sadbhAva bhajanA se hotA hai inameM AkSINamohavAle jIva ke to Ayu aura mohanIya kA sadbhAva yugapat rahatA hai aura jo kSINamohavAlA jIva hai usake kevala Ayu kA hI sadbhAva rahatA hai / mohanI ke sAtha AyuSka kI taraha nAma, gotra aura antarAya ye saba niyama se hote haiM, pantu jinake ye nAmAditrika hote haiM una ke sohanIya kadAcita hotA bhI hai aura kadAcita nahIM bhI hotA hai| akSINamohavAle jIva ke mohanIya ke sAtha nAma, gotra aura antarAya ye hote haiM aura kSINamohavAle jIva ke ye mohanIyakarma ke binA bhI hote haiM // 4 // sadbhAva hAya che, te jIvamAM meAhanIya kanA sadbhAva ja hAya che evA koi niyama nathI meAhanIyanA sadbhAvamAM AyuSya kanA sadbhAva akevalI AtmAnI jema samasta jIvAmAM hAya che. parantu je jIvamAM AyuSya kA sadbhAva hAya che, te jIvamAM mAhanIyanA sadbhAva vikalpe hAya che. akSINu mAhavALA jIvAmAM te Ayu ane mehanIyane sadbhAva eka sAthe ja rahe che, parantu kSINu mehavALA jIvAmAM te kevaLa AyuSyane ja sadbhAva rahe che pazu AyuSyanI sAthe meAhanIyanA sadbhAva rahetA nathI mehanIya karmInI sAthe AyuSyanI jema ja nAma, gotra ane aMtarAya, A traNene sadbhAva niyamathI ja hAya che. parantu je jIvamAM nAma, getra ane AyukanA sadbhAva hAya che. te jIvamAM meAhanIya kramanA sadbhAva hoya che paNa kharA ane nathI paNa hAtA. akSINu mehavALA jIvamAM mehanIyanI sAthe nAma, gotra ane aMtarAya kaInA sadbhAva ja rahe che. parantu kSINu mAhavALA jIvamAM e traNa mAhanIya karma vinA paNa hAya che. have ANukanI sAthenA bAkInA traNa karmanA sabadha viSayaka vikalpA batAvavAmAM Ave che. Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 bhagavatI sUtre yati - 'jassaNaM bhaMte ! AuyaM tassa nAmaM0 ? pucchA' gautamaH pRcchati - de bhadanta ! yasya khalu jIvasya AyuSyaM karma bhavati tasya kiM nAma karma bhavati 1 evaM yasya nAma karma bhavati tasya kim AyuSkamapi karma bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha - ' goyamA ! dovi paropparaM niyamA, evaM gotteNa tri samaM bhANiyantraM ' he gautama ! dve api AyuknAmnI parasparaM niyamAt bhavataH tathA ca yasyAyukaM tasya niyamato nAma karma bhavatyeva, evaM yasya nAma karma bhavati tasya niyamata AyuSkaM karma bhavatyeveti bhAva, evameva gotreNApi evam niyamataH AyuSkaM karma bhaNitavyam / gautamaH pRcchati -' jassa NaM bhate ! AuyaM tassa aMtarAiyaM 0 ? aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - (jassa NaM bhaMte ! AuyaM tassa nAmaM0pucchA) he bhadanta ! jisa jIvake AyuSka karma hotA hai, usa jIva ke kyA nAma karma bhI hotA hai ? aura jisa jIva ke nAmakarma hotA hai usa jIva ke kyA AyuSka karma bhI hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (gomA ! dovi paropparaM niyamA evaM gotteNa vi samaM bhANi roi) he gautama! ye gotra aura nAma donoM karma paraspara niyama se hote haiM / isaliye jisake AyuSka karmakA sadbhAva hotA usa jIvake niyamase nAma karma kA sadbhAva hotA hai aura jisa jIvake nAmakarmakA sadbhAva hotA hai usake AyuSka karma kA sadbhAva hotA hai / isI taraha se gotra karma ke sAtha bhI niyama se AyuSka karma kahanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM (jassa NaM bhaMte / AuyaM tassa aMtarAiyaM0) he bhadanta ! jisa jIva ke ayukarma kA sadbhAva gautama svAbhInA prazna - ( jassa NaM bhaMte ! AuyaM tassa nAmaM pucchA ) huM bhaddanta ! je jIvamAM AyuSya karmanA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM nAmakanA paNu sadbhAva hoya che ? ane je jIvamAM nAmaka nA sadbhAva DAya che, te jIvamAM zuM AyuSya kamanA paNa sadbhAva hAya che ? bhahAvIra alunA uttara- " goyamA ! do vi paroppara' niyamA, evaM gotteNa vi samaM bhANiyavvaM " he gautama / gotrarbha bhane nAmamrmanA bhavinAlAvi saMbaMdha hovAthI AyukamanA sadbhAvavALA jIvamAM gAtrakane paNa niyamathI ja sAva hAya che, ane gAtrakanA sadbhAvavALA jIvamAM AyukanA pazu sadbhAva avasya hAya che, eja pramANe Ayuka'nI sAthe gAtrakamA ane geAtrakamanI sAthe AyukasanA paNa niyamathI ja sadgubhAva hAya che. gautabha svaabhiine| azna - ( jassa NaM bhaMte ! AuyaM tassa aMtarAiyaM. 1 ) OM bhainta ! je jIvamAM AyuSya kanA sadUbhAva hAya che, te jIvamAM zuM Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " pramendrakA TIkA za0 83010 jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM sabandhanirUpaNam 561 : pucchA' he bhadanta / yasya khalu jIvasya AyukaM karma bhavati tasya kim AntarAkiM karma bhavati ? evaM yasya AntarAyikaM karma bhavati tasya kim AyuSkaM karma bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha - ' goyasA ! jassa AuyaM tassa aMtarAiyaM siya asthi: siya natthi jassa puNa aMtarAiya tassa AuyaM niyamA 5' he gautama ! yasya tat AyuSkaM karma bhavati tasya AntarAyikaM syAt kadAcit kasyacit asti syAt kadAcit kasyacit nAsti tathA ca akevalina Ayurasti AntarAyikaM cAsti, kevalinastu AntarAyikaM nAsti ityevaM bhajanA vodhyA, kintu yasya punarAntarAyikaM karma bhavati tasya AyuSkaM nAsti ityevaM bhajanA vodhyA, kintu yasya punarAntarAyikaM karma bhavati tasya AyuSkaM niyamAt niyamato bhavati 5 / atha nAmakarma zeSadvayena samaM prarUpayatihotA hai usa jIva yA antarAyakarsakA bhI sadbhAva hai aura jisa jIva ke antarAyakarma kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke kyA Ayukarma kA bhI sadbhAva hotA hai ? isake uttara prabhu kahate haiM - ( gomA ) he gautama! (jassa AuyaM tassa atarAiyaM siya asthi, siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa AuyaM niyamA 5) jisa jIva ke AyuSka karma kA sadbhAba hotA hai, usa jIva ke antarAyakarma kA sadbhAva niyama se hotA hI hai aisA niyama nahIM hai - aise jIva ke antarAya hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai aisI Ayukarma ke sAtha antarAyakarma kI bhajanA hai / jo jIva akelI hai - usake Ayukarma bhI hai aura antarAyakarma bhI hai| parantu jo jIva kevalI haiM unake Ayukarma to hai parantu antarAya nahIM hai| isa taraha se Ayukarma ke sAtha antarAyakarmakI bhajanA hai / kintu jisa jIvake antarAyakarsa hotA hai, usake niyama se AyuSkakarma hotA hai // 5 // aMtarAya kanA paNa sadbhAva hAya che kharA ? ane je jIvamAM aMtarAya karmInA sAva hAya che, te jIvamAM zu' AyuSya karmonA paNa sAva hAya che ? mahAvIra alunA uttara - ( goyamA ! jamsa Auya tassa atarAiya siya / asthi, siya natthi, jassa puNa atarAiyaM tassa Auya niyamA ) he gautama! je jIvamAM AyuSya karmonA sadbhAva haiya che, te jIvamAM kayAreka aMtarAya karmInA sadbhAva hoya che ane kayAreka sadbhAva nathI paNa hA. kevalImAM ANukanA sadbhAva hoya che. paNa aMtarAya kanA sadbhAva hateA nathI, parantu kevalI sivAyanA jIvAmAM Ayu ane aMtarAya, e banne karmonA eka sAthe sadbhAva hAya che. te kAraNe ja AyukamanI sAthe aMtarAya kanA vikalpe sadbhAva kahyo che. parantu je jIvamAM atarAya kanA sadUbhAva hoya che, te jIvamAM AyuSya karmInA pazu avazya sadbhAva ja hoya che. bha 71 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 bhagavatIya 'jassa NaM bhaMte ! NAyaM tamsa goyaM jarasa NaM goyaM nasma NaM NAmaM ? punchA' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! yasya khalu jIvasya nAmakarma bhavani tasya kiM. gotra dharma bhavati ? evaM yasya khalu gotraM karma bhavati tasya ki nAma karma bhavani ? iti pRcchA, bhagapAnAha-' goyamA ! jassa NaM NAma tamsa Na niyamA goyaM, jassa NaM goyaM tassa niyamA NAmaM, dovi ee paropparaM niyamA' he gautama ! yamya gyalu nAma karma bhavati, tasya khalu niyamAt niyamato gotaM karma bhavati-evaM yamya gbalu gotre karma bhavati tasya niyamAt niyamato nAma karma bharatyeva, dve api ene nAma goge karmaNI parasparaM niyamato bhavataH / gautamaH pRcchati- jamma NaM bhane ! NAmaM tassa aMtarAiyaM punchA ? ' he bhadanta ! yasya khalu nAma karma bhavani tasya kim AntarA. ___apa gautama prabhu se aimA pUchate haiM-(jasma NaM mate ! NAmaM tasma goyaM jassaNaM goyaM tassaNaM NAmaM pucchA) he madanta ! jima jIva ke nAma karma hotA hai usa jIva ke kyA gotrakarma bhI hotA hai aura jima jIva ke gotra karma hotA hai usa jIva ke kyA nAmakarma bhI hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-(godhamA)he gautama ! 'jassaNaM NAmaMtastaNa niyamA goyaM jassaNaM goyaM, nasla niyamA NAma ko vipae paroppara niyamA) jima jIvake nAmakarma hotA hai ua jIvake niyama se gotrakarma hotA hai aura jisa jIva ke gotrama hotA hai usa jIva ke niyama se nAmarma hotA hai kyoM ki ye donoM karma Apasa meM niyama se eka dUsare ke sAtha rahanevAle haiN| ava gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM-(jasta NaM saMte ! NAmaM tassa aMtarAiyaM pucchA ) he bhadanta ! jisa jIvake nAma kama hotA hai kyA usa gautama svAbhAnA prabha-(jassaNaM bhate / NAmaM tassa goya, jassa Na goya tassa NaM NAma pucchA) he mahanta ! 2 4 nAmamA samAva jaya cha, te jIvamAM zuM netra karmane paNa sadbhAva hoya che ? ane je jIvamAM gotra karmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM nAmakarmane paNa sadbhAva hoya che ? mahAvIra prabhunA utta2-(goyamA ! jassa Na NAma tarasa NaM niyamA goya, jassa NaM goya tassa niyamA NAma-do vi ee paro para niyamA) 3 gautama ! je jIvamAM nAmakarmane sadabhAva hoya che, te jIvamAM gotrakarmane paNa niyamathI ja sadbhAva hoya che ane je jIvamAM gotrakarmane sadbhAva hoya che, te jIvamAM nAmakarmane paNa avazya sabhAva hoya che, kAraNa ke te banne karyo niyamathI ja eka bIjAnI sAthe rahenArA che. Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyakhandrikA TI008 2010 jJAnAvaraNIyAdikarmaNAM sambandhanirUpaNam 563 yikaM karma bhavati ? evaM yasya AntarAyikaM karma bhavati tasya kiM nAma karmA'pi bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha - ' goyamA ! jassa NAmaM tassa aMtarAiyaM siya asthi, siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa NAsaM niyamA asthi6 ' he gautama! yasya nAma karma bhavati tasya AntarAyikaM karma syAt kadAcit asti, syAt kadAcit nAsti tatrAvalino nAma ca antarAyaMcAsti, kevalinastu antarAyaMnAsti kintu yasya punarantarAyaM karma bhavati tasya nAma karma niyamAt bhavatyeveti bhAvaH / atha gogaM karma ArAyikeNa samaM prarUpayati-' jassa NaM bhaMte ! goyaM tassa jIvake antarAyakarma bhI hotA hai ? aura jila jIvake antarAyakarma hotA hai usa jIva ke kyA nAmakarma bhI hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (gomA) he gautama! (jassa NAmaM tassa aMtarAyaM siya asthi siya natthi jassa puNa aMtarAiyaM tassa NAmaM niyamA asthi) jisa jIva ke nAmakarma hotA hai usa jIva ke antarAya karma hotA hI hai aisA niyama nahIM haikyoMki nAmakarma ke sAtha antarAyakarma kI bhatanA se vRtti kahI gaI hai - parantu aisA niyama hai ki jisa jIva meM antarAyakarma hotA hai usa jIva meM niyama se nAma karma kA sadbhAva hotA hai akecalI jIva ke nAma aura antarAya ye donoM karma sAtha 2 rahate haiM, parantu jo kevalI jIva haiM unameM nAmakarma to rahatA hai, para antarAyakarma nahIM rahatA hai / isIliye nAmakarma ke sAtha antarAyakarsa kI bhajanA kahI gaI hai / gautama svAbhInA prazna - ( jassa NaM bhaMte ! NAmaM tassa aMtarAiyaM pucchA ) he bhaddanta ! je jIvamAM nAmaka nA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM aMtarAya karmonA paNa sadbhAva hoya che ? ane je jIvamAM aMtarAya kanA sadbhAva hoya che, te jIvamAM zu nAmaka ne paNa sadUbhAva hoya che ? mahAvIra prabhunA uttara- ( goyamA ! jassa NAma, tassa aMtarAiyaM siya asthi, siya natthi, jassa puNa aMtarAiya tassa NAma niyamA atthi ) he gautama ! je jIvamAM nAmakarmIne sadbhAva hoya che, te jItramAM aMtarAya kane! kayAreka sadbhAva hoya che, ane kayAreka sadbhAva nathI paNa hAte, parantu evA jarUra niyama che ke je jIvamA aMtarAya karmIne sadbhAva hAya che, te jIvamAM nAma kranA paNa avazya sadbhAva hAya che. akevalI jIAAmAM nAma ane gAtra karmA sAthe ja rahe che, parantu kevalI chatramAM nAmaka nA te saddabhAva hoya che paNu aMtarAya karmInA sadbhAva hAtA nathI. te mATe ja nAmaka sAthe aMtarAya karmanA vikalpe sadUbhAva kahevAmAM Avyo che. Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra aMtarADyaM0 ? pucchA' bhadanta ! yasya khalu jIvasya gotra karma savati tasya kima AntarAyikaM karma bhavati ? evaM yasya AntarAyikaM karma bhavati tasya ki gotraM karma bhavati ? iti pRcchA, bhagavAnAha-'goyamA ! jassa NaM goyaM tassa aMtarAiyaM siya asthi, siya natthi, jassa puNa aMtarAiyaM tassa goyaM niyamA asthi 7' he gautama ! yasya khalu jIvasya gonaM kama bhavati, tasya AntarAyikaM karma, syAt kasyacit asti, syAt kasyacinnAsti, ameTinaH ubhayamasti kevalinaH AntarAyikaM nAsti,kintu yasya punarAntarAyikaM kama asti, tasya yonaM karmApi ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(jassa gaMbhaMte ! goyaM sassa aMtarAiyaM pucchA) he bhadanta ! jisa jIva ke gotrakarma kA sadbhAva hotA hai usa jIva ke kyA antarAyakarma kA bhI sadbhAva hotA hai ? aura jisa jIva ke antarAyakarma kA sadbhAca hotA hai, usa jIva ke kyA gotrakarma kA bhI sadbhAva hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA) he gautama ! (jassa gaMgoya tasla aMtarAiyaM siya asthi siya natthi) he gautama ! jisa jIva ke gotrakarma kA sadbhAva hotA hai usI jIvake antarAyakarmakA sadbhAva hotA hI hai aisAniyama nahIM hai kyoM ki gotrakarma ke sadbhAva meM antarAdhakarma hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai| parantu aisA niyama avazya hai ki antarAyakarma ke ladbhAva meM gotra karma avazya hI hotA hai / akevalI jIva meM ye donoM dharma hote haiM aura kevalI meM gotra karma to hotA hai para antarAyakarma nahIM hotA hai / isI gautama svAmInA prazna-(jassa NaM bhaMte ! goyaM tassa aMtarAiyaM pucchA) he bhadanta ! je jIvamAM gotrakamane sadbhAva hoya che, te jIvamAM zuM aMtarAya kamane paNa sadbhAva hoya che ? ane he bhadanta ! je jIvamAM aMtarAyakarmane sadUbhAva hoya che, te jIvamAM zuM gotrakarmane paNa sadubhAva hoya che? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA ! hai gautama / ('jassa NaM goyaM tassa aMtarAiyaM siya asthi, siya natyi) me 5 niyama nazI gomanA sadabhAvamAM antarAya karmane paNa sadabhAva ja have joIe. kAraNa ke gotrakarmane sadabhAva hoya tyAre aMtarAya kamane sadabhAva kayAreka hoya che ane kayAreka nathI paNa hatuM. paraMtu e niyama te avazya che ke jyAre jIvamAM aMtarAya kamane sadabhAva hoya che, tyAre gotrakamano paNa avazya sadabhAva kAya che. akevalI jemAM A banne karmone eka sAthe sarbhAva hoya che, Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za0830 10sU08 jIvAdInAM pudgalapudgalivicAraH 565 niyamAt niyamato'sti / tadevamaSTAnAmapi karmaNAM parasparaM bhajanayA niyamatazca sarve aSTAviMzatiH vikalpA bhavanti 28 / tatra jJAnAvaraNIyena sapta 7, darzanAvaraNIyena paT6, vedanIyena paJca5, mohanIyena catvAraH 4, AyuSyeNa trayaH 3, nAmnA dvau 2, gotreNa ekaH 1 iti 7+6+5+4+3+2+1=28 yogaH aSTAviMzatiH // 0 7 // jIvasya pudgalAdivaktavyatA / pUrvoktasya karmaNaH pudgalAtmakatayA tadadhikArAt tadvaktavyatAmAhajIve NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam-jIve NaM saMte ! kiM poggalI, poggale ? goyamA ! jIve poggalI vi / poggale vi, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jIve poggalI vi, poggale vi ? goyamA ! se jahA nAmae chatteNaM chattI daMDeNaM daMDI, ghaDeNaM ghaDI, paDeNaM paDI, kareNaM karI, evAmeva goyamA ! jIve vi soiMdiya-cakkhidiya-ghANidiyajibhidiya phAsiMdiyAiM paDucca poggalI, jIvaM paDucca poggale se teNaTeNaM goyamA ! evaM buccai jIve pogalI vi, poggale vi / neraie NaM aMte ! kiM poggalI, poggale ? evaM ceva evaM liye gotra karma ke sAtha antarAyakarma kI bhajanA kahI gaI hai| isa taraha AThoM karmoM ke bhajanA se aura niyama se-bhajanA kI apekSA le aura niyama kI apekSA se-saba 28 vikalpa hote haiN| jaise jJAnAvaraNIya ke 7, darzanAvaraNIya ke 6, vedanIya ke 5, mohanIya ke 4, Ayu ke 3, nAma ke do aura gotra kA eka isa taraha se ye saba 28 vikalpa milakara ho jAte haiN| suu7|| paratu kevalImAM gatrakarmane sadbhAva hovA chatAM aMtarAya karmane abhAva ja hoya che. te kAraNe gotrakamanI sAthe aMtarAya karmane vikalpa samAva kahe vAmAM Ave che. A rIte AThe karmonA vikalpanI apekSAe tathA niyamathI je 28 vikalpa thaya che tenuM pratipAdana ahIM pUrU thAya che. pAnAvaraNIyanA cha, darzanAvaraNIyanA 6, vedanIyanA 5, mehanIyanA 4, AyunA 3, nAmanA 2 ane getrane 1 vikalpa maLIne kula 28 vikalpanuM ahIM pratipAdana karavAmAM bhAvyu cha. // sUtra 7 // Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 bhagavatIsUtra jAba vemANie, navaraM jassa jai iMdiyAI, talla tai vi bhANiyabAI / siddheNaM bhaMte ! kiM poggalA, poggalI ? goyanA! no poggalI poggale / se keNaTeNaM bhaMle ! evaM buccai jAva poragale ? goyamA ! jIvaM paDucca, se tegaDeNaM goyasA ! evaM vuccaI siddhe no poggalI, pozgale, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti| ___ahamalae dasamo udeso samatto // suu|| 8 // chAyA-jIvaH khalu bhadanta ! kiM pudgalI, pudgalaH, gautama ! jIvaH pudgalI api, pudgalo'pi / tatkenAryana bhadanta ! evamucyate-jIvaH pudalI api, pudgalo'pi ? gautama ! tayathA nAma chatreNa chatrI, daNDena daNDI, ghaTena ghaTI, paTena paTI, kareNa karI, evameva gautama ! jIvo'pi zrInendriya cakSurindriya-ghrANandriya-jihe -jIva kI padalAdi vaktavyatA:jIve NaM bhaMte ! kiM poggalI ? poggale ? ' ityaadi| satrArtha-(jIveNaM bhaMte ! kiM poggalI ? poggale ? ) hai bhanna! jIva edalI hai ki pula hai ? (gogramA) he gautama ! (jIve poggalI vi poggale vi) jIva putalI bhI hai aura pudgala bhI hai| (sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vacA jIve poggalI vi, poggalevi?) he sadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki jIva pudgalI bhI hai aura pudgala bhI hai| (goyamA) he gautama ! (se jahA nAmae chattaNa chattI, daMDeNaM daMDI, ghaDeNaM ghaDI, paDeNaM paDI, kareNaM karI, evAmeva goyamA ! jIve vi soiMdiya cakkhi jIivanI palAdi vaktavyatA- "jIve NaM bhaMte ! kiM pogagalI ? pAgale ?" tyAla. sUtrAtha-(jIve NaM bhate ! kiM pogAlI ? pogAle 1 ) mahanta ! 4 pusI che , pusa cha ? (goyamA!) OM gautama ! (jIve poggalI vi, poggale vi) 71 purasI patha cha bhane pusa 55 che. (se keNaTeNaM bhate ! evaM buccai jIve poggalI vi, poggale vi ? ) 3 mahanta ! mA5 // // 2 me 4 ch| 71 pugadI 5 cha bhane purasa pAtra cha ? ( goyamA !) hai gautama! (se jahA nAmae chatteNaM chattI, da DeNaM daMDI, ghaDeNaM ghaDI, paDeNaM paDI, kareNa karI, evAmeva goyamA ! jIve vi soiMdiya cakkhidiya, ghANe diya, Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA To0 za08 90 10 sU0 8 jIvAdInAM pudgalapudgalivicAraH 567 ndriya-raparzendriyANi pratItya pudgalI, jIvaM pratIla pudgalaH, tat tenArthena gautama ! evamucyate-jIvaH pudgalI api, pudgalo'pi / nairayikaH khalu bhadanta ! kiM pudgalI, pudgalaH ? evameva, evaM yAvat vaimAnikaH, navaraM yasya yAvantIndriyANi, tasya tAvanti maNitavyAni / siddhaH khalu bhadanta ! kiM pudgalI, pudgalaH ? gautama ! no pud: diya, ghANeMdiya, jibhidiya, phAsiMdiyAiM paDucca poggalI, jIvaM paDucca poggale, se teNaTeNaM goyamA! evaM cuccaha jIne poggalI vi) jaise koI puruSa chatra se chatrI, daNDa se daNDI, ghara se ghaTI, paTa se paTI aura kara se karI kahalAtA hai, usI taraha se jIva bhI zrotrendriya, cakSuindriya ghrANendriya, jihvendriya aura sparzanendriya kI apekSA se pudgalI kahalAtA hai tathA jIva kI apekSA se pudgala kahalAtA hai| isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki jIva pudgalI bhI hai aura pudgala zrI haiN| ( negie NaM bhaMte ! kiM poggalI, poggale ) he bhadanta ! nairayika jIva kyA pudgalI hai yA pudgala hai ? ( evaM cera-evaM jAva vemANie-navaraM jasma jaha idiyAI tassa taDa vimANikavvAiM) hai gautama ! isa viSaya meM jIva kI taraha kadhana jAnanA caahiye| isI taraha kA kathana yAvat vaimAnika taka mamajhanA caahiye| kintu jidana jIva ke jitanI indriyAM hoM usa jIva ke utanI indriyAM kahanI caahiye| (siDeNaM bhaMte ! kiM poggalI poggale ) he bhadanta ! siddha kyA pudgalI haiM yA pudgala haiM ? (goyamA) he gautama ! (no jibhidiya, phAsi diyAi paducca poggalI, jIvaM paDucca poggale, se teNaTreNaM goyamA / evaM vuccai jIve poggalI vi pogAle vi) rebha. chatradhArIna. chatrI, daMDadhArIne daMDI, ghaTadhArIne ghaTI, paTavALAne paTI ane TharavALAne karI kahevAmAM Ave che, e ja pramANe zrotrendriya, cakSuIndriya, ghrANendriya, jIhuvAindriya ane sparzendriyanI apekSAe pulI kahevAya che tathA jIvanI apekSAe pula kahevAya che he gautama! te kAraNa meM evuM kahyu che ke jIva pulI 5 cha bhane purasa paNa che. ( neraie NaM bhAte ! ki poggalI, pogale 1) hai mahanta ! nA24 71 pusI che yuddha cha ? (eva ceva-eva jAva vemANie-navara jassa jai idiyAiM tassa tai vi bhauNiyavvAi) 8 gautama / mA viSayamAM jIvanA jevuM ja kathana samajavuM. eja prakAranuM kathana vamAnika paryantanA jI viSe paNa samajavuM. paraMtu je jIvane jeTalI Indriyo hoya, te panI taTakI ndriyo DI me (siddhe NaM mate ! ki poggalI, pogale 1) 3 mahanta ! siddha zu ddhasI cha hai yuddha che ? ( goyasA 1 ) 3 gautama ! Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra galI, pudgalaH / tatkenAthena bhadanta ! evamucyate-yAvat-pudgalaH ? gautama ! jIvaM pratItya, tat tenArthena gautama ! evamucyate-siddho no pudgalI, pudgalaH, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // su0 8 // ___aSTamazatake dazamoddezakaH smaaptH| TIkA-'jIve NaM bhaMte ! kiM poggalI ? poggale ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! jIvaH khalu kiM pudagalI ucyate, athavA pudgala ucyate ? bhgvaanaah-'goymaa| poggalI, poggale) siddha pudgalI nahIM haiM, pudgala haiN| (se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccada, jAva poggale / hebhAta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki siddha yAvat pudgala haiN| (goyamA ! jIvaM paDucca-se tegaTeNaM goyamA / evaM buccA siddhe no poggalI poggale) he gautama! jIva kI apekSA se siddha pudgala haiM-isa kAraNa he gautama ! maiM ne aisA kahA hai ki siddha egalI bahIM haiM pudgala haiN| (svaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ) he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA satya hai, he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA satya hai / isa prakAra kaha kara ve gautama yAt apane sthAna para baiTha gye| TIkArtha-pUrvokta karma pugalAtmaka hone se pudgala ke adhikAra ko lekara sUtrakAra ne yahAM usakI vajavyatA kA kathana kiyA hai-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(jIve NaM te! kiM poggalI, poggale) he bhadanta ! jIva kyA pudgalI hai yA pudgala hai ? isake uttara meM prabhu kahate (no poggalI, poggale ) siddha pusI nayI 5 yuddha che. ( se keNaTeNaM bhate ! evaM vuccai, jAva poggale ? ) 3 mahanta ! A5 22 me 4 ch| siddha pusI nayI 5 purasa cha ? ( goyamA ! jIva paDucca-se teNaTreNa goyamA ! eva vuccai sidve no pogAlI, pAgale ) he gautama! panI apekSA siddha pudgala che. he gautama ! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke siddha pulI nathI pay purasa che. (seva' mate ! seva' bhate ! tti) 3 mahanta ! Adhe 2 4hyu te sarvathA satya che. he bhadanta ! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne vaMdaNA namaskAra karIne gautama svAmI pitAne sthAne besI gayA. TIkAI-pUrvokta karma pudgalAtmaka hovAthI pukUlanA adhikAranI apekSAe sUtrakAre ahIM tenI vaktavyatAnuM nIce pramANe pratipAdana karyuM che - gautama vAbhInA prazna-( jIveNa bhate ! ki pAgalI, poggale 1) 3 bhadanta ! jIva zuM pulI che ke pula che? tene uttara ApatA mahAvIra prabhu Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 83010 sU08 jIvAdInAM pudgalapudgalivicAraH 569 / jIve poggalI vi, poggale vi' he gautama ! jIvaH pudgalI ityapi vyapadizyate, atha ca 'pudgalaH' ityapi vyapadizyate / gautamastatra kAraNaM pRcchati ' se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-jIve poggalI vi, poggale vi, ' he bhadanta ! tat kenA. rthena kathaM tAvat evamuktarItyA ucyate-jIvaH pudgalI api, atha ca pudgalo'pi vyapadizyate ? bhagavAnAha-' goyamA ! se jahAnAmae chatteNaM chattI, daMDe NaM daMDI, ghaDeNaM ghaDI, paDheNaM paDI, kareNaM karI' he gautama ! tadyathAnAma chatreNa hetunA chatrI chatramasyAstIti, chatrI, daNDena hetunA daNDI, daNDo'syAstIti daNDI, ghaTena hetunA ghaTI, ghaTo'syAstIti ghaTI, paTena hetunA paTI paTo'syAstIti paTI, kareNa haiM-( goyamA) he gautama ! (jIve poggalI vi poggale vi) jIva pudgalI bhI kahA jAtA hai aura pudgala bhI kahA jAtA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki jisameM pudgala ho vaha pudgalI aura jo pUraNa galana svabhAvavAlA ho-anantaguNA hAni vRddhi vAlA ho-vaha pudgala hai / gautama prabhu se isI bAta ko pUchate haiM ki-( se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vucai-jIve poggalI vi poggale vi) he bhadanta ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ki jIva pudgalI bhI kahA jAtA hai aura pudgala bhI kahA jAtA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (se jahA nAmae chatteNaM chattI, daMDeNaM daMDI, ghaDeNaM ghaDI, paDeNaM paDI, kareNaM karI) jaise koI manuSya chatra ke sambandha se chatrI kahA jAtA hai, daNDa ke sambandha se daNDI, ghaTa ke sambandha se ghaTI, paTa ke sambandha se paTI aura kara ke cha-" goyamA !" gautama ! (jIve poggalI vi pogale vi) ne putalI paNa kahI zakAya che ane pudgala paNa kahI zakAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke jemAM pudgala hoya te pudgalI ane je pUraNa ane galananA svabhAvavALuM hoya-anaMtaguNI hAnivRddhivALuM hoya-te pula che. gautama svAbhAnA prazna-( se keNaTeNaM bhate ! eva' buccai-jIve poggalI vi, pogAle vi?) 3 mahanta ! bhA5 // 4||2me ch| para putalI paNa kahI zakAya che ane pudgala paNa kahI zakAya che? ___ mahAvIra prasuna uttara-" se jahA nAmae chatteNaM chattI, daMDeNa daMDI, ghaDe NaM ghaDI, paDeNa paDI, kareNaM karI" gotama ! rebha chatranA samathI / vyaktine chatrI kahevAya che, daMDanA saMbaMdhathI daMDI kahevAya che, ghaTa (ghaDA) nA sadhathI gharI () upAya cha, 58 (4) nA sadhathI paTarI 4Aya cha bhane 42 (7) nA sadhathI / (yavANI) 4Aya che, " evAmeva" bha72 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIne hetunA karI karo'syAstIti karI iti. vyapadizyate ' evAmeva goyamA ! jIve ki, soiMdiya-cakkhidiya-dhANidiya-jibhidiya-phArsidiyAI-paDucca poggalI,jIvaM paDucca poggale' he gautama ! evameva tathaiva jIvo'pi zrotrendriya-cakSurindriyaghrANendriya-jihendriya-sparzendriyANi pratItya-Azritya pudgalI pudgala zrotrendriyAdirasyAtIti pudgalI iti vyapadizyate, jIvaM ca pratItya Azritya pudgala iti dhyapadizyate tathA ca zrotrendriyAdhapekSayA 'pudgalI iti, jIvApekSayA ca pudgala iti vyapadizyate jIvasya pudgalasaMjJatvAt / tannigamayannAha-'se teNaTeNaM goyamA / evaM vuccai jIve poggalI vi, poggale vi, ' he gautama / tat tenArthena evamucyate jIvaH pudgalI api indriyAyapekSayA vyapadizyate, atha svApekSayA 'pudgalaH' saMbaMdha se-karI hAthavAlA kahA jAtA hai ( evAmeva ) isI taraha se (jIve vi) jIva bhI (soiMdiya cakkhidiya, ghANidiya, jibhididha, phAsiMdiyAI paDucca poggalI jIvaM paDucca poggale) he gautama! jIva bhI zrotrendriyarUpa, cakSurindriyarUpa, ghrANaindriyarUpa, jihvendriyarUpa aura sparzana indriyarUpa pudgala vAlA hone ke kAraNa pugalI aisA kahA jAtA hai aura jIva kI apekSA se pudgala aisA kahA jAtA hai| kyoM ki " pudgala" aisI saMjJA jIva kI hai| jIva kI "pudgala "aisI saMjJA hone kA kAraNa yaha hai ki usameM apekSA kRta pUraNa galanatA-guNoM meM hAni vRddhi hotI rahatI hai| (se teNaTeNaM goyanA! evaM buccai jIve poggalI vi, poggale vi) isI kAraNa se he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki jIva pudgalI bhI kahA jAtA hai aura pudgala bhI kahA jAtA hai / indriyAdikoMkI apekSAse vaha pudgalI aura apane jIvakI apekSAse vaha pugala aisA kahA jAtA hai| OM prabhAe "jIve vi" 1 pa ( soiMdiya camkhi diya, ghANi diya, jibhidiya, phAsi diyAI paDucca pogalI jIva' paDucca poggale ) 3 gautama ! zrotrendriyarUpa, cakSuIndriyarUpa, dhrANendriyarUpa, jihvAIndriyarUpa ane sparzendriya rUpa pulavALo hovAne kAraNe patalI kahevAya che. ane jIvanI apekSAe tene pularUpa paNa kahI zakAya che. kAraNa ke " la" evI saMjJA jIvanI che. jIvane "pula" evI saMjJA ApavAnuM kAraNa e che ke temAM apekSAkRta (abhu apekSA) pUrae gahanatA-guvAmA honivRddhi yatI 2 cha. " se teNaTreNaM goyamA ! eva vuccai jIve poggalI vi, poggale vi) 3 gautama ! ta kAraNe meM evuM kahyuM che ke jIvane pudgalI paNa kahI zakAya che ane pula paNa kahI zakAya che. IndriyAdikanI apekSAe te pudgalI kahevAya che ane jIvanI apekSAe te pudgala kahevAya che. Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravadrikA TI0 za080 10 sU08 jIvAdInAM pudgalapudgalivicAraH 576 ityapi vyapadizyate / gautamaH pRcchati - neraie NaM naMte / kiM poggalI puggale ? ? he bhadanta | nairayikaH khalu kiM 'pudgalI' kiMvA ' pudgalaH ' iti vyapadizyate ? bhagavAnAha - ' evaM ceva, evaM jAva vaimANie, navaraM jassa jara iMdiyAI, tassa tai bhAI' he gautama! evameva uktayuktyA samuccayajIvavadeva nairayiko'pi nairayikapaJcendriyAdyapekSayA 'pudgalI' vyapadizyate, svApekSayA ca ' pudgalaH ' iti vyapadizate, evaM yAvat pRthivIkAyikAdye kendriya vikalendriya paJcendriyatiryagyonika - manuSya bhavanapati vAnavyantara- jyotipika mAnikAnto jIvaH indriyAdyapekSayA pudgalI, svApekSayA ca pudgala iti vyapadizyate, navaraM vizeSastu yasya jIvasya yAvanti indriyANi bhavanti tastha jIvasya tAvanti indriyANi bhaNitavyAni - vakta aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - (nerairaNaM bhaMte! kiM poggalI, poggale ) he bhadanta ! kyA tairayika pulI kahalAtA hai yA pudgala kahalAtA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM ( evaM ceva evaM jAva vaimANie navaraM jassa jai iMdiyAI tassa tahavi bhANipavvAI ) he gautama / samuccaya jIva kI taraha nairayika bhI apanI pAMca indriyoM kI apekSA " pugalI " aisA kahA jAtA hai aura apane jIva kI apekSA vaha (pudgala ) aisA kahA jAtA hai / isI taraha se yAtrat - pRthivIkAyika Adi ekendriya, vikalendriya, paJcendriya, tiyaica, manuSya, bhavanapati, vAnavyantara, jyotiSika, aura vaimAnika ye saba jIva indriyoM kI apekSA se "pudgalI " aura apanI apekSA se " pudgala " aisA kahe jAte haiM / parantu - saba jIvoM meM pAMca hI indriyoM kI apekSA nahIM karanI cAhiye, gautama svAmIne prazna - ( neraiyeNaM bhate ! kiM pogAlI, pogale ? ) De bhadanta ! nArakane pudgalI kahevAya che ke pudgala kahevAya che ? " mahAvIra alunA uttara- ( evaM ceva, evaM jAva vaimANie, navara' jassa jai iMdiyAI tassa tavi bhANiyavvAI ) he gautama! samubhyaya lavanI prema nArakane paNa peAtAnI pAMca indriyeAnI apekSAe " pudgalI " kahI zakAya che, ane peAtAnA jIvanI apekSAe tene 'pudgala' kahI zakAya che. eja pramANe pRthvIayiGa mAhi meDendriya, vimvendriya, yathendriya tiryaya, manuSya, bhavanaH pati, vAnabhyantara, caiAtiSika ane vaimAnika jIvane paNa indriyAnI apekSAe * pudgalI ane peAtAnI apekSAe ( jIvanI apekSAe ) " puddala kahI zakAya che. parantu samasta jIvAne pAMca indriyAtI nathI, tethI khAM 66 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhare bhaMgarvatIstra vyAni / gautamaH pRcchati-'siddha NaM bhaMte ! kiM poggalI, poggale ?' he bhadanta ! siddhaH khalu kiM pudgalI, kiM vA pudgala iti vyapadizyate? bhagavAnAha-'goyamA ! no poggalI, poggale ' he gautama ! siddhaH khalu no ' pudgalI' iti vyapadizyate tasyendriyAyabhAvAt api tu 'pudgalaH' ityeva vyapadizyate tajjIvasyApi pudgalasaMjJakatvAt / gautamastatra kAraNaM pRcchati-' se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva poggale ? ' he bhadanta ! tat kenArthena evamucyate-yAvat siddhaH khalu no pudgalI, apitu pudgala iti ? / bhagavAn tatra kAraNamAha-'goyamA! jIvaM paDucca ' he gautama ! jIvaM pratItya-Azritya svajIvApekSayA ityarthaH siddhaH pudgala kintu jina jIvoM ke jitanI indriyAM ho utanI indriyoM kI vahAM apekSA lekara unameM " pudgalI" hone kA kathana karanA caahiye| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(siddhe NaM bhaMte ! kiM poggalI, poggale) he bhadanta ! siddha jIva kyA pudgalI kahe jAte haiM yA pudgala kahe jAte haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (no poggalI poggale ) siddha pudgalI nahIM kahe jAte haiM kintu pudgala kahe jAte haiN| pudgala nahIM kahalAne kA kAraNa unameM paugalika indriyoM ke sadbhAva hone kA abhAva hai| tathA siddha jIva bhI pudgala saMjJA vAlA hai isaliye vaha svajIvApekSA se pudgala kahA jAtA hai| isI bAta ko gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se keNaTeNaM bhaMte ! evaM bucai jAva poggale) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM-(goyamA) he jIne pAMca IndriyanI apekSAe pulI kahevA joIe nahIM, paNa jene jeTalI Indriya hoya teTalI IndriyanI apekSAe temane pulI kahevA joIe. gautama svAmInA prazna-(siddhe NaM bhate ! ki poggalI, pAgale ? ) 3 bhadanta! siddha jIvane pulI kahI zakAya ke pula kahI zakAya? bhaDAvIra prabhunA utta2-" goyamA !" . gautama ! " no poggalI, poggale" siddha ne puddI hI zaya nahI, para yudara 4DI zaya che. temane pulI nahIM kahevAnuM kAraNa e che ke temanAmAM paulika Indri sadabhAva hotuM nathI. tathA siddha jIva paNa pudgala saMjJAvALe che, te kAraNe svajIvApekSAe tene pula kahI zakAya che. eja vAta sUtrakAra gautama svAmInA prazna ane mahAvIra prabhunA uttara dvArA prakaTa kare che- gautama svAmInA prazna-(se keNaNaM bhaMte ! evaM vuccaI jAva poggaLe) he bhadanta ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke siddha pulI nathI, pula che? Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA TIkA ze08 u0 10 sU0 8 jIvAdinAMpudgala pudgalI vicAraH 503 iti vyapadizyate no pudgalI vyapadizyate tasya tadvyapadeza hetu bhUtendriyAdyabhAvAt, tadupasaMharati-se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai siddhe no poggalI, poggale' he gautama ! tat tenArthena eva muktarItyA ucyate - siddha: no pudgalI, apitu pudgala ityeva vyapadizyate / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha - 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte! tti' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarvaM satyameva, he bhadanta / bhavaduktaM sarva satyameveti // iti zrI - vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka - pravizuddha gadyapadyanekagranthanirmApaka - vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainazAkhAcArya - padabhUSitakolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri jainAcArya jainadharmaM divAkarapUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI bhagavatImutrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAmaSTama zatakasya dazamoddezakaH smaaptH|| 8-10 // gautama ! ( jIva paDucca ) jIva kI apekSA lekara siddha pudgala kahe gaye haiM / " pudgalI nahIM kahe gaye haiM " isakA kAraNa " pudgalI " isa taraha ke vyapadeza kI hetubhUta indriyAM unameM nahIM haiM hai / ( se teNadveNaM goyamA ! evaM buccai siddhe no poggalI poggale ) isa kAraNa he gautama! maiMne siddha ko pugalI nahIM kahA hai pudgala kahA hai / , aba anta meM bhagavAn ke vacanoM meM svataH pramANatA ko svIkAra karate hue gautama unase ( sevaM bhate ! sevaM bhaMte / ti ) aisA kahate haiM ki he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha saba kathana sarvathA satya hI hai, he bhadanta / sarvathA satya hI hai| isa prakAra kaha kara ve gautama apane sthAna para yAvat virAjamAna ho gaye || sU08 // bhagava zrI jainAcArya jainadharma divAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta << tIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke AThave zatakakA dazavAM uddezaka samApta // 8-10 // "" mahAvIra anunA uttara- " goyamA ! " he gautama ! " jIva' paDuca jIvanI apekSAe siddhane pudgala kahI zakAya che. temane pudgalI kahI zakAya nahIM kAraNa ke " pudgalI " kahevA mATe je indriyAnA sadbhAva havA joie, te indriyoM temane hotI nathI. ( se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai, siddhe no pomAlI, pogale ) De gautama ! te ara meM siddha yuddhasI Desa nathI pAzu pudgala kahela che have A uddezakanA upasaMhAra karatAM gautama svAmI mahAvIra alunAM vayanAne prabhAzubhUta bhAnIne De che -" seva bha'te ! seva' bhate / ti he bhadanta ! Apa sAcuM ja kaheA che. he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyu che te sarvathA satya che. A pramANe kahIne zramaNa bhagavAna mahAvIrane vadaNuA namaskAra karIne tee temane sthAne besI gayA. // sU 85 jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatI sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA AThamAM zatakanA dazamA uddezaka samAsa 58010 "" dd Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamaM zatakaM prArabhyate // navama zatakasya pramoddezaka // aSTamazatake vividhAH padArthAH prarUpitAH, atha navame zatake'pi / ta evaM padArthAH prakArAntareNa prarUpyante, ityevaM sambandhana prAptasya navamazatakasya uddezakArtha saMgrahasacikAM gAthAmAha-' jaMbuddIve' ityAdi, mUlam-'jaMbuddIve1, joisara,aMtaradIvA30, asocc31,gaaNgey32|| kuMDaggAme 33, purile 34, navamaMmi sae cauttIsA' // 1 // chAyA-jambUdvIpaH1, jyotiSkaH2, antaradvIpAH30, azrutvA 31 gaanggeyH32| kuNDagrAmaH 33, puruSaH 34, navame zatake catustriMzat // 1 // nauvave zatakakA pahalA uddezaka nauveM zataka ke uddezakoM meM pratipAdita hue viSayoM ko saMgraha karake sUcita karanevAlI yaha gAthA hai-'jaMbuddIve ' ityaadi| ___ jaMbUdvIpa 1, jyotiSka 2, antaradvIpa 30 asoccA 31, gAMgeya 32 kuNDagrAma 33 aura puruSa 34 isake saMbaMdha meM ye nauveM zataka meM 34 uddezaka haiN| ____TIkArtha-aSTama zataka meM aneka prakAra ke padArtha kahe jA cuke haiN| aba isa nauveM zataka meM patrakAra unhIM padArthoM kI prarUpaNA prakArAntara se kara rahe haiN| isI saMbaMdha ko lekara prAptaisa nauveM zataka ke uddezakoM ke artha saMgraha karake sUcita karanevAlI isa gAthA ko ve kahate haiM navamAM zatakano prAraMbha pahele uddezaka navamAM zatakamAM je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che tenuM sUcana 42tI ||thaa nAya pramANe che-'ja buddIve ' tyAdi A navamAM zatakamAM nIce pramANe 34 uddezakenuM pratipAdana karavAmAM mAyuM cha-(1) bhUdI5, (2) jyoti04 ( 3 thI 30) mantadIpa, (31) masAvyA, (32) gAMgeya, (33) yAma mane (34) puruSa, -AThamAM zatakamAM aneka padArthonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra navamAM zatakane prAraMbha kare che. A zatakamAM paNa eja padArthonI sUtrakAre bIjI rIte prarUpaNa karI che. A navamAM zatakanA 34 udezake che. e udde zakomAM je je viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te te viSayane Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za09 u0 1 sU0 1 jambUdvIpasvarUpanirUpaNam 575 ___TIkA-navamazatake jambuddhIvaktavyatAviSayaH prathamodezakaH1, jyotipikavipayo dvitIyaH uddezakaH 2, antaradvIpaviSayAH aSTAviMzatirudezakAH tRtIyAdArabhya triMzatparyantAH30, 'azrutvA dharmalabheta' ityAdi pratipAdanArthaH ekatriMzattamaH 31, gAGgeyAbhidhAnAnagAravaktavyatAoM dvAtriMzanamaH 32, brAhmaNakuNDagrAmavaktavyatArthastrayastriMzattama 33 uddezakaH, puruSaH purupaM ghnan , ityaadivktvyaarthshctustriNshttmH34|| jambUdvIpavaktavyatA / atha jambUdvIpavaktavyatAmAha- teNaM kAleNaM' ityaadi| mUlam teNaM kAleNaM, teNaMsamaeNaM mihilA nAmaM nayarI hotthA, vaNNao, maNibhadde ceie, vaNNao, samosaDhe, sAmI parisA niggayA, jAva bhagavaM goyale pajjubAsamANe evaM kyAsI-kahiNaM bhaMte ! jaMbudoke dove ? kiM saMThie NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve ? evaM jaMbuddIvapannattI bhANiyacyA jAva evAmeva saputvAvaraNaM jaMbuddIve (javuddIce ) ityaadi| isameM jambUdvIpa sabaMdhI vaktavyatA ke viSaya meM prathama uddezaka hai| jyotiSika labaMdhI vaktavyatA ke viSaya meM dvitIya uddezaka hai / antaradvIpa saMbaMdhI vaktavyatA ke viSaya meM 28 uddezaka haiN| ye uddezaka tIsare se lekara tIsa uddezaka paryanta haiN| " nahIM sunakara dharma ko prApta kara sakatA hai" ityAdi bAta ko pratipAdana karane vAlA 31 vAM uddezaka hai / tathA gAGgeya nAmaka anagAra ke dvArA kRta praznoM ke viSayameM 32 va uddezaka hai| brAhmaNakuNDagrAma ke viSaya meM 33 cA uddezaka hai| tathA puruSa ko mArane vAle ke viSaya meM 34 vAM uddezaka hai| " javuddIve " 54thI 23 thatI yA dvArA 548 42pAmA mAveza cha. 21 zatakanA pahelA uddezakamAM jaMbUDhIpa viSenI vaktavyatAnuM pratipAdana karAyuM che. bIjA uddezakamAM jyotiSikanI vaktavyatAnuM kathana karyuM che. trIjAthI zarU karIne trIsamAM uddezaka sudhIne 28 uddezakamAM antaradvIpanI vaktavyatAnuM kathana thayuM che, ekatrIsamAM "acA " nAmanA uddezakamAM "zravaNa karyA vinA paNa dharmane prApta karI zake che," vagere vAtanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. batrIsamAM uddezakamAM gAMgeya nAmanA aNagAre pUchelA praznonA uttara ApavAmAM AvyA che. tetrIsamAM uddezakamAM brAhmaNakuMDa grAmanI vAta karI che tathA cetrIsamAM uddezakamAM manuSyane mAranAra viSe kahevAmAM AvyuM che. Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 bhagavatI sUtre dIve cosa salilAsaya sahassA chappannaM ca sahassA bhavatIti makkhAyA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // sU0 1 // navama sassa paDhamo uddeso / chAyA-tasmin kAle tasmin samaye mithilA nAma nagarI AsIt, varNakaH, maNibhadra caityam, varNakaH, svAmI samatrasRtaH parSat nirgatA, yAvat bhagavantaM gautamaH paryupAsInaH evam atrAdIt - kutra khalu bhadanta ! jambUdvIpo dvIpaH, kiMsaMsthAnaH khalu bhadanta ! jambUdvIpo dvIpaH ? evaM jambUdvIpaprajJaptiH bhaNitavyA, yAvat eva- jambUdvIpa vaktavyatA 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ' ityAdi / sUtrArtha - ( teNaM kAleNa teNaM samaeNaM ) usa kAla aura usa samaya meM (mahilA nAma nayarI hotyA) mithilA nAma kI nagarI thii| ( vaNNao ) usakA varNana (maNi sadde ceie) vahAM maNibhadra nAmakA caitya thA ( vaNNao) varNana ( svAmI samosaDhe ) vahAM bhagavAn mahAvIra svAmI padhAre ( parisA niggayA) vahAM kI pariSad unako vaMdanA ke liye gaI ( jAva bhagavaM goyame pajjuvAsasANe evaM vayAsI- kahiNaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve ? kiM saMThie NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve ? ) yAvat bhagavAna gautama ne paryupAsanA karate hue isa prakAra se pUchA - he bhadanta ! jambUdrIpa nAmakA kahA~ para hai? hai bhadanta / jambUdvIpa nAma kA dvIpa kaise AkAravAlA jUdrIyanI vaktavyatA " teNaM kALeNaM teNaM samaeNaM " ityAdi sUtrArtha - " teNa kAlena veNa samaeNa " te aNe yAne te sabhaye ( mihilA nAma nayarI hotthA ) mithilA nAme nagarI hutI. ( vaNNao ) tenuM varNuna yAMcA nagarInA varNuna prabhAo samanyuM ( maNibhadde ceie ) tyAM bhASi ladra nAbhe caitya hetuM. ( vaSNao ) tenuM pArthena pUryala tyanA varSAna prabhA sabhavu. ( sAmI samosaDhe ) tyAM lagavAna mahAvIra svAbhI padhAryA. ( parisA niggayA ) tebhanA darzana karavAne mATe pariSada nIjI ( jAva bhagava' goyame pajjuvA samANe evaM vayAsI - kahiNa bharate ! ja budda ve dIve ? kiM saMThie NaM bhave ! ja'buddIve dIve ? ) pariSaha viNarASTha gayA pachI bhagavAna gautame bhaDAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne vinayapUrvaka A pramANe pUchyuM ke bhadanta ! jabuDhDhIpa nAmanA dvIpa kayAM AvelA che ? tenA AkAra kevA che? Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pamepandrikA TI0 0 9 u0 1 sU0 1 nambUdvIpasvarUpanirUpaNam 577 meva sapUrvApareNa jambUdvIpo dvIpaH catuIzasalilAzatasahasrANi SaTpaJcAzatvasahastrANi bhavanti iti AkhyAtam , tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti // suu01|| // navamazatakasya prathama uddeshH|| TIkA-'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM mihilA nAma NayarI hosthA' vaNNo ' tasmin kAle tasmin samaye mithilA nAma nagarI AsIt varNakaH, asyAH hai ? ( evaM jaMbuddIva pannattI mANiyanvA jAba evAmeva laputrAyareNaM jaMdhuhIve dIve codalasalilAsayasahassA chappannaM ca sahassA bhavatIti makkhAyA sevaM bhaMte ! sevaM bhale ! tti) he gautama yahA~ para jaisA jambUdopaprajJapti meM "caudaha lAkha chappanahajAra nadiyAM pUrva pazcima meM haiM" yahAM taka jambUdvIpa ke viSaya meM pATha kahA gayA hai vahIM taka kA pATha kahanA caahiye| he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha viSaya sarvathA satya hai, he bhadanta ! ApakA kahA huA yaha viSaya sarvathA satya hai| isa prakAra kahakara ve gautama yAvata apane sthAna para virAjamAna ho gye| TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtra dvArA jambUdvIpa saMbaMdhI vaktavyatA kA pratipAdana kiyA hai-isameM sarvaprathama isa vaktavyatA kA pratipAdana karane vAle bhagavAna mahAvIrasvAmI kA mithilA nagarI meM padhAranA aura vahAM isa viSaya meM praznottara honA yaha kahA gayA hai-ve kahate haiM-(teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM) usa kAla meM arthAt isa avasarpiNI ke caturtha kAla meM aura janma bhagavAna mahAvIra vicarate the usa samaya meM (mihilA nAmaM nayarI hotthA) "mithilA" isa nAmakI nagarI thii| (vaNNao) (evaM jaMbuddIvapannattI bhANiyavyA jAva evAmetra sapuvAvareNaM ja buddIve dIve cohasa salilAsayasahassA chappannaM ca sahassA bhavatIti makkhAyA seva bhate / seva mate ! tti) gautama / / viSayatuM dI5 pratibhA pratipAdana karavAmAM AvyuM che tevuM pratipAdana ahIM paNa samajI levuM "cauda lAkha chappana hajAra nadIo pUrva-pazcimamAM che," ahIM sudhI sUtrapATha grahaNa kare. gautama svAmI kahe che ke "he bhadanta ! ApanI vAta kharI che. huM bhadanta ! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che " A pramANe kahIne vaMdaNu namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. TIkArtha-sUtrakAre A sUtramAM jabUdvIpanI vaktavyatAnuM pratipAdana karyuM cha. " teNaM kAleNaM teNaM samaparNa" mA apiNInA yAthA mArAmA syAre mahAvIra svAmI viyaratA tA te samaye " mihilA nAma nayarI hotthA" mithilA nAmanI se bharI tI. "paNNao" mo5pAti: sUtramA 2p bha0 73 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 bhagavatIle varNanam aupapAtike varNitam campAnagarI varNanamivAvaseyam , 'maNibhadde cehae, vaNNao' maNibhadraM nAma caityam AsIt , varNakaH, asya varNanamapi aupapAtikabhUtroktapUrNabhadracaityavadavaseyam / 'sAmI samosaDhe, parisA niggayA jAva bhagavaMgoyame pajjuvAsamANe evaM vayAsI '-svAmI mahAvIraH samavastaH mithilaasmaagtH| samavasaraNavarNanamapi aupapAtikamutre matkRtapIyuSavarSiNITIkAyAM trayoviMzatimUtrAdArabhya saptatriMzatsUtraparyantaM vilokanIyam / parSat nirgatA-bhagavantaM vaMditu namaskartumAgatA, yAvat namasyitvA pratigatA parSat , tato bhagavantaM mahAvIraM gautamaH paryupAsInaH trividhayA paryupAsanayA paryupAsanAM kurbANaH san evaM vakSyamANaprakAreNa abAdIva-'kahi Na bhaMte ! jaMbuddIve dIve ? kiM saMThie NaM bhaMte ! jaMbudIve dIve ? ' he bhadanta ! kutra pradeze khalu jambUdvIpo nAma dvopo isakA varNana jaisA aupapAtika sUtra meM campAnagarI kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / ( maNibhadde ceie ) yahAM para " maNibhadra" isa nAma kA yakSAyatana thaa| (vaNNao) isakA varNana bhI aupapAtika sUtra meM varNita pUrNabhadra caitya kI taraha jAnanA caahiye| (sAmI samosaDhe) mahAvIra svAmI vahAM para pdhaare| samavasaraNa kA varNana bhI aupapAtika sUtra meM mere dvArA kI gaI pIyUSavarSiNI TIkA meM kiyA gayA hai jo 23 veM sUtra se lekara 27 meM sUtra taka hai| (parisA niggayA) bhagavAna ko vandanA karane ke liye, unheM namaskAra karane ke liye vahAM ko pariSad AI yAvat vaha vandanA aura namaskAra kara dharmakathA sunakara ke vahAM se vApisa calI gaI pAda meM trividha paryuSAmanA se paryupAsanA karate hue gautama ne unase isa prakAra pUchA-(kahi NaM bhaMte ! javuddIve yA nAzanaM vana yu cha, me tenuM vana samana'. " maNibhade ceie" tyAM maNibhadranAme yetya (yakSAyatana) tu. "vaNNao" bhI55ti sUtramAM jevuM parNabhadra zaityanuM varNana karyuM che, evuM ja tenuM varNana samajavuM. " sAmI samosaDhe " tyo mahAvIra svAmI 5dhAryA. samavasaraNatuM vana 5 papAtika sUtranI mArA dvArA lakhAyelI pIyUSavarSiNa TakAmAM 23 thI 27 sudhaan| sUtramA mAcyA pramANe samA. " parisA niggayA" mAnane vaMdaNuM namaskAra karavA mATe tyAMnI janatA ( pariSada ) tyAM AvI. vaMdaNuM namaskAra karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada vikharAI gaI. tyAra bAda trividha papAsanApUrvaka paryuM pAsanA karIne gautama svAmIe mahAvIra anune yA pramAko pUcha\-( kahiNa bhate ! ja buhove dIve ? kiM saMThie Na bhate!' Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za09 u01 sU01 jambUdvIpasvarUpanirUpaNam 579 vartate ? kiMsaMsthitaH kimAkAraH khalu bhadanta ! jambUdvIpo dvIpaH ? bhagavAnAha'evaM jaMbuddIvapannattI bhANiyanyA jAva evAmeva sapuvAvareNaM jaMbuddIve dIve coisasalilAsayasahassA chappannaM ca sahassA bhavaMtItimakkhAyA' he gautama ! evaM vakSyamANarItyA'tra jambUdvIpaprajJaptiH bhaNitavyAH, tathAcoktam-kemahAlaeNaM bhaMte! jaMbuddIve dIve, kimAgArabhAvapaDoyAre NaM saMte ! jaMbuddIve dIve paNNatte ? goyamA ! ayaM NaM jaMbuddIve dIve savvadIvasamuddANaM sacamaMtarae, savvakhuDDAe, baTTe tellApUyasaMThANasaMThie baTTe raha cakavAlasaMThANasaThie baTTe, pukkharakanniyAsaMThANasaMThie baTTe, paDipunnacaMdasaMThANasaMThie paNNatte, egaM joyaNasa yasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM' dIve ? kiM saMThIe NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve ) he bhadanta ! kisa pradeza meM jambUdvIpa nAmakA dvIpa hai ? tathA yaha jaMbUdvIpa nAmakA dvIpa kaise AkAra vAlA hai ? isake uttara meM prabhu ne unase kahA (evaM jaMbuddIvapannattI bhANiyavvA, jAna evAmeva sapuvvAvareNaM jaMbuddIce dIve coddasa salilAsayasahassA chappannaM ca sahassA bhavaMtItimakkhAyA) he gautama ! isa viSaya ko jAnane ke liye yahAM jambUdvIpaprajJapti kA pATha kahanA cAhiye -aura vaha pATha yahAM "vahAM jambUdvIpa meM pUrva pazcima meM 14 veM lAkha chappanahajAra nadiyAM bahatI haiM" yahAM taka kA kahanA cAhiye-grahaNa karanA caahiye| isake pahile kA pATha vahAM para isa prakAra se hai-(ke mahAlae NaM bhaMte ! javuddIve dIve, kimAgArabhAvapaDoyAre NaM saMte ! jaMtuhIve dIve paNNatte ? goyamA ! aya NaM jaMbuddIve dI ve sambadIva saddANaM sambhaMtarae, savvakhuDDAe, vaDhe, tilla pUyasaMThANasaMThie vaDhe, rahacakkavAla saMThANasaMThie vaTTe, pukkhara kaNNiyAsaMThANasaMThie vaTTe, paDipuNNacaMdasaMThAjabuddIve dIve ? ) mahanta ! bhUdvIpa nAbhanA dvI5 4yA pradezamA mAsA che ? he bhadanta ! jambudvIpane AkAra ke che? maDAvIra prasuna uttara-( eva javuddova pannattI bhANiyavvA, jAva evAmeca sapuvAvareNa jaMbuddIve dIve coissa salilAsayasahassA chappanna ca sahasA bhavatItimakkhAyA" se gautama ! mA viSayatuM samasta 4thana 4 pUdI5 pratibhA kahyA pramANe samajavuM. jambudvIpa prajJaptinuM " ja budvIpamAM pUrvapazcime cauda lAkha chappana hajAra nadIo vahe che," ahIM sudhInuM kathana grahaNa karavuM joIe. A thana pATha tyA nIya prabhA maaye| cha-(ke mahAlae Na bhaMte ! jaMbuhove dIve ? kimAgArabhAvapaDoyAre Na' bhate! jabuddIve dIve paNNatte ? goyamA ! ayaM NaM jabuddIve dove savvadIvasamudANaM sambhaMtarae, savvakhuDAe, paTTe, tilla pUyasaMThANasaThie paTTe, rahacakavAlasaMThANasaThie vaDhe, pukkharakaNiyA saThANa Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 bhagavatIsa ityAdi, kiMmahAlayaH khalu bhadanta ! jambUdvIpo dvIpaH kimAkAra bhAvamatyavatAraH khalu bhadanta ! jambUdvIpo dvIpaH prajJaptaH ? gautama ! aya khalu jambUdvIpo dvIpaH sarvadvIpasamudrANAM sarvAbhyantarakaH sarvakSudrako vRttaH, kApUpasaMsthAnasaMsthito vRttaH, rathacakravAlasaMsthAnasaMsthito vRttaH, puSkarakarNikAsaMsthAnasa sthito vRttaH, patipUrNacandra saMsthAnasaMsthitaH prajJaptaH, ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambheNa ityAdi / jambUdvIpaprajJaptervyAkhyAyA avadhimAha - yAvat tatra jambUdvIpe dvIpe sapUrvApareNa pUrveNa nadIvRndena saha aparaM pazcimaM nadIvRndamiti sapUrvAparaM tena caturdazazatasahasrANi caturdazalakSANi, paTpaJcAzat sahasrANi ca salilA mahAnadyo bhavanti iti AkhyAtam jambUdvIpe pUrva nadIvRndasahitaM pazcimanadIvRndaM paTpaJcAzatsahasrAdhikacaturddazalakSasaMkhyakaM kathitamiti bhAvaH tatra bharatairavatayorgaGgAsindhuraktAraktavatyaH pratyekaM saThi paNa, e joyaNasaya sahassaM AyAma vikkhaMbheNaM ) ityAdi / isa pATha kA bhAva isa prakAra se hai-gautama ne prabhu se aisA pUchA hai ki he bhadanta | yaha jambUdrIpa nAma kA dvIpa kitanA bar3I hai ? isakA AkAra kaisA hai ? isake uttara meM prabhu ne aisA kahA hai ki - he gautama ! yaha jambUdvIpa nAmakA dvIpa eka lAkha yojana kA vistAra vAlA hai / samasta dvIpa aura samudroM ke bIca meM yaha hai / dUsare aura dvIpoM kI apekSA yaha choTA hai / gola thAlI ke samAna isakA saMsthAna hai| isameM chaha kulAca parvata aura bharatAdi sAta kSetra haiN| isake bIca meM eka lAkha yojana U~cA sumeru parvata hai gaMgA sindhu Adi 14 lAkha chappana hajAra nadiyA~ isameM bahatI haiM | ityAdi / yahAM jo nadiyoM kI saMkhyA 14 lAkha chappana hajAra kahI gaI hai so vaha isa prakAra se hai bharata kSetra meM gaMgA, sindhu saMThie vaTTe, paDipuNNacaMdasaThANasaMThie paNNatta, egaM joyaNasayasahassaM AyAma vikkhabheNaM ) ityAdi. yA sUtrapAhano lAvArtha nIce prabhA che gautama svAmInA prazna huM bhainta ! jamUdrIpa nAmanA dvIpa keTale mATe che ? tenA AkAra kevA che ? mahAvIra prabhunA uttara-hai gautama ! A ja khUddIpanA vistAra eka lAkha ceAjananA che. A dvIpa samasta dvIpA ane samudronI vacce AvelA che. bIjA dvIpeA karatAM te nAnA che. tenA AkAra gALa thALInA jevA che. temAM 6 kulAcala paryaMta ane bharatAdi sAta kSetra che. tenI vacce eka lAkha ceAjananI UMcAIvALA sumeru parvata che. gagA, siMdhu vagere 1456000 nadIo temAM vahe che." te 145600 nadIonA hisAba nIce pramANe samajavAbharata kSetramAM gagA ane siMdhu, A be nadIe vahe che. airAvata kSetramAM rastA ane raktavatI, A be nadIo vahe che. A pratyeka nadIne maLanArI Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shraft DIkA za. 9 u. 1 sUM 1 ambUdvIpa svarUpanirUpaNam TaluM caturdazabhirnadInAM sahasrairyuktAH, haimavatairaNyavatayoH rohidrohitAMzA sukUlAH svapyakUlAH, pratyekamaSTAviMzatyA sahastrairyuktAH, harivarSaramyakavarpayoIri-harikAntAnarakAntA nArIkAntAH pratyekaM SaTpaJcAzatA sahasrairyuktAH samudramupagacchanti, evaM mahAvidehe zItazItode pratyekaM paJca mirlakSairdvAtriMzatA ca sahastrairyukte samudramuggaye do nadiyAM bahatI haiM, airAvata kSetra meM raktA raktavatI ye do nadiyAM bahatI haiM / inameM gaMgA, mindhu inakI parivAra nadiyAM aura airAvata kSetra meM bahane vAlI raktA raktAvatI inako pratyeka kI parivAra nadiyA~ 1414 hajAra haiM / isa prakAra ina cAroM nadiyoM kI parivAra nadiyoM kI saMkhyA 56 hajAra A jAtI hai / haimavata aura hairaNyavata ina kSetroM meM kramazaH rohita, rohitAMzA aura suvarNakUlA rUpyakUlA ye nadiyAM bahatI haiM inakI saba kI parivAra nadiyAM 28-28 hajAra haiM / isa taraha inakI saba parivAra nadiyoM kI saMkhyA eka lAkha bAraha hajAra ho jAtI hai / harivarSa meM hari, hari kAntA, ramyakavarSa meM narakAntA nArIkAntA, ye nadiyAM bahatI haiN| inakI parivAra nadiyAM pratyeka kI 56-56 hajAra haiM / mahAvideha meM sItA sItodA ye do nadiyA~ haiM / inakI pratyeka kI parivAra nadi pAMca 5 lAkha battIsa 32 hajAra haiM / inameM se do do nadiyoM meM pUrva pUrva kI nadI pUrva samudra meM jAkara milI hai aura zeSa nadiyAM pazcima samudra meM jAkara milI haiM / isa taraha ina saba kI parivAra nadiyoM kA pramANa 14 lAkha chappana hajAra hotA hai / so jambUdrIpa prajJapti kA jambUdvIpa kA varNana kA pATha yahAM taka jambUdvIpa ke varNana meM 14, 14 hajAra zAkhAo che. A cAre nadIenI sAthe sagama pAmatI kula 56000 nadIe che. haimavata kSetramAM rahita ane rAhitAMzA nAmanI e mukhya nadIe che hairaNyavata kSetramAM suvarNaphUlA ane rUppaphUlA nAmanI e mukhya nadIo che. A khanne kSetranI cAra mukhya nadIone 28, 28 hajAra nadIo maLe che. A rIte temanI piravAra nadIonI kula sakhyA 11200 thAya che. ravaSa kSetramAM hira ane hirakAntA, ramyaka varSamAM narakAntA ane nArIkAntA nadIe mukhya che. te darekanI parivAra nadIonI sakhyA 56-pad hajAra che. mahAvideha kSetramAM sItA ane sItAdA nAmanI mukhya nadIo vahe che. te darekanI parivAra nadIe (zAkhAe) nI sakhyA 132000 che A dareka kSetranI je mambe nadIe kahI che temAMnI pahelI nadI pUrva samudrane maLe che ane bIjI nadI pazcima samudrane maLe che. A rIte jamUddIpanI nadIonI kula saMkhyA 1456000 thaI jAya che. jamUdrIpa prajJaminA jakhUdvIpanA vaNu - Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsarI cchataH sarvAsAM nadInAM melane yathokta saMkhyA sampadyate / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha- sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! tadeva bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameveti / 0 1 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagaballabha-prasiddhavAcakrapaJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapatikolhApurarAjapradatta-'jainazAstrAcArya ' padabhUpita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkarapUjyazrI-ghAsIlAlavrativiracitAyAM bhagavatImatrasya prameyacandrikATIkAyAM navamazatakasya prathamoddezakaH samAptaH // grahaNa karanA caahiye| (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) aba gautama anta meM prabhu ke vacanoM meM svataH pramANatA mAnate hue kahate haiM-he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai-he bhadanta ! Apa ke dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai| isa prakAra kahakara ve gautama apane sthAna para yAvat virAjamAna ho gaye ||suu01|| zrI jainAcArya jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta " bhagavatIsUtra "kI prameyacandrikA TIkA kA navame zatakakA __pahalA uddezaka samApta // nanu thana maDI sudhI ghaDa 42 na . "sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" mahAvIra prabhunA vacanene pramANabhUta mAnIne gautama svAmI temane kahe che ke he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che. he bhadanta ! ApanI vAta sarvathA satya che. A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo pitAne sthAne besI gayA. 1 che zrI jainAcArya jainadharma divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatIsUtra " nI prameyacandrikA vyAkhyAno navamA zatakane pahele uddezaka samApta Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navamazatakasya dvitIyodezakaH anaah dvitIyodezakasya viSayavivaraNam - jambUdvIpe candraprakAzasya, lavaNasamudre candraprakAzasya, dhAtakIkhaNDe kAlodasamudre, puSkaravaradvIpe, abhyantarapuSkarArthe, puSkarodasamudre ca candraprakAzasya vaktavyatA / jambUdvIpe candrAdijyotiSkavaktavyatA prathamoddezake jambUdvIpavaktavyatA marUpitA, dvitIyodezake tu jambUdvIpAdiSu jyotiSyavaktavyatAmabhidhAtumAha-' rAyagihe ' ityAdi, mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI- jaMbuddIce NaM bhaMte ! dIve kevaiyA caMdA pabhAsisuvA, pabhAsati vA, pabhAsissaMti vA ? evaM jahA jIvAbhigame jAva--" egaM ca sayasahasmaM tettIsaM, khalu bhave sahassAiM / navayasayA pannAsA tArAgaNa koDikoDIo // 62 // sobhaM, sobhiMsu, sobhiMti, sobhissaMti // sU0 1 // chAyA - rAjagRhe yAvat evamavAdIt - jambUdvIpe khalu bhadanta / dvIpe kiyantacandrAH prAbhAsiSata vA, prabhAsante vA prabhAsiSyante vA eva yathA jIvAbhigame navave zatakakA dUsarA uddezaka isa nauveM zataka ke dvitIya uddezaka meM kathita viSaya kA vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai- jaMbUdvIpa meM, lavaNasamudra meM, dhAnakIkhaNDa meM, kAlodasamudra meM puSkaravaradvIpa meM, AbhyantarapuSkarArdha meM aura puSkarodasamudra meM candraprakAza saMbaMdhI vaktavyatA | jambUdrIpa meM candrAdi jyotiSka saMbaMdhI vaktavyatA 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / sUtrArtha - ( rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmI ne prabhu se aimA pUchA - ( jaMbuddIve NaM bhaMte / dIve kevahayA navamAM zatakanA bIja uddezaka A navamAM zatakanA khIjA uddezakamAM pratipAdita SayanuM sa`kSipta vivaraNu 'yUdrIpabhAM, savasamudramAM dhAtaDI aDamAM, aso samudramAM puS42varadvIpamAM, Abhyantara puSkarAmA ane puSkareAda samudramAM candraprakAza viSayaka vaktavyatA, jabUDhIpamAM candrAdi caiAtika sa kha dhI vaktavyatA-- 88 rAyagi jAva evaM vayAsI " chatyAhisUtrArtha -- ( rAyagihe jAva eva' ghayAsI ) prabhu padhAryo, A kathanathI zarU karIne 66 rAjagRha nagaramAM mahAvIra gautama svAmIe temane A pramANe Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI yAvat-"ekaM ca zatasahassaM trayaviMzat khalu bhave sahasrANi, nava ca zatAni paJcAzata tArAgaNa kottikottiinaam| 62 // zobhAmazobhayan .gobhayanti, shobhyissynti|mu01|| TIkA-'rAyagihe jAva evaM vayAsI ' rAjagRhe nagare yAvat svAmI samavasRtaH, samavasmRtaM bhagavantaM vandituM namaskartuM parpat nirgacchati, vanditvA namasyitvA caMdA pabhAsiMstu cA, pabhAseMti vA, pabhAnissaMti vA) hebhadanta ! jambU jIpa meM kitane candralAoM ne prakAza kiyA hai, kitane candramA prakAza karate haiM aura kitane candramA prakAza kareMge ? ( evaM jahA jIvAbhigame jAva ekaM ca sayasahamsaM tettIsaM khala bhaye sahassAI, nava ya mayA pannAmA tArAgaNa koDikoDINaM / 61 // sobha, sobhila, sobhiMti sobhistaMti ) he gautama! isa viSayameM jaimA jIvAligabhastra meM yAvat eka lAkha tetIsa hajAra nau sau pacAma koDAkoDI tArAoM kA samUha pahile zobhA kara cukA hai aba zobhA kara rahA hai aura Age bhI zobhA karegA" yahAM taka kathana kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA caahiye| TIkArtha-prathama uddezaka meM jambUddhIpa saMbadhI vaktavyatA kahI jA cukI hai| aba isa dvitIya uddezaka meM mUtrakAra jambudvIpa AdikoM meM jyotiSka saMbaMdhI vaktavyatA kA pratipAdana kara rahe haiM-rAyagihe jAva evaM kyAsI) gajagRha nagara meM yAvat mahAvIra svAmo padhAre, mahAvIra svAmI ko padhAre hue jAna kara vahAM kI pariSad unako bandanA aura pUchyuM, " mahA sudhArnu pUrita 4thana sahI aDa 427 (jabuddIveNaM bhaMte ! dIce kevaiyA caMdA pabhAsi su vA, pabhAse ti vA, pabhAsissaMti vA ) ke mahanta ! jaMbUdvIpamAM keTalA candramAM prakAzatA hatA, keTalA candramAM prakAze che ane / . 1 ( evaM jahA jIvAbhigame jAva ega ca sayasahassaM tettIsaM khalu bhave sahAmAI, nava ya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDINaM / 61 // sobha, sobhiMsu, sobhiti, sobhisaMti ) gautama ! mA viSayana anusakSIne 941bhigama sUtramAM je kathana karavAmAM AvyuM che te kathana ahIM grahaNa karavuM. "eka lAkha tetrIsa hajAra navaso pacAsa koDAkaDI tArAone samUha tyAM bhUtakALamAM zobhate hane, vartamAnamAM zobhe che ane bhaviSyamAM paNa zobhaze."ahIM sudhInuM jIvAbhigama sUtranuM kathana ahIM grahaNa karavAmAM AvyuM che, ema samajavuM. TakArtha -pahelA uddezakamAM ja budvIpanuM varNana karavAmAM AvyuM che have sUtrakAra jebUdvIpa vageremAM prakAza ApanArA tiSikanI vaktavyatAnuM A dezamA pratipAdana 42 cha-( rAyagihe jAva evaM kyAsI) 22 nagaramA Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1585 pramercandrikA TI0 za9 02 sU0 1 jambUdvIpacandrasUryAdivaktavyatA pratigatA parSada, zuzrUSamANo vinayena prAJjalipuTo gautamaH paryurAsIna evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'jaMbuddIve NaM saMte / dIve kevaiyA caMdA pabhAsisuvA, pabhAseti vA, pabhAsissaMti vA ? ' he bhadanta / jambUdvIpe khalu dvIpe kiyantacandrAH prAbhApita prAkAzayan vA, prabhAsante prakAzayanti vA prabhAsiSyante prakAzayivyanti vA? bhagavAnAha - ' evaM jahA - jIvAbhigame jAva - " egaM ca sayasahassaM tettIsaM khalu bhave sahassAI / natra ya sayA pannAsA tArAgaNako DikoDInaM ' // 62 // he gautama ! evaM vakSyamANarItyA yathA jIvAbhigame sUtre jyotiSkaviSayavaktavyatA uktA tathA atrApi vaktavyA, tathA cokta tatra - "kevaDhyA caMdA pabhAsisu vA pabhAsiti vA, namaskAra karane ke liye nikalI prabhu ko vandanA aura namaskAra kara dharmakathA sunakara vaha pIche vApisa gaI / trividha paryupAsanA se prabhu kI paryupAsanA karate hue gautama baDe vinaya ke sAtha donoM hAthoM ko jor3akara prabhu se aisA pUchA - (jaMbUddIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA caMdA pabhAsiM vA pabhAseMti vA, padmAsissaMti vA ) he bhadanta / jambUdvIpa nAmake dvIpa meM kitane candramAoM ne pUrvakAla meM prakAza kiyA hai, aba kitane candramA prakAza karate haiM aura Age kitane candramA prakAza kareMgeM ? isake uttara meM prabhu ne unase kahA - ( evaM jahA jIvAbhigame jAva evaM ca sayasahassaM tettIsa khalu bhave sahaslAI, nava ya sayA pannAsA tArAgaNakoDikoDI(i) he gautama! jIvAbhigamasUtra meM jisa prakAra se jyotiSka saMbaMdhI vaktavyatA kahI gaI hai, usI taraha se vaha vaktavyatA yahAM para bhI kahanI caahiye| yahAM isa prakAra se kahA gayA hai - " kevaiyA caMdA pabhAsiM mahAvIra svAmI padhAryAM. temanAM dana karavA mATe pariSada nIkaLI, temanAM dana karIne tathA temane vaMdA namaskAra karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyArakhAda mahAvIra prabhune vaMdaNA namaskAra karIne banne hAtha joDIne gautama svAmIe vinayapUrvaka A pramANe prazna pUchyA-( laghudiivennN bhaMte ! dIve kevaiyA cadA pabhAsisu vA, pabhAseti vA, pabhA sissati bA 1 ) he bhaddanta ! 'bhUdvIpa nAmanA dvIpamAM bhUtakALamAM keTalA candra prakAzatA hatA, vamAnamAM keTalA candra prakAze che, ane bhaviSyamAM keTalA candra prakAzaze mahAvIra alune| uttara- ( eva N jahA jItrAbhigame jAva egaM ca sayasahassa tettIsa khalu bhave sahassAI nava ya sayA pannAsA tArAgaNa koDikoDInaM ) De gautama ! jIvAbhigama sUtramAM caiAtiSike viSayaka jevI vaktavyatA kahevAmAM mAvI che, evI ja vaktavyatA ahIM paNu samajI levI. tyAM A viSayane anulakSIne A pramANe kahyu che bha 74 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare pabhAsissaMti vA, 1 kevaiyA muriyA tarvisa vA, tavaMti cA, tavissaMti vA? kevaiyA nakvattA joyaM joiMsu vA, joiMti vA, joissaMti vA ? kevaiyA mahagagahA cAraM carisuvA, caraMti vA, carissaMti vA ? kevaDyAo tArAgaNakoDAkoDIyo sohaM sohiMsu, sohaMti cA, sohissaMti vA ? goyamA ! jaMbuddIve dIve do caMdA pabhAsiMha vA, pabhAsiti vA, pabhAsissaMti vA, do sUriyA tavisu vA, tavaMti vA, tavissaMti vA, chappannaM navakhattA jogaM joiMsuvA, joiMti vA, joissaMti vA, chAva. ttaraM gahasayaM cAra carisuvA, cariti vA, carissaMti vA ?," kiyantaH candrAH prAmAsiSata vA, prabhAsante vA ? prabhAsiSyante vA ! kiyantaH sUryAH atApayan vA, tApayanti vA, tApayiSyanti vA? kiyanti nakSatrANi yogaM ayuJjan , vA, yuJjanti vA, yokSyanti vA ? kiyanto mahAgrahAzcAram acAriSurvA, caranti vA, vA, pabhAsiti vA, pabhAsissaMti vA 1 kevaDyA sUriyA tasuivA, tavaMti vA, tavissaMti vA ?, kevaDyA nakkhattA joiM johasu vA, joiMti vA johassaMti vA ?, kevaiyA mahaggahA cAraM cariMstu vA, carati vA. carissaMti vA ? kevaio tArAgaNakoDAkoDIo sohaM sohiMsu, sohaMti vA, sohissaMti vA? goyamA / jaMbuddIve dIve do caMdA pabhAsiMtu vA, pabhAmiti vA, pabhAsissaMti vA do sUriyA taviMsu vA, tavaMti vA, tavissaMti vA, chappannaM nakkhattAjogaM joisu vA, joiMti vA, joirasaMti vA, chAvattaraMgahasayaM cAraM cAriMsu vA cAriti vA, carissaMti vA" gautamane prabhuse aisA pUchA hai-he bhadanta ! isa jaMbUdvIpa nAma ke dvIpa meM kitane candramA pahile camake haiM, vartamAna meM camakate rahate haiM aura Age casakeMge? kitane sUryo ne yahAM para prakAza diyA hai, dete haiM aura deMge? kitane nakSatroM ne ( kevaiyA caMdA pabhAsisu vA, pabhAsi ti vA, pabhAsissaMti vA ? kevaiyA sUriyA tavi su vA, tavati vA, tavissaMti vA 1 kevaiyA nakkhattA joi joIsuvA joiMti vA, joissati vA ? kevaiyA mahaggahA cAra cariMsu vA, carati vA, cari saMti vA ? kevaiyAo tAsaMgaNakoDAkoDIo soha sohiMsu, soha ti vA, sohissaMti vA ? goyamA ! jabuddIve dIve do ca dA pabhAsisu vA, pabhAsiti vA, pabhA. sirasaMti vA, do sUriyA taviMsu vA, taba ti vA, tavissati vA, chappannaM nakkhattA jogaM joi su vA, joiti vA, joharasaMti vA, chAvattara gahasayaM cAra carisuvA, cariti vA, carissati vA ) mA sUtrAne mApA nIce pramANe cha gautama svAmIne prazna-"he bhadanta ! A jambudvIpa nAmanA dvIpamAM pahelAM keTalA candramAM camaktA hatA. hAlamAM keTalA candramAM camake che ane bhaviSyamAM keTalA candramAM camakaze? keTalA sUrya ahIM pahelAM prakAzatA Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0090201 jambUdvIpacandrasUryAdivatavyatA 587 cariSyanti vA ? kiyatyastArAgaNakoTikoTathaH zobhAm azobhayan vA, zobhayanti vA, zobhayiSyanti vA ? gautama ! jambUdvIpe dIpe dvau candrau prAbhAsiSAtAm vA, prabhAsete vA, prabhAsiSye te vA, dvau sUyyau atApayatAM vA, tApayato cA, tApayiSyato vA ? SaTpaJcAzat nakSatrANi yogam ayuJjan vA, yuJjanti vA, yokSyanti vA, paTsaptatyadhikaM grahazataM cAram avarad vA, carati vA, cariyati vA, jIvAbhitra pAThasya avadhimAha - yAvat - " ekaM ca zatasahasraM trayastri zat khalu bhaveyuH sahasrANi / natra ca zatAni paJcAzat tArAgaNakoTikoTyaH paJcAzadadhikanavazatottaratrayastriMzatsahasrAdhikaikalakSa koTikoTisaMkhyatArAgaNaH zobhAmazobhayat vA, zobhayati vA, zobhayiSyati vA, itibhAvaH / aGkataH - 133950,00,000,000,000,000 // 0 1 // yahAM jagamagAhaTa kI hai, karate haiM aura kareMge - ityAdi - isake uttara meM prabhu ne kahA hai- he gautama! yahAM para do caMdramAoMne prakAza diyA hai, dete haiM aura deMge / isI taraha se yahAM para do sUrya tape haiM tapate haiM aura Age bhI tapeMge ityAdi pATha saba sukhagamya hai / jIvAbhigama sUtra kA pATha isa viSaya ko spaSTa karane ke liye yahAM taka kA grahaNa karanA cAhiyeto isake liye kahA gayA hai- " egaM ca sayasahassaM tettIsa " ityAdi yahAM taka kA pATha grahaNa karanA cAhiye / arthAt candrAdi jyotiSka saMbaMdhI vaktavyatA jIvAbhigama sUtra meM yahAM taka kahI gaI hai - so vahI vaktavyatA yahAM para bhI isa viSaya ko jAnane ke liye samajha lenI cAhiye / tArAgaNoM kI saMkhyA isa prakAra se hai- eka lAkha tetIsahajAra navaso pacAra (133950 ) karoDAkaroDa hai || sU0 1 // hatA, vartamAnakALamAM prakAze che ane bhaviSyamA prakAzaze ? keTalAM nakSatra ahIM caLakatAM hatAM, caLake che ane caLakaze ? " vagere mahAvIra prabhuneA uttara--< huM gautama ! A jamUdrIpamAM bhUtakALamAM e candramA prakAzatA hatA, vata mAnamAM paNa prakAze che ane bhaviSyamAM paNa prakAsaze, eja pramANe ahIM e sUrya tapatA hatA, tape che ane tapaze. " vagere sUtrapAThe ahIM grahaNa karAyeA che. A viSayane spaSTa karavA mATe jIvAbhigama sUtro bhyAM sudhInA yA zraSu vA te " egaM ca sayasahassaM vettIsa " vagere sUtrapATha dvArA batAvyu cheeTale ke candrAdi jyAtiSTha viSayaka vaktavyatA jIvAbhigama sUtramAM ahI sudhInA sUtrapATha dvArA prakaTa karavAmAM AvI che. tArAgaNeAnI saMkhyA eka lAkha tetrIsa hajAra navaseA pacAsa ( 133950 ) rADAkarADa che. !! sU. 1 5 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsave // lavaNasamudrAdau jyotiSkavaktavyatA / / atha jyotiSkaprastAvAt lavaNasamudrAdau candrAdi jyotiSkavaktavyatAmAha'lavaNe gaM bhaMte !' ityAdi / ___ mUlam-lavaNe NaM bhaMte ! lamudde kevaiyA caMdA pasAsiMsu vA? pabhAsiMti vA, pabhAsissaMti vA, evaM jahA jIvAbhigame jAva taaraao| dhAyaIsaMDe, kAlode, pukkharavare abhitarapukkharaddhamagussakhette, eesu savvesu jIvAbhigame jAda "egalasIparivAro. taaraagnnkoddikoddiinnN"| pukkharaddheNaM bhaMte ! lasudde kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA, pabhAloti vA, pabhAsirasaMti vA? / evaM savvesu dIvasamudesu joisiyANaM mANiyadhvaM jAva sayaMbhUramaNe jAva sobhiMsu vA, sobhiMtivA, sobhissaMti vA / sevaM bhaMte! sevaMbhaMte ! ttiaasuu02|| navamasae bIo udeso samato // 9-2 // chAyA-lavaNe khalu bhadanta ! samudre kiyantazcandrAH prAbhAsiSata vA, prabhA. sante vA, prabhAsiSyante ? evaM yathA jIvAbhigame yAvat tArAH, dhAtakIkhaNDe, lakSaNasamudra meM jyotiSka vaktavyatA 'lavaNeNaM bhaMte ! samudde kevaDyA caMdA pabhAsisuvA ?' ityaadi| sUtrArtha--(lavaNeNaM ate| sAde kevaiyA caMdA pabhAsiMha vA ? pabhAsiti vA, pabhAsislativA) he bhadanta ! lavaNa samudra meM kitane caMdramAoM ne prakAza kiyA hai ? kitane karate haiM ? aura Age kitane karege ? ( evaM jahA jIvAbhigame jAva taaraao| dhAyaIsaMDe. kAlode, lavaNasamudramAM tiSka vaktavyatA" lavaNeNaM bhaMte / samude kevaiyA caMdA pabhAsisu vA ? " tyAhi. sUtrArtha:-( lavaNeNe bhaMte ! samude kevaiyA cadA pabhAsisu vA, pabhA. siti vA, pabhAsissaMti vA ?) mahanta am samudramA TasA yandramA prakAzatA hatA, keTalA candramAM prakAze che ane keTalA candramAM prakAzaze? ( evaM jahA jIvAbhigame jAva lArAmao / dhAyaIsaMDe, kAlode, pukkharavare, ambhi Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za09 102 sU. 2 jambUdvIpacandrasyAdivaktavyatA 586 kAlode, puSkaravare AbhyantarapuSkarA manuSyakSetro, eteSu marveSu yathA jIvAbhigame yAvat-ekazaziparivArastArAgaNakoTikoTInAm / puSkarAH khalu bhadanta ! samudre kiyantazcandrAH prAbhAsiSata vA, prabhAsante vA, prabhAsiSyante vA, evaM sapu dvIpasamudreSu jyotiSkANAM bhaNitavyam , yAvat svayambhUramaNe yAvat zo mAm azobhayan vA, zobhayanti vA, zobhayiSyanti vA / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / suu02|| navamazatake dvitIyoddezakaH samAptaH / / 9-2 / / pukkharavare, ambhitarapukkharaddhe maNUsakhette-eestu samveslu jIvAbhigame jAva ega sasIparivAro tArAgaNa koDikoDINaM) he gautama ! jaisA jIvAbhigama sUtra meM kahA gayA hai usI taraha se yAvat tArAoM kI vaktavyatA taka saba kathana jAnanA caahiye| dhAtakIkhaMDa, kAlodadhi, tArAgaNa hai" yahAM taka kA saba kathana jAnanA cAhiye / (pukkharaddhaNaM bhaMte ! samudde kevaiyA caMdA pAsiMstu vA, pabhAti vA, pAsissaMti) he bhadanta ! puSkarAdha samudra meM kitane candramAoMne prakAza kiyA hai, karate haiM, aura kitane candramA vahAM prakAza kareMge ? ( evaM savvetu dIva samuddesu johasiyA NaM bhANiyavvaM jAva sayaMbhUramaNe jAva sobhaM sobhisuvA, sobhiti vA, sobhissaMti vA-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) he gautama ! jIvAbhigama sUtra meM kahe anusAra samasta dvIpa aura samudroM meM jyotiSka saMbaMdhI caMdrAdikoM kI vaktavyatA " yAvat svayaMbhUramaNa meM unhoM ne yAvat tarapukkhaddha maNuskhette eesu savvesu jIvAbhigame jAva ega sasIparivAro tArAgaNakoDIkohINaM) gItama! mA viSayane manusakSIne nigama sUtramAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che, te pramANe ahIM paNa samasta kathana samajavuM. tyAM tArAo paryantanA viSayamAM je kathana karavAmAM AvyuM che te kathana ahIM paNa grahaNa karavuM. dhAtakIkhaMDa, kAledadhi, puSkaravara dvIpa, Abhya natara puSkarAI ane manuSyakSetra saMbaMdhI kathana paNa jIvAbhigama sUtramAM kahyA pramANe samajavuM. "eka candrane parivAra keTakeTi tArAgaNa che," A sUtrA6 sudhArnu 4thana ghaDae427. (pukkharaddheNa bhaMte ! samudde kevaiyo cadA pabhAsisu vA, pabhAseM ti vA, pabhAsissaMti vA 1) mahanta ! Y042 / samudramA keTalA candramAM prakAzatA hatA? keTalA vartamAnamAM prakAze che ? ane keTalA bhaviSyamA Aza 1 (eva' savvesu dIvasamudesu joisiyANa bhANiyavva jAva nayaMbhUramaNe jAva sobhaM sobhisu vA, sobhi ti vA, sobhissaMti vA-seva' bhane / seva bhate ! ti ) gautama ! pAlirAma sUtramA hyA pramANe samasta dii| ane samudramAM candrAdi tiSikenI vaktavyatA samajavI. " svayaMbhUramaNamAM Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI ____TIkA-' lavaNe NaM bhaMte ! samudde kevaiyA caMdA pabhAsisu vA, pabhAsiti vA, pabhAsissaMti vA ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! lavaNe khalu samudre kiyantazcandrAH prAbhAsipata vA, prabhAsante vA, prabhAsipyante yA ? ' evaM jahA jIvAbhigame, evaM vakSyamANarItyA yathA jIvAbhigamasUtre lavaNasamudrAdau candrAdijyotiSkavipayakavaktavyatA uktA tathA atrApi lavaNasamudrAdau candrAdiprakAzAdi viSayakavaktavyatA zobhA ko vistArA hai, vistArate haiM aura vistaarege| yahAM taka kahanA cAhiye / he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai ___ isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| TIkArtha- yahAM jyotiSkoM kA prakaraNa cala rahA hai-ataH lavaNa samudra AdikoM meM candrAdi jyotiSkoM kI vaktavyatA isa sUtra dvArA sUtrakAra ne kahI hai isameM gautama ne prabhule aimA pUchA hai (lavaNe NaM bhaMte ! samudde kevaiyA caMdA pabhAsisu vA, pabhAsiMti vA, pabhAsissaMti ghA) he bhadanta ! lavaNa samudra meM kitane candramA prakAzita hae haiM, kitane vahAM vartamAna meM prakAza karate haiM aura Age bhI vahAM kitane candramA prakAza kareMge? isake uttara meM prabhu kahate haiM-( evaM jahA jIvAbhigame ) he gautama! vakSyamANarIti ke anusAra-jaisA jIvAbhigama sUtra meM lavaNasamudra AdikoM meM candrA de jyotiSka viSayaka vaktavyatA kahI gaI hai usI taraha se vaha candrAdiprakAzaviSayavaktavyatA yahAM para bhI lava teo zobhatA hatA, zebhe che ane zobhaze " A kathana paryantanu samasta kathana ahIM rahaNa karavuM joIe he bhadanta ! ApanI vAta sAcI che ke bhadanta ! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM te sarvathA satya che A pramANe kahIne prabhune vaMdaNuM namaskAra karIne gautama svAmI temane sthAne besI gayA. TIkArtha-tiSikone adhikAra cAlI rahyo hovAthI sUtrakAre lavaNa samadra vageremAM candrAdi tiSikenI vaktavyatAnuM A sUtra dvArA kathana karyuM che. gautama svAbhAnA prazna -( lavaNeNaM bha te ! samude kevaiyA caMdA pabhAsisuvA, pabhAsiti vA, pabhAsisaMti vA 1) mahanta ! Aqe samudramA bhUtamai keTalA candramAM prakAzatA hatA ? vartamAnamAM keTalA candramAM prakAze che ? bhavi SyamAM keTalA cadramAM prakAzaze ? mahAvIra prbhune| uttara-( evaM jahA jIvAbhigame ) gautama ! yA bhigama sUtramAM lavaNa samudrAdike mAM candrAdi tiSike viSayaka jevI vakata Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyavadrikA TI0 za01 70 202 jambUdvIpacandrasUryATavaktavyatA 591 vaktavyA, tathA cokta' jItrAbhigame - ' kevaiyA caMdA bhAsi vA 3, kevaiyA riyA tava vA 31 ityAdi praznaH pUrvavadeva bodhyaH, uttaraM tu - 'goyamA ! lavaNe NaM samu cattAri cadA pabhAsisu vA 3. cattAri muriyA tatriMsu vA. 3 vArasottaraM nakkhattasayaM joga joiMsRvA3, tini vAvannA mahaggahamayA cAraM cariSu vA3, dona, sayasahassA sattardvi ca sahassA navasayA tArAgaNa koDikoDINaM soha sohiM vA3, ' iti / kiyantazcandrAH prAbhAsiSata vA 13, kiyantaH sUryA atApayan vA 3 ? ityAdi samudrAdikoM meM kahanI cAhiye / jIvAbhigama meM vaha vaktavyatA isa prakAra se kahI gaI hai - " kevaDhyA caMdA pabhAsiMsu vA 3, kevaiyA suriyA tavisu vA 3 ityAdi " he bhadanta / lavaNa samudra meM kitane caMdramAoM ne prakAza kiyA hai, aba kitane caMdramA vahAM prakAza karate haiM aura Age bhI vahAM kitane candramA prakAza kareMge ? tathA kitane sUryoM ne vahAM prakAza kiyA hai, aba vahAM kitane sUrya prakAza karate haiM aura Age bhI vahAM kina sUrya prakAza kareMge ? ityAdi - isake uttara meM prabhune kahA - (goghamA ) he gautama! ( lavaNe NaM samudde cattAri caMdA pabhAsiMsu vA 3, cattAri suriyA tavaM vA 3, bArasottaraM nakkhattasayaM jogaM jo iMsu vA 3, tinni bAvannA mahaggahasayA cAraM cariMsu vA 3, donni saya mahassA sattaTThi ca sahassA nava sayA tArAgaNa koDikoDINaM sohaM sohiMsu vA 3 ) itilavaNa samudra meM cAra candramAoM ne prakAza kiyA hai, aba bhI ve itane hI vahAM prakAza karate haiM aura Age bhI ve itane hI vahAM prakAza karate vratA karavAmAM AvI che evI ja vaktavyatA ahIM paNa thavI joie A viSayane anusakSIne tyAM nIce pramANe che - ( kevaiyA caMdA pabhAsisu vA 3, kevaiyA sUriyA tavisu vA 3 ) ityAhi " he mahanta ! satra samudramAM DeTalA candramA prakAzatA hatA ? keTalA prakAze che ? keTalA prakAzaze ? tathA tyAM keTalA sUrya tapatA hatA ? vartamAnamAM keTalA sUrya tape che? ane bhaviSyamAM keTalA sUrya tapaze ? " vagere. bhaDAvIra abhune| uttara--" goyamA !" he gautama ! ricA pabhAsisu vA 3, cattAri sUriyA tavisu vA 3, vayaM jogaM joImu vA 3, tinni bAvannA mahaggahasayA cora cari suvA 3, donni sahassA ttaTThi ca sahasmA natra sayA tArAgaNa koDI DhoDINaM soha vohi sutrA 3 ) ityAdi. lavaNu samudramAM bhUtakALamAM cAra candramA prakAzatA hatA, vartamAnamAM eTalA ja candramA prakAze che ane bhaviSyamAM paNa tyAM eTalA ja candramA ( lavaNeNaM samuhe bArasottara' nakkhana Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIya praznaH pUrvokta eva, uttaramAha-gautama ! lavaNe khalu samudre catvArazcandrAH prAmAsiSata vA3, catvAraH sUryAH atApayan kA, dvAdazottaraM nakSatrazataM yogam ayuJjan vA3 dvipazcAzadavikAni trINi mahAgrahAtAni cAra acaran vA3, dve zatasahasra saptapaSTiM ca sahasmANi, nA zatAni tAgagaNakoTikoTInAm zobhAmazobhayan vA 3 / jIvAbhigamasUtrapAThasya avadhimAha-'jAva tArAoM' yAvat tArAH tArAparyanta tatsaMgrAhyam / atha dhAtakIkhaNDe candrAdiprakAzAdivaktavyatAmAha- dhAyasaMDe, kAlode, pukAvaravare raheMge / isI prakAra se vahAM cAra sUrya pahile tape haiM, aba bhI itane hI vahAM Atapa pradAna karate haiM aura Age bho itane hI sUrya vahA~ Atapa dete rheNge| 112 nakSatroM ne vahAM jyoti ko camakAyA hai, aba bhI itane hI nakSatra vahAM apanI jyoti ko camakAte haiM aura Age bhI ve itane hI apanI jyoti ko vahAM camakAte rheNge| 352 mahAgrahoM ne vahAM apanI cAla calI hai, aba bhI itane hI ve vahA~ apanI cAla calate haiM aura Age bhI ve itane hI apanI cAla para calate rheNge| do lAkha, saDamaTha hajAra nau sau tArAgaNoM kI koTAkoTi ne vahAM pahile apanI zobhA vistArI hai, aba bhI ve itane hI apanI zobhA vistArate haiM aura Age bhI ve itane hI apanI zobhA vistArate rheNge| yahAM para jIvA bhigama kA pATha kahAM taka kA grahaNa karanA cAhiye-isake liye (jAva tArAmao ) aisA kahA gayA hai-arthAt nArAparyanta vaha pATha grahaNa karanA caahiye| aba dhAtakI khaNDa meM candrAdi saMbaMdhI prakAza vaktavyatA ko prakAzaze. eja pramANe tyAM cAra sUrya pahelAM tapatA hatA. hAlamAM tape che ane bhaviSyamAM paNa tapaze tyAM 112 nakSatro bhUtakALamAM pitAne prakAza ApatA hatA, vartamAnamAM paNa eTalA ja nakSatre tyAM prakAza Ape che ane A bhaviSyamAM paNa eTalA ja nakSatra tyAM potAne prakAza ApatA raheze bhUtakALamAM tyAM 3 vara mahAgraha pitAnI cAla cAlatA hatA, vartamAnamAM paNa eTalA ja mahAgraho tyAM potAnI cAla cAle , ane bhaviSyamAM paNa eTalA ja mahAgrahe tyAM potAnI cAla cAlatA raheze ra67900 tArAgaNanI keTakeTi bhUtakALatyAM potAnI zobhA batAvatI hatI, vartamAnamAM paNa teo tyAM pitAnI zobhA batAve che ane bhaviSyamAM paNa teo temanI zobhA batAvatA haze ahIM jIvAbhigama sUtrane pATha kayAM sudhI grahaNa karavAne cha te "jAva tArA mo" 22 / sUtrAMza dvA21 vyarata thaye cha. meTa mI tA o paryantanuM kathana grahaNa karavAnuM kahevAmAM AvyuM che. have sUtrakAra pAtakIkhaMDamAM candrAdi saMbaMdhI prakAza vaktavyatA prakaTa karavA mATe kahe che ke Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za09 u.2 sU2 jambUdvIpasUrya candrAdibaktavyamA 596 abhitarapukkharaddhamaNussakhette, eesu savvesu jahA jIvAbhigame jAva-"egasasIparipArotArAgaNakoDikoDINaM / dhAtakIkhaNDe kAlode puSkaravare, AbhyantarapuSkarArddhamanuSyakSetro, eteSu sarveSu paJcasu yathA jIvAbhigame candrAdiprakAzAdikamukta tathaivAtrApi tad vaktavyam , tathA coktaM tatra-'dhAyaIkhaMDe NaM bhaMte! dIve kevaiyA caMdA pabhAsisu vA3, kevaDyA sUriyA tavisu vA3, ityAdi praznAH pUSevadeva kalpanIyAH, uttaraM tu-'goyamA! vArasacaMdA pabhAsisu vA 3 vArasa suriyA tarvisu vA 3? evaM / caucIsaM sasiraviNo nakvattasayA ya tini chattIsA / ega ca gahasahassa chapannaM dhAyaIsaMDe // 1 // prakaTa karane ke liye sUtrakAra kahate haiM-(dhAyaIsaMDe, kAlode, pukkharavare abhitarapukkharaddhamaNussakhette eesu savvesu jahA jIvAbhigame jAva)" ega sasI parivAro tArAgaNakoDikoDINaM" dhAtakIkhaNDa meM, kAloda meM, puSkaravara meM, AbhyantarapuSkarAdha meM aura manuSyakSetra meM ina pAMca sthAnoM meM-jIvAbhigamastrokta candrAdiprakAzaviSayaka vaktavyatA kI taraha candrAdi jyotiSka prakAza vaktavyatA jAnanI cAhiye vahAM vaha vaktavyatA isa prakAra se kahI gaI hai 'dhAyaIsaDe NaM bhaMte / dIve kevaiyA caMdA pabhAsiMsu vA 3, kevaiyA sUriyA tavilu vA 3 " ityAdi, he bhadanta ! dhAtakI khaNDa meM kitane candramAoM ne prakAza kiyA hai ? aba vahAM kitane candramA prakAza karate haiM aura bhI kitane candramA vahAM prakAza kareMge? isI taraha se sUryo ke dvArA prakAza karane kI vaktavyatA ke viSaya meM prazna jAnanA caahiye| ityAdi-isake uttara meM prabhu kahate haiM-he gautama ! dhAtakI khaNDameM 12 candramAoM ne aura 12 sUryoM ne apanA 2 kArya kiyA hai, aba bhI ve apanA 2 kArya karate haiM aura Age bhI (ghAyaIsaMDe, kAlode, pukharavare, amitarapukkharaddhamaNussakhette eesu savvesa jahA jIvAbhigame jAva ega sasI parivAro tArogaNakoDakoDINa ) dhAtI, kAleda, puSkarara, Abhyantara pukarAI ane manuSyakSetra, A pAMca sthAnomAM jIvAbhigama sUtramAM kahyA pramANe ja candrAdinA prakAzanI vaktavyatA samajavI. tyAM te vaktavyatA nIce pramANe kahI che-- (dhAyaIsaDe NaM bhate ! dIve kevaiyA caMdA pabhAsisu vA 3, kevaiyA sUriyA tavisu vA 3) tyAdi. 3 mahanta ! ghAtIya dvIpamA TasA dramA prA. zatA hatA ? keTalA caMdramAM prakAze che ? ane keTalA caMdramAM prakAzatA raheze? eja pramANe sUryanA prakAza viSenI vaktavyatA viSayaka prazno paNa samajavA. mahAvIra prabhune uttara--ghAtakIkhaMDamAM 12 sUrya ane 12 caMdramA bhUtakALamAM prakAzatA hatA, vartamAnamAM prakAze che ane bhaviSyamAM paNa prakAzaze. bha 75 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 bhagavatI sUtre "" ava saya-sahamsA, tini sahassAI sata ya sayAI / ghAIsa De dIve tArAgaNa hoDikoDIgaM || 2 || sohasAhiMSu vA 3, chAyA -- dhAtakIkhaNDe khalu bhadanta ! dvIpe kiyantazcandrAH mAbhAsiSata vA, prabhAsante vA mamAsiSyante vA ? kiyantazca sUryAH atApayan vA, tApayanti vA, tApayiSyanti vA? ityAdi praznAH, uttarANi tu - gautama | dvAdaza candrAstatra prAbhASita vA 3, dvAdaza sUryAH uta payan vA 3, evaM rItyA caturviMzatiH zazikhUyaH, nakSatrazatAni ca trINi paTtriMzat, ekaM ca grahasahasraM SaTpaJcAzat dhAtakIkhaNDe, aSTai zatasahasrANi trINi sahasrANi sapta ca zatAni, dhAtakIkhaNDedvIpe tArAgaNakoTikoTInAM zobhAm azobhayan vA zobhayanti vA, zobhayiSyanti vA iti, tathA - ' koloe NaM bhaMte ! samudde kevaiyA caMdA pabhAsisu vA " ityAdi praznaH, uttaraM tu - ' goyamA / (1 vAyAThIsaM caMdA, vAyALIsaM ca diNayarA dittA | 6& apanA 2 kArya ve kareMge / ( evaM cauvIsaM sasi raviNo nakkhanta sayA ya tinni chattIsA egaM ca gaha sahassaM chappannaM ghAghaI saMDe) isa taraha dhAtakI khaNDa meM 12 candramA aura 12 sUrya milakara 24 ho jAte haiM / nakSatroM kI saMkhyA 336 aura grahoM kI saMkhyA 1056 ho jAtI hai / tathA tArAgaNoM kI saMkhyA yahAM para avasayasahassA tinni sahasamAI sattaya sayAI, dhAyaIsaMDe dIve tArAgaNa koDi koDINaM sohaM sohiMsu vA 3 " 803700 koTAkoTI kI hai / (kAloe NaM saMte ! samudde kevahA caMdA pabhAsisu vA ) ityAdi prazna - arthAt gautama ne prabhu se aisA pUchA - he bhadanta ! kAloda samudra meM kitane candra aura sUrya AdikoM ne apanA 2 trikAla saMbaMdhI prakAzana Adi rUpa kArya kiyA hai ? uttara meM ne kahA (goyA ! bAghAlIsaM caMdA) ityAdi / " prabhu ( evaM cavIsa samiraviNo nakkhatta sayA ya tinni chattIsA, ega ca gaha sahasaM chappannaM dhAyaI saMDe ) mA rIte ghAtaDImau 12 caMdra ne 12 sUrya bhajIne temanI sakhyA 24 thAya che. tyAM 336 nakSatrA ane 1056 graheA che. tathA tyAM tArAgaNeAnI sakhyA 6 asA tini sahassAI, dhAyaisaMDe dIve tArAgaNako DikoDINaM sohaM sohiM su vA 3 ) 803700 oTAmeTI che. gautama svAmInI prazna - ( kAloe NaM bhate ! samudde kevaiyA vaMza pabhAsisuvA) tyAhi prazno ke lahanta ! aso samudramAM sA caMdra ne sUrya aAphrikAe bhUtakALamAM peAtAne prakAza ApyA che, vartamAnamAM Ape che ane bhaviSyamAM pazu ApatAM raheze ? Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za09 u02 sU02 jambUdvIpasUryacandrAdivaktavyatA 595 kAlodahimi ee, caraMti saMvaddhalesAgA // 1 // nakkhatta sahassa egaM, egaM chAvattaraM ca sayasanna / chacca sayA channauyA, mahAgahA viniya sahassA // 2 // aTThAvIsaM kAlodahimi vArasa ya taha sahassAi / Nava ya sayA pannAsA, tArAgaNakI DikoDINaM / / 3 // sohaM sohiMmu vA 3" chAyA-kAlode khalu bhadanta ! samudre kiyantazcandrAH prAbhAsipata vA ? ityAdi praznaH pUrvavadeva svayamUhanIyaH, uttaraM tu-he gautama ! - dvAcatvAriMzat ca dinakarA diiptaaH| kAlodadhau ete caranti sambaddhalezyAkAH // 1 // nakSatrasahastramekam ekaM paTsaptatizca, zatamanyat / paT ca zatAni paNNavatiH mahAgrahAH trINi ca sahasrANi // 2 // aSTAviMzatiH kAlodadhau dvAdaza ca tathA sahasrANi / nava ca zatAni paJcAzat tArAgaNakoTikITInAm / / 3 / / zobhAmazobhayan vA zobhayanti vA, zobhayiSyanti vA / tathA 'pukkharavaradIve NaM bhaMte ! dIve kevaiyA caMdA pabhAsisu vA ' ityAdi praznaH, uttaraM tu_ (soha sohiMsu vA 3) he gautama ! kAloda samudra meM 42 candramAoM ne aura 42 sUryo ne trikAla laMbaMdhI apanA 2 prakAzana AdirUpa kArya kiyA hai| yahAM grahoM kI saMkhyA tInahajAra chasau chiyAnave 3696 haiN| nakSatroM kI saMkhyA gyAraha so chihottara 1176 haiM tArAgaNoM kI aTThAIsa lAkha bAraha hajAra nau sau pacAsa 2812950 koTAkoTI kI haiN| (pukkharavaradIve NaM bhaMte ! dIve kevai0) puSkaravaradvIpa meM bhI kitane caMdra sUryAdikoMne trikAlavI prakAzana Adi kA kArya kiyA hai||1-3|| isa viSaya meM gautama ne pUrvoktarUpa se jaya prabhu se prazna kiyA-to isake bhaDApI2 prabhunI uttara-(goyamA ! bAyAlIsaM cadA ) tyAhi " soha sohiMsu vA 3" tyAha-3 gItama! so samudramA 42 yadramA mane 42 sUrya bhUtakALamAM prakAzatA hatA, vartamAnamAM prakAze che ane bhaviSyamAM paNa prakAzatA haze tyAM traNa hajAra chaso chatuM ( 3696) grahe che, 1176 nakSatro che. ane aThThAvIsa lAkha bAra hajAra navase pacAsa keTakeTi tArAgaNa che. gautama svAbhAnA prazna-(puskharavaradIveNaM bhaMte ! dIve kevaiyA) tyA he bhadanta ! puSkaravAra dvIpamAM keTalA caMdramA ane sUryAdike bhUtakALamAM prakAzatA hatA, vartamAnamAM prakAze che ane bhaviSyamAM prakAzaze ? Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavaitIsUtra 'coyAlaM caMdasayaM, coyAlaM veva mUriyANa sayaM / pukkharavaraMmi dIve, bhamaMti ee payAsitA // 1 // cattAri sahassAI, vattIsaM ceva hoti nakkhattA chacca sayA vAyattari, mahAgahA bArasa sahassA, // 2 // channaui sayasahassA, coyAlIsaM bhave shssaaii| cattAri sayA pukkhari, tArAgaNakoDikoDINaM / / 3 / / sohaM sohiMmu vA 3 / chAyA-catuzcatvAriMzat candrazataM, catuzcatvAriMzat caiva sUryANAM zatam / puSkaravare dvIpe bhramanti ete prakAzayantaH // 1 // catvAri sahasrANi dvAtriMzaccaiva bhavanti nakSatrANi / paT ca zatAni dvAsaptatiH mahAgrahA dvAdaza sahasrANi // 2 // paNNavatiH zatasahasrANi catuzcatvAriMzat bhaveyuH sahasrANi / catvAri zatAni puSkare tArAgaNakoTikoTInAm // 3 // zobhAmazomayan vA, zobhayanti vA, zobhayiSyanti vA / atra puSkaravaradvIpe candrasUryANAM yad bhramaNaM prokta tat puSkaradvIpAbhyantarArddhavarticandrasUryAnapekSya proktam / tadane sUtrakAra eva vkssyti|tthaa abhivarapukkharaddhe uttara meM prabhu ne unase aisA kahA-(coyAlaM caMdasayaM) ityAdi / he gautama ! puSkaravara dvIpa meM 144 candramAoM ne aura 144 sUryo ne trikAlavartI apanA2 prakAzana AdirUpa kArya kiyA hai| yahAM para grahoM kI saMkhyA 12672 hai| nakSatroM kI saMkhyA 4032hai tArAgaNoM kI saMkhyA 9644400 chiyAnake lAkha koTAkoTi kI hai| yahAM para jo puSkaravaradvIpa meM candra aura sUryoM kA bhramaNa kahA gayA hai vaha puSkara dvIpake AbhyantarArdhavartI candra strayoM kI apekSA karake hI kahA gayA hai isI bAta ko sUtrakAra Age svayaM kheNge| (abhitarapukkharaddheNaM bhaMte ! kevaDyA caMdA mahAvIra prbhun| uttara- coyAla cadasayaM" tyA gautama ! puSkaravara dvIpamAM 144 caMdramA ane 144 sUrya bhUtakALamAM prakAzatA hatA, vartamAnamAM prakAze che ane bhaviSyamAM paNa prakAzaze. tyAM 12672 graho ane 4032 nakSatre che. tyAM tArAgonI saMkhyA 644400 keTakeTa pramANe che. ahIM je puSkaravara dviIpamAM caMdra ane sUryanA bhramaNanI vAta karI che te puSkaradvIpanA AbhyantarArdhavartI caMdra ane sUryonI apekSAe kahI che. eja vAta sUtrakAra AgaLa prakaTa karavAnA che. Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za09 402 02 jambUdvIpasUrya candrAdivaktavyatA 697 NaM bhaMte! kevaiyA caMdA pabhArtisu vA ' ityAdi praznaH, uttaraM tu - ' goyamA | bAvataraM ca caMdA, bAkttari meva dinayarAdittA | kkhavaradIvar3e caraMti ee pabhArtitA // 1 // tini sayA chattIsA, chacca sahassA mahaggahANaM tu nakkhattANaM tu bhave, solAI duve sahassAI || 2 || aDayAla sabasahassA vAvIsaM khalu bhave sahassAI / do ya saya pukkhara, tArAgaNa koDikoDINaM || 3 || somaM sohiMsu vA 3 " chAyA - abhyantarapuSkarArDe khalu bhadanta ! kiyantacandrAH prAbhAsiSata vA ? 0 gautama ! dvAsaptati candrAH, dvAsaptatireva dinakarA dIptAH / puSkaravaradvI pArde caranti ete prabhAsayantaH // 1 // 1 trINi zatAni patriMzat paT ca sahasrANi mahAgrahANAM tu nakSatrANAM tu bhaveyuH, poDaza dve sahasre || 2 || aSTacatvAriMzat zatasahasrANi dvAviMzatiH khalu bhaveyuH sahasrANi / dve ca zate puSkarArddhe tArAgagakoTikoTInAm // 3 // bhAsi vA ) he bhadanta / AbhyantarapuSkarArdha meM kitane candramAoM ne pahile prakAzana kArya kiyA hai ? vartamAna meM ve kitane vahAM prakAzanakArya karate haiM? aura Age bhI ve kitane vahAM prakAzanakArya kareMge || 1 - 3 // isI taraha se sUryAdikoM ke kArya karane ke viSaya meM praznoM kA udbhAvana kara lenA cAhiye - isake uttara meM prabhu unase kahate haiM - ( gomA ) he gautama ! ( vAvantarica caMdrA ) ityAdi / ( sohaM sohiM vA 3) AbhyantarapuSkarArdha meM 72 caMdramAoM ne aura 72 hI sUryoM ne apanA 2 trikAlavartI prakAzanAdirUpakArya kiyA hai| yahAM para grahoM kI saMkhyA 6336 aura nakSatroM kI saMkhyA 2016 hai / gautamasvAbhIne prazna- (amitarapukkharadveNa bhate ! kevaiyA cadA pabhAsi suvA) he bhadanta ! Abhyantara puSkarAmAM keTalA caMdramA prakAzatA hatA ? vartamAnamAM keTalA ca'dramA prakAze che ? ane bhaviSyamAM keTalA caMdramA prakAzaze ? eja pramANe sUrya vagerenA viSayamAM paNa traNe kALa sa`badhI prazno samajavA. mahAvIra anunA uttara- " goyamA !" he gautama ! " bAvantarica caMdA " ityAdi. " soha sohiM su vA 3 " Abhyantara puSkarAmAM 72 caMdramAe tathA 72 sUryAM traNe kALamAM prakAza Addhi ApavAnuM 'kA' karyAM kare che. temAM 6336 zrRhA, 2016 nakSatra ane 4822200 kATAkADhi tArAgaNa che. Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIstra zobhAmazobhayan vA, zobhayanti vA, zobhayiSyanti cA / tathA-' maNussakhete NaM bhaMte ! kevaiyA caMdA pabhAsiMha vA ' ityAdi praznaH / uttaraM tu-'vattIsaM caMdasayaM, battIsaM ceva mariyANa sayaM / sayalaM maNussaloyaM, caraMti ee payAsitA // 1 // ekkArasa ya sahassA, chappi ya solA mahAgahANaM tu / chacca sayA chaNNauyA, NakkhattA tini ya sahassA // 2 // aDasIi sayasahassA, cAlIsasahassa maNuyalogaMmi / / satta ya sayA aNUgA, tArAgaNakoDikoDIgaM / 3 / / sohaM sohisu vaa3| chAyA-manuSyakSetre khalu bhadanta ! kiyantazcandrAH prAmAsipata vA ? ityAdi praznaH / uttaramAha-he gautama ! dvAtriMzat candrazatam , dvAtriMzat caiva sUryANAM zatam / sakalaM manuSyaloka, caranti ete prakAzayantaH // 1 // ekAdaza ca sahastrANi, paDapi (zatAni) SoDaza mahAgrahANAM tu| SaT ca zatAni SaNNavatiH, nakSatrANi trINi ca sahasrANi // 2 // aSTAzItiH zatasahasrANi, catvAriMzat sahasrANi manuSyaloke / sapta ca zatAni anyUnAni, tArAgaNakoTikoTInAm // 3 // zobhAmazobhayan vA 3, ityAdi / tArAgaNoM kI sakhyA 4822200 koTAkoTi kI hai // 1-3 // (maNussakhettega bhaMte ! kevaiyA caMdA pAsiMstu vA) ityAdi prazna-isake uttara meM prabhune aisA kahA-(battIsaM caMdasayaM) ityaadi| __ (sohaM sohiMsu vA 3) he gautama ! manuSyaloka meM-DhAI dvIpa meM132 caMdramA aura 132 sUrya nikAlasaMbaMdhI apanA 2 prakAzanakArya karate rahate haiN| yahAM para grahoM kI saMkhyA 11616 hai| nakSatroM kI saMkhyA 3696 hai| tArAgaNoM kI saMkhyA 8840700 koTAkoTi kI hai| gItamasvAbhAnA prazna-(maNussakhatte NaM bhate ! kevaiyA ca dA pabhAsisuvA) he bhadanta ! manuSyalekamAM keTalA caMdramA ane sUryAdi ke prakAzanA hatA, vartamAnamAM prakAze che ane bhaviSyamAM prakAzaze ? bhaDapIra pramunI uttara-" battIsa caMdasayaM" tyAla. " sohasohi su vA 3" gautama ! bhanuSyatAmai-maDhI dIpama: 132 ya' bhane 132 sUrya traNe kALamAM prakAza Adi ApavAnuM kArya karyA kare che. tyAM 11616 braha, 366 nakSatra ane 8840700 keTakeTi tArAgaNa bhUtakALamAM cama katA hatA, vartamAnamAM camake che ane bhaviSyamAM paNa camakatA raheze. Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA TI0 za09. 2 sU02 jambUdvIpasUrya candrAdiSaktavyatA jyotiSkagaNa koSTakam 56 | jyotiSkagaNaH | candrAH jambUdvIpe 2 candrau lavaNa samudre 4 candrAH dhAtakokhaNDe 12 candrAH kAlodadhisamudre 42candrAH 42 sUryAH 3696 1176 12 sUryAH 1056 112 336 144 144 | 126724032 ( puSkaravaradvIpe puSkaravara dvIpAbhyantarArddhe 72candrAH 72 varyAH 6336 2016 48,22,200 sArghadvIpadvaye 132 candrAH 132 sUryAH 116163696 88,40,700 sUryAH 2 sUryo 4 sUryAH grahAH nakSatrANi: tArAgaNaH 176 352 1,33,950 koTIkoTInAm 2,67,900 koTI phoTonAm 8,03, 700 koTIkoTInAm 28,12,950 96, 44, 400 " ) " 17 44 atha jIvAbhigamanutrapAThasya avadhimAha - ' jAva' ityAdi, 'jAna egasasIparivAro tArAgaNakoDikoDINaM ' yAvat - ekarAziparivArastArAgaNa koTikoTInAm, asya pUrvA zastvevam - " aDDAsIiM ca gahA aTThAvIsaM ca hoMti nakkhattA / esasI parivAro etto tArAgaNa vocchAmi, chAvaTThi sahassAI, nava caiva sayAI paca sayalAI ' tti / aSTAzItizcagrahAH, aSTAviMzatizca bhavanti nakSatrANi, ekaza ziparivAraiH itaH tArAgaNaM vakSyAmi - papaH sahasrANi navacaiva zatAni paJca sakalAni / inakI saMkhyA batAnevAlA kopTaka TIkA meM diyA haiM jijJAsujana vahAMse dekha leveM / ina pUrvokta pAMca sthAnoM meM jIvAbhigama sUtra kA pATha kahAMnaka kA lenA cAhiye isake liye sUtrakAra kahate haiM (jAba egamasIparivAge tArAgaNa koDikoDINaM) ki yahAM taka kA jIvAbhigamanutrokta pATha yahA~ grahaNa karanA cAhiye / isa pATha kA pUrvAza ( aTThAsI ca gahA ) ityAdi / eka candra ke parivAra meM 88 graha, 28 nakSatra, 66975 tArAgaNa kI phoTAkoTI hotI hai / uparyukta sAte sthAnAmAM caMdramA, sUryAM, grA, nakSatrA ane tArAgaNunI sanyA khatAvatA kAThA TIkAmAM ApyA che-- (6 A pUrvokta pAca sthAnemA jIvAbhigama sUtraneA pATha kayAM sudhI grahaNu karavAnA che te sUtrakAre jAva ega sasI parivAro tArAgaNakoDikoDInaM " A sUtra dvArA prakaTa karyuM" che. A sUtrapAThane pUrvAza 88 aTThAsI ca gaddA ityAdi che. eTale ke eka candranA parivAramAM 88 graha, 28 nakSatre ane 66975 kATArkaTi tArAgaNunA samAveza thAya che ," Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 bhagavatI sUtre gautamaH pRcchati' pukkharode NaM bhaMte / samudde kevaiyA caMdA pabhArtisu vA 3 | ?' he bhadanta ! puSkarode khalu samudre kiyantazcadrAH mAbhAsiSata vA, prabhAmante vA, prabhAsinyante vA ? bhagavAnAha - ' evaM savvesu dIvasa muddesu joisiyANaM bhANiyantra' he gautama ! evaM vakSyamANarItyA sarveSu dvIpasamudreSu jyotiSkANAM yathAsambhavaM saMkhyAvA asaMkhyAtAzca candrAdayaH prAbhAripata vA ityAdi bhaNitavyam, tathA cettham -' pukkharode NaM bhaMte ! samudde kevaiyA caMdA pabhAsinu vA 3 ?' he bhadanta ! puSkarode khalu samudre kiyantazcandrAH prAbhAsipata vA prabhAsante vA prabhAsipante vA ? aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( pukkharode Na bhaMte! samudde kevaiyA caMdA pabhArtisu vA ? ) he bhadanta ! puSkaroda samudra meM kitane candramAoM ne prakAza kiyA hai ? aba kitane candramA prakAza karate haiM ? aura Age bhI vahAM kitane candramA prakAza kare ge ? uttara meM prabhu kahate haiM - ( evaM savvesu dIvasamuddesu johasiyANaM bhANiyavvaM ) he gautama! samasta dvIpa samudroM meM jyotiSkagaNa ke yathAsaMbhava saMkhyAta asakhyAta candramAdikoM ne pahile prakAza kiyA hai, aba bhI ve vahAM para prakAza karate haiM aura Age bhI ve vahAM para prakAza kare ge ityAdirUpa se kahanA cAhiye | jIvAbhigamasUtra meM aisA hI kahA hai- ( pukkharode NaM bhaMte ! samudde kevaiyA caMdA pabhAsiMsa vA 31 ) gautama ne prabhu se aisA hI pUrvoktarUpa meM pUchA hai ki - he bhadanna / puSkaroda samudra meM kitane candramAoM ne pahile prakAza kiyA hai, aba bhI vahA~ para kitane caMdramA prakAza karate haiM - tathA Age bhI vahAM para kinane candramA prakAza kareMge ? ityAgautama svAmIno prazna - ( pukkhadeNa bhate / samudde kevaiyA caMdA pabhAsisu vA ? ) he laDhanta ! samudramA DeTA yandramA lUtaajabhAM prAzatA hatA, vartamAnamAM prakAze che ane bhaviSyamAM prAzaze ? bhaDAvIra alunA uttara- ( evaM savvesu dIvasamuddesu joisiyANaM bhANiyavvaM ) huM gautama ! samasta dvIpa samudromAM yetiSkagaNunA cathAsabhava sakhyAta asakhyAta candramA AdikAe bhUtakALamAM prakAza ApyA hatA, vamAnamAM paNa tee tyAM prakAza Ape che ane bhaviSyamAM paNa Apaze, jIvAbhigama sUtramAM A viSayane anulakSIne evuM kahyu che-- gautama svAmInA prazna - ( pukhagedeNaM bhaMte! samudde kevaiyA caMdA pabhA - siMsuvA 3 1 ) De lanta ! yuSre samudramAM paDelAM DeMTalA yandramA prAzatA hatA? vartamAnakALe tyAM keTalA candra prakAze che ? bhaviSyamAM tyAM keTalA candra prakAzaze ? ityAdi prazno ahIM grahaNa karavA joie. Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TI0 9 302 sU02 jambUdvIpasUryacandrAdivaktavyatA 601 ityAdi prazne uttaraMtu-'saMkhejjA caMdA pabhAsisu vA3' he gautama ! puSkarode sammudre saMkhyAtAzcandrAHprAbhAsipata vA, prabhAsante vA, prabhAsiSyante vA, tadavadhimAha-'jAva sayaMbhUramaNe jAva somaM sobhiMsu vA, sobhaMti vA, sobhissaMti vA' yAvat svayambhUramaNe samudre yAvat-asaMkhyAtAzcandrAH prAbhAvipata vA 3, evameva maryA api asaMkhyAtA atApayan vA, tApayanti vA, tApayiSyanti vA, evaM grahaNakSatratArAgaNA asaMkhyAtA eva yathAsaMbhavaM zobhAmamayan vA, zobhayanti vA, zobhayiSyanti vaa| dvIpasamudranAmAni cettham-puSkarodasamudrAdanantaro varuNavaro dvIpaH, tadanantaraM varuNodaH dirUpa se pUchane para prabhu ne unase kahA-(saMkhejA caMdA pabhAsiMsu vA 3) he gautama ! puSkaroda samudra meM saMkhyAta candramAoM ne prakAza kiyA hai, aba bhI vahAM para ve prakAza karate haiM aura Age bhI ve vahAM para prakAza kreNge| inake prakAza karane kA saMbaMdha kahAM taka lenA cAhiye isake uttara meM usakI avadhi batAte hue smRtrakAra kahate haiM ki (jAva sayaMbhU ramaNe jAva sobhaM sobhiMsu vA, sobhati vA, sobhissaMti vA ) yahAM taka prakAza karane kA saMbaMdha lagA lenA cAhiye / arthAt yAvat svayaMbhUramaNasamudra meM jyotiSka saMbaMdhI asaMkhyAta candroM ne prakAza kiyA hai, vahAM ve prakAza karate haiM Age bhI vahAM ve prakAza kreNge| isI taraha se asaMkhyAta sUryoM ne vahAM apanA Atapa phailAyA hai, aba bhI ve vahA~ apanA Atapa phailAte haiM, aura Age bhI ve vahAM apanA Atapa phailaaveNge| isI taraha se asaMkhyAta, graha, nakSatra aura tArAgaNoM ne bhI yathAsaMbhava vahAM kI zobhA ko suzobhita kiyA hai, karate haiM aura Age bhI ve vahAM zobhA ko suzobhita kreNge| dvIpa mahAvIra prabhunA utta2-" sakhejA caMdA pabhAsisu vA 3) u gItama ! puSkareda samudramAM pahelA saMkhyAta candramAM prakAzatA hatA, vartamAnamAM paNa tamA tyAM // cha bhane bhaviSyamA 5] prazatA 23ze. (jAva sayaMbhU ramaNe jAva sobhaM sobhisu vA, sobhaMti vA, sobhissati vA ) 23ya sU2bhae samudra paryantanAM sthAnomAM tiSka saMbadhI asaMkhyAta candro pitAne prakAza phelAvatA hatA, vartamAnamAM paNa phelAve che ane bhaviSyamAM paNa phelAvaze eja pramANe asaMkhyAta sUryo bhUtakALamAM tyA tapatA hatA, vartamAnamAM tape che ane bhaviSyamAM paNa tapaze e ja pramANe asaMkhyAta graha, nakSatre ane tArAgaNe paNa tyA zobhA vadhAratA hatA, vartamAnamAM zobhA vadhAre che che ane bhaviSyamAM paNa zobhA vadhAratA raheze dvIpa samudronAM nAma nIce bha76 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstre samudrA, evaM kSIravara-kSIrodau, ghRtavara-ghRtodau, kSodavara kSododo, nandIzvaravara nandIzvasvarodau, aruNArugodau, aruNavarA-ruNavarodI, aruNavarAvabhAsAruNavarAvabhAsodo, kuNDala kuNDalodau, kuNDalavara-kuNDalavarodau, kuNDalavarAvabhAsa kuNDalavarAvabhAsodI, rucaka-rucakodo,rucakavara-rucakavarodau,rucakavarAvabhAsa-rucakavarAvabhAsodo,ityAdIni asaMkhyAtAni santi, yataH asaMkhyAtA dvIpasamudrAH santi / anne gautamo bhagavad vAkyaM satyApayannAha- sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti ' he bhadanta ! tadevaM-bhavaduktaM samudroM ke nAma isa prakAra se hai-puSkaroda samudra se Age-varuNavara dvIpa isake bAda varuNodasamudra, isI taraha se kSIravaradIpa, kSIroda samudra, ghRnavaradvIpa, ghRnodasamudra, kSodravaradvIpa, kSodasamudra, nandIzvara dIpa nandIzvarasamudra' aruNadIpa aruNodasamudra, aruNavaradIpa, aruNavarodasamudra, aruNavarAvabhAsaLIpa, aruNavarAvabhAsodasamudra, kuNDaladIpa kuNDalodasamudra, kuNDalavaradIpa, kuNDalavarodasamudra, kuNDala varAvabhAsadvIpa, kuNDalavarAvabhAsodasamudra, rucakaDhIpa rucakodasamudra, rucakavaradvIpa rucakavaroda samudra, rucakavarAvabhAsa DhIpa rucakravarAvabhA. sodasamudra, ityAdi asaMkhyAta bIpa aura samudra haiN| anta meM svayaMbhUramaNa samudra hai / anna meM gautama bhagavAna ke pacanoM meM satyatA kI khyApanA karate hue kahate haiM-(sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti) he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai-he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai| isa prakAra kaha kara ve pramANe che-puSkarada samudra, tyArabAda varuNuvara dvIpa, tyArabAda varuNeda samudra, kSIravara dvIpa, kSIrada samudra, dhRtavara dvIpa, vrataka samudra, lokavara dvIpa, kSeda samudra, nandIzvara dvIpa, nandIzvara samudra, aruNa dvIpa, aruNada samudra, aNavara dvIpa, aruNuvAda samudra, aruNuvarAbhAsa dvIpa, aruNuvarAvabhAsada samudra, kuMDala dvIpa, kuMDaledasamudra, kuDalavara dvIpa, kuMDalavarada samudra, kuMDalavarAjabhAsa dviIpa, kuMDalavarAvabhAsada samudra, rucaka dvIpa, rucakeda samudra, rucakavara dvIpa, cakavAda samudra, rucakavarAvabhAsa dvIpa, cakavarAvabhAsada samudra, ItyAdi asaMkhyAta dvIpa ane samudro che ane atte svayaMbhUramaNa samudra che. have bhagavAnanA vacanane pramANabhUta gaNIne gautama svAmI kahe che ke " seva' mate ! seva' bhate / tti) mahanta ! mAyanI vAta satya . 7 bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNa namaskAra karIne teo pitAne sthAne Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % er prameyavandrikA TIkAza09302 sU02 jamnunapalyacandrAdivaktavyatA 603 : sarva satyamevAsti he bhadanta ! tadevam-bhavaduktaM satyamevArita, zraddhAtizaya ghotanAya dviruktiH // sU0 2 // iti zrI-vizvavikhyAta - jagahallabha-prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApana-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-: / zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta - jainazAstrAcAryaH' - padabhUSitakolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri-'janAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAlativiracitAyAM zrIbhagavatImatrasya mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm navamazatakasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 9-2 // gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| (yahAM para (sevaM bhaMte ! sevaM bhate!) aisA jo do bAra gautama ne kahA hai vaha prabhu ke vacanoM meM apanI zraddhA kI atizayatA prakaTa karane ke liye hI kahA hai ||stuu0 2|| zrI jainAcArya jainadharma divAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta " bhagavatIsUtra kI prameyacandrikA vyAkhyA navave zatakakA dUsarA uddezaka samApta // 9-2 // mesI gayA. mahI "sevaM bhate ! seva bhate / " mA prabhAra me vAra pArnu kAraNa e che ke A pramANe be vAra kahevAthI mahAvIra prabhunAM vacanomAM gautama svAmInI apAra zraddhA prakaTa thAya che. e sU2 che jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatI sUtranI prameyaca- drikA vyAkhyAnA navamAM zatakane bIje uddezaka samAsa 9-rA Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha navamazatakasya tRtIyeoddezaprabhRtayaH triMzadudezakAH / eko rukAdidvIpavara vizepavaktavyatA natrazatake tRtIyodezakadArabhyatriMzattamoddezakaparyantaM vipayavivaraNam ekorukadvIpavaktavyatA 1, AmAsikadvIpavaktavyatA 2, vaipANikadvIpavaktavyatA 3, lAGgUlikadvIpavaktavyatA 4, evaM hayakarNa 5-gajakarNa 6 - gokarNa 7zaSkulIkarNa8 - Adarzamukha 9 - meNmukha 10 - ayomukha 11 - gomukha 12 - azvamukha 13 - hastimukha14 - siMhamukha 15 - vyAsukhA 16 -zvakarNa 17 - hastikarNa 18 - karNa 19 - karNaprAvaraNo20-kAmukha 21 - meghamukha 22 - vidyunmukha 23 - vidyuta 24 - ghanadanta 25-laSTadanta26-gRhadanta 27 - zuddhadantAnAM 28 - vaktavyatA | dvitIyodeza ke dvIpavaravaktavyatA pratipAditA, atha tRtIyAdiSvapyudeza keSu prakArAntareNa tadvaktavyatAmevAha - ' rAyagihe ' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAva evaM vayAsI - kahi NaM bhaMte! dAhijillANaM egoruyamaNussANaM egoruyadIve NAmaM dIve paNNatte ? navave zatakakA tIsarA uddezaka 3-se 30 taka 9 ve zataka ke isa tRtIya uddezaka se lekara 30 veM uddezaka taka kA viSaya vivaraNa saMpekSa se isa prakAra hai- ekoruka dvIpa vaktavyatA 1, AbhAsikadvIpa vaktavyatA : 2, vaiSANikadvIpavaktavyatA 3, lAGgalika dvIpavaktavyatA 4, isI taraha se hayakarNa 5, gajakarNa 6, gokarNa 7, zakulakarNa8, Adarzamukha 9. meNdramukha 10, ayomukha 11, gomukha 12, abhvamukha 13, hastimukha 14, siMhamukha 15, vyAghramukha 16, azvakarNa 17, hastikarNa 18, karNa 19, karNaprAvaraNa 20, ulkAmukha 21, meghakha 22, vidyunmukha 23, vidyuddanta 24, ghanadanta 25, laSTadnta 26, gUDhadanta 27, aura zuddhadanta 28 inakI vaktavyatA / navamA zatakanA traNathI trIsa uddezaka navamAM zatakanA trIjAthI trIsamA sudhInA uddezakAmAM je viSayAnuM pratipAdana karavAmAM Avyu che tenA sakSipta sArAMza nIce pramANe che ekAka dvIpa, mAlAsiGa dvIpa, vaiSAzi dvIpa, sAMgasi dvIpa, huyaartha, gartha, gortha, zaNDusI, Adarza bhubha, bhedrabhuma, mayobhuma, gobhuma, azvabhuJa, hastibhuma,siDbhuja, vyAghrabhu, azva, ustimNu, aNu,artha AvaraNu, udAbhuma, bhedhabhukha, vidyunmukha, vidyuhanta, dhanahanta, saSTahanta, gUDhahanta bhane zuddhahanta, bhA badhAM dvIpAnI vaktavyatAnu A 28 uddezamAM pratipAdana karavAmAM Avyu che. Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prandrikA TI009 u0 3-300 1 ekorukAdidvIpanirUpaNam 605 goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM cullahimavatassa vAsaharapavvayassa puratthimillAo carimaMtAo lavaNasamudaM uttarapurasthimaNaM tini joyaNasayAI ogAhittA ettha NaM dAhiNillANaM egoruyamaNustANaM egoruyapadIce nAmaM dIve paNNatte / seNaM goyamA ! tinni joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM, Nava egUNapanne joyaNasayAI kiMcivisesUNAI parikkheveNaM paNNatte / seNaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savva samatA saMparikkhitte, dopahavi pamANaM vaNNao ya, evaM eeNaM kameNaM jahA - jIvAbhigase jAva suddhadaMtadIve jAva devalogapariggahiyANaM te maNuyA paNNattA, samaNAuso ! | evaM aTThAvIsa pi aMtaradIvA saraNaM saraNaM AyAmavikkhaMbheNaM bhA NiyavvA, navaraM dIve dIve uddesao evaM savvevi aTThAvIsaM uddegA bhANiyavvA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // sU0 1 // navamassa taIyAiyA tIsaMtA uddesA samattA // 9-3-30 // chAyA - rAjagRhe yAvat evamavAdIt - kutra khalu bhadanta ! dAkSiNAtyAnAm ekorukamanuSyANAm ekorukadvIpo nAmadvIpaH prajJaptaH ? gautama ! jambUdvIpe ekaruka Adi dvIpavara vizeSa vaktavyatA ' rAyagihe jAva evaM vayAsI' ityAdi / sUtrArtha - (rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM yAvat gautama ne prabhu se aisA pUchA - ( kahi NaM bhaMte ! dAhiNillANaM egoruyamaNusANaM egoruyadIce nAmaM dIve paNNatte) he bhadanta ! dakSiNadizA ke ekAruka Adi dvIpavara vizeSa vaktavyatA~~ " rAyagihe jAva eva vayAsI " tyAhi sUtrArtha - ( rAyagihe jAva eva vayAsI " rAmagRha nagaramA ( yAvat ) gItabha svAbhIo bhahAvIra alune bhApramANe pUchayu - ( kahiNa bhate ! dAhiNilANa egoruyamaNussANaM egoruyadIve nAmaM dIve paNNatte ? ) he bahanta ! dRkSiya hizAnA Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 606 bhagavatIsau dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe culla(kSudra )himavato varSadharaparvatasya paurastyAt caramAntAt lavaNasamudram uttarapaurastye trINi yojanazatAni avagAya, atra khalu dAkSiNAtyAnAm ekorukamanuSyANAm ekoharudvIponAma dvIpaH prajJaptaH / saH khalu he gautama ! trINi yojanazatAni AyAmaviSkammeNa nava ekonapaJcAzata yojanazatAni kizcidvizeSonAni parikSepeNa prajJaptaH, sa khalu ekayA panavaravedikayA, ekena ca vanaSaNDena sarvataH samantAt saMparikSiptaH, dvayorapi pramANaM varNakazca, evametena ekoruka manuSyoM kA ekolaka nAmakA dvIpa kahAM para kahA gayA hai ? (goyamA) he gautama! (jaMbUddIve dIve maMdarama pavvayassA dAhiNeNaM cullahimavaMtassa vAmaharapatrayasta purathimillAo carimaMnAo lavaNasamudaM uttarapurasthiyeNaM tini joyaNasayAI ogAhittA estha NaM dAhiNillANaM egokhyamaNussANaM egoruyadIve nAma dIve paNNatte) jaMbUdvIpa nAmake dvIpa meM vartamAna sandara parvata kI dakSiNa dizA meM kSudrahimavAn varSadhara parvata ke paurastya caramAnta pradeza se IzAna dizA meM lavaNasamudra meM tIna sau yojana jAne ke bAda ThIka yahAM para dakSiNadizA ke ekorukayugala manuSyoM kA ekoruka nAma kA dvIpa kahA gayA hai / (taeNaM goyamA tinni joyaNasayAI AyAmavikakhameNaM va ekoNavanne joyaNasae kiMci viseslUNe parikkheveNaM paNNatte) hai gautama ! usa dvIpa kI laMbAI aura caur3AI tInaso yojana kI hai| aura paridhi usakI kuchakama 949 yojana kI hai| (se NaM egAe paulavaraveDyAe egeNaM vaNasaMDeNaM savvao / 24 bhnussyaane| me|24 nAma dIpa 4yAM sAvaTa cha 1 ( goyamA ) 3 gautama ! ( jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM culla himavaMtarasa vAsaharapavvayasa purathimillAo carimatAo lavaNa samudaM uttara purathimeNaM tinnijoyaNasayAI ogAhittA etthaNaM dAhiNillANaM egoruyamaNuskhANaM egoruya dIve nAma dove paNNatte ) jabUdvIpa nAmanA kapamAM AvelA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM kSudrahimavAna varSadhara parvatanI pUrvanA sImAnta pradezathI IzAna dizAmAM lavaNa samudrathI 300 yojana AgaLa jatAM dakSiNa dizAnA ekoruka (yugala) manuSyane 24 nAmana dvI5 mA che (taeNaM goyamA ! tinni joyaNasayAi AyAma vikkhaMbheNaM Nava ekoNavanne joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM paNNatte ) 3 gautama ! te dvIpanI laMbAI ane pahoLAI 300 jananI che. ane tene parica ( paribhiti) 646 yo 42tA saDe mAchI che. ( se NaM egAe paumavaravezyAe egeNaM vaNasaNa savvao samaMtA saMparibikhate ) dvA5 3 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za09 u0 3-30 sU01 ekokAThopanirapaNam 607 krameNa yathA jIvAbhigame yAvat zuddhadantadvIpo yAvat devalokaparigrahItAH te manuSyAH prajJaptAH zramaNAyudhAna ! evam aSTAviMzatirapi antadvIpAH svakena svakena AyAmaviSkambheNa bhaNitavyAH, navara dvIpe dvIpe uddezaka, evaM sarve'pi aSTAviMzatirudezakAH bhaNitavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // sU0 1 / / navamasya tRtIyAdikAstriMzadantA uddezakAH samAptAH o samaMtA saMparikkhitte) vaha dvIpa eka padmavara vedikA se aura eka vanakhaNDa se cAroM ora se ghirAhuA hai| (doNhaM vi pamANaM vaNNao ya evaM eeNaM kameNaM jahA jIvAbhigame jAva suddhadatta dIve jAva devaloga pariggahiyA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso) ina donoM kA varNana aura pramANa isa prakAra se, isa krama se jaisA jIvAbhigana satra meM "yAvat zuddhadanta dvIpa hai, thAvat he AyuSman asaNa! isa dvIpa ke manuSya marakara devagAMta meM jAte haiN| yahAM taka kahA gayA hai vaisA hai| arthAt jIvAbhigama ke isa sUtrataka inakA varNana jaisA jIvAbhigama meM kiyA gayA hai vaisA hI varNana vahAM se lekara yahAM para bhI karanA cAhiye (evaM aThThAvIsaMpi aMtaradIvA saeNaM saeNaM AyAmavikkhaM meNaM mANiyavvA ) isI taraha se 28 aMtardIpa bhI apanI 2 laMbAI aura cauDAI se kahanA caahiye| (navaraM dIve dIce udesao evaM savve vi aThThAvIsaM uddesagA bhANiyanvA-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) parantu eka eka dvIpa meM eka 2 uddezaka jAnanA caahiye| isa taraha laga antarTIpoMke uddezaka 5512vahiAthI mana se 4 thI yAre ta25 zayeTI cha. (doNDaM vi pamArNa vaNNao ya eva eeNaM kameNaM jIvAmigame jAva suddhadattadIve jAva devaloga pariggahiyANa te maNuyA paNNattA samaNAuso) 241 mannatuM vana nigama sUtramAM je pramANe karavAmAM AvyuM che, te pramANe ahIM paNa karavuM joIe. A viSayane anulakSIne jIvAbhigama sUtramAM "zuddhadaH dvIpa che, he Ayumana zramaNa ! A dvIpanA manuSya marIne devagatimAM jAya che." A sUtrapATha pAntanu thana yuche, te 4thana mI akha) 42vu naye ( evaM adAbIsaMvi aMtaradIvA saeNaM saeNaM AyAmavikkhabheNaM bhANiyavvA) mA zata 28 aMtardImAMnA pratyekanI laMbAI ane pahoLAI kahevI joIe (navara dIve dIve uddesao evaM savve vi aTThAvIsaM uddesagA bhANiyavyA sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti ) 52ntu pratye: dIpano me se deza sabharavI. A rIte 28 antadvIpanA 28 uddezake thAya che gautama svAmI mahAvIra Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre TIkA- 'rAyagihe jAva evaM kyAsI' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH bhagavantaM vandituM namaskartuM parpet nirgacchati, vanditvA namasthitvA pratigatA parSat, tato gautamaH zuzrUpamANo vinayena prAJjalipuTaH paryupAsInaH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIda - 'kahi NaM bhaMte / dAhiNillANaM egoruyamaNussANaM egoruyadIve NAmaM dIve paNNatte ? he bhadanta ! kuna khalu dAkSiNAtyAnAM dakSiNadigvAsinAm ekorukamanuSyANAm ekorukadvIpo nAma dvIpaH prajJaptaH, bhagavAnAha - ' goyamA ! jaMbuddIve 608 28 ho jAte haiM he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai - he bhadanta ! vaha sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / TIkArtha - dvitIya uddezaka meM dvIpavara vaktavyatA kahI jA cukI hai| isa tRtIya uddezaka meM bhI usI vaktavyatA ko sUtrakAra prakArAntara se kaha rahe haiM ( rAyagihe jAva evaM kyAmI) rAjagRha nagara meM zrI mahAvIra svAmI padhAre unako vandanA karane ke liye vahAM pariSad unake pAsa AyI - vandanA namaskAra kara tathA dharmakathA sunakara phira vaha vApisa apane 3 sthAnapara calI gaI- isake bAda trividha paryupAsanA se prabhukI paryupAmanA karate hue gautama ne prabhuse baDe vinayake sAtha donoM hAtha jor3akara isa prakAra se pUchA - ( kahi NaM bhaMte / dAhiNillANaM egorupamanussANaM egoru dIve NAmaM dIve paNNatte) he bhadanta / dAkSiNAtya - dakSiNadigvAsI prabhunAM vacanAne pramANabhUta gaNIne kahe che ke 'he bhadanta! Ape je kahyuM te sathA satya che he bhaddata ! Ape A viSayanuM je pratipAdana karyuM. te sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne prabhune vaMdaNA namaskAra karIne te temane sthAne besI gayA, TIkA--khIjA uddezakamAM dvIpavara vaktavyatAnuM kathana karavAmAM Avyu' che. have A trIjA uddezakamAM paNa eja vaktavyatAnuM sUtrakAra bIjI rIte kathana 12 che. " rAyagihe jAva eva vayAsI rAjagRha nagaramAM mahAvIra svAmI padhAryA. temane vaMdaNA namaskAra karavAne mATe pariSada temanI pAse AvI. vadaNA namaskAra karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne pariSada pAchI pharI. tyAra mAda trividha paryuM`pAsanAthI prabhunI pa pAsanA karIne gautama svAmIe vinaya yUrva jante hAtha leDIne yA asA prazna puuchye| - ( kahiNaM bhaMte ! dAhiNillANaM etonganj egoru dIve NAmaM dIve paNNatte ? ) he mahanta ! dRkSizudvignAsI ekAruka manuScAnA ekAruka dvIpa nAmanA dvIpa kayAM Avela che ? "" Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza0990 3-30sU0 1 pako.phAdiApanirUpaNam 609 dIve maMdagrasa padhvayalsa dAriNeNaM' he gautama jambUdvIpe dvIpe sandarasya meroH parvatasya dakSiNe dakSiNAdigi 'cullAhimavaMtaspa bAsaharapavayassa purathimillA bho carimaMtAo' cullahimavaMto varSa dharaparvatasya paurastyAt pUrvadizAyAH caramAntAt sImAntapradezAt Anantaram ' lavaNasamuI uttarapurasthimeNaM ' lapaNasamudram uttarapauramtye uttarapUrvayorantarAle IzAnakoNe ityarthaH 'tinni joyaNasayAI ogAhittA' trINi yojanazatAni avagAhya-ulaya 'ettha NaM dAhiNillANaM egoruyamaNussANaM ego. ruyadIve nAmaM dIve paNNatte ' atra khalu lavaNasamudrasya IzAnakoNe triyojanazatAbagAhanasthAne dAkSiNAtyAnAM dakSiNadigbhavAnAm ekolakramanuSyANAm ekorukadvIpo nAma dvIpa prajJaptaH ' se NaM goyamA ! tini joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM Nava -ekolaka malupyoMkA ekoka dvIpa nAmakA dvIpa kahAM para kahA gayA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM) jambUdvIpa nAmake dvIpa meM rista sumerU parvata kI dakSiNadizA meM vartamAna (cullahiravanassa bAsaharapavyayarala puratthimillAo carimaMtAo) cula (kSada) himavAn varSavara parvata ke pUrvadizA saMbaMdhI sImAntapradeza se Age IzAna dizA meM (tinni joyaNalayAI ogAhitA) laghaNanamudra ko sInasau yojana uhavana karake arthAt Age jAkarake (etva NaM dAhiNillANaM egosyamaNuslANaM egoruyadIve nAma dIve paNNatte) ThIka isI jagaha para dakSiNa digvAlI ekoruka manuSya ekoruka dvIpa nAmakA dvIpa kahA gayA hai| arthAt lavaNasamudra kI IzAna dizA meM lIna sau yojana taka usa lavaNasamudra meM Ane jAne ke bAda ekojaka manuSyoM kA jo ki dakSiNadigvAsI haiM ekoruka nAmakA dvIpa hai| (seja goyamA ! tinnijoyaNasayAI AyAmavikkhabheNaM Nava __ mahAvIra prabhunI uttara-' goyamA !" gautama / (jaMbuhove dIve maMda rassa pavvayassa dAhiNeNaM) dvIpa nAmanA dii| mAmA bhumera patanI hakSiSya dizAmA mAsA (cullahimavaMtaspa vAsaharapavayamsa purathimillAo cari maMtAo) yudaya (kSudra) bhivAn varSa 52 5'tanI pUnA sImAnta prazathI bhAga tai zAna A " tinni joyaNasayAI ogAhittA ) sapa sabhu drathA mA rai ( etyaNaM dAhiNillANaM egoruyamaNurasANaM egoruyadIve nAma dIve papaNatte ) lihivAsI 24 manuSyAnA 24 nAmanI dvA5 mAve che. eTale ke lavaNa samudranI IzAna dizAmAM 300 jananu aMtara cAlIne lavaNa samudramAM AgaLa jatAM dakSiNadivAsI ekeka manuSyane ( yugala bhanuSyAnI ) 24 nAmanA 5 mA che. (se Na goyamA ! timi joyaNa bha77 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 bhagavatIsa ekoNavanne joyaNasayAI kiMcivisesaNAI parikkheveNaM paNNate' he gautama sa ekorukadvIpaH trINi yojanazatAni AyAmaviSkambhena dairdhya vistAreNa vartate atha ca ekonapaJcAzadadhikAni navayojanazatAni kizcidvizeSonAni parikSepeNa paridhinA prAptaH ' se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNa ya vaNasaMDeNaM savyao samaMtA saMparikkhitte' sa khalu ekorukadvIpaH ekayA pAvaravedikayA, ekena ca vanapaNDena sarvataH samantAt paritaH saMparikSipta pariveSTito vartate, ' doNha vi pamANaM vannao ya, evaM eeNaM kameNaM jahA jIvAbhigame jAva suddhadaMtadIve jAca devalogapariggahiyA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso / ' he gautama ! dvayorapi uparyuktayoH ekorukamanuSyaekoNavanne joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM papaNatte) he gautama! isa dvIpa kI laMbAI caur3AI tInasau yojana kI hai / aura paridhi isakI kucha kama 949 yojana kI hai| __ (se NaM egAe pau mavaraveDyAe egeNaM vaNasaMDeNaM savao samaMtA saMparikkhitte) yaha ekohaka dvIpa eka padmavara vedikA se aura eka vanakhaNDa se cAroM aura ghirA huA hai| (doNha vi pamANaM vannao ya, evaM eeNaM kameNaM jahA jIvAbhigame jAva suddha daMta dIve jAva devalogapariggahiyA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso) he zramaNAyuSman gautama! ina upayukta ekorukamanuSya aura ekoruka dvIpa ina donoM kA pramANa evaM varNana pUrvIktarIti se kramazaH jaisA jIvAbhigama sUtra meM (yAvat zuddha danta nAma kA 28 vAM antaradvIpa hai aura yahAM ke saba manuSya yAvat marakara devaloka meM jAte haiM " yahAM taka kiyA gayA hai usI sayAI AyomavikkhabheNaM Nava ekoNavanne joyaNasae kiMci visesUNe parikkheveNaM paNNatte ) OM gautama! sA dI5 300 yona sameta bhane 300 yApana pahoLo che tene paridha (parimiti) 949 yojana karatAM thoDI ochI che. (se NaM egAe paumavaraveiyAe egeNaM vaNasaMDeNa savvao samatA saMparikkhitte ) A ekeka dvIpa eka padmavara vedikAthI ane eka vanakhaMDathI cAre tarapha rAyasI cha. ( doNha vi pamANaM pannao ya, evaM ee NaM kameNa jahA jIvAbhigame jAya suddhadata dIve jAva dekhalogaparigahiyA NaM te maNuyA paNNattA samaNAuso) he zramaNAyuSyana gautama! A ekeka manuSya ane ekaruka dvIpanuM pramANa ane varNana pUrvokta rIte phamaza. jevuM jIvAbhigama sUtramAM karavAmAM AvyuM che tevuM ahIM paNa karavuM joIe. "zuddhadatta nAmane 28 mo antara dvIpa che ane tyAMnA badhA manuSya (yAvata) marIne devalokamAM devanI paryAye utpanna thAya che." A sUtrapATha sudhInuM jIvAbhigama sUtranuM kathana ahIM grahaNa Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA rI0 20 9 u. 3-30 sU0 1 pakohakavinIpanirUpaNam 619 ekoskadvIpayoH pramANa varNakazca varNanamatra vAcyam / evaM pUrvoktarItyA etena krameNa yathA jIvAmigamamUne pratipAditastathaivAtrApi pratipattavyaH / atha jIvAbhigamasUtrapAThasya avadhimAha-'jAva' ityAdi,yAvat-zuddhadantadvIpaH, tRtIyAdArabhya zuddhadantAbhidhAnalakSaNASTAviMzatitamAntaradvIpavaktavyatAparyantamityarthaH, tadvaktavyatAyA api a. vadhimAha-'jAva'ityAdi, yAvat devalokaparigrahitAH iti, devalokaH parigraho yeSAM te devalokaparigrahitAH-devalokagatigAminaH khalu manuSyAH prajJaptAH, he zramaNAyuSman ! evaM 'aTThAvIsapi aMtaradIvA dIvA saeNaM saeNaM AyAmavikhaMbheNaM bhANiyabA' evaM rItyA aSTAviMzatirapi antaradvIpAH svakena svakena-nijena nijena AyAmaviSkaMbheNa bhaNitavyAH, 'navaraM dIve dIve uddesao, evaM savve vi aTThAvIsaM uddetaraha se yahAM para bhI kara lenA caahiye| yahAM jo (jAca devalogapariggahiyA) ke sAtha yAvat pada AyA hai vaha-"ina antaradvIpajamanuSyoM kI vaktavyanA kI avadhi yahAM taka hai" isa bAta ko sUcita karane ke liye AyA hai| tathA-(jAva suddhadaMte) ke sAtha jo yAvat pada AyA hai vaha isa bAta ko kahane ke liye AyA hai ki jIvAbhigamasUtra kA pATha ina antaraDIpA ke varNana meM yahA~ taka kA grahaNa karanA caahiye| (evaM aTThAvIsapi aMtaradIvA dIvA saeNaM saeNaM AyAmavikkhabheNaM bhANipavvA) isI taraha se 28 bhI antara dvIpa apane 2 AghAma aura viSkaMma se kahanA caahiye| ___aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki tIsare uddezaka se lekara 30 ve uddezaka taka 28 uddezaka jo yahAM kahe gaye haiM ve uddezaka kisa taraha 427 na, ma samAvu. " jAva devalogapariggahiyA " mA sUtrAzamA 2 'jAva' 56 sAvyu cha ta ma pAtane sUthita 42vAne bhATe mAvyu cha ke "A antaradvIpanA manuSyanI vaktayatAnI avadhi (maryAdA) ahIM sudhInI che." tathA " jAva sudate" yA sUtrAMnI sA re " jAva" 54 mAvyu che te e vAta prakaTa kare che ke jIvAbhigama sUtramAMthI A antaradvIpana varNana karatI vakhate chelA (28 mA) zuddhadaMta kapa sudhInA dvIpanuM varNana 42 na. " evaM aTThAvImaMpi aMtaradIvA dIvA saeNa saraNa AyAmavikkha. bheNa bhANiyabA" mA zata 28 matadvIcAmAMnA hare hare dvIpanI bhAva ane paheLAI kahevI joIe. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke trIjA uddezakathI zarU karIne 30 mAM uddezaka paryantanA je 28 uddezake ahIM kahe. vAmAM AvyA che, te uddezake kevI rIte kahevAmAM AvyA che ? Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -bhagavatI sUtre sagA bhANiyantrA ' navaraM vizeSastu dvIpe dvIpe pratyekadvIpe uddezakaH ekaikaH uddezo vaktavyaH, evaM rItyA sarve'pi aSTAviMzatiH udezakAH bhaNitavyAH vaktavyAH / ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannATha - ' se bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ' he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM sarva satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavadukta sarva satyameveti // 01 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadbahlabha-masiddhavAcaka- pazcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApaka - pravizuddha gadyapadyanekagrantha nirmApaka- vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapati kolhApurarAjapradatta 'jainazAstrAcArya - padmabhUSitakolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri jainAcArya jainadharmadivAkarapUjyazrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM navamazatakasya tRtIyAdikAstriMzadantA uddezakAH samAptAH / 9-3-30 // - se kahe gaye haiM ? " navaraM dIve dIve uddesao, evaM savve vi aTThAvIsaM uddegA bhANiyavvA ' to isa viSaya meM ve kahate haiM ki eka 2 antara dvIpa meM 1-1 uddezaka kahA gayA hai isa rIti se 28 antara dvIpa saMbaMdhI 28 uddezaka ho jAte haiN| jo yahAM bhaNitavya haiM / anta meM gautama bhagavAna ke kathana se sarvathA satyatA kA khyApana karate hue kahate haiM - ( sevaM saMte ! sevaM bhaMte ! tti ) he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai / hai bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hai / isa prakAra kahakara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gaye / sR0 1 // navave zataka tIna se tIsa taka ke tIsa uddezaka samApta 3-30 // ( navara dIve dIve uddesao, evaM savve vi aTThAvIsa uddegA bhANiyavvA ) dareka antaradvIpanA eka eka uddezaka kahevAmA AvyA che. antaradvIpAnI kula sakhyA 28 che. tethI temanA viSenA kula 28 uddezaka thAya che. ( 28 antaradvIpAnAM nAma A uddezakanuM sa'kSipta varNana karatI vakhate ApavAmAM Avela che. ) C. have bhagavAnanAM vacaneAmAM peAtAnI zraddhA vyakta karatAM gautama svAmI che" seva bhave ! seva bhate / tti " he mahanta / yA viSayanuM mAyene pratipAdana karyuM te sathA satya che. huM bhainta ! Ape je kahyu te sathA satya ja che. A pramANe kahIne prabhune vadaNA namaskAra karIne gautama svAmI peAtAne sthAne besI gayA. !! s01 / / navamAM zatakanA trIjAthI trIsA sudhInA uddezaka samAsa ! Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ athaikatriMzattamovezakaH prArabhyate- navamazatakasya ekatriMzattamoddezakasya saMkSiptaviSayavivaraNamkevaliprabhRtInAM sakAgAd azrutvaina jIvasya dharmajJAna bhavati na vA ? iti praznottaraM bodhiH, samyagdarzanAnubhavo bhavati naveni praznaH, taddhetuzca uktaH, tathaiva tasya pravrajyA bhavati naveti praznaH, taddhetuzca pratipAditaH, tathaiva tasya jIvasya brahmacarya bhavati naveti praznaH, brahmacaryAvAsahetuzcoktaH, evamevake valimamRteH sakAzAd azru navave zatakakA ekattIsavAM uddezaka isa nauveM zataka ke 31 ve uddezaka kA viSaya vivaraNa saMkSepa se isa prakAra hai-kevalI Adi ke pAsa meM dharma ko vinA sune hI kyA jIva ke dharmajJAna ho sakatA hai yA nahIM ho sakatA? aisA prazna aura isakA uttr| yodhirUpa zuddha samyagdarzana kA anubhava kevalI Adi ke pAla nahIM sunane para jIva ko hotA hai yA nahIM hotA hai ? aisA prazna hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai aisA uttara, isameM kyA kAraNa hai-isakA pradarzana isI taraha kevalI Adi ke pAsa zravaNa kiye vinA kyA jIva ke pravrajyA hotI hai yA nahIM hotI hai aisA prazna-hotI bhI hai aura nahIM bhI hotI hai aisA uttara, isameM kAraNa pradarzana / isI taraha kevalI Adi ke pAsa zravaNa kiye vinA kyA jIva ke brahmacarya hotA hai yA nahIM hotA hai ? aisA prazna-hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai aisA uttara, isameM kAraNa pradarzana isI taraha kevalI Adi ke pAsa sune vinA navamA zatakano ekatrIsame uddezaka A navamAM zatakanA 31 mAM uddezakamAM pratipAdita viSayanuM saMkSipta vivaraNa A pramANe che-kevalI AdinI pAse dharmanuM zravaNa karyA vinA jIvane zuM dharmajJAna thaI zake che? A prazna ane tene uttara "kevalI AdinI pAse dezanA sAMbhaLyA vinA zu jIvane bodhirUpa zuddha samyagadarzanane anubhava thAya cha ?" mA prazna. utta2-" thAya che 5 pre| mane nathI 555 yatA." A prakArano uttara ane tenA kAraNanuM kathana "kevalI AdinI pAse dezanA sAMbhaLyA vinA zuM jIva pratrajyA le che ?" A prakArane prazna "pravrajyA le che paNa khare ane nathI paNa lete " e uttara ane tenA kAraNa kathana "kevalI AdinI pAse dezanA zravaNa karyA vinA zuM jIva brahmacarya pALe che kharo ? " A prazna pALe che paNa khare ane nathI paNa pALate " evo uttara ane tenA kAraNanuM pradarzana. "kevalI AdinI pAse dezanA Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI svaiva jIvasya saMyamo bhavati navetipraznaH, saMyamahetuzca pratipAditaH, tasya saMvaro bhavati navetipraznA, saMvarahetuzcoktaH, AminiyodhikajJAnam AbhinivodhikajJAnahetuzcoktaH, evameva zrutajJAnam , avadhijJAnam manaHparyavajJAnam , kevalajJAnam , dharmabodhA, zuddhasamyaktvAnubhavaprabhRti, kevalyAdivacanazravaNaM vinA'pi kazcita dharmAdikam anubhavati, taddhetukathanaM ca, kevalyAdivacanazravaNaM vinA'pi kazcita samyaktvAdikaM svIkaroti, vibhaGgajJAnotpattiH, samyagdarzanaprAptiH, cAritrasvIkAraH, kyA jIva ko saMyama hotA hai yA nahIM hotA hai ? aisA prazna, hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai aisA uttara, isameM kAraNapradarzana, isI prakAra se aise jIva ko saMvara hotA hai yA nahIM hotA hai aisA prazna, hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai aisA uttara saMvara hone meM kAraNamadarzana Abhi nibodhikajJAna, aise jIva ko hotA bhI hai aura nahIM bhI hotA hai aisA kathana abhinibodhikajJAna hone meM hetupradarzana isI taraha se zrutajJAna, avadhijJAna, manaH paryavajJAna, kevalajJAna, dharmayodha, zuddhasamyaktvAnubhava Adi ko bhI kevalI Adi ke vacanapravaNa kiye vinA jIva prApta bhI kara letA hai aura nahIM bhI prApta karatA hai aisA kathana prApti hone meM hetupradarzana kevalI Adi ke vacanazravaNa kiye binA bhI koI jIva samyaktva Adi ko svIkAra karatA hai aisA kathana vibhaGgajJAna kI utpatti, samyagdarzana kI prApti, cAritra kI svIkRti, avadhijJAna kI utpatti, avadhijJAnI kI lezyAoM kA kathana, avadhijJAnI ke jJAnoM ke sAMbhaLyA vinA zuM jIva saMyamI thAya che khare " e prazna thAya che paNa kharo ane nathI paNa te " e uttara ane tenA kAraNanuM pradarzana eja pramANe saMvara thavA viSeno prazna thAya che paNa kharo ane nathI paNa thata" evo uttara ane tenA kAraNanuM pradarzana. evA jIvane AbhinibAdhika zAna thAya che paNa kharuM ane nathI paNa thatuM. Ama banavAnA kAraNanuM pradarzana. eja pramANe zrutajJAna, avadhijJAna, mana vijJAna, kevalajJAna, zuddha samyakatvane anubhava, AdinI prApti kevalI AdinI dezanA sAMbhaLyA vinA jIva karI paNa zake che ane nathI paNa karI zakato. A pramANe kahevA mATenA kAraNanuM kathana. kevalI AdinAM vacana zravaNa karyA vinA paNa koI jIva samyakatva Adine svIkAra kare che evuM pratipAdana vibhaMgAnanI utpatti, samyagdarzananI prApti cAritranI vIkRti, avadhijJAnanI utpatti, avadhijJAnInI vezyAo, avadhijJAnInA jJAne tathA avadhijJAnI viSayaka manogI Adi hovAnA kathananuM Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza094031 uddezakaSiSadhiyaraNam avadhijJAnotpattiH, chezyA, jJAnam , manoyogI-ityAdi, saMghAtanam , saMsthAnam , uccaistvam , AyuSyam , vedaH-puruSavedAdiH, kapAyaH-saMjvalanakrodhAdi, adhyava. sAya:-prazastIdhyavasAyaH, nAraka-tiryak-deva-manuSyabhavebhyo muktiH, anantAnavandhyAdikapAyakSayaH, azrutvA kevalI dharmopadezaM na karoti, pravrajyAM na dadAti, siddho bhavati, UrdhvAdhastiryaglokeSu bhavati, Urdhvaloke vRttavaitADhaye bhavati, hone kA kathana, avadhijJAnI ke manoyogI Adi hone kA kathana avadhijJAnI ke kaunasA upayoga hotA hai aisA prazna aura isakA uttara avadhijJAnI ke saMhanana aura saMsthAna hone kA kathana; avadhijJAnI kI U~cAI kA kathana, avadhijJAnI ke AyuSka kA kathana, veda sahita hone kA kathana, puruSaveda meM vartamAna hone kA aura puruSanapuMsaka veda meM vartamAna hone kA kathana, avadhijJAnI kaSAyasahita hotA hai aisA kathana, kaSAyayukta hone meM usake saMjvalana krodhAdi kaSAya hI hote haiM aisA kathana asaMkhyAta adhyavasAya isake avadhijJAnI ko hotA hai aisA kathana, adhyavasAyoM meM bhI prazasta adhyavasAya hI hote haiM aisA kathana, nAraka, tiryaMca, deva, aura manuSya bhava inase usakI chUTa ho jAtI hai aisA kathana-isake anantAnubaMdhI Adi kaSAya kA kSaya kathana, azrutvA kevalI dharmopadeza nahIM karatA hai pravrajyA nahIM detA hai, para siddha ho jAtA hai / azrutvA kevalI Urdhvaloka meM, adholoka meM aura tiryagloka meM hotA hai| avaloka meM vaha vRttavaitADhaya meM hotA hai| adholoka meM pratipAdana A uddezakamAM karavAmAM AvyuM che. "avadhijJAnImAM ka upaga hoya che?" evo prazna ane tene uttara. avadhijJAnInA saMhanana, saMsthAna AdinuM kathana avadhijJAnInI UMcAI, ane tenA AyuSyanuM kathana. avadhijJAnI vedasahita hoya che evuM kathana puruSavedamAM vartamAna havAnuM ane puruSa napuMsaka vedamAM vartamAna hovAnuM kathana. avadhijJAnI kaSAyayukta hoya che evuM kathana te saMjavalana krodhAdi kaSAyavALo hoya che evuM kathana. avadhijJAnInA asaMkhyAta athavasAya hoya che, ane mAtra prazasta adhyavasAya ja hoya che evuM kathana nAraka, tiryaMca, deva ane manuSya, A bhavamAMthI teo chUTI jAya che evuM kathana. temanA anantAnuMbaMdhI AdinA kSayanuM kathana. azrutvA kevalI (jeNe kevalInI dezanA sAMbhaLI nathI e jIva) dharmopadeza karato nathI, pravajyA deto nathI, paNa siddha thaI jAya che azruvA kevalI UrvakamAM, adhalekamAM, ane tiryakamAM hoya che UrvakamAM Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre , adholokagrAmAdiSu bhavati, tiryaglo ke paJcadazakarmabhUmiSu bhavati, te ekasmin samaye kiyanto bhavanti ? iti praznaH kevalyAdisakAt dharmazrutvA kazcit dharma lamate, kathino labhate, kevalyAdisakAzAt dharmopadezaM zrutvA samyagdarzanAdizAlijIvasya avadhijJAnAdiprAptiH, vezyA, jJAnaM, yogaH, vedaH, upazAntavedaH, kSINavedo vA bhavati ? trIvedAdi sakapAyiNa, arupAyiNo vA, upazAntAH kSINakapAyiNo bhavanti ? kiyantaH kaSAyAH ? adhyavasAyaH, dharmopadezaH, pravajyAdAnaM ziSya 116 vaha adholoka grAmAdikoM meM hotA hai / tiryagloka meM vaha pandraha karmabhUmiyoM meM hotA hai aisA kathana azrutvA kevalI eka samayameM kitane hote haiM ? aisA prazna - aura isakA uttara tathA kevalI Adike pAsa dharmazravaNa karake koI jIva kevalI prajJapta dharma kI prApti karatA hai aura koI jIva dharmakI prApti nahIM bhI karatA hai aisA kathana - kevalI Adi se dharmopadeza sunakara samyagdarzanazAlI jIva ke avadhijJAna Adi kI prApti hone kA kathana isake lezyAoM kA kathana / isake jJAnavAlA, yogavAlA, vedavAlA, kA aura upazAnta vedavAlA athavA kSINavedavAlA hone kA prazna aura uttara ye zrutvA prAtikAraka jIva kisa vevAle hote haiM ? inake kaSAoM kI upazAntatA hotI hai ? yA kSINatA hotI hai ? inake kitanI kaSAyeM hotI haiM ?, adhyavasAya kitane hole haiM ? ye dharmopadeza karate haiM, yA nahIM karate haiM ? dIkSA dete haiM yA nahIM dete haiM ? inake ziSyapraziSya bhI - te vRttavaitADhayamAM hoya che, adheAlAkamAM te adheAleAkavatI grAmAdikamAM hAya che, ane tiryaMAAkanI paMdara kama bhUmiemAM te hAya che evuM kathana "thoDa samayamAM DeTalA ThevasI thAya che, " evA prazna ane tenA uttara. kaivalI AdinI pAse upadeza sAMbhaLIne kAi jIva kevaliprajJama dharmanI prAmi kare che ane kekAi jIva tenI prApti karatA nathI evuM kathana kevalI AdinI pAse dharmopadeza sAMbhaLIne samyagdarzanavALA jIva avadhijJAna AdinI prApti kare che, meSu' thana. tenI sezyAmanuM yana. te jJAnavANI, yogavANI, veDavANI ne upazAnta veDhavALA athavA kSINa vedavALA hoya che ke nahIM, evA prazno ane tenA uttarAnuM kathana kaivalI AdinI pAse dharmopadeza zravaNu karIne dharmaprApti karanAza jIva kayA veDhavALA hoya che ? temanA kaSAyAnI upazAntanA ke kSINutA hAya che kharI ? teo keTalA kaSAyAvALA hAya che ? temanA adhyavasAya keTalA hAya che? te dharmopadeza kare che ke nahIM? tee dIkSA Dhe che ke nahIM? temanA ziSyA ane praziSye dvIkSA de che ke nathI detA ? siddha thAya te Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 617 jyAdAtunvam | siddho bhavati / yo siddho bhavati, pramedrikA a0 za09 40 31 sU0 1 azruzvAdharmAdilAbhanirUpaNam ziSyANAmapi praziSyo'pi siddho bhavati / azrutvAdharmAdilAbhavaktavyatA pUrvokta svarUpAzvArthAH kevalidharmAd jJAyante, taM ca dharma kazcit azrutvA'pi labhate ityAdyaryamatipAdanArthamAha-' rAyagihe ' ityAdi / mUlam - rAyagihe jAtra evaM vayAsI - asoccANaM bhaMte ! kevalisa vA kevalisavagassa vA, kevalisAviyAe vA kevaliuvAsagassa vA, kevaliuvAsiyAe vA, tapakkhiyassa vA tappakkhiyasAvagassa vA, tappakkhiyatAviyAe vA, tapakkhiyaDavAgassa vA tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipannantaM dhammaM labhejA savaNayAe ? goyamA ! asoccA NaM kevalissa vA, jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA, atyegaie kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNayAe, appegaie kevalipannattaM dhammaM no labhejA savaNayAe / se keNa bhaMte! evaM buccai - asoccA NaMjAva no labhejA lavaNayAe ? goyamA ! jassa NaM nANAvaraNijANaM kamsANaM khaovasame kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalisa bA, jAna tapyakkhiya uvAsiyAe vA, kevalipaNNattaM dhammaM labhejA savaNayAe / jassa NaM nANAvaraNijANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, se NaM asoccA NaM kevalissa vA jAva tappakkhiya kyA dIkSA dete haiM ? ye siddha hote haiM yA nahIM hote haiM ? inake ziSya bhI siddha hote haiM yA nahIM hote haiM ? praziSya bhI inake siddha hote haiM yA nahIM hote haiM ityAdi prazna aura inakA uttara / che ke nahIM ? temanA ziSya siddha thAya che ke nahIM ? temanA praziSya siddha thAya ke nahIM ? A prazno ane tenA uttarAnuM pratipAdana A uddezakamAM karavAmAM AvyuM che. ma 78 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 618 bhagavatIsare uvAliyAe vA kevalipannattaM dhammaM no labhejA savaNayAe, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai--taM ceva jAva no labhejA savaNayAe / asoccA NaM bhaMte ! kevalista vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevAlaM bohiM bujjhejA ? goyamA ! asocA Na kevalissa vA jAva atthemaie kevalaM bohiM bujjhejA, atthegaie kevalaM bohiM No vujhejaa| se keNaTeNaM bhaMte !jAva no bujjhejA? goyamA ! jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM bohiM bujjhejA, jassa NaM darilaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame No kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalista vA jAva kevalaM vohiM No bujjhajjA, se teNaTeNaM jAva No bujjhejA / asoccA NaM bhaMte ! kevalisa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalaM muMDe bhavittA, agArAo aNagAriyaM pavaejjA ? goyalA ! asoccA NaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaejjA atthegaie kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM no pavaejjA ? se keNaTeNaM jAva no pavaejjA ? goyamA ! jasla NaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalisla vA jAva kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavaejA, jastaNaM dhammaMtarAiyANaM kammANa khaovasameno kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva muMDe bhavittA jAva No Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadrikA TIkA za090 31 sU01 azrusvAdharmAdilAbhanirUpaNam 69 pavvajjA, se leNaTTeNaM goyamA ! jAva no pahaejjA / asoccANaM bhaMte! kevalissa vA, jAva uvAsiyAe vA, kevalaM baMbhaceravAsa AvasejjejjA ? goyamA ! asoccA pUrNa kevalista vA jAva udAsiyAe vA atthegaie kevalaM baMbhaceravAsa AvaseccA, atthegaie kevalaM vaMbhaceravAsa no AvasejjA se keNaTTerNa bhaMte ! evaM vuccai - jAva no AvasejjA ? goyamA ! jassa NaM carittAvaraNijjANaM kambhANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalisa vA jAva kevalaM baMbhaceravAsa AvasejjA, jassa NaM rittAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai / se NaM asoccA kevalisa vA jAva no AvasejjA, se teNaTTeNaM jAva no AvasejjA / asoccANaM bhaMte ! kevalissa vA jAva kevaleNaM saMjameNaM saMja mejA ? goyamA ! asoccA NaM kevalissa jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA, atthe - gaie kevaleNaM saMjameNaM no saMjamejjA | se keNadveNaM jAva no saMjamejjA ? goyamA ! jassa NaM jayaNAvaraNijjANaM kamsANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccANaM kevalissa vA jAva kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA, jassa NaM jayaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA, jAva no saMjamejjA, se teNadveNaM goyamA ! jAva atthegaie no saMjamejjA / asoccA NaM bhaMte! kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgavatIsUtre kevaleNaM saMvareNaM laMvarejjA ? goyamA ! aloccA NaM kevalissa jAba atthegaie kevaleNaM saMdareNa saMvarejjA, asthegaie kevaleNaM jAva no saMvarejjA ! se keNa?NaM jAva no saMbarejjA ? goyamA ! jasla NaM ajjhavasANAvarANijjANaM kanmANaM khaovasame kaDe bhavai,se NaM aloccA kevalissa vA jAva kevaleNaM saMvareNaM saMvarajjo jassaNaM ajjhavasANA varaNijjANaM kamANaM khaovasame No nokaDe bhavai, se NaM asoccA kevalilsa vA jAva no saMvarejjA, se tegaDeNaM jAva no sNvrejjaa| asoccANaM bhaMte kevalissa jAva kevalaM AbhiNi bohiNANaM uppADejjA ? goyamA ! asoccANaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalaM AbhiNibohiyanANaM uppADejjA, atthegaie kevalaM AbhiNibohiyanANaM nAM uppADejA atthegaie kevalaM AbhiNibohiyanANaM no uppADejjA / se keNaTreNaM jAva lo uppADejjA ? goyamA! jassa NaM AniNivohiyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe savai, se NaM asAccA kevalissa vA jAva kevalaM AmiNibohiyanANaM uppADejjA, jassa NaM AbhiNibohiyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe avai, se NaM asoccA kevalisla vA jAva kevalaM AbhiNivohiyanANaM no uppADejjA, se teNaTreNaM jAva no uppADejjA / asoccA NaM bhaMte ! kevalisla vA jAva kevalaM suyanANaM uppADaijjA, evaM jahA AbhiNibohiyanANalsa vattabvayA bhaNiyA, tahA suyanANassa Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya candrikA rIkA za09 2031 sU01 bhazrutvAdhamAvilAbhanirUpaNam 121 vi bhANiyavvA, navaraM suyanANAvaraNijjANaM kammANa khaovasame bhANiyatvaM, evaM ceva kevalaM ohinANaM bhANiyavaM, navaraM ohinANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhANiyavve / evaM kevalaM maNapajjavanANaM uppADejjA, navaraM maNapajjavaNANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhANiyavvaM / aloccA NaM bhaMte! kevalissa jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalanANaM uppADejjA, evaM ceva navaraM kevalanANAvaraNijjANaM kammANaM khae bhANiyabvaM, sesaM taM ceva, se tegaDeNaM goyamA! evaM buccai-jAva kevalanANaM no uppaaddejjaa| asoccA NaM bhaMte ! kevaliyarasa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipannattaM dhamma lajjA savaNayAe, kevalaM bohiM bujjhejA kevalaM muMDe bhavittA, agA. rAo aNagAriyaM pavaejjA, kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejA, kevaleNaM saMjameNaM saMjabhejjA, kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, kevalaM AbhiNivohiyanAtha uppADejjA jAva kevalaM maNapajjavanANaM uppADejA, kevalanANaM uppADejjA ? goyamA! asoccA NaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, atthegaie kevalipannattaM dhammaM no labhejjA savaNayAe atthegaie kevalaM bohiM bujjhejjA, atthegaie kevalaM bohiM no bujjhejjA, atthegaie kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pacaejjA, atthegaie jAva no pavvaejjA, atthegaie kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA, atthegaie kevalaM baMbhaceravAsaM noAvasejjA, atthegaie kevaleNaM saMjameNaM saMjame. Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phreM bhagavatIsUtre jjA, atthegaie kevaleNaM saMjameNaM no saMjamejjA / evaM saMvareNa vi / atthegaie kevalaM AbhiNibohiyanANaM uppADejjA, atthe - gaie jAva no uppADejjA, evaM jAva maNapajjavanANaM, atthegaie kevalanANaM uppADejA, atthegaie kevalanANaM no uppADejA / sekeNaNaM bhaMte ! evaM vuccai asoccA NaM taM cetra jAva " atthegaie kevalanANaM no uppADejjA ? goyamA ! jassa NaM nANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai 1 jassa NaM darisaNAvara NijjANaM kasmANaM khaovasame no kaDe bhavai2, jalsa NaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai3, evaM caritAvaraNijjANaM 4, jayaNAvaraNijjANaM 5, ajjhava - sANAvara NijjANaM 6, AbhiNibohiyanANAvaraNijjANaM 7, jAva maNapajjavanANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai 10, jassa NaM kevalanANAvaraNijjANaM jAva khae no kaDe bhavai11, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalipannattaM dhammaM no labhejjA savaNayAe kevalaM bohiM no bujjhejjA jAva kevalanANaM no uppADejjA, jassa NaM nANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, jassa NaM darisaNAvaraNijANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, jassa NaM dhammaMtarAiyANaM evaM jAva, jassa NaM kevalanANAvaraNijANaM kammANaM khae kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalipannattaM dhammaM labhejA savaNayAe kevalaM bohiM bujjhejjA jAva kevalanANaM uppADejjA // sU0 1 // Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za09 u031 ra azrusyAdhAdilAbhanirUpaNam 123 ___ chAyA-rAjagRhe yAvat evam avAdIt-azrutvA khalu bhadanta ! kevalino vA, kevalizrAvakasya vA, kevalizrAvikAyA vA, kevalyupAsakasya vA, kevalyupA. mikAyA vA, tatpAkSikasya vA, tatpAkSikazrAvakasya vA, tatpAkSikazrAvikAyA vA, tatpAkSikopAsakasya vA, tatpAkSikopAsikAyA vA, kevaliprajJaptaM dharma labheta zrava azrutvA dharmAdilAbhavaktavyatA 'rAyagihe jAva evaM vayAlI' ityaadi| sUtrArtha-(rAyagihe jAva evaM kyAsI) rAjagRha nagara meM yAvat gautamane bhagavAn se isa tarahase pUchA-(asoccA NaM bhaMte ! kelissa vA kevali sAvagassa vA kevali sAviyAe vA, kevali uvAsagassa vA, kevali uyAsiyAe vA, tappakkhiyassa vA, tappakkhiyalAvagassa vA, tappakkhiyasAviyAe vA, tappakkhiyauvAsagarasa vA, tappakkhiya uvAsi. pAe vA kevalipannattaM dhammaM labhejjA sayaNayAe ?) he bhadanta | kevalI se athavA kevalI ke zrAvaka se, yA kevalI kI zrAvikA se, yA kevalI ke upAsaka ke yA kevalI kI upAsikA se yA kevalI ke pAkSika-svayaM ghuddha se, yA kevalI ke pAkSikazrAvaka se, yA kevalI ke pAkSika kI zrAvikA se yA kevalI ke pakSa ke upAsaka se, yA kevalI ke pakSa kI upAsikA se vinA sune jIca ko kevalajJAnI dvArA prApta dharmazravaNa kA ~ sazrutvA ( samasyA vinA ) yahi sama tavyatA - " rAyagihe jAva eva vayAsI" tyAta sUtrAtha-( rAyagihe jAva evaM vayAsI ) 2004 nAmAM yAvat / gItamaspAbhI sasavAna mahAvI22 mA pramANe pUchyu-( asoccA NaM bhaMte ! , kevalissa vo, kevalisAvagassa vA, kevalisAviyAe vA, kevaliuvAsagassa vA, kevaliuvAsiyAe vA, tappakkhiyasma vA, tapakkhiyasAvagarasa vA, tappakkhiyasAviyAe vA, tappakkhiyauvAsagarama vA, tappakkhiyauvAsiyAe vA, kevala pannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ?) he bhadanta ! kevalI pAsethI, athavA kevalInA zrAvaka pAsethI, athavA kevalInI zrAvikA pAsethI, athavA kevalInA upAsaka pAsethI, athavA kevalInI upAsikA pAsethI, athavA kevalInA pAkSika (svayaM buddha) pAsethI, athavA kevalInA pAkSika zrAvaka pAsethI, athavA kevalInA pAkSika zrAvikA pAsethI, athavA kevalInA pakSanA upAsaka pAsethI athavA kevalInA pakSanI upAsikA pAsethI sAMbhaLyA vinA jIvane zuM kevaLajJAnI dvArA prajJasa dharmazravaNano lAbha thaI zake che kharo? Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 bhagavatIya NatayA ? gautama | azrutvA khala kevalino vA yAvatatpAkSikopAsikAyA rA astyekrakaH kevaliprajJaptaM dharmaM labheta zravaNatayA, assyekakA ke valipajJaptaM dharma no labheta zravaNatayA / tat kenArthena bhadanta ! evAcyate-azrutvA khalu yAvat no labheta zravaNatayA ? gautama ! yasya khalu jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat tatpAkSikopAsikAyA vA kevali. pajJapta dharma labheta zravaNatayA, yasya khalu jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no lAla ho sakatA hai kyA? (goyanA) he gautama ! (asoccA NaM kevalisma bA jAva tapakkhiyauvAsiyAe vA atyegaie kevalipannattaM dhamma labhejjA, savaNayAe, atthegahae kelienantaM dhassaM no lajjA savaNayAe) kevalI se yA yAvat kevalI ke pakSa kI upAsikA se vinA sune bhI kisI 2 jIva ko kevaliprajJapta dharmazraNa kA lAbha ho sakatA hai aura kisI 2 jIva ko nahIM ho sakatA hai| (sekeNaTeNaM saMte! evaM buccada asoccA NaM jAba no lajjA savaNayAe) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate hai ki kevalI Adi se sune vinA kisI 2 jIva ko keliprajJAta dharma kA lAla ho sakatA hai aura kisI 2 jIva ko nahIM ho sakatA hai ? (godhamA ) he gautama ! (jassa NaM nANAvaraNijjANaM kamANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM aloccA kevalissa vA jAva lappakkhiyauvAsiyAe vA kebalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, jassa NaM nANAvaraNijjANaM kamANaM khaovasame nokaDe bhavai ( goyamA !) u gItama! ( asoccANaM kevalisa vA jAva tappakSiyauvAsiyAe vA atthegaie kevalipannatta dhamma' labhejjA, savaNayAe, atthegaie kevalipannattaM dhamma no labhejjA savaNayAe ) ThevalI pAsethI ' yAvat 'klInA pakSanI upAsikA pAsethI dezanA sAMbhaLyA vinA paNa kaI kaI jIvane kevalI prajJasa dharmazravaNane lAbha maLI zake che ane kaI kaI jIvane maLI zako nathI. (se keNaTeNa bhaMte ! evaM vuccai asoccANa jAva no labhejjA saraNayAe) he bhadanta ! evuM Apa zA kAraNe kaho cho ke kevalI AdinI dezanA sAMbhaLyA vinA kaI kaI jIvane kevaliprajJapta dharmane lAbha maLI zake che ane kaI kaI jIvane tene lAbha maLI zakate nathI? (goyamA !) OM gautama ! (jassa rNa nANAvaraNijjANa kammANa khaovasame. kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAya tappakkhiyauvAsiyoe vA kevali pamataM dhamma' labhejjA saSaNayAra, jamsa NaM nANAvaraNijANa kammANa khaovasame Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TIkA za09 u0 31 sU0 1 azrusvAdharmAdilAbhanirUpaNam 125 kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat tatpAkSikopAsikAyA vA kevaliprajJaptaM dharma no labheta zravaNatayA, tat tenArthena gautama! evamucyate-tadeva yAvat no labheta zravaNatayA / azrutvA khalu bhadanta ! ke valino vA yAvata tatpAvikopAsikAyA vA kevalAM bodhi budhyeta ? gautm| azrutvA khalu kevalino vA se NaM asoccA NaM kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe kevalipanasaM dhammaM no labhejjA savaNayAe, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccaha, taM ceva jAva no labhejjA savaNayAe) jisa jIva ke jJAnAvaraNIyakarma kA kSayopazama kiyA huA hotA hai, usa jIva ko kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se sune dinA bhI kevaliprajJapta dharmazravaNa kA lAbha ho sakatA hai| parantu jisa jIva ke dvArA jJAnAvaraNIyakarma kA kSayopazama huA nahIM hai, usa jIvako kevalI se yA yAvat unake pAkSika kI upAsikA se sune vinA kevaliprajJapta dharmazravaNa kA lAbha nahIM ho sakatA hai| isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai usako yAvat dharmazravaNa kA lAbha nahIM ho sakatA hai| (asoccA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAliyAe vA kevalavohiM bujjhejjA) he bhadanta ! kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma ko sune binA kisI jIva ko kyA zuddhabodhirUpa samyagdarzana no kaDe bhavai se Na azoccANa kevalisa vA jAva tappakkhiyauvosiyAe' kevalipannattaM dhamma no labhejjA savaNayAe, se teNa?Na goyamA ! evaM vuccai, taM ceva jAva no labhejjA savaNayAe) 2 ve jJAnA120Iya bhA kSayopazama karyo hoya che, te jIva kevalI pAsethI "yAvat " kevalInA pakSanI upAsikA pAsethI dezanA sAMbhaLyA vinA paNa kevalI prajJasa dharmazravaNane lAbha prApta karI zake che. paraMtu je jIva dvArA jJAnAvaraNIya karmane kSapazama karA nathI te jIva kevalI AdinI pAsethI zravaNa karyA vinA kevaliprajJasa dharmazraNane lAbha prApta karI zakatA nathI. he gautama! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke kevalI AdinI pAse zravaNa karyA vinA kaI kaI jIvane kevaliprajJasa dharma zravaNane lAbha maLe che ane kaI kaI jIvane te lAbha maLI zakato nathI. (asoccANaM bhaMte ! kevalisa vA jIva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalabohiM bujjhejjA ?) mahanta / yasI pAsathI athavA pasInA pakSanI zrAvika paryatana uparyukta jIvo pAsethI kevaliprajJapta dharmanuM zravaNa karyA vinA kaI jIvane zuM zuddha badhirUpa samyagdarzanane anubhava thaI zake che ? ma 79 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 bhagavatIsare yAvat astyekAH kevalA yodhi budhyeta, mastyekakaH kevalo bobhi no budhyeta / tat kenArthena bhadanta ! yAvat no budhyeta ? gautama ! yasya khalu darzanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazayaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat kevalAM bodhi vudhyeta, yasya khalu darzanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, kA anubhava ho sakatA hai ? (goyamA) he gautama ! ( asoccANaM keva. lissa cA jAba atthegaha e kevalaM vohi bujjhejjA, atthegahae kevalaM yohiM No vujJajjA) kevalI se yAvat unake pakSa kI upAlikA se kevali. prajJapta dharma kA zravaNa kiye binA bhI koI 2 jIva zuddha samyagdarzana kA anubhava kara sakatA hai aura koI 2 jIva usakA anubhava nahIM kara sakatA hai| (se keNaSTeNaM bhaMte ! jAva no bujjhejjA) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNale kahate haiM ki kevalIle thA yAvat unake pakSakI upAsikAse kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA bhI koI2 jIva zuddhalamyagdarzanakA anubhava kara sakatA hai aura koI 2 jIva nahIM kara sakatA hai ? (goyamA) he gautama ! (jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM karamANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asocA kecalissa vA jAva kevalaM bohiM bujjhejA, jassa NaM darilaNAvaraNijANaM karamANaM khaovalase No kaDe avaha, se NaM asocA kevalisa vA jAva kevalaM bohiM No bujjhejA, le teNaTeNaM jAva No (goyamA ! ) OM gautama / ( amoccANaM kevalisma vA jAva atthegaie kevala gohiM bujjhejjA, atthegaie kevalaM bohi No bujjhejjA) pakSI pAsethI athavA kevalInA pakSanI zrAvikA paryantanA uparyukta jI pAsethI kevalI prajJama dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa kaI kaI jIva zuddha samyagdarzanano anubhava karI zake che ane kaI kaI jIva tene anubhava karI zakatA nathI. (se keNaTeNaM bhaMte ! jAva no bujhejjA 1 ) 8 mahanta ! me mA5 // kAraNe kahe che ke kevalI AdinI pAsethI kevaliprajJasa dharmane sAMbhaLyA vinA paNa kaI kaI jIva zuddha samyagdarzanane anubhava karI zake che ane koI kaI jIva tene anubhava karI zakatA nathI ? (goyamA ! ) hai gautama ! (jasaNaM darisaNAvaraNijjANaM kamANaM tvaoasame phaDe bhavai, se Na asoccA keyalissa vA jAva kevalayohi bujhejjA, jassaNa darisaNAvara NijjANa kammANaM khaovasame No ko bhavai, se Na' asocA kevalirasa vA jApa kevalaM ghohi No bujhemA, se teNa Na jAva No bujhenA) Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA TIkA 209 30 35 20 1 azruSAdhamAMdilAbhanirUpaNam 127 sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat kevalAM vodhiM no budhyeta, tat tenArthena yAvat no budhyeta / azrutvA khalu bhadanta ! kevalino dA yAvat tatpAkSikopAsikAyA vA kevalAM muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM matrajet ? gautama ! azrutvA khalu kevali no vA yAvat upAsikAyA cA, aslyekaruH kevalAM muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM ghujjhejA ) jisa jIva ke dvArA darzanAvaraNIya karma kA kSayopazama kiyA gayA hotA hai, usa jIva ko kevalI le yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se keliprajJapta dharma kA zravaNa kiye binA bhI zuddha samyagdarzana kA anubhava ho sakatA hai aura jisa jIva ke nArA darzanAvaraNIya karma kA-darzanamohanIya kA kSayopazama kiyA huA nahIM hotA hai usa jIva ko kevalI se yA yAvata unake pakSa kI upAsikA se keliprajJapta dharma kA zravaNa kiye binA zuddha samyagdarzana kA anubhava nahIM ho sakatA hai| isa kAraNa maiM ne he gautama ! yAvat usako anubhava nahIM ho sakatA hai aisA kahA~ hai / (alocA NaM bhaMte ! kevalisa vA jAva tappakkhiya uvAsiyAe vA kevalaM DaMDe acittA agArAo aNagAriyaM pacaenjA) he bhadanta ! kevalI se athavA yAvat unake pakSa kI upAlikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye binA kyA koI jIva suMDita hokara gRhavAsa chor3a karake zuddha agArAvasthA ko dhAraNa kara sakatA hai ? (gIyamA) he gautama ! (asoccA NaM kelissa vA jAva uvAsiyAe vA atthega je jIva vaDe darzanAvaraNIya karmane lApazama karA hoya che, te jIva kevalI AdinI pAse kevali prajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa zuddha samyadarzanane anubhava karI zake che, paraMtu je jIva dvArA darzanAvaraNIya karmane (darzana-mehanIyana) upazama thaye heta nathI, te jIva kevalI AdinI pAsethI kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA zuddha samyagdarzanane anubhava karI zakato nathI. he gautama! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke kaI kaI jIva kevalI AdinI pAse kevalI prajJapta dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa zuddha samyagdarzanane anubhava karI zake che ane kaI kaI jIva e rIte tene anubhava karI zakatA nathI. (asoccA NaM bhave ! kevalina vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevala muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavyaejjA 1 ) 3 mahanta ! vahI pAsethA athavA kevalInA pakSanI upAsikA parvatanI uparyukta vyakti pAsethI kevali prApta dharmanuM zravaNa karyA vinA zu kaI jIva muMDita thaIne (pratrajyA aMgIkAra karIne) guhavAsa cheDIne aNagArAvasthAne dhAraNa karI zake che? Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sarva 628 manajet, astyekakaH kevalAM muNDo bhUtvA agArAt anagAritAM no mamrajet / tat kenArthena yAvat no pravrajet 1 gautama ! yasya khalu dharmAntarAyikANAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat kevalAM muNDobhUtvA agA ie kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA, atthegaie kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA) koI jIva aisA hotA hai jo kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevali - prajJapta dharma kA zravaNa kiye binA bhI muNDita hokara gRhasthAvasthA chor3a zuddha anagArAvasthA ko dhAraNa kara sakatA hai aura koI jIva aisA hotA hai jo kevala se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye binA muNDita hokara gRhavAsa chor3a anagArAvasthA ko dhAraNa nahIM kara sakatA hai / ( se keNaTTeNaM jAva no pavvajjA ) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI eka jIva kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevalI dvArA kathita dharma kA zravaNa kiye binA bhI muNDita hokara gRhasthAvasthA chor3a anagArAvasthA dhAraNa kara sakatA hai aura koI eka kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevalI dvArA kathita dharma kA zravaNa kiye binA muNDita hokara gRhasthAvasthA chor3a anagArAvasthA dhAraNa nahIM kara sakatA hai ? ( goyamA ! ) he gautama ! ( asocANa' kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA crease kevalaM muDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvajjA, atthegaie kevalaM muDe bhavittA aNagArayaM no pavvajjA ) ardha va mevA hoya che ene ThevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA pantanI kAi paNa vyakti pAsethI kailiprajJasa dharmanuM zravaNa karyAM vinA paNa muMDita thaIne gRhasthAvasthA che|DIne aNugArAvasthA aMgIkAra karI zake che, ane keAI jIva evA paNa hAya che ke je kevalI pAsethI athavA kevalInA pakSanI upAsikA pantanI kAI paNu vyakti pAsethI kevaliprapta dhamanuM zravaNa karyAM vinAmuMDita thaIne gRhasthA vasthAnA tyAga karIne aNugArAvasthA dhAraNa karI zakatA nathI. ( se keNaTTeNa jAva no pavvajjA ? ) he lahanta ! Aya zA Aro bheSu' kaheA che ke keAI jIva kevalI AdinI pAse kevaliprakRpita dharmInuM zravaNu karyo vinA paNa muMDita thaIne gRhasthAvasthA cheDI Ine aNugArAvasthA aMgIkAra karI zake che, ane keAI jIva kevalI ADhinI pAse kevaliprakRti dhanuM zravaNu karyA vinA mukti thaIne gRhasthAvasthAne choDIne aNugArAvasthA dhAraNa karI Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 u0 31 sU0 1 azrutvAdharmAdilAbhanirUpaNam 629 rAt anagAritAM pravrajet , yasya khalu dharmAntarAyikANAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat muNDo bhUtvA yAvanno pravrajeta , tat tenArthena gautama ! yAvat no pravrajet / azrutvA khalu bhadanta ! kevalino vA yAvat upAsikAyA vA kevalaM brahmacaryavAsam Avaset ? gautama ! azrutvA gvalu (goyamA) he gautama / (jassa NaM dhammatarAiyANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, seNaM asocA kevalisa vA jAva kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pandhaejjA, jassa NaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavaha, se NaM asoccA kevalissa cA jAva muMDe bhavittA jAva No patraejjA, se teNaTeNaM goyamA jAva no pancaejjA) jisa jIva ko dharmAntarAyakAraka cAritramohanIya karma kA kSayopazama hotA hai usa jIva ko kevalI yA yAvat unake pakSa kI upAlikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye binA bhI muNDita hokara gRhasthAvasthA ke tyAga se anagArAvasthA kA dhAraNa karanA ho sakatA hai aura jisa jIva ke dharmAntarAyakAraka-cAritramohanIya-karma kA kSayopazama nahIM hotA hai aise jIva ke kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA muNDita hokara gRhasthAvasthA ke tyAga se anagArAvasthA kA dhAraNa karanA nahIM ho sakatA hai| isa kAraNa zazal nathI ? (goyamA ! ) gautama! ( jassa Na dhamma tarAiyANa kammANa khaovasame kaDe bhavai, seNa asocA kevalissa vA jAva muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaejjA, jassaNa dhamma tarAiyANa kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, seNa asoccA kevalisa vA jAva muDe bhavittA jAva No pacaejjA, se keNDeNaM goyamA ! jAva no pavvaejjA) 2 pArA ghAntarAya:-yAritra bhADanIya kamarane kSaye pazama karyo hoya che, te jIva kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI kaI paNa vyakti pAsethI kevaliprajJapti dharmanu zravaNa karyA vinA paNa muMDita thaIne gRhasthAvasthAne tyAga karIne aNagArAvasthA dhAraNa karI zake che. paraMtu je jIvanA dharmAntarAyakAraka ( cAritra mohanIya) karmane kSapazama thayo hato nathI, te jIva kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upa sikA paryanatanI koI paNa vyakti pAsethI kevali prajJasa dharmanu zravaNa karyA vinA muMDita thaIne gRhasthAvasthAne cheDIne aNagArAvasthA aMgIkAra karI zakto nathI. he gautama ! te kAraNe me evuM kahyuM che ke kai jIva kevalI AdinI pAse kevali prajJapta dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa muMDita thaIne gRha Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUrya kevalino vA yAvat upAsikAyA vA astyekakaH kevalaM brahmacaryavAsam Avaset , astyekakaH kevalaM brahmacaryavAsaM no Avaset / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate-yAvat no Avaset ? gautama ! yasya khalu cAritrAvaraNIyAnAM karmaNAM he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki yAvat vaha anagArAvasthA dhAraNa nahIM kara sakatA hai| (asocA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva uzasiyAe vA kevalaM vaMbhaceravAsaM AvasejjA) he sadanta ! kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAlikA se devaliprajJapta dharma ko binA sune kyA koI jIva zuddhabrahmacaryavAsa ko dhAraNa kara sakatA hai ? ( goyamA) he gautama ! (asoccA NaM kevalissa vA jAva uvAsiyA cA atthegahae kevalaM AvasejjA, atthegaie kevalaM camaceravAsa no AvasejjA) kevalI se yA yAvata unake pakSa kI upAlikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA koI jIva aisA bhI hotA hai jo zuddha brahmacaryabAsa ko dhAraNa kara sakatA hai, aura koI jIva aisA hotA hai jo kevalI yA yAvat unake pakSa ko upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA zuddha brahmacaryavAsa ko dhAraNa nahIM kara sakatA hai| (se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAba no AvasejjA) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se sthAvasthA choDIne aNagArAvasthA dhAraNa karI zake che, paNa kaI jIva evI aNagArAvasthA dhAraNa karI zakato nathI. (asoccANaM bhaMte ! kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA kevalaM baMbhaceravAsa AvasejjA ?) ke mahanta ! yI pAseyI mayA tamanA pakSanI pAsi paryaMtanI uparyukta kaI paNa vyakti pAsethI kevaliprajJapta dharmanuM zravaNa karyA vinA zuM kaI jIva zuddha brahmacaryavrata dhAraNa karI zake che? (goyamA ! asoccANaM kevalisa vA jAva uvAsiyAe vo atthegaira kevalaM AvasejjA, atthegaie kevalaM baMbhaceravAsaM no AvasejjA) gautama ! 7 94 evo paNa hoya che ke je kevalI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI kaI paNa vyakti pAse kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa zuddha brahAcaryavratane dhAraNa karI zake che. paraMtu koI jIva e paNa hoya che ke je uparyukta koI paNa vyaktinI pAse kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA zuddha brahmacaryavrata dhAraNa karI zakatA nathI (se pheNaTheNa bhate ! eva buccai jAva no AvasejjA ) 3 mahanta ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke keI jIva kevalI athavA temanI upAsikA Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rI0 za0 9 30 31 sU0 1 akSutvAdhAdilAmanirUpaNam 631 kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA kenalino vA yAvat kevalaM brahmacaryavAsas Avaset , yasya khalu cAritrAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat no Avaset , tat tenArthena yAvat no Avaset / azrutvA khalu bhadanta ! kevalino vA yAvat kevalena saMyamena saMyacchet ? gautama ! kahate haiM ki koI jIva kevalI yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se keliprajJapta dharma ko sune binA zuddha brahmacarthavAsa dhAraNa kara sakatA hai aura koI jIva dhAraNa nahIM kara sakatA hai? (goyamA) he gautama! (jaslaNaM carittAvaraNijjANaM kammANa vaovasame kaDe avaha, se gaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA-jasla NaM carittAvaraNijjANaM karamANaM khaovasale no kaDe avaDa, seNaM asocA kevalissa vA jAva no AvasejjA, se leNaTeNaM jAba no AvalejjA) jisa jIva ke cAritrAvaraNIya karmoM kA kSayopazama hotA hai aisA jIva kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA bhI zuddha brahmacarya vAsa dhAraNa kara sakatA hai| aura koI jIva kevalI le yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevali prajJapta dharma kA zramaNa kiye binA zuddha brahmacaryavAsa dhAraNa nahIM kara sakatA hai / (asoccANaM bhaMte ! kevalissa vA jAva keraleNaM saMjameNaM paryantanI kaI vyakti pAse kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA zuddha brahmacaryavrata dhAraNa karI zake che ane keAI jIva te vrata dhAraNa karI zakatA nathI ? (goyamA ! ) 3 gautama! ( jassa NaM carittAvaraNijjANa kammANaM khao. vasame kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM baMbhaceravAsaM Ava sejjA-jassa NaM carittAvaraNijjANaM kammANa khaovamame no kaDe bhavai, se Na asoccA phevalisa vA jApa no AvasejjA, se teNaThaNa' jAva no AvasejjA) lanA cAritrAvaraNIya karmane kSayopazama thayeluM hoya che, te jIva kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI kaI paNa vyakti pAsethI kevali. prajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa zuddha brahmacaryavratane dhAraNa karI zake che paraMtu je jIvanA cAritrAvaraNIya karmane kSapazama thaye hote nathI, te jIva kevalI pAse athavA temanI upAsikA paryaratanI kaI paNa vyakti pAse kevaliprajJasa dhamanuM zravaNa karyA vinA zuddha brahmacaryavratane dhAraNa karI zakate nathI. he gautama te kAraNe meM e pramANe kahyu che - (asodhcANaM maMte ! kevalisa vA jAba kevaleNaM sajameNa saMjamejjA 1) Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 bhagavatI sUtre azrutvA khalu kevalino vA yAvat upAsikAyA vA astyekakaH, kevalena saMyamena saMyacchet, atyekakaH kevalena saMyamena no saMyacchet / tat kenArthena yAvat no saMyacchet ? gautama ! yasya khalu yatanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA khalu kevalino vA yAvat kevalena saMyamena saMya saMjamejjA ) he bhadanta ! kevalI yA yAvat unake pakSakI upAsikA se kevalaprajJasa dharmazravaNa kiye binA kyA koI jIva zuddha saMyama dvArA saMyamayatanA kara sakatA hai ? ( goyamA ) he gautama! ( asoccANaM keva lissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA atthegaie kevaleNaM sajameNaM no saMjamejjA ) koI jIva aisA hotA hai jo kevalI yA yAvan unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye binA bhI saMyama dvArA saMyamayatanA kara sakatA hai| aura koI nahIM kara sakatA hai / ( se kedveNaM jAva no saMjamejjA ) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI jIva kevali se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA bhI sayasadvArA saMyamayanalA kara sakatA hai aura koI jIva aisA hotA haiM jo kevalI se yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA saMyama dvArA saMyamayatanA nahIM kara sakatA hai| he bhaddanta ! kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA pantanI kAI paNa vyakti pAsethI keliprapta dhanuM zravaNa karyA vinA keAi jIva zu' zuddha sayama dvArA sayamayatanA karI zake che ? ( goyamA ! ) De gautama ! ( asoccANa kevalipsa vA jAva uvAsiyAe vA atthei kevalena' sa'jameNa sajamejjA, asthegaie kevaleNa saM'jameNa no saMjajjA) va mevA hoya he } ? ThevalI pAsethI athavA devasInA pakSanI upAsikA pantanI kAi paNa vyakti pAsethI kevaliprajJapta dhamanuM zravaNu karyA vinA paNa sayama dvArA sayamayatanA karI zake che ane keAI jIva karI zatA nathI. ( sekeNaTTeNaM jAva no sajabhejjA 1 ) se lahanta ! sAtha zAra evuM kaheA che ke kAI jIva kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA pantanI kAI vyakti pAsethI kevaliprajJama dhamanuM zravaNa karyA vinA paNa sacama dvArA saMyamayatanA karI zake che, ane koi jIva upayukata kevalI Adi koI paNa vyaktinI pAse keliprajJapta dhamanuM zravaNa karyAM vinA sayamadvArA sayama matanA karI zakatA nathI. Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rI0 za09 10 31 sU0 1 akSutvAdharmAdhilAbhanirUpaNam 633 chan , yasya khalu yAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no to bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat no rAMyacchet , tat tenArthena gautama ! yAvat astyekakaH no saMyacchet / azrutvA khalu bhadanta ! kevalino vA yAvat upAsikAyA vA keva (goyamA) he gautama! (jasla NaM jayaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame baDe bhavai, seNaM asoccA NaM kevalista vA jAva kevaleNaM saMja meNaM saMjamejjA, jassa NaM jayaNAdaraNijjANaM kaslANaM svaovasame no kaDe bhavaha se gaM asocA kevalislavA jAvano saMjalejjA-se teNaTeNaM goyamA ! jAva atthegAie no saMjamejjA) jisa jIva ke yalanAva varaNIya koM kA kSayopazama hotA hai usa jIva ke kevalI le athavA yAvRt unake pakSa kI upAlikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinI bhI saMyama se saMyamayatanA hotI hai aura jisa jIva ke yatanAva. raNIya kase kA kSayopazama nahIM hotA hai usa jIva ke kevalI se yA yAvat kevalI ke pakSa kI upAlikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA saMyama se saMyamayatanA nahIM hotI hai| isa kAraNa he gautama! maiMne yAvat koI jIva saMyamadvArA saMyamathatanA nahIM kara sakatA hai aisA kahA hai| (aloccA gaM aMte! kecalirasa vA jAva uvAsiyAe cA (goyamA !) he gautama / ( jassaNa jayaNAvaraNijjANa kammANa khaovasameM kaDe bhavai, se Na asocghANa kevalisa vA jAva kevaleNa saMjameNa saMjamejjA jasla Na jayaNAvaraNijjANa kammANa khaovasame no kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva no saMjamejjA-se teNaTreNaM goyamA ! jAva atthegaie no saMjamejjA) 2 nA yatanAvaraNIya prbhaat| kSayopazama thye| chAya che, te jIva kevalI pAsethI athavA temanI upAsikA paryantanI koI paNa vyakti pAsethI kevaprita dharma zravaNa karyA vinA paNa saMyama dvArA saMyamayatanA karI zake che, paraMtu je jIvanA yatanAvaraNIya karmone kSopazama thaye hete nathI, te jIva kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA parvatanI kaI vyakti pAsethI kevali prApta dharmanuM zravaNa karyA vinA saMyamadvArA saMyamayata che karI zakato nathI che gautama ! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke kaI jIva kevalI Adi pAse kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa saMyama dvArA saMyamayatanA karI zake che ane koI jIva e pramANe karyA vinA saMyamadvArA saMyamayatanA karI zakatuM nathI. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 bhagavatIsare lena saMvareNa saMvRNuyAt ? gautama ! azrutvA khalu kevalino yAvat astyekakA kevalena saMvareNa saMghaNuyAt , astyekakA kevalena yAvat no saMkRNuyAt / tat kenArthena yAvat no saMvRNuyAt ? gautama ! yasya khalu adhyavasAnAvaraNIyAnA kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA) he bhadanta ! kevalI se yA yAvat unakI pAkSika upAsikA se kevaliprajJapta dharmazravaNa kiye vinA kyA koI jIva zuddha saMvara bArA AnavanirodharUpa saMvara karatA hai ? (gothamA) he gautama! (asoccA NaM kevalila jAva atthegaie kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, atthegaie kevaleNaM jAva no saMvarejjA ) kevalI se yA unakI pAkSika upAlikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kara koI jIva zuddha saMvara dvArA AsravanirodharUpa saMvara karatA hai aura koI jIva kevalI se yA yAvat unakI pAkSika upAsikA se kevaliprajJapta dharmazravaNa kiye vinA zuddha saMbara se AstravanirodharUpasaMvara nahIM karatA hai| (se keNaTeNaM jAva no saMvarejjA) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI jIva kevalI se yA kevalI kI (asoccANa bhaMte ! kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA kevaleNa saMvareNa savarejjA ?) , mahanta ! sI pAthI // tamanA pakSI pAsi paryantanI kaI paNa vyakti pAsethI kevaliprajJata dharmanuM zravaNa karyA vinA zuM kaI jIva zuddha saMvaradvArA AsavanirodharUpa saMvara kare che? (goyamA ! ) hai gautama! (asoccANa kevalisa jAva atthegaie kevaleNaM saMvareNa savarejjA, atthegaie kevaleNa' jAva no saMvarejjA) 04 e hoya che ke je kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI koI paNa vyakti pAsethI kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA saMvaradvArA A nA nirodharUpa saMvara kare che. ane keI jIva e paNa hoya che ke je kevalI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA payatanI kaI vyakti pAse kevalI prajJasa gharmanuM zravaNa karyA vinA zuddha saMvara vaDe AstranA nirodharUpa saMvara karI zakatuM nathI. (se pheNaTeNaM jApa no saMvarejjA ! ) SHER ! mA5 / 120 me kahe che ke koI jIva kevalI pAse athavA kevalI pAkSika upAsikA paryAnI Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shrafter TIkA 209 u 31 sU01 azrutvA dharmAdilAbhanirUpaNam 635 karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat kevalena saMvareNa saMvRNuyAt, yasya khalu adhyavasAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA, yAvat no saMvRNuyAt, tat tenArthena pAkSika upAsikA se kevaliprapta dharma kA zravaNa kiye binA bhI zuddha saMvara dvArA AsravanirodharUpasaMvara karatA hai-aura koI jIva kevalI se yA yAvat unakI pAkSika upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA zuddha saMvara nahI karatA hai ? ( goyamA) he gautama! (jassaNaM ajjhavasANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavaha, se NaM asoccA kevalisa vA jAva kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA, jassa NaM ajjha sANAvara NijjANaM kammANaM khaovasase no kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalisa vA jAva to saMvarejjA) jisa jIva adhyavasAnAvaraNIya-bhAvacAritrAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA huA hotA hai, usa jIva kevalI se yA yAvat unakI pAkSika upAsikA se kevalIprajJapta dharma kA zravaNa kiye binA bhI zuddha saMghara dvArA AsravanirodharUpa saMvara hotA hai / aura jisa jIva ke adhyavasAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama nahIM hotA hai usa jIva ke kevalI se yA yAvata unakI pAkSika kAI paNa vyakti pAse kevaliprajJakSa dhatuM zravaNu karyA vinA paNa zuddha savara dvArA AsravanarAdharUpa savara karI zake che ane koi jIva kevalI athavA temanA pakSanI upAsikA paryaMtanI kAi vyakti pAsethI keliprajJapta dharmanuM zravaNu karyA vinA zuddha savaravadhu AsavinAyarUpa savara karI zakatA nathI ? ( goyamA ! ) he gautama! ( jassaNaM anjhavasANAvara NinjANaM kammANa khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAna kevaleNa sa vareNa savarejjA, jassa NaM ajkSavakhANAvara NijjANaM kammANa khaovasame no kaDe bhavai, se asoccA kevaSTissa vA jAva no saMvarejjA ) ne bhavanA adhyavasAnAvaraNIya ( bhAvacAritrAvaraNIya ) karmAMnA kSarcApazama thayeA hAya che, te jIva kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA pantanI vyakti pAsethI kevaliprajJapta dhanuM zravaNa karyA vinA paNa zuddha savaradvArA AsraveAnA nizadharUpa savara karI zake che. parantu je jIvanA adhyavasAnAvaraNIya meniA kSacepazama thayA aAte nathI, te jIva daivalI AdinI pAse keliprajJapta dharmanuM zravaNa karyo vinA zuddha sa`varArA AvAnA nirodharUpa savara karI zakate nathI. ( se Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma bhagavatIsUrya yAvat no saMvRNuyAt / azrutvA khalu bhadanta ! kevalino yAvat kevalam AbhiniyodhikajJAnam utpAdayet ? gautama | azrutvA khalu kevalino vA yAvat upAsikAyA vA astyekakaH kevalam AminivodhikajJAnamutpAdayet, astyekakA kevalam AbhinivodhikajJAnaM no utpAdayet / tat kenArthena yAvat no utpAdayet ? upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA zuddha saMvara dvArA Asravanirodha rUpa saMvara nahIM hotA hai| (se teNaTeNaM jAva no saMvarejjA) isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki yAvat saMvara nahIM karatA hai| (asocA siMte ! kevalisla jAva kevalaM AbhiNiyohiyaNANaM uppADejjA) he bhadanta ! kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA bhI kyA koI jIva zuddha Abhinibodhika jJAna utpanna kara sakatA hai ? (goyamA) he gautama ! (asocA NaM kevalisla vA jAva uvAsiyAe cAatthegaie kevalaM AbhiNiyohiyanANaM uppADejjA, atthegaie kevalaM AbhiNiyohiyalANaM no uppADejA) kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharmakA zravaNa kiye vinA bhI koI eka jIva zuddha Abhinivodhika jJAna utpanna kara sakatA hai, aura koI jIva zudra Abhinibodhika jJAna utpanna nahIM kara sakatA hai ? (se keNa?Na jAva no uppADejA) he bhadanta! Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kevalI le yA yAvat unakI pAkSika upAsikA se kevaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA bhI koI jIva zuddha teNadeNaM jAva no savarejjA ) 3 gItama! 42ai meM meyu 4yuM che. (maDI "sa.12 42rI sht| nathI," tyA sudhAna 48 ghaDae 423.) (asojvANaM bhaMte ! kevalissa jAva kevala AbhinivohiyaNANaM uppADejA ?) he bhadanta ! kevalI pAsethI athavA kevalI pAkSika upAsikA paryatanI kaI paNa vyakti pAsethI kevalI prajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA keI jIva zuddha Abhi nimAdhi jJAna utpanna 30 za che mare ? (goyamA ! ) 3 gautama / (aso. ccANaM kevalissa vA jAva uvAsiyoe vA atthegaie kevalaM AbhiNibohiyanANaM uppADejjA, atthegaie kevala AbhiNivohiyanANaM no uppADejjA) sI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI koI vyakti pAsethI kevalIprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa koI jIva zuddha AbhinibAdhika jJAna utpanna karI zake che ane keI jIva zuddha Abhinidhika jJAna utpanna karI zakatA nathI. (se keNadveNa jAva no uppADenjA 1) mahanta ! bhA5 // 4 // 2 evuM kahe che ke kevalI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA payatanI kaI Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 deg09 70 31 20 1 agravAdhAdilAbhanirUpaNAra 637 gautama ! yasya khalu AbhinivodhikajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat kevalam AminivodhikajJAnam utpAdayet , yasya khalu AbhinivodhikajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat kevalam AbhinivodhikajJAnaM no utpAdayet , tat tenArthena yAvat no utpAdayet / azrutvA khalu bhadanda ! kevalino Abhiniyodhika jJAna utpanna kara sakatA hai aura koI jIva zuddha Abhiniyodhika jJAna utpanna nahIM kara sakatA hai ? (goyamA) he gautama ! (jassa AbhiNibohiyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasalekaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM AbhiNiyohiyanANaM uppADejjA) jisa jIva ke Abhinibodhika jJAnAvaraNIya karmo kA kSayopazama kiyA huA hotA hai usa jIva ke kevalI le athavA yAvat kevalI kI pAkSika upAsikA se kevaliprajapta dharma kA avaNa kiye vinA bhI zuddha Abhiniyodhika jJAna utpanna ho sakatA hai aura (jassa NaM AbhiNiyohiya nANAvaraNijjANaM kammANaM khaovarasame no kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM AbhiNivohiyanANaM no uppADejjA) jisa jIva ke Abhiniyodhika jJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA huA nahIM hotA hai, usa jIva ke kevalI se yA yAvat kevalI kI pAkSika upAsikA se kevalI dvArA dharma kA zravaNa kiye vinA zuddha paNa vyakti pAse kevalI prajJasa dharmanu zravaNa karyA vinA paNa koI jIva zuddha Abhinidhika jJAna utpanna karI zake che ane keIka jIva zuddha Aminibedhika jJAna utpanna karI zakatuM nathI? (goyamA ! ) 3 gautama / (jassa AbhiNibohiyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se Na asroccA kevalisa vA jAva kevalaM AbhiNibohiya nANa uppADejA ) ve maalinimaadhijnyaan||127iiy bhAnA kSayopazama karyo hoya che, te jIva kevalI pAsethI athavA temanA pakSanI upAsika parya. ntanI kaI paNa vyakti pAsethI kevalI prajJasa dharmanuM zravaNu karyA vinA paNa zuddha mAninimAdhi jJAna utpanna 431 za cha. ( jassaNaM AbhiNibohiyanANA. dharaNijjANa kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM AbhiNiyohiyaNANa' no uppADejjI) 52ntu 2 73 mAlinimAdhi jJAnAvaraNIya karmone kSopazama karyo hate nathI, te jIva kevalI pAsethI athavA kevalInA pakSanI upAsikA parvatanI koI vyakti pAsethI kevalI prajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA zuddha abhinibedhika jJAna prApta karI zaktA nathI. Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatIsa vA, yAvat kevalaM zrutajJAnam utpAdayet , evaM yathA AbhinivodhikajJAnasya vakta. vyatA bhaNitA, tathA zrutajJAnasyApi bhaNitavyA, navaray-zrutajJAnAvaraNIyAnAma karmaNAM kSayopazamo bhaNitavyaH / evameva kevalam avadhijJAnaM bhaNitavyam , navaram avadhijJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo bhaNitavyaH / evaM kedalaM manaHparyavajJAnam utpAdayet , navaraM manaHparyavajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo bhnnitvyH| abhiniyodhika jJAna utpanna nahIM ho sakatA hai| ( se tegaDeNaM jAva no uppADejjA) isa kAraNa he gautama ! maiMne yAvat vaha utpanna nahIM kara sakatA aisA kahA hai / (asoccA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva kevalaM suthanANaM uppADejjA) he bhadanta ! kevalI se yAvat zravaNa kiye vinA koI jIva zuddha zrutajJAna utpanna kara sakatA hai ? ( evaM jahA AbhiNibohiyanANassa vattavyayA aNiyA tahA suyanANasla vi bhANiyavA) he gautama ! jisa prakAra se AbhiniyodhikajJAna kI vaktavyatA kahI gaI hai usI prakAra se zuddha zrutajJAna kI bhI vaktavyatA kahanI caahiye| (navaraM luyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhANiyavve ) kintu zrutajJAna kI vaktavyatA meM zrutajJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kahanA cAhiye / ( evaM ceva kevalaM ohinANaM, sANiyavvaM, navaraM ohinANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhANiyabve evaM kevalaM maNapajjavanANaM uppADejjA, navaraM maNapajjavaNANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame ( se teNadveNa jAva no uppADejA ) he gautama ! te 26 me S5yuta 4thana yu che. (mI "minimAdhi jJAna utpanna 41 zata nathI, " mahI sudhInuM pUrvokta kathana grahaNa karavuM. ( amroccANaM bhaMte ! kevalisa vA jAva kevalaM suyanANa uppADejA ?) he bhadanta ! kevalI AdinI pAse kevalI prajJapta dharmanuM zravaNa karyA vinA koI 4 zrutajJAna. utpanna 42 // ||che m2|| 1 ( evaM jahA AbhiNibohiyanANassa pattavvayA bhaNiyA tahA suyanANassa vi bhANiyavvA ) 3 gautama ! 2vI rIta AbhinibaMdhika jJAnanI vaktavyatA karavAmAM AvI che, e ja pramANe zuddha zrutajJAnanI tavyatA samavI. (navara suyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame bhANiyadhve ) 52ntu zrutajJAnanI patavyatI tI mate zrutajJAnAvaraNIya prabhAta kSayopazama . ( evaM ceva kevala ohinANa' bhANiyavvaM, navara ohinANAvaraNijjANaM phammANaM khaovasame bhoNiyavve, kevala maNapajjavanANa' appADejA, navara' maNapanjavaNANAvaraNi jANa kammANa khovasame bhANi yavve ) Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za09 7031 sU0 1 azrutvAdharmAdilAbhanirUpaNam 39 azrutvA khalu bhadanta ! kevalino vA yAvat tatpAkSikopAsikAyA vA kevalajJAnamutpAdayet , evameva navaraM kevalajJAnavaraNIyAnAM karmaNAM kSayo bhaNitavyaH, zeSaM tadeva, tenArthena gautama ! evamucyate yAvat kevalajJAnaM no utpAdayet / azrutvA khala bhANiyabve) isI taraha se zuddha avadhijJAna kI vaktavyatA bhI kahanI caahiye| isameM abadhijJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kahanA caahiye| zuddha manaHparyaya jJAna kI utpatti kI vaktavyatA bhI isI taraha se samajhanI caahiye| isa vaktavyatA meM manaH paryayajJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kahanA cAhiye / (asoccA NaM bhaMte ! kevalissa cA jAva tapAkkhiyauvAsiyAe vA kevalaM nANaM uppADejjA) he bhadanta ! kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se levaliprajJapta dharma kA zravaNa kiye vinA kyA koI jIva kevalajJAna ko utpanna kara sakatA hai ? (evaM ceva, navaraM kevalanANAvaraNijjANaM kammANaM khae bhANiyabve) he gautama! isa viSaya meM samasta kathana pUrva kI taraha se hI jAnanA cAhiye / parantu isa kevalajJAna kI utpatti kI vaktavyatA meM kevalajJAnAvaraNIya karmoM kA kSaya kahanA caahiye| (sesaM taM ceva-se teNaNaM goyamA ! evaM vucaha jAva kevalanANaM no uppADejjA) bAkI kA avaziSTa kathana pahile ke jaisA hI kahanA cAhiye / isa kAraNa he gautama ! maiM ne aisA kahA hai ki eja pramANe zuddha avadhijJAnanI vaktavyatA paNa kahevI joIe, paraMtu temAM avadhijJAnAvaraNIya kamene pazama kahevuM joIe zuddha mana:paryajJAnanI utpatti viSayaka vaktavyatAnuM paNa eja pramANe kathana thavuM joIe, paraMtu tenI vaktavyatAmAM manaHparyaya jJAnAvaraNIya karmone zopazama kahevuM joIe (asoccANaM bhaMte ! kevalipsa vA, jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevala. nANa uppADejjA ?) 3 mahanta ! sI pAsethA athavA tamanA pakSanI 641 sikA paryantanI uparyukta kaI paNa vyakti pAsethI kevalI prajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA zuM ke jIva kevaLajJAna utpanna karI zake che? (evaM ceva navara kevalanANAvaraNijjANa kammANa khae bhANiyavve ) 3 gautama ! kevalajJAna viSenuM samasta kathana Abhinibedika jJAnanA pUrvokta kathana pramANe samajavuM. paraMtu A kevalajJAnanI utpattinI vakatavyatAmAM kevalajJAnA520iiy bhAnA kSaya vAya. (sesa taM ceva-se teNaTeNaM goyamA / evaM vuccai jAva phevalanANa no utpADejjA) OM gautama ! te 12 me puche hai jo jIva kevalI AdinI pAse kevaliprajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa kevaLajJAna utpanna karI zake che ane keI jIva e rIte kevaLajJAna utpanna karI zakatuM nathI. Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 bhadanta ! kevalino vA yAvat tapAkSikazrAvikAyA vA kevalilAma dharma labheta zravaNatayA, keralAM bodhi ghuyeta, kavaDo bhUtvA, agArAt anagAritAM patrajet , kevalaM brahmacaryavAyam Avaset , kAlena saMyagena saMyanchan , kevalena saMba reNa saMdRNuyAt , kevalam AbhiniyovijJAnamutpAdayen , yAvana kevalaM manaHparyavajJAnam utpAdayen , kevalajJAnam utpAdayen ? gautama ! azrutvA yanTa phevalino gAvat kevalajJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai| (agoccA mate ! ke valilsa thA jAva tapasviyauvAliyApa vA kevali pannatna dhamma lameUnA savayAe, kevalaM pAhiM bunejA, lavalaM muMDe savittA, agA rAo aNagAriyaM pacaemajA, kevalaM camacerabAsaM AvasenA kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA, kSevaleNaM saMvareNaM savarejjA, kevalaM abhiNiyohiya. nANaM upapADejA, jAva kevalaM maNapajanANaM uppATejA, kevalanANaM uppADejanA ) he bhadanta ! kevalI se yA yAyata unake pakSa kI upAsikA se kevalipajapta dharma ko zravaNa kiye vinA kyA koI jIva kevaliprajJapta dharma zravaNa ko prApta kara sakatA hai ? zuddhasamyaktva kA anubhava kara sakatA hai ? bhupiuna hokara gRhara bArasthA chor3a anagAgavasthA svIkAra kara lagAtA hai ? zadanAmacaryavAna meM raha sakatA hai ? zuddha saMgama dvArA saMyamayatanA kara sakatA hai ? zuddhamaMbara dvArA Anara yA nirodha kara sakatA hai ? zuddha AbhiniyodhakajJAna utpanna kara sakatA hai ? yAvat zudra manaH paryaya jJAna pAsa kara sakatA hai ? kevalajJAna utpanna kara sakatA hai? ( anoccANaM bhaMte ! kevalisma vA jAya tapakSiyavAsipAya vA phevali paNNattaM dhammaM labhemjA mavaNayAe, kevalaM vohiM bujhejjA, phevalaM muMDe bhavittA, agArAo aNagAriyaM pavvarAjjA, kevala bacegvAsa AvasejA, phevareNa saMjameNa saMjamejjA, kevalega saMvareNa saMvarejA, kevalaM AbhiniyohiyanANa upa reusA, jAva kevalaM maNapajjavanANaM uppADejA, yevalanANa' uppADejjA ?) 8 mahanta ! kevalInI pAse athavA kevalI pAkSika upAsikA paryAnI vyakti pAse kevali prajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA zuM ke jIva kevalajJapta dharmazravaNarUpa lAbha prApta karI zake che khare? zuddha samyakatvane anubhava karI zake che kharo ? muMDita thaIne gRhasthAvasthAno tyAga karIne aNagArAvasthA svIkArI zake che khare? zuddha brahmacaryavrata pALI zake che kharo? zuddha saMyamaDhArA saMyamayAtanA karI zake che kharo? zuddha saMvaradvArA Azvavano nirodha karI zake che khare? zuddha Abhinibedhika jJAna utpanna karI zake che kharo? zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryayajJAna Adi prApta karI zake che khare? kevaLajJAna utpanna karI zake che kharo ? Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TI0 za0 9 10 31 sU0 1 azrutyAdharmAdilAbhanirUpaNam 641 pA yAvat upAsikAyA vA astyekakA kelimajJaptaM dharma labheta zravaNatayAM, astyekakA kevaliprajJaptaM dharma no labheta zravaNatayA astyekakA kevalA bodhiM budhyeta, astyekakaH kevalAM vodhi no budhyeta, astyekakaH kevalA (goyamA) he gautama ! (asoccA NaM kevalirasa vA jAva ubAliyAe thA atthegahae phevalipaNNattaM dhamma labhejjA, savaNayAe, atthegahae kevalipannattaM dhammaM no la bhejjA savaNayAe, atthegaie kevalaMyohiM bujjhe jjA, atthegaie kevalaMbohiM No vujjhejjA, asthegaie kevalaMmuMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pacaejjA, atthegaie jAva lo ecaejjA, atthegaie kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA, atdhegahae kevalaM baMbhaceravAsa no AvasejjA, atthegaie kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA, atthegaie kevaleNaM saMjameNaM no saMjamejjA, evaM saMvareNa vi atthegaie kevalaM AbhiNiyohiyanANaM uppADejjA, atthegaie jAna no uppADejjA, evaM jAva maNapajjavanANaM, atthezahae kevalanANaM upADejjA, atthegaie kevalanANaM no upADejjA) kevalI se yAvat unake pakSa kI upAlikA se kevali prajJApta dharmako zravaNa kiye vinA bhI koI jIva bodhi prApta kara sakatA hai, koI jIva usa kevaliprajJapta dharma ko prApta nahIM kara sakatA hai, koI jIva zuddha lamyaktva kA anubhava kara sakatA hai, koI jIva zuddha samyaktva kA anubhava nahIM kara sakatA hai, koI jIva muNDita (goyamA ! ) gautama ! ( asoccANaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atyegaie kevalipaNNatta dhammaM labhejjA savaNayAe, atthegahae kevalipaNNatta dhamma no lamajjA savaNayANa, atthegaie kevala bohi bujhejA, atthegaie kevalaM bohi No bujhejjA, atthegaie kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaejjA, atthegaie jAva no pavvaejjA, atthegaie kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA, atthegaie kevala va bhaceravAsaM no AvasejjA, atthegaie kevaleNa sa jameNa sajamejjA atthegahae kevaleNa' sajameNa no sa jamejjA eva savareNa vi, asthegaie kevala AbhiNibohiyanANa uppADejjA, atthegaie jAva no uppADejjA, eva jAva maNapajjavanANa, athegaie kevalanANa uppADejjA, atthegaie kevalanANa no upADejjA) kevalI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI pUrvokta kaI paNa vyakita pAse kevaliprajJasa dharmane zravaNa karyA vinA paNa koI jIva kevali prajJama amane prApta karI zake che ane kaI jIva kevaliprajJa dharmane prApta karI zakatuM nathI, bha81 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavanIsUtre muNDobhUtvA pagArAt anagAritAM prabajet , aratyekako yAvat no pravajeta, astyekakaH kevalaM brahmacaryazAsam Avaset , astyekAH kevalaM brahmacaryavAmaM no Aset , astyekakA kevalena saMyamena saMyacchet , aratyekakaH kevalena saMyamena no saMpanchan / evaM saMvareNAri / astyekakA kevalam AbhinivodhikajJAnamutpAdayet / astyekako yAvat no utpAdayet evaM yAvan manAparyavanAnam / astyekakA kevalajJAnam utpAdayet , aratyekakA kevalajJAnaM no utpAdayet / tatkenArthena bhadanta! hokara gRhasthAvasthA chor3a anagArAvasthA ravIkAra kara sakatA hai, koI jIva zuddha brahmacarthavAsa meM raha sakatA hai, koI jIva zuddha brahmacaryavAsa meM nahIM raha sakatA hai, koI jIva zuddha saMyamadvArA saMyamayatanA kara sakatA hai, koI jIva zuddha saMyamadvArA saMyamayAtanA nahIM kara sakatA hai, isI taraha se saMbara ke viSaya meM bhI jAlanA caahiye| koI jIva kevaliprajJapta dharma ko kevalI se thA yAvat unake pakSa kI upAsikA se zravaNa kiye vinA zuddha AbhinivodhijJAna ko utpanna kara sakatA hai aura koI jIva yAvat utpanna nahIM kara sakatA hai, isI taraha se yAvat manaH paryaya jJAnataka jAnanA caahiye| koI jIva kevalajJAna utpanna kara sakatA hai, aura koI jIva kevalajJAna utpanna nahIM kara sakatA hai| (se keNaSTeNaM bhaMte ! evaM buccai asoccA NaM taM ceva jAva atthegahae kevlkaI jIva zuddha samyakatvane anubhava karI zake che ane koI jIva zuddha samyakatvane anubhava karI zakatuM nathI, koI jIva muMDita thaIne gRhasthAvasthAne tyAga karIne aNagArAvasthA aMgIkAra karI zake che ane koI jIva te rIte aNagArAvasthA aMgIkAra karI zakatuM nathI, keI jIva brahmacaryavrata dhAraNa karI zake che ane keI jIva brahmacaryavrata dhAraNa karI zakato nathI, koI jIva zuddha saMyama dvArA saMyamayatanA karI zake che ane koI jIva zuddha saMyamadvArA saMyama yatanA karI zakato nathI, eja pramANe saMvaranA viSayamA paNa samajavuM. koI jIva kevalI pAse athavA kevalI pAkSika upAsikA paryantanI koI paNa vyakita pAse kevaliprajJaNa dharmane zravaNa karyA vinA zuddha Abhinidhika jJAna utpanna karI zake che ane koI jIva e rIte Abhinibedhika jJAna utpanna karI zakato nathI. e ja pramANe mana paryayajJAna paryantanA viSayanI vakatavyatA paNa samajavI. eja pramANe kaI jIva kevaLajJAna utpanna karI zake che ane keI jIva vijJAna utpanna 43 zata nathI. ( se keNaNaM bhaMte ! evaM vucvai asoccArNa Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DI0 za0 9 30 31 sU01 azrutyAdharmAdilAbhanirUpaNam 643 evamucyate - azrutvA khalu tadeva yAvada - astyekakaH kevalajJAnaM no utpAdayet ? gautama ! yasya khalu jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati 1 grasya khalu darzanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamono kRto bhavati 2, yasya khalu dharmAntarAyikANAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati 3, evaM cAritrAvaraNIyAnAm 4, nANaM no uppADejjA ) he bhadanta / isa taraha se Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki dharma ko sune binA usa taraha se yAta koI jIva kevalajJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai ? ( goyamA ! jassa NaM nANAvaraNijjANaM kamnANaM khaovasame no kaDe bhavai 1, jassa NaM darisaNAvajjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavadda 2, jassa NaM dhammaMtarAyArNa kammANaM khaovasame no kaDe avai 3, evaM caritAvara NijjANaM 4, jayagAvara NijjANaM 5, ajhavANAvara NijjANaM 6, AbhiNivAhicanANAvara NijjANaM 7, jAva maNapajjavanANAvara NijjANaM kammANaM khaocasame no kaDe bhavai 10, jassa NaM kevalanANAvara NijjANaM jAva khae no kaDe bhavai 11, seNaM asoccA kevalisa vA jAva kevalipanantaM dhammaM no lajjA savaNadhAe, kevalaMthohi no vujjhejjA jAva kebalanANaM no uppADejjA ) he gautama ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA huA nahIM hotA hai, jisa jIva ke darzanAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA huA nahIM honA hai, jisa jIva ke dharmAntarAyika tace nAva atyegaie kevalanANaM utpADejjA 1 ) De laDhata ! AyazA bharo evu' kaheA che ke keliprapta dharmane zravaNu karyA vinA upayukata " kevaLajJAna utpanna karI zakatu nathI, tyA sudhInuM samasta kathana thaI zake che ? , ( goyamA ! jassa Na' nANAvara NijjANa kammANa khaovasame no kaDe bhavai 1, jamaNaM darisaNAjjANa' kammANaM khaovasame nA kaDe bhavai 2, jassa NaM dhammaM - tarAiyANa' kammANa khaovasame no kaDe bhavai 3, evaM carittAvaraNijjANa' 4, jaya. NAvara NijjA5, ajhava sANAvara NijjANa 6, AbhiNibohiyanANAvara NijjANa 7, jAva maNapajjavanANAvara NijjANa' kammANaM khaovasame no kaDe bhavai 10, jassraNaM kevalanANAvara NijANa' jAva khae no kaDe bhavai 11, seNaM asoccA kevalissa ghA jAva kevalipannattaM dhammaM to hamejjA savaNayAe, kevalaM vohi no bujjhejjA, java kevalanANaM to upADejjA ) he gautama! ? kave jJAnAvaraNIya bhani kSayeApazama karyA DAtA nathI, je jIve darzanAvaraNIya karmonA kSayeApazama karyo DAtA nathI, je jIve dharmAntarAyika karmonA kSayApazama karyo hateA nathI, je Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI yatanAvaraNIyAnAm 5, adhyavasAnAvaraNIyAnAm6, AbhiniyodhikajJAnAvaraNIyAnAm 7, yAvat manaHparyavajJAnavaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati 10, yasya khalu kevalajJAnAvaraNIyAnAM yAvat kSayo no kRto bhavati 11, sa khalla azrutyA kevalino vA yAvat kevalimajJaptaM dharma no labheta zravaNatayA, kevalAM vodhi no budhyeta, yAvat kevalajJAnaM no utpAdayet / yasya khalu jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya khalu darzanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto koM kA kSayopazama kiyA huyA nahIM hotA hai, isI taraha se jIva ke cAritrAvaraNIyako kA, yatanAvaraNIya ko kA, adhyavasAnAvaraNIya. ko kA, AbhiniyodhikajJAnAvaraNIyakA kA yAvat manaH paryavajJAnAvara gIyakA kA kSayopazama kiyA huA nahIM hotA hai, tathA jisa jIva ke kevalajJAnAvaraNIyakarmoM kA kSaya kiyA huA nahIM hotA hai aisA vaha jIva kevalajJAnI se yAvat unake pakSa kI upAsikA se sune vinA kevaliprajJapta dharma ko prApta nahIM kara sakatA hai, zuddha samyaktva kA anu bhava nahIM kara sakatA hai, yAvat kevalajJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai| (jassaNaM NANAvaraNijjANaM kammANaM, khaovasame kaDe bhavai, jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasase kaDe bhavai, jassa NaM dhammatarAiyANaM evaM jAva, jassaNaM kevalaNANAvaraNijjANaM kammANaM khae kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalirasa vA jAva kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, kevala bohi vujjhejjA jAva kevalanANaM upADejjA) tathA jisa -------- - - - - - - ----- -- ---- ------ jIve cAritrAvaraNIya kamIne, yatanAvaraNIya karmona, adhyavasAnAvaraNIya karmone, Abhinibedhika jJAnAvaraNIya karmone tathA manapaya jJAnAvaraNIya paryantanA kamene sopazama karyo hoto nathI, tathA je jIve kevalajJAnAvaraNIya karmone kSaya karyo hate nathI, e te jIva kevalajJAnI pAse athavA temanI upAsikA paryatanI kaI paNa vyakti pAse kevalI prajJasa dharmane zravaNa karyA vinA kevaliprajJasa dharmane prApta karI zakato nathI, zuddha samyakatvane anubhava karI zakato nathI, eja pramANe "kevaLajJAna utpanna karI zakatuM nathI." tyAM sudhInuM samasta kathana grahaNakaravuM, (jassa NaM NANAvaraNijjANa kammANa khaovasame kaDe bhavai, jassa NaM parisaNAvaraNijjANa kammANaM kha bhovasame kaDe bhavai, jassaNaM dhamma tarAiyANaM evaM jAva, jassa kevalaNANAvaraNijjANa kammANa vae kaDe bhavai, se Na asocA phevalisa vA jAva kevalipannataM dhamma labhejA savaNayAe, kevalakohi bujjhejA jAva kevalanANa uppADejjA) parantu re nA sAnA2NIya bhAnA kSayA. Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 9 30 31 sU0 1 azrutvAdharmAdilAbhanirUpaNam 645 bhavati, yasya khalu dharmAntarAyikANAM karmaNAma evaM yAvat , yasya khalu kevala. jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayaH kRto bhavati, sa khalu azrutvA kevalino vA yAvat kevalipajJaptaM dharma labheta zravaNatayA, kevalAM bodhiM budhyeta, yAvat kevalajJAnamutpAdayet // sU0 1 // ___TIkA-'rAyagihe jAva evaM bayAsI' rAjagRhe yAvat nagare svAmI samavasRtaH, bhagavantaM mahAvIraM vandituM parpat nirgacchati, vanditvA dharmopadezAdikaM ca jIva ke jJAnAvaraNIyakarmoM kA kSayopazama kiyA huA hotA hai, jisa jIva ke darzanAvaraNIyakoM kA kSayopazama kiyA huA hotA hai, jisa jIva ke dharmAntarAyikakoM kA kSayopazama kiyA huA hotA hai-isI taraha se caritrAvaraNIyakarmoM ke kSayopazama se lekara manaH paryayajJAnAvaraNIyakarmI kA kSayopazama kiyA huA hotA hai kevalajJAnAvaraNIyako kA kSaya kiyA huA hotA hai aisA jIva kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAlikA se kevaliprajJasa dharma ko zravaNa kiye vinA prApta kara sakatA hai, zuddha samyaktva kA anubhava kara sakatA hai, yAvat kevalajJAna ko utpanna kara sakatA hai| ____TIkArtha-pUrvokta svarUpavAle padArtha kevaliprajJApta dharma se jAne jAte haiM aura usa dharma ko koI jIva vinA sune bhI prApta kara letA hai ityAdi viSaya ko sUtrakAra ne isa sUtra dvArA pratipAdita kiyA hai| (rAyagihe jAva evaM vayAsI) rAjagRha nagara meM mahAvIra svAmI padhAre, unako vandanA ke liye aura unheM namaskAra karane ke liye vahAM kI pariSad pazama thayo hoya che, je jIvanA darzanAvaraNIya karmone kSayapazama thaye hoya che, je jIvanA dharmAntarAyika karmono kSayopazama thaye hoya che, eja pramANe je jIvanA caritrAvaraNIya karmothI laIne mana paryaya jJAnAvaraNIya karmone kSaya thaye heya che, e jIva kevaLajJAnI pAse athavA temanA pakSanI upasikA paryantanI kaI paNa vyakti pAse kevali prajJasa dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa kevaliprajJasa dhamane prApta karI zake che, zuddha samyakatvane anubhava karI zake che ane kevaLajJAna paryantanI uparyukata samasta vastuo prApta karI zake che. TIkArtha-pUrvokta svarUpavALA padArthone kevaliprajJata dharmathI jANI zakAya che ane te dharmane kaI jIva kevalI AdinI dezanA sAMbhaLyA vinA paNa prApta karI le che, ItyAdi viSayanuM sUtrakAre A sUtradrArA pratipAdana karyuM che. " rAyagihe jAva evaM vayAsI " AAP narama maDAvIra svAmI padhAryA temane vaMdaNA namaskAra karavAne tyAMnI janatA nIkaLI paDI. vaNA namaskAra karIne tathA temane dharmopadeza sAbhaLIne leke pitapatAne sthAne Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prupha bhagavatI sU , 3 zrutvA pratigatA pat, tato vinayena prAJjalipuTo gotamaH paryupAsInaH evaM vakSyamANaprakAreNa avAdIt - 'asoccA NaM saMte ! kevalisla vA kevalisAvagassa vA kevalisAviyAe vA' he bhadanta ! kathijjIvaH kevalino vAjinasya sakAzAt azrutvA dharmaphalAdipratipAdakavacanazravaNamantareNa pUrvopArjitadharmAnurAgAdeveti bhAva: ' kevalizrAvakasya vA sakAzAt yena svayameva kevalI pRSThaH zrutaM vA kevalivacanaM yena sa kevalizrAvakastasya, kevalizrAvikAyA vA pArzvat dharmopadezAdikamazrutvA kevalajJaptaM dharmaM labheta zravaNatayA kim ? ityagreNa sambandhaH, tadevaM vizadayati - ' kevala uvAsagassa vA ke liuvAsiyAe vA ' kevalyupAsakasya, kevalina upAsanAM kurvataH upAsanAM kurvatA yena anyasyaikathyamAnamupadezAdikaM zrutaM bhavet sa kevalyupAsakastasya sakAzAd vA, evaM kevalyupAsikAyAH sakAzAd vA tapaksi vA, tapakkhiyasAvagassa vA tappakkhiyasAviyAe vA, tapakkhiyanikalI aura vandanA evaM namaskAra karake tathA prabhu dvArA pradatta dharmopadeza sunakara vaha vahAM se apane 2 sthAna para vApisa aagii| usa samaya avasara prApta kara gautama ne prabhu kI trividha paryupAsanA se upAsanA karate hue baDe vinaya ke sAtha donoM hAtha jor3akara unase isa prakAra pUchA - ( asoccA NaM bhaMte ! kevalista vA, kevalitAvagassa vA, kevalisA viyAe vA ) he bhadanta ! koI jIva kevalI se jina se athavA kevalI bhAvaka se athavA kevalI kI avikA le (kevaliupAsagassa vA ) athavA kevalI ke upAsaka se (kevala uvAsiyAe vA ) athavA kevalI kI upAsikA se (tapakkhiyassa vA, tapakkhiyasAvagassa vA ) athavA kevalI ke pakSa ke svayaMvuddha se athavA kevalI ke pAkSika ke - svayaM buddha ke zrAvaka se (tapakkhiya sAvicAe vA ) athavA kevalI ke pAkSika kI pAchA pharyAM. tyArabAda dharmatatva samajavAnI jijJAsAvALA gautama svAmIe mahAvIra prabhunI trividha payu pAsanA karIne vinayapUrvaka banne hAtha joDIne A pramANe prazna karyAM-- ( asoccANaM bhaMte ! kevalissa vA, kevalisAvagassa vA, kevalisAviyAe vA ) subhadanta ! kevaLajJAnI pAsethI athavA kaivalInA zrAvaka pAsethI athavA ke bInI zrAviA pAsethI " kevali upAsagasa vA, kevali uvAsiyAe vA " athavA aivasInA upAsaGa pAsethI athavA devajhInI upAsiA pAsevI ( tapakkhiyarasa vA, sappakkhiya sAvagarasa vA, tappakkhiyasAviyAe vA ) athavA ThevalInA yakSanA svaya'buddha pAsethI athavA kevalInA pakSanA svayamruddha zrAvaka pAsethI athavA ThevalInA pakSanI zrAvidyA pAthI "sapyavikhaya ubAsagassa vA " athavA ThevasInA Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ma prameyacandrikA TIkA za09 u0 31 0 1 azrutvAdharmAdilAmanirUpaNama 647 uvAsagassa vA, tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipannattaM dhamma labhejA savaNayAe / taspAkSikasya vA tasya-kevalinaH pAkSikasya svayaMbuddhamya sakAzAd vA, tatpAkSikazrAvakasya vA kevalipAkSikasvayaMvuddhazrAvakasya sakAzAdvA, tatpAkSikazrAvikAyAH sakAzAdvA, tatpAkSikopAsakasya sakAzAd vA, tatpAkSikopAsikAyAH sakAzAda vA azrutvaiveti pUrveNAnvayaH kevalignajJaptaM jinopadiSTaM dharma zrutacAritralakSaNaM zravaNatayA AdhikA le, (tappakkhiya uvAsagarasa vA, tappakkhiya uvAsiyAe vA) athavA kevalI ke pAkSika ke upAsaka se, athavA kevalI ke pAkSika kI upAlikA le, kevaliprajJapta dharma ko nahIM sunakara kyA zravaNajJAnarUpa phala se use prApta kara sakatA hai ? tIrthakara prakRti se yukta kevalajJAnI ahaMta prabhu dvArA upadiSTa jo zrunacAritrarUpa dharma hai vaha yahAM kevaliprajJapta dharmarUpa se kahA gayA hai| isa dharma ke phalAdi ko kahane vAle vacana kA nahIM sunanA yaha (azrutvA) pada se kahA gayA hai| jilane svayaM kevalI se pUchA hai athavA kevalI bhagavAn ke bacana jisane sune haiM vaha kevalI ke zrAvaka pada se samajhAyA gayA hai| isI taraha se kevalI kI zrAvikA samajhanI cAhiye / kevalI kI upAsanA karane vAlA jIva yahAM kevalI kA upAsaka kahA gayA hai| yaha upAsaka dUsare ke liye diye gaye upadezAdi kA sunane vAlA hotA hai| isI taraha se kevalI kI upAsikA jAnanI cAhiye / (tapparikhapassa ) pada se kevalI ke pAkSika-svayaMbuddha pakSanA pAsa pAsathI " tappakkhiyauvAsiyAe vA" athavA valIna pakSanI upAsikA pAsethI kevaliprajJasa dharmane zravaNa karyA vinA zuM koI jIva zravaNajJAnarUpa phaLa vaDe tene prApta karI zake che kharo ? tIrthaMkara prakRtithI yukata kevaLajJAnI ahaMta bhagavAna dvArA upadiSTa je kRtacAritrarUpa dharma che tene kevalI prajJasa dharma kahe che. A dharmAdinA phalAdine nA kyana nahIM sAmanA2 05tirnu " azrutvA " mA 54 dvArA sUcana thayuM che jeNe pite kevalI bhagavAnanAM vacana sAMbhaLyA hoya athavA kevalI bhagavAnane pUchIne pitAnI zaMkAonuM nivAraNa karyuM hoya evA puruSane kevalIne zrAvaka kahe che ane evI strIne kevalInI zrAvikA kahe che kevalInI upAsanA karanAra jIvane kevalIno upAsaka kahe che te upAsake kevalI bhagavAnane svamukhe upadeza sAMbhaLyo hoto nathI paNa anyanA dvArA-bhagavAnanA ziSya praziSya dvArA te dharmopadeza zravaNa karyo hoya che e ja pramANe kevalInI pAsi viSa para sabhA. " tappakkhiyassa" mA 54thA pasInA pAkSi Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 bhagavatIya zravagavAnalpaphalatayA labheta 1 prApnuyAt kimiti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA ! asocA NaM kevalissa vA jAva tappavizvayauvAsiyAe vA atthegaie kelipanmattaM dhamma labhejA savaNayAe ' he gautama ! amtyekAH kazcidanyatamaH purupaH kevalino vA yAvat kevalizrAvakasya vA, kevalizrAvikAyA thA, kevalyupAsakasya vA, kevalyupAsikAyA vA natyAkSikasya vA, tatpAkSikazrAvakasya vA, tatpAtikathAvigRhIta kiye gaye haiN| inake zrAvaka athavA zrAvikA (tappakkhiyamAvagassa vA tapakkhiyasAdiyAe vA) ina padoM dvArA prakaTa kiye gaye haiN| isI taraha se inake upAlaka aura upAlikA bhI jAnanA cAhiye / yahAM gautama ke prazna kA sArAMza aisA hai ki aisA jIva ki jisane ina pUrvokta kevalI AdikoM ke pAsa se kevalIprajJapta dharma ke phalAdika ko pratipAdana karane vAle vacanoM ko nahIM sunA hai-arthAt dharma kA yathArthasvarUpa nahIM jAnA hai-kevala yaha dharmAnurAga se hI dharma kA sevana karatA hai to kyA aise jIva ko dharmopadeza sunane se dharma kA yathArtha svarUpa jAnakara dharma kA sevana karane se jo phala prApta hotA hai vaha phala kevala dharmAnurAga se sevina kiye gaye dharma se prApta ho sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(govalA) he gautama ! (amoccA NaM kevalispta vA jAva tappakkhiya uvAsiyAe vA atthegahae kelipannattaM dhamma lasenA, savaNayAe) koI eka jIva aisA hotA hai jo kevalI se yA yAvat-kevalI ke zrAvaka se, kevalI kI zrAvikA se, kevalI ke upAsaka se, kevalI kI upAsikA se, svaya muddhane 5795 42pAmA sAsa cha tamanA zrApa mane zrAvidhAna " tappa kkhiyasAvagasma vA, tappakkhiyasoviyAe vA " mA 5ho dvArA ghaTa 42vAmA Avela che eja pramANe temanA upAsaka ane upAsikA viSe paNa samajavuM gautama svAmInA praznanuM tAtparya e che ke je jIve pUrvokata kevalI AdikanI pAse kevalibattama dharmanA phalAdikanuM pratipAdana karanArAM vacana sAMbhaLyA nathI-eTale ke dharmanuM yathArtha svarUpa jANyuM nathI, kevaLa dharmAnurAgathI je te dharmanuM sevana kare che. te dharmanuM yathArtha svarUpa jANIne dharmanuM sevana karavAthI je phaLa prApta thAya che te phala zuM kevalI AdinI pAse dharmanuM zravaNa karyA vinA mAtra dharmAnurAgathI prerAInI sevelA dharma dvArA prApta thAya che kharuM? mahAvIra prbhun| uttara- goyamA !" gautama! ( amoccANaM keva lissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA atthegaie kevalipannattaM dhamma labhejjA, savaNayAe ) / 04 mevo DAya cha 2 pakSI pAsethI, pasInA zrApa pAsethI, kevalInI zrAvikA pAsethI, kevalInA upAsaka pAsethI, kevalInI upA Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 209 30 31 sU0 1 mazrutvAdhAdilAbhanirUpaNam 642 kAyA vA, tatpAkSikopAsakasya vA, tatpAkSi kopAsikAyA vA sakAzAt dharmoMpadezam azrutvaiva khalu kevaliprajJaptaM dharma zrunacAritrarUpaM zravaNatayA zravaNajJAnarUpatayA labheta prApnuyAt, asthegadae kevalipannattaM dhammaM no layejjA savaNayAe' assyekAH kazcidaparaH puruSaH kevaliprabhRteH sakAzAt dharmopadezam azrutvA anAkarNya kevaliprajaptaM dharma zrutacAritrarUpaM zravaNatayA-zravaNajJAnaphalatayA no labheta / gautamastatra kAraNaM pRcchati-' se kegaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-asoccA NaM jAva unake pAkSika se, unake pAkSika ke Avaka se, yA unakI zrAvikA se, unake pAkSika ke upAsaka yA upAlikA se kevaliprajJala dharma kA upadeza nahIM suna karake hI ula kevaliprajJapta zrutacAritrarUpa dharma kA phala ava NajJAnarUpa phala se prApta kara letA hai-arthAt kevalI Adi se sAkSAt dharmApadeza suna karake dharma kA yathArtha svarUpa jAna karake jo usake sevana se phala prApta hotA hai vahI phala kisI eka jIva ko kevala dharmAnurAga se sevita kiye gaye dharma se kevalI Adi le vinA sune bhI prApta hotA hai| (atthegaie kevalipannattaM dhamjha lo la bhejA savaNayAe) tathA kisI eka jIva ko kevalI Adi ke pAsa se dho padeza sune binA kevaliprajJata dharma ke sevana karane kA phala kevala dharmAnurAga se sevita kiyegaye dharmase prApta nahIM hotA hai| isa viSaya kAraNa jAnane kI icchA se gautama prabhu se pUchate haiM- (se keNaTeNaM aMte ! evaM buccai, asoccA sikA pAsethI, temanA pAkSika svayaMbuddha pAsethI, temanA pakSanA zrAvaka pAsethI, temanA pakSanI zrAvikA pAsethI, temanA pakSanA upAsaka pAsethI athavA temanA pakSanI upAsikA pAsethI kevalI prajJasa dharmano upadeza sAMbhaLyA vinA, kevaliprajJasa kRtacAritrarUpa dharmanuM phaLa zravaNajJAnarUpa phaladvArA prApta karI le che. eTale ke sAkSAta kevalI AdinI pAse dharmopadeza sAMbhaLIne dharmanuM yathArtha svarUpa jANI laIne tenuM sevana karavAthI je phala prApta thAya che, eja phala koIka jIva kevaLa dharmAnurAgathI prerAIne sevelA dharma dvArA-kevalI Adi pAse paheza sanyA vinA-5 mA 42rI za che ( atthegaie kevalipannata dhammaM no labhejjA satraNayAe) 52ntu 1 1 saya 55 DAya cha 2 kevalI AdinI pAse dharmopadeza sAMbhaLyA vinA, mAtra dharmAnurAgathI prerAIne sevelA dharma dvArA kevalina dharmanA sevananuM phaLa prApta karI zakatuM nathI. - have tenuM kAraNa jANavAnI jijJAsAthI gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che 4-(se pheNadveNaM bhate ! evaM buccai, asoccANa jAva no bhejjA bha0 82 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 bhagavatI no labhejjA savaNayAe ? ' he bhadanta / tat-atha kenArthena evamucyate yatazrutvA khalu yAvat kevaliprabhRteH sakAzAt keva limajJaptaM dharma kazcit labheta kazcinno labheta zravaNatayA ? bhagavAnAha - ' goyamA ! jassa NaM nAgAvaraNijjANaM kammArNa khaovasase kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalisa jAtra tappakkhiyauvAsiyAe vA haopaNNattaM dhammaM labhejja savaNayAe ' he gautama ! yasya khalu jInasya jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati sa khalu jIvaH kevalino vA sakAzAt, yAvat kevalizrAvakaprabhRtisakAzAd vA tatyAkSikopAsikAyAH sakAzAd vA NaM jAva no labhejA savaNayAe ) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI jIva kevalI se yA yAvat unakI upAsikA se haliprajJapta dharma kA upadeza sune binA kevala dharmAnurAga se sevita kiye gaye dharma se dharmazravaNa ke jaisA phala prApta kara letA hai aura koI nahIM karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( jassa nANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai-se NaM asoccA kevalissa vA jAva tapakkhiya uvAsiyAe vA kevalipannattaM dhammaM labhejjA savagayAe ) he gautama ! jisa jIva ke jJAnAvaraNIya karmoM kA jJAnAvaraNIya karmapra kRtiyoM kA kSayopazama - kinaneka sarvavAtI sparddhakoM kA udadyAbhAvI kSaya aura kitaneka sarvaghAti sparddhakoM kA sadavasthArUpa upazama evaM dezaghAti sparddhakoM kA udaya hotA hai aisA vaha jIva kevalI se yA kevalI ke zrAvaka Adi se athavA tatpAkSika upAsikA Adi se dharmopadeza sune binA savaNayAe ? ) he lahanta ! Apa zA aro me ho ch| ardha va vasI pAsethI athavA temanI upasikA pantanI koI vyakita pAsethI keliprajJasa dhanA upadeza zravaNu karyA vinA paNa kevaLa dharmAnurAgathI prerAine sevelA dharma dvArA paNa dharma zravaNanA jevuM ja phaLa prApta karI le che ane koi evuM phaLa prApta karI zakatA nathI ? bhaDAvIra alunA uttara- " jassa nANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalipsa vA jAva tapakkhiyauvAsiyAe vA kevali - pannatta dhammaM labhejjA savaNayAe " he gotama ! ne bhavanA jJAnAvaraNIya bhenA ( jJAnAvaraNIya karma prakRtiyAneA ) kSayApazama thayeA haiAya che ( keTalAka saCghAti spaddhakAnA sadavasthArUpa-sattArUpa athavA astitvarUpa yabhAvI kSaya ane DeMTalA sarvadhAti syaddha ana ( urbha vargAnA ) sahavasthA3ya ( sattA35) 25zama ane dezaghAti pakAnA udaya thAya che) te jIva kevalI pAsethI athavA kevalInA zrAvaka pAsethI athavA temanA pakSanI upasikA Adi pAsethI dha Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 0 1 40 31 0 1 aznutvAdhAdilAbhanirUpaNam 651 dharmopadezAdikamazrutvA'pi kevaliprajJaptaM dharma zravaNatayA zravaNajJAnarUpaphalatayA labheta / atra jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAmiti bahuvacanena matijJAnAvaraNAdibhedena avagraha matvAvaraNAdibhedena bhinnasya sarvasyaiva jJAnAvaraNIyasya karmaNo grahaNaM bhavatIti mUcyate, kSayopazamagrahaNAcca matyAvaraNAyeva tad grAhyam , na tu kevalAvaraNaM tatra bhI kevaliprajJapta dharma ko zravaNajJAnarUpa phala le prApta karatA hai| yahAM para jo (jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM) aisA bahuvacana kA prayoga kiyA hai usameM mati jJAnAvaraNIya Adi ke bheda se tathA avagraha malAvaraNAdi ke bheda se anekavidha saMpUrNa jJAnAvaraNIyakarma kA grahaNa kiyA gayA hai aisA mUcita hotA hai| yahAM jo kSayopazama inakA grahaNa kiyA gayA hai so kSayopazama kA saMbaMdha pratijJAnAvaraNAdi ke sAtha hI karanA cAhiye aura inhIM kA kSayopazama yahAM para lenA cAhiye-jJAnAvaraka meM jo kevalajJAnAvaraNa hai usakA kSayopazamarUpa se kathana nahIM karanA cAhiye kyoM ki usakA kSayopazama nahIM hotA hai ? kAraNa ki vaha sarvaghAti prakRti hone se usakA sarvathA kSaya hI liyA jAtA hai-taba hI jAkara kevalajJAna utpanna hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki kSayopazama meM AvAraka karma kA sarvathA abhAva nahIM rahatA hai-kintu usakA AMzika rUpa se sadbhAva rahatA hai isa taraha se kevalajJAna ko AvaraNa karanevAle kevalajJAnAvaraNa meM yaha bAta nahIM hai yahA~ to usakA sarvathA kSaya hogA padeza sAMbhaLyA vinA paNa kevaliprajJata dharmane zravaNa-jJAnarUpa phala dvArA prApta 4ii khe-cha: mahI-2 "jJAnAvaraNIyAnAM karmANAM' 2mA mAkyanane prayAsa 42. vAmAM AvyuM che tenA dvArA matijJAnAvaraNIya AdinA bhedathI tathA avagrahasatyAvaraNAdinA bhedathI aneka prakAranA saMpUrNa jJAnAvaraNIya karmane grahaNa karavAmAM Avela che evuM sUcita thAya che ahIM je temanA kSapazamanI vAta karavAmAM AvI che te thopazamane saMbaMdha matijJAnAvaraNAdinI sAthe ja ahIM grahaNa kara joIe ane temane ja pazama ahIM grahaNa tha joIe. jJAnAvaraNamAM je kevalajJAnAvaraNa che tenA kSapazamarUpa kathana karavuM joIe nahIM, kAraNa ke tene kSayopazama thatuM nathI. te sarvaghAti prakRti hovAthI tene sarvathA kSaya ja grahaNa karavo joIe ane tene sarvathA kSaya thAya tyAre ja kevalajJAna utpanna thAya che. A kathananuM tAtparya e che ke kSapazamamAM AvA2ka karmane sarvathA amAva rahetuM nathI, paNa tene aMzataH sadabhAva rahe che. parantu kevalajJAnane AvaraNa karanArA kevalajJAnAvaraNamAM evI vAta saMbhavita nathI, kevalajJAnAvaraNIya karmane sarvathA kSaya thAya tyAre ja kevalajJAna utpanna Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 bhagavatI sUtre kSayasyaiva sadbhAvAt, kSayopazamazra jJAnAvaraNIyasya girisarinupalagholanAnyAyenApi - kasyacitsyAt, tatsadbhAve cAzrutvA'pi zravaNajJAnaphala nayA dharma labhate kSayopazamasyaiva dharmalAbhe'ntaraGgakAraNAt, kintu ' jassa NaM nANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, se NaM asoccA NaM kevalisa vA jAna tappakkhiya uvA siyAe vA kevalipannattaM dhammaM no labhejjA savaNayAe ' yasva khalu jIvasya jJAnA taba hI jAkara kevalajJAna utpanna ho sakegA - isI liye TIkAkArane yahA~ para jJAnAvaraNIyakarma ke kSayopazama se matijJAna ko zrutajJAna ko, avavijJAna ko evaM manaH paryaprajJAna ko AvaraNa karane vAle tattadAvaraNIya karmoM kA kSayopazama liyA gayA hai Adi Adi ghAta ko sUcita karane ke liye " jJAnAvaraNIyAnAM karmaNa " meM bahuvacana ke prayoga karane kI sArthakatA prakaTa kI hai / jisa prakAra se parvata se nikalI nadI kA patthara pravAha ke AghAtoM se sAlagarAma jaisA gola bana jAtA hai isI taraha se jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA kSayopazama bhI kisI 2 hI jIva ke hotA hai isa kSaNapazama ke sadbhAva meM kevaliprajJapta dharma ko kevalI Adi ke samIpa nahIM sunane para bhI vyakti zramaNajJAnaphalarUpa se prApta kara letA hai / kyoM ki dharma ke lAbha meM kSayopazama antaraGga - kAraNa hotA hai / kintu (jassa NaM nANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe no bhavai se NaM asoccA NaM kevalisa vA jAva tapakhivAsiyAe vA kevalipannattaM vammaM to lasejjA savaNayAe ) jisa jIva ke jJanAvaraNIyakameM thAya che tethI ja sUtrakAre ahIM jJAnAvaraNIya karmAMnA kSaye pazamanA ullekha dvArA matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna ane manaHpayajJAnane AvaraNu karanArA te te prakAranA AvaraNIya karmone kSApazama grahaNa karavAnuM kahyu che. ane mevAta sUcita khAne bhATe " jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM " A padmamAM mahuvacananA prayAga karavAnI sArthakatA prakaTa karI che. jevI rIte parvatamAMthI nIkaLelI nadInA pravAhamAM ghasaDAte patthara, ghasAI ghasAine zAlIgrAma jevA gALa thai jAya che, eja pramANe jJAnAvaraNIya Adi karmAMnA kSaye pazama paNa koi kAi jIvane thatA DeAya che, ane te kSayApazamanA sadbhAvathI keliprajJasa dharmane kevalI AdinI samIpe zravaNa nahIM karavA chatAM paNa vyakti zravaNajJAnalarUpe prApta karI le che, kAraNa ke dharmAMlAlamAM kSayApazamaja antara'ga kAraNe gAya che parantu ( jassa rNa nANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe no bhavara, seNaM asoccANa kevalipsa vA jAva tappakkhiya uvAsiyAe vA kevalipadmattaM dhammaM Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za09 30 31 sU0 1 azrutvAdhAdilAbhanirUpaNam 653 varaNIyAnA karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati sa khalu jIvaH azrutvA khalu kevalino vA yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA tatpAkSikopAsikAyA vA sakAzAt dharmopadezAdikam azrutvA kevaliprajJaptaM dharma zrutacAritrarUpaM zravaNata yA zravaNajJAnaphalatayA no labheta / tadupasaMharannAha-se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai-taM ceva jAva no labhejja saghaNayAe' he gautama! tat tenArthana evamucyate-tadeva yAvatpUrvoktarItyA yasya khalu jJAnAvaraNIyakarmaNAM kSayopazaraH kRto bhavati sa kevaliprabhRteH sakAzAta dharmopadezAdikam azrutvA kevaliprajJaptaM dharma zravaNajJAnaphalatayA labheta, jJAnAvaraNIyakarmaNAM kSayopazamAbhAve no labhate iti bhAvaH gautamaH pRcchati'asoccA NaM bhaMte ! kevalisa vA, jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalaM bohiM kA kSayopazama nahIM hotA hai usa jIva ke yAvat tatpAkSika upAsikA se sune vinA kevaliprajJasa zrutracAritrarUpa dharma kI prApti zravaNajJAnaphala rUpa se nahIM hotI hai| (se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai, taM ceva jAva no labhejja sabaNayAe) isI kAraNa he gautama ! maiM ne ailA kahA hai ki jisa jIva ke jJAnAvaraNIya Adi ko kA kSayopazama hotA hai vaha kevalI Adi se dharmopadeza sune binA bhI levaliprajJAta dharma ko avaNajJAna ke phalarUpa se prApta kara letA hai aura jisa jIva ke jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA kSayopazama nahIM hotA hai vaha jIva use prApta nahIM kara pAtA hai| ___aba gautama prabhu le aisA pUchate hai (asoccA NaM bhaMte ! ke valissa thA tappakkhiya uvAsiyAe vA kevalaM ghohiM vujjhejjA) he bhadanta! jisa no labhejjA savaNayAe ) 2 // jJAnAvaraNIya bhAnA kSayopazama thayo hete nathI, te jIva kevalI samIpe athavA kevalInA pakSanI upAsikA parya tanI kaI vyakti samIpe kevaliprajJasa dhamane sAMbhaLyA vinA kevaliprajJata zrutacAritrarUpa dharmanI prApti zravaNajJAna phalarUpe karI zakatuM nathI. (se teNaTeNaM goyamA ! evaM vuccai, ta' ceva jAva no labheja savaNayAe) he gautama ! te kAraNe meM evuM kahyu che ke je jIvanA jJAnAvaraNIya Adi karmone kSayopazama thayo hoya che, te jIva kevalI AdinI samIpe dharmopadeza zravaNa karyA vinA paNa kevaliprajJasa dharmane zravaNajJAnanA phalarUpe prApta karI le che. paratu je jIvanA jJAnAvaraNIya Adi karmone kSaya thaye hete nathI, te jIva tene prApta karI zakato nathI gautama svAmIna -(asojvANa bhaMte ! kevalimsa vA jAva tappakkhiya. upAsiyAe vA kevalaM ghohiM bujhejjA 1) mahanta ! 2 ve vahInI sabhISa. Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsare vujjhejjA ? he bhadanta ! kazcijjIvaH azrutvA khalu kevalinaH sakAzAd vA, yAvat kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAdvA tatpAkSikopAsikAyAH sakAzAd vA dharmopadezAdikam azrutvA kevalAM zuddhAM vodhi-zuddhaM samyagdarzanaM budhyeta ? anubhavet ? yathA pratyekavuddhAdiH, evamagre'pi vaktavyam / sagavAnAha-'goyamA ! asoccA NaM keva lissa vA jAva atthegaie kevalaM bohiM bujjhejjA' he gautama ! astyekakaH kazcita kevalinaH sakAzAd vA yAvat kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA samyagdarzanopadezam azrutvA khalu kevalAM vodhi vudhyeta anubhavet , atha ca ' atthegaie kevalaM vohiM No bujjhejjA' astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAd jJAnopadezAdi. jIva ne kevalI ke samIpa athavA yAvat tatpAkSika upAsikA ke samIpa kevalIprajJapta zrutacAritrarUpa dharma kA upadeza nahIM sunA hai aisA jIva kyA kevala-zuddha bodhisamyagdarzana kA anubhava kara sakatA hai ? jaise pratyekavuddhAdi isI taraha se Age bhI kaha lenA cAhiye-isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! (asoccA NaM kevalisa vA jAva atthegahae kevalaM bohiM bujjhejA) kevalI se yA yAvata kevalI ke pakSa kI upAsikA se jisa jIva ne kevaliprajJapta samyagdarzanarUpa dharma kA upadeza nahIM sunA hai aisA vaha koI eka jIva zuddha samyagdarzana kA anubhava kara sakatA hai aura koI eka jIva kevalI Adi se jJAnopadezAdika ko nahIM suna kara ke kevala bodhi kA anubhava nahIM kara sakatA hai| isameM kAraNa jAnane kI icchA se gautama prabhu se pUchate haiM-(se keNaTeNaM bhaMte ! jAva no vujjhejjA) he bhadanta ! aisA athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI koI paNa vyaktinI samIpe kevalI prajJapta kRtacAritrarUpa dharmane upadeza sAMbhaLe nathI e jIva zuM zuddha bedhine (samyagdarzanane) anubhava karI zake che kharo? jemake pratyeka buddhAdi-eja pramANe AgaLa paNa kahevuM joIe. mahAvIra prabhunA utta2-" goyamA ! " gautama! ( asoccANaM keva lissa vA jAva atthegaie kevalaM bohiM bujhegjhA ) jJAnI pAse mayA temanA pakSanI upAsikA paryantanI koI paNa vyakti pAse kevaliprajJapta samyagdarzanarUpa dharmanuM zravaNa na karyuM hoya e koI jIva zuddha samyagdarzanane anubhava karI zake che, ane koI jIva e paNa hoya che ke je kevalI AdinI samIpe jJAnapadeza vagere sAMbhaLyA vinA zuddha bedhine-samyagdarzanane anubhava 32rI As nathI. Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za09 u031 sU0 1 adhutvAdhAdilAbhanirUpaNam 155 karmazrutvA kevalA bodhi no budhyeta-nAnubhavet , gautamastatra kAraNaM pRcchati,' se keNaTheNa maMte ! jAva no bujjhejjA ? he bhadanta ! tat atha kenArthena yAvat astyekakaH kazcit kevalIprabhRteH sakAzAd darzanopadezAdikam azrutvApi kevalA bodhi budhyeta, atha ca astyekako'paraH kazcit kevalipravRteH sakAzAt dazanopadezamazrutvA kevalAM vodhi no budhyeta ? bhagavAnAha- goyamA ! jassa gaMdarisaNA varaNijjANaM kammANaM khovasamekaDe bhavai, seNaM asoccA kevalirusa jAva kevalaM vohiM bujjhejjA' he gautama ! yasya khalu jIvasya darzanAvaraNoyAnAM karmaNAMkSayozama: kRto bhavati sa khalu jIva' kevalinaH sakAzAd vA, yAvat kevalizrAvakaprabhRteH Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI eka jIva kevalI Adi se darzanopadeza Adi ko nahIM sunakarake bhI kevala zuddha bodhirUpa samyagdarzana kA anubhava kara sakatA hai aura koI eka jIva kevalI Adi ke pAsa darzanopadeza Adi ko nahIM sunakara kevala bodhi kA anubhava nahIM kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kamnANaM khovasame kaDe bhavai, se gaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM bohiM vujjhejjA) jisa jIva ke darzanAvaraNIya karmo kA kSayopazama hotA hai aisA jIva kevalI Adi se samyagdarzana kI prApti kA upadeza sune vinA bhI kevala bodhi kA anubhava lAbha kara sakatA hai| yahAM para darzanAvaraNIyapada se darzana mohanIya grahaNa kiyA gayA hai| aura bodhi se samyagdarzana grahaNa kiyA gayA hai| gautama svAbhImA prazna-(se keNaNa bhate ! jAva no bujhejjA ? ) 3 bhadanta! Apa zA kAraNe evuM kaho che ke koIka jI kevalI AdinI pAse darzanepadeza AdinuM zravaNa karyA vinA paNa kevala-zuddha badhirUpa samyagdarzanane anubhava karI zake che, ane koI jIva kevalI AdinI pAse darzanapadeza Adi zravaNa karyA vinA zuddha badhirUpa samyagdarzanane anubhava karI zakatA nathI ? mahAvIra prbhun| utta2-"goyamA !" gautama! ( jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se Na asoccA kevalissa vA jAva kevala bohi bujhejjA) 7 panA zanA129Iya bhAnA kSayopazama thayeDAya che, te jIva kevalI AdinI pAse darzanepadeza Adi zravaNa karyA vinA paNa kevala bedhine (zuddha samyagdarzanane) anubhava karI zake che, ahI darzanAvaraNIya padanA prayogadvAra darzanamohanIyane grahaNa karavAmAM Avela che, ane bedhipadanA pragathI samyagdarzanane grahaNa karavAmAM Avela che tethI samyagda Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsa sakAzAd vA samyagdarzanopadezas azrutvA'pi kevalAM bodhi budhyeta, atra darzanAvaraNIyapadena darzana mohanIyaM gRhyate vodheH samyagdarzanaparyAyatvAt tallAsasya ca tatkSayopazamajanyatrAt / atha ca 'jamsa NaM darisaNAdaraNijjANaM karamANaM svaovasame No kaDe bhavaTa, se Na asoccA kevalissa vA jAva kevala bohiM No bujhejjA' yasya khalu bIvasya darzanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu jIvaH kAlino vA sakAgAt yAvat kevalizrAdakaprabhRtervA sakAzAt samyagdarzanopadezam azrutyA kevalAM bodhi no budhyeta / tadupasaMharannAha-'se teNaTeNaM jAva No yujjhejjA' he gautama ! atha tenArthena yAvat yasya darzanAvaraNIyaisaliye jaba samyagdarzanarUpa bodhi kA AvAraka karma darzana mohanIya hotA hai taba darzanAvaraNa se darzanamohanIya karma lenA cAhiye kyoM ki samyagdarzanarUpa bodhi kA lAbha darzanamohanIya karma ke kSayopazama se hI hotA hai / tathA-(jassa NaM darisaNAvaraNijjANaM kamlANaM khaovasame no kaDe bhavai, leNaM asoccA kevalisla vA jAva kevalaM bohiM No vujjheja) jisa jIva ke darzanAvaraNIya koM kA kSayopazama nahIM hotA hai vaha jIva kevalI de yA yAvat kevalI ke zrAvaka Adi le samyagdarzana kI prApti kA upadeza sune binA kevala bodhi ko prApta nahIM kara sakatA hai, (se teNaSTeNaM jAya No bujjhejjA) isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki yAvat jisa jIvake darzanAvaraNIya kokA kSayopazama nahIM hotA hai vaha jIva kevalI Adile darzana kI prApti karanekA upadeza sune vinA kevala-zuddha bodhikA-samyagdarzanakA anubhava nahIM kara sakatA hai / narUpa badhinuM AvAraka karma darzanamehanIya hovAthI darzanAvaraNa pada dvArA darzanamehanIya karmagrahaNa thavuM joIe, kAraNa ke darzanamohanIya karmanA kSa5shmthii| sabhyazana 35 modhinI prAti thAya che. tathA (jasva NaM dari. saNAvaraNijjANa kammANa khaovasame no kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissavA jAva kevala vohi No bujjhejjA) 2 nAza nA12jIya bhAnA kSayopazama thayo hateA nathI, te jIva kevalI pAsethI athavA kevalInA zrAvaka Adi pAsethI samyagdarzananI prAptine upadeza sAMbhaLyA vinA kevala badhinI-samyashinnii-praapti 3rI zata nathI (se teNaTreNa jAva no bujjhejjA) 3 gautama ! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke koI jIva kevalI AdinI pAse samyadarzananI prAptine upadeza sAbhaLyA vinA paNa samyagdarzana prApta karI zake che, ane koIka jIva kevalI AdinI samIpe darzanepadeza sAMbhaLyA vinA zuddha * badhine (samyagdarzanane) anubhava karI zaktA nathI. Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 657 sheefer ato 0 9 u0 31 sU01 azrutvAdharmAdilAbhanirUpaNam karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati sa jIvaH kevalimabhRteH sakAzAt darzanopadezam azrutvA kevala vodhiM no budhyeta iti, gautamaH pRcchati - 'asoccA paM bhaMte / kevalissa vA jAva tappakkhiyajavAsiyAe vA kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA ? ' he bhadanta ! kacitpuruSaH kevalinaH sakAzAd vA yAvat kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA tatpAkSikopAsikAyA vA sakAzAt pravrajyopade zam azrutvA eva khalu muNDo bhUtvA agArAt gRhasthAzramAt vahirniHsRtya kevalAM zuddhAM sampUrNa vA anagAritAM sAdhuparyAyatAM kiM pravrajet ? svIkuryAt ? bhagavAnAha - ' goyamA ! jassa NaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavaha, se NaM asoccA kevalissa vA jAna kevalaM muMDhe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA' he gautama! yasya khalu jIvasya dharmAntarAyikANAM karmaNAm - antarAyo vighnaH sossti yeSu tAni AntarAyikANi dharmasya cAritrapratipattilakSaNasyAntarAyikANi aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( asoccA NaM bhaMte! kevalissa vA jAva tapakkhiyauvAsiyAe vA kevalaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA ) he bhadanta ! jisa jIvane kevalI se yA yAvatkevIke zrAvaka Adise pravrajyAkA upadeza nahIM sunA hai - aisA jIva kyA muNDita hokara gRhasthAvasthA ke parityAga se kevala-zuddha athavA saMpUrNa sAdhu paryAya ko dhAraNa kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM( gAyamA ) he gautama! ( jassa NaM dhammaMtarAiyANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA ) jisa jIva ke dharmAntarAyika karmoM kA antarAya - vighna hai jinhoM meM ve AntarAyika karma haiM, dharma ke - cAritra ke dhAraNa karane meM antarAyarUpa vIryAntarAya aura cAritramohanIya karmoM kA kSayo gautama svAbhIno prazna - ( asoccANa bhaMte ! kevalis vA jAva tappakkhiya uvAsiyA vA kevalaM muDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvajjA 1 ) bhadanta ! je jIve kevalI pAsethI athavA temanA zrAvakAdi pAsethI prajyAne upadeza sAMbhaLye hAteA nathI, evA jIva zuM suDita thaIne gRhasthAvasthAnA parityAga karIne zuddha athavA sapUNa sAdhuparyAyane a'gIkAra karI zake che kharo ? mahAvIra alunA uttara- " goyamA / " he gautama / " jassa NaM dhamma tarA* iyANa' kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalipsa vA jAva muMDe bhavittA agArAo aNagAriya pavvajjA je jIvanA dharmAMntarAyika karmAnA ( dharmAMne-cAritrane dhAraNa karavAmAM vidmarUpa karmanA ) eTale ke cAritra dhAraNa karavAmA vijJakAraka vIryAntarAya ane cAritra meAhanIya karmIne kSaceApazama thaye "" bha 83 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre dharmAntarAyikANi teSAM vIryAntarAyacAritramohanI yabhedAtmakAnAmityarthaH kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalinaH sakAzAd vA yAvat kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA patrajyopadezamazrutvApi khandra muNDo bhUtvA agArAt anagAritAm pravrajet, atha ca ' jassa NaM dhammaMtarAyANaM kammANaM khabhovasame no kaDe bhavar3a, seNaM asoccA kevalissa vA jAva muMDhe bhavittA jAva No pavvajjA' yasya khalu jIvasya dharmAntarAyikANAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalino vA sakAzAta yAvat kevalizrAvabhRva sakAzAt pratrajyopadezamazrutvA muNDo bhUtvA yAvat agArAt anagAritAM no matrajet / tannigamayannAha - seTTeNaM goyamA ! jAvano pavvajjA' he gautama | chat tenArthena yAvatpazama kiyA huA hotA hai-arthAt jisa jIva ke cAritra dhAraNa karane maiM vighnakAraka vIryAntarAya aura cAritramohanIya karmoM kA kSayopazama hotA hai - aisA jIva kevalI se yA yAvat kevalI ke Avaka Adi se pravrajyA kA upadeza vinA sune bhI suNDita hokara gRhasthAvasthA ke parityAgapUrvaka anagArAvasthA ko dhAraNa kara sakatA hai| tathA - ( jassa NaM dhammaMtarAyANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai-se NaM asoccA kevalissa vA jAva muMDe bhavittA jAva No pavaejjA ) jisa jIva ke cAritra dhAraNa karane meM vIryAntarAya aura cAritramohanIya kA kSayopazama kiyA huA nahIM hotA hai-aisA jIva ke kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se pravrajyA dhAraNa karane kA jabataka upadeza nahIM sunatA taba taka vaha muNDita hokara gRhasthAvasthA ke parityAga se anagArAvasthA ko dhAraNa nahIM kara sakatA hai / ( se teNaTTeNaM goyalA ! jAva to pavaejjA ) isa kAraNa he gaunma ! maiMne " yAvat jisa ke dharmAntarAyika 658 hAya che, te jIva kevalI pAsethI athavA temanA zrAvaka vagere pAsethI pratrajyAnA upadeza sAMbhaLyA vinA paNa muMDita thaine gRhasthAvasthAnA parityAgapUrNAMka aNugArAvasthA ( sAdhu paryAya ) aMgIkAra karI zake che parantu "jarasaNaM dhamma' tarAiyANaM kammANaM khaovasame to kaDe bhAi, seNaM asoccA kevalisa vA jAva muDe bhavittA jAva No pavvajjA " ne nA vIryAntarAya ne zAstri meAhanIyanA kSacepazama thayeA hAtA nathI, evA jIva kevalI pAsethI athavA temanA zrAvaka vagere pAsethI prayA dhAraNa karavAnA upadeza jyAM sudhI sAMbhaLatA nathI tyAM sudhI te muta thaIne gRhasthAvasthAnA parityAga karIne zmayugArAvasthA dhAraSu urI rAto nathI. " se teNadveNa goyamA ! jAva no pavvajjA" ke gautama ! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke koIka jIva kevalI AdinI samIpe Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za09 30 31 sU0 1 azrutvAdhamAMdilAbhanirUpaNam 659 yasya dharmAntarAyikakarmaNAM kSayopazamo na kRto bhavati sa kevaliprabhRteH sakAzAta pravrajyopadezamazrutvA muNDo bhUtvA agArAkAlAm anagAritAM no prabajediti bhaavH| gautamaH pRcchati-'asocvANaM bhaMte / kevalista vA jAva khAsiyAe vA kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA ? ' he bhadanta ! kazcitpuruSaH kevalinaH sakAzod vA yAvat kevalizrAkapabhRteH sakAzAd vA tatpAkSi kopAsikAyAH sakAzAd vA brahmacaryopadezamazrutvA khalu kevalaM vizuddhaM brahmacaryavAsam Avaset ? bhagavAnAha'goyamA ! amoccA NaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalaM baMbhaceravAsa AvasejjA' he gautama | astyekakaH kazcit puruSaH kevalinaH sakAzAd vA, yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA tatpakSikopAsikAyAH sakAkarmoM kA kSayopazama kiyA huA nahIM hotA hai-aisA vaha jIva kevalI se cA yAvat unake zrAvaka Adi le pravrajyA kA upadeza sune vinA muNDita hokara gRhasthAvasthA ke parityAga se anagArAvasthA ko dhAraNa nahIM kara sakatA hai " aisA kahA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(asoccANaM bhaMte ! kevalissa vA jAva uvAliyAe vA kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejA) he bhadanta ! jisa jIva ne kevalI se yA yAvat-kevalI ke zrAvaka Adi se zuddha brahmacarya kA upadeza nahIM sunA hai aisA vaha jIva kyA zuddha brahmacaryavAsa meM raha sakatA hai ? isake uttara meM prasu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (asoccA NaM kelissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalaM yaMbhaceravAsaM AvasenA) koI eka jIva aisA hotA hai jo brahmacarthavAsa meM rahane kA kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se upadeza sune pravajyAne upadeza sAMbhaLyA vinA paNa muMDita thaIne gRhasthAvasthAne tyAga karIne aNagArAvasthA dhAraNa karI zake che, ane koIka jIva kevalI Adine upadeza sAMbhaLyA vinA aNagArAvasthA (sAdhu paryAya) aMgIkAra karI zakato nathI. gautama svAbhAna prazna-(asoccA NaM bhaMte ! kevalirasa vA jAva uvAsiyAe vA kevalaM baMbhaceravAsa AvasejjA ? ) 3 mahanta ! ve pakSI pAse athavA temanA zrAvaka AdinI pAse zuddha brahmacaryane upadeza zravaNa karyo hetuM nathI, te jIva za brahAcavAsamAM rahI zake che khare? (eTale ke zuM e jIva zuddha brahmacarya pALI zake che kharo?) mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA !" gautama! (asocANaM kevali. rasa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalaM baMbhaceravAsaM AvasejjA) 94 e heya che ke je kevalI athavA temanA pakSanI upAsikA payatanI koI Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI zAd vA brahmacaryopadezamazrutvA'pi kevalaM brahmacaryavAsam Avaset , atha ca 'atthegaie kevalaM baMbhaceravAsaM no AvasejjA' astyekakaH kazcidaparaH puruSaH kevaliprabhRteH sakAzAt brahmacaryopadezamazrutvA kevalaM brahmacaryavAsaM no Avaset / gautamastatra kAraNaM pRcchati-se keNaTeNaM bhaMte / evaM cuccai jAtra no AvasejjA ?" he bhadanta ! tat kenArthena evamucyate yat-yAvat-astyekakaH kazcit puruSaH kevalimabhRteH sakAzAd vA brahmacaryopadezamazrutyA kevalaM brahmacaryacAsa no Avaset ? bhagavAnAha-' goyamA ! jassa NaM carittAvaraNijjANaM kammANaM khobasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM baMbhaceravAsa AvasenA,' he vinA bhI zuddha brahmacarya vrata kA pAlana kara sakatA hai aura (atthegahae kevalaM baMbhaceravAsa no AvasenjA) koI eka jIva aisA hotA hai jo kevalI se yA unake zrAvaka Adi se jabataka brahmacarya kA upadeza nahIM sunatA hai jabataka vaha zuddha vratmacarya kA pAlana nahIM kara sakatA hai| isameM kAraNa kyA hai-isa bAta ko jAnane kI icchA le gautama prabhu se pUchate haiM (se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccada, jAva no AvasenjA) he bhadaMta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI eka jIva brahmacarya kA upadeza kevalI Adi se sune vinA brahmacaryavrata dhAraNa kara sakatA hai aura koI jIva dhAraNa nahIM kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jasta NaM carittAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, seNaM asoccA kebalissa vA jAva kevalaM vNbhpaNa vyakti samIpe brahmacaryane upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zuddha brahmacarya mata pAsana 42rI za? che mara (atthegaie kevala vabhaceravAsaM no AvasejjA) koI jIva e paNa hoya che ke je kevalI AdinI samIpe jyAM sudhI zuddha brahmacaryane upadeza sAMbhaLatuM nathI tyAM sudhI te zuddha brahmacaryanuM pAlana karI zakato nathI. have tenuM kAraNa jANavAnI jijJAsAthI gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che 3-" se keNaTeNaM bhAte ! eva vuccai jAva no AvasejjA ? "3 Merd! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke koIka jIva kevalI AdinI samIpe brahAcaryane upadeza sAMbhaLyA vinA paNa brahmacaryavrata dhAraNa karI zake che ane koIka jIva dhAraNa karI zakto nathI ? maDAvI2 asuna uttara--- goyamA !" gautama ! ( jassa NaM carittA. gharaNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 661 prameyacandrikA TI0 za09 u031 sU0 1 azrutvA dharmAdilAbha nirUpaNam gautama ! yasya khalu jIvasya cAritrAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalina' sakAzAd vA, yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA brahmacaryopadezamA'pi kevalaM vizuddhaM brahmacaryavAsam Avaset, atra ca vedalakSaNAni cAritrAvaraNIyAni vizeSato grAhyANi, maithunaviratilakSaNasya brahmacaryavAsasya vizeSatasteSAmeva AvArakatvAt / atha ca ' jassa NaM carittAvaraNijjANaM kammANaM osame no kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva no AvasejjA ' yasya khalu jIvasya cAritrAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamono kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalinaH sakAzAd vA, yAvat kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAt vA brahmacaryopadezam azrutvA kevalaM brahmacaryavAsaM no Avaset / ' se teNadveNaM jAca no ceravAsa AvasejA) jisa jIva ke cAritrAvaraNIyakarmoM kA - cAritramohanIya karmoM kA kSayopazama kiyA huA hotA hai-vaha jIva kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se brahmacarya kA upadeza nahIM suna kara ke bhI vizuddha brahmacaryavAsa meM raha sakatA hai, aura (jassa NaM cArittAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalissa vA jAva no AvasenA) jisa jIva ke cAritrAvaraNIyakarmoM kA kSayopazama nahIM hotA hai, aisA vaha jIva kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se brahmacarya kA upadeza sune binA brahmacaryavAsa meM nahIM raha sakatA hai| yahAM cAritrAvaraNIya karma se vizeSarUpa meM vedarUpa cAditrAvaraNIyakarmo kA grahaNa karanA cAhiye kyoM ki maithunaviratirUpa brahmacaryavAsa ke ye hI vizeSataH AvAraka hote haiM / ( se teNaTTeNaM jAva no AvasejjA ) isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai yAvat jisa 88 kevala' ba'bhaceravAsaM oNvasejjA ) ne lavanA yAritrAvaraNIya mano yAritra meAhanIya karmonA kSaceApazama thayelA hoya che, te jIva kevalI pAse athavA temanA zrAvaka ADhi pAse brahmacaryanA upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zuddha brahmaca vratanuM pAlana karI zake che, parantu jassa Na caritAvara NijjANa' kammANa khaovasame to kaDe bhavada, se Na asoccA kevalipsa vA jAva no AvasejjA " je jIvanA cAritrAvaraNIya karmAMnA kSayApazama thayeA hAtA nathI, te jIva kevalI pAse athavA temanA zrAvaka Adi samIpe brahmacaryanA upadeza sAMbhaLyA vinA brahmacarya vrata dhAraNa karI zakatA nathI. ahIM cAritrAvaraNIya kathI vizeSarUpe vedyarUpa cAritrAvaraNIya karmone grahaNa karavA joIe, kAraNa ke maithuna viratirUpa qhahmacarya vratanA tee ja AvAraka hAya che. Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdara bhagavatI sUtre AvasejjA ' tat tenArthena yAvat-yasya cAritrAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa kevalimabhRteH sakAzAt brahmacaryopadezamanvA kevalaM brahmacaryavAsaM no Avaset / gautamaH pRcchati - 'asoccANaM bhaMte ! kevalissa vA, jAna kevale saMjaseNaM saMjamejjA' he bhadanta ! kavijjIvaH kevalinaH sakAzAd vA, yAvat keva lizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA saMyamopadezamazrutvA kevalena saMyamena saMyacchet ? saMyamaMkuryAt ? saMyamazcAtramatipannacAritrasya tadaticAraparihArAya yatanAvizepo'vaseyaH / bhagavAnAha - ' govamA ! asoccANaM kevalissa nAtra ucAsiyAe vA atyegaie kevaLeNaM saMjameNaM saMjamejjA ' he gautama ! astyekakaH kazcit puruSaH kevalinaH ke cAritrAvaraNIya kA kSayopazama nahIM hotA hai vaha kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se brahmacarya kA upadeza sune vinA zuddha brahmacaryavAsa meM nahIM raha sakatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( asoccA NaM bhaMte! kevalissa vA jAca kevaleNaM saMjameNaM saMjamejA ) he bhadanta ! koI jIva aisA bhI hotA hai kyA jo kevalI se yA yAvat kecalI ke zrAvaka Adi se saMyama ke upadeza ko sune binA bhI zuddha saMyama dvArA saMyama kI yatanA kara sake ? saMyama kI yatanA kA tAtparya hai ki svIkRta cAritra ke aticAroM ko dUra karane ke liye jo sAvadhAnI rakkhI jAtI hai vaha isake uttara meM prabhu kahate haiM (gomA ) he gautama ! ( asoccA NaM kevalissa jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA ) hAM koI eka ( se teNaTTeNaM jAva no AvasejjA ) he gautama / te ara] bhe' me N uddhuM che ke koI jIvA kevalI Adine upadeza sAMbhaLyA vinA paNa brahmacarya vrata dhAraNa karI zake che ane koI jIva temanA upadeza sAMbhaLyA vinA brahmacarya vrata dhAraNa karI zakatA nathI. gautama svAmIne prazna-- - ( asoccA NaM bhate ! kevalissa vA jAva kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA ) he lahanta ! DevasI pAse athavA tebhanA zrAva vagerenI samIpe sayamanA upadeza sAMbhaLyA vinA zuM chatra zuddha sayamadvArA saMyamanI yatanA karI zake che khareA ? ( svIkRta cAritranA aticArAne dUra karavA mATe je sAvacetI rAkhavAmAM Ave che tene sayamayatanA kahe che. ) bhahAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gautama! ( amroccANa' ketralisa jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevaleNa saMjameNaM saMjameNjA ) vi Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA 0 za09 70 31 sU0 1 azrutvAdharmAdilAbhanirUpaNam 663 sakAzAd vA yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd dA tatpAkSikopAsikAyAH sakAzAd vA saMyamopadezamazrutvA'pi kevalena vizuddhena saMyamena saMyacchet saMyamakuryAta , atha ca 'atthegaie kevaleNaM saMjameNaM no saMjamejjA' astyekakaH kazcit puruSaH kevaliprabhRtInAM sakAzAt saMyamopadezamazrutvA khalu kevalena saMyamena no saMyacchet , gautamaH prAha-'se keNaTeNaM jAva no saMjamejjA ?' bhadanta ! tat kenAthena yAvat-aratyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAd saMyamopadezamazrutvA'pi kevalena saMyamena saMpamaM kuryAt , astyekakaH aparaH kazcittu tathAvidhamakRtvA kevalena saMyamena no saMghacchet ? bhagavAnAha-'goyamA ! jassa NaM jayaNAvaraNijjANaM jIva aisA bhI hotA hai jo kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se yA tatpAkSika upAsikA se saMyama kA upadeza vinA sune bhI kevala saMyama kI yatanA kara sakatA hai aura (atthegahae kevaleNaM saMjameNaM no saMjamejA) koI eka jIva aisA hotA hai jo kevalI Adi se upadeza sune vinA zuddha saMyama dvArA saMyama kI yatanA nahIM kara sakatA hai ? (se keNaDhaNaM jAva no saMjamejjA) isameM gautama prabhu se aisA pUchate haiM ki he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI jIva kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se saMyama kA upadeza nahIM sune vinA bhI kevala saMyama ke dvArA saMyama kI yatatA kara sakatA hai aura koI jIva saMyama kI yatanA nahIM kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-( goyamA) he gautama ! (jasla NaM jayaNAvaraNijjANaM kammANaM khaova- , evo paNa hoya che ke je kevalI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA parya tanI koI vyakti samIpe saMyamane upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zuddha saMyama dvA21 sayabhanI ytn| 42 cha, bhane " jatthegahae kevaleNa saMjameNaM no sajamejjA" * 9 meve 55y DAya cha re zrI mahinI pAse symane upadeza sAMbhaLyA vinA zuddha saMyamadvArA sayamanI yatanA karI zakato nathI gautama 2vAmAna 5-" se veNaTeNa jAva no sajamejjA ?"3 bhadanta ! Apa zA kAraNe evuM kahe che ke koI jIva kevalI vagerenI pAse sa yamane upadeza sAbhaLyA vinA paNa zuddha saMyama dvArA sAyamanI yatanA karI zake che, ane koI jIva temano upadeza sAMbhaLyA vinA zuddha sa yamadvArA sa yamanI yatanA karI zakato nathI ? mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA !" u gItama! (jassa NaM jayaNAvaraNijjANaM kammANa khaoSasame kaDe bhavai, se NaM asoccANa kevalisa vA jAva Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 664 bhagavatI sUtre kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA NaM kevalirasa vA jAba kevaleNaM saMjameNaM saMjamejjA' he gautama ! yasya khalu jIvasya yatanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalinaH sakAzAd vA yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA saMyamopadezamathutvA'pi kevalena saMyamena saMyacchet, atra ca yatanAvaraNIyAni karmANi cAritravizepaviSayavIryAntarAya lakSaNAni avaseyAni / 'jassa NaM jayaNAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalisa vA jAtra no saMjamejjA ' yasya khalu jIvasya yatanA varaNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalimabhRtInAM sakAzAd vA yAvat kevalipAkSikopAsikAyAH sakAzAd vA saMyamopadezamazrutvA kevalena saMyamena no saMyacchen, 'se teNaTTeNaM goyamA ! jAva atthegaie no saMja same kaDe bhancha, seNaM asoccA NaM kevalissa vA jAva kecaleNaM saMjameNaM saMjamejjA ) jisa jIva ke yatanAvaraNIya karoM kA kSayopazama hotA hai aisA vaha jIva kevalI se yA yAvat unake Avaka Adi se saMyama kA upadeza vinA sune bhI kevala saMyamadvAra hI saMyama kI yatanA kara sakatA hai| yahAM yatanAvaraNIya karma se cAritravizeSa ko AvRta karane vAle vIryAntarAya karma gRhIta hue haiM / (jassa NaM jayaNAvaraNijANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva no saMjamejjA ) jisa jIva ke: yatanAvaraNIyakarmoM kA kSayopazama nahIM hotA hai, vaha jIva kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se saMyama kA upadeza sune binA kevala saMyama dvArA saMyama kI yatanA nahIM kara sakatA hai / ( se teNaTTeNaM goyamA ! jAva atthegaie no saMja , (: kevaLeNaM saMjameNa' saMja mejjA ) ? lavanA yatanAvaralIya bheti / kSayopazama thye| hAya che, te jIva ketralI pAse athavA temanA zrAvakAdi pAse sayamanA upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zuddhe sayamadvArA ja sayamanI yatanA karI zake che ahIM * yatanAvaraNIya karma ' A padanA prayAgadvArA cAritra vizeSane AvRta karanAra vIntarAya karmone grahaNa karavAnu che, ema samajavuM. parantu jassa NaM jaya. NAvara NijjANaM kammA' khaovasame no kaDe bhavai, se Na asoccA kevalissa vA jAtra no sa'jamejjA " ne bhavanA yatanAvazIya bhenA kSayopazama thayo hotA nathI, te jIva kevalI pAse athavA temanA zrAvakAdi pAse sayamane upadeza sAbhaLyA vinA kevala sayamadvArA ja sayamanI yatanA karI zakate nathI. Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA 209 u0 31 sU0 1 azrutvAdharmAdilAbhanirUpaNam 665 mejjA' he gautama ! tat nenArthena yAvat-astyekakA kazcit kevaliprabhRteH sakA. zAt saMyamopadezamazrutvA'pi kevalena saMyamena saMyacchan , kintu astyekakaH aparaH kazcit tathAvidhamakRtvA no kevalena saMyamena saMyacchet / gautamaH pRcchati-'aso. cANaM bhaMte ! kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA kevaleNaM saMvareNaM saMvarejjA ? he madanta ! kazcit puruSaH kevalinaH sakAzAd vA yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA tatpAkSikopAsikAyAH sakAzAda vA saMvaropadezamazrutvA khalu kevalena vizuddhena saMvareNa kiM saMkRNuyAt ? saMvaraM zubhAdhyavasAyattilakSaNaM kuryAt ? bhagavAnAha-'goyamA / asoccA NaM kevalissa vA jAva atthegaie kevaleNaM saMvareNaM saMvamejjA) isa kAraNa he gautama | " yAvat-koi eka jIva kevalI se yA kevalI ke zrAvaka Adi se saMyama kA upadeza sune binA bhI kevala saMyama dvArA saMyama kI yatanA kara sakatA hai aura koI eka isa prakAra nahIM karake kevala saMyama se saMyama kI yatakA nahIM kara sakatA hai" aisA maiMne kahA hai| ____ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM (asoccA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA kevaleNaM saMvareNaM saMvarejA) he bhadanta ! kyA koI jIva aisA bhI hotA hai jo kevalI se yA yAvat unakI upAsikA se saMvara kA upadeza sune binA bhI zubhAdhyavasAya vRttirUpa saMvara -Astrava kA nirodha kara sake isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama ! (alocyA NaM kevalissa vA jAva atyagaie kevaleNaM saMva (se teNadveNa jAva atthegaie no sajamejA) 3 gautama ! te saraNe meM evuM kahyuM che ke koI jIva kevalI AdinI pAse saMyamane upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zuddha saMyamadvArA saMyamanI yatanA karI zake che ane koI jIva eve paNa hoya che ke je kevalI AdinI samIpe saMyamane upadeza zravaNa karyA vinA zuddha saMyama dvArA saMyamanI yatanA karI zakatA nathI. gautama svAmInaprazna--(asoccANa bhaMte ! kevalirasa vA jAva uvAsiyAe vA kevaleNaM savareNa savarejjA 1) ard! | mevA hAya che ke je kevalI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA paryantanI koI vyakti pAse saMvarane upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zubha adhyavasAyavRttirUpa sa vara dvArA A ne nirodha karI zake che? mahAvIra prabhuna latta2-" goyamA !" gautama ! ( asoccANa keva. kissa vA jAva atyegaie kevaleNa' savareNa savarejjA) 01 govA 555 ma084 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 bhagavatI sUtre rejjA ' he gautama ! astyekakaH kacit puruSaH kevalinaH sakAzAd vA yAvatkevalizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA saMvaropadezamazrutvA'pi khalu kevalena saMvareNa saMvRNuyAt, atha ca ' atthegaie kevaleNaM jAva no saMvarejjA' astyekakaH kazcit puruSaH kevalimabhRteH sakAzAt saMvAropadezamazrutyA kevalena yAvat saMvareNa no saMhaNuyAt, gautamaH prAha - ' se keNaTTeNaM jAva No saMvarejjA ' he bhadanta ! tatkenArthena yAvat astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAt saMtraropadezamazrutvApi kevalena saMvareNa saMhRNuyAt, kintu astyekakaH kazcit anyastathAvidhamakRtvA kevalena saMvareNa no saMvRNuyAt ? bhagavAnAha - ' goyamA ! jassa NaM ajjhatrasANAvara NijjArNaM kammANaM khabhavasame kaDe bhAi, se NaM asoccA kevalissa vA jAva ke leNaM saMvareNa saMcarejjA) hAM, koI eka jIva aisA bhI hotA hai jo kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se saMvara kA upadeza sune vinA bhI zubhA. vyavasAyavRttirUpa saMvara kara sakatA hai ? aura ( atthegaie kevaleNaM jAva no saMvarejjA ) koI eka jIva aisA hotA hai jo kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se saMvara kA upadeza sune vinA kevala saMvara se zubhAdhyavasAyavRttirUpa saMvara nahIM kara sakatA hai / (sekeNaTTheNaM jAva No saMvarejjA ) he bhadanta ! aisA kyoM hotA hai ki koI eka jIva kevalI se yA kevalI ke zrAvaka Adi se saMvara kA upadeza sune vinA bhI kevala saMvarase zubhAdhyavasAya vRttirUpa saMbara kara sakatA hai ? aura koI jIva aisA nahIM karake kevala saMvara se saMvara nahIM kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ! ( jassa NaM ajjhavasANAvara hAya che ke je kevalI pAse athavA temanA zrAvakAdi pAse savaranA upadeza sAMbhajyA vinA yaSNu zubhAdhyavasAyavRtti3ya saMvara kurI zaDe che, mane ( atthegaie kevale jAva no saMvarejjA ) va mev| hoya cheDe ne haivasI AdinI samIpe saMvaranA upadeza sAMbhaLyA vinA kaivala sa varadvArA zubha adhyavasAyavRttirUpa saMvara karI zakatA nathI. gautama svAbhInA azna - ( se keNa eNa Ava No sAMvarenjA 1 ) se mahanta ! Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke koi jIva kennalI athavA temanA zrAvaka vagerenI samIpe savaranA upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zuddha savaradvArA AsavAnA nidha karI zake che, ane koI jIva evuM karyA vinA kaivala savaradvArA AvAnA nirAya karI zakatA nathI ? bhaDAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gautama! jahasaNaM ajmavasANA * varaNijANa' kammANa khaovasame kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalissa vA jAva Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sterdrakA TI0 za0 9 0 31 sU0 1 azrutvA dharmAdilAbha nirUpaNam 667 reNaM saMvarejjA' he gautama ! yasya khalu jIvasya adhyavasAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalinaH sakAzAd vA, yAvat kevali - zrAvakaprabhRteH sakAzAd vA saMvaropadezamazrutvA'pi kevalena saMvareNa saMtRNuyAt / saMvarazabdenAtra zubhAdhyavasAyavRttervivakSitatayA, tasyAzca zubhAdhyavasAyavRtterbhAvacAri trarUpatvena tadAvaraNakSayopazamalabhyatvAt, adhyavasAnAvaraNIyazabdenAtra bhAvacAritrAvaraNIyAni karmANi avaseyAni iti bhAvaH, 'jassa NaM ajjhavasANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame No kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalisma vA jAtra No saMvarejjA ' yasya khalu jIvasya adhyavasAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no NijANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavaha, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevaleNaM saMvareNaM saMvarejA ) he gautama! jisa jIva ko adhyavasAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA huA hotA hai, vaha jIva kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se saMvara kA upadeza sune binA bhI kevala saMvara se Asrava nirodharUpa saMvara kara sakatA hai / saMvara zabda se yahAM para zubhAdhyavasAyavRtti vivakSita huI hai / yaha zubhAdhyavasAyavRtti bhAvacAritrarUpa hotI hai / kyoM ki yaha bhAva cAritra ko AvaraNa karane vAle karmoM ke kSayopazama se labhya hotI hai / adhyavasAnAvaraNIya zabda se yahAM bhAvacAritrAvaraNIya karma gRhIta hue haiN| (jassa NaM ajjhava - sANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame No kaDe bhavai ) tathA jisa jIva ko adhyavasAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kiyA huA nahIM hai (se NaM asoccA kevalissa vA jAva No saMvarejjA ) vaha jIva kevalI se yA unake zrAvaka Adi se saMvaropadeza binA sune kevala saMvara nahIM kara kevaleNa' sAMvareNa sa varejjA ) ne apanA adhyavasAnAvaraNIya bhni| kSayopazama thayA hAya che, te jIva kevalI pAse athavA temanA zrAvaka vagerenI pAse savaranA upadeza sAMbhaLyA vinA paNu kevala sa'varadvArA AsavAnA nirAdha karI zake che, savara zabdanA prayAgadvArA ahIM zubhASyavasAyavRtti grahaNa karA che. te zubhASyavasAyavRtti bhAvacAritrarUpa hAya che, kAraNa ke te bhAvacAritrane AvaraNa karanArA karmonA kSApazamathI prApta thAya che, parantu ajhavasANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame No kaDe bhavai, se NaM asoccA ketralilsa vA jAva No saMvarejjA ) ? ve adhyavasAnAvaraNIya ubhenA kSayopazama phI hAtA nathI, te jIva kevalI athavA temanA pakSanI upAsikA pantanI " jassaNa Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre kRto bhavati, sa khalu jIvaH kevalinaH sakAzAdvA, yAvat kevalizrAvakamabhRtInAM sakAzAd vA saMvaropadezamazrutvA kevalena saMvareNa no saMvRNuyAt-' se teNaDeNaM jAva no saMvarejjA' he gautama / tat tenArthena yAvat-astyekakaH kazcit kevalimabhRteH sakAzAt saMvaropadezamazrutvA'pi kevalena saMvareNa saMkRNuyAva , astyekako'parastu tathAvidhamazrutvA kevalena saMvareNa no saMdRNuyAt / gautamaH pRcchati asocA NaM bhaMte ! kevalissa jAva kevalaM AbhiNiyohiyanANaM uppADejjA ? ' he bhadanta ! kazcitpuruSaH kevalinaH sakAzAd vA yAvat kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA azrutvA khala kevalam AbhinivodhikajJAnaM matijJAnalakSaNam kim utpAdayet ? bhagavAnAha-'goyamA ! asocA NaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie sakatA hai arthAt zubhAdhyavasAyavRttirUpa saMvara meM nahIM raha sakatA hai| (se teNaTeNaM jAva no saMvarejA) isa kAraNa he gautama ! " koI eka jIva kevalIse yA yAvat unake zrAvaka Adise saMvarakA upadeza sune vinA bhI kevala saMvarase saMvarakara letAhai aura koI jIva tathAvidha upadezako nahIM sune vinA kevala saMvarase saMvara nahIM kara pAtA hai" aisA maiMne kahA hai| ___aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-"asoccA NaM bhaMte ! kevalissa jAva kevalaM AbhiNiyohiyanANaM uppADejA ) kevalI se yA kevalI ke zrAvaka Adi se "matijJAna kI utpatti kaise hotI hai" isa bAta ko nahIM suna karake kyA koI jIva AbhiniyodhikajJAnarUpa matijJAna ko utpanna kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM (goyamA) he gautama ! koI paNa vyakti samIpe saMvarane upadeza sAMbhaLyA vinA kevala saMvara dvArA Agnane nirodha karI zakatA nathI-eTale ke zubha adhyavasAya 35 savaramA 2hI zate nathI. (se teNaTeNaM jIva no saMvarejjA ) 3 gautama! - te kAraNe meM evuM kahyuM che ke "koI jIva kevalI AdinI pAse saMvarane upadeza sAMbhaLyA vinA paNa kevala saMsAra dvArA A ne nirodha karI zake che, ane koI jIva te prakArane upadeza sAMbhaLyA vinA kevala saMvara dvArA Amravane nirodha karI zakatuM nathI." ___ gautama svAmInA prazna-(asoccANaM bhate / kevalisa jAva kevala AbhiNibohiyanANa' uppADejjA ?) anta ! pakSI pAse athavA palInA zrApa. kAdi pAse matijJAnanI utpatti kevI rIte thAya che, e vAtane sAMbhaLyA vinA zuM koI jIva AbhinibaMdhika jJAnarUpa matijJAnane utpanna karI zake che khare? bhAvI2 prabhunapaza-" goyamA !" gautama! ( amoccANaM keva Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhaiyabandrikA TIkA za0940 31 sU01 azudhvAdharmAdilAbhanirUpaNam 669 ' kevalaM AbhiNivoddiyanANaM uppADejjA' he gautama ! astyekakaH kazcitpuruSaH kevalino vA sakAzAt yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA tatpAkSikopAsikAyAH sakAzAd vA azrutvA khalu kevalam AminivodhikajJAnamutpAdayet, ' atthegaie kevalaM AbhiNivohiyanANaM no uppADejjA ' astyekakaH kacidaparaH kevalaprabhUteH sakAzAdazrutvA khalu kevalam AbhinivodhikajJAnaM no utpAdayet / gautamaH prAha - ' sekeNDeNaM jAva no uppADejjA ? he bhadanta ! tat kenArthena yAvat astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAt azrukhA'pi kevalam AbhiniyodhikajJAnamutpAdayet, kintu astyekakaH aparaH kazcit tathAvidhamazrutvA no kevalam AbhinibodhikajJAnamutpAdayet ? bhagavAnAha - ' goyamA ! jassa NaM AbhiNivohiya (asoccA NaM kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalaM abhiNibohiyanANaM uppADejjA) koI puruSa kevalI se yA yAvat kevalI ke zrAvaka Adi se nahIM suna karake bhI kevala Abhinivodhika jJAna utpanna kara sakatA hai / tathA (atthegahae kevalaM AbhiNitrohiyanANaM no upADejjA ) koI eka puruSa tathAvidha upadeza sune binA kevala AbhiniyodhikajJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai / (se keNaTTeNaM jAva no upADejjA ) he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki koI eka jIva kevalI Adi se abhinivodhika jJAnotpAdaka vacanoMko sune vinA kevala Abhinibodhika jJAna ko utpanna kara sakatA hai aura koI eka kebalI Adi se tathAvidha vacanoM ko binA sune Abhinibodhika jJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai isake uttara meM prabhu kahate haiM (jassa lisa vA jAva uvAsiyAe vA atthegaie kevalaM AbhiNibohiyanANa' uppADejjA ) koI puruSa kevalI pAse athavA kevalInA zrAvakAdinI samIpe AbhinikhAdhikajJAna prAptinA upadeza sAMbhaLyA vinA paNa zuddha AbhiniSeAdhika jJAna utpanna a za che. tathA ( atthegaie kevala AbhiNivohiyanANaM no utpADejjA ) ardha jIva te prakAranA upadeza sAMbhaLyA vinA zuddha AbhiniAdhika jJAna utpanna karI zakatA nathI. gautama svAmIneo prazna - ( se keNaTTeNa jAtra no uppADejjA ? ) he lahanta ! Apa zA kAraNe evuM kaheA che ke koI jIva kevalI pAse Abhinidhi jJAneAtpAdaka vacane zravaNu karyA vinA paNa zuddha AbhiniAdhika jJAna utpanna karI zake che, ane koi jIva kevalI AdinI pAse te prakAranAM vacanA zravaNu karyAM vinA AbhiniSASika jJAna utpanna karI zamtA nathI ? Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 67 bhagavatI sUtre nANAvara NijjANaM krammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM AbhiNivoddiyanANaM uppADejjA ' he gautama ! yasya khalu jIvasya AbhinivodhikajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, sa khalu jIva: kevalinaH sakAzAd vA, yAtrat kevaliyAvakamabhRteH sakAzAd vA azrutvA'pi kevalam AbhinivodhikajJAnam utpAdayet, kintu ' jassa NaM AbhiNivohiyanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, se NaM asocA ke lissa vA jA kevalaM AbhiNivohiyanANaM no uppADejjA ' yasya khalu jIvasya AbhinivodhikajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo no kRto bhavati, sa khalu kevacino vA sakAzAd yAvat kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA azrutvA kevalam AbhinibodhijJAnaM no utpAdayet, ' se teNaTTeNaM jAva no uppADejjA ' vat tenArthena NaM AbhiNivohiyanANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhava seNaM asoccA kevalissa vA jAba kevalaM AbhiNiyohiyanANaM uppADejjA ) he gautama! jisa jIva ko AbhinivodhikajJAnAvaraNIyakama kA kSayopazama hotA hai vaha jIva kevalI Adi se tathAvidha vacanoM ko sune binA bhI abhinivodhikajJAna ko utpanna kara sakatA hai aura ( jassa NaM AbhiNicoddiyanANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai se NaM asoccA kevalissa vA jAva kevalaM AbhiNivohiyanANaM no uppADejjA) jisa jIva ko Abhinivodhika jJAnAvaraNIyakarmoM kA kSayopazama nahIM hotA hai vaha jIva kevalI Adi se tathAvidha vacanoM ko sune binA kevala AbhiniyodhikajJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai / (se teNaTTeNaM jAva no uppADejjA ) isaliye he gautama! maiMne aisA bhaDAvIra alunA uttara - ( jassa NaM AbhiNivohiya nANAvara NijjANaM kammo khaovasame kaDe bhavai, seNa asoccA kevaTissa vA jAva kevalaM AbhiNitrohiyanANaM uppADejjA ) he gautama! ? ve mAliniyodhi jJAnAvaraNIya prabheni kSApazama karyo hAya che, te jIva kevalI AdinI pAse te prakAranAM vacana zravaNu karyo vinA paNu AbhiniAdhika jJAna utpanna ( prApta ) karI zake che. parantu (jassa NaM AbhiNitrohiyanANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame no kaDe bhavai, seNaM asoccA kevalisa vA jAva kevalaM AbhinitrohiyanANaM no uppADejA ) ? banA mAlinimeodhi jJAnAvaraNIya bhenA kSayopazama thayo hotA nathI, te jItra kevalI AdinI pAse te prakAranAM vacanA zravaNa karyA vinA zuddha mAlinimodhiThajJAna utpanna zrI zakto nathI, ( se teNadveNa' jAva no uppADejjA ) Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za09 u031 sU01 azrutvAdhAdilAbhanirUpaNam 671 yAvat kazcit kevalam AbhinivodhikajJAnamutpAdayet , kazcit kevalam AbhinibodhikajJAnaM no utpAdayet / gautamaH pRcchati-' asoccA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva kevalaM suyanANaM uppADejjA ? ' he bhadanta ! kazcita puruSaH kevalino vA sakAzAd yAvat-kevalizrAvakamabhRteH sakAzAd vA azrutvA khalu kevalaM zrutajJAnam utpAdayet kim ? bhagavAnAha-' evaM jahA AbhiNiyohiya nANassa vattavyayA bhaNiyA, tahA suyanAgassa vi bhANiyayA' he. gautama ! evaM pUrvoktarItyA yathA AbhinivodhikajJAnasya vaktavyatA bhaNitAH tathA zrutajJAnasyApi vaktavyatA bhaNitavyAH 'navaraM suyanANAvaraNijjANaM kammANaM khovasame bhANiyace' navaram matijJAnApekSayA zrutajJAnasya vizeSastu AbhinivodhikakahA hai ki yAvA koI jIva AbhiniyodhikajJAna utpanna kara sakatA hai aura koI jIva AbhinibodhikajJAna utpanna nahIM kara sakatA hai| ____ aba gau ma prabhu se aisA pUchate haiM-(asoccANaM bhaMte ! kevalissa vA jAva kevalaM suyanANaM uppADejA) he bhadanta ! kyA koI jIva aisA bhI hotA hai jo kevalI ke yAvat unake zrAvaka Adi ke zrutajJAnotpAdaka vacana sune vinA kevala zrutajJAna ko utpanna kara sake ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(evaM jahA AbhiNiohiyanANassa vattavvayA bhaNiyA tahA suyanANassa vi bhANiyacA ) he gautama ! jisa prakAra se AbhiniyodhikajJAna kI vaktavyatA kahI jA cukI hai usI prakAra se zrutajJAna kI vaktavyatA bhI kahanI caahiye| (navaraM suyanANAvaraNijjA NaM kammANaM khaovasame bhANiyabve) parantu usa vaktavyatA meM aura isa vaktavyatA meM yadi koI antara hai to vaha zrutajJAnAvaraNIyakarmoM ke he gautama! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke koI jIva Abhinibodhika jJAna prApta karI zake che ane koI jIva tene prApta karI zakatuM nathI. gautama svAbhAnA prazna-( asoccANa bhate ! kevalirasa vA jAva kevala suyanANa uppADejjA 1) mahanta ! 4 71 pakSI pAse athavA tamanA zrAvakAda pAse zrutajJAnatpAdaka vacane zravaNa karyA vinA zuM zrutajJAna utpanna karI zake che kharo? mahAvIraprasuna attara-(evaM jahA AbhiNibohiyanANassa vattavyayA bhaNiyA kahA suyanANarasa vi bhANiyavvA gautama ! mAlinimAdhi jJAnanI 2vI pAtavyatA 952 pAbha kI che, mevI 1 zratajJAnanI vAtavyatA para samApI (navara' sucanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasane bhANiyabve) 52-tu te 14tavyatA 42 // mA vaktavyatAmAM ATalI vizeSatA che-jema Abhinibedhika jJAnanI utpattinuM kAraNa Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhagavatosUtre jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasthAne zrutajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAm kSayopazamo bhaNitavyaH / evaM ceva kevalaM ohinANaM mANiyavaM' evameva matijJAnAdivadeva kevalam adhijJAnamapi bhaNitavyam, kintu 'navaraM ohiNANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasa me bhANiyatve 'navaraM matijJAnAdyapekSayA avadhijJAnasya vizeSastu avadhijJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH bhaNitavyaH / evaM kevalaM maNapajjavanANaM uppADejjA' evaM pUrvoktarItyA kevalaM manaHparyavajJAnamutpAdayet kintu 'navaraM maNapajjavaNANAvaraNijjANaM kammANaM khovasame bhANi yavdhe' navara vizeSastu mana:paryatrajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamo bhaNitavyaH / gautamaH pRcchati-'asokSayopazama kA hai-arthAt AbhilibodhikajJAna kI vaktavyatA meM jisa prakAra se Abhiniyodhika jJAna kI utpatti kA kAraNa Abhiniyodhika jJAnAbaraNIya karmoM kA kSayopazama kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para Abhiniyodhika jJAnAvaraNIya karmakSayopazama ke sthAna meM zrutajJAnAvaraNIya karmo kA kSayopazama kahanA cAhiye / ( evaM ceva kevalaM ohinANaM bhANiyavvaM ) matijJAna Adi kI taraha se hI kevala avadhijJAna ko bhI kahanA cAhiye (navaraM) kintu (ohinANAvaraNijjANaM kammA NaM khovasame bhANiyabve) bhatijJAna Adi kI apekSA avadhijJAna kI utpatti meM avadhijJAnAvaraNIyakarmoM kA kSayopazama honA hai ailA jAnanA cAhiye / ( evaM kevalaM maNapajjavanANaM uppADejjA) isI taraha se kevala manaH paryaghajJAna kI utpatti ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / (navaraM) pUrva kI apekSA isakI utpatti meM jo vizeSatA hai vaha manaH paryavajJAnAvaraNIya karmoM ke kSayopazama ko lekara ke hai, arthAt Abhinidhika jJAnAvaraNIya karmono kSopazama kahevAmAM Avela che, eja pramANe zratajJAnAvaraNIya karmone kSayapazama thavAthI zrutajJAna utpanna thAya che, ema samajavuM. (evaM ceva kevala' ohinANa' bhANiyadhvaM) matijJAnanA 2vI mavadhi. jJAnanI 5 vatavyatA samavI. " navara" 52ntu (ohinANAvaraNijjANa kammANa khovasame bhANiyavve ) mahA mesI vizeSatA samanavAnI cha ? avadhijJAnAvaraNIya kamane kSayopazama thavAthI avadhijJAna utpanna thAya che. (evaM kevala maNapajjavanANa' uppADejA ) zrI prabhArI mana55jJAnanI tya. tinA viSayamA paY 4ztavyatA samaravI. " nabara'" 52-tu maDI meTalI on vizeSatA samajavI joIe ke mana:paryayajJAnAvaraNIya karmone kSopazama thavAthI manaparyayajJAna utpanna thAya che. Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramendrakA TIkA za09 u031 sU01 azrutvAdharmAdilAbha nirUpaNam 673 cvANaM bhaMte / kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalanANaM uppADejjA ? ' he bhadanta ! kacitpuruSaH kevalino vA sakAzAt, yAvat tatpAkSikopAsikAyA vA sakAzAt azrutvA'pi khalu kevalajJAnamutpAdayet kim ? bhagavAnAha - ' evaM caitra navaraM kevalanANAvara NijjANaM kammANaM khae bhANiyavve, sesaM taM ceva ' evameva navaraM kevalajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayo bhaNitavyaH zeSaM tadeva - pUrvavadeva navaraM vizeSastu atra kevalajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayo bhaNitavyaH' se manaH paryavajJAna kI utpatti manaH paryaya jJAnAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se hotI hai aisA kahanA cAhiye / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM (asoccA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva tapakkhiya uvAsiyAe vA kevalanANaM uppADejjA ) he bhadanta ! kyA koI jIva aisA bhI hotA hai jo kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se vinA sune bhI kevalajJAna ko utpanna kara letA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( evaM ceva navaraM kevalanANAvara NijjANaM kammANaM khae bhANiyavve) he gautama! hAM, koI aisA bhI jIva hotA hai jo kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se binA sune bhI kevalajJAna ko utpanna kara letA hai / aura koI aisA hotA hai kevalI se yA yAvat unake zrAvaka Adi se vinA sune kevalajJAna utpanna nahIM kara pAtA hai / jo vinA sune bhI kevalajJAna utpanna kara lenA hai usa jIva kA kevala jJAnAvaraNIyakarmoM kA kSaya hotA hai aura jo kevalajJAna utpanna nahIM kara pAtA hai usako kevala jJAnAvaraNIyakarme kA kSaya nahIM hotA hai / (se 1 gautama svAbhInA azna- ( asocANa bhaMte ! kevalissa vA jAva tappakkhiya uvAsiyAe vA kevala nANaM' uppADejjA 1) he lahanta ! zu adha lava sevA hoya che ke je kevalI pAse athavA temanA zrAvakAdi pAse kevaLajJAnAtpAdaka vacanA zravaNa karyA vinA kevaLajJAna utpanna karI zake che ? mahAvIra alunA uttara- ( evaM ceva navara kevalanANAvara NijjANa' kammANa khae bhANiyavve ) he gautama! aDapa pUrvouthana prabhAnuM 4thana sabha* javu' eTale ke koi jIva evA paNa hoya che ke je kevalI AdinI samIpe upadeza zravaNu karyo vinA kevaLajJAnanI prApti karanAra jIvanA kevaLajJAnAvaraNIya karmanA kSaya thaI gayA haiAya che. parantu koI jIva evA paNa hAya che ke je temanA te prakArane upadeza sAMbhaLyA vinA kevaLajJAna prApta karI zakatA nathI, kAraNa ke evA jIvanA kevaLajJAnAvaraNIya karmanA kSaya thayeA hateA nathI, "te bha 85 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhagavatI sUtre teNadveNaM goyamA ! evaM vRccaDa jAya kevalanANaM no uppADejjA ' he gautama! tat tenArthena evamucyate - yAvat - yasya kevalajJAnAvaraNIyakarmaNAM kSayaH kRto bhavati sa kevalaprabhRteH sakAzAdazrutvA'pi kevalajJAnamutpAdayet yasya tu kevalajJAnAvaraNIya karmaNAM kSayo no kRto bhavati sa ke lipabhUteH sakAzAd azrutvA kevalajJAnaM notpAdayediti bhAvaH / atha pUrvoktA nevArthAn samudAyenAha - 'AsoccANaM bhaMte ! kevalissa vA jAtra tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipanattaM dhammaM labhejjA savaNayAe " ityAdi sarva pUrvavadeva vyAkhyeyamiti // sU0 1 // avadhijJAnotpAdavaktavyatA / atha kevalipramRteH sakAzAdazrutvaiva yathA kathijjIvaH kevalajJAnamutpAdayettathA darzayitumAha - ' tassa NaM bhaMte / ' ityAdi / mUlam - tassa NaM bhaMte ! chaZ - chaTTeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNa uvAhAo pagijjhiya pagijjhiya sUrAbhisuhasta teNaTTeNaM goyasA ! evaM bucca jAtra kevalanANaM no uppADejjA) isI kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki jisa jIvakA kevala jJAnAvaraNIyakakA kSaya kiyA huA hotA hai vaha jIva kevalIse yA yAvat kevalI ke bhAvaka Adi se vinA sune bhI kevalajJAna utpanna kara lenA hai aura jisa jIva kA kevala jJAnAvaraNIyakoM kA kSaya nahIM hotA hai vaha jIva kevalI se yA kevalI ke zrAvaka Adi se vinA sune kevalajJAna utpanna nahIM kara sakatA hai| aba inhIM pUrvokta arthoM ko samudAya se kahane ke liye (asoccA NaM bhaMte! kevalissa vA jAva tappakkhiyajvAsiyAe vA kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ) ityAdi aisA kahA hai / so ina saba sUtroM kA artha pahile kI taraha se hI praznottara rUpa meM vyAkhyAyukta karake samajhalenA cAhiye // sR01 // teNadveNa goyamA / evaM vuccai jova kevalanANaM no uppADejjA ) he gautama! kAraNe me' evu' kahyu che ke je jIve kevaLajJAnAvaraNIya karmonAM kSaya karyAM hAya che, te jIva kevalI AdinA upadeza sAMbhaLyA vinA paNa kevaLajJAna utpanna karI zake che, parantu je jIve kevaLajJAnAvaraNIya karmonA kSaya karyAhAtA nathI, te jIva kevalI AdinAM vacane zravaNa karyo vinA kevaLajJAna utpanna karI zakatA nathI have sUtrakAra pUrvokta viSayeAnuM samudAyarUpe kathana karavAne mATe (roccaannN bhaMte! kevalisa vA jAva tappakkhiya uvAsiyAe vA kevalipannatta dhammaM labhejjA savaNayAe ) tyAhi sUtrapATha udyo che te sUtrapAThAM bhAvatA prazno ttAnuM nirUpaNu mULa sUtrAmAM kahyA pramANe ja samajavuM. // sU.1 // Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhavandrikA 0 za09 40 31 sU0 2 adhidhAnotpattinirUpaNam 175 AyAvaNabhUmIe AyAvemANasa pagaibhayAe, pagaiuvasaMtayAe pagaipayaNu kohamANamAyAlolayAe, miumaddavasaMpannayAe, allINayAe, bhayAe, viNIyayAe, annayA kayAiM subheNaM ajjhavasANeNaM subheNaM pariNAmeNaM, leslAhiM visujjhamANIhi 2 tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhApohamangaNagavesaNaM karemANasa vibhaMge nAmaM annANe samu. ppajjai / se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoleNaM asaMkhejjAiM joyaNasahassAiM jANai paasi| teNaM vibhaMganANeNaM lamuppanneNaM jIve vi jANai, ajIve vijANai, pAsaMDatthesAraMbhe sapariggahe, saMkilissamANe vi jANai, visujjamANe vi jANai / se NaM puyAmeva samma paDivajjai, saMmmattaM paDivajjittA samaNadhammaM roei samaNadhammaroettA carittaM paDivajai, caritaM paDivajjittA liMgaM paDibajjai, tassa NaM tehi micchasapajjavehiM parihAyamAgehiM parihAyamANehiM sammaIsaNapajjavahiM parivaGghamANehi parivaDDamANehiM se vibhaMge annANe sammattapariggahie khippAmeva ohI parAvattai // sU02 // chAyA-tasya khalu bhadanta ! paSTha-paSThena anikSiptena tapAkarmaNA Urca vAhU pragRhya pragRhya sUryAbhimukhasya AtApanAbhUmau AtApayataH prakRtibhaddayAe prakRtyu avadhijJAnotpAdakavaktavyatA(tassa NaM bhaMte ! chaTheM chaTheNaM aNikkhitteNaM tayo kammeNaM ) ityAdi / sUtrArtha-(tasta NaM bhaMte ! chaTheM chaTheNaM aNikkhitteNaM tayo kammeNaM avadhijJAnotpAdaka vaktavyatA- " tassa NaM bhaMte ! chaTuM chadreNa aNikkhitteNa tavokammeNa " tyAha. sUtrAtha---( tassa Na bhate / cha8 chaTeNa aNiklitteNa tavokammeNa umara Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ me bhagavatI sUtra pazAntatayA prakRtipratanukrodhamAnamAyA lobhatayA mRdumArdava sampannatayA, AlInatayA, bhadratA, vinItatayA, anyadA kadAcit zubhena adhyavasAnena, zubhena pariNAmena lezyAbhiH vizudhyamAnAbhiH vizudhyamAnAbhiH tadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApohamArgaNagaveSaNaM kurvato vibhaGganAma ajJAnaM samutpadyate / sa khalu tena vibhaGgau vAhAo pagijjhiya parijjhiya surAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyamANassa paga bhaddayAe pagai uvasaMtayAe, pagahapayaNuko hamANamAyA lobhayAe, miumaddayasaMpannayAe, allINayAe, bhaTyAe, viNIyathAe, annayA kaghAI subheNaM ajjhavasANeNaM subheNaM pariNAmeNaM, lessAhi vijjhamANIhiM 2 tayAvaraNijANaM kammANaM khaovasameNaM IhApohamagaNavesaNaM karemANassa vibhaMge nAmaM annANe samupajjai ) nirantara chaTTa chakI tapazcaryA karane vAle, tathA AtApanAbhUmi meM sUrya ke sanmukha U~cA hAtha karake AtApanA lene vAle, tathA prakRti se bhadra hone ke kAraNa evaM prakRti se upazAnta hone ke kAraNa svabhAva se atimanda krodha, mAna, mAyA aura lobha vAle tathA mRdumArdava se yukta, AlInatA se yukta, bhadraguNa se yukta, vinayaguNa se yukta hone ke kAraNa kisI eka dina zubha adhyavasAya dvArA zubha pariNAma dvArA, vizuddhalezyAoM dvArA tadAcaraNIya karmoM ke kSayopazama se IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue usa jIva ko vibhaMga nAma kA ajJAna utpanna hotA hai - vaha bAhAo pagijhiya pagijjhiya sUrAbhimuhassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa pagaha bhayAe pagai uvasatayAe, pagaipayaNuko hamANamAyAlobhayAe, miumadavasa 'panna yAe, alIyAe, bhahayAe, viNIyayAe annayA kayAI subheNaM ajjhavasANeNaM subheNaM pariNAmeNa, sAhiM visujjhamANIhiM 2 tayAvaraNijjANaM kammArNa khaovasameNa' IhA - pohamaggaNagavesaNa karemANassa vibhaMge nAmaM annANe samupajjai ) nirantara chuTTa chaThThanI tapasyA karanArA, tathA taDakAvALI bhUmimAM sUryanI sAme hAtha UMcA karIne AtApanA lenArA haiAvAthI, tathA bhadra prakRtivALA heAvAthI, prakRtithI upazAnta hovAthI, zredha, bhAna, bhAyA bhane bolane yAtanA pADyA hovAthI, mRdu-mAvathI yukta hAvAthI, AlInatAthI yukta heAvAthI, bhadraguNuthI ane vinayaguNuthI yukta hAvAne kAraNe kAi eka divasa zubha adhyavasAya dvArA zubhapariNAma dvArA, vizuddha lezyAo dvArA, tenA Avaraka karmonA kSaceApazama thavAthI iDA, apeAha, mAgaNuA ane gavaiSaNA karatA karatA A jIvane vibha'ga nAmanuM jJAna utpanna thaI jAya che. Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyandrikA TI0 za09 70 31 sU0 2 avadhijJAnotpattinirUpaNam 670 jJAnena samutpannena jaghanyena alasya asaMkhyeyabhAgam utkarSeNa asaMkhyeyAni yojanasahasrANi jAnAti pazyati / sa khalu tena vibhaGgajJAnena samutpannena jIvAnapi jAnAti, ajIvAnapi jAnAti, pAkhaNDasthAn sArambhAn , saparigrahAn saMklizyamAnAnapi jAnAti, vizudhyamAnAnapi jAnAti / sa khalu pUrvameva samyaktvaM (se NaM te NaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM, ukkoseNaM asaMkhejjAI joyaNasahassAI jANai pAsai, jIve ci jANai, ajIve vi jANai, pAsaMDanthe, sAraMbhe, sapariggahe, saMkilissamANe vi jANai visujjhamANe vi jANai, se NaM puvAmeva sammattaM paDivajjai,sammattaM paDivajjittA samaNadhamma roei, samaNadhammaM roettA carittaM paDivajjai, caritaM paDivajjittA liMgaM paDivajjai, tassaNaM tehiM micchAttapajjavehi parihAyamANehiM parihAyamANehiM sammaiMsaNapajjavehi parivaDamANehiM 2 se vibhaMge annANe sasmattapariggahie khippAmeva ohI parAvattai) utpanna hue usa vibhaMgajJAna dvArA jaghanya se aGgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ko aura utkRSTa se asaMkhyAta hajAra yojana ko jAnatA hai aura dekhatA hai| usa utpanna hue vibhaMgajJAna dvArA vaha jIvoM ko bhI jAnatA hai, ajIvoM ko bhI jAnatA hai, AraMbhavAle parigrahavAle evaM saMkleza se yukta hue pAkhaNDI jIvoM ko bhI jAnatA hai aura vizuddha jIvoM ko bhI jAnatA hai| vaha vibhaMgajJAnI pahile se hI samya (se Na' te Na vibhaMganANeNa samuppannaNa japaNeNa' aMgulassa asakhejjai bhAga, ukkoseNa asakhejjAI joyaNasahassAi jANai pAsai, jIve vi jANai ajIve vi jANai, pAsaDatthe, sAra bhe, saparigahe, sakilissamANe vi jANai ghisujjhamANe vi jANai, se Na puvAmetra sammatta paDivajjai, sammattaM paDivajjittA samaNadhamma roei, samaNadhamma roettA carittaM paDivajjai, caritta paDivajjittA liMga paDivajjai, tassa NaM vehi micchittapajjavehi parihAyamANehiM parihAyamANehiM sammaIsaNapajjavehiM parivaDDhamANehiM 2 se vibhaMge annANe sammattapariggahie khipAmeva ohI parAvattai ) Gtpanna thayeA te vijJAna va te mAchAmA ch| asaMkhyAtamAM bhAgapramANu ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta hajAra ejana pramANa kSetrane jANI zake che ane dekhI zake che. te vibhaMgajJAna dvArA te jIne paNa jANe che ane ajIne paNa jANe che. te AraMbhavALA, pari grahavALA, saMkalezavALA ane pAkhaMDI ne paNa jANe che ane vizuddha ine paNa jANe che. te vibhagannAnI pahelethI ja samyakatvane prApta kare che Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *se bhagavatI sUtre pratipadyate, samyaktvaM pratipadya zramaNadharmaM rocayati, zramaNadharma rocayitvA cAritraM pratipadyate, cAritraM pratipadya liGgaM pratipadyate / tasya khalu taiH mithyAtvaparyA yaiH parihIyamANaiH parihIyamANaiH samyagdarzanaparyAyaiH parivarddhamAnaH parivardhamAnaiH tada vibhaGge ajJAnam samyaktvaparigRhItaM kSiprametra avadhiH parAvartate // sU0 2 // TIkA- ' tassa bhaMte! cha-chaTTeNaM anikkhiNaM tatrokammeNaM uDUM bAhAo pagijjhiya pagijjhiya surAbhimudassa AyAvaNabhUmIe AyAvemANassa, gautamaH pRcchati-he bhadanta ! tasya khalu azrutadharmAdikasya jIvasya paSTha - paSThena anikSiktva ko prApta karatA hai, samyaktva ko prApta karake vaha zramaNadharma Upara ruci karatA hai, ruci karake vaha cAritra ko svIkAra karatA hai, cAritra ko svIkAra karake vaha liGgarUpa veSa ko svIkAra karatA hai / bAda meM usa vibhaTTa jJAnI ke midhyAtvaparyAyeM kSINa hote hote aura samyagdarzana paryAyeM bar3hate bar3hate vaha vibhaMga ajJAna samyaktva yukta ho jAtA hai aura zIghra hI vaha avadhirUpa meM parivartita ho jAtA hai / TIkArtha - jisa prakAra se koI jIva kevalI Adi se sune binA hI kevalajJAna utpanna kara letA hai usI prakAra se sUtrakAra dikhAte haiM (tassa NaM bhaMte! chaTuM chaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM uDUM bAhAo parijjhiya parijjhiya sUrAbhimuhassa AghAvaNabhUmie AyAvemANassa ) he bhadanta / jisa jIva ne kevalI Adi ke samIpa dharmAdika kA zravaNa nahIM kiyA hai, tathA niraMtara Acarita chaTTha chaThTha kI tapasyA se jo 'yukta banA samyakatva prApta karyo pachI te zravaNu dharma upara ruci karavA mAMDe che, ane ruci karIne te cAritranA svIkAra kare che. cAritranA svIkAra karIne te liMgarUpa veSane svIkAra kare che. tyAramAda te vibhagajJAnInI mithyAtva paryAcA kSINa thatAM thatAM ane samyagdarzanaparyAyAnI vRddhi thatAM thatAM te vibhaga ajJAna samyakatva yukta thaI jAya che ane turata ja avadhijJAnarUpe parivartita thaI jAya che TIkA-kevalI AdinI pAse kevaliprajJakSa dhane zravaNa karyA vinA kAI jIvane kevaLajJAna utpanna thAya che, evuM AgaLa kahevAmAM AvyuM che, have evuM kevI rIte bane che te sUtrakAra ahIM prakaTa kare che---- (jassaNa bhaMte ! chaTTha chaTTeNa anikkhitteNa tavokammeNa uDUDhaM bAhAo pagijjhiya parijjhiya sUrAbhimuddassa AyAvaNabhUmie AyAvemANassa ) jIve phaeNnalI AdinI samIpe dharmAdikane zravaNa karyAM nathI, tathA nitara chaThThane bhadata ! je Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za09 u. 31 sU01 azrutvAdilAbhanirUpaNam 679 plena nirantarAcaritena tapaH-karmaNA UrdhvabAhU pragRhya pragRhya dhRtvA dhRtA murAbhimukhasya sUryasammukhasthasya AtApanAbhUmau AtApayataH AtApanAM kurvataH 'pagaibhaddayAe pagaiuvasaMtayAe ' prakRtibhadratayA prakRtyA svabhAvena bhadraH zobhana: zreSThastasyabhAvastayA svabhAvazreSThatayA, prakRtyupazAntatayA prakRtyA svabhAvena upazAntaH upazamavAn tasya bhAvastayA zAntasvabhAvatayA ityarthaH 'pagaipayaNukohamANamAyAlobhayAe ' prakRtimatanukrodhamAnamAyAlobhatayA-prakRtyA svabhAvena pratanavaH kRzAH krodhamAnamAyAlomA yasya tasya bhAvastayA 'miumadavasaMpannayAe ' mRdumArdavasampamatayA-atyantakomalasvabhAvatayA 'allINayAe, bhadayAe, viNIyayAe ' AlInatayA AlIna AzritaH guroranuzAsanAbhAve'pi subhadraka eva, tasya bhAvastayA, bhadratayA, vinItatayA, ' annayA kayAI subheNaM ajjhavasANeNaM, subheNaM pariNAmeNaM' zubhena adhyavasAnena adhyavasAyenetyarthaH zubhena pariNAmena 'lessAhi visujjhamANIhi vimujjhamANIhiM lezyAbhiH vizuddhayamAnAbhiH vizuddhayamAnAbhiH vAraM vAraM nirantaraM vizuddhimApnuvatIbhirityarthaH, 'tayAvaraNijjANaM kampANaM khaovasameNaM' huA hai, evaM AtApanA bhUmi meM urdhvapAhu karake jo sUrya kI ora mukha karake AtApanA letA hai, (pagai addayAe, pagai upasaMtayAe) jo svabhAva se sarala hai, svabhAva se upazamavAlA hai, svabhAva se jisakI . krodha, mAna, mAyA aura lobha kapAyeM kRza-alpa ho gaI haiM (allINayAe, bhaddayAe, viNIyayAe) guru ke anuzAsana ke abhAva meM bhI jo bhadraka pariNAmI hotA hai, vinaya guNa jisameM acchI taraha se bharA huA hai, aise usa bAlatapasvI jIva ko (subheNaM ajjhavasANeNaM) ki jo zubha adhyavasAya (subheNaM pariNAleNaM) evaM zubha pariNAma dvArA (lessAhiM vislujjhamANIhiM 2) dhIre 2 vizuddha banatI jAtI apanI lezyAoM se pAraNe chaThThanI tapasyAthI yukta che, tathA taDakAvALI bhUmimAM Urdhva bAha karIne bhane sUryanI ta26 bhubha mAna ra mAtApanA deteDAya cha, ( pagai bhaddayAe, pagai unasatayAe ) 2 svabhAve sa28 cha, re 5zAnta cha, svAmAvi riit| jenA krodha, mAna, mAyA ane lobharUpa kaSA pAtaLA paDI gayelA che, (allINayAe, bhadayAe, viNIyayAe ) gurunA anuzAsananI amApa vA chatai paNa je bhadraka pariNAmI hoya che jenAmAM vinayaguNa bahu ja vadhAre pramANamAM 2se| uya che. ( subheNa ajjhava pANeNa , subheNa pariNAmeNa ) zubha 25yAvasAya bhane zubha pariNAma 2 ( lesmAhiM visujjhamANIhi 2) dhA3 dhA3 vizuddha mAnatI tI pAnAthI vezyAmyAthI 2 yu5ta thayeTa cha, ( tayAvaraNijjANa Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 680 bhagavatIsUtra tadAvaraNIyAnAM vibhaGgajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena 'IhApohamaggaNagavesaNaM karessamANassa vibhaMge nAmaM anANe samuppajjai ' IhApohamArgaNagaveSaNam tatra Iho sadAbhimukhA jJAnaceSTA, apohastu vipakSanirAsaH, mArgaNaM ca anvayadharmAlocanaM, gavepaNaM tu vyatirekadharmAlocanam , kurvataH vibhago nAma ajJAnaM samutpadhate / ' se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM ' sa khalu bAlatapasvI tena pUrvoktena samutpannena vibhaGgajJAnena karaNabhUtena 'jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAgaM ukkoseNaM asaM khejjAiM joyaNasahassAI jANai pAsai ' jaghanyena agulasya asaM khyeyabhAgam , utkarSeNa tu asaMkhyeyAni yojanasahasrANi jAnAti pazyati / ' se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM jIvevi jAgaDa, ajIvevi jANai ' sa khalu tena yukta banA huA hai (tayAvaraNijjANaM krammANaM khaovasameNaM) vibhaMgajJAnAvaraNIya karmI ke kSayopazama se (annayAkayAI) kadAcit (IhApohahmaggaNagavesaNaM karemANassa) IhA, apoha, mArgaNA aura gavepaNA karate samaya (vibhaMge nAmaM annANe samuppajjai) vibhaMga nAma kA ajJAna utpanna ho jAtA hai| sadartha kI tarapha jhukatI huI jo jJAna kI ceSTA hai usakA nAma IhA, vipakSa ke dharmoM kA nirAsa karane kA nAma apoha, . anvayarUpa se vartamAna dharma kI AlocanA karane kA nAma mArgaNa evaM vyatireka dharmoM kI AlocanA karanA isakA nAma gavepaNa hai / ( se NaM teNaM vibhaMganANeNaM samuppanneNaM) utpanna usa visaMgajJAna se vaha bAlatapasvI ( jahANeNaM aMgulasta asaMkhejaimAgaM uchoseNaM asaMkhejAI joyaNasahassAiM jANai pAsai) kama se kama aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kSetra ko aura adhika se adhika asaMkhyAta hajAra yojanapramANa kSetra ko jAnatA hai aura dekhatA hai| (se NaM te NaM vibhaMganANeNaM kammANa khaovasameNa) se mAlatapasvI ne vijJAnAvaraNIya bhAnA kSayopazama thavAthI ( annayA kayAI ) dhyA24 (IhApohamagaNagavesaNa' kare mANasma ) DA, moDa, bhAga! mane gaveSaNa' 42tA 42tA ( vibhaMgenAmaM annANe samuppajjai) vinAbhanu matAna panna / laya che, sarthanI ta25 kanI je jJAnanI ceSTA che tene "IhA kahe che. vipakSanA dharmone nirAsa (dalI dvArA tenI mAnyatAone beTI sAbita karavI tenuM nAma apoha che ) kare tenuM nAma "aha" che. avayarUpe vartamAna dharmanI AlocanA karavI tenuM nAma mAgaNa che ane vyatireka ( viredhI) dharmonI AlocanA karavI tenuM nAma gaveSaNa che. Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 209 30 31 s0 2 avadhijJAnotpattinirUpaNam 181 vibhaGgajJAnena samutpannena jIvAnapi jAnAti ajIvAnapi jAnAti kathaJcit , na tu sAkSAdeva, vibhaGgajJAnasya mUrtamAtragocaratvAt 'pAsaMDatthe sAraMbhe sapariggahe saMkilissamANevi jANai, visujjhamANevi jANai ' pAkhaNDasthAna mithyAdambhavratasthAn sArambhAn ArambhayuktAn ata eva saparigrahAn parigrahavataH saMklizyamAnAnapi saMkliSTapariNAmayuktAnapi tAdRzapAkhaNDasthAn , jAnAti, vizudhyamAnAnapi vizuddhapariNAmayuktAnapi jAnAti, ArambhAdimatAmevaM svarUpatvAt / se NaM punvAmeva sammattaM paDivajjai' sa khalu asauM vibhaGgajJAnI bAlatapasvI jIvAjIvasvarUpapAkhaNDasthasaMklizyamAnatAdijJAtA san pUrvameva cAritrapratipatteH prAgevetyarthaH, samyaktvaM matipadyate samuppanneNaM jIve vi jANai, ajIve vi jANai) utpanna hue usa vibhaMgajJAna se vaha kathaMcit rUpa se jIvoM ko bhI jAnatA hai, ajIvoM ko bhI jAnatA hai| sAkSAlarUpa se vaha unheM nahIM jAnatA hai| kyoMki vibhaMgajJAna sUrtapadArtha ko hI jAnatA hai-abhUrta padArtho ko nhiiN| (pAsaMDatthe sAraMbhe sapariggahe saMkilissamANe vi jANai, visujjhamANe vi jANai ) AraMbha meM vartamAna parigraha se sahita aura saMklezapariNAma vAle pASaMDI jIvoM ko jAnatA hai / tathA-vizuddhapariNAma yukta jIvoM ko bhI jAnatA hai| (se NaM puvyAmeva sammattaM paDivajjai ) vaha vibhaMgajJAnI ghAlatapasvI jIva-jIva ke ajIva ke svarUpa ko, Arambha parigraha aura saMkliSTapariNAma se yukta pAkhaNDI jIva ko aura vizuddha (se Na teNa vibhaMganANeNa samuppanneNa ) Grpanna thayeA vijJAna 5 te mA tapasvI (jahaNNeNa aMgulassa asa khejjaibhAgaM ukoseNa asakhejjAI joyaNasayasahassAIjANai, pAsai) mAchAmA mAchA masanA asa. khyAtamAM bhAga pramANa kSetrane ane vadhAremAM vadhAre asaMkhyAta jana pramANa kSetrane to cha bhane tuNe cha. (se Na teNa vibhaMganANeNa samuppanneNa jIve vi jANai, ajIve vi jANai ) utpanna thye| vijJAna va te 44 maze ine paNa jANe che ane ajIne paNa jANe che. te temane sAkSAt rUpe jANa nathI, kAraNa ke vibhaLajJAnI mUrta padArthone ja jANI zake che--amRta padArthone jANI zakyuM nathI. (pAsaDatthe, sArabhe, sapariggahe saMkilissamANe vi jANai, visujjhamANe vi jANai) te pAmasana, bhAvAna, parizramAne ane sazayuta pariNAmavALAne paNa jANe che ane vizuddha pariNAmayukta jIne paNa jANe che. ( se Na puvAmeva sammatta paDivajjai) vijJAnI maastpsviijIva ane ajIvanA svarUpane AraMbha, parigraha ane saMkilaSTa pariNAmavALA bha 86 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - bhagavatIsa svIkaroti 'saMmattaM paDivajjittA samaNadhamma roei ' samyaktvaM matipadya zramaNadharma rocayati-zraddhatte abhigItiviSayaM karoti 'samaNadhamma roettA carittaM paDivajjai ' zramaNadharmam sAdhudharmam rocayitvA cAritraM pratipadyate ' carittaM paDivajjittA liMgaM Divajjai ' cAritraM pratipaya svIkRtya liGgaM sadorakamukhabastrikAvaddhamukhAdirUpaM muniveSaM pratipadyate-svIkaroti 'tassa NaM tehiM micchattapajjavehi parihA. yamANehiM parihAyamANehiM, mammadamaNapajjavehi parivaDamANehi parivaDamANehi tasya khalu vibhaGgajJAnino bAlatapasvinaH tai mithyAtvaparyAyaH parihIyamANaiH parihIyamANaiH paunaHpunyena nirantaraM parimucyamAnaH, samyakttadarzanaparyAyaiH parivarddhamAnaH parivarddhamAnaH ' se vibhaMge annANe sammattapariggahie khippAmeva ohI parAvattai ' sa vibhaGgo pariNAma yukta jIva ko jAnatA huA cAritrapratipatti ke pahile samya ktva ko svIkAra karatA hai (saMbhattaM paDivajjittA, samaNadhamma roei) samyaktva ko svIkAra karake amaNa dharma ke Upara vaha zraddhA rakhatA haiapanI abhiprIti kA use viSaya banatA hai| (lamaNadhamma roettA carittaM paDivajjai) use apanI abhiprIti kA viSaya banAkara cAritra ko vaha svIkAra kara letA hai| (carittaM paDivajjitA) cAritra ko svIkAra karake (liMgaM paDivajjaha) sadoraka mukhavatrikA bAddha sukhAdirUpavAle muniveSa ko dhAraNa karatA hai| (lassaNaM tehiM licchattapajjavehi parihAyasANehiM 2 sammadaMsaNapajjavehiM parivaDamANehiM 2 ) vahAM usakI nirantara mithyAtvaparyAyoM se rahita banI huI baDhate hue samyaktvaparyAyoM se usa bAlatapasvI vibhaGgajJAnI kA (se vibhaMge annAme sammattapariggahie khippAmeva pAkhaMDI jIvane jANato thake cAritra prAptinA pUrve samyakatvane svIkAra kare cha. (saMmatta paDivajjittA samaNadhamma roei) sabhyatvanA svii||2 4zane te zramaNa dharma upara zraddhA rAkhe che-eTale ke tenA pratye vadhAre ne vadhAre abhisshivaannii tho naya cha (samaNadhamma roettA caritta paDivajjai) rIte zravaNu dharma pratye abhirucivALo banIne te cAritrane aMgIkAra kare che. (carita' paDivajjittA ) yAtrine 2012 4za (liMgaM paDivajjai) sahA24 bhumapaniyuta bhaniveSa dhAraNa 42 cha. (taspta Na tehiM micchattapajjavehi parihAyamANehiM 2 sammadasaNapajjavehi parivaDDhamANehiM 2) tyAre tenI mithyAtva paryAye niraMtara kSINa thatAM thatAM tenI samyakatva paryA vRddhi pAmavA mAMDe che. A pramANe samyakatva paryAnI vRddhi thatI rahevAthI te bAlatapasvI vibhaMga jJAnAtuM (se vibhaMga annANe sammattapariggahie khippAmeva ohIparAvattai) te Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyadhandrikA 0 za09 u036 sU0 3 avadhijJAnino lezyAdinirUpaNam,683 nAma ajJAnaM samyaktvaparigRhItaH kSiprameva avadhiH avadhijJAnaM parAvartate avadhijJAnatayA pariNamati / atra yadyapi cAritrapratipattimAdau abhidhAya samyaktvaparigRhItaM vibhaGgajJAnamavadhijJAnaM bhavatIti pazcAduktaM tathApi cAritrapratipatteH pUrvameva samyaktvapratipattikAle eva vibhaGgajJAnam avadhijJAnatayA pariNamatIti draSTavyam samyaktvacAritrAbhAve vibhaGgajJAnasyAbhAvAditi // sU0 2 // pUrvoktAvadhijJAnino lezyAdivaktavyatA / athoktavibhaGgajJAninamevAvadhijJAnitayA pariNata lezyAdibhiH prarUpayitumAha-' seNaM bhaMte !' ityaadi| mUlam-se gaMbhaMte! kailessAsu hojjA ? goyamA! tisu visuddha lessAsu hojjA, te jahA-teulessAe, pamhalasAe suklessaae| se NaM bhaMte ! kaisu gANesu hojjA ? goyamA! tisu AbhiNibohiyanANa-suyanANa-ohinANesu hojjA ? / se NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA, ajogI hojjA ? goyamA ! sajogI hojjA, ohI parAkttai) vaha vibhaGgajJAna sambatva se parigRhIta hokara jaldI hI avadhijJAna ke rUpa meM badala jAtA hai| yadyapi " yahA~ para cAritra pratipatti ko Adi meM kahakara samyaktva parigRhIta hokara vibhaMgajJAna avadhijJAnarUpa meM badala jAtA hai| aisA pIche kahA hai to bhI yahAM para aisA hI samajhanA cAhiye ki cAritrapratipatti se pahile hI jIva jaya samyaktva pratipatti kara letA hai usa kAla meM hI vibhaMgajJAna avadhijJAna rUpa se pariNamita ho jAtA hai| kyoM ki samyaktva cAritra ke sadbhAva meM vibhaMgajJAna kA abhAva ho jAtA hai| sU0 2 // virbhAgajJAna samyaktvayukta thaIne turataja avadhijJAna rUpe parimita thaI jAya che. jo ke ahIM cAritra-pratipattine zarUAtamAM kahIne samyaktva parigrahIta thaIne virbhAgajJAna avadhijJAna rUpe parivartita thaI jAya che." evuM pAchaLathI kahevAmAM AvyuM che, te paNa ahIM evuM samajavuM joIe ke cAritraprAptinA pahelAM ja jIva jyAre samyaktvanI prApti karI che, te kALe ja vibhaLajJAna " avadhijJAnarUpe parimita thaI jAya che, kAraNa ke samyakatva cAritrane sadabhAva hoya tyAre virbhAgajJAnane abhAva thaI jAya che. sUravA Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 687 bhagavatI sUtre no ajogI hojjA / jai sajogI hojjA kiM maNajogI hojjA, vaijogI hojjA, kAyajogI hojjA ? goyamA ! maNajogI vA hojjA, vaijogI vA hojjA, kAyajogI vA hojjA | se NaM bhaMte ! kiM sAgArova utte hojA, aNAgArovautte hojjA ? goyamA ! sAgArovautte vA honA, aNAgArovautte vA hojA / se NaM bhaMte! kayaraMmi saMghayaNe hojjA ? goyamA ! vairosabhanArAyasaMghayaNe hojjA / se NaM bhaMte! kayaraMmi saMThANe hojA ? goyamA ! chaNhaM saMThANANaM annayare saMThANe hojA / se NaM bhaMte! kayami uccatte hojjA ? goyamA ! jahavaNeNaM sattarayaNIe, ukko seNaM paMcadhaNusaie hojjA / se NaM bhaMte ! kayarAMmi Aue hojjA ? goyamA ! jahaNNeNaM sAiregavAsAue, ukkoseNaM puvvako DiAue hojjA | se NaM bhaMte ! kiM savedae hojjA ? avedae hojjA ? goyamA ! savedae hojjA, No avedae hojjA ? jai saveyae hojjA kiM itthIveyae hojjA, purisaveyae hojjA, napuMsagaveyae hojjA ? purisana puMsagaveyae hojjA ? goyamA ! no itthIveyae hojjA, purisaveyae vA hojjA, no napuMsagaveyae hojjA, purisanapuMsagaveyae vA hojjA se NaM bhaMte! kiM sakasAI hojjA, akasAI hojjA ? goyamA ! sakasAI hojjA, no akasAI hojjA / jai sakasAI hojjA kaisu kasAesu hojjA ? goyamA ! causu saMjalaNako hamANamAyAlo bhesu tassa NaM bhaMte! kevaiyA ajjhavasANA pannattA ? asaMkhejjA ajjhavasANA paNNattA / te NaM bhaMte ! pasatthA appa hojjA / goyamA ! Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TI00 9 u031 sU03 avadhizAnino lezyAdinirUpaNam 685 satthA ? goyamA ! pasatthA no appasatthA / se gaM goyamA ! tehiM pasatthehiM ajjhavasANehiM vaDDamANehi aNaMtehiMto neraiyabhavaggahaNehito appANaM visaMjoei, aNaMtahiMto tirikkhajoNiyabhavaggahaNehito appANaM visaMjoei, aNaMtehito maNussabhavaggahaNehito appANaM visaMjoei, aNaMtehiMto devabhavaggahahiMto appANaM visaMjoei, jAovi ya se imAo neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevagainAmAo cattAri uttarapayaDIo, tAsiM ca NaM uvaggahie aNaMtANubaMdhI kohamANamAyAlobhekhavei, aNaMtANubaMdhI kohamANamAyAlobhe khavittA apaccakkhANakasAe kohamANamAyAlobhe khavei, apaccakkhANakasAe kohamANamAyAlobhe khavittA paccakkhANAvaraNakohamANamAyAlobhe khavei, paccakkhANAvaraNakohamANamAyAlobhe khavittA saMjalaNakohamANamAyAlobhe khavei saMjalaNa kohamANamAyAlobhe khavittA paMcavihaM nANAvaraNijjaM, navavihaM darisaNAvaraNijjaM, paMcavihaM aMtarAiyaM, tAlamatthAkaDaM ca NaM mohaNijja kaTu kammarayavikiraNakara apuvakaraNaM aNupaviTThassa aNate aNuttare nivAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe samuppanne // sU0 3 // chAyA-sa khalu bhadanta ! katilezyAma bhavati ? gautama ! tisapu vizuddhalezyAsu bhavati, tadyathA-tejolezyAyAM padmalezyAyAM zuklalezyAyAm / sa khalu bhadanta ! Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre katiSu jJAneSu bhavati ? gautama ! tripu-AbhinivodhikajJAna zrutajJAnA-'vadhijJAneSu bhavati / sa khalu bhadanta ! kiM sayogI bhavati, ayogI bhavati ? gautama sayogI. bhavati, no ayogI bhavati, yadi sayogI bhavati, kiM manoyogI bhavati, vacoyogI pUrvokta avadhijJAnI kI lezyAdi vaktavyatA 'se NaM bhaMte ! kaileslAsTa hojjA' ityAdi / sUtrArtha-(se NaM bhaMte ! kailessAstu hojjA) he bhadanta ! usa avadhijJAnI jIva ke kitanI lezyAe~ hotI haiM ? (goyamA) he gautama ! (tisu visuddhalessAlu hojjA) usa avadhijJAnI jIvako tIna vizuddha lezyAeM hotI hai (taMjahA) jo isa prakAra se haiM-(teuleslAe, padmalessAe, sukalessAe) tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA-(se NaM kai nANesu hojjA) he bhadanta ! vaha avadhijJAnI jIva kitane jJAnoM meM hotA hai ? arthAt avadhijJAnI jIva ke kitane jJAna hote haiM ? (goyamA) he gautama! (tisu AbhiNiyohiyanANasuyanANaohinANesu hojjA) avadhijJAnI jIva AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnoM meM hotA hai| (se NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA, ajogI hojjA) he bhadanta ! vaha avadhijJAnI jIva sajogI hotA hai yA ajogI hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (sajogI hojjA no ajogI hojjA) avadhijJAnI jIva sajogI hotA hai, ayogI nahIM hotA hai / (jaha sa pUrvokta avadhijJAnanI vezyAdinI vaktavyatA- ( se NaM bhaMte ! kai lessAsu hojjA?) tyAhasUtrAtha-(se NaM bhaMte ! kai lessAsu hojjA 1 ) mahanta ! avadhijJAnI mI vezyAmApANI DAya cha ? (goyamA ! tisu visuddhalessa su hojjA ta'jahA ) 3 gautama ! 25vadhijJAnI 71 nAye prabhArI va vizuddha vezyAsAthI yAta DAya che. (teulesoe, pahamalessAe, sukkalessAe ) tanIzyA, panavezyA bhane zusavezyA. ( seNa kai nANesu hojjA 1 ) 3 mahanta ! adhijJAnI 04 28i jJAnavAna DAya cha 1 (goyamA! tisu AbhiNi bohiyanANa, suyanANa, ohinANesu hojjA) gItama! avadhijJAnI mAM nIya pramANe traya jnyaan| samApa DAya che. (1) mAlinimAdhi jJAna, (2) zrutajJAna bhane (3) bhavadhijJAna. (se Na bhaMte ! ki sajogI hojjA, ajogI hojjA ) 3 mahanta ! ta bhavadhijJAnI 1 sayobhI DAya che mayAmI hAya cha ? (goyamA! sajogI hojA, . no bhajogI hojjA) gautama! avadhijJAnI sayAsI khAya cha ayogI dAtA nayI Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za09 4031 sU0 3 avadhizAnino lezyAdinirUpaNam 687 bhavati, kAyayogI bhavati ? gautama ! manoyogI vA bhavati, vacoyogI vA bhavati, kAyayogI vA bhavati / sa khalu bhadanta ! kiM sAkAropayukto bhavati ? anAkAroyukto bhavati ? gautama ! sAkAropayukto vA bhavati, anAkAropayukto vA bhavati / sa khalu bhadanta ! katarasmin sahanane bhavati ? gautama ! bajraRpabhanArAcasaMhanane bhavati / sa khalu bhadanta ! katarasmin saMsthAne bhavati ? gautama ! paNNAM saMsthAnAjogI hojjA kiM maNajogI hojjA, vaijogI hojjA. kAyajogI hojjA) he bhadanta ! yadi vaha avadhijJAnI sajogI-yogasahita hotA hai to kyA vaha manoyoga sahita hotA hai ? yA vacanayogasahita hotA hai ? yA kAyayogasahita hotA hai ? (goyamA) he gautama ! ( maNajogI vA hojjA, vaijogI vA hojjA, kAyajogI vA hojjA) vaha avadhijJAnI jIva mano yogavAlA bhI hotA hai, vacanayogavAlA bhI hotA hai aura kAyayogavAlA bhI hotA hai / ( le NaM bhaMte ! kiM lAgArovautte hojjA ANAgArovautte hojjA ) he bhadanta ! vaha avadhijJAnI jIva sAkAra upayogavAlA hotA hai yA anAkAra upayogavAlA hotA hai ? (gothamA) he gautama ! vaha avadhijJAnI jIva (sAgArovautta vA hojjA, aNAgArovautte kA hojjA) sAkAra upayogavAlA bhI hotA hai ora anAkAra upayogavAlA bhI hotA hai| (se NaM bhaMte ! kayaraMmi saMghayaNe hojjA) he bhadanta ! vaha avadhi jJAnI kisa sa hanana meM hotA hai ? (goyamA) he gautama! vaha avadhijJAnI (vairosabhanArAya saMghayaNe hojjA) vajraRSabhanArAca sa hanana meM (jai sajogI hojjA kiM maNajogI hojjA, bahajogI hojjo, kAyajogI hojA?) he bhadanta ! je te avadhijJAnI sagI (ega sahita) hoya che, te zuM te managasahita hoya che, ke vacanaga sahita hoya che, ke kAgasahita hoya cha 1 (goyamA !) gItama ! (maNajogI vA hojjA, vaijogI vA hojjA, kAya jogI vA hojjA) te bhavadhijJAnI 73 manAyogAne para DAya cha, payana yogadANe 5 DAya cha bhane 4AyayogavA pAra jaya che ( se NaM bhate ! ki sAgArovautte hojjA aNAgArovautte hojjA ? ) : mahanta ! te bhavadhijJAnI jIva sAkAra upagavALo hoya che ke anAkAra upagavALo hoya che? (goyamA !) he gautama ! mavadhimAnI 71 ( sAgarovautte vA hojjA, aNA gArovautte vA hojjA) 2 15yegavANe 5Y DAya che bhane manA2 75. yogavA pAya che ( se NaM bhaMte ! kayara mi saMghayaNe hojjA ?) 3 mahanta ! te bhavadhijJAnI BisananavANe DAya cha ? (goyamA ! vairosabhanArAya saMghayaNe Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 bhagavatI nAm anyatamasmin saMsthAne bhavati / sa khalu bhadanta ! katamasmin uccatve bhavati ? gautama ! jaghanyena ratnau, utkRpTena paJcadhanuHzate bhavati / sa khalu bhadanta ! katamasmin AyuSke bhavati ? gautama ! jaghanyena sAtirekavarSAyuSke, utkRSTena pUrvakoTayAyuke bhavati / sa khalu bhadanta ! kiM savedako bhavati ? avedako bhavati ? gautama ! hotA hai| (seNaM bhaMte ! kayaraMmi saMThANe hojjA ) he bhadanta ! vaha ava. dhijJAnI kisa saMsthAnameM hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! (chaNhaM saMThANANaM annayare saMThANe hojjA ) 6 sthAnoM meM se vaha kisI eka saMsthAna meM hotA hai| (se NaM bhaMte ! kayaraMmi uccatte hojjA) he bhadanta ! vaha avadhijJAnI kitanI U~cAIvAlA hotA hai? (goyamA) he gautama (jahaNNeNaM sattarathaNIpa, ukkoseNa paMca ghaNusaie hojjA) vaha abadhijJAnI kama se kama sAta hAtha kI U~cAI vAlA hotA hai aura adhika se adhika pAMca mo dhanuSa kI UMcAI vAlA hotA hai| (se NaM bhaMte ! kayAmi Aue hojjA) he bhadanta ! vaha avadhijJAnI kitanI AyuvAlA hotA hai ? ( goyamA) he gautama ! vaha avadhijJAnI (jahaNNeNa sAiregahavAsAue, ukkoseNaM puJcakoDi Aue hojjA) kama se kama kucha adhika ATha varSa kI AyuvAlA hotA hai aura adhika se adhika eka koTipUrva kI AyuvAlA hotA hai| (se NaM bhNte| kiM savedae hojjA, avedae hojjA) he bhadaMta ! vaha avadhijJAnI vedasahita hojjA) gautama ! te mavadhijJAnI manAzaya sananavANI DAya che. (se Na bhaMte ! kayara'mi saThANe hojA 1) mahata! te mavadhijJAnI vA saMsthAna (242) pANI DAya cha ? (goyamA !) 3 gautama ! ( chaNhaM sauMThANANa annayare saMThANe hojjA ) 7 sasthAnAmAMnA 4 5 me ssthaanvaanne| taya che. ( se Na bhate ! kayami uccatte hojjA ? ) 3 mahanta ! te bhaqdhijJAnI sI yAvANI DAya cha ? (goyamA ! ) gautama ! (jahaNNeNa sattarayaNIe, ukkoseNaM paMca dhaNukhaie hojjA) te adhijJAnAnI mAchAmA mAchI UMcAI sAta hAthanI ane vadhAremAM vadhAre UMcAI 500 dhanuSa pramANa hoya cha. (se Na bhaMte ! kayarami Aue hojjA ?) hai lahanta ! bhavadhijJAnI TamA mAyuSyavANI DAya cha ? (goyamA !) ra gautama! ( jahaNNeNaM sAiregaDhavAsAue, ukkoseNaM puvvakoDIAue hojjA) te madhijJAnAtuM mAchAmA ochuM AyuSya ATha varSa karatAM thoDuM vadhAre hoya che ane vadhAremAM vadhAre mAyuSya me TipUna DAya che. ( se Na bhate ! ki savedae hojA, avedae Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0 9 u. 31 sU03 avadhimAninoleiyAdinirUpaNam 189 savedako bhavati, no avedako bhavati / yadi savedako bhavati, kiM strIvedako bhavati puruSavedako bhavati, napuMsaka vedako bhavati, puruSanapuMsakavedako bhavati 1 gautama ! no vedo bhavati, puruSavedako vA bhavati, no napuMsakavedako puruSa napuMsakavedako vA bhavati / sa khalu bhadanta ! ki sakaSAyI bhavati ? akaSAyI bhavati ?, gautama! sakaSAyI bhavati no akaSAyI bhavati / yadi sakapAyI bhavati, sa khalu bhadanta / katiSu " hotA hai yA vedarahita hotA hai ? ( goyamA - savedae hojjA No avedae zejjA ) he gautama! vaha avadhijJAnI vedasahita hotA hai, vedarahita nahIM ( jai saveyae hojjA kiM itthIveyae hojjA, purisaveyae hojjA, napuMsagaveyae hojjA ) he bhadanta / yadi vaha avadhijJAnI vedasahita hotA hai to kyA strIvedasahita hotA hai yA puruSaveda sahita hai yA napuMsakavedasahita hotA hai? yA ( purisanapuMsagaveyae hojjA ) puruSa napuMsaka veda sahita hotA hai ? ( goyamA) he gautama | vaha avadhijJAnI ( no itthI dry hojjA, purisaveyae vA hojjA, no napuMsagaveyae hojjA, purisa napuMsagaveyara vA hojjA) strIveda vAlA nahIM hotA hai puruSaveda vAlA hotA hai / napuMsaka vedavAlA nahIM hotA hai puruSa napuMsaka vedavAlA hotA hai / ( se NaM bhaMte / kiM sakasAI hojjA, akasAI hojjA ) he bhadanta ! vaha avadhijJAnI sakapAyI hotA hai yA akaSAyI hotA hai ? (goyamA ) he gautama ! vaha avadhijJAnI ( sakasAI hojjA, no akasAI hojjA ) honjA ? ) he ahanta ! te avadhijJAnI vehasahita hoya che! veharahita hoya che ? ( goyamA ! savedae hojjA No avedae hojjA ) he gautama! te avadhijJAnI vehasahita hoya che, vedarahita hoto nathI. ( jai saveyae honjA ki itthIveyae hojjA, purisaveyae hojjA, napuMsagaveyae hojjA ? ) he lahanta avadhijJAnI vedasahita haiAya che, te zuM strIvedasahita hAya che ke puruSavedasahita hoya che napuMsa veDasahita hoya che ? ( purisanapura sagaveyae hojjA ) puruSa napuM samvedRsahita hoya che ? ( goyamA ! ) he gautama! te avadhijJAnI ( no itthIveyae hojjA, purisraveyae vA hojjA, no napuMsagaveyae hojjA, purisa napuMgaveyara vA hojjA ) zrIvedavANI hotI nathI, puruSavedavANI hoya che, napuMsa! vedavANI hoto nathI, puruSa napuMsaH vedavANI hoya che ? ( seNa bha'te ! kiM' sakasAI hojjA, akasAI hojjA 1) he mahanta ! te vyavadhijJAnI samSAyI hoya che bhASAyI hoya che ? ( goyamA / sakasAI honjA, no aka* sAI honA) he gautama / te avadhijJAnI samSAyI hoya che ! aSAyI hotI bha 87 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADDED 690 bhagavatIya kASAyeSu bhavati ? gautama ! catuSu saMjvalanakrodha-mAna-mAyAlobheSu bhavati / tasya khalu bhadanta ! kiyanti adhyavasAnAni prajJaptAni ? gautama ! asaMkhyeyAni adhyavasAnAni prajJaptAni, tAni khalu bhadanta ! prazastAni ? aprazastAni ? gautama ! prazastAni, no aprazastAni / sa khalu gautama ! taiH prazastaiH adhyavasAnaH vartamAnaH anantebhyo nairayikabhavagrahaNebhya AtmAnaM visaMyojayati. anantebhyastiryagyosakaSAyI hotA hai, apAyI nahIM honA hai / ( jai sakamAI hojjA kaisu kasAelu hojjA) he bhadanta ! vaha avadhijJAnI yadi sakaSApI hotA hai to kitanI kaSAyoM meM hotA hai ? (goyamA) he gautama ! (causu saMjalaNakohamANamAyA lobhesu hojjA) vaha avadhijJAnI saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoM meM hotA hai / (tassa NaM aMte ! kevaiyA ajjhavasANA pannattA) he bhadanta ! usa avadhijJAnI ke kitane adhyavasAya kahe gaye haiM ? (goyamA) he gautama ! usa avadhijJAnI ke (asaMkhejjA ajjhavasANA paNNattA) asaMkhyAta adhyavalAya kahe gaye haiN| (te NaM bhaMte ! kiM pasatthA appasatthA) he bhadanta ! ve usake asaMkhyAta adhyavasAya prazasta hote haiM yA aprazasta hote haiM / (goyamA) he gautama ! (pasatthA no appasatthA ) ve usake adhyavasAya prazasta hote haiM, aprazasta nahIM hote haiN| (se NaM goyamA tehiM pasatthehiM ajjhavasANehiM vamANehiM arthatehito neraiya bhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoei) he gautama! vaha avadhijJAnI jIva una vartamAna adhyavasAyoM dvArA anantanathI. ( jai sakasAI hojjA kaisu kasAesu hojjA ? ) 3 mahanta ! na te madhijJAnI sapAyI DAya cha, ta TasA pAyavANA hAya cha 1 (goyamA) causu saMjalaNakohamANamAyAlomesu hojjA) gautama ! te bhavadhijJAnImA saMjavalana kodha, mAna, mAyA ane lebha, A cAra kaSAne saddabhAva heya cha. ( tassa NaM bhaMte ! kevaiyo ajjhavasANA paNNatA ? ) 3 mahanta ! te madhi lina Real adhyavasAya 4i cha ? ( goyamA !) gItama! ta avadhijJAnIna ( asa khejjA anjhavasANA paNNattA) masacyA madhyavasAya 4ii cha ? ( te Na bhaMte ! ki pasatthA appasatthA) B mahanta! tanAte asa yAta madhya. 1sAya prazasta DAya cha maprazasta hAya cha 1 ( goyamA ! pasatthA, no appasatthA he gautama ! tenA te adhyavasAye prazasta ja hoya che, aprazasta hotA nathI. (se Na goyamA ! tehi pasatthehi anjhavasANehi vahamANehi aNa tehi no neraiya bhavaggahaNehiMto appANa visajoei) gautama ! te bhavadhijJAnI te Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaindrikA DI0 za09 30 31 sU03 avadhimAnino leiyAdinirUpaNam 691 nikabhavagrahaNebhya, AtmAnaM visaMyojayati, anantebhyo manuSyabhavagrahaNebhya AtmAnaM visaMyojayati, anantebhyo devagrahaNebhya AtmAnaM visaMyojayati, yA api ca tAH imAH nairayika-tiryagyonika - manuSya - devagati nAmnyazcatasraH uttaraprakRtayaH, tAsAM ca khalu aupagrahikAn anantAnuvandhinaH krodhamAnamAyAlobhAna kSapayati, anantAvandhanaH krodhamAnamAyAlobhAn kSapayitvA amatyAkhyAnakapAyAn krodhamAnamAyAlobhAna kSapayati, apatyAkhyAnakapAyAn krodhamAnamAyAlobhAna kSapayitvA pratyA nairayika bhavoM se apane Apako dUra kara letA hai (aNaterhito tirikkha joNiya bhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoie) ananta tiryaca bhavoM se apane Apako dUra kara letA hai, (aNaterhito maNussa bhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoei) ananta manuSya bhavoM se apane Apako dUra kara lenA hai (aNaterhito devabhavaggahaNerhito appANaM visaMjoei) aura ananta deva bhavoM se apane Apa ko vimukta kara letA hai / ( jAo vi ya se imAo neraiya tirikkha joNiya maNussa devagar3ha nAmAo cattAri uttara payaDIo, tAsiM ca NaM uvaggahie anaMtANubaMdhI kohamANamAyA lobhe khavei ) tathA isakI jo ye narakagati, tiryaJcagati, manuSyagati, aura devagati isa nAmakI cAra uttara prakRtiyAM haiM so ina cAra uttara prakRtiyoM ke AdhAra bhUta jo anaMtAnubaMdhI saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha haiM inakA vaha kSaya karatA hai / ( aNaMtAnubaMdhI kohamANamAyAlome khavittA apacakkhANakasAe ko hamANamAyAlo bhe khaveda, apa vartamAna ( vidyamAna ) adhyavasAyeA dvArA anaMta naiyika bhavAmAMthI peAtAnI latane dUra merI nAce che, ( aNa tehiMto tirikkhajoNiya bhavaggahaNe hi to appANa visa joei) anaMta tiryaya lavothI pazu potAnI latane bhukta urI nAce che, (aNa tehi to manussa bhavaggahaNehi to appANa' visaMjoei) anaMta manuSya lavothI ghotAnI latane bhukta urI nAce che, ( aNa tehi to devabhavaggaNe hito apaNa visa joei) ne anaMta devalaveothI pazu ghotAnA AtmAne bhukta merI nAce che ? ( jAo viya se imAo negiyatirikkhajoNiya maNussa devainAmAo cattAri uttarapayaDIo, tAsi ca NaM unaggahie aNatANuvadhI kohamANa mAyA lobhe khatrei ) tathA tenI bhane naragati, tiryayagati, manuSyagati ane devagati nAmanI cAra uttara prakRti che, te cAra uttara prakRtinA AdhArabhUta je anaMtAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lAbha che tenA te kSaya are che. ( atAnubaMdhI kohamANamAyA chobhe khavittA apaJcavANakasAe koha Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaMgavatI khyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhAn kSapayati, pratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhAna kSapayitvA, saMvalanakodhamAnamAyAlobhAn kSapayati, saMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAn kSapayitvA paJcavidhaM jJAnAvaraNIyam , navavidhaM darzanAvaraNIyaM, paJcavidham cakkhANakasAe kohamANamAyAlobhe khavittA, paccakkhANAvaraNakoha mANamAyAlobhe khavittA saMjalaNakohamANamAyAlobhe khaveda, saMjalaNa kohamANamAyAlobhe khavittA paMcavihaM nANAvaraNijja navavihaM darisaNA-. varaNijja paMcavihaM aMtarAiyaM, tAlamatthAkaDaM ca NaM mohaNijja kaTu kammarayavikaraNakaraM apuvakaraNaM aNupaviTThassa aNaMte aNuttare nivyAghAe, nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe samuppanne ) anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha inakA kSaya karake phira vaha apratyAkhyAna saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA lobha inakA kSaya karatA hai| apratyAkhyAna saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha inakA kSaya karake phira vaha pratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha inakA kSaya karatA hai| pratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha kA kSaya karake phira vaha saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha inakA kSaya karatA hai| saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha inakA kSaya karake phira vaha pAMca prakAra ke jJAnAvaraNIya karma ko, nau mANamAyA lome khavei, apaccakkhANakasAe kohamANamAyAlome khavittA, pacca. makhANAvaraNakohamANamAyA lobhe khavittA saMjaraNa kohamANamAyA lome khavei, saMjalaNakohamANamAyAlobhe khavitA paMcavihaM nANAvaraNijjaM navavihaM darisaNAvaraNijja pacavihaM aMtarAiya, tAlamatthAkaDaM ca NaM mohaNijja kaTu kammarayavikaraNakara' apuvakaraNaM aNupaviThThAsa aNate aNuttare nivAghAe, nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadasaNe samuppanne) manantAnumadhI adha, mAna, mAyA ane lobhane kSaya karIne te apratyAkhyAna saMbaMdhI phodha, mAna, mAyA ane lobhane kSaya kare che. apratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI phodha, mAna, mAyA ane lebhane kSaya karIne pratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI phodha, mAna, mAyA ane lebhane kSaya kare che. pratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebhane kSaya karyA pachI te saMjavalana saMbaMdhI kodha, mAna, mAyA ane lobhane kSaya kare che. saMjavalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebhane kSaya karIne pAMca prakAranA jJAnAvaraNIya karmane, nava prakAranA darzanAvaraNIya Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI009 031 sUM0 3 avadhimAnino lezyAdinirUpaNam 153 AntarAyikaM, tAlamastakakRttaM ca khalu mohanIyaM kRtvA karmarajjovikaraNakaram apUrva karaNam anupaviSTasyAnantam anuttaram nirvyAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanaM samutpannam / / sU0 3 / / TIkA-' se NaM maMte ! kaisu lessAsu hojmA ?' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! sa khalu vimaGgajJAnI bhUtvA avadhijJAnaM cAritraM ca pratipannaH puruSaH katiSu lezyAsu bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! tisu viluddhalessAsa hojjA' he gautama ! sa vibhaGgajJAnI avadhijJAnaM pratipannaH tisRSu vizuddhalezyAsu bhavati, yato bhAvalezyAm prakAra ke darzanAvaraNIya karma ko, pAMca prakAra ke antarAya karma ko aura mohanIya karma ko chede gaye mastaka vAle tAlavRkSa ke samAna (kSINa) karake karmarajako bikhera dene vAle apUrvakaraNa meM praviSTa hue usa avadhijJAnI ke ananta, anuttara, vyAghAtarahita, AvaraNarahita, sarva padArthoM ko pUrNarUpa se grahaNa karane vAle, pratipUrNa aura sarvottama aisA kevala jJAna kevaladarzana utpanna ho jAtA hai| ___TIkArtha-sUtrakAra ne isa sUtra dvArA vibhaMgajJAnI hI avadhijJAnI rUpa se pariNata ho jAtA hai isa bAta ko ve usakI lezyA AdikoM dvArA varNana karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(se gaM bhaMte / kaha lessAsu hojjA) he bhadanta ! vaha jIva vibhaMgajJAnI hokara avadhijJAnavAlA aura cAritravAlA banakara kitanI lezyAoM meM hotA hai ? pUchane kA abhiprAya aisA hai ki vaha jIva vibhaMgajJAnI se avadhijJAna karmane, pAMca prakAranA antarAya karmane ane mehanIya karmane chedI nAkhelA mastakavALA tAlavRkSa samAna (kSINa) karIne karmarAjane vikherI nAkhanAra apUrvakaraNamAM praviNa thayelA te avadhijJAnIne ananta, anuttara, vyAghAtarahita AvaraNarahita, sarva padArthone parNarUpe grahaNa karanArU, pratipUrNa ane sarvottama kevaLajJAna, kevaLadarzana utpanna thaI jAya che. TIkAI-vibhaLajJAnI ja avadhijJAnI rUpe pariNata thaI jAya che, e vAtanuM pratipAdana karIne have sUtrakAra avadhijJAnI jIvanI lezyA vagerenuM pratipAdana nIcenA praznottaro dvArA kare che- gautama svAbhAna prazna-( se Na bhaMte ! kaha lessosu hojjA 1 ) mahanta ! vibhaMgaNAnImAMthI avadhijJAnI rUpe pariNata thayelo ane samyakracAritrayukata bane te jIva keTalI vezyAovALe heya che? (lezyAo 6 che. temAMthI pahelI traNa lezyAe azubha hoya che ane chellI traNa vezyAe zubha hoya che.) Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtre prazastAsveva samyaktvAdi pratipadheta nAvizudbhAnu itibhaavH| 'taM jahA-taDalarasAe pamhalessAe, sukkalessAe ' tadyathA-tejolezyAyAm , pATezyAyAm , akalezyAyAm / gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! kahanu NANenu hojjA ? ' he bhadantu / sa khalu vibhaGgajJAnI avadhijJAnitayA pariNataH purupaH katiSu jJAneSu bhavati ? bhagavAnAha-goyamA ! timu AbhiNiyohiyanANa-suyanANa-ohinANegu hojjA' he bhadanta ! savibhaGgajJAnI avadhijJAnapratipannaH purupatriSu AbhiniyovijJAnavAlA bana jAtA hai aura samyak cAritra yukta ho jAtA hai-taba usake kitanI lezyAe~ hotI hai ? lezyAe~ cha haM-inameM zubha aura azubha ye do prakAra kI lezyAe~ hotI haiM-so isa prakAra ke jIva meM kitanI lezyAe~ hotI hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(govA) he gautama ! (tilu visuddha lessAslu hojjA) vaha vibhaMgajJAnI jIva jaya avadhijJAna vAlA bana jAtA hai taba vaha tIna vizuddha leNyAoM meM hotA hai| kyoMki aisA siddhAnta kA kathana hai ki prazasta bhAra lezyAoM meM hI jIva samghaktva Adi ko prApta karatA hai, avizuddha lezyAoM meM nahIM / (taM jahA) ve prazasta tIna lezyAe~ ye haiM-(teulessAe, pamhalessAe, suphalessAga) tejolezyA, padmalelyA aura zuklalejhyA-ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! kaisu nANestu hojjA) he bhadanta ! avadhijJAnI ke rUpa meM pariNata huA vaha vibhaMgajJAnI jIva kitane jJAnoM meM hotA hai ? arthAt kitane jJAnoMvAlA hotA hai ? isake uttarameM prabhu kahate haiM-(goya. mA) he gautama ! (tisu AbhiNiyohiyanANa-suyanANa-ohinANesu hojjA) vaha avadhijJAnako prApta huA vibhaMgajJAnI purupa matijJAna, zruta bhalAvIra prbhun| uttara-(goyamA ! ) gautama ! (tisu visuddhaleksAsu hojjA) vijJAnI 04 nyAre bhavadhijJAnI manI naya cha tyAre te traya vizuddha vezyAothI yukta hoya che. kAraNa ke siddhAntanuM evuM kathana che ke prazasta bhAvalezyAone sadbhAva hoya te ja jIva samyakatva Adi prApta kare che, avizuddha sthAovALe tenI prApti karI zakatuM nathI. " tajahA" te prazasta vezyAmAnAM nAma 20 prabhAra cha (teulessAe, pamhalessAe, suphalestAe ) (1) tanazyA, (2) 53zyA bhane (3) zusavezyA. gautama svAbhAnI prazna-( se NaM bhate ! kaisu nANesu hojjA ? ) 3 mahanta! avadhijJAnIrUpe pariNata thayelo te visaMgajJAnI jIva keTalA jJAnavALo hoya che? mahAvIra prasuna uttara--" goyamA !" gautama ! (tisu abhiNio. hiyanANa suyanANa-ohinANesu hojA) te apavijJAnI puruSa nIyana nabhu Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za0230 31sU0 3 avadhizAnino lezyAdinirupaN ma 195 zrutajJAnA-vadhijJAneSu bhavati, samyaktvamatizrutAjJAninAM vibhaGgajJAnavivartanakAle tasya yugapadbhAvAdAdye jJAnatraya evAsau tadAvartate iti / gautamaH pRcchati-' se NaM bhane ! kiM majogI hojjA, ajogI hojjA ? he bhadanta ! sa khalu vibhaGgajJAnI pratipannAvadhijJAnaH kiM sayogI bhavati ? kiM vA ayogI bhavati ? bhagavAnAha'goyamA ! sajogI hojjA, no ajogI hojA' he gautama ! sa pratipannAvadhijJAnacAritraH sayogI bhavatI, no ayogI bhavati, avadhijJAnakAle'yogitvasyAbhAvAta / gautamaH pRcchati-'jai sajogI hojjA ki maNanogI hojjA, vaijogI hojjA, kAyajogI hojjA ? ' he bhadanta / yadi pratipannAvadhijJAnaH sayogI jJAna aura avadhijJAna ina tIna jJAnoM meM hotA hai| kyoM ki-jaba vibhaMgajJAna kA vivartanakAla hotA hai usa samaya samyaktva, matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna ye tIna jJAna eka sAtha hI usa jIva ko ho jAte haiN| ava gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(se gaM bhaMte ! ki sajogI hojjA, ajogI hojjA) avadhijJAna ko prApta huA vaha vibhaMgajJAnI jIva kyA yogasahita hotA hai yA vinA yoga kA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! sajogI hojjA no ajogI hojjA) he gautama ! pratipanna avadhijJAna cAritravAlA vaha vibhaMgajJAnI yogasahita hI hotA hai-yogarahita nahIM hotA hai-kyoM ki avadhijJAna kAla meM ayogipane kA abhAva rahatA hai| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(jai sajogI hojjA kiM maNajogI vA hojjA, vaijogI vA hojjA, kAyajogI vA hojjA) he jJAnavANI DAya che. (1) mAminimAdhi jJAna (bhatijJAna) (2) zrutajJAna ane (3) avadhijJAna te jIvamAM A traNa jJAnane saddabhAva hovAnuM kAraNa e che ke jyAre virbhAgajJAnane vivartanakALa hoya che, tyAre samyakatva, matijJAna, zrutajJAna ane avadhijJAna, e traNe jJAna eka sAthe ja te jIvamAM vidyamAna hoya che gautama svAbhAna prazna--( se NaM bhate ! ki sajogI hojjA, ajogI hojjA ) renu vijJAna vijJAna35 parizuta thayenu cha mevo 1 zuM gasahita hoya che ke garahita hoya che? (mana, vacanayoga ane kAyasega nAmanA traNa pega kahyA che.) mahAvIra prmun| uttara--'' goyamA ! " 3 gautama ! (sajogI hojjA nA ajogI hojjA ) pratipanna adhijJAna yAtriyo ta qiHzAnI ye Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 696 bhagavatIsUtre bhavati, tadA kiM sa manoyogI bhavati ? kiM vA vacoyogI bhavati ? kiMvA kAyayogI bhavati ? bhagavAnAha-'goyamA ! maNajogI vA honA, vaijogI vA hoDajA, kAyajogI vA hojjA' he gautama ! sa pratipannAvadhijJAnaH pumpaH manoyogI vA bhavati, vacoyogI dA bhavati, kAyayogI vA bhavati, manoyogitvAdikaM ca ekayogamAdhAnyApekSayA'vaseyam / gautamaH pRcchati-' se Na bhaMte ! ki sAgArovautte hojjA, aNAgArovautte hojjA ?' he bhadanta khalu vibhaGgajJAnI pratipannAvadhijJAnaH kiM sAkAropayukto bhavati / kiM vA anAkAropayukto bhavati ? bhagavAnAhabhadanta ! yadi pratipanna avadhijJAnavAlA vaha vibhaMgajJAnI jIva yoga sahita hotA hai to kauna se yoga se yukta hotA hai-kyA manoyoga se, yA vacana zoga se yA kAyayoga se ? imake uttara meM prabhu kahane haiM-(goyamA! maNojogI yA hojjA, vahajogI vA hojjA, kAyajogI vA hojjA ) he gautama ! pratipana avadhijJAnavAlA vaha vibhaMgajJAnI jIva manoyogo bhI hotA hai, vacana yogI bhI hotA hai aura kAyajogI bhI hotA hai yahAM para jo aisA yaha kathana kiyA gayA hai vaha eka yoga kI pradhAnatA ko lekara kiyA gayA hai| __ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! kiM sAgAro vautte hojjA, aNAgArovautte hajjA) he bhadanta ! pratipanna avadhijJAna vAlA vaha vibhaMgajJAnI kyA sAkAra upayogavAlA hotA hai yA anAkAra sahita ja hoya che, garahita hete nathI, kAraNa ke avadhijJAnanA kALamAM ayogIpaNAne abhAva ja rahe che. gautama svAbhAna prazna-( jai sajogI hojjA kiM maNajogI hojjA, vaijogI vA hojjA, kAyajogI vA hojjA ? ) mahanta / te avadhijJAnI jIva gasahita hoya che, te kayA rogathI yukta hoya che? zuM manAyegathI yukta hoya che, ke vacanogathI yukta hoya hoya che ke kAyayogathI yukta hoya che? mahAvIra prsune| uttara--(goyamA ! maNojogI vA hojjA, vaijogI vA hojjA, kAyajogI vo hojjA ) 3 gautama ! pratipanna bhavadhijJAnavANIta vian jJAnI jIva maneyegI paNa hoya che, vacanagI paNa hoya che ane kAyogI paNa hoya che. ahIM je A prakAranuM kathana karavAmAM AvyuM che te eka coganI pradhAnatAnI apekSAe karavAmAM AvyuM che. ___ gautama bhAbhInI prazna-( se Na bhate ! ki sAgArova utte honjo, aNAgArovautte hojjA ? ) mahanta ! pratipanna bhavadhijJAnavAnI ta viHotjJAnI jIva zuM sAkAra upagavALo hoya che ke anAkAra upayogavALo hoya che? Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkAza094031 sU03 zrutvA'vadhijJAnino lezyAdinirUpaNam 697 'goyamA ! sAgArovautte vA hojjA, aNAgArovautte vA hojjA ' he gautama ! sapratipannAvadhijJAna sAkAropayukto vA bhavati, anAkAropayukto vA bhavati, tasya hi vibhaGgajJAnAnnivartamAnasyopayogadvaye'pi vartamAnasya samyaktvAvadhijJAnapratipattisattvAt na ca ' sanbAo laddhIo sAgArovaogovauttassa bhavaMti ' ityAgamAdanAkAropayoge samyaktvAvadhilabdhivirodho bhavatIti vAcyam, tasyAgamasya pravarddhamAnapariNAmajIvavipayatvena virodhAbhAvAt, avasthitapariNAmApekSayA ca anAkAropayoge'pi labdhilAbha saMbhavAt / gautamaH pRcchati' se NaM bhaMte ! " - upayoga vAlA hotA hai ? isake uttara meM kahate haiM - ( goyamA) he gautama ! (sAgArovautte vA hojjA aNAgArovaunte vA hojjA ) pratipanna avadhijJAnavAlA vaha vibhaMgajJAnI sAkAra upayogavAlA bhI hotA hai aura anAkAra upayogavAlA bhI hotA hai / kyoM ki vibhaMgajJAna se nivartamAna usakI upayogoM meM sthiti hotI hai isaliye samyaktva aura avavijJAna kI pratipatti kA usameM sadbhAva kahA gayA hai / jaba ( saccAo lIo ' sAgArova ogovauttassa bhavaMti' isa siddhAntavAkya ke anusAra anAkAra upayoga meM vartamAna jIva ke samyaktva aura avadhi labdhi kA virodha kahA gayA hai to phira yahAM para anAkAra upayoga meM avadhijJAna kA sadbhAva kaise kahA gayA hai, to isakA uttara aisA hai ki anAkAra upayoga meM jo samyaktva aura avadhilabdhi kA virodha kahA gayA hai vaha pravardhamAnapariNAmavAle jIva kI apekSA lekara kahA gayA mahAvIra alunA uttara- " goyamA ! " he gautama 'sAgAvate vA honjA, aNAgArovautte vA hojjA ) pratipanna avadhijJAnavANI te vilaM jJAnI sAkAra upayAgavALA paNu hAya che ane atAkAra upayegavALA pazu hAya che, kAraNa ke vibha gajJAnathI niyamAna evA te jIvanI banne upayegeAmAM sthiti hoya che. tethI satva ane avadhijJAnanI pratipattine ( prAptinA ) temAM sAva kahyo che. za - ( savvAo dvIo sAgArovaogovauttassa bhavati ) mA siddhAnta vAkaya pramANe te anAkAra upayAgamA vamAna chavamAM samyakatva ane avidhalabdhinA virAdha prakaTa karavAmAM AvyA che, chatAM paNa ahIM anAkAra upa cegamAM avidhajJAnanA sadbhAva kevI rIte kahevAmAM AvyA che? samAdhAna--anAkAra upayeAgamAM je samyakatva ane avadhijJAnanA virodha darzAvavAmAM Avye che te pravardhamAna pariNAmavALA jIvanI apekSAe matAnye bha 88 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 698 bhagavatI sUtre 1 karaMmi saMghayaNe hojjA' he bhadanta ! sa khalu vibhaGgajJAnI pratipannAvadhijJAnaH katamasmin saMhanane bhavati ? bhagavAnAha - goyamA / baharosamanArAya saMghayaNe hojjA he gautama! sa pratipannAvadhijJAnaH- vacaRpabhanArAcasaMhanane bhavati, tasya prAptavya kevalajJAnatvAt, kevalajJAnamAptizca prathama saMhanane eva saMbhavatIti bhAvaH evamagre'pi vodhyam / gautamaH pRcchati - ' se NaM bhaMte ! kayaraMmi saMThANe hojjA ? ' he bhadanta ! sa khalu pratipannAvadhijJAnaH katamasmin saMsthAne bhavati ?, hai - jisa jIva ke pariNAma avasthita avasthAvAle haiM usakI apekSA to anAkAra upayoga meM bhI labdhi kA lAbha ho sakatA hai| aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( se NaM bhaMte! karaMmi saMghaNe hojjA ) he bhadanta ! vaha pratipanna avadhijJAnavAlA vibhaMgajJAnI kisa saMhanana meM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama ! ( vairosa bhanArAyasaMghayaNe hojjA) vaha pratipanna avadhijJAna vAlA vibhaMgajJAnI vajraRSabhanArAca saMhanana meM hotA hai / kyoM ki aisA jIva prAptavya kevalajJAnavAlA hotA hai aura kevalajJAna kI prApti prathama saMhanana meM hI hotI hai isaliye yahAM aisA kahA hai / isI taraha se Age bhI jAnanA cAhiye / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( se NaM bhaMte / kayaraMmi ThANe hojjA ) he bhadanta | vaha pratipanna avadhijJAnavAlA vibhaMgajJAnI jIva kisa saMsthAna meM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA) che. je jIvanA piraNAma avasthita avasthAvALA hAya che, tenI apekSAe te anAkAra upayAgamAM pazu labdhinA lAbha sabhavI zake che. gautama svAbhInA prazna - ( se NaM bhaMte ! kayara'mi saMghayaNe hojjA 1 ) De bhadanta ! te pratipanna avadhijJAnavALe vibha'gajJAnI kayA sahunanayukata hoya che ? mahAvIra alune| uttara- " goyamA ! " he gautama ! ( vairosabhanArAyasaMghayaNe hojjA ) te vaRSabhanAtha saDananavANI hoya che, araNa yethe| jIva prAsabya kevaLajJAnavALA hAya che, ane kevaLajJAnanI prApti prathama sahananamAM ja thAya che, tethI ahIM A pramANe kahyu che. eja pramANe AgaLa paNa samajavuM. gItabha svAbhInA prazna - ( se NaM bhate / kayara' mi saMThANe hojjA 1 ) De bhaddanta ! te pratipanna avadhijJAnavALA vibha'gannAnI jIva keTalA sasthAna ( Ara ) vANI hoya che ! Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pro bandimAza01 2031 sU 3 azrutvA'vadhizAnino lekhAdinirUpaNam 196 bhagavAnAha-' goyamA ! chaNhaM laMThANANaM aNNayare saMThANe honA he gautama ! sa pratipannAvadhijJAnaH puruSaH paNNAM saMsthAnAnAM madhye anyatamasmin ekasmin saMsthAne bhavati / gautamaH pRcchati se NaM bhaMte ! kayaraMmi uccatte hojjA ?' he bhadanta ! sa khalu pratipannAvadhijJAnI katamasmin uccatve Urdhvatve bhavati? bhagavAnAha-'goyamA ! jahaNaNaM sattarayaNIe, ukkoseNaM paMcadhaNusayae hojanA' he gautama! sa pratipannAvadhijJAnI jaghanyena saptaratnau saptaranipramANa ityarthaH bhavati, utkRSTena tu paJcadhanu: zatake paJcazatadhanuHpramANa bhavati / gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! kayaraMmi Aue hAjjA ? ' he bhadanta ! sa khalu pratipannAvadhijJAnaH katamasmin AyuSkebhavati kiyadAyuSko bhavati ? iti bhAvaH, bhagavAnAha-' goyamA ! jahaNNeNaM sAire he gautama ! (chaNhaM saMThANANaM anayare saMThANe hojjA) vaha pratipanna avadhijJAnavAlA vibhaMgajJAnI chaha saMsthAnoM meM se kisI eka saMsthAna meM hotA aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! kayAmi uccatte hojjA) he bhadanta / vaha pratipanna avadhijJAna vAlA vibhaMgajJAnI kitanI UMcAI meM hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama! (jahaNNeNaM sattarayaNIe ukoseNaM paMcadhaNuptaie hojjA) vaha pratipana avadhijJAnavAlA vibhaMgajJAnI jaghanya se sAta hAtha kI U~cAI meM aura utkRSTa se pAMcasau dhanuSa kI U~cAI meM hotA hai| ___aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! kayaraMmi Aue hojjA) he bhadanta ! vaha pratipanna avadhijJAnavAlA vibhaMgajJAnI kisa AyuSka meM hotA hai ? arthAt kitanI Ayu meM hotA hai ? isake bhAvAra prabhunI hatta2 goyamA !" gautama! (chaha saThANANa annayare saThANe hojjA ) me 17 prA2nAre satyAnA cha, tamAthI keI paNa eka sasthAnathI yukta hoya che. gautama 25. bhAna prazna-( se NaM bhaMte ! kayara mi uccatte honA) hai bhadata ( te pratipanna avadhijJAnavALe virbhAgajJAnI keTalI UMcAIvALo hoya che? maDAvI2 asuna ttara-"goyamA !" u gItama! (jahaNNeNaM sattarayaNIe, ukoseNaM pacavaNusahae houjA) me nI mAchAmA mAchI Ans sAta hAthapramANa ane vadhAremAM vadhAre UMcAI 500 dhanuSapramANa hoya che. gautama svAmInA prazna-( se NaM bhaMte ! kayara mi Aue hojA?). bhadanta! te pratipanna avadhijJAnavALA virbhAgajJAnanuM AyuSya keTaluM hoya che ? Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 bhagavatIsau gaDhavAsAue, ukkoseNaM puncakoDiAue hojjA ' he gautama ! sa pratipannAvadhijJAnaH puruSo jaghanyena sAtirekASTavarpAyuSke, utkRpTena tu pUrvakoTayAyuSke bhavati / gautamaH pRcchati-'seNaM maMte ! kiM vedae hojjA avedae hojA' he bhadanta! sa khalu pratipannAvadhijJAnaH kiM vedako bhavati ? kiM vA avedako bhavati ? bhagavAnAha'goyamA ! savedae hojA, no avedae hojjA' he gautama ! sa pratipannAvadhijJAnaH savedako bhavati, no avedako bhavati, vibhaGgajJAnasya avadhijJAnapariNatikAle no vedakSayo bhavati, ata evAsau saveda eva bhavati, nAveda iti bhaavH| gautamaH pRcchati 'jai savedae hojjA, kiM ityI veyae hojjA,purisaveyae hojjA, napuMsagaveyae hojjA, purisanapuMsagaveyae hojjA ?' he bhadanta ! yadi sa savedako bhavati tadA kiM strIve. uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! vaha (jahaNNeNaM sAtiregaTThavAsAue, ukkoseNaM pudhakoDi Aue hojjA) jaghanyase kucha adhika ATha varSa kI AyumeM aura utkRSTase eka pUrvakoTikI Ayu meM hotA hai| ____ aba gautamaravAmI prabhu se aisA pUchate haiM- se NaM bhaMte ! kiM savedae hojjA, avedae hojjA) he bhadanta ! vaha pratipanna avadhijJAnavAlA vibhaMgajJAnI puruSa kyA bedavAlA hotA hai ? avedavAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA! savedae hojjA, no avedae hojjA) he gautama ! vaha vedavAlA hI hotA hai-vedarahita nahIM hotA hai / kyoM ki vibhaMgajJAna java avadhijJAna rUpa meM pariNata hotA hai usa kAla meM veda kA kSaya nahIM hotA hai-isaliye yaha saveda meM hI hotA hai aveda meM nahIM hotA hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(jai savedae hojjA kiM itthIveyae hojjA, purisavethae hojjA, napuMsagaveyae hojjA) he bhadanta ! mahAvIra prbhun| uttara-" goyamA !" hai gItama! (jahaNNeNaM sAtiregaDhavAsAue, ukkoseNa puvakoDi Aue hojjA) tenu mAchAmamA mAyuSya mAI varSathI DuM vadhAre ane adhikamAM adhika AyuSya eka pUrvakeTinuM hoya che. gautama svAmI prazna-( se NaM bhave ! kiM savedae hojjA, avedae hojjA ?) he bhadanta ! te pratipanna avadhijJAnavALo vilaMgajJAnI puruSa zuM davA lIya cha ahavANe DAya cha ? uttara-(goyamA ! savedae hojA, no avadeha hojA) 3 gautama ! havANe DAya cha, 262Dita to nathI. tenuM ||2eY e che ke virbhAgajJAna jyAre avadhijJAnarUpe pariNata thAya che, te kALe vedane kSaya thatuM nathI-tethI te vedasahita ja hoya che, vedarahita hete nathI. ' Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za09u 31sU03azrutvA'vadhijJAnino lezyAdinirUpaNama 701 dako bhavati ? kiM puruSavedako bhavati ? kiM vA napuMsakavedako bhavati ? kiM vA purupanapuMsakavedako bhavati? bhagavAnAha-'goyamA! no itthI veyae hojjA' he gautama! sa pratipannAvadhijJAnaHno strIvedako bhavati striyA evaMvidhasya AtApanAdeH svabhAvataevAbhAvAt kintu ' purisaveyae hojjA' sa puruSavedako bhavati no napuMsagaveyae hojjA' no napuMsakavedako bhavati, ' purisanapuMsagaveyae vA hojjA' puruSanapuMsakavedako vA bhavati, vardhitakatvAdi ke sati jAyamAno napuMsakaH purupanapusako yadi vibhagavAna kA pariNamana jaba avadhijJAna rUpa se veda avasthA meM hI hotA hai to kaunasI veda avasthAmeM hotA hai ? kyA strIveda avasthA meM hotA hai, yA puruSaveda avasthA meM hotA hai ? yA napuMsakaveda avasthA meM hotA hai ? yA (purisanapuMsaga veyae hojjA) yA puruSa napuMsakaveda ava. sthA meM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(no itthIveyae hojjA) he gautama ! vibhaMgajJAna kA avadhijJAnarUpa se pariNamana hotA hai, usa avasthA meM vaha jIva strIvedavAlA nahIM hotA hai, kyoM ki strIyoM meM isa prakAra kI AtApanA Adi kA svabhAva se hI abhAva hotA hai, (purisa veyae hojjA ) ataH aisA jIva puruSa vedavAlA hI hotA hai| (no napuMsagaveyae hojjA) vaha napuMsaka vedavAlA nahIM hotA hai kintu hAM (purisa napuMsagaveyae vA hojjA) aisA jIva puruSa napuMsaka vedavAlA bhI ho sakatA hai / jo manuSya kRtrima upAyoM se napuMsaka banA diyA jAtA hai vaha (puruSanapuMsaka ) kahA gayA hai (se NaM bhaMte ! ki sakasAI hojjA, gautama svAbhAnI prazna--- jai savedae hojA kiM itthIveyae hojjA, purisaveyae hojA, napusagaveyae hojjA, purisanapu sagaveyae hojjA ?) . bhadanta! je vila gajJAnanu avadhijJAnarUpe pariNamana vedasahitanI avasthAmAM ja thAya che, te kevA prakAranI veda avasthAmAM te pariNamana thAya che? zuM strIveda avasthAmAM thAya che, ke puruSaveda avasthAmAM thAya che, ke napuMsakaveda avasthAmAM thAya che, ke puruSa napuMsakaveda avasthAmAM thAya che? ( je puruSane kRtrima upAcethI napuMsaka banAvI dIdhuM hoya che, evA puruSane puruSanapuMsaka kahe che.) mahAvIra prasuna ta2-( no itthIveyae hojjA ? ) nyAre vijJAna avadhijJAnarUpe pariNamana thAya che, tyAre te jIva strIvedavALe hoto nathI, kAraNa ke strIomAM uparyukta varNavelI AtApanA Adine svabhAvathI ja abhAva DAya che " purisaveyae hojjA" tathA sevA 1 puruSavANI DAya che. "no napu sAve yae honA" ta napusa 24ANe 5 to nathI, 5 " purisanapuMgaveyae vA hojjA" me 7 puruSanasa vevAmA salavI za che. Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhagavatI sUtre bhavati / gautamaH pRcchati se NaM bhaMte / kiM sakasAI hojjA, akasAI hojjA ?' tara ! sa khalu kiM sakapAyI bhavati kiM vA akaSAyI bhavati ? bhagavAnAha - 'goyamA ! sakasAIhojjA, no akasAI hojjA ' he gautama ! sa puruSaH sakapAyI bhavati, no akapAyI bhavati, vibhaGgajJAnasya avadhijJAnaparyavasAnakAle kapAyakSayasyAbhAvAt / gautamaH pRcchati - ' jai sakAsAIhojjA, seNaM bhaMte ! kasu kasAe hojjA ?' he bhadanta ! yadi sakaSAyI bhavati tadA sa khalu katiSu kapAyeSu bhavati ? bhagavAnAha - ' goyamA ! causu saMjalaNako hamAgamAyAlobhesu hojjA ' he gautama ! sa pratipannAvadhijJAnI caturSu saMjvalanakrodhamAnamAyA akasAI hojjA ) he bhadanta ! pratipanna avadhijJAnavAlA vaha vibhaMgajJAnI sakaSAyI hotA hai yA akaSAyI hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - (gomA ) he gautama (saMkasAI hojjA, no akasAI hojjA ) vaha puruSa sakaSAyI hotA hai, akaSAyI nahIM hotA hai / kyoM ki jisa kAla meM vibhaMgajJAna avadhijJAnarUpa meM pariNata hotA hai usa kAla meM kaSAya kSaya kA abhAva rahatA hai / aba gautamasvAmI prabhuse aisA pUchate haiM - ( jai sakasAI hojjA se NaM bhaMte! kasa kasA hojA) he bhadanta ! yadi vaha jIva sakaSAyI hotA hai to kitanI kaSAyoM meM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA) he gautama! (cau saMjaNako hamANamAyAlo bhesu hojjA) vaha pratipanna avadhi gautama svAbhInA prazna - ( se NaM bhaMte! kiM sakasAI hojjA, akasAI hojjA ? ) Delahanta! te pratiyanna avadhijJAnavANI vila'gajJAnI puruSa zu sakaSAyI hAya che ke akaSAyI hAya che ? mahAvIra alunA uttara--" goyamA ! " he gautama ! ( sakasAI hojjA, no aksAI hojjA ) samSAyI hoya che, apAyI hoto nathI. tenuM raNa me che ke je kALe vibhagajJAna adhijJAnarUpe pariNamana pAme che, te kALe kaSAyakSayanA abhAva rahe che. gautama svAbhIne prazna - - ( jai saphAI hojjA, se NaM bhaMte! kaisu kasA esa hojjA ? ) Delahanta ! le te kuva samSAyI hoya che, to te lavabhAM keTalA kaSAyenA sadbhAva rahe che ? bhaDAvIra alunA uttara-- " goyamA !" he gautama! ( ghausu saM'jalaNa komANamAyA lobhe hojjA ) prite tayanna avadhijJAnavANI kutra saMbhavAna Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI001 u031 sU03 azrutvA'vadhijJAnino lezyAdinirUpaNam 703 lobheSu kaSAyeSu bhavati, tathAhi avadhijJAnatvena pariNatavibhaGgajJAnasya caraNapratipannatvena tasya ca tatkAle caraNayuktatvAt saMjvalanAtmakA eva krodhAdayo bhavanti / gautamaH pRcchati - ' tassa NaM bhaMte ! kevaiyA ajjhavasANA pannattA ? ' he bhadanta ! tasya khalu avadhijJAnapratipannasya puruSasya kiyanti adhyavasAnAni =adhyavasAyAH prajJaptAni ? bhagavAnAha - ' goyamA ! asaMkhejjA ajjhavasANA pannattA ' he gautama ! tasyAvadhijJAnaM pratipannasyAsaMkhyeyAni asaMkhyAtAni adhyavasAnAni=adhyavasAyAH prajJaptAni / gautamaH pRcchati - ' te NaM bhaMte ! pasatthA, apasatthA ? ' he bhadanta ! te 1 jJAnavAlA jIva cAra saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lo bhakaSAyoM meM hotA hai isakA tAtparya aisA hai ki vibhaMgajJAnI kA vibhaMgajJAna jagha avadhijJAnarUpa meM pariNata ho jAtA hai taba vaha avadhijJAnI cAritra ko dhAraNa karane se usI kAla meM caraNa yukta hone ke kAraNa saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobhakaSAyavAlA banA rahatA hai kyoM ki sakalacAritra ko saMjvalana kaSAyeM ghAtatI nahIM hai| inake udaya meM hI sakalacAritra hotA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM ( tassa NaM bhaMte ! kevaiyA ajjhavasANA paNNattA !) jo puruSavibhaMgajJAna se avadhijJAna ko pratipanna huA hai unake kitane adhyavasAya hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(asaMkhejjA ajjavasANA pannattA ) he gautama ! usake asaMkhyAta adhya vasAya hote haiM aisA jinendradevoM kA kathana hai / saMbadhI krodha, mAna, mAyA ane leAbha A cAra kaSAyeAvALe hAya che tenu spaSTIkaraNa A pramANe samajavu. vibha'gajJAnInuM vibha'gajJAna jyAre avadhijJAnarUpe pariNata thaI jAya che, tyAre te avadhijJAnI cAritrane dhAraNa karavAthI eja kALe caraNayukta hAvAne kAraNe sa jvalana sa badhI krodha, mAna, mAyA ane lAbharUpa kaSAyAvALA khanI rahe che, kAraNa ke sakalacAritrane sajavalana kaSAyeA ghAtatI nathI temanA udayamAM ja sakalacAritra sa'bhave che. have gautama svAbhI pUche che ( tassa NaM bhaMte ! kevaiyA ajjhavasANA paNNattA ) he lahanta ! ne puruSanuM vila gajJAna avadhijJAna3ye parizuta tha gacu hAya che, te puruSanA keTalA adhyavasAya kahyAM che ? bhaDAvIra prabhunA uttara -- ( asaMkhejjA ajjhavasANA paNNA) he gautama ! tenA asakhyAta adhyavasAya hAya che, evu* jinendra devAe kahelu che. Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 bhagavanIsUtre khalu AdhijJAnapratipannasya adhyavasAyAH prazastA bhavanti ? aprazastA vA bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! pasatyA, no apatsathA' he gautama ! avadhijJAnapratipannasya prazatA eva adhyavasAyA bhavanti, no apazastA adhyavasAyA bhavanti, tathAhi-nAprazastAdhyavasAnasya puruSasya vibhaGgajJAnamavadhijJAnarUpeNa pariNataM bhavati ata eva avadhipariNatavibhaGga jJAnasya prazastAnyevAdhyavasAyasthAnAni bhavanti / ' se NaM goyamA ! tehiM pasatthehi ajjhavasANehiM bar3amANehiM ' gautama ! sa khalu pratipannAvadhijJAnI taiH pUrvoktaH prazastaiH adhyavasAnaiH varddhamAnai 'aNatehito neraiyabhavaggahaNehito appANaM visaMjoei ' anantebhyo nairayikabhavagrahaNebhyaHAtmAnaM visaMyojayati vimocayati tatmAptiyogyatAyAH apanodAt ' aNaMte___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(teNaM bhaMte ! kiM pasatthA appasatthA) he bhadanta / jo usake asaMkhyAta adhyavasAya hote haiM ve kyA prazasta hote haiM yA aprazasta hote haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(goyanA pasatthA no apasatthA) he gautama ! usa pratipanna avadhijJAnI puruSa ke jo asaMkhyAta adhyavasAya hote haiM-ve prazasta hI hote haiM aprazasta nahIM hote haiN| kyoM ki aprazasta adhyavasAyavAle puruSa kA vibhaMgajJAna avadhijJAnarUpa pariNata nahIM hotA hai| isaliye avadhijJAna meM pariNata vibhaMgajJAnavAle jIva ke adhyavasAyasthAna prazasta hI hote haiN| (se NaM goyamA / tehiM pasatthehiM ajjhavasANehiM vaTTamANehiM ) he gautama ! vaha pratipanna avadhijJAnI manuSya una vardhamAna prazasta adhyavasAyoM dvArA 'aNaMtehito neraiyabhavamgahaNehiMto appANaM visaMjoei) ananta nairayika bhavagrahaNoM se apane ko bacA letA hai| (aNaMtehito gautama svAmInA prazna--( te NaM bhaMte ! kiM pasatyA, apasatthA'' bhadanta ! tene te asaMkhyAta adhyavasAya prazasta hoya che ke aprasta hoya che ? mahAvIra prbhun| uttara--( goyamA ! pasatthA no apasatthA ) gautama ! tenA te asaMkhyAta adhyavasAya prazasta ja hoya che, aprazasta hotA nathI. kAraNa ke aprazasta adhyavasAyavALA puruSanuM visaMgajJAna avadhijJAnarUpe pariNamatuM nathI. tethI avadhijJAnIrUpe pariNamana pAmelA virbhAgajJAnInA adhyavasAya prazasta ja DAya che. (se NaM goyamA ! tehi pasatyehi ajjhavasANehi vaTTamANehiM) 3 gautama! te pratipanna avadhijJAnI puruSa te vardhamAna prazasta adhyavasAya dvArA (aNa tehiMto neradayabhavagAhaNehi to apANaM visaMjoei) sanata nai4i saya. asAthI pAtAnA mAmAne manyAcI ve che, ( aNa tehi to tirikkhajoNiya bhava Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI009u031 203azrutvAyadhizAnino lezyAdinirUpaNam 705 hito tirikkhajoNiyabhavaggahaNehito appANaM visaMjoeDa' anantebhyaH tiryagyonikabhavagrahaNebhyaH AtmAnaM visaMyojayati vimocayati, 'aNaMtehito devabhavaggahaNe hito appANaM visaMjoei ' anantebhyo devabhavagrahaNebhyaH AtmAnaM visaMyojayati 'jAo vi ya se imAo neraiya-tirikkhajoNiya-maNussa-devagainAmAo cattAri uttarapayaDIo' yAH api ca tAH imAH nairayika-tiryagyonika-manuSyadevagatinAmnyaH, etadabhidhAnAzcatasraH uttaraprakRtayo nAmakarmAbhidhAnAyAH mUlaprakRteruttarabhedabhUtAH santi -- tAsiM ca NaM ubaggahie aNaMtANuvaMdhI kohamANamAyAlobhe khavei ' tAsAM ca khalu catasRNAM nairayikagatyAdhuttaraprakRtInAm cazabdAtirikkhajoNiyabhavagyahaNehito appANaM visaMjoei) ananta tiryaca bhavagrahaNoM se apane ko chur3AletA hai, arthAt vaha ina adhyavasAyoM ke prabhAva se mara kara tirthacagati meM nahIM jAtA hai, (aNaMtehiM maNussabhavaggahaNehiMto appANaM visaMjoei) vaha ananta manuSya sambandhIbhavanahaNAM se apanI asmA ko chur3A letA hai (aNaMtehiM devabhavaragahaNehito appANaM visaMjoeDa) ananta devasaMbaMdhI bhavagrahaNoM se apane ko chaDA letA hai| (jAo vi ya se imAo neraiyatirikkhajoNiyamaNussa deva gainAmAo cattAri uttarapayaDIo) tathA isakI jo ye naraka, tirthaca, manupya aura devagati nAma kI cAra mRla nAmakarma kI uttaraprakRtiyAM haiM so (tAsiM ca NaM uvaggahie.) ina prakRtiyoM ke tathA (ca) zabda se gRhIta anya prakRtiyoM ke aupagrahika-AdhArabhUta ( aNaMtANu gagahaNehi to appANaM visaMjoei) mana ta tiya mAthI pAtAnA mAtmAne zyAvI se che. ( aNatehi maNussabhavagAhaNehi to apANaM visajoei) manAta bhanuSya samadhI mahathI pAtAne mudrata 42 cha, ( aNatehiM devabhavaggahaNehi to appANaM visaMjoei ) mane manata heksamadhI savayahAthI pAtAnA mAtmAne mukta karI de che. eTale ke A adhyavasAyonA prabhAvathI te jIva marIne nAraka, tiryaMca, manuSya ke devagatimAM jato nathI. (jAo vi ya se imAo neraiyatirikkhajoNiya maNusadevagainAmAo cattAri uttarapayaDIo) tathA tanI 2 na24, tiya, manuSya bhane hevAti nAmanI yA2 bhUkha nabhanI uttara prtiy| che, " tAsiM ca NaM uvaggahie" te prakRtinA tathA "ra" padathI gRhIta anya prakRtinA aupagrahika (AdhArabhUta ) ( aNa tANuvaMdhI kohamANamAyAlobhe khavei ) manantAnugadhI auSa, mana, bhAyA bhane 435 4AyonA kSaya 42 cha, ( aNatANuba dhI kohamANa bha0 89 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 bhagavatIstre danyAsAMca aupagrahikAna upaSTambhaprayojanAn AdhArabhUtAnityarthaH anantAnuvandhinaH krodhamAnamAyAlomAn kSaNyati, atha ca ' aNaMtAnubaMdhI kohamANamAyAlobhe khavittA apaJcakkhANakasAe kohamANamAyAlobhe khavei ' anantAnubandhinaH krodhamAnamAyA-lobhAn kSapayitvA apratyAkhyAnakaSAyarUpAn krodhamAnamAyAlobhAn kSapayani, ' appaJcakkhANakamAe kohamANamAyAlobhe khavittA paJcarakhANAvaraNa kohamANamAyAlobhe khavei ' apatyAkhyAnarupayAn krodhamAnayAyAlomAnkSapayitvA pratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlobhAn kSapayati, 'paccaravANAvaraNakohamANamAyAlome khavittA saMjalaNakohamANamAyAlome khavei ' pratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlomAn kSapayitvA saMjvalana krodhamAnamAyAlobhAn kSapayati 'saMjalaNakohamANamAyAlome khavittA paMcavihaM nANAvaraNijja, navavihaM darisaNA dhandhI kohamANamAyAlome khaveha ) anannAnubandhI sambandhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina cAra kaSAyoM ko naSTa karatA hai, (aNaMtANubaMdhI kohamANamAyAlome khavittA appacakravaNakasAe kohamANamAyAlome khavei) ina anantAnubaMdhI saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha kaSAyoM ko naSTa kara ke phira yaha apratyAkhyAna saMbaMdhI krodha, mAna, bhAyA aura lobha ina cAra kaSAyoM ko naSTa karatA hai, (apaccakvANakarasAe kohalANamAyAlome khavittA pacakhAgAvaraNakohanANamAyAlome khaveha) ina apratyAkhyAna saMbaMdhI krodha mAna, mAyA, lobha ko naSTa karake phira yaha pratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI krodha mAna mAyA lobha ko -- naSTa karatA hai| (paccakkhANAvaraNakohamANamAyAlole khavittA saMjala NakohamANamAyAlome khavei) pratyAkhyAnAvaraNa saMbaMdhI krodha mAna mAyA lobha ko naSTa karake phira yaha saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha ko naSTa karatA hai| (saMjalaNa kohamANasAyAlobhe khavittA paMcavihaM mAyAlobhe khavitA appaccakkhANakasAe kohamANamAyA lobhe khavei ) mA mnnAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebha kaSAyene kSaya karIne te apratyAkhyAna saMbadhI kodha, mAna, mAyA ane lebha, A cAra kaSAyone naSTa kare che, ( appaccakvANakasAe kohamANAmAyAlome khavittA paccakkhANAvaraNa kohamANamAyAlome khavei ) apratyAbhyAna samadhI adha, mAna, mAyA mana kholane kSaya 42 che. (paccakkhANAvaraNakohamANamAyAlome khavittA saMjalaNakohamANamAyA lobhe khavei ) pratyAbhyAnA1295 sadhI Adha, mAna, mAyA bhane kholane naTa 42 cha. ( saMjalaNakohamANamAyAlome khavittA pacavihaM nANAvara Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameya candrikA TI009. u031 sU03azrutvA'vadhijJAnino laizyAdinirUpaNam 707 vaNijjaM paMcavimaMtarAyaM tAlamatthakaDaM ca NaM mohaNijjaM kaTTu' saMjvalanakrodhamA namAyAlomAn kSapayitvA paMcavidhaM jJAnAvaraNIyaM karma, matijJAnAvaraNIyAdibhedAt navavidhaM darzanAvaraNIyaM karma, cakSurdarzanAdyAvaraNacatuSkasya nidrApaJcakasya caM melanAnnavaprakArakaM bodhyam, paJcavidham AntarAyikaM karma, dAnalAbha bhogopabhogavIryabhedAt paJcamakArakam, kSapayatIti pUrveNAnvayaH tatkSapaNamakAramAha- tAlamastaka kRttaM ca ' kRttaM-munyAdinA chinnaM mastakaM yasyAsau mastakakRttaH tAlavAsau mastaka kRttaceti tAlamastakakRttaH ArpatvAt kRtazabdasya pUrvaprayogAbhAvaH tathA ca chinnamastakatAlamiva mohanIyaM kRtvA ityarthaH, ayamAzayaH yathAhi chinnamastakastAlavRkSa kSINo bhavati tathA mohanIyaM karma kSINaM kRtveti bhAvaH, iti mohanI - nANAvara NijjaM, navavihaM darisaNAvaraNijjaM, paMcavihamaMtarAiyaM tAlamatthakaDaM caNaM mohaNijjaM kaTTu ) saMjvalana koSa jJAna mAyA aura lobha ko kSaya karake yaha pAMca prakAra ke matijJAnAvaraNIya, zrutajJAnAvaraNIya Adi ke bheda se pAMca prakAra ke jJAnAvaraNIya karma ko, cakSurdarzanAvaraNIya, acakSurdarzanAvaraNIya Adi ke bheda se nau prakAra ke darzanAvaraNIya karma ko, dAnAntarAya, lAbhAntarAya, bhogAntarAya upabhogAntarAya aura vIryAntarAya ke bheda se pAMca prakAra ke antarAya ko naSTa karake evaM chinnamastaka vAle tAlavRkSa kI taraha mohanIya ko karake yaha apUrvakaraNa meM praviSTa hotA hai / tAlamastaka kRttaM " yahAM para karmadhAraya samAsa huA / " mastaka " meM bahuvrIhi samAsa huaa| ArSa hone se kRtta zabda kA pUrvaprayoga nahIM huA hai / jisa prakAra se chinna mastaka vAlA tAlavRkSa kSINa ho jAtA hai usI taraha usakA mohanIya karma kSINa ho (4 NijjaM, navaviha darikhaNAvara NijjaM, paMcavihama tarAiya tAlamatthakaDaM ca Na mohaNijjaM kadraTu ) sanvadAna adha, mAna, bhAyA bhane bolanA kSaya urIne bhtijnyaanaavrNIya, zrutajJAnAvaraNIya Adi pAMca prakAranA jJAnAvaraNIya kanA, cakSu - nAvaraNIya, acakSuIzanAvaraNIya Adi nava prakAranA darzanAvaraNIya kanA, dvAnAntarAya, sAbhAntarAya, sogAntarAya, upalojAntarAya ne vIryAntarAya, e pAMca prakAranA antarAya karmanA kSaya karIne ane meAhanIya karmIne chinna mastakavALA tAlavrukSa samAna karI nAkhIne te apUrvIkaraNamAM praviSTa thAya che. 66 mastakakRtta " mAM mahuvrIhi samAsa thayeA che. A hAvAthI kRtazabdanA pU`prayoga thayA nathI. jevI rIte tenA mAhanIyakama kSINu thai jAya che. A pada mAhanIya karmonA vizeSaNu tarIke vaparAyeluM lAge che, chatAM paNa tenA Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Goe bhagavatIsUtre yasya vizeSaNatvamaGgIkRtyoktam , vastutastu jJAnAvaraNIyAdInAM sarveSAM vizeSaNamidaM, tathA ca anantAnuvandhyAdisvabhAve tatra kSapite sati jJAnAvaraNIyAdikaM kSapayatyeva, tathA cAtrapakSe tAlamastakasyeva kRttvaM kriyA yasya tattolamastakakRttvaM tadevaMvidhaM ca mohanIyaM bhavati, iti kRtvA yathAhi tAlamastakavinAzakriyA avazyambhAvitAlavinAzA, evaM mohanIyakarmavinAzakriyA'pi avazyaM bhAvizeSakarmavinAzA bhavati, tathA coktam " mastakamucivinAze, tAlasya yathA dhruvo bhavati nAzaH / tadvat karmavinAzo'pi mohanIyakSaye :nityam " // 1 // jAtA hai| yaha vizeSaNa mohanIya karma kA hai aisA mAnakara yaha kahA gayA hai parantu dekhA jAya to yaha vizeSaNa jJAnAvaraNIya Adi saba karmI kA hai| tathA ca-anantAlubaMdhI Adi kA svabhAva kSapita hone para jJAnAvaraNIya Adi ko yaha naSTa kara hI detA hai| isa pakSa meM " tAlamastaka ke samAna hai "kRtva" kriyA jisakI vaha tAlamastaka kRtva hai -isa prakAra kA jaba tAlamastakakRtva mohanIya hotA hai| taba avazya hI zeSakoM kA vinAza hotA hai / jaise-avazyaM bhAvI hai tAla vinAza jisameM aisI tAla mastaka vinAza kriyA hotI hai, usI taraha se avazya bhAvI hai zeSa ko kA vinAza jisameM aisI mohanIya kama vinAza kriyA bhI hotI hai| kahA bhI hai-"mstksvcivinaashe"| ityAdi jisa prakAra sUI ke samAna tIkSNa aise mastaka ke agrabhAga kA vinAza hone para tADavRkSa kA vinAza avazyaM bhAvI hai-uslI prakAra se mohanIya karma ke naSTa ho jAne para zepa karmoM kA vinAza bhI avshyNjJAnAvaraNIya Adi badhAM karmonA vizeSaNarUpe paNa prayoga thayo che, ema mAnavAmAM paNa kaI vAM jaNAto nathI. vaLI anatAnubaMdhI Adine svabhAva kSapita thatAM jJAnAvaraNIya Adine te naSTa karI nAkhe ja che. jema tAlavRkSanA mastakane chedI nAkhavAmAM Ave te tAlavRkSa kSINa thaI jAya che, tema jyAre mohanIyane "tAlamastaka kRva " karI nAkhavAmAM Ave che-jyAre mohanIya karmane kSaya karI nAkhavAmAM Ave che tyAre bAkInAM karmone paNa avazya nAza thaI jAya che. jevI rIte tAlavRkSanA mastakane chedI nAkhavAthI tAlavRkSane avazya vinAza thAya che, e ja pramANe mehanIya kamane vinAza thavAthI anya karmone paNa avazya vinAza thAya che kahyuM paNa che ke mastakasUcivinAze / ityAdi seyanA samAna tINa evA mastakanA agrabhAgano vinAza thatA jevI rIte tADavRkSane avazya vinAza thAya che, e ja pramANe mohanIya karmane nAza thaI Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 2099031 sU03 azrutvA'vadhijJAnino lezyAdinirUpaNam 709 iti / tatazca ' kammarayavikaraNakareM apuvtrakaraNaM ' karmarajovikaraNakaraM karmarajovikSepakam apUrvakaraNam asadRzAdhyavasAya vizeSaNam, 'aNuppavissateaNuttare nivvAdhAra nirAvaraNe kasiNe paDipunne kevalavaranANadaMsaNe samutpanne anupraviSTasya pratipannAvadhijJAnasya puruSasya vipayAnantyAt anantam, sarvottama - vAt anuttaram, kaTakuDaghAdibhirapratihananAt nirvyAghAtam, sarvathA svAvaraNakSayAt nirAvaraNam, sakalArthagrAhakatvAt kRtsnam, sakalasvAMzayuktatayotpannasvAt pratipUrNa, kevalavarajJAnadarzanam abhidhAnApekSayA kevalam kevalanAmaka mityarthaH jJAnAntarApekSayA varaM zreSThaM jJAnaM ca darzanaM ca samutpannaM bhavati / / sU0 3 // bhAvI hai| tAtparya isa kathana kA yahI hai ki " mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevalaM " saba se prathama mohanIya karma kA kSaya kiyA jAtA hai isake kSaya hote hI jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya aura antarAya inakA kSaya hotA hai / yahAM para jo anantAnubaMdhI Adi kaSAyoM kA kSaya prakaTa kiyA gayA hai usase sUtrakAra ne yahI bAta pradarzita kI hai / isa taraha ( kammarayavikaraNakaraM apuJcakaraNaM aNupaviTThassa) karmaraja ko vikherane vAle apUrvakaraNa meM asadRza adhyavasAya meM praviSTa hue isa pratipanna avadhijJAna vAle puruSa ko viSayoM kI anantatA se "anaMte " ananta (aNuttare ) sarvottama hone se anuttara, (nivvAghAe ) kaTa kuDaya Adi dvArA apratihata hone se nirvyAghAta ( nirAvaraNe) AvaraNa karma ke sarvathA kSaya hone se nirAvaraNa, ( kasiNe ) sakalArtha grAhaka hone se kRtsna ( paDipunne ) sakalasvaziyukta rUpa se utpanna hone se pratipUrNa, aise javAthI mAkInAM karmAnA paNa avazya vinAza thAya che A sthananuM tAtpa e che e ( mohakSayAt jJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAcca kevala ) sauthI prathama bhaaiinIya karmanA kSaya karavAmAM Ave che, tenA kSaya thatAM ja jJAnAvaraNIya, danAvaraNIya ane antarAya karmAMnA kSaya thai jAya che. ahIM je anaMtAnukha dhI Adi kaSAyAnA kSaya prakaTa karavAmAM Avye che, tenA dvArA sUtrakAre eja vAta aharzita urI che. yA rIte ( kammarayavikaraNakara apuvtrakaraNaM aNupaviTThassa ) karajane vikheranAra apUrvakaraNamAM asadeza adhyavasAyamAM praviSTa thayelA te atiyanna avadhijJAnavAjA puruSane " aNate " anaMta, ( viSayonI anatatAnI apekSAoM anata ) " aNuttare " anuttara ( sarvottama ), " nivvAghAe " niryA ghAta (yaTTAI, hivAsa Adi dvArA avarodhI na zAya zrevI ) " nirAvaraNe " Avaraka karmonA sathA kSaya thavAthI nirAvaraNu, " kasiNe " sakaLa padArthAna " Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 710 kevaviktatA bhagavatI sUtre punaramAha - ' se NaM bhaMte ' ityAdi / mUlam - se NaM bhaMte! kevalipannattaM dhammaM Aghaveja vA paNNavejja vA parUvejja vA ? to iNaTTe samaTThe NaNNattha egaNAeNa vA egavAgaraNeNa vA / seNaM aMte ! pavvAvejja vA, muMDAvejja vA?, No iNaTTe samahe, uvadesaM puNa karejjA | se NaM bhaMte! sijjhai, jAva aMtaM karei ? haMtA / sijjhai jAMva aMtaM karei // sU0 4 // chAyA - sa khalu bhadanta ! kevalipajJaptaM dharmam AkhyApayed vA, majJApayed vA, prarUpayed vA ? nAyamarthaH samarthaH, nAnyatra ekajJAtena vA, ekavyAkaraNena vA / sa khalu bhadanta ! pratrAjayed vA, muNDayed vA ? nAyamarthaH samarthaH, upadezaM ( kevalavaranANaMsaNe samupapanne ) kevalajJAna aura kevala darzana utpanna ho jAte haiM || sU0 3 // kevalivaktavyatA ( se NaM bhaMte! kevalipanattaM dhammaM AghavejjA vA) ityAdi / sUtrArtha - ( se NaM bhaMte ! kevalipannattaM dhammaM Aghaveja vA, paNNaveja vA pavejja vA ) he bhadanta ! yaha kevalI kevaliprajJapta dharma kA kathana karatA hai kyA ? use prajJApita karatA hai kyA ? usakI prarUpaNA karatA hai kyA ? ( No iTThe samaTTe NaNNattha egaNAraNa vA ega vAgaraNeNa vA ) he gautama! eka udAharaNa aura eka prazna ke uttara dene ke sivAya yaha artha samartha zraDa 42nA3', " paDipunte " pratipUrya me " kevalavaranANadaMsaNe samupapanne " devalajJAna bhane ThevaNadarzana utpanna tha laya che / sU0 3 // kevali vaktavyatA-- " se NaM bhaMte ! kevalipannatta dhammaM Aghavejja vA" ityAdi. sUtrArtha - ( se NaM bhaMte! kevalipaNNatta dhamma AghavejjavA, paNNavejjavA, parUvejjavA ? ) he lahanta! te ThevaNajJAnI zuM devaviprajJama dharma athana ure che khare ? tene prajJApita kare che kharA ? tenI prarUpaNA kare che kharA ? ( no haTTe samaTThe paNNattha egaNapaNa vA ega vAgaraNeNa vA ) De gautama / bhe dvAra Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ t prameyacandrikA TI0 za09 4031 sU04 azrutvA ghale varNanam 711 puna kuryAt / sa khalu bhadanta / sidhyati yAvat antaM karoti ? hanta sidhyati, yAvat antaM karoti // su0 4 // TIkA - gautamaH pRcchati - ' se NaM bhaMte ! kevalipannattaM dhammaM Aghavejja vA, pannavejja vA, pakhvejja cA ? ' he bhadanta ! sa khalu kevalimabhRteH sakAzAd azrusvApi prApta kevalajJAnaH kevalI kiM kevalimAptam kevalibhirupadiSTaM dharmam AkhyApayed vA sAmAnyatayA vizeSatayA vA kathayed vA, prajJApayed vA vacana nahIM hai / ( se NaM bhaMte! pavvAveja vA, muMDAveja vA ) he bhadanta ! vaha haat fat ko dIkSA detA hai kyA kisI ko muNDita karatA hai kyA ? ( No NaTThe samaTThe, uvadesaM puNa karejA ) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai para vaha dIkSA lene ke liye upadeza de sakatA hai / ( se NaM bhaMte ! sijjhai, jAva aMta karer3a ) he bhadanta ! vaha kevalI siddha hotA hai kyA ? yAvat samasta dukhoM kA anta karatA hai kyA ? (haMtA, sijjhadda jAtra aMtaM kare ) hAM, gautama ! vaha kevalI siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai / TIkArtha - gautama prabhu se pUchate haiM - ( se NaM saMte! kevalipannattaM dhammaM Aghavejja vA, panaveja vA, pakhaveja vA ) he bhadanta ! kyA vaha azrutvAkevalajJAnI - kevala Adi ke pAsa binA sune bhI jisane kevalajJAna prApta kara liyA hai - aisA kevalI kyA kevalI dvArA pratipAdita dharma ko sAmAnya yA vizeSarUpa se pratipAdita kara sakatA hai ? vacanaparyAya Adi ke bheda ane eka praznanA uttara dvIdhA sivAya A artha samartha nathI. eTale ke te ekAda udAharaNa ApI zake che ke ekAda praznaneA uttara ApI zake che paNa a3pAyA urI zatA nathI ( se NaM bhaMte ! pavvAvejja vA, muDAvejja vA 1 ) hai bhadanta ' te kevaLajJAnI kAIne dIkSA Ape che kharA ? athavA phAine bhu Dita re che ? ( No iNaTTe samaTTe, utradesaM puNa karejjA ) he gautama / AA artha samartha nathI-godhuM manatuM nathI, yazu te dIkSAno upadeza : zaDe che. ( seNaM bhate ! sinjhai, jAva aMta karei ) De lahanta ! te siddhapada pAne che / 1 yAvat samasta du:mono anta ure che bhare ? ( haMtA, sijjhai, jAva atakarei ) hA, gautama ! te kevaLajJAnI siddha thAya che ane samasta du:khAnA aMta kare che. TIDArtha -- gautama svAmI mahAvIra prabhune pUche che - ( se NaM bhaMte ! keva lipaNNatto dhammaM Aghavejja vA ) he lahanta ! zuM te zrutvA ThevaNajJAnI ( kevalI AdinI samIpe upadeza sAMbhaLyA vinA kevaLajJAna prApta karI lIdhuM haiya Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIer 712 3 paryAyAdibhedena nAmAdibhedena vA kathayed vA, ' prarUpayed vA svarUpataH kathayed vA ? bhagavAnAha - ' No iNaDe samaTTe' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH azrutvA prAptakevalajJAnaH kevalI, kevalimajJaptaM dharmaM nAkhyApayet, na vA prajJApayet naiva vA prarUpayet, kintu ' gaNNattha egaNAeNa vA, egavAgaraNeNa vA ' nAnyatra ekajJAtena vA ekodAharaNena, ekavyAkaraNena vA ekapraznasyottaradAnena vA / gautamaH pRcchati - ' se NaM bhaMte pavvAvejja vA, muMDAvejja vA ? ' he bhadanta ! sa khalu azruzvA kevalI kiM matrAjayed rajoharaNa sado rakamukhavastrikA didravyaliGgadAnena ziSyebhyaH dvArA yA nAmAdi bheda dvArA usakI prajJApanA kara sakatA hai kyA ? yA svarUpataH usakA kathana kara sakatA hai kyA ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( No iTThe sama) he gautama! jisane kevalI Adi se binA sune kevalajJAna prAptakiyA hai aisA kevalI kevalI dvArA pratipAdita dharma kI prarUpaNA nahIM kara sakatA hai, na usakI vaha prajJApanA kara sakatA hai aura na vaha usakA svarUpataH pratipAdana kara sakatA hai / kintu - (NaNNattha egaNAeNa vA ega vAgaraNeNa vA) vaha eka udaharaNa de sakatA hai aura eka prazna kA uttara de sakatA hai / isake sivAya vaha dharma kA upadeza nahIM de sakatA hai / aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( se NaM te! pavAveja vA, muMDAveja vA ) vaha azrutvA kevalI kyA pravrajyA - rajoharaNa sadoraka mukhavastrikA Adi rUpa dravyaliGga kA apane ziSyoM ke liye dene rUpa 22 che tene azrutvA kevalI kahe che) kevalI dvArA pratipAdita dharmane sAmAnya ke } vizeSajJaye pratipAdita urI rADe che ? " parUveja vA vacana paryAya AdinA bheda dvArA athavA nAmAdi bhedya dvArA tenI prajJApanA karI zake che ? athavA svarUpataH tenuM kathana karI zake che ? mahAvIra prabhutA uttara - ( No iNaTThe samaTTe ) he gautama! ye ThevalI ADhi pAse dharmopadeza zravaNa karyA vinA kevaLajJAna prApta karyu hAya che evA kevaLajJAnI kevalI dvArA pratipAdita dharmanI prarUpaNA karI zakatA nathI, tenI prajJApanA paNa karI zakatA nathI, ane te tenuM svarUpataH pratipAdana karI zaktA nathI. parantu gaNattha egaNAraNa vA ega vAgaraNeNa vA " te eka udAharaNa ApI zake che ane eka praznanA uttara ApI zake che te sivAya te dharmonA upadeza I zakatA nathI 66 gautama svAbhInA prazna - ( se NaM bhaMte ! pavvAvejja vA, muMDAvejja vo 1 ) he bhadanta ! zuM te azravA kaivalI pravrajyA anAzine recalu che, ke ApIza Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyasandrikA TI0za0 9 u0 31 sU0 4 azrutvA kevalIvarNanam 713 pravrajyAM dadyAd vA ? muNDayed vA ? zirolaJcanato muNDanaM kuryAd vA? bhagavAnAha -'jo iNaTe samaThe, uvadesaM puNa kareujA' he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, sa khalu azrutvA kevaliziSyebhyaH pravrajyAM na dAtumarhet , na pA ziroluzcanalakSaNaM muNDanaM kartumarhet, kintu-upadezaM punaH kuryAt / iti / gautamaH pRcchati-se bhaMte ! sijjhai jAva aMtaM karei ? ' he bhadanta ! sa khalu kevalI ki sidhyati, yAvatabudhyate, mucyate parinirvAti sarvadukhAnAmantaM karoti ? bhagavAnAha-hatA, sijjhai, jAva aMta karei ' he gautama ! hanta satyam sa kevalI sidhyati, yAvatbudhyate, mucyate, parinirvAti, sarvadukhAnAmantaM karoti ceti // sU0 4 // dIkSA, aura zirolazcana karake unheM muNDita karane rUpa muMDana karanA ye kAma kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(No iNa samaThe, uvadesaM puNa karejjA) he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai arthAt azrutvA kevalI apane ziSyoM ke liye na dIkSA de sakatA hai aura unheM muNDita-kezaluJcanAdirUpa se unakA muNDana kara sakatA hai| kintu vaha unheM upadeza kara sakatA hai-unale amuka ke pAsa dIkSA dhAraNa karoaisA upadeza de sakatA hai| ____ aba gautama prakSu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! sijjhai, jAva aMtaM karei ) hai bhadanta ! vaha azzrutvA kevalI kyA siddha hotA hai, yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai? yahAM yAvat zabda se "vudhyate, mucyate, parinirvAti" ina kriyApadoM kA grahaNa kiyA gayA hai| isake rUpa muMDana karavAnuM kArya karI zake che ? (raharaNa, sadokamukhavajhikA Adi rUpa dravyaliMga pitAnA ziSyone mATe ApavArUpa dIkSAne pravajyA kahe che. ziranA vALa hAthathI kheMcI kADhavAnI kriyAne muMDana kriyA kahe che.) mahAvIra prbhun| uttara-(No iNaThe samaThe, ubadesa puNa karejjA) 3 gatama! A vAta barAbara nathI eTale ke azuvA kevalI pitAnA ziSyane dIkSA daI zakatA nathI ane temanA kezakuMcananuM kArya paNa karI zakatuM nathI. paraMtu te temane upadeza daI zake che. amuka vyakti pAse dIkSA aMgIkAra karavAne upadeza te temane ApI zake che. gItama 2||bhaan prazna-(se NaM bhaMte ! sijjhai, jAva aMta karei 1) 3 mahanta ! te mazrupa sI zu siddha thAya cha, (budhyate, mucyate, pari. nirvAti ) muddha thAya che, bhuta thAya cha, samasta prati saMpUrNa kSaya 42 che ane samasta duone aMta kare che? Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A punastAdRza ke balivaktavyatA bhagavatI punarapyAha - ' se NaM bhaMte / ' ityAdi / mUlam - se bhaMte! kiM uDUM hojjA, aho hojjA, tiriyaM hojjA ? goyamA ! uvA hojjA, aho vA hojjA / tiriyaM vA hojjA uDDa hojjamANe sAvai -- viyaDAvai --gaMdhAvai - mAlavaMta pariyArasu vaveyaDDUpavvasu hojjA, sAharaNaM paDucca somaNasavaNe vA, paMDagavaNe vA hojjA / ahe hojjamANe gaDDhAe vA, darIe vA, hojjA, sAharaNaM paDucca pAyAle vA, bhavaNe vA hojjA / tiriyaM hojjamANe pannarasu kammabhUmIsu hojjA, sAharaNaM paDucca aDDAijje dIvasamudde, tadekadesabhAe hojjA / teNaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojjA ? goyamA ! jahaNeNaM ekko vA, dovA, tinnivA, ukkoseNaM dasa, se teNaTuNaM goyamA ! evaM gcca asoccANaM kevAnTassa vA jAva atthegaie kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe, atthegaie asoccANaM kevali0 jAva no labhejja savaNayAe jAva atthegaie kevalanANaM uppADejjA, atthegaie kevalanANaM no uppADejjA // sU0 5 // chAyA - sa khalu bhadanta ! kim Urdhva bhavati ? adho bhavati ? tiryag bhavati ? gautama ! UrdhvaM vA bhavati, adho vA bhavati, tiryag vA bhavati / UrdhvaM uttarameM prabhu kahate haiM- (haMtA, sijjhai jAva aMtaM karei) hAM, gautama ! vaha azrutvA kevalI siddha hotA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai | sU04 // mahAvIra prabhunA uttara- ( hotA sijjhai jAva aMta karei ) DA, gautama ! te azrutvA kevalI siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, samasta karmAnA nAza kare che ane samasta du:khAnA anta karI nAkhe che. sUjA Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maindrikA TI00 9 4031 sU09 azrutvA kevalivarNanam 715 bhavan zabdApAti - vikaTApAti - gandhApAti- mAlyavantaparyAyeSu vRttavaitADhaca parvateSu bhavati / saMharaNaM pratItya saubhanasyavane vA, pANDukavane vA bhavati, adho bhavan garte vA, daryAM vA, bhavati, saMharaNaM pratItya pAtAle vA, bhavane vA bhavati, tiryagbhavan punaH kevali vaktavyatA( se NaM bhaMte / kiM uDUM hojA aho hojA ) ityAdi / sUtrArtha - ( se NaM bhaMte! kiM uDDuM hojjA, aho hojjA, tiriyaM hojjA ) he bhadanta ! vaha azrutvA kevalI kyA urdhvaloka meM hotA hai, yA adholoka meM hotA hai, yA tiryak loka meM hotA hai ? (goyamA) he gautama! (uDDuM vA hojjA, aho vA hojjA, tiriyaM vA hojjA ) vaha azrutvA kevala urdhvaloka meM bhI hotA hai, adholoka meM bhI hotA hai, tiryaka loka meM bhI hotA hai / (uDDa hojjamANe sAvaha, vipaDAva gaMdhAvaha mAlavaMta pariyA vaTTaveyaDU pae hojjA ) yadi vaha urdhvaloka meM hotA hai to zabdApAti, vikaTApati, gaMdhApAti aura mAlyavanta ina nAma vAle vRttavaitADhya parvatoM meM hotA hai tathA ( sAharaNaM paDuca somaNasavaNe vA, paMDagavaNe vA hojjA) saMharaNa kI apekSA se vaha saumanasyavana meM yA paNDakavana meM hotA hai / ( ahe hojjamAgeM gaDDAe vA darIe vA, hojjA, sAharaNaM pahuca pAyAle vA bhavaNe vA, hojjA ) yadi vaha adholoka meM kevalInI vizeSa vaktavyatA-- " se NaM bhaMte ! kiM uDUDha' hojjA aho hojjA chatyAhi. sUtrArtha - ( se NaM bhaMte! ki uDDha kSegjA, aho hojjA tirayaM hojjA ? ) he bhadanta ! te azrutvA kevalI zu' UrdhvaleAkamAM hoya che ke adheAleAkamAM hAya ) che, te tiyo'mAM hoya he ? ( goyamA ! ) he gautama! ( uDUDha' vA hojjA, aho vA hojjA, tiriyaM hojjA te azrutvA devasI avasoumAM pazu DAya che, maghoSo'bhAM pazu hoya che bhane tiryo bhAMpa hojjamANe saddAvada, viyaDAvara gaMdhAvara mAlavatapariyA esu hojjA ) le tethe aso mAM hoya che, to zabdAyAti TApAti, gadhApAti, ane mAlyavanta, A nAmavALA vRttavaitADhya parvate mA hoya che tathA ( sAharaNaM paDucca somaNasavaNe vA, paMDagavaNe vA hojjA ) saDaranI apekSA te saumanasa vanabhAM thaMDa vanamAM hoya che. ( ahe hojna * ," hoya . ( uDUDha vaTTaveyaDha pantraesa viSTAyAti, vi Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bhagavatI sUtre paJcadazasu karmabhUmiSu bhavati / saMharaNaM pratItya ardhatRtIye dvIpasamudre tadekadezabhAge bhavati / te khalu bhadanta ! ekasamayena kiyanto bhavanti ? gautama ! jaghanyena eko vA dvauvA, trayotrA, utkarSeNa daza, tat tenArthena gautama ! evamucyateazrutvA khalu kevalino vA yAvat astyekakaH kevalipajJaptaM dharma labheta, zravaNatayA, astyekakaH azrutvA khalu kevalino yAvat no labheta zravaNatayA, yAvat astyekakaH kevalajJAnamutpAdayet, astyekakaH kevalajJAnaM notpAdayet // 05 // hotA hai to gate maiM - adholoka grAmAdika meM yA guphA meM hotA hai tathA saMharaNa kI apekSA vaha pAtAlakalaza meM yA bhavanavAsI devoM ke bhavana meM hotA hai / ( tiriyaM hojjanANe panarasasu kammabhUmIsu hojjA, sAharaNaM paca aDAijje dIvasamudde, tadezasabhAe hojjA ) yadi yaha tiryaka loka meM hotA hai to pandrahakarmabhUmiyoM meM hotA hai / saMharaNa kI apekSA se vaha aDhAI dvIpa samudroM ke ekabhAga meM hotA hai / ( te NaM bhaMte / egasamaparNa kevayA hojjA ) he bhadanta ! ve adbhutvA kevalajJAnI eka samaya meM kitane hote haiM ? ( goyamA ) he gautama ! ( jahaNeNaM ekko vA, do vA tini vA ukkoseNaM dasa se tegadveNaM goyamA ! evaM bubai asoccA NaM kevalisa vA jAva atthegaie kevalipannattaM dhagmaM labhejja lavaNayAe atthegaie asoccA NaM kevali, jAva no labhejja lavaNayAe jAva atthegaie kevalanANaM uppADejjA atthegaie kevalanANaM vo uppADejjA ) azrutvA kevalajJAnI eka samaya meM kama se kama eka do aura tIna taka mANe gaDDA yA darIe vA, hojjA, sAharaNa paDucca pAyAle vA bhavaNe vA hojjA ) je te adheAleAkamAM hAya che te gatta mAM-adhAleAkanA grAmAdikezamAM athavA guphAmAM hoya che tathA sahuraNanI apekSAe te pAtAlakalazamAM ke bhavanavAsI hevAnA bhavanamAM hoya che. ( tiriyaM hojjamANe pannarasasu kammabhUmIsu hojjA, sAharaNaM paDucca aDDhAijje dIvasamudde, tadekadesamAe hojjA ) le teso tirya zlAkamAM hAya che, te paMdara ka`bhUmimAM hAya che ane sa'haraNanI apekSAe saDhI dvIpasamudronA bheu lAgamAM hoya che. ( teNaM aMte ! ega samaeNaM kevaiyA hojjA ? ) he lahanta ! azrutvA vaNajJAnI the! samayamA TasA thA ze che ? ( goyamA ! ) he gautama ! ( jahaNNenaM eko vA, do vA, tinnivA, ukoseNaM-dasa teNa eNaM goyamA ! evaM vuccai asoccANaM kevalipsa vA javi atthegaie kevalipaNNattaM dhamma labhejja savaNayAe atthegaie asoccANaM kevali jAva no labhejja savaNayAe jAva atthegaie kevalanANaM uppADejjA atthegaie kevalanANaM no upADejjA) azrutvA kevaLajJAnI eka samayamAM eka, e athavA traNa thAya che. ane eka Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za09 u031 sU05 azrutvA kelivarNanam 717 ___TIkA-gautamaH pRcchati-se NaM bhane ! ki uTThe hojjA ? ahe hojA? niriyaM honA ? ' he bhadanta ! sa khalu azrunyA kevaLI kim ardhvam-arva loke bhavati ? kiMvA aba adholoke bhavati ? kiM vA tiryagRloka bhavati ? bhagavAnAha- goyamA ! urdU vA hojjA, ahe vA hojA, tiriyaM vA hojA,' he ho sakate haiM-tathA adhika se adhika daza taka ho sakate haiM / isaliye he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki kevalI Adi ke lasIpa dhana zravaNa kiye binA kisI jIva to dharma zravaNa kA lAbha hotA hai aura kisI jIva ko kSevalI Adi ke samIpa dharma zravaNa kiye binA kevalIpraNIna dharma avaNa kA lAbha nahIM hotA hai| yAvat koI jIva kevalajJAna ko utpanna kara letA hai aura koI jIva kSevalajJAna ko utpanna nahIM karapAtA hai| TIkArtha-sUtrakAra anusvA kevalI ke viSaya meM hI ima stra dvArA kathana kara rahe haiM-isameM gautamane prabhu se aisA pUchA hai-(leNaM bhte| kiM uDU hojjA, ahe hojjA, tiriyaM hojjA / he bhadanta ! kevalI ke samIpa vinA dharmopadeza sune bhI jimane kevalajJAna prApta kara liyA hai aisA vaha azrutvA kevalI urdhvaloka meM hotA hai ? yA adholoka meM hotA hai ? cA tirya loka meM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA) he gautama! (uI vA hojA ahe vA hojjA, nirithaM vA samayamAM vadhAremAM vadhAre 10 athavA kevalI thaI zake che. he gautama ! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke "kevalI AdinI samIpe dharmazravaNa karyA vinA paNa kaI jIvane dharmazravaNano lAbha maLato hoya che, ane kevalI AdinI samIpe dharmazravaNa karyA vinA keI jIva kevalIchama dharmazravaNano lAbha prApta karI zakto nathI." A kathanathI zarU karIne "keI jIva kevaLajJAna utpanna karI zake che ane keI jIva kevaLajJAna utpanna karI zakatuM nathI," A kathana paryAnuM pUta kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. TIkArtha-A sUtra dvArA sUtrakAra athavA kevalInuM nirUpaNa kare che. ( jeNe kevalI bhagavAnanI samIpe upadeza zravaNa karyA vinA kevaLajJAna prApta dhyu DAya, mevA puruSane " mazrutvA dI " 49 che ) gItamasvAbhAva prazna-(se NaM bhaMte ! ki uiTa hojjA, ahe hojjA tiriya jJA? he bhadanta ! AvA kevalI zuM UokamAM hoya che ke alekama hoya che, ke tiryakamAM hoya che? Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Te bhagavatIsutre gautama ! azrutvA kevalI Urdhvam Urdhvaloke vA bhavati, adhaH - adholoke vA bhavati, tiryaglo vA bhavati / 'uDa hojjamANe sahAvara - vigaDAbar3a-gaMdhAvaimAlavaMtapariyAesu vaTTaveyaDDUpantraesa hojjA ' Urdhvam Urdhvaloke bhavana zabdApAtivikaTApAti - gandhApAti- mAlyavantaparyAyeSu etaccaturabhidhAneSu vRttavaitAdayaparvateSu bhavati / teSu ca caturSu UsthAneSu tasya azrutvA kevalinaH AkAzagamanaforempannatvena tatra gatasya kevalajJAnotpAdasadbhAve sati sthitiH saMbhavati ' sAharaNaM paDucca somaNasavaNe vA, paMDagavaNe vA hojjA ' saMharaNaM pratItya saMharaNAhojjA ) vaha azrutvA kevalI urdhvaloka meM bhI hotA hai, adholoka meM bhI hotA hai aura tiryaga loka meM bhI hotA hai| uDUM hojjamANe saddAvara, farstar, gaMdhAvara, mAlavaMtapariyArasu vahaveyapacyaesa hojjA ) yadi vaha urdhvaloka meM hotA hai to zabdApAtivRttavaitADhya meM vikaTApAtivRtavaitADhya meM gandhApAti vRttavainADhya meM yA mAlyavanta vRttAvaitAdayameM ina vRtta vaitADhya parvatoM meM hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki ina cAra UrdhvasthAnoM meM azrutvA kevalI kA sadbhAva isa taraha se pAyA jAtA hai ki azrutvA kevalI ko AkAzagamanalabdhi kA sadbhAva to hotA hI haiaisI sthiti meM AkAzagamana labdhi kI sahAyatA se AkAza meM gamana karate samaya yadi usako kevalajJAna ho jAtA hai to ina sthAnoM meM usakA sadbhAva vahAM sthiti ho jAne kI vajaha se pAyA jAtA hai | ( sAharaNaM paDucca somaNasavaNe vA paMDagavaNe vA hojjA ) saMharaNa kI apekSA se - mahAvIra alunA uttara-- " goyamA ! " he gautama! ( uDDha hocjA ahe vA hojjA, tiriyaM vA hojjA ) te azrutvA ThevalI asAmbhAM pazu hoya che, aghoSo'bhAM pazu hoya che bhane tiryo bhAMpa hoya che. ( uiTa hojjamANe sahAvara, viDAvai, gaMdhAvara, mAlavaMta pariyArasu vaTTaveyaDhapanvasu hojjA ) je te UrdhvaleAkamAM hAya che, tA zakhtApAti nAmanA vRttavaitADhayamAM ke vikaTApAti nAmanA vRttavaitADhayamAM, ke gaMdhApAti vRttavaitADhayamAM ke mAlyavanta mRttavaitADhayamAM, A vRttavaitADhaya padegtAmAM hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke A cAra sthAnAmAM azrutvA kevalInA sadbhAva A rIte sabhavI zake che-azrutvA kevalImAM AkAzagamanalazvine sadbhAva tA avazya hAya che. evI sthitimAM AkAzagamanalabdhinI sahAyatAthI AkAzamAM gamana karatI vakhate temane kevaLajJAna utpanna thaI jAya te te sthAnemAM temanA sadbhAva tyAMnI sthitinI apekSAo salavI za che. ( sAharaNaM paDucca somaNasavaNe yA paMDhagavaNe vA hojjA ) saragunI apekSAo me devAdi dvArA le tenuM Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyazcandrikA TIkA za09 30 31 sU05 azrutvAdi kevalivarNanam 79 pekSayA saumanasyavane merau tRtIye vA, pANDukavane-mero caturthe vA bhavati, 'ahe hojamANe gaTTAe vA, darIe vA hojjA' saH azrutvA kevalI adholoke bhavan gartenimnatare bhUbhAge 'khaDDA' itiprasiddha adholokagrAmAdau vA, dayauM guhAyAM vA bhavati / ' sAharaNaM paDucca pAyAle vA bhavaNe vA hojjA' saMharaNaM pratItya saharaNApekSayA pAtAle mahApAtAlakalaze valayAmukhAdau vA bhavati, bhavane bhavanapatidevanivAse vA, bhavati / 'tiriyaM hojjamANe pannarasanu kammabhUmIsu hojjA' tiryagloke bhavan paJcadazanu karmabhUmiSu paJca bharatAni, 'paJca airavatAni, paJca mahAvidehA ityevaM lakSaNAsu bhavati 'sAharaNaM paDucca aDAijje dIvasamudde tadekadesabhAe hojjA' saMharaNaM pratItya Azritya ardhatRtIye sArdhadvaye dvIpasamudre, tadekakoI devAdikadvArA yadi isakA haraNa kara liyA jAve-to isakI apekSAse -saumanasyavanameM meruke tIsare vanameM, yA paNDakavanameM meruke caturthavana meM vaha pAyA jAtA hai| ( ahe hojjamANe gar3Ae vA darIe vA hojjA) yadi vaha azrutvA kevalI adholoka meM hotA hai to nimnatara bhUbhAga meM khar3e meM yA adholoka grAmAdikoM meM, yA darI-guphA meM hotA hai / (sAharaNaM paDucca pAyAle vA bhavaNe vA hojjA) aura saMharaNa kI apekSA vaha pAtAla meM -mahApAtAla kalaza meM, yA bhavanapatidevake nivAsarUpa bhavana meM hotA hai| (tiriyaM hojjamANe pannarasasu kammabhUmisu hojjA) yadi vaha azrutvA kevalI tiryagloka meM pandraha karmabhUmiyoM meM hotA hai| pAMca bharata, pAMca airavata pAMca mahAvideha aura ye15 karmabhUmiyAM haiM / (sAharaNaM paDucca aDDAijje dIvasanudde tadekadesabhAe hojjA) saMharaNa kI apekSA haraNa karavAmAM Ave-te saumanasa vanamAM (merunA trIjA vanamAM) athavA 54 vanamA (bherunA yAthA vanamA) tes| DAya che. (ahe hojjamANe gaDDhAe vA parie vA hojjA) ne ta mazrutvA padI madhoma DAya cha, te nikhatara bhUbhAgamAM-khADAmAM, athavA alekavartI grAmAdikamAM ke darImAM (zuzamai) DAya che. (sAharaNaM paDucca pAyAle vA bhavaNe vA hojjA) bhane saMharaNanI apekSAe te pAtALamAM-mahApAtALa kalazamAM ke bhavanapati devanA nivAsasthAna35 bhavanamA saya che. (tiriyaM hojjamANe pannarasasu kammabhUmisu hojjA) ne bhazrutvA tI timA DAya cha, ta 15 bhabhUbhiyAmA hoya che. pAMca bharata, pAMca videha ane pAMca airAvata, A paMdara karmabhUmio che (sAharaNa paDucca aDDhAijje dIvasamudde tadekadesabhAe hojjA ) saragunI madhe. kSAe te aDhI dvIpa samudramAM koI eka pradezamAM hoya che. A kathananuM lekamAM Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 720 bhagavatIstre dezabhAge sArdhadvayadvIpasamudrasya ekamadeze bhavati, gautamaH pRcchati-' te NaM bhate ! egamamaeNaM kevaiyA hojjA ? ' he bhadanta ! te khalu azrutvA kevalinaH ekasamaye kiyanto bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA ! jahaNNeNaM eko cA, do vA, timni vA, ukkoseNaM dasa ' he gautama ! te kevalinaH jaghanyena ekasamaye eko vA dvau vA, trayo vA bhavanti, utkRSTena tu ekasamaye daza bhavanti / upasaMharaaDhAI dvIpa meM do samudra meM-inake ekadeza meM hotA hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki azrutvA kevalI ardhvamadhya aura adhaH ina tInoM lokoM meM hotA hai| ardhvaloka meM labdhi ke nimitta se ga saMharaNa ke nimitta se vaha vahIM ho sakatA hai| madhyaloka meM bhI vaha svabhAvataH 15 karmabhUmiyoM meM hotA hI hai| rahI aDhAI bIpasamudroM kI bAta-kyoM ki itanA ye saba rathAna karmabhUmi se bhI sambandha rakhatA hai-ataH itane sthAna meM bhI isakA astitva saMharaNa kI apekSA se ho sakatA hai| adholoka meM khaDr3e Adi sthAnoM meM to yaha pAyA hI jAtA hai-rahI pAtAla Adi sthAnarUpa adholoka kI vAta-so vahAM para bhI isakA Astitva-saMharaNa kI apekSA se bana sakatA hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(teNaM bhaMte ! egasamaeNaM kevacyA hojjA) he bhadanta ! eka samaya meM kitane azrutvA kevalI ho sakate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama / (jahaNNaNaM eko vA, do bA, tini vA ) eka samaya meM azrutvA kevalI kama se kama hoya che urvalokamAM labdhinA kAraNe athavA saMharaNane kAraNe teonuM astitva saMbhavI zake che. madhyalokamAM ( rtikamAM) teo svAbhAvika rIte 15 karmabhUmiomAM te hoya ja che. have rahI aDhI dvipasamudronI vAta...kAraNa ke A badhAM sthAne karmabhUmi sAthe paNa saMbaMdha rAkhe che, tethI eTalAM sthAnamAM paNa temanuM astitva saMharaNanI apekSAe saMbhavI zake che. adhokamAM gartA (khADA) Adi sthAnemAM te temanuM astitva hoya ja che, paNa pAtAla Adi sthAnarUpa alakamAM paNa haraNanI apekSAe temanuM astitva saMbhavI zake che. gautama svAmInA prazna-( se NaM bhate ! ega samapaNaM kevaiyA hojjA') he bhadanta ! eka samayamAM keTalA azravA kevalI saMbhavI zake che? mahAvIra prabhunA uttara-" goyamA !" ke gautama ! ( jahaNNeNaM ekko vA, do vA, tinni vA) se samayamA sAmA mAchA me mathavA me athavA jara mazrutvA pakSI DA za cha, mana " ukkoseNaM dasa" padhAremA dhAre Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za09 40 31 sU0 5 azrutvA kevalivarNanam 71 bAha- se teNadveNaM goyamA ? evaM vuccai asoccA NaM kevalissa vA jAva atye gaie kevalipannattaM dhamma labheja savaNayAe ' he gautama ! atha, tenArthena tena kAraNena evamucyate yat azrutvA khalu kevalino vA sakAzAt , yAvat kevali zrAvakaprabhRtInAM vA sakAzAt astyekakaH kazcit purupaH kevalipajJaptaM dharma, zravaNatayA-zravaNajJAnaphalatayA, labheta, "atha ca 'atthegaie, asoccA NaM kevali jAva no labhejja savaNayAe ' astyekakaH kazcit azrutvA khalu kevalino vA sakAzAt yAvat kevalizrAvakaprabhRtInAM vA sakAzAt kevaliprajJaptaM / dharma zravaNatayA no labheta / tad vaiSamyakAraNaM tu dharmAntarAyikAdInAM karmaNAmAvaraNarUpANAM kSayopazamastadabhAvazcati / 'jAva atthegaie kevalanANaM uppADejjA, ' yAvat eka, yA do yA tIna taka ho sakate haiN| aura (ukoseNaM dasa ) adhika se adhika daza taka ho sakate haiN| ___aba sUtrakAra isa viSaya kA upasaMhAra karate hue kahate haiM-(se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai, aloccA NaM kevalissa vA jAva atthegaie kevalipannattaM dhamma lajja savaNathAe) he gautama! isI kAraNa maiMne aisA kahA hai ki koI eka puruSa kevalI Adise kevaliprajJapta dharma vinA sune bhI usa ke valiprajJapta dharma ko zravaNajJAnaphalarUpa se prApta kara sakatA hai aura (atthegaie) koI ekapuruSa (asoccA NaM kevali jAva no labhejja savaNayAe ) kevalI Adi ke pAsa se vinA sune kevaliprajJapta dharma ko zravaNajJAnaphalarUpa se nahIM prApta kara sakatA hai / isakI viSamatA kA kAraNa AvaraNarUpa dharmAntarAyika Adi karmo kA kSayopazama evaM isake kSayopazama kA abhAva hai| (jAva atthegaie kevalanANaM uppADe. daza akRtvA kevalI hoI zake che. have sUtrakAra e viSayane upasaMhAra karatA kahe che- (se teNatuNaM goyamA ! evaM vuccai, asoccANaM kevalisa vA jAva atthegaie kevalipannattaM dhammaM labhejja savaNayAe) 3 gItama! te 20 meM se kahyuM che ke keI eka puruSa kevalI AdinI pAse kevaliprajJapta dharmanuM zravaNa karyA vinA paNa kevalI prajJasa dhamane zravaNa jJAnaphalarUpe prApta karI zake che, ane (atthegaie asoccANaM kevali jAva no labheja savaNayAe ) 6 puruSa kevali AdinI pAse zravaNa karyA vinA kevalIprasata dhamane zravaNajJAna phalarUpe prApta karI zakato nathI. tenI viSamatAnuM kAraNa AvaraNarUpa dharmAntarAyika Adi bhInA kSayopazama tathA tamanA kSayopazamana mamAva che. (jAva atthegaie kevalanANa uppADejA) ma " jAva-(yAvat)" 54thI nAyanA pUrvarita Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 722 bhagavatIstra astyekakaH kazcit azrutvA kevalipabhRteH sakAzAt kevalAM vodhi vudhyeta, astyekakaH kazcit azrutvA kelipramRteH sakAzAt kevalAmanagAritAM pravrajet , astyekakaH kazcit , azrutvA kevaliprabhRteH sakAzAt kevalaM brahmacaryavAsam Avaset , astyekakaH kazcit azrutvA kevaliprabhRteH sakAzAt kevalena saMyamena saMyacchet , astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAt azrutvA kevalena saMvareNa saMdRNuyAt , astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAt azrutvA khalu kevalam AbhinibodhikajJAnamutpAdayet , astyekakaH kazcit kebaliprabhRteH sakAzAt azrutvA kevalaM zrutajJAnamutpAdayet , astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAt azrutvA kevalam avadhijJAnamutpAdayeda, astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAt azrutvA jjA) yahAM yAvat pada se isa pATha kA jo ki pahile kahA gayA hai saMgraha huA hai "koI jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevalabodhi ko-zuddha samyagdarzana ko-anubhavita kara sakatA hai, koI kevalI Adi se vinA sune bhI kevala anagAritA ko dhAraNa kara sakatA hai koI eka jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevalabrahmacaryavAsa meM raha sakatA hai, koI eka jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevala saMyama se saMyamayatanA kara sakatA hai, koI eka jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevala saMvara se zubhAdhyavasAya vRttirUpa saMvara kara sakatA hai koI eka jIva kevalI Adi se sune vinA bhI kevala Abhiniyodhika jJAna utpanna kara sakatA hai, koI eka jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevala zrutajJAna utpanna kara sakatA hai, koI eka jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevala avadhijJAna utpanna kara sakatA hai, koI eka pAThane grahaNa karavAmAM AvyuM che-"kaI kevalI AdinI pAse zravaNa karyA vinA paNa kevaladhine (zuddha samyagdarzana) anubhava karI zake che, koI jIva kevalI Adi pAse dharmazravaNa karyA vinA paNa aNagArAvasthA dhAraNa karI zake che, koI jIva kevalI AdinI samIpe dharmazravaNa karyA vinA paNa zuddha brahmacaryavrata sevI zake che, kaI jIva kevalI Adino upadeza zravaNa karyA vinA paNa kevala saMyama dvArA saMyamayatanA karI zake che, koI jIva kevalI Adi samIpe dharmazravaNa karyA vinA paNa zuddha saMvaradvArA Asane nirodha karI zake che, kiIka jIva kevalI Adi samIpe zravaNa karyA vinA paNa AbhinibaMdhika jJAna utpanna karI zake che, keIka jIva kevalI AdinI pAse zravaNa karyA vinA zratajJAna utpanna karI zake che, koIka jIva kevalI AdinI pAse paNa karyA vinA Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyamandrikA TIkA zaM09 u031 sU05 azrutvA kevalivarNanam 726 kevalaM manaHparyavajJAnamutpAdayet, astyekakaH kazcit kevaliprabhRteH sakAzAda azrutvA'pi kevalajJAnamutpAdayediti bhAvaH / atthegaie kevalanANaM no uppADejjA' astyekakaH kazcit kevalimamRteH sakAzAt azrutvA khalu kevalAM bodhiM no buvyet , kevalAmanagAritAM no pravrajeta , kevalaM brahmacaryavAsa no Avaset , kevalena saMyamena no saMyacchan , kevalena saMvareNa no saMdRNuyAt , kevalamAbhinivodhikajJAnam , kevalaM zrutajJAnam , kevalamavadhijJAnam, kevalaM manaHparyavajJAnaM notpAdayet , tathA astyekakaH kazcit azrutvA kevalipabhRteH sakAzAt kevalajJAnaM notpAdayediti bhAvaH // mU0 5 // jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevala manaHparyavajJAna utpanna kara sakatA hai| koI eka jIva kevalI Adi se vinA sune bhI kevalajJAna utpanna kara sakatA hai / ( atthegaie kevalanANaM no upADejjA) koI eka jIva kevalI Adi se vinA sune kevala bodhi kA anubhava nahIM kara sakatA hai, kevala anagAritA ko dhAraNa nahIM kara sakatA hai, kevala brahmacaryavAsa meM nahIM raha sakatA hai kevala saMyama se saMyamayatanA nahIM kara sakatA hai, kevala saMbara se zubhAdhyavasAya vRttirUpa saMvara nahIM kara sakatA hai, kevala Abhinivodhika jJAna utpanna nahIM kara sakatA hai, kevalazrutajJAna utpanna nahIM kara sakatA hai kevala avadhijJAna utpanna nahIM kara sakatA hai, kevalamanaHparyavajJAna utpanna nahIM kara sakatA hai tathA kevalI Adi se vinA sune koI jIva kevalajJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai // suu05|| paNa avadhijJAna utpanna karI zake che, keIka jIva kevalI AdinI pAse zravaNa karyA vinA paNa mana paryajJAna utpanna karI zake che ane keIka jIva kevalI AdinI samIpe zravaNa karyA vinA kevaLajJAna paNa utpanna karI zake che, e (atthegaie kevalanANa no uppADejjA) 52ntu vahI mAhitI samIpe dharmazravaNa karyA vinA samyagdarzanane anubhava karI zakatA nathI aNa gArAvasthA dhAraNa karI zakatA nathI, brahmacarya vrata pALI zakatuM nathI, zuddha saMyama dvArA saMyamanI yatanA karI zakato nathI, saMvaradvArA Avone nirodha karI zakto nathI, zuddha AbhinibAdhika jJAna utpanna karI zakto nathI, zrutajJAna utpana karI zakatuM nathI, avadhijJAna utpanna karI zakatA nathI, mana:paryayajJAna utpanna karI zakatuM nathI ane kevaLajJAna paNa utpanna karI zakatuM nathI. sUpa Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 724 bhagavatI zrutvA pratipannAvadhijJAnivizeSavaktavyatA / itaH pUrvaM kevalimabhRtibhyo dharmAdipravacanAzravaNe'pi dharmAntarAyikAdInAMkSayopazame dharmAdilAbhasya tatkSayopazamAbhAve ca dharmAdilAbhAbhAvasya ca vaktavyatoktA, atha kevalyAdi sakAzAd dharmAdimavacanazravaNe'pi kSayopazame satyeva tallAbha iti tallAbhavizeSavaktavyatAM prarUpayitumAha- 'soccA NaM ' ityAdi / mUlam - soccA NaM bhaMte! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ? goyamA ! soccA NaM kevalissa vA jAva atthegaie kevalipannattaM dhammaM, evaM jA ceva asoccAe vaktavvayA sA veva soccAe vi bhANiyavvA, navaraM abhilAvo socceti, sesaM taM caiva niravasesaM jAva jassa NaM maNapajjavanANAvara NijjANaM kammANaM khaova same kaDe bhavai, jassa NaM kevalanANAvara NijjANaM kammANaM kha kaDe bhavai, seNaM soccA kevalissa vA jAva uvAsiyAe vA kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, kevalaM bohiM bujjhejjA jAva kevalanANaM uppADejjA, tassa NaM asaM-- aTumeNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANassa pagaibhakSyAe taheva jAva gavesaNaM karemANassa ohiNANe samuppajjai, seNaM teNaM ohiNANeNaM samuppaNNeNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM asaMkhejjAI aloe loyappamANamettAI khaMDAI jANai, pAsai / se NaM bhaMte! kai lessAsu hojjA ? goyamA ! chasu lessAsu hojjA, taM jahA - kaNhalessAe, jAva sukkalessAe / seNaM bhaMte! kaisu NANesu hojjA ? goyamA ! tisu vA causu vA hojjA, tisu hojjamANe AbhiNivohiyanANasuyanANa-- ohinANesu hojjA / causu hojjamANe AbhiNibohi Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TIkA za09 u.31 sU06 zredhA pratipannAvadhizAninirpaNam 725 yanANa-suyanANa-ohinANa-maNapajjavanANesu hojjaa| se NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA, ajogI hojjA ? evaM jogovaogo, saMghayaNaM, saMThANaM, uccattaM, AuyaM ca, eyANi savANi jahA asoccAe taheva bhaanniyvaanni| seNaM bhaMte ! kiM lavedae, avedae ? goyamA! savedae hojjA, avedae vA / jai avedae hojjA kiM ubasaMtaveyae hojjA, khINaveyae hojjA ? goyamA! no upasaMtaveyae hojjA, khINaveyae hojjA / jai saveyae hojA? kiM itthIveyae hojjA, purilaveyae hojjA, napuMsagaveyae hojjA, purisa napuMsagaveyae vA hojjA? goyamA ! itthIveyae vA hojjA, purisaveyae vA hojjA, purisanapuMsagaveyae vA hojjA, no napuMsagaveyae hojjA / se NaM bhaMte ! kiM sakasAI hojjA, akasAI vA hojjA ? goyamA ! sakasAI vA hojjA, akasAI vA hojA / jai akasAI hojjA kiM uvasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojA? goyamA! nouvasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojjA, jai kasAI hojA, kaisu kasAesu hojjA ? goyamA ! causu vA, tisu vA, dosu vA, ekami vA hojjaa| causu hojjamANe saMjalaNakohamANamAyAlomesu hojjA / tisu hojjamANe saMjalaNamANamAyAlAbhesu hojjA ! dosu hojjamANe saMjalaNamAyAlobhesu hojjA / egammi hojjamANe saMjalaNe lobhe hojjaa| tassa NaM bhaMte! kevaiyA ajjhavasANA paNNattA ? goyamA ! asaMkhejjA, evaM jahA asoccAe taheva jAva kevalavaranANadaMsage samuppajjai / se NaM bhaMte ! kevali Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 726 bhagavatI paNNattaM dhammaM Aghavejja vA pannavejja vA, parUvejja vA ? haMtA Aghavejja vA, pannavejja vA, parUvejja vA / se NaM bhaMte ! pavA vejjavA, muMDAveja vA ? haMtA, goyamA ! pacAveja vA, muMDAveja vA / tarasaNaM bhaMte! sissA vipavvAvejja vA muMDAveja vA ? haMtA pavvAveja vA muMDAveja vA / tassa NaM bhaMte! pasissA vi pavAvejja vA. muMDAvejja vA ? haMtA, pavAvejja vA, muMDAvejja vA / se NaM bhaMte ! sijjhai, bujjhai, jAva aMtaM karei ? haMtA, sijjhai vA jAva aMta karei / tassa NaM bhaMte ! sissA vi sijjhati jAva aMta kareMti ? haMtA, sijyaMti, jAva aMta kareMti / tassa NaM bhaMte ! parissA vi sijjhati jAva aMtaM kareMti ? evaM caiva jAva aMta kareMti / se NaM bhaMte ! kiM uDDa hojA, jaheva asoccAe jAva tadekade sabhAe hojjA / teNaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojjA ? goyamA ! japaNeNaM ekko vA, do vA, tinni vA, ukkoseNaM aTThalayaM (108) se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai, soccA NaM kevalissa vA jAva kevaliuvAsiyAe vA, jAva atthegaie kevalanANaM uppADejjA, atthegaie no kevalanANaM uppADejjA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti " // sU0 6 // // navamasyasta igatIsaimo udeso // 9 - 31 // Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA ro0 za09 u0 31sU0 6 zrutvApratipannAvadhizAninirUpaNam 727 chAyA-zrutvA khalu bhadanta ! kevalino vA yAvat tatpAkSikopAsikAyA vA kevaliprajJaptaM dharma labheta zravaNatayA ? gautama ! zrutvA khalu kevalino vA yAvat astyekakaH kevaliprajJaptaM dharmam , evaM yA caitra 'azrutvA' vaktavyatA sAcaiva zrutvA'pi' bhaNitavyA, navaram abhilApaH zrutveti, zeSa tadeva niravazeSam yAvat yasya khalu - zrutvApratipanna avadhijJAnivizeSavaktavyatA:'soccA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva' ityAdi / sUtrArtha-(socA NaM bhaMte ! kelissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe) he bhadanta ! kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma ko suna karake kyA koI jIva zravaNajJAnaphalarUpa se use prApta kara sakatA hai ? (goyamA) he gautama ! (soccA NaM kevalista vA jAva atthegaie keva lipannattaM dhamma evaM jA ceva asoccAe vattavvayA sA ceva loccAe vi bhANiyavvA) kevalI se yA yAvat unake pakSa kI upAsikA se kevaliprajapta dharma ko suna karake koI jIva use zravaNajJAnaphalarUpa se prApta karatA hai aura koI jIva use prApta nahIM karatA hai, isa prakAra jisa taraha se azrutvA ke viSaya meM vaktavyatA kahI gaI hai usI prakAra kI vaktavyatA yahAM zrutvA ke viSaya meM bhI kahalenI caahiye| (navaraM abhilAvo socceti-sesaM taM ceva niravasesaM jAva jassa NaM maNapajjavanANAvara thavA pratipanna avadhijJAnI vizeSa vaktavyatA- " soccANaM bhaMte ! kevalisa vA jAva " tyA sUtrArtha-(soccANaM bhaMte ! kevalissa vA jAva tatpakkhiyabAsiyAe vA kevalipaNNatta dhamma labhejjA savaNayAe ?) 3 mahanta ! pakSI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA parvatanI pUrvokta keI vyakti pAse kevaliprajJasa dharmane zravaNa karIne zuM kaI jIva zravaNa jJAnaphalarUpe tene prApta karI zake che? (goyamA !) : gautama! (soccANaM kevalisa vA atthegaie kevalipaNNatta dhammaM jA ceva asocAe vattavvayA sA~ ceva soccAe vi bhANiyavvA ) pakSI pAse athavA temanA pakSanI upAsikA parvatanI kaI paNa vyakti pAse kevali prama dharmane zravaNa karIne keAI jIva te zravaNajJAna phalarUpe prApta kare che ane keI java tene prApta karatuM nathI. A pramANe jevI vaktavyatA atyA (zravaNa karyA vinA) viSe karavAmAM AvI che eja prakAranI vaktavyatA ahIM zrutvA (zravaNa zana) viSa 555 samAvI, (navaraM abhilAo soccetti sesaM Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 728 bhagavatIstre manaHparyavajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya khalu kevalajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayaH kRto bhavati, sa khalu zrutvA kevalino vA yAvat upAsikAyA vA kevaliprajJaptaM dharma labheta zravaNatayA, kevalAM vodhiM yudhyena, yAvat kevalajJAnamutpAdayet / yasya khalu aSTamASTamena anikSiptena tapaHkarmaNA AtmAnaM NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, jasla NaM kevalanANAvaraNijjANaM karamANaM khae kaDe bhavai, se Na soccA kelissa vA jAva uvAsiyAe vA kevalipannattaM dhammaM labhejjA savaNayAe, kevalaM ghohiM bujJajjA jAva kevalanANaM uppADejjA) parantu usa vaktavyatA meM azrutvA kI jagaha " zrutvA" isa zabda kA prayoga karanA cAhiye-ataH jaisI vaktavyatA azrutvA ke Upara sUtrakAra ne kI hai-vaisI hI vaktavyatA azrutvA ke sthAna para zutvA zabda ko jor3akara karane se vahI vaktavyatA zrutvA kI dharmAdikakI prApti ke viSaya meM ho jAtI hai / isa taraha yaha vaktavyatA yAvat vaha zrutvA dharmAdika kI prApti karane vAlA jIva manaH paryayajJAnAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se, tathA kevalajJAnAvaraNIya karmoM ke kSaya se manaH paryaya jJAna ko tathA kevalajJAna ko utpanna kara letA hai -yahAM taka gRhIta ho jAtI hai| tAtparya kahane kA yaha hai ki prathamasUtra se lekara pAMcaveM sUtrataka azrutvA ke dharmAdika prApti karane kI vaktavyatA ta ceva niravasesaM jAva :jassa NaM maNapajjavanANAvaraNijjANa kammANaM khaovasame phaDe bhavai, jasta NaM kevalanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai, se NaM soccA kevalisa vA jAva uvAsiyAe vA kevalipaNNatta dhamma labhejjo savaNayAe kevala bohiM bujhejjA jAva kevalanANa uppADejA ) 52ntu ma tavyatAmA " mazrutvA " pahane ma ' zratvA" pahanI prayAsa tha naye. tathApI vaktavyatA sUtrakAre "azra " ne anulakSIne pahelAnA sUtramAM karI che, evI ja vaktavyatA azrutvAne sthAne thavA para mUkIne karavAthI te vaktavyatA thavAnI (kevalI AdinI samIpe kevaliprajJasa dhamanuM zravaNa karanAranI) dharmA dikanI prAptinA viSayamAM thaI jaze. A rIte "kevali AdinI samIpe kevali prajJAsa dharmanuM zravaNa karanAra keIka jIva mana:paryave jJAnAvaraNIya karmonA kSapazamathI manAparyayajJAna prApta karI zake che ane kevalajJAnAvaraNIya karmono kSayathI kevaLajJAna utpanna karI zake che. " ahIM sudhInI pUrvokata vakatavyatA ahIM grahaNa karavAmAM AvI che A kathanane bhAvArtha e che ke pahelA sUtrathI 'zarU karIne pAMcamAM sUtra sudhI azuvAne anulakSIne dharmAdikanI prAptinA Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ameyacandrikA TI009 30 31 sa06 dhutvApratipannAdhizAninirUpaNam 729 bhAvayataH prakRtibhadratayA tathaiva yAvat gaveSaNaM kurvato'vadhijJAnaM samutpadyate, / sa khalu tena avadhijJAnena sagutpannena jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkRSTena asaMkhyeyAni aloke lokapramANamAtrANi khaNDAni jAnAti, pazyati / sa khalu jaisI kahI gaI hai-vaisI hI vaha saba vaktavyatA zrutvA ke dharmAdi prApti karane ke Upara lagA lenI cAhiye / usameM aura isameM yahAM taka ke kathana meM koI antara nahIM AtA hai| (tatsa NaM aTThamaM aTTameNaM aNikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvamANassa pagaibhayAe taheva jAva gavesaNaM karemANassa ohinANe samuppajjai, se gaM te NaM ohinANeNaM samuppapaNeNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM asaMkhejjAiM aloe loyappamANamettAiM khaMDAiM jANai pAsaha) kevalajJAnI se yA yAvat unakI upAsikA se dharmazravaNa karake samyagdarzana Adi jisa manuSya ko prApta hue haiM aise usa zrutvA manuSya ke nirantara lagAtAra aSTama kI tapasyA se AtmA ko bhakti karane ke kAraNa tathA prakRti se bhadra hone ke kAraNa yAvat mArga kI gaveSaNA karate samaya avadhijJAna utpanna ho jAtA hai aura vaha isa utpanna hue avadhijJAna dvArA kama se kama aGgula ke asaMkhyAtaveM bhAga ko jAnatA hai aura dekhatA hai tathA adhika se adhika vaha aloka meM loka pramANamAtra asaMkhyAta khaNDoM ko jAnatA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana ahIM thavAne anudharmAdikanI prAptinA viSayamAM thavuM joIe. te kathanamAM ane A kathanamAM lakSIne jisage daqt nathI (tassaNaM aTumaM aTTameNa aNikkhittaNaM tavokammeNaM appANaM bhAvamANassa pagaibhadayAe tadeva jAva gavesaNaM karemANassa ohinANe samuppajjai, se gaM teNaM ohinANeNa samuppaNNenAM jahaNNeNaM aMgulassa asakhejjai bhAga ukoseNaM asaMkhejjAi aloe loyappamANamettAi khaMDAI jANai pAsai) vasajJAnI pAse athavA temanI upAsikA paryAnI kaI vyakti pAse dharmazravaNa karIne je manuSyane samyagdarzana prApta thayela hoya che evA kevalI Adi pAse dhama zravaNa karanAra, nirantara aThThamane pAraNe aThThama karanAra, prakRtibhadra Adi vizepaNovALA puruSane "mArganI gaveSaNa karatI vakhate avadhijJAna utpanna thaI jAya che," ahIM sudhIne pUrvokta pATha ahIM grahaNa kare. A pramANe utpanna thayelA avadhijJAna vaDe te ochAmAM ochA aMgulanA asaMkhyAtamAM bhAgapramANa kSetrane jANe che ane dekhe che, ane adhikamAM adhika alekamAM lokapramANa mAtra asaMkhyAta kheDAne jANe che ane dekhe che. bha0 92 Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 730 bhagavatIstre bhadanta ! katiSu lezyAsu bhavati ? gautama ! paDhsu lezyAsu bhavati, tadyathA-kRSNa lezyAyAM yAvat zuklalezyAyAm / sa khalu bhadanta ! katiSu jJAneSu bhavati ? gautama ! triSu yA, catuSu vA bhavati, triSu bhavan AbhiniyodhikajJAnazrutajJAnAvadhijJAneSu bhavati, caturpu bhavan AbhinivodhikajJAna-zrutajJAnA-vadhijJAna-manaHparyavajJAneSu bhavati / sa khalu bhadanta ! kiM sayogI bhavati, ayogI bhavati? evaM yogaH, upayogaH, aura dekhanA hai / ( se NaM bhaMte ! kai lessAsu hojjA) he bhadanta ! vaha zrutvA avadhijJAnI manuSya kitanI lezyAoM meM hotA hai ? (goyamA) he gautama ! vaha zrutvA avadhijJAnI manuSya (chasu lessAsu hojjA) chaha lezyAoM meM hotA hai / (taM jahA) ve chaha lezyAeM isa prakAra se haiM(kaNhalessAe jAva sukkalessAe) kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / (se NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojjA) he bhadanta ! vaha zrutvA avadhijJAnI kitane jJAnoM meM hotA hai ? (goyamA) he gautama ! vaha zrutvA avadhijJAnI manuSya (tisu causu vA hojjA) tIna jJAnoM meM yA cAra jJAnoM meM hotA hai| (tisu hojjamANe AbhiNibohiyanANa, suyanANa, ohinANesu hojjA) yadi vaha tIna jJAnoM meM hotA hai-ve jJAna haiM Abhiniyodhika jJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna (caussu hojjamANe AbhiNiyohiyanANa, suyanANa, ohinANa, maNapajjavaNesu hAjjA) aura vaha yadi cAra jJAnoM meM hotA hai to ve cAra jJAna haiM-AbhiniyodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryayajJAna (se NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA (se NaM bhaMte ! kailessAsu hojjA ?) 3 mahanta ! te zrutvA avadhijJAnI bhanuSya sI zyAmApA jAya cha 1 (goyamA 1) gautama (chasu lessAsu hojjA-ta jahA) te nIya prabhAnI cho cha sazyAmAvANI DAya che. (kapahalessAe jAva sukkalessAe) parazyAthI sadhana zusavezyA paya-tanI 6 zyAma ahIM grahaNa karavI. (se NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojjA 1) BRed! te zrutvA apadhijJAnI mAM jJAnAthI yuddhata khAya cha 1 (goyamA ! tisu causu vA hojjA) 3 gautama ! te tra jJAnAthI athavA yA jJAnAthI yuta DAya che. (tisu hojjamANe AbhiNibohiyanANa, suyanANa, ohinANesu hojA) tyA bhavadhijJAnI traNa jJAnavALe hoya che, te te AbhinibaMdhika jJAna, zravajJAna ane avadhijnyaanyii yuta hAya che. ( causu hojjamANe AbhiNibohiyanANa, suyanANa, ohinANa, maNapajjavanANesu hojA ) 'paY na ta yAra jJAnapANI DAya cha, aa AbhinibaMdhika jJAna, zratajJAna, avadhijJAna ane mana:paryava jJAnathI yukta hoya Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za090 31 sU06 zravApratipannAvadhizvAninirUpaNam 731 saMhananam, saMsthAnam, uccatvam, AyuSkaM ca etAni sarvANi yathA azrutvA tathaiva bhaNitavyAni / sa khalu bhadanta ! kiM savedakaH avedakaH ? gautama ! savedako bhavati, avedako vA / yadi avedako bhavati kim upazAntavedako bhavati, kSINavedako bhavati ? gautama / no upazAntavedko bhavati, kSINavedako bhavati / yadi savedako bhavati kiM strIvedako bhavati, puruSavedako bhavati, napuMsakavedako ajogI hojjA ) he bhadanta ! vaha zrutvA avadhijJAnI sayogI hotA hai yA ayogI hotA hai ? ( evaM jogovaogo, saMghaghaNaM, saMThANaM uccattaM, AuyaM ca evANi savvANi jahA asoccAe taheva bhANiyavvANi) he gautama | pahile kahe gaye anusAra yoga, upayoga, saMhanana, saMsthAna, U~cAI aura Ayu ina saba kA kathana yahA~ para azrutvA kI taraha kahanA cAhiye / ( se NaM bhaMte / kiM savedae avedae ) he bhadanta ! vaha zrutvA avadhijJAnI vedasahita hotA hai yA vedarahita hotA hai ? ( savedae hojjA aveda vA ) he gautama! vaha vedasahita hotA hai, vedarahita bhI hotA hai / (jaha avedae hojjA kiM uvasaMtaveyae hojjA, khINaveyae hojjA ) he bhadanta ! yadi vaha vedarahita hotA hai, to kyA vaha upazAnta vedavAlA hotA hai yA kSINavedavAlA hotA hai ? (goyamA / no uvasaMtaveyae hojjA, andre hojjA ) he gautama ! vaha zrutvA avadhijJAnI upazAnta veda vAlA nahIM hotA hai kSINavedavAlA hotA hai| (jar3a saveyae hojjA ? kiM 19 che. ( se NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA, ajogI hojjA ? ) he laDhanta ! te zrutvA avadhijJAnI sayogI hoya hai hai ayogI hoya che ? ( evaM jogovaogo, saMghayaNaM, saThANa, uccatta, AuyaM ca eyANi savvANe jahA asoccAe taheva bhANiyantrANi ) huM gautama ! azrutvA avidhajJAnanA caiAga, upayAga, sahanana, sasthAna, UMcAi ane AyuSyanA viSayamAM jevuM kathana pahelAM karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana zravA avadhijJAnImA yoga, upayoga, saDanana, saMsthAna, ayA bhane AyuyanA viSayabhAM yazu samabhavu ( se NaM bhaMte ! kiM savedae, avedae ) De lahanta ! te zrutvA avadhijJAnI vehasahita hoya che veharahita hoya che ? ( savedae hojjA aveda vA) De gautama / te vehasahita pazu hoya che bhane veharahita pazu sAtha che. (jai avedara hojjA kiM uvasata veyae hojjA, khINaveyae hojjA ?) De bhadanta ! jo te veDharahita hoya che, te zuM te upazAnta vedavALA hAya che ke zrI vedavANI hoya he 1 ( goyamA ! jo uvakha taveyae hojjA, khINaveyae hojjA ) huM gautama 1 te zrutvA avadhijJAnI upazAnta vekavALA hAte nathI paNu kSINu mevANI hoya che ( jai saveyae hojjA, kiM itthIveyae hojjA, purisaveyae hojjA Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 732 bhagavatI sUtre bhavati, puruSanapuMsakavedako vA bhavati ? gautama ! strIvedako vA bhavati, puruSavedako vA bhavati, puruSa napuMsakavedako vA bhavati, no napuMsakavedako bhavati / sa khalu bhadanta ! kiM sakapAyI bhavati, apAyI vA bhavati ? gautama / sakapAyI vA bhavati, apAyI vA bhavati / yadi akapAyI bhavati kim upazAntakapAyI bhavati, kSINakaSAyI bhavati ? gautama | no upazAntakapAyI bhavati, kSINakapAnI itthIveyae hojjA, purisavegae hojjA, napuMsagaveyae hojjA, purisanapuMgaveyae vA hojjA ) he bhadanta / yadi vaha zrutvA avadhijJAnI vedasahita hotA hai to kyA vaha strIvedavAlA hotA hai, yA puruSavedavAlA hotA hai, yA napuMsaka vedavAlA hotA hai, yA puruSanapuMsaka vedavAlA hotA hai ? (gomA ) he gautama / (itthIveyae vA hojjA, purisaveyae vA hojA, purisa napuMsamaveyara vA hojjA) vaha zrutvA avadhijJAnI strIvedavAlA bhI hotA hai, purupavedavAlA bhI hotA hai, puruSanapuMsaka vedavAlA bhI hotA hai, parantu vaha napuMsaka vedavAlA nahIM hotA hai / ( se NaM bhaMte / kiM sakasAI hojjA, akasAI vA hojjA ) he bhadanta ! vaha zrutvA avadhijJAnI kyA sakaSAyI hotA hai yA akapAyI hotA hai ? (goyamA) he gautama ! vaha zutvA avadhijJAnI ( sakasAI vA hojjA, akasAI vA hojjA ) sakapAyI bhI hotA hai akapAyI bhI hotA hai| (jaha akasAI hojjA kiM vasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojjA ) he bhadanta ! yadi vaha zrutvA avadhijJAnI arupAyI hotA hai to kyA upazAntakaSAyavAlA hotA hai. napuMsagaveyae hojjA, purisanapuM sagaveyae honjA 1 ) bhadanta ! jo te zrutvA avadhijJAnI vaidasahita hAya che teA zuM strIvedavALA hoya che, ke puruSaveDhavALA hAya che, ke napuMsaka veDhavALA hAya che ke puruSa napu"saka vedavALe! hAya che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( itthIveyae vA hojjA, purisaveyae vA hojjA, pusi napuMgaveyae vA hojjA ) te zrutvA bhavadhijJAnI strIvedavANI yA hoya che, puruSa vedavALA paNa hAya che ane puruSanapuMsaka vedavALA paNa hoya che. parantu te napu saka veDhavALA hAtA nathI, ( se NaM bhaMte! sakalAI hojjA, akasAI vA hojjA ? ) De lahanta ! zrutvA avadhijJAnI zuM sapAyI hoya he aSAyI hoya che ? ( goyamA ! ) De gautama ! ( sakasAI vA hojjA, akalAI vo hojjA ) te zrutvA avadhijJAnI sASAyI yA hoya che bhane aSAyI ya hoya che. ( jai akalAI hojjA, kiM uvasaMtakasAI hobjA, khINakasAI hojjA ) he lanta ! le te zrutvA bhvdhijJAnI akaSAyI haiAya che, te zuM te upazAnta kaSAyavALA hAya che ke kSINu Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maindrikA TIkA za09 u0 3106 zrutvApratipannAvadhivazaninirUpaNam 733 bhavati / yadi sakaSAyI bhavati, sa khalu bhadanta ! kaviSu kapAyeSu bhavati ? gautama ! caturSuvA, triSuvA, dvayorvA, ekasmin vA bhavati, caturSu bhavan saMjyanakrodhamAnamAyAlabheSu bhavati, triSu bhavan saMjvalanavAnamAyAlobheSu bhavati dvayo maMtran saMjvalanamAyAlo bhayorbhavati, ekasmin bhavan saMjvalane lobhe bhavati / tasya yA kSINakaSAya vAlA hotA hai ? (goyamA ) he gautama! (no uvasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojjA ) vaha zrutvA avadhijJAnI upazAnta kaSAyavAlA nahIM hotA hai, kintu kSINakaSAyavAlA hotA hai / ( jai saka sAI hojjA, kahasu kasAe hojjA ) he bhadanta ! yadi vaha zrutvA avadhijJAnI sakaSAyI hotA hai to kitanI kaSAyoM meM hotA hai ? (goyamA) he gautama! (causu vA tisu vA, dosu vA ekkaMmi vA hojjA) vaha zrutvA avadhijJAnI cAra kapAyoM meM, yA tIna kaSAyoM meM, yA do kapAyoM meM yA eka kaSAya meM hotA hai / ( causu hojjamANe saMjalaNakohamArAmAyAlo bhela hojjA, nisu hojjamANe saMjalaNa mANamAyAlo bhesu hojjA, do hojjamANe saMjalaNamAyAlo bhesu hojjA, egammi hojjamANe saMjalaNe lobhe hojA ) yadi vaha cAra kaSAyoM meM hotA hai to saMjvalana krodha, saMjvalana mAna, saMjvalana mAyA aura saMjvalana lobha ina cAra kaSAyoM meM hotA hai / yadi vaha tIna kaSAyoM meM hotA hai to saMnvalana saMbaMdhI mAna, mAyA aura lobha ina tIna kaSAyoM meM hotA hai / yadi vaha uSAyavANI hoya che ? ( goyamA ! ) he gautama! ( no usa kasAI hojjA, khINakalAI hojjA) te zrutvA avadhijJAnI upazAnta uSAyapANI hoto nathI, paNa kSINu kaSAyavALeA hAya che. ( jai sakasAI hojjA, kaisu kasAesa hojjA ) De lahanta ! le te zrutvA avadhijJAnI samSAyI hoya che, to DeMTalA kAcAvALA hoya che ? ( goyamA ! ) De gautama ! ( causu vA, tisu vA, dosu vA, ekaMmi vA hobjA ) te zrutvA avadhijJAnI cAra, athavA traNa athavA e athavA eka kaSAyavALA hoya che (causu hojjamANe sa jalanako hamANamAyAlo bhesu hojjA, tisu honja mANe saMjalaNamANamAyAlobhesu hojjA, dosu hojjamANe sajalaNamAyA lobhe su hojjA, egammi hojjamANe saMjalaNe lobhe honjA ) le te yAra SAyovANI hAya che, te te sajavalana krodha, sajavalana mAna, saMjavalana mAyA ane sajavalana lAbhayukata hAya che. jo te traNa kAyAvALA hoya che, te te jIvamAM saMjavalana mAna, mAyA ane lAbha, AA traNu kaSAyAnA sa Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 734 bhaMgavatIso khalu bhadanta ! kiyanti adhyavasAnAni prajJaptAni? gautama ! asaMkhyeyAni, evaM yathA azrutvA tathaiva yAvat kevalavarajJAnadarzanaM samutpadyate / sa khalu bhadanta ! kevalimajJaptaM dharmam AkhyApayed vA, prajJApayed vA, prarUpayed vA ? hanta, gautama ! AkhyApayedu vA, prajJApayed vA, prarUpayed vA / sa khalu bhadanta ! pravrAjayed vA, muNDayed vA, do kaSAyoM meM hotA hai to saMjvalana saMbaMdhI mAyA aura lobha ina do kaSAyoM meM hotA hai| aura jaba vaha eka kaSAya meM hotA hai taba vaha . saMjvalana saMbaMdhI eka lobha kaSAya meM hotA hai| (tassa NaM bhaMte kevaiyA ajjhavasANA paNNattA) he bhadanta !, usa zrutvA avadhijJAnI ko kitane adhyavasAya hote haiM ? (gopamA) he gautama! (asaMkhejA) usa zrutvA avadhijJAnI ko asaMkhyAta adhyavasAya hote haiM / (evaM jahA asocAe taheva jAva kevalavaranANadasaNe samuppajjA) isa taraha jasA ki azrutvA ke liye kahA gayA hai usI taraha se yAvat " zrutvA kevalI ke liye anaMtajJAna-kevalajJAna aura anaMtadarzana-kevaladarzana utpanna hote haiM" yahAM taka kahanA caahiye| (se NaM bhaMte ! kevalipaNNattaM dhammaM Aghavejja vA, panavejja vA, parUvejja vA) he bhadanta ! vaha zrutvA kevalI kevali dvArA prajJapta dharma kA kathana karatA hai, usakI prajJApanA karatA hai aura kyA usakI prarUpaNA karatA ? (hatA, Aghavejja vA pannavejja vA paravejja vA) hAM, gautama ! bhAva rahe che. je te be kaSAvALo hoya te te jIvamAM saMjavalana mAyA ane saMjavalana lebhane ja sadabhAva rahe che. je te eka kaSAyavALo hoya te te jIvamAM phakata saMjavalana kaSAyane ja saddabhAva rahe che. (tassa NaM bhaMte ! kevaiyA ajyavasANA paNNatA 1) mahanta ! te shrutv| bhavadhijJAnI mA madhyavasAyavANI DAya cha ? (goyamA ! asaMkhejjA) 8 gautama! te zrutvA mAdhajJAnAnA masabhyAta madhyavasAya DAya che. (evaM jahA asoccAe taheva jAva kevalavaranANadaMsaNe samuppajjA ) mA zata mazrutvAna manu lakSIne jevuM kathana pahelAM karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana zrAne anulakSIne paNa karavuM joIe. "zradvA avadhijJAnImAM anaMtajJAna (kevaLajJAna) ane anaMtadarzana (kevaladarzana) utpanna thaI jAya che, " A kathana paryatanuM pakata kathana ahIM paNa grahaNa karavuM joIe. ( se NaM bhaMte ! kevalipaNNatta dhamma Aghavejja vA, panavejja vA, paraveja vA). bhadata ! te kRtvA kevalI dvArA prajJapta dharmanuM kathana kare che, tenI prajJApanA kare che? bhru5| 7re cha (haMtA, Aghavejja pA, pannavejja vA, paraveja vA), gautama ! Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za09 u031 sU06 zrutvA pratipannAvadhijJAninirUpaNam 735 1 prannAjayeyurvA, inta, gautama ! matrAjayed vA, muNDayed vA / tasya khalu bhadanta | ziSyA api muNDayeyurvA ? hanta, pravAjayeyurvA, muNDayeyurvA / tasya khallu bhadanta ! praziSyA api pravAjayeyutra, muNDayeyu ? hanta, mannAjayeyurvA muNDayeva / sa khalu bhadanta ! sidhyati, budhyate, yAvat antaM karoti ? hanta, vaha zrutvA kevalI kevalI dvArA prajJapta dharma kA kathana karatA hai usakI prajJApanA bhI karatA hai aura usakI prarUpaNA bhI karatA hai / (se NaM bhaMte ! pavvAvejja vA muMDAvejja vA ) he bhadanta ! kyA vaha kisI ko pravrajyA detA hai, dIkSA detA hai ? ( haMtA, goyamA ! pavvAveja vA muMDAvejja vA ) hAM, gautama ! vaha zrutvA kevalI pravrajyA detA hai, dIkSA detA hai / ( tassa NaM bhaMte / sissA vi pavvAvejja vA muMDAvejja vA ) he bhadanta ! usa zrutvA haat ke ziSya bhI kyA kisI ko pravrajyA detA hai, dIkSA detA haiM ? (haMtA, pavvAvejja vA muMDAvejja vA ) hAM gautama | usa zrutvA kevalI ke ziSya bhI pravrajyA dete haiM, dIkSA dete haiM / ( tassa NaM bhaMte ! pasissA vi pavvAvejja vA muMDAvejja vA ) he bhadanta ! usa zrutvA kevalI ke praziSya bhI kyA kisI ko pravrajyA dete haiM, dIkSA dete haiM ? ( haMtA, paJcAvejja cAmuMDAvejja vA ) hAM gautama ! zrutvA kevalI ke praziSya bhI pravrajyA dete haiM dIkSA dete haiM / ( se NaM bhaMte! sijjhai, bujjhai, jAva aMtaM karei ) he bhadanta ! vaha zrutvA kevalI kyA siddha hotA hai, buddha hotA hai, yAvat te zrutvA kevaLajJAnI kaivalIdvArA prajJakSa dharmanuM kathana kare che, tenI prajJApanA paNa rechene 35 4re che. ( se NaM bhaMte ! pavvAvejja vA muMDAvejja vA 1 ) huM bhanta! zuM te zratlA kevaLajJAnI keAIne pratrajyA de che, ane kezalucanarUpa bhuna che ? (hatA, goyamA ! pavvAvejja vA, muMDAvejja vA ) DA, gautama ! te zratvA ThevalI azranyA pazu he che bhane bhuunArtha pazu re che ( tasvaNaM sirasA vi pavvAvejja vA muMDAvejja vA ) he laDanta ! te zrutvA ThevalInA ziSyA paNu kAine pratrajyA de che ane kezalucanarUpa su'DanakAya kare che ? (i'tA, pavtrAvenja vA mu'DAvejja vA ) DA, gautama ! te zrutvA pasInA ziSyo yaSu avanyA dve che bhane zaluyanaya bhunA re che. ( tassa NaM bhate ! bhate | pasissA vi pavvAvejja vA muDAvejja vA ? ) he lahanta / te zrutvA devasInA praziSyo pazu zuM avalyA he che bhane bhuunaartha ure che ? ( hatA, pavtrAvejja vA muMDAvejja vA ) DA, gautama ! tethe yA avalyA he che bhane dezasunazca bhunA re che. ( se NaM bhaMte / khinjhai, bujjhai jAva atakarei 1 ) huM bhadraMnta ! te zrutvA kevalI zuM siddha thAya che, buddha thAya che ane samasta Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 736 bhagavatIsUtre sidhyati vA, yAvat antaM karoti / tasya khalu bhadanta ! ziSyA api sidhyanti, yAvat, antaM kurvanti ? hanta, sidhyanti yAvat antaM kurvanti / tasya khalu bhadanta / praziSyAapi sidhyanti yAvat antaM kurvanti, evameva yAvat antaM kurvanti / sa khalu bhadanta! kim UrdhvaM bhavati ? yathaiva azrutvA yAvat tadekadezabhAge bhavati / te samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? ( haMtA, sijjhai vA jAva aMtaM karei) hAM, gautama ! vaha zrutvA kevalI siddha hotA hai, buddha honA hai yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai| (tassa NaM bhaMte / sissA vi sijjhati, jAva aMta kareMti) he bhadanta ! usa zrutvA kevalI ke ziSya bhI kyA siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM ? ( haMtA, sijjhati jAva aMta kareMti) hAM, gautama / usa zrutvA kevalI ke ziSya bhI siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM / (tassa NaM bhaMte ! pasi sA vi sijjhati jAva aMtaM kareMti ) he bhadanta ! usa zrutvA kevalI ke praziSya bhI siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM / ( evaM ceva jAva aMta kareMti ) he gautama! aisA hI hai yAvat ve samasta duHkhoM kA nAza karate haiM / ( se NaM bhaMte / kiM uDDuM hojjA ) he bhadanta ! vaha zrutvA kevalI ke kyA urdhvaloka meM hotA hai ? ityAdi prazna | ( jaheva asoccAe jAva tadeka desamAe hojA ) he gautama / isa viSaya meM duHyono mata 4re che ? ( hatA, khijjhai vA jAva aMta karei ) DA, gotama ! te zrutvA kevalI siddha thAya che, yuddha thAya che ane samasta du:khAneA anta re che. ( tassa NaM bhate ! sissA vi sijjhati, jAva a ta kareM ti ? ) Delahanta ! te zrutvA kevalInA ziSyeA paNa zuM siddha thAya che, buddha thAya che ane samasta huHyono mata re che ? ( haMtA, sijjhati, jAtra a Mta kareti ) hA, gautama ! temanA ziSyA paNu siddha thAya che, buddha thAya che ane ( tassa NaM bhaMte / parismA vi sinjhati jAva aMta kare ti ? ) De lahanta ! te zrutvA kevalInA praziSyA paNuM zuM siddha thAya che, buddha thAya che ane samasta duHyona! aMta ure che ? ( evaM ceva jAva a'ta kareti ) DA, gautama ! tethe pAzu siddha thAya che, yuddha thAya che bhane samasta du:mono mata re che. ( seNaM bhate ! kiM udarddha hojjA ? ) he lahanta ! zuM te zrutvA ThevalI vasIumAM hoya che, ke apeAleAkamAM hoya che ke tilleAkamAM hAya che ? vagere prazno. samasta du:khAnA aMta 42 ( jaddeva asoccAe jAva tadekadesabhAe hojjA ) he gautama! yA viSayanI vaktavyatA azrutvA kevalInI vaktavyatA pramANe samajavI. huM aDhI dvIpa samra Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za09 u031206 zrutvApratipannAvadhizAninirUpaNam 737khalu bhadanta ! ekasamaye kiyanto bhavanti gautama ! jaghanyena eko vA, dvau vA, trayo vA, utkRSTena aSTazatam (108) tat tenArthena gautm| evamucyate-zrutvA khalu kevalino vA yAvat kevalyupAsikAyA vA yAvat astyekakaH kevalajJAna mutpAdayet, astyekako no kevalajJAnamutpAdayet, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / 06 / / iti navamazatakasya ekatriMzattamaH uddezakaH samAptaH / / 9-31 / / azrutvA kevalI ke samAna jAnanA cAhiye, yAvat vaha aDhAI dvIpa samudroM ke kisI eka bhAga meM hotA hai| (teNaM bhaMte! egasamaeNaM kevaDyA hojA) he bhadanta ! ve zrutvA kevalI eka samaya meM kitane ho sakate haiM? (goyamA) he gautama ! (jahaNNeNaM eko vA do vA tinni vA, ukkoseNaM aTThasayaM-se teNaTeNaM goyamA! evaM buccai, soccANaM kevalissa vA jAva kevali uvAsiyAe vA jAva atthegaie kevalanANaM uppADejjA, atthegaie nA kevalanANaM uppADejjA-sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti) zrutvA kevalI jaghanya se eka athavA do athavA tInataka ho sakate haiM aura adhika se adhika 108 ho sakate haiN| isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki kevalI athavA yAvat kevalI kI upAsikA ke pAsa yAvat koI eka manuSya kevalajJAna ko utpanna kara letA hai aura koI eka manuSya kevala jJAna ko utpanna nahIM kara pAtA hai| he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA satya hai-he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha sarvathA dronA keI eka bhAgamAM hoya che, " A kathana paryAnuM pAMcamAM sUtramAM mAya mI viSernu 4thana maDI 5 Da 42. ( te NaM bhaMte ! egasamaeNa kevaiyA hojjA) , mahanta ! 4 samayamA sA zrutvA el samavI. zacha ? (goyamA ! ) 3 gautama ! (jahaNNeNaM eko vA do vA tinni vA, ukkoseNaM adusaya-se teNaTeNa goyamA ! evaM vuccai, soccA NaM kevalisma vA jAva kevali uvAsiyAe vA jAva atthegaie kevalanANa uppADejjA, atthegaie no kevalanoNa uppADejjA) me samayamA mAchAmA mAchA se, me, athavA traNa mRtvA kevalI saMbhavI zake che ane vadhAremAM vadhAre 108 mRtvA kevalI saMbhavI zake che. he gautama ! te kAraNe meM evuM kahyuM che ke kevalI pAse athavA kevalInI upAsikA paryantanI kaI vyakti kevaliprajJaka dharmathI laIne kevaLajJAna paryantanA pUrvokta padArtho prApta karI zake che ane koI vyakti temane upadeza zravaNa karavA chatAM paNa kevaLajJAna paryatanuM kaMI paNa utpanna karI zakatI nathI. (sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti) 3 mahanta ! mAghe re chu te sapathA satya che. he bhadanta ! A viSayanuM Ape je pratipAdana karyuM te sarvathA satya ja che. bha 93 Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 738 bhagavatIsUtre TIkA-socA NaM bhaMte ! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA keMvalipannattaM dhammaM labhejjA savarNayAe ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! kazcijjIvaH kevalinaH sakAzAd vA, yAvat kevalizrAvakrasya sakAzAd vA, kevali. zrAvikAyAH sakAzAd vA, tatpAkSikasya svayaMbuddhasya sakAzAd vA, tatpAkSikosatya hai isa prakAra kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye| TIkArtha-isase pahile " kevalI Adi se dharmAdika kA pravacana nahIM sunane para bhI kisI 2 jIva ko dharmAntarAyika karmoM ke kSayopazama , hone para dharmAdika ko lAbha ho jAtA hai aura kisI 2 jIva ko dharmAntarAyika karmo ke kSayopazama ke abhAva meM dhAdika kA lAbha nahIM hotA hai " aisA kathana kiyA jA cukA hai agha sUtrakAra aisA kathana karate haiM ki kevalI Adi se dharmAdika kA pravacana sunane para bhI yadi dharmAntarAyika Adi karmoM kA kSayopazama hai taba hI jAkara jIva ko dharmAdika kA lAbha hotA hai / isa taraha tallAbha vizeSa kI vaktavyatA karane ke abhiprAya se ve isa sUtra kA prAraMbha karate haiM-isameM gautama ne prabhu se yahI pUchA hai-(socA bhaMte ! kevalissa vA jAva tappakkhiyauvAsiyAe vA kevalipannattaM dhamma labhejjA savaNayAe) he bhadanta ! jisa manuSya ne kevalI ke pAsa yA yAvata-kevalI ke zrAvaka ke pAsa, yA kevalI kI zrAviko ke pAsa, yA A pramANe kahIne vaMdaNA namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. TIkArya-A pahelAM "kevalI AdinI samIpe dharmAdinuM pravacana nahIM sAMbhaLavA chatAM paNa kaI kaI jIvane dharmAntarAyika kamene kSopazama thavAthI dharmAdika prApta thaI jAya che ane keTalAka jIva dharmAntarAyika karmonA zopazamane abhAve dharmAdikane lAbha prApta karI zakato nathI " evuM kathana karavAmAM AvyuM che. have sUtrakAra e vAtanuM pratipAdana kare che ke kevalI AdinI samIpe dharmopadeza zravaNa karIne kaI kaI jIva dharmAdikane lAbha prApta karI zake che, paraMtu dharmAntarAyika karmone kSapazama karanAra jIvane ja dharmAdika lAbhanI prApti thAya che. A rIte kevalI Adine upadeza sAMbhaLavAthI je lAbha thAya che te sUbakAra A sUtra dvArA prakaTa kare che - . gautama svAbhAnA prazna-(soccANaM bhaMte ! kevalisa vA jAva tappakkhiya. saMvAsiyAe vA kevalipanna dhammaM labhejjA savaNayAe) sadanta ! 2 bhanudhye Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 deg09 u0 31 sU06 zrutvApratipannAvadhizAninirUpaNam 739 pAsakasya sakAzAd vA, tatpakSikopAsikAyAH sakAzAd vA dharmopadezaM zrutvA khalu kevalipajJaptam kevalyupadiSTaM dharma zravaNatayA zravaNajJAnaphalatayA labheta kim ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA ! soccA NaM kevalissa cA jAva atthegaie kevalipaNNattaM dhammaM evaM jA ceva asoccAe battavyayA sA ceva soccAe vi bhANiyavyA' he gautama ! astyekAH kazcit kevalino vA sakAzAt , kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA dharmopadezaM zrutvA khalu kevaliprajJaptaM kevalyupadiSTaM dharma zravaNatayA labheta jAnIyAt astyekakaH kazcit kevalipajJaptaM dharma zrutvA'pi no labheta, ityevaM pUrvoktarItyA yA caiva 'azrutvA' ityesya AlApakasya vaktavyatA bhaNitA sA caiva vaktavyatA 'zrutvA' ityasmin AlApake'pi bhaNitavyA, kintu tadapekevalI ke pakSa ke svayaMvuddha ke pAsa, yA kevalI ke pakSa ke svayaMvuddha ke upAsaka ke pAsa, yA unakI upAsikA ke pAla dharmopadeza sunA hai, aisA vaha manuSya kyA avaNajJAna phalarUpa se kevalI upadiSTa dharma ko prApta kara sakatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (soccA NaM kevalissa vA jAva atyegaie kevalipannattaM dhammaM evaM jA ceva asoccAe vattavcayA sA ceva soccAe vi bhANiyacA) koI eka jIva aisA hotA hai jo kevalI se yA unake zrAvaka Adi se dhopadeza sunakara kevali dvArA upadiSTa dharma ko zravaNajJAna phalarUpa se pA letA hai-jAna jAtA hai, aura koI eka jIva-manuSya aisA hotA hai jo kevalI Adi se kevalI-upadiSTa dharma ko suna kara ke bhI use zravaNa jJAnaphalarUpa se nahIM jAna pAtA hai isa taraha pUrvoktarUpa le " azrutvA" kevaLajJAnI pAse, kevaLInA zrAvaka pAse ke temanI zrAvikA pAse ke kevalInA pakSanA svayaMbuddha pAse, ke kevalInA pakSanA svayaM buddhanA upAsaka pAse, ke temanI upAsikAnI pAse dharmopadeza sAMbhaLyuM hoya che, te zuM zravaNasAnaphala rUpe kevalI-prarUpita dharmane prApta karI zake che? mahAvIra prasuna uttara-(goyamA! 3 gautama ! (soccANaM kevalisa vA jova atthegaie kevalipannatta dhammaM evaM jA ceva asoccAra vattavyayA sA ceva soccAe vi bhANiyavvo ) 04 mev| 59 saya cha pakSI pAse athavA kevalInA zrAvakAdi samIpe dharmopadeza zravaNa karIne kevalI prarUpita dharmane zravaNajJAna phalarUpe prApta kare che ane keIka jIva e paNa hoya che ke je kevalI AdinI samIpe kevalI upadi dhamarane zravaNa karavA chatAM paNa - tene zavajJAnaphalarUpe prApta karI zaktA nathI. A rIte "adbhuvA nA AlA Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtra 74 kSayA vizeSamAha - ' navaraM abhilAvo socceti, sesaM taM cetra niravasesaM jAva ' natraram azrulA viSayakAbhilApApekSayA vizeSastu zrutvAtripayakAbhilApo'tra vaktavyaH, zeSaM tadeva pUrvoktameva niravazeSaM vaktavyam yAvat-yasya khalu jIvasya jJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya khalu darzanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya khalu dharmAntarAyikANAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya cAritrAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya yatanAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya adhyavasAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, yasya AbhinivodhikajJAnAvaraNIya - zrutajJAnavaraNIyA - va'dhijJAnAvaraNIke AlApaka kI jo vaktavyatA kahI gaI hai, vahI vaktavyatA "zrutvA " isa AlApaka meM bhI kahanA cAhiye / kintu usa AlApaka kI vaktavyatA meM aura isa AlApaka kI vaktavyatA meM jo bheda hai vaha isa prakAra se hai - (navaraM abhilAvo socce ti-sesaM taM ceva niravasesaM jAva ) ki isa vaktavyatA meM " 'zrutvA " aisA pada rakhakara isakA AlApaka banAnA caahiye| bAkI kA aura saba kathana azrutvA ke AlApaka jaisA hI jAnanA cAhiye / yAvat-jisa zrutvA manuSya ke jJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama kRta hotA hai, jisake darzanAvaraNIya karmo kA kSayopazama kiyA huA hotA hai, jisake dharmAntarAyika karmoM kA kSayopazama kiyA gayA hai, jisake cAritrAvaraNIya karmo kA kSayopazama kiyA huA hotA hai, jisake patanAvaraNIya karmoM kA kSayopazama hotA hai, jisake adhyavasA nAvaraNIya karmo kA kSayopazama hotA hai, jisake abhinibodhika jJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama hotA hai, jisake zrutajJAnAvaraNIya kama pakamAM jevI vaktavyatA AgaLa karavAmAM AvI che, evI ja vaktavyatA zrutvA" viSayaka A AlApakamAM paNa thavI joie, parantu te AlApakanI vaktavyatAmAM ane A AlApakanI vaktavyatAmAM A pramANe bhedya grahaNa karavA joIe. ( navara abhilAvo socce ti-sesaM ta cetra niravasesaM jAva ) te AsAya amAM yAM " asoccA- azrutvA " pahano prayoga uravAmAM mAnya hoya, tyAM mA yAsApobhAM " soccA - zrutvA " pahanA prayoga thv| lebhe mADInuM samasta sthana azrutvAnA AsAyI pramANe sabhavu nema? zrutvA manuSyanA ( kevalI Adi pAse kevalI prarUpita dharmanuM zravaNu karanAra manuSyanA ) jJAnA varaNIya karmanA kSApazama thayo hAya che, jenA dezanAvaraNIya kAnA kSapazama thaye hAya che, jenA yatanAvaraNIya karmanA kSayApazama thayeA hAya che, jenA adhyavasAyAvaraNIya karmonA kSayApazama thayeA hAya che, jenA lini Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyacandrikA TI0 za09-u031 sU06 zrutvAtipannAvavijJAninirUpaNam 7 19 " yAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati jassa NaM maNapajjavanANAvara NijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai ' yasya khalu jIvasya manaH paryavajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamaH kRto bhavati, ' jassa NaM kevalanANAvaraNijjANaM kammANaM khae bhavai " yasya khalu jIvasya kevalajJAnAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayaH kRto bhavati 'seNaM socA kevalisa vA jAva uvAsiyAe vA kevalipaNNattaM dhammaM labhejjA savaNayAe ' sa khalu zrutvA kevalino vA sakAzAt yAvat kevalizrAvakaprabhRteH sakAzAd vA, tatpAkSikopAsikAyAH sakAzAd vA zrutveti pUrveNAnvayaH kevaliprajJa dharme zravaNajJAnaphalatayA labheta, ' kevalaM bohiM bujjhejjA, jAva kevalanANaM kA kSayopazama hotA hai, jisake avadhijJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama hotA hai (jassa NaM maNapajjavanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasame kaDe bhavai ) jisake manaH paryavajJAnAvaraNIya karmoM kA kSayopazama hotA hai, (jassa NaM kevalanANAvara NijjANaM kammANaM khae kaDe bhavai ) aura jisake kevala jJAnAvaraNIya karmoM kA kSaya hotA hai ( se NaM socA kevalassa vA jAva uvAsiyAe vA kevalipaNNattaM dhammaM labhejA saba yAe ) aisA zrutvA manuSya kevalI se yA yAvat kevalI ke zrAvaka Adi se yA tAtyakSika upAsikA se zrutvA suna karake kevalI dvArA upadiSTa dharmako zravaNajJAnaphalarUpa se prApta kara letA hai-jAna jAtA hai / " kevalaM bohiM vujjhejA jAtra kevalanANaM uppADejA " vizuddha samyagdarzanarUpa bodhi kA anubhava kara letA hai, yAvat - kevala anagAritA ko edhika jJAnAvaraNIya karmonA kSayApazama thayeA hAya che, jenA zrutajJAnAvaraNIya karmonA kSayApazama thayeA hAya che, jenA avadhijJAnAvaraNIya karmanA kSApazama thayo hoya che, (jassa NaM maNapajjavanANAvaraNijjANaM kammANaM khaovasabhe kaDe bhavada ) lenA bhanaH paryavajJAnAvaraNIya ameni| kSayopazama thye| hoya che. ( jas of kevalanANAvara NijjANaM phammANaM khae kaDe bhavai ) bhane bhenA vasa jJAnAvaraNIya bhaunA kSaya thayo hoya che, ( se NaM soccA kevalissa vA jAva siyA vA kevalipaNNatta dhammaM labhejjA savaNayAe ) bhev| te zrutvA manuSya kevaLajJAnI pAse athavA temanA zrAvakADhi samIpe zravaNu karIne kevalIdvArA upaSTi dhane zravaNujJAna phalarUpe prApta karI le che--jANI le che. ( phevalaM bohiM vujjhejjA jAva kevalanANa' uppADejjA ) vizuddha sabhyagdarzana rUpa mAdhinA anubhava kare che, zuddha sAdhuparyAyane aMgIkAra kare che, zuddha prazna Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 742 bhegavatIsUtra uppADejjA' kevalAM vizuddho bodhi budhyeta, yAvat-kevalAmanagAritAM pravrajet , kevalaM brahmacaryavAsam Avaset , kevalena saMyamena saMyacchet , kevalena saMvareNa saMvaNuyAt , kevalam AbhiniyodhikajJAnam , kevalaM zrutajJAnam , kevalamavadhijJAnam , kevalaM manAparyavajJAnam , kevalajJAnamutpAdayet , iti bhAvaH / / atha yathaiva kevaliprabhR. tivacanAzravaNAvAptavodhyAdeH kevalajJAnamutpadyate na tathaiva tacchravaNAvApta bodhyAdeH kevalajJAnamutpadyate apitu prakArAntareNeti pradarzayitumAha-'tassa NaM aTThamaaTTameNaM anikkhitteNaM tabokammeNaM appANaM bhAvamANaspsa' tasya khalu yaH kevalimabhRteH zrutvA kevalajJAnamutpAdayet tasya kasyacidapi pratipannasamyagdarzanacAritraliGgasya aSTamAprApta kara letA hai, kevala brahmacaryavAsa meM raha jAtA hai kevala saMyama se saMyama thatanA kara letA hai, kevala saMvara se Asravanirodha kara detA hai, zuddha AbhinibodhikajJAna ko, zuddha zrutajJAna ko kevala avadhijJAna ko, kevala-zuddha manaH paryavajJAna ko aura kevalajJAna ko utpanna kara letA hai| aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki jisa taraha se azrutvA manuSya ke kevalI Adi ke vacanoM ko nahIM zravaNa karane para bhI bodhi Adi prApta hokara kevalajJAna utpanna ho jAtA hai, usa taraha zrutvA ko kevalI Adi ke vacanoM ke zravaNa karane se bodhi Adi prApta hokara kevalajJAna utpanna nahIM hotA hai, kintu vaha prakArAntara se use prApta hotA hai-(tassa NaM anumaM aTTameNaM anikkhittaNaM tavokammeNaM appANaM bhAvemANasma) jo kevalI Adi se zravaNa karake kevalajJAna ko utpanna kara letA hai usa - kisI bhI manuSya ke ki jisane samyagdarzana evaM samyaka cAritrarUpaliGgA caryavratane dhAraNa kare che, saMyamadvArA sayamayatanA kare che, saMvaradvArA Asa. vane nirodha kare che, zuddha Abhinidhika jJAna zuddha kRtajJAna, zuddha avadhi jJAna, zuddha mana paryavajJAna ane kevalajJAnane utpanna karI le che. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke je rIte kaIka agratvA kevalI AdinAM vacane zravaNa nahI karavA chatAM paNa bedhi AdinI prApti thaIne kevaLajJAna utpanna thaI jAya che, eja pramANe keIka thavA manuSyane kevalI AdinAM vacane zravaNa karavA chatAM paNa bedhi AdinI prApti thatI nathI ane kevaLajJAna utpanna thatuM nathI, parantu te keI anya prakAre tene prApta thAya che (tassa NaM aTumaM aTTameNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM appANa' bhAvemANasa) je kevalI AdinI samIpe upadeza zravaNa karIne kevaLajJAna utpanna karI le che, - jeNe samyagdarzana ane samyak cAritrarUpa liMga (sAbu paryAya) dhAraNa karela Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za0 9. u031sU06 zrutvApratipannAvadhizAninirUpaNam 743 . Tamena etannAmakena prasiddhena anikSiptena nirantareNa tapAkarmaNA AtmAnaM bhAvayataH 'pagaibhaddayAe taheva jAva gavesaNaM karemANassa ohiNANe samuppajjai ' prakRti bhadratayA svabhAvazreSThatayA0 tathaiva pUrvoktarItyA yAvata prakRtyupazAntatayA, prakRtipratanukrodhamAnamAyAlobhatayA mRdumArdavasampannatayA AlInatayA bhadratayA vinItatayA anyadA kadAcit zubhena adhyavasAyena zubhena pariNAmena lezyAbhirvizuddhadhamAnAbhiH vizuddhayamAnAbhistadAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena IhApohamArgaNa. gaveSaNaM kurvataH avadhijJAnaM samutpadyate, aSTamASTamenetyAdi kathanaM prakRpTatapazcaraNavataH sAdhoravadhijJAnamutpadyate iti jJApanArtham , 'se NaM teNaM ohinANeNaM samuppannaNaM dhAraNa kara liyA hai aura jo nirantara kiye gaye aSTamatapa se AtmA ko bhAvita karatA rahatA hai (pagai bhaddayAe taheva jAva gavesaNaM karemANassa ohinANe samuppajaha) svabhAva se jo zreSTha hai arthAta prakRti jisakI bhadra hai-pUrvokta rIti ke anusAra yAvat prakRti se jo upazAnta / hai, svabhAvataH jisakI krodha, mAna, mAyA aura lobha ye kaSAyeM atimaMnda haiM, atyanta jo namratA se yukta hai| AlInatA se, bhadratA se evaM vinItatA se yukta hue use anyadA kadAcit zubha adhyavasAya dvArA, zubhapariNAmadvArA vizuddha lezyAoM dvArA jAyamAna avadhijJAnAvaraNIya karmo ke kSayopazama ke anusAra IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate samaya avadhijJAna utpanna ho jAtA hai-(yahA~ jo " aSThamASTamena" ityAdi rUpa se kathana kiyA gayA hai, vaha " prakRSTa tapazcaraNavAle sAdhu ko avadhijJAna utpanna hotA hai isa bAta ko kahane ke liye kiyA gayA che, je nirantara amane pAraNe aThama karIne potAnA AtmAne bhAvita karate DAya cha, ( pagai bhaddayAe taheva jAva gavesaNa karemANassa ohinANe samuppajjai) je bhadrika svabhAvavALe che, ane pUrvokta kathanAnusAra je upUzAnta prakRtivALe che, svAbhAvika rIte ja jenA krodha, mAna, mAyA ane lebharUpa kaSA ati manda paDelAM che, je atyanta namratAvALe che, je AlInatA, bhadratA, ane vinItatAthI yukta che, evA sAdhune kyAreka zubha adhyavasAyadvArA, zuddha pari NAmakArA, vizuddha vezyAo dvArA jAyamAna avadhijJAnAvaraNIya karmono kSayepazamathI IhA, apoha, mArga ane gaveSaNa karatI vakhate avadhijJAna utpanna thaI jAya che (IhA, apaha, mArgaNa ane gaSaNAno artha AgaLa mAthI ghai cha ) ... mI " aSTamASTamena" tyA 4thana dvArA sUtrAre pAta aTa 4rI cha hai prakRya ta5zvaravANA sAdhune madhijJAna. Gtpanna thaI taya che. (te NaM Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bhagavatImatra jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga, ukkoseNaM asaMkhejjAI aloSa loyappamANamettAI khaMDAiM jANai pAsai ' sa khalu samutpannAvadhijJAnI tena avadhijJAnena samutpannena jaghanyena aGgulasya asaMkhyeyabhAgam , utkRpTena asaMkhyeyAni aloke lokapramANamAtrANi lokasya yatpramANaM tadevaM mAtrA-parimANaM yeSAM tAni khaNDAni jAnAti pazyati / athainameva samutpannAvadhijJAninaM lezyAdibhiH prarUpayati-se NaM bhaMte ! kaisu lessAsu hojjA ? ' gautamaH pRcchati-he bhadanta ! sa khalu zrutvA samutpannAvadhijJAnI katiSu lezyAsu bhavet ? bhagavAnAha-'goyamA ! chassu lessAsu hojjA' he gautama ! sa pratipannAvadhijJAnI paTsu lezyAsu bhavati, yadyapi prazastAhai" so vaha sAdhu (te NaM ohinANeNaM samuppanneNaM jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjaha AgaM ukkoseNaM asaMkhejjAiM Aloe loyappamANamettAI khaMDAiM jANai pAsai) usa utpanna hue avadhijJAna ke dvArA jaghanyarUpa meM aMgula ke asakhyAtaveM bhAga ko aura utkRSTarUpa meM Aloka meM lokapramANa varAvara asaMkhyAta khaNDoM ko jAnatA aura dekhatA hai| aba sUtrakAra isI utpanna avadhijJAnI kI prarUpaNA lezyA AdikoM dvArA karate haiM-isameM gautama ne prabhu se aisA pUchA hai-(se NaM bhaMte ! kailessAsu hojjA) he bhadanta ! vaha zrutvA utpannAvadhijJAnavAlA jIva kitanI lezyAoM meM vartamAna rahatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(goyamA) he gautama! vaha zrutvA samutpannAvadhijJAnavAlA jIva chaha lezyAoM meM vartamAna rahatA hai-yadyapi bhAva kI apekSA antima tIna prazasta lezyAoM meM hI vartamAna jIva ke avadhijJAna prApta hotA hai-para ohinANeNa samuppanneNa jahaNNeNaM aMgulassa asaMkhejjai bhAga, ukkoseNa asaM. khejjAi Aloe loyappamANamettAiM khaMDAI jANai pAsai) te sAdhu utpanna yetA avadhijJAna dvArA jaghanyanI apekSAe AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAgapramANa kSetrane ane utkRSTanI apekSAe AlekamAM lokapramANu barAbara asaMkhyAta khaDene jANI zake che ane dekhI zake che. have sUtrakAra jene avadhijJAna utpanna thayuM che evA sAdhunI lezyA vagerenuM nirUpaNa kare che- gautama svAbhImA prazna-(se NaM bhaMte ! kada lessAsu hojjA ?" bhadanta ! te yuvA avadhijJAnI jIva keTalI vezyAovALo hoya che? mahAvIra prbhune| uttara-"goyamA !" gautama ! te zrutvA smutpnnaavadhijJAnI jIva (kevalI Adine upadeza zravaNa karIne jene avadhijJAna utpanna thayuM che e jIva) cha lAvALe hoya che. jo ke bhAvanI apekSAe Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA rI0 za09 7031 sU06 zrutvApratipannAvadhinAninirUpaNam 745 stheva tisRSu antimAsu bhAvalezyAlu avadhijJAnaM labheta tathApi dravyalezyAH Azritya paTsvapi lezyAsu labhate'vadhijJAnaM samyaktvazrutavadityAzayaH / uktazca 'sammattasuyaM savvAsu lanmai ' samyaktvazrutaM sarvAsu lezyAma labhate iti tadarthaH, tallAbhe cAsau labdhAvadhijJAnI SaTrasvapi bhavatItyucyate, tA evAha-'taM jahA kaNhalessAe jAva sukkalessAe' tadyathA-kRSNalezyAyAM, yAvat zukla lezyAyAM ca / gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! kaisu NAyaNesu hojjA!' he bhadanta ! sa: anantaroktavizeSaNaviziSTo'vadhijJAnI katiSu jJAneSu bhavet? bhagavAnAha-'goyamA ! yahAM jo cha lezyAoM meM vartamAna jIva ke avadhijJAna hotA hai, aisA jo kahA gayA vaha samyakazruta kI taraha dravyalezyAoM ko Azrita karake kahA gayA hai-kahA bhI hai-"sammattasuyaM savvAsu lanbhai" samyaktvazruta chahoM lezyAoM meM vartamAna jIva ko prApta ho jAtA hai-isa taraha jaba chahoM lezyAoM meM avadhijJAna kA lAbha hotA hai to yaha labdhAva. vijJAnI chahoM lezyAoM meM vartamAna rahatA hai aisA kahA gayA hai| ve chaha lezyAeM isa prakAra se haiM-(kaNhalessAe jAva sukkalessAe) kRSNalezyA, yAvat-zuklalelyA yahAM yAvat padase avaziSTa nIlAdika cAra lezyAoM kA grahaNa huA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojjA) he bhadanta ! anantarokta ina vizeSaNoM vAlA vaha avadhijJAnI kitane jJAnoM meM vartamAna hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate chellI traNa prazasta lezyAomAM vidyamAna jIvane avadhijJAna thAya che paraMtu ahIM je je vezyAomAM vidyamAna jIvane avadhijJAna thAya che. evuM kahevAmAM AvyuM che te samyaka kRtanI jema dravya lezyAonI apekSAe kahevaamaaN mAyuM che. " sammattasuya savvAsu lavbhai " sabhyatva zruta 7 vshyaaemAM vidyamAna chavane prApta thaI jAya che. A rIte chae zyAomAM vidya mAna jIvane avadhijJAnanI prApti thatI hovAthI evuM kahevAmAM AvyuM che ke te lakhyAvadhijJAnI chae cha legyAethI yukta hoya che." te che vezyAonAM nAma 241 pramANe cha-" kaNhalessAe jAva sukalessoe" gosezyA, nAsavezyA, kAtilezyA, tejalezyA, padmazyA ane zukalezyA. gautama svAbhAnA prazna-(se NaM bhaMte ! kaisu nANesu hojA?). bhadanta ! pUrvokta vizeSaNavALe avadhijJAnI keTalA jJAnethI yukta hoya che ? mahAvIra prabhunA utta2--" goyamA !" gautama ! te pannAvadhijJAnI bha 94 Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 746 bhagavatI tisu vA causu vA hojjA' he gautama ! sa samutpannAvadhijJAnI tripu vA jJAneSu caturpu vA jJAneSu bhavet , tanAvadhijJAnasya matizrutajJAnAvinAbhUtatvAt prastutAvadhijJAnI tripu jJAneSu bhavet kintu matizrutamanaHparyavajJAnino jIvasyAvadhitAnotpattI jJAnacatuSTayasabhAvAt prastutAvadhijJAnI catupu jJAnepu bhavediti bhaavH| tatra 'tisu hojjamANe AbhiNivohiyanANa-sucanANa-ohinANesu hojjA' triSu jJAneSu bhavan avadhijJAnI triSu AbhiniyodhikajJAna-zrutajJAnA-'vadhijJAnepu bhavet , atha ca 'causu hojjamANe AbhiNiyohiyanANa-suyanANa-ohinANa-maNapajjavanANesu hojjA' caturpu zAneSu bhavan avadhijJAnI Abhiniyodhika jJAna-zrutajJAnA-vadhijJAna manaHparyavajJAneSu bhavet / gautamaH pRcchati-' seNaM bhaMte / kiM sanogI hojjA, haiM-(goyamA !) he gautama ! vaha utpannAvadhijJAnI jIva (tissu vA cautsu vA hojA) tIna jJAnoM meM yA cAra jJAnoM meM vartamAna hotA hai / avadhijJAna, matijJAna aura zrutajJAna, ke vinA hotA nahIM hai-isaliye matizrutajJAna avinAbhAvI hone se vaha avadhijJAnI tIna jJAnoM meM hotA hai aisA kahA gayA hai| tayA matijJAnI, zrutajJAnI aura manaH paryavajJAnI jIva ke avadhijJAna kI utpatti hotI hai-isa apekSA cora jJAna kA sadbhAva hone se prastuta avadhijJAnI cAra jJAnoM meM hotA hai aisA kahA gayA hai| yahI vAta-(tisu hojjamANe AbhiNiyodiyanANa, suyanANa ohinANesu hojjA, causu AbhiNiyohiyanANa, suyanANa-ohinANa -saNapajjavanANesu hojjA) ina sUtroM dvArA puSTa kI gaI hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! kiM sajogI hojjA, ajogI hojjA) he bhadanta ! vaha utpannAvadhijJAnI jIva kyA 71 (tisu vA causu vA hojjA) jJAnAthI bhayA yA jAnAthI yuta hoya che. matijJAna ane zratajJAnanA saddabhAva vinA avadhijJAna saMbhavI zakatuM nathI. tethI te avadhijJAnImAM traNa jJAnane sadbhAva kahyo che. tathA matijJAnI, zratajJAnI ane mana paryavajJAnI jIvane avadhijJAnanI utpatti thAya che. A kathananI apekSAe avadhijJAnI jIvamAM cAra jJAnane paNa sadabhAva kahyo che. se pAtane sUtrAre (tisu hojjamANe AbhiNivohiyanANa, suyanANa, ohi. nANesu hojjA, causu hojjamANe AbhiNibohiyanANa, suyanANa, ohinANa maNapajjavanANesu hojjA) mA sUtrA dvArA puSTa 42 che. 'gautama svAbhAnI prazna-(seNaM bhaMte ! ki sajogI hojjA, ajogI hojjA ?" mahanta ! tatpannAvadhijJAnI va zuM sayogI rAya cha / agI hoya che ? Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramaiyandrikA TIkA za0970 31906 zrutvApranipannAvadhijJAninirUpaNam 744 ajogI hojjA ? ' he bhadanta ! sa khala adhikRtAvadhijJAnI kiM sayogI bhavet ? kiM vA ayogI bhavet ? ' evaM jogo uvajogo saMghayaNaM, saMThANaM, uccattaM, AuyaM ca, eyANi savANi, jahA asoccAe taheva bhANiyavyANi' evaM pUrvoktarItyA yogaH, upayogaH, saMhananam , saMsthAnam , uccatvam , AyuSyaM ca, etAni sarvANi yathA 'azrutvA' ityasyAbhilApe bhaNitAni tathaivAtrApi bhaNitavyAni, tathA ca sayogI bhavet , no ayogI bhavet , tatrApi manoyogI vA bhavet, vacoyogI vA bhavet , kAyayogI vA bhavet , evaM sAkAroyukto vA bhavet , anAkAropayukto vA bhavet , evaM vajraRpamanArAcasaMhananI bhavet , tathaiva SaNNAM sasthAnAnAM madhye anyatamasmin saMsthAne bhavet , tathaiva uccatve jaghanyena saptaratnau, utkRSTena paJcadhanuHzate bharet, sayogI hotA hai yA ayogI hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM(evaM jogo uvajogo saMghaSaNaM saMThANaM, uccattaM AuyaM ca eyANi savvANi jahA asoccAe taheva bhANiyavvANi) he gautama! yoga, upayoga, saMhanana, saMsthAna, uccatva aura Ayu inake viSaya kA yahAM para kathana azrutvA ke prakaraNa meM kahe gaye inake kathana ke anusAra jAnanA caahiye| tathA ca-vaha utpannAvadhijJAnI sayogI hotA hai, ayogI nahIM hotA hai, sayogI meM bhI vaha manoyogI bhI ho sakatA hai vacanayogI bhI ho sakatA hai aura kAyayogI bhI ho sakatA hai| upayoga meM vaha donoM upayoga vAlA ho sakatA hai-sAkAra upayoga vAlA bhI aura anAkAra upayoga vAlA bhI saMhanana meM yaha vajra RSabhanArAcasaMhanana meM hotA hai, saMsthAna meM yaha chaha saMsthAnoM meM se kisI eka saMsthAna meM hotA hai| UMcAI meM yaha kama se kama sAta hAtha kI aura adhika se adhika pAMcaso mahAvIra asune| uttara-(evaM jogouvajogo saMghayaNaM, saMThANa, uccatta AuyaM ca eyANi savvANi jahA asoccAe taheva bhANiyavvANi) 3 gItama ! yoga, upaga, saMhanana, saMsthAna, UMcAI ane Ayu viSayaka samasta kathana ahIM paNa azrutvA avadhijJAnInA prakaraNamAM kahyA pramANe samajavuM. te prakaraNane AdhAre ahIM zravA avadhijJAnI viSe A pramANe kahevuM joIe. te yuvA avadhijJAnI sagI hoya che, agI hetuM nathI. te manegI paNa hoI zake che, vacanagI paNa heI zake che ane kAyamI paNa hoI zake che. upaganI apekSAe te banne upagavALa-sAkAra upagavALe paNa hoya che ane anAkAra upagavALe paNa hoya che. te vASabhanArA saMhananavALe hoya che. saMsthAnanI apekSAe cha saMsthAnamAMthI koI eka saMsthAnavALo hoya Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 718 ____ ' bhagavatIstra AyuSkatve ca jaghanyena sAtirekASTavarSAyuSke, utkRSTena pUrvakoTacAyuSke bhvet| gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! kiM savedae, avedae ? pucchA' he bhadanta ! sa khalu adhikRtAvadhijJAnI ki savedako bhavati ? kiM vA avedako bhavati ? bhagavAnAha-' goyamA ! savedae hojjA, avedae vA, he gautama ! saH adhikRtAvadhijJAnI savedako bhavet akSINavedasyAvadhijJAnotpattau savedakaH san avadhijJAnI bhavete , kSINavedasya cAvadhijJAnotpattau avedakaH san avadhijJAnI bhavet , avedako vA bhavet / gautamaH pRcchati-'jai avedae hojjA, kiM uvasaMtaveyae hojjA, khINaveyae hojjA ? ' he bhadanta ! adhikRtAvadhijJAnI yadi avedako bhavet tadA kiM sa . dhanuSa kA hotA hai| AyuSka meM yaha kama se kama ATha varSa se kucha adhika Ayu meM aura adhika se adhika eka pUrva koTi Ayu meM hotA hai| ___ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte! kiM savedae avedae pucchA) he bhadanta ! vaha utpannAvadhijJAnI vedasahita hotA hai yA vinA vedakA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA savedae hojjA avedae hojjA) he gautama ! vaha utpannAvadhijJAnI jIva savedaka bhI hotA hai aura avedaka bhI hotA hai| akSINaveda vAle jIva ke jaba avadhijJAna utpanna hotA hai taba vaha avadhijJAnI savedaka hotA hai aisA kahA jAtA hai aura kSINavevAle jIva ko jaba aMvadhijJAna utpanna hotA hai-taba vaha avadhijJAnI avedaka hotA hai aisA kahA jAtA hai| ___ atha gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(jai avedae hojjA kiM uvasaMtaveyae hojjA, khINaveyae hojA) he bhadanta ! yadi vaha utpnnaavdhiche. tenI jaghanya UMcAI sAta hAthapramANa ane utkRSTa UMcAI 500 dhanuSa pramANa hoya che. tenuM jaghanya AyuSya ATha varSa karatAM thoDuM vadhAre ane utkRSTa AyuSya eka pUrvakaTi pramANa hoya che. gautama svAbhAnA prazna-(se NaM bhaMte ! kiM savedae, avedae pucchA?). bhadanta ! te utpannAvadhijJAnI vedasahita hoya che ke vedarahita hoya che? mahAvIra prasunA uttara-(goyamA ! savedae hojjA, avedaeM hojjo) he gautama! te savedaka paNa hoya che ane avedaka paNa hoya che. akSaNa vedavoLA jIvane jyAre avadhijJAna utpanna thAya che, tyAre te avadhijJAnI vedaka hAya che evuM kahevAya che, ane kSINadavALA jIvane jyAre avadhijJAna utpanna thAya che, tyAre te avadhijJAnI avedaka hoya che evuM kahevAya che. gautama svAbhAnA prazna-(jei avedae hojA, kiM ubasaMtaveyae hojjA, khINaveyae hojjA ? ) 3 mahanta ! a srpannApadhijJAnI ma44 saya cha, Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0za09 u031 0 6 zrutvApratipannAvadhijJAninirUpaNam 749 upazAntavedako bhavet ? kimvA kSINavedako bhavet ? bhagavAnAha - ' No uvasaMta are hojjA, khIrNaveyae hojjA ' he gautama ! adhikRtAvadhijJAnI no upazAntavedako bhavati, ayamavadhijJAnI upazAntavedo na bhavati prAptavya kevalajJAnasyAsya triva kSitatvAt, apitu kSINavedako bhavati / gautamaH pRcchati 'jai saveyae hojjA, kiM itthaveyara hojjA. purisaveyae hojjA, napuMsagaveyae hojjA, purisanapuMsagaveyae hojjA ?' jJAnI avedaka hotA hai to kyA vaha upazAnta vedavAlA hone se avedaka hotA hai yA kSINa vedavAlA hone se avedaka hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( No jabasaMtavepae honA, khINaveyae hojjA, ) he gautama! vaha utpannAvadhijJAnI upazAntavedavAlA hone se avedaka nahIM hotA hai kintu kSINa vedavAlA hone se avedaka hotA hai / tAtparya kahane kA yaha hai ki upazAntavedavAlA hone se bhI avedaka jIva mAnA jAtA hai para yahAM para aisA avedaka bhAva nahIM liyA hai kyoM ki yaha prAptavya kevala jJAna kI vivakSA meM hai aura jo utpannAvadhijJAnI prAptavya kevalajJAna kI vivakSA se iSTa honA hai vaha upazAntavedavAlA hone se avedakarUpa se nahIM mAnA jAtA hai kyoM ki upazAnta vedavAle jIva ke kevalajJAna kI utpatti nahIM hotI hai - yaha to kSINavedavAle jIva ko hI hotI hai isaliye yahAM para upazAntavedavAle ko avedaka nahIM kahA gayA hai, kintu kSaNavedavAle ko hI avedaka kahA gayA hai / aba gautamaprabhuse aisA pUchate haiM - ( jai saveyae hojjA kiM itthIveyae te zuM te upazAnta veDhavALA hAvAthI vedaka hAya che ke kSINu veDhavALe hAvAthI Avedaka hAya che ? mahAvIra alunA uttara -- ( No uvasataveyae hojjA, khINaveyae hojjA ) - huM gautama ! te utpannAvadhijJAnI upazAntaveDhavALA hAvAthI vedaka hAtA nathI paNu kSINuveDhavALA hAvAthI aveka hAya che. A kathananuM tAtparya e che ke upazAnta veDhavALA jIvane paNa aveDhaka mAnavAmAM Ave che, paNa ahIM evA aMvedakabhAva grahaNa karavAmAM Avye nathI. kAraNa ke te prAptavya kevaLajJAnanI vivakSAmAM che ane je utpannAvadhijJAnI prAptavya kevaLajJAnanI vikSAthI ISTa hAya che te upazAnta veDhavALe hAvAthI avaidakarUpe mAnI zakAtA nathI, kAraNa ke upazAnta veDhavALA jIvane kevaLajJAnanI utpatti thatI nathI, paNu kSINuveda vALA jIvane ja kevaLajJAnanI utpatti thAya che, tethI ahIM upazAnta vedavALAne mavedaka kahyo nathI, paNu kSINuvedavALAne ja Avedaka kahyo che. gautama svAbhIno prazna - - ( jai saveyae hojjA ki itthIveyae hojjA, puri0 Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 750 bhagavatIsatra he bhadanta ! yadi yadA savedako bhavati tadA kiM strIvedako bhavati? kiMvA puruSavedako bhavati ? kiM vA napuMsakavedako bhavati ? kiM vA purupanapuMsakavedako bhavati ? bhagavAnAha- goyamA ! itthIveyae vA hojjA, purisaveyae vA hojjA, purisanapuMsagaveyae vA hojjA no napuMsagaveyae hojjA' he gautama ! so'dhikRtAvadhijJAnI strIvedako vA bhavati, bhUtapUrvastItvAnubhavasadbhAvAt , puruSavedako vA bhavati, bhUtapUrva pustvAnubhavasadbhAvAt ? evaM purupanapuMsakavedako vA bhavati bhUtapUrvapuMstvanapuMsakatvAnubhavasadbhAt / kintu no napuMsakavedako bhavati janmanapuMsakatva hojjA, purisaveyae hojjA, napuMsaga veyae hojjA, purisanapuMsagaveyae hojjA) he bhadanta ! yadi vaha utpanna avadhijJAnI savedaka hotA hai to kyA vaha strIvevAlA hotA hai, yA purupavedyAlA hotA hai, yA napuMsakavevAlA hotA hai ? yA puruSanapuMsakavevAlA hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA !) he gautama ! (itthIveyae vA hojjA, purisaveyae vA hojjA, purisanapuMsagaveyae vA hojjA,) vaha utpannAvadhijJAnI strIvevAlA bhI hotA hai, puruSavevAlA bhI hotA hai, purupanapuMsakavedavAlA bhI hotA hai, strIvedavAle ko jo yahAM para utpannAvadhijJAna kA adhipati kahA gayA hai vaha strItva ke anubhava ke sadbhAva ko lekara kahA gayA hai| isI taraha se puruSavedavAle meM aura puruSanapuMsaka vedarAle meM bhI kramazaH utpanna avadhijJAna kA adhipatitva puMstva ke anubhava ke sadbhAva saveyae hojjA, napuMsagaveyae hojjA, purisanapuMsagaveyae hojjA ? ) 3 mahanta ! je te utpanna avadhijJAnI savedaka hoya che, te zuM te strIvedavALo hoya che, ke puruSa vedavALuM hoya che, ke napuMsaka vedavALuM hoya che ke puruSa napuMsaka davALe hoya che? bhaDAvI2 prabhunA uttara-" goyamA ! " gautama ! ( itthIveyae vA hojA, purisaveyae vA hojjA, purisanapuMsagaveyae vA hojjA ) te tya-na A4. dhijJAnI strIvedavALe paNa hoya che, puruSadavALe paNa hoya che ane puruSa napuMsaka vedavALuM hoya che. strIvedavALAne ahIM je utpannAvadhijJAnano adhi. pati kahyo che, te strItvanA anubhavanA sadbhAvanI apekSAe kahyo che. eja pramANe puruSavALAne ane puruSanapuMsaka vedavALAne ahIM je utpannAvaSijJAnanA adhipati kahyA che te anukrame purva (puruSatva) ane puruSa napuM. sakatvanA anubhavanA saddabhAvanI apekSAe kahevAmAM Avela che. Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracandrikA TI0099031 sU06 musyApratipannAvadhijJAninirUpaNam 751 sadbhAvAt janmanapuMsakosvadhijJAnI na bhavatIti bhAvaH / gautamaH pRcchati - se NaM te ! kiM sakasAI hojjA, akasAI vA hojjA ? ' he bhadanta ! sa khalu adhikRtAvavijJAnI ki sakapAyI bhavet ? kiM vA akapAyI bhavet ? bhagavAnAha - 'goyamA / sakasAI vA hojjA, akasAI vA hojjA' he gautama | adhikRtAvadhijJAnI sakapAyI vA bhaveda, akapAyI vA bhavet, tatra yaH kapAyAkSaye sati avadhijJAnaM labhate sa sakapAyo san avadhijJAnI bhavet, atha ca yastu kapAyakSayesati avadhijJAnaM labhate asau arupAyI avadhijJAnI bhavediti bhAvaH / gautamaH pRcchatija kasAI hojjA kiM uvasaMtakasAI hojjA, khINakasAI hojjA ? ' he ko aura purUSanapuMsakatva ke anubhava ke sadbhAva ko lekara kahA gayA jAnanA cAhiye / " aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( se NaM bhaMte / kiM sakasAI hojjA, akasAI vA hojjA ) he bhadanta ! vaha adhikRta avadhijJAnI manuSya kyA sakaSAyI hotA hai yA akaSAyI hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ! sakasAI vA hojjA akasAI vA hojjA) he gautama! vaha utpanna avadhijJAnI manuSya sakaSAyI bhI hotA hai aura akaSAyI bhI hotA hai / jo adhikRta avadhijJAnI kaSAya ke akSaya meM avadhijJAna ko prApta karatA hai vaha sakaSAyI avadhijJAnI kahA jAnA hai aura jo kaSAya ke kSaya meM avadhijJAna ko prApta karatA hai vaha akaSAyI avadhijJAnI kahA jAtA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM - ( jai akasAI hojjA kiM ubasaMta kamAI hojjA, khINakasAI hojjA ) he bhadanta ! utpanna avadhijJAnI gautama svAbhIne azna - ( se NaM bhaMte ! ki sakasAI hojjA, akasAI hojjA ? ) lahanta! te adhikRta avadhijJAnI manuSya zuM samSAyI hoya che ke akaSAyI hAya che ? mahAvIra prabhunA uttara- " goyamA !" he gautama ! ( sakasAI vA honjA, akasAI vA hojjA ) te utpanna avadhijJAnI manuSya uSAyayukta pazu hoya che ane kaSAyarahita paNu hAya che, je adhikRta avadhijJAnI kaSAyanA akSayanI avasthAmAM avadhijJAna prApta kare che, te manuSyane sakaSAyI avidhajJAnI kahe che ane je manuSya kaSAyanA kSayanI avasthAmAM avadhijJAna prApta kare che, te manuSyane akaSAyI avadhijJAnI kahe che. gautama svAbhInA azna - ( jai akasAI honjA, kiM uvasatakasAI hojjA, strINakakhAI hokjA 6 ) he bhahanta ! utpanna avadhijJAnI manuSya le samSAyI Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 752 bhagavatI sUtre bhadanta ! yadi yadA akapAyI bhavet tadA kim upazAntakapAyI bhavet ! kiMvA kSINakapAyI bhavet ? bhagavAnAha - ' goyamA ! no uvasaMtakasAI hojjA ? khINa kasAI hojjA' he gautama / sa zrutvA'vadhijJAnI no upazAntakapAyI bhavet, apitu kSINakapAyI bhavet / gautamaH pRcchati - 'jai sakasAI hojjA, se NaM bhaMte ! kara su kasAesu hojjA ? ' he bhadanta ! sa zrutvA'vadhijJAnI yadi yadA sakapAyI bhavet tadA katiSu kaSAyeSu bhavet ? bhagavAnAha - ' goyamA ! causu vA, tisuvA, manuSya yadi akapAyI honA hai to kyA vaha upazAnta kaSAyI hotA hai yA kSINakaSAyI hotA hai- pUchane kA tAtparya aisA hai ki utpanna avadhijJAnI yadi akaSAyI jIva hotA hai to vaha kisa rUpa se akaSAyI hotA hai- kyA kaSAyeM usakI upazAnta hotI haiM isaliye vaha akaSAyI hotA hai, yA kapAyeM usakI kSINa ho gaI haiM isaliye vaha akaSAyI hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ! no uvasaMtakasAyI hojjA, vINaka sAthI hojjA ) he gautama / jo jIva zrutvA avadhijJAnI hotA hai vaha upazAnta kaSAyavAlA hone se akapAyI nahIM hotA hai / kintu - kSINakaSAyavAlA hone se akaSAyI hotA hai / aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM - ( jai sakasAyI hojjA, se NaM te! kai kasAesa hojjA ) he bhadanta / yadi zrutvA avadhijJAnI sakaSAyI hotA hai to vaha kitanI kaSAyoM meM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM - ( goyamA ) he gautama ! ( casu vA, tisuvA, hAya che, teA zuM te upazAntakaSAyI hAya che ke kSINukaSAyI hAya che? A praznanuM tAtparya nIce pramANe che-utpanna avadhijJAnI manuSya jo akaSAyI hAya che, teA zuM tenA kaSAyeA upazAnta thaI javAthI akaSAyI hAya che ke tenA kaSAye kSINa thaI javAthI te akaSAyI hAya che ? bhaDAvIra alunA uttara- ( goyamA ! to uvasatakasAI hojjA, khINakasAyI hojjA ) he gautama! ? lava zrutvA avadhijJAnI hoya che, te upazAnta ussaacavALA hAvAthI akaSAyI hateA nathI, paNu kSINakaSAyavALA hAvAthI akaSAyI haiAya che. gautabha svAbhInA azna - ( jai sakasAI hojjA, se NaM bhaMte ! kaisu kasAesu hobjA ? ) De lahanta ! le te zrutvA avadhijJAnI samSAyI hoya che, teA keTalA kaSAyeAvALA hAya che ? bhaDAvIra alunA uttara-- " goyamA !" gIta ! ( usu vA, tisu vA, Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramairndrikA To0 za09 4031 sU06 zrutvA pratipannAvadhijJAninirUpaNam 753 dona vA, ekkami vA hojjA' he gautama! sa zrutvA'vadhijJAnI caturSu vA, triSu vA, dvayorvA, ekasmin vA kapAye bhavati, tathA ca yadA akSINakaSAyaH san atradhijJAnaM labhate tadA'yaM cAritrayuktatvAt caturSu saMjvalanakapAyeSu bhavet, yadA tu kSapakazreNivartitvena saMjvalanako kSINe sati avadhijJAnaM labhate tadA tripu saMjvalanamAnamAyAlo bheSu avadhijJAnaM labhate yadA tu tathaiva saMjvalanakrodhamAnayoH kSINayoravadhijJAnaM labhate tadA dvayormAyAlo bhayovavijJAnaM bhavati, yadA tu triSu saMjvalanakrodhamAnamAyArUpeSu kSINeSu avadhijJAnaM labhate tadA ekasmin lobhe avavijJAnaM bhavediti do vA ekkaMmi vA hojjA ) vaha zrutvA avadhijJAnI cAra kapAyoM meM bhI hotA hai, tIna kaSAyoM meM bhI hotA hai, do kapAyoM meM bhI hotA hai aura eka kapAya meM bhI hotA hai| tathA ca-jaba jIva akSINakaSAya hokara avadhijJAna ko prApta karatA hai taba yaha cAritra yukta hone se cAra saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA aura lobha inameM vartatA hai / aura jaba kSapaka zreNIpara ArohaNa karatA hai taba kSapaka zreNIvartI hone se usakA krodha kSINa ho jAtA hai ataH krodha ke kSINa ho jAne para jaba yaha jIva avadhijJAna prApta karatA hai taba aisA kahA jAtA hai ki saMjvalana saMbaMdhI mAna, mAyA aura lobha ina tIna kaSAyoM meM jIva avadhijJAna prApta karatA hai aura isI taraha se jaba saMjvalana saMbaMdhI krodha aura mAna ke kSINa hone para jIva avadhijJAna prApta karatA hai taba do kaSAyoM meM jIva avavijJAna prApta karatA hai aisA kahA jAtA hai aura jaba isI taraha se saMjvalana saMbaMdhI krodha, mAna, aura mAyAke kSINa hone para jIva avadhi dosuvA, ekami vA hojjA ) te zrutvA avadhijJAnI yAra uSAyovANI pazu hoya che, traNa kAyAvALA paNa hAya che, e kaSAyeAvALA paNa hAya che ane eka kaSAyavALA paNu hAya che jemake * jyAre jIva akSINu kaSAyanI avasthAmAM avadhijJAna prApta kare che, tyAre te cAritrayukta hAvAthI saMjavalana saMbadhI krodha, mAna, mAyA ane lebharUpa cAra kaSAyAvALA hoya che jyAre te jIva kSapaka zreNIpara ArehaNa kare che tyAre tene krodha kSINa thaI jAya che A rIte krAdhakSINa thaI jatAM jyAre te avadhijJAna prApta kare che, tyAre evuM kahevAya che ke sajavalana sa badhI mAna, mAyA ane lAbha, A traNa kAcAmAM te avadhijJAna prApta kare che eja pramANe saMjavalana saMkha dhI krodha ane mAnakSINa thatAM jyAre jIva avadhijJAna prApta kare che, tyAre te avadhijJAnImA mAyA ane lebharUpa e kaSAyAneA ja sadUbhAva rahe che. ane eja rIte saja bha0 95 Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI sUtre 754 bhAvaH / tadeva sUtrakAraAha- 'causu hojjamANe saMjalaNako hamANamAyAlo bhesu hojjA' caturSu bhavantvavijJAnI saMjvalanakrodhamAnamAcAlobheSu bhavet / ' tisR hojjanANe saMjalaNamANamAyAlobhelu hojjA ' triSu bhavan zrutvA'vavijJAnI saMjya lanamAnamAyAlobheSu bhavet, 'dosu hojjamANe saMjalaNamAyAlohesu hojjA ' dvayorbhavan zrutvA'vadhijJAnI saMjvalana mAyAlo bhayorbhavet ' egaMmi hojjamANe egaMmi saMjala lohe hojjA ! ekasmin bhavan zrutvA'vadhijJAnI saMjvalanalobhe " jJAna prApta karatA hai- -taba vaha lobha meM avadhijJAna prApta karatA hai aisA kahA jAtA hai isI bAta ko sUtrakAra ne (causu hojjamANe saMjalaNa kohamANamAyA lobhe hojjA, tilu hojjamANe saMjalaNa mANamAyAlobhe hojjA, dosu hojjanANe saMjaNamAyAlomesu hojjA, egaMmi hojjamANe egaMmi saMjalaNa lobhe hojjA ) ina sUtroM dvArA kahA hai / arthAt zrutvA avadhijJArI jaba cAra kapAyoM meM bartatA hai to ve kapAyeM saMjvalana saMbaMdhI krodhAdi cAra haiM- inameM hI vaha vartatA hai anya kaSAyoM meM vaha nahIM vartatA hai / isI taraha se jaba vaha tIna kaSAyoM meM hotA hai aisA kahA jAtA hai-taba saMjvalana saMbaMdhI hI tIna kaSAyoM meM vaha hotA hai -saMjvalanAtirikta kapAyoM meM nahIM / isI taraha se jaba vaha do kaSAyoM meM hotA hai - to ve do kapAyeM saMjvalana saMbaMdhI mAyA lobha haiM- inameM hI yaha hotA hai - eka meM vaha saMjvalana saMbaMdhI lobha meM hotA hai| valana sa dhI krodha, mAna ane mAyA kSINa thatAM jIva jyAre avidhajJAna prApta kare che, tyAre te eka mAtra lAbhathI yukta rahIne adhijJAna prApta kare che, zobha uhI zAya che. mena vAtane sUtrAre ( causu honjamANe saMjalaNa kohamANamAyAlobhesu hojjA, tisu hojjamANe sajalaNa mANamAyAlobhesu hojjA, dosu hojjamANe sajalaNa mAyAlobhesu hojA, egaMmi hojjamANe ega mi saMjalaNalobhe hojjA ) bhA sUtrapATha dvArA vyakta karI che. eTale ke zrutvA avadhijJAnI jyAre kaSAyeAmAM vatA hAya che, tyAre sajavalana saMbadhI krodha, mAna, mAyA ane lAbharUpa cAre kaSAyeAmAM vatA hAya che. jyAre te traNa kAcAmAM vatA hAya che, tyAre te saMjavalana saMbaMdhI mAna, mAyA ane lAbhamAM,ja vatA hoya che. jyAre te e kaSAyeAmAM vartatA hAya che tyAre saMjavalana sabaMdhI mAyA ane lAbhamAM ja vatatA hAya che. jyAre te eka kaSAyamAM vartate hAya che tyAre sajavalana saMbaMdhI lAbhamAM ja vatA hoya che. Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracandrikA TIkA 209 u. 3106 zrutvA pratipannAvadhinA ninirUpaNam 756 bhavet / ' tassa NaM bhate ! kevar3hayA amavasANA paNNattA ?' he bhadanta ! taraya khalu zrutvA'vadhijJAninaH kiyanti adhyavasAnAni adhyavasAyAH prajJaptAni ? bhagavAnAha - 'goyamA ! asaMkhejjA' he gautama ! zrutvAsamutpannAvavikSAninaH asaMkhyeyAH adhyavasAyA bhavanti, ' evaM jahA asoccAe tadeva jAva kevalavaranANadaMsaNe samupajjai evaM pUrvoktarItyA yathA 'azrutvA' ityasmin AlApake ukta tathaivA trApi yAvat-te adhyavasAyAH prazastAH, no aprazastAH, taizca prasarataiH darddhamAnairadhyavasAyairanantebhyo nairayikebhyaH bhavagrahaNebhyaH savagrahaNebhya AtmAnaM visaMyojayati, yA api ca tA imA nairayika- tiryagyonika manuSyadeva AtmAnaM visaMyojayati, prazastai 1 aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM ( tassa NaM bhate / kevaDyA ajjhavasANA paNNattA ) he bhadanta ! usa zrutvA avadhijJAnI ke adhyavasAna- adhyavasAya kitane kahe gaye haiM-uttara meM prabhu kahate haiM - (gocamA) he gautama! ( asaMkhejjA ) usa zrutvA avadhijJAnI ke adhyavasAya asaMkhyAta hote haiM / ( evaM jahA asocAe taheva jAva kevalavaranANadaMsaNe samupajjai ) isa taraha se jaisA ina adhyavasAyoM ke viSaya meM tathA adhyavasAyoM se bhI Age kevalajJAna darzana utpanna hone taka kA kathana adbhutva ke prakaraNa meM AlApaka meM kiyA gayA hai vaisA hI kathana yahAM para bhI kiyA gayA jAnanA cAhiye / yAvat-ve adhyavasAya usake praza sta hote haiM, aprazasta nahIM hote haiM / una varddhamAna prazasta avyavasAyoM ke prabhAva se vaha zrutvA avadhijJAna adhipati nairayika saMbaMdhI ananta bhavagrahaNoM se apanI mukti kara letA hai arthAt vaha mara kara nairayikoM gautama svAbhInA prazna - ( tassa Na bhaMte ! keNaiyA ajjhatrasAno paNNacA ? ) hai bhadanta ! te zrutvA avadhijJAnInA keTalA adhyavasAya hyAM che ? bhaDAvIra alune| uttara-" goyamA ! asa khejjA " he gautama! te zrutvA avadhijJAnInA asaNyAta adhyavasAya hyA che. ( evaM jahAM asoccAe taheva jAva kebalavaranANadaMsaNe samutpajjai ) adhyavasAyonA viSayabhAM tathA ThevaNajJAna dana utpanna thavA pantanA viSayamAM jevu azrutvA adhijJAnInuM kacana kara vAmAM Avyu che, evuM ja kathana zrutvA adhijJAnInA viSayamAM pazu samajavuM, te kathananeA sArAza nIce pramANe samajavA-tenA te adhyavasAye prazasta ja hAya che, aprazasta hAtA nathI. te vardhamAna prazasta adhyavasAyAnA prabhAvathI naiyika saMbadhI ananta bhavagrahaNeAthI mukta thaI jAya che-eTale ke marIne , Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIstra radhyavasAyairanantebhyastiryagyonikamanuSya devagati nAmnyazcatastra uttaraprakRtayastAsAMca khalu aupagrahikAn bhatrapopakAn anantAnuvandhinaH krodhamAnamAyAlomAn kSapayati tA~zca kSapayitvA apratyAkhyAnakapAyAn krodhamAnamAyAlobhAla kSapayati, tA~zca kSapayitvA pratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlomAn kSapayati, taoNzca kSapayitvA saMjvalanakrodhamAnamAyAlobhAn kSapayati, tA~zca kSapayitvA paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM, navavidhaM darzanAvaraNIyaM, paJcavidhaM ca AntarAyikaM tAlamastakakRttaM ca khalu mohanIyaM kRtvA karmarajovikaraNakaram apUrvakaraNam anupaviSTasya anantam anuttaram meM janma dhAraNa nahIM karatA hai, isI taraha se vaha una prazasta adhyasAyoM ke prabhAva se anantatiyaJcoM ke bhavoM ke grahaNa se, ananta manuSya aura deva saMbaMdhI bhavoM ke grahaNa se, apane ko chur3A letA hai| tathA jo ye nairayika tiryagyonika, manuSya aura devagati nAma kI cAra uttara prakRtiyAM hai so inakI aupagrAhika-bhavapoSaka jo anantAluvaMdhI saMbaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha prakRtiyAM haiM unakA kSaya karatA hai, inakA kSaya karake phira yaha apratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA aura lobha inakA kSaya karatA hai inakA kSaya karake pratyAkhyAnAvaraNa krodha mAna mAyA lobha inakA kSaya karatA hai, inake kSaya ke bAda phira yaha saMjvalana krodha, mAna, mAyA, aura lobha kA kSaya karatA hai| inakA kSaya karake pAMca prakAra ke jJAnAvaraNIya ko, nau prakAra ke darzanAvaraNIya ko pAMca prakAra ke AntarAyika ko aura mohanIya ko tAlamastakakRtta karake karmaraja ke vikhe nAramAM utpanna thato nathI. e ja pramANe te prazasta adhyavasAyanA prabhAvathI anaMta tiryaMca bhavagrahaNathI, anaMta manuSya bhavagrahaNathI pitAnI jAtane cheDAvI de che. tathA nAraka, tiryaMca, manuSya ane devagati nAmanI je cAra uttara prakRti che temanI aupagrahika (bhavapaSaka) je anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA ane lebharUpa cAra prakRti che, temane te kSaya kare che. temane kSaya karIne te apratyAkhyAna saMbaMdhI kodha, mAna, mAyA ane lobhane kSaya kare che. temane kSaya karIne te apratyAkhyAnAvaraNIya krodha, mAna, mAyA ane lebhane kSaya kare che. temane kSaya karIne te saMjavalana kodha, mAna, mAyA ane lebhane kSaya kare che. temane kSaya karIne te pAMca prakAranAM jJAnAvaraNIya karmone, nava prakAranA darzanAvaraNIya karmane, pAMca prakAranA AntarAyika karmone ane mohanIya karmone kSaya kare che. jema mastaka chedavAthI tADavRkSa kSINa thaI jAya che tema A karmonuM AvaraNa haTI javAthI AtmA paNa karmothI rahita Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TIkA za09 u031sU0 6 dhrutvA pratipannAvadhijJAninirUpaNam 757 Aghaveja vA, panavejja vA, parUvejja vA, ' he gautama ! sa zrutvA kevalajJAnI kevaliprajJaptaM dharmam AkhyApayed vA, prajJApayed vA, prarUpayevA / gautamaH pRcchatinirvyAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanaM samutpannaM bhavediti bhAvaH / gautamaH pRcchati-se NaM bhaMte ! kevalipaNNattaM dhammaM Aghavejja vA, pannavejja vA, parUveja vA ? ' he bhadanta ! sa khalu zrutvA samutpanna kevalajJAnI ki kevaliprajJaptaM dharmam akhyApayed vA, prajJApayed vA, prarUpayed vA ! ' bhagavAnAha-'hatA, ranevAle apUrvakaraNameM praviSTa hue isake ananta, anuttara, niyAghAta, nirAvaraNa, kRtsna, pratipUrNa zreSTha kevalajJAna aura kevaladarzana utpanna ho jAte haiN| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! kevalipaNNattaM dhamma Aghavejja vA, pannavejja vA, palvejja vA) he bhadanta! vaha zrutvA samupanna kevalajJAnI kyA kevalI prajJApta dharma kA kathana karatA hai, usakI prajJApanA karatA hai ? aura kyA usakI prarUpaNA karatA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(haMtA, Aghavejja vA, pannavejja vA, paravejja vA) hAM, gautama! vaha zrutvA kevalajJAnI kevaliprajJapta dharma kA kathana karatA hai usakI prajJApanA karatA hai aura usakI prarUpaNA karatA hai| aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! pavAvejja vA, muMDAvejja vA) he bhadanta ! vaha zrutvA kevalajJAnI ziSyoM ko pratrajyA de sakatA hai, unheM dIkSita kara sakatA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM (haMtA, thaI jAya cheA rIte uparyukta karmone "tAlamastaka kRta" ( artha AgaLa spaSTa karyo che) karajane vikheranAra apUrvakaraNamAM praviSTa thayelA te thavA bhavadhijJAnAna mananta, anuttara, nivyAghAta, nirA2, pRtsna, (saMpUrNa) pratipUrNa ane zreSTha kevaLajJAna ane kevaLa darzana utpanna thaI jAya che gautama svAbhAnA prazna-( se NaM bhaMte ! kevalipannatvaM dhamma Aghaveja vA, pannavejja vA, paraveja vA ? ) 3 mahatta! te zrutvA samutpanna parazAnI manuSya zuM kevalirUma dharmanuM kathana kare che, tenI prajJApanA kare che, ane tenI prarUpaNa kare che ? mahAvIra prbhun| uttara-(hatA, Aghavejja vA, panavejja vA, paraveja vA) hA, gautama ! te RtvA kevaLajJAnI kevaliprajJasa dharmanuM kathana kare che, tenI prajJApanA paNa kare che ane tenI prarUpaNa paNa kare che. gautama svAbhImA prazna-( se NaM bhate ! pavAveja vA, muMDAveja vA ?) he bhadanta ! zuM te thavA kevalajJAnI ziSyane pravajyA daI zake che ane temane dIkSita karI zake che? Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bhagavatIsUtra ' seNaM bhaMte ! pavAvejja vA, muMDAvejja vA ?' he bhadanta / sa khalu zrutvA kevalajJAnI ziSyAn pratrAjayed vA ? muNDayed vA ? kim bhagavAnAha-'hatA pavAvejja vA, muMDAveja vA, ' he gautama ! hanta satyaM patrAjayed vA muNDayed vA, gautamaH pRcchati-'tassa NaM bhaMte ! sissA vi pavAvejja vA muMDAvejjayA?' he bhadanta / tasya khalu kevalajJAninaH ziSyA api kiM pravrAjayeyurvA muNDayeyuvo ? bhagavAnAha-he gautama ! 'hata pavAvejja vA muNDAvejja vA' hanta-satyam pratrAjayeyurvA muNDayeyurvA / gautamaH pRcchati-'tassa NaM bhate ! pasislA vi pavAvejja vA muMDAvejja vA ? he bhadanta ! tasya ke valinaH praziSyA api kiM pravrAjayeyurvA ? muNDayeyurvA ? bhagavAnAha-'hanta, pannAveja vA muMDAveja vA' inta-satyaM tasya kevapavAvejja vA muMDAvejja vA) hAM, gautama ! vaha zrutvA kevalI ziSyoM ko pravrajyA de sakatA hai aura unheM dIkSita kara sakatA hai|| ava gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(tarasaNaM bhaMte ! sistA vi pavAvejja vA muMDAvejja vA) he bhadanta ! usa jhutvA kevalajJAnI ke ziSya zrI kyA pravrajyA de sakate haiM, dIkSA de sakate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM-(haMtA, pavAvejja vA, muDAvejja vA) hA~ gautama! usa zrutvA kevalajJAnI ke ziSya bhI pravrajyA de sakate haiM-dIkSA de sakate haiN| gautama prabhu se pUchate haiM-(tassa NaM bhaMte ! pasissA vi pavAveja vA, muMDAveja vA) he bhadanta ! usa zrutvA kevalajJAnI ke praziSya bhI kyA pravrajyA de sakate haiM-dIkSA de sakate haiM ? (haMtA, pavAvejja vA muMDAvejja vA) hAM, mahAvIra prbhune| utta2-(hatA, paJcAveja vA, muDAveja vA) , gautama! te kRtvA kevalI ziSyane pravajyA daI zake che ane temane dIkSita zaza che. gautama svAbhAnA prazna-(tassa NaM bhaMte ! sisA vi pavyAveja vA, muDAveja ? ) 3 mahanta ! te zrutvA vatInA ziSyo 5 | pratyAza che ane dIkSA daI zake che? maDAvI2 asune| uttara-(hatA pavAveja vA, muMDAveja vA) DI, gautama! te yuvA kevalajJAnInA ziSya paNa pravajyA daI zake che ane dIkSA 4 za che. gautama svAbhAnA prazna-(tassa NaM bhaMte ! pasissA vi pavAvejja' vA, muMDAveja vA 1) mahanta ! tamanA praziSya para zu prayAza cha ane dIkSA daI zake che, Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA TI0 za09 7031sU06 zrutvA pratipannAvadhihAninirUpaNam 759 linaH paziSyA api pavAjayeyurvA muNDayeyurvA / gautamaH pRcchati-' se NaM bhaMte ! sijhai bujhai jAva aMtaM karei ? ' he bhadanta ! sa khalu zrutvA kevalajJAnI kim si yati, budhyate, yAvat mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti ? bhagavAnAha-hatA, sijjhai vA jAva aMtaM karei' he gautama ! hanta satyaM sa zrutvA kevalajJAnI sidhyati, vudhyate yAvat-mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAmantaM karoti / gautamaH pRcchati-tassa NaM bhaMte ! sissA vi sijhaMti, jAva aMtaM kareMti ?' he bhadanta | tasya khalu kevalinaH ziSyA api ki sidhyanti yAvat budhyante mucyante gautama ! usa zrutvA kevalajJAnI ke praziSya bhI pravrajyA de sakate haiM, dIkSA de sakate haiN| ___ aba gautama prabhu le aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! sijjhai, vujjhai jAva aMtaM karei ) he bhadanta ! vaha zrutvA kevalajJAnI kyA siddha hotA hai, yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai ? yahA~ yAvat pada se "vudhyate, mucyate, parinirvAti, sarvaduHkhAnAm " ina padoM kA grahaNa huA hai| isake uttara meM prabhu kahate haiM-(haMtA, sijjhai, cA jAba aMtaM karei) hAM, gautama ! vaha zrutvA kevalajJAnI siddha hotA hai, vuddha hotA hai, yAvat mukta hotA hai, saba tarapha se sarvathA zAMta hotA hai aura samasta duHkhoM kA nAza karatA hai / (tassa NaM ate! missA vi sijhaMti jAva aMtaM kareMti ) he bhadanta ! kyA usake ziSya bhI siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA nAza karate haiM ? yahAM yAvat pada se "vudhyate" Adi kriyA __ maDAvIra prbhune| :uttara-(hatA, pavAvejja vA, muMDAveja vA ) , gautama ! temanA ziSyo paNa pravajyA daI zake che ane dIkSA aMgIkAra karAvI zake che ___ gautama svAbhAna prazna-(se Na bhaMte ! sijjhai, bujjhai, jAva ata' karei ?) 3 mahanta ! zu. te zrutvA vajJAnI siddha thAya che, muddha thAya che, mukta thAya che, samasta karmone kSaya kare che ane samasta dubene ata kare che ? mahAvIra prabhunA utta2-(hato, sijjhai vA jAva aMta karei ) &ii, gautama ! te kRtvA kevaLajJAnI siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, samasta karmone kSaya kare che ane samasta duHkhono aMta kare che gautama svAbhAnA prazna-( tassa NaM bhaMte ! sissA vi sijhati, jAva ata kare ti ? ) 8 mahanta ! te zrutvA jInA ziSya! 5 zu siddha thAya che mane samasta mAno nAza 42 che ? ma ' jAva ( yAvat )" 56 dvArA Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 760 bhagavanIsUtre parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti ? bhagavAnAha-'haMtA sijhaMti, jAva aMtaM kareMti' he gautama ! tasya ziSyA api hanta satyaM sidhyanti yAvat-budhyante, mucyante, sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti ca / gautamaH pRcchati'tassa Na bhaMte! pasissA vi sijjhati jAva aMtaM kareMti ? ' he bhadanta ! tasya kevalajJAninaH praziSyA api kim sidhyanti yAvat yudhyante mucyante parinirvAnti sarvadu khAnAmantaM kurvanti? bhagavAnAha -'evaM ceva jAva aMtaM kareMti' he gautama! evameva pUrvoktarItyaiva yAvat tasya praziSyA api sidhyanti budhyante mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM kurvanti ceti / gautamaH padoM kA grahaNa huA hai "sarvaduHkhAnAm" isa pada tk| uttara meM prabhu kahate haiM-(haMtA, sijhaMti jAba aMtaM kareMti ) hAM, gautama ! usa zrutvA kevalajJAnI ke ziSya bhI siddha hote haiM, yAvat samasta duHkhoM kA aMta karate haiM / (tassa NaM bhaMte ! pamissA vi sijhaMti jAva aMta kare ti) he bhadanta ! usa alvA kevalI ke kyA praziSya bhI siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM ? yahAM para bhI yAvat pada se pUrvokta "sijhaMti" Adi kriyA padoM kA " sarvaduHkhAnAm " pada taka grahaNa kiyA gayA hai| uttara meM prabhu kahate haiM-(evaM ceva, jAva aMtaM kare ti) he gautama! pUrvoktarIti ke anusAra yAvat usake praziSya bhI siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM / yahA~ para bhI (yAvat) pada se "budhyaMte, mucyante, parinirvAnti, sarvadu khAnAm " ina padoM kA grahaNa huA hai| (budhyate, mucyate, parinirvAti sarvaduHkhAnAm ) mA yiApahone yaha 42kAmA mAyA che. mahAvIra prsune| utta2- (hatA, sijhaMti, jAva aMta kare ti ) , gautama ! te thavA kelInA ziSyo paNa siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, samasta karmono kSaya kare che ane samasta duHkhAne a ta kare che gautama svAmInA prazna-( tassa gaM bhaMThe ! pahissA vi sijha ti jAva aMta kare ti ) 3 mahanta ! tamanA praziSyo 5y zuM siddha thAya cha, muddha thAya che, mukta thAya che, samasta paritApathI rahita thAya che ane samasta duHkhane aMta kare che ? mahAvIra prbhun| ta2-( evaM cetra jAva ata' kare di 1) gautama ! zravA kevalInA ziSyonI jema praziSe paNa siddha thAya che, buddha thAya che, mukta thAya che, samasta paritApathI rAhata thAya che ane samasta dukhone aMta karI nAkhe che. Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prameyacandrikA ttii0|09 u0 31 sU06 zrutvA pratipannAvadhizAninirUpaNam 761 pRcchati-'se NaM bhaMte ki uDDhaM hojjA3' he bhadanta! sa khalu kevalajJAnI kim Urdhvam aloke bhavati, adholoke bhavati, tiryagraloke vA bhavati ? bhagavAnAha-'jaheva asocAe jAva tadekadesamAe hojjA' he gautama ! yathaiva ' azrutvA' ityasyAbhilApe ukta tathA'trApi yAvat U-vaM vA loke bhavati, adho vA loke bhavati, tiryagloke vA bhavati, Uya bhavan zabdApAti-vikaTApAti-gandhApAtimAlyavantaparyAyeSu vRttavaitADhayaparvateSu bhavati, saMharaNaM pratItya saumanasyavale vA pANDukavane vA bhavati, adholoke bhavan garne vA dayIM vA bhavati, saMharaNaM pratItya pAtAle vA bhavane vA bhavati ? tiryaglo ke bhavan paJcadazasu karmabhUmiSu bhavati, ____ aba gautamasvAmI prabhu se aisA pUchate haiM-(se NaM bhaMte ! ki uI hojA0) he bhadatta ! vaha zrutvA kevalajJAnI kyA urdhvaloka meM hotA hai ? yA adholoka meM hotA hai ? yA tiryagloka meM hotA hai ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(jaheva asoccoe jAva tadekadesabhAe hojA) he gautama! .jisa prakAra azrutvA ke amilApa meM kahA gayA hai, usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye yAvat vaha uvaloka meM hotA hai, adholoka meM hotA hai, aura tiryak loka meM bhI hotA hai| uvaloka meM vaha zabdApAti, vikaTApAti, gandhApAti, mAlyavanta ina paryAya vAle-ina nAmoM vAle vRttavaitADhaya parvatoM meM hotA hai / saMharaNa kI apekSA se vaha saubhanasya vana meM yA paNDakavana meM hotA hai| adholoka se vaha garta meM yA guphA meM hotA hai| saMharaNa kI apekSA se vaha pAtAla meM athavA bhavana gautama svAbhAnA prazna-(se NaM bhaMte ! ki uDDha hojjA ?) mahanta ! te thavA kevalI zuM UrvakamAM hoya che, ke alakamAM hoya che ke tiga lekamAM hoya che? mahAvIra prabhunA uttara-(jaheva asoccAe jAva tadekadesabhAe hojjA) he gautama! athavA kevaLajJAnI viSenA pUrvokta vaktavyanA jevuM ja vaktavya ahIM zravA kevalI viSe paNa samajavuM te vaktavyane sArAMza nIce pramANe che kRtvA kevalI UrvakamAM paNa hoya che, adhelakamAM paNa hoya che ane - tiyakamAM paNa hoya che UrvakamAM zabdAprAti, vikaTApati, ganhApAti ane mAlyavanta nAmanA vRttavaitADhaya parvatamAM hoya che ane saMvaraNanI ape. kSAe te saumanasa vanamAM athavA 5Daka vanamAM hoya che. adhelokamAM te gata (khADA) mAM athavA guphAmAM hoya che ane saMharaNanI apekSAe te pAtAlamAM Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 762 bhagavatIne saMharaNaM pratItya ardhattIyadvIpasamudratadekadezabhAge bhavati-iti bhAvaH / gautamaH pRcchati-'te NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaDyA hojjA ? ' he bhadanta ! te khalu zrutvA samutpannakevalajJAnAH ekasamayena kiyanto bhavanti ? bhagavAnAha-'goyamA! jahaNNeNaM ekako vA, do vA, tinni vA, ukkoseNaM aTThasayaM 108 ' he gautama ! jaghanyena ekasamaye eko vA, dvau vA trayo vA bhavanti, utkRSTena aSTottarazatam bhavati / tadapasaMharati-se teNaDheNaM goyamA ! evaM vuccai-socANaM kevalissa vA jAva kevaliuvAsiyAe vA jAva atthegaDae kevalanANaM uppADhejjA' he gautama ! tat tenArthena evam ucyate-zrutvA khalu kevalino vA sakAzAt yAvat-kevalimeM hotA hai| tiryagU loka meM vaha pandraha karmabhUmiyoM meM hotA hai aura saMharaNa kI apekSA se vaha aDhAI dvIpa aura aDhAI dvIpAntargata do samudroM ke kisI eka bhAga meM hotA hai| ___ aba gautama prabhu se aisA pUchate haiM-(te NaM bhaMte ! egasamaeNaM kevaiyA hojA) zrutvA samutpanna kevalajJAnI eka samaya meM kitane taka ho sakate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-(goyamA) he gautama ! (jahaNNeNaM eko bA, do vA, tinni vA, ukkoseNaM aTThasayaM) zrutvA samutpanna kevalajJAnI eka samaya meM kama se kama eka, yA do, yA tIna taka ho sakate haiM aura adhika se adhika eka sau ATha 108 taka ho sakate haiN| (se teNadveNaM goyamA! evaM buccai, soccANaM kevalissa vA jAva kevali uvAsiyAe vA jAva atthegaie kevalanANaM uppADejjA) isa kAraNa he gautama ! maine aisA kahA hai ki koI eka jIva kevalI se yAvat kevalI athavA bhavanamAM hoya che. tiryakamAM te 15 karmabhUmimAM hoya che ane saMharaNanI apekSAe te aDhI dvIpamAM ane aDhI dvIpamAMnA be samudronA keI eka bhAgamAM hoya che. gautama svAmI prazna-( se Na' bhaMte ! ega samaeNa kevaiyA hojjA 1) he bhadanta ! kRtvA samutpanna kevalajJAnI eka samayamAM keTalA thaI zake che? mahAvIra prabhunA utta2-( goyamA ! jahaNNeNa eko vA, do vA, tinni vA ukkoseNa adusayaM) he gautama ! me samayamA machi mAM mch| 24 mathavA be athavA traNa kUvA samutpanna kevalI thaI zake che ane vadhAremAM vadhAre 108 sudhI thaI zake che. ( se teNaTeNe goyamA ! evaM vuccai, soccANaM kevalisa vA jAva kevali uvAsiyAe vA jAva atthegaie kevalanANa' uppArenjA) 3 gautama ! 42 Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shreefont TIkA za09403106 zrutvA pratipannAvadhijJAninirUpaNam 763 zrAvakaprabhRtInAM vA sakAzAt, kevalyupAsikAyA vA sakAzAt yAvat keva lipajJasaM dharma zravaNatayA astyekakaH kazcit labheta, kevalAM vothiM budhyeta kevalAmanagAritAM pravrajet, kevala brahmacaryavAsamAvaset, kevalena saMyamena saMyacchet, kevalena saMcareNa saMhRNuyAt, kevalamAbhinivodhikajJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM, manaHparyavajJAnaM ' ke zrAvaka Adi se yA kevalI kI upAsikA se yAvat- kevalI prajJapsa dharma ko suna karake use zravaNajJAnaphalarUpa se prApta kara sakatA hai-jAna sakatA hai, kevala bodhi kA anubhava kara sakatA hai, kevala anagAritA ko dhAraNa kara sakatA hai, brahmacaryavAsa meM raha sakatA hai, kevalasaMyama se saMyama kI yatanA kara sakatA hai, kevala saMvara se zubhAdhyavasAyavRtirUpa saMvara kara sakatA hai, kevala AbhinibodhikajJAna ko, kevala zrutajJAna ko avadhijJAna ko, manaH paryavajJAna ko aura kevalajJAna ko utpanna kara sakatA hai| tathA koI eka jIva kevalI se yA yAvat una kI upAsikA se kevaliprajJapta dharma ko zravaNa karake bhI use zravaNajJAnaphalarUpa se prApta nahIM kara sakatA hai, kevala zuddhabodhi kA anubhava nahIM kara sakatA hai, kevala zuddha anagAritA ko (gRhasthavAsa chor3akara) dhAraNa nahIM kara sakatA hai, zuddha brahmacaryavAsa meM nahIM raha sakatA hai - kevala saMyama se saMyama kI yatanA nahIM kara sakatA hai - kevala saMvara se zubhA me evuM kahyuM che kAI jIva kevalI pAse athavA temanA zrAvaka pAse athavA kevalInA pakSanI upAsikA pantanI kAi vyakti pAse kevalI prajJapta dha zravaNu karIne zravaNujJAna larUpe tene (kevala prazna dharmone) prApta karI zake che--jANI zake che, zuddha samyaktvarUpa edhine anubhava karI zake che, aNugArAvasthA dhAraNa karI zake che, zuddha brahmacaryaMta dhAraNa karI zake che, zuddha sayama dvArA sayamayatanA karI zake che, zuddha savara dvArA AsaveAne nirAdha karI zake che, zuddha AbhiniAdhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, manapa`vajJAna ane kevaLajJAnane utpanna ( prAma ) karI zake che. parantu kAI jIva evA paNu hAya che ke kevalI pAse athavA temanA zrAvakADhi pAse kevalI prajJakSa dhamane zravaNu karavA chatAM paNa zravaNajJAna phaLa rUpe tene prApta karI zakate nathI, zuddha meAdhinA anubhava karI zakate nathI, zuddha brahmaca vrata dhAraNa karI zakate nathI, zuddha saMyama dvArA saMyamanI cutanA karI zakateA nathI, zuddha saMvara vaDe zubha Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .764 bhagavatIsutre kevalajJAnamutpAdayet , astyekakaH kazcit yAvat no kevalajJAnamutpAdayediti bhaavH| ante gautamo bhagavadvAkyaM satyApayannAha-seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he bhadanta ! tadevaM bhavadukta satyameva, he bhadanta ! tadevaM bhavaduktaM satyameveti // suu06|| iti zrI-vizvavikhyAta - jagadvallabha-prasidvavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApaka-pravizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardakazrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta - ''jainazAstrAcArya ' - padabhUSitakolhApurarAjaguru-vAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAlaprativiracitAyAM zrIbhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm navamazatakasya ekatriMzaduddezakaH samAptaH // 9-31 // dhyavasAyavRttirUpa saMvara nahIM kara sakatA hai-yAvat vaha kevala jJAna ko utpanna nahIM kara sakatA hai / anta meM gautama bhagavAn ke vacanoM meM satyatA khyApana karane ke nimitta (sevaM bhaMte ! sevaM aMte ! ti) aisA kahate haiM he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai, he bhadanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai| aisA kaha kara ve gautama yAvat apane sthAna para virAjamAna ho gye|snu| zrI jainAcArya jainadharma divAkara zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta " agadatIbhUtra kI prameyacandrikA vyAkhyAke navave zatakakA ikatIsavAM uddezaka samApta // 9-31 // saMvara vaDe adhyavasAya vRttirUpa saMvara karI zakatuM nathI, zuddha abhinibaMdhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAnane utpanna karI zakate nathI have bhagavAnanAM vacanane pramANabhUta mAnIne temanAM vacanomAM pitAnI zraddhA vyarata 42di gItama. svAmI 4 -" sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti" hai bhadanta ! Ape je kahyuM te satya che. he bhadanta ! Ape A viSayanuM je prati pAdana karyuM te satya che A pramANe kahIne mahAvIra prabhune vaMdaNuM-namaskAra karIne teo temane sthAne besI gayA. jainAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta bhagavatI sUtranI prameyaca- drikA vyAkhyAnA navamAM zatakane 31mo uddezaka samAsa 9-31aa.