Page Text
________________
प्रमेयचन्द्रिका टी० श०८ उ०१० सू० ४ पुद्गलास्तिकायस्वरूपनिरूपणम् ५०१ शेषान् षड् विकल्पान् प्रतिषेधयति - 'नो दव्बाई १, नो दव्वदेसा २, नो दव्वं च दव्व देसेय३, जाव नो दव्वाईं च दव्यदेसा य६,' स पुलस्तिकायमदेशो नो द्रव्याणि स्यात् १, नो वा द्रव्यदेशाः भवति, परमाणोरेकत्वेन बहुत्वा सद्भावात् २, नापि स परमाणुः द्रव्यं च द्रव्यदेशश्च भवति, तस्यैकत्वेन अवयविरूपस्वस्य अवयवरूपत्वस्य विरुद्धस्य द्विक्संयोगस्यासंभवात् ३, एवमेव यावत् स नो तात्पर्य ऐसा है कि जब वह पुद्गलास्तिकाय का एक प्रदेश स्वतन्त्र रहता है - किसी द्रव्य के साथ नहीं मिलता है - स्वयं गुणपर्याय से युक्त रहने के कारण द्रव्यरूप माना गया है और जब वह किसी दूसरे द्रव्य के साथ मिल जाता है तब वह द्रव्य का अवयवरूप हो जाता है । इस तरह किसी अपेक्षा पुद्गलास्तिकाय का एक प्रदेश द्रव्यरूप और किसी अपेक्षा अवयव - व्यप्रदेशरूप होता है । (नो दव्वाई, नो दव्वदेसा नो दव्वं च दव्वदेसे य, जाव तो दष्वाइं च दव्वदेसा य" अनेक द्रव्यरूप, अनेक द्रव्यदेशरूप, द्रव्य और द्रव्यदेशरूप यावत् अनेक द्रव्य और अनेक द्रव्यदेशरूप नहीं है । इन ६ विकल्पों को नहीं मानने का कारण ऐसा है कि परमाणु स्वयं एक होता है - इसलिये उसमें अनेकता का सद्भाव नहीं हो सकता है यदि अनेकता का सद्भाव उसमें होता तो वह अनेक द्रव्यरूप माना जा सकता। इसी तरह से वह परमाणु युगपत् अवयवी अवयवरूप भी नहीं हो सकता है । क्यों कि ये दोनों
વાને કારણે દ્રવ્યરૂપ ગણાય છે. પણ જ્યારે તે કઇ ખીજા દ્રવ્યની સાથે મળી જાય છે, ત્યારે તે દ્રવ્યના અવયવરૂપ મની જાય છે. આ રીતે એક દૃષ્ટિએ વિચાર કરતાં પુદ્ગલાસ્તિકાયના તે એક પ્રદેશ દ્રવ્યરૂપ હાય છે અને બીજી દૃષ્ટિએ વિચાર કરતા તે અવયવરૂપ (દ્રવ્યદેશરૂપ) પણ હાય છે.
( नो दव्वाइ, नो दव्वदेसा, नो दव्व च दव्वदेसे य, जाव नो दव्वाई च दव्वदेसा य ) परन्तु ते द्रव्य३५, मने द्रव्यहेशड्य, द्रव्य भने द्रव्यદેશરૂપ યાવત્ અનેક દ્રશ્ય અનેક દ્રવ્યદેશરૂપ હાતા નથી. આ છ વિકલ્પાને માન્ય નહીં કરવાનું કારણ એ છે કે પરમાણુ' સ્વય' એક હાય છે. તેથી તેમા અનેકતા સભવી શકતી નથી. જો તેમાં અનેકતાના સદ્ભાવ હેાત તેા તેને અનેક દ્રવ્યરૂપ માની શકાત, આ રીતે તે પરમાણુને એક સાથે અવયવી અને અવયવરૂપ પણ માની શકાય નહીં, કારણ કે તે ખન્ને વાતે પરસ્પર વિરોધી લાગે છે. આ રીતે એક પરમાણુમાં તે બન્નેને એક જ કાળે સમાવેશ કદી
| SR No. | 009317 |
| Book Title | Bhagwati Sutra Part 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 784 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & agam_bhagwati |
| File Size | 46 MB |