Book Title: Agam 43 Mool 04 Uttaradhyayan Sutra Part 02
Author(s): Jaykirtisuri
Publisher: Bhadrankar Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002569/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapUjyagacchAdhipajayakIrtisUriviracitadIpikATIkAsamalaGkRtAH uttarAdhyAyAH bhAga-2 * pUrvasaMskaraNasampAdakaH * * navInasaMskaraNasampAdikA * paNDita hIrAlAla haMsarAja sAdhvI candanabAlAzrI * prakAzakA * bhadraMkara prakAzana ahamadAbAda 2010_02 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapUjyagacchAdhipajayakIrtisUriviracita dIpikATIkAsamalaGkRtAH uttarAdhyAyAH bhAga-2 2010_02 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navInasaMskaraNaprerakaH paMnyAsa zrIvajrasenavijayamahArAjaH gaNivarya zrInayabhadravijayamahArAjaH 2010_02 navInasaMskaraNasampAdikA sAdhvI candanabAlAzrI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramapUjyagacchAdhipajayakIrtisUriviracita dIpikATIkAsamalaGkRtAH uttarAdhyAyAH bhAga-2 * vRttikAraH . paramapUjyAcAryavaryamerutuGgasUriziSyaparamapUjyAcAryavaryajayakIrtisUrimahArAjaH * sampAdakaH . paNDita zrAvaka hIrAlAla haMsarAja * navInasaMskaraNasampAdikA . paramapUjyavyAkhyAnavAcaspatiAcAryabhagavantazrImadvijaya ___ rAmacandrasUrIzvarANAM sAmrAjyavartI paramapUjyapravartinI zrIrohitAzrIjImahArAjasya ziSyaratnA ca sAdhvI candanabAlAzrI * prakAzakaH . bhadraMkara prakAzana ahamadAbAda 2010_02 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthanAma : dIpikATIkAsamalaGkRtA uttarAdhyAyAH bhAga-2 vRttikAra : paramapUjyAcAryavaryajayakIrtisUrimahArAjaH navInasaMskaraNapreraka : paMnyAsa zrIvajrasenavijayamahArAjaH gaNivarya zrInayabhadravijayamahArAjaH navInasaMskaraNasampAdikA : sAdhvIzrIcandanabAlAzrI pUrvasaMskaraNaprakAzaka : paNDita hIrAlAla haMsarAja [ jAmanagara] navInasaMskaraNaprakAzaka : bhadraMkara prakAzana pUrvasaMskaraNa : vi. saM. 1966, i.sa. 1909 navInasaMskaraNa :: vi. saM. 2066, i.sa. 2009 mUlya : ru. 200-00 : 20+307-654 : BHADRANKAR PRAKASHAN, 2009 prAptisthAna )2 ahamadAbAda : bhadraMkara prakAzana 49/1, mahAlakSmI sosAyaTI, zAhIbAga, ahamadAbAda-380004 phona : 079-22860785 ahamadAbAda : sarasvatI pustaka bhaMDAra hAthIkhAnA, ratanapola, ahamadAbAda-380001 phona : 079-25356692 akSarAMkana : virati grAphiksa, ahamadAbAda phona : 079-22684032 : tejasa prinTarsa, ahamadAbAda phona : 079-22172271 (mo.) 98253 47620 mudraka 2010_02 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutabhakti-anumodanA - lAbhArthI paramapUjaya, paramopakArI, suvizAlagacchAdhipati, vyAkhyAnavAcaspati pUjyapAda AcAryabhagavaMtazrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna adhyAtmayogI pUjyapAda paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajI mahArAjasAhebanA ziSyaratna hAlAradeze saddharmarakSaka pUjyapAda AcAryabhagavaMta zrImadvijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAja sAhebanA ziSyaratna vardhamAnataponidhi 100-68 oLInA ArAdhaka pUjyapAda gaNivarya zrI nayabhadravijayamahArAjasAhebanA sadupadezathI navADIsA-zrIsaMbhAvanagara zrAvikAbahenonA jJAnadravyanI upajamAMthI 100 seTo chapAvavAno lAbha lIdhela che. Ape karelI zrutabhaktinI amo hArdika anumodanA karIe chIe ane bhaviSyamAM paNa Apa uttarottara uttamakakSAnI zrutabhakti karatAM raho evI zubhecchA pAThavIe chIe. li. bhadraMkara prakAzana 2010_02 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je kira bhavasiddhiyA, parittasaMsAriyA ya bhaviyA ya / te kira paDhaMti dhIrA, chattIsaM uttarajjhAe // 1 // je huMti abhavasiddhA, gaMThiyasattA aNaMtasaMsArA / te saMkiliTTakammA, abhavviyA uttarajjhAe // 2 // _[utta. ni./gA.557-558] "je bhavasiddhika, parittasaMsArI, bhinnagraMthivALA, ratnatrayanA ArAdhaka bhavyajIvo che, te dhIrapuruSo chatrIza uttarAdhyAyo bhaNe che - vAMce che. je abhavasiddhika, graMthideze rahelA, anaMtasaMsArI, saMkliSTakarmavALA abhavyajIvo che, te uttarAdhyAyo bhaNavA mATe ayogya che." 2010_02 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya "duSamakALa jinabiMba jinAgama bhaviyaNakuM AdhArA".....! AgamagraMthomAM prathamagraMtha "uttarAdhyayana' che. zrI uttarAdhyayanasUtra eTale sAdhanAmArgano saMdarzaka eka adbhuta graMtha !! sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe AcArapAlanano mArgadarzaka graMtha !! uttama prakAranA AcAro ane uttama prakAranA AcArapAlakonA dAMtothI bharapUra paramAtmAnI dezanAno A graMtha !! 'uttarAdhyayanasUtra upara pUrvanA maharSioe ghaNI TIkAo racI che, temAMthI amArI saMsthA dvArA agAu "lakSmIvallabhIya' TIkAyukta uttarAdhyayanasUtra prakAzita thayela che. tyArapachI bhASAMtara mATe preraNA thatAM mUla, saMskRtachAyAnuvAda, gurjarabhASAnuvAda ane kathAsameta uttarAdhyayanasUtra bhAga 1-2 prakAzita karavAmAM Avela che, tyArapachI paramapUjya upAdhyAya zrIkamalavijayamahArAja dvArA racita ane paramapUjaya muni zrIjayaMtavijayamahArAja dvArA saMzodhita "sarvArthasiddhi' TIkAyukta uttarayaNANi bhAga 1-2 prakAzita karavAmAM Avela che, tyArapachI have paramapUjaya AcAryavarya zrI jayakIrtisUrimahArAja racita "dIpikA'TIkAyukta uttarAdhyAyAH bhAga 1-2 prakAzita karatAM ame atyaMta AnaMdano anubhava karIe chIe 'uttarAdhyayana'sUtra upara paramapUjya zAntAcAryamahArAjaracita "ziSyahitA'nAmaka bRhaddIkAnI racanA thayela che e bRhaddIkA ane "uttarAdhyayana'sUtra uparanI niyuktinA AdhAre, vivipakSIya paramapUjaya AcArya jayakIrtisUri mahArAje "dIpikA'vRttinI racanA karela che. ghaNA varSo pUrve paMDita zrIhIrAlAla haMsarAja-jAmanagaravALAe A TIkA prakAzita karela che, te varSo pUrvenI prata kobA kailAsasAgara jJAnabhaMDAramAMthI atyaMta jIrNazIrNa hAlatamAM prApta thatAM A TIkA pU.sAdhu-sAdhvI bhagavaMtone vAMcana mATe upayogI bane 2010_02 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te hetuthI amArA upakArI paramapUjya suvizAlagacchApati AcAryabhagavaMta zrImadvijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna adhyAtmayogI paMnyAsapravara zrIbhadraMkaravijayajI gaNivaryazrInA ziSyaratna hAlAranA hIralA paramapUjaya AcAryabhagavaMta zrImadvijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna paramapUjaya paMnyAsa zrIvajasenavijayajI mahArAjanI zubhapreraNAthI paramapUjya vyAkhyAnavAcaspati rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA sAmrAjayavartI tathA prazAMtamUrti pravartinI pUjayasAdhvIvaryA zrIrohitAzrIjImahArAjanA ziSyaratnA viduSI sAdhvI zrIcaMdanabAlAzrIjI mahArAje dIpikA TIkAsahita uttarAdhyAyAH bhAga 1-2nA navInasaMskaraNanuM saMpAdana karela che ane amArI saMsthAne tenA prakAzanano lAbha Apela che, te badala amArI saMsthA temano khUba khUba AbhAra mAne che. "dIpikA'TIkAsahita uttarAdhyAyAH bhAga 1-2nA A navInasaMskaraNane prakAzita karavA mATe paramapUjya AcAryabhagavaMta zrImadvijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA sAmrAjyavartI paramapUjaya hAlAranA hIralA AcArya bhagavaMta zrImadvijaya kuMdakuMdasUri mahArAjanA ziSyaratna vaddhamAnataponidhi paramapUjaya gaNivaryazrInalabhadravijayajImahArAje DIsA jaina zvetAMbaramUrtipUjaka saMghane preraNA karatAM DIsA zrIsaMghataraphathI A baMne bhAganA prakAzanakArya mATe saMghanA jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha levAmAM Avyo che, te badala ame pUjaya gaNivaryazrIno tathA DIsA zrIsaMghano khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. ame A take vRttikAra pUjya AcAryabhagavaMtazrIno, pUrve A "dIpikA'vRttisahita uttarAdhyayana graMtha pratAkAre prakAzita karanAra paMDita hIrAlAla haMsarAjano kobA kailAsasAgara jJAnabhaMDAranA TrasTIono tathA navInasaMskaraNanA saMpAdikA sAdhvI bhagavaMtazrIno khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. akSaramudrAMkana kArya mATe viratigrAphiksanA akhileza mizrAe suMdara kArya karI Apela che ane prInTIMganA kAma mATe tejasa prInTarsanA tejasabhAIe khaMtapUrvaka suMdara kArya karI Apela che. te badala ame temano AbhAra mAnIe chIe. prAMte A graMthanA vAMcana-manana ane nididhyAsana dvArA ApaNA AtmAne jAgRta karIne paramapadane pAmanArA banIe !! - prakAzaka 2010_02 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdhyayana eka AgamagraMtha !! anaMtakALacakra che, dareka kALacakramAM utsarpiNI-avasarpiNI kALa hoya che. temAM trIjA ane cothA ArAmAM tAraka zrItIrthaMkara paramAtmAo utpanna thaIne sarvaviratidharma aMgIkAra karIne kevalajJAnane pAmIne zAsananI sthApanA kare che ane zAsananI sthApanA karatI vakhate "3pa vA', vilAmeTTa vA, dhupha vA' A tripadI dvArA paramAtmA je arthathI dezanA Ape che, tene gaNadharabhagavaMto sUtramAM gUMthe che, e Agama tarIke prasiddha thAya che. A AgamagraMthomAM prathama graMtha "uttarAdhyayana" che. A graMtha pUjaya sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone ArAdhanAmaya saMyamajIvana jIvavA mATe atyaMta upayogI graMtha che. uttarAdhyayanasUtra upara pUrvanA maharSioe ghaNI TIkAo racI che, temAMthI A aMcalagacchIya paramapUjya AcArya bhagavaMta merUtuMgasUri mahArAjanA ziSyaratna paramapUjaya AcAryabhagavaMta jayakIrtisUrimahArAjaracita "dIpikA TIkA che. A "dIpikA' TIkA saraLa, subodha ane tAttvikabhAvagarbhita che. AmAM kathAnako saMkSiptamAM saMskRta gadyabhASAmAM che, jethI prAraMbhika saMskRtano abhyAsa karanArA paNa A TIkA saraLatAthI vAMcI zake tema che. A "dIpikA' TIkA sahita uttarAdhyAyA' pratAkAre vi.saM. 1966, I.sa. 1909mAM paMDita hIrAlAla haMsarAje - jAmanagarathI prakAzita karela. AjathI lagabhaga 100 varSo pUrve prakAzita thayela A prata amane kobA zrIkailAsasAgarajJAnabhaMDAramAMthI prApta thaI ane te pratanI hAlata atyaMta jIrNa-zIrNa thayelI jotAM thayuM ke, pUrvanA mahApuruSe A uttarAdhyayana' AgamagraMtha upara "dIpikA' TIkAnI racanA karela che, e mahApuruSanI jema TIkA racavAnuM to sAmarthya nathI paraMtu e mahApuruSa dvArA racita A zrutano vAraso bIjA 60-70 varSo sudhI jaLavAI rahe e bhAvanAthI meM potAnI nAdurasta tabIyatamAM paNa satata hRtopAsanAmAM lIna rahetAM sAdhvIzrIcaMdanabAlAzrIne zubhapreraNA karI ane mRtopAsikA sAdhvIzrIcaMdanabAlAzrIe mArI zubhapreraNAne saharSa jhIlIne A navInasaMskaraNanA saMpAdakanuM 2010_02 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya karyuM che ane A "dIpikA' TIkA sahita uttarAdhyAyAH bhAga 1-2/36 adhyAyonA vistRta digdarzana ane 10 pariziSTo sAthe bhadraMkaraprakAzanathI prakAzita thaI rahela che, te mArA mATe atiAnaMdano viSaya banela che. A navInasaMskaraNanA prakAzana kArya mATe sAdhvIzrInI RtabhaktithI prerAIne zrutapremI vardhvamAnataponidhi gaNivarya zrI nayabhadravijayajIe DIsA je.mU. zrIsaMghane preraNA karI ane DIsA zrIsaMghe A graMthaprakAzanakAryano saMghanA jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha lIdhela che, te DIsA zrIsaMghanI zruta pratyenI paramoccabhakti sUcave che. A graMthanA vAcana, manana ane nididhyAsana dvArA samyajJAna, samyagdarzana ane samyaphacAritrarUpa ratnatrayInI pariNatine vikasAvIne ApaNe sau koI muktisukhanA arthI mumukSu bhavyAtmAo nijasvarUpanA bhogasvarUpa muktisukhanA bhoktA banIe e ja eka aMtaranI zubhAbhilASA...!! - paMnyAsa zrIvajasenavijaya 2010_02 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya titthayare bhagavaMte aNuttara parakkamme amianANI / tinne sugaigaisae siddhipahapaesae vaMde // vaMdAmi mahAbhAgaM mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amaranararAyamahiaM titthayaramimassa titthassa // ikkArasa vi gaNahare pavAyae pavayaNassa vaMdAmi / savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // [ zrImadvAduvAmI-vivanipiDizAnantara thA] - sarvotkRSTa parAkramavALA, amitajJAnI, (saMsArathI) tarelA, sugatigatimAM eTale mokSamAM gayelA, siddhinA patha-mArganA upadezaka (evA) tIrthakara bhagavAnane vaMdana karuM chuM. - mahAbhAgya, mahAmuni, mahAyaza, amara ane nararAjathI pUjita ane A tIrthanA tIrthakara-tIrthapravartaka (evA) mahAvIrabhagavAnane vaMdana karuM chuM. - (gautamAdi) agiyAra gaNadharo ke je pravacana-AgamanA pravAdaka che temane, sarva gaNadharonA vaMzane, vAcakonA vaMzane ane pravacana-Agamane huM vaMdana karuM chuM. mUlasUtronI saMkhyA : mUlasUtronI saMkhyAmAM matabheda jovA maLe che. keTalAka loko uttarAdhyayana, Avazyaka ane dazavaikAlika-A traNa sUtrone ja mUlasUtra mAne che, piMDaniryukti ane oghaniryuktine mUlasUtromAM gaNatA nathI. temanA mata pramANe piMDaniryukti, dazavaikAlikaniyuktinA AdhAre ane oghaniryukti, AvazyakaniyuktinA AdhAre racAI che. keTalAka loko piMDaniyuktinI sAthe ghaniryuktine paNa mUlasUtra tarIke svIkAre che. 1. saMpAdakIya A lakhANamAM jainabRhadghAhityano itihAsa bhAga-3 gujarAtI AvRttimAMthI amuka lAkhANa sAbhAra uddhata karI saMkalita karela che. tathA bhadraMkara prakAzanathI prakAzita uttarAdhyayanasUtra bhASAMtaranI AvRttimAMthI adhyayanono TuMka sAra sAbhAra lIdhela che. 2010_02 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 jaina AgamomAM mUlasUtronuM sthAna ghaNuM mahattvapUrNa che. khAsa karIne uttarAdhyayanasUtra ane dazavaikAlikasUtra bhASA tathA viSayanI dRSTie atyaMta prAcIna che.2 uttarAdhyayana--A saMpUrNa sUtra ati AnaMdadAyaka bodhanA nidhirUpa che. A uttarAdhyayana sUtra uparanI paramapUjyaAcAryabhagata jayakIrtisUrimahArAja racita 'dIpikA' TIkAnuM A navIna saMpAdana kArya pustakAkAre 'bhadraMkaraprakAzana' taraphathI be bhAgamAM prakAzita thaI rahela che. temAMthI bhAga-1mAM 1 thI 19 adhyayano Avela hovAthI te adhyayanono TUMka sAra bhAga1mAM ApavAmAM Avela che tyArapachI A bhAga-2mAM 20 thI 36 adhyayanono samAveza thato hovAthI teno TUMkasAra bhAga-2mAM ApavAmAM Avela che. 20. mahAnirpranthIya adhyayana : gAthA-60 A adhyayanamAM zreNikamahArAjAne samyaktvanI prApti kevI rIte thAya che te anAthI muninA dRSTAMta dvArA jaNAvavAmAM Avela che ane kuzIlIyAnA sarvamArgane tyajIne mahAnirprathanA mArge cAlavAno upadeza Apelo che. zreNikamahArAjA zikAra mATe jaMgalamAM gayA hatA. tyAM udyAnamAM atyaMta rUpavAna, ati komaLa, manohara, samAdhivALA yuvAna mahAtmAne joyA ane vismaya pAmI munine vaMdana karI ane be hAtha joDIne prazna karyo he mahAtman ! A yuvAvasthAmAM pravrajayA levAnuM kAraNa zuM ? Apane vairAgya thavAnuM kAraNa zuM ? tyAre muni javAba Ape che ke - ''agAho mi mahArAya ! nAdo mA na vinnarUM'' / [3tta.20/5.+ pUrvA.] he rAjA ! huM anAtha chuM mAro koI nAtha nathI tethI meM dIkSA lIdhI che. tyAre zreNika mahArAjA kahe che ke--'huM tamAro nAtha thAuM, tame icchA pramANe bhoga bhogavo.' eTale munie kahyuM ke - - '' "" 'appaNA aNAho saMtA kahaM me nAho bhavissasi ? [utta. 20 /gA. 12 utta. ] he rAjA ! tame pote ja anAtha cho to mArA nAtha kevI rIte banI zakazo ? AvuM apUrva vacana sAMbhaLI rAjA vismaya pAmIne potAno parivAra vagere vaibhava batAvI nAthapaNuM batAve che tyAre muni potAnI gRhasthAvasthAnI zreSTha samRddhi, mAtA, pitA, patnI Adi parivA2nuM varNana kare che paNa zarIramAM utpanna thayelI asahya vedanAne A koI samRddhi dUra karI zakI nathI ema jaNAvI anAthapaNuM siddha kare che. 2. pU.A.bhAvaprabhasUrimahArAje jainadharmavarastotra (zloka-30)nI TIkA (pR. 44)mAM nimnalikhita mUlasUtrono ullekha karyo che H atha 3ttarAdhyayana 1, Avazya2, pi'nivRtti tathA oghaniryukti 3 dazavaikAlika 4, iti catvAri mUlasUtrANi // 2010_02 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmano svIkAra karI vedanA dUra thAya to cAritra levAnI bhAvanA bhAvamAM vedanA dUra thaI ane cAritrano svIkAra karavAthI have potAnA AtmAno tathA sarva prANI mAtrano huM nAtha thayo chuM ema kahI munie rAjAne sanAtha ane anAthatAnuM svarUpa samajAvyuM ane rAjAne samyaktanI prApti thAya che. 21. samudrapAlIya adhyayana : gAthA-24 A adhyayanamAM samudrapALanA dRSTAMta vaDe ekAMtacaryAnuM varNana karavAmAM Avela che. samudrapALa pAlita nAmanA zrAvakano putra hato. teno janma samudramAM nAvanI aMdara thayela hovAthI tenuM nAma samudrapALa pADavAmAM AvyuM hatuM. rUpiNI nAmanI kanyA sAthe tenA lagna thayA. eka vakhata potAnA mahelanI bArImAM beThelo hato tyAre phAMsI (vadhya) sthAnamAM laI javAtA eka corane jotAM karmanI bhayaMkaratA vicAratAM vairAgya pAmI dIkSA grahaNa karavA mATe potAnA AtmAne anulakSIne ciMtana karyuM ke- "he AtmA-jIva ! mahAklezakAraka, bhayakAraka ane mahAmohakAraka svajanAdikanA saMgano tyAga karI cAritradharma para ruci karI vrata tathA zIlanuM pAlana karI tuM parISahone sahana kara." A rIte viraktabhAvamAM rahI saMyamano svIkAra karI niraticAra cAritranuM pAlana kare che, e vAta upadezAtmaka rIte jaNAvI che. 22. rathanemIya adhyayana : gAthA-49 A adhyayanamAM rathaneminA dRSTAMta vaDe cAritramAM dhRti rAkhavAno upadeza Apyo che. pahelAM zrIneminAtha bhagavAnanuM caritra che. pazu pratyenI dayAnA pariNAmathI paraNavAno niSedha karI dIkSA lIdhI ane neminAtha bhagavAnane kevaLajJAnanI prApti thaI tyAre rAjImati tathA temanAthanA bhAI rathanemi Adi ghaNAe saMyamano svIkAra karyo. eka vakhata dezanA sAMbhaLI pAchA vaLatAM varasAdanA pANIthI rAjImatinA kapaDAM palaLI gayA, tethI bhInAM thayelA vastrane sukAvavA mATe guphAmAM gayA, te vakhate guphAmAM rahelA dhyAnastha rathanemimunie teNIne joI ane jotAM ja manamAM viSaya-vAsanAnA vikAro utpanna thayA ane rAjImati pAse aghaTita mAMgaNI karI. tyAre rAjImatie dhIraja rAkhI emane sthira rAkhavA mATe kaDaka zabdomAM je hitazikSA ApI che te rAjImatinA pavitra satItvanI ane mahAsaMyamanI jhAMkhI karAve che. rathanemi te sAMbhaLIne pratibodha pAmI, pApanI AlocanA, karI cAritramAM daDha banI, suMdara pAlana kare che. baMne kevaLajJAna pAmI mokSamAM jAya che. 23. zrI kezigautamIya adhyayana : gAthA-89 jema pArzvanAtha bhagavAnanA sAdhu zrIkezIkumAre zrIgautamasvAmIne vinayathI prazna 2010_02 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUchIne potAnA ziSyono saMdeha dUra karyo hato tema anya mumukSue paNa zaMkAnuM samAdhAna karI saMyama mArgamAM kevI rIte pravartavuM te saMbaMdhI samajavA jevI bodhadAyaka vAto A adhyayanamAM suMdara samajAvelI che. kezIgaNadhara ane gautamasvAmI e baMne mahAtmAonI vacce thayela saMyamIone upayogI tAtvika vArtAlApa vAMcavA jevo che, ciMtanIya che. vArtAlApanA aMte kezIkumAre parivAra sahita zrIgautamasvAmI pAse pAMca mahAvratavALo dharma svIkAra karyo. 24. pravacanamAtR adhyayana : gAthA-30. A adhyayanamAM pAMca samiti ane traNaguptirUpa aSTapravacanamAtA ke je sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI mAtA che tenuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. A AThenuM svarUpa teno upayoga ane chelle tenuM pAlana karavAthI maLatuM phaLa e sarva hakIkata vistArathI samajAvela che. 25. yajJIya adhyayana : gAthA-44 A adhyayanamAM jayaghoSa ane vijayaghoSanI kathA dvArA brahmacaryanA guNa batAvyA che. jayaghoSa ane vijayaghoSa baMne bhAIo brAhmaNo hatA. temAM jayaghoSa vairAga pAmI dIkSA grahaNa karI mahAmuni banyA. potAno bhAI yajJa karAve che e samAcAra sAMbhaLIne tene pratibodha karavA vANArasI nagarImAM AvyA, ene brAhmaNanuM svarUpa samajAve che. sAdhu, brAhmaNa, muni, tApasa, kSatriya, vaizya, kSudra vagerenAM lakSaNo spaSTa samajAve che. A sarva sAMbhaLIne vijayaghoSa vairAgyathI vAsita banyA ane tyAM ja bhAImuni pAse dIkSA grahaNa karI ane baMne mahAtmA ArAdhanA karatAM karatAM siddhigatine pAmyA. 26. sAmAcArI adhyayana : gAthA-23 A adhyayanamAM sAdhunI dazavidha sAmAcArI-teno artha ane upayoga karavAnA sthAno batAvIne oghasAmAcArInuM varNana karavAmAM Avela che. temAM prathama porasI ane pAdonapArasIno kALamAna jANavAno upAya, rAtri ane divasanI ATha porasImAM kaI porasIe kyuM kAma karavuM te jaNAvIne paDilehaNanA doSo jaNAvyA che te to sAdhusAdhvIjIe khAsa jANavA jevA che ane te rIte pAlana karIne zuddha paDilehaNA karavA jevI che. te uparAMta svAdhyAya-kAyotsarga ane pratikramaNanI vidhi savistara jaNAvela che. sAdhu kyA che kAraNe bhikSA levA na jAya ane jAya te kAraNo paNa batAvyA che. 27. khAMkIya adhyayana : gAthA-17 A adhyayanamAM garga nAmanA AcAryanI kathAmAM gaLIyA baLadanA dRSTAMta dvArA avinIta ziSyanA lakSaNa batAvyA che. 2010_02 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jema koI puruSa gADImAM gaLIyA baLada joDIne paragAma javA nIkaLe ane baLadane mArakUTa karI chevaTe khedane ja pAme che tema avinIta ziSyone vAraMvAra zikSA ApavA chatAM te vinIta thatA nathI ane UlaTA asamAdhinuM kAraNa thAya che, tethI avinIta ziSyone choDI anyatra jaI AtmakArya sAdhavuM e ja uttama upAya che' ema vicArI garga muni avinIta ziSyono tyAga karI anyatra jaI saMyamamArgamAM vicaravA lAgyA. 28. mokSamArgagati adhyayana : gAthA-36 A adhyayanamAM mokSamArganAM jJAna, darzana, cAritra ane tapa e cAra kAraNo batAvyA che. dravya, guNa ane paryAya tathA tenA lakSaNo, nava tattvonuM svarUpa, samakitanA bhedo tenuM mAhAbhya, darzanAcANanA ATha prakAra, pAMca prakAranA cAritra, cha prakArano bAhya tapa tathA cha prakArano abhyatara tapa ema bAra prakAranA tapanuM varNana A adhyayanamAM karavAmAM Avela che. 29. samyaktaparAkrama adhyayana : AlAvA-76 A adhyayanamAM saMvega, nirveda, dharmazraddhA Adi 76 dvArA batAvyA che. ziSya : "soLa aMte nIvo vi naJya' ? prabhu: "saMvege mayttaraMthaHsaddhanAyaDu, madhuttarA thA , saMvedavyaHIYccha'T ziSya : he bhagavaMta ! saMvegathI jIva kevo guNa pedA kare che ? prabhu : saMvegathI jIva anuttaradharmanI zraddhA pedA kare che. anuttara dharmazraddhAthI saMvega Ave che. A rIte ghaNA viSayone khUba tAttvika rIte varNavyA che. 30. tapomArgagati adhyayana : gAthA-37 tapa vinA karmarahita banI zakAtuM nathI. karmarahita banavA mATe Azravarahita thavuM joIe. A vAta taLAvanA dRSTAMta dvArA samajAvela che. jema koI taLAvamAMthI pANI kADhI nAMkhavuM hoya to prathama temAM (jaLa) pANI AvavAnA dvAro baMdha karavA joIe ane pachI aMdara rahelA pANIne bahAra kADhavA mATenA upAyo karavA joIe tema jIvarUpI taLAvamAM pANInI jema bharelA karmo khapAvavA mATe prathama mahAvratAdika vaDe hiMsAdi dvArone rokavA ane pachI tapa vaDe aMdara rahelA karmone khapAvI zakAya che. A pramANe adhyayanano prAraMbha karI anazanAdi cha prakArano bAhya tapa ane prAyazcitAdi cha prakArano atyaMtara tapa jaNAvI tapanuM phaLa A adhyayanamAM darzAveluM che. 31. caraNavidhi adhyayana : gAthA-21 A adhyayanamAM saMyamamAM pravRtti ane asaMyamathI nivRtti karavA mATeno upadeza Apyo 2010_02 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. temAM rAga-dveSarUpa pApano tiraskAra, traNa daMDa, traNa gArava ane traNa zalyano tyAga, cAra kaSAya, cAra saMjJA ane cAra vikathAno tyAga, pAMca mahAvratanuM pAlana, pAMca indriyonA viSayano tyAga, cha lazyAnuM svarUpa, pRthvIkAyAdi cha kAyanI rakSA, sAta bhaya ane ATha madano tyAga, nava brahmacaryaguptinuM pAlana, daza prakAranA sAdhudharmanuM pAlana, e rIte yAvata tetrIsa prakAranI AzAtanA tyAganuM varNana karavAmAM Avela che, temAM upAdeyanuM grahaNa ane heyano tyAga karavAno upadeza Apyo che te pramANe vartanAra jIva mokSane pAme che. 32. pramAdasthAna adhyayana : gAthA-111 A adhyayanamAM avirati, kaSAya vagere pramAdanA sthAno tyajavA lAyaka che ane jJAna, darzana ane cAritra AdaravA lAyaka che teno upAya sadgurnAdikanI sevA, svAdhyAya, eSaNIya AhAra Adino vistArathI upadeza Apyo che. emAM kAmabhogonuM dAruNa pariNAma batAvIne pAMca iMdriyonA viSayonuM vizada varNana che temAMthI bacavA mATeno suMdara upadeza Apela che. chelle sarva pramAdanA sthAnothI saMyamIne dUra rahevAnuM jaNAvyuM che. 33. karmaprakRti adhyayana : gAthA-25 A adhyayanamAM karmanuM svarUpa batAvyuM che, temAM prathama jJAnAvaraNIyAdika ATha karma ane te darekanI uttaraprakRti bhedasahita varNavI che ane pachI karmanA pradezAgra kSetra, kALa ane bhAva vistArathI varNana karavAmAM Avela che. 34. vezyA adhyayana : gAthA-61 kRSNa, nIla, kApota, tejo, padma ane zukla Adi cha lezyAonA varNa, rasa, gaMdha, sparza, pariNAma, lakSaNa, sthAna, sthiti, gati ane AyuSya batAvyA che. temAM cAre gatinA jIvone AzrayIne vezyAnI sthiti vistArathI jaNAvI che. 35. anagAramArgagati adhyayana : gAthA-21 A adhyayanamAM sAdhunA guNo batAvyA che. temAM prathama pAMca mahAvrato pALavAnA che pachI sAdhue kevA sthAnamAM rahevuM ane kevA sthAnamAM na rahevuM te jaNAvela che. kAmane jAgRta karanAra atyaMta anukULa upAzrayamAM na rahevuM, pote sthAno na karAvavA, zuddha bhikSAcaryAthI ja jIvananirvAha karavuM, saMyamapAlana mATe ja bhojana karavuM, vaMdanAdi satkAra sanmAnanI manathI paNa icchA na karavI ane mRtyu samaye saMlekhanA karI mamatvavinAnA thavuM Adi upadeza kahyo che. 2010_02 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 Ama A adhyayana vartamAnamAM sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe ghaNI ghaNI jAgRti ApanAruM che. 36. jIvAjIva-vibhakti adhyayana : gAthA-266 dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA mAdhyamathI ajIvatattvanI prarUpaNA karavAmAM AvI che. tyArapachI jIvanI prarUpaNA karI che temAM jIvanA be prakAra saMsArI ane siddha jaNAvI te jIvonA bheda, AyuSya, kAyasthiti, varNa Adi jaNAvela che. Ama jIva-ajIvanuM svarUpa batAvI upadeza Apyo che ke-"munie A svarUpa jANIne saMyamamAM rati karavI ane ghaNA varSo sudhI cAritranuM pAlana karI chevaTe saMlekhanA karavI". A pramANe bodha ApI pachI dravyasaMlekhanA ane bhAvasaMkhanAnuM saMkSipta varNana karela che. tyArapachI kaMdarpabhAvanA, AbhiyogyabhAvanA, kilbiSIbhAvanA, mohabhAvanA ane AsurIbhAvanA A pAMca azubha bhAvanAno tyAga karavAnuM kahela che, kemake A azubha bhAvanA bhAvavAthI durgati prApta thAya che ityAdi A adhyayanamAM jaNAvela che. A rIte 36 adhyayano sAmAnya sAra ahIM jaNAvyo che. uttarAdhyayanasUtra uparanI "dIpikA TIkAmAM aMtima prazasti pUrve kahyuM che ke, pR. 602 jogavihI vahittA, ee jo lahai suttaatthaM vA / bhAsei ya bhaviyajaNo, so pAvai nijjaraM viulaM // jassADhattA ee, kahavi samappaMti viggharahiyassa / so lakkhijjai bhavvo puvvarisI eva bhAsaMti // - yogavidhine vahana karIne A uttarAdhyAyono je sUtra-artha grahaNa kare che te bhavyajana kahevAya che (ane) te vipula nirjarA prApta kare che. - jene AdhIna A uttarAdhyAyono sUtra, artha che te koIpaNa rIte vidhvarahita samyagu arpaNa kare te bhavya puruSa jANavo (e pramANe) pUrvanA maharSio kahe che. upakArasmaraNa : A uttarAdhyayanasUtranA saMpAdanakAryamAM paramapUjya, vyAkhyAnavAcaspati zrI rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjanA ziSyaratna adhyAtmayogI paramapUjaya paMnyAsapravara zrIbhadrakaravijayajI mahArAjanA ziSyaratna paramapUjaya paMnyAsapravara zrIvajasenavijayamahArAjasAhebe mane je svAdhyAya karavAno lAbha Apyo che ane te daramyAna mArA je adhyavasAyonI atinirmaLatA thaI che, te badala pUjyazrInI khUba khUba RNI chuM ane mAruM paramasadbhAgya samaju chuM ke, A mUlAgamagraMthanA kAryamAM mAro je samaya vyatIta thayo te mArA jIvanano zreSTha 2010_02 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya samajuM chuM. 36 adhyayanono A vistRta paricaya ane viSayadigdarzana meM mArI anuprekSA mATe taiyAra karela che. jenA dvArA anya ratnatrayInA sAdhaka AtmAone paNa saMyamajIvanamAM bhAvollAsa pragaTe ane tenA dvArA sAdhanAmAM sva-parane apramattadazA prApta thAya e ja bhAvanAthI A prayAsa karela che. uttarAdhyayanasUtra uparanI A dIpikA TIkA prakAzita karavA mATe vardhamAnataponidhi paramapUjaya nayabhadravijayamahArAjasAhebe DIsA jainace mU.saMghane preraNA karI ane DIsA zrIsaMghe A "dIpikA'TIkA prakAzita karavAno jJAnadravyamAMthI saMpUrNa lAbha lIdhela che te badala pUjyagaNivaryazrInI paNa khUba khUba RNI chuM. A uttarAdhyayanagraMthanA saMpAdana kAryamAM mUkavAcana vageremAM ghaNI kALajI rAkhela che Ama chatAM daSTidoSathI ke anAbhogathI je koI azuddhio rahI gayela hoya te vidvajjano sudhArIne vAMce ane te badala trividha trividha micchA mi dukkaDaM mAMguM chuM. prAMta aMtaranI eka ja bhAvanA che ke, A AgamagraMthanA ciMtana, manana ane nididhyAsana dvArA ratnatrayIne ArAdhI sAdhI AtmAnuM mULasvarUpa asaMgabhAvamAM rahevAnuM che e asaMgadazAne prApta karI, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, prAtijJAnanI prApti, kSapakazreNi ArohaNa dvArA vItarAgasvarUpane pAmI yoganirodha, zailezIkaraNa dvArA sarvakarma vinirmukta banI AtmAnA zuddha caitanyasvarUpane-siddhasvarUpane prApta karI anaMtakALa sudhI nija zAzvata sukhanA bhoktA huM ane sau koI laghukarmIbhavyajIvo banIe e ja aMtaranI zubhakAmanA....!! zivamastu sarvajagataH - sA. caMdanabAlAzrI epha-2 jeThAbhAI pArka, nArAyaNanagara roDa, pAlaDI, amadAvAda-7 Aso suda-15, vi.saM. 2065, ravivAra, tA. 4-10-2009. 2010_02 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA dIpikATIkAsamalaGkRtA uttarAdhyAyAH [2] 20- 36 adhyAyAH viSaya prakAzakIya uttarAdhyayana eka AgamagraMtha !! saMpAdakIya viMzatitamaM mahAnirgranthIyadhyayanam ekaviMzaM samudrapAlIyamadhyayanam dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanam trayoviMzaM kezi - gautamIyamadhyayanam caturviMzaM pravacanamAtrIyamadhyayanam paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam saptaviMzaM khaluGkIyamadhyayanam aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam catustriMzaM lezyAdhyayanam paJcatriMzamanagAramArgagatinAmakAdhyayanam SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam [1] pariziSTam-dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH [2] pariziSTam-dIpikATIkAgatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH [3] pariziSTam-dIpikATIkAgatakathA-dRSTAntAnAmakArAdyanukramaH [4] pariziSTam - dIpikATIkAgata- ullikhitatAttvikavAkyAni [5] pariziSTam - dIpakATIkAgatavyAkaraNavimarza: [6] pariziSTam - dIpakATIkAgatanyAyAdivimarzaH [7] pariziSTam - dIpakATIkAgatA'nyamatakhaNDanavimarzaH [8] pariziSTam - dIpakATIkAgata- ullikhitagranthanAmAni [9] pariziSTam-dIpakATIkAgata- ullikhitadRSTAntanAmAni [10] pariziSTam - dIpakATIkAgata- ullikhitAnyadarzananAmAni 2010_02 pRSThakramAGkaH 7-8 8-10 11-18 309-328 329-334 335-346 347-366 367-374 375-387 388-402 403-408 409-420 421-453 454-466 467-480 481-511 512-521 522-537 538-543 544-602 605-622 623-632 633-636 637-640 641-646 647-648 649-650 651-652 653 654 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agnikA. agnikArikA [ haribhadrASTaka ] A.ni.saM.gA. AvazyakaniryuktisaGgrahaNigAthA ArA. o.ni. ogha.ni. u. utta. u.ni. utta.ni. A.ni. u.pa. u.ra. ka.prA. gA.sa. gu. bhA. jI.sa. tattvA. da. da.vai. | 1 ArAhaNApaDAgA oghaniryukti uttarAdhyayana uddharaNasthAnasaGketasUciH uttarAdhyayananiyukti Avazyaka niryuktiH upadezapada upadezarahasya karmavipAkAkhya prathama prA. karmagrantha gAthAsahastrI guruvaMdaNabhASya jIvasamAsa tattvArthAdhigamasUtra dazavaikAlika 2010_02 da.ni. da.vai.ni. de.ku. nizI. bhA. pa.va. paJca.va. paJcA. pra.ra. pra.sA. ma.pa. bR.saM. ya.ca. ra.sa. vi.sA. zA.sa. zrA.pra. Sa.sa. saM.pra. saM.ra. dazavaikAlikaniryukti dehakulaka nizIthabhASya paJcavastuka paJcAzaka prazamarati pravacanasAroddhAra maraNasamAdhipayannA bRhatsaGgrahaNI yatidinacaryA ratnasaJcarya vicArasAra zAstravArttAsamuccaya zrAvakaprajJapti SaDdravyasaGgraha sambodhaprakaraNa saMvegaraMgazAlA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dIpikATIkAsamalaGkRtAH uttarAdhyAyAH [2] 20-36 adhyAyAH 2010_02 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_02 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam // niHpratikarmatvaM ca nAthatAtyAgAt syAdato'nAthatAM viMzAdhyayanenAha-asyAdhyayanasya mahAnirgranthIyaM nAma, tatra nirgranthabhedAH prAk SaSThAdhyayane niyuktyoktAH, atha nirgranthadvAreNAha niyukti: paNNavaNa 1 veya 2 rAge 3, kappa 4 caritta 5 paDisevaNA 6 nANe 7 titthe 8 / liMga 9 sarIre 10 khitte 11, kAla 12 gai 13 Thii 14 saMjama 15 nigAse 16 // [Ava. ni./gA.423] jogu 17 vaoga 18 kasAe 19, lesA 20 pariNAma 21 baMdhaNe 22 udae 23 / kammodIraNa 24 uvasaMpajahANa 25, saNNA 26 ya AhAre 27 // [Ava. ni./gA.424] bhavA 28 ''garise 29 kAlaM 30 tare 31, samugghAya 32 khitta 33 phusaNA ya 34 / bhAva 35 parimANe 36 khalu, mahAniyaMThANa appabahU // 37 // [Ava. ni./gA.425] iti gAthAtrayaM dvAram // prajJApanA svarUpAkhyAnaM prAguktaM, taccaiSAM kSullakanirganthIyAdhyayane evoktam // dvAram // 1 // 'veda'tti vedAH strIpuGklIbabhedAH, tatra pulAkaH publIbavedayoH, na tu strIvede, tatra tathAvidhalabdherabhAvAt , bakuzaH strIpuGklIbavedeSu triSvapyevam / pratisevanAkuzIlo'pi kaSAyakuzIlaH savedo vA syAdavedo vA, savedastrisvapi vedeSu, avedastUpazAntavedaH kSINavedo vA / nirgranthastvaveda eva, so'pyupazAntavedaH kSINavedo vA / evaM snAtako'pi, natvasAvupazAntavedaH kSINamohatvAt // dvAram / / 2 / / _ 'rAge'tti, pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAH sarAgA eva kaSAyodayavartitvAtteSAM, nirgrantho vItarAgaH kSINakaSAyavItarAgo vA, evaM snAtako'pi navaramayaM kSINakaSAyavItarAga eva / dvAram 3 // 2010_02 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 'kappa'tti, kalpaH sthitA'sthitakalpo jinakalpAdirvA, tatra ca pulAkAdayaH sthitakalpe ye'pi syuH, tathA pulAkasthavirA: sthavirakalpe vA, na tu kalpAtItAH, anye tu sthavirakalpe eveti / bakuzapratisevanAkuzIlau jinakalpe sthavirakalpe vA kaSAyakuzIlaH nirgranthasnAtakau jinasthavirakalpayoH, kalpAtItAH pratyekabuddhA arhantaH // dvAram 4 // 310 'carita'tti, pulAkabakuzapratisevanAku zIlAH sAmAyikachedopasthApanIyayoH, kaSAyakuzIlAzcaitayoH parihAravizuddhisUkSmasamparAyayozca nirgrantho yathAkhyAta eva, evaM snAtako'pi // dvAram 5 // 'paDisevaNe'tti, pulAkaH pratisevako vA'pratisevakaH, sa hi mUlaguNottaraguNAnAmatyantamavirAdhanAta eva bhavati, bakuzo'pi pratisevaka eva, kintUttaraguNeSveva, dazapratyAkhyAneSu pratisevanAkuzIlaH pulAkavat kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakA apratisevakAH // dvAram 6 // , 'NANe'tti, pulAkabakuzapratisevakA dvayorjJAnayostriSu vA, tatra dvayormatizrutayoH, triSu matizrutAvadhiSu, iha ca pulAkasya zrutaM navapUrvatRtIyAcAravastuta Arabhya yAvannavapUrvANi pUrNAni, bakuzajaghanyaM zrutamaTThapavayaNamAyAo, utkRSTaM dazapUrvANi, evaM pratisevakasyApi / kaSAyakuzIlayordvayostriSu caturSu vA, tatra dvayormatizrutayoH, tatrotkRSTaM caturdazapUrvANi, triSu mati zrutAvadhiSu, matizrutamanaH paryAyeSu vA, caturSu ca matizrutAvadhimanaH paryAyeSu / nirgrantho'pyevameva, snAtakastu kevalajJAna eva // dvAram 7|| 'titthe'tti, iha ca tIrthaM yattIrthaGkareNa kriyate, pulAko bakuzapratisevekau ca tIrthe, kaSAyakuzIlanirgranthasnAtakAstIrthA'tIrthayoH, arhatpratyekabuddhayoratIrthatvAt // dvAram 8 // 'liMgi 'tti, liGgaM dvidhA dravyabhAvabhedAt, tatrAmI dravyataH svaliGge'nyaliGge gRhiliGge vA syuH, bhAvatastu svaliGge eva // dvAram 9 // 'sarIri'tti, pulAkastriSvaudArikataijasakArmaNeSu, bakuzapratisevanAkuzIlau triSu caturSu vA vaikriyasyApi tayorbhAvAt / kaSAyakuzIlo'pyevaM paJcasu tasyA'AhArake'pi bhAvAt, nirgranthaH snAtakazca pulAkavat // dvAram 10 // 'khitte'tti, kSetraM karmabhUmyAdi, tatra janmataH paJcApyamI karmabhUmau syuH, yathA saMharaNataH karmAkarmabhUmyaH || dAram 11 || 'kAle'tti, kAlataH paJcApi pulAkAdyA janmataH sadbhAvatazcAvasarpiNyAM suSamaduHSamA duHSamasuSamA duHSamAkAleSu syuH, utsarpiNyAM duHSamasuSamAsuSamaduHSamayoH, idaM ca 2010_02 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam 311 bharatairavateSu yathA sambhavaM, saMharaNato yathoktAdanyathApi kAle syuH, prajJaptau tu janmanaH sadbhAvatazca pulAko'vasapiNyAM duHSamaduHSamAkAle duHSamasuSamAkAle ca, na tu zeSeSu, utsapiNyAM janmato duHSamAyAM duHSamasuSamAyAM suSamaduHSamAyAM vA, sadbhAvatazcaH duHSamasuSamAyAM suSamaduHSamAyAM ca bharatairavatayoH, videhe tu caturthapratibhAge paJcApi sarvadaiva syuH, yathAsambhavaM saMharaNato na kadAcinniSiddhyante, tatpulAkasya nAsti, snAtakAdInAM tu pUrvasaMhRtatvena tatsambhavaH, uktaM hi-"pulAkaladdhIe vaTTamANo Na sakkejjai uvasaMharilaM, tahA siNAyANaM jo saMharaNAdisaMbhavo so puvvovasaMhariyANaM jao kevaliyAiNo novasaMharijjaMti" [ ] // dvAram 12 // / 'gai'tti, gatiH prAguktaiva, navaramihAArAdhanAyA indreSvahamindreSu vA jAyate, virAdhanayendrAdInAmanyatameSu, nirgranthastu ahamindreSveva // dvAram 13 / / 'Thii'tti, pulAkasya jaghanyena palyopamapRthaktvaM sthitiH, utkRSTato'STAdaza sAgarAH, bakuzapratisevanAkaSAyakuzIlAnAM jaghanyataH palyopamapRthaktvaM, utkRSTato bakuzapratisevakayo-viMzatisAgarAH, kaSAyakuzIlasya tu trayastriMzat , nirgranthasyA'jaghanyotkRSTAstrayastriMzadeva // dvAram 14 // ___ 'saMjame'tti, pulAkabakuzalapratisevakakaSAyakuzIlAnAmasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni, nirgranthasnAtakayorajaghanyotkRSTamekameva saMyamasthAnam // dvAram 15 / / ___ 'nigAse'tti, ArSatvAt samo lope sannikarSaH svasthAnaparasthAnApekSayA tulyAdhikahInatvacintanam / tatra ca saMyamasthAnApekSayA sarvastokaM nirgranthasya, snAtakasya caikamajaghanyotkRSTaM saMyamasthAnaM, pulAkasyAsaGkhyeyaguNAni, evaM bakuzapratisevakakaSAyakuzIlAnAmapi pUrvA'pUrvApekSayA asaGkhyeyaguNAni, eSAM ca paJcAnAmapi pratyekamanantAzcAritraparyAyAH, tathA ca cAritraparyAyApekSayA svasthAnaM sannikarSacintAyAM pulAkaH pulAkasya cAritraparyAyaiH syAddhInastulyo'dhiko vA bhavannanantA'saGkhyeyabhAgasaGkhyAtA'saGkhyAtA'nantaguNalakSaNena SaTsthAnakena syAt , evaM bakuzapratisevakakaSAyakuzIlA api svasthAnahInAdhikacintAyAM SaTsthAnapatitA eva, nirgranthasnAtakau tu svasthAnacintAyAM tulyAveva / parasthAnasannikarSacintAyAM pulAko bakuzapratisevakanirgranthasnAtakebhyazcAritraparyAyairanantaguNahIno, na tu tulyo'dhiko vA, kaSAyakuzIlApekSayA SaTsthAnapatitaH, pratisevanAkuzIlApekSayA SaTsthAnapatitaH ityAhuH bakuzaH pulAkApekSayA cAritraparyAyairanantaguNAdhikaH, pratisevakakaSAyakuzIlau tu prati SaTsthAnapatitaH, nirgranthasnAta 2010_02 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 kAbhyAmanantaguNahInaH, evaM pratisevakakaSAyakuzIlayorapi parasthAnasannikarSo vAcyaH, navaraM kaSAyakuzIlaH pulAkApekSayA SaTsthAnapatitaH, nirgranthasnAtakapulAkApekSayA anantaguNAdhikaH // dvAram 16 // _ 'joga'tti, pulAkAdInAM nirgranthAntAnAM manovAkkAyAstrayo'pi yogAH syuH, snAtaka: sayogo'yogo vA syAt // dvAram 17 // 'uvaoga'tti, pulAkAdyAzcatvAro matizrutAvadhimanaHparyAyabhedatazcaturdhAbhede sAkAropayoge cakSuracakSuravadhibhede'nAkAropayoge syuH, snAtakaH kevalajJAnadarzanayoH // dvAram 18 // 'kasAya'tti, pulAkabakuzapratisevakAH saJcalanakaSAyaizcatuHkaSAyAH, kaSAyakuzIlazcaturpu saJcalanakrodhAdiSu dvayorekasmin vA syAt , nirgrantho'kaSAyaH, sa copazame kSaye vA, evaM snAtakaH kSINakaSAya eva // dvAram 19 / / / 'lesa'tti 1[pulAkabakuzapratisevakAH pItapadmazuklAbhidhAnAsu tisRSu lezyAsu kaSAyakuzIlaH SaTsvapi nirgranthaH zuklalezyAyAM, snAtakastasyAmevAtizuddhAyAm // dvAram 20] _ 'pariNAme'tti, pulAkabakuzapratisevakakaSAyakuzIlA varddhamAne hIyamAne ca sthite vA pariNAme syuH, nirgranthasnAtakau vA varddhamAnAvasthitapariNAmAveva, tatra ca pulAkAdayastu trayo varddhamAnapariNAme jaghanyenaikasamAyanantaraM kaSAyakuzIlatvAdigamanena maraNena vA, labdhipulAkasya tu maraNaM nAsti, utkRSTenAntarmuhUrtamevaM hIyamAne'pi, avasthitau tu jaghanyataH samayamutkRSTena sapta samayAt , nirgrantho jaghanyata utkRSTazcAntarmuhUrta, varddhamAne tu jaghanyenaikaM samayamutkRSTenAntarmuhUrta, anye tvasyotkRSTato'vasthitapariNAme saptasamayAnAhuH, snAtako jaghanyena utkRSTena ca varddhamAnapariNAme antarmuhUrtamutkRSTena dezonAM pUrvakoTIM // dvAram 21 / / _ 'baMdhaNa'tti, karmabandhanaM, tatrAyurvarjAH sapta karmaprakRtI: pulAko badhnAti, bakuzapratisevakau tu sapta aSTau vA, AyuSo'pi taryorbandhasambhavAt , kaSAyakuzIlo'STau sapta SaT vA, AyurmohavarjAH, nirgranthastvekamevaM sAtaM snAtako'pyevamabandhako vA // dvAram 22 / / ___ 'udae'tti, karmodayaH, tatra pulAkabakuzapratisevakakaSAyakuzIlA aSTavidhaM karmavedayanti, nirgrantho mohavarjAH sapta, snAtako vedyAyurnAmagotrAkhyAzcatasraH // dvAram 23 // 'karmodIraNe'tti, pulAkazcAyurvedanIyavarjAH SaT karmaprakRtIrudIrayati, bakuzapratisevakAvaSTau, AyurvarjAH sapta, SaT AyurvedanIyavarjAH, kaSAyakuzIlo'pyevamaSTau sapta SaT 1. 'lesa'tti tadanatara: pATho patitaH [ ] kauMsamadhye pATho bRhaTTIkAtaH pUrito'sti / sampA. // 2010_02 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam 313 vedyAyurmohavarjAH, paJca vA, nirgrantho'pyetA eva paJca, [dve vA nAmagotrAkhye] snAtakastvete eva dve [anudIrako vA] // dvAram 24 // 'DevasaMpajahaNe 'tti upasampadanaM, upasampadanyarUpapratipattiH, sA svarUpatyAgenopasampat, tatra pulAkaH pulAkatAM tyajan kaSAyakuzIlatvamasaMyamaM copasampadyate, evaM bakuzo bakuzakatAM tyajan pratisevakatvaM kaSAyakuzIlatvaM saMyamAsaMyamaM copasampadyate, pratisevakaH pratisevakatvaM tyajan bAkuzyaM kaSAyakuzIlatvaM saMyamAsaMyamaM copasampadyate / kaSAyakuzIlaH kaSAyakuzIlatvaM tyajan pulAkaM bakuzapratisevakaM copasampadyate / pulAkAditrayaM nirgranthatvamasaMyamaM saMyamaM copasampadyate / nirgrantho nirgranthatvaM tyajan kaSAyakuzIlatvaM snAtakamasaMyamaM copasampadyate / snAtakaH snAtakatvaM tyajan siddhigatimupasampadyate // dvAram 25|| 'sanne'ti sajJA, tatra pulAkanirgranthasnAtakA nosajJopayuktAH bakuzapratisevakakaSAyakuzIlAH sajJeopayuktA nosajJeopayuktAzca // dvAram 26 // 'AhAre 'tti, pulAkAdayo nirgranthAvasAnA AhArakA eva / snAtakastvAhArako'nAhArako vA // dvAram 27|| tathA 'bhava'tti, pulAkAdayazcatvAro jaghanyata ekabhavagrahaNaM, utkRSTatastu pulAkanirgranthayostrINi, bakuzapratisevakakaSAyakuzIlAnAmaSTau snAtakasyaikam // dvAram 28 // 'AgArise 'tti, AkarSaNamAkarSa:, sa ceha sarvaviratergrahaNamokSau, pulAkAdInAM caturNAM jaghanyena dvau, utkRSTena pulAkasya sapta, bakuzasya kuzIladvayasya ca sahasrazo, nirgranthasya paJca, snAtakasya tu nAsti // dvAram 29 // 1. 'uvasaMpajahaNa' tti uvasaMpadanam upasampad-anyarUpapratipattiH, sA ca hAnaM ca svarUpaparityAga upasampaddhAnaM, tatra pulAkaH pulAkatAM tyajaMstAM parityajati kaSAya kuzIlatvamasaMyamaM vopasampadyate, ko'bhiprAyaH ? na rUpAntarApattiM vinA pUrvarUpaparityAgo nApi tatparityAgaM vinA tadApattiH, kathaJcinnityAnityarUpatvAdvastunaH evaM sarvatra bhAvanIyaM, bakuzo'pi bakuzatAM tyajan tAM parityajati pratisevakatvaM keSAyakuzalatvasaMyamaM saMyamAsaMyamaM vopasampadyate, pratisevanAkuzIlaH pratisevanAkuzalItvaM tyajaMstatparityajati bakuzatvaM kaSAyakuzIlatvamasaMyamaM saMyamAsaMyamaM vopasampadyate, pratisevanAkuzIla: pratisevanAkuzIlatvaM tyajaMstatparityajati bakuzastaM kaSAyakuzIlatvamayaMsamaM saMyamAsaMyama vopasampadyata, kaSAyakuzIlaH kaSAyakuzIlatvaM tyajaMstatparityajati pulAkAditrayaM nirgranthatvamasaMyamaM saMyamAsaMyamaM vopasampadyate, nirgrantho nirgranthatvaM tyajaMstatparityajati kaSAyakuzIlatvaM snAtakatvamasaMyamaM vopasampadyate, snAtakaH snAtakatvaM tyajaMstatparityajati siddhigatimupasampadyate // 25 // dvAram // [utta. ni. gA. 424 vRttau ] sampA. 2010_02 w 1 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 'kAle'tti, pulAko jaghanya utkRSTazcAntamuhUrtaM yAvadbhavati, bakuzapratisevakakaSAyakuzIlA jaghanyenaikaM samayaM, utkRSTena dezonAM pUrvakoTiM, nirgrantho jaghanyata ekaM samayaM, utkRSTenAntarmuhUrttaM, anye tu nirgrantho'pi jaghanyata utkRSTazcAntarmuhUrttameva, snAtako jaghanyenAntarmuhUrttamutkRSTato dezonAM pUrvakoTimekameva jIvApekSayA, bahujIvApekSayA tu pulAkanirgranthau jaghanyata ekaM samayaM, utkRSTenAntarmuhUrtaM / bakuzaH sarvArddham, evaM pratisevakakaSAyakuzIlasnAtakA api // dvAram 30|| 314 'antare' tti, pulAkAdInAM caturNAmantaraM jaghanyenAntarmuhUrtaM utkRSTato'nantaM kAlaM, sa ca kAlato'nantA utsarpiNyavasarpiNyaH, kSetrato'pArddhapudgalaparAvartto dezonaH, snAtakasya nAstyantaramitthamekaM prati, bahUnAM tu pulAkanirgranthAnAM jaghanyenaikaM samayaM, utkRSTena pulAkasya saGkhyeyAni varSANi, nirgranthasya SaNmAsAH zeSANAM nAntaram // dvAram 31 // * 'samugghAya'tti, pulAkasya vedanAkaSAyamAraNAntikasamuddhAtAstrayo, bakuzapratisevakayosta eva vaikriyatejasAnvitAH paJca, kaSAyakuzIlasya tu ta eva AhArakasahitAH SaT, nirgranthasyaiko'pi [ nAsti ] snAtakasya kevalisamuddhAta ekaH // dvAram 32|| 'khetta'tti, pulAkAdayazcatvAro lokasyA'saGkhyeyabhAge na saGkhyeyabhAge na vA saGkhyeyeSvasaGkhyeyeSu vA bhAgeSu, nApi sarvaloke, snAtako'saGkhyeyabhAgeSu sarvaloke vA, na zeSeSu / cUrNikArAstvevamAhuH -"saGkhyeyabhAgAdiSu sarveSu bhavati " // dvAram 33|| 'phusaNA ya'tti, sparzanA ca kSetravad jJeyA // dvAram 34 // 'bhAve 'tti, pulAkAdayastrayaH kSAyopazamike bhAve, nirgrantha aupazamike kSAyike vA snAtakaH kSAyikaH, iha tu pulAkAdayo nirgranthAH, nirgranthatvaM tu cAritranimittamiti taddhetubhUtasyaiva bhAvasya vivakSitatvAditthamuktaM, anyathA nRtvAdyaudayikAdibhAve syAt // dvAram 35 // 'parimANe 'tti, pulAkAH prapadyamAnAH kadAcinna syustadA jaghanyenaiko dvau vA trayo vA, utkRSTataH zatapRthaktvaM, pUrvaprapannAzcet syustadA jaghanyena tathaiva, utkRSTataH sahasrapRthaktvaM, bakuzAH prapadyamAnakAzcet syustadA jaghanyenotkRSTena ca pulAkavadvAcyAH, pUrvapratipannAstu jaghanyenotkRSTatazca koTizatapRthaktvaM, evaM pratisevakA api kaSAyakuzIlA prapadyamAnA jaghanyA utkRSTAzca, jaghanyenotkRSTena ca pulAkavadvAcyAH, pUrvapratipannAstu jaghanyenotkRSTatazca koTizatapRthaktvaM, evaM pratisevakA api / kaSAyakuzIlAH prapadyamAnA jaghanyA utkRSTAzca sahasrapRthaktvaM, pUrvaprapannA jaghanyA utkRSTAH koTisahasrapRthaktvaM, nirgranthAH prapadyamAnA jaghanyA eko dvau trayo vA, utkRSTA dviSaSTyadhikaM zataM, tatrASTottarazatakSapakAH, catuHpaJcAzadupazamakAH, pUrvaprapannakAzcet syustadA 2010_02 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam 315 jaghanyA utkRSTAH koTipRthuktvaM, iha ca jaghanyataH, utkRSTatastu pRthaktvamevocyate / tatra tajjaghanyaM laghutaraM, utkRSTaM ca bRhattaramiti jJeyam / / dvAram 36 // / [khalu mahAniggaMthANa appabahuM ti] khalu vAkyAlaGkAre, mahAnirgranthApekSayaiSAmeva prazasyamunInAmalpabahutvaM vAcyaM / tatra sarvastokA nirgranthAH, tataH pulAkAH saGkhyeyaguNAH, tebhyaH snAtakAH, snAtakebhyo bakuzAH, tebhyaH kaSAyakuzIlAH // iti 37 // niyuktidvaargaathaatryaarthH|| atha sUtramsiddhANaM namo kiccA, saMjayANaM ca bhAvao / atthadhammagaiM taccaM, aNusaddhiM suNeha me // 1 // vyAkhyA-'siddhANaM' siddhebhyo'rhadAdisiddhebhyo namo namaskAraM kRtvA, saMyatebhya AcAryopAdhyAyasarvasAdhubhyo bhAvato bhaktyAH, arthyate hitArthibhirityarthaH, sa cAsau dharmazcArthadharmastasya gatirjJAnaM yasyAM sA, tAmarthadharmagati, tathyAM satyAM anuziSTiM zikSA zRNuta ! 'me' mayA kathyamAnAM, sthaviravacanametat // 1 // dharmakathAnuyogatvAduttarAdhyayanasya dharmakathAkhyAnena zikSAmAha pabhUyarayaNo rAyA, seNio magahAhivo / vihArajattaM NijjAo maMDikucchisi ceie // 2 // vyAkhyA-'sUtrasaptakaM sugama' prabhUtAni ratnAni marakatAdIni, pravaragajAzvAdirUpANi vA yasyAsau prabhUtaratnaH, tathA magadhAdhipaH zreNiko nAmA rAjA, subvyatyayAt vihArayAtrayA krIDArthamazvavAhanikAdirUpayA, niryAtaH purAt , maNDitakukSinAmni caitye ityudyAne // 2 // tadevodyAnaM vyAkhyAyati nANAdumalayAiNNaM, nANApakkhiniseviyaM / nANAkusumasaMchannaM, ujjANaM naMdaNovamaM // 3 // vyAkhyA-nAnAdrumalatAkIrNaM, nAnApakSiniSevitaM, nAnAkusumaiH saJchannaM pUrNa tanmaNDitakukSyudyAnaM nandanavanopamamAsIt ||3|| tattha so pAsaI sAhuM, saMjayaM susamAhiyaM / nisannaM rukkhamUlaMmi, sukumAlaM suhoiyaM // 4 // vyAkhyA-tatra sa zreNikarAjA saMyataM susamAdhiyutaM, vRkSamUle niSNNamupaviSTaM, sukumAlaM, sukhocitaM subhocitaM vA sAdhumekaM pazyati // 4 / / _ 2010_02 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tassa rUvaM tu pAsittA, rAiNo taMmi saMjae / accaMtaparamo AsI, aulo rUvavimhao // 5 // vyAkhyA-tasya sAdhostu punA rUpaM dRSTvA rAjJaH zreNikasya tasmin saMyate munau atyantaparamo'tizayotkRSTo'tulo nirupamo'nanyasadRzo rUpaviSayo vismayo'bhUt // 5 // aho vanno aho rUvaM, aho ajjassa somayA / __ aho khaMtI aho muttI, aho bhoge asaMgayA // 6 // vyAkhyA-aho aho sarvatrAzcarye, varNaH susnigdho gauratAdiH, rUpamAkAraH, Aryasya sAdhoH saumyatA candrasyeva dRSTurAnandadAyinI, kSAntiH kSamA, muktinirlobhatA, bhogeSu asaGgatA viSayani:spRhatA // 6 // tassa pAe u vaMdittA, kAUNa ya payAhiNaM / nAidUramaNAsanne, paMjalI paDipucchai // 7 // vyAkhyA-tasya sAdhoH pAdau vanditvA, punaH pradakSiNAM ca kRtvA, pAdavandanAdanu pradakSiNoktiH "pUjyAnAmAloka eva praNAmaH kArya" iti rItyA jJeyA, tato nAtidUraM nAtyAsannaH san sa prAJjaliH paripRcchati praznaM karotIti // 7 // taruNo si ajjo pavvaIo, bhogakAlaMmi saMjayA / uvaTThio si sAmanne, eyamaTuM suNAmi tA // 8 // vyAkhyA he Arya ! tvaM taruNo'si yuvAsi, ata eva he saMyata ! bhogakAle pravrajito gRhItadIkSo'si, upasthitazcAsi mahAdareNa zrAmaNye, enamarthaM nimittaM, yenArthena tvamIdRzyamapyavasthAyAM pravrajitastatkAraNaM zRNomi, 'tA' iti tAvat pazcAttu yattvamanyadapi vadiSyasi tadapi zroSyAmIti bhAvaH // 8 // munirAha aNAho mi mahArAya, nAho majjha na vijjai / aNukaMpagaM suhiM vAvi, kaMcI NAbhisamemahaM // 9 // vyAkhyA-anAtho'svAmiko'smi mahArAja ! nAtho yogakSemakRt 'me' mama na vidyate, tathA ArSatvAdanukampako yo mAmanukampate, 'suhi'ti suddhA nAsti, nAbhisamemi ahaM, na kenacidanukampakena suhRdA vA saGgato'hamasmIti tAruNye'pyahaM dIkSito'smIti // 9 // 2010_02 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam tara so pahasio rAyA, seNio magahAhivo / evaM te iDDimaMtassa kahaM nAho na vijjae // 10 // , vyAkhyA - tato'nantaramevaM muninoktaH sa prahasito vismito rAjA zreNiko magadhAdhipaH prAhetyadhyAhAraH, evaM dRzyamAnaprakAreNa 'te' tava Rddhimato vismayanIyavarNAdisampattimataH kathaM nAtho na vidyate ? varttamAnanirdezaH sarvatra tatkAlApekSayA jJeyaH // 10 // homa NAho bhayaMtANaM, bhoge bhuMjAhi saMjayA / mittanAiparivuDo, mANussaM khu sudullAhaM // 11 // vyAkhyA-he mune ! yadyanAthataiva dIkSAhetustato bhavAmyahaM nAtho bhadantAnAM pUjyAnAM, atastvaM mayi nAthe sati bhogAn bhuGkSva ! mitrajJAtiparivRtaH san khalu nizcayena mAnuSyaM manuSyajanmatvaM sudurlabhaM varttate // 11 // muniH prAha appaNA va aNAho si, seNiyA magahAhivA / appaNA aNAho saMto, kassa nAho bhavissasi // 12 // d vyAkhyA - he rAjan ! zreNika magadhAdhipa ! tvamAtmanApyanAtho'si, AtmanAnAthasya satastavApi anAthatvaM, tadA tvamaparasya kasya (pAThAntare - 'kahaM' kathaM ) nAtho bhaviSyasi ? // 12 // evaM vRtto nariMdo so, susaMbhaMto suvihio / vayaNaM assuyapuvvaM, sAhuNA vimhayaM Nio // 13 // 317 vyAkhyA- evamukto munineti, sa narendraH zreNikaH susambhrAnto'tyantaM vyAkulatAM prAptaH, suvismitaH prAgapi tadrUpAdiviSayavismayopetaH punarapi tadvacanazravaNAdvismayaM prAptaH, yatastadvacanamazrutapUrvaM pUrvaM kenApi na zrAvitamevaMvidhamabhUt / evaM sa rAjA sAdhunA vismayaM nIta Azcarya prApita iti // 13 // 7 vismitazca sa prAha 2010_02 AsA hatthI maNussA me, puraM aMteraM ca me 1 bhuMjAmi mANuse bhoe, ANAissariyaM ca me // 14 // vyAkhyA- azvA me santi, hastinaH santi, manuSyAH subhaTasevakAdyAH santi, puraM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 nagaramapyasti, ca punarantaHpuraM rAjJIsamUho'pi vidyate, evaMvidho'haM mAnuSyAn bhogAn viSayAn bhunajmi, ca punarme AjJezvaratvaM, AjJA'skhalitazAsanAtmikA, aizvaryaM ca samRddhirme varttate, yadvA AjJaizvaryaM prabhutvaM varttate // 14 // erise saMpayaggaMmi, savvakAmasamappie / kahaM aNAho havai, mA hu bhaMte te musaM vae // 15 // vyAkhyA-IdRze sampadagre sampatprakarSe sati (pAThAntare-saMpayAyaMmi, tatra sampadAmAye lAbhe) prAkRtatvAt samarpitasarvakAme kathamanAthaH, puruSavyatyayAdbhavAmi ? huryasmAdarthe yata evaM tasmAnmA bhadanta ! mRSA vAdI: ! // 15 // munirAha__Na tumaM jANesi aNAhassa, atthaM putthaM va patthivA / jahA aNAho havai, saNAho vA narAhivA // 16 // vyAkhyA-he pArthiva ! he rAjan ! tvamanAthasyA'nAthazabdasyArthaM protthaM ca prakarSaNotthamutthAnamutpatti, kenAbhiprAyeNA'nAthazabdo mayokta iti tvaM na jAnISe, ata eva he narAdhipa ! yathA tvaM anAtho bhavasi athavA sanAtho bhavasi ? tattvaM na jAnISe // 16 / / suNehi me mahArAya avvakhitteNa ceyasA / jahA aNAho havai, jahA me ya pavattiyaM // 17 // vyAkhyA-he mahArAja 'me' mama kathayataH satastvamavyAkSiptena sthireNa cetasA zRNu ! yathA anAtho nAtharahito bhavati, yathA 'me' mama anAthatvaM pravattitaM, athavA 'me ya'ti etat anAthatvaM [mayA ca] pravartitaM tathA tvaM zRNu ! ityanena svakathAyA uTTaGkaH kRtaH, athavA'nenotthAnamuktam // 17 // kosaMbI NAma purI, purANapurabheyaNI / tattha AsI piyA majjhaM, pabhUyadhaNasaMcao // 18 // vyAkhyA he rAjan ! kauzAmbInAmnI purI AsIt , purANapurANi bhinatti svaguNairasamAnatvAt bhedena karotIti purANapurabhedinI, pradhAnanagarItyarthaH, tatra mama pitAsIt , prabhUtadhanasaJcayo nAmnA guNena ca // 18 // paDhame vae mahArAya, atulA me acchiveyaNA / ahotthA viulo dAho, savvagattesu patthivA // 19 // 2010_02 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam vyAkhyA-he mahArAja ! prathame vayasi yauvane atulyA me'kSivedanA vA 'sthivedanA abhUt , tathA he pArthiva ! sarvagAtreSu me vipulo dAho'bhUt // 19 // satthaM jahA paramatikkhaM, sarIravivaraMtare / pavisijja rivU kuddho, evaM me acchiveyaNA // 20 // vyAkhyA-zarIravivarANi karNarandhrAdIni teSAmantare madhye zarIravivarAntare ripuH kruddha san yathA paramatIkSNamatyantanisitaM zastraM 'pavisijja'tti pravezayet , zarIravivaragrahaNamapi atisaukumAryAt (pAThAntara-'Avilijja' ApIDayet gADhamavagAhayet) evaM pIDyamAnasya me zastravadakSivedanA atyantabAdhAvidhAyinI jAtA // 20 // tiyaM me aMtaricchaM ca, uttamaMgaM ca bhiMdai / iMdAsaNisamA ghorA, veyaNA paramadAruNA // 21 // vyAkhyA-trikaM kaTibhAgaM me, antarA madhye icchAM vastvabhilASAM bhojanapAnAtmikAM, ca punaruttamAkaM mastakaM paramadAruNA atIvaduHkhotpAdikA vedanA bhinatti pIDayati / kIdRzA vedanA ? indrAzanisamA ghorA, indrasyAzanivajaM tatsamA atidAhakatvAd ghorA pareSAmapi bhayotpAdiketi // 21 // uvaTThiyA me AyariyA, vijjAmaMtatigicchagA / abIyA satthakusalA, maMtamUlavisArayA // 22 // vyAkhyA-upasthitA vedanAvAraNaM pratyudyatA jAtA me AcAryA vaidyA vidyAmantracikitsakA vidyAmantrAbhyAM vyAdhicikitsakAH, advitIyA ananyasAdhAraNAH, zAstreSu zastreSu vA kuzalAH (pAThAntare-'nAnAsatthakusala'tti vividhazAstrakuzalAH) mantramUlavizAradAH, mantrANi devAdhiSThitAni, mUlAni jaTikArUpANi, tatra vicakSaNAsteSAM guNajJA iti // 22 // te me tigicchaM kuvvaMti, cAuppAyaM jahAhiyaM / na me dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhayA // 23 // vyAkhyA-te vaidyA me cikitsAM karvanti, catuHpAdAM bhiSagbheSajAturapraticArikAtmakAM, yathAhitAM hitA'natikrameNa, yathAdhItAM vA gurusampradAyAgatavamanavirecakAdirUpAM, na ca 'me' mAM te duHkhAdrogodbhavA'sAtAdvimocayanti, eSA mamA'nAthatA jJeyeti // 23 // _ 2010_02 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 anyacca piyA me savvasAraM pi, dijjA hi mama kAraNA / Naya dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAyA // 24 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 na vyAkhyA -pitA me sarvasAraM niHzeSapradhAnavasturUpamapi mama kAraNAya dadyAt, caivamAdaravAnapi sa mAM duHkhAdvimocayati, vacanavyatyayaH, sarvatra jJeyaH, eSA mama anAthatA jJeyA // 24 // mAyA vi me mahArAya, puttasogaduhaTTiyA / na ya dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhayA // 25 // vyAkhyA-he mahArAja ! mAtApi me putrazokaduHkhArttA putrazokaduHkhArditA vA na mAM duHkhAdvimocayati, eSA mamAnAthatA // 25 // bhAyaro me mahArAya, sagA jeTTakaNiTThagA / naya me dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAhA // 26 // vyAkhyA- he mahArAja ! 'sagA' lokarUDhitaH sodaryAH svakA vA AtmIyA jyeSThA kaniSThA laghavo me bhrAtaro'pi mAM dukhAnna vimocayanti, eSA mamAnAthA ||26|| bhagiNI me mahArAya, sagA jeTukaNiTTigA / na ya me dukkhA vimoyaMti, esA majjha aNAyA // 27 // vyAkhyA - he mahArAja ! svakA ekamAtRjA jyeSThAH kaniSThAzca me bhaginyo mAM duHkhAnna vimocayanti, eSApi mamAnathatA jJeyA ||27|| bhAriyA me mahArAya, aNurattA aNuvvayA / aMsupuNNehiM nayaNehiM, uraM me parisiMcAI // 28 // vyAkhyA - he mahArAja ! me bhAryA anuraktA anurAgavatI, anuvratA pativratA vayo'nurUpA vA, (pAThAntare- 'aNuttaramaNuvvayA' - ma: alAkSaNikaH, anuttarA'tipradhAnA) tathA sA azrupUrNAbhyAM nayanAbhyAM me uro vakSaH parisiJcati ||28|| annaM pANaM ca nhANaM ca, gaMdhamallavilevaNaM / mae NAyamaNAyaM vA sA bAlA NovabhuMjai // 29 // 2010_02 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam 321 ___vyAkhyA-punaH sA bAlA annamazanaM, pAnaM zarkarodakAdikaM, ca punaH snAnaM kuGkumAdipAnIyaiH zarIrasiJcanaM, ca punargandhamAlyaM, gandhaM sugandhigozIrSAdizarIrarArcanaM, mAlyaM grathitasurabhikusumAdimAlAropaNaM, vilepanaM lakSapAkatailAdyabhyaGga, mayA jJAtaM vA ajJAtaM svabhAvenaiva, anena sadbhAvasAratA gaditA, naivopabhuGkte, maduHkhArttayA sarvANyapi bhogAGgAni tyaktAnIti bhAvaH // 29 // khaNaM pi me mahArAya, pAsao Na ya uTThai / Na ya me dukkhA vimoei, esA majjha aNAhayA // 30 // vyAkhyA-punarhe mahArAja ! sA bAlA mama pAzrvAt kSaNamapi nottiSThati nApayAti, sadA sannihitaivAste, anena tasyA ativatsalatvaM gaditaM, tathApi sA mAM duHkhAnna vimocayati, eSApi mamAnAthatA jJeyA // 30|| tao haM evamAhaMsu, dukkhamA hu puNo puNo / veyaNA aNubhaviuM je, saMsAraMmi aNaMtae // 31 // vyAkhyA-tata iti rogA'pratikAryatA'nantaraM ahamevaM vakSyamANamuktavAn / kimuktavAn ? hu nizcayana yA vedanA akSirogapramukhA anubhavituM duHkSamA bhoktumasamarthAstA vedanAH saMsAre punaH punarbhukteti zeSaH, vedyate duHkhamanayeti vedanA, tA vedanA duHkhena kSamyante sahyante iti duHkSamA dussahAH, kIdRze saMsAre ? anantake apAre // 31 // sayaM ca jai muccejjA, veyaNA viulA io / khaMto daMto nirAraMbho, pavvae aNagAriyaM // 32 // vyAkhyA-ahaM kimavAdiSaM ? yadi sakRdekavAramapi [itaH ityanubhUyamAnAyAH] asyA vipulAyA vistIrNAyA vedanAyA ahaM vimucye tadAhaM kSAnto bhUtvA, punardAnto jitendriyo bhUtvA nirArambhaH san anagAratvaM sAdhutvaM pravrajAmi dIkSAM gRhNAmIti bhAvaH, yena saMsArocchittyA vedanAyA abhAva eva syAt // 32 // evaM ca ciMtaittANaM, pasutto mi narAhivA / parivattaMti rAIe, veyaNA me khayaM gayA // 33 // vyAkhyA evaM ca vicintya narAdhipa ! rAtrau yAvadahaM supto'smi, tAvattasyAmeva rAtrau pravarttamAnAyAmatikrAmantyAM 'me' mama vedanAH kSayaM gatA upazAntA iti // 33 // 2010_02 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tao kalle pabhAyaMmi, ApucchittANa baMdhave / khaMto daMto nirAraMbho, pavvaio aNagAriyaM // 34 // vyAkhyA-tato vedanAzamAdanantaramahaM kalyo'rogaH prabhAte bAndhavAn pitrAdisvajanAn ApRcchyA'haM kSAntaH punardAnto nirArambhazca anagAratvaM sAdhutvaM pravrajitaH / / 34 / / tao haM NAho jAo, appaNo ya parassa ya / savvesiM ceva bhUyANaM, tassANaM thAvarANa ya // 35 // vyAkhyA-tata iti pravrajyApratipatteranantaramahaM nAtho jAto yogakSemakaraNakSamatayADAtmanaH passya ca, AtmanaH zuddhaprarUpitvAt , parasya ca hitacintanAt , ca punaH eva nizcayena sarveSAM bhUtAnAM trasAnAM sthAvarANAM ca nAtho jAta iti // 35 // kiM dIkSAyA anu nAthastvaM jAtaH ? purA te netyAha appA NaI veyaraNI, appA me kUDasAmalI / ___ appA kAmadudhA gheNU, appA me naMdaNaM vaNaM // 36 // vyAkhyA-Atmaiva nadI vaitaraNI narakasya sambandhinI, taddhetutvAt , ata evAtmaiva kUTamiva jantuyAtanAhetutvAt zAlmalIkUTaH, zAlmalI narakodbhavA, Atmaiva hitArthakRttayA kAmadudhA dhenuH, iyaM ca rUDhyoktyA, etadaupamyaM svarmokSAdyAptihetutvAt , Atmaiva me nandanaM vanaM, nandanaupamyaM ca cittaprahlattihetutvAt // 36 / / appA kattA vikattA ya, suhANa ya duhANa ya / appA mittamamittaM ca, duppaTThiya supaTThio // 37 // vyAkhyA-Atmaiva kartA duHkhAnAM sukhAnAM ca, vikaritA ca vikSepakazcAtmaiva teSAM, ataH svAtmaiva mitramupakAritayA, amitraM cApakAritayA, kIdRk san ? duHprasthito durAcAraH, suprasthitaH sadanuSThAnaH, duHprasthito hyAtmA samastaduHkhaheturvetaraNyAdirUpaH, suprasthitazca sakalasukhaheturiti kAmadhenvAdikalpaH, dIkSAyAmeva suprasthitatvAdAtmano'nyeSAM ca yogakSemakRttvAnnAthatvaM, labdhalAbho yogaH, sa svasya ratnatrayAptyA, labdhasya parirakSaNaM kSemaH, sa svasya pramAdarodhena, evamanyeSvapi dharmAptisthairyakRttvAbhyAM yogakSemakRtiH // 37 // punaranyathA'nAthatvamAha imA hu aNNA vi aNAhayA nivA, tamegacitto Nihuo sunnehi| NiyaMThadhammaM lahiUNa vI jahA, sIyaMti ege bahukAtarA narA // 38 // ___ 2010_02 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 323 viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam vyAkhyA-iyaM vakSyamANA, huH pUrto, anyA, api samuccaye, anAthatA, yadabhAvato'haM nAtho jAta ityAzayaH, he nRpa ! tAmanAthatAM ekacitto nivRttaH sthira: san tvaM zRNu ! nirgranthadharmaM nirgranthAnAmAcAraM labdhvApi, yathetyupadarzane sIdanti tadanuSThAnaM prati zithilIbhavanti, eke kecana ISatkAtarA niHsattvAH, bahukAtarA narAH, yadi vA kAtarA eva bahavaH sambhavantIti bahuzabdo vizeSaNe, sIdantazca na svamanyAMzca rakSayituM kSamA iti sIdanalakSaNAnyanAthatA // 38 // jo pavvaittANa mahavvayAI, sammaM ca no phAsayaI pamAyA / aNiggahappAyarasesu giddhe, na mUlao chiMdai baMdhaNaM se // 39 // vyAkhyA-yaH pravrajyApi mahAvratAni samyag na spRzati, na sevate, pramAdAnnidrAderanigRhItAtmA, ata eva raseSu madhurAdiSu gRddhaH, idRk san sa mUlato bandhanaM rAgadveSAtmakaM na chinatti // 39 // AuttayA jassa ya natthi kAi, iriyAi bhAsAi tahesaNAe / AyANanikkheva dugaMchaNAe, na vIrajAyaM aNujAi maggaM // 40 // vyAkhyA-AyuktatA'vadhAnatA kAcit svalpApi yasya ca nAsti, IryAyAM bhASAyAM tathaiSaNAyAM, sublopAt AdAnanikSepayoH, jugupsAyAM, ihoccArAdInAM saMyamA'nupayogitayA jugupsanIyatvenaiva pariSThApanAt pariSThApanaiva jugupsatoktA, sa IdRg vIrairyAto vIrayAtastanmArga muktipathaM nAnuyAti // 40 // ciraM pi se muMDaqaI bhavittA, athiravvae tavaniyamehi bhaTTho / ciraM pi appANaM kilesaittA, na pArae hoi hu saMparAe // 41 // vyAkhyA-tathA ciraM muNDe eva kezaloce eva zeSAnuSThAnaparAGmukhatayA ruciryasyAsau muNDarucirbhUtvA asthiravrato gRhItamukta vratastaponiyamebhyo bhraSTazciramapyAtmAnaM klezayitvA locAdinA / na pArago bhavati, hurvAkyAlaGkAre, 'samparAya'tti, subbyatyayAt samparAyasya saMsArasya // 41 // pulleva muTThI jaha se asAre, ayaMtie kUDakahAvaNe vA / rADhAmaNIveruliyappagAse, amahagghae hoi hu jANaesu // 42 // vyAkhyA-pollevAntaHsuSireva, na manAgapi nibiDA, muSTiryathA sA asArA'rthazUnyA ___ 2010_02 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tathA sa muNDarucirapyasAraH (pAThAntare-pollAramuTThI, sa evArthaH) vA ivArthe'yantrito'niyamitaH kUTakArSApaNa iva, yathAyaM yena kenacit kUTatayA niyantryate, tathaiSo'pi nirguNatvAdupekSaNIyaH, rADhAmaNiH kAcamaNirvaiDUryamaNisadRzo'pyamahArghako mahAmUlyo na bhavati, hurnizcaye, jJeSu mugdhajanavipratArakatvAt // 42 // kusIlaliMgaM iha dhAraittA, isijjhayaM jIviya vUhaittA / asaMjae saMjaya lappamANe, viNighAyamAgacchar3a se ciraM pi // 43 // vyAkhyA kuzIlaliGga pArzvasthAdiveSaM iha janmani RSidhvajaM RSicihna rajoharaNAdi, ArSatvAjjIvikAyai bRMhayitvA, idameva pradhAnamiti khyApanenopabRhya yadvA, subvyatyayAt RSidhvajena, bindulopAjjIvitamasaMyamajIvitaM jIvikAM vA nirvahaNopAyarUpAM bRMhayitvA'ta evA'saMyataH san , prAkRtatvAt saMyatamAtmAnaM lapan (pAThAntare'saMjayalAbhamANi'tti, ArSatvAt saMyatalAbhaM svargApavargAdirUpaM manyamAno) mamAyaM bhaviSyatIti vigaNayan vinighAtaM vividhAbhighAtarUpamAgacchati ciramapi narakAdau // 43 // ihaiva hetumAhavisaM tu pIyaM jaha kAlakUTa, haNAi satthaM jaha kuggahIyaM / esevaM dhammo visaovavanno, haNAi veyAla ivAvivanno // 44 // vyAkhyA-viSaM, tu svArthe, pItaM yathA kAlakUTAkhyaM 'haNAi'tti hanti, zastraM ca yathA kugRhItaM kutsitaM gRhItaM hanti, [eSa] evaM viSAdivaddharmo yatidharmo viSayopapanna: zabdAdiviSayayukto hanti durgatihetutvena dravyayati, vetAla iva vA'vipanno'prAptavipanmantrAdyo'niyantritaH (pAThAntare-'veyAla ivAvibaMdhaNo'-avibandhano mantrAdyaniyantrito vetAla iveti) // 44 // je lakkhaNaM suviNapauMjamANe, nimittakoUhalasaMpagADhe / kuheDavijjAsavadArajIvI, Na gacchaI saraNaM taMmi kAle // 45 // vyAkhyA-yo lakSaNaM sAmudrikAdi svapnaM ca prayuJjAno vyApArayan , nimittaM bhaumAdi, kautukamapatyAdyarthaM snapanAdi, tayoH sampragADho'tizayenAsakto nimittakautukasampragADhaH, kuheTakavidyA alIkAzcaryakRnmantratantravidyAH, tA eva karmabandhahetutayAjAzravadvArANi, tairjIvituM zIlamasyeti kuheTakavidyAzravadvArajIvI na gacchati na prApnoti zaraNaM trANaM durgateH, 'taMmi'tti tasmin kAle bhogasya kAle // 45 / / 2010_02 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 325 viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam amumevArthaM bhAvayatitamaM tameNeva u se asIle, sayA duhI vippariyAsuvei / saMdhAvaI naragatirikkhajoNiM, moNaM virAhittu asAhurUve // 46 // vyAkhyA-tamastamasaivA'timithyAtvopahatatayA prakRSTA'jJAnenaiva, tuH pUrtI, sa dravyayatiH azIlaH sadA duHkhI virAdhanotthaduHkhenaiva, viparyAsaM tattvAdiSu vaiparItyamupaiti, tatazca sandhAvati satataM gacchati narakatiryagyonI:, maunaM cAritraM virAdhyA'sAdhurUpastattvato'yatisvabhAvaH san anena virAdhanAyAH phalamuktam // 46 // kathaM punarmonaM virAdhya kathaM vA narakatiryagyonIryAtItyAhauddesiyaM kIyagaDaM niyAgaM, na muMcai kiMci aNesaNijjaM / aggIva vA savvabhakkhI bhavittA, io cuo gacchai kaTTa pAvaM // 47 // vyAkhyA-uddezikaM sAdhumuddizya kRtaM, krItena kRtaM sAdhunimittaM maulyena gRhItaM, nityAkaM nityapiNDaM, gRhasthagRhe niyatapiNDaM, etAdRzaM yaH sAdhuna muJcati kiJcidaneSaNIyamazuddhaM, so'gniriva sarvamaprAzukamapi bhakSayatItyevaMzIlaH sarvabhakSI bhUtvA, kRtvA ca pApaM, itazcyuto gacchati kugatim // 47 // / Na taM arI kaMThachittA karei, jaM se kare appaNiyA durappA / se NAhaI maccumuhaM tu patte, pacchANutAveNa dayAvihUNe // 48 // vyAkhyA yataH svapApairdurgateH prAptirato na naiva tamarthamari: kaMThacchettA prANahartA karoti, yattasya karotyAtmIyA durAtmatA durAcAravRttiH, na cainAmAcarannapi janturatyantamUDhatayA vetti, paraM sa durAtmA pApakartA jJAsyati nijadurAtmatAM mRtyumukhaM prAptaH, pazcAdanutApena, hA duSTena mayA'nuSThiteyamitirUpeNa, dayayA saMyamena vihInaH san , yatazcaivaM mahA'narthahetuH pazcAttApahetuzca durAtmatA, tata Adita eva sA tyAjyA // 48 // yastvante'pi tAM na vetsyati tasya kimityAhaniraTThiyA naggarui u tassa, je uttamaTuM vivajjAsamei / ime vi se natthi pare vi loe, duhao vi se jhijjhai tattha loe // 49 // vyAkhyA-nirarthakaiva niSphalaiva, tuH evArthe, nAgnye zrAmaNye rucirnAganyaruciH, tasya, 'uttamaTuM'tti, subvyatyayAdapergamyatvAt uttamArthe paryantasamArAdhanAyAmapi viparyAsaM, ___JainEducation International 2010_02 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 durAtmatAyAmapi sundarAtmatAmeti, ahaM zubha eveti, anyasya tu syAdapi kiJcit phalaM, paraM 'se' tasya tu ayamapi loko nAsti locAdikaSTAt , paro'pi lokastasya naSTaH kugatigamanAt , tathA ca dvidhApyaihikapAratrikArthAbhAvena sa ubhayalokasukhasampannajanAn vIkSya dhigmAmubhayabhraSTamiti cintayA kSIyate, tatretyubhayalokA'bhAve sati, loke jagati // 49 / / yaduktaM sa jJAsyati pazcAdanutApeneti, tatra yathAsau paritapyate tathA darzayannupasaMharatiemevAhAchaMdakusIlarUve, maggaM virAhittu jiNuttamANaM / kurarI ivA bhogarasANugiddhA, niraTThasoyA pariyAvamei // 50 // vyAkhyA-evameva amunA prakAreNa mahAvratA'sparzanAdiprakAreNa yathAchandaH kuzIlarUpaH svaruciracitAcAraH kutsitazIlasvabhAvo jinottamAnAM mArgaM virAdhya kurarIva pakSiNIva bhogarasAnugRddhA nirarthakazokA paritApaM pazcAttApameti, yathaiSA'AmiSagRddhA pakSyantarebhyo vipatprAptau zocate, yata eSA tadvipatpratIkAraM na labhate, evamasAvapi bhogarasagRddho lokadvayAnaptiau zocate, tato'sya svAnyarakSaNA'kSamatvenA'nAthatvam / / 50 / / soccANa mehAvi subhAsiyaM imaM, aNusAsaNaM nANaguNovaveyaM / maggaM kusIlANa jahAya savvaM, mahAniyaMThANa vae paheNaM // 51 // vyAkhyA-zrutvA he medhAvin ! subhASitamimaM maduktaM anuzAsanaM zikSaNaM, jJAnaguNopapetaM, jJAnaM tathA jJAnasya guNo viratistAbhyAM jJAnaguNAbhyAmupetaM yuktaM, ca mArga kuzIlAnAM jahAya tyaktvA sarvaM, mahAnirgranthAnAM pathA vrajestvam // 51 // tataH phalamAhacarittamAyAraguNaNNie tao, aNuttaraM saMjama pAliyANaM / nirAsave saMkhaviyANa kammaM, uvei ThANaM viuluttamaM dhuvaM // 52 // vyAkhyA-caritrasyAcAraH sevanaM, guNo jJAnaM, tAbhyAmanvito, mo'lAkSaNika:, tato mahAnirgranthamArgatvAdanuttaraM pradhAnaM 'saMyama pAliyANaM'tti saMyamaM yathAkhyAtaM pAlayitvA nirAzravaH karma saGkSipya kSayaM nItvA upaiti sthAnaM vipulaM, anantAnAM tatra sthiteH, uttama jagatpradhAnatvAt vipulottama, dhruvaM muktipadam // 52 / / upasaMharatievuggadaMte vi mahAtavodhaNe, mahAmuNI mahApainne mahAyase / mahAniyaMThijjamiNaM mahAsuyaM, se kahei mahayA vitthareNaM // 53 // 2010_02 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanam 327 ' vyAkhyA-evaM sa zreNikapRSTo munirakathayat , tatkAlApekSayA kathayati, ugraH karmArIn prati sa eva dAnta ugradAntaH, apiH pUttauM, mahAtapodhano, mahAmuniH, mahApratijJo'tidRDhavrato mahAyazAH, mahAnirgranthebhyo hitaM mahAnirgranthIyamidaM mahAzrutaM mahatA vistareNeti // 53 // tatazca tuTTho ya seNio rAyA, iNamudAhu kayaMjalI / aNAhattaM jahAbhUyaM, suTTha me uvadaMsiyaM // 54 // vyAkhyA-ca punastuSTo hRSTaH zreNiko rAjA kRtAJjaliH san hu nizcayena idamudAhAvadIt , he mune ! yathAbhUtaM yathAvasthitaM satyamanAthatvaM 'me' mahyaM tvayA suSThapadiSTam // 54 // tumhaM suladdhaM khumaNussajammaM, lAbhA suladdhA ya tume mahesI / tubbhe saNAhA ya sabaMdhavA ya, jaM bhe ThiyA maggi jiNuttamANaM // 55 // vyAkhyA-tava sulabdhaM khu nizcitaM manuSyajanma, lAbhA varNarUpAdyAptirUpAH, dharmacAritropalambhA vA 'tume' yuSmAbhiH sulabdhAH, uttarottaraguNaprakarSahetutvAt , ca evArthe, he maharSe ! 'tubbhe' yUyaM sanAthAzca sabAndhavAzca tattvataH, yadyasmAt 'bhe' iti bhavantaH sthitA mArge jinottamAnAM, jinottamamArge sthitatvaM hi sulabdhajanmatvAdau hetuH // 55 / / taM si NAho aNAhANaM, savvabhUyANa saMjayA / khAmemi te mahAbhAga, icchAmi aNusAsiuM // 56 // vyAkhyA-he saMyata ! tvaM anAthAnAM sarvabhUtAnAM trasAnAM sthAvarANAM jIvAnAM nAtho'si, iti pUrvArdhena tadupabRMhaNA kRtA / he mahAbhAga ! he mahAbhAgyayukta ! 'te' iti tvAmahaM kSamAmi, mayA pUrvaM yastavAparAdhaH kRtaH sa tvayA kSantavyaH, icchAmi ca tvayA'nuzAsayituM zikSitumAtmAnamiti // 56 // pucchiUNa mae tubbhaM, jhANavigyo ya jo kao / nimaMtiyA ya bhogehi, taM savvaM marisehi me // 57 // vyAkhyA-punarnRpaH kSamayati, he mune ! mayA tubhyaM 'pucchiNa'tti pRSTvA, kathaM tvaM prathame vayasi pravrajita ityAdi pRSTvA yastava mayA dhyAnavighnaH kRtaH, ca punabhogairnimantrito yathA bho svAmin ! bhogAn bhujhvetyAdi, taM sarvaM mamAparAdhaM mRSa ! kSamasvetyarthaH // 57 / / 2010_02 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 sakalAdhyayanArthopasaMhAramAhaevaM thuNittANa sa rAyasIho, aNagArasIhaM paramAi bhattIe / saoroho sapariyaNo sabaMdhavo [ya], dhammANuratto vimaleNa ceyasA // 58 // vyAkhyA sa rAjAsiMho'tiparAkramAttasya siMhopamA, zreNikarAjA evamamunA prakAreNa anagArasiMhaM sAdhusiMha, karmamRgAn pratyatidAruNatvAttasyApi siMhopamA jJeyA, paramayotkRSTayA bhaktyA stutvA, vimalena nirmalena vigatamithyAtvamalena cetasA dharmAnurakto'bhUt / kIdRzaH saH ? sAvarodhaH sAntaHpuraH, saparijanaH sabAndhavazca, tatrAntaHpuraparijanabAndhavAzca vanakrIDArthaM tena sArddhamevAsan // 58 // UsasiyaromakUvo, kAUNa ya payAhiNaM / abhivaMdiUNa sirasA, aiyAo narAhivo // 59 // vyAkhyA-ucchasitaromakUpo munidarzanavAkyazravaNatazcollasitaromakUpa evaMvidho'sau narAdhipaH zreNikaH zirasA munimabhivandya namaskRtya ca pradakSiNAM kRtvA'bhiyAtaH svasthAnaM gataH, eSa zreNikasya zrIvIranaterarvAk pUrvasamyaktvalAbhaH // 59 // iyaro vi guNasamiddho tiguttigutto tidaMDavirao ya / vihaMga iva vippamukko, viharai vasuhaM vigayamoho // 60 // tti bemi vyAkhyA-atha itaro'pi zreNikApekSayA'paro'pi sa munirapi vihaga iva vipramuktaH kvApi mamatvarahito vasudhAM viharati sma / kIdRzaH san ? guNasamiddhaH sAdhuguNagaNAlaGkRtaH, triguptiguptaH, tridaNDavirataH, vigatamoho moharahitaH san , kevalI san , iti samAptau bravImIti prAgvat / / ityanAthatve viMzatitamaM mahAnirgranthIyAdhyayanamuktam // 20 // 2010_02 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzaM samudrapAlIyamadhyayanam // tadanAthatvaM ca satyaikatvena syAditi tadvAcyekaviMzaM samudrapAlIyAdhyayanamAha caMpAe pAlie nAma, sAvae Asi vANie / mahAvIrassa bhagavao, sIso so u mahappaNo // 1 // vyAkhyA-campAyAM puri pAlito vaNik sArthavAha [zrAvakaH zramaNopAsakaH] AsIt , tu punaH sa mahAvIrasya bhagavataH arhato mahAtmano mahAbalasya ziSyaH, zrIvIrabodhitatvAt // 1 // niggaMthe pAvayaNe, sAvae se vikovie / poeNa vavaharate, pihuMDaM NagaramAgae // 2 // vyAkhyA-nirgranthe nirgranthasambandhini pravacane sa zrAvakaH pAlito vikovido vizeSeNa kovido jJAtajIvAditattvaH, potena vyavaharan pravahaNavANijyaM kurvan pihuNDaM nAmakaM nagaramAgataH // 2 // pihuMDe vavaharaMtassa, vANio dei dhuuarN| taM sasattaM paigijjha, sadesamaha patthio // 3 // vyAkhyA-pihuNDe vyavaharatastasya tadguNAkRSTacetAH kazcidvANijo dadAti duhitaraM, sa ca tAmUDhavAn , sthitvA ca tatra kiyatkAlaM sasattvAM sagarbhAM tAM pratigRhyAdAya svadezamatha prasthitaH // 3 // aha pAliassa gharaNI, samuiMmi ya pasavai / aha dArae tahiM jAe, samuddapAli tti nAmae // 4 // vyAkhyA-atha pAlitasya gRhiNI samudre prasUte sma, atha tasmin prasavane dArakaH suto jAtaH, samudrapAla iti nAmataH // 4 // 2010_02 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 khemeNa Agae caMpaM, pAlie sAvae gharaM / saMvaDDaI tassa ghare, dArae se suhocie // 5 // vyAkhyA-atha sa pAlitaH zrAvakaH kSemeNa campAyAM svagRhe AgataH, sa dArakazca sukhocita sukumArastasya gRhe saMvarddhate // 5 // bAvattarikalAo ya, sikkhie NIikovie / jovaNeNa ya saMpanne, surUvaM piyadaMsaNe // 6 // vyAkhyA-sa bAlaH dvAsaptatikalAzca zikSito nItikovido nyAyA'bhijJaH, yauvanena ca sampannaH pUrNAGgaH surUpaH susaMsthAnaH priyadarzanazca // 6 // tassa rUvavaI bhajjaM, piyA ANei rUviNiM / pAsAe kIlae ramme, devo doguMdago jahA // 7 // vyAkhyA-tasya kRte tasya pitA rUpavatI rUpiNItinAmnI patnImAnayati, sa tayA saha pitrA pariNAyita ityarthaH, tayA saha sa ramye manohare prAsAde dogundakastrAyastriMzaddeva iva krIDati // 7 // aha annayA kayAI, pAsAyAloyaNe TThio / vajjhamaMDaNasobhAgaM, vajhaM pAsai vajjhagaM // 8 // vyAkhyA-athAnyadA kadAcit prAsAdAlokane sthitaH san sa vadhyamaNDanAni raktacandanakarIrAdIni, taiH zobhA yasyAsau vadhyamaNDanazobhAkaH, taM vadhyaM vadhArha kaJcana pazyati bAhyagaM, ko'rthaH ? bahini:krAmantaM, yadvA vadhyagaM, iha vadhyazabdenopacArAdvadhyabhUruktA // 8 // taM pAsiUNa saMviggo, samuddapAlo innmvvvii| aho asuhANa kammANaM, NijjANaM pAvagaM imaM // 9 // vyAkhyA-taM dRSTvA saMvignaH saMvegaM prAptaH san samudrapAlaH (pAThAntare-'saMvegaM' saMvegahetuH) idamabravIt / aho azubhAnAM karmaNAM niryAne'vasAne pApakamazubhamidaM pratyakSaM, yadasau varAko vadhArthamitthaM nIyate // 9 // saMbuddho so tahiM bhagavaM, paramasaMvegamAgao / ApucchammApiyaraM, pavvaie aNagAriyaM // 10 // 2010_02 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzaM samudrapAlIyamadhyayanam 331 __ vyAkhyA-evaM bhAvayan sambuddho jJAtatatvaH sa tasminneva prAsAdAlokane bhagavAn mAhAtmyavAn paraM prakRSTaM saMvegamAgataH san ApRcchaya mAtApitarau prAvAjIt agacchadanagAritAM niHsaGgatAm // 10 // jahittu saMgaM ca mahAkilesaM, mahaMtamohaM kasiNaM bhayANagaM / pariyAyadhammaM ca 'bhiroyaejjA, vayANi sIlANi parIsahe ya // 11 // vyAkhyA-sa samudrapAlo bhagavAn hitvA saGga, caH pUrtI yadvA ['saggaMtha'] saGgazcAsau granthazca sadgranthaH, ubhayatra svajanapratibandhaM, mahAn klezo duHkhaM yasmAdyasmin vA mahAklezaM, mahAn moho yasmistaM, kRtsnaM kRSNaM vA, kRSNalezyAhetutvena bhayAnakaM, vivekinAM bhayAvahaM / paryAyadharmaH pravrajyAparyAyastaM, caH pUrtI, abhirocayet , sa saGgaM tyaktvA pravrajita iti bhAvArthaH, punaH sa vratAni mahAvratAni, zIlAni piNDavizuddhyAdhuttaraguNarUpANi, [parISahAniti] bhImasenanyAyena parISahasahanAni ca sa prapannavAniti // 11 // ahiMsa saccaM ca ateNayaM ca, tatto ya baMbhaM apariggaraM ca / paDivajjiyA paMca mahavvayAI, carijja dhammaM jiNadesiyaM viU // 12 // vyAkhyA-ahiMsAM satyaM ca astainyakaM, tatazca brahmacarya, aparigrahaM ca, evaM pratipadya paJca mahAvratAni jinopadiSTaM dharmaM zrutacAritrarUpaM sa vidvAn caret caratIti // 12 // savvehiM bhUehiM dayANukaMpI, khaMtikkhame saMjayabaMbhayArI / sAvajjajogaM parivajjayaMte, carijja bhikkhU susamAhiiMdie // 13 // vyAkhyA-subvyatyayAt sarveSu bhUteSu dayayA hitopadezarUpayA rakSaNarUpayA vA'nukampanazIlo'nukampI, kSAntyA tattvazaktyA kSamate durvacanAdInIti zAntikSamaH, saMyatazcAsau brahmacArI ca saMyatabrahmacArI, pUrvatra brahmapratipattyA gatArthatve'pi brahmacArItyabhidhAnaM brahmacaryasya duzcaratvajJaptyai, evaMvidhaH sa samudrapAlo bhikSuH sAvadyayogaM pApayogaM parivarjayan susamAdhitendriyaH san caret vicarati smeti // 13 // kAleNa kAlaM viharijja raTTe, balAbalaM jANiya appaNo a / sIho va saddeNa Na saMtasijjA, vayayoga succA Na asabbhamAhu // 14 // vyAkhyA-rUDhitaH kAle prastAve, yadvA kAlena pAdonapauruSyAdinA, kAlaM kAlocitaM pratyupekSaNAdi kurvan vyavaharan sAdhumArge calan rASTra maNDale balAbalaM 2010_02 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 sahiSNutvA'sahiSNutvarUpaM jJAtvAtmano, yathA yathA saMyamayogahAnirna syAttathA sa tasthau / siMha iva zabdena bhayotpAdakena na santraset satvAnnA'trasat , ata eva vAgyogaM du:khotpAdakaM zrutvA nA'sabhyamabravIt // 14 // kimayamakarodityAhauvehamANo u parivvaijjA, piyamappiyaM savva titikkhaejjA / Na savva savvattha'bhiroyaijjA, na yAvi pUyaM garahaM ca saMjae // 15 // vyAkhyA-punaH sa sAdhuH upekSyamANo janA'sabhyamavagaNayan parivrajet , manasi vacasi ca durvacanamadhArayan grAmAnugrAmeSu vihRtavAn / priyamapriyaM sarvamapi titikSet soDhavAniti / punaH sa sarvaM vastu sarvatra nA'bhyarocayat , dRSTa'dRSTA'bhilASuko nAbhUt , yat kvApi puSTAlambanasevitaM na tatsarvamiSTAnnAdi sa sarvatrAbhilaSitavAnityarthaH, punaH sa saMyataH saMyatamanA na cApi pUjAM gahA~ vA iSTA'niSTatayAbhyarocayat // 15 // bhikSorapyanyathAbhAvAt kiM syAdyenetthaM tadguNoktirityAhaaNega chaMdA iha mANavehiM, je bhAvao saMpakarei bhikkhU / bhayabheravA tattha uviMti bhImA, divvA maNussA aduvA tiricchA // 16 // vyAkhyA aneke chandA abhiprAyAH syuH, iha jagati, subbyatyayAnmAnaveSu, yAnanekAn bhAvatastattvavRttyA samprakaroti bhikSurapi / tathA tatra bhikSAyAM bhayabhairavA gADhabhayaGkarA udyanti (pAThAntare-'uviMti' upayanti) bhImA raudrAH, divyA mAnuSAstairazcA athavopasargAH // 16 // parIsahA duvvisahA aNege, sIyaMti jatthA bahukAyarA narA / se tattha patte Na'vahijja bhikkhU, saMgAmasIse iva nAgarAyA // 17 // vyAkhyA-parISahAzcodyanti durviSahA aneke, sIdanti saMyame zlathIbhavanti yatra yeSUpasargeSu parISaheSu satsu bahukAtarA narAH, sa samudrapAlasAdhustatra teSu , vacanavyatyayAt prApteSu nA'vyathata na satvAdacalat , saGgrAmazIrSe iva yuddhaprakarSe iva nAgarAjA suhastI // 17 // sIosiNAdaMsamasagAya phAsA, AyaMkA dehaM vivihA phusaMti / akukkuo tattha'hiyAsaejjA, rayAI khevijja purAkaDAiM // 18 // 2010_02 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaviMzaM samudrapAlIyamadhyayanam 333 vyAkhyA-zItoSNadaMzamazakatRNasparzAdayaH parISahAH, tathA vividhA AtaGkA rogAstasya sAdhodehaM spRzanti upatApayanti, kutsitaM kUjati, pIDitaH sannAkrandatIti kUkujaH, na tathetyakUkujaH (pAThAntare-'akakkare 'tti vedanAkulito'pi na tadA karkarAyitakArI) paraM tatra zItAdikAleSu tAn parISahAnadhyasahata, anena pUrvasUtrokta evArthaH spaSTIkRtaH, evaMvidhazca sa purAkRtAni rajAMsi karmANyakSipat kSayamanayat // 18|| pahAya rAgaM ca taheva dosaM, mohaM ca bhikkhU satataM viyakkhaNo / meru vva vAeNa akaMpamANo, parIsahe Ayagutte sahijjA // 19 // vyAkhyA-rAgaM tathaiva ca dveSaM ca mohaM mithyAtvahAsyAdi ajJAnaM vA prahAya tyaktvA satataM vicakSaNo nirantaratattvavicArarataH sa bhikSurmunirAtmaguptaH kUrmavadAtmanA guptaH saGkacitasarvAGgaH, ca meruriva vAtenA'kampamAnaH parISahAnasahata, anena parISahasahanopAya uktaH / / 19 / / aNuNNae nAvaNae mahesI, na yAvi pUyaM garahaM ca saMjae / se ujjubhAvaM paDivajja saMjae, nivvANamaggaM virae uvei // 20 // vyAkhyA-anunnato'bhimAnarahitaH, punarnA'vanato dInabhAvarahitaH, evaMvidha sa saMyataH samudrapAlamunirmaharSirna cApi pUjAM gahA~ ca prati asajat , tayoH saGgaM nAkaroditi / evaM sa RjubhAvaM pratipadya [saMyato] virato pApAnnivRttaH san nirvANamArgamupaiti prApnotIti // 20 // araiDsahe pahINasaMthave, virae Ayahie pahANavaM / paramaTThapaehiM ciTThai, chinnasoe amame akiMcaNe // 21 // vyAkhyA-aratiratI saMyamA'saMyamaviSaye yaH sahate, na tAbhyAM bAdhyate, prakSINasaMstavo vigatagRhasthaparicayaH, virataH pApakriyAto nivRttaH, AtmahitaH sarvajIvahitavAJchakaH, pradhAnavAn pradhAnaH sarvasaMyamo muktihetutvAt , sa yasyAstyasau pradhAnavAn , paramArtho mokSaH sampadyate yaistAni paramArthapadAni samyagdarzanAdIni, teSu sa munistiSThati / punaH sa chinnazokaH, amamo mamatvarahitaH, akiJcanaH parigraharahita AsIditi // 21 // vivittalayaNAI bhaejja tAI, nirovalevAiM asaMthaDAiM / isIhi cinnAiM mahAyasehiM, kAeNa phAsijja parIsahAI // 22 // 2010_02 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 ___ vyAkhyA-punaH sa samudrapAlamunistrAyI SaTkAyarakSakaH san viviktAni stryAdirahitopAzrayAdidharmasthAnAni bhajate, punarnirupalepAni upalepavarjitAni, dravyatastadarthaM nopaliptAni, bhAvato rAgAbhAvena asaMskRtAni, punarasaMsRtAni zAlyAdisacittabIjAdibhiravyAptAni, nirdoSatayA ca RSibhizcIrNAni AsevitAni / punaH sa kAyena parISahAnaspRzat sahate sma / punaH parISahasahanoktirgADhaparISahasahanajJaptyai / / 22 // sa nANanANovagao mahesI, aNuttaraM cariuM dhammasaMcayaM / aNuttarenANadhare jasaMsI, obhAsai sUrie vaMtalikkhe // 23 // vyAkhyA-sa samudrapAlamuniH jJAnaM zrutajJAnaM, tena jJAnaM avagamaH kriyAkalApasya, tenopagato jJAnajJAnopagataH, yadvA santi zobhanAni nAnA'nekadhA jJAnAni, dharmarucitvAt sadbodhAstairupagataH sannAnAjJAnopagato maharSizcaritvA dharmasaJcayaM kSAntyAdiyatidharmasamUhamanuttaraM pradhAnaM, ekArasyA'lAkSaNikatvAdanuttaraM jJAnaM kevalajJAnaM dhArayatItyanuttarajJAnadharaH (pAThAntare-guNottaranANadharaH, guNapradhAnaM jJAnaM kevalaM taddharaH) ca yazasvI san antarikSe AkAze sUrya ivAvabhAsate tapastejasA jJAnaprakAzena vA virAjate iti // 23 / / tasya phalamAhaduvihaM khaveUNa ya puNNapAvaM, niraMgaNe savvao vippamukke / tarittA samudaM va mahAbhavohaM, samuddapAle apuNAgamaM gaI gae ||24||tti bemi vyAkhyA-'duvihaM' dvividhaM ghAtibhavopagrAhibhedena puNyapApaM zubhA'zubhaprakRtirUpaM kSipvA, aGgergatyarthatvAnniraGganaH saMyame nizcalaH zailezyavasthAM prApta ityarthaH (pAThAntareniraJjanaH karmasaGgarahitaH) sarvato bAhyAdAntarAcca dehAdisaGgAdvipramuktaH, tI|bdhimivA'tidustaraM mahAbhavaughaM devAdibhavavRndaM, sa samudrapAlo munIzvaro'punarAgamA punarAgamarahitAM mokSarUpAM gatiM gataH prAptaH, iti samAptau bravImIti prAgvat // 24 // ityekatvArthe ekaviMzaM samudrapAlIyAdhyayanamuktam // 21 // 2010_02 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanam // ekatve ca saMyame dhyAnAntarAvAptAvapi punardharme sthairya kAryamiti rathanemIyAkhyaM dvAviMzAdhyayanamAha soriyapuraMmi nayare, Asi rAyA mahaDDio / vasudevi tti nAmeNaM, rAyalakkhaNasaMjue // 1 // vyAkhyA-sauryapure nAmni nagare vasudeva iti nAmnA rAjAsIt / sa mahaddhikazchatracAmarAdivibhUtiyutaH, punA rAjalakSaNasaMyutaH, cakrasvastikAGkuzAdIni, tyAgasatyazauryAdIni vA, taiH saMyuto rAjalakSaNasaMyuto'bhUditi // 1 // tassa bhajjA duve Asi, rohiNI devaI tahA / tAsiM doNhaM duve puttA, aiTThA rAmakesavA // 2 // vyAkhyA-tasya vasudevasya dve bhArye AstAM, rohiNI tathA devakI, tayordvayovauM putrAvabhUtAM, abhISTau mAtApitroradhikavallabhau rAmakezavAbhidhAnau // 2 // soriyapuraMmi nayare, Asi rAyA mahaDDie / samuddavijaye nAmaM, rAyalakkhaNasaMjue // 3 // vyAkhyA-tasminneva sauryapurenagaremahaddhikastathaiva rAjalakSaNasaMyutaH samudravijayanAmA rAjAjasIt / atra punaH sauryapuroktiH samudravijayavasudevayorekatra sthitijJaptyai / / 3 / / tassa bhajjA sivA nAma, tIse putte mahAyase / bhayavaM ariTTanemi, tiloganAhe damIsare // 4 // vyAkhyA-tasya bhAryA zivA nAmnI, tasyAH putrazca bhagavAnaizvaryavAn , mahAyazA mahAkIrtiH, trilokanAthastathA damIzvaraH kumAratve'pi kandarpajetA ariSTaneminAmAsIt / / 4 / / _ 2010_02 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 soriTThaneminAho, lkkhnnssrsNjuo| aTThasahassalakkhaNadharo, goyamo kAlagacchavI // 5 // vyAkhyA-so'riSTaneminAtho lakSaNasvarasaMyuto lakSaNaiH sahitaH svarastena saMyutaH sausvaryagAmbhIryAdilakSaNopetasvarayutaH, (pAThAntare-'vaMjaNasaMjuo' tatra vyaJjanAni prazastatilakAdIni taiH saMyutaH) tathaivASTottarasahasralakSaNadharaH karAdirekhAtmakacakrAdilakSaNadhArI, gautamagotrIyaH, kAlakacchaviH kRSNatvagAsIditi / / 5 / / vajjarisahasaMghayaNo, samacauraMso jhasoyaro / tassa rAImaI kaNNaM, bhajjaM jAyai kesavo // 6 // vyAkhyA-punaH sa vajraRSabhanArAcasaMhananayutaH, vajraM kIlikA, RSabhaH paTTo, nArAca ubhayapArzvayormarkaTabandhaH, ebhiH saMhananaM zarIraracanA yasya sa vajrarSabhanArAcasaMhananaH, punaH samacaturastraH prathamasaMsthAnavAn , yaH padmAsane sthitaH san caturpu pArveSu sadRzazarIrapramANo bhavati sa samacaturasrasaMsthAnavAn ucyate / punarjhaSodaraH, jhaSasya matsyasya udaramivodaraM yasya sa jhaSodaraH evaMvidhasya tasya zrInemeH kRte kezavaH kRSNo rAjImatI nAmnI kanyAM tadbhAryAM yAcate // 6 / / atha sA rAjImatI kIdRzItyAha aha sA rAyavarakaNNA, susIlA cArupehiNI / savvalakkhaNasaMpuNNA, vijjusodAmaNippabhA // 7 // vyAkhyA-atha sA rAjavarasya ugrasenasya rAjJaH kanyA, suzIlA uttamazIlAlaGkRtA, cAruprekSiNI cAru prekSituM zIlamasyAH sA, nAdhodRSTitAdidoSadUSitA, sarvalakSaNasampUrNA catuHSaSTikAminIkalAdilakSaNasaMyutA, tathA vizeSeNa dyotate iti vidyut , sA cAsau saudAminI ca, tatprabhA yasyA vidyate sA vidyutsaudAminIprabhA, evaMvidhA sA varttate // 7 // ahAha jaNao tIse, vAsudevaM mahaDDiyaM / ihAgacchau kumAro, jA se kannaM dalAmahaM // 8 // vyAkhyA-atheti yAJcAnantaraM tasyA rAjImatyA janaka ugraseno mahaddhikaM vAsudevaM pratyAha, kumAro'riSTanemirihAsmadgRhe Agacchatu, 'jA' yena 'se' tasmai tAM rAjImatI kanyAmahaM dadAmIti // 8 // 2010_02 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanam savvosahIhiM nhavio, kayakouyamaMgalo / divvajualaparihio AharaNehiM vibhUsio // 9 // vyAkhyA-athAsanne kroSTakyAdiSTalagne sati, sarvoSadhIbhirjayAvijayaddhivRddhyAdibhiH snapito'bhiSiktaH, kRtakautukamaGgalaH, tatra kautukAni lalATamuzalasparzAdIni, maGgalAni ca dadhyakSatadurvAcandanAdIni, tAni kRtAni yasya sa kRtakautukamaGgalaH, parihitaM divyaM yugalaM devaduSyaM yena saH, tathA AbharaNairmukuTakuNDalAlaGkArairvibhUSitaH, evaMvidho'riSTanemikumAro jJeyaH // 9 // mattaM ca gaMdhahatthiM ca, vAsudevassa jigaM / ArUDho sohaI kumaro (ahiyaM), sire cUDAmaNI jahA // 10 // vyAkhyA-vAsudevasya jyeSThakaM mattaM gandhahastinaM paTTahastinamArUDho'riSTanemikumAro yathA zirasi mastake cUDAmaNiH ziroratnamiva zobhate // 10 // aha UsieNa chatteNaM, cAmarAhi ya sohio / dasAracakkeNa ya so, savvao parivArio // 11 // vyAkhyA-athAnantaraM vRSNipuGgavo nemikumAro nijakAdbhavanAt svagRhAnnisRtaH, kIdRzyA RddhayetyAha-ucchritenoccaiHkRtena chatreNa, ubhayapArzve ca cAmarAbhyAM zobhitaH, punardazArhacakreNa yAdavasamUhena sarvataH parivAritaH // 11 // cauraMgiNIe seNAe, raDyAe jahakkama / turiyANa sanninAeNaM, divveNaM gayaNaMphusA // 12 // vyAkhyA-punazcaturaGgiNyA hastyazvarathapadAtibhedayA senayA yathAkramaM paripATyA racitayA nyastayA yutaH, punargaganaspRzA viyanmaNDalavyApinA divyena pradhAnena devakRtena vA, tUryANAM mRdaGgapaTahAdInAM sanninAdena manoharadhvaninopalakSitaH // 12 // eyArisIe iDDIe, juIe uttamAi ya / NiyagAo bhavaNAo, NijjAo vaNhipuMgavo // 13 // vyAkhyA-etAdRzyA RddhyA dhutyA cottamayopalakSitaH sa [niryAto] niHsRta iti sambandho jJeyaH // 13 / / 2010_02 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 aha so tattha NijjaMto, dissa pANe bhayaDhue / vADehiM paMjarehiM ca, saMniruddhe sudukkhie // 14 // vyAkhyA-atha sa tatra vivAhamaNDapAsanne niryan gacchan dRSTvA prANAn prANin prANino mRgalAvakAn bhayagutAn bhayatrastAn , vATakairvRttivaraNDAdiveSTitabhUdezaiH paJjaraizca sanniruddhAn gADhaM niyantritAn , ata eva suduHkhitAn // 14|| jIviyaMtaM tu saMpatte, maMsaTThA bhakkhiyavvae / pAsittA se mahApanne, sArahiM iNamavvavI // 15 // vyAkhyA-jIvitasyAntamivAntaM tu samprAptAn , teSAM mAMsArthaM, mAMsaM puSTaM syAditi vA mAMsArthaM, bhakSitavyA ete mUkhairiti dRSTvA hRdi nidhyAya so'rhan , mahatI prajJA jJAnatrayaM yasyAsau mahAprAjJaH sArathiM pravartayitAraM gandhahastino hastipakaM pratIdaM vakSyamANasvarUpamabravIdakathayaditi // 15 // kassa aTThA ime pANA, ee savve suhesiNo / vADehiM paMjarehiM ca, saMniruddhA ya acchai // 16 // vyAkhyA-he sArathe ! ime pratyakSaM dRzyamAnAH sukhaiSiNaH sukhecchavo'pi sarve prANAH prANino vATakaizca punaH paJjaraiH sanniruddhA atyantaM niyantritAH kasyArthaM kasya hetoH 'acchai' iti tiSThanti ! jJAnavato'pi prabhoridaM praznaM dayAprakaTIkaraNArthameveti // 16 / / aha sArahI tao bhaNai, ee bhaddA u pANiNo / tubbhaM vivAhakajjaMmi, bhoyAveuM bahuM jaNaM // 17 // vyAkhyA-atha sArathistato bhaNati, ete prANino bhadrA eva, na tu zvazivAdivat krUrAH, niraparAdhA vA, bhavato vivAhakArye bahujanaM bhojayituM santi // 17|| soUNa tassa vayaNaM, bahupANiviNAsaNaM / ciMtei se mahApanne, sANukkose jie hio // 18 // vyAkhyA-'se' iti sa nemikumArastasya sAratherbahuprANivinAzanaM bahujIvaghAtakavAcyayuktaM vacanaM zrutvA cintayati, kIdRzaH saH ? mahAprAjJo mahAbuddhivAn punarjIve hitaH prANinAM hitecchu:, punaH sAnukroza sakaruNaH // 18 // _ 2010_02 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanam jai majjha kAraNA ee, himmihaMti bahujiyA / Na me eyaM tu nisseyaM, paraloe bhavissai // 19 // vyAkhyA-yadi mama kAraNAnmadvivAhe bhojane ete bahujIvA haniSyante, tadA na me etajjIvahananaM, tuH evArthe, naiva niHzreyasaM kalyANaM paraloke bhaviSyati / paralokabhIrutvasyatyantAbhyastatayaivaivaM kathanaM, anyathA'rhatazcaramadehatvAd jJAnitvAcca kuta IdRk cintA ? // 19 // evaM jJAtArhadAkUtena sArathinA mociteSu sattveSu paritoSito'rhan so kuMDalANa juyalaM, suttagaM ca mahAyaso / AbharaNANi ya savvANi, sArahissa paNAmae // 20 // vyAkhyA-sa mahAyazA nemikumAraH kuNDalayoryugalaM, sUtrakaM kaTIdavarakaM ca punaH sarvANyAbharaNAni vibhUSaNAni sArathaye praNAmayati dadAtIti / / 20 / / maNapariNAme ya kao, devA jahoiyaM samoiNNA / savvaDDIe saparisA, nikkhamaNaM tassa kAuM je // 21 // vyAkhyA-arhatA manasA pariNAmo dIkSAM prati kRtaH, yathocitamaucityA'natikrameNa, devA lokAntikadevAH samavatIrNAH, sarvaddhA saparSado bAhyaparSadopetAH, niSkramaNaM niSkramaNamahaM tasya zrInemeH kartuM, 'je' pUtau // 21 // devamaNussaparivuDo, siviyArayaNaM tao samArUDho / nikkhamiya bAragAo, revayaMmi Thio bhayavaM // 22 // vyAkhyA-tato'nantaraM bhagavAn devamanuSyaparivRtastathA devakRtamuttarakurunAmazibikAratnaM samArUDho dvArikAto niHkramya raivate ujjayante sthito gamanAnnivRttaH // 22 // ujjANaM saMpatto, uiNNo uttamAo sIyAo / sAhassIe parivuDo, aha nikkhamaI u cittAhiM // 23 // vyAkhyA-udyAnaM sahasrAmravanAkhyaM samprAptaH, tata uttamAyAH zibikAyA uttIrNaH, pradhAnanRsahastreNa saha parivRtto'thetyAnantarye niHkrAmati zrAmaNyaM pratipadyate / tuH pUttauM, citrAsu citrAnakSatre // 23 // 2010_02 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 aha so sugaMdhagaMdhie, turiyaM mauyakuMcie / sayameva lucaI kese, paMcamuTThIhi samAhie // 24 // vyAkhyA-atha sa sugandhigandhakAn svabhAvataH surabhigandhAn tvaritaM mRdukakuJcitAn komalakuTilAn svayameva kezAn paJcamuSTIbhiH samAdhimAn luJcate / vAsudevo ya NaM bhaNai, luttakesaM jiiMdiyaM / icchiyamaNorahe turiyaM, pAvesu taM damIsara // 25 // vyAkhyA-vAsudevazcAtsamudravijayAdyAH, luptakezaM ca jitendriyaM zrInemi prati bhaNati, bho damIzvara ! ipsitamanorathaM muktirUpaM tvaritaM zIghraM prApnuhIti // 25 // NANeNaM daMsaNeNaM ca, caritteNaM taveNa ya / khaMtIe muttIe, vaddhamANo bhavAhi ya // 26 // vyAkhyA-punastvaM jJAnena, darzanena, cAritreNa, tapasA, kSAntyA muktyA nirlobhatvena ca vardhamAno vRddhibhAg bhava ! // 26 // evaM te rAmakesavA, dasArA ya bahujaNA / ariTThanemiM vaMdittA, aigayA bAragApuriM // 27 // vyAkhyA-evaM te rAmakezavadazAzciAnye'pi bahavo janA ariSTanemi vanditvA dvArikAM purIM pratyatigatAH praviSTA iti // 27 // soUNa rAyavarakaNNA, pavvajjaM sA jiNassa u / nIhAsA ya nirANaMdA, sogeNa ya samucchayA // 28 // vyAkhyA-sA rAjavarakanyA ugrasenanRpaputrI rAjImatI jinasya zrIneminAthasya pravrajyAM dIkSAM zrutvA nirhAsA hAsyarahitA ca punarnirAnandA gatapramodA zokena ca samavasRtA vyAptA'bhUt // 28 / / rAimaI viciMtei, dhiratthu mama jIviyaM / jAhaM teNaM paricattA, se yaM pavvaiuM mama // 29 // vyAkhyA-tataH sA rAjImatI vicintayati mama jIvitaM prati dhigastu, yA'haM tena zrIneminAthena parityaktA, tasyA mamAtha pravrajituM dIkSAM grahItuM zreyaH, yenAnyabhave'pi naiva duHkhinI syAmiti // 29 // 2010_02 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanam 341 atha prabhuranyatra vihRtya punastatrAgAt , tAvat sA tathaivAsthAt , kevalotpattezcArhaddezanAM zrutvA gADhavairAgyA sA aha sA bhamarasaMkAse, kuccaphaNagapasAhie / sayameva luMcai kese, dhiimaMtAvavassiyA // 30 // vyAkhyA-atha sA bhramarasaGkAzAn kRSNAn , kuJcitatayA kUrcaphanakaprasAdhitAn , kUrcako gUDhakezonmohako vaMzamayaH, phanakaH kaGkatakastAbhyAM prasAdhitAn , evaMvidhAn kezAn dhRtImatI vyavasitA dharmaM kartuM sthirIbhUtA svayameva svAmyanujJayA luJcati // 30 // tatpravrajyApratipattau vAsudevo ya NaM bhaNai, luttakesaM jiiMdiyaM / saMsArasAgaraM ghoraM, tara kaNNe lahuM lahuM // 31 // vyAkhyA-vAsudevazca, NaM alaGkAre, tAM luptakezAM ca jitendriyAM sAdhvI prati bhaNati he kanye ! tvaM ghoraM saMsArasAgaraM laghu laghu tvaritaM tvaritaM tarollaGghayeti, sambhrame dviruktiH // 31 // tataH sA pavvaiyA saMtI, pavvAvesI tahiM bahuM / sayaNaM pariyaNaM ceva, sIlavaMtA bahussuyA // 32 // vyAkhyA zIlavantI ca bahuzrutA sA rAjImatI pravrajitA satI tatra dvArikAyAM bahUn svajanAn svajJAtIn strIjanAn punaH parijanAn prAvAjayat // 32 / / giriM revayayaM jaMtI, vAseNollAu aMtarA / vAsaMte aMdhayAraMmi, aMto layaNassa sA ThiyA // 33 // vyAkhyA-athAnyadA sA rAjImatI svAminatyai raivataM giriM prati yAntI, varSati meghe andhakAre dRgpracAre niruddhe sati, antarA'rdhapathe varSAbhirullA ArdrA klinnasarvacIvarA layanasyAntargirigahvare sthitA // 33 / / tatrAgre rathanemirAttadIkSaH sthito'sti, tayA tu sa na dRSTa: cIvarANi visAraMtI, jahAjAya tti pAsiyA / rahanemI bhaggacitto, pacchA diTTho ya tIi vi // 34 // 2010_02 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-cIvarANi saGghATyAdivastrANi vistArayantI zarIrAduttAryetizeSaH, yathAjAtA'nAcchAditAGgA sAbhUt , ityevaMrUpAM tAM dRSTvA rathanemirbhagnacittaH saMyama pratyabhUt , evaMvidhaH sa pazcAttayApi dRSTaH, cet pUrvaM dRSTo bhavettadA sA tatra na vizediti // 34 // bhIyA ya sA tahiM daTuM, egate saMjayaM tayaM / bAhAhiM kAuM saMgophaM, vevamANI NisIyai // 35 // vyAkhyA-mA kadAcidasau zIlabhaGgaM kuryAditi bhItA sA tatra guhAyAM dRSTvA ekAnte nirjane saMyataM takaM rathanemi, bAhubhyAM kRtvA saGgopha mitho bAhuguNThanaM stanoparimarkaTabandhaM vepamAnA zIlabhaGgabhayAt kampamAnA niSIdati, tadAzleSAdivAraNArtham // 35 // aha so vi rAyaputto u samuddavijayaMgao / bhIyaM paveiyaM dardU, imaM vakkamudAhare // 36 // vyAkhyA-atha so'pIti sa punA rAjaputro rathanemiH samudravijayAGgajo bhItAM ata eva ca kampamAnAM tAM rAjImatI dRSTvA idaM vAkyamudAharaduktavAniti // 36 // kiM tadityAha rahanemI ahaM bhadde, surUve cArubhAsiNi / mamaM bhayAhi sutaNu Na te pIlA bhavissaI // 37 // vyAkhyA he bhadre ! kalyANi ! ahaM rathanemirasmi, atrAhamiti nijarUpavattvAdimAnAt svaprajJApanaM dhvanitaM / he surUpe ! sundarAkAre ! he cArubhASiNi ! madhuravacanAlApini ! ca he sutanu ! komalAGgi ! avaitAvanti sambodhanAni tanmadanautsukyasUcakAni / 'mama' iti mAM bhajasva bhartRtvenAGgIkuru ? 'te' tava pIDA duHkhaM na bhaviSyati, sukhahetutvAdviSayasya / yadvA sasambhramAM tAM dRSTvevamAha-'mamaM bhayAhi'tti mA mA bhaiSIH / pIDAzaGkayA bhayaM syAdityevamuktam // 37 // ehi tA bhuMjimo bhoe, mANussaM khu sudullahaM / bhuttabhoe tao pacchA, jiNamaggaM carissAmo // 38 // vyAkhyA-ehyAgaccheti, 'tA' tasmAttAvadvA bhogAn bhuJjavahe, mAnuSyaM khuH nizcitaM sudurlabhaM, tadetadAptAvAvAM bhogaphalaM labhAvahe / bhuktabhogau tataH pazcAdvArddhakye jinamArgaM jinoktamuktipathaM cariSyAva iti // 38 // 2010_02 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 343 dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanam tataH sA daTThaNa rahanemiM taM, bhaggujjoyaparAiyaM / .. rAImaI asaMbhaMtA, appANaM saMvare tahiM // 39 // vyAkhyA-tadA rAjImatI taM rathanemi bhagnodyogaparAjitaM bhagnodyogo'pagatotsAha: saMyame, sa cAsau parAjitazcAbhibhUtaH strIparISaheNa taM bhagnodyogaparAjitaM dRSTvA vilokya, asambhrAtA nA'yaM balAdakAryaM kariSyatItyAzayenA'trastA, tatra guhAyAM AtmAnaM saMvaret cIvarairAcchAditavatI // 39 // aha sA rAyavarakannA, suTThiyA niymvve| jAI kulaM ca sIlaM ca, rakkhamANI tayaM vae // 40 // vyAkhyA-atha sA rAjavarakanyA rAjImatI niyamavrate susthitA, niyame zaucasvAdhyAyAdau, vrate ca paJcamahAvratarUpe suSTuprakAreNa sthirA, yadvA indriyanoindriyasaMvare dIkSAyAM ca nizcalA satI, jAtiM kulaM ca zIlaM rakSamANA takaM taM prati vadati // 40 // jai si rUveNa vesamaNo, lalieNa nalakUbaro / tahA vi te na icchAmi, jai vi sakkhaM puraMdaro // 41 // vyAkhyA-he rathaneme ! yadi tvaM rUpeNa vaizramaNo dhanado'si, ca lalitena savilAsaceSTitena nalakUbaro devavizeSo'si, tathApi 'te' iti tvAM necchAmi nAbhilaSAmi, sAkSAt samakSaH purandara indro rUpAdyanekaguNAzrayo yadyasi / rUpAbhimAnyayamityevamuktaH // 41 // pakkhaMde jaliyaM joiM, dhUmakeo durAsayaM / necchaMti vaMtayaM bhottuM, kule jAyA agaMdhaNe // 42 // vyAkhyA-he rathaneme ! agandhane kule jAtA agandhakulotpannAH sarpA vAntaM viSaM bhoktuM punaH pazcAd gRhItuM necchanti na vAJchanti / jvaladdhUmaketoragneryotircAlA praskandediti praskandeyuH, prAkRtatvAdbahuvacane ekavacanaM / agandhajAtIyAH sarpA jvaladagnijvAlAM pravizeyuH, na tUdgIrNaM viSaM pazcAd gRhNanti, kIdRzaM ? dhUmaketo?tirdurAsadaM duHsahamityarthaH // 42 // dhiratthu te'jasokAmI, jo taM jIviyakAraNA / vaMtaM icchasi AveDaM, seyaM te maraNaM bhave // 43 // 2010_02 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA he ayazaHkAmin ! durAcArAvAJchayA dhigastu te pauruSaM, yadvA tava yazo mahAkulatvAdabhUt , adhunA he kAmin ! dhigastu te, yastvaM jIvitakAraNAdasaMyamajIvitahetorvAntaM zvA iva tyaktamApAtumicchasi, dIkSAGgIkArAttyaktAn bhogAn punarApAtumivApAtuM bhoktumicchasi, ataH zreyaH kalyANaM te maraNaM bhavenna tu vAntApAnaM, tadanAsevane kadAcinmaraNaM syAttato'pi na doSaH, yataH vijJAya vastu nirva, kRtvA gRhNanti kiM kvacit puruSAH / vAntaM punarapi bhuGkte, na ca sarvaH sArameyo'pi // 1 // [ ] // 43 // ahaM ca bhogarAyassa, taM ca si aMdhagavaNhiNo / mA kule gaMdhaNA homo, saMjame nihuo cara // 44 // vyAkhyA-rAjImatI vadati, ahaM, caH pUrtI, bhojarAjasyograsenasya sutAsmi, tvaM cAndhakavRSNeH sutaH, kule AvAM gandhanAnAM sAdhamAnAM kule mAbhUva, tacceSTitAnukAritvAt , te vAntamapi viSaM jvaladvahnibhIravaH punarapi pibanti / "sappANaM do jAio, gandhaNA agandhaNA ya, tattha gandhaNA nAma je Dasie maMtehiM AkaDDiA taM visaM vaNamuhAu Aviyanti, agandhaNA puNa avi maraNaM ajjhavasanti, na ya vantamAviyanti," [ ] tataH saMyamaM nibhRtaH sthiraH san carAsevasva ! // 44 // jai taM kAhisi bhAvaM, jA jA dicchasi nArio / vAyAviddho vva haDo, aTThiappA bhavissasi // 45 // vyAkhyA-he mune ! yadi tvaM bhAvaM bhogAbhilASaM kariSyasi yAM yAM surUpAM nArI dRSTvA bhogAbhilASaM kariSyasi, tadA tvaM vAtAviddho vAyunA prerito haDa iva zevAlanAmavanaspativizeSa ivA'sthitAtmA'sthirasvabhAvo bhaviSyasi // 45 / / govAlo bhaMDavAlo vA, jahA tddv'nnissro| evaM aNissaro taM pi, sAmannassa bhavissasi // 46 // vyAkhyA-gopAlo yo gAH pAlayati, bhANDapAlo yo'nyabhANDAni bhATakAdinA pAlayati (pAThAntare-daNDapAlo vA purArakSaka:) yathA tadravyasya gavAderanIzvaro'prabhuviziSTatatphalabhogAbhAvAt , evamanIzvarastvaM [zrAmaNasya] dIkSAyA bhaviSyasi, bhogecchAstatphalasyApi viziSTasyA'bhAvAditi // 46 // 2010_02 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAviMzaM rathamIyamadhyayanam kohaM mANaM nigihittA, mAyA lobhaM ca savvaso / iMdiyAI vase kAuM, appANaM uvasaMhare // 47 // tIse so vayaNaM soccA, saMjayAe subhAsiyaM / aMkuseNa jahA nAgo, dhamme saMpaDivAio // 48 // vyAkhyA-atha sa rathanemistasyA rAjImatyAH saMyatAyAH sAdhvyAH subhASitaM anuziSTirUpaM saMvegajanitatvena subhASitaM vacanaM zrutvA krodhaM mAnaM mAyAM lobhaM ca sarvathA nigRhya, ca punarindriyANi vazIkRtyAtmAnamupasaMharati sthirIkaroti / aGkuzena ca yathA nAgaH pathi vrajati, tathA dharme cAritradharme sa sampratipatitaH saMsthitastadvacaseti / yathA nUpurapaNDitAkathAyAM rAjJA maNTho hastI devI ca mAraNAya zRGgAt pAtayituM chinnakaTakAdrau cATitAni tadA lokaH pazorAjJAkartuH ko manturitI bharakSAyai nRpaM vyajijJapat, nRpe cA'manvAne meNTha ibhaM kramAt tridvayekAMhristhamadhArayat, hAhAravaparaiH paurairvijJapto nRpo gajaratnamarakSayat / tato meNThastAvadbhuvaM gatamapi taM zanaiH zanairnyavarttayat, girerudatArayat, tathA yamapIti // 47 // 48 // atha sa kIdRzaH sthiro'bhUttadAha maNagutto vayagutto, kAyagutto jiiMdio / sAmannaM niccalaM phAse, jAvajjIvaM daDhavva // 49 // 345 vyAkhyA - manogupto guptamanA tathA vacogupto guptavAk tathaiva kAyagupta evaM guptitrayasahitaH, punarjitendriyaH, etAdRzo rathanemiryAvajjIvaM dRDhavrataH san zrAmaNyaM cAritradharmaM nizcalaM yathA syAttathA spRzati samyak kriyAnuSThAnena pAlayati // 49 // dvayoH kriyAphalamAha uggaM tavaM carittANaM, jAyA dunni vi kevalI / savvaM kammaM khavittANaM, siddhi pattA aNuttaraM // 50 // vyAkhyA - ugraM karmaripudAraNatayA tapo'nazanAdi caritvA jAtau dvAvapi rathanemirAjImatyau kevalinau, krameNa ca sarvANi karmANi kSapayitvA punastAvanuttarAM sarvotkRSTAM siddhi mokSagatiM prAptau // 50 // rahanemissa bhagavao, gihatthatte hoMti cauravAsasayA / saMvacchara chaumattho, paMcasae kevalI jAo // 1 // [ utta. ni./gA. 446 ] 2010_02 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 navavAsasae vAsAhie u savvattha tassa nAyavvaM / aiso ceva ya kAlo, rauImaIe vi nAyavvo // 2 // [utta. ni./gA.447] bhagnapariNAmatayA mA bhUdrathanemau kasyApyavajJetyAha evaM kariti saMbuddhA, paMDiyA paviyakkhaNA / viNiyaTRti bhogesu, jahA se purisuttamo // 51 // tti bemi vyAkhyA-evaM kurvanti sambuddhA bodhilAbhataH, paNDitA buddhimattvena pravicakSaNAH prakarSaNa zAstrajJatayA, vizeSeNa kathaJcidvizrotasikotpattAvapi tannirodhena nivartante bhogebhyaH, yathA sa puruSottamo rathanemiH, anIdRzA hyekadA bhagnapariNAmA na punaH saMyame pravartituM kSamAH, tato bhoganivarttanAt sambuddhAdivizeSaNavizeSitaH kathamayamavajJAspadaM syAt ? iti samAptau bravImIti prAgvat // iti cittadhRtyai dvAviMzaM rathanemIyamadhyayanamuktam // 22 // 1. savvAugassa nAyavvaM / 2. eso u ceva kAlo / 3. rAyamaIe u / iti utta. ni. gA. 447 madhye pAThaH // sampA. 2010_02 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam // cittadhRtizca gautamapArve kezivat kAryA, iti kezigautamIyaM trayoviMzAdhyayanamAha jiNe pAsi tti nAmeNaM, arahA logapUie / saMbuddhappA ya savvannU, dhammatitthayare jiNe // 1 // vyAkhyA-jinaH parISahopasargajit , pArzva iti nAmAbhUt , sa cAnyo'pi syAdityAhvaH, ato'rhati devendrAdikRtAM pUjAmityarhan , lokapUjitaH, sambuddhastatvajJAnAdAtmA'syeti sambuddhAtmA, ca pUrtI, sarvajJaH sadravyaparyAyavit , tathA dharma eva bhavAbdhitaraNahetutvAttIrthaM, tatkaraNazIlo dharmatIrthakaro, jino jitasarvakarmA, muktyavasthApekSyametat / (pAThAntare-arihA loyavissue, savvannU savvadaMsI ya, sambuddhappA ya savvannU, dhammatitthassa desae) // 1 // tassa logappaIvassa, Asi sIse mahAyase / kesI kumArasamaNe vijjAcaraNapArage // 2 // vyAkhyA-tasya sarvavastuprakAzakatayA lokapradIpasyAsIcchiSyo bahayazAH kezI kezInAmA kumAro'pariNItatayA, zramaNastapasvitayA kumArazramaNo vidyAcaraNayorjJAnacAritrayoH pAragaH // 2 // ohinANasue buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIyaMte, sAvatthi NagarimAgae // 3 // vyAkhyA-subvyatyayAt avadhijJAnazrutAbhyAM "maipuvve jeNa suyaM" [ ] ityAgamAnmatipUrvatvAt zrutasya, matyA ca manojJAnena cAvabuddho jJAtaheyAdeyabhAvaH, ziSyasaGghana samAkulo vRto grAmAnugrAmaM rIyamANo viharan zrAvastI nagarImAgataH // 3 // 2010_02 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tiMduyaM NAma ujjANaM, taMmi NagaramaMDale / phAsue sijjasaMthAre, tattha vAsaM uvAgae // 4 // vyAkhyA-tindukanAmodyAnaM, tasyAH zrAvastyA nagaramaNDale puraparisare, prAsuke svAbhAvikAGgatukasattvarahite, zayyA vasatistasyAM saMstArako vastraniSadyA tasmin , tatra tadudyAne vAsamavasthAnamupAgataH prApta iti // 4 // aha teNeva kAleNaM, dhammatitthayare jiNe / bhayavaM vaddhamANu tti, savvalogaMmi vissue // 5 // vyAkhyA-atha tasminneva kAle dharmatIrthakaro jino bhagavAn zrIvarddhamAna iti sarvaloke vizruto'bhUt // 5 // tassa logappaIvassa, Asi sIse mahAyase / bhayavaM goyamo NAmaM, vijjAcaraNapArae // 6 // vyAkhyA-tasya lokapradIpasya ziSyo mahAyazA bhagavAn vidyAcaraNapAragaH gautamagotrIya indrabhUti mAsIt // 6 // bArasaMgaviU buddhe, sIsasaMghasamAule / gAmANugAmaM rIyaMte, se vi sAvatthImAgae // 7 // vyAkhyA-dvAdazAGgavit , buddho jJAtatattvazcaturjJAnI ziSyasaGgasamAkulastatra grAmAnugrAmaM viharan sa gautamo'pi zrAvastyAM samAgataH // 7 // koTTagaM NAma ujjANaM, tammi NagaramaMDale / phAsue sejjasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 8 // vyAkhyA-tasyAH zrAvastyA nagaryA maNDale parisare kroSTakaM nAma udyAnaM vartate, tatra prAsuke zayyAsaMstArake sa vAsamavasthAnamupAgataH prAptaH / / 8 / / kesIkumArasamaNe, goyame ya mahAyase / ubhao vi tattha vihariMsu, allINA susamAhiyA // 9 // vyAkhyA-ubhAvapi kezIkumArazramaNo gautamazca mahAyazasau AlInau manovAkkAyaguptiSvAzrito, yadvA'AlInau pRthagavasthAnenA'nyo'nyamAzliSTau, suSThasamAdhimantau ca tatra zrAvastyAM vyahArTAm / / 9 / / 2010_02 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 349.. trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam ubhao sIsasaMghANaM, saMjayANaM tavassiNaM / tattha ciMtA samuppannA, guNavaMtANa tAiNaM // 10 // vyAkhyA-ubhayoH kezigautamayoH ziSyasaGghAnAM ziSyavRndAnAM saMyatAnAM tapasvinAM guNavatAM jJAnAdivatAM tAyinAM trAyiNAM vA SaDkAyAnAM tatra zrAvastyAM vakSyamANA cintA samutpannA parasparavilokanAditi zeSaH // 10 // yathA keriso vA imo dhammo, imo dhammo va keriso| AyAradhammapaNihI, imA vA sA va kerisI // 11 // vyAkhyA kIdRzaH kiMrUpo ? vA vikalpe, 'imo'tti ayamasya sambandhI, dharmo mahAvratAni, ayaM vA gautamagaNabhRcchiSyANAM dharmaH kIdRzaH ? AcAro veSadhAraNAdirbAhyaH kriyAkalApaH, sa eva sugatidhAraNAddharmaH, prApyate hi bAhyakriyAmAtrAdapi navamagraiveyakaM. tatastasya praNidhirvyavasthA, AcAradharmapraNidhiriyaM vA, sa cAcAraH sarvajJoktayordvayordharmayorasti, atastatsAdhanAnAM ca bhede hetuM jJAtumicchAmaH // 11 // cAujjAmo ya jo dhammo, jo imo paMcasikkhio / desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmuNI // 12 // . vyAkhyA-cAturyAmazcaturmahAvratairyukto yo dharmo dezitaH zrIpAi~na, tathA yazcAyaM paJca zikSAH prANAtipAtAdiviratyAdhupadezA yasminnasau paJcazikSito dharmo varddhamAnena dezitaH, subvyatyayAnmahAmuninetyubhayorapi vizeSaNaM, mahAmunInAM prati vA, anyorvizeSe kiM kAraNam ? // 12 // evaM dharmaviSaye saMzaya uktaH, athAcArapraNidhisaMzayamAha acelao ya jo dhammo, jo imo saMtaruttaro / ekakajjapavannANaM, visese kiM nu kAraNaM // 13 // vyAkhyA-acelakazca yo dharmo varddhamAnenoktaH, yazcAyaM sAntarANi zrIvIraziSyApekSayA kadAcinmAnavarNavizeSitAni, uttarANi ca bahUmUlyatayA pradhAnAni vastrANi yatrAsau sAntarottaro dharmaH zrIpArvenoktaH, ekamuktikAryapravRttayoH pArzvavIrayorvizeSe uktarUpe kiM nu vitarke kAraNaM ? evaM teSAM cintotpattiz2aiyA // 13 / / 2010_02 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 aha te tattha sIsANaM, viNNAya paviyakkiyaM / samAgame kayamai, ubhao kesigoyamA // 14 // vyAkhyA-atha tau tatra zrAvastyAM ziSyANAM nijanijakSullakAnAM pravitarkitaM vikalpaM vijJAya samAgame milane kRtamatI ubhau kezigautamAvabhUtAm / / 14 / / goyamo paDirUvanU, sIsasaMghasamAule / jiTuM kulamavekkhaMto, tiMduyaM vaNamAgao // 15 // vyAkhyA-gautamaH pratirUpaM vinayaM yathArhatpratipattirUpaM jAnAtIti pratirUpajJaH, ziSyasaGghasaMyuktaH, jyeSThaM prathamavratabhAvitayA kulaM pArzvanAthasya santAnamapekSyamANo gaNayan tindukaM vanaM samAgataH // 15 // kesIkumArasamaNe, goyamaM dissamAgayaM / paDirUvaM paDivattiM, sammaM saMpaDivajjaI // 16 // vyAkhyA-atha kezIkumArazramaNo gautamamAgataM dRSTvA pratirUpAmucitAM pratipattirUpAmabhyAgatakarttavyarUpAM samyak sampratipadyate karotIti // 16 // yathA palAlaM phAsuyaM tattha, paMcamaM kusataNANi ya / goyamassa nisijjAe, khippaM sa paNAmae // 17 // vyAkhyA-palAlaM prAsukaM nirjIvaM, tatra tindukodyAne, vacanavyatyayAt paJcamAni kuzatRNAni, cAdanyAnyapi sAdhuyogyAni tRNAni, paJcamatvaM caiSAM palAlabhedApekSyaM, te cAmI-"sAlI vIhI koddava rAlagaranne tiNAI ca," [ ] gautamasya niSadyAyai upavezanArthaM kSipraM tUrNaM sa praNAmate'rpayati // 17 // kesIkumArasamaNo, goyame ya mahAyase / ubhao nisannA sohaMti, caMdasurasamappabhA // 18 // vyAkhyA-tadA kezIkumArazramaNazca punargautamo mahAyazAH, etAvubhau tatra tindukodyAne niSaNNau candrasUryasamaprabhau zobhete // 18 // 2010_02 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam tadA ca samAgayA bahU tattha, pAsaMDA kougAsiyA / gihatthANa aNegAo, sAhassIo samAgayA // 19 // vyAkhyA-samAgatA militAstatra bahavaH pAkhaNDAH pAkhaNDavratayogAt pAkhaNDA: zeSavratinaH kautukAzritAH (pAThAntare-'kougA miyA' kautukAnmRgA iva, ajJAnatvAt , prAkRtatvAdamitakautukA vA) tathaiva gRhasthAnAmanekAH sahasrayaH sUtratvAt sahasrANi samAgatAH // 19 // devadANavagaMdhavvA, jakkharakkhasakinnarA / adissANaM ya bhUyANaM, tattha AsI samAgamo // 20 // vyAkhyA-devA vaimAnikAH, dAnavA bhavanapatayaH, [gandharvAH] yakSA rAkSasAH kinnarAstatra samAgatAH, ca punaradRzyAnAM bhUtAnAM tatra samAgamaH saGgama AsIt / / 20 / / atha tayorjalpaH pucchAmi te mahAbhAga, kesI goyamamavvavI / tao kesIM bavaMtaM ta, goyamo iNamavvavI // 21 // vyAkhyA-pRcchAmi 'te' tvAM he mahAbhAga ! atizayAcintyazakte ! iti kezI gautamamabravIt , tataH kezi 'tu' punarbuvantaM gautama idamabravIt / / 21 / / puccha bhaMte jahicchate, kesiM goyamamavvavI / tao kesI aNuNNAo goyamaM iNamavvavI // 22 // vyAkhyA he bhadanta ! he pUjya ! 'te' tava yathecchaM yattava citte'vabhAsate tattvaM pRccha! iti kezikumAraM prati gautamo'bravIt / atra 'gautamam' iti prAkRtatvAt prathamAsthAne dvitIyA / tato gautamavAkyAdanantaraM kezikumAro gautamenAnujJAtaH san gautamaM prati idaM vakSyamANaM vacanamabravIt // 22 / / (sikkhAvaesu 1 liMge ya 2, sattUNaM ca parAjae 3 / pAsAvagattaNe ceva 4, taMtuddharaNabaMdhaNe 5 // 1 // [ utta. ni./gA.452] agaNInivvAvaNe ceva 6, tahA duTThassa niggahe 7 / tahA pahapariNNA ya 8, mahAsoyanivAraNe 9 // 2 // [utta. ni./gA.453] 1. sikkhAvae a / / utta0 ni0 gA0 452 madhye / sampA. 2010_02 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 saMsArapAragamaNe 10, tamassa ya vighADaNe 11 / ThANovasaMpayA ceva 12, evaM bArasasukkame // 3 // [ utta. ni. /gA. 454 ] vyAkhyA - tatra kezinA zikSApadAkhyavrata 1 liGga 2 zatrujaya 3 pAzakarttana 4 vallItarUtkhanana 5 agnividhyApana 6 duSTAzvanigraha 7 mArgaparijJA 8 mahAzrotovAraNa 9 saMsArapAragamana 10 tamovighaTana 11 sthAna 12 dvArANi dvAdaza pRSTAni ) zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 tatrAdyAdvArapRcchA-- cAujjAmo ya jo dhammo, jo imo paMcasikkhio / desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAmuNI // 23 // vyAkhyA - he gautama ! pArzveNa mahAmuninA tIrthakareNa yazcAturyAmazcAturvratikosyamasmAkaM dharma upadiSTaH, punaryo'yaM dharmo varddhamAnena paJcazikSitaH paJca mahAvratAtmako diSTaH kathitaH ||23|| ekakajjapavaNNANaM, visese kiM nu kAraNaM / dhamma duvihe mehAvI, kahaM vippaccao Na te // 24 // vyAkhyA-ekakArye mokSasAdhanarUpe prapannayoH zrIpArzvamahAvIrayorvizeSe bhede kiM nu kAraNaM ? he medhAvin ! evaM dvividhe dharme tava kathaM vipratyayaH saMdeho na bhavati ? ||24|| tao kesiM buvaMtaM tu, goyamo iNamavvavI / paNA samikkha dhammaMtattaM tattaviNicchayaM // 25 // vyAkhyA - tataH keziM bruvantameva, anenAdarAtizaya AveditaH, gautamo'bravIt kiM tadabravIdityAha-prajJA buddhiH samIkSate samyak pazyati, kiM pazyatItyAha-'dhammaMtattaM,' binduralAkSaNikaH, tato dharmatattvaM dharmaparamArthaM, tattvAnAM jIvAdInAM vinizcayo yasmi - stathAvidhaM dharmatattvaM prajJA samIkSate, na kevalaM vAkyazvaraNAdevArthanizcayaH syAt, kiM tu prajJAtaH // 25 // purimA ujjujaDA u, vakkajaDA ya pacchimA / majjhimA ujjupannA u teNa dhammo duhA kao // 26 // 2010_02 vyAkhyA-1 - pUrve prathamatIrthakRtsAdhava Rjavazca prAJjalatayA, jaDAzca ta eva duHpratipAdyatayA RjujaDAH, tuH yasmAdarthe, vakrAzca vakrabodhatvAt svA'nekakuvikalpato " Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 353 trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam 'rthapratipatterakSamatvAt , jaDAzca, pazcimA: pazcimArhanmunayaH, punarmadhyamA madhyamArhatAM munayaH RjuprajJAH, Rjavazca te prakarSaNa jAnanti, sukhenoktamarthaM grAhayituM zakyante iti RjuprajJAH santi, tena hetunA dharmo dvibhedaH kRtaH, ekakAryapratipannatve'pi // 26 // ___ yadi nAma pUrvAdisAdhUnAmIdRzatvaM tathApi kathametad dvaividhyamityAha purimANaM duvvisojjho u, carimANaM duraNupAlae / kappo majjhimagANaM tu, suvisojjho supAlae // 27 // vyAkhyA-pUrveSAM prathamajinamunInAM duHkhena vizodhyo nirmalatAM netuM zakyo durvizodhyaH kalpaH, RjutvAt kalpA'kalpavidherajJAnAt , tuzabda uttarebhyo guNavattvaM dyotayati, caramANAM caramajinayatInAM duHkhenAnupAlyate iti duranupAlakaH kalpo yatikriyAmArgaH, na hi te vakratvena kuvikalpAkulacittatvAtkathaJcijjAnAnA api yathAvadanuSThAtumIzante, tu punarmadhyamagAnAM dvAviMzatitIrthakarasAdhUnAM kalpaH suvizodhyaH supAlakazca, sukhena nirmalIkartuM zakyaH, yataste hi RjuprAjJAH stokenoktena bahujJAH, ataH zrIpAi~na cAturyAmo dharma uktaH, mahAvIreNa ca paJcavratAtmaka upadiSTa iti / / 27 / / itthaM gautamenokte kezirAha sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao ime / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 28 // vyAkhyA-sAdhu zobhanA he gautama ! prajJA buddhiste, chinnastvayA me'yaM saMzayaH, ziSyApekSaM caitat , na tu tasya caturjJAnavataH saMzayaH, anyo'pi vakSyamANaH saMzayo mama vidyate, taM tadviSayamarthaM me kathaya he gautama ! // 28 // uktaM vratadvAraM, atha liGgadvAramAha acelao ya jo dhammo, jo imo saMtaruttaro / desio vaddhamANeNaM, pAseNa ya mahAyasA // 29 // ekakajjapavaNNANaM, visese kiM nu kAraNaM / liMge duvihe mehAvI, kahaM vippaccao na te // 30 // vyAkhyA-zrIvarddhamAnena yo'yamacelakaH pramANopetajIrNaprAyavastradhAraNAtmakaH sAdhvAcAraH kathitaH, punarmahAyazasA pArzvena ca yo'yaM sAntaruttaraH paJcavarNabahumUlya 2010_02 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 pramANarahitavastradhAraNAtmako dharmaH pradarzitaH, tato he medhAvin ! ekakAryapratipannayoH zrIvIrapArzvayorvizeSe bhede kiM kAraNaM ko hetuH ? he gautama ! evaM dvividhai liGge sati kiM tava saMzayo na bhavati ? // 29 // 30 // kesiM evaM buvANaM tu, goyamo iNamabbavI / viNNANeNa samAgamma, dhammasAhaNamicchiyaM // 31 // vyAkhyA-tu punargautama evaM bruvANaM kezikumAraM muni pratIdamabravIt , he kezimune ! vijJAnena kevalena samAgamya jJAtvA yadyasyocitaM tattathaiva dharmasAdhanaM dharmopakaraNaM varSAkalpAdi iSTamanumataM pArzvavIrajinAbhyAM, tatra zrIvIreNa ziSyANAM, raktAdivastraM vakrajaDatvena raJjanAdiSu pravRttireSAM durnivAraiva syAt , iti nAnujJAtaM, tathA pArveNa ca ziSyAstu na raJjanAdyArambhakArakA iti raktAdyapyanujJAtam // 31 // paccayatthaM ca logassa, nANAvihavikappaNaM / jattatthaM gahaNatthaM ca, loge liMgappaoyaNaM // 32 // vyAkhyA-pratyayArthaM ca, amI vratina iti pratItyarthaM lokasya, anyathA yatheSTaveSamAdAya viDambakAdayo'pi vayaM vatina iti bruvIran , tatazca vratiSvapyapratItiH syAt , ato nAnAvidhavikalpanaM nAnAprakAreNopakaraNaparikalpanaM, nAnAvidhaM varSAkalpAdyupakaraNaM yatiSveva syAditi kathaM na tatpratyayahetuH ? tathA yAtrA saMyamanirvAhastadarthaM, yato varSAkalpAdikaM vinA vRSTyAdau saMyamabAdhaiva syAt / tathA grahaNaM jJAnaM tadarthaM ca, kathaJciccittaviplavotpattAvapi munirjJAnaM gRhNAtu, yathA'haM vratItyetadarthaM loke liGgasya veSadhAraNasya prayojanaM pravarttanaM liGgaprayojanamastIti jJeyam // 32 // aha bhave paiNNA u, mukkhasapbhUyasAhaNe / nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ceva nicchayaM // 33 // vyAkhyA-atha punarbhavedevaM pratijJA pArzvavIrayoH, mokSasadbhUtAni satyAni sAdhanAni, jJAnaM hyavabodho, darzanaM tatvaruciH, cAritraM sarvasAvadyaviratiH, evaM jJAnAdyeva muktisAdhanaM na tu liGgaM, bharatAdInAM liGgaM vinApi kevalotpattiH, iti nizcaye nizcayanaye vicAryaM / ko'rthaH ? nizcayo na liGga pratyAdriyate, vyavahArastadicchati // 33 // 2010_02 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 355 trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 34 // vyAkhyA-prAgvat / uktaM dvitIyaM liGgadvAraM, atha tRtIyaM zatrujayadvAramAha aNegANa sahassANaM, majjhe ciTThasi goyamA / te ya te abhigacchaMti, kahaM te NijjiyA tume // 35 // vyAkhyA he gautama ! tvamanekeSAM bahUnAM sahasrANAM zatrUNAM madhye tiSThasi, te cAnekasahasrasaGkhyAH zatravaste iti tvAmAzrityAbhigacchanti dhAvanti jetuM , kathaM te zatravo nirjitAstvayA ? // 35 // itthaM kezyukte gautamaH prAha ege jie jiyA paMca, paMca jie jiyA dasa / dasahA u jiNittANaM, savvasattU jiNAmihaM // 36 // vyAkhyA-ekasmin zatrau jite jitAH paJca, paJcasu ca jiteSu jitA daza, dazadhA dazaprakArAn tu punaH zatrUn jitvA sarvazatrUstaduttarottarabhedAMzcanekasahasrasaGkhyAn jayAmyaham // 35 // sattU ya ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesi buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 37 // vyAkhyA-caH pUrtI, zatrurayaM ka uktaH ? iti kezirgautamamabravIt , na tu yadasau zatrUnapi na vettIti kathaM tanmadhyagatastvaM tiSThasItyAdikamanena yat prAguktaM / anya janabodhArthaM sarvA api jJapRcchA etAH, tato bruvantaM kezi prati tu punargautama idamabravIt // 37 // egappA ajie sattU, kasAyA iMdiyANi ya / te jiNittA jahAnAyaM, viharAmi ahaM muNI // 38 // vyAkhyA-eka AtmA cittaM vA, tadabhedopacArAt , ajito'nekA'nAptihetatvAcchatruH, atastasminnekasminneva jite sati jitAH paJca, eka AtmA catvAraH kaSAyAzca krodhAdyA, evaM paJcasu jiteSu daza jitAH, ta eva paJca indriyANi sparzanAdIni, cAnnokaSAyAdyAH kaSAyAdyuttarottarabhedAzca jitAH, ta eva sarve'pyajitAH zatravaH, atastAn 2010_02 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 zatrUn jitvA yathAnyAyaM yathoktanItyanukrameNa viharAmi, tanmadhye'pi tiSThannapratibaddhavihAritayA, ahamityAtmanirdezo, mune iti ca kezyAhvAnam // 38 // kezirAha sAha goyama paNNA te chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM taM me kahasu goyamA // 39 // vyAkhyA-prAgvat / ityuktaM tRtIyaM zatrujayadvAraM, atha turyaM pAzakarttanadvAramAha dIsaMti bahave loe, pAsabaddhA sarIriNo / ___ mukkapAso lahubbhUo, kahaM taM viharasi muNI // 40 // vyAkhyA kezirvadati he gautamamune ! loke saMsAre bahavaH zarIriNaH pAzabaddhA dRzyante, tvaM tu muktapAzo'ta eva laghUbhUto vAyuvat sarvatrA'pratibaddhatayA kathaM viharasi ? // 40 // gautamaH prAha te pAse savvaso chittA, nihaMtUNamuvAyao / mukkapAso lahubbhUo viharAmi ahaM muNI // 41 // vyAkhyA-he kezimune ! tAn pAzAn sarvazaH sarvAnapi chitvA, tathaivopAyato nissaGgAdisadbhUtabhAvabhyAsAnnihatya punarbandhA'bhAvo yathA syAttathA vinAzya, pazcAnmuktapAzo bandharahito laghUbhUtaH sannahamapratibaddhavihAritayA viharAmi // 41 // pAsA ya ii ke vuttA, kesI goyamamabbavI / tao kesi buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 42 // vyAkhyA-punaH kezirgautamaM pratyabravIt , he gautama ! pAzAzca iti ke tvayoktAH? tata iti bruvantaM kezi prati gautama idamuttaramabrIt // 42 // rAgaddosAdao tivvA, nehapAsA bhayaMkarA / te chidittu jahAnAyaM, viharAmi jahakkamaM // 43 // vyAkhyA-rAgadveSAdayaH, AdermohAdayastIvAH snehAH putrakalatrAdi sambandhAste pAravazyahetuyA pAzA uktAH, ati gADhatvAdrAgAntargatatve'pyeSAM pRthakkathanaM, [bhayaGkarAH anarthahetutayA trAsotpAdakA] yathAkrama, kramo yativihitacaraNakaraNAnurUpAcArastadanatikrameNa, yathAnyAyaM vItarAgopadezena tAn pAzAn chitvA viharAmi sAdhumArge // 43 // 2010_02 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam 357 kezirAha sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majhaM, taM me kahasu goyamA // 44 // vyAkhyA-prAgvat / uktaM turyaM pAzadvAraM, atha paJcamaM latotkhananamAha aMtohiyayasaMbhUyA, layA ciThThai goyamA / phalei visabhakkhINaM, sA u uddhariyA kahaM // 45 // vyAkhyA he gautama ! antarhRdayaM manomadhye sambhUtA latA tiSThati, yA phalati viSabhakSyANi phalAni, viSavadbhakSyante iti viSabhakSyANi, paryantadAruNatvAdviSopamAni phalAni, sA vallI tu tvayA kathamuddhRtA ? // 45 // gautamaH prAha taM layaM savvaso chittA, uddharittA samUliyaM / viharAmi jahAnAyaM, mukko mi visabhakkhaNA // 46 // vyAkhyA-tAM latAM sarvatazchitvA khaNDIkRtyoddhRtyotpATya samUlikAM rAgadveSAdimUlayutAM yathAnyAyaM viharAmi, mukto'smi, subvyatyayAdviSabhakSaNAdviSaphalAhAropamakliSTakarmaNaH // 46 // layA ya ii kA vuttA, kesI goyamamabbavI / kesimevaM buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 47 // vyAkhyA-he gautama ! latA iti kA uktA ? evaM kezirgautamamabravIt , atheti bruvantaM kezi prati gautama idamabravIt // 47 // bhavataNhA layA vuttA, bhImA bhImaphalodayA / tamuddhittu jahAnAyaM, viharAmi jahakkamaM // 48 // vyAkhyA-bhave tRSNA lobhAtmakA bhavatRSNA, bhImA bhayadA svarUpataH, tathA bhImaphalodayA kAryatazca bhImo duHkhahetutayA phalAnAM kliSTakarmaNAmudayo vipAko yasyAH sA, evaMvidhA sA latA uktA / tAM tRSNAvallI yathAnyAyamuddhRtya mUlonmUlIkRtya yathAkramaM vihAraM karomi // 48 // 2010_02 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3588 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 keziruvAca sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kaha sugoyamA // 49 // vyAkhyA-prAgvat / ityuktaM paJcamaM latotkhananaM, atha SaSThamagninirvApaNamAha saMpajjaliyA ghorA, aggI ciTThaI goyamA / je DahaMti sarIratthA, kahaM vijjhAviyA tume // 50 // vyAkhyA he gautama ! samprajvalitA ghorA ArSatvAdagnayaH saMsAre tiSThanti, ye dahanti zarIrasthA AtmAnaM paritApakAritayA, te'gnayaH kathaM tvayA vidhyApitA: ? // 50 // gautama Aha mahAmehappasUttAo (ppabhUyAo) gijjha vAri jaluttamaM / siMcAmi sayayaM te u, sittA neva Dahati me // 51 // vyAkhyA-mahAmedhAt prasUtamutpannaM, tasmAnmahAzrotaso gRhItvA vAri jalottamaM pAnIyeSUtkRSTaM, tena tAnagnIn satataM siJcAmi, evaM ca siktAste'gnayo mAM naiva dahanti // 51 // aggI ya ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesi buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 52 // vyAkhyA-tadA kezizramaNo gautamaM pratyabravIt , he gautama ! te'gnaya iti ke uktAH ? tata ityuktavantaM keziM prati gautama idamabravIt // 52 // kasAyA aggiNo vuttA, suyasIlatavo jalaM / suyadhArAbhihayA saMtA, bhinnA na ya DahaMti me // 53 // vyAkhyA-kaSAyA agnayaH paritApakAzcoktA jinaiH, zrutaM cehopacArAt kaSAyopazamahetavaH zrutAntargatopadezAH, zIlaM ca, mahAvratAni, tapazca, zrutazIlatapaH, tajjalaM, mahAmeghastIrthakRt , mahAzrotazcAgamaH, uktamarthamupasaMharati-zrutasya zIlatapasozca dhArA iva dhArAH, AkrozahananatarjanadharmabhraMzeSvadhikAdhikAH karmakSayalAbhabhAvanAH, tAbhirabhihatAstADitAH zrutadhArAbhihatAH santo'gnayo bhinnAstadabhighAtena lavamAtrIkRtA naiva dahanti mAm // 53 // 2010_02 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayoviMzaM kezi- gautamIyamadhyayanam tat zrutvA keziruvAca sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 54 // vyAkhyA - prAgvat / uktaM SaSThamagninirvApaNaM, saptamAzvadamanamAha-- ayaM sAhasio bhImo, duTThasso paridhAva | jaM si goyama ArUDho, kahaM teNa na hIrasI // 55 // vyAkhyA-ayaM pratyakSaH sahasA'samIkSya pravarttate iti sAhasiko bhImo bhayaGkaro duSTAzvaH paridhAvati, yaM duSTAzvaM prati asi bhavasi tvamArUDhaH, yadi vA 'jaMsi'ti yasminnazve tvaM he gautama! ArUDhaH, kathaM iti prazne [tena iti duSTAzvena ] na hriyase ? nAmArgaM nIyase ? // 55 // gautamaH prAha pahAvaMtaM NigiNhAmi, suyarassIsamAhiyA (yaM ) / na me gacchai ummaggaM, maggaM ca paDivajjai // 56 // vyAkhyA-pradhAvantamunmArgAbhimukhaM yAntaM nigRhNAmi zrutarazminA samAhitaH, [ baddhaH zrutarazmisamAhitastam ] tato'sau me duSTAzvo'pi nigrahaNayogyo jAtyAzvaprAya evonmArge na gacchati, mArgaM ca pratipadyate // 56 // kezirAha asse ya iti ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesiMbuvaMtaMtu, goyamo iNamabbavI // 57 // 359 vyAkhyA - he gautama ! azvazca iti ka uktaH ? evaM kezirgautamaM pratyabravIt / tata iti bruvantaM keziM prati gautama idamuttaramabravIt // 57 // maNo sAhasio bhImo, duTThasso paridhAvai / taM sammaM tu NigihAmi, dhammasikkhAe kaMthagaM // 58 // vyAkhyA - mana eva sAhasiko bhImo duSTazvaH pradhAvati, taM samyagdharmazikSayA kanthakaM pradhAnAzvamiva nigRhNAmi vazIkaromIti // 58 // 2010_02 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 kezirAha sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 59 // vyAkhyA - prAgvat / ityuktaM saptamamazvadamanaM, athASTamaM pathaparijJAnamAhakuppahA bahavo loe, jesiM nAsaMti jaMtavo / addhANe kaha vaTTaMto, taM Na NAsasi goyamA // 60 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA - he gautama! kutsitAH panthAnaH kupathA asanmArgA bahavo loke jagati vartante, yaiH kupathairnazyanti sanmArgAd bhrasyanti jantavaH, tatazcAdhvani sanmArge varttamAnastvaM kathaM na nazyasi ? kathaM satpathAnna vyavasi ? ||60|| gautamaH prAha je ya maggeNa gacchaMti, je ya ummaggapaTThiyA / te savve vijhyA majjhaM, to Na NassAmihaM muNI // 61 // vyAkhyA - he kezimune ! ye ca mArgeNa vItarAgapraNItadharmAdhvanA gacchanti, ye conmArgaM prati prasthitA tadviparItAdhvani gatAste sarve viditA mama, tataH pathA'pathaparijJAnato na nazyAmyaham // 61 // magge ya ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesi vuvaMtaMtu, goyamo iNamabbavI // 62 // vyAkhyA - mArgazca sanmArgakumArgAtmakazca iti ka uktaH ? evaM kezirgautamaM pratya bravIt, tata evaM bruvantaM kezi prati gautama idamabravIt // 62 // kuppavayaNapAsaMDI, savve ummaggapaTTiyA / sammaggaM tu jiNakkhAyaM, esa maggo hi uttamo // 63 // vyAkhyA - kupravacaneSu kApilamatAdiSu pAkhaNDino ye vratinaste sarve unmArgaprasthitAH, anena kupravacanAni kupathA ityuktaM, sanmArgaM punarvidyAjjinAkhyAtaM, eSa mArgo hiryasmAduttamaH ||63|| 2010_02 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam keziH prAha sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 64 // vyAkhyA-prAgvat / ityuktamaSTamaM mArgadvAraM, navamaM mahAzrotonivAraNamAhamahAudagavegeNaM, vuhramANANa pANiNaM / saraNaM gaI paiTThA ca, dIvaM kaM maNNasI muNI // 65 // vyAkhyA-mahadudakaM yatra tanmahodakaM mahAzrotastasya vegastenohyamAnAnAM prANinAM zaraNaM tannivAraNakSamamata eva gatiM gamyamAnatvAd gatiM sthAnarUpaM, tata eva pratiSThAM sthirasthAnahetuM, caH samuccaye, dvIpaM kaM manyase ? mune ! astyeva kazcittAdRzo dvIpaH ? iti praznayiturAzayaH // 65 // gautamaH prAha atthi ego mahAdIvo, vArimajjhe mahAlao / mahAudagavegassa, gaI tattha na vijjai // 66 // vyAkhyA-astyeko mahAdvIpo vArimadhye, abdhyantarvartI antarvIpa ityarthaH, mahAlayarUpa uccastvena vistIrNatayA ca, tatra mahAdvIpe ca mahodakavegasya vAtaiH kSubhitasyApi jalapravAhasya gatirgamanamapi na vidyate, tarhi plAvanasya tu kA vArteti saMTaGkaH // 66 / / dIve ya iti ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesi buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 67 // vyAkhyA he gautama ! dvIpazca iti tvayA ka uktaH ? evaM kezirgautamaM pratyabravIt , tata iti bruvantaM keziM prati gautama idamuttaramabravIt // 67|| jarAmaraNavegeNaM, vujjhamANANa pANiNaM / dhammo dIvo paiTThA ya, gai saraNamuttamaM // 68 // vyAkhyA-jarAmaraNa eva nirantarapravAhapravRttatayA vega udakAnvitamahAzrotasaH, tenohyamAnAnAmaparA'paraparyAnayanena prANinAM dharmaH zrutadharmAdiH, sa eva dvIpo bhavAbdhimadhyavartI, muktihetutvAjjarAmaraNavegasyApyagamyaH, vivekinazca tamAzritya tiSThantIti 2010_02 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 pratiSThArUpaH, tathA gatirgamanayogyatvAt , zaraNaM cottamaM sarvasAMsArikaklezamocanAtmakatvAt / iha dvIpamAtrapraznoktAvapi zeSoktiH sAdRzyAttatprazne jJeyA // 68|| keziH prAha sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 69 // vyAkhyA-prAgvat / ityuktaM navamaM dvIpadvAraM, atha dazamaM bhavataraNapraznamAha annavaMsi mahoghaMsi, NAvA viparidhAvai / jaM si goyamamArUDho, kahaM pAraM gamissasi // 70 // vyAkhyA-he gautama ! arNave samudre, mahaughe bRhatkallolollalitajalapravAhopete, nauviparidhAvati vizeSaNe samantAditastato'nekA'narthasArthavIcibhirAloDyamAnA vegAdgacchati, yAM nAvaM prati asi bhavasi tvamArUDhaH, athavA yasyAM naukAyAmArUDhastvaM kathaM pAraM tanmahArNavasya gamiSyasi ? na kathaJciditi praSTurAzayaH // 70 // gautamaH prAha jA u AssAviNI NAvA, Na sA pArassa gAmiNI / jA NirassAviNI NAvA, sA u pArassa gAmiNI // 71 // vyAkhyA-yA tuH pUttau, AstrAviNI jalasaGgrAhiNI (pAThAntare-'sahassAviNI' sahasrAdibhirjalapravezAnvitaiH sandhibhirvarttate iti) sA nauH pArasyAbdherna gAminI / yA punarnirAstrAviNI nauH sA tu punarabdheH pAragAminI varttate, tato'haM tAM nirAsrAviNI nAvamArUDho'taH pAragAmyeva bhaviSyAmIti bhAvaH // 7 // kezi: nAvA ya ii kA vuttA, kesI goyamamabbavI / tao kesi buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 72 // vyAkhyA hai gautama ! nauriti kA uktA ? evaM kezirgautamaM pratyabravIt , tata iti bruvantaM keziM prati gautama idamabravIt // 72 / / 1. pAThAntarataH sAzrAviNI vA - sahAzrAvibhiH-jalapravezAnvitaiH prakamAt sandhibhirvartata iti kRtvA / utta0 bRhaTTIkAyAm // 2010_02 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam 363 sarIramAhu NAvi tti, jIvo vuccai naavio| saMsAro aNNavo vutto, jaM taraMti mahesiNo // 73 // vyAkhyA-zarIramAhunauriti, nAvikazca tasyaiva sadanuSThAnahetutayA bhAvAbdhitArakatvAjjIva ucyate'rhadbhiH, saMsArazcAyamarNava uktaH, yaM taranti mahadeSiNo maharSayo vA // 73 / / kezirAha sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 74 // vyAkhyA-prAgvat / / 74 // ityuktaM dazamaM bhavataraNadvAraM, athaikadazastamonAzakaprazna: aMdhakAre tame ghore, ciTuMtI pANiNo bahU / ko karissai ujjoyaM, savvalogaMmi pANiNaM // 75 // vyAkhyA-andhaM janaM karotItyandhakAraM, evaMvidhe tasmin ghore tamasi tiSThanti prANino bahavaH, ato he gautama ! tamovyApte sarvaloke prANinAM ka udyotaM kariSyati? na kaJcittAdRzamudyotakaraM pazyAma iti // 5 // gautama prAha___uggao vimalo bhANU, savvalogappabhaMkaro / so karissai ujjoyaM, savvalogaMmi pANiNaM // 76 // vyAkhyA-he kezimune ! sarvalokaprabhAkaro vimalo nirmalo bhAnurudgato'sti, sa sarvaloke prANinAmudyotaM kariSyati // 76 / / keziruvAca bhANU ya ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesi buvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 77 // vyAkhyA he gautama ! bhAnuzca iti tvayA ka uktaH ? evaM kezirgautamaM pratyabravIt / tata iti bruvantaM kezi prati gautama idamuttaramabravIt // 77 / / uggao khINasaMsAro, savvannU jiNabhAskaro / so karissai ujjoyaM, savvalogaMmi pANiNaM // 78 // 2010_02 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA he kezimune ! kSINaH saMsAro bhavabhramaNaM yasya, tathA sarvajJaH sarvasvarUpavettA, evaMvidho jinabhAskaro'rhadAditya udgato'sti, sa ca sarvaloke mithyAtvatamaH-paTalatativighaTanata udyotaM sarvapadArthaprakaTanaM kariSyati vidhAsyatIti / / 78 / / sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / anno vi saMsao majjhaM, taM me kahasu goyamA // 79 // vyAkhyA-prAgvat // 79 // ityuktamekAdazaM tamonAzanadvAraM, atha dvAdazaM sthAnopasampatpraznamAha sArIramANase dukkhe, bajjhamANANa pANiNaM / khemaM sivamaNAbAhaM, ThANaM kimmaNNasI muNI // 80 // vyAkhyA-he gautamamune ! ArSatvAcchArIramAnasairduHkhairbAdhyamAnAnAM (pAThAntarepacyamAnAnAM) vyAkulIkriyamANatayA, prANinAM kSemaM vyAdhyabhAvena, zivaM jarAmaraNAdyupadravA'bhAvena, anAbAdhaM svAbhAvikabAdhA'pagamAt , tiSThantyasminniti sthAnamAzrayaH, kiM tvaM manyase ? na kiJcidIdRzaM vidmaH / / 80|| gautamaH prAha atthi egaM dhuvaM ThANaM, logaggaMmi durAruhaM / jattha natthi jarA maccU, vAhi No veyaNA tahA // 81 // vyAkhyA-he kezimune ! astyekamadvitIyaM dhruvaM nizcalaM tatsthAnaM lokAgre, duHkhenAruhyate iti durAroha, durApeNaiva samyagdarzanAditrayeNa tadavApyate / yatra yasmin sthAne nAsti jarA vRddhatvaM maraNaM ca / tathaiva tatra vyAdhiH kaphapittAdyudbhavA zArIrabAdhA nAsti, tathA vedanA mAnasodbhavA duHkhAnubhavarUpApi tatra nAsti / evaM tatsthAnasya kSematvamAveditam // 81 // kezirAha ThANe ya ii ke vutte, kesI goyamamabbavI / tao kesiM vuvaMtaM tu, goyamo iNamabbavI // 82 // vyAkhyA he gautama ! iti dhruvAdivizeSaNayutaM sthAnaM ca tvayA kimuktaM ? iti kezirgautamaM pratyabravIt , tata evaM bruvantaM kezi prati gautama idamabravIt // 82 // 2010_02 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 trayoviMzaM kezi-gautamIyamadhyayanam NivvANaM ti abAhaM ti, siddhI loyaggameva ya / khemaM sivamaNAbAhaM, jaM caraMti mahesiNo // 83 // vyAkhyA-nirvAnti santApA'bhAvena zItIbhavanti jantavo'sminniti nirvANaM, abAdhaM bAdhArahitaM, siddhyanti niSThitArthA bhavantyasyAM jantava iti siddhiH, lokAnamiti sarvajagaduparivarti, 'eva'tti pUrtI, caH samuccaye, kSemaM zAzvatasukhakAraNaM, zivamupadravarahitaM, evaMvidhaM yanmokSasthAnaM caranti gacchanti maharSayo bAdhArahitaM yathAsyAttathA / / 83 // taM ThANaM sAsayaM vAsaM, loyaggaMmi durAruhaM / jaM saMpattA Na soyaMti, bhavohaMtakarA muNI // 84 // vyAkhyA-tat pUrvoktaM, bindoralAkSaNikatvAt zAzvatAvAsarUpaM sthAnaM lokAgrabhAge durArohaM tapo'nuSThAnAdiduHkarayogasAdhyamasti / yat sthAnaM samprAptA munayo bhavaughAntakarAH saMsArapravAhavidhvaMsakAH santo na zocante // 84 / / atha keziautamaM stauti sAhu goyama paNNA te, chinno me saMsao imo / Namo te saMsayAtIta, savvasuttamahoyahI // 85 // vyAkhyA he gautama ! 'te' tava prajJA sAdhvI vartate, 'me' mamAyaM saMzayaH sandeha-- stvayA chinno dUrIkRtaH, he saMzayAtIta ! he sandeharahita ! he sarvasUtramahodadhe ! sakalasiddhAntaratnAkara ! yadvA saMzayairatItA niHsandehIbhUtA ye sakalasiddhAntAsteSAM he mahodadhe ! stutisUcakametat , 'te' tubhyaM namo'stu ? gAmbhIryAnvitavinayasUcako'yaM kezimahAtmano gautamaM prati namaskAraH // 85 / / praznopasaMhAramAha evaM tu saMsaye chinne, kesI ghoraparakkame / abhivaMdittA sirasA, goyamaM tu mahAjasaM // 86 // paMcamahavvayaM dhammaM, paDivajjai bhAvao / purimassa pacchimaMmi, magge tattha suhAvahe // 87 // yugmam // vyAkhyA evaM pUrvoktenaiva krameNa, tuH evArthe, saMzaye chinne sati, jAtAvekavacanaM, ghoraparAkramastapazcaryAdiSu raudrapuruSArthavAn kezigaNadharo mahAyazasaM nijaprajJAjJAnAti 2010_02 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 zayotpannakIrtiparipUritadiggaNagaganamaNDalaM evaMvidhaM zrIgautamaM gaNadharaM prati zirasAbhivandya // 86 // vyAkhyA-pUrvasyAhato yugAdIzasya prathamArhato mArge, pazcime pazcimArhanmArge zrIvIraprabhormArge zubhAvahe kalyANaprApake mArge, tatreti tindukodyAne sa paJcamahAvratopetaM dharma pratipadyate'GgIkaroti tattvajJatvAt , pUrvaM tena cAturyAmo dharmo bhAvataH prapanno'bhUt / / 87 / / athAdhyayanArthopasaMhAravyAjena mahApuruSasaGgaphalamAha kesIgoyamao niccaM, taMmi AsI samAgame / suyasIlasamukkariso, mahatthatthaviNicchao // 88 // vyAkhyA-'kesIgoyamao' iti kezigautamAvAzritya nityaM 'taMmi'tti tatpuryA tasmin prakRtasthAne AsIt samAgame mIlake zrutazIlasamutkarSo jJAnacaraNaprakarSaH, tathA mahArthA mahAprayojanA muktisAdhakatvena ye'rthAH zikSAvratAdyAsteSAM vinizcayo nirNayaH ziSyANAM yeSAM / yadvA 'kesitti subbyatyayAt kezervA gautamataH // 88 / / tadA ca tosiyA parisA savvA, samaggaM samuvaTThiyA / saMthuyA te pasIyaMtu, bhayavaM kesIgoyamo // 89 // tti bemi vyAkhyA-toSitA parSat sadevamanujAsurA sarvA, sanmArga muktipathaM samupasthitA (pAThAntare-paryupasthitA vA, sanmArga pratyudyatA'bhUt) evaM parSadaH phalamuktaM / itthaM tadvattavarNanena tayoH stavamuktvA svAzayamAha-saMstutau samyak stutau tau prasIdatAM ! asatyA'mRSAgirA cittaprasattaye stAM bhagavatkezigautamau / iti samAptau, bravImIti prAgvat / / 89 / / iti trayoviMzaM kezigautamIyamadhyayanamuktam // 23 // 2010_02 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturviMzaM pravacanamAtrIyamadhyayanam // prAgadhyayane'nyeSAM sandehaH kezigautamavat sahya ityuktaM / tatsandehaspheTanaM ca vAksamityA syAditi tadjJaptyai caturvizaM pravacanamAtRnAmAdhyayanamAha aTThappavayaNamAyAo, samiI guttI taheva ya / paMceva ya samiIo, tao guttIo AhiyA // 1 // vyAkhyA-aSTau pravacanamAtAH pravacanamAtAro vA, 'samiI'tti samitayaH, saM samyag rItyA itirAtmanazceSTA samitiH, siddhAntasaGjA, iryAdiceSTAsu paJcasu, 'gutti'tti gopanaM guptiH samyagyoganigrahastathaiva ceti samuccaye, iti paJca samitayastisro guptayazca, ityaSTau AhitA AkhyAtA jinaiH // 1 // tA nAmnAha iriyAbhAsesaNAdANe, uccAre samiI iya / maNaguttI vayaguttI, kAyaguttI ya aTThamA // 2 // vyAkhyA-IraNamIryA gatiH, bhASaNaM bhASA, eSaNaM eSo gaveSaNaM taM karotItyeSaNA, AdAnaM grahaNaM pAtrAdeH, nikSepopalakSaNametat , tata eteSAM samAhAre IryAbhASaiSaNAdAnaM, uccAre uccArAdipariSThApanAyAM ca, samitizabdaH pratyekaM yojyaH, IryAsamitirityAdi, itiH samAptau, etAvatyeva samitayaH, tathA manaso guptirazubhanigraha: zubhe pravRttizca manoguptiH, evaM vAgguptikAyaguptI api, evaM mIlane'STau pravacanamAtaro jJeyAH // 2 // nigamayati eyA u aTTha samiIo, samAseNa viyAhiyA / duvAlasaMgaM jiNakkhAyaM, mAyaM jattha u pavayaNaM // 3 // vyAkhyA-etA aSTa samitayaH, guptInAmapi pravacanavidhinA sacceSTAtmakatvA 2010_02 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tsamitizabdavAcyatvamastItyevamupanyAsaH, yattu bhedenopAdAnaM tatsamitInAM pravIcArarUpatvena, guptInAM pravIcArA'pravIcArAtmakatvena kathaJcidbhedAt , samAsena sakalAgamasaGgraheNa vyAkhyAtAH, dvAdazAGgaM jinAkhyAtaM, tuH evArthe, mAtAmevAntabhUrtameva yatreti yAsu pravacanamAgamaH, evaM pravacanamAtamatreti pravacanamAtAH, yadvA pravacanasya jinAjJArUpasya pAlanAt mAtRvat pravacanamAtaro vA / yatheheryAsamitAvAdyavrataM, tavRttikalpAni zeSavratAnyapi ca tatraivAntarbhavanti, teSu ca na tadasti yanna samavarasati / uktaM ca paDhamaMmi savva jIvA, bIe carime ya savvadavvAiM / sesA mahavvayA khalu, tadikkadeseNa nAyavvA // 1 // [ A. ni./gA.791] ityarthataH sarvamapi pravacanamiha mAtamucyate / bhASAsamitau ca sAvadhavAktyAgA'navadyavAgarUpAyAM vAkyaparyAyaH samagro'pyAkSipta eva, na ca tadbahirbhUtaM kiJcidasti, evameSaNAdiSvapi bhAvanIyaM / yadvA sarvA apyamUzcAritrarUpAH, jJAnadarzanAdinA bhAvi ca cAritraM, na caitebhyo'tiriktamanyad dvAdazAGga, ityata etAsu tad dvAdazAGgaM mAtamucyate // 3 // toryAsamitimAha AlaMbaNeNa kAleNa, maggeNaM jayaNAi ya / caukAraNaparisuddhaM, saMjae iriyaM rie // 4 // vyAkhyA-Alambanena, kAlena, mArgeNa, yatanayA ca evaM catuHkAraNairebhiH parizuddhAM nirdoSAM catuHkAraNaparizuddhAM saMyato yatiriyAM gatiM rIyate gacchet // 4 // AlambanAdIni vyAkhyAti tattha AlaMbaNaM nANaM, saNaM caraNaM tahA / kAle ya divase vutte, magge uppahavajjie // 5 // vyAkhyA-teSvAlambanAdiSu AlambanaM yadAlambya gamanamanujJAyate, narAlambanasya hi nAnujJAtaM gamanaM, taccAlambanaM jJAnaM sUtrArthobhayAtmakAgamaH, darzanaM samyaktvaM, caraNaM cAritraM, tathAzabdo'nuktasamuccayArtho dvitvAdibhaGgasUcakaH, tataH pratyekaM jJAnAdInyAzritya dvikAdisaMyogena vA gamanamanujJAtam // 1 // kAlazcaryAyA viSayo divasa ukto'haMdAdyaiH, rAtrau hyacakSurviSayatvena puSTAlambanaM vinA nAnujJAtaM gamanam // 2 // mArga iha sAmAnyena panthAH, sa utpathenonmArgeNa varjita ityutpathavarjitaH, utpathe vrajata AtmasaMyamavirAdhanAdayo doSAH // 3 // // 5 // 2010_02 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 caturviMzaM pravacanamAtrIyamadhyayanam atha yatanAmAha davvao khittao ceva, kAlao bhAvao tahA / jayaNA cauvvihA vuttA, taM me kittayao suNe // 6 // vyAkhyA-yatanA caturvidhA uktA jinairiti zeSaH, dravyataH, kSetrataH kAlatastathA bhAvatazca / tAM yatanAM caturvidhAM me kIrttayataH zRNu he ziSyeti // 6 // davvao cakkhusA pehe, jugamittaM ca khittao / kAlao jAva rIejjA, uvautte ya bhAvao // 7 // vyAkhyA-dravyato jIvAdikaM dravyamAzrityaivaM yatanA yaccakSuSA prekSeta, jIvAdidravyaM prekSya saMyamAtmavirAdhanAtyAgena gacchediti / yugamAtraM caturhastapramANaM kSetraM prekSyate zakaTorddhasaMsthitayA zarIrapramANayA dRSTyA, iyaM kSetrato yatanA / kAlato yatanA yAvantaM kAlaM rIyate tAvatkAlamAnena / upayuktatvena sAvadhAnatvena yadrIyate iyaM bhAvato yatanA // 7 // upayuktatvamevAha iMdiyatthe vivajjittA, sajjhAyaM ceva paMcahA / tammuttI tappurakkAre, uvautte riyaM rie // 8 // vyAkhyA-indriyArthAn zabdAdIn , tadadhyavasAyato vivartya, caH samuccaye, evo'pyarthaH, tato na kevalamindriyArthAn vivar2yA, kintu svAdhyAyaM cApi paJcadhA, vAcanAdibhedataH paJcaprakAraM gatyupayogopaghAtitvAt , tatastasyAmeveryAyAM mUrtirdeho vyApriyamANAyasyAsau tanmUrtistAmeva puraskaroti, tatraivopayuktatayA prAdhAnyenAGgIkurute iti tatpuraskAro'nena kAyamanasostatparatoktA, evamupayuktaH sannIryAM rIyate yatiH // 8 // atha bhASAsamitimAha kohe mANe ya mAyA ya, lobhe ya uvauttayA / hAse bhaya moharie, vikahAsu taheva ya // 9 // vyAkhyA-krodhe mAne ca mAyAyAM lobhe copayuktatA, krodhAdyekAgratA, hAsye bhaye maukharye vikathAsu tathaivopayuktatA // 9 // eyAiM aTTha ThANAiM, parivajjittu saMjae / asAvajjaM miyaM kAle, bhAsaM bhAsejja paNNae // 10 // 2010_02 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-etAnyaSTau sthAnAni parivartya saMyataH krodhAdiyogena mRSArUpamasadvAgyogaM parihRtyA'sAvadyAM nirdoSAM mitAM yathAkAryArthI kAle prastAve bhASAM bhASeta prajJAvAn // 10 // athaiSaNAsamitimAha gavesaNA ya gahaNe ya, paribhogesaNA ya jA / AhArovahisejjAe, ee tiNNi visohae // 11 // vyAkhyA-gaveSaNAyAmanveSaNAyAM ca grahaNe ca svIkaraNe, ubhayatra prAkRtatvAdeSaNeti sambaddhyate / tato gaveSaNAyAmeSaNA, grahaNe caiSaNA / paribhoga AsevanaM tadviSayaiSaNA paribhogaiSaNA, ca yAvat vacanavyatyayAdAhAropadhizayyAsu, etA eSaNAH, sUtratvAlliGgavyatyayaH, tisro vizodhayennirdoSA vidadhyAt // 11 // kathamityAha uggamuppAyaNaM paDhame, biie sohijja esaNaM / paribhogaMmi caukkaM ca, visohijja jayaM jayI // 12 // vyAkhyA-udgamotpAdanaM, samAhAre udgamotpAdanAdoSAn vizodhayet , AdhAdityAgAdudgamaM, dhAtryAdityAgAdutpAdanAM zuddhAM kuryAt prathamAyAM gaveSaNaiSaNAyAM / dvitIyAyAM grahaNaiSaNAyAM zodhayecchaGkitAdidoSatyAgata eSaNAM, grahaNakAlabhAvigrAhyagatadoSAnveSaNAM / paribhogaiSaNAyAM catuSkaM piNDazayyAvastrapAtrAtmakaM, yadvA saMyojanA'pramANAGgAradhUmA'kAraNAtmakaM, aGgAradhUmayormohanIyAntargatatvenaikatayA vivakSitatvAt , vizodhayet yatamAno yatiH, punaH kriyAbhidhAnaM vizuddhyAdarajJaptyai // 12 // AdAnanikSepasamitimAha ohovahovaggahiyaM, bhaMDagaM duvihaM muNI / girhato nikkhivaMto ya, pauMjijja imaM vihiM // 13 // vyAkhyA-upadhizabdo madhyaniviSTatvAdubhayatra sambaddhyate, oghopadhimaupagrAhikopadhiM ca, bhANDakamupakaraNaM rajoharaNadaNDakAdi dvividhaM munirgRhNan nikSipaMzca kvacit sthApayan prayuJjIta imaM vakSyamANaM vidhim // 13 // tamevAha cakkhusA paDilehittA, pamajjejja jayaM jaI / Ayae nikkhivijjA vA, duhao vi samie sayA // 14 // 2010_02 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 371 caturviMzaM pravacanamAtrIyamadhyayanam vyAkhyA-yatnavAn yatizcakSuSA pratyupekSyAvalokya pramArjayedrajoharaNAdinA, AdadIta nikSepedvA, dvAvapyaughikaupagrAhikopadhI, yadvA dvidhApi dravyato bhAvatazca samita AdAnanikSepaNAsamitivAn san sadA // 14|| pAriSThApanAsamitimAha uccAraM pAsavaNaM, khelaM siMghANajalliyaM / AhAraM uvahiM dehaM, aNNaM vA vi tahAvihaM // 15 // vyAkhyA-uccAraM purISaM, prazravaNaM mUtraM, khelaM mukhasya zleSmANaM, siMghANaM nAsAyAH ArSatvAjjallaM malaM, AhAramazanAdi, upadhiM varSAkalpAdi, dehaM ta, anyadvA kAraNagRhItaM gomayAdi, apiH pUraNe, tathAvidhaM pariSThApanArha sthaNDile vyutsRjedityuttaratra sambandhaH // 15 // sthaNDilaM ca dazavizeSaNaviziSTamiti manasA'dhyAyi, tadgatAkhilabhaGgopalakSaNArthamAdyavizeSaNapadayorbhaGgaracanamAha aNAvAyamasaMloe, aNAvAe ceva hoi saMloe / AvAyamasaMloe, AvAe ceva saMloe // 16 // vyAkhyA-anApAtAH svaparobhayapakSasamIpAgamanarUpA yasmiMstasminnityanApAtaM sthaNDilamiti gamyaM, 'asaMloe'tti sUtratvAdihottaratra ca liGgavyatyaye na [vidyate] saMloko dUrasthasyApi svapakSAderdarzanaM yasmiMstada'saMlokaM, Adyo bhaGgaH / 1 / anApAtaM caiva bhavati saMlokaM, yatrApAto nAsti, saMlokazcAstIti dvitIyo bhaGgaH / 2 / ApAtamasaMlokaM, yatrApAto'sti, na ca saMloka iti tRtIyo bhaGgaH / 3 / ApAtaM caiva saMlokaM, yatrobhayamapi syAt , iti caturtho bhaGgaH / 4 / // 16 // yAdRze sthaNDile vyutsRjettadAha aNAvAyamasaMloe, parassANuvaghAie / same ajjhusire yAvi, acirakAlakayaMmi ya // 17 // vyAkhyA-anApAte asaMloke parasya svapakSAderanupaghAtike saMyamAtmapravacanabAdhArahite, same nimnonnatatvavajite, azuSire tRNaparNAdyanAkIrNe, acirakAlakRte ca dAhAdinA svalpakAlanirvattite, mAsadvayaRtuparAvarticirakAlakRte hi punaH sammUrcchantyeva pRthvIkAyAdayaH // 17 // 2010_02 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vicchinne dUramogADhe, nAsanne bilavajjie / tasapANabIyarahie, uccArAINi vosire // 18 // vyAkhyA-vistIrNe jaghanyato'pi hastamAne, dUramavagADhe jaghanyato'pyadhastAccaturaGgalamacittIbhUte, nAsanne grAmArAmAderdUravartini, bilavarjite mUSakAdirandhrarahite, trasaprANAzca dvIndriyAdayaH, bIjAni zAlyAdIni, sarvaikendriyopalakSaNaM caitat, tatrasthairAgantukaizca tai rahitaM tat trasaprANabIjarahitaM tasmin / ebhirdazabhirguNairekadvyAdiguNasaMyogena 10424 bhaGgAH syuH, paraM antye dazaguNabheda eva sthaNDile mukhyavRttyA pariSThApyaM, tadabhAvena guNAdiSvapyapavAdena uccArAdIni vyutsRjet pariSThApayet , punaruccArAdyabhidhAnaM vismaraNazIlasmaraNArthamaduSTamiti sUtracatuSkArthaH // 18 // uktamupasaMharan vakSyamANArthasambandhAyAha eyAo paMca samiIo, samAseNa viyAhiyA / itto ya tao guttIo, vucchAmi aNupuvvaso // 19 // vyAkhyA-etAH paJca samitayaH samAsena saGkepeNa vyAhRtA uktAH, atazca samitipratipAdanAdanu 'tao'tti tistro guptIrmanovAkkAyaguptIH 'aNupuvvaso'tti ArSatvAdAnupUrvyA'nukramato vakSyAmi // 19 // manoguptimAha saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / cautthI asaccamosAo, maNaguttI cauvvihA // 20 // vyAkhyA-sadbhayaH padArthebhyo hitA, yathA vikalpanenAptaH satyo manoyogastadviSayA manoguptirapyupacArAt satyA, tathaiva mRSA ca tadviparItA, satyAmRSA ubhayAtmakamanoyogagocarA, tathaiva ceti samuccaye, caturthI asatyA'mRSA ubhayasvabhAvavikalamanodalikarUpA, evaM manoguptizcaturvidhoktA // 20 // asyA eva svarUpaM nirUpayannupadizati saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / maNaM pavattamANaM tu, niyattijja jayaM jaI // 21 // vyAkhyA-saMrambhaH saGkalpastathAhaM dhyAsyAmi yathAsau mariSyatItyevaMvidhaH, samArambhaH parapIDAkaroccATanAdinibandhanaM dhyAnaM, samAhAre saMrambhasamArambhastasmin , ArambhaH paramAraNakSamA'zubhadhyAnameva, tasmin , caH samuccaye, tathaiva tenaivAgamoktena tatra manaso'sanni _ 2010_02 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturviMzaM pravacanamAtrIyamadhyayanam 373 vezAtmakena prakAreNa, caH pUrtI, tu vizeSaNe, manaH pravarttamAnaM nivarttayet, vizeSazcAyamiha zubhasaGkalpeSu manaH pravarttayet ['jayaM'ti yatamAnaH yatiH tapasvI ] // 21 // vAgguptimAha (saMkappo saMraMbho, paritApakaro bhave samAraMbho / AraMbho uddavao, suddhavayANaM savvesiM // 21 // ) vyAkhyA-vacanayogaM vadati - sarveSAM azuddhavacasAM ete bhedA bhavanti, kIdRzAste bhedAH ? paritApakarAH, ke te bhedAH ? saMrambhaH saGkalpaH, ityAdyarthaH pUrvavadeva / saccA taheva mosA ya, saccAmosA taheva ya / utthI asaccamosA u, vayaguttI cauvvihA // 22 // vyAkhyA - tathA satyA vAk jIvaM jIvamiti vadataH asatyA jIvamajIvamiti, satyAmRSA kvacidvivakSitasamaye nRzatamutpannaM mRtaM ceti / tathaiva caturthI asatyA'mRSA tu vidhehi svAdhyAyaM ! naiva tatsadRzamanyattapo'stItyAdi / evaM vacanaguptizcaturvidhA // 22 // saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / vayaM pavaTTamANaM tu, niyattijja jayaM jaI // 23 // vyAkhyA - yatiH sAdhuH 'jayaM'ti yatnavAn san vacanaM saMrambhe samArambhe tathaiva cArambhe pravarttamAnaM nivarttayet saMrambhaH parajIvasya vinAzanasamarthaduSTavidyAnAM guNanaM, samArambhaH pareSAM paritApakArakamantrAdInAM muhurmuhuH parAvarttanaM tathaiva ca ArambhaH pareSAM klezoccATanamAraNAdimantrajApakaraNaM, tatrApi pravarttamAnaM vacanaM nivArayet ||23|| kAyaguptimAha " ThANe nisIyaNe ceva, taheva ya tuyaTTaNe / ullaMghaNa pallaMghaNa, iMdiyANa ya juMjaNe // 24 // vyAkhyA-sthAne Urdhvasthitau niSIdane upavezane, caH tayoreva vicitrabhedasamuccayArthaH, eveti pUraNe, tathaiva tvagvarttane zayane, ullaGghane tathAvidhanimittatta UrdhvabhUmikAdyutkrameNa garttAdyatikrameNa vA pralaGghane sAmAnyena gamane, ubhayatra supo luk, indriyANAM sparzAdInAM yojane, zabdAdiviSayeSu vyApAreNa sarvatra varttamAna iti zeSaH ||24|| saMraMbhasamAraMbhe, AraMbhe ya taheva ya / kAyaM pavattamANaM tu, niyattijja jayaM jaI // 25 // 2010_02 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-saMrambho'bhighAto yaSTimuSTyAdibhiH, samArambhaH paritApakaro muSTyAdyabhighAtaH, tataH saMrambhasamArambhastasmin , ArambhaH prANivadhasteSu sarveSu pravarttamAnaM kAyaM yatnavAn sAdhunivarttayet // 25 // samitiguptyoranyo'nyaM vizeSaM svayaM sUtrakRdAha eyAo paMca samiIo, caraNassa pavattaNe / guttI NiyattaNe vuttA, asubhatthesu savvaso // 26 // vyAkhyA-etA paJca samitayazcaraNaM sacceSTA, tasya, ca evArthe, tataH pravarttane eva sacceSTApravRttAveva cAritrasya pravarttane eva samitaya uktAH, guptayastu nivarttane'pyuktAH, kebhyaH? subbyatyayAdazubhArthebhyo'zubhamanoyogAdibhyaH sarvebhyo'pi, tapazcaraNapravarttane coktA, upalakSaNaM caitat zubhArthebhyo'pi nivRtteH, vAkkAyayornivyApAratAyA api guptirUpatvAt // 26 // adhyayanArthamupasaMharannetadAcaraNaphalamAha eyA pavayaNamAyA, je sammaM Ayare muNI / so khippaM savvasaMsArA-vippamuccai paMDie // 27 // tti bemi vyAkhyA-yo muniretAH pravacanamAtaH samyaga'vaiparItyena, na tu dambhAdinA Acaret kuryAt , sa paNDita sarvasaMsArAt kSipraM vipramucyeta, iti samAptau, bravImIti prAgvat // 27 // iti caturviMzaM pravacanamAtrIyamadhyayanamuktam // 24 // 2010_02 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam // uktAH pravacanamAtaraH, etA brahmasthasya syuriti brAhmaNyajJaptyai paJcaviMzaM yajJIyA dhyayanamAha tatra prastAvanAniryuktiH vANArasinayarIe, do vippA Asi kAsavasagottA / dhaNakaNagaviulakosA, chakkammarayA cauvveyA // 1 // [ Ava. ni. /gA. 463 ] yajanayAjanAdhyayanAdhyApanadAnapratigrahAH SaT karmANi / do vi ya jamalA bhAo, saMpIyA annamannamaNurattA / jayaghosavijayaghosA, AgamakusalA sadArarayA // 2 // [ Ava. ni./gA. 464] yamalau yugmajau bhrAtarau saprItau / aha annayA kayAi, jayaghoso hAio gao gaMgaM / aha picchai maMDUka, sappeNa tahiM gasijjaMtaM // 3 // [ Ava.ni./gA. 465 ] hAiotti snAtuM sappo vi (a) kulaNeNaM, ukkhitto pADio (ya) bhUmI / soviya kulalo sappaM, akkamiDaM acchai tattha // 4 // [ Ava. ni./gA. 466 ] sarpo'pi kurareNa pakSiNA zyeneneti utkSipya bhUmau pAtitaH so'pi ca kurara: sarpamAkramya tatrAsthAt / sappo vikulalavasago, maMDUkaM khAi ciciyAyaMtaM / soviya kulo sappaM, khAiyaM caMDehiM ghAsehiM // 5 // [ Ava.ni./gA. 467 ] sarpo'pi kuraravazago'pi maNDukaM ciJci zabdayantaM khAdati, so'pi ca kuraraH sarpaM caNDai raudrairgrAsaiH khaNDanoTaiH khAditaH / taM annamannaghAsaM, jayaghoso pAsiUNa paDibuddho / gaMgAo uttarIuM, samaNANaM Agao vasahiM // 6 // [ Ava. ni./gA. 468 ] 2010_02 " Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 evaM tamanyo'nyagrAsaM dRSTvA aho ghoraH saMsAra iti buddho jayaghoso gaGgAmuttIrya zramaNAnAM vasatiM vanAdau sthAnamAgataH / so samaNo pavvaio, niggaMtho savvagaMthaummako / vosiriUNa asAro, kesehiM samaM parikvese // 7 // [ Ava. ni./gA.469] jayaghoSaH samanAH sahRdayapravrajito heyadharmebhyo nirgato nirgrantho grantharahitaH, sa ca bAhyagranthamukto'pi syAt , ata Aha-sarvo bAhya Antarazca yo granthastenonmuktaH, vakSyamANazramaNavizeSAnyetAni, vyutsRjya tyaktvA'sArAn paramArthAlocanAyAmapradhAnAn , kezaiH ziroruhai: samaM, pariklezayantIti pariklezAH putrakalatrAdisambandhAstAn / paMcamahavvayajutto, paMciMdiyasaMvuDo gunnsmggo| ghaDaNajayaNappahANo, jAo samaNo samiyapAvo ||8||[aav. ni./gA.470] paJcamahAvratayuktaH paJcendriyasaMvRto guNasamagra iti sarvaguNairyuktaH, ghaTanaM saMyamayogaviSayaM ceSTanaM, yatanaM tatraivopayuktatvaM, tAbhyAM pradhAnaH pravaro ghaTanayatanapradhAno jAtaH zramaNaH, zamitapApaH samitAni pApAni mithyAtvAdipApakRtirUpANi yenAsau zamitapApaH // sUtram zeSacaritaM sUtrakRdevAha-- mAhaNakulasaMbhUo, Asi vippo mahAyaso / jAyAI jamajaNNaMmi, jayaghosa tti nAmao // 1 // vyAkhyA-brAhmaNakulasambhUto viprakule samutpanno jayaghoSa iti nAmA vipra AsIt / atra hi yad brAhmaNakulasambhUto vipra AsIdityuktaM, tadbrAhmaNajanakAdutpanno'pi jananIjAtihInatve'brAhmaNaH syAdata eva vipra ityuktaM / avazyaM yo yajatIti yAyAjI, kvetyAha-yamAH prANAtipAtaviratyAdirUpAH paJca, ta eva yajJo yamayajJastasmin / yatirjAta ityarthaH // 1 // iMdiyaggAmaniggAhI, maggagAmI mahAmuNI / gAmANugAmaM rIyaMte, patte vANArasiM puriM // 2 // vyAkhyA-'iMdiyaggAmaniggAhI' indriyANAM grAmaM samUhaM nigRhNAti vazIkarotIti indriyagrAmanigrAhI, ata eva mArgagAmI muktipathayAyI, evaMvidho'sau ekarAtrikI pratimAmabhigrahaM vahan , grAmAdanyo grAmo grAmAnugrAmastaM rIyamANo viharan vANArasI purI prAptaH // 2 // 2010_02 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam vANArasIi bahiyA, ujjANaMmi maNorame / phAsue sijjasaMthAre, tattha vAsamuvAgae // 3 // vyAkhyA-sa sAdhurvANArasyAM bAhye manorame udyAne prAsuke janturahite zayyAsaMstArake darbhatRNAdiracite zayanopavezanasthitau tatra vAsaM nivAsamupAgataH ||3|| tadA ca tatra aha teNeva kAleNaM, purIe tattha mAhaNe / nAmeNa vijayaghosa tti, jaNNaM jayai veyavI // 4 // vyAkhyA-atha subvyatyayAttasminneva kAle tatra puryAM vijayaghoSa iti nAmnA vedavid brAhmaNo yajJaM yajati ||4|| aha se tattha aNagAre, mAsakkhamaNapAraNe / vijayaghosassa jaNNaMmi, bhikkhamaTThA uvaTThie // 5 // 377 vyAkhyA - atha sa jayaghoSo'nagAro munistatra vijayaghoSasya yajJe iti yajJasthAne mAsakSapaNapAraNe bhikSArthamupasthitaH prAptaH ||5|| samuTThiyaM tahiM saMtaM, jAyago paDisehai / Na hu dAhAmi te bhikkhaM, bhikkhU jAyAhi aNNao ||6|| vyAkhyA - tadA yAjako yajamAno vijayaghoSabrAhmaNastatra bhikSArthaM samupasthitaM santaM taM sAdhuM pratiSedhati nivArayati, na hu naiva dAsyAmi 'te' tubhyaM bhikSAM, ato he bhikSo yAcasvAnyato'nyasmAt // 6 // yataH je ya veyaviU vippA, jaNNaTThA ya je diyA / jo saMgaviU je ya, je ya dhammANa pAragA // 7 // ' vyAkhyA - ye ca vedavido vedajJA jAtitazca viprAH, yajJArthA yajJa eva artha: prayojanaM yeSAM te yajJArthAH, ca punarye dvijAH saMskAreNa dvitIyajanmataH ca punarye jyotiSAGgavidaH, jyotiHzAstrasya vedAGgatve'pi tadAdAnena zikSA 1 kalpa 2 vyAkaraNa 3 chando 4 jyoti: 5 niruktAnAM 6 SaDaGgAnAmAdAnaM jJeyaM / ye ca dharmazAstrANAM pAragAH sarvavidyAsthAnAnAM vA // 7 // 2010_02 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / tesiM aNNamiNaM deyaM, bho bhikkhU savvakAmiyaM // 8 // vyAkhyA-ye samarthAH samuddhartuM bhavAbdheH paraM cAtmAnameva ca, subbyatyayAttebhyo dvijebhyo'nnamidaM deyaM, bho bhikSo ! sarvANi kAmyAnyabhilaSaNIyavastUni yasmiMstatsarvakAmyaM sarvakAmikaM SaDrasopetamiti // 8 // evamukto muni: so tattha eva paDisiddho, jAyaeNa mahAmuNI / na vi tuTTho na vi ruTTho, uttamaTThagavesao // 9 // vyAkhyA-sa jayaghoSo mahAmunistatra yajJe evaM pratiSiddho yAjakena yajJakartA vijayaghoSeNa, nApi tuSTo nApi ruSTaH, kiM tu samatayaiva sthita iti bhAvaH, yataH sa uttamArtho mokSastameva gaveSayate ityuttamArthagaveSakaH, muktiM vinA'nyatra niHspRha AsIditi / / 9 / / NaNNaTuM pANaheuM vA, Na vi NivvAhaNAya vA / tesiM vimokkhaNaTThAe, imaM vakkamudAhare // 10 // vyAkhyA-nA'nnArthaM, pAnamAcAmlAdi taddhetuM vA, nApi nirvAhaNAya vA vastrAbhyaGgatailAdinA yApanArthaM, sarvatrAtmana iti gamyam / kimarthaM tItyAha-teSAM yAjJikAnAM vimokSaNArthAya, kathaM nAmAmI muktimApnuyurityarthAyedaM vAkyamabravIt // 10 // kiM tadityAha__ na vi jANasi veyamuhaM, na vi jaNNANa jaM muhaM / nakkhattANa muhaM jaM ca, jaM ca dhammANa vA muhaM // 11 // vyAkhyA-naiva jAnAsi vedAnAM mukhamiva mukhaM vedamukhaM yatteSu pradhAnaM, nApi yajJAnAM yanmukhamupAyastaM, nakSatrANAM mukhaM pradhAnaM, yacca dharmANAM vA mukhamupAyastaM, tAni sarvANyapi bho vijayaghoSa ! tvaM na jAnAsi / anena tasya vedayajJajyotirdharmA'nabhijJatvamuktam // 11 // atha tasya pAtrA'vijJAtAmAha je samatthA samuddhattuM, paraM appANameva ya / te vi tumaM Na yANAsi, aha jANasi to bhaNa // 12 // 2010_02 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam 379 vyAkhyA he vijayaghoSa ! ye paraM ca punarAtmAnameva samuddhattuM saMsArakamAnnistArayituM samarthAstAn svaparanistArakAMstvaM na jAnAsi, atha cettvaM jAnAsi tadA bhaNa! kathaya ! ityAkSepoktiH // 12 // evaM muninAkSiptaH saH tassakkhevapamokkhaM ca, acayaMto tahiM dio / sapariso paMjaliuDo, pucchaI taM mahAmuNiM // 13 // vyAkhyA-tasya munerAkSepaH praznastasya pramokSamuttaraM tamazaknuvan dAtuM sa tasmin yajJe dvijaH saparSat sabhAnvitaH prAJjalirbhUtvA pRcchati taM mahAmuni prati // 13 // veyANaM ca muhaM bUhi, bUhi jaMnANa jaM muhaM / / nakkhattANa muhaM bUhi, bUhi dhammANa vA muhaM // 14 // vyAkhyA he mune ! tvameva vedAnAM mukhaM brUhi ! punaryad yajJAnAM mukhaM tanme brUhi ! punarnakSatrANAM mukhaM brUhi ! punaryaddharmANAM mukhaM tamapi brUhi ! punaH punarbrahItyAdarajJaptyai / / 14|| je samatthA samuddhattuM, paramappANameva ya / / eyaM me saMsayaM savvaM, sAhU kahaya pucchio // 15 // vyAkhyA-punarye puruSAH paraM ca punarAtmAnamapi saMsArAduddhartuM samarthAH santi, etan 'me' mama saMzayaviSayaM vedamukhAdikamasti, tat he sAdho ! tvaM mayA pRSTaH san sarvaM kathayasva ! // 15 // munirAha aggihottamuhA veyA, jannaTThI veyasAmuhaM / nakkhattANaM muhaM caMdo, dhammANaM kAsavo muhaM // 16 // vyAkhyA-agnihotramagnikArikA, sA ceha karmendhanaM samAzritya, dRDhA sadbhAvanAhutiH / dharmadhyAnAgninA kAryA, dIkSitenAgnikArikA ||1||[agnikaa. aSTa. zlo.1] ityAdi rUpA gRhyate / tadeva mukhaM pradhAnaM yeSAM te'gnihotramukhA vedAH, vedAnAM hi danaH iva navanItamAraNyakaM pradhAnaM, tatra ca satyaM tapaH santoSaH saMyamazcAritramArjavaM kSamA dhRtiH zraddhA ahiMsetyetaddazavidhamiha dhAmeti / dhAmazabdena dharma eva, tadanusAri coktamevAgnihotraM / ___ 2010_02 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tadA yajJaH prastAvAdbhAvayajJaH saMyamarUpastadarthI vedasAM yAgAnAM mukhamupAyo varttate, te satyAdIni hi satye yajJArthini pravarttante / nakSatrANAM mukhaM candraH, dharmANAM ca kAzyapa RSabhadevo mukhamupAyaH, tasyaivAditastatprarUpakatvAt / tathAcAraNyakaM-"RSabha eva bhagavAn brahmA, tena bhagavatA brahmaNA svayameva cIrNAni brahmANi" / brahmANDapurANe coktaM-"iha hi ikSvAkukulavaMzodbhavena nAbhisutena marudevyA nandanena mahAdevena RSabheNa dazaprakAro dharmaH svayameva cIrNaH, kevalajJAnalAbhAcca maharSiNo ye parameSThino vItarAgAH snAtakA nirgranthA naiSThikAsteSAM pravartita AkhyAtaH praNItastretAyAmAdau" ityAdi // 16 // kAzyapasyaiva mahAtmano dharmamukhatvaM samarthayati jahA caMdaM gahAIyA, ciTuMtI paMjalIuDA / / vaMdamANA NamaMsaMtA, uttamaM maNahAriNo // 17 // vyAkhyA yathottamaM pradhAnaM candraM prati grahAdikAH kRtaprAJjalayo vandamAnAH stuvanto namasyanto manohAriNo'tivinItatayA prabhucittAkSepiNastiSThantIti sambandhastathainamuttamaM zrIRSabhadevaM pratIndrAdyA ityupaskAraH / / 17 / / iti catuHpraznyuttarANyuktvA svaparAtmoddharaNAkhyaM paJcamaM praznamAzrityAha ayANagA jaNNavAI, vijjAmAhaNasaMpayA / mUDhA sajjhAyatavasA, bhAsacchaNNA ivaggiNo // 18 // vyAkhyA-ajJA atattvavAdino yajJavAdinastava pAtratvena ye matAH, kAsAmajJAH ? vidyAbrAhmaNasampadA, vidyA AraNyakabrahmANDapurANAtmikAstA eva brAhmaNasampado vidyAbrAhmaNasampadastAtvikabrAhmaNAnAM vidyAstadavijJatvenA'jJAH, anyathA kathamete bRhadAraNyakAdyuktadazavidhadharmajJA api yAgamevaM kuryuH ? ata eva mUDhA mohavantaH, subbyatyayAt svAdhyAyatapassu, tattvatastatsvarUpA'jJAnAdbhasmacchannA agnaya iva te hi bahirupazamabhA AbhAnti, antazca kaSAyavattayA jvalitAH (pAThAntare-'gUDhA sajjhAyatavassa'tti-gUDhA bahiH saMvRtimantaH svAdhyAyatapasA vedAdhyayanopavAsAdinA) evaM ca tattvatastvanmatabrAhmaNAnAmAtmaparoddharaNakSamatvaM dUrApAstam // 18 // ko brAhmaNaH pAtramityAha jo loe baMbhaNo vutto, aggI vA mahio jahA / sayA kusalasaMdiTuM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 19 // 2010_02 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam 381 vyAkhyA-yo loke brAhmaNa uktaH kuzalaiH, veti pUrtI, yathAgniryattadonityasambandhAt tathA mahitaH pUjito'sti / sadA kuzalaistattvajJaiH sandiSTaM kathitaM, taM vayaM bUmo brAhmaNam // 19 // kuzalasandiSTasvarUmAha jo Na sajjai AgaMtuM, pavvayaMto na soyaI / ramae ajjavayaNaMmi, taM vayaM bUma mAhaNaM // 20 // vyAkhyA-yo na svajati nAbhiSvaGgaM karoti, AgantuM bahubhyo dinebhyaH prApta svajanAdikaM prati, yadvA svajanAdisthAnaM prati svayamAgatya yastasmai AliGganaM na dadAti / tathaiva yaH pravrajan sthAnAntaraM videzaM vA gacchanna zocate, yathAhaM kathametaM svajanAdikaM vinA videze bhaviSyAmi ? ata eva ramate Aryavacane tIrthakarapraNItAgame / yadvA yo na sajjatyAgantuM nivartituM pravrajyAparyAyAd gArhasthyaparyAyaM prati, pravrajaMzca pravrajyAM gRhaMzca yo na zocate na khidyate, kintvidameva nRjanmaphalamiti manvAno niHkramet / niHkramya ca kevalaM jinavacane eva yo ramate, taM vayaM brAhmaNaM brUmaH, evaM vyAkhyAdvaye'pi brAhmaNasya niHspRhataivoktA // 20 // jAyarUvaM mahAmatthaM( jahAmaTuM), niddhaMtamalapAvagaM / rAgaddosabhayAtItaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 21 // vyAkhyA-jAtarUpaM svarNamiva svarNaM, yaH, kIdRk san ? 'mahAmatthati maH alAkSaNikaH, mahAn arthaH karmaviSaghAtarUpo'syeti sa mahArthaH, jAtarUpasyApyartho viSaghAtAdiH, nirmAtaM nirdagdhaM mala ivAtmazuddhighAti pApakaM yenAsau nitimalapApakaH, svarNaM tu prAkRtatvAt pAvakenAgninA nirmAto malaH kiTTayAtmako'syeti pAvakanitimalaM, sa ca rAgadveSabhayAtItaH (pAThAntare-'jAyarUvaM jahAmaTuM' AmRSTaM tejaHprakarSAya manaHzilAdinA parAmRSTaM) anenAsya bAhyaguNa uktaH, pAvakanirmAtamalaM ityanenAntaraH, tato jAtarUpavadvAhyAntaraguNAnvito'ta eva rAgAdyatIto rAgadveSabhayAtIto yastaM vayaM brUmo brAhmaNam / / 21 / / tavassiyaM kisaM daMtaM, avaciyamaMsasoNiyaM / suvvayaM pattanivvANaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 22 // vyAkhyA-tapasvinaM, ata eva kRzaM durbalaM, dAntaM jitendriyaM, apacitamAMsazoNitaM zoSitamAMsaraktaM, suvrataM samyagAcaraNayutaM, prAptanirvANaM kaSAyAgnizamanena prAptasamAdhi, tametaM vayaM brAhmaNaM brUmaH // 22 // 2010_02 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tasapANe viyANittA, saMgaheNa ya thAvare / jo na hiMsai tiviheNaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 23 // vyAkhyA-yastrasAn prANAn punaH sthAvarAn saGgraheNa samAsena saGkepeNa vijJAya, cAdvistareNa, yadi vA saGgraho varSAkalpAdistena, jIvarakSArthatvAttasya, yo na hinasti trividhena yogena manovAkkAyakaraNakAraNAnumatirUpeNa taM vayaM brAhmaNaM brUma iti / yaduktamAraNyake yadA na kurute pApaM, sarvabhUteSu dAruNaM / karmaNA manasA vAcA, brahma sampadyate tadA // 1 // [ ] // 23 // kohA vA jai vA lohA, hAsA vA jai vA bhayA / musaM na vayai jo u, taM vayaM bUma mAhaNaM // 24 // vyAkhyA-krodhAt yadi vA lobhAt athavA hAsAt , yadi vA bhayAt mRSAM asatyavANI yastu na vadati taM vayaM brAhmaNaM brUmaH, yaduktamahAraNyake yathA sarvAnRtatyaktaM, mithyAbhASAvivarjitaM / anavadyaM ca bhASeta, brahma sampadyate tadA // 1 // [ ] // 24 // cittamaMtamacittaM vA, appaM vA yadi vA bahuM / na giNhai adattaM jo, taM vayaM bUma mAhaNaM // 25 // vyAkhyA-punaryaccittamantaM dvipadAdi, vA acittaM suvarNAdi, alpaM yadi vA bahaM pracura adattaM dAyakenA'narpitaM yaH svayameva na gRhNAti, taM vayaM brAhmaNaM brUmaH // 25 / / yaduktamAraNyake paradravyaM yadA dRSTvA , AkulaM hyathavA rahe / dharmakAmo na gRhNAti, brahma sampadyate tadA // 1 // [ ] divvaM tirikkhamANussaM, mehuNaM jo na sevai / maNasA kAyavakkeNa, taM vayaM bUma mAhaNaM // 26 // vyAkhyA-punaryo divyatiryagmAnuSyaM maithunaM na sevate manasA kAyena vacasA ca, ___ taM vayaM brAhmaNaM brUmaH, yaduktamAraNyake devamAnuSatiryakSu, maithunaM virjayedyadA / kAmarAgaviraktazca, brahma sampadyate tadA // 1 // [ ] // 26 / / 2010_02 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 383 paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam jahA pomaM jale jAyaM, novalippai vAriNA / evaM alittaM kAmehi, taM vayaM bUma mAhaNaM // 27 // vyAkhyA-yathA padmaM jale jAtaM tattyAgAdUrdhvasthitezca vAriNA nopalipyate, evaM padmavadaliptaH kAmaistatra janmAdiprApto'pi, taM vayaM brAhmaNaM brUmaH // yaduktamAraNyake yadA sarvaM parityajya, niHsaMgo niHparigrahaH / nizcintazca careddhama, brahma sampadyate tadA // 1 // [ ] // 27 // evaM mUlaguNairuktvA athottaraguNaistamAha aloluyaM muhAjIviM, aNagAraM akiMcaNaM / asaMsattaM gihatthesu, taM vayaM bUma mAhaNaM // 28 // vyAkhyA-alolupamAhArAdiSvalampaTaM, mugdhAjIvinaM mugdha ivoJchamAtravRtti, anagAramakiJcanamasaMsaktamasambaddhaM gRhasthairiti piNDavizuddhiruktA, taM vayaM brAhmaNaM brUmaH / / 28 / / jahittA puvvasaMjogaM, nAisaMge ya baMdhave / jo Na sajjai eesu, taM vayaM bUma mAhaNaM // 29 // vyAkhyA-pUrvasaMyogaM mAtrAdisambandhaM, ca punarjAtisaGgAn zvazvAdisambandhAzca bAndhavAn bhrAtrAdIn tyaktvA, eteSu punaryo na sajati rajyate taM vayaM brAhmaNaM brUmaH // 29 // vedAdhyayanayajanakRdeva pAtraM brAhmaNo na tu tvayokta ityAzaGkyAha pasubaMdhA savvaveyA ya, jaTuM ca pAvakammuNA / Na taM tAyai dussIlaM, kammANi balavaMtiha // 30 // vyAkhyA-pazUnAM bandho vinAzAya niyamanaM yairhetubhiste'mI pazubandhAH, "zvetaM chAgamAlabheta vAyavyAM dizi bhUtikAma:'' [ ] ityAdivAkyopalakSitAH sarve vedAH, tathA iSTaM yajanaM, caH samuccaye, pApakarmaNA pApahetupazuvadhAdyanuSThAnena, na naiva taM vedAdhyAtAraM yaSTAraM vA trAyante bhavAt , duHzIlaM hiMsAdipravarttanena durAcAraM, yataH karmANi balavanti durgatinayanaM prati, iha vedAdhyayane yajane ca hiMsAsti, ato naitadyogAd brAhmaNaH pAtrabhUtaH, kintUktaguNa eva // 30 // anyacca na vi muMDieNa samaNo, na OMkAreNa baMbhaNo / na muNI raNNavAseNa, na kusacIreNa tAvaso // 31 // ___ JainEducation International 2010_02 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-muNDitena kevalaM kezalocenaiva na zramaNo nirgrantho na, OMkAreNeti 'OM bhUrbhuvaHsvaH' ityAdinA brAhmaNo na syAt , na muniraraNyavAsena, na kuzamayaM cIvaraM valkalaM tena tApasaH // 31 / / kathamamI syurityAha samayAe samaNo hoi, baMbhacereNa baMbhaNo / nANeNa u muNI hoi, taveNa hoi tAvaso // 32 // vyAkhyA-samatayA rAgadveSA'bhAvarUpayA zramaNo bhavati, tathA brahmacaryeNa brahma prAguktA'hiMsAdirUpaM, tasya caryaM caraNaM tena brAhmaNo bhavati / tathA ca "dve brahmaNI veditavye zabdabrahma paraM ca",[ ] yataH-"zabdabrahmaNi niSNAtaH, paraM brahmAdhigacchati"[ ] ityAdi / tu punarjJAnena muniyopAdeyavidhijJo bhavati / tathaiva tapasA tApaso dvAdazavidhatapo'nuSThAtA bhavati // 32 // nanvarthavattvaM nAmno heturutAnyathA'pi DitthAdivadityAha kammuNA baMbhaNo hoi, khattio hoi kammaNA / vaisso kammuNA hoi, suddo havai kammuNA // 33 // vyAkhyA-karmaNA kriyayA brAhmaNo bhavati / yathA kSamA dAnaM damo dhyAnaM, satyaM zaucaM dhRti ( dayA ghRNA / jJAnavijJAnamAstikya-metad brAhmaNalakSaNam // 1 // [ ] tathA karmaNA kSatatrANalakSaNena kSatriyo bhavati / kRSipazupAlyAdikarmaNA vaizyo bhavati / zocanAdihetupraiSAdikarmaNA ca zUdro bhavati / brAhmaNaprakrame zeSAbhidhAnaM vyAptidarzanArthaM / bhavanmate'pyuktam ekavarNamidaM sarvaM, pUrvamAsIdyudhiSThira ! / kriyAkarmavibhedena, cAturvaNyaM vyavasthitam // 1 // [ ] // 33 // kimidaM svabuddhyaivocyate ? ityAha ee pAukare buddhe, jahiM hoi siNAyae / savvakammaviNimukkaM, taM vayaM bUma mAhaNaM // 34 // vyAkhyA-etAn prAguktAnahiMsAdyarthAn prAdurakArSIdbuddho jJAtatatvaH zrIvIraH, (pAThAntare-'ee pAukarA dhammA' prAduHkarA nairmalyakAritayA'AtmanaH prakAzahetavo dharmAH) 2010_02 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam 385 yairbhavati snAtakaH kevalI, subvyatyayAt sarvakarmavinirmuktaH, tamityuktaguNaM tatvataH snAtakaM vA vayaM brUmo brAhmaNam ||34|| athopasaMharati evaM guNasamAuttA, je bhavaMti diyuttamA / te samatthA uddhattuM paraM appANameva ya // 35 // vyAkhyA- evaM guNairahiMsAdyaiH samAyuktA ye bhavanti dvijottamAH, te paramAtmAnaM caivoddharttuM saMsArapaGkAnniSkAsayituM muktipade sthApayitumiti yAvat samarthAH ||35|| ityuktvA sthite munau - evaM tu saMsae chinne, vijayaghose ya mAhaNo / samAdAya tao taM tu, jayaghosaM mahAmuNi // 36 // 7 vyAkhyA - turalaGkAre, evaM pUrvoktaprakAreNa saMzaye chinne sati vijayaghoSanAmA sa brAhmaNaH 'samAdAya' ArSatvAt samyagavadhArya, tataH saMzayacchedAnantaraM taM tuH pUrtau (pAThAntare--'saMjANaMto tao taM tu' tatastaM tu samyagupalakSayan yathaiSa mama bhrAteti, eSa eva ca mahAmuniriti ) jayaghoSaM mahAmuniM prati // 36 // tu ya vijayaghose, iNamudAhu kayaMjalI / mAhaNattaM jahAbhUyaM, suTTu me uvadaMsiyaM // 37 // vyAkhyA - tuSTazcaH pUrtI vijayaghoSa idamudAharati kRtAJjaliH, brAhmaNatvaM yathAbhUtaM yathAvasthitaM suSThu zobhanaM yathA syAdevaM me tvayopadarzitam ||37|| kiJca tubbhe jar3ayA jannANaM, tubbhe veyavio viU / jo saMgaviU tubbhe, tubbhe dhammANa pAragA // 38 // vyAkhyA - yUyaM yaSTAro yajJAnAM yUyaM vedavijJA vidvAMsaH, jyotiSAGgavido yUyaM, yUyaM dharmANAM sadAcArANAM pAragAH ||38|| tubbhe samatthA udvattuM paraM appANameva ya / tamaNuhaM kareha mhaM, bhikkheNaM bhikkhuuttamA // 39 // 2010_02 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-yUyameva paramAtmAnaM coddhartuM samarthAH, tattasmAdanugrahaM bhikSAgrahaNenopakAraM kurutA'smAkaM he bhikSUttama ! he tapasvizreSTha ! NamalaGkAre // 39 // evaM brAhmaNokto muni: na kajjaM majjha bhikkheNaM, khippaM nikkhamasU diyA / mA bhamihi bhayAvatte, ghore saMsArasAgare // 40 // vyAkhyA he dvija ! na kAryaM mama bhikSayA, kSipraM niHkrama ! pravraja ! mA bhramI: ! yadvA mA bhramiSyasi, bhayAvarte bhayAni ihalokabhayAdIni tAnyevAvarttA bhramaryo yasmin , evaMvidhe ghore bhISaNe saMsArasAgare // 40 // uvalevo hoi bhoesu, abhogI Novalippai / bhogI bhamai saMsAre, abhogI vippamuccai // 41 // vyAkhyA-upalepaH karmopacayarUpo [bhavati] bhogeSu bhujyamAneSu, abhogI ca nopalipyate karmabhiH, bhogI bhramati saMsAre, abhogI ca karmalepAdvipramucyate // 41 // dRSTAntenAha sukko ullo ya do chUDhA, golayA maTTiyAmayA / do vi AvaDiyA kuDDe, jo ullo sottha laggai // 42 // vyAkhyA-zuSkazcArdrazca dvau kSiptau golako mRttikAmayau, dvApyApatitau kuDye bhittau, tato ya ArdraH so'tretyanayormadhye lagati zliSyati kuDye // 42 // dAlantikayojanAmAha evaM laggaMti dummehA, je narA kAmalAlasA / virattA u na laggati, jahA sukke u golae // 43 // vyAkhyA-evaM laganti karmaNA, durmedhaso duSTabuddhayo ye narAH kAmalAlasA viSayalampaTAH, tu punarye viraktA viSayebhyo vimukhIbhUtAste na laganti karmabhiH saha zleSIbhAvaM na prApnuvanti, yathA sa zuSko golako bhittau na laganti // 43 // tataH evaM so vijayaghoso, jayaghosassa aMtie / aNagArassa nikkhaMto, dhammaM succA aNuttaraM // 44 // 2010_02 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzaM yajJIyAdhyayanam 387 vyAkhyA-evamamunA prakAreNa sa vijayaghoSo vipro jayaghoSasyAnagArasyAntike'nuttaraM pradhAnaM dharmaM dharmasvarUpaM zrutvA niSkrAnto dIkSitaH // 44 // adhyayanArthamupasaMharannanayoH phalamAha khavittA puvvakammAI, saMjameNa taveNa ya / jayaghosavijayaghosA, siddhi pattA aNuttaraM // 45 // tti bemi vyAkhyA-jayaghoSavijayaghoSAvubhAvapi pUrvakarmANi saMyamena zrAmaNyena tapasA ca kSapayitvA kSayaM nItvA'nuttarAmanupamAM siddhigati prAptau, iti samAptau, bravImIti prAgvat // 45 // iti paJcavizaM yajJIyAdhyayanamuktam // 25 // 2010_02 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam // prArabrAhmaNA uktAH, tadvAMzca yatiH, tena ca sAmAcArI samAcAryeti SaDvizaM sAmAcAryadhyayanamAha sAmAyAriM pavakkhAmi, savvadukkhavimokkhaNiM / jaM carittA Na niggaMthA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // vyAkhyA-sAmAcArI yatijanakAryarUpAM pravakSyAmi, sarvaduHkhavimokSaNI, yAM caritvAzasevya, NaM vAkyAlaGkAre, nirgranthAH saMsArasAgaraM tIrNA muktiM prAptAH evaM taranti tariSyanti ca // 1 // sAmAcArImAha AvassiyA ya paDhamA, biiyA ya nisIhiyA / ApucchaNA ya taiyA, cautthI paDipucchaNA // 2 // vyAkhyA-vratAdArabhya ni:kAraNaM gurvavagrahe AzAtanAsambhavAnna stheyaM, kintu tato nirgamyaM, na ca nirgamanamAvazyikI vineti prathamAvazyikI, nirgatya ca yatrAspade stheyaM tatra naiSedhikI kAryeti dvitIyA naiSedhikI, tatocchAsaM muktvA sarvakAryeSu guravaH pRSTavyA iti tRtIyA ApRcchanA, ApRcchanAyAH pravRttikAle punaH pRSTavyA gurava iti caturthI pratipRcchanA // 2 // chaMdaNA paMcamA hoi, icchAkAro ya cha?o / sattamA u bhave micchA, tahakkAro ya aTThamo // 3 // vyAkhyA-aTTanAdi kRtvA nAtmakukSambhariNA bhAvyaM, zeSayatinimantraNAtmikA chandanA kAryeti paJcamI, tasyAmapIcchAkArastadrUpA SaSThI, skhalite mithyAkAra iti saptamI, gurvAdeze tatheti tathAkArarUpA'STamI // 3 // 2010_02 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 389 SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam abbhuTThANaM navamaM, dasamA uvasaMpayA / esA dasaMgA sAhUNaM, sAmAyArI paveiyA // 4 // vyAkhyA-tatheti pratipadya sarvakRtyeSUdyamavatA bhAvyamityabhyutthAnarUpA navamI, udyamavatA ca jJAnAdyarthAya gaNAntaraM gamyaM, tatropasampadgrAhyetyupasampat eSA dazAGgA sAdhUnAM sAmAcArI praveditA uktArhadAdyaiH // 4 // etAH spaSTayati gamaNe AvassiyaM kujjA, ThANe kujjA nisIhiyaM / ApucchaNA sayaMkaraNe, parakaraNe paDipucchaNA // 5 // vyAkhyA-gamane AvazyikI kuryAt , AvazyakeSvapramattatayA'vazyakarttavyavyApAreSu satsu bhavAvazyikI tAM, sthAne upAzraye pravizan niSedhaH pramAdebhya Atmano vyAvarttanaM, tatra bhavA naiSedhikI, tAM kuryAt , svasya kAryasya karaNaM svakaraNaM tasmin ApRcchanA jJeyA, AGiti sarvakRtyAbhivyAptyA pRcchanaM, yathedamahaM kuryAM na vetyevaMrUpAApRcchanA, parakaraNe'nyakAryavidhAne pratipRcchanA, guruniyukte'pi punaHpravRttikAle pRcchanA pratipRcchanA / / 5 / / chaMdaNA davvajAeNaM, icchakAro ya sAraNe / micchAkAro ya jiMdAe, tahakkAro ya paDissue // 6 // vyAkhyA-chandanA zeSayatinimantraNA, dravyajAtenA'zanAdyaiH prAggRhItaiH, icchA svAbhiprAyastayA karaNaM tattatkArye nivarttanamicchakAraH, sAraNe ityaucityenAtmanaH parasya vA kRtyaM prati pravarttane, tatrAtmasAraNe yathA icchAkAre yuSmaccikIrSitaM kAryamidamahaM karomIti, anyasAraNe ca mama pAtralepanAdisUtradAnAdIcchAkAreNa yUyaM kuruteti / mithyA karomIdamiti pratipattirmithyAkAraH, sa cAtmano nindAyAM vitathAcaraNe, yathA dhigidaM mithyA mayA kRtamiti / tathAkAraH, idamitthamevetyabhyupagamaH pratizrute prati zravaNe vacanAdInAM guroH pArvAt / / 6 / / abbhuTThANaM gurupUyA, acchaNe uvasaMpayA / evaM dupaMcasaMjuttA, sAmAyArI paveiyA // 7 // vyAkhyA-abhItyAbhimukhyenotthAnamudyamanamabhyutthAnaM, tacca gurupUjAyAM, sA ca gauravArhANAmAcAryaglAnabAlAdInAM yathAhArAdisampAdanaM, atrAbhyutthAnaM nimantraNAbhUtarUpameva grAhyaM / 'acchaNe'tti, asthAne AcAryAntarAdipArve upasampat iyantaM kAlaM bhavadantike ___ 2010_02 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 mayA vasitavyamiti / ArSatvAd dvipaJcakasaMyuktA dazasaGkhyAyuktA sAmAcArI praveditA kathitA / (pAThAntare-eSA dasaMgA sAhUNaM / sAmAcArI paveiyA) // 7 // evaM dazadhA sAmAcArImuktavaughasAmAcArImAha puvvillaMmi caubbhAe, Aiccami samuTThie / bhaMDayaM paDilehittA, vaMdittA ya tao guruM // 8 // vyAkhyA-pUrvasmin kiJcidUnanabhazcaturbhAge Aditye samutthite prApte pAdonapauruSyAM bhANDakaM patadgrahAdyupakaraNaM pratilekhya sAmAyikabhASayA cakSuSA nirIkSya pramRjya ca, vanditvA ca tato gurumAcAryAdyam // 8 // pucchijjA paMjaliuDo, kiM kAyavvaM mae iha / icchaM nioiuM bhaMte, veyAvacce va sajjhAe // 9 // vyAkhyA-pRcchet kRtaprAJjaliH, yathA kiM karttavyaM mayehAsmin samaye, icchAmi antarbhAvitaNyarthatvAnniyojayituM yuSmAbhirAtmAnamityarthaH, he bhadanta ! vaiyAvRttye glAnAdikArye svAdhyAye vA, pAtrapratilekhanAnantaraM guruM pRcchediti yaduktaM tatprAyastadaiva vaiyAvRttyAdikAryA'bhAvAt, yadvA pUrvasminnabhasazcAgre Aditye samutthita iva samutthite bahuprakAzIbhavanAttasya, bhANDakaM dharmadraviNopArjanahetumukhavastrikAvarSAkalpAdi pratilekhya guruM natvA pRcchediti // 9 // evaM pRSTvA veyAvacce niutteNaM, kAyavvaM agilAyao / sajjhAe vA niutteNaM, savvadukkhavimokkhaNe // 10 // vyAkhyA-vaiyAvRttye niyuktena karttavyaM vaiyAvRttyaM aglAnyaiva zarIra zramamadhyAtvaiva, svAdhyAye vA niyuktena sarvaduHkhavimokSaNe svAdhyAyo'glAnyaiva kAryaH // 10 // utsargikaM dinakRtyamAha divasassa cauro bhAe, bhikkhU kujjA viyakkhaNo / tao uttaraguNe kujjA, diNabhAesu causu vi // 11 // vyAkhyA-divasasya caturo bhAgAn kuryAdbhikSurvicakSaNo buddhyA, tato buddhyA caturbhAgakaraNAdanu uttaraguNAn svAdhyAyAdIn kuryAddivasabhAgeSu caturdhvapi // 11 // 2010_02 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam paDhamaM porisiM sajjhAyaM, bIyaM jjhANaM jjhiyAyai / taiyAe bhikkhAyariyaM, cautthIM bhujjo vi sajjhAyaM // 12 // vyAkhyA-prathamAM pauruSImAzrityeti gamyaM, svAdhyAyaM vAcanAdiM kuryAt , dvitIyAM pauruSImAzritya dhyAnamarthaviSayaM mAnasAdivyApAraNaM dhyAyet kuryAt , tRtIyAyAM bhikSAcaryA bhojanabahirgamanAdIni ca, 'bhujjo vi' punarapi caturthI pauruSImAzritya svAdhyAyaM pratilekhanAsthaNDilapratyupekSaNAdIni ca kuryAt , itthaM kathanaM kAle kRSyAdiriva sarvAnuSThAnasAphalyAt // 12 // pauruSI kathaM jJeyetyAha__ AsADhe mAse dupayA, pose mAse cauppayA / cittAsoesu mAsesu, tipayA hoi porisI // 13 // vyAkhyA-ASADhe mAse ASADhapUrNimAyAM dvipadyA chAyayA pauruSI syAt , evaM pauSe mAse catuHpadyA, caitrAzvinamAsadvaye tripadyA bhavati pauruSI // 13 / / zeSamAsadineSu pauruSyAnayanavidhimAha aMgulaM sattaratteNa, pakkheNaM ya duyaMgulaM / vaDhae hAyae vAvi, mAseNaM cauraMgulaM // 14 // vyAkhyA-saptarAtreNa, dinA'vinAbhAvitvAdrAtrINAM, tataH saptAhorAtreNa sArddhaneti zeSaH aGgulaM, evaM pakSeNa dvayaGgulaM dakSiNAyane varddhate, uttarAyaNe ya sArddhasaptAhorAtreNa aGgalaM, pakSeNa ca dvayaGgalaM hIyate, mAsena ca caturaGgalaM / evaM dakSiNAyane varddhate, uttarAyaNe ca hIyate / punaryadA kecinmAseSu caturdazadinaiH pakSaH syAt , tadA saptarAtreNApi aGgulavRddhihAnyA na kazcidapi doSaH // 14 // tAnevAha AsADhabahule pakkhe, bhaddavaai kattie ya pose ya / phagguNavaisAhesu ya, nAyavvA omarattAo // 15 // vyAkhyA-eteSu mAseSu avamarAtrayo jJeyAH, ASADhe bahulapakSe, bahulapakSazabdasya bhAdrapadAdiSu sambandhaH karttavyaH, bhAdrapade kArtike pauSe phAlgune vaizAkhe kRSNapakSe avamarAtrayo bhavanti, avamA unA ekena ahorAtreNa hInA iti avamarAtrayaH, rAtripadena ahorAtragrahaNaM karttavyaM, evameteSu mAseSu dinacaturdazakaH kRSNapakSaH syAditi bhAvaH // 15 // ___ 2010_02 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 pAdonapauruSIparijJAnopAyamAha jiTThAmUle AsADhasAvaNe, chahiM aMgulehiM paDilehA / aTThahi biiyataiyammI, taIe dasahiM aTTahiM cautthe // 16 // vyAkhyA-jyeSThAmUle jyeSThAyAM mUle ca rAkAbhAvAjjyeSThAmUlazabdena jyeSThe tathA ASADhe zrAvaNe ca SaDbhiraGgalaiH prAguddiSTapauruSImAne pratilekhanAkAlaH, aSTabhiraGgulairiti sarvatra jJeyaM, dvitIyatrike bhAdrapadAzvinakArtikarUpe, tRtIye trike mArgazIrSapauSadhamAgheSu dazabhiH, tathASTabhizcaturthe phAlgunacaitravaizAkhatraye // 16 // pAdonapauruSIpratilekhanApauruSIyantrAmitthaM // pAdonapauruSIyannaM // jye0 pada 2 aM0 10 | bhA0 pada 3 aM0 4 | mA0 pada 4 aM0 6 phA0 pada 4 A0 pada 2 aM0 6 | A0 pada 3 aM0 8 | po0 pada 4 aM0 10 cai0 pada 3 aM08 zrA0 pada 2 aM0 10 | kA0 pada 3 | mA0 pada 4 aM0 6 / vai0 pada 3 aM0 4 // pratilekhanApauruSIyantraM // jye0 pada 2 aM0 4 / | bhA0 pada 2 aM08 | mA0 pada 3 aM08 phA0 pada 4 aM0 4 A0 pada 2 A0 pada 3 po0 pada 4 cai0 pada 3 zrA0 pada 2 aM0 4 kA0 pada 3 aM0 4 | mA0 pada 3 aM0 8 / vai0 pada 3 aM0 8 dinakRtyamuktvAtha rAtrikRtyamAha rattiM pi cauro bhAe, bhikkhU kujjA viyakkhaNo / tao uttaraguNe kujjA, rAIbhAesu causu vi // 17 // vyAkhyA-rAtrerapi, na kevalaM dinamityapizabdArthaH, caturo bhAgAn vicakSaNa: kriyAvAn bhikSuH kuryAt , tatazcaturbhAgakaraNAdanantaraM caturdhvapi rAtribhAgeSu uttaraguNAn kuryAt // 17 // paDhame porisi sajjhAyaM, biie jjhANaM jhiyAyai / taiyAe niddamukkhaM ca, cautthI bhujjo vi sajjhAyaM // 18 // 1. mukhyavRttyA'yanagatakarkasaGkrAntimArabhyAGgalavRddhiH, makarAdArabhyAGgalahAnirjeyA, pUrNimAntA mAsAH syuH, tatra karke zrAvaNaH, makare mAghaH, mAsAnte pUrNimAyAM AsADhe mAse 'dupayA' ityAdi pramANam / 2010_02 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam vyAkhyA-prathamAyAM pauruSyAM svAdhyAya, dvitIyAyAM pauruSyAM dhyAnaM dharmadhyAnaM sUkSmasUtrArthalakSaNaM kSitivalayadvIpasAgarabhavanAdiviSayaM [dhyAyediti vA'nekArthatvAddhAtUnAM] kuryAt / tRtIyAyAM nidrAmokSaM pUrvaM niruddhAyA nidrAyA mokSaM mutkalaM, na svApaM, vRSabhApekSaM caitat / caturthapauruSyAM ca bhUyo'pi svAdhyAyaM kuryAt / tathA ca savve vi paDhamajAme, donni ya vasabhANa AimA jAmA / taio hoi gurUNaM, cauttha savve gurU sUyai // 1 // [pra. sA./gA.861] zayanavidhizcAyaM-bahupaDipuNNAe porasIe gurusagAsaM gaMtUNa bhaNai, icchAmi khamAsamaNo vaMdiuM, pavaMdAmi, bahupaDipuNNA porisI, aNujANaha rAiyaM saMthArayaM, tAhe paDhamaM kAiyA bhUmiM vaccaMti, tAhe jattha saMthArabhUmI taccha vaccaMti, tAhe uvahimi uvaogaM karettA pamajjittA uvahIe dorayaM choDaMti, tAhe saMthArapaTTayaM uttarapaTTayaM ca paDilehittA, do vi egattha lAyittA urummi ThavaMti, tAhe saMthArabhUmi pamajjaMti, tAhe saMthArayaM acchuraMti, se uttarapaTTayaM tatthaya laggA muhapottiyAe uvarimaM kAyaM pamajjaMti, heThillaM rayaharaNeNaM, kappe ya vAmappAse ThAvaMti, puNo saMthAraM ca paDittA bhaNaMti, jeTThajjAINa purato ciTThittANaM, aNujANijjaha, puNo sAmAiyaM tinni vAri kaDDiUNa sUryati / [ ] suptAnAM cAyaM vidhiH aNujANaha0 saMkoe saMDAsaM, uvvattaMtI ya kAyapaDilehA / davvAdIuvaogaM, ussAsaniraMbhaNAloyaM // 2 // [vi. sA./gA.376 ] // 18 // rAtricaturbhAgajJopAyamAha jaM nei jayA ratti, NakkhattaM taMmi NahacaubbhAe / saMpatte viramijjA, sajjhAyaM padosakAlaMmi // 19 // vyAkhyA-yannakSatraM rAtriM samApti nayati, yadA astasamaye yannakSatraM udeti tasminneva nakSatre rAtriH samAptIbhavati, tasminneva nakSatre AkAzasya caturbhAge samprApte svAdhyAyAdviramet , pradoSakAle rajanImukhe pradoSakAlagrahaNaM kRtvA pazcAtpauruSyAM prathamAyAM sUtrasvAdhyAyaM kuryAt // 19 // tammeva ya nakkhatte, gayaNacaubbhAe sAvasesaMmi / verattiyaM pi kAlaM, paDilehittA muNI kujjA // 20 // 1. cautthao hoi savvesiM / iti bRhadvRtau // sampA. 2. aNujANaha saMthAraM bAhuvahANeNa vAmapAseNaM / pAyapasAriNi kukkuDi ataraMto pamajjae bhUmi // 1 // [vi.sA./gA.375] 2010_02 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-tasminneva nakSatre gagane AkAzasya caturthe bhAge sAvazeSe sati vairAtrikaM nAma kAlaM, apizabdAt svasya svasya samaye kAlaM pratilekhya muniH kAlagrahaNaM prati jAgaryaM kuryAt , tatazcaitAvatA prathame prahare prAdoSikaM kAlaM gRhItvA svAdhyAyaH karttavyaH, evamanyeSvapi jJeyam // 20 // sAmAnyena dinarAtrikRtyamupadizya vizeSata Aha puvvillaMmi caumbhAe, paDilehittANa bhaMDagaM / guruM vaMdittu sajjhAyaM, kujjA dukkhavimokkhaNaM // 21 // vyAkhyA-pUrvasmizcaturthabhAge prathame pauruSIlakSaNe dinasya, pratyupekSya bhANDakaM varSAkalpAdikamupadhimAdityodayasamaye, guruM vanditvA duHkhavimokSaNaM pApanivArakaM svAdhyAyaM kuryAt / / 21 / / porisIe caubbhAe, sese vaMdittA to guruM / apaDikkamittA kAlassa, bhAyaNaM paDilehae // 22 // vyAkhyA-pauruSyAzcaturthe bhAge'vaziSyamANe pAdonapauruSyAM satyAM tato gurUn vanditvA, apratikramya kAlasya, caturthapauruSyAmapi svAdhyAyasya vidhAsyamAnatvAt , bhAjanaM pratilekhayat // 22 // pratilekhanAvidhimAha muhapottiM paDilehittA, paDilehijja gocchayaM / gocchagalaiyaMgulio, vatthAI paDilehae // 23 // vyAkhyA-mukhapotiko pratilekhya gocchakaM jholikoparisatkamurNAmayaM vastraM pratilekhayet , prAkRtatvAdalibhiAto goccho yenAyamaGgalilAtagocchako muniH vastrANi paTalakarUpANi pratilekhayet pramArjayecca // 23 // itthaM paTalAni gocchakena pramRjya punaryatkuryAttadAha urdU thiraM aturiyaM, puvvaM tA vatthameva paDilehe / tao biiyaM papphoDe, taiyaM ca puNo pamajjijjA // 24 // vyAkhyA-UrdhvaM kAyata utkuTukatvena sthitvAdvastratastiryakprasAritatvAt , sthiraM dRDhagrahaNena, atvaritaM adrutaM yathAsyAdevaM, pUrva prathamaM, 'tA' iti tAvadvastraM paTalakarUpaM, 2010_02 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam jAtAvekavacanaM, sAmAnyato vastrazabdAbhidhAnaM varSAkalpAdipratyupekSaNAyAmapyayameva vidhiriti jJaptyai evA'bhinnakramaH, ata: pratyupekSetaivAratazca nirIkSetaiva, na tu prasphoTayet , tataH pratyupekSaNAnantaraM dvitIyamidaM kuryAdyat parizuddhaM sat prasphoTayet tatsphoTanAM kuryAt , tRtIyaM ca punaridaM kuryAdyat pramRjyAt / ko'rthaH ? pratyupekSya prasphoTya ca hastagatAn prANinaH pramRjyAdityarthaH / oghaniyuktyAdau pAtrasya pratyupekSA pAdapuJchane niviSTasyoktAsti // 24|| prasphoTanavidhimAha aNaccAviyaM avaliyaM, aNANubaMdhimamosaliM ceva / chappurimA Nava khoDA, pANIpANivisohaNaM // 25 // vyAkhyA-evaM vastrapratilekhanaM kuryAt / kIdRzaM ? anatitaM vastraM vapuryathA syAt , avalitamAtmano vastrasya ca moTanaM yathA na syAt , anubandhena nairantaryeNa yuktamanubandhi, na tathA ananubandhi, Antaryasahitamiti, ko'rthaH ? yathA pUrvAparaprasphoTanajJAnaM syAttathA prasphoTanaM karttavyamiti bhAvaH, 'amosaliM'tti sUtratvAdanAmarzavat , tiryagUrvAdho ghaTTanaM yathA na syAt , 'chappurimA' SaT pUrvAH pUrvaM kriyamANatvAt tiryakRtavastraprasphoTanAtmakA: kriyAvizeSA yeSu te SaTpUrvAH, nava 'khoDa'tti kSoTakAH samayaprasiddhasphoTanAtmakA hastopari kartavyAH, punaH pANau pANitale prANAnAM kunthvAdisatvAnAM vizodhanaM (pAThAntare-pramArjanaM prasphoTanaM) trikatrikottarakAlaM trikasaGkhyaM karttavyam / / 25 / / pratilekhanAdoSatyAgArthamAha ArabhaDA sammaddA, vajjeyavvA ya mosalI taiyA / papphoDaNA cautthI, vikkhittA veiyA chaTThI // 26 // vyAkhyA-ArabhaTeti viparItakaraNaM, tvaritaM vA'nyAnyavastragrahaNaM, 'sammaddA' saMmaddenaM rUDhitvAt strItvaM, vastrAntaHkoNasamvalanaM upadhervopari niSIdanaM, varjitavyeti sarvatra jJeyaM / caH pUrtI 'mosali'tti tiryagUrdhvamadho vA ghaTTanA tRtIyA, prasphoTanA prakarSeNa reNuyugvastrasya prasphoTanA caturthI, paJcamI vikSiptA pratilekhitasya vastrasya apratilekhitavastroparimocanaM, athavA dikSu ca vilokanaM, SaSThI pratilekhanA vedikAnAmnI, tasyA vedikAyAH paJca bhedA itthamUrdhvavedikA 1 adhovedikA 2 tiryagvedikA 3 ubhayavedikA 4 ekavedikA 5 // yasmayAmubhayorjAnvorupari hastayo rakSaNaM sordhvavedikA 1 yasyAM jAnvoradhaH pracuraM hastayo rakSaNaM sA'dhovedikA 2 yasyAM tiryaghastau kRtvA pratilekhanaM sA tiryagvedikA 3 ___ 2010_02 - Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 yasyAmubhAbhyAM jAnubhyAM bAhye ubhayorhastayo rakSaNaM sobhayavedikA 4 yasyAmekaM jAnu hastamadhye aparaM jAnu ca bAhye rakSyate sA ekavedikA 5 / ete paJcApi vedikAdoSAH pratilekhanAvasare tyAjyAH / yaduktam "uddhRveiyA uvari junnagANaM hatthe kAUNaM paDilehai, heTThA vA kAUNaM, duhao vA kAUNaM, egaMvA jANuM, aMto doNhaMhatthANaM kareti, ucchaMge vA hatthe kAUNa paDilehe''tti / / 26 / / tathA pasiDhilapalaMbalolA, egAmosA aNegarUvadhuNA / kuNai pamANe pamAyaM, saMkie gaNaNovagaM kujjA // 27 // vyAkhyA-prazithilaM yada'dRDhaM anirAyataM vA vastraM gRhyate, pralambo yadviSamagrahaNena vastrakoNAnAmAlambanaM, lolo bhUmau kare vA yatpratyupekSyamANasya lolanaM, dvandve prazithilapralambalolAH, ekAmarzanaM ekAmarzA rUDhitaH strItvaM, vastramadhyapradezaM gRhItvA grahaNadezaM yAvadubhayato vastrasya yadekakAlaM saGgharSaNamAkarSaNaM / anekarUpadhunanA saGkhyAtrayAtikrameNa, yugapadenakavastragrahaNato vA dhUnanA kampanA yasyAM sA'nekarUpadhunanA / tathA pramANe prasphoTAdisaGkhyArUpe pramAdaM kuryAt , yacca zaGkite pramAdataH pramANaM prati zaGkotpattau aGgalirekhAsparzAdinaikadvitrisaGkhyAtmakaM gaNanopayogaM yathA syAdevaM kuryAt so'pi doSa iti sarvatra gamyam // 27 // uktadoSA'bhAve nirdoSA pratilekhanetyuktaM, athainAmeva bhaGgakadvAreNa sAkSAt sadoSAM nirdoSAM kiJcidvizeSAdvaktumAha aNUNAtirittapaDilehA, avivaccA sA taheva ya / paDhamaM payaM pasatthaM, sesAI u appasatthAI // 28 // vyAkhyA-anyUnA UnA pratilekhanA na karttavyA 1 atiriktA adhikA na karttavyA 2 avivyatyAsA, vividho vyatyAso yasyAM sA vivyatyAsA, na vivyatyAsA avivyatyAsA viparyAsarahitA, viparItatvena rahitA 3 ityarthaH, eteSAM trayANAM bhedAnAmaSTau bhaGgA utpadyate, teSu bhaGgeSu prathamaM padaM prazastaM prathamo bhaGgaH samIcInaH, anyUnA 1 anatiriktA 2 aviparyAsA 3 ityevaMrUpaM prathamabhaGgarUpapadaM prazastaM nirdoSatvAt zuddhamityarthaH, zeSAH sptbhnggaastvprshstaaH| atra pratilekhanAnyUnatAdhikye prasphoTanApramArjane velAM cAzritya vAcye, avivyatyAsA puruSopadhiviparyAsarahitA kAryA // 28 // 2010_02 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam nirdoSAmapyenAM kurvato tadAha paDilehaNaM kuNaMto, miho kahaM kuNai jaNavayakahaM vA / dei va paccakkhANaM, vAei sayaM paDicchai vA // 29 // vyAkhyA - pratilekhanAM kurvan mithaH kathAM karoti, janapadakathAM vA, stryAdikathAM ca dadAti vA pratyAkhyAnamanyasmai, vAcayati vA paraM, pratIcchati vA svayamAlApAdikaM gRhNAti yaH ||29|| puDhavI AukkAe, teU vAUvaNassaitasANaM / paDilehaNApamatto, chaNhaM pi virAhago hoi // 30 // vyAkhyA- - pUrvoktakAryANi kurvan pratilekhanAyAM pramatto muniH pRthvIkAyaapkAyatejaskAyavAyukAyavanaspatikAyatrasakAyAnAM SaNNAmapi virAdhako bhavati / yathA kumbhakArazAlAdau sthito muniH pratilekhanApramAdavazAccedambubhRtaghaTAdikamapi prAloThyet, tadA tajjalenAgnimRdvIkanthvAdyAH plAvanayA virAdhyante yatra cAgnistatrAvazyaM vAyuriti SaNNAmapi virAdhanaM / yaduktam jattha jalaM tattha vaNaM, jattha vaNaM tattha sAsao aggI / teUvAUsahiyA, eyaM chaNhaM pi saha joo // 1 // [ gA.sa./gA.137] 397 bhAvatastu pramattatayA'nyathApi virAdhakatvameva ||30|| puDhavI AukkAe, teUvAUvaNassai tasANaM / paDilehaNaAutto, chaNhaM pi saMrakkhao ( ArAhago ) hoi // 31 // vyAkhyA - pratikhekhanAyAmAyuktaH pramAdarahitaH sAdhuH pRthvIkAyAdInAM SaNNAmapyArAdhako bhavatIti // 31 // itthaM prathamapauruSIkRtyamuktaM, dvitIyapauruSIkRtyaM 'bIie jhANaM jhiyAyai' ityanena dhyAnamuktameva, ubhayaM caitadavazyaM kAryaM, atha tRtIyapauruSIkRtyamAha taiyAe porisIe, bhattaM pANaM gavesae / chaNhaM annayarAe, kAraNaMmi uvaTThie // 32 // vyAkhyA-tRtIyAyAM pauruSyAM bhaktaM pAnaM ca gaveSayet / autsargikametat, anyathA sthavirakalpikAnAM yathAkAlameva bhaktAdigaveSaNaM / " sai kAle care" [ da.5-2/6 ] ityAdi / SaNNAM kAraNAnAmanyataratkAraNe upasthite samutthite, na tu kAraNotpattiM vineti bhAvaH // 32 // 2010_02 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tAnyevAha veyaNa veyAvacce, iriyaTThAe ya saMjamaTThAe / taha pANavattiyAe, chaTuM puNa dhammaciMtAe // 33 // vyAkhyA-sublopAt vedanAyai kSuttRTvedanAnAzAya 1 kSuttRDbhyAM na gurvAdivaiyAvRttyaM syAditi vaiyAvRttyAya 2 iryAsamityarthAya ca 3 saMyamArthAya 4 prANapratyayAya jIvitanimittAya 5, avidhinA hyAtmano'pi prANopakramaNe hiMsA syAt , SaSThaM punaridaM kAraNaM, yaduta dharmacintAyai 6 bhaktapAnaM gaveSayediti / dharmacintA dharmadhyAnarUpA zrutadharmaviSayA // 33 // arthatatkAraNotpattau kimavazyaM bhaktapAnaM gaveSyamatAnyathetyAha niggaMtho dhiimaMto, niggaMthI vi Na karijja chahiM ceva / ThANehiM u imehiM, aNaikkamaNA ya se hoi // 34 // vyAkhyA-nirgrantho dhRtimAn dharmacaraNaM prati, nirgranthI tapasvinI, sApi na kuryAdbhaktAdigaveSaNaM, SaDbhizcaiva sthAnaiH, tu punararthe, ebhiH kimityevamata Aha-sUtratvAdanatikramaNaM saMyamayogAnAM ca yasmAt 'se' tasya tasyA vA bhavatyanyathAtikramaNasambhavAt // 34 // SaTsthAnAnyevAha AyaMke uvasagge, titikkhayA baMbhaceraguttIsu / pANidayAtavaheu, sarIravuccheyaNaTThAe // 35 // vyAkhyA-AtaGke jvArAdiroge 1 upasarge dIkSAdimokSANArthaM svajanAdikRte vimarzAdihetorvA devAdikRte 2 ubhayatra tannivAraNArthaM jJeyaM, titikSayA sahanena, tayA kvaviSayayetyAha-brahmacaryaguptiSu, tA hi nAnyathA soDhuM zakyAH 3 prANiMdayAhetoH, varSAdAvapkAyAdirakSAyai 4 tapazcaturthAdi taddhetozca 5 zarIrasya vyavacchedastadarthaM, ucitakAle saMlekhanAmanazanaM vA kurvan bhaktAmbugaveSaNaM na kuryAt 6 // 35 // bhaktAdi gaveSayan kena vidhinA kiyatkSetraM paryaTedityAha avasesaM bhaMDagaM gijjhA, cakkhusA paDilehae / paramaddhajoyaNAo, vihAraM vihare muNI // 36 // vyAkhyA-apagatazeSamapazeSaM samastaM bhANDakamupakaraNaM gRhItvA cakSuSA pratyupekSyeta, vizeSataH pratilekhayecca, sAmAnyato hyapratyupekSitasya grahaNamapi na yujyata eva / _ 2010_02 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam 399 yatInAM tadAdAya paramutkRSTamarddhayojanAdarddhayojanamAzritya parato hi kSetrAtItamazanAdiH syAt , viharantyasmin pradeza iti vihAraH kSetraM taM viharedvicarenmuniH // 36 / / porisIe cautthIe, nikkhivittANa bhAyaNaM / sajjhAyaM tao kujjA, savvabhAvavibhAvaNaM // 37 // vyAkhyA-itthaM vihRtyopAzrayaM cAgatya gurvAlocanAdi kRtvA bhuktvA caturthyAM pauruSyAM nikSipya pratyupekSaNApUrvakaM baddhvA bhAjanaM pAtraM svAdhyAyaM tataH kuryAt sarvabhAvAnAM jIvAdInAM vibhAvanaM prakAzakam (pAThAntare-savvadukkhavimokkhaNaM) // 37 // porisIe caubbhAe, sese vaMdittA to guruM / paDikkamittA kAlassa, sijjaM tu paDilehae // 38 // vyAkhyA-pauruSyAzcaturthyAzcaturthabhAge zeSe guruM vanditvA, tataH svAdhyAyAdanantaraM kAlasya kAlaM pratikramya tu punaH zayyAM vasatiM pratilekhayet // 38 // tatazcapAsavaNuccArabhUmi, paDilehijja jayaM jii| kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimukkhaNaM // 39 // vyAkhyA-tataH sAdhuryatnavAn san prasravaNoccArabhUmiM pratyekaM dvAdazasthaNDilAtmikAM, cAtkAlabhUmiM sthaNDilatrayAtmikAM pratilekhayet , uktaM ca ahiyAsiyA u aMto, Asanne majjhi dUre tinni tinni bhave / tinneva aNahiyAsI, aMto chacchacca bAhirao // 1 // [ pa.va./gA.441] evameva ya pAsavaNe, bArasa cauvIsaI tu pehittA / kAlassa ya tinni bhave, aha sUro asthamuvajAi // 2 // [ pa.va./gA.442] antarvasatimadhye 6 bahirvasateH 6 uccArasya, evaM 12, evaM prasravaNasyApi hastAdyantare 12, evaM 24, trINi ca kAlagrahaNabhUmisthAnamaNDalAni, evaM saptaviMzatimaNDalAni kuryAt / evaM dinakRtyamuktvA rAtrikRtyamAha-tato bhUmipratilekhanAntaraM sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsargaM kuryAt // 39 // desiyaM ya aIyAraM, ciMtijja aNupuvvaso / nANe ya daMsaNe ceva, carittaMmi taheva ya // 40 // 2010_02 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-prAkRtatvAdevasikaM ca punaratIcAraM cintayedAnupUrvyA'nukrameNa prAtarmukhe vAsa:pratyupekSaNAmArabhyaitatkAyotsargaM yAvad jJAne jJAnaviSayamatIcAraM, evaM darzane caiva cAritre ca tathaiva ca // 40 // pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruM / devasiyaM u aiyAraM, Aloejja jahakkamaM // 41 // vyAkhyA-pAritakAyotsargo vanditvA dvAdazAvarttavandanena tato guruM, daivasikaM tvatIcAramAlocayet prakAzayedyathAkramaM laghuvRddhAtIcArANAM sAdhUnAM vA laghuvRddhAnAM krameNa kramA'natikrameNeti // 41 // paDikkamittu nissallo, vaMdittANa tao guruM / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimukkhaNaM // 42 // vyAkhyA-pratikramyA'parAdhasthAnebhyo nivRttya, manasA bhAvazuddhito, vAcA tatsUtrapAThataH, kAyena zironamanAdito niHzalyo mAyAdimuktaH, sUcakatvAt sUtrasya, guruM dvAdazAvarttavandanapUrvaM vanditvA kSamayitvA ca, tatastathaiva sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga cAritradarzanajJAnazuddhyarthaM vyutsargatrayarUpaM kuryAt , jAtAvekavacanam // 42 // pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruM / thuimaMgalaM ca kAUNaM, kAlaM saMpaDilehae // 43 // vyAkhyA-tataH pAritakAyotsargastatazca dvAdazAvarttavandanapUrvakaM guruM vanditvA, stutimaGgalaM siddhastavarUpaM (pAThAntare-siddhANaM saMthavaM kiccA) kAlaM sampratyupekSate, ko'rthaH ? pratijAgarti gRhNAti ca // 43 / / tataH paDhamaM porisi sajjhAyaM, biiyaM jhANaM jhiyAyae / taiyAe niddamokkhaM tu sajjhAyaM tu cautthIe // 44 // vyAkhyA-prathamAyAM pauruSyAM svAdhyAyaM kuryAditi zeSaH, dvitIyAyAM ca dhyAnaM piNDasthAdikaM dharmadhyAnAdikaM ca adhItasUtrArthacintanarUpaM dhyoyat , tRtIyAyAM nidrAmokSo nidrAmutkalatA vidheyA, caturthyAM ca punaH svAdhyAyaM kuryAt / punaH kathanamasya, punaH punarupadeSTavyameva gurubhiH, na prayAso mantavya iti jJaptyai // 44 // 2010_02 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 SaDviMzaM sAmAcAryAkhyamadhyayanam porisIe cautthIe, kAlaM tu paDilehae / sajjhAyaM tao kujjA, abohaMto asaMjae // 45 // vyAkhyA-caturthyAM pauruSyAM punaH kAlaM pratilekhya pratijAgarya tataH svAdhyAyaM kuryAt , paraM kiM kurvan ? asaMyatIn gRhasthAn abodhayan ajAgarayan , yataH sAvadhavyApAravyAkulagRhasthajAgaraNatastannimittabhUto yatirapi tatkRtasAvadhakriyAbhAk syAditi bhAvaH // 45 / / caturthyAM kathaM svAdhyAyaM kuryAdityAha- . porisIe caubbhAe, sese vaMdittA to guruM / paDikkamittu kAlassa, kAlaM tu paDilehae // 46 // vyAkhyA-caturthyAH pauruSyAzcaturthe bhAge'vazeSa sati, ghaTikAdvaye rajanyA aviSTe sati guruM vanditvA pratikramya kAlasya vairAtrikasya, kAlaM prAbhAtikaM pratyupekSeta gRhNIyAcca / madhyamakramApekSyaM kAlatrayamuktaM, anyathA hyutsargeNa catvAro jaghanyenaiko'pyanujJAta eva / kAlagrahaNavidhiH zrIAvazyakadIpikAdiSu jJeyaH // 46 // Agae kAyavussagge, savvadukkhavimokkhaNe / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimukkhaNaM // 47 // vyAkhyA-tata Agate kAyavyutsarge iti kAyavyutsargasamaye sarvaduHkhAnAM sAMsArikANAM vimokSaNe mocake, sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsarga kuryAt , atra kAyotsargagrahaNena cAritrAdizuddhyarthaM kAyotsargatrayaM grAhyaM / sarvaduHkhavimokSaNaM iti punaruccAraNaM kAyotsargasyAtyantanirjarAhetutvAt // 47 // rAtriko'ticAro yathA tattRtIyakAyotsargaviSayazcintyate tadAha rAIyaM ca aIyAraM, ciMtijja aNupuvvaso / nANaMmi daMsaNaMmi carittaMmi tavaMmi ya // 48 // vyAkhyA-rAtrau bhavaM rAtrikaM, caH pUrtI, aticAraM cintayet , AnupUrvyA'nukrameNa jJAne darzane cAritre tapasi, cAdvIrye'pi, atra zeSakAyotsargeSu caturviMzatistavacintanaM prasiddhamato'tra noktam // 48 // tata: pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruM / rAiyaM tu aiyAraM Aloejja jahakkamaM // 49 // 2010_02 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA-tataH pAritakAyotsargaH san guruM dvAdazAvarttavandanapUrvakaM vanditvA rAtrikamatIcAramAlocayet yathAkramam // 49 // pakkimittu nissallo, vaMdittANa tao guruM / kAussaggaM tao kujjA, savvadukkhavimokkhaNaM // 50 // vyAkhyA- tataH padasampadAsahitaM pratikramya niHzalyaH san punarapi yathoktavidhinA guruM vanditvA, sarvaduHkhavimokSaNaM kAyotsargaM punaH kuryAt // 50 // kAyotsargasthaH kiM cintayedityAha kiM tavaM paDivajjAmi, evaM tattha vicitae / kAussaggaM tu pArittA, vaMdaI ya tao guruM // 51 // vyAkhyA- kiMrUpaM tapo namaskArasahitaM prapadye'hamevaM tatra vicintayet, vIro hi bhagavAn SaNmAsAn nirazano vihRtavAn tatkimahamapi nirazanaH zakto'smyetAvatkAlaM sthAtumutaneti / evaM paJcamAsAdyapi yAvannamaskArasahitaM tAvat paribhAvayet / tatastaM kAyotsargaM pArayitvA guruM dvAdazAvarttanena vandayet // 51 // etaduktArthAnuvAdataH sAmAcArIzeSamAha pAriyakAussaggo, vaMdittANa tao guruM / tavaM saMpaDivajjittA, karijja siddhANa saMthavaM // 52 // vyAkhyA-pAritakAyotsargaH san guruM vanditvA pUrvoktarItyA tapaH sampratipadyeta, yathAzaktyA cintitopavAsAdipratipattiM kuryAt, tathA siddhAnAM saMstavaM stutitrayarUpaM, tadanu ca yatra caityAni santi tatra tadvandanaM vidheyam // 52 // atha phalamAha , esA sAmAyArI, samAseNa viyAhiyA / jaM carittA bahU jIvA, tiNNA saMsArasAgaraM // 53 // tti bemi vyAkhyA - eSA bhagavaduktA dazavidhasamAcArI samAsena saGkSepeNa vyAkhyAtA, yAH sAmAcArIzcaritvA bahavo jIvAH saMsArasAgaraM tIrNAH santIti samAptau bravImIti prAgvat // 53 // iti SaDvizaM sAmAcAryAkhyamadhyayanamuktam // 26 // 2010_02 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzaM khaluGkIyamadhyayanam // sAmAcAryazaThaiH pAlyate, tato'zaThajJaptyai saptaviMzaM khalukAdhyayanaM zaThasvarUpavAcakamAha atra niyukti:avadAlI 1 uttasao 2, jottajugabhaMja 3 tottabhaMjo ya 4 / uppaha 5 vippahagAmI 6, ee khaluMkA bhave goNA // 1 // [ utta. ni./gA.487] zaThasAdhoH zaThagodRSTAntaH, yathA avadAlI sArathiM dazanairiyatItyavadAlI, zRGgena vA vidhyati 1 uttrasakaH sArathistrasyati 2 yotrabandhatroTakaH, yugabhaJjako haThAt 3 totrabhaJjako galitvAt 4 utpatha: kUTena utpathagAmI 5 vipathagAmI, pathau vimukhamasanmukhameva calati 6, ete IdRzA gAvaH khaluGkA ucyante // 1 // tathA kASThena zaThopamA yathAjaM kira davvaM khujjaM, kakkaDaguruyaM tahA duravaNAmaM / taM davvesu khaluMkaM, vaMkakuDilaveDhimAiddhaM // 2 // [ utta. ni./gA.490] yatkila dravyaM kujjaM tathA karkazaM tathA gurukaM tathA duravanAmaM kukASThatvAdupAyairapyanAmyaM, tad dravyaM khaluGkamucyate, vakraM gADhavakraM, kuTilaM stokavarka, velairAviddhaM yuktam / / 2 // dRSTAntA uktAstAn ziSyeSu yojayatidaMsamasagassamANA, jalUgavicchugasamA ya je hoti / te khalu hoti khaluMkA, tikkhamio ya caMDamaddaviyA // 3 // [utta. ni./gA.492] 1. jalayakavicchuyasamA / 2. tikkhamiucaMDamaddaviA / iti pAThaH utta0 bR0 vRttau ni0gA0 492 madhye // sampA. ___ 2010_02 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 ya ziSyA daMzamazakajalUkAvRzcikavacchAstraM pAThayato gurun pIDayanti vAkyAdinA, te khaluGkAstIkSaNatvena mRdavo jalUkAvat , caNDatvena mRdavo daMzAdivat // 3|| yathAje kira gurupIDaNayA, sabalA asamAhikAragA pAvA / ahigaraNakAragA vA, jiNavayaNe te kira khalukA ||4||[utt. ni./gA.493] ye kila gurupIDAkArakAH, zabalAH karburacAritrAH karakarmAdizabalopetAH, asamAdhikArakAH viMzatyasamAdhisthAnakarAH, pApA: pApazramaNalakSaNAH, kriyAvanto'pyadhikaraNakarAH kalahakarAH, te kila satye sarvajJavacane siddhAnte khaluGkA ucyante // 4 // tathApisuNA parovatAvI, bhinnarahassA paraM paribhavaMti / 3nivvayanissIlasaDDhA, jiNavayaNe te kira khalukA // 5 // [ utta. ni./gA.494] pizunAH, paropatApinaH, bhinnarahasyAzchannavAkprAkaTayitAraH, nizIthatvAdiprakaTakA vA, paraM paribhavanti svavidyAdinA, nivRtAH stokakriyatvAdalpaviratayaH, niHzIlA mUlaguNadoSiNaH, ni: zraddhA jinavacanazraddhArahitAH, te khalu sarvajJavacane siddhAnte khaluGkAH kathyante // 5 // tamhA khaluMkabhAvaM, caiUNaM paMDieNa puriseNaM / kAyavvA hoi maI, ujjusahAvaMmi bhAveNaM // 6 // [utta. ni./gA.495 ] tataH paNDitena puruSeNa khaluGkabhAvaM tyaktvA RjusvabhAve bhAvena tattvadhiyA, na tu lokaraJjanAya matiH karttavyA bhavati / / 6 / / atha sUtraM, zaThaziSyasambandhaH there gaNahare gagge, muNI AsI visArae / Ainne gaNibhAvaMmi, samAhiM paDisaMdhae // 1 // vyAkhyA-dharme sthirIkaraNAt sthaviro, gaNaM dharatIti gaNadharaH, gAryo gargasagotraH, manute pratijAnIte sarvasAvadyatyAgamiti muniH, vizAradaH kuzalaH sarvazAstreSu , AkIrNa AcAryaguNairvyAptaH, gaNibhAve AcAryavyavasthitau sthita AsIt , sa samAdhi kuziSyai-stroTitamapi pratisandhatte AtmanaH // 1 // 1. gurupaDiNIA / 2. ahigaraNakAraga'ppA / 3. nivviaNijjA ya saThA iti utta0 bR0 vRttI ni0 gA0 493 / 494 madhye _ 2010_02 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 saptaviMzaM khaluGkIyamadhyayanam taccintanAmAha vahaNe vahamANassa, kaMtAraM aivattai / . joe vahamANassa, saMsAro aivattai // 2 // vyAkhyA-vahane zakaTAdau, antarbhAvitaNyarthatayA vAhayamAnasya sArathevinItagavAdIn , kAntAramaraNyamativarttate atyeti, tathA yoge saMyamavyApAre vAhayamAnasyAcAryAdeH suziSyAn saMsAro'tivarttate sukhAtivartyatayA svayamevAtikrAmati, tadvinItatAdarzanAdAtmano vizeSataH samAdhibhAvAt // 2 // vinItasvarUpaM dhyAtvA'vinItasvarUpaM dhyAyati khaluMke jo u joei, vihammANo kilissaI / asamAhiM ca veei, tottae ya se bhajjai // 3 // vyAkhyA-khaluGkAn galivRSabhAn punaryo yojayati vAhane, sUtratvAd 'vihammANo' vizeSeNa prAjanakena jastADayan sa klizyati (pAThAntare-klAmyati) ata eva so'samAdhiM vedayati, totrakaH prAjanaka: 'se' tasya ca khaluGkayojayiturbhajyate / / 3 / / egaM Dasai pucchaMmi, egaM viMdhai bhikkhaNaM / egaM bhaMjai samilaM, ego uppahapaTThio // 4 // vyAkhyA-tatazcAtiruSTaH san sa ekaM dazati dazanairbhakSayati pucche, ekamanyaM gali viddhayatyArayA azlIlabhASaNAdinA ca, abhIkSNaM punaH punaH, yata eko bhanakti samilA, utpathaprasthitazcaikaH syAt // 4 // ego paDai pAseNaM, nivesai nivajjai / ukkuddai upphiDai, saDhe bAlagavI vae // 5 // vyAkhyA-ekaH patati bhUmau pArve, anyastu nivizate upavizati, 'nivajjai'tti zete, utkuIti ucchalati, 'upphiDai'tti maNDukavadutplavate / anyaH zaTho bhavati dhUrtatvamAcarati, anyazca bAlagavImavRddhAM gAM vrajettadabhimukhaM dhAvet / / 5 / / mAI muddheNa paDai, kuddhe gacchai paDipahaM / mayalakkheNa ciTThAi, vegeNa ya pahAvai // 6 // 2010_02 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-mAyI mUo patati, niHsatvamiva svaM darzayan mastakaM bhUmAvAsphAlya patatIti, kruddhazcaikaH pratipathaM gacchati pazcAdvalati, eka kazcinmRtalakSyeNa mRtasya lakSaNamAdRtya tiSThati nizceSTIbhUya patatItyarthaH, punaH kathaJcit sajjIkRtyotthApitazca vegena pradhAvati, yathA sArathistaM gRhItuM na zaknoti // 6 // chinnAle chiMdaI siliM, duIte bhaMjai jugaM / se vi ya sussuyAittA, ujjuhittA palAyai // 7 // vyAkhyA-chinnAlastathAvidhaduSTajAtiH kazcicchinatti 'silliM'ti razmi bandhanarajju, anyo durdAnto damitamazakyo yugaM jUsaraM bhanakti, 'se vi' iti sa ca duSTo balIbardaH sutarAmatizayena sUtkRtya phUtkAraM kRtvA 'ujjuhitta'ti prerya svAminaM zakaTaM conmArge, svayaM ca palAyate / / 7 / / dArTAntikayojanAmAha khaluMkA jArisA jojjA, dussisA vi hu tArisA / joiyA dhammajANaMmi bhajjaMti dhiidubbalA // 8 // vyAkhyA-khaluGkA uktarUpA gAvo yAdRzAH svAmyasamAdhiprApaNasamilAbhaGgAdikRto yojyA yojyamAnAH syuH, duHziSyA api huH evArthe, tAdRzAH, yato yojitA dharmayAne te bhajyante, durbaladhRtayo dharmAnuSThAnaM prati // 8 // yataH iDDhIgAravie ege, egittha rasagArave / sAyAgAravie ege, ege sucirakohaNe // 9 // vyAkhyA-RddhyA gauravaM, zrAddhA ADhyA me vazyAH, sampadyate ceSTamupakaraNaM me, ityAdyAtmabahumAnarUpamasyAstIti RddhigauravikaH kazcideko na guruniyoge varttate, rasagauravikazcaiko glAnAdyAhAradAnatapasorna pravarttate, ekazca kazcit sAtagauraviko'pratibaddhavihArAdau na pravarttate, ekazca kazcit kuziSyaH sucirakrodhano dIrgharoSatayaivocitakriyAsu na pravarttate // 9 // bhikkhAlasie ege, ege omaannbhiirue| thaddhegaM aNusAsaMmi, heUhiM kAraNehi ya // 10 // vyAkhyA-ekazca bhikSAlaso gocarAgraM na vihartumicchati, ekazca kazcidapamAna 2010_02 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzaM khaluGkIyamadhyayanam 407 bhIruna yasya tasya gRhe yAti, yadvA avamAnaM pravezastadbhIruryathA mA mAmAyAntaM dRSTvA'nye RSayo bauddhAdyA vA'tra gRhe AyAntviti, ekaH kazcit stabdho, na nijakugrahAnnamayatuM zakya eva / ekaM ca duHziSyaM kathamiti zeSaH, anuzAsmyahaM hetubhiH avinAbhAvajJApakaiH, kAraNairyuktirUpairiti gurozcintA bhavatIti bhAvArthaH // 10 // so vi aMtarabhAsillo, dosameva pakuvvai / AyariyANaM taM vayaNaM, paDikUlei abhikkhaNaM // 11 // vyAkhyA-so'pyanuziSyamANo'ntarabhASAvAn guruvacanAntarA eva svAbhimataprakAzako gurUNAM pratyuta doSamevAparAdhameva prakaroti prakAzayatIti / tathAcAryANAM prati, upalakSaNAdupAdhyAyAdInAmapi tacchikSAvAci vacanaM abhIkSNaM punaH punaH pratikUlayati vAlayati, yathA mAM yUyameva vadatha tarhi yUyamevaivaM kiM na kuruthetyAdi // 11 // yathA na sA mamaM viyANAi, na vi sA majjha daahiii| niggayA hohiI manne, sAhU annottha vaccau // 12 // vyAkhyA-amukasyA gRhAt pathyAdyAneyamityasmAbhirukto'sau kuziSyo brUte, na sA mAM vijAnAti, nApi sA mahyaM datte / yadi vA nirgatA gRhAdadhunA bhaviSyatIti manye iti vakti, athavA sAdhuranyo'tra kArye vrajatu ! kimahamevaikaH sAdhurasmItyAdyAha // 12 // anyacca pesiyA paliuvaMti, palietti smNto| rAyaveTThi va mannaMtA, kariti bhiuDi muhe // 13 // vyAkhyA-preSitAH kvacit kArye (pAThAntare-poSitA vADAhArAdyaiH) 'paliuvaMti', tadaniSpAdane pRSTAH santo'pahanuvante, yathA kva vayaM muktA gatA vA ? tatra na sA dAtrI dRSTA, tato'nAdAyA'AgatA vayaM, punaste duHziSyAH pariyanti samantataH, na gurupArve kadApi upavizanti, mA eSAM kRtyaM bhUyAditi manyamAnAH, kadAcid guruNA kRtyakathane rAjaveSTimiva manyamAnA bhRkuTI bhrUbhaGgaM mukhe'nyAn vapurvikArAMzca kurvanti // 13 / / vAiyA saMgahiyA ceva, bhattapANeNa posiyA / jAyapakkhA jahA haMsA, pakkamaMti disodisiM // 14 // ___ 2010_02 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-vAcitAH sUtraM tadarthaM ca grAhitAH, saGgRhItAH samyak svanizrAyAM rakSitAH, tathaiva bhaktapAnena poSitAH puSTiM nItAH, cAddIkSitAH svayaM copasthApitAzca, tataH kArye sRte jAtapakSA atazca tyaktanijananIjanakA haMsA iva te'pi kuziSyA tameva guruM tyaktvA dizi dizi prakramanti yadRcchAvihAriNo bhavantIti // 14|| aha sArahI viciMtei, khaluMkehiM smaago| kiM majjha duTThasIsehi, appA me avasIyai // 15 // vyAkhyA athoktacintAto'nu sArathirdharmayAne skhalitavArako gargAcAryaH khalukai 1HziSyaiH samAgataH saMyukto vicintayati, kiM ? na kiJcidityarthaH, me kArya siddhyati aihikaM pAratrikaM ca ebhiH kuziSyaiH preritaiH, pratyuta 'me' mamAtmA'vasIdati zrAmyate, tatpreraNAvyagratayA svakRtyahAneH, ato varametattyAgenodyatavihAreNa me viharaNam // 15 // jArisA mama sIsAo, tArisA galigaddahA / galigaddahe caittANaM, daDhaM pagiNhai tavaM // 16 // vyAkhyA-gargAcAryo vicArayati, yAdRzAstu mama ziSyAstAdRzA galigaIbhAH, atra galigabhazabdo'tyantakutsAjJApakaH, te hi svarUpato'pyatipreraNayaiva pravarttante, tatastatpreraNArthaM kAlAtikramaNaM nirarthakameva / iti vicintya sa gargAcAryo nijAtmakAryasAdhanArthaM galigaIbhAniva tAn duHziSyAMstyaktvA dRDhamanazanAditapaH pragRhNAti, taduHziSyapalimanthatyAgAditi // 16 // miumaddavasaMpanne, gaMbhIre susmaahie| viharai mahiM mahappA, sIlabhUeNa appaNe // 17 // tti bemi vyAkhyA-mRdurbahirvRttyA vinayavAn , mArdavasampannazcitte'pi tAdRgeva, gambhIro'labdhamadhyaH, suSThasamAhitazcittasamAdhivAn , viharatyapratibaddhavihAreNa mahIM mahAtmA, sa gargAcAryaH zIlaM cAritraM bhUtaH prAptaH zIlabhUtastena zIlabhUtenAtmanA sahitaH, evaM gurorapi khaluGkatyAgAdeva mArdavAdiguNavatteti khaluGkatAtmano gurUNAM cehaiva doSaheturatastattyAgato'zaThataiva sevyetyadhyayanArthaH // iti samAptau, bravImIti prAgvat // 17 // iti saptaviMzaM khaluGkIyamadhyayanamuktam // 27 // 2010_02 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam // azaThasya mokSamArgaprAptiH syAdato mokSaprAptividhAyakamaSTAviMzatitamamadhyayanamAha mokkhamaggagaI taccaM, suNeha jiNabhAsiyaM / caukAraNasaMjuttaM, nANadaMsaNalakkhaNaM // 1 // vyAkhyA-'mokkhamagga'tti, mokSo'STakarmocchedastasya mArgo jJAnAdistena gatiH siddhigamanaM, taddhetutvenopadezakathAmapi mokSamArgagatiM kathyamAnAM tathyAM satyAM zRNuta ! jinairbhASitAM, yadvA mokSaviSaye 'mRjU zuddhau' iti dhAtormArgo nairmalyaM, tasya gatiM prApti zRNuta ! caturbhiH kAraNairvakSyamANairmokSahetubhiH saMyuktAM, vizeSaNenAsyA mUlotpattimAhajJAnadarzane vizeSasAmAnyopayogarUpe lakSaNaM svarUpaM yasyAH sA, tAm // 1 // atha tAni catuHkAraNAnyAha nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / esa maggo pannatto, jiNehiM varadaMsihiM // 2 // vyAkhyA-jJAyate'neneti jJAnaM, dRzyate tatvamasminniti darzanaM, caranti gacchantyanena mokSamiti cAritraM, tapanti pUrvakarmANi aneneti tapaH, tatra jJAnaM samyagjJAnarUpaM, darzanaM darzanamohanIyakSayAt kSayopazamo[pazamo]tthamarhaduktajIvAditattvarucirUpA'nantAnubandhivarjAtmazubhabhAvarUpaM, cAritraM cAritramohanIyakSayAditrayasAmAyikAdibhedaM, sadasatkriyApravRttinivRtti, tapo bAhyAntarabhedaM, eSa eva mArgo muktiprApakatvAt prajJapto jinairvaradarzibhiH, cAritrabhedatve'pi tapasaH pRthagAdAnaM asyaiva karmakSaye niHsamahetutvAt // 2 // nANaM ca daMsaNaM ceva, carittaM ca tavo tahA / eyamaggamaNuppattA, jIvA gacchaMti soggaiM // 3 // ___ 2010_02 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-etaduktarUpaM jJAnadarzanacAritratapasAtmakaM mArgamanuprAptA AzritA jIvA gacchanti sugatiM muktim // 3 // jJAnabhedAnAha tattha paMcavihaM nANaM, suyaM AbhiNibohiyaM / ohinANaM ca taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // vyAkhyA-tatra jJAnAdiSu madhye jJAnaM paJcavidhaM, zrutamAbhinibodhikaM matiH, avadhijJAnaM, mana:paryavajJAnaM, kevalaM ca / tatra zrutaM zabdAd jJAnaM, matirindriyamanobhavaM jJAnaM, maryAdayA jJAnamavadhiH, mana:pudgaladarzanAnmanaHparyavajJAnaM, anyajJAnA'bhAvaH kevalaM, Adau zrutAdAnaM zeSajJAnasvarUpajJAnasya zrutAyattatvena prAdhAnyajJaptyai / jJAnavyAkhyAvazyakadIpikAto jJeyA // 4 // jJAnaviSayamAha evaM paMcavihaM nANaM, davvANa ya guNANa ya / pajjavANaM ca savvesiM, nANaM nANIhiM desiyaM // 5 // vyAkhyA-etatpaJcavidhaM jJAnaM, dravanti gacchanti tAnstAn paryAyAn iti dravyANi vakSyamANAni teSAM ca guNAnAM ca sahavartinAM rUpAdInAM, paryAyANAM dravyeSu guNeSu kramabhAvino jIrNA mAndyAsteSAM jJAnaM sarveSAM kevalApekSayA, sarvazabdo dravyakAtsnarye zeSajJAnApekSayA'nuprakArakAtsnyeM jJeyaH, pratiniyataparyAyagrAhitvAtteSAM jJAnamavabodhakaM jJAnibhiH kevalibhirdezitam // 5 // dravyAdInAM lakSaNAnyAha guNANamAsayo davvaM, egadavvassiyA guNA / lakkhaNaM pajjavANaM tu, ubhao assiyA bhave // 6 // vyAkhyA-guNAnAM rUparasasparzAdInAmAzrayaH sthAnaM dravyamasti, yatra guNA utpadyante'vatiSThante vilIyante ca tad dravyaM, ityanena rUpAdivastu dravyAt sarvathA vyatiriktamapi nAsti / dravye eva rUpAdiguNA labhyante ityarthaH, guNA hi ekadravyAzritAH, AdhArabhUte ekasmin dravye AdheyatayA sthitA guNA ucyante / ityanena ye kecana dravyamevecchanti rUpAdIMzca tadvyatiriktAnicchanti teSAM mataM dUrIkRtaM / tasmAdrUpAdInAM guNAnAM dravyebhyo bhedo'pyasti / tu punaH paryAyANAM navapurAtanAdirUpaNAM bhAvAnAmetallakSaNaM jJeyaM / kiM 2010_02 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam 411 tallakSaNamityAha-paryAyA hi ubhayAzritA bhaveyuH, ubhayoriti dravyaguNayorAzritAH, ata eva cobhayAzritAH, yato dravyeSu navanavaparyAyA nAmnA AkRtyA ca bhavanti, guNeSvapi ca navapurANAdiparyAyAH pratyakSaM dRzyante eva // 6 / / pUrvaM dravyabhedAnAha dhammo 1 adhammo 2 AgAsaM 3, kAlo 4 puggala 5 jaMtavo 6 / ___ esa logu tti pannatto jiNehiM varadaMsihi // 7 // vyAkhyA-dharma iti dharmAstikAya: 1 adharma iti adharmAstikAya: 2 AkAzamityAkAzAstikAyaH 3 kAlaH samayAdirUpaH 4 'puggala'tti pudgalAstikAyaH 5 jantava iti jIvAH 6 etAni SaD dravyANi jJeyAnIti / eSa ityevaMrUpaH SaDdravyAtmako loko varadarzibhiryathAsthitavastusvarUpajJairjinairarhadbhiH prajJaptaH kathita iti ||7|| dhammo adhammo AgAsaM, davvaM ikkikkamAhiyaM / aNaMtANi ya davvANi, kAlo puggalajaMtavo // 8 // vyAkhyA-dharmadravyamadharmadravyamAkAzadravyaM ca, etattrayamekaikamityekatvayuktamevAkhyAtaM jinairiti zeSaH, agretanAni kAlapudgalajantudravyANi triNyapyanantAni nijanijAnantabhedarUpANi vyAkhyAtAni / tatra kAlo'tItAdyapekSayA'nantaH, pudgalA jantavazcA'nantAH pratItA eva // 8 // atha SaDdravyANAM lakSaNamAha gailakkhaNo u dhammo, ahammo ThANalakkhaNo / bhAyaNaM savvadavvANaM, nahaM ogAhalakkhaNaM // 9 // vyAkhyA-dharmo dharmAstikAyo gatilakSaNo jJeyaH, lakSyate jJAyate'neneti lakSaNaM / ekasmAddezAjjIvapudgalayordezAntaraM prati gamanaM gatiH, gatireva lakSaNaM yasya sa gatilakSaNaH, adharmo'dharmAstikAyaH sthitilakSaNo jJeyaH, sthitiH sthAnaM gatirodhaH, saiva lakSaNamasyeti sthAnalakSaNo'dharmAstikAyo'sti / sthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAM sthitilakSaNakAryeNa yo jJAyate so'dharmAstikAya iti bhAvArthaH, yacca jIvAdInAM samastadravyANAM bhAjanamAdhArabhUtaM tannabha AkAzamucyate / tannabhazcAvagAhalakSaNaM / avagADhuM pravRttAnAM jIvapudgalAnAM ya AlambanarUpo bhavati so'vagAhaH, sa eva lakSaNaM yasya tadavagAhalakSaNaM nabha ucyate / _ 2010_02 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vattaNAlakkhaNo kAlo, jIvo uvaogalakkhaNo / nANeNaM daMsaNeNaM ca, suheNa ya duheNa ya // 10 // vyAkhyA-varttate'navacchinnatvena nirantaraM bhavatIti vartanA, sA vartanA eva lakSaNaM liGgaM yasyeti vartanAlakSaNaH kAlaH kathyate, tathA upayogo matijJAnAdirUpaH, sa eva lakSaNaM yasya sa upayogalakSaNo jIva ucyate, yato jIvo hi jJAnAdibhireva lakSyate uktalakSaNatvAt / punastasya vizeSalakSaNamAha-jJAnena vizeSAvabodharUpeNa, ca darzanena sAmAnyAvabodharUpeNa, tathaiva sukhena duHkhena ca yo jJAyate sa jIva ityutyate // 10 // punarlakSaNAntaramAha nANaM ca daMsaNaM ceva, caritaM ca tavo tahA / .. vIriyaM uvaogo ya, eyaM jIvassa lakkhaNaM // 11 // vyAkhyA-jJAnaM ca darzanaM caiva cAritraM ca tapaH, tathA vIryaM vIryAntarAyakSayopazamotthasAmarthya, upayogazcA'vahitatvaM, etad jJAnAdi jIvasya lakSaNaM, etena hi jIvo'nanyasAdhAraNatayA lakSyate iti // 11 // itthaM jIvalakSaNamuktvA pudgalAnAM lakSaNamAha sabaMdhayAra ujjoo, pahA chAyAtave vi ya / vannarasagaMdhaphAsA, puggalANaM tu lakkhaNaM // 12 // vyAkhyA-zabdo dhvaniH, andhakAraH, ubhayatra supo lup , udyoto ratnAdiprakAzaH, prabhA candrAdiruciH, chAyA zaityaguNA, Atapo ravibimbajoSNaprakAzaH, apizabdAcca tatsambandhivedAdInAM parigrahaH, varNo nIlAdiH, rasastiktAdiH, gandhaH surabhyAdiH sparzaH zaityAdiH, eSAM dvandvaH, pudgalAdInAM skandhAdInAM tu punarlakSaNamebhireva / teSAM lakSyatvAt / nanu zabdAdInAM pudgalalakSaNatvaM kathaM ? ucyate-zabdo mUrttatvAt paudgalikaH, mUrttatA ca tasya pratighAtakRttvAdibhyaH, uktaM ca pratighAtavidhAyitvA-lloSTavanmUrttatA dhvaneH / dvAravato'nupAtAcca, dhUmavacca parisphuTam // 1 // [ ] andhakArAtapodyotaprabhAstu paudgalikAzcakSurvijJAnaviSayatvAt , prayogazcAtra-yatpaudgalikaM na, taccakSurviSayamapi na, yathAtmAdyAH, cakSurviSayAzcAndhakArAdyAH, tataste pudgalamayAH / athAlokAbhAva evAndhakAraM, tato'syA'rUpatvaM, ucyate-rUpiNaH sarvathA niranvayA 2010_02 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam 413 'bhAvasyA'bhAvenA'rUpatvA'siddhiH, yato ghaTasya kapAlAkhyaparyAyantarotpattyA ghaTA'bhAve'pyarUpatvA'nupapatteH, evamAlokA'paraparyAyAndhakAre'pi nANutvahAniH, evaM pariNAmitvAdvastunaH, pariNAme satyeva vastunaH pUrvarUpatyAgena rUpAntarotpattiH, yataH pariNAmo hyarthAntara-gamanaM na ca sarvathA vyavasthAnaM / / na ca sarvathA vinAzaH, pariNAmastadvidAmiSTaH // 1 // [ ] evaM chAyAtapayorapi paudgalikatvaM spaSTaM, zItoSNatvAt / evaM zabdo'mbaraguNa ityAdi nirAkRtam / aNavaH sarvazaktitvA-dbhedasaMsargavRttayaH / chAyAtapatamaHzabda-bhAvena pariNAminaH // 1 // [ ] varNAdInAM ca paudgalikatvaM spaSTameva // 12 // evaM dravyalakSaNamuktaM, paryAyalakSaNamAha egattaM ca puhattaM ca, saMkhAsaMThThANameva ya / saMjogA ya vibhAgA ya, pajjavANa tu lakkhaNaM // 13 // vyAkhyA-ekatvaM bhinneSvapi paramANvAdiSu yadeko'yaM ghaTAdiriti pratItihetuH, caH samuccaye, pRthagbhAvaH pRthaktvaM, ayamasmAt pRthagiti pratItihetuH, saGkhyA ekadvitryAdyAH, saMsthAnamAkAra eva, ceti pUrtI / saMyogo'yamaGgulyAdisaMyoga ityAdiH, vyapadezahetavo vibhAgAzca, ayamito vibhakta iti buddhihetavaH, atra vyaktipakSe bahuvacanaM navapurANatvAdhupalakSakaM / evaMvidhaM paryAyANAM, tuH pUrtI, lakSaNaM jJeyaM / ayaM bhAvaH-yaH ko'pyaskhalatpratyayaH sa sanibandhanaH, yathA ghaTAdipratyayaH, askhalatpratyayAzcAmI, eko'yamityAdipratyayAH, tato'vazyameSAM kAraNena bhAvyaM / tacca na dravyameva, tasya sadA sthitatvena pratiniyatakAlaikatvAdipratyayA'nutpattiprasaGgAt / tatazca yadeSAM kAlaniyamenotpattireturna tatparyavebhyastatpariNativizeSarUpebhyo'nyadguNA rUparasagandhasparzAdyAH sahavartino rUpiNAM arUpiNAM gatisthityavagAhajJAnavarttanAdyAH // 13 / / darzanamAha jIvAjIvA ya baMdho ya, puNNaM pAvAsavo tahA / saMvaro NijjarA mokkho, saMte ee tahiyA Nava // 14 // vyAkhyA-jIvAH 1 ajIvAzca dharmAstikAyAdyAH 2 bandho jIvakarmaNoH zleSaH 3 2010_02 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 puNyaM zubhaprakRtayaH sAtavedAdyAH 4 pApamazubhaprakRtirUpaM mithyAtvAdiH 5 AzravaH karmopAdAnaheturhiMsAdiH 6 tathA saMvaro guptyAdibhirAzravanirodho, 7 nirjarA vipAkAttapaso vA karmaparizATa 8 mokSaH kRtsnakarmakSayAt svAtmanyavasthAnaM 9 / santyete tathyA avitathA nava bhAvA navasaGkhyA madhyamasthAnApekSayA, jaghanyatastu jIvA'jIvayoreva bandhAdInAmantarbhAvasambhavAd dvisaGkhyaiva / vakSyati ca jIvA ceva ajIvA ya, esa loge viyAhiyA / [ utta/gA. 1357] vistaratastu taduttarottarabhedavivakSayA'Anantyameva syAt ||14|| tataH tahiyANaM tu bhAvANaM, sabbhAve uvaesaNaM / bhAveNa saddahaMtassa, sammattaM taM viyAhiyaM // 15 // vyAkhyA- tathyAnAM tu bhAvAnAM jIvAdInAM sadbhAve sadbhAvaviSayamavitathasattAbhidhAyakamupadezanaM gurvAdyupadezaM bhAvenAntaH karaNena zraddadhatastatheti pratipadyamAnasya puruSasya samyaktvaM zuddhadarzanaM vyAkhyAtaM jinairiti zeSaH / samyaktvaM hi samyaktvamohanIyakarmAnukSayakSayopazamotthAtmapariNAmaH, yataH - " se ya sammatte pasatthasammattamohaNIyakammANuveyaNovasamaveyasamutthe pasamasaMvegAiliGge subhe AyapariNAme pannatte" / [ ] nUnaM sa ko'pyAtmanaH pariNAmo'sti, yena satyapi jIvAdisvarUpajJatve kasyacideva samyaktvapratipattiH syAt, na sarvasya yathA dRksattve'pi ko'pi zaGkhe zvetaM, rujAkrAntazca nIlAdimanyathA vA pazyati / evaM jIvAdiparijJAnasya samyagbhAvaheturAtmapariNAmavizeSaH samyaktvaM bhavatItyAkhyAtaM jinaiH ||15|| evaM samyaktvasvarUpamuktvA tadbhedAnAha-- nisagguvaesaruI, ANAruisuttabIyaruimeva / abhigamavitthAraruI, kiriyAsaMkhevadhammaruI // 16 // vyAkhyA - rucizabdaH pratyekaM yojyaH, nisargaH svabhAvastena rucistvatvAbhilASarUpA'syeti nisargaruciH 1 upadezena gurvAdikathanena ruciryasyAsAvupadezaruciH 2 AjJayA sarvajJavAcA ruciryasyAsau AjJAruciH 3 sUtreNAgamena ruciryasyAsau sUtraruciH 4 bIjamiva bIjaM yadekamapyanekArthaprabodhakaM vacastena ruciryasyAsau dvandve bIjaruci: 5 evaH samuccaye / abhigamo jJAnaM, vistArazca tAbhyAM ruciryasyAyaM abhigamaruciH 6 vistAra 2010_02 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 415 aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam ruciH 7 kriyA dharmAnuSThAnaM, saGkSepaH saGgrahaH, dharmaH zrutadharmAdi:, teSu ruciryasyAsau kriyAruciH 8 saGkSeparuciH 9 dharmarucizca 10 / iha samyaktvasya jIvA'nanyatvena yadAkhyAnaM tadguNa- guNinoH kathaJcidabhedajJaptyai // 16 // vyAsArthamAha bhUyattheNAhigayA, jIvAjIvA ya puNNapAvaM ca / sahasaMmuiyA''savasaMvaro ya roeDa u nisaggo // 17 // , vyAkhyA- bhUtatvena satyatvena, sadbhUtA amI arthA ityevaMrUpeNa, adhigatA yena jIvA'jIvAH puNyapApaM ca, kathamamI adhigatAH ? ityAha- sUtratvAt sahAtmani yA saGgatA matiH sA sahasammatistayA, ko'rthaH ? paropadezanirapekSayA jAtismaraNapratibhAdirUpayA, tathaivAzravasaMvarau, caH anuktabandhAdisamuccaye / tuH evArthe, rocata eva yasya, arthAt satyatayA tatvAdadhigatAn jIvA'jIvAdIn yo'bhirocate sa nisargarucirjJeyaH ||17|| amumevArthaM spaSTayati jo jiNadiTThe bhAve, cauvvihe saddahAi sayameva / emeya nannahattiya, sa nisaggarur3a tti nAyavvo // 18 // vyAkhyA- yo jinadRSTAMstIrthakaropalabdhAn bhAvAn jIvAdIn caturvidhAn dravyakSetrakAlabhAvato nAmAdito vA zraddadhati svayameva paropadezaM vinA, evametadyathA jinairdRSTaM jIvAdi, nAnyatheti, naitadvIparItaM, caH samuccaye, sa nisargaruciriti jJAtavyaH ||18|| upadezarucimAha ee ceva u bhAve, uvaTThe jo pareNa saddahai / chaumattheNa jiNeNa va, uvaesarui tti nAyavvo // 19 // vyAkhyA - etAMzcaiva tu bhAvAnupadiSTAn kathitAn pareNA'nyena zraddadhAti, sthenA'nutpannakevalena, jinena cotpannakevalena, sa upadezaruciH // 19 // AjJArucimAha rAgo doso moho, aNNANaM jassa avagayaM hoi / ANAe royaMto, so khalu ANAruI nAma // 20 // chddha vyAkhyA-rAgaH prItiH, dveSo'prItiH, mohaH zeSamohanIyaprakRtayaH, ajJAnaM mithyAjJAnarUpaM, yasyApagataM bhavati dezataH, tatazcAjJayaivAcAryAdisambandhinyA rocamAno 2010_02 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 jIvA'jIvAdi tatheti pratipadyamAno mASatuSAdivat , nAmetyabhyupagame, khalu nizcitaM sa AjJAruciH // 20 // sUtrarucimAha jo suttamahijjaMto, sueNa ogAhai u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va, so suttarui tti nAyavvo // 21 // vyAkhyA-yaH sUtramAgamamadhIyAnaH paThan sUtreNAdhIyamAnenAvagAhate prApnoti samyaktvaM, tuH pUttauM, aGgenAcArAdinA, bAhyenAnaGgapraviSTenottarAdhyayanAdinA vA sa govindavAcakavat sUtraruciH // 21 // bIjarucimAha egeNa aNegAiM, payAiM jo pasarai u sammattaM / udae va tellabiMdU, so bIyarui tti nAyavvo // 22 // vyAkhyA-ekena padena jIvAdinA subbyatyayaH, anekeSu padeSu jIvAdiSu yaH prasaratyeva, samyaktvazabdena ruciratroktA, tadabhinna AtmApi samyaktvamucyate, [kveva kaH prasarati ? udaka iva tailabinduH, yathodakaikadezagato'pi tailabinduH samastamudakamAkrAmati] tathAtraikadezotpannarucirapyAtmA kSayopazamavazAdazeSatatveSu rucimAn syAt , sa bIjaruciH, yathA bIjaM krameNA'nekabIjAnAM janakamevamasyApi ruciviSayabhedato bhinnAnAM rucyantarANAM janayitrI // 22 // abhigamarucimAha so hoi abhigamaruI, suanANaM jeNa atthao diTuM / ekkArasa aMgAI, paiNNagaM diTThivAo ya // 23 // vyAkhyA-sa bhavatyabhigamaruciH, yena zrutajJAnaM arthato'rthamAzritya dRSTamupalabdha, ekAdazAGgAnyAcArAGgAdIni, tathA prakIrNakaM, jAtitvAdekavacanaM, prakIrNakAnyuttarAdhyayanAdIni, dRSTivAdaH, ca zabdAdupAGgAni, upapAtikAdIni sarvANi yenArthato jJAtAni bhavanti so'bhigamarucirbhavatItyarthaH // 23 / / vistArarucimAha davvANa savvabhAvA, savvapamANehiM jassa uvaladdhA / savvAhiM nayavihIhi ya, vitthArarui tti nAyavvo // 24 // ___ 2010_02 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam 417 vyAkhyA-dravyANAM dharmAstikAyAdInAM sarvabhAvA ekatvapRthaktvAdyazeSaparyAyAH sarvapramANairazeSaiH pratyakSAdyairyasyopalabdhA yatra yasya pratyakSAdervyApArastenaiva pramANena te jJAtAH, sarvairnayavidhibhirnegamAdibhedaiH, caH samuccaye, sa vistArarucitivyaH // 24|| kriyArucimAha dasaNanANacaritte, tavaviNae saccasamiiguttIsu / jo kiriyAbhAvarui, so khalu kiriyAruI nAma // 25 // vyAkhyA-darzanajJAnacAritre, dvandve, tathA tapovinaye, satyAzca tAH samitiguptayaH, tAsu yaH kriyAbhAvaruciH, ko'rthaH ? darzanAdyAcArAnuSThAne bhAvato rucimAn , sa khalu nizcayena kriyArucinAmA kathyate / / 25 / / saGkSaparucimAha aNabhiggahiyakudiTThI, saMkhevarui tti hoi nAyavyo / avisArao pavayaNe, aNabhiggahio ya sesesu // 26 // vyAkhyA-anabhigRhItA anaGgIkRtA kudRSTibauddhamatAdiryena sa tathA, sakSeparuciriti jJAtavyo bhavati, avizArado'kuzalaH pravacane jinamate, avidyamAnamAbhimukhyena gRhItaM grahaNaM jJAnamasyetyanabhigRhIto'nabhijJaH zeSeSu kapilAdimateSu, ko'rthaH ? ya uktavizeSaNaH sa sakSepeNaiva cilAtIputravat prazamAdipadatrayeNa tattvarucimApnoti, sa ca sakSeparuciH kathyate / / 26 / / dharmarucimAha jo atthikAyadhammaM, sutadhamma khalu carittadhammaM ca / saddahai jiNAbhihiyaM, so dhammarui tti nAyavvo // 27 // vyAkhyA-yo'stikAyAdInAM dharmo gatyupaSTambhAdirastikAyadharmastaM, jAtAvekavacanaM zrutadharmamaGgapraviSTAdyAgamasvarUpaM, khalukyAlaGkAre, cAritradharmaM vA sAmAyikAdi, ca evArthe, zraddadhAti jinAbhihitaM tIrthakaraiH kathitaM, sa dharmaruciH, dharmeSu paryAyeSu, dharme vA zrutadharmAdau rucirasyeti sa dharmarucitivyaH, evaM ziSyavyutpAdanArthaM cetthamupAdhibhedena samyaktvabhedoktiH, anyathA nisargopadezayoradhigamAdau vA kvacit keSAJcidantarbhAva iti // 27 // 2010_02 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 samyaktvaliGgAnyAha-- paramatthasaMthavo vA, sudaTThaparamatthasevaNA vA vi / vAvaNNakudaMsaNavajjaNA ya sammattasaddahaNA // 28 // vyAkhyA-paramArthAstAtvikArthA jIvAdyAsteSu saMstavo guNotkIrttanaM, punaH punastatsvarUpacintanakRte kRtaH paricayo vA paramArthasaMstavaH, vA samuccaye / sudRSTaparamArthA AcAryAdyAsteSAM sevanaM, ihAgre ca sUtratvAt strIliGgatA, cetyanuktasamuccaye, tato yathAzakti tadvaiyAvRttyapravRttizca, api samuccaye, darzanazabdo dvayoryojyaH, tato vyApannaM vinaSTaM darzanaM yeSAM te vyApannadarzanA nihnavAdyAH, yairAptaM samyaktvaM karmodayAdvAntaM, tatA kudarzanA: zAkyAdyAsteSAM varjanaM / caH samuccaye, samyaktvaM zraddhIyate'stIti pratipadyate'neneti samyaktvazraddhAnaM samyaktvaliGgamityarthaH, zraddhAnasya pratyekaM paramArthasaMstavAdibhiH sambandhAdekavacanam // 28 // samyaktvasya mAhAtmyamAha natthi caritaM sammattavihUNaM, daMsaNe u bhaiyavvaM / sammattacarittAiM, jugavaM puvvaM va sammattaM // 29 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA - nAsti nAsInna ca bhaviSyati cAritraM samyaktvavihInaM, ko'rthaH ? yAvanna samyaktvotpAdo na tAvaccAritraM, darzane tu samyaktve punaH sati bhaktavyaM, syAnna vA cAritraM, ato na tatra niyataM / yataH samyaktvacAritre tu yugapadekakAlamutpadyete / 'puvva va'tti pUrvaM vA cAritrotpAdAt samyaktvamutpadyeta // 29 // anyacca nAdaMsaNissa nANaM, nANeNa viNA na hoMti caraNaguNA / aguNissa natthi mokkho, natthi amokkhassa nivvANaM // 30 // vyAkhyA - nA'darzanino darzanarahitasya jJAnaM samyagjJAnaM jJAnena vineti jJAna - virahitA na bhavanti caraNaguNAH, atra caraNaM vratAdi, guNAH piNDavizuddhayAdyAH, aguNino'caraNaguNasya mokSaH karmakSayo nAsti, amuktasya ca karmaNA nirvANaM muktirnAsti ||30|| aSTadhA darzanAcAre uttarottaraguNAptiriti tAn darzayati nissaMkiya nikkaMkhiya, nivvitigicchA amUDhadiTThI ya / uvavUhathirIkaraNe, vacchala bhAvaNe aTTha // 31 // 2010_02 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanam 419 vyAkhyA-zaGkitaM dezasarvazaGkA, tadabhAvo niHzaGkitaM, kAGkSitamanyA'nyadarzanagrahAt , tadabhAvo niHkAGkitaM, vicikitsA phalaM prati sandehaH, yadvA vidAM sAdhUnAM jugupsA, tadabhAvo nirvicikitsaM nirvijugupsaM vA, ArSatvAdevaM pAThaH, amUDhA dRSTiH amUDhadRSTiH, yatparatIrthinAM bhUyasI RddhiM dRSTvApi svakIye'kiJcane dharme mateH sthirIbhAvaH, caturvidho'pyayamAntarAcAraH, bAhyaM tvAha-upabRMhA prazaMsA, tayA tattadguNaparivarddhanaM, guNavatAM sthirIkaraNaM, svIkRtadharmAnuSThAnaM prati sIdatAM vAtsalyaM, sAdharmikANAM bhaktAdinocitapratipattikaraNaM, prabhAvanA svatIrthonnatihetuceSTAyAH pravartanaM, aSTaite darzanAcArAH syuH // 31 // itthaM jJAnadarzanAkhyamuktimArgamuktvA cAritrarUpaM sabhedamAha sAmAiyattha paDhamaM, cheovaTThAvaNaM bhave biiyaM / parihAravisuhIyaM, suhumaM taha saMparAyaM ca // 32 // vyAkhyA-rAgadveSarahite samapariNAme ayo gamanaM samAyaH, sa eva sAmAyikaM, sAvadyatyAgarUpaM prathama, tacca dvidhA, itvaraM yAvatkathitaM ca tatretvaraM chedopasthApanIyAnAM yAvatkathitaM ca madhyamArhattIrtheSu mahAvideheSu ca, tathA chedaH sAticArasya yateH, niraticArasya vA tIrthAntaraM pratipadyamAnasya pUrvaparyAyavyavacchedarUpaH, tadyuktA upasthApanA mahAvratAropaNA yasmin tacchedopasthApanaM bhaved dvitIyaM / pariharaNaM parihAro viziSTataporUpastena vizuddhirasminniti parihAravizuddhikaM, aSTAdazamAsainavakagaNasAdhyaM shriiaavshykdiipikaavyaakhyaatN| tathetyAnantarye chandobhaGgabhayAccaivamupanyastaH, sUkSmaH kiTTIkaraNataH samparyeti paryaTatyanena saMsAramiti samparAyo lobhAkhyaH kaSAyo yasmistat sUkSmasamparAyaM, etaccopazamazreNikSapakazreNyorlobhANuvedanasamaye syAt // 32 // akasAyamahakkhAyaM, chaumatthassa jiNassa vA / eyaM cayarittakaraM, cArittaM hoi AhiyaM // 33 // vyAkhyA-akaSAyaM kSapitopazamitakaSAyAvasthAbhAvi, yathAkhyAtamahatkathitasvarUpA'natikramavat , chadmasthasyopazAntakSINamohaguNasthAnadvayavartino jinasya vA kevalinaH sayogyayogiguNasthAnadvayasthAninaH, etatsAmAyikAdi paJcavidhamapi ca yasya rAzeH karmaNAM riktaM vireko'bhAva ityarthastatkarotIti cayariktakaraM cAritraM bhavatyAkhyAtaM jinaiH // 33 // atha turyaM kAraNaM tapa Aha tavo ya duviho vutto, bAhirabhitaro tahA / bAhiro chavviho vutto, evamabhitaro tavo // 34 // 2010_02 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-tapazca dvividhamuktaM , bAhyamabhyantaraM ca, bAhyaM SaDvidhamuktaM, evamAbhyantaraM cApi SoDhA, tadvyAkhyAnamagre tapo'dhyayane vyAkhyAsyate // 34 / / eSAM muktimArgatve kasya kataro vyApAra ityAha nANeNa jANai bhAve, daMsaNeNa ya saddahe / caritteNa ya NiNhAi, taveNaM parisujjhai // 35 // vyAkhyA-jJAnena matyAdinA jAnAti bhAvAn jIvAdIn , darzanena ca tAn jinoktAn zraddadhate, cAritreNa ca 'niNhAi'tti nirAzravo bhavati (pAThAntare-'Na giNhAi' na gRhNAti, nA'datte karma) tapasA ca parizuddhayati karmakSayAcchuddho bhavati // 35 / / mArgasya phalaM mokSa uktaH, tatphalabhUtAM gatimAha khavittA puvvakammAiM, saMjameNa taveNa ya / savvadukkhappahINaTThA, pakkamaMti mahesiNo // 36 // tti bemi vyAkhyA-kSapayitvA pUrvakarmANi pUrvakRtajJAnAvaraNAdIni, saMyamena tapasA, cAt jJAnadarzanAbhyAM ca, prAkRtatvAt prakSINAni sarvaduHkhAni yatra tattathA siddhikSetraM, tadarthayante tadgAmitayA ye te prakSINasarvaduHkhArthAH prakrAmanti siddhi maharSayo mahaiSiNo vA / iti samAptau, bravImIti prAgvat // 36 // ityaSTAviMzaM mokSamArgIyamadhyayanamuktam // 28 // 2010_02 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam // yAni jJAnAdIni maktimArgatvenoktAni tAni saMvegAdimulAni akarmatAphalAni ca syustAnIhocyante / sA ca vItarAgatvapUrviketi yathA tat syAttathAtrocyate / ityanena sambandhatrayeNAyAtamidamekonatriMzaM samyaktvopetAnAM parAkramavAci samyaktvaparAkramAkhyAdhyayanamAha AyANapadanAmaM, sammattaparakkama ti ajjhayaNaM / goNaM tu appamAyaM, ege puNa vIyarAyasuyaM ||1||[utt. ni./gA.503] AdAnapade iti vaktavye, rUDhaM nAma samyaktvaM parAkramaM gauNaM tu suyaM me AusaM teNaM bhagavayA evamakkhAyaM iha khalu sammattataparakkame NAma ajjhayaNe // vyAkhyA-zratamAkarNitaM 'me' mayA AyuSyamanniti ziSyAmantraNe, etacca sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha-tena bhagavatA zrIvIreNa evamAkhyAtamasti yadiha khalu ihaiva pravacane samyaktve sati parAkrama uttarottaraguNaiH karmArijayo varNyate'sminniti samyaktvaparAkramaM nAmA'dhyayanamasti / tacca kena praNItamityAha samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM kAsaveNaM paveiaM, jaM sammaM saddahittA pattiittA royaittA phAsaittA pAlaittA tIraittA kiTTaittA sohaittA ArAhaittA ANAe aNupAlaittA bahave jIvA sijhaMti bujjhaMti muccaMti parinivvAyaMti savvadukkhaNamaMtaM kareMti // vyAkhyA-zramaNetyAdi, zramaNena bhagavatA mahAvIreNa kAzyapena praveditaM mamedamAkhyAtamiti bhAvaH / gaNabhRdapi, gurUpadiSTaM gurumAhAtmyaM ca khyApayadbhiH sUtramarthazca vyAkhyeye iti jJaptyai evamupanyasati / yadadhyayanaM samyak zraddhAya zabdArtho bhayarUpaM 2010_02 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 sAmAnyena pratipadya, pratItya vizeSato nizcitya, rocayitvA tadadhyayanAdiviSayamabhilASamAtmana utpAdya, spRSTvA yogatrikeNa, tatra manasA sUtrArthacintanaiH, vacasA vacanAdyaiH, kAyena bhaGgakaracanAdyaiH, pAlayitvA parAvarttAdinA'bhirakSya, tIrayitvA'dhyayanAdinA parisamApya, kIrtayitvA gurovinayapUrvakamidamitthaM mayA'dhItamiti nivedya, zodhayitvA guruvadanabhASaNAdyaiH zuddhaM kRtvA, yadvA taduktakriyayA pAlayitvA, kriyAyA atIcArarakSayA tIrayitvA kriyApAraM nItvA, kIrtayitvA svAdhyAyena sabhAyAM, zodhayitvA uktakriyayA zuddhaguNasthAnottarottarAptyA, ArAdhyotsargApavAdAbhyAM, evamapi na svabuddhyA, kintu samyag gurvAjJayA'nupAlya sadA'sevya, yadvArAdhyotsUtraprarUpaNAdiparihAreNa, AjJayA jinAjJayA'nupAlya satatamAsevya, bahavo jIvAH siddhyanti, siddhatvAdinA ca buddhyanti, ghAtikarmakSayeNa mucyante bhavopagrAhikarmacatuSTayena, tatazca parinirvAnti karmadAvAnalopazamena, ata eva sarvaduHkhAnAM zArIramAnasAnAmantaM kurvanti muktatvAptyA / ___tassa NaM ayamaDhe evamAhijjati, taM jahA-saMvege nivvego dhammasaddhAe gurusAhammiyasussUsaNayA AloyaNayA niMdaNayA garahaNayA sAmAie cauvIsatthae vaMdaNae paDikkamaNe kAussagge paccakkhANe thayathuimaMgale kAlapaDilehaNayA pAyacchittakaraNe khamAvaNayA sajjhAe vAyaNayA paDipucchaNayA pariyaTTaNayA aNupehA dhammakahA suyassa ArAhaNayA egaggamaNasaMNivesaNayA saMjame tave vodANe suhasAe appaDibaddhayA vivittasayaNAsaNasevaNayA viNiyaTTaNayA saMbhogapaccakkhANe uvahipaccakkhANe AhArapaccakkhANe kasAyapaccakkhANe jogapaccakkhANe zarIrapaccakkhANe sahAyapaccakkhANe bhattapaccakkhANe sabbhAvapaccakkhANe paDirUvayA veyAvacce savvaguNasaMpuNNayA vIyarAgayA, khaMtI muttI maddave ajjave bhAvasacce karaNasacce jogasacce maNaguttayA vayaguttayA kAyaguttayA maNasamAhAraNayA vayasamAhAraNayA kAyasamAhAraNayA nANasaMpaNNayA daMsaNasaMpaNNayA carittasaMpaNNayA sotiMdiyaniggahe cakkhidIyaniggahe ghANiMdiyaniggahe jibbhidiyaniggahe phAsiMdiyaniggahe kohavijae mANavijae mAyAvijae lohavijae pejjadosamicchAdasaNavijae selesI akammayA // vyAkhyA-tasya samyaktvaparAkramAdhyayanasya Namiti sarvatra vAkyalaGkAre / 2010_02 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 423 ayamanantarameva vakSyamANo'rtha evamamunA vakSyamANa prakAreNAkhyAte zrIvIreNa, tadyatheti vakSyamANatadarthopanyAse, saMvegaH 1 nirvedaH 2 dharmazraddhA 3 gurusAdharmikazuzrUSaNaM 4 (ArSatvAccehottaratra ca sarveSvanyathA pAThaH) AlocanA 5 nindA 6 gardA 7 sAmAyikaM 8 caturviMzatistavaH 9 vandanaM 10 pratikramaNaM 11 kAyotsargaH 12 pratyAkhyAnaM 13 stavastutimaGgalaM 14 kAlapratyupekSaNA 15 prAyazcittakaraNaM 16 kSAmaNaM 17 svAdhyAyaH 18 vAcanA 19 paripRcchanA 20 parAvarttanA 21 anuprekSA 22 dharmakathA 23 zrutasyArAdhanA 24 ekAgramanaHsannivezanA 25 saMyamaH 26 tapaH 27 vyavadAnaM 28 sukhazAyaH 29 apratibandhatA 30 viviktazayanAsanasevanA 31 vinivarttanA 32 sambhogapratyAkhyAnaM 33 upadhipratyAkhyAnaM 34 AhArapratyAkhyAnaM 35 kaSAyapratyAkhyAnaM 36 yogapratyAkhyAnaM 37 zarIrapratyAkhyAnaM 38 sahAyapratyAkhyAnaM 39 bhaktapratyAkhyAnaM 40 sadbhAvapratyAkhyAnaM 41 pratirUpatA 42 vaiyAvRttyaM 43 sarvaguNasampUrNatA 44 vItarAgatA 45 kSAntiH 46 muktiH 47 mAIvaM 48 ArjavaM 49 bhAvasatyaM 50 karaNasatyaM 51 yogasatyaM 52 manoguptatA 53 vAgguptatA 54 kAyaguptatA 55 samanaHsamAdhAraNA 56 vAksamAdhAraNA 57 kAyasamAdhAraNA 58 jJAnasampannatA 59 darzanasampannatA 60 cAritrasampannatA 61 zrotrendriyanigrahaH 62 cakSurindriyanigrahaH 63 ghrANendriyanigrahaH 64 jihvendriyanigrahaH 65 sparzanendriyanigrahaH 66 krodhavijayaH 67 mAnavijayaH 68 mAyAvijayaH 69 lobhavijayaH 70 premadveSamithyAdarzanavijayaH 71 zailezI 72 akarmatA 73 pratyakSarasaMskAraH // athedameva pratipadaM phaloktyA vyAkhyAti saMvegeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? saMvegeNaM aNuttaraM dhammasaddhaM jaNayai, aNuttarAe dhammasaddhAe saMvegaM havvamAgacchai, aNaMtANubaMdhikohamANamAyAlobhe khavei, navaM kammaM na baMdhai, tappaccaiyaM ca NaM micchattavisohiM kAUNa daMsaNArAhae bhavai, daMsaNavisohIeNaM visuddhAe atthegaie teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhai, sohIe NaM visuddhAe taccaM puNo bhavaggahaNaM nAikkamai // 1 // vyAkhyA-ziSyaH pRcchati he bhadanta ! saMvegena mokSAbhilASeNa kRtvA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! saMvegena kRtvA jIvo'nuttarAM prakRSTAM dharmayoH zrutacAritrayoH zraddhAM tatkaraNecchAM janayati / anuttaradharmazraddhayA saMvegaM tamevArthAdviziSTataraM 'havvaM'ti ___ 2010_02 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 zIghramAgacchati / anantAnubandhikrodhamAnamAyAlobhAn kSapayati / navaM karma azubhaM na badhnAti / tatazca kaSAyakSayaH pratyayo nimittaM yasyAH sA tathA, saiva tatpratyayakA, tA, caH samuccaye, mithyAtvasya vizuddhiH sarvathA kSayastAM kRtvA darzanasya kSAyikasamyaktvasyArAdhako bhavati, darzanavizuddhayA ca vizuddhayA'tyantanirmalayA'styekakaH kazcinmarudevIvadbhavyastenaiva bhavagrahaNena siddhyati, tasminneva bhave muktiM yAti / yastu tadbhave na siddhyati sa zuddhyA darzanasya vizuddhayA tRtIyaM punarbhavagrahaNaM nAtikrAmati, avazyaM bhavatrayAntaH siddhyati / utkRSTadarzanArAdhakApekSayaitat / yataH ukkosadaMseNeNaM bhaMte ! jIve kaihiM bhavaggahaNehiM sejjhijjA ? / goyamA ! ukkoseNaM teNeva tao mukke taiyaM nAikkamai // [] saMvegAdavazyaM nirvedaH syAditi tamAha nivveeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? nivveeNa divvamANusatericchiesu kAmabhogesu nivveaM havvamAgacchai, savvavisaesu virajjai, savvavisaesu virajjamANe AraMbhapariggahapariccAyaM karei AraMbhapariggahapariccAyaM karemANe saMsAramaggaM vocchidai, siddhimaggapaDivaNNe ya bhavai // 2 // vyAkhyA he bhadanta ! nirvedena sAmAnyataH saMsAravirAgeNa jIvaH kiM janayati ? gururAha-nirvedena kadAsau saMsArastyAjya: ? iti dhiyA divyamAnuSyatairazceSu kAmeSu nirveda, yathA'lametairanarthahetubhiriti bhAvaM 'havvaM'ti drutamAgacchati, sarvaviSayeSu virajyati, tebhyo virajyaMzca ArambhaparigrahaparityAgaM karoti, taM kurvan saMsAramArgaM mithyAtvA'viratyAdikaM vyavacchinatti, tattyAgavata eva tattvata ArambhaparityAgAt tadvyavacchittau ca suprApa eva siddhirmAgaH samyagdarzanAdiriti siddhimArgapratipannazca bhavati // satyapi nirvede dharmazraddhaiva zreyoheturiti tamAha dhammasaddhAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? dhammasaddhAe NaM sAtAsokkhesu rajjamANe virajjai, agAradhammaM ca NaM cayai, aNagAre NaM jIve sArIramANasANaM dukkhANaM cheaNabheaNasaMjogAdINaM vocchedaM karei, avvAbAhaM ca NaM suhaM nivvattei // 3 // vyAkhyA he bhadanta ! dharmazraddhayA jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! dharmazraddhayA sAtAsukheSu vaiSayikasukheSu rajyamAnaH pUrvaM rAgaM kurvan virajyate virakti 2010_02 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 425 yAti, agAradharmaM ca gArhasthyaM, NaM alaGkAre tyajati, tatazca prAkRtatvAdanagAra: san jIvaH zArIramAnasAnAM du:khAnAM, yathA chedanabhedanAdInAM zArIrANAM, saMyogo'niSTAnAM, AderiSTaviyogAdiH, tataH saMyogAdInAM mAnasaduHkhAnAM vyavacchedaM karoti / avyAbAdhaM ca sukhaM mokSaM punarnivartayati / / 3 / / dharmazraddhAyAM cA'vazyaM guravaH zuzrUSayitavyA iti guruzuzrUSaNAmAha gurusAhammiyasussasaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? gururAhammiyasussUsaNayAeNaM viNayapaDivattiM jaNayai, viNayapaDivaNNe ya NaM jIve aNaccAsAyaNasIle neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevaduggaIo niraMbhai, vaNNasaMjalaNabhattibahumANayAe ya maNussadevasugaIo nibaMdhai, siddhisuggaiM ca visohei pasatthAI ca NaM viNayamUlAI savvakajjAiM sAhei, aNNe ya bahave jIve viNaittA bhavai // 4 // vyAkhyA he bhadanta ! gurUNAM AcAryANAM sArmikANAM ekadharmavatAM zuzrUSayA sevayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! gurUNAM sAdharmikANAM ca zuzrUSayopAsanayA jIvo vinayapratipattiM ucitakRtyakaraNAGgIkArarUpAM janayatIti sarvatra jJeyaM / pratipannavinayaH punarjIvo'natyAsAtanAzIlo guruparivAdAdiparihArAdatyAsAtanAtyAgI san nairayikatiryagyonI manuSyadevadurgatI mlecchakilbiSatvAdIni ruNaddhi, teddhetoratyAsAtanAyA abhAvena tatrA'gamanAt / varNazlAghA tena saMjvalaM guNodbhAsanaM, bhaktiraJjalipragrahAdiH, bahumAna AntaraprItiH, eSAM dvandve bhAvapratyaye ca varNasajvalanabhaktibahumAnatayA gurUNAM vinayapratipattyA manuSyadevasugatI sakalaizvaryendratvAdIni badhnAti, siddhi sugatiM ca vizodhayati, sanmArgasamyagdarzanAdeH zodhanena ca prazastAni prazaMsAspadAni vinayamUlAni sarvakAryANIha zrutajJAnAdIni paratra ca muktiM sAdhayati, anyAMzca bahUn jIvAn vinetA vinayaM grAhayitA bhavati svayaM, upAdeyavacanatvAt / 'uTThAvaie paraM' ityuktatvAt // 4 // guruzuzrUSakasyA'tIcArasambhave AlocanayA vivakSitaphalAptiriti tAmaha AloyaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? AloyaNayAe NaM mAyAniyANamicchAdarisaNasallANaM mokkhamaggavigghANaM aNaMtasaMsAravaddhaNANaM uddharaNaM karei, ujjubhAvaM jaNayai ujjubhAvapaDivanne ya NaM jIve amAyI itthIvedaM NapuMsakavedaM ca na baMdhai, puvvabaddhaM ca NaM nijjarei // 5 // 2010_02 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA he bhadanta ! AlocanayA gurvagre svadoSaprakAzanarUpayA jIvaH kiM janayati ? gururAha-AlocanayA mAyAnidAnaM mithyAdarzanaM sAMzayikAdi, etAni zalyAnIva zalyAni mAyAnidAnamithyAdarzanazalyAni, teSAM mokSamArga prati vighnabhUtAnAM anantasaMsAravarddhanAnAM uddharaNamapanayanaM karoti / RjubhAvaM saralatvaM ca janayati / tataH pratipannArjavabhAvazca jIvo'mAyI, puMstvahetutvAccA'mAyitvasya, strIvedaM napuMsakavedaM ca na badhnAti, pUrvabaddhaM ca tadeva dvayaM sakalakarma vA nirjarayati kSapayati, arthAnmukti prApnoti // 5 // AlocanA nindAvata eva saphaleti tAmAha niMdaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayaI ? niMdaNayAe NaM pacchANutAvaM jaNayai, pacchANutAveNaM virajjamANo karaNaguNaseDhiM paDivajjai, karaNaguNaseDhIpaDivanne ya aNagAre mohaNijjaM kammaM ugghAei // 6 // vyAkhyA he bhadanta ! nindanayA jIva: kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! nindanenAtmanaivAtmadoSaparibhAvanena, pazcAdanutApaM hA duSTaM kRtamidaM mayetyAdi janayati / virajyamAno vairAgyaM gacchan karaNenA'pUrvakaraNena guNahetukAM zreNiM karaNaguNazreNi prapadyate, sA ca sarvoparitanasthitermohanIyAdikarmadalikAnyAdAyodayasamayAt prabhRti dvitIyAdisamayeSvasaGkhyAtaguNapudgalaprakSeparUpAntarmohUttikI, upalakSaNatvAt sthitighAtarasaghAtaguNasaGkramasthitivedaizca viziSTA, athavA karaNaguNenA'pUrvakaraNAdimAhAtmyena zreNiH kSapaka zreNireva, tAM, yadvA karaNaM piNDavizuddhyAdi, guNAnAM jJAnAdInAM ca zreNiruttarottaraguNAlistAM pratipadyate, pratipannakaraNaguNazreNikazcA'nagAro mohanIyaM darzanamohanIyAdikarmodghAtayati kSapayati, tatkSapaNe ca muktiprAptiH // 6 // ko'pyAtmano'tyantaduSTatAM jAnannindAM kRtvA garhAmapi kuryAdityAha garahaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? garahaNayAe NaM apurakkAraM jaNayai, apurakkAragaeNaM jIve appasatthehiMto jogehito niyattei, pasatthe ya pavattei, pasatthajogapaDivanne ya NaM aNagAre aNaMtaghAipajjave khavei // 7 // vyAkhyA he svAmin ! garhaNena parasamakSamAtmano doSodbhAvanena jIvaH kiM janayati ? gururAha-garhaNena, puraskAro guNavAnayamiti gauravaH, na tathA'puraskAraH, avajJAspadaM janayatyAtmanaH, tadgatazca kadadhyavasAyotpattAvapi tadbhItyaivA'prazastebhyaH 2010_02 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 427 ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam karmabandhahetubhyo yogebhyo nivarttate, prazastayogAMstu pratipadyate / pratipannaprazastayogastvanagAro'nantaviSayatayA'nante jJAnadarzane ghnantItyevaMzIlA anantaghAtinastAn paryavAn jJAnAvaraNAdikarmaNAM pariNAmAn kSapayati, muktiM cApnotIti sarvatrA'nuktamapi jJeyaM tadarthatvAt sarvaprayAsasya // 7 // AlocanAdIni sAmAyikavata eva tattvataH syuriti taducyate sAmAieNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sAmAieNaM sAvajjajogaviraI jaNayai // 8 // vyAkhyA he bhadanta ! sAmAyikena jIvaH kiM janayati ? gururAha-sAmAyikena sAvadyayogaviratiM karmabandhahetuvyApAroparamaM janayati, tadviratisahitasyaiva sAmAyikasambhavAt , na caivaM tulyakAlatvenA'nayovRkSacchAyAdivat kAryakAraNabhAvA'sambhavaH // 8 // sAmAyikapratipatrA tatpraNetAraH stutyAste cArhanta iti tatsUtramAha cauvIsatthaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? cauvIsatthaeNaM dasaNavisohiM jaNayai // 9 // vyAkhyA he bhadanta ! caturviMzatistavena jIvaH kiM janayati ? gururAha-he ziSya ! caturviMzatistavena jIvo darzavizuddhiM janayati, samyaktvanairmalyaM karoti // 9 // stutvA jinAn guruvandanapUrvikA sAmAyikapravRttirityAha vaMdaNaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vaMdaNaeNaM nIyAgottaM kamma khavei, uccAgottaM nibaMdhai, sohaggaM ca NaM appaDihayaM ANAphalaM nivvattei, dAhiNabhAvaM ca NaM jaNayai // 10 // vyAkhyA he bhadanta ! vandanena jIvaH kiM janayati ? gururAha-vandanena gurubhyo dvAdazAvatapUrvakaM vandanena jIvo nIcairgotraM karma kSapayati, uccairgotraM karma ca badhnAti, saubhAgyaM cA'pratihataM, AjJAphalamAjJAsAraM nivarttayati karoti, dakSiNabhAvaM cAnukUlabhAvaM janayati lokasya // 10 // sAmAyike'tra sAmAyikapratikramaNe sAdhUnuddizyokte, na tu zrAddhAn , yata AdyAntAhatoH, anyeSAM tvatIcAre eveti kathanAt etadguNasthitenApi madhyamArhatAM tIrthe'tIcAre, RSabhavIrayostu tadabhAve'pi pratikramitavyamiti pratikramaNamAha 2010_02 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 ___ paDikkamaNeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? paDikkamaNeNaM ca tacchidAI pihei, pihiyavayacchidde puNa jIve niruddhAsave asabalacaritte aTThasu pavayaNamAyAsu uvautte apuhatte suppaNihie viharai // 11 // vyAkhyA he bhadanta ! pratikramaNena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! pratikramaNenA'parAdhebhyaH pratIpanivarttanena jIvo vratAnAM chidrANyatIcArAn pidadhAti, pihitavratacchidrazca jIvo niruddhAzravo'hiMsAdibhAvo'zabalaM zabalasthAnairakarburIkRtaM cAritraM yasya so'STapravacanamAtRpayuktaH san , nAsti pRthaktvaM saMyamayogebhyo viyuktatvaM svarUpaM yasyA'sAvapRthaktvaH , supraNihitaH suSThasaMyame praNidhAnavAn (pAThAntaresupraNihitendriyaH sanmArgasthApitendriyo) viharati // 11 // athAtIcArazuddhyarthaM kAyotsargaH kArya iti tamAha kAusaggeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAusaggeNaM tIyapaDuppannaM pAyacchittaM visohei, visuddhapAyacchitte ya jIve nivvuyahiyae uhariyabhara vva bhAravahe pasatthajjhANovagae suhaM suheNaM viharai // 12 // __ vyAkhyA he bhadanta ! kAyotsargeNa jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! kAyotsargeNa jIvo'tItaM cirakAlInaM pratyutpannamiva pratyutpannaM, vA'AsannakAlabhavaM prAyazcittamiti prAyazcittAhamatIcAraM vizodhayati, vizuddhaprAyazcittastu jIvo nirvRtaM svasthIbhUtaM hRdayamasyeti nirvRtahRdayaH, apahRto bhara iti bhAro yasmAt so'pahRtabharaH, sa iva bhAravaho vAhikAdiriva, bhAraprAyA atIcArAstai rahito yathA syAttathA, saddharmadhyAnopagataH prazastadhyAnI sukhaMsukhena sukhaparamparAptyA viharati, ihaparalokayoravatiSThati, ihaiva tanmuktyavApterityarthaH // 13 // evamapyazuddhyamAne pratyAkhyAnaM kAryamiti tadAha paccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? paccakkhANeNaM AsavadArAI niraMbhai, paccakkhANeNaM icchAnirohaM jaNayai, icchAnirohaM gaeNaM jIve savvadavvesu viNIyataNhe sIyalabhUe viharaD // 13 // ___ vyAkhyA he bhadanta ! pratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! pratyAkhyAnena mUlottaraguNapratyAkhyAnarUpeNa, tatrottaraguNapratyAkhyAnaM namaskArasahitAdipratyAkhyAnakaraNAdinA AzravadvArANi jIvo niruNaddhi, tathaiva pratyAkhyAnena jIva 2010_02 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 429 icchAnirodhaM AhArAdivAJchAnirodhaM janayati, icchAnirodhaM gatazca jIvaH sarvadravyeSu vinItatRSNo'tyantadUrIkRtatRSNaH san zItalIbhUto viharati bAhyAbhyantarasantAparahito vicarati // 13 // pratyAkhyAnakaraNAdanu yatra caityAni syustatra tadvandanaM kAryamityuktaM prAk, tacca stutistavamaGgalaM vinA neti tadAha _thayathuimaMgaleNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? thayathuimaMgaleNaM nANadaMsaNacarittabohilAbhaM jaNayai, nANadaMsaNacarittabohilAbhasaMpaNNe ya jIve aMtakiriyaM kappavimANovavattiyaM ArAhaNaM ArAhei // 14 // vyAkhyA he bhadanta ! stavastutimaGgalena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! stavastutimaGgalena, tatra stavA devendrastavAdyAH, stutaya ekAdisaptazlokAntAH, prAkRtatvAd vyatyaye stutistavA eva maGgalaM bhAvarUpaM, tena jJAnadarzanacAritrarUpo bodhistasya lAbhaM pUrNArhaddharmApti jIvo janayati, jJAnAdisampannazca jIvo'ntaH bhavasya karmaNAM vA, tasyAntasya kriyAM muktiM, kalpA devalokAH, vimAnAni graiveyakA'nuttarANi teSUpapattiryasyAstA kalpavimAnopapattikAM, ko'rthaH ? antarabhave devatvaphalaM paramparayA tu muktiprApikAmArAdhanAM jJAnAdyArAdhanAmArAdhayati sAdhayati / antakriyAbhAjanaM ca jIvastu caturdhA tathAhi kazcit prapadyApi zrAmaNyaM dIkSAM pAlayannapi gADhagurukarmatvAt viziSTA'dhyavasAyA'bhAvena karmakSayA'bhAvAnna tadbhave muktibhAgbhavati, kiM tu bhavAntare dIrghaparyAyAvAptyA, yathA sanatkumAracakrI / tathA ca sthAnAGgam "tattha khalu ime paDhame aMtakiriyAvatthU-mahAkamme paccayAe yAvi bhavati, samaNAuso ! se NaM samaNe bhavittA, agArAo aNagAriyaM pavvaio uvaTThie neyAuyassa maggassa saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule lUhe tIraTThIo uvahANavaM dukkhaM khavei tavassI, tassa NaM tahappagAro tave bhavati No tahappagArA veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajjAe dIhadIheNaM pariyAeNaM sijjhai bujjhai muccai pariNivvAi, savvadukkhANamaMtaM karei, jahA se saNaMkumAre rAyarisI" // [ ] anyastu gurukarmApi vratamApya karmakSayAnvito viziSTAdhyavazAt tatraiva bhave'lpenaiva kAlena muktimApnoti, yathA gajasukumAlaH, taduktam "ahAvare docce aMtakiriyAvatthU-mahAkamme paccayAe yAvi bhavati, samaNAuse ! 2010_02 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaio uvaTThie neyAuyassa maggassa jAva uvahANavaM dukkhaM khavei tavassI, tassa NaM tahappagAre tave bhavati, tahappagArA veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajAe bhavati, niruddheNaM pariyAeNaM sijjhai jAva savvadukkhANamaMtaM kareti jahA se gayasukumAle aNagAre " // [] anyaH punaralpakarmA zrAmaNyakaSTA'bhAvaM vinA dIrghaparyAyeNa muktimApnoti yathA bharatacakrI, yathoktam-- ['"ahAvare tacce aMtakiriyAvatthU - appakamme paccayAe yAvi bhavati, samaNAuso se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvae tti, uvaTThie NeyAuyassa maggassa saMjamabahule jAva savvadukkhaM khavei tavassI, tassa NaM No tahappagAre tave bhavati no tahappagArA veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajjAe, dIheNaM pariyAeNaM sijjhati, jahA se bhara gayA cAuraMtacakkavaTTI" 3 // [ ] tadanyastvalpakarmA viratimavApya tathAvidhavizuddhAdhyavasAyavazAttathAvidhatapastathAvidhavedanA ca labdhvA jhagityeva muktimadhigacchati yathA marudevI svAminI, tathA ca tatraivoktam " ahAvare cautthe aMtakiriyAvatthU - appakamme paccayAe yAvi bhavati, samaNAuso se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvae tti, uvaTThie NeyAuyassa maggassa saMjamabahule jAva savvadukkhaM khave tavassI, tassaNaM tahappagAre tave bhavati tahappagArA ceva veyaNA bhavati, se NaM tahappagAre purisajAe NiruddheNaM pariyAeNaM sijjhai jAva savvadukkhANaM ataM kareti, jahA se marudevI bhagavati" tti ] [ ] [ paThanti ca ] 'aNaMtakiriyaM ArAhaNaM ArAhei' tti avidyamAnA'ntakriyA karmakSayalakSaNA tadbhava eva yasyAM sA'nantakriyA tAM paramparAmuktiphalAmityarthaH ||14|| arhadvandanAdanu svAdhyAyaH kAryaH, sa kAle eva tadjJAnaM ca kAlapratyupekSaNayA syAditi tAmAha kAlapaDilehaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAlapaDilehaNayAe NaM NANAvaraNijjaM kammaM khave // 15 // 1. atra sthAne mudritapratamadhye yaH pATho'sti saH pATho'zuddhaH khaNDitazcaitAdRzaH ahAvare tacce aMtakiriyA vatthU appakammapaccae yAvi bhavai [ jAva ]no tahappagArA veyaNA bhavai, se NaM tahappagAre purisajjAe niruddheNaM pariyAeNaM sijjhai jAva savvadakkhANaM aMtaM karei, jahA se marudevI bhagavaI "tti etatpAThasthAne [ ] kauMsadvayavartI pATha utta0 bRhadvRttitaH pUritaH // sampA0 2010_02 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 431 vyAkhyA-he bhadanta ! kAle pratilekhanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya! kAlaH prAdoSikAdistatpratyupekSaNA'AgamavidhinA yathAvannirUpaNA, grahaNapratijAgaraNe, tayA jJAnAvaraNIyaM karma kSapayati // 15 // akAlapAThe prAyazcittaM kAryamiti tatkaraNamAha pAyacchittakaraNeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? pAyacchittakaraNeNaM pAvakammavisohiM jaNayai, niraIyAreyAvi bhavai, sammaM ca pAyacchittaM paDivajjamANe maggaM maggaphalaM ca visohei, AyAraM ca AyAraphalaM ArAhei // 16 // ___ vyAkhyA-he bhadanta ! prAyazcittakaraNena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! prAyazcittaM jIvaM zodhayati, pApaM chinattIti vA prAyazcittaM pApacchidvA, tatra prAyazcittamAlocanAdi, tasya karaNena pApakarmavizuddhi niHpApatAM jIvo janayati / niraticArazcApi bhavati, utpadyamAnadoSatyAgAt , samyak prAyazcittaM pratipadyamAno mArga jJAnAptihetusamyaktvaM mArgaphalaM ca jJAnaM, dIpaprakAzayoriva yugapadutpattAvapi, samyaktvasya jJAnahetutvAt vizodhayati nirmalIkurute, AcAraM ca cAritraM AcAraphalaM ca ArAdhayati, yadvA mArga cAritrAptihetordarzanajJAnAkhyaM, tatphalaM ca cAritraM, tata AcAraM ca jJAnAcArAdi, tatphalaM ca mokSamArAdhayati / athavA mArgaM ca muktimArga kSAyopazamikaM darzanAdi, tatphalaM ca tadeva prakarSAvasthaM kSAyikadarzanAdi ArAdhayati // 16 / / prAyazcittaM kSAmaNAyAH syAditi tAmAha khamAvaNAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? khamAvaNAe NaM palhAyaNabhAvaM jaNayai, palhAyaNabhAvagae ya savvapANabhUyajIvasattesu mittIbhAvaM uppAei, mittIbhAvamuvagae yAvi jIve bhAvavisohiM kAUNa nibbhae bhavai // 17 // vyAkhyA-he bhadanta ! kSAmaNayA jIvaH kiM janayati ? gururAha kSAmaNayA jIvo duHkRtAdanu kSantavyamidaM mametyAdinA prahlAdanabhAvaM cittaprasattiM janayati / tadgatazca sarve prANA dvitricaturindriyAH, bhUtAstaravaH, jIvAH paJcendriyAH, sattvAH zeSajIvAsteSu, yataH prANAdvitricatuH proktA, bhUtAzca taravaH smRtAH / jIvAH paJcendriyA jJeyAH, zeSAH sattvA itIritAH // 1 // 2010_02 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 maitrIbhAvA parihitacintAmutpAdayati, tAmupagatazca jIvo bhAvavizuddhi rAgadveSavigamaM kRtvA nirbhaya ihaparalokAdyanekabhayavimukto bhavati // 17|| evaM guNADhyena svAdhyAye yatitavyamiti tamAha sajjhAeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sajjhAeNaM NANAvaraNijjaM kammaM khavei // 18 // vyAkhyA he bhadanta ! svAdhyAyena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! svAdhyAyena jIvo jJAnAvaraNIyaM karma zeSaM ca karma kSapayati / yataH kammamasaMkhijjabhavaM, khavei aNusamayameva Autto / annayaraMmi vi joe, sajjhAyaMmi viseseNa // 1 // [ya.ca./gA.6] // 18 // tatrAdau vAcanA kAryeti tAmAha vAyaNAe bhaMte jIve kiM jaNayai ? vAyaNAe NaM nijjaraM jaNayai, suyassa aNusajjayAe aNAsAyaNAe vaTTai, suyassa ya aNusajjaNayAe aNAsAyaNANa vaTTamANe titthadhammaM avalaMbai, titthadhamma avalaMbamANe mahANijjare mahApajjavasANe bhavai // 19 // vyAkhyA-he bhadanta ! vAcanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! vAcanA pAThanaM, tayA jIvo nirjarA karmaparizATaM janayati, tathaiva zrutasyA'nAzAtanAyAM ca varttate, tadakaraNe hyavajJAtaH zrutamAzAtitaM bhavet (pAThAntare-'taM aNusajjaNAe vaTTai'tti tatrAnuSaJjanamanuvarttanaM tatra varttate) ko'rthaH ? vyavacchedaM karoti, tataH zrutasyA'nAzAtanAyAmanuSaJjane vA varttamAnastIrthaM gaNadharastasya dharmamAcAraM zrutadAnaM tIrthadharmaM, yadvA tIrthaM zrutaM taddharmaM ca svAdhyAyaM avalambate sevate, tamavalambamAnazcAzrayan mahatI karmaviSayA nirjarA'syeti mahAnirjaro, mahatprazasyaM muktyAptyA paryavasAnamantaH karmaNo bhavasya vA yasya sa mahAparyavasAnazca bhavati // 19 // kRtavAcanaH saMzaye punaH pRcchatIti pRcchanAmAha paDipucchaNAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? paDipucchaNAe NaM suttatthatadubhayAiM visohei, kaMkhAmohaNijjaM ca kammaM vocchidai // 20 // vyAkhyA he bhadanta ! pratipRcchanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! pratipRcchaneti pUrvaM kathitasya sUtrAdeH punaH pRcchanaM pratipRcchanA, tayA jIvaH sUtrArthaM 2010_02 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 433 tadubhayAni ca vizodhayati, saMzayAdimAlinyahAnena vizuddhAni kurute, kAGkSA idamitthaM vA syAditi cintA, saiva mohayatIti mohanIyaM karma anabhigrahikamithyAtvarUpatAM chinatti // 20 // vizodhitasyApi sUtrasya karmakSayAya parAvarttanAmAha pariyaTTaNAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? pariyaTTaNAe NaM vaMjaNAI jaNayai, vaMjaNaladdhi ca uppAei // 21 // vyAkhyA-he pUjya ! parAvartanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! parAvarttaneti siddhAntasya guNanaM, tayA jIvo vyaJjanAnyakSarANi janayatyutpAdayati, tAni galitAnyapi guNayatastasya jhagityutpatantItyutpAditAni bhavantItyarthaH, tathaiva kSayopazamato vyaJjanalabdhi ca padAnusAritAlakSaNAM utpAdayati / / 21 / / sUtre'rthazcintya ityanuprekSAmAha aNuppehAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? aNuppehAe NaM AUyavajjAo sattakammapayaDIo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo siDhilabaMdhaNabaddhAo pakarei, dIhakAlaTThiIyAo hassakAlaTThiIyAo pakarei, tivvANubhAvAo maMdANubhAvAo pakarei, bahuppaesaggAo appapaesaggAo pakarei, AUyaM ca NaM kammaM siya baMdhai, siya No baMdhai, asAyAveyaNijjaM ca kammaM no bhujjo bhujjo uvaciNai, aNAIyaM ca NaM aNavayaggaM dIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM khippAmeva vIIvayai // 22 // ___ vyAkhyA he bhadanta ! anuprekSayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! anuprekSeti sUtrArthacintanikA, tayA AyurvarjAH saptakarmaprakRtI:, 'dhaNiyaMti bADhaM bandhanaM zleSaNaM, tena baddhA nikAcitA ityarthaH, zithilabandhanabaddhAH, ko'rthaH ? apavartanAdikaraNayogyAH prakaroti, tapobhedatvAdasyAH, tapasazca nikAcitakSapaNe'pi kSamatvAt , uktaM ca-"tavasA u nikAiyANaM ca" tAzca dIrghakAlasthitikA hrasvakAlasthitikAH karoti, zubhAdhyavasAyavazAt , sthitikhaNDakApahAreNa, etaccaivaM sarvakarmaNAM dIrghasthiterazubhatvAt , nRtiryakdevAyuSAM tu na, yataH suhaasuhANaM ThiIo, asuhAo saMkilesao jamaI / hassAo visohIe, suranaratiriyAue mottuM // 1 // [ ] azubhaprakRtayastIvAnubhAvAzcatuHsthAnikarasatve mandAnubhAvAH, tristhAnikarasatvAdyApAdane jJeyAH, zubhabhAvastu zubhAzubhatIvrAnubhAvaH syAt , kvacididaM dRzyate-'bahupaesaggAo 2010_02 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 appapaesaAu pakarei' tatra bahukarmapradezakAH prakRtIralpapradezakAH kuryAditi / AyurvarjAH saptetyukti: zubhAyuSa eva saMyatasya sambhavAt , na ca zubhabhAvena zubhaprakRtInAM zithilatAdi karaNaM, AyuHkarmasyAdvadhnAti, tribhAgAdizeSAyuSkatAyAmeva tadbandhAt , tasya ca kAdAcitakatve vivakSitatvAt , kasyacinmaktiprAptervA asAtavedanIyaM karma, cAdanyAzcA'zubhaprakRtI! naiva bhUyo bhUya upacinoti badhnAti, bhUyograhaNaM tvanyatamapramAdataH pramattasaMyatassa tadvandhasyApi sambhavAt / (pAThAntare-sAyAveyaNijjaM ca NaM kammaM bhujjo bhujjo uvaciNAi) anAdikaM AderabhAvAt , caH samuccayArthe, anavagacchadagraM parimANaM yasya, sadAvasthitAnantaparimANavattvena, so'yamanavadagro'nanta ityarthaH, taM, pravAhApekSaM caitat , ata eva dIrgho'dhvA tatparibhramaNahetukarmarUpo mArgo yasmiMstaddIrghAdhvaM, maH alAkSaNikaH, dIrghAvaM dIrghakAlaM vA, catvArazcaturgatilakSaNA antA avayavA yasmistaccaturantasaMsArakAntAraM kSiprameva vyativrajate, vizeSeNAtikrAmati muktiM yAti // 22 // abhyasta zrutena ca dharmakathApi kAryeti tAmAha dhammakahAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? dhammakahAe NaM pavayaNaM pahAvei, pavayaNapahAvaeNaM jIve AgamesissabhaddattAe kammaM nibaMdhai // 23 // vyAkhyA he bhadanta ! dharmakathayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! dharmakathayA vyAkhyAnarUpayA jIvaH pravacanaM prabhAvayati prakAzayati / (pAThAntare"NijjarAM jaNayai'-nirjarAM janayati / ) AgamiSyadityAgAmikAlabhAvi bhadraM yasmistattathA tasya bhAvasya tayA'gamiSyadbhadratayA, yadvA Agama AgAmikAlastasmin , zazvadbhadratayopalakSitaM karma badhnAti zubhAnubandhi / / 23 / / itthaM paJcadhA svAdhyAyaratena zrutamArAdhitaM syAttattadArAdhanocyate suyassa ArAhaNayAe NaM bhaMte jIve ki jaNayai ? suyassa ArAhaNayAe NaM aNNANaM khavei, na ya saMkilissai // 24 // vyAkhyA he bhadanta ! zrutasyArAdhanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! zrutasyArAdhanayA samyagAsevanayA'jJAnaM jIvaH kSapayati, na ca saklizyate, rAgAdijanitasaGklezA'bhAvAt , tadvazato navanavasaMvegA'vApteH, yataH jaha jaha suyamavagAhai, aisayarasapasarasaMjuyamapuvvaM / taha taha palhAai muNI, navanavasaMvegasaddhAe // 1 // [pa.va./gA.560] // 24 // 2010_02 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 435 ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam sA caikAgramanaHsannivezanAdeva bhavatyatastAmAha egaggamaNasaMNivesaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? egaggamaNasaMNivesaNayAe NaM cittanirohaM karei // 25 // vyAkhyA he bhadanta ! ekAgramanaHsannivezanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! ekamagraM zubhamAlambanamasyetyekAgraM, tacca tanmanazca, tasya sannivezanA sthApanA, tayA ekAgramanaHsannivezanayA cittanirodhaM, cittasyetastata unmArgitasya niyantraNaM cittanirodhaM janayati // 25 // ekAgrasyApi saMyamAdeveSTaphalAptiriti tamAhasaMjameNaM bhaMte jIve kiM jaNayai, saMjameNaM aNaNhattaM jaNayai // 26 // vyAkhyA-he bhadanta ! saMyamena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! saMyamena paJcAzravaviratyA 'aNaNhaya'tti ananhaskatvaM avidyamAnabaddhyamAnakarmatvaM karoti // 26 // saMyamino'pi na tapo vinA karmakSaya iti tadAhataveNaM bhaMte kiM jaNayai ? taveNaM voyANaM jaNayai // 27 // vyAkhyA he bhadanta ! tapasA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! tapasA jIvo vyavadAnaM pUrvabaddhakarmakSayato viziSTAM zuddhiM janayati // 27 // vyavadAnasyaiva phalamAha voyANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? voyANeNaM akiriyaM jaNayai, akiriyAe bhavittA tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMtaM karei // 28 // vyAkhyA he bhadanta ! vyavadAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! vyavadAnena jIvo'kriyaM vyuparatakriyAkhyaM zukladhyAnaturyabhedaM janayati, akriyAko bhUtvA siddhayati niSThitArtho bhavati, buddhyate jJAnadarzanAbhyAM vastutatvaM, mucyate saMsArAt , ata eva parinirvAti karmAgni nirvApya zItalo bhavati, sarvaduHkhAnAM cAntaM karoti // 28 // vyavadAnaM sukhazAyitAyAmevAtastAmAha suhasAyAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? suhasAyAe NaM aNussuyattaM jaNayai, aNussue NaM jIve aNukaMpe aNubbhaDe vigayasoge carittamohaNijjaM kammaM khavei // 29 // 2010_02 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA-he bhadanta ! sukhazAyitayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! sukhazAyitayeti sukhaM zete pravacana 1 paralAbha 2 kAmabhoga 3 dehasambandha 4 spRhAkhyAsvazubhabhAvarUpAsu catasRSu sukhazayyAsu sthitatvena manaH khedA'bhAvAnnirAkulatayAste iti sukhazAya:, tadbhAvaH sukhazAyitA, prAkRtatvAt sUtre yalopaH, tayA'nutsukatvaM paralAbhadivyanRkAmabhogani:spRhatvamityarthaH / yadvA sukhasya vaiSayikasya zAtastadgataspRhAnivAraNenApayanayanaM, tena anutsukatvaM viSayeSu nispRhatvaM anu saha kampate ityanukampakaH, sukhotsuko hi mriyamANamapi paraM dRSTvA svasukharasika eva syAt, ayaM tu duHkhitaM paraM dRSTvA tadduHkhaduHkhitayA svayamapi kampate, anudbhaTo'nulbaNo vigatazoko, naihikArthabhraMze'pi zocate, muktibaddhaspRhatvAt evaM prakRSTAdhyavasAyatazcAritramohanIyaM karma kSapayati ||29|| 436 " sukhazayyAsthitasyA'pratibaddhatA syAt iti tAmAha appaDibaddhayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? appaDibaddhayAe NaM nissaMgattaM jaNayai, nissaMgatteNaM jIve ege egaggacitte diyA vA rAu vA asajjamANo appaDibaddhayAe vi viharar3a ||30|| , vyAkhyA - he bhadanta ! apratibaddhatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! apratibaddhatayA nirabhiSvaGgatayA jIvo niHsaGgatvaM bahiHsaGgA'bhAvaM janayati ? tena ca sa jIva eko'rAga ekAgracitto dharmaikatAnamanA divase vA rAtrau vA asajan bahiHsaGgaM tyajan apratibaddhatayA viharati / vizeSato'pratibaddho mAsakalpAdyudyatavihAreNa paryaTati // 30 // apratibaddhatA viviktazayanAsanatAyAM syAdatastAmAha 2010_02 vivittasayaNAsaNasevaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vivittasayaNAsaNasevaNayAe carittagutiM jaNayai, carittagutte ya NaM jIve vivittAhAre daDhacaritte egaMtarae mokkhe bhAvapaDivaNNe aTThavihakammagaMThi nijjarei // 31 // vyAkhyA-he bhadanta ! viviktazayanAsanasevanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! viviktAni stryAdyasaMsaktAni zayanAsanAni upAzrayazca yasya sa viviktazayanAsanastasya bhAvo viviktazayanAsanatA, tayA jIvazcaraNaguptiM caraNarakSAM janayati vyatyayAd guptacaritrazca vivikto vikRtyAdibRMhakavasturahita AhAro yasya saH, guptacaritro hi sarvatra nispRha eva syAt, dRDhacaritraH, ekAntena rataH saMyame, mokSe bhAvenAnta: karaNena pratipanna Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 437 ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam Azrito, mokSa eva mayA sAdhya ityAzayI, aSTavidhakarmaNAM granthiriva granthirdurbhedatayA, taM nirjarayati, kSapaka zreNipratipattyA kSapayati // 31 // viviktazayanAsanatAyAM vinivarttanA syAditi tAmAha viNivaTTaNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? viNivaTTaNayAe NaM pAvakammANaM akaraNayAe abbhuDhei, puvvabaddhANa ya nijjaraNayA taM niyattei, tao pacchA cAuraMtaM saMsArakaMtAraM vIIvayai // 32 // vyAkhyA he bhadanta ! vinivarttanayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! vinivarttanayA viSayebhya AtmanaH parAGmukhIkaraNena pApakarmaNAM sAvadyAnuSThAnAnAM akaraNatayA, na mayA pApAni kAryANi ityabhyuttiSThate, dharmaM pratyutsahate, yadvA mokSAyA'bhyuttiSThate, pUrvabaddhAnAM nirjaraNayA, navAnAM ca anAdAnena tatpApakarma nivarttayati kSapayati, tatazca pazcAccAturantasaMsArakAntAraM vyativrajati vyutkrAmatItyarthaH // 32 // viSayanivRttazca ko'pi sambhogapratyAkhyAnavAn syAditi tadAha saMbhogapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? saMbhogapaccakkhANeNaM AlaMbaNAI khavei, nirAlaMbaNassa ya AyataTThiyA jogA bhavaMti, saeNaM lAbheNaM saMtussai, paralAbhaM no AsAei, no takkei, no pIhei, no patthei, no ahilasai, parassa lAbhaM aNAsAemANe atakkemANe apIhemANe apatthemANe aNabhilasamANe doccaM suhasejjaM uvasaMpajjittANaM viharai // 33 // vyAkhyA-he bhadanta ! sambhogapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! saGkareNa svAnyalAbhamilanena bhogaH sambhogaH, ekamaNDalIbhoktRtvaM, tasya pratyAkhyAnaM, gItArthatve jinakalpAdyudyatavihArapratipattyA parihArastenAlambanAni glAnatAdIni kSapayati tiraskurute / sadodyatatvena vIryAcAramevAlambate, tasya AtatArthikA mokSaprayojanA yogA vyApArA bhavanti, svakena lAbhena sa santuSyati, parasya lAbhaM nAsvAdayati na vAJchayati, na tarkayati manasA na vikalpayati, na spRhayati, na prArthayati, nAbhilaSati, tatra tarkaNaM manasA yadidaM mahyamasau dadAtIti vikalpanaM, spRhaNaM tat zraddhAlutayA'Atmana AviHkaraNaM, prArthanaM vAcA mahyaM dehIti yAcanaM, abhilaSaNaM tallAlasatayA vAJchanaM, ekAthikAnyetAni nAnAdezavineyAnugrahAyopAttAni, parasya lAbhamanAzayamAna AzAviSaya 2010_02 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 makurvANo'nAsvAdayan vA'bhuJjAno'tarkayanna'spRhayanna'prArthayamAno'nabhilaSan , 'doccaMti dvitIyAM sukhazaya mupasampadya viharati, evaMvidharUpatvAttvasya, yataH sthAnAGge"ahAvare doccA suhasejjA, se NaM muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavvaio samaNo saeNaM lAbheNaM saMtUsai, parassa lAbhaM na AsAei, no takke" ityAdi // 33 // sambhogapratyAkhyAnina upadhipratyAkhyAnaM syAdityetadAha uvahipaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? uvahipaccakkhANeNaM apalimaMthaM jaNayai, niruvahieNaM jIve nikkaMkhe uvahimaMtareNa ya na saMkillissai // 34 // vyAkhyA-he bhadanta ! upadhipratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! upadhipratyAkhyAneneti, upadhe rajoharaNamukhavastrikAvoMpakaraNasya pratyAkhyAnena, parimanthaH svAdhyAyAdikSatiH, tadabhAvo'parimanthastaM karoti / nirupadhiko jIvo ni:kAkSo vastrAdIcchArahitaH san [upadhimantareNa] na ca saGkliSyati / uktaM hi"tassa NaM bhikkhussa No evaM bhavai, parijunne me vatthe, sUI jAissAmi sandhissAmi" ityAdi // 34 // upadhipratyAkhyAturjinakalpikAdereSaNIyA'lAbhe bahUpavAsAH syurata AhArapratyAkhyAnamAha AhArapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? AhArapaccakkhANeNaM jIviyAsaMsappaogaM vocchidai, jIviyAsaMsappaogaM vocchidittA jIve AhAramaMtareNa na saMkilissai // 35 // vyAkhyA-he bhadanta ! AhArapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ? AhArapratyAkhyAnenA'neSaNIyabhaktapAnatyAgena, jIvite AzaMsA abhilASastasyAH prayogaH karaNaM taM, [paThanti ca] 'jIviyAsavippaogaM' jIvitAzAyA viprayogaM vividhavyApAraM vA vyucchinatti, taM vyucchidya jIva AhAramantareNa na saGklizyati, vikRSTatapo'nuSThAne'pi na bAdhAmanubhavati // 35 // etatpratyAkhyAnatrayaM kaSAyA'bhAve phalavaditi tatpratyAkhyAnamAha kasAyapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kasAyapaccakkhANeNaM vIyarAgabhAvaM jaNayai, vIyarAgabhAvaM paDivaNNe ya NaM jIve samasuhadukkhe bhavai // 36 // 2010_02 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 439 vyAkhyA - he bhadanta ! kaSAyapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! kaSAyapratyAkhyAnena krodhamAnamAyAlobhatyAgena jIvo vItarAgabhAvaM janayati, pratipannavItarAgabhAvazca jIvaH samasukhaduHkho bhavati ||36|| niHkaSAyo'pi yogapratyAkhyAnAdeva muktisAdhaka iti tadAha jogapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? jogapaccakkhANeNaM ajogattaM jaNayai, ajogINaM jIve navaM kampaM na baMdhai, puvvabaddhaM nijjare // 37 // vyAkhyA - he bhadanta ! yogapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! yogA manovAkkAyavyApArAH, tatpratyAkhyAnena tannirodhenA'yogitvaM zailezItvaM jIvo janayati, ayogo jIvazca navaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM bhavopagrAhikakarma catuSkaM ca nirjarayati kSapayati // 37 // yogapratyAkhyAne zarIraM pratyAkhyAtameva, tathApi tadAdhAratvAnmanovAgyogayoH, ataH zarIraprAdhAnyajJaptyai tatpratyAkhyAnamAha sarIrapaccakkhANaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sarIrapaccakkhANeNaM siddhAisayaguNattaM nivvattei, siddhAisayaguNattasaMpanne ya NaM jIve logaggamuvagae paramasuhI bhavai // 38 // vyAkhyA - he bhadanta ! zarIrapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! zarIrapratyAkhyAnena dehavyutsarjanena jIvaH siddhAtizayaguNatvaM nirvarttayati, ko'rthaH ? siddhAnAM ye'tizayaguNAH sarvotkRSTaguNAsteSAM bhAvaH siddhAtizayaguNatvaM 'na kRSNo na nIlaH ' ityAdiguNatvaM nirvarttayati janayati / siddhAtizayaguNatvasampannazca jIvo lokAgraM muktipadamupagataH san paramasukhI bhavati // 38 // sambhogAdipratyAkhyAnAni prAyaH sahAyapratyAkhyAna eva sukarANi syuriti taducyatesahAyapaccakkhANaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sahAyapaccakkhANeNaM egIbhAvaM jaNayai, egIbhAvaM bhUeNaM jIve egaggaM bhAvemANe appasadde appajhaMjhe appakalahe appakasAe appatumaMtume saMjamabahule saMvarabahule samAhie yAvi bhavai // 39 // vyAkhyA-he bhadanta ! sahAyapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! sahAyAH sAhAyyakAriNo yatayaH, tatpratyAkhyAnena yogyabhAvinA'bhigrahavizeSeNa 2010_02 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 ekIbhAvamekatvaM janayati, ekIbhAvabhUtazcaikatvaprAptazca jIva ekAgryaM ekAlambanatvaM bhAvayanna'bhyasyan alpazabdo'zabda ityarthaH, alpajhaJjho'lpavAkkalahaH, alpakalahaH, aroSaH, alpakaSAyo'vidyamAnakaSAyo, alpamavidyamAnatvamiti svalpAparAdhinyapi tvameva sadA karoSItyAdi punaH punaH pralapanaM na karoti / punaH sAhAyyapratyAkhyAnena saMyamabahulo bhavati, saMvarabahulo bhavati, samAdhibahulo bhavati, samAhito jJAnAdisamAdhimAMzca bhavati // 39 // idRkSAnte bhaktapratyAkhyAtA syAditi tatpratyAkhyAnamAha 440 bhattapaccakkhANaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? bhattapaccakkhANeNaM agAiM bhavasayAI nibhai // 40 // vyAkhyA-he bhadanta ! bhaktapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! bhaktapratyAkhyAnena bhaktaparijJAdinA'nekAni bhavazatAni niruNaddhi, zuddhahaDhA - dhyavasAyena saMsArA'lpatvA'ApAdanAt // 40 // sarvapratyAkhyAnazreSThA zailezI, tAM sadbhAvapratyAkhyAnamAha- sabbhAvapaccakkhANeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? sabbhAvapaccakkhANeNaM aniyaTTiM jaNayai, aniyaTTipaDivanne ya aNagAre cattAri kevalikaMmaMse khavei, taMjahA - veyaNijjaM AuyaM nAmaM gottaM tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANamaMtaM karei // 41 // vyAkhyA - he bhadanta ! sadbhAvapratyAkhyAnena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! sadbhAvena sarvathA punaH karaNA'sambhavAt paramArthena pratyAkhyAnaM sadbhAvapratyAkhyAnaM sarvasaMvararUpaM zailezItyarthaH, na vidyate nivRttirmuktimaprApya nivarttanaM yasmiMstadanivRttirUpaM zukladhyAnaturyabhedaM janayati / ( pAThAntare tu - nivRttiM dvisamayasthitikasyApi vedyakarmaNo bandhavyAvRttiM) pratipannA'nivRttikazca (pAThAntare tu - pratipannA'nivRttazca) anagArazcatvAri kevalino, aMzazabdasya satparyAyatvAtsatkarmANi kevalisatkarmANi bhavopagrAhINi kSapayati, tadyathA-vedanIyakarma 1 AyuH karma 2 nAmakarma 3 gotrakarma 4 ca / eteSAM caturNAmapi karmaNAM kSayaM kRtvA tataH pazcAt siddhyati sakalArthaM sAdhayati, buddhyati jJAtatatvo bhavati, mucyate karmabhyaH, parinirvAti sammatAt karmasantApA'bhAvAcchItalo bhavati, sarvaduHkhAnAM cAntaM karoti // 41 // 2010_02 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 441 ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam zailezI prAyaH pratirUpatAyAM sthavirakalpe eva syAditi tAmAha paDirUvayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? paDirUvayAe NaM lAghaviyaM jaNayai, lahubbhUeNaM jIve appamatte pAgaDaliMge pasatthaliMge visuddhasammatte sattasamiisamatte savvapANabhUyajIvasattesu visasaNijjarUve appaDilehe jiiMdie viulatavasamiisamaNAgaye yAvi bhavai // 42 // vyAkhyA he bhadanta ! pratirUpatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! prati sAdRzye, tataH pratIti sthavirakalpikAdisadRzaM rUpaM veSo yasya sa pratirUpaH, tadbhAvaH pratirUpatA, tayA'dhikopakaraNatyAgena jIvo lAghavamasyAstIti lAghavI, tadbhAvo lAghavitA, tAn dravyataH svalpopakaraNatvena, bhAvatastvapratibaddhatayA janayati, laghUbhUtazca jIvo'pramattastathA prakaTaliGgaH sthavirakalpAdiveSeNa vratIti jJAyamAnatvAt prazastaliGgo jIvarakSaNaheturajoharaNAdivAn , vizuddhasamyaktvaH kriyayA samyaktvavizodhanAt , sattvaM samitayazca samAptAH paripUrNA yasya sa samAptasattvasamitiH, tata eva sarvaprANabhUtajIvasattveSu vizvasanIyarUpastatpIDAparihAratvAt , alpapratyupekSo'lpopadhitvAt , jitendriyaH, vipulena naikabhedena tapasA samitibhizca sarvaviSayatvena vipulAbhiH samanvAgato yukto vipulatapaHsamitisamanvAgatazcApi bhavati, pUrvatra samitInAM sAmastyamuktaM, iha tu sArvatrikatvamiti na paunaruktyam // 42 // pratirUpatAyA vaiyAvRttyAdeva viziSTaphalAptiriti tadAha veyAvacceNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? veyAvacceNaM titthayaranAmagottaM kammaM nibaMdhai // 43 // - vyAkhyA he bhadanta ! vaiyAvRttyena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! vaiyAvRttyena jIvastIrthakaranAmagotraM karma nibadhnAti, kulAdikAryeSu vyApAravAn vyAvRttastadbhAvo vaiyAvRttyam // 43 // vaiyAvRttyavAn sarvaguNabhAk syAditi sarvaguNasampannatAmAha savvaguNasaMpannayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? savvaguNasaMpannayAe NaM apuNarAvattiM jaNayai, apuNarAvattipattae NaM jIvo sArIramANasANaM dukkhANaM No bhAgI bhavai // 44 // vyAkhyA he bhadanta ! sarvaguNasampannatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! sarve guNA jJAnAdyAstatsampannatayA jIvo'punarAvRttiM [punarihAgamanAbhAvo mukti ___ 2010_02 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 riti yAvattAM janayati, apunarAvRttiM] mukti prApta eva prAptakaH san zArIrANAM rogAdInAM, mAnasAnAM klezAdInAM duHkhAnAM bhAgI prApako na syAt // 44 / / sarvaguNasampannatA nIrAgadveSatayA syAditi tAmAha vIyarAgayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vIyarAyayAe NaM NehANubaMdhaNANi ya taNhANubaMdhaNANi ya vucchidai, maNuNNesu saddapharisarUvarasagaMdhesu ceva virajjai // 45 // vyAkhyA he bhadanta ! vItarAgatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! vItarAgatayA rAgadveSA'bhAvato jIvaH snehasya bandhanAni, snehameva bandhanAni vA, snehaH putrAdiSu, tRSNAdravyAdiSu, te evAnugatAni bandhanAni anubandhanAni, tAni vyavacchinatti, tato manojJeSu zabdAdiSu sacittA'citteSu, gandheSu caiva virajyati, kaSAyapratyAkhyAnenaiva gatArthatve'pi rAgasyaiva sakalA'narthamUlatvajJaptyai vItarAgatAyAH pRthagAdAnam // 45 / / vItarAgatAyAM tAttvikAH zramaNaguNAsteSAM cAdyavratapAlanAya kSAntirAdyeti tAmAhakhaMtIe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? khaMtIe NaM parIsahe jiNei // 46 // vyAkhyA he bhadanta ! kSAntyA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! kSAntyA jIvaH parISahAn vadhabandhanAdIn jayati // 46 // kSAntisthenApi mukti vinA'nyavratAni duHpAlyAnIti tAmAha muttIe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? muttIe NaM akiMcaNaM jaNayai, akiMcaNeNa ya atthalolANaM purisANaM apatthaNijje bhavai // 47 // vyAkhyA-he bhadanta ! muktyA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! muktyA nirlobhatayA'kiJcanaM ni:parigrahatvaM jIvo janayati, akiJcanena cA'rthalolAcaurAdyAsteSAmaprArthanIyaH prArthayitumanabhilaSyaH syAt // 47 // lobhAdvinA'bhAvinI mAyeti tadabhAve cArjavatvaM syAdatastadAha ajjavayAe NaM bhaMte jIve ki jaNayai ? ajjavayAe NaM kAyajjuyayaM bhAvujjuyayaM bhAsujjuyayaM avisaMvAyaNaM ca jaNayai, avisaMvAdaNasaMpaNNaeNaM jIve dhammassa ArAhae bhavai // 48 // ___vyAkhyA he bhadanta ! Arjavena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! sUtratvAdArjavena kAyarjukatAM kujjAdi ceSTanabhrUvikArAdyAkRteH prAJjalatAM, bhAvarjukatAM citta 2010_02 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 443 saralatAM, yadanyadvicintayan lokabhaktiraJjanAdinimittaM nAnyadbhASate karoti vA, bhASarjukatAM yadupahAsAdihetoranyadezabhASayA abhASaNaM tAM, tathA'visaMvAdanaM parA'vipratAraNaM jIvo janayati, avisaMvAdanasampannatayA kAyarjukatAdinA ca jIvo dharmasyArAdhakaH syAt , vizuddhAzayatvAdbhavAntare'pi dharmApteH // 48 // saguNasyApi vinayaM vinA na sarvaphalAptiH, sa mArdavAditi tadAha maddavayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? maddavayAe NaM aNusiyattaM jIve jaNai, aNusiyatteNaM jIveNaM miumaddavasaMpaNNe aTThamayaTThANAI niTThavei // 49 // vyAkhyA he bhadanta ! mAIvena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! mAIvena mAnaparihAreNAbhyasyamAnena, dravyato mRduH, bhAvatazcAvanamanazIlaH, tasya bhAvo mAIvaM saukumArya, tena jIvo'nutsekatvamanuddhatatvaM janayati, anutsukatvena ca jIvo mRduguNena mArdavena ca sampannaH sannaSTamadasthAnAni niSThApayati kSapayati // 49 // ___ mArdavaM satyasthasyaiva syAt , tatrApi bhAvasatyaM pradhAnamiti tadAha bhAvasacceNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? bhAvasacceNaM bhAvavisohi jaNayai, bhAvavisohie vaDDamANe jIve arahaMtapaNNattassa dhammassa ArAhaNayAe abbhuTTei, abbhuTTittA paralogadhammassa ArAhae bhavai // 50 // vyAkhyA-he bhadanta ! bhAvasatyena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! bhAvasatyena zuddhAntarAtmanA pAramArthikA'vitathatvena bhAvavizuddhi vizuddhAdhyavasAyaM jJAnaM janayati, bhAvavizuddhyA varddhamAno jIvo'rhatprajJaptasya dharmasyArAdhanAyAM ArAdhyatayA'nuSThAnenA'bhyuttiSThate, muktyarthamutsahate, abhyutthAya ca paraloke bhavAntare dharmasya (pAThAntare-paralokasya) ArAdhako bhavati, pretye jinadharmAptyA viziSTabhAvApteH // 50 // bhAvasatye ca karaNasatyaM syAditi tadAha karaNasacceNaM bhaMte jIve kiMjaNayai ? karaNasacceNaM karaNasattiM jaNayai, karaNasacce vaTTamANo jIvo jahAvAI tahAkArI yAvi havai // 51 // vyAkhyA he bhadanta ! karaNasatyena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! karaNe pratilekhanAdikrayAyAM satyaM yathoktavidhinAArAdhanaM karaNasatyaM, tena karaNasatyena jIvaH karaNazaktiM kriyAsAmarthyaM janayati, karaNasatye ca vartamAno jIvaH sUtrArthamadhIyAno yathaiva kriyAkalApavadanazIlo yathAvAdI, tathaiva karaNazIlastathAkArI cApi bhavati // 51 // 2010_02 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 karaNasatye yogasatyamapi syAditi tadAha jogasacceNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? jogasacceNaM joge visohei // 52 // vyAkhyA he bhadanta ! yogasatyena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! yogasatyena, yogA manovAkkAyAstAn vizodhayati, kliSTakarmabandhakatvA'bhAvAnnirdoSAn karoti // 52 // yogazuddhiguptyAnvitasya manaHsaMvaraNAt syAditi tA Aha maNaguttayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? maNaguttayAe NaM jIve egaggaM jaNayai, egaggacitteNaM jIve maNagutte saMjamArAhae bhavai // 53 // vyAkhyA he bhadanta ! manoguptatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! manoguptatayA manoguptyA manaHsaMvareNa jIva ekAgyaM dharmaikatAnacittatvaM janayati, ekAgracittena ca jIvo guptamanA guptamazubhA'dhyavasAyeSu gacchadrakSitaM mano yenAsau guptamanAH saMyamArAdhako bhavati // 53 / / atha vacoguptimAha vayaguttayAe NaM bhaMte jIve ki jaNayai ? vayaguttayAe NaM nivvikArattaM jaNayai, nivvikAre NaM jIve vayagutte ajjhappajogasAhaNagutte yAvi havai // 54 // __ vyAkhyA-he bhadanta ! vAgguptatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! vAgguptatayA kuzalavAgudIraNarUpayA nirvikAraM vikathAdyAtmakavAgvikArAbhAvaM janayati, nirvikAre ca sati, NaM alaGkAre, jIvo vAgguptaH san sarvathA vAgnirodhena vAgguptisamanvito'dhyAtmaM manastasya yogA dharmadhyAnAdyAsteSAM sAdhanAnyekAgratAdIni, tairyuktazcApi bhavati (pAThAntare-nivviyAreNaM jIvo vayaguttayaM jaNayai) // 54 // kAyaguptimAha kAyaguttayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAyaguttayAe NaM saMvaraM jaNayai, saMvareNaM kAyagutte puNo puNo pAvAsavanirohaM karei // 55 // . vyAkhyA he bhadanta ! kAyaguptatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! 2010_02 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 445 kAyaguptatayA zubhayogapravRttyA kAyaguptyA saMvaramazubhayoganirodhaM janayati / saMvareNAbhyasyamAnena kAyaguptaH sarvathA niruddhakAyavyApArassan punaH pApAzravANAM hiMsAdInAM nirodhaM karoti // 55 // guptayo yathAkramaM manaHsamAdhAraNAdeH syuriti tA Aha maNasamAhAraNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? maNasamAhAraNayAe NaM egaggaM jaNayai, egaggaM jaNayittA nANapajjave jaNayai, nANapajjave jaNayittA sammattaM visohei, micchattaM ca nijjarei // 56 // vyAkhyA-he bhadanta ! manaHsamAdhAraNatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! manaHsamAdhAraNatayA, manasaH saM iti samyak, AGiti maryAdayA'AgamoktabhAvairdhAraNA vyavasthApanA mana:samAdhAraNA, tayA jIva ekAgryaM janayati, tacca janayitvA jJAnaparyavAn viziSTaviziSTatarazrutabodhAn janayati, tAMzca janayitvA samyaktvaM vizodhayati, vizuddhAM tatvaruciM karotItyarthaH, tatazca mithyAtvaM nirjarayati kSapayati / / 56 / / vayasamAhAraNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? vayasamAhAraNayAe NaM jIve vayasAhAraNadaMsaNapajjave visohei, vayasAhAraNadaMsaNapajjave visohittA sulahabohiyattaM nivvattei, dulahabohiyattaM nijjarei // 57 // ___vyAkhyA he bhadanta ! vAksamAdhAraNayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! vAksamAdhAraNayA svAdhyAya eva vAgnivezena vAksAdhAraNAnmateriva vacaso viSayAn darzanaparyavAn vAksAdhAraNadarzanaparyavAn samyaktvabhedAn vizodhayati, dravyAnuyogAbhyAsena syAdvAdAbhyAsAttadviSayazaGkAdyapanayanena vizuddhAn karoti, vizodhya ca tAn sulabhabodhitvaM nivartayati, pretyajinadharmAptirbodhirucyate, tato bhavAntare sulabhabodhitvaM karoti, tata eva durlabhabodhitvaM nirjarayati // 57 / / kAyasamAhAraNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kAyasamAhAraNayAe NaM jIve carittapajjave visohei, carittapajjave visohittA ahakkhAyacarittaM visohei, ahakkhAyacarittaM visohittA cattAri kevalikammaM se khavei, tao pacchA sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANNamaMtaM karei // 58 // 2010_02 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA he bhadanta ! kAyasamAdhAraNayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! kAyasamAdhAraNayA saMyamayogeSu samyagvyavasthAnena jIvazcAritraparyavAn cAritrabhedAn kSAyopazamikAn vizodhayati, tathA vizodhya ca yathAkhyAtacAritraM vizodhayati / sarvathA hyasata utpattyasambhava iti pUrvamapi kathaJcit sadeva yathAkhyAtacAritraM cAritramohodayamalinaM tannirjaraNena nirmalIkurute / evaM ca yathAkhyAtaM vizodhya kevalikarmAMzAMzcaturaH kSapayati, tatazca pazcAtsiddhayati buddhyate mucyate parinirvAti sarvaduHkhAnAM cAntaM karotItyAdi pUrvavat // 58 / / evaM samAdhAraNatrayAt krameNa jJAnAditrayazuddhimuktvA'tha phalamAha nANasaMpaNNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? nANasaMpaNNayAe NaM jIve savvabhAvAbhigamaM jaNayai, nANasaMpaNNe jIve cAuraMtasaMsArakaMtAreNa viNassai, jahA sUI sasuttA, paDiyAvi na viNassai // tahA jIvo vi sasutto saMsAre Na viNassai // 1 // [ ] nANaviNayatavacarittajoge saMpAuNai, sasamayaparasamayasaMghAyaNijje bhavai // 59 // vyAkhyA-he bhadanta ! jJAnasampannatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! jJAnaM zrutajJAnaM tatsampannatayA sarvabhAvAnAM jIvAditattvAnAmabhigamaM jJAnaM janayati, jJAnasampannazca jIvazcAturante cAturgatike saMsArakAntAre saMsArA'raNye na vinazyati, na muktimArgAdvizeSeNa dUrIbhavati, atra sUcIdRSTAntamAha-yathA sUcI sasUtrA davarakasahitA kacavarAdau na vinazyati drutameva labhyate, tathA jIvo'pi sasUtraH sazrutaH saMsAre na vinazyati, saMsArAt kadAcidapi niryAti, tathaiva sa jJAnamavadhyAdi, vinayaM, tapaH cAritrayogyAzcAritrapradhAnavyApArAstAn samprApnoti / punaH sa jIvaH svasamayaparasamayayoH saGghAtanIyaH pradhAnapuruSatayA mIlanayo vidvatsu gaNanIyo bhavati, atra svaparasamayazabdAbhyAM tadvavedino narA jJeyAH // 59 // dasaNasaMpannayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? saNasaMpannayAe NaM bhavamicchattaccheyaNaM karei, paraM na vijjhAi, aNujjhAyamANo aNuttareNaM NANadaMsaNeNaM appANaM saMjoemANe sammaM bhAvemANeNaM viharai // 60 // vyAkhyA-he bhadanta ! darzanasampannatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he 1. sUI jahA sasuttA Na NassaI kayavaraMmi paDiyAvi / / jIvo tahA sasutto Na Nassai gao vi saMsAre" // [caM.pa/gA.83] sampA. 2010_02 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 447 ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam ziSya ! darzanasampannatayA kSAyopazamikasamyaktvitayA bhavahetumithyAtvakSapaNaM karoti, ko'rthaH ? kSAyikasamyaktvaM prApnoti, tatazca paramityuttarakAlaM utkRSTastasminneva bhave, madhyamajaghanyApekSayA tRtIye caturthe vA kevalAptau jJAnadarzanaprakAzA'bhAvarUpaM vidhyApanaM nApnoti paraM tatprakAzamavidhyApayan anuttareNa kSAyikatvAt pradhAnena jJAnadarzanenAtmAnaM saMyojayan pratisamayamaparA'pareNopayogarUpatayotpadyamAnena ghaTayan saMyojanaM ca bhede'pi syAdityAha samyagbhAvayaMstenAtmanA'AtmasAnnayan viharati bhavasthakevalitayA / carittasaMpaNNayAe NaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? carittasaMpaNNayAe NaM selesIbhAvaM jaNayai, selesiM paDivaNNe ya aNagAre cattAri kevalikammaM se khavei, tao pacchA sijjhai jAva savvadukkhANamaMtaM karei // 61 // vyAkhyA-he bhadanta ! cAritrasampannatayA jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! cAritrasampannatayA yathAkhyAtacAritrasahitatvena jIvaH zailezIbhAvaM janayati / zilAnAmime zailAH parvatAsteSAmIzo meruH, sa iva zailezo munirniruddhayogatayA'tyantasthairyeNa, tasyeyamavasthA zailezIbhAvastamutpAdayati / evaMvidhAM zailezyavasthAM pratipannazcAnagArazcaturaH karmAMzAn kevalisatkAn kSapayati, tataH pazcAt sidhyatIti yAvat sarvaduHkhAnAmantaM karoti // 61 // cAritraM cendriyanigrahAdeva syAditi pratyekaM tamAha soiMdiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayar3a ? soiMdiyanigraheNaM maNunnAmaNunnesu sasu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM ca kammaM na baMdhar3a, puvvabaddhaM ca nijjera // 62 // vyAkhyA-he bhadanta ! zrotrendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! zrotrendriyasya nigrahaH svaviSayAbhimukhamanudhAvato niyamanaM, tena manojJA'manojJeSu zabdeSu sa rAgadveSanigrahaM janayati, tatpratyayikaM rAgadveSanaimittikaM karma ca navaM na badhnAti, prAgbaddhaM zabdAzrayeNa rAgAdinA karma, tacchrotranigrahavAn nirjarayati, tenendriyanigrahe prAktanatatkarmakSayanavakarmA'bandhAdananto lAbhaH ||62 // cakkhidiyaniggaNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? cakkhidiyaniggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu rUvesu rAgaddosaniggahaM jaNaya tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjerei // 63 // 2010_02 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 ___vyAkhyA he bhadanta ! cakSurindriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! cakSarindriyanigraheNa jIvo manojJA'manojJarUpeSu rAgadveSanigrahaM janayati, tatpratyayikaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca nirjarayati // 63 / / ___ghANiMdiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? ghANidiyaniggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu gaMdhesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 64 // vyAkhyA he bhadanta ! ghrANendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! ghrANendriyanigraheNa jIvo manojJA'manojJagandheSu rAgadveSanigrahaM janayati, tatpratyayikaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca nirjarayati // 6 // jibbhidiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? jibbhidiyaniggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu rasesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baddhai, puvvabaddhaM ca Nijjarei // 65 // vyAkhyA-he bhadanta ! jihvendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! jihvendriyanigraheNa jIvo manojJA'manojJeSu raseSu rAgadveSanigrahaM janayati, tatpratyayikaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca nirjarayati // 65 // phAsiMdiyaniggaheNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? phAsidiyaniggaheNaM maNuNNAmaNuNNesu phAsesu rAgaddosaniggahaM jaNayai, tappaccaiyaM kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 66 // vyAkhyA he bhadanta ! sparzendriyanigraheNa jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! sparzendriyanigraheNa jIvo manojJA'manojJeSu sparzeSu rAgadveSanigrahaM janayati, tatpratyayikaM sparzasambandhi rAgadveSajaM karma na badhnAti, prAgbaddhaM sparzAzrayaNe rAgAdinA karma sparzendriyanigrahavAn nirjarayati // 66 / / etannigraho'pi kaSAyavijayAt syAditi tamAha kohavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? kohavijaeNaM khaMtiM jaNayai, kohaveyaNijjaM ca kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 67 // vyAkhyA he bhadanta ! krodhavijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! 2010_02 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 449 ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam krodhavijayena, krodhasya vijayo durantatAdibhAvenodayanirodhastena jIvaH kSAnti janayati, punaH krodhavedanIyaM mohanIyakarmaNo bhedarUpaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca tatkarma nirjarayati // 67 // __ mANavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? mANavijaeNaM mahavaM jaNayai, mANaveyaNijjaM kammaM Na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 68 // vyAkhyA he bhadanta ! mAnavijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! mAnavijayena jIvo mAIvaM janayati, mAnavedanIyaM karma ca na badhnAti, pUrvabaddhaM ca nirjarayati // 68 // mAyAvijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? mAyAvijaeNaM ujjubhAvaM jaNayai, mAyAveyaNijjaM ca kammaM na baMdhai, puvvabaddhaM ca nijjarei // 69 // vyAkhyA he bhadanta ! mAyAvijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! mAyAvijayena jIva RjubhAvaM saralatvaM janayati, tatazca mAyAvedanIyaM karma na badhnAni, pUrvabaddhaM ca karma nirjarayati // 69|| __ lobhavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? lobhavijaeNaM saMtosIbhAvaM jaNayai, lobhaveyaNijjaM kammaM na baMdhai, puvvabadhaM ca nijjarei // 70 // vyAkhyA he bhadanta ! lobhavijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! lobhavijayena jIvaH santoSibhAvaM janayati, lobhavedanIyaM karma na badhnAti, pUrvabaddhaM ca nirjarayati // 70 // etajjayazca na premadveSamithyAdarzanavijayaM vinA yatastamAha pijjadosamicchAdasaNavijaeNaM bhaMte jIve kiM jaNayai ? pijjadosamicchAdasaNavijaeNaM nANadaMsaNacarittArAhaNayAe abbhuTTei, aTThavihassa kammassa gaMThivimoyaNaThAe tappaDhamayAeNaM jahANupuvvie aTTAviMsativihaM mohaNijjaM kammaM ugghAei, paMcavihaM nANAvaraNijjaM navavihaM dasaNAvaraNaM paMcaviha aMtarAyaM, ee tinni vi kammaM se jugavaM khavei, tao pacchA aNuttaraM aNaMtaM kasiNaM paDipunnaM nirAvaNaM vitimiraM visuddhaM logAlogappabhAvagaM kevalavaranANadaMsaNaM samuppADei, jAva sajogI bhavai tAva ya 2010_02 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 iriyAvahiyaM kammaM baMdhai, suhapharisaM dusamayaTTiIyaM taM paDhamasamae baddhaM bIiyasamae veiyaM taIyasamae nijjiNNaM taM baddhaM puDhe udIriyaM veiyaM nijjiNNaM seyAle akammaM vA bhavai // 71 // vyAkhyA he bhadanta ! premadveSamithyAdarzanavijayena jIvaH kiM janayati ? gururAha he ziSya ! prema rAgaH, dveSo'prItiH, mithyAdarzanaM zAMsayikAdi, tadvijayena jJAnadarzanacAritrArAdhanAyAM jIvo'bhyuttiSThate, premAdi nimittatvAttadvirAdhanAyAH, tatazcASTavidhakarmaNAM madhyaM karmagranthiratidurbhedaghAtikarmajAlaM, tasya vimocanA kSapaNA tadarthaM cAbhyuttiSThate (aTThavihakammavimohaNAe vA pAThaH) tatazca prathamatayA, na hi tatpurA kSapitamAsIt , yathAAnupUrvI AnupUrvyanatikrameNa aSTAviMzatividhaM mohanIyaM karma uddhAtayati / kSapakazreNyArUDhaH "aNa miccha mIsa samma"[ ] ityAvazyakaniyuktyukrameNa yAvat "paDhame nidaM payalaM" [ ] kSapayati / atrAyaM kSapaNakrama: AdAvanantAnubandhinaH krodhAdIn yugapadantarmuhUkartena kSapayati, tadanantabhAgaM ca mithyAtve prakSipati, tatastena sahaiva mithyAtvaM kSapayati / pravarddhamAno'titIvrazubhapariNAmatvAt sambhRtavanAnala ivArddhadagdhendhana indhanAntaraM, tato mithyAtvAMzaM samyagmithyAtve prakSipya tat kSapayati / tato'pi tadaMzasahitasamyaktvaM, tadanu samyaktvAvaziSTadalikasahitamapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM yugapadeva kSapayitumArabhate / tatkSapaNaM ca kurvannetAH prakRtI: kSapayati / tadyathA gai ANupuvvi do do, jAiNAmaM ca jIva cauriMdI / AyAvaM ujjoyaM, thAvaraNAmaM ca suhumaM ca // 1 // [ ] sAhAraNamappajjattaM, niddanidaM ca payalapayalaM ca / thINaM khavei tAhe, avasesaM jaM ca aTThaNhaM // 2 // [ ] tato'pi kiJcit sAvazeSaM napuMsakavedamadhye prakSipya taM tatsamanvitaM kSapayati, evaM taduddharitasahitaM strIvedaM, tadavaziSTAnvitaM ca hAsyAdiSTakaM, tadaMzasahitaM ca puruSavedakhaNDadvayaM yadi puruSaH pratipattA, atha strI napuMsakaM vA tataH svasvavedakhaNDadvayaM, tataH kSapyamANa-- vedatRtIyakhaNDasahitaM sajvalanaM kopaM kSapayati / evaM pUrvapUrvAMzasahitamuttarottaraM kSapayati, tAvatsajvalanalobhatastRtIyakhaNDaM tu saGkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthakkAlabhedena kSapayati, tatra ca kSapaNakAlaH pratyekaM sarvatra cAntarmuhUrtameva / itthaM caitadantarmuhUrtasyA'saGkhyabhedatvAttatastaccaramakhaNDamasaGkhyeyakhaNDAni karoti, tAni ca pratisamayemekaikatayA kSapa 2010_02 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 451 yati, taccaramakhaNDamapi punarasaGkhyeyasUkSmakhaNDAni kRtvA tattathaiva kSapayati / evaM mohanIyaM kSapayitvAntarmuhUrta yathAkhyAtacAritramanubhavan chadmasthavItarAgatA, dvicaramasamayayoH prathamasamaye nidrApracale prakRtI: kSapayati, atha caramasamaye tu yat kSapayati tatsUtrakRdAha paJcavidhaM jJAnAvaraNIyaM, navavidhaM darzanAvaraNIyaM, paJcavidhamantarAyaM, 'ee'tti liGgavyatyayAdetAni trINyapi vakSyamANarUpANi 'kammaM se'tti satkarmANi yugapat kSapayati / tataH kSapaNAtaH pazcAdanantaraM, nAsmAduttaraM pradhAnaM jJAnamastItyanuttaraM, anantamavinAzatayA viSayAnantyAcca, kRtsnaM kRtsnavastuviSayatvAt , paripUrNa sakalasvaparaparyAyaparipUrNavastuprakAzakatvAt , nirAvaraNamazeSAvaraNavigamAt , vitimiraM tasmin sati kvacidapyajJAnatimirA'bhAvAt , vizuddhaM sarvadoSavigamAt , lokA'lokaprabhAvakaM tatsvarUpaprakAzakatvAt , kevalamasahAyaM, varaM zeSajJAnApekSayA, jJAnaM ca darzanaM ceti samAsaH, samutpAdayatyAtmani, sa yAvatsayogI manovAkkAyavyApAravAn bhavati tAvadIryAgatistasyAH panthA sthAnaM IryApathastasmin bhavamIryApathikaM karma, yataH sayogikevalinAM sUkSmagAtrasaMcArAH syuH, yataH prajJaptyAM "kevalI NaM bhaMte ! assi samayaMsi jesu [AgAsa ]paesesu hatthaM vA pAyaM vA ogAhittANaM sAharijjA pahU NaM bhaMte ! kevalI tesu cevAgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae, no iNamaDhe [ samaDhe] kevalissa NaM calAI sarIrovagaraNAiM havaMti, calovagaraNattAe kevalI no saMcAeti, tesu cevAgAsapaesesu hatthaM vA pAyaM vA paDisAharittae" / tadevaM kevalI pathi tiSThannairyApathikaM karma badhnAti, tacca kIdRgityAhasukhayatIti sukhasparza AtmapradezaiH saha saMzleSo yasya tatsukhasparzaM dvisamayasthitikaM prathamasamaye baddhaM, sparzA'vinAbhAvitvAccAspRSTatvaM ca, dvitIyasamaye veditamanubhUtaM, tRtIyasamaye nirjIrNaM parizATitaM, tadadhikasthiteH kaSAyahetutvAt , yataH-"jogA payaDipaesaM, ThiyaaNubhAgaM kasAyao kuNai" || [ ] iti, tadbaddhaM jIvapradezaiH zliSTaM vyomnA ghaTavat , spRSTaM masRNamaNikuDyAM patitazuSkasthUlazilAcUrNavat , iti vizeSaNadvayena tasya nidhattanikAcitAvasthA'bhAvamAha / udIritamudayaprAptamudIraNAyAstatrA'sambhavAt , veditatatphalasukhAnubhavena, nirjIrNaM kSayamupagataM / 'seyAla'tti sUtratvAdeSyatkAle turyasamayAdau akarmA vA bhavati / tajjIvApekSayA punastasya tathAvidhapariNAmabhAvAt tacca saatvedymev| yataH appaM bAyara mauyaM, bahuM ca lukkhaM ca sukkilaM ceva / maMdaM mahavvayaMti ya, sAyAbahulaM ca taM kammaM // 1 // [ ] // 71 // 2010_02 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 zailezyakarmatAdvAre vyAkhyAti ahAuyaM pAlaittA aMtomuhuttaddhAvasesAUe joganirohaM karemANe, suhumakiriyaM appaDivAiM sukkajjhANaM jhAyamANe tappaDhamayAe maNajogaM niruMbhai, vayajogaM niruMbhai, vayajogaM niruMbhittA kAyajogaM niruMbhai, kAyajogaM niruMbhittA ANapANunirohaM karei, ANapANunirohaM karitA IsipaMcarahassakkharuccAraddhAe NaM aNagAre samucchiNNakiriyaM, aniyaTTi sukkajjhANaM jjhiyAyamANe veyaNijjaM AuyaM nAmaM gotaM ca, ee cattAri vi kammaM se jugavaM khavei, tao orAliyakammAI ca savvAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhIpatte aphusamANagaI uDDuM egasamaeNaM aviggaheNaM gaMtA sAgArovautte sijjhai bujjhai muccai parinivvAi savvadukkhANaM aMtaM karei // 72 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA-atha kevalApteranu antarmuhUrttAdidezonapUrvakoTiM yAvadAyuH pAlayitvA, antarmuhUrtaM addhAkAlo avazeSaM uddharitaM yasmiMstadantarmuhUrttAddhAvazeSaM tadAyurasyetyantarmuhUrttAddhAvazeSAyuSkaH san ( pAThAntare - antarmuhUrttamAtrAvazeSAddhAyAM vA ) yoganirodhaM kariSyamANaH, sUkSmA kriyA yatra tat sUkSmakriyamapratipAti zukladhyAnaM tRtIyabhedarUpaM dhyAyaMstatprathamatayA manoyogaM, kvApi hetau kriyamANaM manovyApAraM ruNaddhi, paryAptamAtrasaGkSino jaghanyamanoyogayuktasya yAvanti manodravyANi tatkRtazca yAvAn vyApArastadasaGkhyaguNahInAni manodravyANi tadvyApAraM ca pratisamayaM rundhan asaGkhyasamayairmanasaH sarvarodhaM kuryAt, tatkRtvA vAgyogavyApAraM paryAptamAtradvIndriyajaghanyavAgyogaparyAyebhyo'saGkhyaguNahInAMstatparyAyAn samaye rundhannasaGkhyasamayaiH sarvavAgyogaM nirundhati, tatkRtvA AdyasamayotpannasUkSmapanakajaghanyakAyayogato'saGkhyaguNahInaM kAyayogamekaikasamaye nirundhan suSirapUrtyA dehatribhAgaM ca muJcannasaGkhyasamayaiH sarvaM ruNaddhi kAyayogaM, tatkRtvA AnapAnayorucchvAsaniHzvAsayornirodhaM karoti, sakalakAyayoganirodha evaM kRtaH syAt / evaM yogatrayaM ruddhvA sa zailezIkaraNaM karoti / yathA ISaditi svalpaH, prayatnApekSayA paJcAnAM hrasvAkSarANAM aiuRlRrUpANAmuccArastasyAddhA kAlastasyAM ca Namiti prAgvat / anagAraH samucchinnakriyaM anivartti zukladhyAnaM turyaM bhedaM dhyAyan zailezyava - sthAmanubhavan, hrasvAkSaroccAraNaM cA'vilambitA'drutaM madhyamabhAvena jJeyaM / tadA ca 2010_02 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzaM samyaktvaparAkramAkhyamadhyayanam 453 sAtAvedanIyaM narAyuH nRgatyAdinAma uccairgotrAdigotraM, etAni catvAri satkarmANi yugapat kSapayati, tato vedanIyAdikSayAdanu audArikakArmaNazarIre taijasaM ca sarvAbhivizeSeNa prakarSato hAnayastyAgAdiprahANayo vyaktyapekSaM bahuvacanaM, tAbhiH ko'rthaH ? sarvathA zATanena pravihAya parizATya, na tu prAgvaddezatyAgena, audAyikAdibhAvAMzca tyaktvA / , yataH - tassodaiyA bhAvA, bhavvattaM ca viNiyattae jugavaM / sammattanANadaMsaNasuhasiddhattANi mottUNaM // 1 // [ ] RjuravakrA zreNirAkAzapradezapaGktistAM prApta RjuzreNiprApto'nuzreNigata ityarthaH, aspRzadgatiH, ko'rthaH ? yAvat svAkAzapradezeSu jIvo'vagADhastAvadeva spRzan UrdhvamekasamayenA'vigraheNa vigrahagatyabhAvena, anvayavyatirekAbhyAmukto'rthaH spaSTataraH syAdityavigraheNetyuktaM / tatra muktipade gatvA sAkAropayukto jJAnopayogavAn siddhyati / iha cUrNau "sIlesI NaM bhaMte ! jIve kiM jaNayai, akammaM jaNayai, akammayAo jIvA sijjhaMti " [ ] iti pAThaH' evaM pAThA aneke santi // 72 // upasaMhartumAha eso khalu sammattaparakkamassa ajjhayaNassa aTThe samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa agghavie pannavie parUvie daMsie nidaMsie uvadaMsie // 73 // tti bemi vyAkhyA - eSa khalu samyaktvaparAkramasyAdhyayanasyArthaH zramaNena bhagavatA mahAvIreNa 'agghavie'tti ArSatvAdAkhyAtaH sAmAnyavizeSAbhyAM paryAyAbhivyAptyuktyA 1 prajJApito hetuphalAdiprakarSajJApanena 2 prarUpitaH svarUpakathanena 3 darzito nAnAvidhabhedadarzanena 4 nidarzito dRSTAntopanyAsena 5 upadarzita evaM parairvAcyamityupasaMhAreNa 6 iti samAptau bravImIti prAgvat // iti sAdhuguNavAci samyaktvaparAkramaM gauNato'pramAdaM vItarAgazrutaM ceti nAmakamekonatriMzAdhyayanamuktam // 29 // 2010_02 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam // sAdhuguNavadbhirapramAdaizca mokSamArgagatyai tapaH kAryamiti triMzaM tapomArgagatyadhyayanamAhaniruktamidaM-tapasA ratnatrayasahito mArgo muktestapomArgastena gatiH siddhau tapomArgagatiH jahA u pAvayaM kammaM, rAgadosasamajjiyaM / khavei tavasA bhikkhU, tamegaggamaNo suNa // 1 // vyAkhyA-yathA turevArthe, pApakarma jJAnAvaraNAdi rAgadveSAbhyAM samarjitaM samyagbaddhaM kSapayati tapasA bhikSuH, tattapa ekAgramanAH zRNu ! / / 1 / / ihA'nAzravaH karma kSapayatItyAha pANivahamusAvAe, adattamehuNapariggahA viro| rAIbhoyaNavirao, jIvo bhavai aNAsavo // 2 // vyAkhyA-prANivadhAnmRSAvAdAdadattAnmaithunAtparigrahAdviratazca rAtribhojanAdvirato jIvo bhavatyanAzravaH karmopAdAnaheturahitaH // 2 // paMcasamio tigutto, akasAo jiiMdio / agAravo ya nissallo, jIvo bhavai aNAsavo // 3 // vyAkhyA-paJcasamitibhiH samitastriguptibhirguptaH, akaSAyo jitendriyo'gauravo niHzalyo jIvo bhavatyanAzravaH // 3 // IdRzazca yAdRkkarma yathA kSapayati dRSTAntadvAreNa tadAha eesiM tu vivaccAse, rAgadosasamajjiyaM / khavei u jahA bhikkhU, tameggamaNo suNa // 4 // vyAkhyA-eteSAM prANivadhaviratyAdInAM samityAdInAM ca viparyAse sati, rAga 2010_02 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam 455 dveSAbhyAM samarjitaM karma tapasA yathA bhikSuH kSapayati, tanme kathayataH sata ekamanAH zRNu ! (pAThAntare-ekaM agraM dhyeyaM yasya tadekAgraM, ekAgraM ca tanmanazceti ekAgramanastadasyetyekAgramanAH zRNu !) // 4 // jahA mahAtalAgassa, sanniruddha jalAgame / ussicaNAe tavaNAe, kameNaM sosaNA bhave // 5 // vyAkhyA-yathA mahAtaTAkasya sanniruddhe pAlyAdinA niSiddhe jalAgame, sUtratvAdutsecanenA'raghaTTAdyAdibhirudaJcanena tapanenArkatApena krameNa paripATyA zoSaNA tasya jalasya bhavet / / 5 / / emeva saMjayassAvi, pAvakammanirAsave / bhavakoDIsaMciyaM kammaM, tavasA nijjarajjaI // 6 // vyAkhyA-evameva pUrvoktaprakAreNa pApakarmaNAmAzravAbhAve pApakarmanirAzrave sati saMyatasyApi sAdhorapi bhavakoTInAM bahvInAM saJcitaM karma tapasA nirjIryate // 6 // kiM tattapa iti bhedAnAha so tavo duviho vutto, bAhirabhitaro tahA / bAhiro chavviho vutto, evamabhitaro tahA // 7 // vyAkhyA-tattapaH, sUtratvAlliGgavyatyayaH, dvividhamuktaM bAhyamAbhyantaraM ca, tatra bAhyaM SaDvidhamuktaM, tadvAhyatvaM ca lokairapi svarItyA kriyamANatvAt paJjayamAnatvAcca / evamiti SaDvidhamabhyantaraM tathA / / 7 / / bAhyamAha aNasaNamUNoyariyA, bhikkhAyariyA ya rspriccaao| kAyakileso saMlINayA ya bajjho tavo hoi // 8 // vyAkhyA-anazanaM 1 UnodarikA 2 bhikSAcaryA 3 rasaparityAgaH 4 kAyaklezaH 5 saMlInatA 6 ca evaM SaDvidhaM bAhyaM tapo bhavati // 8 // tatrAnazanamAha ittariyamaraNakAlA ya, aNasaNA duvihA bhave / ittiriya sAvakaMkhA, niravakaMkhA u biijjiyA // 9 // 2010_02 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-itvarakaM niyatakAlAvadhi anazanaM, maraNAvasAnaH kAlo yasya tanmaraNakAlaM yAvajjIvamanazanaM, evamanazanaM dvividhaM bhavet , strIliGgatA sarvatra prAkRtvAt , anazanazabdena sAmAnyata AhAratyAgo jJeyaH, itvarakaM sahAvakAGkSayA, ghaTikAdvayAdyuttarakAlaM bhojanecchayA varttata iti sAvakAGkSa, tato (tuzabdasya) bhinnakramatvAd dvitIyaM punarniravakAkSaM, tajjanmanyAhArazaMsA'bhAvAt / / 9 / / jo so ittirio tavo, so samAseNa chavviho / seDhitavo payaratavo, ghaNo ya taha hoi vaggo ya // 10 // vyAkhyA-yattaditvarikaM tapa itvarikA'nazanaM tatsamAsena saGkSapeNa SaDvidhaM, vistareNa ca bahutarabhedaM SaDbhedAnAha-zreNiH paGktistadupalakSitaM tapaH zreNitapaH, taccaturthAdi SaNmAsAntaM, zreNireva zreNyA guNitA pratara ucyate, tadupalakSitaM prataratapaH, yathA dviparyantapratare zreNidvayaM, triparyante zreNitrayaM, catuHparyante zreNicatuSkaM, ityAdi / 180 pratarAn yAvadihA'vyAmohArthaM caturthaSaSThAmadazamAkhyapadacatuSTaya zreNirvivakSyate, sA caturbhirguNitA SoDazapadAtmakaH pratara: syAt , asya sthApanopAyazcettham ekAdyAdyA vyavasthApyAH, paGktayo'tra yathAkramaM / ekAdIMzca nivezyAnantaH, kramAt paGktiM prapUrayet // 1 // yantrasthApanA 2 / 3 / ghana iti ghanatapo, bhavatIti pratipadaM yojyaM / SoDazapadAtmakaH prataraH padacatuSTayAtmakatayA guNyA guNito ghanaH syAt , AgataM 64, sthApanA pUrvikaiva navaraM bAhalyato'pi padacatuSTayAtmakaM, yathA ekakena prathamazreNicatuSkamArabhyate, dvitIyavAraM dvikena zreNicatuSkamArabhyate, tRtIyaM zreNicatuSkaM trikeNArabhyate, turyaM zreNicatuSkaM catuSkeNArabhyate / evaM zreNicatuSkacatuSkeNa catuHparyantaghane 16 olyaH 64 upavAsAH syuH, sthApanA ceyaM 2010_02 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 457 0 triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam 1 2 3 4 / 2 3 4 2 3 4 1 3 4 1 3 4 1 2 | 4 1 2 1 | 3 4 2 | 4 1 3 | 1 2 1 2 3 2 / 4 3 | 1 4 / 2 1 2 3 2 3 4 3 4 1 oc m ghana eva ghanena guNito vargastapaH 4096 // 10 // tatto ya vaggavaggo ya, paMcamo chaTThao u paiNNatavo / maNaicchiyacittattho, nAyavvo hoi ittario // 11 // vyAkhyA-tatazca vargatapaso'nantaraM vargo vargeNa tADito vargavargatapo yathA16777216 evaM paJcAdizreNyAdibhAvanA kAryA / SaSThakaM prakIrNatapaH zreNyAdini yataracanArahitaM svazaktyapekSaM namaskArasahitAdi pUrvapuruSAdicaritaM yavamadhyavajramadhyacandrapratimAdi, manasa ipsita iSTazcitro'nekaprakAro'rthaH svargApavargAdistejolezyAdi yasmAttaditvarikamanazanAkhyaM tapaH // 11 // maraNakAlamanazamAha jA sA aNasaNA maraNe, duvihA sA viyAhiyA / saviyArA aviyArA, kAyaceTuM paI bhave // 12 // vyAkhyA-yattadanazanaM maraNe maraNAvasare tad dvividhaM vizeSeNAkhyAtaM, sahavicAreNa ceSTayA varttate yattatsavicAraM, tadviparItaM cA'vicAraM, vicAraH kAyavAgmanobhedAnidheti, tadvizeSajJaptyai Aha-kAyaceSTAmudveSTanaparivartanAdi pratItyAzritya bhavet , tatra savicAraM bhaktapratyAkhyAnamiGginImaraNaM ca / tathAhi-bhaktapratyAkhyAne gacchamadhyavartI gurudattAlocano maraNAyodyato vidhinA saMlekhanAM vidhAya, tatastrividhaM caturvidhaM cAhAraM pratyAcaSTe, sa ca samAstRtamRdusaMstArakaH samutsRSTazarIrAdyupakaraNamamatvaH svayamuccaritanamaskAraH samIpavartisAdhudattanamaskAro vA, satyAM zaktau svamudvarttate, zakterabhAve parairapi kiJcit kArayati / yata uktam viyaDaNamabbhuTThANaM, uciyaM saMlehaNaM ca kAUNaM / paccakkhai AhAraM, tivihaM (ca) cauvvihaM vAvi // 1 // [paJca. va./gA.1671] uvvattai pariyattai, sayamanneNAvi kArae kiMci / jattha samattho navaraM, samAhijaNayaM apaDibaddho // 2 // [paJca. va./gA.1672] 2010_02 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 iGginImaraNaM ca vidhinA prapadya zuddhasthaNDilastha ekAkyeva kRtacaturvidhAhArapratyAkhyAnaH sthaNDilasyAntazchAyAta uSNaM, uSNAcca chAyAM svayaM saGkrAmati / tathA cAha iMgiyamaraNavihANaM, ApavvajjaM tu viyaDaNaM dAuM / saMlehaNaM ca kAuM, jahAsamAhI jahAkAlaM // 1 // [paJca. va./gA.1623] paccakkhai AhAraM, cauvvihaM niyamao gurusagAse / iMgiyadesaMmi tahA, ciTuM pi hu iMgiyaM kuNai // 2 // [paJca. va./gA.1624] iGgitAM tatkAlayogyAM ceSTAm uvvattai pariyattai, kAIyamAIsu hoI (u) vibhAsA / kiccaM pi appaNa ccia, juMjai niyameNa dhIbalio // 3 // [paJca. va./gA.1625] avicAraM tu pAdapopagamaM, tatra hi savyAghAtA'vyAghAtabhedAd dvibhede pAdapavannizceSTatayaiva sthIyate, tathA ca tadvidhiH atha vaMdiUNa deve, jahAvihiM sesae ya gurumAI / paccakkhAittu tao, tayaMtie savvamAhAraM // 1 // [ paJca. va./gA.1615] samabhAvaMmi ThiyappA, sammaM siddhaMtabhaNiyamaggeNaM / girikaMdaraM tu gaMtuM, pAyavagamaNaM aha karei // 2 // [paJca. va./gA.1616] savvatthapaDibaddho, daMDAyayamAiTThANamiha ThAuM / jAvajjIvaM ciTui, nicciTTho pAyavasamANo // 3 // [paJca. va./gA.1617] punadvaividhyameva prakArAntareNAha ahavA saparikammA, aparikammA ya AhiyA / nIhArimaNIhArI, AhAracheo dosu vi // 13 // vyAkhyA-athavA saha parikarmaNA sthAnaniSadanatvagvarttanAdinA vizrAmaNAdinA ca varttate yattatsaparikarma, aparikarma ca tadvIparItamAkhyAtaM, tatra saparikarma bhaktaparijJA, iGginImaraNaM caikatra svayamanyena vA kRtasyA'nyatra tu svayaM vihitasyodvarttanAdiceSTAparikarmaNo'nujJAnAt , tathAha AyaparaparikammaM, bhattaparinnAe do aNuNNAyA / paDivajjiyA ya iMgiNi, cauvvihAhAraviraI ya // 1 // [] ThANanisIyatuyaTTaNa, ittiriyAiM jahAsamAhIe / sayameva ya so kuNai, uvasaggaparIsaha'hiyAso // 2 // [ ] aparikarma ca pAdapopagamane niHpratikarmatayaiva tatrAbhidhAnAt , tathA cAgamaH 2010_02 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 459 triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam samavisamaMmi ya paDio, acchai jaha pAyavo va nikkaMpo / niccalanippaDikammo, nikkhivaI jaM jahiM aMgaM // 1 // [] taM ciya hoi taha cciya, na varaM calaNaM parappaogAo / vAyAIhiM tarussa va, paDiNIyAIhiM tahiM tassa // 2 // [ ] yadvA parikarma saMlekhanA, sA yatrAsti tatsaparikarma, tadvIparItaM tvaparikarma, tatrA'vyAghAte trayamapyetat , sUtrArthobhayaniSThito niSpAditaziSyaH saMlekhanApUrvakameva vidhatte, anyathA ArtadhyAnasambhavAt , uktaM ca dehami asaMlihie, sahasA dhAUhiM khijjamANehiM / jAyai aTTajjhANaM, sarIriNo carimakAlaMmi // 1 // [paJca. va./gA.1570 ] iti saparikarmocyate / yatpunarvyAghAte giribhittipatanAghAtAdirUpe saMlekhanAmakRtvaiva bhaktapratyAkhyAnAdi kriyate tadaparikarma, uktaM cAgame ugdhAo vA vijjUgiri-bhittIkoNagA ya vA hojjA / saMbaddhahatthapAyAdayo va vAeNa hojjAhi // 1 // [ ] sarvAGgapiNDakavAtena vA hastapAdAdyA avayavAH sambaddhA bhaveyuH / eehiM kAraNehiM, vAghAimamaraNaM hoi nAyavvaM / parikammamakAUNaM, paccakkhAi tao bhattaM // 1 // [ ] tathA nirharaNaM nirhAro girikandarAdau gamanena grAmAderbahirnirgamanaM, tadvidyate yatra tannirhAri, yadutthAtukAme vajikAdau vidhIyate tadanirhAri, etacca prakAradvayamapi pAdapopagamanaM jJeyaM / yataH pavvajjAi kAuM, NeyavvaM jAva hoi vocchittI / paMca tule kAUNa ya, so pAovagamaM pariNao ya // 1 // [ ] // 13 // ityuktamanazanaM, UnodaratAmAha umoyariNaM paNahA, samAseNa viyAhiyaM / davvao khittakAleNaM, bhAveNaM pajjavehi ya // 14 // vyAkhyA-avamaM nyUnamudaramavamodaraM, tadbhAvo'vamaudaryaM nyUnodaratA, tatpaJcadhA samAsena vyAkhyAtaM, dravyataH, kSetraM ca kAlaM ca kSetrakAlaM tena, bhAvena paryAyaizcopadhibhUtaiH // 14 // 2010_02 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tatra dravyata Aha jo jassa u AhAro, tatto UNaM tu jo kare / jahaNNeNegasitthAI, evaM davveNa U bhave // 15 // vyAkhyA-yo yasya tuH pUrtI, AhAro bhojanaM, tataH svAhArAdavamamUnaM, turevArthe, yaH kuryAt bhuJjAnaH, yataH battIsaM kira kavalA, AhAro kucchipUrao bhnnio| purisassa mahiliyAe, aTThAvIsaM bhave kavalA // 1 // [pi. ni./gA. 642] kavalANa ya parimANaM, kukkuDiaMDagapamANamittaM tu / jo vA avigayavayaNo, vayaNami chuhejja vIsattho // 2 // [pra.sA.gA.270vR.] tata etAvanmAnAdUnaM yaH kuryAt , tathA 'tandulasahasradvayenaikaH kavalaH' ityApi saGakhyAsti / tatra ya UnAhArastasyaivaM dravyeNa bhavedavamaudarya, etacca jaghanyenaikasikthatvaM, yatraikasikthaM bhujyate tadAdi, AdizabdAcchikthadvayAdArabhya yAvadekakavalabhojanaM, ekena kavalena jaghanyA, aSTabhistairutkRSTA, zeSairmadhyasthairajaghanyotkRSTonodarikA, tathA navabhirjaghanyA, dvAdazabhirutkRSTA, zeSairajaghanyotkRSTAH, atrAlpAhArA UnodarI aSTakavalAn yAvat , zeSANyUnodarInAmAni kavalasaGkhyA ca yAvat kiJcidUnA antyonodarI, evamapA?nodaryAdyAH prakArA navatattvavivaraNAdibhyaH spaSTA jJeyAH / appAhAra 1 avaDDA 2, dubhAga 3 pattA 4 taheva kiMcUNA 5 / aTTha 1 duvAlasa 2 solasa 3, cauvIsa 4 tahekkatIsA ya 5 // 1 // [ da.vai.ni.gA.47vR.] / / 15 / / kSetrAvamaudaryamAha gAme nagare taha rAyahANi, nigame ya Agare pallI / kheDe kavaDDadoNamuha, paTTaNamaDaMbasaMbAhe // 16 // vyAkhyA-gamyo'STAdazakarANAmiti grAmaH, nA'tra karo'stIti nakarastasmin , rAjadhAnyAM rAjJaH pIThikAsthAne, nigame prabhUtavaNignivAse, samAhAre rAjadhAnInigame, Akare hiraNyAdyutpattisthAne, pallyAM vRkSagahanAnta:sthaprAntajananivAse, kheTe dhUliprakAravati, karbaTe kunagare, droNamukhe jalasthalanirgamapraveze bhRgukacchatAmaliptaprAye, pattane jalasthalapattanabhede, maDambe sarvato'sadardhatRtIyayojanAntagrAme, sambAdhe prabhUtacAturvarNyanivAse // 16 // 2010_02 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 461 triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam Asamapae vihAre, sannivese samAyaghose ya / thali seNAkhaMdhAvAre, satthe saMvaTTakoTTe ya // 17 // vyAkhyA-AzramapadaM tApasAdhupalakSitaM padaM sthAnaM tasmin , vihAro devagRhaM bhikSunivAso vA, tatpradhAno grAmAdirapi vihArastatra, sanniveze yAtrAdyAyAtajanAvAse, samAje pathikasamUhe, ghoSe gokule, sthalyAmuccabhUbhAge, senA caturaGgabalasamUhaH, skandhAvAraH sa evA'zeSakheTAdijanapUrNaH, anayoH samAhAre senAskandhAvAraM tasmin , sArthe gaNimadharimAdibhRtagavAdisaGghAte, saMvartante piNDIbhavantyasmin bhayatrastA janAstatra saMvarte, koTTe prAkAre, kSetraprastAvAdatra samAjAdiSu kSetramevopalakSyate // 17 // vADesu va ratthAsu va, gharesu vA evamittiyaM khittaM / kappai u evamAI, evaM khitteNa U bhave // 18 // vyAkhyA-vATeSu pATeSu vA vRttivaraNDakAvRtagRhasamUheSu, rathyAsu serikAsu, gRheSu, sarvatra vA vikalpArthaH, evamityanena hRdayasthaprakAreNa, etAvanniyatapramANaM kSetraM paryaTituM bhikSAyai me kalpate, tuH pUrtI evamAdi, Adito gRhazAlAdi, evaM kSetreNa kSetraviSamavamaudarya, tuH pUrtI, bhavet // 18 // punaranyathedamAha peDA ya addhapeDA, gomuttipayaMgavIhiyA ceva / saMbukkAvaTTAyayagaMtuMpaccAgayA chaTThA // 19 // vyAkhyA-peTA peTikA iva catuSkoNA 1 arddhapeTA imaiva na varaM ardhasaMsthitA gRhaparipATI 2 gomUtrikA vakravalitA 3 pataGgavihitA pataGgoDDayanasadRzA 4 zambUkaH zaGkhastadvadAvarto yasyAM sA zambUkAvartA 5, sA dvidhA zaGkhanAbhirUpe kSetre madhyAdbahirgamyate sA'bhyantarazambUkA, viparItA bahiHzambUkA / punaH SaSThI AyatagantuM pratyAgamA jJeyA / Adita eva AyataM saralaM gatvA yasyAM pratyAgamo bhavati sA SaSThI gocarabhUmirjeyA / yaduktaM"jattha ujjuyaM gaMtUNa niyaTTai cha?" [ ] tti bhikSAcaryAtve'pi AsAM avamaudaryaM mamAstvityAzayena kriyamANatvAdavamaudaryavyapadezo'pyaduSTa eva, nimittabhedAdekatrApi pitRputrAdivyapadezavat , idamevottaraM sarvatra kAlAdau vAcyam // 19 / / [kAlAvamaudaryamAha-] divasassa poresINaM, cauNhaM pi u jattio bhave kAlo / evaM caramANo khalu, kAlomANaM muNeyavvaM // 20 // 2010_02 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-divasasya pauruSINAM catasRNAM api, tuH pUrtI, yAvAn bhavet kAlo'bhigrahaviSayaH evaM kAlena carataH khalu kAlAvamatvaM kAlAvamaudaryaM muNitavyaM jJeyam / / 20 / / etadeva prakArAntareNAha ahavA taIyAe porisIe, UNAi ghAsamesaMto / caubhAgUNAe vA, evaM kAleNa U bhave // 21 // vyAkhyA-athavA tRtIyapauruSyAmUnAyAM grAsamAhArameSayataH, vA zabdAccatuHpaJcAdibhAgonAyAM vA tRtIyapauruSyAM, evaM kAlAbhigraheNa carataH kAlena tu bhavet kAlAvamaudaryaM syAt / / 21 / / bhAvAvamaudaryamAha itthI vA puriso vA, alaMkio vA aNalaMkio vAvi / aNNayaravayattho vA, aNNayareNaM ca vattheNaM // 22 // vyAkhyA strI vA puruSo vA'laGkRto'nalaGkRto vA, bAlyAdyanyataravayastho vA, anyatareNa vA paTTavAcakAdivastreNopalakSitaH // 22 / / anneNa viseseNaM, vaNNeNaM bhAvamaNumuyaMto tu / evaM caramANo khalu, bhAvomoNaM muNeyavvaM // 23 // vyAkhyA-anyena vizeSeNa kupitahasitAdinA'vasthAbhedena, varNena kRSNAdinA anyatareNopalakSito bhAvamuktarUpamevAlaGkRtatvAdyanunmuJcanneva, yadi dAtA dAsyati tato'haM gRhISye nAnyathA, evaM carato munerbhAvAvamatvaM muNitavyam // 23 / / [paryavAvamaudaryamAha-] davve khitte kAle, bhAvaMmi ya AhiyA u je bhAvA / eehiM omacarao, pajjavacarao bhave bhikkhU // 24 // vyAkhyA-dravye'nazanAdau, kSetre grAmAdau, kAle pauruSyAdau, bhAve ca strItvAdau AkhyAtAH, tuH pUttauM, ye bhAvAH paryAyA ekasikthonatvAdyAstaiH sarvairavamaudaryacarakaH paryavacarako bhvedbhikssuH| iha ca paryavaprAdhAnyavivakSayA paryavAvamaudaryamuktaM, iha kSetrAdi yadAzrityAvamaudaryaM cintitaM, tannAmnAyavivakSayA tadavamaudaryaM jJeyaM, mukhyatastvAhArAvamaudaryameva // 24 // 2010_02 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 463 triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam bhikSAcaryAmAha aTThavihagoyaraggaM tu, tahA satteva esaNA / abhiggahA ya je aNNe, bhikkhAyariyamAhiyA // 25 // vyAkhyA-aSTavidho'graH pradhAno'kalpanIyaparihAreNa, sacAsau gocarazcASTavidhAnagocaraH, stokastokagrAhaH, tu samuccaye, atra cASTAvagragocaragA bhedAH peTAdaya eva, zambUkAva yA dvaividhyAzrayaNAt , tathA RjvAzcAparAyA valamAnatve cintitAyAH prakSepAt / saptaiSaNAzca saMspRSTAdayaH saMsaTTha 1 masaMsaTThA 2, uddhaDa 3 taha appaleviyA ceva 4 / uggahiyA 5 paggahiyA 6, ujjhiyadhammA 7 ya sattamiyA // 1 // [pra.sA./gA.739] abhigrahAzca dravyAdyAH, dravyakrameNa kuntAgrAdisthitimaNDakhaNDAdi grahISye, kSetre dehalIjaGghayorantaHkRtvA dAsyati tadA grahISye, sarvabhikSAcaranivarttanakAle mayA viharttavyaM, bhAve hasan rudan baddho vA dAtA ceddAsyati tadA grAhyamityAdyA bhikSAcaryAvRttisaGkSapA vyAkhyAtAH // 25 // rasatyAgamAha khIradahisappimAI, paNIyaM pANabhoyaNaM / parivajjaNaM rasANaM tu, bhaNiyaM rasavivajjaNaM // 26 // vyAkhyA-kSIraM, dadhi, sarpiH, Adito guDapakvAnnAdi, praNItamiti bRhakaM pAnaM kharjurarasAdi, bhojanaM galabindvodanAdi, eSAM rasAnAM parivarjanaM, tuH pUrtI, rasavivarjanaM nAma bAhyaM tapo bhaNitaM jinaiH // 26 / / kAyaklezamAha ThANA vIrAsaNAIyA, jIvassa u suhAvahA / uggA jahA dharijjaMti, kAyakilisaM timAhiyaM // 27 // vyAkhyA-sthAnAni kAyAvasthitibhedAH, vIrAsanaM, Adito godohadaNDAsanAdi, tatra vAmAMhrirdakSiNorUz2a, vAmorUrdhvaM ca yatra dakSiNoM'hniH kriyate tadvIrAsanaM, yatra bhUmyAM zliSTAGgalIzliSTagulphazliSTorU aMhrI prasArayettaddaNDAsanaM / sUtratvAlliGgavyatyayaH, locAdIni jIvasya tu sukhAvahAni muktisukhahetutvAt / ugrANi duHkaratayA yathA dhAryante sevyante yatibhiH, kAyaklezaH sa AkhyAto jinaiH // 27 // _ 2010_02 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 saMlInatAmAha egaMtamaNAvAe, itthIpasuvivajjie / sayaNAsaNasevaNayA, vivittaM sayaNAsaNaM // 28 // vyAkhyA-ekAnte janA'nAkule, anApAte stryAdyApAtarahite strIpazuvivarjite zUnyAgArArAmodyAnAdau, sUtratvAt zayanAsanasevanaM viviktazayanAsanaM, bAhyaM tapa ucyate, eSaNIyaphalAdigrahaNaM ca, anena viviktacaryAnAmasaMlInatoktA, zeSasaMlInatA apyevaM jJeyAH // 28 // saMlInatA caturdhA idiyakasAyajogo, paDucca saMlInatA muNeyavvA / taha jA vivittacariyA, pannattA vIyarAehi // 29 // vyAkhyA-indriyasaMlInatA zabdAdiSu rAgadveSA'kRteH / 1 / kaSAyasaMlInatA kaSAyodayarodhaH / 2 / yogasaMlInatA manovAkkAyAnAM zubhapravRtterazubhanivRtteH / 3 / evamindriyasaMlInatAditrayaM pratItya saMlInatA jJeyA, tathA yA'nantaroktA viviktacaryAkhyA saMlInatA caturthI, evaM vItarAgaizcaturdhA saMlInatA prajJaptAsti // 29 // uttaragranthasambandhAyAha eso u bAhiratavo, samAseNa viyaahio| abhitaro tavo itto, vocchAmi aNupuvvaso // 30 // vyAkhyA-etadanantaroktaM bAhyaM tapaH samAsena saGkSapeNa vyAkhyAtaM / bAhyatapa:phalaM ca ni:saGgatAdehalAghavendriyajayasaMyamarakSAdiguNayogAt zubhadhyAnasthasya karmakSapaNA / ito'nantaramabhyantaraM tapa AnupUrvyA vakSyAmi // 30 // pAyacchittaM viNao, veyAvaccaM taheva sajjhAo / jhANaM ussaggo vi ya, abhitarao tavo hoi // 31 // vyAkhyA-pApamAlocya tapaso'GgIkaraNaM prAyazcittaM, tathA vinayo vRddhAnAmabhyutthAnAdikaraNaM, vaiyAvRttyaM vRddhaglAnAdibhya AhArauSadhAdyAnIya dAnaM, tathaiva svAdhyAyasya caturvidhasya vidhAnaM, dhyAnaM dharmazuklAdicintanaM, utsargaH kAyotsargakaraNaM, api ceti pUrtI, evaM SaDvidhamabhyantaraM tapo bhavati // 31 // _ 2010_02 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 triMzattamaM tapomArgagatyAkhyamadhyayanam tadeva vistarata Aha AloyaNArihAdIyaM, pAyacchittaM tu dasavihaM / je bhikkhU vahai samma, pAyacchittaM tamAhiyaM // 32 // vyAkhyA-AlocanAha, yatpApamAlocanayA zuddhayati, AdizabdAt pratikramaNArhAdigrahaH, tatpApamAzritya yadAlocanAdi dazavidhaM prAyazcittaM tu , dazavidhatvaM cetthamAloyaNa 1 paDikkamaNe 2, mIsa 3 vivege 4 tahA viussagge 5 / / tava 6 cheya 7 mUla 8 aNava-TThayA ya 9 pAraMcie 10 ceva // 1 // [saM.pra./gA.1525] asya vyAkhyAvazyakadIpikAnavatatvavivaraNAdarjeyA / evaM yaddazavidhaM prAyazcittaM bhikSuH samyak kAyayA vahati, tatprAyazcittamAkhyAtaM jinairiti zeSaH // 32 // vinayamAha abbhuTThANaM aMjalikaraNaM, taheva AsaNadAyaNaM / gurubhatti bhAvasussUsA, viNao esa viyAhio // 33 // vyAkhyA-abhyutthAnaM, aJjalikaraNaM, tathaivAsanadAnaM, gurubhaktiH, bhAvo'ntaHkaraNaM tena zuzrUSA tadAdezaM prati zrotumicchA paryupAsanA ca bhAvazuzrUSA vA, eSa vinaya AkhyAtaH // 33 // vaiyAvRttyamAha AyariyamAiyaMmi, veyAvaccaMmi dasavihe / / AsevaNaM jahAtthAmaM, veyAvaccaM tamAhiyaM // 34 // vyAkhyA-maH alAkSaNikaH, AcAryAdike AcAryAdiviSaye vaiyAvRttyaM, vidhinA dharmasAdhanahetumannAdisampAdanaM, vyAvRtasya bhAvo vaiyAvRttyaM, tasmin dazavidhe Ayariya 1 uvajjhAya 2, thera 3 tavassI 4 gilANa 5 sehANaM 6 / sAhammiya 7 kula 8 gaNa 9, saMgha 10 saMgayaM tamiha kAyavvaM ||1||[u.r./gaa.34vR.] evaMrUpe dazavidhe AsevanametadviSayamanuSThAnaM yathAsthAma sAmarthyA'natikrameNa, tadvaiyAvRttyamAkhyAtam // 34 // svAdhyAyamAha vAyaNA pucchaNA ceva, taheva pariyaTTaNA / aNuppehA dhammakahA, sajjhAo paMcahA hoi // 35 // 2010_02 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA-vAcanA pRcchanA tathaiva parivarttanA anuprekSA dharmakathA ca, evaM paJcadhA svAdhyAyo bhavati, tadvayAkhyA tu prAguktaiva // 35 // dhyAnamAha 466 aTTaruddANi vajjittA, jhAijjA susamAhie / dhammasukkAI jhANAI, jhANaM taM tu buhA vae // 36 // vyAkhyA -RtaM duHkhaM, tatra bhavaM ArttaM, rodayatyanyaM hiMsAdineti rudro hiMsAdipravRtta AtmA, tasya karma raudraM, evaMvidhe Arttaraudre dhyAne varjayitvA dhyAyet susamAhitaH sthiro, dharmaH kSAntyAdidazadhA, tatsahita dhyAnaM dharmyaM, zucaM zokaM karmaNAM klamayatIti zuklaM, evaMvidhayoraSTakarmaghnadharmazukladhyAnayoryaccintanaM tadeva budhA dhyAnAkhyaM tapo vadanti // 36 // utsargamAha sayaNAsaNa ThANe vA, je u bhikkhU Na vAvare / kAyassa viussaggo, chaTTo so parikittio // 37 // > vyAkhyA - zayane, Asane upavezane, supo luk, sthAne UrdhvasthAne sthitaH san vA vikalpe, pratyekaM yojyaH, yattu bhikSurna vyApriyate, na calanAdikriyAM kurute, yathAzakti kAyasya vyutsarge mamatvasya tyAgaH syAt, tat SaSThaM kAyotsargAkhyaM tapaH parikIrttitaM zeSA vyutsargA atra jJeyAH, yathA davve bhAva ya tahA, duvihussaggo cauvviho davvo / gaNadeho vahibhatte, bhAve kohAicAu tti // 1 // [] etadvayAkhyASTvazyakadIpikAto jJeyA ||37|| athAdhyayanArthamupasaMharan tapaH phalamAha eyaM tavaM tu duvihaM, jaM sammaM Ayare muNI / khippaM se savvasaMsArA, vippamuccai paMDie // 38 // tti bemi vyAkhyA - yo muniryaH sAdhuH evamamunAprakAreNa bAhyAbhyantarabhedena dvividhaM tapaH samyagAcarati, sa paNDitastatvavettA muniH kSipraM tUrNaM (sarva) saMsArAccaturgatibhramaNAdvizeSeNa pramucyate iti samAptau bravImIti prAgvat ||38|| , iti tapomArgagatyAkhyaM triMzattamamadhyayanamuktam // 30 // 2010_02 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam // tapazcaraNavatAmeva samyak syAdityekatriMzaM caraNavidhyadhyayanamAhaatra niyukti:- dravyAdinikSepAdanu pagayaM tu bhAvacaraNe, bhAvavihIe a hoi nAyavvaM / caiUNa acaraNavihi, caraNavihIe u jaiyavvaM // 1 // [ u.ni./gA.518] bhAvacaraNe cAritrAcAre, acaraNavidhi anAcArAnuSThAnaM tyaktvA caraNavidhau yatyam / caraNavihiM pavakkhAmi, jIvassa u suhAvahaM / jaM carittA bahU jIvA, tiNNA saMsArasAgaraM // 1 // vyAkhyA-athAhaM caraNavidhiM cAritrasya vidhAnaM pravakSyAmi, kIdRzaM ? jIvasya sukhAvahaM sukhakArakameva, yaM cAritravidhi caritvAGgIkRtya bahavo jIvAH saMsArasAgaraM tIrNAH santi // 1 // yathA egao viraI kujjA, egao ya pavattaNaM / asaMjame niyattiM ca, saMjame ya pavattaNaM // 2 // vyAkhyA-ekata ekasmAt sthAnAdviratiM kuryAt ekatazcaikasmizca pravartanaM kuryAt , 'tasiH saptamyAH', asaMyamAt , paJcamyarthe saptamI, nivRtti, ca saMyame pravarttanaM muniH kuryAt / cau samuccaye // 2 // rAgaddoso ya do pAve, pAvakammapavattaNe / je bhikkhU saMbhai niccaM, se na acchaD maMDale // 3 // vyAkhyA-rAgadveSau, caH pUrtI, dvau pApau malinau pApakarmANi mithyAtvAdIni pravarttayata 2010_02 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 iti pApakarmapravartakau, (pAThAntare-sarvasaGgAvabandhane ) yo bhikSustapasvI ruNaddhi tiraskurute nityaM, sa nAste na tiSThati maNDale saMsAre (pAThAntare-na gacchati na bhrAmyati) // 3 // daMDANaM gAravANaM ca, sallANaM ca tiyaM tiyaM / je bhikkhU cayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 4 // vyAkhyA-daNDyate cAritraizvaryAdyapahArato'sArIkriyate ebhirAtmeti daNDAH, duHpraNihitamAnasAdirUpA manodaNDAdyAH, uktaM hi jaha loe daMDijjai, davvaM hIDa ya vajjhae yAvi / iya daMDaMta'ppANaM, maNamAI duppaNihiehiM // 1 // [ ] teSAM trikaM manodaNDavAgdaNDakAyadaNDarUpaM, tathA gururlobhAbhimAnAttaccitta AtmA, tasyaitAnyadhyavasAyAni gauravANi, teSAM trikaM, RddhigauravarasagauravasAtagauravAH, tathA zalyate'nekArthatvAdvAyate janturebhiriti zalyAni, teSAM trikaM, mAyAzalyanidAnazalyamithyAtvazalyAni, cau samuccaye, evaM trikaM trikaM trikaM yo bhikSustyajati nityaM, sa saMsAre na tiSThati // 4 // divve ya je uvassagge, tahA tericchamANuse / je bhikkhU sahaI niccaM, se Na acchar3a maMDale // 5 // vyAkhyA-divyAMzca, hAsyapradveSavimarzapRthagvimAtrAbhirupa sAmIpyena sRjyante devAdyairutpAdyanta ityupasargAH, tAMstathA tirazcAmete, bhayapradveSAhArahetvapatyalayanasaMrakSaNahetostaiH kriyamANAstairazcAH, tathA manuSyANAmete hAsyapradveSavimarzakuzIlapratisevanAnimittAstaiH kriyamANatvAnmAnuSyakAH, tAn , cazabdAdAtmasaMvedyAMzca ghaTTanaprapatanastambhanazleSaNodbhavAnupasargAn yo bhikSuH sahate samyagadhyAste sa saMsAre na bhrAmyati // 5 // vigahAkasAyasannANaM, jhANANaM ca duyaM tahA / je bhikkhU vajjai niccaM, se Na acchai maMDale // 6 // vyAkhyA viruddhA virUpA vA kathA vikathA, strIbhaktadezarAjabhedAccaturdhA, kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhaH, sajJA AhArabhayamaithunaparigrahAkhyAH, eSAM pratyekaM catuSkaM, dhyAnayozca dvikamAtaraudre tathA yo bhikSurvarjayati tyajati sa saMsAre na bhrAmyati // 6 // 2010_02 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 469 ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam vaesu iMdiyatthesu, samiIsu kiriyAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 7 // vyAkhyA-vrateSu hiMsA'nRtasteyA'brahmaparigrahaviratiSu indriyArtheSu zabdarUpasagandhasparzeSu, samitiSu samityadhyayanoktAsu, kriyAsu ca kAyikyAdhikaraNikI prAdveSikIparitApanikIprANAtipAtikISu yo bhikSuryatate yatnaM kurute, samyak pAlanAto vratasamitiSu, mAdhyasthyavidhAnatazcendriyArtheSu, parihAratazca kriyAsu, sa saMsAre na bhrAmyati // 7 // lesAsu chasu kAesu, chakke AhArakAraNe / je bhikkhU jayaI niccaM, se na acchai maMDale // 8 // vyAkhyA-lezyAsu vakSyamANAsu, SaTsu kAyeSu pRthivyAdiSu vakSyamANeSveva, SaTke SaTparimANe AhArakAraNe vedanAdAvukte, yo bhikSuryatate nityaM, yathAyogaM nirodhotpAdanarakSAnurodhavidhAnena yatnaM kurute sa saMsAre na bhrAmyati // 8 // piMDuggahapaDimAsu, bhayaTThANesu sattasu / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchar3a maMDale // 9 // vyAkhyA-piNDAvagrahapratimAsu AhAragrahaNAbhigraheSu saMsRSTAdiSu prAguktAsu, saptasu bhayasthAneSu, bhayasya mohanIyocchAtmapariNAmasyotpattinimittAzrayeSu, ihalokabhaya 1 paralokabhaya 2 AdAnabhaya 3 akasmAdbhaya 4 AjIvanabhaya 5 maraNa 6 azlokabhayeSu 7 saptasu yo bhikSuryatate, ekatra pAlane, anyatra tvakaraNe sa saMsAre na bhrAmyati // 9 // mayesu baMbhaguttIsu, bhikkhudhammami dasavihe / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 10 // vyAkhyA-madeSu jAtyAdyaSTasu, brahmaguptiSu navasuvasahikahanisijjiMdiya, kuTuiMtaraeNvvakIliyapaNIe / aimAyAhAravibhUsaNA ya, nava baMbhaguttIo // 1 // [A. ni. saM. gA.] bhikSudharme kSAntyAdau dazavidhekhaMtI ya meddavajjava, muttI tava saMjame ya bodhavve / saccaM soyaM AkiMcaNaM ca baiMbhaM jaidhammo // 1 // [A. ni. saM. gA.] 2010_02 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 470 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 spaSTatvAccehAnyatra ca sUtre saGkhyA'nuktiH, yo bhikSurnityaM yatate samyak tyAgasevanapAlanaiH, sa saMsAre na bhrAmyati // 10 // uvAsagANaM paDimAsu, bhikkhUNaM paDimAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchar3a maMDale // 11 // vyAkhyA-upAsate sevante yatInityupAsakA: zrAvakAsteSAM pratimAsvabhigrahavizeSeSvekAdazasu / yathA desaNaveyasAmAIya, posahapaiDimAaMbaMbhasaccitte / AraMbhapaise uddiTThavajjae semaNabhUe a // 1 // [ A. ni. saM. gA.] Asu, bhikSUNAM dvAdazasu pratimAsu / yata: mAsAI sattaMtA, paMDhamA bii taiya sattarAidiNA / aharAi aigarAI ya, bhikkhUpaDimANa bArasagaM // 2 // [A. ni. saM. gA.] Asu samyag jJAnopadezapAlanAdyairyo bhikSurnityaM yatate sa saMsAre na bhrAmyati // 11 // kiriyAsu bhUyagAmesu, paramAhammiesu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 12 // vyAkhyA-kriyASvarthA'narthAdiSu trayodazasu , bhUtagrAmeSu paramAdhArmikeSu ca yathAkramaM tyAgarakSAparijJAnAdyairyo bhikSurnityaM yatate sa saMsAre na bhrAmyati / kriyAzcaitA: aTThANAhi~sAu~kamhA, diTTI ya mosa'diNNe ya / ajjhatthamANamette, mAyAlobheriyAvahiyA // 1 // [A. ni. saM. gA.] bhUtagrAmAzceme caturdazaegidiya suhumiyarI, saiNNiyarA paNidiyA sabiticaU~ / pajjattApajjattaga-bheeNaM cauddasaggAmA // 1 // [A. ni. saM. gA.] paramAdhArmikAH paJcadaza, dharmeNa carantIti dhArmikAH, na tathA te'dhArmikAH, paramAzca te sakalA'dhArmikapradhAnatayA paramAdhArmikAH, atyantasaGkliSTacetaH, yathA aMbe aMbarisI ceva, sAme ya sabali tti ya / dorvaruddakAle ya, mahAkAle tti Avare // 1 // [A. ni. saM. gA.] ___ 2010_02 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam asipatte dheNu kuMbhe, vIlU veyaraNI iya / kharassare mahAghose, panarasa paramAhammiyA // 1 // [ A. ni. saM. gA. ] // 12 // gAhAsolasahiM ca, tahA asaMjamaMmi ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 13 // vyAkhyA - gIyate ucyate svaparasamayasvarUpamasyAmiti gAthA, sUtrakRto'Ggasya SoDazAdhyayanaM gAthAkhyamadhyayanaM SoDazameSAmiti gAthASoDazakAni sUtrakRtAdyazrutaskandhe, teSu taduktakriyayA tatprarUpaNayA yatate, asaMyame ca saptadazabhede parihArAdyo bhikSurnityaM yatate, sa saMsAre na bhrAmyati / gAthASoDazakaM cetthaM samao vaiyAlIyaM, uvasaggapariNNa thaupariNNA ya / nirayavibhattI vIratthao ya, ku~sIlANa ya paribhAsA // 1 // [ A. ni. saM. gA.] Tarfe dhamma saMmAhI, maigga semosaraNa ahatahaM gathA / jaimaIyaM taha gohA, solasamaM hoi ajjhayaNaM // 2 // [A. ni. saM. gA. ] asaMyamasaptadazakaM cetthaM puDhavidega agaNimAruya vaiNasaibiticaupaNidijIve / pehopehepemajjaNa paeNriTThavaNarmaNo vaIkAe // 1 // [ A. ni. saM. gA. ] 13 // 16 17 baMbhaMmi nAyajjhayaNesu, ThANesu asamAhie / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 14 // 471 vyAkhyA-brahmaNyaSTAdazabhede, tathA jJAtAdhyayaneSu ekonaviMzatisaGkhyeSu, tathA asamAdhisthAneSu viMzatisaGkhyeSu samavAyAGgokteSu yo bhikSuryatnaM kurute sa saMsAre na bhrAmyati / brahmASTAdazabhedA yathA orAliyaM ca divvaM, maiyaNavayakAeNa karaNajoeNaM / aNumoyaNakArAvaNa-karaNANa'TThArasAbaMbhaM // 1 // [ A. ni. saM. gA. ] jJAtAdhyayanAni yathA ukkhittaNAe saMghADe, aMDe kumme ya sailae / tuMbeya rohaNI mallI, mAkaMdI caMdimA iya // 1 // [ A. ni. saM. gA. ] dAe udegaNAe, maike / diphala amarakaMkA, Ainne susu puMDarIe // 2 // [ A. ni. saM. gA. ] 2010_02 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 asamAdhisthAnAnyamUni-"davadavacArI yAvi bhavai 1 apamajjiyacArI yAvi bhavai 2 dupamajjiyacArI yAvi bhavai 3 atirittasijjAsaNie 4 rAyaNiyapArihAsI 5 therovaghAie 6 bhUtovaghAie 7 saMjalaNe 8 kohaNe 9 piTThimaMsie 10 abhikkhaNaM abhikkhaNaM ohAraittA bhavai 11 NavANaM ahigaraNaM aNupannANaM uppAittA bhavai 12 porANANaM agigaraNANaM khAmiyavi usaviyANaM puNo udIrittA bhavai 13 sasarakkhe pANipAe 14 akAlasajjhAyakArae yAvi bhavai 15 saddakare 16 kalahakare 17 jhaMjhakare 18 sUrappamANabhoI 19 esaNAasamiyAI vi bhavai"20 [ ] ||14|| ekkavIsAe sabalesu, bAvIsAe parIsahe / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 15 // vyAkhyA-ekaviMzatau, zabalayanti karburIkurvanti aticAraizcAritramiti zabalAH kriyAvizeSAsteSu, tathA cAha avarAhami ya payaNuge, jeNa ya mUlaM na vaccae sAhU / sabaleMti taM carittaM, tamhA sabala tti NaM bhaNiyaM // 1 // [ da.ni./gA.13 ] tAni ca hastakarmAdInyekaviMzatiH / tathA cAgamaH taM jaha u hatthakammaM, kuvvaMte 1 mehuNaM ca sevaMte 2 / rAiM ca bhuMjamANe 3, AhAkammaM vi bhuMjate 4 // 1 // tatto ya rAyapiMDaM 5, kIyaM 6 pAmicca 7 abhihaDaM 8 'chejja 9 / bhuMjate sabale U, paccakkhiya'bhikkhaM bhuMjate 10 // 2 // chammAsabbhaMtarao, gaNA gaNaM saMkamaM karate ya 11 / mAsabbhaMtara tinni ya, dagalevA U karemANo 12 // 3 // mAsabbhaMtarao yA, mAiTThANAiM tinni kuNamANo 13 / pANAivAyaAuTTi kuvvaMte, 14 musaM vayaMte ya 15 // 4 // giNhaMte ya adiNNaM, AuTaii 16 taha aNaMtarahiyAe / puDhavIe TThANaM sejjaM, nisIhiyaM vAvi ceei // 5 // evaM sasiNiddhAe, sasarakkhAe cittamaMtasilalelU / kolAvAsapaiTThA, kolA ghuNA tersi AvAse // 6 // saMDasapANasabIe, jAva u saMtANae bhave tahiyaM / ThANAi ceyamANe, sabale AuTTiyAe u 17 // 7 // 2010_02 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam 473 AuTTimUlakaMde, puNphe ya phale ya bIya harie ya / bhuMjate sabale U 18, taheva saMvassarassaMte // 8 // dasa dageleve kuvvaM 19, taha mAiTThANa dasa ya varisaMte 20 / AuTTiya sIodaga-vagghAriyahatthamatte ya // 9 // davvIe bhAyaNeNa va, dijjaMtaM bhattapANa ghettUNaM / bhuMjai sabalo eso, igavIso hoi nAyavvo 21 // 10 // [ A.ni.saM.gA.] dvAviMzatiparISahAzcetthaM khuhA pivAsA sIIehaM, sAcalAithio / cariyA nisihIyA sajjA, akkosa vaha jAyaNA // 1 // alAbharaugataNaphAsA, malasakkAra puraskAra )parIsahA / pannA annANasammattaM, ii bAvIsa parIsahA // 2 // [ A.ni.saM.gA.] evaMvidheSu dvAviMzatiparISaheSu parISahAdhyayanokteSu yo bhikSuryatate utpannAn nityaM sahate sa saMsAre na bhrAmyati // 15 // tevIsai sUyakaDe, rUvAhie suresu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 16 // vyAkhyA-tribhiradhikA viMzatistrayoviMzatiH, evaMvidhAni sUtrakRtAdhyayAnAni, tAni puNDarIkAdIni sapta, SoDaza ca samayAdIni / yathA paMDariyakiriyANaM, AhArapariNabaccakkhANakiriyA ya / aNagAraaddanAliMda, solasAiM ca tevIsaM // 1 // [ A.ni.saM.gA.] teSu, tathA rUpamekastenAdhikAH, sUtrakRtA'dhyayanebhyo rUpAdhikAzcaturviMzatisteSu sureSu deveSu, tatra dIvyanti krIDantIti devA bhavanapatyAdyAsteSu, yadi vA dIvyante stUyante jagattrayeNApIti devA arhantasteSu RSabhAyeSu / uktaM ca bharvaNavaNajoivemANiyA ya, dasa aTThapaMcaegavihA / ii cauvIsaM devA, kei puNa biMti arahaMtA ||1||[aa.ni.sN.gaa.] teSu yo bhikSuryatate satprarUpaNAdinA sa saMsAre na bhrAmyati // 16 // 2010_02 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 paNavIsa bhAvaNAhiM, ca uddesesu dasAiNaM / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 17 // vyAkhyA-paJcaviMzatau bhAvanAsu mahAvrataviSayAsu / yathA-"paNavIsaM bhAvaNAo taM pANAivAyaviramaNe iriyAsamii 1 maNaguttI 2 vayaguttI 3 AloiUNa pANabhoyaNaM 4 AyANabhaNDanikkhevaNAsamiI 5, musAvAyaviramaNe aNuvIIbhAsaNayA 1 kohavivege 2 bhayavivege 3 logavivege 4 mohavivege 5, adiNNadANaviramaNe uggahamaNunnavayaNA 1 uggahasImaM jANaNayA 2 sayameva uggahaM aNugiNhaNayA 3 sAhammiyauggahaM aNunnaviya paribhujjaNayA 4 sAhAraNabhattapANaM aNunaviya paribhujjaNayA 5, mehuNaveramaNe itthipasupaMDayasaMsattasayaNAsaNavajjaNayA 1 itthikahavivajjaNayA 2 itthINaM iMdiyANaM AloyaNavajjaNayA 3 [puvvaraya puvvakIliyANaM visayANaM asaraNayA 4 paNIyAhAravivajjaNayA 5, pariggahavaramaNe soiMdiyarAgaviraIe, evaM paMcehiM vi iMdiehimuddissa rAgaviraIe" || [ ] uddeSeSviti uddezanakAleSu dazAdInAM dazAzrutaskandhakalpavyavahArANAM SaDviMzatisaGkhyeSu / yathA desauddesaNakAlA dasANa, kaippassa hoti chacceva / desa ceva vavahArassa, hoMti savve vi chavvIsaM // 1 // [A. ni. saM. gA.] eteSu yo bhikSurnityaM paribhAvanAprarUpaNAkAlagrahaNAdyairyatate sa saMsAre na bhrAmyati // 17 // aNagAraguNehiM ya, pakappaMmi taheva u| je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 18 // vyAkhyA-anagAraguNAH saptaviMzatiH, subbyatyayAtteSu, yataH vayachakkamidiyAyANaM ca, niggaho bhovakaraNesaccaM c| khamayA virAgayA vi ya, maNamAINaM niroho ya 18 // 1 // kAyANa chakka jogaMmi, juttayA vaiyaNA'hiyAsaNayA / taha mAraNaMtiya'hiyAsaNA ya ee'NagAraguNA // 2 // [ A. ni. saM. gA.] prakRSTaH kalpo yativyavahAra yasminnasau prakalpaH, sa cehAcArAGgamevASTAviMzatyadhyayanaiH, yata: satthapariNNA logavijao ya, sIosaNijja sammattaM / AvaMti dhuvavimoho, u~vahANasuyaM mahapariNNA // 1 // 2010_02 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 475 ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam piMDesaNAsijjiAriyA, bhausA patthesaNA ya pAesA / ugahapaDimA sattekka-sattayaM bhAvaNa vimuttI ya // 2 // umghAyameNugghAyaM, aurovaNa tivihamo nisIhaM tu / ii aTThAvIsaviho, AyArapakappanAmo u // 3 // [ A. ni. saM. gA.] mAsikyAdyAropaNAdau vA nAnAbhede samavAyAGgokte'STAviMzatividhe prakalpe, tathaiva samyagAsevanAprarUpaNAdinA prakAreNa, tuH samuccaye yo bhikSurnityaM yatate sa saMsAre na bhrAmyati // 18 // pApasuyapasaMgesu, mohaTThANesu Avare / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchai maMDale // 19 // vyAkhyA-pApopAdAnAni zrutAni pApopAdAnazrutAni teSu, prasajanAni prasaGgAstathAvidhAsaktayaH pApazrutaprasaGgAH, teSvaSTAGganimittasUtrAdiviSayabhedAdekonatriMzatteSu, yata: aTThanimittaMgAI, divvuppAyatailikkhabhomaM ca / aMgaM saraM lakkhaNa-vajaNa tivihaM puNokkikkaM // 1 // sattaM vittI taha vattiyaM ca, pAvasuyaM auNatIsavihaM / gaMdhavvaneTTavatthu, Au dheNuveyasaMjuttaM // 2 // [ A. ni. saM. gA.] moho mohanIyaM tiSThati nimittatayA varttate eSviti mohasthAnAni triMzat teSu, yathA 'vArimajhevagAhittA, tase pANe ya hiMsai / 2chAeu muhaM hattheNaM, aMtoNAyaM galeravaM // 1 // 3sIsAveDheNa veDhattA, saMkileseNa mArae / "sIsaMmi je ya AhetuM, duhamAreNa hiMsae // 2 // 5bahujaNassa neyAraM, dIvaM tANaM ca pANiNaM / 6sAhAraNe gilANaMmi, pahU kiccaM na kuvvaI // 3 // "sAhuM akammadhammAo, jo bhaMsijja uvaTThiyaM / "neyAuyassa maggassa, avagAraMmi vaTTai // 4 // jiNANaM zaMtanANINaM, avaNNaM jo pabhAsae / AyariyauvajjhAe, khisae maMdabuddhIe // 5 // ___ 2010_02 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 10 simeva ya NANINaM, sammaM No paritappar3a / 11 puNo puNo ahigaraNaM, uppAe 12 titthabheyae // 6 // 13 jANaM AhaMmie joe, pauMjar3a puNo puNo / 14 kAme vamittA patthei, iha'NNabhavie i vA // 7 // 15 abhikkhaM bahusue'haM ti je bhAsaMta bahussue / 16 tahAya avassI u, je tavassi tti haM vae // 8 // 17 jAyateeNaM bahujaNaM, aMtodhUmeNa hiMsae / 18 akiccamappaNA kAuM, kayameeNa bhAsa // 9 // 19niyaDuvahipaNihIe, paliuMce sAdijogajutte ya / 20 bei savvaM mukhaM vayasi, 21 akkhINajhaMjhae sayA // 10 // 22 addhANaMmi pavesittA, jo dhaNaM harar3a pANiNaM / 23vIsaMbhittA uvAeNaM, dAre tasseva lubbhai // 11 // 24 abhikkhamakumAre u, kumArehaM ti bhAsae / evamabaMbhayAriM baMbhayAri tti bhAsa // 12 // 25 jeNevissariyaM NIe, vitte tasseva lajjhae / 26 tappahAvuTThie vAvi, aMtarAyaM karer3a se // 13 // 27 seNAvaI pasatthAraM, bhattAraM vAvi hiMsae / 28 rassa vAvi Nigamassa, nAyagaM siTThimeva vA // 14 // 29 apassamANo passAmi, ahaM deva tti vA vae / 30 avanneNaM ca devANaM, mahAmohaM pakkuvai // 15 // evaM tattyAgena yo bhikSurnityaM yatate sa saMsAre na bhrAmyati // 19 // [ A.ni.saM.gA. ] siddhAiguNajoesu, tittIsAsAyaNAsu ya / je bhikkhU jayaI niccaM, se Na acchaI maMDale // 20 // vyAkhyA-siddhipadaprAptAsteSAmAdyaiH, Adyasamaya evAtizAyibhirguNaiH siddhAdi - guNaiH, siddhAtizayaguNA vA saMsthAnAdiniSedharUpA ekatriMzat yataHpaDiseheNa saMThANavaNNagaMdharasaphAsavee ya / paNapaNadupaNaitihA, igatIsamakAyasaMgarUhA // 1 // [ A. ni. saM. gA. ] yadvA- kaMme Nava darisaNaMmi cattAri Aue paMca / Aima aMte sese do do khINabhilAveNa igatIsaM // [ A. ni. saM. gA. ] 2010_02 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam tathA 'joga'tti padaikadeze padaprayogadarzanAt yogasaGgrahAH, yairyogAH zubhamanovAkkAyavyApArAH samyag gRhyante svIkriyante te dvAtriMzat, yataH - AloyaNA nirakhalAve, AvaIsu daDhadhammayA / aNissiovahANe ya, sikkhA nippaDikammayA // [ A. ni./gA. 1274] aNNAyayA alobhe ya, titikkhA ajjave sutI / sammaTTI mAhIya, auyAre viNaovae // [ A. ni./gA. 1275 ] 16 21 dhita ma~tIya saMvege, paNihI suvihi saMvare / attadosovasaMhAre, savvakAmavirattayA // [ A. ni./gA. 1276 ] VerkhANe visagge, appamAe lavAlave / 24 jhANasaMvarajoge ya, udae maraNaMtie // [A. ni./gA. 1277 ] saMgANaM ca pariNNA paiM, pAyacchittakaraNe haiM / ArAhaNayA maireNate, battIsaM jogasaMgahA // [ A. ni./gA. 1278 ] tato dvandve siddhAdiguNayogAsteSu, 'tettIsAsAyaNAsu'tti-- trayastriMzatsaGkhyAsvAsAtanAsvarhadAdiviSayAsu tatrArhatAmAsAtanA yathA--nAsan jinAH, jJAnino'tha kathamUDhAH ? kevale sati kiM dhUpapuSpacchatrAdibhoga AhArazca ? nirdayA vA ugravratokteH, atrottaraM- abhUvan jinAH, ananyavAcyA'visaMvAdimArgadezanAyA anyathA'nupapatteH, bhogyaphalakarmaNa evArhan bhuGkte, tIrthakRnnAmakarmodayAdeva RddhiH, vedyakarmamAtrabhAvAdAhAraM ca bhuGkte, karmaroganAzAya kriyauSadhaM ca kRpayoce ityAdi jJairjJeyaM / 1 / siddhAnAM tu AsAtanA-na santi siddhAH, nizceSTAnAM kathaM sukhaM ? zubhAzubhajJAne rAgadveSau staH, ekasamaye jJAnadarzane kiM na ? ityAdi / atrottaraM - santi siddhAH, AbAlagopAlasiddhakarmakSayA'nyathAnupapatteH, zeSe uttare akarmatvAjjIvasvAbhAvyAcca |2| AcAryANAmAsAtanA tvitthaM--parebhyo vaiyAvRttyamupadizanti, svayaM tu sukhazIlAH, yadvA Daharo akulINo ti ya, dummeho damagamaMdabuddhi tti / avippalAbhaladdhI, sIso paribhavai AyariyaM // 1 // [ ] atrottaraM - Deharo vi nANavuddho, akulINo tti ya guNAlao ki Nu // dummehAINa vitte, bhaNatasaMtAiM dummehA // 1 // [] 1. Daharo laghurapi jJAnavRddhaH, yadyakulInastadA kathaM guNAlayaH ? | durmedhA durmedhatvAdInyasaMti dUSaNAni bhaNanti // 2010_02 477 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 jANaMti na vi ya evaM, niddhammA mokkhakAraNaM nANaM / niccaM pagAsayaMtA, veyAvaccAI kuvvaMti // 1 // [ ] (jJAnaM prakAzayantaH parairvaiyAvRttyAdi kArayanto nRpavat svayameva kurvantaH santi / ) tathA-chaTThamadasamaduvAlasehiM, abahussuyassa jA sohI / tatto bahutariyaguNA, havai jimiyassa nANassa // 3 // [ ] evaM upAdhyAyAnAmapi / 4 / sAdhUnAM tu anyapreraNayA karmabandhaH, tathA mitho na sahante, tata eva vihAraM kuryuH, anyathaikatra tiSTheyuH, atvaritagatayaH, zvAna iva pRthag bhuJjante, virUpaveSAH, atrottaraM-sAdhavo'kaSAyatvAdapramattatvAt sarvatra doSahInAH // 5 // evaM sAdhvInAmapi-sAdhvInAM kalaho, bahUpakaraNatA, yadvA sAdhUnAM sAdhvya upadravaH, atrottaraMvidhinA sAdhUnAM nirvAhayatAM sAdhvyo nopadravaH / 6 / tathA zrAddhAnAM zrAddhInAM sArambhANAM kutaH sugatiH ? atrottaraM-te'pyArAdhakA dezaviratyAdinA'rhadbhirmArgadvayasyokteH / 7 / 8 / devAnAM tu avikuLa kiJcit kartumazaktAH, kAmagardabhA vA'nimeSA vA, anuttarasurA vA nizceSTAH, sAmarthya vA sati kathaM tIrthonnatiM na kuryuH ? atrottaraM-devagatisvAbhAvyAt , tathA yadyapi kAlasvAbhAvyAdatronnatiM na kuryuH, tathA'nyatrA'dhunApi na kuryuH / 9 / 10 / ihaparalokAsAtanA lokadvayaviruddhAcaraNena / 11 / 12 / dharmasya-yathA prAkRtabaddhazAstrokto dharmaH, ko veda kenoktaH ? kiM kriyayA dAnahInayA ? atrottaram bAlastrImUDhamUrkhANAM nRNAM cAritrakAGkSiNAM / anugrahArthaM tattvajJaiH, siddhAntaH prAkRtaH kRtaH // 1 // [ ] saMskRtajJamithyAdRgbodhanArthaM ca kevaloktazca, avisaMvAdavacanAnyathA'nupapatteH, tathA dAneSvabhayadAnAnnAnyadadhikaM, tasya cAhaddharmatvAt , yataH dAnamaurabhrikeNApi, cANDAlenApi dIyate / yena vA tena vA zIlaM, na zakyamabhirakSituM // 1 // [ ] dAnena bhogAnApnoti, yatra tatropapadyate / zIlena bhogAn svayaM ca, nirvANaM cAdhigacchati // 2 // [ su.a.10|10] tato'rhaddharmaH zIlAdimayaH / 13 / lokasya saptadvIpamayasya sakartRtvaM brahmezvarAdikartRtvamiti jIvatvAdi bhASAyAM AsAtanA / 14 / prANAstrasA vyaktazvAsatvAt , bhUtAH sthAvarA bhavanti bhUtA bhaviSyanti iti ca vyutpatteH, jIvAH sAyu:karmANaH sarve bhavasthAH satvA siddhA bhavasthAzca, tatrAsAtanA viparItaprarUpaNAdinA, tathA hyaGgaSThaparvamAtro dvIndriyAdyAtmA, _ 2010_02 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM caraNavidhinAmakamadhyayanam 479 pRthvyAdyAstvajIvA eva, spandanAdicaitanyakAryA'nupalabdheH, jIvAH kSaNikA iti siddhAna santi, vidhyAtadIpakalpo mokSa iti / atrottaraM - dehamAtra AtmA, sukhaduHkhAditadabhinnakAryopalabdheH, na dIpAdinA vyabhicArAH, tejaskAyasya kAryavyApakatvAt, pRthvyAdInAM tvalpacaitanyatvAt tatkAryA'nupalabdhiH, jIvA ekAntakSaNikA api na syuH, niranvayanAze uttarakSaNasyA'nutpatteH, nirhetukatvAdekAntanaSTasyA'sadavizeSAt tathA'nyairapyuktam nAsato vidyate bhAvo, nA'bhAvo vidyate sataH / ubhayorapi dRSTAnto, nizcitastattvadarzibhiH || 15 // [ zA.sa. 1 / 76 ] kAlasya-kAlA'bhAvakAlaikAntasthApanAdiprarUpaNayA // 16 // zrutasya - akAla-pAThAdinA, yayA zrutamadhiSThitaM tasyAH zrutadevatAyA AsAtanA / yathA - nAsti sA, akiJcitkarI vA tAmAlambya prazastamanasaH karmakSayadarzanAt | 17| vAyaNAyario nAma, jo uvajjhAyo / uddesAi karei, tassa na dukkha suho bahu // 1 // [ ] vandanAdinA dApayet / 18 / atha vizeSAt paThyamAnasya sUtrasya 14 AsAtanAyAha-yadvIparItaM bhaNitaM sUtrato'rthato vA 1 vyatyayAmreDitaM mauDhyAd dvitriruktaM 2 hInAkSaraM 3 atyakSaraM 4 pAdena pAdairvA hInaM 5 vinayahInaM 6 ghoSahInaM 7 yogahInaM 8, tatra ghoSo yatra svaraH, yogastapaH, suSThu atizayena pAThakadhAraNAtirekeNa mayA dattaM, suSThu abhiyogAd guraNA vA dattaM 9 mayA tvavinayena pratISThaM 10, atra yad gurormAM pratipanno'bhUnmayA ca na pratItastena gurUNAM dAnamapi ziSyasya mudhAkAraNadoSAyetyAsAtanA 10 akAle svAdhyAyaH 11 kAle'svAdhyAyaH 12 asvAdhyAyike'nadhyAye svAdhyAyitaM 13 svAdhyAyike na svAdhyAyitaM 14 ityAsAtanA, tathA ratnAdhikasya purata ziSyAgamAdiSu vA yathA purao pakkhAsanne, gaiMtA ciTThaNa nisIyaNAyeMmaNe / AloyaNa paMDisuNaNe, puvvAlavaNe ya auloe // 1 // [ gu.bhA./gA.35 ] taha uvedaMsa nimaMtraNa, khaddhAryayaNe tahA apaDisuNaNe / ya ki tuma tajjAya nau sumaNe // 2 // [ gu.bhA./gA.36 ] gae 27. nau sarasi kaihaM chettA, parisaMbhittA aNuTTiyAe kahe / saiMthArapAyaghaTTaNa ciTucca samAsaNe yAvi // 3 // [ gu.bhA./gA.37 ] Asu yo bhikSurnityaM samyak yatate, samyak zraddhAnAsevanAdinA sa saMsAre na bhrAmyati ||20|| 2010_02 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 atha nigamayati ii eesu ThANesu, je bhikkhU jayaI sayA / khippaM se savvasaMsArA, vippamuccai paMDie // 21 // tti bemi zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA-ityamunA prakAreNa atrAdhyayanaprokteSu asaMyamAdisthAneSu yo bhikSuryatate sadA yatnaM kurute sa kSipraM zIghraM sarvasaMsArAt sarvacaturgatibhramaNAdvizeSeNa pramucyate pramukto bhavatIti samAptau bravImIti prAgvat // 21 // iti caraNavidhyAkhyamekatriMzAdhyayanamuktam // 31 // 2010_02 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam // caraNaM cA'pramAdinaH sAdhoH syAt , iti dvAtriMzaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanamAhaatra niyukti: jANagasarIrabhavie, tavvairitte ya majjamAIsu / niddAvigahakasAyA visaesu bhAvao pamAo // 1 // [utta. ni./gA.520] vAsasahassaM uggaM, tavaM caraMtassa usabhasAmissa / jo so pamAyakAlo, ahorattaM tu saMkaliaM // 2 // [ utta. ni./gA.523] bArasavAse ahie, tavaM caraMtassa vaddhamANassa / jo so pamAyakAlo, aMtamuhuttaM tu saMkaliaM // 3 // [ utta. ni./gA.524] jesiM tu pamAeNaM, gacchai kAlo niratthao dhamme / te saMsAramaNaMtaM, hiMDaMti pamAyadoseNaM // 4 // [utta. ni./gA.525] dharmaviSaye pramAdAt tamhA khalu ppamAyaM, caiUNaM paMDieNa puriseNa / daMsaNanANacaritte, kAyavvo appamAo ya // 5 // [ utta. ni./gA.526] atra sUtramaccaMtakAlassa samUlagassa, savvassa dukkhassa u jo pmokkho| taM bhAsao me paDipunnacittA, suNeha egaMtahiyaM hiyatthaM // 1 // vyAkhyA-vastuno hi dvAvantau, AraMbhakSaNo niSThA ca, ihArambhakSaNo'ntaH, tamatikrAnto'tyanto'nAdikAlo yasya so'tyantakAlastasya, saha mUlena kaSAyA'viratirUpeNa varttate iti samUlaH, sa eva samUlakastasya, sarvasya, duHkhayatIti duHkhaM saMsArastasya yaH pramokSo'pagamastaM bhASamANasya 'me' mama, pratipUrNa viSayAntarA'gamanenA'khaNDitaM cittaM yeSAM te pratipUrNacittAH, evaMvidhA he bhavyA ! iti zeSaH, yUyaM zRNuta ! ekAgryaM dharmadhyAnaM, tasmai hitamekAgryahitaM, ekAntahitaM vA, hitastattvato mokSastadartham // 1 // 2010_02 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 nANassa savvassa pagAsaNAe, aNNANamohassa vivajjaNAe / rAgassa dosassa ya saMkhaeNaM, egaMtasokkhaM samuvei mokkhaM // 2 // vyAkhyA-jJAnasya matyAdeH sarvasya prakAzakatayA nirmalIkaraNena, ajJAnaM matyajJAnAdi, moho darzanamohanIyaM, anayoH samAhArastasya vivarjanayA, mithyA zrutazravaNakudRSTisaGgatyAgAdinA, rAgadveSayoH kaSAyarUpatvena cAritrAghAtakayoH saGkSayeNa, samyagjJAnadarzanacAritrairekAntasaukhyaM mokSaM samupaiti jIva iti zeSaH, mokSo duHkhakSayAt syAt , duHkhakSayo rAgadveSahAnyA cetyarthaH // 2 // nanvastu jJAnAdyairduHkhapramokSaH, amISAM tu kaH prAptihetuH ? ityAhatassesa maggo guruviddhasevA, vivajjaNA bAlajaNassa dUrA / sajjhAyaegaMtanisevaNA ya, suttatthasaMciMtaNayA dhiI ya // 3 // vyAkhyA-yo'yaM prAg mokSopAya uktastasyaiSa vakSyamANo mArgaH prAptihetuH, ka ityAha-guravo yathAvacchAstrArthadezakAH, vRddhAH zrutaparyAyAdivRddhAsteSAM sevA, gurukulavAsa ityarthaH, yatastatraiva suprApyANi jJAnAdIni / uktaJca nANassa hoI bhAgI, thirayarao daMsaNe caritte ya / dhannA eva kahiM vi, gurukulavAsaM na muMcati // 1 // [paJcA.11/gA.16] satyapi gurukulavAse kusaGgAdvinAza evetyAha-vivarjanA bAlajanasya pArzvasthAderdUrAhureNa, punaH svAdhyAyasyaikAntenaikAgracittena niSevaNA'bhyasanaM, tatrApyanuprekSaiva pradhAnetyAhasUtrArthasaJcintanAM, tasyAmapi dhRti vinA na jJAnAdilAbha ityAha-dhRtizcA'nudvignatvaM dhArya / etAni pUrvoktAni sarvANyapi jJAnAptikAraNAni // 3 // etAnIcchatA punariyaM kriyA kAryAAhAramicche miyamesaNijjaM, sahAyamicche niuNatthabuddhi / nikeyamicchejja vivegajogaM, samAhikAme samaNe tavassI // 4 // vyAkhyA-AhAramicchanmitameSaNIyaM, apergamyatvAdicchedapIdRgeva, AdAnabhuktI tu dUre eva, sahAyamicched gacchAntarvartI san , nipuNArtheSu jIvAdiSu buddhirasyeti nipuNArthabuddhistaM, jIvA'jIvAditattvajJaM ziSyAdikaM sahAyakArakamicchet / niketanamAzrayamicchedvivekayogyaM stryAdyasaMsargocitaM, samAdhikAmo jJAnAdIcchu: zramaNastapasvI // 4 // 2010_02 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 483 IdRksahAyA'prAptau tuNa vA labhijjA niuNaM sahAyaM, guNAhiyaM vA guNao samaM vA / ikko vi pAvAiM vivajjayaMto, viharijja kAmesu asajjamANo // 5 // vyAkhyA-na, vA cedarthe, tatazca na cellabheta nipuNaM buddhimantaM guNAdhikaM jJAnAdiguNairadhikaM, vA guNato vinayAdiguNAnAzrityAtmanaH samaM tulyaM sahAyaM, vA vikalpe, tadA eko'pyasahAyo'pi pApAni pApahetvanuSThAnAni vivarjayan viharet , kAmeSu asajan pratibandhamakurvan , tathAvidhagItArthaviSayaM cedaM anyathaikAkivihArasyAgame niSedhAt , etaduktau ca 'madhyAAdAne AdyantAjadAnaM' iti nyAyenAhAravasatyorapyapavAdo jJeyaH // 5 // duHkhapramokSahetujJaptyai mohotpattimAhajahA ya aMDappabhavA balAgA, aMDaM balAgappabhavaM jahA ya / emeva mohAyayaNaM khu taNhA, mohaM ca taNhAyayaNaM vayaMti // 6 // vyAkhyA-yathA ca aNDaprabhavA balAkA pakSivizeSA, aNDaM balAkAprabhavaM yathA ca, yathA anayomitha utpattisthAnatA, evameva moho'jJAnamAyatanamutpattisthAnaM yasyAH sA mohAyatanarUpA tRSNA, khuH evArthe, mohaM ca tRSNAyatanaM vadanti jinAH tRSNA hi sati vastuni mUrchA, sA ca rAgapradhAnA, atastayA rAga upalakSyate, sati ca tatra dveSo'pi syAt , iti tRSNAgrahaNena rAgadveSavuktAveva, tadutkaTatAyAM ca siddha eva mohaH // 6 // athaiSAM duHkhahetumAharAgo ya doso vi ya kammabIyaM, kammaM ca mohappabhavaM vayaMti / kammaM ca jAImaraNassa mUlaM, dukkhaM ca jAImaraNaM vayaMti // 7 // vyAkhyA-rAgazca mAyAlobhAtmako, dveSo'pi ca krodhamAnAtmakaH karmaNo bIjaM kAraNaM karmabIjaM karma mohaprabhavaM ca mohakAraNaM vadanti, karma ca jAtimaraNasya janmajarAmaraNAnAM mUlaM, jAtiM maraNaM ca, turevArthe duHkhaM vadanti vijJAH yataH jAyamANassa jaM dukkhaM, maraNassa ya jaM puNo / teNa dukkheNa saMtato, na sarai jAimappaNo // 1 // [ de.ku./gA.17] / / 7 / / tataHdukkhaM hayaM jassa Na hoi moho, moho hao jassa Na hoi taNhA / taNhA hayA jassa Na hoi lobho, lobho hao jassa Na kiMcaNAiM // 8 // 2010_02 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-duHkhaM hatamiva hataM yasya tasya na bhavati mohaH, yasya ca moho hatastasya na syAttRSNA, yasya ca tRSNA hatA tasya lobho na bhavati, yasya ca lobho hatastasya na kiJcanAni dravyANi santi / satsu hi teSu syAdabhikAGkSA, tadrUpa eva ca lobho, yattu tatsadbhAve'pi lobhahananaM bharatAdInAM tatkAdAcitkam // 8 // duHkhahetumohAdInAM savistaramunmUlanopAyaM vivakSurAharAgaM ca dosaM ca taheva mohaM, uddhattukAmeNa samUlajAlaM / je je uvAyA paDivajjiyavvA, te kittaissAmi ahANupuvvi // 9 // vyAkhyA-rAga dveSaM tathaiva mohaM coddhartRkAmenonmUlayitumicchatA, saha mUlAnAM tIvrakaSAyAdInAM jAlena samUhena varttate iti samUlajAlaM yathAsyAttathA, ye ye upAyAstaduddharaNahetavaH pratipattavyAstAn kIrtayiSyAmyathAnupUrvyA / (pAThAntare-'apAyA parivajjiyavvA' apAyAstaduddharaNapravRttAnAM vighnakAriNo'narthAH parivarjayitavyAH ) // 9 // yathA rasA pakAmaM Na vi seviyavvA, pAyaM rasA dittikarA NarANaM / dittaM ca kAmA samabhiddavaMti, dumaM jahA sAuphalaM va pakkhI // 10 // vyAkhyA-rasAH kSIrAdivikRtayaH prakAmamatyarthaM na niSevitavyA nAsevyAH, prakAmagrahaNena vAtAdikSobhe rasA api sevyA eva, niHkAraNaM naiva sevyAH, kimevamucyate ? ityAha-prAyo rasA niSevyamANA dRptikarA dhAtUdrekakaraNazIlAH (pAThAntare-'dittakarA' vA-dIptaM dIpanaM mohAnalajvalanaM tatkaraNazIlAH, dIptakarA vA) narANAM nRstrIklIvAnAM manujAnAM, dRptaM naraM ca punaH, jAtitvAdbahuvacanaprakrame'pyekavacanaM, kAmAH samabhidravanti samIpamayAnti, drumaM yathA svAduphalaM pakSiNa iva, iha drumopamo naraH svAduphalatulyaM dRptatvaM dIptvaM vA, pakSitulyAH kAmAH // 10 // rasaprakAme doSa uktaH, atha sAmAnyena bhojanaprakAme doSamAhajahA davaggI pauriMdhaNe vaNe, samAruo NovasamaM uvei / eviMdiyaggI vi pagAmabhoiNo, Na baMbhayArissa hiyAya kassai // 11 // vyAkhyA-yathA davAgniH pracurendhane vane samArutaH savAyurnopazamamupaiti, evaM davAgnivat indriyaM indriyajanito rAga evAgnirdharmatarudAhakatvAt indriyAgniH, so'pi prakAmabhogino'tyAhArasya, vAyuprAyena tadudarikatvAt , brahmacAriNaH kasyApyatisusthitasyApi na hitAya syAt // 11 // 2010_02 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam rAgamuddhartukAmasya tyAjyamuktvA karttavyamAhavivittasejjAsaNajaMtiyANaM, omAsaNANaM damiiMdiyANaM / na rAgasattU dharisei cittaM, parAio vAhirivosahehiM // 12 // vyAkhyA-viviktA stryAdivikalA zayyA vasatistasyAmAsanamavasthAnaM, tena yantritAH, teSAM viviktazayyAsanayantritAnAM avamAzanAnAM UnodarikAbhAjAM damitendriyANAM, evaMvidhAnAM sAdhUnAM cittaM mano rAgazatrurna dharSayati, na parAbhavati / ka iva? auSadhairgaDUcyAdibhiH parAjitaH parAbhUto vyAdhiH kuSThAdidehamiva // 12 // viviktaviparyayadoSamAhajahA birAlAvasahassa mUle, Na mUsagANaM vasahI pasatthA / emeva itthInilayassa majjhe, na baMbhayArissa khamo nivAso // 13 // vyAkhyA-yathA biDAlAvasathasya mArjArAzrayasya mUle samIpe na mUSakANAM vasatiH sthitiH prazastA'vazyaM tatra teSAmapAyaH, evameva strINAM paNDakAdInAM nilayo nivAsaH strInilayaH, tasya madhye brahmacAriNo nivAso na kSamo na yukto brahmacaryabAdhanAt // 13 / / vivikte'pi kadAcit strIsampAte yat karttavyaM tadAhana rUvalAvaNNavilAsahAsaM, Na jaMpiyaM iMgiya pehiyaM vA / itthINa cittaMsi nivesaittA, daTuM vavasse samaNe tavassI // 14 // vyAkhyA-na naiva rUpaM, lAvaNyaM, vilAsAn viziSTanepathyaracanAdyAn , hAsaM ca, eSAM samAhAre rUpalAvaNyavilAsahAsaM na jalpitaM manmanollApAdi, iGgitamaGgabhaGgAdi, vIkSitaM kaTAkSavIkSitAdi, vA samuccaye, strINAM sambandhi citte nivezyA'ho sundaramidamiti vikalpataH sthApayitvA dRSTuM indriyaviSayatAM netuM vyavasyedhyavasyet / atra nivezyetyuktvA rAgAdyAzayaM vinaiva tadarzanamapi na doSAya // 14 // kimevamupadizyate ityAhaadaMsaNaM ceva apatthaNaM ca, aciMtaNaM ceva akittaNaM ca / itthIjaNassAriyajjhANajuggaM, hiyaM sayA baMbhavae rayANaM // 15 // vyAkhyA-adarzanaM, caH samuccaye, eva nizcaye, tathA'prArthanamanabhilaSaNaM, acintanaM rUpAdyaparibhAvanaM, akIrtanaM nAmnA guNaizca strIjanasya, evaMvidhamAryaM yaddhyAnaM dhAdi, tasya yogyaM taddhetutvenocitaM AryadhyAnayogyaM hitaM pathyamasti [sadA sarvakAlaM] brahmavrate brahmacarye ratAnAM munInAmiti // 15 // 2010_02 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 nanu vikArahetau sati vikriyante yeSAM na cetAMsi ta eva dhIrAH, tat kiM viviktazayanAdyairityAzaGkyAha kAmaM tu devIhiM vibhUsiyAhiM, na cAIyA khobhaiuM tiguttA / tahAvi egaMtahiyaM ti NaccA, vivittavAso muNINaM pasatthe // 16 // vyAkhyA-anumatamevaitadyaduta devIbhirapyAstAM mAnuSIbhiH, bhUSitAbhirna naiva 'cAiya'tti zakitAH kSobhayituM cAlayituM saMyamAt , tisRbhirguptibhirguptAstriguptA munayaH, tathApi ekAntahitamiti jJAtvA, ko'rthaH ? kila yogino'pi tatsaGgAt kSubhyanti, ye'pi ca na bhukSyanti te'pyavarNAdibhAjaH syuH, ato viviktasthAnavAso munInAM prazastaH, antarbhAvitaNyarthatayA prazaMsite'rhadAdyaiH // 16 / / yataHmukkhAbhikaMkhissa vi mANavassa, saMsArabhIrussa Thiyassa dhamme / neyArisaM duttaramatthi loe, jahitthio bAlamaNoharAo // 17 // vyAkhyA-mokSAdhikAGkSiNo'pi mAnavasya saMsArabhIroH, dharme zrutadharmAdau sthitasyApi nacaivaitAdRzamIdRzaM dustaraM duratikramamanyadasti loke, yathA striyo bAlamanoharA nirvivekicittAkSepiNyo dustarAH santi // 17 // strIsaGgAtikrame guNamAhaee ya saMge samaikkamittA, suhattarA ceva bhavaMti sesA / jahA mahAsAgaramuttarittA, NaI bhave avi gaMgAsamANA // 18 // vyAkhyA-etAMzca saGgAn sambandhAn strIviSayAn samatikramya zeSA dravyAdisaGgAH sukhottarA bhavanti / sarvasaGgAnAM rAgarUpatve samAne'pi strIsaGgAnAmevaiteSu prAdhAnyAt , dRSTAntamAha-yathA mahAsAgaraM svayambhUramaNasamudramuttIrya pazcAt gaGgAsamAnApi mahAnadI, AstAM laghunadI sukhottAraiva bhavet / / 18 / / rAgasya duHkhahetutvaM darzayatikAmANugiddhippabhavaM khu dukkhaM, savvassa logassa sadevagassa / jaM kAiyaM mANasiyaM ca kiMci, tassaMtagaM gacchai vIyarAgo // 19 // vyAkhyA-kAmeSvanugRddhiH satatAbhikAGkSAM, tatprabhavameva 'khu' nizcayena duHkhaM sarvasya lokasya prANigaNasya devaiH sahitasya, yat kAyikaM rogAdi, mAnasikaM 2010_02 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 487 ceSTa viyogAdijanyaM kiJcidalpamapi tasya dvividhasyApi duHkhasyAntamevAntakaM paryantaM gacchati vItarAgo vigatakAmecchaH // 19 // nanu kAmAH sukharUpAstatkathaM tatprabhavameva duHkhamucyate'ta AhajahA ya kiMpAyaphalA maNoramA, raseNa vanneNa ya bhujjamANA / khudda jIvia paccamANA, eyovamA kAmaguNA vivAge // 20 // vyAkhyA- yathA ceti yathaiva kimpAkaphalAni, apergamyatvAt, manoramANyapi rasena varNena, cAd gandhAdinA ca, bhujyamAnAni, 'te' iti tAni lokapratItAni kSudrake sopakrame jIvite pacyamAnAni vipAkAvasthAprAptAni maraNAntaduHkhadAyIni yadvA'ArSatvAt kSodayanti nAzayanti jIvitaM pacyamAnAni vipAkAvasthAprAptAni, etadupamA vipAkadAruNatAsAmye, tattulyAH kAmaguNA vipAke phaladAnakAle // 20 // atha sadveSarAgasyoddharaNopAyamabhidhitsurdamitendriyatvaM siMhAvalokitanyAyenAhaje iMdiyANaM visayA maNunnA, na tesu bhAvaM nisire kayAI / na yAmaNusse maNaM pi kujjA, samAhikAme samaNe tavassI // 21 // , vyAkhyA - ye indriyANAM viSayA manojJAH, na teSu, apergamyatvAdbhAvamapi abhiprAyamapi indriyANi pravarttayituM kiM punastatpravarttanaM ? nisRjet kuryAt naivA'manojJeSu mano'pi sadveSaM cittamapi kuryAt, atrApIndriyANi pravarttayituM, apyarthaH prAgvat, samAdhizcittaikAgryaM sa ca rAgadveSA'bhAva eveti tatkAmo rAgadveSoddharaNAbhilASI zramaNastapasvI // 21 // athendriyeSu tatpravarttane rAgadveSA'nuddharaNe ca yo doSastaM pratyekamindriyANi, tatprasaGgato manazcAzrityAha-- cakkhussa rUvaggahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNunnamAhu / taM dosauM amaNunnamAhu, samo u jo tesu sa vIyarAo // 22 // vyAkhyA - cakSuSo lakSaNaM rUpagrahaNaM tIrthaGkarA vadanti, rUpaM varNa: saMsthAnaM vA, tad gRhyate'neneti rUpagrahaNaM cakSurindriyasyaitallakSaNaM, 'taM' iti tadrUpaM rAgahetukaM manojJamAhuH, yasmin rUpe dRSTe rAga utpadyate tadrUpaM manojJamAhuH, tadeva rUpaM dveSahetukamamanojJamAhuH, yasmin rUpe dRSTe dveSa utpadyate tadrUpamamanojJamityarthaH, yaH sAdhusteSu manojJA'manojJeSu rUpeSu samaH sadRzavRttiH syAt sa sAdhurvItarAga ucyate // 22 // 2010_02 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 nanu yadi rUpameva rAgadveSakRt , tadA rAgadveSajayArthino rUpAzA cAcintyaivAstu, kiM cakSurnigraheNa ? atrottaram rUvassa cakkhaM gahaNaM vayaMti, cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNunamAhu, dosassa heDaM amaNunnamAhu // 23 // vyAkhyA-rUpasya cakSuH, gRhNAtIti grahaNaM, tathA cakSuSo rUpaM gRhyata iti grahaNaM grAhyaM vadanti, evaM rUpacakSuSoAhyagrAhakabhAvadarzanataH parasparamupakAryopakArabhAva uktaH, tato yathA rUpaM rAgadveSakAraNaM tathA cakSurapItyuktaM syAt , ata evAha-rAgasya hetuM cakSuH, saha manojJena grAhyeNa rUpeNa varttate iti samanojJaM Ahurbuvate, amanojJarUpagrAhakaM ca dveSasya hetuM kathayanti // 23 // rUvesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai so viNAsaM / rogAure se jaha vA payaMge, Alogalole samuvei maccuM // 24 // vyAkhyA-rUpeSu yo gRddhi gAyamupaiti tIvrAM, uktaJca icchA mUrchA kAmaH, sneho gAddharyaM mamatvamabhinandaH / abhilASa ityanekAni, rAgaparyAyavacanAni // 1 // [pra.ra./zlo.18] akAle bhavamakAlikaM, yathAsthityAyurupakramAdarvAgeva prApnoti sa vinAzaM rogAturaH san (pAThAntare-rAgAturaH san) sa iti lokapratIto, vA evArthe, yathaiva pataGgaH zalabhaH, Aloko dIpazikhAdarzanaM, tatra lolo lampaTa: san samupaiti mRtyum // 24 // je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duItadoseNa saeNa jaMtU, na kiMci rUvaM avarajjhai se // 25 // vyAkhyA-yazca yastu api, yasminnityatra yojyaM, doSaM dveSaM rUpeSu samupaiti tIvra, tasminneva kSaNe sa duHkhamupaiti cittasantApAdikaM prApnoti / na tu rUpameva duHkhaheturityAha-duSTadamanaM durdAntaM cakSustadeva doSastena durdAntadoSeNa svakena janturduSyati, na kiJcit svalpamapi rUpamamanojJamaparAdhyati duSyati 'se' tasya jantoH // 25 // rAgadveSayordvayoranarthahetutvamuktvA dveSasya rAgahetukatvAnmahA'narthamUlateti tattyAgamAhaegaMtaratto ruiraMsi rUve, atAlise se kuNaI paosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, Na lippaI teNa muNI virAge // 26 // 2010_02 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 489 vyAkhyA-ekAntarakto yo rucire rUpe, 'atAlise'tti mAgadhadezyuktyA'tAdRze'sundare sa karoti pradoSaM dveSaM, sundarInandana iva surasundarIM dRSTvA sundaryAM / yathA sa sundaryAM rakto'pi bhrAtRsAdhunA vidyAto meruM nIyamAno vAnaravAnarIkinnarakinnarIdevadevIrUpANi svapriyAyA adhikAni dRSTvA duHkhI san devIkRte priyAM tyaktvA'dIkSi / duHkhasya saMpIDaM saGghAtaM, samiti bhRzaM pIDAM sampIDAmupaiti bAlo'jJAnI, paraM na lipyate tena dveSakRtaduHkhena munirvirAgaH // 26 // rAgasyaivAzravanimittasya duHkhakRttvaM sUtraSaTkenAharUvANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTTagurU kiliDe // 27 // vyAkhyA-rUpaM manojJamanugacchatIti rUpAnugA, sA cAsAvAzA ca rUpAnugAzA rUpaviSayo'bhilASaH, tadanugatazca jIvAMzcarA'carAn trasasthAvarAn hinastyanekarUpAn , jAtyAdibhedAdanekavidhAn kAJcit , gamanAgamanabhUSaNavastrAdisaudhAdipuSpAdivalganAdisannAnAdyaiH, tathA citrairanekaprakAraiH svaparakAyazastrAdyupAyaiH [tAniti carAcarajIvAn] paritApayati duHkhayati bAlo'jJo'nyAMzca pIDayati ekadeze duHkhotpAdanena, AtmArthaM guruH svaprayojananiSThaH, kliSTo rAgabAdhitaH // 27 // anyaccarUvANurAe Na pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMniyoge / vae vioge ya kahaM suhaM se, saMbhoyakAle ya atattilAbhe // 28 // vyAkhyA-rUpe'nurUpato'nurAgastasmin sati, NaH pUrtI parigraheNa mUrchAtmakena hetunA, utpAdane upArjane, rakSaNaM cA'pAyebhyaH, sanniyogazca svaparaprayojaneSu samyagvyApAraNaM, samAhAre rakSaNasanniyogastasmin , vyaye vinAze, viyoge virahe, sarvatra rUpasyeti jJeyaM / kva sukhaM ? sarvatra duHkhamevetyarthaH, 'se' tasya jantoH, rUpavad gajAzvAdikalatrAdyutpAdanAdiduHkhameva janturApnotIti bhAvaH, sambhogakAle copabhogaprastAve cA'tRptilAbhe tRptiprAptyabhAve sati kva sukhaM ? bahudhApi rUpadarzane rAgiNAM na tRptirasti uttarottarecchayA hi khidyate eva raagii| yataH na jJAtakAmaH kAmAnA-mupabhogena zAmyati / haviSA kRSNavarmeva, bhUya evAbhivarddhate // 1 // [ ] 28|| 2010_02 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 rUve atitte ya pariggahaMmi, sattovasatto Na uvei tuTThi / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 29 // * vyAkhyA - rUpe atRptazca parigrahe ca tadviSayamUrchAyAM ca saktaH sAmAnyenAsaktimAn, upasaktazca gADhamAsaktaH, saktazca pUrvaM upasaktazca pazcAt, evaMvidho jano nopaiti tuSTiM tathA cA'tuSTireva doSa:, tena ca duHkhI, yadi mamedamidaM ca rUpavadvastu syAdityAkAGkSAto'tizayaduHkhavAn parasya sambandhirUpavadvastulobhAvilo lobhakaluSaH, yadvA pareSAM svaM parasvaM yadyadrUpavadvastu, tasmin yo lobho gAddha, tenAvilaH parasvalobhAvilaH san Adatte gRhNAti adattaM parakIyam // 29 // doSAntaramasyAha-- zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 , tahAbhibhUyassa adattahAriNo, rUve atittassa parig ya / mAyAmusaM vaDDhai lobhadosA, tatthAvi dukkhA Na vimuccaI se // 30 // vyAkhyA - tRSNAbhibhUtasya, adattaM harttuzIlasyA'dattahAriNo rUpe rUpaviSaye parigrahe'tRptasya, ca evArthe, mAyayA pradhAnA mRSA'lIkabhASA mAyAmRSA varddhate, kuta ityAhalobhadoSAt, lubdho hyanyasvamAdatte, lAtvA ca tadgopanaparo mAyAmRSAM vakti, tatra mRSoktAvapi sa duHkhAnna vimucyate, yatastasyaivaM mRSA vadato'pi, kadAcidapi mAM ko'pi vetsyatIti tanmanasi cintAduHkhameva bhavati / iha rAgAdhikAre sarvatra lobhoktiH rAge'pi lobhAMzasyaivAtiduSTatAjJaptyai // 30 // duHkhAvimuktiM bhAvayati mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle yaduhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rUve atitto duhio aNisso // 31 // 2010_02 vyAkhyA - rUpAkRSTo jano ruciraM vastu dRSTvA, adattaM ca tallAtvA'palapan mRSAyAH pazcAdidaM kUTaM kiM mayA sthApitamiti pazcAttApAd duHkhI, purastAcca kathamayaM stryAdisvAmI mayA vaJcya iti cintayA duHkhI, prayogakAle tadbhASaNaprastAve ca mA'sau mamAlIkabhASitaM lakSayatviti kSobhato duHkhI, duranto duSTo'ntaH ihA'nekavidhaviDambanAto'mutra ca narakAptyA yasyAsau duranto jantuH, tadevaM mRSAdvAreNA'dattAdAnasya duHkhahetutvamuktaM / evamadattAni samAdadAno rUpe'tRptaH san duHkhitaH syAt, anizro doSavattayA kasyacidapyavaSTambhena hInaH, evaM ca maithunAzravo'pi jJApito yato rAgiNyetasyApi prasiddhatvAt, yadvA rUpasambhogo devAnAM mithunakarmottho maithunameva / yataH - Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 491 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam rAgivAk-Aloe cciya sA teNa, piyayamA nehanibjharamaNeNaM / AvAsiya vva avagUhiya vva ramiya vva pIya vva // 1 // [] yathA rUpasambhogastathA strIzabdAdisambhogA api maithunameva jJeyAH // 31 // nigamayitumAharUvANurattassa Narassa evaM, katto suhaM hojja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivittae jassa kae Na dukkhaM // 32 // vyAkhyA-rUpAnuraktasya narasyaivaM kutaH sukhaM bhavet kadAcitkiJcidapi ? sarvadA duHkhameva bhavatItyarthaH, yatastatra rUpAnurAge upabhoge'pi klezaduHkhamatRptiH syAt ,bAdhAkRtaM duHkhameva vizinaSTi-sa nivarttayatyutpAdayati yasyopabhogasya kRte, NaM alaGkAre, duHkhamAtmanaH // 32 // dveSasyA'narthahetutvamAhaemeva rUvaMmi gao padosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduddacitto ya ciNAI kammaM, jaM se duhaM hoi puNo vivAge // 33 // vyAkhyA-evameva yathAnuraktastathaiva rUpe gataH pradveSaM upaiti, tata ihaiva ca duHkhaughaparamparAtaH pradviSTacittazca san cinoti badhnAti tatkarma, yattasya punarbhavati duHkhaM duHkhahetuH vipAke'nubhavakAle, ihAmutra cetyarthaH, punargrahaNamaihikadu:khApekSam // 33 // azubhakarmopacayazca hiMsAdyAzravotthaH, Azravo hetuzcaivamuktaH, atha rAgadveSoddharaNe guNamAha rUve viratto maNuo visoge, eeNa dukkhoghaparaMpareNa / Na lippaiM bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 34 // vyAkhyA-rUpe viraktazca adviSTazca manujo vizokaH zokarahita etayA prAguktayA duHkhaughaparamparayA na lipyate bhavamadhye'pi san saMsArAntarvartyapi / dRSTAntamAha-jalenaiva puSkariNIpalAzaM padminI patraM jalamadhye'pi sat // 34 // evaM zrotrendriyAdInAM manasazca trayodaza trayodaza sUtrANi jJeyAni / itthaM cakSurAzritya trayodaza sUtrANyuktAni, cakSuSo bahudoSajJaptyai zrotrAt pUrvaM cakSuruktam soyassa sadaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM samaNunamAhu / taM dosaheuM amaNunnamAhu, samo u jo tesu sa vIarAo // 35 // 2010_02 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-zrotrasya zabdaM grahaNaM viSayaM vadanti jinAH, taM manojJaM kAkalIgItyAdi, amanojJaM ca kharasvaravisvarAdyaM rAgadveSayorhetumAhujinAH, tataH zubhA'zubhazabdayoryaH samaH sa vItarAgaH sukhI syAt // 35 // sadassa soyaM gahaNaM vayaMti, soyassa sadaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNunnamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 36 // vyAkhyA-zabdasya zrotraM grahaNaM grAhakaM vadanti, zrotrasya ca grAhyaM zabdaM vadanti, tatastat zrotraprasannaM harSayuj rAgahetuM, aprasannaM sakhedaM ca dveSahetuM, iti kathayanti // 36 // saddesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure hariNamie va muddhe, sadde atitte samuvei maccuM // 37 // vyAkhyA-rAgAturo hariNamRga iva mugdhaH zabde'tRptaH san samupaiti mRtyu, mRgazabda: sAmAnyena pazuvAcI, tato hariNanAmnA mRgo hariNamRgaH, (pAThAntare-lubdholubdhakagItyAkRSTastasmAnmRtyukaSTA'nabhijJaH) evaM yo janaH zabdeSu tIvrAM gRddhimupaiti so'pi atRptaH sannakAle vinAzaM mRtyuM prApnoti // 37 // je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, Na kiMci sadaM avarajjhaI se // 38 // vyAkhyA-yazcApi azubhazabde yasminneva kSaNe tIvra dveSaM samupaiti tasminneva kSaNe sa duHkhamupaiti, durdAntamanaso doSeNa svakena sa jantustAdRg duHkhI syAt , na kiJcicchabdastasmai aparAdhyati // 38 // egaMtaratto ruimi sadde, atAlise se kuNaI padosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 39 // vyAkhyA-yo rucire zabde ekAntarakto'tyantamAsaktaH so'tAdRze'manojJe zabde pradveSaM kurute, evaM ca sa bAlo duHkhasya sampIDAmupaiti, munistu virAgastena sa kuzabdotthaduHkhena na lipyate // 39 / / saddANuyAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai NegarUve / cittehi taM paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTe // 40 // 2010_02 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 493 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam vyAkhyA-zabdAnugAzAmanugato jIvazcarA'carAn hinastyanekarUpAn jIvAn , dIpAdinirmitI, vAdyAdikRtau, ullalannAdau, gAtrabhUSAdivastrAdisnAnAdisaudhAdinirmANaizca, tathaiva citrairnAnAprakAraiH svaparakAyazastrAdyupAyairjIvAn paritApayati, AkramaNapreraNAdinA pIDayatyekadezena mArjArAdIn sItkArayan , sa bAlo'jJa AtmArthaparAyaNo rAgadveSopahatazca // 40 // saddANuvAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMniyoge / vae vijoge ya kahiM suhaM se, saMbhogakAle ya atittalAbhe // 41 // vyAkhyA-zabdAnutApena parigraheNa zabdecchayaiva parigrahabhAvena tadutpAdane upArjane, rakSaNe vAdyagAthakAdInAM dhAraNe, samprayoge svA'nyakAryeSu samyagvyApAraNe, vyaye vinAze virahe ca kva sukhaM tasya ? sambhogakAle zabdopabhogaprastAve cA'tRptilAbhe sati kva sukhaM? rAgiNAM zabdarUpAdau sadA'tRptireva // 41 // __tathA devAnAM kAyasparzazabdarUpamanobhavA viSayAstataH zabdarUpaviSayeSvapi maithunadoSo jJeyaH, tathA sadde atitte ya pariggahaMmi, sattovasatto Na uvei tuDhei / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile Ayayai addattaM // 42 // vyAkhyA-zabde atRptazca parigrahe tadviSayamUrchayA ca saktaH sAmAnyena, upasaktazca gADhaM nopaiti tuSTiM, atuSTidoSeNa zabdAkAGkSayA ca duHkhI san parasya adattaM zabdavadvastu lobhAvilaH sannAdatte // 42 // taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, sadde atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccai se // 43 // vyAkhyA-tRSNAbhibhUtasyA'dattahAriNaH zabde'tRptasya janasya parigrahe ca mAyAmRSA varddhate lobhadoSAdadattaM lAtvA tadgopanena, tatrApi ca sa duHkhAnna vimucyate, rakSeH ko'pi stenaM mAM vaktIti // 43 // mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMte, sadde atitto duhio aNisso // 44 // vyAkhyA-zabdaviSayagRddhaH kenApi vArito mayA na zrutamidaM gItAdi, idaM vINAdi ca nAttaM mayetyAtmAnamapalan mRSAyAH pazcAt kathaM kUTaM mayA sthApyamiti, purastAcca kathaM 2010_02 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 gItAdi zravyaM ? vINAdisvAmI ca kathaM vaJcayaH ? ityAdi cintayA duHkhI, prayogakAle tu mRSAbhASAprastAve tu mA'yaM me kUTaM jAnAtviti duHkhI, evaMvidho'sau jano duranto durgatyantarahitaH syAt, evaM cA'dattAni samAdadAnaH zabde'tRptaH san sa duHkhI bhavet, anizro doSavattvena puNyanizrAhInaH || 44 || 7 saddANurattassa narassa evaM katto suhaM hojja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM nivvattae jassa kara Na dukkhaM // 45 // vyAkhyA - zabdAnuraktasya narasya evaM pUrvoktaprakAreNa kutaH kadAcitkiJcidapi sukhaM bhavet ? na bhavedeva / tatra zabdAnurAge upabhoge'pi atRptilAbharUpaM klezaduHkhameva tasya syAt, yasya bhogasya kRte sa Atmano duHkhaM nivarttayatyutpAdayati // 45 // emeva saddami gao padosaM, uvei dukkhohaparaMparAo / paTThacitto u ciNAi kammaM, jaM se duhaM hoi puNo vivAge // 46 // vyAkhyA-evamevA'nena prakAreNaiva yathA manojJazabdopari rAgamupagatastathA'manojJe zabde pradveSaM gato jIvo duHkhaughaparamparAmupaiti, tatazca praduSTacitto dveSopahatacittaH san sa karmASTavidhaM cinoti badhnAti, yat karma ca tasya puruSasya punarvipAke ihAmutra ca duHkhaM duHkhadAyi bhavatIti, evaM tatra hiMsAdyAzravA api jJeyAH kharavistarabhASakAdiSu // 46 // savito maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / lippa bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 47 // vyAkhyA - yo janaH zabde virakto'rAgo'dveSazca bhavati sa vizokaH zokarahita: san bhavamadhye vasannapi etayA pUrvoktaduHkhaughaparamparayA na lipyate kimiva ? jale vasadapi puSkariNIpatramiva ||47 || evaM trayodaza sUtrANi gandhaviSayamAzrityApi jJeyAni, tatra ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheuM tu maNuNNamAhu / taM dosaheDaM maNuNNamAhu, samo u jo tesu sa vIyarAo // 48 // vyAkhyA - jinA ghrANasya nAsikAyA grahaNaM viSayaM gandhaM vadanti, manojJaM gandhaM ca taM rAgahetumAhuH, amanojJaM ca taM dveSahetumAhuH, teSu manojJA'manojJeSu gandheSu ca yo samastulyavRttiH sa vItarAgo jJeyaH // 48 // 2010_02 " Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 495 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam gaMdhassa ghANaM gahaNaM vayaMti, ghANassa gaMdhaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heuM samaNunnamAhu, dosassa heuM amaNunnamAhu // 49 // vyAkhyA-tIrthaGkarA gandhasya surabhyasurabhipudgalasya grahaNaM grAhakaM ghrANaM vadanti, tathA ghrANasya nAsikAyA gandhaM grahaNaM grAhyaM vadanti, evaM gandhaghrANayorgrAhyagrAhakabhAvaH kathitaH, tatra manojJaM rAgasya hetumAhuH, amanojJaM ca dveSasya hetumAhuH // 49 / / gaMdhassa jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure osahigaMdhagiddho, sappe bilAo iva nikkhamaMto // 50 // vyAkhyA-yo manuSyo gandheSu tIvrAM gRddhi gandhadravyaparigrahAdibhAvAd atyAsaktyAdezyopaiti gandhapriyakumAravat , yathA sa puSpakandukaM jighrannilikAsarpaNa daSTaH, subandhuvat , yathA subandhuzcANakyakRtavAsayogasurabhito viSayAsaktastadbhoge mRtibhItyA raGkIbhUya dezAn babhrAma / akAlikaM vinAzaM kaSTaM cApnoti rAgAturaH san , yathA auSadhayo nAgadamanyAdyAstAsAmatyantapriyeNa gandhena gRddhaH sarpo bhogAya bilAnni:krAman vinAzaM kaSTaM cApnoti / / 50 // je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duiMtadoseNa saeNa jaMtU, Na kiMci gaMdho avarajjhaI se // 51 // vyAkhyA-yazcApi janturyasmin kSaNe'manojJaM gandhamAghrAya tIvra dveSaM samupaiti sa jIvastasminneva kSaNe svakIyena durdAntaghrANendriyadoSeNa duHkhamupaiti, tasmin kSaNe na kiJcid gandhastasyAparAdhyati, tasya ghrANendriyasyaivAyaM doSo'sti / yacca gADhatIvrauSadhAdigandho naraM pIDayati, teneha nAdhikAraH, kintu kugandhamAtreNaiva dehamalAderadhikAraH // 51 // egataratto ruimi gaMdhe, atAlise se kuNai padosaM / dukkhassa saMpIDamuvei bAle, na lippai teNa muNI virAge // 52 // vyAkhyA-yo manuSyo rucire manojJe gandhe ekAntarakto'tyantaM rAgavAn bhavati so'tAdRze'manojJe gandhe pradveSaM karoti, tadA sa bAlo duHkhasya pIDAmasAtAmupaiti, tena hetunA nirAgI munistena rAgadveSodbhavena duHkhena na lipyate // 52 // gaMdhANuyAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai NegarUve / cittehi te paritAvei bAle, pIlei attagurU kiliTe // 53 // 2010_02 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-bAlo'jJAnI jIvo gandhAnugAzAnugataH karpUrakastUrikAdimanojJagandheSu lolupaH san gatyAgatyAdau anekarUpAn sacarAcarajIvAn hinasti, tathA citravividhazastrAdyupAyairAtapadAnaizca paritApayati pIDayati ca mArjArAdIn , kIdRzaH saH ? AtmArthaguruH svAthaikaparAyaNo rAgAdyupahatacittazca // 53 / / gaMdhANurAgeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMnioge / vae viyoge ya kahiM suhaM se, saMbhogakAle ya atittalAbhe // 54 // vyAkhyA-gandhAnurAgeNa gandhaviSayaparigraheNa utpAdane tadupArjane, rakSaNe gandhadravyANAM, sanniyoge parebhyo'rpaNe, vyaye tasya nyUnatAyAM, viyoge'lAbhe kutastasya janasya sukhaM ? tathaiva sambhogakAle gandhaviSayopabhogakAle cA'tRptilAbhe sati tasya sukhaM naiva bhavati // 54 // gaMdhe atitte ya pariggahami, sattovasatto Na uvei tuDhei / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile Ayayai adattaM // 55 // vyAkhyA-gandhe tatparigrahe mUrchAyAM cA'tRptaH saktaH sAmAnyenopasaktazca bADhaM nopaiti tuSTiM, atuSTidoSeNa ca duHkhI san lobhAkRSTaH parasyA'dattaM gandhadravyamAdatte // 55 // taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, gaMdhe atittassa pariggahe ya / mAyAmasaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA na vimuccai se // 56 // vyAkhyA-tRSNAbhibhUtasya adattagrAhiNazca gandhaviSaye parigrahe cA'tRptasya lobhadoSAdrAgabhAvAnmAyAmRSA varddhate, tatrApi evaM mRSAkathane'pi sa duHkhAnna vimucyate, rakSeH ko'pi mAM gandhahAriNaM cauraM vettIti // 56 // mosassa pacchA ya puratthao ya, paoyakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, gaMdhe atitto duhio aNisso // 57 // vyAkhyA-mRSAyAH pazcAt purastAcca prayogakAle ca mRSAbhASAprastAve ca rakSeH kUTaM me ko'pi vettIti so'tyantaM duHkhI san , evamadattAni parakIyAni gandhAnyAdadAno'tRptaH san anizraH sahAyarahito duHkhyeva bhavati // 57 // gaMdhANurattassa narassa evaM, kutto suhaM hujja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivattae jassa kae Na dukkhaM // 58 // 2010_02 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 497 vyAkhyA evaM pUrvoktaprakAreNa gandhAnuraktasya narasya kutaH kadAcitkiJcidapi sukhaM bhavet ? api tu na bhavedeva / tatropabhoge'pi klezaduHkhamatRptirUpaM syAt , yasyopabhogasya kRte duHkhaM svasya gandhaprAptyAdinA nivarttayati // 58 // emeva gaMdhami gao padosaM, uvei dukkhohprNpraao| padudrucitto ya ciNAi kammaM, jaM se duhaM hoi puNo vivAge // 59 // vyAkhyA-evameva yathA gandhAnurakto naro duHkhaughaparamparAM prApnoti, tathaiva gandhe duSTagandhe pradveSaM gato duHkhaughaparamparA vamanAdyA upaiti, praduSTacittazca san duSTaM karma cinoti, yatkarma tasya puruSasya vipAke vipAkAvasare punarduHkhaM nindopadravAdibhirduHkhakAri bhavati / / 59 // gaMdhe viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippaI bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 60 // vyAkhyA-gandhe virakto gandhAdvirAgI manuja etayA pUrvoktaduHkhaudhaparamparayA na lipyate na spRzyate saMsAramadhye vasannapi, kimiva ? jale vasat puSkariNIpatramiva padminIpatramiva jaleneti // 60 // ata rasanendriyamAzritya dUSaNamAhajihAe rasaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM tu samaNunnamAhu / taM dosaheuM amaNunnamAhu, samo ya jo tesu sa vIarAo // 61 // vyAkhyA-rasyate AsvAdyate iti raso madhurAdiH, taM rasaM jinA jihvAyA grahaNaM viSayaM vadanti, taM manojJaM rasaM ca rAgahetumAhuH, amanojJaM ca tameva doSahetumAhuH, yazca teSu raseSu samastulyavRttiH sa vItarAga ucyate // 61 // rasassa jIhaM gahaNaM vayaMti, jihAe rasaM gahaNaM vayaMti / rAgassa heo samaNuNNamAhu, dosassa heo amaNuNNamAhu // 62 // vyAkhyA-rasasya jihvAM grAhikAM vadanti, jIhvAyA rasaM ca grAhyaM vadanti, punarmanojJAM prasannAM jihvAM rAgasya hetumAhuH, aprasannAM ca doSasya hetumAhuH // 62 / / rasassa jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure baDisavibhinnakAye, macche jahA Amisabhogagiddhe // 63 // 2010_02 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA - raseSu yo jano gRddhimupaiti tIvrAM, so'kAlikamakasmAdvinAzaM prApnoti kupathyAzivat, rAgAturo, baDizaM prAntanyastAmiSo lohakIlastena vibhinnakAyo yathA matsya AmiSabhogagRddho mriyate / uktaJca- sacittAhAreNaM, macchA gacchaMti sattamIM puhavIM / 498 sacitto AhAro, na khamo maNasA vi pattheo // 1 // [ ] || 63 // je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duddaMtadoseNa saeNa jaMtU, rasaM na kiMcI avarajjhai se // 64 // vyAkhyA-yazcApi janturamanojJarasAsvAdano yasminneva kSaNe tIvraM dveSamupaiti, tasminneva kSaNe sa svakIyena durdAntarasanendriyadoSeNa dukhamupaiti paraM tasya tadavasthAyAM rasaH sAmAnyarasaH kiJcinnAparAdhyati, kintu tasya rasanendriyasyaiva sa doSa:, atra rasazabdena kurUpakurasAdyA eva jJeyAH, na viSANi yatastairbhavyairabhavyaizca rasAdyaiH kaSTameva // 64 // egaMtaratto ruire rasaMmi, atAlise se kuNai padosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippai teNa muNI virAgo // 65 // vyAkhyA - yo jIvo rucire manojJe rase madhurAdAvekAntarakto'tyantamAsakto bhavati, sa bAlo'jJAnI jIvo'tAdRze'manojJe rase pradveSaM karoti, tatazca sa duHkhasya sampIDAmupaiti prApnoti, tena kAraNena virAgI munistena rasena na lipyate Asato na bhavatIti // 65 // rasANuyAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai garUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTTe // 66 // vyAkhyA--rasAnugAzAnugato madhurAdirasAsvAdAbhilASayuto bAlo'jJAnI jIvo vividhairupAyaizchedanapATanatvagapanayanAdyairanekarUpAn carA'carAdijIvAn hinasti paritApayati pIDayati cAmrAdivat kIdRzaH sa bAlaH ? kevalamAtmArthameva parAyaNo rAgadyupahatamAnasazca // 66 || rasANurAeNa pariggaheNa, uppAyaNe rakkhaNasaMniyoge / ar viyoge ya kahiM suhaM se, saMbhogakAle ya atitalAbhe // 67 // vyAkhyA--rasAnuraktasya jIvasya rasAnurAgeNa parigraheNa sarasavastumUrchayA, teSAmutpAdane udyAnikAdikaraNe, rakSaNe mlAnyAdibhyaH, sanniyoge svasyA'nyeSAM ca vyApAraNe, vyaye nyUnatve, viyoge rasA'prAptau ca kutastasya jIvasya sukhaM ? kevalaM kleza eva / tathaiva sambhogakAle'pi tasya rasasya paribhogA'vasare'pi atRptilAbharUpaM duHkhameveti // 67 // 2010_02 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 499 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam rase atitte ya pariggahami, sattovasatto na uvei tuDhei / atuTTidoseNa duhI parassa, lobhAvile Ayayai adattaM // 68 // vyAkhyA-rase atRpto jIvastasya parigrahe saJcaye sakto bhavati, tatazca krameNopasakto'pi bhavati, evaM ca sa tuSTiM nopaiti, atuSTidoSeNa ca sa pumAn duHkhI lobhAvilo lobhakaluSazca san parasyA'dattaM phalaghRtanavanItAdyAdatte // 68 // taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, rase atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA Na vimuccai se // 69 // vyAkhyA-tRSNabhibhUtasya adattahAriNo rase rasaviSaye parigrahe'tRptasya puruSasya lobhadoSAnmAyAmRSA varddhate, tatrApi mAyAmRSAyAmapi so'santoSI duHkhAnna vimucyate // 69|| mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, rase atitto duhio aNisso // 70 // vyAkhyA-mRSAvacanasya pazcAt puratazca prayogakAle ca sa duranto duHkhI bhavati, evaM cA'munA prakAreNa rase'tRpto'dattAni samAcaran cauryANi kurvan rase cA'tRpto jIvA'jIvayatanehaparabhavanizrArahitaH san duHkhI bhavati // 70 / / rasANurattassa narassa evaM, katto suhaM hojja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilissadukkhaM, nivattai jassa kae Na dukkhaM // 71 // vyAkhyA-evamantaroktaprakAreNa rasAnuraktasya jantoH kutaH kadApi kiJcit sukhaM bhavati ? kuto'pi na bhavatItyarthaH, punastatra rasopabhogasamaye'pi atRptilAbharUpaM rogotpattezca klezaduHkhaM nivarttayatyutpAdayati, yasyopabhogasya kRte duHkhaM dhatte jantuH, kadAhaM tadannAdikaM lapsye'hamiti / / 71 / / emeva rasaMmi gao padosaM, uvei dukkhoghaparaMparAo / paduddacitto ya ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 72 // vyAkhyA-evameva rase gRddho jIvo'manojJarasalAbhe sati pradveSaM gacchati, praduSTacittazca san duHkkhaughaparamparayA tatkarma cinoti, yena karmaNA punastasya vipAke duHkhameva bhavati, kaTutumbadAtrInAgazrIvat , yathA tayA dharmarucimunaye kaTutumbaM svAdenA'narhamiti jJAtvA datvA cAnantabhavo'rjitaH, anantAddhayA ca sA draupadI jAtA // 72 / / 2010_02 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 rase viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippae bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 73 // vyAkhyA-rase virakto manujo vizokaH san bhavamadhye vasannapi etayA pUrvoktayA duHkhaughaparamparayA na lipyate kimiva ? jalamadhye sthitamapi puSkariNIpatraM jalena veti // 73 // atha sparzanendriyamAzrityAhakAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti, taM rAgaheDaM samaNuNNamAhu / taM dosaheuM amaNuNNamAhu, samo u jo tesu sa vIarAo // 74 // vyAkhyA-kAyasya sarvazarIrasya sparzanendriyasya sparza grahaNaM vadanti jinAH, tatra taM manojJaM sparza rAgahetumAhuH, amanojJaM ca dveSahetumAhuH, tatrApi yaH samaH sa vItarAgo vItadveSazca, na tAvat kAyaM sparze pravartayet , kathaJcit pravarttane samatAM kuryAditi // 74|| nanu cet sparza eva rAgadveSahetustahi sparzanindaivAstu, kiM kAyanigraheNetyucyatephAsassa kAyaM gahaNaM vayaMti, kAyassa phAsaM gahaNaM vayaMti / taM rAgaheuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 75 // vyAkhyA-jinAH sparzasya zItoSNAdergrahaNaM grAhakaM kAyaM vadanti, tathA kAyasya ca sparzanendriyasya grAhyaM sparza vadanti, tatra manojJaM taM rAgahetukamAhuH, amanojJaM ca taM dveSahetukamAhuH // 5 // phAsesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure sIyajalAvasatte gAhaggahie mahiseva ranne // 76 // vyAkhyA-yo manuSyaH sparzeSu sparzanendriyaviSayeSu stryAdiSu tIvrAmutkaTAM guddhimupaiti sa rAgAturaH sannakAlikaM vinAzaM prApnoti, yathA zItalajalAvasakto mahiSo'raNye palvalAdau patito grAhairmakarAdijalacarajIvavizeSairgRhIto mriyate, vasatipradeze tu kenApi kadAcinmocyate'pi // 76 / / je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi kkhaNe se uvei dukkhaM / duItadoseNa saeNa jaMtU, Na kiMci phAsaM avarajjhaI se // 77 // vyAkhyA-yazcApi janturjIvo yasmin kSaNe amanojJe sparze jAte sati tIvra dveSa upaiti, tasminnaiva kSaNe sa jantuH svakIyena durdAntadoSeNa avazyadehatvadoSeNa duHkhaM 2010_02 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam prApnoti, paraM nA'manojJaH sparzastasya kiJcidapyaparAdhyati, tasya sparzanendriyasyaiva sa doSo'sti / ye ca kaTukarasAdyA indriyopaghAtakAH syustai trAdhikAraH, kintu jIvasya zubhA'zubharasAdiSu dehArtyanutpAdakeSu ye ratyaratI stastairevehAdhikAraH, tathA ye zabdAdyA indriyANi pIDayanti tAnapi saheta na tu dviSyAt / / 77 // egaMtaratto ruimi phAse, atAlise se kuNai padosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 78 // vyAkhyA-yo manuSyo rucire sparze ekAntarakto bhavati so'tAdRze'sundare sparza pradveSaM karoti, sa ca bAlo'jJAnI duHkhasya sampIDAmupaiti, tena kAraNena virAgI muniH sparzena na lipyate / / 78 / / phAsANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai NegarUve / cittehiM te paritAvei bAle, pIlei attaTThagurU kiliTe // 79 // vyAkhyA sparzAnugAzAnugato jIvo'nekarUpAn sacarAcarajIvAn hinasti, strIbhogAdau puSpasragbhUSAdau ca, tathaiva citraiH prakAraistApanasnAnAdyaiH sa bAlo'jJAnI jIvAn paritApayati, kAMzcit pIDayati ca tUlikAgaddikAkadalIdalAdiSu / kIdRzaH saH ? AtmArthaguruH kevalaM svArthaikaparAyaNo rAgAdyupahatacittazca // 79 // phAsANurAgeNa pariggaheNaM, uppAyaNe rkkhnnsNnioge| vae vioge ya kahaM suhaM se, saMbhogakAle ya atittalAbhe // 80 // vyAkhyA-sparzAnurAgeNa sparzaparigraheNa sparzAsaktasya jIvasya sparzAnAmutpAdane strIvAhanasukhAsanAdInAM, tathaiva rakSaNe sanniyoge svaparArthaM vyApAraNe ca, vyaye nyUnatve, viyoge vinAze ca tasya jIvasya kutaH sukhaM bhavet ? na kuto'pItyarthaH, ca punaH sambhogakAle'pi tadatRptilAbharUpaM duHkhameva / / 80 // phAse atitte ya pariggahaMmi, sattovasatto Na uvei tuDhei / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 81 // vyAkhyA-sparzaviSaye cA'tRptaH san pumAn tatparigrahe sakta upasaktazca bhUtvApi tuSTiM na prApnoti, atuSTidoSeNa ca duHkhIbhUya lobhAvilo lobhena malInamAnaso'sau parasya vastu strIvastrAdyAdatte // 81 / / ___ 2010_02 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, phAse atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA Na vimuccai se // 82 // vyAkhyA-tRSNAbhibhUtasya manuSyasya punaradattahAriNazca, punaH sparzasambandhini parigrahe atRptasya ca parastryAdibhogalolupasya lobhadoSAnmAyAmRSA varddhate, tatrApi mAyAmRSAvAde'pi sa duHkhAnna vimucyate'vizvAsa duHkAryAdyaiH // 82 // mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, phAse atitto duhio aNisso // 83 // vyAkhyA-mAyAmRSAvAdI pumAn mRSAvacasaH pazcAt puratazca punaH prayogakAle'pi bhASaNaprastAve'pi duranto'tyantaM duHkhI bhavati, evaM cAdattAni parastrIvastrAdIni samAdadAnaH sparze'tRptaH san duHkhI bhavati, anizraH puNyahInaH // 83 // phAsANurattassa narassa evaM, katto suhaM hojja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivattai jassa kae Na dukkhaM // 84 // . vyAkhyA-evamanantaroktaprakAreNa sparzAnuraktasya narasya kutaH kadAcit kiJcidapi sukhaM bhavet ? naiva bhavediti / tatra sparzopabhoge'pi klezaduHkhaM tRptyabhAvarogotpattibhyAM bhavati, yasya kRte janturduHkhaM nivarttayatyutpAdayati, kAmavazasya sadA strIdhyAtRtvAt / / 84 // emeva phAsaMmi gao padosaM, uvei dukkhoghaparaMparAo / paduTThacitto ya ciNAi kammaM, jaM se puNo hoi duhaM vivAge // 85 // vyAkhyA-evameva yathA manojJe sparza rAgavAn , tathA'manojJe sparze gataH san sa pradveSamupaiti, tato duHkhaughaparamparayA ca praduSTacittaH san nindAdinA tatkarma cinoti yatkarma punastasya vipAkAvasare duHkhaheturbhavati, matkuNasparzAdau jIvahiMsAdikArakatvAt // 85 / / phAse viratto maNuo visogo, eeNa dukkhoghaparaMpareNa / na lippai bhavamajjhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 86 // vyAkhyA-sparza virakto manuSyo vizokaH san etayA duHkhaughaparamparayA saMsAramadhye vasannapi bharatAdivanna lipyate, kimiva, jale vasat puSkariNIpatramiva jaleneti // 86 // 2010_02 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 503 maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti, rAgassa heuM samaNunnamAhu / taM dosaheuM amaNunnamAhu, samo u jo tesu sa vIyarAgo // 87 // vyAkhyA-manaso grahaNaM grAhyaM bhAvamAzayaM vadanti jinAH taM manojJamAzayaM rAgahetumAhuH, yato jIvasya svotkarSaddhistryAdicintA manojJA syAt , evaM yadyasya zubhamazubhaM vA'bhISTaM, tasya ca yaccintanaM tattasya rAgahetu, amanojJaM bhAvaM ca dveSahetukamAhurjinAH, yato raudradhyAyI nindako vA parayutkarSadharmAdIn dveSadhiyA cintayati, tato yAvat zubhAzubhacintanaM tAvadrAgadveSaduHkhe eva tatastayoH zubhA'zubhayoryaH samastatrA'pravartako dharmadhyAnI sa vItarAgaH sukhI ca / / 87 / / bhAvassa maNaM gahaNaM vayaMti, maNassa bhAvaM gahaNaM vayaMti / taM rAgaheuM samaNuNNamAhu, dosassa heuM amaNuNNamAhu // 88 // vyAkhyA-bhAvasya zubhAzubhacintanasya mano grahaNaM grAhakaM vadanti, manasazca grAhyaM bhAvaM vadanti, tanmanastu manojJaM pramAdapravartitaM rAgahetumAhuH, amanojJaM kubhAvaparaM ca nindAdyairvRSahetumAhuH, tathA svapnakAmadazAdiSu bhAvAgato rUparasAdirapi bhAva ucyate, yatastatra manasa eva sarvato vyApArAt // 88 // bhAvesu jo giddhimuvei tivvaM, akAliyaM pAvai se viNAsaM / rAgAure kAmaguNesu giddhe, kareNumaggAvahie gae va // 89 // vyAkhyA-yo bhAveSu viSayAdyAzayeSu tIbrAM gRddhimupaiti so'kAlikaM vinAzamupaiti, rAgAdhyavasAne strItvAdivat , bhayAdhyavasAne somilAdivat , snehAdhyavasAne mAtRputravat , tathA rAgAturaH kAmaguNeSu suzabdarUpAdiSu gRddhaH kareNumArgeNa hastinyA nijAdhvanA'pahRtaH kRSTo gaja iva / ibho madAndho dUrAt kariNIdarzanAttadrUpAdimohitastanmArgAnugAmitvena gRhyate / saGgrAmAdiSu prAvizyate, vinAzyate ca, atra cakSurindriyavazAdeva gajasya pravRttAvapi manaH prAdhAnyajJaptyai bhAvasya dRSTAntoktiH // 89 // je yAvi dosaM samuvei tivvaM, taMsi kkhaNe se u uvei dukkhaM / duItadoseNa saeNa jaMtU, Na kiMci bhAvaM avarajjhai se // 10 // vyAkhyA-yazcApi manuSyo yasmin kSaNe'zubhe bhAve tIvra dveSaM samupaiti, tasminneva kSaNe sa janturduHkhamupaiti, sarvakAryakaraNahAneH, durdAntatvadoSeNa avazacittatvena svakena ___ 2010_02 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 duHkhI bhavati, paraM tasmin viSaye tasya bhAvaH kiJcinnAparAdhyati, tasya manasa eva doSo'sti // 90 // egaMtaratto ruiraMmi bhAve, atAlise se kuNaI padosaM / dukkhassa saMpIlamuvei bAle, na lippaI teNa muNI virAgo // 11 // vyAkhyA-ekAntarakto'tyantamAsakto rucire bhAve, sadA RddhirasasAtagauravAbhilASuko naro'tAdRze'nRddhigauravAdau cittacintitA'lAbhe sati sa cintayitA jIvaH svayameva pradveSa karoti, kimatrohamAyAtaH ? ahamabhAgya evetyAdi ca duHkhasya sampIDAM sa bAlo'jJAnI samupaiti, ata eva rAgarahito munI rAgadveSAbhyAM na lipyate // 91 // . bhAvANugAsANugae ya jIve, carAcare hiMsai NegarUve / cittehiM se paritAvei bAle, pIlei attadvagurU kiliTe // 12 // vyAkhyA bhAvAnugAzAnugato'bhiprAyAnukUlecchAvivazo jIvaH kvApi cittacintAyAM pravarttamAno'nupayogAccarA'carAn jIvAn hinasti, cintayA kva yAmIti dhyAyan yatra tatra vrajan jIvAn hanti, citravividhavikalpanaistAn jIvAn sa paritApayati, yathaivaM karaNato dhAtuniSpAdyate, evaM kurvato yadi punarme lAbha: syAt putraH syAdityAdi cintayan pIDayatyekadezena sa bAlo'jJAnI kAMzcijjIvAn manasA vAcA kAyena vA, yathA'yaM dUre bhUyAdityAdimanovacanakAyayogairAtmano'rthamAtraM kAryamAtrameva guruH zreSTha, na parapIDeti yasya sa AtmArthaguruH kliSTaH kaSAyavazagazca san // 12 // bhAvANuvAeNa pariggaheNaM, uppAyaNe rakkhaNasaMniyoge / vae viyoge ya kahaM suhaM se, saMbhogakAle ya atittalAbhe // 13 // vyAkhyA-bhAva eva parigraho mIlanacintAtmakastena, utpAdane, kathaM me miliSyatyayaM saJcayaH ? tatkRte'hamiti buddhimupArjayAmi, yadvA'nidrasya nidrAM kathamarjayAmi? evaM balaM sukhaM rAjyaM sutAdi mRSAbhASAM hAsyAdi prajJApratibhAmokSAdi vA kathamahamupArjayAmItyutpAdane, nidrAArogyasubuddhitvAdibhAvAnAM rakSaNe, sanniyoge pareSAM kubuddhyAdibhAve, vyaye nidrAsmRtyAdivyaye, uttaradAtRtvaprajJAsphurtimukhyabhAvAnAM viyoge ca kutaH sukhaM ? 'se' tasya cintayituH, sambhogakAle'pi cintAkaraNakAle'pyatRptilAbhe tRptyabhAve sat kughaTabhaJjakavanna sukhaM, tathA deveSu - 2010_02 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 505 do kappa kAyasevI, do do do pharisarUvasaddehi / cauro maNeNuvarimA, appaviyArA aNaMtasuhA // 1 // [bR.saM./gA.166 ] // 13 // bhAve atitte ya pariggahami, sattovasatto Na uvei tuDheiM / atuTThidoseNa duhI parassa, lobhAvile AyayaI adattaM // 14 // vyAkhyA-bhAve zubhAzubhAdhyavasAye'tRptaH san tatparigrahe sakta upasaktazca gADhAsakto nopaiti tuSTiM mano'santoSAttuSTiM na yAti, atuSTidoSeNa ca duHkhI san lobhAvilo lobhAkRSTaH parasvamadattamAdatte, manasA vAcA kAyena ca, tatra dravyataH parasvaM, kSetrato bhUmyAdi, kAlata AyuHkAlAdi nAmatastannAmAdi, padatastatpadaM, bhavatastadbhavaM, bhAvataH prajJAdi, yathA AzAmodakatRptatvaM, snigdhamaNDakacintanaM / / svapnarAjyaprakRSTatvaM, paravarNanasoSThavaM // 1 // [ ] // 94 // taNhAbhibhUyassa adattahAriNo, bhAve atittassa pariggahe ya / mAyAmusaM vaDDai lobhadosA, tatthAvi dukkhA Na vimuccai se // 15 // vyAkhyA-tRSNAbhibhUtasya manaso'dattahAriNo bhAve mahatvAdau parigrahe'tRptasya lobhadoSAdrAgAnmAyAmRSA varddhate, yathAhaM prauDhaH kavitA vidvAn mAnyo munirvItarAgo jina ityAdimRSAvAdAbhilASI bhavati, tatrApi mRSoktAvapi sa duHkhAnna vimucyate gozAlakavat , svadoSA'palapane pANDurAjAmathurAmaGgahastazATikAcokSatAvAcidhanazrIvat // 95 / / mosassa pacchA ya puratthao ya, paogakAle ya duhI duraMte / evaM adattANi samAyayaMto, bhAve atitto duhio aNisso // 16 // vyAkhyA-mRSAyAH pazcAdyathA mayA'mukopari virUpaM nAsti cintitaM, iti mRSokteH pazcAt , tathaivaM pUrvaM, prayogakAle ca mRSAbhASAyAM ca duHkhI svakRtapazcAttApena jananindayA ca duranto durgatibhramakaH syAt , yataH AkArairiGgitairgatyA, ceSTayA bhASaNena ca / netravaktravikAraizca, labhyate'ntargataM manaH // 1 // [ ] evaM adattAni samAdadan paraguNAn svaguNatvenAkhyAn , tavateNe vayateNe, rUvateNe ya je nare / AyArabhAvateNe ya, kuvvaI devakivvisaM // 1 // [ da.vai.a.5u.2gA.46 ] 2010_02 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 labhrUNa vi devattaM, uvavanno devakidivase / tatthAvi se na yANAi, kiM me kiccA imaM phalaM // 2 // [ da.vai.a.5u.2gA.47] tatto vi se caittANaM, labjhaI elamUlagaM / naragaM tirikkhajoNiM vA, bohI jattha sudullahA // 3 // [ da.vai.a.5u.2gA.48 ] eyaM ca dosaM daTThaNaM, nAyaputteNa bhAsiyaM / aNumAyaM pi mehAvI, mAyAmosaM vivajjae // 4 // [ da.vai.a.5u.2gA.49 ] evaM tapaHstainyAdi cintayan kurvan bhAve vikalpasaGkalpapUre'tRpto duHkhI anizro dharmyazuklahIna ArtaraudrI syAt // 96 / / bhAvANurattassa narassa evaM, katto suhaM hojja kayAi kiMci / tatthovabhoge vi kilesadukkhaM, nivattai jassa kae Na dukkhaM // 17 // vyAkhyA-svAbhiprAyabhAvAnuraktasya svavimRSTameva pramANaM dhyAyato narasyaivaM kuto dravyakSetrakAlanAmapadabhavabhAvAdeH sukhaM kadApi kasminnapi kAle kiJcinmanAgapi bhavet ? na bhavedeva / tatra bhAvAnurAge upabhoge bahukAlacintane'pi klezaduHkhaM, atRptizokabhayakrodhaviSayakAmajvaraduSkarmabandhAdyaM syAt , yasya bhAvacintanasya kRte, NaM vAkyAlaGkAre duHkhaM dadhAti mano jantuzca // 97 / / emeva bhAvaMmi gao padosaM, uvei dukkhohprNpraao| paduTThacitto ya ciNAi kammaM, jaM se duhaM hoi puNo vivAgo // 98 // vyAkhyA-evameva rAgavat pradveSaM bhAve gataH pradveSabhAvavAnityarthaH, duHkhaughaparamparA jamAlyAdivadupaiti, yataH-sa zrIvIrokte bhAve dveSaM gataH kilbiSikeSu trayodazasAgarAyurlAntake'sti, tataH paraM ca nadevabhavebhyaH setsyati, praduSTacittaH sadA'kurvannapi karma cinoti tandulamatsyavat , yathA sa mahAmatsyasya mukhAsanne matsIkukSau antamuhUrttamadhye caiva garbhe bhUtvA paryApto bhUtvotpadya sajI prauDhamatsyamukhavizanmatsyalakSAn dRSTA'yaM dhanyo yasyAsye iyanto matsyA vizanti, ityAdi dhyAyan teSu matsyeSyu punanissaratsu re mUrkha ! iga'jJo'yaM kathametAn muJcati, ahaM cedetAvanmAtra: syAM tadaitAvatA na muJce, ityAdi cintayannantarmuhUrte naiva saptamyAyurutkRSTaM baddhvAntarmuhUrtamabAdhAM bhuktvAntarmuhUrttamadhya eva mRtvA saptatamyAmutpadyate, atha yattasya narasya duHkhahetu vipAke, tadihabhave kSayAdinA'nyabhave rogAdidurgatyAdinA ca kaNDarIkavadbhavati // 98 // _ 2010_02 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 507 dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam bhAve viratto maNuo visogo, eeNa dukkhohaparaMpareNa / na lippai bhavamajhe vi saMto, jaleNa vA pukkhariNIpalAsaM // 19 // vyAkhyA-bhAve saGkalpabhAve virakto manogupto manujo vizoko'harSazcaitayA prAguktayA duHkhaughaparamparayA navanavaduHkhabhaGgyA, saMsAramadhye vasannapi na lipyate, yathA jalamadhye vasadapi puSkariNIpatraM jaleneva // 19 // iha paJcendriyArtheSu saGkalpavikalpasya cA'narthahetutvAnnavadhAlocaH zreSThaH, bhoginAmekasyAM strItanAvapi paJcaviSayANAM duHsaGkalpasya duHkhazreNidRzyate eva / atha nigamayati eviMdiyatthA ya maNassa atthA, dukkhassa heU maNyassa rAgiNo / te ceva thovaM pi kayAi dukkhaM, na vIyarAgassa kariti kiMci // 100 // vyAkhyA-evamindriyArthA rUpAdyAH, caH bhinnakramaH, manaso'rthA vikalpAzca, indriyamanAMsi ca duHkhasya hetavo manuSyasya rAgiNo dveSiNazca, viparyaye guNamAha-te caivendriyArthA mano'rthAzca stokamapi kadAcid duHkhaM vItarAgasya vigatarAgadveSasya na kurvanti kiJciditi zArIraM mAnasaM ca // 100 // na kazcana kAmabhogeSu satsu vItarAgaH syAttatkathamasya duHkhAbhAva ucyatena kAmabhogA samayaM uveMti, na yAvi bhogA vigaI uviti / je tappaosI ya pariggahI ya, so tesu mohA vigaI uvei // 101 // vyAkhyA-na naiva kAmabhogA: samatAM rAgadveSA'bhAvarUpAmupayAntyupagacchanti, hetutvena, taddhetutve hi teSAM na kazcidrAgadveSavAn bhavet , na cApi bhogAH zabdAdayo vikRti krodhAdirUpAM hetutvenopayAnti, anyathA na kazcidrAgadveSarahitaH syAt , ko'nayostarhi heturityAha-yatastatpradveSI teSu viSayeSu pradveSavAn parigrahabuddhimAn teSveva rAgItyarthaH, sa mohAdrAgadveSAnmohanIyAdvikRtimupaiti, rAgadveSarahitastu samatAmityarthAduktaM jJeyam // 101 // kiMrUpAM vikRtimupaitItyAhakohaM ca mANaM taheva mAyaM, lobhaM duguMchaM aratiM ratiM ca / hAsaM bhayaM sogapumitthiveyaM, napuMsaveyaM vivihe ya bhAve // 102 // vyAkhyA-viSayAsakto jIvaH kadAcit krodhaM ca mAnaM ca tathaiva mAyAM lobhaM 2010_02 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 'duguMchaM' iti jugupsAM vicikitsAM, aratimasvAsthyaM, ratiM viSayAsaktiM, hAsyaM bhayaM zokaM puMstrIvedaM napuMsakavedaM, tatra zokaM priyaviyogajaM manoduHkhaM, puMvedaH strIviSayAbhilASaH, strIvedaH puruSAbhiSvaGga, napuMsakavedazcobhayAbhilASarUpastAn , tathaivA'nyAnapi vividhAn bhAvAn harSaviSAdAdIn prApnotItyagretanagAthayA saha sambandhaH // 102 // AvajjaI evamaNegarUve, evaMvihe kAmaguNesu satto / aNNe ya eyappabhave visese, kAruNNadINe hirime vaisse // 103 // vyAkhyA-Apadyate prApnoti evamanurAgAdivattAprakAreNA'nekarUpAnantAnubandhyAdibhedena tAratamyabhedena vA, evaMvidhAnuktaprakArAn vikArAn , kAmaguNeSu sakto dviSTazcaitatprabhavAn krodhAdikRtAn vizeSAn paritApadurgatipAtAdIn prApnotIti sambandhaH, kathambhUto'sAvityAha-kAruNyAspadIbhUto dIno, madhyamapadalopIsamAso'tra, atyantadIna ityarthaH, hrImAn , kopAdyApanno hi prItivinAzAdikamihaivAnubhavan , paratra ca tadvipAkamatikaTukaM ca paribhAvayan prAyo'tidainyaM lajjAM ca bhajate / ArSatvAd dveSyaH sarvasyA'prItikRt // 103 // yatazcaivaM rAgadveSAveva duHkhamUlamataH prakArAntareNa tayoruddharaNopAyaM tadviparyaye doSaM cAha kappaM na icchejja sahAyalicchU, pacchANutAveNa ya tavappabhAvaM / evaM vikAre amiyappagAre, Avajjai iMdiyacoravasse // 104 // vyAkhyA-kalpate svAdhyAyAdikriyAsu kSamaH syAditi kalpo yogyastamiti, apergamyatvAt kalpamapi, kiM punarakalpaM ? ziSyAdi necchet , sahAyalipsurmamAyaM vizrAmaNAdisAhAyyaM kariSyatItyabhilASukaH san , pazcAditi vratasya tapaso vAGgIkArAdutarakAlamanutApaH, kimetAvanmayA kaSTamaGgIkRtamiti cittasantApo yasya sa pazcAttApaH, sambhUtayativat bhavAntare bhogecchustapaHprabhAvaM cecchan , ihaiva vAghamarSoMSaddhayAdilabdhirastu, pretya ca cakritetyAdi necchet / kimevaM niSiddhayate ? ityAha-evaM vikArAn doSAn amitaprakArAnApadyate, kaH ? ityAha-indriyacauravazyaH pumAn , indriyANi caurA dharmasarvasvaharaNAdindriyacaurAstadvazya indriyacauravazyaH, indriyavazasya hyavazyaM bhAvI cittaviplavo'pi, evaM bruvato'yamAzayaH-tadanugrahabuddhyA kalpaM, puSTAlambanena ca tapaHprabhAvaM cecchato'pi munerna doSaH, yadvA jinakalpikAdiH kalpaM ziSyaM dharmasahAyalipsumapi necchet 2010_02 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 509 kimutAnyamityarthaH, evamanyAnapi rAgadveSahetUMstyajet , evaM siddhaM rAgadveSoddharaNaM, viparyaye doSoktiH // 104 // doSAntaramAhatao se jAyaMti paoyaNAI, nimajjiuM mohamahannavaMsi / suhesiNo dukkhaviNoyaNaTThA, tappaccayaM ujjamae ya rAgI // 105 // vyAkhyA-tato vikArApatteranu 'se' tasya prayojanAni viSayasevAhiMsAdIni jAyante, antarbhAvitaNyarthatvAnnimajjayituM svayameva svaM mohamahArNave, yairjanturmohAbdhau majyate, sa hyutpannavikAratvAnmUDha evAsIt , viSayasevanAyaistu kAryaiH sutarAM muhyati, kimbhUtasya tasya ? ityAha-sukheSiNo duHkhasya vimocanArthaM vinodanArthaM vA, sukheSitAyAM hi duHkhatyAgAya viSayasevAdikAryasambhavaH, kadAcidIdRk kAryotpattAvapi tatrAyamudAsInaH syAdatrocyate-tatpratyayamuktarUpakAryanimittaM, casya evArthatvAt udyacchatyeva tatpravRttAvutsahate eva, rAgI dveSI ca san // 105 // kimiti rAgadveSavata eva sakalApyanarthaparamparocyate ? ucyatevirajjamANassa ya iMdiyatthA, saddAiyA tAvaiyappagArA / na tassa savve vi maNunnayaM vA, nivvattayaMtI amaNunnayaM vA // 106 // vyAkhyA-virajyamAnasyA'dviSatazca punarindriyArthAH zabdAdyAstAvatprakArA lokasiddhAH kharamadhurAdibhedairbahubhedAH, na tasya narasya sarve'pi manojJatAM vA amanojJatAM vA nirvarttayanti kurvanti, svarUpeNa hi rUpAdayo na manojJatA'manojJate kartuM kSamAH, kiMtu raktetaranarAzayAdeva / uktaM cAnyairapi parivrATakAmuka-zunAmekasyAM pramadAtanau / kuNapaM kAminI bhakSya-miti tisro vikalpanAH // 1 // [ ] tato vItarAgasya tatkAryahetvabhAvAt kathamamI zabdAdyA manojJatAmamanojJatAM vA kuryuH ? tadabhAve ca kathaM viSayasevAAkrozadAnAdikAryotpattiH ? evaM pUrvaM samasya manojJA'manojJarUpAdInAmakiJcitkaratvamuktaM, iha tu tasyeSTA'niSTatve na sta evetyucyate // 106 // upasaMharannAhaevaM sasaMkappavikappaNAsu, saMjAyai samayamuvaTThiyassa / atthe ca saMkappayao tao se, pahIyae kAmaguNesu taNhA // 107 // ___ 2010_02 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA evaM svasyAtmanaH saGkalpA rAgadveSamohAdhyavasAyAsteSAM vikalpanAH sakaladoSamUlatvAdiparibhAvanAstAsUpasthitasyodyatasya saJjAyate 'samaya'ti samatA mAdhyasthyaM, sarvAnindriyArthAn zabdAdIn saGkalpayatazca, yathA naite zabdAdyAH karmabandhahetavaH, kintu rAgAdaya eveti / yadvA samatA mithastulyA'dhyavasAyatA, sA cA'nivRttibAdarasamparAyaguNasthAne eva, etatprapatRRNAM bahUnAmapyekarUpA'dhyavasAyatvAt , tathA'rthAn jIvAdIn saGkalpayatazca zubhadhyAnenA'dhyavasyatastata iti samatAyAH 'se' tasya sAdhoH prahIyate kAmaguNeSu tRSNA, lobhasamatAyAM dvidhApyAptAyAM guNasthAnacaTanena kSINa eva lobhaH / yadvA uktarItyA samakamekakAlaM upasthitasyodyatasya rAgAdijayAya, yadvA samayaM siddhAntaM prati upasthitasya taduktA'nuSThAnodyatasya, svasaGkalpAnAM rAgAdInAM vikalpanaM vizeSeNa chedanaM Azu Azu saJjAyate / yataH sAmarthya varNanAyAM ca, chedane karaNe tathA / aupamye adhivAse ca, kalpazabdaM vidurbudhAH // 1 // [ ] // 107|| tataHsa vIyarAgo kayasavvakicco, khavei nANAvaraNaM khaNeNaM / taheva jaM daMsaNamAvareI, jaM caMtarAyaM pakarei kammaM // 108 // vyAkhyA-sa prahINatRSNo vItarAgaH syAt , tRSNA lobhastatkSaye ca kSINakaSAyaguNasthAnAptiriti kRtasarvakRtya iva prAptaprAyatvAdanena muktau, kSapayati jJAnAvaraNaM kSaNena samayena, tathaiva yadarzanamAvRNoti tadarzanAvaraNaM, yaccAntarAyaM dAnAdilabdhivighnaM prakaroti tadantarAyakarma ca kSapayati / sa hi kSapitamohanIyastIrNabhavAbdhiriva zramopeto vizramyAntarmuhUrtaM tadvicaramasamaye nidrApracale kSapayati, caramasamaye ca jJAnAvaraNAditrayam // 108 // tataHsavvaM tao jANai pAsaI ya, amohaNe hoi niraMtarAe / aNAsave jhANasamAhijutte, Aukkhae mokkhamuvei suddhe // 109 // vyAkhyA-sarvaM tato jJAnAvaraNAdikSayAjjAnAti vizeSeNa, dvitIyasamaye pazyati ca sAmAnyena, yataH-prajJaptau-"jaM samayaM jANAi no taM samayaM pAsai" tathA "kevalI NaM bhaMte ! imaM rayaNappabhaM puDhaviM agArehiM pamANehiM heUhiM saMThANehiM parivArehiM jaM samayaM jANai, no taM samayaM pAsai haMta goyamA kevalI NaM" ityAdi / amohano moharahitaH syAt , nirantarAyaH, 2010_02 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanam 511 anAzravo, dhyAnena zaklena yA samAdhiH svAsthyaM, tena yuktaH, AyurnAmagotravedyAnAM ca kSaye mokSamupaiti, zuddho vigatakarmamalaH // 109 / / mokSagatazca yAdRk syAttadAhaso tassa savvassa duhassa mukko, jaM vAhaI sayayaM jaMtumeyaM / dIhAmayavippamukko pasattho, to hoi accaMtasuhI kayattho // 110 // vyAkhyA-sa mokSa prAptastasmAjjAtijarAdeH sarvasmAhuHkhAnmuktaH syAt , yad duHkhaM bAdhate satataM jantumetaM pratyakSaM dRzyamAnaM, dIrghANi sthititaH karmANi, tAnyevAmayA rogAstebhyo vipramukto dIrghAmayavipramukto'ta eva prazastaH prazaMsA'haMstato dIrghAmayA'bhAvAdbhavatyatyantasukhI, tata eva kRtArthaH kRtasakalakRtyaH sarvasukhamayatvAt // 110|| athAdhyayanArthaM nigamayatiaNAdikAlappabhavassa eso, savvassa dukkhassa pamokkhamaggo / viyAhio jaM samuvicca sattA, kameNa accaMta suhI bhavaMti // 111 // tti bemi vyAkhyA anAdikAlaprabhavasya sarvaduHkhasyaiSa pramokSamArgaH pramokSopAyo vyAkhyAtaH, yaM duHkhapramokSamArga samupetya samyak pratipadya sattvAH krameNottarottaraguNapratipattirUpeNA'tyantasukhino bhavanti, iti samAptau, bravImIti prAgvat // 111 // iti dvAtriMzattamaM pramAdasthAnAkhyamadhyayanamuktam // 32 // 2010_02 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam // pramAdAdyaiH karmaprakRtayo baddhyante, iti trayastriMzaM karmaprakRtyadhyayanamAha aTTha kammAI vocchAmi, ANupuci jahakkama / jehiM baddho ayaM jIvo, saMsAre parivattai // 1 // vyAkhyA-[aSTa ityaSTasaGkhyAni] kriyante mithyAtvAdihetubhirjIveneti karmANi, vakSyAmi AnupUrvyA, sA ca pazcAnupUrvAdirapi syAdityAha-yathAnukrama pUrvAnupUrvyA, yaiH karmabhirbaddhaH zliSTo'yamiti pratiprANisvasaMvedyo jIvaH saMsAre parivarttate, ajJatAdivividhaparyAyAnubhavato'nyathA'nyathA syAt / (paThAntare-paribhramati vA) // 1 // nANassAvaraNaM ceva, saNAvaraNaM thaa| veyaNijjaM tahA mohaM, AukammaM taheva ya // 2 // vyAkhyA-jJAyate'neneti jJAnamavabodhastadAvriyate sadapyAcchAdyate'nena paTeneva prakAza ityAvaraNIyaM, 'kRtye puTo bahulamiti vacanAt karaNe'nIyaH' / dRzyate'neneti darzanaM sAmAnyabodhaH, tadAvriyate, pratIhAreNeva nRpadarzanamaneneti darzanAvaraNaM, tathA vedyate sukhaduHkhatayA'nubhUyate lihyamAnamadhuliptAsidhArAvadati vedanIyaM / tathA mohayati janAn madyapAnavadvicitratAjananeneti mohaH / AyAtyAgacchati svakRtakarmAvAptanarakAdikugatonissaritumanaso'pyAtmo nigaDavat pratibandha ityAyuH, tadeva karmetyAyuHkarma // 2 // nAmakammaM ca gottaM ca, aMtarAyaM taheva ya / evameyAI kammAI, aTeva u samAsao // 3 // vyAkhyA-tathaiva namayati gatyAdivividhabhAvAnubhAvaM pravaNayati citrakara ivebhA'zvAdibhAvaM prati rekhAbhiriti nAmakarma / caH samuccaye / gIyate zabdyate uccAvacazabdaiH 2010_02 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam 513 kulAlAdivanmRdravyamanenAtmeti gotraM / antarA dAtRgrAhakayorantarbhAGgAgArakavadvighnahetunA'yate gacchatItyantarAyaM / tathaiva ca, evaM [etAni] karmANyaSTaiva, tuH pUttauM, samAsataH sakSepeNa / vistaratastu yAvanto jantubhedAstAvantyeva tAni, ityanantAnyeveti bhAvaH / atra ca jJAnopayoga eva sarvalabdhInAmAdyo heturiti prAdhAnyAdAdau jJAnAvaraNaM, tato darzanAvaraNaM, tataH kevalino'pyekavidhabandhakasya sAtabandho'stIti vyApitvAdvedanIyaM, tato'pi prAyaH saMsAriNAmiSTA'niSTaviSayasambandhAt sukhaduHkhe, iSTA'niSTatA ca rAgadveSAbhyAM, tato mohanIyaM mohaprakarSApakarSabhAvitvAt , AyurnibandhanAnAM bahvArambhaparigrahatvAdInAM tadudbhavamAyuHkarma, tatprAyo gatyAdinAmodayA'vinAbhAvIti tato nAmakarma, tato narakAdinAmodayasahabhAvyeva gotrakarmodaya iti gotraM / tasmAduccanIcabhedabhinnAt prAyo dAnAdilabdhibhAvA'bhAvau, tayozcAntarAyakSayodayAvantaraGgahetU iti tato'ntarAyam // 3 // itthaM karmaNo mUlaprakRtIruktvottaraprakRtIrAhanANAvaraNaM paMcavihaM, suyaM abhiNibohiyaM / ohinANaM ca taiyaM, maNanANaM ca kevalaM // 4 // vyAkhyA-jJAnAvaraNaM paJcavidhaM, AvAryabhedAdevAvaraNasya bheda ityAvAryabhedasya jJAnasyaiva bhedAnAha-zrutamAbhinibodhikamavadhijJAnaM tRtIyaM, manojJAnaM, kevalaM ca, AvaraNamiti zabdaH pratyekaM yojyaH // 4 // atha darzanAvaraNIyakarmaNo bhedAnAha niddA taheva payalA, niddAniddA ya payalapayalA ya / tatto ya thINagiddhI u, paMcamA hoi nAyavvA // 5 // vyAkhyA-nidrA sukhapratibodharUpA, yataH-"suhapaDiboho niddA" [ ] tti tathaiveti nidrAvat pracalA, yA sthitasyopaviSTasya ca samAyAti, yataH-"payalA hoi Thiyassa u" [ ] tti nidrAnidrA'vagADhanidrA duHkhapratibodharUpA, yataH-"duhapaDiboho ya niddanidda" [ ] tti pracalApracalA caGkramyamANasya calato gADhanidrA, yataH-"payalApayalA u caMkamau" [ ] tti tataH prakRSTatarA'zubhAnubhAvA styAnA puSTA RddhiddhirvA yasyAM sA styAnaddhiH, etadudaye kezavArddhabalo bahurAgadveSodayo jantuH syAt , iyaM dinacintitArthasAdhinI paJcamI jJeyA, tuH pUttau // 5 // cakkhumacakkhUohissa-dasaNe kevale ya AvaraNaM / evaM tu navavigappaM, nAyavvaM daMsaNAvaraNaM // 6 // 2010_02 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-makAro'lAkSaNikaH, cakSuzcA'cakSuzcAvadhizca cakSuracakSuravadhiriti samAhAraH, tasya darzanaM, tatazcakSurdarzane cakSuSA rUpAsAmAnyagrahaNe, acaDUMSi cakSuHsadRzAni zeSendriyamanAMsi, taddarzane, teSAM svasvaviSayasAmAnyabodhe, avadhidarzane avadhinA rUpidravyANAM sAmAnyagrahaNe, tathA 'kevaleya'tti kevaladarzane sarvadravyaparyAyANAM sAmAnyabodhe, AvaraNaM taccakSurdarzanAvaraNAdi, [evamityanena] nidrApaJcakacakSurdarzanAvaraNAdicatuSkeNa, tuH pUrtI, navavikalpaM navabhedaM darzanAvaraNaM bhavati // 6 // veyaNijjaM vi ya duvihaM, sAyamasAyaM ca AhiyaM / sAyassa u bahUbheyA, emevAsAyassa vi // 7 // vyAkhyA-vedanIyaM karmApi, ceti pUrtI, dvividhaM dvibhedaM / svAdyate AhlAdakatvenAsvAdyate iti niruktyA sAtaM sukhaM zArIraM mAnasaM ca, ihopacArAttannibandhanaM karmaivamuktam, asAtaM duHkhaM cAkhyAtaM jinaiH, sAtasyApi bahavo bhedAH, na kevalaM jJAnadarzanAvaraNayoH, taddhetubhUtabhUtAnukampAdibahubhedatvAt , evameva bahavo'sAtasyApi, duHkhAtroM zokatApAdita tubahuvidhatvAt // 7 // mohaNijjaM pi duvihaM, daMsaNe caraNe tahA / daMsaNe tivihaM vuttaM, caraNe duvihaM bhave // 8 // vyAkhyA-mohanIyamapi dvividhaM vedanIyavat , darzane tattvarucirUpe caraNe cAritre [tathA], darzanamohanIyaM cAritramohanIyaM cetyarthaH / tatra darzane darzanamohanIyaM trividhamuktaM, caraNe caraNamohanIyaM dvividhaM bhavet // 8 // darzanamohanIyatraividhyamAha sammattaM ceva micchattaM, sammAmicchattameva ya / eyAo tinni pagaDIo, mohaNijjassa daMsaNe // 9 // vyAkhyA-samyagbhAvaH samyaktvaM zuddhadalikAni, yadudaye'pi tattvaruciH syAt , caiveti pUrtI, mithyAbhAvo mithyAtvamazuddhadalikAni, yairatattve tattvamiti syAt / samyagmithyAtvaM zuddhA'zuddhadalikAni, yairubhayasvabhAvatA jantoH syAt , iha samyaktvAdyA jIvadharmAstaddhetutvAcca dalikeSu etavyapadezaH, etAstistraH prakRtayo mohanIyasya darzane darzanaviSayasya // 9 // _ 2010_02 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam carittamohaNaM kammaM, duvihaM tu viyAhiyaM / kasAyaveyaNijjaM ca, nokasAyaM taheva ya // 10 // vyAkhyA-caritre muhyate'neneti caritramohanaM karma, yena jAnannapi ca tatphalAdi na tatpratipadyate tat tu dvividhaM vyAkhyAtaM jinaiH (pAThAntare-carittamohaNijjaM duvihaM / vocchAmi aNupuvvaso) kaSAyAH krodhAdyAstadrUpeNa vedyate'nubhUyate tat kaSAyavedanIyaM, caH samuccaye, nokaSAyavedanIyaM nokaSAyAH kaSAyaiH sahavarttino hAsyAdayastairvedyate / tatheti samuccaye, eveti pUrtI // 10|| anayorbhedAnAha___ solasavihabheeNaM, kammaM tu kasAyajaM / sattaviha navavihaM vA, kammaM ca nokasAyajaM // 11 // vyAkhyA-SoDazavidhabhedena, [SoDazaprakAro yo bhedo-nAnAtvaM tena, lakSaNe tRtIyA yadvA SoDazavidhaM bhedena bhidyamAnatayA cintyamAne prAkRtatvAd] anusvAralopaH karma tu punaH, kaSAyebhyo jAyate iti kaSAyajaM, "jaM veyai taM bandhai" [ ] ityukteH kaSAyavedanIyaM / SoDazabhedAstu-krodhamAnamAyAlobhAnAM caturNAM pratyemanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaJcalanabhedaizcatuvidhacatuvidhatvAt / 'sattaviha'tti prAgvadvindulopAt saptavidhaM navavidhaM vA karma nokaSAyajaM nokaSAyavedanIyaM / tatra saptavidhaM hAsyaratyaratibhayazokajugupsAH SaT , vedazca sAmAnyavivakSayaika eveti / yadA tu vedaH strIpuruSanapuMsakabhedena tridhA gaNyate tadA navavidham // 11 // neraiyatirikkhAuM, maNussAuM taheva ya / devAuyaM cautthaM tu, AukammaM cauvvihaM // 12 // vyAkhyA-Ayu:zabdaH pratyekaM yojyate / niHkrAntaM AyAdiSTaphalAt , tatrotpannAnAM sukhA'bhAvena nirayA narakAvAsAsteSu bhavA nairayikAsteSAmAyu rayikAyuH, yena jIvAstatra dhriyante / ehanti rocanti gacchantIti tiryaJcaH, vyutpattinimittaM caitat , pravRttinimittaM tu tiryaggatinAmaikendriyAdyAsteSAmAyustiryagAyuH, tathA manoH zrIRSabhasyA'patyAni manuSyAH, 'manorjAtAvaNyatau sukacA' iti yatpratyayaH sugAgamanazca teSAmAyurmanuSyAyuH, devAnAmAyuvAyuH, yena teSu sthIyate, caturthaM, tuH pUrtI, evamAyuHkarma caturvidham // 12 // 2010_02 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 nAmaM kammaM tu duvihaM, suha asuhaM ca AhiyaM / suhassa u bahU bheyA, emeva asuhassa vi // 13 // vyAkhyA-nAmakarma dvividhaM, zobhate sarvAvasthAsvanenAtmeti zubhaM, azubhaM ca tadviparItamAkhyAtaM, zubhasyApi bahavo bhedAH, evamevA'zubhasyApi bahubhedAH, tatrottarottarabhedataH zubhanAmno'nantabhedatve'pi madhyamavivakSAtaH saptatriMzadbhedA yathA-nRgatiH 1 devagatiH 2 paJcendrijAti: 3 audArika 4 vaikriya 5 AhAraka 6 taijasa 7 kArmaNa 8 zarIrANi pnyc| samacaturasrasaMsthAnaM 9 vajraRSabhanArAcasaMhananaM / 10 audArika 11 vaikriya 12 AhAraka 13 aGgopAGgAni trINi / prazastavarNa 14 gandha 15 rasa 16 sparzAH 17 catvAraH, manuSyAnupUrvI 18 devAnupUrvI 19 cetyAnupUrvIdvayaM / agurulaghu 20 parAghAtaM 21 ucchAsaM 22 Atapa: 23 udyotaH 24 prazastavihAyogatiH 25 / tathA trasaM 26 bAdaraM 27 paryAptaM 28 pratyekaM 29 sthiraM 30 zubhaM 31 subhagaM 32 susvaraM 33 AdeyaM 34 yaza:kItiH 35 nirmANaM 36 tIrthaGkaranAma ceti 37 / etAzca sarvA api zubhAnubhAvatvAcchubhAH, tathA azubhanAmno'pi madhyamavivakSayA catustriMzadbhedAH, yathA-narakagatiH 1 tiryaggatiH 2 ekendriyajAtiH 3 dvIndriyajAti: 4 trIndriyajAti: 5 caturindriyajAti: 6 RSabhanArAcaM 7 nArAcaM 8 arddhanArAcaM 9 kIlikA 10 sevArtaM 11 nyagrodhamaNDalaM 12 sAti 13 vAmanaM 14 kubjaM 15 huNDaM 16 aprazastavarNa 17 gandha 18 rasa 19 sparza 20 catuSkaM / narakAnupUrvI 21 tiryagAnupUrvI 22 upaghAtaM 23 aprazastavihAyogatiH 24 sthAvaraM 25 sUkSmaM 26 sAdhAraNaM 27 aparyAptaM 28 asthiraM 29 azubhaM 30 durbhagaM 31 duHsvaraM 32 anAdeyaM 33 ayazaHkIrtizca 34 ityetAni cAzubhanArakatvAdihetutvenA'zubhAni / atra bandhanasaGghAte zarIrebhyo varNAdyavAntarabhedAzca varNAdibhyaH pRthag na vivakSyante iti noktaH saGakhyAtikramaH // 13 // gottaM kammaM duvihaM, uccaM nIyaM ca AhiyaM / uccaM aTTavihaM hoi, evaM nIyaM pi AhiyaM // 14 // vyAkhyA-gotrakarma dvividhaM, uccamikSvAkujAtyAdi, nIcaM ca nIcajAtyAdi AkhyAtaM / tatroccamuccairgotramaSTavidhaM, evaM nIcagotramapyaSTavidhamAkhyAtaM / aSTavidhatvaM cAnayorbandhahetvaSTavidhatvAt , tatrASTau jAtya'madAdyA uccairgotrasya bandhahetavaH, jAtimadAdyAzca nIcairgotrasya bandhahetavaH, tathAca prajJApanA-"uccAgoyakammasarIrapucchA-goyamA jAiamaeNaM kulaamaeNaM balaamaeNaM rUvaamaeNaM tavaamaeNaM IsariyaamaeNaM 2010_02 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam 517 suyaamaeNaM lAbhaamaeNaM ucyAgoyakammapabhogavaM hoi / NIyAgoyakammasarIrapucchA"goyamA jAimaeNaM kulamaeNaM' ityAdyAlApakA viparyayeNASTau yAvat "NIyAgoyakammapabhogavaM hoi" [ ] tti // 14 // dANe lAbhe ya bhoge ya, uvabhoge vIrie tahA / paMcavihamaMtarAyaM, samAseNa viyAhiyaM // 15 // vyAkhyA-dIyate iti dAnaM, tasmin , labhyate iti lAbhastasmin , bhujyate sakRdupayujyate iti bhogaH, sakRdrogyapuSpAhArAdiviSayaH, upetyadhikaM punaH punarupabhujyamAnatayA bhujyate ityupabhogaH, punarupabhogyagRhastryAdiviSayaH, uktaM hi sai bhujjai tti bhogo, so puNa AhArapupphamAio / uvabhogo u puNo puNa, uvabhujjai bhavaNavilayAI // 1 // [ka.prA./165gA.] tasmin , tathA vizeSeNa Iryate ceSTyate'neneti vIrya, tasmin , caH samuccaye, yadantarAyaM tatpaJcavidhamantarAyaM samAsena vyAkhyAtaM / vistaratastu bhedAnantyamapi taratamAdibhAvaiH, tatra yasmin sati cature grahItari, deye vastuni, tasya phalaM jAnannapi dAne na pravartate tadAnAntarAyaM / yasmin viziSTe'pi dAtari sati yAcanAnipuNo'pi yAcako na labhate tallAbhAntarAyaM / punavibhavAdau satyapi bhoktuM na zakyate tadbhogAntarAyaM / yena upabhogayogye vastuni sati upabhoktuM na zakyate tadupabhogAntarAyaM / yadvazAdbalavAn nIrogastaruNo'pi tRNamapi bhaktuM na zaknoti tasya puruSasya vIryAntarAyaM karma jJeyam // 15 // eyAo mUlapayaDIo, uttarAo ya AhiyA / paesaggaM khittakAle ya, bhAvaM vA uttaraM suNa // 16 // vyAkhyA-etA mUlaprakRtayo jJAnAvRttyAdyAH, uttaraprakRtayaH zrutAvRttyAdyA AkhyAtAH, pradezAH paramANavasteSAmagraM parimANaM pradezAgraM, "khittakAle ya'tti kSetrakAlau ca, tatra kSayanti nivasanti tasminniti kSetramAkAzaM, kAlazca baddhasya karmaNo jIvapradezA'vicaTane sthitiH, bhAvaM cAnubhAgaM karmaparyAyaM catuHsthAnikAdirasaM, ata uttaramiti ataH prakRtyabhidhAnAduttaraM zRNu kathyamAnam / / 16 / / tatraikasamayagrAhyaM karmapradezAgramAha savvesiM ceva kammANaM paesaggamaNaMtayaM / gaMThiyasattAiyaM ca, aMto siddhANa AhiyaM // 17 // 2010_02 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 518 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 ___vyAkhyA-sarveSAmapi karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM pradezAgraM aNumAnamanantamevA'nantakaM, anantaparamANuniSpannatvAdvargaNAnAM, taccAnantakaM granthiriva granthirghano rAgadveSapariNAmastaM gacchantIti granthigAste ca te satvAH, ye granthidezaM gatvA tadbhedA'kRterna kadApyagre gantAraste cA'bhavyA evAtra gRhyante, tAnatItaM tebhyo'nantaguNatvenAtikrAntaM granthigasattvAtItaM, tathAntarmadhye siddhAnAM siddhiprAptAnAM AkhyAtaM jinaiH, siddhebhyo hi karmANavo'nantabhAga eva, tadapekSayA siddhAnAmanantaguNatvAt , ataH saGkhyAmapekSya siddhAntarvati tadanantakamucyate, ekasamayagrAhyakarmANvapekSaM caitat / uktaM hi-"teyAkammapoggalA abhavvasiddhiehiM aNantaguNA, siddhANamaNantabhAgamettA ekekammi samae gahaNamiti / [ ] (pAThAntaregaMThipasattA'NAi 'tti-granthiprasaktAnAM ghanarAgadveSapariNAmaM granthi tAdRkpariNAmA'bhAvAda'bhindAnAnAM sattvAnAM yo bandho'nAdyanta AdyantahIno jJeyaH, siddhAnAM punarbhaviSyatsiddhInAM bandho'nAdirapi sAntastAdRkpariNAmato vyAkhyAto'rhadbhiH // 17 // kSetramAha savvajIvANa kammaM tu, saMgahe chaddisAgayaM / savvesu vi paesesu, savvaM savveNa baddhagaM // 18 // vyAkhyA sarvajIvAnAmekendriyAdyazeSANAM karma jJAnAvRttyAdi, tuH pUrtI, saGgrahe saGgrahaNakriyAyAM bhavati, yadvA sarvajIvAH, Neti vAkyabhUSAyAM, karma saMgahe'ti saMgRhNanti, kIdRzaM sadityAha-'chaddisAgaya'ti SaNNAM dizAM samAhAra: SaDdizaM, tatra gataM sthitaM SaDdizagataM, atra ca dizaH pUrvAdyA UrdhvAdhodigdvayaM ceti, iyaM cAtmAvaSTabdhAkAzapradezA'pekSayocyate / yatra hyAkAze jIvo'vagADhastatraiva ye karmapudgalAste rAgAdisnehayogAdAtmani laganti, na kSetrAntarAvagADhabhinnadezasya, tadbhAvapariNAmA'bhAvAt , yathA hyagniH svadezasthitAn prAyogyapudgalAnAtmabhAvena pariNamayati, evaM jIvo'pi, alpatvAcceha vidizAmavivakSitatvena SaDdizagatamityuktiH, yato vidisthitamapi karmAtmA lAti / uktaM hi gandhahastinA-"sarvAsu dikSvAtmAvadhikAsu vyavasthitAn pudgalAnAdatta" [ ] iti / tathA kSetraprastAve yaddiguktistattAsAM vyomA'bhedajJaptyai / tathA SaDdiggataM dvIndriyAdInevAzritya niyamena vyAkhyeyaM, ekendriyANAmanyathApi sambhavAt , tathAgama:-"jIvA NaM bhaMte ! teyAkammapoggalANaM gahaNaM karemANe kiM tidisiM karei ? [cauddisiM karei paMcadisiM karei] chaddisiM karei goyamA ! siya tidizi siya cauddisiM siya paMcadisiM siya chaddisiM kareti / egindiyANaM bhaMte teyAkammapoggalANaM gahaNe karemANe kiM tidisiM jAva chaddisiM karei, 2010_02 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam 519 goyamA ! siya tidisiM siya cauddisiM siya paJcadisi siya chadisiM kareD / beiMdiyateiMdiyacauriMdiyapaMcendiya niyamA chaddisiM" [ ] ti / tacca SaDdiggataM sarveSvapi na tu katipayeSu pradezeSu AkAzasyAtmAvaSTabdheSu karma sarvajIvAnAM saGgrahe yogyaM syAt , jIvAstatsaGgrahNanti, tatsthakarmANUn pratyAtmano grahaNahetvavizeSAt , tathA sarvaM samastaM Ayurbandhe'STavidhaM, anyathA saptavidhaM jJAnAvaraNAdi natvekameva / / AtmA hi sarvaprakRtiyogyANUn sAmAnyenAdAya tAnyevAdhyavasAyavizeSAt pRthag pRthag jJAnAvRttyAditvena pariNamayati, taccaivaMvidhaM karma saGgrahItaM sat kiM kaizcidevAtmapradezairbaddhaM syAt ? yadvA sarveNAtmanetyAha-sarveNa samastenAtmanA baddhameva baddhakaM kSIrAmbhovadAtmapradezaiH zliSTaM mithaH sambaddhAnAmAtmapradezAnAM sahaiva yogau staH, natvekaikena tAbhyAM ca karmabandha iti sarvAtmanA grahaNabandhau syAtAM / yadvA 'savvesu vi paesesu'tti subvyatyayAttatsarvairapi pradezairAtmanaH sarvaM sarvaprakRtirUpaM sarveNa prakRtisthityAdinA prakAreNa baddhakam // 18 // kAlamAha udahIsarinAmANaM, tIsaI koDIkoDIo / ukkosiyA hoi ThiI, aMtomuhuttaM jahanniyA // 19 // vyAkhyA-udadhiH samudrastena sadRk nAmAhvAnameSAM tAni udadhisadRknAmAni sAgaropamANi teSAM triMzatkoTIkoTyaH utkRSTA bhavati sthitiH, muhUrttasyAntaraM [antamuhUrtaM] muhUrta nyUna jaghanyikA // 19 // keSAmityAha AvaraNijjANaM duNhaM pi, veyaNijje taheva ca / aMtarAe ya kammaMmi, Thii esA viyAhiyA // 20 // vyAkhyA-AvaraNIyayorjJAnAvaraNadarzanAvaraNIyayordvayorapi, vedanIye tathaiva ca, antarAye ca karmaNi sthitireSA vyAkhyAtA / iha SaSThIprakrame'pi vedanIyAdau saptamI tattvato'thai kyAdvedyAntarAyayoH, yataH rAjA bhartA manuSyasya, tena rAjJaH sa ucyate / vRkSastiSThati zAkhAsu, bhavettatreti tasya tAH // 1 // [ ] tathA-vedyasya jaghanyA sthitirantarmuhUrtaM sUtrakAreNoktA, anyaistu jaghanyA dvAdazamuhUrtA // 20 // 2010_02 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 udahisarisanAmANaM, sattaraM koddikoddiio| mohaNijjassa ukkosA, aMtomuhattaM jahaNiyA // 21 // vyAkhyA-udadhisadRzanAmnAM saptatiH koTIkoTyo mohanIyasyotkRSTA sthitiH, antarmuhUrtaM ca jaghanyikA // 21 // tettIsasAgarovamA, ukkoseNaM viyAhiyA / ThiI Aukammassa, aMtamuhuttaM jahaNiyA // 22 // vyAkhyA-trayastriMzatsAgaropamANi utkRSTAni AyuSaH sthitiH, ArSe supo luk, utkRSTenAkhyAtA sthitiH, tuH pUrtI, AyuHkarmaNontarmuhUrtaM jaghanyikA ca // 22 // udahisarisanAmANaM, vIsaI koDikoDIo / nAmagoyANa ukkosA, aTThamuhattaM jahaNiyA // 23 // vyAkhyA-udadhisadRzanAmnAM viMzatiH koTIkoTyo nAmagotrayorutkRSTA / aSTamuhUrttA ca jaghanyiketi / / 23 / / itthamutkRSTA jaghanyA cAvasthitimUlaviSayA sUtrakAreNoktA, uttaraprakRtiviSayA pradarzyate / tatrotkRSTA strIvedasAtavedyanRgatyAnupUrvINAM catasRNAmuttaraprakRtInAM paJcadazasAgaropamakoTIkoTyaH, SoDazakaSAyANAM catvAriMzat , klIbA'ratibhayazokajugupsAnAM paJcAnAM viMzatiH, puMvedahAsyaratidevagatyAnupUrvIdvayAdyasaMhananasaMsthAnazubhakhagatisthirasubhagasusvarAdeyayaza:kIyuccaurgotrANAM paJcadazAnAM daza, nyagrodhasaMsthAnadvitIyasaMhananayoAdaza, sAtisaMsthAnanArAcasaMhananayozcaturdaza, kubjArdhanArAcayoH SoDaza, vAmanasaMsthAnakIlikAsaMhananadvitricaturindriyajAtisUkSmA'paryAptasAdhAraNAnAmaSTAnAmaSTAdaza, tiryagAyuSaH palyopamatrayaM, zeSANAM tu mUlaprakRtivadutkRSTA sthitiH / jaghanyA tu nidrApaJcakA'sAtAvedyAnAM SaNNAM sAgarasaptabhAgAstrayaH palyA'saGkhyeyabhAgonAH, sAtasya tu dvAdaza muhUrtAH, mithyAtvasya palyA'saGkhyeyabhAgonaM sAgaropamaM, AdyadvAdazakaSAyANAM catvAraH sAgaropamAH saptabhAgAstAvataivonAH, krodhasya sajvalanasya mAsadvayaM, mAnasya mAso, mAsArddha mAyAyAH, puMvedasyASTau varSANi, zeSanokaSAyanatiryaggatijAtipaJcakaudArikazarIratadaGgopAGgataijasakArmaNasaMsthAnaSaTkasaMhananaSaTkavarNacatuSkatiryagmanuSyAnupUrvyagurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsAtapodyotazubhAzubhakhagatiyazaHkIrtivarjanasAdi 2010_02 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzaM karmaprakRtinAmAdhyayanam 521 viMzatinirmANanIcairgotradevagatyAnupUrvIdvayavaikriyAGgatadaGgopAGgAnAM aSTaSaSTyuttaraprakRtInAM sAgarAH saptabhAgau dvau palyopamA'saGkhyeyabhAgonau, vaikriyaSaTkasya sAgaropamasahasraM sapta bhAgau dvau palyA'saGkhyeyabhAgonau, AhArakatadaGgopAGgA'rhannAmnAmantaHsAgarakoTI jaghanyotkRSTA ca, kintUtkRSTAtaH saGkhyeyaguNahInA jaghanyA jJeyAH, evaM karmaNAM pradezAgraM kSetrakAlau coktau / atha bhAvamAzrityAha siddhANaNaMtabhAge, aNubhAgA bhavaMti u| savvesu vi paesaggaM, savvajIve aicchiyaM // 24 // vyAkhyA-siddhAnAM muktAnAmanantamo bhAgo'nubhAgA rasabhedA bhavanti, tuH pUrtI, ayaM cAnantabhAgo'nantasaGkhya eva, te cAnubhAgA anantA jJeyAH, pradezaparimANamAha-sarveSvanubhAgeSu pradezyanta iti pradezA buddhyA vibhajyamAnAstadavibhAgaikadezAsteSAmagraM 'savvajIve aicchiyaM'tti sarvajIvebhyo bhavyA'bhavyebhyo'tikrAntaM, tato'pi teSAmanantaguNatvAt // 24 // evaM [prakRtyukatyA] prakRtibandha(ndha) pradezAgroktyA pradezabandha(ndhaM) kAloktyA sthitibandhaM bhAvenAnubhAgabandhamuktvA karmabandhAyopasaMharannupadizati tamhA eesi kammANaM, aNubhAgA viyANiyA / eesiM saMvare ceva, khavaNe ya jae buhe // 25 // tti bemi vyAkhyA-yasmAdIdRzaH prakRtibandhAdyAstasmAdeteSAM karmaNAM jJAnAvRttyAdInAmanubhAgAn prakRtibandhAdIMzca vijJAya vizeSeNa kaTuvipAkatvena bhavahetutvena jJAtvA'nubhAgoktirazubhAnubhAgAnAM prAyo bhavanirvedahetutvAdeteSAM karmaNAM saMvaregnupapattAnAM grahaNanirodhe, caH samuccaye, eveti nizcaye, kSapaNe cAttAnAM nirjaraNe yateta yatnaM kuryAt budhastatvajJaH, iti samAptau, bravImIti prAgvat / atra niyukti: __ pagaiThiimaNubhAge, paesakammaM ca suTTa nAUNaM / eesiM saMvare khalu, khavaNe u sayAvi jaiyavvaM // 1 // [u.ni./gA.533] gAthA spaSTaiva // 25 // iti karmaprakRtyAkhyaM trayastrimazamadhyayanamuktam // 33 // 1. nIcairgotrANAM SaTSaSTyuttaraprakRtInAM sAgaropamasaptabhAgau dvau palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau vaikriyaSaTkasya sAgaropamasahasrabhAgau dvau palyopamAsaGkhyeyabhAganyUnau AhArakatadaGgopAGgatIrthakaranAmnAmantaHsAgaropamakoTIkoTI, nanUtkRSTA'pi etAvatyevAsAM tisRNAM sthitirabhihitA, satyaM, tathA'pi tataH saGkhyeyaguNahInatvenAsyA jaghanyatvamiti sampradAyaH / utta.bR.vRttau gA.23 madhye // sampA. 2010_02 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam // karmaprakRtInAM sthitirlezyAbhiH syAditi catustriMzaM lezyAdhyayanamAha-atra niyukti: lesANaM nikkhevo, cauvviho duviho hoi davvaMmi / AgamanoAgamato, noAgamato ya sA tivihA // 1 // [u. ni./gA.534] jANagasarIrabhavie, tavvairitte ya sA puNo duvihA / kammA nokamme ya nokamme hoi duvihA u // 2 // [ u. ni./gA.535 ] jIvANamajIvANa ya, duvihA jIvANa hoi nAyavvA / bhavamabhavasiddhiyANaM, duvihANa vi hoi sattavihA // 3 // [u. ni./gA.536 ] ajIvakammaNo davva-lesA dasavihA u nAyavvA / caMdANa ya sUrANa ya, gahagaNanakkhattatArANaM // 4 // [u. ni./gA.537] AbharaNAcchAdaNA, daMsagANamaNikAgiNINa jA lesA / ajIvavadavvalesA, nAyavvA dasavihA esA // 5 // [u. ni./gA.538] jA kammadavvalesA, [ sA] niyamA chavvihA u nAyavvA / kinhA nIlA kAU, teU pamhA ya sukkA ya // 6 // [u. ni./gA.539] duvihA u bhAvalesA, visuddhalesA taheva avisuddhA / duvihA visuddhalesA, uvasamakhaiyA kasAyANaM // 7 // [u. ni./gA.540] avisuddhabhAvalesA, [sA] duvihA niyamaso u nAyavvA / pijjaMmi a dosaMmi a ahigAro kammalesAe // 8 // [u. ni./gA.541] nokammadavvalesA, paogao vIsasAe nAyavvo / bhAve udao bhaNio, chaNhaM lesANajIvesu // 9 // [u. ni./gA.542] ajjhayaNe nikkhevo, caukkao duviho ya hoi davvaMmi / AgamanoAgamato, noAgamato ya taM tivihaM // 10 // [u. ni./gA.543 ] 2010_02 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam 523 jANagasarIrabhaviyaM, tavvairittaM ca potthagAisuM / ajjhappassANayaNaM, nAyavvaM bhAvamajjhayaNaM // 11 // [u. ni./gA.544] vyAkhyA-tatra 'lesANaM'ti, sUtratvAllezyAyAH, ko'rthaH ? lezyAzabdasya nikSepazcaturvidhaH, nAmAdiduviho ityAdi AvazyakadIpikAvat , tatrAgamato'nya(?) lezyAzabdArthajJAH, tatra cAnupayukto, noAgamato dravyalezyA tridhA 1 jJazarIradravyalezyA, 2 bhavyazarIradravyalezyA, 3 tadvyatiriktadravyalezyA AdyA lezyA zabdArthajJasyAjIvA dehA 1 dvitIyA yena dehena lezyAzabdArthaM jJAsyati sA 2 tRtIyA jJabhavyadehAtiriktA 3 sA puNo duvihe tti, sA jJabhavyadehavyatiriktadravyalezyA punadvividhA karmaNi nokarmaNi ca, tatra karmaNyalpavaktavyA ityAdau / nokarmaviSayamAha ___ nokarmaNi karmA'bhAvarUpe bhavati dvividhA lezyA, turevArthe, jIvAnAmajIvAnAM ca, tatrApi dvidhA jIvAnAM bhavati jJAtavyA / 'bhavamabhavasiddhiyANaM 'masyA'lAkSaNikatvAt siddhazabdasya pratyekaM sambandhAdbhaviSyatIti bhavA bhAvinItyarthaH [tAdRzI] siddhiryeSAM te bhavasiddhikA bhavyAsteSAM, abhavasiddhikAnAmabhavyAnAM dvividhAnAM bhavyA'bhavyajIvAnAM bhavati saptavidhAH, kRSNAdyAH SaT , saptamI dehacchAyA, anyatvaudArikaudArikamizrAdibhedataH, saptavidhatvena jIvazarIrasya tacchAyaiva kRSNAdivarNarUpANi / / tathA ajIvAnAM 'kammaNo'tti ArSatvAnnokarmaNi dravyalezyA ajIvanokarmadravyalezyA, tuzabdasyeha sambandhAt sA punardazavidhA jJAtavyA, candrANAM ca sUryANAM ca, grahA bhaumAdyAstadgaNazca, nakSatrANi ca kRttikAdIni, tArAzca prakIrNAni jyotIMSi grahagaNanakSatratArAsteSAM, AbharaNAni caikAvalyAdIni, AcchAdanAni svarNakhacitAdIni, AdarzakA darpaNAH, te cAbharaNAcchAdanAdarzakAsteSAM, tathA maNirmarakatAdiH, kAkiNizcakriratnaM, maNikAkiNyau tayoryA lezayati zleSayatyAtmani janAkSINIti lezyA'tIvacakSurAkSepikI snigdhadIptarUpA chAyA ajIvadravyalezyA nokarmaNi, atra candrAdizabdaistadvimAnAni 'tAtsthyAttavyapadezaH' iti nyAyenocyante / teSAM pRthvIkAyarUpatve'pi svakAyaparakAyazastrApAtabhavA, tatpradezAnAM keSAJcidacetanatvena ajIvadravyalezyAdvaye dazavidhatve'pi tejovadrvyANAM rUpyatAmrAdInAM bahUnAM tacchAyAyA api bahutarabhedA jJeyAH / karmadravyalezyAmAha-yA karmadravyalezyA, agretanatuzabdasambandhAt sA punarniyamAt SaDvidhA, kRSNA nIlA kApotI taijasI padmA ca zuklA ceti karmadravyalezyeti sAmAnyenoktAvapi karmacayApacayajAtA, azubhazubhakarmayogAd ye ye pariNAmAH karmadravyANi lezyA jIvasya tAdRk tAdRk pariNAmaprabhAvakArINi / yathoktam ___ 2010_02 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tAH kRSNanIlakApota-taijasIpadmazuklanAmAnaH / zleSa iva varNabandhasya, karmabandhasthitividhAtryaH // 1 // [pra.ra./38] bhAvalezyAmAha dvividhA ca bhAvalezyA, avizuddhalezyA kaluSadravyayogajAtmapariNAmaH, tathaiva vizuddhalezyA kaSAyopazamajA kaSAyakSayajA kSAyopazamikI ca, zuklateja:padmAkhyA vizuddhA lezyAH, avizuddhabhAvalezyAH kRSNanIlakApotAkhyAH, sA bahujIvasiddhA dvividhA niyamena jJAtavyA / premaNi ca rAge, doSe ca dveSe, rAgadveSaviSayetyarthaH, nAmAdilezyAnAM madhye ihAdhikAraH karmadravyalezyAyA prAyastasyA atra varNAdirUpeNa vicAraNAt / atha vaicitryAt sUtrakRte!karmadravyalezyAyAM ca yat prAg noktaM tadAha-nokarmadravyalezyA dehAbharaNAdicchAyAprayogo jIvavyApAro gRhAdiSu tailAbhyaJjanamana:zilAgharSaNAdiH, tena vizrasAjIvavyApAranirapekSyAbhrendradhanurAdInAM tathA vRttistayA ca jJAtavyA bhAvalezyA, udayo vipAka [iha tUpacArAd] udayotthapariNAmo bhaNitaH, SaNNAM lezyAnAM jIveSu , lezyAnAM adhyayanamityatra nikSepo nAmAdhyayanAdirAvazyakavat , noAgamato dravyAdhyayanaM pustakAdi likhitaM, noAgamato bhAvAdhyayanaM, idaM adhyAtmanaH paramArthasya AnayanaM pRSodarAditvAdadhyayanaM / athopasaMharannupadizati eyAsiM lesANaM, nAUNa subhAsubhaM tu pariNAmaM / caiUNa appasatthaM, pasatthalesAsu jaiyavvaM // 1 // [ utta. ni./gA.545] atha sUtram lesajjhayaNaM pavakkhAmi, ANupuvvi jahakkama / chaNhaM pi kammalesANaM, aNubhAve suNeha me // 1 // vyAkhyA-lezyAdhyayanaM pravakSyAmi AnupUrvyA yathAkrama, tatra ca SaNNAmapi lezyAnAM karmasthitividhAtRtattadviziSTapudgalamayAnAmanubhAvAn rasavizeSAn zRNuta 'me' vadataH // 1 // lezyAnAmAdidvAraNyAha nAmAI vaNNarasagaMdha-phAsa pariNAmalakkhaNaM / ThANaM ThiI gaI cAyuM, lesANaM tu suNeha me // 2 // vyAkhyA-nAmAni, varNaH kRSNAdiH, rasastiktAdiH, gandhaH surabhyAdiH, sparzaH karkazAdiH, pariNAmo jaghanyAdiH, lakSaNaM paJcAzravAsevanAdiH, eSAM samAhAraH, sthAna 2010_02 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam 525 mutkarSApakarSoM, sthitimavasthAnakAlaM, gatiM ca narakAdikAM, yato yA'vApyate, AyuryAvatyAyuSyavaziSyamANe AgAmibhavalezyApariNAma: syAt , lezyAnAM tuH pUrtI, zRNuta 'me' // 2 // dvAragAthAkiNhA nIlA ya kAU ya, teU paumA taheva ya / sukkalesA u chaTThI u, nAmAI tu jahakkamaM // 3 // vyAkhyA-etAni lezyAnAM yathAkramaM nAmAni jJeyAni / prathamA kRSNA 1 ca punardvitIyA nIlA 2 tRtIyA kApotanAmnI 3 caturthI tejolezyA 4 paJcamI padmalezyA 5 ca punaH SaSThI zuklalezyA 6 evaM SaNNAmapi nAmAni // 3 // varNAnAha jImUtaniddhasaMkAsA, gavalariTThagasaMnibhA / khaMjaMjaNanayaNanibhA, kiNhalesA u vaNNao // 4 // vyAkhyA-snigdhaH sajalatvena jImUtastadvat samyakkAzate, vyatyaye snigdhajImUtasaGkAsA, gavalaM mahiSazRGga, riSTo droNakAkaH sa eva riSTako, yadvAriSTakaH phalabhedaH, tatsaMnibhA, khaJjanaM snehAbhyaktakaTAkSagharSaNodbhUtaM, aJjanaM kajjalaM, nayanaM netraM madhyaM kRSNaM, tannibhA tatsadRzA kRSNalezyA tu varNamevAzritya na tu rasAdIn // 4 // nIlAsoyasaMkAsA, cAsapicchasamappabhA / veruliyaniddhasaMkAsA, nIlalesA u vaNNao // 5 // vyAkhyA-nIlA'zoko vRkSavizeSastatsaGkAzA, raktA'zokavyavacchedArthaM nIlavizeSaNaM / cAsaH pakSivizeSastatpicchasya samaprabhA, vyatyayAt snigdhavaiDUryasaGkAzA nIlalezyA varNataH // 5 // ayasIpupphasaMkAsA, koilacchadavasannibhA / pArevayagIyanibhA, kAulesA u vaNNao // 6 // vyAkhyA atasI dhAnyabhedastatkusumasaGkAzA, kokilacchadastailaghaNTakaH (pAThAntarekokilacchavistatsannibhA) pArApatagrIvAnibhA kApotalezyA tu varNataH kiJcit kRSNA kiJcidrakteti // 6 // hiMgulayavaNNasaMkAsA, taruNAiccasannibhA / suyatuMDapaivanibhA, teulesA u vaNNao // 7 // 2010_02 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 ___vyAkhyA-hiGgalako dhAtuH, pASANadhAtvAdistatsaGkAzA, taruNAdityasannibhA, zukatuNDaM zukamukhaM pradIpazca tannibhA, (pAThAntare-suyatuMDAlattadIvAbhA, anye tusuyatuMDaggasaMkAsA) dvayamapi spaSTaM tejolezyA tu varNato raktetyarthaH // 7 // hariyAlabhedasaMkAsA, haliddAbhedasappabhA / saNAsaNakusumanibhA, pamhalesA u vaNNao // 8 // vyAkhyA-haritAlasya bhedo dvidhAbhAvastatsaGkAzA, bhinnasya hi prakarSa iti bhedoktiH, haridrA piNDaharidrA tadbhedasannibhA, saNo dhAnyabhedaH, asano bIyakastayoH kusumaM tannibhA padmalezyA tu varNataH pIteti // 8 // saMkhaMkakuMdasaMkAsA, khIrapUrasamappabhA / rayayahArasaMkAsA, sukkalesA u vaNNao // 9 // vyAkhyA-zaGkhaH, aGko maNibhedaH, kundaH kundakusumaM tatsaGkAzA, kSIraM dugdhaM tasya pUra: pravAhaH kSIradhArA tatsamaprabhA (pAThAntare-tUlasamaprabhA-tUlaM cArkatUlaM tatsamaprabhA) rajataM jAtyarUpyaM, hAro muktAkalApastatsaGkAzA, evaM zuklalezyA varNataH zuklA // 9 // rasamAha jaha tikkaDuyassa raso, tikkho jaha hasthipippalIe vA / etto vi aNaMtaguNo, raso u nIlAe NAyavvo // 11 // vyAkhyA-nIlAyA nIlalezyAyA IdRzo raso jJAtavyaH, yathA yAdRzastrikaTukasya, trayANAM kaTUnAM samAhArastrikaTu , trikaTu eva trikaTukaM suNThImaricapippalyAtmakaM, tasya raso yAdRk tIkSNo bhavati, punaryathA hastipippalyA gajapippalyA vA raso yAdRzo bhavati, ito'pyebhyo'pi nIlAyA anantaguNo rasastIkSNo bhavati // 11 // jaha taruNaaMbayaraso, tuvarakavicchassa vA vi jArisao / etto vi aNaMtaguNo, raso u kAUe NAyavvo // 12 // vyAkhyA-kApotalezyAyA rasa IdRzo jJeyaH, yAdRzastaruNAmrakarasaH, taruNamaparipakvaM yadAmrakamAmraphalaM tasya rasaH, tathA tuvaraM sakaSAyaM yatkapitthaM kapitthaphalaM tasya vA'pi yAdRzo rasastato'pyatikaSAyaH // 12 // 2010_02 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam 527 jaha pariNayAMbagaraso, pakkakavicchassa vA vi jArisao / etto vi aNaMtaguNo, raso u teUe nAyavvo // 13 // vyAkhyA-tejolezyAyA IdRzo raso bhavati, yathA yAdRzaH pariNatatAmrakarasaH pakvAmrakaphalasya raso bhavati, punaryAdRzaH pakvakapicchasyApi raso bhavati, tato'pyanantaguNo rasastejolezyAyA jJAtavyaH, ityanena kiJcidAmlaH kiJcinmadhurazceti bhAvArthaH // 13 // varavAruNIe ya raso, vivihANa va AsavANa jArisao / mahumeragassa va raso, itto pamhAi paraeNaM // 14 // vyAkhyA-varavAruNI pradhAnasurA, tasyA vA raso yAdRzako vividhAnAmAsavAnAM puSpamadyAnAM, madhu madyavizeSaM, maireyaM sarakastayoH samAhAraH, tasya vA yAdRzako rasaH, ito varavAruNyAdirasAt padmAyAH, 'paraeNaM'ti anantaguNatvAttadatikrameNa varttate rasaH, ayaM ca kiJcidAmlakaSAyo madhurazca / / 14 / / khajjUramuddiyaraso, khIraraso khaMDasakkararaso vA / etto vi aNaMtaguNo, raso u sukkAe nAyavvo // 15 // vyAkhyA-khajrjUraM ca piNDakhajUrAdi, mRdvIkA drAkSA, tadraso yAdRk syAt , tathA kSIrasya dugdhasya yAdRzo rasaH, tathA khaNDazarkarAraso yAdRk syAt , ebhyo rasebhyo'pi zuklalezyAyA anantaguNo raso jJAtavyaH, atyantamadhuraraso jJeya ityarthaH // 15 / / gandhamAha jaha gomaDassa gaMdho, suNagamaDassa jahA ahimaDassa / etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 16 // vyAkhyA-yathA gavAM mRtakaM gomRtakaM mRtakazarIraraM, tasya gandhaH, zvamRtakasya vA'thavA yathA'himRtasya gandhastato'pi gandhAdanantaguNo'tidurgandhatayA lezyAnAmaprazastAnAM kRSNanIlakApotAnAM gandha iti // 16 // jaha surahikusumagaMdho, gaMdhavAsANa pissamANANaM / etto vi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaM pi // 17 // vyAkhyA-yathA surabhikusumAnAM jAtiketakyAdInAM gandhaH, gandhazca koSThaH puTapAkaniSpannA vAsAzcetare gandhavAsAH, iha caitadaGgAnyevopacArAdevamuktAni, teSAM piSya 2010_02 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 528 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 mANAnAM saJcUrNyamAnAnAmihA'nukto'pi gandhavizeSo [prazasta]lezyAnAM [tisRNAmapi] pItapadmazuklAAnAM tAratamyena jJeyaH // 17 // sparzamAha jaha karagayassa phAso, gojibbhAe ya sAgapattANaM / etto vi aNaMtaguNo, lesANaM appasatthANaM // 18 // vyAkhyA-yathA krakacasya karapatrasya sparzaH, gorjiA gojihvA tasyA vA, sAko vRkSavizeSastatpatrANAM yathAkramaM teSAM tisRNAM yAdRzaH sparzastato'pyanantaguNo'tikarkaza AdyAnAM tisRNAmaprazastAnAM lezyAnAM jJeya iti // 18 // jaha bUrassa va phAso, NavaNIyassa va sirIsakusumANaM / etto vi aNaMtaguNo, pasatthalesANa tiNhaM pi // 19 // vyAkhyA-yathA bUrasya komalavanaspativizeSasya, navanItasya vA zirISapuSNANAM sparzo'sti, etasmAdapyanantaguNaH sukumAro yathAkramaM tisRNAM prazastalezyAnAM sparzo'sti // 19 // pariNAmamAha tiviho va Navaviho vA, sattAvIsaivihekkasIo vA / dusao teyAlo vA, lesANaM hoi pariNAmo // 20 // vyAkhyA-trividho navavidho vA saptaviMzatividha ekAzItividho vA tricatvAriMzadadhikadvizatavidho vA, lezyAnAM bhavati pariNAmastadrUpagamanAtmakaH, iha trividho jaghanyamadhyamotkRSTabhedena, navavidho yadeSAmapi svasthAnatAratamyacintAyAM pratyeka jaghanyAditrayeNa gunnnaa| evaM punaH punastrikaguNanayA saptaviMzatividhatvAdi, upalakSaNaM caitat , evaM tAratamyacintAyAM na saGkhyAniyamaH / yataH prajJApanAyAM-"kanhalesANaM bhaMte ! kaivihaM pariNAmaM pariNamai ? goyamA ! tivihaM vA, navavihaM vA, sattAvIsaivihaM vA, ekAsIivihaM vA, teyAladusayavihaM vA, bahuM vA, bahuvihaM vA, pariNAmaM pariNamai, evaM jAva sukkalesA" [ ] iti // 20 // lakSaNamAha paMcAsavappamatto, tihiM agutto chasu avirao ya / tivvAraMbhapariNao, khuddo sAhassio u naro // 21 // 2010_02 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam vyAkhyA-paJcAzravA hiMsAdyAstaiH pramattaH pramAdavAn, tribhirmanovAkkAyairagupto guptyAdirahitaH, SaTsu jIvanikAyeSvavirataH, tadupamarddakatvAdeH, tIvrAH svarUpato'dhyavasAyato vA ArambhAH sAvadyavyApArAsteSu pariNata AsaktaH, kSudraH sarvasyA'hitaiSI kArpaNyayukto vA, sahasA'paryAlocya guNadoSAn pravarttate iti sAhasikacauryAdikRt naraH syAdirvA // 21 // nirddhadhasapariNAmo, nissaMso ajiiMdio / eyajogasamAutto, kiNhalesaM tu pariName // 22 // vyAkhyA-atyantamaihikAmuSmikA'pAyazaGkAhInaH pariNAmo yasya sa, nRzaMso jIvAn vihiMsanna manAgapi zaGkate, niHzaMso vA paraprazaMsArahitaH, ajitendriyaH, etadyogAH paJcAzravapramattatvAdyAstaiH samAyuktaH, tuH nizcaye, kRSNalezyAmeva pariNamet, taddravyasAcivyena tadraJjanAttadrUpatAM bhajet, yataH kRSNAdidravyasAcivyAt, pariNAmo ya Atmana: / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // [ ] // 22 // issA amarisa atavo, avijjA mAyA ahIriyattA ya / gehI padose ya saDhe pamatte, rasalolue sAyagavesae ya // 23 // 529 vyAkhyA - IrSA paraguNA'sahanaM, amarSo'tyantAbhinivezaH, atapastapoviparyayaH, avidyA kuzAstrarUpA, mAyA vaJcanA, ahnIkatA'samAcAraviSayA nirlajjatA, gRddhirviSayeSu lAmpaTyaM, pradoSazca pradveSaH abhedopacArAcceha sarvatra tadvAn janturjJeyaH, ata eva zaTho'lIkabhASaNAt pramattaH prakarSeNa jAtyAdimadAsevI, raseSu lolupo rasalolupaH, sAtagaveSakaH kathaM mama sukhaM syAditi buddhimAn ||23|| AraMbhAo avirato, khudda sAhasio naro / eyajogasamAutto, nIlalesaM tu pariName // 24 // vyAkhyA-ArambhAt prANyupamardAt avirato'nivRttaH kSudraH sAhasiko nara etadyogasamAyukto nIlalezyAM tu pariNamet // 24 // vaMke vaMkasamAyAre, niyaDille aNujjue / paliuMcaga ovahie, micchaddiTThI aNArie // 25 // 2010_02 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA - vakro vacasA, vakrasamAcAraH kriyayA, nikRtimAn manasA zAThyayutaH anRjukaH kathaJcidRjUkarttumazakyatayA, pratikuJcakaH svadoSapracchAdakatayA, upadhichadmanena caratItyaupadhikaH sarvatra vyAjataH pravRtteH, ekArthikAni caitAni nAnAdezajavineyAnugrahArthaM, mithyAdRSTiranAryazca // 25 // 530 uppAsagaduvAi ya, teNe yAvi ya maccharI / eyajogasamAutto, kAulesaM tu pariName // 26 // vyAkhyA-utprAsakaM paramutprAsakaraM duSTaM ca rAgAdibhiryathA syAdevaM vadanazIla utprAsakaduSTavAdI, stenacaura, api ceti pUrtau / matsaraH parasampadasahanaM, sati vA vitte tyAgA'bhAvastadvAn, etadyogasamAyukto naraH kApotalezyAM pariNamet // 26 // nIyAvatti acavale, amAI akutUhale / viNIyaviNae daMte, jogavaM uvahANavaM // 27 // vyAkhyA - nIcairvRttiH kAyavAgmanobhiranutsekavAn, acapalo'mAyI akutUhala: kuhukAdiSvakutUhalavAn, vinItavinayaH svAbhyastagurvAdyucitapratipattiH, dAntaH, yogavAn svAdhyAyAdivyApAravAn, upadhAnavAn vihitazAstropacAraH ||27|| piyadhamme daDhadhamme, vadyabhIru hiesae ( aNassave) / eyajogasamAutto, teulesaM tu pariName // 28 // vyAkhyA - priyadharmA'bhirucitadharmAnuSThAno, dRDhadharmA aGgIkRtavratAdinirvAhakaH, avadyabhIruH pApAcaraNabhIruH, hitaiSako muktigaveSakaH (pAThAntare-hitAzayaH paropakArI, anAzravo vA tyaktahiMsAdiH) etadyogasamAyuktaH pumAn tejolezyAM pariNamet ||28|| payaNukkohamANe ya, mAyAlobhe ya payaNue / pasaMtacitte daMtappA, jogavaM uvahANavaM // 29 // vyAkhyA-pratanukrodhamAnaH, punaryasya mAyAlobhau ca pratanukau, punaryaH prazAntacittaH, dAntAtmA, yogavAn upadhAnavAMzca bhavati // 29 // tahA payaNuvAI ya, uvasaMte jiiMdie / eyajogasamAutto, pamhalesaM tu pariName // 30 // 2010_02 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam vyAkhyA-tathA yaH pratanuvAdI svalpabhASI, upazAnto'nudbhaTatayopazAntakRtiH, jitendriyazca, etadyogasamAyuktaH sa pumAn padmalezyAM pariNamet / / 30 / / aTTaruddANi vajjittA, dhammasukkANi jhAyai / pasaMtacitte daMtappA, samie gutte ya guttisu // 31 // vyAkhyA-Arttaraudre dhyAne varjayitvA yo dharmyazukle dhyAne dhyAyati, kIdRzaH sannityAha-prazAntacitto dAntAtmA samitaH samitimAn , guptazca niruddhasarvAtmavyApAro guptibhirmanoguptyAdibhiH, atra tRtIyArthe saptamI // 31 // sarAe vIyarAe vA, uvasaMte jiiMdie / eyajogasamAutto, sukkalesaM tu pariName // 32 // vyAkhyA-sa ca sarAgo'kSINA'nupazAntakaSAyatayA, vItarAgo vA tato'nya upazAntaH, viziSTalezyA evApekSyaivaMsvarUpoktiriti, na devAdyairvyabhicAraH, upazAnto jitendriyazca, etadyogasamAyuktaH pumAn zuklalezyAM pariNamet // 32 / / atha sthAnadvAramAha asaMkhijjANosappiNINaM, ussappiNINaM je samayA / saMkhAIyA logA, lesANa havaMti ThANAiM // 33 // vyAkhyA-asaGkhyeyo'vasappiNyutsappiNInAM ye samayAH, kiyanta ityAhasaGkhyAtItA lokAH ko'rthaH ? asaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANAstAvanti lezyAnAM bhavanti sthAnAni prakarSApakarSakRtAni, azubhAnAM saGklezAH, zubhAnAM ca vizuddhayastatparimANAnIti bhAvaH // 33 / / ityuktaM sthAnadvAraM, sthitimAha muhuttaddhaM tu jahannA, tettIsaM sAgarA muhuttahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA kaNhalesAe // 34 // vyAkhyA-muhurtAddhaM antarmuhUrttamityarthaH, kAlayoge dvitIyA, tuH nizcaye, jaghanyA, trayastriMzatsAgaropamANi ihottaratra ca muhUrtazabdena muhUrtekadeza evoktaH, tatazcAntamuhUrttAdhikAnyutkRSTA sthitirbhavati, evaMvidhA sthitirjJAtavyA kRSNalezyAyAH, iha cAntarmuhUrttazabdena pUrvottarabhavasambandhyantarmuhUrttadvayamuktamevamuttaratrApi // 34|| 2010_02 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 muhuttaddhaM tu jahannA, dasa udahipaliyamasaMkhabhAgahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA nIlalesAe // 35 // vyAkhyA-muhUttA tu jaghanyA, daza udadhayaH sAgarAH palyA'saGkhyeyabhAgA'dhikAH [nIlalezyAyAH] utkRSTA bhavasthitiqhatavyA, nanvasyA dhUmaprabhoparitanaprastaTa eva sambhavaH, tatra ca pUrvottarabhavAntarmuhUrttadvayenAdhikA noktA / ucyate-uktaiva palyopamA'saGkhyeyabhAgAnAmasaGkhyeyabhedatvena tasyApyantarmuhUrtadvayasya, tatrAntarbhAvAt , evaM uttaratrApi vAcyam // 35 // muhuttaddhaM tu jahannA, tinhudahI paliyamasaMkhabhAgamabbhahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA kAulesAe // 36 // vyAkhyA-muhUttAAntarmuhUrtta jaghanyA, utkRSTA trayaH sAgarA: palyA'saGkhyeyabhAgAdhikA:, evaMvidhA kApotalezyAyAH sthitiqhatavyA, iyaM ca sthitistRtIyanarakapRthivyA vAlukAyA apekSayoktAsti // 36 // muhattaddhaM tu jahannA, do udahi paliyamasaMkhabhAgamabbhahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA teulesAe // 37 // vyAkhyA-tejolezyAyAzceyaM sthitirasti, jaghanyA tvantarmuhUrta, utkRSTA ca dvau sAgaropamau palyAsaGkhyeyabhAgAdhikau, evaMvidhA sthitirjJAtavyA // 37 // muhuttaddhaM tu jahannA, dasa udahI hoti muttamabbhahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA pamhalesAe // 38 // vyAkhyA-jaghanyA tvantarmuhUrtaM utkRSTA ca daza sAgaropamANi antarmuhUrttAdhikAni, etAvatI padmalezyAyAH sthitirbhavatIti jJAtavyA / iyaM ca sthitirbrahmadevalokApekSayA jJeyA // 38 // muhuttaddhaM tu jahannA, tittIsaM sAgarA muhuttahiyA / ukkosA hoi ThiI, nAyavvA sukkalesAe // 39 // vyAkhyA-jaghanyA sthirantarmuhUrta zuklalezyAyAH, utkRSTA tu trayastriMzatsAgaropamANi muhUrttAdhikAni zuklalezyAyAH sthitirbhavatIti jJAtavyA // 39 / / 2010_02 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam athottaragranthasambadhAyAha esA khalu lesANaM, oheNaM ThiI u vanniyA / hoi causu vi gaIsu, etto lesANa ThiI u vocchAmi // 40 // vyAkhyA-eSA lezyAnAM SaNNAmapyodhena sAmAnyaprakAreNa sthitirvarNitA bhavati, itazcatasRSu gatiSu lezyAnAM sarvAsAM sthitiM vakSyAmi // 40 // / dasavAsasahassAiM, kAUe ThiI jahaNNiyA hoi / tiNNudahi paliovama-masaMkhabhAgaM ca ukkosA // 41 // vyAkhyA-kApotAyA jaghanyakA sthitirdazavarSasahasrANi bhavati, sA ca prathamAyAM ratnaprabhAyAM prathamaprastaTe'sti, tatrasthAnAM hi jaghanyato dazavarSasahasrAyuSkatvAt , utkRSTA sthitistu kApotalezyAyAstrINi sAgaropamANi palyopamA'saGkhyeyabhAgayuktAni, iyaM ca sthitistRtIyapRthivyA vAlukAprabhAyA uparitanaprastaTanArakANAM jJeyA // 41 // tiNhudahIpaliovama-asaMkhabhAgaM jahannanIlaThiI / dasaudahI paliovama-masaMkhabhAgaM ca ukkosA // 42 // vyAkhyA-nIlalezyAyA jaghanyA sthitistrINi sAgaropamANi palyopamA'saGkhyeyabhAgayuktAni, iyatI jaghanyA sthitistRtIyAyA vAlukaprabhAyAH pRthivyA apekSayA jJeyA, punastasyA utkRSTA sthitirdazasAgaropamANi palyopamA'saGkhyeyabhAgayuktAni / iyamapi paJcamyA dhUmaprabhAyAH pRthivyA uparitanaprastaTApekSayA jJeyA / yataH devANa nArayANa ya, eA lesA avaviA davve / bhAvaparAvattIe, suraneraDyAe challesA // 1 // [ jI.sa./gA.74 ] // 42 // dasaudahIpaliovama-masaMkhabhAgaM jahanniyA hoi / tittIsasAgarAiM, ukkosA hoi kiNhAe // 43 // vyAkhyA-kRSNalezyAyA jaghanyA sthatirdazasAgaropamANi palyopamA'saGkhyeyabhAgayuktAni bhavati, iyaM ca paJcamIdhUmaprabhAnarakapRthvyapekSayA jJeyA / tasyAH punarutkRSTA sthitistrayastriMzatsAgaropamANi, iyaM ca saptamItamastamaHprabhAkhyanarakapRthvyapekSayAsti // 43 // esA neIyANaM, lesANaM ThiIu vaNiyA hoi / teNa paraM vucchAmi, tiriyamaNussANa devANaM // 44 // ___ 2010_02 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-eSA nairayikANAM narakavAsijIvAnAM jaghanyotkRSTabhedena sthitirvarNitA bhavati, teNa 'paraM' iti tataH paraM tiryagmanuSyANAM tirazcAM tathA manuSyANAM ca devAnAM ca sthitiM vakSyAmi // 44 // aMtomuttamaddhA, lesANa ThiI jahiM jahiM jA u / tiriyANaM narANaM ca, vajjittA kevalaM lesaM // 45 // vyAkhyA-antarmuhartAddhaM antarmuharttakAlaM lezyAnAM sthitirjaghanyA madhyamotkRSTA ca, yasmin yasmin pRthivIkAyAdau sammUcchimamanuSyAdau ca yAH kRSNAdyAH, tuH pUrtI, tirazcAM manuSyANAM ca madhye syuH, tAsAmetA hi kvacit kAzcit sambhavanti, varjayitvA kevalAM zuklAM lezyAM / yataH-''pRthvyapvanaspataya AdyacaturlezyAH, tejovAyuvikalasammUrchimanRnArakA AdhatrilezyAH, zeSAH sarve ghaTlezyA:" [ ] // 45 // muhuttaddhA u jahannA, ukkosA hoi puvvkoddiio| navahiM varisehiM UNA, nAyavvA sukkalesAe // 46 // vyAkhyA-zuklalezyAyA jaghanyA sthitirantarmuhUrttakAlaM yAvad jJeyA, utkRSTA ca navabhirvarSabhirUnA pUrvakoTI jJAtavyA / iha yadyapi kazcidaSTavArSiko'pi pUrvakoTyAyutapariNAmamApnoti, tathApi naitAvadvayasthasya varSaparyAyAdarvAk zuklezyAsambhava iti navavarSonA pUrvakoTirucyate // 46 // esA tiriyanarANAM, lesANa ThiI u vaNiyA hoi / teNa paraM vocchAmi, lesANa ThiI u devANaM // 47 // vyAkhyA-eSA tirazcAM narANAM sthitirvarNitA bhavati, 'teNa'tti tataH paraM devAnAM lezyAnAM sthiti vakSyAmi ||47|| dasavAsasahassAiM, kaNhAe ThiI jahaNiyA hoi / paliyamasaMkhijja imo, ukkosA hoi kiNhAe // 48 // vyAkhyA-kRSNalezyAyA dazavarSasahasrANi jaghanyakA sthitirbhavati, utkRSTA ca tasyAH palyopamA'saGkhyeyatamabhAgarUpA sthitirbhavati / iyaM ca dvividhApi kRSNAyAH sthitiretAvadAyuSAmeva bhavanapativyantarANAM jJeyA, anyathA adhikakAlo'pi syAt / / 48 // _ 2010_02 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam jA kiNhAi ThiI khalu, ukkosA sA u samayamabbhahiyA / jahaNeNaM nIlAe, paliyamasaMkhaM ca ukkosA // 49 // vyAkhyA - yA kRSNAyAH sthitirutkRSTA palyA'saGkhyabhAgA, sA samayAbhyadhikA jaghanyena nIlAyAH, utkRSTA sthitistu palyopamAsaGkhyeyabhAgA, sA samayAbhyadhikA jaghanyena nIlAyAH utkRSTA sthitistu palyopamAsaGkhyeyabhAgA bhavati, paraM jaghanyasthiterbRhattaro'yaM bhAgo jJeyaH // 49 // jA nIlA ThiI khalu, ukkosA sA u samayamabbhahiyA / jahanneNaM kAUe, paliyamasaMkhaM ca ukkosA // 50 // 535 vyAkhyA - khalu nizcayena yA nIlAyA utkRSTA sthitiruktA sA punaH samayA'bhyadhikA jaghanyena kApotAyAH sthitijJeyA, ca punastasyA utkRSTA sthitiH palyopamA'saGkhyeyabhAgarUpA bhavati, paramayamasaGkhyeyo bhAgo bRhattamo jJeya:, ityevaM bhavanapativyantarANAmetAvadAyuSAM lezyAtrayaM darzitam // 50 // itthaM nikAyadvayabhAvinImAdyalezyAtrayasthitimupadarzya sarvanikAyabhAvinIM tejolezyAsthitimAha teNa paraM vocchAmi, teUlesA jahA suragaNANaM / bhavaNavaivANamaMtara - joisavemANiyANaM ca // 51 // vyAkhyA - tataH paraM yathA yathAvasthitaprakAreNa suragaNAnAM tejolezyA syAt tathA pravakSyAmi, bhavanapativAnamantarajyotirvaimAnikAnAM caH pUttau / yathA bhavanapativyantarANAM jaghanyA dazavarSasahasrANi utkRSTA ca vyantarANAM palyaM, bhavanAnAM sAgaraM sAdhikaM, jyotiSAM jaghanyAM palyASTabhAgaH, utkRSTA varSalakSAdhikaM palyaM, eSAM sthitizcetyeva // 51 // paliovamaM jahannaM, ukkosA sAgarA u do ahiyA / paliyamasaMkhijjeNaM, hoi bhAgeNa teUe // 52 // vyAkhyA-jaghanyA palyaM, utkRSTA dvau sAgarau adhikau palyosaGkhyeyabhAgena stastaijasyAH, sAmAnyoktAvapi vaimAnikaviSayaivAsau jJeyA / atra jaghanyA saudharme, utkRSTA cezAne, evaM zeSavaimAnikeSvapi svasvasthitimAnena lezyAsthitirjJeyA // 52 // dasavAsasahassAiM, teUe ThiI jahaNNiyA / hoi do udahI paliovama - asaMkhabhAgaM ca ukkosA // 53 // 2010_02 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA- tejolezyAyAH sthitirdazavarSasahastrANi jaghanyA bhavati, tathA punardve sAgaropame palyopamA'saGkhyeyabhAgayukte saivotkRSTA bhavati / tatra jaghanyA vyantarabhavanapatidevAnAzritya jJeyA, utkRSTA ca dvitIyadevalokadevApekSayA jJeyA // 53 // 536 jA teUe ThiI khalu, ukkosA sA u samayamabbhahiyA / jahanneNaM pamhAe, dasa u muhuttAhiyAiM ukkosA // 54 // vyAkhyA - yA taijasyA utkRSTA sthitiH sA samayAbhyadhikA padmAyA jaghanyA, utkRSTA tu dazaiva sAgarANi prAgbhavasatkAntarmuhUrttAdhikAni / iyaM ca jaghanyA sanatkumAre, utkRSTA ca brahmaloke / atrAha vAdI - yadihAntarmuhUrtamadhikamucyate, tataH pUrvatrApi kiM na tadadhikamuktaM ? ucyate - devabhavalezyAyA eva tatra vivakSitatvAt / nanvevaM satIhAntamuhUrttAdhikatvaM virudhyate, naivaM, atra hi prAguttarabhavalezyApi " anto muhuttammi gae" iti vacanAddevabhasambandhinyeveti jJaptyai itthamuktam // 54 // jA mhAi ThiI khalu, ukkosA ceva samayamabbhahiyA / jahaNaNeNaM sukkAe, tittIsaM muhuttamabbhahiyA // 55 // vyAkhyA-yA padmAyA utkRSTA sthitirdazasAgarA muhUrttAdhikA, sA ekena samayenA'bhyadhikA jaghanyena sthitiH zuklAyA jJeyA, utkRSTA ca trayastriMzatsAgarA muhUrttAdhikA, tatra jaghanyA lAntake, aparA tvanuttareSu // 55 // ityuktaM sthitidvAraM, gatidvAramAha kiNhA nIlA kAU, tiNNi vi eyA ahammalesAo / eyAhiM tihiM vi jIvo, duggaiM uvavajjaI // 56 // vyAkhyA - kRSNA nIlA kApotA ca iti tisro'pi [ etA] lezyA adharmalezyAH santi, avizuddhatvenA'prazastatvAt, tata etAbhistisRbhirapi jIvo durgatiM narakatiryaggatimupapadyate // 56 // teU pamhA sukkA, tiNNi vi eyAo dhammalesAo / eyAhiM tihiM vi jIvo, suggaiM uvavajjai // 57 // vyAkhyA - taijasI padmAzuklAstistro'pyetA dharmalezyA vizuddhatvenAsAM dharmahetutvAt, ata evaitAbhirjIvaH sugatiM devanRgatI muktiM copapadyate // 57 // 2010_02 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzaM lezyAdhyayanam 537 athAyurdvArAvasaraH, tatra cAvazyaM hi janturyallezya utpatsyate tallezya eva mriyate, tatra janmAntarabhAvalezyAyAH kiM prathamasamaye parabhavAyuSa udayo'thavA caramasamaye'nyathA vA ? iti saMzayacchedAyAha lessAhiM savvAhiM, paDhame samayaMmi pariNayAhiM tu / na hu kassai vi uvavatti, para bhave atthi jIvassa // 58 // vyAkhyA - lezyAbhiH sarvAbhiriti SaDbhiH, prathamasamaye tatpratipattikAlApekSayA pariNatAbhirAtmarUpatAmApannAbhiH tuH pUrtyai, na hu naiva kasyApyutpattiH pare bhave asti jIvasya // 58 // lessAhiM savvAhiM, carame samayaMmi pariNayAhiM tu 1 na hu kassa vi uvavAo, parabhave atthi jIvassa // 59 // vyAkhyA-lezyAbhiH sarvAbhizcarame'ntye samaye pariNatAbhistu na hi kasyApyupapAdaH parabhave bhavati jIvasya // 59 // aMtomuhattaMmi gae, aMtamuhuttaMmi sesa ceva / sAhiM pariNayAhiM, jIvA gacchaMti paraloyaM // 60 // vyAkhyA - antarmuhUrte gate eva, tathAntarmuhUrtte zeSake caivA'vaziSyamANe eva lezyAbhiH pariNatAbhirupalakSitA jIvA gacchanti paralokaM bhavAntaraM, etenAntarmuhUrttazeSe AyuSi parabhavalezyApariNAma ityuktaM, suranArakANAM tvAgAmikabhavAdyAntarmuhUrtaM yAvallezyAbhAvAt // 60 // adhyayanArthamupasaMharannupadezamAha tamhA eyAsiM lesANaM, aNubhAge viyANiyA / appasatthA u vajjittA, pasatthAo ahiTThie // 61 // tti bemi vyAkhyA-yasmAdetA aprazastA durgatihetavaH prazastAzca sugatihetavastasmAdetAsAM lezyAnAmanubhAgamuktarUpaM vijJAyA'prazastAH kRSNAdyA varjayitvA prazastAstaijasyAdyAstisro'dhitiSThet bhAvapratipattyA zrayenmuniH, iti samAptau bravImIti pragvat // iti catustriMzaM lezyAdhyayanamuktam // 34 // 2010_02 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzamanagAramArgagatinAmakAdhyayanam // lezyAbhiH zastAbhibhikSavaH syuriti bhikSuguNajJAnAyA'nagAramArgagatyAkhyaM paJcatriMzAdhyayanamAha suNeha me egaggamaNe, maggaM buddhehiM desiyaM / jamAyaraMto bhikkhU, dukkhANaMtakaro bhave // 1 // vyAkhyA-zRNuta 'me' he ziSyA ! yUyaM ekAgramanaso mArga mukterbudhairahaMdAdyairdezitaM, yamAcaran bhikSurduHkhAnAmantako bhavet // 1 // gihavAsaM pariccajja, pavvajjAmassio muNI / ime saMge viyANejjA, jehiM sajjaMti mANavA // 2 // vyAkhyA-gRhavAsaM, yadvA pAravazyAd gRhameva pAzaM parityajya pravrajyAmAzrito muniH, imAn pratiprANipratItatayA pratyakSAn saGgAn putrakalatrAdIn vijAnIyAdbhavahetavo'mI iti vizeSeNAvabuddhayeta, jJAnasya viratiphalatvAt pratyAkhyAyAcca, yeSu yairvA sajyante baddhyante karmaNA mAnavA anye'pi jIvAzca // 2 // taheva hiMsaM aliyaM, cojjaM abbaMbhasevaNaM / icchAkAmaM ca lobhaM ca, saMjao parivajjae // 3 // vyAkhyA-tathA samuccaye, eva pUrtI hiMsAmalIkaM cauryamabrahmasevanaM, icchArUpa: kAmastaM vA prAptavastukAGkSArUpaM, lobhaM ca labdhavastugRddhyAtmakaM, ubhayenApi parigraha uktaH, taM ca saMyataH parivarjayet / / 3 / / maNoharaM cittagharaM, malladhUveNa vAsiyaM / sakavADaM paMDurulloyaM, maNasA vi na patthae // 4 // ___ 2010_02 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzamanagAramArgagatinAmakAdhyayanam 539 vyAkhyA-manoharaM, citrapradhAnaM gRhaM citragharaM, mAlyairgrathitapuSpai panaizca kRSNAgurvAdyairvAsitaM, sakapATaM pANDurollocaM, manasApyAstAM vacasA na prArthayet , kiM punastatra tiSThediti bhAvaH, niravadye sakapATe yatanArthaM ca vastropete vaset // 4 // kiM punarevamupadizyate ? ityAha iMdiyANi tu bhikkhussa, tArisaMmi uvassae / dukkarAI nivAreuM, kAmarAgavivaDDaNe // 5 // vyAkhyA-indriyANi turiti yasmAdbhikSostAdRze upAzraye duHkarANi 'karote: sarvadhAtvarthatvAt' duHzakAni nivArayituM svasvaviSayapravRtteH, kAmA iSTendriyaviSayAsteSu rAgo'bhiSvaGgastasya varddhane, upAzrayavizeSaNametat / / 5 / / tarhi kva stheyamityAha susANe sunnagAre vA, rukkhamUle va ekkao / pairikke parakaDe vA, vAsaM tatthAbhiroyae // 6 // vyAkhyA-smazAne vA zUnyAgAre vA vRkSamUle vA ekako'rAgAdirasahAyo vA, 'pairikke'tti dezyA ekAnte stryAdyasaGkale, parakRte paraiH kRte svArthaM, vAsaM sthAnaM tatra smazAnAdau abhirocayedAtmane bhikSuH // 6 // phAsuyaMmi aNAbAhe, itthIhi aNabhiddue / tattha saMkappae vAsaM, bhikkhU paramasaMjae // 7 // vyAkhyA-prAsuke'cittIbhUtabhUbhAge, anAbAdhe yatrAtmanaH parairAgantubhirAbAdhA na syAt , strIbhiranabhidrate, tatra prAguktavizeSaNe smazAnAdau samyaka kalpayet kuryAdvAsaM bhikSaH paramasaMyataH paramo mokSastadarthaM samyag yatate iti / prAg vAsaM tatrAbhirocayedityukteH rucimAtreNaiva kazcittuSyediti tatra saGkalpayedvAsamityuktam / / 7 / / nanu kimiha parakRtamiti vizeSaNamuktamityAzaGkyAha na sayaM gihAI kuvijjA, neva annehiM kArae / gihakammasamAraMbhe, bhUyANaM dissae vaho // 8 // vyAkhyA-na svayaM gRhANi kurvIta, naivAnyaiH kArayet , upalakSaNAnnApi kurvantamanumanyeta, yato gRhakarmaNi iSTikAmadAnayanAdi, tasya samArambhe pravarttane ca bhUtAnAM dRzyate vadhaH // 8 // _ 2010_02 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 keSAmityAha tasANaM thAvarANaM ca, suhumANaM bAyarANa ya / tamhA gihasamAraMbhaM, saMjao parivajjae // 9 // vyAkhyA-trasAnAM sthAvarANAM sUkSmANAM dehena sUkSmanAmakarmodayAdvA, pramAdatasteSAmapi bhAvahiMsAsambhavAt , bAdarANAM sthUlAnAM bAdaranAmakarmodayAdvA, tasmAd gRhasamArambhaM saMyataH parivarjayet / / 9 / / athAhAravidhimAha taheva bhattapANesu, payaNe payAvaNesu ya / pANabhUyadayaTThAe, na pae na payAvae // 10 // vyAkhyA-tathaiveti prAgvadbhaktapAneSu pacanaM svayaM pAcanamanyaiH, teSu pacanapAcaneSu bhUtavadho dRzyate, prANA dvIndriyAdayo bhUtAni pRthvyAdIni, teSAM dayArthaM na pacenna pAcayet // 10 // amumevArthaM spaSTamAha jaladhannanissiyA jIvA, puhavIkaTThanissiyA / hammati bhattapANesu, tamhA bhikkhU na payAvae // 11 // vyAkhyA-jaladhAnyayonizritAstatrA'nyatra cotpadya ye tannizrayA sthitAH, pUtarakelikAkITAdyAH, jaladhAnyayorvA mizritA abvanaspatikAyatvenA'tizritAH sthitA jIvAH, evaM pRthivIkASThanizritA hanyante bhaktapAneSu pacyamAnAdiSu tasmAdbhikSurna pAcayenna pacenna pAke'numanyAdityapi // 11 // anyaccavisappe savvaodhAre, bhupaannvinnaasnne| natthi joisame satthe, tamhA joiM na dIvae // 12 // vyAkhyA-visarpati svalpamapi bahu bhavatIti visarpa, sarvataH sarvAsu dikSu dhAreva dhArA jantuvinAzikA zaktirasyeti sarvatodhAraM, sarvadiksthajantuhantRtvAt , ata eva bahuprANavinAzanaM, nAsti jyotiHsamaM zastramanyat , zastrasya hyavisarpatvAdasarvato dhAratvAdalpajantuhantRtvAcceti bhAvaH, tasmAjjyotirna dIpayet // 12 // 2010_02 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzamanagAramArgagatinAmakAdhyayanam 541 pacanAdau jantuvadhaH syAt , na tu krayavikrayayoH, ato yuktamevAbhyAM nirvahaNaM, iti kasyacidAzaGkA syAdata Aha hiraNNaM jAyarUvaM ca, maNasA vi na patthae / samaleTTakaMcaNe bhikkhU, virae kayavikkae // 13 // vyAkhyA-hiraNyaM svarNaM jAtarUpaM rUpyaM, caH anuktA'zeSadhanadhAnyAdisamuccaye, manasApi, AstAM vAcA, na prArthayedbhikSuH, kIdRk san ? samaleSTakAJcano virataH krayavikraye // 13 // krayavikrayaviSaye kimityevamata AhakiNaMto kaio hoi, vikkaNaMto ya vANio / kayavikkayaMmi vato, bhikkhU havai na tAriso // 14 // vyAkhyA-krINan krayakaH syAt , tathAvidhetaralokasadRzaH, vikrINaMzca vaNika syAt , vANijyapravRtvAt , iti bhAvaH, ata eva krayavikraye vartamAno bhikSurna bhavati tAdRzo yAdRzaH sUtre ukto bhAvabhikSuH // 14 // tataH kimityAha bhikkhiyavvaM na ketavvaM, bhikkhuNA bhikkhvittinnaa|| kayavikkao mahAdoso, bhikkhAvittI suhAvahA // 15 // vyAkhyA-bhikSitavyaM yAcitavyaM yogyaM vastu, na naiva kretavyaM mUlyena gRhItavyaM, bhikSuNA bhikSAvRttinA, uktaM hi-"savvaM se jAiyaM hoi, natthi kiMci ajAiyaM" [ ] krayavikrayau mahAdoSau, bhikSAvRttistu sukhAvahA, zubhAvahA vA // 15 // anena krItadoSa ukto'zeSavizuddhakoTIgatadoSatyAgajJaptyai bhikSitavyamityuktaM, taccaikakule'pi syAdata Aha samuyANaM uMchamesijjA, jahA suttamaNidiyaM / lAbhAlAbhaMmi saMtuTe, piMDavAyaM care muNI // 16 // vyAkhyA-samudAnaM bhaikSyaM, natvekabhikSAmeva, taccoJchamivoJchamanyA'nyaparimitaM stokastokamilanAt madhukaravRttyA eSayet , yathA sUtramAgamoktA'neSaNAdyabAdhitaM, ata evA'ninditaM svaparaprazaMsAdihetunA notpAditaM, jAtyAdijugupsitajanasambandhi vA na syAt , _ 2010_02 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 542 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 lAbhazca alAbhazca lAbhA'lAbhau, tayoH santuSTaH, piNDasya bhikSAyAH pAtaH patanaM pAtre'sminniti piNDapAtaM bhikSATanaM caredAsevata [muniriti tapasvI] // 16 // yathA bhuJjIta tathAha alolo na rase giddhe, jibbhAdaMto amucchio / na rasaTThAe bhuMjijjA, javaNaTThAe mahAmuNI // 17 // vyAkhyA-alolo na rasAnne prApte lAmpaTyavAn , na rase snigdhAdau gRddho'prApte kAGkSAvAn , prAkRtatvAddAntA jihvA yenAsau dAntajihvaH, ata evA'mUchitaH sannidherakaraNena, tatkAlenA'bhiSvaGgA'bhAvena, uktaM hi-"No vAmAo haNUyAo dAhiNaM, dAhiNAo vA vAmaM cAlei" [ ] / raso dhAtuvizeSaH, dhUtApalakSaNaM, tadupacayArthaM na bhuJjIta, kintu yApanA nirvAhaH, sa ca saMyamasya, tadarthaM mahAmunirbhuJjIta evaM piNDazuddhiruktA / / 17 / / accaNaM rayaNaM ceva, vaMdaNaM pUyaNaM tahA / / iDDIsakkArasammANaM, maNasA vi na patthae // 18 // vyAkhyA-arcanAM puSpAdyairapi pUjAM, racanAM niSadyAdiviSayAM svastikAdyAM vA, caH samuccaye, evaH nizcaye, vandanaM, pUjanaM vastrAdyaiH pratilAbhanaM, tatheti samuccaye, RddhiH zrAddhopakaraNAdiH sampad , AmarpoSadhyAdirvA, satkAro'rthapradhAnAdiH, sanmAnamabhyutthAnAdiH, evaMvidhaM RddhisatkArasanmAnaM manasApi, AstAM vAcA, naiva prArthayet, vidhinA tu vandanagrahaNaM vastragrahaNAdirvA kuryAt // 18 // sukkaM jhANaM jhiyAejjA, aniyANe akiMcaNe / / vosaTTakAe viharejjA, jAva kAlassa pajjao // 19 // vyAkhyA-tathA zuklaM dhyAnaM yathA syAdevaM dhyAyet , anidAno'kiJcano vyutsRSTakAyo viharedapratibaddhavihAritayA, yAvatkAlasya mRtyoH paryAyaH prastAvaH // 19 // nijjUhiUNa AhAraM, kAladhamme uvaTThie / caiUNa mANusaM boMdi, pahU dukkhe vimuccaI // 20 // vyAkhyA-['nijjUhiUNa'tti] parityajyAhAraM saMlekhanAkrameNaiva, jhagatyazanAdityAge sAmAnyAnAM bahutara-doSasambhavAt dehami asaMlihie, sahasA dhAUhiM khijjamANehiM / jhAyai aTTajjhANaM, sarIriNo caramakAlaMmi // 1 // [pa.va./gA.1577] JainEducation International 2010_02 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzamanagAramArgagatinAmakAdhyayanam kAladharme maraNe upasthite tyaktvA mAnuSIM bondi tanuM prabhurvIryAntarAyA'pagamAdviziSTasAmarthyavAn duHkhaiH zArIrairmAnasairvimucyate ||20| nimmamo nirahaMkAro, vIyarAo aNAsavo / saMpatto kevalaM nANaM, sAsayaM parinivvuo // 21 // tti bemi 543 * vyAkhyA - nirmamo nirahaGkAro vItarAgo vItadveSazca, anAzravaH karmAzravarahitaH, samprAptaH kevalaM jJAnaM zAzvataM sthAnaM kadAcidavyavacchedAt parinirvRto'svAsthyahetukarmA'bhAvataH sarvathA svasthIbhUta iti samAptau bravImIti prAgvAt // 21 // iti paJcatriMzamanagAramArgagatinAmakAdhyayanamuktam // 35 // 2010_02 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam // bhikSuguNA jIvA'jIvasvarUpajJAnAt syuriti SaTtriMzaM jIvA'jIvavibhaktyadhyayanamAha-atra bhASyagAthA tassa aNuogadArA, cattAri uvakkamo ya nikkhevo / aNugame nae ya tahA, uvakkamo chavviho tattha // 1 // [ bhASyagA0] nAma ThavaNA davie, khitte kAle taheva bhAve ya / eso satthovakkamo, neyavvo so jahAkamaso // 2 // [ bhASyagA0] aha aNupuvvI nAma-ppamANavattavvayA ya bodhavvA / atthahikkAro tatto, chaTo ya tahA samAyAro // 3 // [ bhASyagA0] savve jahakkameNaM, vaNNeNaM imo smaayaaro| aNupuvvIe u tarhi, kittaNapuvioyaraD // 4 // [ bhASyagA0] sA iha puvvaNupuvvI, pacchANupuvvI tahA aNaNupuvvI / puvvaNupuvvI chattIsaiyaM imaM paccha puNa paDhamaM // 5 // [bhASyagA0] aNaNupuvvIe jae, egAe guttarAyaseDhIe / chattIsagatthagAe, guNiyA aNNoNNadurUvUNA // 6 // [ bhASyagA0] nAme chavvihanAme, tattha vi bhAve khaovasamiaMmi / jamhA vaTTai bhAve, savvasuyaM khaovasamiyaMmi // 7 // [ bhASyagA0] oyarai pamANe puNa, bhAvapamANe u taM pi tivihaM tu / guNaNayasaMkhapamANaM, oyarai guNappamAmi // 8 // [ bhASyagA0] tattha vi NANeNa tahiyaM pi, Agama Uttare aNaMge ya / kAliyasue ya tatto, ahavAvI AgamatiaMmi // 9 // [bhASyagA0] 2010_02 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 545 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam attaaNaMtarapAraMpare ya ubhayaMmi taM samoyarai / na naesu samoyaraI, samoyarai u saMkhaparimANe // 10 // [bhASyagA0] tattha vi kAliyasue, akkhapayamAiesu oyarai / vattavvaya osannaM, sasamayavattavva oyarai // 11 // [bhASyagA0] etA gAthAH sarvasiddhAntavyAkhyAyAmAdau tulyA eva / atthahigAro etthaM, jIvAjIvehiM hoi nAyavvo / emeva samoyarai, jaM jattha samoyarai dAre // 12 // [bhASyagA0] iha gaNabhRtAM AtmasaMyamaH, praziSyAdInAM paramparAgamaH, ubhaye'ntaraparamparAgame idamadhyayanaM samavatarati // gataM upakramadvAram // nikhevAvasaro puNa, aha aNupatto ya tattha nikkhevo / nAso tti ya ThavaNo tti ya rayaNe tti va hoMti egaTThA // 13 // [bhASyagA0] so tiha ohe nAme, suttAlAve ya hoi bodhavvo / tatthoho aviseso, ajjhayaNassa vi ya so cauhA // 14 // [bhASyagA0] vaNNeu jaha vihiNA, tayaNaMtaramittha NAmaNipphanno / tattha ya nAmaM assa u, jIvAjIvANa ya vibhattI // 15 // [bhASyagA0] etA gAthA AvazyakadIpikAnusAreNa vyAkhyeyAH / atha jIvA'jIvavibhaktipadatrayanikSepAya niyukti: nikkhevo jIvaMmi, cauvviho duviha hoi davvaMmi / AgamanoAgamao, noAgamao ya so tiviho // 1 // [ u.ni.gA.549 ] jANagasarIrabhavie, tavvairitte ya jIvadavvaM tu / bhAvaMmi dasaviho khalu, pariNAmo hoi jIvassa // 2 // [ u.ni.gA.550] vyAkhyA-noAgamato jJabhavyadehAtirikto dravye jIvo jIvadravyaM, jIvadravyasya sambandhI jIvadravyA'nanyatvena dazavidhaH pariNAmo bhAvato jIvatvenoktaH, yathA paJcendriyANi SaSThaM manaH, catuHkaSAyodayAzca daza pariNAmAH karmakSayopazamodayabhAvAH // nikkheve u ajIve, ceuvviho duviha hoi davvaMmi / AgamanoAgamao, noAgamao ya so tiviho // 3 // [u.ni.gA.551] 1. nAmasthApanAdi / 2. nAmAdyaiH / 2010_02 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 546 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 jANagasarIrabhavie, tavvairitte a jIvadavvaM tu / bhAvaMmi dasaviho khalu, pariNAmo hoi ajIvassa // 4 // [u.ni.gA.552] vyAkhyA-jJabhavyadehAtiriktaM dravye pudgaladravyamaparyAyaM vivakSitaH san , pariNAmo bhinnatvAdajIvadravyaM dazadhA, zabdarUparasagandhasparzAH zubhA azubhAzca pariNAmAH bhAviajIvAH // 4 // nikkhevo vibhattIe, cauvviho duviho hoi davvaMmi / AgamanoAgamao, noAgamao ya sA tivihA // 5 // [u.ni.gA.553] jANagasarIrabhaviyA, tavvairittA ya sA bhave duvihA / jIvANa ajIvANa ya, jIvavibhatti tahiM duvihA // 6 // [u.ni.gA.554] vyAkhyA-jJazarIradravyavibhaktiryena dehena bAlAdistadbhave vibhaktizabdArthaM jJAsyati sa dehaH, bhavyazarIradravyavibhaktiryena jIvadehena prAga vibhaktizabdArtho jJAto'bhUt so'jIvo dehaH, jJabhavyazarIravyatiriktAdvyatiriktAvibhaktidravye, sA dvividhA, jIvavibhaktirjIvabhedAH, ajIvavibhaktirajIvabhedAzca // 6 // siddhANa asiddhANa ya, ajIvANaM tu hoi duvihA u / rUvINamarUvINa ya, vibhAsiyavvA jahA sutte // 7 // [u.ni.gA.555] vibhASitavyA spaSTIkAryA vibhaktirbhedAH / bhAvaMmi vibhattI khalu, nAyavvA chavvihaMmi bhAvaMmi / ahigAro itthaM puNa, davvavibhattIe ajjhayaNe // 8 // [u.ni.gA.556] vyAkhyA-audayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikapariNAmikasAnnipAtikabhAveSu SaTsu, atrAdhyayane jIvA'jIvadravyavibhaktyadhikAraH // 8 // itiniyuktigAthA aSTa uktAH, ukto nAmaniSpanno nikSepo'tha sUtrAnugame sUtramidam jIvAjIvavibhattiM me, suNehegamaNA io / jaM jANiUNa bhikkhU, sammaM jayai saMjame // 1 // vyAkhyA-jIvAzcopayogalakSaNAH, ajIvAzca tadviparItAH, jIvA'jIvAsteSAM vibhajanaM vibhaktiH, tadbhedAdidarzanato vibhAgenA'vasthApanaM, jIvA'jIvavibhaktistAM zRNuta he ziSyA ! ekamanasaH santaH, ito'nantarA'dhyayanAdetadviSayAcchravaNAdvA'nantaraM, yAM jIvA'jIvavibhaktiM jJAtvA bhikSuH (pAThAntare-zramaNaH) samyag yatate yatnavAn syAt saMyame uktarUpasaMyamaviSaye / jIvadravyasya dazadhA pariNAmaH, kSayopazamika indriyamana:pariNAma: 2010_02 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 547 SoDhA, audayikakaSAyapariNAmazcaturdhA, ajIvadravyasya pudgalasya zubhAzubhazabdarUpAdibhedairdazadhA // 1 // jIvA'jIvaprasaGgata eva mahAvrateSUpayogitvAllokAlokavibhaktitamAha__ jIvA ceva ajIvA ya, esa loe viyAhie / ajIvadesamAgAse, aloe se viyAhie // 2 // vyAkhyA-jIvAzcaiva ajIvAzca, eSa sarvaprasiddho loke vyAkhyAto'haMdAdyaiH, ajIvadeza AkAzamalokaH savyAkhyAto dharmAstikAyAdisahitasyAkAzasyaiva lokatvAt // 2 // jIvA'jIvavibhaktimAha davvao khittao ceva, kAlao bhAvao thaa| parUvaNA tesiM bhave, jIvANamajIvANa ya // 3 // vyAkhyA-dravyata idamiyaredaM dravyamiti, kSetratazcaiva idamiyati deze, kAlata idamiyatsthitikaM, bhAvata ime'sya paryAyAH, tatheti samuccaye, iti prarUpaNA teSAM vibhajanIyatvena prakrAntAnAM bhavejjIvAnAmajIvAnAM ca // 3 // svalpavaktavyAdAdAvajIvaprarUpaNAmAha rUviNo ceva'rUvI ya, ajIvA duvihA bhave / arUvI dasahA vuttA, rUviNo vi cauvvihA // 4 // vyAkhyA-rUpasparzAdyAzrayAhamUrtistadeSAmeSu vA'stIti rUpiNaH, caH samuccaye, eva pUttauM, arUpiNazca, naiSAmuktarUpamastIti kRtvA ajIvA dvividhA bhaveyuH, tatrApyarUpiNo dazadhA uktAH, apiH punararthe, tato rUpiNazcaturvidhA ajIvAH // 4 // arUpiNo dazadhA, tAnAha dhammatthikAe taddese, tappaese ya Ahie / adhamme tassa dese ya, tappaese ya Ahie // 5 // vyAkhyA-dhArayati anugRhNAti gatipariNatajIvapudgalAn arUpitve'pi svasvabhAvAditi dharmaH, astayaH pradezAsteSAM cIyate iti astikAyaH, dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH, sarvadezapradezAnugaM dravyaM 1 tasya dizyate samAnapariNAmatve'pi vibhAgeneti taddezo dharmAstikAyadezaH 2 dezastribhAgazcaturbhAgAdiH, tasya prakarSeNA'vibhAgAMsitayA yaddizyate tatpradezaH, pradezastu niraMzo bhAga AkhyAtaH 3 na dhArayati jIvANUn gatipariNatau ___JainEducation International 2010_02 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 548 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 sthityavaSTambhakatvAdityadharmaH, sa evA'stikAyo'dharmAstikAyaH 1 tasya dezaH sthUlo bhAgo'dharmAstikAyadezaH 2 tatpradezo nirvibhAgo bhAgazcAkhyAtaH 3 // 5 // AgAse tassa dese ya, tappaese ya Ahie / addhAsamae ceva, arUvI dasahA bhave // 6 // vyAkhyA-AGiti maryAdayA svarUpA'tyAgarUpayA kAzante bhAsante'smin SadArthA ityAkAzaM, AG abhividhA vyAptyA sarvabhAvAnAM kAzate ityAkAzaM vA, tadevAstikAya AkAzAstikAyaH 1 prAgvattasya dezazca 2 tatpradezazcAkhyAtaH 3 evaM 9 addhA kAlastadrUpa: samayo'ddhAsamayo nirvibhAgatvAccAsya na dezapradezau, ityarUpiNo dazadhA bhaveyuH / / 6 / / etAneva kSetrata Aha dhammAdhammA ya dovete, loyamittA viyAhiyA / logAloge ya AgAse, samaye samayakhettie // 7 // vyAkhyA-dharmA'dharmI dharmAstikAyA'dharmAstikAyau ca, dvAvapyetau lokamAtrau vyAkhyAtau, dvivacanena gatArthatve'pi dvauzabdaH spaSTatvAya / loke aloke cAkAzaM sarvagatvAttasya, samaya ityaddhAsamayaH, samayakSetraM viSayabhUtamasyAstIti samayakSetrikaH, tatparatastasyA'bhAvAt , samayamUlatvAdAvalikA-pakSamAsaRtvayanasaJjitA / nRloka eva kAlasya, vRttirnAnyatra kutracit // 1 // [ ] ||7|| etAneva kAlata Aha dhammAdhammo ya AgAsaM, tiNNi vi ee aNAiyA / apajjavasiyA ceva, savvaddhaM tu viyAhiyA // 8 // vyAkhyA-dharmA'dharmAkAzAni trINyapyetAni anAdikAni, aparyavasitAni caiva anantAnItyarthaH, sarvAddhameva sarvadA svasvarUpA'parityAgato nityAnItyarthaH, vyAkhyAtAnIti / / 8 / / samae vi saMtaI pappa, evameva viyAhie / AesaM pappa sAIe, sapajjavasie vi ya // 9 // vyAkhyA-samayo'pi santatimaparAparotpattipravAhaM prApyAzrityaivamevA'nAdyA'paryava 2010_02 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SatriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 549 sitatvenaivAkhyAtaH, AdezaM dezavizeSa ghaTyAdyaM pratiniyatavyaktyAtmakaM prApyAGgIkRtya caH punaH sAdiH saparyavasito'pi, caH samuccaye // 9 // athA'mUrttatvenaiSAM paryAyAH prarUpyamANA api na jJAtuM zakyA iti bhAvataH prarUpaNAmanAdRtya dravyato rUpiNaM prarUpayitumAha khaMdhA ya khaMdhadesA ya, tappaesA taheva ya / paramANuNo ya bodhavvA, rUviNo cauvvihA // 10 // vyAkhyA-skandanti zuSyanti dhIyante poSyante pudgalAnAM vicaTanacaTanAbhyAM iti skandhAH, skandhAnAM stambhAdirUpANAM sthUlA bhAgAH paramANupuJjarUpAH skandhadezAH, tathA teSAM skandhAnAM nivibhAgA militapudgalA'vibhAgAMzAH skandhapradezAH, paramANavo nirvibhAgadravyarUpA ekaikAH, ca samuccaye, bodhavyAH, evaM caturvidhA rUpiNaH santi, mukhyavRttyA tu skandhAH paramANavazceti samAsato dvAveva rUpidravyabhedau // 10 // tayorlakSaNamAha egatteNa puhutteNa, khaMdhA ya paramANuNo / logegadese loe ya, bhaiyavvA te u khettao / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 11 // (SaTpadI) vyAkhyA-ekatvenANubhiH sahaikapariNatyA [skandhAH] syuH pRthakatvena paramANvantarairasaGgatena paramANavaH syuH, ko'rthaH ? militA vyaNukAdyA anantapradezAn yAvat skandhA ekaikAzcANavaH, yadvA skandhA ekatve ekatve'nyaparamANUnAM dvipradezatvAdyasamapariNAmenA'nyaskandhanirgatANumilanena ca tathA pRthaktvena patatparamANutvena ca syuH, yataH skandanti zuSyanti aNupAte dhuyanti pibantyaNUn na saMyoge satIti skandhAH, aNavastvekatvenaiva / tathA saGghAtabhede saGghAte bhede ca skandhAstridhApi syuH, etAneva kSetrata Aha lokaikadeze loke ca bhaktavyA bhajanayA darzanIyAste skandhAH paramANavazca, tuH pUrtI, kSetrato'tra ca vizeSoktAvapi paramANUnAmekadeza evA'vasthAnAt skandhaviSayaiva bhajanA dRssttvyaa| te hi vicitratvAt pariNaterbahupradezA apyeke ekapradeze tiSThanti, anye tu saGkhyeyeSvasaGkhyeyeSu pradezeSu yAvat sakalaloke'pi tathAvidhA'cittamahAskandhavat syuriti bhajanIyA ucyante / itaH kSetraprarUpaNAto'nu kAlavibhAgaM tu kAlabhedaM punasteSAM skandhAdInAM vakSye caturvidhaM, sAdhanAdyasaparyavasitabhedena, anantarameva vakSyamANeneti / idaM sUtraM SaTpAdagAthetyucyate / yatastallakSaNaM 2010_02 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 viSamAkSarapAdaM vA, pAdairasamaM dazadharmavat / / tantre'smin padabaddhaM, gAtheti tatpaNDitai yam // 1 // [ ] dazadharmavat , yathA dazadharmaM na jAnanti, dhArtarASTrA nibodhata ! / mattaH 1 pramatta 2 unmattaH 3, zrAntaH 4 kruddho 5 bubhukSitaH 6 / tvaramANazca 7 bhIruzca 8, lubdhaH 9 kAmI ca 10 te daza // 11 // [ ] saMtaI pappa teNAI, apajjavasiyA vi ya / / ThiI paDucca sAIyA, sappajjavasiyA vi ya // 12 // vyAkhyA-santatiM aparAparotpatti prApyAzritya iti te skandhAH paramANavazca anAdayo'paryavasitA api ca, na hi skandhA aNavazca kadAcit pravAhato na bhUtA na bhaviSyantIti, kintu skandhAH kAlenANavaH, aNavazca skandhA jAyante ityarthaH, sthiti niyatakSetrasthAnaM pratItyAGgIkRtya sAdikAH saparyavasitA api ca, kAlAntare navanavakSetragAmitvAt aNuskandhAnAm // 12 // sAdisaparyavasitatve'pi kiyatkAlameSA sthitirityAha asaMkhakAlamukkosaM, ikkaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, ThiI esA viyAhiyA // 13 // vyAkhyA-asaGkhyakAlamutkRSTA, ekaM samayaM janyikA, ajIvAnAM pudgalAnAM rUpiNAM pudgalAnAM sthitireSA vyAkhyAtAH, jaghanyata ekasamayAdutkRSTatazcAsaGkhyeyakAlAt parato'vazyameva ekasthAnAnnabha:pradezAdeH skandhAnAM, kevalanabha:pradezAdaNUnAM ca vicaTanAt // 13 // kAladvAramAzritya sthitiruktA, sampratyetadantargatamevAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, ikkaM samayaM jahannayaM / ajIvANa ya rUvINaM, aMtaraM tu viyAhiyaM // 14 // vyAkhyA-anantakAlamutkRSTamekaM samayaM jaghanyakamajIvAnAM rUpiNAmantaraM vivakSitakSetrasthitezcyutAnAM punastatprApterantarametadvayAkhyAtam / / 14 / / bhAvata Aha vaNNao gaMdhao ceva, rasao phAsao tahA / saMThANao ya vinneo, pariNAmo tesi paMcahA // 15 // 2010_02 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 551 vyAkhyA-varNato gandhatazcaiva rasataH sparzatastathA saMsthAnatazca, ayamartha:varNAdIn paJcAzritya vijJeyo jJAtavyaH pariNAmaH svarUpe sthitAnAmeva varNAdyanyathAbhAvaH, sa teSAM paramANUnAM skandhAnAM ca paJcadhA, ihA'NoH saMsthAnA'bhAvAt skandhasyaiveyanto bhedA jJeyAH, aNunAM varNagandharasasparzavattvAdeva // 15 // pratyekameSAmevottarabhedanAha vaNNao pariNayA je u, paMcahA te pakittiyA / kiNhA nIlA ya lohiyA, hAliddA sukilA tahA // 16 // vyAkhyA-varNataH pariNatA varNapariNAmabhAja ityarthaH, ye'NavAdayastu, te paJcadhA prakIrtitAH, prakarSeNa sandehApanetRtvalakSaNena saMzabditAH, tAnevAha-kRSNAH kajjalAdivat , nIlA nIlyAdivat , lohitA hiGgulAdivat , haridrA haridrAvat , zuklAH zaGkhAdivat , tatheti samuccaye // 16 // __ gaMdhao pariNayA je u, duvihA te viyAhiyA / subbhigaMdhapariNAmA, dubbhigaMdhA taheva ya // 17 // vyAkhyA-ye tu pudgalA gandhataH pariNatAH santi, te pudgalA dvividhA vyAkhyAtAH, surabhigandhapariNAmo yeSAM te surabhigandhapariNAmAzcandanAdivat , durabhigandhatvena pariNatA durabhigandhA lasunAdivat // 17 // rasao pariNayA je u, paMcahA te u kittiyA / tittakaDuyakasAyA ya, aMbilA mahurA tahA // 18 // vyAkhyA-ye ca pudgalA rasataH pariNatAste ca paJcadhA kIrtitAH, tiktAH zuNThyAdivat , kaTukA nimbAdivat , kaSAyAzcA'pakvakapitthAdivat , AmlA AmlavetasAdivat , madhurAH zarkarAdivat // 18 // phAsao pariNayA je u, aTTahA te viyAhiyA / kakkhaDA mauyA ceva, guruyA lahuyA tahA // 19 // vyAkhyA-ye ca pudgalAH sparzataH pariNatAste'STadhA vikhyAtAH, karkazAH pASANAdivat , mRdavo haMsarUtAdivat , guravo hIrakAdivat , laghavo'rkatUlAdivat // 19 // ___ 2010_02 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 552 sIyA uNhA ya bodhavvA, niddhA lukkhA taheva ya / ii phAsapariNayA, puggalA samuyAhiyA // 20 // vyAkhyA - zItA mRNAlAdivat, uSNA vahnyAdivat, snigdhA ghRtAdivat, rUkSA bhUtyAdivat, itItyamunA prakAreNa sparzapariNatA ete skandhAdayaH pUraNagalanadharmANaH pudgalAH samudAhRtAH samyaguktA jinaiH // 20 // saMThANapariNayA je u, paMcahA te viyAhiyA / parimaMDalA ya vaTTA, taMsA cauraMsamAyayA // 21 // vyAkhyA - santiSThantyatra skandhA dezAzceti saMsthAnAni AkArAstaiH pariNatA ye tu pudgalAste paJcadhA vyAkhyAtAH parimaNDalaM madhyasuSiraM vRttaM madhyA'suSiraM, tryastraM trikoNaM, caturastraM catu:koNaM, AyataM pralambaM, etaiH saMsthAnaiH skandhAH syuH // 21 // varNagandharasasparzasaMsthAnAnAM parasparasambadhamAha zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vaNNao je bhave kiNhe, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 22 // vyAkhyA-varNato yaH skandhAdirbhavet kRSNaH, sa tu punargandhato gandhamAzritya bhAjyaH surabhigandho vA durgandho vA syAt, na tu niyatagandha eveti bhAvaH, evaM rasataH sparzatazcaiva bhAjyaH, saMsthAnato'pi ca, anyatararasAdiyogyo vA'sau bhavedityarthaH // 22 // vaNao je bhave nIle, bhaie se u gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 23 // vyAkhyA - varNato yaH skandhAdirnIlo bhavet so'pi gandhato rasataH sparzata caiva bhAjyaH saMsthAnatazca ||23|| > auro lohie je u, bhaie se vi gaMdhao / sao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 24 // vyAkhyA - varNato yaH skandhAdirlohito bhavet so'pi gandharasparzasaMsthAnatazca bhAjyaH || 24 // 2010_02 aNao je u hAlidde, bhaie se vi gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 25 // Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam vyAkhyA - varNato yaH skandhAdirharidraH pIto bhavet so'pi gandharasasparza saMsthAnatazca bhAjyaH ||25|| auro sukkale je u, bhaie se vi gaMdhao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 26 // vyAkhyA - varNato yaH skandhAdiH zuklo bhavet so'pi gandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||26|| gaMdhao je bhave surabhi, bhaie se vi vaNNao / sao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 27 // vyAkhyA - tathA gandhato yo bhavet surabhiH, so'pi varNarasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||27| gaMdhao je bhave durabhi, bhaie se vi vaNNao / rasao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 28 // vyAkhyA - gandhato yo bhaved durabhiH so'pi varNarasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH || 28 // 553 rasao tittae je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANao vi ya // 29 // vyAkhyA - yo rasatastikto bhavet, so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||29|| sao je bhave kaDue, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 30 // vyAkhyA-yo rasataH kaTuko bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||30|| je u, bhaie se vi vaNao / rasao kasA gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 31 // vyAkhyA - yo rasataH kaSAyo bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // 31 // 2010_02 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 554 sao aMbile je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANao vi ya // 32 // vyAkhyA - yo rasata Amlo bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||32| rasao mahure je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 33 // vyAkhyA - yo rasato madhuro bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||33| phAsao kakkhaDe je u, bhaie sevi vaNNao / gaMdhao phAsao ceva, bhaie saMThANao viya // 34 // vyAkhyA - sparzato yaH karkazo bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||34|| zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 phAo mau je u, bhai se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva bhaie saMThANao vi ya // 35 // vyAkhyA- sparzato yo mRdurbhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||35|| phAsao garuyae je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANao vi ya // 36 // vyAkhyA - sparzato yo gurukaH so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH || 36 || phAsao lahue je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANao vi ya // 37 // vyAkhyA - sparzato yo laghurbhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH ||37|| phAsao sIyae je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANao vi ya // 38 // 2010_02 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 555 vyAkhyA sparzataH zIto yo bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH / / 38|| phAsao uNhae je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva bhaie saMThANao vi ya // 39 // vyAkhyA-sparzata uSNa yo bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // 39 // phAsao je bhave niddhe, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANao vi ya // 40 // vyAkhyA sparzato yaH snigdho bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // 40 // phAsao je bhave lukkhe, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie saMThANao vi ya // 41 // vyAkhyA-sparzato yaH bhavedukSaH so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // 41 // parimaMDalasaMThANe, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsao vi ya // 42 // vyAkhyA-yaH parimaNDalasaMsthAnaH skandhaH, aNUnAM saMsthAnA'bhAvAt , so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // 42 // vaTTe saMThANao je u, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsao vi ya // 43 // vyAkhyA yaH skandhaH saMsthAnato vRttaH so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH, nAnAbhedairvarNagandharasAzcAsya syurityarthaH // 43 // saMThANao bhave taMse, bhaie se vi vaNNao / __ gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsao vi ya // 44 // vyAkhyA saMsthAnato yastisro bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // 44 // 2010_02 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 saMThANao ya cauraMse, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsao vi ya // 45 // vyAkhyA saMsthAnato yazcaturasro bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // 45 / / je AyayasaMThANe, bhaie se vi vaNNao / gaMdhao rasao ceva, bhaie phAsao vi ya // 46 // vyAkhyA-ya AyatasaMsthAnaH pralambo bhavet so'pi varNagandharasasparzasaMsthAnatazcApi bhAjyaH // atra gandhau dvau, rasAH paJca, sparzA: aSTa, saMsthAnAni paJca, ete ca militA viMzatiH, ityekena kRSNena labdhAH, evaM 20 bhaGgAn pratyekaM paJcApi varNA labhante, evaM paJcabhirvarNairlabdhaM zataM 100, tathA gandhau dvau, tau vinA'STAdaza paJcabhimilitaistrayoviMzatiH 23, tatazca gandhadvayena labdhAH 46, evaM rasapaJcakasya pratyekaM paJcake gandhadvayasparzASTakasaMsthAnapaJcakaiH 20 bhedAH, evaM 100 bhedAH, sparzASTake pratyekavarNasaMsthAnarasapaJcakairgandhadvayena ca guNane 17 bhedAH, sarve 136, atra saMsthAnapaJcake varNagandharasasparzAnAM viMzatiH, saMyoge zataM 100, evaM varNAdInAM sarvabhaGgasaGkalanA catvAri zatAni dvayazItyadhikAni 482 // 46 / / upasaMharannuttarasambandhamAha esA ajIvapavibhattI, samAseNa viyAhiyA / etto jIvavibhattiM, vocchAmi aNupuvvaso // 47 // vyAkhyA-eSA'jIvavibhaktiH samAsena vyAkhyAtA, ita ityajIvavibhaktivyAkhyAnAdanu jIvavibhaktiM vakSyAmyAnupUrvyA // 47 // saMsAratthA ya siddhA ya, jIvA duvihA viyAhiyA / siddhA NegavihA vuttA, taM me kittayao suNa // 48 // vyAkhyA-saMsArasthAzca siddhAzca dvividhA jIvA vyAkhyAtAH, tatrA'nekavidhAH siddhAH, anekavidhatvaM siddhAnAmupAdhibhedataH, tamiti sUtratvAttAn me kIrtayataH zRNuta ! // 48 // 2010_02 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 557 SatriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam anekavidhatvamevaiSAmupAdhibhedata Aha itthI purisa siddhA ya, taheva ya NapuMsagA / saliMge annaliMge ya, gihiliMge taheva ya // 49 // vyAkhyA-siddhazabdaH pratyekaM yojyaH, tataH strIsiddhAH 1 puruSasiddhAH tathaiva ca napuMsakasiddhAH 3 svaliGge siddhAH yatiliGgasiddhAH 4 anyaliGgasiddhAH, bauddhAdiviSayasiddhAH 5 gRhiliGge gRhasthaveSe siddhAH 6 tathaiva ca, castu tIrthabhedAdyanuktabhedasUcakaH, anyaliGgAdAvapi bhAvato'rhanmatAzrayAt siddhirjeyA / atra yaH ko'pi vetti striyo na siddhiprAptirmanobalahInatvAt saptamabhUvyagativat , tadasatyaM, vicitratvAjjanmasvabhAvasya, matsyAH saptamabhuvaM yAnti, UrdhvaM sahasrArAt parato na yAnti, gRhI acyutAt purato na yAti, kevalaM tu labhate, tataH striyo'pi kevalitve bhAvataH, puruSatve dravyataH, avayavaiH strItve'pi siddhirasti / yo'bhyantarastrItvaH sa na siddhayati, narAderapi sattvahInasyaivAntarastrItvAt , ato'sti strINAM muktiH, mahAvratitvAnnRvat / tathA ye strISu doSA uktA yathA-vAdalabdhyajJatvAt narA'vandyatvAt pUrvAdyayogyatvAt caJcalatvAt mAyAvattvAt ityAdyA ye hetavaste siddhyabhAve na pramANaM / yatazcaturdazapUrvyAdInAmapi na siddhainaiyatyAt anantabhavabhramAcca, tato vyavahAraH zrAddhasAdhusAdhvInAM siddhAntokto natyAdiryathA pramANaM, tathA strINAM muktirapi mahAzIlatvAt , savastratve sAdhUnAM sAdhvInAM ca nA'parigrahavratakSatirdharmopakAritvAt vastrANAM dehAdivat , tena parigrahatvAt strINAmamuktiriti na vAcyam // 49 // siddhAnevAvagAhanAtaH kSetratazcAha ukkosogAhaNAe ya, jahannamajjhimAi ya / u8 aheyaM ya tiriyaM ca, samuiMmi jalaMmi ya // 50 // vyAkhyA-avagAhante'syAM jIvA ityavagAhanA dehaH, utkRSTAvagAhanAyAM paJcadhanuHzatamAnAyAM, ca jaghanyAvagAhanAyAM dvihastamAnAyAM, madhyamAyAmutkRSTajaghanyAvagAhanAntarAlavarttinyAM siddhAH, UrdhvamUrdhvaloke merucUlAdau, adhazcAdholaukikagrAmarUpe, tiryagloke cArddhatRtIyadvIpe, tathA dvayoH samudrayoH, jale nadyAdInAM, giryAdiSu ca syuH // 50 // stryAdiSu kva kiyantaH siddhyantItyAha dasa ya napuMsaesu, vIsai itthiyAsu ya / purisesu ya aTThasayaM, samaeNegeNa sijjhai // 51 // 2010_02 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-daza ca napuMsakeSu, viMzatiH strISu, puruSeSu cASTabhiradhikaM zataM, samayenaikena siddhayanti // 51 // cattAri ya gihiliMge, annaliMge daseva ya / saliMgeNa ya aTThasayaM samaeNegeNa sijjhaI // 52 // vyAkhyA-catvAro gRhiliGge, anyaliGge dazaiva ca, svaliGge cASTazataM samayenaikena siddhayanti // 52 // ukkosogAhaNAe u, sijhaMte jugavaM due / cattAri ya jahannAe, javamajjhattaraM sayaM // 53 // vyAkhyA-utkRSTAvagAhanAyAM siddhayato yugapad dvau, catvArazca jaghanyAyAM, yavamadhyamiva yavamadhyaM madhyamAvagAhanA, tasyAmaSTottaraM zataM, yavamadhyatvaM cotkRSTajaghanyAvagAnahanA'pekSayA bahutarasaGkhyAtvenAsyAH pRthulatayaiva bhAsitvAt // 53 / / cauruDDaloe ya duve samudde, tao jale vIsamahe taheva ya / / sayaM ca adruttaraM tiriyaloe, samaeNa egeNa u sijjhaI dhuvaM // 54 // vyAkhyA-catvAra Urdhvaloke, dvau samudre, trayo jale, viMzatiradhaH, tathaiva aSTottaraM zataM tiryagloke samayenaikena siddhayanti, utkRSTataH sambhave sati // 54 // kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA paiTThiyA / kahiM boMdi caittANaM, kattha gaMtUNa sijjhai // 55 // vyAkhyA-kasmin pratihatAH skhalitAH siddhAH, kva kasmin pratiSThitAH siddhAH, sAdyaparyavasitaM kAlaM sthitAH kva bondi tanuM tyaktvA kutra gatvA siddhayanti ? // 55 / / aloe paDihayA siddhA, loyagge ya paiTThiyA / ihaM boMdi caittANaM, tattha gaMtUNa sijjhai // 56 // vyAkhyA aloke kevalAkAzalakSaNe pratihatAH, tatra dharmAstikAyasyA'bhAvena teSAM gaterabhAvAt , lokAgre ca pratiSThitAH sadA sthitA: adhastiryagathordhvaM ca, jIvAnAM karmajA gatiH / Urdhvameva tu tAddhA-dbhavati kSINakarmaNAM // 1 // [ ] 2010_02 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam iha tiryaglokAdau bondi tyaktvA, tatreti lokAgre gatvA siddhayanti, niSThitArthAH zAzvatasukhinastiSThanti / yasminneva samaye bhavakSayastasminnaiva samaye mokSastasminneva tatra gatiH siddhatvaM ca // 56 // bArasahiM joyaNehiM, savvaTThassuvariM bhave / isipabbhAranAmAu, puDhavI chattasaMThiyA // 57 // vyAkhyA-dvAdazabhiryojanaiH sarvArthasya vimAnasyopari bhavet , ISatprAgbhAranAmnI pRthvI, chatrasaMsthitA utAnachatrAkArA // 57 / / paNayAlasayasahassA, joyaNANaM tu AyayA / tAvaiyaM ceva vitthinnA, tiuNA sAhiya parirao // 58 // vyAkhyA-paJcacatvAriMzat zatasahasrANi yojanAnAM tu AyatA dIrghA, tAvaccaiva vistIrNA, vistare'pi paJcacatvAriMzacchatasahasrapramANetyarthaH, parirayaH paridhiH sAdhikatriguNA / / 58 // aTThajoyaNabAhallA, sA majjhaMmi viyAhiyA / parihAyaMtI carimaMte, macchiyapattAo taNuyarI // 59 // vyAkhyA-aSTau yojanAni utsedhAGgulaniSpannAni bAhalyaM sthaulyaM, sA madhye madhyapradeze vyAkhyAtA, pari samantAddhIyamAnA carimAnteSu sakaladigbhAgavartiSu paryantapradezeSu makSikApatrAdapi tanutarI, hAnizcAtra pratiyojanamaGgulapRthaktvaM jJeyA // 59 // ajjuNasuvaNNagamaI, sA puDhavI nimmalA sahAveNa / uttANayachattayasaMThiyA, bhaNiyA jiNavarehiM // 60 // vyAkhyA-punaH sArjunasuvarNamayI zvetakAJcanasvarUpA ['sA' iti] ISatprArabhArA nirmalA svacchA svabhAvena nopAdhitaH, pUrvagAthAyAM sAmAnyena chatrasaMsthitetyuktaM, ihatUttAnatvaM tadvizeSa iti na paunaruktyaM, ityuttAnachatrasaMsthitA ca bhaNitA jinezvaraiH // 60 // saMkhaMkakuMdasaMkAsA, paMDurA nimmalA subhA / sIyAe joyaNe tatto, logaMto u viyAhio // 61 // vyAkhyA-zaGkhAkakundasaMkAzA, pANDurA nirmalA zubhA, sItAyAH sItAbhidhAnAyAH pRthvyA UrdhvaM yojane tato lokAnto lokaparyantastu vyAkhyAtaH // 62 / / 2010_02 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 joyaNassa u jo tattha, koso uvarimo bhave / tassa kosassa chabbhAe, siddhANogAhaNA bhave // 62 // vyAkhyA yojanasya tu uparivartI yaH krozo bhavet , tasya krozasya SaDbhAge, ityanena satribhAgatrayastriMzadadhikadhanuHzatatritayarUpe siddhAnAM tatrA'vagAhanA'vasthitirbhavet // 62 // tattha siddhA mahAbhAgA, loyaggaMmi paiTThiyA / bhavappavaMcaummukkA, siddhi varagaiM gayA // 63 // vyAkhyA-tatra siddhA mahAbhAgA atizayA'cintazaktayo lokAgre pratiSThitAH, bhavA nArakAdyAsteSAM prapaJco vistArastenonmuktAH siddhi varagatiM gatAH prAptAH, bhavaprapaJca eva calane hetuH, sa ca siddhAnAM nAstyataste mahAsaukhyAH // 63 // tatra kasya kiyatyavagAhanetyAha usseho jassa jo hoi, bhavaMmi carimaMmi u / tibhAgahINA tatto ya, siddhANogAhaNA bhave // 64 // vyAkhyA-utsedhaH zarIrasya yeSAM siddhAnAM yo yatparimANo bhavati bhave carame paryantavarttini, turvizeSaNe, tataH punazcaramabhavotsedhAt tribhAgahInA siddhAnAmavagAhanA bhavet // 64|| etAneva kAlataH prarUpayati egatteNa yA sAiyA, apajjavasiyA vi ya / puhutteNa aNAiyA, apajjavasiyA vi ya // 65 // vyAkhyA-ekatvenA'sahAyatvena vivakSitAH, sAdikA aparyavasitAH, api ca yatra hi kAle te siddhayanti sa teSAmAdirasti, na tu kadAcinmukterdhasyantIti na paryavasAnaM, pRthaktvena bahutvena sAmastyApekSayeti yAvat , kimityAha-anAdikA aparyavasitA api, na hi kadAcittenA'bhUvan bhaviSyanti cetyarthaH // 65 / / eSAmupAdhinirapekSaM svarUpamAha arUviNo jIvaghaNA, nANadaMsaNasaNNiyA / __ atulaM suhaM saMpattA, uvamA jassa natthi u // 66 // vyAkhyA-rUpiNo rUparasagandhasparzavantastadviparItA arUpiNasteSAM rUpAdyabhAvAt , jIvAzca satatopayuktatayA ghanAzca suSirapUraNato nirantaranicitapradezatayA jIvaghanAH, 2010_02 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 561 jJAnadarzanasaJitA jJAnadarzanopayogavantaH, atulamaparimitatvAt sukhaM samprAptAH, yasya sukhasyopamA nAsti // 66 // uktagranthena jJAtamapi vipratipattinirAsArthaM punaH kSetraM svarUpaM ca teSAmAha loegadese te savve, nANadaMsaNasanniyA / saMsArapAranitthinnA, siddhi varagaiM gayA // 67 // vyAkhyA-lokaikadeze te siddhAH sarve tiSThanti, anena muktAH sarvatra tiSThantIti matamapAstaM, jJAnadarzanasaJjitAH, ityanena mA bhUt keSAJcid jJAnasajA, apareSAM ca darzanasajhaiva kevalA, kimbhUte api, sarveSAM jJAnocchede muktiriti mataM cA'pAstaM / saMsArapAraM nistIrNAH punarAgamanA'bhavAlakSaNenAdhikyena saMsAramatikrAntAH, anena jJAnino dharmatIrthasya, kartAraH paramaM padaM / gatvAzagacchanti bhUyo'pi, bhavaM tIrthanikArataH // 1 // [ ] iti matamapAstaM / siddhi varagatiM gatAH, ityanena kSINakarmaNo'pi lokAgragamanasvabhAvenotpattisamaye sakriyatvamapyastIti khyApyate, uktAH siddhAH // 67 // atha saMsAriNa Aha saMsAratthA u je jIvA, duvihA te viyAhiyA / tasA ya thAvarA ceva, thAvarA tivihA tahiM // 18 // vyAkhyA-saMsArasthAstu ye jIvAste dvividhA vyAkhyAtAH, trasAzca sthAvarAzcaiva, tasmin dvaividhye satyapi, sthAvarAstrividhAH santi // 68 / / traividhyamAha puDhavI Au ya bodhavvA, taheva ya vaNassai / iccee thAvarA tivihA, tesiM bhee suNeha me // 69 // vyAkhyA-pRthivI Apo bodhavyAH, tathaiva ca vanaspatayaH, ityete sthAvarAstrividhAsteSAM bhedAn zRNuta ! 'me' vadataH tejovAyvorgatestrasatvena sthAvaramadhye'nuktiH // 69 // pRthvIbhedAnAha duvihA puhavIjIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhA puNo // 70 // vyAkhyA-dvividhAH pRthvIjIvAstu sUkSmAzca bAdarAH, tathA paryAptAH, AhAra 2010_02 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 562 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 zarIrendriyocchAsaniHzvAsarUpAbhiH paryAptibhiH paryAptAH, tadviparItAzcA'paryAptAH, evaM paryAptA'paryAptabhedenaite sUkSmA bAdarAzca dvidhAH punaH, (pAThAntare-"egamega'tti, ekaike dvividhAH) // 70 // eSAmuttarabhedAnAha bAyarA je u pajjattA, duvihA te viyAhiyA / saNhA kharA ya bodhavvA, saNhA sattavihA tahiM // 71 // vyAkhyA-bAdarA ye punaH paryAptA dvividhAste vyAkhyAtAH, zlakSNA iha cUrNitaloSTakalpA mRduH pRthvI, tadAtmakA jIvA apyupacArataH zlakSNAH, evamuttaratrApi kharAzca kaThinA bodhavyAH, zlakSNAH saptavidhAstasmin bhedadvaye / / 71 / / saptabhedAnAha kiNhA nIlA ya ruhirA, hAliddA sukkilA tahA / paMDu paNagamaTTiyA, kharA chattIsaIvihA // 72 // vyAkhyA-kRSNA nIlAzca rudhirA raktavarNAH, haridrAH pItAH zuklAH, tathA 'paMDu'tti pANDavaH pANDurA ISacchaukalyabhAja ityarthaH, itthaM ca varNabhedena SaDvidhatvaM, iha ca pANDuragrahaNaM kRSNAdivarNAnAmapi svasthAnabhedAntarajJaptyai, panako'tyantasUkSmamarajorUpaH, sa eva mRttikApanako vyomni vartamAno loke pRthvItvena rUDhatvAt tadbhedatvenoktaH, anye tvAhuH panako mRttikA, maruSu parpaTiketi rUDhA, yasyAzcaraNAdyabhighAte jhagityujjRmbhaNaM, kharAzca kharapRthvIjIvAH SaTtriMzadvidhAH SaTtriMzadbhedAH // 72 // tAnAha puDhavI ya sakkarA vAlugA ya, uvale silA ya loNUse / ayatauyataMbasIsaga-ruppasuvaNNe ya vaire ya // 73 // vyAkhyA-pRthvI ca zuddhapRthvI, zarkarA laghuzakalarUpA, vAlukA ca, upalo gaNDazailAdiH, zilA ca dRSat , lavaNaM samudralavaNAdi, uSaH kSAramRttikA, ayo lohaM, trapukaM kastIraM, tAnaM, sIsakaM, rUpyaM, suvarNaM ca, eSAM sambandhino dhAtava eva, teSu hyamUni prAgapi santyeva kevalaM malavigamAdAvirbhavanti, vajrazca hIrakaH // 73 // hariyAle hiMgulae, maNosilA saasgNjnnpvaale| abbhapaDalabbhavAlu ya, bAyarakAe maNivihANA // 74 // 2010_02 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 563 vyAkhyA-haritAlo hiGgulako manaHzilA, sAsakazca dhAtuvizeSaH, aJjanaM samIrakaM, pravAlaM vidrumaM, abhrapaTalaM abhravAlukA abhrapaTamizrA vAlukA, bAdarakAya iti bAdarapRthvIkAye'mI bhedAH, maNividhAnAni ca maNibhedAH // 74 / / maNibhedAnAha gomijjae ya ruyae, aMke phalihe ya lohiyakkhe ya / maragayamasAragalle, bhuyamoyaga iMdanIle ya // 5 // vyAkhyA-gomedakazca rucakaH aGkaH sphaTikazca lohitAkSazca marakato masAragallo bhujamocaka indranIlazca // 75 / / caMdaNageyaruyahaMsagabbha, pulae sogaMdhie ya bodhavve / caMdappabhaverulie, jalakaMte sUrakaMte ya // 76 // vyAkhyA-candano gairuko haMsagarbhaH pulakaH saugandhikazca bodhavyaH, candraprabho vaiDUryo jalakAntaH sUrakAntazca // iha pRthvyAdyAH 14, haritAlAdyAH 8, gomedakAdyAzca 14, kvacit kasyacit kathaJcidantarbhAvAnmIlitAH SaTtriMzat 36 bhavantIti // 76 / / .. ee kharapuDhavIe, bheyA chattIsamAhiyA / ___egavihamaNANattA, suhumA tattha viyAhiyA // 77 // vyAkhyA-ete kharapRthivyAstatsthajIvAnAM bhedAH SaTtrizadAkhyAtAH, tathA ekavidhA anAnAtvA abhedAH sUkSmAstatra pRthvIjIveSu vyAkhyAtAH // 77 // sUkSmAn kSetrat Aha suhumA ya savvalogaMmi, logadese ya bAdarA / etto kAlavibhAgaM tu, vocchaM tesiM cauvvihaM // 78 // vyAkhyA-sUkSmAH sarvaloke caturdazarajjvAtmake tatra sarvatra sarvadA teSAM bhAvAt , lokasya dezo vibhAgo lokadezastasmiMzca punararthe bAdarAH santi / itasteSAM sUkSmabAdarapRthvInAM yathAkramaM kAlavibhAgaM vakSye caturvidhaM sAdi, paryavasitaM, anAdi aparyavasitaM ca // 78 / / saMtaI pappa te'NAI, apajjavasiyA vi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyA vi ya // 79 // 2010_02 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA santatiM pravAhaM prApya te anAdikA aparyavasitA api ca, pRthvIkAyAnAM pravAhataH kadAcidasambhavAt , sthitiM bhavasthitikAyasthitirUpAM pratItyAzritya sAdikAH saparyavasitAH, api ca dvividhAyA api tasyAniyatakAlatvAt / / 79 / / bAvIsa sahassAiM, vAsANukkosiyA bhave / AuThiI puDhavINaM, aMtamuhuttaM jahanniyA // 80 // vyAkhyA-dvAviMzatisahasrANAM varSANAmutkRSTA bhavedAyuHsthitiH pRthvIbAdarakAyAnAM, jaghanyA cAntarmuhUrtam // 80|| asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyA / kAyaThiI puDhavINaM, taM kAyaM ca amuMcao // 81 // vyAkhyA-asaGkhyakAlamutkRSTA, jaghanyikA cAntarmuhUrta kAye pRthvIkAyasthitiH, tato'nuddharttanena sthAnaM kAyasthitiH, pRthvIbhedajIvAnAM tamiti pRthvIkAyamamuJcatAM mRtvA mRtvA pRthvIkAya evotpadyamAnAnAM, asaGkhyakAlazabdenAtrotkRSTA'saGkhyabhedena vyavahAro jJeyaH // 81 // kAlAntargatamevAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM / vijaDhaMmi sae kAe, puDhavIjIvANa aMtaraM // 82 // vyAkhyA-anantakAlamutkRSTaM, jaghanyaM cAntarmuhUrta, 'vijaDhaMmi' iti tyakte sati svakIye kAye pRthvIjIvAnAM tu antaraM, ko'rthaH ? jaghanyata utkRSTata iyatA kAlena pRthvIkAyajIvo'nyakAyAn bhrAntvA punaH pRthvIkAye utpadyate / anantakAlazabdena ca madhyamAnantAnantena vyavahAro jJeyaH // 82 // pRthvIjIvAn bhAvata Aha eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao yAvi vihANAiM sahassaso // 83 // vyAkhyA-eteSAM bAdarapRthvIkAyAnAM varNagandharasasparzasaMsthAnabhedaizcaivaM vidhAnAni prakArAH sahastrazo'nekakulakoTItvAt varNAdInAM bhavarUpatvAdbhAvAnAM ca saGkhyAbhedena pRthvIkAyanAM bhedasaGkhyotpatteH sahastraza ityuktyA varNAditAratamyasya bahutarabhedatvenA'saGkhyabhedA jJeyAH / / 83 // 2010_02 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 565 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam apjIvAnAha duvihA AujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duvihAhiyA // 84 // vyAkhyA-abjIvAstu dvividhAH, sUkSmAstathA bAdarAzca, te'pi paryAptA aparyAptAzcaikeke, evamete dvividhA AkhyAtAH // 84 // bAdarA je u pajjattA, paMcahA te viyAhiyA / suddhodae ya usse ya, haritaNU mahiyA hime // 5 // vyAkhyA-ye bAdarAH paryAptA abjIvA te punaH paJcadhA vyAkhyAtAH, zuddhodakaM meghAmbu samudrAdyambu ca, 'usse'tti avazyAyaH zaradAdiSu prAbhAtika: sUkSmavarSaH, haratanuH prAtaH snigdhapRthvIbhavastRNAgrajalabinduH, mahikA garbhamAseSu sUkSmavarSaH, himaM ca // 85 // sUkSmAnAha egavihamaNANattA, suhumA tattha viyAhiyA / suhumA ya savvaloyaMmi, loyadese ya bAyarA // 86 // vyAkhyA-ekavidhA anAnAtvAH sUkSmA apkAyajIvAstatra vyAkhyAtA jinairiti / te sUkSmAH sarvaloke caturdazarajjvAtmake vartante, bAdarAzcApkAyajIvA lokadeze lokasyaikadeze'bdhyAdijalasthAnasamudaye vartate // 86 / / saMtaI pappa te'NAi, apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAIyA, sapajjavasiyA vi ya // 87 // vyAkhyA-santatiM pravAhamArgamAzritya apkAyajIvA anAdikA aparyavasitAzcApi, sthitiM bhavasthiti kAyasthiti cAzritya sAdikAstathA saparyavasitA avasAnasahitA api vartante / / 87 // satteva sahassAiM, vAsANukkosiyA bhave / AuThiI AUNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 88 // vyAkhyA-apAM apkAyajIvAnAM saptaiva sahasrANi varSANAmutkRSTA AyuSaH sthitirbhavet , jaghanyatazcAntarmuhUrtaM bhavet // 18 // _ 2010_02 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 566 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyA / kAyaThii u AUNaM, taM kAyaM tu amuMcao // 89 // vyAkhyA-abjIvAnAM taM svakAyamarthAdapkAyamamuJcatAmutkRSTA kAyasthitisaGkhyakAlaM bhavati, jaghanyA kAyasthitistvantarmuhUrtaM bhavati // 89 / / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhaMmi sae kAe, AujIvANa aMtaraM // 10 // vyAkhyA-abjIvAnAM svakIye kAye tyakte sati aparasmin kAye utpadya yadi punaH svakIye kAye utpattiH syAttadotkRSTamantaramanantakAlaM bhavati, jaghanyamantaraM cAntarmuhUrtaM bhavati // 90 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANabheyao yAvi, vihANAI sahassaso // 11 // vyAkhyA-eteSAM varNatazcaiva gandhato rasataH sparzataH saMsthAnabhedatazcApyasaGkhyAtA bhedAH santi / / 91 // uktA ApaH, vanaspatInAha duvihA vaNassai jIvA, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhAhiyA // 12 // vyAkhyA-vanaspatijIvA dvividhAH, sUkSmAstathA bAdarAzca, te sUkSmA bAdarAzcApi paryAptA aparyAptAzca dvividhA AkhyAtAH // 12 // bAyarA je u pajjattA, duvihA te viyAhiyA / sAhAraNasarIrA ya, patteyagA taheva ya // 93 // vyAkhyA-ye bAdarA vanaspatijIvAH paryAptAste'pi dvidhA vyAkhyAtAH, sAdhAraNazarIrAzca sAdhAraNamanantajIvAnAmapi samAnaM zarIraM yeSAM te'mI sAdhAraNazarIrAH, AhArapAnagrahaNe'pyeSAM sAdhAraNatvaM, punaH pratyekAstathaiva ca vanaspatijIvAH / / 93 / / patteyasarIrA u, NegahA te pakittiyA / rukkhA gucchA gummA ya, layA vallI taNA tahA // 14 // 2010_02 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 567 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam vyAkhyA - pratyekazarIrAzca, ekamekaM prati pratyekamekaikazo vibhinnaM zarIrameSAmiti pratyekazarIrAH, te'nekadhAH prakIrttitAH, yathA vRkSAH sahakArAdayaH gucchA vRntAkakaNTakArikAdyAH, gulmA navamAlatIpramukhAH, latAzcampakAdyAH 4 vallyo nAgavallyAdyAH tathA tRNAni juJjakArjunakuzAdIni 6 ||14|| 5, valayA pavvayA kuhaNA, jalaruhA osahI tahA / hariyakAyA ya bodhavvA, patteyA ii AhiyA // 95 // vyAkhyA - valayAni nAlikerIkadalyAdIni bhaNyante, tAsAM ca zAkhAntarA'bhAvena latAtvaM, tvaco valayAkAratvena ca valayatA, parvANi sandhayastebhyo jAtAH parvajAH, ( pAThAntare tu - parvagA vA ikSvAdyA:) kuhaNA bhUmisphoTakavizeSAH sarpachatrakAdyAH, jale ruhantIti jalaruhAH padmAdyAH auSadhayaH phalapAkAntA:, tadrUpANi tRNAnyauSadhi tRNAni zAlyAdIni, haritAni taNDuleyakAdIni tAnyeva kAyo yeSAM te haritakAyAH, ca eSAmevA'nekabhedavAcI, bodhavyAH, ityamunA prakAreNa pratyekavanaspatijIvA AkhyAtAH // 95 // sAhAraNasarIrA u ogahA te pakittiyA / AlUe mUlae ceva, siMgabere taheva ya // 96 // vyAkhyA-ye tu sAdhAraNazarIrAH sAdhAraNavanaspatijIvA anantakAyavanaspatijIvAste'pi anekadhA anekaprakArAH prakIrttitAH, teSAM ca madhye keSAJcit prasiddhAnAM nAmAnyAha - Aluka AlUpiNDAluraktAlukandaH 1 tathA mUlakaH prasiddhaH 2 zRGberakamArdrakaM 3 tathaiva ca // 96 // harilI sirila sissirilI, jAvaIke ya kaMdalI / palaMDulasaNakaMde ya, kaMdalI (kaMde ) ya kuhuvva // 97 // vyAkhyA - harilInAmA kandaH 4 sirilInAmA kandaH 5 sissirilInAmApi kandaH 6 ete kandavizeSAH, yAvatiko'pi kandavizeSaH 7 kandalIkandaH 8 palANDukandaH yo dezavizeSe mAMsarUpaH kando bhavati 9 lasunakaM 10 kuhuvratakaM nAma kandavizeSaH 11 ||97|| lohiNI hUyatthIhU, tuhagA ya taheva ya / kaNhe ya vajjakaMde ya, kaMde sUraNae tahA // 98 // 2010_02 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-lohinIkandaH 12 hUtAkSIkandaH 13 hUtakandaH 14 tuhakakandaH 15 kRSNAkandaH 16 vajrakandaH 17 sUraNakandaH 18 tathA // 98 // asakannI ya bodhavvA, sIhakannI taheva ya / masaMDhI ya halidde ya, NegahA evamAyao // 19 // vyAkhyA-azvakarNIkando 19 bodhavyaH, tathaiva siMhakarNIkandaH 20 musaNDIkandaH 21 haridrAkandaH 22 evamAdikA anekadhAH kandajAtayo jJeyAH / anantakAyalakSaNaM yathA cakkAbhaM bhajjamANassa, gaMThI caNNaghaNo bhave / puDhavisariseNa bheeNa, aNaMtajIvaM viyANAhi // 1 // [ ] gUDhacchirAgaM pattaM, sacchIraM ceva hoI nicchIraM / jaM pi ya paNaTThasandhi, aNaMtajIvaM viyANAhi // 2 // [ ] // 99 // sUkSmavanaspatInAha egavihamaNANattA, suhumA tattha viyAhiyA / suhumA savvaloyaMmi, logadese ya bAyarA // 100 // vyAkhyA-ekavidhA anAnAtvAH sUkSmA vanaspatayo vyAkhyAtA jinaiH, tatra sUkSmA nigodarUpAH sarvaloke vyAptAH santi, bAdarAzca lokadeze kutracidbhavanti na veti // 10 // saMtaI pappa NAIyA, apajjavasiyAvi ya / / ThiI paDucca sAiyA, sapajjavasiyAvi ya // 101 // vyAkhyA-santatiM prApyaite vanaspatijIvA anAdayaH punaraparyavasitAzca santi, kAyasthitiM ca pratItya sAdikAH saparyavasitAzca santi // 101 // dasa ceva sahassAiM, vAsANukkosiyA bhave / vaNassaINa AuM tu, aMtomuhuttaM jahannayaM // 102 // vyAkhyA-vanaspatInAM pratyekavanaspatijIvAnAM dazasahasravarSANi utkRSTAyuHsthitirbhavati, jaghanyikA sthitizcAntamuhUrtaM bhavati, sAdharaNAnAM tu jaghanyata utkRSTatazcAntamuhUrtameva sthitirasti ||102 / / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaTTii paNagANaM, taM kAyaM tu amuMcao // 103 // 2010_02 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 569 vyAkhyA-panakAnAM panakopalakSitaphUlaNivanaspatijIvAnAM taM svakIyaM kAyamamuJcatAM kAyasthitirutkRSTA'nantakAlaM, jaghanyatazcAntarmuhurtaM jJeyA / atra sAmAnyato nigodasyAnantakAla uktaH, yathA bhagavatyAM-"nigoyassa NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA" [ ] ityAdi // 103 / / atha kAlasyAntaramAha asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhaMmi sae kAe, paNagajIvANa aMtaraM // 104 // vyAkhyA-panakajIvAnAM svakIye kAye tyakte sati aparasmin pRthivyAdiSu kAyeSUtpadya punaH panakatvenotpadyamAnAnAmutkRSTamasaGkhyakAlamantaraM bhavati, jaghanyamantaraM tvantarmuhUrtaM bhavati // 104 / / atha prakRtamupasaMharannagretanaM sambandhaM sUcayati eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vA vi, vihANAiM sahassaso // 105 // vyAkhyA-eteSAM sUkSmabAdaravanaspatijIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhavanti, atra sahasrazabdenA'saGkhyA anantAzca bhedA jJeyAH // 105 // iccee thAvarA tivihA, samAseNa viyAhiyA / itto u tase tivihe, vucchAmi aNupuvvaso // 106 // vyAkhyA-ityevaM prakArA ete pRthivyAdyAH sthAvarAstrividhAH samAsena vyAkhyAtAH, 'itto u' sthAvaravibhakteranantaraM [tuH punararthaH] sAMstrividhAn vakSyAmyAnupUrvyA / / 106 // teU vAU ya bodhavvA, orAlA ya tasA tahA / iccee tasA tivihA, tesiM bhee suNeha me // 107 // vyAkhyA-tejAMsyatrAgnayaH, tadvatino jIvA api tathoktAH, evaM vAyavo'pi bodhavyAH, udArA ekendriyA'pekSayA prAyaH sthUlA dvIndriyAdyA ityarthaH, caH samuccaye, trasAstathA, itItyete [itItyantaroktA ete], trasyanti calanti dezAddezAntaraM saGkrAmantIti trasAstrividhAstejovAyU , gatita udArAzca labdhito'pi trasAH, teSAM tejaHprabhRtInAM bhedAn zRNuta ! 'me' // 107 // 2010_02 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 tatra tejojIvAnAha duvihA teujIvA u, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA, evamee duhAhiyA // 108 // vyAkhyA-dvividhAstejojIvAH sUkSmA bAdarAzca tathA, te punaH paryAptA'paryAptabhedena dvividhAH // 108 // bAyarA je u pajjattA, NegahA te viyAhiyA / iMgAle mummure agaNI, acci jAlA taheva ya // 109 // vyAkhyA-ye bAdarAH paryAptA agnijIvAste'nekadhA vyAkhyAtAH, tatrAGgAro bhAsvaraH, murmuro bhasmamizrAgnikaNaH, agniruktabhedA'tiriktaH, acirmUlapratibaddhA zikhA tejo vA, jvAlA chinnamUlA saiva, tathaiva ca // 109 // ukkA vijjU ya bodhavvA, NegahA evamAiA / egavihamaNANattA, suhumA te viyAhiyA // 110 // vyAkhyA-ulkAgnistArAvadAkAzAt patan yo dRzyate, vidyuttaDidagniH, evamAdikA anekadhA agnijIvA bodhavyAH, te'gnayaH sUkSmA ekavidhA eva anAnAtvA vyAkhyAtAH // 110 // suhumA savvalogaMmi, logadese ya bAyarA / etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 111 // vyAkhyA-sUkSmA'gnijIvAH sarvasmizcaturdazarajjvAtmakaloke santi, bAdarAgnikAyajIvAzca lokaikadeze sArddhadvayadvIpe santi / iti kSetravibhAga uktaH ito'nantaraM teSAmagnikAyajIvAnAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 111 // saMtaI pappa NAiyA, apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 112 // vyAkhyA-agnikAyajIvAH santatiM prApyA'nAdikA AdirahitAstathA aparyavasitAH santi, sthitiM pratItyAyurAzritya sAdikAH saparyavasitAzcApi vartante // 112 // 2010_02 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 571 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam tiNNeva ahorattA, ukkoseNa viyAhiyA / AuThii teUNaM, aMtomuhattaM jahaNNiyA // 113 // vyAkhyA-tejasA tejojIvAnAmutkRSTatastrINi ahorAtrANi AyuHsthirvyAkhyAtA, jaghanyikA cAyuHsthitirantarmuhUrtaM jJeyetyarthaH // 113 // atha kAyasthitimAha asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaThiI teUNaM taM kAyaM tu amuMcao // 114 // vyAkhyA-tejasAM tejaskAyajIvAnAM svakAyamamuJcatAM utkRSTamasaGkhyakAlaM sthiti-rbhavati, tejaskAyastho jIvo mRtyoranantaraM yadi tejaskAye evotpadyate, tadA'saGkhyaM kAlaM tejaskAye tiSThatItyarthaH, jaghanyaM tvantarmuhUrtaM tiSThatIti // 114 / / kAlasyAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhammi sae kAe, teujIvANamaMtaraM // 115 // vyAkhyA-tejojIvAnAM svakIye tejaskAye tyakte sati utkRSTamantaramanantakAlaM, tejaskAyajIvAstatkAyAccyutvA aparasmin kAye utpadya punastejaskAye utkRSTamanantakAlasyAntareNotpadyante, jaghanyaM tvantarmuhUrtenApyutpadyante / navasamayAdArabhya kiJcidUnaM ghaTikAdvayamantarmuhUrtamucyate // 115 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vA vi, vihANAiM sahassaso // 116 // vyAkhyA-eteSAmagnikAyajIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo vidhAnAni bhedA bhavanti / / 116 / / duvihA vAujIvA, suhumA bAyarA tahA / pajjattamapajjattA evamee duhA puNo // 117 // vyAkhyA-vAyujIvA dvividhAH sUkSmA bAdarAzca, te punaH paryAptA'paryAptabhedena dvidhAH santi // 117 // _ 2010_02 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 572 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 bAdarA je u pajjattA, paMcahA te viyAhiyA / ukkaliyA maMDaliyA, ghaNaguMjA suddhavAyA ya // 118 // vyAkhyA-ye bAdarA vAyukAyajIvAH paryAptAste paJcadhA bahuvidhA api vyAkhyAtAH, utkalikA vAtA ye sthitvA sthitvA vAnti, maNDalikA vAtA vAtAlIrUpAH, ghanavAtA ghanodadhivimAnAnAM cAdhArAH, himapaTakalpA vAyavaH, guJjA, vAtA ye guJjanto vAnti, zuddhavAtA utkalikAdyuktavizeSavikalA mandA'nilAH // 118 // saMvaTTagavAyA ya NegahA evmaayo| egavihamaNANattA, suhumA te viyAhiyA // 119 // vyAkhyA-saMvartakavAtA ye bahi:sthamapi tRNAdi vivakSitakSetrAntaH kSipanti, evamAdayo'nekadhA vAtAH santi, paraM vAyujAtisAmAnyatvena te ekavidhA anAnAtvAstIrthakaraiH sUkSmavAyukAyajIvA vyAkhyAtAH // 119 // sahamA savvalogaMmi, logadese ya bAyarA / etto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 120 // vyAkhyA-sUkSmA vAyukAyajIvAH sarvasmin caturdazarAjjvAtmake loke sthitAH santi, bAdarA vAyukAyajIvAzca lokaikadeze sthitAH santi, evaM kSetravibhAga uktaH, ito'nantaraM teSAM vAyukAyajIvAnAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 120 // saMtaI pappa NAIyA apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 121 // vyAkhyA-santati pravAhamAzritya te anAdayo'paryavasitAzca, sthitiM ca pratItya te sAdikAH saparyavasitAzca santi // 121 // tinneva sahassAiM, vAsANukkosiyA bhave / AuThiI vAUNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 122 // vyAkhyA-vAyukAyAnAM trINi varSasahasrANyutkRSTAyuHsthitiH, antarmuhUrtaM ca jaghanyikA // 122 / / 2010_02 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 573 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam asaMkhakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / kAyaThiI vAUNaM, taM kAyaM tu amuMcao // 123 // vyAkhyA-vAyukAyanAM svaM kAyamamuJcatAmasaGkhyeyakAlamutkRSTA sthitiH, jaghanyatazcAntarmuhartaM kAyasthitirvyAkhyAtA // 123 / / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhammi sae kAye, vAujIvANamaMtaraM // 124 // vyAkhyA-vAyujIvAnAM svakIye kAye tyakte sati utkRSTamantaramanantakAlaM, jaghanyaM cAntarmuhUrtaM bhavati // 124 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vA vi, vihANAI sahassaso // 125 // vyAkhyA-eSAM vAyukAyajIvAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo bhedA bhavanti // 125 / / evaM tejovAyutrasAnuktvodAratrasAnAha orAlA tasA je u, cauhA te pakittiyA / beiMdiya teiMdiya, cauro paMciMdiyA tahA // 126 // vyAkhyA-udArAstrasA ye punaste caturdhAH prakIrtitAH, dvIndriyAH, trIndriyAH, caturindriyAH paJcendriyAzca / etacca nirvRttyupakaraNAkhyaM dravyendriyamabhipretyoktaM, bhAvendriyApekSayA tu ekendriyANAmapIndriyapaJcakasambhavaH // 126 // dvIndriyavaktavyamAha beiMdiyA u je jIvA, duvihA te viyAhiyA / pajjattamapajjattA, tesiM bheye suNeha me // 127 // vyAkhyA-ye jIvAstu dvIndriyAste dvividhA vyAkhyAtAH, paryAptA aparyAptAzca, teSAM bhedAn 'me' kathayato yUyaM zRNuta ! // 127 // kimiyA somaMgalA ceva, alasA mAivAhayA / vAsimuhA ya sippIyA, saMkhA saMkhaNagA tahA // 128 // 2010_02 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-kRmayo'zucyAdijAH, somaGgalAH, alasAH mAtRvAhakAH, vAsyAkAramukhAH, suktayaH, zaGkhAH, zaGkhanakAstathA // 128 // pallugANullagA ceva, taheva ya varADagA / jalUgA jAlagA ceva, caMdaNA ya taheva ya // 129 // vyAkhyA-pallukA ca punaraNupallakAstathaiva varATakAH kapardakAH, jalUkA rudhirapAH, jAlakAstathaiva candanA akSAH // 129 / / ii beiMdiyA ee, NegahA evamAiA / logassegadesaMmi, ee savve viyAhiyA // 130 // vyAkhyA-ityevaM prakAreNa dvIndriyA jIvA ete'nekadhA evamAdayaH sarve lokasyaikadeze tiryagloko'bdhyAdiSu sthitA vyAkhyAtAH santi // 130 // saMtaI pappaNAiyA, apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 131 // vyAkhyA-te dvIndriyAH santatiM prApyAnAdayastathA'paryavasitA api / sthitiM ca pratItya sAdayaH saparyavasitA api // 131 / / vAsAiM bArase ceva, ukkoseNa viyAhiyA / beiMdiyaAuThii, aMtomuhattaM jahanniyA // 132 // vyAkhyA-dvIndriyANAmAyuHsthitirutkRSTA dvAdazavarSANi, jaghanyatazcAntarmuhUrtamAkhyAtA // 132 // saMkhejjakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahanniyA / beiMdiyakAyaThii, taM kAyaM tu amuMcao // 133 // vyAkhyA-dvIndrijIvAnAM taM svakIyaM kAyamamuJcatAM kAyasthitirutkRSTA saGkhyeyakAlaM, jaghanyatazcAntarmuhUrtam // 133 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM / beiMdiyajIvANaM, aMtaraM tu viyAhiyaM // 134 // vyAkhyA-dvIndriyajIvAnAmutkRSTamantaramanantakAlaM, jaghanyaM cAntarmuhUrtaM vyAkhyAtam // 134 // 2010_02 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 575 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vA vi, vihANAiM sahassaso // 135 // vyAkhyA-eteSAM dvIndriyANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazca sahasrazo bhedA bhavanti // 135 / / atha trIndriyAnAha teiMdiyA u je jIvA, duvihA te pakittiyA / pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 136 // vyAkhyA-ye trIndriyA jIvAste dvividhAH prakIrtitAH, paryAptA aparyAptAzca teSAM bhedAn kathayato 'me' zRNuta ! // 136 // kuMthupivIlauddasA, ukkaluddehiyA tahA / taNahArA kaThThahArA, mAlUgA pattahAragA // 137 // vyAkhyA-kunthavaH, pipIlikAH, udaMzAH, utkaliktAH, upadehikAH, tRNAhArAH, kASThAhArAH, mAlUkAH patrahArakAH // 137 / / kappAsa'TThimiMjA ya, tiMdugA tausamiMjagA / sadAvarI ya gummI ya, bodhavvA iMdagAyagA // 138 // vyAkhyA-karpAsAH, asthijAtAH, tindukAH, tantusamiJjikAH sadAvarI, gulmIti yUkA, tathendrakAyakA api bodhavyAH // 138|| iMdagovagamAIyA, NegavihA evmaaiio| loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA // 139 // vyAkhyA-indragopakAdikAH, evamAdikA anekavidhAstrIndriyAH santi, te sarve lokaikadeze vyAptAH santi, na sarvatra vyAkhyAtAH // 139 / / saMtaI pappa NAIyA, apajjavasiyA vi ya / ThiiM paDucca sAIyA, sapajjavasiyA vi ya // 140 // vyAkhyA-ete trIndriyAH santatiM prApyA'nAdayo'paryavasitAH, sthitiM ca pratItya sAdayaH saparyavasitAzca / / 140 // 2010_02 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 egUNavannahorattA, ukkoseNa viyAhiyA / teiMdiyaAuThii, aMtomuhattaM jahanniyA // 141 // vyAkhyA-trIndriyajIvAnAmutkRSTAyuHsthitirekonapaJcAzaddinAni vyAkhyAtA, jaghanyA cAntarmuhUrtam // 141 / / saMkhijjakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahanniyaM / teiMdiyakAyaThii, taM kAyaM tu amuMcao // 142 // vyAkhyA-trIndriyANAM svakAyamamuJcatAmutkRSTA'saGkhyeyakAlaM sthitiH, jaghanyA cAntarmuhUrtaM sthitiH // 142 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / teiMdiyajIvANaM, aMtaraM tu viyAhiyaM // 143 // vyAkhyA-trIndriyajIvAnAmutkRSTamantaramanantakAlaM, jaghanyaM cAntarmuhUrta vyAkhyAtam / / 143 / / eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANadesao vA vi, vihANAiM sahassaso // 144 // vyAkhyA-eteSAM trIndriyANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahastrazo bhedAH santi / / 144 // atha caturindriyAnAha cauridiyA u je jIvA, duvihA te pakittiyA / pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 145 // vyAkhyA-caturindriyAzca ye jIvAH santi, te dvividhAH prakIrtitAH paryAptA aparyAptAzca, teSAM bhedAn 'me' kathayataH zRNuta ! // 145 / / aMdhiyA pottiyA ceva, macchiyA masagA tahA / bhamare kIDapayaMge ya, DhiMkuNe kuMkaNe tahA // 146 // vyAkhyA-andhikAH, pauttikAH, makSikAH, tathA mazakAH bhramarAstathA kITapataGgAH, DhikuNAstathA kuGkaNAH // 146 // 2010_02 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 577 kukkuDe siMgirIDI ya, naMdAvate ya vicchie / Dole ya bhigarIDI ya, ciralI acchivehae // 147 // vyAkhyA karkuTAH, zRGgarITI, nandyAvartAH, vRzcikAH, DolAH, bhRgarITakAH, ciralyaH, akSivedhakAH // 147 // acchile mAhae acchi, roDae cittapattae / uhiMjaliyA jalakArI ya, nIyayAtaMbagAiyA // 148 // vyAkhyA-akSilAH, mAgadhAH, akSAH, roDakAH, citrapatrAH, upadhayaH jalakAH, jalakAryaH, nIcakAH, tAmrakAH // 148 / / ii cauridiyA ee, NegahA evmaaio|| logassa egadesaMmi, te savve parikittiyA // 149 // vyAkhyA-ityamunA prakAreNa ete caturindriyA evamAdikA anekadhAH santi, te sarve ca lokasyaikadeze prakIrtitAH // 149 / / saMtaI pappaNAiyA, apajjavasiyA vi ya / ThiiM paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 150 // vyAkhyA-santatiM prApya te jIvA anAdayastathA aparyavasitAzca santi, sthiti ca pratItya sAdayaH saparyavasitAzca santi / / 150 / / chacceva ya mAsAu, ukkoseNa viyAhiyA / cauridiyaAuThiI, aMtomuhuttaM jahanniyA // 151 // vyAkhyA-caturindriyANAM SaNmAsAyuHsthitirutkRSTA vyAkhyAtA, jaghanyakA cAntarmuhUrtam / / 151 // saMkhijjakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyA / cauridiyakAyaThii, taM kAyaM tu amuMcao // 152 // vyAkhyA-caturindriyajIvAnAM svaM kAyamamuJcatAM saGkhyeyakAlamutkRSTA sthitiH, jaghanyikA cAntarmuhUrtam / / 152 // aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahanniyaM / vijaDhammi sae kAe, aMtareyaM viyAhiyaM // 153 // 2010_02 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-caturindriyANAM svakIye kAye tyakte sati punaranyasmin kAye utpadya punaryadi caturindriyakAye utpadyate tadotkRSTamantaramanantakAlaM, jaghanyaM cAntarmuhUrtaM jJeyam // 153 / / eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vA vi, vihANAiM sahassaso // 154 // vyAkhyA-eteSAM caturindriyANAM varNato gandhato rasataH sparzata: saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo bhedAH santi // 154 // atha paJcendriyAnAha paMciMdiyA ya je jIvA, cauvvihA te viyAhiyA / neraiya tirikkhA ya, maNuA devA ya AhiyA // 155 // vyAkhyA-ye ca jIvAH paJcendriyAste caturvidhA vyAkhyAtAH, nArakAH, tiryaJcaH, manuSyAH, devAzca // 155 / / neraiyA sattavihA, puDhavIsu sattasu bhave / / pajjattamapajjattA, tesiM bhee suNeha me // 156 // vyAkhyA-ratnaprabhAdiSu saptasu narakapRthvISu saptadhA nairayikA bhaveyuH, te punaH paryAptA aparyAptAzca santi, teSAM bhedAn 'me' kathayato yUyaM zRNuta ! // 156 / / tAsAM svarUpamAha rayaNAbhA sakkarAbhA, vAluyAbhA ya AhiyA / paMkAbhA dhUmAbhA, tamA tamatamA tahA // 157 // vyAkhyA-ratnakANDasya bhavanapatibhavanasyAbhA iva AbhA yasyAH sA ratnAbhA 1 zarkarA laghupASANakhaNDAni tadAbhA 2 tathaiva vAlukAbhA ca 3 AkhyAtA, paGkasamapudgalAbhA 4, dhUmasamapudgalAbhA 7, tamA andhakAramayI 6, tamastamA prakRSTAndhakAramayI 7 tathA // 157 / / nAmAnyAha ghammA vaMsagA selA, tahA aNjnnriddgaa|| maghA mAdhavaI ceva, NArayA ya puNo bhave // 158 // vyAkhyA-ghA 1 vaMzakA 2 zailA 3 aJjanA 4 ariSTA 5 maghA 6 mAghavatI 7 evaMvidhanAmayutAH sapta nArakA bhaveyuH // 158 // 2010_02 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 579 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam rayaNAiguttao ceva, tahA ghammAi NAmao / ii neraDyA ee, sattahA parikittiyA // 159 // vyAkhyA-ratnaprabhAdayo gotrato jJeyAH, tathA dharmAdayo nAmato jJeyAH, ityevamete nairayikAH saptadhAH parikIrtitAH // 159 // atra kSetravibhAgamAha logassa egadesaMmi, te savve u viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 160 // vyAkhyA-te sarve nArakA lokasyaikadeze vyAkhyAtAH, ito'nantaraM teSAM nArakANAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 160 // saMtaI pappaNAiyA, apajjavasiyA vi ya / ThiiM paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 161 // vyAkhyA-santatiM pravAhamAzritya te nArakA anAdayo'paryavasitAzca, sthiti pratItya ca te sAdayaH saparyavasitAzca santi // 161 / / sAgarovamamegaM tu, ukkoseNa viyAhiyA / / paDhamAe jahanneNaM, dasavAsasahassiyA // 162 // vyAkhyA-prathamAyAM pRthivyAmutkRSTenaikaM sAgaropamAyuHsthitiH, jaghanyatazca dazavarSasahastrikAyuHsthitirvyAkhyAtA // 162 / / tinneva sAgarAu, ukkoseNa viyAhiyA / duccAe jahanneNaM, egaM tu sAgarovamaM // 163 // vyAkhyA-dvitIyAyAmutkRSTatastrINi sAgaropamANi, jaghanyatazcaikaM sAgaropamamAyuHsthitirvyAkhyAtA // 163 // satteva sAgarAu, ukkoseNa viyAhiyA / taiyAe jahanneNaM, tinneva sAgarovamA // 164 // vyAkhyA-tRtIyAyAmutkRSTA saptasAgaropamasthitiH, jaghanyA ca trINi sAgaropamANi sthiti yA // 164 / / 2010_02 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 dasa sAgarovamAo, ukkoseNa viyAhiyA / cautthIe jahanneNaM, satteva sAgarovamA // 165 // vyAkhyA-caturthyAmutkRSTAyuHsthitirdazasAgaropamANi, jaghanyena ca saptaiva sAgaropamANi vyAkhyAtA / / 165 // satarasasAgarAo, ukkoseNa viyAhiyA / paMcamAe jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 166 // vyAkhyA-paJcamyAmutkRSTAyuHsthitiH saptadazasAgaropamANi vyAkhyAtA, jaghanyena ca daza sAgaropamANIti // 166 // bAvIsasAgarAo, ukkoseNa viyAhiyA / chaTThIe jahanneNaM, satarasasAgarovamA // 167 // vyAkhyA-SaSThyAM dvAviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyena ca sapdadazasAgaropamANi // 167 // tittIsasAgarAo ukkoseNa viyAhiyA / sattamAe jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 168 // vyAkhyA-saptamyAmutkRSTAyuHsthitistrayastriMzatsAgaropamANi, jaghanyena ca dvAviMzatisAgaropamANi // 168 / / jA ceva AuThii, nerajhyANaM viyAhiyA / sA tesiM kAyaThii, jahannukkosiyA bhave // 169 // vyAkhyA-nArakANAM yA jaghanyotkRSTata AyuHsthitirvyAkhyAtA, saiva teSAM nArakANAM kAyasthitirjaghanyotkRSTatazca vyAkhyAtA, yato hi nArako jIvo mRtvA punarnarakabhUmau notpadyate, anyatra garbhajaparyAptasaGkhyeyavarSAyuSkeSUtpadyate, pazcAcca narake utpadyate notpadyate cApi // 169 // atha kAlAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyA / vijaDhaMmi sae kAe, neraDyANaM tu aMtaraM // 170 // 2010_02 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 581 vyAkhyA-nArakANAM tu sve kAye tyakte sati utkRSTaM kAlasyAntaramanantakAlaM bhavati, jaghanyaM cAntarmuhUrtam // 170 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao vA vi, vihANAiM sahassaso // 171 // vyAkhyA-eteSAM nArakANAM varNatazcaiva gandhato rasata sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo bhedAH santi // 171 // atha paJcendriyatirazcAM bhedanAha paMciMdiyA tirikkhA ya, duvihA te viyAhiyA / samucchimA tirikkhA ya, gabbhavakkaMtiyA tahA // 172 // vyAkhyA-paJcendriyAstiryaJcazca dvividhA vyAkhyAtAH, sammUcchimAstiryaJcazca ye mana:paryAptyabhAvAt sadA sammUcchitA eva tiSThanti, garbhavyutkrAntikAstathA // 172 / / duvihA te bhave tivihA, jalayarA thalayarA tahA / khahayarA ya bodhavvA, tesiM bhee suNeha me // 173 // vyAkhyA-te dvividhA api tiryaJcastrividhA bhaveyuH, yathA jalacarAH sthalacarAstathA khacarA bodhavyAH , teSAM bhedAn 'me' kathayata zRNuta ! // 173 // macchA ya kacchabhA yAvi, gAhA ya magarA tahA / sisumArA ya bodhavvA, paMcahA jalayarAhiyA // 174 // vyAkhyA-matsyAzca kacchapAH, grAhAstantukajIvAH, makarAstathA sisumArAH, evaM paJcadhA jalacarA AkhyAtA bodhavyAH, eSu paJcasvapi bahubhedAnAntarbhAvo jJeyaH, yato 'yAvantaH sthalacarAstAvanta eva jalacarA api' ityukteH // 174 / / loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 175 // vyAkhyA-te sarve jIvA lokaikadeze jalAzayeSveva santi, na sarvatra vyAkhyAtAH, ito'nantaraM teSAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 175 / / 2010_02 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 582 saMtaI pappa NAiyA, apajjavasiyA vi ya / Thi paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 176 // zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA - te jalacarAH santatiM prApyAnAdayo'paryavasitAzca, sthitiM ca pratItya sAdayaH saparyavasitAzca santi || 176 || ikkA ya puvvakoDI, ukkoseNaM viyAhiyA / AuThii jalayarANaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 177 // vyAkhyA-jalacarANAmAyuH sthitirutkRSTA ekA pUrvakoTI vyAkhyAtA, cAntarmuhUrtam // 177|| puvvakoDIpuhattaM tu, ukkoseNaM viyAhiyA / kAyaThi jalayarANaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 178 // vyAkhyA-jalacarANAM kAyasthitirutkRSTA pUrvakoTipRthaktvaM vyAkhyAtA, jaghanyA cAntarmuhUrttaM / dvAbhyAmArabhya navAGkaM yAvat pRthaktvasajJA siddhAntoktA jJeyA // 178 // anaMtakAlamukkasaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhamma sae kAe, jalayarANaM tu aMtaraM // 179 // vyAkhyA-jalacarANAM svakIye kAye tyakte sati utkRSTamantaramanantakAlaM, jaghanyaM cAntarmuhUrtam // 179 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao yAvi, vihANAI sahassaso // 180 // vyAkhyA - eteSAM jalacarANAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo bhedA bhavanti // 180 // sthalacarAnAha cauppayA ya parisappA, duvihA thalayarA bhave / cauppayA cauvvihA u, taM me kittayao suNa // 189 // jaghanyA 2010_02 vyAkhyA - sthalacarA dvividhA bhaveyuH, catuHpadAzca parisarpAH, tatra catuSpadAzcaturvidhAH, tAn 'me' kathayataH zRNuta ! || 181 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 583 SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam egakhurA dukhurAo, gaMDIpayasaNappayA / hayamAi goNamAi, gayamAi sIhamAiNo // 182 // vyAkhyA-ekakhurAH, eko'hUMyaH khuro yeSAM te ekakhurA hayAdyAH, evaM dvikhurA gavAdyAH, gaNDI padmakarNikA tadvadvattatayA padA yeSAM te gaNDIpadA gajAdyAH, sanakhapadAH siMhAdyAzca // 182 / / parisarpAnAha bhuroragaparisappA, parisappA duvihAhiyA / gohAI ahimAIyA, ikvikkANegahA bhave // 183 // vyAkhyA-parisarpA jIvA dvividhAH, bhujaparisarpA ura:parisarpAzca, tatra godhAdayo bhujaparisarpAH, ahyAdayazcora:parisarpAH, ete caikepi anekadhA bhaveyuH // 183 / / _kSetravibhAgamAha loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 184 // vyAkhyA-te sarve sthalacarA lokaikadeze, na ca sarvatra vyAkhyAtAH, ito'nantaraM teSAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 184 / / saMtaI pappa NAiyA, apajjavasiyA vi ya / / ThiI paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 185 // vyAkhyA-santatiM prApya te'nAdayo'paryavasitAzca, sthitiM ca pratItya sAdayaH saparyavasitAzca santi // 185 / / paliovamAiM tinni u, ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI thalayarANaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 186 // vyAkhyA-sthalacarANAmAyuHsthitirutkRSTA trINi palyopamAni vyAkhyAtA, jaghanyikA cAntarmuhUrtam // 186 // paliovamAiM tinni u, ukkoseNaM tu sAhiyA / puvvakoDIpuhutteNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 187 // 2010_02 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-sthalacarANAM svakIye kAye eva samutpadyamAnAnAM trINi palyopamAni pUrvakoTipRthaktvena sAdhikAni utkRSTA kAyasthitirvyAkhyAtA, jaghanyikA caantrmuhuurtmuktaa| yato hi tripalyopamAyuSaH sthalacarAH pUrvakoTyAyuSAM saptASTabhavagrahaNAni kurvanti, paJcendriyanaratirazcAmadhikanirantarabhavasyA'sambhavo'sti // 187 // kAyaThii thalayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM / vijaDhammi sae kAe, thalayarANaM tu aMtaraM // 188 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao // saMThANabheyao yAvi, vihANAiM sahassaso // 189 // vyAkhyA-sthalacarANAM svakIye kAye tyakte sati yadi te vanaspatyAdiSUtpadya punaH sthalacareSvAyAnti tadotkRSTamanantakAlasyAntaraM bhavati, jaghanyatazcAntarmuhUrttakAlasyAntaraM bhavati, eteSAM varNagandharasasparzasaMsthAnabhedatazcApi sahasrazo bhedAH santi // 189 / / atha khecarAnAha camme u lomapakkhI ya, taiyA samuggapakkhIyA / viyayapakkhI ya boddhavvA, pakkhiNo ya cauvvihA // 190 // vyAkhyA-pakSiNazcaturdhAH, carmapakSiNaH, romapakSiNaH, samudgapakSiNaH, vittpkssinnshc| tatra carmapakSiNazcarmacaTakAdyAH, carmarUpA eva hi teSAM pakSAH, romapradhAnAH pakSAstadvanto romapakSiNo haMsAdyAH, samudgapakSiNaH samudgakAkArapakSavantaste ca mAnuSottarAbahirdIpavartinaH, vitatapakSiNo ye sarvadA vistaritAbhyAmeva pakSAbhyAmAsate // 190 // loegadese te savve, na savvattha viyAhiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 191 // vyAkhyA-te sarve khacarA lokaikadeze, tiryagloke santi, na ca sarvatra vyAkhyAtAH, ito'nantaraM teSAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 191 // saMtaI pappa NAiyA, apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 192 // 2010_02 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 585 vyAkhyA-santatiM prApya te'nAdayo'paryavasitAzca santi, sthitiM pratItya ca sAdayaH saparyavasitAzca // 192 / / paliovamassa bhAgo, asaMkhijjaimo bhave / AuThiI khahayarANaM, aMtomuhattaM jahanniyA // 193 // vyAkhyA-khacarANAmAyuHsthiti palyopamasyA'saGkhyeyatamo bhAgo bhavati, jaghanyikA cAyu:sthitirantarmuhUrtaM bhavati // 193 // asaMkhabhAvo paliyassa, ukkoseNa u sAhiyA / puvvakoDIpuhutteNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 194 // kAyaThii khahayarANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhattaM jahannayaM // 195 // vyAkhyA-khacarANAM kAyasthitirutkRSTA palyopamasyA'saGkhyeyatamo bhAgaH pUrvakoTipRthaktvena sAdhikazca bhavati, jaghanyikA cAntarmuhUrtaM bhavati / teSAM kAlAntaraM cotkRSTamanantakAlaM yAvadbhavati, jaghananyatazcAntarmuhUrtaM bhavati // 194 / 195 // eesiM vannao ceva gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao yAvi, vihANAiM sahassaso // 196 // vyAkhyA-eteSAM khacarANAM varNato gandhato rasataH sparzata: saMsthAnAdezatazcApi sahastrazo bhedA bhavanti // 196 / / manujAnAha maNuyA duvihabheyA u, taM me kiyattao suNa / saMmucchimA ya maNuyA, gabbhavakkaMtiyA tahA // 197 // vyAkhyA-manujA dvividhabhedAH santi, tAn kIrtayato 'me' zRNuta ! sammUcchimA manuSyAstathA garbhavyutkrAntikAzca // 197 // gabbhavavaMtiyA je u, tivihA te viyAhiyA / akammakammabhUmA ya, aMtaraddIvagA tahA // 198 // vyAkhyA-ye tu garbhavyutkrAntikAste manuSyAstrividhA vyAkhyAtAH, akarmabhUmAH kRSyAdikarmarahitabhUmau bhavAH, karmabhUmAstathAvidhakarmayutabhUmau bhavAH, tathAntaramabdhimadhyaM, tatra dvIpA antaradvIpAsteSu jAtA antaradvIpajAzca // 198 // 2010_02 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 586 tIsai panarasavihA, aTThavIsaivihA tahA / saMkhA u kamaso tesiM, ii esA viyAhiyA // 199 // vyAkhyA-tatrA'karmabhUmayastriMzadvidhAH, karmabhUmayazca paJcadazavidhAH, antaradvIpAzcASTAviMzatividhA:, iti teSAM krameNaiSA saGkhyA vyAkhyAtA / vistarastu navatattvavivaraNato jJeyaH // 199 // saMmucchimANa eseva, bheo hoi Ahio / logassegadesaMmi, te savve viyAhiyA // 200 // vyAkhyA- sammUcchimAnAM hi eSa eva bhedaH, yatkarmabhUmyAdigarbhajAnAmeva vAntazleSmAdau syuH, te cAGgulA'saGkhyeyabhAgamAtrAvagAhanAH sarve'pi lokaikadeze vyAkhyAtAH // 200 // saMta pappaNAiyA, apajjavasiyA vi ya / ThijhaM paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 201 // vyAkhyA-santatiM prApya te sammUcchimA garbhajAzca manuSyA anAdayo'paryavasitAzca santi sthitiM pratItya ca sAdayaH saparyavasitAzca santi // 201 // paliovamAiM tinni u, ukkoseNa viyAhiyA / AuThiI maNuANaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 202 // vyAkhyA - garbhajAnAM manujAnAM trINi palyopamAnyutkRSTA'AyuH sthitiH, jaghanyA cAntarmuhUrttaM vyAkhyAtA // 202 // paliomAiM tinni u, ukkoseNa viyAhiyA / puvvakoDipuhutteNaM, aMtomuhuttaM jahanniyA // 203 // kAyaThii maNuANaM, aMtaraM tesimaM bhave / aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahanniyaM // 204 // vyAkhyA-manujAnAM garbhajAnAM trINi palyopamAni pUrvakoTipRthaktvena sAdhikAni utkRSTA kAyasthitirvyAkhyAtA, jaghanyikA cAntarmuhUrttaM yAvad vyAkhyAtA, cAntaramutkRSTamanantakAlaM, jaghanyaM cAntarmuhUrtaM jJeyam // 203 || 204 || teSAM kAlasya zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 eesiM vaNNao ceva gaMdhao saphAsao / saMThANAdesao yAvi, vihANAI sahassaso // 205 // 2010_02 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 587 vyAkhyA-eteSAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo bhedA bhavanti // 205 // atha devAnAha devA cauvvihA vuttA taM me kittayao suNa / bhomijja vANamaMtara, joisa vemANiyA tahA // 206 // vyAkhyA devAzcaturvidhA uktAH, tAna kIrtayato 'me'zaNata ! bhaumeyakAH, vyantarAH, jyotiSkAstathA vaimAnikAH, bhUmau bhavA bhaumeyakA bhavanasAnino devAH, ratna-prabhApRthvyA azItisahasrottarayojanalakSapiNDAyA uparyekaM yojanasahasramavagAhya, adhazcaikaM yojanasahasraM muktvA madhye'STasaptatiuttarAyojanalakSe bhavanavAsinAM camarendrAdidevAnAM bhavanAni santi 1 'vANamaMtara'tti ArSatvAdvividhAnyantarANi nivAsasthAnAni girikandaravivarAdIni yeSAM te vyantarAH 2 jyotayantIti jyotIMSi vimAnAni, tannivAsino devA jyotiSkAH 3 vizeSaNa mAnayantyupabhujjanti sukRtino yAnIti vimAnAni, teSu bhavA vaimAnikAH // 206 // taduttarabhedAnAha dasahA bhavaNavAsI u, aTThahA vaNacAriNo / paMcavihA joisiyA, duvihA vemANiyA tahA // 207 // vyAkhyA-dazadhA eva bhavanavAsinaH, aSTadhAzca vanacAriNaH, paJcavidhA jyotiSkAstathA vaimAnikAca dvividhAH // 7 // tAneva nAmata Aha asurA nAgasuvannA, vijjU aggI ya AhiyA / dIvodahI disA vAyA, thaNiyA bhavaNavAsiNo // 208 // vyAkhyA-ete sarve kumArazabdAntA jJeyAH, yataste kumAravadveSabhASAzastrayAnavAhanakrIDanAni kurvanti / yathA-asurAH 1 nAgAH 2 suparNAH 3 vidyutaH 4 agnayaH 5 dvIpAH 6 udadhayaH 7 dizaH 8 vAyavaH 9 stanitAzca 10 vyAkhyAtAH // 8 // vyantaranAmAnyAha pisAya bhUyA jakkhA ya, rakkhasA kinnarA ya kiMpurisA / mahoragA ya gaMdhavvA, aTThavihA vANamaMtarA // 209 // 2010_02 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-vyantarA aSTavidhAH, yathA-pizAcAH, bhUtAH, yakSAH, rAkSasAH, kinnarAH, kimpuruSAH, mahoragAH, gandharvAzca // 209 // jyotiSkAnAha caMdA sUrA ya nakkhattA, gahA tArAgaNA tahA / ThiyA vicAriNo ceva, paMcahA joisAlayA // 210 // vyAkhyA-jyotirAlayo gRhaM yeSAM te jyotirAlayA jyotiSkA devAH paJcadhAH santi, "ThiyA' iti sthirAH, manuSyakSetradahiyotiSkAste paJca sthirA acalasvabhAvAH, manuSyakSetrAntarvatino hi meruparvatasya nityaM pradakSiNIkRtya (vi)cAriNaste paJcadhA jyotiSkA jJeyAH, te cAmI-candrAH, sUryAH, nakSatrANi, grahAstathA tArAgaNAH prakIrNAzca // 210 // vaimAnikAnAha vemANiyA u je devA, duvihA te viyAhiyA / kappovagA ya bodhavvA, kappAiyA taheva ya // 211 // vyAkhyA-tu punarvaimAnikA devAste dvividhA vyAkhyAtAH, kalpopagAH kalpante indrasAmAnikatvAdibhedairdevA eSviti kalpAH, kalpAnupagacchantIti kalpopagAH saudharmAdyAH, kalpAdatItAstaduparivartisthAnotpannatayA'tikrAntAH kalpAtItAH, navagraiveyakapaJcAnuttaravimAnasthAH, tathaiva ca // 211 // kappovagA bArasahA, sohammisANagA tahA / saNaMkumAramAhiddA, baMbhalogA ya lAMtagA // 212 // vyAkhyA-kalpopagA devA dvAdazavidhAH, yathA-saudharmagAH, IzAnagAH, tathA sAnatkumArAH, mAhendrAH brAhmalokAH, lAntakAH // 212 // mahAsukka sahassAro, ANayA pANayA tahA / AraNA accuyA ceva, ii kappovagA surA // 213 // vyAkhyA-mahAzukrAH, sahastrArAH, ANatAH, prANatAH, tathA AraNAH, acyutAzca, ityevaM prakArAH kalpopagatAH surA jJeyAH // 213 / / kappAIyA ya je devA, duvihA te viyAhiyA / gevijjANuttarA ceva, gevijjA navavihA tahiM // 214 // 2010_02 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 589 vyAkhyA-punarye kalpAtItA devAste dvividhA vyAkhyAtAH, graiveyakA anuttarAzca, tatrApi graiveyakA navavidhAH santi / tatra grIveva grIvA, lokapuruSasya trayodazarajjUparivartI pradezaH, tasminniviSTatayA'tibhrAjiSTatayA ca, tadAbharaNabhUtA graiveyA devAvAsAstasminnivAsino devA api graiveyAH, na vidyante uttarAH pradhAnAH sthitiprabhAvasukhadyutilezyAdibhirebhyo'nye devA ityanuttarAH // 214 // hiTThimA hiTThimA ceva, hiTThimA majjhimA tahA / hiTThimA uvarimA ceva, majjhimA hiTThimA tahA // 215 // vyAkhyA-uparitanaSaTkApekSayA prathameSu adhastanA adhastanAH prathamagraiveyakadevAH 1 adhastanAzca madhyamAzca adhastanAmadhyamAH 2 tathA adhastanoparitanAH 3 madhyamAdhastanAH 4 // 215 // majjhimA majjhimA ceva, majjhimA uvarimA tahA / uvarimA hiTThimA ceva, uvarimA majjhimA tahA // 216 // vyAkhyA-madhyamAmadhyamAH 5 madhyamoparitanAH 6 uparitanAadhastanAH 7 uparitanAmadhyamAH 8 // 216 // uvarimA uvarimA ceva, ii gevijjagA surA / vyAkhyA-ca punaruparimoparimA uparisthatrikApekSayA uparimA uparimA navagraiveyakadevA, ityamunA prakAreNa navagraiveyakadevA vyAkhyAtAH / athAnuttaravimAnAnyAha vijayA vaijayaMtA ya, jayaMtA aparAjitA // 217 // vijayA vijayavimAnavAsinaH, evaM vaijayantAH, jayantAH, aparAjitAzca // 217 / / savvaTThasiddhagA ceva, paMcahANuttarA surA / ii vemANiyA ee, NegahA evamAiyo // 218 // vyAkhyA-tathA sarvArthasiddhikAH, ityamunA prakAreNa paJcadhA anuttarA devA evamAdikA vyAkhyAtA, ityAdayo'nekavidhA anekavimAnApekSayA te santi // 218 // logassa egadesaMmi, te savve parikittiyA / itto kAlavibhAgaM tu, tesiM vucchaM cauvvihaM // 219 // 2010_02 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-te sarve devA lokasyaikadeze parikIrtitAH ito'nantaraM teSAM caturvidhaM kAlavibhAgaM vakSye // 219 / / saMtaI pappa NAiyA, apajjavasiyA vi ya / ThiI paDucca sAiyA, sapajjavasiyA vi ya // 220 // vyAkhyA-santatiM prApya te'nAdayo'paryavasitAzca santi, sthiti kAyasthiti ca pratItya te sAdayaH saparyavasitAzca santi / / 220 // sAhiyaM sAgaraM ikkaM, ukkoseNaM ThiD bhave / / bhomijjANa jahanneNaM, dasavAsasahassiyA // 221 // vyAkhyA-bhavanapatidevAnAmutkRSTenAyuHsthitiH sAdhikaM sAgaropamamasti, jaghanyena ca dazavarSasahasrANi // 221 // paliovamamegaM tu, ukkoseNaM Thii bhave / vaMtarANaM jahanneNaM, dasavAsasahassiyA // 222 // vyAkhyA-vyantarANAmutkRSTenaikaM palyopamamAyuHsthitirbhavet , jaghanyena ca dazavarSasahasrANi // 222 // paliovamaM tu egaM, vAsalakkheNa sAhiyaM / paliovamaTThabhAgo, joisesu jahanniyA // 223 // vyAkhyA-jyotiSkANAmutkRSTAyu:sthitivarSalakSasAdhikamekaM palyopamaM, jaghanyA ca palyopamasyASTamo bhAgo jJeyaH // 223 / / do ceva sAgarAiM, ukkoseNa ThiD bhave / sohammaMmi jahanneNaM, egaM ca paliovamaM // 224 // vyAkhyA-saudharme devaloke dve sAgaropame utkRSTAyuHsthitiH, jaghanyA caika palyopamam // 224 // sAgarA sAhiyA dunni, ukkoseNaM Thii bhave / IsANaMmi jahanneNaM, sAhiyaM paliovamaM // 225 // 2010_02 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 591 ___ vyAkhyA-IzAnadevaloke utkRSTA dve sAgaropame sAdhike, jaghanyA ca sAdhikaM palyopamamAyuHsthitirasti // 225 / / sAgarANi (ya) satteva, ukkoseNaM ThiI bhave / saNaMkumAre jahanneNaM, dunni u sAgarovamA // 226 // vyAkhyA sanatkumAre utkRSTA saptasAgaropamamAyuHsthitiH, jaghanyena ca dvau sAgaropamau bhavet / / 226 / / sAhiyA sAgarA satta, ukkoseNa Thii bhave / mAhidaMmi jahanneNaM, sAhiyA dunni sAgarA // 227 // vyAkhyA-mAhendre utkRSTA sAdhikasaptasAgaropamANi, jaghanyA ca sAdhike dve sAgaropame Ayu:sthitirbhavet // 227 // dase va ya sAgarAo, ukkoseNaM Thii bhave / baMbhaloge jahanneNaM, satta u sAgarovamA // 228 // vyAkhyA-brahmadevaloke dazasAgaropamANyutkRSTenAyuHsthitirbhavet , jaghanyena ca sapta sAgaropamANi // 228 // cauddasasAgarAiM, ukkoseNaM Thii bhave / laMtagaMmi jahanneNaM, dasa u sAgarovamA // 229 // vyAkhyA-lAntake utkRSTA caturdazasAgaropamANi, jaghanyA ca dazasAgaropamANyuHsthitirbhavet // 229 // sattarasasAgarAiM, ukkoseNaM Thii bhave / mahAsukke jahanneNaM, cauddasa sAgarovamA // 230 // vyAkhyA-mahAzukre saptadazAsAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyA ca caturdazasAgaropamANi bhavet // 230 // aTThArasasAgarAiM, ukkoseNa Thii bhave / sahassAre jahanneNaM, sattarasa sAgarovamA // 231 // ___ 2010_02 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 vyAkhyA - sahastrAre utkRSTAyuH sthitiraSTAdazasAgaropamANi, jaghanyA ca saptadazasAgaropamANi bhavet // 231 // 592 sAgarA auNavIsaM tu, ukkoseNaM Thii bhave / ANayaMmi jahanneNaM, aTThArasa sAgarovamA // 232 // vyAkhyA-Anate ekonaviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuH sthitiH, jaghanyA cASTAdazasAgaropamANi bhavet // 232 // vIsaM tu sAgarAI, ukkoseNaM Thii bhave / pANayaMmi jahanneNaM, sAgarA auNavIsai // 233 // vyAkhyA - prANate tu viMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyAcaikonaviMzatisAgaropamANi bhavet // 233 // sAgarA ekkavIsaM tu, ukkoseNaM Thii bhave / AraNaMmi jahanneNaM, vIsai u sAgarovamA // 234 // vyAkhyA - AraNadevaloke utkRSTAyuH sthitirekaviMzatisAgaropamANi, jaghanyA ca viMzatisAgaropamANi bhavet ||234|| bAvIsasAgarAI, ukkoseNaM Thii bhave / accami jahanneNaM, sAgarA ikkavIsai // 235 // vyAkhyA -acyute devaloke dvAviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuH sthitiH, jaghanyA caikaviMzatisAgaropamANi bhavet // 235 // atha graiveyakANAM sthitimAha tevIsasAgarAI, ukkoseNa Thii bhave / paDhamaMmi jahanneNaM, bAvIsaM sAgarovamA // 236 // vyAkhyA - prathamagraiveyake utkRSTAyuH sthitistrayoviMzatisAgaropamANi, jaghanyA ca dvAviMzatisAgaropamANi sthitirbhavet // 236 // cavIsasAgarAI, ukkoseNaM Thii bhave / biiyaMmi jahanneNaM, tevIsaM sAgarovamA // 237 // 2010_02 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 593 vyAkhyA - dvitIyagraiveyake caturviMzatisAgarANyutkRSTAyuH sthitiH, jaghanyA ca trayoviMzatisAgaropamANi bhavet // 237 // paNavIsaM sAgarAI, ukkoseNaM Thii bhave / taiyaMmi jahanneNaM, caDavIsaM sAgarovamA // 238 // vyAkhyA - tRtIye graiveyake paJcaviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyA ca caturviMzatisAgaropamANi bhavet // 238 // chavvIsasAgarAI, ukkoseNaM Thii bhave / cautthaMmi jahanneNaM, sAgarA paNavIsai // 239 // vyAkhyA- caturthe graiveyake SaDviMzatisAgarANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyA ca paJcaviMzatisAgaropamANi bhavet // 239 // sAgarA sattavIsaM tu, ukkoseNaM Thii bhave / paMcamaMmi jahanneNaM, chavvIsaM sAgarovamA // 240 // vyAkhyA-paJcame graiveyake saptaviMzatisAgaropamANyutkRSTAyuHsthitiH, jaghanyA ca SaDviMzatisAgaropamANi bhavet // 240|| sAgarA aTThavIsaM tu, ukkoseNaM Thii bhave / chami ya jahanneNaM, sAgarA sattavIsai // 241 // vyAkhyA - SaSThe graiveyake utkRSTAyuH sthitiraSTAviMzatisAgaropamANi, jaghanyA ca saptaviMzatisAgaropamANi bhavet // 241 || ukkaNaM Thii bhave / sAgarA auNatIsaM tu, sattamaMmi jahanneNaM, sAgarA aTThavIsai // 242 // vyAkhyA - saptame graiveyake utkRSTakonatriMzatsAgaropamANyAyuH sthitiH, jaghanyatazcASTAviMzatisAgaropamANi bhavet // 242 // tIsaM tu sAgarAI, ukkoseNaM Thii bhave / aTTamammi jahanneNaM, sAgarA auNatIsai // 243 // 2010_02 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 594 . zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 ___ vyAkhyA-aSTame graiveyake utkRSTA triMzatsAgaropamANyAyuHsthitiH, jaghanyA caikonatriMzatsAgaropamANi bhavet // 243 // sAgarA ikvatIsaM tu, ukkoseNaM Thii bhave / navamaMmi jahanneNaM, tIsai sAgarovamA // 244 // vyAkhyA-navame graiveyake utkRSTAyuHsthitirekatriMzatsAgaropamANi, jaghanyA ca triMzatsAgAropamANi bhavet // 244 / / atha paJcAnuttarANAmAyu:sthitimAha tittIsasAgarAiM, ukkoseNa Thii bhave / causu vi vijayAisu, jahanne aikkatIsaI // 245 // vyAkhyA-vijayAdiSu caturvapi vimAneSu utkRSTA trayastriMzatsAgaropamAyu:sthitiH, jaghanyena caikatriMzatsAgaropamANi bhavet // 245 / / ajahannamaNukkosaM, tittIsaM sAgarovamA / mahAvimANe savvaTe, Thii esA viyAhiyA // 246 // vyAkhyA sarvArthe iti sarvArthasiddhe mahAvimAne ajaghanyaM tathA'nutkRSTaM yathA syAttathA ekaiva trayastriMzatsAgaropamaNyAyuHsthitirbhavet , ityeSA sthitirvyAkhyAtA // 246 / / atha devAnAM kAyasthitimAha jA ceva AuThii, devANaM tu viyAhiyA / / ___ sA tesiM kAyaThii, jahannamukosiyA bhave // 247 // vyAkhyA-yA caiva devAnAM caturvidhAnAmapi AyuHsthitirjaghanyotkRSTA ca vyAkhyAtA, saiva teSAM kAyasthitirbhavet , yato hi devA mRtvA devA na bhavanti / / 247 / / atha kAlAntaramAha aNaMtakAlamukkosaM, aMtomuhuttaM jahannayaM / vijaDhaMmi sae kAe, devANaM hujja aMtaraM // 248 // vyAkhyA-anantakAlamutkRSTamantaraM devAnAM, devatvAccyutvA tiryagnanArakeSu bhrAntvA punardevatve utpadyamAnAnAM syAt , tatra devAnAM nArakANAM cA'nantaH kAlo'ntaraM nigodeSveva bhavAntaritAnAmutpAte jJeyaM, na zeSayoniSu, tatrAnantakAlabhAvAt / jaghanyato devAnAM cyutvA 2010_02 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 595 punardevatve bhavatAmantarmuhUrttamantaraM yathA devo nRtiryaktvamantarmuhUrtamadhya eva garbhajanmAdi bhuktvA devAyurbaddhvAntarmuhUrttaM laghu abAdhAkAlaM bhuktvA vRddhAntarmuhUrttamadhya eva punardevaH syAditi, yato'ntarmuhUrttAyuraGgulasaGkhyeyabhAgo'pi tiryak sahasrAraM yAvaddeveSUtpadyate // 248 // aNaMtakAlamukkosaM, vAsapuhuttaM jahannayaM / ANayAidevANAM, gevijjANaM tu aMtaraM // 249 // vyAkhyA-AnatAdInAM navamadevalokAdInAM tu punagraiveyakANAM navAnAmiti tatra vAsinAM devAnAM svasthAnAccyutvA'nyatra saMsAre nigode samutpannAnAM pazcAcca svasthAne samAgacchatAmutkRSTaM cet kAlAntaraM bhavettadA'nantaM kAlAntaraM bhavet, jaghanyaM ca varSapRthaktvaM nava varSANi yAvadbhavediti // 249 // saMkhijjasAgarukkosaM, vAsapuhuttaM jahannayaM / aNuttarANa ya devANaM, aMtaraM tu viyAhiyaM // 250 // vyAkhyA- anuttarANAM devAnAM cyavanaM bhUtvA punazcettatraivotpattiH syAttadotkRSTamantaraM saGkhyeyasAgaropamANi, jaghanyaM tu varSapRthaktvaM navavarSANi yAvat // 250 // eesiM vaNNao ceva, gaMdhao rasaphAsao / saMThANAdesao yAvi, vihANAI sahassaso // 251 // vyAkhyA - eteSAM caturnikAyAnAM devAnAM varNato gandhato rasataH sparzataH saMsthAnAdezatazcApi sahasrazo bhedA bhavanti // 251|| atha nigamayati saMsAratthA ya siddhA ya, ii jIvA viyAhiyA / rUviNo cevarUvI ya, ajIvA duvihAvi ya // 252 // vyAkhyA - saMsArasthAH siddhAzca jIvA ityamunA prakAreNa vyAkhyAtAH ca punA rUpiNo'rUpiNazca vyAkhyAtAH, dvividhA api kathitAH // 252 // iha kazcijjIvA'jIvavibhakti zravaNazraddhAnamAtreNaiva kRtArthatAM manyetA'tastadAzaGkAchedAyAha ii jIvamajIve ya, succA saddahiUNa ya / savvanayANamaNumae, ramijjA saMjame muNI // 253 // 2010_02 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 vyAkhyA-ityevamprakArAn jIvA'jIvAn zrutvA zraddhAya ca tatheti pratipadya, sarvanayA jJAnakriyAnayAntargatA naigamAdyAsteSAmanumate'bhiprete jJAnayuktasamyakcAritrarUpe saMyame munI ramate ratiM kuryAt / / 253 / / saMyamaratikaraNAdanu kRtyamAha tao bahUNi vAsANi, sAmaNNamaNupAliyA / imeNa kammajoeNa, appANaM saMlihe muNI // 254 // vyAkhyA-tato bahUni varSANi zrAmaNyamanupAlyA'nena kramayogenAtmAnaM saMlikhet , dravyato bhAvatazca kRzIkuryAt muniH, bahUni varSANi zrAmaNyamanupAlyetyuktyA dIkSA'nantarameva naitadvidhirityajJApi / yataH paripAlio dIho, pariyAo vAyaNA tahA diNNA / nippAiyA ya sIsA, seyaM me appaNo kAuM // 1 // [ ] // 254 / / saMlekhanAbhedAnAha bAraseva u vAsAiM, saMlehukkosiyA bhave / saMvaccharamajjhimayA, chammAsA ya jahanniyA // 255 // vyAkhyA-dvAdazaiva, na tu nyUnAdhikAni varSANi saMlekhanA dravyataH zarIrasya bhAvatazca kaSAyANAmutkRSTA bhavet , saMvatsaraM ca madhyamikA, SaNmAsAMzca jaghanyikA // 255 / / kramayogamAha paDhame vAsacaukkrami, vigaInijjUhaNaM kare / bIe vAsacaukkrami, vicittaM tu tavaM care // 256 // vyAkhyA-prathame varSacatuSke vikRtyA niyU~haNaM tyAgaM kuryAt AcAmlasya nivRttakRtasya vA karaNena, idaM ca vicitratapasaH pAraNake, dvitIye varSacatuSke vicitrameva caturthaSaSThASTamAdirUpaM [tpshcret]| atra ca pAraNake sampradAya:-"uggamavisuddhaM savvaM kappaNijjaM pArei'' [ ] / egaMtaramAyAma, kaTTa saMvacchare duve / tao saMvaccharaddhaM tu, nAivigiTuM tavaM care // 257 // vyAkhyA-ekena caturthalakSaNena tapasAntaraM vyavadhAnaM yatra tadekAntaramAyAmamAcAmlaM kRtvA saMvatsarau dvau yAvat , tatastadanantaraM vatsarArddhaM tu mAsaSaTkaM yAvat ativikRSTamaSTamAdi tapo naiva caret / / 257 // 2010_02 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam tao saMvacchaddhaM tu, vigiTTaM tu tavaM care / parimiyaM ceva AyAmaM, taMmi saMvacchare kare // 258 // vyAkhyA-tataH saMvatsarArddhaM SaNmAsAn, turevArthe, vikRSTameva tapazcaret, atraiva vizeSamAha - parimitameva stokamevAcAmlaM tapastasmin saMvatsare kuryAt, ko'rthaH ? pUrvasmin saMvatsarArddhe'smin saMvatsarArddhe ca, evaM ekAdaze saMvatsare caturthaSaSThASTamAdInAM pAraNe AcAmlaM vidadhyAdityarthaH, tataH koTIsahitaM tapaH syAt // 258 // dvAdazamavarSakriyAmAha koDIsahiyamAyAmaM, kaTTu saMvacchare muNI / mAsaddhamAsieNaM tu, AhAreNaM tavaM care // 259 // 597 vyAkhyA - koTAvagrabhAge pratyAkhyAnAdyantakoNarUpe sahite milite yasmiMstakoTisahitaM yathAdya prAtarAcAmlaM kRtvA'horAtraM prapAlya dvitIye'hni AcAmlaM pratyAkhyAti, tato dvitIyasyArambhakoTirAdyasyAntakoTiH, ubhe koTI milite / yadvAcAmlaM kRtvA dvitIye'hni anyattapaH kRtvA tRtIye'hni AcAmlaM, evamapyAdyantasamatvaM / itthaM koTIsahitaM kRtvA saMvatsare dvAdaze munirmAsikenArddhamAsikena AhAreNaM 'tti, ko'rthaH ? mAsArddhamAsAbhyAM bhaktatyAgena tapa iti bhaktaparijJAdi anazanaM caredanutiSThet / nizIthacUrNizcAtradazamavarSAdanu aNNe vi do vi varise cautthaM kAuM AyaMbileNa pArei, ikkArase varise paDhamaM chammA avigiTTaM tavaM kAU kaMjieNa pAreI, biie chammAse vigiTThe tavaM kAuM AyaMbileNa pArei, duvAlasaMvarisaM niraMtaraM hAyamANaM usiNodaeNaM AyaMbilaM karei, koDIsahiyaM bhaNNai, jeNAyaMbilasa koDI koDIe milei, jahA padIvassa vattI tillaM ca samaM niTThavai, tahA bArasame varise AhAraM parihAvei, jahA AhArasaMlehaNAe AuyaM ca sammaM niTTavai, ittha bArasamassa vAsassa pacchimA je cattAri mAsA tesu telagaMDUsaM nisiddhaM dhareo khelamallage niDuhai, mA airukkhattaNao muhajaMtavisaMvAo bhavissai tti, tassa ya visaMvAe no samma namukkAramArAhei" [ ] // 259 // itthamAttA'nazanasyA'zubhabhAvanAparihArAdijJaptyai Aha kaMdappamAbhiogaM, kivvisiyaM mohamAsurattaM ca / eyAo duggaio, maraNaMmi virAhiyA huMti // 260 // vyAkhyA-upalakSaNatvAt kandarpabhAvanA, AbhiyogyabhAvanA, kilviSabhAvanA, mohabhAvanA, asuratvabhAvanA ca etA durgatihetutayA durgatayo'rthAddevadurgatirUpA bhavanti, maraNe 2010_02 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 maraNasamaye virAdhikAH samyagdarzanAdInAM, iha ca maraNe ityukteH pUrvametatsattAyAmapyuttarakAlaM zubhabhAve sugatirapi syAt , etadviparItabhAvanAyAM ca sugatihetutvaM jJeyam / / 260 / / micchAdasaNarattA, saniyANA hu hiNsgaa| iya je maraMti jIvA, tesiM puNa dullahA bohI // 261 // vyAkhyA-mithyAdarzanamatattve tattvAgrahaH, tasmin raktA AsaktAH, samaktvAdivirAdhanAyAM hyetadAsaktireva syAt , sanidAnAH kRtasaGgaprArthanAH, huH pUrtI, hiMsakAzca syuH, ityevaMrUpA ye niyante jIvAsteSAM punardurlabhA bodhiH, pretye jinadharmAptiH // 261 / / sammaiMsaNarattA, aniyANA sakkalesamogADhA / iya je maraMti jIvA, sulahA tesiM bhave bohI // 262 // vyAkhyA-samyagdarzanaraktA anidAnAH zuklalezyAmavagADhAH praviSTA iti ye niyante jIvAsteSAM bodhiH sulabhA bhavet // 262 // micchAdasaNarattA, saNiyANA kaNhalesamogADhA / ii je maraMti jIvA, tesiM puNa dullahA bohI // 263 // vyAkhyA-ityamunA prakAreNa ye mriyante teSAM punarjanmAntare bodhidurlabhA bhavet , itIti kiM ? kRSNalezyAmavagADhA mithyAdarzanaraktAH punaH sanidAnAH, etAdRzAH santo ye mriyante teSAM jinadharmAptiH punardurlabhA bhavet , atra gAthAyAM punaruktidUSaNaM na jJeyaM, iha tu kRSNalezyAvatAM mriyamANAnAM bhavasantatAvapi bodhiprApterabhAva iti sUcitaM, pUrvagAthAyAM tu kRSNalezyArahitAnAM mRtAnAM maraNAnantaramaparajanmani bodhirdurlabhatvaM darzitam // 263 // jinavacanArAdhanenaiva sarvaM saMlekhanAdizreyo'to'nvayavyatirekAbhyAM tanmAhAtmyamAha jiNavayaNe aNurattA, jiNavayaNaM je kariti bhAveNaM / amalA asaMkiliTThA, te haMti parittasaMsArI // 264 // vyAkhyA-jinavacane'nuraktA jinavacanaM ye kurvantyanutiSThanti, bhAvena amalA mithyAtvAdibhAvamalarahitAH, asaGkliSTA rAgAdisaGklezarahitAH, 'parItte' iti samastadevAdibhavAlpatApAdanena sammatAt khaNDitaH saMsAro yeSAM te parIttasaMsAriNaH katipaya-- bhavAntaramuktibhAjaH // 264 // 2010_02 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam bAlamaraNANi bahuso, akAmamaraNANi ceva ya bahuNi / marihaMti te varAyA, jiNavayaNe je na yAti // 265 // vyAkhyA-subvyatyayAt bAlamaraNairviSabhakSaNodbandhanAdiprayogairbahuzo'nekadhA akAmamaraNaizcA'nicchAmaraNairbahubhireva, caH pUrvau, mariSyanti te varAkA bahuduHkhabhAjanatayA'nukampanIyAH, jinavacanaM ye na jAnanti jJAnaphalatvAdanuSThAnasya, na cAnutiSThantIti // 265 // ato'rhadvacanaM bhAvAt karttavyaM, tadbhAvakaraNaM cAlocanayA, sA ca tacchravaNArhANAM deyA, te ca yairhetubhiH syustAnAha-- bahuAgamaviNNANA, samAhiuppAyagA ya guNagAhI / eeNa kAraNeNaM, arihA AloyaNaM souM // 266 // vyAkhyA-bahuH aGgopAGgasUtrArthAbhyAmevAgamaH, tasmin viziSTaM jJAnaM yeSAM te bA - gamavijJAnAH, dezakAlAzayAdivijJatayA, samAdhimeva madhurabhaNityAdyairAlocayitRRNAmutpAdayanti te samAdhyutpAdakAH, tato guNagrAhiNazca, upabRMhaNArthaM pareSAM samyagdarzanAdiguNagrahaNazIlAH, etaiH kAraNairarhAH syurAcAryAdyAH [AlocanAM zrotum], yataH - AlocanAyai dvAdazavarSANi saptazatayojanAni ca gamyAni AlocanAgrahaNaprAyazcittakaraNecchubhiH paraM tAdRggItArthaguroH pArzve eva mukhyata Alocyam / uktaM ca salluddharaNanimittaM khittaMmi ya sattajoyaNasayAI / kAle bArasa vAsA, gIyatthagavesaNaM kujjA // 1 // [] gurvabhAve maraNe siddhasAkSyapyAlocyam // 266 // kandarpAdibhAvanAsvarUpamAha kaMdaSpakukkuyAI, taha sIlasahAvahAsavigahAhiM / vimhAviMto ya paraM, kaMdappaM bhAvaNaM kuNai // 267 // vyAkhyA-kandarpo'TTaTTahAsahasanaM, anibhRtA AlApAH, gurvAdinApi saha niSThuravakroktyAdirUpAH kAmakathopadezaprazaMsAzca 1 kaukucyaM dvidhA, kAyena vAcA - bhUnayaNavayaNadasaNa-cchaehiM karacaraNakaNNAIhiM / taM taM karer3a jahahassae, paro attaNA ahasaM // 1 // [] 599 vAyAe kukkuio, taM jaMpei jeNa hassae anno / nANAvihajIvarU, kuvvai muhatUrae ceva // 2 // [ ] 2010_02 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 mukhaturye eva nAnAvidhajIvarutAn nAnAvAdyAdizabdAMzca kurute / evaM kandarpakaukucyaM kurvan , 'taha'tti yathA parasya vismayaH syAttathA yat zIlaM phalanirapekSA pravRttiH svabhAvazca, paravismayotpAdanAyaiva tattanmukhavikArAdikaM svarUpaM, hasanaM cATTahAsAdi vikathAzca paravismApakavividhollApAH, tAbhirvismApayan paraM kandarpayogAt kandarpA devAsteSAmiyaM teSUtpattihetutayA kAndI, tAM bhAvanAM tadbhAvAbhyAsarUpAM karoti // 267 // mantAjogaM kAuM, bhUikammaM ca je pauMjaMti / sAyarasaiDDiheDaM, abhiogaM bhAvaNaM kuNai // 268 // vyAkhyA-sUtratvAnmantrAzca yogAzca tathAvidhadravyasaMyogAH, mantrayogaM kRtvA, bhUtyA bhasmanA mRdA vAsaiH sUtreNa vA karma, rakSArthaM ca pAdAdeH pariveSTanaM bhUtikarma, cAt kautukAdi yaH prayuGkte sAtarasaRddhihetuM , anena puSTAlambane niHspRhasyaiva tatkurvato na doSa ityuktaM / sa AbhiyogI bhAvanAM karoti // 268|| NANassa kevalINaM, dhammAyariyA ya saMghasAhUNaM / mAI avaNNavAI, kidivasiyaM bhAvaNaM kuNai // 269 // vyAkhyA-jJAnasya zrutAderAsAtanA, kA ? zrutajJAne kiM varNitamasti sAraM ? vizeSazca ko'pi na, te eva SaTkAyAH, tAnyeva paJcamahAvratAnItyAdi, yataH kAyA vayA ya te cciya, te ceva pamAya appamAyA ya / mukkhahigAriyANaM, joisajoNIhiM kiM kajjaM ? // 1 // [paM.va./gA.1637] kevalinAM jJAnadarzanayoH kramopayoge parasparAvaraNatA, yugapadupayoge caikApattiH, dharmAcAryasya yathA ziSyA jAtyAdibhirguroravarNaM bhASante, saGghasya yathA bahavazca zRgAlAdisaGghAH, tatko'yamiha saGghaH ? sAdhUnAM ca yathA-na cAmI parasparamapi hasante, bakavRttiriyameSAmityAdi, tathA mAyI AtmanaH sato'pyaguNAnAcchAdayatItyAdyavarNavAdI jIvaH kilbiSikI bhAvanAM karoti // 269 // vicitratvAt sUtrakRtermohIprastAve'pyAsurImAha aNubaddharosapasaro, taha ya NimittaMmi hoi paDisevI / eehi kAraNehiM ya, AsuriyaM bhAvaNaM kuNai // 270 // vyAkhyA-anubaddho'vyavacchinno roSasya prasaro'syaiti, yataH 2010_02 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanam 601 niccaM duggahasIlo, kAUNa ya nANutappae pacchA / na ya khAmio pasIyai, avarAhINaM duveNhaM pi ||1||[p.v./gaa.1650] aparAdhinoIyorapi satoranyasminna te svayaM na prasIdati, yathA samuccaye, caH pUttauM, nimitte'tItAdau bhavati pratisevI, apuSTAlambane'pi tadAsevanAt , etAbhyAM kAraNAbhyAmAsurIM bhAvanAM karoti // 270 // satthaggahaNaM visabhakkhaNaM ca, jalaNaM ca jalapaveso ya / aNAyArabhaMDasevI, jaMmaNamaraNANi baMdhaMti // 271 // vyAkhyA-zasyate hanyate'neneti zastraM, tasya grahaNaM, Atmani vadhArthaM vyApAraNaM, veveSTi dehamiti viSaM, tasya bhakSaNaM ca, jvalanaM AtmadahanaM, jalapravezaH, caH anuktabhRgupAtAdiparigrahe, anAcAraH, AcAraH zAstrokto vyavahAraH, na AcAro'nAcArastena bhANDasyopakaraNasya sevA hAsyamohAdyaiH paribhogaH, tAni kurvanto yatayo janmamaraNAni janmamaraNanimittikarmANi badhnanti, saGkalezajanakatvenA'nantabhavahetutvAt zastragrahaNAdInAM / evaM ca mArgavipratipattyA mohIbhAvanoktAH, yatastallakSaNam ummaggadesao magga-nAsao umaggapaDivattI / moheNa mohittA, saMmohaNaM bhAvaNaM kuNai // 1 // [pa.va./gA.1655 ] tti asyAzcatra paramparAphalamidamuktam eyAo bhAvaNAo, bhAvitA devaduggaiM jaMti / tatto ya cUyA saMtA, paDaMti bhavasAgaramaNaMtaM [pa.va./gA.1661] // 271 // upasaMharanmAhAtmyamAha ii pAukare buddhe, NAyae pariNivvue / chattIsaM uttarajjhAe, bhavasiddhIyasaMmae // 272 // tti bemi vyAkhyA-ityetAn , sUtratvAt prAduSkRtya, kAzcidarthataH kAJcitsUtrato'pi prakAzya parinirvRto nirvANaM gato, buddhaH kevalI jJAtajo varddhamAnasvAmI, athavA 'pAukare' prAdurakArSIt , prakAzitavAn , zeSaM tadeva, parinirvRtaH krodhAdidahanopazamataH sammatAt svasthIbhUtaH, SaTtriMzaditi SaTtriMzatsaGkhyAn , uttarAH pradhAnA adhyAyA uttarAdhyAyAstAn vinayazrutAdIn , bhavasiddhikA bhavyAsteSAM saM bhRzaM matAn iSTAn bhavasiddhikasammatAn / / 272 / / iti samAptau bravImIti sudharmAgaNI jambUM pratyAha / ukto'nugamaH nayAnAmanumatamatraiva prAguktam // iti SaTtriMzaM jIvAjIvavibhaktisaMjJamadhyayanamuktam // 36 // 2010_02 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 atha niryukti: je kira bhavasiddhiyA, parittasaMsAriyA ya bhaviyA ya / kira paDhaMti dhIrA, chattIsaM uttarajjhAe // 1 // [ u.ni./gA. 557 ] je huMti abhavasiddhA, gaThiyasattA aNaMtasaMsArA / saMkilikammA, abhavviyA uttarajjhAe // 2 // [ u.ni./gA. 558 ] spaSTaM gAthAdvayaM / kintu 'bhaviyA' iti AkSiptAsannasiddhayo bhavyA ratnatrayArAdhakA bhinnagranthaya ityarthaH, bhavasiddhikazabdastu sAmAnyena bhavyatvArthaH / tathA'nantasaMsAriNo'bhavyA vA, te saGkliSTakarmANa uttarAdhyAye'bhavyA ayogyAH // I zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 tamhA jiNapaNNatte, aNaMtagamapajjavehi saMjutte / ajjhAe jahajogaM, gurupyasAyA ahijjijjA // 3 // [ u.ni./gA. 559 ] tasmAjjinaiH zrutajinAdibhiH prajJaptAn prarUpitAn anantairgamairarthabhedaiH paryavaiH zabdArthaparyAyaiH saMyuktAn adhyAyAn yathAyogaM, yoga-upadhAnAdyucitakriyA, tadanatikrameNa uttarAdhyAyAn gurUNAM prasAdAdadhIyeta, uttarAdhyayanayogyatAyAM paThedapramattaH, etadadhyayanArthinA'vazyaM guravaH prasAdyA ityarthaH // jogavihI vahittA, ee jo lahai suttaatthaM vA / bhAsei ya bhaviyajaNo, so pAvai nijjaraM viulaM // 4 // [ ] jassADhattA ee, kahavi samappaMti viggharahiyassa / so lakkhijjai bhavvo puvvarisI eva bhAsaMti // 5 // [ ] saMzayAndhatamasApahAriNI, satprakAzaparamopakAriNI / uttarAdhyayanadIpikA ciraM, prathyatAM munijanairnirantaraM // 1 // gacchAdhipaH zrIjayakIrttisUrIzvaro vidhipakSagaNaprahRSTaH / sadbhAvasAraH paramArthahetu-maklRptavAn pustakaratnametat // 2 // [ ] 2010_02 // iti samAptA zrImaduttarAdhyayanadIpikATIkA guru zrImaccAritravijayasuprasAdAt // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTAni 2010_02 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2010_02 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [1] dIpikATIkAgata uddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // uddharaNAMzaH akAraNamadhIyAno agaNInivvAvaNe ceva 6 agnihotrAdikaM karma acchimuhamajjANo ajiyasa kumArataM ajIvakammaNo davva ajjhayaNe nikkhevo aTTama pi sikkhijjA aTThanimittaMgAI avihakammamahaNassa ahiMsA kahA aNa miccha mIsa samma aNuvIja aNavaH sarvazaktitvA aNujANaha0 saMkoe saMDAsaM aNNAyayA alobhe ya attaaNaMtarapAraMpare ya atthahigAro etthaM atha vaMdiUNa deve addhamasaNassa sarvajaNassa 2010_02 granthanAma [ ] [utta.ni./gA. 453] ] [ [ u.ni.gA. 237 vR.bhA. ] [ A.ni./gA. 278] [ u.ni./gA. 537] [ u.ni./gA. 543 ] [ u.5./8 bR.vR. ] [A.ni.saM.gA. ] [utta.ni./gA. 287] [A.ni.saM.gA. ] ] [ [ bhASyagA0 ] [ 1 [vi.sA./gA. 376 ] [A.ni./gA. 1275 ] [ bhASyagA0 ] [ bhASyagA0 ] paJca. va./gA. 1615 ] [pra.sA./gA.867 ] a. gA. 14-12 23-22 12-5 6- prArambhe 18- 35 34- prArambhe 34--prArambhe 5-8 31-19 10- prArambha 31-12 29-71 36 - prArambhe 28-12 26-18 31-20 36- prArambhe 36- prArambhe 30-12 16-8 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 [A.ni.saM.gA.] 31-19 36-56 14-8 9-prArambhe [A.ni.saM.gA.] 31-19 12-5 14-8 29-71 9-22 [da.vai.ni.gA.47va.] 30-15 [uni./gA.133] 2-45 [A.ni.saM.gA.] 31-19 [A.ni.saM.gA.] 31-19 [u.ni.gA.237 vR.bhA.] 6-prArambhe 8-13 [A.ni.saM.gA.] 31-15 [utta.ni./gA.487] 27-prArambhe [da.ni./gA.13] 31-15 [ 606 addhANaMmi pavesittA adhastiryagathordhvaM ca anapatyasya lokA anityaM bhavabhAvaM ca apassamANo passAmi aputrasya gatirnAsti aputrasya gati sti appaM bAyara mauyaM appA mitamamittaM ca appAhAra 1 avaDDhA 2 abhitarA ya khubhiyA abhikkhaM bahusue'haM ti abhikkhamakumAre u abhoga 1 aNAbhoga 2 alaGkRtAnAM dravyANAM alAbharogataNaphAsA avadAlI 1 uttasao 2 avarAhami ya payaNuge avaloyaNaM disANaM avisuddhabhAvalesA asakko rUvamaTuM asipatte dhaNu kuMbhe asthiSvarthAH sukhaM mAsaM aha aNupuvvI nAmaaha annayA kayAi aha Agao sapariso aha puMDarIyaNAyaM ahAvare cautthe aMtakiriyAvatthUahAvare tacce aMtakiriyAvatthUahAvare docce aMtakiriyAvatthUahiyAsiyA u aMto ] [uni./gA.541] [ zrA.pra./gA.16 vR.] [A.ni.saM.gA.] 34-prArambhe 16-4 31-12 8-13 36-prArambhe 25-prArambhe 10-prArambhe 10-prArambhe [bhASyagA0] [Ava.ni./gA.465] [utta.ni./gA.292] [utta.ni./gA.293] [sthAnAGgasUtre] [sthAnAGgasUtre ] [sthAnAGgasUtre] [pa.va./gA.441] 29-14 29-14 29-14 26-39 2010_02 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 607 4-6 31-12 31-15 32-96 12-31 12-13 9-10 34-prArambhe / 6-prArambhe 18-34 30-13 18-41 30-34 29-prArambhe pariziSTam-1 dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // aho vaicitryameSA yat aMbe aMbarisI ceva [A.ni.saM.gA.] AuTTimUlakaMde [A.ni.saM.gA.] AuraciNhAiM eyAI [u.ni./gA.249] AkArairiGgitairgatyA AtmadruhamamaryAdaM AtmA re jJAtavyo AtmArthaM sIdamAnaM AbharaNAcchAdaNA [u.ni./gA.538] Abhoge jANato [uni.gA.237 vR.bhA.] AyaMsagharapaveso [A.ni./gA.436] Ayaparaparikamma Ayarie gacchaMmi ya [gA.sa./gA.476] Ayariya 1 uvajjhAya 2 [u.ra./gA.34vR.] AyANapadanAmaM [utta.ni./gA.503] Alassa 1 moha 2 vannA 3 [utta.ni./gA.160] Aloe cciya sA teNa AloyaNa 1 paDikkamaNe 2 [saM.pra./gA.1525] AloyaNA niravalAve [A.ni./gA.1274] AvIi 1 ohi 2 aMtiya 3 [pra.sA.gA.1006] AzAmodakatRptatvaM [ ] itthINa kahittha vaTTai [ utta.ni./gA.327] imaM ca erisaM taM ca [u.ni./gA.122] imA No chaTThiyA jAI [utta. 13/7 utta.] iha hi ikSvAkukulavaMzodbhavena [brahmANDapurANe] iMgiyamaraNavihANaM [paJca. va./gA.1623] iMdapure bhaddapure [utta.ni./gA.352] IsaratalavaramADaMbiyANa [utta.ni./gA.315] ukkosadaMseNeNaM bhaMte ! ukkhittaNAe saMghADe [A.ni.saM.gA.] uccAgoyakammasarIrapucchA [prajJApanAyAm] 32-31 30-32 31-20 5-prArambhe 32-94 12-prArambhe 2-43 13-3 25-16 30-12 13-prArambhe 11-prArambhe 29-1 31-14 33-14 2010_02 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 [A.ni.saM.gA.] [u.ni./gA.120] [pa.va./gA.1655] [paJca. va./gA.1625] [paJca. va./gA.1672] [utta.ni./gA.288] uktAni pratiSiddhAni uggamavisuddhaM savvaM uggamavisuddhaM savvaM ugghAo vA vijjUgiriugghAyamaNugghAyaM ujjeNIkAlakhamaNA uDDaveiyA uvari junnagANaM ummaggadesao maggauvvattai pariyattai uvvattai pariyattai usahassa bharahapiuNo RtukAle vidhAnena RSabha eva bhagavAn ee paJca vayasA eehi kAraNehiM ekavarNamidaM sarvaM ekavarNamidaM sarvaM ekasukRtena duHkRtaekAdyAdyA vyavasthApyAH eko'haM nAsti me kazcin egassa khIrabhoyaNaheU egANiyassa dosA egidiya suhumiyarA ege bhaMte ! jIvappaese etAvAneva loko'yaM etenaiSAM pratibandho emeva kasAyaMmi vi eyaM ca dosaM daTTaNaM eyaM paccakkhANaM eyaM sasallamaraNaM eyAo bhAvaNAo 4-13 36-256 36-256 30-13 31-18 2-41 26-26 36-271 30-12 30-12 10-prArambhe 12-5 25-16 13-prArambhe 30-13 12-13 25-33 11-12 30-10 9-4 10-prArambhe 15-1 31-12 [AraNyake] [utta.ni./gA.337] [utta.ni./gA.300] [o.ni./gA.412] [A.ni.saM.gA.] [Sa.sa.81] [uni.gA. 237 vR.bhA.] [ da.vai.a.5.u.zgA.49] [ma.pa./gA.322] [uni./gA.220] [pa.va./gA.1661] 7-9 9-prArambhe 6-prArambhe 32-96 5-prArambhe 5-prArambhe 36-271 2010_02 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-1 dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // eyAsiM lesANaM [utta.ni./gA.545] evaM sasiNiddhAe [A.ni.saM.gA.] evameva daMsaNaMmi vi [uni.gA.237 vR.bhA.] evameva ya pAsavaNe [pa.va./gA.442] oyarai pamANe puNa [bhASyagA0] orAliyaM ca divvaM [A.ni.saM.gA.] ohAviukAmo vi ya [uni./gA.123] kaDae ya te kuMDale ya te [ utta.ni./gA.139] kaNDU 1 abhattacchando 2 [u.ni./gA.84] kanhalesANaM bhaMte ! [prajJApanAyAm] kapilaM zasyaghAtAya kamadaddaraMkarito kammappavAyapugve [u.ni./gA.69] kammamasaMkhijjabhavaM [ya.ca./gA.6] kayanANAviharUvo karmendhanaM samAzritya [agnikA. aSTa. zlo.1] kavalANa ya parimANaM [pra.sA.gA.270vR.] kaMdAdisacitto [utta.ni./gA.298] kaMpillo malayavaI [utta.ni./gA.342] kAUNa tavaccaraNaM [utta.ni./gA.404] kAmaH krodhastathA lobho kAmagrasto jIvaH kAyA vayA ya te cciya [paM.va./gA.1637] kAyANa chakka jogaMmi [A.ni.saM.gA.] kAMpillapuravaraMmi a [uni./gA.395] kAMpilli giritaDAgaM [utta.ni./gA.344] kukkuDipAyapasAre [ ] kuryAdvarSasahastraM tu kRSNAdidravyasAcivyAt kevaliparisaM tatto [utta.ni./gA.301] kevalI NaM bhaMte ! assi samayasi [prajJaptyAm] 34-prArambhe 31-15 6-prArambhe 26-39 36-prArambhe 31-14 2-45 2-45 2-2/sU. 34-20 15-7 18-41 2-prArambhe 29-18 18-41 25-16 30-15 10-prArambhe 13-prArambhe 18-54 9-prArambhe 36-269 31-18 18-prArambhe 13-prArambhe 17-14 12-46 34-22 10-prArambhe 29-71 2010_02 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 [ prajJaptau] 32-109 13-31 25-33 6-prArambhe 31-10 31-15 29-71 [A.ni.saM.gA.] [A.ni.saM.gA.] [ ] [u.4/7bR.vR.pa.] [ ] [ ] 4-7 15-7 15-7 18-48 13-prArambhe [utta.ni./gA.350] [ utta.ni./gA.166] [A.ni.saM.gA.] 610 kevalI NaM bhaMte ! imaM rayaNappabhaM kSaNayAmadivasamAsakSamA dAnaM damo dhyAnaM kSetraM 1 vAstu 2 dhana 3 dhAnyakhaMtI ya maddavajjava khuhA pivAsA sIuNhaM gai ANupubbi do do gaNiyaM ca devadattaM gatistvarA svaro vAmo gandharvanagaraM snigadhaM gayarAyadosamoho gahanaM nadIkuDaMga gaMgAo do kiriyA gAyane rodanaM brUyAgiNhate ya adiNNaM gUDhacchirAgaM pattaM gRhAzramasamo dharmoM goTuMgaNassa majjhe ghittUNa puMDarIyaM cauhi ThANehiM jIvA tiriyAuyaM cauhi ThANehiM jIvA maNuyAuyaM cakkAbhaM bhajjamANassa cakkhusiNehe suhao carito nirupakliSTo carimasarIro sAhU carenmAdhukarI vRtticarmavalkalacIrANi calaM rAjyaizvaryaM caMpAe puNNabhaiMmi cittabhittiM na nijjhAe citte ya vijjumAlA [utta.ni. gA.271 vR.] [utta.ni./gA.295] 15-7 31-15 36-99 9-42 18-47 10-prArambhe 7-17 7-20 36-99 15-7 5-29 10-prArambhe 12-15 8-7 8-1 10-prArambhe 2-17 [utta.ni./gA.290 [vede] [harilavAcakaH] [utta.ni./gA.286] [da.a.8/gA.55] [utta.ni./gA.339] 13-prArambhe 2010_02 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 1 dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // cirasaMsaTTaM cirapariciyaM ca cUlaga 1 pAsaga 2 dhanne 3 chaumatthamaraNa 11 kevali 12 chaTThamadasamaduvAlasehiM chammAsabdhaMtarao chuTTati niyalabaddhA jattha jalaM tattha vaNaM jattha rAyA sayaM coro jamahaM diyA ya rAo ya jayA te peijje jayA rajjaM ca ra ca jayA savvaM pariccajja jassADhattA ee jahabbhe taha amhe jaha dIvA dIvasayaM jaha bAlo jaMpaMto jaha manne ema jaha loe daMDijjai jaha sagaDakkhovaMgo jaha samilA pabbhaTThA jaha jaha suyamavagAhai jahA lAho tahA loho hA sUI sattA jahAhi aggI jaM kira davvaM khujjaM jaM gijjai puvvaM ciya jaM jeNa kayaM kammaM jaM veyai taM bandhai jaM samayaM jANAi jA kammadavvasA Ama ja 2010_02 [utta.ni./gA. 303] [utta.ni./gA. 159] [pra.sA.gA.1007 ] 1 [A.ni.saM.gA. ] ] [ [ [gA.sa./gA. 137 ] [ u.ni./gA. 134] [ u.ni./gA. 127] [utta.ni.gA.277 ] [utta.ni.gA. 276 ] [ utta.ni.gA. 278 ] [ [utta.ni./gA. 308 ] [u.ni./gA. 8 ] [saM.pra./gA. 1502 ] [utta.ni./gA. 304] ] [ [gA.sa./ 356 ] [ utta.ni.gA. 159vR. ] [pa.va./gA. 560 ] [ utta. a. 8 /gA. 17] [ ] [ da.a.9/1/11 ] [ utta.ni./gA. 490 ] [ u.8 / 1 bR.vR. ] [ 1 ] [ [ prajJasau ] [ u.ni./gA. 539] [A.ni.saM.gA. ] 611 10- prArambha 3-1 5- prArambhe 31-20 31-15 1-13 26-30 2-45 2-45 18-47 18-47 18-47 36 - paryante 10-1 1-41 1 - 11 10- prArambhe 31-4 8-11 3-1 29-24 8- prArambhe 29-58 2-1 / sU. 27- prArambhe 8-1 9 - prArambhe 33-11 32- 109 34- prArambhe 31-19 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 [utta.ni./gA.305] [u.ni.gA.550] [u.ni.gA.552] [u.ni./gA.535] [utta.ni./gA.520] [u.ni./gA.544] [u.ni.gA.554] [A.ni.saM.gA.] [ de.ku./gA.17] [u.ni./gA.132] [prava.sA./gA.494] [A.ni.saM.gA.] [utta./gA.1357] 31-20 10-prArambhe 36-prArambhe 36-prArambhe 34-prArambhe 32-prArambhe 34-prArambhe 36-prArambhe 31-19 32-7 2-45 jANaMti na vi ya evaM jANagapucchaM pucchai jANagasarIrabhavie jANagasarIrabhavie jANagasarIrabhavie jANagasarIrabhavie jANagasarIrabhaviyaM jANagasarIrabhaviyA jAyateeNaM bahujaNaM jAyamANassa jaM dukkhaM jAva vucchaM suhaM vucchaM jiNakappiyA ya duvihA jiNANaM NaMtanANINaM jIvA ceva ajIvA ya jIvA NaM bhaMte ! teyAkammapoggalANaM jIvANamajIvANa ya je ime ajjattAe je egaM jANai je kira gurupIDaNayA je kira caudasapuvI je kira bhavasiddhiyA je huMti abhavasiddhA jeTThAsADhesu mAsesu jeNa kulaM AyataM jeNa bhikkhaM baliM demi jeNa rohaMti bIyAI jeNevissariyaM NIe jesiM tu pamAeNaM jo iMdakeo sualaMkiyaM tu jo kAravei jiNapaDimaM jo so namititthayaro [u.ni./gA.536] [vivAhapra.] [ utta.ni./gA.493] [utta.ni./gA.317] [uni./gA.557] [u.ni./gA.558] [uni./gA.129] 31-19 28-14 33-18 34-prArambhe 3-12 2-43 27-prArambhe 11-prArambhe 36-paryante 36-paryante 2-45 11-26 2-45 2-45 31-19 32-prArambhe 18-47 18-48 9-prArambhe [uni./gA.124] [u.ni./gA.126] [A.ni.saM.gA.] [ utta.ni./gA.525] [utta.ni.gA.272] [utta.ni./gA.268] _ 2010_02 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-1 dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // jogavihI vahittA jogA payaDipaesaM jogu 17 vaoga 18 kasAe 19 Ava.ni./gA.424] jJAnino dharmatIrthasya ThANanisIyatuyaTTaNa Daharo akulINo tti ya Daharo vi nANavuddho NavamAse kucchIe dhAliyA [utta.ni./gA.137] NANe daMsaNacaraNe [u.ni.gA.237 vR.bhA.] NIyAgoyakammasarIrapucchA [prajJApanAyAm] No vAmAo haNUyAo dAhiNaM tajjJAnameva na bhavati [ ] taNasaMthAranisaNNo vi [saM.pa./gA.48] tatta vi kAliyasue [bhASyagA0] tatto ya rAyapiMDaM 5 [A.ni.saM.gA.] tatto vi se caittANaM [ da.vai.a.5u.2gA.48] tattha khalu ime paDhame aMtakiriyAvatthU- [sthAnAGgasUtre] tattha viNANeNa tahiyaM pi [bhASyagA0] tamhA khalu ppamAyaM [utta.ni./gA.526] tamhA khaluMkabhAvaM [utta.ni./gA.495] tamhA jiNapaNNatte [uni./gA.559] tavateNe vayateNe [da.vai.a.5u.2gA.46] tavasA u nikAiyANaM ca tasmAt svajanasyArthe tasmAt svajanasyopari [ ] tassa aNuogadArA [bhASyagA0] tassa ya vesamaNassa [utta.ni./gA.294] tassodaiyA bhAvA [ ] taha uvadaMsa nimaMtaNa [gu.bhA./gA.36] taM annamannaghAsaM [Ava.ni./gA.468] taM ciya hoi taha cciya 613 36-paryante 29-71 20-prArambhe 2-1/sU. 30-13 31-20 31-20 2-45 6-prArambhe 33-14 35-17 12-13 3-12 36-prArambhe 31-15 32-96 29-14 36-prArambhe 32-prArambhe 27-prArambhe 36-paryante 32-96 29-22 4-4 4-4 36-prArambhe 10-prArambhe 29-72 31-20 25-prArambhe 30-13 2010_02 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 taM jaha u hatthakammaM taM pAsiUNa iDi soUNa kumA tAH kRSNanIlakApota tAvasa kimiNA mUya titthagarakevalINaM yAmpoglA tesimeva ya NANINaM dagdhe bIje yathAtyantaM dadhimadhughRtAnyapAtre dadhivAhanaputreNa davadavacArI yAvi bhavai 1 davvabahueNa bahugA davve bhAva yatahA dazadharmaM na jAnanti dazamavarSAdanu aNNe vi dasa dageleve kuvvaM dasaaTThadosarahio devo dasauddesaNakAlA dasANa dasapuranayacchughare daMsaNavayasAmAIya daMsamasagassamANA dAnamaurabhrikeNApi dAnena bhogAnApnoti dAridda dohaggaM dAvaddAe udagaNAe dAsA dasaNe AsI dipaNe koDiNNe ya dugaticakkapaNagaM dumapatteovammaM durgAsvaratrayaM syAd 2010_02 [A.ni.saM.gA. ] [ utta.ni./gA. 299 ] [ utta.ni./gA. 347 ] [pra.ra. / 38 ] [ u.pa./gA. 305 ] [utta.ni./gA. 316 ] [ ] [A.ni.saM.gA. ] [ tattvA.a.10sU. 7. bhA. ] [ ] [ ] [ ] [ utta.ni./gA. 311 pU. ] [ 1 [ 1 [ nizIthacUrNau ] [A.ni.saM.gA. ] [ saM.sa./gA. 3] [A.ni.saM.gA. ] [ utta.ni./gA. 175 ] [ A.ni.saM.gA. ] [ utta.ni./gA. 492 ] [ ] [su.a.10/10 ] [ ] [ A.ni.saM.gA. ] zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 31-15 10- prArambha 13- prArambha 34- prArambhe [ utta. 13/6 ] [utta.ni./gA.296 ] [ prava.sA./gA. 495 ] [ utta.ni./gA. 283 ] [ ] 2-15 11- prArambha 33-17 31-19 3-20 12-17 18-47 31-14 11- prArambha 30-37 36-11 36-259 31-15 18- 48 31-17 3-1 31-11 27- prArambhe 31-20 31-20 18- 48 31-14 13-3 10 - prArambha 3-1 10 - prArambhe 15-7 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 615 34-prArambhe 33-5 2-9 25-26 34-42 13-prArambhe 15-7 5-20 pariziSTam-1 dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // duvihA u bhAvalesA [u.ni./gA.540] duhapaDiboho ya niddanidda [ ] dRSTAzcitte'pi cetAMsi devamAnuSatiryakSu devA ya devalogammi [utta. 13/7 pUrvA.] devANa nArayANa ya [jI.sa./gA.74] devI nAgadattA [utta.ni./gA.340] devesu uttamo lAho [ ] desikkadesavirayA [ dehami asaMlihie [pa.va./gA.1577] dehaMmi asaMlihie [paJca. va./gA.1570] do kappa kAyasevI [bR.saM./gA.166] do vi ya jamalA bhAo [Ava.ni./gA.464] donni vi namI videhA [utta.ni./gA.267] dve brahmaNI veditavye [ ] dhaNao dhaNatthiyANaM [ra.sa./gA.93] dhaNadeve vasumitte [utta.ni./gA.340] dhannANaM khu narANaM [u.4/7bR.vR.pU.] dhammo cevettha sattANaM [ ] dharmAdranonmizrita [ ] dhitI matI ya saMvege [A.ni./gA.1276] dhIreNa vimariyavvaM [ma.pa./gA.321] na jJAtakAmaH kAmAnA [ ] na pitA bhrAtaraH putrA na vi atthi na vi ya hohI [utta.ni./gA.309] na zUdrAya matiM dadyA [ ] na sahasrAdbhavettuSTina so pariggaho vutto [da.vai.6/21] natthi kira so paeso [ma.pa./gA.238] nANassa hoi bhAgI [u.pa.682] nANassa hoI bhAgI [paJcA.11/gA.16] 35-20 30-13 32-93 25-prArambhe 9-prArambhe 25-32 18-48 13-prArambhe 4-7 18-48 2-44 31-20 5-prArambhe 32-28 13-22 10-1 12-11 9-48 3-2 2-1/sU. 32-3 2010_02 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 616 nANAI uvajIvai nANeNa saNeNa ya nAmaM ThavaNA davie nAme chavvihanAme nA'sato vidyate bhAvo nikkhevAvasaro puNa nikkheve u ajIve nikkhevo jIvaMmi nikkhevo vibhattIe nigoyassa NaM bhaMte ! nipphAiyA ya sIsA niyaDuvahipaNihIe nirjitamadamadanAnAM nIyaM sijjaM gayaM ThANaM no sarasi kahaM chettA nokammadavvalesA pagaiThiimaNubhAge paccakkhANe viussagge pacchAkammaM purekamma paJcatirikkhajoNie paJcadhA kuru janmAntaM paJcaviMzatitattvajJo paJcaitAni pavitrANi paDiggahaM saMlihittANaM paDhamaMmi ya saMghayaNe paDhamaMmi savva jIvA paDhame nidaM payalaM paNavIsaM bhAvaNAo taM paNNavaNa 1 veya 2 rAge 3 pattaM 3 pattAbandho 4 payalA hoi Thiyassa u payalApayalA u caMkamau paradravyaM yadA dRSTvA zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 [uni.gA.237 vR.bhA.] 6-prArambhe [ ] 19-86 [bhASyagA0] 36-prArambhe [bhASyagA0] 36-prArambhe [zA.sa.1/76] 31-20 [bhASyagA0] 36-prArambhe [uni.gA.551] 36-prArambhe [u.ni.gA.549] 36-prArambhe [u.ni.gA.553] 36-prArambhe [bhagavatyAm] 36-103 [AcA.gA.267] [A.ni.saM.gA.] 31-19 [pra.ra.zlo.238] [da.9/1-17] 11-10 [gu.bhA./gA.37] 31-20 [uni./gA.542] 34-prArambhe [u.ni./gA.533] 33-25 [A.ni./gA.1277] 31-20 [da.6/53] 9-prArambhe 12-13 [zA.vA./3-37] [ ] [da.5-2/1] [ma.pa./gA.533] [A.ni./gA.791] 15-2 5-prArambhe 24-3 29-71 31-17 20-prArambhe [Ava.ni./gA.423] [nizI.bhA./gA.1393] 33-5 33-5 25-25 [ ] 2010_02 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 617 pariziSTam-1 dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // pariNAmo hyAntaraparitaMto vAyaNAe [u.ni./gA.121] paripAlio dIho [ ] pariyaTTiyalAyannaM [utta.ni./gA.307] parivATakAmukapalimaMthamahaM viyANiyA [ ] pavvajjA gAgalissa [utta.ni./gA.285] pavvajjAi kAuM paMcamahavvayajutto [Ava.ni./gA.470] pAdarajasA prazamanaM piMDesaNAsijjiriyA [A.ni.saM.gA.] pitRmAtRbhrAtRbhAryA [ ] pisuNA parovatAvI [utta.ni./gA.494] puDhavijalajalaNavAyA [ ] puDhavidagaagaNimAruya [A.ni.saM.gA.] putreNa jAyate lokaH pupphuttarAo cavaNaM [utta.ni.gA.279 vR.] purao pakkhAsane [gu.bhA./gA.35] pulAkabakusapaDisevaNA [ ] pulAkaladdhIe vaTTamANo pulAgabakusakusIlA [ uni.gA.237 vR.bhA.] puvvaMte hujja jugaM [utta.ni.gA.159vR.] puMDariyakiriyaTThANaM [A.ni.saM.gA.] pRthvyapvanaspataya AdyacarturlezyAH [ ] porANayagayadappo [ utta.ni. gA.271 vR.] pratighAtavidhAyitvA [ ] prANAdvitricatuH proktA battIsaM kira kavalA [pi.ni./gA.642] bahujaNassa neyAraM [A.ni.saM.gA.] bahupaDipuNNAe porasIe bahuputrA dulI godhA bahuyANa saddayaM soccA [utta.ni.gA.274] bahurayajamAlipabhavA [utta.ni./gA.165] 28-12 2-43 36-254 10-1 32-106 2-39 10-prArambhe 30-13 25-prArambhe 2-44 31-18 9-prArambhe 27-prArambhe 6-13 31-13 14-8 18-47 31-20 6-prArambhe 20-prArambhe 6-prArambhe 3-1 31-16 34-45 18-47 28-12 29-17 30-15 31-19 26-18 14-12 18-47 3-1 2010_02 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-prArambhe 618 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 baMbhaMmi [ u] caukvaM [utta.ni./gA.381] 16-prArambhe bArasavAse ahie [utta.ni./gA.524] 32-prArambhe bAlastrImUDhamarkhANAM 31-20 biio vi namIrAyA [utta.ni./gA.269] 9-prArambhe brahmacaryeNa satyena 12-46 brahmacArI gRhasthazca 14-9 brAhmaNo brahmacaryeNa 12-13 bhaddaeNa va hoyavvaM [utta.ni./gA.326] 12-prArambhe bhavakoTISu duHprApyaM 9-prArambhe bhavaNavaNajoivemANiyA ya| [A.ni.saM.gA.] 31-16 bhavasiddhiyA u jIvA [utta.ni./gA.313] 11-prArambhe bhavA 28 ''garise 29 kAlaM 30 tare 31[ Ava.ni./gA.425] 20-prArambhe bhAvaMmi vibhattI khalu [u.ni.gA.556] 36-prArambhe bhAviyajiNavayaNANaM [paJca.va./gA.539] 5-prArambhe bhAve [u] vatthiniggaho [utta.ni./gA.382] bhikkhAyariyAe bAvIsaM 2-1/sU. bhUnayaNavayaNadasaNa 36-267 maipuvve jeNa suyaM 23-3 magahApuranagarAo [utta.ni./gA.284] 10-prArambhe maGgalai: kautukairyogai[ ] 4-1 maNaparamohipulAe [prava.sA./gA.693] mattaH 1 pramatta 2 unmattaH 3 36-11 mahAraMbhayAe mahApariggahayAe [ ] 7-17 mahokSaM vA mahAjaM vA [ 7-1 mA vahau koi gavvaM [saM.raM./gA.6786] 2-41 mANussa 1 khitta 2 jAi 3 [utta.ni./gA.158] 3-1 mAtA bhrAtA bhaginI [ ] 4-4 mAsabbhaMtarao yA [A.ni.saM.gA.] 31-15 mAsAI sattaMtA [A.ni.saM.gA.] 31-11 micchattaM 1 veyatigaM 4 [prava.sA./gA.721] 6-prArambhe micchadiTThI jIvA [ utta.ni./gA.314] 11-prArambhe muNDasya bhavati dharma [ ] 15-15 mRdvI zayyA prAtaH 17-17 3-1 _ 2010_02 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 619 pariziSTam-1 dIpikATIkAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanukramaH // meru vva taMgadeho mokkhamaggaM pavannesu [utta.ni.gA.279] morI 1 naulI 2 birAlI 3 [u.ni.gA.174pU.] yathA nizi khagAnAM syAd yathA sarvAnRtatyaktaM yadA na kurute pApaM yadA sarvaM parityajya yadi putrAdbhavet svargoM yadvad drume mahati yasya buddhirna lipyeta ye punarihA'kriyAvAdinaste rahanemissa bhagavao [utta.ni./gA.446] rAisarisavamittAI [utta.ni./gA.140] rAgaddosA daMDA jogA [utta.ni./gA.378] rAjA bhartA manuSyasya rAyagihamihilahatthiNa [utta.ni./gA.353] rAyA ya tattha baMbho 1 risaheNa u IsariyaM rUsao vA paro mA vA [ utta.ni.gA.279 vR.] rogaharaNa'pyazaktAH lakhUNa vi devattaM [da.vai.a.5u.zgA.47] liMgapulAo aNNaM [uni.gA.237 vR.bhA.] lesANaM nikkhevo [uni./gA.534] vagghassa mae bhIeNa [u.ni./gA.128] vaDapuragabaMbhathalayaM [utta.ni./gA.348] vaNahatthiM ca kumAro [utta.ni./gA.349] vaNNeu jaha vihiNA [bhASyagA0] vayachakkamidiyAyANaM ca [A.ni.saM.gA.] varaM praviSTaM jvalitaM hutAzanaM [ ] vasabhe ya 1 iMdakeU 2 [uni./gA.265] vasahikahanisijjidiya [A.ni.saM.gA.] vANArasinayarIe [Ava.ni./gA.463] vAyaNAyario nAma 18-41 18-47 3-1 9-prArambhe 25-24 25-23 25-27 14-12 9-10 8-7 18-23 22-50 2-45 15-prArambhe 33-20 13-prArambhe 13-prArambhe 15-7 18-47 4-4 32-96 6-prArambhe 34-prArambhe 2-45 13-prArambhe 13-prArambhe 36-prArambhe 31-18 2-9 18-47 31-10 25-prArambhe 31-20 ___ 2010_02 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 vAyA kukkuo vArimajjhevagAhittA vAsasahassaM uggaM vicchUya 1 sappe 2 mUsaga 3 vijJAya vastu ni vipadyuccaiH stheyaM viyaDaNamabhuTTA viSamAkSarapAdaM vA viSayagaNaH kApuruSaM vIriya dhamma samAhI vuDDi ca hANi ca sasissa daTTu vainayikavAdino nAma yeSAM zabdabrahmaNi niSNAta: zabdena mahatA bhUmizaraNaM te jinAH siddhAH zilpamadhyayanaM nAma zaucamAdhyAtmikaM tyaktvA zvetaM chAgamAlabheta SaT zatAni niyujyante sai kAle ca sai bhujjaitti bhogo sajja va mayUro sajjeNa lahar3a vitti satthapariNNA logavijao ya sappANaM do jAio sappo vi [ a ] kulaNeNaM sappo vi kulalavasago samao veyAlIyaM samakaDagAo aDavI samaNe jakUlavAlae samaNo si saMjao si samabhAvami ThiyappA samamazrotriye dAnaM 2010_02 [ 1 [ A.ni.saM.gA. ] [ utta.ni./gA. 523] [ u.ni.gA. 173pU.] [ ] [ ] [paJca. va./gA. 1671 ] ] ] [A.ni.saM.gA. ] [ utta.ni.gA. 273 ] [ ] [ 1 [ ] [ ] [ ] [ vAcakaH ] [ [ [ da.5-2/6 ] [ ka.prA./ 165gA. ] [ 1 [ ] [ A.ni.saM.gA. ] [ ] [ Ava.ni./gA. 466 ] [ Ava.ni./gA. 467 ] [A.ni.saM.gA. ] [utta.ni./gA. 345 ] [ saM.ra./ 1283] [utta.ni./gA. 141] [paJca. va./gA. 1616 ] [ ] [ ] zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 36-267 31-19 32- prArambha 3-1 22-43 7-20 30-12 36-11 8-6 31-13 18-47 18-23 25-32 15-7 9- prArambha 14-12 12-39 25-30 9-40 26-32 33-15 15-7 15-7 31-18 22-44 25- prArambhe 25- prArambhe 31-13 13- prArambhe 1-3 2-45 30-12 12-13 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAgatauddharaNa-padyAnAmakArAdyanakramaH // 621 [ ] 36-7 30-13 6-13 2-45 1-14 [u.ni./gA.138] [u.ni.gA.237 vR.bhA.] 6-prArambhe [ma.pa./gA.234] samayamUlatvAdAvalikAsamavisamaMmi ya paDio samucchimakammAkammasayameva lukkha lovie saraNAgayANa vissaMbhiyANa sarIre uvakaraNe vA sarvajJaM pratipadyasva sarvAtmAno mamAbhUvan sarvAsu dikSvAtmAvadhikAsu sarveSvapi tapo yogaH salluddharaNanimittaM savvaM [ca] asaNapANaM savvaM se jAiyaM hoi savvattha saMjamaM savvattha saMjamaM savvatthapaDibaddho savvAvi ya ajjAo savve jahakkameNaM savve vi egadaseNa savve vi paDhamajAme sahakAramaJjarImanusaMkaMtadivvapemA saMgANaM ca pariNAya saMDasapANasabIe saMyato vA gRhI vApi saMvegajaNiyahAso saMsaTTha 1 masaMsaTThA 2 saMsaThThamasaMsaTTA saMsArapAragamaNe 10 saMsAraMgamajjhe sA iha puvvaNupuvvI sA caNDavAyavIisAmarthya varNanAyAM ca 9-prArambhe 9-prArambhe 33-18 9-42 36-266 5-prArambhe 35-15 4-8 6-14 30-12 5-prArambhe 36-prArambhe [o.ni./gA.47] [ogha.ni./gA.47] [paJca. va./gA.1617] [ma.pa./gA.541] [bhASyagA0] [A.ni.227] [pra.sA./gA.861] [utta.ni./gA.346 vR.] [bR.sa./gA.191] [A.ni./gA.1278] [A.ni.saM.gA.] 26-18 13-prArambhe 2-45 31-20 31-15 9-prArambhe 19-87 30-25 8-11 23-22 5-prArambhe 36-prArambhe [ArA.2/gA.176] [pra.sA./gA.739] [saM.pra.gA.783] [utta.ni./gA.454] [ma.pa./gA.310] [bhASyagA0] [utta.ni.gA.159va.] 32-107 2010_02 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 sAlI vIhI koddava sAhaha vaNa sauNANaM sAhAraNamappajjattaM sAhuM akammadhammAo sAhuM saMvAsei a sikkhAvaesa 1 liMge ya 2 siddhANa asiddhANa ya sirapphuraNe kira rajjaM sirapphuraNe kira rajjaM sIlesI NaM bhaMte ! sIsAveDheNa veDhattA sIhattA nikkhamio sukhaduHkhabuddhIcchodveSaprayatnasuttaM vittI taha vattiyaM ca supaTTe kusakuMDI (DiM) suhaasuhANaM ThiIo sa seya sammat seNAvai 1 gAhAvar3a 2 sevaI pattharaM seyaM sujAyaM suvibhattasiMgaM so taha he nA so samaNo pavvaio sohammaI amacco soUNa taM bhagavaMto soUNa taM bhagavao soUNa to araho hayamArUDho rAyA hariesA godattA hiTThillANa cautthaM hoi pulAo duviho hyadyanyadvAcyanyat 2010_02 [ ] [ u.4/1 bR.vR. ] [ ] [ A.ni.saM.gA. ] [ utta.ni./gA. 289 ] [utta.ni./gA. 452] [ u.ni.gA. 555 ] [ ] [ } [ cUrNau ] [A.ni.saM.gA. ] [ RSi/pra.28 ] [ [A.ni.saM.gA. ] [utta.ni./gA. 351] ] ] ] [vi.sA./gA. 549] [ A.ni.saM.gA. ] [ utta. ni. gA. 271 ] [ [ [ zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 23-17 4-1 [ bhASyagA0 ] [ Ava.ni./gA. 469] [ utta.ni./gA. 346 ] [utta.ni./gA. 291] [ utta.ni./gA. 306 ] [ utta.ni./gA. 302] [ u.ni./gA. 396 ] [ utta.ni./gA. 343 ] [ utta.ni./gA. 297 ] [ ] [ ] 29-71 31-19 10 - prArambha 23-22 36 - prArambhe 15-7 8-13 29-72 31-19 19-86 18-23 31-19 13- prArambhe 29-22 33-5 28-15 11-22 31-19 18-47 36- prArambhe 25- prArambhe 13- prArambhe 10- prArambha 10- prArambha 10- prArambha 18- prArambhe 13- prArambhe 10- prArambha 6- prArambhe 8-18 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSanAma pariziSTam [ 2 ] dIpikATIkAgatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // akvA [ gaNikA ] agaDa [ rathikaputra ] agaDadatta agnikumAra [ bhavanapatideva ] agnibhIru [ ratha ] agnizikha [ rAjan ] acala [ dhanin ] acalapura [nayara ] acyuta [ devaloka ] acyutendra [ indra ] ajita [ jina ] aTTana [ malla ] anAhata [deva] anilavega [ gaja ] a antaraJjikA [ purI ] andhakavRSNi [ nRpa ] apratiSThAna [ naraka ] abhici [ udAyanaputra ] amitatejas [ cakrin ] 2010_02 pRSThAGkaH / amogharatha [ rathika ] amoghaprahAra 79 77, 78 [ tIrthakara cakrin ] 41 ariSTanemi [ kumAra- bhagavAn ] 272 282 | arjuna [ mAlAkAra ] 79 arhaddatta [ yuvarAT ] 31 | arhannaka [ muni ] 131 278 262 ambazAla [ vana ] ayodhyA [ purI ] 72, 73 62 344 211 276, 281 131 arhanmitra [ AcArya ] avantI [ nayarI - deza ] 272 175 azakaTApitR [ AbhIrasuta-sAdhu ] azokavanI [ udyAna ] azokavanikA azvamitra [ koDinnaziSya ] aSTApada [ tIrtha ] ahicchatrA [ nagara ] 61 261, 262 264 335, 336, 337 39 31, 33 28 28 9, 25, 31, 32, 47, 72, 73, 73, 77, 80, 129, 272 49 34, 120 77 62 151, 152, 154, 157, 261, 262 199, 200 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 391 i 46, 624 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 A AmalakakalpA [ purI] 61 RSabha [jina] 155, 201, 515 AryarakSita [ purohitaputra-zramaNa] RSabha [zAzvatajinapratimA] 131 AryarAddhA [AcArya] 31, 32 RSabhapura[nagara] 34, 61 ASADha [ AcArya] 51,62 ASADha [ mAsa] elagapura [ nayara] Ahatazatru [ rAjan] kaTakadatta [ nRpa] 200 ikkaTadAsa [ AkhyA ] 120 kaNDarIka [ mahApadmaputra 152, 153 indradatta [ rAT-purodhas -rAjaputra] 506 upAdhyAya] 58, 119 kanakatejas [ nagatibhrAtR] 274 indradhanu[khecarendra] kanakamAlA [ rAjasutA] 274 indrapura nagara] 58, 200 kanakasundarI [ jitazatruputrI] 273 indrabhUti [ vIraziSya] 348 | kapila [ purohitaputra-muni] 119, 120 indrayazA [ brahmapriyA ] 196 | kamalAvatI [ mahAdevI] 212, 213, indravasu [brahmapriyA] 223, 227 indrazrI [ brahmapriyA] 196 | kamalAvatI [ rAjJI ] 131 iSukAra [ pura-nRpa] 212, 213, 227 | karakaNDu[ rAT-pratyekabuddha] 129, 269, 270, 271, 275, 276 ugra [kula] 213 kareNudatta [ nRpa] 200 ugrasena [ rAjan] 335, 340, 344 kareNudattA [ rAjJI] 198 ujjayanta [ giri] kareNupatikA [ rAjJI] 198 ujjayinI [ nagarI] 25 kaliGga[ deza] uttarakuru [ kSetra-zibikA] 175, 339 kAJcanapura [ nagara] 270 uttarA [ zivasvasR] kAtyAyana [ gotra] 197 uttarApatha [ deza] 273 kAmpilya | [ nagara-pitA] 56, 62, 151, udAyana [ rAT] 276, 278, 279, kAmpIlya | 198, 200, 201, 251, 280, 281, 282 252, 267 umA [ haripatnI] 268 kArtika [ mAsa] 391, 392 ulUka [gotra] 63 kAla [ nRpa] 265 ullaka [ deza] kAlavaizika [ rAjakumAra-muni] 44 ullakA [ nadI] 62 kAlika [AcArya] 47, 48 | kAliJjara[ adri] 195, 202 196 269 2010_02 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 5 gandhA pariziSTam-2 dIpikATIkAgatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 625 kAzI [nagarI-janapada] 179, 202, 282 kAzyapa [gotra-purohita ] 55, 119 | gaGgA [ nadI] . 49, 51, 178, kIrtimatI [ panthakanAgasutA] 198 195, 262 kIrtisenA [ panthakanAgasutA] 198 gaGgAcArya [ mahAgiriziSya] 62 kuJjarasenA [ rAjJI] 198 gaGgAhara[kheTakumAra] 266 kunthu [ arhat-cakrin] 264 gajapura [ nagara] 37, 178, 196, kumAranandin [suvarNakAra] 276, 277, 278 264, 265, 266 kuru [ deza-kSetra] 212, 264 gaNDika / [yakSa] 179 kurudatta [ibhya] gaNDitinduka | kulavAlaka [zramaNa] gandhAra[ deza] 131, 169 kuzAgrapura[ nagara] 34 gAgali [ piTharaputra ] 151 kusakuNDI [ kanyA ] 200 gAndhArI [balakoSThabhAryA] 178 kRSNa [ sUri-hari] 41, 42, 64 | giripura [ nagara] 199 kezikumAra [ nRpa] 281 | guNamAlA [rAjJI] 271 kezI |[kumaarshrmnn-nRp] 281, | guNazIla [ caitya] kezikumAra | 347, 348, 349, 350, godattA [rAjJI] 198 351, 352, 353, 354, | gozAlika [ vIraziSya] 355, 356, 357, 358, | gosstthaamaahil| [rakSitaziSya] 63, 64 359, 360, 361, 362, mAhila / 363, 364, 365, 366 / gautama [ vIraziSya-gotra ] 87, 151, 152, kesara[ udyAna] 252 154, 157, 163, 164, koTTavIrau [ zivaziSya] 165, 166, 348, 349, koDinna [ tApasa- 151, 153, 350, 351, 352, 353, mahAgiriziSya] 354, 355, 356, 357, koNika [ rAT] 358, 359, 360, 361, kollakira[ pura] 362, 363, 364, kozala [ deza] 365,366 kauNDinya [ zivaziSya] | gaurI [balakoSThabhAryA] 178 kauzAmbI [ nagarI] 32, 33, 45, 73, gha 77, 119, 199, 318/ ghRtapuSpamitra [ rakSitaziSya] 63 kSatriyakuNDa [ pura] kSitipratiSThita [ nagara] 34, 35, 212, | cakrapara[ nagara] 199 273, 275 2010_02 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57/ 57 626 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 caNDapradyota [ rAjan] 272, 281 | jahna [sagaraputra] 261, 262 caNDarudra [AcArya] 8 janukumAra canakapura [ nagara] jAhnavI [ gaGgA] 262 candragupta [ rAjan] jitazatru [ rAjan] 29, 31, 40, 44, 58, candra / [yuvarAjaputra] 129, 130, 72, 77, 119, 200, 269, 273 candrayazA jRmbhaka [ deva] 153 candrAnana [ zAzvatajinapratimA ] jyeSTha [ mAsa] 392 candrAvataMsaka [rATa] 195 | jvalanaprabha [ vyantarendra ] 261 campA [ nagarI] 29, 34, 45, 61, 151, | jvAlA [ devI] 264, 265 265, 271, 281, 329, 330 cANakya [ mantrin] DhaGka[ kumbhakAra] cArudatta [pitA] 197 | DhaNDhaNa [ rAjakumAra-muni] 42, 43 citra [ caNDAleza- 195, 196, 197, | DhaNDhaNA [ haribhAryA ] muni-janaka] 201, 202, 203, 209, 211, 212 | tagarA [ purI] 28, 31 citrasenaka [pitA] 198 | tApasa [ zreSThin] culanI [ rAjJI] 196, 197, 201 tinduka [ udyAna] 60,179, 248 ceTaka [nRpa] 269, 276 | tiSyagupta [vasuziSya] 61 ceTakarAja [ nRpa] tIraprabhAsa [ jalAzaye] tuGgika [zRGga] 41 janamejaya [nRpa] 265, 266 | toraNapura [ nagara] 274 jamAli [ muni-nihnava] 60, 61, 67 | tosaliputra [ AcArya ] 30 jamAlI [vIrajAmAta] | trivikrama [viSNu] 267 jambU[ dvIpa-vRkSa- 22, 62, 65, 131, sudharmaziSya] 175, 236 daNDa [ratna] 261, 262 jaya [cakrin] 267 daNDaka [araNya] jayakIrti [ sUrIzvara] datta [ vaNik-ziSya-hari] 28, 36, 282 jayaghoSa [ vipra-muni] 376, 377, dadhivAhana [ nRpa] 269, 270, 271 378, 387 dantapura [ viSaya] 269 jayacandrA [zrIkAntAputrI] 265 dantavakra [ rAT] 269 jayantI [ devI] 282 | darzana [ ] 197 jayasena [ nRpa] 131 dazapura [ nagara] 30,63 62 602 2010_02 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 2 dIpikATIkAgatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // dazArNa [ deza- nagara ] 195, 202, 268 nagila [ zrAvaka ] dazArNapura nanda [ nRpa ] dazArNabhadra [ nRpa ] nandana [ bala ] nandIzvara [ dvIpa ] nami | [ rAjaputra| rAjan - rAjarSi ] dAraka [ rAjaputra ] dinna [ tApasa ] dIpaka [ udyAna ] dIpazikhA [ kanyA ] dIrgha [[ mantrin ] dIrghapRSTha durbalikApuSpamitra [rakSitaziSya ] dRDhaprahArin [ amodharathapiturmitra ] siMha [rAT ] devakI [ vasudevabhAryA ] devadattA [ dAsI - vezyA ] devI [ yakSaharilasutA - rAjJI ] dvArAvatI [ nagarI ] dvArikA [ nagarI ] dvimukha [rAT ] dhana [ vaNik-zreSThin ] dhanada [deva] dhanadeva [ vaNik ] dhanamitra [ vaNik ] dhanazarman [ kSullaka-suta ] dhanu [ senApati ] dharmaghoSa [ guru ] dhAtakI [ khaNDa ] dhAnyapura [ nagara ] dhAriNI [rAjJI ] 268 42, 197 | 151, 152, 154 65 197 196, 197, 199, 200 63 77 274 335 79, 80, 279 197, 264 42 | 282, 339, 341 269, 271, 272, 275 dha na gati | [ pratyekabuddha ] naggati 2010_02 627 276 34 282 130, 131, 278 129, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148, 150, 268, 275 namuci [ mantrin] 264, 265, 266, 267 nIlma [ vimAna ] 62, 152, 196, 200, 201, 213 [ yakSa- bhavanapatideva ] 62, 261 nAgadattA [ yakSaharilasutA ] niraGgana [ malla ] nirgati [ rAT - pratyekabuddha ] nivRtti [ rAjaputrI ] 28, 119 | nIlavanta [ varSadharaparvata ] nepAla [ deza ] 152, 153 nemi 197 26 26 196, 197 | paJcazaila [ dvIpa ] 29 paJcAla [ deza ] 273, nAga nAgakumAra nAgavatI [ kAlapaTTarAjJI ] 275 265 197 72 269, 275 58 176 35 [ arhat kumAra ] 43,131, 338, 339, 340 kumAra 131 268 padma [ cakrin ] 40, 195 padmagulma [ vimAna ] pa 276, 277, 278 196, 208, 211, 269, 271 266 201 padmaratha [ rAjan - rAjaputra ] 131, 132, 133 175 padmahRda [draha ] padmAvatI [ rAjJI - sAdhvI ] 269, 270, 271 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 273 72 3 285 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 padmottara [ rAjan] 264 | pradyumnasena [ pitA] 198 panthakanAma [ pitA] pradyota [ nRpa] 281 parAsura [ vipra] 42 prabhAvatI [ rAjJI-deva] 276, 279, 280 pATalIputra [ nagara] 34, 35 prasenajit [ nRpa] 119 pADala [ tAlAcara] 51 prahAsA [ vyantarI] 276, 277, 278 pANDumathurA [ nagarI] 65 priyadarzanA [ vIraputrI] pANDuravardhana [ pura] pArzva [tIrthakara] 349,350, phalahImalla [ malla] pArzvanAtha | 352, 354 phalgurakSita [purohitaputra-zramaNa] 30 pAlaka [purodhas] 40, 41 phAlguna [ mAsa] 391 pAlita [sArthavAha] 329, 330 piGgalA [ kanyA ] 197 bala [harikezAdhipa] piThara [ yazomatIbhartR] 178, 179 151 baladeva [ rAjaputra] 42 pihuNDa[ nagara] balabhadra [ nRpa-rAma-caura] 41, 62, 120, puTTazAlA [zAlA] puNDarIka [ adhyayana-mahApadmaputra ] 152, 153 balazrI [ nRpa-balabhadraputra ] 62, 285 puNDarIkiNI [ nagarI] bahula [ pakSa] 391 purandarayazA [skandakabhaginI] bennAtaTa [ nagara] 79, 80 puruSapura [ nagara] 274 boTika [ dRSTi] puSkalAvatI [ vijaya] 131, 152 brahma [ nRpa] 196, 282 puSpamAlA [ rAjJI] 131 brahmadatta [ brahmaputra-cakrin] 56, 196, 197, puSpa [rAjJI-rakSitaziSya] 64, 131 200, 201, 205, 211 puSpamitra | brahmaloka [ devaloka] 130 puSpazikha [ cakriputra ] brahmasthala [ nagara] 199 puSpottara[ vimAna] 133, 274, 276 brahmA [ ] 279 pustI [ kanyA] pUrvavideha [ kSetra] bhagIratha [ januputra ] 262 pRSThicampA [ nagarI] 151 bhadra [ rAjakumAra-RSi] 44 pota [pitA] bhadraka [ kumbhakAra] 262 polAsa [ udyAna] 62 bhadrapura [ nagara] 200 pauSa [ mAsa] 391 bhadrabAhu [ AcArya] prajJaptI [ vidyA] 131, 274 | bhadrA [ citrasenasutA-devI] 198, 263 152 131 197 131 197 27 _ 2010_02 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 pariziSTam-2 dIpikATIkAgatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // 629 bhrt| [ kSetra-cakravartI-41, 56, 129,155, | mahApadma [ kumAra-cakrin] 264, 265, RSabhaputra-] 200, 261, 263, 273 266, 267 bharatArddha[ kSetra-deza] 131, 282 mahAvideha [ kSetra] 153, 244 bhAgIrathI [gaGgA] 262 mahAvIra [ siddhArthaputra-jina] 107, 153, bhAdrapada [ mAsa] 391 281, 352 bhArata [varSa ] 263, 264| mahAzAla [ yuvarATa] 151 bhikuNDi[ rAT] 200 mahAzukra [ devaloka] 131, 274, 276 bhUtaguhA [caitya] 62 mahAsena [ rAjan] 265 bhRgu [ purohita] 212, 219, 220, mahAhara [ rAjan] 267 222, 227 | mahIhara[kheTakumAra] 266 bhojaka [ nagara] 25 mitrazrI [zrAddha] 61 bhojarAja [ nRpa] 344 | mithilA [nayarI] 62, 131, 132, 133, 135, 138 magadha [ deza] 315, 317 | mudgarapANi [ yakSa ] 39 maghavA [cakravartI ] mudgalazaila [ pura] 44 maNicUDa[ vidyAdhara] 131 | municandra [ dhAriNIsuta ] 195 maNitoraNa [ pura] 131 munisuvrata [arhat] 264 maNinAga [ nAgacaitya] mUladeva [ dhUtin-nRpa-rAjaputra] 57, 58, maNiprabha [ vidyAdharaputra] 131, 132 79, 80 maNiratha [ nRpa] 129, 130 mRgavana [ udyAna] 281 maNDika [caura] 80 mRgA [ agramahiSI] 285 matsImalla[ malla] 72 | mRgAputra [ balabhadraputra-RSi] 285, 286, mathurA [ nagarI] 44, 46, 58, 178, 301, 304, 305, 306 199, 200 mRtagaGgA [ nadI] 202 madanamaJjarI [ dvimukhaputrI] merA [ rAjJI] 267 madanarekhA [ yuvarAjapatnI] 129, 130, meru [parvata] 131, 132 maurya [vaMza] madanA [sAdhvI] 132 ya madanAvalI [ kAlaputrI] 265, 266 yakSaharila [pitA] 198 manu [RSabha] 515 yava [ rAT] 271 malayavatI [ kanyA] yazA [ purohitabhAryA] 119, 212, 213, 198 mahAgiri[muni] 221, 222, 227 yazomatI [ rathikabhAryA] 77 62 272 133 2010_02 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 yazomatI [zAla-mahAzAlasvasR] 151 | varadhanu [ senApatiputra] 196, 197 yazomatI [ sumitrabhAryA ] 261 | varddhamAna [ zAzvatajinapratimA] 131 yazovatI [ yakSaharilasutA] 197| vardhamAna [jina] 63, 278, 279, yugabAhu [ yuvarAT] 129, 130, 131 353, 599, 601 vasu [ sUri] rakSita [muni] vasudeva [ rAjan] 335 ratthapatha [ pura] vasumitra [ ] 197 ratnavatI [ yakSaharilasutA] 197 vastrapuSpamitra [ rakSitaziSya] ratnazikha [cakriputra] 131 vATadhAnaka [grAma] 270 rathanemi [ samudravijayAGgaja] 341, 342, vANArasa 199, 376, 377 __ 343, 345, 346 | vAnamantara [ vaimAnikadeva] 274 rathavIrapura [ nagara] vAnIra [ sutA] 198 rAjagRha [ nagara] 27, 34, 39, 61, 62, | vAriSeNa [zAzvatajinapratimA ] 131 120, 199, 200, 268 | vAsava [kheTa] 274 rAjImatI [ rAjakanyA] 335, 340, vAsudeva [ rAjaputra ] 42 341, 345 | vijaya [ bala] 282 rAddhA [ AcArya] 31 | vijayaghoSa [ brAhmaNa-muni] 377, 378, 387 rudrA [ purohitabhAryA ] 30 vijayA [jitazatrubhAryA ] 261 revatI [ zreSThipatnI] videha [ kSetra-deza] 32, 133, 268, 269 raivata [ giri] 339 | vidyunmatI [ citrasutA] 197 rohagupta [ zrIguptaziSya] 62,63 vidyunmAlin [ deva] 276, 278 rohiNI [ vasudevabhAryA] vidyunmAlA [citrasutA] 197 vindhya [ adri-aTavI- 62, 63,64, lakSmI [ mahApadmavimAtR] rakSitaziSya] 133 lakSmIgRha [ caitya] vimala [ AcArya] 274 lokAntika [ deva] 339 virATa [viSaya] 268 lohajaGgha [ dUta] 272 vizAkhadatta [ nRpa] 200 va viSNu [yuvarAja-muni] 264, 266, vaTapura [ nagara] viSNukumAra 267 vatsI [ cArudattasutA] 197 vihalla[ zreNikasuta] vanamAlA [ rAjJI] vItabhaya [pura] 276, 278, 280, vanarAjI [ sutA] 198 281, 282 vaprA [ devI] 36 335 la 265 62 199 268 / 2010_02 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam - 2 dIpikATIkAgatavizeSanAmnAmakArAdyanukramaH // vIra [jina ] 87, 151, 268, 354, 506 vaitADhya [ parvata ] vaibhAra [ giri ] svAmI [AcArya ] vaizAkha [ mAsa ] vaizAlI [ nagarI ] vaizramaNa [ dhanada ] vratakA [sutA ] za zakaDAla [ mantrin ] zaGkara [] zaGkha [ yuvarAT ] zAnti [ tIrthakRt-cakrin ] zAla [ rAT ] zAlibhadra [ upAdhyAya ] zivadatta [ nRpa ] zivA [ paTTarAjJI ] zukra [ devaloka ] zeSavatI [ rAjJI ] zramaNabhadra [ muni ] zrAvaNa [ mAsa ] zrAvastI [ purI ] 631 39, 55, 60, 61, | zreNika [ nRpa] 5, 11, 315, 317, 328 zvetAmbI [ purI ] 62 zilA [ sutA ] ziva [[ kSatriya kRSNaziSya ] zivabhUti || zrIkAntA [ rAjJI ] zrIgupta [ AcArya ] zrIdevI [ devI ] zrIka [ mantriputra ] zrIvarma [ nRpa ] 33, 130, 265, 274, 280 2010_02 sagara [ cakravartI ] 27 saGgama [ AcArya ] 153 saJjaya [ rAjan ] 391 satyaki [ rAjaputra ] 5 sanatkumAra [ cakrin ] 343 samudradattA [ haribhAryA ] 198 | samudrapAla [ sArthavAhaputra - sAdhu ] 329, 330, 195, 209, 263 131 331, 332, 333, 334 263, 268, 335, 340, 342 151 119 107 65, 66 34 samudravijaya [ nRpa ] 279 178 | sambhUta [ caNDAleza - muni ] 263 200 272, 335 133 282 sAgaradeva [ hariputra ] 29 siMha [ AcArya ] 392 40, 44, 60, 119, 120, 347, 348, 350 265 62, 63 | sindhu [ janapada ] 175, 264 sindhudatta [ pitA ] 34, 35 | sindhunandana [ pura] 264 | sindhusena [ pitA ] sa 261, 262 36 251, 253, 255, 256 42 sambhUti [ muni ] sammeta [ adri ] sarvArthasiddhi [ anuttaradevaloka ] siMhagirI [ rAjan ] siMhabala [ pallIza ] siMharatha [ rA ] sahasrAmra [ vana ] sAketapura [ nagara ] sAgara [ sUri-kSapaNa ] sAgaracandra sAgaradatta [ pitA hariputra ] siddhArtha [ kSatriyanRpa ] 195, 196, 201, 203, 212 35 262, 264 153 339 37, 195 47, 48, 195 131, 197 131 36 72 265 273, 274 107 276 198 265 198 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 sItA [ nadI] 175, 176 / sopAraka [pura] 72, 73 sImandhara [ jina] somadeva [RSi-purohita] sugrIva [ nagara] 285 somA [sutA] 198 sudarzana [ rAjan-zreSThin ] 39, 264/ sauryapura [ nagara] 335 sudarzanapura [ nagara] 133 sauvIra [janapada] 276 sudarzanA [ vIrasvasA] skandaka [ rAjakumAra-sUri] 40, 41 sudharma [ svAmin] 236 skandazrI [arjunabhAryA] sunanda [ vaNik] 45 sthUlabhadra [ mantriputra-muni] 34, 49, 50 supratiSThita [ nagara] 200 svayambhUramaNa [ samudra] 153 subhadrA [ rAjJI] 282 subhUmibhAga[udyAna] 151 | hari [ ] 268 sumitravijaya [yavarATa] 261 harikeza [ zvapAka-muni] 178 surASTrA [ deza] 72 | harikezA [ rAjJI] 198 surendradatta [rAjaputra] 58/ harivaMza [ vaMza] 271 suvarNagulikA [ dAsI] 280 hariSeNa [ cakrin] 267 suvrata [ tIrthakara-AcArya] 40, 264, 266 | hariSeNa [hari] 131 suvratA [ cakripriyA-sAdhvI] 131, 132, | halla[ zreNikasuta ] 133 hastinAgapura [ nagara] 201, 209 sUrarAja [ nRpa] 264 hastibhUti [ suta] sUrodaya [pura] 265/ hastimitra [ gRhapati] secanaka [ibha] hAsA [ vyantarI] 276, 277, 278 sevAla [ tApasa] 151, 152, 153 | hima [ adri] sodharma [ devaloka] 62, 202, 213 11 2010_02 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [3] dIpikATIkAgatakathA-dRSTAntAnAmakArAdyanukramaH // viSayaH A. gA. 4-6 20-1/60 kathA agaDadattadRSTAntaH aTTanadRSTAntaH anAthImunivaktavyatA abhimantritaghaTa-puruSadRSTAntaH aravRttAntaH arjunamAlAkAradRSTAntaH arhaddattakathA arhannakamunikathA avantIzrAddhaputradRSTAntaH azakaTApitRsAdhudRSTAntaH azvadvayadRSTAntaH azvamitradRSTAntaH AbhIrIvyaJcakavaNigdRSTAntaH AmraphalabhojinRpadRSTAntaH ASADhasUrikathA ASADhAcAryadRSTAntaH ibhyasutarSidRSTAntaH iSukAravaktavyatA udAyananRpacaritam dravyasupteSu pratibuddhaviSaye jaropanItasyA'zaraNadazAviSaye nAtha-anAthaviSaye tattvA'jJAnaviSaye saptamacakrI aSTAdazazcajinaviSaye AkrozaparISahe aratiparISahe uSNaparISahe prANAtipAtavirativiSaye ajJAnaparISahe zikSitA'zikSitalAbhA'lAbhaviSaye zraddhAdurlabhatAviSaye-nihnavaH/4 svajanapremAdityAgaviSaye apathyabhakSaNaviSaye darzanaparISahe zraddhAdurlabhatAviSaye-nihnavaH/3 malasyA'parISahe nirnidAnatAviSaye rAjyabhogatyAgaviSaye 18-40 2-25 2-15 2-9 8-10 2-43 4-8 4-4 7-11 2-45 3-1 2-37 14-1/53 18-48 2010_02 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 urabhraSTAntaH kapilakathA karakaNDudRSTAntaH kAkiNIdRSTAntaH kAlavaizikamunidRSTAntaH kunthuvRttAntaH kurudattasutadRSTAntaH kulaputradRSTAntaH kuziSyadRSTAntaH kUlavAlakakathA kezi-gautamavaktavyatA kSapakakathA gaGgAcAryadRSTAntaH goSThamAhiladRSTAntaH cakradRSTAntaH caNDarudrAcArya ziSyakathA carmadRSTAntaH citra-sambhUtakathA collakadRSTAntaH cauradRSTAntaH cauradRSTAntaH cauradRSTAntaH jamAlidRSTAntaH jayacakrivRttAntaH DhaNDhaNasutadRSTAntaH tiSyaguptadRSTAntaH tRtIyabhUtadRSTAntaH trivaNikputradRSTAntaH dazArNabhadravRttAntaH dyUtadRSTAntaH dvimukhadRSTAntaH zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 kAmabhogaduHkhadAyakaviSaye 7-1/4 nirlobhatAviSaye 8-prArambhe pratyekabuddhaviSaye 18-47 alpakRte bahunaSTaviSaye 7-11 rogaparISahe 2-33 SaSThacakrI saptadazazcajinaviSaye 18-39 naSedhikIparISahe 2-21 krodha'satyatvakRtau 1-14 yugapradhAnopaghAtitve 1-40 gurupratyanIkatve caturyAma-paJcayAmAdi-praznottaraviSaye 23-1/89 bAlaiH sAdRzye 2-24 zraddhAdurlabhatAviSaye-nihnavaH/5 3-1 zraddhAdurlabhatAviSaye-nihnavaH/7 3-1 mAnavabhavadurlabhatAviSaye-7 3-1 vinItaziSyaviSaye 1-13 mAnavabhavadurlabhatAviSaye-8 3-1 nidAnadoSadarzakaviSaye 13-1/35 mAnavabhavadurlabhatAviSaye-1 pApakarmA'narthahetuviSaye 4-3 mRtyvapAyasUcake 4-2 rasanendriyeNAtmadame 1-15 zraddhAdurlabhatAviSaye-nihnavaH/1 3-1 suparityAgaviSaye 18-43 alAbhaparISahe 2-31 zraddhAdurlabhatAviSaye-nihnavaH/2 krodhodayanirodhArthaviSaye 1-14 Aya-vyayatulanAviSaye 7-14/15 galitagarvaviSaye 18-44 mAnavabhavadurlabhatAviSaye-4 pratyekabuddhaviSaye 18-47 2010_02 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-29 pariziSTam-3 dIpikATIkAgatakathA-dRSTAntAnAmakArAdyanukramaH // 635 dhanazarmakSullakathA tuTaparISahe 2-5 dhAnyadRSTAntaH mAnavabhavadurlabhatAviSaye-3 3-1 nagaticaritram pratyekabuddhaviSaye 18-47 nandanavRttAntaH saptamabalaviSaye 18-49 namikathA pratyekabuddhaviSaye 9-prArambhe namiradhikAraH namipravrajyAviSaye 9-1/62 namivaktavyatA pratyekabuddhaviSaye 18-45 nUpurapaNDitAdRSTAntaH rathanemipratibodhaviSaye 22-48 neminAthavaktavyatA dvAviMsatitIrthakaraviSaye 22-1/27 paramANudRSTAntaH mAnavabhavadurlabhatAviSaye-10 3-1 pazupAladRSTAntaH sArthakanirarthakadaNDaviSaye pAzakadRSTAntaH mAnavabhavadurlabhatAviSaye-2 3-1 purodhaHputradRSTAntaH ihabhave vittaM na prANatrANaviSaye 4-5 balabhadradRSTAntaH yAJcAparISahe brahmadattahiNDiH brahmadattapUrvabhavaviSaye 13-prArambhe bhadrarSidRSTAntaH tRNasparzaparISahe 2-35 bharatacakravartikathA mokSAbhilASaviSaye 18-34 bhAraNDapakSIdRSTAntaH bhAvasupteSu pratibuddhaviSaye 4-6 maghavAcakravartikathA vairAgyaviSaye 18-36 maNDikacauradRSTAntaH AlAbhaprApterdehadhAraNaviSaye 4-7 mahApadmacakrivRttAntaH saGghazAntiviSaye 18-41 mahAbalarAjarSikathAnakam ugratapoviSaye 18-51 mRgAputravaktavyatA apratikarmaviSaye 19-1/99 yugadRSTAntaH mAnavabhavadurlabhatAviSaye-9 3-1 raGkadRSTAntaH raudradhyAnaviSaye 5-22 ratnadRSTAntaH mAnavabhavadurlabhatAviSaye-5 rathanemivaktavyatA rAjJImatyA pratibodhitaviSaye 22-36/51 rAjImatIvaktavyatA nameprabhudIkSA'nantaramutpabhavairAgyaviSaye 22-28/35 rohaguptadRSTAntaH zraddhAdurlabhatAviSaye-nihnavaH/6 laukikamudAharaNam adaivAha na labhAmIti pAde 2-31 vaNikstrIdRSTAntaH pramAdatyAgA'tyAgaihikaphalaviSaye 4-10 2010_02 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 vijayavRttAntaH zAntivRttAntaH zAla - mahAzAlAdikathA gautamavaktavyatA ca anuzAsanAtvaraNanizcalatAviSaye zivabhUtidRSTAntaH bahuvisaMvAdaviSaye-boTikadRSTiH daMzamazakaparISa zramabhadramunikA zrAddha-sAdhudRSTAntaH asatkAraparISahA'sahane sahane ca zrAddhadRSTAntaH zrAddha-sAdhvantaraviSaye zreSThaputrabhAryAdRSTAntaH sarvAbharaNabhAraviSaye sagaracakravartikathA saGgamAcAryadRSTAntaH saJjayamunikA sanatkumAracakravartikathA samudrapAlavaktavyatA sAgaracandrasUridRSTAntaH sAdhucatuSTayodAharaNam secanakadRSTAntaH somadatta-somadevasAdhudRSTAntaH somadevarSikathA skandakaziSyadRSTAntaH sthUlabhadrakathA sthUlabhadradRSTAntaH svapnadRSTAntaH harikezakathA hariSeNacakrivRttAntaH hastimitrakathA 2010_02 dvitIyabaladevaviSaye paJcamacakrI SoDazazcatIrthakudviSaye dayAdharmaviSaye caryAparISa zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 18-50 18-38 10 - prArambhe bhogaddhityAgaviSaye zarIrasyA'nityatAviSaye saMvegaviSaye prajJAparISa zItaparISahe svamAtmadamane zayyAparISahe acela parISahe vadhaparISa strIparISahe jJAnaparISA'sahane mAnavabhavadurlabhatAviSaye - 6 tapasamRddhiviSaye mAnaniSUdanaviSaye kSutparISa 3-1 2-11 2- 39 5-20 13-16 18-35 2-19 18 18-37 21- 1/24 2-41 2-7 1-16 2- 23 2-13 2- 27 2-17 2-43 3-1 12- prArambhe 18-42 2-3 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [4] dIpikATIkAgata-ullikhitatAttvikavAkyAni // agandhajAtIyAH sarpAH jvaladagnijvAlAM pravizeyuH, na tUdgIrNaM viSaM pazcAd gRhNanti / 22-42 agaMdhanajAtinA sarpo baLatI agninI jvAlAmAM praveza kare che, paraMtu vaseluM jhera pAchuM grahaNa karatA nathI. adAntAtmAnazcaurapAradArikAdyA vinazyanti / 1-10 anupazAMta AtmAvALA cora ane parastrIlaMpaTa nAza pAme che. anAve upekSaiva shreysii| 13-33 AraMbha-parigrahamAM rAcyA-mAgyAmAM upekSA ja hitakara che. antaHkAluSye hi bahirevaM prasannatvA'sambhavAt / / 18-20 manamAM kaluSatA hoya to bahAra prasannatA saMbhavatI nathI. aparakRtasyA'paratrA'saGkramaNena parArthAnuSThAnasyA'narthakatvAt / 6-2 bIjAe karela bIjAmAM saMkrama nahi thavAthI para mATe anuSThAna anarthaka che. AkAzasamatvena tasyA [icchAyAH ] aparyavasitatvAt / 14-39 AkAza samAna hovAthI icchAno aMta nathI. Atmani jite sati sarvaM jitameva / 9-36 AtmA vaza thaye chate indriyAdi, mithyAtvAdi sarva vaza thayela che. indriyavazasya hyavazyaM bhAvI cittaviplavo'pi [bhavati / 32-10 indriyothI paravazane nakkI cittano paNa bhrama thAya che. eka eva dharmaH trANamApatparirakSaNam / 14-40 ApattimAM rakSaNa mATe eka ja samyagdarzanAdirUpa dharma zaraNabhUta che. eke niHsattvAH nirgranthadharma labdhvApi tadanuSThAnaM prati zithilIbhavanti / 20-38 ___ 2010_02 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 keTalAka niHsattvazALI jIvo nirpranthanA AcArone pAmIne paNa te anuSThAna pratye zithila hoya che. kAle kRSyAdiriva sarvAnuSThAnasAphalyAt / 26-12 kALe karAyela khetInI jema te te kALe karAyela sarva anuSThAna saphaLa thAya che. karttAramevAnuyati karma / karma kartAne ja anusare che. kRtaghneSu nAsthA kAryA / kRtaghnavyaktiono vizvAsa karavo nahi. kailAso merUriti vRddhAH / kailAsaparvata meruparvata che e pramANe vRddha saMpradAya che. kSamAmUla eva munidharmaH / munidharma kSamAmUlaka che. kSamAyukto na nirdayaH / kSamAvALo nirdaya hoto nathI. nApi pravacanavidhinA sacceSTAtmakatvAtsamitizabdavAcyatvamasti / guptio paNa pravacanavidhithI samyak ceSTAsvarUpa hovAthI samitizabdathI vAcya che. gRhidharme'pi sthitaH san sarvaprajAnukampI / he rAjan ! gRhasthadharmamAM rahIne paNa sarva AtmA pratye dayApara bana ! gRhidharmasyApi samyaktvadezaviratirUpasya svargaphalatvAt / samyaktva-dezaviratisvarUpa gRhasthadharmanA pAlanathI paNa svarganI prApti thAya che. tattvato hi kaH kasya svajano na vA'svajanaH / tAttvikarItithI koI koInuM svajana ke parajana nathI. tRSNA hi sati vastuni mUrchA / vidyamAna vastumAM mUrchA e tRSNA che. dIkSAyAmeva suprasthitatvAdAtmano'nyeSAM ca yogakSemakRtvAnnAthatvam / dIkSAmAM ja sadAcArIpaNuM hovAthI ane sva ane paranuM yogakSema thatuM hovAthI nAthapaNuM che. duH prasthito hyAtmA samastaduHkhaheturvaitaraNAdirUpaH / durAcArI AtmA badhA duHkhanA kAraNarUpa vaitaraNAdisvarUpa che. na hi kaSAyakaluSitacetaso liGgAdidhAraNaM kugatinivAraNAyalam / kaSAyathI saMkliSTa cittavALAne veSadhAraNa kugatithI aTakAvavAmAM samartha thatuM nathI. nAsti jIvasya jJAnasvarUpasya nAzo mRtiH, kintu dehasyaiva / jJAna svarUpa jIvano nAza-mRtyu thatuM nathI, dehano ja nAza-mRtyu thAya che. 2010_02 13-23 18-14 9-48 2-26 2-26 24-3 13-32 13-32 13-28 32-6 20- 37 20- 37 5-21 2-27 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam-4 dIpikATIkAgata-ullikhitatAttvikavAkyAni // 639 niyatavihAre mamatA syAt / 2-19 ekasthAne vicaraNamAM mamatA thAya che. nizcayo na liGgaM pratyAdriyate, vyavahArastadicchati / 23-33 nizcayanaya liMga pratye Adara karato nathI, vyavahAranaya liMgane icche che. pAtradAnAdeva puNyaprAptiH, anyathA hAnireva / 12-17 pAtramAM dAna ApavAthI puNya prApta thAya che, apAtrane dAna ApavAthI puNya nAza thAya che. pUjyAnAmAloka eva praNAmaH kAryaH 20-7 pUjayapuruSone jovAthI ja praNAma karavA. pramAdamUlatvAt sklaa'nrthprmpraayaaH| 10-15 sakala anarthanI paraMparA pramAdamUlaka che. bahudhApi rUpadarzane rAgiNAM na tRptirasti, uttarottarecchayA khidyate eva raagii| aneka prakAre paNa rUpadarzanamAM rAgIone tRpti thatI nathI, uttarottara icchAthI rAgI kheda pAme che. bAlo'lIkavAcAlatayA svayaM naSTaM parAnnAzayati / 5-7 ajJAnI asatya vAcALapaNAthI pote nAza pAme che, bIjAne nAza pamADe che. bhAvanayA bhAvitA acireNa kAlena duHkkhsyaantmupaagtaaH| 14-50 zubhakarmanA abhyAsathI bhAvita thayelA alpa ja kALamAM mokSane pAme che. mahAprAsAdA RSayo bhavanti, na punarmunayaH kopaparA bhavanti / 12-31 munio mahAna cittaprasannatAvALA hoya che, krodhavALA hotA nathI. yathA lohamayA yavAzcarvitavyA duSkarAstathA cAritramapi carituM duSkarameva / 19-39 je pramANe loDhAnA java cAvavA duSkara che, te pramANe cAritranuM paNa AcaraNa duSkara che. yadyekaH sarvalokadAnena na pAryate, tadA bahUnAM tRptiH kathaM kartuM zakyA !! / sarvalokanA dAnathI jo ekanI icchA pUrI zakAtI nathI to ghaNAnI tRpti karavA mATe zuM zakya che? yAvantaH sthalacarAstAvanta eva jalacarA api / 36-174 jeTalA sthalacarajIvo che teTalA ja jalacara jIvo paNa che. ye tu bAlAH paNDitamAninazca te svayamajJA api jJatvagarvAd guNavato'nupAsamAnAH syuH| 6-11 je paMDitamAnI bAlajIvo che te svayaM ajJAnI hovA chatAM paNa jJAnanA garvathI guNavAna puruSanI upAsanA karatA nathI labdhabhogasukhAsvAdasya bhogebhyo nivRttiratyantaduSkarA / 19-29 bhuktabhAgIne bhogothI nivRtti atyaMta duSkara che. 8-16 2010_02 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 640 vAkkAyayornivyApAratAyA api guptirUpatvAt / vacana ane kAyAno nirvyApAra paNa guptisvarUpa che. vinItasya hi vinItaiva parSat syAt / vinayavAnanI parSadA-sabhA vinIta ja hoya che. vinIto hi vineyaH zAstAraM pUjyamapi vizeSataH pUjAM prApayati / vinIta ziSya pUjya evA paNa gurune vizeSathI pUjya banAve che. viSayAkulacetaso'pi prAyaH prANatyAgasamaye'nutApaH syAt / viSayAkulacittavALAne prAyaH prANatyAgasamaye saMtApa thAya che. zrutaM hi madApahaM sa tu tenApi dRpyati / zruta madane dUra kare che, avinIta ziSya zrutathI paNa mada kare che. saMyataH na cApi pUjAM garhAM vA iSTA'niSTatayAbhyarocayat / saMyatamanavALo pUjA ane niMdAmAM iSTa-aniSTa bhAva karato nathI. san hi sarvaH svAzrayAditaptiM kuryAt / astitvapaNuM sthAnAdimAM pIDA kare che. sarvavAcyArthaviSayiNazcotkRSTacaturdazapUrviNaH / utkRSTa caturdazapUrva sarvavAcyArthaviSayavALA che. zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 24-26 sAdhavaH saGgamA'bhAvAdyatra yatra saMyamanirvAhastatra tatra yAnti / sAdhuo nisaMga hovAthI jyAM jyAM saMyamanirvAha thAya tyAM tyAM jAya che. siMhatvena niSkramya siMhatayaiva bhikSutvamuktam / siMhanI jema parAkramathI nIkaLIne siMhanI jema parAkramathI ja bhikSupaNuM pALavuM joIe. sIdantazca na svamanyAMzca rakSayituM kSamA iti sIdanalakSaNAnyanAthatA / nigraMtha AcAra pratye zithilajano potAnuM ane anyanuM rakSaNa karavA zaktimAna nathI, tethI zithilatAsvarUpa anAthatA che. 2010_02 suprasthitazca sakalasukhaheturiti kAmadhenvAdikalpaH / sadAcArI AtmA sakalasukhano hetu hovAthI kAmadhenu samAna che. svarUpeNa hi rUpAdayo na manojJatA'manojJate kartuM kSamAH, kiM tu raktetaranarAzayAdeva / rUpa vagere svarUpathI manojJa, amanojJa nathI, paraMtu manuSyanA rAga-dveSanA AzayathI manojJa, amanojJa che. 1-47 1-47 5-11 17-7 21-15 2-19 11- prArambhe 14-44 15-1 20- 38 20- 37 32- 106 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [5] dIpakATIkAgatavyAkaraNavimarzaH // agaNIva pakkhaMda - vA ivArthe bhinnakramazca, tataH praskandatheva AkrAmatheva, ivArthasya gamyatvAt, ___ -a0 12 / 27 gA0 ajjhAvayANaM - adhyApakAnAmekatve'pi pUjyatvAdbahuvacanam,-a0 12 / 19 gA0 aNujANe - apergamyatvAt anujAnannapi,-a0 818 gA0 aNupuvvaso - aarsstvaadaanupuurvyaa'nukrmto.....| a0 24 / 19 gA0 aNegAiM payAI --- subbyatyaya: anekeSu pdessu....|-a0 28 / 22 gA0 aNNamaNNavasANugA | - anyo'nyavazAnugau, aNNamaNNamaNurattA - anyo'nmanuraktau, aNNamaNNahiesiNo | - anyo'nyahitaiSiNau, punaH punaranyo'nyagrahaNaM tulyacittatAtizayajJaptyai / mazca sarvatra'lAkSaNikaH / -a0 1314 gA0 atAlise - mAgadhadezyuktyA'tAdRze'sundare...a0 32 / 26 gA0 asthi jiNA - astItyavyayaM, santi jinAH / a0 2 / 45 gA0 anukaMpagaM - ArSatvAdanukampako yo mAmanukampate,-a0 2019 gA0 appANameva jujjhAhi - tRtIyArthe dvitIyA / Atmanaiva saha yuddhayasva ! yadvA yudherantarbhAvitaNyarthatvAd yodhayetyarthaH svakamAtmAnamAtmanaiva saha / a0 9 / 35 gA0 asaMjame - 'tasiH saptamyA:' asaMyamAt, paJcamyarthe saptamI, a0 31 / 2 gA0 aho ya rAo - ArSatvAt ahni rAtrau cAharnizaM....-a0 14 / 14 gA0 aMteuravaragao varAntaHpuragataH, prAkRtatvAdvayatyayaH,-a0 9 / 3 gA0 Ature - subbytyyaadaatursy....|a0 15 / 8 gA0 AmaMtio si - Amantrito'si, anekArthatvAddhAtUnAM pRSTo'si / a0 13 / 33 gA0 AyANanikkheva - sublopAt AdAnanikSepayoH, a0 20 / 40 gA0 isijjhayaM - yadvA subbyatyayAt RSidhvajena,-a0 20143 gA0 ihaM pi loe - ihA'smin loke janmani, AstAM paraloke ityapizabdArthaH, / a0 4 / 3 gA0 ihamAgao si - mazcAgamikaH, iha Agato'si ?-a0 127 gA0 2010_02 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamevaM 642 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 uttamaTuM - subbyatyayAdapergamyatvAt uttamArthe pryntsmaaraadhnaayaampi...| a0 20649 gA0 ulaMghaNa pallaMghaNa - ullaGghane, pralaGghane ubhayatra supo luk, a0 24.24 gA0 - etA eSaNAH, sUtratvAlliGgavyatyayaH,-a0 24 / 11 gA0 ee tinni vi - liGgavyatyayAdetAni trINyapi...-a0 29 / 71 sU. egayA khattio hoi - sUtravaicitryAdvahuvacanakrame'pyekavacanam |-a0 3 / 4 gA0 egarAI - apergamyatvAdekarAtramapi, uplkssnnaadekdinmpi.....| a0 5 / 24 gA0 - evameva bindoralAkSaNikatvAt, a0 14 / 43 gA0 ohovahovaggahiyaM - upadhizabdo madhyaniviSTatvAdubhayatra sambaddhyate, oghopadhimaupagrAhikopadhi ca, -a0 24 / 13 gA0 kayare - kataraH ekAra: prAkatatvAta.-a0 12 / 6 gA0 kayANa kammANa - subbyatyayAt, yataH kRtebhyo'vazyavedyebhyaH karmabhyaH.....!-a0 13 / 10 gA0 kalAhi -dezyaktyA'pasarAsmaddaSTeH.-a0 127 gA0 kallANapAvagaM - kalyANaM zubhaM pApakamazubhaM vA, bindulopo'tra |-a0 2 / 43 gA0 kahi siNhAo va - vAzabdasya bhinnakramatvAt kasmin vA snAtaH zucIbhUtaH,-a0 12 / 45 gA0 kaMTayApahaM - akAro'lAkSaNikaH, kaNTakapatham-a0 10 // 32 gA0 kaMboyANaM - kambojAnAM kambojadezajAnAmazvAnAM madhye 'nirdhAraNe SaSThI',-a0 11 / 16 gA0 kA eva - kayA vA, prAkRtatvAdekAralopaH-a0 127 gA0 kAmaguNe virattA - suLyatyayAt kAmaguNebhyo viraktau-a0 14/4 gA0 kAmarUvaviuvviNo - sUtratvAt kAmarUpavikaraNA |-a0 3 / 15 gA0 kAyasA - cArSatvAt kAyena-a0 8/10 gA0 kAruNNadINe - kAruNyAspadIbhUto dIno, madhyamapadalopIsamAso'tra atyantadIna ityarthaH, -a0 32 / 103 gA0 kAleNa nikkhame bhikkhU - saptamyarthe tRtIyA, bhikSuH kAle ni:krAmet bhikSAyai / a0 1131 gA0 kiriyaM akiriyaM viNayaM annANaM ca - kriyA'stItyevaMrUpA, prAkatatvAnnapaMstvaM sarvatra, akriyA tadvi vinayo namaskArAdiH, ajJAnaM tattvA'navagamaH, caH samuccaye,-a0 18 / 23 gA0 kesIgoyamao - kezigautamAvAzritya yadvA kesi'tti subbyatyayAt kezervA gautmtH|-a0 23 / 88 gA0 kohaM mANaM mAyaM taheva lohaM ca - krodho, mAno, mAyA tathaiva lAbho sarvatra sUtratvAnnapuMstvaM-a0 9 / 36 gA0 gaimuttamaM gatA - gatimuttamAM muktiM gatA yAnti yAsyanti ca, ekavacanaprakra me'pi bahuvacanaM pUjyatAdyAptijJaptyai / a0 1132 gA0 gacchasi - sUtratvAd gamiSyasi,-a0 9 / 58 gA0 gavesaNA ya gahaNe ya - gaveSaNAmanveSaNAyAM ca grahaNe ca svIkaraNe, ubhayatra prAkRtatvAdeSaNeti smbddhyte| tato gaveSaNAyAmeSaNA. grahaNe caiSAmA / guNuttaradharo - uttarAn pradhAnAn jJAnAdIn guNAn dhArayatItyuttaraguNadharaH prAkRtatvAt pUrvAparanipAte guNottaradhare muniH,-a0 1201 gA0 guttisu - guptibhirmanoguptyAdibhiH, atra tRtIyArthe saptamI |-a0 34 / 31 gA0 goyamaM - gautamamiti prAkRtatvAt prathamAsthAne dvitIyA / a0 23 / 22 gA0 caudasahi ThANehi - subbyatyayAccaturdazasu sthAneSu,-a0 11 / 6 gA0 2010_02 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ceva pariziSTam-5 dIpakATIkAgatavyAkaraNavimarzaH // 643 cakkhumacakkhUohissa - makAro'lAkSaNikaH cakSuzcA'cakSuzcAvadhizca cakSuracakSuravadhiriti samAhAraH, a0 336 gA0 cicyA kAmAI - tyaktvA kAmAMzca, sUtratvAt klIbatvam, a0 18 / 34 gA0 cittA - he citra ! akAro'lAkSaNikaH,-a0 13 / 28 gA0 ceie - cayanaM citiH patrapuSpAdicayastatra sAdhu cityaM, tadeva svArthe Ni caityamudyAnaM, tasmin,-a0 99 gA0 - caH samuccaye, eveti prAkRtatvAnmalope evamanantaroktaprakAreNa, |-a0 6 / 30 gA0 ceva - cazabdo bhaGgopalakSakaH tena nArambhayet, na cArabhamANAnapyanyAnumanyeta evAvadhAraNe / -a0 8110 gA0 jai vA rahase - yadi vA rahasyeva ekAnte, evakAraH zatrorapi guNA vAcyA doSA vAcyA gurorapi iti __ kumatinAzArthaH |-a0 1 / gA017 jaNe pamatte - janA pramattAH, sUtratvAdubhayatraikavacanam / a0 41 gA0 jattaM - 'jattaM'ti prAkRtatvAt bindulope yad / a0 1 / 21 gA0 jannasiTuM - prAkRtatvAt zreSThayajJaM,-a0 12 / 42 gA0 jayai - subbyatyayAjjayanti yatayaH,-a0 12 / 42 gA0 jaso bale - yazasvI, balavAn, ubhayatra sUtratvAnmatvarthalopaH / a0 3 / 18 gA0 jarhi - ArSatvAd yaM dharma-a0 14 / 28 gA0 jahiM siNhAyA - yena snAtA subbyatyayAt,-a0 12 / 47 gA0 jaM - prAkRtatvAt yo....| a0 161 gA0 jAyaNajIviNo - yAcanena jIvanaM prANadhAraNAmasyeti yAcanajIvanaM, ArSatvAdikAra:, dvitIyArthe ___SaSThI,-a0 12 / 10 gA0 jibbhAdaMto - prAkRtatvAddAntA jihvA yenAsau dAntajihvaH, a0 35 / gA0 17 jIviya vUhaittA - ArSatvAjjIvikAyai bRMhayitvA,-a0 20143 gA0 jIviya vUhaittA - bindulopAjjIvitamasaMyamajIvitaM jIvikAM vA nirvahaNopAyarUpAM bRMhayitvA -a0 20143 gA0 jeNAraM - aperlopAt yenAhaM nApi / a0 2 / 40 gA0 - vacanavyatyayAd 'ye' |-a0 12 / 18 gA0 tattha patte - vacanavyatyayAt tatra teSu prApteSu.....-a0 21 / 17 gA0 subvyatyayAt tasmAt / a0 13 / 29 gA0 tahappagAresu - aperlopAt tathAprakAreSvapi / a0 4 / 12 gA0 tahappagAresu liGgavyatyayAtathAprakArAsu mohaniSu..... |-a0 4 / 12 gA0 - tat bindoralAkSaNikatvAt....-a0 23.84 gA0 - suutrtvaattaan....| a0 36 / gA0 48 - apergamyatvAttIramapi, AstAM sthalam,-a0 13 / 30 gA0 tettIsasAgarovamA - trayastriMzatsAgaropamANi, ArSe supo luk, a0 33 / 22 gA0 - subbyatyayAttebhyo dvijebhyo....| a0 25 / 8 dudumadiTThameva - antarbhUtaH apizabdaH, dRSTvapyadRSTaiva syAt / a0 4.5 gA0 jo tassa tIraM tesiM 2010_02 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dukkarAI 644 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 daMtasohaNamAissa - dantazodhanapramukhasyApi, makAro'lAkSaNikaH, a0 19 / 28 gA0 daMsage'bhijAyae - dazAGgo'bhijAyate, ekavacanaM tu kazcinnavAGgAdirapItijJaptyai |-a0 3.16 gA0 dittaM - dRptaM naraM jAtitvAdbahuvacanaprakame'pyekavacanam,-a0 32 / 10 gA0 - 'karote: sarvadhAtvarthatvAt' duHzakAni-a0 35 / 5 gA0 dujjayaM ceva appANaM - durjayo AtmA, ca evau pUrtI sUtratvAnnapuMstvam-a0 9 / 36 gA0 dupaMcasaMjuttA - ArSatvAd dvipaJcakasaMyuktA dazasaGkhyAyuktA-a0 26 / 7 gA0 desiyaM - praakRttvaadevsikm....|-a0 26 / 40 gA0 dhammatattaM - dharmatattvaM dharmaparamArtha, bindaralAkSaNikaH, a0 23 / 25 gA0 dhammajjiyaM ca vavahAraM - dharmAya sAdhu dharyo jIto vyavahAraH 'prAkRtatvAlliGgavyatyayaH' adhunAgamAdi vyavahAravyavacchedena jItavyavahArAt / a0 1142 gA0 dhammaparaMparA - paramparayA dho yeSAM te paramparAdharmAH paramparAzabdasya vytyyH,-a014|51 gA0 dhammamajANamANA - dharma samyagdarzanAdikamajAnAnAH orujjhamANA - gRhAnnirgamalabhamAnAH parirakkhayaMtA - anujIvibhiranupAlyamAnAH 'sarvatra vA'smado dvayoH' iti dvitve'pi bahuvacanam / a0 14 / 20 gA0 dhammAdhammA ya dovete loyamittA viyAhiyA - dharmA'dharmoM ca, dvAvapyetau lokamAtrau vyAkhyAtau, dvivacanena gatArthatve'pi dvauzabdaH spaSTatvAya |-a0 36 / gA0 7 na kaMkhe - apergamyatvAnnApi kAGketa |-a0 6 / 4 gA0 na tesiM - rUpavyatyayAt tasmai na / a0 2 / 24 gA0 na maNasA pausse - aperlopAt manasApi, AstAM vAcA kAyena vA na praduSyet |-a0 4 / 11 gA0 na vihannejjA - na vihanyAti yAyAt 'hanergatAvapi vRtteH' atrAhaM zItAdinAddita iti sthAnAntaraM naiti |-a0 2 / 2 gA0 nArIsu no pagijjhijjA - nArISu no pragRhyet, prazabda AdikarmaNi, tato gRddhimArabhetApi na, kiM punaH kuryAt / -a0 8 / 19 gA0 nioiuM - antarbhAvitaNyarthatvAnniyojayitum.....-a0 26 / 8 gA0 niddhatamalapAvagaM - nitiM nirdagdhaM mala ivAtmazuddhighAti pApakaM yenAsau nitimalapApakaH, svarNaM tu prAkRtatvAt pAvakenAgninA nirmAto malaH kiTTayAtmako'syeti pAvakanirmAta malam / a0 25 / 21 gA0 nimajji - antarbhAvitaNyarthatvAnnimajjayitum....-a0 32 / 105 gA0 pairikke - dezyA ekaante....| a0 35 / gA0 6 pakkhaMde - praskandeyuH, prAkRtatvAdvahuvacane ekavacanam / a0 22 / 42 gA0 payA picca he prajAH pecchanti prekSadhvaM ! prAkRtatvAdvacanavyatyayaH / a0 4 / 3 gA0 parijUrai - parijIryati sarvaprakAraM vayohAnimanubhavati zarIraM, yadvA nindejUra, iti prAkRta lakSaNAt parinindyatIvAtmAnam,-a0 10 / 21 gA0 pasiNANaM - subbyatyayAt praznebhyaH zubhAzubhasUcakebhyouMguSThapraznAdibhyaH, a0 18 / 31 gA0 pahINaputtassa - prAkRtatvena putrAbhyA prahINastyakto yastasya,-a0 14 / 29 gA0 paMcamaM - vacanavyatyayAt paJcamAni...! a0 23 / 17 gA0 2010_02 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puTTho pariziSTam-5 dIpakATIkAgatavyAkaraNavimarzaH // 645 - spRSTo'pi 'aperlopAt vyApto'pi rAjamadAdibhiH / a0 2 / 32 gA0 puDue - ArSatvAt pANDurakaM kAlapariNAmataH,-a0 101 gA0 baMbhayArissa - apergamyatvAt brhmcaarinno'pi....| a0 161 sU. bAlamaraNANi - subavyatyayAt bAlamaraNaiH.......!-a0 36 / gA0 265 bhAvaNabhAviyA - bhAvanayA zubhakarmAbhyAsena bhAvitAH, puurvottrnipaatsyaa'tntrtvaat,-a014|51 gA0 bhAsaha - bhASate vartamAnanirdezaH |-a0 8 / 3 gA0 bhuttA - antrbhaavitnnigrthtvaadbhojitaa....| a0 14 / 12 gA0 bhuMjAhi bhogAiM imAI - bhukSva bhogAn (imAn) pratyakSAn, sUtratvAt sarvatra liGgavyatyayaH, / a0 13 / 14 gA0 maNasA - apergamyatvAnmanasApi.-a0 12 / 21 gA0 mahayA saMveganivveyaM sbbytyyaanmhtsNvegnirvedN....| a0 18 / 18 gA0 mahAmatthaM - maH alAkSaNikaH, mahAn arthaH karmaviSaghAtarUpo'syeti sa mahArthaH,-a0 25 / 21 gA0 mahAmuNI - subbyatyayAnmahAmuninA, mahAmunInAM prati vA / a0 23 / 12 gA0 mANavehiM - subbyatyayAnmAnaveSu,-a0 21 / 16 gA0 mittesu kuppar3a - mitrebhyo'pi kupyati, caturthyarthe saptamI-a0 1138 gA0 muhuttaddhaM - muhurtAddha antarmuhUrttamityarthaH, kAlayoge dvitIyA,-a0 34 / 34 gA0 - subvyatyayAnmAm,-a0 18 / 10 gA0 rUvaMdhare - rajoharaNAdiveSaM dhArayatIti rUpadharaH, prAkRtvAdvinduH,-a0 17420 gA0 labhrUNa vi labdhvApi kathaJcillabdhvApi ityaperarthaH,-a0 10 / 16 gA0 labhittha - sUtratvAllapsyadhve |-a0 12 / 17 gA0 lahuM lahuM - laghu laghu sambhrame dviruktiH |-a0 22 / 31 gA0 vaidehI - sUtratvAdvidehI videheSu bhavAM vaidehIM mithilApurI subyatyayAt,-a0 9 / 61 gA0 vacche - sUtratvAdRkSaiH zItacchAye,-a0 9 / 9 gA0 vayamANA - vadamAnAH 'dIptirjJAnaM yatra vimanyapasambhASopamantraNe vada ityaatmnepdm|-a0 87 gA0 vahamANassa - antarbhAvitaNyarthatayA vAhayamAnasya sArarthevinItagavAdIn,-a0 272 gA0 vaMdittANa guruM - sUcakatvAt sUtrasya, guruM dvAdazAvarttavadanapUrvaM vanditvA kSamayitvA ca,-a0 26 / 42 gA0 vAlaggapoiyAo ya - dezyoktyA valabhIzca kArayitvA,-a0 9 / 24 gA0 vimoyaMti - vimocayati vacanavyatyayaH, a0 20 / 25 gA0 viyaDassesaNaM care - vikRtasyaiSaNAya caret 'caturthyarthe dvitIyA' |-a0 2 / 4 gA0 virattakAmANa - kAmaviraktAnAM, prAkRtatvAdvayatyayaH, -a0 13 / 17 gA0 visabhakkhaNA - subbytyyaadvissbhkssnnaat....| a0 23346 gA0 visAlisehiM sIlehiM - mAgadhyAM visadRzaiH zIlaiH / a0 3 / 14 gA0 vissaMbhayA - binduralAkSaNika: vizvabhRto jagatpUrakA vartate / a0 3 / 2 gA0 vihammANo - sUtratvAd vizeSeNa prAjanakena jstaaddyn....| a0 27 / 3 gA0 vihArajattaM - subbyatyayAt vihArayAtrayA.....|-a0 2012 gA0 2010_02 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vusImao veyaNijje aMtarAe saMjamabahule saMvarabahule samAhibahule sajjhAyatavasA samayaM samareva samAdAya sayaNAsaNa sayaNAsaNasevaNayA savvakammaviNimukkaM savvakAmasamappie savvatthA savvadukkhappahINaTThA zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 - ArSatvAvazyavatAM, vazya AtmA yeSAM te vazyavantasteSAm / a0 5 / 18 gA0 - vedanIye antarAye iha SaSThIprakame'pi vedanIyAdau saptamI tattvato'thai kyAdvedyAntarAyayoH / -a0 33 / 20 gA0 - bahulaH prabhUta uttarottarasthAnAptyAsaMyamo 'syeti, sUtratvAdbahulasaMyamaH, - saMvara Azravanirodhastadvahulo bahulasaMvaraH, - bahulA samAdhizcittasvAsthyaM yasya sa bahulasamAdhiH / a0 16|1suu. - subyatyayAt svAdhyAyatapassu, a0 25/18 gA0 - apergamyatvAt samayamapi atyantasUkSmakAlamapi, AstAmAvalikAdi, a0101 gA0 - sama eva repha: prAkRtatvAt, va ivArthe bhinnakramazceti |-a0 2 / 10 gA0 - ArSatvAt samyagavadhArya,-a0 25 / 36 gA0 - zayane Asane upavezane, supo luk / a0 30 / 37 gA0 - sUtratvAt zayanAsanasevanam....-a0 30 / 28 gA0 - subvyatyayAt sarvakarmavinirmuktaH,-a0 2534 gA0 - prAkRtatvAt smrpitsrvkaame.......| a0 20 / 15 gA0 - yadvA AkArasyA'lAkSaNikatvAt sarvatra kSetrAdau..... / a0 18 / 30 gA0 - prAkRtatvAt prakSINAni sarvaduHkhAni yatra tattathA siddhikSetraM, tadarthayante tadgAmitayA ye te prkssiinnsrvduHkhaarthaaH....| a0 28 / 36 gA0 - sarvaduHkhai zArIramAnasaiH, tRtIyArthe SaSThI-a0 88 gA0 - yadvA subbyatyathAtsarvairapi prdeshairaatmnH....| a0 33 / 18 gA0 -zaradi bhavaM zAradaM pAnIyamivetyapamArtho bhinnakramazca |-a0 10 // 28 gA. - siMghANaM nAsAyAH ArSatvAjjallaM malam, -a0 24 / 15 gA0 -- apergamyatvAt zrutamapyAgamamapi labdhvA mAdyati,-a0 117 gA0 - subbyatyayAt zrutena pUrNAH, -a0 11 // 31 gA0 - sutratvAlliGgavyatyayaH, locAdIni jIvasya tu sukhAvahAni muktisukhahetutvAt / -a030|27 gA0 - tattapaH sUtratvAlliGgavyatyayaH,-a0 30 - sa tvaM idAnImasmin kAle, siM pUrtI, yadvA 'dANisiM' ti dezyuktyA idaaniim.....| -a0 13320 gA0 - hayAnIkena - gajAnIkena - rathAnIkena - padAtInAM samUhaH pAdAntaM, tasyAnIkaM pAdAtAnIkaM tena, subbyatyo'tra-a0182 gA0 - casya gamyatvAt, haMsAzca pariyanti / a0 14 / 36 gA0 savvadukkhANaM savera sesu sAIyaM va pANiyaM siMghANajalliyaM suyaMlaMbhrUNamajjhai suyassa punnA suhAvahA so tavo so dANi siM hayANIe gayANIe rahANIe pAyattANIe haMsA paliMti 2010_02 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAya 44 pariziSTam [ 6 ] dIpakATIkAgatanyAyAdivimarzaH // 'aniSiddhamanumatam" iti nyAyaH / paMDiyANaM sakAyaM tu, ukkoseNa sayaM bhave // paNDitAnAM cAritravatAM, saha kAmenA'bhilASeNa varttate iti sakAmaM, aniSiddhamanumatamiti yuktito maraNaM pratya'trastatayA''rAdhanotsavabhUtatvAcca, tasya tAdRzaM, turvizeSe, utkarSeNa kevalinA sakRdekavArameva bhavet, jaghanyena tu zeSacAritriNaH saptASTavAArAn bhavet // a0 gA0 "abhedopacAraH" / issA amarisa.. .. sAyagavesae ya // abhedopacArAcceha sarvatra tadvAn janturjJeyaH, ata eva zaTho'lIkabhASaNAt, pramattaH prakarSeNa jAtyAdimadAsevI, raseSu lolupo rasalolupaH, sAtagaveSakaH kathaM mama sukhaM syAditi buddhimAn // 2010_02 5-3 "upakAryopakArabhAvaH " / rUvassa cakkhuM gahaNaM vayaMti, cakkhussa rUvaM gahaNaM vayaMti / rUpasya cakSuH, gRhNAtIti grahaNaM, tathA cakSuSo rUpaM gRhyata iti grahaNaM gAhyaM vadanti, evaM rUpacakSuSorgrAhyagrAhakabhAvadarzanataH parasparamupakAryopakArabhAva uktaH, tato yathA rUpaM rAgadveSakAraNaM tathA cakSurapItyuktaM syAt / 34-23 " tanmadhyapatitastadgrahaNena gRhyate" iti nyAyaH dogucchI appaNA pAe, dinaM bhuMjejja bhoyaNaM // jugupsate AtmAnaM AhAramantareNa dharmAkSamamityevaMzIlo jugupsI AtmanaH pAtre dattaM bhojanasamaye gRhastherbhuJjIta bhojanamAhAraM / jugupsitazabdenAhAra' nicchAdarzanAt parigrahAzravarodha uktaH, tadevaM 'tanmadhyapatitastadgrahaNena gRhyate' iti nyAyAnmRSAvAdA'dattAdAnamaithunAtmA zravatrayarodha uktaH / 32-23 6-8 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 "padaikadeze padaprayogadarzanAt" / siddhAiguNajoe - 'joga'tti padaikadeze padaprayogadarzanAt yogasaGgrahAH yairyogA zubhamanovAkkAyavyApArAH samyag gRhyante svIkriyate dvAtriMzat / "madhyA''dAne AdyantA''dAnam" iti nyAyaH / Na vA labhijjA....asajjamANo // "siMhAvalokita "nyAyaH / tathAvidhagItArthaviSayaM cedaM anyathaikAkivihArasyAgame niSedhAt etaduktau ca 'madhyA''dAne AdyantA''dAnaM' iti nyAyenAhAravasatyorapyapavAdo jJeyaH // " bhImo bhImasena"nyAyaH parISahe ya // [ parISahAniti] bhImasenanyAyena parISahasahanAni ca sa prapannavAniti / zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 31-20 2010_02 "siMhAvalokita "nyAyaH / atha sa dveSarAgasyoddharaNopAyamabhidhitsurdamitendriyatvaM siMhAvalokitanyAyenAha - "je iMdiyANaM visayA.. .................tavassI // 1 ... " 32-5 sijjA daDhA... ... sueNa bhaMte // ko'rthaH ? ye bhavanto'dhIyante teSAmapi nA'tIndriyArthajJAnaM, tatkiM galatAluzoSamityAzayaH, sa pApa zramaNa itIhApi siMhAvalokitanyAyena gamyam / 21-11 17-2 32-21 [ava.] Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [7] dIpakATIkAgatA'nyamatakhaNDanavimarzaH // a0gA0 "ihamege u mannaMti....vimuccai" - ihAsmin jagati muktimArgavicAre vA eke kapilAdikutIrthyAstu manyate prarUpayanti ca, yathA apratyAkhyAya pApakaM hiMsAviratimakRtvA, Arya tatvaM yadvA''cArikaM nijanijAcArabhavamanuSThAnameva viditvA svasaMvedanenAnubhUya sarvaduHkhebhya AdhyAtmikAdhibhautikAdidaivikalakSaNebhyaH zArIramAnasebhyo vA mucyate / Ahuzca paJcaviMzatitattvajJo, yatra tatrAzrame rataH / jaTI muNDI zikhI vApi, mucyate nAtra saMzayaH // 1 // [zA.vA./3-37] teSAM jJAnameva muktyaGga / nacaitaccAru, na hi rogebhya ivauSadhAdijJAnAdbhAvarogebhyo jJAnAvaraNAdikarmabhyazcAritrAdijJAnAdeva mahAvratAtmakapaJcAGgopalakSitakriyAmananuSThAya muktiH, te caivamanAlocayanto bhavaduHkhAkulitA vAcAlatayaivAtmAnaM svasthayanti / "ege tinne duruttaraM" - 5-1 ___eko rAgAdyasahAyo gautamAdiryadvA eko jinamatapratipanno na tu carakAdimatAkSisastIrNa iva tIrNaH, AsannasiddhatvenAbhUt / "kammANaM tu pahANAe" - 3-7 karmaNAM nRgatinivArakANAM anantAnubandhyAdInAM prahANasya kSayasya Aye lAbhe sati, anenezvarakartRtvaM nirastam / "jahAesaM.....sayaMgaNe" - "mahokSaM vA mahAjaM vA zrotriyAya prakalpayet" iti smRtyukteH, viprANAmiyaM kumatiH syAt / ___ 2010_02 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA - 2 " jaM ca me.. .. jiNasAsaNe" // 18- 32 yacca 'me' iti mAM pRcchasi kAle kAlaviSayamAyurviSayaM samyak zuddhena cetasA, tatprAduSkaromyahaM buddhaH sarvajJaH zrutAdijJAnI tatazca yatkiJcidiha pracarati jJAnaM tajjinazAsane'sti, natvanyasmin sugatAdizAsane / "jaM succA paDivajjaMti, tavaM khaMtimahiMsayaM // " 3-8 boddhAdidharmatyAgAyAha - ryaM dharmaM zrutvA prapadyante tapo dvAdazadhA, kSAnti, krodhAdijayaM, ahiMsratAM ahiMsanazIlatAM, amRSAvAdAdivratAni ca // 4-13 "je saMkhayA tucchaparappavAI" saMskRtA iti kutrimazuddhimanto, na tu tattvajJA:, yadvA saMskRtAgamabhASakA bauddhAdyAH kSaNikatvanityatvAdivAdinaH, tucchA yadacchAbhidhAyitayA nissArAH / "tavasA dhuyakammaMse, siddhe bhavai sAsae" 3-20 tapasA bAhyAbhyantareNa dhutAH spheTitA: karmaNoMzA bhAgA yena sa dhUtakarmAMzaH siddho bhavati / sana AjavikAmatasiddhivat punarihaitItyAha - zAzvataH zasvadbhavanAt zasvadbhavanatvaM punarbhavahetukarmabIjAtyantikocchedAt / "paccuppaNNaparAyaNe" 7-9 pratyutpannaM varttamAnaM, tasmin parAyaNastanniSThaH "etAvAneva loko'yaM, yAvAnindriyagocaraH / " iti nAstika matAnusAritayA paralokanirapekSaH / " parapAsaMDasevae" - 17-17 parapAkhaNDAn "mRdvI zayyA prAtaH" ityAdivAdino bauddhAdInatyantAhArAn sevate iti parapAkhaNDasevakaH / " 4-9 "sa puvvamevaM na labhijja pacchA, esovamA sAsayavAiyANaM" yaH prAgapramatto na syAt sa pUrvamiva pUrvakAlamiva na labheta icchAjayena chando nirodhaM pazcAdantyakAle, eSopamA iyaM sampradhAraNA, yaduta pazcAddharmaM kariSyAma iti zAzvatavAdinAM nirupakramAyuSkatayA zAzvatamivAtmAnaM manyamAnAnAM yujyetApi, na tu budabudAyuSAm / "siddhe sAsae" siddhaH zAzvataH sarvakAlasthAyI, na tu buddhavat tIrthanikAre AgantA // - 2010_02 1-48 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [8] dIpakATIkAgata-ullikhitagranthanAmAni // a0 gA0 8-13 28-21 28-23 1-prArambhe 16-prArambhe granthanAma aMgavidyA AcAra [ aGgasUtra] AcArAGga AcArAGga AcArAGganiyukti AtmapravAda [ pUrva] AraNyaka AraNyaka AvazyakadIpikA Avazyakaniyukti AvazyakadIpikA AvazyakadIpikA AvazyakadIpikA AvazyakadIpikA AvazyakadIpikA AvazyakavRtti uttarAdhyayana uttarAdhyayanalaghuvRtti uttarAdhyayanazrutaskandha uttarAdhyayana [anaGgapraviSTa] 25-16 16-23taH27 28-32 29-71sU. 30-37 34-prArambhe 36-prArambhe 26-46 28-4 1-13 1-prArambhe 1-13 1-prArambhe 28-21 2010_02 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 uttarAdhyayana [prakIrNaka] uttarAdhyayana upapAtika [ upAGga] Rgveda [veda] karmapravAda [ aSTamapUrva] dazakAlika dRSTivAda navatattvavivaraNa navatattvavivaraNa nizIthacUrNi prajJapti prajJapti prajJApanA brahmANDapurANa bhagavatI maraNasamAdhiprakIrNaka vidyAnupravAda [ pUrva] vidyAnuvAda vivAhaprajJapti sthAnAGga zrIuttarAdhyayanadIpikATIkA-2 28-23 36-paryante 28-23 12-15 2-45 1-prArambhe 28-23 30-15 36-199 36-259 29-71sU. 32-109 33-14 25-16 36-103 2-7 3-12 29-14 2010_02 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [9] dIpakATIkAgata-ullikhitadRSTAntanAmAni // a0 gA0 32-89 5-prArambhe 32-98 32-93 10-3 WW0 / m m dRSTAntaH ibha udAyinRpAnumRtaguru kaNDarIka kughaTabhaJjaka kuzAgrajalabindu koTTavIra kauNDinya kSapakarSi gajasukumAlavat gandhapriyakumAra goviMdavAcaka cilAtIputra jamAli jamAli taNDulamatsya tandulamatsya draupadI drumapatra dharmarUci nAgazrI brahmadatta bharata 15-11 2-21 32-49 28-21 28-26 32-98 5-4 32-98 32-72 10-3 32-72 32-72 9-51 23-33 3-10 2-2sU0 9-3 32-49 29-59 32-89 zreNika sanatkumAracakrI subandhu subandhu sUcI somila 2010_02 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTam [10] dIpakATIkAgata-ullikhitAnyadarzananAmAni // a.gA. anyadarzananAma AjIvikamata kapilamata kapilamata kApilamata 3-20 28-26 caraka 23-63 5-1 10-32 3-8 caraka bauddha bauddha 4-13 bauddha bauddhamata 27-10 28-26 vAtsyAyana vaizeSika zAkya 1-8 10-18 28-28 4-9 zAkya zAzvatavAdin 2010_02 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CA Tejas Printers AHMEDABAD M.98253 47520 2010 02