Book Title: Agam Suttani Satikam Part 06 Bhagvati
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Agam Shrut Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003310/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmala daMsaNassa bhAgamasuvANi (saTIka) bhAgaH -6 saMzodhaka sampAdakaH paratnasAgara Jor Private & Personal Use Only , Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabrahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmala daMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyonamaH Agama suttANi (saTIka bhAgaH-6 bhagavatIaGgasUtraM-2 aparanAma - vyAkhya -: saMzodhakaH sampAdakazcaH :muni dIparatnasAgara tA. 14/4/2000 ravivAra 2056 caitra suda 11 45- Agama suttANi-saTIkaM mUlya rU.11000/ Wan Agama zruta prakAzana // -: saMparka sthala :- - "Agama ArAdhanA kendra'' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAyasenTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 mUlAGkaH zatakAni 11 viSayaH bhagavatyaGgasUtrasya viSayAnukramaH O zatakaM 11 1494-498 uddezakaH - 1 utpalaH |- 499 | uddezaka :- 2 zAlUkaH -500 uddezaka:- 3 palAzaH 1-501 uddezakaH - 4 kuMbhakaH -502 uddezakaH-5 nAlikaH -503 uddezakaH-6 padmaM -504 uddezakaH - 7 karNikaH -505 uddezakaH-8 nalinaM -509 uddezaka:- 9 zivarAjarSi -513 uddezakaH 10 lokaH -524 uddezakaH-11 kAlaH -528 | uddezakaH - 12 AlabhikA O zatakaM 12 -533 uddezaka:- 1 zaMkhaH -536 uddezakaH - 2 jayaMti |-537 | uddezakaH-3 pRthvI -541 uddezakaH-4 pudgala -545 uddezaka: 5 atipAta - 549 uddezaka:-6 rAhu -551 uddezakaH -7 lokaH -553 uddezakaH-8 nAga -559 uddezaka:- 9 deva |-562 | uddezakaH - 10 AtmA zatakaM - 13 * 1-566 uddezakaH- 1 pRthvI -567 | uddezakaH-2 devaH 1 41, mUlAGkA:- 494. .1086 viSaya. -568 uddezakaH 3 narakaM 5 -583 uddezakaH 4 pRthvI 10 -584 uddezakaH - 5 AhAraH pRSThAGkaH mUlAGkaH 10 -588 | uddezakaH - 6 upapAtaH 10 - 592 | uddezakaH - 7 bhASA 10 -593 uddezakaH - 8 karmaprakRtiH uddezakaH - 9 anagAravaikriyaH uddezakaH - 10 samudghAta zatakaM - 14 uddezakaH - 1 caramaH uddezakaH -2 unmAdaH uddezakaH - 3 zarIraM 10 - 594 | 10 -595 11 0 11 - 599 18 - 602 31-606 | 48 - 611 uddezakaH - 4 pudgalaH uddezakaH - 5 agniH -614 - 617 uddezakaH - 6 AhAraH 55 -623 | uddezakaH - 7 saMzliSTaH 59-630 |uddezakaH-8 aMtaraM 60 - 635 uddezakaH-9 anagAraH 70 - 636 uddezakaH - 10 kevalI 74 0 51 zataka-15 78 -659 | gozAlakaH 81 0 zataka-16 82 -665 uddezakaH - 1 adhikaraNaH 87-669 | uddezakaH -2 jarA -671 uddezakaH 3 karmaH 95 -672 || uddezakaH - 4 jAvaMtiyaM 100|- 676 | uddezakaH - 4 gaMgadattaH bhagavatI aGgasatraM pRSThAGkaH 104 104 117 117 121 126 127 129 131 135 137 140 143 145 148 154 157 160 161 199 202 205 207 208 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH -687 282 mUlAGkaH viSayaH pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSThAGka: -681 | uddezakaH-6 svapnaH 212/-767 | uddezakaH-5 caramaH 277 |-682 | uddezakaH-7 upayogaH 217-768 | uddezakaH-6 dvIpaH 278 -686 / | uddezakaH-8 lokaH 218-769 / uddezakaH-7 bhavanaM 279 | uddezakaH-9 balindraH 221-773 | uddezakaH-8 nirvRttiH 279 -688 | uddezakaH-10 avadhiH 222/-774 | uddezakaH-9 karaNaH 281 |-692 / uddezakaH-11-14 dvipaH dibhAvaH 223-778 uddezakaH-10 vyaMtaraH | zatakaM-17 10 zatakaM-20 -698 / uddezakaH-1 kuMjaraM | 224-780 | uddezakaH-1 beindriyaM 283 -702 | uddezakaH-2 saMyataH 227-782 | uddezakaH-2 AkAzaH 284 -705 | uddezakaH-3 zaileSI 230-784 | uddezakaH-3 prANavadhaH 286 |-707 | uddezakaH-4 kriyA | 233/-785 / uddezakaH-4 upacayaH 287 -714 | uddezakaH-6-11 pRthvyAdi kAyaH 235/-788 | uddezakaH-5 paramANu 287 -715 | uddezakaH-12 ekendriyaH 236-791 | uddezakaH-6 aMtaraM 299 |-720 / uddezakaH-13-17 nAgAdikumArAH | 237/-792 | uddezakaH-7 bandhaH 300 zatakaM-18 -800/ uddezakaH-8 bhUmiH 301 -726 uddezakaH-1 prathamaH / 237-802 | uddezakaH-9 cAraNa: 304 |-727 / uddezakaH-2 vizAkhA 244/-805 | uddezakaH-10 AyuH 305 -732 | uddezakaH-3 mAkaMdI putraH 246 | zataka-21 -735 | uddezakaH-4 prANAtipAtaH | 251/-814 | varga-1 zAlyAdiH 311 -739 / uddezakaH-5 asurakumAraH 253-821 | vargA-2-8 mUlaalasI, vaMza, 313 -741 / uddezakaH-6 guDavarNAdiH | ikSu, seDiya, amraruha, tulasI -748 | uddezakaH-7 kevalI | 2560 zataka-22 -748 | uddezakaH-8 anagArakriyA | 261/-828 | vargA-1-6 tADa, niMba, agastikaH, 314| -752 / uddezakaH-9 bhavyadravyaM 264 | veMgana, siriyaka puSpakalikA -757 uddezakaH-10 somilaH 264/0 zatakaM-23 0 zatakaM-19 -834 | vargA-1-4 Alu, lohI, |-759 / uddezakaH-1 lezyA Aya, pAThA |-760/ uddezakaH-2 garbhaH | 269/0 zatakaM-24 -764 | uddezakaH-3 pRthvI 270 | uddezakaH-1 nairayikaH 317 -765 / uddezakaH-4 mahAzravaH 276/-843 | uddezakaH-2 parimANaH 330 255 316 269 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM 480 499 mUlAGkaH viSayaH | pRSThAGkaH mUlAGkaH viSayaH pRSTAGkaH -845 | uddezakAH-3-11 nAgAdi kumArAH| 334/0 zatakaM-32 -852 | uddezakAH-12-16 pRthvyAdiH | 336/-1019 uddezakAH-1-28 475 -856 / uddezakAH-17-20 beindriyAdi| 347| | nArakasya udvartanaM, upapAtaH -860 / uddezakAH-21-24 manuSyAdi | 356) | lezyA AdiH zatakaM-25 zataka-33 -974 | uddezakAH-1-12 lezyA, dravyaM, 366/-1032 ekendriya zatakAni-12 476 saMsthAnaM, yugmaM, paryava, nirganthaH, 10 zatakaM-34 saMyataH, oghaH, bhavyaH abhavyaMH, / -1043 ekendriyazatakAni 12 samyagadRSTiH, mithyAdRSTiH 0 zatakaM-35 zataka-26 |-1057 ekandriya zatakAni-12 491 | uddezakAH-1-11 jIvaH lezyA, 450/- |zatakaM-36 pakkhiyaM, dRSTiH, ajJAnaM, jJAnaM, -106va dviindriyazatakAni-12 saMjJA vedaH, kaSAyaH, upayogaH, yogaH zataka-37 zatakaM-27 |-1061 triindriya zatakaM -991 | uddezakAH-1-11 jIva Adi | 461/0 zatakaM 38 jAva-26 zatakaM |-1062 caturindriyazatakaM 500 zatakaM-28 zataka-39 uddezakaH-1-11 jIva Adi | 461/-1066 asaMjJI paJcendriyazatakAni 500 jAva-26 zatakaM | |zataka-40 zatakaM-29 |-1067 saMjJIpaJcendriya zatakAni-21 / 500 uddezakAH-1-11 jIva Adi | 463 0 | zataka-41 Adi jAva-26 zatakaM -1079 uddezakAH-1-196 505 zatakaM-30 rAziyugmaM, tryojarAziH, | uddezakaH-1-11 samavasaraNaH | 465/ | dvApara yugmaM rAziH, kalyojaH | lezyAdi rAziH, ityAdi // zatakaM-31 |-1086 upasaMhAra gAthA |-1015/ uddezakAH-1-28 yugmaM, narakaH, upapAtaH Adi 500 -994 -9 -1002/ 472 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika anudAtA -pa.pU. mAlavabhuSaNa tapasvI AcAryadeva zrI navaratnasAgara sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI lAlabhAI devacaMda zAha taraphathI - nakala eka. -5.pU. saraLa svabhAvI-zrImad bhagavatIsUtra vyAkhyAna paTu AcAryadeva zrI naradevasAgarasUrIzvarajI ma.sA. tathA pUjyazrInA ziSyaratna tapasvI gaNivaryazrI caMdrakIrtisAgarajI ma.sA.nI preraNAthI zrI puruSAdAnIya pArzvanAtha zve. mUrti. jaina saMgha, devakInaMdana sosAyaTI, amadAvAda taraphathI nakala eka. -5.pU. zAsana prabhAvaka-kriyArAgI AcAryadevazrI vijaya maRRcakacaMdra sUrIzvarajI ma.sA.nI preraNAthI eka sagRhastha taraphathI nakala eka. -5.pU. sAhityapremI munirAja zrI sarvodaya sAgarajI ma.sA.nI preraNAthI-"acalagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI guNasAgarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSyaratna pa.pU. munirAja zrI cAritraratnasAgarajI ma. nI 19mI aThThAi nimitte-zrI cAritraratna phA.ce.TrasTa taraphathI nakala eka. -5.pU. vaiyAvRttvakArikA sAdhvI zrI malayAzrIjI ma.sA.nA ziSyA vyavahAra vicakSaNA pU. sAdhvI zrI hitajJAzrIjI ma.nI preraNAthI jaina ArAdhanA maMdira-"jJAnakhAtA" taraphathI nakala eka. -5.pU. saumyamUrti sAghvIzrI saumyaguNAzrIjI ma.nI preraNAthI pa.pU. gurumAtA-vAtsalyamUrti sA.zrI ratnatrayAzrIjI ma.nI paMcamI punyatithi nimitte zrImatI lIlamabena prANalAla pI. dAmANI taraphathI nakala eka. -pa.pU. svanAmadhanyA sA. zrI saumyaguNAzrIjI tathA teonA ziSyA sA.zrI samajJAzrIjInI preraNAthI-2053nA yazasvI cAturmAsa nimitte zrI pArzvapadmAvatI jaina saMgha, pArUlanagara, amadAvAda taraphathI nakala be. -5.pU. ratnatrayArAdhakA sAdhvIzrI saumyaguNAzrIjI tathA teozrInA ziSyA sA. zrI samajJAzrIjInI preraNAthI saMvata 2054nA nirmaLa ArAdhanAmaya cAturmAsanI smRtimAM-ghATaloDiyA (pAvApurI) jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda taraphathI nakala eka. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -pa.pU. sAdhvI zrI ratnatrayAzrIjI ma.nA parama vinecA sA. zrI saumyaguNAzrIjInI preraNAthI teonA saMsArIbhAIzrI indravadanabhAI dAmANInA anumodanIya puruSArthathI "Agama dIpa-saMpuTa"nA badalAmAM prApta rakamamAMthI-nakala cAra. -pa.pU. prazamarasanimagnA sAdhvIzrI prazamazIlAzrIjI ma.nI preraNAthIsametazikhara tirthodvArikA pa.pU. sAdhvIzrI raMjanazrIjI ma.sA.nA | ziSyA apratima vaiyAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI tat ziSyA sA. zrI narendrazrIjI-tat ziSyA sA. zrI praguNAzrIjI ma.nA. AtmazreyArthearihaMta TAvara, jaina saMgha, muMbai taraphathI nakala eka. -pa.pU. AgamoddhAraka AcAryadevazrI nA samudAyavartI pa.pUjya vecAvRtyakArikA sA. zrI malayAzrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI kaivalyazrIjI ma.nA ziSyA pU.sA. zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA.nA suziSyA miSTabhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. tathA temanA vinita ziSyA sA. zrI pUrNadarzitAzrIjI tathA sA. pUrNanaMdItAzrIjInI preraNAthI-sarvodaya pArzvanAtha cerITebala TrasTa, mulunDa muMbaI taraphathI nakala eka. -pa.pU. vaiyAvRtyakArikA sAdhvIzrI mAlAzrIjI ma.nA praziSyA sA. zrI bhavyAnaMdazrIjIma.nA suvinitA sA. zrI kalpaprajJAzrIjI tathA kokIlakaMThI sA. zrI kairavaprajJAzrajI nI preraNAthI -mehula sosAyaTI, ArAdhanAbhavana, subhASanagara, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka zrI vizAzrImALI tapagacchajJAti-jJAnakhAtuM, jaina pAThazALA, jAmanagara taraphathI nakala be. -zrI maMgaLa pArekhano khAMco-jaina che. mUrti. saMgha, amadAvAda. taraphathI 2054nA cAturmAsa nimitte nakala be. - zrI AkoTA jaina saMgha, vaDodarAnI baheno taraphathI nakala eka. -zrImatI nayanAbena ramezacaMdra zAha, vaDodarAnI preraNAthI AgamonA seTanA badalAmAM prApta rakamamAMthI nakala pAMca. zeSa sarve rakama "amArA"Aja paryanta prakAzanonA badalAmAM prApta thayelI che. -- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH - 1 namo namo nimmala daMsaNassa paMcama gaNadhara zrI sudharmAsvAmine namaH 5 bhagavatI aGgasUtraM (2) saTIkaM ( aparanAma - vyAkhyA prajJaptyaGgasUtraM-saTIkaM) paJcama aGgasUtraM (bhAga - 2) (mUlam + abhayadevasUriviracitA vRttiH) zatakaM - 11 vR. vyAkhyAtaM dazamaM zataM, athaikAdazaM vyAkhyAyate, asya cAyamabhisambandhaHanantarazatasyAnte'ntaradvIpA uktAste ca vanaspatibahulA iti vanaspativizeSaprabhRtipadArthaH svarUpapratipAdanAyaikAdazaM zataM bhavatItyevaMsambaddhasyAsyoddezakArthaH saGgrahagAthAmU. (494)uppala 1 sAlu 2 palAse 3 kuMbhI 4 nAlI ya 5 pauma 6 kannI 7 ya / nalinasiva 9 loga 10 kAlA 11 laMbhiya 12 dasa doya ekkAre // vR. 'uppale'tyAdi, utpalArthaH prathamoddezakaH 1 'sAlu' tti zAlUkaM - utpalakandastadartho dvitIyaH 2 'palAse'tti palAzaH - kiMzukastadarthaH stRtIyaH 3 'kuMbhI 'ti vanaspativizeSastadarthaHzcaturthaH 4 nADIvadyasya phalAni sa nADIko - vanaspativizeSa eva tadarthaH paJcamaH 5 'pauma 'tti padmArthaH SaSThaH 6 'kannIya'tti karNikArthaH saptamaH 7 'naliNa' tti nalinArtho'STamaH 8 yadyapi cotpalapadmanalinAnAM nAmakoze ekArthaH tocyate tathA'pIha rUDhervizeSo'vaseyaH, 'siva' tti zivarAjarSivaktavyatArtho navamaH 9 'loga' tti lokArtho dazamaH 10 'kAlAlabhie 'tti kAlArthaH ekAdazaH 11 AlabhikAyAM nagaryAM yatprarUpitaM tatpratipAdaka uddezako'pyAlabhika ityucyate tato'sau dvAdaza 12, 'dasa do ya ekkAri ti dvAdazoddezakA ekAdaze zate bhavantIti / tatra prathamoddezakadvArasaGgrahagAthA vAcanAntare TAstAzcemAH mU. (495) uvavAo 1 parimANaM 2 ahavAru 3 catta 4 baMdha 5 vede 6 ya / udae 7 udIraNAe 8 lesA 9 diTThI 10 ya nANe 11 ya // 5 mU. (496) jogu 12 vaoge 13 vanna 14 rasamAI 15 UsAsaMge 16 ya AhAre 17 / viraI 18 kiriyA 19 baMdhe 20 sanna 21 kasAyi 22 tthi 23 baMdhe 24 ya // mU. (497)sanniM 25 diya 26 aNubaMdhe 27 saMvehA 28 hAra 29 Thii 30 samugdhAe 31 / cayaNaM 32 mUlAdIsu ya uvavAo 33 savvajIvANaM // vR. 'uvavAo' ityAdi, etAsAM cArthaH uddezakArthAdhigamagamya iti / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/-/497 mU. (498) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM rAyagihe jAva paJjuvAsamANe evaM vayAsI-uppale NaMbhaMte! egapattae kiM egajIve anegajIve?, goyamA! egajIve noanogajIve, teNa paraMje anne jIvA uvavajaMti te NaM no egajIvA anegjiivaa| teNaM bhaMte ! jIvA kaohiMto uvavajaMti ? kiM neraiehito uvavanaMti tiri0 maNu0 devehiMto uvavajaMti?, goyamA! no neratiehiMto uvavajaMti tirikhajoNiehiMtoviuvavajanti maNussehiMto0 devehito viuvavajaMti, evaM uvavAo bhANiyavyo jahA vakaMtIe vaNassaikAiyANaM jAvaIsANeti / teNaMbhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavaaMti?, goyamA! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejA vA asaMkhejA vA uvavajaMti 2 teNaMbhate! jIvA samae 2 avahIramANA 2 kevatikAleNaM avahIraMti?, goyamA ! teNaM asaMkhejA samae 2 avahIramANAra asaMkhez2AhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIraMti no cevaNaM avahiyA siyA 3 / tesiNaMbhaMte! jIvANaM kemahAliyA sarIrogAhaNA pannattA?, goyamA! jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM sAtiregaMjoyaNasahassaM4 teNaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiMbaMdhagA abaMdhagA?, goyamA! no abaMdhagA baMdhae vA baMdhagA vA evaMjAvaaMtarAiyassa, navaraM Auyassa pucchA, goyamA! baMdhae vA abaMdhaevA baMdhagA vA abaMdhagAvAahavAbaMdhaeyaabaMdhae ya ahavA baMdhae ya abaMdhagA ya ahavA baMdhagA ya abaMdhae ya ahabA baMdhagA ya abaMdhagAya 8 ete aTTha bhaMgA 5 / teNaMbhaMte! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiM vedagA avedagA?, goyamA! no avedagA vedae vA vedagA vA evaM jAva aMtarAiyassa, te NaM bhaMte! jIvA kiM sAyAveyagA asAyAveyagA?, . goyamA! sAyAvedae vA asAyAveyae vA aTTha bhaMgA 6 / teNaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiM udaI anudaI?, goyamA ! no anudaI udaI vA udaiNo vA, evaM jAva aMtarAiyassa7 teNaM bhaMte! jIvA NANAvaraNijassa kammassa kiM udIragA0?, goyamA! no anaNudIragA udIrae vA udIragA vA, evaMjAva aMtarAiyassa, navaraM veyaNijAuesa aTTha bhNgaa8| teNaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalesA nIlalesA kAulesA teulesA?, goyamA!kaNhalese vA jAva teulese vA kaNhalessA vA nIlalessA vA kAulessA vA teulesA vA ahavA kaNhalese ya nIlalesse ya evaM ee duyAsaMjogatiyAsaMjogacaukkasaMjogeNaM asItI bhaMgA bhavaMti 9 / teNaM bhaMte! jIvA kiM sammaddivI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI?, goyamA! no sammadiTThI no sammAmicchAdiTThI micchAdiTTha vA micchAdiTThiNo vA 10 / teNaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA! no nANI annANI vA annANiNo vA 11 teNaM bhaMte! jIvA kiMmaNajogI vayajogI kAyajogI?,goyamA! no maNajogI no vayajogI kAyajo gIvA kAyajogiNo vA 12 / teNaM bhaMte ! jIvA kiM sAgArovauttA anAgArovauttA?, goyamA ! sAgArovautte vA anAgArovautte vA aTTha bhaMgA 13 tesiNaM bhaMte ! jIvANaM sarIragA kativannA katigaMdhA katirasA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 11, varga:, uddezakaH - 1 katiphAsA pannattA ?, goyamA ! paMcavannA paMcarasA dugaMdhA aTThaphAsA patrattA, te puNa appaNA avannA agaMdhA arasA aphAsA patrattA 14-15 / te NaM bhaMte! jIvA kiM ussAsA nissAsA no ussAsanisAsA ?, goyamA ! ussAsae vA 1 nissAsae vA 2 no ussAsanissAsae vA 3 ussAsagA vA 4 nissAsagA vA 5 no ussAsanIsAsagA vA 6, ahavA ussAsae ya nissAsae yaM 4 ahavA ussAsae ya no ussAsanissAsae ya ahavA nissAsae ya no ussAsanIsAsae ya 4, ahavA UsAsae ya nIsAsae ya no ussAnissAsae ya aTTha bhaMgA ee chavvIsaM bhaMgA bhavaMti 16 // te NaM bhaMte! jIvA kiM AhAragA anAhAragA ?, goyamA ! no anAhAragA AhArae vA anAhArae vA evaM aTTha bhaMgA 17 / te NaM bhaMte! jIvA kiM viratA aviratA viratAviratA ?, goyamA ! no viratA no virayAvirayA avirae vA avirayA vA 18 / 7 NaM bhaMte! jIvA kiM sakiriyA akiriyA /, goyamA ! no akiriyA sakirie vA sakiriyA vA 19 / te NaM bhaMte! jIvA kiM sattavihabaMdhagA aTThavihabaMdhagA ?, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdha vA aThTha bhaMgA 20 / te NaM bhaMte! jIvA ki AhArasannovauttA bhayasannovauttA mehuNasanovauttA pariggahasannovauttA ?, goyamA ! AhArasannovauttA vA asItI bhaMgA 21 te NaM bhaMte! jIvA kiM kohakasAI mANakasAI mAyAkasAI lobhakasAI ?, asItI bhaMgA 22 / te NaM bhaMte! jIvA kiM itthIvedagA purisavedagA napuMsagavedagA ?, goyamA ! no itthivedagA no purisavedagA napuMsagavedae vA napuMsag2avedagA vA 23 / te NaM bhaMte! jIvA kiM itthIvedabaMdhagA purisavedabaMdhagA napuMsagavedabaMdhagA ?, goyamA itthivedabaMdhae vA purisavedabaMdhae vA napuMsagaveyabaMdhae vA, chavvIsaM bhaMgA 24 / te maM bhaMte! jIvA kiM sannI asannI ?, goyamA ! no sannI asannI vA asanniNo vA 25 / te NaM bhaMte! jIvA kiM saiMdiyA aniMdiyA ?, goyamA ! no aniMdiyA saiMdie vA saiMdiyA vA 26 se NaM bhaMte! uppalajIveti kAlato kevaciraM hoI? goyamA jahanne NaM aMtomuhUttaM ukkoseNaM asaMkhejja kAlaM 27 / se bhaMte uppalajIve puDhavijIve puNaravi uppalajIvetti kevatiyaM kAlaM sevejjA ?, kevitayaM kAlaM gatirAgatiM karejjA ?, goyamA ! bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAiM ukkoseNaM asaMkhejAiM bhavaggahaNAIM, kAlAdeseNaM jahantreNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, evatiyaM kAlaM sevejA evatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA, se NaM bhaMte ! uppalajIve AujIve evaM ceva evaM jahA puDhavijIve bhaNie tahA jAva vAujIve bhANiyavve, se NaM bhaMte! uppalajIve se vaNassa jIve se puNaravi uppalajIvetti kevaiyaM kAlaM sevejjA kevatiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai ?, goyamA ! bhavAdeseNaM jahaneNaM do bhavaggahaNAI ukkoseNaM anaMtAiM bhavaggahaNAI, kAlAeseNaM jahantreNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM anaMtaM kAlaM tarukAlaM evaiyaM kAlaM sevejjA evaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai, se NaM bhaMte ! uppalajIve beiMdiyajIve puNaravi uppalajIvetti kevaiyaM kAlaM sevejjA kevaiyaM kAlaM gatirAgatiM kajjai ?, goyamA ! bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAI ukkoseNaM saMkhejjAiM bhavaggahaNAI, kAlAdeseNaM jahantreNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM saMkhejjaM kAlaM evatiyaM kAlaM sevejjA evatiyaM kAlaM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/1/498 gatirAgatiM kajai, evaM teiMdiyajIve, evaM cauridiyajIvevi, se NaM bhaMte ! uppalajIve paMcediyatirikkhajoNiyajIve puNaravi uppalajIvetti pucchA, goyamA ! bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAI ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahanneNaM do aMtomuhuttAI ukkoseNaM puvbakoDipuhuttAievatiyaMkAlaM sevejjA evatiyaM kAlaMgatirAgatiMkarejjA, evaM maNusseNavisamaM jAva evatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA 28 / / teNaM bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAreMti?, goyamA ! davvao anaMtapaesiyAiMdavvAiM evaM jahA AhAruddesae vaNassaikAiyANaM AhAro taheva jAva savvappaNayAe AhAramAhAreMti navaraM niyamA chaddisiM sesaMtaMceva 29 / tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kevaiyaM kAlaM ThiI paNNattA?, goyamA jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM dasa vaasshssaaiN30| tesiNaM bhaMte ! jIvANaM kati samugghAyA pannattA?, goyamA ! tao samugghAyA pannattA, taMjahA-vedaNAsamagghAe kasAyasa0 mAraNaMtiyasa031 teNaMbhaMte!jIvAmAraNaMtiyasamagdhAeNaM kiM samohayA maraMti asamohayA maraMti?, goyamA ! samohayAvi maraMti asamohayAvi maraMti 32 teNaMbhaMte! jIvA anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajaMti kiM neraiyasu uvavanaMti tirikkhajoNiesu uvava0 evaM jahA vakaMtIe uvvaTTaNAevaNassakAiyANaMtahAbhANiyavvaM / aha bhaMte! savvapANA savvabhUyA savvajIvA savvasattA uppalamUlattAe uppalakaMdattAe uppalanAlattAe uppalapattattAe uppalakesarattAe uppalakanniyattAe uppalathizrugattAe uvavannapuvvA?, haMtA goyamA asatiM aduvA anaMtakkhutto / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti 33 // vR. 'uppale NaM bhaMte ! egapattae' ityAdi, 'utpalaM' nIlotpalAdi ekaM patraM yatra tadekapatraka athavA ekaMca tatpatraM caikapatraM tadevaikapatrakaM tatra sati, ekapatrakaMceha kizalayAvasthAyA upari draSTavyam, 'egajIve'tti yadA hi ekapatrAvasthaM tadaikajIvaMtat, yadA tu dvitIyAdipatraMtena samArabdhaM bhavati tadA naikapatrAvasthA tasyeti bahavo jIvAstatrotapadyanta iti, etadevAha . 'teNa para'mityAdi, 'teNa paraM'ti tataH-prathamapatrAt parataH 'je anne jIvA uvavajaMti'tti ye'nye-prathamapatravyatiriktA jIvA jIvAzrayatvAtpatrAdayo'vayavA utpadyante te 'naikajIvAH' naikajIvAzrayAH kintvanekajIvAyA iti, athavA 'teNe'tyAdi, tataH--ekapatrAtparataH seSapatrAdiSvityarthaH ye'nye jIvA utpadyante te 'naikajIvA' naikakAH kintvanekajIvA aneke ityarthaH 'teNaMbhaMte! jIvattiyeutpaleprathamapatrAdyavasthAyAmutpadyante 'jahAvakaMtIe'ttiprajJApanAyAH SaSThapade, sa caivamupapAtaH-'jai tirikkhajoNiehiMto uvavajaMti kiM ?, goyamA ! egidiyatirikkhajoNiehiMtovi uvavajaMti' ityAdi, evaM manuSyabhedA vAcyAH-'jai devehiMto uvavajaMti kiM bhavaNavAsI'tyAdi prazno nirvacanaM ca IzAnAntadevebhya utpadyanta ityupayujya vAcyamiti, tadetenopapAta uktH||'jhnnenn ekkove'tyAdinAtuparimANam 2 / teNaMasaMkhejjA samae'ityAdinA tvapahAra uktaH, evaM dvArayojanA kAryA 3 |ucctvdvaare 'sAregaMjoyaNasahassaMtitathAvidhasamudragotIrthaHkAdAvidamuccatva-mutpalasyAvaseyam 4 / bandhadvAre 'baMdhae baMdhayA vattiekapatrAvasthAyAM bandhaka ekatvAta dvayAdipatrAvasthAyAMca bandhakA bahutvAditi, evaM sarvakarmasu,AyuSketutadabandhAvasthA'pi syAt tadapekSayA cAvandhako'pi Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-1 abandhakA api ca bhavantIti, etadevAha-'navara'mityAdi, iha bandhakAvandhakapadayorekatvayoge ekavacanena dvau vikalpauvahuvacanena ca dvaudvikayogetu yathAyogamekatvavahutvAbhyAMcatvAraH ityevamaSTI vikalpAH, vedanadvAre te bhadanta ! jIvA jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vedakA avedakAH ?, atrApi ekapatratAyAmekavacanAntatA anyatratubahuvacanAntatA evaM yAvadantarAyasya, vedanIyesAtAsAtAbhyAM pUrvavadaSTau bhaGgAH, iha ca sarvatra prathamapatrApekSayaikavacanAntatA, tataH paraMtu bahuvacanAntatA, vedanaM anukramoditasyodIraNodIritasya vA karmaNo'nubhavaH, udayazcAnukramoditasyaivetivedakatvaprarUpaNe'pi bhedenodayitvaprarUpaNa 7miti / udIraNAdvAre 'no anudIraga'tti tasyAmavasthAyAM teSAmanudIrakatvasyAsambhavAt / 'veyaNijjAuesuaTThabhaMga'tti vedanIye-sAtAsAtApekSayAAyuSipunarudIrakatvAnudIra-katvApekSayA'STau bhaGgAH, anudIrakatvaM cAyuSa udIraNAyAH kaadaacitktvaaditi| . lezyAdvAre'zItibhaGgAH, katham?,ekakayogeekavacanena catvArobahuvacanenApicatvAra eva, dvikayogetu yathAyogamekavacanabahuvacanAbhyAMcaturbhaGgI, caturNAM ca padAnAMSa dvikayogAste caturguNAzcaturviMzati, trikayogetutrayANAM padAnAmaSTaubhaGgAH, caturNAMcapadAnAMcatvArastrikasaMyogAste cASTAbhirguNitA dvAtriMzat, catuSkasaMyoge tuSoDazabhaGgAH, sarvamIlane cAzItiriti, ata evoktaM . 'goyamA ! kaNhalese ve'tyaadi| varNAdidvAre 'tepuNa appaNAavanna'tti zarIrANyeva teSAMpaJcavarNAdIni te punarutpalajIvAH 'appaNa'tti svarUpeNa 'avarNA' varmAdivarjitAH amUrttatvAtteSAmiti / ucchvAsakadvAre 'no ussAsanissAsae'tti aparyAptAvasthAyAm, iha ca SaDaviMzatirbhaGgAH, katham ?, ekakayoge ekavacanAntAstrayaH bahuvacanAntA api trayaH, dvikayoge tu yathAyogamekatvabahutvAbhyAM tizcaturbhaGgikA iti dvAdaza, trikayoge tvaSTAviti, ata evAha-ee chavvIsaM bhaMgA bhavaMti'tti // AhArakadvAre 'AhArae vA anAhArae vatti vigrahagatAvanAhArako'nyadA tvAhArakastatra cASTau bhaGgAH pUrvavat / sajJIdvAre kaSAyadvAre cAzItibhaGgAH lezyAdvAravadvayAkhyeyAH / seNaM bhaMte ! uppalajIve'tti ityaadinotpltvsthitirnubndhpryaaytyoktaa| se bhaMte ! uppalajIve puDhavijIve'tti ityAdinA tu saMvedhasthitiruktA, tatra ca 'bhavAdeseNaM'tibhavaprakAreNa bhavamAzrityetyarthaH 'jahanneNaMdobhavaggahaNAI'tiekaMpRthivIkAyikatve tato dvitIyamutpalatve tataH paraM manuSyAdigatiM gcchediti| ___'kAledeseNaMjahanneNaMdoaMtomuhatta'tti pRthivItvenAntarmuhUrtaM punarutpalatvenAntarmuhUrttamityevaM kAlAdazena jaghanyato dveantarmuhUrte iti, evaMdvIndriyAdiSu neyam, 'ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAIti catvAri paJcendriyatirazcazcatvAri cotpalasyetyevamaSTau bhavagrahaNAnyutkarSata iti, 'ukkoseNaM puvvakoDIpuhuttaMti caturyu paJcendriyatiryagbhavagrahaNeSu cataH pUrvakoTyaH utkRSTakAlasya vivakSitatvenotpalakAyodvattajIvayogyotkRSTapaJcendriyatiryakasthitegrahaNAt, utpalajIvitaM tvetAsvadhikamityevamutkRSTataH pUrvakoTIpRthakatvaM bhavatIti / Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-19/498 evaMjahAAhAruddesaevaNassaikAiyANa'mityAdi, anena ca yadatidiSTaMtadidaM-"khettao asaMkhejapaesogADhAiMkAlao annayarakAlaTThiiyAiMbhAvaovanamaMtAI'ityAdi,-'savvappaNayAe'tti sarvAtmanA 'navaraM niyamA chaddisiM'ti pRthivIkAyikAdayaH sUkSmatayA niSkuTagatatvena syAditi syAt, tisRSudikSusyAccatasRSudikSuityAdinApi prakAreNAhAramAhArayanti, utpalajIvAstubAdaratvena tathAvidhaniSkuTeSvabhAvAnniyamAtSaTasu dikssvaahaaryntiiti| ___'vakkaMtIe'tti prajJApanAyAH SaSThapade 'uvaTTaNAe'tti udvartanAdhikAre, tatra cedamevaM sUtraM-'maNuesuuvavajaMti devesu uvavajaMti?,goyamA! noneraiesuuvavajaMti tiriesuuvavajaMti maNuesuuvavajaMtinodevesuuvavajaMti' 'uppalakesarattAe'ttiiha kesarANi-karNikyAH parito'vayavAH 'uppalakaniyattAe'tti iha tu karNikA-bIjakozaH 'uppalathibhugattAe'tti thibhugA ca yataH ptraanniprbhvnti| zatakaM-11 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-11 uddezakaH-2:mU. (499) sAlueNaMbhaMte! egapattae kiM egajIve anegajIve?, goyamA! egajIve evaM uppaluddesagavattavvayA aparisesA bhANiyavvA jAva anaMtakhutto, navaraM sarIrogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM ghaNupuhuttaM, sesaMtaMceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMteti // -zatakaM-11 uddezakaH-3:mU. (500) palAseNaMbhaMte! egapattae kiMegajIve anegajIve?, evaM uppaluddesagavattavayA aparisesA bhANiyavvA, navaraM sarIrogAhaNA jahanneNaM agulassa asaMkhenaibhAgaM ukkoseNaM gAuyapahuttA, devA eesu ceva na uvavaja'ti / lesAsu te NaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalese nIlalese kAulese0?, goyamA! kaNhalesse vA nIlalesse vA kAulesse vA chavvIsaM bhaMgA, sesaMtaM ceva / sevaM bhaMte ! 2 ti|| -zataka-11 uddezakaH-4:mU. (501) kuMbhieNaMbhaMtejIvA egapattae kiMegajIve anegajIve?, evaMjahA palAsuddesae tahA bhANiyavye, navaraM ThitI jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM vAsapuhuttaM, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte! sevaM bhNtetti|| -zatakaM-11 uddezakaH-5:mU. (502) nAlieNaMbhaMte! egapattaekiM egajIve anegajIve?, evaM kuMbhiuddesagavattabvayA niravasesaM bhANiyavvA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti // -zatakaM-11 uddezakaH-6:mU. (503) paumeNaMbhaMte! egapattae kiMegajIveanegajIve?, evaM uppaluddesagavattavvayA niravasesa bhANiyavvA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // ____-zatakaM-11 uddezakaH-7:mU. (504) kannieNaM bhaMte ! egapattae kiM egajIve0?, evaM ceva niravasesaM bhANiyavvaM sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ti| Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 11, varga:-, uddezakaH-8 zatakaM - 11 uddezakaH-8 mU. (505) naliNe NaM bhaMte! egapattae kiM egajIve anegajIve ?, evaM caiva niravasesaM jAva anaMtakkhutto / / sevaM bhaMte sevaM bhaMtetti / vR. zAlukoddezakAdayaH saptoddezakAH prAya utpaloddezakasamAnagamAH / vizeSaH punaryo yatra sa tatra sUtrasiddha eva, navaraM palAzoddezake yaduktaM 'devesu nauvavajraMti' tti tasyAyamarthaH- utpaloddezake hi devebhya udvRttA utpale utpadyanta ityuktamiha tu palAze notpadyanta iti vAcyam, aprazastatvAttasya, yataste prazasteSvevotpalAdivanaspatiSUtpadyanta iti / tathA 'lesAsu' tti lezyAdvAre idamadhyeyamiti vAkyazeSaH, tadeva darzyate 2 119 11 'te Na' mityAdi, iyamatra devatvovRtta utpadyate pUrvoktayukteH evaM ceha tejolezyA na saMbhavati, tadabhAvAdAdyA eva tino lezyA iha bhavanti, etAsu ca SaDviMzatirbhaGgakAH, trayANAM padAnametAvatAva bhAvAditi / eteSu coddezakeSu nAnAtvasaGgrahArthAstino gAthAH"sAlaMmi ghaNupuhattaM hoi palAse ya gAuyapuhattaM / joyaNasahassamahiyaM avasesANaM tu chaNhaMpi // kuMbhIe nAliyAe vAsapuhattaM ThiI u boddhavvA / dasa vAsasahassAiM avasesANaM tu chaNhaMpi // kuMbhIe nAliyAe hoMti palAse ya tinni lesAo / cattAri u lesAo avasesANaM tu paMcaNhaM // zatakaM - 11 uddezakAH-8 samAptAH // 2 // // 3 // 99 -: zatakaM - 11 uddezakaH - 9 : vR. anantaramutpalAdayo'rthA nirUpitAH, evaMbhUtAzcArthAn sarvajJa eva yathAvajJAtuM samartho punaranyo, dvIpasamudrAniva zivarAjarSiH, iti sambandhena zivarAjArSisaMvidhAnakaM navamoddezakaM prAha, tasya cedamAdisUtram - mU. (506) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hatthiNApure nAmaM nagare hotthA vannao, tassa NaM hatthinAgapurassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAge ettha NaM sahasaMbavaNe nAmaM ujjANe pAsAdIe jAva paDirUve, tattha NaM hatthiNApure nagare sive nAmaM rAyA hotthA mahayAhimavaMta0 vannao, tassa NaM sivassa ranno dhAriNI nAmaM devI hotthA sukumAla pANipAyA vannao, tassa NaM sivassa rano putte dhAraNIe attae sivabhaddae nAmaM kumAre hotthA sukumAla0 jahA sUriyakaMte jAva paccuvekkhamANe pavekkhamANe viharai | taNaM tassa sivassa ranno annayA kayAvi puvvarattavarattakAlasamayaMsi rajjadhuraM ciMtemANassa ayameyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA - atthi tA me purA porANANaM jahA tAmalissa jAva puttehiM vahAmi pahiM vahAmi rajjeNaM vahAmi evaM raTTeNaM baleNaM vAhaNeNaM koseNaM koTTAgAreNaM pureNaM aMteureNaM vaDDAmi vipuladhaNakaNagarayaNajAvasaMtasArasAvaejjeNaM atIva 2 abhivaDDhAmi taM kinnaM ahaM purA porANANaM jAva egaMtasokkhayaM uvvehamANe viharAmi ?, taM jAva tAva ahaM hiranneNaM Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/9/506 vaDDAmitaMcevajAvaabhivaDvAmijAva mesAmaMtarAyANovivasevaTaMtitAvatA me seyaMkallaMpAuppabhayAe jAva jalaMte subahuM lohIlohakaDAhakaDucchuyaM taMbiyaM tAvasabhaMDagaM ghaDAvettA sivabhaI kumAraM rajje ThAvettAtaM subahuM lohIlohakaDAhakaDucchuyaM taMviyaMtAvasabhaMDagaMgahAya je ime gaMgAkUle vANapatthA tAvasA bhvNti| hottiyA pottiyA kottiyA jannaI saDaI thAlaI jaMca uTThadaMtukkhaliyA ummajayA saMmajjagA nimajjagAsaMpanakkhAlA uddhakaMDUyagAahokaMDUyagAdAhiNakUlagA uttarakUlagA saMkhadhamayA kUladhamagA mitaluddhA hatthitAvasA jalAbhiseyakiDhiNagAyA avaMvAsiNo vAuvAsiNo jalavAsiNo celavAsiNo aMbubhakkhiNovAyabhakkhiNo sevAlabhakkhiNo mUlAhArA kaMdAhArApattAhArApupphAhArA phalAhArA bIyAhArA parisaDiyakaMdamUlapaMDupattapupphaphalAhArA udaMDA rukkhamUliyA vAlavAsiNo vakkapAsiNo disApokkhiyA AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaMpiva kaMDusolliyaMpiva kaTTasolliyaMpiva appANaM jAva karemANA viharaMti jahA uvavAi jAva kaTThasolliyaMpiva.appANaM karemANA vihrNti| tattha NaMje te disApokkhiyatAvasA tesiM aMtiyaM muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavvaitae, pavvaieviyaNaM samANe ayameyArUvaMabhiggahaMabhigihissAmi-kappaimejAvajIvAe chaTuMchaDeNaM anikkhitteNaM disAcakkavAleNaM tavokammeNaM ur3e bAhAo pagijhiya 2 jAva viharittaettikaTu, evaM saMpeheti saMpehettA kallaM jAva jalaMte subahuM lohIloha jAva ghaDAvettA koDaM biyapurise saddAvei saddAvettA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA ! hatthinAgapuraM nagaraM sabhitarabAhiriyaM aasiyjaavtmaannttiyNpnycppinnNti| taeNaMse siverAyA docaMpikoDuMbiyapurise saddAveMti 2 evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! sivabhaddassa kumArassa mahatthaM 3 viulaM rAyAbhiseyaM uvaThThaveha, taeNaM te koDubiya-purisA taheva uvtthtthti| taeNaM se sive rAyA anegagaNanAyagadaMDanAyaga jAva saMdhipAla saddhiM saMparibuDe sivabhadaM kumAraMsIhAsaNavaraMsi purasthAbhimuhaMnisIyAventi 2 aTThasaeNaM sovaniyANaMkalasANaMjAva aTThasaeNaM bhomejANaM kalasANaM savviDDIejAva raveNaM mahayA 2 rAyAbhiseeNaMabhisiMcai 2 pamhalasukumAlAe surabhie gaMdhakAsAIe gAyAIlUhei pamha0 2 saraseNaM gosIseNaM evaM jahevajamAlissa alaMkAro taheva jAvakapparukkhagaMpiva alaMkiyavibhUsiyaM kareMti 2 karayala jAva kaTTha sivabhadaM kumAra jaeNaM vijaeNaMvaddhAveMtijaeNaM vijaeNaM vaddhAvettA tAhiM iThThAhiM kaMtAhiM piyAhiM jahA uvavAie koNiyassa jAva paramAuM pAlayAhi iTThajaNasaMparivuDe hatthiNapurassa nagarassa annesiM ca bahUNaM gAmAgaranagara jAva viharAhittika? jayajayasadaM puNjNti| tae NaM se sivabhadde kumAre rAyA jAe mahayA himavaMta0 vannao jAva viharai, tae NaM se siverAyAanayA kayAiM sobhanaMsitihikaraNadivasamuhuttanakkhattaMsivipulaM asanapAnakhAimasAimaM vakkhaDAveti uvakkhaDAvettA mittanAiniyagajAvaparijaNaM rAyANo yakhattiyA AmaMteti AmaMtettA tao pacchA pahAe jAva sarIre bhoyaNavelAe bhoyaNamaMDavaMsi suhAsaNavaragae teNaM mittaNanatiniyagasayaNa jAva parijaNeNaM rAehi ya khattiehi ya saddhiM vipulaM asanapAnakhAimasAimaM evaM jahA tAmalI jAva sakkAreti saMmANeti sakkArettA saMmANettA taM mittanAti jAva parijaNaM rAyANo ya Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-9 13 khattie ya sivabhadaM ca rAyANaM Apucchai ApucchittA subahuM lohIlohakaDAhakaDucchaM jAva bhaMgaM gahAyajeime gaMgAkUlagAvANapatthA tAvasAbhavaMtitaMcevajAvatesiMaMtiyaM muMDe bhavittA disApokkhiyatAvasattAe pavvaie, pavvaie'viya NaM samANe ayameyArUvaM abhiggahaM abhigiNhai-kappai me jAvajIvAechaTuMtaMcevajAvaabhiggahaM abhigiNhai 2 paDhamaMchaTTakkhamaNaM uvasaMpaJjittANaM viharai tae NaM se sive rAyarisI paDhamachaTTakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIe paJcoruhai AyAvaNabhUmie paccoruhittA vAgalavatthaniyatthe jeNeva sae uDae teNevauvAgacchai teNeva uvAgacchittA kiDhiNasaMkAiyagaM giNhai gimhittA puracchimaM disaMpokkhei puracchimAe disAe some mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sive rAyarisI abhi0 2, jANi ya tattha kaMdANi ya mUlANiya tayANiya pattANiya pupphANiya phalANiya bIyANiya hariyANi ya tANianujANautti kaTTa puracchimaM disaM pasarati pura02 jANi ya tattha kaMdANi ya java hariyANi ya tAiM geNhai 2 kiDhiNasaMkAiyaM bharei kiDhi02 dabbhe ya kuse ya samihAo ya pattAmoDaM ca geNhei 2 jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai 2 kiDhiNasaMkAiyagaM Thavei kiDhi0 2 vedi vaDDei 2 uvalevaNasaMmajjaNaM karei u0 2 dbbhsgbbhklsaahtthge| jeNeva gaMgA mahAnadI teNeva uvAgacchai gaMgAmahAnadI ogAheti 2 jalamajaNaM karei 2 jalakIDaMkarei 2 jalAbhiseyaM kareti 2 AyaMte cokkhe paramasuibhUe devayapitikayakaje dabbhasagabbhakalasAhatthagae gaMgAo mahAnaIo paccuttarai 2 jeNeva sae uDae teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA dabbhehi ya kusehi ya vAluyAehi ya veti raeti veti raettA saraeNaM ariNaM mahetisara02 aggiM pADeti 2 aggiM saMghukkei 2 samihAkaTThAiM pakkhivai samihAkaTThAiMparikhavittA aggi ujjAlei aggiM ujjAlettA-aggissa dAhiNe pAse, sattaMgAiM samAdahe / taM0- . . vR. 'teNaM kAleNa'mityAdi, 'mahayA himavaMta vannao'ttianena 'mahayAhimavaMtamahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre'ityAdi rAjavarNako vAcya iti sUcitaM, tatra mahAhimavAniva mahAn zeSarAjApekSayA tathA malayaH-parvatavizeSo mandaro-meru mahendra:-zakAdirdevarAjastadvatsAra:-pradhAno yaH satathA, 'sukumAla0 vannao'tti anena ca 'sukumAlapANipAye'tyAdi rAjJIvarNako vAcya iti sUcitaM, 'sukumAlajahA sUriyakaMtejAvapaccuvekkhamANe 2 viharai'tti asyAyamarthaH-'sukumAla-pANipAelakkhaNavaMjaNaguNovavee' ityAdinA yathA rAjapraznakRtAbhidhAne granthe sUryakAnto rAjakumAraH 'paccuvekkhamANe 2 viharaI'ityetadantena varNakena varNitastathA, 'paJcuvekkhamANe 2 viharai' ityetaccaivamiha sambandhInIyaM / / 'seNaM sivabhadde kumAre juvarAyA yAvihotthA sivassa ranno rajjaMca raTuM ca balaM ca vAhaNaMca kosaM ca koTThAgAraM ca puraM ca aMteuraMca jaNavayaM ca sayameva paccuvekkhamANe vihritti| 'vANapattha'tti vane bhavA vAnI prasthAnaprasthA-avasthitirvAnI prasthA yeSAM te vAnaprasthAH, athavA-"brahmacArIgahasthazca, vAnaprastho yatistathA" iticatvArolokapratItAAzramAH,eteSAM catRtIyAzramavarttinovAnaprasthAH, 'hottiya'tti agnihotrikAH 'pottiya'ttivastradhAriNaH 'sottiya'tti kvacitpAThastatrApyayamevArthaH 'jahA uvavAie'ityetasmAdatidezAdidaM dRzyaM-'kottiyA jannaI thAlaI huMva uTThAdaMtukkhaliyAummajjagA sammajjagA nimajjagA saMpakkhalA dakkhiNakUlagA uttarakUlagA Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/9/506 saMkhadhamagA kUladhamagAmigaluddhayA hatthitAvasAudaMDagA disApokkhiNo vaktavAsiNocelavAsiNo jalavAsiNo rukkhamUliyA aMbubhakkhiNo vAubhakkhiNo sevAlabhakkhiNo mUlAhArA kaMdAhArA tayAhArA pattAhArA puSphAhArA phalAhArA bIyAhArA parisaDiyakaMdamUlatayapattapupphaphalAhArA jalAbhiseyakaDhiNagAyA AyAvaNAhiM paMcaggitAvehiM iMgAlasolliyaM kaMdusolliyaMti tatra / 'kottiya'tti bhUmizAyinaH 'jannai'tti yajJayAjinaH 'saDDaitti zrAddhAH 'thAlai'tti gRhItabhANDAH 'huMvauTuM'tti kuNDikAzramaNAH 'daMtukkhaliya'tti phalabhojinaH 'ummajaga'tti unmajjanamAtreNa ye snAnti 'saMmajjaga'tti unmajjanasyaivAsakRtakaraNena ye snAnti 'nimajjagatti sthAnArthaM nimagnA eva ye kSaNaM tiSThanti 'saMpakkhAla'tti mRttikAdigharSaNapUrvakaM ye'Gga kSAlayanti 'dakkhiNaphUlaga'tti thairgaGgAyA dakSiNakUla eva vAstavyam 'uttarakUlaga'tti uktaviparItAH 'saMkhadhamaga'tti zaGkha mAtvA ye jemanti yadyanyaH ko'pi nAgacchatIti 'kUladhamaga tti ye kUle sthitvA zabdaM kRtvA bhuJjate 'miyaluddhaya'tti pratItA eva 'hatthitAvasa'tti ye hastinaM mArayitvA tenaiva bahukAlaM bhojanato yApayanti 'udaMDaga'tti UrddhakRtadaNDA ye saMcaranti 'disApokkhiNo'tti udakena dizaH prokSyayephalapuSpAdi samucinvanti 'vakkalavAsiNo ttivalkalavAsasaH 'cevAsiNo'tti vyaktaM pAThAntare 'velavAsiNo'tti samudravelAsaMnidhivAsinaH 'jalavAsiNo'tti ye jalanimagnA evAsate, zeSAH pratItA, navaraM 'jalAbhiseyakiDhiNagAya'tti ye'snAtvA na bhuMjate snAnAdvA pANDurIbhUtagAtrAiti vRddhAH, kacit 'jalAbhiseyakaDhiNagAyabhUya'ttidRzyatetatra jalAbhiSekakaThinaM gAtraM bhUtAH-prAptAyetetathA, 'iMgAlasolliyaMtiaGgArairivapakaM 'kaMdusolliyaMti kandupakamiveti 'disAcakkavAlaeNaMtavokammeNaM'tiekatra pAraNakepUrvasyAMdiziyAni phalAdInitAnyAhRtya bhuGko dvitIye tu dakSiNasyAmityevaM dikcakravAlena yatra tapaH-karmaNi pAraNakakaraNaM tattapaH karma dikacakravAlamucyate tena tapaHkarmaNeti 'tAhiM iThThAhiM kaMtAhiM piyAhiM' ityatra 'evaM jahA uvavAie' ityetatkaraNAdidaM dRzyaM-'maNunnAhiM maNAmAhiM jAva vaggUhiM anavarayaM abhinaMdatA ya abhithuNaMtA ya evaM vayAsI-jaya 2 naMdA jaya jaya bhaddA ! jaya 2 naMdA ! bhadaM te ajiyaM jiNAhi jiyaM pAliyAhi jiyamajjhe vasAhi ajiyaM ca jiNAhi sattapukhaM jiyaM ca pAlehi mittapakkhaM jiyaviggho'viya vasAhitaM deva! sayaNamajhadaMdo ivadevANaMcaMdo iva tArANaMdharaNo iva nAgANaM bharaho ivamaNuyANaM bahUiMvAsAiMbahUIvAsasayAivahUi' vAsasahassAiMaNahasamaggeyahaThThatuThotti, etacca vyktmeveti| ___ 'vAgalavatthaniyatthe'tti valkalaM-valkastasyedaM vAlkalaM tadvaM nivasitaM yena sa vAlkalavanivasitaH 'uDae'tti uTajaH-tApasagRhaM 'kiDhiNasaMkAiyagaM'ti 'kiDhiNa'tti vaMzamayastApasabhAjanavizeSastatazca tayoH sAGkAyikaM-bhArodvahanayantraM kiDhiNasAGkAyikaM 'mahArAya'tti lokapAlaH 'patthANe patthiyaMti 'prasthAne' paralokasAdhanamArge 'prasthitaM' pravRttaM phalAdyAharaNArthaM gamane vA pravRttaM zivarAjarSi 'dabbhe yatti samUlAn 'kuse yatti darbhAnava nirmUlAn 'samihAo ya'tti samighaH-kASThikAH 'pattAmoDaM ca' taruzAkhAmoTitapatrANi 'vedivaDDei'tti vedikAMdevArcanasthAnaM varddhanI-bahukarikA tAMprayuGko itivarddhayati-pramArjayatItyarthaH: 'uvalevaNasaMmajjaNaM karei'ttiihopalepanaM gomayAdinA saMmarz2anaM tujalena saMmArjanaM vA sodhanaM 'dabmaphalasAhatthagae'tti ' Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, varga:-, uddezakaH-9 - darbhAzca kalazazca haste gatA yasya sa tathA 'dabbhasagabbhakalasagahatthagae'tti kacit tatra darbheNa sagarbho yaH kalazakaH sahaste gato yasya sa tathA 'jalamajaNaM'tijalena dehazuddhimAtraM 'jalakIDaM'ti dehazuddhAvapi jalenAbhirataM 'jalAbhiseyaM ti jalakSaraNan 'AyaMte'tti jalasparzAt 'cokkhe'tti azucidravyApagamAt, kimuktaM bhavati? _ 'paramasuibhUe'ti, 'devayapiikayakajje'tti devatAnAM pitRNAM ca kRtaM kAryaM-jalAJjalidAnAdikaMyenasatathA, 'saraeNaMaraNimahei'tti 'zarakena' nirmanthanakASThena 'araNi nirmanthanIyakASThaM 'mathnAti' garSayati, 'aggissa dAhiNe'ityAdi sAddhaH zlokastadyathAzabdavarjaH / mU. (507) sakahaM vakkalaM ThANaM, sijA bhaMDaM kmNddluN|| daMDadAruMtahA pANaM ahe tAiM smaadhe| mahuNA ya ghaeNa yataMdulehi ya aggi huNai, aggi huNittA caruMsAhei, caruMsAhettA baliM vaissadevaM karei valiM vaissadevaM karettA atihipUyaM karei atihipUyaM karettA tao pacchA appaNA aahaarmaahaareti| vR. tatraca 'sattaMgAI' saptAGgAni 'samAdaghAti' saMnighApayati sakathAM 1 valkalaM 2 sthAnaM 3 zayyAbhANDaM 4 kamaNDalu 5 daMDadAru 6 tathA''tmAna 7 miti, tatra sakathA-tatsamayaprasiddha upakaraNavizeSaH sthAnaM-jyotisthAnaMpAtrasthAnaMvA zayyAbhANDaMzayyopakaraNaMdaNDadAru-daNDakaH AtmA-pratIta iti / 'caruMsAheti'tticaru-bhAjanavizeSastatra pacyamAnadravyamapicarurevataMcaruM balimityarthaH: 'sAdhayati' randhayati 'balivaissadevaM karei'tti balinA vaizvAnaraM pUjayatItyarthaH, 'atihipUyaM kareitti atitheH-Agantukasya pUjAM krotiiti| mU. (508)taeNaM se sive rAyarisI doccaMchaTThakkhamaNaM uvasaMpajjittANaM viharai, taeNaM se siverAyarisI docce chaDakkhamaNapAraNagaMsi AyAvaNabhUmIo paJcoruhai AyAvaNa02 evaM jahA paDhamapAraNagaM navaraM dAhiNagaM disaM pokkheti 2 dAhiNAe disAe jame mahArAyA patthANe patthiyaM sesaMtaM ceva aahaarmaahaarei| taeNaM se sivarAyarisI taccaM chaTThakkhamaNaM uvasaMpajittANaMviharati, taeNaM se sive rAyarisI sesaMtaMcevanavaraM paJcacchimAedisAevaruNemahArAyA patthANepatthiyaMsesaMtaMcevajAvaAhAramAhArei, taeNaM se sive rAyarisI cautthaM chaTThakkhamaNaM uvasaMpajittANaM viharai / taeNaM se sive rAyarisI cautthaMchaTTakkhamaNaM evaMtaMceva navaraM uttaradisaMpokkhei uttarAedisAe vesamaNe mahArAyA patthANe patthiyaM abhirakkhau sivaM, sesaMtaM ceva jAva tao pacchA appaNA aahaarmaahaarei| tae NaM tassa sivassa rAyarisissa chaTuMchaTeNaM anikkhitteNaM disAcakkavAleNaM jAva AyAvemANassa pagaibhaddayAejAva viNIyayAe annayAkayAvitayAvaraNijjANaM kammANaMkhaovasameNaM IhApohamaggaNagavesaNaM karemANassa vibbhaMge nAmaM annANe samuppanne, seNaM teNaMvibbhaMganANeNaM samuppanneNaM pAsai assiM loe satta dIve satta samudde teNa paraM na jANati na pAsati, tae NaM tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUveabbhatthiejAvasamuppajjitthA-asthiNaMmamaMaisese nANadaMsaNe samuppanne evaM khalu assiM loe satta dIvA satta samuddA teNa paraM vocchinnA dIvA ya samuddA ya, evaM saMpehei evaM0 2 AyAvaNabhUmIo paccoruhai A02 vAgalavatthaniyatthe jeNeva sae uDae teNeva Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/9/508 uvAgacchai 2 suvahuM lohIlohakaDAhakaDucchayuMjAva bhaMDagaM kiDhiNasaMkAiyaM ca geNhai 2 / jeNeva hatthiNApure nagare jeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai uvA0 2 bhaMDanikkhevaM karei 2 hasthiNApure nagare siMghADagatigajAvapahesubahujaNassa evamAikkhaijAvaevaMparUvei-asthi NaM devANuppiyA! mamaM atisese nANadaMsaNe samuppanne, evaM khalu assiM loe jAva dIvA ya samuddA ya, taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtiyaM eyamaDhe socA nisamma hathiNApure nagare siMghADagatigajAva pahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai jAva parUvei / evaM khalu devANuppiyA! siverAyarisI evaMAikkhaijAva parUvei-atthiNaMdevANuppiyA mamaM atisese nANadaMsaNe jAva teNa paraM vocchinnA dIvAya samuddA ya, sekahameyaM manne evaM? / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe parisA jAva pddigyaa| teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassajeTe aMtevAsI jahA bitiyasae niyaMThuddesae jAva aDamANe bahujaNasadaM nisAsei bahujaNo annamannassa evaM Aikkhai evaM jAva parUvei-evaMkhalu devANuppiyA! siverAyarisI evaMAikkhaijAvaparUvei-asthiNaMdevANuppiyA taMceva jAva vocchinnA dIvA samuddA ya, se kahameyaM manne evaM? taeNaM bhagavaM goyame bahujaNassaaMtiyaM eyamaDhesoccA nisamma jAva saDhe jahA niyaMThuddesae jAva teNa paraM vocchinnA dIvA ya samuddA ya, se kahameyaM bhaMte ! evaM ? goyamAdi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-janaM goyamA ! se bahujaNe annamannassa evamAtikkhaitaMceva savvaM bhANiyavvaM jAva bhaMDanikkhevaM kareti hathiNApure nagare siMghADaga0 taM ceva jAva vocchinnA dIvA ya samuddA ya, taeNaM tassa sivassa rAyarisissa aMtie eyamaDhe soccA nisamma taM ceva savvaM bhANiyavvaMjAvateNa paraMvocchinnA dIvAya samuddAyataNNaM micchA, ahaMpuNa goyamA! evamAikkhAmi jAva parUvemi / evaM khalu jaMbuddIvAdIyA dIvA lavaNAdIyA samuddA saMThANao egavihivihANA vitthAraoanegahivihiNA evaMjahA jIvAbhigamejAvasayaMbhUramaNapajjavasANA assiM tiriyaloe asaMkhene dIvasamudde pannatte samaNAuso! / asthi NaM bhaMte ! jaMbuddIve dIve davvAiM savannAiMpi0 avannAiMpi sagaMdhAiMpi agaMdhAiMpi sarasAiMpiarasAiMpisaphAsAiMpiaphAsAiMpiannamanabaddhAiMannamanapuTThAiMjAvaghaDatAe ciTThati?, haMtA atthi|asthinnN bhaMte! lavaNasamudde davvAiMsavannAiMpiavannAiMpi sagaMdhAiMagaMdhAiMpi sarasAiMpi arasAiMpi saphAsAiMpiaphAsAiMpiannamatrabaddhAiM annamannapuTThAiMjAva ghaDattAe ciTThati?, haMtA atthi| asthiNaM bhaMte! ghAyaisaMDe dIvedavvAiM savannAiMpi0 evaMceva evaMjAva sayaMbhUramaNasamudde ? jAvahaMtA atthi|te NaMsAmahatimahAliyA mahaccaparisAsamaNassabhagavao mahAvIrassaaMtiyaM eyamaDhe socA nisamma haTTatuTThA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai vaMdittA namaMsittA jAmeva disaM pAunbhUyA tAmeva disNpddigyaa| tae NaM hatthiNApure nagare siMghADagajAvapahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai jAva parUvei-jannaM devANuppiyA! sive rAyarisI evamAikkhai jAva parUvei-asthiNaM devANuppiyA! mamaM atisese nANe jAva samuddA yataM no iNaDhe samaDhe, samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai jAva parUvei-evaMkhalueyassa sivassa rAyarisissachaTuMchaTeNaMtaMcevajAva bhaMDanikkhevaMkareibhaMDanikkhevaM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 zatakaM-11, varga:-, uddezakaH-9 karettA hathiNApure nagare siMghADaga jAva samuddA ya / tae NaM tassa sivassa rAyarisissa aMtiyaM eyamaDhe soccA nisamma jAva samuddA ya taNaM micchA, samaNe bhagavaM mahAvIre evamAikkhai0-evaM khalu jaMbuddIvAdIyA dIvAlavaNAdIyAsamuddAtaMcevajAvaasaMkhejAdIvasamuddA panattA samaNAuso taeNaM se sive rAyarisI bahujaNassa aMtiyaM eyamaDhaM socA nisamma saMkie kaMkhie vitigicchie bhedasamAvanne kalusasamAvanne jAe yAvi hotaa| taeNaMtassa sivassa rAyarisissa saMkhiyassa kaMkhiyassa jAva kalusasamAvanassa se vibhaMge annANe khippAmeva parivaDie, taeNaM tassa sivassa rAyarisissa ayameyArUve anbhatthie jAva samuppajjitthA-evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre Adigare titthagare jAva savvannU savvadarisI AgAsagaeNaM cakkeNaM jAva sahasaMbavane ujANe ahApaDirUvaM jAva viharai, taM mahAphalaM khalu tahArUvANaM arahaMtANaM bhagavaMtANaM nAmagoyassa jahA uvavAie jAva gahaNayAe, taM gacchAmi gaM samaNaM mahAvIraM vadAmi jAva pjuvaasaami| eyaMNe ihabhaveyaparabhaveyajAva bhavissaittikaTTaevaM saMpeheti evaM 2 tAjeNeva tAvasAvasahe teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA tAvasavasahaM anuppavisati 2 tA subahuM lohIlohakar3Aha jAva kiDhiNasaMkAtigaM ca geNhai geNhittA tAvasAvasahAo paDinikkhamati tAva0 2 parivaDiyavibbhaMge hatthinAgapuraM nagaraM majhaMmajjheNaM niggacchai niggacchittA jeNeva sahasaMbavane ujjANe jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei vaMdati namaMsati vaMdittA namaMsittA naccAsanne nAidUre jAva paMjaliuDe pajuvAsai |tennNsmnne bhagavaM mahAvIre sivassa rAyarisissatIseyamahatimahAliyAe jAva ANAe ArAhae bhavai, tae NaM se sive rAyarisI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammasoccAnisamma jahAkhaMdaojAva uttarapuracchimaM disIbhAgaMavakkamai2 subahaeNlohIlohakaDAha jAva kiDhiNasaMkAtigaMegaMte eDeie02 sayameva paMcamuTThiyaM loyaM kareti sayame02 samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM jaheva usabhadatte taheva pavvaio taheva ikkArasa aMgAI ahijjati taheva savvaM jAva savvadukkhappahINe // vR. 'se kahameyaM manne evaM'ti atra manyezabdo vitarkArthaH 'bitiyasae niyaMThuddesae'tti dvitIyazatepaJcamoddezaka ityarthaH 'egavihivihANa'ttiekena vidhinA-prakAreNa vidhAnaM-vyavasthAnaM yeSAMte tathA, sarveSAMvRttatvAt, 'vitthArao anegavihivihANa'tti dviguNa 2 vistAratvAtteSAmiti 'evaM jahAjIvAbhigame' ityanena yadiha sUcitaM tadidaM_ 'duguNAduguNaM paDuppAemANA pavittharamANA obhAsamANavIiyA' avabhAsamAnavIcayaHzobhamAnataraGgAH, samudrApekSamidaM vizeSaNaM, 'bahuppalakumudanaliNasubhagasogaMdhiyapuMDarIyamahApuMDarIyasayapattasahassapattasayasahassapattapaphullakesarovaveyA' bahUnAmutpalAdInAMprapullAnAM-vikasitAnAM yAni kezarANi tairupacitAH-saMyuktA ye te tathA, tatrotpalAni-nIlotpalAdIni kumudAnicandrabodhyAni puNDarIkANi-sitAni zeSapadAni tu rUDhigamyAni 'patteyaM patteyaM paumavaraveiyA parikkhittA patteyaM 2 vnsNddprikkhitt'tti| 1512 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 11/-/9/508 'savannAiMpi'tti pudgaladravyANi 'avannAiMpi'tti dharmAstikAyAdIni 'annamannabaddhAI 'ti paraspareNa gADhA zleSANi 'annamannapuTThAI' ti paraspareNa gADhA zleSANi, iha yAvatkaraNAdidamevaM dRzyam-'annamannabaddhapuThThAiM annamannaghaDattAe ciThThati' tatra cAnyo'nyabaddhaspRSTAnyanantaroktuNadvayayogAt, kimuktaM bhavati ? - anyo'nyaghaTatayA - parasparasambaddhatayA tiSThanti 'tAvasAvasahe tti tApasAvasathaH - tApasamaTha iti / 18 anantaraM zivarAjarSe siddhiruktA, tAM ca saMhananAdibhirnirupayannidamAha mU. (509) bhaMtettibhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI - jIvANaM bhaMte! sijjhamANA kayaraMmi saMghayaNe sijjhati ?, goyamA ! vayarosabhaNArAyasaMghayaNe sijjhaMti evaM jaheva uvavAie taheva saMghayaNaM saMThANaM uccattaM AuyaM ca parivasaNA / evaM siddhigaMDiyA niravasesA bhANiyavvA jAva avvAbAhaM sokkhaM aNuhavaM ti sAsayAsiddhA sevaM bhaMte ! 2tti // . vR. 'bhaMte ti' ityAdi, atha lAghavArthaH matidezamAha- ' evaM jahevetyAdi, 'evam' anantaradarzitenAbhilApena yathaupapAtike siddhAnadhikRtya saMhananAdyuktaM tathaivehApi vAcyaM tatra ca saMhananAdidvArANAM saGgrahAyA gAthApUrvArddha- 'saMghayaNaM saMThANaM uccattaM AuyaM ca parivasaNa' tti tatra saMhananamuktameva, saMsthAnAdi tvevaM-tatra saMsthAne SaNNAM saMsthAnAnAmanyatarasmin siddhayanti / uccatve tu jaghanyataH saptaranipramANe utkRSTatastu paJcadhanuH zatake, AyuSi punarjaghanyataH sAtirekASTavarSapramANe utkRSTatastu pUrvakoTImAne, parivasanA punarevaM - ratnaprabhAdipRthivInAM saudharmAdInAM ceSaprAgbhArAntAnAM kSetravizeSANAmadho na parivasanti siddhAH kintu sarvArthaH siddhamahAvimAnasyoparitanAtstUpikAgrAdUrdhvaM dvAdaza yojanAni vyatikramyeSaTprAgbhArA nAma pRthivI paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANA''yAmaviSkambhAbhyAM varNataH zvetA'tyantarabhyA'sti tasyAzcopari yone lokAnto bhavati, tasya ca yojanasyoparitanagavyatoparitanaSaDbhAge siddhAH parivasantIti / 'evaM siddhigaMDiyA niravasesA bhANiyavva'tti evamiti - pUrvoktasaMhananAdidvAranirUpaNakrameNa 'siddhigaNDikA' siddhisvarUpapratipAdanaparA vAkyapaddhatiraupapAtikaprasidvA'dhyeyA, iyaM ca parivasanadvAraM yAvadarthaH lezato darzitA, tatparatastvevaM- 'kahiM paDihayA siddhA kahiM siddhA paTTiyA ? ' ityAdikA, atha kimanteyam ? ityAha - ' jAve' tyAdi / 'avvAbAhaM sokkha' mityAdi ceha gAthottarAddhamadhItaM, samagragAthA punariyaM // 1 // "nicchinnasavvadukkhA jAijarAmaraNabaMdhaNavimukkA / avvAbAhaM sokkhaM aNuhuMtI sAsayaM siddhA // " iti // zatakaM - 11 uddezakaH - 9 samAptaH -: zatakaM - 11 uddezakaH - 10 : bR. navamoddezakasyAnte lokAnte siddhaparivasanoktetyato lokasvarUpameva dazame prAha, tasya cedamAdisUtram mU. (510) rAyagihe jAva evaM vayAsI - kativihe NaM bhaMte! loe pannatte ?, goyamA ! calavvihe loe pannatte, taMjahA - davvaloe khettaloe kAlaloe bhAvaloe / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH:, uddezakaH-10 19 khettaloeNaMbhaMte! kativihe pannatte?, goyamA! tivihe pannatte, taMjahA aholoyakhettaloe tiriyaloyakhettaloe 2 uDDaloyakhettaloe 3 / aholoyakhettaloe NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! sattavihe pannatte, taMjahArayaNappabhApuDhaviaheloyakhettaloe jaavahesttmaapuddhviaholoykhettle|tiriyloykhettloe NaM bhaMte ! kativihe pannatte?, goyamA! asaMkhejavihe pannatte, taMjahA-jaMbuddIve tiriyakhettaloe jAva sayaMbhUramaNasamudde tiriyaloyakhettaloe / uDDhalogakhettaloe NaM bhaMte ! kativihe pannatte?, goyamA ! pannarasavihe pannatte, taMjahA-sohammakappauDDhalogakhettaloe jAva accuyauDDaloe gevejjavimANauDaloe anuttaravimANa0 iisiNpnbhaarpuddhviuddddlogkhettloe| ahologakhettaloe NaM bhaMte ! kiMsaMThie pannatte ?, goyamA ! tappAgArasaMThie pannatte / tiriyaloyakhettaloeNaMbhaMte! kiMsaMThie pannatte?, goyamA! jhallarisaMThie pannatte / uDDaloyakhettaloyapucchA uDDamuiMgAkArasaMThie pannatte / loe gaMbhaMte ! kiMsaMThie pannatte?, goyamA supaiTThagasaMThie loe pannatte, taMjahA-heTThA vicchinne majhe saMkhitte jahA sattamasae paDhamuddesae jAva aMtaM kreNti| aloeNaM bhaMte ! kiMsaMThie pannatte?, goyamA! jhusiragolasaMThie pannatte / ahelogakhattaloeNaM bhaMte ! kiM jIvA jIvadesAjIvapaesA? evaMjaha iMdA disA taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva addhAsamae / tiriyaloyakhettaloeNaM bhaMte ! kiMjIvA0?, evaMceva, evaM uDDaloyakhettaloevi, navaraM arUvI chavvihA addhAsamao natthi / / loeNaM bhaMte ! kiM jIvA jahAM bitiyasae atthiuddesae loyAgAse, navaraM arUvI sattavi jAva. ahammatthikAyassa paesA no AgAsasthikAye AgAsatthikAyassa dese AgAsasthikAyapaesA addhAsamae sesaMtaM ceva / / aloe NaM bhaMte ! kiM jIvA0? evaM jahA asthikAyauddesae aloyAgAse taheva niravasesaM jAva anNtbhaaguunne| . ___ ahelogakhettalogassa NaM bhaMte ! egaMmi AgAsapaese kiM jIvA jIvadesA jIvappaesA ajIvA ajIvadesA ajIvapaesA?, goyamA! nojIvA jIvadesAvijIvapaesA viajIvAvi ajIvadesAviajIvapaesA vi, je jIvadesAte niyamA egidiyadesA 1 ahavA egidiyadesAya beiMdiyassa dese 2 ahavA egidiyadesA ya beiMdiyANa ya desA 3 evaM majjhillavirahio jAva anidiesujAva ahavA egidiyadesA yaaniMdiyadesAya,jejIvapaesAte niyamA egidiyapaesA 1 ahavA egidiyapaesA ya beMdiyassa paesA 2 ahavA egidiyapaesA ya beiMdiyANa ya pasA 3 evaM Aillavirahio jAva paMciMdiesu aNidiesu tiyabhaMgo, je ajIvA te duvihA pannattA, taMjahA-rUvI ajIvA ya arUvI ajIvA ya, rUvI taheva,je arUvI ajIvA te paMcavihA pannattA, taMjahA-nodhammasthikAe dhammatthikAyassa dese 1 dhammatthikAyassapaese 2 evaM ahanthikAyassavi 4 addhAsamae 5 / tiriyalogakhettalogassa NaM bhaMte ! egaMbhi AgAsapaese kiM jIvA0 ?, evaM jahA ahologakhettalogassa taheva, evaM uDDalogakhettalogassavi, navaraM addhAsamao natthi, arUvI cauvvihA / logassa jahA ahelogakhettalogassa egami AgAsapaese / / alogassa NaM bhaMte! egamiAgAsapaesepucchA, goyamA! nojIvAnojIvadesAtaMcevajAva anaMtehiM aguruyalahuyaguNehiM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/10/510 saMjutte savvAgAsassa anNtbhaaguunne| davvao NaM ahelogakhettaloe anaMtAI jIvadavvAiM anaMtAI ajIvadavvAiM anaMtA jIvAjIvadavvA evaM tiriyaloyakhettaloevi, evaMUDaloyakhetaloevi, davvaoNaMaloe nevasthi jIvadavvA nevatthi ajIvadavyA nevatthi jIvAjIvadavvA ege ajIvadavvadese jAva svvaagaasanNtbhaaguunne| kAlaoNaM aheloyakhettaloe na kayAi nAsi jAva nicce evaM jAva ahologe| bhAvao NaM ahelogakhettaloe anaMtA vannapajjavA jahA khaMdae jAva anaMtA aguruyalahuyapajjavA evaMjAvaloe, bhAvao NaM aloenevatthivannapajjavAjAva nevatthi aguruyalahuyapajavA ege ajIvadavvadese jAva anaMtabhAgUNe // vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'dabbaloe'tti dravyaloka Agamato noAgamatazca, tatrAgamato dravyaloko lokazabdArthaHjJastatrAnupayuktaH 'anupayogodravya'miti vacanAt, Aha camaGgalaMpratItya drvylkssnnm||1|| "Agamao'nuvautto maMgalasaddANuvAsio vttaa| tanANaladdhijutto u novauttotti davvaM ||"ti __noAgamatastujJazarIrabhavyazarIratadvayatiriktabhedAtrividhaH, tatra lokazabdArthaHjJasyazarIraM mRtAvasthaM jJAnApekSayA bhUtalokaparyAyatayA ghRtakumbhavallokaH sa ca jJazarIrarUpo dravyabhUto loko jJazarIradravyalokaH, nozabdazceha sarvaniSedhe, tathA lokazabdArthaM jJAsyati yastasya zarIraM sacetanaM bhAvilokabhAvatvena madughaTavadbhavyazarIradravyalokaH, nozabdazceha sarvaniSedhe, tathA lokazabdArthaM jJAsyati yastasya zarIraM sacetanaM bhAvilokabhAvatvena madhughaTava bhavyazarIradravyalokaH, nozabda ihApi sarvaniSedha eva, jJazarIrabhavyazarIravyatiriktazcadravyalokodravyANyevadharmAstikAyAdIni, Aha c||1|| "jIvamajIve rUvimarUvi sapaesa appaese ya / jANAhi davvaloyaM niccamaNicaMcajaMdavvaM // " ihApinozabdaH sarvaniSedheAgamazabdavAcyasya jJAnasya sarvathA niSedhAt, 'khettaloe'tti kSetrarUpo lokaH sa kSetralokaH, Aha c||1|| "AgAsassa paesA uTuM ca ahe ya tiriyaloe y| jANAhi khettaloyaM anaMtajiNadesiyaM sammaM // " 'kAlaloe'tti kAlaH-samayAdi-tadrUpo lokaH kAlalokaH, Aha c||1|| "samayAvalI muhattA divasaahottapakkhamAsA y| saMvaccharajugapaliyA sAgaraussappipariyaTTA // " 'bhAvaloe'ttibhAvalokodvedhA-AgamatonoAgamatazca, tatrAgamatolokazabdArthaHjJastatra copayuktaH bhAvarUpo loko bhAvaloka iti no Agamastu bhAvA-audAyikAdayastadrUpo loko bhAvalokaH, AhU c||1|| "odaie uvasamie khaie ya tahA khaovasamie y| pariNAmasanivAe yachavviho bhAlogo u||" iti Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 - zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-10 iha nozabdaH sarvaniSedhe mizravacano vA, Agamasya jJAnatvAt kSAyikakSAyopazamikajJAnasvarUpabhAvavizeSeNa ca mizratvAdaudayikAdibhAvalokasyeti / ___ 'aheloyakhettaloe'tti adholokarUpaH kSetraloko'dho lokakSetralokaH, iha kilApTapradezo rucakastasya cAdhastanapratarasyAdhonavayojanazatAniyAvattiryagalokastataH pareNAdhaH-sthitatvAdadholokaH sAdhikasaptarajjupramANaH, 'tiriyaloyakhettaloeti rucakApekSayA'dha upari ca nava 2 yojanazatamAnastiryagUrapatvAttiryagalokastadrUpaH kSetralokastiryagalokakSetralokaH, 'uDDaloyakhettaloe ttitiryagalokasyopari dezonasaptarajjupramANa UrddhabhAgavarttitvAdUrddhalokastadrUpaH kSetraloka UrddhalokakSetralokaH |athddaa'dhH-ashubhH pariNAmo bAhulyena kSetrAnubhAvAdyatra loke dravyANAmasAvadholokaH, tathA tiryaG-madhyamAnubhAvaM kSetraM nAtizubhaMnAptatyazubhaMtadrUpolokastiryagalokaH, tathA UrdhvaM-zubhaH pariNAmo bAhulyena dravyANAM yatrAsAvUlokaH, Aha c||1|| "ahava ahopariNAmo khettaNubhAveNa jeNa osannaM / asuho ahotti bhaNio davvANaM tenn'hologoH|| ityAdi, 'tappAgArasaMThie'tti tapaH-uDupakaH, adholokakSetraloko'dhomukhazarAvAkArasaMsthAnaityarthaH, 'zallarisaMThie'ttialpocchrAyatvA mahAvistAratvAcca tiryaglokakSetraloko jhallarIsaMsthitaH, 'uDDamuiMgAgArasaMThie'tti UrdhvaH-UrdhvaMmukho yo mRdaGgastadAkAreNa saMsthito yaHsa tathA zarAvasaMpuTAkAra ityarthaH, 'supaiTThagasaM, Thie'tti supratiSThakaM-sthApanakaM taccehAropitavArakAdi gRhyate, tathAvidhenaiva lokasAdRzyopapatteriti, 'jahA sattamasae' ityAdau yAvatkaraNAdidaM dRzyam-'uppiM visAle ahepaliyaMkasaMThANasaMThie majhevaravairaviggahie uppiM uddhamuiMgAgarasaMThie tesiMcaNaMsAsayaMsi logaMsi heThThA vicchinnaMsijAva uppiM uDDamuiMgAgArasaMThiyaMsi uppannANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI jIvevi jANai ajIvevi jANai tao pacchA sijjhai bujjhai 'ityAdIti, 'jhusiragolasaMThie'tti antaHzupiragolakAkAro yato'lokasya lokaH shussirmivaabhaati,| 'aheloyakhettaloeNaMbhaMte!' ityAdi, 'evaMjahA iMdA disA taheva niravasesaMbhANiyavvaMti dazamazateprathamoddezake yathA aindrI diguktA tathaiva niravazeSamadholokasvarUpaM bhaNitavyaM, taccaivam'aholoyakhettaloe NaM bhaMte ! kiM jIvA jIvadesA jIvapaesA ajIvA ajIvadesA ajIvapaesA?,goyamA! jIvAvijIvadeMsAvijIvapaesAviajIvAviajIdesAvi ajIvapaesAvi'ityAdi,navaramityAdi, adholokatiryaglokayorarUpiNaH saptavidhAHprAguktAH dharmAdharmAkAzAstikAyAnAM dezAH 3 pradezAH 3 kAlazcetyevam, UrdhvaMloke tu raviprakAzAbhivyaGgayaH kAlo nAsti, tiryagadholokayoreva raviprakAzasya bhAvAda, ataH SaDeva ta iti| _ 'loeNa'mityAdi, 'jahA vIyasae atthiuddesae'tti yatA dvitIyazate dazamoddezaka ityarthaH 'loyAgAse'tti lokAkAze viSayabhUtejIvAdaya uktA evamihApItyarthaH, 'navara'miti kevalamayaM vizeSaH-tatrArUpiNaH paJcavidhA uktA iha tu saptavidhA vAcyAH, tatra hi lokAkAzamAdhAratayA vivakSitamata AkAzabhedAstatra nocyante, iha tu loko'stikAyasamudAyarUpa AdhAratayA vivakSito'taAkAzabhedA apyAdheyA bhavantIti sapta, te caivaM-dharmAstikAyaH, loke paripUrNasya tasya vidyamAnatvAt, dharmAstikAyadezastuna bhavatidharmAstikAyasyaiva tatra bhAvAt, dharmAstikAya For Privat Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/10/510 pradezAzvasanti, tadrUpatvAddharmAstikAyasyetidvayaM, evamadharmAstikAye'pi dvayaM4,tathAno AkAzAstikAyo, lokasyatasyaitaddezatvAt, AkAzadezastubhavati, tadaMzatvAt lokasya, tatpadezAzca santi 6, kAlazce7ti sapta / / / ____ 'aloeNaMbhaMte!' ityAdi, idaM ca 'evaM jahe'tyAdyatidezAdevazyam-'aloeNaM bhaMte! kiM jIvA jIvadesa jIvapaesA ajIvA ajIvadesA ajIvapaesA ?, goyamA ! no jIvadesA no jIvapaesA no ajIvadesA no ajIvapaesA ege ajIvadavvadese anaMtehiM agurulahuyaguNehiM saMjutte savvAgAse anaMtabhAgUNe'tti tatra sarvAkAzamanantabhAgonamityasyAyamarthaH-lokalakSaNena samastAkAzasyAnantabhAgena nyUnaM sarvAkAzamaloka iti| 'ahologakhettalogassa NaM bhaMte ! egaMmi AgAsapaese'ityAdi, no jIvA ekapradese teSAmanavagAhanAt, bahUnAMpunarjIvAnAM dezasyapradezasyacAvagAhanAt ucyate jIvadesAvijIvapaesAvitti, yadyapidharmAstikAyAdyajIvadravyaM naikatrAkAzapradeze'vagAhatetathA'piparamANukAdidravyANAMkAladravyasya cAvagAhanAducyate-'ajIvAvi'ti dvayaNukAdiskandhadezAnAM tvavagAhanAduktam-'ajIvadesAvitti, dharmAdharmAstikAyapradezayoH pudgaladravyapradesAnAM cAvagAhanAducyate'ajIvapaesAvitti, evaM majjhillavirahio'ttidazamazatapradarzitatrikabhaGge ahavA egidiyadesAya veiMdiyadesAya' ityevaMrUpoyomadhyamabhaGgastadvirahito'sautrikabhaGgaH, 'eva'miti sUtrapradarzitabhaGgadvayarUpo'dhyetavyo, madhyamabhaGgasyehAsambhavAt, tathAhi-dvIndriyasyaikasyaikatrAkAzapradezebahavo dezA na santi, dezasyaiva bhAvAt, 'evaM Aillavirahio'tti 'ahavA egidiyassa paesA ya beMdiyassa paesAya' ityevaMrUpAdyabhaGgakavirahitastribhaGgaH, 'eva'miti sUtrapradarzitabhaGgadvavayarUpo'dhyetavyaH, AdyabhaGgakasyehAsambhavAt, tathAhi-nAstyevaikatrAkAzapradeze kevalisamudaghAtaM vinaikasya jIvasyaikapradezasambhavo'saGakhayAtAmeva bhAvAditi, 'aNidiesutiyabhaMgo tianindriyeSUktabhaGgakatyamapi sambhavatItikRtvA teSu tdvaacymiti| 'rUvItaheva'tti skandhAH dezAH pradezAaNavazcetyarthaH 'no dhammatthikAye'ttinodharmAstikAya ekatrAkAzapradeze saMbhavatyasaGkhyAtapradezAvagAhitvAttasyeti, 'dhammatthikAyassa dese'tti yadyapi dharmAstikAyasyaikatrAkAzapradeze pradeza evAsti tathA'pi dezo'vayava ityanarthAntaratvenA- vayavamAtrasyaiva vivakSitatvAt niraMzatAyAzca tatra satyA api avivakSitatvAddharmAstikAyasya deza ityuktaM, pradezastu nirupacarita evAstItyata ucyate-'dhammatthikAyassa paese'tti, "evamahammasthikAyassavitti 'noadhammatthikAe ahammasthikAyassadese ahammatthikAyassa paese' ityevamadha mAstikAyasUtraM vAcyamityarthaH, addhAsamao natthi, arUvIcauviha'tti Urddhaloke'ddhA-samayo nAstIti arUpiNazcaturvidhAH-dharmAstikAyadezAdayaHUrddhaloka ekatrAkAzapradeze sambha-vantIti 'logassajahAahologakhettalogassaegaMmi AgAsapaese'ttiadholokakSetraloka-syaikatrAkAzapradeze yadvaktavyamuktaM tallokasyApyekatrA kAzapradeze vAcyamityarthaH, taccaidaM-logassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsapaese kiM jIvA0? pucchA goyamA ! 'no jIve' tyAdi prAgvat / 'aheloyakhettaloe anaMtA vannapajjavatti adholokakSetraloke'nantA varNaparyavAH ekaguNakAlakAdInAmanantaguNakAlAdyavasAnAnAM pudgalAnAM tatra bhAvAt / alokasUtre 'nevatthi Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 11, varga:-, uddezakaH - 10 agurUlahuyapajjava'tti agurulaghuparyavopetadravyANAM pudgalAdInAM tatrAbhAvAt // mU. (511) loe NaM bhaMte ! kemahAlae patratte ?, goyamA ! ayannaM jaMbuddIve 2 savvadvI0 jAva parikheveNaM, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM cha devA mahiDDIyA jAva mahesakkhA jaMbuddIve 2 maMdare pavvae maMdaracUliyaM savvao samaMtA saMparikkhittANaM ciTThejjA, ahe NaM cattAri disAkumArIo mahattariyAo cattAri balipiMDe gahAya jaMbuddIvassa 2 causuvi disAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA te cattAri balipiMDe jamagasamagaM bahigAbhimuhe pakkhivejjA, pabhU NaM goyamA ! tAo egamege deve te cattAri balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae / 23 te NaM goyamA ! devA tAe ukkiTThAe jAva devagaie ege deve puracchAbhimuhe payAte evaM dAhiNAbhimuhe evaM paccatthAbhimuhe evaM uttarAbhimuhe evaM uDDAbhi0 ege deve ahobhimuhe payAe, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vAsasahassAue dArae payAe / tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti no ceva NaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti, tae NaM tassa dAragassa Aue pahINe bhavati, no ceva NaM jAva saMpAuNaMti, tae NaM tassa dAragassa aTThimiMjA pahINA bhavaMti no ceva NaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti, tae NaM tassa dAragassa Asattamevi kulavaMse pahINe bhavati no ceva NaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti, tae NaM tassa dAragassa nAmagoevi pahINe bhavati no cevaNaM te devA logaMtaM saMpAuNaMti / tesi NaM bhaMte! devANaM kiM gae bahue agae bahue ?, goyamA ! gae bahue no agae bahue, gAu se agae asaMkhejjaibhAge agayAu se gae asaMkhejjaguNe, loe NaM goyamA ! emahAlae pannatte / aloe NaM bhaMte! kemahAlae pannatte ?, goyamA ! ayannaM samayakhette paNayAlIsaMjoyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM jahA khaMdae jAva parikkheveNaM, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dasa deva mahiDDiyA taheva jAva saMparikkhittANaM saMciTThejjA / ahe NaM aTTha disAkumArIo mahattariyAo aTTha balipiMDe gahAya mANusuttarassa pavvayassa causuvi disAsu causuvi vidisAsu bahiyAbhimuhIo ThiccA aTTha balipiMDe gahAya mANusuttarassa pavvayassa jamagasamagaM bahiyAbhimuhIo pakkhivejjA, pabhU NaM goyamA ! tao egamege deve te aTTha balipiMDe dharaNitalamasaMpatte khippAmeva paDisAharittae / te NaM goyamA ! devA tAe ukkiTThAe jAva devagaIe logaMsi ThiccA asambhAvapaTTavaNAe ege deve puracchAbhimuhe payAe ege deve dAhiNapuracchAbhimuhe payAe evaM jAva uttarapuracchAbhimuhe ege deve uDDAbhimuhe ege deve ahobhimuhe payAe / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vAsasayasahassAue dArae payAe, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro pahINA bhavaMti no ceva NaM te devA aloyaMtaM saMpAuNaMti, taM ceva0, tesi NaM devANaM kiM gae bahue agae bahue ?, goyamA ! no gae bahue agae bahue gayAu se agae anaMtaguNe agayAu se gae anaMtabhAge, aloe NaM goyamA ! emahAlae pannatte // vR. 'savvadIva' tti ihayAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'samuddANaM abyaMtarae savvakhuDDAe vaTTe tellApUpasaMThANasaMThievaTTe rahacakkavAlasaMThANasaMThie vaTTe pukkharakanniyAsaMThANasaMThie vaTTe paDipunnacaMdasaMThAsaMThie eka joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAiM solasa ya sahassAiM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 bhagavatI aGgasUtraM (2) 11/-/10/511 donni ya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM ca ghanusayaM terasa aMgulAI arddhagulaM ca kiMci visesAhiyaM 'ti / 'tAe ukkiTThAe' tti iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'turiyAe cavalAe caMDAe sihAe uddhayAe jayaNAe cheyAe divvAe' tti tatra 'tvaritayA' AkulayA 'capalayA' kAyacApalyena 'caNDayAraudrayA gatyutkarSayogAt 'siMhayA' dADharyasthiratayA 'uddhRtayA' darpAtizayena 'jayinyA' vipakSajetRtvena 'chekayA' nipuNayA 'devyayA' diva bhavayeti, 'puracchAbhimuhe' tti mervapekSayA, 'Asattame kulavaMse pahINe' tti kularUpo vaMzaH prahINo bhavati AsaptamAdapi vaMzyAt, saptamamapi vaMzyaM yAvadityarthaH / 'gayAu se agae asaMkhejjibhAge agayAu se gae asaMkhejjaguNe' tti, nanu pUrvAdiSu pratyekamarddharajjupramANatvAllokasyorddhAdhazca kiJcinyUnAdhikasaptarajjupramANatvAttulyayA gatyA gacchatAM devAnAM kathaM SaTsvapi dikSu gatAdagataM kSetramasaGkhyAtabhAgamAtraM agatAcca gatamasaGkhyAtaguNamiti ?, kSetravaiSamyAditi bhAvaH, atrocyate, dhanacaturIkRtasya lokasyaiva kalpitatvAnna doSaH, nanu yadyuktasvarUpayA'pi gatyA gacchanto devA lokAntaM bahunApi kAlena na labhante tadA kathamacyutAjinajanmAdiSu drAgavataranti? bahutvAtkSetrasyAlpatvAdavataraNakAlasyeti, satyaM, kintu mandeyaM gati jinajanmAdyavataraNagatistu zIghratameti 'asabbhAvapaTTavaNAe 'tti asadbhUtArthaH kalpanayetyarthaH / mU. (512) logassa NaM bhaMte! egaMmi AgAsapaese je egiMdiyapaesA jAva paMciMdiyapaesA aniMdiyapadesA annamannabaddhA annamantrapuTThA jAva annamannasamabharaghaDattAe ciTThati / atthi NaM bhaMte ! annamannassa kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA uppAyaMti chavicchedaM vA kareti ?, no tiNaTTe samaTTe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai logassa NaM egaMmi AgAsapaese je egidiyapaesA jAva ciTThati natthi NaM bhaMte! annamannassa kiMci AvAhaM vA jAva kareMti ?, goyamA se jahAnAmae naTTiyA siyA siMgAragAracAruvesA jAva kaliyA raMgaTThANaMsi jaNasayAulaMsi jaNasaya sahassAulaMsi battIsaivihassa naTTassa annayaraM naTTavihiM uvadaMsejjA / se nUNaM goyamA ! te pecchagA taM naTTiyaM animisAe diTThIe savvao samaMtA samabhiloeMti ?, haMtA samabhiloeMti, tAo gaM goyamA ! diTThIo taMsi naTTiyaMsi savvao samaMtA saMnipaDiyAo ?, haMtA sannipaDiyAo, atthi NaM goyamA ! tAo diTThIo tIse naTTie kiMcivi AbAhaM vA vAbAhaM vA uppAeMti chavicchedaM vA kareti / no tiNaTTe samaTTe, ahavA sA naTTiyA tAsiM diTThIgaM kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA uppAeMti chavicchedaM vA karei ?, no tiNaTTe samaTThe, tAo vA diTThIo annamannAe diTThIe kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA uppAeMti chavicchedaM vA karenti ?, no tiNaTTe samaTThe, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai taM caiva jAva chavicchedaM vA kareMti / / vR. pUrvaM lokAlokavaktavyatoktA, atha lokaikapradezagataM vaktavyavizeSaM darzayannAha'logassa Na'mityAdi, 'atthiNaM bhaMte' tti astyayaM bhadanta ! pakSaH, iha ca ta iti zeSo dRzyaH, 'jAva kaliyatti iha yAvatkaraNAdevaM dRzyaM 'saMgayagayahasiyamaNiyaciTThiyavilAsasalaliyasaMlAvaniuNajuttovayArakaliya'tti, 'battIsaivihassa naTTassa' tti dvAtriMzad vidhA - bhedA yasya tattathA tasya nATyasya, tatra IhAmRgaRSabhaturaganaramakaravihagavyAlakakinnarAdibhakti citro nAmaiko nATyavidhi, etaccaritAbhinayanamiti saMbhAvyate, evamanye'pyekatriMzadvidhayorAjapraznakRtAnusAratovAcyAH Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-10 ___ 25 ma. (513) logassa NaM bhaMte ! aigaMmi AgAsapaeM jahannapaeM jIpiesANaM ukkosapae jIvapaesANaM savvajIvANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA logassa egaMmi AgAsapaese jahannapae jIvapaesA / savvajIvA asaMkhejjaguNA, ukkosapae jIvapaesA . visesaahiyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| vR.lokaikapradezAdhikArAdevedamAha-'logassaNa'mityAdi, asya vyAkhyA-yathAkilaiteSu trayodazasu pradezeSu trayodazapradezakAni digdazakasparzAni trayodaza dravyANi sthitAni teSAM ca pratyAkAzapradezaM trayodaza trayodaza pradezA bhavanti, evaM lokAkAzapradeze'nantajIvAvagAhenaikaikasminnAkAzapradeze'nantA jIvapradezAbhavanti, loke ca sUkSmAanantajIvAtmakA nigodAH pRthivyAdisarvajIvAsaGkhayeyakatulyAH santi, teSAM caikaikasminnAkAzapradeze jIvapradezA anantA bhavanti, teSAMca jaghanyapade ekatrAkAzapradezesarvastokAjIvapradezAH, tebhyazca sarvajIvA asaGkhyeyaguNAH, utkRSTapade punastebhyo vizeSAdhikA jIvapradezA iti| . vR. (511-513)ayaM ca suutraartho'muubhivRddhoktgaathaabhiviniiyH||1|| logassegapaese jahannayapayaMmi jiyapaesANaM / ukkosapae ya tahA savvajiyANaMca ke bahuyA ? / / (iti praznaH) // 2 // (uttaraM punaratra)-thovA jahaNNayapae jiyappaesA jiyA asaMkhaguNA / ukkosapayapaesA tao visesAhiyA bhaNiyA / / atha jaghanyapadamutkRSTapadaM cocyte||3|| tattha puNa jahannapayaM logaMto jattha phAsaNA tidisiN| chaddisimukkosapayaM samattagolaMmi nannattha // - tatra-tayorjaghanyetaparadayorjaghanyapadaM lokAnte bhavati 'jattha'tti yatra golake sparzanA . nigodadezaistisRSveva dikSu bhavati, zeSadizAmalokenAvRtatvAt, sAca khaNDagola eva bhavatIti bhAvaH, 'chaddisiM'tiyatra punargolakeSaTsvapi dikSu nigodadezaiH sparzanAbhavati tatrotkRSTapadaM bhavati, tacca samastagauleH paripUrNagolake bhavati, nAnyatra, khaNDagolake na bhavatItyarthaH, sampUrNagolakazca lokamadhya eva syAditi / / atha parivacanamAzaGkamAna aah||4|| ukkosamasaMkhaguNaM jahannayAo payaM havai kiNtu| nanu tidisiMphusaNAo chaddisiphasaNA bhave duguNA / utkarSautkRSTapadamasaGkhyAtaguNaMjIvapradezApekSayAjaghanyakAtpadAditi gamyaM, bhavati 'kintu' kathaMtu, na bhavatItyarthaH, kasmAdevam? ityAha-'nanunizcitam, akSamAyAMvA nanuzabdaH, tridikaspazanAyAH kAzAt SaDadikasparzanA bhaveddiguNeti, ihaca kAkupAThAddhetutvaM pratIyata iti, ato dviguNamevotkRSTaM padaM syAdasaGkhyAtaguNaM ca tadiSyate, jaghanyapadAzritajIvapradezApekSayA'saGkhyAtaguNasarvajIvebhyo vizeSAdhikajIvapradezopetatvAttasyeti / ihottrm||5|| thovA jahannayapae nigoymittaavgaahnnaaphusnnaa| phusaNAsaMkhaguNattA ukkosapae asaMkhaguNA / / stokA jIvapradezA jaghanyapade, kasmAt ? ityAha-nigodamAtre kSetre'vagAhanA yeSAM te Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/10/513 tathA ekAvagAhanAityarthaH,taireva yatsparzanaM avagAhanaMjaghanyapadasya tannigodamAtrAvagAhanasparzanaM tasmAt, khaNDagolakaniSpAdakanigodaistasyAsaMsparzanAdityarthaH, bhUmyAsannApavarakakoNAntimapradezasazo hi jaghanyapadAkhyaH pradezaH, taMcAlokasambandhAdekAvagAhanA eva nigodAH spRzanti, na tu khaNDagolaniSpAdakAH, tatra kila jaghanyapadaM kalpanayA jIvazataM spRzati, tasya ca pratyeka kalpanayaivapradezalakSaMtatrAvagADhamityevaMjaghanyapadAkoTIjIvapradezAnAmavagADhetyevaM stokAstatra jIvapradezA iti / athotkRSTapadajIvapradezaparimANamucyate-'phusaNAsaMkhaguNatta'tti sparzanAyAHutkRSTapadasya pUrNagolakaniSpAdakanigodaiH saMsparzanAyAyadasaGkhyAtaguNatvaMjaghanyapadApekSayAtattathA tasmAddhetorutkRSTade'saGkhyAtaguNA jIvapradezA jaghanyapadepekSayA bhavanti, utkRSTapadaM hi sampUrNagolakaniSpAdakanigodarekAvagAhanairasaGkhayeyaiH tathotkRSTapadAvimocanenaikekapradezaparihAnibhi pratyekamasaGkhayeyaireva spRSTaM, tacca kila kalpanayA koTI sahasreNa jIvAnAM spRzyate, tatra ca pratyekaM jIvapradezalakSasyAvagAhanAjIvapradezAnAM dazakoTIkoTyo'vagADhAH syurityevamutkRSTapade te'saGkhyeyaguNA bhAvanIyA iti / atha golakaprarUpaNAyAha // 6 // ukkosapayamamottuM nigoyaogAhaNAe svvtto| .. nipphAijai golo pesprivuddddihaanniihiN|| - 'utkRSTapadaM' vivakSitapradezam amuJcadbhiH nigodAvagAhanAyA ekasyAH 'sarvataH' sarvAsu dikSu nigodAntarANi sthApayadbhirniSpAdyate golaH, kathaM ?, pradezaparivRddhihAnibhyAM-kAMzcit pradezAn vivakSitAvagAhanAyA AkramadbhiH kAMzcidvimuJcadbhirityarthaH, evamekagolakaniSpatti, golkaantrklpnaayaah||7|| tattocciya golAo ukkosapayaMmuittu jo anno| hoi nigoo taMmivi anno niSphajjatI golo| tamevoktalakSaNaM golakamAzrityAnyo golako niSpadyate, katham ?, utkRSTapadaM prAktanagolakasambandhi vimucya yo'nyo bhavati nigodstsminnutkRssttpdklpneneti|tthaac ytsyaattdaah||8|| evaM nigoyamette khette golassa hoi nipphttii| evaM nippajate loge golA asaMkhijjA // "evam' uktakrameNa nigodamAtre kSetre golakasya bhavati niSpatti, vivakSitanigodAvagAhAtiriktanigodadezAnAM golakAntarAnupravezAt, evaM ca niSpadyante loke golakA asaGkhayeyAH, asaGkhyeyatvAt nigodAvagAhanAnAM, pratinigodAvagAhanaMca golakaniSpatteriti / / atha kimidameva pratigolakaM yaduktamutkRSTapadaM tadeveha grAhyamutAnyat ? itysyaamaashngkaayaamaah||9|| vavahAranaeNa imaM ukkosapayAvi ettiyA ceva / jaM puNa ukkasapayaM necchaiyaM hoi taM vocchaM / 'vyavahAranayena' sAmAnyena 'idam' anantaroktamutkRSTapadamuktaM, kAkvAcedamadhyeyaM, tena nehedaM grAhyamityarthaH syAt, atha kasmAdevam ? ityAha-'ukkosapayAvi ettiyAceva'tti na kevalaM golakA asaGkhayeyAH utkarSapadAnyapi paripUrNagolakaprarUpitAni etAvantyeva-asaGkhyeyAnyeva bhavanti yasmAttato naniyatamutkRSTapadaM kiJcana syAditi bhAvaH, yatpunaruSkaSTapadaM naizcayikaM bhavati - ___. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 11, vargaH, uddezakaH - 10 sarvotkarSayogAd yadihagrAhyamityarthaH tadvakSye / tadevAha - // 10 // bAyaranigoyaviggahagaiyAi jattha samahiyA anne / golA huja subahulA necchaiyapayaM tadukkosaM // bAdaranigodAnAM kandAdInAM vigrahagatikAdayo bAdaranigodavigrahagatikAdayaH, AdizabdazcehAvigrahagatikAvarodhArthaH, yatrotkRSTapade samadhikA anye- sUkSmanigodagolakebhyo'pare golakA bhaveyuH subahavo naizcayikapadaM tadutkarSaM bAdaranigodA hi pRthivyAdiSu pRthvyAdayazca svasthAneSu svarUpato bhavanti na sUkSmanigodavatsarvatretyato yatra kvacitte bhavanti tadutkRSTapadaM tAtvikamiti bhAvaH / etadeva darzayannAha - 1199 11 27 iharA paDucca suhumA bahutullA pAyaso sagalagolA / to bAyarAigahaNaM kIrai ukkosayapayaMmi // 'ihara'tti bAdaranigodAzrayaNaM vinA sUkSmanigodAn pratItya vahutulyAH - nigodasaGkhyayA samAnAH prAyazaH, prAyograhaNamekAdinA nyUnAdhikatve vyabhicAraparihArArthaM, ka ete ? ityAhasakalagolAH, na tu khaNDagolAH, ato na niyataM kiJcidutkRSTapadaM labhyate, yata evaM to bAdaranigodAdigrahaNaM kriyate utkRSTapade // atha golakAdInAM pramANamAha // 12 // golAya asaMkhejjA hoMti nioyA asaMkhayA gole / ekkokkou nigoo anaMtajIvo muNeyavvo / atha jIvapradezaparimANaprarUpaNApUrvakaM nigodAdInAmavagAhanAmAnamabhidhitsurAha1193 11 logassa ya jIvarasa ya honti paesA asaMkhayA tullA / - aMgula asaMkhabhAgo nigoyajiyagalagogAho / lokajIvayoH pratyesamasaGghayeyAH pradezA bhavanti te ca paraspareNa tulyA eva, eSAM ca saGkocavizeSAd aGgulAsaGghayeyabhAgo nigodasya tajjIvasya golakasya cAvagAha iti nigodAdisamAvagAhanA tAmeva samarthaH yannAha - 1198 11 jaMmi jio taMmeva u nigoa to tammi ceva golovi / nipphajjai jaM khette to te tullAvagAhaNayA // yasmin kSetre jIvo'vagAhate tasminneva nigodo, nigodavyAptayA jIvasyAvasthAnAt, 'to' tti tataH - tadanantaraM nigodamAtratvAd golakAvagAhanAyA iti, yad - yasmAtkSetre - AkAze tatastejIvanigodagolAH 'tulyAvagAhanAkAH ' samAnAvagAhanAkA iti / atha jIvAdyavagAhanAsamatAsAmarthyena yadekatra pradeze jIvapradezamAnaM bhavati tadvibhaNiSustatprastAvanArthaM praznaM kArayannAha119411 ukkosapayapaese kimegajIvappaesarAsissa / hoganigoyassa va golassa va kiM samogADhaM // -tatra jIvamAzrityottaram - // 16 // jIvassa logamettassa suhumaogAhaNAvagADhassa / ekkkama ese hoMti paesA asaMkhejjA / / te ca kila kalpanayA koTIzatasaGkhyasya jIvapradezarAzeH pradezadazasahasrIsvarUpajIvA : Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/10/513 vagAhanayA bhAge hate lakSamAnA bhavantIti ||ath nigodmaashrityaah||17|| logassa hie bhAge nigoyaogAhaNAe jaM laddhaM / ukkosapae'tigayaM ettiyamekkejIvAo / / _ 'lokasya' kalpanayA pradezakoTIzatamAnasya hRte bhAge nigodAvagAhanayA kalpanAtaH pradezadazasahasrImAnayA yallabdhaM tacca kila lakSaparimANamutkRSTapade'tigataM-avagADhametAvadekaikajIvAt, anantajIvAt, anantajIvAtmakanigodasambandhina ekaikajIvasatkamityarthaH / anena nIgodasatkamutkRSTapade yadavagADhaM taddarzitamatha golakasatkaM yattatrAvagADhaM tddrshyti||18|| evaM davvaTThAosavvesiM ekkagolajIvANaM / ukkosapayamaigayA hoMti paesA asaMkhaguNA / / yathA nigodajIvebhyo'saGkhayeyaguNAstapradezA utkRSTapade'tigatA evaM 'dravyArthAt' dravyArthaHtayAnatupradezArtha:tayA savvesiM'tisarvebhyaekagolagatajIvadravyebhyaH sakAzAdutkRSTapadamagatigatAbhavantipradezA asaGkhyAtaguNAH / iha kilAnantajIvo'pinigodaH kalpanayA lakSajIvaH, golakazvAsaGghayAtanigodo'pi kalpanayA lakSanigodaH, tatazcalakSasya lakSaguNane koTIsahasraGkhyAH kalpanayA golakejIvA bhavanti, tatpradezAnAMcalakSalakSamutkRSTapade'tigataM, atazcaikagolakajIvasaGkhyayA lakSagaNane koTIkoTIdazakasaGkhyA ekatra pradeze kalpanayA jIvapradezA bhavantIti / golakajIvebhyasakAzAdekatrapradeze'saGkhayeyaguNAjIvapradezAbhavantItyuktamatha tatra guNakArarAzeH primaannnirnnyaarthHmucyte||19|| taMpuNa kevaieNaM guNiyamasaMkhejjayaM bhavejA hi| bhannai davvaTThAi jAvaiyA savva goltti|. tatpunaranantaroktamutkRSTapadAtigatajIvapradezarAzisambandhi kiyatA' kiMparimANenAsaGkhayeyarAzinA guNitaM sat 'asaMkhejjayaMti asaGkhayeyakam-asaGkhyAtaguNanAdvArAyAtaM bhavet' syAditi?,bhaNyateatrottaraM, dravyArthaHtayA natu pradezArthaHtayA yAvantaH sarvagolakAH' sakalagolakAstAvantaiti gamyaM, sacotkRSTapadagataikajIvapradezarAzirmantavyaH, sakalagolakAnAM tattulyatvAditi // 20 // kiM kAraNamogAhaNatullattA jiyamigoyagolANaM / golA ukkosapaekkajiyapaesehaM to tullA / / kiM kAraNaM'ti kasmAtkAraNAd yAvantaH sarvagolAstAvanta evotkRSTapadagataikajIvapradezAH? iti praznaH, atrottaram-avagAhanAtulyatvAt, keSAmiyamityAha-jIvanigodagolAnAm, avagAhanAtulyatvaM caiSAmaGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhitvAditipraznaH, yasmAdevaM 'to'tti tasmAdgolAH sakalalokasambandhinaH utkRSTapade ye ekasya jIvasya pradezAste tathA tairutkRSTapadekajIvapradezaistulyA bhavanti etasyaida bhaavnaarthHmucyte||21|| golehi hie loge Agacchai jaMtamegajIvassa / ukkosapayagayapaesarAsitullaM vahai jamhA / / 'golaiH' golAvagAhanApradezaiH kalpanayA dazasahasaGkhyaiH 'hRte' vibhakte hRtabhAga ityarthaH 'loke lokapradezarAzau kalpanayA ekakoTIzatapramANe Agacchati' labhyate yat' sarvagolasaGkhyA Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 zatakaM-11, vargaH:, uddezakaH-10 sthAnaM kalpanayA lakSamityarthaH tadekajIvasya sambandhinA pUrvoktaprakArataHkalpanayA lakSapramANenaivotkRSTapadagatapradezarAzinAtulyaM bhavatiyasmAttasmAdgolA utkRSTapadaikajIvapdezaistulyAbhavantIti prakRtameveti / evaM golakAnAmutkRSTapadagataikajIvapradezAnAM ca tulyatvaM samarthiHtaM, punastadeva prakArAntareNa smrthHyti||22|| ahavA logapaese ekvekeuThaviya golameekkekkaM / evaM ukkosapaekkajiyapesesu maayNti|| athavA lokasyaiva pradeze ekaikasmin 'sthApaya'nidhehi vivakSitasamatvabubhutso ! golakamekaikaM, tatazca 'evam uktakramasthApane utkRSTapade ye ekajIvapradezAste tathA teSutatparimANeSvAkAzapradezeSvityarthaH mAnti golA iti gamyaM, yAvanta utkRSTapade ekajIvapradezAstAvanto golakA api bhavantItyarthaH, te ca kalpanayA kila lakSapramANA ubhaye'pIti / atha sarvajIvebhya utkRSTapadajIvapradezA vizeSAdhikA iti bibhaNiSusteSAM sarvajIvAnAM ca taavtsmtaamaah||23|| golo jIvo yasamA paesao jaMca sbjiivaavi| hoti samogAhaNayA majjhimaogAhaNaM pappa / / golako jIvazca samau pradezataH-avagAhanApradezAnAzritya, kalpanayA dvayorapipradezadazasahasyAmavagADhatvAt, 'jaMca'tti yasmAca sarvajIvA apisUkSmA bhavantisamAvagAhanakA madyamAvagAhanAmAzritya, kalpanayA hi jaghanyAvagAhanA paJcapradezasahasrANi utkRSTA tu paJcadazetidvayozca mIlanenAddhIkaraNena ca dazasahasrANi madhyamA bhavatIti / // 24 // teNa phuDaM ciya siddhaM egapaesaMmije jiyapaesA / te savvajIvatullA suNasu puNo jaha visesahiyA // . iha kilAsadbhAvasthApanayA koTIzatasaGkhyapradezasya jIvasyAkAzapradezadazasahasyAmavagADhasya jIvasya pratipradezaM pradezalakSaM bhavati, tacca pUrvoktaprakArato nigodavarttinA jIvalakSeNa guNitaMkoTIsahasraM bhavati, punarapicatadekagolavarttinA nigodalakSeNaguNitaMkoTIkoTIdazakapramANaM bhavati, jIvapramANamapyetadeva, tathAhi-koTIzatasaMkhyapradeze loke dazasahasrAvagAhinAM golAnAM lakSaM bhavati, pratigolakaM ca nigodalakSakalpanAt nigodAnAM koTIsahasraM bhavati, pratinigodaM ca jIvalakSakalpanAt sarvajIvAnAM koTIkoTIdazakaM bhavatIti / atha sarvajIvebhya utkRSTapadagatajIvapradezA vizeSAdhikA iti dyte||25|| jaMsaMti kei khaMDA golA logaMtavattiNo anne| bAyaraviggahiehi ya ukkasapayaMjamabbhahiyaM / yasmAdvidyante kecitkhaNDA golA lokAntavartinaH 'anne'tti pUrNagolakebhyo'pare'to jIvarAziH kalpanayA koTIkoTIdazakarUpa Uno bhavati pUrNagolakatAyAmeva tasya yathoktasya bhAvAt, tatazcayenajIvarAzinAkhaNDagolakA pUrNIbhUtAHsasarvajIvarAzerapanIyateasadbhUtatvAttasya, saca kila kalpanayA koTImAnaH, tatra cApanIte sarvajIvarAzi stokatarobhavati, utkRSTapadaM tuyathoktapramANamaveti tatvato vizeSAdhikaM bhavati, samatA punaH khaNDagolAnAM pUrNatAvivakSaNAkteti, tathAbAdaravigrahikaizca-bAdaranigodAdijIvapradezaizcautkRSTapadaM yad-yasmAtsarvajIvarAzera Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/10/513 bhyadhikaM tataH sarvajIvebhya utkRSTapade jIvapradezA vizeSAdhikA bhavantIti, iyamatra bhAvanAbAdaravigrahagatikAdInamanantAnAMjIvAnAM sUkSmajIvAsaddheyayabhAgavartinAMkalpanayA koTIprAyasaGkhyAnAM pUrvoktajIvarAzipramANe prakSepaNena samatAprAptAvapi tasya bAdarAdijIvarAzeH koTIprAyasaGkhyasya madhyAdutkarSato'sakhyeyabhAgasya kalpanayAzatasaGkhyasya vivakSitasUkSmogolakAvagAhanAyAmavagAhanAt ekaikasmiMzca pradeze pratyekaM jIvapradezalakSasyAvagADhatvAt lakSasya ca zataguNatvena koTIpramANatvAttasyAzcotkRSTapadeprakSepAtpUrvoktamutkRSTapadajIvapradezamAnaMkoTyA'dhikaM bhavatIti / ysmaadevN||26|| tamhA savvehiMto jIvehito phuDaM gaheyavvaM / ukkosapayapaesA hoti visesAhiyA niymaa|| __-idameva prakArAntareNa bhaavyte||27|| ahavA jeNa bahusamA suhumA loe'vagAhaNAe y| teNeekkakaM jIvaM buddhIe viralla eloe|| yato bahusamAH-prAyeNa samAnA jIvasaGghayayA kalpanayA ekaikAvagAhanAyAM jIvakoTIsahanasyAvasthAnAt, khaNDagolakaiyabhicAraparihArArthaMceha bahugrahaNaM, sUkSmAH' sUkSmanigodagolakAH kalpanayA lakSakalpAH 'loke' caturdazarajjvAtmake, tathA'vagAhanayA ca samAH, kalpanayA dazasu dazasu pradezasahasreSvavagADhatvAt, tasmAdekapradezAvagADhajIvapradezAnAM sarvajIvAnAM ca samatAparijJAnArthaHmekaikaM jIvaM buddhayA 'virallae'tti kevaliyasamudghAtagatyA vistArayelloke, ayamatra bhAvArthaH-yAvantokolakasyaikatrapradezejIvapradezA bhavanti kalpanayA koTIradazakapramANAstAvanta evaM vistAreteSu jIveSu lokasyaikatra pradeze te bhavanti, sarvajIvA apyetatsamAnA eveti, ata evaah||28|| evaMpi samA jIvA egapaesagayajiyapaesehiM / bAyarabAhullA puNa hoMti paesA viseshiyaa|| / evamapi na kevalaM 'gola jIvo yasamA' ityAdinA pUrvoktanyAyena samA jIvA ekapradezagatairjIvapradezairiti, uttarArddhasya tu bhAvanA prAgvadavaseyeti / atha pUrvoktarAzInAM nidarzanAnyabhidhitsuH prstaavynnaah||29|| tesiM puNa rAsINaM nidarisaNamiNaM bhaNAmi pnyckkhN| suhagahaNagAhaNatthaM tthvnnaaraasippmaannehiN|| // 30 // golANa lakkhamekka gole 2 nigoylkkhNtu| ekkakkeya nigoe jIvANaM lakkhamaekkekkaM // // 31 // koDisayamegajIvappaesamANaM tameva logss| . golanigoyajiyANaM dasa u sahassA smogaaho|| // 32 // jIvasseekkekkessa ya dasasAhassAvagAhiNo loge| ___ ekekemi paese paesalakkhaM smogaaddhN|| // 33 // jIvasayassa jahanne payaMmi koDI jiyappaesANaM / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-10 ogADhA ukkose payaMmi vocchaM paesaggaM / // 34 // koDisahassajiyANaM koDAkoDIdasappaesANaM / ukkose ogADhA savvajiyA'vettiyA ceva // // 35 // koDI ukkosapayaMmi vaayrjiyppeskhevo| sohaNayamettiyaM ciya kAyavvaM khaMDagolANaM / / utkRSTapade sUkSmajIvapradezarAzerUpari koTIpramANo bAdarajIvapradezAnAM prakSepaH kArya, zatakalpatvAdvivakSitasUkSmagolakAvagADhabAdarajIvAnAM, teSAM ca pratyekaM pradezalakSasyotkRSTapade'vasthitatvAt, tanmIlane ca koTI sadbhAvAditi, tathA sarvajIvarAzermadhyAcchodhanakaMapanayanam 'ettiyaM ciya'tti etAvatAmeva-koTIsaGkhyAnAmeva kartavyaM, 'khaNDagolAnAM' khaNDagolakapUrNatAkaraNe niyuktajIvAnAM teSAmasadbhAvikatvAditi / // 36 // . eesi jahAsaMbhavamatthovaNayaM karejja rAsINaM / . sabbhAvao ya jANijja te anaMtA asaMkhA vaa|| ihArthopanayo yathAsthAnaMprAyaH prAgdarzita eva, anaMta'tti nigode jIvA yadyapilakSamAnA uktAstathA'pyanantAH, evaM sarvajIvAapi, tathA nigodAdayo ye lakSamAnA uktAste'pyasaGkhayeyA avaseyA iti| zatakaM-11 uddezakaH-10 samAptaH -: zatakaM-11 uddezakaH-11:vR. anantaroddezake lokavaktavyatoktA, iha tu lokavarttikAladravyavaktavyatocyate, ityevaMsambaddhasyAsyaikAdazoddezakasyedamAdisUtram mU. (514) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vANiyagAme nAmaM nagare hotthA vannao, dUtipalAse ceie vannao jAva puDhavisilApaTTao, tattha NaM vANiyagAme nagare sudaMsaNe nAmaM seTThI parivasai aDDejAva aparibhUi samaNovAsae abhigayajIvAjIvejAva viharai, sAmIsamosaDhe jAva parisA pjjuvaasi| . tae NaM se sudaMsaNe seTThI imIse kahAe laDhe samANe haTTatuDhe vhAe kaya jAva pAyacchite savvAlaMkAravibhUsie sAo gihAo paDinikkhamai sAo gihAo paDiniskhamittA sakoreMTamalladAmeNaMchatteNaMdharijamANeNaMpAyavihAracAreNaMmahayA purisavaggurAparikkhittevANiyagAmaM nagaraM majjhamajjheNaM niggacchai niggacchittA jeNeva dUtipalAse ceiejeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittAsamaNaM bhagavaM mahAvIraM paMcaviheNaMabhigameNaM abhigacchati, taM0-saccittANaM davvANaM jahA usabhadatto jAva tivihAe pajjuvAsaNAe pnyjuvaasi| taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sudaMsaNassa sehissatIse yamahatimahAlayAejAva ArAhae bhavai / tae NaM se sudaMsaNe seTThI samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammaM socA nisamma haTTatuTTha0 uThAe uDheirattA samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva nimaMsittA evaM vyaasii| kaivihe NaM bhaMte ! kAle panatte?, sudaMsaNA! caubbihe kAle pannatte, taM0-pamANakAle 1 ahAunivvattikAle 2 maraNakAle 3 addhAkAle 4, se kiM taM pamANakAle?, 2 duvihe pa0taM0 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/11/514 -divasappamANakAle 1 rAippamANakAle ya 2, cauporisie divase cauporisiyA rAI bhavai / vR. 'teNa'mityAdi, 'pamANakAle ttipramIyate-paricchidyateyena varSazatAditatpramANaMsa cAsau kAlazceti pramANakAlaH pramANaM vA-paricchedanaM vadistapradhAnastadartho vA kAlaH pramANakAlaH-addhAkAlasya vizeSo divasAdilakSaNaH, Aha ca- . // 1 // "duviho pamANakAlo divasapamANaMca hoi raaiiy| cauporisio divaso rAI cauporisI ceva // " ahAunivvattikAle ti yathA-yena prakAreNAyuSo nirvRtti-bandhanaM tathA ya-kAlaHavasthitirasau yathAyurnirvRttikAlo-nArakAdyAyuSkalakSaNaH,ayaMcAddhAkAla evAyuHkarmAnubhavaviziSTaH sarveSAmeva saMsArijIvAnAM syAt, Aha c||1|| "neraiyatiriyamaNuyA devANa ahAuyaM tujaMjeNaM / nivvattiyamanabhave pAleMti ahAukAlo so||" - 'maraNakAle'tti maraNena viaddhA-ziSTaH kAlaH maraNakAlaH-addhAkAlaH eva, maraNameva vA kAlomaraNasya kAlaparyAyatvAnmaraNakAlaH, addhAkAle ttisamayAdayo vizeSAstadrUpaH kAlo'ddhAkAlaH-candrasUryAdikriyAviziSTo'rddhatRtIyadvIpasamudrAntarvartI samayAdi, Aha c||1|| "samayAvaliyamuhuttA divasaahorattapakkhamAsA y| .. saMvaccharajugapaliyA sAgaraossappipariyaTTA // " iti anantaraM catuSpauruSIko divasazcatuSpauruSIkA ca rAtrirbhavatItyuktamaya pauruSImeva prarUpayannAha mU. (515) ukkosayA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai jahaniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai, jadANaMbhaMte! ukkosiyA addhapaMcamuhuttA divasassa vA rAIe vo porisI bhavati tadA NaM katibhAgamuhuttabhAgeNaM parihAyamANI pari0 2 jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavati?, jadA NaM jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavati tadA NaM katibhAgamuhattabhAgeNaM parivaDDamANI 2 ukkosiyA addhapaMca muhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai / sudaMsaNA! jadA NaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vAporisIbhavai tadANaM bAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM parihAyamANI pari02 jahanniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai / jadA NaM jahaniyA timuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai tayA NaM bAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM parivaThThamANI pari02 ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavati / kadANaM bhaMte ! ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divassa rAIe vA porisI bhavai ? kadA vA jahaniyA timuhattA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai? sudaMsaNA! jadA NaM ukkosie aTThArasamuhutte divase bhavai jahaniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai tadA NaM ukkosiyA addhapaMcamamuhuttA divasassa porisI bhavai jahanniyA timuhuttA rAIe porisI bhavai, jayA NaM ukkosiyA aTThArasamuhuttiA rAI bhavati jahannie duvAlasamuhutte divase bhavai tadA NaM ukkosiyA addhapaMcamamuhattA rAIe porisI bhavai jahaniyA timuhuttA divasassa Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 11, varga:-, uddezakaH - 11 33 porisI bhavai / kadA NaM bhaMte! ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai ? kadA vA ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavati jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai ? sudaMsaNA ! AsADhapunnimAe ukkosae aTThArasamuhutte divase bhavai jahanniyA duvAlasamuhuttA rAI bhavai, posassa punnimAe NaM ukkosiyA aTThArasamuhuttA rAI bhavai jahannae duvAlasamuhutte divase bhavai / atthi NaM bhaMte! divasA ya gaIo ya samA ceva bhavanti ?, haMtA ! atthi / kadA NaM bhaMte ! divasA ya rAIo ya samA caiva bhavanti ?, sudaMsaNA ! cittAsoyapunnimAsu NaM, ettha NaM divasA ya rAIo ya samA ceva bhavanti, pannarasamuhutte divase pannarasamuhuttA rAI bhavai caubhAgamuhuttabhAgUNA caumuhuttA divasassa vA rAIe vA porisI bhavai, settaM pamANakAle / vR. 'ukkosiye 'tyAdi, 'addhapaMcamuhutta 'tti aSTAdazamuhuttasya divasasya rAtrervA caturtho bhAgo yasmAdarddhapaJcamamuhUrttA navaghaTikA ityarthaH tato'rddhapaJcamA muhUrttA yasyAM sA tathA, 'timuhutta 'tti dvAdazamuhUrttasya divasAdezcaturtho bhAgastrimuhUrto bhavati atatryo muhUrttAH - SaT ghaTikA yasyAM sA tathA, 'kai bhAgamuhuttabhAgeNaM' ti katibhAgaH - katikhabhAgastadrUpo muhUrttabhAgaH katibhAgamuhUrtabhAgastena, katithena muhUrtAMzenetyarthaH 'bAvIsasayabhAgamuhuttabhAgeNaM' ti ihArddhapaJcamAnAM trayANAM ca muhUrtAnAM vizeSaH sArddha muhUrtaH, sa ca tryazItyAdhikena divasazatena varddhate hIyate ca, saca sArddhA muhUrttastrayazItyadhikazatabhAgatayA vyavasthApyate, tatra ca muhUrtte dvAviMzatyadhikaM bhAgazataM bhavatyato'bhidhIyate - 'bAvIse' tyAdi, dvAviMzatyadhikazatatamabhAgarUpeNa muhUrttabhAgenetyarthaH / 'AsADhapunnimAe' ityAdi, iha 'ASaDhapaurNamAsyAmiti yaduktaM tat paJcasaMvatsarikayugasyAntimavarSApekSayA'vaseyaM, yatastatraivASADhapaurNamAsyAmaSTAdazamuhUrto divaso bhavati, arddhapaJcamamuhUrttA ca tatpauruSI bhavati, varSAntare tu yatra divase karka0sa0ntirjAyate tatraivAsI bhavatIti samavaseyamiti, evaM pauSapaurNamAsyAmapyaucityena vAcyamiti / anantaraM rAtridivasayorvaipamyamabhihitaM, atha tayoreva samatAM darzayannAha - 'atthiNa''mityAdi, iha ca ' cattAsoyapunnimAesu Na' mityAdi yaducyate tadvayavahAranayApekSaM, nizcayatastu karka0makarasaGkrAntidinAdArabhya yad dvinavatitamamahorAtraM tasyArddhe samA divarAtripramANateti, tatra ca paJcadazamuhUrte dine rAtrau vA pauruSIpramANaM trayo muhUrttAyazca muhUrttacaturbhAgA bhavanti, dinacaturbhAgarUpatvAttasyAH, etadevAha - 'caubhAge' tyAdi, caturbhAgarUpo yo muhUrtta bhAgastenonA caturbhAga muhUrttabhAgonA catvAro muhUrttA yasyAM pauruSyAM sA tatheti // mU. (516 ) se kiM taM ahAunivvattikAle ?, ahA0 2 jannaM jeNaM neraieNa vA tirikkhajoNieNa vA maNusseNa vAM deveNa vA ahAuyaM nivvattiyaM settaM pAlemANe ahAunivvattikAle se kiM taM maraNakAle ?, 2 jIvo vA sarIrAo sarIraM vA jIvAo, settaM maraNakAle / se kiM taM addhAkAle ?, addhA0 2 anegavihe pannatte, se NaM samayaTTayAe AvaliyaTThayAe jAva ussappiNIdvayAe / esa NaM sudaMsaNA ! addhA dohAracchedeNaM chijjamANI jAhe vibhAgaM no havvamAgacchai settaM samae, samayaTTayAe asaMkhejjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliyatti pavuccai, 53 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 bhagavatIagasUtraM (2) 11/-/11/516 saMkhejAo AvaliyAo jahA sAliuddesae jAva sAgarovamassa u egassa bhave parimANaM / eehi NaM bhaMte ! paliovamasAgarovamehiM kiM payoyaNaM ?, sudaMsaNA ! eehiM paliovamasAgarovamehiM neraiyatirikkhajoNiyamaNussadevANaM AuyAI mvijNti| vR. 'se kiM taM ahAunivvattiyakAle'ityAdi, iha ca 'jeNaM ti sAmAnyanirdeze tatazca yena kenacinnArakAdyanyatamena 'ahAuyaM nivvattiyati yatprakAramAyuSkaM-jIvitamantarmuhUrtAdi yathA''yuSkaM 'nirvartitaM' nibaddhaM / 'jIvo vA sarIre'tyAdi, jIvo vA zarIrAt zarIraM vA jIvAt viyujyata iti zeSaH, vAzabdau zarIra jIvayoravadhibhAvasyecchAnusAritApratipAdanArthAviti / ___ 'se kiM taM addhAkAle' ityAdi, addhAkAlo'nekavidhaH prajJaptastadyathA-'samayaTThayAe'tti samayarUpo'rthaH samayArthaHstadbhAvastattA tayA samayabhAvenatyarthaH evamanyatrApi, yAvatkaraNAt 'muhuttaTTayAe ityAdi dRshymiti|athaanntroktsy samayAdikAlasya svarUpamabhidhAtumAha-esa Na'mityAdi, eSA anantaroktotsarpiNyAdikA 'addhA dohAraccheyaNeNaM ti dvau hArau-bhAgau yatra chedane dvidha vA kAraH-karaNaM yatra tad dvihAraM dvidhAkAraM vA tena 'jAhe'tti yadA tadA samaya iti zeSaH 'setta'mityAdi nigmnm| _ 'asaMkhejANa'mityAdi, asaGkhyAtAnAM samayAnAM sambandhino ye samudayA-vRndAni teSAM yAH samitayo-mIlanAni tAsAMyaH samAgamaH-saMyogaH sasamudayasamitisamAgamastena yatkAlamAnaM bhavatIti gamyate saikAvaliketi procyate, 'sAliuddesae'tti SaSThazatasya sptmoddeshke| mU. (517) neraiyANaMbhaMte! kevaiyaMkAlaMThiIpannattA?,evaM ThiipadaMniravasesaMbhANiyavvaM jAva ajahannamaNukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiMThitI pnnttaa| vR.palyopamasAgaropamAbhyAMnairayikAdInAmAyuSkANimIyantaityuktamathatadAyuSkamAnameva prajJApayannAha-'neraiyANa'mityAdi, 'ThitipayaMti prajJApanAyAM caturthaH padaM // . . mU. (518) asthi NaM bhaMte ! eesiM paliovamasAgarovamANaM khaeti vA avacayeti vA?, haMtA asthi, sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vuccaiasthiNaMeesiNaMpaliovamasAgarovamANaMjAva avacayeti vA? / evaM khalu sudaMsaNA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM hatthiNAgapure nAma nagare hotthA vannao, sahasaMbavane ujjANe vannao, tattha NaM hatthiNAgapure nagare bale nAmaMrAyA hotthA vannao, tassa NaM balassa ranno pabhAvaI nAmadevI hotthA sukumAla0 vanao jAva vihri| taezaMsApabhAvaIdevI annayA kayAItaMsitArisagaMsivAsagharaMsi abhitarao sacittakamme bAhiraodUmiyaghaTTamaDhe vicittaullogacilligatale maNirayaNapaNAsiyaMdhayAre bahusamasuvibhattadesabhAe paMcavannasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakalie kAlAgurupavarakuMdurukkaturukkadhUvamaghamaghaMtagaMdhuddhayAbhirAme sugaMdhivaragaMdhie gaMdhavaTTibhUetaMsitArisagaMsisayaNioNsi sAliMgaNavaTTieubhao vibboyaNeduhaounnaemajheNayagaMbhIre gaMgApuliNavAluyauddAlasAlisae uvaciyakhomiyadugullapaTTapaDicchanne suvirayarayattANe rattaMsuyasaMvue suramme AiNagarUyabUraNavaNIyatUlaphAse sugaMdhavarakusumacunnasayaNovayArakalie addharattakAlasamayaMsi suttajAgarA ohIramANI 2 / ___ ayameyArUvaMorAlaMkallANaM sivaM dhannaM magalaM sassirIyaM mahAsuviNaM pAsittANaM paDibuddhA hArarayayakhIrasAgarasasaMkakiraNadagarayarayayamahAselapaMDuratarorumaNijapecchaNijjaM thiralaTThapau Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH:, uddezakaH-11 havaTTapIvarasusiliTThavisiTThatikkhadADhAviDaMbiyamuhaM parikammiyajaccakamalakomalamAiya sobhaMtalaThThaurlDa rattuppalapattamauyasukumAlatAlujIhaM mUsAgayapavarakaNagatAviyaAvattAyaMtavaTTataDivimalasarisanayaNaM visAlapIvaroruM paDipunnavimalakhaMdhaM miuvisayasuhumalakkhaNapasatyavicchinnakesarasaDovasobhayaMUsiyasunimmiyasujAyaapphoDiyalaMgUlaM somaM somAkAraMlIlAyaMtaM jaMbhAyaMtaM nahayalAo ovayamANaM niyayavayaNamativayaMtaM sIhaM suviNe pAsittANaM pddibuddhaa| taeNaM sA pabhAvatI devI ayameyArUvaM orAlaM jAva sassirIyaM mahAsuviNaM pAsittA NaM paDibuddhA samANI haTTatuTTha jAva hiyayA dhArahayakalaMbapupphagaM piva samUsasiyaromakUvA taM suviNaM ogiNhatiogiNhittAsayaNijjAoabbhuTTei sayaNijjAoabbhuDhettAaturiyamacavalamasaMbhaMtAe avilaMbiyAe rAyahaMsasarisIe gaIe jeNeva balassa rano sayaNijje teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA balaM rAyaM tAhiM iTThAhiM kaMtAhiM piyAhiM maNunAhiM maNAmAhiM orAlAhiM kallANAhiM sivAhiM dhannAhiM maMgallAhiMsassirIyAhiM miyamahuramaMjulAhiM girAhiM saMlavamANI saMlavamANIpaDiboheti paDibohettA baleNaMrannA abbhaNunAyA samANI nANA maNirayaNabhatticittaMsibhaddAsaNaMsi nisIyati nisIyittA AsatthA vIsatthA suhAsaNavaragayA balaM rAyaMtAhiM iTThAhiM kaMtAhiM jAvasaMlavamANI 2 evaM vayAsI / evaM khalu ahaM devANuppiyA! ajja taMsi tArisagaMsi sayaNijjaMsi sAliMgaNataMceva jAva niyagavayaNamaivayaMtaM sIhaMsuviNopAsittANaMpaDibuddhA, taNNaMdevANuppiyA! eyassaorAlassa jAva mahAsuviNassa ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai? taeNaM se bale rAyA pabhAvaIe devIe aMtiyaM eyamaDhe socA nisamma haTTatuTThajAva hayahiyaye dhArAhayanIvasurabhikusumacaMcumAlaiyataNuyaUsaviyaromakUve taM suviNaM ogiNhai ogiNhittA Iha pavissai IhaM pavisittA appaNo sAbhAvieNaM maivuvvaeNaM buddhivinANeNaM tassa suviNassa atthoggahaNaM karei tassa02 ttA pabhAvaiM deviMtAhiM iTAhiM kaMtAhiM jAva maMgallAhiM miyamahurassi0 saMlavamANe 2 evaM vyaasii| orAle NaM tume devI! suviNe diDhe kallANe NaM tume jAva sassirIe NaM tume devI! suviNe diDhe ArogatuTTidIhAukallANamaMgallakArae NaM tume devI! suviNe diDhe atthalAbho devANuppie! bhogalAbho devANuppie! puttalAbho devANuppie! rajjalAbho devANuppie! evaM khalu tumaMdevANuppie navaNhaMmAsANaMbahupaDiputrANaM aTThamANa rAiMdiyANaMviikkaMtANaM amhaMkulakeuM kuladIvaMkulapavvayaM kulavaDeMsayaM kulatilagaM kulakittikaraM kulanaMdikaraM kulajasakaraM kulAdhAraM kulapAyavaM kulavivaddhaNakaraM sukumAlapANipAyaMahINa (paDi) punapaciMdiyasarIraMjAva sasisomAkAraMkaMtaMpiyadaMsaNaM surUvaMdevakumArasamappabhaMdAragaMpayAhisi |se'viynnNdaareummukkbaalbhaave vinAyaparimayamitte jovvaNagamaNuppatte sUre vIre vikkate vitthinnaviulabalabAhaNe rajjavaI rAyA bhavissai, taMurAleNaM tume jAva sumiNe diDhe AroggatuTThi jAva maMgallakArae NaM tume devI! suviNe diuttikaTTapabhAvatiM deviM tAhiM iTThAhiM jAva vaggUhiM doccaMpi taccaMpi annuvuuhti| tae NaM sA pabhAvatI devI balassa ranno aMtiyaM eyamaDhe soccA nisamma haTTatuTTha0 karayala jAva evaM vayAsI-evameyaM devANuppiyA! paDicchiyameyaM devANuppiyA! avitahameyaMdevANuppiyA asaMdiddhameyaM de0 icchiyameyaM devANuppiyA! paDicchiyameyaM devANuppiyA! icchiyapaDicchiyameyaM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/11/518 devANuppiyA ! se jaheyaM tujhe vadahattikaTTha taM suviNaM samma paDicchai paDicchittA baleNaM rannA abbhaNunAyA samANI nAnAmaNirayaNabhattintAo bhaddAsaNAo abbhuDhei abbhuDhettA aturiyamacavala jAva gatIe jeNeva sae sayaNijje teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA sayaNijjaMsi nisIyati nisIittAevaM vayAsImA se uttame pahANe maMgalle suviNe annehiM pAvasumiNehiM paDihammissaittikaTTadevagurujaNasaMbaddhAhiM pasatthAhiM maMgallAhiM dhammiyAhiM kahAhiM suviNajAgariyaMpaDijAgaramANI 2 viharati / taeNaM se bale rAyA koDuMbiyapurise saddAvei saddAvettA evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA ajja savisesaM bAhiriyaM uvaTThANasAlaM gaMdhodayasittasuiyasaMmajiovalittaMsugaMdhavarapaMcavanapuppho vayArakaliyaMkAlAgurupavarakuMdurukkajAva gaMdhavaTTibhUyaMkareha ya karAveha ya karettA karAvettA sIhAsaNaM raeha sIhAsaNaM rayAvettA mametaMjAva paJcappiNaha, taeNaM te koDubiyajAva paDisuNettA khippAmeva savisesaM bAhiriyaM uvaTThANasAlaM jAva pnycppinnNti| taeNaM se bale rAyA pacUsakAlasamayaMsi sayaNijjAo abbhuDhei sayaNijjAo abbhuDhettA pAyapIDhAopaJcoruhai pAyapIDhAopaccoruhittAjeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchati aTTaNasAlaM aNupavisai jahA uvavAie taheva aTTaNasAlA taheva majjaNaghare jAva sasivva piyadaMsaNe naravaI majaNagharAo paDinikkhamai paDinikkhamittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANAlA teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA sIhAsaNavaraMsi puracchAbhimuhe nisIyai nisIittA appaNo uttarapuracchime disIbhAe aTTha bhaddAsaNAI seyavatthapaccutthuyAiM siddhatthagakayamaMgalovayArAI rayAvei rayAvettA appaNo adUrasAmaMte nAnAmaNirayaNamaMDiyaM ahiyapecchaNijjaM mahagyavarapaTTaNuggayaM sahapaTTabahubhattisayacittatANaM IhAmiyausamajAvabhatticittaM abhitariyaM javaNiyaM aMchAvei aMchAvettA nAnAmaNirayaNabhatticittaM accharamauyamasUragocchagaM seyavatthapaccutyuyaM aMgasuhaphAsuyaM sumauyaM pabhAvatIe devIe bhaddAsaNaM rayAvei rayAvettA koDuMbiyapurise sadAvei sadAvettA evaM vyaasii| khippAmeva bho devANuppiyA! aTuMgamahAnimittasuttatthadhArae vivihasatthakusale suviNalakkhaNapADhae saddAveha, tae NaM te koDuMbiyapurisA jAva paDisuNettA balassa ranno aMtiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA sigghaMturiyaMcavalaM caMDaM veiyaM hathiNapuraM nagaraMmajjhamajeNaMjeNeva tesiMsuviNalakkhaNapADhagANaMgihAiMteNeva uvAgacchanti teNeva uvAgacchitA tesuviNalakkhaNapADhae saddAveMti / tae NaM te suviNalakkhaNapADhagA balassa ranno koDuMbiyapurisehiM saddAviyA samANA haTTatuTTha0 vhAyA kayajAva sarIrAsiddhatthagahariyAliyAkayamaMgalamuddhANA saehiM 2 gihehito niggacchiti sa0 2 hathiNApura nagaraM majhamajjheNaM jeNeva balassa ranno bhavaNavaravaDeMsae teNeva uvAgacchanti teNeva uvAgacchittA bhavaNavaravaDeMsagapaDiduvAraMsi egao milaMti egao milittA jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvagacchanti teNeva uvAgacchittA karayala0 balarAyaMjaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti ___taeNaM suviNalakNapADhagA baleNaMranA vaMdiyapUiyasakkAriyasammANiyA samANA patteyaM 2 puvvannatthesu bhaddAsaNesu nisIyaMti, tae NaM se bale rAyA pabhAvatiM deviM javaNiyaMtariyaM ThAvei ThAvettA pupphaphalapaDipunahatthe pareNaM vinaeNaM te suviNalakkhaNapADhae evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! pabhAvatI devI ajja taMsi tArisagaMsi vAsadharaMsi jAva sIhaM suviNe pAsittA NaM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-11 37 paDibuddhA taNNaM devANuppiyA! eyassa orAlassa jAva ke manne kallANe phalavittivisese bhavissai ? tae NaM suviNalakkhaNapADhagA balassa ranno aMtiyaM eyamaDhe soccA nisamma haTTatuTTha0 taM suviNaM ogiNhai 2 IhaM aNuppavisaiaNuppavisittA tassa suviNassa atthoggahaNaM karei tassa0 2 tA annamantreNaM saddhiM saMcAleMti 2 tassa saviNassa laddhaTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA viNicchiyaTThA abhigayaTThA balassa ranno purao suviNassa laTThA gahiyaTThA pucchiyaTThA viNicchiyaTTha abhigayaTThA balassa ranno purao suviNasatthAiMuccAremANA u02 evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! amhaM suviNasatthaMsibAyAlIsaMsuviNAtIsaMmahAsuviNA bAvattari savvasuviNA diTThA, tatthaNaM devANuppiyA titthagaramAyaro vA cakkavaTTimAyare vA titthagaraMsi vA cakkavaTisi vA gabbhaM vakkamamANaMsi eesiM tIsAe mahAsuviNANaM ime coddasa mahAsuviNe pAsittAnaM paDibujhaMti, taMjahA vR.athapalyopamasAgaropamayoratipracurakAlatvena kSayamasambhAvayanpraznayannAha-'atthi Na'mityAdi, 'khayetti sarvavinAzaH 'avacae'tti dezato'pagama iti| . ___atha palyopamAdikSayaMtasyaiva sudarzanasya caritena darzayannidamAha-'evaMkhalu sudaMsaNe' tyAdi, 'taMsitArisagaMsitti tasmiMstAddazake vaktumazakyasvarUpepuNyavatAMyogya ityarthaH 'dUmiyaghaTTamaTThatti dUmitaM-dhavalitaM ghRSTaM komalapASANAdinA ata eva mRSTaM-masRNaM yattattathA tasmin 'vicittauloyacillayatale ttivicitro-vividhacitrayuktaH ullokaH-uparibhAgo yatra 'cilliya'ti dIpyamAnaM talaMca-adhobhAgoyatra tattathA tatra 'paMcavannasarasasurabhimukkapupphapuMjovayArakalie'tti paJcavarNena sarasena surabhiNA ca muktena-kSiptena puSpapuJjalakSaNenopacAreNa-pUjayA kalitaM yattattathA tatra 'kAlAgurupavarakudurukkaturukkaghUvamadhamadhaMtagaMdhuddhayAbhirAme'tti kAlAguruprabhRtInAM dhUpAnAM yo maghamaghAyamAno gandhaudbhUtaH-udbhUtastenAbhirAmaM-ramyaM yattattathA tatra, kundurukkA-cIDA turukka-silhakaM, 'sugaMdhivaragaMdhie'tti sugandhayaH-sadgandhAH varagandhAH-varavAsAH santi yatra tattathA tatra ___ 'gaMdhavaTTibhUe'tti 'saurabhyAtizayAdgandhadravyaguTikAkalpe 'sAliMgaNavaTTie'tti sahAliGganavAHzarIrapramANopadhAnena yattattathA tatra 'ubhao vibboyaNe' ubhayataH-ziro'ntapAdAntAvAzritya vibboyaNe-upadhAnake yatratattathAtatra 'duhao unnae' ubhayata unnate 'majjheNayagaMbhIre' madhye nataMca-nimnaM gambhIraMca mahatvAd yattattathA tatra, athavA madhyena ca-madhyabhAgena ca gambhIre yattattathA, 'gaMDavibboyaNe'tti kvacid dRzyate tatra ca suparikarmitagaNDopadhAne ityarthaH 'gaMgApuliNavAluuddAlasAlisae' gaGgApulinAlukAyAyo'vadAlaH-avadalanapAdAdinyA-se'dhogamanamityarthaH tena sazakamatimRdutvAdyattattathA tatra, dRzyate ca haMsatUlyAdInAmayaM nyAya iti / ___ 'uvaciyakhomiyadugullapaTTapaDicchAyaNe' 'uvaciya'tti parikarmitaM yat kSaumikaM dukUlaMkAsikamatasImayaM vA vastraM yugalApekSayA yaH paTTaH-zATakaH sa praticchAdanaM AcchAdanaM yasya tattathA tatra 'suvirayarayattANe' suSThuviracitaM-racitaM rajANaM-AcchAdanavizeSo'paribhogAvasthAyAM yasmiMstattathA tatra rattaMsuyasaMvue' raktAMzukasaMvRte-mazakagRhAbhidhAnavastravizeSAvRte AiNagarUyaburanavanIyatUlaphAse' Ajinaka-carmamayo vastravizeSaH sa ca svabhAvAdatikomalo bhavati rUtaM-ca-kAsapakSmavUraMca-vanaspativizeSaHnavanItaMca-prakSaNaMtUlazca-arkatUla iti dvandvastana Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 bhagavatIagasUtraM (2) 11/-/11/518 eSAmiva sparzo yasya tattathA tatra 'sugaMdhavarakusumacunnasayaNovayArakalie'tti sugandhIni yAni varakusumAni cUrNAetadvayatiritaktathAvidhazayanopacArAzcataiH kalitaMyattattathAtatra addharattakAlasamayaMsitti samayaH samAcAro'pi bhavatIti kAlena vizeSitaH kAlarUpaH samayaH kAlasamayaHsa cAnarddharAtrirUpo'pi bhavatItyato'rddharAtrizabdena vizeSitastatazcArddharAtrarUpaH kAlasamayo'rddharAtrakAlasamayastatra 'sutajAgara'tti nAtisuptA nAtijAgareti bhAvaH kimuktaM bhavati? 'ohIramANI'ttipracalAyamAnA, orAlAdivizeSaNAni pUrvavat 'suviNe'ttisvapnakriyAyAM 'hArarayayakhIrasAgarasasaMkakiraNadagarayarayayamahAselapaMDurataroruramaNijjapecchamijaM hArAdaya iva pANDurataraH-atizuklaH uru-vistIrNo ramaNIyo-ramyo'ta evaM prekSaNIyazca-darzanIyo yaH sa tathA tam, iha ca rajatamahAzailo vaitADhya iti, "thiralaThThapauTThavaTTapIvarasusiliTThavisiTThatikkhadADhAviDaMbiyamuhaM'sthirau-aprakampaulaSTau-manojJau prakoSThau-karpUrAgretanabhAgau yasya sa tathA taM vRttA-vartulAH pIvarAH-sthUlAH suzliSTA-avizarvarAH viziSTA-varAH tIkSNA-bhedikA yA daMSTrAstAbhiH kRtvA viDambitaMmukhaMyasya sa tathAtataH karmadhArayo'tastaM parikammiyajaccakamalakomalAmAiyasohaMtalaThThauTuM' parikarmitaM-kRtaparikarmayajjAtyakamalaMtadvatkomalaumAtrikau-pramANopapanau zobhamAnAnAMmadhye laTau-manojJau oSThau-dazanacchadau yasya sa tathA taM rattuppalapattamauyasukumAlatAlujIha' raktotpalapatravat mRdUnAM madhye sukumAle tAlujihve yasya sa tathA tN| vAcanAntare tu 'rattuppalapattamauyasukumAlatAlunillAliyaggajIhaM mahuguliyAmisaMtapiMgalacchaM'tti dIpyamAne piGgale akSiNI yasya sa tathA taM 'mUsAgayapavarakaNagatAviyaAvattAyaMtavaTTataDivimalasarisanayaNaM' mUSA-svarNAditApabhAjanaM tadgataM yatpravarakanaMka tApitaMkRtAgnitApam 'AvattAyaMta'ttiAvarta kurvANaM tadvadye varNataH vRtte ca taDidiva vimale ca saddaze ca paraspareNanayane-locane yasya sa tathA taM visAlapIvarorupaDipunnavipulakhadhaM vizAle-vistIrNe pIvare-upacite UrU-jo yasya paripUrNo vipulazca skandho yasya sa tathA taM 'miuvisayasuhumalakkhaNapasatthavicchinnakesarasaDovasohiyaM' mRdavaH 'visada'tti spaSTAH sUkSmAH 'lakkhaNapasatya'tti prazastalakSaNAH vistIrNA pAThAntareNa vikIrNA yAH kezarasaTAH-skandhakezacchaTAstAbhirUpazobhito yaH sa tathA tam 'UsiyasunimmiyasujAyaapphoDiyalaMgUlaM' ucchitaM-UrvI kRtaM sunirmitaM-suSTu adhomukhIkRtaM sujAtaM-zobhanatayA jAtaM AsphoTitaMca-bhUmAvAsphAlitaM lAlaMyena satathA tm| 'aturiyamacavalaM tidehamanazcApalyarahitaMyathA bhavatyevam 'asaMbhaMtAe'tti anutsukayA 'rAyahaMsasarisIe'tti rAjahaMsagatisadRzyetyarthaH 'Asatya'tti AzvastA gatijanitazramAbhAvAt 'vIsattha'tti vizvastA saGkSobhAbhAvAt anutsukA vA 'suhAsaNavaragaya'tti sukhena sukhaM vA zubhaMvAAsanavaraMgatAyAsA tathA dhArAhayanIvasurahikusumacaMcumAlaiyataNutti dhArAhatanIpasurabhi-kusumamiva 'caMcumAlaiya'tti pulakitA tanuH-zarIraM yasya sa tathA, kimuktaM bhavati? 'Usaviya-romakUve'tti ucchritAni romANikUpeSu-tadrandheSu yasya sa tathA, 'maipuvveNaM'ti Abhinibodhikaprabhavena 'buddhivannANeNaM ti mativizeSabhUtautpattikyAdibuddhirUpaparicchedena 'atthoggahaNaM'ti phalanizcayam 'AroggatuTThidIhAukallANamaMgallakAraeNa'ti iha kalyANAniarthaHprAptayo maGgalAni-anarthaHpratighAtAH 'atthalAbho devANuppie!' bhaviSyatIti zeSaH 'kula Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-11 keuMti ketuzcihaM dhvaja ityanarthAntaraM keturiva keturadbhutatvAt kulasya ketu- kulaketustaM, evamanyatrApi, 'kuladIvaMtidIpaiva dIpaH prakAzakatvAt 'kulapavvayaMti parvato'nabhibhavanIyasthirAzrayatAsAdhAt 'kulavaDesayaMti kulAvataMsakaM kulasyAvataMsakaH-zekhara uttamatvAt 'kulatilayaM titilako-vizeSakobhUSakatvAt 'kulakittikaraM tiiha kItirekadiggAminIprasiddhi 'kulanaMdikaraM'ti tatsamRddhihetutvAt 'kulajasakaraM'ti iha yazaH-sarvadiggAmI prasiddhivizeSa 'kulapAyavaM'ti pAdapazcAzrayaNIyacchAyatvAt 'kulavivaDDaNakara ti vividhaiH prakArairvarddhanaM vivardhanaM tatkaraNazIlaM 'ahINapunnapaMciMdiyasarIraM'ti ahInAni-svarUpataH pUrNAni-saGkhyayA puNyAni vA-pUtAni paJcendriyANi yatra tattathA tadevaMvidhaM zarIraM yasya sa tathA taM yAvatkaraNAt 'lakkhaNavaMjaNaguNovaveya'mityAdi dRzya, tatra lakSaNAni-svastikAdIni vyaJjanAni-maSatilakAdIni teSAM teSAM yo guNaH-prazastatA tenopapeto-yukto yaH sa tathA taM 'sasisomAkAraM kataM piyadaMsaNaM surUvaM' zazivat saumyAkAraM kAntaM ca-kanIyaM ata eva priyaM draSTaNAdarzanaM-rUpaMyasya sa tathA taM vinAyapariNayamittettivijJa eva vijJakaHsa cAsaupariNatamAtrazca kalAdiSviti gamyate vijJakapariNatamAtraH 'sUre'tti dAnato'bhyupetanirvAhaNato vA 'vIre'tti saGgrAmataH 'vikaMte'tti vikrAntaH-parakIyabhUmaNDalAkramaNataH 'vicchinnavipulabala- vAhaNe'tti vistIrNavipule-ativistIrNe balavAhane-sainyagajAdikeyasya sa tathA 'rajjavai'ttisvatantra ityarthaH 'mA mese'tti mAmamAsau svapna ityarthaH 'uttame ttisvarUpataH 'pahANe'tti arthaHprAptirUpa-pradhAnaphalataH 'maMgalle'tti anarthaHpratighAtarUpaphalApekSayeti 'sumiNajAgariya'ti svapnasaMrakSaNAya jAgarikA-nidrAniSedhaH svapnajAgarikA tAM 'paDijAgaramANI2'ti pratijAgratI-kurvantI, AbhIkSNye ca dvivcnm| . . "gaMdhodayasittasuiyasamamajjiovalittaM tigandhodakena siktAsucikA-pavitrA saMmArjitA . kacavarApanayanena upaliptA chagaNAdinA yAsAtathA tAM,idaMcavizeSaNaMgandhodakasiktasaMmArjitopaliptazucikAmityevaMdRzya, siktAdyanantarabhAvitvAcchucikatvasyeti, aTTaNasAla'tti vyAyAmazAlA 'jahA uvavAie taheva aTTaNasAlA taheva majjaNadhare'tti yathautipapAtike'TTaNazAlAvyatikaro maJjanagRhavyatika- razcAdhItastathehApyadhyetavya ityarthaH, sa cAyam-'anegavAyAmajoggavaggaNavAmaddaNamallayuddhakaraNehiM saMte' ityAdi, tatra cAnekAni vyAyAmArthaH yAni yogyAdIni tAni tathA taiH, tatra yogyA-guNanikA valUganaM-ullalanaM vyAmaInaM-paraspareNAGgamoTanamiti, majjanagRhavyatikarastu 'jeNeva majaNadhare teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA majjaNadharaM aNupavisai samaMtajAlAbhirAme' samantato jAlakAbhiramaNIye 'vicittamaNirayaNakuTTimatale ramaNijjeNhANamaMDavaMsi nAnAmaNirayaNa- bhatticittaMsi NhANapIDhaMsi suhanisaNNe' ityaadiriti| 'mahagghavarapaTTaNuggaya'ti mahArdhA ca sA varapattanodgatAca-varavastrotpattisthAnasambhaveti samAso'tastAM varapaTTanAdvA-pradhAnaveSTanakAd udgatA-nirgatA yA sA tathA tAM 'saNhapaTTabhattisayacittatANaM ti 'saNhapaTTa'tti sUkSmapaTTaH sUtramayo bhaktizatacitrasthAnaH-tAnako yasyAM sA tathA tAm 'IhAmie'tyAdi yAvatkaraNAdevaM dRzyam-'IhAmiyausabhaNaraturagamakaravihagavAlagakinnararurusarabhacamarakuMjaravamalayabhatticittaM'ti tatrehAmRgA-vRkA RSabhAH-vRSabhAH naratura Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/11/518 gamakaravihagAH pratItAH vyAlAH-svApadabhujagAH kinnarAH-vyantaravizeSAH ruravo-mRgavizeSAH zaramA-ATavyA mahAkAyAH pazavaH parAsareti paryAyAH camarA-ATavyA gAvaH kuJjarA-gajAH vanalatA-azokAdilatAH padmalatAH-padminyaH etAsAMyakA bhaktayo-vicchittayastAbhizcitrA yA sA tathA tAM 'abhitariya'ti abhyantarA 'javaNiyaMti yavanikAm 'aMchavei'tti AkarSayati 'attharayamauyamasUragotthayaMtiAstarakeNa-pratatena mRdumasUrakeNavA athavA'starajasA-nirmalena mRdumasUrakeNAMyastRtaM-AcchAditaM yattattathA 'aMgasuhaphAsayaM' aGgasukho-dehasya zarmahetuH sparzo yasya tadaGgasukhasparzakam / 'aTuMgamahAnimittasuttatthadhArae'tti aSTAGga-aSTAvayavaM yanmahAnimittaM-parokSArthaHprati-pattikAraNavyutpAdakaM mahAzAstraM tasya yau sUtrArthau tau dhArayanti yete tathA tAn, nimittAGgAni caassttaavimaani||1|| "aTTha nimittaMgAI dibbu 1 ppAtaM 2 tarikkha 3 bhomaM ca 4 / . aMgaM 5 sara 6 lakkhaNa 7vaMjaNaMca 8tivihaM punnekkek||" . 'siggha'mityAdInyekArthAni padAni autsukyotkarSapratipAdanaparANi / 'siddhatthagahariyAliyAkayamaMgalamuddhANa'tti siddhArthaHkAH-sarSapAH haritAlikA-dUrvA tallakSaNAni kRtAni maGgalAni mUrdhni yaiste tathA 'saMcAlaMti't saJcArayanti 'laddhaTTatti svataH 'gahiyaDa'tti parasmAt 'pucchiyaha'tti saMzaye sati parasparataH 'viNicchiyaTThati praznAnantaraM ata evAbhigatArthA iti / ____ 'suviNa'tti sAmAnyaphalatvAt 'mahAsuviNa'tti mahAphalatvAt 'vAvattariti triMzato. dvicatvAriMzatazca mIlanAditi 'gabbhaM vakkamamANaMsitti garne vyutkrAmati-pravizati stiityrthH| mU. (519) gayavasahasIhaabhiseyadAmasasidiNayaraM jhayaM kuNbhN| . .. paumasarasAgaravimANabhavaNarayaNuccayasihiMca 14 // . . vR. 'gayavasahe'tyAdi, iha ca 'abhiseya'tti lakSyA abhiSekaH 'dAma'tti puSpamAlA, 'vimANabhavaNa'tti ekameva, tatra vimAnAkAraM bhavanaM vimAnabhavanaM, athavA devalokAdyo'vatarati tanmAtA vimAnaM pazyati vastu narakAttanmAtA bhavanamiti, ihaca gAthAyAM keSucitpadeSvanusvArasyAzravaNaM gAthA'nulomyAd shymiti| mU. (520) vAsudevamAyaro vA vAsudevaMsigabbhaMvakkamamANasieesiMcoddasaNhaMmahAsuviNANaM annayare satta mahAsuviNe pAsittANaM paDibujhaMti, baladevamAyora vA baladevaMsi gabbhaM vakkamamANaMsi eesiMcoddasaNhaMmahAsuviNANaM annayare cattAri mahAsuviNe pAsittANaMpaDibujhaMti, maMDaliyamAyaro vA maMDaliyaMsi gambhaM vakkamamANaMsi etesiNaM caudasaNhaM mahAsuviNANaM annayaraM egaM mahAsuviNaM pAsittA NaM pddibujjhnti| imeya NaM devANuppiyA! pabhAvatIe devIe ege mahAsuviNe diTe, taMorAleNaMdevANuppiyA pabhAvatIe devIe suviNe diDhe jAva AroggatuTTha jAva maMgallakArae NaM devANuppiyA! pabhAvatIe devIe suviNe diTe, atthalAbho devANuppie ! bhoga0 putta0 rajjalAbho devANuppie! evaM khalu devANuppie! pabhAvatI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaMjAva vItikkatANaM tumhaMkulakeuMjAva payAhiti, se'viya NaM dArae ummukkabAlabhAvejAva rajjavaI rAyA bhavissai anagAre vA bhAviyappA, taMorAleNaM devANuppiyA! pabhAvatIe devIe suviNe diDhejAva AroggatudIhAuyakallANajAva Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-11 diDhe / taeNaM se bale rAyA suviNalakkhaNapADhagANaM aMtie eyamaTTa soccA nisamma haTTatuTTha karayala jAva kaTTa te suviNalakkhaNapADhage evaM vayAsI-evameyaM devANuppiyA ! jAva se jaheyaM tujhe vadahattikaTTha taM suviNaM sammaM paDicchitaM0 tA suviNalakkhaNapADhae viuleNaM asaNapANakhAimasAimapupphavasthagaMdhamallAlaMkAreNaM sakkAreti saMmANeti sakkarittA saMmANettA viulaM jIviyArihaM pIidANaMdalayati 2 vipulaM2 paDivasajetipaDivisajjettA sIhAsaNAoabbhuTTei sI0 abbhuDhettA jeNeva pabhAvatI devI teNeva uvAgacchai teNeva uvAgacchittA pabhAvatI devIM tAhiM iTThAhiM kaMtAhiM jAva saMlavamANe saMlavamANe evaM vyaasii| evaM khalu devANuppiyA ! suviNasatthaMsibAyAlIsaM suviNA tIsaM mahAsuviNA bAvattari savvasuviNA diTThA, tattha NaM devANuppie ! titthagaramAyaro vA cakkavaTTimAyaro vA taM ceva jAva annayaraMegaMmahAsuviNaM pAsittANaMpaDibujhaMti, ime yaNaMtume devANuppie! ege mahAsuviNe diDhe taM orAle tume devI! suviNe diDhe jAva rajjavaI rAyA bhavissai anagAre vAbhAviyappA, taMorAle NaM tume devI ! suviNe diDhe jAva dikhettikaTTha pabhAvatiM deviM tAhiM iTThAhiM kaMtAhiM jAva docaMpi tacaMpi aNubUhai / tae NaM sA pabhAvatI devI balassa ranno aMtiyaM eyamaDhaM socA nisamma haTTatuTTakarayalajAva evaM vayAsI eyameyaM devANuppiyA! jAvataMsuviNaM sammaM paDicchati taM suviNaM samma paDicchittA baleNaM rannA abbhaNunnAya samANI nAnAmaNirayaNabhatticitta jAva abbhuDheti aturiyamacalajAvagatIejeNeva sae bhavaNe teNeva uvAgacchai ttA (2) sayaM bhvnnmnnupvitttthaa| tae NaM sA pabhAvatI devI vhAyA kayabalikammA jAva savvAlaMkAravibhUsiyA taM gabbhaM nAisIehiM nAiuNhehiM nAitittehiM nAikaDuehiMnAikasAehiM nAiaMbilehiM nAimahurehiM uubhayamANasuhehiM bhoyaNacchAyaNagaMdhamallehiM jaMtassa gabbhassa hiyaM mitaM patthaM gabbhaposaNaM taMdese ya kAle ya AhAramAhAremANI vivittamauehiM sayamAsaNehiM pairikasuhAe manAnukUlAe vihArabhUmIe pasatthadohalA saMpunnadohalA sammANiyadohalA avamANiyadohalA vocchinnadohalA vavaNIyadohalA vavagayarogamoha bhayaparittAsA taM gabbhaM suhaMsuheNaM parivahati / tae NaM sA pabhAvatI devI navaNhaM mAsANaM bahupaDipunnANaM addhaTThamANa rAiMdiyANaM vItikaMtANaM sukumAlapANipAyaM ahINapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaMjAvasasisomAkAraM kaMtaM piyadaMsaNaM surUvaMdArayaM payAyA tae NaM tIse pabhAvatIe devIe aMgapaDiyAriyAo pabhAvatiM deviM pasUyaM jANettA jeNeva bale rAyA teNeva uvAgacchanti teNeva uvAgacchittA karayala jAva balaMrAyaMjayeNaM vijaeNaMvaddhAveMti jaeNaM vijaeNaMvaddhAvettA evaMvayAsI-evaM khalu devANuppiyA! pabhAvatI piyaTThayAe piyaMnivedemo piyaM bhe bhavau / taeNaM se bale rAyA aMgapaDiyAriyANaM aMtiyaM eyamaDhe soccA nisamma haTTatuTTa jAva dhArAhayaNIva jAvaromakUve tAsiM aMgapaDiyAriyANaM mauDavajaM jahAmAliyaM omoyaM dalayati 2 setaMrayayAmayaM vimalasalilaputraMbhiMgAraMca giNhai giNhittA matthae dhovai matthae dhovittA viulaM jIviyArihaM pIidANaM dalayati pIidANaM dalayittA sakkAreti sammANeti // vR. 'jIviyArihaMti jIvikocitam / 'uubhuyamANasuhehiM tiRtaura bhajyamAnAni yAni sukhAni-sukhahetavaH zubhAni vA tAni tathA taiH 'hiya'ti tameva garbhamapekSya 'miyaMti parimitaM-nAdhikamUnaM vA 'patthaM ti sAmAnyena Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/11/520 pathyaM, kimuktaM bhavati ?-'gabbhaposaNaM'ti garbhapoSakamiti 'dese yati ucitabhUpradeze 'kAle ya'tti tatAvidhAvasare 'vivittamauehiti viviktAni-doSaviyuktAni lokAntarAsaGkIrNAni vA mRdukAnica-komalAni yAni tAni tathA taiH 'pairikkasuhAe'tti pratiriktatvena tathAvidhajanApekSayA vijanatvenasukhA zubhAvAyAsAtathAtayA pasatthadohala tianindyamanorathA saMpunnadohalA' abhilaSitArthaHpUraNAt 'saMmANiyadohalA' prAptasyAbhilaSitArthaHsyabhogAt avimANiyadohala'tti kSaNamapi lezenApi ca nApUrNamanorathetyarthaH ata eva 'vocchinnadohala'tti truTitavAJchetyarthaH / ____dohadavyavacchedasyaiva prakarSAbhidhAnAyAha-'viNIyadohala'tti 'vavagae'ityAdi, iha ca moho-mUDhatA bhayaM-bhItimAtraM paritrAsaH-akasmAdbhayam, iha sthAne vAcanAntare 'suhaMsuheNaM Asayai suyaiciTThai nisIyaituyaTTaitti dRzyatetatraca 'suhaMsuheNaM'tigarbhAnAbAdhayA Asayaitti AzrayatyAzrayaNIyaM vastu 'suyaittizete ciTThaittiUrddhasthAnena tiSThati 'nisIyaitti upavizati 'tuyaTTaitti zayyAyAM vartata iti| 'piyaTTayAe"tti priyArthaHtAyai-prItyarthaHmityarthaH 'piyaM niveemotti 'priyam' iSTavastu putrajanmalakSaNaM nivedayAmaH 'piyaM bhe bhavautti etacca priyanivedanaM priyaM bhavatAM bhavatu tadanyadvA priyaM bhavatviti / 'mauDavajaM ti mukuTasya rAjacihnatvAt strINAM cAnucitatvAttasyeti tadvarjana 'jahAmAliya'ti yathAmAlitaM yathA dhAritaM yathA parihitamityarthaH 'omoyaMti avamucyateparidhIyateyaH so'vamokaH-AbharaNaMtaM matthae dhovaittiaGgapraticArikANAMmastakAni kSAlayati dAsatvApanayanArthaM, svAminA dhautamastakasya hi dAsatvamapagacchatIti lokvyvhaarH| mU. (521) taeNaM se bale rAyA koDuMbiyapurise saddAvei saddAvettA evaM vayAsI-khippAmeva bho devANuppiyA! hasthiNApure nayare cAragasohaNaM kareha cAraga02 mANummANavaDDaNaM kareha mA02 hatthiNApuranagaraMsabhiMtarabAhiriyaM AsiyasaMmajiovalitaMjAva kareha kAraveha karettAyakAravettA yajUyasahassaMvA cakkasahassaMvA pUyAmahAmahimasakkAraM vA ussaveha 2 mametamANattiyaM paJcappiNaha, tae NaM te koDuMbiyapurisA baleNaM rannA evaM vuttA0 jAva pccppinnNti| tae NaM se bale rAyA jeNeva aTTaNasAlA teNeva uvAgacchati teNeva uvAgacchittA taM ceva jAva majaNagharAopaDinikkhamai paDinikkhamittA ussukka ukkaraM ukkiTuMadijaMamijaMabhaDappavesaM adaMDakoDaMDimaM adharimaM gaNiyAvaranADaijjakaliyaM anegatAlAcarANucariyaM aNuddhayamuiMgaM amilAyamalladAmaM pamuiyapakkaliyaMsapurajaNajANavayaM dasadivase ThiivaDiyaM kreti|| taeNaMsebale rAyAdasAhiyAe ThiivaDivAe vaTTamANIe saieyasAhassie yasayasAhassie ya jAe ya dAe ya bhAe ya dalamANa ya davAvemANe ya sae ya sAhassie ya sayasAhassie ya laMbhe paDicchemANe paDicchAvemANe evaM vihri| taeNaMtassadAragassaammApiyaro paDhame divaseThiivaDiyaMkareitaie divase caMdasUradaMsaNiyaM kareichaTTe divase jAgariyaM karei ekkArasame divase vItikaMte nivvatte asuijAyakammakaraNe saMpatte bArasAhadivase viulaM asaNaM pANaM khAimaM sAimaM uvakkhaDAviMti u02 jahA sivo jAva khattie ya AmaMteti A0 2 tao pacchA vhAyA kaya0 taM ceva jAva sakkareMti sammANeti 2 tasseva mittaNAtijAva rAINa ya khattiyANa ya purao ajjayapajjayapiupajjayAgayaM bahupurisaparaMparapparUDhaM Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, varga:-, uddezakaH - 11 43 kulANurUvaM kulasarisaM kulasaMtANataMtuvaddhaNakaraM ayameyArUvaM gonnaM guNaniSphannaM nAmadhejaM kareMti-jamhA NaM amhaM ime dArae balassa ranno putte pabhAvatIe devIe attae taM hou NaM amaMha eyassa dAragassa nAmadhejjaM mahabbale, tae NaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejjaM kareti mhbbletti| taNaM saM mahabbale dArae paMcadhAIpariggahie, taMjahA- khIradhAIe evaM jahA daDhapaine jAva nivAyanivvAdhAyaMsi suhaMsuheNaM parivahati / tae NaM tassa mahabbalassa dAragassa ammApiyaro anupuvveNaM ThitivaDiyaM vA caMdasUradaMsAvaNiyaM vA jAgariyaM vA nAmakaraNaM vA paraMgAmaNaM vA payacaMkamaNaM vA jemAmaNaM vA piMDavaddhaNaM vA pajjapAvaNaM vA kaNNavehaNaM vA saMvaccharapaDilehaNaM vA coloyaNagaM ca uvaNayaNaM ca annANi ya bahUNi gabbhAdhANajammaNamAdiyAI kouyAiM kareti / tae NaM taM mahabbalaMkumAraM ammApiyaro sAtiregaTThavAsagaM jANittA sobhanaMsi tihikaraNamuhuttaMsi evaM jahA daDhappainno jAva alaM bhogasamatte jAe yAvi hotthA / tae NaM taM mahabvaM kumAraM ummukkabAlabhAvaM jAva alaM bhogasamatthaM vijANittA ammApiyaro aTTha pAsAyavaDeMsae kareti 2 abbhuggayamUsiyapahasie iva vannao jahA rAyappaseNaijje jAva paDirUve tesi NaM pAsAyavaDeMsagANaM bahumajjhadesabhAge ettha NaM mahegaM bhavaNaM kareti anegakhaMbhasayasaMniviTTaM vannao jahA rAyappaseNaijje pecchAdharamaMDavaMsi jAva paDirUve / / .vR. 'cAragasohaNaM 'ti bandivimocanamityarthaH ' mANummANavaDDaNaM kareha 'tti iha mAnaMsadhAnyaviSayam unmAnaM-tulArUpam 'ussukka' ti 'ucchulkAM' muktazulkAM sthitipatitAM kArayatIti sambandhaH, zulkakaM tu vikrayabhANDaM prati rAjadeyaM dravyam, 'ukkaraM' ti unmuktakarAM, karastu gavAdIn prati prativarSaM rAjadeyaM dravyaM, 'ukkiTThe' ti utkRTAM - pravAnAM karSaNaniSedhAdvA 'adijaM 'ti vikrayaniSedhenAvidyamAnadAtavyAM 'amijjaM' ti vikrayapratiSedhAdevAvidyamAnAmAtavyAM avidyamAnamAyAM vA 'abhaDappavesaM'ti avidyamAno bhaTAnAM - rAjAjJAdAyinAM puruSANAM pravezaH kuTumbigeheSu yasyAM sA tathA tAM 'adaMDakodaMDimaM ti daNDalabhyaM dravyaM daNDa eva kudaNDena nirvRttaM dravyaM kudaNDimaM tannAsti yasyAM sA'daNDakudaNDimA tAM - tatra daNDaH-aparAdhAnusAreNa rAjagrAhyaM dravyaM kudaNDastu-kAraNikAnAM prajJAparAdhAnmahatyapyaparAdhino'parAdhe alpaM rAjagrAhyaM dravyamiti, 'adharimaM' ti avidyamAnadhAraNIyadravyAm RNamutkalanAt 'gaNiyAvaranADaijakaliyaM gaNikAvarai: - vezyApradhAnairnATakIyaiH - nATasambandhibhiH pAtraiH kalitA yA sA tathA tAm 'aNegatAlAcarANucariyaM' nAnAvidhaprekSAcArisevitAmityarthaH 'anuddhayamuiMga' anuddhatA-vAdanArthaM vAdakairavimuktA mRdaGgA yasyAM sA tathA tAm 'amilAyamalladAmaM'amlAnapuSpamAlAM 'pamuiyapakkaliyaM' ti pramuditajanayogyAtpramuditA prakraDitajanayogAvyakIDitA tataH karmadhArayo'tastAM 'sapurajaNajANavayaM' saha purajanena jAnapadena ca - janapadasambandhijanena yA varttate sA tathA tAM vAcanAntare 'vijayavejaiyaM' ti dRzyate tatra cAtizayena vijayo vijayavijayaH sa prayojanaM yasyAH sA vijayavaijayikI tAM 'ThiivaDiyaM' ti sthitau - kulasya lokasya vA maryAdAyAM patitA-gatA yA putrajanmamahaprakrayA sA sthitipatitA'tastAM 'dasAhiyAe' ttidasAhikAyAM- dazadivasapramANAyAM 'jAe ya'tti yAgAn - pUjAvizeSAn 'dAe ya'tti dAyAMzca dAnAni 'bhAe ya'tti bhAgAMzca Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/11/521 vivakSitadravyAMzAn 'caMdasUradaMsaNiya'ti candrasUryadarzanAbhidAnutsavaM jAgariya'ti rAtrijAgaraNarUpamutsavavizeSaM nivvatteasuijAyakammakaraNe'tti nivRtte' atikrante azucInAMjAtakarmaNAM karaNamazucitAjakarmakaraNaM tatra 'saMpatte bArasAhadivase'tti saMprApte dvaadshaakhydivse| athavA dvAdazAnAmAM samAhAro dvAdazAhaM tasya divaso dvAdazAhadivaso yena sa pUryate tatra, 'kulANurUvaM ti kulocitaM, kasmAdevam ? ityAha-'kulasarisaMti kulasazaM, tatkulasya balavatpuruSakulatvAnmahAbala iti nAmnazca balavadarthAbhidhAyakatvAt tatkulasaya mahAbala iti nAmnazca sAdRzyamiti 'kulasaMtAmataMtuvaddhaNakaraM ti kularUpo yaH santAnaH sa eva tantudIrghatvAttavarddhanakaraMmAGgalyatvAdyatratattathA ayameyArUvaMti idametadrUpaM goNaM tigauNaM taccAmukhyamapyucyata ityata Aha-'guNaniSphanaM'ti, 'jamhANaM amhaM ityAdi asmAkamayaM dArakaH prabhAvatIdevyAtmajo yasmAdvalasya rAjJaH putrastasmAtpitu mAnusArinAmAsya dArakasyAstu mahAbala iti| __ 'jahAdaDhapainnetiyathaupapAtike DhapratijJo'dhItastathA'yaMvaktavyaH, taccaivaM-'majaNadhAIe maMDaNadhAIe kIlAvaNadhAIe aMkadhAIe' ityAdi, 'nivAyanivvAghAyaMsI'tyAdi ca vAkyamihaivaM sambandhanIyaM 'girikaMdaramallINevva caMpagapAyave nivAyanivvAghAyaMsi suhaMsuheNaM privddddi'tti| 'paraMgAmaNaMtibhUmau sarpaNaM payacaMkAmaNaM'tipAdAbhyAMsaccAraNaM 'jemAmaNaM'tibhojanakAraNaM "piMDavaddhaNaM'ti kavalavRddhikAraNaM pajapAvaNaM tiprajalpakAraNaM kaNNehaNaM'tipratItaM saMvaccharapaDilehaNaM'tivarSagranthikaraNaM coloyaNaM cUDAdharaNam 'uvaNayaNaM ti kalAgrAhaNaM 'gabbhAhANajammaNamAiyAiMkouyAiMkareMti'tti garbhAdhAnAdiSuyAni kautukAni-rakSAvidhAnAdIni tAni garbhAdhAnAdInyevocyanta iti garbhAdhAnajanmAdikAni kautukAnItyevaM samAnAdhikaraNatayA nirdezaH kRtaH, 'evaM jahA daDhapainno' ityanena yatsUcitaM tadevaM dRzyaM sohaNaMsi tihikaraNanakkhattamuhuttaMsiNhAyaM kayabalikammaM kayakouyamaMgalapAyacchittaM savvAlaMkAravibhUsiyaM mahayA iDDisakka rasamudaeNaM kalAyariyassa uvnnyNtii'tyaadiiti|| 'abbhuggayamUsiyapahasite iva' abhyudgatocchritAn-atyuccAn iha caivaM vyAkhyAnaM dvitIyAbahuvacanalopadarzanAt, 'pahasite iva'tti prahasitAniva-zvetaprabhApaTalaprabalatayA hasata ivetyarthaH 'vannao jahA rAyappaseNaijje' ityanene yatsUnene yatsUcitaM tadidaM-'maNikaNagarayaNabhatticittavAuddhayavijayavejayaMtI paDAgAchattAicchattakalie tuMge gagaNatalamabhilaMgha- mANasihare' ityAdi, etacca pratItArthaHmeva, navaraM 'maNikanakaralAnAM bhaktibhi-vicchittibhizcitrA ye te tathA, vAtodbhUtA yA vijayasUcikA vaijayantyabhidhAnAHpatAkAzchatrAticchatrANicataiH kalitA yete tathA tataH karmadhAravastatastAn 'aNegakhaMbhasayasaMnivilu'ti anekeSu stambhazateSu saMniviSTaM yadanekAni vA stambhazatAni saMniviSTAni yatra tattathA 'vannao jahA rAyappaseNaijje pecchAdharamaMDavaMsi'tati yathA rAjapraznakRte prekSAgRhamaNDapaviSayo varNaka uktastathA'sya vAcya ityarthaH / sa ca 'lIlaThThiyasAlibhaMjiyAga'mityAdiriti / mU. (522) taeNataMmahabbalaM kumAraM ammApiyaroannayA kayAvi sobhanaMsi tihikaraNadivasanakkhattamuhuttaMsi hAyaM kayabalikammaM kayakouyamaMgalapAya0 savvAlaMkAravibhUsiyaM pamakkhaNagaNhANagIyavAiyapasAhaNaTuMgatilagakaMkaNaavihavavahuuvaNIyaM maMgalasujaMpiehi ya Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-11 ___45 varakouyamaMgalovayArakayasaMtikammaM sarisayANaM sarittayANaM sarivvayANaM sarisalAvannarUvajovvaNaguNovaveyANaM viNIyANaM kayakouyamaMgalapAyacchittANaM sarisaehiM rAyakulehito ANilliyANaM aTThaNhaM rAyavarakannANaM egadivaseNaM pANiM gihaaviNsu| taeNaMtassamahAbalassa kumArassa ammApiyaroayameyArUvaMpIidANaMdalayaMtitaM0-aTTha hiranakoDIo aTTa suvanakoDIo aTTha mauDe mauDappavare aTTha kuMDalajue kuMDalajuyappavare aTTha hAre hArappavare aTTha addhahAre addhahArappavare aTThaegAvalIoegAvalippavarAo evaMmuttAvalIo evaM kaNagAvalIo evaM rayaNAvalIo aTTha kaDagajoe kaDagajoyappavare evaM tuDiyajoe aTTha khomajuyalAiMkhomajuyalappavarAMevaM vaDagajuyalAiMevaM paTTajuyalAievaM dugullajuyalAiMaTThasirIo aTThahirIo-evaM dhiIo kittIo buddhIo lacchIo aTTha naMdAiMaTThabhaddAiMaTTha tale talappavare savvarayaNAmae niyagavarabhavaNakeU aTTha jhae jhayappavare aTTha vaye vayappavare dasagosAhassieNaM vaeNaM aTTha nADagAiM nADagappavarAI battIsabaddheNaM nADaeNaM aTTha Ase Asappavare savvarayaNAmae siridharapaDirUvaeaThTha hatthI hasthippavare savvarayaNAmae siridharapaDirUvaeaTThajANAiM jANappavarAI aTTha jugAijugappavarAievaM siviyAoevaM saMdamANIo evaM gillIo thillIoaTThaviyaDajANAI viyaDajANappavarAiM aTTharahe pArijANie aTTaharahe saMgAmie aTTha Ase Asappavare aTTa hatthI hatthippavare aTThagAme gAmappavare dasakulasAhassieNaMgAmeNaM aTThadAse dAsappavare evaMcevadAsIo evaM kiMkare evaM kaMcuije evaM varisadhare evaM mhttre| . aTThasovannieolaMbaNadIve aTTharuppAmaeolaMbaNadIveaTThasuvannaruppAmae olaMbaNadIve aTThasovannieukkaMcaNadIve evaMcevatiniviaTTha sovanniethAle aTTharuppamaethAleaTThasuvannaruppamae tAle aTTha sovaniyAo pattIo 3 aTTha sovaniyAiM thAsayAiM 3 aTTha sovaniyAiMmaMgallAiM3 aTTha sovanniyAo taliyAo aTTha sovanniyAo bhisiyAo aTTha sovanniyAo karoDiyAo aTTha sovannie palaMke aTThasovanniyAopaDisejAo aTTahaMsAsaNAiMaTThakoMcAsaNAiM evaMgarulAsaNAI unnayAsaNAiM paNayAsaNAI dIhAsaNAiMbhaddAsaNAI pakkhAsaNAI magarAsaNAiM aTTha paumAsa-NAI __ aTThadisAsovatthiyAsaNAiM aTTha tellasamaggejahA rAyappaseNaijje jAvaaTTa sarisavasamugge aTTa khujAo jahA uvavAie jAva aTTha pArisIo aTTha chatte aTTha chattadhArio ceDIo aTTha cAmarAoaTTacAmaradhArIoceDIo aTThatAliyaMTe atAliyaMTadhArIoceDIo aTThakaroDiyAdhArIoceDIo aTThakhIradhAtIojAvaaTThaaMkadhAtIo-aTThaaMgamadiyAo aTTha ummaddiyAo aTTha pahAviyAo aTTha pasAhiyAo aTTa vanagapesIo aTTha cunagapesIo aTTa koTThAgArIo aTTha davakArIo aTTha davakArIo aTTha uvatthANiyAo aTTha nADaijAo aTTha koDubiNIo aTTha mahANasiNIo aTThabhaMDAgAriNIoaTTha ajjhAdhAriNIoaTThapupphadharaNIo aTTha pANidharaNIo aTTha balikArIo aTTha sejAkArIo aTTha abhitariyAo paDihArIo aTTha bAhiriyAo paDihArIo aTThamAlAkArIo aTThapesaNakArIo anaM vAsubuhaM hirannaM vA suvanaM vA kaMsaMvA dUsaM vA viuladhaNakaNagajAvasaMtasArasAvaejjaM alAhi jAva AsattamAo kulavaMsAo pakAmaMdAuM pakAmaM bhottuM pakAmaM pribhaaegeN| taeNaMse mahabbale kumAre egamegAe bhajAe egamegaMhiranakoDiMdalayati egamegaMsuvanakoDiM Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/11/522 dalayati egamegaM mauDaM mauDappavaraM dalayati evaM taM ceva savvaMjAva egamegaM pesaNakAriMdalayati annaM vA subahu hirannaM vA jAva paribhAeuM, tae NaM se mahabbale kumAre upiM pAsAyavaragae jahA jamAlI jAva vihrti| vR. 'pamakkhaNagaNhANagIyavAiyapasAhaNaTuMgatilagakaMkaNaavihavavahuuvaNIya'ti prabhrakSaNakaM-abhyaJjanaM snAnagItavAditAni pratItAni prasAdhanaM-maNDanaM aSTasvaGgeSu tilakAHpuNDANi aSTAGgatilakAH kaGkaNaMca-raktadavarakarUpaMetAni avidhavavadhUbhi-jIvatpatikanArIbhirUpanItAni yasya sa tathA taM "maMgalasujaMpiehi yatti maGgalAni-dadhyakSatAdIni gItagAnavizeSA vA tAsu jalpitAni ca-AsIrvacanAnIti dvandvastaiH karaNabhUtaiH 'pANiM gihAviMsutti smbndhH| kiM bhUtaM tam ? ityAha-'varakouyamaGgalovayArakayasaMtikamma' varANi yAni kautukAni-bhUtirakSAdIni maGgalAni ca-siddhArthaHkAdIni tadrUpo ya upacAraH-pUjA tena kRtaM zAntikarma-duritopazamakriyAyasyasatathAtaM 'sarisiyANaM'ti sadhsInAMparasparatomahAbalApekSayA vA 'sarittayANa tisakatvacAM-saddazacchavInAM sarivvayANaM tisagavayasAM, 'sarisalAvanne'tyAdi, ihacalAvaNyaM-manojJatA ruupN-aakRtiyovnN-yuvtaa guNAH-priyabhASitvAdayaH, 'kuNDalajoe'tti kuNDalayugAni kaDagajoe'ttikalAcikAbharaNayugAni 'tuDiya'tti bAhvAbharaNaM khomettikApAsikaM atasImayaM vA vastraM paDaga'tti trasarImayaM paTTa'tti paTTasUtramayaM 'dugulla'tti dukalAbhidhAnavRkSatvaganiSpanaM zrIprabhRtayaH SaDadevatApratimAH nandAdIni maGgalavastUnianye tvAhuH-nandaM-vRttaM lohAsanaM bhadraM-zAsanaM mUDhaka iti yaprasiddhaM / 'tale'tti tAlavRkSAn 'vaya'ttivrajAn-gokulAni 'siridharapaDiravae'ttibhANDAgAratulyAn ralamayatvAt 'jANAIti zakaTAdIni 'juggAItigollaviSayaprasiddhAnijampAnAni sibiyAo'tti zibikAH-kUTAkArAcchAditajampAnarUpAH 'saMdamANiyAo'ttisyandamAnikAH puruSapramANAjampAnavizeSAneva 'gillIo'tti hastina upari kollarAkAzaH 'thillIo'tti lATAnAM yAni aDDapalyAnAnitAnyanyaviSayeSu thillIoabhidhIyante'tastAH 'viyaDajANAiMti vivRtayAnAni tallaTakavarjitazakaTAni, 'pArijANie'tti pariyAnaprayojanAH pAriyAnikAstAn 'saMgAmie'tti saGgrAmaprayojanAH sAGgAmikAstAn, teSAM ca kaTIpramANA phalakavedikA bhavati, 'kiMkare'tti pratikarmaH pRcchAkAriNaH 'kaMcuijjetti pratIhArAn 'varasadhare'tti varSadharAn varddhitakamahallakAn / ___'mahattarAn' antaHpurakAryacintakAn 'olaMbaNadIve'tti zraGkhalAbaddhadIpAn 'ukkaMcaNadIve'tti utkaJcanadIpAn UrddhadaNDavataH "evaM ceva tinnivittirUpyasuvarNasuvarNarUpyabhedAt 'paMjaradIve'ttiabhrapaTalAdipaJjarayuktAn 'thAsagAIti AdarzakAkArAn 'taliyAo'ttipAtrIvizeSAn 'kaviciyAo'tti kalAcikAH 'avaeDae'tti tApikAhastakAn 'avayakkAo'ttiavapAkyAstApakA iti saMbhAvyate 'bhisiyAo'tti AsanavizeSAn 'paDisenjAo'ttiuttarazayyAH haMsAsanAdIni haMsAdyAkAropalakSitAni unnatAdyAkAropalakSitAni ca zabdato'vagantavyAni, 'jahA rAyappaseNaijje' ityanene yatsUcitaM tadidam 'aTThakuTThasamugge evaMpattacoyatagaraelahariyAlahiMgulayamaNosilaaMjaNasamugge'tti, jahA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, varga:-, uddezakaH-11 47 uvavAie'ityanena yatsUcitaM tadihaiva devAnandAvyatikare'stIti tata eva dRzya, 'karoDiyAdhArIo'tti sthagikAdhAriNIH 'aTTha aMgamaddiyAo aTTha omaddiyAo'tti ihAGgamardikAnAmunmardikAnAM cAlpabahumardanakRto vizeSaH 'pasAhiyAo'tti mnnddnkaarinniiH| 'vanagapesIo'tti candanapeSaNakArikA haritAlAdipeSikA vA 'cunnagapesIo'tti iha cUrNa-tAmbUlacUrNA gandhadravyacUrNo vAM 'davakArIo'tti parihAsakAriNIH 'uvatthANiyAo'tti yAAsthAnagatAnAMsamIpevartante nADaijAo'tti nATakasambandhinIH 'kuTuMviNIo tipadAtirUpAH 'mahANasiNIo'tti rasavatIkArikAH seSapadAni ruuddhigmyaani| mU. (523) teNaMkAleNaM2 vimalassaarahaopaoppaedhammaghose nAmaManagArejAisaMpanne vannao jahA kesisAmissa jAva paMcahiM anagArasaehiM saddhiM saMparibuDe puvvANupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUtijamANe jeNeva hatthiNAgapure nagare jeNeva sahasaMbavane ujjANe teNeva uvAgacchai 2 ahApaDirUvaM uggahaMogiNhati 2 saMjameNaMtavasA appANaM bhAvemANe viharatitaeNaMhatthiNApure nagare siMghADagatiya jAva parisA pnyjuvaasi| tae NaM tassa mahabbalassa kumArassa taM mahayA jaNasadaM vA jaNavUha vA evaM jahA jamAlI taheva ciMtA taheva kaMcuijpurisaMsaddAveti, kaMcuijapurisovi taheva akkhAti, navaraM dhammaghosassa anagArassa AgamaNagahiyaviNicchae karayalajAvaniggacchai, evaM khalu devANuppayA! vimalassa arahao pauppae dhammaghose nAmaM aNagAre sesaM taM ceva jAva sovi taheva rahavareNaM niggacchati, dhammakahA jahA kesisAmissa, sovi taheva ammApiyaro aapucchi| navaraM dhammaghosassaanagArassaaMtiyaM muMDe bhavittA agArAoanagAriyaMpavvaittaetaheva vuttapaDivuttayA navaraM imAoya tejAyA viularAyakulabAliyAo kalA0 sesaMtaMceva jAva tAhe akAmAiMcevamahabbalakumAraMevaMvayAsI-taMicchAmo tejAyA! egadivasamavirajasiriMpAsittae, taeNaM se mahabbale kumAre ammApiyarANa vayaNamaNuyattamANe tusiNIe saMciTThati / tae NaM se bale rAyA koDuMbiyapurise saddAvei evaM jahA sivabhaddassa taheva rAyAbhiseo bhANiyavvo jAva abhisiMcati karayalapariggahiyaM mahabbalaM kumAraM jaeNaM vijaeNaM vaddhAveMti jaeNaM vijaeNaM vaddhAvittA jAva evaM vayAsI-bhaNa jAyA ! kiM demo kiM payacchAmo sesaM jahA jamAlissatahevajAvataeNaMsemahabbale anagAredhammaghosassa anagArassaaMtiyaMsAmAiyamAiyAI coddasa puvvAiM ahijjati a0 2 bahUhiM cautthajAva vicittehiM tavokammehi appANaM bhAvamANe bahupaDipunnAiMduvAlasa vAsAiM sAmannapariyAgaM pAuNati bahU0 mAsiyAe saMlehaNAe sarddhibhattAI anasaNAe0 AloiyapaDikkatesamAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA uDDhacaMdamasUriya jahA ammaDo jAva baMbhaloe kappe devattAe uvavanne / tatthaNaM atthegatiyANaMdevANaMdasa sAgarovamAiMThitI pannattA, tatthaNaM mahabbalassavi dasa sAgarovamAiMThitI pannattA, seNaMtumaMsudaMsaNA! baMbhaloge kappe dasa sAgarovamAiMdivvAiMbhogabhogAI bhuMjamANe viharittAtAo ceva devalogAoAukkhaeNaM 3 anaMtaraMcayaM caittA iheva vANiyagAme nagare seTTikulaMsi puttattAe pccaayaae| mU. (524) taeNaMtume sudaMsaNA! ummukka bhAveNaM vinAyapariNayametteNaMjovvaNagamaNuppatteNaM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 11/-/11/523 tahArUvANaM therANaM aMtiyaM kevalipannatte dhamme nisaMte, se'viya dhamme icchie paDicchie abhiruie taM suNaM tumaM sudaMsaNA ! idANiM pakaresi / se teNaTTeNaM sudaMsaNA ! evaM vuccai-atthi NaM etesiM paliovamasAgarovamANaM khayeti vA avacayeti vA, tae NaM tassa sudaMsaNassa seTThissa samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyamahaM soccA nisamma subheNaM ajjhavasANeNaM subheNaM pariNAmeNaM lesAhiM visujjhamANIhiM tayAvaraNijjANaM kammANaM khaovasameNaM IhapohamaggaNagavesaNaM karemANassa sannIpucve jAtIsaraNe samupapanne eyamaTTaM sammaM abhisameti / taNaM se sudaMsaNe seTThI samaNaM bhagavayA mahAvIreNaM saMbhAriyapuvvabhave duguNANIyasaGghasaMvege AnaMdasupunnanayaNe samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto A0 2 vaM0 namaM0 2 ttA evaM vyAsI- evameyaM bhaMte! jAva se jaheyaM tujjhe vadahattikaTTu uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakka mai sesaM jahA usabhadattassa jAva savvadukkhappahINe, navaraM coddasa puvvAiM ahijjai, bahupaDipunnAiM duvAlasa vAsAI sAmannapariyAgaM pAuNai, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! // 48 vR. 'vimalassa' tti asyAmavasarpiNyAM trayodazajinendrasya 'pauppae' tti prapautrakaH - praziSyaH athavA prapautrike - ziSyasantAne 'jahA kesisAmissa' tti yathA kezinAmna AcAryasya rAjapraznakRtAdhItasya varNaka uktastathA'sya vAcyaH, saca 'kulasaMpanne balasaMpanne rUvasaMpanne vinayasaMpanne' ityAdiriti, 'vRttapaDivRttaya' tti uktapratyuktikA bhaNitAni mAtuH pratibhaNitAni ca mahAbalasyetyarthaH, navaramityAdi, jamAlicarite hi vipulakulabAlikA ityadhItamiha tu vipularAjakulabAlikA ityetadadhyetavyaM, kalA ityanena cedaM sUcitaM / 'kalAkusalasavvakAlalAliyasuhoiyAo'tti, 'sivabhaddassa'tti ekAdazazatanavamoddezakAmihitasya zivarAjarSiputrasya, 'jahA ammaDo' tti yathaupapAtike ammaDo'dhItastathA'yamiha vAcyaH, tatra ca yAvtakaramAdetatsUtramevaM dRzyaM - 'gahagaNanakkhattatArArUvANaM bahUIM joyaNAI bahUI joyaNasayAI bahUiM joyaNasahassAiM bahUI joyaNasayasahassAiM bahUI joyaNakoDAkoDIo uDuM dUraM uppaittA sohammIsANasaNaMkumAramAhiMde kappe vIIvaitta'tti / iha ca kila caturdazapUrvadharasya jaghanyato'pi lAntake upapAta iSyate, "jAvaMti laMtagAo caudasapuvvI jahannauvavAo'tti vacanAdetasya caturdazapUrvadharasyApi yad brahmaloka upapAta uktastat kenApi manA vismaraNAdinA prakAreNa caturdazapUrvANAmaparipUrNatvAditi saMbhAvayantIti / 'sannI puvvajAIsaraNe' tti saJjJirUpA yA pUrvA jAtistasyAH smaraNaM yattattathA ' ahisamei' tti adhigacchatItyarthaH 'duguNANIyasaGghasaMvege' tti pUrvakAlApekSayA dviguNAvAnItau zraddhAsaMvegI yasya sa tathA, tatra zraddhA-tattvazraddhAnaM sadanuSThAnacikIrSA vA saMvego - bhavabhayaM mokSAbhilASo veti, 'usabhadattassa'tti navamazate trayastriMzattamoddezake'bhihitasyeti // zatakaM - 11 uddezakaH - 11 samAptaH -: zatakaM - 11 uddezakaH - 12: vR. ekAdazoddezake kAla ukto dvAdaze'pi sa eva bhaGgayantareNocyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (525) teNaM kAleNaM 2 AlamiyA nAmaM nagarI hotthA vannao, saMkhavaNe ceie vanao, Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, varga:-, uddezakaH-12 49 tatthaNaM AlabhiyAe nagarIe bahave isibhaddapattapAmokkhA samaNo vAsayA parivasaMti aDhA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA jAva viharati / tae NaM tesiM samaNovAsayANaM annayA kayAvi egayao sahiyANaM samuvAgayANaM saMniviTThANaM sannisannAmaM ayameyArUve miho kahAsamullAve samuppajjitthA-devalogesuNaM ajjo ! devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA? taeNaMse isibhaddaputtesamaNovAsaedevaTTitIgahiyaDhetesamaNovAsaeevaM vayAsI-devaloesu NaM ajjo ! devANaM jahanneNaM dasavAsasahassAiM ThitI pannattA, teNa paraMsamayAhiyA dusamayAhiyA jAva dasasamayAhiyA saMkhejasamayAhiyA asaMkhejasamayAhiyA ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI ThitI pannattA, teNa paraM vocchinnA devA ya devalogA y| taeNaM te samaNovAsayA isibhaddaputtassa samaNovAsagassa evamAikkhamANassa jAva evaM parUvemANassa eyamaDheM no saddahati no pattiyaMti no royaMti eyamaDhaM asaddahamANA apattiyamANA aroemANA jAmeva disaMpAunbhUyA tAmeva disNpddigyaa| mU. (526) teNaM kAleNaM 2 samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDDhe jAva parisA pajavAsai taeNatesamaNovAsayA imIsekahAelaTThA samANA haTTatuTThA evaMjahAtuMgiuddesaejAva pajjuvAsaMti tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahati0 dhammakahA jAva ANAe ArAhae bhavai / tae NaM te samaNovAsayA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammaM socA nisamma haTTatuTThA uTThAe uTTei 70 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdanti namaMsanti 2 evaM vadAsI-evaM khalu bhaMte ! isi bhaddapatte samaNovAsae amhaM evaM Aikkhai jAva parUvei-devaloesuNaM ajo! devANaM jahanneNaM dasa vAsasahassAiMThitI pannattAteNa paraM samayAhiyA jAvateNa paraM vocchinnA devA ya devalogA ya - sekahameyaMbhaMte! evaM?, ajotti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNovAsaeevaMvayAsI-jannaM ajo ! isibhaddaputte samaNovAsae tujhaM evaM Aikkhai jAva parUvei-devalogesu NaM ajo! devANaM jahanneNaM dasa vAsasahassAiMThiI pannattA teNa paraM samayAhiyA jAva teNa paraMvochinnA devA ya devalogA ya, sacce NaM esamaDhe, ahaM puNa ajjo ! evamAikkhAmi jAva parUvemi-devalogesuNaM ajo! devANaM jahanneNaM dasa vAsasahassAiMtaM cevajAvateNa paraM vocchinnA devA yadevalogA ya, sacce NaMesamaDhe |tenntesmnnovaasgaa samaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtiyaMeyamaDhe socA nisamma samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdanti namaMsanti 2 jeNeva isibhaddaputte samaNovAsae televa uvAgacchinti 2 isibhaddaputtaM samaNovAsagaM vaMdati namasaMti 2 eyamaDhe saMmaM viNaeNaM bhujo 2 khAmeti / tae NaM samaNovAsayA pasiNAiMpucchaMti pu02 aTThAiM pariyAveyaMti a02 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti namasaMti vaM02 jAmeva disaMpAubbhUyA tAmeva disNpddigyaa| mU. (527) bhaMtetti bhagavaMgoyame samaNaMbhagavaMmahAvIraMvaMdainamaMsaivaM02 evaMvayAsI-pabhU NaM bhaMte ! isibhaddaputte samANovAsae devANuppiyANaM aMtiyaM muMDebhavittA AgArAo anagAriyaM pavvaittae?, goyamA ! no tiNaDhe samaDhe / - goyamA ! isibhaddaputte samaNovAsae bahUhiM sIlavvayaguNavayaveramaNapaJcakkhANa Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 11/-/12/527 posahovavAsehiM ahApariggahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahUiM sIlavvayaguNavayaveraNapaJcakkhANaposahovavAsehiM ahApariggahiehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahUiM bAsAiM samaNovAsagapariyAgaM pAuhiti ba0 2 mAsiyAe saMlehaNAe attANaM jhUsehiti mA0 2 saTThi bhattAiM aNasaNAI chedehiti 2 AloiyapaDikka te samAhipatte kAlamAse kAlaM kiJccA sohamme kappe aruNAbhe vimANe devattAe uvavajjihiti, tattha NaM atthegatiyANaM devANaM cattAri paliovamAiM ThitI pannattA / tattha NaM isibhaddaputtassavi devarasa cattAri paliovamAiM ThitI bhavissati / se NaM bhaMte ! isibhaddaputte deve tAto devalogAo AukkhaeNaM bhava0 ThiikkhaeNaM jAva kahiM uvavajjihiti ?, goyamA ! mahAvidehe vAsa sijjhihiti jAva aMtaM kAheti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti bhagavaM goyame jAva appANaM bhAvemANe viharai / mU. (528) taNaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kayAvi AlabhiyAo nagIo saMkhavaNAo ceiyAo paDinikkhamai paDinikkhamittA bahiyA jaNavayavihAraM viharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM AlamiyA nAmaM nagarI hotthA vannao, tattha NaM saMkhavaNe nAmaM ceie hotthA vannao, tassa NaM saMkhavaNassa adUrasAmaMte poggale nAmaM parivvAyae parivasati riuvvedajajuravedajAvanaesa supariniTThie chachaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM uDDa bAhAo jAva AyAvemANe viharati / tae NaM tara po galarasa chaTTachaTTeNaM jAva AyAvemANassa pagatibhaddayAe jahA sivassa jAva vibbhaMge nAmaM annANe samuppanne, seNaM teNaM vibhaMgeNaM nANeNaM samuppanneNaM baMbhaloe kappe devANaM ThitiM jANati pAsati / 50 tae NaM tassa poggalassa parivvAyagassa ayameyArUve ammatthie jAva samuppajjitthA asthi NaM mamaM aisese nANadaMsaNe samuppanne, devaloesu NaM devANaM jahantreNaM dasavAsasahassAiM ThitI pannattA te paraM samayAhiyA dusamayAhiyA jAva ukkoseNaM asaMkhejjasamayAhiyA ukkoseNaM dasasAgarovamAiM ThitI pannattA teNa paraM vocchinnA devA ya devalogA ya, evaM saMpeheti evaM 2 AyAvaNabhUmIo paJccoruhai A0 2 tidaMDakuMDiyA jAva dhAurattAo ya geNhai ge0 2 jeNeva AlaMbhiyA nagarI jeNeva parivvAyagAvasahe teNeva uvAgacchai uvA0 2 bhaMDanikkhevaM kareti bhaM0 2 AlaMbhiyAe nagarIe siMghADaga jAva hesu annamannassa evamAikkhai jAva parUvei / atthi NaM devANuppiyA ! mamaM atisese nANadaMsaNe samuppanne, devaloesu NaM devANaM jahantreNaM dasavAsasahassAiM taheva jAva vocchinnA devA ya davelogA ya / tae NaM AlaMbhiyAe nagarIe eeNaM abhilAveNaM jahA sivassa taM caiva jAva se kahameyaM manne evaM ?, sAmI samosaDhe jAva parisA paDigayA, bhagavaM goyame taheva bhikkhAyariyAe taheva bahujaNasaddaM nisAmei taheva bahujaNasaddaM nisAmettA taheva savvaM bhANiyavvaM jAva ahaM puNa goyamA ! evaM AikkhAmi evaM bhAsAmi jAva parUvemidevaloesu NaM devANaM jahantreNaM dasa vAsasahassAiM ThitI pannattA teNa paraM samayAhiyA dusamayAhiyA jAva ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThitI pannattA, teNa paraM vocchinnA devA ya devalogA ya / atthi NaM bhaMte! sohamme kappe davvAiM savannAiMpi avannAiMpi taheva jAva haMtA atthi, evaM IsANevi, evaM jAva accue, evaM gevejjavimANesu aNuttaravimANesuvi, IsipabbhArAevi jAva Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-11, vargaH-, uddezakaH-12 haMtA asthi, taeNaMsAmahatimahAliyAjAva paDigayA, taeNaMAlaMbhiyAe nagarIe siMghADagatiya0 avasesaM jahA sivassa jAva savvadukkhappahINe navaraM tidaMDakuMDiyaM jAva dhAurattavatthaparihie parivaDiyavibbhaMgeAlaMbhiyaM nagaraMmajjhaM0 niggacchati jAva uttarapuracchimaMdisIbhAgaMavakkamati a0 2 tidaMDakuMDiyaMca jahA khaMdao jAva pavvaio sesaMjahA sivassa jAva avvAbAhaM sokkhaM anubhavati sAsayaMsiddhA / sevaM bhaMte! 2 ti|| vR. 'teNa mityAdi, 'egao'ta ekatra 'samuvAgayANaM'ti samAyAtAnAM 'sahiyANaM'ti militAnAM samuciTThANaM ti AsanagrahaNena 'sannisannANaM'tisaMnihitatayA niSaNNAnAM 'miho'tti parasparaM 'devaTTitigahiyaDe'tti devasthitiviSaye gRhItArtho-gRhItaparamArtho yaH sa tathA / 'tuMgiuddesae'tti dvitIyazatasya paJcame / / zatakaM-11 uddezakaH-12 samAptaH // 1 // ekAdazazatamevaM vyAkhyAtamabuddhinA'pi ynmykaa| hetustatrAgrahitA zrIvAgadevIprasAdo vA // zatakaM-11 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA bhagavatIagasUtre abhayadevasUri viracitA ekAdazazatakasya TIkA prismaaptaa| (zatakaM-12) vR. vyAkhyAtaM vividhArthamekAdazaM zatam, atha tathAvidhameva dvAdazamArabhyate, tasya coddezakArthAbhidhAnArthA gAtheyammU. (529)saMkhe 1 jayaMti 2 puDhavi 3 poggala 4 aivAya 5 rAhu 6 loge y7| 'nAge ya 8 deva 9 AyA 10 bArasamasae dasuddesA / / / vR. 'saMkhe'tyAdi0 zaGkhazramaNopAsakaviSayaHprathama uddeshkH| jayaMti'ttijayantyabhidhAnazrAvikAviSayo dvitIyaH / 'puDhavittiratnaprabhApRthivIviSayastRtIyaH / 'puggala'tpudgalaviSayazcaturthaH / aivAe'ttiprANAtipAtAdiviSayaH paJcamaH / 'rAhu'tti rAhuvaktavyatArthaH SaSThaH / 'loge ya'tti lokaviSayaH saptamaH / 'nAge yatti sarpavaktavyatArtho'STamaH / 'deva'tti devabhedaviSayo navamaH / 'Aya'tti AtmabhedanirUpaNArtho dazama iti| -:zatakaM-12 uddezakaH-1:mU. (530) teNaM kAleNaM 2 sAvatthInAma nagarI hotthA vannao, kohae ceie vannao, tattha NaM sAvatthIe nagarIe bahave saMkhappAmokkhA samaNovAsagA parivasaMti aDDA jAva aparibhUyA abhigayajIvAjIvA jAva viharaMti, tassa NaM saMkhassa samaNovAsagassa uppAlA nAma bhAriyA hotthA sukumAla jAva surUvA samaNovAsiyA abhigayajIvA 2 jAva vihri| tatthaNaMsAvatthIe nagarIe pokkhalInAmaMsamaNovAsaeparivasaiaDDe abhigayajAvaviharai, teNaM kAleNaM 2 sAmI samosaDhe parisA niggayA jAva pajuvA0, tae NaM te samaNovAsagA imIse jahA AlabhiyAe jAva pjjuvaasi| Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/1/530 tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse ya mahati0 dhammakahA jAva parisA paDigayA, tae NaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhamma soccA nisamma haTTatuTTha0 samaNaM bha0 ma0 0 na0 0 na0 pasiNAI pucchaMti pa0 aTThAiM pariyAdiyaMti a02 aTThAe uTheti u02 samaNassa bha0 mahA0 aMtiyAo koTThayAo ceiyAo paDini0pa0 2 jeNeva sAvatthI nagarI teNeva pahArettha gmnnaae| vR. tatra prathamoddezake kiJcillikhyate mU. (531)taeNaMsesaMkhesamaNovAsaetesamaNovAsae evaMvayAsI-tujheNaMdevANuppiyA viulaM asaNaM pANaM khAimasAimaMuvakkhaDAveha, taeNaMamhe taM vipulaM asaNaM pANaM khAimasAimaM AsAemANA visAemANA paribhuMjemANA paribhAemANA pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANA vihrissaamo| taeNaMte samaNovAsagA saMkhassa samaNo eyamaTuM vinaeNaMpaDisuNaMti, taeNaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa ayameyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA-no khalu me seyaM taM viulaM asaNaM jAva sAimaM assAemANassa 4 pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANassa vihritte| __seyaM khalu me posahasAlAe posahiyassa baMbhacArissa ummukka maNisuvannassa vavagayamAlAvannagavilevaNassa nikkhittasatthamusassa egassaabiiyassa dabbhasaMthArovagayassa pakkhiyaMposahaM paDijAgaramANassa viharittaettikaTThaevaM saMpehetira jeNeva sAvatthInagarI jeNeva sae gihe jeNeva uppalA samaNovAsiyA teNeva uvA0 2 uppalaM samaNovAsiyaM Apucchai 2 jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai 2 posahasAlaM aNupavisai 2 posahasAlaM pamajjai po0 2 uccArapAsavaNabhUmI paDilehei u02 dabbhasaMthAragaMsaMtharatidabbha02 dabbhasaMthAragaMdurUhaidu02 posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva pakkhiyaM posahaM paDijAgaramANe vihrti| . tae NaM te samaNovAsagA jeNeva sAvatthI nagarI jeNeva sAiM gihAiM teNeva uvAga0 2 vipulaM asanaM pANaMkhAimaM sAiM uvakkhaDAveMti u02 annamanne saddAvetia02 evaM vayAsI-evaM khaludevANuppiyA! amhehiM seviule asaNapANakhAimasAimeuvakkhaDAvie, saMkheyaNaMsamaNovAsae no havvamAgacchai, taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM saMkhaM samaNovAsagaM sdaavette| taeNaM se pokkhalIsamaNovAsaetesamaNovAsaeevaM vayAsI-acchahaNaMtuljhedevANuppiyA sunivvuyA vIsatthA ahannaM saMkhaM samaNovAsagaMsaddAvemittikaTTatesiM samaNovAsagANaMaMtiyAo paDinikkhamati pa02 sAvatthIe nagarIe majhamajheNaM jeNeva saMkhassa samaNovAsagassa gihe teNeva uvAga0 2 saMkhassa samaNovAsagassa gihaM annupvitu| taeNaM sA uppalA samaNovAsiyA pokkhaliMsamaNovAsayaM ejamANaM pAsai pA02 haTTatuTTa0 AsaNAo abbhuTTeia0 2ttA sattaTTha payAiMaNugacchai 2 poskhaliMsamaNovAsagaMvaMdati namasati vaM0 na0 AsaNeNaMuvanimaMteiA02 evaM vayAsI-saMdisaMtuNaM devANuppiyA! kimAgamaNappayoyaNaM taeNaM se pokkhalI samaNovAsae uppalaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-kahinnaM devANuppie saMkhe samaNovAsae?, taeNaM sA uppalA samaNovAsiyA poskhalaM samaNovAsayaM evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA ! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie baMbhayArI jAva vihri| tae NaM se poskhalI samaNovAsae jeNeva posahasAlA jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva For Private Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, varga:-,uddezakaH-1 53 uvAgacchai 2 gamaNAgamaNAe paDikka mai ga02 saMkhaMsamaNovAsagaMvaMdati namaMsati vaM0 na0 evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! amhehiM se viule asaNajAva sAimeuvakkhaDAvietaMgacchAmo maMdevANuppiyA! taM viulaM asaNaM jAva sAimaM AsAemANA jAva paDijAgaramANA vihraamo| taeNasesaMkhesamaNovAsaepokkhaliMsamaNovAsagaMevaMvayAsI-nokhalukappai devANuppiyA taM viulaM asaNaM pANaM kAimaM sAimaM AsAemANassa jAva paDijAgaramANassa viharittae, kappai me posahasAlAe posahiyassa jAva viharittae, taM chaMdeNaM devANuppiyA! tubbhe taM viulaM asaNaM pANaMkhAimaMsAimaMAsAemANA jAva vihri|tennNse pokkhalIsamaNovAsagesaMkhassa samaNovAsagassa aMtiyAo posahasAlAo paDinikkhamai 2 tA sAvatthiM nagari majhamajheNaM jeNeva te samaNovAsagA teNeva uvAgacchai 2 te samaNovAsae evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyA! saMkhe samaNovAsae posahasAlAe posahie jAva viharai, taM chaMdeNaM devANuppiyA! tujje viulaM asanapAnakhAimasAimejAva viharaha, saMkhe NaM samaNovAsae no hvvmaagcchi| taeNatesamaNovAsagAtaM viulaM asaNapANakhAimasAime AsAemANA jaavvihrNti| tae NaM tassa saMkhassa samaNovAsagassa puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUle jAva samuppijjitthA seyaM khalu me.kalaM jAva jalaMte samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA namaMsittAjA pajjuvAsittAtao paDiniyattassa pakkhiyaM posahaM pArittaettikaTTa evaM saMpeheti evaM 2 kallaM jAvajalaMte posahasAlAo paDinikkhamatipa0 2 suddhappAvesAiMmaMgalAI vatthAI pavara parihie sayAo gihAo paDinikkhamati sayAo gihAo paDinikkhamittA pAdavihAracAreNaM sAvatthiM nagariM majhaMmajjheNaM jAva paJjuvAsati, abhigamo natthi / taeNaM te samaNovAsagA kallaM pAdu0 jAva jalaMte NhAyA kayabalikmA jAva sarIrA sUehiM saehiM gehehito paDinikkhamaMti saehiM 2 egayao milAyaMti egayao 2 sesaMjahA paDhamaMjAva pajjuvA saMti / taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre tesiM samaNovAsagANaM tIse yadhammakahA jAva ANAe ArAhae bhavati / taeNate samaNovAsagAsamaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtiyaMdhammaM socA nisamma haTTatuTThA uThAe uTTeti u0 2 samaNaM bhagavaM mahAdhIraM vaMdaMti namasaMti vaM0 2 ttA na0 2 ttA jeNeva saMkhe sapaNovAsae teNeva uvAgacchanti 2 saMkhaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-tumaM devANuppiyA ! hijjA amhehiM appaNA ceva evaM vayAsI-tumhe NaM devANuppiyA! viuM asaNaM jAva viharissAmo taeNaM tumaM posahasAlAe jAva viharie taM suTu NaM tuma devANuppiyA ! amhaM hIlasi, ajotti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNovAsae evaM vayAsI-mANaM ajo! tujhe saMkhaM samaNovAsagaMhIlaha niMdaha khiMsaha garahaha avamantraha, saMkheNaMsamaNovAsae piyadhamme ceva daDhadhamme ceva sudkhujaagriyNjaagrie| vR. 'AsAemANa'tti ISatsvAdayanto bahuca tyajantaH ikSukhaNDAderiva 'vissAemANa'tti vizeSeNa svAdayanto'lpameva tyajantaH khajUrAderiva paribhAemANa'tti dadataH pari jemANa titi sarvamupabhuJjAnA alpamapyaparityajantaH, eteSAM ca padAnAM vArtAmAnikapratyayAntatve'pyatItapratyayAntatA draSTavyA, tatazca tadvipulamazanAdyAsvAditavantaH santaH 'pakkhiyaMposahaMpaDijAgaramANA viharissAmo'ttipakSe-arddhamAsibhavaMpAkSikaM pauSadham' avyApArapauSadhaM pratijAgrataH' anupA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/1/531 layantaH 'vihariSyAmaH' sthAsyAmaH, yaccehAtItakAlInapratyayAntatve'pi vArttamAnikapratyayopAdAnaM tadbhojanAnantaramevAkSepeNa pauSadhAbhyupagamapradarzanArthaM, evamuttaratrApi gamanikA kAryetyeke / anye tu vyAcakSate - iha kila pauSadhaM parvadinAnuSThAnaM, tacca dvedhA - iSTajanabhojanadAnAdirUpamAhArAdipauSadharUpaMca, tatra zaGkha iSTajanabhojanadAnarUpaM pauSadhaM kartukAmaH sana yaduktavAMstaddarzayatemuktaM- 'taNaM amhe taM viulaM asaNapANakhAimasAiM assAemAme' ityAdi, punazca zaGkha eva saMvegavize, vazAdAdyapauSadhavinivRttamanAH dvitIyapauSadhaM cikIrSuryaccintitavAMstaddarzatedamuktam 'no khalu me seyaM ta' mityAdi, egassa abiiyarasa' tti 'ekasya' bAhyasahAyApekSayA kevalasya 'advitIyasya' tathAvidhakrodhAdisahAyApekSayA kevalasyaiva, na caikasyeti bhaNanAdekAkina eva pauSadhazAlAyAM pauSadhaM karttuM kalpata ityavadhAraNIyaM, etasya caritAnuvAdarUpatvAt tathA granthAntare bahUnAM zrAvakANAM pauSadhazAlAyAM milanazravaNAddoSAbhAvAtpaspareNa smaraNAdiviziSTaguNasambhavAcceti gamaNAgamaNAe paDikka mai'tti IryApathikI pratikramatItyarthaH, 'chaMdeNaM' ti svAbhiprAyeNa naM tu madIyAjJayeti / 'puvvarattAvarattakAlasamayaMsi 'tti pUrvarAtrazca - rAtreH pUrvI bhAgaH apagatA rAtrirapararAtraH saca pUrvarAtrApararAtrastallakSaNaH kAlasamayo yaH sa tathA tatra 'dhammajAgariyaM'ti dharmAya dharmacintayA vA jAgarikA-jAgaraNaM dharmmajAgarikA tAM 'pArittaettikaTTu evaM saMpehei' tti 'pArayituM' raM netum 'evaM samprekSate' ityAlocayati, kimityAha - 'itikartum etasyaivArthaH sya karaNAyeti / 'abhigamo natthi'tti paJcaprakAraH pUrvokto'bhigamo nAstyasya, sacittAdidravyANAM vimocanIyAnAmabhAvAditi / 'jahA paDhamaM 'ti yathA teSAmeva prathamanirgamastathA dvitIyanirgamo'pi vAcya ityarthaH, 'hijjo' tti hyo - hyastanadine / mU. (532) bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bha0 mahA0 vaM0 na0 2 evaM vayAsI-kaivihANaM bhaMte! jAgariyA paNNattA ?, goyamA ! tivihA jAgariyA pannattA taMjahA buddhajAgariyA abuddhajAgariyA sudakkhujAgariyA, se keNa0 evaM vu0 tivihA jAgariyA paNNattA taMjahA - buddhAjA0 1 abuddhajA0 2 sudakkhu03 ?, goyamA ! je ime arihaMtA bhagavaMtA uppannanANadaMsaNadharA jahA khaMdae jAva savannU savvadarisI ee NaM buddhA buddhajAgariyaM jAgaraMti, je ime anagArA bhagavaMto IriyAsamiyA bhAsAsamiyA jAva guttabaMbhacArI ee NaM abuddhA abuddhajAgariyaM jAgaraMti, je ime samaNovAsagA abhigayajIvAjIvA jAva viharanti ete NaM sudakkhujAgariyaM jAgariti / se teNaTTeNaM goyamA ! evaM buccai tivihA jAgariyA jAva sudakkhujAgariyA / vR. 'sudukkhujAgariyaM jAgarie' tti suTu darisaNaM jassa so sudakkhU tassa jAgariyApramAdanidrAvyapohena jAgaraNaM sudakkhujAgariyA tAM jAgaritaH kRtavAnityarthaH, 'buddhA buddhajAgariyaM jAgaraMti' tti buddhAH kevalAvabodhena, te ca buddhAnAM - vyapoDhAjJAnanidrANAM jAgarikA - prabodho buddhajAgarikA tAM kurvanti 'abuddhA abuddhajAgariyaM jAgaraMti' tti abuddhyaH kevalajJAnAbhAvena yathAsambhavaM zeSajJAnasadbhAvAcca buddhasadhzAste cAbuddhAnAM chadmasthajJAnavatAM yA jAgarikAsA tathA tAM jAgrati / atha bhagavantaM zaGkhasteSAM manAkaparikupitazramaNopAsakAnAM kopopazamanAya krodhAdivipAkaM pRcchannAha - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 12, vargaH, uddezakaH - 1 55 mU. (533) tae NaM se saMkhe samaNovAsae samaNaM bha0 mahAvIraM vaMdai namaM0 2 evaM . vayAsI- kohavasaTTe NaM bhaMte! jIve kiM baMdhae kiM pakareti kiM ciNAti kiM uvaciNAti ?, saMkhA kohavasaTTe NaM jIve AuyavajjAo satta kammapagaDIo siDhilabaMdhaNabaddhAo evaM jahA paDhamasae asaMvuDassa anagArassa jAva anupariyaTTai / mAnavasaTTe NaM bhaMte! jIve evaM ceva evaM mAyAvasaTTevi evaM lobhavasaTTevi jAva aNupariyaTTA / taNaM te samaNovAsagA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyamaTThe soccA nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhauvviggA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaM0 namaM0 2 jeNeva saMkhe samaNovAsae teNeva uvA0 2 saMkhaM samaNovAsagaM vaM0 na0 2 ttA eyamaTTaM saMmaM viNaeNaM bhujjo 2 khAmeti / taNaM te samaNovAsagA sesaM jahA AlaMbhiyAe jAva paDigayA, bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsa 2 evaM vayAsI- pabhUNaM bhaMte! saMkhe samaNovAsae devANuppiyANaM aMtiyaM se jahA isibhaddaputtassa jAva aMtaM kAheti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte tti jAva viharai / vR. 'kohavasaTTe Na' mityAdi, 'isibhaddaputtassa' tti anantara zatoktasyeti / zatakaM - 12 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM - 12 uddezakaH-2 : vR. anantaroddezake zramaNopAsakavizeSapraznitArthaHnirNayo mahAvIrakRto darzitaH iha tu zramaNopAsikAvizeSapraznitArthaH nirNayastatkRta eva darzyate, ityevaMsaMbaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (534) teNaM kAleNaM 2 kosaMbI nAmaM nagarI hotthA vannao, caMdovataraNe ceie vannao, tattha NaM kosaMbIe nagarIe sahassANIyassa rano potte sayANIyassa rano putte ceDagassa ranno nattue migAvatIe devIe attae jayaMtIe samaNovAsiyAe bhattijjae udAyaNe nAmaM rAyA hotthAvannao tattha NaM kosaMbIe nayarIe sahassANIyassa ranno suNhA sayANIyassa ranno bhajjA ceDagassa ranno dhUyA udAyanassa rano mAyA jayaMtIe samaNovAsiyAe bhAujjA migAvatI nAmaM devI hotthA vannao sukumAlajAvasurUvA samaNovAsiyA jAva viharai / tattha NaM kosaMbIe nagarIe sahassANIyassa ranno dhUyA sayANIyassa ranno bhagiNI udAyanissa ranno piucchA migAvatIe devIe naNaMdA vesAlIsAvayANaM arahaMtANaM puvvasijjAyarI jayaMtI nAmaM samaNovAsiyA hotthA sukumAla jAva surUvA abhigaya jAva vi0 / vR. 'teNaM kAleNa'mityAdi, 'potte' tti pautraH - putrasyApatyaM 'ceDagassa' tti vaizAlIrAjasya 'nattue 'tti naptA - dauhitraH 'bhAuja' tti bhrAtRjAyA 'vesAlIsAvagANaM arahaMtAM puvvasejjAyarI' tti vaizAliko - bhagavAnmahAvIrastasya vacanaM zrRNvanti zrAvayanti vA tadrasikatvAditi vaizAlikazrAvakAsteSAm 'ArhatAnAm' arhaddevatAnAM sAdhUnAmiti gamyaM 'pUrvazayyAtarA' prathamasthAnadAtrI, sAdhavo hyapUrve samAyAtAstadgRha eva prathamaM vasatiM yAcante tasyAH sthAnadAtrItvena prasiddhatvAditi sA pUrvazayyAtarA / mU. (535) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDDhe jAva parisA pajjuvAsai / taeNa se udAyaNe rAyA imIse kahAe lakhaTTe samANe haTThatuTTe koDuMbiyapurise saddAvei ko0 2 evaM vayAsI- khippAmeva bho devANuppiyA ! kosaMbiM nagarimabbhitarabAhiriyaM evaM jahA kUNio Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 12/-/2/535 56 taheva savvaM jAva pajjuvAsae / tae NaM sA jayaMtI samaNovAsiyA imIse kahAe laddhaTThA samANI haTThatuTThA jeNeva miyAvatI devI teNeva uvA0 2 miyAvatIM devIM evaM vayAsI evaM jahA navamasae usabhadatto jAva bhavissai tae NaM sA miyAvatI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe jahA devAnaMdA jAva paDisuNeti / taNaM sAmiyAvatI devI koDuMbiyapuresa saddAvei ko 0 2 evaM vayAsI - khippAmeva bho devANuppiyA lahukaraNajuttajoiyajAva dhammiyaM jANappavaraM juttAmeva uvaTThaveha jAva uvaTThaveti jAva paJcappiNaMti tae NaM sA miyAvatI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM vhAyA kayabalikammA jAva sarIrA bahUhiM khujAhiM jAva aMteurAo niggacchati aM0 2 jeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA jeNeva dhammie jANappavera teNeva u0 2 jAva rUDhA / tae NaMsA miyAvatI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM dhammiyaM jANappavaraM durUDhA samANI niyagapariyAlagA jahA usabhadatto jAva dhammiyAo jANappavarAo paccoruhi / tae NaM sA miyAvatI devI jayaMtIe samaNovAsiyAe saddhiM bahUhiM khujjAhiM jahA devAnaMdA jAva vaM0 namaM0 udAyaNaM rAyaM purao kaTTu ThitiyA ceva jAva pajjuvAsai / taNaM samaNe bhagavaM mahA0 udAyaNassa ranno miyAvaIe devIe jayaMtIe samaNovAsiyAe tI ya mahatimahA0 jAva dhammaM0 parisA paDigayA udAyaNe paDigae miyAvatI devIvi paDigayA mU. (536) tae NaM sA jayaMtI samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammaM socA nisamma haTThA samaNaM bha0 mahAvIraM vaM0 naM0 2 evaM vayAsI - kahinnaM bhaMte ! jIvA garu- yattaM havvamAgacchanti ?, jayaMtI ! pANAivAeNaM jAva micchAdaMsaNasalleNaM, evaM khalu jIvA garuyattaM havvaM 0 evaM jahA paDhamasae jAva vIyIvayaMti / bhavasiddhiyattaNaM bhaMte! jIvANaM kiM sabhAvao pariNAma o?, jayaMtI ! sabhAvao no prinnaamo| savveviNaM bhaMte! bhavasiddhiyA javA sijjhissaMti haMtA ! jayaMtI ! savvevi NaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti / jai bhaMte! savve bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti tamhA NaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai ?, no tiNaTTe samaTTe, se keNa khAieNaM aTTheNaM bhaMte! evaM vRccai savvevi NaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti no ceva NaM bhavasiddhiyavirahie loe bhavissai ?, jayaMtI ! se jahAnAmae savvAgAsaseDhI siyA anAdIyA anavadaggA parittA parivuDA sA NaM paramANupoggalamettehiM khaMDehiM samaye 2 avahIramANI 2 anaMtAhiM osappiNIavasappiNIhiM avahIraMti no ceva NaM avahiyA siyA, se teNadveNaM jayaMtI ! evaM buccai savvevi NaM bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti no ceva NaM bhavasiddhiavirahie loe bhavissai / suttattaM bhaMte! sAhU jAgariyattaM sAhU ?, jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM suttattaM sAhU atthegatiyANaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU, se keNadveNaM bhaMte! evaM vuccai atthegaiyANaM jAva sAhU ?, jayaMtI je ime jIvA ahammiyA ahammANuyA ahammiTThA ahammakkhAI ahammapaloI ahammapalajjamANA ahammasamudAyArA ahammeNaM ceva vittiM kappemANA viharaMti eesi NaM jIvANaM suttattaM sAhU, eeNaM jIvA suttA samANA no bahUNaM pANabhUyajIvasattANaM dukkhaNayAe soyaNayAe jAva pariyAvaNayAe varhati / ee NaM jIvA suttA samANA appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA no bahUhiM ahammiyAhiM saMjoyaNAhiM Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 12, varga:-, uddezakaH-2 57 saMjoettAro bhavaMti, eesiM jIvANaM suttattaM sAhU, jayaMtI ! je ime jIvA dhammiyA dhammANuyA jAva dhammeNaM ceva vittiM kappemANA viharaMti eesi NaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU, ee NaM jIvA jAgarA samANA bahUNaM pANANaM jAva sattANaM adukkhaNayAe jAva apariyAvaNiyAe vaTTaMti, te NaM jIvA jAgaramANA appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA bahUhiM dhammiyAhiM saMjoyaNAhiM saMjoettAro bhavaMti / eeNaM jIvA jAgaramANA dhammajAgariyAe appANaM jAgaraittAro bhavaMti, eesi NaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU, se teNaTTeNaM jayaMtI ! evaM vuccai atthegaiyANaM jIvANaM suttattaM sAhU atthegaiyANaM jIvANaM jAgariyattaM sAhU / baliyattaM bhaMte! sAhU dubbaliyattaM sAhU ?, jayaMtI ! atthegaiyANaM jIvANaM valiyattaM sAhU atthegaiyANaM jIvANaM dubbaliyattaM sAhU, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva sAhU ?, jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharaMti eesi NaM jIvANaM dubbaliyattaM sAhU, ee NaM jIvA evaM jahA suttassa tahA dubbaliyassa vattavvayA bhANiyavvA, baliyassa jahA jAgarassa tahA bhANiyavvaM jAva saMjoettAro bhavaMti, eesi NaM jIvANaM baliyattaM sAhU, se teNaTTeNaM jayaMtI ! evaM vuccai taM ceva jAva sAhU / dakkhattaM bhaMte ! sAhU Alasiyatta sAhU ?, jayaMtI ! atthegatiyANaM jIvANaM dakkhattaM sAhU atthegatiyANaM jIvANaM AlasiyattaM sAhU, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai taM ceva jAva sAhU ?, jayaMtI ! je ime jIvA ahammiyA jAva viharaMti eesi NaM jIvANaM AlasiyattaM sAhU / ee NaM jIvA AlasA samANA no bahUNaM jahA suttA AlasA bhANiyavvA, jahA jAgarA tahA dakkhA bhANiyavva jAva saMjoettAro bhavaMti, ee NaM jIvA dakkhA samANA bahUhiM AyariyaveyAvaccehiM jAva uvajjhAya0 thera0 tavassi0 gilANave0 sehave0 kulave0 gaNave0 saMghave0 sAhammiyaveyAvaccehiM attANaM saMjoettAro bhavaMti, eesi NaM jIvANaM dakkhattaM sAhU, se teNaTTeNaM taM ceva jAva sAhU / soiMdiyavasaTTe NaM bhaMte ! jIve kiM baMdhai ?, evaM jahA kohavasaTTe taheva jAva aNupariyadRi / evaM cakkhidiyavasaTTevi, evaM jAva phAsiMdiyavasaTTe jAva anupariyaTTai / tae NaM sA jayaMtI samaNovAsiyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM eyamahaM soccA nisamma haTThatuTThA sesaM jahA devAnaMdAe taheva pavvaiyA jAva savvadukkhappahINA / sevaM bhaMte ! 2 tti / vR.0 'sabhAvao'ttisvabhAvataH pudgalAnAM mUrttatvavat 'pariNAmao' tti 'pariNAmena' abhUtasya bhavanena puruSasya tAruNyavat / 'savveviNaM bhaMte! bhavasiddhiyA jIvA sijjhissaMti' tti bhavA- bhAvinI siddhiryeSAM te bhavasiddhikAste sarve'pi bhadanta ! jIvAH setsyanti ? iti praznaH, 'haMte' tyAdi tUttaram, ayaM cAsyArthaH- samastA api bhavasiddhikA jIvAH setsyantyanyathA bhavasiddhikatvameva na syAditi / atha sarvabhavasiddhikAnAM setsyamAnatA'bhyupagame bhavasiddhikazUnyatA lokasya syAt naivaM, samayajJAtAt, tathAhi - sarva evAnAgatakAlasamayA varttamAnatAM lapsyante 119 11 "bhavati sa nAmAtItaH prApto yo nAma varttamAnatvam / eSyaMzca nAma sa bhavati yaH prApsyati varttamAnatvam // " ityabhyupagamAt, na cAnAgatakAlasamayavirahito loko bhaviSyatIti / athaitAmevAzaGkAM jayantI praznadvAreNAsmaduktasaMmayajJAtApekSayA jJAtAntareNa parihartumAha- 'jaiNa' mityAdi ityeke vyAkhyAnti, anye tu vyAcakSate - sarve'pi bhadanta ! bhavasiddhikA jIvAH setsyanti - ye kecana Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/2/536 setsyanti te sarve'pi bhavasiddhikA eva nAbhavasiddhika eko'pi, anyathA bhavasiddhikatvamevana syAdityabhiprAyaH, 'haMte' tyAdhuttaram / atha yadiyekecana setsyanti sarve'pi bhavasiddhikA evanAbhavasiddhikaeko'pItyabhyupagamyate tadA kAlena sarvabhavasiddhikAnAM siddhigamanAd bhavyazUnyatA jagataH syAditijayantyAzaGkAM tatparihAraMcadarzayitumAha-'jaiNa'mityAdi, savvAgAsaseDhi'ttisarvAkAzasya-buddhayAcaturapratarIkRtasya zreNi-pradezapaGkisarvAkAzazreNi 'paritta'tti ekapradezikatvena viSkambhAbhAvena parimitA 'parivuDa'tti zreNyantaraiH parikaritA, svarUpametattasyAH, atrArthe vRddhoktA bhAvanAgAthA bhvntii||1|| "to bhannai kiM na sijjhati ahava kimbhvvsaavsesttaa| nillevaNaM na jujjhai tesiM to kAraNaM annaM / / " ___ayamarthaH-yadi bhavasiddhikAH setsyantItyabhyupagamyate tato bhaNati ziSyaH-kasmAnna te sarve'pi siddhayanti?, anyathA bhavasiddhikatvasyaivAbhAvAt, athavA'paraMdUSaNaM-kasmAdabhavyasAvazeSatvAd-abhavyAvazeSatvenAbhavyA vimucyetyarthaH teSAMbhavyAnAM nirlepanaMnayujyate?,yujyata evetibhAvaH, yasmAdevaMtataHkAraNaM-siddheheturanyadbhavyatvAtiriktaM vAcyaM, ttrstisrvbhvynirlepnprsnggaaditi| // 2 // "bhannai tesimabhavvevi pai anillevaNaM na u viroho / nau savvabhavvasiddhI siddhA siddhNtsiddhiio||" ayamoM-bhaNyateatrottaraM bhavyatvamevasiddhigamanakAraNaMnatvanyatkiJcit, tatra ca satyapi bhavyatve siddhigamanakAraNe 'teSAM bhavyAnAm abhavyAnapi prati' abhavyAnapyAzritya 'anirlepanam' avyavacchedaH, abhavyAnavaziSya yadbhavyAnAM nirlepanamuktaM tadapi netyarthaH 'na tu' na punarihArthe 'virodhaH' bAdhA'sti siddhAntasiddhatvAt, etadevAha-natu ityAdi, na hi sarvabhavyasiddhi siddhA siddhaantsiddheriti|| // 3 // "kiha puNa bhavvabahuttA svvaagaasppesdittuNtaa| navi sijjhihiMti to bhaNai kiMnu bhavvattaNaM tesiM / // 4 // jai hoUNaM bhavvAvi kei siddhiM na ceva gcchNti| evaM tevi abhavvA ko va viseso bhave tesiN|| // 5 // bhannai bhavvo jogo dAruya daliyaMti vaavipjaayaa| jogovipuNa na sijjhai koI rukkhAidiLaMtA / / // 6 // paDimAINaM jogA bahavo gosiiscNdnndubhaaii| saMti ajogAvi ihaM anne erNddbheNddaaii|| // 7 // naya puNa paDimuppAyaNasaMpattI hoi savvajogANaM / jesipiasaMpattI na yatesi ajoggayA hoi|| // 8 // kiM puNajA saMpattI sA niyamA hoi joggarukkhANaM / naya hoi ajoggANaM emeva ya bhvvsijjhnnyaa|| // 9 // sijjhissaMti ya bhavvA savvevitti bhaNiyaM ca jaM pahuNA / taMpi ya eyAecciya diTThIe jayaMtipucchAe / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, varga:-, uddezakaH-2 -bhavyAnAmeva siddhirityetayA dRSTayA mteneti||10|| "ahavA paDucca kAlaM na savvabhavvANa hoivocchittii| jaMtItanAgayAo addhAo dovi tullaao| // 11 // tatthAtItaddhAe siddho ekko anaMtabhAgo siN| kAmaM tAvaio cciya sijjhihii anAgayaddhAe / / // 12 // te do anaMtabhAgA houM socciya anaMtabhAgo siN| . evaMpi savvabhavvANa siddhigamaNaM aniddilaM // tau dvAvapyanantabhAgau mIlitau sarvajIvAnAmananta eva bhAga iti, yatpunaridamucyateatItAddhato'nAgatAddhA'nantaguNeti tanmatAntaraM, tasya cedaMbIjaM-yadi dveapitesamAne syAtAM tadA muhUrtAdAvatikrAnte'tItAddhAsamadhikAanAgatAddhAca hInetihataMsamatvam, evaMcamuhUrttAdibhi pratikSaNaMkSIyamANA'pyanAgatAddhAyatonakSIyate tato'vasitaMtataH sA'nantaguNeti, yaccobhayoH samatvaM tadevaM-yathA'nAgatAddhAyA anto nAstievamatItAddhAyA Adiriti smteti| jIvAzca na suptAH kiM tarhi jAgarAeveti suptajAgarasUtrama-tatraca 'sattattaM tinidrAvazatvaM 'jAgariyattaM'tijAgaraNaM jAgaraH so'syAstItijAgarikastadbhAvojAgarikatvam ahammiya'tti dharmeNa-zrutacAritrarUpeNa carantIti dhArmikAstanniSedhAdadhArmikAH, kuta etadevatamityata Aha'ahammANuyA' dharmaM zrutarUpamanugacchantIti dharmAnugAstanniSedhAdadharmAnugAH, kuta etadevamityata Aha- 'ahammiTThA' dharmaH-zrutarUpa eveSTo-vallabhaH pUjito yeSAM tedharmeSTAHdharmiNAM veSTAdharmISTAH atizayena vAdharmiNo dharmiSThAstanniSedhAdadharmeSTAadharmISTA adharmiSThAva,ataeva ahammakakhAI' nadharmamAkhyAntItyevaMzIlA adharmAkhyAyinaH athavAnadharmAtkhyAtiryeSAMte'dharmakhyAtaya ahammapaloi'ti na dharmamupAdeyatayA pralokayanti ye te'dharmapralokinaH 'ahammapalajjaNa'tti na dharme prarajyante-Asajanti yete'dhrmprrnyjnaaH| / ___evaMca ahammasamudAcAra'titinadharmarUpaH-cAritrAtmakaH samudAcAraH-samAcAraH sapramodo vA''cAro yeSAM te tathA, ata eva 'ahammeNa ceve'tyAdi, 'adharmeNa' cAritra zrutaviruddharUpeNa 'vRtti' jIvikAM 'kalpayantaH' kurvANA iti / anantaraM suptajAgratAM sAdhutvaM prarUpitam, atha durbalAdInAM tathaiva tadeva prarUpayan sUtradvayamAha . 'baliyattaM bhaMte !' ityAdi, 'baliyattaMti balamasyAstIti balikastadbhAvo balikatvaM 'dubbaliyattaMti duSTaM balamasyAstIti durbalikastadbhAvo durbalikatvaM / dakSatvaM ca teSAM sAdhu ye nendriyavazA bhavantItIndriyavazAnAM yadbhavati tadAha-'soiMdie'tyAdi, 'soiMdiyavasaTTe'tti zrotrendriyavazena-tatpAratantrayeNa RtaH-pIDitaHzrotrendriyavazAtaH zrotrendriyavazaMvA Rto-gataH shrovendriyvshaatH| zatakaM-12 uddezakaH-2 samApta -zatakaM-12 uddezakaH-3:vR.anantaraM zrotrAdIndriyavazAta aSTakarmaprakRtIrbanatItyuktaM, tadvandanAcca narakapRthivISvapyutpadyanta iti narakapRthivIsvarUpapratipAdanAya tRtIyoddezakamAha, tasya cedamAdisUtram Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/3/537 mU. (537) rAyagihe jAva evaM vayAsI-kaiNaM bhaMte! puDhavIo pannattAo?, goyamA ! satta puDhavIo pannattAo, taMjahA-paDhamA docA jAva sttmaa| paDhamA NaM bhaMte ! puDhavI kiMnAmA kiMgottA pannattA?, goyamA ! dhammA nAmeNaM rayaNappabhA gotteNaMevaMjahA jIvAbhigame paDhamoneraiyauddesaosocevaniravasesobhANiyavvojAvaappAbahugaMti sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti| vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'kiMnAmA kiMgoya'tti tra nAma yAdRcchikamabhidhAnaM gotraM ca-anvarthiHkamiti evaM jahA jIvAbhigame ityAdinA yatsUcitaM tadidaM-'doccA NaM bhaMte! puDhavI kiMnAmA kiMgoyA pannattA?, goyamA ! vaMsA nAmeNaM sakka rappabhA gottenn'mityaadiiti| ____zatakaM-12 uddezakaH-3 samAptaH -zatakaM-12 uddezakaH-4:vR.anantaraM pRthivya uktAstAzca pudgalAtmikA iti pudgalAMzcintayaMzcaturtAddezakamAha, tasya cemAdisUtram mU. (538) rAyagihe jAva evaM vayAsI-do bhaMte ! paramANupoggalA egayao sAhannaMti egayao sAhaNNittA kiM bhavati ?, goyamA ! duppaesie khaMdhe bhavai, se bhijjamANe duhA kajai egayao paramANupoggale egayao paramANupoggale bhavai / tinni bhaMte ! paramANupoggalA egayao sAhanaMti 2 kiM bhavati?, goyamA ! tipaesie khaMdhe bhavati, se bhinjamANe duhAvitihAvi kajjai, duhAkajamANe egayaoparamANupoggale egayao dupaesie khaMdhe bhavai, tihA kajjamANe tinni paramANupoggalA bhvNti| cattAri bhaMte ! paramANupoggalA egayao sAhannaMti jAva pucchA, goyamA ! caupaesie khaMdhe bhavai, sebhijjamANe duhAvitihAvicauhAvikajjai, duhA kajjamANe egayao paramANupoggale egayao tipaesie khaMdhe bhavai, ahavA do dupaesiyA khaMdhA bhavati, tihA kajjamANe egayao do paramANupoggalAegayao duppaesie khaMdhe bhavai, cauhA kajjamANe cattAri paramANupoggalAbhavaMti paMcabhaMte! paramANupoggalApucchA, goyamA! paMcapaesiekhaMdhebhavai, se bhijamANe duhAvi tihAvicauhAvipaMcahAvi kajai, duhA kajjamANe egayao paramANupoggale egayao caupaesie khaMdhebhavai ahavA egayao dupaesie kaMdhe bhavati egayao tipaesiekhaMdhe bhavai, tihA kajjamANe egayao do paramANupoggalA egayao tippaesi ekhaMdhe bhavati ahavA egayao paramANupoggale egayao do dupaesiyA khaMdhA bhavaMti, cauhA kaJjamANe egayao tinni paramANupoggalA egayao duppaesie khaMdhe bhavati, paMcahA kajjamANe paMca paramANupoggalA bhavaMti / chanbhaMte ! paramANupoggalA pucchA, goyamA! chappaesie khaMdhe bhavai, se bhinjamANe duhAvi tihAvi jAva chavvihAvi kajjai, duhA kajjamANe egayao paramANupoggale egayao paMcapaesie khaMdhebhavai ahavAegayaoduppaesiekhaMdhe egayao caupaesiekhaMdhebhavaiahavAdotipaesiyA khaMdhA bhavai, tihA kaJjamANe egayao do paramANupoggalA egayao caupaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANupoggale egayaodupaesie khaMdhe egayao tipaesie khaMdhe bhavai ahavA tinnidupaesiyAkhaMdhAbhavanticauhA kajjamANe egayao tinni paramANupoggalA egayaotipaesie Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-4 khaMdhe bhavai ahavA egayao do paramANupoggalA bhavaMti egayao do duppaesiyA khaMdhA bhavaMti, paMcahA kaJjamANe egayaocattAri paramANupoggalA egayaodupaesiekhaMdhebhavati, chahA kajjamANe cha paramANupoggalA bhvNti| sattabhaMte! paramANupoggalA pucchA, goyamA! sattapaesie khaMdhe bhavai, sebhijjamANe duhAvi jAva sattahAvi kaJjai, duhA kajjamANe egayao paramANupoggale egayao chappaesie khaMdhe bhavai ahavA egayaoduppaesiekhaMdhaibhavaiegao paMcapaesiekhaMdhebhavaiahavAegayaotippaesie egayaocaupaesiekhaMdhebhavai, tihA kajjamANeegayaodo paramANupoggalA egayao paMcapaesie khaMdhe bhavati ahavAegayao paramANupoggale egayao dupaesiekhaMdhe egayao caupaesiekhaMdhe bhavaiahavAegayaoparamANu0 egayaodotipaesiyA khaMdhA bhavaMtiahavAegayaododupaesiyA khaMdhA bhavaMti egayaotipaesiekhaMdhe bhavati / cauhA kajjamANe egayaotinni paramANupoggalA egayao cauppaesiekhaMdhebhavati ahavA egayaodo paramANu0 egayaodupaesiekhaMdhe egayao tipaesiekhaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao tinni dupaesiyA khaMdhA bhavaMti, paMcahA kaJjamANe egayao cattAri paramANu0 egayao tipaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao tinni paramANu0 egayao do dupaesiyA khaMdhAbhavaMti, chahA kajjamANe egayao paMca paramANu0 egayao dupaesie khaMdhe bhavai, sattahA kajjamANe satta paramANu bhvNti|. . . aTTha bhaMte! paramANupoggalA pucchA, goyamA! aThThapaesie khaMdhe bhavai jAva duhA kajjamANe egayao paramANu0 egayao sattapaesie khaMdhe bhavai ahUvA egayao dupaesiekhaMdhe egayao chappaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao tipaesie0 egayao paMcapaesie khaMdhe bhavai ahavA do cauppaesiyA khaMdhA bhavaMti, tihA kajjamANe egayao paramANu0 egayao chappaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao duppaesie khaMdhe egayao chapaesie khaMdhe bhavai ahavA. egayao paramANu0 egayao tipaesie khaMdhe egayao caupaesiekhaMdhe bhavai ahavA egayao do dupaesiyA khaMdhA egayao cauppaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao dupaesiekhaMdhe egayao do tipaesiyA khaMdhA bhvti| cauhA kajjamANe egayaotinni paramANupoggalA egayaopaMcapaesie khaMdhebhavatiahavAegayao donni paramANupoggalAegayaodupaesiekhaMdheegayao cauppaesie khaMdhe bhavati ahavAegayao do paramANu0 egayao do tipaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao paramANu0 egayaododupaesiyAkhaMdhA egayao tipaesiekhaMdhe bhavati ahavA cattAridupaesiyA khaMdhA bhavaMti, paMcahA kajjamANe egayao cattAri.paramANupoggalA egayao cauppaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao tini paramANu0 egayao dupaesie egayao tipaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao do paramANu0 egayao tinni dupaesiyA khaMdhA bhavaMti, chahA kaJjamANe egayao paMca paramANu0 egayao tipaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao cattAri paramANu0 egayao do dupaesiyA khaMdhA bhavai, sattahA kajjamANe egayao cha paramANapoggalA egayao dupaesie khaMdhe bhavai aTThahA kajjamANe aTTa paramANupoggalA bhavaMti / navaM bhaMte! paramANupoggalA pucchA, goyamA! jAva navavihA kajaMti, duhA kajjamANe egayao paramANu0 egayao aTThapaesie khaMdhe bhavati, evaM ekkekkaM saMcAreMtehiM jAva ahavA egayao Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 12/-/4/538 cauppaesie khaMdhe egayao paMcapaesie khaMdhe bhavati, tihA kajjramANe egayao do paramANupoggalA egayao sattapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao dupaesie egayao chappaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao tipaesie kaMdhe egayao paMcapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao do cauppaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao dupaesie khaMdhe egayao tipaesie khaMdhe egayao caupaesie khaMdhe bhavai ahavA tinni tipaesiyA khaMdhA bhavaMti / cauhA kajjramANe egayao tinni paramANu0 egayao chappaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao do paramANu0 egayao dupaesie khaMde egayao paMcapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao do paramANu egayao tipaesie khaMdhe egayao cauppaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao paramANu0 egayao do dupaesiyA khaMdhA egayao cauppaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao paramANu0 egayao dupaesie khaMdhe egayao do tipaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao tinni duppaesiyA khaMdhA egayao tipaesie khaMdhe bhavati / 62 -paMcahA kajjramANe egayao cattAri paramANu0 egayao paMcapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao tinni paramANu egayao dupaesie0 egayao cauppaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao tinni paramANu egayao do tipaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao do paramANupoggalA. egayao do dupaesiyA khaMdhA egayo tipaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao cattAri dupaesiyA khaMdhA bhavati / chahA kajjramANe egayao paMca paramANupoggalA egayao cauppaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao cattAri paramANu0 egayao duppaesie0 egao tipaesie kaMdhe bhavati ahavA egayao tinni paramANu0 egayao tinni duppaesiyA khaMdhA bhavaMti, sattahA kajjramANe egayao cha paramANu0 egayao tippaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao paMca paramANu0 egayao do dupaesiyA khaMdhA bhavaMti, aTTahA kajjramANe egayao satta paramANu0 egayao dupaesie khaMdhe bhavati, navahA kajjramANe nava paramANupoggalA bhavaMti / dasa bhaMte! paramANupoggalA jAva duhA kajjramANe egayao paramANupoggale egayao navapaesie khaMdhe bhavai ahavA egaya dupaesie khaMdhe egayao aTTha paesie khaMdhe bhavai evaM eekkekkaM saMcAreyavvaMti jAva ahavA do paMca paesiyA khaMdhA bhavaMti, tihA kajjramANe egayao do paramANu0 egayao aTThapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao dupaesie egayao sattapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao tipaesie khaMdhe bhavai egayao chappaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao paramANu0 egayao cauppaesie egayao paMcapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao dupaesie khaMdhe0 egayao do cauppesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao do tipaesiyA khaMdhA0 egayao cauppaesie khaMdhe bhavai / vauhA kajjramANe eg2ayao tinni paramANu0 egayao sattapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao do paramANu0 egayao dupaesi0 egayao chappaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao do paramANu0 egayao tippaesie khaMdhe egayao paMcapaesie khaMdhe bhavati ahaMvA egayao do paramANu egayao do cauppaesiyA ahavA egayao paramANu0 egayao dupaesie egayao tipaesie egayao cauppaesie ahavA egayao paramANu0 egayao tinni tipaesiyA ahavA egayao tinni dupaesiyA khaMdhA egayao caupaesie ahavA egayao do Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, varga:-, uddezakaH-4 dupaesiyA khaMdhA egayao do tipaesiyA khaMdhA bhvNti| paMcahA kajjamANe egayaocattAri paramANupoggalAegayao chapaesiekhaMdhe bhavai ahavA egayao tinni paramANu0 egayao dupaesie khaMdhe0 egayao paMcapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao tinni paramANu0 egayao tipaesie khaMdhe egayao caupaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao do paramANu0 egayao dupaesie khaMdhe0 egayao do tipaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao paramANu0 egayao tinni dupaesiyA0 egayao tipaesie khaMdhe bhavati ahavA paMca dupaesiyA khaMdhA bhavaMti / chahA kajjamANe egayao paMca paramANu0 egayao paMcapaesie khaMdhe bhavati ahavAegayao cattAri paramANu0 egayao dupaesie0 egayao caupaesiekhaMdhebhavati ahavA egayao cattAri paramANu0 egayao do tipaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao tinni paramANu0 egayao do dupaesiyA khaMdhA0 egayao tipaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao do . paramANu0 egayao cattAri dupaesiyA khaMdhA bhvNti| sattahA kaJjamANe egayaocha paramANu0 egayaocauppaesiekhaMdhebhavati ahavA egayao paMca paramANu0 egayao dupaesie egayao tipaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao cattAri . paramANu0 egayao tinni dupaesiyA khaMdhA bhavaMti, aTTahA kajjamANe egayao satta paramANu0 ega- yao tipaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao cha paramANu0 egayao do dupaesiyA khaMdhA bhavaMti, navahA kajjamANe egayao aTThaparamANu0 egayao dupaesiekhaMdhe bhavati ahavAegayao cha paramANu0 egayao do dupaesiyA khaMdhA bhavaMti, dasahA kaJjamANe dasa paramANupoggalA bhavaMti saMkhejA bhaMte ! paramANupoggalA egayao sAhannati egayao sAhaNNittA kiM bhavati?, goyamA! saMkhejjapaesie khaMdhe bhavati, se bhijjamANe duhAvi jAva dasahAvi saMkhejahAvi kajaMti, duhA kajjamANe egayao paramANupoggale egayao saMkhejjapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao dupaesie khaMdhe egayao saMkhejjapaesie khaMdhe bhavati evaM ahavA egayao tipaesie egayao saM0 khaMdhe bhavati evaMjAva ahavAegayao dasapaesie khaMdhe egayao saMkhejjapaesiekhaMdhe bhavati ahavA do saMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti / tihA kajjamANe egayao do paramANu0 egayao saMkhejjapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao paramANu0 egayao dupaesie khaMdhe0 egayao saMkhejjapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao paramANu0 egayao tipaesie khaMdhe0 egayao saMkhejapaesie khaMdhe bhavai evaM jAva ahavA egayao paramANu0 egayao dasapaesie khaMdhe0 egayao saMkhejapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao paramANu0 ega- yao do saMkhejapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao dupaesie0 egayao do saMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti, evaM jAva ahavA egayao dasapaesie0 egayao do saMkhejejapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA tinni saMkhejjapaesiyA khaMdhA bhvNti| cauhA kaJjamANee gayaotini paramANu0 egayao saMkhejapaesie bhavatiahavA egayao do paramANu0 egayao dupaesie0 egayao saMkhejapaesie bhavatiahavAegayao do paramANu0 egayao tippaesie0 egayao saMkhejjapaesie bhavati evaM jAva ahavA egayao do paramANu0 egayao dasapaesie egayao saMkhejjapaesie bhavati ahavA egayao do paramANu0 egayao do Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 12/-/4/538 saMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao paramANu0 egayao dupaesie egayao do saMkhejapaesiyA khaMdhA bhavaMti jAva ahavA egayao paramANu0 egayao dasapaesie egayao do saMkhejejapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao paramANu0 egayao tinni saMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA egayao dupaesie egayao tinni saMkhejapaesiyA bhavaMti jAva ahavA egayao dasapaesie egayao tinni saMkhejjapaesiyA bhavaMti ahavA cattAri saMkhejjapaesiyA bhavaMti evaM eeNaM kameNaM paMcagasaMjogovi bhANiyavvo jAva navagasaMjogo / dasahA kajjramANe egayao nava paramANu0 egayao saMkhejjapaesie bhavati ahavA egayao aTTha paramANu0 egayao dupaessie egayao saMkhejjapaesie khaMdhe bhavati eeNaM kameNaM ekkeko pU0 jAva ahavA egayao dasapaesie egayao nava saMkhejjapaesiyA bhavaMti ahavA dasa saMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti saMkhejjahAkajJamANe saMkhejjA paramANupoggalA bhavaMti / 64 asaMkhejjA bhaMte! paramANupoggalA egayao sAhaNaMti egayao sAhaNittA kiM bhavati ?, goyamA ! asaMkhejjapaesie khaMdhe bhavati, sebhijnamANe duhAvi jAva dasahAvi saMkhejjahAvi asaMkhejahAvi kajjai, duhA kajjramANe egayao paramANu0 egayao asaMkhejjapaesie bhavati jAva ahavA egayao dasapaesie egayao asaMkhijjapaesie bhavati ahavA egayao saMkhejjapaesie khaMdhe egayao asaMkhejjapaesie khaMdhe bhavati ahavA do asaMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti / tahA kajjramANe egayao do paramANu0 egayao asaMkhejjapaesie bhavati ahavA egayao paramANu0 egayao dupaesie egayao asaMkhijjapaesie bhavati jAva ahavA egayao paramANu0 egayao dasapaesie egayao asaMkhejjapaesie bhavati ahavA ege paramANu0 ege saMkhejjapaesie eMge asaMkhejjapaesie bhavati ahavA ege paramANu0 egayao do asaMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA ege dupaesie egayao do asaMkhejjapaesiyA bhavaMti evaM jAva ahavA ege saMkhejejapaesie bhavati egayao do asaMkhijjapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavA tinni asaMkhejjapaesiyA bhavaMti / cauhA kajramANe egayao tini paramANu0 ega0 asaMkhejjapaesie bhavati evaM caukkagasaMjogo jAva dasagasaMjogo ee jaheva saMkhejjapaesiyassa navaraM asaMkhejagaM egaM ahigaM bhANiyavvaM jAva ahavA dasa asaMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti, saMkhejjahA kajjamANe egayao saMkhejjA paramANupoggalA egayao asaMkhejjapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao saMkhejjA dupaesiyA khaMdhA gayao asaMkhejapaesie khaMdhe bhavati evaM jAva ahavA egayao saMkhejjA dasapaesiyA khaMdhA gayao asaMkhejapaesie khaMdhe bhavati ahavA egayao saMkhijjA saMkhijjapaesiyA khaMdhA egayao asaMkhi - japaesie khaMdhe bhavati ahavA saMkhejjA asaMkhejjapaesiyA khaMdhA bhavaMti, asaMkhijjahA kajjramANe asaMkhejjA paramANupoggalA bhavaMti / anaMtA NaM bhaMte ! paramANupoggalA jAva kiM bhavaMti ?, goyamA ! anaMtapaesie khaMdhe bhavati, se bhijJamANe duhAvi tihAvi jAva dasahAvi saMkhijjA asaMkhijjA anaMtahAvi kajjai, duhA kajjamANe egayao paramANupoggale duhAvi tihAvi jAva dasahAvi saMkhijjA asaMkhijjA anaMtahAvi aas, duhA kajramANe egayao do paramANu0 egayao anaMtapaesie bhavati ahavA ega0 paramANu ega0 dupaesie ega0 anaMtapaesie bhavati jAva ahavA ega0 paramANu0 ega0 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-4 asaMkhejapaesie ega0 aNaMtapaesie bhavati ahavA ega0 paramANu0 ega0 do anaMtapaesiyA bhavaMtiahavAega0 dupaesieega0 doanaMtapaesiyA bhavaMtievaMjAva ahavAegayaodasapaesie egayao do anaMtAesiyA kaMdhA bhavaMti ahavA ega0 saMkhejjapade0 egayao do anaMtapaesiyA khaMdhA bhavaMti ahavAega0 asaMkhejapaesiekhaMdhe egayao do anaMtapaesiyA khaMdhAbhavaMti ahavA tini anaMtapaesiyA khaMdhA bhvNti| cauhAkaJjamANe ega0tinni paramANu0 egayao anaMtapaesie bhavati evaM caukkasaMjogo jAva asaMkhejjagasaMjogo, ete savva jaheva asaMkhejANaM bhaNiyA taheva anaMtANavi bhANiyavvA navaraM eka anaMtagaM abbhahiyaM bhANiyavvaM jAva ahavA egayao saMkhejjA saMkhijjapaesiyA khaMdhA ega0 anaMtapaesiyA bhavaMti ahavAega0 saMkhejjA asaMkhejjapaesiyA khaMdhAega0 anaMtapaesie khaMdhebhavatiahavA saMkhijjA anaMtapaesiyAkhaMdhA bhvNti|asNkhejjhaa kajjamANe egayaoasaMkhejjA paramANu0 ega0 anaMtapaesie khaMdhe bhavai ahavA egayao asaMkhijA dupaesiyA khaMdhA ega0 anaMtapaesiebhavati jAva ahavA ega0 asaMkhejjA saMkhijjapaesiyA ega0 anaMtapaesie bhavati ahavA ega0 asaMkhijjA asaMkhijjapaesiyA khaMdhA ega0 anaMtapasie bhavati ahavA asaMkhejjA anaMtapaesiyA khaMdhA bhavaMti, anaMtahA kajjamANe anaMtA paramANupoggalA bhvNti|| vR. 'rAyagihe' ityAdi 'egayao'tiekatvataH ekatayetyarthaH 'sAhannaMti'ttisaMhanyete saMhato bhavata ityarthaH, dvipradezikaskandhasya bhede eko vikalpaH, tripradezikasya dvau, catuSpradezikasya catvAraH, paJcapradezikasyaSaT, SaTpradezikasya daza, saptapradezikasya caturdaza, aSTapradezikasyaikaviMzati, navapradezikasyASTAviMzati, dasapradezikasya catvAriMzat, saGghayAtapradezikasya dvidhAbhede 11 tridhA bhede 21 caturddhA bhede 31 paJcadhAbhede 41 saptaghAtve 61 aSTaghAtve71 navaghAtve 81 dazaghAtve 91 saGkhyAtabhedatve tveka eva vikalpaH, tamevAha 'saMkhejjahA kajjamANesaMkhejA paramANupoggalAbhavaMti'tta, asaGkhyAtapradezikasyatudvidhAbhAve 12 tridhAtve23 caturddhAtve 34 paJcadhAtve45SoDhAtve 56 saptadhAtve 67 aSTadhAtve78 navadhAtve 89 dazabhedatve 100 saGkhyAtabhedatve dvAdaza asaGkhyAtabhedakaraNe tveka eva, tamevAha ... 'asaMkhejjA paramANupoggalA bhavaMti'tti, anantapradezikasya tu dvidhAtve 13 tridhAtve 25 caturddhAtve 37paJcadhAtve 49 SaDvidhatve 61 saptaghAtve73 aSTadhAtve 85 navaghAtve79 dazaghAtve 109 saGkhyAtatve 12 asaGkhyAtatve 13 anantabhedakaraNe tveka eva vikalpaH, tamevAha 'anaMtahA kaJjamANe ityAdi / 'dobhaMte! paramANupoggalA sAhaNNaMtI'tyAdinA pudgalAnAM prAksaMhananamuktaM se bhijamANe duhA kajjaI'ityAdinAcateSAM bheda uktaH, athatAvevAzrityAha mU. (539) eesi NaM bhaMte ! paramANupoggalANaM sAhaNaNAbhedAnuvAeNaM anaMtAnaMtA poggalapariyaTTA samanugaMtavvA bhavaMtIti makkhAyA?, haMtA goyamA! eesiNaM paramANupoggalANaM sAhaNaNA jAva nnkkhaayaa| kaivihe NaM bhaMte! poggalapariyaTTe pannatte?, goyamA! sattavihA po0 pari0 pannattA, taMjahA-orAliyapo0 pari0 veubviya0 teyApo0 kammApo0 maNapo0 pariya? vaipoggalapariyaTTe ANApANupoggalapariyaTTe / 1515 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 12/-/4/539 neraiyANaM bhaMte! kativihe poggalapariyaTTe pannatte ?, goyamA ! sattavihe poggalapariyaTTe pannatte, taMjahA - orAliyapo0 veuvviyapoggalapariyaTTe jAva ANApANupoggalapariyaTTe evaM jAva vemANiyANaM / 66 egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa kevaiyA orAliyapoggalapariyaTTA atIyA ?, anaMtA, kevaiyA purekkhar3A ?, kassai atthi kassai natthi jassaMtthi jahanneNaM ekkaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA / egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa kevatiyA veuvviyapoggalapariyaTTA atIyA ?, anaMtA, evaM java orAliyapoggalapariyaTTA taheva veuvviyapoggalapariyaTTAvi bhANiyavvA, evaM jAva vemANiyassa ANApANupoggalapariyaTTA, ete egattiyA satta daMDagA bhavaMti / iyANaM bhaMte! kevatiyA o0 poggalapariyaTTA atItA ?, goyamA anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, anaMtA, evaM jAva vemANiyANaM, evaM veubviyapoggalapariyaTTAvi evaM jAva ANApANupoggalapariyaTTA vemANiyANaM, evaM ee pohattiyA satta cauvvIsatidaMDagA / egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa nera0 kevatiyA orAliyapoggalapariyaTTA atItA ?, natthi ekkovi, kevatiyA purekkhaDA ?, natthi ekkovi, egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa asurakumAratte kevatiyA orAliyapoggalapariyaTTA0 evaM ceva evaM jAva thaNiyakumAratte jahA asurakumAratte / egamegassa NaM bhaMte ! neraiyassa puDhavikkAiyatte kevatiyA orAliyapoggalapariyaTTA atItA ?, anaMtA, kevatiyA purekkhar3A ?, kassai atthi kassai natthi jassatthi tassa jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukko seNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA evaM jAva maNussatte, vANamaMtarajoisiyavemANiyate jahA asurakumAratte / egamegassa NaM bhaMte! asurakumArassa neraiyatte kevatiyA atIyA orAliyapoggapariyaTTA evaM jahA neraiyassa vattavvayA bhaNiyA tahA asurakumArassavi bhANiyavvA jAva vemANi0, evaM jAva thaNiyakumArassa, evaM puDhavikAiyassavi, eva jAva vemANiyassa, savvesiM ekko gamo / egamegassa NaM bhaMte! neraiyassa nera0 keva0 veu0 poggalapariyaTTA atIyA ?, anaMtA, kevatiyA purekkhaDA ?, ekottariyA jAva anaMtA, evaM jAva thaNiyakumAratte, puDhavIkAiyatte pucchA, natthi ekkovi, kevatiyA purekkhaDA ?, natthi ekkovi, evaM jattha veuvviyasarIraM atthi tattha eguttario jattha natthi tattha jahA puDhavikAiyattetahA bhANiyavvaM, jAva vemANiyassa vemANiyatte teyApogga-lapariyaTTA kammApoggalapariyaTTA ya savvattha ekkottariyA bhANiyavvA, maNapoggalapariyaTTA savvesu paMciMdiesa egottariyA, vigaliMdiesu natthi, vaipoggalapariyaTTA evaM ceva, navaraM egidiesu natthi bhANiyavvA / ANApANupoggalapariyaTTA savvattha ekottariyA jAva vemANiyassa vemANiyatte rayANaM bhaMte! neraiyatte kevatiyA orAliyapoggalapariyaTTA atIyA ?, natthi ekkovi, kevaiyA purekkhaDA ?, natthi ekkovi, evaM jAva thaNiyakumAratte, puDhavikAiyatte pucchA, goyamA ! anaMtA, kevaiyA purekkhaDA ?, anaMtA, evaM jAva maNussatte, vANamaMtarajoisiyavemANiyatte jahA neraiyatte evaM jAvaM vaimANiyassa vemANiyatte, evaM sattavi poggalapariyaTTA bhANiyavvA, jattha atthi tattha aMtIyAvi purekkhaDAvi anaMtA bhANiyavvA, jattha natthi tattha dovi natthi bhANiyavvA Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-4 jAvavemANiyANaM vemANiyatte kevatiyA ANApANupoggalapariyaTTAatIyA?, anaMtA, kevatiyA purekkhaDA?, anNtaa| vR. 'eesi NamityAdi, "eteSAm anantaroktasvarUpANAM paramANupudgalAnAM paramANUnAmityarthaH 'sAhaNaNAbheyANuvAeNaM'ti 'sAhaNaNa'ttiprAkRtatvAt saMhananaM-saGghAto bhedazcaviyojanaM tayoranupAto-yogaH saMhananabhedAnupAtastena sarvapudgaladravyaiH saMha paramANUnAM saMyogena viyogena cetyarthaH, 'anaMtAnaMta'tianantena guNitAanantAanantAnantAH, eko'pi hi paramAgudvaryaNukAdibhiranantANukAntairdravyaiH saha saMyujyamAno'nantAn parivartAn labhate, pratidravyaM parivartabhAvAt, anantatvAcca paramANUnAM, pratiparamANu cAnantatvAtparivartAnAM paramANupudgalaparivartAnAmanantAnantatvaM draSTavyamiti / _ 'puggalapariyadR'tti pudgalaiH-pudgaladravyaiH saha parivartAH-paramANUnAM mIlanAni pudgalaparivattAH samanugantavyAH' anugantavyAbhavantIti hetoH AkhyAtAH' prarUpitAH bhagavadbhiHritigamyate, makArazca prAkRtazailIprabhavaH ||ath pudgalaparAvartasyaiva bhedAbhidhAnAyAha-'kaivihe Na'mityAdi, 'orAliyapoggalapariyaTTe'tti audArikazarIre vartamAnena jIvena yadaudArikazarIraprAyogyadravyANAmaudArikazarIratayA sAmastyena grahaNasAvaudArikapudgalaparivartaH, evamanye'pi 'neraiyANaM'ti nArakajIvAnAmanAdau saMsAre saMsaratAM saptavidhaH pudgalaparAvatttaH prajJaptaH / "egamegasse' tyAdi, atItAnantA anAditvAt atItakAlasya jIvasya cAnAditvAt aparAparapudgalagrahaNasvarUpatvActeti / 'purakkhaDe ti puraskRtAbhaviSyantaH 'kassaiasthi kassai natthi'tti kasyApi jIvasya dUrabhavyasyAbhavyasya vA te santi, kasyApi na santi, uddhatya yo mAnuSatvamAsAdya siddhiM yAsyati saGghayeyairasaGghayayairvA bhavairyAsyati yaH siddhiM tasyApi parivarto nAsti, ananta kAlapUryatvAtasyeti / "egattiya'tti ekatvikAH-ekanArakAdyAzrayAH 'satta'tti audArikAdisaptavidhapudgala- viSayatvAtsaptadaNDakAzcaturviMzatidaNDakA bhavanti, ekatvapRthakatvadaNDakAnAM cAyaM vizeSaH- ekatvadaNDakeSu puraskRtapudgalaparAvartAH kasyApi na santyapi, bahutvadaNDakeSu tu te santi, jIvasAmAnyAzrayaNAditi / "egamegasse'tyAdi, 'natthi ekkovitti nArakatve vartamAnasyau-dArikapudgalagrahaNAbhAvAditi / ___ "egamegassaNaMbhaMte! neraiyassaasurakumAratte' ityAdi,ihacanairayikasyavartamAnakAlInasya asurakumAratve cAtItAnAgatakAlasambandhini "eguttariyA jAva anaMtA vatti anenedaM sUcitaM'kassai asthi kassai natthi, jassasthi tassa jahanneNaM ekko vA donni vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' iti 'veubviyasarIraM tattha ekottario'tti yatra vAyukAye manuSyapaJcendriyatiryakSuvyantarAdiSucavaikri yazarIraMtatraiko vetyAdivAcyamityarthaH, 'jattha natthI'tyAdi yatrApkAyAdaunAsti vaikri yaMtatrayathApRthivIkAyikatve tathA vAcyaM, na santi vaikrayapudgalaparAvartA iti vAcyamityarthaH, 'teyApoggale tyAditaijasakArmaNapudgalaparAvartA bhaviSyanta ekAdayaH sarveSu nArakAdijIvapadeSu pUrvavadvAcyAstaijasakArmaNayoH srvessubhaavaaditi| ____ 'manapoggale'tyAdi, manaHpudgalaparAvartAH paJcendriyeSvevasanti, bhaviSyantazcateekottarikAH pUrvavadvAcyAH, 'viMgalidiesunatthi'ttivikalendriyagrahaNena caikendriyAapi grAhyAH teSAmapIndri For Private Personal Use Only ___ Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 12/-/4/540 yANAmasampUrNatvAt manovRttezcAbhAvAd atasteSvapi manaH pudgalaparAvarttA na santi / 'vaipoggalapariyaTTA evaM ceva'tti taijasAdiparivarttavatsarvanArakAdijIvapadeSu vAcyAH, navaramekendriyeSu vacanAbhAvAnna santIti vAcyAH / 'neraiyANa' mityAdinA pRthakatvadaNDakAnAha, 'jAva vemANiyANa' mityAdinA paryantima- daNDako darzitaH / athaudArikAdipudgalaparAvarttAnAM svarUpamupadarzayitumAha- mU. (540) se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai - orAliyapoggalapariyaTTA o0 ?, goyamA ! jaNaM jIveNaM orAliyasarIre vaTTamANeNaM orAliyasarIrapayogAiM davvAiM orAliyasarIrattAe gahiyAI baddhA puTThAI kaDAiM paTTaviyAiM niviTThAI abhiniviTThAiM abhisamnAgayAiM pariyAiyAI pariNAmiyAiM niJjinnAiM nisiriyAiM nisiTThAiM bhavaMti se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vucai orAliyapoggalapariyaTTe orA0 2, evaM veuvviyapoggalapariyaTTevi / 68 navaraM veuvviyasarIre vaTTamANeNaM veuvviyasarIrappayogAiM sesaM taM caiva savvaM evaM jAva ANApANupoggalapariyaTTe, navaraM ANApANupayogAiM savvadavvAiM ANApANattAe sesaM taM caiva / orAliyapoggalapariyaTTeNaM bhaMte ! kevaikAlassa nivvattijjai ?, goyamA ! anaMtAhiM ussappiNiosappiNIhiM evatikAlassa nivvattijjai, evaM veuvviyapoggalapariyaTTevi, evaM jAva ANApANupoggalapariyaTTevi / eyassa NaM bhaMte ! orAliyapoggalapariyaTTanivvattaNAkAlassa veucciyapoggalA jAva ANupANupoggalapariyaTTanivvattaNAkAlassa kayare kayarehiMto jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthove kammagapoggalapariyaTTanivvattaNAkAle teyApoggalapariyaTTanivvattaNAkAle anaMtaguNe orAliyapoggala pariyaTTe anaMtaguNe ANApANupoggala0 anaMtaguNemaNapoggala0 anaMtaguNe vaipo0 anaMtaguNe veuvviyapo0 pariyaTTanivvattaNAkAle anaMtaguNe // vR. 'sekeNaTTeNa' mityAdi, 'gahiyAI' ti svIkRtAni 'baddhAI' ti jIvapradezairAtmIkaraNAt, kutaH ? ityAha- 'puTThAI' ti yataH pUrvaM spRSTAni tanau reNuvat athavA 'puSTAni' poSitAnyaparAparagrahaNataH 'kaDAI' ti pUrvapariNAmApekSayA pariNAmAntareNa kRtAni 'paTThaviyAI' ti prasthApitAni - sthirIkRtAni jIvena 'nivaTThAIM'ti yataH sthApitAni tato niviSTAni jIvena svayam 'abhiniviTThAI' ti abhiabhividhinA niviSTAni sarvANyapi jIve lagnAnItyarthaH 'abhisamannAgatyAiM 'ti abhividhinA sarvANItyarthaH samanvAgatAni - samprAptAni jIvena rasAnubhUtiM samAzritya 'pariyAiyAI' ti paryAptAni-jIvena sarvAvayavairAttAni tadrasAdAnadvAreNa 'pariNAmiyAI' ti rasAnubhUtita eva pariNAmAntaramApAditAni 'nijiNNAI' ti kSINarasIkRtAni 'nisiriyAI' ti jIvapradezebhyo nisRtAni, kathaM ? - 'nisiTThAI' ti jIvena nisRSTAni svapradezebhyastyAjitAni, ihAdyAni catvAri padAnyaudArikapudgalAnAM grahaNaviSayANi taduttarANi tu paJca sthitiviSayANi taduttarANi tu catvAri vigamaviSayANIti / atha pudgalaparAvarttAnAM nirvartanakAlaM tadalpabahutvaM ca darzayannAha - 'orAliye 'tyAdi, 'kevaikAlassa'tti kiyatA kAlena nirvartyate ?, 'anaMtAhiM ussappiNiosappiNIhiM' ti ekasya jIvasya grAhakatvAt pudgalAnAM cAnantatvAt pUrvagRhItAnAM ca grahaNasyAgaNyamAnatvAdanantA Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM- 12, varga:-, uddezakaH - 4 69 avasarpiNya ityAdi suSThuktamiti / savvatthove kammagapoggale' tyAdi, sarvastokaH kArmmaNapudgalaparivarttanirvarttanAkAlaH, te hi sUkSmA bahutamaparamANuniSpannAzca bhavanti, tataste sakRdapi bahavo gRhyante, sarveSuca nArakAdipadeSu varttamAnasya jIvasya te'nusamayaM grahaNAyAntIti svalpakAlenApi tatsakalapudgalagrahaNaM bhavatIti, tatastaijasapudgalaparivarttanirvarttanAkAlaH, te hi sUkSmA bahutamaparamANuniSpannAzca bhavanti, tataste sakRdapi bahavo gRhyante, sarveSu ca nArakAdipadeSu varttamAnasya jIvasya te'nusamayaM grahaNamAyAntIti svalpakAlenApi tatsakalapudgalagrahaNaM bhavatIti, tatastaijasapudgalaparivarttinirvarttanAkAlo'nantaguNo / yataH sthUlatvena taijasapudgalAnAmalpAnAmekadA grahaNam, ekagrahaNe cAlpapradezaniSpannatvena teSAmalpAnAmeva tadaNUnAM grahaNaM bhavatyato'nantaguNo'sAviti, tata audArikapudgalaparivarttanivarttanAkAlo'nantaguNo, yata audArikapugalA atisthUrAH, sthUrANAM cAlpAnAmevaikadA grahaNaM bhavati alpatarapradezAzca te tatastadrahaNe'pyekadA'lpA evANavo gRhyante, na ca kArmmaNataijasapudgalavatteSAM sarvapadeSu grahaNamasti, audArikazarIriNAmeva tadrahaNAd, ato bRhataiva kAlena teSAM grahaNamiti, tata AnaprANapudgalaparivarttanAkAlo'nantaguNaH, yadyapi hi audArikapudgalebhya AnaprANapudgalAH sUkSmA va pradezikAzceti teSAmalpakAlena grahaNaM saMbhavati tathA'pyapayaptikAvasthAyAM teSAmagrahaNAtparyAptakAvasthAyAmapyadArikazarIrapudgalApekSayA teSAmalpIyasAmeva grahaNAnna zIghraM tadrahaNamityaudArikapudgalaparivarttanirvarttanAkAlAdanantaguNatA''naprANapudgalaparivarttanirvarttanAkAlasyeti, tato manaHpudgala parivarttinirvarttanAkAlo'nantaguNaH, katham ?, yadyapyAnaprANapudgalebhyo manaH pudgalAH sUkSmA bahupradezAzcetyalpakAlena teSAM grahaNaM bhavati tathA'pyekendriyAdikAyasthitivazAnmanasazcireNa lAbhAnmAnasapudgalaparivaratto bahukAlasAdhya ityanantaguNa uktaH, tato'pi vAkpudgalaparivarttanirvarttanAkAlo'nantaguNaH, katham ?, yadyapi manasaH sakAzAdbhASA zIghrataraM labhyate dvIndriyAdyavasthAyAM ca bhavati tathA'pi manodravyebhyo bhASAdravyANAmatisthUlatayA stokAnAmevaikadA grahaNAttato'nantaguNo vAkpudgalaparivarttanirvarttanAkAla iti, tato vaikrayapudgalaparivarttanirvarttanAkAlo'nantaguNo, vaikrayazarIrasyAtibahukAlalabhyatvAditi / pudgalaparivarttAnAmevAlpabahutvaM darzayannAha mU. (541) eesi NaM bhaMte! orAliyapoggalapariyaTTANaM jAva ANApANupoggalapariyaTTANa ya kayare 2 hiMto jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA veuvviyapo0 vaipo0 pari0 anaMta- gunA maNapoggalapa0 anaMta0 ANApANupoggala0 anaMtaguNA orAliyapo0 anaMtaguNA teyApo0 anaMta0 kammagapoggala0 anaMtaguNA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti bhagavaM jAva viharai / vR. 'eesiNamityAdi, sarvastokA vaikriyapudgalaparivarttA bahutamakAlanirvartanIyatvAtteSAM, tato'nantaguNA vAgaviSayA alpatarakAlanirvarttatvAt evaM pUrvoktayuktA bahubahutarAH krameNAnye'pi vAcyA iti // zatakaM - 12 uddezakaH-4 samAptaH Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/5/542 -zatakaM-12 uddezakaH-5:vR. anantaroddezake pudgalA uktAstatprastAvAtkarmapudgalasvarUpAbhidhAnAya paJcama ddezakamAha mU. (542) rAyagihe jAva evaM vayAsI-aha bhaMte ! pANAivA0 musA0 adi0 mehu0 pari0 esa NaM kativanne katigaMdhe katirase katiphAse pannatte?, goyamA ! paMcavanne paMcarase dugaMdhe cauphAse pnntte| ahabhaMte! kohe 1 kovera rose 3 dose 4 akhame 5 saMjalaNe 6 kalahe 7 caMDikka 8 bhaMDaNe 9 vivAde 10 esa NaM kativanne jAva katiphAse paNNatte ?, goyamA ! paMcavanne paMcarase dugaMdhe cauphAse pnnnnte| ___ aha bhaMte ! mANe made dappe thaMbhe gavve attukkose paraparivAe ukkase avakkAse unnAme dunnAme 12 esaNaM kativanne 4?, goyamA! paMcavanne jahA kohe thev| - aha bhaMte! mAyA uvahI niyaDIvalaye gahaNeNUme kakka kurUe jimhe kibbise 10AyaraNayA gRhaNayAvaMcaNayA paliuMcaNayA sAtijogeya 15 esaNaM kativanne 4?, goyamA! paMcavanne jaheva kohe aha bhaMte ! lobhe icchA mucchA kaMkhA gehI taNhA bhijjhA abhijjhA AsAsaNayA patthaNayA 10 lAlappaNayA kAmAsAbhogAsAjIviyAsAmaraNAsAnaMdIrAge 16 esaNaM kativanne?,jaheva kohe / aha bhaMte ! pejje dose kalahe jAva micchAdasaNasalle esa NaM kativanne ! jaheva kohe taheva cuphaase|| mU. (543) aha bhaMte ! pANAivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe kohavivege jAva micchAdasaNasallavivege esaNaM kativanne jAva katiphAse pannate?, goyamA! avanne agaMdhe arase aphAse pnnte| aha bhaMte ! uppattiyA veNaiyA kammiyA pariNAmiyA esaNaM kativannAtaM ceva jAva aphAsA pnnttaa| aha bhaMte! uggahe IhA avAye dhAraNA esaNaMkativannA?, evaM ceva jAva aphAsA pannattA aha bhaMte ! uThANe kamme bale vIrie puriskAraparakkame esa NaM kativanne ? taM ceva jAva aphAse pnntte| sattame NaM bhaMte ! uvAsaMtare kativanne ? evaM ceva jAva aphAse pannatte / sattameNaM bhaMte! taNuvAe kativanne?, jahA pANAivAe, navaraM aTThaphAse pannatte, evaM jahA sattame tanavAe tahA sattame ghanavAe ghanodadhi puDhavI, chaTe uvAsaMtare avanne, tanuvAe jAva chaTThI puDhavI eyAiM aTTha phAsAI, evaM jahA sattamAe puDhavIe vattavvayA bhaNiyA tahA jAva paDhamAe puDhavIe bhANiyavvaM, jaMbuddIve 2 sayaMbhuramaNe samudde sohamme kappe jAvaIsipabbhArApuDhavI neratiyAvAsA jAva vemANiyAvAsA eyANi savvANi atttthphaasaanni| neraiyA NaM bhaMte ! kativannA jAva katiphAsA pannattA ?, goyamA ! veuviyateyAM paDucca paMcavannA paMcarasA duggaMdhA aTThaphAsA pannattA, kammagaM paDucca paMcavannA paMcarasA dugaMdhA cauphAsA paNNatA, jIvaM paDucca avannA jAva aphAsA pannattA, evaM jAva thaNiya0, puDhavikAiyapucchA, goyamA!orAliyateyagAiM paDucca paMcavannAjAvaaTThaphAsA pannattA, Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH:, uddezakaH-5 71 kammagaMpaDucca jahA nera0, jIvaMpaDucca taheva, evaMjAva cauridi0, navaraM vAukkaiyA orA0 veu0 teyagAiM paDucca paMcavannAjAvaaTThaphAsA pnnttaa| sesaMjahA neraiyANaM, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA vAukkAiyA, maNussANaM pucchA orAliyaveuvviyaAhAragateyagAiM paDucca paMcavannA jAva aTThaphAsA pannattA, kammagaM jIvaM ca paDucca jahA nera0, vANamaMtarajoisayavemANiyA jahA nera0 dhammatthikAe jAva poggala0 ee savve avanA, navaraM poggala0 paMcavanne paMcarase dugaMdhe aTThaphAse pannatte, nANAvaraNije jAva aMtarAie eyANi cuphaasaanni| __kaNhalesANaMbhaMte! kaivannA0? pucchA davvalesaMpaDucca paMcavannA jAva aTThaphAsA pannattA, bhAvalesaM paDucca avannA 4, evaM jAva sukklessaa| sammaddiTThi 3 cakkhudaMsaNe 4 AbhinibohiyanANe jAva vibhaMganANe AhArasannA jAva pariggahasannA eyANi avannANi 4, eorAliyasarIre jAva teyagasarIre eyANi aTThaphAsANi kammagasarIre cauphAse, maNajoge vayajoge ya cauphAse, kAyajoge aTThaphAse, sAgArovaogoya aNAgArovaogo ya avnnaa| savvadavvA NaM bhaMte ! kativannA? pucchA, goyamA! atthegatiyA savvadavvA paMcavannA jAva aTThaphAsA pannattA atthegatiyA savvadavvA paMcavannA cauphAsA pannattA atthegatiyA savvadavvA egagaMdhA egavaNNA egarasAduphAsA pannattA atthegaiyA savvadavvA avannA jAva aphAsA pnnttaa| evaM savvapaesAvi savvapajjavAvi, tIyaddhA avatrA jAva aphAsA pannattA, evaM anAgayaddhAvi, evaM svvddhaavi|| . vR. 'rAyagihe'ityAdi 'pANAivAe'tti prANAtipAtajanitaM tajjanakaM vA cAritramohanIyaM karmopacArAt prANAtipAta eva, evamuttaratrApi, tasya ca pudgalarUpatvAdvarNAdayo bhavantItyata uktaM 'paMcavanne' ityAdi, Aha ca-.. // 1 // "paMcarasapaMcavannehiM pariNayaM duvihagaMdhacauphAsaM / daviyamanaMtapaesaM siddhehiM anaMtaguNa hINaM / / " iti 'cauphAse'tti snigdharUkSazItoSNAkyAzcatvAraH sparzA sUkSmapariNAmapariNatapudgalAnAM bhavaMti, sUkSmapariNAmaM ca karmeti / 'kohe'ttikrodhapariNAmajanakaMkarma, tatrakrodha iti sAmAnyaM nAma kopAdayastu tadvizeSAH, tatra kopaH krodhodayAtsvabhAvAccalanamAtraM, roSaH-kradhasyaivAnubandha, doSaH AtmanaH parasya vA dUSaNaM, etacca kradhakArya, dveSo vA'prItimAtram, akSamA-parakRtAparAdhasyAsahanaM, saJjavalanomuhurmuhuH krodhAgninAjvalanaM, kalaho-mahatA zabdenAnyo'nyamasamaJjasabhASaNaM, etacca krodhakArya, cANDikyaM raudrAkArakaraNaM, etadapikrodhakAryameva, bhaNDanaM daNDAdibhiryuddhaM, etadapikrodhakAryameva, vivAdo-vipratipattisamutthavacanAni, idamapi tatkArayameveti, krodhaikArthA vaite zabdAH / ___ 'mAne'ttimAnapariNAmajanakaM karma, tatramAna iti sAmAnyaM nAma, madAdayastu tadvizeSAH, tatra mado-harSamAnaM do-dRptatA stambhaH-anamratA garvaM-zauNDIryaM / 'attukkose'ttiAtmanaH parebhyaH sakAzAdguNairutkarSaNam-utkRSTatA'bhidAnaMparaparivAdaHpareSAmapavadanaM paripAto vA guNebhyaH paripAtanamiti, 'ukkose'tti utkarSaNaM AtmanaH parasya vA Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/5/543 manAkriyayotkRSTatAkaraNaMutkAzanaM vA-prakAzanamabhimAnatsvakIyasamRddhayAdeH avakkose'tti apakarSaNamavakarSaNaM vA abhimAnAdAtmanaH parasya vA kriyArambhAt kuto'pi vyAvartanamiti aprakAzovA'bhimAnAdeveti / 'uNNae'ttiucchinnaMnataM-pUrvapravRttaMnamanamabhimAnAdunnatam, ucchinno vA nayo-nItirabhi-mAnAdevonnayo nayAbhAva ityarthaH, 'unnAme'tti pranatasya madAnupravezAdunnamanaM 'dunnAmettimadAddaSTaMnamanaMdurnAma iti, ihacastambhAdIni mAnakAryANi mAnavAcakAkaitedhvanaya iti| ___mAya'tti sAmAnyaM upadhyAdayastabhedAH, tatra 'uvahitti upadhIyate yenAsAvupadhiH -vaJcanIya- samIpagamanaheturbhAvaH 'niyaDi'tti nitarAM karaNaM nikRti- AdarakaraNena paravaJcanaM pUrvakRtamAyA-pracchAdanArthaM vA mAyAntarakaraNaM valae'tti yena bhAvena valayamiva vakra vacanaMceSTA vApravartate sa bhAvo valayaM gahaNe'tti paravyAmohanAya yadvacanajAlaM tadgahanamiva gahanaM 'NUme'tti paravaJcanAya nimratAyA nimnasthAnasyavA'zrayaNaMtatrUmaMti kakettikalkaMhaMsAdirUpaMpApaM tannimitto yo vaJcanAbhiprAyaH sa kalkamevocyate 'kurUe'tti kutsitaM yathA bhavatyevaM rUpayati-vimohayati yattatkurUpaM bhANDAdikaramma mAyAvizeSa ev| ... "jimhe'tti yena paravaJcanAbhiprAyeNa jaihyaM-kriyAsu mAndyamAlambate sa bhAvo jaihayameveti 'kivvise'ttiyato mAyAvizeSAjanmAntare'traiva vAbhave kilbiSaH-kilbiSiko bhavatisa kilbiSa eveti, 'AyaraNaya'ttiyato mAyAvizeSAdAdaraNaM-abyupagamakasyApivastunaH karotyasAvAdaraNaM, tAtpratyayasyacasvArthiHkatvAd AyaraNayA, AcaraNaMvA-parapratAraNAya vividhakriyANAmAcaraNaM, 'gUDhanayA' gUhanaM gopAyanaM svarUpasya 'vaMcaNayA' vaJcanaM-parasya pratAraNaM paliuMcaNayA pratikuJcanaM saralatayA pravRttasya vacanasaykhaNDanaM 'sAijoge'tti avizrammabhasambandhaH sAtizayena vA dravyeNa niratizayasya yogastapratirUpakaraNamityarthaH, mAyaikArthA vaite dhvanaya iti|| . 'lobhettisAmAnyaMicchAdayastadvizeSAH, tatrecchA-abhilASamAtraM mucchA kaMkhA gehI'tti mUrchA-saMrakSaNAnubandhaH kAGkSA-aprAptArthAzaMsA 'gehitti gRddhi prAptArtheSvAsakti 'taNha'tti tRSNA-prAptAnAmavyayecchA 'bhijJa'tti abhi-vyAptayA viSayANAM dhyAnaM tadekAgratvamabhidhyApidhAnAdivadakAralopAdbhidhyA 'abhijjha'ttinabhidhyA abhidhyA bhidhyAsazaM bhAvAntaraM, tatra dRDhAbhinivezo bhidhyA dhyAnalakSaNatvAttasyAH, aDhAbhinivezastvabhidhyA cittalakSaNatvAttasyAH dhyAnacittayostvayaM vizeSaH-"jaM thiramajjhavasANaM taM jhANaM jaM calaM tayaM cittaM"ti 'AsAsaNaya'tti AzaMsanaM-mama putrasya ziSyasya vA idamidaM ca bhUyAdityAdirUpA AzIH 'patthaNaya'ttiprArthaHnaM-paraMpratISTArthaHyAcA 'lAlapyaNaya'tti prArthaHnameva bhRsaMlapanataH 'kAmAsa'tti zabdarUpaprAptisambhAvanA bhogAsa'tti gandhAdiprAptisambhAvanA 'jIvitAsa'tti jIvitavyaprAptisambhAvanA, 'maraNAsa'tti kasyAJcidavasthAyAM maraNaprAptisambhAvanA, idaM ca kavacinna dRzyate. 'naMdirAge'tti samRddhau satyAM rAgo-harSo nandirAgaH, 'pejje tti prema-putrAdiviSayaH snehaH 'dose'tti aprIti kalahaH-ihapremahAsAdiprabhavaMyuddhaM, yAvatkaraNAt abbhakkhANepesunne arairaIparaparivAe mAyAmo se tti dRshym| athoktAnAmevASTAdazAnAM prANAtipAtAdikAnAM pApasthAnAnAM ye viparyAsteSAM svarUpAbhidhAnAyAha- 'ahe'tyAdi, 'avanne'tti vadhAdiviramaNAni jIvopayogasvarUpANi Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-5 73 jIvopayogazcAmUrto'mUrttatvAca tasya vadhAdiviramaNAnAmamUrttatvaM tasmAccAvarNAditvamiti / jIvasvarUpavizeSamevAdhikRtyAha-'uppattiyattiutpattirevaprayojanaMyasyAH sAautpattikI, nanu kSayopazamaH prayojanamasyAH? satyaM, sa khalvantaraGgatvAtsarvabuddhisAdhAraNa iti na vivakSyate, na cAnyacchastrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti, 'veNaiya'tti vinayo-guruzuzrUSA sa kAraNamasyAstapradhAnA vA vainayikI, 'kammaya'tta anAcAryakaM karma sAcAryakaM zilpaM kAdAcitkaM vA karma zilpaM tu nitya-vyApAraH, tatazca karmaNo jAtA karmajA, 'pAriNAmiya'tti pari-samantAnamanaM pariNAmaH-sudIrghakAlapUrvAparAvalokanAdijanmaAtmadharmasa kAraNaMyasyAH sA pAriNAmikI buddhiriti vAkyazeSaH, iyamapi varNAdirahitA jIvadharmatvenAmUrtatvAt / jIvadharmAdhikArAdavagrahAdisUtraM kAdisUtraM ca, amUrttAdhikArAdavakAzAntara sUtraM amUrttatvaviparyayAttanuvAtAdisUtrANi cAha-tatraca 'sattameNaMbhaMte! uvAsaMtare'ttiprathamadvitIyapRthivyoryadantarAle AkAzakhaNDaM tatprathamaM tadapekSayA saptamaM saptamyA adhastAttasyopariSTAtsaptamastanuvAtastasyopari saptamo dhanavAtastasyApyupari saptamo dhanodadhistasyApyupari saptamI pRthivI, tanuvAtAdInAMcapaJcavarNAditvaMpaudgalikatvenamUrtatvAt, aSTasparzatvaMcavAdarapariNAmatvAt, aSTau ca sparzA shiitossnnsnigdh-ruukssmuuduktthinlghuguruubhedaaditi| jambUdvIpe ityatraM yAvatkaraNAllavaNasamudrAdIni padAni vAcyAni 'jAva vemANiyAvAsA' iha yAvatkaraNAdasurakumArAvAsAdiparigrahaH,te ca bhavanAni nagarANi vimAnAni tiryagaloke tannagaryazceti / 'veubviyateyAiM paDucca'tti vaikriyataijasazarIre hi bAdarapariNAmapudgalarUpe tato vAdaratvAttayo rakANAmaSTasparzatvaM, 'kammagaM paDucca'tti kArmaNaM hi sUkSmapariNAmapudgalarUpamatazcatuHsparza, te ca shiitossnnsngdhruukssaaH| 'dhammatthikAe' iha yAvatkaraNAdevaM dRzyam-'adhammatthikAe AgAsatthakAe poggalasthikAe addhAsamae AvaliyA muhutte'ityAdi, 'davvalesaM paDucca'tti iha dravyalezyAvarNa : 'bhAvalesaM paDucca'tti bhAvalezyA-AntaraH pariNAmaH, ihaca kRSNalezyAdIni parigrahasajJA'vasAnAni avarNAdIni jIvapariNAmatvAt, audArikAdIni catvAri zarIrANi paJcavarNAdivizeSaNAni aSTasparzAni ca bAdarapariNAmapudgalarUpatvAt, sarvatra ca catuHsparzatve sUkSmapariNAmaH kAraNaM aSTasparzatvecabAdarapariNAmaH kAraNaMvAcyamiti, 'savvadavya'tti sarvadravyANidharmAstikAyAdIni 'atthegaiyA savvadavyA paMcavanne' tyAdi bAdarapudgaladravyANi pratItyoktaM sarvadravyANAM madhye kAnicidharmAstikAyAdIni atthegaiyA savvadavvApaMcavanne'tyAdi vAdarapudgaladravyANipratItyoktaM sarvadravyANAM madhye kAnicitpaJcavarNAdInIti bhAvArthaH 'cauphAsA' ityetacca pudgaladravyANyeva sUkSmANi prtiityoktN| "egagaMdhe' tyAdica paramANvAdidravyANi pratItyoktaM, yadAha paramA- nnudrvymaashrity||1|| "kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasa varNagandho dvisparzaH kAryaliGgazca / / " iti, sparzadvayaMcasUkSmasambandhinAM caturNA sparzAnAmanyataradaviruddhaM bhavati, tathAhi-snigdhoSNalakSaNaM snigdhazItalakSaNaM vA rUkSazItalakSaNaM rUkSoSNalakSaNaM veti, 'avaNNe'tyAdi ca dharmAstikAyAdidravyANyAzrityoktaM, dravyAzritatvAtpradezaparyavANAM dravyasUtrAnantaraM tatsUtraM, tatra ca Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/5/543 pradezA-dravyasya nirvibhAgA aMzAH paryavAstudharmA, te caivaMkaraNAdevaM vAcyAH 'savvapaesA NaM bhaMte ! kaivaNNA ? pucchA, goyamA ! atthegaiyA savvapaesA paMcavannA jAva aTThaphAsA'ityAdi / evaM ca paryavasUtramapi, iha ca mUrtadravyANAM pradezAH paryavAzca mUrtadravyavatpaJcavarNAdayaH, amUrtadravyANAM cAmUrtadravyavadavarNadaya iti / atItAddhAditrayaM cAmUrtatvAdavarNAdikam / varNAdyadhikArAdevedavAha mU. (544) jIveNaMbhaMte! gabhaMvakkamamANe kativannaM katigaMdhaMkatirasaMkatiphAsaMpariNAma pariNamai?, goyamA ! paMcavannaM paMcarasaM dugaMdhaM aTThaphAsaM pariNAmaM pariNamai / _ vR. 'jIve Na'mityAdi, 'pariNAmaM pariNamaitti svarUpaM gacchati kativarNAdinA rUpeNa pariNamatItyarthaH 'paMcavannati garbhavyukramakAlejIvazarIrasya paJcavarNAditvAt garbhavyutkramaNakAle jIvapariNAmasya paJcavarNAditvamavaseyamiti / anantaraM ga vyutkrAman jIvo varNAdibhirvicitraM pariNAmaM pariNamatItyuktam, atha vicitrapariNAma eva jIvasya yo bhavati tadarzayitumAha mU. (545) kammaoNaMbhaMte! jIve noakammao vibhattibhAvaMpariNamai kammaoNaMjae no akammao vibhattibhAvaM pariNamai ?, haMtA goyamA ! kammao NaM taM ceva jAva pariNamai no akammao vibhattibhAvaM pariNamai, sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| . vR. 'kammao Na'mityAdi, karmataH sakAzAno akarmataH-na karmANi vinA jIvo 'vibhaktibhAvaM' vibhAgarUpaM bhAvaM nArakatiryagamanuSyAmarabhaveSu nAnArUpaM pariNAmamityarthaH 'pariNamati' gacchati tathA / 'kammao NaM jae'tti gacchati tAMstAnnArakAdibhAvAniti 'jagat' jIvasamUho jIvadravyasyaiva vA vizeSo jaGgamAbhidhAno 'jaganti' jaGgamAnyAhu'riti vcnaaditi| zatakaM-12 uddezakaH-5 samAptaH -:zatakaM-12 uddezakaH-6:vR.jagato vibhaktibhAvaH karmata iti paJcamoddezakAnte, uktaM, saca rAhugrasane candrasyApi syAditi zaGkAnirAsAya SaSThoddezakamAha, tasya cedamAdisUtram mU. (546) rAyagihe jAva evaM vayAsI-bahujaNe NaM bhaMte ! annamannassa evamAikkhati jAva evaM parUvei-evaM khalu rAhU caMdaM geNhati evaM02, se kahameyaM bhaMte! evaM?, goyamA! jannaM se bahujaNe NaM annamannassa jAva micchaM te eva maahNsu| ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi java evaM parUvemi-evaM khalu rAhU deve mahiDie jAva mahesakkhe varavatthadhare varamalladhare varagaMdhadhare varAbharaNadhArI, rAhussa NaM devassa nava nAmadhejA pannattA, taMjahA-siMghADae 1 jaDilae 2 khaMbhae 3 kharae 4 dadare 5 magare 6 macche 7 kacchame 8 kaNhasappe 9 / rAhussaNaMdevassa vimANApaMcavannApannattA, taMjahA-kiNhA nIlA lohiyA hAliddA sukkallA, atthi kAlae rAhuvimANe khaMjaNavannAbhe pannatte asthi nIlae rAhuvimANe lAuyavannAbhe pa0 asthi lohie rAhuvimAme maMjiTThavannAbhepaM0 asthipItae rAhuvimANe hAliddavannAbhe pannatte asthi sukillae rAhuvimANe bhAsarAsi vannAbhe pannatte / jayANaM rAhU AgacchamANe vA gacchamANe vA viuvvamANe vA Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-6 pariyAremANe vA caMdalessaM puricchameNaM AvarettANaM paJcacchimeNaM vItIvayai tadA NaM puracchimeNaM caMde uvadaMseti paJcacchimeNaM AvarettANaMpuracchimeNaM vItIvayati tadANaM paJcacchimeNaMcaMde uvadaMseti vA pariyAremANe caMdalessaM paJcacchimeNaM AvarettANaM puracchimeNaM vItIvayati tadA NaM paJcacchimeNaM caMde uvadaMseti puracchimeNaM rAhU / evaM jahA puracchimeNaM paJcacchimeNaM do AlAvagA bhaNiyA evaM dAhiNeNaM uttareNa ya do AlAvagAbhA0 evaM uttarapuracchimeNa dAhiNapacchacchimeNa yadoAlAvagAbhA0 dAhiNapurachimeNaM uttarapuracchimeNaM do AlAvagA bhA0 evaM ceva jAva tadA NaM uttarapaJcacchime NaM caMde uvadaMseti dAhiNapuracchimeNaM raahuu| jadA NaM rAhU AgacchamANe vA gacchamANe viuvva0 pariyAremANe caMdalessaM AvaremANe 2 ciTThati tadANaMmaNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu rAhU caMdaMge0 evaM0, jadANaMrAhU AgacchamANe 4 caMdassa lessaM AvarettANaM pAseNaM vIivayai tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu caMdeNaM rAhussa kucchI bhinnA evaM0, jadA NaM rAhU AgacchamANe vA 4 / caMdassa lessaM AvarettANaM paccosakkai tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu rAhuNA caMde vaMte, evaM0, jadA NaM rAhU AgacchamANe vA 4 jAva pariyAremANe vA caMdalessaM.ahe sapakkhi saMpaDidisiMAvarettANaM ciTThati tadA NaM maNussaloe maNussA vadaMti-evaM khalu rAhuNA caMde ghatthe evN0| . kativihe NaM bhaMte ! rAhU pannatte? goyamA! duvihe rAhU pannatte?, taMjahA-dhuvarAhU pavvarAhU ya, tatthaNaMje se dhuvarAhU seNaM bahulapakkhassa pADivae pannarasatibhAgeNaMpanasaibhAgaM caMdassalessaM AvaremANe 2 ciTThati, taMjahA-paDhamAe paDhamaMbhAgaMbitiyAe bitiyaM bhAgaMjAva pannarasesupannarasamaM bhAgaM, carimasamaye caMde rattebhavati avasese samaye caMde ratte ya virateya bhavati / tameva sukkapakkhassa uvadaMsemANe uva02 ciTThati paDhamAe paDhamaM bhAgaMjAva pannarasesupannarasamaM bhAgaM, carimasamaye caMde viratte bhavai avasese samaye caMde ratte ya viratte ya bhavai, tattha NaM je se pavvarAhU se jahanneNaM chaNhaM mAsANaM ukkoseNaM bAyAlIsAe mAsANaM caMdassa aDayAlIsAe saMvaccharANaM suurss| vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'micchaMte evamAhasutti, iha tadvacanamithyAtvamapramANakatvAt kupravacana-saMskAropanItatvAcca, grahaNaM hi rAhucandrayorvimAnApekSaM, naca vimAnayogrAsakagrasanIyasambhavo'sti AzrayamAtratvAnarabhavanAnAmiva, athedaM gRhamanena grastamiti dRSTastadvayavahAraH?, satyaM, sakhalvAcchAdyAcchAdakabhAve sati nAnyathA, AcchAdanabhAvena ca grAsavivakSAyAmihApina virodha iti / atha yadatra samyak taddarzayitumAha-'ahaM paNe'tyAdi / 'khaMjaNavannAbhe'tti khaJjanaM dIpamalli- kAmalastasya yo varNastadvadAbhA yasya tattathA lAuyavannAbhe'tti 'lAuyaMti tumbikA taccehApkAvasthaM grAhyamiti 'bhAsarAsivaNNAbhe'tti bhasmarAzivarNAbhaM, tatazca kimityAha - _ 'jayA Na mityAdi, 'AgacchamANe vatti gatvA'ticAreNa tata pratinivartamAnaH kRSNavadinA vimAneneti zeSaH 'gacchamANeva'tti svabhAvacAreNa caran, etena ca padadvayena svAbhAvikI gatiruktA, 'viuvvamANe vatti vikurvaNAM kuvan 'pariyAremANe vatti paricArayan kAmakraDAM kurvan, etasmin dvaye'titvarayApravarttamAnovisaMsthulaceSTayA svavimAnamasamaJjasaM valayati, etacca dvayamasvAbhAvikavimAnagatigrahaNAyoktamiti, 'caMdalesaMpuracchimeNaM AvarettANaM ti svavimAnena Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/6/546 candravimAnAvaraNecandradIpterAvRttatvAcandralezyAMpurastAdAvRtya 'paJcacchimeNaMvIivayaitticandrApekSayA pareNa yAtItyarthaH 'puracchimeNaM caMde uvadaMsei paccacchimeNaM rAhutti rAhyapekSayA pUrvasyAM dizi candra AtmAnamupadarzayati candrApekSayA ca pazcimAyAM rAhurAtmAnamupadarzayItyarthaH / evaMvidhasvabhAvatyAMca rAhozcandrasya yadbhavati tadAha-'jayA Na'mityAdi, 'AvaremANe' ityatra dvivacanaM tiSThatIti kriyAvizeSaNatvAt 'caMdeNa rAhussa kucchI bhinna'tti rAhoraMzasya madhyena candrogata iti vAcyaM, candreNa rAhoH kukSibhinna itivyapadizantIti, paccosakkai'tti 'pratyavasaprapati' vyAvarttate 'vaMte'tti 'vAntaH parityaktaH, 'saMpakkhi sapaDidisaM"tisapakSa-samAnadigyathA bhavati sapratidik-samAnavidikca yathA bhavatItyevaM candralezyAM 'AvRttya' avaSTabhya tiSThatItyevaM yogaH, ata AvaraNamAtramevedaM vainasikaM candrasya rAhuNA grasanaM na tu kaarmnnmiti| ___ atha rAhorbhedamAha-'kaiviheNa mityAdi, yazcandrasya sadaivasaMnihitaH saMcarati sadhruvarAhuH, Aha c||1|| kiNhaM rAhuvimANaM nicaM caMdeNa hoi avirahiyaM / . cauraMgulamappattaM heTThA caMdassa taM cri||iti yastu paNi-paurNamAsyAmAvAsyayozcandrAdityayoruparAgaM karoti sa parvarAhuriti / 'tattha maMje se dhuvarAhU ityAdi 'pADivae'tti pratipada Arabhyeti zeSaH paJcadazabhAgena svakIyena karaNabhUtena paJcadazabhAgaM'caMdassalessaMtivibhaktivyatyayAcandrasya lezyAyAH candrabimbasambandhinamityarthaH AvRNvan 2 pratyahaM tiSThati, 'paDhamAe'ttiprathamatithau, 'pannarasesu'tti paJcadazasu dineSuamAvAsyAyAmityarthaH 'pannarasamaMbhAga' 'AvarittANaMciTThaittivAkyazeSaH, evaM ca yadbhavati tadAha-'carime'tyAdi, caramasamaye paJcadazabhAgopetasya kRSNapakSasyAntime kAle kAlavizeSe vA candro rakto bhavati-rAhuNoparakto bhavati sarvathA'pyAcchAdita ityarthaH, avazeSe samaye pratipadAdikAle candro rakto vA virakto vA bhavati, aMzena rAhuNoparakto'zAntareNa cAnuparaktaH AcchAditA- nAcchAdita ityrthH|| ___'tameva'ttitameva candralezyApaJcadazabhAgaMzuklapakSasya pratipadAdiSvitigamyate 'upadarzayan 2' paJcadazabhAgena svayamapasaraNataHprakaTayanprakaTayaMstiSThati, 'carimasamaye'tti paurNamAsyAM candro virakto bhavati sarvathaiva zuklIbhavatItyarthaH sarvathA'nAcchAditatvAditi, iha cAyaM bhAvArthaHSoDazabhAgIkRtasya candrasyaSoDazobhAgo'vasthita evAste,ye cAnyebhAgAstanAhuH pratitithyekaikaM bhAgaM kRSNapakSe AvRNoti zukle tu vimuJcatIti, uktaJca jyotisskrnnddke||1|| "solasabhAge kAUNa uDuvaI hAyaettha pnnrsN| tattiyamette bhAge puNovi parivaDhaI joNhA // " iti, ihatuSoDazabhAkalpanA na kRtA vyavahAriNAMSoDazabhAgasyAvasthitasyAnupalakSaNAditi sambhAvayAma iti, nanu candravimAnasya paJcaikaSaSTibhAganyUnayojanapramANatvAd rAhuvimAnasya ca grahavimAnatvenArddhayojanapramANatvAtkathaM paJcadaze dine candravimAnasya mahattvenetarasya ca laghutvena sarvAvaraNaM syAt ? iti, atrocyate, yadidaM grahavimAnAnAmarddhayojanamiti pramANaM tatprAyikaM, tatazcaM rAhorgrahasyoktAdhikapramANamapi vimAnaM saMbhAvyate, anye punarAhuH-laghIyaso'pi Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 12, vargaH-, uddezakaH-6 rAhuvimAnasya mahatA tamisnarazmijAlena tadAbriyata iti, nanu katipayAn divasAn yAvad dhruvarAhuvimAnaM vRttamupalabhyate grahaNa iva katipayAMzca na tatheti kimatra kAraNam ? atrocyate yeSu divaseSvatyarthaM tamasA'bhibhUyate zazI teSu tadvimAnaM vRttamAmAti yeSu punarnAbhibhUyate'sau vizuddhayamAnatvAt teSu na vRttamAbhAti, tathA coktam"vaTTaccheo kaivaidivase dhuvarAhuNo vimANassa ! dIsai paraM na dIsai jaha gahaNe pavvarAhussa / / " 119 11 // 1 // AcArya Aha-"accatthaM nahi tamasA'bhibhUyate jaM sasI visujjhato / teNa na vaTTaccheo gahaNe u tamo tamobahulo // " iti 'tattha NaM je se pavve' tyAdi, 'bAyAlIsAe mAsANaM' sArddhasya varSatrayasyopari candrasya zyAmAvRtya tiSThatIti gamyaM, sUrasyApyevaM navaramutkRSTatayA'STacatvAriMzatA saMvatsarANAmiti / atha candrasya 'sasi 'tti yadabhidhAnaM tasyAnvarthAbhidhAnAyAha 77 mU. (547) se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vui-caMde sasI 2 ?, goyamA ! caMdassa NaM joisiMdarasa joisaranno miyaMke vimANe kaMtA devI kaMtAo devIo kaMtAI AsaNasayaNakhaMbhabhaMDamattovagaraNAI appaNovi ya NaM caMde joisiMde joisarAyA some kaMte subhae piyadaMsaNe surUve se teNaTTeNaM0 vR. 'sekeNa 'mityAdi, 'miyaMke' tti mRgacihnatvAt mRgAGke vimAne'dhikaraNabhUte 'some' tti 'saumyaH' araudrAkAro nIrogo vA 'kaMte' tti kAntiyogAt 'subhae' tti subhagaH - saubhAgyayuktatvAdvallabho janasya 'piyadaMsaNe'tti premakAridarzana:, kasmAdevam ? ata Aha- surUpaH 'se teNa 'mityAdi atha tena kAraNenocyate 'sasI'ti saha zriyA varttata iti sazrIH tadIyadevAdInAM svasya ca kAntyAdiyuktatvAditi, prAkRta bhASApekSayA ca sasIti siddham / athAdityazabdasyAnvarthAbhidhAnAyAha mU. (548) se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai - sUre Aiye sUre0 2?, goyamA ! sUrAdiyA NaM samayAi vA AvaliyAi vA jAva ussappiNI vA avasappiNIi vA se teNaTTeNaM jAva Aice0 2 vR. 'sekeNa' mityAdi, 'sUrAIya'tti sUraH Adi-prathamo yeSAM te sUrAdikAH, ke ? ityAha'samayAi va 'tti samayAH - ahorAtrAdikAlabhedAnAM nirvibhAgA aMzAH, tathAhi -sUryodayamavadhiM kRtvA'horAtrArambhakaH samayo gaNyate AvalikA muhUrttAdayazceti 'se teNa 'mityAdi atha tenArthena sUra Aditya ityucyate, Adau ahorAtrasamayAdInAM bhava Aditya iti vyutseH, tyapratyayazcehArSatvAditi atha teyorevAgramahiSyAdidarzanAyAha mU. (549) caMdassa NaM bhaMte! joisiMdassa joisaranno kati aggamahisIo pannattAo jahAdasamasae jAva no ceva NaM mehuNavattiyaM / sUrassavi taheva / caMdamariyA NaM bhaMte! joisarAyANo kerisae kAmabhoge paJcaNubbhavamANA viharaMti ? goyamA ! se jahAnAmAe kei purise paDhamajovvaNuTTANabalatte paDhamajovvaNuTThANabalaTThAe bhAriyAe saddhiM aciravattavivAhakajje atthagavesaNayAe solavasAsavippavAsie se NaM tao laTThe kayakajje aNahasamagge punaravi niyagagihaM havvamAgae kayabalikamme kayakouyamaMgalapAyacchitte savvAlaMkAravibhUsie maNunnaM thAlipAgasuddhaM aTThArasavaMjaNAkula bhoyaNaM bhutte samANe Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/6/549 taMsi tArisagaMsi vAsadharaMsi vannao mahabbale kumAre jAva sayaNovayArakalietAe tArisiyAe bhAriyAe siMgArAgAracAruvesAe jAva kaliyAe anurattAe avirattAe manAnukUlAe saddhiM iDhe sadde pharise jAva paMcavihe mANussae kAmabhoge paJcaNubhavamANe vihrti| seNaMgoyamA! puriseviusamaNakAlasamayaMsikerisayaMyAsokkhaM paJcaNubbhavamANo viharati orAlaMsamaNAuso!, tassaNaMgoyamA! purisassa kAmabhogehito asuriMdavajjiyANaMbhavaNavAsINaM devANaM etto anaMtaguNavisiTTatarAe ceva kAmabhogA, asuriMdavajjiyANaM bhavaNavAsiyANaM devANaM kAmabhogehito asurakumArANaM devANaM etto anaMtaguNavisiTTatarAe ceva kaambhogaa| asurakumArANaM devANaM kAmabhogehito gahagaNanakkhattatArArUvANaM jotisiyANaM devANaM ettoanaMtaguNavisiTTatarAeceva kAmabhogA, gahagaNanakkhattajAva kAmabhogehitocaMdimasUriyANaM jotisiyANaM jotisarAINaM etto anaMtaguNavisiTTayarA ceva kAmabhogA, caMdimasUriyANaM goyamA jotisiMdA jotisarAyANo erise kAmabhoge paccaNubbhavamANA virhti| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM jAva vihri|| .... vR. 'caMdasse tyAdi, 'paDhamajovvaNuTThANabalatthetti prathamayauvanotthAne' prathamayauvanodgame yadalaM-prANastatra yastiSThati sa tathA 'aciravRttavivAhakaje' aciravRttavivAhakArya 'vannao mahAbale'tti mahAbaloddezake vAsagRhavarNako dRzya ityarthaH 'anurattAe'tti anurAgavatyA 'avirattAe'tti vipriyakaraNe'pyaviraktayA 'manAnukUlAe'tti patimanaso'nukUlavRttikayA 'viusamaNakAlasamayaMsitti vyavazamanaM-puMvedavikAropazamastasya yaH kAlasamayaH sa tathA tatra ratAvasAna ityarthaH / iti bhagavatA pRSTo gautama Aha-'orAlaM samaNAuso'tti, 'tassaNaM goyamA purisassa kAmabhogehito' ihAgretanaH 'etto'ttizabdoyojyatetatazcaitebhyauktasvarUpebhyovyantarANAM devAnAma-nantaguNaviziSTatayA caiva kAmabhogA bhavantIti, kvacittu ettozabdo nAbhidhIyate / zatakaM-12 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-12 uddezakaH-7:vR. anantaroddezaka candrAdInAmatizayasaukhyamuktaM, teca lokasyAMze bhavantati lokAMze jIvasya janmamaraNavaktavyatAprarUpaNArthaH saptamoddezaka ucyate, tasya cedamAdisUtram mU. (550) teNaM kAleNaM 2 jAva evaMvayAsI-kemahAlaeNaMbhaMte! loe pannatte?, goyamA mahatimahAlae loe pannatte, puracchimeNaMasaMkhejAojoyaNakoDAkoDIodAhiNeNaM asaMkhijAo evaM ceva evaM paJcacchimeNavi evaM uttareNavi evaM urdapi ahe asaMkhejAo joyaNakoDAkoDIo aayaamvikkhNbhennN| eyaMsiNaM bhaMte ! emahAlagaMsi logaMsi atthi kei paramANupoggalamettevi paese jattha NaM ayaMjIve najAevAnamae vAvi?, goyamA! noiNaDhe samaDhe, sekeNaTeNaMbhaMte! evaMvuccaieyasi NaMemahAlagaMsi logaMsi natthi kei paramANupoggalametetavi paese jatthaNaMayaMjIvena jAe vAna mae vAvi? goyamA! se jahAnAmae-kei purise ayAsayassaegaMmahaM ayAvayaM karejA, seNaMtattha jahanneNaM ekkovA do vA tinni vA ukkoseNaM ayAsahassaMpakkhivejAtAoNaMtatthapauragoyarAo purapANiyAo jahanneNaM egAhaM vA biyAhaM vA tiyAhaM vA ukkoseNaM chammAse privsejaa| Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 zatakaM-12, vargaH:, uddezakaH-7 ___ asthiNaMgoyamA! tassaayAvayassa keI paramANupoggalamettevipaesejeNaMtAsiMayANaM uccAreNa vA pAsavaNeNa vA kheleNa vA siMghANaeNa vA vaMteNa vA pitteNa vA pUeNa vA sukkeNa vA soNieNa vA cammehiM vA romehiM vA siMgehiM vA khurehiM vA nahehiM vA anAkaMtapuvve bhavai? bhagavaM! notiNaDhe samajhe, hojAviNaMgoyamA! tassaayAvayassa keIparamANupoggalamettevi paesejeNaMtAsiM ayANaMuccAreNa vAjAva nahehiM vA aNakaMtapuvve no cevaNaMeyaMsi emahAlagaMsi logaMsi logassa ya sAsayaM bhAvaM saMsArassa ya anAdibhAvaM jIvassa ya niccabhAvaM kammabahuttaM jammaNamaraNabAhulaMca paDucca natthi kei paramANupoggalamettevi paese jatthaNaM ayaMjIve na jAe vA namae vAvi, se teNaDeNaM taM ceva jAva na mae vAvi / - vR. 'teNa'mityAdi, 'paramANupoggalamettevitti ihApi sambhAvanAyAM 'ayAsayassa'tti SaSThayAzcaturthyaHtvAd ajAzatAya 'ayAvayaMti ajAvrajam ajAvATakamityarthaH 'ukkoseNaM ayAsahassaM pakkhiveja'tti yadihAjAzataprAyogye vATake utkarSeNAjAsahasraprakSepaNamabhihitaM tattAsAmati- saGkIrNatayA'vasthAnakhyAnArthaHmiti, 'paumaragoyarAo paurapANIyAo'tti pracuracaraNabhUmayaH pracurapAnIyAzca, anena ca tAsAMpracuramUtrapurISasambhavo bubhukSApipAsAviraheNa susthatayA ciraMjIvitvaM coktaM nahehiva'ttinakhAH-khaurAgrabhAgAstaiH "nocevaNaMeyaMsiemahAlayaMsi logaMsi' ityasya 'asthikei paramANupoggalamettevipaese' ityAdinA pUrvoktAbhilApena sambandhaH mahatvAllokasya, kathamidamiti cedata Aha 'logasse'tyAdikSayiNo hyevaMnasaMbhavatItyata uktalokasya zAzvatabhAvaMpratItyetiyogaH, zAzvatatve'pi lokasya saMsArasya sAditve naivaM syAdityanAditvaM tasyoktaM, nAnAjIvApekSayA saMsArasyAnAditve'pi vivakSitajIvasyAnityatve nokto'rthaH syAdato jIvasya nityatvamuktaM, nityatve'pi jIvasya karmAlpatve tathAvidhasaMsaraNAbhAvatroktaM vastu syAdataH karmabAhulyamuktaM, karmabAhulye'pi janmAderalpatve nokto'rthaH syAditi jnmaadibaahulymuktmiti| etadeva prapaJcayannAha 'bhU (551) kati NaM bhaMte! puDhavIo pannatAo?, goyamA ! satta puDhavIo pannattAo jahA paDhamasaepaMcamauddesae taheva AvAsA ThAveyavvA jAva anuttaravimANettijAva aparAjie savvaTThasiddhe / ayannaM bhaMte ! jIve imIse rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi puDhavikAiyattAe jAva vaNassaikAiyattAe naragattAe neraiyattAe uvavannapuve?, haMtA goyamA! asaiMgoyamA! aduvAanaMtakhutto, ayannaM bhaMte! jIve sakkarappabhAe puDhavIe paNavIsA evaM jahA rayaNappabhAe taheva do AlAvagA bhANiyavvA, evaM jAva ghuumppbhaae| ayannaM bhaMte ! jIve tamAe puDhavIe paMcUNe nirayAvAsasayasahasse egamegaMsi sesaM taM ceva, ayannaM bhaMte! jIve ahesattamAe puDhavIepaMcasuanuttaresumahatimahAlaesumahAniraesu egamegaMsi nirayAvAsaMsi sesaMjahArayaNappabhAe, ayannaM bhaMte! jIve cosaThThIe asurakumArAvAsasayasahassesu egamegaMsi asurakumArAvAsaMsi puDhavikAiyattAe jAva vaNassaikAiyattAe devattAe devIttAe AsaNasayaNabhaMDamattovagaraNattAe uvavannapuvve ?, haMtA goyamA! jAva anaMta khutto / savvajIvAviNaM bhaMte! evaM ceva, evaM thaNiyakumAresu, nANattaMAvAsesu, AvAsA puvvabha Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/7/551 NiyA, ayannaMbhaMte! jIve asaMkhejjesu puDhavikkAiyAvAsasayasahassesuegamegaMsi puDhavikAiyAvAsaMsi puDhavikAiyattAejAva vaNa0 uvavanapuvve?, haMtA goyamA! jAvaanaMta khutto evaM savvajIvAvi evaM jAva vaNassaikAiesu / ayannaM bhaMte! jIve asaMkhejjesu beMdiyAvAsasayasahassesu egamegaMsi vediyAvAsaMsi puDhavikAiyattAe jAva vaNassaikAiyattAe beiMdiyattAe uvavannapuvve ?, haMtA goyamA ! jAva khutto, savvajivAvi NaM evaM ceva evaM jAva maNussesu, navaraM tAMdiyaesu jAva vaNassaikAiyattAe teMdiyattAe cauridiesu cauridiyattAe paMciMdiyatirikkhajoNiesu paMciMdiyatirikkhajoNiesupaMciMdiyatirikkhajoNiyattAe maNussesumaNussattAesesaMjahA beMdiyANaM vANamaMtarajoisiyasohammIsANesuyajahAasurakumArANaM, ayannaM bhaMte! jIvesaNaMkumAre kappe bArasasa vimANAvAsasayasahassesu egamegaMsi vimANiyAvAsaMsi puDhavikAiyattAe sesaM jahA asurakumArANaM jAva anaMtakhutto, no ceva NaM devIttAe, evaM svvjiivaavi|| evaMjAva ANayapANaesu, evaMAraNaccuesuvi, ayanaM bhaMte! jIve tisuviaTThArasuttaresu gevijavimANAvAsasayesu evaM ceva, ayannaM bhaMte ! jIve paMcasu anuttaravimANesu egamegaMsi anuttaravimANaMsipuDhavitaheva jAvaanaMtakhuttono cevaNaMdevattAevAdevIttAevAevaMsavvajIvAvi ___ ayannabhaMte! jIvesavvajIvANaMnAittAe piyattAebhAittAe bhaginittAebhajjattAe puttattAe ghUyattAe suNhattAe uvavannapuvve ?, haMtA goyamA ! asaI aduvA anaMtakhutto, savvajIvAviNaM bhaMte ! imassa jIvassa mAittAe jAva uvavannapuve?, haMtA goyamA! jAva anaMtakhutto, ayannaM bhaMte ! jIve savvajIvANaM arittAe veriyattAe ghAyakattA vahagattAe paDinIyattAe paJcAmittattAe uvavanapuve?, haMtA goyamA! jIvA anaMtakhutto, savvajIvAviNaM bhaMte ! evaM cev|| ayannaM bhaMte ! jIve savvajIvANaM rAyattAe juvarAyattAe jAva satyavAhattAe uvavannapubve haMtA goyamA! asatiM jAva anaMtakhutto, savvajIvANaM evaM ceva / ayannaM bhaMte! jIve savvajIvANaMdAsattAe pesattAe bhayagattAebhAillagattAe bhogapurisattAe sIsattAe vesattAe uvavannapuvve?, haMtAgoyamA! jAva anaMtakhutto, evaMsavvajIvAvianaMtakhutto sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti jAva vihri| vR. 'kai Na'mityAdi, 'naragattAe'tti narakAvAsapRthivIkAyikatayetyarthaH 'asaiMti asakRd-anekazaH 'aduva'tti athavA anaMtakhuttottianantakRtvaH-anantavArAn asaMkhejjesu puDhavikAiyAvAsasayasahassesu'tti ihAsaGkhyAteSu pRthivIkAyikAvAseSu etAvataiva siddheryacchatasahasragrahaNaMtatteSAmatibahutvakhyApanArthaM, navaraM teiMdiesu'ityAdi trIndriyAdisUtreSudvIndriyasUtrAt trIndriyacaturindriyetyAdinaiva vizeSa ityarthaH / nocevaNaM devIttAe'ttiIzAnAnteSveva devasthAneSu devya utpadyante sanatkumArAdiSu punartetikRtvA 'nocevaNaM devIttAe' ityuktaM 'no cevaNaM devattAe devIttAe vatti anuttaravimAneSvanantakRtvo devA notpadyante devyazca sarvathaiveti 'no ceva Na'mityAdhuktamiti, 'arittAe'tti sAmAnyataH zatrubhAvena 'veriyattAe'ti vairikaH-zatrubhAvAnubandhayuktastattayA 'ghAyagattAe'tti mArakatayA 'vahagattAe'tti vyadhakatayA tADakatayetyarthaH 'paDinIyattAe'tti pratyanIkatayA-kAryopaghAtakatayA 'paccAmittattAe'tti amitrshaaytyaa| 'dAsattAe'tti gRhadAsIputratayA 'pesattAe'tti preSyatayA AdezyatayA "bhayagattAe'tti Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-7 bhRtakatayAduSkAlAdIpoSitatayA 'bhAilagattAe'tti kRSyAdilAbhasya bhAgagrAhakatvena 'bhogapurisatAe'tti anyairupArjitArthAnAM bhogakArinaratayA "sIsattAe'tti zikSaNIyatayA 'vesattAe'tti dvessytyeti| zatakaM-12 uddezakaH-7 samAptaH -zatakaM-12 uddezakaH-8:vR. saptame jIvAnAmutpattizcintitA, aSTame'pi saiva bhaGgayantareNa cintyate, ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (552) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM jAva evaM vayAsI-deve NaM bhaMte ! mahaDDIe jAva mahesakkhe anaMtaraM cayaM caittA bisarIresu nAgesu uvavajejA haMtA goyamA! uvvjejaa| seNaM tattha acciyavaMdiyapUiyasakkAriyasammANie divve sacce samovAe saMnihiyapADihare yAvibhavejA?, haMtA bhvejaa| seNaM bhaMte! taohiMto anaMtaraM uvvaTTittA sijhejAvujhejA jAva aMtaM karejjA ?, haMtA sijjhijjA jAva aMtaM krejaa| deveNaM bhaMte ! mahaDDIe evaM ceva jAva visarIresumaNIsu uvavajejA, evaM ceva jahA nAgANaM deveNaMbhaMte! mahaDDIejAva bisarIresurukkhesu uvavajjejjA ?, haMtA uvavajjejjA evaM ceva, navaraM imaM nANattaMjAva sannihiyapADihere lAulloiyamahitte yAvibhavejA?, haMtA bhavejjA sesaMtaM ceva jAva aMtaM krejaa| vR. 'teNa'mityAdi, 'bisarIresuttidvezarIre yeSAMtedvizarIrAsteSu, ye hi nAgazarIraM tyaktvA manuSyazarIramavApya setsyantitedvizarIrAiti, nAgesuttisaprapeSuhastiSuvA 'tattha'ttinAgajanmani yatra vA kSetrejAtaH 'accie'tyAdi, ihArcitAdipadAnAMpaJcAnAM karmadhArayaH tatra cArcitazcandanAdinA vanditaH stutyApUjitaH puSpAdinA satkArito-vastrAdinA sanmAnitaHpratipattivizeSeNa 'divvetti pradhAnaH 'sacce'tti svapnAdiprakAreNa tadupadiSTasyAvitathatvAt 'saccovAe'tti satyAvapAtaH saphalaseva ityarthaH, kuta etat ? ityAha 'sannihiyapADihere tisannihitaM-adUravartiprAtihArya pUrvasaGgatikAdidevatAkRtaMpratihArakarma yasya sa tathA 'maNIsutti pRthivIvAkAyavikAreSu'lAulloiyamahie'tti 'lAiyaM tichagaNAdinA bhUmikAyAH saMmRSTIkaraNaM 'ulloiyaM ti seTikAdinA kuDyAnAM dhavalanaM etenaiva dvayena mahito yaH sa tathA, etacca vizeSaNaM vRkSasya pIThApekSayA, viziSTavRkSA hi baddhapIThA bhavantIti / mU. (553) ahaM bhaMte! golaMgUlavasabhe kukkaDavasabhemaMDukkavasabheeeNaM nissIlA nivvayA nigguNA nimmerA nippaccakkhANaposahovavAsA kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkoseNaM sAgarovamaTTitIyaMsi naragaMsi neraiyattAe uvvjejaa| samaNe bhagavaM mahAvIre vAgarei-uvavajamANe uvannetti vattavvaM siyaa| ahaM bhaMte ! sIhe vagdhe jahA ussappiNIuddesae jAva parassare eeNaM nissIlA evaM ceva jAva vattavvaM siyA, aha bhaMte ! DhaMke kaMke vilae maggue sikhIe, eeNaM nissIlA0, sesaMtaMceva jAva vattavvaM siyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharai / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 12/-/8/553 vR. 'golaMgUlavasabhe' tti golAGgUlAnAM vAnarANAM madhye mahAn sa eva vA vidagdho vidagdhapayayatvAdvRSabhazabdasya evaM kurkuTavRSabho'pi evaM maNDUkavRSabho'pi, 'nissIla 'tti samAdhAnarahitAH 'nivvaya'tti aNuvratarahitAH 'nigguNa'tti guNavrataiH kSamAdibhirvA rahitAH 'neraiyattAe uvavajjejjA' iti praznaH, iha ca 'uvavajrejjA' ityetaduttaraM tasya cAsambhavamAzaGkamAnastatparihAramAha * 'samaNe' ityAdi, asambhavazcaivaM yatra samaye golAGgUlAdayo na tatra samaye nArakAste ataH kathaM te nArakatayotpadyante iti vaktavyaM syAd ? atrocyate - zramaNo bhagavAn mahAvIro na tu * jamAlyAdi evaM vyAkaroti - yaduta utpadyamAnamutpannamiti vaktavyaM syAt, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAd, ataste golAGgUlaprabhRtayo nArakatayotpattukAmA nArakA evetikRtvA suTThUcyate 'neraiyattAe uvavajjejja'tti, 'ussappiNiuddesae' tti saptamazatasya SaSTha iti // zatakaM - 12, uddezakaH-8 samAptaH 82 -: zatakaM - 12 uddezakaH - 9: vR. aSTamoddezake devasya nAgAdiSUtpattiruktA navame tu devA eva prarUpyanta ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (554) kaivihA NaM bhaMte! devA pannattA ?, goyamA ! paMcavihA devA pannattA, taMjahA- bhaviyadavvadevA 1 neradevA 2 dhammadevA 3 devAhidevA 4 bhAvadevA 5, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai bhaviyadavvadevA bhaviyadavvadevA ?, goyamA ! je bhavie paMciMdiyatirikkhajaNie vA masse vA devesu uvavajittae se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai bhaviyadavvadevA 2 / sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai naradevA naradevA ?, goyamA ! je ime rAyANo cAuraMtacakkavaTTI uppannasamattacakkarayaNappahANA navanIhIpaiNo samiddhakosA battIsaM rAyavarasahasNujAyamaggA sAgaravaramehalAhivaNo maNussidA se teNaTTeNaM jAva naradevA 2 / sekeNaNaM bhaMte! evaM vRccai dhammadevA dhammadevA ?, goyamA ! je ime anagArA bhagavaMto IriyAsamiyA jAva guttabaMbhayArI se teNaTTeNaM jAva dhammadevA 2 / bhaMte! evaM vRcca devAdhidevA devAdhidevA ?, goyamA ! je ime arihaMtA bhagavaMto uppannanANadaMsaNadharA jAva savvadarisI se teNaTTeNaM jAva denAdhidevA 2 / sekeNaNaM bhaMte! evaM vRccai - bhAvadevA bhAvadevA ?, goyamA ! je ime bhavaNavaivANamaMtarajoisavemANiyA devA devagatinAmagoyAI kammAiM vedeMti se teNaTTeNaM jAva bhAvadevA / vR. 'kaivihANa 'mityAdi, dIvyanti - krIDAM kurvanti dIvyante vA - stUyante vA''rAdhyatayeti devAH 'bhaviyadavvadeva' tti dravyabhUtA devA dravyadevAH, dravyatA cAprAdhAnyAdbhUtabhAvitvAdbhAvibhAvatvAdvA, tatrAprAdhAnyAddevaguNazUnyA devA dravyadevA yathA sAdhvAbhAsA dravyasAdhavaH, bhUtabhAvapakSe tu bhUtasya devatvaparyAyasya pratipannakAraNA bhAvadevatvAcyutA dravyadevAH, bhAvibhAvapakSe tu bhAvino devatvaparyAyasya yogyA devatayotpasyamAnA dravyadevAH, tatra bhAvibhAvapakSaparigrahArthaH mAha - bhavyAzca te dravyadevAzceti bhavyadravyadevAH / 'naradeva' tti narANAM madhye devA - ArAdhayAH kriDAkAntyAdiyuktA vA narAzca te devAzceti vA naradevAH, 'dhammadeva 'tti dharmeNa - zrutAdinA devA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-9 dharmapradhAnAvAdevAdharmadevAH, devAideva'tti devAn zeSAnatikrAntAH pAramArthiHkadevatvayogAddevA devAtidevAH, 'devAhideva'tti kvaciddazyate tatra ca devAnAmadhikAH pAramArthiHkadevatvayogAd devA devAdhidevAH, 'bhAvadeva'tti bhAvena-devagatyAdikarmodayajAtaparyAyeNa devA bhAvadevAH / 'jebhavie' ityAdi,ihajAtau ekavacanamatobahuvacanArthe vyAkhyeyaM, tatazcayebhavyAH yogyAH paJcendriyatiryagyonikA vA manuSyA vA deveSUtpattuMte yasmAdbhAvidevabhAvA iti gamyaM atha 'tenArthena' tena kAraNena he gauma ! tAn pratyevamucyate-bhavyadravyadevA iti / 'je ime' ityAdi, 'cAuraMtacakkavaTTi'tti caturantAyA bharatAdipRthivyA ete svAmina iti cAturantAH cakraNa vartanazIlatvAcakravartinastataH karmadhArayaH, caturantagrahaNena ca vAsudevAdInAM vyudAsaH, ta yasmAditi vAkyazeSaH 'uppannasamattacakkarayaNappahANa'tti ArSatvAnirdezasyotpannaM samastaralapradhAnaM cakra yeSAM te tathA 'sAgaravaramehalAvihaiNo'tti sAgara eva varA mekhalA-kAJcI yasyAH sA sAgaravaramekhalA-pRthvI tasyA adhipatayo yete tathA, sAgaramekhalAntapRthivyadhipataya iti bhAvaH, seteNaTeNaM tiatha 'tenArthena tena kAraNena gautama! tAna pratyevamucyate naradevA iti| ___'je ime' ityAdi, ye ime'nagArA bhagavantaste yasmAditi vAkyazeSaH IryAsamiti ityAdi 'se teNaTeNaM ti atha tenArthena gautama ! tAn pratyevamucyate dharmadevA iti / 'je ime' ityAdi, ye ime'rhanto bhagavantaste yasmAdutpannajJAnadarzanadharA ityAdi 'seteNaTeNaM'tiatha tenArthena tAnprati gautama evamucyate-devAtidevAiti / 'je ime'ityAdi, ye ime bhavanapatayaste yasmAddevagatinAgotre karmaNI vedayanti anenArthena tAnpratyevamucyate-bhAvadevA iti / evaM devAnprarUpya teSAmevotpAdaM prarUpayannAha mU. (555) bhaviyadavvadevANaMbhaMte! kaohiMto uvavajaMti? kiM neraiehiMto uvavajaMti tirikkha0 maNussa0 devehiMto uvavajaMti ?, goyamA ! neraiehiMto uvavajaMti tiri0 maNu0 devehiMtovi uvavajratibhedojahA vakkatIe savvesu uvavAeyavvAjAva aNuttarovavAiyatti / navaraM asaMkhejjavAsAuyaakammabhUmagaaMtara dIvasavvaTThIsiddhavajajAvaaparAjiyadeve-hiMtoviuvavajaMti, no savvaTThasiddhadevehiMto uvavajaMti / naradevANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjaM-ti ? kiM neratie0 pucchA, goyamA! neratiehito vi uvavajaMti no tiri0 no maNu0 devehiMtovi uvavajaMti / jai neraiehiMto uvavajaMti kiM rayaNappabhApuDhavineraiehiMto uvavajaMti jAva ahe sattamApuDhavineraiehita uvavajaMti ?, goyamA! rayaNappabhApuDhavineraiehitouvavajjaMti no sakkarajAva no ahesattamApuDhavineraiehiMto uvacajaMti / jaidevehitouvavajaMtikiMbhavaNavAsidevehito uvavajaMti vANamaMtara0joisiya0 vaimANiyadevehitouvavajaMti?, goyamA! bhavaNavAsidevehitovi uvavajaMti vANamaMtara evaM savvadevesu avavAeyavvA vakkatIbhedeNaM jAva svvtttthsiddhtti| dhammadevANaMbhaMte!kaohiMtouvavajrativANamaMtara evaMsavvadevesuuvavAeyavvA vakkatIbhedeNaM jAva savvaTThasiddhatti, navaraM tamA ahesattamAe no uvavAo asaMkhijjavAsAuyaakammabhUmagaaMtaradIvagavajesu // devAnudhidevANaM bhaMte ! katohiMto uvajaMti kiM neraiehito uvavajaMti ? pucchA, goyamA ! neraiehiMto uvavajaMti no tiri0 no maNu0 devehitovi uvavajaMti / jai neraiehito evaM tisu puDhavIsu uvavajaMti saMsAo khoDeyavvAo, jai devehito, Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIagasUtraM (2) 12/-/9/555 vemANiesusavvesu uvavajaMti jAva savvaTThasiddhatti, sesA khoDeyavvA / bhAvadevA NaM bhaMte ! kaohiMto uvavajaMti?, evaM jahA vakkatIe bhavaNavAsINaM uvavAo tahA bhaanniyvvo| vR. 'bhaviyadavvadevANaMbhaMte!' ityAdi, bhedo'tti 'jaineraiehitouvavajaMtikiMrayaNappabhApuDhavineraiehito' ityAdi bhedo vAcyaH, 'jahA vaktIe'tti yathAprajJApanASaSThapade, navaramityAdi, 'asaMkhejavAsAuya'tti asaGkhyAtavarSAyuSkAH karmabhUmijAH paJcendriyatiryagmanuSyAasaGkhyAtavarSAyuSAmakarmabhUmijAdInAM sAkSAdeva gRhItatvAt etebhyazcodRttA bhavyadravyadevA na bhavanti, bhAvadeveSveva teSAmutpAdAt, sarvArthaHsiddhikAstu bhavyadravyasiddha eva bhavantItyata etebhyo'nyo sarve bhavyadravyadevatayotpAdanIyA iti, dharmadevasUtre 'navara'mityAdi, 'tama'tti SaSThapRthivI tata udvRttAnAM cAritraM nAsti, tathA'ghaHsaptamyAstejaso vAyorasaGghayeyavarSAyuSkakarmabhUmi-jebhyo'karmabhUmijebhyo'ntaradvIpajebhyazcodRttAnAM mAnuSatvAbhAvAnna cAritraM, tatazca na dharmadevatvamiti devAdhidevasUtre 'tisu puDhavIsu uvavajaMti'tti tisRbhyaH pRthivIbhya udvRttA devAtidevA utpadyante 'sesAo khoDeyavvAo'tti zeSAH pRthivyo niSedhayitavyA ityarthaH tAbhya udvRttAnAM devAdhideva-tvasyAbhAvAditi / 'bhAvadevA NamityAdi, iha ca bahutarasthAnebhya udvRttA bhavanavAsitayotpadyante asajJinAmapi teSUtpAdAd ata uktaM 'jahA vakaMtIe bhavaNavAsINaM uvavAo'ityAdi / / atha teSAmeva sthitiM prarUpayannAha . mU. (556) bhaviyadavvadevANaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM tinni pliovmaaiN| naradevANaM pRcchA goyamA! jahanneNaM sattavAsasayAiMukkoseNaMcaurAsIIpuvvasayasahassAI dhammadevANaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahanneNaM atomuhuttaM ukkoseNaM desUNA pubbakoDI, devAdhidevANaM pucchA goyamA! jahanneNaM bAvattariMvAsAiM ukkoseNaM curaasiiiNpuvvsyshssaaiN| bhAvadevANaM pucchA goyamA! jahanneNaM dasa vAsasahassAI ukkoseNaM tettIsaM saagrovmaaii| vR. bhaviyadavvadevANa'mityAdi, 'jahanneNaMaMtomuhuttaM tiantarmuhUrtAyuSaH paJcendriyatirazco deveSUtpAdAdbhavyadravyadevasya jaghanyA'ntarmuhUrttasthiti, 'ukkoseNaM tinni paliovamAIti uttarakurvAdimanujAdInAM deveSvevotpAdAt te ca bhavyadravyadevAH teSAMcotkarSato yathoktA sthitiriti / 'satta vAsasayAIti yathA brahmadattasya 'caurAsIpuvvasayasahassAIti yathA bharatasya / dharmadevAnAM jahanneNaMaMtomuhuttaMtiyo'ntarmuhUrtAvazeSAyuzcAritraM pratipadyatetadapekSamidaM, 'ukkoseNaMdesUNA puvvakoDI'tituyo dezonapUrvokoTyAyuzcAritrapratipadyatetadapekSamiti, UnatA capUrvakoTyA aSTAbhirvaSaiH aSTavarSasyeva pravrajyAhatvAt, yacca SaDvarSastrivarSovA pravrajito'timuktako vairasvAmI vA tatkAdAcitkamiti na sUtrAvatArIti / devAdhidevAnAM 'jahanneNaM bAvattari vAsAiMti zrImanmahAvIrasyeva 'ukkoseNaM chaurA sIi puvvasayasahassAiMti RSabhasvAmino yathA bhAvadevAnAM 'jahanneNaM dasa vAsasahassAI'ti yathA vyantarANAM 'ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiMti yathA sarvArthaHsiddhadevAnAM ||ath teSAmeva vikurvaNAM prarUpayannAha / For Pre Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 12, vargaH, uddezaka:- 9 85 mU. (557) bhaviyadavvadevA NaM bhaMte! kiM egattaM pabhU viuvvittae puhuttaM pabhU viuvvittae goyamA ! egattaMpi pabhU viubvittae puhuttaMpi pabhU viuvvittae, egattaM viuvvamANe egiMdiyarUvaM vA jAva paMciMdiyarUvaM vA puhuttaM viuvvamANe egiMdiyarUvANi vA jAva paMciMdiyarUvANi vA tAI saMkhejANivA asaMkhejjANi vA saMbaddhANi vA asaMbaddhANi vA sarisANi vA asarisANi vA viuvvaMti viuvvittA tao pacchA appaNo jahicchiyAiM kajjAI kareti evaM naradevAvi, evaM dhammadevAvi devAdhidevANaM pucchA, goyamA ! egattaMpi pabhU viuvvittae puhuttaMpi pabhU viuvvittae no ceva NaM saMpattIe viuvviMsu vA viuvviMti vA vA viuvvissaMti vA / bhAvAdevANaM pucchA jahA bhaviyadavvadevA / vR. 'bhaviyavvadavvadevA Na 'mityAdi 'egattaM pabhU viuvvittae' tti bhavyadravyadevo manuSyaH paJcendriyatiryagvA vaikriyalabdhisampannaH 'ekatvam' ekarUpaM 'prabhuH' samarthoM vikurvayituM 'puhuttaM 'ti nAnArUpANi, devAdhidevAstu sarvathA autsukyavarjitatvAnna vikurvate zaktisadbhAve'pItya ucyate-'no ceva Na'mityAdi, 'saMpattIe 'tti vaikriyarUpasampAdanena, vikurvaNazaktistu vidyate, tallabbhimAtrasya vidyamAnatvAt / mU. (558) bhaviyadavvadeNaM bhaMte 1 anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti ? kahiM uvavajrjjati ? kiM neraiesa uvavajraMti ? jAba devesu uvavajraMti ?, goyamA ! no neraiesu uvavajjaMti no tiri0 no maNu0 devesu uvavajjaMti, jai devesu uvavajjati savvadevesu uvavajjaMti jAva savvaTTasiddhatti / naradevA NaM bhaMte ! anaMtaraM uvaTTittA pucchA, goyamA ! neraiesu uvavajraMti no tiri0 no maNu0 no devesu uvavajjaMti, jai neraiesu uvavajjaMti0, sattasuvi puDhavIsu uvavajrjjati / dhammadevA NaM bhaMte ! anaMtaraM pucchA, goyamA ! no neraiesu uvavajjejjA no tiri0 no maNu0 devesu uvavajjaMti, jai devesu uvavajjraMti kiM bhavaNavAsi pucchA, goyamA ! no bhavaNavAsidevesu uvavajjati no vANamaMtara0 no joisiya0 vaimANiyadevesa uvavajraMti, savvesu vemANiesu uvavajraMti jAva savvaTThasiddhaanuttarovavAiesu jAva uvavajraMti, atthegaiyA sijjhaMti jAva aMtaM kareMti / devAdhidevA anaMtaMra uvavaTTittA kahiM gacchati kahiM uvavajraMti ?, goyamA ! sijjhaMti jAva aMtaM kareti / bhAvadevA NaM bhaMte ! anaMtaraM uvvaTThittA puccha jahA vakkaMtIe asurakumArANaM uvvaTTaNA tahA bhANiyavvA / bhaviyadavvadeve NaM bhaMte! bhaviyadavvadevetti kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni paliovamAI, evaM jaheva ThiI sacceva saMciTThaNAvi jAva bhAvadevassa, navaraM dhammadevassa jaha0 ekkaM samayaM ukkoseNaM desUNA puvvakoDI / bhaviyadavvadevassa NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM aMtaraM hoi ?, goyamA ! jaha0 dasavAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM vaNassaikAlo / neradevANaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM sAtiregaM sAgarovamaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM avaDuM poggalapariyaTTaM desUNaM / dhamma devassa NaM pucchA, goyamA ! jahantreNaM paliovamapuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM jAva avaDuM poggalapariyaTTaM desUNaM / devAdhidevANaM pucchA, goyamA ! natthi aMtaraM / bhAvadevassa NaM pucchA, goyamA ! jahanneNaM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/9/558 aMtomuhattaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM vaNassaikAlo / eesiNaMbhaMte ! bhaviyadavvadevANaM naradevANaM jAva bhAvadevANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA! savvatthovA naradevA devAdhidevA saMkhejaguNA dhammadevA saMkhejjaguNA bhaviyadavvadevA asaMkhejjaguNA bhAvadevA asaMkhejjaguNA bhAvadevA asNkhejjgunnaa| vR.athateSAmevodvartanAMprarUpayannAha-'bhaviyadavve'tyAdi, ihacabhavikadravyadevAnAMbhAvideva bhavasvabhAvanatvAnnArakAdibhavatrayaniSedhaH / naradevasUtretu neraiesuuvavajaMti'ttiatyaktakAmabhogA naradevA nairayikeSUtpadyante zeSatraye tu taniSedhaH, tatra ca yadyapi keciccakravarttino deveSUtpadyante tathA'pi te naradevatvatyAgena dharmadevatva- prAptAviti na doSaH, 'jahA vakkaMtIe asurakumArANaM uvvaTTaNAtahAbhANiyavva'ttiasurakumArA bahuSujIvAsthAneSu gacchantItikRtvAtairatidezaH kRtaH, asurAdayo hIzAnAntAH pRthivyAdiSvapi gacchantIti / / atha teSAmevAnubandhaM prarUpayannAha / _ 'bhaviyadavvadeveNa mityAdi, bhaviyadavvadevei'ttibhavyadravyadeva ityamuMparyAyamatyajanityarthaH 'jahanneNamaMtomuhutta'mityAdi pUrvavaditi / evaM jaheva ThiI sacceva saMciTThANavi'tti 'evam' anena nyAyena yaiva 'sthiti' bhavasthiti prAga varNitA saivaiSAM saMsthitirapi tatparyAyAnubandho'pItyarthaH, vizeSaM tvAha-'navara'mityAdi, dharmamadevasya, jaghanyenaikaM samayaM sthiti azubhabhAvaM gatvA tato nivRttasya subhabhAvapratipattisamayAnantarameva maraNAditi ||arthtessaamevaantrN prruupynnaah| "bhaviyadavvadevassaNaMbhaMte!' ityAdi, jahanneNaMdasavAsasahassAiMaMtomuttamamahiyAI'ti bhavyadravyadevasyAntaraM jaghanyena dazavarSasahasrANyantarmuhUrtAbhyadhikAni, kathaM ?, bhavyadravyadevo bhUtvAdazavarSasahasrasthitiSuvyantarAdiSUtpadya cyutvAzubhapRthivyAdau gatvA'ntarmuhUrtasthitvApunarbhavyadravyadeva evopajAyata ityevaM, etacca TIkAmupajIvya vyAkhyAtaM, iha kazcidAha-nanu devatvAcyutasyAnantarameva bhavyadravyadevatayotpattisambhavAddazavarSasahasrANyeva jaghanyatasyasyAntaraM bhavatyataH kathamantarmuhU-bhyidhikAnitAnyuktAni iti, atrocyate-sarvajaghanyAyurdevazcyutaH sanzubhapRthivyAdiSUtpadya bhavyadravyadeveSUtpadyata iti TIkAkAramatabhavasIyate, tathA ca yathoktamantaraM bhavatIti, anye punarAhuH-iha baddhAyureva bhavyadravyadevo'bhipretastena jaghanyasthitikAddevatvAcyutvA'ntamuhUrtasthitikabhavyadravyadevatvenotpannasyAntarmuhUrtopara devAyuSobandhanAyathoktamantaraMbhavatIti, athavA bhavyadravyadevasya janmanormaraNayorvA'ntarasya grahaNAd yathoktamantaramiti / 'naradevANa'mityAdi, 'jahanneNaM sAiregaM sAgarovamaMti, katham ?, aparityaktasaGagAzcakravarttinonarakapRthivISUtpadyante, tAsucayathAsvamutkRSTasthitayo bhavanti, sAtirekatvaMca naradevabhave cakraralotpatterarvAcInakAlena draSTavyaM, utkRSTatastu dezonaM pudgalaparAvartArddha kathaM?, cakravarttitvaM hi samyagdRSTaya eva nivartayanti, teSAM ca dezonApArddhapudgalaparAvarta eva saMsAro bhavati, tadantyabhave ca kazcinnaradevatvaM labhata ityevamiti / 'dhammadevassa Na' mityAdi, 'jahanneNaM paliovamapuhattaM'ti, kathaM ?, cAritravAn kazcit saudharme palyopamapRthaktvAyuSkeSUtpadya tatazcayuto dharmadevatvaM labhata ityevamiti, yacca manujatve utpannazcAritraM vinA''ste tadadhikamapi sat palyopamapRthaktve'ntarbhAvitamiti / 'bhAvadevassa Na'mityAdi, 'jahanneNaM aMtomuhuttaM'ti, kathaM ?, bhAvadevazcayato'ntarmuhUrtamanyatra sthitvA punarapi Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-9 bhAvadevo jAta ityevaM jaghanyenAntarmuhUrtamantaramiti ||athaitessaamevaalpvhutvN prarUpayannAha mU. (559) eesiNaMbhaMte! bhAvedevANaMbhavanavAsINaM vANamaMtarANaMjoisiyANaMvemAmiyANaM sohammagANaM jAva accuyagAmaMgevejagANaM anuttarovavAiyANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA goyamA! savvatthovA anuttarovavAiyA bhAvadevA uvarimagevejAbhAvadevA saMkhenaguNAmajjhimagevejA saMkhejjaguNA heTThimagevejjA saMkhenaguNA accuekappa devA saMkhenaguNAjAvaANayakappe devAsaMkhejaguNA evaM jahA jIvAbhigame tivihe devapurise appAbahuyaM jAva jotisiyA bhAvadevA asaMkhenaguNA / sevaM bhaMte !2 / vR. 'eesi Na'mityAdi, 'savvatthovA naradeva'tti bharatairavatezu pratyekaM dvAdazAnAmeva teSAmutpattervijayeSu ca vAsudevasambhavAt sarveSvekadA'nutpatterati / 'devAidevA saMkhejjaguNa'tti bharatAdiSu pratyekaM teSAM cakravarttibhyo dviguNatayotpattervijayeSu ca vAsudevopeteSvapyutpatteriti / 'dhammadevA saMkhejaguNa'tti sAdhUnAmekadA'pi koTIsahasrapRthaktvasadbhAvAditi, bhaviyadavvadevA asaMkhejjaguNa'tti dezaviratAdInAM devagatigAminAmasaGkhyAtatvAt, 'bhAvadevA asaMkhenaguNatti svarUpeNaiva tessaamtibhutvaaditi|| atha bhAvadevavizeSANAM bhavanapatyAdInAmalpabahutvaprarUpaNAyAha-eesi NamityAdi, 'jahAjIvAbhigametivihe' ityAdi, iha ca 'tivihe'tti trividhajIvAdhikAra ityarthaH devapuruSANAmalpabahutvamuktaMtathehApi vAcyaM, taccaivaM-'sahassArekappe devA asaMkhejjaguNA mahAsukkeasaMkhejaguNA laMtae asaMkhejaguNA baMbhaloe devA asaMkhenaguNA mAhide devA asaMkhejjaguNA saNaMkumAre kappe devAasaMkhejjaguNAIsANe devAasaMkhejjaguNA sohammedevAsaMkhejjaguNA bhavaNavAsidevAasaMkhejjaguNA vANamaMtarA devA asNkhejjgunn'tti| zatakaM-12 uddezakaH-9 samAptaH -zatakaM-12 uddezakaH-10:vR.navamoddezake devA uktAstecAtmana ityAtmasvarUpasyabhedatonirUpaNAya dazamoddezakamAha, tasya cedamAdisUtram mU. (560) kaivihA NaM bhaMte ! AyA pannattA?, goyamA ! aTThavihA AyA pannattA, taMjahA-daviyAyA kasAyAyA yogAyA uvaogAyA nANAyA daMsaNAyA carittAyA viiriyaayaa| jassaNaM bhaMte ! daviyAyA tassa kasAyAyA jassa kasAyAyA tassa daviyAyA?, goyamA! jassa daviyAyA tassa kasAyAyA siya asthi siya natthi jassa puNa kasAyAyA tassa daviyAyA niyamaasthi / jassaNaMbhaMte! daviyAyA tassa jogAyA? evaM jahA daviyAyA kasAyAyA bhaNiyA tahA daviyAyA jogAyA bhaanniyvvaa| jassa NaM bhaMte ! daviyAyA tassa uvaogAyA evaM savvattha pucchA bhANiyavvA, goyamA! jassa daviyAyA tassa uvaogAyA niyamaM asthi, jassavi uvaogAyA tassavi daviyAyA niyama asthi / jassa daviyAyA tassaNANAyA bhayaNAejassa puNa nANAyA tassadaviyAyA niyamaatthi, jassa daviyAyA tassa dasaNAyA niyamaM asthi jassavi daMsaNAyA tassa daviyAyA niyamaM asthi, jassadaviyAyAtassa carittAyA bhayaNAe jassa puNa carittAyA tassa daviyAyA niyamaasthi, evaM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/10/560 vIriyAyAevi smN| jassaNaMbhaMte! kasAyAyA tassa jogAyA pucchA, goyamA! jassa kasAyAyA tassajogAyA niyamaatthi, jassa puNa jogAyA tassa kasAyAyA siyaathisiya nasthi, evaM uvaogAyAevi samaMkasAyAyA neyavvA, kasAyAyA ya nANAyAya paropparaM dovi bhaiyavvAo, jahA kasAyAyAya uvaogAyA yatahA kasAyAyAyadaMsaNAyAya kasAyAyAyacarittAyAya doviparopparaMbhaiyavvAo, jahA kasAyAyAyajogAyAyatahA kasAyAyAyavIriyAyA yabhANiyavvAo, evaMjahA kasAyAyAe vattavvayA bhaNiyA tahA jogAyAevi uvarimAhiM smNbhaanniyvvaao| jahA daviyAyAe vattavvayAbhaNiyA tahA uvayogAyAevi uvarillAhiM samaMbhANiyavvA / - jassa carittA yA siya asthi siya natthi jassa puNa carittAyA tassa nANAyA niyama asthi, nANAyA vIriyAyA dovi paropparaM bhayaNAe / jassa daMsaNAyA tassa uvarimAo dovi bhayaNAe, jassapuNa tAotassadaMsaNAyA niymatthi| jassa carittAyAtassa vIriyAyA niyama asthi jassa puNa vIriyAyA tassa carittAyA siya asthi siya ntthi| eyAsiNaMbhaMte ! daviyAyANaM kasAyAyANaM jAva vIriyAyANa ya kayare 2 jAva visesA0 goyamA! savvatthovAo carittAyAonANAyAo anataguNAo kasAyAo anaMta jogAyAo vi0 vIriyAyAovi uvogadaviyadasaNAyAo tinnivi tullAo vi0| vR. 'kaivihA Na miti, 'Aya'tti atati-santataM gacchati aparAparAn svaparaparyAyAnityAtmA,athavA atadhAtorgamanArthaHtvena jJAnArthaHtvAdatati-santatamavagacchati upayogalakSaNa-. tvAdityAtmA, prAkRtatvAcca sUtre strIliGganirdezaH, tasya copyoglkssnntvaatsaamaanyenaikvidhtve'pyupaadhibhedaadssttghaatvN| tatra 'daviyAya'tti dravyaM-trikAlAnugAmyupapasarjanIkRtakaSAyAdiparyAyaM tadrUpa AtmA dravyAtmA sarveSAM jIvAnAM, 'kasAyAya'tti dravyaM-trikAlAnugAmyupasarjanIkRtakaSAyAdiparyAyaM tadrUpaAtmA dravyAtmA sarveSAMjIvAnAM, 'kasAyAya'tti krodhAdikaSAyaviziSTa AtmA kaSAyAtmA akSINAnupazAntakaSAyANAM, 'jogAya'tti yogA-manaHprabhRtivyApArAstapradhAna AtmAyogAtmA yogavatAmeva, 'uvaogAyA'tti upayogaH-sAkArAnAkArabhedastapradhAna AtmA upayogAtmA siddhasaMsArisvarUpaH sarvajIvAnAM, athavA vivakSitavastUpayogApekSayopayogAtmA, 'nANAya'tti jJAnavizeSita upasarjanIkRtadarzanAdirAtmA jJAnAtmA samyagaddaSTeH, evaM darzanAtmAdayo'pi navaraM darzanAtmA sarvajIvAnAM, cAritrAtmA viratAnAM, vIrya-utthAnAdi tadAtmA sarvasaMsAriNAmiti, uktnyc||1|| "jIvAnAM dravyAtmA jJeyaH sakaSAyiNAM kaSAyAtmA / yogaH sayoginAM punarupayogaH sarvajIvAnAm / / // 2 // jJAnaM samyagdRSTerdarzanamatha bhavati sarvajIvAnAm / cAritraM viratAnAM tu sarvasaMsAriNAM vIryam / / iti / / evamaSTaghA''tmAnaM prarUpyAtha yasmAtmabhedasya yadanyadAtmabhedAntaraMyujyate ca na yujyateca tasya taddarzayitumAha-'jassa NamityAdi, ihASTau padAni sthApyante, tatra prathamapadaM zeSaiH saptabhiH Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zatakaM-12, vargaH:, uddezakaH-10 89 saha cintyate, tatrayasyajIvasya 'dravyAtmA' dravyAtmatvaMjIvatvamityarthaH tasya kaSAyAtmA 'syAdasti' kadAcidasti sakaSAyAvasthAyAM 'syAnAsti' kadAcinnAsti kSINopazAntakaSAyAvasthAyAM, yasya punaH kaSAyAtmA'sti tasya dravyAtmA dravyAtmatvaM-jIvatvaM niyamAdasti, jIvatvaM vinA kssaayaannaambhaavaaditi|tthaa yasya dravyAtmA tasya yogAtmA'sti, yogavatAmiva, nAsti cAyogisiddhAnAmiva, tathA yasya yogAtmA tasya dravyAtmA niyamAdasti, jIvatvaM vinA yogAnAmabhAvAt, etadeva pUrvasUtropamAnena darzayannAha-'evaM jahA daviyAyetyAdi / tathA yasya jIvasya dravyAtmA tasyaniyamAdupayogAtmA, yasyApyupayogAtmAtasyaniyamAivyAtmA, etayoH paraspareNAvinAbhUtatvAd yathA siddhasya, tadanyasya ca dravyAtmA'styupayogAtmA copayogalakSaNatvAjjIvAnAM, etadevAha'jassa dviyaaye'tyaadi| __ tathA 'jassa daviyAyA tassa nANAyA bhayaNAe jassa puNa nANAyA tassa daviyAyA niyama atthi'tti yasya jIvasya dravyAtmA tasya jJAnAtmA syAdasti yathA smayagdRSTInAM syAnnAsti yathA mithyAdRSTInAmityevaM bhajanA, yasya tu jJAnAtmA tasya dravyAtmA niyamAdasti, yathA siddhasyeti / 'jassa dayiyAyA tassadasaNAyA niyamaM asthittiyathA siddhasya kevaladarzanaM 'jassavidaMsaNAyA tassadaviyAyA niyamaatthi'tti yathA cakSurdarzanAdidarzanavatAMjIvatvamiti, tathA 'jassadaviyAyA tassa carittAyA bhayaNAe'tti yataH siddhasyAviratasya vA dravyAtmatve satyapi cAritrAtmA nAsti viratAnAMcAstIti bhajaneti, evaMvIriyAtevisamaMtiyathAdravyAtmanazcAritrAtmanAsaha bhajanoktA niyamazcaivaM vIryAtmanA'pisaheti, tathAhi-yasya dravyAtmA tasya vIryAtmA nAsti, yathA sakaraNavIyapikSayA siddhasya tadanyasya tvastIti bhajanA, vIryAtmanastudravyAtmA'styeva yathA saMsAriNAmiti ___atha kaSAyAtmanA sahAnyAniSaTpadAni cintyante-'jassaNa'mityAdi, yasya kaSAyAtmA tasya yogtAmA'styeva, nahi sakaSAyo'yogI bhavati, yasya tu yogAtmA tasya kaSAyAtmA syAdvA na vA, sayogAnAM sakaSAyANAmakaSAyANAM ca bhAvAditi, "evaM uvaogAyA, evI' tyAdi, ayamarthaH-yasya kaSAyAtmA tasyopayogAtmA'vazyaM bhavati, upayogarahitasya kaSAyANAmabhAvAt, yasya punarupayogAtmA tasya kaSAyAtmA bhajanayA, upayogAtmatAyAM satyAmapi kaSAyiNAmeva kaSAyAtmA bhavati niSkaSAyANAM tu nAsAviti bhjneti| tathA 'kasAyAyA yanANAyAyaparopparaMdovibhaiyavvAo'tti, katham?, yasya kaSAyAtmA tasyajJAnAtmA syAdasti, yataH kaSAyiNaH samyagdRTeAnAtmA'sti mithyATestutasya nAstyasAviti bhajanA, tathA yasya jJAnAtmAsti tasya kaSAyAtmA syAdasti syAnnAsti, jJAninAM kaSAyabhAvAt tadabhAvAceti bhajaneti, 'jahA kasAyAyA uvaogAyA ya tahA kasAyAyA ya daMsaNAyA yatti atidezaH, tasmAccedaMlabbhaM-'jassa kasAyAyA tassa daMsaNAyA niyamaatthi' darzanarahitasyaghaTAdeH kaSAyAtmano'bhAvAt 'jassa puNa daMsaNAyA tassa kasAyAyA siya asthi siya natthi' darzanavatAM kaSAyasadbhAvAttadabhAvAcceti, dRSTAntArthaHstu prAk prasiddha eveti / 'kasAyAyAya carittAyA yadovi paropparaM bhaiyavyAo'tti, bhajanAcaivaM-yasya kaSAyAtmA tasya cAritrAtmAsyAdasti syAnnAsti, kayaM?,kaSAyiNAMcAritrasya sadbhAvAtpramattayatInAmiva tadabhAvAcAsaMyatAnAmiveti, tathA yasya cAritrAtmA tasya kaSAyAtmA syAdasti syAnnAsti, kathaM Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/10/560 sAmAyikAdicAritriNAMkaSAyANAMbhAvAd yathAkhyAtacAritriNAMcatadabhAvAditi, 'jahA kasAyAyA yajogAyA yatahA kasAyAyAvIriyAyA ya bhANiyavvAo'tti dRSTAntaHprAk-prasiddhaH, dArTAntikastvevaMyasya kaSAyAtmA tasya vIryAtmA niyamAdasti, na hi kaSAyavAn vIryavikalo'sti, yasya punarvIryAtmA sya kaSAyAtmA bhajanayA, yato vIryavAn niyamAdasti, na hi kaSAyavAn vIryavikalo'sti, yasya punarvIryAtmA tasya kaSAyAtmA bhajanayA, yato vIryavAn sakaSAyo'pi syAd dyathA saMyataH akaSAyo'pi syAd yathA kevalIti 6 / atha yogAtmA'gretanapadaiH paJcabhiH saha cintanIyastatraca lAghavArthaHmatidizannAha-'evaM jahA kasAyAyAe vattavvayA bhaNiyAtahAjogAyAeviuvarimAhiM samaMbhANiyavva'tti, sAcaivamyasya yogAtmA tasyopayogAtmA niyamAd yathA sayogAnAM, yasya punarupayogAtmA tasya yogAtmA syAdasti yathA sayogAnAM syAnAsti yathA'yoginAM siddhAnAM ceti, tathA yasya yogAtmA tasya jJAnAtmAsyAdasti samyagdRSTInAmiva syAnAsti mithyAdRSTInAmiva, yasyajJAnAtmA tasyApiyogAtmA syAdasti sayoginAmiva syAnnAstyayoginA miveti, tathA yasya yogAtmA tasya darzanAtmA'styeva yoginAmiva yasya ca darzanAtmA tasya yogAtmA syAdasti yogavatAmiva syAnAsyayoginAmiva, tathA yasya yogAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti viratAnAmiva syAnAstyaviratAnAmiva, yasyApi cAritrAtmA tasya yogAtmA syAdasti sayogacAritravatAmiva syAnnAstyayoginAmiveti / vAcanAntare punaridamevaMddazyate-'jassacarittAyA tassa jogAyA niyamatitatracacAritrasya pratyupekSaNAdivyApArarUpasya vivakSitatvAttasya ca yogAvinAbhAvitvAt yasya cAritrAtmA tasya yogAtmA niyamAdityucyata iti, tathA yasya yogAtmA tasya vIryAtmA'styeva yogasadbhAve vIryasyAvazyambhAvAt, yasya tu vIryAtmA tasya yogAtmA bhajanayA yato vIryavizeSavAn sayogyapi syAd yathA sayogakevalyAdi ayogyapi syAd yathA'yogikevalIti 5 / athopayogAtmanA sahAnyAni catvAri yathA samyagdRzAM syAnnAsti yathA mithyAzAM, yasya cajJAnAtmA tasyAvazyamupayogAtmA siddhAnAmiveti 1,tatA yasyopayogAtmA tasyadarzanAtmA'styeva yasyApi darzanAtmA tasyopayogAtmA'styeva yathA siddhAdInAmiveti 2, tathA yasyopayogAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti syAnnAsti yathA saMyatAnAmasaMyatAnAMca, yasya tu cAritrAtmA tasyopayogAtmA'styeveti yathA saMyatAnAM 3, tathAyasyopayogAtmAtasya vIryAtmA syAdasti saMsAriNAmiva syAnnAsti siddhAnAmiva yasya punarvIryAtmA tasyopayogAtmA'styeva saMsAriNAmiveti 4 / / atha jJAnAtmanA sahAnyAni trINi cintyante-'jassa nANe'tyAdi, tatra yasya jJAnAtmA tasya darzanAtmA'styeva samyagdRzAmiva, yasya ca darzanAtmA tasya jJAnAtmA syAdasti yatA samyagdRzAM syAnnAsti yathA mithyAzAmata evoktaM 'bhayaNAe'tti 1 / tathA 'jassanANAyA tassa carittAyA siyaatthi'ttisaMyatAnAmiva 'siya natthittaasaMyatAnAmiva 'jassapuNa carittAyA tassa nANAyA niyamaM asthi'tti jJAnaM vinA cAritrasyA- bhAvAditi 2, tathA 'nANAye'tyAdi asyArthaH yasya jJAnAtmAtasya vIryAtmA syAdasti kevalyAdI-nAmiva syAnnAsti siddhAnAmiva, yasyApi vIryAtmA tasya jJAnAtmA syAdasti samyagdRSTeriva syAnnAsti mithyAzaya iveti 3 / athadarzanAtmanA saha dve cintyete-'jassa daMsaNAye' tyAdi, bhAvanAcAsya-yasya darzanAtmA Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 12, varga:-, uddezakaH - 10 tasya cAritrAtmA syAdasti saMyatAnAmiva syAnnAstyasaMyatAnAmiva, yasya ca cAritrAtmA tasya darzanAtmA'styeva sAdhUnAmiveti ?, tathA yasya darzanAtmA tasya vIryAtmA syAdasti saMsAriNAmiva syAnnAsti siddhAnAmiva, yasya ca vIryAtmA tasya darzanAtmA'stveva saMsAriNAmiveti 2 / athAntimapadayoryojanA- 'jassa carite' tyAdi, yasya cAritrAtmA tasya vIryAtmA'styeva, vIryaM vinAcAritrasyAbhAvAt, yasya punarvIryAtmA tasya cAritrAtmA syAdasti sAdhUnAmiva syAnnAstyasaMyatAnAmiveti / 91 // 2 // adhunaiSAmevAtmanAmalpabahutvamucyate - 'savvatthovAo carittAyAo'tti cAritriNAM saGkhyAtatvAt 'nANAyAo anaMtaguNAo 'tti siddhAdInAM samyagdhzAM cAritrebhyo'nantaguNatvAt 'kasAyAo anaMtaguNAo' tti siddhebhyaH kaSAyodayavatAmanantaguNatvAt 'jogAyAo visesAhiyAo'tti apagatakaSAyodayairyogavadbhiradhikA ityarthaH ' vIriyAyAo visesAhiyAo' tti ayogibhiradhikA ityarthaH, ayoginAM vIryavattvAditi, 'uvaogadaviyadaMsaNAyAo tinnivi tullAo visesAhiyAo'tti parasparApekSayA tulyAH, sarveSAM sAmAnyajIvarUpatvAt, vIryAtmabhyaH sakAzAdupayogadravyadarzanAtmAno vizeSAdhikA yato vIryAtmAnaH siddhAzca mIlitA upayogAdyAtmAno bhavanti, teca vIryAtmabhyaH siddharAzinA'dhikA bhavantIti, bhavanti cAtra gAthAH"koDIsaharasapuhuttaM jaINa to thoviyAo caraNAyA / nANAyA'naMtaguNA paDucca siddhe ya siddhAo // hoti kasAyAyAo'naMtaguNA jeNa te sarAgANaM / jagAyA bhaNiyAo ayogivajjANa to ahiyA || selesiyANavi laddhI viriyaM tao samahiyAo / uvaogadaviyadaMsaNa savvajiyA NaM tato ahiyA / / iti / 119 11 // 3 // mU. (561) AyA bhaMte! nANe annANe ?, goyamA ! AyA siya nANe siya annANe nANe puNa niyamaM AyA / AyA bhaMte ! neraiyANaM nANe anne neraiyANaM nANe ? goyamA ! AyA neraiyANaM siya nANe siya annANe nANe puNa se niyamaM AyA evaM jAva thaNiyakumArANaM / AyA bhaMte! puDhavi0 annANe anne puDhavikAiyANaM annANe ? goyamA ! AyA puDhavikAiyANaM niyamaM annANe annANevi niyamaM AyA, evaM jAva vaNassaikA0 beiMdiyateiMdiya jAva vemANiyANaM jahA neraiyANaM / AyA bhaMte! daMsaNe anne daMsaNe ? goyamA !, AyA niyamaM daMsaNe daMsaNevi niyamaM AyA / AyA bhaMte ! nera0 daMsaNe anne neraiyANaM daMsaNe ?, goyamA ! AyA neraiyANaM niyamA daMsaNe daMsaNevi se niyamaM AyA evaM jAva vemA0 niraMtaraM daMDao / vR. athAtmanA eva svarUpanirUpaNAyAha - 'AyA bhaMte! nANe' ityAdi, AtmA jJAnaM yo'yamAtmA'sau jJAnaM na tayorbhedaH athAtmano'nyajjJAnamiti praznaH, uttaraMtu - AtmA syAjjJAnaM samyaktve sati matyAdijJAnasvabhAvatvAttasya, syAdajJAnaM mithyAtve sati tasya matyajJAnAdisvabhAvatvAt, jJAnaM punarniyamAdAtmA AtmadharmatvAjjJAsya, na ca sarvathA dharmo dharmiNo bhidyate, sarvathA bhede hi viprakRSTaguNino guNamAtropalabdhau pratiniyataguNiviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 12/-/10/561 bhedAvizeSAt, dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisararandhrodarAnta rataH kimapi zuklaM pazyati tadA kimiyaM patAkA kimiyaM balAkA ityevaM pratiniyataguNiviSayo'sau, nApi dharmiNo dharma sarvathaivAbhinnaH, sarvathaivAbhede hi saMzayAnutpattireva, guNagrahaNata eva guNino'pi gRhItatvAdataH kathaJcidabhedapakSamAzritya jJAnaM punarniyamAdAtmetyucyata iti, iha cAtmA jJAnaM vyabhicarati jJAnaM tvAtmAnaM na vyabhicarati khadiravanaspativaditi sUtragarbhArthaH iti ||amumevaarthN daNDake nirUpayannAha ! - Aye'tyAdi, nArakANAM 'AtmA' AtmasvarUpaM jJAnaM utAnyanArakANAM jJAnaM ? tebhyo vyatiriktamityarthaH itipraznaH, uttaraMtuAtmA nArakANAMsyAjjJAnaM samyagdarzanabhAvAt syAdajJAnaM mithyAdarzanabhAvAt, jJAnaM punaH 'se'tti tanArakasambandhi AtmA na tadvayatiriktamityarthaH / 'AyA bhaMte ! puDhavikkAiyANa mityAdi, 'AtmA' AtmasvarUpamajJAnamutAnyattatteSAM ?, uttaraMtu-AtmA teSAmajJAnarUpo naanyttttebhyitibhaavaarthH| evaMdarzanasUtrANyapi, navaraMsamyagdRSTimithyAdhTayordazanasyAviziSTatvAdAtmA darzanaM darzanamapyAtmaiveti vAcyaM, yatra hi dharme viparyayo nAstitatra niyama evopanIyatena vyabhicAro, yathehaivadarzane, yatratu viparyayo'stitatra vyabhicAro niyamazcayathA jJAne, AtmA jJAnarUpo'jJAnarUpazceti vyabhicAraH, jJAnaM tvAtmaiveti niyama iti / mU. (562) AyA bhaMte ! rayaNappabhApu0 annA rayaNappabhA puDhavI!, goyamA! rayaNappabhA siya AyA siya no AyA siya avattavvaMAyAti ya no AyAiya, se keNaDeNaM bhaMte! evaM vuccai rayaNappabhA puDhavI siya AyA siyano AyA siya avattavvaM AtAtiya no AtAtiya?, goyamA appaNo AdiDhe AyA parassa AdiDhe no AyA tadubhayassa AdiDhe avattavvaM rayaNappabhA puDhavI AyAtiya no AyAti ya se teNaTeNaM taM caiva jAva no aayaatiy|| .. AyA bhaMte! sakkarappabhApuDhavI jahA rayaNappabhA puDhavI tahA sakkarappabhAevievaMjAva ahe sattamA / AyA bhaMte ! sohammakappe pucchA, goyamA ! sohamme kappe siyaAyA siya no AyA jAva no AyAti ya, se keNatuNaM bhaMte ! jAva no AyAtiya?, goyamA! appaNo AiDhe AyA parassa AiTTe no AyA tadubhayassa avattavvaM AtAti ya no AtAti ya, se teNadveNaM taM ceva jAva no AyAti ya, evaM jAva accue kappe AyA bhaMte ! gevijavimANe anne gevijavimANe evaM jahA rayaNappabhA taheva, evaM anuttaravimANAvi, evaM isipbbhaaraavi| AyA bhaMte ! paramANupoggale anne paramANupoggale ?evaM jahA sohamme kappe tahA paramANupoggalevi bhANiyabve ||aayaa bhaMte ! dupaesie khaMdhe anne dupaesie khaMdhe?, goyamA! dupaesie khaMdhe siya AyA 1 siya no AyA 2 siya avattavvaM AyAi ya no AyAtiya 3 siya AyA ya no AyA ya4 siya AyA ya avattavvaM AyAtiya no AyAti ya 5 siya no AyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 6|se keNaTeNaM bhaMte! evaM taM ceva jAva no AyAti ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya goyamA ! appaNo AdiDhe AyA 1 parassa AdiDhe no AyA 2 tadubhayassaAdidveavattavvaMdupaesie khaMdhe AyAti ya no AyAtiya 3 dese Aditu sabbhAvapajjave dese AdiDhe asabbhAvapajave duppaesie khaMdhe AyA ya no AyA ya 4 dese AdiDhe sabbhAvapajjave dese AdiDhe tadubhayapajave dupaesie khaMdhe AyA ya avattavvaM AyAi ya no AyAi ya 5 dese Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 93 zatakaM-12, vargaH-, uddezakaH-10 AdiDhe asabbhAvapaJjave dese Aditu tadubhayapajjave dupaesiekhaMdhe no AyA yaavattavvaM AyAti ya no AyAti ya 6 se teNaTeNaM taM ceva jAva no aayaatiy| AyA bhaMte ! tipaesie khaMdhe anne tipaesie kaMdhe ?, goyamA! tipaesie khaMdhe siya AyA 1 siya no AyA 2 siya avattavyaM AyAti ya no AyAtiya 3 siya AyA ya no AyA ya 4 siya AyA ya no AyAo ya 5 siya AyAu ya no AyA ya 6 siya AyA ya avatavvaM AyAti ya no AyAti ya 7 siya AyAiya avattavvAiM AyAo ya no AyAo ya 8 siya AyAo ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 9 siya no AyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAtiya 10 siya AyAya avattavvAiMAyAoyano AyAoya 11 siya no AyAo ya avattavyaM AyAiyano AyAiya 12 siya AyAya no AyA ya avattavvaM AyAiyano AyAi y13|se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai tipaesiekhaMdhe siyaAyA evaM caiva uccAreyavvaM jAva siya AyA ya no AyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya?, goyamA ! appaNo AiDhe Aya 1 parassa AiDe no AyA 2 tadubhayassa AiDhe avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 3 dese AiTe sabbhAvapajjave dese AdiDhe asabbhAvapajjave tipaesie khaMdhe AyAya no AyA ya 4 dese AdiDhe sabbhAvapajjave desA AiTThAasabbhAvapajjavetipaesiekhaMdhe AyAyanoAyAoya 5 desAAdiTThA sabbhAvapajave dese AdiDhe asanbhAvapajjave tipaesie khaMdhe AyAo ya no AyA ya 6 dese Aditu sabbhAvapajjave dese Aditu tadubhayapajave tipaesiekhaMdhe AyA ya avattavvaM AyAiyano AyAi ya 7 dese Aditu sabbhAvapajjave desA AdivA tadubhayapajjavA tipaesie khaMde AyA ya avattavvAiMAyAu ya no AyAu ya8____ -desA AdivA sabbhAvapajavA dese Aditu tadubhayapajave tipaesie khaMdhe AyAu ya avattavvaM AyAti ya noAyAtiya 9 ee tinni bhaMgA, dese AdiDhe asabbhAvapajjave dese AdiDhe tadubhayapajjave tipaesie khaMdhe no AyA ya avattavvaM AyAi ya no AyAti ya 10 dese AdiDhe asabbhAvapajjave desA AdiTThAtadubhayapajjavA tipaesiekhaMdhe no AyA ya avattavvAiMAyAu ya no AyAu ya 11 desA AdiTThA asabbhAvapajavA dese AdiDhe tadubhayapajjavetipaesiekhaMdhe no AyAu ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 12 dese Aditu sabbhAvapajjave dese AdiDhe asabbhAvapajjave dese AdiDhe tadubhayapajjave tipaesie khaMdhe AyA ya no AyA ya avattavvaM AyAti yano AyA iya 13 seteNaDeNaM goyamA ! evaM vuccai tipaesie kaMdhe siyaAyA taMceva jAva no AyAtiya AyA bhaMte! cauppaesie khaMdhe ane0 pucchA, goyamA! cauppaesiekhaMdhe siyaAyA 1 siya no AyA rasiya avattavyaM AyAtiya noAyAtiya 3 siya AyA yano AyA ya 4 siya AyAya avattavvaM 4 siya no AyA ya avattavvaM 4 siya AyA yano AyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAo ya avattavvaM AyAti ya no AyAtiya 18 siyaAyAoya no AyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 19 / sekeNaTTaNaM bhaMte! evaM vuccai cauppaesiekhaMdhe siyaAyA ya no AyA ya avattavvaMtaM ceva aDhe paDiuccAreyavvaM? goyamA ! appaNo AdiDhe AyA 1 parassa AdiDhe no AyA 2 tadubhayassa AdiDhe avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 3 dese AdiDhe For P Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 12/-/10/562 sabbhAvapajjave dese AdiTTe asabbhAvapajjave caubhaMgo, sambhAvapajjaveNaM tadubhayeNa ya caubhaMgo asambhAveNaM tadubhayeNa ya caubhaMgo, dese AdiTThe sabbhAvapajjave dese AdiTTe asabbhAvapajjave dese AdiT tadubhayapajjave cauppaesie khaMdhe AyA ya no AyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya, dese AdiTThe sabbhAvapajjave dese AdiTThe asabbhAvapajjave desA AdiTThA tadubhayapajjavA cauppaesie khaMdhe bhavai AyA ya no AyA ya avattavvAiM AyAo ya no AyAo ya 17 --dese AdiTThe sabbhAvapajjave desA AdiTThA asabbhAvapajjavA dese AdiTThe tadubhayapajjave cauppaesie khaMdhe AyA ya no AyAo ya avattavvaM AyAti ya noAyAti ya 17 desA AiTThA sabbhAvapajjavA dese AiTTe asabbhAvapa0 dese AiTTe tadubhayapajjave cauppaesie khaMdhe AyAo ya noAyA ya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 19 se teNaTTeNaM0 evaM vuccai cauppaesie khaMdhe siya AyA siya no AyA siya avattavvaM nikkheve te ceva bhaMgA uccAreyavvA jAva no AyAti ya AyA bhaMte! paMcapaesie khaMdhe ane paMcapaesie khaMdhe ?, goyamA ! paMcapaesie khaMdhe siya AyA 1 siya no AyA 2 siya avattavvaM AyAti ya no AyAti ya 3 siya AyA ya no AyA ya siya avattavvaM 4 no AyA ya avattavveNa ya 4 tiyagasaMjoge ekkona paDai, se keNaTTeNaM bhaMte! taM ceva paDiuccAreyavvaM ?, goyamA ! appaNo AdiTTe AyA 1 parassa AdiTThe no AyA 2 tadubhayassa AdiTThe avattavvaM 3 dese AdiTTe sabbhAvapajjave dese AdiTTe asabbhAvapajjave evaM duyagasaMjoge savve paDaMti tiyagasaMjoge ekkona paDai / chappaesiyassa savve paDaMti jahA chappaesie evaM jAva anaMtapaesie / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti jAva viharati / 94 vR.AtmAdhikArAdranaprabAdibhAvAnAtmatvAdibhAvena cintayannAha - 'AyA bhaMte!' ityAdi, atati-satataM gacchati tAMstAn paryAyAnityAtmA tatazcAtmA - sadrUpA ratnaprabhA pRthivI 'anna'tti anAtmA asadrUpetyarthaH 'siya AyA siya noAya'tti syAtsatI syAdasatI 'siya avattavvaM ti AtmatvenAnAtmatvena ca vyapadeSTumazakyaM vastviti bhAvaH, kathamavaktavyam ? ityAha-Atmetica noAtmeti ca vaktumazakyamityarthaH, 'appaNo AiTTe' tti AtmanaH - svasya ratnaprabhAyA eva varNAdiparyAyaiH 'AdiSTe' Adeze sati tairvyapadiSTA satItyarthaH AtmA bhavati, svaparyAyApekSayA satItyarthaH, 'parassa AiTThe noAya'tti parasya zarkarAdipRthivyantarasya paryAyairAdiSTe - Adeze sati tairvyapadiSTA satItyarthaH noAtmA - anAtmA bhavati, pararUpApekSayA' satItyarthaH / 'tadubhayassa AiTThe avattavvaM 'ti tayoH - svaparayorubhayaM tadeva vobhayaM tadubhayaM tasya paryAyairAdiSTe - Adeze sati tadubhayaparyAyairvyapadiSTetyarthaH 'avaktavyam' avAcyaM vastu syAt, tathAhina hyasau Atmeti vaktuM zakyA, paraparyAyApekSayA'nAtmatvAttasyAH, nApyanAtmeti vaktuM zakyA,svaparyAyApekSayA tasyA AtmatvAditi, avaktavyatvaM cAtmAnAtmazabdApekSayaiva na tu sarvathA, avaktavyazabdenaiva tasyA ucyamAnatvAd, anabhilApyabhAvAmapi bhAvapadArthaH vastuprabhRtizabdairanamilApyazabdena vA'bhilApyatvAditi / evaM paramANusUtramapi / dvipradezikasUtre SaD bhaGgAH, tatrAdyAyaH sakalaskandhApekSAH pUrvoktA eva tadanye tu trayo dezApekSAH, tatra ca 'goyame'tyata Arabhya vyAkhyAyate - 'appaNo' tti svasya paryAyaiH 'AdiTTe'tti AdiSTe - Adeze sati AdiSTa ityarthaH dvipradezikaskandha AtmA bhavati 1 evaM parasya paryAyairA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 12, vargaH-, uddezakaH - 10 diSTo'nAtmA 2 tadubhayasya - dvipradezikaskandhatadanyaskandhalakSaNasya paryAyairAdiSTo'sAvavaktavyaM vastu syAt, katham ?, Atmeti cAnAtmeti ceti 2 / tathA dvipradezatvAttasya deza eka AdiSTaH, sadbhAvapradhAnAH-sattAnugatAH paryavA yasmin sa sadbhAvaparyavaH, athavA tRtIyAbahuvacanamidaM svaparyavairityarthaH, dvitIyastu deza AdiSTaH asadbhAvaparyavaH paraparyAyairityarthaH, paraparyavAzca tadIyadvitIyadezasambandhino vastvantarasambandhino veti, tatazcAsau dvipradezikaH skandhaH krameNAtmA ceti noAtmA ceti 4, tathA tasya deza AdiSTaH sadbhAvaparyavo dezazcobhayaparyavastato'sAvAtmA cAvaktavyaM ceti 5, tathA tasyaiva deza Adi To'sadbhAvaparyavo dezastUbhayaparyavastato'sau noAtmA cAvaktavyaM ca syAditi 6, saptamaH punarAtmA ca noAtmA cAvaktavyaM cetyevaMrUpo na bhavati dvipradezike iyaMzatvAdasya tripradezikAdau tu syAditi saptabhaGgI / tripradezikaskandhe tu trayodaza bhaGgAstatra pUrvokteSu saptasvAdyAH sakalAdezAyastathaiva, tadanyeSu tu triSu trayamraya ekavacanabahuvacanabhedAt, saptamastvekavidhi eva yacceha pradezadvaye'pyekavacanaM kvacittattasya pradezadvayasyaikapradezAvagADhatvAhetunaikatvavivakSaNAt, bhedavivakSAyAM ca bahuvacanamiti catuSpradezike'pyevaM navaramekonaviMzatirbhaGgAH, tatra trayaH sakalAdezAH tathaiva zeSeSu caturSu pratyekaM catvArovikalpAH, te caivaM caturthAdiSu triSu - saptamastvevam- / paJcapradeziketu dvAviMzati- statrAdyAstrayastathaiva, taduttareSu ca triSu pratyekaM catvAro vikalpAstathaiva, saptame tu sapta, tatra trikasaMyoge kilASTau bhaGgakA bhavanti, teSu ca saptaiveha grAhyA ekastu teSu ca saptaiveha grAhyA ekastu teSu na patatyasambhavAt / idamevAha-'tigasaMjoge'tyAdi, SaTapradezike trayoviMzatiriti / zatakaM -9 9-12 uddezakaH - 10 samAptaH gambhIrarUpasya mahodadhepataH paraM pAramupaiti maGkSu / gatAvazakto'pi nijaprakRtyA, kasyApyaSTasya vijRmbhitaM tat / zatakaM - 12 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatI aGgasUtre abhayadevasUri viracitA dvAdazazatakasya TIkA parisamAptA / zatakaM - 13 vR. vyAkhyAtaM dvAdazaM zataM tatracAnekadhA jIvAdayaH padArthA uktAH, trayodazazate'pi ta eva bhaGgayantareNocyanta ityevaM sambandhamidaM vyAkhyAyate, tatra punariyamuddezakasaGgrahagAthA - mU. (563) puDhavI 1 deva 2 manaMtara 3 puDhavI 4 AhArameva 5 uvavAe 6 / bhAsA 7 kama 8 anagAre keyAghaDiyA 9 samugdhAe 10 / 95 vR. puDhavI' tyAdi, 'puDhavI 'ti narakapRthivIviSayaH prathamaH 1, 'deva' tti devaprarUpaNArtho dvitIyaH 2 'anaMtara'tti anantarAhArA nArakA ityAdyarthaH pratipAdanaparastRtIyaH 3, 'puDhavi' tti pRthivIgatavaktavyatApratibaddhazcaturthaH 4, ' AhAre' tti nArakAdyAhAraprarUpaNArthaH paJcamaH 5, 'uvavAe' tti nArakA Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/-/563 dhupapAtArthaH SaSThaH 6, "bhAsa'tti bhASArthaH saptamaH 7 'kamma'tti karmaprakRtiprarUpaNArtho'STamaH 8, 'anagAre keyAghaDiya'tianagAro bhAvitAtmA labbhisAmarthyAta 'keyAghaDiya'tti rajjubaddhaghaTikAhastaH san vihAyasi vrajedityAdyarthaHpratipAdanArtho navamaH 9, 'samugghAe'tti samudghAtapratipAdanArtho dazama iti| -zatakaM-13 uddezakaH-1:mU. (564) rAyagihe jAva evaM vayAsI-katiNaMbhaMte! puDhavIo pannattAo?, goyamA! satta puDhavIo pannattAo, taMjahA-rayaNappabhAjAva ahesttmaa| imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAe paDhavIe kevatiyA nirayAvAsasayasahassApaNNatA?,goyamA tIsaM nirayAvAsasayasahassA pannattA, te NaM bhaMte! kiM saMkhejavitthaDA asaMkhejavitthaDA?, goyamA saMkhejavitthaDAvi asNkhejvitthddaavi| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhejavitthaDesu naraesu egasamaeNaM kevatiyA neraiyA uvavajaMti 1? kevatiyA kAulessA uvavajaMti 2? kevaiyA kaNhapakkhiyA uvavajaMti 3? kevatiyA sukkapakkhiyA uvavajaMti 4? kevatiyA sannI uvavajaMti 5? kevatiyA asannI uvavajaMti 6? kevatiyA bhavasiddhayA uva07? kevatiyA abhavasiddhIyA uvava08? kevatiyA AbhinibohiyanANI uva09?.. _ -kevaiyA suyanANI uva0 10? kevaiyA ohinANI uvava 11? kevaiyA maiannANa uvava0 12? kevaiyA suyaannANI uva013? kevaiyA vibbhaMganANI uvava014? kevaiyA cakkhudaMsaNI uvava0 15? kevaiyAacakkhudaMsaNI uvava016? kevaiyAohidasaNI uvava0 17? kevaiyA AhArasanovauttA uvava0 18? kevaiyA bhayasannovauttA uva0 19 / -kevaiyA mehuNasannovauttA uvava 20? kevaiyA pariggahasannovauttA uvava021? kevaiyA ithiveyagA uvava0 22? kevaiyA purisavedagA uvava0 23? kevaiyA napuMsagavedagA uvava0 24? kevaiyA kohakasAI uvava025? jAva kevaiyA lobhakasAyI uvava028? kevaiyA soiMdiyauvauttA uva0 29 / -jAva kevaiyA phAsiMdiyovauttA uva0 33? kevaiyA noiMdiyovauttA uva0 34? kevatiyA maNajogI uvava0 35? kevatiyA vaijogI uvava0 36? kevatiyA kAyajogI uvava0 37? kevatiyA sAgArovauttA uvava038? kevatiyA aNanagArovauttA uvava039 goyamA! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIetIsAe nirayAvAsasayasahassesusaMkhejavitthaDesu naraesu jahanneNaM ekkovA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejA neraiyA uvava0, jahanneNaM ekkovA do vA tinni vA ukko0 saMkhejjA kAulessA uva0, jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkaseNaM saMkhejjA kaNhapakkhiyA uva0, evaM sukkapakkhiyAvi, evaM sannI evaMasannIvievaM bhavasiddhIyA evaMabhavasiddhiyA AbhinibohiyanA0 suyanA0 ohinA0 maiannANI suyaannANI vibhaMganA0 cakkhudasaNI Nauvava0 jahanneNaMekkaMvA dovAtinnivA ukkose0 saMkhe0 acakhAsaNIuvava0 evaMohidaMsaNIvi AhArasannovauttAvi jAva pariggahasannovau0 itthIveyagA na uva0 purisaveyagAvi na uva0 jahanneNaM ekkaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA napuMsagavedagA uvava0 evaM kohakasAI Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 97 zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-1 jAva lobha0 soiMdiyauvauttA na uvava0 evaMjAva phAsiMdiovauttA na uvava0 jahanneNaM ekaMvA dovAtinnivA ukkoseNaMsaMkhejjA noiMdiovauttAuvavajaMti maNajogINa uvavajaMti evaMvaijogivI jahanneNaM ekkaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejA kAyajogI uvavajaMti evaM sAgarovauttAvievaM anaagaarovuttaavi| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhejavitthaDesu naraesuegasamaeNaM kevaiyA neraiyA uvavadvRti? kevatiyA kAulessA uvavarlDati? jAva kevatiyA anAgArovauttA uvvaTuMti ?, goyamA ! imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkheJjavitthaDesu naraesu egasamaeNaM jahanneNaM ekkaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA neraiyA uvavati, evaMjAva sannI, asannI na uvvadRti, jahanneNaM ekaMvA do vA tini vA ukkoseNaM saMkhejA bhavasiddhIyA uvvaTuMti evaM jAva suyaannANI vibhaMganANI na uvvdvNti| . cakkhudasaNIna uvvadRti, jahanneNaM ekaMvA do vA tinni vA ukkoseNaMsaMkhejAacakkhudasaNI uvvadRti, evaM jAva lobhakasAyI, soiMdiyauvauttA na uvvaTuMti evaM jAva phAsidiyovauttAna uvvadaMti, jahanneNaM ekko va do vA tinni vA ukkAseNaM saMkhejA noiMdiyovauttA uvvaTuMti maNajogI na uvvaTuMti evaM vaijogIvi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA kAyajogI ubaTuMti vaM sAgArovauttA anaagaarovuttaa| imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhajavitthaDesu naraesu kevaiyA neraiyA pannattA? kevaiyA kAulessA jAva kevatiyA anAgArovauttA pannattA? kevatiyAanaMtarovavannagA pannattA 1? kevaiyA paraMparovavannagA pannattA 2? kevaiyAanaMtarogADhA pannattA3? kevaiyA paraMparogADhA pa04? kevaiyA anaMtarAhArA paM05? kevatiyA paraMparAhArA 6? kevatiyA anaMtarapajjattApa07? kevatiyA paraMparapajjattA pannattA 8? kevatiyA carimA pa0 9? kevatiyA acarimA paM0 10? goyamA! imIse rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhejavitthaDesu naraesu saMkhejA neratiyA pa0 saMkhejjA kAulesA pa0 evaM jAva saMkhejA sannI pa0, asannI siya asthi siya natthi jai asthi jahanneNaM eka vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA pa0, saMkhejA bhavasiddhI pa0 evaM jAva saMkhejjA pariggahasannovauttA pa0 isthivedagA natthi purisavedagA nasthi saMkhejjA napuMsagavedagA pa0, evaM kohakasAyIvi mAnakasAI jahA asannI evaM jAva lobhaka0 saMkhejjA soiMdiyovauttA pa0 evaM jAva phAsiMdiyovauttA noiMdiyovauttA jahA asannI saMkhejA maNajogI pa0 evaMjAva aNAgA-rovauttA, aNaMtarovavannagA siya asthi siya natthi jai asthi jahAasantrI, saMkhejA paraMparovavanna0 pa0, evaMjahAanaMtarovavannagA tahAanaMtarogADhagAanaMtarAhAragA anaMtarapajjattagA paraMparogADhagA jAva acarimA jahA prNprovvnngaa| imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIetIsAe nirayAvAsasayasahassesuasaMkhejavitthaDesu egasamaeNaM kevatiyA neraiyA uvavajaMti jAva kevatiyA anAgArovauttA uvavajaMti?, goyamA imIserayaNappabhAe paDhavIetIsAe nirayAvAsasayasahassesuasaMkhejjavitthaDesunaraesuegasamaeNaM 57 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/1/564 jaha0 ekkaM vA do vA tinni vA ukko0 asaMkhejA neraiyA uvava0, evaM jaheva saMkhejjavitthaDesu tinni gamagA tahA asaMkhejavitthaDesuvi tini gamagA, navaraM asaMkhejjA bhA0 sesaM taM caiva jAva asaMkhejjA acarimA pa0, nANattaM lessAsu, lesAo jahA paDhamasae navaraM saMkhejjavitthaDesuvi asaMkhejavitthaDesuvi ohinANI ohidasaNI ya saMkhejjA uvvaTTAveyavvA, sesaMtaM ceva / sakkarappabhAeNaMbhaMte! puDhavIe kevatiyA nirayAvAsa0 pucchA, goyamA! paNavIsaMnirayAvAsasayasahassA pannatA, te NaM bhaMte ! kiM saMkhejjavitthaDA asaMkhejavitthaDAevaMjahArayaNappabhAe tahA sakkarappabhAevi, navaraM asannI tisuvi gamaesuna bhannati, sesaMtaM ceva / vAluyappabhAeNaMpucchA, goyamA! panarasanirayAvAsasayasahassA pa0 sesaMjahAsakarappabhAe nANattaM lesAsu lesAo jahA paDhamasae / paMkappabhAe pucchA, goyamA ! dasa nirayAvAsa0, evaM jahA sakkarappabhAe navaraM ohinANI ohidaMsaNI ya na uvvaTuMti, sesNtNcev| dhUmappabhAe NaM pucchA, goyamA! tini nirayAvAsasayasahassA evaM jahA pNkppbhaae| tamAe NaM bhaMte ! puDhavIe kevatiyA nirayAvAsa0 pucchA, goyamA ! ege paMcUNe nirayAvAsasayasahasse paNNatte, sesaM jahA pNkppbhaae| __ahesattamAe NaM bhaMte ! puDhavIe kati anuttarA mahatimahAlayA mahAnirayA pa0 go0?, paMca anuttarAjAva apitttthaanne| .. te NaM bhaMte ! kiM saMkhejavitthaDA asaMkhejjavitthaDA ?, goyamA ! saMkhejjavitthaDe ya asaMkhejjavitthaDAya, ahesattamAeNabhaMte! puDhavIepaMcasuanuttaresumahatimahAlayAjAvamahAniraesu saMkhejjavitthaDe narae egasamaeNaM kevatiyA uva0?, evaM jahA paMkappabhAe navaraM tisu nANesu na uvava0 na uvaTTa0, pannatta esutahevaasthi, evaM asaMkhejjavitthaDesuvinavaraM asaMkhejAbhANiyaco . vR. tatra prathamoddezake kiMJcillikhyate-'kevai kAulesA uvavajaMti'tti ratnaprabhApRthivyAM kApotalezyAevotpadyantena kRSNalezyAdayaitikApotalezyAnevAzritya praznaHkRta iti| kevaiyA kaNhapakkhie'ityAdi, eSAM ca lkssnnmidN||1|| "jesimavaDDo poggalapariyaTTo sesao u sNsaaro| ___ te sukkapakkhiyA khalu ahige puNa kaNhapakkhIyA / " cakkhudaMsaNI na uvavajjati'tti indriyatyAgena tatrotpatteriti, tarhi acakSurdazaninaH kathamutpadyante?,ucyate, indriyAnAzritasya sAmAnyopayogamAtrasyAcakSurdarzanazabdAbhidheyatasyotpAdasamaye'pi bhAvAdacakSurdarzaninautpadyantaityucyata iti, itthIveyage'tyAdi, strIpuruSavedAnotpadyante bhavapratyayAnapuMsakavedatvAtteSAM, soiMdiovauttA'ityAdi zrotrAghupayuktA notpadyante indriyANAM tadAnImabhAvAt 'noiMdiovauttAuvavajaMti ttinoindriyaM-manastatraca yadyapi manaHparyAptayabhAve dravyamanonAsti tathA'pibhAvamanasazcaitanyarUpasya sdaabhaavaattenopyuktaanaamutpttenoindriyopyuktaa utpadyanta ityucyata iti, 'manajogI'tyAdimanoyogino vAgyoginazcanotpadyante, utpattisamaye'paryAptakatvena manovAcorabhAvAditi, 'kAyajogIuvavajaMti'tti sarvasaMsAriNAMkAyayogasya sadaiva bhaavaaditi| atha ratnaprabhAnArakANAmevodvarttanAmabhidhAtumAha-'imIse Na'mityAdi, 'asannI na Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 99 zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-1 uvavaTuMti'tti uddhartanA hi parabhavaprathamasamayesyAtnacanArakAasajJiSUtpadyante'-taste'sacinaH santo nodvarttanta ityucyate, evaM "vibhaMganANI na uvavaEtI' tyapi bhAvanIyaM, zeSANi tu padAnyutpAdavadvayAkhyeyAni, uktaJca cuuaam||1|| - "asanniNo ya vimaMgiNo ya uvvaTThaNAi vjejaa| dosuviya cakkhudasaNI maNavai taha iMdiyAI vA // " iti / / anantaraM ratnaprabhanArakANAmutpAde udvartanAyAM ca parimANamuktamatha teSAmeva sattAyAM tadAha-'imIseNa mityAdi, kevaiyA anaMtarovavannaga'tti kiyantaHprathamasamayotpannAH? ityarthaH 'paraMparovavannaga'ttiutpattisamayApekSayA dvayAdisamayeSu vartamAnAH 'anaMtarAvagADha'ttivivakSitakSetre prathamasamayAvagADhAH paraMparogADha'ttivivakSitakSetredvitIyAdikaH samayo'vagADhe yeSAMteparamparAvagADhAH 'kevaiyA carima'tti caramo nArakabhaveSu sa eva bhavo yeSAM te caramAH, nArakabhavasya vA caramasamaye vartamAnAzcaramAH, acaramAstvitare, 'asannI siya asthi siya natthi'tti asajJibhya udRtya ye nArakatvenotpannAste'paryAptakAvasthAyAmasajjJino bhUtabhAvatvAtte cAlpA iti kRtvA 'siyaatthI' tyAdyuktaM, mAnamAyAlobhakaSAyopayuktAnAMnoindriyopayuktAnamanantaropapannAnAmanantarAvagADhAnAmanantarAhArakANAmanantaraparyAptakAnAMca kAdAcitkatvAt 'siya asthi' ityAdi vAcyaM, zeSANAM tu bahutvAtsaGkhyAtA iti vaaymiti| anantaraM saGkhyAtavistRtanarakAvAsanArakavaktavyatoktA, atha tadviparyavaktavyatAmabhidhAtumAha- 'imIse Na'mityAdi, 'tinni gamaga'tti 'uvavajaMti uvvaTuMti pannatta'tti ete trayo gamAH, 'ohinANI ohidaMsaNI ya saMkhejjA uvvaTTAveyavya'tti kathaM?, te hi tIrthaHGkarAdaya eva bhavanti, teca stokAH stokatvAcca saGkhyAtA eveti, 'navaraM asannItisuvi gamaesuna bhannati' kasmAt ?, ucyate-asajJinaH prathamAyAmevotpadyante 'asannI khalu paDhamaM' iti vacanAditi, 'nANattaMlesAsulesAojahA paDhamasae'tti, ihAdyapRthivIdvayApekSayA tRtIyAdipRthivISunAnAtvaM lezyAsu bhavati, tAzca yathA prathamazate tathA'dhyeyAH, tatra ca snggrhgaatheyN||1|| "kAU dosu taiyAi mIsiyA nIliyA cutthiie| paMcamie mIsA kaNhA tatto paramakaNhA / / " iti / 'navaraMohinANIohidasaNIyana uvavajaMti'tti, kasmAt?,ucyate, tehiprAyastIrthaHkarA eva,tecacaturthyA udvRttAnotpadyataiti, 'jAva apaiTThANe'ttiiha yAvatkaraNAt 'kAle mahAkAle roruemahArorue'ttidRzyam iha camadhyama eva saGkhayeyavistRtaiti, 'navaraMtisunANesunauvavajaMti na uvvadvRti'tti samyaktvabhraSTAnAmeva tatrotpAdAt tata udvartanAccAdyeSu triSu jJAneSu notpadyante nApi codvartanta iti 'pannattAesu taheva asthiti eteSu paJcasu narakAvAseSu kiyanta AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAninazca prajJaptAH ? ityatra tRtIyagame tathaivaprathamAdipRthivISviva santi, tatrotpannAnAMsamyagdarzanalAbheAbhinibodhikAdijJAnatrayabhAvAditi mU. (565)imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAe puDhavIetIsAenirayAvAsasayasahassesusaMkhejavi0 naraesu kiM sammabITThI neratiyA uvava0 micchadiTThI ne0 uva0 sammAmicchadiTThI nera0 uva0?, goyamA! sammadiTThIvi neraiyA uva0 micchAdiTThIvi neraiyA uva0 no sammAmicchadiTThI uva0 / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 13/-/1/565 ise NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhejjavitthaDesu naraesu kiM sammadiTThI nera0 uvvaTTaMti evaM ceva / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayAvAsasayasahassesu saMkhejjavitthaDA naragA kiM sammaddiTThIhiM neraiehiM avirahiyA micchAdiTThIhiM neraiehiM avirahiyA sammAmicchadiTThIhiM neraiehiM avirahiyA vA ?, goyamA ! sammaddiTThIhiMvi neraiehiM avirahiyA micchAdiTThIhiMvi avirahiyA sammAmicchAdiTThIhiM avirahiyA virahiyA vA, evaM asaMkhejjavitthaDesuvi tinni gamagA bhANiyavvA, evaM sakkarappabhAevi, evaM jAva tamAevi / ahesattamAe NaM bhaMte! puDhavIe paMcasu anuttaresu jAva saMkhejjavitthaDe narae kiM sammaddiTThIneraiyA pucchA, goyamA ! sammaddiTThIneraiyA na uvava0 micchAdiTThIneraiyA uvava0 sammAmicchadiTThI neraiyA na uvava0 evaM uvavaTTaMtivi avirahie jaheva rayaNappabhAe, evaM asaMkhejjavitthaDesuvi tinnigamagA vR. atha ratnaprabhAdinArakavaktavyatAmeva samyagdRSTayAdInAzrityAha- 'imIse Na' mityAdi, 'no sammAmicchAdiTThI uvavajraMti' tti "na sammamiccho kuNai kAla" miti vacanAt mizradhSTayo na mriyante nApi tadbhavapratyayaM teSAmavadhijJAnaM syAt yena mizradhSTyaH santaste utpadyeran, 'sammAmicchadiTThIhiM neraiehiM avirahiyA virahiyA va 'tti kAdAcitkatvena teSAM virahasaMmbhavAditi atha nArakavaktavyatAva bhaGgayantareNAha 100 mU. (566 ) se nUnaM bhaMte ! kaNhalesse nIlalesse jAva sukkalesse bhavittA kaNhalessesu neraiesu uvava0 ?, haMtA goyamA ! kaNhalesse jAva uvavajraMti, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai kaNha - lesse jAva uvavajjaMti ?, goyamA ! lessaTThANesu saMkilissamANesu saMki0 2 kaNhalesaM pariNamai kaNha0 2 kaNhalesesu neraiesu uvavajraMti se teNadveNaM jAva uvavajraMti / se nUnaM bhaMte! kaNhalesa jAva sukkale sse bhavittA nIlalessesu neraiesu uvavajraMti ?, haMtA goyamA ! jAva uvavajraMti, se keNaTTeNaM jAva uvavajraMti ?, goyamA ! lessaTThANesu saMkilissamANesu vA visujjhamANesu nIlalessaM pariNamaMti nIla0 2 nIlalessesu uvava se teNaTTeNaM goyamA jAva uvava0 / se nUNaM bhaMte! kaNhalesse nIla jAva bhavittA kAulessesu neraiesu uvava0 evaM jahA nIlalessA tahA kAulessAvi bhANiyavvA jAva se teNadveNaM jAva uvavajjaMti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMta vR. 'senUna' mityAdi, 'lesaTThANesu' tti lezyAbhedeSu 'saMkilissamANesu' tti avizuddhiM gacchatsu 'kaNhalesaM pariNamai'tti kRSNalezyAM yAti tatazca 'kaNhalese' tyAdi / 'saMkilissamANesu vA visuddhamANesu va 'tti prazastalezyAsthAneSu avizuddhiM gacchatsu aprazastalezyAsthAneSu ca vizuddhiM gacchatsu, nIlalezyAM pariNamatIti bhAvaH / zatakaM - 13 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM - 13 uddezakaH-2 : vR. prathamoddezake nArakA uktAH dvitIye tvaupapAtikatvasAdhamyArdadevA ucyante ityevaMsambandhasyAsyedaM sUtram mU. (567) kaivihA NaM bhaMte ! devA pannattA ?, goyamA ! cauvvihA devA pannattA, taMjA-bhavaNavAsI vANamaMtarA jo0 vemA0 / bhavaNavAsI NaM bhaMte! devA kativihA pannattA ?, Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-2 101 goyamA ! dasavihA pannattA, taMjahA-asurakumArA evaM bheo jahA bitiyasae devuddesae jAva aparAjiyA svvtttthsiddhgaa| kevaiyA NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassA pannattA?, goyamA ! cosahi~ asurakumArAvAsasayasahassA pannattA, te NaM bhaMte ! kiM saMkhejavitthaDA asaMkhejavi0 ?, goyamA ! saMkhejavisthAviasaMkhejjavi0 cosaTThINaM bhaMte! asurakumArAvAsasayasahassesusaMkhejavitthaDesu asurakumArAvAsesu egasamaeNaM kevatiyA asurakumArA uvava0 jAva kevatiyA teulesA uvava0 kevatiyA kaNhapakkhiyA uvavajaMti evaM jahA rayaNappabhAe taheva pucchA taheva vAgaraNaM navaraM dohiM vedehiM uvavajaMti, napuMsagaveyagAna uvava0, sesaMtaM0 uvvaTuMtagAvi taheva navaraM asannI uvvaTuMti, ohinANI ohidaMsaNI ya na uvvadaMti, sesaMtaMceva, pannattaesutaheva navaraM saMkhejjagA itthivedagA pannattA evaM purisavedagAvi, napuMsagavedagA natthi, kohakasAI siya atthi siya natthi jai asthi jaha0 ekaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA pannattA evaM mANa mAyA saMkhejA lobhakasAI pannatA sesaMtaM ceva tisuvi gamaesu saMkhejjesu cattAri lessAo bhANiyavvAo, evaM asaMkhejjavitthaDesuvi navaraM tisuvi gamaesu asaMkhejA bhANiyavvA jAva asaMkhejjA acarimA pannattA / kevatiyA NaM bhaMte! nAgakumArAvAsa0? evaM jAva thaNiyakumArA navaraMjattha jattiyA bhvnnaa| kevatiyA NaM bhaMte ! vANamaMtarAvAsasayasahassA pannattA?, goyamA! asaMkhejjA vANamaMtarAvAsasayasahassApannattA, te NaMbhaMte! kiMsaMkhejavitthaDAasaMkhejavitthaDA?, goyamA! saMkhejavitthaDA noasaMkhejavitthaDA, saMkhejesuNaM bhaMte! vANaMtarAvAsasayasahassesu egasamaeNaM kevatiyA vANamaMtarA uvava0?,evaMjahAasurakumArANaM saMkhejavitthaDesu tinni gamagAtaheva bhANiyavvA vANamaMtarANavi tinigmgaa| kevatiyANaMbhaMte !jotisiyavimANAvAsasayasahassA pannattA?, goyamA! asaMkhejA joisiyavimANAvAsasayasahassA paNNattA, teNaMbhaMte! kiMsaMkhejavitthaDA0?, evaMjahAvANamaMtarANaM tahAjoisiyANavi tinigamagA bhANiyavvA navaraMegA teulessA, uvavajaMtesupannattesuyaasannI natthi, sesaMtaM caiv| . sohamme NaM bhaMte ! kappe kevatiyA vimANAvAsasayasahassA pannattA?, goyamA ! battIsaM vimANAvAsasayasahassA pannattA, teNaM bhaMte ! kiM saMkhejavitthaDA asaMkhejavitthaDA?, goyamA! saMkhejavitthaDAvi asaMkhejavitthaDAvi, sohammeNaM bhaMte! kappebattIsAe vimANAvAsasayasahassesu saMkhejavitthaDesu vimANesu egasamaeNaM kevatiyA sohammA devA uvavajaMti? kevatiyA teulesA uvavajaMti ? evaM jahA joisiyANaM tinni gamagA taheva tinni gamagA bhANiyavvA navaraM tisuvi saMkhejjA bhANiyavvA, ohinANI ohidasaNI ya cayAveyavvA, sesaMtaM ceva / asaMkhejavitthaDesu evaM ceva tinni gamagA navaraM tisuvi gamaesu asaMkhejjA bhANiyavvA, ohinANI ya ohidasaNI ya saMkhejjA cayaMti, sesaMtaM ceva, evaM jahA sohamme vattavvayA bhaNiyA tahAIsANevi cha gamagA bhANiyavvA, saNaMkumAre evaM ceva navaraM itthIveyagA na uvavajaMti pannattesu ya na bhaNNaMti, asantrI tisuvi gamaesu na bhaNNaMti, sesaM taM ceva, evaM jAva sahassAre, nANattaM vimANesu lessAsu ya, sesaM taM cev| ANayapANayesuNaM bhaMte! kappesu kevatiyA vimANAvAsasayA pannattA?, goyamA! cattAri Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/2/567 vimANAvAsasayA pannattA, te NaMbhaMte! kiMsaMkheja0 asaMkhe0 goyamA! saMkheja vittha0 asaMkhejavi0 evaM saMkhejavitthaDesutinigamagA jahA sahassAre asaMkhejavitthaDe0 uvavajaMtesuyacayaMtesuya evaM ceva saMkhejjA bhANiyavvA pannattesuasaMkhejjA navaraM noiMdiyouttAanaMtarovavannagAanaMtarogADhagA anaMtarAhAragA aNaMtarapajjattagAya eesiMjahanneNaM ekaMvA do vA tinnivA ukkoseNaM saMkhejApA sesA asaMkhejjA bhaanniyvvaa| AraNaccuesu evaM ceva jahA ANayapANaesu nANattaM vimANesu, evaM gevejgaavi| kati NaM bhaMte ! anuttaravimANA pannattA?, goyamA ! paMca anuttaravimANA pannattA, te NaM bhaMte ! kiM saMkhejavitthaDA asaMkhejavitthaDA?, goyamA! saMkhejavitthaDe ya asaMkhejavitthaDA y| paMcasu NaM bhaMte ! anuttaravimANesu saMkhejavitthaDe vimANe egasamaeNaM kevatiyA anuttarovavAiyA devA uvava0?, kevatiyA sukkalessA uvava0 ? pucchA, taheva goyamA ! paMcasuNaM anuttaravimANesu saMkhejavitthaDe anuttaravimANe egasamaeNaM jaha0 ekaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA anuttarovavAiyA devA uvavajaMti evaMjahA gevejavimANesu saMkhejavitthaDesu navaraM kiNhapakkhiyA abhavasiddhiyA tisu annANesu ee na uvavajaMti na cayaMti na pannattaesu bhANiyavvA acaribhAvi khoDijaMti jAva saMkhejjA carimA paM0 sesaMtaM0, asaMkhejjavitthaDesuvi eena bhannati navaraM acarimA asthi, sesaM jahA gevejjaesuasaMkhejavitthaDesujAva asaMkhejA acarimA pa0 / ___cosaTThIe NaM bhaMte ! asurakumArAvAsasayasahassesu saMkhejavitthaDesu asurakumArAvAsesu kiM sammadiTTI asurakumArA uvava0 micchAdiTThI evaM jahA rayaNappabhAe tinni AlAvagA bhaNiyA tahAbhANiyavvA, evaM asaMkhejavitthaDesuvi tini gamagA, vaMjAva gevejavi0 anuttaravi0 evaM ceva, navaraM tisuvi AlAvaesu micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI ya na bhannati, sesaM taM ceva / se nUnaMbhaMte! kaNhalessA nIlajAva sukkalesse bhavittA kaNhalessesudevesu uvava0?,haMtA goyamA! evaMjaheva neraiesu paDhame uddesae taheva bhANiyabvaM, nIlalesAevijahevaneraiyANaM jahA nIlalessAe,evaM jAva pamhalessesu sukkalessesu evaM ceva, navaraM lessaTThANesu visujjhamANesu vi0 2 sukkalessaM paraNamati su02 sukkalessesu devesu uvavajaMti, se teNaTeNaM jAva uvavajaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!| vR. 'kaivihe'tyAdi, 'saMkhejavitthaDAvi asaMkhejjavitthaDAvitti iha gaathaa||1|| "jaMbuddIvasamA khalu bhavaNA je huMti svvkhuddddaagaa| saMkhejavitthaDA majjhimA u sesA asaMkhejjA / / iti 'dohivi vedehiM uvavajaMti'ttidvayorapi strIpuMvedayorutpadyante, tayorevateSubhAvAt, 'asannI uvvaTuMti'tti asurAdIzAnAntadevAnAmasajiaSvapipRthivyAdiSUtpAdAt, 'ohinANIohidaMsaNI yana uvvadRti'tti asurAdhuvRttAnAM tIrthaHkarAditvAlAbhAt tIrthaHkarAdInAmevAvadhimatAmudvRtteH, 'pannattaesutaheva'tti prajJaptakeSu' prajJaptadopalakSitagamAdhIteSvasurakumAreSutathaiva yathAprathamoddezake 'kohakasAI'ityAdi, krodhamAnamAyAkaSAyodayavanto deveSu kAdAcitkA ata uktaM 'siya atthI' tyAdi, lobhakaSAyodayavantastu sArvadikA ata uktaM 'saMkhejjA lobhakasAI pannatta'tti, 'tisuvigamaesucattArilesAo bhANiyavyAo'tti 'uvavajaMti uvvalRti pannattA' ityevaMlakSaNeSu Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 13, varga:, uddezakaH - 2 103 triSvapi gameSu cato lezyAstejolezyAntA bhaNitavayAH, etA eva hi asurakumArAdInAM bhavantIti, 'jattha jattiyA bhavaNa'tti yatra nikAye yAvanti bhavanalakSANi tatra tAvantyuccAraNIyAni, yathA119 11 "causaTThI asurANaM nAgakumArANa hoi culasII / bAvattari kaNagANaM vAukumArANa channauI // dIvadisAudahINaM viz2ukamAriMdathaNiyamaggINaM / juyalANaM patteyaM chAvattarimo sayahassA // - vyantarasUtre 'saMkhejjavitthaDa 'tti, iha gAthA - "jaMbuddIvasamA khalu ukkoseNaM havaMti te nagarA / khuDDA khettasamA khalu videhasamagA u majjhimagA // " jyotiSkasUtre saGkhyAtavistRtA vimAnAvAsAH 'egasaTThibhAgaM kAUNa joyaNa' mityAdinA granthena pramAtavyAH 'navaraM egA teulessa' tti vyantareSu lezyAcatuSTayamuktameteSu tu tejolezyaivaikA vAcyA, tathA 'uvavajraMtesu pannattesu ya asannI natthi 'tti vyantareSvasaJjJina utpadyanta ityuktamiha tu tanniSedhaH, prajJapteSvapIha tanniSedha utpAdAbhAvAditi / saudharmmasUtre 'ohinANI' tatazcyutA yatastIrthaHkarAdayo bhavantyato'vadhijJAnA-dayazcayAvayitavyAH 'ohinANI ohidaMsaNIya saMkhejjA cayati' tti saGkhyAtAnAmeva tIrthaHka- rAditvenotpAdAditi / 'cha gamaga'tti utpAdAdayayaH saGkhyAtavistRtAnAzritya ata eva ca trayo'saGkhyAtavistRtAnAzritya evaM SaD gamAH, 'navaraM itthiveyage' tyAdi, striyaH sanatkumArAdiSu notpadyaneta na ca santi uvRttau tu syu 'asannI tisuvi gamaesu na bhannai' tti sanatkumArAdidevAnAM saJjJibhya evotpAdena cyutAnAM ca saJjJiSveva gamanena gamatrayeSvasaJjJitvasyAbhAvAditi / 'evaM jAva sahassAre' tti sahasrArAnteSu tirazcAmutpAdenAsaGkhyAtAnAM triSvapi gameSu bhAvAditi 'nANattaM vimANesu lesAsu ya'tti tatra vimAneSu nAnAtvaM 'battIsa aTThavIse' tyAdinA granthena samavaseyaM, lezyAsu punaridaM // 2 // // 1 // 119 11 te 1 teU 2 tahA teu pamha 3 tamhA 4 ya pamhasukka Aya 5 / sukkA 6 paramasukkA 7 sukkAivimANavAsINaM / iti, iha ca sarveSvapi zukrAdidevastAneSu paramazukleti // AnatAdisUtre 'saMkhejavitthaDesu' ityAdi, utpAde'vasthAne cyavane ca saGkhyAtavistRtatvAdvimAnAnAM saGkhyAtA eva bhavantIti bhAvaH, asaGkhyAtavistRteSu punarutpAdacyavanayoH saGkhyAtA eva, yato garbhajamanuSyebhya evAnatAdiSUtpadyante te ca saGkhyAtA eva, tathA''natAdibhyazcyutA garbhajamanuSyeSvevotpadyante'taH samayena saGkhyAtAnAmevotpAdacyavanasambhavaH, avasthitistvasaGkhyAtAnAmapi syAdasaGkhyAtajIvitatvenaikadaiva jIvitakAle'saGghayAtAnAmutpAdAditi / 'pannattesu asaMkhejjA navaraM noiMdiovautte' tyAdi prajJaptakagame'saGghayeyA vAcyAH kevalaM noiMdriyopayuktAdiSu paJcasu padeSu saGkhyAtA eva, teSAmutpAdAvasara eva bhAvAd, utpattizca saGkhyAtAnAmeveti darzitaM prAgiti, 'paMca anuttarovavAiya'tti tatra madhyamaM saGkhyAtavistRtaM yojanalakSapramANatvAditi / 'navaraM kaNhapakkhie'tyAdi, iha samyagdhSTInAmetpAdAt kRSNapAkSikAdipadAnAM gamannaye'pi Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 . bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/2/567 niSedhaH, 'acarimAvi khoDijaMti'ttiyeSAMcaramo'nuttaradevabhavaHsaevatecaramAstaditaretvacaramAste ca niSedhanIyAH, yatazcaramA eva madhyame vimAne utpadyanta iti / 'asaMkhejavitthaDesuvi ee na bhannati ti ihaite kRSNapAkSikAdayaH 'navaraM acarimA asthiti yato bAhyavimAneSu punarutpadyanta iti / 'tinni AlAvaga'tti samyagdRSTimithyASTisamyagmithyASTiviSayA iti / ___'navaraMtisuviAlAvagesu'ityAdi, uppattIecavaNe pannattAlAvae yamithyAdhuSTi samyagmidhyASTizca na vAcyaH, anuttarasureSu tasyAsambhavAditi / trayodazazate dvitIyaH / zatakaM-13 uddezakaH-2 samAptaH ... -zataka-13 uddezakaH-3:vR.anantaroddezake devavaktavyatoktA, devAzca prAyaH paricAraNAvanta iti paricAraNAnirUpaNArthaM tRtIyoddezakamAha, tasya cedamAdi sUtram mU. (568) neraiyANaMbhaMte! anaMtarAhArAtato nivvattaNayAevaM pariyAraNApadaM niravasesaM bhANiyavvaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! / vR. 'neraiyA Na'mityAdi, anaMtarAhAra'tti upapAtakSetraprAptisamaya evAhArayantItyarthaH, 'tao nivvattaNaya'tti tataH zarIranirvRtti, 'evaM pariyAraNe'tyAdi, paricAraNApadaM-prajJApanAyAM catuzittamaM, taccaiva- 'tao pariyAiyaNayA tao pariNAmaNayA tao pariyAraNayA tao pacchA viuvvaNayA haMtA goyamA'ityAdi / 'tao pariyAiyaNayatta tataH paryApAnam-aGgapratyaGgaiH samantAdApAnamityarthaH 'tao pariNAma-Naya'ttitata ApItasya-upAttasya pariNatirindriyAdivibhAgena 'tao pariyAraNaya'tti tataH zabdAdiviSayopabhoga ityarthaH 'tao pacchA viuvvaNaya'tti tato vikrayA nAnArUpA ityarthaH iti|| zatakaM-13 uddezakaH-3 samAptaH _ -zatakaM-13 uddezakaH-4:vR.anantaroddezake paricAraNoktA, sA ca nArakAdInAM bhavatIti nArakAdyarthaHpratipAdanArthaM caturthoddezakamAha, tasya cedamAdisUtram / mU. (569) 'katiNaM bhaMte! puDhavIo pannattAo?, goyamA ! satta puDhavIo pannattAo, taMjahA- rayaNappabhA jAva ahe sttmaa| ahesattamAe NaM bhaMte ! puDhavIe paMca anuttarA mahatimahAlayA jAva apitttthaanne| teNaM naragA chaTThIe tamAe puDhavIe naraehito mahaMtatarA ceva 1 mahAvicchinnatarA ceva 2 mahAvAsatarA ceva 3 mahApairikkatarA ceva 4, no tahA mahApavesaNatarA ceva 1 no AinnatarA ceva 2 no AulatarA ceva 3 anoyaNatarA ceva 4 / / tesu NaM naraesu neratiyA chaTThIe tamAe puDhavIe neraiehiMto mahAkammatarA ceva 1 mahAkiriyatarA cevara mahAsavatarA ceva 3 mahAveyaNatarAceva 4 no tahA appakammatarAceva 1 no appakiriyatarA ceva 2 no appAsavarA ceva 3 no appavedaNatarA ceva 4 appaDDiyatarA ceva 1 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-13, varga:-, uddezakaH-4 105 appajuttiyatarA ceva 2 no tahA mahaDDiyatA ceva 1 no mahajuiyatarA ceva / chaTThIeNatamAe puDhavIeege paMcUNe nirayAvAsasayasahasse pannatte, teNaMnaragAahesattamAe puDhavIe neraiehito no tahA mahattarA ceva mahAvicchinna0 4 mahappavesaNatarAceva Aina04 tesu NaM naraesuNaM neratiyA ahesattamAe puDhavIe neraiehito appakammatarA caiva appakiri0 4 no tahA mahAkammatarA ceva mahAkiriya 4 mahaDDiyatarA ceva mahAjuiyatarA ceva no tahA appaDDiyatarA ceva appajuiyatarA cev| chaTThIe NaM tamAe puDhavIe naragA paMcamAe dhUmappabhApa pu0 naraehiMto mahattarA ceva 4 no tahAmahappavesaNatarAceva4, tesuNaMnaraesuneratiyApaMcamAedhUmappabhAepuDhavIehitomahAkammatarA ceva 4 no tahA appakammatarA ceva 4 appaDDiyatarA ceva 2 no tahA mahaDDiyatarA ceva 2 / paMcamAe NaM dhUmappabhAe puDhavIe tini nirayAvAsasayasahassA pannattA evaM jahA chaDIe bhaNiyA evaM sattavi puDhavIo paropparaM bhaNNaMti jAva rayaNappabhaMti jAva no tahA mahaDDiyatarAceva appajuttiyatarA cev| vR. 'kaiNa'mityAdi, iha ca dvAragAthe kvacid dRzyete, tdythaa||1|| "neraiya 1 phAsa 2 paNiho 3 nirayaMte 4 ceva loyamajhe ya 5 / disividisANa ya pavahA 6 pavattaNaM atthikAehiM 7 // // 2 // . atthI paesaphusaNA 8 ogAhaNayA ya jIvamogADhA / __ asthi paesanisIyaNa bahussame logasaMThANe / / iti anayozcArthaH uddezakArthAdhigamAvagamyaeveti, mahaMtatarAceva'ttiAyAmataH vicchinnatarA ceva'tti viSkambhataH 'mahAvAsatarAceva'tti avakAzo-bahUnAM vivakSitadravyANAmavasthAnayogyaM kSetraM mahAnavakAzo yeSu te mahAvakAzAH atizayena mahAvakAzA mahAvakAzatarAH, teca mahAjanasaGkIrNA api bhavantItyata ucyate 'mahApairikkatarA ceva'tti mahatpratiriktaM-vijanamatizayena yeSute tathA 'no tahA mahApavesaNatarAceva'tti 'no' naiva tathA' tenaprakAreNa yathA SaSThapRthivInarakA atizayena mahapravezanaM-gatyantarAnarakagatau jIvAnAM pravezo yeSu te tathA, SaSThapRthivyapekSyA'saGkhayaguNahInatvAttannArakANAmiti, nozabda uttarapadadvaye'pisambandhanIyaH, yataeva no mahApravezanatarAata evaM 'no AinnatarAceva'ttinAtyantamAkIrNA-saGkIrNA nArakaiH 'no AulatarAceva'tti itikartavyatayAyeAkulAnArakalokAsteSAmatizayenayogAdAkulatarAstato nozabdayogaH, kimuktaM bhvti| ___ 'anomAnatarA ceva'tti atizayenAsaGkIrNA ityarthaH- kvacitpunaridamevaM dRzyate'anoyaNatAceva'tti tatra cAnodanatarAH vyAkulajanAbhAvAtizayena parasparaMnodanavarjitA ityarthaH 'mahAkammatara'ttiAyuSkavedanIyAdikarmaNAM mahattvAt 'mahAkiriyatara'tti kAyikyAdikrayANAM mahatvAt tatkAle kAyamahatvAtpUrvakAle ca mahArbhAditvAd ata eva mahAzravatarA iti 'mahAveyaNatara'tti mahAkarmatvAt, 'no tahe'tyAdinA niSedhatastadevoktaM, vidhipratiSedhato vAkyapravRtteH, nozabdazceha pratyekaMsambandhanIyaH padacatuSTayaiti, tathA appaDDiyatara'ttiavadhyAdiRddheralpatvAt 'appaJjuiyatara'tti dIpterabhAvAt For Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/4/569 etadeva vyatirekeNocyate-'no tahAmahaDie' ityAdi, nozabdaH padadvaye'pi sambandhanIyaH mU. (570) rayaNappabhApuDhavineraiyANaMbhaMte! kerisayaMpuDhaviphAsaMpaJcaNubbhavamANAviharaMti ?, goyamA! ani jAva amaNAmaM evaM jAva ahesattamapuDhavineraiyA evaM AuphAsaM evaM jAva vnnssiphaasN| vR. sparzadvAre 'evaM jAva vaNassaiphAsaM'ti iha yAvatkaraNAttejaskAyikasparzasUtraM vAyukAyikasparzasUtraM ca sUcitaM, tatra ca kazcidAha-nanu saptasvapi pRthivISu tejaskAyikavarjapRthivIkAyikAdisparzonArakANAMyuktaH yeSAMtAsuvidyamAnatvAt bAdaratejasAMtusamayakSetra eva sadbhAvAt sUkSmatejasAMpunastatra sadbhAve'pi sprshnendriyvissytvaaditi| atrocyate, iha tejaskAyikasyeva paramAdhArmikavinirmitajvalanasaddazavastunaH sparza tejaskAyikasparzaiti vyAkhyeyaMna tusAkSAttejaskAyikasyaiva asaMbhavAt athavAbhavAntarAnubhUta- . tejaskayikaparyAyapRthakhivIkAyikAdijIvaspapikSayedaM vyaakhyeymiti|| mU. (571) imANaMbhaMte! rayaNappabhApuDhavI doccaM sakkarappabhaMpuDhaviM paNihAyasavvamahaMtiyA bAhalleNaM savvakhuDDiyA savvaMtesu evaM jahA jIvAbhigame bitie neriyuddese| vR.praNidhidvAre 'paNihAya'ttipraNidhAya-pratItya savvamahaMtaya'tti, sarvathAmahatI azItisahanAdhikayojanalakSapramANatvAdratnaprabhAbAhalyasyazaka0 rAprabhAbAhalyasya cadvAtriMzatsahanAdhikayojanalakSamAnatvAt 'savvakhuDDiyA savvaMtesu'tti sarvathA ladhvI 'santeiSu pUrvAparadakSiNottaravibhAgeSu, AyAmaviSkambhAbhyAM rajjupramANatvAdralaprabhAyAsatato mahattaratvAt zarkarAprabhAyAH, 'evaM jahA jIvAbhigame ityAdi / anena ca yatsUcitaM tadidaM-'haMtA goyamA ! imANaM rayaNappabhA puDhavI doccaM puDhaviM paNihAyajAvasavvakhuDDiyA savvaMtesu / doccA NaM bhaMte! puDhavI taccaM puDhaviMpaNihAya savvakhuDDiyA jAva savvaMtesu, evaM eeNaM abhilAveNaM jAva chaTThiyA puDhavI ahe sattamaM puDhaviM paNihAya jAva savvakhuDDiyA svvNtesuti|| mU. (572) imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe puDhavIe nirayaparisAmaMtesu je puDhavikkAiyA evaM jahA neraiyauddesae jAva ahesttmaae| vR. nirayAntadvAre 'nirayaparisAmaMtesutti nirayAvAsAnAM pArzvata ityarthaH 'jahA neraiyauddesae'ttijIvA bhigamasambandhini, tatra caivamidaM sUtram-'AukkAiyA teukkAiyA vAukkAiyA vaNassaikAiyA, te NaMjIvA mahAkammatarA ceva jAva mahAvayaNatarA ceva?, haMtA goyamA!' / mU. (573) kahiNaMbhaMte! logassa AyAmamajhe pannatte?, goyamA! imIseNaM rayaNappabhAe uvAsaMtarassa asaMkhejatibhAgaM ogAhettA ettha NaM logassa AyAmamajjhe pnntte| ___ kahiNaMbhaMte! ahelogassa AyAmamajjhe pannate?, goyamA! cautthIe paMkappabhAe puDhavIe uvAsaMtarassa sAtiregaM addhaM ogAhittA ettha NaM ahelogassa AyAmamajhe pnnte| kahiNaM bhaMte ! uDDalogassa AyAmamajjhe pannate?, goyamA ! uppiM saNaMkumAramAhiMdANaM kappANaM heDiM baMbhaloe kappe riTThavimANe patthaDe ettha NaM uDDalogassa AyAmamajhe pnntte| kahinnaM bhaMte! tiriyalogassaAyAmamajjhepannatte?, goyamA! jaMbUddIve 2 maMdarassa pavvayassa bahumajadesabhAe imIse rayaNappabhAe puDhavIe uvarimaheDillesu khuDDAgapayaresu ettha NaM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-4 107 tiriyalogassamajhe aTThapaesie ruyae pannatte, jao NaMimAo dasa disAo pavahaMti, taMjahApuracchimA puracchimadAhiNA evaM jahA dasamasae naamdheaNti| vR. lokamadhyadvAre 'cautthIe paMkappabhAe'ityAdi, rucakasyAdho navayojanazatAnyatikramyAdholoko bhavati lokAntaM yAvat, saca sAtirekAH sapta rajjavastanmadhyabhAgaHcaturthyAH paJcamyAzca pRthivyA yadavakAzAntaraM tasya sAtarekamarddhamativAhya bhavatIti / tathA rucakasyopari navayojanazatAnyatikramyorddhaloko vyapadizyate lokAntameva yAvat, sa ca sapta rajjavaH kiJcinyUnAstasya ca madhyabhAgapratipAdanAyAha-'uppiM saNaMkumAramAhiMdANaM kppaann'mityaadi| tathA 'uvarimahihilesu khuDDAgapayaresutti lokasya vajramadhyatvAdratnaprabhAyA ratnakANDe sarvakSullakaMprataradvayamasti, tayozcoparimo yataArabhyalokasyoparimukhAvRddhi hehillai'ttiadhastano yata Arabhya lokasyAdhomukhA vRddhi tayoruparimAdhastanayoH 'khuDDAgapayaresu'tti kSullakapratarayoH sarvalaghupradezapratarayoH / "ettha NaM'ti prajJApakenopAyataH pradarzyamAne tiryaglokamadhye'STapradezako rucakaH prajJaptaH, yazca tiryaglokamadhye prajJaptaH sa sAmarthyAttiryaglokAyAmamadhyaM bhavatyeveti, kimbhUto'sAvaSTa-pradeziko rucakaH ? ityAha-'jao NaM imAo' ityAdi - mU. (574) iMdA NaM bhaMte ! disA kimAdIyA kiMpavahA katipadesAdIyA katipadesuttarA katipadesIyA kiMpajjavasiyA kiMsaMThiyA pannattA?, goyamA! iMdANaM disA ruyagAdIyAruyagappavahA dupaesAdIyA dupaesuttarA logaM paDucca asaMkhejjapaesiyA alogaM paDucca anaMtapaesiyA logaM paDucca sAIyA sapajjavasiyA alogaMpaDucca sAIyA apajjavasiyAlogaM paDucca murajasaMThiyA alogaM paDucca sagaDuddhisaMThiyA pnnttaa| aggeyI NaM bhaMte ! disI kimAdIyA kiMpavahA katipaesAdIyA katipaesavicchinnA katipaesIyA kiMpajjavasiyA kiMsaMThiyA pannattA?, goyamA! aggeyINaMdisA ruyagAdIyAruyagappavahA egapaesAdIyA egapaesavicchinnA anuttarA logaM paDucca asaMkhejjapaesIyA alogaM paDucca anaMtapaesIyA logaM paDucca sAiyA sapajjava0 alogaM paDucca sAiyA apajjavasiyA chinnamuttAvalisaMThiyA pnnttaa| jamA jahA iMdA, neraiyA jahA aggeyI, evaM jahA iMdA tahA disAo cattAri jahA aggeI tahA cattArivi vidisaao| vimalA NaM bhaMte! disA kimAdIyA0?, pucchA jahA aggeyIe, goyamA! vimalANaM disA ruyagAdIyA ruyagappavahA cauppaesAdIyA dupaesavicchinnA anuttarA logaMpaDucca sesaMjahAaggeyIe navaraM ruyagasaMThiyA pannattA evaM tmaavi| vR. digavidikpravahadvAre 'kimAiya'ttika Adi:-prathamo yasyAH sA kimAdikA Adizca vivakSayA viparyayeNApi syAdityata Aha-'kiMpavaha'tti pravahati-pravartate asmAditipravahaH kaH pravaho yasyAH sA tathA 'katipaesAiya'tti kati pradezA AdiryasyAH sA katipradezAdikA 'katipaesuttara'tti katipradezA uttare-vRddhau yasyAH saa| __tathA 'lokaM paDuccamurajasaMThiya'ti lokAntasya parimaNDalAkAratvena murajasaMsthAnatA dizaH syAttatazca lokAntaM pratItya murajasaMsthitetyuktaM, etasya ca pUrvAM dizamAzritya cUrNikArakRteyaM Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/4/574 bhAvanA-'puvvuttarAe paesahANIe tahA dAhiNapuvvAe ruyagadese murajaheTu disi aMte cauppaesA daTThavyA majjhe yatuMDaM hvi'tti| 'alogaMpaDucca sagaDuddhisaMThiya'tirucake tutuNDaM kalpanIyaM Adau saMkIrNatvAt tata uttarottaraM vistIrNatvAditi, "egapaesavicchinnatti, katham ? ata Aha'anuttara'tti vRddhivarjitA yata iti / mU. (575) kimiyaM bhaMte ! loetti pavuccai?, goyamA! paMcatthikAyA, esaNaM evatie loetti pavuccai, taMjahA-dhammatthikAe ahammasthikAe jAva poggltthikaae| dhammatthikAeNaM bhaMte! jIvANaM kiMpavattati?, goyamA! dhammatthikAeNaMjIvANaM AgamaNagamaNa bhAsummesamaNajogA vaijogA kAyajogA je yAvanne tahappagArA calA bhAvA savve te dhammatthikAe pavattaMti, gailakkhaNeNaM dhmmtthikaae| - ahammatthikAeNaM jIvANaM kiM pavattati ?, goyamA ! ahammatthikAeNaM jIvANaM ThANanisIyaNatuyaTTaNa maNassa ya egattIbhAvakaraNatAjeyAvanne thirAbhAvAsavveteahammatthikAye pavattaMti, ThANalakkhaNe NaM ahammatthikAe / AgAsatthikAeNaM bhaMte ! jIvANaM ajIvANa ya kiM pavattati?, goyamA! AgAsasthikAeNaM jIvadavvANa ya ajIvadavvANa ya bhAyaNabhUe vR.pravarttanadvAre AgamaNagamaNe' ityAdi, Agamanagamane pratItebhASA-vyaktavacanaM 'bhASa vyaktAyAMvAci' itivacanAt unmeSaH-akSivyApAravizeSaHmanoyogavAgyogakAyayogAHpratItA eva teSAM ca dvandvastataste, iha ca manoyogAdayaH sAmAnyarUpAH AgAmanAdayastu tadvizeSA iti bhedenopAttAH, bhavati ca sAmAnyagrahaNe'pi vizeSagrahaNaM tatsvarUpopadarzanArthaHmiti / je yAvanne tahappagAra'tti 'ye cApyanye' AgamanAdibhyo'pare 'tathAprakArAH' AgamanAdisazAH bhramaNacalanAdayaH 'jalA bhAva'tti calasvabhAvAH paryAyAH sarve te dharmAstikAye sati pravarttante, kuta? ityAha 'gilkkhnnennNdhmmsthikaae'tti| 'ThANa nisIyaNa" 'kAyotsargAsanazayanAniprathamAbahuvacanalopadarzanAtU, tathA manasazcAnekatvasyaikatvasya bhavanamekatvIbhAvastasya yatkaraNaMtattathA _ 'AgAsasthikAeNa'mityAdi, jIvadravyANAMcAjIvadravyANAMcabhedena bhAjanabhUtaH, anena cedamuktaM bhavati-etasmin sati jIvAdInAmavagAhaH pravarttate etasyaiva praznitatvAditi, bhAjanabhAvamevAsya darzayannAhamU. (576) egeNavi se punne dohivi punne sayaMpi maaejaa| koDisaeNavi punne koDisahassaMpi mAejjA / __ avagAhaNAlakkhaNe NaM aagaastthikaae| vR. 'egeNavI' tyAdi, ekena-paramANvAdinA 'se'tti asau AkAzAstikAyapradeza iti gamyate pUrNa' bhRtastathA dvAbhyAmapi tAbhyAmasau pUrNaH, kathametat ?,pariNAmabhedAt yatA'pavarakAkAzamekapradIpaprabhATalenApi pUryate dvitIyamapi tattatra mAti yAvacchatamapi teSAM tatra mAti / tathauSadhivizeSApAditapariNAmAdekatra pAradakarSe suvarNakarSazataM pravizati, pAradakarSIbhUtaM ca sadauSadhisAmarthyAta punaH pAradasya karSa suvarNasya ca karSazataM bhavati vicitrtvaatpudgprinnaamsyeti| Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 13, varga:, uddezakaH-4 109 mU. (577) jIvatthikAeNaM bhaMte! jIvANaM kiM pavattati ?, goyamA ! jIvatthikAeNaM jIve anaMtAnaM AbhinibohiyanANapajavANaM anaMtANaM sayanANapajjavANaM evaM jahA vitiyasae atthikAyauddesae jAva uvaogaM gacchati, uvaogalakkhaNe NaM jIve / poggalatthikAe NaM pucchA, goyamA ! poggalatthikAeNaM jIvANaM orAliyaveuvviya AhArae soiMdiyacakkhidiyadhANiMdiyajimbhidiyaphAsiMdayamaNajogavayajogakAjogaANA teyAkammae pANUNaM ca gahaNaM pavattati, gahaNalakkhaNe NaM poggalatthikAe // vR. 'avagAhaNAlakkhaNe NaM'ti ihAvagAhanA - AzrayabhAvaH // 'jIvatthikAeNa'mityAdi, jIvAstikAyeneti antarbhUtabhAvapratyayatvAjjIvAstikAyatvena jIvatayetyarthaH bhadanta ! jIvAnAM kiM pravarttate ? iti praznaH, uttaraM tu pratItArthaH meveti / 'poggalatthikAeNa' mityAdi, ihaudArikAdizarIrANAM zrotrendriyAdInAM manoyogAntAnAmAnaprANAnAM ca grahaNaM pravarttate iti vAkyArthaH, pudgalamayatvAdaudArikAdInAmiti / astikAyapradezasparzadvAre mU. (578) ege bhaMte! dhammatthikAyapadese kevatiehiM dhammatthikAyapaesehiM puTTe ?, goyamA ! jahannapade tihiM ukkosapade chahiM / ' kevatiehiM ahammatthikAyapaesehiM puTTe ?, goyamA ! jahannapae cauhiM ukkosapae sattahiM / kevatiehiM AgAsatthikAyapaesehiM puDhe ?, goyamA ! sattahiM kevatiehiM jIvatthikAyapaesehiM puTThe ?, goyamA ! anaMtehiM / kevatiehiM poggalatthikAyapaesehiM puTTe ?, goyamA ! anaMtehiM / kevatiehiM addhAsamaehiM puDhe ?, siya puDhe siya no puTTe jai puTThe niyamaM anaMtehiM / ege bhaMte! ahammatthikAyapaese kevatiehiM puTThe ? jahannapae tihiM ukkasapae chahiM sesaM jahA dhammatthikAyassa / ege bhaMte! AgAsatthikAyapaese ketaviehiM dhammatthikAyapaesehiM puDhe goyamA ! siya puTThe siya no puTThe, jai puTThe jahannapade ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA cauhiM vA ukkosapae sattahiM, evaM ahammatthikAyappaesehivi / kevatiehiM AgAsatthikAya0 ? kahiM, kevatiehiM jIvatthikAyapaesehiM puDhe ?, siya puTTe siya no puTThe, jai puTThe niyamaM anaMtehiM / evaM poggalazcikAyapaesehivi addhAsamaehivi / vR. 'ege bha'te ! dhammatthikAyappaese' ityAdi, 'jahannapae tihiM 'ti jaghanyapadaM lokAntaniSkuTarUpaM yatraikasya dharmAstikAyAdipradezasyAtistau kairanyaiH sparzanA bhavati tacca bhUmyAsannApavarakakoNadezaprAyaM, ihoparitanenaikena dvAbhyAM ca pArzvata eko vivakSitaH pradezaH spRSTaH, evaM jaghanyena tribhiriti / 'ukkosapae chahiM' ti vivakSitasyaika uparyuko'dhastanazcatvAro dikSu ityevaM SaDbhiHridaM ca prataramadhye, / 'jahannapade cauhiM' ti dharmAstikAyapradezo jaghanyapade'dharmAstikAyapradezaizcaturbhiH spRSTa iti, kathaM ?, tathaiva trayaH, caturthaH stu dharmAstikAyapradezasthAnasthita eveti, utkRSTapade saptabhiriti kathaM ?, SaD diSaTke, saptamastu dharmAstikAyapradezastha eveti 2 / , AkAzapradezaiH saptabhireva, lokAnte'pyalokAkAzapradezAnAM vidyamAnatvAt 3 / 'kevatiehiM jIvatthikAe' ityAdi 'anaMtehiM 'ti anantairanantajIvasamvandhinAmanantAnAM Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 bhagavatI aGgasUtraM (2) 13/-/4/578 pradezAnAM tatraikadharmAstikAyapradeze pArzvatazca dikatrayAdau vidyamAnatvAditi 4 evaM pudgalAstikAyapradezairapi 5 / 'kevatiehiM addhAsamaehiM' ityAdi, addhAsamayaH samayakSetra eva na parato'taH syAtspRSTaH syAnneti, 'jai puTThe niyamaM anaMtehiM' ti anAditvAdaddhAsamayAnAM athavA varttamAnasamayAliGgitA- nyanantAni dharmAstikAyapradezasparzanA'nusAreNAvaseyA 6 // 'ege bhaMte! AgAsatthikAyapaese ' ityAdi, 'siya puDhe' tti lokamAzritya 'siya no puTThe' tti alokamAzritya 'jai puTThe' ityAdi yadi spRSTastadA jaghanyapade ekena dharmAstikAMyapradezena spRSTaH, katham ?, evaMvidhalokAntavarttinA dharmAstikAyayaikapradezena zeSadharmAstikAyapradezebhyo nirgatenaiko'grabhAgavartyalokAkAzapradezaH spRSTathe vakragatastvasau dvAbhyaM yasya cAlokAkAzapradezasyAgra to'dhastAdupari ca dharmAstikAyradezAH santi sa tribhirdharmAstikAyapradezaiH spRSTaH, sa caivamyastvevaM- lokAnte koNagato vyomapradezo'sAvekena dharmAstikAyapradezena tadavagADhenAnyena coparivarttinA'dhovartinA vA dvAbhyAM ca digdvayAvasthitAbhyAM spRSTa ityevaM caturbhi yazcAdha uparica tathA digdvaye tatraiva varttamAnena dharmAstikAyapradezena spRSTaH sa paJcabhiH ya punaradha upari ca tathA diktraye tatraiva ca pravarttamAnena dharmAstikAyapradezena spRSTaH sa SaDbhiH, yazcAdha upari ca tathA dikcatuSTaye tatraiva ca varttamAnena dharmAstikAyapradezena spRSTaH sa saptabhirdharmmAstikAyapradezaH spRSTo bhavatIti 1, evamadharmAstikAyapradazairapi 2 / 'kevaiehiM AgAsatthikAyapaesehiM ?, 'chahiM' ti ekasya lokAkAzapradezasyAlokAkAzapradezasya vA SaDadigvyavasthitaireva sparzanAt SaGbhirityuktam 3 jIvAstikAyasUtre 'siya puTThe 'tti yadyasau lokAkAzapradezo vivakSitastataH spRSTaH 'siyano puDhe 'ti yadyasAvalokAkAzapradezavizeSastadA na spaSTo jIvAnAM tatrAbhAvAditi 4-5 evaM pudgalAddhApradezaiH 6 // mU. (579) egaM bhaMte! jIvatthikAyapaese kevatiehiM dhammatthi0 pucchA jahannapade cauhiM ukkasapae sattahiM, evaM ahammatthikAyapaesehivi / kevatiehiM AgAsatthi0 ?, sattahiM / kevatiehiM jIvatthi0 ?, sesaM jahA dhammatthikAyassa ege bhaMte! poggalatthikAyapaese kevatiehiM dhammatthikAyapae0 ? evaM jaheva jIvatthikAyassa do bhaMte! poggalatthikAyappaesA kevatiehiM dhammatthikAyapaesehiM puTThA ?, jahannapae chahiM ukkosapae bArasahiM, evaM ahammatthikAyappaesehivi / kevatiehiM AgAsatthikAya0 ?, bArasahiM, sesaM jahA dhammatthikAyassa / tinni bhaMte! poggalatthikAyapaesA kevatiehiM dhammatthi0 ?, jahannapae aTThahiM ukkosapae sattarasahiM / evaM ahammatthikAyapaesehivi / kevatiehiM AgAsatthi0 ?, sattarasahiM, sesaM jahA dhammatthikAyassa / evaM eeNaM gameNaM bhANiyavvaM jAva dasa, navaraM jahannapade donni pakkhiviyavvA ukkosapae paMca / cattAri poggalatthikAyassa0, jahannapae dasahiM ukko0 bAvIsAe, paMca puggala0 jaha0 bArasahiM ukkosa0 sattAvIsAe, chapoggala0 jaha0 coddasahiM ukko0 battIsAe, satta po0 jahanneNaM solasahiM ukkosa sattatIsAe, aTTha po0 jahanna0 aTThArasahiM ukkose NaM bAyAlIsAe, nava po0 jahanna0 vIsAe ukko0 sIyAlIsAe, dasa jaha0 bAvIsAe ukko0 bAvannAe / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 13, varga:-, uddezakaH - 4 AgAsatthikAyassa savvattha ukkosagaM bhANiyavvaM // saMkhejjA bhaMte! poggalatthikAyapaesA kevatiehiM dhammatthikAyapaesehiM puTThA ?, jahannapade teNeva saMkhejjaeNaM duguNeNaM durUvAhieNaM ukkosapae teNeva saMkhejjaNaM paMcaguNaM durUvAhieNaM, kevatiehiM adhammatthikAyaehiM evaM ceva, kevatiehiM AgAsatthikAya teNeva saMkhejjaeNaM paMcaguNeNaM durUvAhieNaM, kevaiehiM jIvatthikAya0 ?, anaMtehiM, kevaiehiM poggalatthikAya ?, anaMtehiM, kevaiehiM addhAsamaehiM ?, siya puTThe siya no puTThe jAva anaMtehiM / 999 asaMkhejjA bhaMte ! poggalatthikAyappaesA kevatiehiM dhammatthi0 ?, jahannapae teNeva asaMkhejjaeNaM duguNeNaM durUvAhieNaM ukko0 teNeva asaMkhejjaeNaM caMpaguNeNaM durUvAhieNaM, sesaM jahA saMkhejANaM jAva niyamaM anaMtehiM / anaMtA bhaMte! poggalatthikAyapaesA kevatiehiM dhammatthikAya0, evaM jahA asaMkhejjA tahA anaMtAvi niravasesaM / ege bhaMte ! addhAsamae kevatiehiM dhammatthikAyapaesehiM puTThe ?, sattahiM, kevatiehiM ahammatthi0 ?, evaM ceva evaM AgAsatthikAehivi, kevatiehiM jIva0 ?, aNaMtehiM, evaM jAva addhAsamaehiM / / dhammatthikAe gaMbhaMte! kevatiehiM dhammatthikAyappaesehiM puTTe ?, natthi ekkeNavi, kevatiehiM adhammatthikAyappaesehiM ?, asaMkhejjehiM, kevatiehiM AgAsatthi0 pa0 ?, asaMkhejjehiM, kevatiehiM jIvatthikAyapae0 ?, anaMtehiM, kevatiehiM poggalatthikAyapaesehiM ?, anaMtehiM, kevatiehiM addhAsamaehiM ?, siya puTThe siya no puTThe, jai puTThe niyamA anaMtehiM / ahammatthikANaM bhaMte! keva0 dhammatthikAya0 ?, asaMkhejjehiM, kevatiehiM ahammatthi0 natthi ekkenavi, sesaM jahA dhammatthikAyassa, evaM eeNaM gamaeNaM savvevi saTThANae natthi ekkeNavi puTThA, paraTThANae AdillaehiM tihiM asaMkhejjehiM bhANiyavvaM, pacchillaesu anaMtA bhANiyavvA, jAva addhAsamayotti, jAva kevatiehiM addhAsamaehiM puDhe ?, natthi ekkeNavi // vR. 'ege bhaMte! jIvatthikAyappaese' ityAdi, jaghanyapade lokAntakoNalakSaNe sarvAlpatvAttatra sparzakapradezAnAM caturbhiriti katham?, adha upari vA eko dvau ca dizorekastu yatra jIvapradeza evAvagADha ityevaM, ekazca jIvAstikAyapradeza ekatrAkAzapradezAdau kevalisamudghAta eva labhyata iti, 'ukkosapae sattahiM ti pUrvavat, 'evaM ahamme 'tyAdi pUrvoktAnusAreNa bhAvanIyam 6 // dharmAstikAyAdInAM 4 pudgalAstikAyasya caikaikapradezasya sparzanoktA, atha tasyaiva dvipradezAdiskandhAnAM tAM darzayannAha 'do bhaMte!' ityAdi, cUrNikAravyAkhyAnamidaM - lokAnte dvipradezikaH skandha ekapradezasamavagADhaH sa ca pratidravyAvagAhaM pradeza iti nayamatAzrayaNenAvagAhapradezasyaikasyApi bhinnatvAd dvAbhyAM spRSTaH, tathA yasyasyoparyadhastAdvA pradezastasyApi pudgaladvayasparzanena nayamatAdeva bhedAd dvAbhyAM tathA pArzvapradezAvekaikamaNuM spRzataH parasparavyavahitatvAd ityevaM jaghanyapade SaDbhiHrdharmAstikAya- pradezaidvyaNukaskandhaH spRzyate, nayamatAnaGgIkAraNe tu caturbhireva dvayaNukasya jaghanyataH sparzanA syAditi " | vRttikRtA tvevamuktam- "iha yadvindudvayaM tatparamANudvayamiti mantavyaM tatra cArvAcInaH paramANurdharmAstikAyapradezenArvAsthitena spRSTaH, parabhAgavarttI ca parataH sthitena evaM dvau, tathA Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 13/-/4/579 yayoH pradezayormadhye paramANU sthApyete tayoragretanAbhyAM pradezAbhyA tau spRSTau ekenaiko dvitIyena ca dvitIya iti catvAro dvau cAvagADhatvAdeva spRSTAvityevaM SaT / 'ukkosapae bArasahiM' ti, kathaM ?, paramANuyena dvipradezAvagADhatvAtspRSTau dvau cAdhastanau uparitanau uparitanau ca dvau pUrvAparapArzvayozca 2 dakSiNottarapArzvayozcaikaika ityevamete dvAzeti 1 / evamadharmAstikAyapradezairapi 2 / 'kevatiehiM AgAsatthikAyappaesehiM ?, 'bArasahiM'ti iha jaghanyapadaM nAsti lokAnte'pyAkAzapradezAnAM vidyamAnatvAditi dvAdazamirityuktaM 3, 'sesaM jahA dhammatthikAyassa'tti, ayamarthaH'do bhaMte! poggalatthikAyappaesA kevatiehiM jIvasthikAyappaesehiM puTThA ?, go0 aNaMtehiM 4 / evaM pudgalAstikAyapradezairapi 5, addhAsamayaiH syAt spRSTau syAna, yadi spRSTau tadA niyamAdanantairiti 6 / 'tinnibhaMte!' ityAdi, 'jahannapae aTThahiM' ti, kathaM ?, pUrvoktanayamatanAvagADhapradezastridhA adhastano'pyuritano'pi vA tridhA dvau pArzvata ityevamaSTI, 'ukkosapae sattarasahiM' ti prAgvadbhAvanIyaM, iha ca sarvatra jaghanyapade vivakSitaparamANubhyo dviguNA dvirUpAdhikAzca sparzakAH pradezA bhavanti, utkRSTapade ta vivakSitaparamANubhyaH paJcaguNA dvirUpAdhikAzca te bhavanti, tatra kANodviguNatve dvau dvayasahitve ca catvAro jaghanyapade sparzakAH pradezAH, utkRSTapade tvekANoH paJcaguNatve dvikasahitve ca sapta sparzakAH pradezA bhavanti, evaM dvayaNukatryaNukAdiSvapi / etadevAha--'evaM eeNaM gamaeNa' mityAdi, 'AgAsatthikAyassa savvattha ukkosapayaM bhANiyavvaM'ti'sarvatra' ekapradezikAdyanantapradezikAnte sUtragaNe utkRSTapadameva na jaghanyakamityarthaH AkAzasya sarvatra vidyamAnatvAditi / 112 'saMkhejjA bhaMte!' ityAdi, 'teNeva 'tti yat saGghayeyakamayaH skandhastenaiva pradezasaGghayeyakena dviguNena dvirUpAdhikena spRSTaH iha bhAvA - viMzatipradezikaH skandho lokAn ekapradeze sthitaH sa canayamatena viMsatyA'vagADhapradezaiH viMzatyaiva ca nayamatenaivAdhastanairuparitanairvA pradezaiH dvAbhyAMca pArzvapradezAbhyAM spRzyata iti, utkRSTapade tu viMzatyA nirupacaritairavagADhapradezaiH, evamadhastanai 20 ruparitanaiH 20 pUrvAparapArzvayozca viMzatyA 20 dvAbhyAM ca dakSiNottarapArzvasthitAbhyAM spRSTastatazca viMzatirUpaH saGghayAtANukaH skandhaH paJcaguNayA viMzatyA pradezAnAM pradezadvayena ca spRSTa iti, ata eva coktam 'ukkosapae teNeva saMkhejjaeNaM paMcaguNeNaM durUvAhieNaM'ti / 'asaMkhejjA' ityAdau SaTasUtrI tathaiva / 'anaMtA bhaMte!' ityAdirapi SaTasUtrI tathaiva, navaramiha yathA jaghanyapade aupacArikA avagA - hapradezA agharatanA uparitanA vA tathotkRSTapade'pi na hi nirupacaritA anantA AkAzapradezA avagAhataH santi, lokasyApyasaGkhyAtapradezAtmakatvAditi iha ca prakaraNe ime vRddhoktagAthe bhavataH 119 11 "dhammAipaesehiM dupaesAI jahannayapayammi / duguNadurUvahiNaM teNeva kahaM nu hu phusejjA / / 'ege bhaMte! addhAsamae' ityadi, iha varttamAnasamayaviziSTaH samayakSetramadhyavartI paramANuraddhAsamayo grAhyaH, anyathA tasya dharmAstikAyAdipradezaiH saptabhiH sparzanA na syAt, iha ca jaghanyapadaM nAsti, manuSyakSetramadhyavarttitvAdaddhAsayamasya jaghanyapadasya ca lokAnta eva sambhavAditi, tatra saptabhiriti, katham?, addhAsamayaviziSTaM paramANudravyamekatradharmAstikAyapradeze'vagADhamanye ca Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 13, varga:-, uddezakaH - 4 113 tasya SaTsu dikSviti sapteti, jIvAstikAyapradezaizcAnantairekapradeze'pi tezAmanantatvAt, 'evaM jAva addhAsamaehiM'ti / ihayAvatkaraNAdidaM sUcitam - eko'ddhAsamayo'nantaiH pudgalAstikAyapradezairaddhAsamayaizca spRSTa iti, bhAvanA cAsyaivam - addhAsamayaviziSTamaNudravyamaddhAsamayaH, sa caikaH pudgalAstikAyapradezairanantaiH spRzyate, ekadravyasya sthAne pArzvatazcAnantAnAM pudgalAnAM sadbhAvAt, tathA'ddhAsamayairanantairasI spRzyate addhAsamayaviziSTAnamanantAnAmapyaNudravyANAmaddhAsamayatvena vivakSitatvAt teSAM ca tasya sthAne tatpArzvatazca sadbhAvAditi / dharmAstikAyAdInAM pradezataH sparzanoktA'tha dravyatastAmAha - 'dhammatthikAeNa' mityAdi, 'natthi egeNavi 'tti sakalasya dharmAstikAyadravyasya praznitatvAt tadvayatirikyasya ca dharmAstikAyapradezasyAbhAvAduktaM nAsti - na vidyate'yaM pakSo yaduta ekenApi dharmAstikAyapradezenAsau dharmAstikAyaH spRSTaiti, tathA dharmAstikAyo'dharmAstikAyapradezairasaGghayeyaiH spRSTathe, dharmAstikAyapradezAnantara eva vyavasthitatvAdadharmAstikAyasambandhinAmasaGkhyAtAnAmapi pradezAnAmiti, AkAzAstikAyapradezairapyasaGghayeyaiH, asaGkhayeyapradezasvarUpalokAkAzapramANatvAddharmAstikAyasya, jIvapudgalapradezaistu dharmAstikAyo'nantaiH spRSTaH, tadvayAptayA dharmAstikAyasyAvasthitatvAtteSAM cAnantatvAt, addhAsamayaiH punarasau spRSTazcAspRSTazca tatra yaH spRSTaH so'nantairiti / evamadharmAstikAyasya 6 AkAzAstikAyasya 6 jIvAstikAyasya 6 pudlAstikAyasya 6 addhAsamayasya ca 6 sUtrANi vAcyAni, kevalaM yatra dharmAstikAyAdistatpradezaireva cintyate tatsvasthAnamitaracca parasthAnaM, tatra svasthAne 'natthi egeNavi paTTe' iti nirvacanaM vAcyaM parasthAne cadharmAstikAyAditrayasUtreSu 3 asaGkhayeyaiH spRSTa iti vAcyaM, asaGkhyAtapradezatvAddharmAdharmAstikAyayostatsaMspRSTathakAzasya ca, jIvAditrayasUtreSu cAnantaiH pradezaiH spRSTa iti vAcyaM, anantapradezatvAtteSAmiti, etadeva darzayannAha 'evaM eeNaM gamaeNa' mityAdi, iha cAkAzasUtre'yiM vizeSo draSTavyaH - AkAzAstikAyo dharmAstikAyAdipradezaiH spRSTazcAspRSTazca tatra yaH spRSTa so'saGkhyeyairdharmAdharmAstikAyayoH pradezairjIvAstikAyAdInAM tvanantairiti, 'jAva addhAsamao' tti addhAsamayasUtraM yAvat sUtrANI vAcyAnItyarthaH, 'jAva kevaiehiM' ityAdI yAvatkaraNAdaddhAsamayasUtre AdyaM padapaJcaM sUcitaM SaSThaM tu likhitamevAste, tatra tu 'natthi ekkeNavi' tti nirupacaritasyAddhAsamayasyaikasyaiva bhAvAt, atItAnAgatasamayayozca vinaSTAnutpannatvenAsattvAnna samayAntareNa spRSTatA'stIti / athAvagAhadvAraM, tatra - mU. (580) jattha NaM bhaMte! ege dhammatthikAyapaese ogADhe tattha kevatiyA dhammatthikAyappaesA ogADhA ?, natthi ekkovi, kevatiyA ahammatthikAyappaesA ogADhA ?, ekko, kevatiyA AgAsatthikAya 0 ?, ekko, kevatiyA jIvatthi0 ? anaMtA, kevatiyA poggalatthi0 ?, anaMtA, kevatiyA addhAsamayA ?, siya ogADhA siya no ogADhA jai ogADhA anaMtA / jattha NaM bhaMte ! ege ahammatthikAyapaese ogADhe tattha kevatiyA dhammatthi0 ?, ekko, kevatiyA ahammatthi0 ?, natthi ekkavi, sesaM jahA dhammatthikAyassa 68 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/4/580 jattha NaM bhaMte! ege AgasatthikAyapaese ogADhe tattha kevatiyA dhammatthikAya0 ?, siya ogADhA siya no ogADhA, jai ogADhA ekko, evaM ahammatthikAyapaesAvi, kevaiyA AgAsatthikAya0 ?, natthi ekkovi, kevatiyA jIvatthi0 ?, siya ogADhA siya no ogADhA, jai ogADhA anaMtA, evaM jAva addhAsamayA / jattha NaM bhaMte ! ege jIvatthikAyapaese ogADhe tattha kevatiyA dhammatthi0 ?, ekko, evaM ahammatthikAya0 evaM AgAsatthikAyapaesAvi, kevatiyA jIvatthi0 ?, anaMtA, sesaM jahA dhammatthi - kAyassa / jattha NaM bhaMte! ege poggalatthikAyapaese ogADhe tattha kevatiyA dhammatthikAya0 evaM jahA jIvatthikAyapaese taheva niravasesaM / jattha NaM bhaMte! do poggalatthikAyapadesA ogADhA tattha kevatiyA dhammatthikAya0 ?, siya ekkosiya donni, evaM ahammatthikAyassi, evaM AgAsatthikAya- ssavi, sesaM jahA dhammatthikAyassa / jattha NaM bhaMte! tinni poggalatthi0 tattha kevaiyA dhammatthikAya 0 ?, siya ekkosiya donni siya tinni, evaM ahamamatthikAyassavi, evaM AgAsatthikAyassavi, sesaM jaheva doNhaM, evaM ekkeko vaDDiyavvo paeso AillaehiM tihiM atthikAehiM, sesaM jaheva doNhaM jAva dasaNha siya ekkosasaya donni siya tinni jAva siya dasa, saMkhejjANaM siya ekkesaya donni jAva siya dasa siya saMkhejjA, asaMkhejjANaM siya ekka jAva siya saMkhejjA siya asaMkhejjA, jahA asaMkhejjA evaM anaMtAvi / jattha NaM bhaMte ! ege addhAsamae ogADhe tattha kevatiyA dhammatthi0 ?, ekko, kevatiyA ahammatthi0 ?, ekko, kevatiyA AgAsatthi0 ?, ekko, kevaiyA jIvatthi0 ?, anaMtA, evaM. jAva addhAsamayA / jattha NaM bhaMte! dhammatthikAe ogADhe tattha kevatiyA dhammatthikAyapa0 ogADhA natthi ekkovi, kevatiyA ahammatthikAyaM 0 ?, asaMkhejjA, kevatiyA AgAsa0 ?, asaMkhejjA, kevatiyA jIvatthikAya0 ?, anaMtA, evaM jAva addhAsamayA / 114 jattha NaM bhaMte ! ahammatthikAe ogADhe tattha kevatiyA dhammatthikAya0 ?, asaMkhejjA, kevatiyA ahammatthi0 ?, natthi ekkovi, sesaM jahA dhammatthikAyassa, evaM savve, saTTANe natthi ekkovi bhANiyavvaM, paraTThANe AdillagA tinni asaMkhejjA bhANiyavvA, pacchillA tinni anaMtA bhANiyavvA jAva addhAsamaotti jAva kevatiyA addhAsamayA ogADhA natthi ekkovi / jatthaNaM bhaMte! ege puDhavikAie ogADhe tattha NaM kevatiyA puDhavikkoiyA ogADhA ?, asaMkhejjA, kevatiyA AukkoiyA ogADhA ?, asaMkhejjA, kevaiyA teukAiyA ogADhA ?, asaMkhejA, kevaiyA vAu0 ogADhA ?, asaMkhejjA, kevatiyA vaNassaikAiyA ogADhA ?, anaMtA / jattha NaM bhaMte! ege AukAie ogADhe tattha NaM kevatiyA puDhavi0 asaMkhejjA, kevatiyA Au0 asaMkhejjA, evaM jaheva puDhavikAiyANaM vattavvatA taheva savvesiM niravasesaM bhANiyavvaM jAva vaNassaikAiyANaM jAva kevatiyA vaNassaikAiyA ogADhA ?, anaMtA // vR. 'jatya NaM bhaMte! ' ityAdi, yatra pradeze eke dharmAstikAyasya pradezo'vagADhastatrAnyastapradezo nAstIti kRtvA''ha - 'natthi ekkovi'tti, dharmAstikAyapradezasthAne'dharmAstikAyapradezasya vidyamAnatvAdAha- 'ekko'tti, evamAkAzAstikAyasyApyeka eva, jIvAstikAyapudgalAstikAyayoH punaranantAH pradezA ekaikasya dharmAstikAyapradezasya sthAne santi taiH pratyekamanantairvyApto'sAvata Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-4 115 uktam-'anaMta'tti, addhAsamayAstu manuSyaloka eva santi na parato'to dharmAstikAyapradeze teSAmavagAho'sti nAstica, yatrAstitatrAnantAnAMbhAvanAtuprAgvat, etadevAha-'addhAsamayetyAdi ___'jatthaNa'mityAdInyadharmAstikAyasUtrANi SaD dharmAstikAyasUtrANIva vAcyAni, AkAzAstikAyasUtreSu 'siyaogADhA siya noogADha'ttilokAlokarUpatvAdAkAzasya lokAkAze'vagADhA alokAkAze tu na tadabhAvAt / / jatthaNaM bhaMte ! poggalatthikAyapaese' tyAdi, siyo ekko siyadonnittiyadaikatrAkAzapradezedvayaNukaH skandho'vagADhaH syAttadA tatradharmAstikAyapradeza eka eva, yadA tu dvayorAkAzapradezayorasAvavagADhaH syAttadA tatra dvA dharmapradezAvavagADhau syAtAmiti, evamavagAhanAnusAreNAdharmAstikAyAkAzAstikAyayorapi syAdekaH syAddAviti bhAvanIyaM, sesaM jahA dhammatthikAyassa'ti zeSamityuktApekSayAjIvAstikAyapudgalAstikAyAddhAsamayalakSaNaMtrayaM yathA dharmAstikAyapradezavaktavyatAyAmuktaM tathA pudgala-pradezadvayavaktavyatAyAmapi, pudgalapradezadvayasthAnetadIyAanantAHpradezAavagADhA ityarthaH |pudglprdeshtrysuutressu 'siya ikka'ityAdi, yadAtrayo'pyaNava ekatrAvagADhAstadA tatraikadharmAsti-kAyapradezo'vagADhaH, yadA tu dvayo 112 stadA dvAvavagADhau, yadA tu trissu|1|11| tadA traya iti, evamadharmAstikAyasyAkAzAstikAyasya ca vAcyaM / "sesaM jaheva doNhaMti 'zeSaM' jIvapudgalAddhAsamayAzritaM sUtratrayaM yathaiva dvayoH pudgalapradezayoravagAhacintAyAmadhItaMtathaiva pudgalapradezatrayatintAyAmapyadhyeyaM, pudgalapradezatrayasthAne'nantA jIvapradezA avagADhA ityevmdhyeymityrthH|| evaM ekkekkovaDDhayavvo paeso AillehiM tihiM 2 atthikAehiMti yathA pudgalapradezatrayAvagAhacintAyAM dharmAstikAyAdisUtratraye ekaikaHpradezo vRddhiM nItaH evaM pudgalapradezacatuSTayAdyavagAhacintAyAmapyekaikastatra varddhanIyaH, tathAhi- . _ 'jatthaNaMbhaMte! cattAripuggalatthikAyappaesA ogADhA tattha kevaiyA dhammatthikAyappaesA ogADhA ?, siya ekko siya donni siya tinni siya cattAri' ityAdi, bhAvanA cAsya prAgiva, 'sesehiM jahevadoNhaM'tizeSeSu jIvAstikAyAdiSu triSusUtreSupudgalapradezacatuSTayacintAyAMtathA vAcyaM yathA teSveva pudgalapradezadvAvagAhacintAyAmuktaM, taccaivaM___ 'jatthaNaMbhaMte! cattAripoggalatthikAyappaesAogADhAtattha kevatiyAjIvatthikAyappaesA ogADhA?, anaMtA' ityAdi, 'jahA asaMkhejjA evaM anaMtAvitti, asyAyaM bhAvArtha: 'jatthaNaMbhaMte!anatApoggalatthikAyappaesAogADhAtattha kevatiyAdhammatthikAyappaesA ogADhA ?, siya ekko siya donni jAva siya asaMkhejjA'etadevAdhyeyaM na tu 'siya anaMta tti, dharmAstikAyAdharmAstikAyalokAkAzapradezAnAmanantAnAmabhAvAditi / atha prakArAntareNAvagAhadvAramevAha-'jatthaNa'mityAdi, dharmAstikAyazabdena samastatAdezasaGgrahAt pradezAntarANAM cAbhAvAducyate yatra dharmAstikAyo'vagADhastatra nAstyeko'pi tatpradezo'vagADha iti, adharmAstikAyAkAzAstikAyayorasaGkhyeyAH pradezAavagADhA asaGkhayeyapradezatvAdadharmAstikAyalokAkAzayoH, jIvAstikAyasUtrecAnantAstapradezAH, anantapradezavAjjIvAstikAyasya, pudgalAstikAyasUtrAddhAsUtrayorapyevaM, etadevAha-'evaMjAva addhAsamaya'tti Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 13/-/4/580 athaikasya pRthivyAdIjIvasya sthAne kiyantaH pRthivyAdijIvA avagADhAH ? ityevamarthaM 'jIvamogADha' tti dvAraM pratipAdayitumAha- ' jattha NaM bhaMte! ege puDhavikkAie' ityAdi, ekapRthivIkAyikAvagAhe'saGghayeyAH pratyekaM pRthivIkAyikAdayazcatvAraH sUkSmA avagADhAH, yadAha--' jattha ego tattha niyamA asaMkhejja' tti, vanaspatayastvanantA iti // athAstikAyapradezaniSadanadvAraM, tatra ca 116 mU. (581) eyaMsi NaM bhaMte! dhammatthikAya0 adhammatthikAya0 AgAsatthikAyaMsi cakkiyA keI Asaittae vA ciTThittae vA nisIittae vA tuiTTittae vA ?, no iNaTTe samaTThe, anaMtA puNa tattha jIvA ogADhA, sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai etaMsi NaM dhammatthi0 jAva AgAsatthikAyaMsi no cakkiyA keI Asaittae vA jAva ogADhA ? goyamA ! se jahA nAmae- kUDAgArasAlA siyA duhao littA guttA guttaduvArA jahA rAyappa - seNaije jAva duvAravayaNAI pihei du0 2 tIse kUDAgArasAlAe bahumajjhadesabhAe jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM padIvasahassaM palIvejjA se nUNaM goyamA ! tAo padIvalessAo annamannaMbaddhAo annamantrapuTThAo jAva annamannaghaDattA ciTThati ?, haMtA ciTThati, cakkiyA NaM goyamA ! keI tAsu padIvalessAsu Asaittae vA jAva tuyaTTittae vA ?, bhagavaM ! no tiNaTTe samaTThe, anaMtA puNa tattha jIvA ogADhA, se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai jAva ogADhA // vR. 'eyaMsi Na' mityAdi, etasmin NamityalaGkAre 'cakkiya'tti zaknuyAtkazcit puruSaH // atha bahusameti dvAraM, tatra - mU. (582) kahi NaM bhaMte! loe bahusame ? kahi NaM bhaMte! loe savvaviggahie pa0 ? goyamA ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe uvarimaheTThillesu khuDDAgapayaresu ettha NaM loe bahusaMme ettha loe savvaviggahie pannatte / kahi NaM bhaMte! viggahaviggahie loe pannatte ?, goyamA ! viggahakaMDae ettha NaM viggahaviggahie loe pannatte // vR. 'kahi Na 'mityAdi, 'bahusame' tti atyantaM samaH, loko hi kvaciddharddhamAnaH kvaciddhIyamAno'tastanniSedhAdbahusamo vRddhihAnivarjita ityarthaH 'savvaviggahie 'tti vigraho vakra laghumityarthaH tadasyAstIti vigrahikaH sarvathA vigrahikaH sarvavigrahikaH sarvasaGkSipta ityarthaH / 'uvarimaheDille khuDDAgapayaresu' tti uparimoyamavadhIkRtyorddha prataravRddhi pravRttA, adhastanazca yamavadhIkRtyAdhaH pratarapravRddhi pravRttA, tatastayoruparitanAdhastanayoH kSullakapratarayoH zeSApekSayA laghutarayo rajjupramANAyAmaviSkammayostiryaglokamadhyabhAgavarttinoH / 'ettha NaM' ti etayoH - prajJApakenopadarzyamAnatayA pratyakSayoH 'viggahaviggahie' ttivigrahovakra yadayukto vigrahaH - zarIraM yasyAsti sa vigrahavigrahikaH / 'viggahakaMDa ' ttivigraho - vakraM kaNDakaM - avayavo vigraharUpaM kaNDakaM - vigrahakaNDakaM tatra brahmalokakUpara ityarthaH yatra vA pradezavRddhayA hAnyA vA vakra bhavati tadvigrahakaNDakaM, tacca prAyau lokAnteSvastIti / atha lokasaMsthAnadvAraM, tatra ca - mU. (583) kiMsaMThie NaM bhaMte! loe pannatte ?, goyamA ! supaiTThiyasaMThie loe pannatte, Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-4 heTThA vicchinne majjhe jahA sattamasae paDhamuddese jAva aMtaM kareti // eyassaNaMbhaMte! ahelogassa tiriyalogassa uDDhalogassayakayare zahiMtojAvavisesAhiyA vA?, goyamA! savvatthove tiriyaloe uDDaloe asaMkhejjagume aheloe visesAhie / sevaM bhaMte sevaM bhNtetti|| vR. 'savvatthovetiriyaloe'ttiaSTAdazayojanazatAyAmatvAt, 'uDDaloe asaMkhejjaguNe'tti kiJcinyUnasaptarajjUcchritatvAt 'ahe loe visesAhie'tti kiJcitsamadhikasaptarajjUcchritatvAditi zatakaM-13 uddezakaH-4 samApta -zatakaM-13 uddezakaH-5:- . vR. anantaroddezake lokasvarUpamuktaM, tatra ca nArakAdayo bhavantIti nArakAdivaktavyatAM paJcamoddezakenAha, tasya cedamAdisUtram mU. (584) neraiyA NaM bhaMte ! kiM sacittAhArAM acittAhArA mIsAhArA?, goyamA! no sacittAhArA acittAhArA no mIsAhArA, evaM asurakumArA paDhamo neraiyauddesao niravaseso bhANiyavyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| vR. 'neraiyA NaM bhaMte !'ityAdi, 'paDhamo neraiyauddesao'ityAdi, ayaM ca prajJApanAyAmaTAviMzatitamasyAhArapadasya prathamaH, sacaivaMdRzyaH-'neraiyANaMbhaMte! kiMsacittAhArAacittAhArA mIsAhArA?, goyamA ! sacittAhArA acittAhArA no mIsAhArA / ' 'evaM asurakumAre' tyaadiiti|| . zatakaM-13 uddezakaH-5 samAptaH -zataka-13 uddezakaH-6:vR. anantaroddezake nAragAdivaktavyatoktA SaSThe'pi saivocyate ityevaMsambandhasyAsye- . damAdisUtram mU. (585) rAyagihe jAva evaM vayAsI-saMtaraMbhaMte ! neratiyA uvavajaMti nirataMra neraiyA uvavajaMti?, goyamA! saMtaraMpi neraiyA uvava0 nirataraMpi neraiyA uvvjNti| evaM asurakumArAvi, evaM jahA gaMgeye taheva do daMDagA jAva saMtaraMpi vemANiyA cayaMti niraMtaraMpivemANiyA cyNti|| vR. 'rAyagihe'ityAdi, 'gaMgee'tti navamazatadvAtriMzattamoddezakAbhihite 'do daMDaga'ti utpattidaNDaka udvartanAdaNDakazceti ||anntrNvaimaanikaanaaNcyvnmuktN, tecadevA iti devAdhikArAccamarAbhidhAnasya devavizeSasyAvAsavizeSaprarUpaNAyAha mU. (586) kahanaM bhaMte! camarassa asuriMdassa asuraranno camaracaMcA nAmaM AvAse pannatte goyamA ! jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa dAhiNeNaM tiriyamasaMkhejje dIvasamudde evaM jahA bitiyae sabhAeuddesaevattavvayA sacceva aparisesA neyavvA navaraM imaMnANattaMjAva tigicchakUDassa uppAyapavvayassa camaracaMcAe rAyahANIe caramacaMcassa AvAsapavvayassa annesiMca bahUNaM sesaM taM ceva jAva terasa ya aMgulAI addhaMgulaM ca kiMcivisesA0 prikkhevennN| tIse NaM camaracaMcAe rAyahANIe dAhiNapaJcacchimeNaM chakkoDisae paNapannaM ca koDIo Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/6/586 paNatIsaMca sayasahassAiM pannAsaMca sahassAiMaruNodagasamudaM tiriyaM vIivaittA etya NaMcamarassa asuriMdassaasurakumAraranno camaracaMce nAmaMAvAsepannatte, caurAsIiMjoyaNasahassAiMAyAmavikkhaMbheNaM do joyaNasayasahassA pannahiM ca sahassAiM chaccabattIse joyaNasae kiMcivisesAhie parikkheveNaM se NaM egeNaM pAgAreNaM savvao saMmatA saMpariskhitte, se NaM pAgAre divaDhaM joyaNasayaM urlDa uccatteNaMevaMcamaracaMcAe rAyahANIevattavvayAbhANiyavvAsabhAvihUNAjAva cattAripAsAyapaMtIo camare NaM bhaMte ! asuriMde asurakumArarAyA camaracaMce AvAse vasahiM uveti?, no tiNaDhe samaDhe, sekeNaMkhAi aTeNaM bhaMte! evaM vuccai camaracaMce AvAseca02?, goyamA! sejahAnAmae-ihaM maNussalogaMsiuvagAriyaleNAi vA ujjANiyaleNAi vA nijANiyaleNAi vAdhArivAriyaleNAi vAtatthaNaMbahavemaNussAyamaNussAoyaAsayaMti sayaMti jahA rAyappaseNaijejAva kallANaphalavittivisesaM paccaNubbhavamANA viharaMti annattha puNa vasahiM uveMti / evAmeva goyamA ! camarassa asuriMdassa asurakumAraranocamaracaMce AvAse kevalaM kiDDAratipattiyaM annatthapuNa vasahi uti se teNa0 jAva AvAse, sevaM bhaMte ! sevaM bhetetti jAva viharai // . vR. 'kahinnaM bhaMte!' ityAdi, 'sabhAvihUrNa'ti sudharmAdyAH paJceha sabhA na vAcyAH, kiyaDUraM yAvadiyamiha camaracaMcArAjadhAnIvaktavyatAbhaNitavyA? ityAha-'jAva cattAripAsAyapaMtIo'tti tAzcaprAkpradarzitA eveti| 'uvagAriyaleNAiva'tti aupakArikalayanAni' prAsAdAdipIThakalni 'ujjANiyaleNAiva'tti udyAnagatajanAnAmupakArikagRhANinagarapradezagRhANivA nijANiyaleNAi vattinagara-nirgamagRhANi 'dhArivAriyaleNAi vattidhArApradhAnaM vArijalaMyeSutAnidhArAvArikANi tAnicatAnilayanAniceti vAkyam AsayaMti'tti Azrayante' ISadbhajante sayaMti'tti zrayante'. aniissdbhjnte| -athavA 'AsayaMti' ISatsvapanti 'sayaMti' anISatsvapanti 'jahA rAyappaseNaijje'tti anena yatsUcitaMtadidaM-'ciTuMti' UrdhvasthAnena teSutiSThanti 'nisIyaMti' upavizanti 'tuyaTuMti' niSaNNA Asate 'hasaMti' parihAsaMkurvanti ramante' akSAdinA ratiMkurvanti 'lalanti' IpsitakrayAvizeSAn kurvanti kIlaMti' kAmakriDAM kurvanti kiDaMti' antarbhUtakAritArthaHtvAdanyAn kriDayanti 'mohayanti' mohanaM-nidhuvanaM viddhti| 'purAporANANaMsucinnANaMsuparikaMtANaMsubhANaMkaDANaMkammANaM'tivyAkhyAcAsya prAgvaditi, 'vasahiM uti'tti vAsamupayAnti, 'evAmeve' tyAdi, 'evameva' manuSyANAmaupakArikAdilayanavaccamarasya 3 camaracaJca AvAso na nivAsasthAnaM kevalaM kintu 'kiDDAraipattiyaMti kaDAyAM rati-AnandaH krIDArati athavA krIDA ca ratizca kraDiAratI sA te vA pratyayonimitataM yatra tat krIDAratipratyayaM tatrAgacchatIti zeSaH / anantaramasurakumAravizeSAvAsavaktavyatoktA, asurakumAreSuca virAdhitadezasarvasaMyamA utpadyante tatazca teSu yo'tra tIrthe utpannastadarzanAyopakramate mU. (587) taeNaMsamaNebhagavaM mahAvIre annayA kayAirAyagihAo nagarAoguNasilAo 'jAvaviharai / teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpA nAmaM nayarI hotthA vannaopugnabhadde ceie vannao, tae Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 13, varga:-, uddezakaH - 6 119 NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annayA kadAi puvvANupuvviM caramANe jAva viharamANe jeNeva caMpA nagarI jeNeva punnabhadde cetie teNeva uvAga0 2 jAva viharai / teNaM kAleNaM 2 siMdhusovIresu jaNavaesu vItIbhae nAmaM nagare hotthA vannao, tassa NaM vItIbhayassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disIbhAe ettha NaM miyavaNe nAmaM ujjANe hotthA savvouya0 vannao, tattha NaM vItIbhae nagare udAyaNe nAmaM rAyA hotthA mahayA vannao, tassa NaM udAyaNassa ranno pabhAvatI nAmaM devI hotthA sukumAla0 vannao / tassa NaM udAnamassa ranno putte pabhAvatIe devIe attae abhItinAmaM kumAre hotthA sukumAla jahA sivabhadde jAva paccuvekkhamANe viharati, tassa NaM udAyaNassa ranno niyae bhAyaNejje kesInAmaM kumAre hotthA sukumAla jAva surUve, se NaM udAyane rAyA siMdhusovIrappAmokkhANaM solasahaM jaNavayANaM vItIbhayappAmokkhANaM tiNhaM tesaTThIgaM nagarAgarasayANaM mahasenappAmokkhANaM dasaNhaM rAINaM baddhamauDANaM vidinnachattacAmaravAlavIyaNANaM annesiM ca bahUNaM rAIsaratalavarajAva satthavAhappabhiINaM AhevaccaM jAva kAremANe pAlemANe samaNovAsae abhigayajIvAjIve jAva viharai / tae NaM se udayaNe rAyA annayA kayAi jeNeva posahasAlA teNeva uvAgacchai jahA saMkhe jAva viharai / tae NaM tassa udAyaNassa rano puvvarattAvarattakAlasamayaMsi dhammajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA - dhannA NaM te gAmAgaranagarakheDakabbaDamaDaMbadoNamuhapaTTaNAsamasaMbAhasannivesA jattha NaM samaNe bhagavaM mahAvIre viharai, dhannA NaM te rAIsaratalavarajAvasatthavAhappabhiIo je NaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti nama'saMti jAva pajjuvAsaMti / isa bhagavaM mahAvIre puvvANupuvviM caramANe gAmANugAmaM jAva viharamAMNe ihamAgacchejjA iha samosarejjA iheva vItIbhayassa nagarassa bahiyA miyavaNe ujjANe ahApaDirUvaM uggahaM uggiNhittA saMjameNaM tavasA jAva viharejjA to NaM ahaM samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdejjA namasejjA jAva pajjuvAsejjA, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre udAyaNassa ranno ayameyArUvaM abbhatthiyaM jAva samuppannaM viyANittA caMpAo nagarIo punnabhaddAo ceiyAo paDinikkhamati paDini0 2 puvvANupuvviM caramANe gAmANu0 jAva viharamANe jeNeva siMdhusovIre jaNavae jeNeva vItIbhaye nagare jeNeva miyavaNe ujjANe teNeva uvA0 2 jAva viharati / tae NaM vItIbhaye nagare siMghADagajAva parisA pjjuvaasi| tae NaM se udAyaNe rAyA imIse kahAe laTThe samANe tuTTha0 koDuMbiyapurise saddAveti ko0 2 evaM vayAsI khippAmeva bho devANuppiyA ! vIyIbhayaM nagaraM sabbhitarabAhiriyaM jahA kUNio uvavAie jAva pajjuvAsati, pabhAvatIpAmokkhAo devIo taheva jAva pajjuvAsaMti, dhmmkhaa| tae NaM se udAyane rAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammaM soccA nisamma haTThatuTTe uTThAe uTThei 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto jAva namaMsittA evaM vayAsI- evameyaM bhaMte! tahameyaM bhaMte! jAva se jaheyaM tujjhe vadahattikaDa jaM navaraM devANuppiyA ! abhIyikumAraM rajje ThAvemi, tae NaM ahaM devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA jAva pavvayAmi, ahAsuhaM devANuppiyA ! mA paDibaMdhaM / tae NaM se udAyaNe rAyA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe haTTatuTTe samaNaM bhagavaM Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/6/587 mahAvIraM vaMdati namaMsati 2 tameva AbhisekkaM hatthiM durUiha 2 ttA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyAo miyavaNAo ujANAo paDinikkhamati pa02 jeNevavItIbhaye nagare teNeva pahAretya gamaNAe / tae NaM tassa udAyaNassa rano ayameyArUve abmathie jAva samuppajjitthA-evaM khalu abhIyIkumAremamaMege putte iDhe kaMtejAvakimaMgapuNa pAsaNayAe?,taMjatiNaM ahaMabhIyIkumAraM rajje ThAvettAsamaNassa bhagavaomahAvIrassa aMtiyaM muMDe bhavittAjAvapavvayAmitoNaMabhIyIkumAre rajjeyaraTeyajAvajaNavae mANussaesuya kAmabhogesu mucchiegiddhe gaDhieajjhovavanne anAdIyaM anavadaggaMdIhamaddhaM cAuraMtasaMsArakaMtAraM anupariyaTTissai, taMno khalu me seyaM abhIyIkumAraM rajje ThAvettA samaNassa bhagavao mahAvIrassa jAva pavvaittae, seyaM khalu me niyagaM bhAiNenaM kesiM kumAraMraje ThAvettA samaNassa bhagavao jAva pavvaittae, evaM saMpeheievaM saMpe02 jeNeva vItIbhaye nagareteNeva uvAgacchai 2 vItIbhayaMnagaraMmajjhamajheNaMjeNevasaegehejeNeva bAhiriyA uvaTThANasAlA teNeva uvAga0.2 AbhisekkaM hatthiMThaveti Abhi02 AbhisekkAo hatthIo paccorubhaiA0.2 jeNeva sIhAsaNeteNeva uvAgacchati ra sIhAsanavaraMsi puratthAbhimuhe nisIti ni02 koDubiyapurise saddAveti ko02 evaM vyaasii| khippAmeva bho devANuppiyA! vItIbhayaM nagaraMsabhitarabAhiriyaMjAva paccappiNaMti, taeNaM se udAyane rAyAdocaMpi koDubiyapurise sadAveti sa02 evaM vayAsI-khippAmevabho devANuppiyA kesissa kumArassa mahatthaM 3 evaM rAyAbhiseo jahAsivabhaddassa kumArassa taheva bhANiyavvo jAva paramAuM pAlayAhi iTThajaNasaMparibuDe siMdhusovIrapAmokkhANaM solasaNhaM jaNavayANaM vItIbhayapAmokkhANaM0 mahaseNa0 rAyA annesiMcabahUNaMrAIsara jAva karemANe pAlemANe viharAhittikaTTa jayajayasadaM pauMjaMti / taeNaM se kesIkumAre rAyA jAe mahayA jAva vihrti| . tae NaM se udAyaNe rAyA kesiM rAyANaM Apucchai, tae NaM se kesIrAyA koDuMbiyapurise saddAveti evaM jahAjamAlissa taheva sabz2itarabAhiriyaMtahevajAvanikkhamaNAbhiseyaM uvaTThaveti, tae NaM se kesIrAyA anegaNaNAyaga jAva saMparivuDe udAyanaM rAyaM sIhasaNavaraMsi puratyAbhimuhe nisIyAveti 2 aTThasaeNaM sovanniyANaM evaM jahAjamAlissa jAva evaM vayAsI-bhaNa sAmI! kiM demo? kiM payacchAmo? kiMNA vAte aTTho? / taeNaM se udAyaNe rAyA kaisiM rAyaMevaMvayAsI-icchAmiNaM devANuppiyA! kuttiyAvaNAo evaM jahA jamAlissa navaraM paumAvatI aggakese paDicchai piyavippayogadUsaNA, taeNaM se kesI rAyA doccaMpi uttarAvakkamaNaM sIhAsaNaMrayAveti do02 udAyanaM rAyaM seyApItaehiM kalasehiM sesaM jahA jamAlissa jAva sannisane taheva ammadhAtI navaraM paumAvatI haMsalakkhaNaM paDasADagaM gahAya sesaMtaM ceva jAva sIyAo paccorubhati sI02 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto vaMdati namaMsati vaM0 nama0 uttarapuracchimaM disIbhAgaM avakkamati u02 sayameva AbharaNamallAlaMkAraMtaMcevapaumAvatI paDicchati jAva ghaDiyavvaM sAmI! jAvano pamAdeyavvaMtikaTTa, kesI rAyApaumAvatIyasamaNaMbhagavaMmahAvIraMvaMdaMti namasaMti 2 jAvapaDigayA taeNaMseudAyanerAyAsayamevapaMcamuTThiyaMloyaMsesaMjahAusabhaddattassajAvasavvadukkhappahINe mU. (588)taeNaMtassaabhIyissa kumArassaannadA kayAi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-6 121 kuDuMbajAgariyaM jAgaramANassaayameyArUve abbhatthiejAva samuppaJjitthA evaM khaluahaMudAyanassa puttepabhAvatIe devIe attae-taeNaM se udAyaNe rAyAmamaMavahAya niyagaMbhAyaNijjaM kesikumAraM rajje ThAvettAsamaNassa bhagavaojAva pavvaie, imeNaM eyArUveNaMmahayAappattieNaMmaNomANasieNaM dukkheNaMabhibhUesamANeaMtepurapariyAlasaMparivuDe sabhaMDamattovagaraNamAyAevItIbhayAonayarAo paDiniggacchaMti paDini0 2 puvvANupubbiM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva caMpA nayarI jeNeva kUNie rAyA teNeva uvA0 2 kUNiyaM rAyaM uvasaMpajjittANaM viha0 tatthavi NaM se viulabhogasamitisamannAgae yAvi hotthaa| taeNaM se abhIyIkumAre samaNovAsae yAvi hotthA, abhigaya jAva viharai, udAyanaMmi rAyarisimisamanubaddhavereyAvi hotthA, teNaMkAleNaM2 imIserayaNappabhAe puDhavIe nirayaparisAmaMtesu cosaddhiM asurakumArAvAsasayasahassA pannattA, tae NaMse abhIyIkumArebahUiMvAsAiMsamaNovAsagapariyAgaM pAuNati pA0 2 addhamAsiyAe saMlehaNAe tIsaM bhattAI aNasaNAe cheei 2 tassa ThANassa anAloiyapaDikkaMte kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe tIsAe nirayaparisAmaMtesu coyaTThIe AyAvA jAva sahassesu annayaraMsi AyAvA asurakumArAvAsaMsi asurakumAradevattAe uv0| tattha NaM atthega0 AyAvagANaM asurakuMmArANaM devANaM egaM pali0 ThiI pa0 tattha NaM abhIyissavi devassa kahiM ga0? kahiM uva0 ?, goyamA! mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM kAhiti, sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| vR. 'tae Na'mityAdi, 'siMdhusovIresu'tti sindhunadyA AsannAH sauvIrA--janapadavizeSAH sindhusauvIrAsteSu 'vIIbhae'tti vigatA Itayo bhayAni ca yatasyadvItibhayaM vidarbheti kecit 'savvouyavannao'ttianenedaM sUcitaM-'savvouyapupphaphalasamiddhe ramme naMdanavanappagAse ityAdIti 'nagarAgarasayANaM ti karAdAyakAni nagarANi suvarNAdyutpattisthAnAnyAkarA nagarANi cAkarAzceti nagarAkarAsteSAM zatAni nagarAkarazatAni teSAM 'nagarasayANaM'ti kvacitpAThaH, 'vidinnachattacAmaravAlavIyaNANaM'tivitIrNAnichatrANi cAmararUpavAlavyajanikAzca yeSAM tetathA teSAm / 'appattieNaM maNomANasieNaMdukkheNaM ti 'aprItikena' aprItisvabhAvena manasovikAro mAnasikaM manasi mAnasiM na bahirupalakSyamANavikAraM yattanmanomAnasikaM tena, -kenaivaMvidhena? ityAha-duHkhena, sabhaMDamattovagaraNamAyAya'tti svAM-svakIyAMbhANDamAtrAM bhAjanarUpaM paricchadaM upakaraNaM ca-zayyAdi gRhItvetyarthaH, athavA saha bhANDamAtrayA yadupakaraNaM tattathAtadAdAya, samanubaddhaverittiavyavacchinnavairibhAvaH nirayaparisAmaMtesutti narakaparipArvataH 'coyaTThIe AyAvA asurakumArAvAsesu'tti iha 'AyAva'tti asurakumAravizeSAH, vizeSatastu nAvagamyata iti // zatakaM-13 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-13 uddezakaH-7:vR. ya ete'nantaroddezake'rthA uktAste bhASayA'to bhASAyAeva nirUpaNAya saptama ucyate, tasya cedamAdisUtram mU. (589) rAyagihe jAva evaM vayAsI-AyA bhaMte ! bhAsA annA bhAsA?, goyamA ! no Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 bhagavatI aGgasUtraM (2) 13/-/7/589 AyA bhAsA annA bhAsA, ruviM bhaMte! bhAsA arUviM bhAsA ?, goyamA ! rUviM bhAsA no arUviM bhAsA, saccittA bhaMte! bhAsA acittA bhAsA ?, goyamA ! no sacittA bhAsA acittA bhAsA / jIvA bhaMte! bhAsA ajIvA bhAsA ?, goyamA ! no jIvA bhAsA ajIvA bhAsA / jIvANaM bhaMte! bhAsA ajIvANaM bhAsA ?, goyamA ! jIvANaM bhAsA no ajIvANaM bhAsA / puvviM bhaMte ! bhAsA bhAsijramANI bhAsA bhAsAsamayavItikkaMtA bhAsA ?, goyamA ! no puvviM bhAsA bhAsijramANI bhAsA no bhAsAsamayavItikkaMtA bhAsA / puvvi bhaMte ! bhAsA bhijati bhAsijramANI bhAsA bhijati bhAsAsamayavItikkaMtA bhAsA bhijjati ?, goyamA ! no puvviM bhAsA bhijjati bhAsijjamANI bhAsA bhijjai no bhAsAsamayavItikkaMtA bhAsA bhijjati / kativihA NaM bhaMte ! bhAsA pannattA ?, goyamA ! cauvvihA bhAsA pannattA, taMjahA - saccA mosA saccAmosA asaccAmosA // vR. 'rAyagihe'ityAdi, 'AyA bhaMte! bhAsa' tti kAkA'dhyeyaM AtmA - jIvo bhASA jIvasvabhAvA bhASetyarthaH yato jIvena vyApAryate jIvasya ca bandhamokSArthA bhavati tato jIvadharmatvAjIva iti vyapadezArhA jJAnavaditi, athAnyA bhASA - na jIvasvarUpA zrotrendrigrAhyatvena mUrtatayA''tmanA canisRjyamAnatvAttathAvidhaloSThAdivat acetanatvAccAkAzavat yaccoktaM- jIvena vyApAryamANatvAjjIvaH syAjjJAnavattadanaikAntikaM, jIvavyApArasya jIvAdatyantaM bhinnasvarUpe'pi dAtrAdau darzanAditi / 'rUviM bhaMte ! bhAsa'tti rUpiNI bhadanta ! bhASA zrotrasyAnugrahopaghAtakAritvAttathAvidhakarNAbharaNAdivat, athArUpiNI bhASA cakSuSA'nupalabhyatvAddharmAstikAyAdivaditi zaGkA ataH praznaH, uttaraM tu rUpiNI bhASA, yacca cakSuragrAhyatvamarUpitvasAdhanAyoktaM tadanaikAntikaM, paramANuvAyupizAcAdInAM rUpavatAmapi cakSuragrAhyatvenAbhimatatvAditi / anAtmarUpA'pi sacittAsau bhaviSyati jIvaccharIravaditi pRcchannAha - ' sacitte 'tyAdi, uttaraM tu no sacittA jIvanisRSTapudgalasaMhatirUpatvAttathAvidhaleSTuvat, tathA 'jIvA bhaMte! ' ityAdi, jIvatIti jIvA - prANadhAraNasvarUpA bhASA utaitadvilakSaNeti praznaH, atrottaraM no jIvA, ucchravAsAdiprANAnAM tasyA abhAvAditi / iha kaizcidabhyupagamyate apauruSeyI vedabhASA, tanmataM manasyAdhAyAha-'jIvANa'mityAdi, uttaraM tu jIvAnAM bhASA, varNAnAM tAlvAdivyApArajanyatvAt tAlvAdivyAparasya ca jIvAzritatvAt, yadyapi cAjIvebhyaH zabda utpadyate tathA'pi nAsau bhASA, bhASAparyAptijanyasyaiva zabdasya bhASAtvenAbhimatatvAditi / tathA 'puvvi'mityAdi, atrottaraM - no pUrvaM bhASaNAd bhASA bhavati mRtpiNDAvasthAyAM ghaTa iva, bhASyamANA - nisargAvasthAyAM varttamAnA bhASA ghaTAvasthAyAM dhaTasvarUpamiva, 'no' naiva bhASAsamyavyatikrantiA-bhASAsamayo-- nisRjyamAnAvasthAto yAvadbhASApariNAmasamayastaM vyatikrintA yA sAtathA bhASA bhavati, ghaTasamayAtikrintaghaTavat kapAlAvastha ityarthaH / 'puvviM bhaMte!' ityAdi, atrottaraM - 'no' naiva pUrvaM nisargasamayAbhASAdravyabhedena bhASA bhidyate, bhASyamANA bhidyate, ayamatrAbhiprAyaH - iha kazcinmandaprayatno vaktA bhavati sa cAbhinnAnyeva zabdadravyANi nisRjati, tAnica nisRSTAnyasaGghayeyAtmakatvAt paristhUratvAcca vibhidyante, vibhidyamAnAni Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 13, vargaH-, uddezakaH-7 123 ca saGghayeyAni yojanAni gatvA zabdapariNAmatyAgameva kurvanti, kazcittu mahAprayatno bhavati sa khalvAdAnavisargaprayatnAbhyAM bhitvaiva visRjati, tAni ca sUkSmatvAdbahutvAccAnantaguNavRddhayA varddhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti, atraca yasyAmavasthAyAM zabdapariNAmastasyAM bhASyamANatA'vaseyeti, 'nobhAsAsamayavIikkaMte 'ti parityaktabhASApariNAmetyarthaH utkRSTaprayatnasya tadAnIM nivRttatvAditibhAvaH / anantaraM bhASA nirUpitA, sA ca prAyo manaH pUrvikA bhavatIti manonirUpaNAyAha mU. (590) AyA bhaMte! maNe anne maNe ?, goyamA ! no AyA maNe anne maNe jahA bhAsA tahA maNevi jAva no ajIvANaM maNe, puvviM bhaMte! maNe maNijjramANe maNe ? evaM jaheva bhAsA, puvviM bhaMte! maNe bhijati maNijramANe maNe bhijati maNasamayavItikkaMte maNe bhijati ?, evaM jaheva bhAsA / kativihe NaM bhaMte! maNe pannatte ?, goyamA ! cauvvihe maNe pannatte, taMjahA - sacce jAva asaccAmose / vR. 'AyA bhaMte ! maNe' ityAdi, etatsUtrANi ca bhASAsUtravatreyAni, kevalamiha manodravyasamudayo mananopakArI manaH - paryAptinAmakarmodayasampAdyo, bhedazca teSAM vidalanamAtramiti anantaraM mano nirUpitaM tacca kAye satyeva bhavatIti kAya nirUpaNAyAha mU. (591) AyA bhaMte! kAye anne kAye ?, goyamA ! AyAvi kAye annevi kAye, rUviM bhaMte! kAye arUvikAye ?, pucchA, goyamA ! rUviMpi kAye arUviMpi kAe, evaM ekkakka pucchA, goyamA ! saccittevi kAye acittevi kAe, jIvevi kAeM ajIvevi kAe, jIvANavi kAe ajIvANavi kAe / puvviM bhaMte! kAye pucchA, goyamA ! puvviMpi kAe kAMyijjamANevi kAe kAyasamayavItikkatevi kAye, puvviM bhaMte! kAye bhijjati pucchA, goyamA ! puvviMpi kAe kAyijjamANevi kAe kAyasamayavItikkaMtevi kAye, puvviM bhaMte! kAye pannatte ?, goyamA ! sattavihe kAye pannatte, taMjahA - orAle orAliyamIsae veuvvie veuvviyamIsae AhArae AhAragamIsae kammae // vR. 'AyA bhaMte ! kAye'ityAdi, AtmA kAyaH kAyena kRtasyAnubhavanAtU, na hyanyena kRtamanyo'nubhavati akRtAgamaprasaGgAt, athAnya AtmanaH kAyaH kAyaikadezacche'pi saMvedanasya sampUrNatvenAbhyupagamAditi praznaH, uttaraM tvAtmA'pi kAyaH kathaJcittadavyatirekAt kSIranIravat agnyayaspiNDavat kAJcanopalavadvA, ata eva kAyasparze satyAtmanaH saMvedanaM bhavati, ata eva ca kAyena kRtamAtmanA bhavAntare vedyate, atyantabhede cAkRtagamaprasaGga iti / 'annevi kArye'tti atyantAbhede hi zarIrAMzacchede jIvAMzacchedaprasaGgaH, tatA ca saMvedanAsampUrNatA syAt, tathA zarIrasya dAhe Atmano'pi dAhaprasaGgena paralokAbhAvaprasaGga ityataH kathaJcidAtmano'nyo'pi kAya iti, anyaistu kArmmaNakAyamAzrityAtmA kAya iti vyAkhyAtaM, kArmaNakAyasya saMsAryAtmanazca parasparAvyabhicaritatvenaikasvarUpatvAt, 'annevi kAe 'tti audArikAdikAyApekSayA jIvAdanyaH kAyastadvimocanena tadbhedasiddhiriti, 'rUviMpi kAe' tti rUpyapi kAyaH audArikAdikAyasthUlarUpApekSayA, arUpyapi kAyaH kArmmaNakAyasyAtisUkSmarUpitvenArUpitva-vivakSaNAt 'evaM ekkekke puccha' tti pUrvoktaprakAreNaikaikasUtre pRcchA vidheyA, tadyathA-'sacitte bhaMte ! Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 bhagavatI aGgasUtraM (2) 13/-/7/591 kAye acitte kAye ?' ityAdi, atrottaraM - ' sacittevikAe' jIvadavasthAyAM caitanyasamanvitatvAt, 'acittevi kAe' mRtAvasthAyAM caitanyasyAbhAvAt, 'jIvevi kAye 'tti jIvo'pi vivakSitocchAsAdiprANayukto'pi bhavati kAyaH audArikAdizarIramapekSya, 'ajIvevi kAye' tti ajIvo'pi ucchvAsAdirahito'pi bhavati kAyaH kArmmaNazarIramapekSya, 'jIvANavi kAye' tti jIvAnAM sambandhI 'kAyaH zarIraM bhavati, 'ajIvANavi kAye' tti ajIvAnAmapi sthApanArhadAdInAM 'kAyaH zarIraM bhavati zarIrAkAra ityarthaH / 'puvvipi kAe 'tti jIvasambandhakAlAtpUrvamapi kAyo bhavati yathA bhaviSyajjIvasambandhaM mRtadardurazarIraM 'kAijamANevi kAe tti jIvena cIyamAno'pi kAyo bhavati yathA jIvaccharIraM, 'kAyasamayavItikkaMtevi kAe' tti kAyasamayo - jIvena kAyasya kAyatAkaraNalakSaNastaM vyatikrAnto yaH sa tathA so'pi kAya eva mRtakaDevaravat, 'puvvipi kAe bhijai' tti jIvena kAyatayA grahaNasamayAtpUrvamapi kAyo maghughaTAdinyAyena dravyakAyo bhidyate pratikSaNaM pudgalacayApacayabhAvAt, 'kAijamANevikAe bhijaitti jIvana kAyIkriyamANo'pi kAyo bhidyate, sikatAkaNakalApamuSTigrahaNavat pudgalAnAmanukSaNaM parizATanabhAvAt, 'kAyasamayavItikkaMte'vi kAye bhijjai'ttikAyasamayavyatikranansya ca kAyatA bhUtabhAvatayA ghRtakumbhAdinyAyena, bhedazca pudgalAnAM tatsvabhAvatayeti, cUrNikAreNa punaH kAyasUtrANi kAyazabdasya kevalazarIrArthaH tyAgena cayamAtravAcakatvamaGgIkRtya vyAkhyAtAni, yadAha 'kAyasaddo savvabhAvasAmannasarIravAI' kAyazabdaH sarvabhAvAnAM sAmAnyaM yaccharIraM cayamAtraM tadvAcaka ityarthaH, evaM ca 'AyAvi kAe sesadavvANivikAye' tti, idamuktaM bhavati - AtmA'pi kAyaH pradezasaJcaya ityarthaH tadanyo'pyarthaH kAyapradezasaJcayarUpatvAditi, rUpI kAyaH pudgalaskandhApekSayA, arUpI kAyo jIvadharmAstikAyAdyapekSayA, sacittaH kAyo jIvaccharIrApekSayA, acittaH kAyo'cetanasaJcayApekSayA, jIvaH kAyaH - ucchvAsAdiyuktAvayavasaJcayarUpaH, ajIvaH kAyaH tadvilakSaNaH, jIvAnAM kAyo - jIvarAzi, ajIvAnAM kAyaH - paramANvAdirAziriti, evaM zeSANyapi atha kAyasyaiva bhedAnAha- 'kaivihe Na 'mityAdi, ayaM ca saptavidho'pi prAg vistareNa vyAkhyAtaH iha tu sthAnAzUnyArthaM lezato vyAkhyAyate, tatra ca 'orAlie' tti audArikazarIrameva pudgalaskandharUpatvAdupacIyamAnatvAtkAya audArikakAyaH, ayaM ca paryAptakasyaiveti, 'orAliyamIsae' tti audArikazcAsau mizrazca kArmamenetyaudArikamizraH, ayaM cAparyAptakasya, 'veubviya'tti vaikriyaH paryAptakasya devAdeH, 'veuvviyamIsae' tti vaikriyazcAsau mizrazca kArmmaNeneti vaikriyamizraH, ayaM cApratipUrNavaikriyazarIrasya devAdeH, 'AhArae' tti AhArakaH AhArakazarIranirvRttI, 'AhAragamIsae'tti AhArakaparityAgenaudArikagrahaNAyodyatasyAhArakamizro bhavati mizratA punaraudArikeNeti, 'kammae'tti vigrahagatau kevalisamudghAte vA kArmmaNaH syAditi / anantaraM kAya uktastatyAge ca maraNaM bhavatIti tadAha mU. (592) kativihe NaM bhaMte! maraNe pannatte ?, goyamA ! paMcavihe maraNe pannatte, taMjahAAvIciyamaraNe ohimaraNe AdiMtiyamaraNe bAlamaraNe paMDiyamaraNe / AvIciyamaraNe NaM bhaMte! kativihe pannatte ?, goyamA ! paMcavihe pannatte, taMjahA - davvAvI - Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 -- zatakaM-13, vargaH:, uddezakaH-7 ciyamaraNe khettAvIciyamaraNe kAlAvIciyamaraNe bhavAvIciyamaraNe bhaavaaviiviymrnne| __davvAvIciyamaraNe NaM bhaMte ! kativihe pannate?, goyamA ! cauvihe pannatte, taMjahAneraiyadavvAvIciyamaraNe tirikkhajoNiyadavvAvIciyamaraNemaNussadavvAvIciyamaraNe devadavvAvIciyamaraNe, sekeNadveNaM bhaMte! evaM vuccai neraiyadavvAvIciyamaraNe neraiyadavvAvIciyamaraNe?, goyamA! jaNNaM neraiyA neraie davve vaTTamANAjAiMdavvAiM neraiyAuyattAe gahiyAiM baddhAiMpuTThAI kaDAiMpaTTaviyAIniviTThAiMabhiniviTThAiMabhisamannAgayAiMbhavaMtitAiMdavvAiM AvIcI anusamayaM niraMtaraM maraMtittikaTThase teNaTeNaMgoyamA! evaMvuccaineraiyadavvAvIciyamaraNe, evaMjAva devdvvaaviiciymrnne| khettAvIciyamaraNe NaM bhaMte ! kativihe pannatte?, goyamA! cauvihe paNNatte, taMjahAneraiyakhettAvIciyamaraNe jAva deva0, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM0 neraiyakhettAvIciyamaraNe nera0? jaNNaM neraiyA neraiyakhette vaTTamANA jAiM davvAiM neraiyAuyattAe evaM jaheva davvAvIciyamaraNe taheva khetAvIciyamaraNevi, evaM jAva bhAvAvIciyamaraNe / ohimaraNe NaM bhaMte! kativihe pannate?, goyamA! paMcavihe pannatte, taMjahA-davvohimaraNe khettohimaraNejAva bhAvohimaraNe |dvbohimrnne NaMbhaMte! kativihe pannate?, goyamA! cauvihe pannate, taMjahA-neraiyadavvohimaraNejAva devadavvohimaraNe, sekeNaTeNaM bhaMte! evaM vu0 neraiyadavvohimaraNe 2?, goyamA! jaNNaM neraiyA neraiyadavve vaTTamANA jAI davvAiM saMpayaM maraMtijaNNaM neraiyAtAI davvAiM anAgae kAle puNovi marissaMti se teNa0 goyamA ! jAva davvohimaraNe, evaM tirikkhajoNiya0 maNussa0 devohimaraNevi, evaM eeNaM gameNaM khettohimaraNevi kAlohimaraNevi bhavohimaraNevi bhaavohimrnnevi| AiMtiyamaraNeNaMbhaMte! pucchA, goyamA! paMcavihe pannatte, taM0-davvAditiyamaraNekhettAditiyamaraNe jAva bhAvAditiyamaraNe, davvAditiyamaraNe, se keNar3he0 evaM vu0 neraiyadavvAditiyamaraNe nera02?, go0! jaNNaM neraiyA neraiyadavve vaTTamANA jAiMdavvAiMsaMpayaM maraMtijeNaM neraiyA tAI davvAiM anAgae kAle no puNovi marissaMti se teNaTeNaM jAvamaraNe, evaM tirikkha0 maNussa0 devAiMtiyamaraNe, evaM khettAiMtiyamaraNevi evaM jAva bhaavaaiNtiymrnnevi| bAlamaraNe NaM bhaMte ! kativihe pa0?, go0! duvAlasavihe paM0 20-valayamaraNaM jahA khaMdae jAva gaddhapaDhe / paMDiyamaraNe NaM bhaMte ! kaivihe paNNatte?, goyamA! duvihe paNNatte, taMjahApAovagamaNe ya bhattapaJcakkhANe ya / pAovagamaNe NaM bhaMte ! kativihe pa0?, goyamA ! duvihe pa0, taM0-nIhArime ya anIhArime ya jAva niyamaM apaDikamme / / bhattapaJcakkhANeNaM bhaMte! kativihe pa0?, evaMtaM ceva navaraM niyamasapaDikamme / sevaM bhate vR. 'kativiheNaMbhaMte! maraNe' ityAdi, AvIiyamaraNe'tti A-samantAdvIcayaH-pratisamayamanubhUyamAnAyuSo'parAparAyurdalikodayAtpUrvapUrvAyurdalikavicyutilakSaNA'vasthA yasmin tadAvIcikaMathavA'vidyamAnAvIci-vicchedoyatratadavIcikaMavIcikamevAvIcikaMtaccatanmaraNaM cetyAvIcikamaraNaM / 'ohimaraNe'tti avadhi-maryAdA tatazcAvadhinA maraNamavadhimaraNaM, yAni hi nArakA Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/7/592 dibhavanibandhanatayA''yuHkarmadalikAnyanubhUya mriyate, yadi punastAnyevAnubhUya mariSyate tadA tadavadhimaraNamucyate, tadadravyApekSayA punastadrahaNAvadhiM yAvajIvasya mRtatvAt, saMbhavati ca gRhItojjhitAnAM karmadalikAnAM punargrahaNaM pariNAma vaicitryAditi ___ 'AiMtiyamaraNe' tta atyantaM bhavamAnyantikaM tacca tanmaraNaM ceti vAkyaM, yAni hi narakAdyAyuSkatayAkarmadalikAnyanubhUyamriyatemRtazcanapunastAnyanubhUyapunarmariSyata ityevaMyanmaraNaM, taca tadravyApekSayA'tyantabhAvitvAdAtyantikamiti 'bAlamaraNe'tti aviratamaraNaM paMDiyamaraNe tisarvaviratamaraNaM, tatrAvIcikamaraNaMpaJcadhA dravyAdibhedana, dravyAvIcikamaraNaM ca caturddhA nArakAdibhedAt, tatra nArakadanyAvIcikamaraNapratipAdanAyAha . 'jaNNa'mityAdi, 'yat' yasmAddheto.rayikA nArakatve dravye nArakajIvatvena vartamAnA marantIti yogaH, 'neraiyAuyattAe'tti nairayikAyuSkatayA 'gahiyAiMti sparzanataH 'baddhAiMti bandhanataH 'puTThAIti poSitAni pradesaprakSepataH 'kaDAIti viziSTAnubhAgataH 'paTTaviyAIti sthitisampAdanena niviTThAItijIvapradezeSu abhiniviTThAiMti jIvapradezeSvabhivyAptayA niviSTAni atigADhatAMgatAnItyarthaH, tatazca abhisamannAgayAiMti abhisamanvAgatAni-udayAvalikAyAmAgatAni tAni dravyANi 'Aviitti, kimuktaM bhavati anusamayaMti anusmyN-prtikssnnm| ___ etacca katipayasamayasamAzrayaNato'pi syAdat Aha-'niraMtaraM maraMti'tti 'nirantaram' avyavacchedena sakalasamayeSvityarthaH mriyante vimuJcantItyarthaH 'itikaTTha'tti itihetoHrayikadravyAvIcikamaraNamucyata iti zeSaH, etasyaiva nigamanArthaHmAha- se tennttenn'mityaadi| 'evaMjAvabhAvAvIciyamaraNe'ttiihayAvatkaraNAt kAlavIcikamaraNaMbhavAvIcikamaraNaM ca draSTavyaM, tatra caivaM pAThaH-'kAlAvIiyamaraNe NaM bhaMte ! kaivihe pannatte?, goyamA ! cauvihe pannate, taMjahA-neraiyakAlAvIiyamaraNe4, sekeNaTeNaM neraiyakAlAvIciyamaraNe 2?, goyamA jannaM neraiyA neraiyakAle vaTTamANA' ityAdi, evaM bhvaaviicikmrnnmpydhyeym| nairayikadravyAvadhimaraNasUtre 'jaNNa mityAdi, evaM cehAkSaraghaTanA-nairayikadravye vartamAnA ye nairayikA yAni dravyANi sAmprataM mriyante tyajanti tAni dravyANyanAgatakAle punasta iti gamyaM mariSyante-tyakSyantIti yattannairayikadravyAvadhimaraNamucyata itizeSaH seteNaTeNa mityAdi nigamanam paNDitamaraNasUtre 'nIhArime anIhArime'tti yatpAdapopagamanamAzrayasyaikadeze vidhIyate tantriArimaM, kaDevarasyA nirharaNIyatvAt, yacca girikandarAdau vidhIyate tadanirdArima, kaDevarasyAnirharaNIyatvAt, 'nimaMappaDikamme tti zarIrapratikarmavarjitameva, caturvidhAhArapratyAkhyAnaniSpannaM cedaM bhavatIti, 'taMceva'tikaraNAnnirhArimamanirhArimaMceti zyaM, sapratikarmaivacedaM bhvtiiti|| zatakaM-13 uddezakaH-7 samAptaH -:zatakaM-13 uddezaka-8:vR.anantaroddezake maraNamuktaM, taccAyuSkarmasthitikSayarUpamiti karmaNAM sthitipratipAdanArtho'STama uddezakastasya cedamAdisUtram mU. (593) kati NaM bhaMte ! kammapagaDIo pannattAo?, goyamA ! aTTha kampagaDIo Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 zatakaM-13, vargaH-, uddezakaH-8 pannatAo evaM baMdhaTTiiuddeso bhANiyavvo niravasesojahA pannavaNAe / sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!| vR. 'kati Na'mityAdi, 'evaM baMdhaThiiuddesao'tti 'evam' anena praznottarakrameNa bandhasya-karmabandhasya sthitibandhasthitiH karmasthitirityarthaH tadarthaH uddezako bandhasthityuddezako bhaNitavyaH, saca prajJApanAyAstrayoviMzatitamapadasya dvitIyaH,iha vAcanAntaresaGgrahaNIgAthA'sti, saaceyN||1|| 'payaDINaM bheyaThiI baMdhoviya iNdiyaannuvaaennN| kerisaya jahannaThiiM baMdhai ukkosiyaM vaavi||' asyAzcAyamarthaH-karmaprakRtInAM bhedo vAcyaH, sacaivaM-'kaiNaMbhaMte! kammapayaDIopa0 goyamA ! aTTha kammapagaDIo pa0, taM0-nANAvaraNijjaM daMsaNAvaraNija'mityAdi, tthaa| 'nANAvaraNijje NaM bhaMte! kamme kativihe pannatte?, goyamA ! paMcavihe pannatte, taMjahAAbhinibohiyanANAvaraNijje suyanANAvaraNijje' ityAdi / tathA prakRtInAM sthitirvaacyaa| sA caivaM-nANAvaraNijjassa NaM bhaMte! kammassa kevaiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tIsaM sAgarovamakoDAkoDIo'ityAdi, tathA bandho jJAnAvaraNIyAdikarmaNAmindriyAnupAtena vAcyaH, ekendriyAdirjIvaH kaH kiyatIM karmasthitiMbadhnAti? iti vAcyamityarthaH, sa caivam-"egidiyA NaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiM baMdhaMti goyamA! jahanneNaMsAgarovamassa tinnisattabhAgepaliovamassa asaMkhejjeNaMbhAgeNaMUNae ukkoseNaM teceva paDipune bNdhti'ityaadi| tathAkIzojIvo jaghanyAMsthitiMkarmaNAmutkRSTAMvA bajAtItivAcyaM, taccedaM- 'nANAvaraNijassa NaM bhaMte ! kammassa jahannaTTiibaMdhae ka0?, goyamA ! annayare suhumasaMparA uvasAmae vA khavae vA esa NaM go0 ! nANAvaraNijassa kammassa jahannaTTiibaMdhae tavvairite ajahanne'ityAdi zatakaM-13 uddezakaH-8 samAptaH -:zatakaM-13 uddezakaH-9:vR.anantaroddezake karmasthitiruktA, karmavazAcca vaikriya karaNazaktirbhavatItitadvarNanArtho navama uddezakastasya cedamAdisUtram mU. (594) rAyagihe jAva evaM vayAsI-se jahAnAmae-kei purise keyAghaDiyaM gahAya gacchejjA, evAmeva anagArevi bhAviyappAkeyAghaDiyAkiccahatthagaeNaMappANeNaMuDevehAsaMuppAejA goyamA ! haMtA uppaaejjaa| __ anagAreNaMbhaMte! bhAviyappAkevatiyAiMpabhUkeyAghaDiyAhatthakiccagayAiMsavAiM viuvittae goyamA! se jahAnAmae-juvatiM juvANe hattheNaM hatthe evaM jahA taiyasaepaMcamuddesae jAva no ceva NaM saMpattIe viuvviMsu vA viubbiti vA viuvvissaMti vaa| se jahAnAmae- kei purise hirannapelaM gahAya gacchejjA evAmeva anagArevi bhAviyappA hiraNNapelahatthakiccagaeNaM appANeNaM sesaMtaMceva, evaMsuvannapelaM evaM rayaNapelaM vairapelaM vatthapelaM AbharaNapelaM, evaM viyalakiDaM subakihuM cammakiDaM kaMbalakiDaM, evaM ayabhAraM taMbabhAraM tauyabhAraM Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/9/594 sIsagabhAraM hirannabhAraM suvannabhAraM virbhaarN| se jahAnAmae-vaggulI siyAdovipAeullaMbiyA 2 ukhupAdAahosirA ciTejA evAmeva anagArevi bhAviyappA vaggulIkiccagaeNaM appANeNaM urlDa vehAsaM, evaM jannovaiyavattavvayA bha0 jAva viuvvissaMti vA / se jahAnAmae-jaloyA siyA udagaMsikAyaM ubihiyA 2 gacchejA evA -sameva sesaMjahA vaggulIe se jahAnAmae-bIyaMbIyagasauNe siyA dovi pAe samaturaMgemANe sa0 2 gacchejjA evAva anagAre sesaMtaM caiva / sejahAnAmae-pakkhivirAliesiyArukkhAo rukkhaMDevemANe gacchejjA evAmeva anagAre sesaMtaM ceva / se jahAnAmae-jIvaMjIvagasauNe siyA dovi pAe samaturaMgemANe sa0 2 gacchejjA evAmeva anagAre sesaM taM ceva / se jahAnAmae-haMsesiyAtIrAo tIraM abhiramamANe 2 gacchejA evAmeva anagAre haMsakiccagaeNaM appANeNaM sesaM taM.ceva, se jahAnAmae samuddavAyasae siyA vIIo vIiMDevemANe gacchejjA evAmeva thev| se jahAnAmae kei purise cakkaM gahAya gacchejjA evAmeva anagArevi bhAviyappA cakkahatyakiccagaeNaM appANeNaM sesaM jahA keyAghaDiyAe, evaM chattaM evaMcAmaraMsejahAnAmae keipurise rayaNaM gahAya gacchejjA evaM ceva, evaM vairaM veruliyaMjAva riThaM, evaM uppalahatthagaM evaM paumahatyagaM evaM kumudahatthagaM evaM jAva se jahAnAmae kei purise sahassapattagaM gahAya gacchejA evaM ceva / sejahAnAmae-keipurise bhisaMavadAliya 2 gacchejjA evAmeva anagArevibhisakiccagaeNaM appANeNaMtaMceva, se jahAnAmae-muNAliyA siyA udagaMsi kAyaM ummajjiya ra ciTThiA evAmeva sesaMjahA vgguliie| . sejahAnAmae-vanasaMDe siyA kiNhe kiNhobhAse jAvanikuruMbabhUe pAsAdIe4 evAmeva anagArevi bhAviyappA vaNaMDakiccagaeNaM appANeNaM urlDa vehAsaM uppAejA sesaMtaM ceva / se jahAnAmae-pukkharaNI siyA caukkoNA samatIrA anupuvvasujAyajAvasahunnaiyamahurasaraNAdiyA pAsAdIyA 4 evAmeva anagArevi bhAviyappApokkharaNIkiccagaeNaMappANeNaM urlDa vehAsaM uppaejjA ?, haMtA uppaejjA, anagAreNaM bhaMte ! bhAviyappA kevatiyAiM pabhU pokkharaNIkiccagayAiMrUvAiM viuvittae?, sesaMtaM ceva jAva viuvvissaMti vaa| se bhaMte ! kiM mAyI viuvvati amAyI viuvvati?, goyamA! mAyI viuvvai no amAyI viuvvai, mAyINaM tassa ThANassaanAloiya0 evaMjahA taiyasae cautthuddesae jAva asthitassa ArAhaNA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharaitti / vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'keyAghaDiyaMti rajjuprAntabaddhaghaTikAM 'keyAghaDiyAkiccahatthagaeNaM'ti keyAghaTikAlakSaNaM yatkRtyaM-kAryaM tat haste gataM yasya sa tathA tenAtmanA 'vehAsaM'ti vibhaktipariNAmAt 'vihAyasi' AkAze 'keyAdhaDiyAkiccahatthagayAiMtikeyAghaTikAlakSaNaM kRtyaM haste gataMyeSAMtAni tathA, 'hirannapeDaM'ti hiraNyasya maJjUSAM 'viyalakilaM'ti vidalAnAM vaMzArddhAnAM yaH kaTaH sa tathA taM 'suMbakiDDu'ti vIraNakaTaM 'cammakiDeti carmavyUtaM khaTvAdikaM 'kaMbalakiDeti UrNAmayaMkambalaM jInAdi, vaggulI ticarmapakSaH pakSivizeSaH 'vaggulikiccagaeNaM ti vaggulIlakSaNaM kRtyaM-kAryaM gataM-prAptaM yena sa tathA tadrUpatAM gata ityarthaH / Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 13, varga:-, uddezaka:- 9 129 'evaM jannovaiyavattavvayA bhANiyavvA' ityanenedaM sUcitaM- 'haMtA uppaejjA, anagAre NaM bhaMte! bhAviyappA kevaiyAI pabhU vaggulirUvAiM viuvvittae ?, goyamA ! se jahAnAmaejuvatiM juvANe hattheNaM hatthe giNhejjA' ityAdi, 'jaloya'tti jalaukA dvIndriyajIvavizeSaH 'uvvihiya'tti udbahya 2 utpreryya 2 ityarthaH 'bIyaMbIyagasauNe' tti bIjaMbIjakAbhidhAnaH zakuni syAt 'dovi pAe' tti dvAvapi pAdau 'samaturaMgemANe' tti samau - tulyau turaGgasya - azvasya samotkSepaNaM kurvan sama turaMgayamANaH samakamutpATayannityarthaH 'pakkhivirAlae' tti jIvavizeSaH 'DevemANe' tti atikrAmannityarthaH, 'bIIo vIiM' ti kallolAt kallolaM, 'veruliyaM' / iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM - 'lohiyakkhaM masAragallaM haMsagabdhaM pulagaM sogaMdhiyaM joIrasaM aMka aMjaNaM rayaNaM jAyarUvaM aMjaNapulagaM phalihaM' ti, 'kumudahatthagaM' ityatra tvevaM yAvatkaraNAdidaM dRzyaM'nalinahatthagaM subhagahatthagaM sogaMdhiyahatthagaM puMDarIyahatthagaM mahApuMDarIyahatthagaM sayavattahatthagaM 'ti, 'visaM'ti visaM - mRNAlam 'avadAliya'tti avadArya- dArayitavA 'muNAliya' tti nalinI kAyam 'ummajiya'tti kAyamunmajjaya-unmagnaM kRtvA, 'kiNhe kiNhobhAse' tti 'kRSNaH' kRSNavarNo'anavatsvarUpeNa kRSNa evAvabhAsate -draSTRNAM pratibhAtIti kRSNAvabhAsaH / iha yAvatkAraNAdidaM dRzyaM - 'nIle nIlobhAse harie hariobhAse sIe sIobhAse niddhe niddhobhAse tivve tivvobhAse kiNhe kiNhacchAe nIle nIlacchAe harie hariyacchAe sIe sIyacchAe tibve tibvacchAe ghaNakaDiyakaDicchAe ramme mahAmehaniuraMbabhUe' tti tatra ca 'nIle nIlobhAse' tti pradezAntare 'harie hariobhAse 'tti pradezAntara eva mIlazca mayUragalavat haritastu zukapicchavatharitAlAbha iti ca vRddhAH / 'sIe sIobhAsa' ttI zItaH sparzApekSayA vallayAdyAkrAntatvAditi ca vRddhAH 'niddhe niddhobhAse 'ti snigdho rUkSatvavarjitaH 'tibve tibvobhAse 'ti 'tIvraH' varNAdiguNaprakarSavAn 'kiNhekiNhacchAe 'tti iha kRSNazabdaH kRSNacchAya ityasya vizeSaNamiti na punaruktatA, tathAha - kRSNaH san kRSNacchAyaH, chAyA cAdityAvaraNajanyo vastuvizeSaH, evamuttarapadeSvapi / 'ghaNakaDiyakaDicchAe 'tti anyo'nyaM zAkhAnupravezAdbahalaM nirantaracchA ityarthaH, 'anupuvvasujAya' ityatra yAvatkaraNAdevaM dRzyam -'anupuvvasujAyavappagaMbhIrasIyalajalA' anupUrveNa sujAtA vaprA yatra gambhIraM zItalaM ca jalaM yatra sA tathetyAdi, 'sahunnaiyamahurasaranAiya'tti idamevaM dRzyaM - 'suyabarahiNamayaNasAlakoMcakoilakojakabhikArakakoMDalakajIvaMjIvakanaMdImuha kavilapiMga-lakhagakAraMDagacakkavAyakalahaMsasAra anegasauNagaNamihuNaviraiyasahunnaiyamahurasarahanAiya'tti tatra zukAdInAM sArasAntAnAmanekeSAM zakunigaNAnAM mithunairviracitaM zabdonnatikaM ca-unnatazabdakaM madhurasvaraM ca nAditaMlapitaM yasyAM sA tatheti // zatakaM - 13 uddezaka:- 9 samAptaH -: zatakaM - 13 uddezakaH - 10: vR. anantaroddezake vaikrayakaraNamuktaM taca samudghAte sati chadmasthasya bhavatIti chAdmasthikasamudghAtAbhidhAnArtho dazama uddezakastasya cedamAdisUtram mU. (595) kati NaM bhaMte ! chAumatthiyasamugdhAyA pannattA ?, goyamA ! cha chAumatthiyA 5 9 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 bhagavatIaGgasUtraM (2) 13/-/10/559 samugghAyA pannattA, taMjahA-veyaNAsamugghAe evaM chAumatthiyasamugghAyA neyavvA jahA pannavaNAe jAva AhAragasamugdhAyeti / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| vR. 'kai NamityAdi, 'chAumatthiya'tti chadmasthaH-akevalI tatra bhavAzchAmasthikAH 'samugghA-yeti 'hana hiMsAgatyoH' hananaM ghAtaH sam-ekIbhAve ut-prAbalye tatazcaikIbhAvena prAbalyena caghAtaH samudghAtaH, atha kena sahaikIbhAvagamanam?, ucyate, yadA''tmA vedanAdisamudghAtaM gatastadA vedanAdyanubhavajJAnapariNata eva bhavatIti vedanAdyanubhavajJAnena sahaikIbhAvaH, prAbalyena ghAtaH katham? ucyate, yasmAdvedanAdisamudghAtapariNato bahUn vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubha- vayogyAnudIrAkaraNenAkRSyodaye prakSipyAnubhUya nirjarayati-AtmapradezaiH saha saMzliSTAn sAtayatItyarthaH ataH prAbalyena ghAta iti, ayaM ceha SaDvidha iti bhuvcnN| tatra 'veyaNAsamugdhAe'ttiekaH, evaMchAumathie' ityAdiatidezaH, 'jahApannavaNAe'tti iha SaTtriMzattamapada iti zeSaH, teca zeSAH paJcaivaM-'kasAyasamugghAe 2 mAraNaMtiyasamugghAe 3 veuvviyasamugghAe 4 teyagasamugghAe 5 AhAragasamugdhAe 6' ti| tatra vedanAsamudghAtaH asadvedyAzrayaH kaSAyasamudghAtaH kaSAyAkhyacAritramohanIyakazriyaH mAraNAntikasamudghAtaH antarmuhUrtazeSAyuSkakarmAzrayaH vaikurvikataijasAhAra-kasamudghAtAH zarIranAmakarmAzrayAH,tatravedanAsamudghAtasamuddhata AtmA vedanIyakarmapudgalazAtaM karoti, kaSAyasamudghAtasamuddhataH kaSAyapudgalazAtaM, mAraNAntikasamudghAtasamuddhata AyuSkakarmapudgalazAtaMvaikurvikasamudghAtasamuddhatastujIvapradezAn zarIrAdvahiniSkAzya zarIraviSkambhabAhalyamAtramAyAmatazca saGkhayeyAni yojanAni daNDaM nisRjati nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn sAtayati sUkSmAMzcAdatte, yathoktaM / 'veuvviyasamugdhAeNaMsamohaNaisamohaNittA saMkhejjAiMjoyaNAiMdaMDaM nisirai 2 ahAbAyare poggale parisADei 2 ahAsuhume poggale Aiyaitti / evaM taijasAhArakasamudghAtAvapi vyAkhyeyAviti // zatakaM-13 uddezakaH-10 samAptaH trayodazasyAsya zatasya vRttiH, kRtA mayA pUjyapadaprasAdAt / na hyandhakAre vihitodyamo'pi, dIpaM vinA pazyati vastujAtam / / zatakaM-13 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre trayodazazatasya abhayadevasUri viracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-14) vR.vyAkhyAtaM vicitrArthaH trayodazaMzatam, atha vicitrAthamevakramAyAtaMcaturdazamArabhyate, tatra ca dazoddezakAstatsaGgrahagAthA ceyammU. (596)cara 1 ummAda 2 sarIre 3 poggala 4 agaNI 5 tahA kimAhAre 6 / saMsiTTha 7 maMtare khalu 8 aNagAre 9 kevalI ceva 10 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-14, vargaH-, uddezaka: vR. 'caraummAda sarIre'ityAdi, tatra 'cara' tti sUcAmAtratvAdasya caramazabdopalakSito'pi caramaH prathama uddezakaH, 'ummAya' tti unmAdArthAbhidhAyakatvAdunmAdodvitIyaH, 'sarIre' ttizarIrazabdopalakSitvAccharIrastRtIyaH, 'puggala 'tti pudgalArthAbhidhAyakatvAtpudgalazcaturthaH / 'agaNI 'ti agnizabdopalakSitatvAdagni paJcamaH, kimAhAre' tti kimAhAra ityevaMvidhapraznopalakSitatvAtkimAhAraH SaSThaH, 'saMsiTTha' tti 'cirasaMsiTTho'si goyama' tti ityatra pade yaH saMzliSTazabdastadupalakSitatvAt saMzliSToddezakaH saptamaH, 'aMtare' tti pRthivInAmantarAbhidhAyakatvAdantaroddezako'STamaH, 'anagAre 'tti anagAreti pUrvadatvAdanagAroddezako navamaH, 'kevali' tti kevalIti prathamapadatvAtkevalI dazamoddezaka iti / 131 -: zatakaM 14 uddezakaH -1 : mU. (597) rAyagihe jAva evaM vayAsI - aNagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA caramaM devAvAsaM vItikkaMte paramaM devAvAsamasaMpatte ettha NaM aMtarA kAlaM karejjA tassa NaM bhaMte ! kahiM gatI kahiM uvavAe pannatte ?, goyamA ! je se tattha pariyassao tallesA devAvAsA tahiM tassa uvavAe pannatte / seya tattha gae virAhejA kammalessAmeva paDimaDai, se ya tattha gae no virAhejjA eyAmeva lessaM uvasaMpajittANaM viharati / anagAre NaM bhaMte! bhAviyappA caramaM asurakumArAvAsaM vItikkaMte paramaasurakumArA0 evaM ceva evaM jAva thaNiyakumArAvAsaM joisiyAvAsaM evaM vemANiyAvAsaM jAva viharai / / vR. tatra prathamoddezake kiJcillikhyate- 'caramaM devAvAsaM vItikkaMte paramaM devAvAsaM asaMpatte' tti, 'caramam' arvAgbhAgavartinaM sthityAdibhi 'devAvAsaM' saudharmAdidevalokaM 'vyatikrAntaH' laGghitastadupapAtahetubhUtalezyApariNAmApekSayA 'paramaM' parabhAgavarttinaM sthityAdibhireva 'devAvAsaM' sanatkumArAdidevalokaM 'asamprAptaH' tadupapAtahetubhUtalezyApariNAmApekSayaiva / idamuktaM bhavati - prazasteSvadhyavasAyasthAneSUttarottareSu varttamAna ArAdbhAgasthitasaudharmAdigatadevasthityAdibandhayogyatAmatikrantaH parabhAgavarttisanatkumArAdigatadevasthityAdibandhayogyatAM cAprAptaH 'ettha NaM aMtara'tti ihAvasare 'kAlaM karejja' tti mriyate yastasya kotpAdaH iti praznaH, uttaraM tu 'je se tattha' tti atha ye tatreti tayoH caramadevAvAsaparamadevAvAsayoH 'paripArzvataH' samIpe saudhamadirAsannAH sanatkumArAdervA'' sannAstayormadhyabhAge IzAnAdAvityarthaH 'tallesA devAvAsa' tti yasyAM lezyAyAM varttamAnaH sAdhurmRtaH sA lezyA yeSu te tallezyA devAvAsAH 'tahiM' ti teSu devAvAseSu tasyAnagArasya gatirbhavatIti / yata ucyate-- "jalle se marai jIve tallese ceva uvavajjai "tti 'se ya'tti sa punaranagArastatra madhyamabhAgavarttini devAvAse gataH 'virAhijja 'tti yena lezyApariNAmena tatrotpannastaM pariNAmaM yadi virAdhayettadA / 'kammalessAmeva 'tti karmmaNaH sakAzAdyA lezyA - jIvapariNati sA karmelezyA bhAvalezyetyarthaH 'tAmeva pratipatati' tasyA eva pratipatati azubhataratAM yAti na tu dravyalezyAyAH pratipatati sA hi prAktanyevAste dravyato'vasthitalezyatvAddevAnAmiti / pakSAntaramAha-' se ya tatthe'tyAdi, 'saH' anagAraH 'tatra' madhyamadevAvAse gataH san yadi na virAdhayettaM pariNAmaM tadA tAmeva ca lezyA yayotpannaH 'upasampadya' Azritya 'viharati' Asta iti Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-/1/597 idaM sAmAnyaM devAvAMsamAzrityoktaM / atha vizeSitaM tamevAzrityAha- 'anagAre NamityAdi, nanu yobhAvitAtmA'nagAraHsa kathamasurakumAreSUtpatsyate virAdhitasaMyamAnAMtatrotpAdAditi, ucyate, pUrvakAlApekSayA bhAvitAtmatvam, antakAle ca saMyamavirAdhanAsadbhAvAdasurakumArAditayopapAta iti na doSaH, bAlatapasvI vA'yaM bhAvitAtmA draSTavya iti| anantaraM devagatirukteti gatyadhikArAnnArakagatimAzrityAha-'neraiyANa' mityAdi, kahaM sIhA gai'tti 'kathaM' kena prakAreNa kIdRzItyarthaH zIghrA gatiH, nArakANAmutpadyamAnAnAM zIghrA gatirbhava-tIti pratItaM, yAzena ca zIghratvena zIghrA'sAviti ca na pratItamityataH praznaH kRtH| _ 'kahaMsIhegaivisae'ttikathamitikIzaH 'sIhe ttizIghragatihetutvAcchIghrogativiSayogatigocarastaddhetutvAtkAla ityarthaH, kIzI zIghrA gati? kIzazca tatkAlaH? iti tAtparyaM, 'taruNe'tti pravarddhamAnavaH, sa ca durbalo'pi syAdata Aha-'balavaM'ti.zArIraprANavAn, balaM ca kAlavizeSAdviziSTaM bhavatItyata Aha 'jugavaMtiyugaM-suSamaduSSamAdi kAlavizeSastatprazastaM viziSTabalahetubhUtaM yasyAstyasau yugavAn, yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'juvANe' vayaHprAptaH 'appAyaMke' alpazabdasyAbhAvArthaHtvAdanAtako-nIrogaH 'thiraggahatthe sthirAgrahastaH sulekhakavat 'daDhapANipAyapAsapiTuMtarorupariNae' dRDhaM pANipAdaM yasya pAzrvI pRSThantareca UrUca pariNate-pariniSThitatAM gate yasya sa tathA uttamasaMhanana ityarthaH, 'talajamalajuyalaparidhanibhabAhU talau-tAlavRkSau tayoryamalaM-samazreNIkaM yad yugalaM-dvayaM parighazca-argalA tannibhau-tatsadRzau dIrghasaralapInatvAdinA bAhU yasya sa tthaa| _ 'cammeThThaduhaNamuTThiyasamAhayaniciyagAyakAe' carmeSTayA drughaNena muSTikena ca samAhatAni abhyAsapravRttasya nicitAni gAtrANi yatra sa tathAvidhaHkAyo yasyasatathA, carmeSTAdayazca lokapratItAH, orasabalasamannAgae' AntarabalayuktaH 'laMghaNapavaNajaiNavAyAmasamatthe' javinazabdaHzIghravacanaH 'chee' prayogajJaH 'dakkhe' zIghrakArI 'pattaTTe' adhikRtakammaNi niSThAM gataH 'kusale' AlocitakArI 'mehAvI' sakRtazrutadRSTakarmajJaH 'niuNe' upAyArambhakaH, evaMvidhasyahi puruSasya zIghraM gatyAdikaM bhavatItyato bhuvishessnnopaadaanmiti|| ___ 'AuMTiyaMti saGkocitaM 'vikkhinna'ti 'vikIrNAM prasAritAM 'sAharejatti "sAharet' saGkocayet 'vikkhirejjatti vikiret-prasArayet 'ummisiya'ti 'unmiSitam' unmIlitaM 'nimiseja'tti nimIlayet, 'bhaveyArUve'tti kAkvAdhyeyaM, kAkupAThe cAyamarthaH syAt yadutaivaM manyasetvaM gautama! bhavettadrUpaM bhavetsa svabhAvaHzIghratAyAM narakagatestadviSasya ca yaduktaM vizeSaNapuruSa- bAhuprasAraNAderiti, evaM gautamamatamAzaGkaya bhagavAnAha-nAyamarthaH samarthaM, atha kasmAdevamityAha mU. (598) neraiyANaM bhaMte ! kahaM sIhA gati kahaM sIhe gativisae pannatte? goyamA! se jahAnAmae-keipurise taruNebalavaMjugavaMjAva niuNasippovagae AuTTiyaM bAhaM pasArejjApasAriyaMvA bAhaM AuMTejA vikkhiNNaM vA muhi~sAharejA sAhariyaMvA muDhi vikkhirejjA unnimisiyaM vA achiM nimmisejjA nimmisiyaM vA acchi ummisejjA, bhave eyAsave?, notiNadve samaDhe, neraiyA NaM egasamaeNa vA dusamaeNa vA visamaeNa vA viggaheNaM uvavajaMti / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-14, vargaH-, uddezakaH-1 133 neraiyANaM goyamA ! tahA sIhA gatI tahA sIhe gativisae pannatte evaM jAva vemANiyANaM, navaraM egidiyANaM causamaie viggahe bhANiyavve / sesaMtaM ceva // vR. neraiyANa mityAdi, ayamabhiprAyaH-nArakANAMgatirekadvitrisamayAbAhuprasAraNAdikA cAsaGkhayeyasamayeti kathaM tAzI gatirbhavati nArakANAmiti, tatra ca 'egasamaeNa vatti ekena samayenopapadyanta itiyogaH,teca RjugatAveva, vAzabdo vikalpe, ihacavigrahazabdo nasambandhitaH, tasyaikasAmAyikasyAbhAvAt, 'dusamaeNava'ttidvau samayau yatrasa dvisamayastena vigraheNetiyogaH, evaM trisamayena vA vigraheNa-vakreNa, tatra dvisamayo vigraha evaM-yadA bharatasya pUrvasyA dizo narake pazcimAyAmutpadyatetadaikenasamayenAdhoyAtidvitIyenatutiryagutpattisthAnamiti, trisamayavigrahastvevaM __yadA bharatasyapUrvadakSiNAyA dizonArake'parotatarAyAMdizigatvotpadyate tadaikena samayenAdhaH samazreNyA yAtidvitIyenaca tiryakpazcimAyAMtRtIyenatutiryageva vAyavyAM diziutpattisthAnamiti, tadanena gatikAla uktaH, etadabhidhAnAcca zIghrA gatiryAzI taduktamiti, atha nigamayannAha 'neraiyANa'mityAdi, 'tahA sIhA gaitti yathotkRSTataH samayatraye bhavati 'tahA sIhe gaivisae'tti tathaiva, trasanADyA bahistAdadholoke vidizo dizaMyAtyekena, jIvAnAmanuzreNigamanAt, dvitIyenatulokamadhye pravizatitRtIyenordhvayAti caturthenatutrasanADItonirgatyadigvyavasthitamutpAdasthAnaM prApnotIti, etacca bAhulyamaGgIkRtyocyate, anyathA paJcasamayo'pi vigrahobhavedeke-i ndrayANAM, tathAhi-trasanADyA bahistAdadholoke vidizo dizaM yAtyekena dvitIyena lokamadhye tRtIyenorddhaloke caturthena tatastiryak pUrvAdidizo nirgacchati tataH paJcamena vidigvyavasthitamutpattisthAnaM yAtIti, uktaJca // 1 // "vidisAu disiM paDhame bIe pai sarai nADimajjhami / .. uDe taie turie unIi vidisaMtu pNcme|" iti 'sesaM taM ceva'tti 'puDhavikkAiyANaM bhaMte ! kahaM sIhA gaI ?' ityAdi sarvaM yathA nArakANAM tathA vAcyamityarthaH // anantaraM gatimAzritya nArakAdidaNDaka uktaH, athAnantarotpannatvAdi pratItyAparaM tamevAha mU. (599) neraiyANaMbhaMte! kiManaMtarovavannagA paraMparovavannagA anaMtaraparaMparaaNuvavanna gA?, goyamA! nera0 anaMtarovavannagAvi paraMparovavannagAvi anNtrprNprannuvvnngaavi| se keNa0 evaM vu0 jAva anaMtaraparaMparaaNuvanagAvi?, goyamA ! jeNaM neraiyA paDhamasamayovavannagAteNaM neraiyA anaMtarovavanagA, jeNaM neraiyA apaDhamasamayovavanagAteNaMneraiyA paraMparovavanagA, jeNaM nera0 viggahagaisamAvannagA te NaM neraiyA anaMtaraparaMparaanuvavannagA, se teNadveNaM jAva aNuvavannagAvi, evaM niraMtaraMjAva vemA0? anaMtaravavannagANaM bhaMte ! neraiyA kiM neraiyAuyaM pakareMti tirikkha0 maNussa0 devAuyaM pakareMti ?, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti jAva no devAuyaM pakareMti / paraMparovavannagANaMbhaMte neraiyA kiM neraiyAuyaM pakareMti jAva devAuyaM pakareMti ?, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti tirikkhajoNiyAuyaMpipakareMtitirikkhajoNiyAuyaMpi pakareti maNussAuyaMpipakaretino devAuyaM pakareMti / anaMtaraparaMparaaNuvavannagANaM bhaMte ! nera0 kiM neraiyAuyaM pa0 pucchA no neraiyAuyaM Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 bhagavatIaGgasUtraM 14/-/1/599 pakareti jAva no devAuyaM pakarenti, evaM jAva vemANiyA, navaraM paMciMdiyatirikkhajoNiyA magussA ya paraMparovavannagA cattArivi AuyAiM pa0, sesaM taM ceva 2 // neraiyA NaM bhaMte! kiM anaMtaraniggayA paraMparaniggayA anaMtaraparaMpara aniggayA ?, goyamA neraiyA NaM anaMtaraniggayAvi jAva anaMtaraparaMparaniggayAvi, se keNaTTeNaM jAva anigga yAvi ?, goyamA ! je NaM neraiyA paDhamasamayaniggayA te NaM neraiyA anaMtaraniggayA je gaM neraiyA apaDhamasamayaniggayA te NaM neraiyA paraMparaniggayA je NaM neraiyA viggahagatisamAvannagA te NaM neraiyA anaMtaraparaMpara aNiggayA, se teNaTTeNaM go0 ! jAva aNiggayAvi, evaM jAva vemANiyA 3 // anaMtaraniggayA NaM bhaMte! neraiyA kiM neraiyAuyaM pakareti jAva devAuyaM pakareMti ?, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareti jAva no devAuyaM pakareti / paraMparaniggayA NaM bhaMte! neraiyA kiM neraiyAuyaM0 pucchA, goyamA! neraiyAyaMpi pakareti jAva devAuyaMpi pakareti / anaMtaraparaMparaaniggayA bhaMte! neraiyA pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareti jAva no devAuyaM pakareti, evaM niravasesaM jAva vemANiyA 4 / neraiyA NaM bhaMte ! kaM anaMtaraM khedovannagA paraMparakhedovavannaga anaMtaraparaMparakhedANuvavannagA?, go0 neraiyA0 evaM eeNaM abhilAveNaM taM ceva cattAri daMDagA bhANiyavvA / sevaM bhaMte! vR. 'neraiyA Na 'mityAdi, 'anaMtarovavannaga'tti na vidyate antaraM - samayAdivyavadhAnaM upapanne - upapAte yeSAM te anantaropapannakAH 'paraMparovavannaga'tti paramparA-dvitrAdisamayatA upapanneupapAte yeSAM te paramparopapannakAH, 'anaMtaraparaMparaaNuvavannaga' tti anantaraM - avyadhAnaM paramparaM ca - dvitrAdisamayarUpamavidyamAnaM utpannaM - utpAdo yeSAM te tathA, ete ca vigrahagatikAH, vigrahagatau hi dvividhasyApyutpAdasyAvidhamAnatvAditi // athAnantaropapannAdInAzrityAyurbandhamabhidhAtumAha- 'anaMtare' tyAdi, iha cAnantaropapannAnAmanantaraparamparAnupapannAnAMca caturvidhasyApyAyuSaH pratiSedho'dhyetavyaH, tasyAmavasthAyAM tathAvidhAdhyavasAyasthAnAbhAvena sarvajIvAnAmAyuSo bandhAbhAvAt, svAyuSabhAgAdau ca zeSe bandhasadbhAvAt, paramparopapannakAstu svAyuSaH SaNmAse zeSe matAntareNotkarSataH SaNmAse jaghanyatazcAntarmuhUrte zeSe bhavapratyayAttiryagmanuSyAyuSIeva kurvanti netare iti, 'evaM jAva vemANiya'tti anenoktAlApakatrayayuktazcaturviMzatidaNDako'dhyetavya iti sUcitaM, yazcAtra vizeSastaM darzayitumAha- 'navaraM paMcidie 'tyAdi / athAnantaranirgatavtAdinA'paraM daNDakamAha - 'neraiyANa' mityAdi, tatra nizcitaM sthAnAntaraprAptyA gataM gamanaM nirgataM anantaraM - samayAdinA nirvyavadhAnaM nirgataM yeSAM te'nantaranirgatAste ca yeSAM narakAduvRttAnAM sthAnAntaraM prAptAnAM prathamaH samayo varttate, tathA parampareNa - samayaparamparayA nirgataM yeSAM te tathA, te ca yeSAM narakAduvRttAnAmutpattisthAnaprAptAnAM dvayAdayaH samayAH, anantaraparamparAnirgatAstu ye narakAdudvRttAH santo vigrahagatau varttante na tAvadutpAdakSetramAsAdayanti teSAmanantarabhAvena paramparabhAvena cotpAdakSetrAprAptatvena nizcayenAnirgatatvAditi / athAnantaranirgatAdInAzrityAyurbandhamabhidhAtumAha- 'anaMtare' tyAdi, iha ca paramparAnirgatA nArakAH sarvANyAyUMSi badhnanti yataste manuSyAH paJcendriyatiryaJca eva ca bhavanti, te ca sarvAyurvandhakA Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 14, vargaH-, uddezaka :- 9 eveti, evaM sarve'pi paramparanirgatA vaikriyajanmAnaH, audArikajanmAno'pyudvRttAH kecinmanuSyapazcendriyatiryaJco bhavantyataste'pi sarvAyurbandhakA eveti / 135 anantaraM nirgatA uktAste ca kvacidutpadyamAnAH sukhenotpadyante duHkhena veti duHkhotpannakAnAzrityAha- 'neraiye 'tyAdi, 'anaMtarakhedovavannaga' tti anantaraM - samayAdyavyavahitaM khedenaduHkhenopapannaM - utpAdakSetraprAptilakSaNaM yeSAM te'nantarakhedopapatrakAH khedapradhAnotpattiprathamasamayavarttina ityarthaH ' paraMparakkhe ovavannaga' tti paramparAdvitrAdisamayatA khedenopapanne utpAde - yeSAM te paramparAkhedopapannakAH / 'anaMtara paraMparakhedANuvavannaga' tti anantaraM paramparaM ca khedena nAstyupapannakaM yeSAM te tathA vigrahagativarttina ityarthaH, 'te ceva cattAri daMDagA bhANiyavva'tti ta eva pUrvoktA utpannadaNDakAdayaH khedazabdavizeSitAzcatvAro daNDakA bhaNitavyAH, tatra ca prathamaH khedopapannadaNDako dvitIyastadAyuSkadaNDakastRtIyaH khedanirgatadaNDakazcaturthaH stu tadAyuSkadaNDaka iti // zatakaM - 14 uddezakaH- 1' samAptaH -: zatakaM - 14 uddezakaH-2H vR. anantaroddezake'nantaropapannanairayikAdivaktavyatoktA, nairayikAdayazca mohavanto bhavanti, mohazconmAda ityunmAdaprarUpaNArtho dvitIya uddezakaH, tasya cedamAdisUtram mU. (600) kativihe NaM bhaMte ! ummAde pannatte ?, goyamA ! duvihe ummAde pannatte, taMjahA- jakkhAvese ya mohaNijjassa ya kammassa udaeNaM, tattha NaMje se jakkhAese se NaM suhaveyaNatarAe ceva suhavimoyaNatarAe ceva, tattha NaM je se mohaNijjassa kammassa udaeNaM se NaM duhaveyaNatarAe ceva duhavimoyaNatarAe ceva / neraiyANaM bhaMte! kativihe ummAde pannatte ?, goyamA ! duvihe ummAde pannatte, taMjahAjakkhAvese ya mohaNijjassa ya kampassa udaeNaM, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai neraiyANaM duvihe ummAde pannatte, taMjahA -- jakkhAvese ya mohaNijassa jAva udaeNaM ?, goyamA ! deve vA se asubhe poggale pakkhivejjA / se NaM tesiM asubhANaM poggalANaM pakkhivaNayAe jakkhAesaM ummAdaM pAuNejjA, mohaNijjassa vA kammassa udaeNaM mohaNijjaM ummAyaM pAuNejjA, se keNaTTeNaM jAva ummAe / asurakumArANaM bhaMte! kativihe ummAde pannatte ?, evaM jaheva neraiyANaM navaraM deve vA se mahiDDIyatarAe asubhe poggale pakkhivejjA se NaM tesiM asubhANaMpoggalANaM pakkhivaNayAe jakkhAesaM ummAdaM pAuNejjA mohaNijjassa vA sesaM taM ceva, se teNaTTeNaM jAva udaeNaM evaM jAva dhaNiyakumArANaM, puDhavikAiyANaM jAva maNussANaM eesiM jahA neraiyANaM / vANamaMtarajoisavemANiyANaM jahA asurakumArANaM // vR. 'kativihe Na'mityAdi, 'unmAdaH' unmattatA viviktacetanAbhraMza ityarthaH 'jakkhAese ya'tti yakSo - devastenAvezaH- prANino'dhiSThAnaM yakSAvezaH / 'mohaNijasse' tyAdi tatra mohanIyaM - mithyAtvamohanIyaM tasyodayAdunmAdo bhavati yatastadudayavarttI janturatatvaM tatvaM manyate tatvamapi cAtatvaM, cAritramohanIyaM vA yatastadudaye jAnannapi viSayAdInAM svarUpamajAnanniva varttate, athavA cAritramohanIyasyaiva vizeSo vedAkhyo mohanIyaM, Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 136 bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-/2/600 yatasyadudayavizeSe'pyunmatta evaM bhavati, ydaah||1|| "ciMtei 1 iTumicchai2 dIhaM nIsasai 3 tahA jare 4 dAhe 5 / bhattaaroaga 6 mucchA 7 ummAya 8 nayANaI 9 maraNaM 10 // " iti| etayozconmAdatve samAne'pi vizeSaM darzayannAha-'tattha NamityAdi tatra tayormadhye 'suhaveyaNatarAe ceva'tti atizayena sukhena-mohajanyonmAdApekSayA'klezena vedanaM-anubhavanaM yasyAsau sukhavedanataraH sa eva sukhavedanatarakaH, caivazabdaH svarUpAvadhAraNe, 'suhavimoyaNatarAeceva'tti atizayena sukhena vimocanaM viyojanaM yasmAdasau sukhavimocanataraH, kapratyastathaiva / ___ 'tatthaNamityAdi,mohajanyonmAdaitarApekSayAduHkhavedanatarobhavatyanantasaMsArakAraNatvAt, saMsArasya ca duHkhavedanasvabhAvatvAt, itarastu sukhavedanatara eva, ekabhavikatvAditi, tathA mohajonmAda itarApekSayA duHkhavimocanataro bhavati, vidyAmantratantradevAnugrahavatAmapivArttikAnAM tasyAsAdhyatvAt, itarastusukhavimocanataraeva bhavatiyantramAtreNApi tasya nigrahItuMzakyatvAditi, Aha ca // 1 // "sarvajJamantravAdyapi yasya na sarvasya nigrahe zaktaH / mithyAmohonmAdaH sakena kila kathyatAM tulyaH? // " idaM ca dvayamapi caturviMzatidaNDake yojayannAha-'neraiyANa'mityAdi, 'puDhavikkAiyANa'mityAdau yaduktaM 'jahA neraiyANaM titena 'deve vA se asubhe poggale pakkhivejA'ityetadyakSAveze pRthivyAdisUtreSu adhyApitaM, 'vANamaMtare' tyAdau tu.yaduktaM 'jahA asurakumArANaM'tena yakSAveza eva vyantarAdisUtreSu deve vA sa mahaDDiyatarAe'ityetadhyApitaM, mohonmAdAlApakastu sarvasUtreSu samAna iti / anantaraM vaimAnikadevAnAM mohanIyonmAdalakSaNaHkriyAvizeSa uktaH, atha vRSTikAyakaraNarUpaM tameva devendrAdidevAnAM darzayan prastAvanApUrvakamAha mU. (601) asthi NaM bhaMte! pajane kAlavAse vuTTikAyaM pakareMti?, haMtA asthi| jAheNaM bhaMte! sakkAdeviMde devarAyA vuTThikAryakAukAme bhavati se kahamiyANi pakareti goyamA! tAhe cevaNaM se sakke deviMde devarAyA abhaMtaraparisaedeve saddAveti, taeNate abhitaraparisagA devA saddAviyA samANA majjhimaparisae deve sadAveMti / taeNaM te majjhimaparisagA devA sahAviyA samANA bAhiraparisae devesaddAveMti, taeNaMte bAhiraparisagA devA sadAviyA samANA bAhiraM bAhiragA devA saddAveti / tae NaM te bAhiragA devA saddAviyA samANA Abhiogie deve saddAveMti, tae NaM te jAva saddAviyAsamANAvuTTikAe deve sdaaveti|tennNtevuttttikaaiyaa devAsaddAviyA samANAvuTTikAyaM pakareMti, evaM khalu goyamA ! sakke deviMde devarAyA buTTikAyaM pkreti| asthi NaM bhaMte! asurakumArAvi devA vuTTikAyaM pakareMti?, haMtA asthi, kiM pattiyannaM bhaMte asurakumArA devA vuTTikAyaMpakareMti?, goyamA! jeimearahaMtA bhagavaMtAeesiNaMjammaNamahimAsu vA nikkhamaNamahimAsu vA NanaNuppAyamahimAsu vA parinivvANamahimAsu vA evaM khalu goyamA! asurakumArAvi devA vuTTikAyaM pakareti / evaM nAgakumArAvi evaM jAva thaNiyakumArA vANaMmaMtarajoisiyavemANiya evaM ceva // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 14, varga:-, uddezakaH - 2 137 vR. 'atthiNa' mityAdi, 'atthi' tti astyetat 'paJjanne' tti parjanyaH 'kAlavAsi' ttikAleprAvRSi varSatItyevaMzIlaH kAlavarSI, athavA kAlazcAsau varSI ceti kAlavarSI, 'vRSTikAyaM' pravarSaNato jalasamUhaM prakaroti pravarSatItyarthaH, iha sthAne zakro'pi taM prakarotIti dRzyaM, tatra ca parjanyasya pravarSaNakriyAyAM tatsvAbhAvyatAlakSaNo vidhi pratIta eva, zakrapravarSaNakriyAvidhistvapratIta iti taM darzayannAha - 'jAhe' ityAdi, athavA parjanya indra evocyate, sa ca kAlavarSI kAle- jinajanmAdimahAdau varSatItikRtvA, 'jAheNaM' ti yadA 'se kahamiyANiM pakarei' tti sa zIkra kathaM tadAnIM prakaroti ?, vRSTikAyamiti prakRtam / asurakumArasUtre 'kiM pattiyaNNaM ti kiM pratyayaM kAraNamAzrityetyarthaH 'jammaNamahimAsu va'tti janmahimAsu janmotsavAn nimittIkRtyetyarthaH / devakriyA'dhikArAdidamaparamAha mU. (602) jAhe NaM bhaMte! IsANe deviMde devarAyA tamukkAyaM kAukAme bhavati se kahamiyANiM pakareti ?, goyamA ! tAhe ceva NaM se IsANe deviMde devarAyA abhitaraparisae deve saddAveti / tae NaM te abbhitaraparisagA devA saddAviyA samANA evaM jaheva sakkassa jAva tae NaM te AbhiogiyA devA saddAviyA samANA tamukkAie deve saddAveti / tae NaM te samukkAiyA devA saddAviyA samANA tamukkAyaM pakareti, evaM khalu goyamA ! IsANe deviMde devarAyA tamukkAyaM pakareti / atthi NaM bhaMte ! asurakumArA devA tamukkAyaM pakati ?, goyamA ! kiDDAratipattiyaM vA paDiNIyavimohaNaTTayAe vA guttIsaMrakkhaNaheuM vA appaNo vA sarIrapacchAyaNaTTayAe / evaM khalu goyamA ! asurakumArAvi devA tamukkAyaM pakareMti evaM jAva vemANiyA / sevaM bhaMte 2 tti jAva viharai // vR. 'jAhe Na'mityAdi, 'tamukkAe' tti tamaskAyakAriNaH 'kiDDAraipattiyaM' ti kraDArUpA rati krIDArati athavA krIDAca-khelanaM ratizca-nidhuvanaM krIDAratI saiva te eva vA pratyayaH - kAraNaM yatra tat kraDAratipratyayaM 'guttIsaMrakkhaNaheuM va 'tti gopanIyadravyasaMrakSaNahetorveti // zatakaM - 14 uddezakaH - 2 samAptaH -: zatakaM - 14 uddezakaH-3H dvitIyoddezake devavyatikara uktaH, tRtIye'pi sa evocye ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtrammU. (603) deve NaM bhaMte! mahAkAe mahAsarIre anagArassa bhAviyappaNo majjhamajjheNaM vIivaejjA ?, goyamA ! atthegaie vIivaejjA atthegatie no vIivaejjA / ! evaM i atthegatie vIivaejjA atthegatie no vIivaejjA ? goyamA ! duvihA devA pannattA, taMjahA - mAyImicchAdiTThIuvavannagA ya amAyIsamma - diTThIuvavannagAya, tattha NaM je se mAyI micchaddiTThI uvavannae deve se NaM anagAraM bhAviyappANaM pAsai 2 no vaMdati no nama'sati no sakkAreti no kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM jAva pajjuvAsati, se gaM anagArassa bhAviyappaNo majjhaMmajjheNaM vIivaejjA, tattha NaMje se amAyI sammaddiTThiuvavannae deve se NaM anagAraM bhAviyappANaM pAsai pAsittA vaMdati nama'sati jAva pajjuvAsati, se NaM anagArassa bhAviyappaNo majjhaMmajjheNaM no vIyIvaez2A, se teNa0 goyamA ! evaM vuccai jAva no vIivaejjA / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaimaannie|| 138 bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-/3/601 asurakumAre NaM bhaMte ! mahAkAye mahAsarIre evaM ceva evaM devadaMDao bhANiyabvo jAva 'deveNamityAdi, iha ca kvacidiyaM dvAragAthA dRshyte||1|| ___ "mahakkAe sakkAre sattheNaM vIIvayaMti devAu / vAsaMcevaya ThANA neraiyANaMtu pariNAme // " iti / asyAzcArthaH uddezakArthAdhigamAvagamya eveti / 'mahAkAya'tti mahAn-bRhan prazasto vA kAyo-nikAyo yasya sa mahAkAyaH, 'mahAsarIre'tti bRhttnuH| evaM devadaMDaobhANiyavvotti nArakapRthivIkAyikAdInAmadhikRtavyatikarasyAsambhavAd devAnAmevaca saMbhavAddevadaNDako'travyatikare bhnnitvyiti||praag devAnAzritya madhyagamanalakSaNo durvinaya uktaH // atha nairayikAdInAzritya vinayavizeSAnAha____ mU. (604)asthibhaMte! neraiyANaM sakkAreti vA sammANeti vA kiikammei vA abbhuTThANei vA aMjalipaggaheti vA AsaNAbhiggaheti vA AsaNANuppadANeti vA iMtassa paccuggacchaNayA Thiyassa pajjuvAsaNayA gacchaMtassa paDisaMsAhaNayA ?, no tiNaDhe smddhe| asthiNaM bhaMte! asurakumArANaM sakAreti vA sammANeti vA jAva paDisaMsAhaNayA vA?, haMtAaMtthi, evaMjAva thaNiyakumArANaM, puDhavikAiyANaMjAvacauridiyANaMeesiMjahA neraiyANaM asthiNaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM sakkArei vA jAva paDisaMsAhaNayA?, haMtA asthi, no ceva NaM AsaNAbhiggahei vA AsaNANuppayANei vA, maNussANaM jAva vemANiyANaM jahA asurkumaaraannN|| vR. 'atthi Na'mityAdi, 'sakkArei vatti satkAro-vinayAhSu vandanAdinA''darakaraNaM pravaravastrAdidAnaM vA 'satkAro pavaravatthamAIhiM' iti vacanAt 'sammANei vatti sanmAnaHtathAvidhapratipattikaraNaM 'kiikammei vatti kRtikarmavandanaM kAryakaraNaM vA 'abbhuTThANei vatti abhyutthAnaM-gauravArhadarzane viSTaratyAgaH 'aMjalipaggaheiva'tti aaliprgrhH-anyjlikrnnm| _ 'AsaNAbhiggahei vatti AsanAbhigrahaH-tiSThata eva gauravyasyAsanAnayanapUrvakamupavizateti bhaNanaM AsaNANuppayANeiva'tti AsanAnupradAnaM-gauravyamAzrityAsanasya sthAnAntarasaJcAraNaM iMtassa paccuggacchaNaya'ttiAgacchato gauravyasyAbhimukhagamanaM ThiyassapajjuvAsaNaya'tti tiSThatau gauravyasya seveti 'gacchatassa paDisaMsAhaNaya'tti gacchato'nuvrajanamiti, ayaM ca vinayo nArakANAM nAsti, sttNduHsthtvaaditi| " mU. (605) appaDDIe NaM bhaMte ! deve mahaDDiyassa devassa majhamajheNaM vIivaejA?, no tiNaDhe samaDhe, samiDDIe NaM bhaMte ! deve samaDDiyassa devassa majjhamajheNaM vIivaejjA, no iNamaTTe samaDhe, pamattaM puNa viiivejjaa| se NaM bhaMte ! kiM sattheNaM avakkamittA pabhUaNakkamittA pabhU?, goyamA ! avakkamittA pabhU no aNakamittA pabhU, seNaM bhaMte ! kiM puTviM sattheNaM akkamittA pacchA vIyIvaejA puTviM vIIva0 pacchA sattheNaM akkmejaa| evaM eeNaM abhilAveNaM jahA dasamasae AiDDIuddesae taheva niravasesaM cattAri daMDagA bhANiyavvA jAva mahaDDiyA vemANiNI appaDDiyAe vemANiNIe / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 14, varga:-, uddezakaH - 3 139 vR. pUrvaM vinaya uktaH, atha tadviparyayabhUtAvinayavizeSaM devAnAM paraspareNa pratipAdayannAha - 'appaDDie Na'mityAdi, evaM eeNaM abhilAveNa 'mityAdau 'AiDiuddesae' tti dazamazatasya tRtIyoddezake 'niravasesaM' ti samastaM prathamaM daNDakasUtraM vAcyaM tatra cAlparddhikamaharddhikAlApakaH samarddhikAlapakazcetyAlApakadvayaM sAkSAdeva darzitaM kevalaM samarddhikAlApakasyAnte'yaM sUtrazeSo dRzyaH " goyamA ! puvvi sattheNaM akkamittA pacchA vIIvaejA no puvviM vaIvaittA pacchA sattheNaM akkamijjatti, tRtIyastu maharddhikAlAparddhikAlApaka evaM - 'mahaDDie NaM bhaMte! deve appaDDiyassa devarasa majjhaMmajjheNaM vIivaejjA ?, haMtA vIiejjA, se NaM bhaMte ! kiM sattheNaM akkamittA pabhU aNakkamittA pabhU ?' zastreNa hatvA' hatvA vetyarthaH, 'goyamA ! akkamittAvi pabhU aNakkamittAvi pabhU, se NaM bhaMte! kiM puvvi sattheNaM akkamittA pacchA vIivaejjA puvviM vIivaejjA pacchA sattheNaM akkamejjA ?, goyamA ! puvviM vA sattheNaM akkamittA pacchA vIivaejjA puvviM vA vIivaittA pacchA sattheNaM akkamija 'tti, 'cattAri daMDagA bhANiyavva 'tti / [ tatra prathamadaNDaka uktAlApakatrayAtmako devasya devasya ca, dvitIyastvevaMvidha eva navaraM devasya ca devyAzca, evaM tRtIyo'pi navaraM devyAzca devasya ca, caturtho'pyevaM navaraM devyAzca devyAzceti, ata evAhaM-'jAva mahaDDiyA vemANiNI appaDDiyAe vemANiNIe 'tti, 'majjhaMmajjheNa ' mityAdi tu pUrvoktAnusAreNAdhyeyamiti / anantaraM devavaktavyatoktA / ] athaikAntaduHkhitatvena tadviparyayabhUtA nArakA iti tadgatavaktavyatAmAha mU. (606) rayaNappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte! kerisiyaM poggalapariNAmaM paccaNubbhavamANA viharaMti ?, goyamA ! aniTTaM jAva amaNAmaM evaM jAva ahesattamApuDhavineraiyA / evaM vedaNApariNAmaM evaM jahA jIvAbhigame bitie neraiyauddesae jAva ahesattamApuDhavineraiyANaM bhaMte! kerisayaM pariggahasannApariNAmaM paccaNubbhavamANA viharaMti ?, goyamA ! aniTTaM jAva amaNAmaM / sevaM bhaMte ! 2 tti // vR. 'rayaNe' tyAdi. 'evaM veyaNApariNAmaM ti pudgalapariNAmavad vedanApariNAmaM pratyanubhavanti nArakAH, tatra caivamabhilApaH 'rayaNappabhApuDhavineraiyA NaM bhaMte ! kerisayaM veyaNApariNAmaM paJcaNubbhavamANA viharaMti ?, goyamA ! aniTTaM jAva amaNAmaM evaM jAva ahesattamApuDhavineraiyA' / zeSasUtrAtidezAyAha - 'evaM jahA jIvAbhigame' ityAdi jIvAbhigamoktAni caitAni viMzati padAni, tadyathA 119 11 "poggalapariNAmaM 1 veyaNAi 2 lesAi 3 nAmagoe ya 4 / araI 5 bhae 6 soge 7 khuhA 8 pivAsAya 9 vAhI ya 10 // // 2 // usAse 11 aNutAve 12 kohe 13 mANe ya 14 mAya 15 lobhe ya 16 / cattAriya sannAo 20 neraiyANaM parINAme || iti, tatra cAdyapadadvayasyAbhilApo darzita eva, zeSANi tvaSTAdazAdyapadadvayAbhilApenAdhyeyAnIti // zatakaM - 14 uddezakaH - 3 samAptaH Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 bhagavatI aGgasUtraM (2) 14/-/4/607 -: zatakaM-14 uddezakaH-4: vR. tRtIyoddezake nArakANAM pudgalapariNAma ukta iti, caturthoddezake'pa pudgalapariNAmavizeSa evocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram - mU. (607) esa NaM bhaMte! poggale tItamanaMtaM sAsayaM samayaM lukkhI samayaM alukkhI samayaM lukkhI vA alukkhI vA ? puvviM ca NaM karaNeNaM anegavannaM anegarUvaM pariNAmaM pariNamati ?, aha se pariNAme nijjinne bhavati tao pacchA egavanne egarUve siyA ?, haMtA goyamA ! esa NaM poggale tIte taM ceva jAva egarUve siyA / esa NaM bhaMte! poggale paDuppannaM sAsayaM samayaM ? evaM ceva, evaM anAgayamanaMtaMpi // esa NaM bhaMte! khaMdhe tItamanaMtaM ? evaM ceva khaMdhevi jahA poggale // 119 11 vR. 'esa NaM bhaMte!' ityAdi, iha punaruddezakArthaH saGgrahagAthA kvacid dRzyate, sA ceyaM"poggala 1 khaMdhe 2 jIve 3 paramANU 4 sAsae ya 5 carame ya / duvihe khalu pariNAme ajIvANaM ca jIvANaM 6 // " asyAzcArthaH uddezakArthAdhigamAvagamya eveti, puggale' tti pudgalaH paramANuH skandharUpazca 'tItamanaMtaM sAsayaM samayaM'ti vibhaktipariNAmAdatIte anante aparimANatvAt zAzvate akSayatvAt 'samaye' kAle 'samayaM lukkhI'ti samayamekaM yAvadrUkSasparzasadbhAvAdrkSI / tathA 'samayaM alukkhI' tti samayamekaM yAvadarUkSasparzasadbhAvAd 'arUkSI' snigdhasparzavAn babhUva, idaM ca padadvayaM paramANau skandhe ca saMbhavati, tathA 'samayaM lukkhI vA alukkhI va 'tti samayameva rUkSazcArUkSazca rUkSasnigdhalakSaNasparzadvayopeto babhUva, idaM ca skandhApekSaM yato dvayaNukAdiskandhe dezo rUkSo dezazcArUkSo bhavatItyevaM yugapadrUkSasnigdhasparzasambhavaH, vAzabdau ceha samuccayArthI, evaMrUpazca sannasau kimanekavarNAdipariNAmaM pariNamati punazcaikavarNAdipariNAmaH syAt ? iti pRcchannAha 'puvviM ca NaM karaNeNaM anegavannaM anegarUvaM pariNAmaM pariNamai' ityAdi, 'pUruvaM ca' ekavarNAdipariNAmAprAgeva 'karaNena' prayogakaraNena vizrasAkaraNena vA 'anekavarNaM' kAlanIlAdivarNabhedenAnekarUpaM gandharasasparzasaMsthAnabhedena 'pariNAma' paryAyaM pariNamati atIkAlaviSayatvAdasya pariNatavAniti draSTavyaM pudgala iti prakRtaM, saca yadi paramANustadA samayabhedenAnekavarNAditvaM pariNatavAn, yadi ca skandhastadA yaugapadyenApIti / 'aha se 'tti 'atha' anantaraM saH - eSa paramANoH skandhasya cAnekavarNAdipariNAmo 'nirjIrNa' kSINo bhavati pariNAmAntarAdhAyakakAraNopanipAtavazAt 'tataH pazcAt' nirjaraNAnantaram 'ekavarNa' apetavarNAntaratvAdekarUpo vivakSitagandhAdiparyAyApekSayA'paraparyAyANAmapetatvAt 'siya'tti babhUva atItakAlaviSayatvAdasyeti praznaH, ihottarametadeveti, anena ca pariNAmitA pudgaladravyasya pratipAditeti / 'esaNa'mityAdi varttamAnakAlasUtraM, tatra ca 'paDuppannaM' ti vibhaktipariNAmAt 'pratyutpanne' varttamAne 'zAzvate' sadaiva tasya bhAvAt 'samaye' kAlamAtre 'evaM ceva' tti karaNAtpUrvasUtroktamidaM dRzyaM-'samayaM lukkhI samayaM alukkhI samayaM lukkhI vA alukkhI vA' ityAdi, yaccehAnantamiti nAdhItaM tadvarttamAnasamayasyAnantatvAsambhavAt, atItAnAgatasUtrayAstvanantAmatyaghIta tayorananta Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 14, vargaH, uddezakaH - 4 tvasambhavAditi / anantaraM pudgalasvarUpaM nirUpitaM, pudgalazca skandho'pi bhavatIti pudgalabhedabhUtasya skandhasya svarUpaM nirUpayannAha - 'esa NaM bhaMte! khaMdhe' ityAdi // skandhazca svapradezApekSayA jIvo'pi syAditItthameva jIvasvarUpaM nirUpayannAha 141 mU. (608) esa NaM bhaMte! jIve tItamanaMtaM sAsayaM samayaM dukkhI samayaM adukkhI samayaM dukkhI vA adukkhI vA ? puvviM ca karaNeNaM anegabhUyaM pariNAmaM pariNamai aha se veyaNijje nijjinne bhavati tao pacchA egabhAve egabhUe siyA ?, haMtA goyamA ! esaNaM jIve jAva egabhUe siyA, evaM paDuppannaM sAsayaM samayaM, evaM anAgayamanaMtaM sAsayaM samayaM // vR. 'esaNaM bhaMte! jIve' itayAdi, 'eSaH ' pratyakSo jIvo'tIte'nante zAzvate samaye samayamekaM duHkhI duHkhahetuyogAt samayaM cAduHkhI sukhahetuyogAdbabhUva samayameva ca duHkhI vA'duHkhI vA, vAzabdayoH samuccaryArthaHtvAd duHkhI ca sukhI ca taddhetuyogAt, na punarekadA sukhaduHkhavedanamasti ekopayogatvA jIvasyeti, evaMrUpazca sannasau svahetutaH kimanekabhAvaM pariNAmaM pariNamati punazcaikabhAvapariNAmaH syAt ? iti pRcchannAha 'puvviM ca karaNeNaM anegabhAvaM anegabhUyaM pariNAmaM pariNamai' 'pUrvaM ca ' ekabhAvapariNAmAThprAgeva karamena kAlasvabhAvAdikAraNasaMvalitatayA zubhAzubhakarmavandhahetubhUtayAkriyayA'neko bhAvaH - paryAyo duHkhitvAdirUpo yasmin sa tathA tamanekabhAvaM pariNAmamiti yogaH 'anegabhUyaM' ti anekabhAvatvAdevAnekarUpaM 'pariNAmaM' svabhAvaM 'pariNamai'tti atItakAlaviSayatvAdasya 'pariNa - tavAn' prAptavAniti / 'aha se 'tti atha 'tat' duHkhitatvAdyanekabhAvahetubhUtaM 'veyaNijje' tti vedanIyaM karmma upalakSaNatvAccAsya jJAnAvaraNIyAdi ca 'nirjIrNaM' kSINaM bhavati tataH pazcAt 'egabhAve' tti eko bhAvaH sAMsArikasukhaviparyayAt svAbhAvikasukharUpo yasyAsAvekabhAvo'ta eva 'ekabhUtaH ' ekatvaM prAptaH 'si' tti babhUva karmmakRtadharmmAntaravirahAditi praznaH, ihottarametadeva / evaM pratyutpannAnAgatasUtre apIti / pUrvaM skandha uktaH, sa ca skandharUpatyAgAdvinAzI bhavati, evaM paramANurapi syAnna vA ? ityAzaGkAyAmAha - mU. (609) paramANupoggale NaM bhaMte! kiM sAsae asAsae ?, goyamA ! siya sAsae siya asAsae, sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai siya sAsae siya asAsae ?, goyamA ! davvaTTayAe sAsae vannapajjavehiM jAva phAsapajjavehiM asAsae se teNadveNaM jAva siya sAsae siMya asAsae / vR. 'paramANupoggale NaM' ti pudgalaH skandho'pi syAdataH paramANugrahaNaM 'sAsae 'ttizazvadbhavanAt 'zAzvataH' nityaH azAzvatastvanityaH 'siya sAsae' tti kathaJcicchAzvataH 'davvaTTayAe' ti dravyaM - upekSitaparyAyaM vastu tadevArtho dravyArthaH stadbhAvastattA tayA dravyArthaH tayA zAzvataH skandhAntarbhAve'pi paramANutvasyAvinaSTatvAt pradezalakSaNavyapadezAntaravyapadezyatvAt / 'vannapajjavehiM'ti pari-sAmastyenAvanti - gacchanti ye te paryavA vizeSA dharmmA ityanarthAntaraM teca varNAdibhedAdanekadhyetyato vizeSyate-varNasya paryavA varNaparyavA atastaiH, 'asAsae' tti vinAzI, paryavANAM paryavatvenaiva vinazvaratvAditi / / paramANvadhikArAdevedamAha / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-/4/610 mU. (610) paramANupoggale NaM bhaMte ! kiM carame acarame?, goyamA! davvAdeseNaM no carime acarime, khettAdeseNaM siya carime siya acarime, kAlAdeseNaM siya carame siya acarime, bhAvAdeseNaM siya carime siya acarime // vR. 'paramANu'ityAdi, carame'tti yaH paramANuryasmAdvivakSitabhAvAcyutaHsan punastaMbhAvaM naprApsyatisa tadbhAvApekSayA caramaH, etadviparItastvacarama iti, tatra 'davvAdeseNaM tiAdezaHprakArodravyarUpaAdezodravyAdezastena no caramaH, sahidravyataH paramANutvAcyutaHsaGghAtamavApyApi tatazcyutaH paramANutvalakSaNaM drvytvmvaapsytiiti|| 'khettAdeseNaM ti kSetravizeSitatvalakSaNaprakAreNa 'syAt' kadAciccaramaH, katham ?, yatra kSetre kevalIsamudghAtaMgatastatra kSetreyaH paramANuravagADho'sau tatra kSetretena kevalinA samudghAtagatena vizeSito na kadAcanApyavagAhaM lapsyate, kevalino nirvANagamanAdityevaM kSetratazcaramo'sAviti, nirvizeSaNakSetrApekSayA tvacaramaH, tatkSetrAvagAhasya tena lpsymaantvaaditi| ___'kAlAdeseNaM'ti kAlavizeSitatvalakSaNaprakAreNa 'siya carame'tti kathaJciccaramaH, katham yatrakAle pUrvAhrAdau kevalinA samudghAtaH kRtastatraivayaH pamarANutayA saMvRttaH sacataMkAlavizeSaM kevalisamudghAtavizeSitaMna kadAcanApi prApsyatitasya kevalinaH siddhigamanenapunaH paramANutayA saMvRttaH sa ca taM kAlavizeSaM kevalisamudghAtavizeSitaM na kadAcanApi prApsyati tasya kevalinaH siddhigamanenapunaH samudghAtAbhAvAditi tadapekSayAkAlatazcaramo'sAviti, nirvizeSaNakAlApekSayA tvacarama iti| bhAvAeseNaM'tibhAvo-varNAdivizeSastadvizeSalakSaNaprakAreNa 'syAccaramaH' kathaJciccaramaH, kathaM ?, vivakSitakevalisamudghAtavasare yaH pudgalo varNAdibhAvavizeSaM pariNataH sa vivakSitakevalisamudghAtavizeSitavarNapariNAmApekSayAcaramoyasmAttatkevalinirvANepunastaMpariNAmamasau naprApsyatIti, idaMcavyAkhyAnaMcUrNikAramatamupajIvya kRtmiti|anntrN paramANozcaramatvAcaramatvalakSaNaH pariNAmaH pratipAditaH, atha pariNAmasyaiva bhedAbhidhAnAyAha mU. (611) kaivihe NaM bhaMte ! pariNAme pannatte?, goyamA ! duvihe pariNAme pannatte, taMjahA-jIvapariNAme ya ajIvapariNAme ya, evaM pariNAmapayaM niravasesaMbhANiyabvaM / sevaM bhate! 2 jAva vihrti|| vR. 'kaivihe Na mityAdi, tatra pariNamanaM-dravyasyAvasthAntaragamanaM pariNAmaH, Aha c||1|| "pariNAmo hyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / natu sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH // " iti| 'pariNAmapayaMtiprajJApanAyAMtrayodazaMpariNAmapadaM,taccaivaM-'jIvapariNAmeNaMbhaMte! kaivihe pannate?,goyamA! dasavihepannatte, taMjahA gaipariNAmeiMdiyapariNAmeevaM kasAyalesAjogauvaoge nANadasaNacarittavedapariNAme 'ityAdi, tathA 'ajIvapariNAmeNaMbhaMte! kaivihe pannatte?, goyamA! dasavihepannattetaMjahA-baMdhapariNAme 1 gaipariNAme 2 evaM saMThANa 3 bheya 4 vanna 5 gaMdha 6 rasa 7 phAsa 8 agurulahuya 9 saddapariNAme 10" ityaadi| zatakaM-14 uddezakaH-4 samAptaH Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 14, vargaH, uddezakaH - 5 143 -: zatakaM - 14 uddezakaH-5: vR. caturthoddezake pariNAma ukta iti pariNAmAdhikArAdvayativrajanAdikaM vicitraM pariNAmamadhikRtya paJcamoddezakamAha, tasya cedamAdisUtram - 'mU. (612) neraie NaM bhaMte ! aganikAyarasa majjhaMmajjheNaM vIivaejA ?, goyamA ! atthegatie vIivaejjA atthegatie no vIivaejjA, se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai atthegaie vIivaejjA atthegatie no vIivaejjA ?, goyamA ! neraiyA duvihA pannattA, taMjahA- viggahagatisamAvannagA ya aviggahagatisamAvannagA ya, tattha NaM je se viggahagatisamAvannae neratie se NaM aganikAyassa majjhaMmajjheNaM vIivaejjA, se NaM tattha jhiyAejA ?, no tiNaTTe samaTTe, no khalu tattha satthaM kamai, tattha NaM je se aviggahagaisamAvannae neraie se NaM aganikAyassa majjhaMmajjheNaM no vIivaejjA, se teNaTTeNaM jAva no vIivaejjA / asurakumAre NaM bhaMte! aganikAyassa pacchA, goyamA ! atthegatie vIivaejjA atthegatie no vIivaejjA, se keNaTTeNaM jAva no vIivaejjA ?, goyamA ! asurakumArA duvihA pannattA, taMjahA-viggahagaisamAvagannagA ya aviggahagaisamAvannagA ya, tattha NaM je se viggahagaisamAvannae asurakumAre se NaM evaM jaheva neratie jAva vakkamati, tattha NaM je se aviggahagaisamAvannae asurakumAre se NaM atthegatie aganikAyassa majjhaMmajjheNaM vItIvaejjA atthegatie no vIiva0, jeNaM vItIvaejjA se NaM tattha jhiyAejjA ? no tiNaTTe samaTTe, no khalu tattha satthaM kamati, se teNaTTeNaM evaM jAva thaNiyakumAre, egiMdiyA jahA neraiyA / beiMdiyA NaM bhaMte! aganikAyassa majjhaMmajjheNaM jahA asurakumAre tahA beiMdievi, navaraM jeNaM vayIvaejjA se NaM tattha jhiyAejA ?, haMtA jhiyAeJjA, se NaM taM ceva evaM jAva cauridie / paMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte! aganikAyapucchA, goyamA ! atthegatie vIivaejA atthegatie no vIivaejjA, se teNaTTeNaM0 ?, goyamA ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA duvihA pannattA, taMjagA- viggahagatisamAvannagA ya aviggahagaimAsavannagAya, viggahagaimAsavantrae jaheva neraie jAva no khalu tattha satthaM kamai / aviggahagaisamAvannagA paMciMdiyatirikkhajoNi duvihA pannattA, taMjahA - iDDippattA ya aNiDDippattA ya, tattha maMje se iDDippatte paMciMdiyatirikkhajoNie se NaM atthegaie aganikAyassa majjhamajjheNaM vIyIvaejjA atthegaie no vIyIvaejjA, jeNaM vIyIvaejjA se NaM tattha jhiyAejA no tiNaTTe samaTTe, no khalu tattha satthaM kamai / tattha NaM je se aNiDDippatte paMciMdiyatirikkhajoNie se NaM atthegatie aganikAyassa majjhaMmajjheNaM vIyIvaejjA atthegatie no vIivaejjA, jeNaM vIyIvaejjA se NaM tattha jhiyAejA ?, haMtA jhiyAejA, se teNaTTeNaM jAva no vIyIvaejjA / evaM maNussevi, vANamaMtarajoisiyavemANie jahA asurakumAre / / vR. 'neraie Na 'mityAdi, iha ca kvaciduddezakArthaH saGgrahagAthA dRzyate, sA ceyaM119 11 "neraiya agaNimajjhe dasa ThANA tiriya poggale deve / pavvayabhittI ullaMghaNA ya pallaMghaNA ceva // " iti / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 bhagavatIaGgasUtraM 14/-15/612 ___ arthaHzcAsyA uddezakArthAvagamagamya iti, nokhalu tatthasatthaMkamaiti vigrahagatisamApano hi kArmaNazarIratvena sUkSmaH, sUkSmatvAcca tatra 'zastram' agnyAdikaM na kAmati / 'tatthaNaMjese'ityAdi, avigrahagatisamApannautpattikSetropapanno'bhidhIyatenatuRjugatisamApannaH tasyeha prakaraNe'nadhikRtatvAt, sa cAgnikAyasya madhyena na vyativrajati, nArakakSetre bAdarAgnikAyasyAbhAvAt, manuSyakSetra eva tadbhAvAt, yaccottarAdhyayanAdiSuzrUyate-"huyAsaNe jalaMtaMmi daDapuvvo anegso|" ityAdi tadagnisazadrahavyAntarApekSayA'vaseyaM, saMbhavanti ca tathAvidhazaktimanti dravyANi tejoleshyaadrvyvditi| asurakumArasUtre vigrahagatiko nArakavat,avigrahagatikastuko'pyagnemadhyena vyativrajet yo manuSyalokamAgacchati, yastuna tatrAgacchati asau na vyativrajet, vyativrajannapicanadhyAyate dhyAyate vA, yato na khalu tatra zastraM kramate sUkSmatvAdvaikrayazarIrasya zIghratvAcca tadgateriti / 'egidiyajahAneraiya'tti, katham?,yatovigrahe te'pyagnimadhyena vyativrajanti sUkSmatvAnna dahyanteca, avigrahagatisamApanakAzcate'pi nAgnemadhyena vyativrajanti sthAvaratvAt, tejovAyUnAM gatisatayA'gnemadhyena vyativrajanaM yaddazyate tadihana vivakSimiti sambhAvyate, sthAvaratvamAtrasyaiva vivakSitatvAt, sthAvaratve hi asti kathaJcitteSAM gatyabhAvo yadapekSayA sthAvarAste vyapadizyante, anyathA'dhikRtavyapadezya nirnibandhanatA syAt, tathA tadvAyvAdipAratantreNa pRthivyAdInAmagnimadhyena vyativrajanaM zyate tadiha na vivakSitaM, svAtantryakRtasyaivatasyavivakSaNAt, cUrNikAraH punarevamAha 'egidiyANa gaInasthittitena gacchanti,egevAukkAiyA paraperaNesugacchaMtivirAhijjaMti ya'tti, paJcendriyatiryaksUtre 'iTippattA ya'tti vaikriyalabdhisampannAH 'atthegaie aganikAyasse'tyAdi, astyekakaH kazcit paJcendriyatiryagayoniko yomanuSyalokavartIsa tatrAgnikAyasambhavAttanmadhyenavyativrajet, yastu manuSyakSetrAdvahirnAsAvagnemadhyena vyativrajet, agnerevatatrAbhAvAt, tadanyo vAtathAvidhasAmAyabhAvAt, 'no khalu tattha satthaMkamaitti vaikriyAdilabdhimatipaJcendriyatirazci nAgnyAdikaM zastraM kramata iti / / atha daza sthAnAnIti dvAramabhidhAtumAha mU. (613) neratiyA dasa ThANAiMpaJcaNubbhavamANA viharaMti, taMjahA-aniTThA saddA aniTThA rUvA aniTThA gaMdhA aniTThA rasA aniTThA phAsA aniTThA gatI aniTThA ThitI aniTe lAvanne aniTe jase kittI aniTe utttthaannkmmblviiriypuriskkaarprkkme| asurakumArA dasa ThANAI pacchaNubbhavamANA viharaMti, taMjahA-iTThA saddA iTThA rUvA jAva iDhe uhANakammabalavIriyapurisakkAraparakkame evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikkAiyAchaTThANAI paccaNubbhavamANA vi0, taM0-iTThAniTThA phAsA iTThAniTThA gatI evaM jAva parakkame, evaM jAva vnnssikaaiyaa| beiMdiyA sattahANAiMpaccaNubbhavamANAviharaMti, taMjahA-iTThAniTThA rasAsesaMjahA egidiyANaM, tediyA NaM aTThANAiM pacaNubhavamANA vi0, taM0-iTThAniTThA gaMdhA sesaMjahA bediyANaM cauridiyA navaTThANAI paccaNubbhavamANA viharaMti, taM0-iTThAniTThA rUvA 'sesaM jahA teMdiyANaM / paMciMdiyatirikkhajoNiyA dasaThANAI paccaNubbhavamANA viharaMti, taMjahA-hAnihA saddA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-14, vargaH-, uddezakaH-5 145 . jAva parakkame, evaM maNussAvi, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurkumaaraa| vR. 'neraiyA dasa ThANAiM'ityAdi, tatra 'aniTThA gai'tti aprazastavihAyogatinAmodayasampAdyA narakagatirUpA vA, 'aniTThA Thiti'tti prAkRtatvAdaniSTeti draSTavyaM yazasA-sarvadiggAmiprakhyAtirUpeNa parAkramakRtena vA saha kIrti-ekadiggAminI prakhyAtiniphalabhUtA vA yazaHkIrti, aniSTatvaMcatasyAduSprakhyAtirUpatvAt, aniTeuTThANe'tyAdi, utthAnAdayo vIryAntarAyakSayopazamAdijanyavIryavizeSAH, aniSTatvaM ca teSAM kutsittvaaditi| - 'puDhavikkAie'tyAdi, 'chaTThANAiMtipRthivIkAyikAnAmekendriyatvena pUrvoktadazasthAnakamadhye zabdarUpagandharasA na viSaya iti sparzAdInyeva SaT te pratyanubhavanti, 'iTThAniTThA phAsa'tti sAtAsA-todayasambhavAt zubhAzubhakSetrotpattibhAvAcca, 'iTThAniTThA gaitti yadyapiteSAMsthAvaratvena gamanarUpA gatirnAsti svabhAvatastathA'pi parapratyayAsAbhavatIti zubhAzubhatveneSTAniSTavyapadezAre syAt, athavAyadyapipAparUpatvAttiryaggatiraniSTaiva syAttathA'pISayAgbhArA'pratiSThAnAdikSetrotpattidvAreNepTAniSTagatisteSAM bhaavniiyeti| __ 'evaMjAvaparakkame tivacanAdidaM dRzyam-'iTThAniTThA ThiI'sAcagativadbhAvanIyA 'iTThAniTe lAvanne' idaMca maNyandhapASANAdiSubhAvanIyam'iTThAniDhejasokittI' iyaMsaprakhyAtyasaprakhyAtirUpA maNyAdiSvevAvaseyeti, 'iTThAniTe uTThANajAvaparakkame utthAnAdica yadyapiteSAMsthAvaratvAnnAsti tathA'pi prAgbhavAnubhUtotthAnAdisaMskAravazAttadiSTamaniSTaM vA'vaseyamiti / beMdiyA sattaTThANAI'ti zabdarUpag2andhAnAM tadaviSayatvAt, rasasparzAdisthAnAni ca zeSANyekendriyANAmiveSTAniSTAnyavaseyAni, gatistu teSAM trasatvAdgamanarUpA dvidhA'pyasti, bhvgtistuutpttisthaanvishessennessttaanissttaa'vseyeti| .. atha 'tiriyapoggale deve' ityAdidvAragAthoktArthAbhidhAnAyAha mU. (614) deve NaM bhaMte ! mahiDDIe jAva mahesakkhe bAhirae pogge apariyAittA pabhU tiriyapavvayaM vA tiriyabhittiM vA ullaMghettae vA pallaMghettae vA?, goyamA! no tiNaDhe samaDhe / deve NaM bhaMte ! mahiDDie jAva mahesakkhe bAhirae poggale pariyAittA pabhU tiriya jAva pallaMghettae vA?, haMtA pbhuu| sevaM bhaMte bhaMtetti // vR. 'deve Na'mityAdi, 'bAhirae'tti bhavadhAraNIyazarIravyatiriktAn 'apariyAitta'tti 'aparyAdAya' agRhItvA 'tiriyapavvayaMti tirazcInaM parvataM gacchato mArgAvarodhakaM tiriyaM bhittiM vattitiryagbhittiM-tirazcInAM prAkAravaraNDikADibhittiM parvatakhaNDaMveti ullaMghettae'ttisakRdullaGghane 'pallaMghettae vatti punaH punrlngghneneti|| zatakaM-14 uddezakaH-5 samAptaH -:zatakaM-14 uddezakaH-6:vR. paJcamoddezake nArakAdijIvavaktavyatoktA SaSThe'pi saivocyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram[5]10] - " Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 bhagavatIagasUtraM (2) 14/-/6/615 mU. (615) rAyagihejAvaevaMvayAsI-neraiyaNaMbhaMte! kimAhArA kiMparimANA kiMjoNIyA kiMThitIyA pannatA?, goyamA ! neraiyA NaM poggalAhArA poggalapariNAmA poggala-joNiyA poggaladvitIyA kammovagA kammaniyANA kammahitIyA kammuNAmeva vippariyAsameti evaM jAva vemaanniyaa| vR. 'rAyagihe'ityAdi, 'kimAhAra'ti kimAhArayantIti kimAhArAH 'kiMpariNAma'tti kimAhAritaM satpariNAmayantIti kiMpariNAmAH 'kiMjoNIya'tti kA yoni-utpattisthAnaM yeSAMte kiMyonikAH, evaM kiMsthitikAH, sthitizca avasthAnahetuH, atrottaraM krameNaiva dRzyaM vyaktaM ca / __ navaraM 'puggalajoNIya'ttipudgalAH-zItAdisparzAyonI yeSAMtetathA, nArakAhizItayonaya uSNayonayazceti, 'poggalaTThiiya'ttipudgalA-AyuSkakarmapudgalAH sthitiryeSAMnarakesthitihetuvAtte tathA, atha kasmAtte pudgalasthitayo bhavantItyata Aha ___ 'kammovage'tyAdi karma-jJAnAvaraNAdipudgalarUpamupagacchanti-bandhanadvAreNopayAntIti karmopagAH, karmanidAnaM-nArakatvanimittaM karma bandhanimittaM vA yeSAM te karmanidAnAH, tathA karmaNaH-karmapudgalebhyaH sakAzAsthitiryeSAMtekarmasthitayaH, tathA kammuNAmeva vippariyAsameti' karmaNaiva hetubhUtena makAraAgamikaH viparyAsaM-paryAyAntaraMparyAptAparyAptAdikamAyAnti prApnuvanti ataste pudgalasthitayo bhavantIti / / AhAramevAzrityAha . mU. (616) neraiyA NaM bhaMte ! kiM vIyIdavvAiM AhAreMti avIcidavvAiM AhAreMti ?, goyamA ! neratiyA vIcidavvAiMpi AhAraiti avIcidavvAiMpiAhAreti, se keNatuNaM bhaMte ! evaM puccai neratiyA vIci0 taM ceva jAva AhAreti? goyamA ! je NaM neraiyA egapaesUNAiMpi davvAiM AhAreti te.NaM neratiyA vIcidavvAI AhAreti, jeNaM neratiyA paDipunnAiMdavvAiMAhAreti, te NaM neraiyA avIcidavvAiMAhAreMti, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai jAva AhAreti, evaM jAva vemANiyA aahaareNti|| vR. neraiyANa'mityAdi, vIidavvAiMtivIci-vivakSitadravyANAMtadavayavAnAMcaparaspareNa pRthagbhAvaH 'vIcirapRthagbhAve itivacanAta, tatra vIcipradhAnAnidravyANivIcidravyANiekAdipradezanyUnAnItyarthaH, etanniSedhAdavIcidravyANi, ayamatra bhAvaH-yAvatA dravyasamudAyenAhAraH pUryatesa ekAdipradezono vIcidravyANyucyante paripUrNastvavIcidravyANIti ttiikaakaarH|| cUrNikArastvAhAradravyavargaNAmadhikRtyedaM vyAkhyAtavAn, tatra ca yAH sarvotkRSTAhAradvavargaNAstA avIcidravyANi, yAstu tAbhya ekAdinA pradezenahInAstA vIcidravyANIti, egapaesaUNAiMpidavvAiMti ekapradezonAnyapi apishbdaadnekprdeshonaanypiiti|anntrNdnnddksyaante vaimAnikAnAmAhArabhoga uktaH, atha vaimAnikavizeSasya kAmabhogopadarzanAyAha mU. (617) jAhe NaMbhaMte! sakcha deviMde devarAyA divvAiM bhogabhogAI jiuMkAme bhavati se kahamiyANiM pakareMti ?, goyamA! tAhe cevaNaM se sakke deviMde devarAyA egaM mahaM nemipaDirUvagaM viuvvati egaMjoyaNasayasahassaM AyAmikkhaMbheNaM tini joyaNasayasahassAIjAva addhaMgulaM ca kiMcivisesAhiyaM prikkhevennN| tassaNaM nemipaDirUvassa uvariMbahusamaramaNijje bhUmibhAge patrattejAva maNINaM phAse, tassa Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-14, vargaH-, uddezakaH-6 147 NaM nemipaDirUvagassa bahumajjhadesabhAge tatthaNaM mahaMegaMpAsAyavaDeMsagaMviuvvati paMcajoyaNasayAI urlDa uccatteNaM aDDAijAiMjoyaNasayAI vikkhaMbheNaM abbhuggayamUsiyavannao jAva paDirUvaM, tassa pAsAyavaDiMsagasya ulloe paumalayabhatticitte jAva paDirUve / tassaNaMpAsAyavaDeMsagassaaMtobahusamaramaNijje bhUmibhAgejAvamaNINaM phAse maNipeDhiyA aTThajoyaNiyA jahA vemANiyANaM, tIse NaM maNipeDhiyAe uvariM mahaM ege devasayaNijje viuvvai sayaNijjavannaojAvapaDirUve, tatthaNaM se sakke deviMde devarAyA ahiM aggamahisIhiM saparivArAhiM dohi ya aniehiM naTTANieNa ya gaMdhavvANieNa ya saddhiM mahayAhayanaTTajAva divvAM bhogabhogAI bhuMjamANe vihri|| jAhe IsANe deviMde devarAyA divvAijahA sakke hAIsANeviniravasesaM, evaMsaNaMkumArevi, navaraMpAsAyavaDeMsao cha joyaNasayAiM uddhaM uccatteNaM tinni joyaNasayAI vikkhaMbheNaM maNipeDhiyA taheva atttthjoynniyaa| tIse NaM maNipeDhiyAe uvari ettha NaM mahegaM sIhAsaNaM viuvvai saparivAraM bhANiyavvaM, tattha NaM saNaMkumAre deviMde devarAyA bAvattarIe sAmAniyasAhassIhiM jAva cauhiM bAvattarIhiM AyarakkhadevasAhassIhi ya bahUhi saNaMkumArakappavAsIhiM vemANiehiM devehi ya devIhi ya saddhiM saMparivuDe mahayA jAva vihri|| evaMjahA saNaMkumAre tahAjAva pANaoaccuo navaraMjojassa parivAro sotassa bhANiyavvo pAsAyauccattaM jaM saesu 2 kappesu vimANANaM uccattaM addhaddhaM vitthAro jAva accuyassa navajoyaNasayAiM uDaM uccatteNaM addhapaMcamAiM joyaNasayAiM vikkhaMbheNaM, tattha NaM goyamA! accue deviMde devarAyA dasahiM sAmANiyasAhassIhiM jAva viharai sesaMtaM ceva sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR. 'jAhe Na'mityAdi, jAhetti yadA bhogabhogAIti bhujyanta iti bhogAH-sparzAdayaH bhogArhAbhogA bhogabhogAH manojJasparzAdaya ityarthaH tAn se kahamiyANiMpakareitiatha kathaM'kena prakAreNa tadAnIM prakaroti?-pravartata ityarthaH / 'nemipaDirUvagaM'tinemi-cakradhArAtadyogAccakramapinemi-tapratirUpakaM-vRttatayAtatsaddazaM sthAnamiti zeSaH, 'tini joyaNe'tyAdau yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'solasa yajoyamasahassAiMdoya sayAiMsattAvIsAhiyAiMkosatiyaMaTThAvIsAhiyaM ghanusayaMterasayaaMgulAiMti, uvariM tiupariSTAt 'bahusamaramaNijje ttiatyantasamoramyazcetyarthaH 'jAvamaNINaM phAso'ttibhUmibhAga-varNakastAvadvAcayo yAvanmaNInAM sparzavarNaka ityarthaH / sacAyaM-'se jahAnAmae-AliMgapokkhareivA muiMgapokhareivA'ityAdi, AliGgapuSkaraM murajamukhapuTaM-maIlamukhapuTaM tadvatsama ityarthaH, tathA 'sacchAehiM sappabhehiM samarIIhiM saujjoehiM nANAvihapaMcavannehiMmaNIhiMuvasohie taMjahA-kiNhehiM 5'ityAdi varNagandhasasparzavarNakomaNInAM vAcya iti| 'abbhuggayamUsiyavannao'tti abhyudgatocchritAdi prAsAdavarNako vAcya ityarthaH, sa ca pUrvavat, 'ulloe'tti ullokaH ulloco vA-uparitalaM 'paumalayAbhatticitte'tti padmAni latAzca padmala-tAstadrUpAbhirbhaktibhi-vicchittibhizcitro yaH sa tathA, yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'pAsAie Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-/6/617 darisaNijje abhirUve'tti, maNipeDhiyAaTThajoyaNiyAjahAvemANiyANaM ti maNipIThikA vAcyA, sAcAyamaviSkambhAbhyAmaSTayojanikA yathAvaimAnikAnAM sambadhinI natu vyantarAdisatkeva, tasyA anythaasvruuptvaat| ___sA punarevaM-'tassaNaM bahusamaramaNijjassabhUmibhAgassa bahumajjhadesabhAe etthaNaM mahaM egaM maNipeDhiyaM viuvvai, sANaM maNipeDhiyAaTThajoyaNAiMAyAmavikkhaMbheNaMpannattAcattArijoyaNAI bAhalleNaM savvarayaNAmaIacchA jAva paDirUvatti, sayaNijjavannao'tizayanIyavarNako vAcyaH, sa caivaM- 'tassa NaM devasayaNijassa imeyArUve vannAvAse pannatte' varNakavyAsaH-varNakavistaraH, 'taMjahA-nAnAmaNimayA paDipAyA sovanniyA pAyA nAnAmaNiyAiM pAyasIsagAI'ityAdiriti, 'dohiyaanIehitianIkaM-sainyaM naTTANIeNaya'tti nATya-nRtyaM tatkArakamanIkaM-janasamUho nATyAnIkaM evaM gandharvAnIkaM navaraM gandharva-gItaM, mahaye'tyAdi yAvatkaraNAdevaM dRzya ___ 'mahayAhayanaTTagIyavAiyataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppavAiyaraveNaM'tivyAkhyA cAsya prAgvat, iha ca yat zakrasya sudharmasabhAlakSaNabhogasthAnasadbhAve'pi bhogArthaH nemipratirUpakAdivikurvaNaM tajjinAsthAmAzAtanAparihArArthaM, sudharmasabhAyAM hi mANavake stambhe jinAsthIni samudrakeSu santi, tatpratyAsattau ca bhogAnubhavane tadabahumAnaH kRtaH syAta sa cAzAtaneti / siMhAsaNaMviuvvaittisanatkumAradevendra-siMhAsanaM vikurutenatuzakrezAnAviva devazayanIyaM, sparzamAtreNatasya paricArakatvAnnaMzayanIyenaprayojanamiti bhAvaH, 'saparivAraM'tisvakIyaparivArayogyAsanaparikaritamityarthaH, 'navaraM jo jassa parivAro so tassa bhANiyavvotti tatra sanatkumArasyaparivAra uktaH, evaMmAhendrasyatusaptati sAmAnikasahasrANi catanazcAGgarakSasahAnaNAM saptatayaH, brahmaNaH SaSTi sAmAnikasahasrANAM lAntakasya paJcAzat zukrasya catvAriMzat sahArasya triMzatprANatasya viMzatiacyutasya tu daza sAmAnikasahasrANi, sarvatrApica sAmAnikacaturguNA AtmarakSA iti| ___ 'pAsAyauccataMja'mityAdi tatra sanatkumAramAhendrayoH SaDyojanazatAni prAsAdasyoccatvaM brahmalAntakayoH sapta zukrasahArayoraSTau prANatendrasyAcyutendrasya ca naveti, iha ca sanatkumArAdayaH sAmAnikAdiparivArasahitAstatra nemipratirUpake gacchanti, tatsamakSamapi sparzAdipraticAraNAyA aviruddhatvAt, zakrezAnautunatathA, sAmAnikAdiparivArasamakSaMkAyapraticAraNAyA lajjanIyatvena viruddhtvaaditi|| zatakaM-14 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-14 uddezakaH-7:vR. SaSThoddezakAnte praanntaacyutendryobhogaanubhuutiruktaa, sA ca tayoH kathaJcittulyeti tulyatA'bhidhAnArthaH saptamoddezakaH, tasya cedamAdisUtram mU. (618) rAyagihe jAva evaM vayAsI parisA paDigayA, goyamAdI same bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaM AmaMtettA evaM vyaasii| cirasaMsiTTho'si me goyamA ! cirasaMthuo'si me goyamA ! ciraparicio'si me goyamA cirajusio'si me goyamA ! cirANugao'si me goyamA! cirANuvattIsi me goyamA! anaMtaraM Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 4 zatakaM-14, varga:-, uddezakaH-7 devaloe anaMtaraM mANussae bhve| kiM paraM? maraNA kAyassa bhedA io cuttA dovitullA egaTThA avisesamaNANattA bhavissAmo vR. 'rAyagihe'ityAdi, tatra kila bhagavAn zrImanmahAvIraH kevalajJAnAprAptayA sakhedasya gautamasvAminaH samAzvAsanAyAtmanastasya ca bhAvinItulyatAMpratipAdayitumidamAha-'goyame tyAdi "cirasaMsiTTho'si'tti ciraM bahukAlaM yAvat cire vA-atIte prabhUte kAle saMzliSTa:snehAtsaMbaddhazcirasaMzliSTaH 'asi' bhavasi 'me' mayAmama vA tvaM he gautama!, 'cirasaMthuo'tti ciraMbahukAlam atItaM yAvat saMstutaH-snehAprazaMsitazcirasaMstutaH, evaM 'ciraparicie'tti punaH punardarzanataH paricitazciraparicitaH, 'cirajusie'tticirasevitAzciraprIto vA 'juSIprItisevanayoH' iti vacanAt, 'cirANugae ticiramanugato mamAnugatikAritvAt, 'cirANuvattIsiticiramanuvRttianukUlavarttitA yasyAsau cirAnuvRtti, idaM ca cirasaMzliSTatvAdikaM kAsIt ? ityAha- . ____ 'anaMtaraMdevaloe'ttianantaraM-niryavadhAnaMyatAbhavatyevaM devaloke anantare devabhave ityarthaH tato'pi-anantaraM manuSyabhave, jAtyarthaHtvAdekavacanasya devabhaveSu manuSyabhaveSu ceti draSTavyaM, tatrakila tripRSThabhave bhagavato gautamaH sArathitvena cirasaMzliSTatvAdidharmayuktaAsIt, evamanyeSvapi bhaveSu saMbhavatIti, evaM cayitava gADhatvena snehasya na kevalajJAnamutpadyate bhaviSyati ca tavApi snehakSaye tadityadhRti mA kRthA iti gamyate, 'kiM paraM ?, maraNa'tti kiM bahunA 'paraM'ti parato 'maraNAt' mRtyoH, kimuktaM bhavati? kAyasya bhedADhetoH 'iocuya'tti 'itaH' pratyakSAnmanuSyabhavAcyutau dovi'tti dvAvapyAvAM tulyau bhaviSyAva iti yogaH, tatra 'tulyau' samAnajIvadravyau "ekatti 'ekArthI' ekaprayojanAvanantasukhaprayojanatvAt ekasthauvA-ekakSetrAzritau siddhikSetrApekSayeti avisesamaNANatta'tti 'avizeSa' nirvizeSaM yathA bhavatyevam 'anAnAtvau' tulyajJAnadarzanAdiparyAyAviti, idaM ca kila yadA bhagavatA gautamena caityavandanAyASTApadaM gatvA pratyAgacchatA paJcadazatApasazatAni pravrAjitAni samutpannakevalAni ca zrImanmahAvIrasamavarasaramaNamAnItAni tIrthaHpraNAmakaraNasamanantaraM ca kevaliparSadisamupaviSTAni, gautamena cAviditatkevalotpAdavyatikareNAbhihitAni yathA-Agacchata bhoH sAdhavaH ! bhagavantaM vandadhvamiti, jinanAyakena ca gautamo'bhihito yathA-gautama ! mA kevalinAmAzAtanAM kaarssii| ___tato gautamo mithyAduSkRtamadAt, tathA yAnahaM pravrAjayAmi teSAM kevalamutpadyate na punarmama tataH kiMtannotpatsyata evetivikalpAdadhRtiMcakAra, tatojagadguruNA gadito'saumanaHsamAdhAnAya, yathA gautama! catvAraH kaTA bhavanti-sumbakaTo vidalakaTazcarmakaTaH kambalakaTazceti, evaM ziSyA apiguroH pratibandhasAdharyeNa sumbakaTasamAdayazcatvAra eva bhavanti, tatratvaMmayikambalakaTasamAna ityetasyArthaHsya samarthaHnAya bhagavatA tdaa'bhihitmiti| evaM bhAvinyAmAtmatulyatAyAM bhagavatA'bhihitAyAM 'atipriyamazraddheya'mitikRtvA yadyanyo'pyenamarthaM jAnAti taMdA sAdhurbhavatItyanenAbhiprAyeNa gautama evAha mU. (619) jahANaM bhaMte! vayaM eyamaTuMjANAmopAsAmo tahANaM anuttarovavAiyAvidevA eyamaTuMjA0 pA0?,haMtA goyamA! jahANaM vayaMeyamaTuMjANAmopAsAmotahAanuttarovavAiyAvi Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 bhagavatIaGgasUtraM (2)14/-/7/619 devA eyamaTuMjA0 paa0| sekeNaTeNaMjAva pAsaMti?, goyamA! anuttarovavAiyANaManaMtAomanodavvavaggaNAo laddhAo pattAo abhisamannAgayAo bhavaMti, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai jAva paasNti|| vR. 'jahANamityAdi, eyamaTuMti etamarthaHm' AvayorbhAvitulyatAlakSaNaM vayaMjANAmo'tti yUyaM ca vayaM cetyekazeSAdvayaM tatra yUyaM kevalajJAnena jAnItha vayaM tubhavadupadezAt / tatA'nuttaropapAtikA api devA enamarthaM jAnantIti ? praznaH, atrottaraM-'haMtA goyamA ityAdi, 'maNodavvavaggaNAo laddhAo'tti manodravyavargaNA labdhAstadviSayAvadhijJAnalabdhimAtrApekSayA pattAo'ttiprAptAsdadravyaparicchedataH 'abhisamannAgayAo'tti abhisamanvAgatAH tdrunnpryaaypricchedtH| __ ayamatragarbhArthaH-anuttaropapAtikAdevA viziSTAvadhinAmanodravyavargaNAjAnanti pazyanti ca, tAsAM cAvayorayogyavasthAyAmadarzanena nirvANagamanaM nizcinvanti, tatazcAvayorbhAvitulyatAlakSaNamarthaM jAnanti pazyanti ceti vyapadizyata iti / / tulyatAprakramAdevedamAha. mU. (620) kaivihe NaM bhaMte! tullae pannatte?, goyamA! chabbihe tullae pannatte, taMjahAdavvatullae khettatullae kAlatullae bhavatullae saMThANatullae, se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai davvatullae ?, goyamA ! paramANupoggale paramAmupoggalassa davvao tulle paramANupoggale paramANupoggalavairittassadavvaonotulle, dupaesiekhaMdhe dupaesiyassakhaMdhassadavvaotulle dupaesie khaMdhe dupaesiyavairittassa khaMdhassa davvao no tulle evaM jAva dasapaesie, tullasaMkhejapaesie khaMdhe tullasaMkhejapaesiyassa khaMdhassa davvao tulle tullasaMkhejjapaesie khaMdhe tullasaMkhejapaesiyavairittassa khaMdhassa davvao notulle, evaMtullaasaMkhejapaesievievaMtullaaNaMtapaesievi, se teNaTeNaM gauyamA ! evaM vuccai davvao tulle| . sekeNaTeNaMbhaMte! evaMvuccaikhettatullae ra?, goyamA! egapaesogADhe pogaleegapaesogADhassa poggalassa khettao tulle egapaesogADhe poggale egapaesogADhavairittassa poggalassa khettao no tulle, evaMjAva dasapaesogADhe, tullasaMkhejapaesogADhe tullasaMkheja0 evaM tullaasaMkhejapaesogAdevi, se teNaTeNaM jAva khetttulle| sekeNatuNaM bhaMte! evaM vuccai kAlatullae 2?, goyamA! egasamayaThitIe poggale ega02 kAlao tulle egasamayaThitIe poggale egasamayaThitIvairisa poggalassa kAlao notulle evaM jAvadasasamayahitIe tulasaMkhejasamayaThitIeevaM ceva evaMtullaasaMkhejasamayahitIevi, se teNaTeNaM jAva kaaltulle| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai bhavatullae?, goyamA ! neraie neraiyassa bhavaThThayAe tulle neraiyavairittassa bhavaTThayAe no tulle tirikkhajoNie evaM ceva evaM maNusse evaM devevi, se teNaTeNaM jAva bhvtulle| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai bhAvatullae bhAvatullae?, goyamA! egaguNakAlae poggale egaguNakAlassa poggalassa bhAvaotulle egaguNakAlaepoggale egaguNakAlagavairittassa poggalassa bhAvaoNotulle evaMjAva dasaguNakAlae evaMtullasaMkhenaguNakAlae poggale evaM tullaasaMkhenaguNa Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 14, vargaH, uddezakaH -7 kAlaevi evaM tullaanaMtaguNakAlaevi / jahA kAla evaM nIlae lohiyae hAlidde sukkalle, evaM subbhigaMdhe evaM dubbhigaMdhe, evaM titte jAva mahure, evaM kakkhaDe jAva lukkhe, udaie bhAve udaiyassa bhAvassa bhAvao tulle udaie bhAve udaiyabhAvavairittassa bhAvassa bhAvao no tulle, evaM uvasamie0 khaie0 khaovasamie0 pAriNAmie0 saMnivAie bhAve saMnivAiyassa bhAvassa, se teNeNaM go0 ! evaM vuccai bhAvatullae 2 / sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai saMThANatullae 2 ?, goyamA ! parimaMDale saMThANe parimaMDalassa saMThANasasa saMThANao tulle parimaMDalasaMThANavairittassa saMThANao no tulle evaM vaTTe taMse cauraMse Ayae, samacauraMsasaMThANe samacauraMsassa saMThANassa saMThANao tulle samacauraMse saMThANe samacauraMsasaMThANavairittassa saMThANassa saMThANao no tulle evaM parimaMDale evaM jAva huMDe, se teNa0 jAva saMThANatullae saM0 2 // vR. 'kaivihe' ityAdi, tulyaM samaM tadeva tulyakaM 'davvatullae' tti dravyataH - ekANukAdyapekSayA tulyakaM dravyatulyakam athavA dravyaM ca tattulyakaM ca dravyAntareNeti dravyatulyakaM vizeSaNavyatyayAt, 'khettatullae 'tti kSetrataH - ekapradezAvagADhatvAdinA tulyakaM kSetratulyakam, evaM zeSANyapi, navaraM bhavo - nArakAdiH bhAvo-varNAdiraudayikAdirvA saMsthAnaM - parimaNDalAdi, iha ca tulyavyatiriktamatulyaM bhavatIti tadapIha vyAkhyAsyate, 'tullaMkhejjapaesie' tti tulyA-samAnAH saGkhayeyAH pradezA yatra sa tathA, tulyagrahaNamiha saGkhyAtatvasya saGkhyAtabhedatvAnna saGkhyAtamAtreNa tulyatA'sya syAd api tu samAnasaGkhyatvenetyasyArthaH sya pratipAdanArthaH m, evamanyatrApIti, yaccehAnantakSetra pradezAvagADha- tvamanantasamayasthAyitvaM ca noktaM tadavagAhapradezAnAM sthitisamayAnAM ca pudgalAnAzrityA- nantAnAmabhAvAditi / 151 'bhavaTTayAe 'tti bhava evArthI bhavArthaH stadbhAvastattA tayA bhavArthaH tayA, 'udaie bhAve' tti udayaH - karmmaNAM vipAkaH sa evaudayikaH - kriyAmAtraM athavA udayena niSpannaH audayiko bhAvonArakatvAdiparyAyavizeSaH audayikasya bhAvasya nArakatvAderbhAvato - bhAvasAmAnyamAzritya tulyaH-samaH, 'evaMuvasamie' tti aupazamiko'pyevaM vAcyaH, tathAhi - 'uvasamie bhAve uvasamiyassa bhAvassa bhAvao tulle uvasamie bhAve uvasamiyavairittassa bhAvassa bhAvao no tulle'tti, evaM zeSeSvapi vAcyaM / tatropazamaH - udIrNasya karmmaNaH kSayo'nudIrNasya viSkambhitodayatvaM sa evaupazamika:kriyAmAtraM upazamena vA nirvRttaH aupazamikaH samyagdarzanAdi, 'khaie' tti kSayaH - karmAbhAvaH sa eva kSAyika kSayeNa vA nirvRttaH kSAyikaH - kevalajJAnAdi, 'ovasamie' ttikSayeNa - udayaprAptakarmaNo vinAzena sahopazamo - viSkambhitodayatvaM kSayopazamaH sa eva kSAyopazamika:- kriyAmAtrameva kSayopazamena va nirvRttaH kSAyopazamikaH - matijJAnAdiparyAyavizeSaH, nanvaupazamikasya kSAyopazamikasya ca kaH prativizeSaH, ubhayatrApyudIrNasya kSayasyAnudIrNasya copazamasya bhAvAt ucyate, kSAyopazamike vipAkavedanameva nAsti pradezavedanaM punarastyeva, aupazamike tu pradezavedanamapi nAstIti, 'pAriNAmie 'tti pariNamanaM pariNAmaH sa eva pAriNAmikaH, 'sannivAie 'tti sannipAtaH - audayikAdibhAvAnAM dvayAdisaMyogastena nirvRttaH sannipAtikaH / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 14/-/7/620 'saMThANatullae' tti saMsthAnaM-AkRtivizeSaH, tacca dvedhA - jIvAjIvabhedAt, tatrAjIvasaMsthAnaM paJcadhA, tatra 'parimaMDale saMThANe' tti parimaNDalasaMsthAnaM bahistAvRttAkAraM madhye zuSiraM yathA valayasya, tacca dvedhA - ghanapratarabhedAt, 'vaTTe'tti vRttaM - parimaNDalamevAntaH zuSirarahita yathA kulAlacakrasya, idamapi dvedhA- dhanapratarabhedAt, punarekaikaM dvidhA - samasaGghayaviSamasaGghayapradezabhedAt, evaM tryanaM caturaMca, navaranaM 'tryanaM' trikoNaM zrRGgATakasyeva caturaM tu catuSkoNaM yathA kummikAyAH, AyatadIrgha yathA daNDasya, tacca tredhA zreNyAyatapratarAyataghanAyatabhedAt, punarekaikaM dvidhA - samasaGghayaviSamasaGghayapradezabhedAt, idaM ca paJcavidhamapi vizrasAprayogAbhyAM bhavati / 152 jIvasaMsthAnaM tu saMsthAnAbhidhAnanAmakamrmottaraprakRtyudayasampAdyo jIvAnAmAkAraH, tacca SoDhA, tatrAdyaM 'samacauraMse' tti tulyArohapariNAhaM sampUrNAGgAvayavaM svAGgalASTazatocchrayaM samacaturasraM, tulyArohapariNAhatvena samatvAt pUrNAvayavatvena ca caturatvAttasya, caturaM saGgatamiti paryAyau, evaM parimaMDalevi' tti yathA samacaturasramuktaM tathA nyagrodhaparimaNDalamapItyarthaH, nyagrodho - vaTavRkSastadvatparimaNDalaM nAbhIta upari caturasralakSaNayuktamadhazca tadanurUpaM na bhavati tasmAtpramANAddhInataramiti, 'evaM jAva huMDe' tti iha yAvatkaraNAt 'sAI khuje vAmaNe' tti dhyaM tatra 'sAi' ti sAdi nAbhIto'dhazcaturalakSaNayuktamupari ca tadanurUpaM na bhavati, 'khujjI 'tti kujaM grIvAdI hastapAdayozcatura- zralakSaNayuktaM saGkSiptavikRtamadhyaM, 'vAmaNe' ti vAmanaM lakSaNayuktamadhyaM grIvAdI hastapAdayorapyA- dilakSaNanyUnaM, 'huMDe' tti huNDaM prAyaH sarvAvayayeSvAdilakSaNavisaMvAdopetamiti / anantaraM saMsthAnavaktavyatoktA, atha saMsthAnavato'nagArasya vaktavyatAvizeSamabhidhAtukAma Aha mU. (621) bhattapaccakkhAe NaM bhaMte! anagAre mucchie jAva ajjhovavanne AhAramAhAreti ahe NaM vIsasAe kAlaM kareti tao pacchA amucchie agiddhe jAva aNajjhovavanne AhAramAhAreti ?, haMtA goyamA ! bhattapaccakkhAyae NaM anagAre taM ceva / sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vu0 bhattapaccakkhAyae NaM taM caiva ?, goyamA ! bhattapaccakkhAyae NaM anagAre mucchie jAva ajjhovavanne bhavai ahe NaM vIsasAe kAlaM karei tao pacchA amucchie jAva AhAre bhavai se teNaTTeNaM goyamA ! jAva AhAramAhAreti // vR. 'bhatte 'tyAdi, tatra 'bhattapacakkhaye NaM' ti anazanI 'mUrcchitaH ' saJjAtamUrcchA:jAtAhArasaMrakSaNAnubandhaH taddoSaviSaye vA mUDhaH 'mUrcchA mohasamucchAyayoH' iti vacanAt yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'gaDhie' grathita AhAraviSayasnehatantubhi saMdarbhitaH grantha zrantha saMdarbhe iti vacanAt 'giddhe' gRddhaH prAptAhAre Asakto' tRptatvena vAtadAkAGkSAvAn gRdha abhikAGkSAyAma' iti vacanAt 'ajjhovavanne'tti adyupapannaH- aprAptAhAra cintAmAdhikyenopapannaH / 'AhAraM' vAyutailAbhyaGgAdikamodanAdikaM vA'bhyavahAryaM tIvrakSudvedanIyakarmodayAdasamAdhau sati tadupazamanAya prayuktam 'AhArayati' upabhuGkte 'aheNaM' ti 'atha' AhArAnantaraM 'vizrasayA' svabhAvata eva 'kAlaM'ti kAlo - maraNaM kAla iva kAlo mAraNAntikasamudghAtastaM 'karoti' yAti 'tao paccha'tti tato-mAraNAntikasamudghAtAt pazcAt tasmAnnivRtta ityarthaH amUrcchitAdivizeSaNavizeSita AhAramAhArayati prazAntapariNAmasadbhAvAditi praznaH, Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-14, vargaH-, uddezakaH-7 153 atrottaraM-haMtA goyamA!' ityAdi, anena tu praznArthaH evAbhyupagataH, kasyApi bhaktapratyAkhyAturevaMbhUtabhAvasya sadbhAvAditi / anantaraM bhaktapratyAkhyAturanagArasya vaktavyatoktA, sa ca kazcidanuttarasureSUtpadyata iti tadvaktavyatAmAha mU. (622) asthiNaMbhaMte! lavasattamAdevA la02?, haMtA asthi, se keNaTeNaM bhante! evaM puccai lavasattamA devA la02? goyamA ! je jahAnAmae kei purise taruNe jAva niuNasippovagae sAlINa vA vIhINa vA godhUmANa vA javANa vA javajavANa vA pakkANaM pariyAtANaM hariyANaM hariyakaMDANaM tikkheNaM navapajjaNaeNaMasiaeNaMpaDisAhariyApa02 paDisaMkhiviyA 2 jAvaiNAmeva 2 ttikaTusattalavae luenjA / jati NaM goyamA ! tesiM devANaM evatilaM kAlaM Aue pahuppate to NaM te devA teNaM caiva bhavaggahaNeNaM sijhaMtA jAva aMtaM kareMtA, se teNaTTeNaM jAva lavasattamA devA lava sattamA devA vR. 'atthi Na'mityAdi, lavAH-zAlyAdikavalikAlavanakrayApramitAH kAlavibhAgAH sapta-saptasaGkhyAmAnaM-pramANaMyasya kAlasyAsau lavasaptamastaMlavasaptamaM kAlaM yAvadAyuSyaprabhavati sati ye zubhAdhyavasAyavRttayaH santaH siddhiM na gatA api tu deveSUtpannAste lavasaptamAH, te ca sarvArthaHsiddhAbhidhAnAnuttasuravimAnanivAsinaH, se jahA nAmae'tti 'saH' kazcit 'yathAnAmakaH' anirdiSTanAmA puruSaH 'taruNe'ityAdevyAkhyAnaM prAgiva 'pakkANaM'ti pakvAM 'pariyAyANaM'ti 'paryavagatAnAM' lavanIyAvasthAMprAptAnAM hariyANaM tipiGgibhUtAnAM, teca patrApekSayA'pibhavantItyAha ____hariyakaMDANaM ti piGgIbhUtajAlAnAM 'navapajaNapaeNaM'ti navaM-pratyagraM 'pajjaNayaMti pratApitasyAyodhanakuTTanena tIkSNIkRtasya pAyanaM-jalanibolanaMyasyatannavapAyanaMtena 'asiyaeNaM ti dAtreNa paDisAhariya'ttipratisaMhatya vikIrNanAlAn bAhunAsaMgRhya 'paDisaMkhi-viya'ttimuSTigrahaNena saGipya 'jAva iNAmeve'tyAdi prajJApakasya lavanakriyAzIghratvopa- darzanaparacappuTikAdihastavyApArasUcakaMvacanaM sattalave'tti lUyanta iti lavAH zAlyAdinA- lamuSTayastAnlavAn 'lUena'tti lunIyAt, tatra ca saptalavalavane yAvAnkAlo bhavatIti vAkyazeSo dRzyaH, tataH kimityAha-'jai Na'mityAdi, 'tesiMdevANaM'tidravyadevatve sAdhvavasthAyAmityarthaH 'teNaMceva'tti yasya bhavagrahaNasya sambandhi Ayurna pUrNaM tenaiva, manuSyabhavagrahaNenetyarthaH / mU. (623) asthi NaM bhaMte ! anuttarovavAiyA devA a02?, haMtA asthi, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai a0 2? goyamA ! anuttarovavAiyANaM devANaM anuttarA saddA jAva anuttarA phAsA, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai jAva aNuttarovavAiyA devA a02| anuttarovavAiyA NaM bhaMte ! devA NaM kevatieNaM kammAvaseseNaM anuttarovavAiyadevattAe uvavannA?, goyamA! jAvatiyaM chaTThabhattie samaNe niggaMthe kammaM nijaretievatieNaM kammAvaseseNaM anuttarovavAiyadevattAe uvavanA ?, goyamA! jAvatiyaMchaTThabhattie samaNe niggaMthe kammaM nijareti evatieNaM kammAvaseseNaM anuttarovavAiyA devA devattAe uvavannA / sevaM bhaMte ! 2 tti / / vR.lavasaptamAanuttaropapAtikA ityanuttaropapAtikadevaprarUpaNAyasUtradvayamabhidhAtumAha'asthi Na'mityAdi, 'anuttarovavAiya'tti anuttaraH-sarvapradhAno'nuttarazabdAdiviSayayogAt upapAto-janma anuttaropapAtaH so'sti yeSAM te'nuttaropapAtikAH / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-/7/623 'jAvaiyaM chaTThabhattie'ityAdi kila SaSThabhaktikaH susAdhuryAvat karma kSapayati etAvatA karmmAvizeSeNa anirjIrNenAnuttaropapAtikA devA utpannA iti // zatakaM - 14 uddezakaH:-7 samAptaH 154 -: zataMka - 14 uddezakaH-8 : vR. saptame tulyatArUpo vastuno dharmo'bhihitaH, aSTame tvantararUpaH sa evAbhidhIyate ityevaMsambadhasyAsyedamAdisUtram mU. (624) imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe sakkarappabhAe ya puDhavIe kevatiyaM abAhAe aMtare pannatte ?, goyamA ! asaMkhejjAiM joyaNasahassAiM abAhAe aMtare pannatte / sakkarappabhAe NaM bhaMte! puDhavIe vAluyappabhAe ya puDhavIe kevatiyaM evaM caiva evaM jAva tamAe asattamAe ya / ahesattamAe NaM bhaMte! puDhavIe alogassa ya kevatiyaM AbAhAe aMtare pannatte ?, goyamA ! asaMkhejAiM joyaNasahassAiM AbAhAe aMtare pannatte / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe jotisassa ya kevatiyaM pucchA, goyamA sattanaue joyaNasae AbAhAe aMtare pannatte, jotisassa NaM bhaMte ! sohammIsANANa ya kappANaM kevatiyaM pucchA, goyamA ! asaMkhejjAI joyaNa jAva aMtare pannatte / sohammIsANANaM bhaMte ! saNaMkumAramAhiMdANa ya kevatiyaM evaM ceva, saNakumAramAhiMdANaM bhaMte ! baMbhalogassa kappassa ya kevatiyaM evaM ceva, baMbhalogassa NaM bhaMte! laMtagarasa ya kappassa kevatiyaM evaM ceva / laMtayassa NaM bhaMte! mahAsukkassa ya kappassa kevatiyaM evaM caiva, evaM mahAsukkassa kapparasa sahassArassa ya, evaM sahassArassa ANayapANayakappANaM, evaM ANayapANayANa ya kappANaM AraNaccuyANa ya kappANaM / evaM AraNaccuyANaM gevijjavimANANa ya, evaM vijavimANANaM anuttaravimANANa y| anuttaravimANANaM bhaMte! IsiMpanbhArAe ya puDhavIe kevatie pucchaa| goyamA ! duvAlasajoyaNe abAhAe aMtare paNNatte, IsiMpanbhArAe NaM bhaMte ! puDhavIe alogassa ya kevatie abAhAe pucchA, goyamA ! desUNaM joyaNaM abAhAe aMtare paNNatte // vR. 'imIseNa' mityAdi, 'abAhAe aMtare' tti bAdhA - parasparasaMzleSataH pIDanaM na bAdhAabAdhA tayA abAdhayA yadantaraM vyavadhAnamityarthaH, ihAntarazabdo madhyavizeSAdiSvartheSu varttamAno dRSTastatastadvayavacchedena vyavadhAnArthaH parigrahArthaH mabAdhAgrahaNaM / 'asaMkhejjAI joyaNasahassAiM 'ti iha yojanaM prAyaH pramANAGgulaniSpannaM grAhyaM, "nagapuDhavivimANAiM miNasu pamANaMguleNaM tu / " ityatra nagAdigrahaNasyopalakSaNatvAdanyatA'S dityaprakAzAderapi pramANayojanAprameyatA syAt, tathA cAdholokagrAmeSu tatprakAzAprApti prApnotyAtmAGgulasyAniyatatvenAvyavahArAGgatayA raviprakAzasyocchrayayojanaprameyatvAt, tasya cAtilaghutvena pramANayojanapramitakSetrANAmavyAptiriti, yacceheSatprAgbhArAyAH pRthivyA lokAntasya cAntaraM taducchrayAGgalaniSpannayojanaprameyamityanumIyate yatastasya yojanasyoparitanakrazasya SaDbhAge siddhAvagAhanA dhanustribhAgayuktatrayastriMzadadhikadhanuH zatatrayamAnAbhihitA / sA cocchrayayojanAzrayaNata eva yujyata iti, uktaJca Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 14, varga:-, uddezakaH-8 119 11 "IsIpaTamArAeM uvariM khalu joyaNassa jo koso / kosarasa ya chabbhAe siddhANogAhaNA bhaNiyA ||" iti / 155 'desUNaM joyaNaM' ti iha siddhyalokayordezonaM yojanamantaramuktaM Avazyake tu yojanameva, tatra ca kiJcinyUnatAyA avivakSaNAtra virodho mantavya iti / anantaraM pRthivyAdyantaramuktaM tacca jIvAnAM gamyamiti jIvavizeSagatimAzrityedaM sUtratrayamAha mU. (625) esaNaM bhaMte! sAlarukkhe uNhAbhihae taNhAbhihae davaggijAlAbhihae kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti kahiM uvavajjihiti ?, goyamA ! iheva rAyagihe nagare sAlarukkhattAe paccAyAhiti, seNaM tattha acciyavaMdiyapUiyasakkAriyasammANie divve sacce saccovAe sannihiyapADahere lAulloiyamahie yAvi bhavissai, se NaM bhaMte! taohiMto anaMtaraM uvyaTTittA kahiM gamihiti kahiM uvavajjihiti ?, goyamA ! mahAvidehe vAse sijjhihitijAva aMtaM kAhiti / esa bhaMte ! sAlalaTThiyA uNhAbhihayA taNNAbhihayA davaggijAlAbhihayA kAlabhAse kAlaM kicA jAva kahiM uvavajjihiti ?, goyamA ! iheva jaMbUddIve 2 bhArahe vAse viJjhigiripAyamUle mahesarie nagarIe sAmalirukkhattAe paccAyAhiti, sANaM tattha adhiyavaMdiyapUiya jAva lAulloiyamahie yAvi bhavissai, se NaM bhaMte! taohiMto anaMtaraM uvvaTTittA sesaM jahA sAlarukkhassa jAva aMtaM kAhiti / esa NaM bhaMte! uMbaralaTThiyA uNhAbhihayA 3 kAlamAse kAlaM kiccA jAva kahiM uvavajjihiti ?, goyamA ! iheva jaMbuddIve 2 bhArahe vAse pADaliputte nAmaM nagare pADalirukkhattAe paccAyAhiti, seNaM tattha aciyavaMdiya jAva bhavissati, se NaM bhaMte! anaMtaraM uvvattittA sesaM taM ceva jAva aMtaM kAhiti // vR. 'esaNa' mityAdi, 'divve 'tti pradhAnaH 'saccovAe' tti 'satyAvapAtaH ' saphalasevaH, kasmAdevamityata Aha- 'sannihiyapADihere' tti saMnihitaM vihitaM prAtihAryaM - pratIhArakarmma sAMnidhyaM devena yasya sa tathA / 'sAlalaTThiya'tti zAlayaSTikA, iha ca yadyapi zAlavRkSAdAvaneke jIvA bhavanti tathA'pi prathamajIvApekSaM sUtratrayamabhinetavyaM 1 / evaMvidhapraznAzca vanaspatInAM jIvatvamazraddadhAnaM zrotAmapekSya bhagavatA gautamena kRtA ityavaseyamiti / gatiprakramAdidamAha mU. (626) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ammaDassa parivvAyagassa satta aMtevAsIsayA gimhakAlasamayaMsi evaM jahA uvAvAie jAva ArAhagA / mU. (627) bahujaNe NaM bhaMte ! annamannassa evamAikkhai evaM khalu ammaDe parivvAyae kaMpillapure nagare gharasae evaM jahA uvavAie ammaDassa vattavvayA jAvaM daDDappaiNNo aMtaM kAhiti vR. 'teNa' mityAdi, 'evaM jahA uvavAie jAva ArAhaga' tti iha yAvatkaraNAdidamarthaH to lezena dRzyaM - grISmakAlasamaye gaGgAyA ubhayakUlataH kAmpilyapurAt purimatAlapuraM saMprasthitAni tatasteSAmaTavImanupraviSTAnAM pUrvagRhItamudakaM paribhujyamAM kSINaM tataste tRSNAbhibhUtA udakadAtAramalabhamAnA adattaM ca tadagRhNanto'rhannamaskArapUrvakamanazanapratipatyA kAlaM kRtvA brahmalokaM gatAH paralokasya cArAdhakA iti / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-18/627 'gharasae' ityatra 'evaM jahe'tyAdinA yatsUcitaM tadarthaHto lezenaivaM dRzya-bhuGko sati ceti, etacca zrutvA gautama Aha-kathametad bhadanta !, tato bhagavAnuvAca-gautama ! satyameted, yatastasya vaikrayalabdhirastitato janavismApanahetorevaM kurute, tato gautama uvAca-pravrajiSyatyeva bhagavatAMsamIpe?, bhagavAnuvAca-caiva, kevalamayamadhigatajIvAjIvatvAdiguNaH kRtAnazanobrahmaloke gamiSyati, tazcyutazcamahAvidehe dRDhapratijJAbhidhAnomaharddhiko bhUtvA setsytiiti|aymetcchissyaashc devatayotpannA iti devAdhikArAddevavaktavyatAsUtrANyuddezakasamAptiM yAvat mU. (628) asthiNaM bhaMte! avvAbAhA devA avvAbAhA devA?, haMtA asthi, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai avvAbAhA devA 2 ?, goyamA ! pabhU NaM egamege avvAbAhe deve egamegassa purisassa egamegaMsi acchipattaMsi divvaM devihiM divvaM devajurti divvaM devajuttiM divvaM devANubhAgaM divvaM battIsativihaM naTTavihiM uvdNsette| no ceva NaM tassa purisassa kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA uppAei chaviccheya vA kareMti, esuhumaMca NaM uvadaMsejA, se teNaTeNaMjAva avvAbAhA 2 devA 2 / vR.tatraca avvAbAha'tti vyAbAdhante-paraMpIDayantItivyAbAdhAstanniSedhAdavyAbAdhAH, teca lokAntikadevamadhyagatA draSTavyAH, ydaah||1|| "sArassayamAiccA vaNhI varuNA ya gaddatoyA y| tusiyA avvAbAhA aggicyA ceva riTThA y||" iti / 'acchipattaMsi' akSipatre-akSipakSmaNi 'AbAhaMva'tti ISadbAdhAM 'pabAhaMva'ttiprakRSTabAdhAM 'vAbAha'tikvacit tatratu 'vyAbAdhAM' viziSTAmAbAdhAM chaviccheyaM ti zarIracchedam 'esuhumaMca NaM'ti iti sUkSmam' evaM sUkSmaM yA bhavatyevamupadarzayennATyavidhimiti prakRtaM / - mU. (629) pabhUNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA purisassa sIsaMpANiNA asiNA chiMdittA . kamaMDalumi pakkhivittae ?, haMtA pabhU, se kahamidANiM pakareti? / goyamA! chiMdiyA 2 caNaM pakkhivejA bhiMdiyA bhiMdiyA caNaMpakkhivejA koTTiyAkoTTiyA caNaM pakkhivejA cunniyA cunniyA caNaM pakkhivejjA tao pacchA khippAmeva paDisaMghAejA noceva NaM tassa purisassa kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vAu ppAejA chavicchedaM puNa kareti, esuhumaM ca NaM pakkhijjA vR. 'sapANiNa'ttisvakapANinA se kahamiyANiM pakarei'ttiyadizakraHzirasaH kamaNDalvAM prakSepaNa prabhustAkSepaNaM kathaM tadAnIM karoti ?, ucyate, 'chiMdiyA chiMdiyA va NaM ti chitvA 2 kSuraprAdinA kUSmANDAdikamiva zlakSNakhaNDIkRtyetyarthaH, vAzabdovikalpArthaH prakSipet kamaNDalvAM, 'bhiMdiya'ttividAryordhvapATanenazATakAdikamiva, 'kuTTiya'tti kuTTayitvA udUkhalAdautilAdikamiva _ 'cunniya'tti cUrNayitvA zilAyAM zilAputrakAdinA gandhadravyAdikamiva 'tatopaccha'tti kamaNDaluprakSepaNAnantaramityarthaH 'parisaMghAejatti mIlayedityarthaH 'esuhumaM ca NaM pakkhiveja'tti kamaNDalvAmiti prkRtN| mU. (630) asthiNaM bhaMte! jaMbhayA devAjaMbhayA devA?, haMtA asthi se keNatuNaM bhaMte! evaM buccaijaMbhayA devA bhaMjayA devA? goyamA! jaMbhagANaMdevA nicaMpamuiyapakkIliyA kaMdapparatimohaNa Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-14, vargaH-, uddezakaH-8 157 sIlA jannaM te deve kuddhe pAsejA seNaM purise maMhataM ayasaMpAuNijjA jeNaM te deve tuDhe pAsejA seNaM mahaMtaM jasaM pAuNejA, se teNaTeNaM goyamA! jaMbhagA devA 2 // ___ kativihANaMbhaMte! jaMbhagA devA pannattA?, goyamA! dasavihA pannattA, taMjahA-annajaMbhagA pANajaMbhagA vatthajaMbhagA lesajaMbhagA sayaNajaMbhagA puSphajaMbhagA phalajaMbhagA puSphaphalajaMbhagA vijjAjaMbhagA aviyattajaMbhagA. jaMbhagANaMbhaMte! devA kahiM vasahiM uti?, goyamA! savvesucevadIhaveyaDesucittavicitajamagapavvaesu kaMcaNapavvaesu ya ettha NaM jaMbhagA devA vasahiM uti / jaMbhagANaM bhaMte ! devANaM kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA! egaMpaliovamaMThitI phnnttaa| sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti jAva vihrti|| vR. 'jaMbhaga'tti jRmbhante-vijRmbhante svacchandacAritayA ceSTante ye te jRmmakAHtiryaglokavAsino vyantaradevAH, 'pamuiyapakkaliya'tti pramuditAzca te-toSavantaH prakrIDitAzcaprakRSTakrIDAH pramuditaprakIDitAH, kaMdapparaitti atyarthaM keliratikAH mohaNasIla'tti nidhuvanazIlAH 'ajasaM'ti upalakSaNatvAdasyAnarthaM prApnuyAt "jasaM'ti upalakSaNatvAdasyArthavaikrIyalabdhyAdikaM prApnuyAt vairasvAmivat zApAnugrahakaramasamarthaHtvAt tacchIlatvAcca teSAmiti _ 'annajaMbhaye tyAdi anne-bhojanaviSaye tadabhAvasabhAvAlpatvabahutvasaratvanIrasatvAdikaraNatojRmbhante vijRmbhante yete tathA, evaM pAnAdiSvapi vAcyaM, navaraM leNaM'tilayanaM-gRhaM 'pupphaphalajaMbhaga'tti ubhayajRmbhakAH, etasya ca sthAne 'maMtajaMbhaga'tti vAcanAntare dRshyte| . 'aviyattajaMbhaga'tti avyaktA annAdyavibhAgena jRmbhakA ye te tathA, kvacittu ahivaijaMbhaga'tti dRzyate tatra cAdhipatau-rAjAdinAyakaviSaye jRmbhakA yete tathA, 'savvesuceva dIhaveyaDDesu'tti 'sarveSu' pratikSetraMteSAM bhAvAt saptatyadhikazatasaGkhayeSu 'dIrghavijayAddheSu' parvatavizeSeSu, dIrghagrahaNaMca vartulavijayArddhavyavacchedArthaM, 'cittavicittajamagapavvaesuttidevakuruSuzItodAnadyA ubhayapArzvatazcitrakUTo vicitrakUTazca parvataH, tathottarakuruSu zItAbhidhAnanadyA ubhayato yamakasamakAbhidhAnau parvatau stasteSu / _ 'kaMcaNapavvaesu'tti uttarakuruSu zItAnadIsambandhinAM paJcAnAM nIlavadAdihradAnAM kramavyavasthitAnAMpratyekaM pUrvAparataTayordaza daza kAJcanAbhidhAnA girayaH santi tecazataM bhavanti, evaM devakuruSvapi zItodAnadyAH sambandhinAM niSadahradAdInAM paJcAnAM mahAhadAnAmiti, tadevaM dve zate, evaM ghAtakIkhaNDapUrvArdhAdiSvapyatasteSviti // zatakaM-14 uddezakaH-8 samAptaH -zatakaM-14 uddezakaH-9:vR.anantaroddezakAntyasUtreSu devAnAM citrArthaHviSayaM sAmarthyamuktaM, tasmiMzca satyapi yathA teSAM svakarmalezyAparijJAnasAmarthyaM kathaJcinnAsti tathA sAdhorapItyAdyarthaHnirNayArtho navamodezako'bhidhIyate, ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (631) anagAre NaM bhaMte ! bhAviyappA appaNo kammalessaM na jANai na pAsai taM puNa jIvaM sarUviMsakammalessaM jANai pAsai?, haMtA goyamA ! anagAreNaM bhANiyappA appaNo jAva Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 bhagavatIaGgasUtraM (2) 14/-/9/631 pAsati / atthi NaM bhaMte ! sarUvI sakammalessA poggalA obhAsaMti 4 ?, haMtA atthi / kayare NaM bhaMte! sarUvI sakammalessA poggalA obhAsaMti jAva pabhAseMti ?, goyamA ! jAo imAo caMdimasUriyANaM devANaM vimANehiMto lessAo bahiyA abhinissaDAo tAo obhAsaMti pabhAseti evaM eeNaM goyamA ! te sarUvI sakammalessA poggalA obhAseti 4 // vR. 'anagAre Na'mityAdi, anagAraH 'bhAvitAtmA' saMyamabhAvana yA vAsitAntaH karaNaH sambandhinIM karmmaNo yogyA lezyA - kRSNAdikA karmmaNo vA lezyA - 'liza zleSaNe' iti vacanAt sambandhaH karmmalezyA tAM na jAnAti vizeSato na pazyati ca sAmAnyataH, kRSNAdilezyAyAH karmadravyazleSaNasya cAtisUkSmatvena chadmasthajJAnAgocaratvAt, 'taM puNa jIvaM' ti yo jIvaH karmmale - zyAvAMstaM punaH 'jIvam' AtmAnaM 'sarUviM' ti saha rUpeNa-rUparUpavatorabhedAccharIreNa varttate yo'sau samAsAntavidheH sarUpI taM sarUpiNaM sazarIramityarthaH ata eva 'sakarmmalezyaM' karmmalezyayA saha varttamAnaM jAnAti zarIrasya cakSurgrAhyatvAjjIvasya ca kathaJciccharIrAvyatirekAditi / 'sarUviM sakampalessaM' ti prAguktam, atha tadevAdhikRtya praznayannAha - 'atthiNa' mityAdi, 'sarUviM' ti saha rUpeNa - mUrttatayA ye te 'sarUpiNaH' varNAdimantaH 'sakammalessa' tti pUrvavat 'pudgalAH ' skandharUpAH 'obhAsaMti' tti prakAzante 'lesAo'ta tejAMsi 'bahiyA abhinissaDAo' tti bahistAdabhinisRtA-nirgatAH, iha ca yadyapi candrAdivimAnapudgalA eva pRthivIkAyikatvena sacetanatvAtsakarmmalezyAstathA'pi tannirgataprakAzapudgalAnAM taddhetukatvenopacArAtsakarmmalezyavamavagantavyamiti / pudgalAdhikArAdidamAha mU. (632) neraiyANaM bhaMte ! kiM attA poggalA aNattA poggalA ?, goyamA ! no attA poggalA aNattA poggalA / asurakumArANaM bhaMte! kiM attA poggalA aNattA poggalA ?, goyamA ! attA poggalA no aNattA poggalA, evaM jAva dhaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM pucchA, goyamA ! attAvi poggalA aNattAvi poggalA, evaM jAva maNussANaM, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA asurakumArANaM / neraiyANaM bhaMte! kiM iTThA poggalA aniTThA poggalA ?, goyamA ! no iTThA poggalA aniTThA poggalA jahA attA bhaNiyA evaM iTThAvi kaMtAvi piyAvi maNunnAvi bhANiyavvA ee paMca daMDagA / vR. 'neraiyANa'mityAdi, 'atta' tti A - abhividhinA trAyante - duHkhAt saMrakSanti sukhaM cotpAdayantIti AtrAH AptA vA - ekAntahitAH, ata eva ramaNIyA iti vRddhaivyAkhyAtaM, eteca ye manojJAH prAg vyAkhyAtAste dRzyAH, tathA 'iTThe'tyAdi prAgvat / mU. (633)' deveNaM bhaMte! mahaDDie jAva mahesakkhe rUvasahassaM viuvvittA pabhU bhAsAsahassaM bhAsittae ?, haMtA pabhU, sANaM bhaMte! kiM egA bhAsA bhAsAsahassaM ?, goyamA ! egA NaM sA bhAsA no khalu taM bhAsAsahassaM / vR. pudgalAdhikArAdevedamAha- 'deve ma' mityAdi, 'egA NaM sA bhAsA bhAsa 'tti ekA'sau bhASA, jIvaikatvenopayogaikatvAt, ekasya jIvasyaikadA eka evopayoga iSyate, tatazca yadA satyAdyantarasyAM bhASAyAM varttate tadA nAnyasyAmityekaiva bhASeti / pudgalAdhikArAdevedamAhamU. (634) teNaM kAleNaM 2 bhagavaM goyame aciruggayaM bAlasUriyaM jAsumaNAkusumapuMjappakAsaM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-14, vargaH-, uddezakaH-9 159 lohitagaM pAsai pAsittA jAyasaDhe jAva samuppannakouhalle jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai jAva namaMsittA jAva evaM vayAsI kimidaM bhaMte! sUrie kimidaM bhate! sUriyassa aTThe ?, goyamA ! subhe sUrie subhe sUriyassa aTe / kimidaM bhaMte ! sUrie kimidaM bhaMte ! sUriyassa pabhAe evaM ceva, evaM chAyA evaM lessaa| vR. 'teNa'mityAdi, 'acirodgatam' udgatamAtramata eva bAlasUryaM 'jAsumaNAkusumappa gAsaM'tijAsumaNA nAma vRkSastatkusumaprakAzamata eva lohitakamiti 'kimidaM ti kiMsvarUpamida sUryavastu, tathA kimidaM bhadanta ! sUryasya-sUryazabdasyArthaH-anvarthaHvastu ? subhe sUrie'tti zubhasvarUpaM sUryavastu sUryavimAnapRthivIkAyikAnAmAtapAbhidhAnapuNyaprakRtyudayavartitvAt loke'pi prazastatayA pratItatvAt jyotiSkendratvAcca, tathA zubhaH sUryazabdArthaHstathAhi-sUrebhyaH-kSamAtapodAnasaGgrAmAdivIrebhyohitaH sUreSuvA sAdhuH sUryaH 'pabha'tti dIptiH chAyA-zobhA pratibimbaM vA lezyA-varNaH / lezyAprakramAdidamAha mU. (635) je ime bhaMte ! aJjattAe samaNA niggaMthA viharaMti ete NaM kassa teyalessaM vItIvayaMti?, goyamA ! mAsapariyAe samaNe niggaMthe vANamaMtarANaM devANaM teyalessaM viiivyNti| dumAsapariyAe samaNe niggaMtheasuriMdavajjiyANaMbhavaNavAsINaMdevANaMteyalessaMvIyIvayaMti evaM eeNaM abhilAveNaM timAsapariyAe samaNe ni0 asurakumArANaM devANaM teya caummAsapariyAe sagahanakhattatArArUvANaM jotisiyANaM devANaMteya0 paMcamAsapariyAeya sacaMdimasUriyANaM jotisiMdANaM jotisarAyANaM teya0 / chammAsapariyAe samaNe sohammIsANANaM devANaM0 sattamAsapariyAe saNaMkumAramAhiMdANaM devANaM0 aTThamAsapariyAe baMbhalogalaMtagANaM devANaM teya0 navamAsapariyAe samaNe mahAsukkasahassArANaM devANaM teya0 dasamAsapariyAe ANayapANayaAraNadhuyANaM devANaM0 / ekkArasamAsapariyAe gevejjagANaM devANaM0 bArasamAsapariyAe samaMNe niggaMthe aNutarovavAiyANaM devANaM teyalessaM vIyIvayaMti / teNa paraMsukka sukkabhijAe bhavittAtaopacchA sijjhatijAva aMtaM kareti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti jAva viharati / vR. 'jeime'ityAdi, ye ime pratyakSAH 'ajjattAe'tti AryatayA pApakarmabahirbhUtatA adyatayA vA-adhunAtanatayA vartamAnakAlatayetyarthaH 'teyalessaMti tejolezyAM-sukhAsikAM tejolezyA hiprazastalezyopalakSaNaMsAcasukhAsikAheturiti kAraNekAryopacArAttejolezyAzabdenasukhAsikA vivakSiteti, 'vIivayaMti' vyativrajanti vytikrmnti| _ 'asuriMdavajyANati camarabalavarjitAnAM 'teNa paraM'ti tataH saMvatsarAtparataH 'sukke tti zuklo nAmAbhinnavRtto'matsarI kRtajJaH sadArambhI hitAnubandha iti, niraticAracaraNa ityante , 'sukkAbhijAi'tti zuklAbhijAtyaH paramazukla ityarthaH, ata evoktam "AkiJcanyaM mukhyaM brahmApi paraM sadAgamavizuddham / sarvaM zuklamidaM khalu niyamAtsaMvatsarAdUrddham" etacca zramaNavizeSamevAzrityocyate na punaH sarva evaivaMvidho bhavatIti zatakaM-14 uddezakaH-9 samAptaH Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 -: zatakaM - 14 uddezakaH - 10: vR. anantaraM zukla uktaH, saca tatvataH kevalIti keliprabhRtyarthaH pratibaddho dazama uddezakaH, tasya cedamAdisUtram mU. (636) kevalI NaM bhaMte ! chaumatthaM jANai pAsai ?, haMtA jANai pAsai, jahA NaM bhaMte kevalI chaumattha jANai pAsai tahA NaM siddhevi chaumatthaM jANai pAsai ?, haMtA jANai pAsai / kevalI NaM bhaMte! AhohiyaM jANai pAsai ?, evaM ceva, evaM paramAhohiyaM, evaM kevaliM evaM siddhaM jAva jahA NaM bhaMte ! kevalI siddhaM jANai pAsai taha NaM siddhevi siddhaM jANai pAsai ?, haMtA jANai pAsai / bhagavatI aGgasUtraM (2) 14/-/10/636 kevalI NaM bhaMte! bhAseja vA vAgarejja vA ?, haMtA bhAsejja vA vAgareja vA, jahA NaM bhaMte ! kevalI bhAseja vA vAgarejja vA tahA NaM siddhevi bhAseja vA vAgareja vA ?, no tiNaTTe samaTTe / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai jahA NaM kevalI NaM bhAseja vA vAgarejja vA no tahA NaM siddhe bhAseja vA vAgareja vA ?, goyamA ! kevalI NaM sauTTANe sakamma sabale savIrie sapurisakkAraparakkame, siddhe NaM aNuTThANe jAva apurisakkaraparakakame, se teNaTTeNaM jAva vAgareja vA, kevalI NaM bhaMte ! ummisejja vA nimisejja vA / haMtA ummisejja vA nimmisejja vA. evaM ceva, evaM AuTTeja vA pasAreja vA, evaM ThANaM vA sejjaM vA nisIhiyaM vA caejjA, kevalINaM bhaMte ! imaM rayaNappabhaM puDhaviM rayaNappabhApuDhavIti jANati pAsati ?, haMtA jANai pAsai / jahA NaM bhaMte ! kevalI imaM rayaNappabhaM puDhaviM rayaNappabhApuDhavIti jANai pAsai tahANaM siddhevi imaM rayaNappabhaM puDhaviM rayaNappabhapuDhavIti jANai pAsai ?, haMtA jANai pAsai / kevalI NaM bhaMte ! sakkarappabhaM puDhaviM sakkarapabhApuDhavIti jANai pAsai ? evaM ceva evaM jAva ahesattamA / kevalI NaM bhaMte! sohammaM kappaM jANai pAsai ?, haMtA jANai pAsai, evaM caiva, evaM IsANaM evaM jAva accayaM, kevalI NaM bhaMte! gevejjavimANe gevejjavimANetti jANai pAsai ?, evaM ceva, evaM anuttarivamANevi, kevalI Isipa bhAraM puDhaviM IsIpabbhArapuDhavIti jANai pAsai ?, evaM ceva / kevalINaM bhaMte! paramANupoggalaM paramANupoggaletti jANai pAsai ?, evaM caiva, evaM dupaesiyaM khaMdhaM evaM jAva jahA NaM bhaMte! kevalI anaMtapaesiyaM khaMdhaM anaMtapaesie khaMdhetti jANai pAsai tahA NaM siddhevi anaMtapaesiyaM jAva pAsai ?, haMtA jANai pAsai / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti // vR. 'kevalI'tyAdi, iha kevalizabdena bhavasthakevalI gRhyate uttaratra siddhagrahaNAditi, 'AhohiyaM'ti pratiniyatakSetrAvadhijJAnaM 'paramAhohiyaM 'ti paramAvadhikaM 'bhAsejjava' tti bhASetApRSTa eva 'vAgareja' tti praSTaH san vyAkuryAditi 'ThANaM 'ti UrdhvasthAnaM niSadanasthAnaM tvagvarttanasthanaM ceti 'sejjaM'ti zayyAM vasatiM 'nisIhiyaM 'ti alpatarakAlikAM vasatiM 'caeja' tti kuryAditi // zatakaM - 14 uddezakaH - 10 samAptaH --- -: zatakaM - 14 samAptam H muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatI aGgasUtre caturdazazatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA parisamAptA / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-15, varga:-, uddezaka: 161 (zatakaM-15) vR.vyAkhyAtaM caturdazazatam, athapaJcadazamArabhyate, tasya cAyaMpUrveNa sahAmisambandhaHanantarazate kevalI ralapramAdikaMvastujAnAtItyuktaM tatparijJAnaM cAtmasambandhi yathA bhagavatA zrImanmahAvIreNa gautamAyAvirbhAvitaM gozAlakasya svaziSyAmAsasya narakAdigatimadhikRtya tathA'nenocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (637) namo suyadevayAe bhgviie| teNaM kAleNaM 2 sAvatthI nAmaM nagarI hotthA vanao, tIse NaM sAvatthIe nagarIe bahiyA uttarapurachime disIbhAe tattha NaM koTTae nAmaMceie hotyA vno| tatya NaM sAvatthIe nagarIe hAlAhalA nAmaM kuMbhakArI AjIviovAsiyA parivasati aAjAva aparibhUyA AjIviyasamayaMsiladdhaDA gahiyaTThA pucchiyaTThA viNicchiyaTThA aTTimiMjapemmANurAgarattAayamAuso! AjIviyasamaye aDhe ayaM paramaDhe sese aNadvetiAjhIviyasamaeNaM appANaM mAvemANI vihri| teNaM kAleNaM 2 gosAle maMkhaliputte cauvvIsavAsapariyAe hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvarNasi AjIviyasaMghasaMparivuDe AjIviyasamaeNaM appANaMbhAvamANe viharai / taeNaM tassa gosA0 maMkhalipu0 annadA kadAyi ime cha disAcarA aMtiyaM pAubmavityA, taMjahA-sANe kalaMde kaNiyAre acchidde aggivesAyaNe ajune gomAyuputte, taeNaMtechadisAcarA aTThavihaMpuvvagaryamaggadasamaMsatehiM 2 matidasaNehiM nijuhaMtisa02 gosAlaMmaMkhaliputtaMuvaTThAiMsu taeNaM se gosAle maMkhaliputte teNaM aTuMgassa mahAnimittassa keNai ulloyameteNaM savvesiM pANANaM bhU0 jI0 sattANaM imAiMcha aNaikkamaNijAIvAgaraNAiM vAgareti, taM0-lAmaM alAmaM suhaMdukkhaM jIviyaM mrnnNthaa| . taeNaMse gosAle maMkhaliputteteNaMaTuMgassamahAnimittassa keNaiulloyameteNaMsAvatthIe nagarIe ajiNe jiNappalAvI aNarahA arahappalAvI akevalI kevalippalAvI asavannU sabvatruppalAvI ajiNe jiNasadaM pagAsemANe vihri|| i. teNa mityAdi, maMkhaliputte'ttimavalyabhidhAnamavasyaputraH'cauvIsavAsapariyAe'tti caturvizativarSapramANapravrajyAparyAyaH 'disAcarati dizaM merAM caranti-yAnti manyante bhagavato vayaM ziSyAiti dikcarAH dezATA vA, dikcarA bhagavacchiSyAH pArzvasthIbhUtA iti TIkAkAraH 'pAsAvacinna'tti cUrNikAraH aMtiyaM paaubmvijjtismiipmaagtaaH| ____ 'aTThavihaMpuvagaryamaggadasamaMtiarthavidham-aTaprakAraMnimittamitizeSaH,tacedaM-divyaM 1 autpAtaM 2 AntarikSaM 3 bhaumaM 4 AGgaM 5 svaraM 6 lakSaNaM 7 vyaJjanaM 8 ceti, puurvgtNpuurvaabhidhaanshrutvishessmdhygtN| tathA mArgau-gItamArganRtyamArgalakSaNa sambhAvyete 'dasamati atra navamazabdasya luptasya darzanAnavamadazamAviti zyaM, tatazca mArgau navamadazamau yatra tattathA, 'saehi 2 ti svakaiH 2 51 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-1-1637 svakIyaiH 2 maidaMsamehiMtimateH buddhermatyA vA darzanAni-prameyasya paricchedanAnimatidarzanAni taiH 'nijUhaMtittini!thayantanapUrvalakSaNazrutaparyAyayUthAnirdhArayanti uddharantItyarthaH uvaTThAiMsutti upasthitavantaH AzritantaityarthaH, 'aTThagassa'ttiaSTabhedasya 'keNaitti kenacit-tathAvidhajanAviditasvarUpeNa 'ulloyametteNaM'ti uddezamAtreNa / 'imAiMcha aNaikkamaNijjAiMti imAniSaDanatikramaNIyAni-vyabhicArayitumazakyAni 'vAgaraNAiMti pRSTena satA yAni vyAkriyante-abhidhIyante tAni vyAkaraNAni puruSArthopayogitvAccaitAniSaDuktAni, anyathA naSTamuSTicintAlUkAprabhRtInyanyAnyapibahUninimittagocarIbhavantIti ___ 'ajiNejiNappalAvittiajInaH-avItarAgaHsanjinamAtmAnaMprakarSaNalapatItyevaMzIlo jinapralApI, evamanyAnyapi padAni vAcyAni, navaram arhan-pUjArhaH kevalI-paripUrNajJAnAdi, kimuktaM bhavati?- 'ajiNe'ityAdi / mU. (638)taeNaMsAvatthIenagarIe siMghADagajAvapahesubahujaNoannamannassa evamAikkhai jAvaevaM parUveti evaM khalu devANuppiyA! gosAle maMkhaliputtejiNe jiNappalAvIjAvapakAsemANe viharati, se kahameyaM manne evaM?, teNaM kAleNaM 2 sAmI samosaDhe jAva parisA pddigyaa| teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa jeTe aMtevAsI iMdabhUtInAmaM anagAre goyamagotteNaMjAvachaTuMchaTeNaMevaM jahA bitiyasaeniyaMThuddesaejAvaaDamANebahujaNasadaMnisAmeti, bahujaNoannamannassaevamAikkhai4-evaMkhalu devANuppiyA! gosAlemaMkhaliputtejiNejiNappalAvI jAva pagAsemANe viharati, se kahameyaM manne evaM? taeNaMbhagavaMgoyamebahujaNassaaMtiyaMeyamadvaMsoccAnisammajAvajAyasaDDejAvabhattapANaM paDidaMseti jAva paJjuvAsamANe evaM va0-evaM khalu ahaM bhaMte ! taM ceva jAva jiNasadaM pagAsemANe viharatisekahameyaMbhaMte! evaM?,taM icchAmiNaMbhaMte! gosAlassa maMkhaliputtassa uThANapariyANiyaM parikahiyaM, goyamAdI samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyamaMevaM vayAsI-jaNNaM' . sebahujaNe annamannassa evamAikkhai4-evaMkhalu gosAle maMkhaliputtejiNe jiNappalAvI jAva pagAsemANe viharai taNNaM miccA, ahaM puNa goyamA! evamAikkhAmi jAva paruvemi / evaMkhalueyassagosAlassamaMkhaliputtassa maMkhalinAmamaMkhe pitA hotyA, tassaNaMmaMkhalissa maMkhassa bhaddAnAM bhAriyA hotthA sukumAla jAva paDirUvA, taeNaM sA bhaddA bhAriyA annadA kadAyi gumviNI yAvi hotyA, teNaM kAleNaM 2 saravaNe nAmaMsannivese hotyAriddhasthimiejAvasannibhappagAse pAsAdIe 4, tattha NaM saravaNe sannivese gobahule nAma mAhaNe parivasati aDhe jAva aparibhUe riuveda jAva suparinihie yAvi hotthA, tassa NaM gobahulassa mAhaNassa gosAlA yAvi hotthaa| taeNaM se maMkhalImaMkhe nAmaM annayA kayAi bhaddAe bhAriyAe gumviNIe saddhiM cittaphalagahatthagae maMkhattaNeNaM appANaM bhAvamANe puvvANupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva saravaNe sanivese jeNeva gobahulassa mAhamassa gosAlA teNeva uvA0 2 gobahulassa mAhaNassa gosAlAe egadesaMsi bhaMDanikkhevaM kareMti bhaMDa0 2 saravaNe sannivese uccanIyamajjhimAiM kulAI sarasamudANassa bhikkhAyariyAeaDamANe vasahIe savvao samaMtA maggaNagavesaNaM kareti vasahIe savvao samaMtA maggaNavesaNaM karemANe annatya vasahiM alabhamANe tasseva gobahulassa mANahassa Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 163 zatakaM-15, vargaH:, uddezakaHgosAlAe egadesaMsi vAsAvAsaM uvaage| taeNaMsA bhaddAbhAriyAnavaNhaMmAsANaMbahupaDipunnANaM aTThamANa rAiMdiyANaM vItikaMtANaM susumAlajAva paDirUvagaM dAragaM payAyA, tae NaM tassa dAragassa ammApiyare ekkArasame divase vItikaMtejAva bArahasAhe divase ayameyArUvaM guNNaM guNanipphanaM nAmadhejaM0 ka0-jamhANaM amhaM ime dArae gobahulassa mAhaNassa gosAlAe jAe taM hou NaM amhaM imassa dAragassa nAmadhejaM gosAle gosaaletti| taeNaM tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhejaM kareMti gosAleti, taeNaM se gosAle dArae ummukkabAla bhAve viNNAyapariNayamette jovvaNagamaNuppatte sayameva pADiekaM cittaphalagaM kareti sayameva cittaphalagahatthagae maMkhattaNeNaM appANaMbhAvemANe vihrti|| vR. 'evaMjahA bitiyasaeniyaMThuddesae tidvitIyazatasya paJcamoddezake uTThANapariyANiyaMti pariyAnaM-vividhavyatikaraparigamanaM tadeva pAriyAnikaM-caritam utthAnAt-janmana Arabhya pAriyAnikaM utthAnapAriyAnikaM tatparikathitaM bhagavadbhiriti gmyte| _ 'maMkhe'tti maGkhaH-citraphalakavyagrakaro bhikSAkavizeSaH 'sukumAla' iha yAvatkaraNAdevaM zyaM-'sukumAlapANipAe lakkhaNavaMjaNaguNovavee' ityaadi| . 'riddhasthimiya' iha yAvatkaraNAdevaM dRzyam-'Rddhasthimiyasamiddhe pamuiyajaNajANavae'ityAdi vyAkhyA tu pUrvavat, "cittaphalagahatthagae'tti citraphalakaM haste gataM yasya sa tathA, 'pADiek ti ekamAtmAnaM prati pratyekaM pituH phalakAdbhinnamityarthaH / mU. (639)teNaMkAleNaM2 ahaMgoyamA! tIsaMvAsAiMAgAravAsamajhevasittAammApiIhiM devattagaehiM evaM jahA bhAvaNAe jAva egaM devadUsamAdAya muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pvvitte| taeNaM ahaMgoyamA! paDhamaM vAsAvAsaMaddhamAsaMaddhamAseNaMkhamamAme aTThiyagAmaMnissAe paDhamaM aMtarAvAsaM vAsAvAsaM uvAgae, doccaM vAsaM mAsaMmAseNaM khamamANe puvvANupuTviM caramANe gAmANugAmaM dUijjamANe jeNeva rAyagihe nagare jeNeva nAliMdA bAhiriyA jeNeva taMtuvAyasAlA teNeva uvAgacchAmite02 ahApaDirUvaM uggahaMogiNhAmiahA02 taMtuvAyasAlAe egadesaMsi vAsAvAsaM uvAgae, tae NaM ahaM goyamA! paDhamaM mAsakhamaNaM uvasaMpajjittANaM vihraami| taeNaMsegosAle maMkhaliputtecittaphalagahatyagaemakhattaNeNaMappANaMbhAvamANepuvvANupuTviM caramANe jAva dUijjamANe jeNeva rAyagihe nagare jeNeva nAliMdA bAhiyA jeNeva taMtuvAyasAlA teNeva uvAgacchai te02 taMtuvAyasAlAe egadesaMsi bhaMDanikkhevaM kareti bhaM0 2 rAyagihe nagare uccanIya jAva annatya katthavi vasahiM alabhamANe tIse ya taMtuvAyasAlAe egadesaMsi vAsAvAsaM uvAgae jatthevaNaMahaMgoyamA!, paDhamamAsakkhamaNapAraNagaMsitaMtuvAyasAlAopaDinikkhamAmi taMtu0 2 nAlaMdAbAhiriyaM majhamajheNaM jeNeva rAyagihe nagare teNeva uvA0 2 rAyagihe nagare uccanIya jAva aDamANe vijayassa gAhAvaissa gihaM aNupavitu / ___ tae NaM se vijae gAMhAvatI mamaM ejamANaM pAsati 2 haTTatuTTa0 khippAmeva AsaNAo abbhuDhei khi02 pAyapIDhAo pacoruhai 2 mamaMtikkhutto AyAhiNapayANaM kareti 2 mamaM vaMdati Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-1-1639 namaMsati 2 mamaM viuleNaM asaNapANakhAisAimeNaM paDilAbhessAmittika? tuDhe paDilAbhemANevi tuDhe paDilAbhitevi tuddhe| tae NaM tassa vijayassa gAhAvaissa teNaM davvasuddheNaM dAyagasuddhaNaM (tavassivisuddhaNaM tikaraNasuddhaNaMpaDigAhagasuddhaNa) tiviheNaMtikaraNasuddhaNaMdANeNaMmaepaDilAbhiesamANedevAue nibaddha saMsAre parittIkae gihaMsiyase imAiMpaMca divvAiM pAuDbhUyAI, taMjahA-vasudhArA vuTThA sadaddhavanne kusume nivAtie 2 celukkheve kae 3 AhayAo devaduMdubhIo 4 aMtarAvi ya NaM AgAse aho dANe 2 tti ghuTe 5 / / taeNaM rAyagihe nagare siMghADagajAva pahesu bahujaNo annamanassa evamAikkhai jAva evaM parUvei-dhaneNaM devANuppiyA! vijaegAhAvatI kayatyeNaMdevANuppiyA! vijaye gAhAvaI kayapugne NaM devANuppiyA! vijae gAhAvaI kayalakkhaNe NaM devANuppiyA ! vijaye gAhAvaI kayANaM loyA devANuppiyA! vijayassa gAhAvaissajassaNaMgihaMsi tahArave sAdhu sAdhUrUve paDilAbhiesamANe imAiM paMca divvAiM pAunbhUyAI, taMjahA-vasudhArA vuTThA jAva aho dAne 2 ghuTe, taM dhanne kayatthe kayapugne kayalakkhaNe kayA NaM loyA suladdhe mANussae jammajIviyaphale vijayassa gAhAvaissa vij02| taeNaM se gosAle maMkhaliputte bahujaNassa aMtie eyamaDheM socA nisamma samuppannasaMsae samuppannakouhalle jeNeva vijayassagAhAvaissagihe teNeva uvAgacchaiteNeva02 pAsai vijayassa gAhAvaissa gihaMsi vasuhAraM vuTuM dasaddhavannaM kusumaM nivaDiyaM mamaM ca NaM vijayassa gAhAvaissa gihAo paDinikkhamamANaM pAsati 2 hadvatuDhe jeNeva mamaM aMtieteNeva uvAga02 mamaM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei2 mamavaM0 namaM02 mamaM evaM vayAsI- . tajjheNaM bhaMte! mamaM dhammAriyA ahanaMtajhaMdhamaMtevAsI taeNaM ahaM goyamA! gosAlassa maMkhaliputtassa eyamadvaM no ADhAmi no parijANAmi tusiNIe saMciTThAmi, taeNaM ahaM goyamA! rAyagihAo nagarAopaDinikkhamAmipa02 nAlaMdaMbAhiriyamajhamajheNaMjeNevataMtuvAyasAlA teNeva uvA02 doccaM mAsakhamaNaM uvasaMpaJjittANaM vihraami| tae NaM ahaM goyamA ! doccaM mAsakkhamaNapAraNagaMsi taMtuvAyasAlAo paDinikkhamAmi taM02 nAlaMdaM bAhiriyaM majjhaMmajjheNaMjeNevarAyagihe nagare jAva aDamANe AnaMdassa gAhAvaissa gihaM aNuppaviTe, taeNaM se AnaMde gAhAvatI mamaMejamANaM pAsatievaMjaheva vijayassa navaraM mama viulAekhajjagavihIepaDilAbhessAmItituDhe sesaMtaMcevajAva tacaMmAsakkhamaNaMuvasaMpajjittANaM viharAmi, taeNaM ahaM goyamA! taccamAsakkhamaNapAraNagaMsi taMtuvAyasAlAo paDinikkhamANi taM02 tahevajova aDamANe suNaMdassa gAhAvaissa gihaM aNupaviTe, taeNaM se sunaMde gAhAvatI evaM jaheva vijayagAhAvatI navaraMmamaMsavvakAmaguNieNaMbhoyaNeNaM paDilAbheti sesaMtaMcevajAva cautthaM mAsakkhamaNaM uvasaMpajjittANaM vihraami| tIse NaM nAlaMdAe bAhiriyAe adUrasAmaMte etya NaM kollAe nAmaM sannivese hotthA sannivesavannao, tattha NaM kollAe saMnivese bahule nAma mAhaNe parivasai aDDe jAva aparibhUe riuvveyajAvasupariniTThie yAvi hotthA, taeNaM se bahule mAhaNekattiyacAummAsiyapADivagaMsi viuleNaM mahughayasaMjutteNaM paramanneNaM mAhaNe aayaametthaa| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 15, varga:-, uddezakaH 165 tae NaM ahaM goyamA ! cautthamAsakkhamaNapAraNagaMsi taMtAvAyasAlAo paDinikkhamAmi taM0 2 nAlaMdaM bAhiriyaM majjhaMmajjheNaM niggacchAmi ni0 2 jeNeva kollAe saMnivese teNeva uvAgacchAmi 2 kullAe sannivese uccanIya0 jAvaaDamANassa bahulassa mAhaNassa gihaM aNuppaviTThe, tae NaM se bahule mAhaNe mamaM eJjamANaM taheva jAva mamaM viuleNaM mahughayasaMjutteNaM paramantreNaM paDilAbhessAmIti tuTTe se jahA vijayassa jAva bahule mAhaNe bahu0 / tase gosAle maMkhaliputte mamaM taMtAvuyasAlAe apAsamANe rAyagihe nagare sabbhitabAhiriyA mamaM savvao samaMtA maggaNagavesaNaM kareti mamaM katthavi sutiM vA khutiM vA pavattiM vA alabhamANe jeNeva taMtuvAyasAlA teNeva uvA 2 sADiyAo ya pADiyAo ya kuMDiyAo ya pAhaNAo ya cittaphalagaM ca mAhaNe AyAmeti AyAmettA sauttaroDaM muMDaM kAreti sa0 2 taMtuvAyasAlAo paDinikkhamati taM0 2 nAlaMdaM bAhiriyaM majjhaMmajjheNaM niggacchai nigga0 2 jeNeva kollAgasannive teNeva uvAgacchai / 4 tae NaM tassa kollAgassa saMnivesassa bahiyA bahiyA bahujaNo annamannassa evamAikkhati jAva parUveti-dhanneNaM devANuppiyA ! bahu mAhaNe taM caiva jAva jIviyaphale bahulassa mAhaNassa ba0 2, tae NaM tassa gosAlassa maMkhaliputtassa bahujaNassa aMtiyaM eyamahaM soccA nisamma ayameyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA - jArisiya NaM mamaM dhammAyariyassa dhammovadesagassa samaNassa bhagavao mahAvIrassa iDDI juttI jase bale vIrie purisakkAraparakkame laddhe patte abhisamannAgae no khalu atthi tArisiyA NaM annassa kassai tahArUvassa samaNassa va mAhaNassa vA iDDI juttI. jAva parikkame laddhe patte abhisamannAgae taM nissaMdiddhaM ca NaM ettha mamaM dhammAyarie dhammovadesae samaNe bhagavaM mahAvIre bhavissatItikaDDa kollAgasannivese sabmitarabAhirie mamaM savvaMo samatA maggaNagavesaNaM karei mamaM savvao jAva karemANe kollAgasaMnivesassa bahiyA paNiyabhUmIe mae saddhiM abhisamannAgae taNaM se gosAle maMkhaliputte haTThatuTTe mamaM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM jAva namaMsittA evaM vayAsI - tujhe NaM bhaMte! mama dhammAyariyA ahanaM tujjhaM aMtevAsI, tae NaM ahaM goyamA ! gosAlassa maMkhaliputtassa eyamaGkaM paDisuNemi, tae NaM ahaM goyamA ! gosAleNaM maMkhaliputteNaM saddhiM paniyabhUmIe chavvAsAI lAbhaM alAbhaM sukhaM dukkhaM sakkAramasakkAraM pacaNubbhavamANe aNiccajAgariyaM viharitthA || vR. 'AgAravAsamajjhe vasitta' tti agAravAsaM - gRhavAsamadhyuSya - Asevya 'evaM jahA bhAvaNAe 'tti AcAradvitIyazrutaskandhasya paJcadaze'dhyayane, anenacedaM sUcitaM 'samattapatre nAhaM samaNI hoI ammApiyaraMmi jIvaMte' tti samAptAbhigraha ityarthaH 'ciccA hiranna ciccA suvannaM ciccA bala' mityAdIni, 'paDhamaM vAsaM 'ti vibhaktipariNAmAt pravrajyApratipatteH prathame varSe 'nissAe 'tti nizrAya nizrAM kRtvetyarthaH 'paDhamaM aMtarAvAsaM' ti vibhaktipariNAmAdeva prathame'ntaraM - avasaro varSasya vRSTeryatrAsAvantaravarSa athavA'ntare'pi - jigamiSata kSetramaprApyApi yatra sati sAdhubhiravazyamAvAso vidhIyate so'ntarAvAso- varSAkAlastatra 'vAsAvAsaM 'ti varSAsu vAsaH - cAturmAsikamavasthAnaM varSAvAsastamupAgataH - upAzritaH / 'doccaM 'vAsa' ti dvitIye varSe 'taMtuvAyasAla' tti kuvindazAlA 'aMjalimauliyahatthe ' tti Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 bhagavatI aGgasUtraM (2) 15/-/-/639 aJjalinA mukulitau - mukulAkArau kRtau hastau yena sa tathA, 'davvasuddheNaM' ti dravyaM - odanAdikaM zuddhaM - udgamAdidoSarahitaM yatra dAne tattathA tena 'dAyagasuddheNaM' ti dAyakaH zuddho yatrAzaMsAdidoSarahitatvAt tattathA tena, evamitaradapi / 'tiviheNaM' ti uktalakSaNena trividhena, athavA trividhena kRtakAritAnumatibhedena trikaraNa - zuddhena - manovAkkAyazuddhena / 'vasuhArA vuTTha' tti vasudhArA dravyarUpA dhArA vRSTA 'aho dAnaM 'ti ahozabdo vismaye 'kayatthe NaM ti kRtArthaH - kRtasvaprayojanaH 'kayalakkhaNe' tti kRtaphalavallakSaNa ityarthaH 'kayA NaM loga' tti kRta zubhaphala avayave samudAyopacArAt lokau - ihalokaparalokau 'jammajIviyaphale' tti janmano jIvitavyasya ca yatphalaM tattathA 'tahArUve sAhu sAhurUve' tti tathArUpe' tathAvidhe avijJAtavratavizeSa ityarthaH 'sAdhau' zramaNe 'sAdhurUpe' sAdhvAkAre, 'dhammaMtevAsi' tti zilpAdigrahaNArthaH mapi ziSyo bhavatItyata ucyate-dharmmAntivAsI, 'khajjagavihIe' tti khaNDakhAdyAdilakSaNabhojanaprakAreNa 'savvakAmaguNieNaM ti sarve kAmaguNA - abhilASaviSayabhUtA rasAdayaH saJjAtA yatra tatsarvakAmaguNitaM tena 'paramanneNaM'ti pamarAnnena-kSaireyyA 'AyAmetya'tti AcAmitavAn tadbhojanadAnadvAreNocchiSTatAsampAdanena tacchuddhayarthaH mAcamanaM kAritavAn bhojitavAniti tAtparyArthaH 'sabmitarAbihirie 'tti sahAbhyantareNa vibhAgena bAhyena ca yattattathA tatra. 'maggaNagavesaNaM' ti anvayato mArgaNaM vyatirekato gaveSaNaM tatazca samAhAradvandvaH 'suI va 'tti zrUyata iti zruti-zabdastAM cakSuSA kizyamAno'rthaH zabdena nizcIyata iti zrutigrahaNaM 'khuiM va 'tti kSavaNaM kSuti - chItkRtaM tAm, eSA'pyadRzyamanuSyAdigamikA bhavatIti gRhItA, 'pavattiM va'tti pravRttiM- vArttA, 'sADi - yAo' tti paridhAnavANi 'pADayAo' tti uttarIyavastrANi / kvacit 'bhaMDiyAo'tti dhzyate tatra bhaNDikA - randhanAdibhAjanAni, 'mAhaNe AyAmeti' tti zATikAdInarthAn brAhmaNAn lambhayati zATikAdIn brAhmaNebhyo dadAtItyarthaH, 'sauttaroTThe' ti saha uttarISThena sottarISTha - sazmazrukaM yatA bhavatItyevaM 'muMDaM' ti muNDanaM kArayati nApitena 'paNiyabhUmIe 'tti paNitabhUmI - bhANDavizrAmasthAne praNItabhUmauvA - manojJabhUmau 'abhisamannAgae' tti militaH 'eyama paDisuNemi 'tti abhyupagacchAmi, yacaitasyAyogyasyAbhyupagamanaM sagavatastadakSINarAgatayA paricayeneSatsnehagarbhAnukampAsadbhAvAt chadmasthatayA'nAgatadoSAnavagamAdavazyaM bhAvitvAcaitasyArthaH syeti bhAvanIyamiti / 'paNiyabhUmIe'tti paNitabhUmerArabhya praNItabhUmau vA - manojJAbhUmau vihatavAniti yogaH, 'aniccajAgariyaM' ti anityacintAM kurvanniti vAkyazeSaH / mU. (640) tae NaM ahaM goyamA ! annayA kadAyi paDhamasaradakAlasamayaMsi appavuTTikAyaMsi gosAleNaM maMkhaliputteNaM saddhiM siddhatthagAmAo nagarAo kummAragAmaM nagaraM saMpaTThIe vihArAe, tassa NaM siddhatthassa gAmassa nagarassa kumAragAmassa nagarassa ya aMtarA ettha NaM mahaM ege tilathaMbhae pattie pupphie hariyagarerijjamANe sirIe atIva 2 uvasobhemANe 2 ciTThA / tae NaM gosAle maMkhaliputte taM tilathaMbhagaM pAsai 2 mamaM vaM0 namaM0 2 evaM vayAsI- esa NaM bhaMte! tilaMthabhae kiM niSphajjissai no nipphajjassavi ?, ee ya satta tilapupphajIvA udAittA 2 kahiM gacchihiMti kahiM uvavajjihiMti ? Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH taeNaM ahaM goyamA ! gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI-gosAlA! esa NaM tilathaMbhae niphajissaenona niSphajjissai, eeyasattatilapuSphajIvAAudAittAra eyassacevatilathaMbhagassa egAe tilasaMguliyAe satta tilA pnycaayaaissNti| taeNaM se gosAle maMkhaliputte mamaM evaMAikkhamANassa eyamadvaM no saddahati no pattiyati noroeieyamaTuMasaddahamA0 apattiya0 aroemANemamaMpaNihAeayaNNaMmicchAvAdI bhavauttika? mamaM aMtiyAo saNiyaM 2 paccosakkai 2 jeNeva se tilathaMbhae teNeva uvA0 2 taM tilathaMbhagaM saleTuyAyaM ceva uppADei u02 egaMte eDeti, takkhaNamettaM ca NaM goyamA! divve abbhavaddalae paaubbhuue| tae NaM se divve abbhavaddalae khippAmeva pataNataNAeti 2 khippAmeva pavijuyAti 2 khippAmeva naccodagaM nAtimaddhiM paviralapaphusiyaM rayareNuvisAsaNaM divvaM salilodagaM vAsaM vAsati teNaM se tilathaMbhae Asatthe paccAyAe tattheva baddhamUle tattheva patiTThie, te ya satta tilapuSphajIvA uddAittA 2 tasseva tilathaMbhagassa egAe tilasaMguliyAe satta tilA pnycaayaayaa|| vR. 'paDhamasarayakAlasamayaMsitti samayabhASayA mArgazIrSapauSau zaradabhidhIyate tatra prathamazaratkAlasamaye mArgazIrSe, 'appavuTTikAyaMsittialpazabdasyAbhAvavacanatvAdavidyamAnavarSa ityarthaH, anye tvazvayukkArtikau zaradityAhuH, alpavRSTikAyatvAcca tatrApiviharatAMna dUSaNamiti, etaccAsaGgatameva, bhagavato'pyavazyaM paryuSaNasya karttavyatvena paryuSaNAkalpe'bhihitatvAditi / 'hariyagarerijjamANe'tti haritaka itikRtva rerijjamANe'tti atizayena rAjamAna ityrthH| _ 'tae NaM ahaM goyamA ! gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsitti, iha yadbhagavataH pUrvakAlapratipannamaunAbhigrahasyApi pratyuttaradAnaM tadekAdikaM vacanaM mutkalamityevamabhigrahaNasya saMbhAvyamAnatvena na viruddhamiti, tilasaMgaliyAe'tti tilaphalikAyAM mamaMpaNihAe'ttimAMpraNighAyamAmAzrityAyaM mithyAvAdI bhavatvitivikalpaM kRtvA, 'abbhavaddalae'tti abhrarUpaM vAro jalasya dalikaM-kAraNamabhravAdalakaM pataNataNAyaitti prakarSeNa taNataNAyate garjatItyarthaH 'naccodamati nAtyudakaM yathA bhavati 'nAimaTTiya'ti nAtikaddemaM yathA bhvtiityrthH| ___ 'paviralapphusiya'ti praviralAH paraspRzikA-vigruSo yatra tattathA, 'rayareNuviNAsaNaM'ti rajo-vAtotpATitaMvyomavarti reNavazva-bhUmisthitapAMzavastadvinAzanaM-tadupazamakaM, 'salilodagavAsaMti salilAH-zItAdimahAnyastAsAmiva yadudakaM-rasAdiguNasAdhamyAditi tasya yo varSa sa salilodakavarSo'tastaM, baddhamUle tibaddhamUlaH san 'tattheva paihie'tti yatra ptitsttraivprtisstthitH| mU. (641) tae NaM ahaM goyamA ! gosAleNaM maMkhaliputteNaM saddhiM jeNeva kuMDaggAme nagare teNeva uvaa0|tennN tassa kuMDaggAmassa nagarassa bahiyA vesiyAyaNe nAmaMbAlatavassIchaTuMchaTeNaM anikkhitteNaMtavokammaneNaM urlDa bAhAo pagijjhiya 2 sUrAbhimuhe AyAvaNabhUmIeAyAvemANe viharai AiccateyataviyAo ya se chappaIo savvao samaMtA abhinissavaMti pANabhUyajIvasattadayaTTayAe caNaM paDiyAo 2 tattheva 2 bhujo 2 paccorubheti / tae NaM se gosAle maMkhaliputte vesiyAyaNaM bAlatavassiM pAsati pA0 2 mamaM aMtio saNiyaM2 paccosakkaimamaM02 jeNeva vesiyAyaNebAlatavassI teNeva uvA02 vesiyAyaNaMbAlatavassi Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 bhagavatI aGgasUtraM (2) 15/-/-/641 evaM vayAsI - kiM bhavaM muNI muNie udAhu jUyAsejjAyarae ?, tae NaM se vesiyAyaNe bAlatavassI gosAlassa maMkhaliputtassa eyamaTTaM No ADhAti no pariyANAti tusiNIe saMciTThati / tase gosAle maMkhalipute vesiyAyaNaM bAlatavassi doccaMpi tacchaMpi evaM vayAsI-kiM bhavaM muNI muNie jAva sejjAyarae, tae NaM se vesiyAyaNe bAtavassI gosAleNaM maMkhaliputteNaM doghaMpi tadvaMpi evaM vRtte samANe Asurute jAva misimisemANeM AyAvaNabhUmIo paJccorubhati A0 2 teyAsamugdhAeNaM samohanai teyAsamugdhAeNaM samohantrittA sattaTThapayAiM paJccosakkai sa0 2 gosAlassa maMkhaliputtassa vahAe sarIragaMsi teyaM nisirai / tae NaM ahaM goyamA ! gosAlassa maMkhaliputtassa anukaMpaNaTTayAe vesiyAyaNassa bAlatavassissa teyapaDisAharaNaTTayAe ettha NaM aMtarA ahaM sIyaliyaM teyalessaM nisirAmi jAe sA mamaM sIyaliyAe teyalessA vesiyAyaNassa bAlatavassissa sIosiNA teyalessA paDihayA / taNaM se vesiyAya bAlatavassI mamaM sIyalayAe teyalessAe sIosiNaM teyalessaM paDihayaM jANittA gosAlassa maMkhaliputtassa sarIragassa kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA chavicchedaM vA akIramANaM pAsittA sIosiNaM teyalessaM paDisAirai sIo0 2 mamaM evaM vayAsI se gayameyaM bhagavaM ! se gayameyaM bhagavaM ! | taNaM gosAle maMkhaliputte mamaM evaM vayAsI- kiNhaM bhaMte! esa jUyAsijjAyare tujjhe evaM vayAsI-se gayameyaM bhagavaM ! gayagayameyaM bhagavaM !, tae NaM ahaM goyamA ! gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI- tumaM NaM gosAlA ! vesiyAyaNaM bAlatavassi pAsasi pAsittA mamaM aMtiyAo tusiNiyaM 2 paccIsakkasi jeNeva vesiyAyaNe bAlatavassI teNeva uvAgacchasi te0 2 vesiyAyaNaM bAlatavassi evaM vayAsI - kiM bhavaM munI muNina udAhu jUyAsejjAyarae ? tae NaM se vesiyAyaNe bAlatavassI tava eyamahaM no ADhAti no parijANAti tusiNIe saMciTThA, taraNaM tumaM gosAlA vesiyAyaNaM bAlatavassi doccaMpi taccaMpi evaM vayAsI- kiM bhavaMmuNI muNie jAva sejjAyarae, tae NaM se vesiyAyaNe bAlatavassI tumaM doccaMpi taccaMpi evaM vutte samANe Asarutte jAva paccosakkati pa0 2 tava vahAe sarIragaMsi teyalessaM nissarai / taeNaM ahaM gosAlA! tava anukaMpaNaTTayAe vesiyAyaNassa bAlatavassissa sIyateyalessApaDisAharaNaTTayAe ettha NaM aMtarA sIyaliyateyalessaM nisirANi jAva paDihayaM jANittA tava ya sarIragassa kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA chavicchedaM vA akIramANaM pAsettA sIosiNaM teyalessaM paDisAharati sI0 2 mamaM evaM vayAsI-se gayameyaM bhagavaM gayagaya meyaM bhagavaM ? taeNa se gosAle maMkhaliputte mamaM aMtiyAo eyamaGkaM soccA nisamma bhIe jAva saMjAyabhaye mamaM vaMdati nama'sati mamaM 2 evaM vayAsI- kahannaM bhaMte! saMkhittaviulateyalesse bhavati ?, tae NaM ahaM goyamA ! gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI- jeNaM gosAlA egAe saNahAe kummAsapiMDiyAe egeNa ya viyaDAsaNaM chaTuMchaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM uDDuM bAhAo pagijjhiya 2 jAva viharati se NaM aMto chaNhaM mAsANaM saMkhittaviulateyalesse bhavati / tae NaM se gosAle maMkhaliputte mamaM eyamaTTaM sammaM viNaeNaM paDisuNeti / vR. 'pANabhUyajIvasattadayaTTayAe 'tti prANAdiSu samAnyena yA dayA saivArthaH prANAdida Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 zatakaM-15, vargaH-, uddezakaHyArthastadbhAvastattAtayA,athavA SaTpadikAevaprANAnAmucchvAsAdInAMbhAvAprANAH bhavanadharmakavAdbhUtAH upayogalakSaNatvAjjIvAH sattvopapetatvAtsatvAstataH karmadhArayastadarthatAyai, cazabdaH punararthaH, 'tattheva'tti ziraHprabhRtike, 'kiM bhavaM muNI muNie'tti kiM bhavAn 'muni' tapasvI jAtaH 'munie'tti jJAte tatve sati jJAtvA vA tatvam, athavA kiM bhavAn 'munI' tapasvinI 'muNie'tti munikaH-tapasvIti, athavA kiM bhavAn 'muni' yati uta 'muNikaH' grhgRhiitH| 'udAhutti utAho iti vikalpArtho nipAtaH 'jUyAsejjAyarae'tti yUkAnA syAnadAteti, sattaTThapayAIpaccosakkaitti prayatanavizeSArthamuramabhraiva prahAradAnArthamiti, 'sIusiNaMteyalessaMti svAM-svakIyAmuSNAMtejolezyA segayameyaMbhagavaM gayagayamevaM bhagavaM'tiathagataM avagatametanmayA hebhagavan ! yathAbhagavataH prasAdAdayaMnadagdhaHsambhrabhAvArthatvAcca gatazabdasyapunaH punaruccAraNam, ca yadgozAlakasya saMrakSaNaM bhagavatA kRtaM tatsarAgatvena dayaikarasatvAdbhagavataH, yacca sunakSatrasarvAnubhUtimunipuGgavayorna kariSyati tadvItarAgatvena lbdhynupjiivktvaadvshyNbhaavibhaavtvaadveyvseymiti| saMkhittaviulateyalesettisaGkSiptA'prayogakAle vipulA prayogakAletejolezyA-labdhivizeSoyasyasatathA sanahAe'tti sanakhayAyasyAM piNDikAyAMbadhyamAnAyAmaGgulInakhA aGguSThasyAdho lagantisAsanakhetyucyate 'kummAsapiDiyAe'tti kulmASAH-arddhasvinnA mudgAdayomASA ityanye 'viyaDAsaeNaM'ti vikaTa-jalaM tasyAzayaH Azrayo vA-sthAnaM vikaTAzayo vikaTAzrayo vA tena, amucaprastAvAcculukamAhu vRddhAH / mU. (642)taeNaMahaMgoyamA! anadA kadAigosAleNaMmaMkhaliputteNaMsaddhiM kummagAmAo nagarAo siddhatthaggAmaM nagaraMsaMpaTThie vihArAejAhe ya motaMdesaMhavvamAgayA jatthaNaM se tilathaMbhae taeNaM se gosAle maMkhaliputte evaM vayAsI-tujheNaM bhaMte! tadA mamaM evaM Aikkhaha jAva paraveha-gosAlA! esaNaM tilathaMbhaenipphaz2issaitaMceva jAva paccAissaMtitaNNaM micchA imaMca NaM paccakkhameva dIsai esaNaM se tilathaMbhae no niSphanne aniSphannameva te ya satta tilayapupphajIvA udAittA 2 no eyassa ceva tilathaMbhagassa egAe tilasaMguliyAe satta tilA pnycaayaayaa| __ taeNaM ahaM goyamA! gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI-tumaMNaM gosAlA! tadA mamaM evaM AikkhamANassajAvapasvemANassa eyamaTuMnosaddahasino pattiyasiroyayasieyamaDhe asaddahamANe apattiyamANe aroemANe mamaM paNihAe ayannaM micchAvAdI bhavauttikaTTha mamaM aMtiyAo saNiyaM 2 paccosakasi pa02 jeNeva se tilathaMbhae teNeva uvA02 jAva egaMtamaMte eddesi| takhaNametaMgosAlA! divve abbhavaddalae pAubbhUe, taeNaMse divve abbhavaddalae khippAmeva taM ceva jAva tassa ceva tilathaMbhagassa egAe tilasaMgaliyAe satta tilA paJcAyAyA, taM esa NaM gosAlA! se tilathaMbhae nipphanne no anipphannameva, te ya satta tilapupphajIvA udAittA 2 eyassa cevatilathaMbhayassaegAetilasaMguliyAe satta tilA paJcAyAyA, evaMkhalugosAlA! vaNassaikAiyA puttttprihaarNprihrNti| tae NaM se gosAle maMkhaliputte mamaM evamAikkhamANassa jAva parUvemANassa eyamaTuM no saddahati 3 eyamaDhaM asadahamANe jIva aroemANe jeNeva se tilathaMbhae teNeva uvA0 2tAo Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 15/-/-/642 tilathaMbhayAo taM tilasaMguliyaM khuDDati khuDDittA karayalaMsi satta tile papphoDei, tae NaM tassa gosAlassa maMkhaliputtassa te satta tile gaNamANassa ayameyArUve abmatthie jAva samuppajjitthA / evaM khalu savvajIvAvi paTTaparihAraM paraharaMti, esa NaM goyamA ! gosAlassa maMkhaliputtassa paTTe esa NaM goyamA ! gosAlassa maMkhaliputtassa mamaM aMtiyAo AyAe avakkamaNe paM0 / vR. 'jAheya motti yadA ca smo - bhavAmo vayaM 'aniphannameva' tti makArasyAgamikatvAdaniSpanna ev| 'vaNassaikAiyAo pauTTaparihAraM pariharaMti' tti parivRtya 2 - mRtvA 2 yastasyaiva vanaspatizarIrasya parihAraH- paribhogastatraivotpAdo'sau parivRtyaparihArastaMpariharanti - kurvantItyarthaH, 'khuDDui' tti troTayati 'paTTe' tti parirvattaH parivarttavAda ityarthaH 'AyAe avakkamaNe' tti AtmanA''dAya copadezam 'apakramaNam' apasaraNaM / 170 mU. (643) tae NaM se gosAle maMkhaliputte egAe saNahAe kummAsapiMDiyAe ya egeNa ya viyaDAsaeNaM chaTTaMchaTTeNaM anikkhitteNaM tevokammeNaM uDDuM bAhAo pagijjhiya2jAva viharai / taNaM se gosAle maMkhaliputte aMto chaNhaM mAsANaM saMkhittaviulateyalese jAe / mU. (644) tae NaM tassa gosAlassa maMkhaliputtassa annayA kayAvi ime chaddisAcarA aMtiya pAubbhavitthA taM - sANo taM caiva savvaM jAva ajiNe jiNasaddaM pagAsemANe viharati, taM no khalu goyamA ! kosAle maMkhaliputte jiNe jiNappalAvI jAva jiNasaddaM pagAsemANe viharai, gosAle NaM maMkhaliputte ajiNe jiNappalAvI jAva pagAsemANe viharai, tae NaM sA mahatimahAlayA mahaccaparisA jahA sive jAva paDigayA / tae NaM sAvatthIe nagarIe siMghADaga jAva bahujaNo annamannassa jAva parUvei - jannaM devANuppiyA gosAle maMkhaliputte jiNe jiNappalAvI jAva viharai taM micchA, samaNe bhagavaM mahAvIre evaM Aikkhai jAva parUvei evaM khalu tassa gosAlassa maMkhaliputtassa maMkhalI nAmaM maMkhapitA hotthA / taNaM tassa maMkhalisa evaM ceva taM savvaM bhANiyavvaM jAva ajiNe jiNasaddaM pagAsemANe viharai, taM no khalu gosAle maMkhaliputte jiNe jiNappalAvI jAva viharai gosAle maMkhaliputte ajiNe jiNappalAvI jAva viharai, samaNe bhagavaM mahAvIre jiNe jiNappalAvI jAva jiNasaddaM pagAsemANe viharai / tase gosAle maMkhaliputte bahujaNassa aMtiyaM eyamaTTaM soccA nisamma Asurutte jAva misimisemANe AyAvaNabhUmIo pacoruhai AyAvaNabhUmIo paccoruhaittA sAvasthi nagariM majjhaMmajjheNaM jeNeva hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNe teNeva uvAgacchai teNe0 2 hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNaMsi AjIviyasaMghasaMparivuDe mahayA amarisaM vahamANe evaM vAvi viharai vR. 'jahA sive' tti zivarAjarSicarite 'mahayA amarisa' tti mahAntamamarSam 'evaM vAvi' tti evaM ceti prajJApakopadarzyamAnakopacihnam, apIti samuccaye / mU. (645) teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevasI AnaMde nAmaM there pagaibhaddae jAva viNIe chavaM chaTTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai, tae NaM se ANaMde there chaTThakkhamaNapANagaMsi paDhamAe porisIe evaM jahA goyamasAmI taheva Apucchai taheva jAva uccanIyamajjhimajAva aDamANe hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNassa Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -15, vargaH-, uddezaka: adUrasAmaMte vIivayai / taNaM se gosAle maMkhaliputte AnaMdaM theraM hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNassa adUrasAmaMteNaM vIivayamANaM pAsai pA0 2 evaM vayAsI - ehi tAva AnaMdA ! io egaM mahaM uvamiyaM nisAmehi, tae NaM se AnaMde there gosAleNaM maMkhaliputteNaM evaM vutte samANe jeNeva hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNe jeNeva gosAle maMkhaliputte teNeva uvAgacchati / 171 taNaM se gosAle maMkhaliputte ANaMda theraM evaM vayAsI evaM khalu AnaMdA! ito cirAtIyAe addhAe kei uccAvagA vaNiyA atthaatthI atthaluddhA atthagavesI atthakaMkhiyA atthapivAsA atthagavesaNavAe NAmAvihaviulapaNiyabhaMDamAyAe sagaDIsAgaDeNaM subahuM bhattapANaM patthayaNaM gahAya egaM mahaM agAmiyaM aNohiyaM chinnAvAyaM dIhamaddhaM aDaviM aNuppaviTThA / taNaM tesiM vaNiyANaM tIse akAmiyAe amohiyAe chinnAvAyAe dIhamaddhAe aDavIe kiMcidesaM aNuppattANaM samANANaM se puvvagahie udae aNupuvveNaM paribhuMjemANe pari0 2 khINe, taNaM te vaNiyA khINodatA samANA taNhAe paribbhavamANA annamanne saddAveMti anna0 2 evaM va0- evaM khalu devANuppiyA ! amhaM imIse agAmiyAe jAva aDavIe kiMci desaM aNuppattANaM samANANaM se puvvagahie udae aNupuvveNaM paribhuMjemANe pari0 khINe taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM imIse agAmiyAe jAva aDavIe udagassa savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karettaettikaDa annamannassa aMtie eyamaTTaM paDisurNeti anna0 2 tIse NaM agAmiyAe jAva aDavIe udagassa savvao samaMtA maggaNavagesaNaM kareti udagassa savvao samaMtA maggaNavag2asaNaM karemANA egaM mahaM vaNasaMDaM AsAdeMti kiNhaM kiNhobhAsaM jAva nikuraMbabhUyaM pAsAdIyaM jAva paDirUvaM / tassa NaM vanasaMDassa bahumajjhadesabhAe ettha NaM mahegaM vammIyaM AsAdeti, tassa NaM vammiyassa cattAri vappuo abbhuggayAo abhinisaDhAo tiriyaM susaMpaggahiyAo ahe pannagaddhUvAo pannagaddhasaMThANasaMThiyAo pAsAdIyAo jAva paDirUvAo, tae NaM te vANiyA haTThatuTTha0 annamannaM saddAveMti a0 2 evaM vayAsI evaM khalu devA0 ! amhe imIse agAmiyAe jAva savvao samaMtA maggaNagavesaNaM karemANehiM ime vanasaMDe AsAdie ki kiNhobhAse imassa NaM vanasaMDassa bahumajjhadesabhAe ime vammIe AsAdie imassa NaM vammIyassa cattAri vappuo abbhuggayAo jAva paDirUvAo taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM imassa vammIyassa paDhamaM vappiM bhindittae avi yAI orAlaM udagarayaNaM assAdessAmo / tae NaM te vANiyA annamannassa aMtiyaM eyamaTTaM paDisurNeti aM0 2 tassa vammIyassa paDhamaM vappiM bhiMdaMti, te NaM tattha acchaM patthaM jacyaM taNuyaM phAliyavananAbhaM orAlaM udagarayaNaM AsAdeti, taNaM te vaNiyA tu0 pANiyaM pibaMti pA0 2 vAhaNAiM pajjeti vA00 2 bhAyaNAiM bhareti bhA0 2 doccaMpi annamannaM evaM vadAsI - evaM khalu devANuppiyA ! amhehiM imassa vammIyassa paDhamAe vappIe bhinnAe orAle udagarayaNe assAdie taM seyaM khalu devANuppiyA ! amhaM imassa vammIyassa doccaMpi vappiM bhiMdittae, avi yAiM ettha orAlaM suvannarayaNaM AsAdessAmo, tae NaM te vaNiyA annamannassa aMtiyaM eyamaTTaM paDisurNeti aM0 2 tassa vammIyassa doccaMpi vappiM bhiMdaMti te NaM tattha acchaM jaccaM tAvaNijjaM mahatthaM mahagghaM maharihaM orAlaM suvannarayaNaM assadeti / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-/-/645 taeNaM te vaNiyA haTTatuTTha0 bhAyaNAI bhareti 2 pavahaNAI bhareti 2 tacaMpi annamannaM evaM va0-evaMkhalu de0! amhe imassavammIyassa paDhamAe vappAe bhinnAeorAle udagarayaNeAsAdie doccAe vappAe bhinnAe orAle suvannarayaNe assAdietaM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM imassa vammIyassa tacaMpi vappiM bhiMdittae, aviyAiM etya orAlaM maNirayaNaM assAdessAmo, taeNaM te vaNiyA annamannassa aMtiyaM eyamahU~ paDisuNeti aM0 2 tassa vammIyassa tacaMpi vappiM bhiMdaMti, te NaM tattha vimala nimmalaM nibbalaM nikkalaM mahatthaM mahagdhaM maharihaM orAlaM maNirayaNaM assaadeti| taeNaMte vaNiyA haTTatuTTha0 bhAyaNAiMbharetibhA02 pavahaNAiMbhareMti 2 cautthaMpiannamannaM evaMvayAsI-evaMkhalu devA0 ! amhe imassa vammIyassapaDhamAe vappAebhinnAe orAle udagarayaNe assAdie doccAe vappAebhitrAeorAle suvaNNarayaNe assAdietacAe vappAebhinnAe orAle maNirayaNe assAdietaMseyaMkhalu devANuppiyA! amhaMimassa vammIyassacautthaMpivappiM bhiMdittae avi yAiM uttamaM mahagdhaM maharihaM orAlaM vairarayaNaM assaadessaamo| taeNaMtesiMvaNiyANaMegevaNiehiyakAmaesuhakAmae patthakAmaeAnukaMpienissesie hiyasuhanissesakAmaete vaNie evaM vayAsI-evaM khalu devA0! amhe imassa vammIyassa paDhamAe vappAe bhinnAe orAle udagarayaNe jAva taccAe vappAe bhinnAe orAle maNirayaNe assAdietaM hou alAhi paJjattaM esA cautthI vappAmA bhijau, cautthINe vappA sauvasaggA yAvi hotyA, tae NaM te vaNiyA tassa vaNiyassa hiyakAmagassa suhakAmajAva hiyasuhanissesakAmagassa evamAikkhamANassa jAva parUvemANassa eyamaTuM no saddahati jAva no royaMti, eyamaTuM asaddahamANA jAva aroemANA tassa vammIyassa cautthaMpi vappiM bhiMdaMti, te NaM tattha uggavisaM caMDavisaM ghoravisaM mahAvisaM atikAyamahAkAyaM masimUsAkAlagayaM nayaNavisarosaputraM aMjaNapuMjanigarappagAsaMrattacchaM jamalajuyalacaMcalacalaMtajIhaM dharaNitalaveNiyabhUyaM ukkaDaphuDakuDilajaDulakkhaDavikaDaphaDADovakaraNadacchaMlohAgaradhammaNANadhamadhametaghosaManAgaliyacaMDativvarosaMsamuhi turiyaMcavalaM dhamaMtaM diTThIvisaM sarpa sNghtteti| ___tae NaM se diTThIvise sappe tehiM vaNiehiM saMghaTTie samANe Asurutte jAva misamisemANe saNiyaM 2 udveti 2 sarasarasarassa vammIyassa siharataMdurUhei si02 AicchanijjhAti A02 te vaNie animisAe diTThIe savvao samaMtA samabhiloeti, tae NaM te vaNiyA teNaM diTThIviseNaM sappeNaManimisAe diTThIe davvao samaMtAsamabhiloiyA sabhANA khippAmevasabhaMDamattovagaraNayA egAhaccaM kUDAhacaM bhAsarAsI kayA yAvi hotthA, tattha NaMje se vaNie tesiM vaNiyANaM hiyakAmae jAva hiyasuhanissesakAmae seNaM aNukaMpayAe devayAe sabhaMDamattA niyagaM nagaraM saahie| evAmeva ANaMdA! tavavidhammAyarieNaMdhammovaesaeNaMsamaNeNaMnAyaputteNaMorAle pariyAe AsAie orAlA kittivannasaddasilogA sadevamaNuyAsure loe puvaMti gubaMti thuvaMti iti khalu samaNe bhagavaM mahAvIre iti02, taMjadi me se ajaja kiMcivi vadati to gaMtavaNaM teeNaMegAhacaM kUDAhanaM bhAsarAsiM karemijahA vA vAleNaM te vaNiyA, tumaMcaNaMAnaMdA! sArakkhAmi saMgovAmi jahA vA se vaNie tesiM vaNiyANaM hiyakAmae jAva nissesakAmae aNukaMpayAe devayAe sabhaMDamattova0 jAva sAhie, taMgacchaNaMtumaMAnaMdA! tavadhammAyariyassadhammovaesagassa samaNassa Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH 173 nAyaputtassa eyamaTuM prikhehi| taeNaMseANaMdethera gosAleM maMkhaliputteNaMevaMvutte samANe bhIejAvasaMjAyabhaegosAlassa maMkhaliputtassa aMtiyAo hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNAo paDinikkhamati 2 sigdhaM turiyaM sAvatthi nagari majjhamajheNaM niggacchai ni0 jeNeva koTThae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvA02 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNaM payAhiNaM kareti 2 vaMdati namaM02evaMva0-evaM khaluahaMbhaMte! chaTThakkhamaNapAraNagaMsitujhehiM abbhaNunAesamANe sAvatthIe nagarIe uccanIyajAva aDamANe hAlAhalAe kuMbhakArIe jAva viiyiivyaami| taeNaM gosAle maMkhaliputtemamaMhAlAhalAejAva pAsittA evaM vayAsI-ehi tAva AnaMdA io egaM mahaM uvamiyaM nisAmehi, tae NaM ahaM gosAleNaM maMkhaliputteNaM evaM vutte samANe jeNeva hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNe jeNeva gosAle maMkhaliputte teNeva uvAgacchAmi, taeNaM se gosAle maMkhaliputtemamaMevaMvayAsI-evaM khalu AnaMdA! io cirAtIyAe addhAe kei uccAvayA vaNiyA evaM taM ceva jAva savvaM niravasesaM bhANiyavvaM jAva niyaganagaraM sahie taM gaccha NaM tuma AnaMdA! dhammAyariyassa dhammova0 jAva prikhehi| vR. 'mahaMuvamiyaMtimamasambandhimahadvA viziSTaM-aupamyamupama dRSTAntaityarthaH cirAtItAe addhAe'tticiramatIte kAle uccAvaya'tti uccAvacA-uttamAnuttamAH 'atyatthi'ttidravyaprayojanAH, kuta evam? ityAha-'atthaluddha'tti dravyalAlasAHataeva atthagavesiya'tti, arthagaveSiNo'pi kuta ityAha-'atthakaMkhiya'ttiprApte'pyarthe'vicchinnecchAH, 'athapivAsiya'ttiaprAptArthaviSayasAtatRSNAH, yata evamata evAha- 'atthagavesaNayAe' ityAdi, 'paNiyabhaMDe'tti paNitaM vyavahArastadarthaM bhANDaM paNitaM vA-krayANakaM tadrUpaM bhANDaM na tu bhAjanamiti paNitabhANDaM sagaDIsAgaDeNaM'tizakaTyogantrikAH zakaTAnAM-gantrIvizeSANAMsamUhazAkaTaMtataH samAhAradvandvo'tastena bhattapANapatthayaNaMtibhaktapAnarUpaMyatpathyadanaM-zambalaMtattathA, 'agAmiya'tiagrAmikAM akAmikAM vA-anabhilA-SaviSayabhUtAm anohiyaMti avidyamAnajalaudhikAmatigahanatvenAvidyamAnohAMvA chinAvAya'ti vyavacchinnasArthadhoSAdyApAtAM 'dIhamaddhaM'ti dIrghamArgAM dIrghakAlAMvA 'kiNhaM kiNhomAsa' iha yAvatkaraNAdidaM ddazyaM- 'nIlaM nIlobhAsaMhariyaM hariobhAsa'mityAdi, vyAkhyA cAsya prAgvat, _ 'mahegaM vammIyaMti mahAntamekaM valmIkaM 'vappuo'tti vadhUMSi-zarIrANi zikharANItyarthaH 'abbhuggayAo'ttiabhyudga-tAnyabhrodgatAnivoccAnItyarthaH 'abhinisaDhAo'tti abhividhinA nirgatAH saTAH-tadavayavarUpAH kezariskandhasaTAvadyeSAM tAnyabhinizaTAni, idaM ca teSAbhUrddhagataM svarUpamatha tiryagAha-'tiriyaM susaMpagahiyAo'tti 'susaMpragRhItAni' susaMvRtAni nAtivistI nItyartha, adhaH kaMbhUtAni? ityAha-'ahepaNagaddharUvAo'ttisArddharUpANiyAzaMpannagasyodaracchinnasya pucchata UrvIkRtamarddhamadho vistIrNamuparyuparicAtizlakSNaM bhavatItyevaMrUpaM yeSAM tAni tathA, pannagAddharUpANi carvaNAdinA'pi bhavantItyAha-pannagaddhasaMThANasaMThiyAo'ttibhAvitameva 'orAlaM udagarayaNaM AsAissAmo'tti azyAyamabhiprAyaH-evaMvidhabhUmigate kalodakaM bhavati valmIke cAvazyambhAvino gattAH ataH zikharabhede gataH prakaTo bhaviSyati tatra ca jalaM Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-1-1645 bhaviSyatIti, 'acchaMti nirmalaM 'patthaM ti pathyaM-rogopazamahetuH jaccaM ti jAtyaM saMskArarahitaM 'taNaya'titanukaM sujaramityarthaH 'phAliyavaNNAbhaMti sphaTikavarNavadAbhAyasya tattathA, ata eva 'orAlaM tipradhAnam udagarayaNaM'tiudakamevaralamudakaralaMudakajAtau tasyotkRSTatvAt, vAhaNAI panjeMti'tti valIvadivAhanAni pAyayanti 'acchaMti nirmalaM jaccaMti akRtrimaM 'tAvaNijjati tApanIyaMtApasahaM mahatthaM timahAprayojanaM mahagdhaM timahAmUlyaM maharihaMtimahatAMyogyaM vimalaM ti vigatAgantukamalaM 'nimmalaM'tisvAbhAvikamalarahitaM nittalaM'tinistalamativRttamityarthaH 'nikkalaM'ti niSkalaM trAsAdiratnadoSarahitaM 'vairarayaNaM ti vajrAbhidhAnaralaM, 'hiyakAmae'ttiiha hitaMapAyAbhAvaH 'suhakAmae'tti sukhaM-AnandarUpaM patthakAmae'tti pathyamiva pathyaM-AnandakAraNaM vastu 'AnukaMpie'tti anukampayA caratItyAnukampikaH 'nisseyasae'tti nizreyasaM yanmokSamicchatIti naiHzreyasikaH, adhikRtavANijasyoktaireva guNaiH kaizcidyugapadyogamAha_ hie'tyAdi, 'taM houalAhi pajjattaMNe'tti tat-tasmAdbhavatualaM paryAptamityete zabdAH pratiSedhavAcakatvenaikArthA AtyantikapratiSedhapratipAdanArthamuktAH 'Ne'ttinaH-asmAkaM sauvasaggAyAvittiihacApIti sambhAvanArthaH, 'uggavisaM'tidurjaraviSaM 'caMDavisaM'tidaSTakanarakAyasya jhagiti vyApakaviSaM 'ghoravisaM'ti paramparAyA puruSasahasrasyApi hananasamarthaviSaM mahAviSaM'ti jambUdvIpa-pramANasyApi dehasya vyApanasamarthaviSam 'aikAyamahAkAyaMti kAyAn zeSAhInAmatikrAnto'-tikAyo'taevamahAkAyastataHkarmadhArayaH,athavA'tikAyAnAMmadhye mahAkAyo'tikAyamahA-kAyo'tastaM, 'masimasAkAlagattimaSI-kajjalaMmUSAca-suvAditApanabhAjanavizeSaste iva kAlako yaH sa tathA taM 'nayaNavisarosaputraM tinayanaviSeNa-dRSTiviSeNa roSeNa ca pUrNo yaH sa tathA tam 'aMjaNapuMjanigarappagAsaMti aJjanapuJjAnAM nikarasyeva prakAzodIptiryasya sa tathAtaM. -pUrvakAlavarNatvamuktamihatudIptiritinapunaruktateti, rattachaMtiraktAkSaM jamalajuya -lacaMcalacalaMtajIhaMti jalaM-sahavartiyugalaM-dvayaMcaJcalaMyathAbhavatyevaMcalantyoH-aticapalayorjihvayoryasya sa tathA taM, prAkRtatvAccaivaM samAsaH, 'gharaNitalaveNibhUyaMti gharaNItalasya veNIbhUtovanitAzirasaH kezabandhavizeSa iva yaH kRSNatvadIrghatvazlakSNapazcAdbhAgatvAdisAdhAtasa tathA tama 'ukkaDaphaDakuDilajalakakhaDaviyaDaphaDADovakaraNadacchaMti utkaTobalavatA'DanyenAdhvaMsanIyatvAt sphuTo-vyaktaH prayatnavihitatvAt kuTilo-vakrastatsvarUpatvAt jaTilaH-skandhadeze kezariNAmivAhInAM kesarasadbhAvAt karkazo-niSThuro kalavatvAt vikaTo-vistIrNo yaH sphaTATopaH-phaNAsaMrambhastatkaraNe dakSo yaH sa tathA taM / 'lohAgaradhammamANadhamadhameMtaghosaM tilohasyevAkarebhAyamAnasya-agninA tApyamAnasya dhamadhamAyamAno dhamadhametivarNavyaktimivotpAdayan ghoSaH-zabdo yasya sa tathA tam, 'anAgaliyacaMDativvarosaM'ti anirgalitaH-anivArito'nAkalitovA'prameyazcaNDaHtIvro roSo yasya sa tathA taM, 'samuhiyaturiyacavalaM dhamaMtaMti zuno mukhaM zvamukhaM tasyevAcaraNaM zvamukhikAkauleyakasyeva bhaSaNaM tAM tvaritaM ca capalamaticaTulataya dhamantaM-zabdaM kurvantamityarthaH 'sarasarasarasarassa'ttisarpagateranukaraNam 'AicaMnijjhAyaitiAdityaM pazyatiSTilakSaNaviSasya tIkSNatArthaM sabhaMDamattovagaraNamAyAya'ttisaha bhANDamAtrayA-paNitaparicchadena upakaraNamAtrayA For Private Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 zatakaM-15, vargaH-, uddezakaHca ye te tathA, "egAhaccaM'ti ekA eva AhatyA-AhananaM prahAro yatra bhasmIkaraNe tadekAhatyaM tadyathA bhavatyevaM, kathamiva? ityAha- . 'kUDAhacaMtikUTasyeva-pASANamayamAraNamahAyantrasyevAhatyA-AhananaMyatratatkUTAhatyaM tadyathA bhavatItyevaM, 'pariyAe'ttiparyAyaH-avasthA 'kittivannasaddasiloga'ttiiha vRddhavyAkhyAsarvadigvyApI sAdhuvAdaH kIrti ekadigvyApI varaaNaHarddhadigvyApIzabdaH tatsthAna eva zlokaH zlAdhetiyAvat 'sadevamaNuyAsure loe'tti saha devairmanujairasuraizca yo loko-jIvalokaH sa tathA tatra, 'puvvaMti'tti plavante' gacchanti 'pluGgatau iti vacanAt 'guvaMti' 'gupyanti' vyAkulIbhavanti 'gupavyAkulatve iti vacanAt 'thuvaMti'ttikacitatra 'stUyante' abhiSTrayante-abhinandyante, kacit paribhamantIti ddazyate, vyaktaM caitaditi, etadeva darzayati-'iti svalvi'tyAdi, itizabdaH prakhyAtaguNAnuvAdanArthaH, 'taM'ti tasmAditi nigamanaM, 'taveNaM teeM'ti tapojanyaM tejastapa eva vA tena tejasA' tejolezyayA jahA vA vAleNaM'tiyathaiva 'vyAlena' bhujagena 'sArakkhAmi'ttisaMrakSAmi dAhabhayAt 'saMgovayAmi'tti saMgopayAmi kSemasthAnaprApaNena / mU. (646)taMpabhUNaMbhaMte ! gosAlemaMkhaliputtetaNevateeNaMegAhacaM kUDAhacaM bhAsarAsiM karettae ? visae NaM bhaMte ! gosAlassa maMkhaliputtassa jAva karettae ? samatthe NaM bhaMte ! gosAle jAva karettae?, pabhUNaM AnaMdA! gosAle maMkhaliputte taveNaM jAva karettae visaeNaM AnaMdA! gosAle jAva karettae samatthe NaM AnaMdA ! gosAle jAva kare0, no cevaNaM arihaMte bhagavaMta, pariyAvaNiyaM puNa krejaa| jAvatieNaM AnaMdA ! gosAlassa maMkhaliputtassa tavatee etto anaMtaguNavisiTThayarAe caiva tavatee anagArANaM bhagavaMtANaM, khaMtikhamA puNa anagArA bhagavaMto, jAvaieNaM AnaMdA ! anagArANaM bhagavaMtANaMtavateeettoanaMtaguNavisiTThayarAe ceva tavateetherANaMbhagavaMtANaMkhaMtikhamA puNatherA bhagavaMto, jAvatieNaM AnaMdA! therANaM bhagavaMtANaMtavateeetto anaMtaguNavisiTThiyatarAe ceva tavatee arihaMtANaM bhagavaMtANaM, khaMtikhamA puNa arihaMtA bhg0| taMpabhUNaM ANaMdA! gosAle maM0 putte taveNaM teeNaM jAva karettae visaeNaM AnaMdA ! jAva kare0 samatthe NaM AnaMdA! jAva kare0 no cevaNaM arihaMte bhagavaMte, pAriyAvaNiyaM puNa karejjA / mU. (647)taMgacchaNaMtumaMAnaMdA! goyamAINaM samaNANaM niggaMthANaM eyamadvaMparikahehimA NaM ajo ! tujhaM kei gosAlaM maMkhaliputtaM dhammiyAe paDicoyaNAe paDicoeu dhammiyAe paDisAraNAepaDisAreudhammieNaM paDoyAreNaM paDoyAreu, gosAleNaM maMkhaliputte samaNehiM niggaM0 micchaM vipddivnne| taeNaM se ANaMde there samaNeNaMbha0 mahAvIreNaM evaM vutte sa0 samaNaMbha0 ma0va0 namaM020 jeNeva goyamAdisamaNA niggaMthA teNeva uvAga0 2 goyamAdi samaNe niggaMthe AmaMteti A02 evaM va0-evaM khalu ajo ! chaTThakkhamaNapAraNagaMsi samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM abbhaNunAe samANe sAvatthIe nagarIe uccanIya taM caiva savvaM jAva nAyaputtassa eyamaTuM parikahehi, taMmA NaM ajo! tujhe keIgosAlaMmaMkhaliputtaM dhammiyAe paDicoyaNAepaDicoeujAva micchaMvipaDivanne mU. (648)jAvaMca Na AnaMde there goyamAINaMsamaNANaM niggaMthANaM eyamadvaM parikahei tAvaM Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 bhagavatI aGgasUtraM (2) 15/-/-/648 caNaM se gosAle maMkha0 pu0 hAlAha0 kuM0 kuMbhakArAvaNAo paDini0 paDini0 AjIviyasaMghasaMparivuDe mahayA amarisaM vahamANe sigdhaM turiyaM jAva sAvatthi nagariM majjhaMmajjheNaM nigga0 2 jeNeva koTThae ceie jeNeva samaNe bha0 mahA0 teNeva uvA0 te 0 2 saNassa bha0 ma0 adUrasAmaMte ThicA samaNaM bha0 mahA0 evaM vayAsI suTu NaM Auso ! kAsavA ! mamaM evaM vayAMsI sAhU NaM Auso ! kAsavA ! mamaM evaM vayAsIgosAle maMkhaliputte mamaM dhammatevAsI gosAle 0 2, jeNaM se maMkhaliputte tava dhammaMtevAsI se NaM sukke sukkAbhijAie bhavittA kAlamAse kAlaM kiJccA annayaresu devaloesu devattAe uvavantre / ahannaM udAinAmaM kuMDiyAyaNIe ajjuNassa goyamaputtassa sarIragaM vippajahAmi, a0 2 gosAssa maMkhaliputtassa sarIragaM aNuppavisAmi go0 2 imaM sattamaM pauTTaparihAraM pariharAmi, jevi AI Auso ! kAsavA ! amhaM samayaMsi kei sijjhisu vA sijjhaMti vA sijjhissaMti vA savve te caurAsItiM mahAkappasayasahassAiM satta divve satta saMjU he satta saMnigabbhe satta pauTTaparihAre paMca kammaNi sayasahassAiM saTThi ca sahassAiM chacca sae tinni ya kammaMse anupuvveNaM khavaittA tao pacchA sijjhati bujjhaMti muccaMti parinivvAiMti savvadukhANamaMtaM kareMsu vA kareti vA karissaMti vA se jahA vA gaMgA mahAnadI jao pavUDhA jahiM vA pajjuvatthiyA esa NaM addhapaMcajoyaNasayAI AyAmeNaM addhajoyaNaM vikkhaMbheNaM paMca ghanusayAiM uveheNaM eeNaM gaMgApamANeNaM sattagaMgAo sA egA mahAgaMgA sat mahAgaMgAo sA egA sAdINagaMgA satta sAdINagaMgAo sA egA madhugaMgA satta madhugaMgAo sA egA lohiYagaMgA satta lohiyagaMgAo sA egA AvatIgaMgA satta AvatIgaMgAo sAegA paramAvatI evAmeva sapuvvAvareNaM egaM gaMgAsayasahassaM sattara sahassA chaccaguNapannagaMgAsayA bhavatIti mkkhaayaa| tAsiM duvihe uddhAre pannatte, taMjahA- suhumabodikalevare caiva bAyarabodilakevare caiva, tattha NaM je se suhumabodikalevare se Thappe tattha NaM je se bAyarabodikalevare tao NaM vAsasae 2 gae 2 egamegaM gaMgAvAluyaM avahAya jAvatieNaM kAleNaM se koTTe khINe nIree nilleve niTThie bhavati settaM sare sarappamANe, eeNaM sarappamANeNaM tinni sarasayasAhassIo se ege mahAkappe caurAsIi mahAkappasayasahassAiM se ege mahAmAnase, anaMtAo saMjUhAo jIve cayaM caittA uvarille mANase saMjUhe deve uvavajjati / - se NaM tattha divvAiM bhogabhogAI bhuMjamANe viharai viharittA tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM anaMtaraM cayaM caittA paDhame sannigabbhe jIve paccAyAti, se NaM taohiMto anaMtaraM uvvaTThittA majjhille mANase saMjUhe deve uvavajjai / se NaM tattha divvAiM bhogabhogAI jAva viharittA tAo devaloyAo Au0 / jAva caittA docce sannigabbhe jIve paccAyAti / - seNaM taohiMto anaMtaraM uvvaTTittA heTThille mANase saMjUhe deve uvavajjai, se NaM tattha divvAiM jAva caittA tacce sannigabbhe jIve paccAyAti, se NaM taohiMto jAva uvvaTTittA uvarille mANusuttare saMjUhe deve uvavajjihiti, se NaM tattha divvAiM bhoga jAva caittA cautthe sannigabbhe jIve paccAyAti, se NaM taohiMto anaMtaraM uvvaTTittA majjhille mANusuttare saMjUhe deve uvavajjati / - se NaM tattha divvAiM bhoga jAva caittA paMcame sannigabbhe jIve paccAyAti, se NaM taohiMto Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 177 zatakaM-15, vargaH-, uddezakaHanaMtaraM uvvaTTittA hiDille mANusuttare saMjUhe deve uvavajrati, seNaM tattha divvAiMbhogajAva caittA chaDe sanigame jIve paJcAyAti, seNaM taohiMto anaMtaraM uvavaTTittA baMbhaloge nAma se kappe pannatte pAINapaDINAyateudINadAhiNavicchinnejahA ThANapadejAvapaMcavaDeMsagA paM0, taMjahA-asogavaDeMsae jAva pddiruuvaa| -seNaMtattha deve uvavajai, seNaM tattha dasa sAgarovamAiM divvAiMbhoga jAva caittA sattame sannigaThabhejIve paJcAyAti, seNaMtatya navaNhaMmAsANaMbahupaDiputrANaMaTThamANa jAva vItikaMtANaM sukumAlagabhaddalae miukuMDalakuMciyakesae maTThagaMDalakanapIDhae devakumArasappabhaedArae payAyati, seNaM ahaMkAsavA!, teNaM ahaM Auso ! kAsavA! komAriyapavvajjAekomAraeNaM baMbhaceravAseNaM aviddhakannaecevasaMkhANaMpaDilabhAmisaM0 2 imesatta pauTTaparihAre pariharAmi, taMjahA-eNejagassa mallarAmassamallamaMDiyassa rohassabhAradAissaajuNagassa goyamaputtassa gosAlassa maMkhaliputtassa tatthaNaMje se paDhame pauTTaparihAre seNaMrAyagihassa nagarassa bahiyA maMDiyakucchiMsi ceiyaMsi udAissa kuMDiyAyaNassa sarIraM vippajahAmi udA02 eNejagassa sarIragaM anuppavisAmi eNe0 2 bAvIsaMvAsAiM paDamapauTTaparihAraMpariharAmi, tatthaNaMje se doce pauTTaparihAre se udaMDapurassa nagarassa bahiyA caMdoyaraNaMsi ceiyaMsi eNejjagassa sarIragaM vippajahAmi 2 tA eNe0 mallarAmassa sarIragaM aNuppavisAmi malla 2 ekavIsaM vAsAiM docca pauTTaparihAraM pariharAmi / __ tatthaNaMjesetacce pauTTaparihAre seNaMcaMpAenagarIe bahiyAaMgamaMdiraMmiceiyaMsimallarAmassa sarIragaM vippajahAmi malla0 maMDiyassa sarIragaM aNuppavisAmi mallamaMDi02 vIsaM vAsAiM tacaM pauTTapa-rihAraM pariharAmi, tattha gaMje se cautthe pauTTaparihAre se NaM vANArasIe nagarIe bahiyA kAmamahAvaNaMsiceiyaMsimaMDiyassa sarIragaM vippajahAmi maMDi02 rohassasarIragaMaNuppavisAmi, roha02 ekUNavIsaM vAsAi ya cautthaM pauTTaparihAraM pariharAmi, tatthaNaMje se paMcame pauTTaparihAre se NaM AlabhiyAe nagarIe bahiyA pattalAgayaMsi ceiyaMsi rohassa sarIragaM vippajahAmi roha02 bhAradAissa sarIragaM aNuppavisAmi bhA02 aTThArasa vAsAiM paMcamaM puttttprihaarNprihraami| tattha NaMje se chaTe pauTTaparihAre se NaM vesAlIe nagarIe bahiyA koMDiyAyaNaMsi ceiyaMsi bhAraddAiyassa sarIraM vippajahAmibhA02 ajjuNagassa goyamaputtassa sarIragaMaNuppavisAmi a0 2 sattara vAsAiM chaTuM pauTTaparihAraM pariharAmi, tattha NaM je se sattame pauTTaparihAre se NaM iheva sAvatthIe nagarIe hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNaMsi ajjuNagassa goyamaputtassa sarIragaM vippajahAmi ajuNayassa 2 gosAlassa maMkhaliputtassa sarIragaM alaM thiraM dhuvaM dhAraNijjaM sIyasahaM uNhasahaM khuhAsaha vivihadaMsamasagaparIsahovasaggasahaM thirasaMghayaNaMtikaTTataM aNuppavisAmi taM0 2 taM se NaM solasa vAsAiMimaM sattamaM pauTTaparihAraM prihraami|| evAmeva Auso ! kAsavA! egeNaM tettIseNaM vAsasaeNaM satta pauTTaparihArA parihariyA bhavaMtIti makkhAyA, taMsuTThaNaM Auso! kAsavA! mamaM evaM vayAsI sAdhuNaM Auso ! kAsavA! mama evaM vayAsI-gosAle maMkhaliputte mamaM dhammaMtevAsitti gosaale02|| vR. 'pabhutti prabhaviSNurgozAlako bhasmarAziM kartum ? ityekaH praznaH, prabhutvaM ca dvidhA312 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-/-/648 viSayamAtrApekSayA tatkaraNatazceti punaH pRcchati-'visaeNa'mityAdi, anena ca prathamo vikalpaH pRSTaH, samattheNamityAdinAtudvitIya iti, pAritAvaNiyaMtipAritApanikI kriyAMpunaH kuryAditi _ 'aNagArANa'ti sAmAnyasAdhUnAM 'khaMtikkhama'tti kSAntyA-krodhanigraheNa kSamanta iti kSAntikSamAH 'therANaM'ti AcArayAdInAM vayaHzrutaparyAyasthavirANAM / ___'paDicoyaNAe'tti tanmanatapratikUlA codanA-kartavyaprotsAhAnA praticodanA tayA 'paDisAharaNAe'tti tanmatapratikUlatayA vismRtArthasmAraNA tayA, kimuktaM bhavati?-'dhammieNamityAdi, paDoyAreNaM tipratyupacAreNapratyupakAreNavA 'paDoyAreutti pratyupacArayatu pratyupacAraM karotu evaM pratyupakArayatuvA micchaM vipaDivanne'tti mithyAtvaM mlecchayaM vA-anAryatvaM vizeSataH pratipanna ityrthH| 'suTuNaM tiupAlambhavacanam Auso tihe AyaSman!-ciraprazastajIvita! 'kAsava'tti kAzyapagotrIya! 'sattamaM pauTTaparihAraMpariharAmi'tti saptamaMzarIrAntarapravezaM karomItyarthaH, jevi AiMti ye'pi ca 'AiMti nipAtaH 'caurAsIiM mahAkappasayasahassAI'ityAdi gozAlakasiddhAntArthaHsthApyo, vRddhairapyanAkhyAtatvAt, Aha ca cUrNikAraH saMdiddhattAo tassa siddhaMtassa na lakkhijjaitti tathA'pi zabdAnusAreNa kiJciducyatecaturazItimahAkalpazatasahasrANikSapayitvetiyogaH, tatrakalpA:-kAlavizeSAH,tecalokaprasiddhA api bhavantIti yadvayavacchedArthakamuktaM mahAkalpAvakSyamANasvarUpAsteSAM yAni zatasahasrANilakSANi tAni tathA, 'satta divve'tti sapta 'divyAn' devabhavAn 'satta saMjUhe'tti sapta saMyUthAnnikAyavizeSAn, 'satta sannigabmeti sajJiAgarbhAn-manuSyagarbhavasatIH, etecatanmatenamokSagAminAM saptasAntarA bhavanti vakSyati caivaitAn svayameveti, 'satta pauTTaparihAre'tti saptazarIrAntarapravezAn, ete ca saptamasajijagarbhAnantaraM krameNAvaseyAH, tathA paMce'tyAdAvidaM saMbhAvyate 'paMca kammaNi saya- sahassAiMti karmaNi-karmaviSaye karmaNAmityartha paJca zatasahasrANi lakSANi 'tinni ya kammaMsittitrIMzca karmabhedAn 'khavaitta'tti 'kSapayitvA' ativAhya / ___sejahe'tyAdinA mahAkalpapramANamAha, tatra sejahAva'ttimahAkalpramANavAkyopanyAsArthaH 'jahiM vA paJjuvatthiya'tti yatra gatvA pari-sAmastyena upasthitA-uparatA samAptA ityarthaH 'esaNaM addha'ttieSa gaGgAyAmArga 'eeNaM gaMgApamANeNaM tigaGgAyAstanmArgasya cAbhedAdgaGgApramANenetyuktam "evAmeva'tti uktenaiva krameNa 'sapuvvAvareNaM ti saha pUrveNa gaGgAdinA yadaparaM mahAgaGgAdi tat sapUrvAparaMtena bhaavprtyylopdrshnaatspuurvaaprtvetyrthH| _ 'tAsiMduvihe'ityAdi, tAsAMgaGgAdInAMgaGgAdigatavAlukAkaNAdInAmityarthaH dvividhauddhAraH uddharaNIyadvaividhyAt, 'suhumabodikalevare ceva'tti sUkSmavondInisUkSmAkArANi kalevarANiasaGkhyAtakhaNDIkRtavAlukAkaNarUpANi yatroddhAre sa tathA 'bAyaraboMdikalevare ceva'tti bAdarabondIni-bAdarAkArANi kalevarANi-vAlukAkaNarUpANi yatra tathA, 'Thappe'tti na vyAkhyeyaH itarastuvyAkhyeya ityarthaH 'avahAyattiapahAya-tyaktvA 'sekoDe'ttisakoSTho-gaGgAsamudAyAtmakaH 'khINe'tti kSINaH sacAvazeSasadbhAve'pyucyate yathAkSINadhAnyaM koSThAgAramata ucyate 'nIrae'tti nIrajAH sa ca tadbhUmigatarajasAmapyabhAve ucyate ityAha For Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 179 zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH _ 'nillevettinirlepaH bhUmimityAdisaMzliSTasikatAleSAbhAvAt, kimuktaMbhavati? -'niSThitaH' niravayavIkRta iti 'settaM sare'tti atha tattAvatkAkhaNDaM saraH-saraHsajhaM bhavati mAnasasajhaM sara ityarthaH 'sarappamANe'tti sara evoktalakSaNaM pramANaM-vakSyamANamahAkalpAdermAnaM saraHpramANaM 'mahAmANase'timAnasottaraM, yaduktaMcaturazItirmahAkalpazatasahasrANIti tatprarUpitam, atha saptAnAM divyAdInAM prarUpaNAyAha-'anaMtAo saMjUhAotti anantajIvasamudAyarUpAnnikyAte 'cayaM cautta"ticyavaMcyutvA-cyavanaM kRtvA cayaM vA-dehaM 'caitta'tti tyaktvA 'uvarille tti uparitanamadhyamAdhastanAnAM mAnasAnAM sadbhAvAt tadanyavyavacchedAyoparitane ityuktaM 'mANase'tti gaGgAdiprarUpaNataH prAguktasvarUpe sarasi saraHpramANAyuSkayukte ityarthaH "saMjUhe'tti nikAyavizeSe deve 'uvavajjai'tti prathamo divyabhavaH sajjJigarbhasaGkhyAsUtrokta eva / ____ evaM triSu mAnasezu saMyUtheSvAdyasaMyUthasahiteSu catvAri saMyUthAni trayazca devabhavAH, tathA 'mAnasottare'ttimahAmAnase pUrvoktamahAkalpapramitAyuSkavati, yaccaprAguktaMcaturazItimahAkalpAn zatasahasrANikSapayitveti taprathamamahAmAnasApekSayetidraSTavyaM, anyathA triSumahAmAnaseSubahutarANi sAnisyuriti, eteSucoparimAdibhedAtriSu mAnasottareSutrINyeva saMyUthAnitrayazcadevabhAvaHAditastu saptasaMyUthAniSaTca devabhavAH,saptamadevabhavastu brahmaloke, sacasaMyUthaM na bhavati, sUtre saMyUthatvenAnabhihitatvAditi, pAINapaDINAyaeudINadAhiNavicchinne'tti ihAyAmaviSkambhayoH sthApanAmAtratvamavagantavyaM tasya pratipUrNacandrasaMsthAsaMsthitatvena tayostulyatvAditi 'jahA ThANapae'tti brahmalokasvarUpaM tathA vAcyaM yathA sthAnapade' prajJApanAdvitIyaprakaraNe, tacaivaM 'paDipunnacaMdasaMThANasaMThie accimAlI bhAsarAsippabhe' ityAdi, 'asogavaDeMsae' ityatra .yAvatkaraNAt 'sattivanavaDeMsae caMpagavaDeMsaecUyavaDeMsaemajjhe yabaMbhaloyavaDeMsae' ityAdi dRzya, 'sukumAlagabhaddalae'tisukumArakazcAsau bhadrazca-bhadramUrtiriti samAsaH,lakArakakArautusvArthikAviti, 'miukuMDalakuMciyakesae'ttimRdavaH kuNDalamiva-darbhAdikuNDalakamiva kuJcitAzca kezA yasya sa tathA 'maTThagaMDatalakaNNapIDhae'tti mRSTagaNDatale karNapIThake-karNAbharaNavizeSau yassa sa tathA, 'devakumArasappabhae'tti devakumAravatsaprabhaH devakumArasamAnaprabhovA yaH sa tathA kazabdaH svArthika iti, 'komAriyAe pavvajAe'tti kuzrutizalAkayA'viddhakarNa-avyutpannamatirityathaH . "eNejjasse' tyAdi, ihaiNakAdayaH paJca nAmato'bhihitAH dvau punarantyau pitRnAmasahitAviti 'alaM thiraM'tiatyarthaM sthiraM vivakSitakAlaM yAvadavazyaMsthAyitvAt 'dhuvaM'tidhruvaMtadruNAnAM dhruvatvAt ata eva 'dhAraNijjaMtidhArayitu yogyam, etadeva bhAvayitumAha- sIe'ityAdi, evaMbhUtaM ca tat kutaH ? ityAha-thirasaMghayaNaM'ti avighaTamAnasaMhananamityarthaH 'itikaTTha'tti 'itikRtvA' itihetostdnuprvishaamiiti| mU. (649) taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI-gosAlA! se jahAnAmae-teNae siyA gAmellaehiM parabbhamANe pa02 katthaya garlDa vA dariMvA duggaMvA ninnaM vA pavvayaM vA visamaMvA aNassAdemANe egeNaM mahaM unnAlomeNa vA saNalomeNa vA kappAsapamheNa vA taNasUeNa vA attANaM AvarettANaM ciddhejaa| seNaM anAvarieAvariyamiti appANaM mannai appacchanne ya pacchannamiti appANaM mannai Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 15/-/-/649 aNilukke Nilukamiti appANaM mannati apalAe palAyamiti appANaM mannati evamAve tumaMpi gosAlA ! aNanne saMte annamiti appANaM upalabhasi taM mA evaM gosAlA ! nArihasi gosAlA ! sacceva te sA chAyA no annA / 180 vR. 'gahuM va'tti garttaH zvabhraM 'dariM' ti zrRgAlAdikRtabhUvivaravizeSaM 'duggaM' ti duHkhagamyaM vanagahanAdi 'ninnaM'ti nimnaM zuSkasaraHprabhRti 'pavvayaM va 'tti pratItaM visamaM' tigarttapASANAdivyAkulam 'egeNa mahaM' ti ekena mahatA 'taNasUeNa va 'tti 'tRNasUkena' tRNAgreNa 'anAvarie 'tti anAvRto'sAvAvaraNasyAlpatvAt 'uvalabhasi' tti upalambhayasi darzayasItyartha : 'taM mA evaM gosAla' tti iha kurviti zeSaH 'nArihasi gosAla' tti iha caivaM karttumiti zeSaH, 'sacceva te sA chAya'tti saiva te chAyA anyathA darzayitumiSTA chAyA-prakRtiH / mU.. (650)' tae NaM se gosAle maMkhaliputte samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vRtte samANe Asurutte 5 samaNaM bhagavaM mahAvIraM uccAvayAhiM AusaNAhiM Ausati uccA0 2 uccAvayAhiM uddhasaNAhiM uddhaseti uddhaMsettA uccAvayAhiM nibbhaMchaNAhiM nivdhaMcheta u0 2 uccAvayAhiM nicchoDaNAhiM nicchoDeti u0 2 evaM vayAsI - naTTesi kadAi viNaTThesi kadAi bhaTTho'si kayAi naTTaviNaTTe bhaTThesi kadAyi ajja ! na bhavasi nAhi te mamAhiMto suhamatthi / vR. uccAvayAhiM'ti asamaJjasAbhiH 'AusaNAhiM' ti mRto'si tvamityAdi bhirvacanaiH 'Akrozayati' zapati 'uddhaMsaNAhiM ti duSkulInetyAdibhi kulAdyabhimAnapAtanArthairvacanaiH 'uddhaMsei' tti kulAdyabhimAnAdadhaH pAtayatIva 'nibbhaMchaNAhiM 'ti na tvayA mama prayojanamityAdibhi paruSavacanaiH 'nicchei' tti nitarAM duSTamabhidhatte 'nicchoDaNAhiM' ti tyajAsmadIyAMstI- rthakarAlaGkArAnityAdibhiH 'nicchoDei'tti prAptamarthe tyAjayatIti 'naTTesi kayAi'tti naSTaH svAcAranAzAt 'asi' bhavasi tvaM 'kayAi' tti kadAciditi vitarkArthaH ahamevaM manye yaduta naSTastvamasIti 'viNaTThesi'- tti mRto'si 'bhaTThosi' tti bhraSTo'si - sampadaH vyapeto'si tvaM dharmatrayasya yaugapadyena yogAt naSTavinaSTabhraSTo'sIti 'nAhi te ' tti naiva te / mU. (651) teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao ma0 aMtevAsI pAINajANavae savvAnubhUtI janamaM anagAre pagaIbhaddae jAva viNIe dhammAyariyAnurAgeNaM eyamaThThe asaddahamAme uTThAe uTTheti u0 2 jeNeva gosAle maMkhaliputte teNeva uvA0 2 gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI jevi tAva gosAlA ! tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA aMtiyaM egamavi AyariyaM dhammiyaM suvayaNaM nisAmeti sevi tAva vaMdati nama'sati jAva kallANaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsai kimaMga puNa tumaM gosAlA ! bhagavayA caiva pavvAvie bhagavayA ceva muMDAvie bhagavayA ceva sehAvie bhagavayA ceva sikkhAvie bhagavayA caiva bahussutIkae bhagavao ceva micchaM vippaDivanne / taM mA evaM gosAlA ! nArihasi gosAlA ! saccaiva te sA chAyA no annA, tae NaM se gosAle maMkhaliputte savvAnubhUtinAmaM anagAreNaM evaM vRtte samANe Asurutte 5 savvAnubhUtiM anagAraM taveNaM taeNaM egAhaccaM kUDAhacaM jAva bhAsarAsiM kareti, tae NaM se gosAle maMkhaliputte savvANubhUtiM aNagAraM taveNaM teeNaM egAhaccaM kUDAhacaM jAva bhAsarAsiM karettA doccaMpi samaNaM bhagavaM mahAvIraM uccAvayAhiM AusaNAhiM Ausai jAva suhaM natthi / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH 181 teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtevAsI kosalajANavae sunakkhatte nAmaM anagAre pagaibhaddae viNIe dhammAyariyAnurAgeNaM jahA savvAnubhUtI taheva jAva saccaiva te sA chAyA no annA / tae NaM se gosAle maMkhaliputte sunakkhatteNaM anagAreNaM evaM vRtte samANae Asurutte 5 sunakkhattaM anagAraM taveNaM teeNaM paritAvei, tae NaM se sunakkhatte anagAre gosAleNaM maMkhaliputteNaM taveNaM teeNaM paritAvie samANe samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 samaNaM bhagavantaM mahAvIraM tikkhutto 2 vaMdai namasai 2 sayameva paMca mahavvayAiM Arubheti sa0 2 samaNA ya samaNIo ya khAmei sama0 2 AloiyapaDikkate samAhipatte AnupuvvIe kaalge| tase gosAle maMkhaliputte sunakkhattaM anagAraM taveNaM teeNaM paritAvettA taccaMpi samaNaM bhagavaM mahAvIraM uccAvayAhiM AusaNAhiM Ausati savvaM taM caiva jAva suhaM natthi / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI- jevi tAva gosAlA ! tahArUvassa samaNassa vA mAhaNassa vA taM ceva jAva pajjuvAsei, kimaMga puNa gosAlA ! tumaM mae ceva pavvAvie jAva bhae ceva bahussuIkae mamaM ceva micchaM vippaDivanne ?, taM mA evaM gosAlA ! jAva no annA / taNaM se gosAle maMkhaliputte samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vutte samANe Asurutte 5. teyAsamugdhAeNaM samohannai neyA0 sattaTTha payAI paccosakai 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa vahAe sarIragaMsi teyaM nisirati se jahAnAmae vAukkaliyAi vA vAyamaMDaliyAi vA selaMsi vA kuDDuMsi vA thaMbhaMsi vA thUbhaMsi vA AvarijjamANI vA nivArijamANI vA sANaM tattheva no kamati no pakkamati evAmeva gosAlassavi maMkhaliputtassa tave tee samaNassa bhagavao mahAvIrassa vahAe sarIragaMsa nisiTTe samANe se gaM tattha no kamati no pakkamati aMci kareti aMci02 AyAhiNapayAhiNaM kareti A0 2 uDDuM vehAsaM uppaie, se NaM tao paDihae paDiniyatte samANe tameva gosAlassa maMkhaliputtassa sarIragaM aNuDahamANe 2 aMto 2 aNuppaviTTe / taNaM se gosAle maMkhaliputte saeNaM teeNaM annAiTTe samANe samaNaM bhagavaM mahAvIraM evaM vayAsI- tumaM NaM Auso ! kAsavA ! mamaM taveNaM teeNaM annAiTTe samANe aMto chaNhaM mAsANaM pittajjaraparigayasarIre dAhavakkaMtIe chaumatthe ceva kAlaM karessasi, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre gosAlaM maMkhaliputtaM evaM vayAsI-no khalu ahaM gosAlA ! tava taveNaM teeNaM annAiTThe samANe aMto chaNhaM jAva kAlaM karessAmi ahannaM annAiM solasa vAsAiM jiNe suhatthI viharissAmi tumaM NaM gosAlA ! appaNA ceva sayeNaM teeNaM annAiTThe samANe aMto sattarattassa pittajjaraparigayasarIre jAva chaumatthe ceva kAlaM karessasi, tae NaM sAvatthIe nagarIe siMghADaga jAva pahesu bahujaNo annamannassa evamAikkhai jAva evaM parUvei / evaM khalu-devANuppiyA ! sAvatthIe nagarIe bahiyA koTThae ceie duve jiNA saMlavaMti, ege vayaMti-tumaM puvviM kAlaM karessasi ege vadaMti tumaM puvviM kAlaM karessasi, tattha NaM ke puNa sammAvAdI ke puNa micchAvAdI ?, tattha NaM je se ahappahANe jaNe se vadati-samaNe bhagavaM mahAvIre sammAvAdI gosAle maMkhaliputte micchAvAdI, ajjoti samaNe bhagavaM mahAvIre samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vayAsI- ajjo ! se jahAnAmae taNarAsIe vA kaTTharAsIi vA pattarAsIi vA tayArAsIi vA tusarAsIi vA bhusarAsIi gomayarAsIi vA avakararAsIi vA agaNijhAmie agaNijhUsie Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-1-1651 agaNipariNAmie hayateye gayateye naTThateye bhaTTateye luttatee viNahateye jAva evAmeva gosAle maMkhaliputte mama vahAe sarIragaMsi teyaM nisirettA hayateye gayateye jAva viNakRteye jaae| taMchaMdeNaM ajo! tujhe gosAlaM maMkhaliputtaM dhammiyAe paDicoyaNAepaDicoeha dhammi02 dhammiyAe paDisAraNAe paDisAreha dhammi02 dhammieNaM paDoyAreNaM paDoyAreha dhammi02 aDehi ya heUhi ya pasiNehi ya vAgaraNehi ya kAraNehi ya nippaTTapasiNavAgaraNaM kareha, taeNaM te samaNA niggaMthA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vuttA samANA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaMti namasaMti vaM0 na0 jeNeva gosAle maMkhaliputte teNeva uvAgacchaMti teNeva 2 gosAlaM maMkhaliputtaM dhammiyAe paDicoyaNAepaDicoeMtidha02 dhammiyAe paDisAharaNAepaDisAharetidha02 dhammieNaMpaDoyAreNaM paDoyAta dha02 aDehi ya heUhi ya kAraNehi yajAva vAgaraNaM vaagreNti| taeNaM se gosAle maMkhaliputtesamaNehiM niggaMthehiM dhammiyAe paDicoyaNAe paDicotijamANe jAvanippaTThapasiNavAgaraNe kIramANeAsuruttejAva misimisemANenosaMcAeti samaNANaMniggaMthANaM sarIragassa kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA uppAettae chavicchedaM vA krette| taeNaMteAjIviyA therA gosAlaM maMkhaliputtaMsamaNehiM niggaMthehiM dhammiyAe paDicoyaNAe . paDicoejjamANaMdhammiyAe paDisAraNAepaDisArijamANaMdhammieNaM paDoyAreNa ya paDoyArejamANaM aDehi ya heUhi yajAva kIramANaM AsuruttaM jAva misimisemANaM samaNANaM niggaMthANaM sarIragassa kiMci AbAhaM vA vAbAhaM vA chavicchedaM vA akaremANaM pAsaMti pA02 gosAlassa maMkhaliputtassa aMtiyAoAyAe avakkamaMtiAyAe avakkamittAra jeNevasamaNebhagavaMmahAvIraM uvasaMpajittANaM viharaMti, atthegaiyA AjIviyA therA gosAlaM ceva maMkhaliputtaM uvasaMpaJjittANaM vihrNti| . taeNaM se gosAle maMkhaliputtejassaTTAe havvamAgae tamaDheM asAhemANe ruMdAI paloemANe dIhuNhAiM nIsAsamANe dADhiyAe lomAe luMcANe avaDaM kaMDUyamANe puyaliM papphoDemANe hatthe viNiddhaNamANe dohivi pAehiM bhami koTTemANe hAhA aho! hao'hamassItikaTTha samaNassa bha0 mahA0 aMtiyAo koTTayAo ceiyAo paDinikkhamati pa0 2 jeNeva sAvatthI nagarI jeNeva hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNe teNeva uvAgacchai te0 2 hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNaMsi aMbakUNagahatthagae majjapANagaMpiyamANeabhikkhaNaMgAyamANeabhikkhaNaM naccamANe abhikkhaNaM hAlAhalAe kuMbhakArIe aMjalikammaM karemANe sIyalaeNaM maTTiyApANaeNaM AyaMcaNaiudaeNaM gAyAiM parisiMcamANe viharati / vR. 'pAINajANavae'ttiprAcInajAnapadaH prAcya ityarthaH pavvAvie'tti ziSyatvenAbhyupagataH 'abbhuvagamopavajjattivacanAt, 'muMDAvie'tti muNDitasya tasya ziSyatvenAnumananAt 'sehAvie'tti vratitvena sedhitaH vratisamAcArasevAyAM tasya bhagavato hetubhUtatvAt 'sikkhAvie'tti zikSitastejolezyAdhupadezadAnataH 'bahussuIkae'tti niyativAdAdipratipattihetubhUtatvAt 'kosalajANavae'tti ayodhyAdezotpannaH / 'vAukkaliyAiva'tti vAtotkalikA sthitvA 2 yo vAto vAti sA vAtotkalikA 'vAyamaMDaliyAiva'ttimaNDalakikAbhiryo vAti 'selaMsivA' ityAdau tRtIyArthe saptamI 'AvarijamANi'tti skhalyamAnA 'nivArijamANi'tti nivartayamAnA 'no kamaitti na kramate na prabhavati 'no pakkamai'tti na prakarSeNa kramate 'aMcitAMciMti aJcite-sakRdgate aJcitena Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 15, varga:, uddezaka: 183 vA-sakRdgatena dezenAJci- punargamanamaJcitAJciH, athavA'JcayAgamanena saha AJciH -AgamanamaJcayAJcirgamAgama ityarthaH tAM karoti 'annAiTThe' tti 'anvAviSTaH' abhivyAptaH 'suhatthi 'tti suhastIva suhastI 'ahappahANe jaNe' tti yathAparadhAno jano yo yaH pradhAna ityarthaH 'agaNijhAmie'tti agninA dhyAto - dagdho dhyAmito vA ISaddagdhaH 'agaNijhUsietti agninA sevitaH kSapitovA 'agaNipariNamie 'tti agninA pariNAmitaH - pUrvasvabhAvatyAjanenAtmabhAvaM nItaH, tatazca hatatejA dhUlyAdinA gatatejAH kvacit svata eva naSTatejAH kvacidavyaktIbhUtatejAH bhraSTatejAH kvacitsvarUpabhraSTatejA-dhyAmatejA ityartha luptatejAH kvacit arddhabhUtatejAH 'lupalacchedane chidir dvaidhIbhAve' itivacanAt, kimuktaM bhavati ? - 'vinaSTatejA' niHsattAkIbhUtatejAH, ekArthA vaite zabdAH, 'chaMdeNaM' ti svAbhiprAyeNayatheSTamityarthaH 'niSpaTThapasiNavAgaraNaM' ti nirgatAni spaSTAni praznavyAkaraNANi yasya sa tathA tam / 'ruMdAI paloemANe 'ti dIrghA dRSTIrdikSu prakSipannityarthaH, mAnadhanAnAM hatamAnAnAM lakSaNamidaM, 'dIhuhAI nIsAsamANe 'tti nizvAsAniti gamyate 'dADhiyAe lomAiM' ti uttarauSThasya romANi 'avaDuM'ti kRkATikAM 'puyaliM papphoDemANe 'tti 'putataTI' putapradezaM prasphoTayan 'viNiguNamANe' tti vinirdhunvan 'hAhA ahohao' hamarasItikaTTu tti hA hA aho hato'hamasmIti kRtvA - itiM bhaNitvetyarthaH 'aMbakUNagahatthagae 'tti AmraphalahastagataH svakIyatapastejojanitadAhopazamanArthamAnAsthikaM cUSanniti bhAvaH, gAnAdayastu madyapAnakRtA vikArAH samavaseyAH, 'maTTiyApANaeNaM' timRttikAmizritajalena, mRttikAjalaM sAmAnyamapyastyata Aha- 'AyaMcaNi odaeNaM' ti iha TIkAvyAkhyAAtanyanikodakaM kumbhakArasya yadbhAjane sthitaM temanAya mRnmizraM jalaM tena / mU. (652) ajjoti samaNe bhagavaM mahAvIre samaNe niggaMthe AmaMtettA evaM vayAsI- jAvatieNaM ajjo ! gosAleNaM maMkhaliputteNaM mamaM vahAe sarIragaMsi teye nisaTTe se NaM alAhi paJjatte solasaNhaM jaNavayANaM, taM0-aMgANaM baMgANaM magahANaM malayANaM mAlavagANaM atthANaM vatthANaM kotthANaM pADhANaM lADhANaM vajjANaM molINaM kAsINaM kosalANaM avAhANaM suMbhuttarANaM ghAtAe vahAe ucchAdaNayAe bhAsIkaraNayAe / -jaMpiya ajjo ! gosAle maMkhaliputte hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNaMsi aMvakUNagahatthagae majjapANaM piyamANe abhikkhaNaM jAva aMjalikammaM karemANe viharai tarasavi ya NaM vajrassa pacchAdaNaTTayAe imAiM aTTha carimAiM pannaveti, taMjahA- carime pANe carime geye carime naTTe carime aMjalikamme carime pokkhalasaMvaTTae mahAmehe carime seyaNae gaMdhahatthI carime mahAsilAkaMTae saMgAme ahaM ca NaM imIse osappimIe cauvIsAe titthakarANaM carime titthakare sijjhissaM jAva aMtaM karessaMti / - jaMpi ya ajjo ! gosAle maMkhaliputte sIyalaeNaM maTTiyApANaeNaM AyaMcaNiudaeNaM gAyAI parisiMcamANe viharai tassavi ya NaM vajrassa pacchAdaNaTTayAe imAiM cattAri pANagAiM pannaveti / se kiM taM pANae ?, pANae cauvvihe pannatte, taMjahA gopuTTha hatthamaddiyae AyAvatattae silApabbhaTThae, settaM pANae, se kiM taM apANae ?, apANae cauvvihe pannatte, taMjahA - thAlapANae tayApANae siMbalipANae suddhapANae, se kiM taM thAlapANae ?, 2 jaNNaM dAthAlagaM vA dAvAragaM vA Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-/-/652 dAkuMbhagaM vA dAkalasaM vA sIyalagaM ullagaM hatthehiM parAmusai na ya pANiyaM piyai settaM thAlapANae / se kiM taM tayApANae ?, 2 jaNNaM aMba vA aMbADagaM vA jahA paogapade jAva boraM vA tiMduruyaM vA (taruyaM) vA taruNagaM vA AmagaM vA AsagaMsi AvIleti vA pavIleti vA na ya pANiyaM piyai settaM tayApANae, se kiM taM siMbalipANae ?, 2 jaNNaM kalasaMgaliyaM vA muggasiMgaliyaM vA mAsasaMgaliyaM vA siMbalisaMgaliyaM vA taruNiyaM AmiyaM AsagaMsi AvIleti vA pavIleti vANa ya paNiyaM piyati settaM siMbalipANae / 184 se kiM taM suddhapANae?, su0 jaNNaM chammAse suddhakhAiNaM khAiti do mAse puDhavisaMthArovagae ya do mAse kaTThasaMthArovagae do mAse dabbhasaMthArovagae, tassa NaM bahupaDipunnANaM chaNhaM mAsANaM aMtimarAie ime do devA mahaDDiyA jAva mahesakkhA aMtiyaM pAubbhavaMti, taM0 punnabhaddeya mANibhadde ya, tae NaM te devA sIyalaehiM ullaehiM hatthehiM gAyAI parAmusaMti z2e NaM te deve sAijjati se NaM AsIvisattAe kammaM pakareti je NaM te deve no sAijjati tassa NaM saMsi sarIragaMsi aganikAe saMbhavati, seNaMsaeNaM teeNaM sarIragaM jhAmeti sa0 2 tao pacchA sijjhati jAva aMtaM kareti, settaM suddhapANae / tatthaNaM sAvatthIe nayarIe ayaMpule nAmaM AjIviovAsae parivasai aDDejAva aparibhUe jahA hAlAhalA jAva AjIviyasamaeNaM appAM bhAvemANe viharati, tae NaM tassa ayaMpulassa AjIviovAsagassa annayA kadAyi puvvarattAvarattakAlasamayaMsi kuTuMbajAgariyaM jAgaramANassa ayameyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA - kiMsaMThiyA hallA pannattA ?, tae NaM tassa ayaMpulassa AjI ovAsagassa doccaMpi ayameyArUve abbhatthie jAva samuppajjitthA - evaM khalu mamaM dhammAyarie dhammovadesara gosAle maMkhaliputte uppannanANadaMsaNadhare jAva savvannU savvadarisI iheva sAvatthIe nagarIe hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNaMsi AjIviyasaMghasaMparivuDe AjIviyasamaeNaM appANaM bhAvemANe viharai / - taM seyaM khalu me kallaM jAva jalaMte gosAlaM maMkhaliputtaM vaMdittA jAva pajjuvAsettA imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgarittaettikaDDa evaM saMpeheti evaM0 2 kallaM jAva jalaMte pahAe kayajAva appamahagghAbhara- NAlaMkiyasarIre sAo gihAo paDinikkhamati sA0 2 pAyavihAracAreNaM sAvatthi nagariM majjhaMmajjheNaM jeNeva hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNe teNeva uvAga0 2 pAsai gosAlaM maMkhaliputtaM hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNaMsi aMbakUNagahatthagayaM jAva aMjalikamaM karemANaM sIyalayAeNaM maTTiyA jAva gAyAiM parisiMcamANaM pAsai 2 lajjie vilie viDDe saNiyaM 2 paccIsakkai tae NaM te AjIviyA therA ayaMpulaM AjIviyovAsagaM lajjiyaM jAva paccosakkamANaM pAsai pA0 2 evaM vayAsI- ehi tAva ayaMpulA ! ettao, tae NaM se ayaMpule AjIviyovAsae AjIviyatherehiM evaM vutte samANe jeNeva AjIviyA therA teNeva uvAgacchai teNeva0 2 AjIvie thera vaMdati nama'sati 2 naccAsanne jAva pajjuvAsai, ayaMpulAi AjIviyA therA ayaMpulaM AjIviyovAsagaM evaM va0 / se nUNaM te ayaMpulA ! puvvarattAvarattakAlasamayaMsi jAva kiMsaMThiyA hallA pannattA ?, tae NaM tava ayaMpulA! doccaMpi ayameyA0 taM caiva savvaM bhANiyavvaM jAva sAvatthi nagariM majjhamajjheNaM jeNeva hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNe jeNeva ihaM teNeva havvamAgae / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM 15, varga:-, uddezaka: 185 senU te ayaMpulA ! aTThe samaTThe ?, haMtA atthi, jaMpi ya ayaMpulA ! tava dhammAyarie dhammovadesara gosAle maMkhaliputte hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNaMsi aMbakUNagahatthagae jAva aMjaliM karemANe viharati tatthavi NaM bhagavaM imAiM aTTha carimAiM pannaveti, taM0 - carime pANe jAva aMtaM karessati, jevi ya ayaMpulA ! tae dhammAyarie dhammovadesae gosAle maMkhaliputte sIyalayAe maTTiyA jAva viharati tatthavi NaM bhaMte! imAiM cattAri pANagAiM cattAri apANagAI pannaveti, se kiM taM pANae ? 2 jAva tao pacchA sijjhati jAva aMtaM kareti, taM gaccha NaM tumaM ayaMpulA ! esa caiva tava dhammAyarie dhammovadesae gosAle maMkhaliputte imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgaritaeti / taNaM se ayaMpule AjIviyovAsae AjIviehiM therehiM evaM vRtte samANe haTThatuTTe uDDAe uTTheti u0 2 jeNeva gosAle maMkhaliputte teNeva pahArettha gamaNAe tae NaM te AjIviyA therA gosAlassa maMkhaliputtassa aMbakUNagapaDAvaNaTTayAe egaMtamaMte saMgAraM kuvvai, tae NaM te AjIviyA therA gosAlassa maMkhaliputtassa aMbakUNagapaDAvaNaTThAe egaMtabhaMte saMgAraM kuvvai, tae NaM se gosAle maMkhaliputte AjIviyANaM therANaM saMgAraM paDicchai saM0 2 aMbakUNagaM egaMtamaMte eDei / tae se ayaMpule AjIviyovAsae jeNeva gosAle maMkhaliputte teNeva uvAga0 teNeva0 2 gosAlaM maMkhaliputtaM tikkhutto jAva pajjuvAsati, ayaMpulAdI gosAle maMkhaliputte ayaMpulaM AjIviyovAsagaM evaM vayAsI-se nUNaM ayaMpulA ! puvvarattAvarattakAlasamayaMsi jAva jeNeva mamaM aMtiyaM teNeva havvamAgae, se nUNaM ayaMpulA ! aTThe samaTThe ?, haMtA atthi, taM no khalu esa aMbakUNae aMbacoyae NaM ese, kiMsaMThiyA hallA pannattA ?, vaMsImUlasaMThiyA hallA pannattA, vINaM vAehi re vIragA vI0 2 / tae NaM se ayaMpule AjIviyovAsae gosAleNaM maMkhaliputteNaM imaM eyArUvaM vAgaraNaM vAgarie samANe haTTatuTThe jAva hiyae gosAlaM maMkhaliputtaM vaM0 na02 pasiNAiM pu0 pa0 2 aTThAiM pariyAdiyai a0 2 uTThAe uTTeti u0 2 gosAlaM maMkhaliputtaM vaM0 na0 2 jAva paDigae / taNaM se gosAle maMkhaliputte appaNo maraNaM Abhoei 2 AjIvie there saddAvei A0 2 evaM vayAsI tujhe NaM devANuppiyA ! mamaM kAlagayaM jANettA surabhiNA gaMdhodaeNaM NhANeha su0 2 pamhalasukumAlAe gaMdhakAsAIe gAyAiM lUheha gA0 2 saraseNaM gosIsacaMdaNeNaM gAyAiM aNuliMpaha sa0 2 maharihaM haMsalakkhaNaM pADasADagaM niyaMseha maha0 2 savvAlaMkAravibhUsiyaM kareha sa0 2 purisasaharasavAhiNi sIyaM dUruheha puri0 2 sAvatthIe nayarIe siMghADagajAvapahesu mahayA mahayA saddeNaM ugghosemANA evaM vadaha / evaM khalu devANuppiyA! gosAle maMkhaliputte jiNe jiNappalAvI jAva jiNasadda pagAsemANe viharittA imIse osappiNIe cauvIsAe titthayarANaM carime titthayare siddhe jAva savvadukkhappahINe isikkArasamudaNaM mama sarIrasagsa nIharaNaM kareha, tae NaM te AjIviyA therA gosAlassa maMkhaliputtassa eyamahaM viNaeNaM paDisurNeti / vR. 'alAhi pajaMte' tti 'alam' atyarthaM paryAptaH zakto ghAtAyeti yogaH ghAtAyeti hananAya tadAzritatrasApekSayA 'vahAe' tti vadhAya etacca tadAzritasthAvarApekSayA 'ucchAyaNayAe' tti ucchAdanatAyai sacetanAcetanatadgatavastUcchAdanAyeti etacca prakArAntareNApi bhavatItyagnipariNAmopadarzanAyAha - 'bhAsIkaraNayAe 'tti / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-/-/652 'vajassa'tti varjasya-avadyasya vajrasya vA madyapAnAdipApasyetyarthaH 'carame'ttinapunaridaM bhaviSyatItikRtvAcaramaM, tatra pAnakAdIni catvAri svagatAni, caramatAcaiSAMsvasya nirvANagamanena punarakaraNAt, etAni ca kila nirvANakAle jinasyAvazyambhAvInIti nAstyeteSu doSa ityasya tathA nAhametAni dAhopazamAyopasevAmItyasyacArthasya prakAzanArthatvAdavadyapracchAdanAni bhavanti, puSkalasaMvartakAdIni tu trINi bAhyAni prakRtAnupayoge'pa caramasAmAnyAjjanacittaraJjanAya caramANyuktAni, janena hi teSAM sAtizayatvAccaramatA zraddhIyate tatastaiH sahoktanAmAmrakUNakapAnakAdInAmapi sA suzraddheyA bhavatviti buddhyeti| pANagAiMtijalavizeSAvratiyogyAH 'apANayAiMti pAnakasaIzAnizItalatvenadAhopazamahetavaH 'gopuTThae'tti gopRSThAdyatpatitaM 'hatthamaddiyaMti hastena marditaM-mRditaM malitamityarthaH yathaitadevAtanyanikodakaM 'thAlapANae'tti sthAlaM-tradvaMtatpAnakamiva dAhopazamahetutvAtsthAlapAnakam, upalakSaNatvAdasya bhAjanAntaragraho'pidRzyaH, evamanyAnyapi navaraMtvak-challI sImbalIkalAyAdiphalikA, suddhapANaetti devahastasparzaiti, 'dAthAlaya'tti udakArdrasthAlakaM 'dAvAragati udakavArakaM 'dAkuMbhaga'tti iha kummo mahAn 'dAkalasaM tikalazastulaghutaraH 'jahA paogapae'tti prajJApanAyAM SoDazapade, tatra cedmevmbhidhiiyte| _ 'bhavvaM vA phaNasaM vA dAlimaM vA' ityAdi 'taruNagaM'ti abhivanam 'AmagaM'ti apakvam 'AsagaMsitti mukhe 'ApIDayet' ISat prapIDayet prakarSata iha yaditi zeSaH 'kala'tti kalAyodhAnyavizeSaH 'siMbali'tti vRkSavizeSaH 'puDhavisaMthArovagae' ityatra vartata iti zeSo dRzyaH 'jeNaM te deve sAijaitti yastau devau 'svadate' anumanyate 'saMsitti svake svakIye ityrthH| ___'halla'ttigovAlikAtRNasamAnAkAraH kITakavizeSaH 'jAvasavvannU' iti ihayAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'jiNe arahA kevalI'ti, 'vAgaraNaM tipraznaH 'vAgarittae'ttipraSTuM vilie'tti vyalIkitaH' sAtavyalIkaH 'viDDe'tti vrIDA'syAstIti vrIDa:- lajjAprakarSavAnityarthaH, bhuumaarthe'styrthprtyyopaadnaat| 'egaMtamaMte'ttivijane bhUvibhAgeyAvadayaMpulogozAlakAntike nAgacchatItyartha saMgAraMti 'saGketam ayaMpulo bhavatsamIpeAgamiSyati tato bhvaanaamrkuunnikNprityjtusNvRtshcbhvtvevNruupmiti| ___ 'taMnokhalu esa aMbakUNae'tti tadidaM kilAmrAsthikaMnabhavatiyadratinAmakalpyaMyadbhavatA''mrAsthikatayA vikalpitaM, kintvidaMyadbhavatA ddaSTaM tadAmratvak, etadevAha-'aMbacoyaeNaMese'tti iyaM ca nirvANagamanakAle AzrayaNIyaiva, tvakpAnakatvAdasyA iti| tathA hallAsaMsthAnaM yatpRSTamAsIttadarzayannAha-'vaMsImUlasaMThiya'tti idaMca vaMzImUlasaMsthitatvaM tRNagovAlikAyAH lokapratItameveti, etAvatyuktemadirAmadavihvalitamanovRttirasAvakasmAdAha'vINavAehiM re vIragA 2' etadeva dvirAvarttayati, etacconmAdavacanaM tasyopAsakasya zrRNvato'na vyalIkakAraNaMjAtaM, yo hiM siddhiM gacchatisa caramaM geyAdikarotItyAdivacanairvimohitamatitvaditi 'haMsalakkhaNaM'ti haMsasvarUpaM zuklamityartha haMsacihna ceti 'iDDIsakkArasamudaeNaM' RddhayA ye satkArAH-pUjAvizeSAsteSAM yaH samudayaH sa tathA tena, athavA RddhisatkArasamudayairityarthaH, samudayazca janAnAM sngghH| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -15, varga:-, uddezaka: mU. (653) tae NaM tassa gosAlassa maMkhaliputtassa sattarattaMsi pariNamamANaMsi paDiladdhasammattassa ayameyArUve abbhathie jAva samuppajjitthA - no khalu ahaM jiNe jiNappalAvI jAva jiNasaddaM pagAsemANaM viharati / 187 ahaM NaM gosAle ceva maMkhaliputte samaNaghAyae samaNamArae samaNapaDiNIe AyariyauvajjhAyANaM ayasakArae avannakArae akittikArae bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhinivesehi ya appANaM vA paraM vA tadubhayaM vA vuggAhemANe vuppAemANe viharittA saeNaM teeNaM annAiTThe samANe aMto attarattassa pittajjaraparigayasarIre dAhavakkaMtIe chaumatthe ceva kAlaM karessaM / samaNe bhagavaM mahAvIre jiNe jiNappalAvI jAva jiNasaddaM pagAsemANe viharai, evaM saMpeheti evaM saMpehittA AjIvie there saddAvei A0 2 uccAvayasavahasAvie kareti uccA0 2 evaM vAyasI-na khalu ahaM jiNe jiNappalAvI jAva pakAsemANe viharai / annaM gosAle maMkhaliputte samaNaghAyae jAva chaumatthe ceva kAlaM karessaM, samaNe bhagavaM mahAvIre jiNe jiNappalAvI jAva jiNasaddaM pagAsemANe viharai, taM tujjhe NaM devANuppiyA ! mamaM kAlagayaM jANettA vAme pAe suMbeNaM baMdhaha vA0 2 tikkhutto muhe ugahaha ti0 2 sAvatthIe nagarIe siMghADagajAva pahesu AkaTThivikiTThi karemANA mahayA 2 saddeNaM ugghosemANA u0 evaM vadaha-no khalu devANuppiyA ! gosAle maMkhaliputte jiNe jiNappalAvI jAva viharie / esa NaM gosAle ceva maMkhaliputte samaNaghAyae jAva chaumatthe ceva kAlagae, samaNe bhagavaM mahAvIre jiNe jiNappalAvI jAva viharai mahayA aNiDDiasakkArasamudaeNaM mamaM sarIragassa nIharaNaM karejjAha, evaM vadittA kAlagae / vR. 'samaNaghAyae'tti zramaNayostejolezyAkSepalakSaNaghAtadAnAt ghAtado ghAtako vA, ata eva zramaNamAraka iti, 'dAhavakkaMtIe 'tti dAhotpatyA 'suMbeNaM' ti valkarajjavA 'uDumahatti avaSThIvyata - niSThIvyata, kacit 'udbhaha' tti dRzyate tatra cApazabdaM kiJcitkSipatetyarthaH 'AkaTTavikaTTiM'ti AkarSavaikarSikAm / mU. (654) tae NaM AjIviyA therA gosAlaM maMkhaliputtaM kAlagayaM jANittA hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNassa duvArAiM piheti du0 2 hAlAhalAe kuMbhakArIe kuMbhakArAvaNassa bahumajjhadesabhAe sAvatthiM nagariM AlihaMti sA0 2 gosAlassa maMkhaliputtassa sarIragaM vAme pAde suMbeNaM baMdhati vA0 2 tikkhutto muhe uTTaM ti 2 sAvatthIe nagarIe siMgghADagajAva pahesu AkaTThivikaTThi karemANA nIyaM 2 saddeNaM ugghosemANA u0 2 evaM vayAsI - no khalu devANuppiyA ! gosAle maMkhaliputte jiNe jiNappalAvI jAva viharai / esa NaM caiva gosA0 maMkhalipu0 samaNaghAyae jAva chaumatthe ceva kAlagae sama0 bha0 mahA0 jiNe jiNappa0 jAva viharai savahapaDimokkhaNagaM kareti sa0 2 doccaMpi pUyAsakarathirIkaraNaTTayAegosAlassa maMkhalipu0 vAmAopAdAo suMbaM muyaMti su0 2 hAlAhalA0 kuM0 kuM0 duvAravayaNAI avaguNaMti a0 2 gosAlassa maMkhaliputtassa sarIragaM surabhiNA gaMdhodaeNaM NhANeti taM ceva jAva mahayA iDDisakkArasamudaeNaM gosAlassa maMkhaliputtassa sarIrassa nIharaNaM kareti // vR. 'pUyAsakkArathirIkaraNaTTayAe' tti pUjAsatkArayoH pUrvaprAptayoH sthiratAhetoH yadi tu te Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-1-1655 gozAlakazarIrasya viziSTapUjAMnakurvantitadAlokojAnAtinAyaM jinobabhUvanacaitejinaziSyA ityevamasthirau pUjAsatkArau syAtAmiti tayo-sthirikaraNArtham 'avaguNaMti'ttiapAvRNvanti / mU. (655) tae NaM sama0 bha0 ma0 annayA kadAyi sAvatthIo nagarIo koTThayAo ceiyAo paDinikkhamati paDi02 bahiyA jaNavayavihAraM vihri| teNaM kAleNaM 2 meMDhiyagAme nAmaM nagare hotthA vanao, tassa NaM meDhiyagAmassa nagarassa bahiyAuttarapuracchimedisIbhAe etthaNaMsAlakoTThaenAmaMceiehotthA vannaojAvapuDhavisilApaTTao, tassa NaM sAlakoTThagassaNaMceiyassa adUrasAmaMte etthaNaM mahege mAluyAkacchaeyAvi hotthA kiNhe kiNhobhAsejAva nikuraMbabhUepattiepuSphiephalie hariyagarerijjamANe sirIeatIvara uvasobhemANe ciTThati, tattha NaM meDhiyagAme nagare revatI nAmaMgAhAvaiNI parivasati aDDA jAva aparibhUyA, tae NaMsamaNebhagavaM mahAvIre annayA kadAyi puvvANupuvvaMcaramANejAvajeNeva meMDhiyagAmenagare jeNeva sANa(la)koDhe ceie jAva parisA pddigyaa| . taeNaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa sarIragaMsi vipule rogAyaMke pAubbhUe ujjale jAva durahiyAse pittajjaraparigayasarIre dAhavakaMtIe yAvi viharati, aviyAI lohiyavaccAIpi pakarei, cAuvvanaM vAgareti-evaM khalu samaNe bha0 mahA0 gosAlassamaMkhaliputtassa taveNaM teeNaM annAiTe samANe aMto chaNhaM mAsANaM pittajjaraparigayasarIre dAhavakkaMtIe chaumatthe ceva kAlaM karessati / teNaM kAleNaM 2 samaNassa bhaga0 mahA0 aMtevAsI sIhe nAma anagAre pagaibhaddae jAva viNIe mAluyAkacchagassa adUrasAmaMte chaTuMchaTTeNaM anikkhitteNaM 2 tavokammeNaM uTuMbAhA jAva viharati, tae NaM tassa sIhassa anagArassa jhANaMtariyAe vaTTamANassa ayameyArUve jAva samuppajitthA-evaM khalu mamaM dhammAyariyassa dhammovadesagassa samaNassa bhagavao mahAvIrassa sarIragaMsi viule rogAyaMke pAunbhUe ujjale jAva chaumatthe ceva kAlaM karissati, vadissaMtiya NaM annatitthiyA chaumatthe ceva kAlagae, imeNaM eyArUveNaM mahayA maNomANasieNaMdukkheNaM abhibhUe samANeAyAvaNabhUmIo paJcorubhaiAyA02 jeNevamAluyAkacchaeteNeva uvA02 mAluyAkacchagaM aMto 2 aNupavisai mAluyA02 mahayA 2 saddeNaM kuhukuhussa parunne / ajotti samaNe bhagavaM mahAvIre samaNe niggaMthe AmaMteti A02 evaM vayAsI-evaM khalu ajjo! mamaM aMtevasI sIhe nAmaManagAre pagaibhaddaetaMceva savvaM bhANiyavvaMjAvaparunne, taM gacchaha NaM ajjo! tujhe sIhaM anagAraMsadaha, taeNaMte samaNA niggaMthA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vuttA saNA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaM0 na0 2 samaNassa bhaga0 ma0 aMtiyAo sANakoTThayAo ceiyAopaDinikkhamaMtisA02 jeNeva mAluyAkacchae jeNeva sIhe anagAre teNeva uvAgacchanti 2 sIhaM anagAraM evaM vayAsI sIhA ! dhammAyariyA sddaaveti| taeNaM se sIhe anagAre samaNehiM niggaMthehiM saddhiM mAluyAkacchagAo paDinikkhamati pa0 2 jeNeva sANakoTThae ceie jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvA0 2 samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhuttoA02 jAva pajuvAsati, sIhAdisamaNe bhagavaM mahAvIre sIhaM anagAraMevaM vayAsI-se nUNaM te sIhA! jhANaMtariyAe vaTTamANassa ayameyA rUve jAva parunne / senUrNatesIhA! aDhesamaDhe?, haMtA asthi,taMnokhaluahaMsIhA! gosAlassa maMkhaliputtassa Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH 189 taveNaM teeNaM annAiTThe samANe aMto chaNhaM mAsANaM jAva kAlaM karessaM, ahannaM annAI addhasolasa vAsAiM jiNe suhatthI viharissAmi, taM gacchai gaM tumaM sIhA ! meDhiyagAmaM nagaraM revatIe gAhAvatiNIe gihe tattha NaM revatIe gAhAvatiNIe mamaM aTThAe duve kavoyasarIrA uvakkhaDiyA tehiM no aTTho, attha se anne pariyAsie majjhArakaDae kukkuDamaMsae tamAharAhi eeNaM aTTho / tae NaM se sIhe anagAre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM evaM vRtte samANe haTTatuTThe jAva hiyae samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaM0 namaM0 vaM0 na0 aturiyamacavalamasaMbhaMtaM muhapottiyaM paDileheti mu0 2 jahA goyamasAmI jAva jeNeva samaNe bha0 ma0 teNeva uvA0 2 samamaM bha0 mahA0 vaMda0 na0 2 samaNassa bha0 mahA0 aMtiyAo sANakoTThAo ceiyAo paDinikkhamati pa0 2 aturiyajAva jeNeva meDhiyagAme nagare teNeva uvA02 meDhiyagAmaM nagaraM majjhamajjheNaM jeNeva revatIe gAhAvaiNIe gihe teNeva uvA0.2 revatIe gAhAvatiNIe gihaM aNuSpaviTTe / tae NaM sA revatI gAhAvatiNI sIhaM anagAraM ejamANaM pAsati pA0 2 haTThatuTTha0 khippAmeva AsaNAo abuTTei 2 sIhaM anagAraM sattaTTha pAiM aNugacchai sa0 2 tikkhutto A0 2 vaMdati na0 2 evaM vayAsI-saMdisaMtu NaM devANuppiyA! kimAgamaNappayoyaNaM ? tae NaM se sIhe anagAre revatiM gAhAvaiNIM. evaM vayAsI evaM khalu tume devANuppie ! samaNaM0 bha0 ma0 aTThAe duve kavoyasarIrA uvakkhaDiyA tehiM no atthe, atthi te anne pAriyAsie majjArakaDae kukkaDamaMsae eyamAharAhi, teNaM aTTho / taNaM sA revatI gAhAvaiNI sIhaM anagAraM evaM vayAsI-kesa NaM sIhA ! se nANI vA tavassI vA je NaM tava esa aTThe mama tAva rahassakaDe havvamakkhAe jao NaM tumaM jANAsi ? evaM jahA khaMdae jAva jao NaM ahaM jANAmi, tae NaM sA revatI gAhAvatiNI sIhassa anagArassa aMtiyaM eyamaTTaM soccA nisamma haTThatuTThA jeNeva bhattadhare teNeva uvA0 2 pattagaM moeti pattagaM moettA jeNeva sIhe anagAre teNeva uvA0 2 sIhassa anagArassa paDiggahagaMsi taM savvaM saMmaM nissirati / 'taeNaM tIe revatIe gAhAvatiNIe teNaM davvasuddheNaM jAva dANeNaM sIhe anagAre paDilAbhie 'samANe devAue nibaddhe jahA vijayassa jAva jammajIviyaphale revatIe gAhAvatiNIe revatI0 2 tae NaM se sIhe anagAre revatIe gAhAvatiNIe gihAo paDinikkhamati0 2 meDhiyagAmaM nagaraM majjhamajjheNaM niggacchati niggacchaittA jahA goyamasAmI jAva bhattapANaM paDidaMseti 2 samaNassa bhagavao mahAvIrassa pANisi taM savvaM saMmaM nissirati, tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre amucchie jAva aNajjhovavanne bilamiva pannagabhUeNaM appANeNaM tamAhAraM sarIrakoTThagaMsi pakkhivati tae NaM samaNassa bhagao mahAvIrassa tamAhAraM AhAriyassa samANassa se vipule rogAyaMke khippAmeva uvasamaM patte haTTe jAe Aroge baliyasarIre tuTThA samaNA tuTThAo samaNIo tuTThA sAvayA tuTThAo sAviyAo tuTThA devA tuTThAo devIo sadevamaNuyAre loe tuTThe haTThe jAe samaNe bhagavaM mahAvIre haTTa0 2 / bR. 'sANakoTThae nAmaM ceIe hotthA vannao' tti tadvarNako vAcyaH sa ca 'cirAIe' ityAdi 'jAva puDhavisilApaTTao' tti pRthivIzilApaTTakavarNakaM yAvat sa ca - 'tassa NaM asogavarapAyavassa heTThA IsiMkhaMdhIsamallINe' ityAdi 'mAluyAkacchae' tti mAlukA nAma ekAsthikA vRkSavizeSAsteSAM Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-1-1655 yatkakSa-gahanaM tattathA / 'viule'tti zarIravyApakatvAt 'rogAyaMketti rogaH-pIDAkArI sa cAsAvAtaGkazca-vyAdhiriti rogAtaGkaH 'ujjalle'tti ujjvalaH pIDApohalakSaNavipakSaleze-nApyakalaGkitaH, yAvatkaraNAdidaMzyaM-'tiule' trIna-manovAkAyalakSaNAnastulayati-jayatItitritulaH 'pagADhe' prakarSavAn 'kakkase' karkazadravyamivAniSTa ityarthaH 'kaDue' tathaiva 'caMDe' raudraH "tivve' sAmAnyasya jhagitimaraNahetuH 'dukkhe'tti duHkho duHkhahetutvAt 'dugge'tti kacit tatra ca durgamivAnabhibhavanIyatvAt, kimuktaM bhvti| ___ 'durahiyAse'tti duradhisahyaH soThumazakya ityarthaH 'dAhavakaMtIe'tdAho vyumanta-utpanno yasya sasvArthikakapratyaye dAhavyutkrAntikaH 'aviyAiMtiapicetyabhyaccaye 'AiMti vAkyAlaGkAre 'lohiyavaccAiMpitti lohitavarcAsyapi-rudhirAtmakapurISANyapikaroti kimanyena pIDAvarNaneneti bhAvaH,tAni hi kilAtyantavedanotpAdake rogesatibhavanti, 'cAuvaNNaM ti caaturvrnny-braahmnnaadilokH| jhANaMtariyAe'tti ekasyadhyAnasyasamAptiranyasyAnArabhya ityeSAdhyAnAntarikA tasyAM 'maNomANasieNaM'timansyeva nabahirvacanAdibhiraprakAzitatvAtyanmAnasikaMduHkhaMtanmanomAnasikaM tena 'duve kavoyA ityAdeH zrUyamANamevArthaM kecinmnynte| . anyetvAhuH kapotakaH-pakSivizeSastadvayephale varNasAdhAtte kapote-kUSmANDe hrasva kapote kapotake tecate zarIre vanaspatijIvadehatvAt kapotakazarIre, athavA kapotakazarIre iva ghUsaravarNasAdhamyadiva kapotakazarIre kUSmANDaphale eva te upasaMskRte-saMskRte 'tehiM no aTTho'tti bahupApatvAt 'pAriAsie'tti parivAsitaM hystnmityrthH| / 'majArakaDae'ityAderapi kecit zrUyamANamevArthaM manyante, anye tvAhuH-mArjArovAyuvizeSastadupazamanAya kRtaM-saMskRtaM mArjArakRtam, apare tvAhuHmArjAro-virAlikAbhidhAno vanaspativizeSastena kRtaM-bhAvitaM yattattathA, kiM tat ? ityAha- 'kurkuTakamAMsakaM' bIjapUraka kaTAham 'AhArAhi'tti nirvdytvaaditi| ___'pattagaM moeti'tti pAtrakaM-piTharakAvizeSaM muJcati sikke uparikRtaM sattasmAdavatArayatItyartha 'jahA vijayassa'tti yathA ihaiva-iha zate vijayasya vasudhArAdyuktaM evaM tasyA api vAmityartha, bilamive'tyAdi bile iva' randreiva 'pannagabhUtena' sarpakalpena 'AtmanA' karaNabhUtena 'taM' siMhAnagAropanItamAhAraM zarIrakoSTha ke prakSipatIti 'haTTe'tti 'hRSTaH' nivyAdhiH 'aroge'tti niSpIDa: 'tuDhe hava jAe'tti 'tuSTaH' toSavAn 'hRSTaH' vismitaH, kasmAdevam ? ityAha-'samaNe'ityAdi 'haTe'tti nIrogojAta iti|| mU. (658) bhaMtetti bhagavaMgoyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namaM02 evaM vayAsI-evaM khalu devANuppiyANaMaMtevAsI pAINajANavaesavvAnubhUtInAmaManagAre pagatibhaddaejAva vinniie| se NaM bhaMte ! tadA gosAleNaM maMkhaliputteNaM taveNaM bhAsarAsIkae samANe kahiMgae kahiM uvavanne ?, evaM khalu goyamA! mamaMaMtevAsI pAINajANavae savvAnubhUtInAmaManagAre pagaIbhadae jAva viNIe / se NaM tadA gosAleNaM maMkhaliputteNaM taveNaM bhAsarAsIkae samANe uDDaM caMdimasUriya jAva baMbhalaMtakamahAsukka kappe vIivaittA sahassAre kappe devattAe uvavanne, tatthaNaM atthegatiyANaM devANaM aTThArasa sAgarovamAiMThitI pannattA tatthaNaM savvAnubhUtissavi devassa aTThArasa sAgarovamAI Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH 191 ThitI pannattA, seNaM savvAnubhUti deve tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThiikkheNaM jAva mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM krehiti| evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI kosalajANavae sunakkhatte nAmaManagAre pagaibhaddae jAva viNIe, se NaM bhaMte ! tadA NaM gosAleNaM maMkhaliputteNaM taveNaM paritAvie samANe kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gae kahiM uvavanne ?, evaM khalu goyamA! mamaM aMtevAsI sunakkhatte nAmaM anagAre pagaibhaddae jAva vinniie| se NaM tadA gosAleNaM maMkhaliputteNaM taveNaM teeNaM paritAvie samANe jeNeva mamaM aMtie teNeva uvAga02 vaMdati namaM02 sayameva paMca mahavvayaI Arubheti sayameva paMca mahavvayAiM0 samaNA ya samaNIo ya khAmeti 2 AloiyapaDika te samAhipatte kAlamAse kAlaM kiccA urlDa caMdima-sUriyaz2Ava AraNakappe vIIvaittA accue kappe devattAe uvavanne / tasthaNaM atthegatiyANaM devANaMbAvIsaMsAgarovamAiMThitI pannattA, tatthaNaMsunakkhattassavi devassa bAvIsaM sAgarovamAiMsesaMjahA savvAnubhUtissa jAva aMtaM kaahiti| mU. (657) evaM khalu devANuppiyANaM aMtevAsI kusisse gosAle nAma maMkhaliputte seNaM bhaMte! gosAle maMkhaliputte kAlamAse kAlaM kiccA kahiM ga0 kahiM uva0?, evaM khalu goyamA! mamaM aMtevAsI kusisse gosAle nAma maMkhaliputte samaNaghAyae jAva chaumatthe ceva kAlamAse kAlaM kiccA uDhaMcaMdima jAva accue kappe de0 uva0, tattha NaM atthega0 devANaMbAvIsaMsA0ThitI pa0 tattha NaM gosAlassavi devassa bAvIsaMsA0 ThitI p0| seNaMbhaMte! gosAle deve tAo deva0 Aukkha03 jAva kahiM uvavanihiti?, goyamA! iheva jaMbU02 bhArahe vAse viMjhagiripAyamUle paMDesunavaNhaM mA0 bahupa0 jAva vItikaMtANaM jAva surUvedAraepayAhiti, jarayaNiMcaNaM se dArae jAihititaMrayaNiMcaNaMsayaduvAre nagaresabhitarabAhirie bhAraggaso ya kuMbhaggaso ya paubhavAse ya rayaNavAse ya vAse vaasihiti| . - taeNaMtassa dAragassa ammApiyaro ekkArasame divase vItikaMtejAva saMpatte bArasAhadivase ayameyArUvaMgoNNaM guNanipphannaMnAmadhejaMkAhi~ti-jamhANaMamhaMimaMsidAragaMsijAyaMsisamANaMsi sayaduvAre nagare sabjiMtarabAhirie jAva rayaNavAse vuDhe taM houNaM amhaMimassa dAragassa nAmadhecaM mahApaume mhaa0|tennN tassa dAragassa ammApiyaro nAmadhenaM karehiMti mahApaumotti, taeNaMtaM mahApauNaMdAragaMammApiyaro sAtiregaTThavAsajAyagaMjANittA sobhanaMsitihikaraNadivasanakkhattamuhuttaMsi mahayA 2 rAyAbhisegeNaM abhisiMcehiMti, seNaM tattha rAyA bhavissati mahayA himavaMtamahaMtavanao jAva vihrissi|| taeNaM tassamahApaumassaranno annadA kadAyido devA mahaDDiyAjAva mahesakkhA seNAkamma kAhiti, taM0-punnabhaddeya mANibhadde ya, taeNaM sayaduvAre nagare bahave rAIsaratalavarajAva mahesakkhA seNAkammaMjAva satthavAhappabhiIo annamannaM saddAvehaMtia0 evaM vadehiti-jamhANaMdavANuppiyA ! amhaM mahApaumsa ranno do devA mahaDDiyA jAva senAkammaM kareMti taM0-punnabhadde ya mANibhadde ya, taM houNaM devANuppiyA! amhaM mahApaumassa ranno doccaMpi nAmadheje devasene de02| taeNaM tassa mahApaumassa ranno docce'vi nAmadheje bhavissati devaseneti ra, taeNaM tassa Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-/-/657 devasenassa ranno annayA kayAi sete saMkhatalavimalasannigAse caudaMte hatthirayaNe samuppajissai, taeNaM se devasene rAyA taseyaM saMkhatalavimalasannigAsaMcaudaMtaM hatthirayaNaM dUrUDhe samANe sayaduvAraM nagaraM majjhamajheNaM abhikkhaNaM 2 atijAhiti nijAhiti ya, tae NaM sayaduvAre nagare bahave rAIsarajAvapabhiIoanamannaMsaddAvetia02 vadehiti-jamhANaM devANuppiyA! amhadevasenassa ranno sete saMkhatalasannikAse caudaMte hasthirayaNe samuppanne, taM houNaMdevANuppiyA! amhaM devasenassa ranno sete saMkhatalasanikAse cauhate hasthirayaNaM samuppanne, taMhouNaMdevANuppiyA! amhaM devasenassa ranno taccevi nAmadheje vimalavAhaNe vi0 2, tae NaM tassa devasenassa ranno taccevi nAmadheje vimlvaahnnetti| taeNaM se vimalavAhaNe rAyA annayA kadAyisamaNehiM niggaMthehiM micchaMvippaDivajihiti appegatie Ausehiti appegatie avahasihiti appegatie nicchoDehiti appegatie nibbhatthehiti appegatie baMdhehiti appegatie niraMbhehiti appegatiyANaM chavicchedaM karehiti appegatie pamArehie appegatiyANaM uddavehiti appegiyANaM vatthaM pADaggahaM kaMbalaM pAyapuMchaNaM Acchidihiti vicchidihita bhiMdihiti avaharihiti appegatiyANaM bhattapANaM vocchiMdihiti appegatie ninnagare karehiti appegatie nivvisae karehiti / tae NaM sayaduvAre nagare bahave rAIsarajAva vadihiMti-evaM khalu devANu0 vimalavAhaNe rAyA samaNehiM niggaMthehiM micchaM vippaDivanne appegatie Aussati jAva nivvisae kareti, taMno khalu devANuppiyA! eyaM amhaM seyaM no khalu eyaM vimalavAhaNassa ranno seyaM no khalu evaM rajjassa vA rahassa vA balassa vA vAhaNassa vA purassa vA aMteurassa vA jaNavayassa vA seyaMjaNNaM vimalavAhaNe rAyA samaNehiM niggaMthehiM micchaM vippaDivanne, taM seyaM no khalu eyaM vimalavAhaNassa ranno seyaM no khalu eyaM rajjassa vA rahassa vA vAlassa vA bAhaNassa vA purassa vA aMteurassa vA jaNavayassa vA seyaMjaNNaM vimalavAhaNe rAyA samaNehiM niggaMthehiM micchaM vippaDivanne, taM seyaM khalu devANuppiyA! amhaM vimalavAhaNaM rAyaM eyamaTuM vinnavittaettikaTThaannamanassa aMtiyaM eyamaTuM paDisuNeti a02 jeNeva vimalavAhaNe rAyA teNeva u02 karayalapariggahiyaMvimalavAhaNaMrAyaMjaeNavijaeNaMvaddhAveti ja02 evaMva0-evaMkhalu devANu0 samaNehiM niggaMthehiM micchaM vippaDivanAappegatieAussaMti jAva appegatie nivvisae kreNti| / -taMno khalu eyaM devANuppiyANaM seyaM no khalu eyaM amhaM seyaM no khalu evaM rajassa vA jAva jaNavayassa vA seyaM jaMNaM devANuppiyA ! samaNehiM niggaMthehiM micchaM vippaDivannA taM viramaMtu NaM devANuppiyA! eassa aTThassa akaraNayAe,tae NaM se vimalavAhaNe rAyA tehiM bahUhiM rAIsarajAva satthavAhappabhiIhiMeyamaTuMvinatte samANenodhammottinotavotti micchAviNaeNaM eyamadvaM paDisaNehi tassaNaM sayaduvArassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disI bhAge etthaNaMsubhUmibhAge nAma ujANe bhavissai savvouya vnno| .. teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM vimalassa arahao pauppae sumaMgale nAma anagAre jAisaMpanne jahA dhammaghosassa vanao jAva saMkhittaviulateyalesse tinnANovagae subhUmibhAgassa ujANassa adUrasAmaMte chaTuMchaTTeNaM ani0 jAva AyAvemANe vihrissti| Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH tae NaM se vimalavAhaNe rAyA annayA kadAyi rahacariyaM kAuM nijAhiti, tae NaM se vimalavAhaNe rAyA subhUmibhAgassa ujjANassa adUrasAmaMte rahacariyaM karemANe sumaMgalaM anagAraM chaTuMchaTTeNaMjAva AyAvemANaM pAsihiti pA02 Asurutte jAva misimisemANe sumaMgalaM anagAraM rahasireNaM nollaavehiti| taeNaM se sumaMgale anagAre vimalavAhaNeNaM rannA rahasireNaM nollAvie masANe saNiyaM 2 uThehiti u0 2 doccaMpi uDe bAhAo pagijjhiya jAva AyAvemANe viharissati, tae NaM se vimalavAhaNe rAyA sumaMgalaM anagAraM doccaMpirahasireNaM nollaavehiti| taeNaM se sumaMgalaM anagAre vimalavAhaNeNaMranA doccaMpirahasireNaM nollAvie samANe saNiyaM 2 uDehiti u02 ohiM pauMjati ra ttA vimalavAhaNassaraNNo tItaddhaM ohiNA Abhoehiti 2 ttA vimalavAhaNaM rAyaM evaM vaihiti-no khalu tumaM vimalavAhaNe rAyA no khalu tumaMdevasene rAyA no khalu tumaM mahApaume rAyA, tumaNNaMio tacce bhagahaNe gosAle nAmamaMkhaliputte hotthA samaNaghAyae jAva chaumatthe ceva kaalge| taMjatitetadAsavvAnubhUtiNAanagAreNaM pabhuNAvi hoUNaMsammaMsahiyaMkhamiyaM titikkhayaM ahiyAsiyaMjai te tadA sunakkhatteNaM aNa0 jAva ahiyAsiyaM, jai te tadA samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM pabhuNAvijAva ahiyAsiyaM, taMno khalu te ahaMtahAsammaM sahissaMjAva ahiyAsissaM, ahaM te navaraMsahayaM sarahaM sasArahiyaM taveNaM teeNaM egAha kUDAhacaM bhAsarAsiM karejAmi / tae NaM se vimalavAhaNe rAyA sumaMgaleNaM anagAreNaM evaM vutte samANe Asurutte jAva misimisemANe sumaMgalaM anagAraM taccaMpi rahasireNaM nollAvehiti, tae NaM se sumaMgale anagAre vimalavAhaNeNaMraNNAtacaMpirahasireNaM nollAvie samANe AsuruttejAva misimisemANe AyAvaNabhUmIo paJcorubhai A02 teyAsamugghAeNaM samohanahiti teyA02 sattaTTha payAI paccIsakkahiti sattaTTa02 vimalavAhaNaM rAyaM sahayaM sarahaM sasArahiyaM taveNaM teeNaM jAva bhAsarAsiM krehiti| sumaMgaleNaMbhaMte! aNagAre vimalavAhaNaMrAyaMsahayaMjAvabhAsarAsiMkarettA kahiMgacchihiti kahiM uvavajihiti?, goyamA ! sumaMgale aNagAreNaM vimalavAhaNaM rAyaM sahayaM jAva bhAsarAsiM karettA bahUhiM cauttha chaTThaThThadamasamaduvAlasajAvavicittehiM tavokammehiM appANaM bhAvemANe bahUI vAsAiMsAmanapariyAgaMpAuNehi 2ttAmAsiyAe saMlehaNAe sardibhattAeaNasaNAejAvachedettA AloiyapaDikkaMte samAhipatte uddhaM caMdimajAva gevijavimaNAvAsasayaM vIyIvaittA savvaTThasiddhe mahAvimANe devattAe uvvjihiti| tatthaNaMdevANaM ajahannamaNukkoseNaM tettIsaMsAgarovamAiMThitI pa0, tattha NaMsumaMgalassavi devassa ajahannamaNukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM ThitI pannattA / se NaM bhaMte ! sumaMgale deve tAo devalogAo jAva mahAvidehe vAse sijjhihiti jAva aMtaM kareti / vR. 'bhAraggasoya'ttibhAraparimANataH,bhArazca-bhArakaHpuruSodvahanIyoviMzatipalazatapramANo veti, 'kuMbhaggasoya'tti kumbho-jaghanyaADhakAnAMSaSTyA madhyamastvazItyA utkRSTaH punaH zateneti, 'paumavAseyaraNavAseyavAse vAsihiti'tti varSa' vRSTirvarSiSyati, kiMvidhaH? ityAha-'padmavarSaH' [5]13 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 bhagavatI aGgasUtraM (2) 15/-/-/657 padmavarSarUpaH, evaM ratnavarSa iti, 'see' tti zvetaH, kathaMbhUtaH ? 'saMkhadalavimalasannigAse' tti zaGkhasya yaddalaM-khaNDaM talaM vA tadrUpaM vimalaM tatsaMnikAzaHsadhzo yaH sa tathA prAkRtvAccaivaM samAsaH, 'Ausihii' tti AkrozAnU dAsyati 'nicchoDehii' ti puruSAntarasambdhidahastAdyavayavAH kAraNato ye zramaNAstAMstato viyojayiSyati 'nibbhatthehii' ti AkrozavyatiriktadurvacanAni dAsyati 'pamArehiitti pramAraM - maraNakriyAprArambhaM kariSyati pramArayiSti ' uddavehii' tti apadrAvayiSyati / athavA 'pamArihii' tti mArayiSyati 'uddavehii' tti upadravAn kariSyati 'Acchidihii ti ISat chetsyati 'vicchidehii'tti vizeSeNa vividhatayA vA chetsyati 'bhiMdihii' tti sphoTayiSyati pAtrApekSametat 'avaharihii' tti apahariSyati - uddAlayiSyati 'ninnagare karehiti' tti 'nirnagarAn' nagaraniSkrAntA n kariSyati, 'rajjassa va 'tti rAjyasya vA, rAjyaM ca rAjAdipadArthasamudAyaH, Ahaca"svAmyamAtyazca rASTraM ca, kozo durgaM balaM suhRt / saptAGgamucyate rAjyaM, buddhisattvasamAzrayam // " 119 11 rASTrAdayastu tadvizeSAH, kintu rASTraM - janapadaikadezaH, 'viramaMtu NaM devANuppiyA ! eassa aTThassa akaraNayAe 'tti viramaNaM kila vacanAdyapekSayA'pi syAdata ucyate-akaraNatayAkaraNaniSedharUpatayA / 'vimalassa' ttivimalajinaH kilotsarpiNyAmekaviMzatitamaH samavAye dRzyate sa cAvasarpiNIcaturthajinasthAne prApnoti tasmAccArvAcInajinAntareSu bahavaH sAgaropamakoTayo'tikrAntA labhyante, ayaM ca mahApadmo dvAviMzateH sAgaropamANAmante bhaviSyatI duHkhagamamidaM, athavA yo dvAviMzateH sAgaropamANAmante tIrthakRdutsarpiNyAM bhaviSyati tasyApi vimala iti nAma saMbhAvyate, anekAbhidhAnAbhidheyatvAnmahApuruSANAmiti, 'pauppae' tti ziSyasantAnaH / 'jahA dhammadhosassa vannao' tti yathA dharmaghoSasya - ekAdazazataikAdazoddezakAbhihitasya varNakastathA'sya vAcyaH, sa ca 'jAisaMpanne kulasaMpanne balasaMpanne' ityAdiriti 'rahacariyaM' ti rathacaryAM 'nollAvehii' tti nodayiSyati - prerayiSyati sahitamityAdaya ekArthAH / mU. (658) vimalavAhaNe NaM bhaMte! rAyA sumaMgaleNaM anagAreNaM sahae jAva bhAsarAsIkae samANe kahiM gacchihiti kahiMuvavajjihiti ?, goyamA ! vimalavAhaNe NaM rAyA sumaMgaleNaM anagAreNaM sahaye jAva bhAsarAsIkae samANe ahesattamAe puDhavIe ukkosakAlaTThiiyaMsi narayaMsi neraiyattAe uvavajjihiti / seNaM tato anaMtaraM uccaTTittA macchesa uvavajjihiti, seNaM tattha satthavajhe dAhavakaMtIe kAlamAse kAlaM kiccA doghaMpi ahe sattamAe puDhavIe ukkosa kAladvitIyaMsi naragaMsi neraiyattAe uvavajjihiti, se NaM tao'naMtaraM uvvaTTittA doccaMpi macchesu uvavajjihiti - tatthavi NaM satyavajjhe jAva kiccA chaTTIe tamAe puDhavIe ukkosakAlaTThiiyaMsi naragaMsi "meraiyattAe uvavajjihiti / se NaM taohiMto jAva uvvaTTittA itthiyAsu uvavajjihiti, tatthaviNaM satyavajjhe dAha jAva doghaMpi chaTTIe tamAe puDhavIe ukkasakAlajAva uvvaTTittA doccaMpi itthiyAsu uvava0, tatthavi NaM satthavajjhe jAva kiccA paMcamAe dhUmappabhAe puDhavIe ukkasakAlajAva uvvaTTittA urasu uvavajjihiti, tatthavi NaM satthavajjhe jAva kiccA doccaMpi paMcamAe jAva uvvaTTittA doghaMpi Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-15, vargaH-, uddezakaH 195 uraesu uvavajjihiti, jAva kiccA cautthIe paMkappabhAe puDhavIe ukkosakAlaTThitIyaMsi jAva uvvaTTittA sIhesu uvavajjihiti tatthavi NaM satthavajjhe taheva jAva kiccA doccaMpi cautthIe paMkajAva uvvaTTittA doccaMpi sIhesu uvava0 jAva kiccA taccAe vAluyappabhAe ukkosakAlajAva uvvaTTittA pakkhIsu uvava0 / tatthavi NaM satthavajjhe jAva kiccA doccaMpi taccAe vAluyajAva uvvaTTittA doccaMpi pakkhIsu uvava0 jAva kiccA doccAe sakkarappabhAe jAva uvvaTTittA sirIsavesu uvava0 tatthavi NaM sattha0 jAva kiccA doccaMpi doccAe sakkarappabhAe jAva uvvaTTittA doccaMpi sirIsavesu uvava0 / - jAva kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe ukkosakAladvitIyaMsi naragaMsi neraiyattAe uvavajjihiti, jAva uvvaTTittA sannIsu uvava0 tatthavi NaM satthavajjhe jAva kiccA asanIsu uvavajjihiti, tatthavi NaM satthavajjhe jAva kiccA doccaMpi imIse rayaNappabhAe puDhavIe paliovamassa asaMkhejai bhAgadvitIyaMsi naragaMsi neraiyattAe uvavajjihiti / . seNaM tao jAva uvvaTTittA jAIM imAiM khahayaravihANAiM bhavaMti, taM0 - cammapakkhINaM lomapakkhINaM samuggapakkhINaM viyayapakkhINaM tesu anegasayasahassakhutto uddAittA 2 tattheva 2 bhujjo 2 paccAhiti, savvatthavi NaM satthavajjhe dAhavakkaMtIe kAlamAse kAlaM kiccA jAI imAI bhuyaparisappavihANAiM bhavaMti, taMjahA - gohANaM naulANaM jahA pannavaNApae jAva jAhagANaM / - tesu anegasayasahassakhutto sesaM jahA khahacarANaM jAva kiccA jAIM imAI uraparisappavihANAiM bhavaMti taM 0 - ahINaM ayagarANaM AsAliyANaM mahoragANaM, tesu aNegaMsayasaha0 jAva kiccA jAI imAI cauppadavihANAiM bhavaMti, taM0- egakhurANaM dukhurANaM gaMDIpadANaM saNahapadANaM, tesu aNegasaya- sahassaM jAva kiccA jAIM imAI jalayaravihANAiM bhavaMti taM0-macchANaM kacchamANaM jAva susumArANaM, tesu aNegasayasaha0 jAva kiccA jAI imAI cauriMdiyavihANAiM bhavaMti, taM0 - aMdhiyANaM pottiyANaM jahA pannavaNApade jAva gomayakIDANaM / tesu anegasayasaha jAva kiccA jAIM imAiM teiMdiyavihANAiM bhavaMti, taM0 - uvaciyANaM jAva hatthisoMDANaM tesu anegajAva kiccA jAI imAI beiMdiyavihANAiM bhavaMti taM0 - pulAkimiyANaM jAva samuddalakkhANaM, tesu anegasayajAva kiccA jAIM imAiM vaNassaivihANAiM bhavaMti, taM0rukkhANaM gucchANaM jAva kuhaNANaM, tesu anegasaya jAva paccAyAissai, ussannaM ca NaM kaDuyarukkhesu kaDuyavallIsu savvatthavi NaM satthavajjhe jAva kiccA jAI imAiM vAukkAyavihANAiM bhavaMti / taMjA - pAINavAyANaM jAva suddhavAyANaM tesu anegasayasahassajAva kiccA jAI imAI teukkAiyavihANAiM bhavaMti, taM0 - iMgAlANaM jAva sUrakaMtamaNinissiyANaM, tesu anegasayasaha0 jAva kiyA jAeM imAI AukkAiyavihANAiM bhavaMti, taM0-ussANaM jAva khAtodagANaM, tesa anegayasahajAva paccAyAtissai, ussaNNaM ca NaM khArodaesu khAtodaesu, savvatthavi NaM satyavajre jAva kiccA jAIM imAiM puDhavikkAiyavihANAiM bhavaMti / -taM0 - puDhavINaM sakkarANaM jAva sUrakaMtANaM, tesu anegasayajAva paccAyAhiti, utsannaM ca NaM kharabAyarapuDhavikkAiesu, savvatthavi NaM satthavajjhe jAva kiccA rAyagihe nagare bAhiM khariyattAe. uvavajjihii, tattha viNaM satthavajjhe jAva kiMcA dudhaMpi rAyagihe nagare aMto khariyattAeuvavajjihiti, Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-1-1658 tatthaviNaM satthavajjhe jAva kiccaa|| vR. 'satthavajhe'tti zastravadhyaH san 'dAhavakkaMtIe'tti dAhotpatyA kAlaM kRtveti yogaH dAhavyutkrAntiko vA bhUtveti zeSaH, iha ca yathoktakrameNaivAsajJiprabhRtayo ratnaprabhAdiSu yata utpadyanta ityasau tathaivotpAditaH, ydaah||1|| "assannI khalu paDhamaMdoccaM ca sirIsivA taiya pkkhii| sIhA jaMti cautthiM uragA puNa paMcamiM puDhaviM / / chaThiMca itthiyAo macchA maNuyA ya sattami puDhaviM / iti| ' 'khahacaravihANAiMtiiha vidhAnAni-bhedAH 'cammapakkhINaM'ti valgulIprabhRtInAM 'lomapakkhINaM'ti haMsaprabhRtInaM 'samuggapakkhINaM'ti samudgakAkArapakSavatAM manuSyakSetrabahirvarttinAM 'viyayapakkhINaM'tivistAritapakSavatAM samayakSetrabahirvarttinAmeveti aNegasayasahassakhutto' ityAdi tu yaduktaM tatsAntaramavaseyaM, nirantarasya paJcendriyatvalAbhasyotkarSato'pyaSTabhavapramANasyaiva bhAvAt yadAha-'paMciMdiyatiriyanarA sattaTThabhavAbhavaggaheNa'tti jahA pannavaNApae'ttiprajJApanAyAH prathamapade, tatra caivamidaM-"saraDANaM sllaann'mityaadi| 'egakhurANaM'ti azvAdInAM 'dukhurANaM'ti gavAdInAM 'gaMDIpayANaM ti hastyAdInAM 'saNahappayANaM ti sanakhapadAnAM siMhAdinakharANAM 'kacchamANaM'ti iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM- 'gAhANaM magarANaM pottiyANaM' ityatra 'jahA pannavaNApae'tti anena yatsUcitaM tadidaM-'macchiyANaM gamasiyANa'mityAdi, 'uvaciyANaM' iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-rohiNiyANaM kuMthUNaM piviliyANa'mityAdi, 'pulAkimiyANa mityatra yAvatkaraNAdidaM dRzyaM 'kucchikimiyANaM gaMDUlagANaM golomANa'mityAdi, 'rukkhANaM'ti vRkSANAmekAsthikabahubIjakabhedena dvividhAnAM, tatraikAsthikAH nimbAmrAdayaH bahubIjA-asthikatindukAdayaH, 'gucchANaMti vRntAkIprabhRtInAM yAvatkaraNAdidaM dRzyaM 'gummANaM layANaM vallINaM pavvagANaM taNANaM valayANaM hariyANaM osahINaM jalaruhANaM'ti tatra 'gulmAnAM' navamAlikAprabhRtInAM 'latAnAM padmalatAdInAM vallInAM puSpaphalIprabhRtInAM 'parvakANAm' ikSuprabhRtInAM tRNAnAM' darbhakuzAdInAM valayAnAM tAlatamAlAdInAM haritAnAm adhyArohakandulIyakAdInAm 'auSadhInAM' zAligodhUmaprabhRtInAM 'jalaruhANAM' kumudAdInAM 'kuhaNANaM'ti kuhuNAnAmAyukAyaprabhRtibhUmAsphoTAnAm 'ussannaMcaNaM'ti bAhulyena punaH, 'pAINavAyANaM'ti pUrvavAtAnAM yAvatkaraNAdevaM dRzya 'paDINavAyANaMdAhiNavAyANa'mityAdi, 'suddhavAyANaM timandastimitavAyUnAm, 'iMgAlANaM' ihayAvatkaraNAdevaM dRzyaM-'jAlANaMmummurANaMaccINa'mityAdi, tatra ca 'jvAlAnAm' analasambaddhasvarUpANAM murmurANAM' phusphukAdau masRNAgnirUpANAm arciSAm' analAprativaddhajvAlAnAmiti 'osANaM'ti rAtrijalAnAm, iha yAvatkaraNAdidaM dRzya "himANaMmahiyANaM'ti, 'khAodayANaM'tikhAtAyAM-bhUmauyAnyudakAni tAnikhAtodakAni, 'puDhavINaM'timRttikAnAM sakkarANaM'tizarkarikANAMyAvatkaraNAdidaMzyaM-'vAluyANaMuvalANaM'ti, 'sUrakaMtANaM ti maNivizeSANAM, 'vAhiM khariyattAe'tti nagaravahirvativezyAtvena prAntajavezyA Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 15, varga:-, uddezakaH tvenetyanye, 'aMtokhariyattAe' tti nagarAbhyantaravezyAtvena viziSTavezyAtvenetyanye / mU. (659) iheva jaMbuddIve dIve bhArahe vAse viMjhagiripAyamUle bebhele sannivese mAhaNakulaMsi dAriyattAe paccAyAhiti / tae NaM taM dAriyaM ammApiyaro ummukkabAlabhAvaM jovvaNagamaNuppattaM paDirUvaeNaM sukkaNaM paDirUvieNaM viNaeNaM paDirUviyasasa bhattArassa bhAriyattAe dalaissati, sANaM tassa bhAriyA bhavissati iTThA kaMtA jAva aNumayA bhaMDakaraMDagasamANA tellakelA iva susaMgoviyA celapeDA iva susaMpariggahiyA rayaNakaraMDao viva susArakkhiyA susaMgoviyA mA NaM sIyaM mA NaM uNhaM jAva parissahovasaggA phusaMtu / taNaM sA dAriyA annadA kadAyi gubviNI sasurakulAo kuladharaM nijamANI aMtarA davaggijAlAbhihayA kAlamAse kAlaMkiccA dAhiNillesu aggikumAresu devesu devattAe uvavajihiti, se NaM tatohiMto anaMtaraM ubvaTTittA mANussaM viggahaM labhihiti mANustaM 2 kevalaM bohiM bujjhihiti ke0 2 muMDe bhavittA AgArAo anagAriyaM pavvahiti, tatthaviya NaM virAhiyasAmanne kAlamAse kAlaM kiccA dAhiNillesu asurakumAresu devesu devattAe uvavajJjihiti / se NaM taohiMto jAva uvvaTTittA mANussaM viggahaM taM caiva jAva tatthavi NaM virAhiyasAmanne kAlamAse jAva kiccA dAhiNillesu nAgakumAresu devesu devattAe uvavajjihiti, se NaM taohiMto anaMtaraM evaM eeNaM abhilAveNaM dAhiNillesu suvannakumAresu evaM vijjukumAresu evaM aggikumAravajraM jAva dAhiNillesu dhaNiyakumAresu se NaM tao jAva uvvaTTittA mANussaM viggahaM labhihiti jAva vihAhiyasAmane joisiesu devesu uvavajjihiti / 197 setao anaMtaraM cayaM caittA mANussaM viggahaM labhihiti jAva avirAhiyasAmanne kAlamAse kAlaM kiccA sohamme kappe devattAe uvavajjihiti, se NaM taohiMto anaMtaraM cayaM caittA mANussaM viggahaM labhiti kevalaM bohiM bujjhihiti, tatthavi NaM avirAhiyasAmanne kAlamAse kAlaM kiccA IsANe kappe devattAe uvavajjihiti / se NaM tao caittA mANussaM vigagahaM labhihiti, tatthavi NaM avirAhiyasAmantre kAlamAse kAlaM kiccA saNakumAre kappe devattAe uvavajjihiti, seNaM taohiMto evaM jahA saNakumAre tahA baMbhaloe mahAsukke ANae AraNe / se NaM tao jAva avirihAyasAmanne kAlamAse kAlaM kiccA savvaTTasiddhe mahAvimANe devattAe uvavajjihiti, seNaM taohiMto anaMtaraM cayaM caittA mahAvidehe vAse jAI imAiM kulAI bhavaMti - aDDhAI jAva aparibhUyAI, tahappagAresu kulesu puttattAe paJcAyAhiti, evaM jahA uvavAie daDhappainnavattavyayA sacceva vattavvayA niravasesA bhANiyavvA jAva kevalavaranANadaMsaNe samuppajjihiti / taeNa se daDhappainne kevalI appaNo tI addhaM AbhoehIi appa0 2 samaNeniggaMthe saddAvehiti sama0 2 evaM vadihIi evaM khalu ahaM ajjo ! io cirAtIyAta addhAe gosAle nAmaM maMkhaliputte hotthA samaNaghAyae jAva chaumatthe ceva kAlagae tammUlagaM caNaM ahaM ajjo ! anAdIyaM aNavadaggaM jAva saMsArakaMtAraM aNupariyaTTihiti jahA NaM ahaM / tae NaM te samaNA niggaMthA daDhappainnassa kevalissa aMtiyaM eyama0 so0 nisamma bhIyA tatthA tasiyA saMsArabhauvviggA daDhappainnaM kevaliM vaMdihiMti vaM0 2 tassa ThANassa AloiehiMti niMdihiMti jAva paDivajihiMti, tae NaM se daDhappainne kevalI bahUiM vAsAiM kevalapariyAgaM pAuNihiti Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 bhagavatIaGgasUtraM (2) 15/-/-/659 bahUhiM 2 appaNoAusesaMjANettAbhattaM paJcakkhAhiti evaMjahA uvavAiejAvasavvadukkhANamaMtaM kAhiti / sevaM bhaMte ! 2 ttijAva vihri|| vR. paDirUvieNaMsukkeNaM'ti pratirUpakena' ucitenazuklena-dAnena bhaMDakaraMDagasamANe ti AbharaNabhAjanatulyA AdeyetyarthaH 'tellakelA iva susaMgoviya'tti tailakelA iva-tailAzrayo bhAjanavizeSaH saurASTraprasiddhaH sAcasuSThu saMgopanIyA bhavatyanyathA luThatitatazcatailahAniH syAditi, 'celapeDAiva susaMgaparigahiya'tticelapeDAvat-vastramaJjUSeva suSThusaMparivRttA (gRhItA)-nirupadrave sthAne niveshitaa| 'dAhiNillesuasurakumAresudevesudevattAeuvavajihiti'tti virAdhitazrAmaNyatvAdanyathA'nagArANAM vaimAnikeSvevotpatti syAditi, yacceha 'dAhiNillesutti procyate tattasya krUrakarmatvena dakSiNakSetreSvevotpAda itikRtvA, 'avirAhiyasAmane'ttiArAdhitacaraNaityarthaH, AradhitacaraNatA ceha caraNapratipattisamayAdArabhya maraNAntaM yAvanniraticAratayA tasya pAlanA, Aha c||1|| "ArAhaNA ya etthaM caraNapaDivattisamayao pabhiI / AmaraNaMtamajassaM saMjamaparipAlaNaM vihiNA // " iti / . evaM ceha yadyapi cAritrapatipattibhavA virAdhanAyuktA agnikumAravarjabhavanapatijyotiSkatvahetubhavasahitA daza avirAdhanAbhavAstu yathoktasaudharmAdidevalokasarvArthasiddhayutpattihetavaH saptASTamazcasiddhigamanabhava ityevamaSTAdaza cAritrabhavAuktAH, zrUyantecATaiva bhavAMzcAritraM bhavati tathA'pi na virodhaH, avirAdhanAbhavAnAmeva grahaNAditi, anye tvAhuH ___ "aTThabhavAucaritte' ityatrasutrUAdAnabhavAnAMvRttikRtA vyAkhyAtatvatcAritrapratipattivizeSitA eva bhavA grAhyAH, nArAdhanAvirAdhanAvizeSaNaMkAryam, anyathAyadbhagavatA zrImanmahAvIreNa hAlikAya pravrajyA bIjamiti dApitA tannirarthakaM syAt, samyaktvamAtreNaiva bIjamAtrasya siddhatvAt, yattu cAritradAnaM tasya tadaSTamacAritre siddhiretasya syAditi vikalpAdupannaM syAditi / yacca dazasu virAdhanAbhaveSu tasya cAritramupavarNitaM tadravyato'pi syAditi na doSa iti, anye tvAhuH-na hi vRttikAravacanamAtrAvaSTambhAdevAdhikRtasUtramanyathA vyAkhyeyaM bhavati, AvazyakacUrNikAreNApyArAdhanApakSasya smrthittvaaditi| 'evaM jahA uvavAie'ityAdi bhAvitamevAmmaDaparivrAjakakathAnaka iti|| zatakaM-15 samAptam zrImanmahAvIrajinaprabhAvAdgozAlakAhaGkaGkRtivadgateSu / samastavighneSu samApiteyaM, vRttiH zate paJcadaze mayeti // muni dIparatnasAgeNa saMzodhitAsampAditA bhagavatIaGga sUtre paJcadazazatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-16) vR. vyAkhyAtaM paJcadazaM zataM, tatra caikendriyAdiSu gozAlakajIvAsthAnekadhA janma maraNaM coktaM, ihApijIvasya janmamaraNAdhucyate ityevaMsambandhasyAsyeyamuddezakAbhidhAnasUcikA gAthA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 199 zatakaM-16, vargaH-, uddezakaHmU. (660) ahigaraNi jarA kamme jAvatiyaM gaMgadatta sumiNe y| uvaoga loga bali ohI dIva udahI disA thnniyaa| vR. 'ahigaraNI'tyAdi, 'ahigaraNitti adhikrayate-dhriyate kuTTanArthaM lohAdi yasyAM sA'dhikaraNI-lohArAthupakaraNavizeSastatprabhRtipadArthavizeSitArthaviSayauddezako'dhikaraNyevocyate, sa cAtra prathamaH 'jara'tti jarAdyarthaviSayatvAjareti dvitiiyH| ____ 'kamme'ttikarmaprakRtiprabhRtikArthaviSayatvAtkamrmetitRtIyaH, 'jAvaiyaMti 'jAvaiya'mityanenAdizabdenopalakSito jAvaiyamiti caturthaH / 'gaMgadatta'tti gaGgadattadevavaktavyatApratibaddhatvAd gaGgadatta eva paJcamaH, 'sumiNe ya'tti svapnaviSayatvAtsvapna iti sssstthH| "uvaoga'tti upayogArthapratipAdakatvAdupayoga eva saptamaH, 'loga'tti lokasvarUpAbhidhAyakatvAlloka evaassttmH| 'bali'ttibalisambandhipadArthAbhidhAyikatvAdvalirevanavam, 'ohi'tti avadhijJAna-prarUpaNArthatvAdavadhireva dazamaH / 'dIva'tti dvIpakumAravaktavyatArtho dvIpa evaikAdazaH 'udahi'tti udadhikumAraviSayatvAdudadhireva dvaadshH| 'disi tidikkumAraviSayatvAddigevatrayodazaH, thaNie'ttistanitakumAraviSayatvAtstanita evaM caturdaza iti| -zatakaM-16-uddezakaH-1:mU. (661) teNaM kAleNaM teNaMsamaeNarAyagihe jAva pajuvAsamAme evaMvayAsI-asthiNaM bhaMte ! adhikaraNiMsi vAuyAe vakkamati?, haMtA asthi, se bhaMte ! kiM puDhe uddAi apuDhe uddAi?; goyamA ! puDhe uddAi no apuDhe uddAi, se bhaMte ! kiM sasarIrI nikkhamai asarIrI nikkhamai evaM jahA khaMdae jAva no asarIrI nikkhmi|| vR.tatrAdhikaraNItyuddezakArthaprastAvanArthamAha-'teNa'mityAdi, asthi'tti astyayaM pakSaH 'ahigaraNisi'tati adhikaraNyAM 'vAuyAe'tti vAyukAyaH 'vakkamaittivyukrAmatiayodhanAbhighAtenotpadyate,ayaM cAkrAntasambhavatvenAdAvacetanatayotpanno'pipazcAtsacetanIyabhavatItisambhAvyata iti / utpannazca san miyata iti praznayannAha-'se bhaMte'ityAdi, 'puDhe'tti spRSTaH svakAyazastrAdinA sazarIrazca kaDevarAnniSkrAmati kArmaNAdyapekSayA audArikAdyapekSayA tvazarIrIti // agnisahacaratvAdvAyorvAyusUtrAnantaramagnisUtramAha mU. (662) iMgAlakAriyAe NaM bhaMte ! aganikAe kevatiyaM kAlaM saMciTThati?, goyamA! jahaneNaMaMtomuhuttaM ukkoseNaMtinnirAiMdiyAI, annevitatthavAuyAe vakkamati, naviNA vAuyAeNaM agaNikAe ujjalati // __ vR. 'iMgAle' tyAdi, 'iMgAlakAriyAe'tti aGgArAn karotIti aGgArakArikAagnizakaTikA tasyAM, na kevalaM tasyAmagnikAyo bhavati anne'vi'ttha'ttianyo'pyatra vAyukAyo vyukramati, yatrAgnistatra vAyuritikRtvA, kasmAdevamityAha- 'na viNe' tyaadi| agnyadhikArAdevAgnitaptalohamadhikRtyAha mU. (663) 'purise NaM bhaMte ! ayaM ayakoTuMsi ayomaeNaM saMDAsaeNaM ubvihamANe vA pabvihamANe vA katikirie ?, goyamA ! jAvaM ca NaM se purise ayaM ayakoTuMsi ayomaeNaM Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/1/663 saMDAsaeNaMubvihiti vA pabvihiti vAtAvaMcaNaMse purise kAtiyAejAva pANAivAyakiriyAe paMcahi kiriyAhiM puDhe, jesiMpiya NaM jIvANaM sarIrehito ae nivvattie ayakoTe nivvattie saMDAsaenivvattieiMgAlA nivvattiyAiMgAlakaDDiNi nivittiyA bhatthA nivvattiyA teviNaMjIvA kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM putttthaa| puriseNaMbhaMte! ayaMayakoTThAoayomaeNaMsaMDAsaeNaMgahAyaahikaraNiMsi ukkhivvamANe vA nikkhivvamANe vA katikirie ?, goyamA ! jAvaM ca NaM se purise ayaM ayakoTThAo jAva nikkhivai vA0 tAvaM caNaM se purise kAiyAe jAva pANAivAyakiriyAe paMcahi kiriyAhiM puDhe jesiMpiNaM jIvA NaM sarIrehiMto ayo nivvattie saMDAsae nivvattie cammeDhe nivvattie muTThienivvattieadhikaraNi0 adhikaraNikhoDIni0 udagadoNI ni0 adhikaraNasAlA nivvattiyA teviNaM jIvA kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puTThA // vR. 'purise NaM bhaMte !'ityAdi, 'ayaMti loham 'ayakoTuMsitti lohapratApanArte kuzUle 'uvvihamANe vatti utkSipan vA 'pabvihamANe vatti prakSipan vA 'iMgAlakaDDiNi tti ISadvaGkAmA lohamayayaSTi 'matya'ttimAnakhallA, iha cAyaH prbhRtipdaarthnirvrttkjiivaanaaNpnyckriytvmvirtibhaavenaavseymiti| _ 'cammeDhe'tti lohamayaH pratalAyato lohAdikuTTanaprayojano lohakArAdyupakaraNavizeSaH, 'muTThie'tti laghutarodhanaH 'ahigaraNikhoDi'tti yatra kASThe'dhikaraNI nivezyate 'udagadoNi'tti jalabhAjanaM yatra taptaM loha zItalIkaraNAya kSipyate 'ahigaraNasAla tti lohaparikarmagRham / prAkriyAH prarUpiyAstAsucAdhikaraNikI, sAcAdhikaraNino'dhikaraNesati bhavatItyatastaddayanirUpaNAyAha * mU. (664) jIveNaM bhaMte ! kaMadhikaraNI adhikaraNaM?, goyamA ! jIve adhikaraNIvi adhikaraNaMpi, se keNaDheNaM bhaMte ! evaM vuccai jIve adhikaraNIvi adhikaraNaMpi?, goyamA ! aviratiM paDucca se teNaTeNaM jAva ahikaraNaMpi / neraie NaM bhaMte ! kiM adhikaraNI adhikaraNaM?, goyamA ! adhikaraNIvi adhikaraNaMpi evaM jaheva jIve taheva neraievi, evaM niraMtaraMjAva vemaannie| jIveNaM bhaMte kiM sAhikaraNI nirahikaraNI? goyamA ! sAhikaraNI no nirahikaraNI, se keNaTeNaM pucchA, goyamA! aviratiM paDucca, se teNaTeNaM jAva no nirahikaraNI evaM jAva vemANie ___ jIveNaMbhaMte! kiMAyAhikaraNI parAhikaraNItadubhayAhikaraNI, goyamA! AyAhikaraNIvi parAhikaraNIvi tadubhayAhikaraNIvi, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva tadubhayAhikaraNIvi?, goyamA ! aviratiM paDucca, se teNaTeNaM jAva tadubhayAhikaraNIvi, evaM jAva vemaannie| jIvANaM bhaMte ! adhikaraNe kiM Ayappaoganivvattie parappayoganivvattie tadubhayappayoganivvattie?, goyamA ! Ayappayoganivvattievi parappayoganivvattievi tadubhayappayoganivvattievi, se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai?, goyamA ! aviratiM paDucca, se teNaTeNaMjAva tadubhayappayoganivvattievi, evaM jAva vemANiyANaM / / __ vR. 'jIveNa'mityAdi, 'ahigaraNIvitti adhikaraNaM-durgatinimittaM vastu tacca vivakSayA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-16, vargaH-, uddezakaH-1 201 zarIramindriyANica tathA vAhyo halagantryAdiparigrahastadasyAstItyadhikaraNIjIvaH 'ahikaraNaMpi'tti zarIrAdyadhikaraNebhyaH kathaJcidavyatiriktatvAdadhikaraNaM jIvaH etacca dvayaM jIvasyAviratiM pratItyocyatetena viratimAnasau zarIrAdibhAve'pinAdhikaraNI nApyadhikaraNamaviratiyuktasyaiva zarIrAderadhikaraNatvAditi / etadeva caturviMzatidaNDake darzayati 'neraie' ityAdi, adhikaraNI jIva iti prAguktaM, sa ca dUravarttinA'pyadhikaraNena syAd yathA gomAn ityataH pRcchati-'jIve Na'mityAdi, 'sAhiga- raNi'tti saha-sahabhAvinA'dhikaraNena-zarIrAdinA vartata iti samAsAntenvidhi sAdhikaraNI, saMsArijIvasya zarIrendriyarUpAdhikaraNasya sarvadeva sahacAritvAt sAdhikaraNatvamupadizyate, zastrAdyadhikaraNApekSayA tu svasvAbhibhAvasya tadaviratirUpasya sahavartitvAjjIvaH sAdhikaraNItyucyate, ata eva vakSyati / ___'aviraiMpaDucca'tti, ataeva saMyatAnAMzarIrAdisadbhAve'pyaviraterabhAvAnna sAdhikaraNitvaM, 'nirahigaraNi'tti nirgatamadhikaraNamasmAditi niradhikaraNI samAsAntavidheH adhikaraNadUravatItyarthaH, sacanabhavati, avirateradhikaraNabhUtAyAadUravarttitvAditi,athavA sahAdhikaraNibhiHputramitrA-dabhirvarttataitisAdhikaraNI,kasyApi jIvasyaputrAdInAmabhAve'pitadviSayaviraterabhAvAtsAdhikaraNitvamavaseyamata eva no niradhikaraNItyapi mantavyamiti / adhikaraNAdhikArAdevedamAha 'jIveNa'mityAdi, 'AyAhigaraNitti adhikaraNI kRSyAdimAn AtmanA'dhikaraNI AtmAdhikaraNI, nanu yasya kRpyAdi nAstisa kathamadhikaraNIti?, atrocyate, aviratyapekSayeti, ata evAviratiM pratItyeti vakSyati, 'parAhigaraNi'tti parataHpareSAmadhikaraNepravarttanenAdhikaraNIparAdhikaraNI, 'tadubhayAhigaraNiti tayoH-AtmaparayorubhayaM tadubhayaM tato'dhikaraNI yaH sa ttheti| . athAdhikaraNasyaiva hetuprarUpaNArthamAha-'jIvANa'mityAdi, 'Ayappaoganivvatatie'tti AtmanaH prayogeNa-manaHprabhativyApAreNa nirvartitaM-niSpAditaM yattattathA, evamanyadapidvayam / * nanuyasyavacanAdiparapravartanaM vastunAstitasya kathaMparaprayoganivartitAdi bhaviSyatItyAzakAmupadarzya pariharannAha-'se keNa'mityAdi, aviratyapekSayA trividhamapyastIti bhAvanIyamiti atha zarIrANAmindriyANAM yogAnAM ca nirvartanAyA jIvAderadhikaraNitvAdi prarUpayannidamAha mU. (665) kai NaM bhaMte ! sarIragA pannattA?, goyamA ! paMca sarIrA paNNattA, taMjahAorAlie jAva kammae / katiNaM bhaMte ! iMdiyA pannattA?, goyama! paMca iMdiyA pannattA, taMjahAsoiMdie jAva phAsidie, kativihe NaM bhaMte ! joe pannatte?, goyamA ! tivihe joe pannatte, taMjahA-maNajoe vaijoe kaayjoe| jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIraM nivvattemANe kiM adhikaraNI adhikaraNaM?, goyamA! adhikaraNIvi adhikaraNaMpi, se keNaDheNaM bhaMte ! evaM vuccai adhikaraNIvi adhikaraNaMpi?, goyamA! aviratiM paDucca, se teNaTeNaM jAva adhikaraNaMpi, puDhavikAieNaMbhaMte ! orAliyasarIraM nivvattemANe kiM adhikaraNI adhikaraNaM?, evaM ceva, evaM jAva maannusse| evaM veuvviyasarIraMpi, navaraMjassaasthi / jIveNaMbhate! AhAragasarIraM nivvattemANe kiM adhikaraNI? pucchA, goyamA ! adhikaraNIviadhikaraNaMpi, se keNaTeNaMjAva adhikaraNaMpi?, Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/9/665 goyamA! pamAyaM paDucca, se teNaTeNaMjAva adhikaraNaMpi, evaMmaNussevi, teyAsarIraMjahAorAliyaM, navaraMsavvajIvANaM bhANiyavvaM, evaM kammagasarIraMpi / jIveNaMbhaMte! soiMdiyaMnivvattemANe kiMadhikaraNIadhikaraNaM?,evaMjahevaorAliyasarIraM taheva soiMdiyaMpi bhANiyavvaM, navaraMjassa asthi soiMdiyaM, evaM cakkhidiyaghANidiyajibbhadiyaphAsiMdiyANavi, navaraM jANiyavvaM jassa jaM atthi| jIve NaM bhaMte ! maNajogaM nivvattamANe kiM adhikaraNI adhikaraNaM, evaM jaheva soiMdiyaM taheva niravasesaM, vaijogo evaM ceva, navaraM egidiyavajANaM, evaM kAyajogovi, navaraM navvajIvANaM jAva vemANie / sevaM bhaMte!2 tti|| vR. 'katiNaM bhaMte !'ityAdi, 'ahigaraNIvi ahigaraNaMpi'tti pUrvavat 'evaM ceva'ttianena jIvasUtrAbhilApaH pRthivIkAyikasUtre samasto vAcya iti darzitam, 'evaM veuvvi'ityAdi vyaktaM, navaraM 'jassa asthi'tti iha tasya jIvapadasya vAcyamiti zeSaH / tatra nArakadevAnAM vAyoH paJcendriyatiryaGmanuSyANAM ca tadastIti jJeyaM, 'pamAyaM paDucca'tti ihAhArakazarIraM saMyamavatAmeva bhavati tatra cAviraterabhAve'pi pramAdAdadhikaraNitvamavaseyaM, daNDakacintAyAMcAhArakaM manuSyasyaiva bhavatItyata uktam 'evaM maNussevitti, 'navaraM z2assa asthi soiMdiyaM ti tasya vAcyamiti zeSaH taccaikendriyavikalendriyavarjAnAmanyeSAM syAditi / / zatakaM-16 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-16 uddezakaH-2:vR.prathamoddezakejIvAnAmadhikaraNamuktaM, dvitIyetuteSAmevajarAzokAdikodharamma ucyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (666) rAyagihe jAva evaM vayAsI-jIvANaM bhaMte ! kiM jarA soge?, goyamA ! jIvANaMjarAvi sogevi, se keNaTeNaMbhaMte! evaMvu0 jAva sogevi?, goyamA! jeNaMjIvA sArIraM vedaNaM vedeti tesiNaM jIvANaM jarA jeNaM jIvA mANasaM vedaNaM vedeti tesi NaM jIvANaM soge se teNaDeNaM jAva sogevi, evaM neraiyANavi, evaMjAva thaNiyakumArANaM / puDhavikAiyANaM bhaMte ! kiM jarA soge ?, goyamA ! paDhavikAiyANaM jarA no soge. se keNaDheNaM jAva no soge?, goyamA ! puDhavikAiyANaM sArIraM vedaNaM vedeti no mAnasaM vedaNaM vedeti se teNatuNaMjAva no soge, evaMjAva cauridiyANaM, sesANaM jahA jIvANaM jAva vemANiyANaM, sevaM bhaMte ! 2 tti jAva pajjuvAsati // vR. 'rAyagihe'ityAdi, 'jara'tti 'z2a vayohAnau' iti vacanAt jaraNaM jarA-vayohAni zArIraduHkharUpA ceyamato yadanyadapi zArIraM duHkhaM tadanayopalakSitaM, tatazca jIvAnAM kiM jarA bhavati?, 'soge'tizocanaMzoko-dainyam, upalakSaNatvAdevacAsyasakalamAnasaduHkhaparigrahastatazca uta zoko bhvtiiti| caturviMzatidaNDakeca yeSAMzarIraMteSAMjarA yeSAMtumano'pyasti tessaamubhymiti||anntrN vaimAnikAnAMjarAzokA vuktau atha teSAmeva vizeSasya zakrasya vaktavyatAmabhidhAtukAma Aha Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 16, varga:-, uddezakaH - 2 203 mU. (667) teNaM kAleNaM 2 sakke deviMde devarAyA vajrapANI puraMdare jAva bhuMjamANe viharai, imaM caNaM kevalakappaM jaMbuddIvaM 2 vipuleNaM ohiNA AbhoemANe 2 pAsati samaNaM bhagavaM mahAvIraM jaMbuddIve 2 evaM jahA IsANe / taiyasae taheva sakkovi navaraM Abhioge Na saddAveti harI pAyattANiyAhivaI sughosA ghaMTA pAlao vimANakArI pAlagaM vimANaM uttarille nijjANamagge dAhiNapuracchimille ratikarapavvae sesaM taM ceva jAva nAmagaM sAvettA pajjuvAsati dhammakahA jAva parisA paDigayA / taNaM se sakka deviMde devarAyA samaNassa bhagavao mahAvIrassa aMtiyaM dhammaM soccA nisamm haTTatuTTa0 samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati 2 evaM vayAsI - kativihe NaM bhaMte! uggahe pannatte sakke ! paMcavihe uggahe pannatte, taMjahA- deviMdoggahe rAyoggahe gAhAvaiuggahe sAgAriyauggahe sAhammiyauggahe / je ime bhaMte! ajattAe samaNA niggaMthA viharaMti eesi NaM ahaM uggahaM aNujANAmItikaDDa samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati nama'sati 2 tameva divvaM jANavimANaM durUhati 2 jAmeva disaM pAubbhUe tAmeva disaM paDigae / bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahA0 vaMdati na0 2 evaM vayAsI - jaMNaM bhaMte ! sakke deviMde devarAyA tujjhe NaM evaM vadai sacce NaM esamaTTe ?, haMtA sacce // vR. 'teNaMkAleNa'mityAdi, 'evaM jahA IsANo taiyasae tahA sakkovi' tti yathezAnastRtIyazate prathamoddezake rAjapraznIyAtidezenAbhihitastathA zakro'pIha vAcyaH, sarvathA sAmyaparihArArthaM tvAha- 'navaramAbhiogeNa saddAvai' ityAdi tatra kilezAno mahAvIramavadhinA'valokyAbhiyogikAn devAn zabdayAmAsa zakrastu naivaM, tathA tatra laghuparAkramaH padAtyanIkAdhipatirnandighoSAghaNTAtADanAya niyukta uktaH iha tu sughoSAghaNTAtADanAya hariNaigameSI niyukta iti vAcyaM / tathA tatra puSpako vimAnakArI ukta iha tu pAlako'sau vAcya, tathA tatra puSpakaM vimAnamuktamiha tu pAlakaM vAcyaM tatathA tatra dakSiNo niryANamArga ukta iha tUttaro vAcyaH, tathA tatra nandIzvaradvIpe uttarapUrvI ratikaraparvata IzAnendrasyAvatArAyokta iha tu pUrvadakSiNo'sau vAcyaH 'nAmagaM sAvetta' tti svakIyaM nAma zrAvayitvA yadutAhaM bhadanta ! zakra devarAjo bhavantaM vande namasyAmi cetyevam / 'uggahe' tti avagRhyate - svAminA svIkrayate yaH so'vagrahaH 'deviMdoggahe ya' tti devendraH zakra IzAno vA tasyAvagraho -dakSiNaM lokArddhamuttaraM veti devendrAvagrahaH 'rAoggahe' tti rAjA - cakravartI tasyAvagrahaH-SaTakhaNDabharatAdikSetraM rAjAvagrahaH 'gAhAvaIuggahe' tti gRhapati- mANDaliko rAjA tasyAvagrahaH - svakIyaM maNDalamiti gRhapatyavagrahaH 'sAgAriyauggahe' tti sahAgAreNa - gehena varttata iti sAgAraH sa eva sAgArikastasvAvagraho-gRhameveti sAgArikAvagrahaH / 'sAhammiyauggahe' tti samAnena dharmeNa carantIti sAdharmikAH sAdhvapekSayA sAdhava eva teSAmavagrahaH - tadAbhAvyaM paJcakrozaparimANaM kSetramRtubaddhe mAsamekaM varSAsu caturo mAsAn yAvaditi saadhrmmikaavgrhH| evamupazrutyendro yadAcakhyau tadAha-'je ime' ityAdi, 'evaM vayai' tti evaM pUrvoktam 'ahaM uggahaM aNujANAmi' ityevaMrUpaM 'vadati' abhidhatte satya eSo'rtha iti / atha bhavatvayamartha satyastathA'pyayaM svarUpeNa samyagvAdI uta na ? ityAzaGkayAha Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/2/668 mU. (668) sakka NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM sammAvAdI micchAvAdI ?, goyamA ! sammAvAdI no micchAvAdI / sakke NaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM saccaM bhAsaM bhAsati mosaM bhAsaM mAsati saccAmosaM bhAsaM bhAsati asaccAmosaM bhAsaM bhAsati? goyamA sacaMpi bhAsaM bhAsati jAva asaccAmosaMpi bhAsaM bhAsati // sakkeNaM bhaMte ! deviMde devarAyA kiM sAvajaM bhAsaM bhAsati aNavajaM bhAsaM bhAsati?, goyamA sAvajaMpi bhAsaM bhAsati aNavajaMpi bhAsaM bhAsati, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai-sAvajaMpi jAva aNavajaMpi bhAsaM bhAsati?, goyamA ! jAhe NaM sakke deviMde devarAyA suhumakAyaM aNijUhittANaM bhAsaM bhAsati tAhe NaM sakke sAvajaM bhAsaM bhAsati jAhe NaM sake suhumakAyaM nihittA NaM bhAsaM bhAsati tAhe NaM sakke aNavajaM bhAsaMbhAsati, se teNaTeNaM jAva bhAsati / sakkeNaM bhaMte! deviMde devarAyA kiMbhavasiddhIe abhavasi0 sammadiTThIeevaMjahA mouddesae saNaMkumAro jAva no acrime|| vR. 'sakkeNa'mityAdi, samyagvadituMzIlaM-svabhAvoyasyasa samyagvAdIprAyeNAsausamyageva vadatIti / samyagvAdazIlatve'pi pramAdAdinA kimasau caturvidhAM bhASAM bhASate na vA ? iti praznayannAha- 'sakke Na'mityAdi, satyA'pi bhASA kathaJcidbhASyamANA sAvadyA saMbhavatIti punaH pRcchati- "sakke Na'mityAdi, 'sAvajjati sahAvadyena-garhitakarmaNeti sAvadyA tAM 'jAhe NaM'ti yadA 'suhuma-kAyaMti sUkSmakAyaM hastAdikaM vastiti vRddhAH, anye tvAhuH - . 'suhumakAyaMtivastram anihitta'ta 'apohya' adatvA, hastAdyAvRtamukhasya hibhASamANasya jIvaMrakSaNato'navadyAbhASA bhvtianyaatusaavdheti||shkrmevaadhikRtyaah-'skkenn mityAdi, 'mouddesae'tti tRtIyazate prathamoddezake / / mU. (669) jIvANaM bhaMte ! kiM keyakaDA kammA kajaMti aceyakaDA kammA kajaMti ?, goyamA! jIvANaM ceyakaDA kammA kajaMti no aceyakaDA kammA kajaMti, se keNa0 bhaMte ! evaM yuccai jAva kajjaMti? goyamA ! jIvANaM AhArovaciyA poggalA boMdiciyA poggalA kalevaraciyA poggalA tahA 2 NaM te poggalA pariNamaMti natthi aceyakaDA kammA samaNAuso !, duTThANesu dusejAsu dunnisIhiyAsutahA 2 NaM te poggalA pariNamaMti nasthi aceyakaDA kammA samaNAuso!, AyaMke se vahAe hoti saMkappe se vahAe hoti maraNaMte se vahAe hoti tahA 2 NaM te poggalA pariNamaMti natthi aceyakaDA kammA samaNAuso! / se teNaTeNaM jAva kammA kajjaMti, evaM neratiyANavi evaMjAva vemANiyAM / sevaM bhaMte! jAva viharati / vR.anantaraM zakrasvarUpamuktaM, tacca karmato bhavatIti sambandhena karmasvarUpaprarUpaNAyAha'jIvANa'mityAdi, 'ceyakaDakammatticetaH-caitanyaMjIvasvarUpabhUtAcetanetyarthatena kRtAni-baddhAni cetaHkRtAni karmANi 'kajaMti'tti bhavanti, katham ? iti ceducyate "jIvANaM'ti jIvAnAmeva nAjIvAnAm 'AhArovaciyA poggala'tti AhArarUpatayopacitAH-saJcitA ye pudgalAH 'bodiciyA poggala'tti iha bondiH-avyaktAvayavaM zarIraM tato bonditayA citA ye pudgalAH, tathA 'kaDevaraciya'tti kaDevaratayA citA ye pudgalAH 'tahA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-16, vargaH-, uddezakaH-2 205 tahAtepuggalA pariNamaMti'tti tenatena prakAreNa AhArAditayetyarthaH te pudgalAH pariNamanti, evaM ca karmapudgalA api jIvAnAmeva tathA 2 pariNamantItikRtvA cIyakRtAni karmANi / ato nigamyate-'nathiaceyakaDA kammattina bhavanti 'acetaHkRtAni' acaitanyakRtAni karmANi he zramaNa ! he AyuSman ! iti, athavA 'ceyakaDA kammA kajaMti'tti ceyaM-cayanaM caya ityarthaH bhAve pratyayavidhAnAt tatkRtAni saJcayakRtAni pudgalasaJcayarUpANi karmANi bhavanti, katham ?, 'AhArovaciyA poggalA'ityAdi, AhArarUpA upacitAH santaH pudgalA bhavanti, tathA bondirUpAzcitAH santaH pudgalA bhvnti| tathA kaDevararUpAzcitAH santaH pudgalA bhavanti, kiMbahunA?, tathocchvAsAdirUpatayA te pudgalAH pariNamanti cayAdeveti zeSaH, evaM ca na santi 'aceyakRtAni' asaJcayakRtAni karmANi AhArabondikaDevarapudgalavaditi / tathA 'duTThANesuti zItAtapadaMzamazakAdikteSukAyotsargAsanAdyAzrayeSu 'dusejjAsutti duHkhotpAdakavasatiSu 'dunnisIhiyAsu'tti duHkhahetusvAdhyAyabhUmiSu tathA 2'tena 2 prakAreNabahuvidhAsAtotpAdakatayA 'tepoggala'tti te kArmaNapudgalAH pariNamanti, tatazcajIvAnAmevAsAtasambhavAttairevAsAtahetubhUtakarmANikRtAnianyathA'kRtAbhyAgamadoSaprasaGgaH,jIvakRtatve ca teSAMcetaH-kRtatvaM siddhamato 'natthiaceyakaDA kammatti, ceyatyAkhyAnaM tvevaM nIyate-yato duHsthAnAdiSvasAta-hetutayA pudgalAH pariNamantiatono'ceyakRtAni karmANi-nAsaJcayarUpANi karmANi / . asaJcayarUpANAmatisUkSmatvenAsAtotpAdakatvAsambhavAd viSalavavaditi, tathA 'AyaMke'ityAdi, 'AtaGkaH' kRcchrajIvitakArI jvarAdi 'se' tasya jIvasya 'vadhAya' maraNAya bhavati, evaM saGkalpaH' bhayAdivikalpaH maraNAntaH-maraNarUpo'nto-vinAzo yasmAtsaHmaraNAntaHdaNDAdighAtaH,tatraca 'tathA 2' tena 2prakAreNavadhajanakatvena te 'pudgalAH' AtaGkAdijanakAsAtasaMvedanIyasambandhinaH 'pariNamanti' vrtnte| evaM ca vadhasya jIvAnAmeva bhAvAd vadhahetavo'sAtavedpudgalA jIvakRtAH atazcetaH kRtAni karmANi na santyacetaH- kRtAni, ceyavyAkhyAnaM tu pUrvoktAnusAreNAvagantavyamiti // zatakaM-16 uddezakaH-2 samAptaH -zatakaM-16 uddezakaH-3:vR. dvitIyoddezakAnte karmAbhihitaM, tRtIye'pi tadevocyate, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (670) rAyagihe jAva evaM vayAsI-kati NaMbhaMte! kammapayaDIo pannattAo?, aTTha kammapayaDIo-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM, evaM jAva vemA0 / __ jIveNaM bhaMte! nANAvaraNicaM kammaM vedemANe kati kammapagaDIo vedeti?, goyamA! aTTha kamamappagaDIo, evaM jahA pannavaNAe vedAveuddesao soceva niravaseso bhANiyavvo, vedAbaMdhovi taheva, baMdhAvedovi taheva, baMdhAbaMdhovi taheva bhANiyavvo jAva vemANiyANaMti / sevaM bhaMte ! 2 jAva vihrti|| vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'evaM jahA pannavaNAe'ityAdi, 'veyAveuddesao'tti vede vedane Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 bhagavatI aGgasUtraM (2) 16/-/3/670 karmaprakRteH ekasyAH vedo vedanamanyAsAM prakRtInAM yatroddezake'bhidhIyate sa vedAvedaH sa evoddezakaH - prajJApanAyAH saptaviMzatitamaM padaM vedAvedoddezakaH, dIrghatA ceha saJjJAtvAt / sa caivamarthataH - gautama ! aSTa karmmakRma tIrvedayati sapta vA mohasya kSaye upazame vA evaM manuSyo'pi, nArakAdistu vaimAnikAnto'STAvevetyevamAdiriti / 'vedAbaMdhovi taheva' tti ekasyAH karmmaprakRtervede - vedane anyAsAM kiyatInAM bandho bhavatIti pratipAdyate yatrAsau vedAbandha ucyate, so'pi tathaiva prajJApanAyAmivetyarthaH, sa ca prajJApanAyAM SaDaviMzatitamapadarUpaH evaM cAsau kai NaM bhaMte! kammappagaDIo pannattAo ?, goyamA ! aTTha kammapagaDIo pannattAo, taMjA - nANAvaraNaM jAva aMtarAiyaM, evaM neraiyANaM jAva vemANiyANaM / jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM vedemANe kai kammapagaDIo baMdhai ?, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aDavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae . vA egavihabaMdhae vA' ityAdi / tatrASTavidhabandhakaH pratItaH, saptavidhabandhakastvAyurvandhakAlAdanyatra SaDvidhavandhaka AyurmohavarjAnAM sUkSmasamparAyaH, ekavidhabandhako vedanIyApekSayopazAntamohAdiH, 'baMdhAvedovi taheva' tti ekasyAH karmmaprakRterbandhe satyanyAsAM kiyatInAM vedo bhavati ? ityevamartho bandhAveda. uddezaka ucyate, so'pi tathaiva - prajJApanAyAmivetyarthaH, sa ca prajJApanAyAM paJcaviMzatitamapadarUpaH evaM cAsau - 'kai NaM bhaMte!' ityAdi prAgiva, vizeSastvayaM- 'jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhemANe kaikammapagaDIo veei ?, goyamA ! niyamA aThTha kasmappagaDIo veei' ityAdi, ''baMdhAbaMdho' tti ekasyA bandhe'nyAsAM kiyatInAM bandhaH ? iti yatrocyate'sau bandhAbandha ityucyate, sa ca prajJApanAyAM caturviMzatitama padaM, sa caivaM - ' kai Na 'tyAdi tathaiva, vizeSaH / punarayaM - 'jIve NaM bhaMte! nANAvaraNijjaM kammaM baMdhemANe kai kammappagaDIo baMdhai ?, goyamA sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA' ityAdi, iha saGgrahagAthA kvacid dRzyate"veyAve opaDhamo 1 veyAbaMdho ya bIyao hoi 2 | 119 11 baMdhAveo taio 3 cautthao baMdhabaMdho u 4 // " iti // anantaraM bandhakriyA uktetikriyAvizeSAbhidhAnAya prastAvanApUrvakamidamAhamU. (671) tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annadA kadAyi rAyagihAo nagarAo guNasilAo ceiyAo paDinikkhamati 2 bahiyA jaNavayavihAraM viharati, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ulluyatIre nAmaM nagare hotthA vannao, tassa NaM ulluyatIrassa nagarassa bahiyA uttarapuracchime disibhAe ettha NaM egajaMbUe nAmaM ceie hotthA vannao / tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre annadA kadAyi puvvANupuvviM caramANe jAva egajaMbUe samosaDhe jAva parisA paDigayA, bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namaMsai vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI anagArassa NaM bhaMte! bhAviyappaNo chaTTaMchaTTeNaM anikkhitteNaM jAva AyAvemANassa tarasaNaM puracchimeNaM avaDDuM divasaM no kappati hatthaM vA pAdaM vA bAhaM vA UruM vA AuTTAvettae vA pasArettae vA / tassa NaM aMsiyAo laMbaMti taM ca vejje adakkhu IsiM pADeti IsiM 2 aMsiyAo chiMdejjA se nUnaM bhaMte! je chiMdati tassa kiriyA kajjati jassa chijjati no tassa kiriyA kajjai nannatthegeNaM dhammaMtarAieNaM haMtA goyamA ! je chiMdati jAva dhammaMtarAeNaM / sevaM bhaMte ! - Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 16, varga:-, uddezakaH -3 207 vR. 'tae Na' mityAdi // ' puracchimeNaM' ti pUrvabhAge - pUrvAhNe ityarthaH 'avaDuM'ti apagatArddhamarddhadivasaM yAvat na kalpate hastAdyAkuNTayituMkAyotsargavyavasthitatvAt 'paJcacchimeNaM' ti pazcimabhAge 'avaddhaM divasaM' ti dinArddhayAvat kalpate hastAdyAkuNTayituM kAyotsargAbhAvAt, etacca cUrNyanusAritayA vyAkhyAtaM / 'tassa ya'tti tasya punaH sAdhorevaM kAyotsargAbhigrahavataH 'aMsiyAo' tti arzAsi tAni ca nAsikAsatkAnIti cUrNikAraH, 'taMca 'tti taM cAnagAraM kRtakAyotsargaM lambamAnArzasam 'adakkhu' tti adrAkSIt, tatazcArzasAM chedArthaM 'Isi pADei'ti tamanagAraM bhUmyAM pAtayati, nApAtitasyArzazcedaH karttu zakyata iti, 'tassa'tti vaidyasya 'kriyA' vyApArarUpA sA ca zubhA dharmabuddhayA chindAnasya lobhAdinA tvazubhA 'kriyate' bhavati 'jassa chijjai'tti yasya sAdhorarzAsi chidyante no tasya kriyA bhavati nivyAparatvAt / kiM sarvathA kriyAyA abhAvaH ?, naivamata Aha- 'nannatthe 'tyAdi, neti yo'yaM niSedhaH so'nyatraikasmAddharmmAntirAyAd, dharmAntarAyalakSaNakriyA tasyApi bhavatIti bhAvaH, dharmAntarAyazca zubhadhyAnarAyazca zubhadhyAnavicchedAdarzazchedAnumodanAdveti // zatakaM - 16 udezakaH-3 samAptaH -: zatakaM - 16 uddezakaH -4 : vR. anantaroddezake'nagAravaktavyatoktA, caturthe'pyasAvevocyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (672) rAyagihe jAva evaM vayAsI - jAvatiyannaM bhaMte ! annailAyae samaNe niggaMdhe kammaM nijjareti evatiyaM kammaM naraeMsu neratiyANaM vAseNa vA vAsehiM vA vAsasaehiM vA khavati ?, no tiNaTTe samaTTe / jAvatiyaNNaM bhaMte! cautthabhattie samaNe niggaMthe kammaM nijjareti evatiyaM kammaM naraesu neraiyA vAsasaeNaM vA vAsasaehiM vA vAsasahassehiM vA vAsasayasahassehiM (na) vA khaviyaMti no tiNaTTe samaTThe / jAvatiyannaM bhaMte! chaTTabhattie samaNe niggaMthe kammaM nijjareti evatiyaM kammaM naraesu neraiyA vAsasahasseNa vA vAsasahassehiM vA vAsasayasahasseNa (hiM) vA khavayaMti ?, no tiNaTTe samaTTe / jAvatiyannaM bhaMte! aTThamabhattie samaNe niggaMthe kammaM nijjareti evatiyaM kammaM naraesu neratiyA vAsasayasahasseNa vA vAsasayasahassehiM vA vAsakoDIe vA khavayaMti ?, no tiNaTTe samaTTe / jAvatinnaM bhaMte! dasamabhattie samaNe niggaMthe kammaM nijjareti evatiyaM kammaM naraesu neratiyA vAsakoDIe vA vAsakoDIhiM vA vAsakoDAkoDIe vA khavayaMti ? no tiNaTTe samaTThe, sekeNaTTeNaM bhaMte ! eva vuccai jAvatiyaM annailAtae samaNe niggaMthe kammaM nijjareti evatiyaM kammaM naraesu neratiyA vAseNa vA vAsehiM vA vAsasaeNa vA (jAva) vAsa (saya) sahasseNa vA no khavayaMti jAvatiyaM cautthabhattie / evaM taM caiva puvvabhaNiyaM uccAreyaccaM jAva vAsakoDAkoDIe vA no khavayaMti ?, goyamA ! se jahAnAmae - kei purise june jarAjajariyadehe siDhilatayAvalitaraMgasaMpiNaddhagatte paviralaparisaDiyadaMtaseDhI uNhAbhihae taNhAbhihae Aure jhuMjhie pivAsie dubbale kilaMte egaM mahaM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/4/672 kosaMbagaMDiyaM sukaMjaDilaM gaMThillaM cikkaNaM vAiddhaM apattiyaM muMDeNa parasuNA avkkmejaa| taeNaM se purise mahaMtAI 2 saddAiM kareino mahaMtAI 2 dalAiM avaddAlei, evAmeva goyamA neraiyANaM pAvAI kammAiM gADhIkayAI cikkaNIkayAievaM jahA chaTThasaejAva no mahApajjavasANA bhavaMti, se jahAnAmae-keI purise ahikaraNiM AuDemANemahayA jAva nomahApaJjavasANA bhavaMti sejahAnAmae-keI purisetaruNebalabaMjAvamehAvI niuNasippovagae egaMmahaMsAmaligaMDiyaM ullaM ajaDilaM agaMThillaM acikkaNaM avAiddhaM sapattiyaM tikheNa parasuNA akkamejjA / tae NaM se NaM parise no mahaMtAiM2 sadAiMkareti mahaMtAiM2 dalAiM avabAleti, evAmeva goyamA! samaNANaM niggaMthANaM ahAbAdarAiMkammAiMsiDhilIkayAiMniTThiyAiMkayAiMjAva khippAmeva parividdhatthAiMbhavaMti jAvatiyaMtAvatiyaM jAva mahApajavasANA bhvNti| . se jahA vA kei purise sukkataNahatthagaM jAyateyaMsi parikhavejjA evaM jahA chaTThasae tahA ayokavallevijAva mahApa0 bhavaMti, seteNaTeNaM goyamA! evaMvuccaijAvatiyaMannailAyaesamaNe niggaMthe kammaM ni0 ceva jAva vAsakoDAkoDIe vA no khvyNti| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharai // vR. 'rAyagihe' ityAdi, annagilAyate'ttiannaM vinA glAyati-glAno bhavatItyannaglAyakaH pratyaMgrakUrAdiniSpattiM yAvad bubhukSAturatayApratIkSituzakuvanyaH paryuSitakUrAdiprAMtareva bhuGko kUragaDDukaprAya ityartha, cUrNikAreNa tu nispRhatvAt 'sIyakUrabhoI aMtapaMtAhAro'tti vyAkhyAtaM, atha kathamidaM pratyAyyaM yaduta nArako mahAkaSTApanno mahatA'pi kAlena tAvatkarma na kSapayati yAvatsAdhuralpakaSTApanno'lpakAleneti?, ucyate, dRSTAntataH, sa cAyaM_ 'se jahAnAmae kei purise'tti yatheti dRSTAnte nAma-sambhAvane e ityalaGkAre 'se'tti sa kazcitpuruSaH 'junne'tti jIrNa-hAnigatadehaH, sa ca kAraNavazAdavRddhabhAve'pi syAdata Aha'jahArajajjariyadehe'tti vyaktaM, ata eva 'siDhila (tta)tayAlitaraMgasaMpiNaddhagatte'ttizithilatayA tvacAyalIraGgaizca saMpinaddhaM-parigataM gAtraM-deho yasya sa tathA "paviralaparisaDiyadaMtaseDhi'tti praviralAH-kecit kvacicca parizaTitAdaMtA yasyAM sA tathAvidhA zreNirdantAnAmeva yasya sa tathA 'Aure'tti AturaH-duHsthaH 'jhujhie'tti bubhukSitaH jhurita iti TIkAkAraH 'dubbale'tti balahInaH 'kilaMte'tti manaHklamaM gataH, evaMrUpo hi puruSazchedane'samartho bhavatItyevaM vizeSitaH, 'kosaMbagaMDiyaMti 'kosaMba'tti vRkSavizeSastasya gaNDikAHkhaNDavizeSastAM 'jaDilaM'tijaTAvatIM valitodvalitAmiti vRddhAH 'gaMThillaM'ti granthimatIM 'cikkaNaM'ti zlakSNaskandhaniSpannAM 'vAiddha'nti vyAdigdhAM-viziSTadravyopadigdhAMvakramiti vRddhAH 'apattiyatiapAtrikAm-avidyamAnAdhArAm, evambhUtAca gaNDikAduzchedyA bhavatItyevaM vizeSitA, tathA parazurapi muNDa:-acchedako bhavatIti muNDa iti vizeSitaH, zeSaM tUddezakAntaM yAvat SaSThazata- vadvayAkhyeyamiti // zatakaM-16 uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-16 uddezakaH-5:vR. caturthoddezake nArakANAM karmanirjaraNazaktisvarUpamuktaM, paJcame tu devasyAgamanAdizaktisvarUpamucyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-16, vargaH-, uddezakaH-5 209 mU. (673) teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM ulluyatIre nAmaM nagare hotthA vannao, egajaMbUe ceie vanao, teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM sAmI samosaDhe jAva parisA paJjuvAsati / teNaM kAleNaM 2 sakke deviMde devarAyA vajapANI evaM jaheva bitiyauddesae taheva divveNaM jANavimANeNaM Agao jAva jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchai 2 jAva namaMsittA evaM vayAsI-deve NaM bhaMte ! mahaDDiejAva mahesakkhe bAhirae poggale apariyAitA pabhUAgamittae ? no tiNaDhe smddhe| deve NaM bhaMte ! mahaDDie jAva mahesakkhe bAhirae poggale pariyAittA pabhU Agamittae?, haMtA pabhU, deveNaM bhaMte ! mahaDDie evaM eeNaM abhilAveNaM gamittae 2 evaM bhAsittae vA vAgarittae vA 3 ummisAvettae vA nimisAvettae vA 4 AuTTAvettae vA pasArettae vA 5 ThANaM vA sejaM vA nisIhiyaM vA ceittae vA 6evaM viuvvittae vA 7 evaM pariyArAvettae vA 8 jAva haMtA pbhuu| ___ . imAiMaTTha ukkhittapasiNavAgaraNAiMpucchai, imAiM2 saMbhaMtiyavaMdaNaeNaM vaMdati saMbhaMtiya0 2 tameva divvaM jANavimAmaM durUhati 2 jAmeva disaMpAunbhUe tAmeva disNpddige| vR. 'teNa'mityAdi, iha sarvo'pi saMsArI bAhyAn pudgalAnanupAdAya na kAJcit kriyA karotIti siddhameva, kintu devaH kila maharddhikaH, maharddhikatvAdevacagamanAdikriyAMmA kadAcit karipyatIti sambhAvanAyAM zakraH praznaM cakAra / ___'deveNaM bhaMte!' ityAdi, 'bhAsittae vA vAgarittaeva'tti bhASituM-vaktuM vyAkartum-uttaraM dAtumityanayorvizeSaH, praznazcAyaM tRtIyaH, unmeSAdizcaturthaH, AkuNTanAdi paJcamaH, sthAnAdi SaSThaH, vikurvitumiti saptamaH, paricArayitumaSTamaH 8 'ukkhittapasiNavAgaraNAiMti utkSiptAnIvokSiptAni-avistAritasvarUpANipracchanIyatvApraznAH vyAkriyamANatvAcca vyAkaraNAniyAni tAni tathA saMbhaMtiyavaMdaNaeNaM' tti sambhrAntiH sambhramaH autsukyaMtayA nivRttaM sAmbhrAntikaMyadvandanaM tattathA ten| mU. (674)bhaMtettibhagavaMgoyamesamaNaMbhagavaMmahAvIraMvaMdati namasatira evaMvayAsI-annadA NaM bhaMte! sakke deviMde devarAyA devANuppiyaM vaMdati namaMsati sakkAreti jAva paJjuvAsati, kiNhaM bhaMte ajja sakke deviMde devarAyA devANuppiyaM aTTha ukkhittapasiNavAgaraNAiMpucchai2 saMbhaMtiyavaMdaNaeNaM vaMdati namasati 2 jAva paDigae?, goyamAdi samaNe bhagavaMma0 bhagavaM goyamaMevaM vayAsI-evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM 2 mahAsukke kappe mahAsAmANe vimANe do devA mahaDDiyAjAvamahesakkhA egavimANaMsi devattAe uvavannA, tN0-maayimicchdittttuvvnneyamaayismmdittttiuvvnney| tae NaM se mAyimicchAdiviuvavannae deve taM amAyisammadihiuvavannagaM devaM evaM vayAsI-pariNamamANA poggalA no pariNayA apariNayA pariNamaMtIti poggalA no pariNayA apariNayA, tae NaM se amAyisammadiTThI uvavannae deve taM mAyimicchadiTThIuvavannagaM devaM evaM vayAsI- pariNamamAmA poggalA pariNayA no apariNayA pariNamaMtIti poggalA pariNayA no apariNayA, taM mAyimicchadiTThIuvavannagaM evaM paDihaNai 2 ohiM pauMjai ohiM 2 mamaM ohiNA Abhoei mamaM 2 ayameyArUve jAva samuppajitthA / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/5/674 evaM khalu samaNe bhagavaM mahAvIre jaMbuddIve 2 jeNeva bhArahe vAse jeNeva ulluyatIre nagare jeNevaegajaMbueceie ahApaDirUvaMjAva viharati, taMseyaMkhalu me samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA jAva pajjuvAsittA imaM eyArUvaM vAgaraNaM pucchittaettikaTTha evaM saMpehei evaM saMpehittA cauhivi sAmAniyasAhassIhiM pariyAro jahA sUriyAbhassa jAva nigghosanAiyaraveNaM jeNeva jaMbuddIve 2 jeNeva bhArahe vAse jeNeva ulluyAtIre nagare jeNeva egajaMbue ceie jeNeva mamaM aMtiyaM teNeva pahArettha gmnnaae| taeNaM se sakke deviMde devarAyA tassa devassataMdivvaM devaDiM divvaM devajutiM divvaM devANubhAgaM divvaM teyalessaM asahamANe mamaM aTTha ukkhittapasiNavAgaraNAI pucchai saMbhaMtiya jAva pddige| vR. 'pariNamamANA poggalA no pariNaya'tti vartamAnAtItakAlayorvirodhAdata evAha'apariNaya'tti, ihaivopapattamAha pariNamantIti kRtvA no pariNatAstevyapadizyanta iti mithyA: dRSTivacanaM, samyagdRSTi punarAha mU. (675) jAvaMcaNaMsamaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaogoyamassa eyamaTuMparikaheti tAvaM caNaM se deve taM desaM havdamAgae, taeNaM se deve samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto vaMdati namasati 2 evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte ! mahAsukke pappe mahAsAmANe vimANe ege mAyimicchadiTTiuvavannae deve mamaM evaM vayAsI pariNamamANA poggalA no pariNayA apariNayA pariNamaMtIti poggalA no pariNayA apariNayA, tae NaM ahaM taM mAyimicchadiTThiuvavannagaM devaM evaM vayAsI-pariNamamANA poggalA pariNayA no apariNayA pariNamaMtIti poggalA pariNayA no aprinnyaa| se kahameyaMbhaMte! evaM?, gaMgadattAdisamaNe bhagavaM mahAvIre gaMgadattaM evaMvayAsI-ahaMpiNaM gaMgadattA! evamAikkhAmi 4 pariNamamANA poggalA jAva no apariNayA saccamese atte| taeNaM se gaMgadatte deve samaNassa bhagavao mahAvIrassaaMtiyaMeyamaDhesoccA nisamma hahatuDhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namaM0 2 naccAsanne jAva paJjuvAsati, tae NaM samaNe bha0 mahAvIre gaMgadattassa devassa tIse ya jAva dhamma parikahei jAva ArAhae bhvti| tae NaM se gaMgadatte deve samaNassa bhagavao0 aMtie dhammaM socA nisamma haTTatuDhe uThAe udveti u02 samaNaMbhagavaM mahAvIraM vaMdati namasatira evaM vayAsI-ahaNhaM bhaMte! gaMgadatte deve kiM bhavasiddhieabhavasiddhie? evaMjahA sUriyAbhojAva battIsativihaM naTTavihaM uvadaMseti uva02 jAva tAmeva disNpddige|| vR. pariNamamANapoggalApariNayAno apariNaya'tti, kutaH? ityAha-pariNamantItikRtvA pudgalAH pariNatA no apariNatAH, pariNamantIti hi yaducyate tatpariNAmasadbhAve nAnyathA'. tiprasaGgAt, pariNAmasadbhAve tupariNamantIti vyapadeze pariNatatvamavazyaMbhAvi, yadi hi pariNAme satyapi pariNatatvaM na syAttadA sarvadA tadabhAvaprasaGga iti| "parivAro jahA sUriyAbhasse' tyanenedaM sUcitaM 'tihiM parisAhiM sattahiM aniehiM sattahiM aNiyAhivaIhiM solasahiM AyarakkhadevasAhassIhiM annehi yabahUhi mahAsAmANavimANavAsIhiM vemANiehiM devehiM saddhiM saMparivuDe' ityAdi / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-16, vargaH-, uddezakaH-5 211 mU. (676) bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraMjAva evaM vayAsI-gaMgadattassaNaM bhaMte ! devassa sA divvA devaDDI divvA devajutI jAva aNuppaviTThA?, goyamA ! sarIraM gayA sarIraM aNuppaviTThA kUDAgArasAlAdiTuMto jAva sarIraM annuppvitttthaa|| ahoNaM bhaMte ! gaMgadatte deve mahaDDie jAva mahesakkhe ?, gaMgadatteNaM bhaMte deveNaM sA divvA devaDDI divvA devajuttI kiNNA laddhA jAva gaMgadatteNaMdeveNaMsA divvA devaDDI jAva abhisamannAgayA?, goyamAdI samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyama evaM vayAsI evaM khalu goyamA ! teNaM kAleNaM 2 iheva jaMbuddIve 2 bhArahe vAse hathiNApure nAmaM nagare hotthA vannao, sahasaMbavane ujANe vannao, tatthaNaMhatthiNApure nagare gaMgattenAmaMgAhAvatI parivasati aDDe jAva aparibhUe, teNaM kAleNaM 2 muNisuvvae arahA Adigare jAva savvannU savvadarisI AgAsagaeNaMcakkaNaMjAva pakaDDijamANeNaM pa0 sIsagaNasaMparivuDe puvvANupuTviM caramANegAmANugAmaM jAvajeNeva sahasaMbavaNe ujANe jAva viharati parisA niggayA jAva paJjuvAsati taeNaM se gaMgadatte gAhAvatI imIse kahAe laddhaDhe samANe hatuTTha jAva kayabalijAva sarIre sAo gihAo paDinikkhamati 2 pAyavihAracAreNaM hatthiNAgapuraM nagaraM majhamajjheNaM niggacchati 2 jeNeva sahasaMbavane ujANe jeNeva muNisuvvae arahA teNeva uvAgacchai 2 muNisuvvayaM arahaM tikkhutto A02 jAva tivihAe paJjuvAsaNAe pjuvaasti| taeNaM munisuvvae arahA gaMgadattassa gAhAvatissa tIse ya mahatijAva parisA paDigayA, taeNaM se gaMgadatte gAhAvatI munisuvvayassa arahao aMtiyaM dhammaM socA nisamma haTTatuTTha0 uTThAe uti 2 munisuvvayaM arahaM vaMdati namasati vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-saddahAmi NaM bhaMte! niggaMthaM pAvayaNaMjAva se jaheyaM tujhe vadaha, jaM navaraM devANuppiyA ! jeTuputtaM kuTuMbe ThAvemi taeNaM ahaM devANuppiyANaM aMtiyaM muMDe jAva pvvyaami| ahAsuhaM devANuppiyA! mA paDibaMdhaM, tae NaM se gaMgadatte gAhAvaI munisuvvaeNaM arahayA evaM vutte samANe hadvatuTTha0 muNisubvayaM arihaM vaMdati na0 2 munisuvvayassa arahao aMtiyAo sahasaMbavaNAo ujANAo paDinikkhamati pa0 2 jeNeva hatthiNApure nagare jeNeva sae gihe teNeva uvA02 viulaM asaNaM pANaM jAva uvakkhaDAveti u02 mittanAtiniyagajAva AmaMteti AmaMtettAtao pacchANhAe jahA pUraNejAva jeThThaputtaM kuTuMbe ThAvetitaM mittaNAtijAva jeTTaputtaMca ApucchatiA02 purisasahassavAhaNiMsIyaMdurUhatipurisasaha02 mittanAtiniyagajAvaparijaNeNaM jeTTaputteNa yasamaNugammamANamaggesabviDDIejAvaNAditaraveNaM hasthiNAgapuraM majhamajheNaM niggacchai ni02 jeNeva sahasaMbavane ujjANe teNeva uvA0 2 chattAdite titthagarAtisae pAsati evaM jahA udAyaNo jAva sayameva AbharaNaM muyai sa0 2 sayameva paMcamuTThiyaM loyaMkareti s02| jeNeva munisuvvae arahA evaMjahevaudAyaNo taheva pavvaie, taheva ekkArasa aMgAiMahijjai jAvamAsiyAe saMlehaNAe saTiMbhattAiMaNasaNAjAvachedeti saddhiM bhattAiM02 Aloiya-paDikkate samAhipattekAlamAse kAlaM kiccA mahAsukkepappe mahAsAmANe vimANe uvavAyasabhAe devasayaNijjaMsi jAva gaMgadattadevattAe uvvnne| taeNaM se gaMgadatte deve ahuNovavannamettaesamANe paMcavihAe paJjattIe paJjattibhAvaMgacchati, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/5/676 taMjahA-AhArapajjattIe jAva bhAsAmaNapajattIe, evaM khalu goyamA! gaMgadatteNaM deveNaMsA divvA devaDDI jAva abhisama0 / gaMgadattassa NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM ThitI pannattA?, goyamA! sattarasasAgarovamAiM ThitI / gaMgadatte NaM bhaMte ! deve tAo devalogAo AukkhaeNaM jAva mahAvi0 vAse sijjhihiti jAva aMtaM kAhiti / / sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR. 'divaMteyalessaMasahamANe'ttiiha kilazakraH pUrvabhave kArttikAbhidhAno'bhinavazreSThI babhUva gaGgadattastu jIrNa zreSThIti, tayozcaprAyo matsaro bhavatItyasAvasahanakAraNaM saMbhAvyata iti / __"evaM jahA sUriyAo'tti anenedaM sUcitaM 'sammAdiTThI micchAdiTThI parittasaMsArie anatasaMsArie sulabhavohie dullabhabohie ArAhae virAhae carime acarime' ityAdIti // zatakaM-16 uddezakaH-5 samAptaH - -zatakaM-16 uddezakaH-6:vR. paJcamoddezake gaGgadattasya siddhiruktA, sA ca bhavyAnAM keSAJcit svapnenApi sUcittA bhavatIti svapnasvarUpaM SaSThenocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (677) kativihe NaM bhaMte ! suviNadasaNe pannate?, goyamA ! paMcavihe suviNadaMsaNe pannatte, taMjahA-ahAtacce payANe ciMtAsuviNe tabvivarIe avttdNsnne| - sutteNaM bhaMte ! suviNaM pAsati jAgare suviNaM pAsati suttajAgare suviNaM pAsati?, goyamA no sutte suviNaM pAsai no jAgare suviNaM pAsai suttajAgare suviNaM paasi| . ____ jIvANaMbhaMte ! kiM suttA jAgarA suttajAgarA?, goyamA! jIvA suttAvijAgarAvisuttajAgarAvi, neraiyA NaM bhaMte ! ki suttA0? pucchA, goyamA! neraiyA suttA no jAgarA no suttajAgarA,. evaM jAva curidiyaa| paMciMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte ! kiM suttA0 pucchA, goyamA ! suttA no jAgarA suttajAgarAvi, maNussA jahA jIvA, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA neriyaa|| vR. 'kaivihe'ityAdi, 'suviNadaMsaNe'ttisvapnasya-svApakriyAnugatArthavikalpasya darzanaanubhavanaM, tacca svapnabhedAtpaJcavidhamiti, ahAtace'tiyathA-yenaprakAreNa tathyaM-satyaM tatvaMvA tena yo vartate'sau yathAtathyo yathAtatvo vA, sa ca dRSTArthAvisaMvAdI phalAvisaMvAdI vA, tatra ISTArthAvisaMvAdI svapnaH kila ko'pi svapnaM pazyati yathA mahyaM phalaM haste dattaM jAgaritastathaiva pazyatIti, phalAvisaMvAdItukila ko'pigovRSakuJjarAdhArUDhamAtmAnaM pazyati buddhazca kAlAntare sampadaM labhata iti| 'payANe'ttipratananaMpratAno-vistArastadrUpaH svapno yathAtathyaH tadanyo vApratAna ityucyate, vizeSaNakRta eva cAnayorbhedaH evamuttaratrApi, 'ciMtAsumiNe'tti jAgradavasthasya yA cintAarthacintanaMtatsaMdarzanAtmakaH svapnazcintAsvapnaH, 'tavivarIya'ttiyAzaMvastu svapne dRSTaM tadviparItasyArthasya jAgaraNe yatraprAptisatadviparItasvapno yathA kazcidAtmAnAM medhyaviliptaM svapne pazyati jAgaritastu medhyamarthaM kaMcana prApnotIti, anye tu tadviparItamevamAhuH kazcit svarUpeNa mRttikAsthalamArUDhaH svapne ca pazyatyAtmAnamazvArUDhamiti, 'avvattadaMsaNe'tti avyaktaM-aspaSTaM darzanaM-anubhavaH svapnArthasya yatrAsAvavyaktadarzanaH // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 zatakaM-16, vargaH-, uddezakaH-6 svapnAdhikArAdevedamabhidhAtumAha-'sutteNa'mityAdi, 'suttajAgare'tti nAtisuptonAtijAgradityarthaH, iha supto jAgarazca dravyabhAvAbhyAM syAttatra dravyato nidrApekSayA bhAvatazca viratyapekSayA, tatra ca svapnavyatikaro nidrApekSa uktaH,atha viratyapekSayAjIvAdInAMpaJcaviMzataH padAnAM suptatvajAgaratve prruupynnaah| 'jIvA Na'mityAdi, tatra 'sutta'tti sarvaviratirUpanaizcayikaprabodhabhAvAt 'jAgara'tti sarvaviratirUpapravarajAgarasadbhAvAt 'suttajAgara'tti aviratirUpasuptaprabuddhatAsadbhAvAditi / / pUrvasvapnadraSTAra uktAH, atha svapnasyaiva tathyAtathyavibhAgadarzanArthaM tAnevAha-'saMvuDeNa'mityAdi, 'saMvRtaH' niruddhAzravadvAraH sarvavirata ityarthaH, asyacajAgarasya ca zabdakRtaeva vizeSaH, dvayorapi sarvaviratAbhidhAyakatvAt kintu jAgaraH sarvaviratiyukto bodhApekSayocyate saMvRtastu tthaavidhbodhopetsvirtypekssyeti| mU. (678) saMvuDe NaM bhaMte ! suviNaM pAsai asaMvuDe suviNaM pAsai saMvuDAsaMvuDe suviNaM pAsai ?, goyamA ! saMvuDevi suviNaM pAsai asaMvuDevi suviNaM pAsai saMvuDAsaMvuDevi suviNaM pAsai, saMvuDe suviNaM pAsati ahAtacaM pAsati, asaMvuDe suviNaM pAsati tahAvi taM hojA anahA vA taM hojjA, saMvuDAsaMvuDe suviNaM pAsati evaM ceva // jIvANaMbhaMte! kiM saMvuDAasaMvuDA saMvuDAsaMvuDA?, goyamA! jIvA saMvuDAviasaMvuDAvi saMvuDAsaMvuDAvi, evaM jaheva suttANaM daMDao taheva bhaanniyvyo| ___ kati NaM bhaMte ! suviNA pannattA?, goyamA ! bAyAlIsaM suviNA pannattA, kai NaM bhaMte ! mahAsuviNA pannattA?, goyamA! tIsaMmahAsuviNA pannattA, katiNaM bhaMte! savvasuviNA pa0?, goyamA ! bAvattariM savvasuviNA pnnttaa| titthayaramAyaro NaM bhaMte ! titthagaraMsi gabhaMva kamamANaMsi kati mahAsuviNe pAsittANaM paDibujhaMti ?, goyamA ! titthayaramAyaro NaM titthayaraMsi gabbhaM vakkamamANaMsi eesiM tIsAe mahAsuviNANaMime coddasa mahAsuviNe pAsittANaM paDibujhaMti, taM0-gayausabhasIhaabhiseyajAva sihiM ca / cakkavaTTimAyaroNaMbhaMte! cakakavaTTimAyarocakkavahisigabhaMvakkamamANasikatimahAsumiNe pAsittA NaM paDivujhaMti ?, goyamA ! cakcaTTimAyaro cakkavaTiMsi jAva vakkamamANaMsi eesiM tIsAe mahAsu0 evaM jahA titthagaramAyora jAva sihiM ca / vAsudevamAyaro NaM pucchA, goyamA! vAsudevamAyaro jAva vakkamamANaMsi eesiM coddasaNhaM mahAsuviNANaM annayare satta mahAsuviNe pAsittANaM paDi0 / baladevamAyaro NaM pucchA, goyamA ! baladevamAyaro jAva eesiMcoddasaNhaM mahAsuMannayare cattAri mahAsuviNe pAsittA NaM paDi0 / ___maMDaliyamAyaroNaM bhaMte! pucchA0, goyamA! maMDaliyamAyarojAva eesiMcoddasaNhaM mahAsu0 annayaraM egaM mahaM suviNaM jAva paDibu0 / vR. 'saMvuDeNaM suviNaM pAsai ahAtaccaM pAsaitti satyamityarthaH, saMvRtazceha viziSTatarasaMvRtatvayukto grAhyaH sa ca prAyaH kSINamalatvAt devatA'nagrahayuktatvAcca satyaM svapnaM pazyatIti / ___ anantaraM saMvRtAdiH svapnaM pazyatItyuktamatha saMvRtatvAdyeva jIvAdiSu darzayannAha--'jIvA Na'mityAdi / svapnAdhikArAdevedamAha-'kaiNa'mityAdi, 'bAyAlIsaM suviNa tiviziSTaphalasUca Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 16/-/6/678 kasvapnApekSayA dvicatvAriMzadanyathA'saGghayeyAste saMbhavantIti, 'mahAsuviNa' tti mahattamaphalasUcakAH 'bAvattari' tti eteSAmeva mIlanAt / mU. (679) samaNe bha0 mahAvIre chaumatthakAliyAe aMtimarAiyaMsi ime dasa mahAsuviNe pAsittANaM paDibuddhe, taM0 / egaM ca NaM mahaM ghorarUvadittadharaM tAlapisAyaM suviNe parAjiyaM pAsittANaM paDibuddhe 1 egaM ca NaM mahaM sukallapakkhagaM puMsakoilaM suviNe pAsi0 2 / egaM ca NaM mahaM cittavicittapakkhagaM puMsakoilagaM suviNe pAsittA NaM paDibuddhe 3 egaM caNaM mahaM dAmadugaM savvarayaNAmayaM suviNe pAsittA0 4 / egaM ca NaM mahaM seyagovaggaM suviNe pA0 5 egaM ca NaM mahaM paumasaraM savvao samaMtA kusumiya0 suviNe0 6 / egaM caNaM mahaM sAgaraM ummIvIyIsaharasakaliyaM bhuyAhiM tinaM suviNe pAsittA0 7 egaMcagaM mahaM dinayaraM teyasA jalaMtaM suviNe pAsai0 8 / 214 egaM ca NaM mahaM hariveruliyavannAbheNaM niyageNaM aMteNaM mANusuttaraM pavvayaM savvao samaMtA AveDhiyaM pariveDhiyaM suviNe pAsittANaM paDibuddhe 9 egaM ca NaM mahaM maMdare pavvae maMdaracUliyAe uvariM sIhAsaNavaragayaM appANaM suviNe pAsittA NaM paDibuddhe 10 / jaNNaM samaNaM bhagavaMma0 egaM ghorarUvadittadharaM tAlapisAM suviNe parAjiyaM pA0 jAva paDibuddhe taNNaM samaNeNaM bhagavayA mahA0 mohaNije kamme mUlAo ugdhAyie 1 jannaM samaNe bha0 ma0 evaM mahaM sukillajAva paDibuddhe taNNaM samaNe bha0 ma0 sukkajjhANovagae viharati / jaNNaM samaNe bha0 ma0 egaM mahaM cittavicittajAva paDibuddhe taNNaM samaNe bha0 ma0 vicittaM sasamayaparasamaiyaM duvAlasaMgaM garghipaDagaM Aghaveti pannaveti parUveti daMseti nidaMseti uvadaMseti, taMjahAAyAraM sUyagaDaM jAva diTThivAyaM 3, jaNNaM samaNe bha0 ma0 egaM mahaM dAmadugaM savvarayaNAmayaM suviNe pAsittANaM paDibuddhe taNNaM samaNe bha0 ma0 duvihaM dhammaM pannaveti, taM0 - AgAradhammaM vA anAgAradhammaM vA 4 / jaNNaM samaNe bha0 ma0 evaM mahaM seyagovaggaM jAva paDibuddhe taNNaM samaNassa bha0 ma0 cAuvvaNNAinne samaNasaMghe, taM0 - samaNA samaNIo sAvayA sAviyAo 5, jaNNaM samaNe bha0 ma0 egaM mahaM paumasaraM jAva paDibuddhe taNNaM samaNe jAva vIre cauvvihe deve pannaveti, taM0 - bhavaNavAsI vANamaMtare jotisie vemANie 6 / jannaM samaNe bhaga0 ma0 evaM mahaM sAgaraM jAva paDibuddhe tannaM samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM annAdIe anavadagge jAva saMsArakaMtAre tinne 7, jannaM samaNe bhagavaM ma0 egaM mahaM dinayaraM jAva paDibuddhe tannaM samaNassa bha0 ma0 orAlA kittivannasaddasiloyA sadevamaNuyAsure loe paribhamaMti-iti khalu samaNe bhagavaM mahAvIre iti0 9, jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre maMdare pavvae maMdaracUliyAe jAva paDibuddhe taNNaM samaNe bhagavaM mahAvIre sadevamaNuAsurAe parisAe majjhagae kevalI dhammaM Aghaveti jAva uvadaMseti // vR. 'aMtimarAiyaMsi' tti rAtrerantime bhAge 'ghorarUvadittadharaM ti ghoraM yadrUpaM dIptaM ca dhaptaM vA taddhArayati yaH sa tathA taM 'tAlapisAyaM 'ti tAlo - vRkSavizeSaH sa ca svabhAvAddIrgho bhavati tataJca tAla iva pizAcastAlapizAcastam, eSAM ca pizAcAdyarthAnAM mohanIyAdibhi svapnaphalaviSayabhUtaiH saha sAdharmya svayamambhUhyaM, 'puMsakoilagaM 'ti puMskokilaM - kokilapuruSamityarthaH / 'dAmadugaM' ti mAlAdvayam 'ummIvIisahassakaliyaM' ti ihormmayo - mahAkallolAH bIcavastu Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 zatakaM-16, vargaH-, uddezakaH-6 hasvAH, athavormINAM vIcayoviviktavyAni tatsahasrakalitaM, 'hariveruliyavaNNAbheNaM'ti hariccatannIlaMvaiDUryavarNAbhaMceti samAsastena 'AveDhiyaM tiabhividhinA veSTitaMsarvataityarthaH pariveDhiyaMti punaHpunarityarthaH 'uvarittiupari gaNipiDagati gaNInAM-arthaparicchedAnAM piTakamiva piTakaMAzrayo gaNipiTakaM gamino vA-AcAryasya piTakamiva-sarvasvabhAjanamiva gaNipiTakam 'Aghaveiti AkhyApayati sAmAnyavizeSarUpataH 'pannaveti'tti sAmAnyataH 'parUvei'tti pratisUtramarthakathanena 'daMseiti tadabhideyapratayupekSaNAdikriyAdarzanena nidaMseittikathaJcidagRhNato'nukampayA nizcayena punaH punrdrshyti| 'uvadaMsei'tti sakalayayuktabhiriti, 'cAuvvaNNAinne'tti cAturvarNazcAsAvAkIrNazca jJAnAdiguNairiti cAturvarNAkIrNaH 'cauvihe devepannavei'ttiprajJApayati-pratibodhiyatiziSyIkarotItyarthaH, 'anaMte ti viSayAnantatvAt 'anuttare'tti sarvapradhAnatvAt, yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-- 'nivvAdhAe kaTakuDyAdinA'pratihatatvAt 'nirAvaraNe' kSAyikatvAt 'kasiNe' sakalArthagrAhakatvAt 'paDipunne' aMzenApi svakIyenAnyUnatvAditi / mU. (680) itthI vA purise vA suviNaMte egaMmahaM hayapaMtiM vA gayapaMtiM vA jAva vasabhapaMtiM vA pAsamANe pAsati durUhamANe durUhati durUDhamiti appANaM mannati takkhaNAmeva bujjhati teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMtaM kreti| itthI vApurisevA suviNaMte egaMmahaM dAmiNiM pAINapaDiNAyataMduhaosamudde puDhe pAsamANe pAsati saMvellemANe saMvellei saMvelliyamiti appANaM mannati takkhaNAmeva appANaM bujjhati teNeva bhavaggahaNeNaM jAva aMtaM kareti / itthI vA purise vA egaM mahaM rajju pAINapaDiNAyataM duhao logaMte puDhe pAsamANe pAsati chiMdamANe chiMdati chinnamiti appANaM mannati takkhaNAmeva jAva aMtaM kreti| . ___itthI vA purise vA suviNaMte egaM mahaM kiNhasuttagaM vA jAva sukkallasuttagaM vA pAsamANe pAsati uggovemANe uggovei uggovitamiti appANaM mannati takkhaNAmeva jAva aMtaM kareti / itthI vA purise vA suviNaMte egaMmahaM ayazasiMvA taMbarAsiMtauyarAsiM vA sIsagarAsiMvA pAsamANe pAsatidurUhamANe durUhatidurUDhamitiappANaMmannati takkhaNAmeva bujjhati doccebhavaggahaNe sinjhati jAva aMtaM kreti| itthI vApurisevA suviNaMte egaMmahaM hirana rAsiMvA suvannarAsiMvA rayaNarAsiMvA vairarAsiM vA pAsamANe pAsai durUhamANe durUhai durUDhamiti appANaM mannati takkhaNAmeva bujjhati teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMtaM kreti| itthI vA purise vA suviNaMte egaM mahaM taNarAsiMvA jahA teyanisagge jAva avakararAsiMvA pAsamANe pAsati vikkhiramANe vikkhirai vikiNNamiti appANaM mannati takkhaNAmeva bujjhati teNevajAva aMtaM kreti| ___itthI vApurise vA suviNaMte gaMmahaM sarathaMbhaM vA vIriNathaMbhaMvA vaMsImUlathaMbhaMvA vallImUlathaMbhaM vA pAsamANe pAsai ummUlemANe ummUlei ummUlitamiti appANaM mannai takkhaNAmeva bujjhati teNeva jAva aMtaM kreti| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/6/680 itthI vA purise vA suviNaMte egaM mahaM khIrakuMbhaM vA dadhikuMbhaM vA ghayakuMbhaM vA madhukuMbhaM vA pAsamANe pAsati uppADemANe uppADei uppADitamitiappANaM mannatitakkhaNAmeva bujjhatiteNeva jAva aMtaM krei| itthI vA purise vA suviNaMte egaMmahaM surAviyaDakuMbhaMvA sovIraviyaDakuMbhaM vA tellakuMbhaMvA vasAkubhaMvA pAsamANe pAsati bhiMdamANe bhiMdati bhinnamiti appANaM mannatitakkhaNAmeva bujjhati dogheNaM bhava0 jAva aMtaM kreti| itthI vA purise vA suviNaMte egaM mahaM paumasaraM kusumiyaM pAsamANe pAsati ogAhamANe ogAhati ogADhamiti appANaM mannati takkhaNAmeva0 teNeva jAva aMtaM kreti| itthI vA jAva suviNaMte egaM mahaM sAgaraM ummIvIyIjAva kaliyaMpAsamANe pAsati taramANe tarati tinnamiti appANaM mannati takkhaNAmeva jAva aMtaM kreti|| - itthI vA jAva suviNaMte egaM mahaM bhavamaM savvarayaNAmayaM pAsamANe pAsati durUhamANe durUhati durUDhamiti0)aNuppavisamANe aNuppavisatiamuppaviThThamitiappANaMmannatitakkhaNAmeva bujjhati teNeva jAva aMtaM kreti| itthI vA purise vA suviNaMte egaM mahaM vimANaM savvarayaNAmayaM pAsamANe pAsai durUhamANe durUhati durUDhamiti appANaM mannati takkhaNAmeva bujjhati teNeva jAva aMtaM kareMti / / vR. 'suviNaMte'tti svapnAnte' svapnasya vibhAgeavasAne vA 'gayapaMtivA' ihayAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'narapaMtiM vA evaM kinnarakiMpurisamahoragagaMdhavva'tti 'pAsamANe pAsaiti pazyan pazyattAguNayuktaH san 'pazyati' avlokyti| . 'dAmiNinti gavAdInAM bandhanavizeSabhUtAM rajju 'duhao' dvayorapi pAvarityarthaH 'saMvellemANe'tti saMvellayan saMvartayan 'saMvelliyamiti appANaM mannaiti saMvellitAntAmityAtmanA manyatevibhakti-pariNAmAditi 'uggovemANe'tti udgopaya vimohayannityartha 'jahA teyanisagga'tti yathA gozAlake, anena cedaM suucitN| ___ 'patarAsIti vA tayArAsIti vA bhusarAsIti vA tusarAsIti vA gomayarAsIti vatti 'surAviyaDakuMbhaMti surArUpaM yad vikaTa-jalaMtasya kumbho yaH satathA 'sovIragaviyaDakuMbhaMva'tti iha sauvIrakaM-kAJjikamiti / / anantaraMsvapnA uktAstecAcakSurviSayAityacakSurviSayitAsAdharmyaNa gandhapudgalavakta-vyatAmabhidhAtumAha mU. (681) ahabhaMte! koTTapuDANa vAjAva keyatIpuDANa vA aNuvAyaMsi ubbhijjamANANa vA jAva ThANAo vA ThANaM saMkAmijamANANaM kiM koDhe vAti jAva keyaI vAi? / goyamA! no koTTe vAti jAva no keyaIvAtI ghANasahagayA poggalA vaati| sevaMbhaMte 2 tti vR. 'ahe'tyAdi, 'koTThapuDANa vatti koSThe yaH pacyate vAsasamudAyaH sa koSTha eva tasya puTAH-puTikAH koSThapuTAsteSAM, yAvatkaraNAdidaM dRzya-'pattapuDANavAcoyapuDANa vA tagarapuDANa ve'tyAdi, tatra patrANi-tamAlapatrANi 'coya'tti tvat tagaraM ca-gandhadravyavizeSaH 'aNuvAyaMsi' anukUlo vAto yatra deze so'nuvAto'tastatra yasmAddezAdvAyurAgacchati ttretyrthH| 'ubbhijjamANANa va'tti prAbalyenoyaM vA dIryamANAnAm, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM'nibhijjamANANavA' prAbalyAbhAvenAdho vA dIryamANAnAm 'ukcaritramANANa vA vikkarijjamANANa Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-16, vargaH-, uddezakaH-6 217 vA'ityAdipratItArthAzcaite zabdAH, kiM koTTe vAi'ttikoSTho-vAsasamudAyovAti-dUrAdAgacchati, AgatyadhrANagrAhyo bhavatIti bhAvaH, 'dhANasahagaya'ttidhrAyata itidhrANo-gandho gandhopalambhakriyA vA tena saha gatAH-pravRttA ye pudgalAste dhrANasahagatAH gandhaguNopetA ityrthH|| zatakaM-16 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-16 uddezakaH-7:vR.SaSThoddezakAntegandhapudgalAvAntItyuktaM, tecopayogenAvasIyantaityupayogastadvizeSabhUtA pazyattA ca saptame prarUpyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (682) kativihe NaM bhaMte ! uvaogo pannatte?, goyamA ! duvihe uvaoge pannatte evaM jahA uvayogapadaM pannavaNAe taheva niravasesaMbhANiyavvaM, pAsaNayApadaMca niravasesaM neyavvaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti| vR. 'kaivihe Na'mityAdi, 'evaM jahe'tyAdi, upayogapadaM prajJApanAyAmekonatriMzattamaM, taccaivaM-'taMjahA-sAgArovaoge yanaagaarovogey| sAgArovaoge NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! aTTavihe pannatte, taMjahAAbhinibohiyanANasAgArovaoge. suyanANasAgArovaoge evaM ohinANa0 maNapajjavanANa0 kevalanANa0 matiannANasAgArovaogesuyaannANasAgArovaoge vibhNgnaannsaagaarovoge| ____anAgArAvaoge NaM bhaMte ! kativihe pannatte ?, goyamA ! caubihe pannatte, taMjahAcakkhudaMsaNaanAgArovaoge acakkhudaMsaNaAnAgArovaoge ohidasaNaanAgArovaoge kevaladasaNaanAgArovaoge'ityAdi, etacca vyaktameva, 'pAsaNayApayaMcaneyavvaMti pazyattApamiha sthAne'dhyetavyamityarthaH, tacca prajJApanAyAM triMzattamaM, taccaivaM 'katavihA NaM bhaMte ! pAsaNayA pannattA?, goyamA! duvihA pAsaNayA pannattA, taMjahAsAgArapAsaNayA anAgArapAsaNayA, sAgArapAsaNayA NaM bhaMte ! kativihA pannattA?, goyamA! chavihApa0,taM0-suyanANasAgArapAsaNayAevaMohinANa0 maNanANa0 kevalanANa0 suyaannANa0 vibhaMganANasAgArapAsaNayA, anAgArapAsANayA NaM bhNte!| kativihA pa0?, __ goyamA! tivihA pannattA, taMjahA-cakkhudaMsaNaanAgArapAsaNayAohidaMsaNaaNAgArapAsaNayA kevaladaMsaNaanAgArapAsaNayA ityAdi, asya cAyamarthaH-'pAsa-Naya'ttipazyatobhAvaH pazyattA-bodhapariNAmavizeSaH, nanu pazyattopayogayostulye sAkArAnA-kArabhedatvekaH prativizeSaH ucyate, yatratraikAliko'vabodho'sti tatra pazyattA yatrapunarvartamAna kAlastraikAlikazcatatropayoga ityayaM vishessH| ata eva matijJAnaM matyajJAnaMca sAkArapazyattAyAM noktaM, tasyotpannAvinaSTArthagrAhakatvena sAmpratakAlaviSayatvAt, atha kasmAdanAkArapazyattAyAMcakSurdarzanamadhItaMna zeSendriyadarzanaM, ucyate, pazyattA prakRSTamIkSaNamucyate ziraprekSaNe' iti vacanAt, prekSaNaMca cakSurdarzanasyaivAstinazeSANAM, cakSurindriyopayogasya zeSendriyopayogApekSayA'lpakAlatvAt, yatra copayogo'lpakAlastatrekSaNasya prakarSo jhaTityarthaparicchedAt, tadevaM cakSurdarzanasyaiva pazyattA netarasyeti, ayaM cArtha prajJApanAto vizeSeNAvagamya iti // .. zatakaM-16 uddezakaH-7 samAptaH Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-/8/683 -:zatakaM-16 uddezakaH-8:vR. saptame upayoga uktaH, sacalokaviSayo'pItisambandhAdaSTame loko'bhidhiyate, tasya cedamAdisUtram mU. (683) kiMmahAlaeNaMbhaMte! loe pannate?, goyamA! mahatimahAlae jahA bArasamasae tahevajAva asaMkhejAo joyaNakoDAkoDIo parikkheveNaM, loyassaNaMbhaMte! puracchimille carimaMte kiMjIvAjIvadesAjIvapaesA ajIvA ajIvadesAajIvapaesA?, goyamA! nojIvAjIvadesAvi jIvapaesAvi ajIvAvi ajiivdesaaviajiivpesaavi| jejIvadesAte niyamaegidiyadesAyaahavA egidiyadesAyabeiMdiyassayadese evaMjahA dasamasae aggeyIdisA taheva navaraM desesu aniMdiyANaM aaillvirhio| je arUvI ajIvAte chavihA, addhAsamayo natthi, sesaMtaMceva savvaM nirvsesN| . logassa NaM bhaMte ! dAhiNille carimaMte kiM jIvA0?, evaM ceva, evaM paJcacchimillevi, uttarillevi, logassaNaM bhaMte! uvarille carimaMte kiMjIvA0?, pucchA, goyamA! nojIvAjIvadesAvi jAva ajiivpesaavi| .. jejIvadesAteniyamaegidiyadesAyaaniMdiyadesAyaahavAegidiyadesAyaaniMdiya0 beMdiyassayadese, ahavA egidiyadesAyaaniMdiyadesAyabediyANaya desA, evaM majjhillavirahio jAva paMciMda0,jejIvappaesAteniyamaM egidiyappaesAyaaniMdayappaesAyaahavAegidiyappaesA yaaniMdiyappaesAyabeMdiyassappadesAyaahavA egidiyapaesAyaaniMdiyappaesAyabeiMdiyANa yapaesA, evaMAdillavirahio jAva paMciMdiyANaM, ajIvA jahA dasamasaetamAetaheva niravasesaM . . logassa NaM bhaMte ! heDille carimaMte kiM jIvA0 pucchA?, goyamA ! no jIvA jIvadesAvi jAva ajIvappaesAvi, je jIvadesA te niyama egidiyadesA ahavA egidiyadesA ya beiMdiyassa dese ahavA egidiyadesA ya beMdiyANa ya desA evaM majjhillavirahio jAva aniMdiyANaM padesA AillavirahiyA savvesiMjahA puracchimille carimaMte taheva, ajIvAjaheva uvarille crimNtethev| imiseNaMbhaMte! rayaNappamAe puDhavIepuracchimille carimaMte kiM jIvA0? pucchA, goyamA no jIvAevaM jahevalogassataheva cattArivicarimaMtA jAva uttarille, uvarille tahevajahAdasamasae vimalA disA taheva niravasesaM, hehillai carimaMte taheva navaraM dese paMciMdiesu tiyabhaMgotti sesaM taM ceva, evaM jahA rayaNappabhAe cattAri caramaMtA bhaNiyA evaM sakkarappabhAevi uvari maheDillA jahA rayaNappabhAe heddillai| evaM jAva ahe sattamAe, evaM sohammassavi jAva accuyassa gevijavimANANaM evaM caiva, navaraM uvarimahehillaisu caramaMtesudesesupaMciMdiyANavimajjhillavirahiocevaevaMjahA geveJjavimANA tahA anuttaravimANAvi IsipabbhArAvi // vR. 'kiMmahAlaeNa'mityAdi, caramaMte'tticaramarUpo'ntazcaramAntaH, tatra cAsaGkhyAtapradezAvagAhitvAjjIvasyAsambhava ityata Aha-'nojIve'tti, jIvadezAdInAMtvekapradeze'pyavagAhaH saMbhavatItyuktaM jIvadesAvI'tyAdi ajIvAvi'tti pudgalaskandhAH 'ajIvadesAvittidharmAstikAyAdidezAH skandhadezAzca tatra saMbhavanti, evamajIvapradezA api| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 16, varga:-, uddezakaH-8 219 atha jIvAdidezAdiSu vizeSamAha - 'je jIve' tyAdi, ye jIvadezAste pRthivyAdyekendriyajIvAnAM dezAsteSAM lokAnte'vazyaM bhAvAditye vikalpaH, 'ahava' ttiprakArAntaradarzanArthaH, ekendriyANAM bahutvAdvahavastatra taddezA bhavanti, dvIndriyasya ca kAdAcitkatvAtkadAciddezaH syAdityeko dvikayogavikalpaH, yadyapi hi lokAnte dvIndriyo nAsti tathA'pi yo dvIndriya ekendriyeSUtpitsurmAraNAntikasamudghAtaM gatastamAzrityAyaM vikalpa iti / 'evaM jahe'tyAdi, yathA dazamazate AgneyIM dizamAzrityoktaM tatheha pUrvacaramAntamAzritya vAcyaM taccedam- 'ahavA egiMdiyadesA ya beiMdiyassa ya desA ahavA egiMdiyadesA ya beiMdiyANa ya desA ahavA egiMdiyadesA ya teiMdiyassa ya dese' ityAdi, yaH punariha vizeSastaddarzanAyAha- 'navaraM aniMdiyANa' mityAdi, anindriyasambandhini dezavizeSa bhaGgakatraye ' ahavA egiMdiyadesA ya aniMdiyassa dese' ityevaM rUpaH prathamabhaGgako dazamazate AgneyIprakaraNe'bhihito'pIha na vAcyo, yataH kevalisamudghAte kapATAdyavasthAyAM lokasya pUrvacaramAnte pradezavRddhihAnikRtalokadantakasadbhAvenAnindriyasya bahUnAM dezAnAM sambhavo na tvekasyeti, tathA''gneyyAM dazavidheSvarUpidravyeSu dharmmAdharmmAkAzAstikAyadravyANAM tasyAmabhAvAtsaptavidhA arUpiNa uktAH lokasya . pUrvacaramAnteSvaddhAsamayasyApyabhAvAt SaDvidhAste vAcyAH, addhAsamayasya tu tatrAbhAvaH samayakSet eva tadbhAvAt, ata evAha 'je arUvI ajIvA te chavvihA addhAsamayo natthi'tti, 'uvarille carimaMte'tti, anena siddhopalakSita uparitanacarimAnto vivakSitastatra caikendriyadezA anindriyadezAzca santItikRtvA''ha - 'je jIve'tyAdi, ihAyameko dvikasaMyogaH, trikasaMyogeSu ca dvau dvau kAryau, teSu hi madhyamabhaGga 'ahavA egiMdiyadesA ya aniMdiyadesA ya beiMdiyarasa ya desA' ityevaMrUpo nAsti, dvIndriyasya ca dezA ityasyAsambhavAd, yato dvIndriyasyoparitanacarimAnte mAraNAntika- samudghAtena gatasyApi deza eva tatra saMbhavati na punaH pradezavRddhihAnikRtalokadantakazAdanekapratarAtmakapUrvacaramAntavaddezAH uparitanacarimAntasyaikapratararUpatayA lokadantakAbhAvena dezAnekatvAhetutvAditi, ata evAha - ' evaM majjhillavirahio 'tti trikabhaGgaka iti prakramaH, uparitanacarimAntApekSayA jIvapradezaprarUpaNAyAmevaM 'Aillavirahio' tti yaduktaM tasyAyamarthaH - iha pUrvokte bhaGgakatraye pradezApekSayA 'ahavA egiMdiyapaesA ya aniMdiyappaesA ya beiMdiyassappaese' ityayaM prathamabhaGgako na vAcyo, dvIndriyasya ca pradeza ityasyAsambhavAt, tadasambhavazca lokavyApakAvasthAnindriyavarjajIvAnAM yatraikapradezastatrAsaGkhyAtAnAmeva teSAM bhAvAditi, 'ajIvA jahA dasamasa tamAe 'tti ajIvAnAzritya yathA dazamazate 'tamAe 'tti tamAbhidhAnAM dizamAzritya sUtramadhItaM tathehoparitanacaramAntamAzritya vAcyaM tacaivaM - je ajIvA te duvihA pannattA, taMjahArUvIajIvA ya arUviajIvA ya, je rUviajIvA te cauvvihA pannattA, taMjahA - khaMdhA 4, je arUviajIvA te chavvihA pannattA, taMjahA - no dhammatthikAe dhammatthikAyassa dese dhammatthikAyassappaesA' evamadharmmAkAzAstikAyayorapIti // 'logassa NaM bhaMte! hiTThille' ityAdi, iha pUrvacaramAntavadbhaGgAH kAryA, navaraM tadIyasya bhaGgakatrayasya madhyAt 'ahavA egiMdiyadesA ya beiMdiyassa ya desA' ityevaMrUpo madhyamabhaGgako'tra Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 bhagavatIaGgasUtraM (2) 16/-18/683 varjanIyaH, uparitanacarimAntaprakaraNoktayuktesta-syAsambhavAd, ataevAha-"evaMmajjhillavirahi o'tti, dezabhaGgakA darzitAH atha pradezabhaGgaka- darzanAyAha-'paesA AillavirahiyA savvesiM jahA puracchimille carimaMte'tti, pradezacintAyA-mAdyabhaGgakarahitAH pradezA vAcyA ityarthaH Adyazca bhaGgaka ekavacanAntapradezazabdopetaH sacapradezAnAmadhazcaramAnte'pi bahutvAnna saMbhavati saMbhavati ca 'ahavA egidiyapaesA ya beiMdiyassa paesA ahavA egidiyappaesA beiMdiyANa ya paesA'ityetaddvayaM, 'savvesitidvIndriyAdInAmanindriyA-ntAnAm 'ajIve'tyAdi vyaktameva / / caramAntAdhikArAdevadamAha- 'imIse Na'mityAdi / 'uvarille jahA dasamasae vimalA disA taheva niravasesaM'tidazamazate yathA vimalA diguktA tathaiva ratnaprabhoparitanacaramAnto vAcyo niravazeSaM yathA bhavatIti, sacaivam-'imIseNaMbhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe uvarille carimante kiM jIvA0 6?, goyamA! no jIvA' ekapradezapratarAtmakatvena tatra teSAmanavasthAnAt 'jIvadesAvi 5, je jIvadesA te niyamA egidiyadesA' sarvatra teSAM bhAvAt 'ahavA egidiyadesA ya beiMdiyassa yadese 1 ahavA egidiyadesAya beiMdiyassaya desA2 ahavA egidiyadesAyabeiMdiyANa yadesA 3, ratnaprabhAhidvIndriyANAmAzrayaH, tecaikendriyApekSa-yA'tistokAstatazcataduparitanacarimAnte teSAM kadAciddezaH syAddezA veti, evaM trIndriyAdiSva-pyanindriyAnteSu, tathA je jIvappaesA te niyamA egidiyapaesA ahavA egidiyapaesAvi beiMdiyassa paesA 1 ahavA egiMdiyapaesA beiMdiyANa ya paesA 2' evaM trIndriyAdiSvapyanIndriyAnteSu, tathA 'je ajIvAteduvihA pannattA, taMjahA-rUviajIvAyaarUviajIvA ya,je viajIvA tecaubvihA pannattA, taMjahA-khaMdhAjAva paramANupoggalA, jearUvIajIvAtesattavihA pannattA, taMjahA-no dhammatthikAe dhammatthikAssa dese dhammatthikAyassa paesA evamadhammatthikAyassi AgAsatthikAyassaviaddhAsamae'ttiaddhAsamayohimanuSyakSetrAntavarttini ratnaprabhoparitanacarimAnte'styeveti, 'heTThilecarimaMte' iti yathA'dhazcaramAnto lokasyoktaH evaM ratnaprabhApRthivyA * apyasAviti sacAntaroktaeva, vizeSastvayaM-lokAdhastanacaramAntedvIndriyAdInAM dezabhaGgakatrayaM madhyamarahitamuktaMiha turalaprabhA'dhastanacaramAnte paJcendriyANAM paripUrNameva tadvAcyaM, zeSANAMtu dvIndriyAdInAM madhyamarahitameva, yato ratnaprabhA'dhastanacaramAnte devapaJcendriyANAM gamAgamadvAreNa dezodezAzca saMbhavantyataH paJcendriyANAM tattatra paripUrNamevAsti, dvIndriyANAMturatnaprabhA'dhastanacarimAntemAraNAntikasamudghAtena gatAnAmeva tatra dezaeva saMbhavatina dezAH tasyaikapratararUpatvena dezAnekatvAhetutvAditi teSAM tattatra madhyamarahitameveti, ata evAha 'navaraM dese' ityAdi, 'cattAri caramAMta'tti pUrvapazcimadakSiNottararUpAH 'uvarimahechillA jahA rayaNappabhAe heDille tti zarkarAprabhAyA uparitanAdhastanacaramAntau ratnaprabhAyA uparitanAdhastanacaramAntavadvAcyau, dvIndriyAdiSu pUrvoktayuktemadhyamabhaGgarahitaM paJcendriyeSu tu paripUrNa dezabhaGgakatrayaM, pradezacintAyAM tu dvIndriyAdiSu sarveSvAdyabhaGgakarahitatvena zeSabhaGgakadvayaM, ajIvacintAyAM tu rUpiNAM catuSkamarUpiNAM tvaddhAsamayasya tatrAbhAvena SaTakaM vAcyamiti bhAvaH atha zarkarAprabhAtidezena zeSapRthivInAM saudharmAdidevalokAnAM graiveyakavimAnAnAM ca prastutavaktavyatAmAha-'evaM jAva ahesattamAe' ityAdi, praiveyakavimAneSu tu yo vizeSastaM Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 16, varga:-, uddezakaH - 8 darzayitumAha- 'navara' mityAdi, acyutAntadevalokeSu hi devapaJcendriyANAM gamAgamasadbhAvAt uparitanAdhastatacaramAntayoH paJcendriyeSu dezAnAzritya bhaGgakatrayaM saMbhavati, graiveyakeSu vimAneSu tu devapaJcendriyagamAgamAbhAvAd dvIndriyAdiSviva paJcendriyayeSvapi madhyamabhaGgakarahitaM zeSabhaGgakadvayaM tayorbhavatIti / 221 mU. (684) paramANupoggale NaM bhaMte! logassa puracchimillAo carimaMtAo paJcacchimillaM caritaM egasamaeNaM gacchati paccacchimillAo carimaMtAo puracchimillaM carimaMtaM egasamaeNaM gacchati dAhiNillAo carimaMtAo uttarillaM0 uttarillAo0 dAhiNillaM0 uvarillAo caramaMtAo heTThillaM carimaMtaM evaM jAva gacchati heTThillAo caMrimaMtAo uvarillaM carimaMtaM egasamaeNaM gacchati ? haMtA goyamA ! paramANupoggale NaM logassa puricchamillaM taM caiva jAva uvarillaM carimaMtaM gacchati / vR. caramAdhikArAdevedamaparamAha - 'paramANu' ityAdi, idaM ca gamanasAmarthyaM paramANostathAsvabhAvatvAditi mantavyamiti / anantaraM paramANoH kriyAvizeSa ukta iti kriyAdhikArAdidamAha mU. (685) purise NaM bhaMte! vAsaM vAsati no vAsatIti hatthaM vA pAyaM vA bAhuM vA uruM vA AuTTAvemANe vA pasAremANe vA katikirie ? goyamA ! jAvaM ca NaM se purise vAsaM vAsati vAsaM no vAsatIti hatthaM vA jAva UruM vA AuTTAveti vA pasAreti vA tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puDhe // vR. 'puriseNa'mityAdi, 'vAsaM vAsai' varSo - megho varSati no vA varSo varSatIti jJApanArthamiti zeSaH, acakSurAloke hi vRSTirAkAze hastAdiprasAraNAdeva gamyate itikRtvA hastAdikaM AkuNTayedavA prasArayedvA''dita eveti // AkuNTanAdiprastAvAdidamAha mU. (686) deve NaM bhaMte ! mahaDDie jAva mahesakkhe logaMte ThiccA pabhU alogasi hatthaM vA jAva UruM vA AuMTAvettae vA pasArettae vA ?, no tiNaTTe samaTThe, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai deve NaM mahaDDIe jAva logaMte ThiccA no pabhU alogaMsi hatthaM vA jAva pasArettae vA ? jIvANaM AhArovaciyA poggalA boMdiciyA poggalA kalevaraciyA poggalA poggalAmeva pappa jIvANa ya ajIvANa ya gatipariyAe Ahijjai, aloe NaM nevatthi jIvA nevatthi poggalA se teNaTThe jAva pasArettae vA / sevaM bhaMte ! 2 tti // vR. 'deveNa 'mityAdi, 'jIvANaM AhArovaciyA poggala' tti jIvAnAM jIvAnugatA ityarthaH AhAropacitA-AhArarUpatayopacitAH 'boMdiciyA poggala' tti avyaktAvayavazarIrUpatayA citAH 'kaDevaraciyA poggala'tti zarIrarUpatayA citAH, upalakSaNatvAccAsya ucchvAsacitAH pudgalA ityAdyapi draSTavyaM, anena cedamuktaM - jIvAnugAmisvabhAvAH pudgalA bhavanti / tatazca yatraiva kSetre jIvAstatraiva pudgalAnAM gati syAt, tathA 'puggalAmeva pappa' tti pudgalAneva 'prApya' Azritya jIvAnAM ca 'ajIvANa ya' pudgalAnAM ca gatiparyAyo - gatidharmmaH 'Ahijjai' tti AkhyAyate, idamuktaM bhavati-yatra kSetre pudgalAstatraiva jIvAnAM pudgalAnAM ca gatirbhavati, evaM cAloke naiva santi jIvA naiva ca santi pudgalA iti tatra jIvapudgalAnAM gatirnAsti, tadabhAvAJcAloke devo hastAdyAkuNTayituM prasArayituM vA na prabhuriti // zatakaM - 16 uddezakaH-8 samAptaH Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 bhagavatI aGgasUtraM 16/-/9/686 -: zatakaM - 16 uddezakaH-9: vR. aSTamoddezake devavaktavyatoktA, navame tu balerdevavizeSasya socyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (687) kahinnaM bhaMte ! balissa vairoyaNiMdassa vairoyaNaranno sabhA suhammA pannattA ? goyamA ! jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa uttareNaM tiriyamasaMkhejje jaheva camarassa jAva bAyAlIsaM joyaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM balissa vairoyaNiMdassa vai0 2 ruyagiMde nAmaM uppAyapavvae pannatte sattarasa ekkavIse joyaNasae evaM pamANaM jaheva tigicchikUDassa pAsAyavaDeMsagassavi taM caiva pamANaM sIhAsaNaM saparivAraM balissa pariyAreNaM aTTho taheva navaraM ruyagiMdappabhAI sesaM taM caiva jAva balicaMcAe rAyahANIe annesiM ca jAva ruyagiMdassa NaM uppAyapavvayassa uttareNaM chakkoDisae taheva jAva cattAlIsaM joyaNasahassAiM ogAhittA ettha NaM bassa vairoyaNiMdassa vairoyaNaranno balicaMcA nAmaM rAyahANI pannattA egaMjoyaNasayasahassaM pamANaM taheva jAva balipeDhassa uvavAo jAva AyarakkhA savvaM taheva niravasesaM navaraM sAtiregaM sAgarovamaM ThitI pannattA sesaM taM ceva jAva balI vairoyaNiMde balI 2 / sevaM bhaMte 2 jAva viharati // vR. 'kahiNa'mityAdi, 'jaheva camarassa'tti yathA camarasya dvitIyazatASTamoddezakAbhihitasya sudharmmasabhAsvarUpAbhidhAyakaM sUtraM tathA balerapi vAcyaM tacca tata evAvaseyam, 'evaM pamANaM jaheva tigicchikUDassa' tti yathA camarasatkasya dvitIyazatASTamoddezakAbhihitasyaiva tigicchikUTAbhidhAnasyotpAtaparvatasya pramANamabhihitaM tathA'syApi rucakendrasya vAcyaM etadapi tata evAvaseyaM / 'pAsAyavaDeMsagassavi taM ceva pamANaM'ti yatpramANaM camarasambandhinastigicchikUTAbhidhAnotpAtaparvato parivarttinaH prAsAdAvataMsakasya tadeva balisatkasyApi rucakendrAbhidhAnotpAtaparvatoparivartatinastasya tadapi dvitIyazatAdevAvaseyaM, 'siMhAsaNaM saparivAraM balissa parivAreNaM' ti prAsAdAvataMsakamadhyabhAge siMhAsanaM balisatkaM balisatkaparivArasiMhAsapanopetaM vAcyamityarthaH tadapi dvitIyazatASTamoddezaka vivaraNoktacamarasiMhAsananyAyena vAcyaM, kevalaM tatra camarasya sAmAnikAsanAnAM catuHSaSTi sahAnaNi AtmarakSAsanAnAM tutAnyeva caturguNAnyuktAni balestu sAmAnikAsanAnAM SaSTi sahasrANi AtmarakSAsanAnAM tu tAnyeva caturguNAnItyetAvAn vizeSaH / 'aTTho taheva navaraM rugiMdappabhAI' ti yathA tigicchikUTasya nAmAnvarthAbhidhAyakaM vAkyaM tathA'syApi vAcyaM, kevalaM tigicchikUTAnvarthapraznasyottare yasmAttigicchiprabhANyutpalAdIni tatra santi tena tigicchikUTa ityucyata ityuktaM iha tu rucakendrapramANi tAni santIti vAcyaM, rucakendrastu ratnavizeSa iti, tatpunararthataH sUtramevamadhyeyaM-'sekeNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai ruyagiMde 2 uppAyapavvae goyamA ! ruyagiMde NaM bahUNi uppalANi paumAI kumuyAI jAva ruyagiMdavaNNAI ruyagiMdalesAI ruyagiMdappabhAI se teNaTTeNaM ruyagiMde 2 uppAyapavvaetti 'taheva jAva' tti yathA camaracaJcAvyatikare sUtramuktami- hApi tathaiva vAcyaM taccedaM - 'paNapannaM koDIo pannAsaM ca sayasahassAiM pannAsaM ca sahassAiM vIivaittA imaM ca rayaNappabhaM puDhaviM' ti 'pamANaM taheva'tti yathA camara caJcAyAH, taccedam- 'egaMjoyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAiM solasa ya sahassAiM donniya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM ca ghanusayaM Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 16, varga:-, uddezaka:- 9 223 terasa ya aMgulAI addhaMgulayaM ca kiMcivisesAhiyaM parikkheveNaM pannattaM' 'jAva valipeDhassa' tti nagarIpramANAbhidhAnAnantaraM prAkAratadvAropakArikAlayanaprAsAdAvataMsakasudharmasabhAcaityabhavanopapAtasabhAhradAbhiSekasabhA'laGgArikasabhAvyavAyasabhAdInAM pramANaM svarUpaM ca tAvadvAcyaM yAvadvalipIThasya, tacca sthAnAntarAdavaseyaM, 'uvavAo tti upapAtasabhAyAM balerupapAtavaktavyatA vAcyA / sA caivaM- 'teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM balI vairoyaNiMde 2 ahaNovavannamettae samANe paMcavihAe pajjattIe pajjattibhAvaM gacchai' ityAdi, 'jAva Ayarakkha'tti iha yAvatkaraNAdabhiSeko'laGkAragrahaNaM pustakavAcanaM siddhAyatanapratimAdyarcanaM sudharmmasabhAgamanaM tatrasthasya ca tasya sAmAnikA agramahiSyaH parSado'nIkAdhipatayaH AtmarakSAzca pArzvato niSIdantIti vAcyaM * etadvaktavyatApratibaddhasamastasUtrAtidezAyAha - 'savvaM taheva niravasesaM 'ti, sarvathA sAmyaparihArArthamAha-'navara' mityAdi, ayamarthaH - camarasya sAgaropamaM sthitiH prajJaptetyuktaM balestu sAtirekaM sAgaropamaM sthiti prajJaptati vAcyamiti // zatakaM - 16 uddezaka:- 9 samAptaH -: zatakaM - 16 uddezakaH-10: vR. navamoddezake balervaktavyatoktA, balizcAvadhimAnityavadheH svarUpaM dazame ucyata ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (688) kativihe NaM bhaMte! ohI pannatte ?, goyamA ! duvihA ohI pa0, ohIpadaM niravasesaM bhANiyavvaM // sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! jAva viharati // vR. 'kaivihe Na' mityAdi, ''ohIpayaM 'ti prajJApanAyAyastriMzattamaM taccaivaM - 'taMjahA - bhavapaiyA khaovasamiyAya, doNhaM bhavapaJccaiyA, taMjahA- devANa ya neraiyANa ya, doNhaM khaovasamiyA, taMjA - mANussANaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa ya, ityAdIti // zatakaM-16 uddezakaH-10 samAptaH --: zatakaM - 16 uddezakAH-11-14 : dazame'vadhiruktaH, ekAdaze tvavadhimadvizeSa ucyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtrammU. (689) dIvakumArA maM bhaMte! savve samAhArA savve samussAsanissAsA ?, no tiNaTTe samaTTe, evaM jahA paDhamasae bitiyauddesae dIvakumArANaM vattavvayA taheva jAva samAuyA samussAsanissAsA / dIvakumArANaM bhaMte! kati lessAo pannattAo ?, goyamA ! cattAri lessAo pannattAo, taMjA - NhalessA jAva teulessaa| eesi NaM bhaMte ! dIvakumArANaM kaNhalessANaM jAva teulessANa ya kayare 2 hiMto jAva visesAhiyAvA ?, goyamA ! savvatthovA dIvakumArA teulessA kAulessA asaMkhejjaguNA nIlalessA visesAhiyA kaNhalessA visesAhiyA / eesi NaM bhaMte! dIvakumArANaM kaNhalesANaM jAva teUlessANa ya kayare 3 hiMto appaDi vA mahaDDiyA vA ?, goyamA kaNhalessAhiMto nIlalessA mahaDDiyA jAva savvamahaDDIyA teulessA sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! jAva viharati // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 gAthA bhagavatI aGgasUtraM (2) 16/-/11-14/690 mU. (690) udahikumArA NaM bhaMte! savve samAhArA0 evaM ceva, sevaM0 // mU. (691) evaM disAkumArAvi mU. (692) evaM dhaNiyakumArA'vi, sevaM bhaMte! jAva viharai // vR. 'dIve'tyAdi / evamanyadapyuddezakatrayaM pAThayitavyamiti // zatakaM-1 6 H uddezakAH 11-12-13-14 samAptAni // 1 // samyakazrutAcAravivarjito'pyahaM yadaprakopAtkRtavAn vicAraNAm / avighnametAM prati SoDazaM zataM, vAgdevatA sA bhavatAdvarapradA // zatakaM - 16 samAptaM muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatI aGgasUtre SoDazakazatasya abhayadevasUri viracitA TIkA samAptA / zatakaM-17 vR. vyAkhyAtaM SoDazaM zataM atha kramAyAtaM saptadazamArabhyate, tasya cAdAvevoddezakasaGgrahAya mU. (693) namo suyadevayAe bhagavaIe / mU. (694) kuMjara saMjaya selesi kiriya IsANa puDhavi daga vAu / egiMdiya nAga suvanna viju vAyu 'ggi sattarase // vR. 'kuMjare' tyAdi, tatra 'kuMjara'tti zreNikasUnoH kUNikarAjasya satka udAyinAmA hastirAjastaThapramukhArthAbhidhAyakatvAt kuara eva prathamoddezaka ucyate, evaM sarvatra 1 / 'saMjaya' tti saMyatAdyarthapratipAdako dvitIyaH 2 'selesi' tti zailezyAdivaktavyatArthastRtIyaH 3 'kiriya'tti kriyAdyarthAbhidhAyakazcaturthaH 4 / 'IsANa' ti IzAnendravaktavyatArtha paJcamaH 5 'puDhavi' tti pRthivyartha SaSThaH 6 saptamazca 7 'daga'tti apkAyArtho'STamo navamazca 9 / 'vAu' tti vAyukAyArtho dazama ekAdazazca 11 'egiMdiya'tti ekendriyasvarUpArtho dvAdazaH 12 'nAga'tti nAgakumAravaktavyatArthaHyodazaH 13 / 'suvanna'tti suvarNakumArArthAnugatazcaturdazaH 14 'vijju'tti vidyutkumArAbhidhAyakaH paJcadazaH 15 'vAu'tti vAyukumAravaktavyatArtha SoDaza 1 6 'aggi' tti agnikumAravaktavyatArtha saptadazaH 17 / 'sattarase' tti saptadazazate ete uddezakA bhavanti / -: zatakaM-17 uddezakaH-1 : mU. (695) rAyagihe jAva evaM vayAsI- udAyI NaM bhaMte ! hatthirAyA kaohiMto anaMtaraM uvvaTTittA udAyihatthirAyattAe uvavanno ?, goyamA ! asurakumArehiMto devehiMto anaMtaraM uvvaTTittA udAyihatthirAyattAe uvavanne / udAyI NaM bhaMte! hattharAyA kAlamAse kAlaM kiccA kahiM gacchihiti kahiM uvavajjihiti ? goyamA ! imIseNaM rayaNapabhAe puDhavIe ukkosasAgarovamadvitIyaMsi nirayAvAsaMsi neraiyattAe uvavajjihiti / se NaM bhaMte! taohiMto anaMtaraM uvvaTTittA kahiMga0 kahiu0 ?, goyamA ! mahAvidehe Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 zatakaM-17, varga:-, uddezakaH-1 vAse sijjhihitijAva aMtaM kaahiti| bhUyAnaMde NaM bhaMte ! hatthirAyA kaohiMto anaMtaraM uvvaTTittA bhUyAnaMde hatthirAyattAe evaM jaheva udAyI jAva aMtaM kaahiti|| vR. tatra prathamoddezakArthapratipAda- nArthamAha-'rAyagihe'ityAdi / 'bhUyAnaMde'tti bhUtAnandAbhidAnaH kUNikakarAjasya pradhAnahastI / anantaraM bhUtAnandasyodvartanAdikA kriyokteti kriyA'dhikArAdevedamAha- mU. (696) purise NaM bhaMte ! tAlamAruhai tA02 tAlAo tAlaphalaM pacAlemANe vA pavADemANe vA katikirie?, goyamA ! jAvaMca NaM se purise tAlamAruhai tAlamA02 tAlAo tAlaphalaM payAlei vA pavADei vA tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva paMcahi kiriyAhiM puDhe, jesiMpiNaMjIvANaM sarIrehiMto tale nivvattie talaphale nivvattiete'viNaM jIvA kAiyAejAva paMcahi kiriyAhiM putttthaa| . __ahe NaMbhaMte ! se tAlapphale appaNo garuyattAe jAva paJcovayamANe jAiMtattha pANAiMjAva jIviyAo vavaroveti tae NaM bhaMte ! se purise katikirie ?, goyamA ! jAvaM ca NaM se purise talapphale appaNo garuyattAe jAva jIviyAo vavaroveti tAvaM ca NaM se purise kAiyAe jAva cauhi kiriyAhiM pddh'e| ___ jesiMpiNaMjIvANaMsarIrehitotale nivvattieteviNaMjIvA kAiyAe jAva cauhi kiriyAhiM puTThA, jesiMpiNaM jIvANaM sarIrehito tAlapphale nivvattie teviNaM jIvA kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puTThA, jeviya se jIvA ahe vIsasAe paccovayamANassa uvaggahe vaTuMti te'viya NaM jIvA kAiyAe jAva paMcahi~ kiriyAhiM putttthaa|| purise NaM bhaMte ! rukkhassa mUlaM pacAlemANe vA pavADemANe vA kati kirie?, goyamA! jAvaM ca NaM se purise rukkhassa mUlaM pacAlemANe vA pavADemANe vA tAvaM caNaM se purise kAiyAe jAvapaMcahi kiriyAhiM puDhe, jesiMpiyaNaM jIvANaMsarIrehitomUle nivvattie jAvabIe nivvattie teviya NaM jIvA kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM putttthaa| ahe NaM bhaMte ! se mUle appaNo garuyattAe jAva jIviyAo vavarovei tao NaM bhaMte ! se purise katikirie ?, goyamA ! jAvaM ca NaM se mUle appaNo jAva vavarovei tAvaMca NaM se purise kAiyAe jAva cauhi kiriyAhiM puDhe, jesiMpiya NaM jIvANaM sarIrehiMto kaMde nivvattiejAva bIe nivvattie teviNaMjIvA kAiyAe jAva cauhiM putttthaa| jaisiMpiya NaM jIvANaM sarIrehiMto mUle nivvattie tevi NaM jIvA kAiyAe jAva paMcahiM kiriyAhiM puTThA, jeviyaNaM se jIvA ahe vIsasAe paccovayamANassa uvaggahe vaTuMti teviNaMjIvA kAiyAe jAva paMcahi kiriyAhiM putttthaa| puriseNaMbhaMte! rukkhassa kaMdaMpacAlei0, go0! tAvaMcaNaM se purisejAva paMcahi kiriyAhiM puDhe, jesiMpiNaM jIvANaM sarIrehiMto mUle nivvattie jAva bIe nivvattIe teviNaM jIvA jAva paMcahi kiriyAhiM putttthaa| 3] 15 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 bhagavatIaGgasUtraM (2) 17/-/1/696 ahe NaM bhaMte ! se kaMde appaNo jAva cauhi puDhe, jesipi NaM jIvANaM sarIrehiMto mUle nivvattie khaMdhe ni0 jAva cauhiM putttthaa| jesiMpiNaMjIvANaM sarIrehito kaMde nivvattie teviyaNaMjIvA jAva paMcahiM puTThA, jeviya se jIvA ahe vIsasAe paccovayamANassa jAva paMcahiM puTThA jahA khaMdho evaM jAva bIyaM / / vR. 'puriseNa'mityAdi, tAlaM titAlavRkSaM pacAlemANe vattipracalayan vA pavADemANe vatiadhaHprapAtayan vA 'paMcahiM kiriyAhiM puDhe'tti tAlaphalAnAMtAlaphalAzritajIvAnAMcapuruSaH prANAtipAtakriyAkArI, yazca prANAtipAtakriyAkArako'sAvAdyAnAmapItikRtvA paJcabhikriyAbhiH spRSTa ityuktaM 1, ye'pica tAlaphalanivartakajIvAste'pica paJcakriyAstadanyajIvAn saGghaTTanAdibhirapadrAvayantItikRtvA 2 / 'aheNa mityAdi,athapuruSakRtatAlaphalapracalanAderanantaraMtattAlaphalamAtmano gurukatayA yAvatkaraNAt sambhArikatayA gurukasammArikatayeti dRzyaM 'paccovayamANe'tti pratyavapatat yAMstatrAkAzAdau prANAdInjIvitA vyaparopayati 'tao NaM titebhyaH sakAzAt katikriyo'sau puruSaH ?, ucyate, catuSkriyo, vadhanimittabhAvasyAlpatvena tAsAM catasRNA- meva vivakSaNAt, tadalpatvaM ca yathA puruSasya tAlaphalapracalanAdau sAkSAdvadhanimittabhAvo'sti na tathA tAlaphalavyApAditajIveSvitikRtvA 3 / evaMtAlanirvarkajIvAapi4,phalanivartakAstupaJcakriyA eva, sAkSAtteSAMvadhanimittatvAt 5, ye cAdhonipatatastAphalasyopagrahe-upakAre vartante jIvAste'pi paJcakriyAH, vadhe teSAM nimittabhAvasya bahutaratvAt 6 / . eteSAMca sUtrANAM vizeSato vyAkhyAnaM paJcamazatoktakANDakSeptupuruSasUtrAdavaseyam, etAni ca phaladvAreNa SaT kriyAsthAnAnyuktAni, mUlAdiSvapi SaDeva bhAvanIyAni, 'evaMjAva bIya'ti anena kandasUtrANIva skandhatvakzAlapravAlapatrapuSpaphalabIjasUtrANyadhyeyAnIti sUcitam / - kriyAdhikArAdeva zarIrendriyayo geSu kriyAprarUpaNArthamidamAha mU. (697) kati NaM bhaMte ! sarIragA pannattA?, goyamA ! paMca sarIragA pannattA, tNjhaa-oraaliyjaavkmme| kati NaM bhaMte! iMdiyA paM0?, goyamA! paMca iMdiyA paM0 20-soiMdie jAva phaasiNdie| kativihe NaM bhaMte ! joe pa0?,tivihe joe pa0 taM0-maNajoe vayajoe kAyajoe jIve NaM bhaMte ! orAliyasarIraM nivvattemANe katikirie ?, goyamA ! siya tikirie siya caukirie siya paMcakirie, evaM puDhavikkAievi evaM jAva mnnusse| jIvA NaM bhaMte ! orAliyasarIraM nivvattemANA katikiriyA ?, goyamA! tikiriyAvi caukiriyAvi paMcakiriyAvi, evaM puDhavikAiyA evaM jAva mnnussaa| evaM veubbiyasarIreNavi do daMDagA navaraM jassa asthi veuvviyaM evaM jAva kammagasarIraM, evaM soiMdiyaM jAva phAsiMdiyaM, evaM maNajogaM vayajogaM kAyajogaM jassa jaM asthi taMbhANiyavvaM, ee egattapuhutteNaMchavvIsaM dNddgaa| vR. 'katiNaMbhaMte!' ityAdi, tatra 'jIveNaMbhaMte' ityAdau 'siya tikirie siya caukirie Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-17, varga:-, uddezakaH-1 227 siya paMcakirie'tti yadA audArikazarIraM paraparitApAdyabhAvena nirvarttayati tadA trikriyaH yadA tuparaparitApaMkurvastannivartayati tadA catuSkriyaH, yadAtuparamatipAtayaMstannivarttayatitadA paJcakriya iti| pRthaktvadaNDake syAcchabdaprayogonAsti, ekAda'pi srvviklpsdbhaavaaditi| 'chavvIsaM daMDaga'tti paJcazarIrANIndriyANica trayazcayogAH etecamIlitAstrayodaza, etecaikatvapRthaktvAbhyAM guNitAH SaDviMzatiriti / anantaraM kriyA uktAstAzca jIvadhA iti jIvadharmAdhikArAjjIvadharmarUpAn bhAvAnabhidhAtumAha mU. (698) kativihe NaMbhaMte ! bhAve pannatte?, goyamA! chavvihe bhAve pa0, taM0-udaie uvasamie jAva snnivaaie| se kiMtaM udaie?, udaie bhAve duvihe pannatte, taMjahA-udaie udayanippanne ya, evaMeeNaM abhilAveNaM jahA anuogadAre channAmaM taheva niravasesaMbhANiyavvaM jAva se taM sannivAie bhAve / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| vR. 'kativiheNaMbhaMte! bhAve'ityAdi, audayikAdInAMca svarUpaMprAga vyAkhyAtameva, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA anuogadAre'ityAdi, anena cedaM sUcitaM'se kiM taM udaie?, 2 aTTha kammapagaDINaM udaeNaM, se taM udie'ityaadiiti|| zatakaM-17 uddezakaH-1 samAptaH -:zatakaM-17 uddezakaH-2:vR. prathamoddezakAnte bhAvA uktAstadvantazca saMyatAdayo bhavantIti dvitIye te ucyanta ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (699) se nUnaM bhaMte ! saMyataviratapaDihayapaccakkhAyapAkamme dhamme Thie assaMjayaavirayaapaDihayapaccakkhAyapAvakammeadhamme Thite saMjayAsaMjaedhammAdhamme Thite?, haMtAgoyamA saMjayavirayajAvadhamAdhamme tthie| eesiNaM bhaMte ! dhammaMsi vA ahammaMsi vA dhammAdhammaMsi vA cakkiyA kei Asaittae vA jAva tuyaTTittae vA?, goyamA! no tiNaDhe smddhe| sekeNaM khAi aTeNaM bhaMte! evaM vuccai jAvadhammAdhamme Thite ?, goyamA! saMjayavirayajAva pAvakamme dhamme Thite dhammaM ceva uvasaMpajjittANaM viharati, asaMyatajAva pAvakamme adhamme Thie adhammaM ceva uvasaMpajjittANaM viharai, saMjayAsaMjae dhammAdhamme Thite dhammAdhamma uvasaMpajjittANaM viharati, se teNaTeNaM jAva tthie| jIvANaM bhaMte! kiM dhamme ThiyA adhamme ThiyA dhammAdhamme ThiyA?, goyamA ! jIvA dhammevi ThitA adhammevi ThitA dhammAdhammevi ThitA, nerai0 pu0?, goyamA! neraiyA no dhamme ThitA adhamme ThitA no dhammAdhamme ThitA / evaM jAva cauridiyANaM, paMciMdiyatirikkhajo0 pucchA, goyamA! paMciMdiyatirikkha joNi0 nodhamme ThiyA adhamme ThiyA dhammAdhammevi ThiyA, maNussA jahA jIvA, vANamaMtarajoi0 vemANi0 jahA ner0|| - vR. 'se nUnaM bhaMte !'ityAdi, 'dhamme'tti saMyame 'cakkiyA kei Asaittae vatti dharmAdau Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 bhagavatIaGgasUtraM (2) 17/-/2/699 zaknuyAt kazcidAsayituM ?, nAyamarthaH samartho, dhamadiramUrttatvAt mUrte eva cAsanAdikaraNasya shkytvaaditi| atha dharmasthitatvAdikaM daNDake nirUpayannAha-'jIvA NamityAdi vyaktaM, saMyatAdayaH prAgupadarzitAste ca paNDitAdayo vyapadizyante, atra cArthe'nyayUthikamatamupadarzayannAha mU. (700) annautthiyANaMbhaMte! evamAikkhaMtijAva parUveti-evaM khalu samaNA paMDiyA samaNovAsayA bAlapaMDiyA jassaNaMegapANAevidaMDe anikkhitteseNaM egaMtabAletti vttvvNsiyaa| ' se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA ! jaNNaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva vattavvaM siyA, je te evamAhaMsu micchaMte evamA0, ahaM puNa goyamA! evamAikkhAmi jAva parUvemi evaM khalu samaNA paMDiyA samaNovAsagA bAlapaMDiyA jassa NaM egapANAevi daMDe nikkhitte se NaM no egaMtabAleti vattavvaM siyaa| __ jIvA NaM bhaMte ! kiM bAlA paMDiyA bAlapaMDiyA?, goyamA ! jIvA bAlAvi paMDiyAvi bAlapaMDiyAvi, neraiyANaM pucchA, goyamA ! neraiyA bAlAno paMDiyA no bAlapaMDiyA, ___ evaMjAva cauridiyANa / paMciMdiyatirikkha0 pucchA, goyamA! paMciMdiyatirikkhajoNiyA bAlA no paMDiyA bAlapaMDi-yAvi, maNussAjahAjIvA, vANamaMtarajoisiyavemANiyAjahAneraiyA vR. 'anna'ityAdi, 'samaNA paMDiyA samaNovAsayA bAlapaMDiya'tti etat kila pakSadvayaM jinAbhimatamevAnuvAdaparatayokatvA dvitIyapakSaM dUSayantaste idaM prajJApayanti 'jassa NaM egapANAevi daMDe' ityAdi, 'jassa'tta yena dehinA 'ekaprANinyapi' ekatrApi jIvesAparAdhAdau pRthvIkAyikAdau vA, kiMpunarbahuSu?, daNDo-vadhaH 'anikkhitta'tti anikSiptaH' anujJito'pratyAkhyAtobhavati sa ekAntabAla itivaktavyaH syAt, evaMca zramopAsakA ekAntabAlA evana bAlapaNDitAH, ekAntabAlavyapadezanibandhanasyAsarvaprANidaNDatyAgasya bhAvAditi paramataM, svamataM tvekaprANinyapi yena daNDaparihAraH kRto'sau naikAntena vAlaH, kiM tarhi ?, bAlapaNDito, viratyaMzasadbhAvena mizratvAttasya, etadevAha-'jassa Na'mityAdi // etadeva bAlatvAdi jIvAdiSu nirUpannAha-'jIvA Na'mityAdi, prAguktAnAM saMyatAdInAmihoktAnAM ca paNDitAdInAM yadyapi zabdata eva bhedo nArthatastathA'pi saMyatatvAdivyapadezaH kriyAvyapekSaH paNDitvAdivyapadezastu bodhavizeSApekSa iti // anyayUthikaprakramAdevedamAha mU. (701) annautthiyA NaM bhaMte! evamAikkhaMti jAva parUveti-evaM khalu pANAtivAe musAvAe jAva micchAdasaNasalle vaTTamANassa anne jIve anne jIvAyA pANAivAyaveramaNe jAva pariggahaveramaNe kohavivege jAva micchadaMsaNasallavivege vaTTamANassa anne jIve anne jiivaayaa| uppattiyAejAva pariNAmiyAevaTTamANassa anno jIve anne jIvAyA, uppattiyAe ugge IhAavAe dhAraNAe vaTTamANassa jAvajIvAyA, uTThANe jAva parakkame vaTTamANassa jaavjiivaayaa| neraiyattetirikkhamaNussadevatte vaTTamANassa jAvajIvAyA, nANAvaraNije jAva aMtarAie vaTTamANassa jAva jiivaayaa| evaMkaNhalessAejAvasukkalessAe sammadiTTIe 3 evaMcakhudaMsaNe 4 AbhinibohiyanANe 5 matiannANe 3 AhArasannAe 4 / evaM orAliyasarIre 5 evaM maNajoe 3 sAgArovaoge Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 zatakaM-17, vargaH-, uddezakaH-2 anAgArovaoge vaTTamANassa anne jIve anne jiivaayaa| se kahameyaM bhaMte ! evaM goyamA ! jaNNaM te annautthiyA evamAikkhaMti jAva micchaM te evamAhaMsu, ahaM puNa goyamA ! evamAikkhAmi jAva parUvemi-evaM khalu pANAtivAe jAva micchAdasaNasalle vaTTamANassa sacceva jIve sacceva jIvAyA jAva anAgArovaoge vaTTamANassa sacceva jIve sacceva jiivaayaa|| .. vR. 'annautthiyA Na'mityAdi, prANAtipAtAdiSu vartamAnasya dehinaH 'anne jIve'tti jIvati-prANAndhArayatItijIvaH- zarIraMprakRtirityarthaHsa cAnyo-vyatiriktaHanyojIvasyadehasya sambandhI adhiSThAtRtvAdAtmA-jIvAtmA puruSa ityarthaH, anyatvaM ca tayoH pudgalApudgalasvabhAvatvAt, tatazcazarIrasyaprANAtipAtAdiSuvarttamAnasya dRzyatvAccharIramevatatkartRnapunarAtmetyeke ___anyetvAhuH-jIvItItijIvo-nArakAdiparyAyaH jIvAtmA tu sarvabhedAnugAmijIvadravyaM, dravyaparyAyayozcAnyatvaM tathAvidhapratibhAsabhedanibandhanatvAtghaTapaTAdivat, tathAhi-dravyamanugatAkArAMbuddhiM janayati paryAyAstvananugatAkArAmiti, anye tvAhuH-anyo jIvo'nyazcajIvAtmAjIvasyaiva svarUpamiti, prANAtipAtAdivicitrakriyAbhidhAnaM ceha sarvAvasthAsu jIvajIvAtmanorbhedakhyApanArthamiti prmtN| svamataM tu 'sacceva jIve sacceva jIvAya'tti sa eva jIvaH-zarIraM sa eva jIvAtmA jIva ityarthaHkathaJciditi gamyaM, na hyanayoratyantaM bhedaH, atyantabhede dehenaspRSTasyAsaMvedanaprasaGgo dehakRtasya cakarmaNojanmAntare vedanAbhAvaprasaGgaH, anyakRtasyAnsaMvedanecAkRtAbhyAgamaprasaGgaH,atyantamabhede ca paralokAbhAva iti, dravyaparyAyavyAkhyAne'pi na dravyaparyAyayoratyantaM bhedstthaa'nuplbdhH| ___ yazca pratibhAsabhedo nAsAvAtyantikatardodakRtaH kintu padArthAnAmeva tulyAtulyarUpakRta iti, jIvAtmA-jIvasvarUpaM, iha tuvyAkhyAne svarUpavatonasvarUpamatyantaMbhinnaM, bhede hi nisvarUpatA tasya prApnoti, na ca zabdabhede vastuno bhedo'sti, zilAputrakasya vapurityAdAviveti / pUrvaM jIvadravyasya tatparyAyasya vA bheda uktaH, atha jIvadravyavizeSasya paryAyAntarApattivaktavyatAmabhidhAtumidamAha-'deve Na'mityAdi, 'puvvAmevarUvI bhavatti'tipUrva-vivakSitakAlAt zarIrAdipudgalasambandhAt mUrto bhUtvA mUrtaH sannityarthaH prabhuH 'arUviM'ti arUpiNaM-rUpAtItamamUrttamAtmAnamiti gamyate, 'goyamA ityAdinA svakIyasya vacanasyAvyabhicAritvopadarzanAya sadbodhapUrvakatAM darzayannuttaramAha mU. (702) deve NaM bhaMte ! mahaDDIe jAva mahesa0 puvAmeva rUvI bhavittA pabhU arUviM viuvvittANaM ciTTittae?, no tiNaDhe samaDhe / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai deve NaM jAva no pabhU arUviM viuvvittANaM ciTThittae ?, goyamA! ahameyaM jANAmi ahameyaM pAsAmi ahameyaM bujjhAmi ahameyaM abhismntraagcchaami| ___ mae eyaM nAyaM mae eyaM diTuM mae evaM buddhaM mae eyaM abhisamannAgayaM jaNNaM tahAgayassa jIvassa sarUvissa sakammassa sarAmassa savedaNassasamohassa salesassa sasarIrassa tAo sarIrAo avippamukkassa evaM pannAyati, taMjahA-kAlatte vA jAva sukillatte vA subbhaMgaMdhatte vA dubbhigaMdhatte vA tite vA jAva mahura0 kakkhaDatte jAva lukkhatte, se teNaTeNaM goyamA ! jAva cittttitte| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 17/-/2/702 saccevaNaM bhaMte! se jIve puvvAmeva arUvI bhavittA pabhU rUviM viuvvittANaM ciTThittae ?, no tiNaTTe0 jAva ci0, go0 ! ahameyaM jANAmi jAva jannaM tahAgayassa jIvassa aruvassa akamma0 arAga0 avedassa amohassa alesarasa asarIrassa tAo sarIrAo vippamukkissa no evaM pannAyati, taM0- kAlatte vA jA lukkhatte vA / se teNaTTeNaM jAva ciTThittae vA / / sevaM bhaMte ! 2 tti // vR. 'ahameyaM jANAmi' tti aham 'etat' vakSyamANamadhikRtapraznanirNayabhUtaM vastu jAnAmi vizeSaparicchedenetyarthaH 'pAsAmi' tti sAmAnyaparicchedato darzanenetyarthaH 'bujjhAmi 'tti buddhaye zraddadhe, bodheH samyagdarzanaparyAyatvAt, kimuktaM bhavati ? - 'abhisamAgacchAmi' tti abhividhinA sAGgatyena cAvagacchAmi sarvai paricchittiprakAraiH paricchinadma, anenAtmano vartamAnakAle'rthaparicchedakatvamuktamathAtItakAle ebhireva dhAtubhistaddarzayannAha 'mae' ityAdi, kiM tadabhisamanvAgatam ? ityAha- 'janna' mityAdi, 'tahAgayassa' tti tathAgatasya taM devatvAdikaM prakAramApannasya 'sarUvissa' tti varNagandhAdiguNavataH, atha svarUpeNAmUrtasya sato jIvasya kathametat ? ityAha- 'sakammassa' tti karmmapudgalasambandhAditi bhAvaH, etadevakathamityata Aha-'sarAgassa'tti rAgasambandhAt karmabandha ita bhAvaH, rAgazceha mAyAlobhalakSaNo grAhyaH, tathA 'saveyassa'tti yAdivedayuktasya, tathA 'samohassa' tti iha mohaH - kalatrAdiSu sneho mithyAtvaM cAritramoho vA 'salesassa sasarIrassa' tti vyaktaM 'tAo sarIrAo avippamukkassa'tti yena zarIreNa sazarIrastasmAccharIrAdavipramuktasya ' evaM 'ti vakSyamANaM prajJAyate sAmAnyajanenApi tadyathA - kAlatvaM vetyAdi, yatastasya kAlatvAdi prajJAyate'to nAsau tathAgato. jIvo rUpI sannarUpamAtmAnaM vikurvya prabhuH sthAtumiti / etadeva viparyayeNa darzayannAha - 'sacceva NaM bhaMte!' ityAdi, 'sacceva NaM bhaMte! se jIve 'ttiyo devAdirabhUta sa evAsau bhadanta ! jIvaH 'pUrvameva' vivakSitakAlAt 'arUvi'tti avarNAdi 'rUviM' ti varNAdimatvaM 'no evaM pannAyati'tti naivaM kevalinA'pi prajJAyate'satvAt, asatvaM ca muktasya karmmabandhahetvabhAvena karmmAbhAvAt, tadabhAve ca zarIrAbhAvAdvarNAdyabhAva iti nArUpIbhUtvA rUpIbhavatIti // 230 zatakaM - 17 uddezakaH-2 samAptaH -: zatakaM - 17 uddezakaH-3 : vR. dvitIyoddezakAnte rUpitAbhavanalakSaNo jIvasya dharmo nirUpitaH, tRtIye tvejanAdilakSaNo'sau nirUpyata ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram - mU. (703) selesiM paDivannae NaM bhaMte! anagAre sayA samiyaM eyati veyati jAva taM taM bhAvaM pariNamati ?, no tiNaTTe samaTTe, nannatthegeNaM parappayogeNaM // kativihANaM bhaMte! eyaNA pannattA ?, goyamA ! paMcavihA eyaNA pannattA, taMjahA - davveyaNA khetyaNA kAleyaNA bhaveyaNA bhAveyaNA, davveyaNA NaM bhaMte! kativihA pa0 ?, goyamA ! cauvvihA pa0, taMjahA - neraiyadavveyaNA tirikkha0 maNussa0 devadavveyaNA / sekeNa0 evaM buccai - neraiyadavveyaNA 2 ?, goyamA ! jannaM neraiyA neraiyadavve vaTTisu vA vaTTaMti vA vaTTissaMti vA te NaM tattha neratiyA neratiyadavve vaTTamANA neraiyadavveyaNaM eiMsu vA eyaMti Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -17, vargaH-, uddezakaH - 3 vA eissaMti vA, se teNaTTeNaM jAva davveyaNA / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai tirikkhajoNiyadavveyaNA evaM ceva, navaraM tirikkhajoNiyadavve0 bhANiyavvaM, sesaM taM ceva, evaM jAva devadavveyaNA / khetteyaNANaM bhaMte! kativihA pannattA ?, goyamA ! cauvvihA pa0, taM0 - neraiyakhetyaNA jAva devakhetyaNA, sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai neraiyakhetteyaNA Ne0 2 ?, goyamA ! cauvvihA pa0 taM0 - neraiyakhetteyaNA jAva devakhetteyaNA, se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai neraiyakhetteyaNA Ne0 2?, evaM ceva navaraM neraiyakhetteyaNa bhANiyavvA, evaM jAva devakhetteyaNA, evaM kAleyaNAvi, evaM bhaveyaNAvi, bhAveyaNAvi jAva devabhAveyaNA // 231 vR. 'selesi 'mityAdi, 'nannatthegeNaM parappaogeNaM' ti na iti 'no iNaTThe samaTThe' tti yo'yaM niSedhaH so'nyatraikasmAt paraprayogAd, ejanAdikAraNeSu madhye paraprayogeNaivaikena zailezyAmejanAdi bhavati na kAraNAntareNeti bhAvaH // . ejanAdhikArAdevedamAha-'kaI'tyAdi, 'davveyaNa' ttidravyANAM - nArakAdijIvasaMpRktapudgala dravyANAM nArakAdijIvadravyANAM vA ejanA - calanA dravyaijanA 'khetteyaNa' tti kSetre - nArakAdikSetre varttamAnAnAmejanA kSetraijanA 'kAleyaNa' tti kAle-nArakAdikAle varttamAnAnAmejanA kAlaijanA 'bhaveyaNa'tti bhave - nArakAdibhave varttamAnAnAmejanA bhavaijanA 'bhAveyaNa' tti bhAveaudayikAdirUpe varttamAnAnAM nArakAdInAM tadgatapudgaladravyANAM vaijanA bhAvaijanA, 'neraiyadavve 'nairayilakSaNaM yajjIvadravyaM dravyaparyAyayoH kathaJcidabhedAnnArakatvamevetyartha tatra 'vaTTisu 'tti vRttavantaH / 'neraiyadavveyaNa' tti nairayikajIvasaMpRkta pudgaladravyAmAM nairayikajIvadravyANAM vaijanA nairayikadravyaijanA tAm 'eiMsu 'tti jJAtavanto'nubhUtavanto vetyarthaH // ejanAyA eva vizeSamadhikRtyAha mU. (704) kativihA NaM bhaMte ! calaNA pannattA ?, goyamA ! tivihA calaNA pa0, taM0 - sarIracalaNA iMdiyacalaNA jogacalaNA / sarIracalaNANaM bhaMte! kativihA pa0 ?, goyamA ! paMcavihA pa0, taM0 - orAliyasarIracalaNA jAva kammagasarIracalaNA / iMdiyacalaNA NaMbhaMte! kativihA pa0 ?, goyamA ! paMcavihA paNNattA, taMjahA- soidiyacalaNA jAva phAsiMdiyacalaNA / jogacalaNA NaM bhaMte ! kativihA pa0 ? go0 ! tivihA pa0, taM0- maNajogacalaNA vaijogacalaNA kAyajogacalaNA / se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai orAliyasarIracalaNA o0 2 ?, goyamA ! je NaM jIvA orAliyasarIre vaTTamANA orAliyasarIrapayogAIM davvAIM orAliyasarIrattAe pariNAmemANA orAliyasarIracalaNaM caliMsu vA calaMti vA calissaMti vA se teNaTTeNaM jAva orAliyasarIrapariNAmemANA orAliyasarIracalaNaM caliMsu vA calaMti vA calissaMti vA se teNaTTeNaM jAva orAliyasarIracalaNA0 o0 2 / sekeNaNaM bhaMte! evaM vu0 veuvviyasarIracalaNA veu0, evaM ceva navaraM veuvviyasarIre Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 bhagavatIaGgasUtraM (2) 17/-/3/704 vaTTamANA evaM jAva kmmgsriirclnnaa| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM00 soiMdiyacalaNAra?, goyamA! janajIvA soiMdie vaTTamANA soiMdiyapAogAiM davvAiM soiMdiyattAe pariNAmemANA soiMdiyacalaNaM caliMsu vA calaMti vA calissaMti vA se teNaTeNaM jAva sotiMdiyacalamA so0 2 evaM jAva phaasiNdiyclnnaa| se keNaTeNaM evaM vuccai maNojogacalaNAra?, goyamA ! jaNNaM jIvA maNajoe vaTTamANA maNajogappAogAiM davvAiM maNajogattAe pariNAmemANA maNajogacalaNaM caliMsu vA caliMti vA calissaMti vA se teNaTeNaM jAva maNajogacalaNA maNa0 2, evaM vaijogacalaNAvi, evaM kAyajogacalaNAvi // vR. 'kaI tyAdi, 'calaNa'ttiejanA evasphuTatarasvabhAvA sarIracalaNa'tti zarIrasya-audArikAdezvalanA-tatyAyogyapudgalAnAM tadrUpatayA pariNamane vyApAraH zarIracalanA, evamindriyayogacalane api, 'orAliyasarIracalaNaM caliMsu'tti audArikazarIracalanAM kRtavantaH anantaraM calanAdharmo bhedata uktaH, atha saMvegAdidharmAn phalato'bhidhitsuridamAha mU. (705) aha bhaMte ! saMvege nivvee gurusAhammiyasussUsaNayA AloyaNayA niMdaNayA garahaNayAkhamAvaNayA suyasahAyatA viusamaNayA bhAve appaDibaddhayA viNivaTTaNayA vivittasayaNAsaNasevaNayA soiMdiyasaMvare jAva phaasiNdiysNvre| jogapaJcakkhANe sarIrapaJcakkhANe kasAyapaccakkhANe saMbhogapaJcakkhANe uvahipaJcakkhANe bhattapaccakkhANekhamAvirAgayA bhAvasacce jogasacce karaNasacce maNasamannAharaNayA vayasamannAharaNayA kAyasamannAharaNayA kohavivege jAvamicchAdasaNasalla vivege nANasaMpannayA daMsaNasaM0 carittasaM0 vedaNaahiyAsaNayA mAraNaMtiyaahiyAsaNayA eeNaM bhante ! payA kiMpajjavasaNaphalA pannattA? samaNAuso! goyamA! saMvegenivvegejAvamAraNaMtiyaahiyAsa0 eeNaM siddhipajjavasANaphalA paM0 samaNAuso! // sevaM bhaMte ! 2 jAva viharati / vR. 'ahe'tyAdi, athetiparipraznArthaH saMvee'ttisaMvejanaMsaMvego-mokSAbhilASaH 'nivvee'tti nirvedaH-saMsAraviraktatA 'gurusAhammiyasussUsaNaya'tti gurUNAM-dIkSAghAcAryANAMsAdharmikANAM ca-sAmAnyasAdhUnAMyAzuzrUSaNatA-sevA sA tathA 'AloyaNa'ttiA-abhividhinA sakaladoSANAM locanA-gurupurataH prakAzanAAlocanA saivAlocanatA 'niMdaNaya'tti nindanaM-AtmanaivAtmadoSaparikutsanaM 'garahaNaya'tti grhnnN-prsmkssmaatmdossodbhaavnN| _ 'khamAvaNaya'tti parasyAsantoSavataHkSamotpAdanaM viusamaNaya'ttivyavazamanatA-parasmin krodhAnnivarttayati sati krodhojjhanaM, etacca dRzyate, 'suyasa hAyaya'tti zrutameva sahAyo yasyAsau shrutshaaystdbhaavstthaa|| 'bhAve appaDibaddhaya'tti bhAve-hAsAdAvapratibaddhatA-anubandhavarjanaM 'viNivaTTaNaya'tti vinivartanaM-viraNasaMyamasthAnebhyaH 'vivittasayaNAsaNasevaNaya'ttiviviktAni-strayAdyasaMsaktAni yAni zayanAsanAni upalakSaNatvAdupAzrayazcateSAMyA sevanA sA tathA zrotrendriyasaMvarAdayaH pratItAH 'jopaccakkhANe'tti kRtakAritAnumatilakSaNAnAM manaHprabhRtivyApArANAM prANAtipAtAdiSu pratyAkhyAnaM-nirodhapratijJAnaM yogapratyAkhyAnaM / Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 233 zatakaM-17, vargaH-, uddezakaH-3 ___'sarIrapaJcakkhANe'ttizarIrasya pratyAkhyAnaM-abhiSvaGgaprativarjanaparijJAnaMzarIrapratyAkhyAnaM 'kasAyapaccakkhANe ttikridhAdipratyAkhyAnaM-tAnna karomItipratijJAnaM saMbhogapacacakkhANe'tti samiti-saMkareNa svaparalAbhamIlanAtmakena bhogaH sambhogaH-ekamaNDalIbhoktaktvamityeko'rthaH tasya yatpratyAkhyAnaM-jinakalpAdipratipatyAparihArastattathA, 'uvahipaccakkhANe'ttiupadheradhikasya niyamaH bhaktapratyAkhyAnaM vyktN| . 'khama'tti kSAnti "virAgaya'tti vItarAgatA-rAgadveSApagamarUpA 'bhAvasacce'tti bhAvasatyaM-zuddhAntarAtmatArUpaM paramArthikAvitathatvamityarthaH 'jogasacce'tti yogA:-manovAkAyAsteSAM satyaM-avitathatvaM yogasatyaM svAvasthAnurUpeNa AGiti-maryAdayA AgamAbhihitabhAvAbhivyAptayA vA haraNaM-sakSepaNaM manaH-samanvAharaNaM tadeva mnHsmnvaahrnntaa| . ___evamitare api, 'kohavivege'tti krodhavivekaH-kopatyAgaH tasya durantatAdiparibhAvanenodayanirodhaH 'veyaNaahiyANaya'tti kSudhAdipIDAsahanaM 'mAraNaMtiyaahiyAsaNaya'ttikalyANamitrabuddhayA mAraNAntikopasargasahanamiti / zatakaM-17 uddezakaH-3 samAptaH -:zatakaM-17 uddezakaH-4:vR. tRtIyoddezake ejanAdikA kriyoktA, caturthe'pi kriyaivocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (706) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nagare jAva evaM vayAsI-asthi NaM bhaMte ! jIvANaM . pANAivAeNaM kiriyA kajai ?, haMtA asthi| - sA bhaMte ! kiM puTThA kajjai apuTThA kajjai ?, goyamA! puTThA kajjai no apuTThA kaJjai, evaM jahA paDhamasae chaTuddesae jAva no anAnuputvikaDAti vattavvaM siyA, evaM jAva vemANiyANaM, navaraM jIvANaM egidiyANa ya nivvAghAeNaM chaddisiM vAghAyaM paDucca siya tidisiM siya caudisiM siya paMcadisiM sesANaM niymNchdisiN| asthi NaM bhaMte ! jIvANaM musAvAeNaM kiriyA kajjai?, haMtA asthi, sA bhaMte ! kiM puTThA kajaijahA pANAivAeNaM daMDao evaM musAvAeNavi, evaM adinnAdANeNavi mehuNeNavipariggaheNavi, evaM ee paMca daMDagA 5 / jaMsamayannaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjai sA bhaMte ! kiM puTThA kajjai apuTThA kajjai, evaM taheva jAva vattavvaM siyA jAva vemANiyANaM, evaM jAva pariggaheNaM, evaM etevi paMca daMDagA 10 / jaMdeseNaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajjati evaM ceva jAva pariggaheNaM, evaM eveti paMcadaMDagA 15 / jaMpaesannaM bhaMte ! jIvANaM pANAivAeNaM kiriyA kajaisA bhaMte ! kiM puTThA kajjati evaM taheva daNDao evaM jAva pariggaheNaM 20, evaM ee vIsaM dNddgaa| vR. 'teNa'mityAdi, 'evaM jahA paDhamasae chaTuddesae'tti anenedaM sUcitaM-'sA bhaMte ! kiM ogADhA kajjai anogADhA kajjai ?, goyamA ! ogADhA kaJjai no anogADhA kajai' ityAdi, vyAkhyA cAsya puurvvt| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 17/-/4/706 'jaMsamayaM'ti yasmin samaye prANAtipAtena kriyA-karmma kriyate iha sthAne tasminniti vAkyazeSo dRzyaH / 'jaMdesaM 'ti yasmin deze - kSetravibhAge prANAtipAtena kriyA kriyate tasminniti vAkyazeSo'trApi dRzyaH / 'jaMpaesaM 'ti tasmin pradeze laghutame kSetravibhAge // kriyA prAguktA sA ca karmma karma ca duHkhahetutvAhukhamiti tannirUpaNAyAha / mU. (707) jIvANaM bhaMte! kiM attakaDe dukkhe parakaDe dukkhe tadubhayakaDe dukkhe ?, goyamA attakaDe dukkhe no parakaDe dukkhe no tadubhayakaDe dukkhe, evaM jAva vemANiyANaM / jIvANaM bhaMte! kiM attakaDaM dukkhaM vedeti parakaDaM dukkhaM vedeti tadubhayakaDaM dukkhaM vedeti goyamA ! attakaDaM dukkhaM vedeti no parakaDaM dukkhaM vedeti no tadubhayakaDaM dukkhaM vedeti, evaM jAva vemANiyANaM / . 234 jIvANaM bhaMte! kiM attakaDA veyaNA parakaDA veyaNA tadubhayakaDAveyaNA pucchA, goyamA ! attakaDA veyaNA no parakaDA veyaNA no tadubhayakaDAveyaNA evaM jAva vemANiyANaM, jIvA NaM bhaMte kiM attakaDaM vedaNaM vedeti paraka0 ve0 ve0 tadubhayaka0 ve ve0 ?, goyamA ! jIvA attakaDaM veya0 ve0 no paraka0 no tadubhaya0 evaM jAva vemANiyANaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti / / vR. 'jIvANa' mityAdi daNDakadvayam / karmmajanyA ca vedanA bhavatIti tannirUpaNAya daNDakadvayamAha - 'jIvANa' mityAdi // zatakaM-17 uddezakaH-4 samAptaH -: zataka - 17 uddezakaH-5: vR. cuturthoddezakAnte vaimAnikAnAM vaktavyatoktA, atha paJcamoddezake vaimAnikavizeSasya socyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (708) kahi NaM bhaMte ! isANassa deviMdassa devaranno sabhA suhammA pannattA ?, goyamA jaMbuddIve 2 maMdarassa pavvayassa uttareNaM imIse rayaNappa0 puDha0 bahusamaramaNijjAo bhUmibhAgAo uDuM caMdimasUriyajahA ThANapade jAva majjhe IsANavaDeMsae mahAvimANe / - seNaM IsANavaDeMsae mahAvimANe addhaterasa joyaNasayasahassAiM evaM jahA dasamasae sakkavimANavattavvayA sA ihavi IsANassa niravasesA bhANiyavvA jAva AyarakkhA, ThitI sAti regAI do sAgarovamAiM, sesaM taMceva jAva IsANe deviMde devarAyA I0 2, sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti // vR. 'kahi Na' mityAdi, 'jahA ThANapae 'tti prajJApanAyA dvitIyapade, tatra cedamevam- 'uDDuM caMdimasUriyagahagaNaNakkhattatArArUvANaM bahUI joyaNasayAI bahUI joyaNasahassAiM bahUI joyaNasayasahassAiM jAva uppaittA ettha NaM IsANe nAmaM kappe pannatte' ityAdi / 'evaM jahA dasamasae sakkavimANavattavvayA' ityAdi, anena ca yatsUcitaM taditthamavagantavyam -'addhaterasajoyaNasayasahassAiM AyAmavikkhaMbheNaM UyAlIsaM ca sayasahassAiM bAvannaM ca sahassAiM aTTha ya aDayAle joyaNasae parikkheveNa mityAdi / zatakaM - 17 uddezakaH-5 samAptaH Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -17, vargaH-, uddezakaH-6 235 -: zatakaM - 17 uddezakaH-6 : vR. paJcamoddezake IzAnakalpa uktaH, SaSThe tu kalpAdiSu pRthivIkAyikotpattirucyata ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (709) ' puDhavikAie NaM bhaMte! imIse raya0 puDha0 samohae 2 je bhavie sohamme kappe puDhavikvAiyattAe uvavajjittae se bhaMte! kiM puvviM uvavajrittA pacchA saMpAuNejjA puvviM vA saMpAuNittA pacchA uvava0 ?, goyamA ! puvviM vA uvavajjittA pacchA saMpAuNejjA puvvi vA saMpAuNittA pacchA uvavajjejjA / se keNaTTeNaM jAva pacchA uvavajjejjA ?, goyamA ! puDhavikkAiyANaM tao samugghAyA paM0 taM0 - vedaNAsamugghAe kasAyasamugdhAe mAraNaMtiyasamugdhAe, mAraNaMtiyasamugdhAeNaM samohaNamANe deseNa vA samohaNati savveNa vA samohaNati deseNaM samohannamANe puvviM saMpAuNittA pacchA uvavajjijjA, savveNaM samohaNamANe puvviM uvavajjettA pacchA saMpAuNejjA, se teNaTTeNaM jAva uvavajjijjA / puDhavikkAie NaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva samohae sa0 2 je bhavie IsANe kappe puDhavi evaM ceva IsANevi, evaM jAva accuyagevijjavimANe, anuttaravimANe IsipabbhArAe ya evaM ceva / puDhavikAie NaM bhaMte ! sakkarappabhAe puDhavIeM samohae 2 sa0 je bhavie sohamme kappe puDhavio evaM jahA rayaNappabhAe puDhavikAie uvavAio evaM sakkarappabhAevi puDhavikAio uvavAeyavvo jAva IsipabbhArAe / evaM jahA rayaNappabhAe vattavvayA bhaNiyA evaM jAva ahesattamAe samohae IsIpabbhArAe uvavAeyavvo / sevaM bhaMte ! 2 tti // bR. 'puDhavikAie Na'mityAdi, 'samohae 'ti samavahataH - kRtamAraNAntikasamudghAtaH 'uvavajjitta'tti utpAdakSetraM gatvA 'saMpAuNejja' tti pudgalagrahaNaM kuryAt uta vyatyayaH ? iti praznaH, 'goyamA ! puvvi vA uvavajjittA pacchA saMpAuNejja' tti mAraNAntikasamudghAtAnnivRtya yadA prAktanazarIrasyaM sarvathAtyAgAd gendukagatyotpattidezaM gacchati tadodhyate pUrvamutpadya pazcAtsaMprApnuyAt - pudgalAn gRhIyAt AhArayedityartha / 'puvvi vA saMpAuNittA pacchA uvavajjeja' tti yadA mAraNAntikasamu ghAtagata eva niyate IlikAgatyotpAdasthAnaM yAti tadocyate pUrvaM samprApya - pudgalAn gRhItvA pazcAdutpadyeta, prAktanazarIrasthajIvapradezasaMharaNataH samastajIvapradezairutpattikSetragato bhavediti bhAvaH / 'deseNa vA samohannai savveNa vA samohannai' tti yadA mAraNAntikasamudghAtagato mriyate tadA IlikAgatyotpattidesaM prApnoti tatra ca jIvadezasya pUrvadeha eva sthitatvAd dezasya cotpattideze prAptatvAt dezena samavahantItyucyate, yadA tu mAraNAntikasamudgaghAtAt pratinivRttaH san mriyate tadA sarvapradezasaMharaNato gendukagatyotpattidezaM prAptau sarveNa samavahata ityucyate / tatra ca dezena samavahanyamAnaH- IlikAgatyA gacchannityarthaM pUrvaM samprApya - pudgalAn gRhItvA pazcAdutpadayate - sarvAtmanotpadakSetre Agacchati, 'savveNaM samohaNamANe' ti gendukagatyA gacchannityartha, pUrvamutpadya-sarvAtmanotpAdadezamAsAdya pazcAt 'saMpAuNejja'tti pudgalagrahaNaM kuryAditi // mU. (710) puDhavikAie NaM bhaMte ! sohamme kappe samohae samohaNittA je bhavie imIse Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 bhagavatIaGgasUtraM (2) 17/-/7/710 rayaNappabhAe puDhavI puDhavIkAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte! ki puvvi sesaM taM caiva jahA rayaNappabhApuDhavikAie savvakappesu jAva Isipa bhArAe tAva uvavAio evaM sohammapuDhavikAiovi sattasuvi puDhavIsu uvavAeyavvo jAva ahesattamAe / evaM jahA sohampuDhavikAio savvapuDhavIsu uvavAio evaM jAva IsipabbhArApuDhavikAi savvapuDhavIsu uvavAeyavvo jAva ahessatamAe, sevaM bhaMte ! 2 // -: zatakaM - 17 uddezakaH-8 : mU. (711) AukkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe samoha0 2 je bhavie sohamme kappe AukAiyattAe uvavajjittae / evaM jahA puDhavikAio tahA AukAiovi savvakappesu jAva IsipavbhArAe taheva uvavAeyavvo evaM jahA rayaNappabhAAukAio uvavAio tahA jAva ahesattamApuDhaviA - ukAio uvavAeyavvo jAva IsipabbhArAe, sevaM bhaMte ! 2 // -: zatakaM - 17 uddezakaH-9: mU. (712) AukAie NaM bhaMte! sohamme kappe samohae samoha0 je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe ghanodadhivalaesu AukAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte! sesaM taM caiva evaM jAva ahesattamAe jahA sohammaAukkAMio evaM jAva IsipabbhArAAukkAio jAva ahesattamAe uvavAeyavvo, sevaM bhaMte ! 2 // -: zatakaM - 17 uddezakaH - 10 : - mU. (713) vAukkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe jAva je bhavie sohamme kamme vAukvAiyattAe uvajjittae se NaM jahA puDhavikAio tahA vAukAiovi navaraM cAukkAiyANaM cattAri samugdhAyA paM0, taM0 - vedaNAsamugdhAe jAva veuvviyasamugdhdhae, mAraNaM tiyasamugdhAeNaM samohaNamANe deseNa vA samo0 sesaM taM caiva jAva ahesattamAeM samohao isIpabbhArAe uvavAeyavvo, sevaM bhaMte ! // -: zatakaM - 17 uddezakaH - 11 : mU. (714) vAukkAie NaM bhaMte! sohamme kappe samohae sa0 2 je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe ghanavAe tanuvAe ghanavAyavalaesu tanuvAyavalaesu vAukvAiyattae uvavajjettae se NaM bhaMte sesaM taM caiva evaM jahA sohamme vAukAio sattasuvi puDhavIsu uvavAio evaM jAva IsipabbhArAe vAukkAio ahesattamAe jAva uvavAeyavvo, sevaM bhaMte ! 2 // -: zatakaM - 17 uddezakaH-12H mU. (715) egiMdiyANaM bhaMte ! savve samAharA savve samasarIrA evaM jahA paDhamasae bitiyauddesae puDhavikAiyANaM vattavvayA bhaNiyA sA ceva egiMdiyANaM iha bhANiyavvA jAva samAuyA samovavannagA / egiMdiyA NaM bhaMte! kati lessAo pa0 ?, goyamA ! cattAri lessAo paM0, taM - kaNhalessA jAva teulessA / eesi NaM bhaMte! egiMdiyANaM kaNhalessANaM jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA egiMdiyANaM teulessA kAulessA anaMtaguNA nIlalessA visesAhiyA kaNhalesA visesAhiyA / eesi NaM bhaMte! egiMdiyA NaM kaNhalessA iDDI jaheva dIvakumArANaM, sevaM bhaMte ! 2 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-17, vargaH-, uddezakaH-13 237 -:zatakaM-17 uddezakaH-13:mU. (716) nAgakumArANaMbhaMte ! savve samAhArAjahA solasamasae dIvakumAruhese taheva niravasesaMbhANiyavvaM jAva iDIti, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva vihrti|| -zatakaM-17 uddezakaH-14:mU. (717) suvanakumArA NaM bhaMte ! savve samAhArA evaM ceva sevaM bhaMte ! 2 // -zatakaM-17uddezakaH-15:mU (718) vijjukumArA NaM bhaMte ! savve samAhArA evaM ceva, sevaM bhaMte ! 2 // -:zataka-17uddezakaH-16:mU. (719) vAyukumArANaM bhaMte ! savve samAhArA evaM ceva, sevaM bhaMte ! 2 // -zatakaM-17 uddezakaH-17:mU. (720) aggikumArA NaM bhaMte ! savve samAhArA evaM ceva, sevaM bhNte!2|| vR.zeSAstu sugamA ev| // 1 // zate saptadaze vRtti, kRteyaM gurkhanugrahAt / __ yadandho di mArgeNa so'nubhAvo'nukarSiNaH // . muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre saptadazazatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA smaaptaa| -zataka-17-samAptam: . (zatakaM-18) vR. vyAkhyAtaM saptadazaMzatam, athAvasarAyAtamaSTAdazaM vyAkhyAyate, tasya ca tAvadAdAvevayamuddezakasaGgrahaNI gAthAmU. (721) paDhame 1 visAha 2 mAyaMdie ya 3 pANAivAya 4 asure y5| gula 6 kevali 7 anagAre 8 bhavie 9 taha somila'hArase 10 / vR. 'paDhame'tyAdi, tatra 'paDhame'tti jIvAdInAmarthAnAM prathamAprathamatvAdivicAraparAyaNa uddezakaH prathama ucyate, sacAsya prathamaH 1 "visAha'tti vizAkhAnagarI tadupalakSito vizAkheti dvitIyaH 2 mArgadie'ttimAkandIputrAbhidhAnAnagAropalakSito mAkandikastRtIyaH 3 pANAivAya'tti prANAtipAtAdiviSayaH prANAtipAtazcaturtha 4 'asure yatti asurAdivaktavyatApradhAno'suraH paJcamaH 5 'gula'tti gulAdyarthavizeSasvarUpanirUpaNaparo gulaH SaSThaH 6 / 'kevali'tti kevalyAdiviSayaH kevalI saptamaH 7 'aNagAre'tti anagArAdiviSayo'nagAro'TamaH 8 'bhaviya'tti bhavyadravyanAra- kAdiprarUpaNArtho bhavyo navamaH 9 'somila'tti somilAbhidhAnabrAhmaNavaktavyatopalakSitaH somilo dazamaH 10 / 'aTThArase'tti aSTAdazazate ete uddezakA iti|| - zatakaM-18 uddezakaH-1:mU. (722) teNaMkAleNaM teNaMsamaeNaM rAyagihejAva evaMvayAsI-jIveNaMbhaMte! jIvabhAveNaM Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/1/722 kiM paDhame apaDhame?, goyamA! no paDhame apaDhame, evaM neraie jAva ve0| siddhe gaMbhaMte ! siddhabhAveNaM kiM paDhame apaDhame?, goyamA! paDhame no apaDhame, jIvANaM bhaMte ! jIvabhAveNaM kiM paDhamA apaDhamA?, goyamA! no paDhamA apaDhamA, evaMjAva vemANiyA 1 siddhANaM pucchA, goyamA ! paDhamo no apaDhamA / AhAraeNaM bhaMte! jIve AhArabhAveNaM kiM paDhame apaDhame?, goyamA! no paDhame apaDhame, evaMjAva vemANie, pohattie evaM ceva / anAhAraeNaMbhaMte! jIve anAhArabhAveNaMpucchA, goyamA! siya paDhame siya apaDhame / neraieNaM bhaMte! evaM neratie jAva vemANie no paDhame apaDhame, siddhe paDhame noapaDhame anAhAragANaMbhaMte! jIvA anAhArabhAveNaM pucchA, goyamA! paDhamAviapaDhamAvi, neraiyAjAva vemANiyANo paDhamAapaDhamA, siddhA paDhamA noapaDhamA, ekekepucchaabhaanniyvvaa2| . bhavasiddhIe egattapuhutteNaM jahA AhArae, evaM abhavasiddhIevi, nobhavasiddhIyano abhavasiddhIe NaM bhaMte ! jIve nobhava0 pucchA, goyamA! paDhame no apaDhame, nobhavasiddhInoabhavasiddhIyANaM bhaMte ! siddhA nobha0 abhava0, evaM ceva puhutteNavi doNhavi // sannI NaM bhaMte! jIve sannIbhAveNaM kiM paDhame pucchA, goyamA! no paDhame apaDhame, evaM vigaliMdiyavajaM jAva vemANie, evaM puhuttennvi3| asannI evaM ceva egattapuhutteNaM navaraM jAva vANamaMtarA, nosannIno asannI jIve maNusse siddhe paDhame no apaDhame, evaM puhuttennvi4| . 'saleleNaMbhaMte! pucchA, goyamA! jahA AhAraeevaM puhutteNavikaNhalessAjAvasukkalessA evaM ceva navaraM jassa jA lesA atthi| alese gaMjIvamaNussasiddhe jahA nosannInoasannI 5 / - sammadiTThIeNaM bhaMte ! jIve sammadiTThibhAveNaM kiM paDhame pucchA, goyamA! siya paDhame siya apaDhame, evaM egidiyavajjaM jAva vemANie, siddhe paDhame no apaDhame, puhuttiyA jIvA paDhamAvi apaDhamAvi, evaM jAva vemANiyA, siddhA paDhamA no apaDhamA, micchAdiTThIe egattapuhutteNaM jahA AhAragA, sammAmicchAdiTThI egattapuhutteNaM jahA sammadiTThI, navaraMjassa asthi sammAmicchattaM 6 / saMjaejIve maNusse ya egattapuhutteNaMjahAsammadiTThI nosaMjaenoassajaeno saMjayAsaMjae jIve siddhe ya egattapatteNaM paDhame no apaDhame 7 / sakasAyI kohakasAyI jAvalobhakasAyI ee egattattupuhutteNaM jahA AhAre, akasA0 jIvesiya paDhame siyaapaDhame, evaM maNussevi, siddhe paDhame no apaDhame, puhutteNaMjIvA maNussAvi paDhamAvi apaDhamAvi, siddhA paDhamA no apaDhamA 8 / nANI egattapuhutteNaMjahA sammadiTThI AbhinibohiyanANIjAva manapajjavanANI egattapuhutteNaM evaM ceva navaraMjassajaM atthi, kevalanANIjIve maNussa siddhe yaegattapuhutteNaM paDhamA no apaDhamA annANI maianANI suyaannANI vibhaMganA0 egattapuhutteNaM jahA AhArae 9 // sajogI maNajogI vayajogI kAyajogI egattapatteNaM jahA AhArae navaraM jassa jo jogo asthi, ajogI jIva-maNussasiddhA egattapuhutteNaM paDhamA no apaDhamA 10 // sAgArovauttAanAgArovau0 egattapu0 NaM jahA anAhArae 11 // savedago jAva napuMsagavedago egattapuhutteNaM jahA AhArae navaraM jassa jo vedo asthi, Forp Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-1 avedao egattapuhutteNaM tisuvi padesu jahA akasAyI 12 / . sasarIrIjahA AhAraeevaMjAva kammagasIrI, jassajaMasthisarIraM, navaraMAhAragasarIrI egattapuhutteNaM jahA sammadiTThI, asarIrI jIvo siddho egattapuhu0 paDhamA no apaDhamA 13 / paMcahiM pajjattIhiM paMcahiM apajattIhiM egattapuhutteNaM jahA AhArae, navaraM jassa jA asthi jAva vemANiyA nopaDhamA apaDhamA 14 // imA lakkhaNagAhA . vR. tatra prathamoddezakArthapratipAdanArthamAha- 'teNa'mityAdi, uddezakadvArasaGgrahaNI ceyaM gAthA kvciddshyte||1|| "jIvAhAragabhavasanilesAdichI ya sNjyksaae| nANe joguvaoge vee yasarIrapajjattI // " asyAzcArtha uddezakArthAdhig2amyaH, tatra prathamadvArAbhidhAnAyAha-'jIve NaM bhaMte'ityAdi, jIvo bhadanta ! 'jIvabhAvena' jIvatvena kiM 'prathamaH' prathamatAdharmayuktaH?, ayamartha-kiMjIvatvamasatprathamatayA prAptaM uta 'apaDhame'tti aprathamaH-anAdyavasthitajIvatva ityarthaH, atrottaraM-'no paDhame apddhme'tti| mU. (723) jo jeNapattapubbo bhAvo so teNa apaDhamao hoi / .. sesesu hoi paDhamo apattapuvvesu bhaavesu|| vR.ihacaprathamatvAprathamatvayorlakSaNagAthA-"jojeNa0" iti yo yena prAptapUrvo bhAvaHsa tasyAprathamo bhavati / yo yamaprAptapUrva prApnoti sa tasya prthmH|| mU. (724) jIveNaM bhaMte! jIvabhAveNaM kiM carime acarime?, goyamA! no carime acarime / neraie NaM bhaMte ! neraiyabhAveNaM pucchA, goyamA ! siya carime siya acarime, evaM jAva vemANie, siddhe jahA jIve / jIvANaM pucchA, goyamA ! no carimA acarimA, neraiyA carimAvi acarimAvi, evaM jAva vemANiyA, siddhA jahA jIvA / AhArae savvattha egatteNaM siya carime siya acarime puhutteNaM carimAvi acarimAvi anAhArao jIve siddho ya egatteNavi puhutteNavi no carime acarime, sesaTThANesu egattapuhutteNaM jahA AhArao 2 // bhavasiddhIo jIvapade egattapuhutteNaM carime no acarime, sesaTThANesu jahA AhArao / abhavasiddhIo savvattha egattapuhutteNaM no carime acarime, nobhavasiddhIyanoabhavasiddhIya jIvA siddhA ya egattapuhutteNaM jahA abhvsiddhiio3| sanI jahA AhArao, evaM asannIvi, nosannInoasannI jIvapade siddhapade ya acarime, maNussapade carame egattapuhutteNaM 4 / salesso jAva sukkalesso jahA AhArao navaraM jassa jA asthi, alesso jahA nosannInoasannI 5 / sammadiTThI jahA aNAhArao, micchAdiTThI jahA AhArao, sammAmicchAdiTThI egidiyavigaliMdiyavajaM siya carime siya acarime, puhutteNaM carimAvi acarimAvi 6 / saMjao jIvo maNusso yajahA AhArao, assaMjao'vi, saMjayAsaMjaevitaheva, navaraM Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/1/724 jassa jaM asthi, nosaMjayanoasaMjayanosaMjayAsaMjaya jahA nobhvsiddhiiynoabhvsiddhiia7| sakasAIjAva lobhakasAyI savvaTThANesujahA AhArao, akasAyI jIvapade siddhe yano carimo acarimo, maNussapade siya carimo siya acarimo 8 / nANI jahA sammaddiTThI savvattha AbhinibohiyanANI jAva maNapa jahA AhArao navaraM jassajaMasthi kevalanANIjahA nosannInoasantrI, annANI jAva vibhaMganANI jahA aahaaro9| sajogI jAva kAyajogI jahA AhArao jassa jo jogo asthi ajogI jahA nosannInoasannI 10 // sAgArovautto anAgArovautto ya jahA anAhArao 11 // savedao jAva napuMsagavedao jahA AhArao avedao jahA akasAI 12 / ..sasarIrI jAvakammagasarIrI jahA AhArao navaraM jassa jaM asthi, asarIrI jahA no bhavasiddhIyanoabhavasiddhIya 13 / . paMcahiM pajattIhiM paMcahiM apaJjattIhiM jahA AhArao savvattha egattapuhutteNaM daMDagA bhANiyavvA 14 / imA lakkhaNagAhA vR. "evaM neraie'ttinArako'dhyaprathamaH anAdisaMsAre nArakatvasyAnantazaH prAptapUrvatvAditi 'siddhe NaM bhaMte !' ityAdau 'paDhame'tti siddhena siddhatvasyAprAptapUrvasya prAptatvAttenAsau prathama iti, bhutve'pyevmeveti||aahaarkdvaare-'aahaarenn'mityaadi, AhArakatvenanoprathamaHanAdibhave'nantazaHprAptapUrvakatvAdAhArakatvasya, evaM nArakAdirapi, siddhastvAhArakatvena pRcchyate, anaahaarktvaattsyeti| 'anAhArae Na'mityAdi, 'siya paDhame'tti syAditi-kazcijjIvo'nAhArakatvena prathamo yathA siddhaH kazcizcAprathamo yathA saMsArI, saMsAriNo vigrahagatAvanAhArakatvasyAnantazobhUtapUrvatvAditi / 'ekkakke pucchA bhANiyavva'tti yatra kila pRcchAvAkyamalikhitaM tatraikaikasmin pade pRcchAvAkyaM vaacymityrthH| bhavyadvAre-'bhavasiddhie'ityAdi, bhavasiddhikaekatvena bahutvenaca yathA''hArako'bhihitaH evaM vAcyaH, aprathama ityarthaH, yato bhavyasya bhavyatvamanAdisiddhamato'sau bhavyatvena na prathamaH, evamabhavasiddhiko'pi, 'nobhavasiddhiyanoabhavasiddhieNaM' iha cajIvapadaMsiddhapadaMca daNDakamadhyAtsaMbhavati natu nArakAdIni, nobhavasiddhikanoabhavasiddhikapadena siddhasyaivAbhidhAnAt, tayozcaikatve pRthaktve ca prathamatvaM vaacym| sajJidvAre- 'sannI NamityAdi, sajJI jIvaH sajJibhAvenAprathamo'nantazaH sajJitvalAbhAt, 'vigaliMdiyavajaM jAvavemANiettiekadvitricaturindriyAnvarjayitvAzeSAnArakAdivaimAnikAntAH sajJino'prathamatayA vAcyA ityarthaH, evamasaGgyapi navaraM 'jAva vANamaMtara'tti asajJitvavizeSitAni jIvanArakAdIni vyantarAntAni padAnyaprathamatayA vAcyAni, teSu hi sajJiSvapi bhUtapUrvagatyA'sajJiAtvaMlabhyateasajJinAmutpAdAt, pRthivyAdayasatvasajJina eva, teSAM cAprathamatvamanantazastallAbhAvAditi, ubhayaniSedhapadaM cajIvamanuSyasiddheSu labhyate, tatraca prathamatvaM vAcyamata evoktN-nosnyiityaadi| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-1 241 lezyAdvAre-'salese Na mityAdi jahAAhArae'tti aprathama ityarthaH anAditvAtsalezyatvasyeti 'navaraMjassa jA lesA asthi'tti yasya nArakAderyA kRSNAdilezyA'sti sA tasya vAcyA, idaMca pratItameva, alezyapadaMtu jIvamanuSyasiddheSvasti, teSAM ca prathamatvaM vAcyaM, nosajJinoasaMjJinAmiveti, etadevAha-'alese NamityAdi / / TidvAre-'sammaddihieNa'mityAdi, 'siya paDhame siya apaDhame'tti kazcitsamyagdRSTiIvaH samyagdhaSTitayA prathamo yasya taprathamayA samyagdarzanalAbhaH kazciccAprathamo yena pratipatitaM sat samyagdarzanaMpunarlabdhamiti, 'evaM egidiyavajaMti ekendriyANAMsamyaktvaM nAstitatonArakAdidaNDakacintAyAmekendriyAn varjayitvA zeSaH syAtprathamaH syAdaprathama ityevaM vAcyaH, prathamasamyaktvalAbhApekSayA prathamaH dvitIyAdilAbhApekSayA tvaprathamaH, siddhastu prathama eva siddhatvAnugatasya samyaktvasya tadAnImeva bhAvAt / ___. "micchAdiTThItyAdi, jahAAhAragA'ttiekatve pRthakatvecamithyASTInAmaprathamatvamityarthaH, anAditvAnmithyAdarzanasyeti / _ 'sammAmicchAdiTThI'tyAdi 'jahA sammadihitti syAtprathamaH syAdaprathamaH prathametarasamyagmithyAdarzanalAbhApekSayeti bhAvaH, 'navaraM jassa atthi sammAmicchattaMti daNDakacintAyAM yasya nArakAdermizradarzanamasti sa eveha prthmaaprthmcintaayaamdhikrtvyH|| saMyatadvAre-'saMjae ityAdi, iha cajIvapadaM manuSyapadaM caite dve eva staH, tayozcaikatvAdinA yathA samyagdRSTirukatastathA'sau vAcyaH, syAprathamaH syAdapraHtha ityarthaH, etacca saMyamasyaprathametaralAbhA-pekSayA'vaseyamiti 'assaMjaejahAAhArae'ttiaprathama ityarthaH asaMyatatvasyAnAditvAt . "saMjayAsaMjae'ityAdi saMyAtasaMyatojIvapade paJcendriyatiryakapade manuSyapadecabhavatItyata eteSvekatvAdinA samyagdRSTivadvAcyaH syAtprathamaH syAdaprathama ityarthaH, prathamAprathamatvaM ca prathametaradezaviratilAbhApekSayeti 'nosaMjaenoassaMjae'ityAdi, niSiddhasaMyamAsaMyamamizrabhAvojIvaH siddhazca syAt sa ca prathama eveti // . kaSAyadvAre 'sakasAItyAdi, kaSAyiNaH AhArakavadaprathamAanAditvAtkaSAyitvasyeti 'akasAI tyAdi, akaSAyo jIvaH syAtprathamo yathAkhyAtacAritrasya prathamalAbhe syAdaprathamo dvitIyAdilAbhe, evaMmanuSyo'pi, siddhastuprathama eva, siddhatvAnugatasyAkaSAyabhAvasya prathamatvAditi jJAnadvAre-'nANI'tyAdi, 'jahA sammaddIThThI'ttisyAprathamaH syAdaprathamaityarthaH tatra kevalI prathamaH akevalI tu prathamajJAnalAbhe prathamaH anyathA tvaprathama iti, 'navaraM jaM jassa asthi'tti jIvAdidaNDakacintAyAM yat matijJAnAdi yasya jIvanArakAderasti tattasya vAcyamiti, tacca pratItameva, kevalanANI'tyAdi vyaktam, 'annANI'tyAdi, etadapyAhArakavadaprathamamityarthaH 'jassa jo jogo atthi'tti jIvanArakAdidaNDakacintAyAM yasya jIvAderyo manoyogAdirasti sa tasya vAcyaH, sa ca pratIta eveti, 'ajogI'tyAdi, jIvo manuSyaH siddhazcAyogI bhavati sa ca prathama eveti / upayogadvAre-'sAgAre'tyAdi jahA anAhArae'tti sAkAropayuktA anAkAropayuktAzca 516 ww Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-19/724 yathA'nAhArako'bhihitastatA vAcyAH, te ca jIvapade syAprathamAH siddhApekSayA syAdaprathamAH saMsAryapakSayA, nArakAdivaimAnikAntapadeSutuno prathamAaprathamA anAditvAttallAbhasya, siddhapade tuprathamA no aprathamAH sAkArAnAkAropayogavizeSitasya siddhatvasya prathamata eva bhaavaaditi| vedadvAre-saveyage'tyAdi, jahAAhArae' aprathamaevetyarthaH 'navaraMjassajovedoasthi'tti jIvAdidaNDakacintAyAM yasya nArakAderyo napuMsakAdirvedo'sti sa tasya vAcyaH sa ca pratIta eveti, aveyao'ityAdiavedakoyathA'kaSAyI tathA vAcyastriSvapipadeSu-jIvamanuSyasiddha lakSaNeSu, tatracajIvamanuSyapadayoH syAtprathamaH syAdaprathamaH avedakatvasya prathametaralAbhApekSayA, siddhastvaprathama eveti| zarIradvAre- sasarIrI'tyAdi, ayamapyAhArakavadaprathama eveti navaramAhAragasarIrI'tyAdi 'jahAsammadihittisyAtprathamaH syAdaprathamaityarthaH, ayaMcaivaMprathametarAhArakazarIrasyalAbhApekSayeti, azarIrIjIvaHsyA siddhazca sacaprathama eveti||pryaaptidvaare 'paMcahI tyadi, paJcabhiH paryAptibhiH paryAptakaH tathA paJcabhiraparyAptibhiraparyAptaka AhArakavadaprathama iti, 'jassa jA asthitti daNDakacintAyAM yasya yAH paryAptayastasya tA vAcyAstAzca pratItA eveti| ____ atha prathamAprathamalakSaNAbhidhAnAyAha-'jo jeNa'gAhA, yo-bhAvo-jIvatvAdiryena jIvAdinA karjA prAptapUrvaH' avAptapUrva : 'bhAvaH' paryAyaH saH' jIvAdistena-bhAvenAprathamako bhavati, 'sesesuttisaptamyAstRtIyArthatvAt 'zeSaiH' prAptapUrvabhAvyatiriktairbhavatiprathamaH, kiMsvarUpaiH zeSaiH ? ityAha-aprAptapUrvaviriti gAthAthaH ||ath prathamAdivipakSaM caramAditvaM jIvAdiSveva dvAreSupu nirUpayannidamAha-'jIve NamityAdi, jIvo bhadanta ! jIvabhAvena'jIvatvaparyAyeNa kiM caramaH ?-kiM jIvatvasya prAptavyacaramabhAgaH kiM jIvatvaM mokSyatItyarthaH 'acarame'tti avidyamAnajIvatvacaramasamayo, jIvatvamatyantaM na mokSyatItyartha, iha prazne Aha-'no' naiva "caramaH' prAptavyajIvatvAvasAno, jIvatvasyAvyavacchedAditi / - 'neraie Na'mityAdi 'siya carime siya acarime'tti yo nArako nArakatvAduvRttaH san punarnarakagatiM na yAsyati siddhagamanAt sa caramaH anyatavacaramaH, evaM yAvadvaimAnikaH / siddhe jahA jIve'tti acarama ityartha, na hi siddhaH siddhatayA vinaGkSayatIti / 'jIvA NaM'mityAdi, pRthaktva-daNDakastathAvidha eveti| __ AhArakadvAre-'AhArae savvatyatti sarveSujIvAdipadeSu 'siyacarime siya acarime'tti kazciccaramo yo nirvAsyati anystvcrmiti|anaahaarkpde'naahaarktvenjiivHsiddhshcaacrmo vAcyaH, anAhArakatvasya tadIyasyAparyavasitatvAt, jIvazceha siddhAvastha eveti, etadevAha'anAhArao'ityAdi, sesaThANesuttinArakAdiSupadeSu 'jahAAhArao'ttisyAccaramaH syAdacaram ityarthaH, yo nArakAditvenAnAharakatvaM punarna lasyate sa caramo yastu tallapsyate'sau acarama iti / bhavyadvAre-bhavasiddhIo'ityAdi, bhavyojIvobhavyatvena caramaH,siddhigamanena bhavyatvasya caramatvaprApteH, etacca sarve'pi bhavasiddhikA jIvAH setsyantIti vacanaprAmANyAdabhihitamiti 'abhavasiddhio savvattha'tti sarveSu jIvAdipadeSu 'no carime'tti abhavyasya bhavyatvenAbhAvAt, 'nobhave'tyAdiubhayaniSedhavAnjIvapade siddhapadecAbhavasiddhikavadacaramaH tasya siddhatvAt siddhasya Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 18, varga:, uddezakaH - 1 ca siddhatva paryAyAnapagamAditi / saJjJidvAre - ' sannA jahA AhArao'tti saJjJitvena syAccaramaH syAdacarama ityarthaH, evamasaJjJayapiubhayaniSedhavAMzca jIvaH siddhazcAcaramo, manuSyastu caramaH ubhayaniSedhavato manuSyasya kevalitvena punarmanuSyatvasyAlAbhAditi / lezyAdvAre-'salesA'ityAdi, 'jahA AhArao'tti syAccaramaH syAdacarama ityarthaH, tatra ye nirvAsyanti te salezyatvasya caramAH, anye tvacaramA iti // dRSTidvAre - 'sammaddiTThI jahA anAhArao' tti jIvaH siddhazca samyagdRSTiracaramo yato jIvasya samyaktva pratipatitamapyavazyaMbhAvi, siddhasya tu tanna pratipatatyeva, nArakAdayastu syAccaramAH syAdacaramAH, ye nArakAdayo nArakatvAdinA saha punaH samyaktvaM na lapsyante te caramAH ye tvanyathA te'caramA iti / 243 'micchAdiTThI jahA AhArao'tti syAccaramaH syAdacarama ityarthaH yo hi jIvo nirvAsyati sa mithyASTitvena caramo yastvanyathA'sAvacaramaH, nArakAdistu yo mithyAtvayuktaM nArakatvaM punarnalapsyate sa caramo'nyastvacaramaH, 'sammAmicche' tyAdi, 'egiMdiyavigaliMdiyavajraM ti eteSAM kila mizraM na bhavatIti nArakAdidaNDake naite mizrAlApake ucArayitavyA ityarthaH, asya cola kSaNatvena samyagdhSTayAlApake ekendriyavarjamityapi draSTavyaM evamanyatrApi yadyatra na saMbhavati tattatra svayaM varjanIyaM, yathA saJjJipade ekendriyAdayaH asaJjJipade jyotiSkAdaya iti, 'siya carime siya . acarime' samyagmithyAdRSTi syAccaramo yasya tatprApti punarna bhaviSyati, itarastvacarama iti / saMyatadvAre'saMjao' ityAdi, ayamarthaH - saMyato jIvaH syAccaramo yasya punaH saMyamo na bhaviSyati anyastvacaramaH, evaM manuSyo'pi yata etayoreva saMyatatvamiti 'assaMjao'vi taheva 'tti asaMyato'pi tathaiva yathA''hArakaH syAccaramaH syAdacarama ityarthaH evaM saMyatAsaMyato'pi kevalaM jIvapaJcendriyatiryagmanuSyapadeSvevAyaM vAcyaH, ata evAha - 'navaraM jassa jaM atthi'tti, niSiddhatrayastvacaramaH siddhatvAttasyeti / kaSAyadvAre-'sakasAI'tyAdi, ayamarthaH - sakaSAyaH sabhedo jIvAdisthAneSu syAccaramaH syAdacaramaH, tatra yo jIvo nirvAsyati sa sakaSAyitvena caramo'nyastvacaramaH, nArakAdistu yaH sakaSAyitvaM nArakAdyupetaM punarna prApsyati sa caramo'nyastvacaramaH 'akasAyI''tyAdi 'akaSAyI' upazAntamohAdi saca jIvo manuSyaH siddhazca syAt, tatra jIvaH siddhazcAramo yato jIvasyAkaSAyitvaM pratipatitamyavazyambhAvi, siddhasya tu na pratipatatyeva, manuSyastvakaSAyitopetaM manuSyatvaM yaH punarna lapsyate sa caramo yastu lapsyate so'carama iti / jJAnadvAre - 'nANI jahA sammadiTThitti, ayamiha samyag STiSTAntalabdho'rthaH - jIvaH siddhazcAramaH jIvo hi jJAnasya sataH pratapAte'pyavazyaM punarbhAvenAcaramaH, siddhastvakSINajJAnabhAva eva bhavatItyacaramaH, zeSAstu jJAnopetanArakatvAdInAM punarlAbhAsambhave caramA anyathA tvacaramA iti, 'savvattha' tti sarveSu jIvAdisiddhAnteSu padeSu ekendriyavarjiteSviti gamyaM, jJAnabhedApekSayA''ha 'Abhinibihie'ityAdi, 'jahA AhArao'ttikaraNAt syAccaramaH syAdacarama iti dRzyaM, tatrAbhinibodhikAdijJAnaM yaH kevalajJAnaprAptayA punarapi na lapsyate sa caramo'nyasvatvacaramaH, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-19/724 'jassa jaM asthitti yasya jIvanArakAderyadAbhinibodhikAdyasti tasya tadvAcyaM, tacca pratItameva, 'kevalanANI'tyAdi, kevalajJAnI acaramo vAcya iti bhAvaH 'annANI' ityAdi ajJAnI sabhedaH syAccaramaH syAdacarama ityarthaH yo hyajJAnaM punarna lapsyate sa caramaH yastvabhavyo jJAnaM na lapsye evAsAva-carama iti evaM yatra yatrAhArakatidezastatra tatra syAccaramaH syAdacarama iti vyAkhyeyaM, zeSamapyanayaiva dizA'myuhyamiti ||ath caramAcaramalakSaNAbhidhAnAyAhamU. (725) jo jaMpAvihiti puNo bhAvaM so teNa acarimo hoi| acaMtaviogo jassa jeNa bhAveNa so carimo vR. 'jojaMpAvihiti'gAhA 'yaH' jIvonArakAdiH 'ya' jIvatvaM nArakatvAdikamapratipatitaM pratipatitaM vA 'prApsyati' lapsyate punaHpunarapi 'bhAvaM' dharmasa 'tena' bhAvenatadbhAvApekSayetyarthaH acaramo bhavati, tathA atyantaviyogaH' sarvathAvirahaH 'yasya' jIvAderyena bhAvena sateneti zeSaH caramo bhvtiiti|| mU. (726) sevaM bhaMte ! 2 jAva viharati / zatakaM-18 uddezakaH-1 samAptaH -:zatakaM-18 uddezakaH-2:vR. prathamoddezake vaimAnika vaimAnikabhAvena syAccaramaH syAdacarama ityuktam, atha vaimAnikavizeSo yastadbhAvena caramaHsa dvitIyoddezake darzyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (727) teNaM kAleNaM 2 visAhAnAmanagarI hotthA vannao, bahuputtie ceie vannao, sAmI samosaDhe jAva paJjuvAsai, teNaM kAleNaM 2 sakke deviMde devarAyA vajapANI puraMdare evaM jahA solasamasae bitiyauddesae taheva divveNaM jANavimANeNaM Agao navaraM ettha AbhiyogAdi asthi jAva battIsativihaM naTTavihiM uvadaMseti uva02 jAva pddige| bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM jAva evaM vayAsI-jahA taIyasae IsANassa taheva kUDAgAradiTuMto taheva puvvabhavapucchA jAva abhisamannAgayA ?, goyamAdi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaMgoyamaMevaM vayAsI-evaM khalu goyamA! teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM iheva jaMbuddIve 2 bhArahe vAse hathiNApure nAmanagare hotthA vanao, sahassaMbavane ujjANe vannao, tatthaNaMhatthinAgapure nagare kattie nAmaM seTThI parivasati aDDe jAva aparibhUe negamapaDhamAsaNie negamaTThasahassassa sayassa ya kuMTuMbassa AhevacaM jAva kAremANe pAlemANe yasamaNovAsae ahigayajIvAjIve jAva viharati / teNaM kAleNaM 2 munisuvvae arahA Adigare jahA solasamasae tahevajAva samosaDhe jAva parisA paJjuvAsati, taeNaM se kattieseTThIimIsekahAeladdhaDhe samANe haTTatuTThaevaMjahA ekkArasamasae sudaMsaNe taheva niggao jAva paJjuvAsati, taeNaM munisuvvae arahA kattiyassa seTThissa dhammakahA jAva parisA pddigyaa| tae NaM se kattie seTThI muNisubbayajAva nisamma haTTatuTTha uTThAe uTeti u0 2 munisuvvayaM jAva evaM vayAsI-evameyaM bhaMte ! jAva se jaheyaM tujhe vadaha navaraM devANuppiyA! negamaTThasahassaM ApucchAmi jeThThaputtaM ca kuTuMbe ThAvemi, tae NaM ahaM devANuppiyANaM aMtiyaM pavvayAmi ahAsuhaM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -18, vargaH-, uddezakaH - 2 245 jAva mA paDibaMdhaM, tae NaM se kattie seTThI jAva paDinikkhamati 2 jeNeva hatthinAgapure nagare jeNeva sae gehe teNeva uvAgacchai 2 negamaTThasahassaM saddAveti 2 evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA mae munisuvvayassa arahao aMtiyaM dhamme nisante se'viya me dhamme icchie paDicchie abhiruie tae NaM ahaM devANuppiyA ! saMsArabhayuvvigge jAva pavvayAmi taM tujjhe NaM devANuppiyA ! kiM kareha kiM vavasaha kiM bhe hiyaicchie kiM bhe sAmatthe ?, tae NaM taM negamaTTasahassaMpi taM kattiyaM seTTha evaM vayAsI - jai NaM devAguppiyA ! saMsArabhayuvviggA jAva pavvaissaMti amhaM devANuppiyA ! kiM anne AlaMbaNe vA AhAre vA paDibaMdhe vA ? amhevi NaM devANuppiyA ! saMsArabhayuvviggA bhIyA jammaNamaraNANaM devANumpiehiM saddhiM munisuvvayassaarahao aMtiyaM muMDA bhavittA AgArAo jAva pvvyaamo| tae NaM se kattie seTThI taM negamaTThasahassaM evaM vayAsI jadiNaM devANuppiyA! saMsArabhayuviggA bhIyA jammaNamaraNANaM mae saddhiM muNisuvvayajAvapavvayaha taM gacchaha NaM tujjhe devANu 0saesu gihesu vipulaM asaNaM jAva uvakkhaDAveha mittanAijAva purao jepute kuTuMbe ThAveha jeTTa0 2 taM mittanaijAva jeTThaputte Apucchaha Apu0 2 purisasahassavAhiNIo sIyAo durUhaha 2 ttA mittanAijAvaparijaNeNaM jeTThaputtehi ya samaNugammamANamaggA savvaDDIe jAva raveNaM akAlaparihINaM ceva mama aMtiyaM pAubbhavaha / tae NaM te negamaTThasahassaMpi kattiyassa seTThissa eyamahaM viNaeNaM paDisurNeti pa0 2 jeNeva sAIM sAIM gihAI teNeva uvAgacchai 2 vipulaM asaNajAva uvakkhaDAveti 2 mittanAijAva tasseva mittanAijAva purao jeTThaputte kuDuMbe ThAveMti jeTThaputte 0 2 taM mittanAijAva jeTThaputte ya ApucchaMti jeTTha0 2 purisasaharasavAhiNIo sIyAo duruhaMti du0 2 mittanAtijAva parijaNeNaM jeTThaputtehi ya samaNugammamANamaggA savvaDDIe jAva raveNaM akAlaparihINaM ceva kattiyassa seTThissa aMtiyaM pAubbhavaMti / tae se kattie seTThI vipulaM asaNaM 4 jahA gaMgadatto va mittaNAtijAvaparijaNeNaM jeTThaputteNaM gama sahasseNa ya samaNugammamANamagge savvaDDie jAva raveNaM hatthiNApuraM nagaraM majjhamajjheNaM putte negamasahasseNa ya samaNugammamANamagge savvaDDie jAva raveNaM hatthiNApuraM nagaraM majjhamajjheNaM jahA gaMgadatto jAva Alitte NaM bhaMte! loe palitte NaM bhaMte! loe Alittapalitte NaM bhaMte! loe jAvaM anugAmiyattAe bhavissati taM icchAmi NaM bhaMte! negamaTTasahasseNa saddhiM sayameva pavvAviyaM jAva dhammamAikkhiyaM / tae NaM munisuvvae arahA kattiyaM seTTaM negamaTTasahasseNaM saddhiM sayameva pavvAveti jAva dhammamAikkhai, evaM devANuppiyA ! gaMtavvaM evaM ciTThiyavvaM jAva saMjamiyavvaM, tae NaM se kattie seTThI negamaTThasahasseNa saddhiM munisuvvayassa arahao imaM eyArUvaM dhammiyaM uvadesaM sammaM paDivajjai tamANAe tahA gacchati jAva saMjameti, tae NaM se kattie seTThI negamaTTasahasseNaM saddhiM anagAre jAe IriyAsamie jAva guttavaMbhayArI / taNaM se kattie aNagAre munisuvvayassa arahao tahArUvANaM therANaM aMtiyaM sAmAiyamAiyAiM coddasa puvvAiM ahijjai sA0 2 bahUhiM cautthachaTThaThThamajAva appANaM bhAvemANe bahupaDipunnAiM duvAlasavAsAI sAmannapariyAgaM pAuNai pA0 2 mAsiyAe saMlehaNAe attANaM Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 bhagavatIagasUtraM (2) 18/-/2/727 jhosei mA0 2 sahi bhattAiM aNasaNAe chedeti sa02 AloiyajAva kAlaM kiccA sohamme kappe sohammavaDeMsae vimANe uvAvAyasabhAe devasayaNijaMsijAva sakka deviMdattAe uvavanne / taeNaM se sakke deviMde devarAyA ahuNovavanne, sesaMjahA gaMgadattassa jAva aMtaM kAhiti navaM ThitI do sAgarovamAiM sesaMtaM ceva / sevaM bhaMte ! 2 ti|| - vR. 'teNa mityAdi / 'negamapaDhamAsaNie'tti iha naigamA vANijakAH 'kajesu yatti gRhakaraNasvajanasanmAnAdikRtyeSu 'kAraNesu'tti iSTArthAnAM hetuSu-kRSipazupoSaNavANijyAdiSu 'kuTuMbesu'tti sambandhavizeSavanmAnuSavRndeSu viSayabhUteSu 'evaM jahArAyappaseNaijje' ityaadi| . anena cedaM sUcitaM-'maMtesuyagujjhesuya rahassesuyavavahAresuya nicchaesuyaApucchaNijja meDhI pamANaM AhAro AlaMvaNaMcakkhUmeDhibhUe pamANabhUe AhArabhUeAlaMbaNabhUe'tti tatra mantreSu' paryAlocaneSu 'guhyeSu' lajjanIyavyavahAragopaneSu 'rahasyeSu ekAntayogyeSu 'nizcayeSu' itthamevedaM vidheyamityevaMrUpanirNayeSu 'ApRcchanIyaH' praSTavyaH kimiti? yato'sau 'meDhi'ttimeDhI-khalakamadhyavartInI sthUNA yasyAM niyamitA gopaGkitardhAnyaM gAhayati tadvadyamAlambya sakalanaigamamaNDalaM karaNIyArthAn dhAnyamiva vivecayati sa meDhI, tathA 'pramANaM' pratyakSAdi tadvadyastaSTArthAnAmavyabhicAritvena tathaiva pravRttinivRttigocaratvAtsa pramANaM, tathA AdhAraH Adheyasyeva sarvakAryeSu lokAnAmupakAritvAt / tathA 'AlambanaM rajvAdi tadvadApadgAdinistArakatvAdAlambanaM, tathA cakSu-locanaM tadvallokasya vividhakAryeSu pravRttinivRtti viSayapradarzakatvAccakSuriti, etadeva prapaJcayati-'meDhibhUe' ityAdi, bhUtazabda upamArtha iti, 'jahA gaMgadattottiSoDazazatasya paJcamoddezake yathA gaGgadatto'bhihitastathA'yaM vAcya iti // zatakaM-18 uddezakaH-2 samAptaH. -zataka-18 uddezakaH-3:vR. dvitIyoddezake kArtikasyAntakriyoktA, tRtIye tu pRthivyAdeH socyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (728) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nagare hotthA vannao guNasilae ceie vannao jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM teNaM sa0 samaNassa bhagavaomahAvIrassa jAva aMtevAsI mAgaMdiyaputte nAmaManagAre pagaibhaddaejahA maMDiyaputte jAva paJjuvAsamANe evaM vayAsI-se nUnaMbhaMte! kAulesse puDhavikAie kAulessehiMto puDhavikAiehiMto anaMtaraM uvvaTTittA mANusaM viggahaM labhatimA02 kevalaM bohiM bujjhati ke0 2 tao pacchA sijjhati jAva aMtaM kareti ?, haMtA mAgaMdiyaputtA! kAulesse puDhavikAie jAva aMtaM kreti|| se nanaM bhaMte ! kAulese AUkAie kAulesehito AukAiehito anaMtaraM uvvaTTittA mANusaM viggahaM labhati mA0 2 kevalaM bohiM bujjhati jAva aMtaM kareti ?, haMtA mAgaMdiyaputtA! jAva aMtaM kreti| se nUna bhaMte ! kAulesse vaNassaikAie evaM ceva jAva aMtaM kareti, sevaM bhaMte 2 tti mAgaMdiyaputte anagAre samaNaM bhagavaM mahAvIraMjAva namaMsittAjeNevasamaNe niggaMthe teNeva uvAgacchati uvA0 2 samaNe niggaMthe evaM vayAsI-evaM khalu ajjo ! kAulesse puDhavikAie taheva jAva aMtaM Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-3 247 kareti, evaM khalu aJjo ! kAulesse AukkAie jAva aMtaM kareti, evaM khalu ajo! kAulesse vaNassaikAie jAva aMtaM kreti| tae NaM te samaNA niggaMthA mAgaMdiyaputtassa anagArassa evamAikkhamANassa jAva evaM parUvemANassa eyamadvaM no saddahati 3 eyamaDhe asaddahamANA 3 jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaMti 2 samaNaM bhagavaMmahAvIraMvaMdati namasatira evaM vayAsI-evaM khalu bhaMte! mAgaMdiyaputte anagAre amhaM evamAikkhatijAva parUveti-evaMkhaluajjo! kAulesse puDhavikAiejAva aMtaM kareti, evaM khalu ajo! kAulesse AukkAie jAva aMte kareti, evaM vaNassaikAievi jAva aMtaM kreti| se kahameyaM bhaMte! evaM?, aJjotti samaNe bhagavaM mahAvIre te samaNe niggaMthe AmaMtittA evaM vayAsI-jaNNaM ajo ! mAgaMdiyaputte anagAre tujhe evaM Aikkhati jAva parUveti-evaM khalu ajjo ! kAulesse puDhavikAie jAva aMtaM kareti, evaM khalu ajo! kAulesse AukAie jAva aMtaM kareti, evaM khalu ajjo ! kAulesse vaNassaikAievi jAva aMtaM kareti, sacce NaM esamaDhe, ahaMpiNaMajo! evamAikkhAmi4 evaMkhaluajjo! kaNhalese puDha0 kaNhalesehitopuDhavikAiehito jAva aMtaM kareti evaM khalu ajo! nIlalesse puDhavikA0 jAva aMtaM kareti evaM kAulessevi jahA puDhavikAie evaM AukAievi evaM vaNassaikAievi sacce NaM esamaDhe / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti samaNA niggaMthA samaNaM bhagavaM mahA0 vaM0 namaM0 2 jeNeva mAgaMdiyaputte anagAre teNeva uvAga0 2 mAgaMdiyaputtaM anagAraM vaMdati namaM0 2.eyamadvaM samma viNaeNaM bhujo 2 khAmeti vR. 'teNaM kAleNa'mityAdi, 'jahA maMDiyaputte'ttianenedaM sUcitaM-'pagaiuvasaMtepagaipayaNukohamANamAyalobhe'tyAdi, iha ca pRthivyabvanaspatInAmanantarabhave mAnuSatvaprAptyA'ntakriyA saMbhavati na tejovAyUnAM, teSAmAnantaryeNa mAnuSatvAprApterataH pRthivyAditrayasyaivAntakrayAmAzritya 'se nUNa'mityAdinA praznaH kRto na tejovaayuunaamiti|| anantaramantakriyoktA, athAntakriyAyAMye nirjarApudgalAstadvaktavyatAmabhidhAtumAha mU. (729) tae NaM se mAgaMdiyaputte anagAre uTThAe uTeti jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati te02 samaNaM bhagavaM mahA0 vaM0 namaM0 2 evaM vayAsI-anagArassa NaM bhaMte ! bhAvi-yappaNo savvaM kammaMvedemANassa savvaM kammaM nijaremANassa carimaMmAraMmaramANassa savvaMmAraM maramANassa savvaM sarIraM vippajahamANassa carimaM kammaM vedemANassa carimaM kammaM nijjaremANassa carimaM sarIraM vippajahamANassa mAraNaMtiyaM kammaM vedemANassa mAraNaMtiyaM kammaM niJjare mANassa mAraM maramANassa mAraNaMtiyaM sarIraM vippajahamANassa je carimA nijarApoggalA suhumA NaM te poggalA pa0 samaNAuso! savvaM logaMpiNaM te uggAhittANaM ciTuMti?, haMtA maagNdiyputtaa!| -anagArassaNaM bhaMte ! bhAviyappaNojAvaogAhittANaM ciTThati chaumattheNaMbhaMte ! maNusse tesiM nijarApoggalANaM kiMci ANattaM vA NANattaM vA evaM jahA iMdiyauddesae paDhame jAvavemANiyA jAva tattha NaMje te uvauttA te jANaMti pAsaMti aahaareNti| se teNaTeNaM nikhevo bhANiyavvotti na pAsaMti AhAraMti, neraiyA NaM bhaM0 nijarApuggalA Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/3/729 na jANaMti na pAsaMti AhAraMti, evaM jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM, maNussANaM bhaMte ! nijjarApoggale kiM jANaMti pAsaMti AhAraMti udAhu na jANaMti na pAsaMti nAhAraMti ?, goyamA ! atthegaiyA jANaMti 3 atthega0 na jANaMti na pAsaMti AhAraMti / sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai atthegaiyA jANaM0 pAsaM0 AhA0 atthega0 na jANaM0 na pAsaM0 AhAraM0 ?, goyamA! maNussA duvihA pannattA, taMjahA - sannIbhUyA ya asannIbhUyAya, tattha jete asannibhUyA te na jANaMti na pAsaMti AhAraMti, tattha NaM je te sannIbhUyA te duvihA paM0, taM0-uvauttA anuvauttA ya, tattha NaM je te anuvauttA te na yajaNaMti na pAsaMti AhAraMti, tattha NaM je ta uvauttA te jANaMti 3 / se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai atthegaiyA na jANaMti 2 AhAreti atthegaiyA jANaMti 3, vANamaMtarajoisiyA jahA neraiyA / vemANiyA NaM bhaMte ! te nijjArApoggale kiM jANaMti 6 ?, goyamA ! jahA maNussA navaraM vemANiyA duvihA pa0, taM0 - mAimicchadiTThIuvavannagA ya amAisammadiTThIuvavannagA ya, tattha NaM je te mAyimicchadiTThiuvvavannagA te NaM na jA0 napA0 AhA0 tattha NaM je te amAyisammadiTThIuvava0 te duvihA paM0 taM0 - anaMtarovavannagA ya paraMparovavannagA ya, tattha NaM je te anaMtarovavannagA te NaM na jANaMti na pAsaMti AhAreti / -tattha NaM je te paraMparovavannagA te duvihA paM0, taM0 - pajjattagA ya apajjattagA ya. tattha NaM je te apajjattagA te NaM na jANaMti 2 AhAraMti, tattha NaM je te pacattagA te duvihA paM0, taM0 -uvauttA anuvattA, tattha NaM je te anuvauttA te na jANaMti na pAsaMti na AhAraMti / / vR. 'anagArasse' tyAdi, bhAvitAtmA - jJAnAdibhirvAsitatmA, kevalI ceha saMgrAhyaH, tasya sarvaM karma - bhavopagrAhitrayarUpamAyuSo bhedenAbhidhAsyamAnatvAt 'vedayata' anubhavataH pradezavipAkAnubhavAbhyAM ata eva sarvaM karmma bhavopagrAhirUpameva 'nirjarayataH' AtmapradezebhyaH zAtayataH tathA 'sarvaM' sarvAyuHpudgalApekSaM 'mAraM' maraNaM antimamityarthaH 'mriyamANasya' gacchataH tathA 'sarvaM ' samastaM 'zarIram' audArikAdi viprajahataH, etadeva vizeSitataramAha / 'caramaM kamma'mityAdi, 'caramaM karmma' AyuSazcaramasamayavedyaM vedayata evaM nirjarayataH tathA 'caramaM'caramAyuHpudgalakSayApekSaM 'mAraM' maraNaM 'priyamANasya' gacchataH, tathA caramaM zarIraM yaccaramAvasthAyAmasti tatyajataH, etadeva sphuTataramAha 'mAraNaMtiyaM kammaM' ityAdi, maraNasya - sarvAyuSkakSayalakSaNasyAntaH- samIpaM maraNAntaHAyuSkacaramasamayastatra bhavaM mAraNAntikaM 'karmma' bhavopagrAhitrayarUpaM vedayataH evaM nirjarayataH tathA 'mAraNAntikaM' mAraNAntikAyurdalikApekSaM 'mAraM' maraNaM kurvataH, evaM zarIraM tyajataH, ye 'caramAH' sarvAntimAH 'nirjarApudgalAH' nirjIrNakarmadalikAni sUkSmAste pudgalAH prajJaptA bhagavadbhiH he zramaNAyuSman ! iti bhagavata AmantraNaM, sarvalokamapi te'vagAhya tatsvabhAvatvenAbhivyApya tiSThantIti praznaH / atrottaraM - 'haMtA mAgaMdiyaputte' tyAdi, 'chaumatthe NaM' ti kevalI hi jAnAtyeva tAniti na tadgataM kiJcitpraSTavyamastItikRtvA 'chaumatthe 'tyuktaM, chadmasthazceha niratizayo grAhyaH, 'ANattaM va'tti anyatvam-anagAradvayasambandhino ye pudgalAsteSAM bhedaH 'nANattaM va' tti varNAdikRtaM nAnAtvam Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-3 249 'evaM jahA iMdiyauddesae paDhame'tti evaM yathA prajJApanAyAH paJcadazapadasya prathamoddezake tathA zeSaM vAcyam, arthAtidezazcAyaM tena yatreha goyame ti padaMtatra 'mAgaMdiyaputte'ttidraSTavyaM, tasyaivapracchakatvAt tacedam-'omattaM vA tucchattaM vA garuyattaM vA lahuyattaM vA jANati pAsati?, goyamA ! no iNaDhe samaDhe, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai chaumatthe NaM maNUse tesiM nijjarApuggalANaM no kiMci ANataM vA 6 jANati pAsati?,goyamA! deve'viyaNaMatthegaiejeNaMtesiM nijarA poggalANaM (no) kiMci ANattaM vA 6 na jANai na pAsai / se teNaTheNaM goyamA ! evaM vuccai chaumatthe NaM maNUse tesiM nijarA puggalANaM (no) kiMci ANattaM vA 6 na jANai na pAsai, suhumA NaM te puggalA pannattA samaNAuso! savvalogaMpi yaNaM te ogAhittANaM ciTuMti' etacca vyaktaM, navaram 'omattaM'tti avamatvam-UnatA 'tucchattaM'ti tucchatvaM-nissAratA, nirvacanasUtre tu deve'viyaNaMatthegaie'tti manuSyebhyaH prAyeNa devaH paTuprajJo bhavatIti devagrahaNaM, tatazca devo'pi cAstyekakaH kazcidviziSTAvadhijJAnavikalo yasteSAM nirjarApudgalAnAMnakiJcidanyatvAdijAnAtikiMpunarmanuSyaH?,ekagrahaNAcca viziSTAvadhijJAnayukto devo jAnAtItyavasIyate iti, 'jAva vemANie'tti anenendriyapadaprathamoddezakAbhihita eva prAgavyAkhyAtasUtrAnantaravartI caturviMzatidaNDakaH suucitH| saca kiyaddUraMvAcyaH? ityAha--'jAvatatthaNaMjeteuvauttA' ityAdi, evaMcAsaudaNDakaH'neraiyA NaM bhaMte ! nijarApuggale kiM jANaMti pAsaMti AhAriMti udAhu na jANaMti0' zeSaM tu likhitamevAsta iti, gatArthaM caitat navaramAhArayantItyatra sarvatra ojaAhAro gRhyate, tasya zarIravizeSagrAhyatvAt tasya cAhArakatvesarvatrabhAvAt, lomAhAraprakSepAhArayostu tvagmukhayorbhAva eva bhAvAt, ydaah||1||. "sarIreNoyAhAro tayAya phAseNa lomaahaaro| pakkhevAhAro puNa kAvalio hoi nAyavvo // " ____ manuSyasUtretusajJibhUtA viziSTAvadhijJAnyAdayogRhyante, yeSAMtenirjarApudgalA jJAnaviSayAH vaimAnikasUtre tu vaimAnikA amAyisamyagdRSTaya upayuktAstAn jAnanti ye viziSTAvadhayo, mAyimithyAdRSTayastu na jAnanti mithyaassttitvaadeveti| ____ anantaraM nirjarApudgalAzcintitAste ca bandhe sati bhavantIti bandhaM nirUpayannAha mU. (730) kativihe NaM bhante ! baMdhe pa0?, mAgaMdiyaputtA! duvihe pa0 taM0-davvabaMdhe ya bhAvabaMdhe ya, davvabaMdheNaM bhaMte! kativihe pa0?, mAgaMdiyaputtA! duvihe pa0 taM0-paogabaMdhe ya viissaabNdhey| vIsasAbaMdheNaMbhaMte! kativihe paM0?, mAgaMdiyaputtA!duvihe pa0, taM0-sAiyavIsasAbaMdhe ya anAdIyavIsasAbaMdhe y| payogabaMdheNaM bhaMte ! kativihe paM0, mAgaM0 puttA! duvihe paM0, taM0-siDhilabaMdhaNabandhe ya dhaNiyabaMdhaNabandhe y| bhAvabaMdhe NaM bhaMte ! kativihe paM0?, mAgaMdiyaputtA ! duvihe paM0 taM0-mUlapagaDibaMdhe ya uttarapagaDibaMdhe y| Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/3/730 neraiyANaM bhaMte ! kativihe bhAvabaMdhe pa0?, mAgaMdiyaputtA ! duvihe bhAvabaMdhe paM0 20mUlapagaDibaMdheya uttarapagaDibaMdhe ya, evaM jAva vemANiyANaM / nANAvaraNijjassaNaM bhaMte! kammassa kativihe bhAvabaMdhe pa0?,mAgaMdiyA! duvihe bhAvabaMdhe pa0 taM0-mUlapagaDibaMdheya uttarapayaDibaMdhe y| neratiyANaMbhaMte! nANAvaraNijassa kammassa kativihe bhAvabaMdhe0pa0?, mAgaMdiyaputtA! duvihe bhAvabaMdhepa0 taM0-mUlapagaDibaMdheya uttarapayaDi0 evaMjAva vemANiyANaM, jahAnANAvaraNijjeNaM daMDao bhaNio evaM jAva aMtarAieNaM bhaanniyvvo|| vR. 'kaiviheNa'mityAdi, 'davvabaMdheya'ttidravyabandha AgamAdibhedAdanekavidhaH kevalamihobhayavyatirikto grAhyaH, sa ca dravyeNa-sneharajjvAdinA dravyasya vA paraspareNa bandho dravyabandhaH, 'bhAvabaMdhe yatti bhAvabandha AgamAdibhedAd dvedhA, sa ceha noAgamato grAhyaH, tatra bhAvenamithyAtvAdinA bhAvasya vA-upayogabhAvAvyatirekAt jIvasya bandho bhaavbndhH| 'paoyabaMdhe yatti dharmAstikAyAdharmAstikAyAdInAM 'siDhilabaMdhaNabandhe ya'tti tRNapUlikAdInAM 'dhaNiyabaMdhaNabandhe yati rathacakradInAmiti / karmAdhikArAdidamAha . mU. (731) jIvANaM bhaMte ! pAve kamme je ya kaDe jAvaje ya kajissai asthi yAi tassa kei nANatte?, haMtA asthi, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jIvANaM pAve kamme je ya kaDe jAvaje ya kajjissati asthiyAi tassa nANatte?, mAgaMdiyaputtA! se jahAnAmae-kei purise dho parAmusai ghaNuM 2 usuM parAmusai u0 2 ThANaM ThA0 2 AyayakannAyayaM usuM kareMti A0 2 urlDa vehAsaM. ubihai se nUnaM mAgaMdiyaputtA! tassa usussa ur3e vehAsaM uvvIDhassa samANassa eyativi nANattaM jAvataM taM bhAvaM pariNamativinANataM?, hatA -bhagavaM! eyativi nANattaM jAva pariNamativi nANattaM se teNaTeNaM mAgaMdiyaputtA! evaM buccai jAvataMtaMbhAvaM pariNamativinANattaM, neraiyANaM pAve kamme je ya kaDe evaM ceva navaraM jAva vemaanniyaannN|| vR. 'jIvANa'mityAdi, 'eyaivinANataMti 'ejate' kampate yadasAviSustadapi 'nAnAtvaM' bhedo'nejanAvasthApekSayA, yAvatkaraNAt 'veyaivi nANattaM'ityAdi draSTavyam / ayamabhiprAyaH yathA bANasyordhvaM kSiptasyaijanAdikaM nAnAtvamasti evaM karmaNaH kRtatvakriyamANatvakariSyamANatvarUpaM tIvramandapariNAmabhedAttadanurUpakAryakAritvarUpaM ca nAnAtvamavaseyamiti / / anantaraM karma nirUpitaM, tacca pudgalarUpamiti pudgalAnadhikRtyAha mU. (732) neraiyA NaM bhaMte ! je pogge AhArattAe geNhaMti tesi NaM bhaMte ! poggalANaM seyakAlaMsi katibhAgaM AhAreMti katibhAgaMniJjareti?, mAgaMdiyaputtA! asaMkhejaibhAgaMAhAraiti anaMtabhAgaM nijreNti| ___ cakkiyA NaM bhaMte ! kei tesu nijarApoggalesu Asaittae vA jAva tuyaTTittae vA ? no tiNaDhe samaDhe aNAharaNameyaM buiyaM samaNAuso! evaM jAva vemANiyANaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMteti / / vR. 'neraie' tyAdi, 'seyakAlaMsi'tti eSyati kAle grahaNAnantaramityartha : 'asaMkhejai bhAgaM AhAriti'tti gRhItapudgalAnAmasaGghayeyabhAgamAhArIkurvanti gRhItAnAmevAnantabhAgaM Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 251 zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-3 'nirjarayanti'mUtrAdivatyajanti / 'cakkiya'tti zaknuyAt 'aNAharaNameyaMbuiyaMti Adhriyate'nenetyAdharaNaM-AdhArastanniSedho'nAdharaNaM-AdhartumakSama etannirjarApudgalajAtamuktaM jinairiti / zatakaM-18 uddezakaH-3 samAptaH -:zatakaM-18 uddezakaH-4:vR. tRtIyoddezakasyAnte nirjarApudgalAnAmAsitumityAdibhi padairarthataH paribhogo vicAritazcaturthe tu prANAtipAtAdInAmasau vicAryyata itayevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (733) teNaMkAleNaM2 rAyagihe jAva bhagavaMgoyameevaMvayAsI-ahabhaMte! sapANAivAe musAvAe jAva micchAdaMsaNasalle pANAivAyaveramaNe musAvAya jAva micchAdaMsaNasallaveramaNe puDhavikkAie jAva vaNassaikAie dhammatthikAe adhammatthikAe AgAsatthikAe jIvA asarIrapaDibaddhe paramANupoggale selesiMpaDivannae anagAre savve ya bAyaraboMdidharA kalevarA ee NaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavvA yajIvANaM bhaMte! paribhogattAe havvamAgacchaMti?, goyamA! pANAivAe jAva eeNaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya atthegatiyA jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti atthegatiyA jIvANaM jAva no hvvmaagcchNti| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccaipANAivAe jAva no havvamAgacchaMti?, goyamA! pANAivAe jAva micchAdasaNasle puDhavikAie jAva vaNassaikAie sabve ya bAyareboMdidharA kalevarA eeNaM duvihA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya, jIvANaM paribhogattAe havvamAgacchaMti, pANAivAyaveramaNe jAva micchAdasaNasallavivegedhammatthikAe adhammatthikAejA va paramANupoggale selesIpaDivannae anagAre eeNaMduvihAjIvadavvA ya ajIvadavvA yajIvANaM paribhogattAe no havvamAgacchanti se teNadveNaMjAva no hvvmaagcchNti|| vR. 'teNa'mityadi, 'jIve asarIrapaDibaddhe'tti tyaktasarvazarIro jIvaH 'bAyaraboMdidharA kalevara'tti sthUlAkAradharANi na sUkSmANi kaDevarANi-nizcetanA dehAH athavA 'bAdarabondidharAH'bAdarAkAradhAriNaH kaDevarAvyatirekAt kaDevarAdvIndriyAdayo jiivaaH| ___"eeNa'mityAdi, etAniprANAtipAtAdIni sAmAnyato dvividhAninapratyekaM, tatra pRthivIkAyAdayo jIvadravyANi, prANAtipAtAdayatu na jIvadravyANyapi tu taddhA iti na jIvadravyANyajIvadravyANi dharmAstikAyadayastu ajIvarUpANi dravyANItikRtvA'jIvadravyANIti jIvAnAM paribhogyatvAyAgacchanti, jIvaiH paribhujyanta ityarthaH / tatraprANAtipAtAdIn yadA karoti tadA tAnsevatepravRttirUpatvAtteSAmityevaMtatparibhogaH athavA cAritramohanIyakarmadalikabhogahetutvAtteSAMcAritramohAnubhogaH prANAtipAtAdiparibhoga ucyate, pRthivyAdInAM tu paribhogo gamanazocanAdibhi pratIta eva, prANAtipAtaviramaNAdInAM tu naparibhogo'stivadhAdiviratirUpatvenajIvasvarUpatvAtteSAM dharmAstikAyAdInAMtu caturNAmamUrttatvena paramANoH sUkSmatvena zailezIpratipannAnagArasya ca preSaNAdyaviSayatvenAnupayogitvAnna paribhoga iti paribhogazca bhAvataH kaSAyavatAmeva bhavatIti kaSAyAn prajJApayitumAhamU. (734) katiNaMbhaMte! kasAyA pannattA?, goyamA! cattArikasAyApa0, taM0-kasAyapadaM Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/4/734 niravasesa bhANiyavvaM jAva nijarissaMti lobhennN| katiNaMbhaMte! jummA pannattA?, goyamA! cattArijummA pannattA-kaDajumme teyogedAvarajumme kalioge, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva kaliyoe ?, goyamA ! je NaM rAsIcaukkaeNaM avahAreNaMavahIramANe caupaJjavasie settaM kaDajumme, jeNaMrAsI caukkaeNaavahAreNaMavahIramANe tipajjavasiesettaMteyoe, jeNaMrAsI caukkaeNaM avahAreNaMavahIramANe dupajjavasiesettaMdAvarajumme, jeNaMrAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie settaM kalioge, seteNaTeNaMgoyamA evaM vuccai jAva klioe| neraiyA NaM bhaMte ! kiM kaDajummA teyogA dAvarajummA kaliyogA 4?, goyamA! jahannapade kaDajummA ukkosapade teyogA ajahannukkosapade siya kaDajummA 1 jAva siya kaliyogA 4, evaM jAva thaNiyakumArA / vaNassaikAiyANaM pucchA, goyamA! jahannapade apadA ukkosapade ya aphadA ajahannukkosiyapade siya kaDajummA jAva siya kliyogaa| beiMdiyANapucchA, goyamA! jahannapadekaDajummAukosapadedAvarajummA, ajahannamaNukkosapade siya kaDajummA jAva siya kaliyogA, evaM jAva caturidiyA, sesA egidiyA jahA beMdiyA, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jAva vemANiyA jahA neraiyA, siddhA jahA vaNassaikAiyA / . itthIo NaM bhaMte ! kiM kaDajummA0? pucchA, goyamA ! jahannapade kaDajummAo uksapade siya kaDajummAo ajahannamaNukkosapade siya kaDajummAo jAva siya kaliyogAo, evaM asurakumAritthIovijAva thaNiyakumAraitthIo, evaMtirikkhajoNiyaitthIoevaMmaNusitthIo evaM jAva vaannmNtrjoisiyvemaanniydevisthiio|| vR. 'kaiNa'miyAdi, 'kasAyapadaMtiprajJApanAyAMcaturdazaM, taccaivaM-'kohakasAe mAnakasAe mAyAkasAe lobhakasAe' ityAdi 'nijarissaMti lobheNaM'ti asyaivaM sambandhaH- . 'vemANiyANaMbhaMte ! kaihiM ThANehiM aTTha kammapayaDIo nijarissaMti?, goyamA ! cauhiM ThANehiM, taMjahA-koheNaM jAvalobheNaM'ti, iha nArakAdInAmaSTApi karmANyudayevartante, udayavarttinAM ca teSAmavazyaM nirjaraNamasti, kaSAyodayavarttinazca te tatazca kaSAyodaye karmanirjarAyA bhAvAt krodhAdibhirvaimAnikAnAmaSTa karmaprakRtinirjaraNamucyate iti // anantaraMkaSAyA nirUpitAH,tecacatuHsaGkhyatvAtkRtayugmalakSaNasaGkhyAvizeSavAcyAityato yugmasvarUpapratipAdanAyAha-'kai Na'mityAdi, 'cattAri jamma'tti iha gaNitaparibhASayA samo rAziyugmamucyate viSamastvoja iti, tatra ca yadyapIha dvau rAzIyugmazabdavAcyau dvau caujaHzabdavAcyau bhavatastathA'pIha yugmazabdena rAzayo vivakSitAH atazcatvAri yugmAni rAzaya ityarthaH, tatra 'kaDajumme tti kRtaM-siddhaM pUrNaM tataH parasya rAzisaJjJAntarasyAbhAvena na tvojaHprabhRtivadapUrNa yad yugmaM-samarAzivizeSastatkRtayugmaM / 'teoe'tti tribhirAdita eva kRtayugmAdvoparivartibhirojo-viSamarAzivizeSastyojaH, 'dAvarajumme'tti dvAbhyAmAdita eva kRtayugmAdboparivartibhyAM yadaparaM yugmaM kRtayugmAdanyattanipAtanavidhervAparayugmaM, 'kalioe'tti kalinA-ekena Adita eva kRtayugmAdvoparivartinA ojo-viSamarAzivizeSaH kalyoja iti / 'je pAM rAsI'tyAdi, yo rAzizcatuSkenApahAreNA Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-4 pahriyamANazcatuSparyavasito bhavati sa kRtayugmamityabhidhIyate, yatrApi rAzau catUrUpatvena catuSkApahAro nAsti so'pi catuSparyavasita- tvasadbhAvAtkRtayugmameva, evamuttarapadeSvapi / _anantaraMkRtayugmAdirAzayaH prarUpitAH,athataireva nArakAdInprarUpayannAha neraiyANa'mityAdi jahannapade kaDajumma'ttiatyantastokatvena kRtayugmAH kRtayugmasajJitAH 'ukkosapae'tti sarvotkRSTatAyAMtryojaHsajjJitAH madhyamapade caturvidhA api, etacaivamAjJAprAmANyAdavagantavyam 'vaNassaikAiyA Na'mityAdi, vanaspatikAyikA jaghanyapade utkRSTapade cApadAH, jaghanyapadasyotkRSTapadasya ca tessaambhaavaat| tathAhi-jaghanyapadamutkRSTapadaMcataducyateyaniyatarUpaMtacca yathA nArakAdInAMkAlAntareNApi labhyate na tathA vanaspatInAM, teSAM paramparayA siddhigamanena tadrAzeranantatvAparityAge'pyaniyatarUpatvAditi, 'siddhA jahA vaNassaikAiya'tti jaghanyapade utkRSTapade cApadAH, ajaghanyotkRSTapade ca syAt kRtayugmAdaya ityarthaH, tatra jaghanyotkRSTapadApekSayA'padatvaM varddhamAnatayA teSAmaniyataparimANatvAdbhAvanIyamiti / / mU. (735) jAvatiyANaM bhaMte! varA aMdhagavaNhiNo jIvAtAvatiyA parA aMdhagavaNhiNo jIvA?, haMtA goyamA ! jAvatiyA varA aMdhagavaNhiNo jIvA tAvatiyA parA aMdhagavaNhiNo jIvA / sevaM bhaMte 2 ti|| vR.jIvaparimANAdhikArAdidamAha-jAvaie'tyAdi, yAvantaH 'vara'ttiarvAgbhAgavartinaH AyuSkApekSayA'lpAyuSkA ityarthaH 'aMdhagavaNhiNo'tti aMhipA-vRkSAsteSAM vahnayastadAzrayatvenetyaMhipavahnayo bAdaratejaskAyikA ityarthaH / anyetvAhuH-andhakAH-aprakAzakAH sUkSmanAmakarmodayAdyevahnayaste'ndhakavahnayojIvAH 'tAvaiya'ttitatparimANAH 'para'ttiparAH prakRSTAHsthitito dIrghAyuSa ityartha iti praznaH, 'haMte' tyAdyuttaramiti / / zatakaM-18 uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-18 uddezakaH-5:vR. caturthoddezakAnte tejaskAyikavaktavyatoktA te ca bhAsvarajIvA iti paJcame bhAsvarajIvavizeSavaktavyatocyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (736) do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumAradevattAe uvavannA tatthaNaM ege asurakumAre deve pAsAdIe darisaNijje abhirUve paDirUve ege asurakumAre deve se NaM no pAsAdIe no darisaNijje no abhirUve no paDirUve / / se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA! asurakumArA devA duvihA pa0, taM0-veubviyasarIrA ya aveubviyasarIrA ya, tattha NaM je se veubviyasarIre asurakumAre deve se NaM pAsAdIe jAva paDirUve, tattha NaM jese aveuvviyasarIre asurakumAre deve seNaM no pAsAdIe jAva no paDirUve / sekeNatuNaM bhaMte! evaM vuccai tattha NaMje se veubviyasarIre taM ceva jAvapaDirUve?, goyamA se jahAnAmae-ihaM maNuyalogaMsi duve purisA bhavaMti-ege purise alaMkiyavibhUsie ege purise annlNkiyvibhuusie| eesiNaM goyamA! doNhaM purisANaM kayare purise pAsAdIe jAva paDirUve kayare purise no - Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/5/736 pAsAdIejAva no paDirUve je vA se purise alaMkiyavibhUsiejevAse purise aNalaMkiyavibhUsie bhagavaM! tattha je se purise alaMkiyavibhUsie se NaM purise pAsAdIe jAva paDirUve, tattha NaM je se purise aNalaMkiya0 se NaM purise no pAsAdIe jAva no paDirUve se teNaTeNaMjAva no paDirUve do bhaMte ! nAgakumArA devA egaMsi nAgakumArAvAsaMsi evaM ceva evaM jAva thaNiyakumArA vANamaMtarajotisiyA vemANiyA evaM cev|| vR. 'do bhaMte ityAdi 'veubviyasarIra'tti vibhUSitazarIrAH // anantaramasurakumArAdInAM vizeSa uktaH, atha vizeSAdhikArAdidamAha mU. (737) dobhaMte ! neratiyA egaMsineratiyAvAsaMsi neratiyattAe uvavannA, tatthaNaMege neraie mahAkammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe ceva ege neraie appakammatarAe ceva jAva appaveyaNatarAe ceva se kahameyaM bhaMte! evaM? goyamA! neraiyA duvihApa0-mAyimicchAdihiuvavannagAyaamAyisammadihiuvavanagA ya, tatthaNaMje se mAyimicchAdihiuvavannae neraieseNaM mahAkammatarAe ceva jAva mahAveyaNatarAe caiva / tatthaNaMjese amAyisammadihiuvavannaeneraieseNaMappakammatarAecevajAvaappaveyaNatarAe ceva, do bhaMte! asurakumArA evaM ceva evaM egidiyavigaliMdiyavajaM jAva vemANiyA / vR. 'dobhaMte ! neraie'tyAdi, 'mahAkammatarAe ceva'tti ihayAvatkaraNAt 'mahAkiriyatarAe ceva mahAsavatarAe ceva'tta dRzya, vyAkhyA cAsya praagvt| 'egidiyavigaliMdiyavajjati ihaikendriyAdivarjanameteSAM mAyimithyASTitvenAmAyisamyagdRSTivizeSaNasyAyujyamAnatvAditi / prAga nArakAdivaktavyatoktA te cAyuSkapratisaMvedanAvanta iti teSAM tAM nirUpayannAha- . mU. (738) neraie NaM bhaMte ! anaMtaraM uvvaTTittA je bhavie paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavaJjittae seNaMbhaMte! kayaraMAuyaM paDisaMvedeti?, goyamA! neraiyAuyaM paDisaMvedeti paMciMdiyatirikkhajoNiyAue se purao kaDe ciTThati, . evaM maNussesuvi, navaraMmaNussAue se purao kaDe ciTThai / asurakumArANaM bhaMte ! anaMtaraM uvvaTTittA je bhavie puDhavikAiesu uvavajjittae pucchA, go0 ! asurakumArAuyaM paDisaMvedeti puDhavikAiyAue se purao kaDe citttthi| evaMjojahiM bhaviouvavajittaetassataMpuraokaDaMciTThati, jattha ThiotaMpaDisaMvedeti jAva vemANie, navaraM puDhavikAie puDhavikAiesuuvavajatipuDhavikAiyAuyaMpaDisaMveeti anne yase puDhavikkAiyAue purao kaDe ciTThati evaMjAva maNusso saTThANe uvavAevvo paraTThANe thev|| mU. (739) do bhaMte ! asurakumArA egaMsi asurakumArAvAsaMsi asurakumAradevattAe uvavanAtatthaNaMege asurakumAre deve ujjuyaMviuvvissAmItijjuyaMviuvvai vaMkaviuvvissAmIti vaMka viuvvaijaMjahA icchaitaM tahA viuvvai ege asurakumAre deve ujuyaM viuvvissAmIti vaMkaM viuvvai vaMkaM viuvvissAmIti ujjuyaM viuvvai jaMjahA icchati No taMtahA viuvvai / se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA ! asurakumArA devA duvihA paM0, taM0-mAyimicchadiTThiuvavannagAya amAyisammaddiTThIuvavannagAya, tatthaNaMje semAyimicchAdihiuvavannae asurakumAre Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-5 255 deve se NaM ujjuyaM viuvvissAmIti vaMkaM viuvvati jAva no taM tahA viuvvai, tattha NaM je se amAyisammadiTThiuvavannae asurakumAre deve se ujjuyaM viu0 jAvataMtahA viuvvai / do bhaMte ! nAgakumArA evaM ceva evaMjAva thaNiya0 vANamaM0 joisi0 vemANiyA evaM ceva sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR. 'neraieNamityAdi, etacca vyaktameva / / pUrvamAyuHpratisaMvedanoktA, atha tadvizeSavaktavyatAmAha-'do bhaMte ! asurakumArA'ityAdi, yacceha mAyimithyASTInAmasurakumArAdInAmRjuvikurvaNecchAyAmapi vaGkavikurvaNaM bhavati tammAyAmithyAtvapratyayakarmaprabhAvAt, amAyisamyagdRSTInAM tu yathecchaM vikurvaNA bhavati tadArjavopetasamyaktvapratyayakarmavazAditi // zatakaM-18 uddezakaH-5 samAptaH -: zatakaM-18 uddezakaH-6:vR. paJcamoddezake'surAdInAMsacetanAnAmanekasvabhAvatoktA, SaSThetu guDAdInAmacetanAnA sacetanAnA ca socyate ityevasambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (740) phANiyaguleNaMbhaMte! kativanne katigaMdhe katirase katiphAse pannate?, goyamA ettha NaMdonayA bhavaMti, taM0-nicchaiyanae yavAvahAriyanaeya, vAvahAriyanayassagoDDe phANiyagule necchaiyanayassa paMcavAne dugaMdhe paMcarase aTThaphAse p0| bhamare NaM bhaMte ! kativanne ? pucchA, goyamA! ettha NaM do nayA bhavaMti, taM0-nicchaiyanae ya vAvahAriyanae ya, vAvahAriyanayassa kAlae bhamare necchaiyanassa paMcavanne jAva aMDaphAse pN0| suyapiccheNaMbhaMte! kativanne evaMceva, navaraMvAvahAriyanayassanIlae suyapicche necchaiyanayassa paMcavaNNe sesaMtaM ceva, evaMeeNaM abhilAveNaM lohiyA maMjiTThiyA pItiyA hAliddA sukkallae saMkhe subbhigaMdhe koDe dunbhigaMdhe mayagasarIre titte niMbe kaDuyA suMThI kasAe kaviDhe aMbAaMbiliyA mahure khaMDe kakkhaDe vaire maue navaNIe garue ae lahue uluyapatte sIehime usiNe aganikAe niddhe telle| chAriyANaMbhaMte! pucchA, goyamA! ettha do nayA bhavaMti, taM0-nicchaiyanaeyavavahAriyanae ya, vavahAriyanayassa lukkhA chAriyA necchaiyanayassa paMcavannA jAva aTThaphAsA pnttaa| vR. 'phANae'tyAdi, 'phANiyagule NaM ti dravaguDaH 'goDDe'tti gaulya-gaulyarasopetaM madhurarasopetamitiyAvat, vyavahAro hi lokasaMvyavahAraparatvAttadevatatrAbhyupagacchati zeSarasavarNAdIMstu sato'pyupekSata iti, 'nicchaiyanayassa'tti naizcayikanayasya matena paJcavarNAdiparamANunAM tatra vidyamAnatvAt paJcavarNAdiriti / mU. (741) paramANupoggaleNaM bhaMte! kativanne jAva katiphAse pannate?, goyamA! egavanne egagaMdhe egarase duphAse pnntte| dupaesieNaM bhaMte! khaMdhekativanne pucchA, goyamA! siya egavanne siya duvanne siya ega gaMdhe siya dugaMdhesiya egarase siyadurase siya duphAse siyatiphAsesiyacauphAse pannatte, evaMtipaesievi navaraM siya egavanne siya duvanne siya tivanne, evaM rasesuvi, sesaM jahA dupaesiyassa, evaM caupaesievi navaraMsaya egavannejAvasiya cauvanne, evaM rasesuvi sesaMtaMceva, evaM paMcapaesievi, Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/6/741 navaraM siya egavanne jAva siya paMcavanne, evaM rasesuvi gaMdhaphAsA taheva, jahA paMcapaesio evaM jAva asNkhejjpesio| suhumapariNaeNaM bhaMte! anaMtapaesie khaMdhe kativanne jahA paMcapaesie taheva niravasesaM, bAdarapariNae NaM bhaMte ! anaMtapaesie khaMdhe kativanne pucchA, goyamA ! siya egavanne jAva siya paMcavanne siya egagaMdhe siya dugaMghe siya egarase jAva siya paMcarase siya cauphAse jAva siya aTThaphAse0 ||sevN bhaMte ! 2 ti|| vR. 'paramANupoggaleNa mityAdi, ihacavarNagandharaseSupaJcadvaupaJcacavikalpAH 'duphAse'tti snigdharUkSazItoSNasparzAnAmanyatarAviruddhasparzadvayayukta ityarthaH, iha ca catvAro vikalpAH zItasnigdhayoH zItarUkSayo uSNasnigdhayoH uSNarUkSayozca smbndhaaditi|| 'dupaesie Na'mityAdi, 'siya egavanne'tti dvayorapi pradezayorekavarNatvAt, iha ca paJca vikalpAH, 'siya duvanne'tti pratipradezaMvarNAntarabhAvAt, iha cadaza vikalpAH, evaM gandhAdiSvapi, 'siya duphAse'tti pradezadvayasyApi zItasnigdhatvAdibhAvAt, ihApi ta eva catvAro vikalpAH, "siya tiphAse'tti iha catvAro vikalpAstatra pradezadvayasyApi shiitbhaavaat| ekasya catatra snigdhabhAvAt dvitIyasya ca rUkSabhAvAdekaH, evam' anenaiva nyAyena pradezadvayasyoSNabhAvAdvitIyaH, tathA pradezadvayasyApi snigdhabhAvAt, tatra caikasya sItabhAvAdekasya coSNabhAvAtRtIyaH, evam' anenaivanyAyena pradezadvayasya rUkSabhAvAccaturtha iti, 'siya cauphAse'tti iha 'dese sIe dese usiNe desa niddhe dese lukkhetatti vakSyamANavacanAdekaH, evaM tripradezAdaSvapi svybhyuuhym| 'suhumapariNaeNa'mityAdi, anantapradeziko bAdarapariNAmo'piskandho bhavati dvayaNukAdistu sUkSmapariNAma evetyanantapradezikaskandhaH sUkSmapariNAmatvena vizeSitastatrAdyAzcatvAraH sparzA sUkSmeSu bAdareSu cAnantapradezikaskandheSu bhavanti, mRdukaThinagurulaghuspastui baadressveveti|| - zatakaM-18 uddezakaH-6 samAptaH -zataka-18 uddezakaH-7:vR. SaSThoddezake nayavAdimatamAzritya vastu vicAritaM, saptame tvanyayUthikamatamAzritya tadvicAryate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (742) rAyagihejAva evaM vayAsI-annausthiyANaMbhaMte! evamAikkhaMtijAva parUvetievaM khalu kevalI jakkhAeseNaMAtiDhe samANe Ahacca do bhAsAobhAsati, taM0-mosaMvA saccAmosaM vA / se kahameyaM bhaMte ! evaM?, goyamA ! jaNNaM te annautthiyA jAva je te evamAhaMsu micchaM te evmaahiNsu| ahaM puNa goyamA! evamAikkhAmi4-no khalu kevalI jakkhAeseNaM Aissati, no khalu kevalI jakkhAeseNaM AtiDhe samANe Ahacca do bhAsAo bhAsati taM0-mosaMvA saccAmosaM vaa| kevalI NaM asAvajAo aparovaghAiyAo Ahacca do bhAsAo bhAsati, taM0-saccaM vA asaccAmosaM vaa| vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'jakkhAeseNaM Aissai'tti devAvezena 'Avizyate' adhiSThIyata www.jainelibrary.ord Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH-7 257 iti, 'no khalu'ityAdi, no khalu kevalI yakSAvezenAvizyate anantavIryatvAttasya, 'annAtiDhe'tti anyaavisstt:-prvshiikRtH||styaadibhaassaadvyNc bhASamANaH kevalI upadhiparigrahapraNidhAnAdikaM vicitraM vastu bhASata iti taddazanArthamAha mU. (743) kativiheNaMbhaMte!uvahI pannatte?, goyamA! tivihe uvahIpa0 taM0-kammovahI sarIrovahI bAhira bhaMDamattovagaraNovahI, neraiyANaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! duviha uvahI pa0 taM0-kammovahI ya sarIrovahI ya, sesANaM tivihA uvahI egidiyavajANaM jAva vemaanniyaannN| egidiyANaMduvihe pa0 taMjahA-kmovahI yasarIrovahI ya, kativiheNaMbhaMte! uvahI paM?, go0 tivihe uvahI pa0 taMjahA-saccitte acitte mIsae, evaM neraiyANavi, evaM niravasesaM jAva vemaanniyaannN| kativihe NaM bhaMte ! pariggahe pa0?, goyamA ! tivihe pariggahe pa0 taM0-kampariggahe sarIrapariggahe bAhiragabhaMDamattovagaraNapariggahe, neraiyANaM bhaMte ! evaM jahA uvahiNA do daMDagA bhaNiyA tahA pariggaheNavido daMDagA bhaanniyvvaa|| kaivihe NaM bhaMte ! paNihANe pa0?, goyama ! tivihe paNihANe pa0, taM0-maNapahihANe vaipihANekAyapaNihANe, neraiyANaM bhaMte! kaivihe paNihANepa0, evaMcevaevaMjAvathaNiyakumArANaM, puDhavikAiyANaM pucchA, goyamA! ege kAyapaNihANe pa0, evaMjAva vaNassakAiyANaM, beiMdiyANaM pucchA, goyamA! duvihe paNihANe pa0 taM-vaipaNihANeya kAyapaNihANeya, evaMjAva cauridiyANaM sesANaM tivihevi jAva vemANiyANaM / kativiheNaMbhaMte! duppaNihANepa0?, goyamA!tivihe duppaNihANepa0taM0-maNaduppaNihANe jaheva paNihANeNaMdaMDago bhnniothevduppnnihaannennvibhaanniyvyo| kativihe gaMbhaMte! suppaNihANe pa0?, goyamA! tivihe suppaNihANe0, taMjahA-maNusuppaNihANe vaisuppaNihANe kAyasuppaNihANe, maNussANaM bhaMte! kaivihe suppaNihANe pa0? evaM ceva jAva vemANiyANaM sevaMbhaMte 2 jAva viharati taeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva bahiyA jaNavayavihAraM vihri|| vR.'kativiheNa mityAdi, tatra upadhIyate-upaSTabhyate yenAtmA'sAvupadhi, 'bAhirabhaMDamattovagaraNovahI ti bAhyekarmazarIravyatirikte ya bhANDamAtropakaraNe tadrUpo ya upadhisa tathA, tatrabhANDamAtrA-bhAjanarUpaH paricchadaH upakaraNaMca-vastrAdIti, 'egidiyavajjANaM'tiekendriyANAM bhANDamAtrAdi nAstIti tadvarjitAnAmanyeSAM trividho'pystiiti|| _ 'saccitte'tyAdi, saccittAdidravyANizarIrAdIni, 'evaM neraiyANavittianenedaM sUcitaM-' neraiyANaM bhaMte! kaivihe uvahI pa0? goyamA! tivihe uvahI pa0 taMjahA-sacitteacittemIsaetti tatra nArakANA sacita upadhiH-zarIram accitta-utpattisthAnaM mizrastu-zarIramevocchvAsAdipudgalayuktaMteSAMcetanatvena mizratvasyavivakSaNAditi / 'pariggahe'tti parigRhyataiti parigrahaH, arthatasyopadhezca ko bhedaM ?, ucyate, upakAraka upadhiH mamatvabuddhayA parigRhyamANastu parigraha iti / 'paNihANe'tti prakarSeNa niyate Alambane dhAnaM-dharaNaM manaHprabhRteritipraNidhAnam / / eSuca kevalibhASiteSvartheSu vipratipadyamAno'haMmAnI mAnavo nyAyena nirasanIya ityetat caritena darzayannAha15 [17] Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/7/744 mU. (744) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe nAmaM nagare guNasilae ceie vannao jAva puDhavisilApaTTao, tassa NaM guNasilassa veiyassa adUrasAmaMte bahave annautthiyA parivasaMti, taM0-kAlodAyI selodAyI evaM jahA sattamasae annautthiuddesae jAva se kahameyaM manne evaM?, tattha NaM rAyagihe nagare mahue nAmaMsamaNovAsee parivasati aDDejAva aparibhUe abhigayajIvA jAva viharati, tae NaM samaNe bhagavaM ma0 annayA kadAyi puvvANupubbiM caramANe jAva samosaDhe parisA paDigayA jAva pajjuvAsati / tae NaM mahue samaNovAsae imIse kahAe laddhaDhe samANe hadvatuTTajAva hiyae hAe jAva sarIre sayAo gihAo paDinikkhamati sa02 pAdavihAracAreNaM rAyagihaM nagaraMjAva niggacchati ni02 tesiManautthiyANaM adUrasAmaMteNaM vIyIvayati, taeNaMte annautthiyAmahuyaM samaNovAsayaM adUrasAmaMteNaM vIyIvayamANaM pAsaMti 2 annamannaM saddAveMti 2 tA evaM vayAsI evaM khalu devANuppiyA! amhaMimA kahA aviuppakaDA imaMcaNaM mahue samaNovAsae amhaM adUrasAmaMteNaMvIivayaitaM seyaMkhalu devANuppiyA! amhaMmaddayaMsamaNovAsayaMeyamaTuMpucchittaettika? annamannassa aMtiyaM eyamaDhe paDisuNeti annamannassa 2 tAjeNeva mahue samaNovAsae teNeva uvA0 2 mahuyaM samaNovAsayaM evaM vadAsI-evaM khalu madruyA ! tava dhammAyarie dhammovadesae samaNe NAyaputte paMca asthikAye pannavei jahA sattame sae annautthiuddesae jAva kahameyaM maTThayA! evaM? tae NaM se mahue samaNovAsae te annautthie evaM vayAsI-jati kajaM kajati jANAmo pAsAmo ahe kajaM na kajati na jANAmo na pAsAmo, taeNaM te annautthiyA mahuyaM samaNovAsayaM evaM vayAsI-kesaNaM tuma maTThayA! samaNovAsagANaMbhavasijeNaM tuma eyamahU~ najANasi na pAsasi taeNaM se mahue samaNovAsae te annautthie evaM vayAsI-asthi NaM AusA! vAuyAe vAti?, haMtA asthi, tujhe NaM Auso ! vAuyAyassa vAyamANassa rUvaM pAsaha ?, no tiNaDhe samaDhe atthiNaM Auso! ghANasahagayA poggalA?, haMtA asthi, tujheNaM Auso! ghANasahagayANaM poggalANaM rUvaM pAsaha ?, no tinnddhe0| ___ asthiNaM bhaMte! Auso! araNisahagaye aganikAye?, haMtA asthi, tujhe NaM Auso! araNisahagayassa agaNikAyassarUvaMpAsaha?, no ti0, asthiNaMAuso! samudassa pAragayAI rUvAiM?, haMtA asthi, tujheNaM Auso! samudassa pAragayAiMrUvAiMpAsaha?, no ti0 asthiNe Auso ! devalogagayAiMrUvAiM?, haMtA atthi| tujheNaM Auso ! devalogagayAI rUvAiM pAsaha ?, no ti0, evAmeva Auso ! ahaM vA tujhe vA anno vA chaumattho jai jo jaM na jANai na pAsaitaM savvaM na bhavati evaM te suvahue loe na bhavissatItikaTTa te NaM annautthie evaM paDihaNai evaM pa0 3 jeNeva guNasi0 ceie jeNeva samaNebha0 mahA0 teNeva uvAga02 samaNaM bhagavaMmahAvIraM paMcaviheNaM abhigameNaMjAva paJjuvAsati maDhuyAdI ! samaNe bha0 mahA0 maddayaM samaNovAsagaM evaM vayAsI-suTu NaM maDhuyA ! tumaM te annautthie evaM vayAsI, sAhU NaM maDhuyA! tumaMte annau0 evaM vayAsI, jeNaM maTThayA! aTuM vA heuM vA pasiNaM vAvAgaraNaM vA annayaMadiTuMassutaM amayaM aviNNAyaM vahujaNamajhe Aghaveti panaveti jAva uvadaMseti se NaM arihaMtANaM AsAyaNAe vadRti arihatapannattassa dhammassa AsAyaNAe / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, varga:-, uddezakaH-7 259 vaTTati kevalINaM AsAyaNAe vaTTati kelipannattassa dhammassa AsAyaNAe vaTTati taM suTu NaM tuma maDhuyA! te annau0 evaM vayAsI__ -sAhU NaM tuma mahuyA ! jAva evaM vayAsI, tae NaM mahue samaNovAsae samaNeNaM bhaga0 mahA0 evaM vu0 samANe haTTa tuDe samaNaM bha0 mahAvIraM vaM0 na02 naccAsanne jAva paJjuvAsai, taeNaM sama0 bha0 ma0 mahuyassa samaNovAsagassa tIse yajAva parisA paDigayA, tae NaM mahu0 samaNassa bha0 ma0 jAva nisamma haTTatuTTha pasiNAI vAgaraNAiMpucchati pa02 aTThAiM pariyAtii 2 uThA uThe0 2 samaNaM bhagavaM mahA0va0 namaM02 jAva pddige| bhaMtetti bhagavaM goyame samaNe bhagavaM mahA0 vaM0 namaM0 2 evaM vayAsI-pabhUNaM bhaMte ! mahue samaNovAsae devANuppiyANaM aMtiyaM jAva pavvaittae?, no tiNaDhe samaDhe, evaM jaheva saMkhe taheva aruNAbhejAva aMtaM kAhiti // vR. 'teNa'mityAdi, 'evaM jahA sattamasae' ityAdinA yatsUcitaM tasyArthato lezo darzyate-kAlodAyiselodAyisevAlodAyiprabhRtikAnAmanyayUthikAnAmekatra saMhitAnAM mithaH kathAsaMlApaH samutpanno yaduta mahAvIraH paJcAstikAyAn dharmAstikAyAdIna prajJApayati, tatraca dharmAdharmAkAzapudgalAstikAyAnacetanAn jIvAstikAyaM ca sacetanaM tathA dharmAdhAkAzajIvAstikAyAnarUpiNaH pudgalAstikAyaMca rUpiNaM prajJApayatIti se kahameyaM manne evaM ti atha kathametad-dharmAstikAyAdi vastu manye iti vitaUrthaH 'evaM' sacetanAcetanAdirUpeNa, adRzyamAnatvenAsambhavAttasyeti hRdayam / 'aviuppakaDe'tti apizabdaH saMbhAvanArtha ud-prAbalyena ca prakRtA-prastutA prakaTA vA utprakRtotprakaTA vA athavA avidvadbhiH-ajAnadbhiH prakRtA-kRtA prastutA vA avidvatprakRtA, 'jai kajaM kajjaijANAmo pAsAmo'tti yadi tairdharmAstikAyAdibhi:kAryaM svakIyaM kriyate tatadA tena kAryeNa tAnjAnImaH pazyAmazcAvagacchAma ityartha ghUmenAgnimiva, atha kAryaM tairna kriyate tadA najAnImo na pazyAmazca, ayamabhiprAyaH-kAryAdiliGgadvAreNaivAgizAmatIndriyapadArthAvagamo bhavati, naca dharmAstikAyAdInAmasmatpratItaMkiJcit kAryAdiliGga dRzyataititadabhAvAttanajAnIma eva vymiti| ___ athamadrukaM dharmAstikAyAdyaparijJAnAbhyupagamavantamupAlambhayituMyatte prAhustadAha-'kesa Na'mityAdi, ka eSa tvaM madruka ! zramaNopAsakAnAM madhye bhavasi yatsvametamarthaM zramaNopAsakajJeyaM dharmAstikAyAdyastitvalakSaNaM na jAnAsi na pazyasi ?, na kshcidityrthH|| ___ athaivamupAlabdhaH sanasau yattairadRzyamAnatvenadharmAstikAyAdyasambhava ityuktaM tadvighaTanena tAn pratihantumidamAha-'atthiNa mityAdi, 'ghANasahagaya'ttighrAyata itighrANo-gandhaguNastena sahagatAHtatsahacaritAstadvanto ghrANasahagatAH araNisahagae'ttiaraNi-agrthaM nirmanthanIyakASThaM tena sahagatoyaH satathAtaM 'suTuMNaMmaDuyA! tuma'tisuSTutvaM he maddukA! yena tvayA'stikAyAnajAnatA na jAnIma ityuktam, anyathA ajAnannapi yadi jAnIma itybhnnissystdaa'rhdaadiinaamtyaashaatnaakaarko'bhvissystvmiti| pUrvaM mahukazramaNopAsako'ruNAbhe vimAne devatvonotpatsyata ityuktam, atha Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/7/744 devAdhikArAddevavaktavyatAmevoddezakAntaM yAvadAha__ mU. (745) deve NaMbhaMte ! mahaDie jAva mahesakkhe svasahassaM viuvvittA pabhU annamanneNaM saddhiM saMgAmaM saMgAmittae ?, haMtA pabhU / tAo NaM bhaMte ! boMdIo kiM egajIvaphuDAo anegajIvaphuDAo?, goyamA ! egajIvaphuDAono anogjiivphuddaao| tesiNaM bhaMte! boMdINaMaMtarA kiMegajIvaphuDAaNegajIvaphuDA?, goyamA! egajIvaphuDA no aNegajIvaphuDA / purise NaM bhaMte! aMtareNaM hattheNa vA evaM jahA aTThamasae taie uddesae jAva no khalu tattha satthaM kmti|| vR. 'deve Na mityAdi, 'tAsiM boMdINaM aMtara'tti teSAM vikurvitazarIrANAmantarANi 'evaM jahAaTThamasae' ityAdi anena yatsUcitaM tadidaM-'pAeNa vA hattheNa vA aMguliyAe vA silAgAe vA kaDeNa vA kaliMceNa vAAmusamANe vAAlihamANe vA vilihamANe vA annayareNa vA tikkheNaM satthajAeNaM AchiMdamANevA vicchiMdamANevA agaNikAeNa vA AlihamANe vA vilihamANe vA annayareNavA tikkheNaM satthajAeNaMAchiMdamANevA vichiMdamANevAagaNikAeNa vAsamoDahamANe vA tesiMjIvappaesANaMAbAhaMvA vAbAhaM vA kareichaviccheyaM vA uppAei?,noiNaDhe samaDhe'tati vyAkhyA cAsya prAgvat / .. mU. (746) asthi NaM bhaMte ! devAsurANaM saMgAme 2? haMtA asthi, devAsuresu NaM bhaMte ! saMgAmesu vaTTamANesu kinnaM tesiM devANaM paharaNarayaNattAe prinnmti| goyamA ! jannaM te devA taNaM vA kaTuM vA pattaM vA sakkaraM vA parAmusaMti taM taM tesiM devANaM paharaNarayaNattAepariNamati, jaheva devANaMtaheva asurakumArANaM? notiNaDhe samajhe, asurakumArANaM devANaM nicaM viuvviyA paharaNarayaNA pa0 / . vR. 'jannaM devA taNaM vA kaTuM vA' ityAdi iha ca yaddevAnAM tRNAdyapi praharaNIbhavati tadacintyapuNyasambhAravazAt subhamacakravartinaH sthAlamiva, asurANAMtuyannityavikurvitAni tAni bhavanti taddevApekSayA teSAM mandatarapuNyatvAttathAvidhapuruSANAmivetyavagantavyamiti / mU. (747) deve NaM bhaMte ! mahaDDie jAva mahesakkhe pabhU lavaNasamudaM anupariyaTTittANaM havvamAgacchittae?, haMtA pabhU / deveNaM bhaMte ! mahaDie evaM dhAyaisaMDaM dIvaMjAva haMtA pabhU, evaM jAva ruyagavaraM dIvaM jAva haMtA pabhU, teNaM paraM vItIvaejjA no cevaNaM annupriyttttejaa|| vR. 'vItIvaejatti ekayA dizA vyatikrameta 'no cevaNaM aNupariyaTTeja'tti naiva sarvataH paribhramet, tathAvidhaprayojanAbhAvAditi smbhaavyte| mU. (748) asthi NaM bhaMte ! devA je anaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohiM va tIhiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasaehiM khavayaMti?, haMtA asthi, asthi NaM bhaMte ! devA je anaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti?, haMtA asthi| asthi Na bhaMte ! te devA je anaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti?, haMtA asthi, kayareNaM bhaMte ! te devA je anaMte kammase jahanneNaM ekkeNa vA jAva paMcahiM vAsasaehiM khavayaMti? Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, vargaH-, uddezakaH -7 261 kayare NaM bhaMte! te devA jAva paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti ?, kayare NaM bhaMte! te devA jAva paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti ?, goyamA ! vANamaMtarA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasaeNaM khavayaMti, asuriMdavajjiyA bhavaNavAsI devA anaMte kammaMse dohiM vAsasaehiM khavayaMti / asurakumArA NaM devA anaMte kammaMse tIhiM vAsasaehiM khavayaMti, gahanakkhattatArArUvA joisiyA devA anaMte kammaMse cauhiM vAsa jAva khavayaMti caMdimasUriyA joisiMdA jotisarAyANo anaMte kammaMse paMcahiM vAsasaehiM khavayaMti sohammIsANagA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasahasseNaM jAva khavayaMti saNakumAramAhiMdagA devA anaMte kammaMse dohiM vAsasahassehiM khavayaMti / evaM eeNaM abhilAveNaM baMbhalogalaMtagA devA anaMte kammaMse tIhiM vAsasahassehiM khavayaMti mahAsukkasahassAragA devA anaMte cauhiM vAsasaha0 ANayapANayaAraNaaccuyagA devA anaMte paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti hiTThimagevijjagA devA anaMte kammaMse egeNaM vAsasayasahaseNaM khavayaMti majjhimagevejjagA devA anaMte dohiM vAsasayasahassehiM jAva khavayaMti uvarimagevejjagA devA anaMte kammaMse tihiM vAsajAva khavayaMti vijayavejayaMtajayaMtaaparAjiyagA devA anaMte cauhiM vAsa jAva khavayaMti savvaTThasiddhagA devA anaMte kammaMse paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayaMti / eeNaTTeNaM go0 te devA je anaMte kammaMse jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcahiM vAsasaehiM khavayaMti eeNaM go0 te devA jAva paMcahiM vAsasahassehiM khavayaMti, eeNaTTeNaM go0 te devA jAva paMcahiM vAsasayasahassehiM khavayati / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! // vR. 'asthi NaM bhaMte! ityAdi, iha devAnAM puNyakarmmapudgalAH prakRSTaprakRSTataraprakRSTatamAnubhAgA AyuSkakarmmasahacaritatathA vedanIyA anantAnantA bhavanti tatazca santi bhadanta ! te devA ye teSAmanantAnantakarmAMzAnAM madhyAdanantAn karmmAzAn jaghanyena kAlasyAlpataya ekAdinA varSazatena utkarSatastu paJcabhirvarSazataiH kSapayantItyAdi praznaH / 'goyame"tyAdyuttaraM, tatra vyantarA anantAn karmmAzAn varSazatenaikena kSapayanti anantAnAmapi tadIyapudgalAnAmalpAnubhAgatayA stokenaiva kAlena kSapayituM zakyatvAt tathAvidhAlpasnehAhAravat, tathA tAvata eva karmmAzAn asuravarjitabhanapatatayo dvAbhyAM varSazatAbhyAM kSapayanti, tadIyapudgalAnAM vyantarapudgalApekSayA prakRSTAnubhAvena bahutarakAlena kSapayituM zakyatvAt snigdhatarAhAravaditi, evamuttaratrApi bhAvanA kAryeti // zatakaM - 18 uddezakaH-7 samAptaH -: zatakaM - 18 uddezakaH-8 : vR. saptamoddezakAnte karmmakSapaNoktA, aSTame tu tadbandho nirUpyata ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (749) rAyagihe jAva evaM vayAsI - anagArassa NaM bhaMte ! bhAviyappaNo purao duhao jugamAyAe pehAe rIyaM rIyamANassa pAyassa ahe kukkaDapote vA vaTTApote vA kuliMgacchAe vA pariyAvajjejjA tassa NaM bhaMte! kiM IriyAvahiyA kiriyA kajjai saMparAiyA kiriyA kajjai ? goyamA! anagArassaNaM bhAviyappaNo jAva tarasa NaM IriyAvahiyA kiriyA kajjai no saMparAiyA kiriyA kajjai, sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai jahA sattamasae saMvuDuddesae jAva aTTho nikkhatto / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-18/749 sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! jAva viharati ||tennN samaNe bhagavaM mahAvIre bahiyA jAva viharati vR. 'rAyagihe'ityAdi, 'purao'tti agrataH 'duhao'tti dvidhA' antarA'ntarA pArzvataH pRSThatazcetyartha 'jugamAyAe'tti yUpamAtrayA TayA pehAe'ttiprekSya 2 rIyaM tigataM-gamanaM rIyamANassa'tti kurvata ityarthaH 'kukkaDapoyae'tti kukkuTaDimbhaH 'vaTTApoyae'tti iha vartakA-pakSivizeSaH 'kuliMgacchAe vatti pipIlikAdisazaH pariyAvajjejatti 'paryApadyeta' mriyeta 'evaM jahA sattamasae' ityaadi| ____ anena ca yatsUcitaM tasyArthalezaevam-atha kenArthena bhadanta! evamucyate, gautama! yasya krodhAdayo vyavacchinnA bhavanti tasyeryApathikyeva kriyA bhavatItyAdi 'jAva aTTho nikkhitto'tta 'se keNaTeNaM bhaMte!' ityAdivAkyasya nigamanaM yAvadityartha, tacca 'se teNaTeNaM goyamA' ityaadi| prAggamanamAzritya vicAraH kRtaH, atha tadevAzrityAnyayUthikamataniSedhataHsaevocyate mU. (750) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe jAva puDhavisilApaTTae tassaNaM guNasilassa ceiyassa adUrasAmaMte bahave anautthiyA paharivasaMti, tae NaM samaNe bhagavaM mahA0 jAva samosaDhe jAva parisA paDigayA, teNaM kAleNaM 2 samaNassa bha0 ma0 jeDhe aMtevAsI iMdabhUtInAmaM anagAre jAva udbujANU jAva vihri| taeNaM te annautthiyA jeNeva bhagavaMgoyame teNeva uvAgacchanti uvAgacchittA bhagavaMgoyamaM evaM vayAsI-tujhe NaM ajo! tivihaM tiviheNaM assaMjayA jAva egaMtabAlA yAvi bhavaha / tae NaM bhagavaM goyame annautthie evaM vayAsI-se keNaM kAraNeNaM ajjo ! amhe tivihaM tiviheNaM assaMjayA jAva egaMtabAlA yAvi bhavAmo / tae NaM te annautthiyA bhagavaM goyamaM evaM vayAsI-tujheNaM ajjo ! rIyaM rIyamANA pANe peceha abhihaNaha jAva uvaddaveha, tae maMtujhe pANe peccemANA jAva uvaddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhvh| taeNaM bhagavaM goyame te annautthie evaM vayAsI-no khalu aJjo ! amhe rIyaM rIyamANA pANe peccemo jAva uvaddavemo amhe NaM ajo! rIyaM rIyamANA kAyaMcajoyaMcarIyaM ca paDucca dissA 2 padissA 2 vayAmo tae NaM amhe dissA dissA vayamANA padissA padissA vayamANA no pANe peJcemo jAva no uvddvemo| taeNaM amhe pANe apeccemANA jAva anoddavemANA tivihaM tiviheNaM jAva egaMtapaMDiyA yAvibhavAmo, tujhe NaM ajo! appaNA ceva tivihaM tiviheNaM jAva egaMtabAlA yAvi bhvh| taeNate annautthiyA bhagavaM goyamaMevaM va0-keNaM kAraNeNaM ajjo! amhe tivihaM tiviheNaM jAva bhavAmo, taeNaM bhagavaM goyame te annauthie evaM va0-tujhe NaM ajo ! rIyaM rIyamANA pANe pecceha jAva uvaddaveha tae NaM tujhe pANe peJcemANA jAva uvaddavemANA tivihaM jAva egaMtabAlA yaavibhvh| taeNaM bhagavaMgoyame te annautthie evaM paDihaNai paDihaNittA jeNeva samaNe bhagavaM mahA0 teNeva uvAga02 samaNaM bhagavaM mahAvIraMvaMdati namaMsati vaMdittAnamaMsittANaccAsannejAva paJjuvAsati, goyamAdi samaNe bhagavaM mahAvIre bhagavaM goyama evaM vayAsI suTTaNaM tumaMgo0 ! te annautthie evaM va0 sAhuNaM tumaMgoyamA ! te annausthie evaM va0 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 18, varga:, uddezakaH-8 263 atthi gaMgo0 mamaM bahave aMtevAsI samaNA niggaMthA chaumatthA je NaM no pabhU eyaM vAgaraNaM vAgarettae jahANaM tumaM taM suNaM tumaM go0 ! te annautthie evaM vayAsI sAhU NaM tumaM go0 ! te anna evaM vayAsI vR. 'tae 'mityAdi, 'peceha' tti Akramatha 'kAyaM ca 'tti dehaM pratItya vrajAma iti yogaH, dehazcedgamanazakto bhavati tadA vrajAmo nAnyathA azvazakaTAdinetyarthaH, yogaM ca-saMyamavyApAraM jJAnAdyupaSTambhakaproyajanaM bhikSATanAdi, na taM vinetyarthaH, 'rIyaM ca'tti 'gamanaM ca' atvaritAdikaM gamanavizeSaM 'pratItya' Azritya, katham ? ityAha / 'dissA dissa' tti dRSTA 2 'padissA padissa' tti prakarSeNa dRSTA 2 / / prAk chadmasthA evaM vyAkarttu na prabhai ityuktam, atha chadmasthamevAzritya praznayannAha mU. (751) tae NaM bhagavaM goyame samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa evaM vutte samANe haTThatuTTe samaNaM bha0 ma0 vaM0 namaM0 evaM vayAsI - chaumatthe NaM bhaMte! maNuse paramANupoggalaM kiM jANati . pAsati udAhu na jANati na pAsati ? goyamA ! atthegatie jANati na pAsati atthegatie na jANati na pAsati / chaumatthe NaM bhaMte 1 maNUse dupaesiyaM khaMdhaM kiM jANati 2?, evaM ceva, evaM jAva asaMkhejja. padesiyaM, chaumatthe NaM bhaMte! maNUse anaMtapaesiyaM khaMdhaM kiM pucchA, goyamA ! atthetie jANati pAsati 1 atthegatie jANati na pAsati 2 atthegatie na jANati pAsai 3 atthegatie na jANai na pAsati 4 / ahie bhaMte! masse paramANupoggalaM jahA chaumatthe evaM ahohievi jAva anaMtapadesiyaM, paramAhohie NaM bhaMte! maNUse paramANupoggalaM jaM samayaM jANati taM samayaM pAsati jaM samayaM pAsati taM samayaM jANati ?, no tiNaTTe samaTThe / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai paramAhohie NaM maNUse paramANupoggalaM jaM samayaM jANati no taM samayaM pAsati jaM samayaM pAsati no taM samayaM jANati ?, goyamA ! sAgAre se nANe bhavai anAgAre se daMsaNe bhavai, se teNaTTeNaM jAva no taM samayaM jANati evaM jAva anaMtapadesiyaM / kevalI bhaMte! masse paramANupoggalaM jahA paramAhohie tahA kevalIvi jAva anaMtapaesiyaM sevaM bhaMte 2 tti // vR. 'chaumatthe' tyAdi, iha chadmastho niratizayo grAhyaH 'jANai na pAsai' tti zrutopayuktaH zrutajJAnI, zrute darzanAbhAvAt, tadanyastu 'ne jANai na pAsai 'tti anantapradezikasUtre catvAro bhaGgA bhavanti, jAnAti sparzanAdinA pazyati ca cakSuSetyekaH 1, tathA'nyo jAnAti sparzAdinA na pazyati cakSuSA cakSuSo'bhAvAditi dvitIyaH 2 / tathA'nyo na jAnAti sparzAdyagocaratvAt pazyati cakSuSeti tRtIyaH 3, tathA'nyo na jAnAti na pazyati cAviSayatvAditi caturtha 4 // chadmasthAdhikArAcchadmasthavizeSabhUtAdho'vadhikaparamAdho'vadhikasUtre / paramAvadhikazcAvazyamantarmUhUrtena kevalI bhavatIti kevalisUtraM, tatra ca 'sAgAre se nANe bhavati' tti 'sAkAraM ' vizeSagrahaNasvarUpaM 'se' tasya paramAdho'vadhikasya tadvA jJAnaM bhavati, tadviparyayabhUtaM ca darzanamataH parasparaviruddhayorekasamaye nAsti sambhava iti // zatakaM - 18 uddezakaH-8 samAptaH Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/9/752 -zatakaM-18 uddezakaH-9:vR.aSTamoddezakAnte kevalI prarUpitaH,saca bhavyadravyasiddha ityevaM bhavyadravyAdhikArAnavame bhavyadravyanArakAdayo'bhidhIyante ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (752) rAyagihe jAva evaM vayAsI-asthi NaM bhaMte ! bhaviyadavvaneraiyA bhavi02 haMtAasthi, sekeNadveNaM bhaMte! evaMvuccaibhaviyadavvanera0 bha0?,jebhaviepaMciMdietirikkhajoNie vA maNussa vA neraiesu uvavajittae se teNa0, evaM jAva thaNiyaku0, atthi NaM bhaMte ! bhaviyadavvapuDhavi0 bha0 2?, haMtA asthi / se keNa0 go0 ! je bhavie tirikkhajoNie vA maNussevA devevApuDhavikAiesuuvava0 seteNa0 AukoiyavaNassaikAiyANaMevaMceva uvavAo teuvAUbeiMdiyateiMdiyacauridiyANa ya je bhavie tirikkhajoNie maNusse vA, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM je bhavie nerai vA tirikkhajoNie vA maNusse vA deve vA paMciMdiyatirikkhajoNie vA, evaM maNussAvi, vANamaMrajoisiyavemANiyANaM jahA neriyaa| bhaviyadavvaneraiyassaNaMbhaMte! kevatiyaM kAlaMThitI pannattA?, goyamA! jahanneaMtomuhattaM ukkoseNaMpuvvakoDI, bhaviyadavvaasurakumArassaNaMbhaMte! kevatiyaMkAlaM ThitI pannattA?, goyamA jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tinni paliovamAiM0, evaM jAva thnniykumaarss| bhaviyadavvapuDhavikAiyassaNaM pucchA, goyamA! jahanneNaM aMtomuttaM ukkoseNaM sAtiregAI do sAgarovamAiM, evaM Aukkoiyassavi, teuvAU jahA neraiyassa, vaNassaikAiyassa jahA puDhavikAiyassa, beiMdiyassa teiMdiyassa cauridiyassa jahA neriyss| __paMciMdiyatirikkhajoNiyassa jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI, evaM maNussAvi, vANamaMtarajoisiyavemANiyassa jahA asurakumArassa / / sevaM bhaMte ! sevaM bhNtetti|| - vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'bhaviyadavvaneraiya'tti dravyabhUtA nArakA dravyanArakAH, te ca . bhUtanArakaparyAyatayA'pibhavantIti bhavyazabdena vizeSitAH, bhavyAzcatedravyanArakAzceti vigrahaH, te caikabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrabhedA bhvnti| 'bhaviyadavvaneraiyasse'tyAdi, 'aMtomuhuttaMti sajJinamasajJinaM vA narakagAminamantarmuhUrttAyuSamapekSyAntarmuhUrta sthitiruktA, 'puvvakoDi'timanuSyaM paJcendriyatiryaJcaMcAzrityeti bhavyadravyAsurAdInAmapi jaghanyA sthitiritthameva, utkRkRSTA tu 'tinni paliovamAIti uttarakurvAdimithunakanarAdInAzrityoktA, yataste mRtA deveSUtpadyanta iti| dravyapRthivIkAyikasya 'sAiregAiMdo sAgarovamAIti IzAnadevamAzrityoktA, dravyatejaso dravyavAyozca 'jahA neraiyassa'tti antarmuhUrtamekA'nyA ca pUrvakoTI, devAdInAM mithunakAnAM ca tatrAnutpAdAditi / paJcendriyatirazcaH 'ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAIti sptmpRthiviinaarkaapekssyoktmiti|| zatakaM-18 uddezakaH-9 samAptaH -zatakaM-18 uddezakaH-10:vR. navamoddezakAnte bhavyadravyAnArakAdivaktavyatoktA, atha bhavyadravyAdhikArAdbhavyadravyadevasyAnagArasya vaktavyatA dazame ucyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram www.jainelibrary.oad Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, varga:-, uddezakaH-10 265 mU. (753) rAyagihe jAva evaMvayAsI-anagAreNaMbhaMte! bhAviyappA asidhAraMvAkhuradhAraM vA ogAhejA?, haMtA uggAhejjA / se NaM tattha chijjeja vA bhijjeja vA?, natiNaDhe0 sa0 no khalu tattha satyaM samai, evaMjahApaMcamasae paramANupoggalavattavvayA jAva anagAreNaMbhaMte! bhAviyappA udAvattaM vA jAva no khalu tattha satthaM kmi|| vR. rAyagihe'ityAdi, iha cAnagArasya kSuradhArAdiSupravezo vaikriyalabdhisAmadivaseyaH, 'evaMjahApaMcamasae'ityAdi, anenaca yatsUcitaMtadidam-'aNagAreNaMbhaMte! bhAviyappAaganikAyassa majjhamajjheNaM vIivaejjA?, haMtA viiivejjaa| seNaM tattha jhiyAejA?, no iNaDhe samaDhe, no khalu tattha satthaM kamaI' ityaadi| pUrvamanagArasyAdhikArAdiSvavagAhanoktA, athAvagAhanAmeva sparzanAlakSaNaparyAyAntareNa paramANvAdiSvabhidhAtumAha mU. (754) 'paramANupoggale NaM bhaMte ! vAuyAeNaM phuDe vAuyAe vA paramANupoggaleNaM phuDe ?, goyamA ! paramANupoggale vAuyAeNaM phuDe no vAuyAe paramANupoggaleNaM phuDe / duppaesieNaM bhaMte ! khaM0 vAuyAeNaM evaM ceva evaM jAva asNkhejjpesie| anaMtapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe vAupucchA, goyamA! anaMtapaesie khaMdhe vAuyAeNaM phuDe vAuyAe anatapaesieNaM khaMdheNaM siya phuDe siya no phudde| . vatthI bhaMte ! vAuyAeNaM phuDe vAuyAe vatthiNA phuDe ?, goyamA! vatthI vAuyAeNaM phuDe no vAuyAe vasthiNA phudde|| vR. 'paramANupoggaleNa'mityAdi, 'vAuyAeNaMphuDe'ttiparamANupudgalo vAyukAyena 'spRSTaH' vyApto madhye kSipta ityartha : 'no vAuyAe' ityAdi no vAyukAyaH paramANupudgalena 'spRSTaH' vyApto madhye kSipto, vAyormahatvAd aNozca niSpradezatvenAtisUkSmatayA vyaapktvaabhaavaaditi| __'anaMtapaesie Na mityAdi, anantapradezikaH skandho vAyunA vyApto bhavati sUkSmataratvAttasya, vAyukAyaH punaranantapradezikaskandhena syAd vyAptaH syAnna vyAptaH, katham ?, yadA vAyuskandhApekSayA mahAnasau bhavita tadA vAyustena vyApto bhavatyanyadA tu neti / 'vatthI' tyAdi, vasti' tirvAyukAyena 'spRSTaH' vyAptaH sAmastyena tadvivaraparipUraNAtno vAyukAyo vastinA spRSTo vastervAyukAyasya parita eva bhAvAt / anantaraMpudgaladravyANispRSTatvadharmatonirUpitAni, athavarNAdibhistAnyeva nirUpayannAha mU. (755) asthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDha0 ahe davvAiM vannao kAlanIlalohiyahAliddasukillAiMgaMdhao subbhigaMdhAiMdubhigaMdhAiM rasao tittakaDuyaka-sAyaaMbilamahurAI phAsao kakkhaDamauyagaruyalahuyasIyausiNaniddhalukkhAiM annamanabaddhAiM annamannapuTThAI jAva annamanaghaDatAe ciTThati?, haMtA asthi, evaM jAva ahesttmaae| atthiNaM bhaMte! sohamma0 kappassa ahe ceva evaMjAva IsipabbhArAe puDha0 / sevaM bhaMte! 2 jAva viharai / tae maM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva bahiyA jaNavayavihAraM viharati / / vR. 'atthI' tyAdi, 'annamanabaddhAiMti gADhAzleSataH 'annamannapuTThAiMti AgADhAzleSataH, yAvatkaraNAt 'annamanaogADhAIti ekakSetrAzritAnItyAdi dRzyam, 'annamanaghaDattAe'tti Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/10/755 parasparasamudAyatayA / anantaraM pudgaladravyANi nirUpitAni, athAtmadravyadharmmavizeSAnAtmadravyaM ca saMvidhAnakadvAreNa nirUpayannidamAha mU. (756) teNaM kAleNaM 2 vANiyagAme nAmaM nagare hotthA vannao, dUpitalAsae cetie vannao, tattha NaM vANiyagAme nagare somile nAmaM mAhaNe parivasati aDDejAva aparibhUe riuvvedajAva supariniTThie paMcaNDaM khaMDiyasayANaM saMyassa kuTuMbassa AhevaccaM jAva viharati / 266 tae NaM samaNe bhagavaM mahAvIre jAva samosaDhe jAva parisA pajjuvAsati, tae NaM tassa somilassa mAhaNassa imIse kahAe laddhaTThassa samANassa ayameyArUve jAva samuppajjitthA - evaM khalu samaNe nAyaputte puvvANupuvviM caramANe gAmANugANaM dUijamANe suhaMsuheNaM jAva ihamAgae jAva dutipalAsae ceie ahApaDirUvaM jAva viharai taM gacchAmi NaM samaNassa nAyaputtassa aMtiyaM pAubbhavAmi imAI ca NaM eyArUvAiM aTThAI jAva vAgaraNAiM pucchissAmi / taM jai ime se imAI eyArUvAiM aTThAI jAva vAgaraNAI vAgarehiti tato NaM vaMdIhAmi namasIhAmi jAvapajuvAsIhAmi, ahameyaM se imAiM aTThAI jAva vAgaraNAI no vAgarehiti to NaM eehiM ceva aTThehi ya jAva vAgaraNehi ya niSpaTThapasiNavAgaraNaM karessAmItikaTTu evaM saMpehei 2 hAe jAva sarIre sAo gihAo paDinikkhamati paDi0 2 pAyavihAcAreNaM egeNaM khaMDiyasaeNaM saddhiM saMparivuDe vANiyagAmaM nagaraM majjhamajjheNaM niggacchai 2 jeNeva dUtipalAsae ceie jeNeva samaNe bhaga0 ma0 teNeva uvA0 2 samaNassa 3 adUrasAmaMte ThiccA samaNaM bhagavaM ma0 evaM vayAsI / jattA te bhaMte! javaNijjaM0 avvAbAhaM0 phAsuyavihAraM0?, somilA ! jattAvi me javaNijjaMpi me avvAbAhaMpi me phAsUyavihAraMpi me, kiM te bhaMte! jattA ?, somilA ! jaM te navaniyamasaMjamasajjhAyajhANAvassayamAdIesu jogesu jayaNA settaM jattA / kiM te bhaMte! javaNijjaM ?, somilA ! javaNijje duvihe paM0 taM0 - iMdiyajavaNijja ya noiMdiyajavaNije vase vaTTaMti settaM iMdiyajavaNijje, se kiM taM noiMdiyajavaNijje ?, 2 jaM me kohamANamAyAlobhA vocchinnA no udIreti se ttaM noiMdiyajavaNijje, settaM javaNijje / kiM te bhaMte! avvAbAhaM ?, somilA ! jaM me vAtiyapittiyasiMbhiyasannivAiyA vivihA rogAyaMkA sarIragayA dosA uvasaMtA no udIreti settaM avvAbAhaM, kiM te bhaMte! phAsUyavihAraM ?, somilA ! jannaM ArAmesu ujjANesu devakulesu sabhAsu pavAsu itthIpasupaMDagavivajjiyAsu vasahIsu phAsuesaNijjaM pIDhaphalagasejjAsaMthAragaM uvasaMpajjittANaM viharAmi settaM phAsuyavihAraM / / O sarisavA te bhaMte! kiM bhakkheyA abhakkheyA?, somilA ! sarisavA bhakkheyAvi abhakkheyAvi, sekeNa0 sarisavA meM bhakkheyAvi abhakkheyAvi?, se nUNaM te somilA ! baMbhannaesu naesu duvihA sarisavA pannattA, taMjahA - mittasarisavA ya dhannasarisavAya, tattha NaM je te mittasarisavA te tivihA paM0, taM0 - sahajAyayA sahavaDDiyayA sahapaMsukIliyayA / te NaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA, tattha NaM je te dhannasarisavA te duvihA pa0 taM0- satyapariNayAya asatthapariNayA ya, tattha NaM je te asatthapariNayA te NaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA, tattha NaM je se satthapariNayA te duvihA paM0, taM0 - esaNijjA ya anesaNijjA ya, tattha NaM je te anesaNijjA te samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, varga:-, uddezakaH-10 267 tattha NaMje te esaNijjA te duvihA pa0 taM0-jAiyA ya ajAiyA ya, attha tattha NaMje te ajAiyA teNaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA, tattha NaMje tejAtiyA te duvihA pa020-laddhA yaaladdhA ya, tatthaNaMje te aladdhA teNaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA / tatthaNaMje te laddhA te NaM samaNANaM niggaMthANaM bhakkhayA, se teNaTeNaM somilA! evaM vuccai jAva abhkkheyaavi| ___ mAsAtebhaMte! kiM bhakkheyA abhakkheyA?, somilA! mAsA mebhakkheyAvi abhakkheyAvi, sekeNaTeNaMjAva abhakkheyAvi, senUNaMtesomilA! baMbhannaesunaesuduvihAmAsApa0 taM0-davvamAsA yakAlamAsAyatitthaNaMjetekAlamAsAteNaMsAvaNAdIyA AsADhapajjavasANAduvAlasataM0-sAvaNe bhaddavae Asoe kattie maggasire pose mAhe phAguNe citte vaisAhejeTThAmUle AsADhe, teNaMsamaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA, tatthaNaje te davvamAsA te duvihA pa0 taM0-atthamAsA ya dhannamAsA ya, tatthaNaje te asthamAsAte duvihA pa0 taM0-suvannamAsA ya ruppamAsA yA teNaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA, tatthaNaje te dhannamAsA te duvihA pa0 taM0-satthapariNayA ya asatthapariNayA ya evaM jahA dhanasarisavA jAva se teNaTeNaM jAva abhkkheyaavi| kulatthAtebhaMte! kiMbhakkheyA abhakkheyA?, somilA! kulatthA bhakkheyAviabhakkheyAvi, se keNaDeNaM jAva abhakkheyAvi?, se nUNaM somilA te baMbhannaesu naesu duvihA kulatthA pa0 taM0-ithikulatthA ya dhannakulatthA y| tattha NaM je te itthikulatthA te tivihA pa0, taMjahA-kulakannayAi vA kulavahUyAti vA kulamAuyAi vA, te.NaM samaNANaM niggaMthANaM abhakkheyA, tattha NaM je te dhanakulatthA evaM jahA dhannasarisavA se teNaTeNaMjAva abhkkheyaavi| . . vR.'teNa'mityAdi, 'imAiMcaNaM'tiimAni ca vakSyamANAni yAtrAyApanIyAdIni jatta'tti yAnaM yAtrA-saMyamayogeSu pravRtti 'javaNijjaMti yApanIyaM-mokSAdhvani gacchatAM prayojaka indriyAdivazyatArUpodharmaH avvAbAhaM tizarIrabAdhA nAmabhAvaH 'phAsuyavihAraM tiprAsukavihAro-nirjIva Azraya iti, 'taviniyamasaMjamasajjhAyajhANAvassayamAiesutti / iha tapaHanazanAdi niyamAH-tadviSayA abhigrahavizeSAH yathA etAvattapaHsvAdhyAyavaiyAvRtyAdi mayA'vazyaM rAtrindivAdau vidheyamityAdirUpAH saMyamaH-pratyupekSAdi svAdhyAyodharmakathAdi dhyAna-dharmAdi Avazyaka-SaDvidhaM, eteSu ca yadyapi bhagavataH kiJcinna tadAnIM vizeSataH saMbhavati tathA'pi tatphalasadbhAvAttadastItyavagantavyaM, 'jayaNa'tti pravRtti 'iMdiyajavaNijjaMti indriyaviSayaM yApanIyaM-vazyatvamindriyayApanIyaM / evaMnoindriyayApanIyaM, navaraMnozabdasya mizravacanatvAdindriyairmizrAHsahArthatvAdvAindriyANAM sahacaritA noindriyAH kaSAyAH, eSAM ca yAtrAdipadAnAM sAmayikagambhIrArthatvena bhagavatastadarthaparijJAnasambhAvayatA tenApabhrAjanArtha praznaH kRta iti / / 'sarisava'tti ekatra prAkRtazailyA sazavayasaH-samAnavayasaHanyatra sarSapAH-siddhArthakAH, 'davvamAsa'tti dravyarUpAmASAH 'kAlamAsa'tti kAlarUpA mAsAH, 'kulattha'tti ekatra kule tiSThantIti kulasthAH-kulAGganAH, anyatra kulatthAH dhAnyavizeSAH, sarisavAdipadapraznazca chalagrahaNenopahAsArthaM kRta iti / / atha ca sUriM vimucya bhagavato vastutatvajJAnajijJAsayA''ha Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 bhagavatIaGgasUtraM (2) 18/-/10/757 mU. (757) egebhavaMduve bhavaM akkhaebhavaMavvae bhavaMavaTThie bhavaManegabhUyabhAvabhavie bhavaM?, somilA! egevi ahaM jAva anegabhUyabhAvabhavievi ahaM / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva bhavievi ahaM ?, somilA ! davvaTThayAe ege ahaM nANadaMsaNaTTayAe duvihe ahaM paesaThThayAe akkhaevi ahaM avvaevi ahaM avaTThievi ahaM uvayogaTThayAe anegabhUyabhAvabhavievi ahaM, se teNaTeNaM jAva bhavievi ahaM avaTThievi ahaM uvayogaTThayAe anegabhUyabhAvabhavievi ahaM, se teNaTeNaM jAva bhavievi ahaM / __ettha NaM se somile mAhaNe saMbuddhe samaNaM bhagavaM mahAvIraM jahA khaMdao jAva se jaheyaM tujhe vadaha jahANaM devANuppiyANaMaMtiebahave rAIsara evaMjahA rAyappaseNaijje cittojAva duvAlasavihaM sAvagadhammapaDivajjati paDivajittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdatijAva paDigae, taeNaM se somile mAhaNe samaNovAsae jAe abhigayajIvA jAva vihri| bhaMtetti bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdita namaM0 vaM0 namaM0 pabhUNaM bhaMte ! somile mAhaNe devANuppiyANaM aMtie muMDe bhavittA jaheva saMkhe taheva niravasesaMjAva aMtaM kAhiti / seva bhaMte ! 2 tti jAva vihrti|| __vR. "ege bhava'mityAdi, eko bhavAnityekatvAbhyupagame bhagavatA''tmanaH kRte zrotrAdivijJAnAnAmavayavAnAM cAtmano'nekatopalabdhitaekatvaM dUSayiSyAmIti buddhayAparyanuyogaH somilabhaTTena kRtaH, dvau bhavAniti ca dvitvAbhyupagame'hamityekatvaviziSTasyArthasya dvitvavirodhena dvitvaM dUSayiSyAmIti buddhayAparyanuyogovihitaH, 'akkhae bhava'mityAdinAcapadatrayeNa nityAtmapakSaH paryanuyuktaH, anegabhUyabhAvabhaviebhavaM'tianeke bhUtAHatItAH bhAvAH-sattApariNAmA bhavyAzcabhAvino yasya satathA, anena cAtItabhaviSyatsattApraznenAnityatApakSaH paryanuyuktaH, ekataraparigrahe tasyaiva dUSaNAyeti, tatra ca bhagavatA syAdvAdasya nikhiladoSagocarA-tikrintatvAttamavalambyottaramadAyi-'egevi aha'mityAdi, kathamityetat ? ityata Aha - 'davvaTThayAe ego'haM'ti jIvadravyakatvenaiko'haM na tu pradezArthatayA, tathA hi anekatvAnmametyavayavAdInAmanekatvopalambhonabAdhakaH, tathAkaJcitsvabhAvamAzrityaikatvasaGkhayAviziSTasyApi padArthasya svabhAvAntara-dvayApekSayA dvitvamapi na viruddhamityata uktaM-'nANadasaNaTThayAe duvihe ahaM'ti, nacaikasya svabhAvabhedona dRzyate, ekohidevadattAdipuruSaekadaiva tattadapekSayA pitRtvaputratvabhrAtRtvabhrAtR- vyatvAdInanekAn svabhAvAllabhata iti, tathA pradezArthatayA'saGkhayeyapradezatAmAzrityAkSato'pyahaM sarvathA pradezAnAM kSayAbhAvAt, tathA'vyayo'pyahaM katipayAnAmapi ca vyayAbhAvAt, kimuktaM bhavati? avasthito'pyahaM-nityo'pyaham, asaGkhayeyapradezitA hi na kadAcanApi vyapaiti ato nityatA'bhyupagame'pi na doSaH, tathA 'uvaogaTTayAe'tti vividaviSayAnupayogAnAzrityAnekabhUtabhAvabhaviko'pyaham, atItAnAgatayorhi kAlayoranekaviSayabodhAnAmAtmanaH kathaJcidabhinnAnAM bhUtatvAd bhAvitvAccetyanityapakSo'pi na doSAyeti / 'evaM jahA rAyappaseNaijje' ityAdi, anena ca yatsUcitaM tasyArthalezo darzAte-yathA devAnAMpriyANAmantike bahavo rAjezvaratalavarAdayastyaktvA hiraNyasuvarNAdi muNDA bhUtvA'gA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-18, varga:-, uddezakaH-10 269 rAdanagAritAM pravrajanti na khalu tathA zaknomi pravrajitumitIcchAmyahamaNuvratAdikaM gRhidharma bhagavadantike pratipattuM, tato bhagavAnAha-yathAsukhaM devAnAMpriya! mA pratibandho'stu, tatastamasau pratyapadyata iti|| zatakaM-18 uddezakaH-10 samAptaH // 1 // aSTAdazazatavRttirvihitA vRttAni vIkSya vRttikRtAm / prAkRtanaro hyadRSTaM na karma krtuprbhurbhvti|| zatakaM-18 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre aSTAdazazatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-19) vR. vyAkhyAtamaSTAdazazatam, athAvasarAyAtamekonaviMzatitamaM vyAkhyAyate, tatra cAdAvevoddezakasaGgrahAya gAthAmU. (758) lessA ya 1 gabbha 2 puDhavI 3 mahAsavA 4 carama 5 dIva 6 bhavaNA 7 ya / nivvatti 8 karaNa 9 vaNacarasurA 10 ya eguunnviisime| vR. 'lesse'tyAdi, tatra 'lessA yatti lezyAH prathamoddezake vAcyA ityasau lezyoddezaka . evocyate, evamanyatrApi 1 cazabdaH samuccaye, 'gabbha'tti garbhAbhidhAyaMko dvitIyaH 2 / 'puDhavitti pRthivIkAyikAdivaktavyatArthastRtIyaH 3 'mahAsava'tti nArakA mahAzravA mahAkriyA ityAdyarthaparazcaturthaH 4 / 'carama'tti caramebhyo'lpasthitikebhyo nArakAdibhyaH paramA mahAsthitayomahAkarmatarA ityAdyarthapratipAdanArthapaJcamaH 5, 'diivttidviipaadybhidhaanaarthsssstthH6|| 'bhavaNA ya'tti bhavanAdyarthAbhidhAnArtha saptamaH 7 'nivvatti'tti nirvRtti-niSpatti zarIrAdestadartho'STamaH 8 / 'raNa'tti karaNArtho navamaH 9 'vaNacarasurA yatti vanacarasurA-vyantarA devAstadvaktavyatArtho dazama iti 10 / -zatakaM-19 uddezakaH-1:mU. (759) rAyagihe jAva evaM vayAsI-katiNaM bhaMte ! lessAo pannattAo?, goyamA! challesAo pannattAo, taMjahA-evaM jahA pannavaNAe cauttho lesuddesao bhANiyavvo niravaseso / sevaM bhaMte 2 // vR.tatraprathamoddezakastAvadvayAkhyAyate, tasyacedamAdisUtram-'rAyagihe'ityAdi 'pannavaNAe cauttholesuddesaobhANiyavvoti prajJApanAyAzcaturtho lezyApadasya saptadazasyoddezako lezyoddezaka iha sthAne bhaNitavyaH, saca-'kaNhalesA jAva sukkalesA'ityAdiriti zatakaM-19 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-19 uddezakaH-2:vR. atha lezyA'dhikAravAneva dvitIyastasya cedamAdisUtram Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 bhagavatIaGgasUtraM (2) 19/-/2/760 mU. (760) kati NaM bhaMte ! lessAo pa0? evaM jahA pannavaNAe gabbhudeso so ceva niravaseso bhANiyavyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhNte!|| vR. 'kaiNa'mityAdi, 'evaMjahA panavaNAe'ityAdi, evam anena krameNa yathA prajJApanAyAM garbhoddezake-garbhasUtropalakSitoddezake saptadazapadasya SaSThe sUtraM tatheha vAcyaM / tanyUnAdhikatvaparihArArthamAha-sa eva garbhoddezako niravazeSa bhaNitavya iti, anena ca yatsUcitaMtadidaM-'goyamA! challessAopannattAo, taMjahA-kaNhalessAjAvasukkalessA, maNussANaM bhaMte! / kai lessAo pa0, challessAo pa0-kaNhalessA jAva sukkalessA' ityAdIti / yAni ca sUtrANyAzritya garbhoddezako'yamuktastAnImAni-kaNhalesse NaM bhaMte ! maNusse kaNhalesaM gabbhaMjaNejjA ?, haMtA goyamA ! jaNejjA / kaNhalesseNaMbhaMte! maNUse nIlalesaMgabhaMjaNejA? haMtA goyamA! jaNejjA' ityaadiiti|| . zataka-19 uddezakaH-2 samAptaH -zataka-19 uddezakaH-3:* vR. dvitIyoddezake lezyA uktAstadyuktAzca pRthivIkAyikAditvenotpadyanta iti pRthivIkAyikAdayastRtIye nirUpyanta ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram ___ mU. (761) rAyagihe jAvaevaMvayAsI siyabhaMte! jAva cattAripaMca puDhavikAiyA egayao sAdhAraNasarIraM baMdhaMti ega02 tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM vA baMdhaMti?, no iNaDhe samaDhe, puDhavikkAiyANaM patteyAhArA patteyapariNAmA patteyaM sarIraM baMdhaMti pa0 2 tato pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM vA baMdhaMti / tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kati lessAo pa0 ?, goyamA ! cattAri lessAo0 pa0 taM0-kaNhalessA nIla0 kAu0 teu02 / teNaM bhaMte! jIvA kiM sammadiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI?, goyamA ! no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchadiTThI 3, te NaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI?, goyamA! no nANI annANI, niyamA duannANI, taM0-maiannANI ya suyaannANI ya 4 / / te NaM bhaMte ! jIvA kiM maNajogI vayajogI kAyajogI?, goyamA ! no maNajogI no vayajogI kAyajogI 5, te NaM bhaMte ! jIvA kiM sAgArovauttA anAgArovauttA?, goyamA ! sAgArovauttAvi anaagaarovuttaavi6| teNaM bhaMte! jIvA kimAhAramAhAreMti?, goyamA! davvaoNaM anaMtapadesiyAiMdavvAI evaM jahA pannavaNAe paDhame AhArudesae jAvasavvappaNayAe AhAramAhAreMti 7, te NaM bhante! jIvA jamAhAreMti taM cijaMtijaM no AhAreti taM no cijaMti cinne vA se uddAi palisappati vA ?, haMtA goyamA! teNaM jIvA jamAhAreMtitaM cijaMti jaMno cijaMti cinne vA se uddAi palisappa tivA?, haMtA goyamA! te NaM jIvA jamAhAreti taM cijaMtijaM no jAva palisappati vA 8 / tesiNaM bhaMte! jIvANaM evaM sannAti vA pannAti vA maNoti vA vaIi vA amhe NaM AharamAhA remo?, no tiNaDhe sa0 AhareMti puNa te teMsi 9, tesiNaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannA0 jAvavIyIti Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 19, varga:-, uddezakaH - 3 vA amhe NaM iTThANiTThe phAseyare vedemo paDisaMvedemo ?, no ti0 paDisaMvedeti puNa te 10 / te NaM bhaMte! jIvA kiM pANAivAe uvakkhAijjaMti musAvAe adinnA0 jAva micchAdaMsaNasalle uvakkhAijjaMti ?, goyamA! pANAivAevi uvakkhAijjati jAva micchAdaMsaNasallevi uvakkhAijjati, jesaMpiNaM jIvANaM te jIvA evamAhijjuMti tesiMpi NaM jIvANaM no vijjAe nANatte 1 1 / te NaM bhaMte jIvA kaohiMto uvava0 kiM neraiehiMto uvavajraMti ? evaM jahA vakkaMtIe puDhavikkAiyANaM uvavAo tahA bhANiyavvo 12 / 271 tesi NaM bhaMte! jIvANaM kati samugdhAyA pa0 ?, goyamA ! tao samugdhAyA paM0, taM0veyaNAsamugdhAe kasAya0 mAraNaMtiyasa0 / te NaM bhaMte! jIvA mAraNaMtiyasamugdhAeNaM kiM samohayA maraMti asamohayA maraMti ?, goyamA ! samohayA maraMti asamohayAvi maraMti / / te NaM bhaMte ! jIvA anaMtaraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti kahiM uvavajraMti ?, evaM uvvaTTaNA jahA vakkaMtIe 12 / siya bhaMte! jAva cattAri paMca AukkAiyA egayao sAhANasarIraM baMdhaMti ega0 2 tao pacchA AhAreti evaM jo puDhavikAiyANaM gamo so ceva bhANiyavvo jAva uvvaTTaMti navaraM ThitI sattavAsasahassAiM ukkoseNaM sesaM taM ceva / siya bhaMte! jAva cattAri paMca teukkAiyA evaM ceva navaraM uvavAo ThitI uvvaTTaNA ya jahA pannavaNAe sesaM taM ceva / vAukAiyaANaM evaM ceva nANattaM navaraM cattAri samugdhAyA / siya bhaMte ! jAva cattAri paMca vaNassaikAiyApucchA, goyamA ! no tiNaTTe samaTTe, anaMtA vaNassaikAiyA egayao sAhAraNasarIraM baMdhaMti ega0 2 tao pacchA AhAreti vA pari0 2 sesaM jahA teukAiyANaM jAva uvvaTTaMti navaraM AhArao niyamaM chaddisiM, ThitI jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, sesaM taM ceva // vR. 'rAyagihe' ityAdi, iha ceyaM dvAragAthA kvacid dRzyate119 11 "siya lesadiTThiNANe joguvaoge tahA kimAhAro / pANAivAya uppAyaThiI samugghAyauvvaTTI // " asyAzcArtho vanaspatidaNDakAntoddezakArthAdhigamAvagamya eva, tatra syAdvAre 'siya'tti syAd-bhavedayamarthaH, athavA prAyaH pRthivIkAyikAH pratyekaM zarIraM badhnantIti siddhaM, kintu 'siya'tti syAt kadAcit 'jAva cattAri paMca puDhavikAiya'tti catvAraH paJca vA yAvatkaraNAd dvau vA trayo vA upalakSaNatvAccAsya bahutarA vA pRthivIkAyikA jIvAH / 'egao' tti ekata ekIbhUya saMyujyetyarthaH 'sAhAraNasarIraM baMdhaMti' tti bahUnAM sAmAnyazarIraM vaghnanti, AditastaprAyogyapudgalagrahaNataH, 'AhAreti va 'tti vizeSAhArApekSayA sAmAnyAhArasyAviziSTazarIrabandhanasamaya eva kRtatvAt 'sarIraM vA baMdhaMti' tti AhAritapariNAmitapudgalaiH zarIrasya pUrvavanadhApekSayA vizeSato bandhaM kurvantItyarthaH, nAyamartha samartho, yataH pRthivIkAyikAH pratyekAhArAH pratyekapariNAmAzcAtaH pratyekaM zarIraM baghnantIti tataprAyogyapudgalagrahaNataH, tatazcAhArayantItyAdi etacca prAgvaditi / kimAhAradvAre - ' evaM jahA patravaNA paDhame AhAruddesae' tti evaM yathA prajJApanAyAmaTAviMzatitamapadasya rathame AhArAbhidhAyakoddezake sUtra yatheha vAcyaM taccaivaM- 'khettao asaMkhejja , Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 bhagavatIaGgasUtraM (2) 19/-/3/761 paesogADhAiM kAlato annayarakAladvitIyAI bhAko vanamaMtAI gaMdhamaMtAI rasamaMtAI phAsamaMtAI'ityAdIti 'taM cijaitti tat-pudgalajAtaM zarIrendriyatayA pariNamatItyarthaH "cinne vA se uddAi'tti cIrNaM ca-AhAritaM sattatpudgalajAtam 'apadravati' apayAti vinazyatIti malavat sArazcAsya zarIrendriyatayA pariNamati, etadevAha-'palisappaiva'tti parisarpatica pari-samantAdgacchati, evaM sannAi vatti "evaM' vakSyamANollekhena 'sajJA' vyAvahArikArthAvagraharUpA mati pravartataiti zeSaH, pannAiva'ttiprajJA-sUkSmArthaviSayA matireva, 'maNoiva'tti manodravyasvabhAvaM, 'vaIi vatti vAg drvyshrutruupaa| prANAtipAtAdidvAre-'pANAivAe uvakkhAijjatI'tyAdi prANAtipAte sthitA iti zeSaH prANAtipAtavRttaya ityarthaH, upAkhyAyante-abhidhIyante, yazceha vacanAdyabhAve'pipRthivIkAyikAnAM mRSAvAdAdibhirupAkhyAnaM tanmRSAvAdAdyaviratimAzrityocyata iti, atha hantavyAdijIvAnAM kA vArtA ? ityAha-'jesipi Na'mityAdi, yeSAmapi jIvAnAmatipAtAdiviSayabhUtAnAM prastAvApRthivIkAyikAnAmeva sambandhinA'tipAtAdinA 'tejIvattite-atipAtAdikAriNo jIvAH 'evamAhijaMti'tti atipAtAdikAriNa ete ityAkhyAyante, teSAmapi jIvAnAmatipAtAdiviSayabhUtAnAM na kevalaM ghAtakAnAM 'no' naiva 'vijJAtam' avagataM 'nAnAtvaM' bhedo yaduta vayaM vadhyAdaya ete tu vadhakAdaya ityamanaskatvAtteSAmiti / / utpAdadvAre-'evaM jahA vaktIe'ityAdi, iha ca vyutkrAnti prajJApanAyAH SaSThaM padaM,anena ca yatsUcitaM tadidaM-'kiM neraiehiMto uvavajaMti tirikkhajoNiehiMto uvavajaMti maNussehito uvavajaMti devihito uvavajaMti ?, goyamA ! no neraiehito uvavajaMti tirikkhajoNiehito uvavajaMti maNussehiMto uvavajaMti devehiMto uvvajaMti' / / samudghAtadvAre-'samohayAvi'tti samudghAtevartamAnAH kRtadaNDAityarthaH 'asomahayAvitti daNDAduparatA akRtasamudghAtA vaa|| uddhartanAdvAre-'eva uvvaTTaNA jahA vakaMtIe'tti, anena cedaM sUcitaM-kiM neraiesu jAva devesu?, goyamA ! no neraiesu uvavajjati tirikkhajoNiesu uva0 maNussesu uvavajaMti no devesu uvvjNti'tti| tejaskAyikadaNDake 'navaraM uvavAo ThiI uvvaTTaNA ya jahA panavaNAe'ti, iha syAdAdidvArANi pRthivIkAyikadaNDakavadvAcyAni, utpAdAdiSupUnarvizeSo'satisaca prajJApanAyAmiveha draSTavyaH, sa caivamarthataH teSAmupapAtastiryagmanuSyebhyaevasthitistUtkRSTA'horAtratrayaMtata udRttAstu te tiryakSvevotpadyante, yathA cehotpAdavizeSo'sti tathA lezyAyAmapiyatastejaso'prazastalezyA eva, pRthivIkAyikAstvAdyacaturlezyAH, yaccedamiha na sUcitaM tdvicitrtvaatsuutrgteriti| vAyukAyadaNDake 'cattAri samugghAya'tti pRthivyadInAmAdyAyaH samudghAtAH vAyUnAM tu vedanAkaSAyamAraNAntikavaikriyalakSaNAzcatvAraH samudghAtAH saMbhavanti teSAM vaikriyazarIrasya sambhavAditi / vanaspatikAyadaNDake 'navaraM AhAro niyama chaddisiM'ti yaduktaM tanAvagamyate lokAntaniSku-TAnyAzritya tridigAderapyAhArasya teSAM sambhavAd dvAdaranigodAn vA''zrityedamavaseyaM, teSAM pRthivyAdyAzritatvena SaDadikkAhArasyaiva sambhavAditi / / athaiSAmeva pRthivyAdInAmavagAhanA'lpatvAdinirUpaNAyAha Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-19, vargaH-, uddezakaH-3 273 mU. (762) eesiNaM bhaMte ! puDhavikAiyANaM AuteuvAuvaNassaikAiyANaM suhamANaM bAdarANaM pajattagANaM apajjattagANaMjAva jahannukkosiyAeogAhaNAe kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA suhumanioyassa apajjattassa jahaniyA ogAhaNA 1 / suhumavAukkAiyassa apajattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejaguNA 2 suhumateUapajattassajaha0 ogAhaNA asaMkhejaguNA 3 suhumaAUapajja0 jaha0 asaM04 suhumapuDhaviapajjatta0 jahaniyA ogAhaNA asaMkhejaguNA 5 / bAdaravAukAiyassa apajattagassa jahanniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 6 bAdarateUapajattajahaniyA ogAhaNA asaMkhejjaguNA 7 bAdaraAuapajjattajahanniyA ogA0 asNkhe08| bAdarapuDhavIkAiyaapajjatta jahanniyA ogAhaNA asaMkhejaguNA 9 patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyassa bAdaranioyassa eesiNaM pajjattagANaM eesiNaMapajjattagANaMjahaniyAogAhaNA doNhavi tullA asNkhe010-11| suhamanigoyassa pajjattagassajahanniyA ogAhaNA asaM012 tasseva apajattagassa ukkosi0 ogA0 visesA 13 tassa ceva apaJjattagassa ukko0 ogA0 visesA0 14 / suhumavAukAiyassapaJjattaga0 jaha0 ogA0 asaM015 tassaceva.apajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA vise0 16 tassa ceva pajattagassa uksA vise0 17 evaM suhumateukoiyassavi 18-19-20 evaM sahumaAukkaiyassavi 21-22-23 evaM suhumapuDhavikAiyassa visesA 24-25-26 evaM bAdaravAukAiyassa vi0 27-28-29 evaM bAyarateUkAiyassa vi0 30-31-32 evaM bAdaraAukAiyassa vi033-34-35 evaM bAdarapuDhavikAiyassa vi0 36-37-38 / savvesiM tiviheNaM gameNaM bhANiyavvaM, bAdaranigoyassa pajjattagassa jahaniyA ogAhaNA asaMkhejaguNA 39 tassa ceva apajjattagassa ukkosiyA ogAhaNA vis040| tassa ceva pajattagassa ukkosiyA ogAhaNA visesAhiyA 41 patteyasarIrabAdaravaNassaikAiyassa pajjattagassaja0 ogA0 asaM42 tassa cevaapajjatta0 ukko0 ogAhaNA asaM0 43 tassa ceva paja0 u0 ogA0 asN044| vR.'eesiNamityAdi, iha kila pRthivyaptejovAyunigodAH pratyekaM sUkSmavAdarabhedAH evamete dazaikAdazazca pratyekavanaspati etecapratyekaMparyAptakAparyAptakabhedAH22 te'pijaghanyotkRSTAvagAhanA ityevaM catazcatvAriMzati jIvabhedeSu stokAdipadanyAsenAvagAhanA vyaakhyeyaa| ___ sthApanAcaivaM-pRthivIkAyasyAdhaH sUkSmabAdarapade tayoradhaH pratyekaM paryAptAparyAptapadeteSAmadhaH pratyekaM jaghanyotkRSTAvagAhaneti, evamapkAyikAdayo'pisthApyAH, pratyekavanaspatezcAdhaH paryAptapaptipadadvayaMtayoradhaH pratyekaM jaghanyotkRSTA cAvagAhaneti, iha ca pRthivyAdInAmaGgulAsaGkhyeyabhAgamAtrAvagAhanatve'pyasaGkhayeyabhedatvAdamulAsaGkhayeyabhAgasyetaretarApekSayA'saGkhayeyaguNatvaMna virudhyate pratyekazarIravanaspatInAM cotkRSTA'vagAhanA yojanasahaM samadhikamavagantavyeti / pRthivyAdInAM ye'vagAhanAbhedAsteSAM stokatvAdyuktam, atha kAyamAzritya teSAmevetaretarApekSayA sUkSmatvanirUpaNAyAha5 18 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 19/-/3/763 mU. (763) eyassa gaMbhaMte! puDhavikAiyassa AukvAiyassa teU0 vAU0 vaNassaikAiyassa kayare kAye savvasuhume kayare kAe savvasuhumatarAe ?, goyamA ! vaNassaikAie savvasuhame vaNassaikAie savvasuhumatarAe 2, eyassa gaMbhaMte ! puDhavikAiyassa AukkAi teu0 vAukvAiyassa kayare kAye savvasuhume kayare kAye savvasuhumatarAe ?, goyamA ! vAukAe savvasuhume vAukkAye savvasuhumatarAe 2 / eyassa NaM bhaMte ! puDhavikAiyassa AukvAiyassa teukAiyassa kayare kAye savvasuhume kayare kAe sabvasuhumatarAe ?, goyamA ! teukkAesavvasuhume teukkAesavvasuhumatarAe 3, eyassa NaM bhaMte ! puDhavikAiyassa AukvAiyassa kayare kAe savvasuhume kayare kAye savvasuhumatarAe ?,. goyamA ! AukkAe savvasuhume AukkAe savvasuhumatarAe 4 / eyassa NaM bhaMte! puDhavikAiyassa Au0 teu0 vAu0 vaNassaikAiyassa kayare kAye savvabAdare kayare kAye savvabAdaratarAe ?, goyamA ! vaNassaikAye savvabAdare vaNassaikAye savvabAdaratarAe 1, eyassa NaM bhaMte! puDhavikAiyassa AukkAi0 teukkAiya0 vAukvAiyassa kayare kAe savvabAdare kayare kAe savvabAdaratarAe ?, goyamA ! puDhavikAe savyabAdare puDhavikkAe savvabAdaratarAe 2 / eyassa NaM bhaMte ! AukvAiyassa teUkAyassa vAukAiyassa kayare kAe savvabAdare kayare kAe savvabAdaratarAe ?, goyamA ! AukkAe savvabAdare AukkAe savvabAdaratarAe 3, eyassa NaM bhaMte! teukAiyassa vAukvAiyassa kayare kAe savvabAdare kayare kAe savvabAdaratarAe ?, goyamA ! teukkAe savvabAdare teukkAe savvabAdaratarAe 4 // kemahAlae NaM bhaMte! puDhavisarIre pannatte ?, goyamA ! anaMtANaM suhumavaNassaikAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhumavAusarIre asaMkhejjANaM suhumavAusarIrANaM jAvatiyA sarIrA se ege suhumateUsarIre, asaMkhejjANaM suhumateUkAiyasarIrANaM jAvatiyA sarIrA se ege suhume AUsarIre, asaMkhejjANaM suhumaAukvAiyasarIrANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhume puDhavisarIre, asaMkhejjANaM suhumapuDhavikAiyasarIrANaM jAvaiyA sarIrA se / ege bAdaravAusarIre, asaM0 bAdaravAukkAiyANaM jAvaiyA sarI0 se ege bAdarateUsarIre, asaMkhejANaM bAdarateukAiyANaM jAvayA sarIrA se ege bAdaraAusarIre, asaMkhejjANaM bAdara Au0 jAvatiyA sarIrA se ege bAdarapuDhavisarIre, emahAlae gomA ! puDhavisarIre pannatte // 274 vR. 'eyasse' tyAdi, 'kayare kAe' tti kataro jIvanikAyaH 'savvasuhume' tti sarvathA sUkSmaH sarvasUkSmaH, ayaM ca cakSuragrAhyatAmAtreNa padArthAntaramanapekSyApi syAd yathA sUkSmo vAyuH sUkSmaM mana ityata Aha-'savvasuhumatarAe' tti sarveSAM madhye'tizayena sUkSmataraH sa eva sarvasUkSmataraka iti sUkSmaviparIto bAdara iti sUkSmatvanirUpaNAnantaraM pRthivyAdInAmeva bAdaratvanirUpaNAyAha- 'eyassa 'mityAdi / pUrvoktamevArthaM prakArAntareNAha - 'kemahAlaeNa 'mityAdi, 'anaMtANaM suhumavaNassaikAiyANaM jAvaiyA sarIrA se ege suhumavAusarIre 'tti, iha yAvadrahaNenAsaGkhyAtAni zarIrANi grAhyANi anantAnAmapi vanaspatInAmekAdsamayeyAntazarIratvAd anantAnAM ca taccharIrANAmabhAvAt prAk Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-19, varga:-, uddezakaH-3 275 ca sUkSmavanaspatyavagAhanA'pekSayA sUkSmavAyvavagAhanAyA asaGkhyAtaguNatvenoktatvAditi, 'asNkhejaann'mityaadi| 'suhumavAusarIrANaM'tivAyurevazarIraMyeSAMtetathA sUkSmAzcatevAyuzarIrAzca-vAyukAyikAH sUkSmavAyuzarIrAsteSAmasaGkhyeyAnAM suhumavAukkAiyANaM ti kvacitpAThaHsacapratItaeva, jAvaiyA sarIra'tti yAvanti zarIrANi pratyekazarIratvAtteSamAsaGkhayeyAnyeva 'se ege suhume teusarIre'tti tadekaM sUkSmatejaHzarIraM taavcchriirprmaannmityrth| prakArAntareNa pRthivIkAyikAvagAhanApramANamAha mU. (764) puDhavikAiyassa NaM bhaMte ! kemahAliyA sarIrogAhaNA pannattA?, goyamA! se jahAnAmae ranno cAuraMtaracakkavaTTisa vannagapesiyAtaruNI balavaMjugavaMjuvANI appAyaMkA vannao jAva niuNasippovagayA navaraM cammedRduhaNamuTThiyasamAhayaNiciyagattakAyA na bhaNNati sesaMtaM cevajAvaniuNasippovagayA tikkhAe vayarAmaIe saNhakaraNIe tikkheNaMvairAmaeNaMvaTTAvaraeNaM egaM mahaM puDhavikAiyaM jatugolAsamANaM gahAya paDisAhariya pa02 paDisaMkhiviya paDi02 jAva iNAmevattikaTThatisattakkhutto uppIsejA tattha NaM goymaa| ___ atthegatiyA puDhavikkAiyA AliddhA atthegaiyA puDhavikkAiyA no AliddhA atthegaiyA saMghaTTiyA atthegaiyAno saMghaTTiyA atthegaiyA pariyAviyA atthegaiyA no pariyAviyA atthegaiyA uddaviyA atthegaiyA no uddaviyA atthegaiyA piTThA atyaMgatiyA no piTThA, puDhavikAiyassaNaM goyamA ! imahAliyA sarIrogAhaNA pnnttaa|| puDhavikAieNaMbhaMte! akaMte samANe kerisiyaM vedaNaM paJcaNubbhavamANe viharati?, goyamA se jahAnAmae kei purise taruNe balavaMjAva niuNasippovagae egapurisaMjunnaM jarAjajariyadehaM jAvadubbalaM kilaMtaM jamalapANiNA muddhANaMsi abhihaNijjA se NaM goyamA ! purise teNa puriseNaM jamalapANiNA muddhANaMsi abhihae samANe kerisiyaM vedaNaM paJcaNubbhavamANe viharati?, anidvaM samaNAuso! -tassa NaM goyamA ! purisassa vedaNAhito puDhavikAie akkaMte samANe eto aniTTatariyaM ceva akaMtatariyaMjAva amaNAmatariyaM ceva vedaNaM paJcaNubbhavamANe viharati / AuyAe NaM bhaMte! saMghaTTie samANe kerisiyaM vedaNaM paccaNubbhavamANe viharati ?, goyamA ! jahA puDhavikAie evaM ceva, evaM teUyAevi, evaM vAUyAevi, evaM vaNassaikAevijAva viharati sevaM bhaMte! 2 ti|| vR. 'puDhavI'tyAdi, 'vannagapesiya'tticandanapeSikA taruNIti pravarddhamAnavayAH balavaM'ti sAmarthyavatI 'jugavaM'ti suSamaduSSamAdiviziSTakAvatI 'juvANi tti vayaHprAptA 'appayaMka tti tyAdyapyadhItaM tadiha na vAcyaM, etasya vizeSaNasya striyA asmbhvaat| ataevAha-'cammeThThaduhaNamuTThiyasamAhayaniciyagattakAyAna bhannaitti, tatracacarmeSTakAdIni vyAyAmakriyAyAmupakaramAni taiH samAhatAni vyAyAmapravRttAvata eva nicitAnica-ghanIbhUtAni gAtrANi-aGgAni yatra sa tathA tathAvidhaH kAyo yasyAH sA ttheti| "tikkhAe'tti paruSAyAM 'vairAmaIe'tti vajramayyAM sA hi nIrandrA kaThinA ca bhavati saNhakaraNIe'tti zlakSNAni-cUrNarUpANi dravyANi kriyanteyasyAM sA zlakSNakaraNI-peSaNazilA Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 bhagavatIaGgasUtraM (2) 19/-/3/764 tasyAM 'vaTThAvaraeNaM'ti vartakavareNa-lopTakapradhAnena 'puDhavikAiya'ti pRthivIkAyikasamudayaM 'jatugolAsamANaM'ti DimbharUpakrIDanakajatugolakapramANaMnItimahAntamityartha paDisAharie'tyAdi iha pratisaMharaNaM zilAyAH silAputrakAca saMhatya piNDIkaraNaM pratisakSepaNaM tu zilAyAH patataH sNrkssnnN| _ 'atthegaiya'tti santi 'eke' kecana 'Aliddhatti AdigdhAH zilAyAM zilAputrake vA lagnAH 'saMghaTThiya'tti saGgharSitAH 'paritAviya'tti pIDitAH 'uddaviya'tti mAritAH, katham? yataH 'piTTha'tti piSTAH 'emahAliya'tti evaMmahatIti mahatI cAtisUkSmeti bhAvaH yato viziSTAyAmapi peSaNasAmagrayA kecinna piSTA naiva ca chuptA apiiti| 'atthegaiyAsaMghaTTiya'tti prAguktaMsaGghazcAkramaNabhedo'taAkrAntAnAMpRthivyAdInAMyAzI vedanA bhavati tataprarUpaNAyAha-'puDhavI'tyAdi, akkaMte samANe'tti AkramaNe sati 'jamalapANiNa'tti muSTineti bhAvaH 'anidvaM samaNAuso!'tti gautamavacanam 'etto ti uktalakSaNAyA vedanAyAH sakAzAditi // . zataka-19 uddezakaH-3 samAptaH -zataka-19 uddezakaH-4:vR. pRthivIkAyikAdayo mahAvedanA iti tRtIyoddezake'bhihitaM, caturthe tu nArakAdayo mahAvedanAdidharnirUpyanta ityevaMsaMbaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (765) siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijarA? goyamA no tiNaDhe samaDhe 1 siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA appanijjarA? haMtA siyA 2, siya bhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA?, goyamA! no tiNaDhe samaDhe 3 / siyabhaMte ! neraiyA mahAsavA mahAkiriyA appavedaNA appanijarA?, goyamA! notiNaDhe samaDhe 4, siyabhaMte ! neraiyA mahAsavAappakiriyA mahAvedaNA mahAniJjarA?, goyamA no tiNaDhe samaDhe 5 / siyabhaMte! neraiyA mahAsavA appakiriyA mahAveyaNA appanijarA?, goyamA! notiNaDhe. samaDhe 6, siya bhaMte ! neratiyA mahAsavA appakiriyA appavedaNA mahAnijarA?, no tiNaDhe samaTe, siyabhaMte ! neratiyA mahAsavA appakiriyA appavedaNA appanijjarA?, no tiNaDhe samaDhe 8 / siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAvedaNA mahAnijarA?, no tiNaDhe samaDhe 9, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA mahAvedaNA appanijjarA?, no tiNaDhe samaDhe 10, siya bhaMte! neraiyA appAsavA mahAkiriyA appaveyaNA mahAnijjarA?, no tiNaDhe samaDhe 11 / siya bhaMte ! neraiyA appAsavA mahAkiriyA appavedaNA appanijarA?, notiNaDhe samaDhe 12, siyabhaMte! neraiyA appAsavA appakiriyA mahAveyaNA mahAnijjarA? no tiNaDhe samaDhe 13, siya bhaMte ! neratiyA appAsavA appakiriyA mahAvedaNA appanijjarA ?, no tiNaDhe samaDhe 14 / siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA mahAnijjarA?, no tiNaDhe samaDhe 15, siya bhaMte ! neraiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appanijarA?, no tiNaDhe samaDhe 16, ete solasa bhNgaa| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-19, vargaH-, uddezakaH-4 277 siya bhaMte ! asurakumArA mahAsavA mahAkiriyA mahAvedaNA mahAnijarA?, no tiNaDhe samaTTe, evaM cauttho bhaMgo bhANiyavyo / sesA pannarasa bhaMgA khoDeyavvA, evaM jAva thaNiyakumArA / siya bhaMte ! puDhavikAiyA mahAsavA mahAkiriyA mahAveyaNA mahAnijarA ? haMtA, evaM jAva siyA bhaMte ! puDhavikAiyA appAsavA appakiriyA appaveyaNA appaniJjarA? haMtA siyA, evaM jAva maNussA, vANaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR. 'siya bhaMte'ityAdi, 'siya'tti 'syu': bhaveyu rayikA mahAzravAH pracurakarmavandhanAt mahAkriyAH kAyikyAdikriyANAM mahatvAt mahAvedanAvedanAyAstIvratvAt mahAnirjarAH karmakSapaNabahutvAt, eSAM ca caturNAM padAnAM SoDaza bhaGgA bhavanti, eteSu ca nArakANAM dvitIyabhaGgako'nujJAtasteSAmAzravAditrayasya mahatvAt karmanirjarAyAstvalpatvAt, zeSANAM tu pratiSedhaH / - asurAdideveSucaturthabhaGgo'nujJAtaH, tehimahAzravA mahAkrayAzca viziSTAviratiyuktatvAt alpavedanAzca prAyeNAsAtodayAbhAvAt alpanirjarAzca prAyo'zubhapariNAmatvAt, zeSAstu niSedhanIyaH, pRthivyAdInAMtucatvAryapi padAni tatpariNatervicitratvAt savyabhicArANItiSoDazApi bhaGgakA bhavantIti, uktnyc||1|| "IeNa u neraiyA hoti cauttheNa.suragaNA savve / orAlasarIrA puNa savvehi paehiM bhaNiyavvA / / " iti zatakaM-19 uddezakaH-4 samAptaH -zataka-19 uddezakaH-5:- . vR.caturthe nArakAdayo nirUpitAH paJcame'pita eva bhaGgyantareNa nirUpyanta ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (766) asthi NaM bhaMte ! carimAvi neratiyA paramAvi neratiyA?, haMtA asthi, se nUnaM bhaMte ! caramehiMto neraiehiMto paramA neraiyA mahAkammatarAe ceva mahassavatarAe ceva mahAveyaNatarAe ceva paramehita vA neiraehiMto vA caramA neraiyA appakammatarAe ceva appakiriyatarAe ceva appAsavatarAe ceva appaveyaNatarAe caiva?, haMtA goyamA ! caramehiMto neraiehiMto paramA jAva mahAveyaNatarAe ceva paramehiMto vA neraiehito caramA neraiyA jAva appaveyaNatarA ceva / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva appaveyaNatarA ceva?, goyamA ! ThitiM paDucca, se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai jAva appavedaNatarA ceva / atthiNaMbhaMte! caramAvi asurakumArA paramAvi asurakumArA?, evaM ceva, navaraM vivarIyaM bhANiyavvaM, paramA appakammA caramA mahAkammA, sesaMtaM ceva jAva thaNiyakumArA tAva evameva, puDhavikAiyA jAvamaNussA evaM jahA neraiyA, vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurakumArA vR. 'asthiNa'mityAdi, 'caramAvi'ttialpasthitayo'pi 'paramAvitti mahAsthitayo'pi, 'ThiiM paDucce ti yeSAM nArakANAM mahatI sthitiste itarebhyo mahAkarmatarAdayo'zubhakarmApekSayA bhavanti, yeSAM tvalpA sthitiste itarebhyo'lpakarmatarAdayo bhavantIti bhaavH| asurasUtre 'navaraM vivarIyaMti pUrvoktApekSayA viparItaM vAcyaM, taccaivaM-'se nUNaM bhaMte ! caramehiMto asurakumArehiMto paramA asurakumArA appakammatarA ceva appakiriyatarA viparItaM Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 bhagavatIaGgasUtraM (2) 19/-/5/766 vAcyaM, taccaivaM-'senUnaM bhaMte! caramehito asurakumArehiMto paramA asurakumArA appakammatarAceva appakiriyatarA ceve'tyAdi, alpakarmatvaM ca teSAmasAtAdyazubhakarmApekSaM alpakriyatvaM ca tathAvidhakAyikyA- dikaSTakriyA'pekSaM alpAzravatvaM ta tathAvidhakaSTakriyAjanyakarmabandhApekSaM atthavedanatvaM ca piiddaabhaavaa-pekssmvseymiti| 'puDhavikkAie'tyAdi, audArikazarIrAalpasthitikebhyomahAsthitikebhyomahAsthitayo mahAkadiyo bhavanti, mhsthitiktvaadev|| vaimAnikA alpavedanA ityuktam, atha vedanAsvarUpamAha mU. (767) kaivihANaM bhaMte ! vedaNA pa0?, goyamA ! duvihA vedaNA pa0 taM0 nidA ya anidaay| neraiyANaM bhaMte ! kiM nidAyaM vedaNaM veyaMti anidAyaMjahA pannavaNAejAva vemANiyatti sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti // vR. 'kaI'tyAdi, 'nidAya'tti niyataMdAnaM-zuddhirjIvasya daipzodhane' iti vacanAnidAjJAnamAbhoga ityarthaH tadyuktA vedanA'pi nidA-AbhogavatItyarthaH cazabdaH samuccaye 'anidA ya'tti anAbhogavatI 'kiM nidAya'ti kakArasya svArthikapratyayatvAnnidAmityarthaH / 'jahA pannavaNAe'tti tatra cedamevaM-goyamA! nidAyapi veyaNaM veyaMti anidAyaMpiveyaNaM veyNtii'tyaadi| zataka-19 uddezakaH-5 samAptaH -:zataka-19 uddezakaH-6:vR. paJcamoddezake vedanoktA sA ca dvIpAdiSu bhavatIti dvIpAdayaH SaSThe ucyante ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram- mU. (768) kahi NaM bhaMte ! dIvasamuddA ? kevaiyA NaM bhaMte ! dIvasamuddA ? kiMsaMThiyA NaM bhaMte! dIvasamuddA? evaM jahAjIvAbhigame dIvasamuhuddeso soceva ihavijoisiyamaMDiuddesagavajo bhANiyavvo jAva pariNAmo jIvauvavAo jAva anaMtakhutto sevaM bhNtetti|| vR. 'kahi Na'mityAdi, 'evaM jahe'tyAdi, 'jahA iti yatetyarthaH, sa caivaM-'kimAgArabhAvapaDoyArANaMbhaMte! dIvasamuddApa0?, goyamA!jaMbuddIvAiyA dIvAlavaNAiyA samuddA'ityAdi, sa ca kiM samasto'pi vAcyaH ?, naivamityata Aha-'joisamaMDioddesagavajjo'tti jyotiSenajyotiSkaparimANena maNDito ya uddezako dvIpasamudroddezakAvayavavizeSastadvarja:taM vihAyetyarthaH __ jyotiSamaNDitoddezakazcaivaM-'jaMbuddIveNaMbhaMte! kaicaMdApabhAsisuvApabhAsaMtipabhAsissaMti vA? kai sUriyA tavaiMsuvA?' ityAdi, saca kiyaDUraMvAcyaH? ityata Aha-'jAvapariNAmo'tti sa cAyaM-'dIvasamuddA NaM bhaMte ! kiM puDhavipariNAmA pannattA?' ityAdi / tathA 'jIvauvavAo'tti dvIpasamudreSu jIvopapAto vAcyaH, sa caivaM-'dIvasamuddesuNaM bhaMte savvapANA 4 puDhavikAiyattAe 6 uvavannapuvvA?, haMtA goyamA! asaiMaduvA' zeSaM,tulikhitamevAsta iti // zatakaM-19 uddezakaH-6 samAptaH Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-19, vargaH-, uddezakaH-7 279 -:zataka-19 uddezakaH-7:vR. SaSThoddezake dvIpasamudrA uktAstecadevAvAsAitidevAvAsAdhikArAdasurakumArAdyAvAsAH saptame prarUpyante ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (769) kevatiyA NaM bhaMte ! asurakumArAbhavaNAvAsasayasahassA pa0?, goyamA ! causaddhiM asurakumArabhavamAvAsasayasahassA pa0, te NaM bhaMte ! kiMmayA pa0?, goyamA ! savvarayaNAmayA acchA saNhA jAva pddiruuvaa| tattha NaM bahave jIvA ya poggalA ya vakkamaMti viukkamati cayaMti uvavajaMti sAsayA NaM te bhavaNA davvaTThayAe dhannapajavehiM jAva phAsapajavehiM asAsayA, evaM jAva thnniykumaaraavaasaa| kevatiyA NaM bhaMte ! vANamaMtarabhomejanagarAvAsasayasahassA pa0?, goyamA! asaMkhejjA vANamaMtarabhomejanagarAvAsasayasahassA pa0, te NaM bhaMte ! kiMyA pa0? sesNtNcev| kevatiyANaMbhaMte! joisiyavimANAvAsasayasahassA? pucchA, goyamA! asaMkhejAjoisiyavimANAvAsasayasahassA pa0, te NaM bhaMte ! kimayA pa0?, goyamA! savvaphAlihAmayA acchA, sesaMtaM ceva / sohamme NaM bhaMte ! kappe kevatiyA vimANAvAsasayasahassA pa0?, goyamA ! battIsaM vimANAvA-sasayasahassA, teNaMbhaMte ! kiMmayA pa0?, goyamA! savvarayaNAmayA acchA sesaMtaM ceva jAva anuttaravimANA, navaraM jANeyavvA jattha jatteyA bhavaNA vimANA vA / sevaM bhaMte ! 2 tti vR. 'kevaiyA Na'mityAdi, bhomejjanagara'tti bhUmerantarbhavAni bhaumeyakAni tAni ca tAni nagarANi ceti vigrahaH 'savvaphAlihAmaya'tti srvsphttikmyaaH|| zatakaM-19 uddezakaH-7 samAptaH -zataka-19 uddezakaH-8:- vR. saptame'surAdInAM bhavanAdItyuktAni, asurAdayazca nivRttimanto bhavantItyaSTame nirvRttirucyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (770) kativihANaM bhaMte ! jIvanivvattI pa0?, goyamA ! paMcavihA jIvanivvattI pa0, taM0-egidiyajIvanivvattie jIva paMciMdiyajIvanivvattie, egidiyajIvanivvattie NaM bhaMte ! kativihA pa0-?, goyamA! paMcavihA pa0 ta0-puDhavikkAiyaegiMdiyajIvanivvatti jAva vnnssi-kaaiyegidiyjiivnivvttii| puDhavikAiyaegidiyajIvanivvattINaM bhaMte! kativihA pa0, goyamA ! duvihA pa0 taM0suhumapuDhavikAiyaegidiyajIvanivvattI ya bAdarapuDhavI evaM ceva eeNaM abhilAveNaM bhedo jahA vaDDagabaMdho teyagasarIrassa jAvasavvaTThasiddhaaNuttarovavAtiyakappAtItavemANiyadevaM paMciMdiyajIvanivvattI NaM bhaMte ! kativihA pa0?, goyamA! duvihA pa0 taM0-pajjattagasavvaTThasiddhaanutarovavAtiyajAvadevapaMciMdiyajIvanivvattI ya apjttsvvtttthsiddhaanuttrovvaaiyjaavdevpNciNdiyjiivnivvttiiy| kativihA NaM bhaMte ! kammanivvattI pa0?, goyamA ! aTThavihA kammanivvattI pa0, taM0 nANAvara-NijjakammanivvattIjAva aMtarAiyakammanivvattI, neraiyANaMbhaMte! kativihA kammanivvattI pa0 ?, goyamA ! aTTavihA kammanivvattI pa0 taM0-nANAvaraNijjakammanivvattI jAva Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 bhagavatIaGgasUtraM (2) 19//8/770 aMtarAiyakammanivvattI, evaM jAva vemANiyANaM / kativihA NaM bhaMte ! sarIranivvattI pa0 ?, goyamA ! paMcavihA sarIranivvattI pa0, taM0orAliyasarIranivvattI jAva kammagasarIranivvattI / neraiyANaM bhaMte ! evaM ceva evaM jAva vemANiyANaM, navaraM nAyavvaM jassa jai sarIrANi / kaivihANaM bhaMte! savvidiyanivvattI pa0 ?, goyamA ! paMcavihA savviMdiyanivvattI pa0 taM0 - soiMdiyanivvattI jAva phAsiMdiyanivvattIM evaM jAva neraiyA jAva thaNiyakumArANaM, puDhavikAiyANaM pucchA, goyamA ! egA phAsiMdiyanivvattI pa0, evaM jassa jai iMdiyANi jAva vemANiyANaM kaivihA NaM bhaMte! bhAsAnivvattI pa0 ?, goyamA ! cauvvihA bhAsAnivvattI paM0, taM0saccAbhAsAnivvattI mosAbhAsAnivvattI saccAmosabhAsAnivvattI asaccAmosabhAsAnivvattI, evaM egiMdiyavajraM jassa jA bhAsA jAva vemANiyANaM / kaivihANaM bhaMte! maNanivvattIe pa0 ?, goyamA ! cauvvihA maNanivvaMttI pa0, taM0saccamaNanivvattI jAva asaccAmosamaNanivvattIe evaM egiMdiyavigaliMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM kaivihANaM bhaMte! kasAyanivvattI pa0 ?, goyamA 1 cauvvihA kasAyanivvattI pa0 taM0 - kohakasAyanivvattI jAva lobhakasAyanivvattI evaM jAva vemANiyANaM / kaivihANaM bhaMte! vannanivvattI pa0 ?, goyamA ! paMcavihA vannanivvattI pa0 taM0 - kAlavannanivvattI jAva sukvillavannanivvattI, evaM niravasesaM jAva vemANiyANaM, evaM gaMdhanivvattI duvihA jAva vemANiyANaM, rasanivvattI paMcavihA jAva vemANiyANaM, pAsanivvattI aTThavihA jAva vemANiyANaM kativihANaM bhaMte! saMThANanivvattI pa0, goyamA ! chavvihA saMThANanivvattI pa0 taM0 - samacauraMsasaMThANanivvattI jAva huMDasaMThANanavvattI, neraiyANaM pucchA goyamA ! egA huMDasaMThANanivvattI pa0, asurakumArANaMpucchA, goyamA ! egA samacauraMsasaMThANanivvattI pa0, evaM jAvathaNiyakumArANaM, puDhavikAiyANaM pucchA goyamA ! egA masUracaMdasaMThANanivvattI pa0, evaM jassa jaM saMThANaM jAvathaNiyakumArANaM / kaivihA NaM bhaMte ! sannAnivvattI pa0 ?, goyamA ! cauvvihA sannA nivvattI pa0 taM0AhArasannAnivvattI jAva pariggahasannAnivvattI evaMjAva vemANiyANaM, kaivihA gaM bhaMte ! lessAnivvattI pa0 ?, goyamA ! chavvihA lessAnivvattI pa0 taM0 - kaNhalessAnivvattI jAva sukkalessA- nivvattI evaM jAvavemANiyANaM jassa jai lessAo / kaivihA NaM bhaMte! diTThInivvattI pa0 ?, goyamA ! tivihA diTThInivvattI pa0, taMjahAsammAdiTThinivvattI micchAdiTThinivvattI sammAmicchadiTThInivattI evaM jAva vemANiyANaM jassa jaivihA diTThI / kativihA NaM bhaMte! nAnAnivvattI pannattA ?, goyamA ! paMcavihA nANanivvattI pa0, taM0AbhinibohiyanANanivvattI jAva kelanANanivvattI, evaM egiMdiyavajjaM jAva vemANiyANaM jassa jai nANA | kativihA NaM bhaMte! annANanivvattI pa0 ?, goyamA ! tivihA annANanivvattI paM0 taM0maiannANanivvattI suyaannANanivvattI vibhaMganANanivvattI, evaM jassa jai annANA jAva Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 zatakaM-19, vargaH:, uddezakaH-8 vemaanniyaannN| kaivihA NaM bhaMte ! joganivvattI pa0?, goyamA ! tivihA joganivvattI pa0, taM0maNajoganavvattI vayajoganivvattI kAyajoganivvattI, evaMjAvavemANiyANaMjassajaiviho jogo kaivihA NaM bhaMte ! uvaoganivvattI pa0?, goyamA ! duvihA uvaoganivvattI pa0, taM0- sAgArovaoganivvattI anAgArovaoganivvattI evaM jAva vemANiyANaM,mU. (771) jIvANaM nivvattI kmmppgddiisriirnivvttii| savviMdiyanivvattI bhAsA ya maNe kasAyA y|| mU. (772) vanne gaMdhe rase phAse saMThANavihI ya hoi boddhavyo / losAdiTThInANe uvaoge ceva joge y|| mU. (773) sevaM bhaMte ! sevaMbhaMte tti jAva vihri| vR. 'kaivihe Na'mityAdi, nivarttanaM-nivRttirniSpattijarvisyaikendriyAditayA nivRttirjIvanirvRttiH 'jahA vaDugabaMdho teyagasarIrassa'ttiyathA mahallabandhAdhikAre''STamazate navamoddezakAbhihite tejaHzarIrasya bandha ukta evamiha nirvRttirvAcyA, sA ca tata eva ddazyeti / pUrvaM jIvApekSayA nirvRttirUktA, atha tatkAryataddharmApekSayA tAmAha-'kaivihe'tyAdi, 'kasAyanivvatti'ti kaSAyavedanIyapudganirvarttanaM 'jassa jaM saMThANaM'ti tatrApkAyikAnAM stibukasaMsthAnaM tejasAM sUcikalApasaMsthAnaM vAyUnAM patAkAsaMsthanaM vanaspatInAM nAnAkArasaMsthAnaM vikalendriyANAM huNDaM paJcendriyatirazcA manuSyANAM ca SaD vyantarAdInAM samacaturasrasaMsthAnam / zataka-19 uddezakaH-8 samAptaH -zatakaM-19 uddezakaH-9:vR. aSTame nirvRttiriktA, sA ca karaNe sati bhavatIti karaNaM navame'bhidhIyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (774) kaivihe NaM bhaMte! karaNe pannate?, goyamA ! paMcavihe karaNe pannatte, taMjahAdavvakaraNe khettakaraNe kAlakaraNe bhavakaraNe bhAvakaraNe, neraiyANaM bhaMte ! kativihe karaNe pa0?, goyamA! paMcavihe karaNe pa0, taM0-davvakaraNe jAvabhAvakaraNe evaMjAva vemANiyANa / kativihe gaMbhaMte ! sarIrIkaraNe pa0?, goyamA! paMcavihe sarIrakaraNe pannatte, taMjahA-orAliyasarIrakaraNe jAvakammagasarIrakaraNe ya evaM jAva vaimANiyANaM jassa jai sarIrANi / kaivihe NaM bhaMte ! iMdiyakaraNe pa0?, goyamA ! paMcavihe iMdiyakaraNe paM0, taMjahAsoiMdiyakaraNejAva phAsiMdiyakaraNe evaMjAva vemANiyANaMjassa jai iMdiyAI, evaMeeNaM kameNaM bhAsAkaraNe cauvihemaNakaraNecaubihe kasAyakaraNe cauvihe samugghAyakaraNe sattavihesannAkaraNe caubvihe lesAkaraNe chavihe diTTikaraNe tivihe vedakaraNe tivihe pannatte, taMjahA-itthivedakaraNe purisavedakaraNe napuMsakavedakaraNe, eesavve neraiyAdI daMDagAjAva vemANiyANaM jassa jaM atthitaM tassa savvaM bhaanniyvvN| kativihe NaM bhaMte ! pANAivAyakaraNe paM0?, goyamA ! paMcavihe pANAivAyakaraNe paM0 taM0-egidiyapANAivAyakaraNejAva paMciMdiyapANAivAyakaraNe, evamaMniravasesaMjAvavemANiyANaM Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 19/-/9/774 kaivihe NaM bhaMte! poggalakaraNepa0 ? goyamA ! paMcavihe poggalakaraNe paM0 taM0 - vannakaraNe gaMdhakaraNe rasakaraNe phAsakaraNe saMThANakaraNe, vannakaraNe NaM bhaMte! kativihe pa0 ?, goyamA ! paMcavihe pa0, taMjahA - kAlavannakaraNe jAva sukillavannakaraNe, evaM bhedo, gaMdhakaraNe duvihe rasakaraNe paMcavihe phAsakaraNe aTThavihe / 282 saMThANakara NaM bhaMte! kativihe pa0 ?, goyamA ! paMcavihe pa0, taMjahA - parimaMDalasaMThANe jAva AyatasaMThANakaraNetti sevaM bhaMte! 2 tti jAva viharati // vR. 'kaivihe Na' mityAdi, tatra kriyate'neneti karaNaM - kriyAyAH sAdhakatamaM kRtirvA karaNaM-kriyAmAtraM, nanvasmin vyAkhyAne karaNasya nirvRttezca na bhedaH syAt, nirvRtterapi kriyArUpatvAt, naivaM, karaNamArambhakriyA nirvRttistu kAryasya niSpattiriti / 'davvakaraNe'tti dravyarUpaM karaNaM - dAtrAdi dravyasya vA - kaTAdeH dravyeNa-zakAlAdinA dravye vA - pAtrAdau karaNaM dravyakaraNaM, 'khettakaraNaM' ti kSetrameva karaNaM kSetrasya vA - zAlikSetrAdeH karaNaM kSetreNa vA karaNaM svAdhyAyAdeH kSetrakaraNaM / 'kAlakaraNe 'tti kAla eva karaNaM kAlasya vA - avasarAdeH karaNaM kAlena vA kAle vA karaNaM kAlakaraNaM / 'bhavakaraNaM' ti bhavo - nArakAdi sa eva karaNaM tasya vA tena vA tasmin vA karaNam, evaM bhAvakaraNamapi, zeSaM tUddezakasamAptiM yAvat sugamamiti / / zatakaM - 19 uddezakaH - 9 samAptaH -: zataka - 19 uddezakaH - 10: vR.0 navame karaNamuktaM, dazame tu vyantarANAmAhArakaraNamabhidhIyate ityevaMsambaddho'yaMmU. (778)' vANamaMtarANaM bhaMte! savve samAhArA evaM jahA solasamasae dIvakumAruddesao jAva appaDDiyatti bhaMte 2 // vR. sugamo navaraM 'jAva appaDDiya'tti anenedamuddezakAntimasUtraM sUcitam -'eesi NaM bhaMte vANamaMtarANaM kaNhalesANaM jAva teulesANa ya kayare 2 hiMto appaDDiyA vA mahaDDiyA vA ?, goyamA ! kaNhalesehiMto nIlalessA mahaDDiyA jAva savvamahaDDiyA teUlessa' tti / / zataka - 19 uddezakaH - 10 samAptaH 119 11 " ekonaviMzasya zatasya TIkAmajJo'pyakArSaM sujanAnubhAvAt / candropalazcandramarIciyogAdanambuvAho'pi payaH prasUte // zatakaM - 19 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatI aGgasUtre ekonaviMzatizatakasya abhayadevasUriviracitA TIkA parisamAptA / zataka - 20 vR. vyAkhyAtamekonaviMzatitamaM zatam, athAvasarAyAtaM viMzatitamamArabhyate tasya cAdAvevoddezaka saGgrahaNI 'beiMdiye' tyAdi gAthAmAha Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 20, varga:-, uddezaka: mU. (779) beiMdiya 1 mAgAse 2 pANavahe 3 uvacae 4 ya paramANU 5 / aMtara 6 baMdhe 7 bhUmI 8 cAraNa 9 sovakkamA 10 jIvA // 283 vR. tatra 'beiMdiya' ttidvIndriyAdivaktavyatApratibaddhaH prathamoddezako dvIndriyoddezaka evocyata ityevamanyatrApi, 'AgAse'tti AkAzAdyarthodvitIyaH, 'pANavahe' tti prANAtipAtAdyarthaparastRtIyaH, 'uvacae' ttizrotrendri- yAdyupacararthazcaturthaH / paramANuvaktavyatArthaH paJcamaH, 'aMtara'tti ratnapramAzarkaraprabhAdyantarAlavaktavyatArthaH SaSThaH, 'baMdhe' tti jIvaprayogAdibandhArtha saptamaH, 'bhUmI'ti karmmAkarmmabUmyAdipratipAdanArtho'STamaH, 'cAraNa' tti vidyAcAraNAdyartho navamaH, 'sovakkamA jIva' tti sopakramAyuSo nirupakramAyuSazca jIvA dazame vAcyA iti / mU. (780) rAyagihe jAva evaM vayAsI - siya bhaMte! jAva cattAri paMca beMdiyA egayao sAhAraNasarIraM baMdhaMti 2 tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM vA baMdhaMti ?, no tiNaTTe samaTTe, beMdiyA NaM patteyAhArA patteyapariNAmA patteyasarIraM baMdhaMti pa0 2 tao pacchA AhAreti vA pariNAmeti vA sarIraM vA baMdhati / tesi NaM bhaMte! jIvANaM kati lessAo pa0 ?, goyamA ! tao lessA paM0 taM0- kaNhalessA nIlalessA kAulessA, evaM jahA egUNavIsatime sae teUkAiyANaM jAva uvvaTTaMti, navaraM sammadiTThIvi micchadiTThIvi no sammAmicchadiTThivI, do nANA do annANA niyamaM, no maNajogI vayajogIvi kAyajogIvi, AhAro niyamaM chaddisiM tesi NaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannAti vA pannAti vA maNeti vA vaiti vA amhe NaM iTThAniTTe rase iTThAniTTe phAse paDisaMvedemo ?, no tiNaTTe samaTTe, paDisaMvedeti puNate, ThitI jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bArasa saMvaccharAI, sesaM taM ceva, evaM teiMdiyAvi, evaM cauriMdiyAvi, nANattaM iMdie ThitIe ya sesaM taM ceva ThitI jahA pannavaNAe / siya bhaMte ! jAva cattAri paMca paMciMdiyA egayao sAhAraNaM evaM jahA beMdiyANa navaraM challesAo diTThI tivihAvi cattAri nANA tinni annANA bhayaNAe tiviho jogo, tesi NaM bhaMte ! jIvANaM evaM sannAti vA pannAti vA jAva vatIti vA amhe NaM AhAramAhAremo ?, goyamA ! atthegaiyANaM evaM sannAi vA pannAi vA maNoi vA vatIti vA amhe NaM AhAramAhAremo atthegaiyANaM no evaM sannAti vA jAva vatIti vA amhe NaM AhAramAharemo AhAreti puNa te, -tesi NaM bhaMte! jIvANaM evaM sannAti vA jAvavaiti vA amhe NaM iTThAniTTe sadde iTThAniTTe rUve iTTA gaMdhe iTThAniTTe rase iTThAniTTe phAse paDisaMvedemo ?, goyamA ! atthegatiyANaM evaM sannAti vA jAva vayIti vA amhe NaM iTThAniTTe sadde jAva iTThAniTTe phAse paDisaMvedemo atthegatiyANaM no evaM sannAi vA jAvavayIi vA amhe NaM iTThAniTTe sadde jAva iTThAniTTe phAse paDisaMve0 paDisaMvedeti puNa te - te NaM bhaMte ! jIvA kiM pANAivAe uvakkhAvijjati0 ?, goyamA ! atthegatiyA pANAtivAevi uvakkhAijJjaMti jAva micchAdaMsaNasallevi uvakkhAijjati atthegatiyA no pANAivAe uvakkhAtijjraMti no musA jAva no micchAdaMsaNasalle uvakkhAtijaMti / jesiMpiNaM jIvANaM te jIva evamAhijjaMti tesiMpiNaM jIvANaM atthegatiyANaM vinnAe nANatte atthegatiyANaM no vinnAe no nANatte, uvavAo savvao jAva savvaTThasiddhAo ThitI jahanneNaM Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/1/780 aMtomuhuttaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAi chassamugdhAyA kevalivajA uvvaTTaNA savvattha gacchaMti jAva savvaTThasiddhati, sesaMjahA bediyANaM / eesiNaM bhaMte ! beiMdiyANaM paMcidiyANaM kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA paMciMdiyA cauridiyA visesAhiyA teiMdiyA visesAhiyA beiMdiyA visesaahiyaa| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! jAva viharati // vR. tatra prathamoddezako vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram-'rAyagihe'ityAdi, "siya'tti syAt kadAcinna sarvadA "egayao'tti ekataH-ekIbhUya saMyujyetyarthaH 'sAhAraNasarIraM baMdhaMti' sAdhAraNazarIram anekajIvasAmAnyaM baghnati prathamatayA taprAyogyapudgalagrahaNataH 'ThiI jahA pannavaNAe'tti tatra trIndriyANAmutkRSTA ekonapaJcAzadrAtridivAni caturindriyANAM tu SaNmAsAH / jaghanyA tUbhayeSAmapyantarmuhUrta, 'cattAri nANa'tti paJcendriyANAM catvAri matyAdijJAnAni bhavanti kevalaM tvnindriyaannaameveti| _ 'atthegaiyANaM'ti sajJinAmityarthaH 'atthegaiyA pANAivAe uvakkhAijaMti' asaMyatAH 'atthegaiyA no pANAivAe uvakkhAijjati'tti saMyatAH 'jesiMpiNaM jIvANa'mityAdi yeSAmapi sambandhinA'tipAtAdinAte paJcendriyA jIvA evamAkhyAyante yathA prANAtipAtAdimanta eta iti teSAmapi jIvanAmAmastyamartho yadutaikeSAM sacinAmityarthaH no vijJAtaM naanaatvmuktruupmiti|| viMzatitamazate prthmH|| zataka-20 uddezakaH-1 samAptaH -zatakaM-20 uddezakaH-2:vR.prathamoddezake dvIndriyAdayaH prarUpitAstecAkAzAdyAdhArA bhavantyato dvitIye AkAzAdi prarUpyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (781) kaiviheNaMbhaMte! AgAse pa0?, goyamA! duvihe AgAsepa0, taM0-loyAgAse ya aloyAgAse ya, loyAgAseNaMbhaMte ! kiM jIvA jIvadesA?, evaM jahA bitiyasae atthiuddese taha ceva ihavi bhANiyavvaM, navaraM abhilAvo jAva dhammitthakAe NaM bhaMte ! kemahAlae pa0?, goyamA ! loe loyamette loyappamANe loyaphuDe loyaM ceva ogAhittANaM ciTThati, evaM jAva pogglsthikaae| aheloeNaMbhaMte! dhammatthikAyassa kevatiyaMogADhe?, goyamA! sAtiregaMaddhaM ogADhe, evaM eeNaM abhilAveNaM jahA bitiyasae jAvaIsipabbhArANaM bhNte!| puDhavI loyAgAsassa kiM saMkhejjaibhAgaM0 ogADhA ? pucchA, goyamA ! no saMkhejaibhAgaM ogADhA asaMkhejjaibhAgaM ogADhA no saMkhene bhAge ogADhA no asaMkhejje bhAge no savvaloyaM ogADhA sesaM taM cev|| vR. 'kativihe' ityAdi, navaraM 'abhilAvo'tti ayamarthaH-dvitIyazatasyAstikAyoddezakastAvadiha nirvizeSo'dhyeyo yAvat 'dhammatthikAeNaMbhaMte!' ityAdirAlApakasUtraMcanavaraMkevalaM 'loyaMceva phusittANaMciThThaittietasyasthAne 'loyaM cevaogAhittANaMciTThaI' ityayamabhilApo dRzya iti / athAnantaroktAnAM dharmAstikAyAdInAmekArthikAnyAha Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 zatakaM-20, vargaH, uddezakaH-2 __mU. (782) dhammatthikAyassaNaM bhaMte ! kevaiyA abhivayaNA pannattA?, goyamA! anegA abhivayaNA pannattA, taMjahAdhammei vAdhammasthikAyeti vA pANAivAyaveramaNAi vA musAvAyaveramaNeti evaMjAva pariggahaveramaNeti vA kohavivegetivAjAvamicchAdasaNasallavivegeti vAIriyAsamitIti vA bhAsAsamie esaNAsamie AyANabhaMDamattanikkhevaNa0 uccArapAsavaNakhelajallasiMghANapAriTTavaNiyAsamitIti vA maNaguttIti vA vaiguttIti vA kAyaguttIti vAje yAvane tahappagArA savve te dhammatthikAyassa abhivynnaa| adhammatthikAyassaNaMbhaMte! kevatiyA abhivayaNA pannattA?,goyamA! anegA abhivayaNA pa0 taM0-adhammeti vA adhammatthikAeti vA pANAivAeti vA jAva micchAdasaNasalleti vA IriyA-assamitIti vA jAva uccArapAsavaNajAvapAriTThAvaNiyAassamitIti vA maNaaguttIti vA vaiaguttIti vA kAyaaguttIti vAje yAvanne tahappagArA savve te adhammatthikAyassaabhivayaNA AgAsatthikAyassaNaMpucchA, goyamA! anega abhivayaNApa0 taM0-AgAseti vA AgA-. satthikAyeti vA gaganeti vA nabheti vA sameti vA visameti vA khaheti vA viheti vA vIyIti vA vivareti vA aMbareti vA aMbarasetti vA chiDDetti vA jhusireti vA maggeti vA vimuheti vA addeti vA viyaddeti vA AdhAreti vA bhAyaNeti vA aMtarikkheti vA sAmeti vA uvAsaMtarei vA phalihei vA. agamii vA anaMteti vA je yAvanne tahappagArA savve te AgAsatthikAyassa abhivayaNA jIvatthikAyassa NaM bhaMte ! kevatiyA abhivayaNA pa0?, goyamA ! anegA abhivayaNA paM0 taM0-jIveti vA jIvatthikAyeti vA bhUeti vA satteti vA vincUti vAceyAti vA jeyAti vA AyAti vA raMgaNAti vA hiMDueti vA poggaleti vA mANaveti vA kattAti vA vikattAti vA jaeti vA jaMtuti vA joNiti vA sayaMbhUti vA sasarIrIti vA nAyaeti vA aMtarappAti vA je yAvanne tahappagArA savve te jAva abhivynnaa| poggalatthikAyassa NaM bhaMte ! pucchA, goyamA! anegA abhivayaNA pa0 taM0-poggaleti vApoggalatthikAyeti vA paramANupoggaletivAdupaesietivA tipaesieti vA jAva asaMkhejapaesieti vA anaMtapaesieti va je yAva0 savve te poggalatthikAyassa abhivayaNA / sevaM bhaMte sevaM bhaMte tti jAvaM vihrti|| vR. 'abhivayaNe'ti abhI'tyabhidhAyakAnivacanAni-zabdA abhivacanAni paryAyazabdA ityarthaH, 'dhammei vatti jIvapudgalAnAM gatiparyAye dhAraNAddharmaH 'iti' upapradarzane 'vA' vikalpe 'dhammatthikAe vatti dharmazcAsAvastikAyazca-pradezarAziriti dharmAstikAyaH / ___'pANAivAyaveramaNei vA ityAdi, iha dharmaH-cAritralakSaNaH sa ca prANAtipAtaviramaNAdirUpaH, tazca dharmazabdasAdhAdastikAyarUpasyApi dharmasya prANAtipAtaviramaNAdayaH paryAyatayA pravarttanta iti, 'je yAvanne' tyAdi, ye cAnye'pi tathAprakArA--cAritradharmAbhidhAyakAH sAmAnyato vizeSato vA zabdAste sarve'pi dhrmaastikaaysyaabhivcnaaniiti| 'adhamme'ttidharma-uktalakSaNastadviparItastvadharmaH-jIvapudgalAnAM sthityupaSTammakArI, zeSaM prAgiva / 'AgAse'tti A-maryAdayA abhividhanAvA sarve'rthAHkAzante-svaMsvabhAvaMlabhaMte yatra tadAkAzaM, 'gagane tti atizayagamanaviSayatvAd gaganaMniruktivazAt, 'nabhe'ttina bhAti-dIpyate Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 bhagavatI aGgasUtraM (2) 20/-/2/782 iti nabhaH, 'same'tti nimnonnatatvAbhAvAtsamaM 'visame 'ti durgamatvAdviSamaM 'khahe' tti khanane bhuvo hAneca - tyAge yadbhavati tat khahamiti niruktivazAt, 'vihe' ttivizeSeNa hIyatetyajyate taditi vihAyaH athavA vidhIyate-kriyate kAryajAtamasminniti vihaM, 'vIi 'tti vecanAt viviktasvabhAvatvAdvIci / 'vivare' tti vigatavaraNatayA vivaram ' aMbare' tti ambeva - mAteva jananasAdharmmAdambA - jalaM tasya rANAd-dAnAnniruktito'mbaraM, 'aMbarase' tti ambA - pUrvoktayuktA jalaM tadrUpo raso yasmAttannirUktito'mbarasaM, 'chiDDe' tti chidaH - chedanasyAstitvAcchidraM 'jhusire' tti jhuSeH - zoSasya dAnAtzuSiraM, 'magge tti pathirUpatvAnmArgaH, 'vimuhe 'tti mukhasya - AderabhAvAdvimukham 'adde' tti 'ardhate - gamyate aTTayate vA - atikrimyate'nenetyarddaH aTTo vA 'viyadde' tti sa eva viziSTo vyaddoM vyaTTo vA 'AdhAre 'tti AdhAraNAdAdhAraH 'vome' tti vizeSeNAvanAdvayoma | " 'bhAyaNe'tti bhAjanAd - vizvasyAzrayaNAdbhAjanam, 'aMtalikkhe' tti antaH madhye IkSAdarzanaM yasya tadantarIkSaM, 'sAme'tti zyAmavarNatvAt zyAmam 'ovAsaMtare'tti avakAzarUpamantaraM na vizeSAdirUpamityavakAzAntaram 'agame 'tti gamanakriyArahitatvenAgamaM 'phalihi' tti sphaTikamivAcchatvAt 'Aya'tti AtmA nAnAgatisatatagAmitvAt 'raMgaNe' tti raGgaNaM- rAgastadvayogAdraGgaNaH 'hiMDDue 'tti hiNDukatvena hiNDukaH, 'poggale' tti pUraNAdgalanAcca zarIrAdInAM pudgalaH / 'mANava'tti mA-niSedhe navaH - pratyagro mAnavaH anAditvAtpurANa ityarthaH 'katta'ti . karttAkArakaH karmmaNA 'vigatta' tti vividhatayA karttA vikarttA vikarttayitA vA-chedakaH karmmaNAmeva 'jae' tti atizayagamanAjjagat 'jaMtu 'tti jananAjjantuH 'joNi'tti yoniranyeSAmutpAdakatvAt 'sayaMbhu' tti svayaMbhavanAtsvayambhUH 'sasarIri' tti saha zarIreNeti sazarIrI 'nAyae' ti nAyakaH - karmaNAM netA 'aMtarappa' tti antaH - madhyarUpA AtmAnA zarIrarUpa ityantarAtmeti // zatakaM - 20 uddezakaH-2 samAptaH -: zataka - 20 uddezakaH-3 : vR. dvitIyoddezake prANAtipAdAdikA adharmmAstikAyasya paryAyatvenoktAH, tRtIye tu te'nye cAtmano'nanyatvenocyante ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (783) ' aha bhaMte! pANAivA0 musAvA0 jAva micchAdaM0 pANAtivAyaveramaNe jAva micchAdaMsaNasallavivege uppattiyA jAva pAriNAmiyA uggahe jAvadhAraNA uTThANe kamme bale vIrie purisakkAraparakkame neraiyatte asurakumAratte jAva vemANiyatte nANAvaraNijje jAva aMtarAie kaNhalessA jAva sukkalessA sammadiTThI 3 / -cakkhudaMsaNe 4 AbhinibohiyanANe jAva vibhaMganANe AhArasannA 4 orAliyasarIre 5 maNajoge 3 sAgArovaoge anAgArovaoge je yAvanno ta0 savve te nannattha AyAe pariNamaMti haMtA goyamA ! pANAivAe jAva savve te nannattha AyAe pariNamaMti / / vR. 'ahe 'tyAdi, 'nanattha AyAe pariNamaMti' tti nAnyatrAtmanaH pariNamanti - AtmAnaM varjayitvA nAnyatraite varttante, AtmaparyAyatvAdeSAM paryAyANAM ca paryAyiNA saha kathaJcidekatvAdAmarUpAH sarva evaite nAtmano bhinnatvena pariNamantIti bhAvaH // anantaraM prANAtipAtAdayo Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 zatakaM-20, vargaH-, uddezakaH-3 jIvadharmAzcintitAH, atha kathaJcittaddhA eva varNAda-yazcintyante mU. (784) jIve NaM bhaMte ! gabbhaM vakkamamANe kativannaM evaM jahA bArasamasae paMcamuddese jAva kammao NaMjae no akammao vibhattibhAvaM pariNamati / sevaM bhaMte! 2ttijAva viharati / / vR. 'jIveNa'mityAdi,jIvohi garbhe utpadyamAnastaijasakArmaNazarIrasahitaaudArikazarIragrahaNaM karoti, zarIrANi ca varNAdiyuktAni tadavyatiriktazca kathaJcijjivo'ta ucyte'ktivnn'mityaadi| 'evaM jahe'tyAdinA cedaM sUcitaM-'katirasaM katiphAsaM pariNAmaM pariNamati ?, goyamA ! paMcavannaM paMcarasaM dugaMdhaM aTThaphAsaM pariNAmaM pariNamatI'tyAdi, vyAkhyA cAsya pUrvavadeveti / / zatakaM-20 uddezakaH-3 samAptaH -:zatakaM-20 uddezakaH-4:vR.tRtIyepariNAma uktazcaturthe tupariNAmAdhikArAdindriyopacayalakSaNaH pariNAmaevocyata ityevaMsambaddhasyasyedamAdisUtram mU. (785) kaivihe gaMbhaMte ! iMdiyauvacae pannatte?, goyamA! paMcavihe iMdiyovacaepa0 taM0-soiMdiyauvacae evaM bitio iMdiyauddesao niravaseso bhANiyavvo jahA pnnvnnaae| sevaM bhaMte ! 2 tti bhagavaMgoyame jAva viharati / vR. 'kaityAdi, 'evaM bitioiMdiyauddesao'ityAdi yathA prajJApanAyAM paJcadazasyendriyapadasya dvitIya uddezakastathA'yaM vAcyaH, sa caivaM-soiMdiovacae cakkhidiovacae dhANidiovacae rasaniMdiovacae phAsiMdiovacae ityAdi / zatakaM-20 uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-20 uddezakaH-5:vR.caturtheindriyopacayauktaH,sacaparamANubhiritipaJcameparamANusvarUpamucyateityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (786) paramANupoggale NaM bhaMte ! kativanne katigaMdhe katirase katiphAse pannatte?, goyamA ! egavanne egagaMdhe egarase duphAse pannatte, taMjahA-jai egavanne siya kAlae siya nIlae siya lohie siya hAlidde siya sukille, jaiegagaMdhe siya sunbhigaMdhe siya dubhigaMdhe, jai egarase siya titte siya kaDue siya kasAe siya aMbile siya mahure, jai duphAse siya sIe ya niddhe ya 1 siya sIe ya lukkhe ya 2 siya usiNe ya niddhe ya 3 siya usiNe ya lukkhe y4| duppaesieNaMbhaMte! khaMdhekativanne ? evaMjahAaTThArasamasaechaTTaddesaejAvasiya cauphAse pannatte, jai egavanne siya kAlae jAva siya sukillae jai duvanne siya kAlae nIlae ya 1 siya kAlae ya lohie ya 2 siya kAlae hAliddae ya 3 siya kAlae ya sukillae ya 4 siya nIlae lohieya 5 siya nI0 hAlidda0 6 siya nIlae ya sukillae ya 7siya lohie ya hAliddae ya8 siya lohie ya sukkilae ya 9 siya hAliddae ya sukillae ya 10 evaM ee duyAsaMjoge dasa bhNgaa| jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe 1 siya dubbhigaMdhe ya 2 jai dugaMdhe subbhigaMdhe ya rasesu jahA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 20/-/5/786 vannesu jai duphAse siya sIe ya niddhe ya evaM jaheva paramANupoggale 4, jai tiphAse savve sIe dese niddhe dese lukkhe 9 savve usiNe dese niddhe dese lukkhe 2 savve niddhe dese sIe dese usiNe 3 savve lukkhe dese sIe dese usiNe 4 jai cauphAse dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1 ee nava bhaMgA phAsesu / 288 tipaesie NaM bhaMte! khaMdhe kativanne jahAM aTThArasamasae chaDadese jAva cauphAse pa0, jai egavanne siya kAlae jAva sukkillae 5 jai duvanne siya kAlae ya siya nIlage ya 1 siya kAlage ya nIlagA ya 2 siyakAlagA ya nIlae ya 3 siya kAlae ya lohiyae ya 1 siya kAlae ya lohIyagA ya 2 siya kAlagA ya lohiyae ya 3 evaM hAlieNavi samaM bhaMgA 3 evaM sukkilleNavi samaM bhaMgA 3 siya lohiyae ya hAliddae ya bhaGgA 3 evaM sukkilleNavi samaM 3 siya hAliddae ya sukkillae ya bhaMgA 3 evaM savve te dasa duyAsaMjogA bhaMgA tIsaM bhavaMti / jaitivanne siya kAlae. ya nIlae ya lohiyae ya 1 siya kAlae ya nIlae ya hAliddae ya 2 siya kAlae ya nIlae ya sukkillae ya 3 siya kAlae ya lohiyae ya hAliddae ya 4 siya kAlae ya lohiyae ya sukillae ya 5 siya kAlae ya hAliddae ya suklie. ya 6 siya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya 7 siya nIlae ya lohie ya sukkillae ya 8 siya nIlae ya hAliddae ya sukillae ya 9 saya lohie ya hAlie ya sukkillae ya 10 evaM ee dasa tiyAsaMjogA / jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe 9 siya dubbhigaMdhe 2 jai dugaMdhe siya subbhigaMdhe ya dubbhigaMdhe ya bhaMgA 3 / rasA jahA vannA / jai duphAse siya sIe ya niddhe ya evaM jaheva dupaesiyarasa taheva cattAri bhaMgA 4, jai tiphAse savve sIe dese niddhe dese lukkhe 1 savve sIe dese niddhe desA lukkhA 2 savve sIe desA niddhA dese lukkhe 3 savve usiNe dese niddhe dese lukkhe 3 etthavi bhaMgA tinni, savve niddhe dese sIe dese usiNe bhaMgA tinni 9, savve lukkhe dese sIe dese usiNe bhaMgA tinni evaM 12 / icauphAse dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1 dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 2 dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe 3 dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lakkhe 4 dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA 5 dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe 6 desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 7 desA sIyA dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 8 desA sIyA dese usiNe desA niddhA dese lukkhe 9 evaM ee tipaesie phAsesu paNavIsaM bhaMgA / cauppaesie NaM bhaMte! khaMdhe kativanne jahA aTThArasamasae jAva siya cauphAse pannatte jai egavanne siya kAlae ya jAva sukkillae 5 jai duvanne siya kAlae ya nIlage ya 1 siya kAlage ya nIlagAya 2 siya kAlagA ya nIlage ya 3 siya kAlagA ya nIlagAya 4 siya kAlae ya lohiyae ya etthavi cattAri bhaMgA 4 siya kAlae ya hAliddae ya 4 siyakAlae ya sukkile ya 4 siya nIlae ya lohiyae ya 4 siya nIlae ya hAliddae ya 4 siya nIlae ya sukillae ya 4 siya lohiyae ya hAliddae ya 4 siya lohiyae ya sukillae ya 4 siya lohiyae ya hAliddae ya 4 siya lohiyae ya sukkillae ya 4 siya hAliddae ya suklie ya 4 evaM ee dasa duyAsaMjogA bhaMgA puNa cattAlIsaM 40 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-20, vargaH-, uddezakaH-5 289 jai tivanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya 1 siya kAlae nIlae lohiyagA ya 2 siya kAlagAya nIlagAya lohiyae ya 3 siya kAlagAya nIlae ya lohiyae yaee bhaMgA 4 evaM kAlanIlahAliddaehiM bhaMgA 4 kAlanIlasukilla 4 kAlalohiyahAlidda 4 kAlalohiyasukilla4 kAlahAliddasukilla 4 nIlalohiyahAliddagANaM bhaMgA 4 nIlalohiyasukkala 4 nIlahAliddasukilla 4 lo0 hA0 sukillagANaM bhaMgA 4 evaM ee dasatiyAsaMjogA ekkeke saMjoe cattAri bhaMgA savve te cattAlIsaM bhaMgA 40 / jai cauvanne siya kAlae nIla0 lohiya hAliddae ya 1 siya kAla0 nIla lo0 sukillae 2 siya kA0 nIla0 hAli0 sukilla 3 siya kA0 lo0 hA0 sukki0 4 siyanI0 lohi0 hA0 su05| . evamete caukkagasaMjoe paMca bhaMgA ee savve nauibhaMgA jai egagaMdhe siya subbhigaMdhe siya dunbhigaMdhe ya jai dugaMdhe siya subbhigaMdhe ya siya dubbhigaMdhe ya / rasA jahA vnnaa| jai duphAse jaheva paramANupoggale 4, jaitiphAse savve sIe dese niddhe dese lukkhe 1 sabve sIe dese niddhe desAlukkhA 2 savve sIe desA niddhA dese lukkhe 3 savve sIe desA niddhA desA lukkhA 4 savveusiNe dese niddhe dese luskhe evaM bhaMgA 4 savve niddhe dese sIe dese usiNe 4 savve lukkhe dese sIe dese usiNe 4 ee tiphAse solsbhNgaa| . jai cauphAse dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1 dese sIe dese usiNe dese niddhe desA lukkhA 2 dese sIe dese usiNe desA niddhA dese lukkhe 3 dese sIe dese usiNe desA niddA desAlukkhA 4 dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe 5 dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA 6 dese sIe desA usiNA desA niddhA dese lukkhe7 dese sIe desA usiNA desA niddhA desA lukkhA 8 desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukhe 9 / / evaMee cauphAse solasa bhaMgA bhANiyavva jAva desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA savve ete phAsesu chttiisNbhNgaa|| paMcapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kativanne jahA aTThArasamasae jAva siya cauphAse pa0, jai egavanne egavatraduvannA jaheva cauppaesie, jai tivanne siya kA0 nIlae lohiyae ya 1 siya kAla0 nIlae lohiyA ya 2 siya kAla nIlagAya 3 lohie ya 32 siya kAlae nIlagA ya lohiyagAya4 siya kAla nIlae yalohiyae ya5 siya kAlagAya nIlageya lohiyagAya 6 siya kAlagA nIlagAya lohiyae ya 7 siya kAlae nIlae hAliddae ya etthavi sttbhNgaa| evaMkAlaganIlagasukillesusattabhaMgA, kAlagalohiyahAliddesukhakAlagalohiyasukillesu 7 kAlagahAliddasukillesunIlalohiyahAliddesu7 nIlagalohiyasukillesu ttabhaMgA nIlagahAlihasukillesu7 lohiyahAliddasukillesuvi sattabhaMgA evamete tiyAsaMjoe ee sattari bhaMgA jai cauvanne siya kAlae ya nIlae lohiyae hAliddae ya 1 siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAlliddagA ya 2 siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddage ya 3 siya kAlae nIlagAya lohiyageya hAliddage ya 4siya kAlagAya nIlae yalohiyae ya hAliddae ya5 eepaMca [5119 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/5/786 bhaMgA, siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya sukillae ya etthavi paMca bhNgaa| evaM kAlaganIlagahAliddasukilesuvi paMca bhaMgA, kAlagalohiyahAlihasukillesuvi paMca bhaMgA 5, nIlagalohiyahAliddasukillesuvi paMca bhaMgA, evamete caukkagasaMjoeNaM pnnviisbhNgaa| ___jai paMcavanne kAlae ya nIlae lohiyae hAliddae sukillae savvamete ekkagaduyagatiyagacaukkapaMcagasaMjoeNaM IyAlaM bhaMgasayaM bhavati / gaMdhA jahA cauppaesiyassa / rasA jahA vnnaa| phAsA jahA cuppesiyss| . ___chappaesie NaM bhaMte ! khaMdhe kativanne ?, evaM jahA paMcapesie jAva siya cauphAse pannatte, jai egavanne egavannaduvannA jahA paMcapaesiyassa, jai tivanne siya kAlae ya nIlae yalohiyaeya evaM jaheva paMcapesiyassa satta bhaMgA jAva siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya7siya kAlagA ya nIlagAya lohiyagA ya 8 ee aTTha bhaGgA evamete dasa tiyAsaMjogA ekekee saMjoge aTTha bhaMgA evaM sabvevi tiyagasaMyoge asIti bhNgaa| _ jai cauvanne siya kAlaeya nIlae ya lohiyae ya kAliddae yahAliddae ya 1 siya kAlae ya nIlae ya lohayae ya hAliyA ya 2 siya kAlae ya nIlae ya lohiyA ya hAliddae ya 3 siya kAlageya nIlageya lohiyagAya hAliddae ya 4 siya kAlage ya nIlagAya lohiyae ya hAliddae 5 siya kAlage ya nIlage ya lohiyagA ya hAliddae ya 6 siya kAlage ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddaeya7 siya kAlagAya nIlae ya lohiyae yahAliddae ya 8 siya kAlagA nIlae lohiyae hAliddagA ya 9 siya kAlagA nIlage lohiyagA ya hAliddage ya 10 siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae yahAliddae ya 11 eeekkArasabhaMgA, evamete paMcacaukkA saMjogA kAyavvAekekkesaMjoe . ekArasabhaMgA savve te caukkagasaMjoeNaM paNapannaM bhNgaa| jaipaMcavanne siya kAlae yanIlae ya lohieya ya hAliddae ya sukillae ya 1 siya kAlae ya nIlae lohiyae hAliddae sukillagA ya 2 siya kAlae nIlae lohiyae hAliddagA ya sukkillae ya 3 siya kAlae nIlae lohiyagA hAliddae ya sukillae 4 siya kAlae ya nIlagA ya lohiyae yahAliddae sukillae ya 5 siya kAlagA nIlage ya lohiyage ya hAliddae ya sukillae 6 evaM ee chanbhaMgAbhANiyavvA, evamete savvevi ekkigaduyagatiyagacaukkigapaMcagasaMjogesuchAsIyaMbhaMgasayaM bhavati / gaMdhA jahA paMcapaesiyassa / rasA jahA eyasseva / vannA phAsA jahA cuppesiys| sattapaesieNaMbhaMte! khaMdhe kativanne0?, jahA paMcapaesiejAva siyacauphAse pa0, jai egavanne evaM egavannaduvannativannA jahA chappaesiyassa, jai cauvanne siya kAlae ya nIlae ya lohayae ya hAliddae ya 1 siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagA ya 2 siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA hAliddae 3 evamete caukkagasaMjogeNaM pannarasa bhaMgA bhANiyavvA jAva siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddae ya 15 evamete paMcacaukkasaMjogA neyavvA ekkeke saMjoe pannarasa bhaMgA savvamete paMcasattari bhaMgA bhvNti| jaipaMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae hAliddae sukillae 1 siya kAlae niile| ya lohiyae ya hAliddage ya sukkilagAya 2 siya kAlae ya nIlae lohiyae hAliddagA ya sukille| ya 3 siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagA ya sukillagA ya 4 siya kAlae ya nIlaekA Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-20, vargaH-, uddezakaH-5 291 lohiyagA ya hAliddae ya sukkillae ya 5 siya kAlae ya nIlae ya lohiyagA ya hAliddage ya sukillae ya 6 siya kAlae ya nIlae ya lohiyagAya hAliddagA ya sukillaeya7siya kAlaeya nIlagAya lohiyage ya hAliddae ya sukillae ya 8 siya kAlage ya nIlagAya lohiyae ya hAliddae yasukillagA ya9 siya kAlage yanIlagAya lohiyage hAliddagA sukkillae ya 10 siya kAlae ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya 11 siya kAlagA ya nIlage ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya 12 siya kAlagAya nIlage ya lohiyage ya hAliddae ya sukillagAya 13 siya kAlagA ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagA ya sukillae ya 14 siya kAlagAya nIlae ya lohiyagA ya hAliddae ya sukkilae ya 15 siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyae ya hAliddae ya sukillae ya 16 ee solasa bhaMgA, evaM savvamete ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjogeNaM do solA bhaMgasayA bhavaMti, gaMdhA jahA cauppaesiyassa, rasA jahA eyassa ceva vannA phAsA jahA cuppesiyss| aTThapaesiyassaNaM bhaMte ! khaMdhe pucchA, goyamA! siya egavane jahA sattapaesiyassa jAva siya cauphAse pa0 jai egavanne evaM egavannaduvannativannA jaheva sattapaesie, jai cauvanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae ya 1 siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddagAya 2 evaM jaheva sattapaesie jAva siya kAlagA ya nIlagAya lohiyagA ya hAliddage ya 15 siya kAlagAya nIlagAyalohiyagAyahAliddagA ya 16eesolasabhaMgA, evamete paMca caukkasaMjogA, evamete asIti bhNgaa8| ___jaipaMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae yahAliddae ya sukillae ya 1 siyakAlae yanIlage ya lohiyage ya hAliddage ya sukkillagAya 2 evaM eeNaM kameNaM bhaMgA cAreyavvA jAva siya kAlaeyanIlagAya lohiyagA yahAliddagA ya sukillageya 15 eso pannarasamobhaMgo siya kAlagA ya nIlage ya lohiyage ya hAliddae ya sukillae ya 16 siya kAlagA ya nIlage ya lohiyage ya hAliddage ya sukillagA ya 17siya kAlagaya nIlage ya lohiyage ya hAliddagA ya sukillae ya 18 siya kAlagA ya nIlage ya lohiyage ya hAliddagA ya sukillagA ya 19 siya kAlagAya nIlageya lohiyagA ya hAliddae ya sakillae ya 20 siya kAlagA ya nIlage ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillaeya21 siya kAlagAyanIlageyalohiyagAya hAliddagA ya sukillae ya 22 siya kAlagA ya nIlagAya lohiyage ya hAliddae ya sukillae ya 23 siya kAlagAya nIlagAya lohiyage ya hAliddae ya sukkillagAya 24 siya kAlagAya nIlagAyalohiyageya hAlidagA ya sukkillaeya25 siya kAlagA ya nIlagA ya lohiyagA ya hAliddae ya sukillae ya 26 / ee paMcasaMjoeNaM chavvIsaM bhaMgA bhavaMti, evameva sapuvvAvareNaM ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjoehiM do ekatIsaM bhaMgasayA bhavaMti, gaMdhA jahA sattapaesiyassa, rasA jahA eyassa ceva vannA, phAsA jahA cuppesiyss| navapaesiyassa pucchA, goyamA! siya egavanne jahA aTThapaesie jAva siya cauphAsepa0 jai egavanne egavannaduvannativannacauvannA jaheva aTThapaesiyassa, jai paMcavanne siya kAlae ya nIlae ya lohiyae ya hAliddae sukillaeya 1 siya kAlage ya nIlage ya lohiyae ya hAliddae ya Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/5/786 sukkilagA ya 2evaM parivADIe ekkatIsaM bhaMgA bhANiyavvA, evaM ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjoehiM do chattIsA bhaMgasayA bhavaMti, gaMdhA jahA aTThapaesiyassa, rasA jahA eyassa ceva vanA, phAsA jahA cupesiyss| dasapaesieNaM bhaMte ! khaMdhe pucchA, goyamA ! siya egavanne jahA navapaesie jAva siya cauphAse pannatte, jai egavanne egavannaduvannativannacauvannAjaheva navapaesiyassa, paMcavannevi taheva navaraMbattIsatimobhaMgo bhannati, evamete ekkagaduyagatiyagacaukkagapaMcagasaMjoesudoni sattatIsA bhaMgasayA bhavaMti, gaMdhAjahAnavapaesiyassa, rasA jahAeyassacevavanA, phAsAjAva cauppaesiyassa jahAdasapaesio evaM saMkhejapaesiovi, evaM asaMkhejjapaesiovi, suhumapariNaovi anaMtapaesiovievaM cev|| vR. 'paramANu'ityAdi, 'egavanne'ttikAlAdivarNAnAmanyatarayogAt, evaMgandhAdiSvapi vAcyaM, 'duphAse'tti zItoSNasnigdharUkSANAmanyatarasyAviruddhasya dvitayasya yogAd dvisparzaH, tatra ca vikalpAzcatvAraH, zItasya snigdhena rUkSeNa ca krameNa yogAdau, evamuSNasyApi dvAviti catvAraH, zeSAstu sparzA bAdarANAmeva bhvnti| 'dupaesie Na'mityAdi, dvipradezikasyaikavarNatA pradezadvayasyApyekavarNapariNAmAt, tatra cakAlAdibhedena paJca vikalpAH, dvivarNatA tupratipradezaM varNabhedAt, tatra ca dvikasaMyogajAtA daza vikalpAH sUtrasiddhA eva, evaM gandharaseSvapi, navaraM gandhe ekatve dvaudvikasaMyoge tvekaH, raseSvekatve paJca dvitvetu daza, sparzeSu dvisparzatAyAM catvAraH prAguktAH, 'jai tiphAse' ityAdi savve sIe'tti pradezadvayamapi zItaM 1, esyaiva dvayasya deza eka ityartha snigdhaH 2 dezazca rUkSaH 3 ityeko bhaGgakaH, evamanye'pi trayaH sUtrasiddhA eva, catuHsparze tveka eva, evaM caite sparzabhaGgA sarve'pi mIlitAnava bhvntiiti| 'tipaesie'ityAdi, 'siya kAlae'tti trayANAmapi pradezAnAM kAlatvAditvenaikavarNatve paJca vikalpAH, dvivarNatAyAM caikaH pradezaH kAlaH pradezadvayaM tu tathAvidhaikapradezAvagAhAdikAraNapekSyaikatvena vivakSitamiti syAnnIla ityeke bhaGgaH, athavA syAtkAlastathaiva pradezadvayaM tu bhinnapradezAvagAhAdinA kAraNena bhedena vivakSitamato nIlakAviti vyapadiSTamiti dvitIyaH, athavA dvautathaiva kAlakAvityuktau ekastunIlakaityevaMtRtIyaH, tadevamekatradvikasaMyogetrayANAM bhAvAddazasu dvikayogeSu triMzadbhaGgA bhavanti, eteca sUtrasiddhA eveti, trivarNatAyAMtvekavacanasyaivasambhavAddaza trikasaMyogA bhavantIti, gandhe tvekagandhatve dvau dvigandhatAyAM tvekatvAnekatvAbhyAM puurvvttryH| 'jai duphAse' ityAdi samuditasya pradezayatrasya dvisparzatAyAM dvipradezikavaccatvAraH, trisparzatAyAM tu sarva zItaH pradezatrayasyApi zItatvAt dezazca snigdhaH ekapradezAtmako dezazca rUkSodvipradezAtmako dvayorapi tayorekapradezAvagAhanAdinA ekatvena vivakSitatvAt, evaMsarvatretyeko bhaGgaH 1, tRtIyapadasyAnekavacanAntatve dvitIyapadasyAnekavacanAntatve tRtIyaH, tadevaM sarvazItena trayo bhaGgAH 3 evaM sarvoSNenApi 3 evaM sarvasnigdhenApi 3 evaM sarvarUkSeNApi 3 tadevametadvAdaza 12, catuHsparzatAyAMtu dese sIe'ityAdi, ekavacanAntapadacatuSTaya AdyaH, anantyapadasyAnekavacanAntatve tu dvitIyaH, sa caivaM-dvayarUpo dezaH zIta ekarUpastUSNaH punaH zItayorekaH snigdhaH Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 293 zatakaM-20, vargaH, uddezakaH-5 dvitIyazcoSNa etau rUkSAviti rUkSapade'nekavacanaM, tRtIyastvanekavacanAntatRtIyapadaH / sacaivam-ekarUpo dezaHzIto dvirUpastUSNaH, tathA yaH zIto yazcoSNayorekastau snigdhau ityevaM snigdhapade'nekavacanaM yazcaika uSNaH sa rUkSa iti, caturthastvenakavacanAntadvitIyapadaH, sa caivaM-snigdharUpasya dvayasyaikaHzItoyazcatasyaiva dvitIyo'nyazcaiko rUkSaH etAvuSNapade'nekavacanaM, snigdhe tu dvayorekapradezA zritatvAdekavacanaM rUkSe tvekatvAdeveti, paJcamastu dvitiiycturthpdyornekvcnaanttyaa| ___ sacaivam-ekaH zItaH snigdhazcaanyaucapRthagavyavasthitAvuSNaucetyuSNarUkSayoranekavacanaM, SaSThastu dvitIyatRtIyapadayoranekavacanAntatve, sacaivam-ekaHzIto rUkSazcaanyau ca pRthagvyavasthitAvuSNausnigdhau cetyuSNasnigdhayoranekavacanaM, saptamastavanekavacanAntAdyapadaH, sacaivaMsnigdharUpasya dvayasyaiko'nyazcaika etau dvau zItAvityanekavacanAntatvamAdyasya, aSTamaH punaranekavacanAntAdimAntimapadaH, sa caivaM-pRthakathitatayoH zItatvarUkSatve caikasya voSNatve snigdhatve ca, navamastvanekavacanAntatve AdyatRtIyayayoH, sa caivaM-dvayobhinnadezasthayoH zItatve snigdhatve ca ekasya coSNarUkSatveceti, paNavIsaMbhaMga'ttidvitricatuHsparzasambandhinAMcaturvAdazanavAnAMmIlanAt paJcaviMzatibhaGgA bhvnti| __'cauppaesie Na'mityAdi, siya kAlae ya nIlae yatti dvau dvAvekapariNAmapariNatAvitikRtvA syAtkAlako nIlakazceti prathamaH, antyayoranekatvapariNAme sati dvitIyaH AdyayostRtIyaH ubhayozcaturtha, sthApanA ceyam / evaM dshsudvikyogessuprtyekNcturbhnggiibhaavaa-ctvaariNshdbhnggaaH| - 'jai tivanne' ityAdi tatra prathamaH kAlako dvitIyo nIlakaH antyayozcaikapariNAmatvAllohitakaH 111 ityekaH tRtIyasthAnekapariNAmatayA'nekavacanAntatve dvitIyaH 112, evaM . dvitIyasthAnekatAyAMtRtIyaH 121 AdyasthAnekatvecaturthaH211 evamete catvAraekatra trikasaMyoge, dazasucaiteSu ctvaariNshditi| 'jai cauvanne' ityAdi, iha paJcAnAM paJca catuSkasaMyogA bhavanti, te ca sUtrasiddhA eva, 'sabve nauiM bhaMga'tti ekadvitricaturvaNeSu paJca catvAriMzat 2 paJcAnAM bhaGgakAnAM bhAvAnnavatiste syuriti / 'jai egagaMdhe ityAdi prAgvat / - 'jaitiphAse' ityAdi, 'savve sIe'tti caturNAmapi pradezAnAzItapariNAmavatvAt 1 'dese niddhe'tticaturNAMmadhye dvayorekapariNAmayoH snigdhatvAt 2 'dese lukkhe'tti tathaiva dvayo rUkSatvAt 3 ityekaH dvitIyastu tathaiva navaraM bhanninpariNAmatayA'nekavacanAntatRtIyapadaH tRtIyastvanekavacanAntadvitIyapadaH, caturtha punastathaivAnekavacanAntadvitIyatRtIyapada ityete sarvazItena catvAraH, evaM sarvoSNena sarvasnigdhena sarvarUkSeNetyevaM SoDaza / _ 'jaicauphAse' ityAdi tatra 'dese sIe'tti ekAkArapradezadvayalakSaNo dezaHzItaH tathAbhUta evAnyo deza uSNaH, tathA ya eva zItaH sa eva snigdhaH yazcoSNaH sa rUkSa ityekaH, caturthapadasya prAgivAnekavacanAntatve dvitIyaH tRtIyasya ca tRtIyaH, tRtIyacaturthayoranekavacanAntatve caturtha, evamete SoDaza, AnayanopAyagAthA ceyameSAm ww Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 bhagavatI aGgasUtraM (2) 20/-/5/786 119 11 "aMtalahuyassa heTThA guruyaM ThAveha sesamuvarisamaM / aMtaM lahuehiM puNo pUrejA bhaMgapatthAre // " 119 11 chattIsaM bhaMga tti dvitricatuHsparzeSu catuH SoDazaSoDazAnAM bhAvAditi, iha vuddha gAthe"vIsaimasauddese cauppaesAie caupphAse / egabahuvayaNamIsA bIyAiyA kahaM bhaMgA // ekavacanabahuvacanamizrA dvitIyatRtIyAdayaH kathaM bhaGgakA bhavanti ?, yatraiva pade ekavacanaM prAguktaM tatraiva bahuvacanaM bahuvacane tvekavacanam, etacca na bhavatItikRtvA virodha udbhAvitaH, atrottaraM 11911 "deso desA va mayA davvakhettavasao vivakkhAe / saMghAyabheyatadubhayabhAvAo vA vayaNakAle / " ayamarthaH- dezo dezA vetyayaM nirdezo na duSTaH ekAnekavarNAdidharmmayuktadravyavazenaikAnekAvagAhakSetravazena vA dezasyaikatvAnekatvavivakSaNAt, athavA bhaNanaprastAve saGghAtavizeSabhAvena bhedavizeSabhAvena vA tasyaikatvAnekavivikSaNAdeveti / paJcapradezike 'jaitivanne' tyAdi, triSu padeSvaSTau bhaGgAH kevalamiha saptaiva grAhyAH, paJcapradezike'STamasyAsambhavAt evaM ca dazasu trikasaMyogeSu saptatiriti / 'jai cauvanne' ityAdi, caturNAM padAnAM SoDaza bhaGgAsteSu ceha paJca sambhavinaste ca sUtrasiddhA eva, paJcasu varSeSu paJca catuSkasaMyogA bhavanti, teSu caiSAM pratyekaM bhAvAtpaJcaviMzatiriti, 'IyAlaM bhaMgasayaM' ti paJcapradezike ekadvitricatuSpaJcavarNasaMyogajAnAM paJcacatvAriMzatsaptatipaJcaviMzatyekasavayAnAM bhaGgAnAM mIlanAdekottaracatvAriMzadadhikaM bhaGgakazataM bhavatIti / chappaesie Na mityAdi iha sarvaM paJcapradezikasyeva, navaraM varNatraye'STau bhaGgA vAcyAH, aSTamasyApyatra sambhavAt, evaM ca dazasu trikasaMyogeSvazItirbhaGgakA bhavantIti, caturvarNe tu pUrvoktAnA SoDazAnAM bhaGgakAnAmaSTadazAntimatrayavarjitAnAM zeSA ekAdaza bhavanti, teSAM capaJcasu catuSkasaMyogeSu pratyekaM bhAvAtpaJcapaJcazaditi / 'jai paMcavanne' ityAdau SaD bhaGgAH, 'chAsIyaM bhaMgasayaM' ti ekAdisaMyaMgosambhavAnAM paJcacatvAriMzadazItipaJcAdhikapaJcAzataSaTasaGkhyabhaGgakAnAM mIlanAt SaDuttarAzItyadhikaM bhaGgakazataM bhavati 'sattapaesiya' ityAdi, iha caturvarNatve pUrvoktAnAM SoDazAnAmantimavarjAH zeSAH paJcadaza bhavanti, eSAM paJcasu catuSkasaMyogeSu pratyekaM bhAvAtpaJcasaptatiriti / 'jai paMcavanne' ityAdi, iha paJcAnAM padAnAM dvAtriMzadbhaGgA bhavanti, teSu cehAdyAnAM SoDazAnAmaSTamadvAdazAntyatrayavarjitAH zeSA uttareSAM ca SoDazAnAmAdyAstrayaH paJcamanavamau cetyevaM sarve'pi SoDaza saMbhavantIti, dosolA bhaMgasayaM' tti ekadvitricatuSpaJcakasaMyogajAnAM paJcacatvAriMzadazItipaJcAdhikasaptatiSoDazasaGkhyAnAM bhaGgakAnAM mIlanAd dve zate SoDazottare syAtAmiti / 'aTThapaesie'ityAdi, iha caturvarNatve pUrvoktAH SoDazApi bhaGgA bhavanti, teSAM ca pratyekaM paJcasu catuSkasaMyogeSu bhAvAdazItirbhaGgakA bhavanti, paJcavarNatve tu dvAtriMzato bhaGgAnAM SoDazacaturvizASTAviMzASTAviMzAntyatrayavarjA zeSAH SaDaviMzatirbhaGgakA bhavantItyarthaH, 'do ikkatIsAI' ti Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -20, varga:-, uddezakaH-5 295 pUrvoktAnAMpaJcacatvAriMzadazItyazItiSaDuttaraviMzatisaGkhyAnAM bhaGgakAnAM mIlanAdde zate ekatriMzaduttare bhavata iti / 'navapaesiyasse' tyAdi, iha paJcavarNatve dvAtriMzato bhaGgakAnAmantya eva na bhavati zeSaM tu pUrvoktAnusAreNa bhAvanIyamiti // mU. (787) bAyarapariNae NaM bhaMte! anaMtapaesie khaMdhe kativanne evaM jahA aTThArasamasae jAva saya aTThaphAse pannatte vannagaMdharasA jahA dasapaesiyassa / jai cauphAse savve kakkhaDe savve garue savve sIe savve niddhe 1 savve kakkhaDe savve garu savve. sIe savve lukkhe 2 savve kakkhaDe savve garue savve usiNe savve niddhe 3 savve kakkhaDe savve garie savve sIe savve lukkhe 4 savve lakkhaDe savve lahue savve sIe savve lukkhe .5 / savve kakkhaDe savve lahue savve sIe savve lukkhe 6 savve kakkhaDe savve lahue savve usiNe savve niddhe 7 savve kakkhaDe savve lahue savve usiNe savve lukkhe 8 savve maue savve garue savve sIe savve niddhe 9 savve maue savve garue savve sIe savve lukkhe 10 / savve mau savve garu savve usiNe savve niddhe 11 savve maue savve garue savve usiNe savve lukkhe 12 savve maue savve lahue savve sIe savve niddhe 13 savve maue savve lahue savve sIe savve lukkhe 14 savve maue savve lahue savve usiNe savve niddhe 15 savve maue savve lahue savve usiNe savve lukkhe 16 ee solasa bhaMgA / jai paMcaphAse savve kakkhaDe savve garue savve sIe dese niddhe dese lukkhe 1 savve kakkhaDe savve garue sabve sIe dese niddhe desA lukkhA 2 savve kakkhaDe savve garue savve sIe desA niddhA dese lakkhe 3 savve kakkhaDe savve garue savve sIe desA niddhA desA lukkhA 4 savve kakkhaDe savve garue savve usiNe dese niddhe dese lukkhe 4 savve kakkhaDe savve lahue savve sIe dese niddhe dekheM lakkhe 4 savve kakkhaDe savve lahue sabve usiNe dese niddhe dese lukkhe| evaM ee kakkhaDeNaM solasa bhaMgA / savve maue savve garue savve sIe dese niddhe dese lukkhe 4 evaM maueNavi solasa bhaMgA evaM battIsaM bhaMgA / savve kakkhaDe savve garue savve niddhe dese sIe dese usiNe 4 savve kakkhaDe savve garue savve lukkhe dese sIe dese usiNe 4 ee battIsaM bhaMgA, savve kakkhaDe savve sIe savve niddhe dese gae dese lahue etthavi battIsaM bhaMgA 4, savve garue savve sIe savve niddhe dese kakkhaDe dese maue etthavi battIsaM bhaMgA, evaM savve te paMcaphAsa aTThAvIsaM bhaMgasayaM bhavaMti / jai chaphAse savve kakkhaDe savve garue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1 savve kakkhaDe savve garu dese sIe dese usiNe dese nidde desA lukkhA 2 evaM jAva savve kakkhaDe savve garue desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA 1 6 ee solasa bhaMgA / savve kakkhaDe savve lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe etthavi solasa bhaMgA, savve maue savve lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe etthavi solasa bhaMgA, ee causaTThi bhaMgA, savve kakkhaDe savve niddhe dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe etthavi causaTThi bhaMgA, savve kakkhaDe savve niddhe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe 1 jAva savve maue savve lukkhe desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA 16 ee causaTTiM bhaMgA / savve garue savve sIe dese kakkhaDe dese maue dese niddhe dese lukkhe evaM jAva savve lahue Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/5/787 savve usiNe desA kakkhaDA desA niddhA desA mauyA desA lukkhA ee causaddhiM bhaMgA, savve garue savve niddhe dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe jAva savve lahue savve lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA sIyA desA usiNA ee causaddhiM bhNgaa| savve sIe savve niddhe dese kakkhaDe dese maue desegarue dese lahue jAva savve usiNe savve lukhe desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA ee causaddhiM bhaMgA, savve te chaphAse tinicaurAsIyaM bhaMgasayA bhavaMti 384 / jai sattaphAse savve kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 1 savve kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe desA niddhA desA lukkhA4 savve kakkhaDe dese garue dese lahue dese sIe desA usiNA dese niddhe desA lukkhA 4 savve kakkhaDe dese garue dese lahue desA sIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 4 savvete solasabhaMgA bhaanniyvvaa| ___sabve kakkhaDe dese garue desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe evaM garueNaM egatteNaM lahueNaM puhutteNaM etevi solasa bhaMgA, savve kakkhaDe desA garuyA dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe eevi solasa bhaMgA bhANiyavvA, savve kakkhaDe desA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe eevi solasa bhaMgA bhANiyavvA, evamete causaddhiM bhaMgA kakkhaDeNaM samaM, savve maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe| evaM maueNavi samaM causaddhiM bhaMgA bhANiyavvA, savve garue dese kakkhaDe dese maue dese sIe deseusiNe dese niddhe deselukhe evaM garueNavi samaMcausaddhiM bhaMgA kAyavvA, savve lahue dese kakkhaDe dese maue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe evaM lahueNavi samaMcausaddhiM bhaMgA kAyabvA, savve sIe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe evaM sIteNavi samaM causaddhiM bhaMgA kaayvvaa| savve usiNe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese niddhe dese lukkhe evaM usiNeNavisamaMcausaDiMbhaMgA kAyavvA, savve niddhe dese kakkhaDe dese maue dese garue daselahue dese sIe dese usiNe evaM niddheNavi causaddhiM bhaMgA kAyavvA / savve lukkhe dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe dese usiNe evaM lukkheNavi samaM causaddhiM bhaMgA kAyavvA jAva savve lukkhe desA kakkhaDA desA mauyA desA ga0 desA la0 desA sIyA desA usiNA, evaM sattaphAse paMcabArasuttarA bhaMgasayA bhvNti| __jai aTThaphAse dese kakkhaDe dese maue dese gurue dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe lukkhe 4 dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue dese sIe desA usiNA dese niddhe dese lukkhe 4 dese kakkhaDe dese maue dese garue dese lahue desAsIyA dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 4 dese kakhaDe dese maue dese garue dese lahue desA sIyA desA usiNA dese niddhe dese luskhe 4 ee cattAri caukka solasa bhNgaa| dese kakkhaDe dese maue dese garue desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe evaM ete garueNaM egattaeNaM lahueNaM pohattaeNaM solasa bhaMgA kAyavvA, dese kakkhaDe dese maue Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 20, varga:, uddezakaH - 5 297 desA garuyA dese lahue dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkhe 4 eevi solasa bhaMgA kAyavvA dese kakkhaDe dese maue desA garuyA desA lahuyA dese sIe dese usiNe dese niddhe dese lukkha etevi solasa bhaMgA kAyavvA, savve'vi te causaTThi bhaMgA kakkhaDamauehiM egattaMehiM, tAhe kakkhaDeNaM egattaeNaM maueNaM puhatteNaM ete causaTThibhaMgA kAyavvA, tAhe kakkhaDeNaM puhuttaeNaM maueNaM egattaeNaM saTThi bhaMgA kAyavvA, tAhe etehiM ceva dohivi puhuttehiM causaTThi bhaMgA kAyavvA jAva desA kakkhaDA desA mauyA desA garuyA desA lahuyA desA sIyA desA usiNA desA niddhA desA lukkhA eso apacchimo bhaMgo, savvete aTThaphAse do chappannA bhaMgasayA bhavaMti / evaM ete bAdarapariNae anaMtapaesie khaMdhe savvesu saMjoesu bArasa channauyA bhaMgasayA bhavaMti // vR. 'bAyarapariNae Na' mityAdi, sarva eva karkazo guru zItaH snigdhazca ekadaivAviruddhAnAM sparzAnAM sambhavAdityeko bhaGgaH, caturthapadavyatyaye dvitIyaH, evamete ekAdipadavyabhicAreNa SoDaza bhaGgAH / 'paMcaphAse'ityAdi, karkazaguruzItaiH snigdharUkSayorekatvAnekatvakRtA caturbhaGgI labdhA, eSaiva ca karkazagurUSNairlabhyata ityevamaSTI, ete cASTau karka zagurUbhyAm, evamanye ca karka zalaghubhyAm, evamete SoDaza karkazapadena labdhA etAneva ca mRdupadaM labhate ityevaM dvAtriMzat, iyaM ca dvAtriMzata snigdharukSayorekatvAdinA labdhA, anyA ca dvAtriMzat zItoSNayoranyA ca gurulaghvoranyA ca karka-zamRdvorityevaM sarva evaite mIlitA aSTAviMzatyuttaraM bhaGgakazataM bhavatIti / 'chaphAse' ityAdi, tatra sarvvakarkazo 1 guruzca 2 dezazca zItaH 3 uSNaH 4 snigdho 5 rUkSazce 6 ti, ihaca dezazItAdInA caturNAM padAnAmekatvAdinA SoDaza bhaGgAH, ete ca sarvakarkazagurubhyAM labdhAH, eta eva karkazalaghubhyAM labhyante tadevaM dvAtriMzat, iyaM ca sarvvakarkazapadena labdhA iyameva ca sarvamRdunA labhya iti catuHSaSTirbhaGgAH, iyaM ca catuHSaSTi sarvakarkazagurulakSaNena dvikasaMyogena saviparyayeNa labdhA, tadevamanyo'pyevaMvidha dvikasaMyogastAM labhate, karkazaguruzItasnigdhalakSaNAnAM ca caturNAM padAnAM SaD dvikasaMyogAstadevaM catuHSaSTi SaDidvikasaMyogairguNitINi zatAni caturazItyadhikAni bhavantIti ata evoktaM- 'savvevete chaphAse' ityAdi / 'jai sattaphAse' ityAdi, ihAdyaM karka zAkhyaM padaM skandhavyApakatvAdvipakSarahitaM zeSANi tu gurvAdIni SaT skandhadezAzritatvAt savipakSANItyevaM sapta sparzA, eSAM ca gurvAdInAM SaNNAM padAnAmekatvAnekatvAbhyAM catuHSaSTirabhaGgakA bhavanti, te ca sarvazabdavizeSitenAdinyastena karkazapadena labdhAH, evaM mRdupadenAtyevamaSTaviMzatyadhikaM zataM, evaM gurulaghubhyAM zeSaiH SaDbhiH saha 128, zItoSNAbhyAmapyevameva 128, evaM snigdharUkSAbhyAmapi 128, tadevamaSTAviMzatyuttarazatasya caturbhirguNane paJca zatAni dvAdazottarANi bhavantIti, ata evAha - ' evaM sattaphAse paMca bArasuttarA bhaMgasayA bhavaMtI 'ti 'aTThaphAse' ityAdi0 caturNAM karka zAdipadAnAM saviparyayANAmAzrayaNAdaSTau sparzA, ete ca bAdaraskandhasya dvidhA vikalpitasyaikatra deze catvAro viruddhAstu dvitIye iti, eSu caikatvAnekatvAbhyAM bhaGgakA bhavanti, tra ca rUkSapadenaikavacanAntena bahuvacanAntena dvau, etau ca snigdhaikavacanena labbhAvetAveva snigdhabahuvacanaM labhete, ete catvAraH, ete ca sUtrapustake catuSkakana sUcitAH, tataiteSvevASTAsu padeSUSNapadena bahuvacanAntenoktacaturbhaGgIyuktenAnye catvAraH 4, evaM zItapadena bahuvacanAntenaiva 4, tathA zItoSNapadAbhyAM bahuvacanAntAbhyAmeta eva 4 evaM caite 16, tathA laghupadena bahuvacanAntenaita eva 4, tatA laghuzItapadAbhyAM bahuvacanAntAbhyAmeta eva 4, evaM Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/5/787 laghuSNapadAbhyAM 4, evaM laghuzI-toSNapadairiti 4 evamete'pi SoDaza 16, etevadarzayati "evaMgurueNaMegattaeNa'mityAdi, tathAkarkazAdinaikavacanAntenagurupadenaca bahuvacanAntenaita eva, tathA gurUSNAbhyAM bahuvacanAntAbhyAmeta eva 4, evaM guruzItabhyAM 4, evaM guruzItoSNaiH4 evaMcaiteSoDaza, tathA gurulaghubhyAM bahuvacanAntAbhyAmetaeva 4, evaMgurulaghUSNaiH 4, evaMgurulaghuzItaiH 4, evaM gurulaghuzItoSNaiH 4, ete'pi SoDaza, sarve'pyAdita ete catuHSaSTi 'kakkhaDamauehiM egattehiM'ti karkazamRdupadAbhyAmekavacanavadbhayAM catuHSaSTirete bhaGgA labdhA ityarthaH, 'tAhe'tti tadanantaraM 'kakkhaDeNaM egattaeNaM'ti karkazapadenaikatvagena ekavacanAntenetyarthaH 'maueNaM pohattaeNaM'ti mRdukapadena pRthaktvagenAnekavacanAntenetyarthaH "ete ceva'tti etaM eva pUrvoktakramAccatuHSaSTibhaGgakAH kartavyA iti| 'tAhekakkhaDeNa'mityAdi, 'tAhe'tti tataH karkazapadena bahuvacanAntena mRdupadena caikavacanAntena catuHSaSTirbhaGgAH pUrvoktakrameNaivakarvayAH, tatcaitAnevakarkazamUdupadAbhyAMbahuvacanAntAbhyAM pUrvavaccatuSpaSTibhaGgAH kartavyAH etAzcAditazcatazcatuHSaSTayo mIlitA dve zate SaTapaJcAzadadhite syAtAmiti / etadevAha-'savve te aTThaphAse do chappannA bhaMgasayA bhavaMti'tti, . 'bArasachannauyA bhaMgasayA bhavaMti'tti bAdaraskandhe caturAdikAH sparzA bhavanti, tatra ca catuHsparzAdiSu krameNa SoDazAnAmaSTAviMzatyuttarasatasya caturazItyadhikazatatrayasya dvAdazottarazatapaJcakasya SaTpaJcAzadadhikazatadvayasya ca bhAvAdyathoktaM mAnaM bhavatIti / mU. (788) kaivihebhaMte! paramANupaM0?, goyamA! cauviheparamANupa0taM0-davvaparamANu khettaparamANU kAlaparamANU bhaavprmaannuu| ... davaparamANu NaM bhaMte ! kaivihe pa0?, goyamA ! cauvihe pa0 taM0-acchene abheje aDajhe agenjhe, khettaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pa0?, goyamA ! caubihe pa0 taM0-aNaddhe amajhe apadese avibhaainne| kAlaparamANU pucchA, goyamA! caubvihe pa0 taM0-avanne agaMdhe arase aphaase| bhAvaparamANU NaM bhaMte ! kaivihe pa0?, goyamA ! cauvihe pa0 taM0-vannamaMte gaMdhamaMte rasamaMte phAsamaMte / sevaM bhaMte 2 tijAva viharati // vR. paramANvAdhikArAdevedamAha-'kaItyAdi, tatra dravyarUpaH paramANudravyaparamANu:eko'NurvarNAdibhAvAnAmavivakSaNAt dravyatvasyaivavivakSaNAditi, evaM kSetraparamANuH-AkAzapradezaH kAlaparamANuH samayaH bhAvaparamANuH-paramANureva varNAdibhAvAnAM prAdhAnyavivakSaNAt srvjghnykaaltvaadi| ___'cauvihe'tti eko'pidravyaparamANurvivakSayAcatuHsvabhAvaH 'acchejjattichedyaH-zAdinA latAdivattanniSedhAdacchedyaH 'abheja'tti medyaH-zUcyAdinA carmavattanniSedhAdabhedyaH 'aDajhe'tti AdAhyo'gninA sUkSmatvAt, ata evAgrAhyo hstaadinaa| 'aNaddhetti samasaGghayAvayavAbhAvAt amajjhe ttiviSamasaGghayAvayavAbhAvAt 'apaesetti nirazo'vayavAbhAvAt 'avibhAiNe'tti avibhAgena nivRtto'vibhAgima ekarUpa ityarthaH vibhAjayitumazakyo vetyrthH|| zatakaM-20 uddezakaH-5 samAptaH Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 299 zataka-20, vargaH, uddezakaH-6 -zatakaM-20 uddezakaH-6:vR. paJcame pudgalapariNAma uktaH, SaSThe tu pRthivyAdijIvapariNAmo'bhidhIyata ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (789) puDhavikkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe sakkarappabhAe puDhavIe aMtarA samohae samohaNittA je bhavie sohamme kappe puDhavikAiyattAe uvavaJjittae se NaMbhaMte! kiM puTviM uvavajjittA pacchA AhArejjA puliM AhArittA pacchA uvavajejjA?, goyamA! puTviM vA uvavajittA evaM jahA sattarasamasaechaThThadese jAva se teNaTeNaM goyamA! evaM vuccai pubbiM vA jAva uvavajjejA navaraM tahiM saMpAuNejA imehiM AhAro bhannati sesaMtaM cev| puDhavikkAieNaMbhaMte! imIse rayaNappabhAe sakkarappabhAe puDhavIe aMtarAsamohaeje bhavie IsANe kappe puDhavikkAiyattAe uvavajittae evaM ceva evaM jAva IsIpabbhArAe uvavAeyavvo / puDhavikAie NaM bhaMte ! sakkarappabhAe vAluyappabhAe puDhavIe aMtarA samohate sa02 je bhavie sohammejAva IsipabbhArAe evaM eteNa kameNaMjAvatamAe ahesattamAeya puDhavIe aMtarAsamohae samANe je bhavie uvveyvvo| puDhavikAieNaM bhaMte ! sohammIsANasaNaMkumAramAhiMdANa ya kappANaM aMtarA samohae sa0 2jebhavieimIse rayaNappabhAe puDhavIe puDhavikkAiyattAeuvavajittaeseNaMbhaMte! pubiMuvavajittA pacchA AhArejjA sesaMtaM ceva jAva se teNaTeNaMjAva nikkhevo| puDhavikkAieNaM bhaMte! sohammIsANANaM saNaMkumAramAhiMdANa ya kappANaM aMtarA samohae 2 je bhavie sakkarappabhAe puDhavIe puDhavikAiyattAe uvavajittae evaM ceva evaMjAva ahesattamAe uvavAeyavvo, evaM saNaMkumAramAhiMdANaM baMbhalogassa kappassa aMtarA samohae samoha02 punaravi jAva ahe sattamAe uvavAeyavvo evaM baMbhalogassa laMgassa ya kappassa aMtarA samohae punaravi jAva ahesttmaae| - evaM laMtagassa mahAsukkassa kappassa ya aMtarA samohae punaravi jAva ahesattamAe, evaM mahAsukkasahassArasse ya kappassa aMtarA punaravi jAva ahesttmaae|evN sahassArassa ANayapANayakappAmaaMtarApunaravijAva ahesattamAe, evaMANayapANayANaMAraNaaccuyANaya kappANaM aMtarApunaravijAva ahesattamAe, evaMAraNaccuyANaMgevejavimANAya yaaMtarAjAva ahesattamAe,evaM gevejavimANANaM anuttaravimANANa yaaMtarA puNaravijAva ahesattamAe, evaM anuttaravimANANaM IsIpabbhArAe ya puNaravi jAva ahesattamAe uvavAeyavyo / vR. 'puDhavI'tyAdi, 'evaMjahA sattarasamasaechaTuddese'tti, anena ca yatsUcitaM tadidaM-'puTi vA uvavajittA pacchA AhArejjA puTviM vA AhArittA pacchA uvvjeje'tyaadi| asya cAyamarthaH-yogendukasaMnibhasamudghAtagAmI sa pUrvaM samutpadyate-tatra gacchatItyarthaH pazcAdAhArayati-zarIraprAyogyAn pudgalAn gRhNAtItyarthaH ata ucyate-'puTviM vA uvavajjittA pacchA AhArejjatti, yaH punarIlikAsannibhasamudghAtagAmI sa pUrvamAhArayati-utpattikSetre pradezaprakSepaNenAhAraM gRhNAtIti tatsamanantaraM ca prAktanazarIrasthapradezAnutpattikSetre saMharati ata ucyate-'puTviM AhArittA pacchA uvvjjejjtti|| Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/6/790 mU. (790)AukkAieNaMbhaMte! imIserayaNappabhAe sakkarappabhAe puDhavIe aMtarAsamohae samo02 jebhavie sohamme kappeAukkAiyattAeuvavajittae sesaMjahA puDhavikAiyassajAva se teNaTTeNaM evaM paDhamadoccANaM aMtarA samohae jAva IsIpabbhArAe uvavAeyavvo evaM eeNaM kameNaM jAvatamAe ahesattamAeyapuDhavIe aMtarAsamohaesamoha02 jAvaIsIpabbhArAeuvavAeyabbo aaukkaaiyttaae| ___ AuyAe NaM bhaMte ! sohammIsANANaM saNaMkumAramAhiMdANa ya kappANaM aMtarA samohae samohaNittAje bhavieimIse rayaNappabhAe puDhavIeghanodadhivalaesuAukkAiyattAeuvavajittae sesaM taM caiva evaM eehiM ceva aMtarA samohao jAva ahesattamAe puDhavIe ghanodadhivalaesu AukkAiyattAe uvavAeyavvoevaMjAva anuttaravimANANaMIsipabmArAepuDhavIe aMtarAsamohae jAva ahe sattamAe ghanodadhivalaesu uvvaaeyvvo| . . mU. (791) vAukkAieNaMbhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe sakkarappabhAe puDhavIe aMtarA samohae samohaNittA je bhavie sohamme kappe vAukkAiyattAe uvavajjittae evaMjahA sattarasamasae vAukkAiyauddesae tahA ihavi navaraM aMtaresu samohaNA neyavvA / sesaMtaMcevajAva anuttaravimANANaM IsIpabbhArAe ya puDhavIe aMtarA samohae samoha02 je bhavighanavAyataNuvAe ghanavAyatamuvAyavalaesuvAukkAiyattAe uvavajjittae sesaMtaMceva jAva se teNaTeNaM jAva uvavajejA / sevaM bhaMte 2 ti|| vR. vAcanAntarAbhiprAyeNa tu pRthivybvaayuvissytvaaduddeshktrymidmto'ssttmH|| zatakaM-20 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-20 uddezakaH-7:vR. SaSThoddezake pRthivyAdInAmAhAro nirUpitaH, sa ca karmaNo bandha eva bhavatIti saptame bandho nirUpyate, ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (792) kaivihe NaM bhaMte ! baMdhe pa0?, goyamA! tivihe paM0 20-jIvappayogabaMdhe 1 anaMtarapaogabaMdhe 2 paraMparabaMdhe 3 / neraiyANaMbhaMte! kaivihe pa0 evaM ceva, evaMjAvavaimANiyANaM nANAvaraNijjassaNaMbhaMte! kammassa kaivihe baMdhepa0?, goyamA! tivihe baMdhe pa0 taM0jIvappayogabaMdhe anaMtarabaMdhe paraMparabaMdhe, neraiyANaM bhaMte! nANAvaraNijjassa kammassa kaivihe baMdhe pa0 evaM ceva jAva vemANiyANaM, evaM jAva aNtraaiyss| nANAvaraNijjodayassa NaM bhaMte! kammassa kaivihe baMdhe pa0?, goyamA! tivihe baMdhe paM0 evaM ceva evaM neraiyANavi evaM jAva vemANiyANaM, evaMjAva aMtarAiudayassa, itthIvedassaNaM bhaMte ! kaivihe baMdhe pa0?, goyamA ! tivihe baMdhe pa0 evaM ceva, asurakumArANaM bhaMte ! itthIvedassa kativihe baMdhe pa0?, go0 ! tivihe baMdhe pa0 evaM ceva evaM jAva vemANiyANaM, navaraM jassa itthivedo asthi, evaM purisavedassavi eva napuMsagave0 jAva vemANiyANaM, navaraMjassa jo asthi vedo, daMsaNamohaNijassa NaM bhaMte ! kammassa kaivihe baM?, evaM ceva niraMtaraM jAva vemA0, evaM carittamohaNijjassavi jAva vemANiyANaM, evaM eeNaM kameNaM orAliyasarIrassa jAva kammagasarIrassa AhArasannAe jAva pariggahasa0 kaNhalesAe jAya Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-20, vargaH-, uddezakaH-7 301 sukkalesAesammadiTThIemicchAdiTThIesammAmicchAdiTThIeAbhinibohiyaNAmassajAva kevalanANassa maiannANassasuyaannANassa vibhaMganANassa evaM AbhiNibo0 nANavisayasabhaMte! kaivihe baM0 pa0? jAva kevalanANavisayassa maiannANavisayassa suyaannANavisayassa vibhNgnaannvis0| eesiM savvesiMpadANaMtivihe baMdhe pa0 savve'vete cauccIsaMdaMDagAbhA0 navaraMjANiyavvaM jassa jai asthijAva vemANi0 bhaMte ! vibhaMgaNANavisayassa kaivi0 baMdhe pa0, goyamA! tivihe baMdhe pa0-jIvappayogabaMdhe anaMtarabaMdhe paraMparabaMdhe, sevaM bhaMte! 2 jAva viharati / ___ vR. 'kativiheNa mityAdi, jIvappaogabaMdhe'ttijIvasya prayogeNa-manaHprabhRtivyApAreNa vandhaHkarmapudgalAnAmAtmapradezeSu saMzleSobaddhaspRSTAdibhAvakaraNaMjIvaprayogabandhaH, 'anaMtarabaMdhe'tti yeSAMpudgalAnAM baddhAnAM satAmanantaraH samayo vartate te teSAmanantarabandha ucyate, yeSAM te baddhAnAM dvitIyAdi samayo vartate teSAM paramparabandha iti|| . nANAvaraNijjodayassa'tti 'jJAnAvaraNIyodayasya' jJAnAvaraNIyodayarUpasya karmaNa udayaprAptajJAnAvaraNIyakarmaNa ityarthaH, asya ca bandho bhUtabhAvapikSayeti, athavA jJAnAvaraNIyodayarUpasya karmaNa udayaprAptajJAnAvaraNIyakarmaNa ityarthaH, asya ca bandho bhUtabhAvapikSayeti, athavA jJAnAvaraNIyatayodayo yasya karmaNastattathA, jJAnAvaraNIyodaye yadvadhyate vedyate vA tajjJAnAvaraNIyodayameva tasyeti, evamanyatrApi / _ 'sammaddiTThIe'ityAdi, nanu 'sammaddiDI'tyAdau kathaM bandodRSTajJAnAjJAnAnAmapaudgalikatvAt jIvapyogabandhAdivyapradezyatvaM ca tasya jIvavIryaprabhavatvAt ata evAbhinibodhikajJAnaviSayasyetyAdyapi niravAjJAnasya jJeyena saha sambandhavivakSaNAditi, iha saGgrahagAthe- / // 1 // "jIvappaogabaMdhe anaMtaraparaMpare ca boddhavve 8 pagaDI 8 udae 8 vee 3 daMsaNamohe caritte y|| // 2 // orAliyaveubviya AhAragateyakammae ceva / sannA 4 lessA 6 diTThI 3 nANA 5 nANesu 3 tabbisae 8 // zatakaM-20 uddezakaH-7 samAptaH -zatakaM-20 uddezakaH-8:vR. saptamebandha uktastadvibhAgazca karmabhUmiSu tIrthakaraiH prarUpyata itikarmabhUmyAdikamaSTame prarUpyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (793) kaiNaMbhaMte! kammabhUmIopa0?, goyamA! pannarasa kammabhUmIopa0 taM0-paMca bharahAI paMca eravayAiM paMca mhaavidehaaiN| katiNaMbhaMte ! akammabhUmIo pa0?, go0 tIsaMakammabhUmIo pa0 taM0 paMca hemavayAI paMca herannavayAiM paMca harivAsAI paMca rammagavAsAiM paMca devakurAiM paMca uttraakuraaii| eyAsuNaM bhaMte! tIsAsu akkammabhUmIsuasthi ussappiNIti vA osappiNIti vA?, no tiNaDhe samaDhe, eesuNaM bhaMte! paMcasubharahesupaMcasu eravaesuattha ussappiNIti vA osappiNIti vA?,haMtA asthi, eesuNaM paMcasu mahAvidehesu0, nevatthi ussappiNI nevatthiosappiNIavaTThie NaM tattha kAle0 smnnaauso!| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-18/794 mU. (794) eesugaMbhaMte! paMcasumahAvidehesuarihaMtA bhagavaMto paMcamahavvaiyaMsapaDikkamaNaM dhamma pannavayaMti?, no tiNaDhe samaDhe, eesuNaM bhaMte ! paMcasu bharahesu paMcasu eravaesu puracchimapabacchimagAduvearihaMtAbhagavaMto paMcamahavvaiyaMpaMcANuvvaiyaMsapaDikamaNaMdhammapannavayaMtiavasesA NaM arihaMtA bhagavaMto cAujjAmaM dhammaM panavayaMti, eesuNaM paMcasu mahAvidehesu arahaMtA bhagavaMto cAujjAmaM dhmmpnnvyNti| jaMbuddIveNaMbhaMte! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe kati titthagarA pannattA?, goyamA cauvIsaM titthagarA pannattA, taMjahA-usabhamajiyasaMbhava abhinaMdanaM ca sumatisuppabhasupAsasipupphadaMtasIyalejaMsavAsapujaM ca vimalaanaMtadhammasaMtikuMthuaramallimunisuvvayanaminemipAsavaddhamANA 24 / __. mU. (795) eesiNaM bhaMte ! cauvIsAe titthagarANaM kati jinaMtarA pa0?, goyamA! tevIsaM jiNaMtarA pa0 / eesiNaM bhaMte ! tevIsAe jiNaMtaresu kassa kahiM kAliyasuyassa vocchede . pa0?, go0 ! eesu NaM tevIsAe jinaMtaresu purimapacchimaesu aTThasu 2 jinataresu ettha NaM kAliyasuyassaavocchede pa0 majjhimaesu sattasujinaMtaresu etthaNaM kAliyasuyassa vocchede pa0, savvatthaviNaM vocchinne dihivaae| .. - vR. 'kaiNa'mityAdi, 'kassakahiM kAliyasuyassavoccheepannatte'ttikasyajinasyasambandhinaH kasmin jinAntarekayorjinayorantare 'kAlikazrutasya' ekAdazaGgIrUpasya vyavacchedaH prajJaptaH ? iti praznaH, uttaraM tu 'eesi NamityAdi, iha ca kAlikasya vyavacchede'pi pRSTe yadapRSTasyAvyavacchedasyAbhidhAnaM tadvipakSajJApane sati vivakSitArthabodhanaM sukaraM bhavatItikRtvA kRtamiti, 'majjhimaesusattasuttianena 'kassa kahi' ityasyottaramavaseyaM, tathAhi madhyameSu saptasu' ityukte suvidhijinatIrthasya suvidhizItalajinayorantare vyavacchedo babhUva, tadvayavacchedakAlazca palyopamacaturbhAgaH, evamanye'piSaDjanAH SaTca jinAntarANivAcyAni, kevalaM vyavacchedakAlaH sptsvpyevmvseyH||1|| "caubhAgo 1 caubhAgo 2 tiniya caubhAga 3 pliymegNc4| tineva ya caubhAgA 5 cautthabhAgoya 6 cubhaago7||" iti| ___"etthaNaM'ti eteSu prajJApakenopadarzyamAneSujinAntareSukAlikazrutasya vyavacchedaH prajJaptaH, dRSTivAdApekSayA tvAha-'savvatthaviNaM vocchinne dihivAe'tti 'sarvatrApi' sarveSvapijinAntareSuna kevalaM saptasveva kvacit kiyantamapi kAlaM vyavacchinnoSTivAda iti| mU. (796) jaMbuddIveNaMbhaMte! dIvebhArahe vAse imIseosappiNIe devANuppiyANaM kevatiyaM kAlaMpuvvagae aNusajissati?, goyamA! jaMbuddIveNaM dIve bhArahe vAse imIse ussappiNIe mamaM egaMvAsasahassaM puvvagae annusjjissti| jahANaM bhaMte! jaMbuddIve 2 bhArahe vAse imIseosappiNIe devANuppiyANaM egaMvAsasahassaM puvvagae aNusanissai tahANaM bhaMte ! jaMbuddIve 2 bhArahe vAse imIse osappiNIe avasesANaM titthagarANaM kevatiyaM kAlaM puvvagae aNusajjitthA ?, goyamA ! atthegatiyANaM saMkhenaM kAlaM atthegaiyANaM asaMkhejjaM kaalN| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 20, varga:, uddezakaH - 8 303 bR. vyavacchedAdhikArAdevedamAha - 'jaMbuddIveNa' mityAdi, 'devANuppiyANaM' ti yuSmAkaM sambandhi 'atthegaiyANaM saMkhenaM kAlaM 'ti pazcAnupUrvyA pArzvanAthAdInAM saGkhyAtaM kAlaM 'atthegaiyANaM saMkhejaM kAlaM'ti RSabhAdInAm / mU. (797) jaMbuddIve NaM bhaMte! dIve bhArahe vAse imIse osappiNIe devANuppayANaM kevatiyaM kAlaM titthe aNusajjissati ?, goyamA ! jaMbuddIve 2 bhAra he vAse imIse osappiNIe mamaM egavIsaM vAsasahassAiM titthe aNusajjissati / mU. (798) jahA NaM bhaMte! jaMbuddIve 2 bhArahe vAse isIse osappiNIe devANuppiyANaM ekkavIsaM vAsasahassAiM titthaM aNusijjassati tahA NaM bhaMte jaMbuddIve 2 bhArahe vAse AgamessANaM carimatitthagarassa kevaMtiyaM kAlaM titthe aNusajjissati ? goyamA ! jAvatie NaM usabhassa arahao kosaliyassa jinapariyAe evaiyANaM saMkhejjAI AgamessANaM carimatitthagarassa titthe aNusajjissati // vR. 'AgamessANaM' ti AgamiSyatAM bhaviSyatAM mahApadmAdInAM jinAnAM 'kosaliyassa' tti kozaladeze jAtasya 'jinapariyAe 'tti kevaliparyAyaH sa ca varSasahasranyUnaM pUrvalakSamiti // mU. (799) titthaM bhaMte! titthaM titthagare titthaM ?, goyamA ! arahA tAva niyamaM titthakare titthaM puNa cAuvannAinne samaNasaMgho, taM0 - samaNA samaNIo sAvayA sAviyAo / / vR. tIrthaprastAvAdidamAha - 'titthaM bhaMte !' ityAdi, 'tIrthaM' saGgharUpaM bhadanta ! 'titthaM' ti tIrthazabdavAcyaMuta tIrthakaraH 'tIrthaM' tIrthazabdavAcyaH ? iti praznaH, atrottaram -'arhan' tIrthakara - stAvat 'tIrthaGkaraH' tIrthapravarttayitA na tu tIrthaM, tIrthaM punaH 'cAuvannAinne samaNasaMghe 'tti catvAro varNA yatra sa caturvarNaH sa cAsAvAkIrNazcakSamAdiguNairvyAptazcaturvarNAkIrNaH, kvacit 'cAuvanne samaNasaMghe' tti paThyate tacca vyaktameveti / mU. (800) pavayaNaM bhaMte! pavayaNaM pAvayaNI pavayaNaM ?, goyamA ! arahA tAva niyamaM pAvayaNa pavayaNaM puna duvAlasaMge gaNipiDage taM0 - AyAro jAva diTTivAo / je ime bhaMte! uggA bhogA rAinnA ikkhAgA nAyA koravvA ee NaM assiM dhamme ogAhaMti assi 2 aTThavihaM kammarayamalaM pavAheti pavA0 tao pacchA sijjhaMti jAva aMtaM kareti ?, haMtA goyamA ! je ime uggA bhogA taM caiva jAva aMtaM kareti / atthegaiyA annayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavaMti / kaivihANaM bhaMte! devaloyA paM ?, goyamA ! cauvvihA devaloyA paM0 taM0 - bhavaNavAsI vANamaMtarA jotisiyA vemANiyA / sevaM bhaMte 2 tti // vR. uktAnusAryevAha - 'pavayaNaM bhaMte!' ityAdi prakarSeNocyate'bhidhiyamaneneti pravacanamAgamastad bhadanta! 'pravacanaM' pravacanazabdavAcyaM kAkvA'dhyetavyam uta 'pravacanI' pravacanapraNetA jinaH pravacanaM, dIrghatA ca prAkRtatvAt / prAk zramaNAdisaGgha ityuktaM zramaNAzcogrAdikulotpannA bhavanti te ca prAyaH siddhAntIti darzayannAha - 'je ime' ityAdi, 'assi dhamme' tti asminnairgranthe dharme iti / / zatakaM - 20 uddezakaH-8 samAptaH Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/9/801 -zatakaM-20 uddezakaH-9:vR.aSTamoddezakasyAntedevAuktAstecAkAzacAriNaityAkAzacAridravyadevAnavameprarUpyante ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (801) kaivihA NaM bhaMte ! cAraNA pannattA?, goyamA ! duvihA cAraNA paM0 taM0vijAcAraNAya jaMghAcAraNA ya, sekeNatuNaM bhaMte! evaMvuccai vijAcAraNAvi0?, goyamA! tassa NaMchaTTachaTTeNaM anikhitteNaMtavokammeNaM vijAeuttaraguNaladdhiM khamamANassa vijAcAraNaladdhInAmaM laddhI samuppajjai, se teNaTeNaMjAva vijaacaar0|| vijAcAraNassa NaM bhaMte kahaM sIhA gatI kahaM sIhe gativisae pa0?, goyamA ! ayannaM jaMbuddIve 2 jAva kiMcivisesAhie parikkheveNaM deveNaMmahaDDIejAva mahesakkhejAvaiNAmevattika? kevalakappaMjaMbuddIvaM 2 tihiM accharAnivAehiM tikkhutto aNupariyaTTittA NaM havvamAgacchejjA / vijAcAraNassaNaM goyamA! tahA sIhA gatI tahA sIhe gativisae p0| . vijAcAraNassa NaM bhaMte ! tiriyaM kevatiyaM gativisae pa0?, go0 ! se NaM io egeNaM uppAeNaM mANusuttare pavvae samosaraNaM kareti mANu0 2 tahiM ceiyAiM vaMdati tahiM 2 bitieNaM uppAeNaM naMdIsaravare dIve samosaraNaM kareti naMdIsa0 2 tahiM ceiyAiM vaMdati tahiM0 2 tao02 ihamAgacchai ihamA02 ihaMceiyAiMvaM0 2 / vijAcAraNassaNaMgoyamA! uTuMevatie gativisae pa0, seNaM tassa ThANassa anA- loiyapaDikkate kAlaM kareti natthi tassa ArAhaNA, seNaM tassa ThANassa AloiyapaDikkate kAlaM kareti asthi tassa aaraahnnaa| vR. 'kai Na'mityAdi, tatra caraNaM-gamanamatizayadAkAze eSAmastIti cAraNAH 'vijAcAraNa'tividyA-zrutaM tacca pUrvagataM tatkRtopakArAcAraNA vidyAcAraNAH, 'jaMghAcAraNa'ttijaGgAvyApArakRtopakArAzcAraNA jaGghAcAraNAH, ihArthe gAthA:- . // 1 // "aisayacaraNasamatthA jaMghAvijAhiM cAraNA munno| jaMghAhiM jAi paDhamo nissaM kAuMravikarevi // // 2 // eguppAeNa tao ruyagavaraMmi utao pddiniytto| bIeNaM naMdIsaramihaM tao ei tiennN|| // 3 // paDhameNaM paMDagavanaM vIuppAeNanaMdaNaM ei| taiuppAeNa tao iha jaMghAcAraNo ei // // 4 // paDhameNa mANusottaranagaMsa naMdissaraM viiiennN| eitao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihayaM // paDhameNa naMdanavaNaM bIuppAeNa paMDagavanaMmi / ei ihaM taieNaM jo vijAcAraNo hoi|| 'tassa NaM'ti yo vidyAcAraNo bhaviSyati tasya SaSThaMSaSThena tapaHkarmaNA vidyayA capUrvagatazrutavizeSarUpayA karaNabhUtayA 'uttaraguNaladdhiM ti uttaraguNAH-piNDavizuddhyAdayasteSu ceha prakramAttapo gRhyate tatazca 'uttaraguNalabdhi' tapolabdhi 'kSamamANasya' adhisahamAnasya tapaH kurvata ityarthaH / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-20, vargaH-, uddezakaH-9 305 'kahaM sIhA gai'tti kIdhdazI zIghrA 'gati' gamanakriyA 'kahaM sIhe gaivisae'tti kIdRzaH zIghro gativiSayaH, zIghratvena tadviSayo'pyupacArAt zIghra uktaH, 'gativiSayaH' gatigocaraH?, gamanAbhAve'pizIghragatigocarabhUtaM kSetraM kim? ityarthaH, 'ayana'mityAdi, ayaMjambudvIpa evaMbhUto bhavatitatazca deveNa'mityAdi havvamAgacchejA' ityatrayathA zIghrA'syadevasyagatirityayaMvAkyazeSozyaH mU. (802) se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai jaMghAcAraNe 2?, goyamA! tassa NaM aTThamaMaTeNaM anikkhitteNaM tavokammeNaM appANaM bhAvamANassa jaMghAcAraNaladdhI nAma laddhI samuppajati, se teNaTTeNaM jAva jaMghAcAraNe 2 / jaMghAcAraNassa NaM bhaMte ! kahaM sIhA gati kahaM sIhe gativisae pa0?, goyamA ! ayannaM jaMbuddIve 2 evaM jaheva vijAcAraNassa navaraM tisattakhutto aNupariyaTTittANaM havvamAgacchejjA jaMghAcAraNassa NaM goyamA! tahA sIhA gatI tahA sIhe gativisae pa0 sesaM taM cev| jaMghAcAraNassa NaM bhaMte ! tiriyaM kevatie gativisae pa0?, goyamA ! se NaM io egeNaM uppAeNa ruyagavare dIve samAsaraNaM kareti ruyaga0 2 tahiM ceiyAiM vaMdai tahiM ce0 2 tao paDiniyattamANe bitieNaM uppAeNaM naMdIsaravaradIve samosaraNaM kareti naMdI0 2 tahiM ceiyAI vaMdai tahiM ceiyAiM vaM 2 ihamAgacchai 2 ihaM ceiyAiM vaMdai, jaMghAcAraNassa NaM go0 ! tiriyaM evatie gaivisae pN0| jaMghAcAraNassa NaM bhaMte ! uDhe kevatie gativisae pannatte ?, goyamA ! se NaM io egeNaM uppAeNaM naMdanavaNe samosaraNaM kare naMdanavane. 2 tahiM ceiyAiM vaMdati tahiM 2 iha Agacchai 2 iha ceiyAiM vaMdati / jaMghAcAraNassa NaM goyamA ! ur3e evatie gativisae paM0, se NaM tassa ThANassa anAloi- yapaDikaMte kAlaM karei natthi tassa ArAhaNA se NaM tassa ThANassa AloiyapaDikate kAlaM kareti asthi tassa ArAhaNA, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! jAva viharai // vR. 'seNaMtassa ThANasse'tyAdi, ayamatra bhAvArthaH-labdhyupajIvanaM kila pramAdastatra cAsevite anAlocitena bhavati cAritrasyArAdhanA, tadvirAdhakazcanalabhatecAritrArAdhanAphalamiti, yaccehoktaM vidyAcAraNasya gamanamutpAdadvayena AgamanaM caikenajaGghAcAraNasa0 tugamanamekenAgamanaMca dvayeneti tallabdhisvabhAvAta, anyetvAhuH-vidyAcAraNasyAgamanakAle vidyA'bhyastatarA bhavatItyekenAgamana gamane tu na tatheti dvAbhyAM, javAcAraNasya tu labbhirupajIvyamAnA'lpasAmarthyA bhatItyAgamana dvAbhyAM gamanaM tvekenaiveti // zatakaM-20 uddezakaH-9 samAptaH - zatakaM-20 uddezakaH-10:vR. navamoddezakecAraNA uktAsteca sopakramAyuSa itareca saMbhavantItidazamesopakramAditayA jIvA nirUpyanta ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram mU. (803) jIvA NaM bhaMte ! kiM sovakkamAuyA niruvakkamAuyA ?, goyamA ! jIvA sovakkamAuyAvi nirvkkmaauyaavi| neraiyA NaM pucchA, goyamA ! neraiyA no sovakkamAuyA niruvakamAuyA, evaM jAva tha0 15/20] Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 bhagavatIaGgasUtraM (2) 20/-/10/803 puDhavikkAiyA jahA jIvA, evaM jAva maNussA, vANamaM0 joisi0 vemA0 jahA neraiyA / vR. 'jIvANa'mityAdi, 'sovakkamAuya'ttiupakramaNamupakramaH-aprAptakAlasyAyuSonirjaraNaM tena saha yattatsopakramaM tadevaMvidhamAyuryeSAM te tathA tadviparItAstu nirupakramAyuSaH, iha gaathe||1|| "devA neraiyAviya asaMkhavAsAuyA ya tirimnnuyaa| uttamapurisA yatahA carimasarIrA niruvkmaa|| // 2 // sesA saMsAratthA haveja sovakkamAu iyare ya / sovakkamaniruvakkamabheo bhaNio smaasennN|| . -upakramAdhikArAdevedamAhamU. (804) neraiyANaMbhaMte! kiMAovakkameNaMuvavajaMtiparovakkameNaMuvava0 niruvakkameNaM uvavajaMti ?, goyamA ! AovakkameNavi uvava0 parovakkameNavi uvavajaMti niruvakkameNavi uvavajaMti evaM jAva vemaanniyaannN| __neraiyANaMbhaMte ! kiMAovakkameNaM uvavati parovakkameNaM uva0 niruvakkameNaM uvavada'ti goyamA! no AovakkameNaM ubvaTuMti no parovakkameNaM uvava0 niruvakkameNaM ubvaTaMti, evaM jAva thaNiyakumArA, puDhavikAiyA jAva maNussA tisu uvva0, sesA jahA nerai0 navaraM joisiyavemANiyA cyNti| . neraiyANaM bhaMte ! kiM AiDIe uvava0 pariDIeuvava0?, goyamA! AiDIeuvava0 no pariDIe uva0 evaM jAva vemANiyANaM / neraiyANaM bhaMte ! kiMAiDIe uvavaTTai pariDIe uvavaTTai goyamA ! AiDIe uvva0 no pariDIe uva0 evaM jAva vemANi0, navaraM joisiyavemANika cayaMtIti abhilaavo| nera0 bhaMte ! kiM AyakammuNA uvavanaMti ? go0 ! AyakammuNA uvava0 parakammuNA uvava0 ? go! AyakammuNA uvava0 noparakammuNAuvava0 evaMjAvavemANi0, evNuvvttttnnaadNddovi| neraiyA NaM bhaMte ! kiM AyappaogeNaM uvavajjai parappaogeNaM uvava0?, goyamA ! AyappaogeNaM uva0 no parappayogeNaM u0 evaM jAva vemANi0, evaM uvvttttnnaadNddovi| vR. 'neraie'ityAdi, 'AovakkameNaM uvavanaMti'tti AtmanA-svayamevAyuSa upakrama Atmopakramastena mRtveti zeSaH utpadyante nArakAH yathA zreNikaH, 'paropakrameNa' parakRtamaraNena yathA kUNikaH, 'nirupakrameNa' upakramaNAbhAvena yathA kAlazaukarikaH yataHsopakramAyuSkA itare ca tatrotpadyanta iti utpAdodvartanA'dhikArAdidamAha / 'nerie'ityaadi| ___'AiTIe'tti nezvarAdiprabhAveNetyarthaH 'AyakammuNa'tti AtmakRtakarmaNA-jJAnAvaraNAdinA 'AyappaogeNaM ti AtmavyApAreNa // utpAdidhikArAdidamAha mU. (805) neraiyA NaM bhaMte ! kiM katisaMciyA akatisaMciyA avvattagasaMciyA? goyamA! neraiyA katisaMciyAvi akatisaMciyAvi avvattagasaMciyAvi, se keNa0 jAva avvattagasaMcayA?, goyamA ! je NaM neraiyA saMkhejjaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMtati te NaM neraiyA katisaMciyA jeNaM neraiyA asaMkhejjaeNaM pavesaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA aktisNciyaa| je NaM neraiyA ekkaeNaM pavesaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA avvattagasaMciyA, se teNaTeNaM Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 20, varga:-, uddezakaH - 10 307 goyamA! jAva avvattagasaMciyAvi, evaM jAva dhaNiya0, puDhavikkAiyANaM pucchA, goyamA ! puDhavikAiyA no kaisaMciyA akaisaMciyA no avvattagasaM0, se keNaTTeNaM evaM vuccai jAva no avvattagasaMciyA goyamA ! puDhavikAiyA asaMkhejjaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti se teNaTTeNaM jAva no avvattasaMcayA, evaM jAva vaNassa0, bediyA jAva vemANi0 jahA neraiyA / siddhA NaM pucchA, goyamA ! siddhA katisaMciyA no akatisaMcayA avvattagasaMciyAvi, se keNaTTe0 jAva avattagasaMciyAvi ?, go0 ! je NaM siddhA saMkhejjaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM siddhA katisaMciyA jeNaM siddhA ekkaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM siddhA avvattagasaMciyA / se teNaTTeNaM jAva avvattagasaMciyAvi // eesi NaM bhaMte! nerai0 katisaMciyANaM akatisaMciyANaM avvattagasaMciyANa ya kayare 2 jAva visesA0 ?, goyamA ! savvatthovA neraiyA avvattagasaMciyA katisaMciyA saMkhejjaguNA akatisaMciyA asaM0 evaM egiMdiyavajjANaM jAva vemANiyANaM appAbahugaM, egiMdiyANaM natthi appA bahugaM / eesi NaM bhaMte! siddhANaM katisaMciyANaM avvattagasaMciyANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, go0 ! savvattovA siddhA katisaMciyA avattagasaMciyA saMkhejjaguNA / neraiyANaM bhaMte! kiM chakkasamajjiyA 1 nochakkasamajjiyA 2 chakreNa ya nochakkeNa ya samajiyA 3 chakkehi ya samajjiyAM 4 chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyA 5 ?, goyamA ! neraiyA chakkasamajjiyAvi 1 nochakkasamajjiyAvi 2 chakkeNa ya nochakkeNa ya samajjiyAvi 3 chakkehi ya samajjiyAvi 4 chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyAvi 5 / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai neraiyA chakkasamajjiyAvi jAva chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyAvi goyamA ! jeNaM neraiyA chakkaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA chakkasamajjiyA 1 jeNaM neraiyA jahantreNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA nochakkasamajjiyA 2 je NaM neraiyA egeNaM chakkaeNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcaeNaMpavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA chakkehiM samajjiyA 4 je gaM neraiyA negehiM chakkehiM anneNa jahantreNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA chakkehiM ya nochakkeNa ya samajjiyA 5 se teNaTTeNaM taM ceva jAva samajjiyAvi, evaM jAva thaNiyakumArA \ puDhavikAiyANaM pucchA, goyamA ! puDhavikAiyA no chakkasamajjiyA 1 no nochakkasamajjiyA 2 nochakkeNa ya samajjiyA 3 chakkehiM samajiyAvi 4 chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyAvi 5 / sekeNaNaM jAva samajjiyAvi ?, goyamA ! je NaM puDhavikAiyA negehiM chakkaehiM pavesaNagaM pavisaMti te NaM puDhavikAiyA chakkehiM samajjiyA je NaM puDhavikAiyA negehiM chakkaehi ya atreNa ya jahantreNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM paMcaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM puDhavikvAiyA chakkehi ya nochakkeNa ya samajiyA, se teNaTTeNaM jAva samajjiyAvi, evaM jAva vaNassaikAiyAvi, beMdiyA jAva vemANiyA, siddhA jahA neraiyA / eesi NaM bhate ! neraiyANaM chakkasamajiyANaM nochakkasamajjiyANaM chakkeNa ya nochakkeNa ya samajjiyANaM chakkehiya samajjiyANaM chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyANaM kayare 2 jAva visesAhiyA Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 bhagavatI aGgasUtraM (2) 20/-/10/805 vA?, goyamA ! savvatthovA neraiyA chakkasamajjiyA nochakkasamajjiyA saMkhejjaguNAchakkeNa ya nochakkeNa ya samajjiyA saMkhejahaguNA chakkehi ya samajjiyA asaMkhejjaguNA chakkehi ya nochakeNa ya samajjiyA saMkhejaguNA evaM jAva dhaNiyakumArA / eesi NaM bhaMte! puDhavikAiyANaM chakkehiM samajjiyANaMchakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyAgaM kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA puDhavikAiyA chakkehiM samajjiyA chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyA saMkhejjaguNA evaM jAva vaNassaikAiyANaM, beiMdiyANaM jAva vemANiyANaM jahA neraiyANaM / eesi NaM bhaMte! siddhANaM chakkasamajiyANaM nochakkasamajjiyANaM jAva chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA siddhA chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiyA chakkehiM samajjiyA saMkhajjaguNA chakkeNa ya nochakkeNa ya samajjiyA saMkhejjaguNA chakkasamajjiyA saMkhejjaguNA nochakkasamajjiyA saMkhejjaguNA / neraiyA NaM bhaMte ! kiM bArasasamajjiyA 1 nobArasamajjiyA 2 bArasaeNa ya nobArasaeNa ya samajjiyA 3 bArasaehiM samajjiyA 4 bArasaehiM nobArasaeNa ya samajjiyAvi 5 ?, goyamA ! neratiyA bArasasamajjiyAvi jAva bArasaehi ya samajjiyAvi, se keNaTTeNaM jAva samajjiyAvi / goyamA ! jeNaM neraiyA bArasaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA bArasamajjiyA 1 je NaM neraiyA jahantreNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM ekkArasaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA nobArasasamajjiyA 2 je gaM neraiyA bArasaeNaM antreNa ya jahantreNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM ekkArasaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti teNaM neraiyA bArasaeNa ya nobArasaeNa ya samajjiyA 3 / jeneraiyA negehiM bArasaehiM pavesaNaMgaM pavisaMti te NaM neratiyA bArasaehiM samajjiyA 4 jeNaM neraiyA negehiM bArasaehiM antreNa ya jahantreNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM ekkArasaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA bArasaehi ya nobArasaeNa ya samijjiyA 5 / se teNaTTeNaM jAva samajjiyAvi, evaM jAva thaNiyakumArA / puDhavikkAiyANaM pucchA goyamA ! puDhavikAiyA nobArasasamajjiyA 1 no nobArasasamajjiyA 2 no bArasaeNa ya samajiyA 3 bArasaehiM samajjiyA 4 bArasehi ya no bAraseNa ya samajjiyAvi 5, sekeNaTTeNaM jAva samajiyAvi 2 no bArasaeNa ya samajjiyA 3 bArasaehiM samajjiyA 4 bArasehi ya no bAraseNa ya samajjiyAvi 5, keNaTTeNaM jAva samajjiyAvi ? goyamA ! je NaM puDhavikAiyA negehiM bArasaehiM pavesaNagaM pavisaMti te NaM puDhavikAiyA bArasaehiM samajjiyA je NaM puDhavikAiyA negehiM bArasaehiM antreNa ya jahanneNaM ekkaNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM ekkArasaeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM puDhavikAiyA bArasaehiM nobArasaeNa ya samajjiyA se teNaTTeNaM jAva samajjiyAvi, evaM jAva vaNassaikAiyA / beiMdiyA jAva siddhA jahA neraiyA / eesi NaM bhaMte! neratiyANaM bArasasamajjiyANaM0 savvesi appAbahugaM jahA chakkasamajiyANaM navaraM bArasAbhilAvo sesaM taM ceva / neratiyA NaM bhaMte ! kiM culasItisamajjiyA noculasItisamajiyA 2 culasIte ya noculasIteya samajjiyA 3 culasItIhiM samajjiyA 4 culasItIhi ya noculasItIe samajjiyA 5 ? goyamA ! neratiyA culasItIe samajjiyAvi Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-20, vargaH-, uddezakaH-10 309 jAva culasItIhi ya noculasItie ya smjjiyaavi| sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva samajjiyAvi?, goyamA! jeNaM neraiyA culasItIeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neraiyA culasItisamajjiyA 1 jeNaM neraiyA jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM tesItIpavesaNaeNaM pavisaMti teNaM neraiyA noculasItisamajjiyA 2 jeNaM neraiyA culasItIeNaM anneNa ya jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA jAva ukkoseNaM tesItIeNaM pesaNaeNaM pavisaMti teNaM neratiyA culasItIe noculasItieNa ya samajjiyA 3 / jeNaMneraiyA negehiM culasItIehi pavesaNagaMpavisaMtiteNaMneratiyAculasItIehiM samajjiyA 4 jeNaM neraiyA negehiMculasItiehiM anneNa yajahanneNaM ekkeNa vA jAva ukkoseNaM tesIieNaMjAva pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM neratiyA calusItIhi ya noculasItie ya samajjiyA 5, se teNaTeNa jAva samajiyAvi, evaM jAva thnniykumaaraa| . puDhavikkAiyA taheva pacchillaehiM dohiM 2 navaraM abhilAvo culasItIobhaMgo evaM jAva vaNassaikAiyA, bediyA jAva vemANiyA jahA neratiyA / siddhA NaM pucchA, goyamA ! siddhA culasItisamajjiyAvi 1 no culasItisamajjiyAvi 2 culasIte ya noculasItIe samajjiyAvi3 noculasItIhiM samajiyA 4 noculasItIhi ya noculasItIe ya samajjiyA 5/.. sekeNaTeNaMjAva samajjiyA?, goyamA! jeNaM siddhA culasItIeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM siddhA culasItisamajiyA je NaM siddhA jahanneNaM ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM tesItIeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM siddhA noculasItisamajjiyA, jeNaM siddhA culasIyaeNaM anneNaya jaha0 ekkeNa vA dohiM vA tIhiM vA ukkoseNaM tesIeNaM pavesaNaeNaM pavisaMti te NaM siddhA culasItIe ya noculasItIe ya samajjiyA, se teNaTeNaMjAva smjjiyaa| . . eesiNaM bhaMte ! neratiyANaM culasItisamajjiyANaM noculasI0 savvesiM appAhugaM jahA chakkasamajjiyANaM jAva vemANiyANaM navaraM abhilAvo culasItio / eesi NaM bhaMte ! siddhANaM culasItisamajjiyANaM noculasItisamajjiyANaM culasItIe noculasItIe ya samajjiyANaM kayare 2 jAva visesA0?, goyamA ! savvatthovA siddhA culasItIe ya noculasItIe ya samajjiyA culasItIsamajjiyA anaMtaguNA noculasItisamajjiyA anNtgunnaa| sevaM bhaMte ! 2 tti jAva vihri|| vR. 'neraie'tyAdi, 'kaisaMciya'tti katIti saGkhyAvAcI tatazca katitvena saJcitAH -ekasamaye saGkhyAtotpAdena piNDitAH katisaJcitAH, evam 'akaisaMciya'ttinavaram 'akai'tti saGkhyAniSedhaH-asaGkhyAtatvamanantatvaM ceti, 'avvattagasaMciya'tti dvayAdisaGkhyAvyavahArataH zIrSaprahelikAyAH parato'saGghayAvyavahAratazca saGkhyAtatvenAsaGkhyAtatvena ca vaktuM na zakyataM sAvavaktavyaH sa caikaksetanAvaktavyena-ekakena ekatvotpAdena saJcitA avaktavyasaJcitAH, tatra nArakAdayAstrivadhA apiekasamayena teSAmekAdInAsaGkhyAtAntAnAmutpAd, pRthivIkAyikAdaya 5 / stvakatisaJcitA eva, teSAM samayenAsaGkhyAtaptAmeva pravezAd, vanaspatayastu yadyapyanantA utpadyante tathA'pi pravezanakaM vijAtIyebhya AgatAnAM yastatrotpAdastadvivakSitaM, asaGkhyAtA eva vijAtIyebhya uvRttAstatrotpadyanta iti sUtre uktam 'evaM jAva vaNassaikAiya'tti, siddhA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 bhagavatIagasUtraM (2) 20/-/10/805 noakatisaJcita anantAnAmasaGkhyAtAnAM vA teSAM samayenAsambhavAditi / eSAmevAlpabahutvaM cintyannAha 'eesI'tyAdi, avaktavyakasaJcitAH stokaH avaktavyakasthAnasyaikatvAt, katisaJcitAH asaGkhyAtaguNAH, saGkhyAtatvAtsaGkhyAtasthAnakAnAm, akatisaJcitastvasaGkhyAtaguNAH asaGkhyAtasthAnakAnAmasaGkhyAtatvAdityeke, anye tvAhuH-vastusvabhAvo'tra kAraNaM na tu sthAnakAlpatvAdi kathamanyathA siddhAH katisaJcitAH sthAnakabahutve'pi stokAavaktavyakasthAnakasyaikatve'pi saGkhyAtaguNA dvayAditvena kevAdinAmalpAnAmAyuHsamApteH iyaM ca loksvbhaavaadeveti| . nArakAdhutpAdavizeSaNabhUtasaGkhyA'dhikArAdidamAha-'neraiyA Na mityAdi 'chakkasamajjiya'tti SaT parimANamasyeti SaTkaM vRndaM tena samarjitAH-piNDitAH SaTkasamarjitAH, ayamarthaH-ekatra samaye yesamutpadyante taSAMyo rAzisaSaTpramANo yadi syAttadAteSaTkasamarjitA ucyante 1 'nochakkasamajjiya'tti zeSaTkaMSaTakAbhAvaH te caikAdayaH paJcAntAstena noSaTkenaekAdyutpAdena ye samarjitAste tathA 2 tathA 'chakkeNa ya nochakkeNa samajjiya'tti ekatra samaye yeSAM SaTakamutpannamekAdyadhikaM teSaTkena noSaTkena ca samarjitA uktAH 'chakkehi yasamajjiya'ttiekatra samaye yeSAM bahUni SaTakAnyutpannAni te SaTkaiH samarjitA uktAH 4 tathA 'chakkehi ya nochakkeNa ya samajjiya'tti ekatra samayeyaSAM bahUniSaTkAnyekAdyadhikAni te SaTkaiH noSaTkena ca samarjitAH, ete paJca vikalpAH, iha ca nArakAdInAM paJcApi vikalpAH saMbhavanti ekAdInAsamaGkhyAtAntAnAM teSAM smyenotptteH| ___asaGkhyAteSvapi ca jJAninaH SaTkAni vyavasthApayantIti, ekandriyANAM tvasaGkhyAtAnAmeva pravezanAt SaTkaiH samarjitAH, tathA SaTkai!SaTkena ca samarjitA iti vikalpadvayasyaiva sambhava iti,ataevAha-'puDhavikkAiyANa'mityAdi / eSAmalpabahutvacintAyAM nArakAdayaHstokAAdyAH, SaTkasthAnasyaikatvAt, dvitIyAstu saGkhyAtaguNAH, noSaTkasthAnAnAM bahutvAt, evaM tRtIyacaturthapaJcameSu sthAnabAhulyAtsUtroktaMbahutvamavaseyamityeke anye tuvastusvabhAvAdityAhuriti evaM dvAdaza sUtrANi caturazItisUtrANi ceti // zatakaM-20 uddezakaH-10 samAptaH // 1 // viMzatitamazatakamalaM vikAzitaM vRddhavacanaravikiraNaiH / vivaraNakaraNadvAreNa sevitaM madhuliheva mayA // zatakaM-20 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre vIMzatitamazatakasya abhayadevasuriviracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-21) vR. vyAkhyAtaM viMzatitamazatam, athAvasarAyAtamekaviMzatitamamArabhyate, asya cAvAvevoddezakavargasaGgrahAyeyaM gAhA Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 zatakaM-21, varga:-, uddezakaHmU. (806) sAli kala ayasi vaMse ikkhU dabbhe ya dabbha tulasIya / aTThae dasa vaggA asItiM puNa hoMti uddesaa| vR. 'sAlI'tyAdi sUtram, 'sAli'ttizAlyAdidhAnyavizeSaviSayoddezakadazAtmakaHprathamo varga sAlirevocyate, evamanyatrApIti, uddezakadazakaM caivN||1|| "mUle 1 kaMde 2 khaMdhe 3 tayA ya4 sAle 5 pavAla 6 patte y7| pupphe 8 phala 9 bIe 10 biya ekekA hoi uddeso // " iti 'kala'tti kalAyAdidhAnyaviSayodvitIyaH 2 ayasittiatasIprabhRtidhAnya-viSayastRtIyaH 3 'vaMse tti vaMzAdiparvagavizeSaviSayazcaturthaH 4 'ikkhuttiikSvAdiparvagavizeSaviSayaH paJcamaH 5 'dabbhe'ttidarbhazabdasyopalakSaNArthatvAt 'seDiyabhaMDiyakontiyadabbhe' ityAditRNabhedaviSayaH SaSThaH 6 amettivRkSe samutpannovijAtIyo vRkSavizeSo'dhyavarohakastaprabhRtizAkaprAyavanaspativiSayaH saptamaH 7 'talasI yatti tulasIprabhRtivanaspativiSayo'STamo varga 8 advaite dasavagga'tti aSTAvete'nantaroktA dazAnAM dasAnAmuddezakAnAM sambandhino vargAsamudAyA dazavargA azIti punaruddezakA bhavanti, varge varge uddezakadazakabhAvAditi, tatraprathamavagrastatrApica prathama uddezako vyaakhyaayte| -zatakaM-21 varga-1 uddezakaH-1:'mU. (807) rAyagihe jAvaevaMvayAsI-ahabhaMte! sAlI vIhIgodhUmajavajavANaM eesi NaMbhaMte! jIvA mRtatAe vakkamaMti teNaM bhaMte! jIvA kaohiMto uva0 kiMneraiehiMto uva0 tiri0 maNu0 deva0 jahA vakkaMtIe taheva uvavAo navaraM devavajjaM / - teNaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM kevatiyA uvavajaMti?, goyamA! jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejA vA uvavajaMti, avahAro jahA uppaluddese, tesiNaM bhaMte jIvANaM kemahAliyA sarIrogAhaNA pa0?, goyamA! jahanneNaMaMgulassaasaMkhejjai bhAgaM ukkoseNaM ghanuhapuhuttaM, teNaMbhaMte jIvA! nANAvaraNijassa kammassa kiMbaMdhagA abaMdhagA? jahA uppaluddese, evaM vedevi udaevi udiirnnaaevi| teNaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalessA nIla0 kAu0 chavvIsaM bhaMgA diTThI jAva iMdiyA jahA uppaluddese, te NaMbhaMte! sAlIvIhI godhUma javajavagamUlagajIve kAlao kevaciraM hoti?, goyamA jaha0 aMtomu0 ukkose0 asaMkhenaM kaalN| seNaM bhaMte ! sAlI vIhI godhUmajavajavagamUlagajIve puDhavIjIve punaravi sAlIvIhI jAva javajavagamUlagajIve kevatiyaM kAlaM sevecA?, kevatiyaM kAlaM katirAgatiM karijjA?, evaM jahA uppaluddese / eeNaM abhilAveNaM jAva maNussajIve AhAro jahA uppaluIse ThitI jaha0 aMtomu0 ukkose vAsapuhattaM samugghAyasamohayA uvvaTTaNA ya jahA uppaluddese / aha bhaMte ! savvapANA jAva savvasattA sAlI vIhI jAva javajavagamUlagajIvattAe uvavannapuvvA?, haMtA goyamA! asatiM aduvA anaMtakhutto / sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR.tasya cedamAdisUtram-'rAyagihe'ityAdi, 'jahA vaktIe'tti yathA 'prajJApanAyAH SaSThapade, tatra caivamutpAdo-no tArakebhya utpadyante kintu tiryagmanuSyebhyaH, tathA vyutkAntipade devAnAM Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 21/1/1/807 vanaspatiSUtpattiruktA iha tu sA na vAcyA mUle devAnAmanutpatteH puSpAdiSveva zubheSu teSAmutpatterata evoktaM 'navaraM devavajjaM 'ti / 'ekko ve' tyAdi, yadyapi sAmAnyena vanaspatiSu pratisamayamanantA utpadyanta ityucyate tathA'pIha zAlyAdInAM pratyekazarIratvAdekAdyutpattirna viruddheti / 'avahAro jahA uppaluddesa' tti utpaloddezaka ekAdazazatasya prathamastatra cApahAra evaM / 'te NaM bhaMte! jIvA samaye 2 avahIramANA 2 kevatikAleNaM avahIraMti ? goyamA ! teNaM asaMkhejjA samae 2 avahIramANA 2 asaMkhejjAhiM ussappiNIhiM avasappiNIhiM avahIraMti no cevaNaM avahiyA siya'tti 'te NaM bhaMte! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiM baMdhagA abaMdhagA ?' itaH paraM yaduktaM 'jahA uppaluddesae' tti anenedaM sUcitaM- 'goyamA ! no abaMdhagA baMdhae vA baMdhagA ve'tyAdi, evaM vedodayodIraNA api vAcyAH, lezyAsutu tisRSu SaDvizaMtirbhaGgAH - ekavacanAntatve 3 bahuvacanAntatve 3 tathA trayANAM padAnAM triSu dvikasaMyogeSu pratyekaM caturbhaGgikAbhAvAd dvAdaza ekatra ca trikasaMyoge'STAviti SaDviMzatiriti / 312 'diTThI 'tyAdi, STipadAdArabhyendriyapadaM yAvadudutpaloddezakavanneyaM, tatra dhSTau mithyAdhTayaste jJAne'jJAninaH yoge kAyayoginaH upayoge dvividhopayogAH, evamanyadapi tata eva vAcyaM / 'se NaM bhaMte' ityAdinA 'asaMkhejjaM kAla' mityetadantenAnubandha uktaH, atha kAyasaMvedhamAha - 'se Na' mityAdi, 'evaM jahA uppuluddesae' tti, anena cedaM sUcitaM - 'goyamA ! bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAiM ukkoseNaM asaMkhejjAI bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahantreNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM asaMkhejjaM kAla' mityAdi, 'AhAro jahA uppaluddesae' tti evaM cAsau 'te NaM bhaMte ! jIvA kimAhAramAhAreMti ?, goyamA ! davvao anatapaesiyAiM' ityAdi, 'samugdhyae' ityAdi, anena ca yatsUcitaM tadarthalezo'yaM teSAM jIvAnAmAdyAstrayaH samudghAtAstathA mAraNAntikasamudghAtena samavahatA priyante asamavahatA vA, tathopavRttAste tiryakSu manuSyeSu cotpadyanta iti zatakaM-1 vargaH-1 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM -1 vargaH-1 uddezakaH-2 : mU. (808) aha bhaMte! sAlI vIhI jAva javajavANaM eesi NaM je jevI kaMdattAe vakkamaMti te NaM bhaMte! jIvA kaohiMto uvavajraMti evaM kaMdAhikAreNa sacceva mUluddeso apariseso bhANiyavvo jAva asatiM aduvA anaMtakhutto sevaM bhaMte 2 tti / zatakaM-1 vargaH-1 - uddezakAH - 3...10 :evaM khaMdhevi uddesao neyavvo / evaM tayAevi uddeso bhANiyavvo // sAlevi uddeso bhANiyavvo / pavAlevi uddeso bhANiyavvo // pattevi uddeso bhANiyavvo // mU. (813) mU. (814) eesattavi uddesagA aparisesaM jahA mUle tahA neyavvA // mU. (809) mU. (810) mU. (899) mU. (812) evaM pupphevi uddesao navaraM devA uvavajraMti jahA uppaluddese cattAri lessAo asIti bhaMgA ogAhaNA jaha0 aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM useNaM aMgulapuhuttaM sesaM taM ceva sevaM bhaMte! 2 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-1, varga:-1, uddezakaH-3...10 313 jahA pupphe evaM phalevi uddesao aphariseso bhANiyavyo / evaM bIevi uddesao / / -zatakaM-21 varga:-2:mU. (815) aha bhaMte ! kalAyamasUratilamugagamAsanipphAvakulatthaAlisaMdagasaDiNapalimaMthagANaM eesiNaM je jIvA mUlattAe vakkamati te NaM bhaMte ! jIvA kaohiMto uvava0? evaM mUlAdIyA dasa uddesagA bhANiyavvA jaheva sAlINaM niravasesaMtaM ceva / / zatakaM-21 varga:-3:mU. (816) ahabhaMte! ayasikusuMbhakoddavakaMgurAlagatuvarIkodUsAsaNasarisavamUlagabIyANaM eesiNaM je jIvA mUlattAe vakkamaMti te NaM bhaMte ! jIvA kaohiMto uvavajaMti ? evaM etthavi mUlAdIyA dasa uddesagA jaheva sAlINaM niravasesaM taheva bhANiyavvaM // -zataka-21 varga:-4:mU. (817) aha bhaMte! vaMsaveNukaNakakakmavaMsavAruvaMsadaMDAkuDAvimAcaMDAveNuyAkallANINaM eesiNaM je jIvA mUlattAe vakkamaMti evaM etthavi mUlAdIyA dasa uddesagA jaheva sAlINaM, navaraM devo savvatthavina uvavajjati, tinni lesAo savvatthavi chavvIsaM bhaMgA sesaMtaM ceva / / -zatakaM-21 vargaH-5:mU. (818) aha bhaMte ! ukkhuikkhuvADiyAvIraNAikkaDabhamAsasuMThisattavettatimirasataporaganalANaM eesiNaM je jIvA mUlattAe vakkamaMti evaM jaheva vaMsavaggo taheva etthavi mUlAdIyA dasa uddesagA, navaraM khaMdhuddese devA uvavajaMti, cattAri lesAo sesaMtaM cev|| -zatakaM-21 varga:-6:mU. (819) aha bhaMte! seDiyabhaMDiyadabbhakotiyadabbhakusadabhagayoidalaaMjulaAsADhagarohiyaMsamutavakhIrabhusaeriMDakurubhakuMdakaravarasuMThavibhaMgamaMgumahu vaNathuragasippiyasuMkalitaNANaM esiNaM je jIvA mUlattAe vakkamaMti evaM etthavi dasa uddesagA niravasesaM jaheva vaMsassa / / -zatakaM-21 vargaH-7:mU. (820) aha bhaMte ! abbharuhavoyANaharigatagataMdulejagataNavatthulacoragamajArayAIcilliyAlakkadagapippaliyadavvisosthikasAyamaMDukkimUlaga sisavaaMbilasAgajivaMtagANaM eesiNaM je jIvA mUla evaM etthavi dasa uddegA jaheva vaMsassa / / -zatakaM-21 varga:-8:mU. (821) aha bhaMte ! tulasIkaNhadalaphaNejjAajJAcUyaNAcorAjIrAdamaNAmaruyAI dIvarasayapupphA NaM eesiNaM je jIvA mUlattAe vakkamaMti etthavi dasa uddesagA nikhasesaM jahA vaMsANaM // evaM eesuaTThasu vaggesu asItiM uddesagA bhvNti| vR. evaM samasto'pi vargaH sUtrasiddhaH, evamanye'pi navaramazItirbhaGgA evaM-catasRSu lezyAsvekatve 4 bahutve 4 tathA padacatuSTaye SaTsu dvikasaMyogeSu pratyekaM caturbhaGgikAsadbhAvAt 24 tathA caturputrikasaMyogeSupratyekamaSTAnAMsadbhAvAt 32 catuSkasaMyogeca 16evmshiitiriti| iha ceyamavagAhanAvizeSAbhidhAyikA vRddhoktA gaathaa||1|| "mUle kaMde khaMdhe tayAya sAle pavAla patte ya / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 bhagavatIaGgasUtraM (2) 21/1-8/-1821 sattasuvidhanuSahuttaM aMgulimo pupphphlbiie||" iti zatakaM-21 vargA 1-8 samAptaH ekaviMzaM zataM prAyo, vyaktaM tadapi lezataH / vyAkhyAtaM sadguNAdhAyI, guDakSepo guDe'pi yat / / zatakaM-21 samAptam . muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre ekaviMzatizatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-22) vR. vyAkhyAtamekaviMzatitamaM zatam, atha kramAyAtaM dvAviMza vyAkhyAyate, tasya cAdAvevoddezakavargasaGgrahAyeyaM gAthAmU. (822) tAlegaTThiyabahubIyagA ya gucchA ya gumma vallI y| chaddasa vaggA ee saddhiM puNa hoti uddesaa| -:zatakaM-22 varga:-1:. mU. (823) rAyagihe jAva evaM vayAsI-aha bhaMte ! tAlatamAlatakkalitetetalisAlasaralAsAragallANaMjAva kevatikadalacammarukkhaguMtarukkhahiMgurukkhalavaMgarukkha-pUyaphalakhajUrinAlaerINaM eesiNaMje jIvA mUlattAe vakkamaMti te NaM bhaMte ! jIvA kaohiMto uvavati / evaM ettavi mUlAdIyA dasa uddesagA kAyAvvA jaheva sAlINaM, navaraM imaM nANattaM mUle kaMde khaMdhe tayAya sAle ya eesu paMcasu uddesagesu devo na uvavajjati, tinni lesAo, ThitI jahanneNaM aMtomu0 ukkoseNaM dasavAsasahassAiM, uvarillesu paMcasu uddesaesu devo uvvjjti| . cattArilesAoThitIjahanneNaMaMtomu0 ukkoseNaMvAsapuhuttaMogAhaNA mUle kaMde ghanuhapuhuttaM khaMdhetayAya sAleya gAuyapuhattaMpavAle patte ghanuhapuhuttaM, pupphehatthapuhuttaM, phale bIe ya aMgulapuhattaM, savvesiM jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM sesaM jahA sAlINaM, evaM ee dasa uddesgaa| -zatakaM-22 varga:-2:mU. (824) aha bhaMte! nibaMbajaMbukosaMbatAlaaMkollapIluselusallaimoyaimAluyacaulapalAsakaraMjaputtaMjIvagariTThavaheDagaharitagabhallAyauMbariyakhIraNi dhaayiipiyaalpuuiynnivaaygsennhypaasiysiisvaysipunnaagnaagrukkhsiivnnasogaann| eesiNaM je jIvA mUlattAe vakkamati evaM mUlAdIyA dasa uddesagA kAyavvA niravasesaM jahA taalvggo|| -zatakaM-22 vargaH-3:mU. (825) ahaM bhaMte ! atthiyAtiMduyaborakaviThThaaMbADagamAuMliMgabillaAmalagaphaNasadADimaAsatthauMbaravaDaNaggohanaMdirukkhapippalisatarapilakkhurukkhAuMbariyakucchaMbhariyadevadAlitilagalauyachattehasirIsasattavannada hivanaloddhadhavacaMdaNaajuNaNIvakuDugakalaMbANaMeesi gaMje jIvA mUlattAe vakkamati te NaM bhaMte ! evaM etthavi mUlAdIyA dasa uddesagA tAlavaggasarisA neyavvA jAva bIyaM // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-22, vargaH-4, uddezakaH -zatakaM-22 varga:-4:mU. (826) aha bhaMte ! vAiMgaNiallaipoDai evaM jahA pannavaNAe gAhANusAreNaM neyavvaM jAva gaMjapADalavAsiaMkollANaM eesiNaMje jIvAmUlattAe vakkamaMtievaM etthavimUlAdIyA dasa uddesagA tAlavaggasIsA neyavvA jAva bIyaMti niravasesaMjahA vNsvggo|| -zatakaM-22 varga:-5:mU. (827) aha bhaMte ! sigvikANavanAliyakoraMTagabaMdhujIvagamaNojA jahA pannavaNAe paDhamapade gAhANusAreNaM jAva nalaNI ya kuMdamavajAINaM eesiNaMje jIvA mUlattAe vakkamaMti evaM etthavi mUlAdIyA dasa uddesagA niravasesaM jahA saaliinnN|| ___ -zatakaM-22 varga:-6:- mU. (828) aha bhaMte! pUsaphalikAliMgItuMbItausIelAvAluMkI evaM padANi chiMdiyANi pannavaNAgAhANusAreNaMjahA tAlavaggejAva dadhiphollaikAkalisokkaliakkaboMdINaM eesiNaMje jIvAelattAevakkamaMti evaMmUlAdIyAdasa u0 kAyavvAjahAtAlavaggonavaraM phalauddese ogAhaNAe jahanne0 aMggula0 asaMkhe0 bhAgaM ukko ghanuhapuhattaM ThitI savvattha jahanneNaM aMtomu0 ukkoseNaM vAsapuhuttaM sesaMtaMceva / / evaM chasuvi vaggasu sahi uddesagA bhavaMti // vR. 'tAle tyAdi, tatra 'tAle'tti tADatamAlaprabhRtivRkSavizeSaviSayoddezakadazakAtmakaH prathamo vargaH, uddezakadazakaMca mUlakandAdiviSayabhedAt puurvvt| . - "egaTThiya'ttiekamasthikaMphalamadhye yeSAMtetathA, tenimbAmrajambUkauzAmbAdayaste dvitIye vaacyaaH| 'bahubIyagAya'ttibahUni bIjAniphalAniyeSAMtetathA,tecAthikatendukabadarakapitthAdayo vRkSavizeSAstetRtIye vaacyaaH| ___ 'gucchA yatti gucchA-vRntAkIyaprabhRtayaste caturthe vAcyAH 'gumma'ri gulmAH siriyakanavamAlikAkoraNTakAdayaste paJcame vAcyAH 'vallIya'tti valyaH puMphalIkAliGgItumbIprabhRtayastAH SaSThe ca vaacyaa| ___ ityevaM SaSThavargo vallItyabhidhIyate 'chaddasavaggA ee'ti SaDdazoddezakapramANA vargA 'ete' anantaroktAH ata eva pratyekaM dazoddezakapramANatvAt vargANAmiha SaSTiruddezakA bhvntiiti| idaMcazatamanantarazatavatsarvavyAkhyeyaM, yastuvizyaH sasUtrasiddha eva, iyaM ceha vRddhoktA gaathaa||1|| - "patta pavAle pupphe phale ya bIe ya hoi uvvaao| rukkhesu suragaNANaM pstthsvnngNdhesu|| zatakaM-22 vargAH-1-6 samAptAH // 1 // dvAviMzaM tu zataM vyaktaM, gambhIraM ca kathaJcana / vyaktagambhIrabhAvAbhyAmiha vRttiH karo kim ? / / zatakaM-22 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA bhagavatIagasUtre dvAviMzatitamazatakasya abhayadevasUriviracitA TIkA prismaaptaa| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 bhagavatI aGgasUtraM (2) 23/1/-/829 zatakaM - 23 vR. vyAkhyAtaM dvAviMzaM zatam, athAvasarAyAtaM trayovizaM zatamArabhyate, asya cAtAvevaMddazakavargasaGgrahAyeyaM gAthA[ namo suyadevayAe bhagavaIe / ] mU. (829) Aluyaloho avayA pADhI taha mAsavannivallI / paMcete dasavaggA pannAsA hoMti uddesA // -: zatakaM - 23 varga:-1 : mU. (830) rAyagihe jAva evaM0 aha bhaMte! AluyamUlagasiMgaberahaliddarukakaMDariyajArucchIrabirAlikiTThikaMdukaNhakaDaDasumahupayalai-mahusiMgiNiruhAsappasugaMdhA chinnaruhA bIyaruhA NaM eesi NaM je jIvA mUlattAe vakkamaMti evaM mUlAdIyA dasa u0 kAyavvA vaMsavaggasarisA navaraM parimANaM jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA asaMkhejjA vA anaMtA vaMsagavaggasarisA navaraM parimANaM jahantreNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajraMti / avahAro goyamA ! te NaM anaMtA samaye avahIramANA 2 anaMtAhiM osappiNIhiM ussappiNIhiM evatikAleNaM avahIraMti no ceva NaM avahariyA siyA ThitI jahantreNavi ukkoseNavi aMtomuhuttaM, sesaM taM ceva // -: zatakaM - 23 vargaH-2: mU. (831) aha bhaMte ! lohINIhUthIhuthivagA assakannI sIuMDhI musaMDhINaM eesi NaM jIvA mUla evaM etthavi dasa uddesagA jaheva Aluvagge, navaraM ogAhaNA tAlavaggasarisA, sesaM taM ceva sevaM bhaMte ! // -: zatakaM -- 23 vargaH-3: mU. (832) aha bhaMte ! AyakAyakuhuNakuMdurukkauvvehaliyAsaphAsajjAchattAvaMsANiyakumArANaM etesi NaM je jIvA mUlattAe evaM etthavi mUlAdIyA dasa uddesagA niravasesaM jahA Aluvaggo navaraM ogAhaNA tAluvaggasarisA, sesaM taM ceva, sevaM bhaMte ! 2tti // -: zatakaM - 23 varga :-4: mU. (833) aha bhaMte! pADhAmie vAluMki madhurarasArA vallipaumAmoMDhariddaticaMDINaM etesi NaM je jIvA mUla evaM etthavi mUlAdIyA dasa uddesagA AluyavaggasarisA navaraM ogAhaNA jAha vallINaM, sesaM taM ceva, sevaM bhaMte ! 2 tti // -: zatakaM - 23 vargaH-5: mU. (834) aha bhaMte ! mAsapannImuggapannIjIvasarisavakaeNuyakA olikhIrakAkolibhaMgiNahiMkimirAsibhaddamucchaNaMgalaipaoyakiMNApaulapADhehareNuyA lohINaM eesi NaM je jIvA mUla evaM etthavi dasa uddesagA niravasesaM AluyavaggasarisA / / evaM ettha paMcasuvi vaggesu pannAsaM uddesagA bhANiyavvA savvattha devA Na uvavajjaMtitti tinni lesAo / sevaM bhaMte ! 2 // vR. 'Alue 'tyAdi, tatra 'Aluya'tti AlukamUlakAdisAdhAraNazarIravanaspatibhedaviSayoddezakadazakAtmakaH prathamo vargaH, 'lohI 'ti lohIprabhRtyanantakAyikaviSayo dvitIyaH / Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 317 zatakaM-23, vargaH-5, uddezakaH 'avaitti avkkvkprbhRtynntkaayikbhedvissystRtiiyH| 'pADha'tti pAThAmRgavAluGkImadhurarasAdivanspatibhedaviSayazcaturthaH / 'mAsavanImuggavannI yattimASarNImudrapaNIprabhRtivallIvizeSaviSayaH paJcamaH tannAmaka eveti paJcaite'nantaroktA dazoddezakapramANAvargAdazavargAyata evamataH paJcAzaduddezakA bhavantIha zata iti|| -zataka-23 vargAH-1...5 samAptAH // 1 // prAktanazatavanneyaM, trayoviMzaM zataM yataH / prAyaH samaMtayo rUpaM, vyAkhyA'to'trApi niSphalA // (zataka-24) vR.vyAkhyAtaMtrayoviMzaMzatam, athAvasarAyAtaM caturviMzaMzataMvyAkhyAyate, tasya cAdAvevedaM sarvoddezakadvArasaGgrahagAthAdvayammU. (835) uvavavAyaparImANaM saMghayaNuccattameva saMThANaM / lessA diTThI nANe annANe joga uvoge| mU. (836) sannAkasAyaiMdiyasamugghAyA vedaNA ya vede y| AuM ajjhavasANA anubaMdho kaaysNveho| vR. 'uvavAe'tyAdi, etacca vyaktaM, navaraM 'uvavAya'tti nArakAdayaH kuta utpadyante? ityevamupapAto vAcyaH 'parImANaM'tiye nArakAdiSUtpatsyante teSAM svakAye utpadyamAnAnAM parimANaM vAcyaM saMghayaNaM titeSAmeva nArakAdiSutpitsUnAM saMhananaM vAcyam uccattaMtinArakAdiyAyinAmavagAhanApramANaM vAcyam, evaM sNsthaanaadypyvseym| _ 'anubaMdho'tti vivakSitaparyAyeNAvyavacchinnenAvasthAnaM 'kAyasaMveho'tti vivakSitakAyAt kAyAntare tulyakAye vA gatvA punarapi yathAsambhavaM tatraivAgamanam / mU. (837) jIvapadejIvapade jIvANa daMDagaMmi uddeso| cauvIsatimaMmi sae cauvvIsaM hoti uddesA // vR.athAdhikRtazatasyoddezakaparimANaparijJAnArthaM gAthAmAha-'jIvapae'ityAdi, iyaMca gAthA pUrvoktadvAragAthAdvayAt kvacit pUrvaM zyata iti / tatra prathamoddezako vyAkhyAyate, tatra ca kAyasaMvedhadvAre -zataka-24 uddezakaH-1:mU. (838) rAyagihejAva evaMvayAsI-neraiyANaMbhaMte! kaohiMtouvavajaMti kineraiehito uvavajaMti tirikkhajoNiehiMto uvavajaMti maNussehitouvavajaMti devehito uvavajaMti?, goyamA noneraiehiMto uvavajaMti tirikkhajoNiehitovi uvavajaMtimaNussehiMtovi uvavajaMti no devehito uvvnNti| ___ jai tirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM egidiyatirikkhajoNiehiMto uvavajaMti beiMdiyatirikkhajoNiya0 teiMdiyatirikkhajoNiya0 cauridiyatirikkhajoNiya0 paMciMdiyatirikkha-joNiehiMto uvavajaMti?, goyamA! no egidiyatirikkhajoNiehiMto uvavajaMti no Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/1/838 beMdiya0 no teiMdiya0 No cauridiya0 paMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvvjNti| jai paMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajaMti kiM sannIpaMciMdiyatirikkhajoNiehito uvavajrati asannIpaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajaMti ?, goyamA ! sannipaMciMdiyati-i rakkhajoNiehiMto uvavajaMti asannipaMciMdiyatirikkhajoNiehiMtovi uvvjNti| jai sannipaMciMdiyatirikkhajoNiehitouvavajaMtikiMjalacarehitouvavarjatithalacarehito uvavajati khahacarehitouvavajaMti?, goyamA! jalacarehito uvavajaMtithalacarehitovi uvavajaMti khahacarehiMtovi uvvjNti| jai jalacarathalacarakhahacarehito uvavajaMti kiM pajjattaehito uvavajaMti apajattaehito uvavajaMti?,goyamA! pajattaehiMtouvavajaMtino apajjattaehito uvavajaMti, pajattAasannipaMciMdiyatirikkhajoNieNaM bhaMte! je bhavie neraiesu uvavajjittae seNaMbhaMte! katisu puDhavIsu uvavajejA?, goyamA ! egAe rayaNappabhAe puDhavIe uvavajejA, __ pajattAasannipaMciMdiyatirikkhajoNieNaMbhaMte! jebhavie rayaNappabhAepuDhavIe neraiesu uvavajittae se NaM bhaMte ! kevatikAladvitIesu uvavajejjA ?, goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassadvitIesu ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejai bhAgadvitIesu uvavajjejjA 1, te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevatiyA uvavajaMti?, goyamA! jahanneNaM evaM vA do vA tinni vA ukkaseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajaMti 2 / / ' tesiNaM bhaMte ! jIvANaM sarIragA kiMsaMghayaNI pannattA?, goyamA! chevaTThasaMghayaNI pa0 3, tesiNaMbhaMte! jIvANaM kemahAliyAsarIrogAhaNApannattA?, goyamA! jahanneNaMaMgulassaasaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM joynnshssN4| . tesiNaM bhaMte! jIvANaM sarIragA kiMsaMThitA pannattA?, goyamA! huMDasaMThAgasaMThiyA pa05 tesiNaMbhaMte! jIvANaM kati lessAopa0?, go0! tinni lessAo pa0 taM0-kaNhalessA nIlalessA kAulessA 6 / teNaMbhaMte! jIvA kiM sammadiTThI micchAdiTThI sammAmicchAdiTThI?, goyamA! no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI7. teNaM bhaMte ! jIvA kiM nANI annANI ? goyamA !no nANI annANI niyamA duannANI taM0-maiannANI ya suyaannANI ya 8-9 / teNaMbhaMte! jIvA kiMmaNajogI vayajogI kAyajogI?, goyamA! nomaNajogIvayajogIvi kAyajogIvi 10, te NaM bhaMte ! jIvA kiM sAgArovauttA anAgArovauttA ? goyamA ! sAgArovauttAvi anAgArovauttAvi 11 / tesiNaMbhaMte! jIvANaMkati sannAopannattAo?, goyamA! cattAri sannApa020-AhAsannA bhayasannA mehuNasannA pariggahasannA 12, tesiNaMbhaMte! jIvANaM kati kasAyApa0?, go0! cattAri kasAyA pa0, taM0-kohakasAe mANakasAe mAyAkasAe lobhakasAe 13 / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH - 1 319 tesi NaM bhaMte! jIvANaM kati iMdiyA pa0 ?, go0 ! paMciMdiyA pa0 taM0 - soiMdie cakkhidie jAva phArsidie 14, tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kati samugdhAyA pa0 ?, go0 ! tao samugdhAyA pa0, taM0-veyaNAsamugghAe kasAyasamugdhAe mAraNaMtiyasamugdhAe 15 / te NaM bhaMte! jIvA kiM sAyAveyagA asAyAveyagA ?, go0 ! no itthIveyagA no purisaveyagA napuMsagaveyagA 17 / tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kevatiyaM kAlaMThitI pa0 ?, go0 ! jahantreNaM aMtImuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI 18, tesiNaM bhaMte! jIvANaM kevatiyA ajjhavasANA pa0 ?, go0 ! asaMkhejjA ajjhavasANA pa0, te NaM bhaMte! kiM pasatthA appasatthA ? goyamA ! pasatthAvi appasatthAvi 19 / . bhaMte! pattA asannipaMciMdiyatirijoNayeti kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI 20 / se NaM bhaMte! pajjattA asannIpaMciMdiyatirikkhajoNie rayaNappabhAe puDhavie neraie punaravi pajjattAasannipaMciMdiyatirikkhajoNietti kevatiyaM kAlaM sevejjA kevatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA ?, goyamA ! bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahantreNaM dasa vAsasahassAI aMtomuhuttamambhahiyAiM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM puvvakoDimabbhahiyaM evatiyaM kAlaM sevejjA evatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA 21 / pajjattAasannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie jahannakAlaTThitIesu rayaNappabhApuDhavineraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevaikAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassaTThitIesu ukkoseNavi dasavAsasahassaTThitIesu uvavajjejjA, te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevatiyA uvavajjaMti ?, evaM sacceva vattavvayA niravasesA bhANiyavvA jAva anubaMdhotti / se NaM bhaMte! pajjattAasannipaMciMdiyatirikkhajoNie jahannakAlaTThitatIe rayaNappabhApuDhavineraie jahannakAla0 2 punaravi pajjattaasanni jAva gatirAgatiM karejjA ?, goyamA ! bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahanneNaM dasavAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM puvvakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM sevejjA evatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejA 2 / pajjattA asannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM je bhavie ukkosakAlaTThitIesu rayaNappabhApuDhavineraiesu uvavajrittae se NaM bhaMte! kevatiyakAlaThiIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahantreNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaThiIsu uvavajjejjA ukkoseNavi paliovamassa asaMkhejjaibhAgaTThitIesu uvava0, te NaM bhaMte! jIvA avasesaM taM ceva jAva anubaMdho / se NaM bhaMte ! pattA asannipaMciMdiyatirikkhajoNie ukkosakAladvitIyarayaNappabhApuDhavineraie punaravi pajjattA jAva karejjA ?, goyamA ! bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahaneNaM pali ovamassa asaMkhejjaibhAgaM aMtomuhattamabbhahiyaM ukkoseNaM pali ovamassa asaMkhejjaibhAgaM puvvakoDi abbhahiyaM evatiyaM kAlaM sevejjA evaiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA 3 / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/1/838 jahannakAladvitIyapajattA asannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie rayaNappabhApuDhavineraiesu uvavajittae seNaMbhaMte! kevatiyakAlaThitIesuuvavajejjA?, goyamA jahanneNaM dasavAsasahassadvitIesu ukkose0 paliovamassa asaMkhejaibhAgaTTitIesu uvava0 / te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM keva0 sesaM taM ceva NavaraM imAiM tinni nANattAI AuM ajjhavasANA aNubaMdho ya, jahanneNaM ThitI aMtomuhattaM ukkoseNavi aMtomu0, tesi NaM bhaMte ! jIvANaM kevatiyA ajjhavasANA pa0?, go0 ! asaMkhejjA ajjhavasANA pa0, te NaM bhaMte ! kiM pasatthA appasatthA ?, goyamA ! no pasatthA appasatthA, anubaMdho aMtomuhattaM sesaMtaM cev|| seNaMbhaMte ! jahannakAlahitIe pajjattAasannipaMciMdiya0 rayaNappabhA jAva karejA ?, go0 bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAiMkAlAde0 jaha0 dasavAsasaha0 aMtomu0 abbhahiyAiM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM aMtomuttamamahiyaM evatiyaM kAlaM sevijA jAva gatirAgatiM karejA 4 ___jahannakAladvitIyapajjattaasannipaMciMdiyatirikkhajoNieNaM bhaMte! je bhaviejahannakAlahiiesu rayaNappabhApuDhavineraiesu uvavajjie se NaM bhaMte ! kevatiyakAladvitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jaha0 dasavAsasahassadvitIesu ukkoseNavi dasavAsasahassaTTitIesu uvavajjejjA, teNaM bhaMte ! jIvA sesaMtaMceva tAiMceva tinni nANattAiMjAva seNaMbhaMte ! jahannakAladvitIyapajjattajAva joNiejahannakAladvitIyarayaNappabhA puNaravijAva goyamA! bhavAdeseNaMdobhavaggahaNAiMkAlAdeseNaM jahanneNaM dasavAsasahassAiM aMtomuttamabhahiyAiM ukkoseNavi dasavAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAiM evaiyaM kAlaM sevejA jAva karejjA 5 / / / jahannakAladvitIyapajattajAva tirikkhajoNiyANaM bhaMte ! bhavie ukkosekAlahitIesu rayaNappabhApaDhavineraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevatiyakAlaThitIesu uvavajjejjA ?, go0! jahanneNaMpaliovamassa asaMkhejjaibhAgahitIesuuvavajejjA ukkoseNavipaliovamassaasaMkhejaibhAgahitIesu uvavajejA, teNaMbhaMte! jIvA avasesaMtaMceva tAiMceva tinni nANattAiMjAva seNaM bhaMte ! jahannakAladvitIyapajjattajAvatirikkhajoNie ukkosakAladvitIyarayaNajAva karejjA ?, goyamA! bhavAdeseNaMdobhavaggahaNAiMkAlAdeseNaMjahanneNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaMaMtomuhattamabbhahiyaM ukkoseNavipaliovamassa asaMkhejjaibhAgaM aMtomuhutteNamabhahiyaM evatiyaM kAlaM jAva karejjA 6 / ukkosakAladviiyapajjatta asatripaMciMdiyatirikkhajoNieNaMbhaMte!je bhavie rayaNappabhApuDhavineraiesu uvavajittae se NaM bhaMte ! kevatikAlassa jAva uvava0?, goyamA ! jahanneNaM dasavAsa-sahassaThiiesu ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaijAvauvavajJajjA, te NaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM avasesaM jaheva ohiyagamaeNaM taheva anugaMtavvaM, navaraM imAiMdonni nANattAI-ThitI jahanneNaM puvvakoDI ukkoseNavipuvvakoDIevaM anubaMdhoviavasesaMtaMceva, seNaM bhaMte! ukkosekAladvitIyapajjattaasannijAva tirikkhajoNie rayappabhAjAva goyamA ! bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahanneNaM puvakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyA ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM puvvakoDIe abbhahiyaM evatiyaM jAva karejA 7 / ukkosakAladvitIyapajattetirimakhajoNieNaMbhaMte! jebhaviejahannakAladvitIesurayaNajAva Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 321 zatakaM-24, vargaH:, uddezakaH-1 uvava0 seNaMbhaMte! kevatijAva uvavajejA?, go0!jaha0 dasavAsasahassadvitIesuukkoseNavi dasavAsasahassadvitIesu uvavajejA, teNaM bhaMte ! sesaMtaM ceva jahA sattamagamae jAva se NaM bhaMte ! ukkosakAladvitIjAvatirikkhajoNie jahannakAladvitIyarayaNappabhAjAva karejajA?, goyamA bhavAAdeseNaM do bhava0 kAlAde0 jaha0 puvvakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyA ukkoseNavi puvakoDI dasavAsasahassehiM abbhahiyA evatiyaM jAva karejA 8 / / ukkosakAladvitIyapajjattAjAvatirikkhajoNieNaMbhaMte! je bhavie ukkosakAlahitIesu rayaNajAva uvavajittae seNaMbhaMte! kevatikAlaMjAva uvavajejjA?, goyamA! jahanneNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgadvitIesu ukkoseNavi paliovamassa asaMkhejaibhAgaTTitIesu uvavajjejjA, teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM sesaM jahA sattamagamae jAva se NaM bhaMte ! ukkosakAladvitIyapaJjattajAvatirikkhajoNie ukkosekAladvitIyarayaNappabhAjAvakarejA ?,goyamA! bhavAdeseNaMdobhavaggahaNAiM kAlAdeseNaM jahanneNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM puvakoDIe abbhahiyaM ukkoseNavi paliovamassa asaMkhejaibhAgaM puvvakoDIe abbhahiyaM evatiyaM kAlaM sevecA jAva gatirAgatiM karejjA 9 / evaMeteohiyA tinni gamagA 3jahannakAladvitIesutinigamagAukosakAladvitIesu tinni gamagA.9 savve te nava gamA bhavaMti // vR. 'seNaM bhaMte ! paJjattAasantrI'tyAdi, 'bhavAdeseNaM ti bhavaprakAreNa 'do bhavaggahaNAIti ekatrAsajjJI dvitIye nArakastato nirgataH sannantaratayA sajjJitvameva labhatenapunarasajjJitvamiti, 'kAlAeseNaMti kAlaprakAreNa kAlata ityarthaH daza varSasahasrANi nArakajaghanyasthitirantarmuhUrtAbhyadhikAni asajjJibhavasambandhijaghanyAyuHsahitAnItyarthaH, "ukkoseNa mityAdi, iha palyopamAsaGkhayeyabhAgaHpUrvabhavasAjjJinArakotkRSTAyuSkarUpaH pUrvakoTI cAsajjJayutkRSTAyuSkarUpeti, evamete sAmAnyeSu ratnaprabhAnArakeSutpitsavo'sajjJinaH prarUpitAH, atha jaghanyasthitiSu teSUtpitsUstAn prruupynnaah-'pjjtte'tyaadi| sarvaMcedaMpratItArthameva, evamutkRSTasthitiSuratnaprabhAnAraketpitsavo'piprarUpaNIyAH,evamete trayo gamAH nirvizeSaNaparyAptakAsajjJinamAzrityoktAH, evameta eva taM jaghanyasthitikaM 3 utkRSTasthitikaM 3 cAzritya vAcyAstadevemete nava gamAH, tatra jaghanyasthitikamasajjJinamAzritya sAmAnyanArakagama ucyate 'jahanne'tyAdi, 'AuMajjhasANA anubaMdhoya'ttiAyurantarmuhUrtamevajaghanyasthiterasajjJi no'dhikRtatvAt, adhyavasAyasthAnAnyaprazastAnyevAntarmuhUrtasthatikatvAt, dIrghasthiterhi tasya dvividhAnyapi tAni saMbhavanti kAlasya bahutvAt, anubanadhazca sthitisamAna eveti| kAyasaMvedhe ca nArakANAMjaghanyAyA utkRSTAyAzca sthiteruparyantarmuhUrta vAcyamiti 4 / evaM jaghanyasthitikaM taMjaghanyasthitikeSu teSUtpAdayannAha-'jahannakAlahiItyAdi 5 / evaMjaghanyasthitikaMtamutkRSTasthitiSuteSUtpAdayannAha-'jahanne'tyAdi6, evamutkRSTasthitikaM taM sAmAnyeSu teSUtpAdayannAha-'ukkosakAle' tyAdi 7 / evamutkRSTasthitikaM taM jaghanyasthitikeSu teSUtpAdayannAha-'ukkosakAle'tyAdi 8, 15121 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/1/838 evamutkRSTasthitiSUtpAdayannAha - 'ukkosakAle 'tyAdi 9 / evaM tAvadasajjJinaH paJcendriyatirizco nArakeSUtpAdo navadhoktaH, atha sajjJinastasyaiva tathaiva tamAha yU. (839) jai sannipaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti kiM saMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNaehiMto uvavajraMti asaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajAva uvavajraMti ?, goyamA ! saMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti no asaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyajAva uvavajjati, jai saMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyajAva uvavajjati kiM jalacarehiMto uvavajraMti ? pucchA, goyamA ! jalacarehiMto uvavajraMti jahA asannI jAva pajjattaehiMto uvavajjaMti no apajjattehiMto uvavajjaMti / pajjattasaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNieNaM bhaMte! je bhavie neraiesu uvavajjitae se NaM bhaMte! katisu puDhavIsu uvavajjejjA ?, goyamA ! sattasu puDhavIsu uvavajjejjA taMjahArayaNappabhAe jAva ahesattamAe, pajjattasaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie rayaNappabhapuDhavineraiesu uvavajittae se NaM bhaMte! kevatiyakAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahantreNaM dasavAsasahassaTThitIesu ukkoseNaM sAgarovamaTTitIesu uvavajjejjA / 322 te NaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM kevatiyA uvavajraMti ?, jaheva asannI, tesi NaM bhaMte ! jIvANaM sarIragA kisaMghayaNI pa0 ?, goyamA ! chavvihasaMghayaNI pa0, taM0 - vairosabhanArAyasaMghayaNI usabhanArAyasaMghayaNI jAva chevaTThasaMghayaNI, sarIrogAhaNA jaheva asannINaM jahantreNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassaM, tesi NaM bhaMte ! jIvANaM sarIragA kiMsaMThiyA pa0 ?, goyamA ! chavvihasaMThiyA pa0, taMjahA - samacauraMsa0 niggoha0 jAvahuMDA / tesi NaM bhaMte! jIvANaM kati lessAo pa0 ?, goyamA ! challesAo pannattAo, taMjahAkaNhalessA jAva sukkalessA, diTThI tivihAvi tinni nANA tinni annANA bhayaNAe jogo tivihovi sesaM jahA asannINaM jAva anubaMdho, navaraM paMca samugdhAyA pa0 taM0 - AdillagA, vedo tivihovi, avasesaM taM caiva jAva se NaM bhaMte! pajjattasaMkhejjavAsAuya jAva tirikkhajoNie rayaNappabhA jAva karejjA ?, goyamA ! bhavAdeseNaM jahantreNaM do bhavaggahaNAiM ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAIM kAlAdeseNaM jahantreNaM dasavAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM sevejjA jAva karejjA 1 / pajattasaMkheja jAva je bhavie jahannakAlajAva se NaM bhaMte! kevatiyakAlaThitIesu uvavajjejjA go0 ! jaha0 dasavA0 ThitIesu ukkoseNavi dasavAsasahassaTThitIesu jAva uvavajjejjA, te NaM bhaMte jIvA evaM so ceva paDhamo gamao niravaseso bhANiyavvojAva kAlAdeseNaM jahanneNaM dasavAsAsa sahassAiM aMtomuhuttamabdhahiyAiM ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cattAlIsAe vAsasahassehiM abbhahiyAo evatiyaM kAlaM sevejjA evatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA 2 / so ceva ukkosakAlaTThitIesu uvavantro jahantreNaM sAgarovamaTTitIesa ukkoseNavi sAgarovamaTThitIesu uvavajjejjA, avasese parimANAdIo bhavAdesapajjavasANo se ceva paDhamagamo neyavvo jAva kAlAdeseNaM jahantreNaM sAgarovamaM aMtomuhuttamabbhahiyaM ukko seNaM cattAri sAgarovamAI cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM sevijjA jAvakarejjA 3 / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, varga:-, uddezakaH - 9 323 jahannakAladvitIyapajjattasaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte! je bhavie rayaNappabhapuDhavijAva uvavajJjittae se NaM bhaMte! kevatikAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassaTThitIesu ukkoseNaM sAgarovamaTThitIesu uvavajjejjA, te NaM bhaMte ! jIvA avaseso so ceva gamao navaraM imAiM aTTha nANattAiM - sarIrogAhaNA jahantreNaM agulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaMghanupuhutaM, lessAo tinni AdillAo, no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI, no nANI do annANA niyamaM, samugghAyA AdillA tinni, AuM ajjhavasANA anubaMdho ya jaheva asannINaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAI evatiyaM kAlaM jAva karejjA 4 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno jahanneNaM dasavAsasahassaTThitIesu ukkaseNavi dasavAsasahassaTThitIesu uvavajrejdA, te NaM bhaMte! evaM so ceva cauttho gamao niravaseso bhANiyavvo jAvakAlAdeseNaM jahantreNaM dasavAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAiM ukkaseNaM cattAlIsaM vAsasahassAiM cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiM evatiyaM jAva karejjA 5 / . soce ukkosakA laTThitIsu uvavanno jahantreNaM sAgarovamaTTitIesu uvavajjejjA ukkoseNavi sAgarovamaTTitIesu uvavajjejjA te NaM bhaMte! evaM so ceva cauttho gamao niravaseso bhANiyavvoM jAva kAlAdeseNaM jahanneNaM sAgarovamaM aMtomuhuttamabbhahiyaM ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiM evatiyaM jAva karejjA 6 / ukkosakAlaTThitIyapajjattasaMkhejjavAsA jAva tirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie rayaNappabhApuDhavineraiesu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevatikAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahantreNaM dasavAsasahassaTTitIesu ukkoseNaM sAgoravamaTTitIesu uvavajjejjA, te NaM bhaMte ! jIvA avaseso paramANAdIo bhavAesapajjavasANo eesi ceva paDhamagamao neyavvo navaraM ThitI jahanneNaM puvvakoDI ukkoseNavi puvvakoDI, evaM anubaMdhovi, sesaM taM ceva, kAlAdeseNaM jahantreNaM puvvakoDI dasahiM vAsasasahassehiM abbhahiyA ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAI evatiyaM kAlaM jAva karejjA 7 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno jahanneNaM dasavAsasahassaTThitIesu ukkoseNavi dasavAsasahassaTThItIesu uvavajjejjA te NaM bhaMte! jIvA so caiva sattamagamao niravaseso bhANiyavvo jAva bhavAdesotti, kAlAdeseNaM jahantreNaM puvvakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyA ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cattAlIsAe vAsasahassehiM abbhahiAo evatiyaM jAva karejjA / ukkosakAlaTThitIyapajjattajAva tirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie ukkosakAlaTThitIya jAva uvavajjittae se NaM bhaMte! kevatikAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahantreNaM sAgarovamaTThitIesu ukkoseNavi sAgarovamaTTitIesu uvavajjejjA, te NaM bhaMte! jIvA so ceva sattamagamao niravaseso bhANiyavvo jAva bhavAdesotti, kAlAdeseNaM jahantreNaM sAgarovamaM puvvakoDIe amahiyaM ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAI evaiyaM jAva karejA 9 / evaM ete nava gamakA ukkhevanikkhevao navasuvi jaheva asanINaM / vR. 'jai sannI' tyAdi, tini nANA tinni annANA bhayaNAe 'tti tirazcAM saJjJinAM narakagAminAM jJAnAnyajJAnAni ca trINi bhajanayA bhavantIti dve vA trINi vA syurityarthaH, 'navaraM paMca samugdhAyA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/1/839 Aillaga'tti asaJjJinaH paJcendriyatirazcayaH samudghAtAH saJjJinastu narakaM yiyAsoH paJcAdyAH, antyayordvayormanuSyANAmeva bhAvAditi / 'jahanneNaM do bhavaggahaNAI' ti saJjJipaJcendriyatiryaG utpadya punarnarakeSUtpadyate tato manuSyeSu evamadhikRtakAyasaMvedhe bhavadvayaM jaghanyato bhavati, evaM bhavagrahaNASTakamapi bhAvanIyaM, anena cetamuktaM-saJjJipaJcendriyatiryak tato nArakaH punaH saJjJipazJcendriyati ryaG punarnArakaH punaH saJjJipaJcendriyatiryaG punarnArakastataH punaH saJjJipaJcendriyatiryaG punastasyAmeva pRthivyAM nAraka iyaMvamaSTAveva vArAnutpadyate navame bhave tu manuSyaH syAditi, evamaudhika audhikeSu nArakeSUtpAditaH, ayaM ceha prathamo gamaH / 'pajjatte' tyAdistu dvitIyaH 2 'so ceva ukkosakAle' ityAdistu tRtIyaH 3 'jahannakAladvitIye tyAdistu caturthaH 4 / tatra ca 'navaraM imAI aTTha nANattAiM 'ti, tAni caivaM-tatra zarIrAvagAhanotkRSTA yojanasahanamukte dhanuH pRthaktvaM, tathA tatra lezyAH SaD iha tvAdyAstisraH, tathA tatra dRSTistridhA iha tu mithyAdRSTireva, tathA tatrAjJAnAni trINi bhajanayA iha tu dve evAjJAne, tathA tatra AdyAH paJca samudghAtA iha tu trayaH, 'AuajjhavasANA anubaMdho ya jaheva asannINaM' ti jaghanyArthatikAsaJjJigama ivetyarthaH, tatazcAyurihAntarmuhUrta, adhyavasAyasthAnAnyaprazastAnyeva, anubandho'pyantarmuhUrtameveti, 'avasesa' mityAdi, avazeSaM yathA saJjJinaH prathamagame audhika ityarthaH nigamanavAkyaM cedaM - 'avaseso ceva gamao'tti anenaivetadarthasya gatatvAditi, 'so ceva jaghannakAle 'tyAdistu saJjJiviSaye paJcamo gamaH 5 / iha ca 'so ceva' tti sa eva saJjJI jaghanyasthitikaH, 'so ceva ukkose' tyAdistu SaSTha : 6, 'ukkosakAle' tyAdistu saptamaH 7, tatra ca 'eesiM ceva paDhamagamotti' etSAmeva saJjJinAM prathamagamo yatraudhika audhikeSUtpAditaH, 'navara' mityAdi tatra jaghanyA'pyantarmuhUrtarUpA saJjJinaH sthitiruktA seha na vAcyetyarthaH evamanubandho'pi tadrUpatvAttasyeti, 'so ceve 'tyAdiraSTamaH / iha ca ' so ceva ' tti sa evotkRSTasthitikaH saJjJI 8, 'ukkose' tyAdirnavamaH 9, 'ukkhevanikkhevao' ityAdi, tatrotkSepaH prastAvanA sa ca pratigamamaucityena svayameva vAcyaH, nikSepastu-nigamanaM so'pyevameveti paryAptakasaGkhyAtavarSAyuSkasaMjJipaJcendriyatiryagyonikamAzritya ratnaprabhAvaktavyatoktA, atha tamevAzritya zarkarAprabhAvaktavyatocyate, tatraudhika aughikeSu tAvaducyate mU. (840) pajattasaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajo0 bhaMte! je bhavie sakkarappabhAe puDhavIe neraiesa uvvajittae se NaM bhaMte! kevaikAlaGghitIesu ubava0 ?, goyamA ! jaha0 sAgarovamaTTitIesu ukko0 tisAgarovamaTTitIesu uvavajjejjA / te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM evaM jaheva rayaNappabhAe uvavajjaMtagamagassa laTThI sacceva niravasesA bhA0 jAva bhavAdesotti kAlAdeseNaM jahantreNaM sAgarovamaM aMtomuhuttaM abbhahiyaM ukkoseNaM bArasasAgarovamAuiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM jAva karejjA 1 / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-1 325 evaMrayaNappabhapuDhavigamasaNavavigamagA bhANiyavvA navaraMsavvagamaesuvineraiyadvitIsaMvehesu sAgarovamA bhA0 evaM jAva chaTThIpuDhavitti, navaraM neraiyaThiI jA jattha puDhavIe jahannukkosiyA sA teNaM ceva kameNa cauguNA kAyavvA, vAluyappabhAe puDhavIe aTThAvIsaM sAgarovamAiM cauguNiyA bhavaMti paMkappa0 cattAlIsaMdhUmappabhAe aTThasarhitamAe aTThAsIiMsaMghayaNAI vAluyappabhAepaMcavihasaMghayaNI taM0-vayarosahanArAyasaMghayaNI jAva khIliyAsaMghayaNI paMkappabhAe caubvihasaMghayaNI ghUmappabhAe tivihasaMghayaNItamAeduvihasaMghayaNItaM0-vayarosabhanArAyasaMghayaNIya 1 usabhanArAyasaMghayaNI 2, sesaMtaM cev| pajjattasaMkhejavAsAuyajAva tirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie ahesattamAe puDhavIe neraiesuuvavajittae seNaM bhaMte! kevatikAladvitIesuuvavajjejjA?, goyamA! jahanneNaMbAvIsaMsAgarovamadvitIesu ukkoseNaM tettIsaMsAgarovamadvitIesu uvavajejjA, te NaM bhaMte ! jIvA evaM z2aheva rayaNappabhAe nava gamakA laddhIvi sacceva navaraM vayarosabhanArAyasaMghayaNI itthiveyagAna uvavajaMti sesaM taM ceva jAva anubaMdhotti, saMveho bhavAdeseNaM jahanneNaM tinni bhavaggahaNAI ukkoseNaM satta bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jaha0 bAvIsaM sAgarovamAiMdohiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiM ukkose0 chAvaDiM sAgarovamAiM cauhi puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaMjAva karejjA / so ceva jahannakAladvitIesu uvavanno sacceva vattavvayA jAva bhavAdesotti, kAlAdeseNaM jahanneNaM kAlAdesovi taheva jAva cauhi puvvakoDIhiM amahiyAiM evatiyaM jAva karejA 2 / soceva ukkosa kAlahitIesu uvava0 sacceva laddhIjAva anubaMdhotti, bhavAdeseNaMjahanneNaM tinni bhavaggahaNAI ukkosaNaM paMca bhavaggahaNAiM kAlAde0 jaha0 tettIsa sAgarovamAiM dohiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiM ukko0 chAvahiM sAgarovamAItihiM puvvakoDIhiM amahiyAI evatiyaM0 so ceva appaNA jahannakAlahitIo jAo sacceva rayaNappabhapuDhavijahannakAladvitIyavattavvayA bhANiyavvA jAva bhavAdesotti navaraM paDhamasaMghayaNaM no itthiveyagA bhavAdeseNaM jahanneNaM tinni bhavaggahaNAiMukkoseNaMsattabhavaggahaNAiMkAlAdeseNaMjahanneNaMbAvIsaMsAgarovamAiMdohiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiMukkoseNaMchAvaThiM sAgarovamAiMcauhiM aMtomuhattehiM amahiyAievatiyaMjAva krejaa4| so cevajahannakAladvitIesu uvavanno evaM so ceva cauttho gamao niravasesobhANiyavvo jAva kAlAdesotti 5 / soceva ukkosakAlaTTitIesu uvavanno saccevaladdhI jAva anubaMdhottibhavAdeseNaM jahanneNaM tinni bhavaggahaNAI ukkoseNaM paMca bhavaggahaNAiM kAlAdeseNaM jahanneNaM tettIsaM sAgarovamAiM dohiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiMukkoseNaM chAvaDhi sAgarovamAiM tihiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAievaiyaM kAlaM jAva krejaa| so cevaappaNA ukkosakAlaTTitIo jahanneNaM bAvIsAgarovamaTTiiesu ukkoseNaM tettIsasAgarovamaTTitIesuuvavajejjA teNaMbhaMte! avasesA saccevasattamapuDhavipaDhamagamavattavvayAbhANiyavvA jAvabhavAdesotti navaraM ThitI anubaMdho ya jahanneNaM puvvakoDI ukkoseNavipuvakoDI sesaMtaMceva kAlAdeseNaM jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM dohiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM ukkoseNaM chAvaDiM sAgarovamAiMcauhi puvvakoDIhiM abbhahiyAievaiyaM jAva karejA 7 / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-19/840 socevajahannakAladvitIesuuvavanno saccevaladdhI saMvehovitaheva sttmgmgsriso8| soceva ukkosakAladvitIesuuvavanoesacevaladdhIjAvaanubaMdhottibhavAdeseNaMjahanneNaM tinni bhavaggahaNAI ukkoseNaM paMca bhavagahaNAI kAlAdeseNaM jahanneNaM tettIsasAgarovamAiMdohiM pucakoDIhiM amahiyAiMukkoseNachAvahi~ sAgarovamAiMtihiM puvvakoDIhiM abbhahiyAievatiyaM kAlaM sevejA jAva krejaa| vR. 'pajjatte'tyAdi, 'laddhI sacceva niravasesA bhANiyavvA' parimANasaMhananAdInAMprAptiyaiva ralaprabhAyAmutpitsoruktA saiva niravazeSA zarkarAprabhAyAmapi bhaNitavyeti, 'sAgarovamaM aMtomuttamabhahiya'ti dvitIyAyAMjaghanyA sthiti sAgaropamamantarmuhUrtacasajJibhavasatkamiti, 'ukkoseNaM bArase'tyAdi dvitIyAyAmutkRSTataH sAgaropamatrayaM sthitiH tasyAzcaturguNatve dvAdaza, evaM pUrvakoTyo'pi caturSu sajJitiryagbhaveSu catana eveti| / ___'neraiyaThiisaMvehesu sAgarovamA bhANiyavva'tti ratnaprabhAmAyudvAre saMvedhadvAre ca dazavarSasahasrANisAgaropamaMcoktaM dvitiyAdiSu punarjaghanyata utkarSatazca sAgaropamANyeva vAcyAni, ytH||1|| "sAgaramegaM 1 tiya 2 satta 3 dasa 4 yasattarasa 5 taha ya baaviisaa6| ... tettIsA 7 jAvaThiI sattusuvi kameNa puddhviisu||tthaa||2|| "jA paDhamAe jeTThA sA bIyAe kaNiTThiyA bhnniyaa| . taratamajogo eso dasavAsasahassa rNynnaae||" iti ratnaprabhAgamatulyAnavApigamAH,kiyaDUraMyAvat? ityAha-'jAvachaTThapuDhavitti, cauguNA kAyavya'tti utkRSTaM kAyasaMvedhe iti, 'vAluyappabhAe aTThAvIsaMtatra sapta sAgaropamANyutkarSataH sthitiruktA sAcacaturguNA aSTAviMzati syAt, evamuttaratrApIti, vAluyappabhAepaMcavihasaMghayaNi'tti Adyayoreva hi pRthivyo-sevArtenotpadyante, evaM caturthI 4 paJcamI 3 SaSThI 3 saptamISu 1 ekaikaM saMhananaM hIyata iti| ___atha saptamapRthivImAzrityAha-'pajatte'tyAdi, 'isthiyevA na uvavajaMti'ttiSaSThayantAsveva pRthivISu strINAmutpatteH 'jahanneNaM tinni bhavaggahaNAI'ti matsyasya saptamapRthivInArakatvenotpadya punarmatsyeSvevotpattau 'ukkoseNaM satta bhavaggahaNAIti matsyo mRtvA 1 saptamyAM gataH 2 punarmatsyo jAtaH 3 punaH saptamyAM gataH 4punarapi matsyaH 5 punarapi tathaiva gataH 6punarmatsyaH 7 ityevmiti| _ 'kAlAdeseNa'mityAdi, iha dvAviMzatisAgaropamANijaghanyasthitikasaptamapRthvInArakasambandhIni antarmuhUrtadvayaM ca prathamatRtIyamatsyabhavasambandhIti, 'chAvahi sAgarovamAiMti vAratrayaM saptamyAM dvAviMzatisAgaropamAyuSkatayotpatteH catamrazcapUrvakoTayazcaturpunArakabhavAntariteSumatsyabhaveSviti, atovacanAccaitadavasIyate-saptamyAM jaghanyasthitiSUtkarSatastrIneva vArAnutpadyata iti, kathamanyathaivaMvidhaMbhavagrahaNakAlaparimANaMsyAt, iha ca kAla utkRSTo vivakSitastena jaghanyasthitiSu trInvArAnutpAditaH, evaM hicaturthIpUrvakoTirlabhyate, utkRSTasthitiSupunarvAradvayotpAdanena SaTSaSTiH sAgaropamANAM bhavati pUrvakoTayaH punastina eveti 1 so ceva jahannakAlaTThiiesu' ityAdistu dvitIyo gamaH 2 // Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH - 9 327 'so ceva ukkosakAlaTThiesu uvavajjejjA' ityAdistu tRtIyaH, tatra ca 'ukkoseNaM paMca bhavaggahaNAiM'ti trINi matsyabhavagrahaNAni dve ca nArakabhavagrahaNe, ata eva vacanAdutkRSTasthitiSu saptamyAM vAradvayamevotpadyata ityavasIyate 3 / 'so ceva jahannakAlaTThiio' ityAdistu caturthaH 4 tatra ca 'sacceva rayaNappabhapuDhavijahannakAlaTThiikttavvayA bhANiyavva' tti saiva ratnaprabhAcaturthagamavaktavyatA bhaNitavyA navaraM - kevalamayaM vizeSaH, tatra ratnaprabhAyAM SaT saMhananAni trayazca vedA uktAH iha tusaptamapRthivIcaturthagame prathamameva saMhananaM strIvedaniSedhazca vAcya iti 4, zeSagamAstu svayameva UhyAH / / manuSyAdhikAre mU. (841 ) jai maNussehiMto uvavajraMti kiM sannimaNussehiMto uvavajjati asannimaNussehiMto uvavajjaMti ?, goyamA ! sannimaNussehiMto uvavajjraMti no asannImaNussehiMto uvavajraMti, jai sannimaNussehiMto uvavajjanti kiM saMkhejjavAsAjyasannimaNussehiMto uvava0 asaMkhejjavA0 jAva uvava0 ?, goyamA ! saMkhejjavAsAuyasannimaNu0 no asaMkhejjavAsAuyajAva uvavajjanti / jai saMkhejjavAsA jAva uvavajjanti kiM pajjattasaMkhejjavAsAuya0 apajattasaMkhejjavAsAuya0 ?, goyamA ! pajjattasaMkhejjavAsAuyaM0 no apajjattasaMkhejjavAsAuya jAva uvavajjaMti, pattasaMkhejjavAsAuya0 sannimaNusse NaM bhaMte! je bhavie neraiesu uvavajittae se NaM bhaMte ! kati puDhavIsu uvavajjejjA ?, goyamA ! sattasu puDhavIsu uvavajjejjA taM0 - rayaNappabhAe jAva ahesattamA, pajjattasaMkhejjavAsAuyasannimaNusse NaM bhaMte! je bhavie rayaNappabhAe puDhavIe neraiesu uvavajittae se NaM bhaMte! kevatikAlaTThiesu uvavajrejjA ?, goyamA ! jaha0 dasavAsasahassaTThitIesu ukkoseNaM sAgarovamaTThitIesu uvavajjejjA / te NaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajraMti ?, goyamA ! jahanneNaM ekkaM vA do. vA. tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA uvavajraMti saMghayaNA cha sarIrogAhaNA jahantreNaM aMgulapuhuttaM ukkoseNaM paMcaghanusayAI evaM sesaM jahA sannipaMciMdiyatirikkhajoNiyANaM jAva bhavAdesotti navaraM cattAri nANA tinni annANA bhayaNAe cha samugdhAyA kevalivajjA ThitI aNubaMdho ya jahantreNaM mAsapuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI sesaM taM ceva kAlAdeseNaM jahanneNaM dasavAsasahassAiM mAsahuputtapabbhahiyAI ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM jAva karejA 1 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno sA ceva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jahantreNaM dasavAsasahassAiM mAsapuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cattAlIsAe vAsasahassehiM abbhahiyAo evatiyaM 2 / so ceva ukkosa kAlaTThitIesu uvavanno esa caiva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jahantreNaM dasavAsasahassAiM mAsapuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cattAlIsAe vAsasahassehiM abbhahiyAo evautiyaM 2 / so ceva ukkosakAlaTThitIesu uvavanno esa ceva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jahaneNaM sAgarovamaM mAsapuhuttamabbhahiyaM ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAI avatiyaM jAva karejjA 3 / so ceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo esa caiva vattavvayA navaraM imAI paMca nANattAI sarIrogAhaNA jahantreNaM aMgulapuhuttaM ukkoseNavi aMgulapuhuttaM tinni nANA tinni annANAiM bhayaNAe Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-19/841 paMca samugdhAyA AdillA ThitI anubaMdho yajahanneNaM mAsapuhattaM ukkoseNavimAsapuhuttaMsesaMtaM ceva jAvabhAvAdesotti, kAlAdeseNaMjahanneNaMdasavAsasahassAI mAsapuhuttamabbhahiyAiMukkoseNaMcattAri sAgarovamAiMcauhiM mAsapuhuttehiM abbhahiyAievatiyaM jAva karejjA 4 / / socevajahannakAladvitIesuuvavanno esa ceva vattavvayA cautthagamagasarisA neyavvA navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM dasavAsasahassAI mAsapuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM cattAlIsaM vAsasahassAI cauhiM mAsapuhattehiM amahiyAI evatiyaM jAva karejA 5 / soceva ukkosakAladvitIesuuvavannoesacevagamagonavaraMkAlAdeseNaMjahanneNaMsAgarovamaM mAsapuhuttamabbhahiyaM ukkoseNaMcattAri sAgarovamAiMcauhiM mAsapuhuttehiM abbhahiyAievaiyaMjAva karejjA 6 / so ceva appaNA ukkosakAladvitIo jAo so ceva paDhamagamao neyavvo navaraM sarIrogAhaNAjahanneNaMpaMcaghanusayAiM ukkoseNavipaMcaghaNusayAiMThitIjahanneNaMpuvvakoDIukkoseNavi puvvakoDI evaM anubaMdhovi, kAlAdeseNaM jahanneNaM puvvakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyA ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiMcauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM jAva karejA 7 / socevajahannakAlahitIesuuvavanno sacceva sattamagamagavattavvayA navaraMkAlAdeseNaMjahanneNaM puvvakoDIdasahiM vAsasahassehiM amahiyAukkoseNaMcattAripuvvakoDIocattAlIsAe vAsasahassehiM amahiyAo evatiyaM kAlaM jAva karejA 8 / so ceva ukkosakAladvitIesu uvavanno sA ceva sattamagamagavattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM sAgarovamaM puvvakoDIe abbhahiyaM ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhi puvvakoDIhiM abmahiyAiM evatiyaM kAlaM jAva karejjA 9 // vR. 'ukkoseNaMsaMkhejA uvavajaMti'ttigarbhajamanuSyANAM sadaivasaGkhyAtAnAmevAstitvAditi, 'navaraMcattArinANAIti avadhyAdau pratipatite sati keSAJcinnArakeSUtpatteH, AhacacUrNikAraH'ohinANamanapajjavaAhArayasarIrANilabhrUNaM parisADittAuvavajaMti'tti, jahanneNaMmAsapuhattaMti, idamuktaM bhavati-mAsadvayAntarvAyunaro narakaM na yAti 'dasavAsasahassAiMtijaghanyaM nArakAyuH 'mAsapuhuttamamahiyAItiihamAsapRthaktvaMjaghanyaM narakayAyimanuSyAyuH 'cattAri sAgarovamAiMti utkRSTaMralaprabhAnArakabhavacatuSkAyuH 'cauhiMpubbakoDIhiMamahiyAI'ti, ihacatanaHpUrvakoTyo narakayAyimanuSyabhavacatuSkotkRSTAyuH sambandhinyaH, anena cedamuktaM-manuSyo bhUtvA catura eva vArAnekasyAMpRthivyAM nArakojAyatepunazcatiryagevabhavatIti, jaghanyakAlasthitikaaudhikeSvityatra caturthe game 'imAiM paMcanANattAI'ityAdi zarIvAgAhanena jaghanyetarAbhyAmaGgulapRthaktvaM, prathamagame tu sA jaghanyato'GgulapRthaktvamutkRSTatastu paJca dhanuHzatAnIti 1 / tatheha trINi jJAnAni trINyajJAnAni bhajanayA jaghanyasthitikasyeSAmeva bhAvAt, pUrvaM ca catvArijJAnAnyuktAnIti 2 tathehAdyAH paJcasamudghAtAH jaghanyasthitikasyAhArakasamudghAtasyApi sambhavAttatheha sthitiranubandhazcajaghanyatautkRSTatazca mAsapRthaktvaMprAkcasthityanubandho jaghanyato mAsapRthkitvamutkRSTatastu pUrva koTyabhihiteti, zeSagamAstu svymbhyuuhyaaH|| mU. (842) pajjattasaMkhejjavAsAuyasannimaNusse NaM bhaMte ! je bhavie sakkarappabhae puDhavIe neraiesujAva uvavajittae se NaM bhaMte ! kevati jAva uvavajejA?, goyamA! jahanneNaM sAgarovamahitIesu ukkoseNaM tisAgarovamaTTitIesu uvvjejaa| Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, varga:, uddezakaH - 2 329 te NaM bhaMte! so ceva rayaNappabhapuDhavigamao neyavvo navaraM sarIrogAhaNA jahantreNaM rayaNipuhuttaM ukkoseNaM paMcaghanusayAiM ThitI jahantreNaM vAsapuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI evaM anubaMdhovi, sesaM taM ceva jAva bhavAsotti, kAlAdeseNaM jahantreNaM sAgarovamaM vAsapuhuttaM abbhahiyaM ukkoseNaM bAra sAgarovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM jAva karejA 1 / evaM esA ohiesutisu gamaesa maNUsassa laddhI nANattaM neraiyaTThitI kAlAdeseNaM saMvehaM ca jANejjA 3 / se ceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo tisuvi gamaesu esa ceva laddhI navaraM sarIrogAhaNA jahantreNaM rayaNipuhuttaM ukkoseNavi rayaNipuhuttaM ThitI jahanneNaM vAsapuhuttaM ukkoseNavi vAsapuhuttaM evaM anubaMdhovi sesaM jahA ohiyANaM saMveho savvo uvajuMjiUNa bhANiyavvI 4-5-6 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitIo tassavi tisuvi gamaesu iMma nANattaM - sarIrogAhaNA jahanneNaM paMcaghanusayAiM ukkoseNavi paMcaghaNusayAiM ThitI jahanneNaM puvvakoDI ukkoseNavi puvvakoDI evaM anubaMdhovi sesaM jahA paDhamagamae navaraM neraiyaThiI ya kAyasaMvehaM ca jANejjA 9 / evaM jAva chaTThapuDhavI navaraM taccAe ADhavettA ekkekkaM saMghayaNaM parihAyati jaheva tirikkhajoNiyANaM kAlAdesovi taheva navaraM maNussaTThitI bhANiyavvA / pajjattasaMkhejjavAsAuyasannimaNusse NaM bhaMte! je bhavie ahesattamAe puDhavineraiesu uvavajitta se gaM bhaMte! kevatikAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamaThitIesu ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamaTTitIesa uvavajjejjA / te NaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM avaseso so ceva sakkarappabhApuDhavigamao neyavvo navaraM paDhamaM saMghayaNaM itthaveyagA na uvavajraMti sesaM taM caiva jAva anubaMdhotti bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahantreNaM bAvIsaM sAgarovamAiM vAsapuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAiM evatiyaM jAva karejjA 1 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno esa ceva vattavvayA navaraM neraiyaTThitisaMvehaM ca jANejjA 2, so ceva ukkosakAlaTThitIesu uvavanno esa caiva vattavvayA navaraM saMvehaM ca jANejjA 3 / so ceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo tassavi tisuvi gamaesu esa ceva vattavvayA navaraM sarIrogAhaNA jahanneNaM rayaNipuhuttaM ukkoseNavi rayaNipuhuttaM ThitI jahantreNaM vAsapuhuttaM ukkoseNavi vAsapuhuttaM evaM anubaMdhovi saMveho uvajuMjiUNa bhANiyavvo 6 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitIo jAo tassavi tisuvi gamaesa esa ceva vattavvayA navaraM sarIrogahANA jahanneNaM paMcadhanusayAiM ukkoseNavi paMcadhanusayAiM ThitI jahanneNaM puvvakoDI ukkoseNavi pubvakoDI evaM anubaMdhovi navasuvi etesu gamaesa neraiyadvitI saMvehaM ca jANejjA savvattha bhavaggahaNAiM donni jAva navamagamae kAlAdeseNaM jahantreNaM tettIsaM sAgarovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAiM ukkoseNavi tettIsaM sAgarovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM sevejjA evatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejA 9 // sevaM bhaMtetti jAva viharati // vR. zarkararAprabhAvaktavyatAyAm - 'sarIrogAhaNA rayaNipuhuttaM 'ti anenanedamavasIyatedvihastapramANebhyo hInatarapramANA dvitIyAyAM notpadyante, tathA 'jahanneNaM vAsupuhuttaM' ti anenApi varSadvayAyuSkebhyo hInatarAyuSkA dvitIyAyAM notpadyanta ityavasIyate, 'evaM esA ohiesu tisu Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/1/842 gamaesumanUsassa laddhI'ti 'ohio ohiesu 1 ohio jahannadvitIesu 2 ohio ukkosaTThiIesu 3 'tti ete audhikastrayo gamAH 3 / eteSu 'eSA' anantaroktA manuSyasya 'labdhiH' parimANasaMhananAdiprAptiH, nAnAtvaM tvidamyaduta nArakasthitiM kAlAdezena kAyasaMvedhaM ca jAnIyAH, tatra prathamagame sthityAdikaM likhitameva dvitIye tvaudhiko jaghanyasthitiSvityatra nAkasthitirjaghanyetAzabhyAM sAgaropamaM kAlatastu saMvedho jaghanyato varSapRthakatvAdhikaM sAgaropamamutkRSTatastu sAgaropamacatuSTayaM catuH pUrvakoTyadhikaM, tRtIye'pyevameva navara sAgaropamasthAne jaghanyataH sAgaropamatrayaM sAgaropamacatuSTayasthAne tUtkarSataH 'sAgaropamadvAdazakaM vAcyamiti / 330 'so ceve' tyAdi caturthAdigamatrayaM, tatra ca 'saMveho uvajujjiUNa bhANiyavvo' tti, sa caivaMjaghanyasthitika aughikeSvityatra game saMvedhaH kAlAdezena jaghanyataH sAgaropamaM varSapRthaktvAdhikaM utkRSTatastu dvAdaza sAgaropamANi varSapRthakatvacatuSkAdhikAni, jaghanyasthitiko jaghanyasthitikeSvityatra jaghanyena kAlataH kAyasaMvedhaH sAgaropamaM varSapRthakatvAdhikaM utkRSTatastu catvAri sAgaropamANi varSapRthaktvacatuSkAdhikAni, evaM SaSThagamo'pyUhyaH / 'soceva'tyAdi saptamAdigamatrayaM, tatra ca 'saMveho uvajujjiUNa bhANiyavvo'tti, sa caivaMjaghanyasthitika aughikeSvityatra game saMvedhaH kAlAdezena jaghanyataH sAgaropamaM varSapRthakatvAdhikaM utkRSTatastu dvAdaza sAgaropamANi varSapRthakatvacatuSkAdhikAni, jaghanyasthitiko jaghanyasthiti keSvityatra jaghanyena kAlataH kAyasaMvedhaH sAgaropamaM varSapRthakatvAdhikaM utkRSTatastu catvAri sAgaropamANi varSapRthaktvacatuSkAdhikAni, evaM SaSThagamo'pyahyaH / 'so ceve'tyAdi saptamAdigamatrayaM, tatra ca 'imaM nANatta' mityAdi, zarIrAvagAhanA pUrvaM hastapRthaktvaM dhanuHzatapaJcakaM coktA iha tu dhanuH zatapaJcakameva, evamanyadapi nAnAtvamabhyUhyam / * ' maNussaThiI jANiyavva' tti tiryastithirjaghanyA'ntarmuhUrtamuktA manuSyagameSu tu manuSyasthitirjJAtavyA sA ca jaghanyA dvitIyAdigAminAM varSapRthakatvamutkRSTA tu pUrvakoTIti / saptamapRthivIprathamaga 'tettIsaM sAgarovamAI puvvakoDIe abbhahiyAI' ti ihotkRSTaH kAyasaMvedha etAvantameva kAlaM bhavati saptamapRthivInArakasya tata udvRttasya manuSyeSvanutpAdena bhavadvayabhAvenaitAvata eva kAlasya bhAvAditi // zatakaM - 24 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM - 24 uddezakaH-2 : vR. vyAkhyAtaH prathamoddezakaH atha dvitIyo vyAkhyAyate, sambandhastu jIvapade ityAdipUrvoktagAthAnidarzita eva, evaM sarvoddezakeSvapi asya cedamAdisUtram - mU. (843) rAyagihe jAva evaM vayAsI - asurakumArA NaM bhaMte! kaohiMto uvavajraMti kiM neraiehiMto uvava0 tiri0 maNu0 devehiMto uvavajjati ?, goyamA ! no iehiMto uvava0 tiri0 maNussehiMto uvava0 no devehiMto uvava0 evaM jaheva neraiyauddesae jAva pajjattaasannipaMciMditirikkhajoNie NaM bhaMte! je bhavie asurakumAresu uvavajjittae se NaM bhaMte kevatikAlaTThitIesa uvavajjejjA ?, goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassaTThitIesu ukkoseNaM paniovamassa asaMkhejjaibhAgadvitIesu uvava0, te NaM bhaMte! jIvA evaM rayaNappabhAgamagasarisA navavi gamA bhANiyavvA navaraM Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 331 zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-2 jAhe appaNAjahannakAladvitIobhavati tAhe ajjhavasANA pasatthA noappasatyA tisuvi gamaesu avsesNtNcev9| jaisannipaMciMdiyatirikkhajoNiehitouvavajaMtikiMsaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyajAva uvavajaMti asaMkhejavAsA0 uvavajati?, goyamA! saMkhejjavAsAuya jAva uvavajaMti asaMkhejjA vAsA0 jAva uvava0, asaMkhejjavAsAu0 sannipaMci0 tiri0 jo0 bhaMte ! je bhavie asuraku0 uvava0 seNaMbhaMte! kevaikAlahitIesu uvavajjejjA?, goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassadvitIesu uvavajijjA ukkoseNaM tipaliovamahitIesu uvjejaa|| teNaMbhaMte! jIvA egasamaeNaM pucchA, goyamA! jahanneNaM ekaM vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA uvava0 vayarosabhanArAyasaMghayaNI ogAhaNA jaha0 ghanupuhuttaM ukkoseNaM cha gAuyAI samacauraMsa- saMThANasaMThiyA pa0 cattAri lessAo AdillAo, no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI no nANI annANI niyamaduannANI matiannANI suyaannANI yajogo tivihovi uvaogo duvihovi cattAri sannAo cattAri kasAyA paMca iMdiyA tini samugghAyA AdillagA samohayAvimaraMtiasamohayAvimaraMti vedaNA duvihAvisAyAveyagA asAyAveyagAvedoduvihovi isthiveyagAvi purisaveyagAvi no napuMsagavedagA ThitIjahanne0 sAiregA puvvakoDI ukkoseNaM tinni paliovamAiMajjhavasANA pasatthAvi appasatyAvi anubaMdho jaheva ThitIkAyasaMveho bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAiMkAlAdeseNaMjahanneNaMsAtiregApucakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyAukkoseNaM 'chappaliovamAiMevatiyaM jAvakarejA / .. so cevajahannakAladvitIyaesu uvavanno esa ceva vattavvayA navaraM asurakumArahitI saMvehaM cajANejA 2 / soceva ukkosakAladvitIesu uvavannojahanneNaMtipaliovamadvitIesuukkoseNavi tipaliovamahitIesu uvava0 esa ceva vattavvayA navaraM ThitI se jahanneNaM tinni paliovamAiM ukkoseNavi tinni paliovamAiMevaM aNubaMdhovi, kAlAde0 jaha0 chappaliovamAiMukkoseNavi chappaliovamAiMevatiyaM sesaM taM caiva 3 / so ceva appaNA jahannakAlahitIo jAo jahanneNaM dasavAsasahassadvitIesu ukkoseNaM sAtiregapuvvakoDIAu0 appa0 uvava0, te NaM bhaMte! avasesaMtaM ceva jAva bhavAdesotti, navaraM ogAhaNAjahanneNaMghanuhapuhuttaM ukkoseNaM sAtiregaM ghaNusahassaMThitIjahanneNaM sAtiregApuvvakoDI ukkoseNavi sAtiregA puvvakoDI evaM aNubaMdhovi, kAlAdeseNaM jahanneNaM sAtiregA puvvakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyA ukkoseNaM sAtiregAo do puvvakoDIo avtiyN4|| socevaappaNAjahannakAladvitIesu uvavajejA esa ceva vattavvayA navaraM asurakumAraDiI saMvehaM ca jANejA 5 / so ceva ukkosakAlar3itIesu uvava0 jaha0 sAtiregapuvvakoDiAuesu ukkoseNavi sAtiregapubbakoDIAuesu ukkoseNavisAtiregapuvvakoDIAuesu uvavajejA sesaM taMceva navaraMkAlAde0 jaha0 sAtiregAodopuvakoDIo ukkoseNavisAtiregAo dopuvakoDIo evatiyaM kAlaM sevejjA / soceva appaNA ukkosakAladvitIo jAo so ceva paDhamagamago bhANiyabvo navaraM ThitI jahanneNaM tinni paliovamAiM ukkoseNavi tinni paliovamAiM evaM aNubaMdhovi kAlAde0 jaha0 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 bhagavatI aGgasUtraM 24/-/2/843 tinni paliovamAiM dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyAiM ukkoseNaM cha paliovamAiM evatiyaM 7 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno esa ceva vattavvayA navaraM asurakumAraTThitIM saMvehaM ca jANijjA 8 / so ceva ukkosakAlaTThitIesu uvavanno jaha0 tipaliovamAiM ukkose0 tipaliova0 esa caiva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jaha0 chappaliovamAiM evatiyaM 9 / jai saMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyajAva uvavajraMti kiM jalacara0 evaM jAva pajjattasaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte! je bhavie asuraku0 uva0 se NaM bhaMte ! kevaiyakAlaTThitIesu uvava0 ?, go0 ! jaha0 dasavAsaTThitIesu ukkose0 sAtiregasAgarovamaTThitIesu uvava0, te NaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM evaM etesiM rayaNappabhapuDhavigamagasarisA nava gamagAneyavvA navaraM he appA jahannakAlaTThiio bhavai tAhe tisuvi gamaesa imaM nANattaM cattAri lessAo ajjhavasANA pasatthA no appasatthA sesaM taM caiva saMveho sAtiregeNa sAgarovameNa kAyavvo 9 / jai maNusse hiMto uvavajraMti kiM sannimaNussehiMto asannimaNussehiMto ?, goyamA ! sannimaNussehiMto no asannimaNussehiMto uvavajraMti, jai sannimaNussehiMto uvavajraMti kiM saMkhejjavAsAuyasannimaNussehiMto uvava0 asaMkhejjavAsAuyasannimaNussehiMto uvava0 ?, goyamA ! saMkhejjavAsA - uyajAva uvavajraMti asaMkhejjavAsAuyajAvauvavajjraMti / asaMkhejjavAsAuyasannimaNusse NaM bhaMte! je bhavie asurakumAresu uvavajjittae se NaM bhaMte kevatikAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jaha0 dasavAsasahassaTThitIesu ukko0 tipaliovamadvitIesu uva0, evaM asaMkhejjavAsAuyatirikkhajoNiyasarisA AdillA tinni gamagA neyavvA, navaraM sarIrogAhaNA paDhamabitiesu gamaesu jahantreNaM sAtiregAI paMcadhaNusayAI ukkoseNaM tinni gAuyAiM sesaM taM ceva, taIyagame ogAhaNA jahanneNaM tinni gAuyAiM ukkoseNavi tinni gAuyAiM sesaM jaheva tirikkhajoNiyANaM 3 | so ceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo tassavi jahannakAlaTThitiyatirikkhajoNiyasarisA tinni gamagA bhANiyavvA, navaraM sarIrogAhaNA tisuvi gamaesu jaha0 sAiregAIM paMcadhaNusayAI ukkoseNavi sAtiregAI paMcaghaNusayAI sesaM taM caiva 6 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitIo jAo tassavi te caiva pacchillagA tinni gamagA bhANiyavvA navaraM sarIrogAhaNA tisuvi gamaesu jahanneNaM tinni gAuyAI ukkoseNavi tinni gAuyAI avasesaM taM ceva 9 / jai saMkhejjavAsAuyasannimaNussehiMto uvavajjai kiM pajattasaMkhejjavAsAuya0 apajattasaMkhejavAsAuya0 ?, goyamA ! pajjattasaMkhejja0 no apajjattasaMkhejja0 pajjattasaMkhejjavAsAuyasannimaNussa NaM bhaMte! je bhavie asurakumAresu uvavajrittae se NaM bhaMte! kevatikAlaTThitIesu uvavajrejjA ? goyamA! jahanneNaM dasavAsasahassaTThitIesu ukkoseNaM sAiregasAgarovamaTThitIesu uvavajjejjA te NaM bhaMte! jIvA evaM jaheva etesiM rayaNappabhAe uvavajjamAmaNaNaM nava gamagA taheva ihavi Nava gamagA bhANiyavvA navaraM saMveho sAtiregeNa sAgarovameNa kAyavvo sesaM taM ceva 9 sevaM bhaMte! 2tti vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaTThiesu uvavajjejja' tti, Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 333 zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-2 iha palyopamAsaGghayeyabhAgagrahaNena pUrvakoTI grAhyA,yataH saMmUrchimasyotkarSa pUrvakoTIpramANamAyurbhavati, sacotkarSataH svAyuSkatulyamevadevAyurvaghnAti nAtiriktaM, ataevoktaMcUrNikAreNa"ukkoseNaMsatullapuvvakoDIAuyattaM nivvattei, na ya saMmucchimo puvvakoDIAyattAo paroasthi tti|asngkhyaatvrssaayuHsjnyipnycendriytiryggmessu ukkoseNaMtipaliovamaTTiiesuuvavajejjatti, idaM devakurvAdimithunakatirazco'dhikRtyoktaM, te hi tripalyopamAyuSkatvenAsaGkhyAta- varSAyuSo bhavanti, te ca svAyuHsadRzaM devaayurvjntiiti| saMkhenA uvavajaMti'tti asaGkhyAtavarSAyustirazcAmasaGkhyAtAnAM kadAcidapyabhAvAt, 'vayarosahanArAyasaMghayaNI'ti asaGkhyAtavarSAyuSAMyatastadeva bhavatIti, 'jahanneNaMghanuhapuhuttaMti idaMpakSiNo'dhikRtyoktaM, pakSiNAmutkRSTato dhanuHpRthakatvapramANazarIratvAt, Aha ca-"ghaNuyapuhuttaM pakkhisuttiasaGkhyAtavarSAyuSo'pite syuryadAha- paliyaasaMkhejapakkhIsuttipalyopamAsaGkhayeyabhAgaH pakSiNAmAyuriti, 'ukkoseNaMcha gAuyAIti / idaM ca devakurvAdihastyAdInadhikRtyoktaM, 'no napuMsagaveya'tti asaGkhyAtavarSAyuSo hi napusakavedA na saMbhavantyeveti, 'ukkaseNaM chappaliovamAIti trINyasaGkhyAtavarSAyustiryagbhavasambandhIni trINi cAsurabhavAsambandhInItyevaMSaT, na ca devabhavAduvRttaH punarapyasaGghayAtavarSAyuSkeSUtpadyata iti / so ceva appaNA jahannakAladvitIo'ityAdizcaturtho gamaH, iha ca jaghanyakAlasthitikaH sAtirekapUrvakoTayAyuH saca pakSiprabhRtikaH prakrAntaH 'ukkoseNaM sAtiregapuvvakoDiAue so'tiasaGkhyAtavarSAyuSAMpakSyAdInAMsAtirekaM pUrvakoTirAyuH teca svAyustulyaM devAyuH kurvantItikRtvA sAtireketyAdhuktamiti, 'ukkoseNaM sAtiregaM ghaNusahassaM'ti yaduktaM tat saptamakulakaraprAkkAlabhAvino hastyAdInapekSyeti saMbhAvyate / tathAhi-ihAsaGgyAtavarSAyurjaghanyasthitikaH prakrAntaH saca sAtirekapUrvakoTyAyurbhavati tathaivAgame vyavahRtatvAt, evaMvidhazca hastyAdi saptamakulakaraprAkkAle labhyate, tathA saptamakulakarasya paJcaviMzatyadhikAni paJca dhanuHzatAni uccaistvaM tatprAkkAlabhAvinAM ca tAni samadhikatarANIti tatkAlInahastyAdayazcaitadviguNocchrAyAH ataH saptamakulakaraprAkkAlabhAvinAmasaGkhyAtavarSAyuSAM hastyAdInAM yathoktamavagAhanApramANaM labhyata iti, 'sAtiregAo do puvvakoDIo' iti ekA sAtirekA tiryagbhavasatkA'nyA tu sAtirekaivAsura bhavasatketi 4 / / _ 'asurakumAraTTiI saMvehaM ca jANijjatti tatra jaghanyA'surakumArasthitirdazavarSasahasrANi saMvedhastu sAtirekA pUrvakoTI dazavarSasahAsaNi ceti 5, zeSagamAstu svayamevAbhyUhyAH 9 / evamutpAdito'saGkhyAtavarSAyuHsajjJipaJcendriyatiryagasure, atha saGkhyAtavarSAyurasAvutpAdyate-'jai saMkhejje tyAdi, 'ukkoseNaM sAtiregasAgarovamadvitIesutti yaduktaM tadvalinikAyamAzrityeti 'tisuvigamaesutti jaghanyakAsthitikasambandhiSuaudhikAdiSu cattArilesAo'tti ralaprabhApRthivIgAminAM jaghanyasthitikAnAM tinatA uktAH eSu punastAzcatasaH asureSu tejolezyAvAnapyutpadyata iti, tathAralaprabhApRthivIgAminAM jaghanyasthitikAnAmadhyavasAyasthAnAnyaprazastAnyevoktAni iha tu prazastAnyeva, dIrghasthitikatve hi dvividhAnyapi saMbhavanti na tvitareSu kAlasyAlpatvAt, 'saMveho sAtiregeNa sAgarovameNa kAyavvotiratnaprabhAgameSusAgaropameNasaMvedha Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 bhagavatIaGgasUtraM 24/-/2/843 uktaH asurakumAragameSu tu sAtirekasAgaropameNAsau kAryo balipakSApekSayA tasyaiva bhAvAditi / atha manuSyebhyo'surAnutpAdayannAha - 'jai maNussehiMto' ityAdi, 'ukkoseNaM tipaliovamaTThiesu' tti devakurvAdinarA hi utkarSataH svAyuH samAnasyaiva devAyuSo bandhakAH ataH 'tipaliovamaTThiiesu' ityuktaM, 'navaraM sarIrogAhaNe' tyAdi tatra prathama audhika audhikeSu dvitIyastvaudhiko jaghanyasthitiSviti, tatraudhiko'saGkhyAtavarSAyurnaro jaghanyataH sAtirekapaJcadhanuH zatapramANo bhavati yathA saptamikulakaraprAkkAlabhAvI mithunakanaraH utkRSTatastu trigavyatamAno yathA devakurvAdimithunakanaraH, sa ca prathamagame / dvitIye ca dvividho'pi saMbhavati, tRtIye tu trigavyatAvagAhana eva yasmAdasAvevotkRTasthitiSu - palyopamatrayAyuSkeSUtpadyate utkarSataH svAyuH samAnAyurbandhakatvAttasyeti / atha saGkhyAtavarSAyuH saJjJimanuSyamAzrityAha- 'jai saMkhejje 'tyAdi, etacca samastamapi pUrvoktAnukasAreNAvagantavyamiti / zatakaM - 24 uddezakaH - 2 samAptaH -: zataka - 24 uddezakaH-3 : mU. (844) rAyagihe jAva evaM vayAsI-nAgakumArA NaM bhaMte! kaohiMto uvavajraMti kiM neraiehiMto uvavajraMti tiri0 maNu0 devehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! no neraiehiMto uvavajraMti tirikkhajoNiya0 maNussehiMto uvavajjaMti no devehiMto uvavajjraMti, jai tirikkha evaM jahA asurakumArANaM vattavvayA tahA etesiMpi jAva asannIti / jai sannipaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto kiM saMkhejjavAsAuya0 asaMkhejjavAsAuya0 ?, go0 ! saMkhejjavAsAuya0 asaMkhejjavAsAuya jAva uvavajjaMti, asaMkhijjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte! je bhavie nAgakumAresu uvavajittae se NaM bhaMte! kevatikAladvitI0?,go0! jahanneNaM dasavAsasahassaTThitiesu ukkoseNaM desUNadupaliovamaTThitIesu uvavajjejjA te NaM bhaMte! jIvA avaseso so ceva asurakumAresu uvavajramANassa gamago bhANiyavvo jAva bhavAdesotti kAlAdeseNaM jahanneNaM sAtiregA puvvakoDI dasahaM vAsasahassehiM amahiyA ukkoseNaM desUNAI paMca paliovamAiM evatiyaM jAva karejA 1 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno esa caiva vattavvayA navaraM nAgakumAraTThitIM saMvehaM ca jANejjA 2, so ceva ukkosakAlaTThitIesu uvavanno tassavi esa ceva vattavvayA navaraM ThitI jahantreNaM desUNAIM do pali ovamAI ukkoseNaM tinni paliovamAiM sesaM taM caiva jAva bhavAdesotti kAlAdeseNaM desUNAI cattAri paliovamAiM ukkoseNaM desUNAI paMca paliovamAI evatiyaM kAlaM 3 / so ceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo tassavi tisuvi gamaesuja heva asurakumAresu uvavajjamANassa jahannakAlaTThitiyassa taheva niravasesaM 6 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitIo jAto tassavi taheva tinni gamagA jahA asurakumAresu uvavajjramANassa navaraM nAgakumAraTThitIM saMvehaM ca jANejjA sesaM taM ceva 9 / jai saMkhejavAsAuyasannipaMciMdiyajAva kiM pajjattasaMkhejjavAsAuya0 apajattasaMkhe0 ?, go0 ! pajjattasaMkhejjavAsAuya0 no apajjattasaMkhejjavAsAuya0 pajjattasaMkhejjavAsAuyajAva je Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, varga:, uddezakaH - 3 335 bhavie nAgakumAresu uvavajittae se NaM bhaMte ! kevatikAlaThThitIesu uvavajjejjA, evaM jaheva asurakumAresu uvavajramANassa vattavvayA taheva ihavi navasuvi gamaesu, navaraM nAgakumAraTThitiM saMvehaM ca jANejjA, sesaM taM ceva 9 / jai maNussehiMto uvavajraMti kiM sannimaNu0 asannImaNu0 ?, goyamA ! sannimaNu0 no asanni - maNusse0 jahA asurakumAresu uvavajramANassa jAva asaMkhejjavAsAuyasannimaNusse NaM bhaMte! je bhavie nAgakumAresu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevatikAlaTThitIesu uvavajjai ?, goyamA ! jahantreNaM dasa vAsasahassaM ukkoseNaM deNAiM do paliovamAI evaM jaheva asaMkhejjavAsAuyANaM tirikkha- joNiyANaM nAgakumAresu AdillA tinni gamagA taheva imassavi / navaraM paDhamabitiesu gamaesu sarIrogAhaNA jahantreNaM sAtiregAI paMcaghaNusayAiM ukko0 tinni gAuyAiM taiyagame ogAhaNA jahanneNaM desUNAI do gAuyAiM ukkoseNaM tinni gA0 sesaM taM ceva 3, soceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo tassa tisuviM gamaesu jahA tassa ceva asurakumAresu uvavajjamANassa taheva niravasesaM 6 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitIo tassa tisuvi gamaesu jahA tassa ceva ukkosa- kAlaTThitiyassa asurakumAresu uvavajjamANassa navaraM nAgakumAraTThitiM saMvehaM ca jANejjA, sesaM taM ceva 9 / jai saMkhejjavAsAuyasannimaNu0 kiM pajjattasaMkhejja0 apajjattasaM0 ?, goyamA ! pajattasaMkhe0 no apajjattasaMkhe0, pajjattasaMkhejjavAsAjyasannimaNusse NaM bhaMte! je bhavie nAgakumAresu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevati0 ?, goyamA ! jahanneNaM dasavAsasahassaM ukkoseNaM desUNadopali ovamaTThitI evaM jaheva asurakumAresu uvavajramANassa sacceva laddhI niravasesA navasugamaesunavaraM nAgakumAraTThitiM saMvehaM ca jANejjA sevaM bhaMte ! 2 tti // zatakaM - 24 uddezakaH - 3 - samAptaH -: zatakaM - 24 uddezakAH - 4... 11: mU. (845) avasesA suvannakumArAI jAva thaNiyakumArA ee aTThavi uddesagA jaheva nAgakumArA taheva niravasesA bhANiyavvA, sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti // vR. 'rAyagihe' ityAdi, 'ukkoseNaM desUNadopaliovamaTThiIesu' tti yaduktaM tadaudIcyanAgakumAra nikAyApekSayA, yatastatra dve dezone palyopame utkarSata AyuH syAt, Aha ca - 'dAhiNa divapaliyaM do desUNuttarillANaM / ' iti / utkRSTasaMvedhapade 'desUNAI paMca paliovamAI' ti palyopamatrayaM asaGkhyAtavarSAyustiryaksambandhi dve ca dezone te nAgakumArasambandhinI ityevaM yathoktaM mAnaM bhavatIti dvitIyagame 'nAgakumAraThidaM saMvehaM ca jANejja' tti tatra jaghanyA nAgakumArasthitirdazavarSasahasrANi saMvedhastu kAlato jaghanyA sAtirekapUrvakoTI dazavarSasahasrAdhikA utkRSTaH punaH palyopamatrayaM tairevAdhikamiti tRtIyagame 'ukkosakAlaTThiesu' tti dezonadvipalyopamAyuSkeSvityarthaH, tathA 'ThiI jahanneNaM do desUNAI paliva ovamAiM' ti yaduktaM tadavasarpiNyAM suSamAbhidhAnadvitIyArakasya kiyatyapi bhAge'tIte'saGkhyAtavarSAyuSastirazco'dhikRtyoktaM, teSAmevaitatparamANAyuSkatvAt eSAmeva ca svAyuH samAnadevAyurbandhakatvenotkRSTasthitiSu nAgakumAreSUtpAdAt, tinni paliovamAiM' ti etacca Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/4-11/845 devakurvAdyasaGkhyAtajIvItirazco'dhikRtyoktaM, te ca tripalyopamAyuSo'pi dezonadvipalyopamamAnamAyurbandhanti yatasye svAyuSaH samaM hInataraM vA tadbandhanti na tu mahattaramiti / atha sayAjIvinaM saJjJipaJcendriyatiryaJcamAzrityAha- 'jai saMkhejjavAsAue' ityAdi, etacca pUrvoktAnusAreNAvagantavyamiti / zatakaM-24 uddezakAH- 4... 11 samAptAH 336 -: zatakaM - 24 uddezakaH 12: mU. (846) puDhavikAiyA NaM bhaMte! kaohiMto uvava0 kiM neraiehiMto uvavajraMti tirikkha0 maNussa0 devehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! no neraiehiMto uvava0 tirikkha0 maNussa0 devehiMtovi uvavajraMti / jai tirikkhajoNie kiM egiMdiyatirikkhajogie evaM jahA vakkaMtIe uvavAo jAva as bAyarapuDhavikkAiyaegiMdiyatirikkhajoNiehiMto uva0 kiM paJjatabAdarajAva uva0 apajattabAdarapuDhavi ?, go0 ! paccattabAdarapuDhavi apajattabAdarapuDhavikAi0 jAva uvavajjaMti puDhavikkAie NaM bhaMte! je bhavie puDhavikkAiesu uvavajittae seNaM bhaMte! kevatikAlaTThitIesu uvavajjejjA ?, go0 ! jahantreNaM aMtomuhuttaTThitIesa ukkoseNaM bAvIsavAsasahassaTThitIesu uvavajrejjA te NaM bhaMte! jIvA egasamaeNaM pucchA, goyamA ! aNusamayaM avirahiyA asaMkhejjA uvavajrjjati chevaTThasaMghayaNI sarIrogAhaNA jahatreNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNavi aMgulassa asaMkhejraibhAgaM masUracaMdasaMThiyA cattAri lessAo no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI no nANI annANI do annANA niyamaM no maNajogI no vaijogI kAyajogI uvaogo duvihovi cattAri sannAo cattAri kasAyA ege phAsiMdie pannatte tinni samugdhAyA vedaNA duvihA no itthivedagA no purisavedagA napuMsagavedagA ThitIe jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAiM ajjhavasANA pasatthAvi apasatthAvi anubaMdho jahA ThitI 1 / bhaMte! puDhavikAie punaravi puDhavikAietti kevatiyaM kAlaM sevejjA ?, kevatiyaM kAlaM gatirAgatiM karejjA ?, goyamA ! bhavAdeseNaM jaha0 do bhavaggahaNAI ukkose0 asaMkhejAI bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahantreNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM evatiyaM jAva karejA 1, so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavannojahanneNaM aMtomuhuttaThitIesu ukko seNavi aMtomuhuttaTThitIesu evaM caiva vattavvayA niravasesA 2 / so ceva ukkosakAladvitIesu uvavantro jahantreNaM bAvIsavAsasahassaTThitIesu ukkoseNavi bAvIsavAsasahassaTThitIesu sesaM taM ceva jAva anubaMdhotti, navaraM jahanneNaM ekkaM vA do vA tinnivA ukkoseNaM saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvava0 bhavAde0 jaha0 do bhavaggaha0 uk0 aTTha bhavaggaha0 kAlAde0 jaha0 bAvIsaMvAsasaha0 aMtomuhuttamabbhahi0 ukkoseNaM chAvattariM vAsasahassuttaraM sayasahassaM evatiyaM kAlaM jAva karejjA 3 / so ceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo so ceva paDhamillao gamao bhANiyavvo navaraM lessAo tinni ThitI jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM appasatthA ajjhavasANA anubaMdho jahA ThitI sesaM taM caiva 4 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno eso ceva cautthagamagavattavvayA bhANiyavvA 5 / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-12 337 so ceva ukkosakAlaTTitIesu uvavanno esa ceva vattavvayA navaraM jahanneNaM ekaM vA do vA tinni vA ukkose0 saMkhe0 asaMkhejjA vA jAva bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAiMukkoseNaM aThTha bhavaggahAiMkAlAdeseNaM jahanneNaM bAvIsavAsasahassAiM aMtomuttamabbhahiyAiMukkoseNaM aTThAsIiM vAsasahassAiM cauhiM aMtomuttehiM abbhhiyaaievtiyN06| socevaappaNA ukkosakAladvitIojAoevaMtaiyagamagasarisoniravasesobhANiyavvo , navaraM appaNA se ThiI jahanneNaM bAvIsavAsasahassAI ukkoseNavi bAvIsaM vaasshssaaiN7| so ceva jahannakAladvitIesu uvavanno jahanneNaM aMtomuhattaM ukkaseNavi aMtomuhuttaM, evaM jahA sattamagamagojAva bhavAdeso, kAlAdeseNaMjahanneNaMbAvIsaMvAsasahassAiMaMtomuttamabbhahiyAI ukkoseNaM aTThAsaiM vAsasahassAiM cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAI evatiyaM0 8 / so ceva ukkosakAladvitIesu uvavanno jahanneNaM bAvIsaMvAsasahassadvitIesu ukkoseNavi bAvIsavAsahassadvitIemaesa cevasattamagamagavattavavayA jANiyavvAjAvabhavAdesotti kAlAde0 jaha0 coyAlIsaM vAsasahassAiM ukkoseNaM chAvattarivAsasahassuttaraM sayasahassaM evatiyaM 9 / ___jai AukkAyaegidiyatirikkhajoNiehiMto uvavajjati kiM suhumaAU0 bAdaraAu0 evaM caukkaobhedobhANiyavvo jahA puDhavikkAiyANaM, AukkAiyANaMbhaMte! je bhavie puDhavikkAiesu uvavajjittae seNaMbhaMte ! kevaikAladvitIesu uvavajijA?, goyamA! jahanneNaM aMtomuttaTTitI0 ukkoseNaM bAvIsaMvAsasahassaTThi uvava0, evaM puDhavikkAiyagamagasarisA nava gamagA bhANi09 navaraM thibugabiMdusaMThie, ThitI jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM satta vAsasahassAI, evaM anubaMdhovi evaM tisuvi gamaesu, ThitI saMveho taiyachaTThasattamaTThamaNavamagamesu bhavAdeseNaM jaha0 do bhavaggahaNAI ukkoseNaM aTTha bhvgghnnaaii|| sesesu causu gamaesu jahanneNaM do bhavaggahaNAiM ukkoseNaM asaMkhejAiM bhavaggahaNAI, tatiyagamae kAlAdeseNaMjahanneNaM bAvIsaMvAsasahassAiMaMtomuttamabbhahiyAiMukkoseNaM solasuttaraM vAsasayasahassaM evtiyN0| chaDe gamae kAlAdeseNaM jahanneNaM bAvIsaM vAsasahassAiM aMtomuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM aTThAsItiM vAsasahassAiMcauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAI evatiyaM0, sattame gamae kAlAdeseNaM jahanneNaMsatta vAsasahassAiMaMtomuttamabbhahiyAiM ukkoseNaMsolasuttaravAsasayasahassaMevatiyaM0 ___aTThame gamae kAlAdeseNaM jahanneNaM satta vAsasahassAiM aMtomuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM aThThAvIsaM vAsasahassAiM cauhiM aMtomuhuttehiM abbhhiyaaiNavtiyN0| navame gamaebhavAdAseNaMjahanneNaM do bhavaggahaNAI ukkoseNaM aTThabhavaggahaNAiMkAlAdeseNaM jahanneNaMekUNatIsAiM vAsasahassAiMukkoseNaM solasuttaraMvAsasayasahassaMevatiyaM0, evaMnavasuvigamaesu AukkAiyaThiI jANiyavvA 9 / jai teukkAiehiMto uvava0 teukkAiyANavi esa ceva vattavvayA navaraM navasuvi gamaesu tini lessAo teukkAiyANaM suIkalAvasaMThiyA ThiI jANiyavvA taIyagamae kAlAde0 jaha0 bAvIsaM vAsasaha0 aMtomuttamabbhahi0 ukkoseNaM aTThAsItiM vAsahassAiM bArasahiM rAidiehiM 522 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/12/846 abbhahiyAiM evatiyaM evaM saMveho uvajuMjiUNa bhANiyavvo 9 / jai vAukkAiehiMto vAukvAiyANavi evaM ceva nava gamagA jaheva teukkAiyANaM navaraM paDAgAsaMThiyA pa0 saMveho vAsasahassehiM kAyavvo taiyagamae kAlAde0 jaha0 bAvIsaM vAsasahassAiM aMtomuhuttamambhahiyAiM ukkoseNaM egaM vAsasayasahassaM evaM saMveho uvajuMjiUNa bhANiyavvo / jai varNassaikAiehiMto uvava0 vaNassaikAiyANaM AukAiyagamagasarisA Nava gamagA bhANiyavvA navaraM nAnAsaMThiyA sarIrogAhaNA pa0 paDhamaesu picchillaesu ya tisu gamaesu jaha0 aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkaseNaM sAtiregaM joyaNasahassaM majjhillaesu tisu taheva jahA puDhavikAiyANaM saMveho ThitI ya jANiyavvA taiyagame kAlAdeseNaM jahantreNaM bAvIsaM bAsa saha0 aMtomuhuttamabbhahiyAiM ukkaseNaM aTThAvIsuttaraM vAsasayasahassaM evatiyaM evaM saMveho uvajuMjiUNa bhANiyavvo // vR. tatra ca 'jahA vakkaMtIe 'tti ityAdinA yatsUcitaM tadevaM dRzyaM - kiM egiMdi - yatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti jAva paMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti ?, goyamA ! egiMdiyatirikkhajoNiehiMto jAva paMciMdiyatirikkhajoNiehiMtovi uvavajraMti' ityAdi / tRtIye game 'navaraM jahantreNaM ekko ve' tyAdi prAktanagamayo rutpitsubahutvenAsaGkhyeyA etotpadyanta ityuktam iha tUtkRSTasthitaya ekAdayo'saGghayeyAntA utpadyante utkRSTasthitiSUtpitsUnAmalpatvenaikAdInAmpuyatpAdasambhavAt, 'ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAIM 'ti / ihedamavagantavyaM - yatra saMvedhe pakSadvayasya madhye ekatrApi pakSe utkRSTA sthitirbhavati tatrotkarSato'STau bhavagrahaNAni tadanyatra tvasaGghayeyAni, tatazcehotpattiviSayabhUtajIveSUtkRSTA sthitirityutkarSato'STau bhavagrahaNAnyuktAni evamutaratrApi bhAvanIyamiti, 'chAvattariM vAsasayasahassaM 'ti dvAviMzatervarSasahAnANAmaSTAbhirbhavagrahaNairguNane SaTsaptativarSasahAdhikaM varSalakSaM bhavatIti / caturthe game 'lesAo tinni tti jaghanyasthitikeSu devo notpadyate iti tejolezyA teSu nAstIti, SaSThe game 'ukkoseNaM aTThAsIiM vAsasaharasAI' ityAdi tatra jaghanyasthitikasyotkRSTasthitikasya ca catuSkRtva utpannatvAd dvAviMzatirvarSasahasrANi caturguNitAnyaSTAzItirbhavanti catvAri cAntarmuhUrttAnIti navame game 'jahaneNaM coyAlIsaM 'ti dvAviMzatervarSasahasrANAM bhavagrahaNadvayena guNane catuzcatvAriMzatsahasrANi bhavantIti / evaM pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikebhya utpAditaH, athAsAvevApakAyikebhya utpAdyate'jai AukkAie'tyAdi, 'caukkao bhedo' tti sUkSmabAdarayoH paryAptakAparyAptakabhedAt 'saMveho taiyachaTTe' tyAdi tatra bhavAdezena jaghanyataH saMvedhaH sarvagameSu bhavagrahaNadvayarUpaH pratItaH utkRSTe ca tasmina vizeSo'stIti darzyate, tat ca tRtIyAdiSu sUtrokteSu paJcasu gameSUtkarSataH saMvedho'STau bhavagrahaNAni, pUrvapradarzitAyA aSTabhavagrahaNanibandhanabhUtAyAstRtIyaSaSThasaptamASTameSvekapakSe navame tu game ubhayatrApyutkRSTasthiteH sadbhAvAt, 'sesesu causu gamaesu' tti zeSeSu caturSu gameSu prathamadvitIyacaturthapaJcamalakSaNeSUtkarSato'saGghayeyAni bhavagrahaNAni, ekatrApi pakSe utkRSTasthiterabhAvAt 'taiyagamae kAlA seNaM jahantreNaM bAvIsaM vAsasahassAiM 'ti pRthivIkAyikAnAmu Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-12 339 tpattisthAnabhUtAnAmutkRSTasthitikatvAt, 'aMtomuhutamabmahiyAiMti apkAyikasyatatrotpitsoraudhikatve'pi jaghanyakAlasya vivakSitatvenAntarmuhUrtasthitikatvAt, 'ukkoseNaM solasuttaraM vAsasayasahassaM'ti, ihotkRSTasthitikatvAtpRthivIkAyikAnAM teSAM ca caturNA bhavAnAM bhAvAt tatrotpitsozcApkAyikasyaudhikatve'pyutkRSTakAlasya vivakSitatvAdutkRSTasthitayazcatvArastadbhavAH, evaMca dvAviMzatevarSa sahasrANAM saptAnAMca pratyekaM caturguNitatve mIlane ca SoDazahanAdhikaM lakSaM bhavati / 'chaDhe gamae' ityAdi, SaSThe game hi jaghanyasthitika utkRSTasthitiSUtpadyata ityantarmuhUrtasya varSasahasradvAviMzatezca pratyekaM caturbhavagrahaNaguNitatve yathoktamutkRSTaM kAlamAnaM syAt ata eva saptamAdigamasaMvedhA apyahyAH navaraM navame game jaghanyenaikonatriMzadvarSasahasrANi apkAyikapRthivIkAyikotkRSTasthitermIlanAditi / ___atha tejaskAyikebhyaH pRthivIkAyikamutpAdayannAha-'jaI tyAdi, 'tinni lesAo'tti apkAyikeSu devotpatteH tejolezyAsadbhAvAccatamastA uktAH iha tu tadabhAvAtti eveti, 'ThiI jANiyavya'ti tatra tejaso jaghanyA sthitirantarmuhUrttamitarA tutrINyahorAtrANIti / taIyagame ityAdi, tRtIyagameaudhikastejaskAyikautkRSTasthitiSupRthivIkAyikeSUtpadyate ityatraikasya pakSasyotkRSTasthitikatvamato'STau bhavagrahaNAnyutkarSataH, tatraca caturyupRthivIkAyikotkRSTabhavagrahaNeSu dvAviMzatervarSasahasrANAM caturguNitatve'STAzItistAni bhavanti, tathA catudhaiva tejaskAyikabhaveSUtkarSataH pratyekamahorAtratrayaparimANeSu dvAdazAhorAtrANIti, 'evaM saMveho uvajuMjiUNabhANiyavvo'tti, sacaivaM-SaSThAdinavAnteSu gameSvaSTau bhavagrahaNAni teSu ca kAlamAnaM yathAyogamabhyUhyaM, zeSagameSu tUtkRSTato'saGkhayeyA bhavAH kAlo'pyasaGghayeya eveti / atha vAyukAyikebhyaH pRthivIkAyikamutpAdayannAha- 'jaI'tyAdi, saMveho vAsasahassehiM kAyavyo'tti taijaskAyikAdhikA'horAtraiH saMvedhaH kRtaH ihatuvarSasahasraiH sakAryovAyUnAmutkarSato vrssshsrtrysthitiktvaaditi| _ 'taiyagamae'ityAdi, 'ukkoseNaM evaM vAsasayasahassaM'ti atrASTau bhavagrahaNAni teSu ca caturkhaSTAzItivarSasahasrANi punaranyeSu caturpu vAyusatkeSu varSasahanatrayasya caturguNitatve dvAdaza ubhayamIlane ca varSalakSamiti, 'evaM saMveho uvajuMjiUNa bhANiyavvo'tti sa ca yatrotkRSTasthitasambhavastatrotkarSato'Syai bhavagrahaNAni itaratra tvasaGkhayeyAni, etadanusAreNaca kAlo'pi vAcya iti| __ athavanaspatibhyastamutpAdayannAha-'jaivaNassaI'tyAdi, vaNassaikAiyANaMAukkAiyagamasarisA navagamA bhANiyavya'tti, yastvatra vizeSastamAha-'nAnAsaMThie'tyAdi, apkAyikAnAM stibukAkAravagAhanA essaaNtunaanaasNsthitaa| tathA paDhamaesu'ityAdi, prathamakeSvaughikeSugameSupAzcAtyeSucotkRSTasthitikagameSvavagAhanA vanaspatikAyikAnAM dvidhA'pi madhyameSu jaghanyasthitikagameSu triSu yathA pRthivIkAyikAnAM pRthivIkAyikeSUtpadyamAnAnAmuktAtathaiva vAcyA, aGgulAsaGkhyAtabhAgamAtraivetyarthaH, 'saMveho ThiI yajANiyavva'ttitatrasthitirutkarSatodazavarSasahasrANijaghanyAtu pratItaiva, etadanusAreNasaMvedho'pi jJeyaH, tamevaikatra game darzayati- 'taie'ityAdi, 'ukkoseNaM' aTThAvIsuttaraM vAsasayasahassaMti, iha game utkarSato'STau bhavagraha-NAniteSu ca catvAri pRthivyAzcatvAri ca vanaspateH tatra caturyupRthivI Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/12/846 bhaveSUtkRSTeSu varSasahasrANAmaSTAzItitathA vanaspaterdazavarSasahanAyuSkatvAccaturyubhaveSuvarSasahanANAM catvAriMzat ubhayamIlane ca yathoktaM mAnamiti / atha dvIndriyebhyastamutpAdayannAha mU. (847) jaibeiMdiehito uvavajrati kiM pajjattabeiMdiehiMto uvava0 apajjattabeiMdiehiMto?, goyamA! pajatabeiMdiehito uvava0 apajattabeiMdiehitovi uvv0| beiMdie NaM bhaMte ! je bhavie puDhavikAiesu uvavajittae se NaM bhaMte ! kevatikAlaM?, goyamA ! jaha0 aMtomuttahitIesu ukkoseNaM baaviisNvaashssdvitiisu|| teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM0?, goyamA! jahanneNaM ekaM vA do vA tinni vA ukkose0 saMkhejjA vA asaM0 uvava0 chevaTThasaMghayaNI ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejai0 ukkoseNaM bArasa joyaNAiMDaMDasaMThiyA tini lesAo sammadiTThIvi micchAdiTThIvi no samamAmicchAdiTThI do nAnA do annANA niyamaM no maNajogI vayajogIvi kAyajogIvi uvaogo duvihovi cattAri sannAo cattAri kasAyA do iMdiyA pa0 taM0-jibhidie ya phAsidie y| tinni samugghAyA sesaM jahA puDhavikAiyANaM navaraM ThitI jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM bArasasaMvaccharAievaM anubaMdho'vi, sesaMtaMceva, bhavAde0 jaha0 dobha0 ukko saMkhenAiMbhavaggahaNAI kAlAde0 jahanne0 do aMtomu0 ucce se0 saMkhenaM kAlaM evtiyN01| so ceva jahannakAlahitIesu uvavanno esa ceva vattavvayA savvA 2 / so ceva ukkosakAlaTThitiesu uvavanno esA ceva beMdiyassa laddhI navaraM bhavAde0 jaha0 do bhavagga0 ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAI kAlAde0 z2aha0 bAvIsaM vAsasahassAiM aMtomuttamabbha0 ukko0 aTThAsIti vAsasahassAiMaDayAlIsAe saMvaccharehiM abbhahiyAiM evtiyN03| so ceva appaNA jahannakAladvitIo jAo tassavi esa ceva vattavvayA tisuvi gamaesu navaraM imAiM satta nANattAI sarIrogAhaNA jahA puDhavikAiyANaM no sammadiTThI micchadiTThI no sammAmicchAdiTThIdoannANA niyamanomaNajogI no vayajogI kAyajogI ThitIjahanneNaMaMtomuhattaM ukkoseNaviaMtomuhuttaM ajjhavasANA apasatthA anubaMdhojahA ThitI saMveho taheva Adillesu dosu gamaesu taigamae bhavAdeso taheva aTTha bhavaggahaNAiM hAlAdeseNaM jahanneNaM bAvIsaM vAsasahassAI aMtomuhuttamabbhahiyAiM useNaM aTThAsItiM vAsasahassAiM cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAI 6 / soceva appaNA ukkosakAladvitIo jAo eyassavi ohiyagamagasarIsA tinni gamagA bhANiyavvA navaraM tisuvi gamaesu ThitI jahanneNa bArasa saMvaccharAI ukkoseNavibArasa saMvaccharAI, evaMaNubaMdhevi, bhavAde0 jaha0 do bhavaggahaNAiMukkoseNaMaTThabhavaggahaNAI, kAlAde0 uvajujiUNa bhANiyavvaMjAva nabamegamaejahanneNaMbAvIsaM vAsasahassAiMbArasahiM saMvaccharehiMabbhahi0 ukkose0 aTThAsItI vAsasahassAiMaDayAlIsAe saMvaccharehiM amahiyAiM evatiyaM 9 / jai teiMdiehitouvavajjaievaM cevanavagamagAbhANiyavvA navaraM Adillesutisuvigamaesu. sarIrogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM tinni gAuyAiM tinni iMdiyAI ThitI jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM egUNapannaM rAiMdiyAiM / taiyagamae kAlAdeseNaM jahanneNaM bAvIsaM vAsasahassAiM aMtomuttamabbhahiyAI ukkoseNaM aTThAsItiM vAsasahassAI channauiM rAiMdiyasayamabbhahiyAiM evatiyaM0, majjhimA tinni gamagA taheva pacchimAvi tinni gamagA taheva navaraM ThitI Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, vargaH-, uddezakaH - 12 341 jahantreNaM ekUNapannaM rAiMdiyAiM ukkoseNavi egUNapannaM rAiMdiyAI saMveho uvajuMjiUNa bhANiyavvo 9 / jai cauridiehiMto uvavajjai evaM ceva cauriMdiyANavi nava gamagA bhANiyavvA navaraM etesu ceva ThANesu nANattA bhANiyabbA sarIrogAhaNA jahantreNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukasa0 cattAri gAuyAI ThitI jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa ya chammAsA evaM anubaMdhovi cattAri iMdiyAI sesaM taheva jAva navamagamae kAlAdeseNaM jaha0 bAvIsaM vAsasahassAiM chahiM mAsehaM abbhahiyAI ukkoseNaM aTThAsItiM vAsasahassAiM cauvIsAe mAsehiM abbhahiyAiM evatiyaM 9 / jai paMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvava0 kiM sannipaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvavajraMti asannipaMciMdiyatirikkhajoNae0 ?, goyamA ! sannipaMciMdiya0, jai asannipaMciMdiya0 kiM jalayarehiMto u0 jAva kiM pajjattaehiMto uvavajraMti apajjattaehiMto uva0 ?, goyamA ! pajjataehiMtovi uvava0 apajattaehiMtovi uvava0, asannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte! je bhavie puDhavikkAiesu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevati ?, go0 ! jahantreNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasaha 0 / te NaM bhaMte! jIvA evaM jaheva beiMdiyassa ohiyagamae laddhI taheva navaraM sarIrogAhaNA jaha0 aMgulassa asaMkhe0 0 ukko0 joyaNasaha0 paMciMdiyA ThitI anubaM0 jaha0 aMtomu0 ukko0 puvvako0 sesaM taM caiva bhavAde0 jaha0 do bhavaggahaNAI ukko0 joyaNasaha0 paMciMdiyA ThitI anubaM0 jaha0 aMtomu0 ukko cattAri puvvakoDIo aTThAsItIe vAsasahassehiM abbhahiyAo evatiyaM0 navasuvi gamaesu kAyasaMveho bhavAde0 jahantreNaM do bhavaggahaNAI ukkose0 aTTha bhavaggahaNAI kAlAde0 uvajujjiUNa bhANiyavvaM, navaraM majjhimaesu tisugamaesu jaheva beiMdiyassa pacchillaesu tisu gamaesu jahA etassa caiva paDhamagamaesu, navaraMThitI aNubaMdho jahanneNaM puvvakoDI ukkoseNavi puvvakoDI | sesaM taM caiva jAva navagamaesu jaha0 puvvakoDI0 vAvIsAe vAsasahassehiM abbhahiyA ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo aTThAsItIe vAsasahassehiM abbhahiyAo evatiyaM kAlaM sevijjA 9 / jai sannipaMciMdiyatirikkhajoNie kiM saMkhejjavAsAuya0 asaMkhejjavAsAuya0 ?, goyamA saMkhejjavAsAuya0 no asaMkhejjavAsAuya0 ?, jai saMkhejjavAsAuya0 kiM jalayarehiMto sesaM jahA asannINaM jAva te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevatiyA uvavajraMti evaM jahA rayaNappabhAe uvavajjramANassa sannissa taheva ihavi, navaraM ogAhaNA jahantreNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAga ukkoseNaM joyaNasahassaM sesaM taheva jAva kAlAdeseNaM jahantreNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM cattAri puvvako0 aTThAsItIe vAsasahassehiM abbhahiyAo evatiyaM0 / evaM saMveho navasuvi gamaesu jahA asannINaM taheva niravasesaM laddhI se Adillaesu tisuvi gamaesu esa ceva majjhillaesu tisuvi gamaesa esa ceva navaraM imAI nava nANattAI ogAhaNA jahantreNaM aMgulassa asaMkhejjati0 ukko0 aMga, 0 asaMkhe0 tinni lessAo micchAdiTThI do annANA kAyajogI tinni samugghAyA ThitI jahantreNaM aMtomuhUttaM ukko0 aMtomu0 appasatthA ajjhavasANA aNubaMdho jahA ThitI sesaM taM caiva pacchillaesu tisuvi gamaesu jaheva paDhamagamaenavaraMThitI aNubaMdho jahanneNaM puvvakoDI ukkoseNavi pubvakoDI sesaM taM caiva // vR. 'jai beidie' tyAdi, 'bArasa joyaNAiM' ti yaduktaM tacchaGkhamAzritya yadAha - "saMkho Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/12/846 puNa bArasa joyaNAiMti 'sammadiTThIvi'tti etaccocyate sAsvAdanasamyaktvApekSayeti, iyaM ca vaktavyataudhikadvIndriyasyaudhikapRthivIkAyikeSu evametasya jaghanyasthitiSvapi tasyaivotkResthitiSUtpattau saMvedhe vizeSo'ta evAha___'navara'mityAdi, 'aTTha bhavaggahaNAI'ti ekapakSasyotkRSTasthitikatvAt 'aDayAlIsAe saMvaccharehiM abbhahiyAIti catuSu dvIndriyabhaveSu dvAdazAbdamAneSvaSTacatvAriMzatsaMvatsarA bhavanti tairabhyadhikAnyaSTAzItivarSasahasrANIti, dvitIyasyApi gamatrayasyaiSaiva vaktavyatA vizeSaM tvAha ___ 'navara'mityAdi, iha saptanAnAtvAni zarIrAvagAhanA yathA pRthivIkAyikAnAmaGgulAsaGkhayeyabhAgamAnamityarthaH, prAktanagamatrayetu dvAdazayojanamAnA'pyukteti?,tathA 'nosammadiTThI' jaghanyasthitikatayA sAsAdanasamyagdRSTInAmanutpAdAt, prAktanagameSu tu samyagdRSTirapyukto'jaghanyasthitikasyApi teSu bhAvAt 2, tathA dve ajJAne prAk ca jJAne apyukte 3, tathA yogadvAre jaghanyasthitikatvenAparyAptakatvAnna vAgyoyaHprAkcobhayarUpANi 6, saptamaMnAnAtvamanubandhaiti, saMvedhastu dvitIyatrayasyAdyayordvayorgamayorutkarSato bhavAdezena saGghayeyabhavalakSaNaH kAlAdezena ca saGkhyeyakAlalakSaNaH 7, tRtIye tu vizeSamAha . 'taie gamae'ityAdi, antyagamatraye 'kAlAdeseNaM uvajujiUNa bhANiyavya'ti yattadevaM prathamegamekAlata utkarSato'STAzItivarSasahANyaSTacatvAriMzatAvaradhikAnidvitIyetvaSTacatvAriMzad varSANyantarmuhUrtacatuSTayAdhikAni tRtIye tu saMvedho likhita evaaste| atha trIndriyebhyastamutpAdayannAha-'jaiteiMdI'tyAdi, channauyarAiMdiyasayaabbhahiyAIti . iha tRtIyagame'STau bhavAstatraca caturputrIndribhaveSUtkarSata ekonapaJcAzadrAtrindivapramANeSu yathoktaM kAlamAnaM bhavatIti, majjhimAtini gamAtahevatiyathA madhyamAdvIndriyagamAH, saMvehouvaujjiUNa bhANiyavvotti saca pazcimagamatraye bhavAdezenotkarSataH pratyekamaSTau bhavagrahaNAni, kAlAdezenatu pazcimagamatrayasya prathamagametRtIyagamecotkarSato'STAzItivarSasahasrANi SaNNavatyAdhikarAtrindivazatAdhikAni dvitIye tu SaNNavatyuttaraM dinshtmntrmuhuurtctussttyaabhydhikmiti| athacaturindriyebhyastamutpAdayannAha-'jaItyAdi, navaraM esucevaThANesu'tti vakSyamANeSvavagAhanAdiSu nAnAtvAni-dIndriyatrIndriyakaraNApekSayA caturindriyaprakaraNe vizeSabhaNitavyAni bhavanti, tAnyeva darzayati-'sarIre'tyAdi, sesaMtahevatti zeSam' upapAtAdidvArajAtaMtathaiva-yathA trIndriyasya, yastu saMvedhe vizeSo na darzitaH sa svayambhUhya iti| atha paJcendriyatiryagbhyastamutpAdayannAha-'jaI' tyAdi, 'ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAIti anenedamavagamyate-yathotkarSataH paJcendriyatirizconirantaramaSTaubhavA bhavanti evaMsamAnabhavAntaritA api bhavAntaraiH sahASTaiva bhavantIti, 'kAlAdeseNaM uvaujjiUNa bhANiyavya'ti tava prathame game kAlataH saMvedhaH sUtre darzitaeva, dvitIye tUtkRSTo'sau catataH pUrvakoTyazcaturbhirantarmuhUradhikAH, tRtIyetutAevASTAzItyA varSasahanairadhikAH, uttaragameSutvatidezadvAreNa sUtrokta evAsAvaveya iti / atha sajJipaJcendriyebhyastamutpAdayannAha-'jai sannI'tyAdi, 'evaM saMvehonavasu gamaesu'ityAdi, 'evam' uktAbhilApe saMvedho navasvapigameSuyathA'saMjJinAM tathaiva niravazeSa iha vAcyaH, asajJinAM sajJinAM ca pRthivIkAyikaSatpitsUnAM jaghanyato'ntarmuhUtrtAyuSkatvAt utkarSatazca Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, varga:-, uddezakaH-12 343 pUrvakoTyAyuSkvAditi / 'laddhIse'ityAdi, 'labdhi' parimANasaMhananAdiprApti 'se' tasya pRthivIkAyikeSutpitsoH sacina Ayegamatraye 'esa cevattiyAratnaprabhAyAmutpitsostasyaivamadhyame'pi gamatraye eSaivalabdhivizeSastvayaM-'navara mityAdi, navaca nAnAtvAnijaghanyasthitikatvAdbhavanti tAni cAvagAhanA 1 lezyA 2 dRSTi 3 ajJAna 4 yoga 5 samudghAta 6 sthitya 7 dhyavasAnA 8 nubandhA 9 khyAni / atha manuSyebhyastamutpAdayannAha mU. (848) jai maNussehiMto uvava0 kiM0 sannImaNussehiMto uvava0 asannImaNusse0 goyamA ! sannImaNussehiMto asannImaNussehiMtovi uvava0, asannimaNusse NaM bhaMte ! je bhavie puDhavikAiesu0 seNaMbhaMte! kevatikAlaM evaM jahA asannIpaMciMdiyatirikssa jahannakAladvitIyamma tinni gamagA tahA eyassavi ohiyA tinna gamagA bhANi0 taheva niravase0 sesA cha na bhaNNaMti 1 . jai sannimaNussehiMto uvava0 kiM saMkhejavAsAuya0 asaMkhenavAsAuya0?, goyamA ! saMkhejjavAsAuya0 no asaMkhejjavAsAuya0, jai saMkhejavAsAuya0 kiM paJjatta0 apaJjatta0?, goyamA ! pajjattasaMkhe0 apajjattasaMcejavAsA0, sannimaNusse NaM bhaMte ! je bhavie puDhavikAiesu uvava0 seNaMbhaMte! kevatikAlaM0? goyamA ! jaha0 aMtomu0 ukko bAvIsaMvAsasahassaThitIesu teNaM bhaMte ! jIvA evaM jaheva rayaNappabhAe uvavajamANassa taheva tisuvi gamaesu laddhI navaraM ogAhaNA jaha0 aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukko paMcadhaNusayaiM ThitI jaha0 aMtomuhuttaM ukko puvvakoDI evaM anubaMdo saMveho navasu gamaesu jaheva sannipaMciMdiyassa majhillaesu tisu gamaesu laddhI jaheva sannipaMciMdiyassa sesaMtaMcevana niravasesaM pacchillA tanni gamagA jahA eyassa ceva ohiyA gamagA navaraM ogahaNA jaha0 paMcaghaNusa0 ukkose0 paMca ghaNusayAiM ThitI anubaMdho jaha0 puvvakoDI ukkoseNavi puvvako0 sesaM taheva navaraM pacchillaesugamaesu saMkhejA uvavajaMti no asaMkhejA uvv0| jai devehiMto uvavajaMti kiM bhavaNavAsidevehito uvavajaMti vANamaMtara0 joisiyadevehito uvava0 vemANiyadevehiMto uvavajaMti?, goyamA ! bhavaNavAsidevehitovi uva0 jAva vemANidevehitoviuvava0, jaibhavaNavAsidevehitouvava0 kiM asurakumArabhavaNavAsidevehitouvavajaMti jAva thaNiyakumArabhavaNavAsidevehito0?, goyamA! asurakumArabhavaNavAsidevehiMto uvava0 jAva thaNiyakumArabhavaNavAsidevehiMto uvvjeti| asurakumAre NaM bhaMte ! je bhavie puDhavikkAiesu uvavaJjittae se NaM bhaMte ! kevati0?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM bAvIsaM vAsasahassAI ThitI, te NaM bhaMte ! jIvA pucchA, goyamA! jaha0 ekaM vA do vA tinni vA ukkosaMkhenA vA asaMkhejjA vA uvava0 / tesiNaMbhaMte jIvANaM kemahAliyA sarIrogAhaNA?, go0! duvihApaM0, taM0-bhavadhAraNijjA ya uttaraveubviyA ya, tattha NaM je te bhavadhAraNijjA te samacauraMsasaMThiyA pa0, tattha NaM je se uttaraveubviyAte nAnAsaMThANasaMThiyA pa0 lessAo cattAri, diTThI tivihAvi tinni nANA niyama tini annANA bhayaNAe jogo tivihovi uvaogo duvihovi cattAri sannAo cattAri kasAyA paMca samugghAyA veyaNA duvihAvi isthivedagAvi purisaveyagAvi no navaMsagaveyagA ThitI jahanneNaM dasavAsasahassAiM ukkoseNaM sAtiregaM sAgarovamaM ajjhavasANA asaMkhejA pasatthAviappasatthAvi Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 bhagavatIagasUtraM (2) 24/-/12/848 anubaMdho jahA ThitI bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAiMkAlAdeseNaM jaha0 dasavAsasaha0 aMtomuhuttamabbhahiyAI ukkoseNaM sAtiregaM sAgarovamaMbAvIsAe vAsasahassehiM abbhahiyaM evatiyaM0 evaM navavi gamA neyavvA navaraM majhillaesu pacchillaesu tisu gamaesu asurakumArANaM Thiiviseso jANiyavvo sesA ohiyA ceva laddhI kAyasaMvehaMca jANejjA savvattha do bhavaggahaNAI jAva navamagamae kAlAdeseNaM jaha0 sAtiregaM sAgarovamaM bAvIsAe vAsasahassehimabbhahiyaM ukkoseNavi sAtiregaM sAgarovamaM bAvIsAe vAsasahassehiM abbhahiyaM evatiyaM 9 / nAgakumArANaM bhaMte ! je bhavie puDhavikkAie esa ceva vattavvayA jAvabhavAdesotti, navaraM ThitIjaha0 dasavAsasahassAI ukkoseNaM desUNAiMdo paliovamAiM, evaM aNubaMdhovi, kAlAde0 jaha0 dasavAsasaha0 aMtomuttamamahi0 ukkodesUNAIdo paliovamAiMbAvIsAe vAsasassehi abbhahiyAI evaM navavi gamagA asurakumAragamasarisA navaraM ThitI kAlAdesaMjANejA, evaM jAva.. thnniykumaaraannN| jai vANamaMtarehiMto uvavajaMti kiM pisAyavANamaMtarajAvagaMdhavvavANamaMtara0?, goyamA! pisAyavANamaMtarajAvagaMdhavvavANamaMtara0, vANamataradeveNaMbhaMte! je bhavie puDhavikkAieetesiMpi asurakumAragamagasarisA nava gamagA bhANi0, navaraM ThitIM kAlAdesaMca jANejA, ThitI jahanne0 dasavAsasaha0 ukkoseNaM paliovamaM sesaM thev|| jai joisiyadevehiMto uvava0 kiM caMdavimANajotisiyadevehiMto uvava0 jAva tArAvimANajoisiya0?, goyamA! caMdavimANajAva tArAvimANa0, joisiyadeve gaMbhaMte 1 je bhavie puDhavikkAie laddhI jahA asurakumArANaM navaraM egA teulessA pa0 tinni nANA tinni annANA niyamaM ThitI jahanneNaM aTThabhAgapaliovamaM ukkoseNa paliovamaM vAsasahassaabbhahiyaM evaM anubaMdhovi kAlAde0 jaha0 aTThabhAgapaliovamaM aMtomuttamamahiyaM ukkoseNaM paliovamaM vAsasayasahasseNaMbAvIsAevAsasahassehiM abbhahiyaMevatiyaM0 evaMsesAviaTTha gamagAbhANiyavvA navaraM ThitIM kAlAde0 jaannejjaa| jai vemANiyadevehito uva0 kiM kappovagavemANiya0 kappAtIyavemANiya0?, go0! kappovagavemANiya0 no kappAtItavemANiya, jai kappovagagavemANiya0 kiM sohammakappovagavemANiyajAvaaccuyakappovagavemA0?, goyamA! sohammakappovagavemANiya0 IsANakappovagavemANiya0 no saNaMkumArajAva no accuykppovgvemaanniy0| sohammadeve NaM bhaMte ! je bhavie puDhavikAiesu uvava0 te NaM bhaMte ! kevatiyA evaM jahA joisiyassa gamagonavaraM ThitI anubaMdhoyajahanneNaMpaliovamaMukkose0 dosAgarovamAiMkAlAde0 jaha0 paliovamaM aMtomuttamabhahiyaM ukkoseNaM do sAgarovamAiM bAvIsAe vAsasahassehiM abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM0, evaM sesAvi aTTha gamagA bhANiyavvA, navaraM ThitiM kAlAdesaM ca jaannejaa| IsANadeveNaMbhaMte! je bhavieevaM IsANadeveNavi nava gamagA bhANi navaraMThitI anubaMdho jahanneNaM sAtiregaM paliovamaM ukkoseNaM sAtiregAiM do sAgarovamAiMsesaMtaMceva / sevaM bhaMte 2 jAva vihrti| Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH:, uddezakaH-12 345 vR.'jaI'tyAdi, tatraca 'evaMjahe'tyAdi, yathA hi asaMjJipaJcendriyatirazcojaghanyasthitikasya trayo gamAstathaiva tasyApitraya audhikAgamA bhavanti, jaghanyotkRSTasthitikatvAt, saMmUrchimamanuSyANAM na zeSagamaSaTkasambhava iti / / atha saMjJi manuSyamadhikRtyAha 'jai sannI'tyAdi, 'jaheva rayaNappabhAe uvavajamANassa'ttisaMjJi manuSyasyaiveti prakramaH, 'navara'mityAdi, ratnaprabhAyAmutpitsorhi manuSyasyAvagAhanAjaghanyenAGgulapRthaktvamuktamiha tvaGgulAsaGkhayeyabhAgaH, sthitizca jaghanyena mAsapRthaktvaM prAguktamiha tvantarmuhUrttamiti, saMvedhastu navasvapi gameSu yathaiva pRthivIkAyikeSUtpadyamAnasya saMjJipaJcendriyatirazca uktastathaiveha vAcyaH, saMjJino manuSyasya tirazcazcapRthivIkAyikeSusamutpitsorjaghanyAyAH sthiterantarmuhUrtapramANa-tvAdutkRSTAyAstu puurvkottiiprmaanntvaaditi| __"majjhille' tyAdijaghanyasthitikasambandhini gamatrayelabdhistatheha vAcyA yathAtatraiva gamatraye saMjJipaJcendriyatirazca uktA sA ca tatsUtrAdevehAvaseyA, 'pacchille'tyAdi, audhikagameSu hi aGgulAsaGkhyeyabhAgarUpA'pyavagAnA'ntarmuhUrtarUpA'pi sthitiruktA sA ceha na vAcyA ata evAha-'navaraM ogaahnne'tyaadi| atha devebhyastamutpAdayannAha-'jaItyAdi, 'chaNhaM saMghayaNANaM asaMghayaNi'tti, iha yAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'neNevaTThI neva chirA neva NhArU neva saMghayaNamathi je poggalA iTThA kaMtA piyA maNunA maNAmAte tesiM sarIrasaMghAyattAe'tti, 'tattha NaMjA sA bhavadhAraNijjA sAjahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM'ti utpAdakAle'nAbhogataH karmapAratantryAdaGgulAsaGghayeyabhAgamAtrAvagAhanA bhavati, uttaravaikriyA tu jaghanyAGgulasya saGkhyeyabhAgamAnA bhavita AbhogajanitatvAttasyA na tathAvidhA sUkSmatA bhavati yAdRzI bhavadhAraNIyAyA iti| ... ___ 'tattha NaM je te uttaraveubviyA te nAnAsaMThiya'tti icchAvazena saMsthAnaniSpAdanAditi, 'tini annANA bhayaNAe'tti ye'surakumArA asaMjJibhya Agatyotpadyante teSAmaparyAptakAvasthAyAM vibhaMgasyAbhAvAt zeSANAM tu tadbhAvAdajJAneSu bhajanoktA, 'jahanneNaM sadavAsasahassAI aMtomuttamabbhahiyAIti tatra dazavarSasahasrANyasureSuantarmuhUrta pRthivIkAyikeSviti, itthameva 'ukkoseNaM sAiregaM sAgarovamaM' ityAdyapi bhAvanIyam, etAvAneva cotkarSato'pyatra saMvedhakAlaH, pRthivIta udvRttasyAsurakumAreSUtpAdAbhAvAditi, 'majjhillaesu pacchillaesu'ityAdi, ayaM ceha sthitivizeSo madhyamagameSujaghanyAsurakumArANAMdazavarSasahasrANi sthitiantyagameSuca sAdhikaM sAgaropamamiti / __jyotiSkadaNDake 'tinni nANA tinni annANA niyamati ihAsaMjJI notpadyate saMjJinastUtpattisamayaeva samyagdRSTestrINajJAnAnimatyAdIniitarasyatvajJAnAnimatyajJAnAdIni bhavantIti, 'aTThabhAgapaliovamaM ti aSTamo bhAgo'STabhAgaH sa evAvayave samudAyopacArAdaSTabhAgapalyopamaM, idaM ca tArakadevadevIrAzrityoktam, 'ukkoseNaM paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiya'ti idaM ca candravimAnadevAnAzrityoktamiti / atha vaimAnikebhyastamutpAdayannAha-'jaI'tyAdi, etacca samastamapi pUrvoktAnusAreNA-vaseyamiti / / zatakaM-24 uddezakaH-12 samAptaH Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/13/849 -: zatakaM - 24 uddezakaH - 13 : 'mU. (849) AukkAiyA NaM bhaMte! kaohiMto uvava0 evaM jaheva puDhavikkAiyauddesae jAva puDhavikkAiyA NaM bhaMte! je bhavie AukkAiesu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevati0 ?, goyamA jahaneNaM aMtomu0 ukkose 0 sattavAsasahassaTThiesu uvavajjejjA evaM puDhavikkAiyauddesagasariso bhANiyavvo navaraM ThitIM saMvehaM ca jANejjA, sesaM taheva sevaM bhaMte 2 tti // -: zatakaM - 24 uddezakaH-14: mU. (850) ' te ukkAyA NaM bhaMte! kaohiMto uvavajjaMti evaM jaheva puDhavikkAiyauddesagasariso uddeso bhANiyavvo navaraM ThitiM saMveha ca jANejjA devehiMto na uvava0 sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! -: zatakaM - 24 uddezakaH-15H mU. (851) vAukkAiyA NaM bhaMte! kaohiMto uvava0 evaM jaheva teukvAiyauddesao taheva navaraMThiti saMvehaM ca jaannejjaa| sevaM bhaMte 2 tti / -: zatakaM - 24 uddezakaH- 16: .mU. (852) vaNassaikAiyA NaM bhaMte! kaohiMto uvavajraMti evaM puDhavikkAiyasariso uddeso navaraM jAhe vaNarasaikAio vaNassaikAiesu uvavajjati tAhe paDhamabitiyacautthapaMcamesu gamaesu parimANaM aNusamayaM avirahiyaM anaMtA uvava0 bhavAde0 jaha0 do bhavaggaha0 ukko anaMtAI bhavaggahaNAI kAlAde0 jaha0 do aMtomu0 ukkoseNaM anaMtaM kAlaM evatiyaM0, sesA paMcagamA aTThabha- vaggahaNiyA taheva navaraM ThitIM saMvehaM ca jaannejjaa| sevaM bhaMte 2 tti / - vR. trayodaze nAsti lekhyaM, caturdaze tu likhyate - 'devesuna uvavajraMti' tti devebhya uvRttAsteskAyikeSu notpadyanta ityarthaH / evaM paJcadaze'pi / SoDaze likhyate- 'jAhe' vaNassaikAieityAdi, anena vanaspaterevAnantAnamuvRttirasti nAnyata ityAveditaM, zeSANA hi samastAnAmapyasaGkhyAtatvAt, tathA'nantAnAmutpAdo vanaspatiSveva kAyAntarasyAnantAnAmabhAjanatvAdityapyAditaM / iha ca prathamadvitIyacaturthapaJcamagameSvanutkRSTasthitibhAvAdanantA utpadyanta ityabhidhIyate, zeSeSu tu paJcasu gameSUtkRSTasthitibhAvAdeko vA dvau vetyAdyabhidhIyata iti, tathA teSveva prathamadvitIyacaturthapaJcameSvanutkRSTasthititvAdevotkarSato bhavAdezenAnantAni bhavagrahaNAni vAcyAni kAlAdezena cAnantaH kAlaH / zeSeSu tu paJcasu tRtIyaSaSThasaptamAdiSu gameSvaSTau bhavagrahaNAni utkRSTasthitibhAvAt, 'ThitiM saMvehaM ca jANejja' tti tatra sthitirjaghanyotkRSTA ca sarveSvapi gameSupratItaiva / saMvedhastu tRtIyasaptamayorjaghanyena dazavarSasahasrANyantarmuhUrttAdhikAni utkarSatastvaSTAsu bhavagrahaNeSu dazasAhastrAH pratyekaM bhAvAdazItirvarSasahasrANi SaSThASTamayostu jaghanyena dazavarSasahasrANyanta-rmuhUrttAdhikAni, utkRSTatastu catvAriMzadvarSasahasrANyantarmuhUrttacatuSTayAbhyadhikAni, navame tu jaghanyato viMzatirvarSasahasrANi utkarSatastvazItiriti / zatakaM -24 uddezakAH- 13-14-15-16 samAptAH Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, varga:-, uddezakaH - 17 347 -: zatakaM - 24 uddezakaH-17: mU. (853) bediyA NaM bhaMte! kaohiMtouvavajraMti jAva puDhavikAie NaM bhaMte! je bhavie bediesu uvavajittae se maMbhaMte! kevati0 sacceva puDhavikAiyassa laddhI jAva kAlAdeseNaM jahanneNaM do aMtomuhuttAiM ukkoseNaM saMkhejjAI bhavaggahaNAI evatiyaM0, evaM tesu caiva causu gamaesu saMveho sesesu paMcasu taheva aTTha bhavA / evaM jAva cauridie NaM samaM causu saMkhejjA bhavA paMcasu aTTha bhavA, paMciMdiyatirikkhamisse samaM tava aTTha bhavA, deve na ceva uvava0, ThitIM saMvehaM ca jANejjA / sevaM bhaMte 0 vR. 'sacceva puDhavikvAiyassa laddhI'ti yA pRthivIkAyikasya pRthivIkAyikeSUtpitsorlabdhiH prAguktA dvIndriyeSvapi saivetyarthaH, 'tesu ceva causu gamaesu'tti teSveva catuSu gameSu prathamadvitIyacaturthapaJcamalakSaNeSu 'sesesu paMcasu 'tti zeSeSu paJcasu meSu tRtIyaSaSThasaptamASTamanavamalakSaNeSu / ' evaM 'ti yathA pRthivIkAyikena saha dvIndriyasya saMvedha uktaH evamaptejovAyuvanaspatidvitriyacaturindriyaiH saha saMvedho vAcyaH, tadevAha - caturSu pUrvokteSu gameSUtkarSato bhavAdezena saGghayeyA bhavAH paJcasu-tRtIyAdiSvaSTau bhavAH kAlAdezena ca yA yasya sthitistatsaMyojanena saMvedho vAcyaH, paJcendriyatiryagbhirmanuSyaizca saha dvIndriyasya tathaiva sarvagameSvaSTAvaSTau ca bhavA vAcyA iti zatakaM - 24 uddezakaH - 17 samAptaH -: zatakaM - 24 uddezakaH - 18 : mU. (854) teiMdiyA NaM bhaMte! kaohiMto uvava0 ?, evaM teiMdiyANaM jaheva beiMdiuddeso navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejjA, teukkAiesu samaM tatiyagamo ukko0 attarAI be rAiMdiyasayAI beidiehiM samaM tatiyagame ukkoseNaM aDayAlIsaM saMvaccharAiM channauyarAiMdiyasatamabbhahiyAiM teiMdiehiM samaM tatiyagame ukko0 bANauyAiM tinni rAiMdiyasayAiM evaM savvattha jANejjA jAva sannimaNussatti sevaM bhaMte ! 2tti / / vR. athASTAdaze likhyate-'ThiiM saMvehaM ca jANejja' tti 'sthitiM' trIndriyeSUtpitsUnAM pRthivyAdInAmAyuH 'saMvedhaM ca' trIndriyotpitsupRthivyAdInAM trIndriyANAM ca sthiteH saMyogaM jAnIyAt, tadeva kvaciddarzayati- 'teukkAiesu' ityAdi, tejaskAyikaiH sArddha trIndriyANA sthitisaMvedhastRtIyagame pratIte utkarSeNASTotre dve rAtrindivazate, katham ?, audhikasya tejaskAyikasya caturSu bhaveSUtkarSeNa tryahorAtramAnatvAdbhavasya dvAdazAhorAtrANi utkRSTasthitezca trIndriyasyotkarSatazcaturSu bhaveSvekonapaJcAzanmAnatvena bhavasya zataM SaNNavatyadhikaM bhavati rAzidvayamIlane cASTottare dve rAtrindivazate syAtAmiti / 'beidiehI 'tyAdi, 'aDayAlIsaM saMvaccharAI' ti dvIndriyasyotkarSato dvAdazarSapramANeSu caturSu bhaveSvaSTacatvAriMzatsaMvatsarAzcaturvvevatrIndriyabhavagrahaNeSUtkarSeNaikonapaJcAzadahorAtramAneSu SaNNavatyadhikaM dinazataM bhavatIti / 'teiMdiehI'tyAdi, 'bANauyaAI tinni rAiMdiyasayAI' ti aSTAsu trIndriyabhaveSUtkarSeNaikonapaJcAzadahorAtramAneSu trINi zatAni dvinavatyadhikAni bhavantIti, 'evaM savvattha jANejja' tti anena caturindriyasaMjJyasaMjJitiryagmanuSyaiH saha trIndriyANAM tRtIyagamasaMvedhaH kArya iti sUcitaM, anena ca tRtIyagamasaMvedhadarzanena SaSThAdiga-masaMvedhA api sUcitA draSTavyAH teSAmapyaSTabhavikatvAt, Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/18/854 prathamAdigacatuSkasaMvedhastu bhavAdezonotkarSataH saGkhyAtabhavagrahaNarUpaH kAlAdezena tu saGghayAtakAlarUpa iti / 348 zatakaM - 24 uddezakaH - 18 samAptaH -: zatakaM - 24 uddezakaH 19 : mU. (855) cauriMdiyA NaM bhaMte ! kaohiMto uvava0 jahA teiMdiyANaM uddesao taheva cauriMdiyANavi navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejjA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti / / vR. ekonaviMze na lekhyamasti / viMzatitame tu likhyatezatakaM - 24 uddezakaH-19 samAptaH -: zatakaM - 24 uddezakaH 20: mU. (856) paMciMdiyatikkhajoNiyA NaM bhaMte ! kaohiMto un2avajraMti ? kiM neraiya0 tirikkha0 maNussa0 devehiMto uvava0 ?, go0 ! neraiehiMto uvava0 tirikkha0 maNusse uva0 / jai neraiehiMto uva0 kiM rayaNappabhapuDhavineraiehiMto uva0 jAva ahesattamapuDhavineraiehiMto uvava0 ?, go0 ! rayaNappabhapuDhavineraiehiMto uvava0 jAva ahesttama puDhavi neraiehiMto0, rayaNappabhapuDhavineraie NaM bhaMte! je bhavie paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvava0 se NaM bhaMte! kevaikAlaTThitiesuuvava0 ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhuttaTThitIesu ukkoseNaM puvvakoDiAesu uvava0 te NaM bhaMte! jIvA egamaeNaM kevaiyA uvava0 ?, evaM jahA asurakumArANaM vattavvayA navaraM saMghayaNe poggalA aniTThA akaMtA jAva pariNamaMti, ogAhaNA duvihA pa0, taM0 - bhavadhAraNijjA uttaraveuvviyA, tattha NaM jA sA bhavadhAraNijjA sA jaha0 aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM satta dhaNUiM tinnirayaNIo chaccaMgulAI / tatthaNaM jA sA uttaraveuvviyA sA jahatreNaM aMgulassa saMkhejjaibhAgaM ukko0 pannarasa dhaNUiM aDDAijjAo rayaNIo, tesi NaM bhaMte! jIvANa sarIragA kiMsaMThiyA pa0 ?, goyamA ! duvihA paM0, taM0-bhavadhAraNi0 uttaraveuvviyA ya tattha NaM je te bhava0 te huMDasaMThiyA pa0, tattha NaM je te uttaraveuvviyA tevi huMDasaMThitA pa0, egA kAule0 pa0, samugdhAyA cattAri mo itthi0 no purisavedagA napuMsagavedagA, ThitI jahanneNaM dasavAsasahassAiM ukkoseNaM sAgaropamaM evaM aNubaMdhovi, sesaM taheva / bhavAdeseNaM jaha0 do bhavaggahaNAM ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAI kAlAde jahantreNaM dasavAsasahassAiM aMtomuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM0, so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno jahanneNaM aMtomuhuttaTThitIesu uvavanno ukkoseNavi aMto- muhuttaTThitIesu avasesaM taheva, navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM taheva ukkoseNaM cattAri sAgarovamAiM cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM 2 / evaM sesAvi satta gamagA bhANiyavvA jaheva neraiyauddesae sannipaMciMdiehiM samaM neraiyANaM majjhimaesu ya tisuvi gama su pacchimaesu tisuvi gamaesu ThitinANattaM bhavati, sesaM taM caiva savvattha ThitiM saMvehaM ca jANejjA 9 / sakkarappabhApuDhavineraie NaM bhaMte ! je bhavie evaM jahA rayaNappabhAe nava gamakA taheva sakkarappabhAevi, navaraM sarIrogAhaNA jahA gAhaNAsaMThANe tinni nANA tinni annANA niyamaM ThitI Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-20 349 aNubaMdhA puvvabhaNiyA, evaM navavi gamagA uvajuMjiUNa bhANiyavvA, evaMjAva chaTThapuDhavI, navaraM ogAhaNA lessA Thiti aNubaMdho saMveho ya jANiyavvA / __ahesattamapuDhavIneraie NaM bhaMte ! je bhavie evaM caiva nava gamagA navaraM ogAhaNA lessA ThitiaNubaMdhAjANiyavvA, saMvehobhavAdeseNaM dobhavaggahaNAiMukkoseNaMchaDbhavaggahaNAiMkAlAdeseNaM jaha0 bAvIsaMsAgarovamAiM aMtomuttamanbhahiyAiMukkoseNaMchAvaThiMsAgarovamAiMtihiM puvakoDIhiM abbhahiyAievatiyaM0 Adillaesuchasuvi gamaesujahanneNaMdobhavaggahaNAiMukkoseNaMcha bhavaggahaNAI pacchillaesutisugamaesu jahanneNaM do bhavaggahaNAI ukkoseNaM cattAri bhvgghnnaaii| __ laddhI navasuvi gamaesu jahA paDhamagamae navaraM ThitIviseso kAlAdeso ya bitiyagamaesu jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM aMtomuttamabbhahiyAI ukkoseNaM chAvaThiM sAgarovAmAiM tihiM aMtomuhuttehimabbhahiyAiM evatiyaM kAlaM taiyagamae jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAiM ukkoseNaM chAvaDhi sAgarovamAiM tihiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM cautthagame jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM aMtomuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM chAvahiM sAgarovamAiM tihiM puvvakoDIhiM abbhhiyaaiN| ___ paMcamagamae jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM aMtomuttamabbhahiyAI ukkoseNaM chAvaDiM sAgarovamAiM tihiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiMchaTThagamae jahanneNaM vAvIsaMsAgarovamAiMpuvvakoDIhiM abbhahiyAI ukkoseNaM chAvaDhi sAgarovamAiM tihiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM sattamagamae jahanneNaM tettIsaM sAgarovamAiM aMtomuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM chAvahi~ sAgarovamAiM dohiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM aTThamagamae jaha0 tettIsaM sAgarovamAiM aMtomuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM chAvaDiM sAgarovamAiMdohiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAiMnavamagamae jahanneNaMtettIsaMsAgarovamAiMpuvvakoDIhiM abbhahiyAI ukkoseNaM chAvahi~ sAgarovamAiM dohiM pubbakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM 9 / / jai tirikkhajoNiehiMto uvava0 kiM egidiyaterikkhajoNiehito evaM uvavAo jahA puDhavikAiyauddesae jAva puDhavikAie NaM bhaMte ! je bhavie paMcaMdiyatirikkhajo0 uvava0 se NaM bhaMte ! kevati0?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttahitiesu ukkoseNaM puvvakoDIAuesu uvava0, te NaM bhaMte! jIvA evaM parimANAdIyA aNubaMdhapajjavasANA jaccevaappaNo saTThANe vattavvayA sacceva paMciMdiyatirikkhajoNiesuviuvavajamANassa bhANiyavvA navaraM navasuvi gamaesuparimANejahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhe0 asaMkhe0 vA uvavajaMti bhavAdeseNavi navasuvi gamaesu jahanneNaM do bhavaggahaNAI ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAI, sesaM taM ceva kAlAdeseNaM ubhao ThitIe krejaa| jaiAukkAiehito uvavajai evaM AukkAiyANavi evaMjAva cauridiyA uvavAeyavvA, navaraM savvattha appaNo laddhI bhANiyavvA, navasuvi gamaesu bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAI ukkoseNaM aTTha bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM ubhao ThitIM karejA savvesiM savvagamaesu, jaheva puDhavikAiesu uvavajamANANaM laddhI taheva savvattha Thiti saMvehaM ca jaannejaa| jaI paMciMdiyatirikkhajoNiehitouvavajaMti kiM sannipaMciMdiyatirikkhajoNi0 uvava0 asannipaMciMdiyatirikkhajoNi0 uvava0?, goyamA! sannipaMciMdiya asannipaMciMdiyabheojaheva Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/20/856 puDhavikAiesu uvavajjamANassa jAva asannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvv0| se NaM bhaMte ! kevatikAla0?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejai-bhAgaTTitIesu uvavajamANa0, teNaMbhaMte! avasesaMjahevapuDhavikAiesuuvavajamANassa asannissa taheva niravasesaMjAva bhavAdesotti, kAlAdeseNaM jahanneNaM do aMtomuhuttAI ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibAgaM puvvakoDipuhuttamabbhahiyaM evtiyN01| bitiyagamae esa caiva laddhI navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahio evtiyN02| so ceva ukkosakAladvitIesu uvavanno jahanneNaM paliovamassa asaMkhejatibhAgaTTiiesu ukko paliovamassa asaMkhejjaibhAgaTThitiesu uvava0 teNaMbhaMte! jIvA evaM jahA rayaNappabhAe uvavajamANssa asannissa taheva niravasesaM jAvaM kAlAdesotti, navaraM parimANe jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukko saMkhe0 uvava0, sesaMtaM cev3| ___ socevaappaNojahannakAlaTThitiojahanneNaMaMtomuhuttahitIesuukkoseNaMpuvvakoDIAuesu uvava0, teNaMbhaMte ! avasesaMjahA eyassa puDhavikkAiesu uvavajamANassa majjhimesutisugamaesu tahA ihavi majjhimesu tisu gamaesu jAva aNubaM0, bhavAde0 jahanneNaM do bhavaggaha0 ukko aTTha bhavaggahaNAI, kAlAdeseNaMjaha0 doaMtomuhu0 ukkoseNaMcatatAri pubbakoDIocauhi aMtomuhuttehiM abbhahiyAo 4 / so ceva jahannakAladvitiesu uvavanno esa ceva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jaha0 do aMtomuhuttA ukkose0 aTTha aMtomu0 evatiyaM 5 / / - so ceva ukkosakAlaTThitiesu uvava0 jaha0 puvvakoDIAuesu ukkoseNavipuvvakoDIAuesu uvava0 esa ceva vattavvayA navaraM kAlAde0 jaannejaa| soceva appaNA ukkosakAlaTThitiojAo sacceva paDhamagamagavattavvayA navaraM ThitIjaha0 puvvakoDI ukkose0 puvvakoDI sesaMtaM ceva kAlAdeseNaM jaha0 puvakoDI aMtomuttamamahiyA ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM puvakoDipuhuttamabbhahiyaM evtiyN7| socevajahannakAladvitIesu uvavannoesacevavattavvayAjahA sattamagame navaraMkAlAdeseNaM jahanneNaMpuvakoDI aMtomuttamamahiyA ukko0 cattAripuvvakoDIo cauhi aMtomuhattehiMabbhahiyAo evtiyN08| soceva ukkosakAlaThThaiesu uvavanno jahanneNaM paliovamassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNavi paliovamassa asaMkhejaibhAgaM evaM jahA rayaNappabhAe uvavajamANassa asanissa navamagamae taheva niravasesaM jAva kAlAdesotti, navaraM parimANaM jahA eyasseva tatiyagame sesaMtaM cev9| jai sannipaMciMdiyatirikkhajoNiehiMto uvava0 kiM saMkhejjavAsA0 asaM0?, goyamA ! saMkheja0 no asaMkheja0, jai saMkhejajAva kiM paJjattasaMkheja0 apajjattAsaMkhejja0 ?, dosuvi, saMkhejavAsAu- yasannipaMciMdiyatirikkhajo0 je bhavie paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvava0 se NaM bhaMte ! kevati?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM tipaliovamahitIesu uvava0, te NaMbhaMte! avasesaMjahAeyassacevasannissa rayaNappabhAe uvavajjamANassa paDhamagamae navaraM ogAhaNA Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 351 zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-20 jahaneNaMaMgulassaasaMkhejjaibhAgaMukkoseNaMjoyaNasahassaM, sesaMtaMcevajAvabhavAdesotti, kAlAdeseNaM jahanneNaM do aMtomuhuttA ukkoseNaM tinni paliovamAiM puvvakoDIpuhuttamabbhahiyAiM evtiyN01| so ceva jahannakAlahitIesu uvavatro esa ceva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM do aMtomu0 ukko0 cattAri puvakoDIo cauhi aMtomuhuttehiM amhiyaao2| so ceva ukkosakAladvitIesujaha0 tipaliovamadvitIesuuvavanno ukkoseNavitipaliovamaTThiesu uvava0, esa ceva ukkosakAlahitIesu jaha0 tipaliovamaTTitIesu uvavatro ukkoseNavitipaliovamaTTitIesu uvava0, esa ceva vattavvayA navaraMparimANaMjahanneNaM ekko vA dovA tinnivA ukkoseNaM saMkhejjA uvava0, ogAhaNA jahanneNaM aMgulassaasaMkhejjaibhAgaMukkoseNaM joyaNasahassaM sesaM taM ceva jAva aNubaMdhotti, bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahanneNaM tini paliovamAiMaMtomuhattamabbhahiyAiMukkoseNaMtini paliovamAiMpuvakoDIe amhiyaaiN3| socevaappaNA jahannakAladvitIojAtojaha0 aMtomuhu0 ukkoseNaMpuvvakoDIAuesu uvava0 laddhIse jahA eyassa ceva sannipaMciMdiyassa puDhavikkAiesu uvavajjamANassa majjhillaesu tisugamaesu sacceva ihavi majjhimesu tisugamaesu kAyavvA, saMveho jaheva ettha ceva asannissa majjhimesu tisu gamaesu so ceva appaNA ukkosakAlahitIo jAo jahA paDhamagamao navaraM ThitI aNubaMdhojahanneNaMpuvvakoDI ukkoseNavipuvvakoDI kAlAdeseNaMjahanneNaMpuvvako0 aMtomuhattamanbhahiyA ukkoseNaM tinni paliovamAiM puvvkoddiipuhuttmmhiyaaiN7| socevajahannakAlahitiesuuvava0 esaceva vattavvayA navaraMkAlAdeseNaMjahanneNaMpucakoDI aMtomuttamabbhahiyA ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAoM 8 / - so ceva ukkosakAlaDitiesu uvavanno jahanneNaM tipaliovamaTTitI ukkose0 tipaliovamaTThi0 avasesaMtaMceva navaraM parimANaMogAhaNAyajahA eyassevataiyagamae, bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAde0 jaha0 tinni paliovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAiM ukkosa0 tinni paliovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAiM evatiyaM 9 / jai maNussehiMto uvavaMjaMti kiM sannimaNu0 asantrimaNu0?, goyamA ! sannimaNu0 asanimaNu0, asa.nemaNusseNaM bhaMte!jebhavie paMciMdiyatirikkha0 uvava0 seNaMbhaMte! kevatikAla0 goyamA ! jaha, aMtImu0 ukko0 puvvako0 Auesu uvavajaMti laddhI se tisuvi gamaesu jahA puDhavikAietu uvavajamANassa saMveho jahA ettha ceva asannipaMciMdiyassa majjhimesutisugamaesu tahevaniravasesobhANiyavvo, jai sannimaNussa0 kiM saMkhejjavAsAuyasanimaNussa0 saMkhejavAsAuya0 ?, emA! asaMkhejjavAsA0 no asaMkhe0, jai saMkheja0 kiM pajjatta0 apajjatta0?, goyamA ! paJjatta0 apaJjatta-saMkhejavAsAuya0 / sannimaNusse NaM bhaMte ! je bhavie paMciMdi0 tirikkha0 uvava0 se NaM bhaMte ! kevati0?, goyamA! jaha0 aMtomu0 ukko0 tipaliovamaTThitiesuuva0, teNaMbhaMte! laddhI se jahA eyasseva santrimaNussassa puDhavikAiesu uvavajamANassa paDhamagamae jAva bhavAdesotti kAlAde0 jaha0 do aMtomu0 ukko0 tinni pali0 puvkoddiputtmbbhhiyaaiN| socevajahannakAladvitIesuuvavannoesaceva vattavvayA navaraMkAlAde0 jaha0 do aMtomu0 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/20/856 352 ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cauhiM aMtomuhuttehiM abbhahiyAo 2 / so ceva ukkosakAladvitIesu uvava0 jahanneNaM tipaliovamaTThiesu ukkoseNavi tipaliovamaTThiesu sacceva vattavvayA navaraM ogAhaNA jahantreNaM aMgulapuhuttaM ukkoseNaM paMca ghaNusayAI, ThitI jahantreNaM mAsapuhuttaM ukkoseNaM puvvakoDI evaM aNubaMdhovi, bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI kAlAde0 jaha0 tinni paliovamAiM mAsapuhuttamabbhahi0 ukkoseNaM tinni paliovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAI evatiyaM0 3 / so ceva appaNA jahannakAlaTThiio jAo jahA sannipaMciMdiyatirikkhajoNiyassa paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajramANassa majjhimesu tisu gamaesu vattavvayA bhaNiyA esa ceva eyassavi majjhimesu tisu gamaesu niravasesAbhANiyavvA, navaraM parimANaM ukko0 saMkhejjA uvava0 sesaM taM ceva 6 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitIo jAto sacceva paDhamagamagavattavvayA navaraM ogAhaNA jaha0 paMca ghaNusayAiM ukko0 paMca ghaNusayAI, ThitI aNubaMdho jaha0 puvvako0 ukko0 puvvakoDIsesaM taheva jAva bhavAdesotti, kAlAde0 jaha0 puvvako0 aMtomuhuttamaybha0 ukko0 tinni pali ovamAiM puvvakoDipuhuttamambhahiyAiM evatiyaM 7 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno esa caiva vattavvayA navaraM kAlAde0 jaha0 puvvakoDI aMtomuhuttaMmabbhahiyA ukkoseNaM cattAri puvvakoDIo cauhiM aMtomuhuttamabbhahiyAo 8 | so va ukkosakA laTThitie uvavanno jaha0 tinni paliovamAiM ukkoseNavi tinni palio mAI esa cevaladdhI jaheva sattamagame bhavAde0 do bhavaggahaNAI kAlAdeseNaM jahantre0 tinipali ovamAiM puvyakoDIe abbhahiyAI ukkasiNavi tinni pali0 puvyakoDIe abbhahiyAI evatiyaM 9 / 'jai devehiMto uvava0 kiM bhavaNavAsidevehiMto uvava0 vANamaMtara0 joisiya0 vemAMNiyadeve0 goyamA! bhavaNavAsidevejAva vemANiyadeve0, jai bhavamavAsi0 kiM asurakumArabhavaNajAvathaNiyakumArabhava0 ?, goyamA ! asurakumArajAva thaNiyakumarabhavaNa / asurakumAre NaM bhaMte! je bhavie paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajjittae se NaM bhaMte ! kevati0?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhuttaTThitIesu ukkoseNaM puvvakoDiAuesu uvava0, asurakumArANaM laddhI navasuvi gamaesu jahA puDhavikkAiesu uvavajjamANassa evaM jAva IsANade0 tahevaladdhI bhavAde0 savvattha aTTha bhavaggahaNAI ukko0 jaha0 donni bhavaTThitIM saMvehaM ca savvattha jANejjA 9 / nAgarakumArA NaM bhaMte! je bhavie esa ceva vattavvayA navaraM ThitiM saMvedhaM ca jANejjA evaM jAva thaNiyakumAre 9 / jai vANamaMtare kiM pisAya taheva jAva vANamaMtare NaM bhaMte! te bhavie paMciMdiyatirikkha0 evaM ceva navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejjA 9 / jai jotisiya uvavAo taheva jAva jotisie NaM bhaMte! je bhavie paMciMdiyatirikkakha0 esa caiva vattavvayA jahA puDhavikkAiyauddesae bhavaggahaNAiM navasuvi gamaesu aTTha jAva kAlAde0 jahanne0 aTThabhAgapaliovamaM aMtomuhuttamabbhahiyaM ukkoseNaM cattAri paliovamAiM cauhiM puvvakoDIhiM cauhi ya vAsasayasahassehiM abbhahiyAiM evatiyaM0, evaM navasuvi gamaesu navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejA 9 / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-20 353 __ jaivemANiyadeve0 kiM kappovaga0 kappAtItavemANiya?, goyamA! kappovamavemANiya0 nokappAtItavemA0 jaikappovaga jAvasahassArakappovagavemANayadevehitoviuvava0 noANaya jAva no accuykppovgvemaa0| __ sohammadeve NaM bhaMte ! je bhavie paMciMdiyatirikkhajoNaesu uvavajittae se NaM bhaMte ! kevati0?, goyamA! jaha0 aMtomu0 ukko0 puvvakoDIAuesusesaMjahevapuDhavikkAiyauddesae navasuvi gamaesu navaraM navasuvi gamaesu jahanneNaM do bhavaggahaNAI ukkose0 aTTha bhavaggahamAI ThitiM kAlAdesaMca jANijjA, evaM isaanndevevi| evaM eeNaM kameNaM avasesAvi jAva sahassAradevesu uvavAeyavvA navaraM ogAhaNA jahA ogAhamAsaMThANe, lessA saNaMkumAramAhiMdabaMbhaloesu egA pamhalessAM sesANaM egA sukkalessA, vede no itthivedagA purisavedagA no napuMsagavedagA, AuaNubaMdhA jahA Thitipade sesaM jaheva IsANagANaM kAyasaMvehaM ca jANejA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti // vR. 'ukkoseNaM puvakoDiAuesu'tti nArakANAmasaGkhyAtavarSAyuSkeSvanutpAdAditi, 'asurakumArANaM vattavvayaMti pRthivIkAyikeSUtpadyamAnAnAmasurakumArANAM yA vaktavyatA parimANAdikA prAguktA seha nArakANAM paJcendriyatiryasUtpadyamAnAnAM vAcyA, vizeSastvayaM'navara'mityAdi, 'jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM'ti utpattisamayApekSamidam, 'ukkoseNaM sattadhaNUI'ityAdi, idaM ca trayodazaprastaTApekSaM, prathamaprastaTAdiSu punrevm| // 1 // "rayaNAi paDhamapayare hatthatiyaM dehaussayaM bhaNiyaM / chappanaMgulasaDDhA payare payare ya vuddddiio|| 'ukkoseNaMpannarase'tyAdi, iyaMca bhavadhAraNIyA'vagAhanAyA dviguNeti, 'samugghAyA cattAritti vaikriyAntAH, 'sesaM taheva'tti zeSa-dRSTayAdikaM tathaiva yathA'surakumArANAM, 'so ceve tyAdirdvitIyo gamaH, 'avasesaMtaheva'tti yathaudhikagame prathame 'evaM sesAvi sattagamagA bhANiyavya'tti evaM-ityantaroktagamadvayakrameNazeSAapisapta gamA bhaNitavyAH, nanvatraivaMkaraNAdyAzI sthitijaghanyotkRSTabhedAdAdyayorgamayorikANAmuktA tAdRzyeva madhyema'ntime ca gamatraye prApnoti ? iti, atrocyate-'jahevaneraiyauddesae'ityAdi, yathaiva nairayikoddezake'dhikRtazatasya' prathame saMjJi paJcendriyatiryagbhi saha nArakANAM madhyameSu triSu gameSu pazcimeSu ca triSu gamaSe sthitinAnAtvaM bhavati tthaivehaapiitivaakyshessH|| 'sarIrogAhaNA jahAogAhaNasaMThANe'ttizarIrAvagAhanAyathAprajJApanAyAekaviMzatitame pade, sA ca sAmAnyata evN||1|| "satta dhaNu tinni rayaNI chacceva ya aMgulAI uccttN| paDhamAe puDhavIe biuNA biuNaMca sesAsu // " iti "tinninANA tinniannANA niyama tidvitIyAdiSusaMjJibhyaevotpadyanteteca trijJAnAstryajJAnA vA niyamAdbhavanti, 'ukkoseNaM chAvahi~ sAgarovamAI'ityAdi, iha bhavAnAM kAlasya ca bahutvaM vivakSitaM, tacca jaghanyasthitikatve nArakasya labhyata iti, dvAviMzatisAgaropamAyunArako bhUtvA paJcendriyatiryakSupUrvakoTyAyurjAtaH evaM vAratrayeSaTSaSTi sAgaropamANipUrvakoTItrayaMca syaat| [6123 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/20/856 yadicotkRSTasthitistrarastritsAgaropamAyunArako bhUtvApUrvakoTyAyuH paJcendriyatiryasUtpadyate tadA vAradvayamevaivamutti syAt tatazca SaTaSaSTi sAgaropamANi pUrvakoTIdvayaM ca syAt tRtIyA tiryagbhavasambandhipUrvakoTI na labhyata iti notkRSTatA bhavAnAM kAlasya ca syaaditi| utpAditonArakebhyaHpaJcendriyatiryagyonikaH, athatiryagyonikebhyastamutpAdayannAha-'jai tirikkhe' tyAdi, 'jacceva appaNo saTThANe vattavvaya'ttiyaivAtmanaH-pRthivIkAyikasya svasthAnepRthivIkAyikalakSaNe utpAdyamAnasya vaktavyatAbhaNitA saivAtrApivAcyA, kevalaMtatraparimANadvAre pratisamayasaGghayeyA utpadyanta ityuktaM iha tvekAdiriti, etadevAha-'navara'mityAdi / tathApRthivIkAyikebhyaH pRthivIkAyikasyotpadyamAnasya saMvedhadvAre prathamadvitIyacaturthapacamagameSUtkarSato'saGkhyAtAni bhavagrahaNAnyuktAni zeSeSu tvaSTau bhavagrahaNAni iha punaraSTAveva nvsvpiiti| . tathA 'kAlAdeseNaMubhayaoThiIe karejjattikAlAdezena saMvaidhaMpRthivIkAyikasyasasaMjJipaJcendriyatirizcazca sthityA kuryAt, tathAhi-prathamegame 'kAlAdeseNaM jahanneNaM do aMtomuhuttAIti pRthivIsatkaM paJcendriyasatkaM ceti, utkarSato'STAzItivarSasahasrANi pRthivIsatkAni catanazca pUrvakoTyaH paJcendriyatiryaksatkAH, evaM zeSagameSvapyUhyaH. saMvedha iti, 'savvattha appaNo laddhI bhANiyavvattisarvatrAkAyikAdibhyazcaturindriyAntebhyaudltAnAM paJcendriyatiryasUtpAde 'appaNo'tti apkAyAdeH satkA labdhiH parimANAdikA bhaNitavyA, sA ca prAktana sUtrebhyo'vagantavyA, athAnannaroktamevArthaMskuTataramAha 'jaheva puDhavikAiesu uvavajjamANANaM mityAdi, yathA pRthivIkAyikebhyaH paJcendriyatiryasUtpadyamAnAnAMjIvAnAMlabdhiruktAtathaivApkAyAdibhyazcaturindrayAntebhya utpadyamAnAnAMsA vaacyeti| . . asaMjJibhyaH paJcendriyatiryagutpAdAdhikAre-'ukkoseNaM paliovamassa asaMkhejjaibhAgaThiIe'tti, anenAsaMjJipaJcendriyANAmamasaGkhyAtavarSAyuSkeSu paJcendriyatiryasUtpattiruktA, 'avasesaMjaheve'tyAdi, avazeSaM-parimANAdidvArajAtaMyathA pRthivIkAyikeSUtpadyamAnasyAsaMjJinaH pRthivIkAyikoddezake'bhihitaM tathaivAsaMjJinaH paJcendriyatiryasUtpadyamAnasya vAcyamiti / ___ 'ukkoseNaMpaliovamassaasaMkhejaibhAgaMpuvakoDipuhuttamabbhahiyaMti, katham?,asaMjJIpUrvakoTyAyuSkaH pUrvakoTyAyuSkeSvevapaJcendriyatiryasUtpanna ityevaMsaptasubhavagrahaNeSu sapta pUrvakoTyaH aSTamabhavagrahaNe tu mithunakatiryakSu palyopamAsaGgyeyabhAgapramANAyuSkeSUtpanna iti / tRtIyagame ukkoseNaMsaMkhejjA uvavajjaMti'ttiasaGkhyAtavarSAyuSAMpaJcendriyatirazcAmasaGkhyAtAnAmabhAvAditi, caturthagame 'ukkoseNaMpuvvakoDiAuesu uvavajjeja'ttijaghanyAyurasaMjJI saGghayAtAyuSkeSveva paJcendriyatiriyasUtpadyata itikRtvA pUrvakoTyAyuSkeSvityuktam, 'avasesaM jahA eyasse'tyAdi, ihAvazeSaM-parimANAdi etasya-asaMjJitiryapaJcendriyasya, 'majjhimesu'tti jaghanyasthitikagameSu "evaM jahA rayaNappabhAe puDhIvIe' ityAdi tacca saMhananoccatvAdi anubandhasaMvedhAntaM, 'navaraMparimANa mityAdi,taccedam-'ukkoseNaMasaMkhejjAuvavajaMti'tti avazeSaMparimANAdiyathaitasyaiva-saMjJipaJcendriyatirazcaityarthaH, kevalaM tatrAvagAhanA saptadhanurityAdikoktA iha tUtkarSato yojanasahanamAnA, sA camatsyAdInAzrityAvaseyeti, etdevaah-'nvr'mityaadi| Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, varga:-, uddezakaH - 20 355 'ukkoseNaM tinni palio mAI puvyakoDIpuhuttamabmahiyAI' ti, asya ca bhAvanA prAgiveti, 'ladvI se jahA eyassa ceve' tyAdi, etaccaitatsUtrAnusAreNAvagantavyaM 'saMveho jaheve' tyAdi 'ettha ceva'tti atraiva paJcendriyatiryaguddezake, sa caivaM-bhavAdezena jaghanyato dvau bhavau utkRSTatastvaSTa bhavAH, kAlAdezena jaghanyena dve antarmuhUrte utkarSatazcataH pUrvakoTyo'ntarmuhUrttacatuSkAdhikAH, eSa jaghanyasthitika aughikeSvityatra saMvedhaH, jaghanyasthitiko jaghanyasthitikeSvityatra cAntarmuhUtaiH saMvedhaH, jaghanyasthitika utkRSTasthitikeSvityatra punarantamuhUtaiH pUrvakoTIbhizcasaMvedha iti, navamagame 'navaraM parimANamityAdi, tatra parimANutkarSataH saGkhyAtA utpadyante, avagAhanA cotkarSato yojanasahasramiti / atha manuSyebhyastamutpAdayannAha - 'jai maNussehiMto' ityAdi, 'laddhIse tisuvi gamaesu' tti labdhiH- parimANAdikA 'se' tasyAsaMjJimanuSyasya triSvapi gameSvAdyeSu yato navAnAM gamAnAM madhye AdyA eveha trayo gamAH saMbhavanti, jaghanyo'pyutkarSato'pi cAntarmuhUrttasthitikatvenaikasthitikatvAttasyeti, 'ettha ceva'tti atraiva paJcendriyatiryaguddezake'saMjJi paJcendriyatiryagbhyaH paJcendriyatiryagutpAdAdhikAre, 'no asaMkhejjavAsAuehiMto' tti asaGkhyAtavarSAyuSo manuSyA deveSvevotpadyante na tiryaviti / . 'laddhI se' ityAdi, labdhiH - parimANAdiprApti 'se' tasya saMjJimanuSyasya yathaitasyaivasaMjJimanuSyasya pRthivIkAyikeSUtpadyamanAsya prathamagame'bhihitA, sA caivaM parimANato jaghanyenaiko dvau vA utkarSeNa tu saGkhyAtA evotpadyante svabhAvato'pi saGkhyAtatvAt saMjJimanuSyANAM, tathA SaDvidhasaMhanina utkarSataH paJcadhanuH zatAvagAhanAH SaDvidhasaMsthAninaH SaDalezyAstrividhadRSTayo bhajanayA caturjJAnAstryajJAnAzca triyogA dvividhopayogAzcatuH saMjJA zcatuSkaSAyAH paJcendriyAH SaTasamudghAtAH sAtAsAtavedanAstrividhavedA jaghanyenAntarmuhUrttasthitaya utkarSeNa tu pUrvakoTyAyuSaH prazastetarAdhya - vasAnAH sthitisamAnAnubandhAH, kAyasaMvedhastu bhavAdezena jaghanyato dvau bhavau utkarSato'STau bhavAH kAlAdezena tu likhita evAste 1 / dvitIyagame 'sacceva vattabvaya'tti prathamagamoktA saMvedhaH kAlAdezena tu jaghanyato dve antarmuhUrte utkarSatazcatasraH pUrvakoTyazcaturantarmuhUrttAdhikAH, tRtIye'pyevaM- 'navaraM ogAhaNA jahantreNaM aMgula - puhuttaM tti, anenedamavasitam - aGgulapRthakatvAddhInatarazarIro manuSyo notkRSTAyuSkeSu tiryakSUtpadyate, tathA 'mAsapuhuttaM' ti anenApi mAsapRthaktavAddhInatarAyuSko manuSyo notkRSTasthitiSu tiryakSUtpadyata ityuktaM, 'jahA sannapiMcidiyatirikkhajoNiyassa paMciMdiyatirikkhajoNira, uvavajjramANasse tyAdi, sarvatheha samatAparihArArthamAha 'navaraM parimANa' mityAdi tatra parimANadvAre utkarSato'saGghayeyAste utpadyante ityuktaM iha tu saMjJi manuSyANAM saGghayeyatvena saGghayeyA utpadyanta iti vAcyaM, saMhananAdidvArANi tu yathA tatroktAni tathehAgantavyAni tAni caivaM teSAM SaT saMhananAni jaghanyotkarSAbhyAmagulAsaGghayeyabhAgamAtrA'vagAhanA SaT saMsthAnAni timro lezyA mithyA dRSTi dve ajJAne kAyarUpo yogo dvau upayogau catasraH sajJAzcatvAraH kaSAyAH paJcendriyANi trayaH samudghAtA dve vedane trayo vedA jaghanyotkarSAbhyAmantarmuhUrtapramANamAyuraprazastAnyadhyavasAyasthAnAni AyuH samAno'nubandhaH, Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/20/856 kAyasaMvedhastu bhavAdezena jaghanyena dve bhavagrahaNe utkarSatastvaSTau bhavagrahaNAni kAlAdezena tu saMjJimanuSya- paJcendriyatiryasthityanusArato'vaseya iti| atha devebhyaH paJcendriyatiryaJcamutpAdayannAha-"jaidevehI tyAdi, 'asurakumArANaM laddhI'ti asurakumArANaM 'labdhiH' parimANAdikA 'evaM jAva IsANadevassa'tti yathA pRthivIkAyikeSu devasyotpattiruktA asurakumAramAdAvIzAnakadevaM cAnte kRtvA evaM tasya paJcendriyatiryakSu sA vAcyA, IzAnakAnta eva ca devaH pRthivIkAyikeSUtpadyata itikRtvA yAvadIzAnakadevasyetyuktaM, asurakumArANAM caivaM labdhiH-ekAdyasaGkhyeyAntAnAM teSAM paJcendriyatiryakSu samayenotpAdaH, tathA saMhananAbhAvaH jaghanyato'GgulAsaGkhyeyabhAgamAnA utkarSataH saptahastamAnA bhavadhAraNIyAvagAhanA itarA tu jaghanyato'GgulasaGkhayeyabhAgamAnA utkarSatastu yojanalakSamAnA saMsthAnaM samacaturaM uttaravaikriyApekSayA tu nAnAvidhaM catamrolezyAstrividhA dRSTiH trINi jJAnAnyavazyaM ajJAnAni ca bhajanayAyogAdIni paJca padAnipratItAnisamudghAtAAdyAH paJca vedanA dvividhA vedo napuMsakavarja sthitirdaza varSasahasrANi jaghanyA itara tu sAtirekaM sAgaropamaM zeSadvAradvayaM tu pratItaM saMvedhaM tu sAmAnyata Aha-'bhavAdeseNaM savvatthe' tyAdi / nAgakumArAdivaktavyatA tu sUtrAnusAreNopayujya vAcyA, 'ogAhaNA jahA ogAhaNAsaMThANe'tti avagAhanA yathA'vagAhanAsaMsthAne prajJApanAyA ekaviMzatitame pade, tatra caivaM devaanaamvgaahnaa||1|| "bhavaNavaNajoisohammIsANe satta huMti rynniio| ekkekahANi sese duduge ya duge caukkaya / / " ityAdi 'jahA Thitipae'tti prajJApanAyAzcaturthapade sthitizca pratItaiveti / zatakaM-24 uddezakaH-20 samAptam -zatakaM-24 uddezakaH-21:mU. (857) maNussA NaM bhaMte ! kaohiMto uvava0 kiM neraiehito uvava0 jAva devehito uvava0?, goyamA! neraiehiMtoviuvava0 jAvadevetiovi uva0, evaM uvavAojahA paMciMdiyatirikhajoNiuddesae jAva tamApuDhavineraiehitovi uva0 no ahesattamapuDhavinerai0 uva0 / rayaNappabhapuDhavineraieNaMbhaMte! je bhavie maNussesuuvava0 seNaMbhaMte! kevatikAla0?, goyamA! jaha0 mAsapuhuttahitIesu ukkoseNaMpuvvakoDIAuesuavasesAvattavvayAjahApaMciMdiyatirikkhajo0 uvavajaMtassa taheva navaraM parimANe jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA uvavajaMti, jahA tahiM aMtomuttehiM tahA ihaM mAsapuhuttehiM saMvehaM karejjA sesNtNcev9| jahArayaNappabhAe vattavvayAtahAsakkarappabhAevivattavvayA navaraMjahanneNaM vAsapuhuttaTThiesu ukkoseNaMpuvvakoDi, ogAhaNA lessAnANaTThitiaNubaMdhasaMvehaMnANattaMcajANejAjahevatirikkhajoNiyauddesae evaM jAva tamApuDhavineraie 9 / / jai tirikkhajoNiehito uvavajaMti kiM egidiyatirikkhajoNiehiMto uvava0 jAva paMciMdiyatirikkhajoNiehaM uvava0 ?, goyamA! egidiyatirikkhajoNie bhedojahApaMciMdiyatirikkhajoNiuddesae navaraM teuvAU paDiseheyavvA, sesaMtaM ceva jAva puDhavikkAie NaM bhaMte ! je - Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, varga:, uddezakaH - 21 bhavie maNussesu uvavajrittAe se NaM bhaMte! kevati0 ?, goyamA ! jahantreNaM aMtomuhattaTThitiesu ukkoseNaM puvvakoDI Auesu uvava0 / te NaM bhaMte! jIvA evaM jacceva paMciMdiyatirikkhajoNiesu uvavajramANassa puDhavikvAiyassa vattavvayA sA ceva ihavi uvavajramANassa bhANiyavvA navasuvi gamaesu, navaraM tatiyachaTTanavamesu gamaesu parimANaM jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA uvava0, jAhe appaNA jahannakAla- dvitio bhavati tAhe paDhamagamae ajjhavasANA pasatthAvi appasatthAvi bitiyagamae appasatthA tatiyagamae pasatthA bhavati sesaM taM caiva niravasesaM 9 / 357 jai AukkAie evaM AukkAiyANavi, evaM vaNassaikAiyANavi, evaM jAva cauridiyANavi, asannipaMciMdiyatirikkhajoNiyasannipaMciMdiyatirikkhajoNiya asannimaNussasannimaNussANa ya ete savvevi jahA paMciMdiyatirikkhajoNiyauddesae taheva bhANiyavvA, navaraM eyANi caiva parimANaajjhavasANanANattANijANijjA puDhavikAiyassa ettha ceva uddesae bhaNiyANi sesaM taheva niravasesaM jai devehiMto uvava0 kiM bhavaNavAsidevehiMto uvava0 vANamaMtara0 joisiya0 vemANiyadevehiMto uvava0 ?, goyamA ! bhavaNavAsI jAva vemANiya0, jai bhavaNa0 kiM asurajAva thaNiya0 goyamA ! asura jAva thaNita, asurakumAre NaM bhaMte ! je bhavie maNussesu uvava0 se NaM bhaMte ! kevati0 ?, goyamA ! jaha0 mAsapuhuttaTThitiesu ukkoseNaM puvvakoDiAuesu uvava0 / evaM jacceva paMciMdiyatirikkhajoNiuddesae vattavvayA sacceva etthavi bhANiyavvA, navaraM jahA tahiM jahannagaM aMtomuhuttaTThitIesa tahA ihaM mAsapuhuttaTThiIesu, parimANaM jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA uvavajjaMti, sesaM taM caiva, evaM jAva IsANadevotti, eyANi caiva nANattANisaNaMkumArAdIyA jAva sahassArotti jahava paMciMdiyatirikkhajoNiuddesae, navaraM parimANaM jaha0 ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM saMkhejjA uvavajjaMti, uvavAo jahantreNaM vAsupuhattaTThitiesu ukkoseNaM puvvakoDI Auesu uvava0, sesaM taM caiva saMvehaM vAsapuhuttaM puvvakoDIsu karejA / saNaMkumAre ThitI cauguNiyA aTThAvIsaM sAgarovamA bhavaMti, mAhiMde tANi ceva sAtiregANi, bamhaloe cattAlIsaM laMtae chappannaM mahAsukke aTThasaTThi sahassAre bAvattariM sAgarovamAiM esA ukkosA ThitI bhaNiyavvA jahannaTThitiMpi cau guNejjA 9 / ANayadeve NaM bhaMte! je bhavie maNussesu uvavajjittae se NaM bhaMte! kevati0 ?, goyamA ! jahanneNaM vAsapuhuttaTThitiesu uvava0 ukkoseNaM puvvakoDIThitIesu, te NaM bhaMte! evaM jaheva sahassAradevANaM vattavvayA navaraM ogAhaNA ThiI aNubaMdho ya jANejjA / sesaM te ceva, bhavAdeseNaM jahanneNaM do bhavaggahaNAiM ukkoseNaM cha bhavaggahaNAIM, kAlAdeseNaM jahanneNaM aTThArasa sAgarovamAiM vAsapuhuttamabbhahiyAiM ukko0 sattAvannaM sAgarovamAiM tihiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM kAlaM0, evaM navavi gamA, navaraM ThitiM aNubaMdhaM saMvehaM ca jANejjA, evaM jAva accuyadevo, navaraM Thirti aNubaMdhaM saMvehaM ca jANejjA, pANayadevassa ThitI tiguNiyA sahiM sAgarovamAI, AraNagassa tevaTTiM sAgarovamAiM, accuyadevassa chAvaTThi sAgarovamAI / jai kappAtItavemANiyadevehiMto uvava0 kiM gevejjakappAtIta0 anuttarovavAtiyakappAtIta0 ?, goyamA ! geveja0 aNuttarovavA0, jai gevejja0 kiM hiTTima2 gevijjagakappAtItajAva Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/21/857 uvarima2 gevejja0 ?, goyamA ! hiTThimara gevejjajAva uvarima 2, gevejjadeve NaM bhaMte! je bhavie masse uvavajitta se NaM bhaMte! kevatikA0 ?, goyamA ! jaha0 sAvapuhuttaThitIesu ukkoseNaM puvva koDI avasesaM jahA ANayadevassa vattavvayA navaraM ogAhaNA0 go0 ! ege bhavadhAraNije sarIrae se jahantreNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM do rayaNIo / saMThANaM, go0 ! ege bhavadhAraNijje sarIre samacauraMsasaMThie pa0, paMca samugdhAyA paM0 taMvedaNAsamu0 jAva teyagasamu0, no ceva NaM veubviyateyagasamuddhAehiMto samohaNiMsu vA samohaNaMti vA samohaNissaMti vA, ThitI aNubaMdho jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM ukko0 ekkatIsaM sAgarovAI, sesaM taM0, kAlAde0 jaha0 bAvIsaM sA0 vAsapuhuttamabbha0 ukko0 teNautiM sAgarovamAiM tihiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM0, evaM sesesuvi aTThagamaesu navaraM ThitIM saMvehaM ca jANe0 9 / jai aNuttarovavAikappAtItavemANi0 kiM vijayaaNuttarovavAiya0 vejayaMta aNuttarovavAtiya0 jAva savvaTThasiddha0 ?, goyamA ! vijayaaNuttarovavAtiyajAva savvaTThasiddhaaNuttarovavAtiya0, vijayavejayaMtajayaMta aparAjiyadeve NaM bhaMte ! je bhavie maNussesu uvava0 se NaM bhaMte! kevati0 evaM jaheva gevejjadevANaM navaraM ogAhaNA jaha0 aMgulassa asaM0 bhAgaM ukkoseNaM egA rayaNI0 sammadiTThI no micchadiTThI no sammAmicchadiTThI, nANI no annANI niyamaM tinnANI taM0 - AbhiNibohiya0 suya0 ohinANI, ThitI jahantreNaM ekkatIsaM sAgarovamAiM ukko0 tettIsaM sAgarovamAI / sesaM taheva, bhavAde0 jaha0 do bhavaggahaNAiM ukko0 cattAra bhavaggahaNAI, kAlAde0 jaha0 ekkatIsaM sAgaro vAsapuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNaM chAvaTThi sAgarovamAiMdohiM puvvakoDIhiM abbhahiyAI evatiyaM, evaM sesAvi aTTha gamagA bhANiyavvA navaraM Thita aNubaMdhaM saMvedhaM ca jANejjA sesaM evaM ceva savvaTTasiddhagadeve NaM bhaMte! je bhavie maNussesu uvavajjittae sA caiva vijayAdidevavattavvayA bhANiyavvA navaraM ThitI ajahannamaNukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM evaM aNubaMdhovi, sesaM taM ceva, bhavAdeseNaM do bhavaggahaNAI, kAlAdeseNaM jahanneNaM tettIsaM sAgarovamAiM vAsapuhuttamabbhahiyAI ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAI evatiyaM0 1 / so ceva jahannakAlaTThitIesu uvavanno esa caiva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM tettIsaM sAgarI 0 vAsapuhuttamabbhahiyAiM ukkoseNavi tettIsaM sAgarI0 vAsapuhuttamabbhahiyAiM evatiyaM0 2 so ceva ukkosakAlaTThitIesu uvavanno esa ceva vattavvayA, navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM tettIsaM sAgarovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAI, ukkoseNavi tettIsaM sAgarovamAiM puvvakoDIe abbhahiyAI, evatiyaM0 3, ete ceva tinni gamagA sesA na bhaNNaMti / sevaM bhaMte! 2 tti / vR. 'jahantreNaM mAsapuhuttaThiiesu' tti anenedamuktaM - ratnaprabhAnArakA jaghanyaM manuSyAyurbaghnanto mAsapRthaktvAddhInataraM na baghnaMnti tathAvidhapariNAmAbhAvAditi, evamanyatrApi karaNaM vAcyaM, tathA parimANadvAre 'ukkoseNaM saMkhejjA uvavajraMti' tti nArakANAM saMmUrcchimeSu manuSyeSUtpAdAbhAvAdgarbhajAnAM ca saGkhyAtatvAtsaGkhyAtA eva te utpadyanta iti, 'jahA tahiM aMtomuhuttehiM tahA ihaM mAsapuhuttehiM saMvehaMkarejja'ttiyathAtatra-paJcendriyatiryaguddezake ratnaprabhAnArakebhya utpadyamAnAnAM paJcendriyatirazcAM jaghanyato'ntarmuhUrttasthitikatvAdantarmuhUrtaiH saMvedhaH kRtastatheha manuSyoddezake manuSyANAM jaghanya Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, vargaH, uddezakaH - 21 359 , sthitimAzritya mAsapRthakatvaiH saMvedhaH kArya iti bhAvaH tathAhi - 'kAlAdeseNaM jahantreNaM dasa vAsasahassAiM mAsapuhuttamabbhahiyAI' ityAdi / zarkarAprabhAdivaktavyatA tu paJcendriyatiryaguddezakAnusAreNAvaseyeti / atha tiryagbhyo manuSyamutpAdayannAha - 'jaitirikkhe' tyAdi, iha pRthivIkAyAdutpadyamAnasya paJcendriyatirizco yA vaktavyatoktA saiva tata utpadyamAnasya manuSyasyApi etadevAha - 'evaM jacceve' tyAdi, vizeSaM punarAha - 'navaraM taIe' ityAdi tatra tRtIye audhikebhyaH pRthivIkAyikebhya utkRSTasthitiSu manuSyeSu ye utpadyante te utkRSTataH saGkhyAtA eva bhavanti, yadyapi manuSyAH saMmurcchimasaGgrahAdayasaGkhyAtA bhavanti tathA'pyutkRSTasthitayaH pUrvakoTyAyuSaH saGkhyAtA eva paJcendriyatiryaJcastvasaGkhyAtA api bhavantIti, evaM SaSThe navame ceti / 'jAhe appaNe'tyAdi, ayamarthaH--madhyamagamAnAM prathamagame aughikeSUtpadyamAnatAyAmityarthaH adhyavasAnAni prazastAni utkRSTasthitikatvenotpattau aprazastAni ca jaghanyasthitikatvenotpattau, 'bIyagamae'tti jaghanyasthitikasya jaghanyasthitiSUtpattAvaprazastAni, prazastAdhyavasAnebhyo jaghanyasthitikatvenAnutpatteriti, evaM tRtIyo'pi vAcyaH / apkAyAdibhyazca tadutpAdamatidezenAha - ' evaM AukAiyANavI 'tyAdi / devAdhikAre-'evaM jAva IsANo devo' tti yathA'surakumArA manuSyeSu paJcendriyatiryagyonikoddezakavaktavyatA'tidezonotpAditA evaM nAgakumArAdaya IzAnAntA utpAdanIyAH, samAnavaktavyatvAt, yathA ca tatra jaghanyasthiteH parimANasya ca nAnAtvamuktaM tathaiteSvapyata evAha - ' eyANi caiva nANattANi' tti sanatkumArAdInAM tu vaktavyatAyAM vizeSo'stIti tAn bhedena darzayi - 'saNaMkumAre' tyAdi, 'esA ukkosA ThiI bhaNiyavva' ttayadA audhikebhya utkRSTasthitikebhyazca devebhya audhikAdimanuSyeSUtpadyate tadotkaSTA sthitirbhavi sA cotkRSTasaMvedhavivakSAyAM caturbhirmanuSya bhavaiH krameNAntaritA kriyate, tatazca sanatkumAradevAnAmaSTAviMzatyAdisAgaropamamAnA bhavati saptAdisAgaropamapramANatvAttasyA iti, yadA punarjaghanyasthitikadevebhya audhikAdimanuSyeSUtpadyate tadA jaghanyasthitirbhavati, sA ca tathaiva caturguNitA sanatkumArAdisAgaropamamAnA bhavati dvayAdisAgaropamamAnatvAttasyA iti / 'ANayadeve Na' mityAdi, 'ukkoseNaM chabbhavaggahaNAiM'ti trINi daivikAni trINyeva krameNa manuSyasatkAnItyevaM SaT, 'kAlAdeseNaM jahantreNaM aTThArasa sAgarovamAI' ti Anatadevaloke jaghanyasthiterevaMbhUtatvAt, 'ukkoseNaM sattAvannaM sAgarovamAI' ti Anate utkRSTasthiterekonaviMzati-sAgaropamapramANAyA bhavatrayaguNanena saptapaJcAzatsAgaropamANi bhavantIti / graiveyakAdhikAre 'ege bhavadhAraNijje sarIre'tti kalpAtItadevAnAmuttaravaikriyaM nAstItyarthaH, 'no ceva NaM veuvvie' tyAdi, graiveyakadevAnAmAdyAH paJca samudghAtA- labdhyapekSayA saMbhavanti, kevalaM vaikriyataijasAbhyAM na te samuddhAtaM kRtavanta- kurvanti kariSyantivA, prayojanAbhAvAdityarthaH 'jahanneNaM bAvIsaM sAgarovamAiM' ti prathamagraiveyake jaghanyena dvAviMzatisteSAM bhavati 'ukkoseNaM ekkatIsaM'ti navamagraiveyake utkarSata ekatriMzattAnIti, 'ukkoseNaM tenauI sAgarovamAI tihiM puvyakoDIhiM abmahiyAI' ti ihotkarSataH SaD bhavagrahaNAni tatazca triSu devabhavagrahaNeSUtkRSTasthitiSu Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/21/857 tisRbhiH sAgaropamANAmekatriMzadbhistrinavatisteSAM syAt tribhizcotkRSTamanuSyajanmabhistinaH pUrvakoTyobhavantIti |srvaarthsiddhikdevaadhikaareaadyaaevtryogmaa bhavanti sarvArthasiddhakadevAnAM jaghanyasthi-terabhavAnmadhyamaM gamatrayaM na bhavati utkRSTasthiterabhAvAcAntimamiti / zatakaM-24 uddezakaH-21 samAptaH -zatakaM-24 uddezakaH-22:mU. (858) vANamantarANaM kaohiMto uvava0 kiM neraiehiMto uvava0 tirikkha0 evaM jaheva nAgakumArauddesae asannI nivarasesaM / jai sannipaMciMdiyajAva asaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiya0 jebhavie vANamaMtara0 seNaMbhaMte! kevati0?, go0 !jahanneNaMdasavAsasahassaThitIesu ukkoseNaMpaliovamaThitiesusesaMtaMcevajahAnAgakumArauddesaejAva kAlAdeseNaM jaha0 sAtiregA puvvakoDI dasahiM vAsasahassehiM abbhahiyA ukkoseNaM cattAri paliovamAiMevatiyaM / so ceva jahannakAlaTThitiesu uvavanno jaheva nAgakumArANaM bitiyagame vattavvayA 2 / __soceva ukkosakAlaTThitiesu uvava0 jaha0 paliovamaTTitIesu ukkoseNavipaliovamaTThitiema esa ceva vattavvayA navaraM ThitI se jaha0 paliovamaM ukkose0 tini paliovamAiM saMvehojaha0 do paliovamAiMukko0 cattAri paliovamAiM evatiyaM3 / majjhimagamagA tinnivi jaheva nAgakumAresu pacchimesu tisu gamaesu taM ceva jahA nAgakumaruddesae navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejA, saMkhejjavAsAuya taheva navaraM ThitI aNubaMdho saMvehaM ca ubhao ThitIesu jANejA, jai maNussa0 asaMkhejjavAsAuyANaM jaheva nAgakumArANaM uddese taheva vattavvayA navaraM taiyagamae ThitI jahanneNaM paliovaM ukkoseNaM tinni paliovamAiMogAhaNA jahanneNaM gAuyaM ukkoseNaM tinni gAuyAiMsesaM taheva saMveho se jahA ettha ceva uddesae asaMkhejavAsAuyasannipaMciMdiyANaM / saMkhejavAsAuyasannimaNussejahevanAgakumAruddesae navaraMvANamaMtare ThitisaMvehaMcajANejjA sevaM bhaMte!2 ti|| vR.dvAviMzatitame kiJcillikhyate-tatrAsaGkhyAtavarSAyuHsaMjJipaJcendriyAdhikAre- "ukkoseNaM cattAri paliovamAIti tripalyopamAyuHsaMjJipaJcendriyatiryak palyopamAyurvyantaro jAta ityevaM catvAri palyopamAni, dvitiiygme| _ 'jahevanAgakumArANaMbIyagamevattavvaya'ttisAcaprathamagamasamAnaivanavaraMjaghanyatautkarSatazca sthitirdazavarSasahasrANi, saMvedhastu 'kAlAdeseNaM jahanneNaM sAtiregA puvvakoDI dasavAsasahassehiM amahiyA ukkaseNaM tinni paliovamAiM dasahiM vAsahassehiM abbhhiyaaiiti| tRtIya game 'ThiI se jahanneNaM paliovamaM ti yadyapi sAtirekA pUrvakoTI jaghanyato'sa, vayAtavarSAyuSAM tirazcAmAyurasti tathA'pIha palyopamamuktaM palyopamAyuSkavyantareSUtpAdayiSyamANatvAdyato'saGkhyAtavarSAyuH svAyuSo bRhattarAyuSkeSudeveSu notpadyate etacca praaguktmeveti| ____ 'ogAhaNA jahanneNaM gAuyaMti yeSAM palyopamamAnAyusteSAmavagAhanA gavyUtaM te ca suSamaduSSamAyAmiti / trayoviMzatitamoddezake kiJcillikhyate zatakaM-24 uddezakaH-22 samAptaH Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 24, vargaH, uddezakaH - 23 361 -: zatakaM - 24 uddezakaH-23: mU. (859) joisiyA NaM bhaMte ! kaohiMto uvavajraMti kiM neraie0 bhedo jAva sannapaMciMdiyatirikkhajoNie hiMto uvava0 no asannipaMciMdiyatirikkha0, jai sanni0 kiM saMkhejja0 asaMkhejja0 ?, goyamA ! saMkhejjavAsAuya0 asaMkhejjavAsAuya0 / sannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie jotisiesu uvava0 se NaM bhaMte ! kevati0 ?, goyamA ! jahantreNaM aTTabhAgapaliovamaTThitiesu ukkoseNaM paliovamavAsasayasahassaTThitiesu uvava0, avasesaM jahA asurakumAruddesae navaraM ThitI jahanneNaM aTThabhAgapaliovamAiM ukko0 tinni paliovamAiM / evaM aNubaMdhovi sesaM taheva, navaraM kAlAde0 jaha0 do aTThabhAgapaliovamAiM ukko0 cattAri paliovamAiM vAsasayasahassamabbhahiyAiM etaviyaM 1 / soce jahannakAlatIesu uvavanno jaha0 aTTobhAgapaliovamaTThitiesu ukko0 aTTabhAgapaliovamaTThitiesu esa ceva vattavvayA navaraM kAlAdesaM jANe0 2 / so ceva ukkosakAlaThiiesu uvava0 esa caiva vattavvayA navaraM ThitI jaha0 paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM ukko0 tinni paliovamAiM0 evaM aNubaMdhovi, kAlAde0 jaha0 do paliovamAiM dohiM vAsasayasahassehimabbhahi0 ukko0 cattA0 pali0 vAsasayasahassama0 3 / so caiva appaNA jahannakAlaGghitIo jAo jahantreNaM aTThabhAgapaliovamaTTitIesu uvavanno ukkoseNavi aTThabhAgapaliovamaTThitIesu uvavanno, te NaM bhaMte! jIvA esa ceva vattavvayA navaraM ogAhaNAjahanneNaMghaNuhapuhuttaMukko0 sAtiregAiM aTThArasaghaNusayAiMThitI jahanne0 aTThabhAgapaliovaM ukko0 aTThabhAgapaliovamaM, evaM aNubaMdho'vi sesaM taheva, kAlAde0 jaha0 do aTTabhAgapali ovamAI ukko0 do aTTabhAgapaliovamAiM evatiyaM jahannakAlaTThitiyassa esa ceva ekko gamo 6 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitio jAo sA ceva ohiyA vattavvayA navaraM ThitI jahantreNaM tinni pali0 ukko0 tinni paliovamAiM evaM aNubaMdhovi, sesaM taM ceva, evaM pacchimA tinni gamagA neyavyA navaraM ThitiM saMvehaNaM ca jANejjA, ete satta gamagA / jai saMkhejjavAsAuyasannapaMciMdiya0 saMkhejjavAsAuyANaM jaheva asurakumAresuuvavajjamANANaM tava navavi gamA bhANiyavvA navaraM jotisiyaThitiM saMvehaM ca jANejjA sesaM taheva niravasesaM bhANiyavvaM / jai maNussehiMto uvava0 bhedo taheva jAva asaMkhejjavAsAuyasannimaNusse NaM bhaMte ! je bhavie joisiesu uvavajjittae se NaM bhaMte! evaM jahA asaMkhejjavAsAuyasannipaMciMyassa joisiesu ceva uvavajjamANassa satta gamaMgA taheva maNussANavi navaraM ogAhaNAviseso paDhamesu tisugamaesu ogAhaNA jahantreNaM sAtiregAI nava ghaNusayAiM ukko0 tinni gAuyAiM majjhimagamae jaha0 sAtiregAIM nava ghaNusayAiM ukkoseNavi sAtiregAiM nava ghaNusayAiM ukko0 tinni gAuyAiM majjhimagamae jaha0 sAtiregAiM nava ghaNusayAI ukkoseNavi sAtiregAiM nava ghaNusayAiM / pacchimesu tisugamaesu jaha0 tinni gAuyAiM ukkose0 tinni gAuyAiM sesaM taheva niravasesaM jAva saMvehotti, jai saMkhejjavAsAuyasannimaNusse0 saMkhejjavAsAuyANaM jaheva asurakumAresu uvavajramANANaM taheva nava gamagA bhANiyavvA, navaraM jotisiyaThitiM saMvehaM ca jANejjA, sesaM taM ceva niravasesaM / sevaM bhaMte ! 2 tti // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/23/859 vR. 'jahaneNaM do aTThabhAgapaliovamAI' ti dvau palyopamASTabhAgAvityarthaH tatraiko'saGkhyAtAyuSkasambandhI dvitIyastu tArakajyotiSkasambandhIti, 'ukkoseNaM cattAri paliovamAiM vAsasayasahassamabbhahiyAI 'ti trINyasaGkhyAtAyuH - satkAni ekaM ca sAtirekaM candravimAnajyotiSkasatkamiti, tRtIyagame 'ThiI jahanneNaM paliovamaM vAsasayasahassamabbhahiyaM 'ti yadyapyasaGkhyAtavarSAyuSAM sAtirekA pUrvakoTI jaghanyataH sthitirbhavati tathA'pIha palyopamaM varSalakSAbhyamadhikamuktaM / etapramANAyuSkeSu jyotiSkeSUtpatsyamAnatvAd, yato'saGkhyAtavarSAyuH svAyuSo bRhattarAyuSkeSu deveSu notpadyate, etacca prAgupadarzitameva, caturthe game jaghanyakAlasthitiko'saGkhyAtavarSAyuraudhikeSu jyotiSkeSUtpannaH, tatra cAsaGkhyAtAyuSe, yadyapi palyopamASTabhAgAddhInataramapi jaghanyata AyuSkaM bhavati tathA'pi jyotiSAM tato hInataraM nAsti, svAyustulyAyurbandhakAzcotkarSato'saGkhyAtavarSAyuSa itIha jaghanyasthitikAste palyopamASTabhAgAyuSo bhavanti, te ca vimalavAhanAdikulakarakAlAtpUrvatakAlabhUvo hastyAdayaH audhikajyotiSkA apyevaMvidhA eva tadutpattisthAnaM bhavantIti 'jahantreNaM aTThabhAgapaliovamaTThiIesu' ityAdyuktam / 'ogAhaNA jahantreNaM ghaNuhapuhuttaM 'ti yaduktaM tatpalyopamASTabhAgamAnAyuSo vimalavAhanAdikulakarakAlAtpUrvatarakAlabhAvino hastyAdivyatiriktakSudrakAyacatuSpAdanapekSyAvagantavyaM, 'ukkoseNaM sAtiregAiM aTThArasadhaNusayAI' ti etacca vimalavAhanakulakarapUrvatarakAlabhAvihastyAdInapekSyoktaM, yato vimalavAhano navadhanuH zatamAnAvagAhanaH tatkAlahastyAdayazca tad dviguNAH, tatpUrvatarakAlabhAvinazca te sAtirekatapramANA bhavantIti / 'jannakAlaTThiyassa esa ceva ekko gamo tti paJcamaSaSThagamayoratraivAntarbhAvAd, yataH palyopamASTabhAgamAnAyuSo mithunakatirazcaH paJcamagame SaSThagame ca palyopamASTabhAgamAnamevAyurbhavatIti, prAg bhAvitaM caitaditi, saptamAdigameSUtkRTaiva tripalyopamalakSaNA tirazca sthiti, jyotiSkasya tu saptamedvividhA pratItaiva, aSTame palyopamASTabhAgarUpA, navame sAtirekapalyopamarUpA, saMvedhazcaitadanusAreNa kArya 'ete satta gama' tti prathamAstrayaH madhyamatrayasthAne ekaH pazcimAstu traya evetyevaM spt| asaGkhyAtavarSAyuSkamanuSyAdhikAre - 'ogAhaNA sAtiregAI navadhaNusayAI 'ti vimalavAhanakulakarapUrvakAlInamanuSyApekSayA, 'tinni gAuyAI' ti etaccaikAntasuSamAdibhAvimanuSyApekSayA, 'majjhimagamae' tti pUrvoktanItestribhirapyeka evAyamiti / / zatakaM - 24 uddezakaH - 23 samAptaH 362 -: zatakaM -24 uddezakaH-24H mU. (860) sohammadevA NaM bhaMte! kaohiMto uvava0 kiM neraiehiMto uvava0 bhedo jahA joisiyauddesae, asaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte! je bhavie sohammagadevesu uvava0 se NaM bhaMte! kevatikAla0 ?, goyamA ! jaha0 paliovamaTThitIesu ukkose0 tipaliovamaTThitIesu uvava0 / te NaM bhaMte! avasesaM jahA joisaesu uvavajjamANassa navaraM sammadiTThIvi micchAdi0 no sammAmicchAdiTThI nANIvi annANIvi do nANA do annANA niyamaM ThitI jaha0 do paliovamAiM Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-24, vargaH-, uddezakaH-24 ukkoseNaM chappaliovamAiM evatiyaM 1 / so ceva jahannakAlaTThitiesu uvavanno esa ceva vattavvayA navaraM kAlAdeseNaM jahanneNaM do paliovamA ukkoseNaM cattAripaliovamAiMevatiyaM 2 / soceva ukkosakAlaTThitiesu uvavanno jahanneNaM tipaliovamaMukkosaNavi tipaliovamaM esaceva vattavvayA navaraM ThitI jahanneNaM tinni paliovamAiMukkoseNavi tinni paliovamAiMsesaM taheva kAlAde0 jaha0 chappaliovamAiM ukkoseNavichappaliovamAiMti evtiyN3| soceva appaNAjahannakAlahitiojAojaha0 paliovamahitiesu ukkose0 paliovamahitiesu esa ceva vattavvayA navaraM ogAhaNA jaha0 ghaNuputtamaM ukkoseNaM dogAuyAiM, ThitI jahanneNaMpaliovamaMukkoseNavipaliovamaMsesaMtaheva, kAlAde0 jaha0 dopaliovamAiMukkoseNapi do paliovamAiM evatiyaM 6 / so ceva appaNA ukkosakAladvitIo jAo AdillamagasarisA tinna gamagA neyavvA navaraM Thiti kAlAdesaMca jANejA 9 / jaisaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiya0 saMkhejjavAsAuyassajahevaasurakumAresuuvavajjamANassa taheva navavi gamA, navaraM ThitiM saMvahaM ca jANe0, jAhe ya appaNA jahannakAlaTThitao bhavati tAhe tisuvi gamaesusammadiTThIvi micchAdi0 no sammAmicchAdiTThI donANA do annANA niyamasesaMtaMceva . jaimaNussehiMto uvavajaMtibhedojahevajotisiesu uvavajjamANassa jAva asaMkhejjavAsasahassAuyasannimaNusseNaM bhaMte! jebhavie sohamme kappe devattAe uvavajjittae evaMjahevaasaMkhejjavAsAuyassa sannipaMciMdiyatirikkhajoNissa sohamme kappe uvavajamANassa taheva satta gamagA navaraM Adillaesu dosu gamaesu ogAhaNA jahanne0 gAuyaM ukkoseNaM tinni gAuyAI, tatiyagame jahanne0 tinni gAuyAiM ukkoseNavi tinni gAuyAI, caMutthagamae jahanneNaM gAuyaM ukkoseNavi gAuyaM, pacchimaesugamaesu jaha0 tinnigAuyAiM ukko0 tinni gAuyAI sesaM taheva niravase09 jai saMkhejavAsAuyasannimaNussehiMto evaM saMkhe0 sannimaNu0 jaheva asurakumAresu uvavajamANANaM taheva navagamagA bhA0 navaraM sohammadevaTThiti saMvehaM ca jANe0, sesaMtaM ceva 9 / IsANadevA NaM bhaMte ! kaohiMto uvava0 ?, IsANadevANaM esa ceva sohammagadevasarisA vattavvayA navaraM asaMkheJjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNiyassa jesu ThANesu sohamme uvavajamANassa paliovamaThitIsuThANesuihaM sAtiregaMpaliovamaMkAyavvaM, cautthagame ogAhaNA jahanneNaM ghaNuhapuhattaM ukkoseNaM sAtiregAiM do gAuyAI sesaM taheva 9 / / asaMkhejjavAsAuiyasannimaNusassavi taheva ThitI jahA paMcaMdiyatirikkhajoNiyassa asaMkhejavAsAuyassa ogAhaNAvi jesu ThANesu gAuyaM tesu ThANesu ihaM sAtiregaM gAuyaM sesaM taheva 9 / saMkhejavAsAuyANaM tirikkhajoNiyANaM maNussANa ya jaheva sohammesu uvavajjamANANaM taheva niravasesaM navavi gamagA navaraM IsANaThiti saMvehaM ca jANejjA 9 / saNaMkumAradevA NaM bhaMte ! kaohiMto uvava0 uvavAo jahA sakkarappabhApuDhavineraiyANaM jAva pajjattasaMkhejjavAsAuyasannipaMciMdiyatirikkhajoNie NaM bhaMte ! je bhavie saNaMkumAradevesu uvava0 avasesA parimANAdIyA bhavAdesapajjavasANA sacceva vattavvayA bhANiyavvA jahA sohamme uvavajjamANassa navaraM saNaMkumAraThiti saMvehaM ca jANejA, jAhe ya appaNA jahannakAlahitIo Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 bhavati tAhe tisuvi gamaesu paMca lessAo AdillAo kAyavvAo sesaM taM caiva 9 / jai maNussehiMto uvava0 maNussANaM jaheva sakkarappabhAe uvavajramANANaM taheva Navavi gamA bhANiyavvA navaraM saNaMkumAraTThitiM saMvehaM ca jANejjA 9 / mAhiMdagadevANaMbhaMte! kaohiMtouvava0 jahA saNakumAragadevANaM vattavvayA tahA mAhiMdagade0 bhANi0 navaraM mAhiMdagadevA NaM bhaMte! kaohiMto uvava0 jahA saNaMkumAragadevANaM vattavvayA tahA mAhiMdagade0 bhANi0 navaraM mAhiMdagadevANaM ThitI sAtiregA jANiyavvA sA ceva, evaM baMbhalogadevANavi vattavvayA navaraM baMbhalogaTThitiM saMvehaM ca jANejjA evaM jAva sahassAro, navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejjA, laMtagAdINaM jahannakAlaThThitiyassa tirikkhajoNiyassa tisuvi gamaesu chappi lessAo kAyavvAo, saMghayaNAiM baMbhalogalaMtaesu paMca AdillagANi mahAsukkasahassAresu cattAri tirikkhajoNiyANavi maNussANavi, sesaM taM caiva 9 // ANayadevA NaM bhaMte! kaohiMto uvavajjaMti ? uvavAo jahA sahassAre devANaM navaraM tirikkhajoNiyA khoDeyavvA jAva pajjattasaMkhejjavAsAuyasannimaNusse NaM bhaMte! je bhavie ANayadevesu uvavajjittae maNussANa ya vattavvayA jaheva sahassAsu uvavajjramANANaM navaraM tinni saMghayaNANi sesaM taheva jAva aNubaMdho bhavAdeseNaM jahanneNaM tinni bhavaggahaNAI ukkoseNaM satta bhavAgahaNAI, kAlAdeseNaM aTThArasa sAgarovamAiM dohiM vAsapuhuttehiM abbhahiyAiM ukkoseNaM sattAvannaM sAgarovamAI cauhiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM0, evaM sesAvi aTTha gamagA bhANiyavvA navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejjA, sesaM taM ceva 9 / evaM jAva accuyadevA, navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejjA 9 / causuvi saMghayaNA tinni ANayAdIsu / gevejjagadevA NaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? esa ceva vattavvayA navaraM saMghayaNA dovi, ThitiM saMvehaM cA jANejjA / vijayavejayaMtajayaMta aparAjitadevA NaM bhaMte! katohiMto uvavajjaMti ?, esa ceva vattavvayA niravasesA jAva aNubaMdhotti, navaraM paDhamaM saMghayaNaM, sesaM taheva, bhavAdeseNaM jahantreNaM tinni bhavaggahaNAI ukkoseNaM chAvaddhiM sAgarovamAI tihiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM evatiyaM, evaM sesAvi aTTha gamagA bhANiyavvA / bhagavatI aGgasUtraM (2) 24/-/24/860 navaraM ThitiM saMvehaM ca jANejjA, maNUse laddhI navasuvi gamaesu jahA gevejjesu uvavajramANassa navaraM pddhmsNghynnN| savvaTTagasiddhagadevA NaMbhaMte! kaohiMto uvava0 ?, uvavAo jaheva vijayAdINaM jAva se NaM bhaMte! kevatikAlaTThitiesu uvavajjejjA ?, goyamA ! jahanneNaM tettIsaM sAgarovamaTThiti0 ukkoseNavi tettIsasAgarovamaTThitIesu uvavanno, avasesA jahA vijayAisu uvavajraMtANaM navaraM bhavAdeseNaM tinnibhavaggahaNAiM kAlAde0 jahanneNaM tettIsaM sAgarovamAiM dohiM vAsapuhuttehiM abbhahiyAI ukkoseNavi tettIsaM sogarovamAI dohiM puvvakoDIhiM abbhahiyAI evatiyaM 9 / so ceva appaNA jahannakAlaTThitIo jAo esa ceva vattavvayA navaraM ogAhaNAThitio rayaNipuhuttavAsapuhuttANi sesaM taheva saMvehaM ca jANejjA 9 / so ceva appaNA ukkosakAlaTThitIo jAo esa ceva vattavvayA navaraM ogAhaNA jaha0 paMca dhaNusayAI ukko0 paMcadhaNu sayAI, ThitI jaha0 puvvakoDI ukko0 puvvakoDI, sesaM taheva jAva bhavAdesotti / kAlAde jaha0 tettIsaM jaha0 tettIsaM sAgarovamAiM dohiM puvvakoDIhiM abbhahiyAiM ukko0 tettIsaM sAga0 dohivi puvvakoDIhiM abbhahiyAI evatiyaM kAlaM sevejjA evatiyaM kAlaM gatirAgatiM Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM -24, vargaH-, uddezakaH - 24 365 karejjA, ete tinni gamagA savvaTThasiddhagadevANaM / sevaM bhaMte! 2 tti bhagavaM goyame jAva viharai / vR. 'jahanneNaM paliovamaTThiiesu' tti saudharme jaghanyenAnyasyAyuSo'satvAt, 'ukkoseNaM tipaliovamaThiiesu'ttayadyapi saudharme bahutaramAyuSkamasti tathA'pyutkarSatapilyopamAyuSa eva tiryaJco bhavanti tadanatiriktaM ca devAyurbandhantIti, 'do pali ovamAI' ti evaM tiryagbhavasatkamaparaM ca devabhavasatkaM, 'cha paliovamAiM' ti trINi palyopamAni tiryagbhavasatkAni trINyeva devabhavasatkAnIti / 'so ceva appaNA jahannakAlaThiIo jAo' ityAdigamatraye'pyeko gamaH, bhAvanA tu pradarzitaiva, 'jahantreNaM ghaNuhapuhuttaM' ti kSudrakAyacatuSpadApekSaM 'ukkoseNaM do gAuyAI' ti yatra kSetre kAle vA gavyatamAnA manuSyA bhavanti tatsambandhino hstyaadiinpekssyoktmiti| saGkhyAtAyuHpaJcendriyatiryagadhikAre - 'jAhe va appaNA jahannakAlaTThiio bhavaI' tyAdau 'no sammAmicchAdiTThI' tti mizraSTirniSedhyo jaghanyasthitikasya tadasambhavAdajaghanyasthitikeSu dRSTitrayasyApi bhAvAditi, tathA jJAnAdidvAre'pi dve jJAne vA ajJAne vA syAtAM, jaghanyasthiteranyayorabhAvAditi / atha manuSyAdhikAre - 'navaraM Adillaesu dosu gamaesu' ityAdi, Adyagamayorhi sarvatra dhanuSpRthaktvaM jaghanyAvagAhanA utkRSTA tu gavyUtaSaTkamuktA iha tu 'jahanneNaM gAuya 'mityAdi, tRtIyagame tu jaghanyata utkarSatazca SaD gavyatAnyuktAni iha tu trINi, caturthe game tu prAg jaghanyato dhanuSpRthaktvamutkarSatastu dve gavyUte ukte iha tu jaghanyata utkarSatazca gavyUtam, evamanyadapyUhyam / IzAnakadevAdhikAre - 'sAtiregaM paliovamaM kAyavvaM 'ti IzAne sAtirekapalyopamasya jaghanyasthitikatvAt, tathA 'cautthagamae ogAhaNA jahantreNaM ghanuhapuhuttaM 'ti ye sAtirekalapalyopamAyuSastiryaJcaH suSamAMzodbhavAH kSudratarakAyAstAnapekSyoktam, 'ukkoseNaM sAiregAI do gAuyAI'ti etacca yatra kAle sAtirekagavyUtamAnA manuSyA bhavanti tatkAlabhavAn hastyAdInapekSyoktaM, tathA 'jesu ThANesu gAuyaM' ti saudharmmadevAdhikAre yeSu sthAneSvasaGkhyAtavarSAyurmanuSyANaM gavyatamuktaM 'tesu ThANesu ihaM sAiregaM gAuyaMti jaghanyataH sAtirekapalpopamasthitikatvAdIzAnakadevasya prAptavyadevasthityanusAreNa cAsaGkhyAvarSAyurmanuSyANAM sthitisadbhAvAt tadanusAreNaiva ca teSAmavagAhanA bhAvAditi / sanatkumAra devAdhikAre - 'jAhe ya appaNa jahanne' tyAdau 'paMcalessAmo AdillAo kAyavvAo' tti jaghanyasthitikastiryak sanatkumAre samutpitsurjaghanyasthiti sAmarthyAtkRSNAdInAM catasRNAM lezyAnAmanyatarasyAM pariNato bhUtvA maraNakAle padmalezyAmAsAdya mriyate tatastatrotpadyate, yato'gretanabhavalezyApariNAme sati jIvaH parabhavaM gacchatItyAgamaH, tadevamasya paJca lezyA bhavanti 'laMtagAINaM jahanne' tyAdi, etadbhAvanA cAnantaroktanyAyena kAryA, 'saMghayaNAI baMbhaloe laMtaesu paMca AillagANi'tti chedavarttisaMhananasya caturNAmeva devalokAnAM gamane nibandhanatvAt, yadAha 119 11 "chevaTTeNa u gammai cattAri u jAva AimA kappA / vaDDeja kappajuyalaM saMghayaNe kIliyAIe // " iti Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 24/-/24/860 "jahanneNaM tinni bhavaggahaNAiMti AnatAdidevo manuSyebhya evotpadyate teSveva ca pratyAgacchatIti jaghanyato bhavatrayaM bhavatIti, evaM bhavasaptakamapyutkarSato bhAvanIyamiti, 'ukkoseNaM sattAvanna'- mityAdi, AnatadevAnAmutkarSata ekonaviMzatisAgaropamANyAyuH, tasya ca bhavatrayabhAvena saptapaJcAzatsAgaropamANi manuSyabhavacatuSTayasambandhipUrvakoTicatuSkAbhyadhikAni bhavantIti / zatakaM - 24 uddezakaH - 24 samAptaH 366 caramajinavarendraproditArthe parArthaM, nipuNagaNadhareNa sthApitAnindyasUtre / vivRtimiha zate no karttumiSTe budho'pi pracuragamagabhIre kiM punarmA6zo'jJaH // muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatI aGgasUtre caturviMzatItamazatakasaya abhayadevasUri viracitA TIkA parisamAptA / zatakaM - 24 - samAptam (zatakaM - 25 vR. vyAkhyAtaM caturviMzatitamazatam, atha paJcaviMzatitamamArabhyate, tasya caivamabhisambandhaHprAktanazate jIvA utpAdAdidvAraizcintitA iha tu teSAmeva lezyAdayo bhAvAzcintyante ityevaMsambandhasyAsyoddezakasaGgrahagAtheyam mU. (861) lesA ya 1 davvaM 2 saMThANa 3 jumma 4 pajjava 5 niyaMTha 6 samaNA ya 7 / ohe 8 bhaviyA 9 bhavie 10 sammA 11 micche ya 12 uddesA // vR. 'lese' tyAdi, tatra 'lesA ya'tti prathamoddezake lezyAdayo'rthA vAcyA iti lezyoddezaka evAyamucyate ityevaM sarvatra 1 'davva' tti dvitIye dravyANi vAcyAni 2 'saMThANa' tti tRtIye saMsthAnAdayo'rthAH 3 / 'jumma'tti caturthe kutayugmAdayo'rthAH pajjava tti paJcameparyakavAH - 5 'niyaMTha' tti SaSThe pulakAdikA nirgranthAH 6 'samaNAya' ti saptame sAmAyikAdi saMyatAdayo'rthAH 7 / 'ohe' tti aSTame nArakAdayo yathotpadyante tathA vAcyaM, katham ?, oghe - sAmAnye varttamAnA bhavyAbhavyAdivizeSaNairavizeSitA ityarthaH 8 'bhavie 'tti navame bhavyavizeSaNA nArakAdayo yathotpadyant tathA vAcyam 9 'abhavie'tti dazame'bhavyatve varttamAnA abhavyavizeSaNA ityarthaH 10 / 'samma' tti ekAdaze samyagvaSTivizeSaNAH 11 'micche ya'tti dvAdaze mithyAtve varttamAnA mithyASTivizeSaNA ityarthaH 12 'uddesa' tti evamiha zate dvAdazoddezakA bhavantIti / -: zatakaM-25-uddezakaH-1 : mU. (862) teNaM kAleNaM 2 rAyagihe jAva evaM vayAsI-kati NaM bhaMte! lessAo pa0 ?, goyamA ! challesAo pa0 taM0 - kaNhalesA jahA paDhamasae bitie uddesae taheva lessAvibhAgo appAbahugaM ca jAba cauvvihANaM devANaM mIsagaM appabahugaMti // bR. tatra prathamoddezako vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram- 'teNaM kAleNa 'mityAdi, 'jahA paDhamasae bitie uddesae taheva lesAvibhAgo 'tti saca - 'neraiyANaM bhaMte! kati lessAo pannattAo ityAdi, 'apAbahuyaM ca 'tti taccaivam / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, varga:-, uddezakaH - 1 367 eesi NaM bhaMte! jIvANaM salessANaM kaNhalessANa' mityAdi, atha kiyaddUraM tadvAcyamityAha-'jAva cauvvihANaM devANa' mityAdi, taccaivam- 'eesi NaM bhaMte! bhavaNasAvAsINaM vANamaMtarANaM joiNiyANaM vemANAyANaM devANa ya devINa ya kaNhelAsANaM jAva sukkalesANa ya yakare2 hiMto ?' ityAdi / atha prathamazate uktamapyAsAM svarUpaM kasmAtpunarapyucyate ?, ucyate, prastAvAnAntarAyAtatvAt, tathAhi-iha saMsArasamApannajIvAnAM yogAlpabahutvaM vaktavyamiti tatprastAvAllezyAlpabahutvaprakaraNamuktaM / tata eva lezyA'lpabahutvaprakaraNAnantaraM saMsArasamApannajIvAMstadyogAlpabahutvaM ca prajJApayannAha mU. (863) kativihA NaM bhaMte! saMsArasamAvannagA jIvA pannattA ?, goyamA ! coddasavihA saMsArasamAvannagA jIvA ya, taM0 - suhumaappajjattagA 9 suhumapajjattagA 2 bAdara apajatagA 3 bAderapajattagA 4 beiMdiyA appajjattA 5 beiMdayA pajjattA 6 evaM teiMdiyA 8 evaM cauriMdiyA 10 asannipaMciMdiyA appattagA 11 asannipaMciMdiyA pajjattagA 12 sannipaMciMdiyA apajattagA 13 sannipaMciMdiyA pacattagA 14 / etesi NaM bhaMte! codasavihANaM saMsArasamAvannagANaM jIvANaM jahanukkosagassa jogassa kayare 2 jAva visesAhiyA ?, goyamA ! savvatthove suhumassa apajattagassa jahannae joe 1 bAdarassa apajjattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 2 beMdiyassa apajjattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 3 evaM teiMdiyassa 4 eva cauriMdiyassa 5 asannissa paMciMdiyassa apajattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 3 evaM teiMdiyassa 4 evaM cauriMdiyassa 5 asannissa paMcidiyassa apajattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 6 sannissa paMciMdiyassa apajjattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 7 suhumassa pajjattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 8 bAdarassa pajjattagassa jahannae joe asaMkhejaguNe 9 suhumassa apajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 10 bAdarassa apajattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 11 suhumassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 12 bAdarassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 13 / beMdiyassa pajjattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 14 evaM teMdiya evaM jAva sannipaMciMdiyassa pajjattagassa jahannae joe asaMkhejjaguNe 18 bediyassa apajattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 19 evaM teMdiyassavi 20 evaM cauridiyassavi 21 evaM jAva sannipaMciMdiyassa apajattagassa ukkosae joe asaMkhe0 23 bediyassa pajattagassa ukkosae joe asaMkhe0 24 / evaM teiMdiyassavi pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 25 cauriMdiyassa pajjattagassa ukkosa asaMkhe0 26 asannipaMciMdiyapajjatta0 ukkosae joe asaMkhejjaguNe 27 evaM sannipaMciMdiyassa pajjattagassa ukkosae joe asaMkhejjaguNe 28 / vR. 'kaivihe 'tyAdi, 'suhuma' tti sUkSmanAmakarmodayAt 'apajattaga' tti aparyAptakA aparyAptakanAmakarmodayAt, evamitare tadviparItatvAt, 'bAyara' tti bAdaranAmakarmodayAt, eta catvAro'pi jIvabhedAH pRthivyAdyekendriyANAM 'jaghannukosagassa jogassa' tti jaghanyo- nikRSTaH kAJcidvayaktimAzritya sa eva ca vyaktyantarApekSayotkarSaH - utkRSTo jaghanyotkarSaH tasya yogasya Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/1/863 vIryAntarAyakSayopazamAdisamutthakAyAdiparispandasya etasya ca yogasya caturdazajIvasthAnasambandhAjaghanyotkarSabhedAccASTAviMzativividhasyAtpabahutvAdijIvasthAnakavizeSAdbhavati tatra 'saLthove'ityAdi sUkSmasya pRthivyAdeH sUkSmatvAt zarIrasya tasyApyaparyAptakatvenAsampUrNatvAt tatrApijaghanyasya vivakSitatvAtsarvebhyo vakSyamANebhyo yogebhyaH sakAzAstokaH -sarvastoko bhavati jaghanyoyogaH, sa punarvaigrahikakArNaaudArikapudgalagrahaNaprathamasamayavartI, tadanantaraMca samayavRddhayA'jaghanyotkRSTo yAvatsarvotkRSTo na bhavati / vAyarasse tyAdi bAdarajIvasyapRthivyAderaparyAptakajIvasya jaghanyoyogaHpUrvoktApekSayA'saGkhyAtaguNaH-asaGghakhyAtaguNavRddho bAdaratvAdeveti, evamuttaratrApyasaGkhyAtaguNatvaM dRzyam, iha ca yadyapi paryAptakatrIndriyotkRSTAkAyApekSayA paryAptakAnAM dvIndriyANAM saMjJinAmasaMjJinAM ca paJcendriyANAmutkRSTaH kAyaH saGakhyAtaguNobhavati saGkhyAtayojanapramANatvAt tathA'pIha yogasya parispandasya vivakSitatvAt tasya ca kSayopazamavizeSasAmarthyAda yathoktamasaGkhyAtaguNatvaM na virudhyate, na hyalpakAyasyAlpa eva spando bhavati mahAkAyasya vA mahAneva, vyatyayenApi tasya darzanAditi / yogAdhikArAdevedamAha . mU. (864) do bhaMte ! neratiyA paDhamasamayovavannagA kiM samajogI kiM visamajogI?, goyamA ! siya samajogI siyavisamajogI, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati siya samajogI siya visamajogI? goyamA! AhArayAo vA se anAhArae anAhArayAo vA se AhArae siya hINe siya. tulle siya abbhahie jai hINe asaMkhejjaibhAgahINe vA saMkhejjaibhAgahINe vA saMkhejjaguNahINe vA asaMkhejaguNahINe vA aha abbhahie asaMkhejjaibhAgamabhahie vA saMkhejjaibhAgamabhahie vA saMkhejaguNamabbhahie vA asaMkhejjaguNamabbhahie vA se teNaTeNaM jAva siya visamajogI evaM jAva vemaanniyaannN|| vR. 'do bhaMte' ityAdi, prathamaH samaya upapannayoryayostau prathamasamayopapannau, upapattizceha narakakSetraprApti sA ca dvayorapi vigraheNa RjugatyA vA ekasya vA vigraheNAnyasya Rjugatyeti, 'samajogi'tti samo yogo vidyate yayostau samayoginau evaM viSamayoginI, 'AhArayAo vA' ityAdi, AhArakAdvA-AhArakaM nArakamAzritya 'se'tti sa nArako'nAhArakaH anAhArakAdvAanAhArakaM nArakamAzrityAhArakaH, kim ? ityAha 'siyahINe'tti yonArako vigrahAbhAvenAgatyAhAraka evotpanno'sau nirantarAhArakatvAdupacita eva, tadapekSayA ca yo vigrahagatvA'nAhArako bhUtvotpanno'sau hInaH pUrvamanAhArakatvenAnupacitatvAddhInayogatvena ca viSamayogI syAditi bhAvaH, 'siya tulle'tti yo samAnasamayayA vigrahagatyA'nAhArako bhUtvotpannau RjugatyA vA''gatyotpannau tayoreka itarApekSayA tulyaH samayogI bhavatIti bhaavH| 'abbhahie'tti yo vigrahAbhAvenAhAraka evAgato'sau vigrahagatyanAhArakApekSayopacitataratvenAbhyadhiko viSamayogIti bhAvaH, iha ca 'AhArayAo vA se anAhArae' ityanena hInatAyAH 'anahArayAovAAhArae' ityanenacAbhyadhikatAyA nibandhanamuktaM, tulyatAnibandhanaM Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH- 1 tu samAnadharmatAlakSaNaM prasiddhatvAnnoktamiti / yogAdhikArAdevedamaparamAha mU. (865) kativihe NaM bhaMte ! joe pa0 ?, goyamA ! pannarasavihe joe paM0, taM0 - saccamaNajoe mosamaNajoe saccAmosamaNajoe asaccAmosamaNajoe saccavaijoe mosavaijoe saccAmosavaijoe asaccAmosavaijoe orAliyasarIrakAyajoe orAliyamIsAsarIrakAyajoe veuvviyasarIra- kA0 veuvviyamIsAsarIrakA0 AhAragasarIrakA0 AhAragamIsAsa0 kA0 kammAsa0 kA0 15/ eyassa NaM bhaMte ! pannarasavihassa jahanukkosagassa kayare 2 jAva visesA0 ?, goyamA ! savvatthove kammagasarIrajahannajoe 1 orAliyamIsagassa jahannajoe asaMkhe0 2 veubviyamIsagassa jahannae asaM0 3 orAliyasarIrassa jahannae joe asaM0 4 veuvviyasa0 jahannae joe asaM0 5 kammagasarIrassa ukkosae joe asaMkhe0 6 AhAragamIsagassa jahannae joe asaM0 7 tassa ceva ukkosa joe asaM0 8 orAliyamIsagassa 9 veuvviyamIsagassa 10 / eesi NaM ukkosae joe doNhavi tulle asaMkhe0, asaccAmosamaNajogassa jahannae joe asaM0 11 AhArasarIrassa jahannae joe asaMkhe0 12 tivihassa maNajogassa 15 / cauvvihassa vayajogassa 19 eesi NaM sattaNhavi tulle jahannae joe asaM0, AhAragasarIrassa ukkosae joe asaM0 20 orAliyasarIrassa veuvviyassa cauvvihassa ya maNajogassa caubvihassa ya vaijogassa eesi NaM dasaNhavi tulle ukkasae joe asaMkhejjaguNe 30 sevaM bhaMte ! 2 tti / 369 vR. 'kaivihe Na' mityAdi, vyAkhyA cAsya prAgvat // yogasyaivAlpabahuvaM prakArAntareNAha'eyassa 'mityAdi, ihApi yogaH parispanda eva / zatakaM - 25 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM - 25 uddezakaH-2 : vR. prathamoddezake jIvadravyANAM lezyAdInAM parimANamuktaM, dvitIye tu dravyaprakArANAM taducyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (866) kativihA NaM bhaMte! davvA pannattA ?, goyamA ! duvihA davvA paM0 taM0 - jIvadavvA ya ajIvadavvA ya, ajIvadavvA NaM bhaMte ! kativihA pa0 ?, goyamA ! duvihA pa0, taMjahAM-rUviajIva-davvA ya arUvi ajIvadavvA ya evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ajIvapajravA jAva se teNaTTeNaM goyamA ! evaM vuccai te Na no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA / jIvadavvA NaM bhaMte! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejA anatA se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM vuccai jIvadavvA NaM no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! asaMkhejjA neraiyA jAva asaMkhejjA vAukAiyA vaNassaikAiyA anatA asaMkhijjA beMdiyA evaM jAva vemANiyA anA siddhA se teNaTTeNaM jAva anatA / vR. 'kaivihANa 'mityAdi, 'jahA ajIvapajjava' tti yathA prajJApanAyA vizeSAbhidhAne paJcame pade jIvaparyavAH paThitAstathehAjIvadravyasUtrANyadhyeyAni tAni caivam- 'arUviajIvadavvA gaM 524 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/2/866 bhaMte ! kativihA pannattA?, goyamA! dasavihA pa0 taM0-dhammatthikAe' / ityaadi| tathA 'rUviajIvadavvANaM bhaMte! kativihA pannattA?,goyamA! dasavihApa0 taM0-khaMdhA ityAdi, tathA teNaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA?, goyamA! no saMkhejjA no asaMkhejjA antaa| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai?, go0 ! anaMtA paramANU anaMtA dupaesiyA khaMdhA anatA tipaesiyA khaMdhA jAva anatA anatapaesiyA khaMdha'tti ||drvyaadhikaaraadevedmaah mU.(867) jIvadavvANaMbhaMte! ajIvadavvA paribhogattAe havvamAgacchaMti ajIvadavvANaM jIvadavyA paribhogattAe havvamAgacchaMti?, goyamA ! jIvadavvANaM ajIvadavvA paribhogattAe havvamAgacchaMta no ajIvadavvANaM jIvadavvA paribhogattAe hvvmaagcchti| . se keNatuNaM bhaMte ! evaM vuccai jAva havvamAgacchaMti?, goyamA ! jIvadavvANaM ajIvadavve pariyAdiyaMti ajIva02 orAliyaM veubviyaM AhAragaM teyagaM kammagaM soiMdiyaM jAva phAsiMdiyaM maNajogaM vaijogaM kAyajogaM ANApANattaM ta nivvattiyaMti se teNaTeNaM jAva hvvmaagcchti| ___ neratiyA NaM bhaMte ! ajIvadavyA paribhogattAe havvamAgacchaMti ajIvadavvANaM neratiyA paribhogatAe0?, goyamA ! neratiyANaM ajIvadavvA jAva havvamAgacchaMti no ajIvadavvANaM neratiyA hvvmaagcchNti| se keNaTeNaM?, goyamA ! neratiyA ajIvadavve pariyAdiyaMti a0 2 veubviyateyagakammagasoiMdiyajAva phAsiMdiyaM ANApANuttaM ca vivvattiyaMti, se teNaDheNaM goyamA! evaM vuccai jAva vemANiyA navaraM sarIraiMdiyajogA bhANiyavvA jassa je atthi| vR. 'jIvadavvANaMbhaMte! ajIvadavbe'tyAdi, ihajIvadravyANi paribhojakAnisacetanatvena grAhakatvAt itarANi tu paribhogyAnyacetanatA grAhyatvAditi / dravyAdhikArAdevedamAha- . mU. (868) se nUnaM bhaMte ! asaMkhejje loe anaMtAI davvAiM AgAse bhaiyavvAI?, hatA goyamA! asaMkhejje loe jAva bhviyvvaaiN| logassaNaMbhaMte! egamiAgAsapaese katidisiM poggalA cijaMti?, goyamA!nivvAghAeNaM chadisiM vAghAyaM, paDucca siya tidisiM siya caudisiM siya pNcdisiN| logassaNaMbhaMte! egamiAgAsapaese katidisiMpoggalA chijaMti evaMceva, evaM uvacijaMti evaM avcijNti| vR. 'senUna' mityAdi, 'asaMkhejjattiasaGkhAyAtapradezAtmake ityarthaH 'anaMtAiMdavvAiM'ti jIvaparamANvAdIni 'AgAse bhaiyavvAiMtikAkvA'sya pAThaH saptamyAzca SaSThayarthatvAdAkAzasya 'bhaktavyAni marttavyAnidhAraNIyAnItyarthaH, pRcchato'yamabhiprAyaH-kathamasaGkhyAtapradezAtmake lokAkAze'nantAnAM dravyANAmavasthAnaM ?, 'haMtA' ityAdinA tatra tessaamnntaanaampyvsthaanmaaveditm| AvedayatazcAyamabhiprAyaH yathA pratiniyate'pavarakAkAze pradIpaprabhApudgala- paripUrNe'pyarAparapradIpaprabhApudgalA avatiSThante tathAvidhapudgalapariNAmasAmarthyAt evamasaGakhyAte'pi loke teSveva 2 pradezeSu dravyANAM tathAvidhapariNAmavazenAvasthAnAdanantAnAmapi teSAm Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, varga:-, uddezakaH-2 371 avsthaanmviruddhmiti| __ asaGkhyAtaloke'nantadravyANAmavasthAnamuktaM, taccaikaikasmin pradeze teSAM cayApacayAdisadbhavatItyata Aha-'logasse'tyAdi / 'katidisiMpoggalA cijaMti'tti katibhyo digbhya AgatyaikatrAkAzapradeze cIyante'lIyante 'chijjeti'tti vyatiriktAbhavanti uvacijaMti tiskandharUpAH pudgalAH pudgalAntarasamparkAdupacitA bhavanti avacijaMti'tti skandharUpA eva pradezavicaTanenApacIyante / dravyAdhikArAdevedamAha mU. (869) jIve NaM bhaMte ! jAiM davvAiM orAliyasarIrattAe gehae tAI kiM ThiyAI geNhaiaThiyAiM geNhai?, goyamA! ThiyAiMpi geNhai aThiyAiMpigeNhai, tAiM bhaMte ! kiM davvao geNhai khettao geNhai kAlao geNhai bhAvao geNhai? . goyamA ! davvaovi geNhai khettaovi geNhai kAlaovi geNhai bhAvaovi geNhai tAI davvao anaMtapaesiyAI davvAI khettao asaMkhejjapaesogADhAiM evaM jahA panavaNAe paDhame AhAruddesaejAva nivvAghAeNaMchaddisiM vAghAyaM paDucca siya tidisiM siya caudisiMsiyapaMcadisiM jIveNaMbhaMte ! jAiM davvAiMveuviyasarIrattAe geNhai tAI kiM ThiyAiMge0 aThiyAiMge0 evaM ceva navaraM niyamaM chaddisiM evaM aahaargsriirttaaevi|| jIve NaM bhaMte ! jAiM davvAiM teyagasarIrattAe geNhai pucchA, goyamA ! ThiyAiM geNhai no aThiyAiM geNhai seMsa jahA orAliyasarIrassa kammagasarIre evaM ceva evaM jAva bhAvaovi geNhai ___ jAiMdavvAiMdavvao ge0 tAI kiM egapaesiyAiM geNhai dupaesiyAiMgeNhai? evaM jahA bhAsApade jAva anupuTviM ge0 no anAnupuTviM geNhai, tAiM bhaMte katidisiM geNhai ?, goyamA! nivvAdhAeNaM jahA oraaliyss| __jIveNaMbhaMte! jAiMdavvAIsoiMdiyattAege0 jahA veubviyasarIraMevaMjAva jibhidiyattAe phAsiMdiyattAe jahA orAliyasarIraM maNajogattAe jahA kammagasarIraM navaraM niyamaM chaddisiM evaM vaijogattAevi kAyajogattAevi jahA oraaliysriirss| jIve NaM bhaMte ! jAiMdavvAiM ANApANattAe ge0 jaheva orAliyasarIrattAe jAva siya paMcadisiM / sevaM bhaMte 2 tti / kei cauvIsadaMDaeNaM eyANi pahANi bhannaMti jassa jaMasthi / vR. 'jIveNa'mityAdi, 'ThiyAIti sthitAni-kiMjIvapradezAvagADhakSetrasyAbhyantaravartIni asthitAnica-tadanantaravartIni, tAnipunaraudArikazarIrapariNAmavizeSAdAkRSya gRhNAti, anye tvAhuH-sthitAni tAni yAni naijante tadviparItAni tvasthitAni, "kiM dabbao geNhaMti' kiM dravyamAzritya gRhNAti? dravyataH kiMsvarUpANi gRhNAtItyarthaH, evaM kSetrataH- kSetramAzritya ktiprdeshaavgaaddhaaniityrthH| vaikriyazarIrAdhikAre-niyamaMchaddisiM'tiyaduktaMtatrAyamabhiprAyaH-vaikriyazarIrI paJcendriya evaprAyo bhavatisaca trasanADyAmadhye evatatracaSaNNAmapidizAmanAvRtatvamalokena vivakSitalokadezasyetyata ucyate-'niyamachaddisiM'ti, yacca vAyukAyikAnAMtrasanADyA bahirapi vaiyizarIraM bhavati tadiha na vivakSitaM apradhAnatvAttasya, tathAvidhalokAntaniSkuTe vA vaikriyazarIrI vAyurna sNbhvtiiti| Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/2/869 taijasasUtre-ThiyAI geNhaiti jIvAvagAhakSetrAbhyantarIbhUtAnyeva gRhNAti 'no aThiyAI giNhai'ttina tadanantaravartIni gRhNahvAti, tasyAkarSapariNAmAbhAvAt, athavA sthitAni-sthirANi gRhNAti noasthitAni-asthirANi tathAvidhasvabhAvAtvAt 'jahA bhAsApade'ttiyathA prajJApanAyA ekAdaze pade tathA vAcyaM, tacca 'tipaesiyAI giNhAti jAva anaMtapaesiyAiMgiNhai' ityAdi / zrotrendriyasUtre-'jahA veuvviyasarIraM'ti yathA vaikriyazarIradravyagrahaNaM sthitAsthitadravyaviSayaMSaDdikkaMca evamidamapi, zrotrendriyadravyagrahaNaM hinADImadhyaeva tatraca 'siya tidisi'mityAdi nAsti vyAghAtAbhAvAditi / ___'phAsiMdiyattAejahAorAliyasarIraM'ti, ayamarthaH-sparzanendriyatayAtathA dravyANi gRhNAti yathaudArikazarIraM sthitAsthitAniSaDdigAgataprabhRtInicetibhAvaH, maNajogattAejahA kammagasarIraM navaraM niyamaMchaddisiM'ti manoyogatayA tathA dravyANi gRhNAtiyathA kArmaNaM, sthitAnyeva gRhmAtIti bhAvaH, kevalaM tatra vyAdhAtenetyAdhuktaM iha tu niyamAt SaDdizItyevaM vAc, nADImadhya eva manodravyagrahaNabhAvAt, atrasAnAM hi tannAstIti, 'evaM vaijogattAevi'tti manodravyadvAgadravyANi gRhNAtItyarthaH, 'kAyajogattAe jahA orAliyasarIrassa'tti kAyayogadravyANi sthitAsthitAni SaDdigAgataprabhRtIni cetyarthaH / 'kei' ityAdi tatra paJcazarIrANi paJcendriyANitrayo manoyogAdayaH AnaprANaM ceti sarvANi caturdaza padAni tata etadAzritAzcaturdazaiva daNDakA bhavantIti / / . zatakaM-25 uddezakaH-2 samAptaH _ -zatakaM-25 uddezakaH-3:vR.dvitIyoddezake dravyANyuktAni, teSuca pudgalA uktAsteca prAyaH saMsthAnavanto bhavantItyatastRtIye saMsthAnAnyucyante, itvevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram- - mU. (870) katiNaMbhaMte ! saMThANA pa0?, goyamA! cha saMThANA pa0, taM0-parimaMDale vaTTe taMse cauraMse Ayate anitthaMthe, parimaMDalA NaM bhaMte ! saMThANA davvaTThayAe kiM saMkhejjA asaMkhejA anaMtA?, goyamA! no saMkhe0 no asaMkhe0 anaMtA vaTTANaM bhaMte ! saMThANA evaM ceva evaM jAva anitthaMthA evaM pesttttyaaevi| eesi NaM bhaMte / parimaMDalavaTTataMsacauraMsaAyataanitthaMthANaM saMThANANaM davvaTThayAe paesaTThayAe davvaTThapaesaTThayAe kayare2hiMto jAva visesAhiyA vA? goyamA! savvatthovA parimaMDalasaMThANA davvaTThayAe vaTTA saMThANA davvaThThayAe saMkhejaguNA cauraMsA saMThANA davvaTThayAe saMkhejjaguNA taMsA saMThANA davvaTThayAe saMkhejjaguNA AyatasaMThANA davvaTThayAe saMkhenaguNA anitthaMthA saMThANA davvaThThayAe asaMkhejaguNA, paesaTTayAe savvatthovA parimaMDalA saMThANA paesaTTayAe vaTTA saMThANA saMkhenaguNA jahA davvaTThayAe tahA paesaTThayAevi jAva anitthaMthA saMThANA paesaThThayAe asaMkhejjaguNA / davvapaesaThThayAe savvatthovA parimaMDalA saMThANA davvaTThayAe so ceva gamao bhANiyavvo jAvaanitthaMthAsaMThANA dabba0 asaMkhe0 anityaMthehitosaMThANehiMto davaTThayAeparimaMDalA saMThANA paesaTTa0 asaMkhe0 vaTTA saMThANA paesaTTa0 saMkhe0 so ceva paesaThThayAe gamao bhANi0 jAva Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, vargaH, uddezaka : - 3 anitthaMthAsaMThA- NA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA // vR. 'kai NaM bhaMte !' ityAdi, saMsthAnAni - skandhAkArAH 'anitthaMthe ' tti ittham - anena prakAreNa parimaNDalAdinA tiSThatIti itthaMsthaM na itthaMsthamanitthaMsthaM parimaNDalAdivyatiriktamityarthaH, 'parimaMDalA NaM bhaMte! saMThANa' tti parimaNDalasaMsthAnavanti bhadanta ! dravyANItyartha / 373 'davvaTTayAe'tti dravyarUpamarthamAzrityetyarthaH 'paesaTTayAe 'tti pradezarUpamarthamAzrityetyarthaH 'davvaTThapaesaTTayAe 'tti tadubhayamAzrityetyarthaH 'savvatthovA parimaMDalasaMThANe 'ti iha yAni saMsthAnAni yatsaMsthAnApekSayA bahutarapradezAvagAhIni tAni tadapekSayA stokAni tathAvidhasvabhAvatvAt / tatra ca parimaNDalasaMsthAnaM jaghanyato'pi viMzatipradezAvagAhAdbahutarapradezAvagAhi vRttacaturanatryamnAyatAni tu krameNa jaghanyataH paJcatustridvipradezAvagAhitvAdalpapradezAvagAhInyataH sarvebhyo bahutarapradezAvagAhitvAtparimaNDalasya parimaNDalasaMsthAnAni sarvebhyaH sakAzAtstokAni, tebhyazcakrameNAnyeSAmalyAlpatarapradezAvagAhitvAtkrameNa bahutaratvamiti saGkhyeyaguNAni tAnyuktAni 'anitthaMthA saMThANA davvaTTayAe asaMkhejjaguNa 'tti anitthaMsthasaMsthAnavanti hi parimaNDalAdInAM dvayAdisaMyoganiSpannatvena tebhyo'tibahUnItikRtvA'saGkhyAtaguNAni pUrvebhya uktAni, pradezArthacintAyAM tu dravyAnusAritvApaThapradezAnAM pUrvavadalpabahutve vAcye, evaM dravyArthapradezArthacintAyAmapi, vizeSastvayaM - dravyato'nitthaMsthebhyaH parimaNDalAni pradezato'saGakhyeyaguNAnItyAdi vAcyamiti / kRtA sAmAnyataH saMsthAnaprarUpaNA, atha ratnaprabhAdyapekSayA tAM cikIrSu pUrvoktamevArthaM prastAvanArthamAha mU. (871) kati NaM bhaMte! saMThANA pannattA ?, goyamA ! paMca saMThANA paM0 - parimaMDale jAva Ayate / parimaMDalA NaM bhaMte! saMThANA kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! no saMkhe0 no asaM0 anaMtA, vaTTA NaM bhaMte! saMThANA kiM saMkhejjA 0 ?, evaM ceva evaM jAva AyatA / imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavIe parimaMDalA saMThANA kiM saMkhejjA asaMkhe0 anaMtA ?, goyamA ! no asaMkhe0 anaMtA, vaTTA NaM bhaMte! saMThANA kiM saMkhe0 asaM0 evaM ceva, evaM jAva AyayA sakkarappabhAe NaM bhaMte! puDhavIe parimaMDalA saMThANA evaM ceva evaM jAva AyayA evaM jAva ahesattamAe sohamme NaM bhaMte! kappe parimaMDalA saMThANA evaM ceva evaM jAva accue, gevijjavimANA NaM bhaMte! parimaMDalasaMThANA evaM ceva, evaM anuttaravimANesuvi, evaM IsipabbhArAevi // jattha NaM bhaMte ! ege parimaMDale saMThANe javamajjhe tattha parimaMDalA saMThANA kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! no saMkhe0 no asaM0 anaMtA / vaTTA NaM bhaMte! saMThANA kiM saMkhejjA asaM0 ceva evaM jAva AyatA / jattha NaM bhaMte! ege vaTTe saMThANe javamajjhe tattha parimaMDalA saMThANA evaM ceva vaTTA saMThANA evaM ceva evaM jAva AyatA, evaM ekkekkeNaM saMThANeNaM paMcavi cAreyavvA, jattha NaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ege parimaMDale saMThANe javamajjhe tattha NaM parimaMDalAsaMThANA kiM saMkhejjA pucchA, goyamA ! no saMkhejjAno asaMkhejjA anaMtA / vaTTA NaM bhaMte! saMThANA kiM saMkhe0 pucchA, goyamA ! no saMkhe0 no asaMkhejjA anaMtA evaM ceva jAva AyatA, jattha NaM bhaMte! imIse rayaNa0 puDhavIe ege vaTTe saMThANe javamajjhe tattha NaM parimaMDalA Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/3/871 saMThANA kiM saMkhejjA 0 ? pucchA, goyamA ! no saMkhe0 no asaM0 anatA, vaTTA saMThANA evaM ceva jAva AyatA / evaM punaravi ekkekkeNaM saMThANeNaM paMcavi cAreyavvA jaheva heTThillA jAva AyatANaM evaM jAva ahesattamAe evaM kappesuvi jAva IsIpabbhArAe puDhavIe / vR. 'kaiNa 'mityAdi, iha SaSThasaMsthAnasya tadanyasaMyoganiSpannatvenAvivakSaNAt paJcetyuktam atha prakArAntareNa tAnyAha ' jattha Na' mityAdi, kila sarvo'pyayaM lokaH parimaNDalasaMsthAnadravyairnirantaraM vyAptastatra ca kalpanayA yAni 2 tulyapradezAvagAhIni tulyapradezAni tulyavarNAdiparyavANi ca parimaNDalasaMsthAnavanti dravyANi tAni tAnyekapaGktyAM sthApyante, ekamekaikajAtIyeSvekaikapaGktyAmauttarAdharyeNa nikSipyamANeSvalpahutvabhAvAd yavAkAraH parimaNDalasaMsthAnasamudAyo bhavati / tatra kila jaghanya pradezikadravyANAM vastusvabhAvena stokatvAdAdyA paGktirhasvA tataH zeSANAM krameNa bahubahutaratvAddIrghadIrghatarA tataH pareSAM krameNAlpataratvAt hrasvahasvataraiva yAvadutkRSTapradezAnAmalpatamatvena hrasvatametyevaM tulyaistadanyaizca parimaNDaladravyairyavAkAraM kSetraM niSpAdyata iti, idamevAzrityocyate / 'jattha' tti yatra deze 'ege 'tti ekaM 'parimaMDale' tti parimaNDalaM saMsthAnaM varttata iti gamyate, 'javamajjhe' tti yavasyeva madhyaM - madhyabhAgo yasya vipulatvasAdharmyAttad yavamadhyaM yavAkAramityarthaH, tatra yavamadhye parimaNDalasaMsthAnAni - yavAkAranirvarttakaparimaNDalasaMsthAnavyatiriktAni kiM saGkhyAtAni ? ityAdipraznaH uttaraM tvanantAni yavAkAranirvarttakebhyasteSAmanantaguNatvAt tadapekSayA ca yavAkAraniSpAdakAnAmanantaguNahInatvAditi / pUrvoktAmeva saMsthAnaprarUpaNAM ratnaprabhAdibhedenAha'jatthe'tyAdi sUtrasiddham / atha saMsthAnAnyeva pradezato'vagAhatazca nirUpayannAha mU. (872) vaTTe NaM bhaMte! saMThANe katipadesie katipadesogADhe pa0 ?, goyamA ! vaTTe saMThANe duvihe pa0 - ghaNavaTTe ya payaravaTTe ya, tattha NaM je se payayaravaTTe se duvihe pa0 taM0 - oyapaese jummase ya, tattha NaM je se oyapaesie se jahantreNaM paMcapaesie paMcapaesogADhe ukkoseNaM anaMtapaesie asaMkhejjapaesogADhe / tattha NaM je se jummapaesie se jahantreNaM bArasapaesie bArasapaesogADhe ukkoseNaM anaMtapaesie asaMkhejjapaesogADhe, tattha NaM je se ghaNavaTTe se duvihe pa0, taM0 - oyapaesie ya jummapaesie ya / tattha NaMje se oyapaesie se jaha0 sattapaesie sattapaesogADhepa0 ukkoseNaM anaMtapaesie asaMkhejapaesogADhe pa0, tattha NaM je se jammapaesie se jahantreNaM battIsapaesie battIsapaesogADhe pa0, ukkoseNaM anaMtapaesie asaMkhejjapaesogADhe / tesiM NaM bhaMte! saMThANe katipadesie katipadesogADhe pa0 ?, goyamA ! taMse NaM saMThANe duvihe paM0 taM0 ghaNataMse ya payarataMse ya, tattha NaM je se payarataMse se duvihe paM0 taM0- oyapaesie ya jummapaesiya, tattha NaM je se oyapaesie se jaha0 tipaesie tipaesogADhe pa0 ukkoseNaM Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, varga:-, uddezakaH - 3 anaMtapaesie asaMkhejapaesogADhe / tattha NaM je se jummapaesie je jahanneNaM chappaesie chappaesogADhe pa0 ukkoseNaM anaMtapaesie asaMkhejapaesogADhe pa0, tattha NaM je se ghaNataMse se duvihe pa0 taM0 - oyapaesie jummapaesie ya, tattha NaM je se oyapaesie se jahantreNaM paNatIsapaesie paNatIsapaesogADhe ukkoseNaM anaMtapaesie taM caiva, tattha NaM je se jummapaesie je jahanneNaM cauppaesie cauppaesogADhe pa0 ukko0 anaMtapaesie taM ceva / 375 cauraMse NaM bhaMte! saMThANe katipadesie? pucchA, goyamA ! cauraMse saMThANe duvihe pa0 bhedo jaheva vaTTassa jAva tattha NaM je se oyapaesie se jahantreNaM navapaesie navapaesogADhe pa0, ukkoseNaM anaMtapaesie asaMkhejapaesogADhe pa0 / tattha NaM je se jummavadesie je jahanneNaM caupaesie caupaesogADhe pa0 ukkoseNaM anaMtapaesie taM caiva tattha NaM se ghanacauraMse se duvihe pa0, taMjahA - oyapaesie jummapaesie, tattha NaM je se oyapaesie se jahanneNaM sattAvIsaipaesie sattAvIsatipaesogADhe ukko0 anaMtapaesie taheva tattha je se jummapaesi se jahantreNaM aTThapaesie aTThapaesogADhe pa0 uk0 anaMtapaesie taheva / Ayae NaM bhaMte! saMThANe katipadesie katipaesogADhe pa0 ? goyamA ! Ayae NaM saMThANe tivihe pa0 taM0 - seDhiAyate payarAyate ghaNAyate, tattha NaM je se seDhiAyate se duvihe pa0, taM0oyapaesie ya jummapaesie ya / tattha NaM je oyapa0 se jaha0 tipaesie tipaesogADhe ukko0 anaMtapae taM ceva, tattha NaM je se jummapaese jaha0 dupaesie dupaesogADhe ukkoseNaM anaMtA taheva tattha NaM je se payarAyate se duvihe paM0 taM0 - oyapaesie ya jummapaesie ya, tattha NaM je se oyapaesie se jahaneNaM pannarasapaesie pannarasapaesogADhe ukkoseNaM anaMta taheva / tattha NaM je se jummapaesie se jahantreNaM chappaesie chappaesogADhe ukkoseNaM anaMta taheva, tatthaNaM jese ghaNAyate se duvihe paM0 taM0 - oyapaesie jummapaesie, tattha NaM je se oyapaesie se jahantreNaM paNayAlIsapaesie paNayAlIsapaesogADhe ukkoseNaM anaMta0 taheva / tattha NaM je se jummapaesie se jaha0 bArasapaesie bArasapaesogADhe ukkoseNaM anaMta0 taheva / parimaMDale NaM bhaMte ! saMThANe katipadesie ? pucchA, goyamA ! parimaMDale NaM saMThANe duvihe paM0, taM0 - ghanaparimaMDaleya payaraparimaMDale ya, tattha NaM je se payaraparimaMDale se jahaneNaM vIsatipadesie vIsaipaesogADhe ukkoseNaM anaMtapade0 taheva / tattha NaM je se ghanaparimaMDale se jahantreNaM cattAlIsatipadesie cattAlIsapaesogADhe pa0, ukkoseNaM anaMtapaesie asaMkhejjapaesogADhe pannattA / vR. 'vaTTeNa'mityAdi, atha parimaNDalaM pUrvamAdAvuktaM iha tu kasmAttyAgena vRttAdinA krameNa tAni nirUpyante ?, ucyate, vRttAdIni catvAryapi pratyekaM samasaGghayaviSamasaGkhayapradezAnyatastatsAdharmmAtteSAM pUrvamupanyAsaH parimaNDalasya punaretadabhAvAtpazcAd vicitratvAdvA sUtragateriti, 'ghanavaTTe' tti sarvataH samaM dhanavRttaM modakavat 'payaravaTTe' tti bAhalyato hInaM tadeva prataravRttaM maNDakavat, Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/3/872 'oyapaesie' tti viSamasaGkhayapradezaniSpannaM 'jummapaesie'tti samasaGghayapradezaniSpannaM, 'tattha NaM je se oyapaesie payaravaTTe se jahaneNaM paMcapaesie' ityAdi, itthaM paJcapradezAvagADhaM pazcANukAtmakamityarthaH, utkarSeNAnantapradezikamasaGghayeyapradezAvagADhaM lokasyApyasaGghayeyapradezAtmakatvAt / 'je se jummapaesie se jahantreNaM bArasapaesie' iti, 'je se oyapaesie ghanavaTTe se jahantreNa sattapaesie sattapaesogADhe' tti, asya madhyaparamANoruparyekaH sthApito'dhazcaika ityevaM saptapradezikaM ghanavRttaM bhavatIti, 'je se jumpaesie se jahantreNaM battIsaipaesie' ityAdi, asya coparIdhza eva prataraH sthApyastataH sarve caturviMzatistataH prataradvayasya madhyANUnAM caturNAmuparyanye catvAro'dhazcetyevaM dvAtriMzaditi / 376 tryamnasUtre - 'je se oyapaesie se jahanneNaM tipaesie' tti, asya sthApanA - 'je se jummapaesie se jahanneNaM chappaesie' tti 'je se oyapaesie se jahantreNaM paNatIsapaesie'tti, asya paJcadaza-pradezikasya pratarasyopari dazapradezikaH etasyApyupara SaTpradezikaH etasyApyupari tripradezikaH prataraH etasyApyuparyekaH pradezo dIyate ityevaM paJcatriMzapradezA iti / 'je se jummapaesie se jahanneNaM cauppaesie' iti, asya sthApanA - atraikasyopari pradezo dIyata ityevaM catvAra iti / caturasrasUtre - 'je se oyapaesie je jahanneNaM navapaesie' tti evaM 'je se jummapaesie se jahantreNaM cauppaesie' tti, evaM jese oyapaesie se jahantreNaM sattAvIsapaesie "tti, evametasya navapradezikapratarasyoparyanyadapi prataradvayaM sthApyata ityevaM saptaviMzatipradezikaM caturasraM bhavatIti, 'je se jummapaesie se jahanneNaM aTThapaesie' asyoparyanyazcatuSpradezikaprataro dIyata ityevamaSTapradezikaM syAditi / AyatasUtre - 'seDhiAyae' tti zreNyAyataM - pradeza zreNIrUpaM 'pratarAyataM' kRtaviSkambhazreNIdvayAdirUpaM 'ghanAyataM' bAhalyaviSkambhopetamanekazreNIrUpaM, tatra zreNyAyatamojaHpradezikaM jaghanyaM tripradezikaM, 1 tadeva yugmapradezikaM dvipradezikaM 'je se oyapaesie se jahanneNaM pannarasaesie' tti evaM - tadeva yugmapradezikaM jaghanyaM SaTpradezikaM taccaivaM evaM ghanAyatamojaHpradezikaM jaghanyaM paJcacatvAriMzatpradezikaM asyoparyant prataradvayaM sthApyata ityevaM paJcacatvAriMzatpradezikaM jaghanyamojaH pradezikaM ghanAyataM bhavati, tadeva yugmapradezikaM dvAdazapradezikaM taccaivam - etasya SaDpradezikasyopari SaTpradezika evAnyaH prataraH sthApyate tato dvAdazapradezikaM bhavatIti / 'parimaMDaleNa' mityAdi, iha ojoyugmabhedI na staH, yugmarUpatvenaikarUpatvAtparimaNDalasyeti, tatra prataraparimaNDalaM jaghanyato viMzatipradezikaM bhavati, etasyaivopari viMzatipradezike'nyasmin pratare datte catvAriMzatpradezikaghanaparimaNDalaM bhavatIti / anantaraM parimaNDalaM prarUpitam, atha parimaNDalamevAdau kRtvA saMsthAnAni prakArAntareNa prarUpayannAha mU. (873) parimaMDale NaM bhaMte! saMThANe davvaTTayAe kiM kaDajumme te oe dAvarajumme kaliyoe goyamA ! no kaDajumme no teyoe no dAvarajumme kaliyoe, vaTTe NaM bhaMte! saMThANe davvaTThayAe evaM ceva evaM jAva Ayate / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-3 377 parimaMDalA NaM bhaMte ! saMThANA davvaTThayAe kiM kaDajummA teyoyA dAvarajummA kaliyogA pucchA, goyamA ! oghAdeseNaM siya kaDajummA siya teogA siya dAvarajummA siyA kaliyogA, vihANAdeseNaM no kaDajummA no teogA no dAvarajummA kaliogA evaM jAva aaytaa| parimaMDale NaM bhaMte ! saMThANe paesaTTayAe kiM kaDajumme ? pucchA, goyamA ! siya kaDajumme siya teyoge siya dAvarajumme siya kaliyoe evaM jAva Ayate, parimaMDalA NaM bhaMte ! saMThANA paesaTTayAe kiM kaDajummA? pucchA, goyamA! oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA vihANAdeseNaM kaDajummAvi teogAvi dAvarajummAvi kaliyogAvi 4 evaM jAva aaytaa| parimaMDale NaM bhaMte! saMThANe kiM kaDajummapaesogADhe jAva kaliyogapaesogADhe ?, goyamA kaDajummapaesogADhe no teyogapaesogADhe no dAvarajummapaesogADhe siya teyogapaesogADhe no dAvarajummapaesogADhe siya kaliyogapaesogADhe // taMse NaM bhaMte ! saMThANe pucchA, goyamA! siya kaDajumpaesogADhe siya teyogapaesogADhe siya dAvarajummapadesogADhe no kaliogapaesogADhe / cauraMse NaM bhaMte ! saMThANe jahA vaTTe tahA cuirsevi| Ayae NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! siya kaDajummapaesogADhe jAva siya teyogapaeso gADhA? pucchA, goyamA! oghAdeseNavivihANAdeseNavikaDajummapaesogADhA no teyogapaesogADhA no dAvarajummapaesogADhA no kliyogpesogaaddhaa| vaTTANaM bhaMte ! saMThANA kiM kaDajummapaesogADhA pucchA, goyamA! oghAdeseNaM kaDajummapaesogADhA no teyogapaesogADhA no dAvarajummapaesogADhA no kaliyogapaesogADhAvi taMsANaM bhaMte ! saMThANA kiM kaDajummA pucchA, goyamA ! oghAde0 kaDajummapaesogADhA no teyogapaesogADhA no dAvarajumma0 no kaliyogapaesogADhAvi vihANAde0 kaDajummapaesogA0 teyogapa0 no dAvarajummapaesogA0 no kaliyogapaesogADhA / cauraMsA jahA vaTTA / AyayA NaM bhaMte! saMThANA pucchA, goyamA! oghAdeseNaM kaDajummapaesogADhA no teyogapaesogADhA nodAvarajummapaesogADhA no kaliogapaesogADhA vihANAdeseNaM kaDajummapaesogADhAvi jAva kliogpesogaaddhaavi| ___ parimaMDaleNaMbhaMte! saMThANe kiM kaDajummasamayaThitIe teyogasamayaThitIe dAvarajummasamayahitIe kaliogasamayaThitIe ?, goyamA! siya kaDajummasamayaThitIe jAva siya kaliogasamayaThitIe evaMjAva aayte|| parimaMDalA NaM bhaMte ! saMThANA kiM kaDajummasamayaThitIyA pucchA, goyamA ! oghAdeseNaM siya kaDajummasamayahitIyA jAva siya kaliyogasamayadvitIyA, vihANAdeseNaM kaDajummasamayaThitIyAvi jAva kaliyogasamayaThitIyAvi, evaM jAva aaytaa| parimaMDaleNaM bhaMte! saMThANe kAlannapajjavehiM kiM kaDajumme jAva siya kaliyoge?, goyamA !siya kaDajumme evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ThitIe evaM nIlavannapajjavehiM evaM paMcahiM vannehiM dohiM gaMdhehiM paMcahiM rasehiM aTThahiM phAsehiM jAva lukkhaphAsapajjavehiM / / vR. 'parimaMDale'tyAdi, parimaNDalaM dravyArthatayaikameva dravyaM, na hi parimaNDalasyaikasya catuSkA Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/3/873 pahAro'stItyekatvacintAyAM na kRtayugmAdivyapadezaH kintu kalyojavyapadeza eva, yadA tu pRthakatvacintA tadA kadAcidetAvanti tAni parimaNDalAni bhavanti yAvatAM catuSkApahAreNa nicchedatA bhavati kadAcitpunastrINyadhikAni bhavanti kadAcidve kadAcidekamadhikamityata evAha - parimaMDalA NaM bhaMte' ityAdi, 'oghAdeseNaM' ti sAmAnyataH 'vihANAdeseNaM' ti vidhAnAdezo yatsamuditAnAmapyekaikasyAdezanaM tena ca kalyojataiveti / atha pradezArthacintAM kurvannAha - 'parimaMDale Na' mityAdi, tatra parimaNDalaM saMsthAnaM pradezArthatayA viMzatyAdiSu kSetrapradezeSu ye pradezAH parimaNDalasaMsthAnaSpAdakA vyavasthitAstadapekSayetyarthaH 'siyakaDajumme' tti tatpradezAnAM catuSkApahAreNApahriyamANAnAM catuSparyavasitatve kRtayugmaM tsyAt, yadA triparyavasAnAM tattadA tryojaH, evaM dvAparaM kalyojazceti, yasmAdekatrApi pradeze bahavo'vo'vagAhanta iti / 378 athAvagAhapradezanirUpaNAyAha- 'parimaMDale' tyAdi, 'kaDajummapaesogADhe' tti yasmAtparimaNDalaM jaghanyato viMzatipradezAvagADhamuktaM viMzatezca catuSkApahAre catuSparyavasitatvaM bhavati evaM parimaNDalAntare'pIti 'vaTTeNa' mityAdi, 'siya kaDajummapae sogADhe' tti yaprataravRttaM dvAdazapradezikaM yacca ghanavRttaM dvAtriMzatpradezikamuktaM taccatuSkApahAre caturagratvAtkRtayugmapradezAvagADhaM 'siya teoyapaesogADhe ti yacca ghanavRttaM saptapradezikamuktaM vyagratvAtyojaH pradezAvagADhaM 'siya kalioyapaeso gADhe' tti yatpravaravRttaM paJcapradezikamuktaM tadekAgratvAtkalyoja pradezAvagADhamiti / . 'taM se NaM' mityAdi siya kaDajummapaesogADhe'tti yad dhanatryanaM catuSpradezikaM tatkRtayugmapradezAvagADhaM 'siya teogapaesogADhe' tti yat prataratryanaM tripradezA- vagADhaM dhanatryanaM ca paJcatriMzatpradezAvagADhaM tatyagratvAtyojaH pradezavAgADha, 'siya dAvarajummapaesogADhe- 'tti yavyataratryanaM SaTaepradezikamuktaM tad dvayagratvAd dvAparapradezAvagADhamiti / 'cauraMse Na'mityAdi, 'jahA vaTTe' tti 'siya kaDajummapaesogADhe siyateoyapaesogADhe siya kalioyapaesogADhe' ityarthaH tatra yat prataracaturanaM catuSpradezikaM ghanacaturanaM cASTapradezikamuktaM taccaturagratvAtkRtayugmapradezAvagADhaM, tathA yad dhanacaturasraM saptaviMzatipradezikamuktaM tatryagratvAtyojaH pradezAvagADhaM, tathA yatprataracaturasraMna vapradezikamuktaM tadekAgratvAt kalyojaHpradezAvagADhamiti / 'Ayae Na 'mityAdi 'siya kaDajummapaesogADhe' tti yad ghanAyataM dvAdazapradezikamuktaM tatkRtayugmapradesAvagADhaM yAvatkaraNAt 'siya teoyapaesogADhe siya dAvarajummapaesogADhe' tti dRzyaM, tatra ca yat zreNyAyataM tripradezAvagADhaM yacca pratarAyataM paJcadazapradezikamuktaM tatyagratvAtyojaHpradezAvagADhaM, yatpunaH zreNyAyataM dvipradezikaM yacca pratarAyataM SaTaepradezikaM tad dvayagratvAd dvAparayugmapradezAvagADhaM, 'siya kalioyapaesogADhe 'tti yad dhanAyataM paJcatvArizaThapradezikaM tadekAgratvAtkalyojaH pradezAvagADhamiti // evamekatvena pradezAvagADhamAzritya saMsthAnAni cintitAni atha pRthaktvena tAni tathaiva cintayannAha - 'parimaMDalA NamityAdi, 'oghAdeseNavi'tti sAmAnyataH samastAnyapi parimaNDalAnItyarthaH 'vihANAdeseNavi' tti bhedataH ekaikaM parimaNDalamityarthaH kRtayugmapradezAvagADhAnyeva Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 379 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-3 viNshtictvaariNshtprbhRtiprdeshaavgaahitvenokttvaattessaamiti| ___vaTTANamityAdi, 'oghAdeseNaM kaDajummapaesogADhe'tti vRttasaMsthAnAH skandhAHsAmAnyena cintyamAnAH kRtayugmapradezAvagADhAH sarveSAM tatpradezAnAM mIlane catuSkApahAre tatsvabhAvatvena catuSparyavasitatvA, vidhAnAdezena punarvAparapradezAvagADhavarjAHzeSAvagADhA bhavanti, yathA pUrvokteSu paJcasaptAdiSu jaghanyavRttabhedeSu catuSkApahAre dvayAvaziSTatA nAsti evaM sarveSvapi teSu vastu svabhAvAtvAd, ata evAha-'vihANAdeseNa'mityAdi / evaM tryanAdisaMsthAnasUtrANyapi bhAvanIyAni / / evaM tAvatkSetrata ekatvapRthaktvAbhyAM saMsthAnAni cintitAni, atha tAbhyAmeva kAlato bhAvatazca tAni cintayannAha / ___'parimaMDaleNa'mityAdi, ayamarthaH-parimaMDalena saMsthAnena pariNatAH skandhAH kiyantaMkAlaM tiSThanti ? kiM catuSkApahAreNa tatkAlasya samayAzcaturagrA bhavanti trivyekAgrA vA?, ucyate, sarve saMbhavantIti, iha caitA vRddhoktAH snggrhgaathaaH| . // 1 // "parimaMDale ya 1 vaTTe 2 taMse 3 cauraMsa 4 Ayae 5 ceva / / ghanapayarapaDhamavajjaM oyapaese ya jumme ya / / // 2 // paMca ya bArasayaM khalu sattaya batIsayaM ca vaTuMmi tiyachakkaya paNatisA cauroya havaMti tNsNmi|| // 3 // navaceva tahA cauro sattAvIsA ya aTTha curNse| tigadugapannarase ceva chacceva ya Ayae hoMti // . // 4 // paNayAlIsA bArasa chabbheyA Ayayammi saMThANe / parimaMDalammi vIsA cattAya bhave paesaggaM / / // 5 // savvevi Ayayammi geNhasuparimaMDalaMmi kaDajummaM / vajjeja kaliM taMse dAvarajummaMca sesesu // iti|| dravyAdyapekSayA saMsthAnaparimANasyAdhikRtatvAsaMsthAnavizeSitasya lokasya tathaiva parimANanirUpaNAyAha mU. (874) seDhIo NaM bhaMte ! davvaTThayAe kiM saMkhejjAo asaMkhejjAo anaMtAo?, goyamA! no saMkhejAo no asaMkhe0 anaMtAo, pAINapaDINAyatAoNaMbhaMte! seDhIodavvaTThayAe kiM saMkhejjAo evaM cev3| evaMdAhiNuttarAyatAovievaM uddddmhaaytaaovi| logAgAsaseDhIoNaM bhaMte! davvaTThayAe kiMsaMkhejjAo asaMkhejjAo anaMtAo?, goyamA! no saMkhejAo asaMkhejjAo no anaMtAo pAINapaDINAyatAo NaM bhaMte ! logAgAsaseDhIo davaTThayAe kiM saMkhejAo evaM ceva, evaM dAhiNuttarAyayAovi, evaM uDDamahAyatAovi / aloyAgAsaseDhIo NaM bhaMte ! davvaTThayAe kiM saMkhejAo asaMkhejAo anaMtAo?, goyamA! no saMkhejjAo asaMkhejjAo anNtaao| evaM pAINapaDINAyayAovi evaM dAhiNuttarAyayAovi evaM uDDamahAyatAovi seDhIo NaM bhaMte! paesaTTayAe kiMsaMkhejAo jahA davvaTThayAe tahA paesaTTayAevijAva uDDamahAyayAovi savvAo anNt0| Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/3/874 loyAgAsaseDhIo NaM bhaMte! paesa0 kiM saMkhejAo pucchA, goyamA ! siya saMkhe0 siMya asaM0 no anaMtAo evaM pAINapaDINAyatAo dAhiNuttarAyatAovi evaM ceva uDDamahAyatAovi no saMkhejjAo asaMkhe0 no anaMtAo / 380 alogAgAsaseDhIo NaM bhaMte! paesaTTayAe pucchA, goyamA ! siya saMkhe0 siya asaM0 siya anaMtAo pAINapaDINAyayAo gaMbhaMte! aloyA0 pucchA, goyamA ! no saMkhejjAo no asaMkhejAo anatAo / evaM dAhiNuttarAyatAovi, uDDamahAyatAo pucchA, goyamA ! siya saMkhejjAo siya asaM0 siya anaMtAo / / vR. 'seDhI 'tyAdi, zreNIzabdena ca yadyapi paGktimAtramucyate tathA'pIhAkAzapradezapaGktayaH zreNayo grAhyAH, tatra zreNayo'vivakSitalokAlokabhedatvena sAmAnyAH 1 tathA tA evaM pUrvAparAyatAH 2 dakSiNottarAyatAH 3 UrdhvAdhaAyatAH 4, evaM lokasambandhinyo'lokasambandhinyazceti, tatra sAmAnye zreNIprazne 'anaMtAo' tti sAmAnyAkAzAstikAyasya zreNInAM vivakSitatvAdanantAstAH, lokAkAzazreNIprazne tvasaGkhyAtA eva tAH, asaGkhyAtapradezAtmakatvAllokAkAzasya, alokAkAzazreNIprazne punaranantAstAH, anantapradezAtmakatvAdalokAkAzasya / tathA 'logAgAsaseDhIo NaM bhaMte! paesaTTayAe' ityAdau 'siyasaMkhejjAo siya asaMkhejjAo'tti asyeyaM cUrNikAravyAkhyA - lokavRttAnniSkrAntasyAloke praviSTasya dantakasya yAH zreNayastA dvitrAdipradezA api sabhavanti tena tAH saGkhyAtapradezA labhyante zeSA asaGkhyAtapradezA labhyanta iti, TIkAkArastu sAkSepaparihAraM ceha prAha 119 11 "parimaMDalaM jahannaM bhaNiyaM kaDamujjavaTTiyaM loe / tiriyAyaseDhINaM saMkhejjapaesiyA kiha nu // do do disAsu ekkekkao ya vidisAsu esa kaDajumme / paDhamaparimaMDalAo vuDDI kira jAva logaMto // ityAkSepaH, parihArastu // 3 // asayA pasajjai evaM logassa na parimaMDalayA / vaTTAleheNa tao vuDDhI kaDajummiyAjuttA // evaM ca lokavRttaparyantazreNayaH saGkhyAtapradezikA bhavantIti 'no anaMtAo' tti lokapradezAnAmanantatvAbhAvAt, 'uDDamahAyayAo' 'no saMkhejjAo asaMkhejjAo 'tti yatasyAsAmucchritAnAmUrdhvalokAntA dadholAkAnte'dholAkantAdUrdhva lokAnte pratighAto'tastA asaGkhyAtapradezA eveti, yA apyadholokakoNato brahmalokatiryagmadhyaprAntAdvottiSThante tA api na saGkhyAtapradezA labhyante, ata eva sUtravacanAditi / 'alogAgAsaseDhIo NaM bhaMte! paesaTTayAe' ityAdi, 'siya saMkhejjAo siya asaMkhejjAo' tti yaduktaM tatsarvaM kSullakapratarapratyAsannA Urdhvadha AyatA adholoka zreNIrAzrityetyavaseyaM, tAhi AdimAH saGkhyAtapradezAstato'saGkhyAtapradezAstataH paraM tvanantapradezAH, tiryagAyatAstvaloka zreNayaH pradezato'nantA eveti // // 2 // " mU. (875) seDhIo NaM bhaMte! kiM sAiyAo sapajjavasiyAo 1 sAIyAo apajjavasi0 2 anAdIyAo sapajjavasiyAo 3 anAdIyAo apa0 4?, goyamA ! no sAdIyAo sapa0 no Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH - 3 381 sAdIyAo apa0 No aNAdIyAo sapa0 aNAdIyAo apa0 evaM jAva uDDamahAyatAo / loyAgAsaseDhIo NaMbhaMte! kiM sAdIyAo sapa0 pucchA, go0 ! sAdIyAo sapajjavasiyAo no sAdIyAo apajjavasiyAo no anAdIyAo sapajjava0 no anAdIyAo apajja0 evaM jAva uddddmhaaytaao| aloyAgAsaseDhIo NaM bhaMte! kiM sAdIyAo sapa0 pucchA, goyamA ! siya sAiyAo sapajjavasiyAo 1 siya sAIyAo apajjavasiyAo 2 siya anAdIyAo sapajjavasiyAo 3 siya anAiyAo apajjavasiyAo 4, pAINapaDINAyayAo dAhiNuttarAyatAo ya evaM ceva, navaraM no sAdIyAo sapajjavasiyAo siya sAIyAo apajjavasiyAo sesaM taM ceva, uDDamahAyatAo jAva ohiyAo taheva caubhaMgo / seDhIo NaM bhaMte! davvaTTayAe kiM kaDajummAo teoyAo ? pucchA, goyamA ! kaDajummAo no teoyAo no dAvarajummAo no kaliyogAo evaM jAva uDDamahAyatAo, logAgAsaseDhIo evaM ceva, evaM alogAgAseDhIovi / seDhIo NaM bhaMte! paesaTTayAe kiM kaDajummAo pucchA, evaM ceva evaM jAva uDDhamahAyatAo loyAgAsaseDhIoNaM bhaMte! paesaTTayAe pucchA, goyamA ! siya kaDajummAo no teoyAo siya dAvarajummAo no kaliogAo, evaM pAINapaDINAyatA ovi dAhiNuttarAyatAovi, uddamahAyayAoNaM pucchA, goyamA ! kaDajummAo no teogAo no dAvarajummAono kaliyogAo alogAgAsaseDhIo NaM bhaMte! paesaTTayAe pucchA, goyamA ! siya kaDajummAo jAva siya kaliogAo, evaM pAINapaDINAyatAovi evaM dAhiNuttarAyatAovi, uDDamahAyatAovi evaM ceva, navaraM no kaliogAo sesaM taM ceva / vR. 'seDhIo NaM bhaMte ! kiM sAIyAo' ityAdipraznaH, iha ca zreNyo'vizeSitatvAdyA loke cAloke tAsAM sarvAsAM pratigrahaNaM, sarvagrahaNAzca tA anAdikA aparyavasitAzcetyeka eva bhaGgako'numanyate zeSabhaGgakatrayasya tu pratiSedhaH / 'logAgAsaseDhIo Na' mityAdau tu 'sAiyAo sapajjavasiyAo' ityeko bhaGgakaH sarvazreNIbhedeSvanumnyate, zeSANAM tu niSedhaH, lokAkAzasya parimitatvAditi 'alogAgAsaseDhI' tyAdau siya sAIyAo sapajjavasiyAotti prathamo bhaGgakaH kSullakapratarapratyAsattau UrdhvAyatazreNIrAzrityAvaseyaH, 'siya sAiyAo apajjavasiyAo tti dvitIyaH, sa ca lokAntAdavadherArabhya sarvato'vaseyaH, 'siya aNAIyAo sapajjavasiyAo' tti tRtIyaH, sa ca lokAntasannidhau zreNInAmantasya vivakSaNAt, 'siya anAIyAo apajjavasiyAotti caturthaH, sa ca lokaM parihRtya yAH zreNayastadapekSayeti / 'pAINapaDINAyayAo'ityAdau 'no sAIyAo sapajjavasiyAo' tti aloke tiryakzreNInAM sAditve'pi saparyavasitatvasyAbhAvAnna prathamo bhaGgaH, zeSAstu trayaH saMbhavantyata evAha - 'siya sAiyAo' ityAdi / 'seDhI NaM bhaMte! davvaTTayAe kiM kaDajummAo ?' ityAdi praznaH, uttaraMtu 'kaDajummAo' tti, kathaM? vastusvabhAvAt, evaM sarvA api, yaH punarlokAlokazreNISu pradezArthatayA vizeSo'sAvucyate tatra 'logAgAsaseDhIoNaM bhaMte! paesaTTayAe' ityAdau syAt kRtayugmA api syAt dvAparayugmA Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/3/875 ityetadevaM bhAvanIyaM -rucakArddhAdArabhya yatpUrvaM dakSiNaM vA lokArddhataditareNaM tulyamataH pUrvAparazreNayo dakSiNottarazreNayazca samasaGkhayapradezAH, tAzca kAzcit kRtayugmAH kAzcid dvAparayugmAzca bhavanti na punastryojapradezAH kalyojapradezAvA, tathAhi - asadbhAvasthApanayA dakSiNapUrvAd rucakapradezAtpUrvato yalloka zreNyarddha tatpradezazatamAnaM bhavati, yaccAparadakSiNAdrucakapradezAdaparato lokazreNyarddha tadapi pradezatamAnaM, tatazca zatadvayasya catuSkApahAre pUrvAparAyatalokazreNyAH kRtayugmatA bhavati, tathA dakSiNapUrvAdrucakapradezAddakSiNo yo'ntyaH pradezastata Arabhya pUrvato yalloka zreNyarddhaM tatravanavatipradezamAnaM yaccAparadakSiNAyatAgucakapradezAddakSiNo yo'nyatyaH pradezastata ArabhyAparato lokazreNyarddhatadapi ca navanavatipradezamAnaM, tatazca dvayornavanatyormIlane catuSkApahAre ca pUrvAparAyatalokazreNyA dvAparayugmatA bhavati, evamanyAsvapi lokazreNISu bhAvanA kAryA, iha ceyaM saGgrahagAthA - " tiriyAyayAu kaDabAyarAo logassa saMkhasaMkhA vA / 119 11 seDhIo kaDajummA uDDamaAyayamasaMkhA / / " iti / tathA'alogAgAsaseDhIoNaM bhaMte! paese' tyAdau 'siya kaDajummAo'ttiyAH kSullakaprataradvayasAmIpyAttirazcInatayotthitA yAzca lokamaspRzantyaH sthitAstA vastusvabhAvAtkRtayugmAH, yAvatkaraNAt 'siya teoyao siya dAvarajummAo' tti dRzyaM, tatra ca yAH kSullakaprataradvayasyAdhastanAduparitanAdvA pratarAdutthitAstAstryojAH, yataH kSullakaprataradvayasyAdha upari ca pradezato lokasya vRddhibhAvenAlokasya pradezata eva hAnibhAvAdekaikasya pradezasyAlokazreNIbhyo'pagamo bhavatIti, evaM tadanantArAbhyAmutthitA dvAparayugmAH, 'siya kaliogAo' tti tadanantarAbhyAmevotthitAH kalyojAH, evaM punaH punastA eva yathAsambhavaM vAcyA iti / 'uDDAyayANa' mityAdi, iha kSullakaprataradvayamAne yA utthitA UrddhAyatAstA dvAparayugmAH tata UrddhamadhazcaikaikapradezavRddhayA kRtayugmAH kvaciccaikapradezavRddhayA'nyatra vRddhayabhAvena tryojAH, kalyojAstviha na saMbhavanti vastusvabhAvAt, etacca bhUmau lokamAlikhya kedArAkArapradezavRddhimantaM tataH sarvaM bhAvanIyamiti // atha prakArAntareNa zreNIprarUpaNAyAha mU. (876) kati NaM bhaMte! seDhIo pa0 ?, goyamA ! satta seDhIo pannattAo, taMjahAujjuAyatA egaovaMkA duhaovaMkA egaokhahA duhaokhahA cakkavAlA addhacakkavAlA / paramANupoggalANaM bhaMte! kiM aNuseDhIM gatI pavattati viseTiM gatI pavattati ?, goyamA ! aNuseDhI gati pavattati no viseDhIM gatI pavattati / siyANaM bhaMte! khaMdhaNaM aNuseDhIM gatI pavattati viseDhIM gatI pavattati evaM ceva, evaM jAva anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM / neraiyANaM bhaMte ! kiM aNuseDhIM gatI pavattati viseDhIM gatI pavattati evaM ceva, evaM jAva vemANiyANaM / / vR. 'kai Na 'mityAdi, 'zreNayaH 'pradezapaGktayo jIvapudgalasaJcaraNavizeSitAH tatra 'ujjuyAyata'tti RjuzcAsAvAyatA ceti RjvAyatA yayA jIvAdaya UrdhvalokAderadholoka dau RjutayA yAntIti, 'egao vaMka' tti 'ekata' ekasyAM dizi 'vaGkA' vakrAyayA jIvapudgalA Rju gatvA vakraM kurvanti - zreNyantareNa yAntIti, 'duhaovaMka' tti yasyAM vAradvayaM vakra kurvanti sA dvidhAvakrA, iyaM cordhvakSetrAdAgneyadizo'dhaH kSetre vAyavyadizi gatvA ya utpadyate tasya bhavati, tathAhi Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, varga:-, uddezakaH-3 383 prathamasamayeAgneyyAstiryagnaiRtyAMyAtitatastiryageva vAyavyAMtato'dhovAyavyAmeveti, trisamayeyaM trasanADyA madhye bahirvA bhavatIti, "egaokhaha'tti yayA jIvaH pudgalo vA nADyA vAmapAzvadistAM praviSTasta yaiva gatvA punastadvAmapAzrvAdAvutpadyate sA ekataHkhA, ekasyAM dizi vAmAdipAvalakSaNAyAM khasya-AkAzasya lokanADIvyatiriktalakSaNasya bhAvAditi, iyaM ca dvitricaturvakropetA'pi kSetravizeSAzriteti bhedenoktA, 'duhaokhaha'tti nADyA vAmapAzvadirnADI pravizya tathaiva gatvA'syA eva dakSiNapAdiau yayotpadyate sA dvidhAkhA / nADIbahirbhUtayomidakSiNapArzvalakSaNayordvayorAkAzayostayA spRSTatvAditi, cakkavAla'tti cakravAlaM-maNDalaM, tatazcayayA maNDalena paribhramyaparamANvAdirutpadyatesAcakravAlA, 'addhacakkavAla'tti ckrvaalaarddhruupaa| _ anantaraM zreNaya uktAH, atha tA evAdhikRtya paramANvAdigatiprajJApanAyAha paramANupoggalANaM bhaMte ! ityAdi,' 'aNuseDhi'nti anukUlA-pUrvAdidigabhimukhA zreNiyaMtra tadanuzreNi, tadyathA bhavatyevaM gatiH pravartate, 'visediti viruddhA vidigAzritA zreNI yatra tadvizreNi, idamapi kriyaavishessnnm| anuzreNivizreNigamanaM nArakAdijIvAnAM prAguktaM, tacca nArakAvAsAdiSu sthAnaSu bhavatItisambandhAtpUrvoktamapi nArakAvAsAdikaM prarUpayannAha ... mU. (877) imIse NaM bhaMte! rayaNappabhAe puDhavi0 kevatiyA nirayAvAsasayasahassA papa0?, goyamA! tIsaM nirayAvAsasayasahassapa0, evaMjahA paDhamasate paMcamuddesagejAva anuttaravimANatti vR. 'imIse NamityAdi, idaM ca narakAvAsAdikaM chadmasthairapi dvAdazAGgaprabhAvAdavasIyata iti tatparUpaNAyAha mU. (878) kaivihe NaM bhaMte ! gaNipiDae pa0?, goyamA ! duvAlasaMge gaNipiDae paM0 taM0-AyArojAva diDivAo, se kiMtaM AyAro?, AyAreNaMsamaNAmaM niggaMthANaM AyArago0 evaM aMgaparUvaNA bhANiyavvA jahA nNdiie| jAva vR. 'kaivihe Na'mityAdi, 'se kiM taM AyAro'tti prAkRtatvAt, atha ko'sAvAcAraH?, athavA kiM tadvastu yadAcAra ityevaM vyAkhyeyam, 'AyAreNaM'ti AcAreNa zAstreNa karaNabhUtena athavA AcAre adhikaraNabhUte NamityalaGkAre 'AyAityevaM vyAkhyeyam, 'AyAreNaM ti AcAreNa zAstreNakaraNabhUtenaathavAAcAreadhikaraNabhUte NamityalaGkAre 'AyArago' ityanenedaMsUcitam'AyAragoyaraviNayaveNaiyasikkhAbhAsAabhAsAcaraNakaraNajAyAmAyavittIo AghavejjaMti'tti, tatrAcAro-jJAnAdyanekabhedabhinnaH gocaro-bhikSAgrahaNavidhilakSaNaH vinayo-jJAnAdivinayaH vainayikaM-vinayaphalaM karmakSayAdi zikSA grahaNAsevanAbhedabhinnA - __ -athavA 'veNaiya'ttivainayiko vinayovA-ziSyastasya zikSAvainayikazikSA vineyazikSA vAbhASA-satyA'satyAmRSAca abhASA-mRSAsatyAmRSAcacaraNaM-vratAdi karaNaM-piNDavizuddhyAdi yAtrA-saMyamayAtrA mAtrA-tadarthamAhAramAtrA vRtti-vividhairabhigrahavizeSairvartanaM AcArazca gocarazcetyAdirdvandvastatazca tA AkhyAyante-abhidhiyante, iha ca yatra kvacidanyataropA-dAne'nyataragatArthAbhidhAnaM tatsarvaM tatprAdhAnyakhyApanArthamevAvaseyamiti / 'evaM aMgaparUvaNA bhANiyavvA Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/3/878 jahA naMdI' tti evamiti - pUrvapradarzitaprakAravatA sUtreNAcArAdyaGgaprarUpaNA bhaNitavyA yathA nandyAM sA ca tata evAvadhAryA, atha kiyaddUramiyaGgaprarUpaNA nandyuktA vaktavyA ityAhasuttattho khalu paDhamo bIo nijuttimIsio bhaNio / taio ya niravaseso esa vihI hoi anuoge / mU. (879) vR. 'jAva suttattho' gAhA, sUtrArthamAtrapratipAdanaparaH sUtrArtho'nuyoga iti gamyate, khaluzabdastvevakArArthaH sa cAvAdhAraNe iti, etaduktaM bhavati - guruNA sUtrArthamAtrAbhidhAnalakSaNa eva prathamo'nuyogaH kAryo, mA bhUt prAthamikavineyAnAM matimoha iti, dvitIyo'nuyogaH sUtrasparzakaniryuktimizraH kArya ityevaMbhUto bhaNito jinAdibhi, 'tRtIyazca' tRtIyaH punaranuyogo niravazeSo niravazeSasya prasaktAnuprasaktasyArthasya kathanAt, 'eSaH' anantaroktaH prakAratrayalakSaNo 'bhavati' syAt 'vidhi' vidhAnmU 'anuyoge' sUtrasyArthenAnurUpatayA yojanalakSaNe viSayabhUte iti gAthArtha / mU. (880) eesi NaM bhaMte! neratiyANaM jAva devANaM siddhANa ya paMcagatisamAseNaM kayare 2 ? pucchA, goyamA ! appAbahuyaM jahA bahuvattavvayAe aTThagaisamAsa appAbahugaM ca / eesi NaM bhaMte! saiMdiyANaM egiMdiyANaM jAva aniMdiyANa ya kayare 2 ?, eyaMpi jahA bahuvattavvayAe taheva ohiyaM payaM bhANiyavvaM, sakAiyaappAbahugaM taheva ohiyaM bhANiyavvaM / eesi NaM bhaMte ! jIvANaM poggalANaM jAva savvapajjavANa ya kayare 2 jAva bahuvattavvayAe, eesi NaM bhaMte jIvANaM Auyassa kammassa baMdhagANaM abaMdhagANaM jahA bahuvattavvayAe jAva Auyassa kammassa abaMdhagA visesAhiyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti // vR. anantaramaGgaprarUpaNoktA, aGgeSu ca nArakAdayaH prarUpyanta iti teSAmevAlpabahutvapratipAdanAyAha - 'eesiNa' mityAdi, 'paMcagaisamANeNaM' ti paJcagatyantarbhAvena, eSAM cAlpabahutvaM tathA vAcyaM yathA bahuvaktavyatAyAM prajJApanAyAstRtIyapade ityarthaH taccaivamarthataH / "naraneraiyA devA siddhA tiriyA kameNa iha hoMti / + 119 11 thovamasaMkhaasaMkhA anaMtaguNiyA anaMtaguNA / / ". aThThagaisamAsappAbahuyaM ca ' tti aSTagatisamAsena yadalpabahutvaM tadapi yathA bahuvaktavyatAyAM tathA vAcyam, aSTagatayazcaivaM narakagatistathA tiryagnarAmaragatayaH strIpuruSabhedAddedhA siddhagatizcetyaSTau, alpabahutvaM caivamarthataH // 1 // " nArI 1 nara 2 neraiya 3 tiritthi 4 sura 5 devi 6 siddha 7 tiriyA ya 8 / thova asaMkhaguNA ca saMkhaguNA naMtaguNa donni / " 'saiMdiyANaM egeMdiyANa'mityAdau yAvatkaraNAd dvIndriyAdIni catvAri padAni vAcyAni 'eyaMpi jahA bahuvattavvayAe taheva 'tti etadapyalpabahutvaM yathA bahuvaktavyatAyAmuktaM tatha vAcyaM, tacca paryAptakAparyAptakabhedenApi tatroktaM iha tu yatsAmAnyatastadeva vAcyamiti darzayitumAha-'ohiyaM padaM bhANiyavvaM 'ti taccaivamarthataH / "paNa 1 cau 2 ti 3 duya 4 aniMdiya 5 egiMdi 6 saiMdiyA 7 kamA huMti / thovA 1 tinni ya ahiyA 4 donaMta guNA 6 visesahiyA 7 // sakAiya appA bahugaM taheva ohiyaM bhANiyavvaM' ti sakAyikapRthivyaptejovAyuvanaspatitra Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 385 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-3 sakAyikAkAyikanAM yathA'lpabahutvaM sAmAnyatastatroktaM tathaivehApiANitavyaM, tccaivmrthtH||1||"ts 1 teu 2 puDhavi 3 jala 4 vAukAya 5 akAya 6 vaNassai7 sakAyA 8 // thova 1 asaMkhaguNA 2 hiya tinni u 5 donaMtaguNa 7 ahiyA 8 // " alpabahutvAdhikArAdevedamAha-- "eesiNa mityAdi, jIvANaMpoggalANaM' ihayAvatkaraNAdidaM dRzyaM-'samayANaM davvANaM paesANaM'ti 'jahA bahuvattavvayAe'tti, tdevmrthtH||1|| "jIvA 1 poggala 2 samayA 3 davva 4 paesA ya 5 pajjavA 6 ceva / thovA 1 naMtA 2 naMtA 3 visesaahiyA 4 duve'naMtA 6 // " iha bhAvanA-yato jIvAH pratyekamanantAnantaiH pudgalairbaddhAH prAyo bhavanti, pudgalAstu jIvaiH saMbaddhA asaMbaddhAzca bhavantItyataH stokAH pudgalebhyo jIvAH, ydaah||2|| "jaMpoggalAvabaddhA jIvA pAeNa hoMti to thovaa| - jIvehiM virahiyA avirahiyA vapuna poggalA sNti||" _. jIvebhyo'nantaguNAH pudgalAH, kathaM ?, yattaijasAdizarIraM yena jIvena parigRhItaM tattato jIvAtpudgalaparimANamAzrityAnantaguNaM bhavati, tathA taijasazarIrApradezato'nantaguNaM kArmaNaM, evaM caite jIvapratibaddhe anantaguNe, jIvavimuktecate tAbhyAmanantaguNe bhavataH, zeSazarIracintA tviha ca kRtA, yasmAttAni muktAnyapi svaMsvasthAne tayoranantabhAge vartante, tadevamiha taijasazarIrapudgalA apijIvebhyo'nantaguNAH kiM punaH kArmaNAdipudgalarAzisahitAH, tathA paJcadazavidhaprayogapariNatAH pudgalAH stokAstebhyo mizrapariNatAH anantaguNAstebhyo'pi vinasApariNatA anantaguNAstrividhA eva ca pudgalAH sarva eva bhavanti, jIvAzca sarve'pi prayogapariNatapudgalAnAM pratanuke'nantabhAge vartante, yasmAdevaM tasmAjIvebhyaH sakAzAtpudgalA bahubhiranantAnantakairguNitAH siddhA iti, Aha c||1|| "jaMjeNa parigahiyaM teyAdi jieNa dehmekkekN| tatto tamanaMtaguNaM poggalapariNAmao hoi|| // 2 // teyAo puNa kammagamanaMtaguNiyaMjao vinniddiddh'|| evaM tA avabaddhAiMteyagakammAiMjIvehiM / // 3 // itto'naMtaguNAI tesiM ciya jANi hoti mukkA iN| iha puNa thovattAo aggahaNaM sesdehaannN|| // 4 // jaMtesiM mukkA iMpihoMti saThThANa'naMtabhAgaMmi / teNaM tadaggahaNamihaM baddhAbaddhANa doNhapi / // 5 // iha paNa teyasarIragabaddhacciya poggalA anNtgunnaa| jIvehito kiM puNa sahitA avasesarAsIhiM? // // 6 // thovA bhaNiyA sutte ptrrsvihppogpaaoggaa| tatto mIsapariNayA naMtaguNA poggalA bhnniyaa| // 7 // to vIsasApariNayA tatto bhaNiyA anNtsNgunniyaa| evaM tivihapariNayA savvevi ya poggalA loe| 1525 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 386 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/3/880 // 8 // jaMjIvA savveviya ekkaMmipaogapariNayANaMpi / vaTuMti poggalANaM anaMtabhAgaMmi taNuyammi / / // 9 // bahuehiM anaMtAnaMtaehiM teNa guNiyA jiehiMto / siddhA havaMti savvevi poggalA savvalogaMmi / / nanupudgalebhyo'nantaguNAH samayAitiyaduktaMtana saMgataM, tebhyasteSAM stokatvAt, stokatvaM ca manuSyakSetramAtravarttitvAtsamayAnAMpudgalAnAMsakalalokavartitvAditi, atrocyate, samayakSetre ye kecana dravyaparyAyAH santi teSAmekaikasmin sAmpratasamayo vartate, evaMca sAmprataH samayo yasmAtsamayakSetradravyaparyavaguNo bhavati tasmAdanantAH samayA ekaikasmin samaye bhavantIti, Aha c||1|| 'hoti ya anaMtaguNiyA addhAsamayA u pogglehiNto| nana thovA te nrkhettmetttvvttnnaaotti|| // 2 // bhannai samayakkhettaMmi santi je kei dvvpjjaayaa| vaTTai saMpayasamao tesiM ptteymkkek|| evaM saMpayasamao jaM smykkhettpjjvbbhttho| teNAnaMtA samayA bhavaMti ekekksmyNmi|| evaMca vartamAno'pi samayaH pudgalebhyo'nantaguNo bhavati, ekadravyasyApi paryavANAmanantAnantatvAt, kiJci-na kevalamitthaM pudgalebhyo'nantaguNAH samayAH sarvalokadravyapradezaparyAyebhyo'pyanantaguNAste saMbhavanti, tathAhi-yat samastalokadravyapradezaparyavarAzeH-samayakSetra dravyapradezaparyavarAzinA bhaktAllabhyate tAvatsu samayeSu tAtvikeSu gateSu lokadravyapradezaparyavasaGkhyAsamAnA aupacArikasamayasaGkhyA lbhyte| etadbhAvanA caivaM-kilAsadbhAvakalpanayA lakSaM lokadravyapradezaparyavANAM tasya samayakSetradravyapradezaparyavarAzinAkalpanayA sahamAnenabhAgehatezataMlabdhaM, tatazcakila tAtvikasamaya zate gate lokadravyapradezaparyavasaGkhyAtulyA samayakSetradravyapradezaparyavarUpasamayasaGkhyA labhyate, samayakSetrApekSayA'saGkhyAtaguNalokasya kalpanayA shtgunntvaat| tathA'nyeSvapi tAvatsu tAtvikasamayeSu gateSu tAvanta evaupacArikasamayA bhavantIti, evamasaGkhyAteSu kalpanayA zatamAneSu tAtvikasamayeSu paunaHpunyena gateSvanantatamAyAM kalpanayA sahanatamAyAM velAyAM gatA bhavanti tAttvikasamayAlokadravyapradezaparyavamAtrAH kalpanayA lakSapramANAH,evaM caikaikasmiMstAtvikasamaye'nantAnAmaupacArikasamayAnAM bhAvAtsarvalokadravyapradezaparyavarAzerapi samayA anantaguNAH prApnuvanti kiM punaH pudgalebhya iti, ydaah||1|| "jaM savvalogadavvappaesapajjavagaNassa bhiyss| labbhai samayakkhettappaesapajjAyapiMDeNa // // 2 // evaisamaehiM gaehiM logapajjavasamA samayasaMkhA / labbhai annehipi ya tattiyamettehiM tAvaiyA / / // 3 // evamasaMkhenjehiM samaehiM gaehiM to gayA hoti / samayAo logdvvppespjjaaymettaao|| Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 387 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-3 // 4 // iya savvalogapajjavarAsIovi samayA anaMtaguNA / pAvaMti gaNehaMtA kiM puNatA pogglehiNto|| anyastuprerayatiutkRSTato'piSaNmAsamAtrameva siddhigaterantaraM bhavatitena ca setsyadbhayaH siddhebhyo'pica jIvebhyo'saGkhyAtaguNA eva samayA bhavanti kathaM punaH sarvajIvebhyo'nantaguNA bhaviSyantIti, ihApyaupacArikasamayopekSayA samayAnAmanantaguNatvaM vAcyamiti, atha samayebhyo dravyANi vizeSAdhikAnIti, katham?, atrocyate,yasmAtsarvesamayAH pratyekaM dravyANizeSANica jIvapudgaladharmAstikAyAdIniteSvevakSiptAnIttaH kevalebhyaH samayebhyaH sakAzAt samastadravyANi vizeSAdhikAnibhavantinasaGkhyAtaguNAdIni, smydrvyaapekssyaajiivaadidrvyaannmlptrtvaaditi,uktnyc||1|| "etto samaehiMto hoti visesaahiyaaiNdvvaaii| jaM bheyA savvecciya samayA davvAiM patteyaM // // 2 // sesAi jiivpoggldhmmaadhmmNbraaiNchuuddhaaii| davvaThThAe samaesu teNa davvA visesahiyA // nanvaddhAsamayAnAM kasmAdravyatvameveSyate ? samayaskandhApekSayA pradezArthatvasyApi teSAM yujyamAnatvA, tathAhi-yathA skandho dravyaM siddhaM skandhAvayavA api yathA pradezAH siddhAH evaM samayaskandhavartinaHsamayA bhavanti pradezAzcadravyaMceti, atrocyate, paramANUnAmanyo'nyasavyapekSatvena skandhatvaM yuktaM, addhAsamayAnAM punaranyo'nyApekSitA nAsti, yataH kAlasamayAH pratyekatve ca kAlpanikaskandhAbhAveca vartamAnAH pratyekavRttayaeva tatsvabhAvatvAt tasmAtte'nyo'nyanirapekSAH anyo'nyanirapekSatvAcca na te vAstavaskandhaniSpAdakAstatazca naiSAMpradezArthateti, uktshcaatr||1|| "Aha'ddhAsamayANaM kiM puNa davvaThThae va niyameNaM / tesipaesaTThAvihu jujjai khaMdhaM samAsajja / // 2 // siddhaM khaMdho davvaM tadavayavAviya jahA paesatti / iyatavvattI samayA hoti paesAyadavvaM c| // 3 // bhannai paramANUNaM annonnamavekkha khaMdhayA siddhaa| addhAsamayANaM puNa annonnAvekkhayA natthi // // 4 // addhAsamayA jamhA patteyatte ya khNdhbhaavey| patteyavattiNo cciya te teNa'nnonnaniravekkhA / / atha dravyebhyaH pradezA anantaguNA ityetatkatham ?, ucyate, addhAsamayadravyebhya AkAzapradezAnAmantaguNatvAt, nanu kSetrapradezAnAM kAlasamayAnAM ca samAne'pyanantatve kiM kAraNamAzrityAkAzapradezA anantaguNAH kAlasamayAzca tadanantabhAgavartinaH ? iti, ucyate, ekasyAmanAdyaparyavasitAyAmAkAzapradezazreNyAmekaikapradezAnusAratastiryagAyata zreNInAM kalpanena tAbhyo'pi caikaikapradezAnusAreNaivordhvAdhaAyatazreNIviracanenAkAzapradezaghano niSpAdyate, kAlasamayazreNyAMtusaiva zreNIbhavatina punardhanastataH kAlasamayAH stokA bhavantIti, iha gaathaaH||1|| "etto savvapaesAnaMtaguNA khppesnNtttaa| savvAgAsamanaMtaM jeNa jiNiMdehiM pannattaM // " Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 // 2 // // 3 // 119 11 bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/3/880 Aha same'naMtattaMmi khettakAlANa kiM puNa nimittaM / bhaNiyaM khamanaMtaguNaM kAlo ya simanaMtabhAgaMmi // bhannai nabhaseDhIe aNAiyAe apajjavasiyAe / nipphajjai khaMmi ghaNo na u kAlo teNa so thovo // - pradezobhyo'nantaguNAH paryAyA iti, etadbhAvanArtha gAthA"etto ya anaMtaguNA pajjAyA jeNa nahapaesammi / ekkama anatA agurulahU pajjavA bhaNiyA / " zatakaM - 25 uddezakaH - 3 samAptaH -: zatakaM - 25 uddezakaH-4 : vR. tRtIyoddezake saMsthAnAdInAM parimANamuktaM, caturthe tu parimANasyaiva bhedA ucyante, ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram " mU. (881) kati NaM bhaMte! jummA patrattA ?, goyamA ! cattAri jummA paM0 taM0 - kaDajumme jAva kalioge, se keNa0 evaM vu0 cattAri jummA paM0 kaDajumme jahA aTThArasamasate cautthe uddesae taheva jAva se teNa0 goyamA ! evaM vu0 / neraiyANaM bhaMte ! kati jummA pa0 ?, goyamA ! cattAri jummA paM0, taMjahA - kaDajumme jAva kaliyoe, sekeNa0 eva vu0 neraiyANaM cattAri jummA paM0, taM0 - kaDajumme aTTho taheva evaM jAva vAukAiyANaM, vaNassaikAiyANaM bhaMte! pucchA, goyamA ! vaNassaikAiyA siya kaDajummA siya teyoyA siya dAvarajummA siya kaliyogA / sekeNaTTe0 evaM vuccai vaNassaikAiyA jAva kaliyogA ?, goyamA ! uvavAyaM paDucca, se teNaTTeNaM taM ceva, beMdiyANaM jahA neraiyANaM evaM jAva vemANi0, siddhANaM jahA vaNassaikAiyANaM / kativihANaM bhaMte! savvadavvA pa0 ?, goyamA ! chavvihA savvadavvA pa0 taMjahA - dhammatthikAe adhammatthikAe jAva addhAsamae / dhammatthikAe NaM bhaMte! davvaTTayAe kiM kaDajumme jAva kalioge ?, goyamA ! no kaDajumme no teyoe no dAvarajumme kalioe, evaM ahammatthikAevi, evaM AgAsatthikAevi, jIvatthikAe NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! kaDajumme no teyoye no dAvarajumme no kaliyoye, poggalatthikAe NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! siya kaDajumme jAva siya kaliyoge, addhAsamaye jahA jIvatthikAe / dhammallikAe NaM bhaMte! paesaiyAe kiM kaDajumme ? pucchA, goyamA ! kaDajumme no teyoe no dAvarajumme no kaliyoge evaM jAva addhAsamae / eesi NaM bhaMte ! dhammatthikAya adhammatthikAya jAva addhAsamayANaM davvaTTayAe0 eesi NaM appA bahugaM jahA bahuvattavvayAe taheva niravasesaM / dhammatthikAe NaM bhaMte! kiM ogADhe anogADhe ?, goyamA ! ogADhe no anogADhe, jai ogADhe kiM saMkhejjapaesogADhe asaMkhejjapaesogADhe anaMtapaesogADhe ?, goyamA ! no saMkhejjapaesogADhe asaMkhejjapaesogADhe no anaMtapaesogADhe / jai asaMkhejapa esogADhe kiM kaDajummapaesogADhe ?, pucchA, goyamA ! kaDajummapaesogADhe Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-5 389 no teoge nodAvarajumme no kaliyogapaesogADhe, evaM adhammatthikAyevi, evaMAgAsasthikAyevi, jIvatthikAye puggalatthikAye addhAsamae evaM ceva / imA NaM bhaMte ! rayaNappabhA puDhavI kiM ogADhA anogADhA jaheva dhammatthikAe evaM jAva ahesattamA, sohamme evaM ceva, evaM jAva isipabbhArA puddhvii| vR. 'kati Na'mityAdi, 'jumma'tti saMjJAzabdatvAdrAzivizeSAH / 'neraiyANaM bhaMte ! kai jummA?' ityAdau 'aTho taheva'ttisa cArthaH-'jeNaM neraiyA caukkaeNaM avahAreNaM 2 avahIramANA 2 caupajjavasiyA teNaM neraiyA kaDajumme'tyAdi iti| vanaspatikAyikasUtre 'uvavAMpaDucca'tti, yadyapi vanaspatikAyikA anantatvena svabhAvAt kRtayugmAeva prApnuvanti tathA'pi gatyantarebhya ekAdijIvAnAMtatrotpAdamaGgIkRtya teSAM catUrUpatvamayogapadyena bhavatItyucyate, udvartanAmapyaGgIkRtya syAdetat kevalaM seha na vivakSiteti / ____ athakRtayugmAdibhireva rAzibhirdravyANAMprarUpaNAyedamAha-'kativihANaMbhaMte! savvadavvA' ityAdi, tatra 'katividhAni' katisvabhAvAnikatItyarthaH, 'dhammatthikAeNa'mityAdi kaliyoge'tti ekatvAddhastikAyasya catuSkApahArAbhAvenaikasyaivAvasthAnAtkalyojaevAsAviti, 'jIvatthI'tyAdi, jIvadravyAmAmavasthitAnantatvAtkRtayugmataiva, 'poggalatthikAe' ityAdi / . pudgalAstikAyasyAnantabhedatve'pisaGghAtabhedabhAjanatvAccAturvidhyamadhyeyaM, addhAsamayAnAM tvatItAnAgatAnAmavasthitAnantatvAtkRtayugmatvamata evAha-'addhAsamae jahA jIvasthikAe'tti uktAdravyArthatA, atha pradezArthatA teSAmevocyate-'dhammatthI' tyAdi, sarvANyapidravyANikRtayugmAni pradezArthatayA / avasthitAsaGghAtapradezatvAdavasthitAnantapradezatvAdavasthitAna-ntapradezatvAcceti ___arthateSAmevAlpabahutvamucyate-"eesiNamityAdi, 'jahA bahuvattavvayAe'ttiyathAprajJApanAyAstRtIyapade, taccaivamarthataH-dharmAstikAyAdayastrayo dravyArthatayA tulyA ekaikadravyarUpatvAt, tadanyApekSayA cAlpe, jIvAstikAyastato'nantaguNojIvadravyANAmanantatvAt, evaMpudgalAstikAyAddhAsamayaH, pradezArthacitantAyAM tvAdyau pratyekasamaGkhyeyapradezatvena tulyau tadanyebhyaHstoko ca,jIvapudgalAddhAsamayAkAzAstikAyAstukrameNAnantaguNAityAdi 0atha dravyANyeva kSetrApekSayA kRtayugmAdibhistokau ca,jIvapudgalAddhAsamayAkAzAstikAyAstukrameNAnantaguNA ityAdi atha dravyANyeva kSetrApekSayA kRtayugmAdibhi prarUpayannAha-'dhammatthikAe' ityAdi / 'asaMkhejjapaesogADhe'tti asaGkhyAteSu lokAkAzapradezeSvavagADho'sau lokAkAzapramANatvAttasyeti, 'kaDajummapaesogADhe'tti lokasyAvasthitAsaGkhayeyapradezatvena kRtayugmapradezatA, lokapramANatvena ca dharmAstikAyasyApi kRtayugmataiva, evaM sarvAstikAyAnAM lokAvagAhitvAtteSAM navaramAkAzAstikAyasyAvasthitAnantapradezatvAdAtmAvagAhitvAcca kRtayugmapradezAvagADhatA'ddhAsamayasaya cAvasthitAsaGghayeyapradezAtmakamanuSyakSetrAvagAhitvAditi athaavgaahprstaavaadidmaah-'imaann'mityaadi||athkRtyugmaadibhirevjiivaadiini SaDviMzatipadAnyekatvapRthaktvAbhyAM nirUpayannAha mU. (882) jIve NaM bhaMte ! davvaThyAe kiM kaDajumme pucchA, goyamA ! no kaDajumme no teyoge no dAvarajumme kalioe, evaM neraievi evaM jAva siddhe / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/4/882 jIvA NaM bhaMte ! davvaTThayAe kiM kaDajummA ? pucchA, goyamA ! oghAdeseNaM kaDajummA no teyogAnodAvara0 no kaliogA, vihANAdeseNaMnokaDajummAnoteyogAnodAvarajummA kaliyogA, neraiyANaM bhaMte ! davvaTThayAe pucchA, goyamA! oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA, vihANAdeseNaM no kaDajummA no teyogA No dAvarajummA kaliogA evaM jAva siddhaa| jIve NaM bhaMte ! paesaTTayAe kiM kaDa0 pucchA, goyamA ! jIvapaese paDucca kaDajumme no teyoge no dAvara0 no kaliyoge, sarIrapaese paDucca0 siya kaDajumme jIva siya kaliyoge, evaM jAva vemANie / siddhe NaM bhaMte ! pasa0 kiM kaDajumme ? pucchA, goyamA ! kaDajumme no teyoge no dAvarajumme no kalioe0 jIvANaMbhaMte! paesaTTayAe kiM kaDajumme? pucchA, goyamA! jIvapaese paDucca oghAdeseNavi vihANAdeseNavi kaDajummA no teyogA no dAvara0 no kaliogA, sarIrapaese paDucca oghAdeseNaM siyakaDajummAjAvasiyakaliyogA, vihANAdeseNaMkaDajummAvijAvakaliyogAvi, evaMneraiyAvi, evaMjAva vemaanniyaa| . siddhANaMbhaMte ! pucchA, goyamA! odhAdeseNavi vihANAdeseNavi kaDajummA no teyogAno dAvarajugmA no kliogaa|| vR. 'jIve NamityAdi, dravyArthatayaiko jIvaH ekameva dravyaM tasmAtkalyojo na zeSAH / 'jIvANa'mityAdi, jIvA avasthitAnantatvAdoghAdezena-sAmAnyataH kRtayugmAH, vihANAdeseNaM'ti bhedaprakAreNaikaikaza ityarthaH kalyojA ektvaattsvruupsy| 'neraiyANa'mityAdau oghAdeseNaM'ti sarva eva parigaNyamAnAH 'siya kaDajumma'tti kadAcicatuSkApahAreNa caturagrA bhavanti, evaM 'siya teoyAo' ityAdyapyavagantavyamiti / / uktAdravyArthatayAjIvAdayaH, atha tathaiva pradezArthayocyante-'jIveNa'mityAdi, jIvapaese paDucca kaDajumma'tti asaGkhyAtatvAdavasthitatvAcca jIvapradezAnAM caturagra eva jIvaH pradezataH 'sarIrapaese paDucce' tyAdi, audArikAzarIrapradezAnAmanantatve'pisaMyogaviyogadharmatvAdayugapacaturvidhatA syaat| _ 'jIvANa'mityAdi, oghAdeseNavi vihANAdeseNavi kaDajumma'tti samastajIvAnAMpradezA anantatvAdavasthitatvAcca ekaikasya jIvasya pradezA asaGkhyAtatvAdavasthitatvAcca caturagrA eva, zarIrapradezApekSayA tvoghAdezena sarvajIvazarIrapradezAnAmayugapaJcAturvidhyamanantatve'pi teSAM saGghAtabhedabhAvenAnavasthitatvAt, 'vihANAdeseNaM kaDajummAvI'tyAdi, vidhAnAdezenaikaikajIvazarIrasya pradezagaNanAyAMyugapaccAturvidhyaMbhavati, yataH kasyApijIvazarIrasya kRtayugmapradezatA kasyApi tryojprdeshtetyevmaadiiti|| atha kSetrato jIvAdi tathaivAha __mU. (883)'jIveNaMbhaMte! kiM kaDajummapaesogADhepucchA, goyamA! siyakaDajummapaesogADhe jAva siya kaliogapaesogADhe, evaM jAva siddhe| jIvANaM bhaMte! kiM kaDajummapaesogADhA pucchA, goyamA! oghAdeseNaMkaDajummapaesogADhA no teyoga0 nodAvara0 no kaliyoga0, vihANAdeseNaMkaDajummapaesogADhAvijAva kliyogpesogaaddhaavi| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-4 391 neraiyANaMpucchA, goyamA! odhAdeseNaMsiya kaDajummapaesogADhAjAvasiya kaliyogapaesogADhA, vihANAdeseNaM kaDajummapaesogADhAvijAva kaliyogapaesogADhAvi, evaMegidiyasiddhavajjA savvevi, siddhA egiMdiyA ya jahA jiivaa| jIve NaM bhaMte ! kiM kaDajummasamayahitIe jIva siya ka0 pucchA, goyamA ! kaDajummasamayahitIe no teyoga0 no dAvara0 no kliyogsmyhitiie| neraie NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! siya kaDajummasamayahitIe jAva siya kaliyogasamayahitIe, evaMjAva vemANie, siddhe jahAjIve |jiivaannNbhNte! pucchA goyamA! oghAdeseNavi vihANAdeseNavi kaDajummasamayadvitIyA no teoga0 no dAvara0 no kliog0| neraiyANaM0 pucchA, goyamA! oghAdeseNaM siyakaDajummasamayadvitIyAjAva siya kaliyogasamayadvitIyAvi, vihANAdeseNaM kaDajummasamayadvitIyAvi jAva kaliyogasamayadvitIyAvi, evaM jAva vemANiyA, siddhA jahA jIvA // vR. 'jIveNa'mityAdi, audArikAdizarIrANAM vicitrAvagAhanatvAccaturagrAditvagastItyata evAha-'siyakaDajummetyAdi |jiivaannNbhNte!' ityAdi, samastajIvaikhagADhAnAMpradezAnAmasaGgyAtatvAdavasthitatvAccaturagratA evetyoghAdezena kRtayugmapradezAvagADhAH, vidhAnAdezatastu vicitratvAdavagAhanAyA yugapaccaturvidhAste, nArakAH punarodhato vicitrapariNAmatvena vicitrazarIrapramANatvena vicitrAvagAhapradezapramANatvAdayaugapadyenacaturvidhAapi, vidhAnatastuvicitrAvagAhanatvAdekadA'pi caturvidhAste bhvnti| evaM egidiyasiddhavajA savvevitti asurAdayo nArakavadvaktavyA ityarthaH, tatraughataste kRtayugmAdayo'yaugapadyena vidhAnatastu yugapadeveti, 'siddhA egidiyA ya jahA jIva'tti siddhA ekendriyAzca yathAjIvAstathAvAcyA ityarthaH, te caudhataH kRtayugmAeva vidhAnatastuyugapaccaturvidhA api, yuktistUbhayatrApi prAgvat / atha sthitimAzritya jIvAditathaiva prarUpyate-"jIveNa mityAdi, tatrAtItAnAgavartamAnakAleSujIvo'stItisaddhiAyA anantasamayAtmakatvAdavasthitatvAccAsau kRtayugmasamayasthitika eva, nArakAdistu vicitrasamayasthitikatvAtkadAciccaturagraH kadAcidanyatritayavartIti / ___'jIvA Na'mityAdi, bahutve jIvA oghato vidhAnatazca caturagrasamayasthitikA eva anAdyanantatvenAntasamayasthitikatvAtteSAM, nArakAdayaH punarvicitrasamayasthitikAH, teSAM ca sarveSAM sthitisamayamIlane catuSkApahAre caughAdezena syAt kRtayugmasamayasthitikA ityAdi, vidhAnatastu yugapaccaturvidhA api / atha bhAvato jIvAdi tathaiva prarUpyate mU. (884) jIveNaM bhaMte! kAlavannapajjavehiM kiM kaDajumme ? pucchA, goyamA! jIvapaese paDucca no kaDajumme jAva no kaliyoge sarIrapaese paDucca siya kaDajummejAva siya kaliyoge, evaM jAva vemANie, siddho na ceva pucchijjti| jIvANaMbhaMte! kAlavannapajjavehiM pucchA, goyamA! jIvapaese paDucca oghAdeseNavi vihANAdeseNavi no kaDajummA jAva no kaliogA, sarIrapaese paDucca oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA, vihANAdeseNaMkaDajummAvijAva kali0, evaMjAva vemA0, evaM nIlavannapajjavehiM Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/4/884 daMDao bhA0 egattapuhutteNaM evaM jAva lukkhphaaspjjvehi| jIveNaM bhaMte! AbhinibohiyanANapajjavehiM kiM kaDajumme pucchA, goyamA! siya kaDajumme jAvasiyakaliyoge, evaMegidiyavajaMjAva vemaannie|jiivaannNbhNte! AbhinibohiyanANapajjavehiM pucchA, goyamA! oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA, vihANAdeseNaM kaDajummAvi jAva kaliyogAvi, evaM egidiyavajaM jAva vemANiyA, evaM suyanANapajavehivi, ohinANapajjavehivi evaM ceva, navaraM vikaliMdiyANaM nathiohinANaM, maNapaJjavanANaMpi evaM ceva, navaraM jIvANaM maNusasANa ya, sesANaM ntthi| ___ jIve NaM bhaMte ! kevalanANapa0 kiM kaDajummA pucchA, goyamA ! kaDajumme no teyoge no dAvarajumme no kaliyoge, evaM maNussevi, evaM siddhevi, jIvANaM bhaMte! kevalanANapucchA, goyamA oghAdeseNavi vihANAde0 kaDajummA no teo0 no dAvara0 no kaliyo0, evaM maNussAvi, evaM siddhaavi| jIveNaM bhaMte! maiannANapajjavehi kiM kaDajumme0?, jahA AbhinibohiyanANapajjavehiM taheva do daMDagA, evaM suyannANapajjavehivi, evaM vibhNgnaannpjjvehivi| cakkhudaMsaNaacakkhudaMsaNaohiMdasaNapajjavehivi evaM ceva, navaraM jassa jaM asthi taM bhANiyavvaM, kevaladasaNapaJjavehiM jahA kevalanANapajjavehiM / . vR. 'jIve Na'mityAdi, 'jIvapaese paDucca no kaDajummatti amUrtatvAjjIvapradezAnAM na kAlAdivarNaparyavAnAzritya kRtayugmAdivyapadezo'sti, zarIravaNapikSayAtukrameNacaturvidho'pi syAd ata evAha-'sarIre'tyAdi, siddhonaceva pucchijjaitti amUrtatvena tasya varNAdyabhAvAt / 'AbhinibohiyanANapajjavehiM ti AbhinibodhikajJAnasyAvaraNakSayopazamabhedena ye vizeSAstasyaivacaye nirvibhAgapalicchedAste AbhinibodhikajJAnaparyavAstaiH, teSAMcAnantatve'pi kSayopazamasya vicitratvenAnavasthitapariNAmatvAdayaugapadyena jIvazcaturagrAdi syAt, 'evaM egidiyavajaMti ekendriyANAM samyaktvAbhAvAnnAsti Abhinibodhikamiti na tadapekSayA teSAM kRtayugmAdivyapadeza iti| "jIvANa'mityAdi, bahutve samastAnAmAbhinibodhikajJAnaparyavANAM mIlane catuSkApahAre cAyugapaccaturagrAditvamodhataH syAdvicitratvena kSayopazamasyatatparyAyANAmanavasthitatvAt, vidhAnatastvekadaiva catvAro'pi tadbhedAH syuriti, kevalajJAnaparyavapakSe ca sarvatra caturagratvameva vAcyaM, tasyAnantaparyAyatvAdavasthitatvAcca, etasya ca paryAyA avibhAgapalicchedarUpA evAvaseyA na tu tadvizeSA ekavidhatvAttasyeti / 'do daMDaga'tti ekatvabahutvakRtau dvau daNDakAviti / pUrvaM 'sarIrapaese paDucce'tyuktamiti zarIraprastAvAccharIrANi prarUpayannAha mU. (885) katiNaMbhaMte! sarIragA pannattA?, goyamA! paMca sarIragA pa0, taM0-orAlie jAva kammae, ettha sarIragapadaM niravasesaMbhANiyavvaM jahA pnnvnnaa|| vR. 'kai Na'mityAdi, 'ettha sarIragapaya'mityAdi, zarIrapadaM ca prajJApanAyAM dvAdazaM padaM, taccaivaM-'neraiyANaM bhaMte ! kati sarIrA pannattA?, go0 ! tao sarIrA pannattA, taM0-veuvie teyae kammae ya' ityaadi| Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-4 393 mU. (886) jIvANaM bhaMte ! kiM seyA nireyA ?, goyamA ! jIvA seyAvi nireyAvi, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccati jIvA seyAvi nireyAvi?, goyamA! jIvA duvihA pannattA, tNjhaa| saMsArasamAvannAga ya asaMsArasamAvannagAya, tatthaNaMjete asaMsArasamAvanagAteNaM siddhA siddhANaMduvihA pannattA, taMjahA-aNaMtarasiddhAya paraMparasiddhAya, tatthaNaMde paraMparasiddhA teNaM nireyAM, tattha NaM je te anaMtarasiddhA teNaM seyA, te NaM bhaMte! kiM deseyA savveyA?, goyamA ! no deseyA svveyaa| tattha NaM je te saMsArasamAvanagA te duvihA paM0, taMjahA-salesipaDivanagA ya aselesapaDivanagA ya, tatthaNaMjete salesIpaDivanagAteNaM nireyA, tatthaNaMjeteaselesIpaDivanagA teNaM yA, te NaM bhaMte ! ki deseyA savveyA?, goyamA ! deseyAvi savveyAvi, se teNadveNaM jAva nireyaavi| - neraiyA NaM bhaMte ! kiM deseyA savveyA?, goyamA ! deseyAvi savveyAvi, se keNadveNaM jAva savveyAvi?,goyamA! neraiyAdavihApaM0, taM0-viggahagatisamAvannagAyaaviggahagaisamAvanagA ya, tattha NaMje te viggahagatisamAvannagA te NaM savveyA, tattha NaMje te aviggahagatisamAvanagA te NaM deseyA, se teNaTeNaM jAva savveyAvi, evaMjAva vemaanniyaa| . vR. zarIravantazca jIvAzcalasvabhAvA bhavantIti sAmAnyena jIvAnAM calatvAdi pRcchannAha-'jIvANamityAdi, 'seya'tti sahaijena-calanena saijAH 'nireya'ttinizcalanAH 'anaMtarasiddhA yatti na vidyate antaravyavadhAnaM siddhatvasya yeSAM te'nantArAste ca te siddhAzcetyanantarasiddhAH ye siddhatvasyaprathamasamayevartante, teca saijAH,siddhigamanasamayasya siddhatvaprAptisamayasya cakatvAditi, parampara-siddhAstu siddhatvasya dvayAdisamayavRttayaH, deseya'tti dezaijAH-dezatazcalAH 'savveya'tti sarvaijAHsarvatazcalAH 'no deseyAsavveya'ttisiddhAnAMsarvAtmanA siddhau gamanAtsarvaijatvameva ___'tatthaNaje te selesIpaDivanagA teNaM nireya'ttiniruddhayogatvena svabhAvato'calatvAtteSAM 'deseyAvi savveyAvitti ilikAgatyA utpattisthAnaM gacchaMto dezaijAH prAknazarIrasthasya dezasya vivakSayA nizcalatvAt, gendukagatyA tu gacchantaH sarvaijAH, sarvAtmanA teSAM gamanapravRttatvAditi / "viggahagaisamAvannaga'tti vigrahagatisamApannakA ye mRtvA vigrahagatyotpattisthAnaM gacchanti 'viggahagaisamAvannaga'tti avigrahagatisamApanakAH-vigrahagatiniSedhAjugatikAavasthitAzca, tatra vigrahagatisamApannAgendukagatyA gacchantItikRtvA sarvaijAH,avigrahagatisamApanakAstvasthitA eveha vivakSitAitisaMbhAvyate, teca dehasthAeva mAraNAntikasamudghAtAt dezenelikAgatyotpattikSetraM spRzantIti dezaijAH svakSetrAvasthitA vA hastAdidezAnAmejanAditi / uktA jIvavaktavyatA athAjIvavaktavyatAmAha mU. (887) paramANupoggalA NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA ?, goyamA ! no saMkhejA no asaMkhejjA anaMtA, evaM jAva anaMtapaesiyA khaMdhA / egapaesogADhANaM bhaMte! poggalA kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA?, evaM ceva, evaM jAva asNkhejjpesogaaddhaa| egasamayaThitIyANaMbhaMte! poggalA kiMsaMkhejjA ?, evaMceva, evaM jAva anaMtaguNakAlagA, evaM avasesAvi vaNNagaMdharasaphAsA neyavvA jAva amaMtaguNalukkhatti / Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/4/887 eesiNaM bhaMte! paramANupoggalANaMdupaesiyANayakhaMdhANaMdavvaTThayAe kayarerahito appA vAbahuyA vAtullA vA vi0?, goyamA! dupaesiehiMtokhaMdhehitoparamANupoggalAdabvaTThayAebahugA eesiNaMbhaMte! dupaesiyANaM tippaesANa yakhaMdhANaMdavvaTTayAekayarezahito bahuyA0?, goyamA ! tipaesiyakhaMdhehiMto dupaesiyA khaMdhA davaTTayAe bahuyA, evaM eeNaM gamaeNaM jAva dasapaesiehiMto khaMdhehiMto navapaesiyA khaMdhA davvaTThayAe bhuyaa| eesiNaMbhaMte! dasapaesiepucchA, goyamA! dasapaesiehiMtokhaMdhehito saMkhejapaesiyA khaMdhA davvaTThayAe bahuyA, eesiNaMbhaMte! saMkheja0 pucchA, goyamA! saMkhejjapaesiehiMto khaMdhehito asaMkhejapaesiyA khaMdhA davvaThThayAe bahuyA, eesiNaM bhaMte ! asaMkhejja0 pucchA, go0!, anaMtapaesiehiMtokhaMdhehiMto asaMkhejapaesiyA khaMdhA davvaTThayAe bhuyaa| . eesiNaM bhaMte ! paramANupoggalANaM dupaesiyANa ya khaMdhANaM paesaTTayAe kayarera hito bahuyA?, goyamA ! paramANupoggalehiMto dupaesiyA khaMdhA paesaTTayAe bhuyaa| evaMeeNaM gamaeNaMjAva navapaesiehitokhaMdhehiMto dasapaesiyA khaMdhA paesaTTayAebahuyA, evaM savvattha pucchiyavvaM, dasapaesiehiMtokhaMdhehito saMkhejapaesiyAkhaMdhApaesa0 bahuyA, saMkhejapaesiehito asaMkhejapaesiyA khaMdhA.paesaTTayAe bahuyA, eesiNaM bhaMte! asaMkhejjapaesiyANaM pucchA, goyamA! anaMtapaesiehiMto khaMdhehito asaMkhejjapaesiyA khaMdhA paesaTTayAe bhuyaa| ___ eesiNaM bhaMte ! gapaesogADhANaM dupaesogADhANa ya poggalANaM davvaThThayAe kayarezahito jAva visesAhiyAvA?, goyamA! dupaesogADhehitopoggalehiMtodupaesogADhApoggalAdabvaTThayAe visesA0 jAvadasapaesogADhehitopoggale hito navapesogADhA poggalA davvaTThayAe visesAhiyA, dasapaesogAdehitopoggalehitosaMkhejapaesogADhApoggalAdabvaTThayAe bahuyA, saMkhejapaesogADhehito poggalehito asaMkhejapaesogADhA poggalA dabvaTThayAe bahuyA, pucchA savvattha bhaanni0| . eesiNaMbhaMte! egapaesogADhANaMdupaesogADhANayapoggalANaMpaesaTTayAekayare2hito0 visesA0?, goyamA! egapaesogADhehitopoggalehiMtodupaesogADhA poggalA paesaTTayAevisesA0, evaM jAva navapaesogADhehiMto poggalehiMto dasapaesogADhA poggalA paesa0 visesAhiyA, dasapaesogADhehitopoggalehiM saMkhejapaesogADhApoggalA paesaTTayAe bahuyA, saMkhejapaesogADhehito poggalehiMto asaMkhejapaesogADhA poggalA paesaTTayAe bhuyaa| eesi NaM bhaMte ! egasamayadvitIyANaM dusamayahitIyANa ya poggalANaM davvaTThayAe jahA ogAhaNAe vattavvayA evaM ThitIevi / eesi NaM bhaMte ! egaguNakAlayANaM duguNakAlayANa ya poggalANaMdavvaTThayAe eesiNaMjahA paramANupoggalAdINaMtaheva vattavvayA niravasesA, evaMsavvesiM vnngNdhrsaannN| eesiNaMbhaMte! egaguNakakkhaDANaMduguNakakakhaDANayapoggalANaMdavvaTThayAe kayarezahito0 visesAhiyA?, goyamA! egaguNakakkhaDehito poggalehiMto duguNakakkhaDA poggalA davvaTThayAe visesAhiyA, evaM jAva navaguNakakkhaDehito poggalehiMto dasaguNakakkhaDA poggalA davvaTThayAe vise0, dasaguNakakkhaDehiMto poggalehito saMkhijaguNakakkhaDA poggalA davvaTThayAe bhuyaa| saMkhejaguNakakkhaDehito poggalehito asaMkhejjaguNakakkhaDA poggalA davvaThThayAe bahuyA, Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, vargaH, uddezakaH - 4 395 asaMkhejaguNakakkhaDehiMto poggalehiMto anaMtaguNakakkhaDA poggalA davvaTTayAe bahuyA, evaM paesaTTayAe savvattha pucchA bhANiyavvA, jahA kakkhaDA evaM mauyagaruyalahuyAvi, sIyausiNani- ddhalakkhA jahA vannA / vR. 'paramANupoggalANa' mityAdi, tatra bahuvaktavyatAyAM dvayaNukebhyaH paramANavo bahavasUkSmatvAdekatvAcca, dvipradezakAstvaNubhyaH stokAH sthUlatvAditi vRddhAH vastusvabhAvAditi cAnye, evamuttaratrApi pUrve 2 bahavastaduttare tu stokAH, dazapradezikebhyaH punaH saGkhyAtapradezikA bahavaH, saGkhyAtasthAnAnAM bahutvAt, sthAnabahutvAdeva ca saGkhyAtapradezikebhyo'saGkhyAtapradezikA bahavaH, anantapradezikebhyastu asaGkhyAtapradezikA eva bahavastathAvidhasUkSmapariNAmAt / pradezArthacintAyAM paramANubhyo dvipradezikA bahavo, yathA kila dravyatvena parimANataH sataM paramANavaH dvipradezAstu SaSTiH, pradezArthatAyAM paramANavaH zatamAtrAeva dvyaNukAstu viMzatyuttaraM zatimityevaM te bahava iti, evaM bhAvanA uttaratrApi kAryA / atha kSetrApekSayA pudgalAlpatvAdi cintyate - 'eesi Na' mityAdi, 'egapaesogADhANaM dupaesogADhANaM' ti tatraikapradezAvagADhAH paramANvAdayo'nantapradezikaskandhAntA bhavanti, dvipradezAvagADhAstu dvayaguNakAdayo'nantANukAntAH, 'visesAhiya'tti samadhikAH na tu dviguNAdaya iti / varNAdibhAvavizeSitapudgalacintAyAM tu karkazAdisparzacatuSTayavizeSitapudgaleSu pUrvebhyaH 2 uttarottarAstathAvidhasvabhAvatvAdravyArthatayA bahavo vAcyAH, zItoSNasnigdharUkSalakSaNasparvizeSiteSu punaH kAlAdivarNavizeSitA ivottarebhyaH pUrve dazaguNAna yAvadbahavo vAcyAH, tato dazaguNebhyaH saGghayeyaguNAstebhyo'nantaguNA anantaguNebhyazcAsaGghayeyaguNA bahava iti, etadevAha'egaguNakakkhaDehiMto' ityAdi / atha prakArAntareNa pudgalAMzcintayannAha mU. (888) eesi NaM bhaMte! paramANupoggalANaM saMkhejjapaesiyANaM asaMkhejja0 anaMtaparasiyANa ya khaMdhANaM davvaTTayAe paesa0 davvaTThapaesaTTayAe kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe paramANupoggalA davvaTTayAe anaMtaguNA saMkhejjapesiyA khaMdhA davvaTTayAe saMkhejjaguNA asaMkhejjapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA / paesaTTayAe savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA paesaTTayAe paramANupoggalA apaesaTTayAe anaMtaguNA saMkhejjapaesiyA khaMdhA paesaThThayAe asaMkhejjaguNA asaMkhejjapaesiyA khaMdhA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA, davvaTThapae saTTayA savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe te ceva paesa TThayAe anaMtaguNA paramANupoggalA davvaTThapaesaTTayAe anaMtaguNA saMkhejja- paesiyA khaMdhA davvaTTayAe saMkhejjaguNA te ceva paesaTTayAe saMkhejjaguNA asaMkhejjapaesiyA khaMdhA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA te ceva paesaTTayAe asaMkhejjaguNA / eesi NaM bhaMte! egapaesogADhANaM saMkhejjapaesogADhAmaM asaMkhejjapaesogADhANa ya poggalANaM davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTThAe kayare 2 jAva visesAhiyA vA ?, goyamA ! savvatthovA egapaesogADhA poggalA davvaTTayAe saMkhejjapaesogADhA poggalA davvaTTayAe saMkhejaguNA asaMkhejapaesogADhA poggalA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA / paesaTTayAe savvatthovA egapaesogADhA poggalA apaesaTTayAe saMkhejjapaesogADhA poggalA Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 396 bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/4/888 parasaTTayAe saMkhejjaguNA asaMkhejjapaesogADhA poggalA paesaTTayAe asaMkhejjaguNA davvaTThapaesaTTayAe savvatthovA egapaesogADhA poggalA davvaTTaapadesaTTayAe asaMkhejjapaesogADhA poggalA davvaTTayAe saMkhejaguNA te caiva parasaTTayAe saMkhejjaguNA asaMkhejjapaesogADhA poggalA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA te ceva paesaiyAe asaMkhejjaguNA / eesiNaM bhaMte! egasamayadvitIyANaM saMkhijjasamayadvitINaM asaMkhejjasamayadvitIyANa ya poggalANaM jahA ogAhaNAe tahA ThitIevi bhANiyavvaM appAbahugaM / eesiNaM bhaMte! egaguNakAlagANaM saMkhejjaguNakAlagANaM asaMkhejjaguNakAlagANaM anaMtaguNakAlagANa ya poggalANaM davvaTTayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaTTayAe eesi NaM jahA paramANupoggalANaM appAbahugaM tahA eesiMpi appAbahugaM, evaM sesANavi vannagaMdharasANaM / eesi NaM bhaMte! egaguNakakakhaDANaM saMkhejjaguNakakkhaDANaM asaMkhejja0 anaMtaguNakakkhaDANa ya poggalANaM davvaTTayAe paesaDayAe davvaTTapa saTTayA kayare 2 jAva vi0 ?. goyamA ! savvatthovA egaguNakakkhaDA poggalA davvaTTayAe saMkhejjaguNakakkhaDA poggalA davvaTTayAe saMkhejjaguNA asaMkhejjaguNakakkhaDA poggalA davvaTTayAe asaMkhejjaguNA anaMtaguNakakkhaDA davvaTTayAe aNataguNA, paesaTTayAe evaM caiva naraM saMkhejjaguNakakkhaDA poggalA paesaTTayAe asaM0 sesaM taM ceva, davvadupaesaTTayAe savvatthovA egaguNakakkhaDA poggalA davvaTTapaesaTTayAe saMkhejjaguNakakkhaDA poggalA davvaTTayAe saMkhejjagu0 te ceva paesaTTayAe saMkhejjaguNA asaMkhejjaguNakakkhaDA davvaTTayAe asaMkhekhaguNA te ceva paesaTTayAe asaMkhejjaguNA anataguNakakkhaDA davvaTTayAe anaMtaguNA te ceva pasaTTayAe anaMtaguNA evaM mauyagaruyalahuyANavi appAbahuyaM, sIyausiNaniddhalukkhANaM jahA vannANaM taheva // vR. 'eesiNamityAdi, 'paramANupoggalA apaesaTTayAe' ttiiha pradezArthatA'dhikAre'pi yadapradezArthatayetyuktaM tatparamANUnAmapradezatvAt, 'paramANupoggalA davaTTaapaesaTTayAe' ttiparamANavo dravyavivakSAyAM dravyarUpAH arthA pradezavivakSAyAM cAvidyamAnapradezArthA itikRtvA dravyArthApradezArthAste ucyante tadbhAvastattA tayA / 'savvatthovA egapaesogADhA poggalA davvaThThayAe' tti iha kSetrAdhikArAtkSetrasyaiva prAdhAnyAtparamANudvayaNukAdyanantANukaskandhA api viziTaika kSetra pradezAvagADhA AdhAradheyayorabhedopacArAdekatvena vyapadizyante tatazca 'savvatthovA egapaesogADhA poggalA davvaTTayAe' tti, lokAkAzapradezaparimANA evetyarthaH, tathAhi na sa kazcidevaMbhUta AkAzapradezo'sti ya ekapradezAvagAhapariNAmapariNatAnAM paramANvAdInAmavakAzadAnapariNAmena na pariNata iti / tathA 'saMkhejjapa sogADhA poggalA davvaThThayAe saMkhejjaguNa' tti atrApi kSetrasyaiva prAdhAnyAttathAvidhaskandhAdhArakSetra pradezApekSayaiva bhAvanA kAryA, navaramasaMmohena sukhapratipatyarthamudAharaNaM darzyate - 'jahA kila paMca te savvalogapaesA, ete ya patteyaciMtAe paMceva, saMjogao puNa etesu ceva anege saMjogA labdhaMti' imA eteSA ca sampUrNAsampUrNAnyagrahaNAnyamokSaNadvAreNA''SdheyavazAdaneke saMyogabhedA bhAvanIyAH, tathA asaMkhejjapae sogADhA poggalA davvaTTayAe asaMkhejaguNa'tti bhAvanaivameva asaGkhayeyapradezAtma- katvAdavagAhakSetrasyAsaGghayeyaguNA ityayamasya bhAvArtha iti / / pudgalAneva kRtayugmAdibhirnirUpayannAha Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-4 mU. (889) paramANupoggale NaM bhaMte ! dabvaTThayAe kiM kaDajumme teyoe dAvara0 kaliyoge?, goyamA! no kaDajumme no teyoe no dAvara0 kaliyoge evaM jAva anaMtapaesie khNdhe| paramANupoggalA NaM bhaMte ! davvaTTayAe kiM kaDajummA pucchA, goyamA ! oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA, vihANAdeseNaM no kaDajummA no teyogA no dAvara0 kaliyogA evaM jAva anaMtapaesiyA khNdhaa| paramANupoggale NaM bhaMte ! paesaTTayAe kiM kaDajumme pucchA, goyamA ! no kaDajummA no teyogAnodAvara0 kaliyoge dupaesie pucchAgoyamA! nokaDa0 noteyoya0 dAvara0 no kaliyoge, tipae0 pucchA goyamA ! kaDajumme teyoe no dAvara0 no kaliyoe cauppaesie pucchA goyamA! kaDajumme no teoe no dAvara0 no kaliyoge paMcapaesie jahA paramANupoggale chappaesie jahA duppaesie sattapaesie jahA tipaesie aTThapaesie jahA cauppaesie navapaesie jahA paramANupoggale dasapaesie jahA duppesie| saMkhejapaesieNaMbhaMte! poggale pucchA, goyamA! siya kaDajummejAva siyakaliyoe evaM asaMkhejjapaesievi anNtpesievi| paramANupoggalA NaM bhaMte ! paesiTTayAe kiM0 kaDa0 pucchA, goyamA! oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA, vihANAdeseNaM no kaDa0 no teyoyA no dAvara0 kaliyogA, duppaesiyANaM pucchA, goyamA ! oghAdeseNaMsiya kaDajummA no teyoyA siya dAvarajummA no kaliyogA,vihANAdeseNaM no kaDajummA no teyoyA dAvarajummA no kliyogaa| tipaesiyA NaM pucchA, goyamA ! oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA vihANAdeseNaM no kaDajummA teyogA no dAvara0 no kaliyogA, cauppaesiyANaM pucchA, goyamA! oghAdeseNavi vihANAdeseNavi kaDajummA no teyogA no dAvara0 no kliyogaa| paMcapaesiyA jahA paramANupoggalA, chappaesiyA jahA duppaesiyA, sattapaesiyA jahA tipaesiyA, aTThapaesiyA jahA cupesiyaa| ___navapaesijahA paramANupoggalA dasapaesiyAjahAdupaesiyA, saMkhejjapaesiyANaMpucchA, goyamA ! oghAdeseNaM siya kaDajummA jAva siya kaliyogA vihANAdeseNaM kaDajummAvi jAva kaliyogAvi evaM asaMkhejapaesiyAvi anaMtapaesiyAvi / ___ paramANupoggaleNaMbhaMte! kiM kaDajummapaesogADhe ? pucchA, goyamA! kaDajummapaesogADhe no deyoga0 no dAvarajumma0 kliyogpesogaaddhe|| dupaesieNaMpucchA, goyamA! nokaDajummapaesogADheno teyoga0 siyadAvarajummapaesogADhe siya kliyogpesogaaddhe| tipaesie NaM pucchA, goyamA ! no kaDajummapaesaugADhe siyateyogapaesogADhe siya dAvarajummapaesogADhe siya kaliyogapaesogADhe 3 / cauppaesieNaMpucchA, goyamA! siya kaDajummapaesogaDhe jAvasiya kaliyogapaesogADhe 4, evaMjAva anNtpesie|| paramANupoggalA NaM bhaMte ! kiM kaDa0 pucchA, goyamA ! oghAdeseNaM kaDajummapaesogADhA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/4/889 no teyoga0 no dAvara no kaliyoga0, vihANAdeseNaM no kaDajumpaesogADhA no teyoga0 no dAvara0 kaliogapaesogADhA / duppaesiyAgaMpucchA, goyamA! oghAdeseNaMkaDajummapaesogADhA noteyoga0 nodAvara0 no kalioga0, vihANAdeseNaMnokaDajumpaesogADhA no teyogapaesogADhA dAvarajumpaesogADhAvi kliyogpesogaaddhaavi|| tippaesiyANaM pucchA, goyamA ! oghAdeseNaMkaDajummapaesogADhA no teyoga0 no dAvara0 na kali0 vihAdeseNaM no kaDajummapaesogADhA teogapaesogADhAvi dAvarajunmapaesogADhAvi kliogpesogaaddhaavi3| / __ cauppaesiyANapucchA, goyamA! oghAdeseNaMkaDajummapaesogADhAno teyoga0 nodAvara0 no kalioga0 vihANAdeseNaM kaDajummapaesogADhAvi jAva kaliogapa- esogADhAvi 4 evaM jAva anNtpesiyaa| paramANu poggale NaM bhaMte ! kiM kaDajummasamayadvitIe ? pucchA, goyamA ! siya kaDajummasamayaTThItIejAvasiya kaliogasamayaTTitIe, epNjaavanNtpesie| paramANupoggalA gaMbhaMte! kiM kaDajumma0?, pucchA, goyamA! oghAdeseNaM siya kaDajummasamayaThitIyAjAva siya kaliyogasamayadvitIyA4, vihANAdeseNaMkar3ajummasamayadvitIyAvijAva kaliyogasamayadvitIyAvi 4, evaM jAva anNtpesiyaa| paramANupoggaleNaM bhaMte! kA lavannapajjavehiM ki kaDajumme teoge jahA ThitIe vattavvayA evaM vannesuvi savvesu gaMdhesuvi evaM ceva rasesuvijAva mahuro rsotti| anaMtapaesie NaM bhaMte ! kaMdhe kakkhaDaphAsapajjavehi kiM kaDajumme pucchA, goyamA! siya kaMDajumme jAva siya klioge| . . .. - anaMtapaesiyA NaM bhaMte ! khaMdhA kakkhaDaphAsapajjavehiM kiM kaDajummA pucchA, goyamA !. oghAdeseNaMsiyakaDajummAjAva siyakaliyogA4, vihANAdeseNaMkaDajummAvijAva kaliyogAvi 4, evaM mauyaguruyalahuyAvibhANiyavvA, sIyausiNaniddhalukka jahA vannA // vR. 'paramANu'ityAdi, paramANupudgalA oghAdezataH kRtayugmAdayo bhajanayA bhavanti anantatve'pi teSAM saGghAtabhedato'navasthitasvarUpatvAt, vidhAnatastvekaikazaH kalyojA eveti 'paMcapaesie jahA paramANupoggala'tti ekAgratvAtkalyoja ityarthaH 'chappaesie jahA duppaesie'tti vyagratvAddvAparayugma ityarthaH, evmnydpi| saMkhejapaesie NamityAdi, saGkhyAtapradezikasya vicitrasaGkhyAtvAdbhajanayA caaturvidhymiti| ___ 'duppaesiyANamityAdi, dvipradezikAyadA samasaGkhyA bhavanti tadA pradezataH kRtayugmAH, yadAtuviSamasaGkhyAstadA dvAparayugmAH, 'vihANAdeseNa'mityAdi, ye dvipradezikAste pradezArthatayA ekaikazazcintyamAnA dvipradezatvAdeva dvAparayugmA bhvnti| 'tippaesiyA Na'mityAdi, samastatripradezikamIlane tatpradezAnAM ca catuSkApahAre caturagrAditvaM bhajanayA syAdanavasthitasaGkhyatvAtteSAM, yathA caturNAM teSAM mIlane dvAdaza pradezAste cacaturagrAH paJcAnAM tryojAH SaNNAM dvAparayugmAH saptAnAM kalyojA iti, vidhAnAdezena ca tryojA Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, varga:-, uddezaka :- 4 eva tryaNukatvAtskandhAnAmiti / 'cauppaesiyA Na' mityAdi, catuSpadezikAnAmoghato vidhAnatazca pradezAzcaturagrA eva / 'paMcapaesiyA jahA paramANupoggala' tti sAmAnyataH syAtkRtayugmAdayaH pratyekaM caikAgrA evetyartha / 'chappaesiyA jahA duppaesiya'tti oghataH syAtkRtayugmadvAparayugmAH, vidhAnatastu dvAparayugmA ityarthaH evamuttaratrApi / atha kSetrataH pudgalAMzcintayannAha - 'paramANu' ityAdi, paramANuH kalyojaH pradezAvagADha eva ekatvAt, dvipradezikastu dvAparayugmapradezAvagADho vA kalyojaH pradezAvagADho vA syAt pariNAmavizeSAt, evamanyadapi sUtraM neyam / 'paramANupoggalANa' mityAdi, tatraughataH paramANavaH kRtayugmapradezAvagADhA eva bhavanti sakalalokavyApakatvAtteSAM sakalalokapradezAnAM cAsaGkhyAtatvAdavasthitatvAcca caturagrateti, vidhAnatastu kalyojaHpradezAvagADhAH sarveSAmekaikapradezAvagADhatvAditi, dvipradezAvagADhAstu sAmAnyatazcaturagrA evoktayukti, vidhAnatastu dvipradezikAH ye dvipradezAvagADhAste dvAparayugmAH ye tvekapradezAvagADhAstu sAmAnyatazcaturagrA evoktayuktitaH, vidhAnatastu dvipradezikAH ye dvipradezAvagADhAste dvAparayugmAH ye tvekapradezAvagADhAste kalyojAH, evamanyadapyUhyam / anaMtapaesieNaM bhaMte! khaMdhe tti, iha karkazAdisparzAdhikAreyadanantapradezikasyaiva skandhasya grahaNaM tattasyaiva bAdarasya karkazAdisparzacatuSTayaM bhavati na tu paramANvAderityabhiprAyeNeti, ata evAha- sIosiNaniddhalukkhA jahA vannatti etatparyavAdhikAra paramANvAdayo'pi vAcyA iti bhAvaH 399 mU. (890) paramANupoggale NaM bhaMte! kiM saDDe aNaDDe ?, goyamA ! no saDDhe aNaDDhe dupaesie NaM pucchA go0 ! saDDhe no aNaDDe, tipaesie jahA paramANupoggale, caupaesie jahA dupaesie, paMcapaesie jahA tipaesie chappaesie jahA dupaesie jahA paramANupoggale, caupaesie jahA dupaesie, paMcapaesie jahA tipaesie chappaesie jahA dupaesie sattapaesie jahA tipaesie aTThapaesie jahA dupaesie navapaesie jahA tipaesie dasapaesie jahA dupaesie / saMkhejjapaesie NaM bhaMte ! khaMdhe pucchA, goyamA ! siya saDDhe siya aNaDDe, evaM asaMkhejapaesievi, evaM anaMtapaesievi / paramAmupoggalANaM bhaMte! kiM saDDhA aNaDDA ?, goyamA ! saDDA vA aNaDDA vA evaM jAva anaMtapaesiyA / / vR. pudgalAdhikArAdidamAha - 'paramANu' ityAdi, siya sahe siya aNaDe'tti yaH samasaGghayapradezAtmakaH skandhaH sa sArddhaH itarastvanarddha iti / 'paramANupogle' tyAdi, yadA bahavo'NavaH samasaGkhyA bhavanti tadA sArddhaH yadA tu viSamasaGkhyAstadA'narddhAMH, saGghAtabhedAbhyAmanavasthitarUpatvAtteSAmiti / pudgalAdhikArAdevedamucyate mU. (891) paramANupoggale NaM bhaMte! kiM see nirei ?, goyamA ! siya see siya niree, evaM jAva anaMtapaesie / paramANupoggalA NaM bhaMte! kiM seyA niraeyAvi, evaM jAva anaMtapaesiyA / paramANupuggale NaM bhaMte ! see kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jaha0 ekkaM samayaM Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 400 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/4/891 ukkose0 AvaliyAe asNkhejibhaagN| paramANupoggale NaM bhaMte ! niree kAlao kevaciraM hoi ?, goyamA ! jaha0 ekaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, evaM jAva anaMtapaesie, paramANupoggalA NaM bhaMte ! seyA kAlao kevaJciraM honti?, goyamA! savvaddhaM, paramANupoggalANaMbhaMte! nireyA kAlao kevaciraM hoi?, goyamA! savvaddhaM, evaM jAva antpesiyaa| paramANupoggalassa NaM bhaMte ! seyassa kevatiyaM kAlaM aMtaraM hoi ? goyamA ! saTTAnaMtaraM paDucca jahanneNaM ekkaMsamayaM ukkoseNaMasaMkhkajaM kAlaM parahAnaMtaraM paDuccajahanneNaM ekkaMsamayaM ukkoseNaM asaMkhejaMkAlaM / nireyassa kevatiyaM kAlaM aMtara hoi? goyamA! saTTAnaMtaraM paDucca jahanneNaM evaM samayaM ukleseNaM AvaliyAe asaMkhejjaibhAgaM, paraTTAnaMtaraM paDucca jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM asaMkhenaM kaalN| dupaesiyassa NaM bhaMte ! khaMdhassa seyassa pucchA, goyamA ! saTThANaMtaraM paDucca jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM, parahAnaMtaraM paDucca jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM / nireyassa kevatiyaM kAlaM aMtara hoi?, goyamA! saTTAnaMtaraM paDucca jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejjaibhAgaM, paraTThAnaMtaraM paDucca jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM, evaM jAva anNtpesiyss| paramANupoggalA NaMbhaMte ! seyANaM kevatiyaM kAlaM aMtara hoi?, goyamA! nathiaMtaraM, evaM jAva anaMtapaesiyANaM khNdhaannN| eesiNaM bhaMte! paramANupoggalANaM seyANaM nireyANa ya kayare 2 hiMto jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA paramANupoggalA seyA nireyA asaMkhejaguNA evaMjAva asaMkhijapaesiyANaM khNdhaannN| eesiNaMbhaMte! anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM seyANaM nireyANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA nireyA seyA anNtgunnaa| eesiNaMbhaMte! paramANupoggalANaMsaMkhejjapaesiyANaMasaMkhejapaesiyANaM anaMtapaesiyANa yakhaMdhANaM seyAnaM nireyANa yadavvaThThayAe paesaThThayAe davaTThapaesaTThayAekayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA aNaMtapaesiyA khaMdhA nireyA davvaThThayAe 1 anaMtapaesiyA khaMdhA seyA davvaThThayAe anaMtaguNA 2 paramANupoggalA seyA davvaLuyAe anaMtaguNA 3 / saMkhejapaesiyA khaMdhA seyA davvaTThayAe asaMkhejaguNA 4 asaMkhejjapaesiyA khaMdhA seyA davvaTThayAe asaMkhejjaguNA 5 paramANupoggalA nireyA davaTThayAeasaMkhejaguNA 6 saMkhejapaesiyA khaMdhA nireyA davvaTThayAe saMkhejjaguNA 7 / asaMkhejapaesiyA khaMdhA nireyA davvaTThayAe asaMkhenaguNA 8 paesaTTayAe evaM ceva navaraM paramANupoggalA apaesaTTayAe bhANiyavvA, saMkhejapaesiyA khaMdhA nireyA paesaTThayAe asaMkhejaguNA sesNtNcev| davvaTThapaesaTTayAe savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA nireyAdavaTThayAe 1 teceva paesaTTayAe anaMtaguNA 2 anaMtapaesiyA khaMdhA megA ivvdRyaa| anaMtagaNA te cet pAesaTTayAe anaMtaguNA Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 401 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-4 4 paramANupoggalA seyA davvaThThayAe apaesaTTayAe anaMtaguNA 5 / / saMkhejjapesiyA khaMdhA seyA dabvaTThayAe asaMkhenaguNA 6 teceva paesaTThAe asaMkhejaguNA7 asakhejapaesiyA khaMdhA seyA davvaTThayAe asaMkhejaguNA 8 te ceva paesaTTayAe asaMkhejjaguNA 9 paramANupoggalA nireyA davaTThaapaesaTTayAe asaMkhijaguNA 10 / saMkhijapaesiyA khaMdhA nireyAdavvaTThayAe asaMkhenaguNA 15 tecevapaesaTTayAe saMkhijja12 asaMkhijjapaesiyA khaMdhA nireyA davvaTThayAe asaMkhejaguNA 13 ceva paesaTThayAe asaMkhijja014 paramANupoggaleNaM bhaMte! kiM desee savvee niree?, goyamA! no deseesiyasavveesiya niree, dupaesieNaM bhaMte ! khaMdhe pucchA, goyamA! siya desee siya nirei evaMjAva anaMtapaesie paramANupoggalA NaM bhaMte ! kiM deseyA savveyA nireyA?, goyamA! no deseyA savveyAvi nireyAvi, dupaesiyA NaM bhaMte ! khaMdhA pucchA, goyamA ! deseyAvi savveyAvi nireyAvi, evaM jAva anNtpesiyaa| paramANupoggale NaM bhaMte ! savvee kAlao kevaciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejjaibhAgaM, nireye kAlao kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM asaMkhijaM kaalN| dupaesieNaM bhaMte ! khaMdhe desee kAlao kevaciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejjaibhAga, savveekAlao kevaciraMhoi?, goyamA! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejjaibhAga, nireekAlao kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM asaMkhijaM kAlaM, evaMjAva anNtpesie| paramANupoggalA NaM bhaMte! savveyA kAlao kevaciraM hoti?, goyamA! savvaddhaM, nireyA kAlao kevaciraM hoi?, savvaddhaM / duppaesiyA NaM bhaMte ! khaMdhA deseyA kAlao kevaciraM0?, savvaddhaM, savveyA kAlao kevaciraM?, savvaddhaM, nireyA kAlao kevaciraM0?,savvaddhaM, evaMjAva anNtpesiyaa| paramANupoggalassaNaM bhaMte ! savveyassa kevatiyaM kAlaM aMtara hoi?, goyamA ! saTTANaMtaraM paDucca jahanneNaM eka samayaM ukkoseNa asaMkhizaM kAlaM, parahAnaMtaraM paDucaca jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM asaMkhijaM kaalN| nireyassa kevatiyaM aMtaraM hoi ?, saTTANaMtaraM paDucca jaha0 ekkaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejaibhAgaM, paraTTAnaMtaraM paDucca jahanneNaMeka samayaM ukkoseNaM asaMkhijaM kaalN| dupaesiyassa NaM bhaMte ! khaMdhassa deseyassa kevatiyaM kAlaM aMtara hoi?, sahAnaMtaraM paDucca jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM asaMkhinaM kAlaM, parahAnaMtaraM paDucca jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM, savveyassa kevatiyaM kAlaM? evaM ceva jahA deseyassa, nireyassa, nireyassa kevatiyaM?, saTTAnaMtaraM paDucca jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM AvaliyAe asaMkhejjaibhAgaM, paraTThAnataraM paDucca jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aNaMtaM kAlaM, evaM jAva antpesiyss| paramANupoggalANaM bhaMte ! sabveyANaM kevatiyaM kAlaM aMtara hoi?, natthi aMtaraM. nireyANaM [5/26 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/4/891 kevatiyaM?, natthi aMtaraM, dupaesiyANaM bhaMte! khaMdhANaM deseyANaM kevatiyaM kAlaM?, nathi aMtaraM, savveyANaM kevatiyaM kAlaM?, nasthi aMtaraM, nireyANaM kevatiyaM kAlaM?, natthi aMtaraM, evaM jAva anNtpesiyaannN| eesiNaM bhaMte ! paramANupoggalANaM savveyANaM nireyANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! savvatthovA paramANupoggalA savveyA nireyA asaMkhenaguNA / eesiNaM bhaMte ! dupaesiyANaM khaMdhANaM deseyANaM savveyANaM nireyANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA dupaesiyA khaMdhA savveyA deseyA asaMkhenaguNA nireyA asaMkhijaguNA, evaM jAva asaMkhejapaesiyANaM khaMdhANaM / eesi NaM bhaMte ! anaMtapaesiyANaM khaMdhANaM deseyANaM savveyANaM nireyANa ya kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA anatapaesiyA khaMdhA savveyA nireyA anaMtaguNA deseyA anaMtaguNA / eesiNaMbhaMte! paramANupoggalANaMsaMkhejjapaesiyANaMasaMkhejapaesiyANaM anaMtapaesiyANa yakhaMdhANaM deseyANaM savveyANaM nireyANaM davvaTThayAe paesaTTayAe davvaTThapaesaThyAe kayare 2 jAva visesAhiyA vA? goyamA! savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhA savvevA davvaTThayAe 1 anaMtapaesiyA khaMdhA nireyA davvaLyAeanaMtaguNA 2 anaMtapaesiyAkhaMdhA deseyAdavvaTThayAe anataguNA 3 asaMkhejjapaesiyA khaMdhA savveyA davvaTThayAe asaMkhejjaguNA 4 saMkhejjapaesiyA khaMdhA savveyA davvaTThayAe asaMkhenaguNA 5 / paramANupoggalA savveyAdavvaThThayAeasaMkhejaguNA 6saMkhejapaesiyAkhaMdhAdeseyAdavvaTThayAe asaMkhejjaguNA 7 asaMkhejjapaesiyA khaMdhA deseyA davvaTThayAe asaMkhejjuNA 8 paramANupoggalA nireyA davvaTThayAe asaMkhenaguNA 9 saMkhejapaesiyA khaMdhA nireyA davvaThThayAe saMkhejjaguNA 10 asaMkhejjapaesiyA khaMdhA nireyA davvaThThayAe asaMkhijjagaNA 11 / evaMpaesaTTayAevinavaraMparamANupoggalAapaesaTTayAebhANiyavvaMsaMkhijjapaesiyA khaMdhA nireyA paesaTTayAe asaMkhijaguNA sesaM taM ceva, davvaThThapaesaTTayAe savvatthovA anaMtapaesiyA khaMdhAsavveyAdavvaTThayAe 1 teceva paesaTTayAe anaMtaguNA 2 anaMtapaesiyAkhaMdhAnireyA davaTThayAe anaMtaguNA 3 tecevapaesaTTayAe anaMtaguNA 4 anaMtapaesiyA khaMdhA deseyA davvaTThayAeanaMtaguNA 5 te ceva paesaTThayAe anaMtaguNA 6 asaMkhijjapaesiyA khaMdhA savveyA davvaTThayAe anaMtaguNA 7 teceva paesaTTayAeasaMkhejjaguNA 8 saMkhijjapaesiyA khaMdhA savveyAdavvaTThayAeasaMkheja09 teceva paesaTThayAe asaMkhejaguNA 10 paramANupoggalA savveyA davvaTTaapaesaTThayAe asaMkheja11 saMkhejapaesiyA khaMdhA deseyA davvaTThayAe asaMkhejjaguNA 12 te ceva paesaThThayAe asaMkheja 13 asaMkhejapaesiyA khaMdhA deseyA davvaTThayAe asaMkhejaguNA 14 / teceva paesa0 asaMkhe015 paramANupoggalA nireyA davvaTThaapadesaTTayAe asaMkheja 16 saMkhejapaesiyA khaMdhA nireyA davvaTThayAe saMkhejjaguNA 17 te ceva paesaTTayAe saMkhejja18 asaMkhejapaesiyA nireyA davvaTTha0 asaMkhejaguNA 19 te ceva paesaTThayAe asaMkhejaguNA 20 vR. 'paramANu'ityAdi, see'tticalaH, saijatvaMcotkarSato'pyAvalikAasaGkhayeyabhAgamAtrameva, Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, varga:-, uddezakaH - 4 403 nirejatAyA autsargikatvAt, ata eva nirejatvamutkarSato'saGghayeyaM kAlamuktamiti, 'niree' tti nizcalaH / bahutvasUtre 'savvaddhaM' ti sarvvAddhAM sarvakAlaM paramANavaH saijAH santi, nahi kazcit sa samayo'sti kAlatraye'pi yatara paramANavaH sarva evana calantItyarthaH, evaM nirejA api sarvvAddhAmiti atha paramANvAdInAM saijatvAdyantaramAha - 'paramANu' ityAdi, 'saTThAnaMtaraM paDucca' tti svasthAnaMparamANoH paramANubhAva eva tatra varttamAnasya yadantaraM - calanasya vyavadhAnaM nizcalatvabhavanalakSaNaM tatsvasthAnAntaraM tavyatItya 'jahanneNaM evaM samayaM 'ti nizcalatAjaghanyakAlalakSaNaM 'ukkoseNaM asaMkhejaM kAlaM' ti nizcalatAyA evotkRSTakAlalakSaNaM, tatra jaghanyato'ntaraM paramANurekaM samayaM calanAduparamya punazcalatItyevaM, utkarSatazca sa evAsaGghayeyaM kAlaM kacitsthiro bhUtvA punazcalatItyevaM dhzyamiti / 'paraTThAnaMtaraMpaDucca'tti paramANoryatparasthAne-dvayaNukAdAvantarbhUtasyAntaraM - calanavyavadhAnaM tatparasthAnAntaraM tavyatItyeti 'jahantreNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM ti, paramANupudgalo hi bhraman dvipradezAdikaM skandhamanupravizya jaghanyatastena sahaikaM samayaM sthitvA punarbhrAmyati utkarSatastvasaGkhyeyaM kAlaM dvipradezAditayA sthitvA punarekatayA bhrAmyatIti / 'nireyasse' tyAdi, nizcalaH san jaghanyataH samayamekaM paribhramya punarnizcalastiSThati, utkarSatastu nizcalaH sannAvalikAyA asaGghayeyaM bhAgaM calanotkRSTakAlarUpaM paribhramya punarnizcala eva bhavatIti svasthAnAntaramuktaM, parasthAnAntaraM tu nizcala san tataH svasthAnAccalito jaghanyato dvipradezAdau skandhe ekaM samayaM sthitvA punarnizcala eva tiSThati, utkarSatastvasaGghayeyaM kAlaM tena saha sthitvA pRthag bhUtvA punastiSThati / 'dupaesiyasse' tyAdi, 'ukkoseNaM anaMtaM kAlaM 'ti, katham ?, dvipradezikaH saMzcalitastato'nantaH pudgalaiH saha kAlabhedena sambandhaM kurvannantena kAlena punaste va mANunA saha sambandha pratipadya punazcalatItyevamiti / saijAdInAmevAlpabahutvamAha - 'ee si Na 'mityAdi, 'nireyA asaMkhejjaguNa' tti sthitikriyAyA autsargikatvAdbahutvamiti, anantapradezikeSu saijA anantaguNAvastusvabhAvAt / etadeva dravyArtha pradezArthobhayArthairnirUpayannAha - 'eesi Na' mityAdi, tatra dravyArthatAyAM saijatvanirejatvAbhyAmaSTI padAni evaM pradezArthatAyAmapi, ubhayArthatAyAM tu caturdaza saijapakSe nirejapakSe ca paramANuSu dravyArthapradezArthapadayordravyArthApradezArthatetyevamekIkaraNenAbhilApAt, atha 'paesaTTayAe evaM ceva' ityatrAtideze yo vizeSI'sAvucyate- 'navaraM paramANu' ityAdi, paramANupade pradezArthatAyAH sthAne'pradezArthatayeti vAcyaM, apradezArthatvAtparamANUnAM tathA dravyArthatAsUtre saGkhyAtapradezikA nirejA nirejaparamANubhyaH saGkhyAtaguNA uktAH pradezArthatAsUtre tu te tebhyo 'saGghayeyaguNA vAcyAH, yato nirejaparamANubhyo dravyArthatayA nirejasaGkhyAtapradezikAH saGgha yAtaguNA bhavanti, teSu ca madhye bahUnAmutkRSTasaGkhyAtakapramANapradezatvAnnirejaparamANubhyaste : dezato'saGghayeyaguNA bhavanti utkRSTasaGghayAtakasyoparyekapradezaprakSepe'pyasaGkhyAtakasya bhAvAditi / atha paramANvAdIneva saijatvAdinA nirUpayannAha - 'paramANu' ityAdi, iha sarveSAmalpabahutvAdhikAre dravyArthacintAyAM paramANupadasya sarvejatvanirejatvavizeSaNAt saGkeyayAdInAM tu trayANAM pratyekaM dezaijasarvaijanirejatvairvizeSaNAdekAdaza padAni bhavanti, evaM pradezArthatAyAmapi, ubhayArthatAyAM Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/4/891 caitAnyeva viMzati, sarvaijapakSe nirejapakSe ca paramANuSu dravyArthapradezArthapadayordravyApridezArthatetyevamekIkaraNenAbhilApAditi / mU. (892) katiNaMbhaMte! dhammatthikAyassa majjhapaesA pannattA?, goyamA! aTThadhammatthikAyassa majjhapaesA pnnttaa| kati NaM bhaMte ! adhammatthikAyassa majjhapaesA pa0, evaM ceva, kati NaM bhaMte ! AgAsasthikAyassa majjhapaesA pa0, evaM cev| ___ katiNaMbhaMte! jIvasthikAyassamajjhapaesApa0 goyamA! aTThajIvasthikAyassa majjhapaesA pa0, eeNaMbhaMte ! aTTha jIvatthikAyassa majjhapaesA katisuAgAsapaesesu ogAhaMti? goyamA ! jahanneNaM ekasi vA dohiM vA tIhiM vA cauhiM vA paMcahiM vA chahiM vA ukkoseNaM aTThasu no cevaNaM sattasu / sevaM bhaMte 2 ti|| vR. anantaraM pudgalAstikAyaH pradezatazcintitaH, athAnyAnapyastikAyAn pradezata eva cintayannAha-'kai NaM bhaMte !' ityAdi, 'aTTha dhammatthikAyassa majjhapaesa'tti, ete ca rucakapradezASTakAvagAhino'vaseyA iticUrNikAraH, iha ca yadyapi lokapramANatvena dharmAstikAyAdemadhyaM ratnaprabhAvakAzAntara eva bhavati narucake tathA'pidizAmanudizAMca tatprabhavatvAddharmAstikAyAdi madhyaM tatra vivakSitamiti sNbhaavyte| "jIvatthikAyassa'ttipratyekaMjIvAnAmityarthaH, te ca sarvasyAmavagAhanAyAM madhyabhAga eva bhavantItimadhyapradezA ucyante, 'jahanneNaM ekkaMsive'tyAdi saGkocavikAzadharmatvAtteSAm ukkoseNaM aTThasutti ekaikasmiMsteSAmavagAhanAt, 'no ceva NaM sattasuvi'tti vastusvabhAvAditi / ..zatakaM-25 uddezakaH-4 samAptaH -zatakaM-25 uddezakaH-5:vR.caturthoddezake pudgalAstikAyAdayonirUpitAstecapratyemanantaparyavAiti paJcameparyavAH prarUpyanta ityevaMsambaddhasyAsyedamAdi sUtram mU. (893) kativihANaMbhaMte! pajjavApannattA?, goyamA! duvihA pajjavApaM0, taM0-jIvapajavAya ajIvapajavA ya, paJjavapadaM niravasesaM bhANiyavvaM jahA pnvnnaae| vR. 'kaivihe'tyAdi, 'pajjavatti paryavA guNA dharmA vizeSA iti paryAyAH, 'jIvapajjavA ya'ttijIvadharmA evamajIvaparyavA api, pajjavayayaMniravasesaMbhANiyavvaM ti 'jahApannavaNAe'tti paryavapadaMca-vizeSapadaM prajJApanAyAM paJcamaM, taccaivaM jIvapajjavANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA anaMtA?, goyamA! no saMkhejjA no asaMkhejjA anaMtA' ityaadiiti| mU. (894) AvaliyANaM bhaMte ! kiM saMkhez2A samayA asaMkhejA samayA anaMtA samayA?, goyamA! no saMkhejA samayA asaMkhejjA samayA no anaMtA smyaa| ANApANUNaM bhaMte ! kiM saMkhejjA evaM ceva, thove NaM bhaMte ! kiM saMkhejjA?, evaM ceva, evaM lavevi muhuttevi evaM ahorattevi, evaM pakkhe mAse uDU ayane saMvacchare juge vAsasaye vAsasahasse vAsasayasahasse puvvaMge puvve tuyaMge tuDie aDaDaMge aDaDe avavaMge avave hUhuyaMge huhue uppalaMge uppale paumaMge paume nalinaMge naline acchiniupUraMge acchaniupUre auyaMge auye nauyaMge naue Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 405 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-5 pauyaMge paue cUliyaMge cUlie sIsapaheliyaMge sIsapaheliyA paliovame sAgarovame osappiNI evaM ussppinniivi| poggalapariyaTeNaM bhaMte ! kiM saMkhenA samayA asaMkhejA samayA anaMtA samayA? pucchA, goyamA! no saMkhejA samayA no asaMkhejA samayA anaMtA samayA, evaMtIyaddhAanAgayaddhasavvaddhA AvaliyAo NaM bhaMte ! kiM saMkhejA samayA? pucchA, goyamA! no saMkhejA samayA siya asaMkhijjA samayA siya anaMtA samayA, ANApANUNaM bhaMte ! kiM saMkhejA samayA 3? / evaMceva, thovANaMbhaMte! kiMsaMkhejjA samayA 3, evaMjAvaosappiNIotti, poggalapariyaTTANaM bhaMte ! kiM saMkhejA samayA? pucchA, goyamA! no saMkhejA samayA no asaMkhejjA samayA anaMtA samayA, ANApANUNaMbhaMte! kiM saMkhejAo AvaliyAopucchA, goyamA! saMkhejAoAvaliyAo noasaMkhijAo AvaliyAonoanaMtAo AvaliyAo, evaMthovevievaMjAva sIsapaheliyatti - paliovame NaM bhaMte ! kiM saMkhejA 3? pucchA, goyamA ! no saMkhejjAo AvaliyAo asaMkhijAo AvaliyAo no anaMtAo AvaliyAo, evaM sAgarovamevi evaM osappiNIvi ussappiNIvi, poggalapariyaTTe pucchA, goyamA ! no saMkhecAo AvaliyAo no asaMkhejAo AvaliyAo anaMtAo avaliyAo, evaM jAva svvddhaa| ANApANUNaM bhaMte ! ki saMkhejAo AvaliyAo? pucchA, goyamA ! siya saMkhejAo AvaliyAo siya asaMkhejAo siya anaMtAo, evaM jAva sIsapaheliyAo, paliovamANaM pucchA, goyamA ! no saMkhejAo AvaliyAo siya asaMkhejAo AvaliyAo siya anaMtAo AvaliyAo evaM jAva ussappiNIo, poggalapariyaTTANaM pucchA, goyamA ! no saMkhejAo AvaliyAo no asaMkhejAo AvaliyAo anaMtAo aavliyaao| thove NaM bhaMte ! kiM saMkhejAo ANApANUo asaMkhejAo jahA AvaliyAe vattavvayA evaM ANApANUvi niravasesA, evaM eteNaMgamaeNaMjAva sIsapaheliyA bhANiyavvA / sAgarovameNaM bhaMte! kiMsaMkhenA paliovamA? pucchA, goyamA! saMkhejjA paliovamA no asaMkhejA paliovamA no anaMtA paliovamA, evaMosappiNIeviussappiNIevi, poggalapariyaTTe NaM pucchA, goyamA! no saMkhejA paliovamA asaMkhejA paliovamA anaMtA paliovamA evaM jAva svvddhaa| sAgarovamANaMbhaMte! kiMsaMkhejA paliovamA? pucchA, goyamA! siya saMkhecA paliovamA siya asaMkhijjA paliovamA siya anaMtA paliovamA, evaMjAva osappiNIvi ussappiNIvi poggalapariyaTTANaM pucchA, goyamma! no saMkhejjA paliovamA no asaMkhejjA paliovamA anaMtA pliovmaa| osappiNI gaMbhaMte! kiMsaMkhejAsAgarovamA jahA paliovamassa vattavvayAtahAsAgarovamassavi, poggalapariyaTTeNaM bhaMte ! kiM saMkhejAo osappiNIo pucchA, goyamA ! no saMkhejjAo osappiNIo no asaMkhijjA anaMtAo osappiNiussappiNIo evaM jAva savvaddhA, poggalapariyaTTA NaM bhaMte ! kiM saMkhejAo osappiNiussappiNIo pucchA, goyamA ! no saMkhejAo osappiNiussappiNIo no asaMkhe0 anaMtAo osppinniussppinniio| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 406 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/5/894 tItaddhANaMbhaMte! kiMsaMkhejApoggalapariyaTTA? pucchA, goyamA! nosaMkhejA poggalapariyaTTA no asaMkhejjA anaMtA poggalapa0, evaM aNAgayaddhAvi, evaM svvddhaavi| vR.vizeSAdhikArAtkalAvizeSasUtram-'AvaliyANamityAdi, bahutvAdhikAre 'AvaliyAoNa'mityAdau 'nosaMkhejjA samaya'ttiekasyAmapitasyAmasaGkhyAtAHsamayAHbahuSupunarasaGkhyAtA anantA vA syunatu saGkhayeyA iti| mU. (895) aNAgayaddhA NaM bhaMte ! kiM saMkhejAo tItaddhAo asaMkhe0 anaMtAo?, goyamA ! no saMkhejjAo tItaddhAo no asaMkhejAo tItaddhAo no anaMtAo tiitddhaao| aNAgayaddhANaM tItaddhAo samayAhiyA, tItaddhA NaM aNAgayaddhAo smyuunnaa|| savvaddhANaMbhaMte! kiMsaMkhejjAotItaddhAo? pucchA, goyamA! nosaMkhejjAotItaddhAo noasaMkhe0 noanaMtAotItaddhAo, savvaddhANaMtIyaddhAo sAtiregaduguNa tItaddhANaM savvaddhAo thovUNae addhe, - savvaddhANaM bhaMte! kiM saMkhejAoaNAgayaddhAo pucchA, goyamA! no saMkhejjAo aNAgayaddhAo noasaMkhejAo aNAgayaddhAo noanaMtAoaNAgayaddhAosavvaddhANaMaNAgayaddhAo thovUNagaduguNA aNAgayaddhA NaM savvaddhAo sAtirege addhe // vR. 'aNAgayaddhANaMtItaddhAo samayAhiya'ttianAgatakAlo'tItakAlAtsamayAdhikaH, kathaM?, yato'tItAnAgatau kAlAvanAditvAnantatvAbhyAMsamAnau, tayozcamadhye bhagavataHpraznasamayo vartate, sa cAvinaSTatvenAtIte na pravizati avinaSTatsAdhAdanAgate kSiptastataH samayAtariktA anAgatAddhA bhavati, ata evAha-anAgatakAlAdatItaH kAlaH samayono bhavatIti, etavedAha'tItaddhA nn'mityaadi| 'savvaddhA NaM tItaddhAo sAtiregaduguNa'tti saddhiAHatItAnAgatAddhAdvayaM, sA cAtItAddhAtaH sakAzAtsAtirekadviguNA bhavati, sAtirekatvaMca vartamAnasamayenAta evAtItAddhA saddhiAyAH stokonamarddhaM, UnatvaM ca vartamAnasamayenaiva, etadevAha- . 'tItaddhA NaM savvaddhAe thovUNae addhe'tti, iha kazcidAha-atItAddhAto'nAgataddhA'nantaguNA, yato yadi te vartamAnasamaye samesyAtAMtatastadatikrameanAgatAddhAsamayenonA syAttato dvayAdibhiHevaMca samatvaM nAsti tato'nantaguNA,sA cAtItAddhAyAH sakAzAd, ataevAnantenApi kAlena gatena nAsau kSIyata iti, atrocyate,iha samatvamubhayorapyAdyantAbhAvamAtreNa vivakSitamiti cAdAveva niveditamiti / paryavA uddezakAdAvuktAste ca bhedA api bhavantIti nigodabhedAn darzayannAha mU. (896) kativihA NaM bhaMte ! niodA pannattA?, goyamA ! duvihA niodA0pa0 taM0- niogA ya nioyajIvA ya' niodA NaM bhaMte ! kativihA pannattA?, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA-suhumanigodA ya bAyaraniogA ya, evaM niogA bhANiyavvA jahA jIvAbhigame taheva nirvsesN| vR. 'kativihe'tyAdi, 'nigodA yattianantakAyikajIvazarIrANi 'nigoyajIvAya'tti sAdhAraNanAmakarmodayavarttino jIvAH, 'jahI jIvAbhigame'tti, anenedaM sUcitaM-'suhumanigodA Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, varga:-, uddezakaH-5 407 gaMbhaMte! kativihA pannattA?, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA-pajjattagAya apajjattagAya'ityAdi mU. (897) kativihe NaM bhaMte ! nAme pannatte?, goyamA ! chavvihe nAme pannatte, taMjahAodaie jAva snnivaaie| se kiMtaM udaie nAme ?, udaie nAme duvihe pa0, taM0-udae ya udanipphanne ya, evaM jahA sattarasamasae paDhame uddesae bhAvo taheva ihavi, navaraM imaM nAmanANattaM, sesaM tahevajAva sannivAie sevaM bhaMte! 2 // vR.anantaraMnigodA uktAste ca jIvapudgalAnAMpariNAmabhedAbhavantItipariNAmabhedAn darzayannAha-'kativihe NaM bhaMte ! nAme'ityAdi, namanaM nAmaH pariNAmo bhAva ityanarthAntaraM, 'navaraM imaM nANattaMti saptadazazate bhAvamAzrityedaM sUtramadhItaM iha tu nAmazabdamAzrityetyetAvAn vizeSa ityartha. zatakaM-25 uddezakaH-5 samAptaH -zatakaM-25 uddezakaH-6:vR.paJcamoddezakAntenAmabheda ukto, nAmabhedAca nirgranthabhedAbhavantItyatasteSaSThe'bhidhIyante ityanena sambandhenAyAtasyAsyaitAstio dvAragAthAHmU. (898)pannavaNa 1 veda 2 rAge 3 kappa 4 caritta 5 paDisevaNA 6 nANe 7 / titthe 8 liMga 9 sarIre 10 khette 11 kAla 12 gai 13 saMjama 14 nigAse 15 // mU. (899)jogu 16 vaoga 17 kasAe 18 lesA 19 pariNAma 20 baMdha 1 vede ya 22 kammodIraNa 23 uvasaMpajahanna 24 sannA ya 25AhAre 26 // . mU. (900) bhava 27 Agarise 28 kAlaM 29 / - tare ya 30 samugghAya 31 khetta 32 phusaNA ya 33 / bhAve 34 pariNAme 35 viya appAbahuyaM 36 niyaMThANaM 37 // vR. 'pannavaNe'tyAdi, etAH punaruddezakArthAvagamagamyA iti, tatra 'pannavaNa'ti dvArAbhidAnAyAha mU. (901) rAyagihe jAva evaM vayAsI-kati NaM bhaMte ! niyaMThA pannattA?, goyamA! paMca niyaMThA pananattA, taMjahA-pulAe bause kusIle niyaMThe sinnaae| pulAe NaM bhaMte ! kativihe pannatte?, goyamA! paMcavihe pa0 taM0nANapulAe daMsaNapulAe carittapulAe liMgapulAe ahAsuhumapulAe naampNcme|| bauseNaMbhaMte! kativihe pa0?, goyamA! paMcavihe pa0,taM0-Abhogabause anAbhogabause saMvuDabause asaMvuDabause ahAsuhumabause NanamaM pNcme| kusIleNaM bhaMte! kativihe pa0?, goyamA! duvihe pa0 taM0-paDisevaNAkusIle yakasAyakusIleya, paDisevaNAkusIle gaMbhaMte! kativihepanatte?, goyamA! paMcavihe pa0, taMjahA-nANapaDisevaNAkusIle dasaNapaDisevaNAkusIle carittapaDisevaNAkusIle liMgapaDisevaNAkusIle ahAsuhumapaDisevaNAkusIle nAmaM pNcme| kasAyakusIleNaMbhaMte! kativihe pannatte?, goyamA! paMcavihe paM0 taM0-nANakasAyakusIle Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/6/901 daMsaNakasAyakusIle carittakasAyakusIle liMgakasAyakusIle ahAsuhumakasAyakusIle nAmaM paMcame niyaMThe NaM bhaMte ! kativihe pa0 ?, goyamA ! paMcavihe paM0, taMjahA- paDhamasamayaniyaMThe apaDhama- samayaniyaMThe caramasamayaniyaMThe acaramasamayaniyaMThe ahAsuhumaniyaMThe nAmaM paMcaNe / siNAe NaM bhaMte! kativihe pa0 ?, go0 ! paMcavihe pa0 taM0 -acchavI 1 asabale 2 akammaMse 3 saMsuddha nANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI 4 aparissAvI / pulAe NaM bhaMte! kiM saveyae hojjA avedae hojjA ?, goyamA ! saveyae hojjA no aveyae hojjA, jai saveyae hojA kiM itthivedae hojjA purisaveyae purisanapuMsagavedae hojjA ?, goyamA ! no itthavedae hojjA purisaveyae hojjA purisanapuMsagaveyae vA hojA / bause NaM bhaMte! kiM savedae hojjA avedae hojjA ?, goyamA ! savedae hojjA no avedae hojjA, jai savedae hojA kiM itthiveyae hojjA purisaveyae hojjA purisanapuMsagavedae hojjA ?, goyamA ! itthaveyae vA hojjA purisaveyae vA hojjA purisanapuMsagaveyae vA hojjA, evaM paDisevaNAkusIlevi / kasAyakusIle NaM bhaMte! kiM savedae ? pucchA, goyamA ! savedae vA ho0 avedae vA ho0, jai aveda kiM uvasaMta vedae khINavedae ho0 ?, goyamA ! uvasaMtavedae vA khINavedae vA ho0, jai saveyae hojjA kiM ittivedae pucchA, goyamA ! tisuvi jahA bauso / niyaMThe NaM bhaMte! kiM saveda pucchA, goryamA ! no saveyae hojjA aveyae ho0, jai aveyae ho0 kiM uvasaMta pucchA, goyamA ! uvasaMtaveyae vA hoi khINaveyae vA hojjA / siNAe NaM bhaMte! kiM saveyae hojjA ?, jahA niyaMThe tahA siNAevi, navaraM no uvasaMtaveyae hojjA khINaveyae hojjA 2 // 408 vR. 'rAyagihe'tyAdi, 'katiNa' mityAdi 'niyaMTha' tti nirgatAH sabAhyAbhyantarAdgranthAditi nirgranthAH - sAdhavaH, eteSAM ca pratipannasarvaviratInAmapi vicitracAritramohanIyakarmakSayopazamAdikRto bhedo'vaseyaH / tatra 'pulAya'tti pulAko - nissAro dhAnyakaNaH pulAkavatpulAkaH saMyamasArApekSayA, sa ca saMyamavAnapi manAk tamasAraM kurvan pulAka ityucyate, bausetti bakuzaM - zabalaM karburamityanarthAntaraM, tatazca bakuzasaMyamayogAdbakuzaH / 'kusIle 'tti kutsitaM zIlaM - caraNamasyeti kuzIlaH 'niyaMThe 'tti nirgato granthAtmohanIya karmAkhyAditi nirgranthaH / 'siNA 'tti snAta iva snAto ghAtikarmmalakSaNamalapaTalakSAlanAditi / tatra pulAko dvividho labdhipratisevAbhedAt, tatra labdhipulAko labdhivizeSavAn, yadAha119 11 "saMghAiyANa kajje cunnijjA cakkavaTTimavi jIe / tIe laddhIe juo laddhipulAo muNeyavvo / " anye tvAhuH- Asevanato yo jJAnapulAkastasyeyamIdRzI labdhiH sa eva labdhipulAko na tadvyatiriktaH kazcidapara iti / AsevanApulAkaM punarAzrityAha - 'pulAe NaM bhaMte!' ityAdi, 'nANapulAe 'tti jJAnamAzritya Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 409 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 pulAkastasyAsAratAkArIvirAdhako jJAnapulAkaH, evaM darzanAdipulAko'pi, Aha c||1|| "khaliyAidUsaNehiM nANaM saMkAiehiM sammattaM / __ mUluttaraguNapaDisevaNAi caraNaM virohei // // 2 // liMgapulAo annaM nikkAraNAo karei jo liMgaM / maNA akappiyANaM nisevao hoi ahsuhmo|| bakuzodvividho bhavatyupakaraNazarIrabhedAt, tatra vastrapAtrAdyupakaraNavibhUSAnuvartanazIla upakaraNabakuza- karacaraNanakhamukhAdidehAvayavavibhUSA'nuvartI zarIrabakuzaH, sacAyaMdvividho'pi paJcavidhaH, tathA cAha 'bause Na'mityAdi, 'Abhogabause'tti AbhogaH-sAdhUnAmakRtyametaccharIropakaraNavibhUSaNamityevaM jJAnaM tatpradhAno bakuza AbhogabakuzaH evamanye'pi, ihaapyuktm||1|| "Abhoge jANaMto karei dosaM ajaannmnbhoge| mUluttarehiM saMvuDa vivarIaasaMvuDo hoi|| // 2 // acchimuha majjhamANo hai ahamasuhumao tahA bauso / ahavA jANijz2ato asaMvuDo saMvuDo iyro||" / paDisevaNAkusIle yatti tatra sevanA-samyagArAdhanA tapratipakSastu pratiSevaNA tayA kuzIlaH pratisevanAkuzIlaH 'kasAyakusIle tti kaSAyaiH kuzIlaH kaSAyakuzIlaH 'nANapaDisevaNAkusIle'tti jJAnasya pratiSevaNayA kuzIlo jJAnapratiSe,vaNAkuzIlaH evamanye'pi, uktnyc||1|| "iha nANAikusIlo uvajIvaM hoi naannpbhiiie| ahasuhumo puNa tusse esa tvssittisNsaae||" nANakasAyakusIle'ttijJAnamAzritya kaSAyakuzIlo jJAnakaSAyakuzIlaH, evmnye|'pi, iha gaathaaH||1|| "nANaMdaMsaNaliMge jo juMjai kohmaannmaaiihiN| sonANAikusIlo kasAyao hoi vinneo / / // 2 // cArittaMmi kusIlo kasAyao jopayacchaI sAvaM / maNasA kohAIe nisevayaM hoi ahsuhumo|| // 3 // ahavAvi kasAehiM nANAINaM virAhao jo u / so nANAikusIlo neo vakkhANabheeNaM // 'paDhamasamayaniyaMThe'ityAdi, upazAntamohAddhAyAH kSINamohacchadmasthAddhAyAzcAntamuhUrtapramANAyAH prathamasamaye vartamAnaH prathamasamayanirgranthaH zeSeSvaprathamasamayanirgranthaH, evaM nirgranthaddhAyAzcarasamaye caramasamayanirgranthaH seSeSvitaraH, sAmAnyena tu yathAsUkSmeti pAribhASikI saMjJA, uktaM ceh||1|| "aMtamuhattapamANayaniggaMthaddhAi paDhamasamayaMmi / paDhamasamayaMniyaMTho anesu apaDhamasamao so|| // 2 // emeva tayaddhAe carime samayaMmi caramasamao so| sesesu puNa acaramo sAmaneNaM tu ahasuhumo // Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 410 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/6/901 'acchavI'tyAdi, acchavI'ttiavyathaka ityeke, chaviyogAcchavi-zarIraMtadyoganirodhena yasya nAstyasAvacchavika ityanye, kSapA-sakhedo vyApArastasyAastitvAtkSapItanniSedhAdakSapItyante, ghAticatuSTayakSapaNAnantaraMvA tatkSapaNAbhAvAdakSapItyucyate 1 azabalaH' ekAntavizuddhacaraNo'ticArapaGkAbhAvAt 2 'akAzaH'vigataghAtikA 3 'saMzuddhajJAnadarzanadharaH kevalajJAnadarzanadhArIti caturtha arhan jinaH kevalItyekArtha zabdatrayaM caturthasnAtakabhedArthAbhidAyakam 4 / _ 'aparizrAvI' parizravati-Azravati karma baghnAtItyevaMzIlaH parizrAvi taniSedhAdaparizrAvI-abandhako niruddhayoga ityarthaH, ayaM ca paJcamaH snAtakabhedaH, uttarAdhyayaneSu tvarhan jinaH kevalItyayaM paJcamo bheda uktaH, aparizrAvIti tu nAdhItameva, iha cAvasthAbhedena bhedo na kenacidvRttikRtehAnyatracagranthevyAkhyAtastatra caivaMsaMbhAvayAmaH-zabdanayApekSayaiteSAMbhedobhAvanIyaH zakrapurandarAdivaditi, prajJApaneti gtm| atha vedadvAre-'no aveyae hojjatti pulAkabakuzapratisevAkuzIlAnAmupazamakSapakazreNyorabhAvAt 'no itthiveyae'tti yiAH pulAkalabdherabhAvAt 'purisanapuMsagaveyae'tti puruSaH sanyonapuMsakavedakovarddhitakatvAdibhAvena bhavatyasau puruSanapuMsakavedakaH nasvarUpeNa napuMsakavedaka itiyaavt| ... 'kasAyakusIle NamityAdi, "uvasaMtavedae vA hojjA khINaveyae vA hoja'tti sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvat kaSAyakuzIlo bhavati, saca pramattApramattApUrvakaraNeSu savedaH anivRttibAdare tUpazAnteSu kSINeSu vA vedeSvavedaH syAt sUkSmasamparAye ceti / 'niyaMThe Na'mityAdi 'uvasaMtaveyae vA hojjA khINaveyae vA hoja'tti zreNidvaye nirgrnthtvbhaavaaditi| ___ 'siNAe Na'mityAdau 'nIuvasaMtaveyae hojA khINaveyae hoja'tti kSapakazreNyAmeva snAtakatvabhAvAditi ||raagdvaare mU. (902) pulAeNaM bhaMte ! kiM sarAge hojjA vIyarAge hojA?, goyamA! sarAge hojjA no vIyarAge hojA, evaMjAva kasAyakusIle / niyaMThe NaM bhaMte ! kiM sarAge hojjA ? pucchA, goyamA! no sarAge hojA vIyarAge hojjA / jai vIyarAge hojjA kiM uvasaMtakasAyavIyarAge hoJjA khINakasAyavIyarAge vA hojjA ?, goyamA ! uvasaMtakasAyavIyarAgevA hojjA khINakasAyavIyarAge vA hojjA, siNAe evaM ceva, navaraM no uvasaMtakasAyavIyarAge hojA khINakasAyavIyarAge hojjA 3 / / vR. 'pulAe NaM bhaMte! kiM sarAge'tti sraagH-skssaayH||klpdvaare-'pulaae NamityAdi mU. (903) pulAe NaMbhaMte ! kiM Thiyakappe hojjA aTThiyakappe hojjA ? goyamA ! Thiyakappe vA hojjA aThiyakappe vA hojjA, evaM jAva sinnaae| pulAe NaM bhaMte ! kiM jiNakappe hojA therakappe hojA kappAtIte hojjA ?, goyamA ! no jiNakappe hojjA therakappe hojjA no kappAtIte hojjaa| . bause NaM pucchA, goyamA! jinakappe vA hojA therakappe vA hojjA no kappAtIte hojA, evaM pddisevnnaakusiilevi| Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 411 kasAyakusIle NaM pucchA, goyamA! jinakappe vA hojjA therakappe hojjA kappAtIte vA hojjA niyaMThe NaM pucchA, goyamA ! no jiNakappe hojjA no therakappe hojjA kappAtIte hojjA, evaM sinnaaevi| vR. 'pulAe NaM bhaMte ! kiM Thiyakappe'tyAdi, AcelakyAdiSu dazasu padeSu prathamapazcimatIrthaGkarasAdhavaH sthitA eva avazyaM tatpAlanAditi teSAM sthitikalpastatra vA pulAko bhavet, madhyamatIrthaGkarasAdhavastu teSu sthitAzcAsthitAzcetyasthitakalpasteSAM tatra vA pulAko bhavet, evaM sarve'pi, athavA kalpo jinakalpaH sthavirakalpazceti dvidhetitamAzrityAha-'pulAeNaMbhaMte! kiM jinakappe' ityAdi, 'kappAtIte'tti jinklpsthvirklpaabhyaamnytr|| __ 'kasAyakusIle Na'mityAdau 'kappAtIte vA hojjatti kalpAtIte vA kaSAyakuzIlo bhavet, kalpAtItasya chadmasthasya tIrthakarasya skssaayitvaaditi| 'niyaMThe NamityAdau 'kappAtIte hojatti nirgranthaH kalpAtIta eva bhaved, yatastasya jinakalpasthavirakalpadhA na sntiiti| mU. (904) pulAe NaM bhaMte ! kiM sAmAiyasaMjame hojjA cheovaTThAvaNiyasaMjame hojjA parihAravisuddhiyasaMjame hojA suhumasaMparAgasaMjame hojA ahakkhAyasaMjame hojjA ?, goyamA ! sAmAiyasaMjame vA hojjA cheovaTThAvaNiyasaMjame vA hojA no parihAravisuddhiyasaMjame hojA no suhumasaMparAge hojjA no ahakkhAyasaMjame hojA, evaM bausevi evaM pddisevnnaakusiilevi| kasAyakusIle NaM pucchA, goyamA! sAmAiyasaMjame vA hojjA jAva suhumasaMparAgasaMjame vA hojA no ahakkhAyasaMjame hojjA / niyaMThe NaMpucchA, goyamA! no sAmAiyasaMjame hojA jAvaNo suhumasaMparAgasaMjame ho0 ahakkhAyasaM0 hojjA, evaM siNAevi5 / vR.cAritradvAraM vyktmev| mU. (905) pulAeNaMbhaMte! kiMpaDisevaehojA apaDisevae hojA?, goyamA! paDisevae hojA no apaDisevae hojjaa| jai paDisevae hojA kiMmUlaguNapaDisevae hojA uttaraguNapaDisevae hojA?, goyamA! mUlaguNapaDisevae vA hojjA uttaraguNapaDisevae vA hojjA, mUlaguNa paDisevamANe paMcaNhaM AsavANaM annayaraM paDisevejA, uttaraguNa paDisevamANe dasavihassa paccakkhANassa annayaraM pddisevejaa| bause NaM pucchA, goyamA! paDisevae hojA no apaDisevae hojA, jai paDisevae hojA kiM mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNapaDisevae vA hojjA ?, goyamA ! no mUlaguNapaDisevae hojjA uttaraguNapaDisevae hojA, uttaraguNa paDisevamANe dasavihassa paccakkhANassa annayaraM paDisevejA, paDisevaNAkusIle jahA pulaae| kasAyakusIleNaMpucchA, goyamA! no paDisevae hojA apaDisevae hojA, evaM niggaMthevi, evaM sinnaaevi6| vR. pratisevanAdvAre ca-'pulAe Na'mityAdi, 'paDisevae'tti saMyamapratikUlArthasya saJjavalanakaSAyodayAtsevakaH pratisevakaH saMyamavirAdhaka ityarthaH / "mUlaguNapaDisevae'tti mUlaguNAH-prANAtipAtaviramaNAdayasteSAM prAtikUlyena sevako Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/6/905 mUlaguNapratisevakaH, evamuttaraguNapratisevako'pi navaramuttaraguNA- dazavidhapratyAkhyAnarUpAH / 'dasavihassa paJcakkhANassa' tti tatra dazavidhaM pratyAkhyAnaM 'anAgatamaikkataMkoDIsahiya'mityAdi prAgvyAkhyAtasvarUpam / 412 athavA 'navakAraporisIe' ityAdyAvazyakaprasiddham 'annayaraM paDiseveja' tti ekataraM pratyAkhyAnaM virAdhayet / upalakSaNatvAccAsya piNDavizuddhayAdivirAdhakatvamapi saMbhAvyata iti 6 0 / jJAnadvAremU. (906) pulAe NaM bhaMte! katisu nANesu hojjA ?, goyamA ! dosu vA tisu vA hojjA, dosu hojjramANe dosu AbhinibohiyanANe suanANe hojjA tisu hojjAmANe tisu AbhinibohiyanANe suyanANe ohinANe hojjA, evaM bausevi, evaM paDisevaNAkusIlevi / kasAyakusIle NaM pucchA, goyamA ! dosu vA tisu vA causu vA. hojA, dosu hojjAmANe dosu AbhinibohiyanANe suyanANe hojjA, tisu hojjAmANe tisu AbhinibohiyanANasuyanANaohinANesu hojjA ahavA tisu homANe AbhinibohiyanANasuyanANamaNapaJjavanANesu hojjA, causu hojjamANe causu AbhinibohiyanANasuyanANaohinANamaNapajjavanANesu hojjA, evaM niyaMThevi siNAe NaM pucchA, goyamA ! egaMmi kevalanANe hojjA / vR. AbhinibodhikAdijJAnaprastAvAt jJAnavizeSabhUtaM zrutaM vizeSeNa cintayannAha mU. (907) pulAe NaM bhaMte! kevatiyaM suyaM ahijjejjA ?, goyamA ! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAo ukkoseNaM dasa puvvAiM ahijjejjA / evaM paDisevaNAkusIlevi / kasAyakusIle pucchA, goyamA ! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAo ukkoseNaM coddasa puvvAiM ahijjejjA, evaM niyaMThevi / siNAe pucchA, goyamA ! suyavatiritte hojjA 7 / vR. 'pulAe NaM bhaMte! kevaiyaM suya' mityAdi, 'jahanneNaM aTThapavayaNamAyAo'tti aSTapravacanamAtRpAlanarUpatvAccAritrasya tadvato'STapravacanamAtRparijJAnenAvazyaM bhAvyaM, jJAnapUrvakatvAccAritrasya tatparijJAnaM ca zrutAdato'STapravacanamAtRpratipAdanaparaM zrutaM bakuzasya jaghanyato'pi bhavatIti, tacca 'aTThaNhaM pavayaNamAINaM' ityasya yad vivaraNasUtraM tatsaMbhAvyate / yatpunaruttarAdhyayaneSu pravacanamAtRnAmakamadhyayanaM tadgurutvAdviziSTatarazrutatvAcca na jaghanyataH saMbhavatIti, bAhulyAzrayaM cedaM zrutapramANaM tena na mASatuSAdinA vyabhicAra iti / tIrthadvAre mU. (908) pulAe NaM bhaMte! kiM titthe hojjA atitthe hojjA ?, goyamA ! titthe hojjA no atitthe hojjA, evaM bausevi, evaM paDisevaNAkusIlevi / kasAyakusIle pucchA, goyamA ! titthe vA hojjA atitthe vA hojjA, jai atitthe hojA kiM titthayare hojjA patteyabuddhe hojjA ?, goyamA ! titthagare vA hojjA patteyabuddhe vA hojjA, evaM niyaMThevi, evaM siNAvi 8 / vR. 'titthe' ti sa sati, 'kasAyakusIle' tyAdi kaSAyakuzIlazchadmasthAvasthAyAM tIrthaGkaro'pi syAdatastadapekSayA tIrthavyavacchede ca tadanyo'pyasau syAditi tadanyApekSayA ca 'atitthe vA hoje' tyucyate, ata evAha - 'jai atitthe hojjA kiM titthayare hojje 'tyAdi / Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 413 liGgadvAre liGgaM dvidhA-dravyabhAvabhedAt, tatra ca bhAvaliGgaM-jJAnAdi, etacca svaliGgameva, jJAnAdibhAvasyAhatAnAmeva bhAvAt, dravyaliGgaM tu dvedhA-svaliGgaparaliGgabhedAt, tatra svaliGgarajoharaNAdi, paraliGgaM ca dvidhA-kutIrthikaliGgaM gRhasthaliGga cetyata Aha mU. (909) pulAeNaM bhaMte! kiMsaliMge hojjA annaliMge hoJjA gihiliMge hojA?,goyamA davvaliMgiM paDucca saliMge vA hojjA annaliMge vA hojjA gihiliMge vA hojjA, bhAvaliMgiM paDucca niyamA saliMge hojA evaM jAva siNAe 9 / vR. 'pulAe NaM bhaMte ! kiM saliMge'tyAdi / trividhaliGge'pi bhaved, drvylinggaanpeksstvaaccrnnprinnaamsyeti| mU. (910) pulAeNaMbhaMte! kaisusarIresu hojA?, goyamA! tisuorilayateyAkammaesu hojaa| bauseNaMbhaMte! pucchA, goyamA! tisuvA causuvA hojA, tisuhojjamANe tisuorAliyateyAkammaesu hojA, causu hojjamANe causu orAliyaveubviyateyAkammaesu hojA, evaM pddisevnnaakusiilevi| . kasAyakusIle pucchA, goyamA! tisu vA causu vA paMcasu vA hojjA, tisu hojjamANe tisu orAliyateyAkammaesu hojA, causu homANecausuorAliyaveuvviyateyAkammaesu hojApaMcasu hojjamANe paMcasu orAliyaveubviyaAhAragateyAkammaesuhojjA, niyaMThesiNAoyajahA pulAo vR.zarIradvAraM vyktN| mU. (911) pulAe NaM bhaMte ! kiM kammabhUmIe hojA akammabhUmIe hojA?, goyamA ! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojA no akammabhUmIe hojjA, bause NaM pucchA, goyamA! jammaNasaMtibhAvaM paDucca kammabhUmIe hojA no akambhUmIe hojA, sAharaNaM paDucca kammabhUmIe vA hojjA akammabhUmIe vA hojjA, evaM jAva siNAe / vR.kSetradvAre-'pulAeNaMbhaMte! kiM kammabhUmIe'ityAdi, 'jammaNasaMtibhAvaM paDucca'ttijanmautpAdaH sadbhAvazca-vivakSitakSetrAdanyatra tatra vA jAtasya tatra caraNabhAvenAstitvameva tayozca samAhAradvandvo'tastatpratItya pulAkaH karmabhUmau bhavet, tatra jAyate viharati ca tatraivetyarthaH / ___ akarmabhUmau punarasau na jAyate tajjAtasya cAritrAbhAvAt, na ca tatra vartate, pulAkalabdhau vartamAnasya devAdibhiH saMhartumazakyatvAt / bakuzasUtre 'no akammabhUmIe hojjatti akarmabhUmau bakuzo na janmato bhavati svakRtavihAratazca, parakRtavihAratastu karmabhUmyAmakarmabhUmyAM ca saMbhavatItyetadevAha 'sAharaNaMpaDucce'tyAdi, iha ca sNhrnnN-kssetraantraatkssetraantredevaadibhirnynm||kaaldvaare mU. (912) pulAe NaM bhaMte ! kiM osappiNikAle hojjA ussappiNikAle ho0 noosappiNinoussappiNikAle vA hojA?, goyamA! osappiNikAle vA hojAussappiNikAle vA hojjA noussappiNinoosappiNikAle vA hojjA / jai osappiNikAle hojA kiM susamasusamAkAle hojjA 1 susamAkAle hojA 2 susamadUsamAkAle hojjA 3 dUsamasusamAkAle hojjA 4 dUsamAkAle hojjA 5 dUsamadUsamAkAle ___ Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/6/912 hojjA 6?, go0! jamaNaM paDucca no susamasusamAkAle hojjA 1 no susamAkAle hojjA ra susamadUsamAkAle hojjA 3 dUsamasusamAkAle vA hojA 4 no dUsamAkAle hojA 5 no dUsamadUsamAkAle hojA 6, saMtibhAvaM paDucca no susamasusamAkAle hojjA no susamAkAle hojAsusamadUsamAkAle vA hojjA dUsamasusamAkAle vA hojjA dUsamAkAle vA hojjA no dUsamadUsamAkAle hojaa| .. jaissappiNikAle hojA kiM dUsamadUsamAkAle hojjAdUsamAkAle hojjA dUsamasusamAkAle hojjA susamadUsamAkAle hojjA susamAkAle hojjA susamasusamAkAle hojA?, go0! jamaNaM paDucca nodUsamadUsamAkAle hojjA 1 dUsamAkAle vA hojjA 2 dUsamasusamAkAlevA hojjA 3 susamadUsamAkAle vA hojjA 4 no susamAkAle hojA 5 no susamasusamAkAle hojA 6, saMtibhAvaM paDuc nodUsamadUsamAkAle hojjA 1 dUsamAkAle hojjA 2 dUsamasusamAkAle vA hojjA 3 susamadUsamAkAle vA hojjA 4 no susamAkAle hojjA 5 no susamasusamAkAle hojA 6 / jai noussappiNinoavasappiNikAle hojA kiM susamasusamApalibhAge ho0 susamapalibhAge0 susamadUsamApalibhAge ho0 dUsamasusamApalibhAge?, goyamA! jamaNaM saMtibhAvaM ca paDucca no susamasusamApalibhAge hojjA no susamapali bhAge0 no dUsamadUsamApalibhAge hojA dUsamasusamApalibhAge ho| ' bauseNaM pucchA, goyamA! osappiNikAle vA hojjA ussappiNikAle vA ho0 noosappiNinoussappiNikAle vA hojA, jai osappiNikAle ho0 kiM susamasusamAkAle pucchA, goyamA! jamaNaMsaMtibhAvaMca paDuccano susamasusamAkAle hojAnosusamAkAle hojjA susamadUsamAkAle vA hojjA dUsamasusamAkAle vA hojA dUsamAkele vA ho0 no dUsamadUsamAkAle ho0, sAharaNaM paDucca annayare samAkAle hojjaa| . . . jai ussappiNikAle hojjA kiM dUsamadUsamAkAle ho0 6? pucchA, goyamA ! jammaNaM paDucca no dUsamadUsamAkAle hojjA jaheva pulAe, saMtibhAvaM paDucca no dUsamadUsamAkAle hojjA no dUsamAkAle hojjA evaM saMtibhAveNavi jahA pulAe jAva no susamasusamAkAle ho0, sAharaNaM paDuca anayare samAkAle ho| jai noosappiNinoussappiNikAle ho0? pucchA, goyamA! jammaNasaMtibhAvaM paDucca no susamasusamApalibhAge hojjA jaheva pulAejAvadUsamasusamApalibhAge ho0, sAharaNaM paDucca anyare palibhAge hojjA, jahA bause evaM paDisevaNAkusIlevi, evaM ksaaykusiilevi| . niyaMTho siNAo ya jahA pulAo, navaraM etesiM abbhahiyaM sAharaNaM bhANiyavvaM, sesaM taM ceva 12 / vR.trividhaHkAlo'vasarpiNyAdi, tatrAdyadvayaM bharatairAvatayostRtIyastumahAvidehahemavatAdiSu, susamadUsamAkAle vA hojja'tti AdidevakAle ityarthaH, 'dussamasusamakAle vatticaturthe'rake ityarthaH, uktAtsamAdvayAnAnyatrAsau jAyate, 'saMtibhAvaM paDucce' tyAdi / avasarpiNyAMsadbhAvaMpratItyatRtIyacaturthapaJcamArakeSu bhavet, tatracaturthArake jAtaH san paJcame'pi vartate, tRtIyacaturthArake sadbhAvastu tajjanmapUrvaka iti| 'jaI ussappiNI'tyAdi, utsarpiNyAM dvitIyatRtIyacaturtheSvarakeSu janmato bhavati, tatra Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 __415 dvItiyasyAnte jAyate tRtIye tu caraNaM pratipadyate, tRtIyacaturthayostu jAyate caraNaM ca pratipadyata iti, sadbhAvaM punaH pratItya tRtIyacaturthayoreva tasya sattA, tayoreva caraNapratipatteriti / 'jainoosappINI'tyAdi, 'susamapalibhAge'ttisuSamasuSamAyAH pratibhAgaH-sAdRzyaMyatra kAle sa tathA, sa ca devakurUttarakuruSu, evaM suSamApratibhAgo harivarSaramyakavarSeSu, suSamaduSSamApratibhAgo haimavatairaNyavateSu duSSasuSamApratibhAgo mhaavidehessu| ___ niyaMTho siNAo ya jA pulAo"tti etau pulAkavadvaktavyau, vizeSaM punarAha-'navaraM eesiM abbhahiyaM sAharaNaM bhANiyavvaM'ti pulAkasya hi pUrvoktayuktayA saMharaNaM nAsti etayozca tatsaMbhavatItikRtvA tadvAcyaM, saMharaNadvAreNaca yastayoH sarvakAleSusambhavo'saupUrvasaMhatayornirgranthasnAtakatvAprAptau draSTavyo, yatto nApagatavedAnAM saMharaNamastIti, ydaah||1|| .. samaNImavagayaveyaM parihArapulAyamappamattaM c| coddasapubvi AhArayaM ca Na ya koi sNhri|| iti // gatidvAre saudharmAdikA devagatirindrAdayasta dAstadAyuzca pulAkAdInAM nirUpyate mU. (913) pulAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gatiM gacchati ?, goyamA ! devagatiM gacchati, devagatigacchamANe kaMbhavaNavAsIsuuvavajejjA vANamaMtaresuuvavajejAjoivasemANiesu uvavajejjA?, goyamA!nobhavaNavAsIsu novANa0 Nojoisa0 vemANiesu uvava0, vemANiesu uvavajjamANe jaha0 sohamme kappe ukkoseNaM sahassAre kappe uvavajjejjA / bauseNaMevaMceva navaraMukkoseNaM accuekappe, paDisevaNAkusIlejahA bause, kasAyakusIle jahA pulAe, navaraM ukkoseNaM anuttaravimANesu uvvjejaa| niyaMTheNaMbhaMte! evaM ceva, evaMjAva vemANiesuuvavajamANe ajahannamaNukkoseNaM anuttaravimANesu uvvjejaa| siNAe NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gatiM gacchai ?, goyamA! siddhigatiM gcchi| - pulAe NaM bhaMte ! devesu uvarAjamANe kiM iMdattAe uvavajjejjA sAmANiyattAe uvavajjejjA tAyattIsAe vA uvavajejA logapAlattAe vA uvavajjejjA ahamiMdattAe vA uvavajjejjA goyamA! avirAhaNaM paDuccaiMdattAe uvava0 sAmANiyatAeuvavajejjA logapAlattAevAuvava0 tAyattIsAe vA uvavajjejA no ahamiMdattAe uvavajjejA, virAhaNaM paDucca anayaresu uvavajjejjA, evaM bausevi, evaM pddisevnnaakusiilevi| ___kAyakusIle pucchA, goyamA! avirAhaNaM paDuccaiMdattAe vA uvavajejA jAva ahamiMdattAe uvava0 virAhaNaM paDucca annayaresu uvava0, niyaMThe pucchA, goyamA avirAhaNaM paDucca no iMdattAe uvava0 jAva no logapAlattAe uvava0 ahamiMdattAe uvava0, virAhaNaM paDucca annayaresu uvava0 pulAyassa NaM bhaMte ! devalogesu uvavajjamANassa kevatiyaM kAlaM ThitI pa0?, goyamA ! jahanneNaM paliovamapuhattaM ukkose0 aTThArasa sAgarovamAiM, bausassa pucchA, goyamA ! jahanneNaM paliovamaputtaM ukkoseNaM bAvIsaM sAgarovamAiM, evaM pddisevnnaakusiilevi| ___ kasAyakusIlassapucchA, goyamA!jahanneNaMpaliovamapuhuttaMukkoseNaMtettIsaMsAgarovamAiM, niyaMTassa pucchA, goyamA! ajahannamaNukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM 13 // Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/6/913 vR. tatra ca 'avirAhaNaM paDucca' tti avirAdhanA jJAnAdInAM athavA labdheranupajIvanA'tastAM pratItya avirAdhakAH santa ityarthaH, 'annayaresu uvavajjrejja' tti bhavanapatyAdInAmanyatareSu deveSUtpadyante virAdhitasaMyamAnAM bhavanapatyAdyutpAdasyoktatvAt yacca prAguktaM 'vemANiesu uvavajjejja' ti tatsaMyamAvirAdhakatvamAnityAvaseyam / saMyamadvAre saMyamasthAnAni teSAM cAlpatvAdi cintyate, tatra mU. (914) pulAgassa NaM bhaMte! kevatiyA saMyamaTTANA pa0 ?, go0 ! asaMkhejjA saMyamaTTANA pa0 evaM jAva kasAyakusIlassa / niyaMThassa NaM bhaMte! kevaiyA saMjamaTThANA pa0 ?, goyamA ! ege ajahannamaNukkosae saMjamaTThANe, evaM siNAyassavi / etesi NaM bhaMte! pulAgabaupaDi sevaNAkasAyakusIlaniyaMThasiyANAyANaM saMjamaTTANANaM kayare 2 jAva visesAhiyAvA ?, goyamA ! savvatthove niyaMThassa siNAyarasa ya ege ajahannamaNukkosae saMjamaTThANe pulAgassa NaM saMjamaTTANA asakhejjaguNA bausassa saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA paDisevaNAkusIlasa saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA kasAyakusIlassa saMjamaTTANA asaMkhejjaguNA / vR. 'pulAgasse'tyAdi, saMyamaH - cAritraM tasya sthAnAni - zuddhiprakaSAMprakarSakRtA bhedAH saMyamasthAnAni tAni ca pratyekaM sarvAkAzapradezAgraguNitasarvAkAzapradezaparimANaparyavopetAni bhavanti, tAni ca pulAkasyAsaGkhyeyAni bhavanti, vicitratvAccAritramohanIyakSayopazamasya, evaM yAvatkaSAyakuzIlasya, 'ege ajahannamaNukkosae saMjamaThANe' tti nirgranthasyaikaM saMyamasthAnaM bhavati, kaSAyANAmupazamasya kSayasya cAvicitratvena zuddherekavidhatvAt, ekatvAdeva tadajaghanyotkRSTaM, bahuSveva jaghanyotkRSTabhAvasadbhAvAditi / atha pulAkAdInAM parasparataH saMyamasthAnAlpabahutvamAha - 'eesi Na' mityAdi, sarvebhyaH stokaM sarvastokaM nirgranthasya snAtakasya ca saMyamasthAnaM, kutaH ?, yasmAdekaM, kiMbhUtaM tat ? ityAha--- 'ajahanne'tyAdi, ettaccaivaM zuddherekavidhatvAt, pulAkAdInAM paraspareNa saMyojanaM, tasya ca prastAvanArthamAha- mU. (915) pulAgassa NaM bhaMte! kevatiyA carittapajjavA pa0 ?, go0 ! anaMtA carittapajravA pa0, evaM jAva siNAyassa / pulAe NaM bhaMte! pulAgassa saTThANasannigAseNaM carittapajjavehiM kiM hINe tulle abbhahie ?, goyamA ! siya hINe 1 saya tulle 2 siya abbhahie 3, jai hINe anaMtabhAgahINe vA aMkhejjabhAgahINe vA saMkhejjaibhAgahINe vA saMkhejjaguNahINe vA asaMkhejjaguNahINe vA anaMtaguNahINe vA, aha abbhahie anaMtabhAgamabbhahie vA asaMkhejjaibhAgamabbhahie vA saMkhejjabhAgamabbhahie vA saMkhejjaguNabbhahie vA asaMkhejjuNamabbhahie vA anaMtaguNamabbhahie vA / pulAe NaM bhaMte! bausassa paradvANasannigAseNaM carittapajjavehiM kiM hINe tulle abbhahie?, goyamA ! hINe no tulle no abbhahie, anaMtaguNahINe, evaM paDisevaNAkusIlassavi, kasAyakusIleNaM samaM chaTThANavaDie jaheva saTTANe, niyaMThassa jahA bausassa, evaM siNAyassavi / bause NaM bhaMte! pulAgassa paraTThANasannigAseNaM carittapajjavehiM kiM hINe tulle abbhahie?, goyamA ! no hINe no tulle abbhahie anNtgunnmbbhhie| bause NaM bhaMte! bausassa saGghANasannigAseNaM Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 417 carittapajjavehiM pucchA, goyamA! siya hINe siya tulle siya abbhahie, jai hINe chtttthaannvddie| bauseNaMbhaMte! paDisevaNAkusIlassa paraTThANasannigAseNaMcarittapajjavehi kiMhINe0?,chaTThANavaDie, evaM ksaaykusiilssvi| bause NaM bhaMte ! niyaMThassa paraTThANasannigAseNaM carittapajjavehiM pucchA, goyamA ! hINe no tullenoabbhahie anaMtaguNahINe, evaM siNAyassavi, paDisevaNAkusIlassaevaMcevabausavattavvayA bhANiyavvA, kasAyakusIlassa esa ceva bausavattavvayA navaraM pulAeNavi smNchtttthaannvddie| niyaMTheNaMbhaMte! pulAgassa paraTThANasannigAseNaMcarittapajjavehiM pucchA, goyamA! no hINe no tulle abbhahie anaMtaguNamabbhahie, evaM jAva kasAyakusIlassa / niyaMThe NaM bhaMte ! niyaMThassa saTThANasannigAseNaM pucchA, goyamA! no hINe tulle no abbhahie, evaM sinnaayssvi| ___ siNAeNaMbhaMte ! pulAgassa paraTThANasanni0 evaMjahA niyaMThassa vattavvayAtahAsiNAyassavi bhANiyavvA jAva siNAe gaMbhaMte ! siNAyassa saTThANasannigAseNaM pucchA, goyamA! no hINe tullo no abbhhie| eesiNaMbhaMte! pulAgabakusapaDisevaNAkusIlakasAyakusIlaniyaMThasiNAyANaM jahannukkosagANaM carittapajjavANaM kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! pulAgassa kasAyakusIlassa ya eesiNaM jahannagA carittapajjavA doNhavi tullA savvatthovA, pulAgassa ukkosagA carittapajjavA anaMtaguNA, bausassa paDisevaNAkusIlassa ya eesi NaM jahannagA carittapajavA doNhavi tullA anaMtaguNA, bausassa ukkosagA carittapajjavA anNtgunnaa| paDisevaNAkusIlassa ukkosagA carittapajjavA anaMtaguNA, kasAyakusIlassa ukkosagA carittapajjavA anaMtaguNA, niyaMThassa siNAyassa ya etesiNaM ajahannamaNukkosagA carittapajavA doNhavi tullA anaMtaguNA 15 / / vR. 'pulAgasse'tyAdi, 'carittapajjavatti cAritrasya-sarvaviratirUpapariNAmasya paryavAbhedAzcAritraparyavAste ca buddhikRtA avibhAgapalicchedA viSayakRtA vA 'saTThANasannigAseNaM'ti svaM-AtmIyaMsajAtIyaMsthAnaM-paryavANAmAzrayaH svasthAnaM-pulAkAdeH pulAkAdirevatasya saMnikarSasaMyojanaM svasthAnasaMnikarSastena, kiM ?-'hINe'tti vizuddhasaMyamasthAnasambandhitvena vizuddhataraparyavApekSayA avizuddhatarasaMyamasthAnasambandhitvenAvizuddhatarAH paryavA hInAstadyogAtsAdhurapi hInaH 'tulletti tulyazuddhikaparyavayogAttulyaH / 'abbhahiya'tti vizuddhataraparyavayogAdabhyadhikaH, siyahINettiazuddhasaMyamasthAnavartitvAt 'siya tulle'tti ekasaMyamasthAnavartitvAt 'siya abmahie'tti vizuddhatarasaMyamastAnavartitvAt, 'anaMtabhAgahINe'tti kilAsadbhAvasthApanayA pulAkasyotkRSTasaMyamasthAnaparyavAgraM dazasahasrANi tasya sarvajIvAnantakena zataparimANatayA kalpitena bhAge hRte zataM labdhaM dvitIyapratiyogipulAkacaraNaparyavAgraM nava sahasrANi navazatAdhikAni pUrvabhAgalabdhaM zataM tatra prakSiptaM jAtAni daza sahAmrANi, tato'sau sarvajIvAnantakabhAgahAralabbhena zatena hInamitya-nantabhAgahInaH / ___ aMkhenabhAgahINe vatti pUrvoktakalpitaparyAyarAzerdazasahasrasya lokAkAzamat. 15/27 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/6/915 mANenAsaGghayeyakena kalpanayA paJcAzapramANena bhAgehate labdhaM dvizatI, dvitIyapratiyogilAcaraNaparyavAgra nava sahasrANyaSTocazatAni pUrvabhAgalabdhAca dvizatItatra prakSiptA,jAtAni dazasahasrANi, tato'sau lokAkAzapradezaparimANAsaGkhayeyakabhAgahAralabdhenazatadvayena hInaityasaGkhayeyabhAgahInaH saMkhejjabhAgahINeva'tipUrvoktakalpitaparyAyarAzerdazasahasrasya utkRSTa saGkhyeyakena kalpanayA dazakaparimAmena bhAge hRte labdhaM sahanaM, dvitIyapratiyogipulAkacaraNaparyavAgraM nava sahasrANi pUrvabhAgalabdhaMcasahanaMtatraprakSiptaM jAtAnidazasahasrANi, tato'sAvutkRSTasaGkhayeyakabhAga-hAralabbhena sahasreNa hiinH| saMkhejjaguNahINe va'tti kilaikasya pulAkasya caraNaparyavAgraM kalpanayA sahasradazakaM dvitIyapratiyogipulAkacaraNaparyavAgraMca sahasraMtatazcotkRSTasaGkhayeyakena kalpanayAdazakaparimANena guNakAreNa guNitaH sAhasro rAzirjAyate daza sahasrANi, sa ca tenotkRSTasaGkhyeyakena kalpanayA dazaka-parimANena guNakAreNa hInaH-anabhyasta iti saGghayeyaguNahInaH / ____ 'asaMkhejjaguNahINe vatti kilaikasya pulAkasya caraNaparyavAgraM kalpanayA sahasradazakaM dvitIyapratiyogipulAkacaraNaparyavAgraM ca dvizatI, tatazca lokAkAzapradezaparimANenAsaGkhyeyakena kalpanayA paJcAzatparimANena guNakAreNa guNito dvizatiko rAzirjAyate dazasahasrANi, sacatena lokAkAzapradezaparimANAsaGkhayeyakenakalpanayApaJcAzapramANenaguNakAreNahIna ityasaGghayeyaguNahInaiti 'anaMtaguNahINe vatti kilaikasya pulAkasya caraNaparyavAgraM kalpanayA sahasradazakaM dvitIyapratiyogipulAkacaraNaparyavAgraMca zataM, tatazca sarvajIvAnantakena kalpanayA zataparimANena guNakAreNa guNitaH zatiko rAzirjAyate daza sahasrANi, sa ca tena sarvajIvAnantakena kalpanayA zataparimANena guNakAreNa hIna ityanantaguNahInaH, evamabhyadhikaSaTsthAnakazabdArtho'pyebhireva bhAgApahAraguNakAraivyArkhayeyaH, tathAhi ekasya pulAkasya kalpanayA daza sahasrANi caraNaparyavamAnaM tadanyasya navazatAdhikAni nava sahasrANi, tato dvitIyApekSayA prathamo'nantabhAgAbhyadhikaH, tathA yasya nava sahasrANyaSTau ca' zatAniparyavAgraMtasmAtprathamo'saGkhayeyabhAgAdhikaH,tathA yasya navasahasrANicaraNaparyavAgraM tasmAprathamaH saGkhyeyabhAgAdhikaH, tathAyasyacaraNaparyavAgraMsahasramAnaMtadapekSayAprathamaH saGkhayeyaguNAdhikaH, tathA yasya caraNaparyavAgraM dvizatI tadapekSayA''dyo'saGkhayeyaguNAdhikaH, tathA yasya caraNaparyavAgraM zatamAnaM tadapekSayA''gho'nantaguNAdhika iti|| ___'pulAe gaMbhaMte! bausasse' tyAdi, 'paraTThANasannigAseNaM'tivijAtIyayogamAzrityetyarthaH, vijAtIyazca pulAkasya bakuzAdi, tatra pulAko bakuzAddhInasatathAvidhavizuddhayabhAvAt, kasAyakusIleNaMsamaMchaTThANavaDiejahevasaTThANe'tti pulAkaH pulAkApekSayAyathA'bhihitastathA kaSAyakuzIlApekSayA'pivAcyaityarthaH, tatrapulAkaH kaSAyakuzIlAddhInovA syAtavizuddha-saMyamasthAnavRttitvAt tulyo vA syAt samAnasaMyamasthAnavRttitvAd adhiko vA syAt shuddhtrsNymsthaanvRttitvaat| ___yataH-pulAkasya kaSAyakuzIlasya ca sarvajaghanyAni saMyamasthAnAnyadhaH, tatastau yugapadasaGkhyeyAni gacchatastulyAdhyavasAnatvAt, tataH pulAko vyavacchidyate hInapariNAmatvAt, vyavacchinne Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH:, uddezakaH-6 419 capulAke kaSAyakuzIla ekaka evAsaGkhyeyAni saMyamasthAnAni gacchati zubhatarapariNAmatvAt, tataH kaSAyakuzIlapratisevanAkuzIlabakuzA yugapadasaGkhyeyAni saMyamasthAnAnigacchanti, tatazca bakuzovyavacchidyate, pratisevanAkuzIlakaSAyakuzIlAvasaGkhyeyAni saMyamasthAnAni gacchatastatazca pratisevanAkuzIlo vyavacchidyate, kaSAyakuzIlastvasaGkhayeyAnisaMyamasthAnAnigacchati, tataH so'pi vyavacchidyate, tato nirgranthasnAtakAvekaM saMyamasthAnaM prApnuta iti / ___niyaMThassa jaha bausassa'tti pulAko nirgranthAdanantaguNahIna ityarthaH / / cintitaH pulAko'vazeSaiH saha, atha bakuzazcintyate 'bause Na'mityAdi, bakuzaH pulAkAdanantaguNAbhyadhika eva vizuddhatarapariNAmatvAt, bakuzAttu hInAdivicitrapariNAmatvAt, pratisevAkaSAyakuzIlAbhyAmapi hInAdireva, nirgranthasnAtakAbhyAM tu hIna eveti, 'bausavattavvayA bhANiyavva'tti pratisevAkuzIlastathA vAcyo yathA bakuza ityarthaH, kaSAyakuzIlo'pi bakuzavadvAcyaH, kevalaM pulAkAdvakuzo'bhyadhika evoktaH sakaSAyastuSaTsthAnapatitovAcyo hInAdirityarthaH, tatpariNAmasya pulAkApekSayAhInasabhAdhikasvabhAvatvAditi / atha paryavAdhikArAtteSAmeva jaghanyAdibhedAnA pulAkAdisambandhinAmalpatvAdi prruupynnaah-'eesinn'mityaadi| mU. (916) pulAe NaM bhaMte ! kiM sayogI hojjA ajogI vA hojjA ?, goyamA! sayogI hojA no ayogI hojjaa| . jai sayogI hojjA kiM maNajogI hojA vaijogI hojjA kAyayogI hojA.?, goyamA ! maNajogI vA hojA vayajogI vA hojjA kAyajogI vA hojjA, evaM jAva niyNtthe| siNAe NaM pucchA, goyamA ! sayogI vA hojjA ayogI vA hojA, jai sayogI hojjA kiM maNajogI hojjA sesaM jahA pulAgassa 16 // vR.yogadvAre-'ayogI vA hoja'ttiihAyogI shaileshiikrnne| mU. (917) pulAeNaMbhaMte ! kiM sAgArovautte hojA anAgArovautte hojA?, goyamA ! sAgArovautte vA hojjA anAgArovautte vA hojA evaM jAva siNAe 17 / vR. upayogadvAraM tu sugamatvAnnAlikhitam / mU. (918) pulAe NaMbhaMte ! sakasAyI hojA akasAyI hojjA?, goyamA! sakasAyI hojjA no akasAyI hojjaa| ___jaisakasAI seNaMbhaMte! katisukasAesu hojA?, goyamA! causukohamANamAyAlobhesu hojjA, evaM bausevi, evaM pddisevnnaakusiilevi| . . kasAyakusIle NaM pucchA, goyamA ! sakasAyI hojjA no akasAyI hojjA, jai sakasAyI hojA seNaMbhaMte! katisukasAesu hojA?, goyamA! causuvAtisuvA dosuvA egamivA hojA, causu hojjamANe causu saMjalaNakohamANamAyAlobhesu hojA tisu hojjamANe tisu saMjalaNamANamAyAlobhesu hojA dosu hojjamANe saMjalaNamAyAlobhesu hojA egaMmi homANe saMjalaNalobhe hojaa| niyaMTheNaM pucchA, goyamA! no sakasAyI hojjA akasAyI hojA, jai akasAyI hojA kiM Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/6/918 uvasaMtakasAyI hojjA khINakasAyI hojA?, goyamA! uvasaMtakasAyI vA hojA khINakasAyI vA hojjA, siNAe evaM ceva, navaraM no uvasaMtakasAyI hojjA, khINakasAyI hojjA 18 // vR. kaSAyadvAre-'sakasAI hojjatti pulAkasya kaSAyANAM kSayasyopazamasya cAbhAvAt / 'tasu homANe ityAdi, upazramazreNyAM kSapakazreNyAM vA saJjavalanakrodhe upazAnte kSINe vA sezeSu triSu, evaM mAne vigate dvayormAyAyAM tu vigatAyAM sUkSmasamparAyaguNasthAnake ekatra lobhe bhavediti / / lezyAdvAre mU. (919) pulAe NaM bhaMte ! kiM salesse honA alesse hojA?, goyamA! salesse hojA no alesse hojjA / __ jaisalesse hojA se NaM bhaMte ! katisu lessAsu hojA?, goyamA! tisu visuddhalessAsu . hojjA, taM0-teulessAe pamhalessAe sukkalessAe, evaM bausassavi, evaM pddisevnnaakusiilevi| kasAyakusIle pucchA, goyamA! salesse hojA no alesse hojA, jai salesse hojjA seNaM bhaMte! katisu lesAsu hojA? goyamA! chasulesAsuhojA, taM0-kaNhalessAe jAvasukkalessAe niyaMThe NaM bhaMte! pucchA, goyamA! salesse hojA naNo alesse hojjA, jai salese ho0 seNaM bhaMte ! katisu lessAsu hojA?, goyamA! ekkAe sukkalessAe hojA / siNAe pucchA, goyamA ! salesse vA alesse vA hojjA, jai salesse ho0 se NaM bhaMte ! katisulessAsu hojjA ? goyamA! egAe paramasukkalessAe hojjA 19 / / vR. 'tisu visuddhalesAsu'tti bhAvalezyApekSayA prazastAsu tisRSu pulAkAdayayo bhavanti, kaSAyakuzIlastuSaTaesvapi, sakaSAyameva Azritya 'puvvapaDivanao puNa anayarIe u lesAe' ityetaduktamiti saMbhAvyate, 'ekkAe paramasukkAe'tti zukladhyAnatRtIyabhedAvasare yA lezyA sA paramazuklA'nyadA tu zuklaiva, sA'pItarajIvazuklalezyApekSayA snAtakasya prmshukleti| ___ mU. (920) pulAe NaM bhaMte ! kiM vaDDamANapariNAme hojjA hIyamANapariNAme hojjA avaTThiyapari0?, goyamA! vaDDamANapari0 vA hojjA hIyamANapariNAmevA hojA avaTThiyapariNAme vA hojA, evaMjAva ksaaykusiile| niyaMTheNaMSucchA, goyamA! vaTTamANapariNAme ho0 no hIyamANapa0 ho0, avaTThiyapariNAme vA hojA, evaM sinnaaevi| pulAe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM vaDDamANapariNAme hojjA ?, goyamA! jahanneNaM ekkaM samayaM ukko0 aMtomu0, kevatiyaMkAlaMhIyamANapariNAme hojA?, goyamA!jaha0 ekaM, samayaM ukko0 aMtomu0, kevaiyaM kAlaM avaTThiyapariNAme hojA?, goyamA ! jahanne0 ekkaM samayaM ukkoseNaM satta samayA, evaMjAva ksaaykusiile| niyaMThe NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM vaDDamANapariNAme hojA?, goyamA! jahanne0 aMtomuhattaM ukkoseNaviaMtomuhuttaM, kevatiyaM kAlaM avaTTiyapariNAme hojjA ? goyamA! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aNtomuhttN| siNAe NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM vaDDamANapariNAme hojjA ?, goyamA! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, kevaiyaM kAlaM avaTThiyapariNAme hojjA ?, goyamA ! jaha0 aMtomu0 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 ukkose0 desUNA puvvakoDI 20 / vR. pariNAmadvAre - 'vaDDhamANapariNAme' ityAdi, tatra ca varddhamAnaH - zuddherutkarSaM gacchan hIyamAnastvapakarSaM gacchan avasthitastu sthira iti, tatra nirgrantho hIyamAnapariNAmo na bhavati, tasya pariNAmahAnau kaSAyakuzIlavyapadezAt, snAtakastu hAnikAraNAbhAvAnna hIyamAnapariNAmaH syAditi pariNAmAdhikArAdevedamAha - 'pulAeNa' mityAdi, tatra pulAkovarddhamAnapariNAmakAle kaSAyavizeSeNa bAdhite tasmiMstasyaikAdikaM samayamanubhavatItyata ucyate jaghanyenaikaM samayamiti 'ukkoseNaM aMtomuhuttaM ti etastvabhAvatvAdvarddhamAnapariNAmasyeti / 421 evaM kuzaprati sevAkuzIlakaSAyakuzIleSvapi, navaraM bakuzAdInAM jaghanyata ekasamayatA raNAdapISTA, na punaH pulAkasya, pulAkatve maraNAbhAvAt, sa hi maraNakAle kaSAyakuzIlatvAdinA pariNamati, yacca prAk pulAkasya kAlagamanaM tadbhUtabhAvApekSayeti, nigranatho jaghanyenotkarSeNa cAntarmuhUrta varddhamAnapariNAmaH syAt, kevalajJAnotpattI pariNAmAntarabhAvAt, avasthitapariNAmaH punarnirgranthasya jaghanyata ekaM samayaM maraNAtsyAditi / 'siNAe NaM bhaMte!' ityAdi, snAtako jaghanyetarAbhyAmantarmuhUrta varddhamAnapariNAmaH, zailezyAM tasyAstatpramANatvAt, avasthitapariNAmakAlo'pi jaghanyatastasyAntarmuhUrtta, katham ?, ucyate, yaH sa kevalajJAtotpAdAnantaramantarmuhUrtamavasthitapariNAmo bhUtvA zailezIM pratipadyate tadapekSayeti, 'ukkoseNaM desUNA puvvakoDI' tti pUrvakoTyAyuSaH puruSasya janmato jaghanyena navasu varSeSvatigateSu kevalajJAnamutpadyate tato'sau tadUnAM pUrvakoTImavasthitapariNAmaH zailezIM yAvadviharati, zailezyAM ca varddhamAnapariNAmaH syAdityevaM dezonAmiti // bandhadvAre mU. (921) pulAe NaM bhaMte! kati kammapagaDIo baMdhati ?, goyamA ! AuyavajjAo satta kampappagaDIo baMdhati / bause pucchA, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA, satta baMdhamANe AuyavajjAo satta kammappagaDIo baMdhati, aTTha baMdhamANe paDipunnAo aTTha kammappagaDIo baMdhai, evaM paDisevaNAkusIlevi / kasAyakusIle pucchA, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA, satta baMdhamANe AuyavajjAo satta kammappagaDIo baMdhai, aTTha baMdhamANe paDipunnAo aTTha kammappagaDIo baMdhai, chabaMdhamANe AuyamohaNijjavajjAo chakkammappagaDIo baMdhai / niyaMThe NaM pucchA, goyamA ! egaM veyaNijjaM kammaM baMdhai / siNAe pucchA, goyamA ! egavihabaMdhae vA abaMdhae vA, egaM baMdhamANe egaM veyaNijjaM kammaM baMdhai 21 / vR. 'AuyavajjAo'tti pulAkasyAyurbandho nAsti, tadbandhyAdhyavasAyasthAnAnAM tsyaabhaavaaditi|'buse'ityaadi, tribhAgAdyavazeSAyuSo hi jIvA AyurbaghnantIti tribhAgadvayAdau tantra baghnantItikRtvA bakuzAdayaH saptAnAmaSTAnAM vA karmmaNAM bandhakA bhavantIti, 'chavvihaM baMdhemANA' ityAdi / kaSAyakuzIlo hi sUkSmasamparAyatve Ayurna baghnAti, apramattAntatvAttadbandhasya, mohanIyaM Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/6/921 ca bAdarakaSAyodayAbhAvAnna baghnAtIti zeSAH SaDeveti / "egaM veyaNijjati nirgrantho vedanIyameva baghnAti, bandhahetuSu yogAnAmeva sadbhAvAt, 'abaMdhaeva'tti ayogI bandhahetUnAM sarveSAmabhAvAdabandhaka eveti| mU. (922) pulAe NaM bhaMte ! kati kammappagaDIo vedei ?, goyamA ! niyamaM aTTha kammappagaDIo vedei, evaM jAva kasAyakusIle / niyaMThe NaM pucchA, goyamA! mohaNijavajAo satta kammappagaDIo vedei / siNAe NaM pucchA, go0 ! veyaNijaAuyanAmagoyAo cattAri kammappa0vedei 22 // vR. vedanadvAre-'mohaNijjavajAo'tti nirgrantho hi mohanIyaM na vedayati, tasyopazAntatvAt kSINatvAdvA, snAtakasya tu ghAtikarmaNAM kSINatvAdinIyAdInAmeva vedanamata ucyate-'veyaNijje' tyaadi| mU. (923) pulAe NaM bhaMte ! kati kammappagaDIo udIreti ?, goyamA ! AuyaveyaNijjavajAo cha kammappagaDIo udiirei| bause pucchA, goyamA ! sattavihaudIrae vA aTTavihaudIrae vA chavihaudIrae vA, satta udIremANe AuyavajAo satta kammappagaDIo udIreti, aTTha udIremANe paDiputrAo aTTha kammappagaDIo udIreti, cha udIremANe AuyaveyaNijjavajAo cha kammapagaDIo udIreti, paDisevaNAkusIle evaM cev| kasAyakusIle NaM pucchA, go0 ! sattavihaudIrae vA aTThavihaudIrae vA chavihaudIrae vApaMcavihaudIraevA, satta udIremANeAuyavajjAosattakammappagaDIoudIreti, aTThaudIremANe paDipunnAo aTTha kammappagaDIo udIreti, cha udIremANeAuyaveyaNijjavajAocha kammappagaDIo udIreti, paMca udIremANe AuyaveyaNijamohaNijjavajAo paMca kammappagaDIo udiireti| niyaMThe NaM pucchA, goyamA ! paMcavihaudIrae vAduvihaudIrae vA, paMca udIremANe AuyaveyaNijjamohaNijjavajAo paMca kammappagaDIo udIreti, do udIremANe nAmaMca goyaM ca udIreti siNAe pucchA, goyamA ! duvihaudIrae vA anudIrae vA, do udIremANe nAmaMca goyaMca udIreti 23 // vR. udIraNAdvAre-'AuyaveyaNijjavajjAo'tti, ayamarthaH-pulAka AyurvedanIyaprakRtI!dIrayati tathAvidhAdhyavasAyasthAnAbhAvAt, kintu pUrvaM te udIryya pulAkatAM gacchati, evamuttaratrApi yo yAH prakRtIrnodIrayatisa tAH pUrvamudIryabakuzAditAMprApnoti, snAtakaH sayogyavasthAyAM tu nAmagotrayorevodIrakaH, AyurvedanIye tu pUrvodIrNe eva, ayogyavasthAyAM tvanudIraka eveti| ___ 'upasaMpajahanna'ttidvAraM, tatropasampatupasampatti-prApti jahanna'ttihAnaM tyAgaH upasampanna hAnaM copasampaddhAnaM-kiM pulAkatvAdi tyaktvA kiM sakASayatvAdikamupasampadyate ityarthaH, tatra mU. (924) pulAe NaM bhaMte ! pulAyattaMjahamANe kiM jahati kiM uvasaMpajjati?, goyamA ! pulAyattaM jahati kasAyakusIlaM vA assaMjamaM vA uvsNpjjti| bauseNaM bhaMte ! bausattaMjahamANe kiMjahati kiM uvasaMpajjati?, goyamA ! bausattaMjahati Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 423 paDisevaNAkusIlaM vA kasAyakusIlaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvsNpjjti| paDisevaNAkusIleNaMbhaMte! paDi0 pucchA, goyamA! paDisevaNAkusIlattaMjahatibausaMvA kasAyakusIlaM vA assaMjamaM vA saMyamAsaMyama vA uvasaMpajjati / kasAyakusIlepucchA, goyamA! kasAyakusIlattaMjahati pulAyaMvA bausaMvA paDisevaNAkusIlaM vA niyaMThevA assaMjamaM vA saMyamAsaMyama vA uvasaMpajjati / niyaMThe pucchA, goyamA ! niyaMThattaM jahati kasAyakusIlaM vA siNAyaM vA assaMjamaM vA uvasaMpajjati / siNAe pucchA, goyamA! siNAyattaMjahati siddhigatiM uvasaMpaJjati 24 // vR. 'pulAe Na'mityAdi, pulAkaH pulAkatvaM tyaktvA saMyataH kaSAyakuzIla eva bhavati, tatsazasaMyamasthAnasadbhAvAt, evaM yasya yatsaddezAnasaMyamasthAnAni santi satadbhAvamupasampadyate muktvA kaSAyakuzIlAdIn, kaSAyakuzIlo hi vidyamAnasvasazasaMyamasthAnakAnpulAkAdibhAvAnupasampadyate, avidyamAnasamAnasaMyamasthAnakaMca nirgranthabhAvaM, nirgranthastu kaSAyitvaMvA snAtakatvaM vA yAti, snAtakastu siddhtyeveti| nirgranthUtre 'kasAyakusIlaM vA siNAryavA' iha bhAvapratyayalopAt kaSAyakuzIlatvamityAdi dRzya, evaM pUrvasUtreSvapi, tatropazamanirgranthaH zreNItaHpracyavamAnaH sakaSAyo bhavati, zreNImastake tumRto'sau devatvenotpanno'saMyato bhavati no saMyatAsaMyato, devatve tadabhAvAt, yadyapi ca zreNIpatito'sau saMyatAsaMyato'pi bhavati tathA'pi nAsAvihoktaH, anantaraM tadabhAvAditi / mU. (925)pulAeNaMbhaMte! kiMsannovautte hojA nosannovauttevA hojA nosannovauttevA hojA, evaM paDisevaNAkusIlevi, evaM kasAyakusIlevi,niyaMThe siNAe ya jahA pulAe 25 / vR. saMjJAdvAre-'sannovautte'tti, iha saMjJA-AhArAdisaMjJA tatropayuktaH- kathaJcidAhArAdyabhiSvaGgavAn saMjJopayuktaH, nosaMjJopayuktastvAhArAdyupabhoge'pitatrAnabhiSvaktaH / tatra pulAkanirgranthasnAtakA nosaMjJopayuktA bhavanti, AhArAdiSvanabhiSvaGgAt, nanu nirgranthasnAtakAvevaMyuktau vItarAgatvAt, na tupulAkaH sarAgatvAt, naivaM, nahisarAgatvenirabhiSvaGgatA sarvathA nAstIti vaktuM zakyate, bakuzAdInAM sarAgatve'pi nisaGgatAyA api pratipAditatvAt / cUrNikArastvAha-'nosannA nANasanna'tti, tatraca pulAkanirgranthasnAtakAH nosaMjJopayuktAH, jJAnapradhAnopayogavanto na punarAhArAdisaMjJopayuktAH, bakuzAdayastUbhayathA'pi, tthaavidhsNymsthaansdbhaavaaditi| mU. (926) pulAe NaM bhaMte! kiM AhArae hojjA anAhArae hojA?, goyamA! AhArae hojA no anAhArae hojA, evaM jAva niyNtthe| siNAe pucchA, goyamA ! AhArae vA hojA anAharae vA hojjA 26 // vR. 'AhArakadvAre-"AhArae hojjatti pulAkAdernirgranthAntasya vigrahagatyAdInAmanAhArakatvakAraNAnAmabhAvAdAhArakatvameva / 'siNAe' ityAdi, snAtakaH kevalisamudghAtetRtIyacaturthapaJcamasamayeSuayogyavasthAyAM cAnAhArakaH syAt, tato'nyatra punarAhAraka iti / bhavadvAre___ mU. (927) pulAeNaMbhaMte! kati bhavaggahaNAiM hojjA ?, goyamA! jahanneNaM evaM ukkoseNaM tini| Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/6/927 bause pucchA, goyamA! jaha0 ekaMukkoseNaM aTTha, evaMpaDisevaNAkusIlevi, evaM kasAyakusIlevi, niyaMThe jahA pulAe / siNAe pucchA, goyamA! ekkaM 27 // vR. 'pulAeNa'mityAdi, pulAkojaghanyata ekasmin bhavagrahaNebhUtvAkaSAyakuzIlatvAdikaM saMyatatvAntaramekazo'nekazovA tatraiva bhave bhavAntarevA'vApya siddhayati, utkRSTatastu devAdibhavAntaritAn trIn bhavAn pulaaktvmvaapnoti| 'bause'tyAdi, iha kazcidekatra bhave bakuzatvamavApya kaSAyakuzIlatvAdi ca siddhayati, kazcitvekatraiva bakuzatvamavApya bhavAntare tadanavApyaiva siddhayatItyata ucyate-'jahanneNaM evaM bhavaggahaNaM'ti, 'ukkoseNaM aTThati kilASTau bhavagrahaNAni utkRSTatayA caraNamAtramavApyate, tatra kazcittAnyaSTau bakuzatA paryantimabhave sakaSAyatvAdiyuktayA, kazcittu pratibhavaM pratisevAkuzIlatvAdiyuktayA pUrayatItyata ucyate-'ukkoseNaM atttth'tti| athAkarSadvAraM, tatrAkarSaNamAkarSaH-cAritrasya prAptiriti / / mU. (928)pulAgassaNaM bhaMte! evabhavaggahaNIyA kevatiyA AgarisA pa0?, goyamA! jahanneNaM ekaM ukkoseNaM tinni| bausassaNaMpucchA, goyamA! jahanneNaM ekaMukkoseNaMsataggaso, evaMpaDisevaNAkusIlevi, ksaaykusiilevi| niyaMThassaNaM pucchA, go0! jahanneNaM evaM ukkoseNaM doni siNAyassaNaM pucchA, go0 ekkaM / pulAgassaNaM bhaMte! nANAbhavaggahaNiyA kevatiyA AgarisA pannattA?, goyamA! jahanneNaM doni ukkose0 stt| bausassa pucchA, goyamA! jahanneNaMdonni ukkoseNaMsahassaggaso, evaMjAva kasAyakusIlassa niyaMThassaNaM pucchA, goyamA! jahanneNaM donni ukkoseNaM pNc| siNAyassa pucchA, goyamA! natthi ekkovi 28 / / vR. 'evabhavaggahaNiya'tti ekabhavagrahaNe ye bhavanti 'sayaggaso'tti zataparimANenetyarthaH, zatapRthaktvamitibhAvanA, uktaJca-"tiNha sahassapuhuttaMsayapuhuttaMca hoti viriie|"tti 'ukkoseNaM doniti ekatra bhave vAradvayamupazreNikaraNAdupazamanirgranthatvasya dvaavaakrssaaviti|| _ 'pulAgasse'tyAdau 'nANAbhavaggahaNiya'ttinAnAprakAreSubhavagrahaNeSuyebhavantItyarthaH, 'jahanneNaM donnitti eka AkarSa ekatra bhave dvitIyo'nyatretyevamanekatra bhave AkarSoM syAtAM, 'ukkoseNaM satta'tti pulAkatvamutkarSatastriSu bhaveSu syAdekatraca tadutkarSato vAratrayaM bhavati tatazca prathamabhave eka AkarSo'nyatra ca bhavadvaye trayastraya ityAdibhirvikalpaiH sapta te bhvntiiti| ___ 'bause' tyAdi, ukkoseNaM sahassaggaso'tti bakuzasyASTau bhavagrahaNAni utkarSata uktAni, ekatraca bhavagrahaNe utkarSata AkarSANAMzatapRthakatvamuktaM, tatracayadA'STAsvapivagrahaNeSUtkarSato navapratyemAkarSazatAnitadAnavAnAM zatAnAmaSTAbhirguNanAtsapta sahANizatadvayAdhikAni bhavantIti ___ niyaMThasse'tyAdau 'ukkoseNaM paMca'tti nirgranthasyotkaSatINi bhavagrahaNAnyuktAni, ekatra ca bhave dvAvAkarSAvityevamekatra dvAvanyatra cadvAvaparatra caikaMkSapakanirgranthatvAkarSaM kRtvA siddhayatIti kRtvocyate paJceti // kAladvAre Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 425 mU. (929) pulAe NaM bhaMte ! kAlao kevaciraM hoi?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNavi aNtomuhuttN| bausa pucchA, goyamA ! jaha0 ekaM samayaM ukkoseNaM desUNA puvvakoDI, evaM paDisevaNAkusIlevi ksaaykusiilevi| niyaMThe pucchA, goyamA ! jaha0 ekaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhattaM / siNAe pucchA, goyamA jahanneNaM aMtomuhattaM ukkoseNaM desUNA puvvkoddii| pulAyANaMbhaMte! kAlao kevaciraMhoi?, goyamA! jahanneNaM ekasamayaMukkoseNaM aMtomuhattaM bause NaM pucchA, goyamA! savvaddhaM, evaMjAva kasAyakusIlA, niyaMThAjahA pulAgA, siNAyA jahA bausA 29 / vR. 'pulAe NamityAdau, 'jahanneNaM aMtomuhutta'ti pulAkatvaM pratipanno'ntarmuhUrtAparipUrtI pulAko na mriyate nApi pratipatatItikRtvA jaghanyato'ntarmuhUrttamityucyate, utkrssto'pyntmuhuurtmettprmaanntvaadettsvbhaavsyeti| _ 'bause' ityAdi, 'jahanneNamekkaM samaya'ti bakuzasya caraNapratipatyanantarasamaya eva maraNasambhavAditi, ukkoseNaM desUNApuvvakoDi'ttipUrvakoTyAyuSo'STavarSAntacaraNapratipattAviti 'niyaMThe Na'mityAdau 'jahanneNaM ekaM samaya'ti upazAntamohasya prathamasamayasamanantameva maraNasambhavAt, 'ukkoseNaM aMtomuhuttaM'ti nirgranthAddhAyA etatpramANatvAditi / "siNAye'tyAdau 'jahanneNaMaMtomuhuttaM'tiAyuSkAntime'ntarmuhUrte kevalotpattAvantarmuhUrta jaghanyataH snAtakakAlaH syaaditi| ___ pulAkAdInAmekatvena kAlamAnamuktaM atha pRthaktvenAha-'pulAyA Na'mityAdi, 'jahanneNaM ekaM samaya'ti, katham?, ekasya pulAkasya yo'ntarmuhUrttakAlastasyAntyasamaye'nyaH pulAkatvaM pratipanna ityevaMjaghanyatvavivakSAyAMdvayoH pulAkayorekatra samaye sadbhAvo dvitvena jaghanyaM pRthaktvaM bhvtiiti| 'ukkoseNaMaMtomuhattaM ti yadyapipulAkA utkarSata ekadAsahasrapRthakatvaparimANAH prApyante tathA'pyantarmuhUrtatvAttadaddhAyA bahutve'pi teSAmantarmuhUrtameva tatkAlaH, kevalaM bahUnAM sthitI yadantarmuhUrta tadekapulAkasthityantarmuhUrtAnmahattamityavaseyaM, bakuzAdInAMtusthitikAlaH sarvAddhA, pratyekaM teSA bahusthitikatvAditi / 'niyaMThA jahA pulAya'tti te caivaM-jaghanyata ekaM smymutkrssto'ntrmuhuurttmiti| mU. (930) pulAgassa NaM bhaMte ! kevatiyaM kAlaM aMtaraM hoi ?, goyamA ! jaha0 aMtomu0 ukko0 anaMtaM kAlaM anaMtAo osappiNiussappiNIo kAlao khettao avaDDapoggalapariyaDheM desUNaM, evaM jAva niyNtthss| siNAyassa pucchA, goyamA! natthiaMtaraM / pulAyANaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM aMtara hoi?, goyamA ! jaha0 eka samayaM ukko saMkhejjAiM vaasaaiN| bausANaM bhaMte ! pucchA, goyamA! natthi aMtaraM, evaM jAva kasAyakusIlANaM / niyaMThANaM pucchA, goyamA! jaha0 ekko0 sa0 ukkoseNaM chammAsA, siNAyANaM jahA busaannN30|| Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 bhagavatIaGgasUtra (2) 25/-/6/930 vR.antaradvAre-'pulAgassaNa'mityAdi, tatrapulAkaH pulAko bhUtvA kiyatAkAlenapulAkatvamApadyate?, ucyate, jaghanyato'ntarmuhUrtasthitvA punaH pulAka eva bhavati, utkarSataH punaranantena kAlena pulaaktvmaapnoti| kAlAntyamevakAlatoniyamayannAha-'anaMtAo'ityAdi, idameva kSetrato'piniyamayannAha'khettao' iti, sacAnantaH kAlaH kSetrato mIyamAnaH kimAnaH ? ityAha-'avaDDa'mityAdi / tatrapudgalaparAvarta evaM zrUyate-kila kenApiprANinApratipradezaMmriyamANena maraNairyAvatA kAlena lokaH samasto'pi vyApyate tAvatA kSetrataH pudgalaparAvarto bhavati, sa ca paripUrNo'pi syAdata Aha -'apArddham' apagatArddhamarddhamAtramityarthaH, apArdo'pyarddhataH pUrNa syAdata Aha'desUrNa ti dezena-bhAgena nyUnamiti / 'siNAyassa natthi aMtaraM'ti prtipaataabhaavaat| ekatvApekSayA pulAkatvAdInAmantaramuktamathapathaktvApekSayAtadevAha-'pulAyANa'mityAdi, vyaktam / samudghAtadvAre 'mU. (931) pulAgassa NaM bhaMte ! kati samugghAyA pannattA?, goyamA ! tinni samugghAyA pa0, taM-veyaNAsamugghAe kasAyasamugghAe maarnnNtiysmugghaae| . bausassa NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! paMca samugghAyA pa0, taM0-veyaNAsamugghAe jAva teyAsa-mugghAe, evaM paDisevaNAkusIlevi / kasAyakusIlassa pucchA, goyamA!chasamugdhAyApa0, taM0-veyaNAsamugghAe jAva aahaarsmugghaae| . niyaMThassaNaM pucchA, goyamA! natthi ekovi, siNAyassa pucchA, goyamA ! ege kevalisamugghAe p031| / .. vR. 'kasAyasamugdhAe'tti cAritravatAM saMjvalanakaSAyodayasambhavena kaSAyasamudghAto bhavatIti, 'mAraNaMtiyasamugghAe'tti, iha pulAkasya maraNAbhAve'pi mAraNAntikasamudghAto na viruddhaH samudghAtAnivRttasya kaSAyakuzIlatvAdipariNAme sati maraNabhAvAt, 'niyaMThassa natthi ekkovi'tti tthaasvbhaavtvaaditi| mU. (932) pulAe NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejjaibhAge hojjA 1 asaMkhejjaibhAge hojjA 2 saMkhejesubhAgesu hojjA 3 asaMkhenesubhAgesuhojA4savvaloehojjA5?, goyamA! no saMkhejjaibhAge hojA asaMkhejjaibhAge hojjA no saMkhejjesu bhAgesu hojA no asaMkhejjesu bhAgesu hojjA no savvaloe hojA, evaM jAva niyNtthe| siNAe NaM pucchA, goyamA ! no saMkhejjaibhAge hojjA asaMkhejaibhAge hojjA no saMkhejjesu bhAgesu hojjA asaMkhenesu bhAgesu hojA savvaloe vA hojjA 32 / vR.athakSetradvAraM, tatrakSetraM-avagAhanAkSetraM, tatra 'asaMkhejjaibhAgehoja'ttipulAkazarIrasya lokAsaGkhayeyabhAgamAtrAvagAhitvAt / / "siNAe Na'mityAdi, 'asaMkhejjaibhAge hoja'tti zarIrastho daNDakapATakaraNakAle ca lokAsaGkhayeyabhAgavRtti kevalizarIrAdInAM tAvanmAtratvAt / 'asaMkhejjesu bhAgesu hoja'tti mathikaraNakAle bahorlokasya vyAptatvena stokasya Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-6 427 cAvyAptatayoktatvAllokasyAsaGghayeyeSubhAgeSu snAtako vartate, lokApUraNecasarvaloke vartata iti mU. (933) pulAe NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejaibhAgaM phusai asaMkhejjaibhAgaM phusai ?, evaM jahA ogAhaNA bhaNiyA tahA phusaNAvibhANiyavvaM jAva siNAe 33 / vR.sparzanAdvAre-sparzanA kSetravannavaraM kSetraMavagADhamAnaMsparzanAtvavagADhasyatatpArzvavartizceti vishessH| mU. (934) pulAe NaM bhaMte ! kataraMmi bhAve hojA?, go0! khaovasamie bhAve hojA, evaMjAva kasAyakusIle / niyaMThe pucchA, goyamA! uvasamie vA bhAve hojA khaie vA bhAve hojjA siNAe pucchA, go0! khAie bhAve hojjA 34 / / vR.bhAvadvAraMca vyaktameva // parimANadvAre ca mU. (935) pulAyA NaMbhaMte! egasamaeNaM kevatiyA hojjA ?, goyamA! paDivajjamANae paDucca siya asthi siya natthi, jai asthi jahanneNaM eka vAdo vA tinni vA ukkoseNaM sayapuhattaM, . puvvapaDivannae paDucca siya asthi siya natthi, jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tini vA ukkoseNaM shsspuhttN| bausA NaM bhaMte ! egasamaeNaM pucchA, goyamA ! paDivajamANae paDucca siya asthi siya. nasthi, jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sayapuhattaM, puvvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDisayapuhuttaM ukkoseNavi koDisayapuhuttaM, evaM pddisevnnaakusiilevi| kasAyakusIlANaM pucchA, goyamA! paDivajamANae paDucca siya asthi siya natthi, jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sahassapuhuttaM, puvvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDisahassapuhuttaM ukkoseNavi koddishsspuhuttN| . niyaMThANaM pucchA, goyamA ! paDivajamANae paDucca siya asthi siya natthi, jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tinnA vA ukkoseNa bAvaTThasataM, aTThasayaMkhavagANaM cauppannaM uvasAmagANaM, puvvapaDivannae paDucca siya asthi siya natthi, jai asthi jahanneNaM eko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sypuhttN| siNAyANaM pucchA, goyamA ! paDivajamANae paDucca siya atthi siya natthi, jai asthi jahanneNaM ekko vA do vA tini vA ukkoseNaM aTThasataM, pubbapaDivatrae paDucca jahanneNaM koDiputtaM ukkaseNavi koddipuhuttN| eesiNaM bhaMte ! pulAgabakusapaDisevaNAkusIlakasAyakusIlaniyaMThasiNAyANaM kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthovA niyaMThA pulAgA saMkhejjaguNA siNAyA saMkhejjaguNA bausA saMkhejjaguNA paDisevaNAkusIlA saMkhejjaguNA kasAyakusIlA sNkhejjgunnaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMteti jAva viharati / vR. 'pulAyA Na mityAdi, nanusarvasaMyatAnAMkoTIsahasrapRthaktvaM zrUyate, iha tu kevalAnAmeva kaSAyakuzIlAnAMtaduktaM tataH pulAkAdimAnAnitato'tiricyanta iti kathaM na virodhaH?,ucyate, kaSAyakuzIlAnAM yat koTIsahasrapRthakvaM tadvitrAdikoTIsahasrarUpaMkalpayitvAMpulAkabakuzAdisaGkhyA tatra pravezyate tataH samastasaMyatamAnaM yaduktaM tannAtiricyata iti // For Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/6/935 alpabahutvadvAre-savvatthovAniyaMTha'ttiteSAmutkarSato'pizatapRthaktvasaGkhyatvAt, pulAgA saMkhejaguNa'tti teSAmutkarSataH sahapRthakatvasaGghayatvAt, 'siNAyA saMkhejjaguNa tti teSAmutkarSataH koTIpRthaktvamAnatvAt, 'bausA saMkhejjaguNa'tti teSAmutrakSataH kottiishtpRthktvmaantvaat| 'paDisevaNAkusIlA saMkhejaguNa ti, kathametat teSAmapyutkarSataH koTIzatapRthaktvamAnatayoktatvAt ?,satyaM, kintu bakuzAnAMyatkoTIzatapRthaktvaMtavitrAdikoTIzatamAnaMpratisevinAM tu koTIzatapRthaktaMva catuHSaTkoTIzatamAnamiti na virodhaH / kaSAyiNAMtusaGkhyAtaguNatvaMvyaktamevotkarSataH koTIsahasrapRthaktvamAnatayA teSAmuktatvAditi zatakaM-25 uddezakaH-6 samAptaH -zatakaM-25 uddezakaH-7:vR. SaSThoddezake saMyatAnAM svarUpamuktaM, saptame'pi tadevocyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram-'kai NaM bhaMte !' ityAdi, ihApi prajJApanAdIni dvArANi vAcyAni, tatra prajJApanAdvAramadhikRtyoktam mU. (936) katiNaMbhaMte! saMjayA pannattA?, goyamA! paMcasaMjayApaM020-sAmAiyasaMjae chedovaTThAvaNiyasaMjae parihAravisuddhiyasaMjae suhumasaMparAyasaMjae ahkkhaaysNje| sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kativihe pannatte ? goyamA ! duvihe pannatte, taMjahA-ittarie ya Avakahie y| che ovaTThAvaNiyasaMjaeNaMpucchA, goyamA ! duvihe pa0, taM0-sAtiyAre yaniratiyAre y| parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, gA0! duvihe pa0, tN0-nivismaanneynivitttthkaaiey| suhamasaMparAgapucchA, goyamA! duvihe paM0, taM0-saMkilissamANae ya visuddhamANae v| ahakkhAyasaMjae pucchA, goyamA ! duvihe paM0, taM0-chaumatthe ya kevalI y| vR. 'katiNaMbhaMte!' ityAdi, sAmAiyasaMjae tisAmAyikaMnAmacAritravizeSastapradhAnastena vA saMyataH sAmAyikasaMyataH, evamanye'pi, 'ittarie yatti itvarasya-bhAvivyapadezAntaratvenAlpakAlikasya sAmAyikasyAstitvAditvarikaH, sa cAropayiSyamANahAvrataH prthmpshcimtiirthkrsaadhuH| ___'Avakahie yatti yAvatkathikasya-bhAvivyapadezAntarAbhAvAd yAvajIvikasya sAmAyikasyAstitvAdhAvatkathikaH, saca madhyamajinamahAvidehajinasambandhI sAdhuH, 'sAiyAre ya'tti sAticArasya yadAropyate tatsAticArameva chedopasthApanIyaM, tadyogAtsAdhurapi sAticAra eva, evaM niraticAracchedopasthApanIyayogAniraticAraH saca zaikSakasya pArzvanAthatIrthAnmahAvIratIrthasaGkrAntau vA, chedopasthApanIyasAdhuzca prathamapazcimatIrthayoreva bhvtiiti|| nivvisamANaeya'ttiparihArikatapastapasyan 'niviThThakAieya'tinirvizamAnakAnucaraka ityarthaH, "saMkilissamANae'tti upazamazreNItaH pracyavamAnaH 'visuddhamANaeya'tti upazamazreNI kSapakazreNI vA samArohan, 'chaumatthe ya kevalI yatti vyktm| mU. (937) sAmAiyaMmi u kae cAujjAmaM anuttaraM dhamma / tiviheNaM phAsayaMto sAmAiyasaMjao sa khalu // vR. atha sAmAyikasaMyatAdInAM svarUpaM gAthAbhirAha-'sAmAiyaMmi u'gAhA, sAmAyika Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, vargaH, uddezakaH - 7 eva pratipannena tu chedopasthApanIyAdI 'caturyAmaM' caturmahAvratam 'anuttaraM dharmaM' zramaNadharmmamityarthaH 'trividhena'manaHprabhRtinA 'phAsayaMto' tti spRzan- pAlayan yo varttate iti zeSaH sAmAyikasaMyataH saH 'khalu' nizcitamityarthaH, anayA ca gAthayA yAvatkathikasAmAyikasaMyataH uktaH, itvarasAmAyikasaMyatastu svayaM vAcyaH / mU. (938) chettUNa u pariyAgaM porANaM jo Thavei appANaM / dhammaMmi paMcajAme chedovaTThAvaNo sa khalu // vR. 'chettUNa' gAhA, kaNThayA, navaraM 'chedovaTTAvaNe' tti chedena pUrvaparyAyacchedena upasthApanaM vrateSu yatra tacchedopasthAnaM tadyogAcchedopasthApanaH, anayA ca gAthayA sAticAra itarazca dvitIyasaMyata uktaH / mU. (939) parirai jo visuddhaM tu paMcayAmaM anuttaraM dhammaM / tiviheNaM phAsayaMto parihAriyasaMjao saM khalu // 429 vR. 'pariharai' gAhA, pariharati - nirvizamAnakAdibhedaM tapa Asevate yaH sAdhuH, kiM kurvan ? ityAha-vizuddhameva 'paJcayAmaM' anuttaraM dharmaM trividhena spRzn, parihArikasaMyataH sa khalviti, paJcayAmamityanena ca prathamacaramatIrthayoreva tatsattAmAha / mU. (940) lobhANu veyayaMto jo khalu uvasAmao va khavao vA / so suhumasaMparAo ahakhAyA UNao kiMci // vR. 'lobhANu' gAhA, 'lobhANUna' lobhalakSaNakaSAyasUkSmakiTTikAH vedayan yo varttata iti, zeSaM kaNThayam / mU. (941) uvasaMte khINaMmi va jo khalu kammaMmi mohaNijjaMmi / chaumatho va jiNo vA ahakhAo saMjamo sa khalu // vR. 'uvasaMte' gAhA, ayamarthaH - upazAnte mohanIye karmmaNi kSINe vA yacchadmastho jino vA varttate sa yathAkhyAtasaMyataH khalviti / vedadvAre mU. (942) sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM saMvedae hojjA avedae hojjA ?, goyamA ! savedae vA hojjA avedae vA hojjA, jai savedae evaM jahA kasAyakusIle taheva niravasesaM, evaM chedovaTThAvaNiyasaMjaevi, parihAravisuddhiyasaMjao jahA pulAo, suhumasaMparAyasaMjao ahakkhAyasaMjao ya jahA niyaMTho 2 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM sarAge hojjA vIyarAge hojjA ?, goyamA ! sarAge hojjA no vIyarAge hojjA, evaM suhumasaMparAyasaMjae, ahakkhAyasaMjae jahA niyaMThe 3 / sAmAiyasaMjame NaM bhaMte! kiM Thiyakappe hojjA aTThiyakappe hojjA ?, goyamA ! Thiyakappe vA hojjA aTThiyakappe vA hojjA, chedovaTThAviyasaMjae pucchA, goyamA ! Thiyakappe hojjA no aTThiyakappe hojA, evaM parihAravisuddhiyasaMjaevi, sesA jahA sAmAiyasaMjae / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM jiNakappe hojjA therakappe vA hojjA kappAtIte vA hojjA ?, goyamA ! jiNakappe vA ho0 jahA kasAyakusIle taheva niravasesaM, chedovaTTAvaNio parihAravisuddhio jahA uso, sesA jahA niyaMThe 4 / vR. sAmAyikasaMyato'vedako'pi bhavet, navamaguNasthAnake hi vedasyopazamaH kSayo vA Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 430 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/7/942 bhavati, navamaguNasthAnakaMca yAvatsAmAyikasaMyato'pi vyapadizyate, 'jahA kasAyakusIle'tti sAmAyikasaMyataH savedastrivedo'pi syAta, avedastu kSINopazAntaveda ityrthH| ___ 'parihAvisuddhiyasaMjaejahApulAgo'ttipuruSavedo vA puruSanapuMsakavedo vAsyAdityarthaH, 'suhumasaMparAye' tyAdau 'jahA niyaMTho'tti kSINopazAntavedatvenAvedaka ityarthaH / evamanyAnyapyatidezasUtrANyanantaroddezakAnusAreNa svayamavagantavyAnIti / kalpadvAre-'no aTThiyakappe'ttiasthitakalpohimadhyamajinamahAvidehajinatIrtheSubhavati, tatraca chedopasthApanIyaM naastiiti| mU. (943) sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM pulAe hojjA bause jAva siNAe hojA?, goyamA! pulAe vA hojjA bause jAva kasAyakusIle vA hojA no niyaMThe hojjA no siNAe hojA, evaM chedovtthtthaavnnievi| .. . __ parihAravisuddhiyasaMjaeNaMbhaMte! pucchA, goyamA! no pulAe nobausenopaDisevaNAkusIle hojA kasAyakusIle hojjA no niyaMThe hojjA no siNAe hojA, evaM suhumsNpraaevi| ahakkhAyasaMjae pucchA, goyamA! no pulAe hojA jAva no kasAyakusIle hojjA niyaMThe vA hojjA siNAe vA ho0 5 / sAmAiyasaMjaeNaMbhaMte! kiM paDisevae ho0 apaDisevae hojA?, goyamA! paDisevae vA hojAapaDisevae vA hojjA, jai paDisevae hojA kiMmUlaguNapaDisevae hojA sesaMjahApulAgassa, jahA sAmAiyasaMjae evaM chedovaThThAvaNievi, parihAravisuddhiyasaMjaepucchA, goyamA! nopaDisevae hojjA apaDisevae hojjA evaM jAva ahakkhAyasaMjae 6 / sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte! katisu nANesu hojA?, goyamA ! dosu vA tisu vA causu vA nANesu hojjA, evaM jahA kasAyakusIlassa taheva cattAri nANAiMbhayaNAe, evaMjAva suhusaMparAe, ahakkhAyasaMjayassa paMca nANAI bhayaNAe jahA naannuddese| ___sAmAiyasaMjaeNaMbhaMte! kevatiyaM suyaMahijejA?, goyamA! jahanneNaMaTThapavayaNamAyAo jahA kasAyakusIle, evaM chedovaTThAvaNievi, parihAravisuddhiyasaMjae pucchA, goyamA ! jahanneNaM navamassa puvvassatatiyaM AyAravatthu ukkoseNaMasaMpunnAiMdasapuvvAiMahijejA, suhamasaMparAyasaMjae jahA sAmAiyasaMjae, ahakkhAyasaMjae pucchA, goyamA! jahanneNaM aTTha pavayaNamAyAo ukkoseNaM coddasa puvvAiM ahijjejjA suyavatiritte vA hojjA 7 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM titthe ho0 atitthe holA ?, goyamA ! titthe vA hojA atitthe vA hojjA jahA kasAyakusIle, chedovaTThAvaNie parihArAvisuddhie ya jahA pulAe, sesA jahA saamaaiysNje8| sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! kiMsaliMge hojjA annaliMge hojA gihiliMge hojA jahA pulAe, evaMchedovaTThAvaNievi, parihArivisuddhiyasaMjaeNaMbhaMte! kiMpucchA, goyamA! davvaliMgapibhAvaliMgapi paDucca saliMge hojA no annaliMge hojjA no gihiliMge hojA, sesA jahA sAmAiyasaMjae 9/ sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! katisu sarIresu hojjA?, goyamA! tisuvA causu vA paMcasu vA jahA kasAyakusIle, evaM chedovaThThAvaNievi, sesA jahA pulAe 10 / Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-7 431 sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte! kiM kammabhUmIe hojA akammabhUmIe hojA?, goyamA! jammaNaM saMtibhAvaM ca paDucca kammabhUmIe no akammabhUmIe jahA bause, evaM chedovaTThAvaNievi, parihAravisuddhie ya jahA pulAe, sesA jahA sAmAiyasaMjae 11 // vR. cAritradvAramAzrityedamuktam-'sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM pulAe' ityAdi, pulAkAdipariNAmasya cAritratvAt / jJAna dAre-'ahakkhAyasaMjayassapaMcanANAIbhayaNAe jahA nANuddesae'tti, iha cajJAnodezakaH-aSTamazatadvitIyoddezakasya jJAnavaktavyatArthamavAntaraprakaraNaM, bhajanA punaH kevaliyathAkhyAtacAritriNaH kevalajJAnaM chadmasthavItarAgayathAkhyAtacAritriNo dve vA trINi vA catvAri vA jJAnAni bhvntiityevNruupaa| zrutAdhikAre yathAkhyAtasaMyato yadi nirgranthastadA'STapravacanamAtrAdicaturdarzapUrvAntaM zrutaM yaditusnAtakastadA zrutAtIto'ta evAha- 'jahanneNaM aTThapavayaNamAyAo' ityAdi |kaaldvaare mU. (944) sAmAiyasaMjaeNaM bhaMte ! kiM osappiNIkAle hojA ussappiNikAle hojA noosappiNinoussappiNikAle hojA?, goyamA! osappiNikAlejahAbause, evaMchedovaTThAvaNievi, navaraMjammaNaM saMtibhAvaM(ca) paDucca causuvipalibhAgesu natthi sAharaNaM paDuccaannayare paDibhAge hojA, sesaMtaM cev| ___ parihAravisuddhiepucchA, goyamA! osappiNikAle hojjAjahA pulAo, ussappiNikAlevi jahA pulAo, suhumasaMparAio jahA niyaMTho, evaM ahakkhAovi 12 / / vR. evaMcheovaTThAvaNievitti,anena bakuzasamAnaH kAtazachedopasthApanIyasaMyata uktaH, tatra ca bakuzasyotsapiNyavasarpiNIvyatiriktakAle janmataH sadbhAvatazca suSamasuSamAdipratibhAgatraye niSedho'bhihitaH duSSamasuSamApratibhAgeca vidhiH chedopasthApanIyasaMyatasya tu tatrApi nissedhaarthmaah-'nvr'mityaadi| mU. (945)' sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kAlagae samANe kiM gatiM gacchati ?, goyamA ! devagatiM gacchati, devagatiM gacchamANe kiMbhavaNavAsIsuuvava0 vANamaMtara0 uvavajejA joisiesu uvavajjejjA vemANiesu uvavajjejjA ?, go0! no bhavaNavAsIsu uvavajejA jahA kasAyakusIle, evaM chedovaTThAvaNievi, parihAravisuddhie jAva pulAe, suhumasaMparAe jahA niyNtthe| ahakkhAepucchA, goyamA! evaMahakkhAyasaMjaevijAvaajahannamaNukkoseNaM anuttaravimAnesu uvavajejA, atthegatie sijhaMti jAva aMtaM kreNti| sAmAiyasaMjaeNaMbhaMte! devalogesu uvavaJjamANe kiM iMdattAe uvavajjati pucchA, goyamA! avirAhaNaM paDucca evaM jahA kasAyakusIle, evaMchedovaTThAvaNievi, parihAravisuddhiejahA pulAe, sesA jahA niyNtthe| sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! devalogesu uvavajamANassa kevatiyaM kAlaM ThitI pa0 ?, goyamA! jahanneNaM do paliovamAiM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM, evaM chedovaTThAvaNievi / __ parihAravisuddhiyassa pucchA, goyamA ! jahanneNaM do paliovamAiM ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamAI, sesANaM jahA niyaMThassa 13 / Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/7/945 vR. saMyamasthAnadvAre-'suhumasaMparAye'tyAdau 'asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjamaTThANa'tti antarmuhUrte bhavAni AntarmuhUrtikAni, antarmuhUrtapramANA hi tadaddhA, tasyAzca pratisamayaM caraNavizuddhivizeSabhAvAdasaGkhyeyAni tAni bhavanti, yathAkhyAte tvekameva, tdddhaayaashcrnnvishuddhenirvishesstvaaditi| mU. (946) sAmAiyasaMjayassaNaMbhaMte! kevaiyA saMjamaTThANA panattA?, goyamA! asaMkhejA saMjamaTThANA pa0, evaM jAva prihaarvisuddhiyss| suhamasaMparAyasaMjayassa pucchA, goyamA ! asaMkhejjA aMtomuhuttiyA saMjamaTThANA pa0, ahakkhAyasaMjayassa pucchA, goyamA! ege ajahannamaNukkosae sNjmtttthaanne|| eesiNaMbhaMte! sAmAiyachedovaTThAvaNiyaparihAravisuddhiyasuhamasaMparAgaahakkhAyasaMjayANaM saMjamaTThANANaM kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA! savvatthove ahakkhAyasaMjamassa ege ajahannamaNukkosae saMjamaTThANe suhumasaMparAgasaMjayassa aMtomuhuttiyA saMjamaTThANA asaMkhejjaguNA parihAravisuddhiyasaMjayassa saMjamaTThANA asaMkhenaguNAsAmAiyasaMjayassa chedovaTThAvaNiyasaMjayassaya eesiNaM saMjamaTThANA doNhavitullA asaMkhejjaguNA 14 / . ... vR. saMyamasthAnAlpabahutvacintAyAM tu kilAsadbhAvasthApanayA samastAni saMyamasthAnAnyekaviMzati, takasamuparitanaM yathAkhyAtasya, tato'dhastanAnicatvAri sUkSmasamparAyasya, tAni ca tasmAdasaGkhayeyaguNAni dRzyAni, tebhyo'dhazcatvAri parihRtyAnyAnyaSTau parihArikaraya, tAni ca pUrvebhyo'saGkhayeyaguNAni dRzyAni, tataH parihRtAni, yA catvAryaSTau ca pUrvoktAni tebhyo'nyAni cacatvArItyevaMtAniSoDazasAmAyikacchedopasthApanIyasaMyatayoH pUrvebhyazcaitAnyasaGghayAtaguNAnIti ... mU. (947)sAmAiyasaMjayassaNaMbhaMte ! kevaiyA carittapaJjavA pa0?, goyamA ! anaMtA carittapajjavA pa0 evaM jAva ahkkhaaysNjyss| . sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! sAmAiyasaMjayassa saTThANasannigAseNaM carittapajjavehi kiM hINe tulle abbhahie?, goyamA! siyahINechaTThANavaDie, sAmAiyasaMjaeNaMbhaMte! chedovaThThAvaNiyasaMjayassa paraTThANasanigAseNaM cittapajjavehiM pucchA, goyamA ! siya hINe chaTThANavaDie, evaM prihaarvisuddhiyssvi| sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! suhamasaMparAgasaMjayassa paraTThANasanigAseNaM carittapajjave pucchA, goyamA! hINe notulle no abbhahieanaMtaguNahINe, evaM ahakkhAyasaMjayassavi, evaM chedovaTThAvaNievi, hehillaisutisuvi samaMchaTThANavaDie uvarillesudosutaheva hINe, jahAchedovaTThAvaNietahA prihaarvisuddhievi| suhamasaMparAgasaMjaeNaMbhaMte! sAmAiyasaMjayassa paraTThANa pucchA, goyamA! no hINe no tulle abbhahieanaMtaguNamabbhahie, evaM cheovaTThAvaNiyaparihAravisuddhiesuvi samaMsaTTANe siya hINe notulle siya abbhhie| jaihINe aNaMtaguNahINe aha abbhahie anaMtaguNamabbhahie, suhamasaMparAyasaMjayassaahakkhAyasaMjayassaparaThANe pucchA, goramA! hINenotulle noabbhahie anaMtaguNahINe, ahakkhAe hehillANaM cauNhavi no hINe no tulle anbhahie anaMtaguNapabbhahie sahANe no hINe tullo no abbhhie| Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-7 433 eesiNaMbhaMte! sAmAiyachedovaTThAvaNiyaparihAravisuddhiyasuhumasaMparAyaahakkhAsaMjayANaM jahannukkosagANaM carittapajjavANaM kayare 2 jAva visesAhiyA vA?, goyamA ! sAmAiyasaMjayassa cheovaTThAvaNiyasaMjayassa ya eesiNaM jahannagA carittapajavA doNhavi tullA savvatthovA parihAravisuddhiyasaMjayassajahannagA carittapajjavAanaMtaguNAtassa ceva ukko sagAcarittapajjavAanaMtaguNA sAnAiyasaMjayassa cheovaTThAvaNiyasaMjayassa ya eesiNaM ukkosagA carittapajjavA doNhavi tullA anaMtaguNA suhamasaMparAyasaMjayassajahannagA carittapajjavAanaMtaguNA tassa ceva ukkosagAcarittapajavA anaMtaguNA ahakkhAyasaMjayassa ajahannamaNukkosagA carittapajjavA anaMtaguNA 15 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM sajogI hojA ajogI hojA? goyamA ! sajogI jahA pulAe evaM jAva suhumasaMparAyasaMjae ahakkhAe jahA siNAe 16 / sAmAiyasaMjaeNaMbhaMte! kiMsAgArovautte hojjA anAgArovau0?, goyamA! sAgArovautte jahA pulAe evaM jAva ahakkhAe, navaraM suhumasaMparAe sAgArovautte hojA no anAgArovautte hojA 17 / sAmAiyasaMjaeNaMbhaMte ! kiM sakasAyI hojA akasAyI hojjA, goyamA! sakasAyI hojjA noakasAyI hojA, jahA kasAyakusIle, evaM chedovaThThAvaNievi, parihAravisuddhie jahA pulAe, suhumasaMparAgasaMjae pucchA, goyamA! sakasAyI hojjA no akasAyI hojA, jai sakasAyI hojjA se NaM bhaMte ! katisu kasAyesu hojjA ?, goyamA! egami saMjalaNalobhe hojjA, ahakkhAyasaMjae jAva niyaMThe 18 // sAmAiyasaMjaeNaMbhaMte! kiMsalesse hojAalesse hojA?, goyamA! salesse hojA jahA kasAyakusIle, evaM chedovaThThAvaNievi,parihAravisuddhie jahA pulAe, suhamasaMparAejahA niyaMThe, ahakkhAe jahA siNAe, navaraMjaisalesse hojA egAe sukkalessAe hojA 19 // vR. sannikarSadvAre-'sAmAiyasaMjame NaM bhaMte ! sAmAiyasaMjayasse'tyAdau "siya hINe'tti asaGkhyAtAnitasya saMyamasthAnAni, tatraca yadaiko hInazuddhike'nyastvitaratra vartatetadaikohIno'nyastvabhyadhikaH, yadA tusamAne saMyamasthAne vartete tadA tulye, hInAdhikatve caSaTsthAnapatitatvaM syAdata evaah-'chtttthaannvddie'tti| __upayogadvAre-sAmAyikasaMyatAdInAM pulAkavadupayogadvaM bhavati, sUkSmasamparAyasaMyatasya tuvizeSopadarzanArthamAha-'navaraM suhumasaMparAie'ityAdi, sUkSmasamparAyaH saakaaropyuktstthaasvbhaavtvaaditi|leshyaadvaare yathAkhyAtasaMyataH snAtakasamAna uktaH,snAtakazcasalezyovAsyAdalezyovA, yadisalezyastadA paramazuklalezyaH syAdityevamuktaH, yathAkhyAtasaMyatasya tunirgranthatvApekSayA nirvizeSeNApi zuklalezyA syAdayo'sya vizeSasyAbhidhAnArthamAha-'navaraM jaItyAdi / pariNAmadvAre mU. (948) sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM vaDDamANapariNAme hojjA hIyamANapariNAme avaTThiyapariNAme?, goyamA! vaDDamANapariNAmejahA pulAe, evaMjAva parihAravisuddhie, suhumasaMparAyapucchA, goyamA! vaDamANapariNAmevA hojjA hIyamANapariNAmevA hojjA noavaTThiyapariNAme [6128] Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 hojjA, ahakkhAe jahA niyaMThe / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM vaDDhamANapariNAme hojjA ?, goyamA ! jaha0 ekka samayaM jahA pulAe, evaM jAva parihAravisuddhievi, suhumasaMparAgasaMjae NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM vaDDhamANapariNAme hojjA ?, goyamA ! jahantreNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM, kevatiyaM kAlaM hIyamANapariNAme evaM ceva / bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/7/948 ahakkhAyasaMjae NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM vaDDhamANapariNAme hojjA ?, goyamA ! jahanneNaM aMtomuhuttaM ukkoseNavi aMtomuhuttaM, kevatiyaM kAlaM avaTThiya pariNAme hojjA ?, goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM desUNA puvvakoDI 20 / bR. 'suhumasaMparAye' ityAdI, 'vaDDamANapariNAme vA hojjA hIyamANapariNAme vA hojjA no avaTTiyapariNAme hoja 'tti sUkSmasamparAyasaMyataH zreNiM samArohan varddhamAnapariNAmastato bhrasyan hIyamAnapariNAmaH,avasthitapariNAmastvasau na bhavati, guNasthAnakasvabhAvAditi / tathA 'suhumasamparAyasaMjaeNaM bhaMte! kevaiyaM kAlaM' ityAdI 'jahanneNaM ekaM samayaM ti sUkSmasamparAyasya jaghanyato varddhamAnapariNAma ekaM samayaM pratipattisamayAnantarameva maraNAt, 'ukkoseNaM aMtoti tadguNasthAnakasyaitAvapramANatvAt, evaM tasya hIyamAnapariNAmo'pi bhAvanIya iti tathA 'akkhAyasaMjaNaM bhaMte!' ityAdI 'jahantreNaM aMtohamuttaM ukkoseNaMpi aMtomuhuttaM' tti yo yathAkhyAtasaMyataH kevalajJAnamutpAdayiSyati yazca zailezIpratipannastasya varddhamAnapariNAmo jaghanyata utkarSatazcAntarmuhUrtaM taduttarakAlaM tadvayavacchedAt, avasthitapariNAmastu jaghanyenaikaM samayaM, upazamAddhAyAH prathamasamayAnantarameva maraNAt / 'ukkoseNaM deNA puvvakoDi tti etacca prAgvadbhAvanIyamiti / bandhadvAre mU. (949) sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kai kammappagaDI baMdhai ?, goyamA ! sattavihabaMdhae vA aTThavihabaMdhae vA evaM jahA bause, evaM jAva parihAravisuddhie / suhasaMparAgasaMjae pucchA, goyamA ! AuyamohaNijjavajjAo cha kammappagaDIo baMdhati, ahakkhAesaMjae jahA siNAe 21 / sAmAiyasaMjae bhaMte! kati kammappagaDIo vedeti ?, goyamA ! niyamaM aTTha kammappagaDIo vedeti, evaM jAva suhumsNpraae| ahakkhAe pucchA, goyamA ! sattavihaveyae vA cauvvihaveyae vA, sattaviha vedemANe mohaNijjavajjAo satta kammappagaDIo vedeti, cattAri vedemANe veyaNijjAu - yanAmagoyAo cattAri kammappagaDIo vedeti 22 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kati kammappagaDIo udIreti ?, goyamA ! sattaviha jahA bauso, evaM jAva parihAravisuddhIe / suhumapaMsaparAe pucchA, goyamA ! chavviha udIrae vA paMcaviha udIrae vA, cha udIremANe AuyaveyaNijjavajjAo cha kampappagaDIo udIrei paMca udIremANA AuyaveyaNijjamohaNijjavajjAo paMca kammappagaDIo udIrei / ahakkhAyasaMjae pucchA, goyamA ! paMcaviha udIrae vA duviha udIrae vA anudIrae vA, paMca udIremANe Auya0 sesaM jahA niyaMThassa 23 / Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH - 7 435 vR. 'suhumasaMparAe' ityAdau 'AuyamohaNijjavajjAo cha kammappagaDIo baMdhai' tati sUkSmasamparAyasaMyato hyAyurna baghnAti apramattAntatvAttadbandhasya, mohanIyaM ca bAdarakaSAyodayAbhAvAnna banAtIti tadvarjA SaT karmmaprakRtIrbaghnAtIti / vedadvAre 'ahakkhAye' tyAdau 'sattavihaveyae vA cauvvihaveyae va 'tti yathAkhyAtasaMyato nirgranthAvasthAyAM 'mohavajja' tti mohavarjAnAM saptAnAM karmmaprakRtInAM vedako mohanIyasyopazAntatvAt kSINatvAdvA, snAtakAvasthAyAM tu catasRNAmeva, ghAtikarmmaprakRtInAM tasya kSINatvAt / mU. (950) sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! sAmAiyasaMjayattaM jahamANe kiM jahati kiM uvasapajati ?, go0 sAmAiyasaMjayattaM jahatti chedovaTThAvaNiyasaMjayaM vA suhumasaMparAgasaMjayaM vA asaMjamaM vA saMjamAsaMjamaM vA uvasaMpajjati / cheovaTThAvaNie pucchA, goyamA ! cheovaTThAvaNiyasaMjayattaM jahati sAmAiyasaMja0 parihAravi0 suhumasaM0 asaMja0 saMjamAsaMjamaM vA uva0 / parihAravisuddhie pucchA, goyamA ! parihAravisuddhiyasaMjayattaM jahati chedovaTThAvaNiyasaMjayaM vA asaMjamaM vA upasaMpajati / suhumasaMparAe pucchA, goyamA ! suhumasaMparAyasaMjayattaM jahati sAmAiyasaMjayaM vA che ovaTThAvaNiyasaMjayaM vA ahakkhAyasaMjayaM vA asaMjamaM vA uvasaMpajjai / ahakkhAyasaMjaNaM pucchA, goyamA ! ahakkhAyasaMjayattaM jahati suhumasaMparAgasaMjayaM vA asaMjamaM vA siddhigatiM vA uvasaMpajjati 24 / vR. upasampaddhAnadvAre - 'sAmAiyasaMjae Na 'mityAdi, sAmAyikasaMyataH sAmAyikasaMyatatvaM tyajati chedopasthApanIyasaMyatatvaM pratipadyate, caturyAmadharmAtpaJcayAmadharmmasaGkrame pArzvanAthaziSyavat, ziSyako vA mahAvratAropaNe, sUkSmasamparAyasaMyatatvaM vA pratipadyate, zreNipratipattitaH asaMyAdirvA bhavedbhAvapratipAtAditi / tathA chedopasthApanIyasaMyatazchedopasthApanIyasaMyatatvaM tyajan sAmAyikasaMyatatvaM pratipadyate, yathA''didevatIrthasAdhuH ajitasvAmitIrthaM pratipadyamAnaH, parihAravizuddhikasaMyatatvaM vA pratipadyate, chedopasthApanIyavata eva parihAravizuddhisaMyamasya yogyatvAditi / tathA parihAravizuddhikasaMyataH parihAravizuddhikasaMyatatvaM tyajan chedopasthApanIyasaMyatatvaM pratipadyate punargacchAdyAzrayaNAt asaMyamaMvA pratipadyate devatvotpattAviti / tathA sUkSmasamparAyasaMyataH sUkSmasamparAyasaMyatatvaM zreNIpratipAtena tyajan sAmAyikasaMyatatvaM pratipadyate yadi pUrvaM sAmAyikasaMyato bhaveta chedopasthApanIyasaMyatatvaM vA pratipadyate yadi pUrvaM chedopasthApanIyasaMyato bhavet, yathAkhyAtasaMyatatvaM vA pratipadyate zreNIsamArohaNata iti / tathA yathAkhyAtasaMyato yathAkhyAtasaMyatatvaM tyajan zreNipratipatanAt sUkSmasamparAyasaMyatatvaM pratipadyate asaMyamaM vA pratipadyate, upazAntamohatve maraNAt devotpattau siddhigatiM vopasampadyate snAtakatve satIti / / AkarSadvAre mU. (951) sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kiM sannovautte ho0 nosannovautto hojjA ?, go0 ! sannovautte jahA bauso, evaM jAva parihAravi0 suhumasaMparAe ahakkhAe ya jahA pulAe 25 / Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/7/951 sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kiM AhArae hojA anAhArae hojjA jahA pulAe, evaM jAva suhumasaMparAe, ahakkhAyasaMjae jahA siNAe 26 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! kati bhavaggahaNAI hojjA ?, goyamA ! jaha0 ekkaM samayaM ukkoseNaM aTTa, evaM chedovaTThAvaNievi, parihAravisuddhie pucchA, goyamA ! jaha0 ekkaM samayaM ukkoseNaM tinni, evaM jAva ahakkhAe 27 / mU. (952) sAmAiyaMsaMjayassa NaM bhaMte! egabhavaggahaNiyA kevatiyA AgarisA pa0, goyamA ! jahanneNaM jahA baussa, chedovaTThAvaNiyassa pucchA, goyamA ! jahantreNaM evaM ukseNaM vIsapuhuttaM parihAravisuddhiyassa pucchA, goyamA ! jahanneNaM ekkaM ukkoseNaM tinni / 436 suhumasaMparAyassa pucchA, goyamA ! jahantreNaM ekkaM ukkoseNaM cattAri ahakkhAyassa pucchA, goyamA ! jahanneNaM ekka N ukkoseNaM donni / sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte! nAnAbhavaggahaNi kevatiyA AgArisA pa0 ?, goyamA ! jahA bause / chedovaTThAvaNiyassa pucchA, goyamA ! jahanneNaM donni ukkoseNaM uvariM navaNhaM sayANaM aMto sahassassa / parihAravisuddhiyassa jahanneNaM donni ukkosaNaM satta, suhumasaMparAgassa jahanneNaM donni ukkoseNaM nava, ahakkhAyassa jahantreNaM donni ukkoseNaM paMca / vR. 'chedovaTTAvaNIyasse'tyAdau 'vIsapuhuttaM' ti chedopasthApanIyasyotkarSato viMzatipRthaktvaM paJcaSAdiviMzatayaH AkarSANAM bhavanti 'parihAravisuddhiyasse' tyAdau 'ukkoseNaM tinnitti parihAravisuddhikasaMyatatvaM trIn vArAn ekatra bhave utkarSataH pratipadyate, 'suhumasaMparAyasse' tyAdau 'ukkoseNaM cattAri 'ti ekatra bhave upazamazreNIdvayasambhavena pratyekaM saGklizyamAna visudhdhyamAnalakSaNasUkSmasamparAyadvayabhAvAccataH pratipattayaH sUkSmasamaparAyasaMyatve bhavanti, 'ahakkhAe' ityAdI 'ukkoseNaM donni'tti upazamazreNIdvayasambhavAditi / nAnAbhavagrahaNAkarSAdhikAre 'cheovaTThAvaNIyasse' tyAdau 'ukkoseNaM uvariM navaNhaM sayANaM aMto sahassa' tti, kathaM ? kilaikatra bhavagrahaNe SaDviMzataya AkarSANAM bhavanti, tAzcASTAbhirbhavairguNitA nava zatAni SaSTyadhikAni bhavanti idaM ca sambhavamAtramAzritya saGkhyAvizeSapradarzanamato'nyathA'pi yathA nava zatAnyadhikAni bhavanti tathA kAryaM, 'parihAravisuddhiyasse' tyAdau 'ukkoseNaM satta' tti, katham ?, ekatra bhave teSAM trayANAmuktatvAt bhavatrayasya ca tasyAbhidhAnAdekatra bhave trayaM dvitIye dvayaM tRtIye dvayamityAdivikalpataH saptAkarSAH parihAravizuddhikasyeti / 'suhumasaMparAyasse' tyAdau 'ukkoseNaM nava'tti, kathaM ?, sUkSmasamparAyasyaikatra bhave AkarSacatuSkasyoktatvAdbhavatrayasya ca tasyAbhidhAnAdekatra catvAro dvitIye'pi catvArastRtIye caika ityevaM naveti / 'ahakkhAe' ityAdau 'ukkoseNaM paMca' tti, kathaM ?, yathAkhyAta- saMyatasyaikatrabhave dvAvAkarSo dvitIye ca dvAvekatra caika ityevaM pazJceti // kAladvAre mU. (953) sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! jahanneNaM ekka samayaM ukkoseNaM desUNaehiM navahiMvAsehiM UNiyA puvvakoDI, evaM chedovaTThAvaNievi, parihAravisuddhie jahantreNaM ekkaM samayaM ukkoseNaMdesUNaehiM ekUNatIsAe vAsehiM UNiyA puvvakoDI, Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, varga:, uddezakaH - 7 suhumasaMparAe jahA niyaMThe, ahakkhAe jahA sAmAiyasaMjae / pucchA, sAmAiyasaMjayA NaM bhaMte ! kAlao kevacciraMhoi ?, goyamA ! savvaddhA, chedovaTThAvaNiesu goyamA ! jahanneNaM aDDAijjAI vAsasayAI ukko0 pannAsaM sAgarovamakoDiyasahassAiM / parihAravisuddhIe pucchA, goyamA ! jahanneNaM desUNAI do vAsasayAI ukko desUNAo do puvvakoDIo, suhumasaMparAgasaMjayA NaM bhaMte! pucchA, goyamA ! jaha0 ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM, ahakkhAyasaMjayA jahA sAmAiyasaMjayA 29 // 437 sAmAiyasaMjayassa 2 NaM bhaMte! kevatiyaM kAlaM aMtaraM hoi ?, goyamA ! jahantreNaM jahA pulAgassa evaM jAva ahakkhAyasaMjayassa, sAmAiyasaM0 bhaMte! pucchA, goyamA ! natthi aMtaraM, chedovaTThAvaNiya pucchA, goyamA ! jahantreNaM tevaTThi vAsasahassAM ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamakoDAkADIo, parihAravisuddhiyassa pucchA, goyamA ! jahantreNaM caurAsIiM vAsasahassAiM ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIo, suhumasaMparAyANaM jahA niyaMThANaM, ahakkhAyANaM jahA sAmAiyasaMjayANaM 30 / sAmAiyasaMjayassa NaM bhaMte ! kati samugdhAyA pannattA ?, goyamA ! cha samugdhAyA pannattA, taM jahAkasAyakusIlassa, evaM chedovaThThAvaNiyassavi, parihAravisuddhiyassa jahA pulAgassa, suhumasaMparAgassa jahA niyaMThassa, ahakhAyassa jahA siNAyassa 31 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte! logassa kiM saMkhejjaibhAge hojjA asaMkhejjaibhAge pucchA, goyamA no saMkhe jahA pulAe, evaM jAva suhumasaMparAe / ahakkhAyasaMjae jahA siNAe 32 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! logassa kiM saMkhejjaibhAgaM phusai jaheva hojjA taheva phusai 33 / sAmAiyasaMjae NaM bhaMte ! kayaraMmi bhAve hojjA ?, goyamA ! uvasamie bhAve hojjA, evaM jAva suhumasaMparAe, ahakkhAyasaMparAe pucchA, goyamA ! uvasamie vA khaie vA bhAve hojjA 34 sAmAiyasaMjayANaM bhaMte! egasamaeNaM kevatiyA hojjA ?, goyamA ! paDivajramANae ya paDuca jahA kasAyakusIlA taheva niravasesaM, chedovaTThAvaNiyA pucchA, goyamA ! paDivajramANe paDucca siya atthi siya natthi, jai atthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM sayapuhuttaM, puvvapaDivannae paDucca siya asthi siya natthi, jai atthi jahantreNaM koDisayapuhuttaM ukkoseNavi koDisayapuhuttaM, parihAravisuddhiyA jahA pulAgA, suhumasaMparAyA jahA niyaMThA / ahakkhAyasaMjayANaM pucchA, goyamA ! paDivajramANae paDucca siya atthi siya natthi, jai atthi jahanneNaM ekko vA do vA tinni vA ukkoseNaM bAvaTThasayaM adbuttarasayaM khavagANaM cauppannaM uvasAmagANaM, puvvapaDivannae paDucca jahanneNaM koDipuhuttaM ukkoseNavi koDipuhuttaM / eesi NaM bhaMte! sAmAiyache ovaTThAvaNiyaparihAravisuddhiyasuhumasaMparAya ahakkhAyasaMjayANaM kayare 2 jAva visesAhiyA ?, goyamA ! savvatthovA suhumasaMparAyasaMjayA parihAravisuddhiyasaMjayA saMkhejjaguNA ahakkhAyasaMjayA saMkhe0 cheovaTThavaNiyasaMjayA saMkhe0 sAmAiyasaMjayA saMkheja 0 36 / vR. 'sAmAiya' ityAdI sAmAyikapratipattisamayasamanantarameva maraNAdekaH samayaH,' 'ukkoseNaM desUNaehiM navahiM vAsehiM UNiyA puvvakoDI' tti yaduktaM tadgarbhasamayAdArabhyAvaseyam, anyathA janmadinApekSayA'STavarSonikaiva sA bhavatIti, 'parihAravisuddhie jahanneNaM ekaM samayaM 'ti maraNApekSametat / Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/7/953 'ukseNaM desUNaehiM 'ti, asyAyamarthaH - dezonanavavarSajanmaparyAyeNa kenApi pUrvakoTyAyuSA pravrajyA pratipannA, tasya ca viMzativarSapravrajyAparyAyasya dRSTivAdo'nujJAtastatazcAsau parihAravizuddhikaM pratipannaH, taccASTAdazamAsamAnamapyavicchinnatatpariNAmena tenAjanma pAlitamityevamekonatriMzadvarSonAM pUrvakoTiMyAvattatsyAditi, 'ahakkhAe jahA sAmAiyasaMjae' tti tatra jaghanyata ekaM samayaM upazamAvasthAyAM maraNAt, utkarSato dezonA pUrvakoTI, snAtakayathAkhyAtApekSayeti / pRthaktvena kAlacintAyAM 'cheovaTThAvaNie' ityAdi, tatrotsarpiNyAmAditIrthakarasya tIrtha yAvacchedopasyApanIyaM bhavatIti, tIrthaM ca tasya sArddhaM dve varSazate bhavatItyata uktaM- 'aDDAijjAI' ityAdi, tathA'vasarpiNyAmAditIrthakarasya tIrthaM yAvacchedopasthApanIyaM pravarttate tacca paJcAzatsAgaropamakoTIlakSA ityataH 'ukkoseNaM pannAsa 'mityAdyuktamiti / parihAravizuddhikakAlo jaghanyena 'desUNAI do vAsasayAI' ti, katham ?, utsarpiNyAmAdyasya jinasya samIpe kazcidvarSazatAyuH parihAravizuddhikaM pratipannastasyAntike tajjIvitAnte'nyo varSazatAyureva tataH parato na tasya pratipattirastItyevaM dve varSazate, tayozca pratyekamekonatriMzati varSeSu gateSu tavpratipattirityevamaSTapaJcAzatA varSairnyUne te iti dezone ityuktuM / etacca TIkAkAravyAkhyAnaM, cUrNikAravyAkhyAnamapyevameva kintvasarpiNyantimajinApekSamiti vizeSaH, 'ukkoseNaM desUNAo do puvyakoDIo 'tti, katham ?, avasarpiNyAmAditIrthakarasyAntike pUrvakoTyAyuH kazcitparihAravizuddhikaM pratipannastasyAntike tajIvitAnte'nyastAdhza eva tavpratipanna ityevaM pUrvakoTIdvayaM tathaiva dezonaM parihAravizuddhikasaMyatatvaM syAditi / anantaradvAre - 'cheovaTThAvaNie' tyAdau 'jahantreNaM tevaTThi vAsasahassAiM ti, katham ?, avasarpiNyAM duSSamAM yAvacchedopasthApanIyaM pravarttate tatastasyA evaikaviMzativarSasahasramAnAyAmekAntaduSSamAyAmutsarpiNyAzcaikAntaduSSamAyAM ca taThapramANAyAmeva tadabhAvaH tu evaM caikaviMzativarSasahasramAnatrayeNa triSaSTivarSasahasrANAmantaramiti, 'ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIo'tti kilotsarpiNyAM caturviMzatitamajinatIrthe chedopasthApanIyaM pravarttate tatazca suSamaduSSamAdisamAtrayekrameNa dvitricatuH sAgaropamakoTIkoTIpramANe atIte avasarpiNyAzcaikAntasuSamAditrayekrameNa catustridvisAgaropamakoTI 2 pramANe atItaprAye prathamajinatIrthe chedopasyApanIyaM pravarttata ityevaM yathoktaMchedopasthApanIyasyAntaraM bhavati, yacceha kiJcinna pUryate yacca pUrvasUtre 'tiricyate tadalpatvAnna vivakSitamiti, 'parihAravisuddhisse' tyAdi / parihAravizuddhikasaMyatasyAntaraM jaghanyaM caturazItivarSasahasrANi, katham ?, avasarpiNyA duSSamaikAntaduSSamayorutsarpiNyAzcaikAntaduSSamAduSSamayoH pratyekamekaviMzativarSasahasrapramANatvena caturazItivarSasahasrANAM bhavati tatra ca parihAravizuddhikaM na bhavatItikRtvA jaghanyamantaraM tasya yathoktaM syAt, yazcehAntimajinAnantaro duSSamAyAM parihAravizuddhikakAlo yazcotsarpiNyAstRtIyasamAyAM parihAravizuddhikapratipattikAlAtpUrva kAlo nAsau vivakSito'lpatvAditi, 'ukkoseNaM aTThArasa sAgarovamakoDAkoDIo'tti chedopasthApanIyotkRSTAntaravadasya bhAvanA kAryeti / pariNAmadvAre 'chedovaDAvaNiye' ityAdI 'jahanneNaM koDisayapuhuttaM ukkoseNavi koDisayapuhuttaM tti, ihotkRSTaM chedopasthApanIyasaMyataparimANamAditIrthakaratIrthAnyAzritya saMbhavati, jaghanyaM 438 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-7 439 tutatsamayagnAvagamyate, yatoduSSamAnte bharatAdiSudazasukSetreSupratyekaMtavayasya bhAvAviMzatireva teSAM zrUyate, kecitpunarAhuH-idamapyAditIrthakarANAM yastIrthakAlastadapekSayaiva samavaseyaM, koTIzatapRthakatvaM ca jaghanyamalpataramutkRSTaM ca bhutrmiti| alpabahutvadvAre-savvatthovAsuhumasaMparAyasaMjaya tistokatvAttakAlasya nirgranthatulyatvena ca zatapRthaktvapramANatvAtteSAM, "parihAravisuddhiyasaMjayA saMkhenaguNa'tti tatkAlasya bahutvAt, pulAkatulyatvenacasahasrapRthaktvamAnatvAtteSAm, 'ahakkhAyasaMjayA saMkhenaguNa'tti koTIpRthaktvamAnatvAtteSAM 'chedovaTThAvaNiyasaMjayA saMkhejaguNa'tti koTIzatapRthaktvAmAnatayAteSAmuktatvAta, 'sAmAiyasaMjayA saMkhejjaguNa'tti kaSAyakuzIlatulyatayA koTIsahasrapRthaktvamAnatvenoktatvAteSAmiti anantaraM saMyatA uktAsteSAM ca kecitpratisevAvanto bhavantIti pratisevAbhedAn pratisevA ca nirdoSamAlocayitavyeti AlocanAdoSAn AlocanAsambandhAdAlocakaguNAn guruguNAMzca darzayannAhamU. (954) paDisevaNa dosAloyaNA ya AloyaNArihe ceva / tatto sAmAyArI pAyacchitte tave cev||. mU (955) kaivihA gaMbhaMte! paDisevaNA pa0 go0?, goyamA! dasavihA paDise0 paM0, taM0mU. (956) dappa 1 ppamAda 2 'NAbhoge 3, Aure 4 AvatI 5tiy| saMkinne 6 sahasakkAre, 7 bhaya 8 ppaosA 9 ya vImaMsA 10 // vR. 'dasavihe'tyAdi, 'dappappamAya'NAbhoge'tti, iha saptamI pratyekaM dRzyA, tena darSe sati pratisevA bhavati darpazcavalganAdi, tathA pramAde sati, pramAdazca madyavikathAdiH, tathA'nAbhoge sati, anAbhogazcAjJAnam, 'Aturetti Aturatvesati, AturazcabubhukSApipAsAdibAdhitaH,AvaIya ti ApadisatyAM, ApaJca dravyAdibhedena caturvidhA, tatra dravyApat prAsukAdidravyAlAbhaH, kSetrApat kAntArakSetrapatitatvaM, kAlApat durbhikSakAlaprApti, bhAvApad glAnatvamiti / _ 'saMkiNNe'ttisaGkIrNe svapakSaparapakSavyAkule kSetre sati, 'saMkiya'ttikvacitpAThastatra ca zaGkite-AdhAkAditvena zaGkitabhaktAdiviSaye, nizIthapAThe tu 'tiMtiNa' ityabhidhIyate, tatra catintiNatvesati, taccAhArAdyalAbhe sakhedaM vacanaM, sahasakkAre'tti sahasAkAre sati-AkasmikakriyAyAM, tathA c||1|| "puTviM apAsiUNaM pAe chUTami jaM puNo paase| na tarai niyatteuM pAyaM sahasAkaraNameyaM // iti / bhayappaosAyatti bhayAt-siMhAdibhayena pratasevAbhavati, tathApradveSAcca, pradveSazcakrodhAdiH, 'vImaMsa'tti vimarzAt-zikSakAdiparIkSaNAditi, evaM kAraNabhedena daza pratisevAbhedA bhavanti / mU. (957) dasa AloyaNAdosA pannattA, taMjahAmU. (958)AkaMpaittA 1 aNumANaittA 2 jaM diDha 3 bAyaraM ca 4 suhumaMvA 5 / channaM 6 saddAulayaM bahujaNa 8 avvatta 9 tassevI 10 // vR. 'AkaMpaittA gAhA, Akampya-AvarjitaH sannAcArya stokaM prAyazcittaM me dAsyatI Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/7/758 tibuddhayA''locanA''cAryaM vaiyAvRtyakaNAdinA''varjya yadAlocanamasAvAlocanAdoSaH 'aNumANaitta' tti anumAnya - anumAnaM kRtvA laghutarAparAdhanivedanena mRdudaNDAditvamAcAryasyAkAlayya yadAlocanamasau taddauSaH, evaM 'jaM diTTha' tti yadAcAryAdinA STamaparAdhajAtaM tadevAlocayati 'bAyaraM va 'tti bAdaramevAticArajAtamAlocayati na sUkSmaM tatrAvajJAparatvAt, 'suhumaMva'tti sUkSmamevAticArajAtamAlocayati yaH kila sUkSmaM tadAlocayati sa kathaM bAdaraM tannAlocayatItyevaMrUpabhAvasampAdanAyA''cAryasyeti, 'channaM'ti channaM praticchannaM pracchanaM - atilajjAlutayA'vyaktavacanaM yathA bhavati, evamAlocayati yathA''tmanaiva zRNoti / 'saddAulayaM 'ti zabdAkulaM - bRhacchabdaM yathA bhavatyevamAlocayati, agItArthAn zrAvayannityarthaH, 'bahujaNa'tti bahavo janA - AlocanAguravo yatrAlocane tadbahujanaM yathA bhavatyevamAlocayati, ekasyApyaparAdhasya bahubhyo nivedanamityarthaH, 'avvatta' tti avyaktaH - agItArthastasmai AcAryAya yadAlocanaM tadapyavyaktamityucyate, 'tassevi' tti yamaparAdhamAlocayiSyati tamevAsevate yo guru sa tatsevI tasmai yadAlocanaM tadapi tasvevIti, yataH samAnazIlAya gurave sukhenaiva vivakSitAparAdho nivedayituM zakyata iti tatsevine nivedayatIti / 440 mU. ( 959) dasahiM ThANehiM saMpanne anagAre arihati attadosaM Aloittae, taMjA - jAtisaMpanne 2 kulasaMpanne 2 vinayasaMpanne 3 nANasaMpanne 4 daMsaNasaMpanne 5 carittasaMpanne 6 khaMte 7 daMte 8 amAyI 9 apacchANutAvI 10 / ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihati AloyaNaM paDicchittae, taMjahA - AyAravaM 1 AhAravaM 2 vavahAravaM 3 uvvIlae 4 pakuvvae 5 aparissAvI 6 nijavae 7avAyadaMsI 8 / vR. 'jAisaMpanne' ityAdi, nanvetAvAn guNasamudAya Alocakasya kasmAdanviSyate ? iti, ucyate, jAtisampannaH prAyo'kRtyaM na karotyeva kRtaM ca samyagAlocayatIti, kulasampanno'GgIkRtaprAyazcittasya voDhA bhavati, vinayasampanno vandanAdikAyA AlocanAsAmAcAryA prayoktA bhavatIti, jJAnasampannaH kRtyAkRtyavibhAgaM jAnAti, darzanasampannaH prAyazcittAcchuddhiM zraddhatte, cAritrasampannaH prAyazcittamaGgikaroti, kSAnto- gurubhirupAlambhito na kupyati, dAnto- dAntendriyatayA zuddhiM samyag vahati, amAyI - agopayannaparAdhamAlocayati, apazcAttApI Alocite'parAdhe pazcAttApamakurvannirjarAbhAgI bhavatIti / 'AyArava' mityAdi, tatra 'AcAravAn ' jJAnAdipaJcaprakArAcArayuktaH 'AhAravaM 'ti AlocitAparAdhAnAmavadhAraNAvAn 'vavahAravaM' ti AgamazrutAdipaJcaprakAravyavahArANAmanyatamayuktaH 'uvvIlae 'tti apavrIDakaH lajajayA'tIcArAn gopAyantaM vicitravacanairvilajJjIkRtya samyagAlocanAMkArayatItyarthaH 'pakuvvae' tti AlociteSvaparAdheSu prAyazcittadAnato vizuddhiM kArayituM samarthaH 'aparissAvi' tti AlocakenAlocitAn doSAn yo'nyasmai na kathayatyasAvaparizrAvI 'nijjavae' tti 'niryyApakaH' asamarthasya prAyazcittinaH prAyazcittasya khaNDazaH karaNena nirvAhakaH 'avAyadaMsi 'tti AlocanAyA adAne pAralaukikApAyadarzanazIla iti / anantaramAlocanAcArya uktaH, sa ca sAmAcAryA pravarttako bhavatIti tAM pradarzayannAhapU. (960) dasavihA sAmAyAri pa0 taM0 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-7 441 vR. 'dasavihA sAmAyArI'tyAdi, pratItA ceyaM / mU. (961) icchA 1 micchA 2 tahakare 3, AvassiyA ya 4 nisIhiyA 5 / ApucchaNA ya 6 paDipucchA 7, chaMdaNA ya 8 nimaMtaNA 9 // uvasaMpayA 10 ya kAle, sAmAyIrA bhave dasahA / / vR. navaramApRcchA-kArye prazna iti, pratipRcchA tu pUrvaniSiddhe kArya eva, tathA chandanApUrvagRhItena bhaktAdinAnimantraNA tvagRhItena, upasampacca-jJAnAdinimittamAcAryAntarAzrayaNamiti mU. (962) dasavihe pAyacchitte paM0 taM0 AloyaNArihe paDikkamaNArihe tadubhayArihe vivegArihe viusaggArihe tavArihe chedArihe mUlArihe aNavaThThappArihe paarNciyaarihe| vR.athasAmAcArIzeSatvAtprAyazcittasya tadabhidhAtumAha-'dasavihe'tyAdi,ihaprAyazcittazabdo'parAdhe tacchuddhau ca dRzyate tadihAparAdhe dRzyaH / tatra 'AloyaNArihe'tti AlocanA-nivedanA tallakSaNAM zuddhiM yadarhatyaticArajAtaM tadAlocanAha, evamanyAnyapi, kevalaM pratikramaNaM-mithyAduSkRtaM tadubhayaM AlocanAmithyAduSkRte, vivekaH-azuddhabhaktAdityAgaH / vyutsarga-kAyotsarga tapoHnirvakRtikAdi, chedaH-pravrajyAparyAyahasvIkaraNaM mUlaM-mahAvratA- ropaNaM anavasthApyaM-kRtatapaso vratAropaNaM paaraanycikNlinggaadibhedmiti| prAyazcittaM ca tapa UktaM, atha tapa eva bhedata Aha- mU. (963) duvihe tave pannate, taMjahA-bahirieyAbhitarae ya, sekiMtaMbAhiraetave?, bAhiraetavechavihe pa0,taM0mU. (964) aNasaNa UNoyiyA bhikkhAyariyA ya rspricaao| . kAyakileso paDisaMlINayA bajjho (tvohoi)|| mU. (965)' se kiMtaM aNasaNe?, a02 duvihe paM0, taM0-ittariya Avakahie ya, se kiM taM ittarie?, 2 anegavihe pannatte, taMjahA-cautthe bhatte chaThe bhatte aTThame bhatte dasame bhatte duvAlasame bhatte codasame bhatte addhamAsie bhatte mAsie bhatte domAsie bhatte temAsie bhatte jAva chammAsie bhatte, settaM ittrie| se kiMtaMAvakahie?, Avaka02 duvihe paM0, taM0-pAovagamaNe yabhattapaJcakkhANe ya sekaMtaMpAovagamaNe?, pA0 2 duvihe0 paM0, taM0-nIhArimeyaanIhArimeya niyamaapaDikamme, setaMpAovagamaNe, se kiMtaMbhattapaJcakkhANe?,bhatta02 duvihe pa0, taM0-nIhArimeya anIhArime ya niyamaM sapaDikkame, settaM bhattapaJcakhANe, settaM Avakahie, settaM annsnne| se kiMtaMomoyariyA?, omoyariyA duvihA paM0, taM0-davyomoyariyA yabhAvomoyariyA yasekiMtaMdavyomoyariyA?, 2duvihApa00-uvagaraNadavvomoyariyAya bhattapANadavyomoyariyA ya se kiM taM uvagaraNadavyomoyariyA ?, 2 ege vatthe ege pAde ciyattovagaraNasAtijjaNayA, settaM uvakaraNadavyomoya0, se kiM taM bhattapANadavvomoyariyA?, aTThakukkaDiaMDagappamANamette kavale AhAraM AhAremANassaappAhA duvAlasajahA sattamasae paDhamoddesaejAva no pakAmarasabhotIti vattavvaM siyA, settaM bhattapANadavyomoyariyA, settaM dvvomoyriyaa| Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/7/965 se kiMtaMbhAvamoyariyA?, bhAvo02 anegavihA paM0, taM0-appakohe jAva appalobhe appasadde appajhaJjhe appatumaMtume, settaM bhAvomodariyA, settaM omoyriyaa| se kiMtaM bhikkhA0?, bhi02 anegavihA pa0 taM0-davvAbhiggahacarae jahA uvavAie jAva suddhesaNie saMkhAdattie, settNbhikkhaayriyaa| se kiM taM rasaparicAe?, ra0 ra aNegavihe paM0 20-nivigitie paNIyarasavivajjae jahA uvavAie jAva lUhAhAre, settaM rspricaae| se kiM taM kAyakilese?, kAyakilese anegavihe paM0 20-ThANAdIe ukkuDuyAsaNie jahA uvavAie jAva savvagAyapaDikammavippamukka, settaM kaaykilese| se kiM taM paDisaMlINayA ?, paDisaMlINayA caubvihA paM0 taM0-iMdiyapaDisaMlINayA kasAyapaDisaMlINayA jogapaDisaMlINayA vivittsynnaasnnsevnnyaa| .. se kiM taM iMdiyapaDisaMlINayA?,2 paMcavihA paM0 20-soiMdiyavisayappayAraniroho vA soiMdiyavisayappattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho cakkhidiyavisaya evaM jAva phAsiMdiyavisayapayAraniroho vA phAsiMdiyavisayappattesu vA atthesu rAgadosaviNiggaho, settaM iNdiypddisNliinnyaa| se kiM taM kasAyapaDisaMlINayA ?, kasAyapaDisaMlINayA cauvvihA paM0, taMjahAkohodayaniroho vA udayappattassa vA kohassa viphalIkaraNaMevaMjAvalohodayaniroho vA udayapattassa vA lobhassa viphalIkaraNaM, settaM ksaaypddisNliinnyaa| se kiM taMjogapaDisaMlINayA ?, jogapaDisaMlINayA tivihA pannattA, taMjahA-akusalamaNaniroho vA kusalamaNaudIraNaM vA maNassa vA egattIbhAvakaraNaM akusalavainiroho vA kusalavaiudIraNaM vA vaie vA egttiibhaavkrnnN| . se kiM taM kAyapaDisaMlINayA?, 2 janaM susamAhiyapasaMtasAhariyapANipAe kummo iva gutiMdie allINe pallINe ciTThati, settaM kAyapaDisaMlINayA, settNjogpddisNliinnyaa| se kiMtaM vivittasayaNAsaNasevaNayA?, vivittasaya02 janaM ArAmesu vA ujANesuvA jahA somiluddesae jAva sejjAsaMthAragaM uvasaMpajjittANaM viharai, settaM vivittasayaNAsaNasevaNayA settaM paDisaMlINayA, settaM bAhirae tave / se kiMtaMabbhitarae tave?, 2 chabihe paM0, taM0-pAyacchittaM viNao veyAkuvavajjejacaM taheva sajjhAo / jhANaM viusaggo / se kiM taM pAyacchitte?, pAya0 dasavihe paM0, taM0-AloyaNArihe jAva pAraMciyArihe, settaM paaycchitte| se kiMtaM vinae?, vinae sattavihe pannatte, taMjahA-nANavinae daMsaNavinae carittavinae maNavinae vayavinae kAyavinae logovyaarvine| se kiM taM nANavinae ?, nA0 2 paMcavihe pa0 taM0-AbhinibohiyanANavinae jAva kevalanANa-vinae, settaM naannvine| se kiMtaMdasaNavinae?, daMsanavinae duvihe0 paM0, taM0-sussUsaNAvinae yaaNaccAsAda Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 25, varga:-, uddezakaH - 7 443 nAviNae ya, se kiM taM sussUsanAvinae ?, suM0 2 anegavihe paM0 taM0-sakkArei vA sammANei vA jahA coddasamasae tatie uddesae jAva paDisaMsAhaNayA, settaM sussUsaNAvinae / se kiM taM aNaccAsAyanAvinae ?, a0 2 paNayAlIsaivihe paM0 taM0- arihaMtANaM aNaccAsAdanayA arihaMtapannattassa dhammassa aNaccAsA0 AyariyANaM aNaccAsAda0 uvajjhAyANaM aNaccAsA0 therANaM aNaccAsA0 kulassa aNaccAsA0 gaNassa aNaccAsA0 saMghassa aNaccAsA0 kiriyAe aNaccAsAo saMbhogassa aNaccAsAya0 Abhinibohiya- nANassa aNaccAsA0 jAva kevalanANassa aNaccAsAdanayA 15, eesi ceva bhattibahumANeNaM eesiM ceva vannasaMjalaNayA, settaM aNaccacAsayaNayAvinae, settaM daMsaNavinae / se kiM taM carittavinae ?, ca2 paMcavihe paM0 taM0 - sAmAiyacarittavinae jAva ahakkhAyacarittavinae, settaM carittavinae / se kiM taM maNavinae ?, ma0 2 duvihe paM0, taM0 - pasatthamaNavinae apasatthamaNavinae ya, se kiM taM pasatthamaNavinae ?, pasa0 2 sattavihe pa0, taMjahA- apAvae asAvajje akirie niruvakkase aNaNhavakare acchavikare abhUyAbhisaMkaNe, settaM pasatthamaNavinae, se kiM taM apasatthamaNavinae ?, appa0 2 sattavihe paM0 taM - pAvae sAvajje sakirie sauvakkase aNhavayakare chavikare bhUyAbhisaMkaNe, settaM appasatthamaNaviNae, settaM maNavinae / se kiM taM vaivinae ?, va0 2 duvihe paM0 taM0-pasatyavaivinae appasatthavaivinae ya, se kiM taM pasatthavaivinae ?, pa0 2 sattavihe paM0 taM0 - apAvae jAva abhUyAbhisaMkaNe, settaMpasatthavaiviNae, se kiM taM appasatthavaiviNae ?, a0 2 sattavihe paM0 taM0 - pAvae sAvajje jAva bhUyAbhisaMkaNe, settaM apasatthavayavinae se taM vayavinae, se kiM taM kAyavi0 ? 2 duvihe pa0 taM0 -pasatthakAyavinae ya apasatthakAyavinae sekiM taM pasatthakAyavi0 ? pasa0 2 sattavihe paM0 taMjahA - AuttaM gamaNaM AuttaM ThANaM AuttaM nisIyaNaM AuttaM tuyaTTaNaM AuttaM ullaMghaNaM AuttaM pallaMghaNaM AuttaM savviMdiya-jogajuMjaNayA, settaM pasatthakAyaviNae, se kiM taM appasatthakAyavinae a0 2 sattavihe pannatte, taMjahA - aNAuttaM gamaNaM jAva aNAuttaM savviMdiyajogajuMjaNayA, settaM appasatthakAyavinae, settaM kAyavinae / se kiM taM logovayAravinae ?, logo0 2 sattavihe paM0 taM0- abbhAsavattiyaM paracchaMdAnuvattiyaM kajjaheU kayapaDikatiyA attagavesaNayA desakAlaNNayA savvatthesu appaDilomayA, settaM logovayAravinae, settaM vinae / vR. 'duvihe 'tyAdi, 'bAhirie ya' tti bAhyaM bAhyasyApi zarIrasya tApanAt midhyAdRSTibhirapi tapasyA'bhyupagamAcca 'abhitarie ya'tti Abhyantaram - abhyantarasyaiva kArmmaNAbhidAnazarIrasya prAyastApanAtsamyagdhaSTibhireva prAyastapastayA'bhyupagamAcceti 'omoyarie 'tti avamasyaUnasyodarasya karaNamavamodarikA, vyutpattimAtrametaditikRtvopakaraNAderapi nyUnatAkaraNaM socyate, 'ittarie ya'tti alpakAlInaM 'Avakahie ya'tti yAvatkathikaM yAvajjIvikaM, 'pAovagamaNe'tti pAdapavannispandatayA'vasthAnaM, 'nIhArime 'tti yadAzrayasyaikadeze vidhIyate, tatra hi kaDevaramA zrayAnnirharaNIyaM syAditikRtvA niharimaM, 'anIhArime ya'tti aniharimaM yad girikandarAdau Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 25/-/7/965 pratipadyate, 'ciyattovagaraNasAijaNaya'tti 'ciyattassa' tti lakSaNopetatayA saMyatasyaiva 'sAijaNaya'tti svadanatA paribhojanamiti, cUya tUktaM- 'jaM vatthAi dhArei taMmivi mamattaM natthi, jai koi maggai tassa dei 'ti / 'appakohe' tti alpakrodhaH puruSo'vamodariko bhavatyabhedopacArAditi 'appasadde' tti alpazabdo rAtryAdAvasaMyatajAgaraNabhayAt 'appajhaMjhe' tti iha jhaJjhA viprakIkopavizeSAdvacanapaddhattiH, cUyatUktaM- 'jhaMjhA anatthayabahuppalAvitaM' 'appatubhaMtume' tti tumantumo- hRdayasthaH kopavizeSa eva 444 'davvAbhiggacarae' tti bhikSAcaryAyAstadvatazcAbhedavivakSaNAdravyAbhigrahacarako bhikSAcaryetyucyate, dravyAbhigrahAzca lepakRtAdidravyaviSayAH 'jahA uvavAie 'tti, anenedaM sUcitaM 'khettAbhiggahacarae kAlAbhiggahacarae bhAvAbhiggahacarae' ityAdi, 'suddhesaNie 'tti zuddhaiSaNAzaGkitAdidoSaparihArataH piNDagrahastadvAMzca zuddhaiSaNikaH 'saMkhAdattie 'tti saGkhyApradhAnAH paJcaSAdayo dattayobhikSAvizeSA yasya sa tathA, 'jahA uvavAie' tti anenedaM sUcitam -'AyaMbilie AyAmasityabhoI arasAhAre' ityAdi / 'ThANAie 'tti sthAnaM - kAyotsargAdikamatizayena dadAti gacchatIti vA sthAnAtidaH sthAnAtigovA, 'jahA uvavAie 'tti, anenedaM sUcitaM- 'paDimaTThAI vIrAsaNie nesajjie' ityAdi, iha ca pratimAH - mAsikyAdayaH, vIrAsanaM ca-siMhAsananiviSTasya bhUnyastapAdasya siMhAsane'panIte yAdhzamavasthAnaM, niSadyA ca - putAbhyAM bhUmAvupavezanaM, 'soiMdiyavisayappayAranirohova 'tti zrotrendriyasya yo viSayeSu - iSTAniSTazabdeSu pracAraH - zravaNalakSaNA pravRttistasya yo nirodho - niSedhaH sa tathA zabdAnAM zravaNavarjanamityarthaH 'soiMdiyavisae' ityAdi zrotrendriyaviSayeSu prApteSuca 'artheSu' iSTAniSTazabdeSu rAgadveSavinigraho - rAgadveSanirodhaH / 'maNassa vA egattIbhAvakaraNaM' manaso vA 'egatta' tti viziSTaikAgratvenaikatA tadrUpasya bhAvasya karaNamekatAbhAvakaraNaM, AtmanA vA saha yaikatA - nirAlambanatvaM tadrUpo bhAvastasya karaNaM yattattathA 'vaIe vA egattIbhAvakaraNaM'ti vAco vA viziSTaikAgratvanaikatArUpabhAvakaraNamiti 'susamAhiyapasaMtasAhariyapANipAe'tti suSThu samAhitaH - samAdhiprApto bahirvRtyA sa cAsau prazAntazcAntarvRtyA yaH sa tathA saMhRtaM - avikSiptatayA dhRtaM pANipAdaM yena sa tathA tataH karmmadhArayaH kummo iva guttiMdie' ti guptendriyo gupta ityarthaH ka iva ? kUrmma iva, kasyAmavasthAyAmityata evAha- 'allINe pallINe' tti AlInaH - ISallInaH pUrva pralInaH pazcAt prakarSeNa lInastataH karmmadhAraH, 'somiluddesae' ti aSTAdazazatasya dazamoddezake, etena ca yatsUcitaM tattata evAvadhAryam / 'pAyacchitte' tti iha prAyazcittazabdenAparAdhazuddhirucyate, 'veyAvaccaM 'ti vaiyAvRtyaM - bhaktapAnA-dibhirupaSTambhaH / 'nANavinae 'tti jJAnavinayo-matyAdijJAnAnAM zraddhAnabhaktibahumAnatadaSTArthabhAvanAvidhigrahaNAbhyAsarUpaH 'daMsanaviNae' tti darzanavinayaH - samyagdarzanaguNAdhikeSu zuzrUSAdirUpaH 'caritta vinae'tti sAmAyikAdicAritrANAM samyakzraddhAnakaraNaprarUpaNAni 'logovayAravinae 'tti lokAnAmupacAro - vyavahAraH pUjA vA tadrUpo yo vinayaH sa tathA 'sussUsaNAvinae 'tti zuzrUSaNA - sevA saiva vinayaH zuzrUSaNAvinayaH 'anaccAsAyaNAvinae' tti atyAzAtanA - AzAtanA tanniSedharUpo Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 445 zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-7 vinyo'ntyaashaatnaavinyH| 'kiriyAeaNaccAsAyaNAe'ttiihakriyA-astiparaloko'styA'sti casakalaklezAkalaGkitaM muktipadamityAdiprarUpaNAtmikA gRhyate 'saMbhogassaanaccAsAyaNAe'ttisambhogasya-samAnadhArmikANAMparaspareNa bhaktAdidAnagrahaNarUpasyAnatyAzAtanA-viparyAsavatkaraNaparivarjanaM 'bhattibahumANeNaM'ti ihaNaMkAro vAkyAlaGkAre bhaktyA saha bahumAno bhaktibahumAnaH bhaktizcaiha bAhyA parijuSTi bahumAnazca-AnantaraHprItiyogaH vannasaMjalaNaya'tti sadbhUtaguNavarNanena yazodIpanaM 'pasatthamaNavinae'ttiprazastamana evapravartanadvAreNa vinayaH-karmApanayanopAyaH prazastamanovinayaH, aprazastamana eva nivarttanadvAreNa vinayo'prazastamanovinaya 'apAvae'tti sAmAnyena pApavarjitaM zeSataH punrsaavdhN-krothaadyvdyvrjitN| _ 'akirie ti kAyikyAdikrayA'bhiSvaGgavarjitaM 'niruvakkesaM'ti svagatazokAdyupaklezaviyuktaM aNaNhayakare'tti anaAzravakaraMprANAtipAtAdyAzarvaNakaraNarahitamityarthaH 'avikare'tti kSapiH-svaparayorAyAso yat tatkaraNazIlaM na bhavati tadakSapikaraM abhUyAbhisaMka "tti yatobhUtAnyabhizaGkante-bibhyatitasmAdyadanyattadabhUtAbhirAGkana, prazastavAgvinayasUtre 'apAvae'tti apApavAkapravartanarUpo vAgvinayo'pApaka iti, evmnye'pi| 'AuttaM'ti Aguptasya-saMyatasya sambandhi yattadAguptameva 'ullaMghaNaM'ti UrdhvaM laGghanaM dvArArgalAvaraNDakAdeH 'pallaMghaNaM'ti pralaGghana-prakRSTaM laGghanaM vistIrNabhUkhAtAdeH "savveMdiyajogajhuMjaNa'tti sarveSAmindriya vyApArANAM prayoga ityarthaH 'abbhAsavattiyaM'ti abhyAso-gauravyasya samIpaM tatra vartituMzIlamasyetyabhyAsavartI tadabhAvo'bhyAsavarttitvaM, abhyAse vA priitikN-prem| __'parachaMdANuvattiya'ti paras-ArAdhyasya chandaH-abhiprAyastamanuvarttayatItyevaMzIlaH paracchandAnuvartItadbhAvaH paracchandAnuvartitvaM 'kajaheuMti kAryaheto-jJAnAdinimittaMbhaktAdidAnamiti gamyaM 'kayapaDikaiya'tti kRtapratikR(ti)tA nAma vinayAprasAditA guravaH zrutaM dAsyantItyabhiprAyeNAzanAdidAnaprayatnaH 'attagavesaNaya'tti Artta-glAnIbhUtaM gaveSayati bhaiSajyAdinAyo'sAvArtagaveSaNastadbhAva ArtagaveSaNatA 'desakAlaNNaya'tti prastAvajJatA-avasaro citArthasampAdanamityarthaH 'savvatthesuapaDilomaya'tti sarvaprayojaneSvArAdhyasambandhiSvAnukUlyamiti mU. (966) se kiMtaMveyAvacce?,ve02 dasavihe paM0 20-AyariyaveyAvacceuvajjhAyaveyAvacce theraveyAvacce tavassIveyA0 gilANaveyA0 sehaveyA0 kulaveyA0 gaNaveyA0 saMghaveyA0 sAhammiyaveyAvacce, settaM veyaavcce| mU. (967) se kiM taM sajjhAe ?, sajjhAe paMcavihe pannatte, taM0-vAyaNA paDipucchaNA pariyaTTaNA anuppehA dhammakahA, settaM sjjhaae| vR.vaiyAvRtyasvAdhyAyabhedAH pratItA eva, navaraM 'theraveyAvacce'tti iha sthavirojanmAdibhiH 'tavassiveyAvacce'tti tapasvI caassttmaadiksspkH| mU. (968) se kiM taM jhANe?, jhANe caubihe pannatte, taMjahA-aTTe jhANe rodde jhANe dhamme jhANe sukka jhANe / aTTe jhANe caubihe pannatte, taMjahA-amaNunasaMpayogasaMpautte tassa vippayogasatisamannAgae yAvi bhavai 1 maNunasaMpaogasaMpautte tassa avippayogasatisamantrAgae yAvi Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 bhagavatIagasUtraM (2) 25/-/7/968 bhavai 2 AyaMkasaMpa-yogasaMpauttetassa vippayogasatisamannAgae yAvi bhavai 3 parijhusiyakAmabhogasaMpayogasaMpauttetassa avippayogasatisamannAgae yAvi bhavai4, aTTassaNaM jhANassa cattAri lakkhaNA paM0 taM0-kaMdaNayA soyaNayA tippaNayA paridevaNayA 11 roddajjhANecaubvihe paM020-hiMsAnubaMdhI mosANubaMdhIteyAnubaMdhI sArakkhaNAnubaMdhI,rodassa NaM jhANassa cattAri lakkhaNA paM0, taM0-ossannadose bahuladose annANadose AmaraNAMtadose 2 dhamme jhANe cauvihe cauppaDoyAre paM0 20-ANAvijae avAyavijae vivegavijae saMThANavijae, dhammassa NaM jhANassa cattArila kkhaNA paM0, taM0-ANAvijae avAyavijae vivegavijae saMThANavijae, dhammassaNaM jhANassa cattArilakkhaNA paM020-ANAruyI nisaggaruyI suttaruyIogATharuyI, dhammassaNaMjhANassa cattAriAlaMbaNA pataM-vAyaNApaDipucchaNA pariyaTTaNA dhmmkhaa| dhammassaNaMjhANassa cattArianuppehAopaM020-egattAnuppehAaniccAnuppehAasaraNAnuppehA saMsArAnuppehA 3 / / sukkajhANecaubvihe cauppaDoyAre paM020-puttaviyakkasaviyArI 1egaMtaviyakkaaviyArI 2 suhumakirie aniyaTTI 3 samocchinnakirie appaDiyAvI 4, sukkassa NaM jhANassa cattArI lakkhaNA paM020-khaMtI muttIajjavemaddave, sukkassaNaMjhANassa cattAriAlaMbaNA paM020-avvahe. asaMmohe vivegeviusgge| sukkassaNaM jhANassa cattAri anuppehAo paM020-anaMtavattiyAnuppehA vippariNAmAnuppehA asubhAnuppehA avAyAnuppehA 4, settaM jhaanne|| vR.dhyAnasUtre-'amaNunasaMpaogasaMpautte tassa vippaogasaisamannAgae yAvi bhavai'tti amanojJaHaniSToyaHzabdAdistasya yaH samprayogo-yogastena samprayuktoyaHsatathA sacatathAvidhaH santasyAmanojJasya zabdAdeviprayogasmRtisamanvAgatazcApi bhavati-viprayogacintAnugataHsyAt, . cApItyuttaravAkyApekSayA smuccyaarthH| asAvArtadhyAnaM syAditizeSaH, dharmadharmiNorabhedAditi 1 "maNunasaMpaogasaMpauttetassa avippaogasaisamannAgae yAvi bhavaittiprAgvannavaraMmanojJaM-dhanAdi tassa'ttimanojJasyadhanAdeH 2 'AyaMkasaMpao' ityAdi, ihAto-rogaH3 'parijhusiyakAmabhogasaMpaogasaMpauttetassaavippaogasaisamannAgaeyAvibhaitti vyaktaM navaraM parijhusiya'tti 'juSIprIti-sevanayoH'itivacanAt sevitaH prIto vA yaH kAmabhAgaH-zabdAdibhogo madanasevA vA tassa'tti tasya kAmabhogasyeti 4 'kaMdaNaya'timahatAzabdena viravaNaM soyaNaya'tti dInatA tippaNaya'ttitepanatA tipaH kSaraNArthatvAdazruvimocanaM paridevaNaya'tti paridevanatA-punaH punaH kliSTabhASaNateti ___ "hiMsAnubaMdhi'tti hiMsA-satvAnAM vadhabandhabandha nAdibhiH prakAraiH pIDAmanubaghnAtisatatapravRttAM karotItyevaMzIlaM yapraNidhAnaM hiMsAnubaMdhovA yatrAsti taddhiMsAnubandhi mosAnubaMdhi'tti mRSA-asatyaMtadanubaghnAti pizunAsatyAsadbhUtAdibhirvacanabhedaistanmRSAnubandhi teyANubaMdhi'tti stenasyacaurasya karmasteyaM tIvrakrodhAdyAkulatayA tadanubandhavatsteyAnubandhi sArakkhaNANubaMdhi'tti saMrakSaNe-sarvopAyaiH paritrANe viSayasAdhanasya dhanasyAnubandho yatra tatsaMrakSaNAnubandhi / 'osannadose'tti 'sannaM ti bAhulyena-anuparatatvena doSohiMsA'nRtAdattAdAnasaMrakSaNAnAmanyatama osannadoSaH 'bahudose'tti bahuSvapi-sarveSvapi hiMsAdiSu 4 doSaH-pravRttilakSaNo Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, varga:-, uddezakaH-7 447 bahudoSaH 'annANadose'tti ajJAnAt-kuzAsaMskArAt hiMsAdiSu adharmasvarUpeSu dharmabuddhyA yA pravRttistallakSaNo doSo'jJAnadoSaH 'AmaraNaMtadose'tti maraNamevAnto maraNAntaH AmaraNAntamasaMjAtAnutApasyakAlakazaukarikAderiva yA hiMsAdipravRtti saiva doSaH AmaraNAntadoSaH / ___'cauppaDoyAre'tticaturyubhedalakSaNAlambanAnuprekSA4 lakSaNeSupadArtheSupratyavatAraHsamavatAro vicAraNIyatvena yasya taccatuSpratyavatAraM, caturvidhazabdasyaiva paryAyo vA'yam, 'ANAvijaye'tti AjJA-jinapravacanaM tasyA vicayo-nirNayo yatra tadAjJAvicayaM prAkRtatvAcca 'ANAvijae'tti evaM zeSapadAnyapi, navaramapAyA-rAgadveSAdijanyAanarthAvipAkaH-karmaphalaM saMsthAnAni lokadvIpasamudrAdhAkRtayaH 'ANArUi'tti AjJA-sUtrasyavyAkhyAnaM niyuktyAditatra tayAvAruciH-zraddhAnaM sA''jJAruciH 'nisaggarui'tti svabhAvata eva tattvazraddhAnaM 'suttaruItti AgamAttatvazraddhAnam 'ogADharui'tti avagADhanamavagADhaM-dvAdazAGgAvagAho vistArAdhigamastena ruciathavA 'ogADha'tti sAdhupratyAsannIbhUtastasya sAdhUpadezAd ruciravagADharuciH, AlaMbaNa'ttidharmadhyAnasaudhazikharArohaNArthaM yAnyAlambavyante tAnyAlambanAni-vAcanAdIni, 'aNuppeha'tti dharmadhyAnasya pshcaaprekssnnaani-paalocnaanynuprekssaaH| ___ 'puhuttaviyakka. saviyAre'ti pRthaktvena-ekadravyAzritAnAmutpAdAdiparyAyANAM bhedena vitarko-vikalpaH pUrvagatazrutAlambano nAnAnayAnusaraNalakSaNo yatra tatpRthaktvavitarka, tathA vicAraH-arthAdvayaJjane vyaJjanAdarthemanaHprabhRtiyogAnAMcAnyasmAdanya smin vicaraNaMsaha vicAreNa yattatsavicAri, sarvadhanAditvAdina smaasaantH1|| 'egattaviyakke aviyAra'tti ekatvena abhedenotpAdAdiparyAyANAmanyatamaikaparyAyAlambanatayetyartha vitarka-pUrvagatazrutAzrayo vyaJjanarUpo'rtharUpo vA yasya tadekatvavitarkaM, tathA . vidyate vicAro'rthavyaJjanayotarasmAditaratra tathA manaHprabhRtInAmanyasmAdanyatra yasya tadavicArIti 2 / 'suhumakirie aniyaTTi'tti sUkSmA kriyA yatra niruddhavAgmanoyogatve satyarddhaniruddhakAyayogatvAttatsUkSmakriyaM na nivartata ityanivartivarddhamAnapariNAmatvAt, etacca nirvANagamanakAle kevalina eva syAditi 3 / _ 'samucchinnakirie appaDivAi'tti samucchinnA kriyA-kAyikyAdikA zailezIkaraNaniruddhayogatvena yasmiMstattathA apratipAti-anuparatasvabhAvam, 'avahe'tti devAdhupasargajanitaM bhayaMcalanavA vyathA tadabhAvo'vyatham 'asaMmohe'tti devAdikRtamAyAjanitasya sUkSmapadArthaviSayasya ca saMmohasya-mUDhatAyA niSedho'saMmohaH 'vivege'tti dehAdAtmanaH Atmano sarvasaMyogAnAM vivecanaM buddhayA pRthakkaraNaM vivekaH 4 / mU. (969) sekiMtaMviusagge?, viusagge duvihe paM0, taM0-davvaviusaggeyabhAvaviusagge ya, se kiM taM davvaviusagge?, davvaviusagge caubvihe paM0 taM0-gaNaviusagge sarIraviusagge uvahiviusagge bhattapANaviusagge, settaM dvvviusgge| se kiM taM bhAvaviusagge ?, bhAvaviusagge tivihe paM0, taM0-kasAyaviusaggo saMsAraviusaggo kammaviusaggo, se kiM taM kasAyaviusagge?, kasAyaviusagge cauliTe paM0, taMjahA-kohaviusagge mAnaviusagge mAyAviusagge lobhaviusagge, settaM ksaayviusgge| Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 448 bhagavatIaGgasUtraM (2) 25/-/7/969 sekiMtaMsaMsAraviusagge?, saMsAraviusaggecaubvihe pannatte, taMjahA-neraiyasaMsAraviusagge jAva devasaMsAraviusagge, settaM sNsaarviusgge| se kiM taM kammaviusagge?, kammaviusagge aTThavihe pa0, taMjahA-nANAvaraNijjakammAna vausaggejAva aMtarAiyakammaviusagge, settaM kammaviusagge, settaMbhAvaviusagge, settaMabhiMtarie tave / sevaM bhaMte 2 tti| vR. 'viusagge'ttivyutsaryo-nissaGgatayA dehopadhityAgaH anaMtavattiyANuppeha'ttibhavasantAna syAnantavRtatitA'nucintanaM 'vippariNAmANuppeha'tti vastUnAM pratikSaNaM vividha-pariNAmagamanAnucintanam asubhANuppeha'tti saMsArAzubhatvAnucintanam 'avAyAmuppeha'ttiapAyAnAM-prANAtipAtAdyAzravadvArajanyAnarthAnAmanuprekSA-anucintanamapAyAnuprekSA, iha ca yattapo'dhikAre prazastAprazastadhyAnavarNanaM tadaprazastasya varjane prazastasya ca tasyAsevane tapo bhavatIti kRtveti / vyutsargasUtre-'saMsAraviusaggoM'tti nArakAyuSkAdihetUnAM mithyASTitvAdInAM tyAgaH 'kammaviusaggo'tti jJAnAvaraNAdikarmabandhahetUnAM jJAnapratyanIkatvAdInAM tyAga iti|| zatakaM-25 uddezakaH-7 samAptaH -zatakaM-25 uddezakaH-8:- .. vR.saptamoddezake saMyatA bhedata uktAstadvipakSabhUtAzcAsaMyatA bhavantiteca nArakAdayasteSAM ca yathotpAdo bhavati tathA'STame'bhidhIyate ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram . mU. (970) rAyagihe jAvaevaMvayAsI-neraiyANaM bhaMte! kahaMuvavajaMti?, sejahAnAmaepavae pavamANe ajjhavasANanivvattieNaM karaNovAeNaM seyakAle taM ThANaM vippajahittApurimaMThANaM uvasaMpaJjittANaM viharai evAmeva eevi jIvA paeoviva pavamANA ajjhavasANanivvattieNaM karaNovAeNaM seyakAle taM bhavaM vippajahittA purimaMbhavaM uvasaMpajjittANaM vihrnti| tesiNaMbhaMte! jIvANaMkahaMsIhAgatI kahaMsIhe gativisaepa0?, go0! sejahanAmae kei purise taruNe balavaM evaM jahA coddasamasae paDhamuddesae jAva tisamaeNa vA viggaheNaM uvavajaMti, tesiNaM jIvANaM tahA sIhA gaI tahA sIhe gtivisep0| teNaMbhaMte!jIvA kahaM parabhaviyAuyaMpakareMti?, goyamA! ajjhavasANajoganivvattieNaM karaNovAeNaM evaM khalu te jIvA prbhviyaauyNpkrenti| tesiNaMbhaMte! jIvANaMkahaMgatI pavattai?, goyamA! AukkhaeNaMbhavakkhaeNaMThiikkhaeNaM, evaM khalu tesiMjIvANaM gati pavattati, teNaM bhaMte! jIvA kiMAyaDDIe uvavajaMti pariDIe uvava0 goyamA ! AiDIe uvava0 no pariDDIe uvv0| teNaM bhaMte!jIvA kiMAyakammuNA uvava0 parakammuNA uvava0?, goyamA! AyakammuNA uvava0 no parakammuNA uvava0, ! te.NaM bhaMte ! jIvA kiM AyappayogeNaM uvava0 parappayogeNaM uvava0?, goyamA! AyappayogeNaM uvavajaMti no parappayogeNaM uvv0| asurakumArANaMbhaMte! kaha uvavajaMti?,jahA neratiyAtahevaniravasesaMjAva noparappayogeNaM uvavajaMti evaM egidiyavajA jAva vemANiyA, egidiyA taMceva navaraMcausamaio viggaho, sesaM taM ceva, sevaM bhaMte! 2 ti jAva viharai / Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-25, vargaH-, uddezakaH-8 449 vR. 'rAyagihe' ityAdi 'pavae 'tti plavaka : - utpalavanakArI 'pavamANe 'tti plavamAnaHutplutiM kurvan 'ajjhavasANanivyattieAMti utpalotavyaM mayetyevaMrUpAdhyavasAyanirvarttitena 'karamopAyeNaM' ti ullavanalakSaNaM yatkaraNaM-kriyAvizeSaH sa evopAyaH - sthAnAntaraprAptI hetuH karaNopAyastena 'seyakAle' tti eSyati kAle viharatIti yogaH, kiM kRtvA ? ityAha / 'taM ThANaM'ti yatra sthAne sthitastatsthAnaM 'viprajahAya' plavanatastyaktvA 'purimaM ' ti purovartti - sthAnm 'upasampadya' viharatIti yogaH 'evAmeva tejIva' tti dAntikayajanArthaH, kimuktaM bhavati ? ityAha 'pavaoviva pavamANa'tti, 'ajjhavasANanivvattieNaM'ti tathAvidhAdhyavasAyanirvarttitena 'karaNovAeNaM 'ti kriyate vividhA'vasthA jIvasyAnena kriyate vA taditi karaNaMkarmma plavanakriyAvizeSo vA karaNaM karaNamiva karaNaM sthAnAntaraprAptihetutAsAdharmyAtkarmaiva tadevopAyaH karaNopAyastena 'taMbhavaM 'ti manuSyAdibhavaM 'purimaM bhavaMti prAptavyaM nArakabhavamityarthaH / 'ajjhavasANajoganivvattieNaM'ti adhyavasAnaM jIvapariNAmo yogazca - manaHprabhRtivyApArastAbhyAMnirvarttitoyaH satathAtena 'karaNovAeNaM' tikaraNopAyena - mithyAtvAdinAkarmmabandha-hetuneti kvaciTTIkAvAkyaM kvacidapi vacazcaurNamanadhaM, kvacicchAbdIM vRttiM kvacidapi gamaM vAcyaviSayam kvacidvidvadvAcaM kvacidapi mahAzAstramaparaM samAzritya vyAkhyA zata iha kRtA durgamagirAm zatakaM - 25 samAptam zatakaM - 25 uddezakaH-8 samAptaH -: zatakaM-25 uddezakaH-9: mU. (971) bhavasiddhiyaneraiyA NaM bhaMte ! kahaM uvava0 ?, goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe avasesaM taM caiva jAva vemANie, sevaM bhaMte ! 2 tti // zatakaM - 25 uddezaka:- 9 samAptaH -: zatakaM - 25 uddezakaH - 10 : mU. (972) abhavasiddhiyaneraiyA NaM bhaMte! kahaM uvaya0 ?, goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe avasesaM taM caiva evaM jAva vemANie, sevaM bhaMte 2 tti / zatakaM - 25 uddezakaH - 10 samAptaH -: zatakaM - 25 uddezakaH - 11: mU. (973) sammadiTThineraiyA NaM bhaMte ! kahaM uvava0 ?, goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe avasesaM taM caiva evaM egiMdiyavajjaM jAva vemANiyA, sevaM bhaMte! 2 tti // zatakaM - 25 uddezakaH - 11 samAptaH -: zatakaM - 25 uddezakaH-12: mU. (974) micchadiTThinairaiyA NaM bhaMte! kahaM uvava0 ?, goyamA ! se jahAnAmae - pavae pavamANe avasesaM taM caiva evaM jAva vemANie, sevaM bhaMte 2 tti // zatakaM - 25 uddezakaH - 12 samAptaH 5 29 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 bhagavatIaGgasUtraM (2) 26/-/-/975 (zatakaM-26) vR.vyAkhyAtaMpaJcaviMzatitamaMzatam, athaSaDviMzatitamamArabhyate, asya cAyamabhisabandhaH-anantarazate nArakAdijIvAnAmutpattiribhihitA sA ca karmabandhapUrviketaSaDviMzatitamazate mohakarmabandho'pivicAryate ityevaMsambandhasyAsyaikAdazoddezakapramANasya pratyuddezakaMdvAranirUNAya tAvadgAtAmAha- [namo suyadevayAe bhgviie| mU. (975)jIvA 1 ya lessa 2 pakkhiya 3 diTThI 4 annANa 5 nANa 6 snnaao7| veya 8 kasAe 9 uvaoga 10 joga 11 ekAravi ThANA / / vR. 'jIvA ya' ityAdi, 'jIvA yatti jIvAH pratyuddezakaM bandhavaktavyatAyAH sthAnaM, tato lezyAH pAkSikAHSTayaH ajJAnaM jJAnaM sajJA vedaH kaSAyA yoga upayogazca bandhavaktavyatAsthAnaM, tdevmetaanyekaadshaapisthaanaaniitigaathaarthH| ma. (976) teNaMkAleNaM teNaMsamaeNaM rAyagihejAva evaM vayAsIjIveNaMbhaMte! pAvaM kamma kiMbaMdhI baMdhai baMdhissai 1 baMdhI baMdhaina baMdhissai 2 baMdhIna baMdhaibaMdhissai 3baMdhI na baMdhaina baMdhissai4?, goyamA! atyaMgatie baMdhI baMdhaibaMdhassai 1 atyaMgatiebaMdhI baMdhaina baMdhissai 2 atthegatie baMdhI Na baMdhai baMdhissai 3 atyaMgatie baMdhIna baMdhai na baMdhissai 4-1 . salesse NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI baMdhai baMdhissai 1 baMdhI baMdhaina baMdhissai? pucchA, goyamA! atthegatiebaMdhI baMdhai baMdhissai 1 atthegatie evaM caubhaMgo / kaNhalese gaMbhaMte jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! atthegatie baMdhI baMdhai baMdhissai atthegatie baMdhI baMdhainabaMdhissai evaMjAvapamhelesesavvatya paDhamabitiya bhaMgA, sukkalessejahA salessetaheva cubhNgo| . alesseNaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM ki baMdhI pucchA, goyamA! baMdhI na baMdhai na baMdhissai 2 * kaNhapakkhieNaMbhaMte ! jIve pAvaM kammaM pucchA, goyamA ! atyaMgatie baMdhI paDhamabitiyA bhNgaa| sukkapakkhieNaM bhaMte ! jIve pucchA, goyamA ! caubhaMgo bhANiyavyo / vR.tatrAnantarotpannAdivizeSavirahitaMjIvamAzrityaikAdazabhiruktarUpaitArairbandhavaktavyatAM prathamoddezake'bhidhAtumAha-'teNa'mityAdi pAvaMkammatiazubhaM karma baMdhI tivartamAne baMdhissaitianAgate ityevaM catvAro bhaGgAbaddhavAnityetatpadalabdhAH, 'nabaMdhI' tyetatpadalabhyAstvihana bhvnti| atItakAle'bandhakasyajIvasyAsambhavAta, tatra cabaddhavAn baghnAti bhansayati cetyeSa prathamo'bhavyamAzritya, baddhavAn banAtina bhansayatIti dvitIyaH prAptavyakSapakatvaM bhavyavizeSamAzritya, baddhavAn na badhnAti bhansayatItyeSa tRtIyo mohopazame vartamAnaM bhavyavizeSamAzritya, tataHpratipatitasyatasyapApakarmaNo'vazyaMbandhanAta, baddhavAnnabadhnAtina bhansayatIti caturthaH kssiinnmohmaashrityeti| lezyAdvAre-salezyajIvasya catvAro'pi syuryaschuklalezyasya pApakarmaNo bandhakatvamapyastIti, kRSNalezyAdipaJcakayuktasya tvAdyameva bhaGgakadvayaM, tasya hi vartamAnakAliko mohalakSaNapApakarmaNa upazamaH kSayo vA nAstItyevamantyadvayAbhAvaH, dvitIyavastu tasya saMbhavati, kRSNAdilezyAvataH kAlAntare kSapakatvaprAptau na bhansayatItyetasya sambhavAditi, alezyaH Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 451 zatakaM-26, vargaH-, uddezakaH-1 ayogikevalI tasya ca caturtha eva, lezyAbhAve bandhakatvAbhAvAditi / pAkSikadvAre-kRSNapAkSikasyAdyameva bhaGgakadvayaM, vartamAne bandhAbhAvasya tasyAbhAvAt, zuklApAkSikasyatu catvAro'pi,sa hibaddhavAn badhnAti bhansayaticapraznasamayApekSayA'nantare bhaviSyati samaye 1 tathA baddhavAn baghnAti na bhansayati kSapakatvaprAptau 2 tathA baddhavAn na baghnAti copazamebhansayati ca tatpratipAte 3 tathAbaddhavAnna banAtinaca bhansayatikSapakatvaprAptau 2 tathA baddhavAn na badhnAti copazame bhantansyati ca tatpratipAte 3 tathA baddhavAnna baghnAti na ca bhansayati kSapakatva iti 4, ata eva Aha / 'caubhaMgobhANiyavvo'tti, nanuyadi kRSNapAkSikasya nabhansyatItyasyAsambhavAdvItIyo bhaGgaka iSTastadA zuklapAkSikasyAvazyaM sambhavAtkathaMtaprathamabhaGgakaH? iti, atrocye, pRcchAnantare bhaviSyatkAle'bandhakatvasyAbhAvAt, uktaM ca vRddhairiha saakssepprihaarN||1|| "baMdhisayabIyabhaMgo jujjaijai knnhpkkhiyaaiinnN| to sukkapakkhiyANaM paDhamo bhaMgo kahaM gejjho / // 2 // (acyate) pucchAnaMtarakAlaM pai paDhamo sukkpkkhiyaaiinnN| iyaresiM avasiDhaM kAlaM pai bIyao bhNgo||tti / mU. (977) samma hiTThINaMcattAribhaMgA, micchAdiTThINaM paDhamabitiyA bhaMgA, sammAmicchAdiTThINaM evaM ceva / nANINaM cattAribhaMgA, AbhinibohiyaNANINaM jAva maNapajjavanANINaM cattAri bhaMgA, kevalanANINaM caramo bhaMgo jahA alessANaM 5 / . annANINaM paDhamabitiyA, evaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMganANINavi 6 / AhArasannovauttANaMjAva pariggahasannovauttANaM paDhamabitiyA nosannovauttANaM cttaari7| savedagANaM paDhamabitiyA, evaMitthivedagApurisavedagAnapuMsagavedagAvi, avedagANaMcattAri sakasAINaM cattAri, kohakasAyINaM paDhamabitiyA bhaMgA, evaM mANakasAyissavi mAyAkasAyissavi lobhakasAyissavi cattAri bhaMgA, akasAyI NaM bhaMte ! jIve pAvaM kammaM kiM baMdhI? pucchA, goyamA! atthegatiebaMdhI nabaMdhai baMdhissai 3 atthegatiebaMdhI nabaMdhaiNabaMdhissai 4 sajogissa caubhaMgo, evaMmaNajogassavivaijogassavikAyajogassavi, ajogissa carimo, sAgArovautte cattAri, anAgArovauttevi cattAri bhaMgA 11 // vR.STidvAre-samyagdRSTezcatvAro'pi bhaGgAH zuklapAkSikasyeva bhAvanIyAH, mithyAdRSTimizradRSTInAmAdyau dvAveva, vartamAnakAle mohalakSaNapApakarmaNo bandhabhAvenAntyadvayAbhAvAt, ata evaah-'micche'tyaadi| jJAnadvAre-'kevalanANINaMcaramo bhaMgo'ttivartamAne eSyatkAle cabandhAbhAvAt 'annANINaM paDhamabIya'tti, ajJAne mohalakSaNapApakarmaNaH kSapaNopazamanAbhAvAt / saMjJAdvAre-'paDhamabIya'tti AhArAdisaMjJopayogakAle kSapakatvopazamakatvAbhAvAt, 'nosannovauttANaM cattAritti nosaMjJoyuktA-AhArAdiSu gRddhivarjitAsteSAM ca catvAro'pi ksspnnopshmsmbhvaaditi| ___ vedadvAre-'saveyagANaM paDhamabIya'tti vedodaye hi kSapaNopazamau na syAtAmityAdyadvayam Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 bhagavatIaGgasUtraM (2) 26/-/1/977 'avedagANaM cattAritti svakIye vede upazAnte baghnAti bhanstayati ca mohalakSaNaM pApaM karma yAvatsUkSmasamparAyona bhavati pratipatitovA bhansyatItyavaM prathamaH, tathA vede kSINe badhnAti sUkSmasaMparAyAdyavasthAyAM ca na bhanstayatItyevaM dvitIyaH, tathopazAntavedaH sUkSmasamparAyAdau na banAti pratipatitastu bansyatIti tRtIyaH, tathA kSINe vede sUkSmasamparAyAdiSu na baghnAti na cottarakAlaM bhansayatItyevaM caturthaH, baddhavAniti ca sarvatra pratItamevetikRtvA na prdrshitmiti| kaSAyadvAre-'sakasAINaMcattArittitatrAdyo'bhavyasya dvitIyo bhavyasya prAptavyamohakSayasya tRtIya upazamakasUkSmasamparAyasya caturtha kSapakasUkSmasamparAyasya, evaMlobhakaSAyiNAmapi vAcyaM 'kohakasAINaM paDhamabIya'tti ihAbhavyasya prathamo dvitIyo bhavyavizeSasya tRtIyacaturthI tvihanasto vartamAne'bandhakatvasyAbhAvAt 'akasAINamityAdi, tatra 'baMdhInabaMdhaibaMdhissai'tti upazamakamAzritya, 'baMdhI na baMdhai na baMdhissaitti ksspkmaashrityeti| . yogadvAre-'sajogissa caubhaMgo'tti abhavya bhavyavizeSopazamakakSapakANAM krameNa catvAro'pyavaseyAH, 'ajogissa caramo'tti bdhymaanbhnsymaantvyostsyaabhaavaaditi|| mU. (978) neraieNaMbhaMte! pAvaM kammaM kiMbaMdhI baMdhai baMdhissai?, goyamA! atthegatie baMdhI.paDhamabitiyA / salesse NaM bhaMte ! neratie pAvaM kammaM ceva, evaM kaNhalesevi nIlalessevi kAulesevi, evaMkaNhapakkhie sukkapakkhie, sammadiTThImicchAdiTThI sammAmicchAdiTThI, nANI AbhinibohiyanANI suyanANI ohinANI annANI maiannANI suyaannANI vibhaMganANI AhArasannovautte jAva prigghsnnovutte| ..savedae napuMsakavedae, sakasAyIjAvalobhakasayA, sajogImaNajogIvayajogI kAyajogI, AgArovautte anAgArovautte, eesa savvesu padesu paDhamabitiyA bhaMgA bhANiyavvA / evaM asurakumArassavi vattavvayA bhANiyavvA navaraM teulessA ithiveyagapurisaveyagA ya amahiyA napuMsagavedagA nabhannati sesaMtaMcevasavvattha paDhamabitiyA bhaMgA, evaMjAvathaNiyakumArassa evaMpuDhavikAiyassaviAukAiyassavijAvapaMciMdiyatirikkhajoNiyassavisavvatthavi paDhamabitiyAbhaMgA navaraMjassa jAlessA, diTThI nANaM annANaM vedojogo yajaMjassa atthitaMtassa bhaanniyvvNsesNthev| maNUsassajaccevajIvapadevattavvayA saccevaniravasesAbhANiyavvA, vAnaMtarassa jahA asurakumArassa, joisiyassa vemANiyassa evaM ceva navaraM lessAo jANiyavvAo, sesaM taheva bhaanniyvvN| vR. neraieNa'mityAdi, paDhamabIya'tti nArakatvAdau zreNIdvayAbhAvAtprathamadvitIyAveva, evaM salezyAdi-vizeSitaM nArakapadaM vAcyaM, evmsurkumaaraadipdmpi| _ 'maNUsasse tyAdi,yAjIvasya nirvizeSaNasyasalezyAdipadavizeSitasya ca caturbhaGgayAdivaktavyatoktA sA manuSyasya tathaiva niravazeSA vAcyA, jIvamanuSyayoH samAnadharmatvAditi / tadevaM sarve'pipaJcaviMzatirdaNDakAH pApakarmAzrityoktAH, evaM jJAnAvaraNIyamapyAzritya paJcaviMzatirdaNDakA vAcyAH, etadevAha mU. (979) jIveNaMbhaMte ! nANA0 kammaM kiMbaMdhI baMdhai baMdhissaievaM jaheva pAvakammassa Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-26, vargaH-, uddezakaH - 1 453 vattavvayA taheva nANAvaraNijjassavi bhA0 navaraM jIvapade maNussapade ya sakasAI jAva lobhakasAiMmi paDhamabitiyA bhaMgA avasesaM taM0 jAva vemA0, evaM darisaNAvaraNijjreNavi daMDago bhANiyavvo niravaseso / jIve NaM bhaMte! veyaNijjaM kammaM ki baMdhI pucchA, go0 ! atthegatie baMdhI baMdhai baMdhissai 1 atthegatie baMdhI baMdhai na baMdhissai 2 atthegatie baMdhI na baMdhai na baMdhissai 4 | salessevi evaM caiva tatiyavihUNA bhaMgA, kaNhalesse jAva pamhalesse paDhamabitiyA bhaMgA, suklesse tatiyavihUNA bhaMgA, alesse carimo bhaMgo / kahaNpakkhie paDhamabitiyA bhaMgA, sukmakkhiyA tatiyavihUNA / evaM sammadissivi, micchAdiTTissa sammAmicchAdiTTissa ya paDhamabitiyA, nANassa tatiyavihUNA AbhinibohiyanANI jAva maNapajjavaNANI paDhamabitiyA kevalanANI tatiyavihUNA, evaM nosannovautte avedae akasAyI sAgarovautte anAgArovautte eesu tatiyavihUNA, ajogimmi ya carimo, sesesu paDhamabitiyA / neraie NaM bhaMte! veyaNijjaM kammaM baMdhI baMdhai evaM neratiyA jAva vemANiyatti jassa jaM atthi savvatthavi paDhamabitiyA, jvaraM maNusse jahA jIvo, jIve NaM bhaMte! mohaNijjaM kammaM kiM baMdhai ?, java pAvaM kammaM va mohaNijjaMpi niravasesaM jAva vemANie / vR. 'jIve NaM bhaMte !' ityAdi, etaca samastamapi pUrvavadeva bhAvanIyaM, yaH punaratra vizeSastatpratipAdanArthamAha - 'navara' mityAdi / pApakarmmadaNDake jIvapade manuSyapade ca yatsakaSAyipadaM lobhakaSAyipadaM ca tatra sUkSma samparAyasya mohalakSaNapApakarmmAbandhakala catvAro bhaGgA uktA iha tvAdyAveva vAcyau, avItarAgasya jJAnAvaraNIyabandhakatvAditi, evaM darzanAvaraNIyaNDakAH / vedanIyadaNDake-prathame bhaGge'bhavyo dvitIye bhavyo yo nirvAsyati tRtIyo na saMbhavati vedanIyamabadhdhvA punastadbandhanasyAsambhavAt, caturthe tvayogI, 'salessevi evaM ceva taiyavihUNA bhaMga' tti, iha tRtIyasvAbhAvaH pUrvoktayukteravaseyaH, caturtha punarihAbhyupeto'pi samyag nAvagamyate yataH 'baMdhI na baMdhai na baMdhissai' ityetadayogina eva saMbhavati, sa ca salezyo na bhavatIti / kecitpunarAhuH - ata eva vacanAdayogitAprathamasamaye ghaNTAlAlAnyAyena paramazuklalezyA'stIti salezyasya caturbhaGgakaH saMbhavati, tatvaM tu bahuzrutagamyamiti, kRSNalezyAdipazJcake'yogitvasyAbhAvAdAdyAveva, zuklalezye jIve salezyabhAvitA bhaGgA vAcyAH etadevAha - 'suknese 'tyAdi, alezyaH - zailezImataH siddhazca, tasya ca baddhavAnna baghnAti na bhantsayatItyeka eveti etavedAha - 'alessa caramo' tti / 'kaNhapakkhie paDhamabIya'tti kaRNapAkSikasyAyogitvAbhAvAt, 'sukmakkhie taIyavihUNa'tti zuklapAkSiko yasmAdayogyapi syAdatastRtIyavihInAH seSAstasya syuriti / ' evaM sammadiTThIssavi' tti tasyApyayogitvasambhavena bandhAsambhavAnmithyASTibhi - zradRSTyozcAyogitvAbhAvena vedanIyAbandhakatva nAstItyAdyAveva syAtAmata evAha - 'micchadiTThI 'tyAdi, jJAninaH kevalinazcAyogitve'ntimo'sti, AbhinibodhikAdiSvayogitvA Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 bhagavatIaGgasUtraM (2) 26/-/1/979 bhAvAnnAntima ityata Aha 'nANasse'tyAdi, evaM sarvatra yatrAyogitvaM saMbhavati tatra caramo yatra tu tannAsti tatrAdyau dvAveveti bhAvanIyAviti // AyuSkarmmadaNDake mU. (980) jIveNaMbhaMte ! AuyaM kammaM kiMbaMdhI baMdhai ? pucchA, goyamA! atthegatie baMdhI caubhaMgo salesse jAva sukkalesse cattAri bhaMgA alesse carimo bhNgo| kaNhapakkhie NaM pucchA, goyamA ! atthegatie baMdhI baMdhai baMdhissai atthegatie baMdhI na baMdhaibaMdhissai, sukmakkhiesammadiTThI micchAdiTThI cattAribhaMgA, sammAmicchAdiTThIpucchA, goyamA ! atthegatie baMdhI na baMdhai baMdhissai atyaMgatie baMdhI na baMdhai na bNdhissi| nANI jAva ohinANI cattAri bhaMgA, maNapajavanANIpucchA, goyamA! atthegatie baMdhI baMdhai baMdhissai, atthegatie baMdhI na baMdhai baMdhissai, atyaMgatie baMdhI na baMdhai na baMdhissai, kevalanANe caramo bhaMgo / evaM eeNaM kameNaM nosannovautte bitiyavihUNA jaheva manapajjavanANe, avedaeakasAIya titiyacautthAjaheva sammAmicchate, ajogimmicarimo, sesesupadesucattAri bhaMgA jAva anaagaarovutte| - neraie NaM bhaMte ! AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! atthegatie cattAri bhaMgA evaM savvatthavineraiyANaMcattAri bhaMgAnavaraM kaNhalessekaNhapakkhieyapaDhamatatiyAbhaMgA, sammAmicchatte ttiycutthaa| asurakumAre evaM ceva, navaraM kaNhalessevi cattAri bhaMgA bhANiyavvA sesaM jahA neraiyANaM. evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhavikkAiyANaM savvatthavi cattAri bhaMgA, navaraM kaNhapakkhie paDhamatatiyA bhNgaa| . teUlesse pucchA, goyamA ! baMdhI na baMdhaI baMdhissai sesesu savvattha cattAri bhaMgA, evaM AuksaiyavaNassaikAiyANavi niravasesaM, teukAiyavAumaiyANaM savvatthavi paDhamatatiyA bhaMgA beiMdiyateiMdiyacauridiyANaMpi savvatthavi paDhamatatiyA bhaMgA, navaraM sammatte naNe AbhinibohiyanANe suyanANe tatio bhNgo| paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMkaNhapaskhiepaDhamatatiyA bhaMgA, sammAmicchattetatiyacauttho bhaMgo, sammatte nANe AbhinibohiyanANe suyanANe ohinANe eesupaMcasuvi padesu bitiyavihUNA bhaMgA, sesesu cattAri bhNgaa| maNussANaMjahAjIvANaM, navaraMsammatteohienANe abhinibohiyanANesuyanANe ohinANe eesu bitiyavihUNA bhaMgA, sesaMtaM ceva, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA, nAmaM goyaM aMtarAyaMca eyANi jahA nANAvaraNijjaM / sevaM bhaMte ! 2 tti jAva viharati / vR. 'caubhaMgo'tti tatra prathamo'bhavyasya dvitIyo yazcaramazarIro bhaviSyati tasya, tRtIyaH punarupazamakasya, sa hyAyurbaddhavAn pUrvaM upazamakAle na baghnAti tatpratipatitastu bhantsayati, caturthastu kSapakasya, sa hyAyurbaddhavAn na baghnAti naca bhnsytiiti| 'salesse' iha yAvatkaraNAt kRSNalezyAdigrahastatra yo na nisyiti tasya prathamaH, yastu caramazarIratayotpatsyatetasya dvitIyaH,abandhakAletRtIyaH,caramazarIrasya cacaturthaH, evamanyatrApi 'alessecaramo'ttialezyaH-zailezIgataH siddhazca, tasya cavartamAnabhaviSyatkAlayorAyuSo'bandha Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-26, varga:-, uddezakaH1 455 katvAcaramo bhnggH| kRSNapAkSikasyaprathamastRtIyazcasaMbhavati, tatracaprathamaH pratItaeva,tRtIyastvAyuSkAbandhakAle na baghnAtyeva uttarakAlaM tu tadbhansyatItyevaM syAt, dvitIyacaturthI tutasya nAbhyupagamyete, kRSNapAkSikatve sati sarvathA tadabhansyamAnatAyA abhAva iti vivakSaNAt, zuklapAkSikasya samyagdRSTezcatvAraH, tatrabaddhavAnpUrvabadhnAtica bandhakAle bhansyati cAbandhakAlasyoparItyekaH / baddhavAn baghnAti na bhansayati ca caramazarIratve iti dvitIyaH 2 tathA baddhavAn na baghnAtyabandhakAle upazamAvasthAyAM vA bhansyati ca punarbandhakAle pratipatito veti tRtIyaH 3 caturthastu kSapakasyeti / / mithyaSTistu dvitIyabhaGgake na bhansyati caramazarIraprAptI, tRtIye na baghnAtyabandhakAle caturthenabanAtyabandhakAlena bhansyaticaramazarIraprAptAviti, sammAmicchetyAdi, samyagmithyASTirAyurna baghnAti, caramazarIratve ca kazcinna bhansayatyapItikRtvA'ntyAveveti / jJAninAM catvAraH prAgvadbhAvayitavyAH, manaHparyAyajJAnino dvitIyavarjAstatrAsau pUrvamAyurbaddhavAnidAnIMtudevAyurbaghnAtitato manuSyAyubhansyatItiprathamaH, baghnAtinabhansyatIti na saMbhavati, avazyaM devatve manuSyAyuSo bandhanAditikRtvA dvitIyo nAsti, tRtIya upazamakasya, sahi na badhnAti pratipatitazca bhansayati, kSapakasya caturtha, etadeva darzayati / _ 'manapajjave'tyAdi, kevalanANecaramo'tti kevalI hyAyurna badhnAtinacabhansyatItikRtvA, nosaMjJopayuktasya bhaGgakatrayaM dvitIyavarjaM manaHparyAvadbhAvanIyaM, etadevAha-eeNa'mityAdi, 'avedae'ityAdi, avedako'kaSAyIca kSapaka upazamako vA tapozca vartamAnabandho nAstyAyuSaH upazamakazca pratipatito bhansyatikSapakastu naivaM bhansyatItikRvA tyostRtiiycturthii| 'sesesutti zeSapadeSu-uktavyatirikteSu ajJAna 1 matyajJAnAdi 3 saMjJoyuktAhArAdisaMjJopayukta 4 saveda 1 strIvedAdi 3 sakaSAya 1 krodhAdikaSAya4 sayogi 1 manoyogyAdi 2 sAkAropayuktAnAkAropayuktalakSaNeSu catvAra eveti| nArakadaNDake-'cattAribhaMga'tti, tatra nAraka AyurbaddhavAn badhnAti bandhakAle bhansyati bhavAntara ityekaH 1, prAptavyasiddhikasya dvitIyaH, bandhakAlAbhAvaMbhAvibandhakAlaMcApekSya tRtIyaH, baddhaparabhavikAyuSo'nantaraM prAptavyacaramabhavasya caturtha, evaM sarvatra, vizeSamAha / ____ 'navara'mityAdi, lezyApade kRSNalezyeSunArakeSuprathamatRtIyau, tathAhi-kRSNalezyonArako baddhavAn baghnAti bhansyati cetiprathamaH pratIta eva, dvitIyastunAsti, yataHkRSNalezyo nArakastiryasUtpadyate manuSyeSu cAcaramazarIreSu, kRSNalezyA hi paJcamanarakapRthivyAdiSu bhavati na ca tata udvRtta-siddhyatIti, tadevamasau nArakastiryagAdyAyurbaddhA punarbhanstayatiacaramazarIratvAditi tathA kRSNalezyonAraka AyuSkAbandhakAletana baghnAtibandhakAle tubhansyatItitRtIyaH, caturthastu tasya nAsti AyurabandhakatvasyAbhAvAditi / tathA kRSNapAkSikanArakasya prathamaH pratIta eva, dvitIyo nAsti, yataH kRSNapAkSiko nAraka AyarbaddhA punarna bhansayatItyetannAsti, tasya caramabhavAbhAvAt, tRtIyasyu syAt, caturtho'pina uktyuktereveti| "sammAmicchattataiyacauttha'tti smygmithyaadRsstteraayussobndhaabhaavaaditi|asurkumaardnnddke Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 bhagavatIaGgasUtraM (2) 26/-/1/980 'kaNhalesevi cattAri bhaMga'tti nArakadaNDake kRSNalezyanArakasya kila prathamatRtIyAvuktI, asurakumArasyatu kRSNalezyasyApicatvAra eva, tasya hi manuSyagatyavAptau siddhisambhavena dvitIyacaturthayorapi bhaavaaditi| pRthivIkAyikadaNDake kaNhapakkhiepaDhamataiyA bhaMga'tti, iha yuktipUrvoktaivanusaraNIyA tejolezyApade tRtIyo bhaGgaH, kathaM ?, kazciddevastejolezyaH pRthivIkAyikeSUtpannaH sa cAparyAptakAvasthAyAMtejolezyo bhavati, tejolezyAddhAyAMcApagatAyAmAyurbaghnAtitastejolezyaH pRthivIkAyika AyurbaddhavAn, devatve na baghnAti tejolezyAvasthAyAM bhansyati ca tasyAmapagatAyAmityevaM tRtIyaH, evaM AukAiyavaNassaikAiyANavi tti uktanyAyena kRSNapAkSikeSu prathamatRtIyau bhaGgau, tejolezyAyAM ca tRtIyabhaGgasambhavasteSvityarthaH, anyatra tu catvAraH, 'teUkAie'ityAdi, tejaskAyikavAyukAyikAnAMsarvatra ekAdazasvapisthAnakeSvityarthaprathamatRtIyabhaGgI bhavastata udvRttAnAmanantaraM manuSyeSvanutpattyA siddhigamanAbhAvena dvitIyacaturthAsambhavAd, manuSyeSu anutpttishcaitessaaN| // 1 // "sattamamahineraiyA teuvAU anaMtaruvvaTTA / na ya pAve mANussaM taheva'saMkhAuA savve // " . .. -iti vacanAditi - 'beiMdie'ityAdi, vikalendriyANAM sarvatra prathamatRtIyabhaGgau, yatastata udvRttAnAmAnantaryeNa satyapi mAnuSatve nirvANAbhAvastasmAdazyaM punasteSAmAyuSo bandha iti, yaduktaM vikalendriyANAM sarvatraprathamatRtIyabhaGgAviti tadapavAdamAha-'navaraMsammatte'ityAdi,samyaktvejJAneAbhinibodhike zruteca vikalendriyANAM tRtIya eva, yataH samyaktvAdIniteSAMsAsAdanabhAvenAparyAptakAvasthAyAmeva, teSucApagateSvAyuSo bandha ityataH pUrvabhave baddhavantaH samyaktvAdyasthAyAM ca na baghnanti tadanantaraM ca bhansyaMtIti tRtIya iti| ___ 'paMciMdiyatirikkhe' tyAdi, paJcendrayitirazcAM kRSNapAkSikapade prathamatRtIyau, kRSNapAkSiko hyAyurbaddhA'baddhA vA tadabandhako'nantarameva bhavati tasya siddhigamAnAyogyatvAditi / 'sammAmicchattetaIyacauttha'tti samyagmithyATerAyuSobandhAbhAvAttIyacaturthAveva, bhAvitaM caitamAgeveti / 'sammatte'ityAdi, paJcendriyatirazcAMsamyaktvAdiSupaJcasu dvitIyavarjA bhaGgA bhavanti, kathaM ?, yadA samyagdRSTayAdi paJcendriyatiryagAyurbhavati tadA deveSveva sa ca punarapi bhansyatIti na dvitIyasambhavaH, prathamatRtIyautupratItAveva, caturthapunarevaM-yathA manuSyeSubaddhAyurasau samyaktvAdi pratipadyate anantaraMca prAptasya crmbhvstdaiveti|| 'maNussANaMjahAjIvANaM'ti, iha vizeSamAha-'navara'mityAdi, samyaktvasAmAnyajJAnAdiSu paJcasu padeSu manuSyA dvitIyavihInAH, bhAvanA ceha paJcendriyatiryaksUtravadavaseyeti / / zatakaM-26 uddezakaH-1 samAptaH -zataka-26 uddezakaH-2:vR. prathamoddezake jIvAdidvAre ekAdazakapratibaddhairnavabhiH pApakarmAdiprakaraNairjIvAdIni paJcaviMzatijIvasthAnAni nirUpitAni dvitIye'pi tathaiva tAni caturviMzatinirUpyanta Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 26, varga:-, uddezakaH - 2 ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (981) anaMtarovavannae NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI ? pucchA taheva, goyamA ! atthegatie baMdhI paDhamabitiyA bhaMgA / salesse NaM bhaMte ! anaMtarovavantrae neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! paDhamabitiyA bhaMgA, evaM khalu savvattha paDhamabitiyA bhaMgA, navaraM sammAmicchattaM maNajogo vaijogo ya na pucchijjai, evaM jAva thaNiyakumArANaM, beiMdiyateiMdiyacauriMdiyANaM vayajogo na bhannai, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMpi sammAmicchattaM ohinANaM vibhaMganANaM maNajogo vayajogo eyANi paMca padANi na bhannaMti / 457 maNussAM alessasammAmicchattamanapajjavanANakevalanANavibhaMganANanosannovauttaavedagaakasAyImaNajogavayajogaajogieyANi ekkArasa padANi na bhannaMti, vANamaMtarajoisiyavemANiyANaM jahA neraiyANaM taheva te tinni na bhannaMti savvesiM, jANi sesANi ThANANi savvattha paDhamabitiyA bhaMgA, egiMdiyANaM savvattha paDhamabitiyA bhaMgA, jahA pAve evaM nANAvaraNijreNavi daMDao, evaM Auyavajjesu jAva aMtarAie daMDao / anaMtarovavannae NaM bhaMte! neraie AuyaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA ! baMdhI na baMdhai baMdhissai / salesse NaM bhaMte ! anatarovavannae neraie AuyaM kammaM kiM baMdhI ?, evaM caiva tatio bhaMgo, evaM jAva anAgArovautte, savvatthavi tatio bhaMgo, evaM maNussavajjaM jAva vemANiyANaM / maNussANaM savvattha tatiyacautthA bhaMgA, navaraM kaNha pakkhisu tatio bhaMgo, savvesiM. nANattAiM tAiM ceva / sevaM bhaMte ! 2 tti // vR. 'anaMtarovavannae Na' mityAdi, ihAdyAveva bhaGgau anantaropapannanArakasya mohalakSaNapApakarmmAbandhakatvAsambhavAt, taddhi sUkSmasamparAyAdiSu bhavati, tAni ca tasya na saMbhavantIti / 'savvattha' tti lezyAdipadeSu, eteSu ca lezyAdipadeSu sAmAnyato nArakAdInAM saMbhavantyapi, yAni padAnyanantarotpannanArakAdInAmaparyAptakatvena na santi tAni teSAM na pracchanIyAnIti darzayannAha-'navara'mityAdi, tatra samyagmithyAtvAdyuktatrayaM yadyapi nArakANAmasti tathA'pIhAnantarotpannatayA teSAM tannAstIti na pRcchanIyaM, evamuttaratrApi / AyuSkarmmadaNDake - 'maNussANaM savvatthataIyacauttha' tti yato'nantarotpanno manuSyo nAyurbaghnAti bhansyati punaH caramazarIrastvasau na baghnAti na ca bhantsyatIti / 'kaNhapakkhiesu taio' tti kRSNapAkSikatvena na bhantsyatItyetasya padasyAsambhavAtta tIya eva, 'savvesiM nANattAiM tAiM ceva' tti sarveSAM nArakAdijIvAnAM yAni pApakarmmadaNDake'bhihitAni nAnAtvAni tAnyevAyurdaNDake'pIti // zatakaM - 26 uddezakaH-2 samAptaH -: zatakaM - 26 uddezakaH-3: vR. dvitIyoddezako'nantaropapannakAnnArakAdInAzrityoktastRtIyastu paramparopapatrakAnAzrityocyate ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram mU. (982) paraMparovavantrae NaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! atthegatie Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 bhagavatIaGgasUtraM (2) 26/-/3/982 paDhamabitiyA, evaM jahevapaDhamouddesaotahevaparaMparovavannaehiviuddesaobhANiyavvoneraiyAio taheva nvdNddgshio| aTThaNhavi kammappagaDINaM jA jassa kammassa vattavvayA sA tassa ahINamatirittA neyavvA jAva vemANiyA anAgArovauttA / sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR. 'paraMparovavannaeNa'mityAdi, 'jaheva paDhamo uddesao'ttijIvanArakAdiviSayaH, kevalaM tatrajIvanArakAdipaJcaviMzati padAnyabhihitAniihatunArakAdIni caturvizatireveti, etavedAha 'neraiyAio'ttinArakAdayo'travAcyA ityarthaH, taheva navadaMDagasaMgahio'tipApakarmajJAnAvaraNAdipratibaddhA ye nava daNDakAH prAguktAstaiH saGgrahIto-yukto ya uddezakaH sa tthaa| zatakaM-26 uddezakaH-3 samAptaH -:zatakaM-26 uddezakaH-4:mU. (983) anaMtarogADhae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI ? pucchA, goyamA ! atthegatie0 evaM jaheva anaMtarovavannaehiM navadaMDagasaMgahio uddeso bhaNio taheva anatarogADhaehivi ahINamatiritto bhANiyavvo neraiyAdIe jAva vemANie / sevaM bhaMte ! 2 / vR. evaM caturthAdaya ekAdazAntAH, navaram 'anaMtarogADhe'tti utpattisamayApekSayA'trAnantarAvagADhatvamavaseyaM, anyathA'nantarotpannAnantarAvagADhayornirvizeSatAnasyAt, uktAcAsau 'jahevANaMtarovavannaehI'tyAdinA, / -zatakaM-26 uddezakaH-5:mU. (984) paraMparogADhae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiMbaMdhI jaheva paraMparovavannaehiM uddeso so caiva niravaseso bhANiyabvo / sevaM bhte!2|| vR. evaM prmpraavgaaddho'pi| -zatakaM-26 uddezakaH-6:mU. (985) anaMtarAhArae NaM bhaMte ! neratie pAvaM kammaM ki baMdhI ? pucchA, evaM jaheva aNaMtarovanneehiM uddeso taheva niravasesaM / sevaM bhaMte! 2 // vR. 'anaMtarAhArae'tti AhArakatvaprathamasamayavartI / -zatakaM-26 uddezakaH-7:mU. (986) paraMparAhAraeNaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI pucchA, goyamA! evaM jaheva paraMparovavanneehiM uddeso taheva niravaseso bhANiyavyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! // vR. paramparAhArakastvAhArakatvasya dvitIyAdisamyavartI, / -:zataka-26 uddezakaH-8:mU. (987) anaMtarapajjattaeNaM bhaMte! neraie pAvaM kammaM kiMbaMdhI? pucchA, goyamA! jaheva anaMtarovavannaehiM uddeso taheva niravasesaM / sevaM bhaMte 2 // vR.anaMtarapajjatti'tti paryAptakvaprathamasamayavartI, saca paryAptisiddhAvapitata uttarakAlameva pApakarmAdyabandhalakSaNakAryakArI bhavatItyasAvanantaropapannavadyapadizyate, ataevAha-"evaMjaheva anNtrovvnnehii'tyaadi| Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 459 zatakaM-26, varga:-, uddezakaH-9 -zatakaM-26 uddezakaH-9:mU. (988) paraMparapajjattae NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiMbaMdhI? pucchA, goyamA! evaM jaheva paraMparovavannaehiM uddeso taheva niravaseso bhANiyavyo / sevaM! 2 jAva viharai / -:zatakaM-26 uddezakaH-10:mU. (989) carime NaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiM baMdhI? pucchA, goyamA! evaM jaheva paraMparovavannaehiM uddeso taheva carimehiM niravaseso / sevaM bhaMte! 2 jAva viharati / vR.tathA-'carameNaMbhaMte! neraie'tti,ihacaramoyaHpunastaMbhavaMnaprApsyati, evaMjahevetyAdi, iha ca yadyapyavizeSeNAtidezaH kRtastathA'pi vizeSo'vagantavyaH / -zatakaM-26 uddezakaH-11:mU. (990) acarimeNaM bhaMte ! neraie pAvaM kammaM kiMbaMdhI? pucchA, goyamA ! atthegaie evaMjaheva paDhamoddesae paDhamabitiyA bhaMgAbhANiyavvA savvattha jAva paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM ___ acarimeNaM bhaMte ! maNusse pAvaM kammaM kiM baMdhI? pucchA, goyamA! atthegatie baMdhI baMdhai baMdhissai atthe0 baMdhI baMdhaina baMdhissai atthegatie baMdhI na baMdhai baMdhissai / salesseNaMbhaMte ! acarimemaNUse pAvaM kama kiMbaMdhI?, evaM ceva tinnibhaMgA caramavihUNA bhANiyavvA evaM jaheva paDhamuddese, navaraMjesutattha vIsasucattAribhaMgAtesuiha AdillA tinnibhaMgA bhANiyavvA carimabhaMgavajjA, alesse kevalanANI ya ajogIya ee tinnivina pucchijaMti, sesaM taheva, vANamaMtarajoi0 vemA0 jahA nerie| acarime NaM bhaMte! neraie nANAvaraNijaM kammaM kiMbaMdhI pucchA, goyamA! evaM jaheva pAvaM navaraMmaNussesu sakasAIsu lobhakasAIsu ya paDhamabitiyA bhaMgA sesA aTThArasa caramavihUNA sesaM tahevajAvavemANiyANaM, darisaNAvaraNijaMpievaMceva niravasesa, veyaNije savvatthavi paDhamabitiyA bhaMgA jAva vaimANiyAmaM navaraM maNussesu alesse kevalI ajogI ya natthi / acarimeNaM bhaMte ! neraie mohaNijaM kammaM kiMbaMdhI? pucchA, goyamA ! jaheva pAvaM taheva niravasesaMjAva vemANie / acarimeNaMbhaMte! neraie AuyaM kammaM kiMbaMdhI? pucchA, goyamA! paDhabitiyA bhaMgA, evaM savvapadesuvi, neraiyANaM paDhamatatiyA bhaMgA navaraM sammAmicchatte tatio bhaMgo, evaM jAva thnniykumaaraannN| puDhaviAiyaAuAiyavaNassaikAiyANaM teulessAe tatio bhaMgo sesesupadesu savvattha paDhamatatiyA bhaMgA, teukAiyavAumaiyANaM savvattha paDhamatatiyA bhaMgA, beiMdiyateiMdiyacau0 evaM ceva navaraM sammatte ohinANe AbhinibohiyanANe suyanANe eesu causuvi ThANesu tatio bhaMgo, paMciMdiyatirikkhajoNiyANaMsammAmicchattetatio bhaMgo, sesesupadesusavvattha paDhamatatiyA bhaMgA maNussANaMsammAmicchatteavedaeakasAimmiyatatiobhaMgo, alessa kevalanANa ajogI yana pucchijjeti, sesapadesusavvattha paDhamatatiyA bhaMgA, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA neraiyA nAmaMgoyaM aMtarAiyaM ca jaheva nAnAvaraNijaM taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! 2 jAva vihri|| vR.tathAhi-caramoddezakaH paramparoddezakavadvAcya ityuktaM, paramparoddezakazcaprathamoddezakavat, tatra ca manuSyapade AyuSkApekSayA sAmAnyatazcatvAro bhaGgA uktAH, teSuca caramamanuSyasyAyuSka Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 460 bhagavatIaGgasUtraM (2) 26/-/11/990 karmabandhamAzritya caturtha evaghaTate, yato yazcaramo'sAvAyurbaddhavAnna banAti naca bhansyatIti, anyathA caramatvameva na syAditi, evamanyatrApi vizeSo'vagantavya iti, acaramo yastaM bhavaMpunaH prApsyati, tatrAcaramoddezake paJcendriyatiryaganteSupadeSupApaM kAzrityAdyau bhaGgako, manuSyANAMtu caramabhaGgakavarjAsatrayo, yatazcaturthazcaramasyeti, etadeva darzayati __ 'acarimeNaMbhaMte! maNUse' ityAdi, 'vIsasupaesutti, tAni caitAni-jIva 1 salezya 2 zuklalezya 3 zuklapAkSika 4 samyagdRSTi5 jJAni 6 matijJAnAdicatuSTaya 10 nosaMjJopayukta 11 veda 12 sakaSAya 13 lobhakaSAya 14 sayogi 15 manoyogyAditraya 18 sAkAropayuktA 19nAkAropayukta 20 lakSaNAni, eteSucasAmAnyena bhaGgakacatuSkasambhave'pyacaramatvAnmanuSyapade caturtho nAsti, caramasyaiva tadbhAvAditi / 'alesse'ityAdi, alezyAdayastrayazcaramA eva bhavantItikRtveha na praSTavyAH / jJAnAvaraNIyadaNDako'SyevaM, navaraM vizeSo'yaM-pApakarmadaNDake sakaSAyalobhakaSAyAdiSvAdyAstrayo bhaGgakA uktAiha tvAdyau dvAve, yataetejJAnAvaraNIyamabaddhApunarbandhakAna bhavanti, kaSAyiNAM sadaiva jJAnAvaraNabandhakatvAt, caturthastvacaramatvAdeva na bhavatIti, 'veyaNijje savvattha paDhamabIya'tti, tRtIyacaturthayorasambhavAt, etayohi prathamaH prAguktayukterna saMbhavati dvitIyastvayogitva eva bhvtiiti| . AyurdaNDake-'acarime NaM bhaMte ! neraie' ityAdi, 'paDhamatatiyA bhaMga'tti, tatra prathamaH pratItaeva dvitIyastvacaramatvAnnAsti, acaramasya hiAyurbandho'vazyaMbhaviSyatyanyathA'caramatvameva na syAt, evaM caturtho'pi, tRtIye tu na baghnAtyAyustadabandhakAle punarbhansyatyacaramatvAditi, zeSapadAnAM tu bhAvanA pUrvoktAnusAreNa krtvyeti| 'baMdhisayaMtipratyuddezakaM bandhItizabdenopalakSitaM zataM bndhishtm| zatakaM-26 uddezakAH-4-11 samAptAH yeSAM gauriva gauH sadarthapayasAM dAtrI pavitrAtmikA, sAlaGkArasuvigrahA zubhapadakSepA suvarNAnvitA / nirgatyAsyagRhAGgaNabudhasabhAgrAmAjiraM rAjayed, ye cAsyAM vivRtau nimittamabhavanandantu te sUrayaH / / zatakaM-26 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre SaDviMzatitamazatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA parisamAptA (zatakaM-27) vR.vyAkhyAtaM SaDviMzaMzataM, atha saptaviMzamArabhyate,asya cAyamabhisambhandhaH-anantarazate jIvasyakarmabandhanakriyA bhUtAdikAlavizeSeNoktA saptaviMzazate tujIvasya tathAvidhaiva karmakaraNakriyocyata ityevaMsambaddhasyAsyedamAdisUtram Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 461 - - zatakaM-27, vargaH-, uddezakaH-1-11 -zatakaM-27 uddezakA:-1...11:mU. (991) jIveNaMbhaMte! pAvaM kammaM kiM karisuMkarenti karissaMti 1? kariMsu kareMtina karissaMti 2? kariMsu na kareMti karissaMti 3? kariMsu na kareMti na karessaMti 4?, goyamA! attegatie kariMsu kareti karissaMti 1 atthe0 kariMsu kareti na karissaMti 2 atthe0 karisuna kareMti karessaMti 3 atthegatie karisuna kareti na kressNti| salesseNaM bhaMte! jIve pAvaM kammaevaMeeNaM abhilAveNaMjacceva baMdhisae vattavvayA sacceva niravasesA bhANiyavvA, taheva navadaMDagasaMgahiyA emarasa uddesagA bhaanniyvvaa| ' vR. 'jIve NamityAdi, nanu bandhasya karaNasya ca kaH prativizeSaH ?, ucyate, kazcit, tarhi kimiti bhedenopanyAsaH?, ucyate, yeyaMjIvasya karmabandhakriyA sA jIvakartRkA na tvIzvarAdikRtetyasyArthasyopadarzanArthaM, athavA bandhaH sAmAnyataHkaramaMtvavazyaM vipAkadAyitvena niSpAdanaM nidhttaadisvruupmiti| 'karisuyasaya'ti 'kariMsu'ityanena zabdenopalakSitaM zataMprAkRtabhASayA 'krisuysyNti| zatakaM-27 uddezakAH-1...11 samAptAH vyAkhyAtazatasamAnaM zatamidamityasya no kRtA vivRtiH| - dRSTasamAne mArge kiM kurutAddazakastasya? // zatakaM-27 samAptam munI dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre viMzatizatakasya abhayadevasUriviracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-28) vR.vyAkhyAtaM karmavaktavyatA'nugataMsaptaviMzaMzatam, atha kramAyatAMtatAvidhamevASTAviMzaM vyAkhyAyate, tatra caikAdazoddezakAjIvAdyekAdazadvArAnagatapApakarmAdidadaNDakanavakopetA bhavanti tatra cAdyoddezakasyedamAdisUtram -zatakaM-28 uddezakaH-1:mU. (992) jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kahiM samajiNiMsu kahiM samAyariMsu?, goyamA ! savvevi tAva tirikkhajoNiesu hojjA 1 ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya hojjA 2 ahavA tirikkhajoNiesuyamaNussesu ya hojA 3 ahavA tirikkhajoNiesuyadevesu ya hojjA 4 ahavA tirikkhajoNiesuyamaNussesudevesuya hojjA 5 ahavA tirikkhajoNiesuya neraiesuya devesu ya hojjA 6 ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu devesu ya hojjA 7 ahavA tirikkha0 neraiesu ya maNussesu devesu ya hojjA 8 // - salessA NaM bhaMte ! jIvA pAvaM kammaM kahaM samajiNiMsu kahiM samAyariMsu?, evaM ceva, evaM kaNhalessA jAva alessA, kaNhapakkhiyA sukmakkhiyA evaM jAva anaagaarovuttaa| neraiyANaM bhaMte! pAvaM kammaM kahiM samajjiNiMsu kahiM samAyariMsu?, goyamA! savvevi tAva tirikkhajoNiesu hojjatti evaM ceva aTTha bhaMgA bhANiyavvA, evaM savvattha aTTha bhaMgA, evaM jAva Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 28/-/1/992 anAgArovauttAvi, evaM jAva vemANiyANaM, evaM nANAvaraNijjreNavi daMDao, evaM jAva aMtarAieNaM, evaM ee jIvAdIyA vemANiyapajjavasAmA nava daMDagA bhavaMti / sevaMbhaMte! 2 jAva viharai / vR. 'jIvA NaM bhaMte!' ityAdi, 'kahiM sa majirNesu' tti kasyAM gatau varttamAnAH 'samarjita vantaH' ? gRhItavantaH 'kahiM samAyariMsu ' tti kasyAM samAcaritavantaH ? pApakamhitusamAcaraNena, tadvipAkAnubhavaneneti vRddhAH, athavA paryAyazabdAvetAviti, 'savvevi tAva tirikkhajoNiesu hoja 'ti / iha tiryagyoni sarvajIvInAM mAtRsthAnIyA bahutvAt tatazca sarve'pi tiryagbhyo'nye nArakAdayastiryagbhya AgatyotpannAH kadAcid bhaveyustatasye sarve'pi tiryagyonikeSvabhUvanniti vyapadizyante, ayamabhiprAyaH - ye vivakSitasamaye nArakAdayo'bhUvaMste'lpatvena samastaH api siddhigamanena tiryaggatipravezena ca nirlepatayovRttAstatazca tiryaggateranantatvenAnirlepanIyatvAttata udvRttAstiryastatsthAneSu nArakAditvenotpannAstataste tiryaggatau narakagatyAdihetubhUtaM pApaM karmma samarjitavanta ityucyata ityekaH / ahavA tirikkhajoNiesu neraiesa hoja tti vivakSitasamaye ye manuSyadevA abhUvaMste nirlepatayA tathaivodvRttAH tatsthAneSu ca tiryagnArakebhya AgatyotpannAH, te caivaM vyapadizyantetiryaganairayikeSvabhUvannete, ye ca yatrAbhUvaMste tatraiva karmamopArjitavanta ityartho labhyata iti dvitIyaH 462 'ahavA tikkhajoNiesu ya maNuesu ya hoja 'tti vivakSitasamaye ye nairayikadevAste tathaiva nirlepatayovRttAH tatsthAneSu ca tiryagmanuSyebhya AgatyotpannAH, te caivaM vyapadizyantetiryagmanuSyebhUvannete, / ye ca yatrAbhUvaMste tatraiva karmopArjitavanta iti sAmarthyagamyamiti tRtIyaH, tadevamanayA bhAvanayA'STAvete bhaGgAH, tatraikastiryaggatyaiva, anye tu tiryagnairayikAbhyAM tiryagmanuSyAbhyAM tiryagdevAbhyAmiti trayo dvikaMyogAH, tathA tiryagnairayikamanuSyaistiryagnairayikadevaistiryagmanuSyadevairiti trayastrikasaMyogA ekazcatuSkasaMyoga iti / 'evaM savvattha' tti salezyAdipadeSu 'nava daMDagA bhavaMti ' tti pApakarmAdibhedena pUrvokteneti / zatakaM - 28 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM - 28 uddezakaH-2 : mU. (993) anaMtarovavannagA NaM bhaMte! neraiyA pAvaM kammaM kahiM samajjirNisu kahiM samAyAriMsu ?, goyamA ! savvevi tAva tirikkhajoNiesu hojA, evaM etthavi aTTha bhaMgA / evaM anaMtarovavannagANaM neraiyAINaM jassa jaM atthi lesAdIyaM anAgArovaogapajjavasANaM taM savvaM eyAe bhayaNAe bhANiyavvaM jAva vemANiyANaM, navaraM anaMtaresu je parihariyavvA te jahA baMdhisae tahA ihaMpi, evaM nANAvaraNijjeNavidaMDao evaM jAva aMtarAieNaM niravasesaM esovi navadaMDagasaMgahio uddesao bhANiyavvo / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM - 28 uddezakAH-3-11: mU. (994) evaM eeNaM kameNaM jaheva baMdhisae uddesagANaM parivADI taheva ihaMpi aTThasu bhaMgesu neyavvA navaraM jANiyavvaM jaM jassa atthi taM tassa bhANiyavvaM jAva acarimuddeso / savvevi ee ekrasa uddesagA / sevaM bhaMte ! 2 iti jAva viharai // vR. 'anaMtarovavannagANa'mityAdirdvitIyastatra ca 'anaMtaresu je parihariyavvA te jahA baMdhisae Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 463 zatakaM-28, vargaH-, uddezakaH-3-11 tahA ihaMpi'tti, anantaropapannanArakAdiSu yAni samyagmithyAtvamanoyogavAgyogAdIni padAni 'parihariyavya'tti asambhavAnna pracchanIyAni tAni yathA bandhizate tathehApIti / nanu prathamabhaGgake sarve tiryagbhya utpannAH kathaM saMbhavanti, AnatAdidevAnAM tIrthaGkarAdimanuSyavizeSANAM ca tebhya AgatAnAmanutpatteH ?, evaM dvitIyAdibhaGgakeSvapi bhAvanIyaM, satyaM, kintu bAhulyamAzrityaite bhaGgA grAhyAH, idaM ca vRddhavacanena darzayiSyAmaH / 'kammasamajaNaNasaya'ti karmasamarjanalakSaNArthapratipAdakaM zataM krsmrjnshtm|| zatakaM-28 uddezakAH-3-11 samAptaH iti cUrNivacanaracanAkuJcikayodghATitaM mayA'pyetat / aSTAviMzatitamazatamandiramanadhaM mhaardhcym|| zatakaM-28 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA bhagavatIagasUtre aSTAviMzatitama zatakasya abhadevasUri viracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-29) vR. vyAkhyAtaM pApakarmAdivaktavyatA'nugatamaSTAviMzaM zatam,atha kramAyAtaM tathAvidhamevaikonatriMzaMvyAkhyAyate, tatraca tathaivaikAdayazoddezakA bhavanti, teSucAdyoddezakasyedamAdisUtram . -zatakaM-29 uddezakaH-1:mU. (995) jIvANaMbhaMte ! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTThaviMsu 1? samAyaM paTTaviMsu visamAyaM nidvaviMsu 2? visamAyaM paTTaviMsu samAyaM niTThaviMsu 3? visamAyaM paTTaviMsu visamAyaM niTThaviMsu?, goyamA! atgaiyA samAyaM paTTaviMsusamAyaM niTThaviMsu jAva atthegaiyA visamAyaM paTTaviMsu visamAyaM niddhviNsu| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu samAyaM niviMsu ? taM ceva, goyamA ! jIvA caubvihA pannattA, taMjahA-atthegaiyA samAuyA samovavannagA 1 atthegaiyA samAuyA visamovavanagAra atthega0 visamAuyA samovavannagA 3 atthega0 visamAuyA vismovvnngaa4| tattha NaM je te samAuyA samovavanagA te NaM pAvaM kammaM samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTThaviMsu, tatthaNaje te samAuyA visamovavannagAteNaM pAvaM kammaMsamAyaM paTTaviMsuvisamAyaM niviMsu, tattha gaMje tevisamAuyA samovavannagA teNaM pAvaM kammaM visamAyaM paTTaviMsusamAyaM niTThaviMsu, tatthaNaMje te visamAyA visamovavannagA te NaM pAvaM kammaM visamAyaM paTTaviMsu visamAyaM nitttthviNsu| se teNaTThaNaMgoyamA!taMceva / salessANaMbhaMte! jIvApAvaM kammaMevaM ceva, evaM savvaTThANesuvi jAva anAgArovauttA, ee savvevi payA eyAe vattavvayAe bhaanniyvvaa| neraiyA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTThaviMsu ? pucchA, goyamA ! atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu evaM jahevajIvANaM tahevabhANiyavvaM jAvaanAgArovauttA, evaMjAva vemANiyANaM jassa jaM atthitaM eeNaM ceva kameNaM bhANiyavvaM jahA pAveNa daMDao, eeNaM kameNaM aThThasuvi kammappagaDIsu aTTha daMDagA bhANiyavvA jIvAdIyA vemANiyApaJjavasANA eso navadaMDagasaMgahio paDhamo uddeso bhANiyavyo / sevaM bhaMte ! 2 iti // Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 464 bhagavatIaGgasUtraM (2) 29/-/1/995 vR. 'jIvANaMbhaMte! pAva'mityAdi, samAyatisamakaMbahavojIvAyugapadityarthaH paTThaviMsutti prasthApitavantaH-prathamatayA vedayitumArabdhavantaH, tathAsamakameva 'niTThaviMsutti 'niSThApitavantaH' niSThAMnItavanta ityekaH, tathA samakaMprasthApitavantaH 'visama'ttiviSamaMyathA bhavativiSamatayetyarthaH niSThApitavanta iti dvitIyaH, evamanyau dvau / 'atthegaiyA samAuyA' ityAdi caturbhaGgI, tatra 'samAuya'tti samAyuSaH udayApekSayA samakAlAyuSkodayA ityarthaH 'samovavannaga'tti vivakSitAyuSaH kSaye samakameva bhavAntare upapannAH samopapannakAH, ye caivaMvidhAste samakameva prasthApitavantaH samakameva ca niSThApitavantaH, nanvAyuHkarmaivAzrityevamupapannaM bhavatinatupApaM karma, taddhi nAyuSkodayApekSeprasthApyate niSThApyate ceti, naivaM, yato bhavApekSaH karmaNAmudayaH kssyshcessyte| uktazca-"udayakakhayakkhaovasame"tyAdi, ata evAha-'tattha NaM je te samAuyA samovavannayA te NaM pAvaM kammaM samAyaM paThaviMsusamAyaM niThaviMsutti prathamaH, tathA 'tattha NaMje te samAuyA visamovavannaga'tti samakAlAyuSkodayA viSamatayA parabhavotpannA maraNakAlavaiSamyAt 'tesamAyaMpaThThaviMsuttiAyuSkavizeSodayamaspAdyatvAtpAkarmavedanavizeSasya visamAyaM niThaviMsutti maraNavaiSamyeNa pApakarmavedanavizeSasya viSamatayA niSThAsambhavAditi dvitiiyH| tathA 'visamAuyA samovavannaga'tti viSamakAlAyuSkodayAH samakAlabhavanAntarotpattayaH 'teNaMpAvaM kammaM visamAyaM paThaviMsusamAyaM niTThaviMsutti tRtIyaH, caturtha sujJAta eveti, iha caitAn bhaGgakAn prAktanazatabhaGgakAMzcAzritya vRddhairuktam- . . // 1 // "paTThavaNasae kihaNuhu samAuuvavannaesu cubhNgo| kiha va samajjaNaNasae gamaNijjA atthao bhNgaa|| paTThavaNasae bhaMgA pucchAbhaMgANulomao vaccA / yathApRccha bhaGgAH samakaprasthApanAdayo na badhyante tatheha samAyuSkAdayaH anyatrAnyathAvyAkhyAtA api vyAkhyeyA ityarthaH / "kammasamajjaNasae bAhullAo samAujjA / / zatakaM-29 uddezakaH-1 samAptaH -:zataka-29 uddezakaH-2:mU. (996) anaMtaaivavanagA NaM bhaMte ! neraiyA pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTThaviMsu ? pucchA, goyamA ! atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTThaviMsu atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu visamAyaM niTThaviMsu, se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai atthegaiyA samAyaM paTTaviMsu? taMceva, goyamA! anaMtarovavannagA nera0 duvihA paM0 20-atthegaiyA samAuyA samovavanagA atthegaiyA samAuyA visamovavannagA0 / tattha NaMje te samAuyA samovannagA teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTaviMsu samAyaM niTThaviMsu, tatthaNaMjetesamAuyA visamovavannagAteNaM pAvaM kammaMsamAyaM paTTaviMsuvisamAyaM nidvaviMsu, se teNa taM cev| salessANaMbhaMte! anaMtaro0 nera0 pAvaM evaM ceva, evaM jAva anAgArova0, evaM asuraku0 evaM jAva vemA0 navaraM jaM jassa atyi taM tassa bhANiya, evaM nANAvaraNijjeNavi daMDao, evaM niravasesaMjAva aMtarAieNaM / sevaM bhaMte! 2 tti jAva viharati / Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 465 zatakaM-29, vargaH:, uddezakaH-3-11 -zatakaM-29 uddezakAH-3-11:mU. (997) evaM eeNaM gamaeNaMjaceva baMdhisae uddesagaparivADI sacceva ihavibhA0 jAva acarimotti, anaMtauddesagANaM cauNhavi ekkA vattavvayA sesANaM sattaNhaM ekkaa| vR. 'aNaMtarovavannagANa'mityAdiddhitIyaH, tatra cAnantaropapannakA dvividhAH 'samAuyA samovavannaga'tti anantaropapannAnAM sama evAyurudayo bhavati tadvaiSabhye'nantaropapannatvameva na syAdAyuHprathamasamayavarttitvAtteSAM 'samovavannaga'tti maraNAnantaraM parabhavotpattimAzritya, te ca maraNakAle bhUtapUrvagatyA'nantaropapannakA ucyante, 'samAuyA visamovavannaga'tti viSamopapatrakatvamihApi maraNavaiSamyAditi, tRtIyacaturthabhaGgAvanantaropapatreSu na saMbhavataH, anantaropapannatvAdeveti dvitiiyH| vR. evaM zeSA api, navaram 'anaMtaroddesagANaM cauNhavitti anantaropapannAnantarAvagADhAnantarAhArakAnantaraparyAptakoddezakAnAm // 'kammapaTThavaNasayaMti karmaprasthApanA- . dyarthapratipAdanaparaM zataM karmaprasthApanazatam // zatakaM-29 uddezakAH-3-11 samAptaH muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA bhagavatIagasUtre ekonatriMzatzatakasya abhayadevasUri viracita TIkA prismaaptaa| . (zatakaM-30) vR. vyAkhyAtamekonatriMzaM zatam, atha triMzamArabhyate, asya cAyaM pUrveNa sahAbhisambandhaH-prAktanazatekarmaprasthApanAdyAzriya jIvA vicAritAH ihatukarmabandhAdihetubhUtavastuvAdamAzritya ta eva vicAryante ityevaMsambaddhasyAsyaikAdazoddezakAtmakasyedaM prathamoddezakAdisUtram -zatakaM-30 uddezakaH-1:mU. (998) kai NaM bhaMte ! samosaraNA pannattA ?, goyamA! cattAri samosaraNA pannattA, taMjahA-kiriyAvAdI akiriyAvAdI annANiyavAI venniyvaaii| ___jIvANaMbhaMte! kiM kiriyAvAdIakiriyAvAdIannANiyavAdI veNaiyAvAdI?, goyamA jIvA kiriyAvAdivi akiriyAvAdivi anANiyavAdIvi venniyvaadiivi| salessANaMbhaMte! jIvA kiMkiriyAvAdI?, goyamA! kiriyAvAdIviakiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi veNaiyavAdIvi, evaM jAva suklessA, alessANaMbhaMte ! jIvA pucchA, goyamA kiriyAvAdI no akiriyAvAdI no annANiyavAdI no venniyvaadii| kaNhapakkhiyA NaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyAvAdI ? pucchA, goyamA ! no kiriyAvAdI akiriyAvAdIannANikayavAdIvi no veNaiyavAdI vi, sukkapakkhiyA jahA salessA / sammadiTThI jahA alessA, micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA, sammAmicchAdiTThINaM pucchA, goyamA! no kiriyAvAdI no akiriyAvAdI annANiyavAdIvi venniyvdiivi| __nANI jAva kevalanANI jahA alesse, annANI jAva vibhaMganANI jahA knnhpkkhiyaa| [5 [30] ___ Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 bhagavatIaGgasUtraM (2) 30/-19/998 AhArasannovauttAjAva pariggahasannovauttAjahA salessA, nosannovauttAjahA alessA savedagA jAva napuMsagavedagA jahA salessA, avedagA jahA alessaa| sakasAyI jAvalobhakasAyI jahA salessA / akasAyI jahA alessaa| sajogIjAva kAyayogIjahA salessa, ajogIjahAalessA, sAgarovauttAanAgArovauttA jahA slessaa| neraiyANaMbhaMte! kiMkiriyAvAdI? pucchA, goyamA! kiriyAvAdIvijAvaveNaiyavAdIvi, evaM eeNaM kameNaM jacceva jIvANaM vattavvayA sacceva neraiyANaM vattavvayAvijAva anAgArovauttA navaraMjaM atthitaMbhANiyavvaM sesaM na bhaNNati, jahA neraiyA evaMjAva thnniykumaaraa| puDhavikAiyA NaM bhaMte ! kiM kiriyAvAdI ? pucchA, goyamA ! no kiriyAvAdI akiriyAvAdIviannANiyavAdIvino veNaiyavAdI, evaMpuDhavikAiyANaMjaMatthitattha savvatthavi eyAiM do majjhillAiMsamosaraNAiM jAva anAgArovauttAvi, evaM jAva cauridiyANaM savvaTThANesu eyAiMcevamajjhillagAiMdo samosaraNAI, sammattanANehivieyANicevamajjhillagAiMdosamosaraNAiM, paMciMdiyaratikkhajoNiyA jahA jIvA navaraM jaM asthi taMbhANiyavvaM, maNussA jahA jIvA taheva niravasesaM, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurkumaaraa| . kiriyAvAdINaMbhaMte! jIvA kiMneraiyAuyaMpakareitirikkhajoNiyAuyaMpakareimaNussAuyaM pakarei devAuyaM pakarei ?, goyamA! no neraiyAuyaM pakarei no tirikkhajoNiyAuyaM pakarei maNussAuyaMpi pakarei devAuyaMpi ekarei, jai devAuyaM pakarei kiM bhavaNavAsidevAuyaM pakarei jAva vemANiyadevAuyaM paka0 ?, goyamA ! no bhavamavAsIdevAuyaM pa0 no vANamaMtaradevAuyaM paka0 no joisiyadevAuyaMpakarei vemANiyadevAuyaM pkrei| . akiriyAvAdI NaM bhaMte ! jIvA kiM neraiyAuyaM pakarei ? tirikkha0 pucchA, goyamA ! neraiyAuyaMpi pakarei jAva devAuyaMpi pakarei, evaM annANiyavAdIvi veNaiyavAdIvi / salessA NaMbhaMte! jIvA kiriyAvAdI kiM neraiyAuyaM pakarei? pucchA, goyamA! no neraiyAuyaMevajaheva jIvA taheva salessAvi cauhivi samosaraNehiM bhaanniyvvaa| kaNhalessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAvAdI kiM neraiyAuyaM pakarei ? pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakarei no tirikkhajoNiyAuyaM pakarei maNussAuyaM pakarei no devAuyaM pakarei, akiriya0 anANiyaveNaiyavAdI ya cattArivi AuyAiMpakarei, evaM niillessaavi| - teulessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAdI kiM neraiyAuyaM pakarei ? pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaMpakareino tirikkha0 maNussAuyaMpa0 devAuyaMpipakarei, jai devAuyaMpakarei taheva, teulessA gaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAdI kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! neraiyAuyaM pakarei maNussAuyaMpi tirikkhajoNiyAuyaMpi pakarei devAuyaMpi pakarei, evaM annANiyavAdIvi veNaiyavAdIvi, jahA teulessA evaM pamhalessAvi sukkalessAvi neyvvaa| allessA NaM bhaMte ! jAva kiriyAvAdI kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! neraiyAuyaMpi pakarei evaM cauvihaMpi, evaM annANiyadIvi veNaiyavAdIvi, sukkapakkhiyA jahA slessaa| sammadiTThINaMbhaMte ! jIvA kiriyAvAdI kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 467 zatakaM-30, vargaH-, uddezakaH-1 pakarei no tirikkha0 maNussAuyaM pakarei devAuyaMpi pakarei, micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA, sammAmicchAdiTThINaMbhaMte! jIvA annANiyavAdI kiM neraiyAuyaMjahA alessA, evaMveNaiyavAdIvi, nANI AbhiNibohiyanANI ya suyanANI ya ohinANI ya jahA smmddittttii| maNapajjavanANI NaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakarei no tirikkha0 no maNussa0 devAuyaM pakarei, jai devAuyaM pakarei kiM bhavaNavAsi0 pucchA, goyamA ! no bhavaNavAsidevAuyaM pakarei no vANamaMtara0 no joisiya0 vemANiyadevAuyaM, kevalanANI jahA alessA, annANI jAva vibhaMganANI jahA knnhpkkhiyaa| sannAsucausuvijahA salessA, nosannovauttAjahAmaNapajjavanANI, savedagAjAva napuMsagavedagA jahA salessA, avedagA jahA salessA, sakasAyI jAva lobhakasAyI sajahA salessA, akasAyIjahAalessA, sayogIjAva kAyayogI jahA salessA, ajogIjahAalessA, sAgArovauttA ya anAgArovauttA yajahA slessaa| vR. 'kaiNa'mityAdi, samosaraNa'ttisamavasaranti nAnApariNAmAjIvAH kathaJcitulyatayA yeyumateSutAni samavasaraNAni, samavasRtayovA'nyonyabhinneSu kriyAvAdAdimateSukathaJcittulyatvena kvacitkeSAJcidvAdinAmavatArAH smvsrnnaani| _ 'kiriyAvAi'tti kriyAkartAraMvinAnasaMbhavatisAcAtmasamavAyinItivadantitacchIlAzca ye te kriyAvAdinaH, anye tvAhuH-kriyAvAdino ye bruvate kriyA pradhAnaM kiM jJAnena?, anye tu vyAkhyAnti-kriyA jIvAdipadArtho'stItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaste cAtmAdipadArthAstitvapratipattilakSaNA azItyadhikazatasaGkhyAH sthAnAntarAdavaseyAH, tatazca kriyAvAdisambandhAtsamavasaraNamapi kriyAvAdI, samavasaraNasamavasaraNavatAM cAbhedopacArAt kriyAvAdina eva samavasaraNamiti, evmnytraapi| 'akiriyAvAi'tti akriyAM-kriyAyA abhAvaM na hi kasyacidapyanavasthitasya padArthasya kriyA samasti tadbhAve cAnavasthiterabhAvAdityevaM ye vadanti te'kriyAvAdinaH, tathA caahureke||1|| "kSaNikAH sarvasaMskArA, asthitAnAM kutHkriyaa?| bhUtiryeSAM kriyA saiva, kArakaM saiva cocyte||" ityAdi, anye tvAH- akriyAvAdino ye bruvate kiM kriyayA cittazuddhireva kAryA teca bauddhA iti, anye tu vyAkhyAnti-akriyAM-jIvAdi padArtho nAstItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te'krayAvAdinaH, te cAtmAdipadArthAnAstitvapratipattilakSaNAzcaturazItivikalpAH sthaanaantraadvseyaaH| 'annANiyavAi'tti kutsitaMjJAnamajJAnaMtoSAmastite'jJAnikAstecatevAdinazcetyajJAnikavAdinaH,tecAjJAnameva zreyo'saJcintyakRtakarmabandhavaiphalyAt, tathA na jJAnaM kasyApikvacidapi vastunyasti pramANAnamasampUrNavastuviSayatvAt ityAdyabhyupagamavantaH saptaSaSTisaGkhyAH sthaanaantraadvseyaaH| 'veNaiyavAi'ttivinayena caranti sa vA prayojanameSAmiti vainayikAste cate vAdinazceti vainayikavAdinaH vinaya eva vA vainayikaM tadeva ye svargAdihetutayA vadantItyevaMzIlAzca te vainayikavAdinaH, etecAnavadhRtaliGgAcArazAstrA vinayapratipattilakSaNA dvAtriMzadvidhAH sthAnAnta Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 468 rAvaseyAH, iha cArthe gAthA 119 11 bhagavatI aGgasUtraM (2) 30/-/1/998 "atthitti kiriyavAI vayaMti natthitti'kiriyavAIo / annANiya annANaM veNaiyA viNayavAyaMti / / " ete ca sarve'pyanyatra yadyapi mithyASTayo'bhihitAstathApIhAdyAH samyagdRSTayo grAhyAH, samyagastitvavAdinAmeva tethAM samAzrayaNAditi / 'jIvANa' mityAdi tatra jIvAzcaturvidhA api tathAsvabhAvatvAt, 'alessANa' mityAdi, 'alezyAH' ayoginaH siddhAzca te ca kriyAvAdina eva kriyAvAdahetubhUtayathA'vasthitadravyaparyAyarUpArthaparicchedayuktatvAt iha ca yAni samyagdRSTisthAnAni - alezyatvasamyagdarzanajJAninosaMjJApayuktatvAvedakatvAdIni tAni niyamAt kriyAvAde kSipyante, mithyASTisthAnAni tu . mithyAtvAjJAnAdIni zeSasamavasaraNatraye, 'sammAmicchAdiTThI NamityAdi, samyagmithyAdhSTayo hi sAdhAraNapariNAmatvAnno AstikA nApi nAstikAH kintu ajJAnavinayavAdina eva syuriti / 'puDhavikAiyA NamityAdi, 'no kiriyAvAI' ti mithyAdhaSTitvAtteSAmakriyAvAdino'jJAnikavAdinazca te bhavanti, vAdAbhAve'pi tadvAdayogyajIvapariNAmasadbhAvAt, vainayikavAdinastu te na bhavanti tathAvidhapariNAmAditi, 'puDhavikAiyANaM jaM atthi' ityAdi, pRthivIkAyikAnAM yadasti salezyakRSNanIkApotatejolezyakRSNapAkSikatvAdi tatra sarvatrApi madhyamaM samavasaraNadvayaM vAcyamita, 'evaM jAva cauriMdiyANa' mityAdi, nanu dvIndriyAdInAM sAsAdanabhAvena samyaktvaM jJAnaM ceSyate tatra kriyAvAditvaM yuktaM tatsvabhAvatvAdityAzaGkayAha-'sammattanANehivI' tyAdi, kriyAvAdavinayavAdau hi viziSTatare samyaktvAdipariNAme syAtAM na sAsAdanarUpe iti bhAvaH, 'jaM atthi taM bhANiyavvaM'ti, paJcendriyatirazcAmalezyAkaSAyitvAdi na praSTavyamasambhavAditi bhAvaH / jIvAdiSu paJcaviMzatI padeSu yadyatra samavasaraNamasti tattatroktam, atha teSvevAyurbandhanirUpaNAyAha - 'kiriye 'tyAdi, 'maNussAuyaMpi pakarei devAuyaMpi pakareti 'tti, tatra ye devA nArakA vA kriyAvAdinaste manuSyAyuH prakurvanti ye tu manuSyAH paJcendriyatiryaJco vA te devAyuriti / 'kaNhalessA NaM bhaMte ! jIvA' ityAdI 'maNussAuyaM pakareMti' tti yaduktaM tannArakAsurakumArAdInAzrityAvaseyaM, yato ye samyagdhSTayo manuSyAH paJcendriyatiryaJcazca te manuSyAyurna baghnantyeva vaimAnikAyurbandhakatvAtteSAmiti / 'alessANaM bhaMte! jIvA kiriyAvAI' tyAdi, alezyAH - siddhA ayoginazca, te caturvidhamapyAyurna baghnantIti, samyagmithyASTipade 'jahA alessa' tti samastAyUMSi na baghnantItyarthaH // nArakadaNDake mU. (999) kiriyAvAdI NaM bhaMte! neraiyA kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM no tirikkha0 maNussAuyaM pakarei no devAuyaM pakarei / akiriyAvAdI NaM bhaMte! neraiyA pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM tirikkhajoNiyAuyaM pakarei maNussAuyaMpi pakarei no devAuyaM pakarei, evaM annANiyavAdI vi veNaiyavAdIvi / salessA NaM bhaMte! neraiyA kiriyAvAdI kiM neraiyAuyaM, evaM savvevi neraiyA je kiriyAvAdI te maNussAuyaM egaM pakarei, je akiriyAvAdI antrANiyAdI veNaiyavAdI te savvaTThANesuvi no Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 30, varga:-, uddezakaH-1 469 neraiyAuyaM pakarei tirikkhajoNiyAuyaMpi pakarei maNussAuyaMpi pakarei no devAuyaM pakarei, navaraM sammAmicchatte uvarillehiM dohivi samosaraNehiM na kiMcivi pakarei jaheva jIvapade, evaM jAva thaNiyakumArA jaheva neraiyA / akiriyAvAdI NaM bhaMte! puDhavikkAiyA pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakarei tirikkhajoNiyAuyaM0 maNussAuyaM0 no devAuyaM pakarei, evaM annANiyavAdIvi / salessA NaM bhaMte! evaM jaM jaM padaM atthi puDhavikAiyANaM tahiM 2 majjhimesu dosu samosaraNesu evaM caiva duvihaM AuyaM pakarei navaraM teulessAe na kiMpi pakarei, evaM AukkAiyANavi, vaNassaikAi0, teukA0 vAukA0 savvaThThANesu majjhimesu dosu samosaraNesu no neraiyAuyaM paka0 tirikkhajo0 paka0 no maNu0 no devAu0 paka0, beiMdiyateiMdiyacauridiyANaM jahA puDhavikAiyANaM navaraM sammattanANesu na ekkaMpi AuyaM pakarei / kiriyAvAdI NaM bhaMte ! paMciM0 tiri0 kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA ? no neraiyAuyaM pakarei no tirikkha0 no maNussAuyaM no devAuyaM pakarei, akiriyAvAdI annANiyavAdI veNaiyavAI cauvvihaMpi pakarei, jahA kaNhalessA evaM nIlalessAvi kAulessAvi, teulessA jahA salessA, navaraM akiriyAvAdI annANiyavAdI veNaiyavAdI ya no neraiyAuyaM pakarei devAuyaMpi pakarei tirikkhajoNiyAuyaMpi pakarei maNussAuyaMpi pakarei, evaM pamhalessAvi0, evaM sukkalessAvi bhANiyavvA / kaNhapakkhiyA tihiM samosaraNehiM cauvvihaMpi AuyaM pakarei, sukkapakkhiyA jahA salessA, sammadiTThI jahA manapajjavanANI taheva vemANiyAuyaM pakarei, micchadiTThI jahA kaNhapakkhiyA, sammAmicchAdiTThI na ya ekkaMpi pakarei jaheva neraiyA ! nANI jAva ohinANI jahA sammaddiTThI, annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA, sesA jAva anAgArovauttA savve jahA salessA tahA ceva bhANiyavvA, jahA paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM vattavvayA bhaNiyA evaM maNussANavi bhANiyavvA, navaraM manapajjavanANI nosannovauttA ya jahA sammaddiTThI tirikkhajoNiyA taheva bhANiyavvA, alessA kevalanANI avedagA akasAyI ayogIya eena egaMpi AuyaM pakarei jahA ohiyA jIvA sesaM taheva, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA / / kiriyAvAdI NaM bhaMte! jIvA kiM bhavasiddhIyA abhavasiddhiyA ?, goyamA ! bhavasiddhIyA no abhavasiddhIyA / akiriyAvAdI NaM bhaMte! jIvA kiM bhavasiddhIyA pucchA, goyamA ! bhavasiddhIyAvi abhavasiyAvi, evaM annANiyavAdIvi, veNaiyavAdIvi / salessA NaM zcaMte! jIvA kiriyAvAdI kiM bhava0 pucchA, goyamA ! bhavasiddhIyA no abhava siddhiyA / salessA NaM bhaMte! jIvA akiriyAvAdI kiM bhava0 pucchA, goyamA ! bhavasiddhiyAva abhavasiddhIyAvi, evaM annANiyavAdIvi veNaiyavAdIvi jahA salessA, evaM jAva sukklessaa| alessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAvAdI kiM bhava0 pucchA, goyamA ! bhavasiddhiyA no abhava siddhIyA / Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 30/-/1/999 evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhapakkhiyA tisuvi samosaraNesu bhayaNAe, sukkapakkhiyA causuvi samosaraNesu bhavasiddhIyA no abhavasiddhIyA sammadiTThI jahA alessA, micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA, sammAmicchAdiTThI dosuvi samosaraNesu jahA alessaa| nANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhavasiddhIyA, annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA / 470 sannAsu causuvi jahA salessA, nosannovauttA jahA sammadiTThI, savedagA jAva napuMsagavedagA jahA salessA avedagA jahA sammadiTThI, sakasAyI jAva lobhakasAyI jahA salessA, akasAyI jahA sammadiTThI, sayogI jAva kAyajogI jahA salessA, ayogI jahA sammadiTThI, sAgArovauttA anAgArovauttA jahA slessaa| evaM neraiyAvi bhANiyavvA navaraM nAyavvaM jaM atthi, evaM asurakumArAvi jAva thaNiyakumArA puDhavikkAiyA savvaTThANesuvi majjhillesu dosuvi samavasaraNesubhavasiddhIyAvi bhavasiddhIyAvi evaM jAva vaNassaikAiyA, beiMdiyateiMdiyacauriMdiyA evaM ceva navaraM saMmatte ohinANe AbhinibohiyanANe suyanANe eesu ceva dosu majjhimesu samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA sesaM taM ceva, paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA navaraM nAyavvaM jaM atthi, maNussA jahA ohiyA jIvA, vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA / sevaM bhaMte ! 2 // vR. 'kiriyAvAI Na'mityAdau yannairayikAyurdevAyuzca na prakurvanti kriyAvAdinAra - kAstannArakabhavAnubhAvAdeva, yacca tiryagAyurna prakurvvanti kriyAvAdAnubhAvAdityavaseyaM, akriyAvAdAdisamavasaraNatraye tu nArakANAM sarvapadeSu tiryagmanuSyAyuSI eva bhavataH, samyagmithyAtve punarvizeSo'stIti taddarzanAyAha - 'navaraM samme' tyAdi, samyagmithyASTinArakANAM dve evAntime samavasaraNestaH, teSAM cAyurbando nAstyeva guNasthAnakasvabhAvAdataste tayornakiJcidapyAyuH prakurvantIti 'puDhavikkAiye' tyAdau 'duvihaM AuyaM' ti manuSyAyustiryagAyuzceti 'teulessAe na kiMpi pakareMti'tti aparyAptakAvasthAyAmeva pRthivIkAyikAnAM tadbhAvAttadvigama eva cAyuSo bandhAditi, 'sammattanANesu na ekkaMpi AuyaM pakareMti' tti, dvIndriyAdInAM samyaktvajJAnakAlAtyaya evAyurbandho bhavatyalpatvAttatkAlasyeti naikamapyAyurbaghnanti tayoste iti / paJcendriyastiryagyonikadaNDake - 'kaNhalesA Na' mityAdi, yadA paJcendriyatiryaJcaH samyagdRSTayaH kRSNalezyAdipariNatA bhavanti tadA''yurekamapi na baghnanti, samyagdhzAM vaimAnikAyurbandhakatvena tejolezyAditrayabandhanAditi / 'teulesA jahA salesa' tti, anena ca kriyAvAdino vaimAnikAyureva itare tu trayazcaturvidhamapyAyuH prakurvantIti prAptaM, salezyAnAmevaMvidhasvarUpatayoktatvAt, iha tu yadanabhimataM tanniSedhanAyAha- 'navaraM akiriyAvAI' tyAdi, zeSaM tu pratItArthatvAnna vyAkhyAtamiti / zatakaM - 30 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM - 30 uddezakaH-2 : mU. (1000) anaMtarovavannagA NaM bhaMte! neraiyA kiM kiriyAvAda ? pucchA, goyamA ! kiriyAvAdIvi jAva veNaiyavAdIvi / Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-30, vargaH:, uddezakaH-2 837 salessANaMbhaMte! anaMtarovavannagAneraiyA kiMkiriyAvAdI evaM ceva, evaM jaheva paDhamuddese neraiyANaM vattavvayA taheva ihavibhANiyavvA, navaraMjaMjassa asthi anaMtarovavanagANaM neraiyANaM taMtassa bhANiyavvaM, evaM savvajIvANaMjAva vaimANiyANaM, navaraM anaMtarovavanagANaMjaMjahiM asthi taMtahiM bhaanniyvvN| kiriyAvAINaMbhaMte! anaMtarovavanagA neraiyA kiM neraiyAuyaMpakarei? pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti no tiri0 no maNu0 no devAuyaM pakarei, evaM akiriyAvAdIvi annANiyavAdIvi venniyvaadiivi| salessANaMbhaMte! kiriyAvAdIanaMtarovavannagAneraiyA kineraiyAuyaMpacchA. goyamA! no neraiyAuyaM pakarei jAva no devAuyaM pakarei evaM jAva vemANiyA, evaM savvaTThANesuvi anaMtarovavannagA neraiyA na kiMciviAuyaMpakareijAva anAgArovauttatti, evaMjAvavemANiyA navaraM jaMjassa asthi taMtassa bhANiyavvaM / kiriyAvAdI NaM bhaMte ! anaMtarovavanagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA ?, goyamA! bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| ___ akiriyAvAdINaMpucchA, goyamA! bhavasaddhiyAviabhavasiddhiyAvi, evaM annANiyavAdIvi venniyvaadivi| salessA NaM bhaMte ! kiriyAvAdI anaMtarovavannagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA?, goyamA ! bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohie uddesae neraiyANaM vattavvayA bhaNiyA taheva ihavi bhANiyavvAjAvaanAgArovauttatti evaMjAva vemANiyANaMnavaraMjaMjassaatthitaMtassa bhANiyavvaM, imaM se lakkhaNaM-je kiriyAvAdI sukkapakkhiyA sammAmicchadiTThIyA ee savve bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA, sesA savve bhavasiddhIyAvi abhavasiddhiyAvi / sevaM bhaMte ! iti // vR. evaM dvitIyAdaya ekAdazAntA uddezakA vyAkhyeyAH / navaraM dvitIyoddezake 'imaMse lakkhaNaM ti se' vyatvasyedaM lakSaNaM-kriyAvAdI zuklapAkSikaH samyagmithyATizca bhavya eva bhavati nAbhavyaH, zeSAstubhavyAabhavyAzceti, alezyasamyagdRSTijJAnyavedAkaSAyayoginAM bhavyatvaM prasiddhameveti noktmiti| zatakaM-30 uddezakaH-2 samAptaH -zatakaM-3 uddezaka:-3:mU. (1001) paraMparovavannagANaMbhaMte! neraiyA kiriyAvAdI evaMjaheva ohio uddesao taheva paraMparovavannaesuvi neraiyAdIo taheva niravasesaM bhANiyavvaM taheva tiydNddgsNghio| sevaM bhaMte ! 2 jAva vihri| -zatakaM-30 uddezakaH-4-11:mU. (1002) evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM parivADI sacceva ihaMpijAva acarimouddeso, navaraManaMtarA cattArivi ekkagamagA, paraMparA cattAriviekkagamaeNaM, evaM carimAvi, acarimAvi evaM ceva navaraM alesso kevalI ajogI na bhannai, sesaMtaheva / sevaM bhaMte ! 2 tti| ee ekkArasavi uddesgaa| Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 bhagavatIaGgasUtraM (2) 30/-/4-11/1002 vR. tRtIyoddezake tu "tiyadaMDagasaMgahio'tti, iha daNDakatrayaM nairayikAdipadeSukriyAvAdyAdiprarUpaNAdaNDakaH 1 AyurbandhadaNDako 2 bhavyAbhavyadaNDaka 3shcetyevmiti|ekaadshoddeshke tu 'alesso kevalI ajogI yana bhannati'tti, acaramANAmalezyavAdInAmasambhavAditi zatakaM-30 uddezakaH-3-11 samApta / yadvAGmahAmandaramanthanena, zAstrArNavAducchalitAnyatuccham / bhAvArtharanAni mamApi dRSTI, yAtAni te vRttikRto jayanti / zatakaM-30 samAptam muni dIparatnasAgareNa saMzodhitA sampAdItA bhagavatIagasUtre trIMzatam zatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA prismaaptaa| (zatakaM-31) vR. triMzattamazate catvAri samavasaraNAnyuktAnIti catuSTayasAdhAccaturyugmavaktavyatAnugatamaSTAviMzatyuddezakayuktamekatriMzaMzataM vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram zataka-31 uddezakaH-1:mU. (1003) rAyagihe jAva evaM vayAsI-kati NaM bhaMte! khuDDA jummA pannattA?, goyamA cattArikhuDDA jummA pa0 taM0-kaDajumme 1 teyoe 2 dAvarajumme 3 kalioe4, se keNaTTeNaM bhaMte evaM vuccai cattArikhuDDA jummA0pa0 taM0-kaDajumme jAva kaliyoge?, goyamA! je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramAme caupajjavasie settaM khuDDAgakaDajumme / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie settaM khuDDAgateyoge, jeNaM rAsIcaukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie settaMkhuDDAgadAvarajumme, jeNaMrAsIcaukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapaJjavasie settaM khuDDAgakaliyoge, se teNaTeNaM jAva kliyoge| khuDDAgakaDajummaneraiyANaMbhaMte!kaouvavajaMti? kineraiehitouvavajaMti? tirikkha0 pucchA, goyamA! no neraiehiMto uvavajaMti evaM neraiyANaMuvavAo jahA vakaMtIetahAbhANiyavvo teNaMbhaMte! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajaMti?, goyamA! cattAri vA aTTha vA bArasa vA solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvvjNti|| teNaM bhaMte! jIvA kahaM uvavajaMti?, goyamA! se jahAnAmae pavae pavamANe ajjavasANa evaM jahA paMcaviMsatime sae aTThamuddesae neraiyANaM vattavvayA taheva ihavi bhANiyavvA jAva AyappaogeNaM uvavajaMti no parappayogeNaM uvvjNti| rayaNappabhApuDhavikhuDDAgakaDajummaneraiyANaM bhaMte! kao uvavajaMti?, evaM jahA ohiyaneraiyANaM vattavvayA sacceva rayaNappabhAevi bhANiyavvA jAva no parappayogeNaM uvavajaMti, evaM sakkarappabhAevi jAva ahesattamAe, evaM uvavAo jahA vakkaMtIe, asannI khalu paDhamaM doccaM va sarIsavA taiya pakkhI gAhAe uvavAeyavvA, sesaM thev| khuDDAgateyogaraneiyANaM bhaMte! kaouvavajaMti kiM neraiehito? uvavAojahA vaktIe, te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajaMti ?, goyamA ! tinni vA satta vA ekkArasa vA Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 31, vargaH, uddezakaH - 1 473 pannarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajraMti sesaM jahA kaDajummassa, evaM jAva ahesattamae / khuDDAgadAvarajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajJjaMti ?, evaM jaheva khuDDAgakaDajumme navaraM parimANaM do vA cha vA dasa vA coddasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA sesaM taM ceva jAva ahe sattamAe khuDDAgakalioganeraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaMti ?, evaM jahava khuDDAgakaDajumme navaraM parimANaM ekko vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjaMti sesaM taM ceva evaM jAva asattamAe / sevaM bhaMte ! 2 jAva viharati // vR. 'rAyagihe ' ityAdi, 'khuDDA jumma' tti yugmAni - vakSyamANA rAzivizeSAste ca mahAnto'pi santyataH kSullakazabdena vizeSitAH, tatra catvAro'STa dvAdazetyAdisaGkhyAvAn rAzi kSullakaH kRtayugmo'bhidhIyate, evaM trisaptaikAdazAdiko kSullakacyojaH, dviSaTprabhRtikaH kSullakadvAparaH, ekapaJcakaprabhRtikastu kSullakakalyoja iti / 'jahA vakkaMtI 'tti prajJApanASaSThapade, arthatazcaivaMpaJcendriyatiryagbhyo garbhajamanuSyebhyazca nArakA utpadyanta iti, vizeSastu 'assannI khalu paDhama' mityAdi gAthAbhyAmavaseyaH, 'ajjhavasANa' tti anena 'ajjhavasANanivvattieNaM karaNovAeNaM' ti sUcitam zatakaM - 31 uddezakaH-1 samAptaH -: zatakaM - 31 uddezakaH-2 : mU. (1004) kaNhalessakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ?, evaM ceva jahA ohiyagamo jAva no parappayogeNaM uvavajraMti, navaraM uvavAo jahA vakkatIe / dhUmappabhApuDhavineraiyA NaM sesaM taM ceva, ghUmappabhApuDhavikaNhalessakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaMti ?, evaM ceva niravasesaM, evaM tamAevi ahesattamAevi, navaraM uvavAo savvattha jahA vakkaMtIe / kaNhalessakhuDDAgateoganeraiyA NaM bhaMte! kao uvava0 ?, evaM ceva navaraM tinni vA satta vA ekkArasa vA pannarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA sesaM taM ceva evaM jAva ahesattamAevi / kaNhalessakhuDDAgadAvarajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajrjjati ?, evaM ceva navaraM do vA cha vA dasa vA coddasa vA sesaM taM ceva, ghUmappabhAevi jAva ahesattamAe / kaNhalessakhuDDAgakaliyoganeraiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ?, evaM ceva navaraM ekko vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA sesaM taM ceva, evaM ghUmappabhAevi tamAevi ahe sattamAevi / sevaM bhaMte! 2 tti // vR. dvitIyastu kRSNalezyAzrayaH, sA ca paJcamISaSThIsaptamISveva pRthivISu bhavatItikRtvA sAmAnyadaNDakastaddaNDakatrayaM cAtra bhavatIti 'uvavAo jahA vakkaMtIe ghUmappabhApuDhavineraiyANaM'ti, iha kRSNalezyA prakrAntA sA cadhUmaprabhAyAM bhavatIti tatra ye jIvA utpadyante teSAmevotpAdo vAcyaH, te cAsaMjJisarIsRpapakSisiMhavarjA iti / zatakaM - 31 uddezakaH - 2 samAptaH -: zatakaM - 31 uddezakaH-3: mU. (1005) nIlalessakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti, evaM jaheba kaNhalessakhuDDAgakaDajummA navaraM uvavAo jo vAluyaSpabhAe sesaM taM ceva, vAluyappabhApuDhava Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 31/-/3/1005 nIlalessakhuDDAgakaDajummaneraiyA evaM ceva, evaM paMkappabhAevi, evaM ghUmappabhAevi, vaM causuvi jummesu navaraM parimANe bhANiyavvaM, parimANaM jahA kaNhalessauddesae / sesaM taheva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti / / 474 bR. tRtIyasyu nIlalezyAzrayaH, sA ca tRtIyAcaturthIpaJcamISveva pRthivISu bhavatItikRtvA sAmAnya- daNDakastaddaNDakatrayaM cAtra bhavatIti 'uvavAo jo vAluyappabhAe 'tti, iha nIlalezyA prakrantA sA ca vAlukAprabhAyAM bhavatIti tatra ye jIvA utpadyante teSAmevotpAdo vAcyaH, te cAsaMjJisarIsRpa - varjA iti / 'parimANaM jANiyavvaM'ti, caturaSTadvAdazaprabhRtikSullakakRtayugmAdisvarUpaM jJAtavyamityarthaH / zatakaM - 31 uddezakaH - 3 samAptaH -: zatakaM - 31 uddezakaH -4 : mU. (1006) kAulessakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaMti ?, evaM jaheva kaNhalessakhuDDAgakaDajumma0 navaraM uvavAo jo rayaNappabhAe sesaM taM caiva / rayaNappabhApuDhavikAulessakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvava0 ?, evaM ceva, evaM sakkarappabhAevi evaM vAluyappabhAevi, evaM ca suvi jummesu, navaraM parimANe bhANiyavvaM, parimANaM jahA kaNhalessauddesae sesaM taM ceva sevaM bhaMte! 2 tti // vR. caturthastu kApotalezyAzrayaH, sA ca prathamAdvitIyAtRtIyAsveva pRthivISvitikRtvA sAmAnyadaNDako ratnaprabhAdidaNDakatrayaM cAtra bhavatIti 'uvavAo jo rayaNappabhAe' tti sAmAnyadaNDake ratnaprabhAvadupapAto vAcyaH / - zeSaM sUtrasiddham / -: zatakaM - 31 uddezakaH - 5 : mU. (1007) bhavasiddhIyakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvava0 ?, kiM neraie0 ?, evaM jaheva ohio gamao taheva niravasesaM jAva no parappayogeNaM uvava0 / rayaNappabhApuDhavibhaLazaidhaadhIyakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! evaM caiva niravasesaM, evaM jAva ahesattamAe, evaM bhavasiddhiyakhuDDAgateyoganeraiyAvi evaM jAva kaliyogatti, navaraM parimANaM jANiyavvaM, parimANaM puvvabhaNiyaM jahA paDhamuddesae / sevaM bhaMte ! 2 tti // -: zatakaM - 31 uddezakaH-6H mU. (1008) kaNhalessabhavasiddhiyakhuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ?, evaM jaheva ohio kaNhalessauddesao taheva niravasesaM causuvi jummesu bhANiyavvo jAva ahesattamapuDhavikaNhalessakhuDDAgakaliyogaraneiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaM ?, taheva / sevaM bhaMte ! 2 tti // -: zatakaM - 31 uddezakaH-7: mU. (1009) nIlalessabhavasiddhiyA causuvi jummesu taheva bhANiyavvA jahA ohie nIlalessa uddesae sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! jAva viharai // Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 31, vargaH, uddezakaH-8 -: zatakaM - 31 uddezakaH-8H mU. (1010) kAulessA bhavasiddhiyA causuvi jummesu taheva uvavAeyavvA jaheva ohie kAulessa uddesae / sevaM bhaMte ! 2 jAva viharai // 475 -: zatakaM - 31 uddezakAH-9-12: mU. (1011) jahA bhavasiddhiehiM cattAri uddesayA bhaNiyA evaM abhavasiddhIehivi cattAri uddesagA bhANiyavvA jAva kAulessAuddesaotti / sevaM bhaMte ! 2tti // -: zatakaM - 31 uddezakAH-13-16: mU. (1012) evaM sammadiTThIhive lessAsaMjuttehiM cattAri uddesagA kAyavvA, navaraM sammadiTThI paDhamabitiesuvi dosuvi uddesaesa ahesattamApuDhavIe na uvavAeyavvo, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte sevaM bhaMtetti ! -: zatakaM - 31 uddezakAH - 17-20 : mU. (1013) micchAdiTThIhivi cattAri uddesagA kAyavvA jahA bhavasiddhiyANaM / sevaM bhaMte ! 2tti / / -: zatakaM - 31 uddezakAH - 21-24: mU. (1014) evaM kaNhapakkhiehivi lessAsaMjuttehiM cattAri uddesagA kAyavyA jaheva bhavasiddhiehiM / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte! tti // -: zatakaM - 31 uddezakAH-25-28: mU. (1015) sukkapakkhihiM evaM caiva cattAri uddesagA bhANiyavvA jAva vAluyappabhApuDhavikAulessasukkapakkhiyakhuDDAgakali oganeraiyA NaM bhaMte! kao uvava0 ?, taheva jAva no parappayogeNaM uvava0 / sevaM bhaMte 2 tti // savvevi ee aTThAvIsa uddesagA // zatakaM - 31 uddezakAH- 4 - 28 samAptaH zatametadbhagavatyA bhagavatyA bhAvitaM mayA vANyAH / yadanugraheNa niravagraheNa sadanugraheNa tathA // zatakaM - 31 samAptam / muni dIparatna sAgareNa saMzodhitA sampAdItA bhagavatI aGgasUtre ekatriMzata zatakasya TIkA parisamAptA / ( zatakaM - 32 vR. ekatriMzezate nArakANAmutpAdo'bhihito dvAtriMze tu teSAmevodvarttanocyate ityevaMsambanadhamaSTAviMzatyuddezakamAnamidaM vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram -: zatakaM - 32 uddezakaH-1 : mU. (1016) khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! anataraM uvvaTTittA kahiM gacchaMti ? kahiM uvavajjraMti ? kiM neraiesu uvavajjraMti tirikkhajoNiesu uvava0 uvvaTTaNA jahA vakkaMtIe / teNaM Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 476 bhagavatIaGgasUtraM (2) 32/-/9/1016 bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavasa'ti?, goyamA! cattAri vA aTTa vA bArasa vA solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvvadRti, teNaM bhaMte! jIvA kahaM uvvaTTati?, goyamA ! se jahA nAmae pavae evaM taheva, evaM so ceva gamao jAva AyappayogeNa uvvadRti no parappayogeNaM uvvaTuMti, rayaNappabhApuDhavineraie khuDDAgakaDa0 evaM rayaNappabhAevi evaM jAva ahesattamAe, evaM khuDDAgateyogakhuDDAgadAvarajummakhuDDAgakaliyogA navaraM parimANaM jANiyavvaM, sesaM taM caiva / sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR. 'khuDDAge'tyAdi, 'uvaTTaNAjahA vakaMtIe'tti, sA caivamarthataH-'naragAo uvvaTTA gabme pjjttsNkhjiiviisutti|| zatakaM-32 uddezakAH-1-28 samAptAH vyAkhyAte prAkzate vyAkhyA, kRtaivAsya samatvataH / ekatra toyacandre hi, haTe dRSTAH pare'pi te|| zatakaM-32 samAptam -zatakaM-32 uddezakAH-2-28:mU. (1017) kaNhalessakaDajummaneraiyA evaM eeNaM kameNaMjaheva uvavAyasae aTThAvIsaM uddesagA bhaNiyAtaheva uvaTTaNAsaeviaTThAvIsaM uddesagAbhANiyavvA niravasesA navaraM uvvalRtitti abhilAo bhANiyavva., sesaMtaM ceva / sevaM bhaMte sevaM bhaMte tijAva viharai // (zatakaM-33) vR. dvAtriMze zate nArakodvartanoktA, nArakAcovRttA ekendriyAdiSu notpadyante, ke ca te ? ityasyAmAzaGkAyAMte prarUpayitavyA bhavanti, teSucaikendriyAstAvaprarUpaNIyAityekendriyaprarUpaNaparaM trayastriMziMzataM dvAdazAvAntarazatopetaM vyAkhyAyate, tasya cedamAdisUtram -zatakaM-33 prathamaekendriyazatakaM uddezakaH-1:- . mU. (1018) kativihANaM bhaMte! egidiyA pannattA?, goyamA! paMcavihA egidiyA pa0 taM0-puDhavikkAiyA jAva vnnssikaaiyaa| puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! kativihA pa0?, goyamA! duvihA pa0 taM0-suhumapuDhavikAiyA yabAyarapuDhavikAiyAya, suhumapuDhavikAiyANaMbhaMte! kativihA pa0?, goyamA! duvihA pannattA, taMjahA-pajattA suhumapuDhavikAiyA ya apajattA suhumapuDhavikAiyA ya, bAyarapuDhavikAiyA NaM bhaMte ! kativihA pa0?, go0 evaM cev| evaM AukkAiyAvi caukkaeNaM bhedeNaM bhANiyavvA evaM jAva vnnssikaaiyaa| apajattasuhumapuDhavikAiyANaMbhaMte! kati kammappagaDIopa0?, goyamA! aTTha kammappagaDI paM0, taM0-nANAvaraNijjaMjAva aMtarAiyaM, pajjattasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte! kati kammappagaDIo pa0?, goyamA! aTTa kammappagaDIo pa0, taMjahA-nANAvaraNijaM jAva aMtarAiyaM / ___ apajjattabAyarapuDhavikAiyANaM bhaMte! kati kammappagaDIo pa0?, goyamA! evaM ceva 8, pajjattabAyarapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kati kammappagaDIo evaM ceva 8, evaM eeNaM kameNaM jAva Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-33, varga:-1, uddezakaH-1 899 bAyaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaMti / apajjattasuhamapuDhavikAiyANaMbhaMte! kati kammappagaDIobaMdhaMti?, goyamA! sattavihabaMdhagAviaTThavihabaMdhagAvi satta0 baMdhamANA AuyavajAosatta kammappagaDIobaMdhatiaTThabaMdhamANA paDipunnAo aTTha kammappagaDIo baMdhaMti, pajjattasuhumapu0 NaM bhaMte! kati kamma0?, evaM ceva / evaM savve jAva pajjattabAyaravaNassaikAiyANaMbhaMte! kati kammappagaDIo baMdhaMti?, evaM ceva / apajjattasuhamapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kati kammappagaDIo vedeti ?, goyamA ! coddasa kammappagaDIo vedeti, taM0-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM, soiMdiyavajhaM cakkhidiyavajaM pANiMdiyavajhaM jimiMdiyavajhaMisthivedavajhaM purisvedvjhN| evaM caukkaeNaM bhedeNaM jAva paJjattabAyaravaNassaikAiyA NaM bhaMte ! kati kammappagaDIo vedeti ?, goyamA! evaM ceva coddasa kammappagaDIo vedeti / sevaM bhaMte ! 2 tti|| -zatakaM-1 prathama ekendriya zatakaM uddezakaH-2:mU. (1019) kaivihANaM bhaMte ! anatarovavannagA egidiyA pa0?, goyamA ! paMcavihA anaMtarovavannagA egidiyA pa0 taM0-puDhavikka0 jAva vnnssikaaiyaa| anatarovavannagANaM bhaMte ! puDhavikkAiyA kativihA paM0?, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA-suhumapuDhavikAiyAya bAyarapuDhavikAiyA ya, evaMdupaeNaM bhedeNaM jAva vnnssikaaiyaa| . anaMtarovavannagA NaM bhaMte ! puDhavikkAiyA kativihA paM0?, goyamA ! duvihA pannattA, taMjahA-suhumapuDhavikAiyAya bAyarapuDhavikAiyAya, evaMdupaeNaM bhedeNaMjAva vnnssikaaiyaa| anaMtarovavanagasuhamapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kati kammappagaDIo pa0?, goyamA! aTTha kammappagaDIo pa0 taM0-nANAvaraNijjaMjAva aMtarAiyaM, anaMtarovavannagabAdarapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kati kammappagaDIo pa0?, goyamA! aTTha kammappayaDIo pa0 taM0-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM, evaM jAva anaMtarovavannagabAdaravaNassaikAiyANaMti / anaMtarovavannagasuhamapuDhavikAiyA NaM bhaMte ! kati kammappagaDIo baMdhati?, goyamA! AuyavajAo satta kammappagaDIo baMdhaMti, evaMjAva anNtrovvnngbaadrvnnssikaaiytti| anaMtarovavanagasuhumapuDhavikAiyA NaM bhaMte ! kai kammappagaDIo vedeti ?, goyamA ! cauddasa kammappagaDIo vedeti, taM0-nANAvaraNijaMtahevajAvapurisavedavajhaM, evaMjAvaanatarovavanagabAdaravaNassaikAiyatti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti // -:zatakaM-33/1 uddezakaH-3:mU. (1020) kativihANaM bhaMte ! paraMparovavanagA egidiyA pa0?, goyamA! paMcavihA paraMparovavanagAegiMdiyApa0 tN0-puddhvikkaaiyaaevNcukkobhedojhaaohiuddese| paraMparovavannagaapajjattasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kai kammappagaDIo pa0?, evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohiuddesae taheva niravasesaM bhANiyavvaM jAva cauddasa vedeti / sevaM bhaMte ! 2 tti / / -zatakaM-33/1 uddezakaH-4-11:mU. (1021) anaMtarogADhA jahA anNtrovvnngaa4|| paraMparagADhA jahA paraMparovavannagA 5||antraahaargaajhaa anNtrovvnngaa6||prNpraahaargaa jahA prNprovvnngaa7||anNtr Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 33/1/4-11/1021 pajjattagA jahA aNaMtarovavannagA 8 // paraMparapajjattagA jahA paraMparovavannagA 90 / carimAvi jahA paraMparovavannagA taheva 10 / / evaM acarimAvi 11 / / evaM ee ekkArasa uddesagA / sevaM bhaMte ! 2 jAva viharai // 478 -: zatakaM - 33 dvitIyazatakaM : mU. (1022) kaivihA NaM bhaMte ! kaNhalessA egiMdiyA pa0 ?, goyamA ! paMcavihA kaNhalessAegiMdiyA pa0 taM0- puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA / kaNhalessA NaM bhaMte ! puDhavikAiyA kaivihA pa0 ?, goyamA ! duvihA paM0 taM0 - suhumapuDhavikA - iyA ya bAdarapuDhavikAiyA ya, kaNhalessA NaM bhaMte! suhumapuDhavikAiyA kaivihA pa0 ?, goyamA ! evaM eeNaM abhilAveNaM caukkabhedo jaheba ohiuddesae jAva vaNassaikAiyatti, kaNhalessaapa - jattasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kai kammappagaDIo pa0 ?, evaM ceva eeNaM abhilAveNaM jaheva ohiuddesae taheva pantrattAo taheva baMdhaMti taheva vedeti / sevaM bhaMte ! 2tti / kaivihA NaM bhaMte ! anaMtarovavannagakaNhalessaegiMdiyA pannattA ?, goyamA ! paMcavihA anaMtarovavannagA kaNhalessA egiMdiyA evaM eeNaM abhilAveNaM taheva duyao bhedo jAva vaNassaikAiyatti, anaMtarovavannagakaNhalessasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kai kammappagaDIo pa0 ?, eeNaM abhilAveNaM jahA ohio anaMtarovavannagANaM uddesao taheva jAva vedeti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti // kaivihA NaM bhaMte ! paraMparovavannagA kaNhalessA egiMdiyA pa0 ?, goyamA ! paMcavihA paraMparovavannagA kaNha0 egiMdiyA pannattA, taMjahA - puDhavikAiyA evaM eeNaM abhilAveNaM taheva caukkao bhedo jAva vaNassaikAiyatti / paraMparovavannagakaNhalessaapajjattasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte! kaikammappagaDIo pa0 ?, evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio paraMparovavannagauddesao taheva jAva vedeti, evaM eeNaM abhilAveNaM caheva ohiegiMdiyasae ekkArasa uddesagA bhaNiyA taheva kaNhalessasatevi bhANiyavvA jA acarimacarimakaNhalessAegiMdiyA / -: zatakaM - 33 - tRtIyaMzatakaM: : mU. (1023) jahA kaNhalessehiM bhaNiyaM evaM nIlalessehivi sayaM bhANiyavvaM / sevaM bhaMte! 2 tti / / tatiyaM egiMdiyasayaM sammattaM // -: zatakaM - 33 - caturthazatakaM: mU. (1024) evaM kAulessehivi sayaM bhANiyavvaM navaraM kAulesseti abhilAvo bhANiyavvo // -: zatakaM - 33 - paMcamaM zatakaM: mU. (1025) kaivihA NaM bhaMte ! bhavasiddhiyA egiMdiyA pa0 ?, goyamA ! paMcavihA bhavasiddhiyA egiMdiyA pa0, taM0 - puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA bhedo caukkao jAva vaNassaikAiyatti / Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 479 zatakaM-33, vargaH-5, uddezakaH bhavasiddhiyaapajattasuhumapuDhavikAiyANaM bhate! kati kammappagaDIo pa0?,evaM eeNaM abhilAveNaMjaheva paDhamillagaM egiMdiyasayaMtaheva bhavasiddhiyasayaMpibhANiyavvaM, uddesagaparivADI taheva jAva acarimotti / sevaM bhaMte ! 2 tti| -zatakaM-33-SaSThaMzatakaM:mU. (1026) kaivihA NaM bhaMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pa0?, goyamA! paMcavihA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pa0, puDhavikAiyA jAva vnnssikaaiyaa| kaNhalessabhavasiddhIyapuDhavikAiyA NaM bhaMte ! kativihA pa0?, goyamA ! duvihA pa0 taM0-suhamapuDhavikAiyAya bAyarapuDhavikAiyAya, kaNhalessabhavasiddhIyasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte! kaivihA pa0?, goyamA! duvihA paM0 taMjahA-pajattagA ya apajjattagA ya, evaM bAyarAvi, eeNaM abhilAveNaM taheva caukkao bhedo bhaa0| kaNhalessabhavasiddhIyaapajata / suhumapuDhavikAiyA NaM bhaMte ! kai kmappagaDIo pa0, evaMeeNaM abhilAveNaMjaheva ohiuddesae tahevajAva vedeti / kaivihANaMbhaMte! anatarovannagA kaNhalessAbhavasiddhiyAegidiyApa0?, goyamA! paMcavihAanaMtarovavannagAjAva vaNassaikAiyA __ anaMtarovavanagakaNhalessa bhavasiddhiyapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kativihA pa0?, goyamA ! duvihA pa0 taM0-suhamapuDhavikA0 evaM duyao bhedo / anaMtarovavannagakaNhalessabhavasiddhiyasuhumapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pa0?, evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio anaMtarovavannauddesao taheva jAva vedeti / evaM eeNaM abhilAveNaM ekkArasavi uddesagA taheva bhANiyavvA jahA ohiyasae jAva acarimotti // -zatakaM-33-saptamaMzatakaM:mU. (1027) jahA kaNhalesabhavasiddhiehiM sayaMbhaNiyaMevaM nIlalessabhavasiddhiehivi sayaM bhANiyavvaM / / sattamaM egidiyasayaM smmttN| - -zatakaM-33-aSTamaMzatakaM:mU. (1028) evaM kAulessabhavasiddhIehivi syN|| -zatakaM-33-navamaMzatakaM:mU. (1029) kaivihA NaM bhaMte ! abhavasiddhIyA egidiyA pa0?, goyamA ! paMcavihA abhavasiddhiya0 paM020-puDhavikkAiyAjAva vaNassaikAiyAevaM jahevabhavasiddhIyasayaMbhaNiyaM navaraM nava uddesagA caramaacaramauddesagavajjA sesaMtaheva / / -zatakaM-33-dazamaMzatakaM:mU. (1030) evaM kaNhalessaabhavasiddhIyaegidiyasayaMpi / __-zatakaM-33-ekAdazamaM zatakaM:mU. (1031) nIlalessaabhavasiddhIyaegidiehivi syN| -zatakaM-33-dvAdazamaM zatakaM :mU. (1032) kAulessaabhavasiddhIyasayaM, evaM cattAriviabhavasiddhIyasayANi nava 2 uddesagA bhavaMti, evaM eyANi bArasa egidiyasayANi bhavaMti // Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 33/12/-/1025 vR. 'kaivihANa'mityAdi, 'coddasa kammapayaDIo'tti, tatrASTau jJAnAvaraNAdikAstadanyAH SaTtadvizeSabhUtAH 'soiMdiyavajjhaM ti zrotrendriyaM vadhyaM - hananIyaM yasya tattathA matijJAnAvaraNavizeSa ityarthaH, evamanyAnyapi, sparzanendriyavadhyaM tu teSAM nAsti, tadbhAve ekendriyatvahAniprasaGgAditi / 'itthiveyavajjhaM'ti yadudayatstrIvedo na labhyate tatstrIdavadhyam, evaM puMvedavadhyamapi, napuMsakavedavadhyaM tu teSAM nAsti napuMsakavedavarttitvAditi / zeSaM sUtrasiddhaM, navaram ' evaM dupaeNaM bhedeeNaM' ti anantaropapannakAnAmekendriyANAM paryAptakAparyAptakabhedayorabhAvena caturvidhabhedasyAsambhavAd dvipadena bhedenetyuktam / tathA 'caramaacaramauddesagavajjaM'ti, abhavasiddhikAnAmacaramatvena caramAcaramavibhAgo nAstItikRtveti / zatakaM-33 (1-12 zatakAni ) samAptAni 480 vyAkhyeyamiha stokaM stokA vyAkhyA tadasya vihiteyam / na hyodanamAtrAyAmatimAtraM vyaJjanaM yuktam // zatakaM - 33 samAptam zatakaM - 34 vR. trayastriMzaMte ekendriyAH prarUpitAzcatustriMzacchate'pi bhaGgayantareNa ta eva prarUpyante . ityevaMsaMbandhenAyAtasya ca dvAdazazatopetasyAsyedamAdisUtram -: zatakaM - 34 ekendriyazatakaM - 1 uddezakaH-1 : mU. (1033) kaivihA NaM bhaMte! egiMdiyA pa0 ?, goyamA ! paMcavihA egiMdiyA pa0 taM0- puDhavikkAiyA jAva vaNassaikAiyA, evaM eteNaM ceva caukkaeNaM bhedeNaM bhANiyavvA jAva vaNassaikAiyA / apajattasuhumapuDhavikAie NaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe puracchimille carimaMte samohae samohaittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paccacchimille carimaMte samohae samohaittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paccacchimille carimaMte apajattasuhumapuDhavikAiyattAe uvavajittae / se NaM bhaMte ! kaisamaeNaM viggaheNaM uvavajjejjA ?, goyamA ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM utavajjejjA / sekeNaTTeNaM bhaMte! evaM vuccai egasamaieNa vA dusamaieNa vA jAva uvavajjejjA ?, evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pa0, taM0-ujjuyAyatA seDhI egayaovaMkA duhaovaMkA egayaokhahA duhaokhahA cakkavAlA addhacakkavAlA 7, ujjuAyatAe seDhIe uvavajjramANe egasamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA, egaovaMkAe seDhIe uvavajramANe dusamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA, duhaovaMkAe seDhIe uvavajjramANe tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA, se teNaTTeNaM goyamA ! jAva uvavajjejjA / apajattasumapuDhavikAie NaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe puracchimille caribhaMte samohae samo 2 je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paJcacchimille carimaMte pajjattasuhuma Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-34), varga:-1, uddezakaH-1 481 puDhavikAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ?, goyamA ! egasamaieNa vA sesaM taM caiva jAva se teNatuNaM jAva viggaheNaM uvavajejA, evaM apajjattasuhamapuDhavikAio puracchimille carimaMte samohaNAvettA paJcacchimille carimaMte bAdarapuDhavikAiesu apajattaesu uvavAeyavvo, tAhe tesuceva pjjttesu4| evaM AukkAiesu cattAri AlAvagA suhumehiM apajattaehiM tAhe pajjattaehiM bAyarehiM apajattaehiM tAhe pajjattaehiM uvavAeyavvo 4, evaM cevasuhumateukAehivi apajjattaehiM 1 tAhe pajjattaehiM uvavAeyavvo 2 / ___ apanattasuhumapuDhavikAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe puracchimille carimaMte samohae samohaittAje bhavie maNussakhette apajjattabAdarateukAiyattAeuvavajjittaeseNaMbhaMte! kaisamaieNaM viggaheNaM uva0?, sesaMtaM ceva, evaM pajjattabAyarateukkAiyattAe uvvaaeyvvo4| vAukkAie suhumabAyaresu jahA Aukkaiesu uvavAo tahA uvavAeyavvo 4, evaM vaNassaikAiesuvi 20 / pajjattasuhumapuDhavikAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe evaM paJjattasasuhumapuDhavikAiovi puracchimille carimaMte samohaNAvettA eeNaM caiva kameNaM eesuceva vIsasu ThANesu uvavAeyavvojAva bAdaravaNassaikAiesu pajjattaesuvi40, evaMapajjattabAdarapuDhavikAiovi 60, evaM pajjattabAdarapuDhavikAiovi 80, evaM AukAiovi causuvi gamaesu puracchimille carimaMte samohae eyAe ceva vattavvayAe eesuceva vIsaiThAmesu uvavAeyavvo 160 / suhumateukAiovi apajattao pajjattao ya eesu ceva vIsAe ThANesu uvvaaeyvyo| apajattabAyarateukkAieNaM bhaMte ! maNussaMkhette samohae 2 je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paccacchimille carimaMteapajjattasuhumapuDhavikAiyattAeuvavajjittaeseNaMbhaMte! kaisamaieNaM vigaheNaM uvavajejA sesaMtaheva jAva se teNaTeNaM0 evaM puDhavikAiesucauvihesuvi ukvAeyavvo, evaM AukAiesu cuvihesuvi|| teukAiesu suhumesu apajjattaesu pajattaesu ya evaM ceva uvavAeyavvo, apajjattabAyarateukkAieNabhaMte! maNussakhetesamohaesamo02jebhavie maNussakhetteapajattabAyarateukkAiyattAe uvavajittaeseNaMbhaMte 1 katisama0?, sesaMtaMceva, evaMpajjattabAyarateukkAiyattAeviuvavAeyabbo, vAukAiyattAeyavaNassaikAiyattAeya jahA puDhavikAiesutahevacaukkAeNaM bhedeNaMuvavAeyavvo, evaM pajattabAyarateukAio'visamayakhettesamohaNAvettA eesuceva vIsAe ThANesuuvavAeyabbo jahevaapajattaouvavAio, evaMsavvatthavi bAyarateukAiyAapajjattagAya pajjattagAya samayakhette uvavAeyavvA samohaNAveyavvAvi 240 / vAukkAiyA vaNassakAiyA ya jahA puDhavikAiyA taheva caukkaeNaM bhedeNaM uvavAeyavvA jAva pajattA 400 / bAyaravaNassaikAieNaMbhaMte ! imIserayaNappabhAe puDhavIe puracchimille carimaMte samohae samohaettA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paJcacchimille carimaMte pajjattabAyaravaNa1531 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 - bhagavatIaGgasUtraM (2) 34/1/1/1033 ssaikAiyattAe uvavajjittae seNaM bhaMte ! katisama0 sesaM taheva jAva se tennttennN0| apajattasuhamapudavikAiesuNaMbhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe paJcacchimille carimaMte samohae samoha02 je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe puracchimille carimaMte apajjattasuhumapuDhavikAiyattAe uvavaJjittae se gaMbhaMte ! kaisamaeNaM?, sesaM taheva nirvsesN| evaM jaheva puracchimille carimaMte savvapadesuvi samohayA paJcacchimile carimaMte samayakhette ya uvavAiyA jeya samayakhette samohayA paJcacchimille carimaMte samayakhette yauvavAiyA evaMeeNaM dheca kameNaM paJcacchimille carimaMte samayakhete ya samohayA puracchimille carimaMte samayakhero ya uvavAeyavvA teNeva gamaeNaM, evaM eeNaMgamaeNaM dAhiNille carimaMte samohayANaM uttarille carimaMte samayakhette ya uvavAo evaM ceva uttarille carimaMte samayakhette ya samohayA dAhiNile carimaMte samayakhette ya uvavAeyavvA teNeva gmennN| apajjattasuhumapuDhavikAieNaMbhaMte! sakkarappabhAe puDhavIe puracchimille carimaMte samohae 2je bhaviesakkarappabhAe puDhavIe paJcacchimille carimaMte apajjattasuhumapuDhavikAiyattAeuvavajjai evaM jaheva rayaNappabhAe jAva se teNaTeNaM evaM eeNaM kameNaMjAva pajjattaesu shumteukaaiesu| apajjattasuhamapuDhavikAieNaM bhaMte ! sakkarappabhAe puDhavIe puracchimille carimaMte samohae samohaittAjebhavie samayakhetteapajjattabAyarateukkaiyattAe uvavajjittae seNaMbhaMte! katisamaya0 pucchA, goyamA! dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNa uvvjijaa| se keNaTeNaM ?, evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pa0.taM0-ujjuyAyatA jAva addhacakkavAlA, egaovaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaMuvavajejjAduhaovaMkAe seDhIe uvavajamANe tisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA se teNaTeNaM0, evaM pajjattaesuvi bAyarateukkAiesu, sesaM jhaarynnppbhaae| je'vibAyarateukAiyAapajattagAya pajjattagAya samayakhete samohaNittAdoccAe puDhavIe paJcacchimille carimaMte puDhavikAiesu cauvihesu AukkAiesu caubvihesuteukAiesu duvihesu vAukAiesu caubbihesuvaNassaikAiesu cauvihesu uvavajaMtite'vievaM ceva dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNa uvvaaeyvvaa| bAyarateukkaiyA apajjattagAyapajattagAyajAhe tesuceva uvavajaMtitAhejaheva rayaNappabhAe taheva egasamaiyadusamaiyatisamaiyaviggahAbhANiyavvA sesaMjahevarayaNappabhAetaheva niravasesaM, jahA sakkarappabhAe vattavbayA bhaNiyA evaM jAva ahe sattamAevi bhANiyavvA / / vR. 'kaivihe'ityAdi, idaM ca lokanADI prastIrya bhAvanIyaM, 'egasamaieNa vatti ekaH samayo yatrAstyasAvekasAmayikastena 'viggaheNaM'ti vigrahe-vakragatau ca tasya sambhavAdgatireva vigrahaH viziSTo vA graho-viziSTasthAnaprAptihetubhUtA gativigrahastena, tatra 'ujjuAyayAe'tti yadAmaraNasthAnApekSayotpattisthAnaM samazreNyAM bhavati tadA RjvAyatA zreNirbhavati, tayAcagacchata ekasAmayikI gati syAdityata ucyate 'egasamaieNa'mityAdi, yadA punarmaraNasthAnAdutpattisthAnamekapratare vizreNyAM vartate tadaikatovakrA zreNi syAt samayadvayena cotpattisthAnaprApti syAdityata ucyate Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 483 zatakaM-34/1, vargaH-1, uddezakaH-1 "egaovaMkAe seDhIe uvavajamANe dusamaieNaM viggaheNa'mityAdi, yadA tumaraNasthAnAdutpattisthAnamadhastane uparitane vA pratare vizreNyA syAttadA dvivakrA zreNi syAt samayatrayeNa cotpattisthAnAvApti syAdityata ucyate-'duhaovaMkAe' ityAdi, 'evaM AukAiesuvi cattA AlAvagA' ityetasya vivaraNaM 'suhumehI'tyAdi / bAdarastejaskAyikasUtre ralaprabhAprakrame'pi yaduktaM 'je bhavie maNussakhette'tti tdvaadrtejsaamnytrotpaadaasmbhvaaditi| 'vIsasu ThANesu'tti, pRthivyAdayaH paJca sUkSmabAdarabhedAd dvidheti daza, te ca pratyekaM paryAptakAparyAptakabhedAdviMzatiriti / iha caikaikasmin jIvasthAne viMzatirgamA bhavanti, tadevaM pUrvAntagamAnAM catvAri zatAni, evaM pazcimAntAdigamAnAmapi, tatazcaiva ratnaprabhAprakaraNe sarvANi SoDaza zatAni gmaanaamiti| zarkarAprabhAprakaraNebAdaratejaskAyikasUtre 'dusamaieNave'tyAdi, iha zarkarAprabhApUrvacaramAntAnmanuSyakSetre utpadyamAnasya samazreNinAstIti egasamaieNa'mitIha noktaM, 'dusamaieNa'mityAdi tvekavakrasya dvayorvA smvaaduktmiti| atha sAmAnyenAdhaHkSetramUrdhvakSetraM cAzrityAha mU. (1034) apajjattasuhamapuDhavikAieNaM bhaMte ! aholoyakhettanAlIe bAhirille khette samohae2je bhavie uDaloyakhettanAlIebAhirillekhetteapajjattasuhumapuDhavikAiyattAeuvavajjittae se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA?, goyamA! tisamaieNa vA dhausamaieNa vA viggaheNaM uvavajejjA ? se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM uvavajejA ?, goyamA! apajjattasuhumapuDhavikAie NaM aholoyakhettanAlIe bAhirille khetesamohae sa02 je bhavie uDaloyakettanAlIe bAhirille khetteapajattasuhamapuDhavikAiyattAe egapayaraMmiaNuseDhIe uvavajjittae se NaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA je bhavie viseDhIe uvavajittae se NaM causamaieNaM viggaheNaM uvavajejA se teNaTeNaM jAva uvavajejjA, evaM pajattasuhamapuDhavikAiyattAe'vi, evaM jAva pjjttsuhumteukaaiyttaae| apajattasuhamapuDhavikAie NaM bhaMte ! aheloga jAva samohaNittA je bhavie samayakhette apajattabAyarateukAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte!, kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ?, goyamA! dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM uvvjejaa| se keNaTeNaM?, evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pa0, taM0-ujuAyatA jAva addhacakkavAlA, egaovaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaMuvavajejjAduhaovaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA se teNaTeNaM0, evaM pajjattaesuvi bAyarateukAiesuvi uvavAeyavvo, vAukAiyavaNassaikAiyattAe caukkAeNaM bhedeNaM jahA AukkAiyattAe taheva uvavAeyavvo 20 / / evaMjahAapajattasuhamapuDhavikkAiyassa gamaobhaNioevaMpajjattasuhamapuDhavikAiyassavi bhANiyavvotahevavIsAe ThANesuuvavAeyavvo40, aholoyakhettanAlIebAhirillekhetesamohae samohaettA evaMbAyarapuDhavikAiyassavi apajjattagassa pajattagassayabhANiyavvaM 80, evaMAukkAi Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 484 bhagavatIaGgasUtraM (2) 34/1/1/1034 yassa caubvihassavi bhANiyavvaM 160, suhumateukkAiyassa duvihassavi evaM ceva 200 / apajjattabAyarateukkAieNaMbhaMte! samayakhetesamohaesa02 je bhavieuDDalogakhettanAlIe bAhirille khete apaJjattasuhumapuDhavikAiyattAe uvavajjittae seNaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajejjA?, goyamA! dusamaieNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM uvvjejaa| sekeNaTeNaM0 aTThojahevarayaNappabhAe taheva satta seDhIoevaMjAvaapajjattabAyarateukAie NaM bhaMte ! samayakhette samohae samo 2 je bhavie uDDalokhettanAlIe bAhirille khete pajjattasuhumateukAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte ! sesaMtaM ceva / apajjattabAyarateukkAieNaMbhaMte! samayakhette samohae sa0 je bhavie samayakheteapajjattabAyarateukkAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA ?, goyamA! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM uvvjejaa| sekeNaTeNaM? aTThojaheva rayaNappabhAetaheva satta seDhIo, evaM pajjattabAyarateukAittAevi, vAukAiesu vaNassaikAiesuya jahA puDhavikaiesu uvavAio taheva caukkaeNaM bhedeNaM uvavAeyavvo, evaM pajjattabAyarateukAiovi eesu ceva ThANesu uvavAeyavyo, vAukkAiyavaNassaikAiyANaM jaheva puDhavikAiyatte uvavAo taheva bhaanniyvvo|| apajjattasuhumapuDhavikAieNaMbhaMte! uDDalogakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittAje bhavie ahelogakhettanAlIe bAhirille kheteapajjattasuhamapuDhavikAiyattAe uvavajjittae seNaMbhaMte! kaisa0?, evaM uDDhalogakhetanAlIe bAhirille khette samohayANaMahelogakhettanAlIe bAhirille khette uvavajayANaM so ceva gamao niravaseso bhANiyavvojAva bAyaravaNassaikAio pajjattao bAyaravaNassaikAiesu pajjattaesu uvvaaio| __ apajjattasuhamapuDhavikAie NaM bhaMte ! logassa puracchimille carimaMte samohae samo 2 je bhavie logassa puracchimille ceva carimaMte apajjattasuhamapuDhavikAiyattAe uvavajjittae seNaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajaMti?, goyamA! egasamaiNa vA dusamieNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM uvvjjNti| se keNatuNaM bhaMte! evaM vuccaiegasamaieNa vA jAva uvavajjejjA?, evaM khalu goyamA! mae satta seDhIo pa0, taMjahA-ujjuAyatA jAva addhacakkavAlA, ujjuAyayAe seDhIe uvavajjamANe egasamaieNaMviggaheNaMuvavajjejjA egaovaMkAeseDhIeuvavajjamANedusamaieNaMviggaheNaMuvavajjejA duhaovaMkAe seDhIe uvavajjamANeje bhavie egapayaraMsi aNuseDhI uvavajjittae seNaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA je bhavie visedi uvavaJjittae seNaM causamaieNaM viggaheNaM uvavajejA, se teNadveNaMjAva uvvjejaa| evaMapajjattasuhamapuDhavikAiologassa puracchimille carimaMtesamohae2 logassapuracchimille ceva carimaMte apajattaesu pajattaesu ya suhamapuDhavikAiesu suhumaAukAiesu apajjattaesu pajjattaesusuhumateukAiesu apajattaesupajattaesuyasuhumavAukAiesuapajattaesupajattaesu bAyaravAukAiesu apajattaesu pajattaesu suhumavaNassaikAiesu apajjattaesu paJjattaesu ya bArasasuviThANesueeNaMcevakameNaMbhANiyabvo, suhamapuDhavikAio apajattaoevaMcevaniravaseso Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 485 zatakaM-34/1, varga:-1, uddezakaH-1 bArasasuvi ThANesu uvavAeyavvo 24, evaM eeNaM gamaeNaM jAva suhumavaNassaikAio pajattao suhuvaNassaikAiesu pajattaesuceva bhaanniyvyo| _ apajjattasuhamapuDhavikAie NaM bhaMte ! logassa puracchimille carimaMte samo02 je bhavie logassa dAhiNille carimaMte apajattasuhumapuDhavikAiesu uvavajittae seNaM bhaMte !, kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA ?, goyamA ! dusamaieNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM uvavajai, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai ? evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pannattA, taMjahAujjuAyatAjAvaaddhacakkavAlA, egaovaMkAe seDhIe uvavajamANe dusamaieNaMviggaheNaMuvavajaie duhaovaMkAe seDhIeuvavajamANeje bhavieegapayaraMmiaNuseDhIo uvavajjittae seNaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajejA je bhavie visedi uvavaJjittae se NaM causamaieNaM viggaheNaM uvavajejA se teNaTTeNaMgoyamA0, evaMeeNaMgamaeNaMpuracchimille carimaMtesamohaedAhiNillecarimaMte uvavAeyavvo, jAva suhumavaNassaikAio pajattao suhumavaNassaikAiesupajjattaesuceva, savvesiMdusamaio tisamaio causamaio viggaho bhaanniyvvo| ___apajjattasuhumapuDhavikAieNaM bhaMte ! logassa puracchimille carimaMte samohae 2 je bhavie logassa paccacchimille carimaMte apajjattasuhumapuDhavikAiyattAeuvajittae seNaMbhaMte! kaisamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA?, goyamA! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM uvavajejA, se keNaTeNaM?, evaM jaheva puracchimille carimaMte samohayA puracchimille ceva carimaMte uvavAiyA taheva puracchimille carimaMte samohayA paccacchimille carimaMte uvavAeyavvA sce| ___apajattasuhumapuDhavikAie NaM bhaMte ! logassa puracchimille carimaMte samohae 2 je bhavie logassa uttarille carimaMteapajjattasuhamapuDhavikAiyattAe uvava0 seNaMbhaMte! evaMjahApuracchimille carimaMte samohao dAhiNille carimaMte uvavAio tahA puracchimille0 samohao uttarille carimaMte uvavAeyavvo, apajattasuhamapuDhavikAieNaMbhaMte! logassa dAhiNille carimaMtesamohae samohaNittA je bhavie logassa dAhiNille ceva carimaMte apajattasuhumapuDhavikAiyattAe uvavajittae evaM jahA puracchimille samohao puracchimille ceva uvavAio taheva dAhiNille samohae dAhiNille ceva uvavAeyavvo, taheva niravasesaM jAva suhumavaNassaikAio pajattao suhumavaNassaikAiesu ceva pajjattaesu dAhiNille carimaMte uvavAio evaM dAhiNille samohao paJcacchimille carimaMte uvavAeyavvo navaraM dusamaiyatisamaiyacausamaiyaviggaho sesaM taheva / dAhiNille samohao uttarille carimaMte uvavAeyavvo jaheva sahANi taheva egasamaiyadusamaiyatisamaiyacausamaiyaviggaho, puracchimille jahA paJcacchimille taheva dusamaiyatisamaiyacausamaya0, paJcacchimille ya carimaMte samohayANaM paJcacchimille ceva uvavajamANANaMjahA saTThANe uttarille uvavajamANANaMegasamaio viggaho natthi, sesaMtaheva, puracchimille jahA saTThANe, dAhiNille egasamaio viggaho natthi, sesaMtaMceva, uttarille samohayANaM uttarille ceva uvavajamANANaM jaheva saTThANe, uttarille samohayANapuracchimille uvavajamANANaM evaMceva, navaraM esamaio viggaho natthi, uttarillesamohayANaM dAhiNille uvavajjamANANaMjahA saTThANe, uttarillesamohayANaM paJcacchimille Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 __ bhagavatIaGgasUtraM (2) 34/1/1/1034 uvavaJjamANANaM egasamaio viggaho natthi, sesaM taheva jAva suhumavaNassaikAio pajattAo suhumavaNassaikAiesu pajjattaesu cev| kahinaM bhaMte ! bAyarapuDhavikAiyANaM pajjattAgANaM ThANA pa0?, goyamA ! saTThANeNaM aTThasu puDhavIsu jahA ThANapade jAva suhamavaNassaikAiyA je ya paJjattagA je ya apajjattagA te savve egavihA avisesamaNANattA savvalogapariyAvannA pa0 smnnaauso|| __ apajattasuhamapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kati kammappagaDIo pannatAo?, goyamA ! aTTha kammappagaDIopa0, taM0-nANAvaraNijjaMjAva aMtarAiyaM, evaM caukkaeNaMbhedeNaMjahevaegidiyasaesu jAva bAyaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaM, apajattasuhumapuvikAiyANaMbhaMte! kati kammappagaDIo baMdhaMti ?, goyamA ! sattavihabaMdhagAvi aTThavihabaMdhagAvi jahA egiMdiyasaesu jAva pajattA baayrvnnssikaaiyaa| . apajjattasuhumapuDhavikAiyA NaM bhaMte ! kati kammappagaDIo vedeti ? goyamA ! coddasa kammappagaDIo vedeti taMjahA-nANAvaraNijaMjahA egidiyasaesujAva purisavedavajhaMevaMjAva bAdaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaM, egidiyA NaMbhaMte! kaouvavajaMti kiM neraiehiMto uvavajaMti jAha vakkaMtIe puDhavikkAiyANaM uvavAo, egidiyANaM bhaMte ! kai samugdhAyA pa0?, goyamA! cattAri samugdhAyA paM0 taMjahA-vedanAsamugghAe jAva veubviysmugghaae| egidiyA NaM bhaMte ! kiM tulladvitIyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti ?, tulleTTitIyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti ? vemAyadvitIyA tullavisesAhiyaM kammaMpakareMti? vemAyadvitIyA. vemAyavisesAhiyaM kammaMpakareMti?, goyamA! atthegaiyAtulladvitIyA tullavisesAhiM kammaMpakareMti atthegaiyAtulladvitIyA vemAyavisesAhiyA kammaMpakareMti atthegaiyAvemAyadvitIyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti atthegaiyA vemAyadvitIyA vemAyavisesAhiyaM kmmNpkreNti| se keNadveNaM bhaMte! evaM vuccai atthegaiyA tulladvitIyAjAva vemAyavisesAhiyaM kammaMpakareMti goyamA! egiMdiyA cauvvihA pannattA, taMjahA-atthegaiyA samAuyA samovavanagA 1 atthegaiyA samAuyA visamovavannagA 2 atthegaiyA visamAuyA samovavanagA 3 atthegaiyA visamAuyA visamovavanagA 4, tattha NaMje te samAuyA samovavannagA teNaM talladvitIyA tullavisesAhiyaM kamma pakareMti 1 tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tuladvitIyA vemAyavisesAhiyaM kamma pakareMti 2 tattha NaM je te visamAuyA samovavanagA te NaM vemAyadvitIyA tullavisesAhiyaM kamma pakareMti 3 tatthaNaMje te visamAuyA visamovavannagA te NaM vemAyadviiyA vemAyavisesAhiyaM kamma pakareMti 4, se teNaTeNaM goyamA ! jAva vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti / / sevaM bhaMte ! 2 jAva vihrti|| vR. 'apajjattasuhume' tyAdi, 'aholoyakhettanAlIe'tti agholokalakSaNe kSetre ya nADItrasanADI sA'dholokakSetranADI tasyAH, evamUrdhvalokakSetranADyapIti, 'tisamaieNa vatti, adholokakSetre nADyA vahi pUrvAdidizimRtvaikena nADImadhya praviSTo dvitIye samaye urddha gatastata ekapratare pUrvasyAM pazcimAyAM vA yadotpattirbhavati tadA'nuzreNyAM gatvA tRtIyasamaye utpadyata iti 'causamaieNa vatti yadA nADyA bahirvAyavyAdividizi mRtastadaikena samayena pazcimA Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 487 // 4 // zatakaM-34/1, varga:-1, uddezakaH-1 yAmuttarasyAM vA gato dvitIyena nADyAM praviSTastRtIye Urddha gatazcaturthe'nuzreNyAM gatvA pUrvAdidizyutpadyata iti, idaMcaprAyovRttimaGgIkRtyoktaM, anyathA paJcasAmayikyapi gati sambhavati, yadA'gholokakoNAdUrdhvalokakoNa evotpattavyaM bhavatIti, bhavanti cAtra gaathaaH||1|| "sutte caisamayAo natthi gaI uparA viNiddiTThA / jujjaiyapaMcasamayA jIvassa imA gaI loe| jo tamatamavidisAe samohao bNbhlogvidisaae| uvavajjai gaIe so niymaapNcsmyaae|| // 3 // ujuyAyategavaMkA duhaovaMkA gaI viNiddiTThA / juJjai ya ticauvaMkAvi nAma caupaMcasamayAe / uvavAyAbhAvAo na paMcasamayA'havA na sNtaavi| bhaNiyA jaha causamayA mahallabaMdhe na saMtAvi / / __ 'apajjattAbAyarateukkAie Na'mityAdau, 'dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejatti, etasyeyaM bhAvanA-samayakSetrAdekenasamayenordhvagatau dvitIyenatunADyA bahirdigvyavasthitamutpattisthAnamiti, tathA samayakSetrAdekenordhvaM yAti dvitIyena tunADyA bahi pUrvAdidizi tRtIyena tu vidigvyvsthitmutpttisthaanmiti| atha lokacaramAntamAzrityAha-'apajattAsuhumapuDhavikAie NaM bhaMte ! logasse' tyAdi, iha ca lokacaramAnte bAdarAH pRthvIkAyikApkAyikatejovanaspatayo na santi sUkSmAstu paJcApi santibAdaravAyukAyikAzcetiparyAptAparyAptabhedena dvAdaza sthAnAnyanusatavyAnIti, ihacalokasya pUrcaramAntAtpUrvacaramAnte utpadyamAnasyaikasamayAdikA catuHsamayAntA gati. saMbhavati, anuzreNiviraNisambhavAt, pUrvacaramAntAtpanurdakSiNacaramAnte utpadyamAnasya yAdisAmayikyeva gatiranuzreNerabhAvAt, evamanyatrApi vizreNigamana iti| evamutpAdamadhikRtyaikendriyaprarUpaNA kRtA, atha teSAmeva sthAnAdiprarUpaNAyAha-'kahiM Na'mityAdi, 'saTThANeNaM'ti svasthAnaM yatrAste bAdarapRthivIkAyikastena svasthAnena svasthAnamAzrityetyarathaH 'jahA ThANapade'ttisthAnapadaMcaprajJApanAyA dvitIyaM padaM, taccaivaM-'taMjahA-rayaNappabhAe sakkarappabhAe vAluyappabhAe' ityAdi, 'egaviha'tti ekaprakArA eva prakRtasvasthAnAdivicAramadhikRtyaughataH 'avisesamaNANatta'tti avizeSAH-vizeSarahitA yathA paryAptakAstathaivetare'pi 'anANanA'tti anAnAtvAH-nAnAtvavarjitAH yeSvevAdhArabhUtAkAzapradezeSveketeSvevetare'pItyarthaH 'savvaloyapariyAvanna'tti upapAtasamudghAtasvasthAnaiH sarvaloke vartanta iti bhAvanA, tatropapAta-upapAtAbhimukhyaM samudghAta iha mAraNAntikAdi svasthAnaM tu yatra te Asate / samudghAtasUtre 'veubviyasamugdhAe'tti yaduktaM tadvAyukAyikAnAzrityeti / ekendriyAneva bhaGgayantareNa pratipAdayannAha-egidiyA Na'mityAdi, 'tullaTThiiya'tti tulyasthitikAH parasparApekSayA samAnAyuSkA ityarthaH, 'tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti'tti parasparApekSayAtulyatvena vizeSeNa-asaGkhayeyabhAgAdinA'dhikaM-pUrvakAlabaddhakamapikSayA'dhikataraM tulya-vizeSAdhikaM 'karma' jJAnAvaraNAdi 'prakurvanti' baghnanti / Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 bhagavatIaGgasUtraM (2) 34/1/1/1034 tathA tulyasthitayaH 'vemAyavisesAhiya'ti vimAtraH-anyo'nyApekSayA viSamaparimANaH kasyApyesaGghayeyabhAgarUpo'nyasya saGghayeyabhAgarUpoyovizeSastenAdhikaMpUrvakAlabaddhakammapikSayA yattattathA 2 / tathA 'vemAyaTThiiya'ti vimAtrA-viSamamAtrA sthiti-AyurveSAM te vimAtrasthitayo viSamAyuSkA ityarthaH 'tullavisesAhiya'tti tathaiva, evaM caturtho'pi, tatthaNaMjete'ityAdi, samAuyA samovavannaga'tti samasthitayaH samakamevotpannA ityarthaH,etecatulyasthitayaH samotpannatvena paraspareNa samAnayogatvAtsamAnameva karma kurvanti, teca pUrvakammapikSayA samaM vA hInaM vA'dhikaM vA karma kurvanti, yadyadhikaMtadA vizeSAdhikamapitacca parasparatastulyavizeSAdhikaMna tuvizeSAdhikamevetyata ucyatetulyavizeSAdhikamiti, tathAyesamAyuSo viSamopapannakAstetulyasthitayaH viSamopapannatvena ca yogavaiSamyAdvimAtravizeSAdhikaM karma kurvntiiti| tathA ye viSamAyuSaH samopapannakAste vimAtrasthitayaH samotpannatvena ca samAnayogatvAt tulyavizeSAdhikaM karma kurvantIti / tathA ye viSamAyuSo viSamopapannakAste vimAtrasthitayo viSamotpannatvAcca yogavaiSamyeNa vimAtravizeSAdhikaM karma kurvntiiti| zatakaM-34/1, uddezakaH-1 samAptaH -:zatakaM-34/1 uddezakaH-2:mU. (1035) kaivihANaMbhaMte! anaMtarovavannagA egiMdiyA pannattA?, goyamA! paMcavihA anaMtarovavannagA egiMdiyA pannattA, taMjahA-puDhavikAiyA duyAbhedo jahA egidiyasaesa jAva bAyaravaNassaikAiyA y| kahinnaMbhaMte! anatarovavannagANaMbAyarapuDhavikAiyANaMThANA pannattA?, goyamA! saTThANeNaM aTThasupuDhavIsu, taM0-rayaNappabhAejahA ThANapade jAvadIvesusamuddesu etthaNaM anaMtarovavannagANaM bAyarapuDhavikAiyANaM ThANA pa0, uvavAeNaM savvaloe samugghAeNaM savvaloe saTThANeNaM logassa asNkhejibhaage| anaMtarovavannagasuhamapuDhavikAiyA egavihAavisesamaNANattAsavvaloepariyAvannA pannattA samaNAuso!, evaM eeNaM kameNaM savve egiMdiyA bhANiyavvA, saTThANAiM sabvesiM jahA ThANapade tesiM pajjattagANaM bAyarANaM uvavAyasamugghAyasaTThANANi jahA tesiM ceva apajjattagANaM, bAyarANaM suhamANaM savvesiM jahA puDhavikAiyANaM bhaNiyA taheva bhANiyavvA jAva vaNassaikAiyatti anaMtarovavanagAsuhamapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kai kammappagaDIo pa0?, goyamA ! aTTha kammappagaDIo pannattAo evaM jahA egiMdiyasaesuanaMtarovavannagauddesae taheva pannattAo taheva baMdhaMti taheva vedeti jAva anaMtarovavannagA baayrvnnssikaaiyaa| anaMtarovavannagaegidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti? jaheva ohie uddesao bhaNio taheva / anaMtarovavannagaegidiyANaM bhaMte ! kati samugghAyA pannatA?, goyamA! donni samugghAyA pa0, taM0-vedanAsamugghAe ya ksaaysmugghaae| anaMtarovavannagaegidiyANaMbhaMte! kiMtulladvitIyA tullavisesAhiyaM kammaMpakareMti ? pucchA taheva, goyamA ! atthegaiyA tulladvitIyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti atthegaiyA tullaTTitIyA Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 34/1, varga:-1, uddezakaH - 2 vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti / sekeNadveNaM jAva vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti ?, goyamA ! anaMtarovavannagA egiMdiyA duvihA pa0 taM0 - atthegaiyA samAuyA samovavannaMgA atthegaiyA samAuyA visamovavannagA tattha NaM je te samAuyA samovavannagA te NaM tullaTThitIyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareti tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullaTThitIyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti, se teNaTTeNaM jAva vemAyavisesAhiyaM0 pakareMti / sevaM bhaMte ! 2 tti // 489 vR. 'duyAbhedo' tti, anantaropapannaikendriyAdhikArAdanantaropapannAnAM ca paryAptakatvAbhAvAdaparyAptakAnAM satAM sUkSmA bAdarAzceti dvipado bhedaH, 'uvavAeNaM savvaloe samugdhAeNaM savvaloe'tti, katham?, 'upapAtena' upapAtAbhimukhyenApAntarAlagativRtyetyartha samudghAtena - mAraNAntikeneti, te hi tAbhyAmatibahutvAtsarvalokamapi vyApya varttante, iha caivaMbhUtayA sthApanayA bhAvanA kAryAatra ca prathamavakraM yadaivaike saMharanti tadaiva tadvakradezamanye pUrayanti, evaM dvitIyavakrasaMharaNe'pi avakrotpattAvapi pravAhato bhAvanIyam, anantaropapannakatvaM ceha bhAvibhavApekSaM grAhyamapAntarAle tasya sAkSAdabhAvAt, mAraNAntikasamudghAtazca prAktanabhavApekSayA'nantaropapannakAvasthAyAM tasyAsambhavAditi / 'saTThANeNaM logassa asaMkhejjaibhAge tti, ratnaprabhAdipRthivInAM vimAnAnAM ca lokasyAsaMkhyeyabhAgavarttitvAt pRthivyAdInAM ca pRthivIkAyikAnAM svasthAnatvAditi, 'saTTANAiM savvesiM jahA ThANae tesiM pacattagANaM bAyarANaM' ti, iha teSAmiti pRthivIkAyikAdInAM, svasthAnAni caivaM bAdarapRthivIkAyikAnAM / 'aTThasu puDhavIsutaMjahA - rayaNappabhAe' ityAdi, bAdarApkAyikAnAM tu 'sattasu ghanodahIsu' ityAdi, bAdaratejaskAyikAnAM tu 'aMtomaNussakhette ' ityAdi, bAdaravAyakAyikAnAM punaH 'sattasu ghanavAyavalaesu' ityAdi, bAdaravanaspatInAM tu 'sattasu ghanohIsu' ityAdi / 'uvavAyasamugghAyasaTThANANi jahA tesiM ceva apajjattagANaM bAyarANaM'ti, iha 'tesiM ceva'tti pRthivIkAyikAdInAM tAni caivaM- ' jattheva vAyarapuDhavikAiyANaM pajjattagANaM ThANA tattheva bAyarapuDhavikAiyANaM apajjattagANaM ThANA pannattA uvavAeNaM savvaloe samugdhAeNaM savvaloe saTTANeNaM logassa asaMkhejjaibhAge' ityAdi / samudghAtasUtre - 'donni samugdhAya'tti, anantaropapannatvena mAraNAntikAdisamudghAtAnAmasambhavAditi / 'anaMtarovavannagaegiMdiyA NaM bhaMte! kiM tullaTThiIe' ityAdau, 'je te samAuyA samovavannagA te NaM tullaIyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareti' tti ye samAyuSaH anantaropapannakatvaparyAyamAzritya samayAmAtrasthitakAstatparataH paramparopapannakavyadezAt samopapannakAH ekatraiva samaye utpattisthAnaM prAptAste tulyasthitayaH samopapannakatvena samayogatvAt, tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti / 'tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullaTThiiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti tti ye tu samAyuSastathaiva viSamopapannakA vigrahagatyA samAyAdibhedenotpatti sthAnaM prAptAste tulyasthitayaH AyuSkodayavaiSamyeNotpattisthAnaprAptikAlavaiSamyAt vigrahe'pica bandhakatvAd vimAtravizeSAdhikaM Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 490 bhagavatIaGgasUtraM (2) 34/1/2/1035 karma prakurdanti, viSamasthitikasambandhi tvantimamaGgadvayamanantopapannakAnAM na saMbhavatyanantaropapannakatva viSamasthiraterabhAvAt / etacca gamanikAmAtrameveti, -zatakaM-34/1 uddezakAH-2 samAptam : ___-zatakaM-34/1 uddezakaH-3:mU. (1036) kaivihANaM bhaMte ! paraMparovavannagA egiMdiyA pannattA?, goyamA! paMcavihA paraMparovanagA egidiyA pa0 taM0-puDhavikkAiyA bhedo caukkao jAva vnnssikaaiytti| paraparovavannagaapajjattasuhamapuDhavikAieNaMbhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe puracchimille carimaMte samohae 2 je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe jAva paJcacchimille carimaMte apaJjattasuhamapuDhavikAiyattAe uvava0 evaMeeNaM abhilAveNaMjaheva paDhamouddesaojAva logacarimaMtotti kahinnaM bhaMte! paraMparovavannagabAyarapuDhavikAiyANaM ThANA pa0?, goyamA! saTThANeNaM aTThasu puDhavIsu evaM eeNaM abhilAveNaM jahA paDhame uddesae jAva tulladvitIyatti / sevaM bhaMte!2 ti| -zatakaM-34/1 uddezakAH -4-11:mU. (1037) evaM sesAvi aTTa udesagA jAva acaramotti, navaraM anaMtarA anaMtarasarisA paraMparA paraMparasarisA caramA ya acaramA ya evaM ceva, evaM ete ekkArasa uddesgaa| -zatakaM-34, dvitIyaM zatakaM-uddezakAH-1-11:mU. (1038) kaivihANaMbhaMte! kaNhalessAegidiyApa0?,goyamA! paMcavihA kaNhalessA egidiyA pa0 bhedo caukkao jahA kaNhalessaegidiyasae jAva vnnssikaaiytti| kaNhalessaapajjattAsuhumapuDhavikAieNaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe puracchimille evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohiuddesao jAva logacarimaMtetti savvattha kaNhalessesu ceva uvvaaeyvyo| kahinaM bhaMte! kaNhalessaapajjattabAyarapuDhavikAiyANaM ThANA pa0 evaM eeNaM abhilAvaNaM jahA ohiuddesao jAva tullaTThiiyatti / sevaM bhaMte ! 2tti|| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva paDhamaM seDhisayaM taheva ekkArasa uddesagA bhANiyavvA / -zatakaM-34 tRtIyaM zataka:mU. (1039) evaM nIlalessehivi -zatakaM-34- caturtha zatakaM:mU. (1040) kAulessehivi sayaM, evaM ceva / . -zatakaM-34-paJcamaMzatakaM :mU. (1041) bhava siddhiyaehivi sayaM // -:zatakaM-34-SaSThaMzatakaM:mU. (1042) kaivihA NaM bhaMte ! anaMtarovavannA kaNhalessA bhavasiddhiyA egiMdiyA pa0 jahevaanaMtarovavannauddesao ohiotaheva / kaivihANaMbhaMte! paraMparovavannA kaNhalessabhavasiddhiyA egidiyA pa0?, goyamA! paMcavihA paraMparovavanagA kaNhalessabhavasiddhieyagidiyApaM0 ohio bhedo caukkao jAva vnnssikaaiytti| Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 34/6, vargaH-6, uddezakaH - 2 491 paraMparovavannakaNhalessabhavasiddhiyaapajjattasuhumapuDhavikAie NaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio uddesao jAva loyacaramaMtetti, savvattha kaNhalessesu bhavasiddhiesu uvavAeyacvo / kahinaM bhaMte ! paraMparovavannakaNhalessa bhavasiddhiyapajjattabAyarapuDhavikAiyANaM ThANA pa0 evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio uddesao jAva tullaTThiiyatti, evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhalessa bhavasiddhiyaegidiehivi taheva / -: zatakaM - 34 zatakAni 7-12: mU. (1043) evaM kAulessabhavasiddhiyaegiMdiyehivi sayaM aTTamaM sayaM / jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayANi evaM abhavasiddhiehivi cattAri sayANi bhANiyavvANi, navaraM caramaacaramavajjA nava uddesagA bhANiyavvA, sesaM taM caiva, evaM eyAiM bArasa egiMdiyaseDhIsayAI sevaMbhaMte! 2 tti jAva viharai // vR. zeSaM sUtrasiddhaM, navaraM 'seDhisayaM' ti RjvAyata zreNIpradhAnaM zataM zreNIzatamiti zatakaM - 34 prathamazatakasya uddezakaH-2-11 evaM zatakaM - 2 - 12 samAptAni yadagIrdIpazikheva khaNDitatamA gambhIragehopamagranthArtapracayaprakAzanaparA sadRSTimodAvahA / teSAM jJapti vinirjitAmaraguruprajJAzriyAM zreyasAM sUrINAmanubhAvataH zatamidaM vyAkhyAtamevaM mayA // zatakaM - 34 samAptam zatakaM - 35 vR. catustriMzate ekendriyAH zreNIprakrameNa prAyaH prarUpitAH, paJcatriMze tuta eva rAziprakrameNa prarUpyante ityevaMsambandhasyAsya dvAdazAvAntarazatasyedamAdisUtram zatakaM - 35 prathama zatakaM, uddezaka:- 1 mU. (1044) kai NaM bhaMte! mahAjummA pannattA ? goyamA ! solasa mahAjummA paM taM0kaDajummakaDajumme 1 kaDajummateoge 2 kaDajummadAvarajumme 3 kaDajummakaliyoge 4 teogakaDajumme 5 te ogateoge 6 te ogadAvarajumme 7 teogakalioe 8 dAvarajummakaDajumme 9 dAvarajummateoe 10 dAvarajummadAvarajumme 11 dAvarajummakaliyoge 12 kaliogakaDajumme 13 kaliyogateoge 14 kaliyogadAvarajumme 15 kaliyogakaliyaoge 16 / sekeNaNaM bhaMte! evaM vuccai solasa mahAjummA pa0 taM0- kaDajummakaDajumme jAva kaliyogakaliyoge / goyamA ! je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA te'vi kaDajummA settaM kaDajummakaDajumme, jeNaM rAsI caukkaeNaM ahavAreNaM avahIramANe tipajjavasie je NaM tassarAsissa avahAsamayA kaDajummA settaM kaDajummateyoe 2 / jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramAme dupajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA jummA taM kaDajummadAvarajumme 3 jeNaM rAsIcaukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapaJjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA settaM kaDajummakaliyoge 4 / Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 bhagavatIaGgasUtraM (2) 35/1/1/1044 je NaM rAsicaukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA teyogA settaM teogakaDajumme 1 jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasiejeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA settaM teogateoge 2 / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe dopajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA teyoyA settaM teoyadAvarajumme 3 jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasiejeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teoyA settaM teyoyakaliyoge 4 / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayAdAvarajummA settaM dAvarajummakaDajumme 1 jeNaMrAzIcaukkaeNaMavahAreNaMavahIramANe tipajjavasiejeNaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA settaM dAvarajummateyoe 2 / jeNaMrAsIcaukkaeNaMavahAreNaMavahIramANedupajjavasiejeNaMtassa rAsissaavahArasamayA dAvarajummA settaM dAvarajummadAvarajumme3jeNaMrAsI caukkaeNaMavahAreNaMavahIramANe egapajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA settaM dAvarajummakaliyoe 4 / / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayAkaliyogAsettaM kaliogakaDajumme1jeNaMrAsI caukakaeNaMavahAreNaMavahIramANe tipajjavasiejeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliyogA settaM kaliyogateyoe 2 / __jeNaMrAsIcaukkaeNaMavahAreNaMavahIramANedupajjavasiejeNaMtassa rAsissaavahArasamayA kaliyogAsettaM kaliyogadAvarajumme 3jeNaMrAsI caukkaeNaMavahAreNaMavahIramANe egapajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliyogA settaM kaliyogakalioge 4, se teNaTeNaM jAva kliyogklioge| vR. 'kai NaM bhaMte !' ityAdi, iha yugmazabdena rAzivizeSA ucyante te ca kSullakA api bhavanti yathA prAkprarUpitAH atastadvyavacchedAya vizeSaNamucyate mahAnti ca tAniyugmAni ca mahAyummAni, 'kaDajummakaDajumme'tti yo rAzi sAmayikena catuSkApahAreNApahriyamANazcatuSparyavasito bhavati apahArasamayA api catuSkApahAreNa catuSparyavasitA eva asau rAzi kRtayugmakRtayugmaityabhidhiyate, apahriyamANadravyApekSayAtatsamayApekSayAceti dvidhAkRtayugmatvAt, evamanyatrApi zabdArtho yojanIyaH, sa ca kila jaghanyataH SoDazAtmakaH, eSAM hi catuSkApahAratazcaturagratvAt, samayAnAMca catuHsaGkhyatvAditi 1 / / 'kaDajummateoe'tti, yo rAzipratisamayaM catuSkApahAreNApahiyamAmastriparyavasAnobhavati tatsamayAzcatuSparyavasitA evAsAvapahiyaNANApekSayA tryojaH apahArasamayApekSayA tu kRtayugma evetikRtayugmatryojaityucyate, taccajaghanyata ekonaviMzati, tatrahi catuSkApahAretrayo'vaziSyante tatsmayAzcatvAra eveti 2 / evaM rAzibhedasUtrANi tadvivaraNasUtrebhyo'vaseyAni, ihacasarvatrApyapahArasamayApekSamAdyaM padaM apahiyamANa dravyApekSaM tu dvitIyamiti, iha ca tRtIyadArabhyodAharaNAni-kRtayugmadvApare rAzAvaSTAdazAdayaH, kRtayugmakalyoje saptadazAdayaH tryojaHkRtayugme dvaadshaadyH| eSAM hicatuSkApahArecaturagratvAttatsamayAnAMcatritvAditi, tryojatryojarAzautupaJcadazAdayaH Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 493 zatakaM-35/1, vargaH-1, uddezakaH-1 yojadvApare tu caturdazAdayaH tryojakalyoje trayodazAdayaH dvAparakRtayugme'STAdayaH dvAparatryojarAzAvekAdazAdayaH dvAparadvApare dazAdayaH dvAparakalyoje navAdayaH kalyojakRtayugme caturAdayaH kalyojatryojarAzau saptAdayaH kalyojadvApare SaDAdayaH kalyojakalyoje tu paJcAdaya iti // mU. (1045) kaDajummakaDajummaegiMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti kiM nerahiehito jahA uppaluddesaetahA uvvaao| te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajaMti?, goyamA! solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajaMti, teNaM bhaMte! jIvA samae samae pucchA, goyamA! teNaM anaMtA samae samae avahIramANA 2 anaMtAhi~ ussappiNIavasappiNIhiM avahIraMtiNo cevaNaMavahariyA siyA, uccattaMjahA uppluddese| , teNaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa kiMbaMdhagA abaMdhagA?, goyamA! baMdhagA no abaMdhagA evaMsavvesiM AuyavajjANaM, Auyassa baMdhA vAabaMdhagAvA, teNaMbhaMte! jIvA nANAvaraNiJjassa pucchA, goyamA ! vedagA no avedagA, evaM svvesiN| te NaM bhaMte ! jIvA kiM sAtAvedagA asAtAvedagA? pucchA, goyamA ! sAtAvedagA vA asAtAvedagA vA, evaM uppaluddesagaparivADI, savvesiM kammANaM udaI no anudaI, chaNhaM kammANaM udIragA no anudIragA, vedaNijAuyANaM udIragA vA anudIragA vaa| __ teNaM bhaMte ! jIvA kiM kaNha0 pucchA, goyamA! kaNhalessA vA nIla0 kAu0 teulessA vA, no sammadiTThI no sammAmicchAdiTThI micchAdiTThI, no. nANI annANI niyamaM duannANI taM0-maiannANI ya suyaannANI ya, no maNajogI no vaijogI kAyayogI, sAgArovauttA vA aNAMgArovauttA vA - tesiNaM bhaMte ! jIvA NaM sarIrA kativannA? jahA uppaluddesae savvattha pucchA, goyamA ! jahA uppaluddesae UsAsA vA nIsAsagA vA no ussAsanIsAsagA vA, AhAragA vA anAhAragA vA, no virayA avirayA no virayAvirayA, sakiriyA noakariyA, sattavihabaMdhagAvAaTThavihabaMdhagA vA, AhArasannovauttA vA jAva pariggahasannovauttA vA, kohakasAyI vA mAnakasAyI jAva lobhakasAyI vA, no itthivedagA no purisavedagA napuMsagavedagA, ithiveyabaMdhagAvApurisavedabaMdhagA vA napuMsagavedabandhagAvA, no sannI asannI, saiMdiyA no aniNdiyaa| teNaMbhaMte! kaDajummakaDajummaegiMdiyA kAlao kevaciraM hoi?, goyamA! jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtA ussappiNiosappiNIo vaNassaikAiyakAlo, saMveho na bhannai, AhAro jaha uppaluddesae navaraM nivvAghAeNaM chadisiM vAghAyaM paDuccaM siya tidisiM siya caudisiMsiyapaMcadisiM sesaMtaheva, ThitIjahanneNaMaMto0 ukkoseNaMbAvIsaMvAsasahassAiMsamugghAyA AdillA cattAri, mAraNaMtiyasamugghAteNaM samohayAvi maraMti asamohayAvi maraMti, uvvaTTaNA jahA uppluddese| aha bhaMte ! savvapANA jAva savvasattA kaDajummaraegiMdiyattAe uvavannapuvvA ?, haMtA goyamA ! asaI aduvA anaMtakhutto, kaDajummateoyaegidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti ?, uvavAo taheva, te NaM bhaMte ! jIvA egasamae pucchA, goyamA ! ekUNavIsA vA saMkhejjA vA Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 494 bhagavatIaGgasUtraM (2) 35/1/1/1045 asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajaMti sesaM jahA kaDajummakaDajummANaM jAva anatakhutto, kaDajummadAvarajummaegidiyA NaMbhaMte ! kaohiMto uvavajaMti?, uvavAo taheva / teNaM bhaMte! jIvA egamaeNapucchA, goyamA! aThThArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvava0 sesaM taheva jAva anaMtakhutto, kaDajummakaliyogaegiMdiyA NaM bhaMte ! kao uvava0 uvavAotaheva parimANaM sattarasa vAsaMkhejjA vA asaMkhejjAvAanaMtAvAsesaMtaheva jAva anaMtakhutto teyogakaDajummaegiMdiyA NaM bhaMte! kao uvava0?, uvavAo taheva parimANaM bArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA uvava0 sesaM taheva jAva anNtkhutto| teyoyateyoyaegiMdiyA NaM bhaMte ! kao uvava0?, uvavAo taheva parimANaM pannarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA sesaMtaheva jAva anNtkhutto| evaM eesu solasasu mahAjummesu ekko gamao navaraM parimANe nANattaM teyoyadAvarajummesu parimAmaMcoddasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA uvavajaMti teyogakaliyogesu terasa vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA uvava0 dAvarajummakaDajummesuaTTha vA saMkhejA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajaMti dAvarajummateyogesu ekkArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajaMtidAvarajummadAvarajummesudasa vAsaMkhejAvAasaMkhejAvAanaMtA vA dAvarajummakaliyogesu nava vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA uvava0 kaliyogakaDajumme cattAri vA saMkhejA vA asaMkhejA vA anaMtA vA uvava0 kaliyogateyogesu satta vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvava0 kaliyogadAvarajummesucha vA saMkhe0 asaMkhejjA vA anaMtA vaa-uvv0| kaliyogakaliyogaegiMdiyANaMbhaMte! kaouvava0?, uvavAo taheva parimANa paMcavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajaMti sesaM taheva jAva aNaMtakhutto / sevaM bhaMte!2 tti| vR. 'kaDajummakaDajummagidiya'tti, ye ekendriyAzcatuSkApahAre catuSparyavasitA yadapahArasamayAzcatuSparyavasAnAste kRtayugmakRtayugmaikendriyA ityevaM srvtreti| 'jahA uppaluddesae'tti utpaloddezakaH-ekAdazazate prathamaH, iha ca yatra kvacitpade utpaloddezakAtidezaH kriyate tattata evaavdhaaeN| saMveho na bhannaiti, utpaloddezake utpalajIvasyotpAdo vivakSitastatra ca pRthIvIkAyikAdikAyAntarApekSayA saMvedhaH saMbhavati iha tvekendriyANAM kRtayugmakRtayugmavizeSaNAnAmutpAdo'dhikRtasyecavastuto'nantAevotpadyante teSAM codRtterasambhavAtsaMvedhona saMbhavati, yazca SoDazAdInAmekendriyeSUtpAdo'bhihito'sau trasakAyikebhyo ye teSUtpadyante tadapekSa eva na punaH pAramArthikaH anantAnAM pratisamayaM teSUtpAdAditi // zatakaM-35 prathamaMzatake uddezakaH-1 samAptaH -:zatakaM-35 prathamazatake uddezaka:-2:mU. (1046) paDhamasamayakaDajummaraegidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti?, goyamA! taheva evaM jaheva paDhamo uddesao taheva solasakhutto bitiovi bhANiyavvo, taheva savvaM, navaraM imANi ya dasa nANattANi-ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNavi aMgulassa asaMkhejjai0 Auyakammassa no baMdhagA abaMdhagA Auyassano udIragA aNudIragAnoussAsagA Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 35/1, varga:-1, uddezakaH-2 no nissAsagA no ussAsanissAsagA sattavihabaMdhagA no aTThavihabaMdhagA / te NaM bhaMte! paDhamasamayakaDajumma 2 egiMdiyatti kAlao kevacciraM hoi ?, goyamA ! ekkaM samayaM, evaM ThitIevi, samugdhAyA AdillA donni, samohayA na pucchijjaMti uvvaTTamA na pucchijjai, sesaM taheva savvaM nivasesaM, solasuvi gamaesu jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte ! 2 tti | vR. 'paDhamasamayakaDajumma2 egiMdiya'tti, ekendriyatvenotpattau prathamaH samayo yeSAM te tathA teca te kRtayugmakRtayugmAzceti prathamasamayakRtayugmakRtayugmAste ca te ekendriyAzceti samAso'taste 'solasakhutto' tti SaDazakRtvaH - pUrvoktAn SoDaza rAzibhedAnAzrityetyarthaH / 'nANattAI' ti pUrvoktasya vilakSaNatvasthAnAni, ye pUrvoktA bhAvAste kecit prathamasamayotpannAnAM na saMbhavantItikRtvA, tatrAvagAhanAdyoddezake bAdaravanaspatyapekSayA mahatyuktA'bhUta iha tu prathamasamayotpannatevana sA'lpeti nAnAtvam, evamanyAnyapi svadhiyohyAnIti / / zatakaM - 35 -1 uddezakaH - 2 samAptaH -: zatakaM - 35 -1 uddezakaH-3 : mU. (1047) apaDhamasamayakaDajumma2 egiMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajraMti ?, eso jahA paDhamuddeso solasahivi jummesu taheva neyavvo jAva kaliyogakaliyogattAe jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte ! 2tti / 495 vR. tRtIyoddezake tu 'apaDhamasamayakaDajumma 2 egiMdiya'tti, ihAprathamaH samayo yeSAmekendriyatvenotpannAnA dyAdayaH samayAH, vigrahazca pUrvavat, ete ca yathA sAmAnyenaikendrayAstayA bhavantItyata evoktam- 'eso jahA paDhamuddeso' ityAdIti / zatakaM - 35 - 1 uddezakaH - 3 samAptam -: zatakaM - 35 - 1 uddezakaH - 4 : mU. (1048) carasamayakaDajumma2 egiMdiyA NaM bhaMte! kaohiMto uvavajraMti ?, evaM jaheva paDhamasamayauddesao navaraM devA na ubavajraMti teulessA na pucchijjati, sesaM taheva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti / vR. caturthe tu 'caramasamayakaDajumma2 egiMdiya'ti, iha caramasamayazabdenaikendriyANAma maraNasamayo vivakSitaH sa ca parabhavAyuSaH prathamasamaya eva tatra ca varttamAnAzcarasamayAH saGkhyayA ca kRtayugmakRtayugmA ye ekandriyAste tathA / 'evaM jahA paDhamasamayauddesao'tti yathA prathamasamaya ekendriyoddezakastathA caramasamayaekendriyoddezako'pi vAcyaH / tatra hi aughikoddezakApekSayA daza nAnAtvAnyuktAni ihApi tAni tathaiva samAnasvarUpatvAt, prathamasamayacaramasamayAnAM yaH punariha vizeSastAM darzayitumAha-'navaraM devA na uvavajjaMtI' tyAdi, devotpAdenaivai kendriyeSu tejolezyA bhavati na ceha devotpAdaH sambhavatIti tejolezyA ekendriyAna pRcchayanta iti / zatakaM - 35 -1 uddezakaH -4 samAptaH Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 bhagavatI aGgasUtraM (2) 35/1/5/1049 -: zatakaM - 35 -1 uddezakaH - 5 : mU. (1049) acaramasamayakaDajumma 2 egiMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti jahA apaDhamasamayauddeso taheva niravaseso bhANiyavvo / sevaM bhaMte ! 2 tti / vR. paMcame tu - 'acaramasamayakaDajumma 2 egiMdiya'tti na vidyate caramasamaya uktalakSaNo yeSAM te'caramasamayAste ca te kRtayugmakRtayugmaikendriyAzceti samAsaH / zatakaM - 35 - 1 uddezakaH -- 5 samAptaH -: zatakaM - 35 - 1 uddezakaH-6 : mU. (1050) paDhamasamayakaDajummakaDajummaegiMdiyA NaM bhaMte ! kaohiMto uvavajaMta ?, jahA paDhamasamayauddesao taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! 2 tti jAva viharai / vR. SaSThe tu - 'paDhamapaDhamasamayakaDajumme2 egiMdiya'tti, ekendriyotpAdasya prathamasamayayogAdye prathamAH prathamazca samayaH kRtayugmakRtayugmatvAnubhUteryeSAmekendriyANAM te prathamaprathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyAH / zatakaM - 35 - 1 uddezakaH - 6 samAptaH -: zatakaM - 35 uddezakaH-7H mU. (1051) paDhamaapaDhamasamayakaDajumma 2 egiMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ? jahA paDhamasamayauddeso taheva bhANiyavvo / sevaM bhaMte ! 2 tti / vR. saptame tu - 'paDhama apaDhamasamayakaDajummera egiMdiya'tti, prathamAstathaiva ye' prathamazca samayaH kRtayugmakRtayugmatvAnubhUtairyeSAmekendriyANAM te prathamAprathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyAH, iha caikendriyatvotpAdayaprathamasamayavarttitve teSAM tadvivakSitasaGkhyAnubhUteraprathamasamayavarttitvaM tatprAgbhavasambandhinIM tAmAzrityetyavaseyam, evamuttaratrApIti / zatakaM - 35-1 uddezakaH -- 7 samAptaH -: zatakaM - 35 - 1 uddezakaH - 8 : mU. (1052) paDhamacaramasamayakaDumme 2 egiMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ?, jahA caramuddesao taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! 2 tti / vR. aSTame tu - 'paDhamaca masamayakaDajumma2 egiMdiya'tti, prathamAzca te vivakSitasaGkhyAnubhUteH prathamasamayavarttitvAt caramasamayAzca-maraNasamayavarttinaH parizATasthA iti prathamacaramasamayAste ca te kRtayugmakRtayugmai kendriyAzceti vigrahaH / zatakaM 35-1 uddezakaH-8 samAptaH -: zatakaM - 35 - 1 uddezaka:- 9: mU. (1053) paDhamaacaramasamayakaDajumma 2 egiMdiyA NaM bhaMte! kao uvava0 ?, jahA bIo uddesao taheva niravasesaM / sevaM bhaMte! 2 tti jAva viharai / / vR. navame tu - 'paDhamaacarasamayakaDajumma2 egiMdiya'tti, prathamAstathaiva acaramasamayAstvekendriyotpAdApekSayA prathamasamayavartina iha vivakSitAzcaramatvaniSedhasya teSu vidyamAnatvAt, Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-35/1, varga:-1, uddezakaH-9 497 anyathA hi dvitIyoddezakoktAnAmavagAhanAdInAM yadiha samatvamuktaM tanna syAttataHmadhArayaH, zeSaM tu tthaiv| zatakaM-35-1 uddezakaH-9 samAptaH -zatakaM-35-1 uddezakaH-10:mU. (1054) caramarasamayakaDajummaraegidiyA NaM bhaMte! kao uvava0?, jahA cautyo uddesao taheva? sevaM bhaMte sevaM bhaMte! ti / / vR. dazame tu-'caramarasamayakaDajummaraegidiya'tti, caramAzca te vivakSitasaGkhyAnubhUtezvarasamayavartitvAt caramasamayAzca prAguktasvarUpA iti caramacaramasamayAH zeSaM prAgvat / zatakaM-35-1 uddezakaH-10 samAptaH -zatakaM-35-1-uddezakaH-11:mU. (1055) evaM ee ekkArasa uddesagA, paDhamo tatio paMcamao ya sarisagamA sesA aTTa sarisagamagA, navaraM cautthe chaTe aTThame dasame ya devA ya uvavajaMti teulessA ntthi| vR. ekAdaze tu 'caramasamayakaDajummaraegiMdiya'tti, caramAstathaiva acaramasamayAzca prAguktarekendriyotpAdApekSayA prathamasamayavartino ye te caramAcaramasamayAste ca te kRtayugmakRtayugmaikendriyAzceti vigrahaH / . uddezakAnAM svarUpanirdhAraNAyAha-"paDhamo taio paMcamo ya sarisagamaya'tti, katham ?, yataHprathamApekSayA dvitIye yAni nAnAtvAnyavagahanAdIni daza bhavanti na taanyetessviti| sesA aTTha sarisagamaga'tti, dvitIyacaturthaSaSThAdayaH paraspareNa sadhzagamAH-pUrvoktebhyo vilakSaNagamAdvitIyasamAnagamA ityarthaH, vizeSatvAha-'navaraMcautthe' ityaadi||kRssnnleshyaashte zatakaM-35-1 uddezakaH-11 samAptaH -zatakaM-35 ekendriyazatakAni-2:mU. (1057) kaNhalessakaDajummeraegidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti ?, goyamA! uvavAo taheva evaM jahA ohiuddesae navaraM imaM nANataM teNaMbhaMte! jIvA kaNhalessA?, haMtA knnhlessaa| teNaMbhaMte! kaNhalessakaDajummara egidiyettikAlao kevaJcira hoi?, goyamA! jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM aMtomuhattaM / evaM ThitIevi, sesaM taheva jAva anaMtakhutto, evaM solasavi jummA bhANiyavvA / sevaM bhate! seva bhaMte ! ti|| paDhamasamayakaNhalessakaDajummaraegidiyANaM bhaMte! kao uvava0?, jahA paDhamasamayauddesao navaraM te NaM bhaMte ! jIvA kaNhalessA?, haMtA kaNhalessA, sesaMtaM caiva / sevaM bhaMte 0!tti ___ evaM jahA ohiyasae ekkarisa uddesagA bhaNiyA tahA kaNhalessasaevi ekArasa uddesagA 332 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIaGgasUtraM (2) 35/2/-/1057 bhANiyavvA, paDhamotaio paMcamoya sarisagamA sesA aTThavi sarisagamA navaraM cautthachaTTa aTThamadasamesu uvavAo natthi devassa / sevaM bhaMte ! 2 tti // -: zatakaM - 35-3: evaM nIlessehivi sayaM kaNhalessasayasarisaM ekkArasa uddesagA taheva / sevaM bhaMte ! 2 / -: zatakaM - 35-4: 498 evaM kAulessehivi sayaM kaNhalessasayasarisaM / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM - 35-5: bhavasiddhiyakaDajumma2 egiMdiyA NaM bhaMte! kao uvava0 ?, jahA ohiyasayaM taheva navaraM ekkArasasuvi uddesaesu, aha bhaMte! savvapANA jAva savvasattA bhavasiddhiyakaDajumma2 egiMdiyattAe uvavannapuvvA ?, goyamA ! no iNaTThe samaTThe, sesaM taheva / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM - 35-6 : shout kaNhalessabhavasiddhiyakaDajummera egiMdiyA NaM bhaMte ! kaohiMto uvava0 ? evaM kaNhalessabhavasiddhiyaegidiehivi sayaM bitiyasayakaNhalessasarisaM bhANiyavvaM / sevaM bhaMte ! 0 ! tti -: zatakaM - 35-7 : evaM nIlalessabhavasiddhiyaegiMdiyaehivi sayaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti / / -: zatakaM - 35-8: evaM kAulessabhavasiddhiyaegiMdiehivi taheva ekkArasauddesagasaMjuttaM sayaM, evaM eyANi cattAri bhavasiddhiyANi sayANi, causuvi saesu savvapANA jAva uvavannapuvvA ?, no iNaTThe samaTThe / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti / -: zatakaM - 35/9-12: jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayAiM bhaNiyAiM evaM abhavasiddhiehivi cattAri sayANi lessAsaMjuttANi bhANiyavvANi, savve pANA taheva no iNaTTe samaTThe, evaM eyAiM bArasa egiMdiyamahAjummasayAiM bhavaMti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti / vR. 'jane eka samayaM tti jaghanyata ekasamAyanantaraM saGkhyAntaraM bhavatItyata ekaM samayaM kRSNalezyakRtayugmakRtayugmaikendriyA bhavantIti / 'evaM ThiIvi'tti kRSNalezyAvatAM sthitiH kRSNalezyAkAlavadeseyetyarthaH iti // zatakaM - 35 zatakAni - 2 - 12 samAptAni vyAkhyA zatasyAsya kRtA sakaSTaM, TIkA'lpikA yena na cAsti cUrNiH / mandaikane vata pazyatAdvA, dRzyAnyakaSTaM kathamudyato'pi // zatakaM - 35 samAptam muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAdItA bhagavatI aGgasUtre paJcatriMzatazatakasya abhayadevasUri viracitA TIkA parisamAptA / Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-36/1, varga:-1, uddezakaH-1 499 (zatakaM-36) vR. paJcatriMze zate saGkhyApadairekendriyAH prarUpitAH, SaTtriMze tu taireva dvIndriyAH prarUpyanta ityevaMsambandhasyAsyedamAdisUtram -zatakaM-36prathamaM dvi-indriyazatakaM uddezakaH-1:mU. (1058) kaDajummarabediyANaM bhaMte! kao uvavajaMti?, uvavAo jahA vakaMtIe, parimANaM solasa vA saMkhejjA vA uvava0 asaMkhejA vA uvava0, avahAro jahA uppaluddesae, ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM bArasa joynnaaii| evaM jahA egidiyamahAjummANaM paDhamuddesae taheva navaraM tini lessAo devA na uvava0 sammadiThThIvA micchadiTThI vA no sammAmicchAdiTThI nANI vA annANI vA no manayogI vayayogI vA kaayjogiivaa| teNaM bhaMte ! kaDajummarabediyA kAlao keva0?, goyamA! jahanneNaM ekkaMsamayaM ukkoseNaM saMkhejaMkAlaM ThitI jahanneNaMekasamayaMukkoseNaMbArasa saMvaccharAI, AhAro niyamaMchaddisiM, tinni samugghAyA sesaM taheva jAva anaMtakhutto, evaM solasasuvi jummesu / sevaM bhaMte ! 2 ti|| -zatakaM-36/1 uddezakaH-2-11:mU. (1059) paDhamasamayakaDajummarabediyA NaMbhaMte! kao uvava0?, evaMjahAegidiyamahAjummANaM paDhamasamayacauddesae dasa nANattAI tAI ceva dasa ihavi, ekkArasamaM imaM nANataMnomanayogIno vaiyogI kAyayogI sesaMjahA bediyANaM ceva pddhmuddese| sevaM bhaMte! 2 ti|| evaM eevi jahA egidiyamahAjummesu ekkArasa uddesagA taheva bhANiyavvA navaraM cautthachaTuMaTThamadasamesusammattanANANinabhavaMti, jahevaegidiesupaDhamotaiopaMcamoyaekkagamA sesA aTTa ekkgmaa| ___-zatakaM-36-dvindriyazatakAni/zatakaM-2:mU. (1060) kaNhalessakaDajummerabeiMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti ?, evaM caiva kaNhalessesuvi ekkArasauddesagasaMjuttaMsayaM, navaraM lessA saMciTThaNAThitIjAha egidiyakaNhalessANaM zatakaM-36/3 evaM nIlalessehivi syN| zatakaM-36/4 evaM kAulessehivi, zatakaM-36/5...8 bhavasiddhiyakaDajummarabeiMdiyANaMbhaMte! evaMbhavasiddhiyasayAvicattAriteNevapuvvagamaeNaM neyavvA navaraM savve pANA0 no tiNaDhe samaDhe, sesaM taheva ohisayANi cttaari| sevaM bhaMte ! ti|| zataka-36/9...12:jahA bhavasiddhayasayANi cattArievaM abhavasiddhiyasayANi cattAri bhANiyavvANi navaraM Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 bhagavatIaGgasUtraM (2) 36/9-12/-/1060 sammattanANANi natthi, sesaMtaM ceva / evaM eyANi bArasa beiMdiyamahAjummasayANi bhavaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti| (zatakaM-37) mU. (1061) kaDajummaratediyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti?, evaM teiMdiesuvi bArasa sayA kAyavvA beiMdiyasayasarisA navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM tini gAuyAI, ThitI jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM ekUNavanaM rAiMdiyAiMsesaMtaheva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti|| (zatakaM-38) mU. (1062) cauridiehivi evaM ceva bArasa sayA kAyavvA navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM cattAri gAuyAiMThitI jahanneNaM ekaMsamayaM ukkoseNaMchammAsA sesaM jahA beMdiyANaM / sevaM bhaMte ! 2 tti|| (zatakaM-39) mU. (1063) kaDajummaraasannipaMciMdiyA NaM bhaMte! kao uvava0 jahA beMdiyANaM taheva asannisuvi bArasa sayA kAyavvA navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassaMsaMciThThaNA jahantreNaM evaM samayaM ukkoseNaM puvakoDIpuhRttaM ThitI jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaMpuvvakoDI sesaM jahA bediyANaM / sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR.'kaDajummarabendiyANamityAdi, 'jahanneNaMekasamayatisamayAnantaraMsaddhyAntarabhAvAt, evaM sthitirapi / itaH sarvaM sUtrasiddhamAzAparisamApteH, navaraM catvAriMze zate - (zatakaM-40) zataka-40-saMjJIpaMcendriyazatakaM-1 uddezakaH-1 mU. (1064) kaDajummara sannipaMciMdiyA zaMbhaMte! kaouvavajanti?, uvavAo causuvi gaIsu, saMkhejjavAsAuyaasaMkhejjavAsAuyapajattapajjataesuyana kaovi paDiseho jAva anuttaravimANatti, parimANaM avahAro ogAhaNA ya jahA asannipaMciMdiyANaM veyaNijjavajANaM sattaNhaM pagaDINaMbaMdhagA vA abaMdhagA vA veyaNijjassa baMdhagA no abaMdhagA mohaNijjassa vedagA vAavedagA vA sesANaM sattaNhavi vedagA no aveyagA sAyAveyagA vAasAyAveyagA vA mohaNijassa udaI vA anudaI vA sesANaM sattaNhavi udayI no anudaInAmassa goyassa ya udIragA no anudIragA sesANaM chaNhavi udIragA vA anudIragA vA kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA sammadiTThI vA micchAdiTThI vA sammAmicchAdiTThI vA nANI vA annANI vA maNajo0 vaijo0 kAyajo0 uvaogo vannamAdI ussAsagA vA nIsAsagAvA AhAragAya jahAegidiyANaM virayA yaavirayAya virayAvirayArasakiriyA no akiriyaa| Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 501 zatakaM-40/1, vargaH-1, uddezakaH-1 teNaM bhaMte! jIvA kiM sattavihabaMdhagA aTTavihabaMdhagA vA chabihabaMdhagAvA egavihabaMdhagA vA?, goyamA! sattavihabaMdhagA vAjAva egavihabaMdhagAvA, teNaMbhaMte! jIvA kaMAhArasannovauttA jAva pariggahasannovauttAvA nosannovauttAvA?, goyamA! AhArasanovauttAjAva nosannovauttA vA savvattha pucchAbhANiyavvA kohakasAyI vAjAva lobhakasAyI vA akasAyI vA itthIvedagA vA purisavedagAvAnapuMsagavedagA vAavedagA vAisthivedabaMdhagAvApurisavedabaMdhagAvA napuMsagavedabaMdhagA vA abaMdhagAvA, sannI no asannI saiMdiyA no aNiMdiyA saMciTThaNA jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM sAgaropamasayapuhattaMsAtiregaMAhArotahevajAva niyamachadisiMThitIjahanneNaMekasamayaMukkoseNaM tettIsaMsAgarovamAiMcha samugghAyA AdillagAmAraNaMtiyasamugdhAeNaMsamohayAvimaraMtiasamohayAvi maraMti, uvaTThaNA jaheva uvavAo na katthai paDiseho jAva anuttrvimaanntti| aha bhaMte! savvapANA jAvaanaMtakhutto; evaM kolasuvijummesubhANiyavvaMjAvaanaMtakhutto, navaraM parimANaM jahA beiMdiyANaM sesaM taheva / sevaM bhaMte ! 2 tti| -:zatakaM-40-1 uddezakAH-2-11:mU. (1065) paDhapasamayakaDajummarasannipaMciMdiyANaMbhaMte! kao uvavajanti?, uvavAo parimANaM AhAro jahA eesiMceva paDhamoddesae ogAhamA baMdho vedo vedaNA udayI udIragA ya jahA beMdiyANaM paDhamasamayANaM taheva kaNhalessA vA jAva sukkalessA vaa| sesaMjahA beMdiyANaM paDhamasaiyANaM jAva anaMtakhutto navaraM ithivedagA vA purisavedagA kA napuMsagavedagA vA sanniNo asannINo sesaM taheva evaM solasuvijummesu parimANaM taheva savvaM / sevaM bhaMte ! 2 ti| evaM etthavi ekkArasa uddesagA taheva, paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA sesA aTTavi sarisagamA, cautthachaTTaaTThamadasamesu natthi viseso kAyavyo / sevaM bhaMte ! 2 ti|| vR. 'veyaNijjavajANaMsattaNhaMpaDINaMbandhagAvAabandhagAva'tti, iha vedanIyasya bandhavidhi vizeSeNa vakSyatIti kRtvA vedanIyavarjAnAmityuktaM, tatra copazAntamohAdayaH saptAnAmabandhakA eva zeSAstu yathAsambhavaM bandhakA bhavantIti 'veyaNijjassa bandhagA no abandhaga'ti, kevalitvAdArAtsarve'pi saMjJipaJcendriyAste ca vedanIyasya bandhakA eva nAbandhakAH 'mohaNijjassa veyagA vAaveyagAva timohanIyassa vedakAH sUkSmasamparAyAntAH, avedakAstUpazAntamohAdayaH, 'sesANaM sattaNhaviveyagA no aveyaga'tti ye kilopazAntamohAdayaH saMjJipaJcendriyAste saptAnAmapi vedakA noavedakAH, kevalina evacatasRNAMvedakA bhavantitecendriyavyApArAtItatvena napaMcendriyA iti / 'sAyAveyagA vA asAyAveyagAva'tti, saMjJipaJcendriyANAmevaMsvarUpatvAt, 'mohaNijassa udaIvAanudaIvatti, tatraha sUkSmasamparAyAntA mohanIyasyodayinaH upazAntamohAdayastvanudayinaH 'sesANaMsattaNhavI'tyAdi, prAgvat, navaraM vedakatvamanukrameNodIraNAkaraNenacodayAgatAnAmanubhavanam udystvnukrmaagtaanaamiti| 'nAmagoyassa udIragA no anudIraga'tti, nAmagotrayorakaSAyAntAH saMjJipaJcendriyAH sarve'pyudIrakAH, 'sesANaMchaNhavi udIragA vA anudIragAva'tti, nAmagotrayorakaSAyAntAH saMjJipa Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 502 bhagavatIaGgasUtraM (2) 40/1/2-11/1065 JcendriyAH sarve'pyudIrakAH, 'sesANaM chaNhavi udIragA vA aNudIragA vatti zeSANAM SaNNAmapi yathAsambhavamudIrakAzcAnudIrakAzcayato'yamudIraNAvidhipramattAnAMsAmAnyenASTAnAM, AvalikAvazeSAyuSkAstuta evAyurvarjasaptAnAmudIrakAH, apramattAdayastu catvAro vedanIyAyurvajjAnAMSaNNAM, tathA sUkSmasamparAyAAvalikAyAM svAddhAyAHzeSAyAM mohanIyavedanIyAyuddharjAnAM paJcAnAmapi, upazAntamohAstUktarUpANAM paJcAnAmeva kSINakaSAyAH punaH svAddhAyA AvalikAyAM zeSAyAM nAmagotrayoreva sayogino'pyetayorevaayoginastvanudIrakA eveti| . 'saMciTThaNA jahanneNaM evaM samayaMti, kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcendriyANAM jaghanyenAvasthitirekaMsamayasamayAnantaraM saGkhyAntarasadbhAvAt, 'ukkoseNaMsAgarovamasayapuhuttaM sAiregaM'ti yata itaH paraMsaMjJipaJcendriyA na bhavantyeveti, 'cha samugghAyA Aillaga'tti saMjJipaJcendriyANAmAdyAH SaDeva samudghAtA bhavanti saptamastu kevalinAmeva te cAnindriyA iti // kRSNalezyAzate- . zatakaM-40 saMjJI paJcendriyazatakaM samAptam zatakaM-40 saMjJIpaJcendriyaM zatakaM-2 mU. (1066) kaNhalessakaDajummarasannipaMciMdiyA NaM bhaMte! kaouvava0?, taheva jahA paDhamuddesao sannINaM, navaraM bandho veo udayI udIraNA lessA bandhagasannA kasAyavedabaMdhagA ya eyANijahA beMdiyANaM, kaNhalessANaM vedo tiviho avedagA natthi saMciTThaNA jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAiM aMtomuttamamahiyAievaM ThitIevi navaraM ThitIe aMtomuttamanbhahiyAiM na bhannati sesaM jahA eesiM ceva paDhame uddesae jAva anaMtakhutto / evaM solasasuvi jummesu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti| . paDhamasamayakaNhalessakaDajummarasannipaMciMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajanti ?, jahA sannipaMciMdiyapaDhamasamayauddesae taheva niravasesaM navaraM te NaM bhaMte ! jIvA kaNhalessA?, haMtA kaNhalessA sesaMtaMceva, evaM solasasuvijummesu / sevaMbhaMte! sevaM bhaMte!tti evaMeeviekkArasavi uddesagA kaNhalessasae, paDhamatatiyapaMcamA sarisagamA sesA aTThavi ekkgmaa| zatakaM-40 saMjJI paJcendriyaMzatakaM-3 mU. (1067) evaM nIlalessesuvi sayaM, navaraM saMciTThaNAjahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM dasa sAgarovamAiM paliovamassa asaMkhejaibhAgamabbhahiyAI, evaM ThitIe, evaM tisu uddesaesu, sesaM taMceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti|| -zatakaM-40/4:evaM kAlessasayaMpi, navaraM saMciTThaNA jaha0 evaM samayaM ukkoseNaM tini sAgarovamAI paliovamassa asaMkhejaibhAgamabhahiyAI, evaM ThitIeviM, evaM tisuvi uddesaesu, sesaMtaM ceva / sevaM bhaMte !2 ti|| __-zatakaM-40/5:evaM teulessesuvi sayaM, navaraM saMciTThaNA jaha0 ekkaM samayaM ukkoseNaM do sAgarovamAI Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM - 40/5, varga:-5, uddezaka :- 2 503 pali ovamassa asaMkhejaibhAgamabbhahiyAiM evaM ThitIevi navaraM nosannovauttA vA, evaM tisuvi uddesaesa sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! 2 tti // -: zatakaM - 40/6 : jahA teulessAsataMtahA pamhalessAsayaMpi navaraM saMciTThaNA jahantreNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM dasa sAgarovamAiM aMtomuhuttambbhahiyAI, evaM ThitIevi, navaraM aMtomuhuttaM na bhannati sesaM taM caiva, evaM eesu paMcasu saesu jahA kaNhalessAsae gamao tahA neyavvo jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte ! -: zatakaM-40/7: sukkalessasayaM jahA ohiyasayaM navaraM saMciTTaNA ThitI ya jahA kaNhalessasae sesaM taheva jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM-40/8 : bhavasiddhiyakaDajumma2 sannipaMciMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajjanti ?, jahA paDhamaM sannisataM tahA neyavvaM bhavasiddhiyAbhilAveNaM navaraM savvapANA ?, no tiNaTTe samaTTe, sesaM taheva sevaM bhaMte! -: zatakaM-40/9H kaNhalessabhavasiddhIyakaDajumma2 sannipaMciMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajjanti ?, evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohiyakaNhalessasayaM / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM - 40/10 : evaM nIlalessabhavasiddhIevi sayaM / sevaM bhaMte ! 2 // -: zatakaM - 40 / 11-14 : evaM jahA ohiyANi saMnnipaMciMdiyANaM satta sayANi bhaNiyANa evaM bhavasiddhIehivi satta sayANi kAyavvANi, navaraM sattasuvi saesu savvapANA jAva notiNaTTe samaTTe, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! 2 // zatakaM - 15 abhavasiddhiyakaDajumma2 sannipaMciMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjanti ?, uvavAo taheva anuttaravimANavajjo parimANaM avahAro'JcattaM baMdho vedo vedaNaM udao udIraNA ya jahA kaNhalessasae kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA no sammadiTThI micchAdiTThI no sammAmicchAdiTThI no nANI annANI evaM jahA kaNhalessasae navaraM no virayA avirayA no virayA 2 saMciThThaNA ThitI ya jahA ohiuddesae samugdhAya AdillagA paMca uvvaTTaNA taheva anuttaravimANavajraM savvapANA no tiNaTTe samaTThe sesaM jahA kaNhalessasae jAva anaMtakhutto, evaM solasasuvi jummesu / sevaM bhaMte ! 2 tti / paDhamasamayaabhavasiddhiyakaDajumma2 sannipaMciMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajjanti ?, jahA sannINaM paDhamasamayauddesae taheva navaM sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvattha natthi sesaMtaheva / sevaM Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 bhagavatIaGgasUtraM (2) 40/15/-/1067 bhaMte ! 2 tti / evaM etthavi ekkArasa uddesagA kAyavvA paDhamataiyapaMcamA ekkagamA sesA aTThavi ekkagamA / sevaM bhaMte ! 2 ti|| -zatakaM-40/16:kaNhalessaabhavasiddhiyakaDajummarasannipaMciMdiyA NaM bhaMte ! kao uvavajanti?, jahA eesiM ceva ohiyasayaM tahA kaNhalessasayaMpi navaraM te NaM bhaMte ! jIvA kaNhalessA ?, haMtA kaNhalessA, ThitI saMciTThaNA ya jahA kaNhalessAsae sesaMtaMceva / sevaM bhaMte ! 2 ti| -zatakaM-40/17-21:evaM chahivi lessAhiMcha sayA kAyavvAjahA kaNhalessasayaM navaraM saMciTThaNA ThitIya jaheva ohiyasae taheva bhANiyavvA, navaraM sukkalessAe ukkoseNa ekatIsaM sAgarovamAiM aMtomuhuttamabbhahiyAI, ThitI evaM ceva navaraM aMtomuhuttaM natthi jahannagaM taheva savvattha sammattanANANi natthi viraIvirayAviraI anuttaravimANovavattieyANi natthi, savvapANA0 no tiNaTTe samaDhe / sevaM bhaMte sevaM bhaMtetti / evaM eyANi satta abhavasiddhiyamahAjummasayA bhavanti / sevaM bhaMte! vR. 'ukkoseNaM tettIsaM sAgarovamAI aMtomuhuttambhahiyAiMti, idaM kRSNalezyA'vasthAnaM saptamapRthivyutkRSTasthitiM pUrvabhavaparyantavartinaM ca kRSNalezyApariNAmamAzrityeti / nIlalezyAzate-'ukkoseNaMdasasAgarovamAiMpaliovamassaasaMkhejaibhAgamabmahiyAiMti, paJcamapRthivyA uparitanaprastaTe dazasAgaropamANipalyopamAsaGkhyeyabhAgAdhikAnyAyuHsaMbhavanti, nIlalezyAcatatrasyAdata uktam-'ukkoseNa mityAdi, yaccehaprAktanabhavAntimAntarmuhUrtatatpalyopamAsaGkhayeyabhAge praviSTamitina bhedonoktaM, evamanyatrApi, 'tisuuddesaesutiprathamatRtIyapaJcameSviti kApotalezyAzate-'ukkoseNaM tinni sAgarovamAiM paliovamassa asaMkhejjaibhAgamabbhahiyAIti yaduktaM tattRtIyapRthivyA uparitanaprastaTasthitimAzrityeti / tejolezyAzate-'do sAgarovamAI'ityAdiyaduktaMtadIzAnadevaparamAyurAzrityetyavaseyaM, padmalezyAzate ukkoseNaMdasa sAgoravamAiMityAdi, tuyaduktaMtadbrahmalokadevAyurAzrityetimantavyaM, tatra hi padmalezyaitAvaccAyurbhavati, antarmuhUrtaca praaktnbhvaavsaanvrtiiti| . zuklalezyAzate-'saMciThThaNA ThiI ya jahA kaNhalessasae'ti trayaziMtsAgaropamANi sAntarmuhUrtAni shuklleshyaa'vsthaanmityrthH|| etacca pUrvabhavAntyAntarmuhUrtamanuttarAyuzcAzrityetyavaseyaM, sthitistu trayastriMzatsAgorapamANIti, 'navaraM sukkalessAe ukkoseNaM ekatIsaM sAgarovamAiMaMtomuhuttamamahiyAiMti yaduktaM taduparitanagraiveyakAmAzrityetimantavyaM, tatrahi devAnAmetAvadevAyuH zuklalezyAcabhavati,abhavyAzcotkarSatastatraiva devatayotpadyante na tu parato'pi, antarmuhUrta ca pUrvabhavAsAnasambandhIti // ekacatvAriMze zate zatakaM-40 samAptam Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-41, vargaH-, uddezakaH-1 505 (zatakaM-41) -:zatakaM-41 uddezakaH-1:mU. (1068) kai NaM bhaMte ! rAsIjummA pannatA ?,goyamA ! cattAri rAsIjummA panattA,taMjahA-kaDajumme jAva kaliyoge, sekeNaTeNaMbhaMte! evaM vuccai cattArirAsIjummA pannattA, taMjahA-jAva kaliyoge?, goyamA! jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie settaM rAsIjummakaDajumme, evaM jAva je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM egapaJjavasie setta rAsIjummakaliyoge, se teNaTeNaM jAva kliyoge| rAsIjummakaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajanti?, uvavAo jahA vakaMtIe, teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavajanti?, goyamA! cattAri vA aTTha vA bArasa vA solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvava0, teNaMbhaMte ! jIvA kiMsaMtaraMuvavajantiniraMtaraMuvavajanti?, goyamA! saMtaraMpiuvavajanti niraMtaraMpiuvavajaMti, saMtaraMuvavajjamANAjahanneNaMekkaMsamayaM ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aMtaraM kaTTha uvavajanti, niraMtaraM uvavajjamANA jahanneNaM do samayA ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aNusamayaM avirahiyaM niraMtaraM uvvjnti| te NaM bhaMte ! jIvA jaMsamayaM kaDajummA taMsamayaM teyogA jaMsamayaM teyogA taMsamayaM kaDajummA? no tiNaDhe samaTe, jaMsamayaM kaDajummA taMsamayaM dAvarajummA jaMsamayaM dAvarajummA taMsamaya . kaDajummA ?, no tiNaDhe samaTe, jaMsamayaM kaDajummA taMsamayaM kaliyogA jaMsamayaM kaliyogA taM samayaM kaDajummA?, no tiNaDhe samaDhe / teNaM bhaMte ! jIvA kahiM uvavajanti?, goyamA ! se jahA nAmae pavae pavamANe evaM jahA uvavAyasae jAva no parappayogeNaM uvavajanti / teNaM bhaMte ! jIvA kiMAyasajeNaM uvavajanti AyasajaseNaM uvavajanti?, goyamA! no AyasajeNaM uvava0 AyasajaseNaM uvavaJjanti, jai AyasajaseNaM uvavajanti kiM AyajasaM uvajIvaMtiAyaajasaMuvajIvaMti?, goyamA ! noAyajasaM uvajIvaMtiAyaajasaM uvajIvaMti, jai AyajasaM uvajIvaMti kiM salessA alessA?, goyamA! salessA no alessA, jaisalessA kiM sakiriyA akiriyA?, goyamA! sakiriyA no akiriyA, jaisakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti?, no tiNaDhe samaDhe / rAsIjummakaDajummaasurakumArA NaM bhaMte ! kao uvavajanti ?, jaheva neratiyA taheva niravasesaM evaMjAva paMciMdiyatirikkhajoNiyA navaraM vaNassaikAiyA jAva asaMkhejjA vA anaMtA vA uva0 sesaM evaM ceva, maNussAvi evaM ceva jAva no AyajaseNaM uvavajanti AyaajaseNaM uvava0, jai AyaajaseNaM uvavajanti kiM AyajasaM uvajIvaMti AyaajasaM uvajIvaMti ?, goyamA! AyajasaMpi uvajIvaMti AyaajasaMpi uvjiivNti| jaiAyajasaMuvajIvaMti kiM salessA alessA?, goyamA! salessAvi alessAvi, jai alessA kiM sakiriyA akiriyA ?, goyamA! no sakiriyA akiriyA, jai akiriyA teNeva Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatI aGgasUtraM (2) 41/-/1/1068 bhavaggahaNeNaM sijjhaMti jAva aMtaM kareti ?, haMtA sijjhaMti jAva aMtaM karenti, jai salessA kiM sakiriyA akiriyA ?, goyamA ! sakiriyA no akiriyA, jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMtaM karenti ?, goyamA ! atthegaiyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMtaM karenti atthegaiyA no teNeva bhavaggahaNeM sijjhaMti jAva aMtaM karenti / jai AyaajasaM uvajIvaMti kiM salessA alessA ?, goyamA ! salessA no alessA, jai salessA kiM sakiriyA akiriyA ?, goyamA ! sakiriyA no akiriyA, jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNevaM sijjhaMti jAva aMtaM kareti ?, no iNaTTe samaTTe / vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA neraiyA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti / 506 -: zatakaM - 41 uddezakaH-2H - mU. (1069) rAsIjummateoyaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaMti ?, evaM ceva uddesao bhANiyavvo navaraM parimANaM tinni vA satta vA ekkArasa vA pannarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvava0 saMtaraM taheva / te NaM bhaMte! jIvA jaMsamayaM teyogA taMsamayaM kaDajummA jaMsamayaM kaDajummA taMsamayaM teyogA ?, no iNaTTe samaTTe, jaMsamayaM teyogA taMsamayaM dAvarajummA jaMsamayaM dAvarajummA taMsamayaM teyoyA ?, no iNaTTe samaTTe, evaM kaliyogeNavi samaM, sesaM taM ceva jAva vemANiyA navaraM uvavAo savvesiM jahA vkkNtiie| sevaMbhaMte! sevaM bhaMte! tti // -: zatakaM - 41 uddezakaH-3 : mU. (1070) rAsIjummadAvarajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjanti ?, evaM ceva uddesao navaraM parimANaM do vA cha vA dasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajraMti saMveho / te NaM bhaMte ! jIvA jaMsamayaM dAvarajummA taMsamayaM kaDajummA jaMsamayaM kaDajummA taMsamayaM dAvarajummA?, noiNaTTesamaTTe, evaM teyoeNavi samaM, evaM kaliyogeNavi samaM, sesaM jahA paDhamuddesae jAva vemANiyAva / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM - 41 uddezakaH -4: mU. (1071) rAsIjummakali oganeraiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ?, evaM caiva navaraM parimANaM ekko vA paMcavA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA uvavajjanti saMveho / te NaM bhaMte ! jIvA jaMsamayaM kaliyogA taMsamayaM kaDajummA jaMsamayaM kaDajummA jaMsamayaM kaDajummA taMsamayaM kaliyogA ?, no iNaTThe samaTThe, evaM teyoeNavi samaM, evaM dAvarajummeNavi samaM, sesaM jahA paDhamuddesa jAva vemANiyA / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM - 41 uddezakaH-5: kaNhalessarAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjanti ?, uvavAo jahA dhumappabhAe sesaM jahA paDhamuddesae / asurakumArANaM taheva evaM jAva vANamaMtarANaM maNussAmavi jaheva neraiyANaM Aya ajasaM uvajIvaMti alessA akiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati evaM na bhANiyavvaM sesaM jahA paDhamuddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMtetti / Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-41, vargaH-, uddezakaH-6 507 -:zatakaM-41 uddezakaH-6:kaNhalessateyoehivi evaM ceva uddesao, sevaM bhette! 2 tti| -zatakaM-41 uddezakaH-7:kaNhalessadAvarajummehiM evaM ceva uddesao / sevaM bhaMte! 2 tti| -zatakaM-41 uddezakaH-8:kaNhaleskasakalioehivi evaM ceva uddesao parimANaM saMveho ya jahA ohiesu uddesaesu / sevaM bhaMte ! 2 ti| . -zatakaM-41 uddezakaH-9...12:jahA kaNhalessehiM evaM nIlalessehivi cattAri uddesagA bhANiyavvA niravasesA, navaraM neraiyANaM uvavAo jahA vAluyappabhAe sesaMtaMceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti| -zatakaM-41 uddezakaH-13-16:kAulessehivi evaM ceva cattAri uddesagA kAyavvA navaraM naraiyANaM uvavAo jahA rayaNappabhAe, sesaMtaM caiva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti| . . -zatakaM-41 uddezakaH-17-20:teulessarAsIjummakaDajummaasurakumArANaM bhaMte ! ka uvavajanti?, evaM ceva navaraMjesu teulessA asthi tesu bhANika evaM eevi kaNhalessAsarisA cattAri uddesagA kAyavvA / sevaM0 ___-zatakaM-41 uddezakaH-21-24:evaM pamhalessAevi cattAri uddesagA kAyavvA paMciMdiyatikkhajoNiyANaM maNussANaM vemANiyANa ya eesiM pamhalessA sesANaM natthi / sevaM bhaMte! 2 tti| -zatakaM-41 uddezakaH-25-28:jahA pamhalessAe evaM sukkalessAevi cattAri uddesagA kAyavvA navaraM maNussANaM gamao jahA ohiuddesaesusesaMtaM ceva, evaM eechasulessAsucauvIsaM uddesagA ohiyA cattAri, savve te aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti / sevaM bhaMte! 2 tti| -zatakaM-41 uddezakaH-29-32:mU. (1073) bhavasiddhiyarAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! kao uvava0 ? jahA ohiyA paDhamagA cattAri uddesagA taheva niravasesaM ee cattAri uddesgaa| sevaM bhaMte ! 2 ti| -zatakaM-41 udezakAH-33-36:kaNhalessabhavasiddhiyarAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvava0?, jahA kaNhalessAe cattAri uddesagA bhavaMti tahA imevi bhavasiddhiyakaNhalessehivi cattAri uddesagA kAyavvA / -zatakaM-41 uddezakaH-37-56:evaM nIlalessabhavasiddhiehivi cattAri uddesagA kAyavvA / evaM kAulessehivi cattAri uddesgaa| Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 bhagavatI aGgasUtraM (2) 41/-/37-56/1073 teulessehivi cattAri uddesagA ohiyasarisA / pamhalessehivi cattAri uddesagA / sukkalessehivi cattAri uddesagA ohiyasarisA, evaM eevi bhavasiddhiehivi aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti / -: zatakaM - 41 uddezakaH-57- 84 : mU. (1074) abhavasiddhiyarAsIjummakaDajummaneraiyA NaM kao uvavajjanti jahA paDhamo uddesago navaraM maNussA neraiyA ya sarisA bhANiyavvA, sesaM taheva / sevaM bhaMte! 2 / evaM causuvi jummesu cattAri uddesagA / kaNhalessaabhavasiddhiyarAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ?, evaM ceva cattAri uddegA, evaM nIlalessaabhava0 cattAri uddesagA kAulessehivi cattAri uddesagA teulessehivi cattAri uddesagA pamhalessehivi cattAri uddesagA sukkalessaabhavasiddhievi cattAri uddesagA / evaM eesu aTThAvIsAevi abhavasiddhiyauddesaesu maNussA neraiyagameNaM neyavvA / sevaM bhaMte ! 2 tti / evaM eevi aTThAvIsa uddesagA / -: zatakaM - 41 uddezakaH 85-112: mU. (1075) sammadiTThIrAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavanaMti ?, evaM jahA paDhamo uddesao evaM causuvi jummesu cattAri uddesagA bhavasiddhiyasarisA kAyavvA / sevaM bhaMte ! 2 tti / kaNhalessasammadiTThIrAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajraMti ?, eevi kaNhalessasarisA cattArivi uddesagA kAyavvA, evaM sammadiTThIsuvi bhavasiddhiyasarIsA aTThAvIsaM uddesagA kAyavvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti jAva viharai / -: zatakaM - 41 uddezakAH- 113-140: mU. (1076) micchAdiTThIrAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajnaMti ?, evaM etthavi micchAdiTThiabhilAveNaM abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyavvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMtetti / -: zatakaM - 41 uddezakaH - 141-168 : mU. (1077) kaNhapakkhiyarAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaMti ?, evaM etthavi abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyavvA / sevaM bhaMte ! 2 tti / -: zatakaM - 41 uddezakaH-169-196H mU. (1078) sukkapakkhiyarAsIjummakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! kao uvavajraMti ?, evaM etthavi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA bhavaMti, evaM ee savvevi channauyaM uddesagasayaM bhavanti rAsIjummasayaM / jAva sukkalessA sukkapakkhiyarAsIjummakaliyogavemANiyA jAva jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMtaM kareti, no iNaTTe samaTTe, sevaM bhaMte! 2 tti / Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-41, vargaH-, uddezakaH-169/196 509 mU. (1079) bhagavaMgoyame samaNaMbhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei 2 ttA vaMdati namaMsati vaMdittA namaMsittA evaM vayAsI-evameyaM bhaMte! tahameyaM bhaMte ! avitahameyaM bhaMte asaMdiddhameyaMbhaMte! icchiyameyaM bhaMte! paDicchiyameyaM bhaMte! icchiyapaDichiyameyaM bhaMte! sacce NaM esamaDhe je NaM tujhe vadahattikaTu, apUtivayaNA khalu arihaMtA bhagavaMto, samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdati namaMsati vaMdittA namaMsittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharai / ____ savvAe bhagavaIe advatIsaM sataM sayANaM 138 uddesagANaM 1924 / vR. 'rAsIjumma'tti yugmazabdo yugalavAcako'pyastyato'sAviha rAzizabdena vizeSyate tato rAzirUpANi yugmAni na tu dvitayarUpANIti rAziyugmAni, 'rAsIjummakaDajummaneraiya'tti rAziyugmAnA bhedabhUtena kRtayugmena ye pratimAste rAziyugmakRtayugmAste ca te nairayikAzceti samAso'taste 0 anusamaya'mityAdi, pdtrymekaarthm|| 'AyajaseNaM'ti AtmanaH sambandhi yazo yazohetutvAdyazaH-saMyamaH Atmayazastena, 'AyajasaM uvajIvaMti'tti 'AtmayazaH' AtmasaMyamam 'upajIvanti' Azrayanti vidadhatItyarthaH, iha ca sarveSAmevAtmAyazasaivotpatti utpattI sarveSAmapyaviratatvAditi / iha ca zataparimANamidam-AdyAni dvAtriMzacchatAnyavidyamAnAvAntarazatAni 32 trayaziAdiSutusaptasu pratyekamavAntarazatAni dvAdaza 84 catvAriMze tvekaviMzati 21 ekacatvAriMze tu nAstyavAntarazatam 1, eteSAM ca sarveSAM mIlane'STatriMzadadhikaM zatAnAM zataM bhvti| evamuddezakaparimANamapi sarvaM zAstramavalokyAvaseyaM taccaikonaviMzatizatAni pnycviNshtydhikaani| ihazateSukiyatsvapivRttikAM, vihitavAnahamasmisuzaGkitaH |vivRticuurnnigiraaNvirhaadvidhk, kathamazaGkamiyaya'thavA pathi / zatakaM-41 samAptam atha bhagavatyA vyAkhyAprajJaptyAH parimANAbhidhitsayA gAthAmAhamU. (1080) culasIyasayasahassA padANa pavaravaraNANadaMsIhiM / bhAvAbhAvamanaMtA pannattA etthmNgNmi|| vR. 'culasI'tyAdi, caturazIti zatasahasrANi padAnAmatrAGge iti sambandhaH, padAni ca viziSTasampradAyagamyAni, pravarANAM varaM yajjJAnaM tena pazyantItyevaMzIlA yete pravarajJAnadarzinastaiH kevalibhirityarthaH prajJaptAnIti yogaH, idamasya sUtrasya svarUpamuktamathArthasvarUpamAha _ 'bhAvAbhAvamanaMta ti bhAvA-jIvAdayaH' padArthAabhAvAzca-taevAnyApekSayA bhAvAbhAvAH, athavA bhAvA-vidhayo'bhAvA-niSedhAH prAkRtatvAccetthaMnirdezaH 'anantAH' apharimANAH athavA bhAvAbhAvairviSayabhUtairanantAni bhAvAbhAvAnantAnicaturazItizatasahasrANiprajJaptAni atra' pratyakSe paJcame ityartha 'aGge pravacana paramapuruSAvayava iti gAthArthaH / athAntyamaGgalArthaM saMghaM samudrarUpakeNa stuvannAha Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 bhagavatIaGgasUtraM (2) 41/-1-11081 mU. (1081) tavaniyamavinayavelo jayati sadA naannvimlvipuljlo| - hetusatavipulavego saMghasamuddo gunnvisaalo|| vR. 'tave'tyAdi gAthA, taponiyamavinayA eva velA-jalavRttiravasaravRddhisAdhAdyasya sa tathA 'jayati' jetavyajayena vijayate 'sadA sarvadA jJAnameva vimalaM nirmalaM-vipulaM-vistIrNa jalaM yasya sa tathA asti (astAdha) tvAdhamyAsi tathA -hetuzatAni-iSTAniSTArthasAdhananirAkaraNayorliGgazatAni tAnyeva vipulo-mahAn vegaH-kallolAvatA'dirayo yasya vivakSitArthakSepasAdhanasAdharmyAtsa tathA 'saMghasamudraH' jinapravacanodadhirgAmbhIryasAdhAt, athavA sAdharmya sAkSAdevAha-guNaiH gAmbhIryAdibhirvizAlo vistIrNastadbahutvAdyaH sa tatheti gaathaarthH| mU. (1082) namogoyamAINaMgaNaharANaM, namobhagavaIe vivAhapannattIe, namo duvAlasaMgassa gnnipiddgss| mU. (1083) kummasusaMyacalaNA, amaliyakoraMTabeMTasaMkAsA / suyadevayA bhagavaI mama matitimiraM paNAseu / vR. pannattIe AimANaM aTThaNhaM sayANaM do do uddesagA uddisijjanti navaraM cautthe sae paDhamadivaseaTThabitiyadivase do uddesagAuddisijjaMti, navaraM navamAosatAoAraddhaMjAvaiyaM jAvaiyaM eti tAvatiyaM / egadivaseNaM uddisijjati ukkoseNaM sataMpi egadivaseNaM majjhimeNaM dohiM divasehiM sataM jahanneNaM tihiM divasehiM sataM evaM jAva vIsatimaM sataM, NavaraM gosAlo egadivaseNaM uddisijjati jadi Thiyo egeNa ceva AyaMbileNaM aNunnajjihIti aha na Thito AyaMbileNaMchaTTeNaM aNuNNavati __ekavIsabAvIsatevIsatimAiMsatAIekkekkadivaseNaM uddisijanti, cauvIsatimaMsayaMdohiM divasehiMcha cha uddesgaa| paMcavIsatimaMdohiM divasehiMchachauddesagA, baMdhiyasayAiaTThasayAiMegeNaMdivaseNaMseDhisayAI bArasaegeNaM egidiyamahAjummasayAIbArasaegeNaMevaMbeMdiyANaMbArasateiMdiyANaMbArasacauridiyANaM bArasa egeNa asannipaMciMdiyANaM bArasa sannipaMciMdiyamahAjummasayAI ekavIsaM egadivaseNaM uddisijjanti rAsIjummasataM egadivaseNaM uddisijjati / mU. (1084) viyasiyaaraviMdakarA nAsiyatimirA suyAhiyA devii| ___ majhapi deu mehaM buhavibuhaNamaMsiyA nicN|| mU. (1085) suyadevayAe paNamiNo jIe pasAeNa sikkhiyaM nANaM / __ annaM pavayaNadevI saMtikarI taM namasAmi // mU. (1086) suyadevayA ya jakkho kuMbhadharo baMbhasaMti veroTTA / vijjA ya aMtahuMDI deu avigghaM lihNtss| vR. 'namo goyamAINaMgaNaharANa'mityAdayaH pustakalekhakakRtA namaskArAH prakaTArthAzceti na vyaakhyaataaH| Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatakaM-41, vargaH-, uddezakaH 511 paMcamaM aMgasUtraM-bhagavatI samAptam aparanAma vyAkhyAprajJapti samAptama muni dIparalasAgareNa saMzodhitA sampAditA abhayadevasUri viracitA bhagavatIagasUtrasya TIkA prismaaptaa| prazastiH // 1 // yaduktamAdAviha sAdhuyodhaiH, zrIpaJcamAGgonnatakuJjaro'yam / sukhAdhigamyo'stviti pUrvagurvI, prArabhyate vRttivaratrikeyam // // 2 // samarthitaM tatpaTubuddhisAdhusAhAyakAtkevalamatra sntH| sadbuddhidAtryA'paguNAMllunantu, sukhagrahA yena bhavatyathaiSA // cAMdre kule sadvanakakSakalpe, mahAdrumo dharmaphalapradAnAt / chAyAnvitaH zastavizAlazAkhaH, zrIvarddhamAno muninAyako'bhUt / / // 4 // tatpuSpakalpau vilasadvihArasadgandhasampUrNadizau samantAt / babhUvatuH ziSyavarAvanIcavRttI zrutajJAnaparAgavantau // ||5||ekstyoH sUrivaro jinezvaraH, vyAkhyAtastathA'nyo bhuvi buddhisAgaraH / tayorvineyena vibuddhinA'pyalaM, vRtti kRtaissaa'bhydevsuurinnaa|| teyoreva vineyAnAM, tatpadaM cAnukurvatAm / zrImatAM jinacandrAkhyasatprabhUNAM niyogtH| // 7 // zrImaJjinezvarAcAryaziSyANAM gunnshaalinaam| jinabhadramunIndrANAmasmAkaM cAhisevinaH / / // 8 // yshshcndrgnneaaddhsaahaayyaasiddhimaagtaa| parityaktAnyakRtyasya, yuktaayuktvivekinH|| // 9 // zAstrArthanirNayasusaurabhalampaTasya, vidvanmadhuvratagaNasya sadaiva sevyaH / zrInirvRtAkhyakulasannadapadmakalpaH, zrIdroNasUriranavadyayazaH praagH|| // 10 // zodhitavAn vRttiminAM yukto viduSAM mahAsamUhena / zAstrArthaniSkanikaSaNakaSapaTTakakalpabuddhInAm / / // 11 // vizodhitA tAvadiyaM sudhIbhistathA'pi doSAH kila saMbhavanti / manmohatastAMzca vihAya sadbhistadrAhyamAptAbhimataM yadasyAm // Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 512 // 12 // // 13 // // 14 // bhagavatIaGgasUtraM (2) 41/-1-1yadavAptaM mayA puNyaM, vRttAviha zubhAzayAt / mohAvRttijamanyacca, tenAgo me vishuddhytaat|| prathamAdarza likhitA vimalagaNiprabhRtibhirnijavineyaiH / ___ kurvadbhiH zrutabhakti dakSairadhikaM vinItaizca // asyAH karaNavyAkhyAzrutilekhanapUjanAdiSu yathArham / dAyikasutamANikyaH preritavAnasmadAdijanAn / / aSTAviMzatiyukte varSasahasre zatena cAbhyadhike / aNahilapATakanagare kRteyamacchuptadhanivasatau // aSTAdaza sahasrANi, SaTzatAnyatha ssoddsh| ityevamAnametasyAH, zlokamAnena nizcitam // // 15 // paJcamaMaGgasUtraM "bhagavatI"-bhA.2 saTIkaM - samAptamaH rApi Agama suttANi-saTIkaM bhAga-5 zatakaM 1.... thI....10 tathA "AgamasuttANi-saTIka" bhAga-6. zatakaM-11.... thI.... 41 * ** Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] bhAvabharI vaMdanA jemanA dvArA sUtramAM guMthAyela jinavANIno bhavya vAraso vartamAnakAlIna ''AgamasAhitya''mAM prApta thayo e sarve sUrivara Adi ArSa pUjyazrIone paMcama gaNadhara zrI sudharmA svAmI daza pUrvadhara zrI zayyabhavasUri devavAcaka gaNi devarkiMgaNi kSamAzramaNa saMghadAsagaNi jinadAsa gaNi mahattara zIlAMkAcArya malayagirisUri haribhadrasUri droNAcArya vAdivetAla zAMticaMdra sUri zAMticaMdra upAdhyAya guNaratnasUrI AnaMda sAgarasUrijI jina vijayajI jaMbu vijayajI lAbhasAgarasUrijI bAbu dhanapatasiMha 50 bhagavAnadAsa cauda pUrvadhara zrI bhAhu svAmI (anAmI) sarve zruta sthavIra maharSio zrI zyAmAcArya vIrabhadra RSipAla brahmamuni tilakasUri sUtra-niryukti - bhASya - cUrNi - vRtti - AdinA racayitA anya sarve pUjyazrI vartamAna kAlina Agama sAhitya vArasAne saMzodhana-saMpAdana-lekhana Adi dvArA mudrIta/amudrIta svarUpe rajU kartA sarve zrutAnurAgI pUjyapuruSone caMdrasAgara sUrijI jinabhadra gaNi kSamAzramaNa siddhasena gaNi agastyasiMha sUri punyavijayajI amaramunijI AcArya tulasI smaraNAMjali abhayadevasUri kSemakIrtisUri AryarakSita sUri (!) caMdra sUri malladhArI hemacaMdrasUri dharmasAgara upAdhyAya vijaya vimalagaNi 50 becaradAsa 50 rUpendrakumAra zveta prakAzaka sarve saMsthAo muni mANeka caturavijayajI kanaiyAlAlajI caMka sAgarajI 5. jIvarAjabhAI paM0 hIrAlAla Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama [2] 45 Agama mULa tathA vivaraNanuM zloka pramANadarzaka koSTaka AgamasUtranAma vRtti-kartA 1. AcAra 2. sUtrakRta 3. sthAna 4. samavAya 5. bhagavatI 6. jJAtAdharmakathA 7. upAsakadazA 8. antakRddazA 9. anuttaropapAtikadazA 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAjIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapi 17. candraprajJapti 18. jambUdvIpaprajJapti 19thI nirayAvalikA 23. (paJca upAGga) 24. catuHzaraNa 25. Atura pratyAkhyAna 26. mahApratyAkhyAna 27. bhaktaparijJA 28. tandula vaicArika 29. saMstAraka 30. gacchAcAra 31. gaNividyA mUla zloka pramANa 2554 zIlAGkAcArya 2100 zIlAGkAcArya 3700 abhadevasUri 1667 | abhayadevasUri 15751 abhayadevasUri 5450 abhayadevasUri 812 abhayadevasUri 900 abhayadevasUri 192 abhayadevasUri 1300 | abhayadevasUri 1250 abhayadevasUri 1167 abhayadevasUri 2120 malayagirisUri 4700 malayagirisUri 7787 malayagirisUri 2296 malayagirisUri 2300 malayagirisUri 4454 zAnticandraupAdhyAya 1100 candrasUri 80 vijayavimalayagaNi 100 guNaratnasUri (avacUri) 176 | AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 215 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) 500 vijayavimalagaNi 155 guNaratna sUri ( avacUri) 175 vijayavimalagaNi 105 AnandasAgarasUri (saMskRtachAyA) vRtti zlokapramANa 12000 12850 14250 3575 18616 3800 800 400 100 5630 900 3125 3700 14000 16000 9000 9100 18000 600 (?) 200 (?) 150 176 215 (?) 500 110 1560 105 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama AgamasUtranAma 32. devendrastava 33. maraNasamAdhi 34. nizItha 35. bRhatkalpa 36. vyavahAra 37. dazAzrutaskandha 38. jItakalpa 39. mahAnizItha 40. Avazyaka 41. oghaniryukti piNDaniryukti 42. dazavaikAlika 43. uttarAdhyayana 44. nandI 45. anuyogadvAra * mUla [3] zloka pramANa vRtti-kartA 375 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 837 AnandasAgarasUri (saMskRta chAyA) 821 jinadAsagaNi (cUrNi) saGghadAsagaNa (bhASya ) 473 malayagiri + kSemakIrti saGghadAsagaNi (bhASya ) 373 malayagiri saGghadAsagaNi (bhASya ) 896 * ? - (cUrNa) 130 siddhasenagaNi (cUrNi) 4548 ni. 1355 ni. 835 130 haribhadrasUri droNAcArya malayagirisUri 835 haribhadrasUri 2000 zAMtisUra 700 malayagirisUri 2000 maladhArIhemacandrasUri * vRtti zlokapramANa 375 837 28000 7500 42600 7600 34000 6400 2225 1000 noMdha : (1) usta 45 Agama sUtromAM vartamAna aNe pahelAM 1 thI 11 aMgasUtro, 12 thI 23 upAMgasUtro, 24thI 33 prakIrNakasUtro 34thI u8 chedasUtro, 40 thI 43 mULasUtro, 44-45 cUlikAsUtro nA nAbhe hAla prasiddha che.. (2) ukta zloka saMkhyA ame upalabdha mAhitI ane pRSTha saMkhyA AdhAre noMdhela che. jo ke te saMkhyA mATe matAMtara to jovA maLe ja che. jemake AcAra sUtramAM 2500, 2554, 2525 evA traNa zloka pramANa jANavA maLela che. Avo mata-bheda anya sUtromAM paNa che. (3) uData vRtti-khAhi ne noMdha che te same rela saMpAhana bhuSanI che. te sivAyanI paza vRtti- cUrNi sAhi sAhitya mudrita } mudrita avasthAmA hAla upalabdha che 4. (4) gacchAcAra jane maraNasamAdhi nA vikalye caMdAvejjhaya ne vIrastava prakIrNaka bhAve che. 4 jame "AgamasuttANi" bhAM bhUNa 3ye jane "bhAgamahIya" mAM akSarazaH gujarAtI anuvAda rUpe Apela che. temaja nItattva jenA vikalpa rUpe che e 22000 (?) 7500 7000 7000 16000 7732 5900 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] vaMtpanuM mArga ane "kAma "mAM saMpAdIta karyuM che. (5) godha ane vivuM e baMne nitti vikalpa che. je hAla mULasUtra rUpe prasidhdha che. je baMnenI vRtti ame ApI che. temaja temAM mANanI gAthAo paNa samAviSTa thaI che. (9) cAra pravezava sUtro ane mahAnizItha e pAMca AgamanI koI vRtti Adi upalabdha thavAno ullekha maLato nathI. prIveda nI saMskRta chAyA upalabdha che tethI mUkI che. nizItha-tazA-nitA e traNenI cULa ApI che. jemAM kuzI ane nItA e baMne uparavatti maLatI hovAno ullekha che. paNa ame te meLavI zakyA nathI. jyAre nizA upara to mAtra vIsamAM uddezavA nI ja vRtti no ullekha maLe che. ( vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha nivaH << krama niyukti lokapramANa | krama niyukti zlokapramANa 19. kIvI-nivRtti | 410 | 6. vijha-niti | ra100 sUtrakRta-niyukti | 265 7. oghaniyukti 1355 vRdatpa-nivRtti ke - 8. piNDaniyukti 835 vyavahAra-nirvati | / 9. dazavaikAlika-niyukti che. zatruta0-niryukti | 180 | 10. 3ttarAdhyayana-niryukti . 500 900 noMdha:(1) ahIM Apela navA pramANa e gAthA saMkhyA nathI. "32 akSarano eka zloka e pramANathI noMdhAyela stotra pramANa che. (2) vRddhatva ane vyavahAra e baMne sUtronI nivRtti hAla mAga mAM bhaLI gaI che. jeno yathAsaMbhava ullekha vRttijAra marSi e bANa uparanI vRttimAM karyo hoya tevuM jovA maLela che. (3) gora ane vizvaniyukti svataMtra mUnAma svarUpe sthAna pAmela che tethI tenuM svataMtra saMpAdana gama-41 rUpe thayela che. (temaja A saMpAdanamAM paNa che.) (4) bAkInI cha nivRttimAMthI kuzAgrutabdha nivina upara cUrNa ane anya pAMca nizcitta uparanI vRtti ame amArA saMpAdanamAM prakAzIta karI che. jyAM A cha nivijJa spaSTa alaga joI zakAya che. (5) nivijJakartA tarIke madravadusvAmI no ullekha ja jovA maLe che. Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krama 1. 2. 3. 4. [5] vartamAna kALe 45 AgamamAM upalabdha mAbaM bhASya nizISabhASya bRhatkalpabhASya vyavahArabhASya paJcakalpabhASya jItakalpabhASya zlokapramANa krama 6. 7. 8. 9. 10. 7500 7600 6400 3185 3125 bhASya AvazyakabhASya oghaniryuktibhASya * piNDaniryuktibhASya dazavaikAlikabhASya uttarAdhyayanabhASya (?) noMdha : (1) nizISa, bRhatkalpa jane vyavahArabhASya nA rtA saGghadAsagaNi hovAnuM bhagAya che. abhArA saMpAdRnamAM nizISa bhASya tenI cUrNi sAthai jane bRhatkalpa tathA vyavahAra bhASya tenI-tenI vRtti sAthai samAviSTa thayuM che. (2) paJcakalpabhASya bhabhArA AgamasuttANi bhAga - 38 bhAM prAzIta thayuM. (3) AvazyakabhASya bhAM gAthA prabhAga 483 sacyuM mAM 183 gAthA mULabhASya 3ye che ane 300 gAthA anya bheDa bhASyanI che. bhenI samAveza Avazyaka sUtra-saTIkaM bhAM ryo che. [bhe } vizeSAvazyaka bhASya bhUSaNa prasidhdha thayuM che pAsa te samagra AvazyakasUtra- 752nuM bhASya nathI khane adhyayano anusAranI alaga alaga vRtti Adi peTA vivaraNo to Avazya ane nItattva e baMne upara maLe che. jeno atre ullekha ame karela nathI.] - gAthApramANa 483 322 (4) oghaniryukti, piNDaniryukti, dazavaikAlikabhASya no sabhAveza tenI tenI vRtti bhAM thayo 4 che. pe| teno kurtA vizeno ullekha jamone bhajela nathI. [oghaniryukti upa2 3000 zloka pramANa bhASyano ullekha paNa jovA maLela che.] (5) uttarAdhyayanabhASyanI gAthA niyuktibhAM lajI gayAnuM saMbhajAya che (?) (s) jA rIte aMga - upAMga - prakIrNaka cUlikA 35 Agama sUtro (52no hoI mASyano ullekha amArI jANamAM Avela nathI. koIka sthAne sAkSI pATha-Adi sva3pe bhASyagAthA bhevA bhajeche. (7) bhASyakartA tarI bhukhya nAma saGghadAsagaNi bhevA bhajesa che tema4 jinabhadragaNikSamAzramaNa ne siddhasena gaNi no bhaera ullekha bhaNe che. sAMDa bhASyanA urtA ajJAta ja che. 46 63 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [6] - 3114 / 11. 1000 1879 13. - ( vartamAna aNe 45 mAgamamA 6-4 cUrNiH ) krama cUrNizlokapramANa krama | cUrNizlokapramANa | 1. AcAra-cUrNi | 8300 / 9. | dazAzrutaskandhacUrNi / 2225 | 2. sUtrakRta-cUrNi / 9900 10.| paJcakalpacUrNi 3275 3. bhagavatI-cUrNi jItakalpacUrNi | 4. jIvAbhigama-cUrNi / 1500 12. | AvazyakacUrNi. | 18500 | 5. jaMbUdvIpaprajJapti-cUrNi | dazavaikAlikacUrNi 7000 6. nizIthacUrNi 28000 | 14. uttarAdhyayanacUrNi 5850 7. bRhatkalpacUrNi 16000 15. nandIcUrNi 1500 | 8. vyavahAracUrNi 1200 16. anuyogadAracUrNi / 2265 | nodha:(1) 6.0.95 cUrNimAthI nizItha , dazAzrutaskandha, jItakalpa bhe 39cUrNi abhaa2|| saMpAdanamAM samAvAI gayela che. (2) AcAra, sUtrakRta, Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, nandI, anuyogadvAra e sAta jU pUjyapAda AgamoddhAraka zrI e prakAzIta karAvI che. (3) dazavaikAlikanI bhI cUrNi agatsyasiMhasUrikRta chetenuprAzana pUzya zrI. punyavijayajIe karAvela che. (4) jaMbUdvIpaprajJapticUrNi vizeda 14DIyA praznAyi muM43 cha. bhagavatI carNi to bhaNe4 cha, 5147 prazIta 45 nathI. tabha4 vRhatkalpa, vyavahAra, paJcakalpa merA stomache 59zIta yayAnuM nathI. (5) cUrNikAra ta13 jinadAsagaNimahattara-j nAma bhudhyatve saMmAya che. 320 mate amuka jUnA kartAno spaSTollekha maLato nathI. ___ "mAgama-paMyAMgA" cintyamApata" 1 vartamAna kALe prApta Agama sAhityanI vicAraNA pachI kharekhara AgamanA pAMca aMgomAM keTaluM ane zuM upalabdha che te jANyA pachI eka prazna thAya ke Agama paMcAMgI nI bAto mI yintya cha. aMga-upAMga-prakIrNaka-cUlikA meM u5 bhAgamo 652 | madhya nathI. eTale 35 AgamanuM eka aMga to aprApya ja banyuM. sUtra paratve upalabdha nitti phakta cha che. eTale 39 AgamonuM eka aMga aprApya ja banyuM. Nd sis bhASya, syAM niyukti bhane yo cuurnnin| mamA vartamAna ne suvyavasthita paMcAMgI mAtra Avazyaka sUtranI galAya. 2 naMdIsUtra mAM paMcAMgIne pahale saMgrahaNI, pratipattimA 3 // 59 che. Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [7] ( 45 Agama aMtargata vartamAna kALe upalabdha vibhAgo ) sUicanA :- ame saMpAdIta karela kAmasuttaLisarI mAM bekI naMbaranA pRSTho . upara jamaNI bAju kAmasUtra nA nAma pachI aMko Apela che. jemake 1/3/6/2/14 vagere. A aMko te te AgamanA vibhAgIkaraNane jaNAve che. jemake savAramAM prathama aMka kRtanyano che tenA vibhAga rUpe bIjo aMka jUnA che tenA peTA vibhAga rUpe trIjo aMka udhyayanano che. tenA peTA vibhAga rUpe cotho aMka 3deza no che. tenA peTA vibhAga rUpe chello aMka mUno che. A mUna gadya ke padya hoI zake. jo gadya hoya to tyAM peregrApha sTAIlathI ke chUTu lakhANa che ane thA/padya ne padyanI sTAIlathI // - || goThavela che. pratyeka Agama mATe A rIte ja oblikamAM () pachI nA vibhAgane tenA tenA peTA-peTA vibhAga samajavA. jyAM je-te peTA vibhAga na hoya tyAM (-) oblika pachI Desa mukIne te vibhAga tyAM nathI tema sucaveluM che.] (1) lAvAra - zrutaRN:/cUnA/madhyaya/uddezaka:/mUi pUnA nAmaka peTA vibhAga bIjA zrutaskandhAmAM ja che. (2) sUtrakRta - zrutaskandhaH/adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM () sthAna - thAna/adhyayana/mUkta (4) samavAya - samavAyaH/mUlaM () mAvatI - zataddava-maMtarazataLaM/ddezaka:/mUkta ahIM zatakranA peTA vibhAgamAM be nAmo che. (1) : (2) maMtazataka kemake zata 21, 22, 23 mAM zata nA peTA vibhAganuM nAma : ja zAvela che. zatava - rU3,34,35,36,40 nA peTA vibhAgane maMtarata athavA zatazata nAmathI oLakhAvAya che. jJAtAdharmakathA- zrutaskandhaH/varga:/adhyayana/mUlaM pahelA zrutajamAM adhyayana ja che. bIjA zrutajInya no peTAvibhAga ja nAme che ane te nA peTA vibhAgamAM adhyayana che. upAsakadazA- adhyayanaM/mUlaM bAdazA- varSa-rajava/nUi anuttaropapAtikadazA- vargaH/adhyayana/mUlaM (10) praznavyAkaraNa- dvAraM/adhyayana/mUlaM mAtra ane saMvara evA spaSTa be bheda che jene mAtra ane saMvAda kahyA che. (koIka kAra ne badale kRtanya zabda prayoga paNa kare che). (11) vipAkazruta- zrutaskandhaH/adhyayanaM/mUlaM (12) aupapAtika- mUlaM (13) rAjapraznIya- mUlaM Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] (14) jIvAjIvAbhigama- *pratipattiH/* uddezakaH/malaM A AgamamAM ukta traNa vibhAgo karyA che to paNa samajaNa mATe pratittiH pachI eka peTAvibhAga nodhanIya che. 34 pratipatti -3.bhA neraiya, tirikkhajoNiya, manuSya, deva mevA // 2 peTavilAyo 5 . tethI tipatti/(neraiyaAdi)/uddezakaH/mUlaM bherIta spaSTa mala cha, merI bhI pratipatti nA uddezakaH navanayI 5 te peTavilAsa pratipattiH nA 4 cha. (15) prajJApanA- padaM/uddezakaH/dvAraM/mUlaM pdn| peTa viuni suis uddezakaH cha, sis dvAraM che 595 58-28na vibhAgamA uddezakaH ane tenA peTA vibhAgamAM paNa che. (16) sUryaprajJapti- prAbhRta/prAbhRtaprAbhRta/mUlaM (17) candraprajJapti- prAbhRtaM/prAbhRtaprAbhRta/mUlaM mAgama 16-17i prAbhRtaprAbhRta nA 5 pratipattiH nAma peTavila cha. 59 uddezakaH bhAda mujaba teno vizeSa vistAra thAyela nathI. (18) jambUdIpaprajJapti- vakSaskAraH/mUlaM. (19) nirayAvalikA - adhyayanaM/mUlaM (20) kalpavataMsikA - adhyayanaM/mUlaM (21) puSpitA - adhyayana/mUlaM (22) puSpacUlikA - adhyayana/mUlaM (23) vaNhidazA - adhyayana/mUlaM bhAma18 thI 23 nirayAvalikAdi nAmathA sA hovA bhaNe cha tene 6pAMganA pAMya tarI sUtra bhogAvelA cha.ial-1, nirayAvalikA, varga-2 kalpavataMsikA... po3 49 (24 thI 33) catuHzaraNa (Adi dazepayannA) mUlaM (34) nizIya - uddezakaH/mUlaM (35) bRhatkalpa - uddezakaH/mUlaM (36) vyavahAra - uddezakaH/mUlaM (37) dazAzrutaskandha - dazA/mulaM (38) jItakalpa - mUlaM (39) mahAnizItha adhyayana/uddezakaH/mUlaM (40) Avazyaka - adhyayana/mUlaM (41) ogha/piNDaniyukti - mUlaM (42) dazavakAlika - adhyayanaM/uddezakaH/mUlaM (43) uttarAdhyayana - adhyayana//mUlaM (44- 45) nandI-anuyogadvAra - mUla HERE Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] amArA saMpAdIta 45 AgamomAM AvatA mUla no aMka tathA temAM samAviSTa gAthA AgamasUtra mUlaM gAthA krama AgamasUtra mUlaM gAthA krama 9. 2. 3. 4. 5. 6. 7. AcAra sUtrakRta sthAna samavAya bhagavatI jJAtAdharmakathA upAsaka dazA antakRddazA anuttaropAta 8. 9. 10. praznavyAkaraNa 11. vipAkazruta 12. aupapAtika 13. rAjaprazniya 14. jIvAbhigama 15. prajJApanA 16. sUryaprajJapti 17. candraprajJapti 18. jambUdIpaprajJapti 19. nirayAvalikA 20. kalpavataMsikA 21. puSpitA 22.puSpacUlikA 23. vahidazA 552 806 1010 383 1087 241 73 62 13 47 47 77 85 398 622 214 218 365 21 5 99 3 5 147 24. 723 25. 169 26. 93 27. 114 28. 57 29. saMstAraka 13 12 4 14 30 131 102 - 1 . . . ~ x 5 35. 36. 93 37. 231 38. 103 39. 107 40. 41. 41. 42... w 30. 31. 32. 33. 34. N Y3 catuHzaraNa AturapratyAkhyAna mahApratyAkhyAnaM bhaktaparijJA 9 44. 1 45. taMdula vaicArika gacchAcAra gaNividyA devendrastava maraNasamAdhi nizISa bRhatkalpa vyavahAra dazAzrutaskandha jItakalpa mahAnizItha Avazyaka oghaniyukti piNDaniryukti dazavaikAlika janarAdhyarAta nandI anuyogadvAra 63 63 71 70 142 142 172 172 161 139 133 133 137 137 82 82 307 307 664 664 1420 215 285 114 103 103 8 \ / / / / " noMdha :- ukta gAthA saMkhyAno samAveza mUrNa mAM thaI ja jAya che. te mUtta sivAyanI alaga gAthA sabha4vI nahIM. mUla zabda se sabhI sUtra jane gAthA jane bhATe no khApeso saMyukta anukrama che. d badhAMja saMpAdanomAM sAmAnya aMka dharAvatI hovAthI teno alaga aMka Apela che. paNa sUtranA vibhAga dareka saMpAdake bhinnabhinna rIte karyA hovAthI ame sUtrAMka judo pADatA nathI. 1528 92 21 1165 1165 712 712 540 515 9039 1640 168 93 350 141 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] [2] [5] [s] [7] [8] caityavandana covizI [9] [10] [11] [12] [13] * [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] [22] [23] [24] [25] [26] [27] [28] [29] [30] [31] [10] --< amArA prakAzano H - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 1 abhinava hema laghuprakriyA - 2 abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA 4 saptAGga vivaraNam - . kRdantamAlA caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa -: zatrujJaya matti [bAvRtti-ro] abhinava jaina paJcAGga - 2046 - abhinava upadeza prAsAda - 1- zrAvaka kartavya - 1 thI 11 abhinava upadeza prAsAda - 2- zrAvaka kartavya - 12 thI 15 abhinava upadeza prAsAda - 3- zrAvaka kartavya - 16 thI 36 navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) samAdhi maraNa [vidhi - sUtra - padya- ArAdhanA-maraNabheda-saMgraha] caityavaMdana mALA [779 caityavanaMdanono saMgraha] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA [adhyAya-1] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno siddhAcalano sAthI [AvRtti - be] caitya paripATI amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI zatruMjaya bhakti [AvRtti - be] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra] abhinava jaina paMcAMga - 3041 [wfu 13 vibhAgomAM zrI jJAnapada pUjA aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi zrAvaka aMtima ArAdhanA [AvRtti traNa] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-1 [32] [33] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-2 [34] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 [35] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [11] [3] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-5 [37] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya[38] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-7 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 40] tatvAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavazrata prakAzane pragaTa karela che. [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautyaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aTThamaM aMgasuttaM [50] anuttovavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUyaM [AgamasuttANi-11] eksarasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhamaM uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaM uvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannatiH [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannattiH [AgamasuttANi-17] chaThaM uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM upaMgasutta [62] puSphiyANaM [AgamasutANi-21] . dasamaM uvaMgasuttaM [63] puSphacUliyANaM [AgamasutANi-22] eksarasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapacakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaM paINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA [AgamasuttANi-27] cautyaM paINNagaM Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaThu paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2 ] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aTThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32 ] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1 ] dasamaM paINNaga-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2 ] dasamaM paINNaga-2 [77] nisIha [AgamasuttANi-34 ] paDhamaM cheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaM cheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36 ] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhaMdhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2 ] paMcamaM cheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaTuM cheyasuttaM [84] AvasassayaM [AgamasuttANi-40] paDhama mUlasuttaM [85] ohanitti [AgamasuttANi-41/1] bIaM mUlasuttaM-1 [86] piMDanijRtti [AgamasuttANi-41/2 ] bIaM mUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42 ] taiyaM mulasutaM [88] utarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUyaM [AgamasuttANi-44 ] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA caliyA prakAzana 42 thI 90 Agamazrata prakAzane pragaTa karela che. [1] mAyAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] paheluM aMgasUtra [2] sUyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra [8] ThA ... gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra [4] samavAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra [95 vivAhapatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra nAyAdhammakahA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3]. chaThTha aMgasUtra [87] pAsapahasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra [48] saMtasA- gujarAtI anuvAda AigamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra [9] anuttaropapAtikadasA- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra [100] 594AvAgara- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dazamuM aMgasUtra Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [13] [101] vivAgasUya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra [12] uvavAya gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra [10] rAyappaseNiya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra [104] jIvAjIvAbhigama - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra [105] pannavaNAsura gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra [10] sUrapannatti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] pAcamuM upAMgasUtra [10] caMdapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThTha upAMgasUtra [108] jaMbudivapannati - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] sAtamuM upAMgasUtra [19] nirayAvaliyA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra [11] kappavaDiMsiyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra [111] puSkriyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 dazamuM upAMgasUtra [112] pucUliyA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra [113] vahidasA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-pa bAramuM upAMgasUtra [14] causaraNa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pahelo paDyo [115] AurapaccakhANa - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] bIjo payagno [11] mahApaccakhANa - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-ko trIjo paDyo [117] bhattapariNA - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] cotho paDyo [118] taMdulaveyAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-ko pAMcamo paDyo [19] saMthAraga - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTho paDyo [12] gacchAyAra - gujarAtI anuvAda [AgamadIpas] sAtamo payagno-1 [121] caMdAjhaya- gujarAtI anuvAda AgamadIpa-] sAtamo payagno-2 [122] gaNivijjA - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] AThamo paDyo [123 deviMdatya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] navamo paDyo [124] vIratyava- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-] dazamo paDyo [125] nisIha- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] paheluM chedasUtra [12] buhatakaM- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-] bIjuM chedasUtra [117] vavahAra - - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-%] trIjuM chedasUtra [128] dasAsuyaphakhaMdha - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa- cothuM chedasUtra [12] jIyakaSpo - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamuM chedasUtra [13] mahAnisIha- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chaThTha chedasUtra [131] Avasmaya - gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [132] ohanistutti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133] piMDenikyutti - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] dasayAliya - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] trIjuM mulasUtra Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] [135] utta24759 - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [13] naMdasutta - gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [17] anuyogadvAra - gujarAtI anuvAda AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgAmadIpa prakAzane pragaTa karela che. [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM . AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIka-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-13 [158] nirayAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIka AgamasuttANi saTIkaM-14 [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtra saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [164] AturapratyAvyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM AgamasuttANi saTIkaM-14 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [167 ] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM [168 ] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 169 ] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [ 170 ] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [15] AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 Agagama suttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 24-25 Agama suttAmi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIkaM 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 prakAzana 139 thI 185 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. [ 172 ] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [ 173 ] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM vyavahArachedasUtraM saTIkaM [175] [ 176 ] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177 ] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [ 178 ] mahAnizIthasUtraM (mUlaM ) [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIka [182 ] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 -: saMparDa sthaNa :'bhAgabha ArAdhanA Dendra zItalanAtha sosAyaTI-vibhAga-1, phaleTa naM-13, 4the mALe zrI naminAtha jaina derAsarajI pAchaLa, vhAI senTara, khAnapura amadAvAda-1 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] "AgamasuttANi-saTIkaM" bhAga 1 thI 30 nuM vivara [AgamasuttANi bhAga- 1 bhAga-2 bhAga-3 bhAga-4 bhAga-5-6 bhAga-7 bhAga-8 bhAga-9 bhAga-10-11 bhAga - 12 bhAga-13 bhAga-14 AyAra sUtrakRta sthAna samAviSTA AgamAH samavAya bhagavatI (aparanAma vyAkhyAprajJapti) | jJAtAdharmakathA, upAsakadazA, antakRddazA, anuttaropapAtikadazA, praznavyAkaraNa vipAkazruta, aupapAtika, rAjaprazniya | jIvAjIvAbhigama prajJApanA sUryaprajJapti, candraprajJapti jambUdvIpaprajJapti | niravAyalikA, kalpavataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA vahidazA, catuHzaraNa, AturapratyAkhyAna, mahApratyAkhyAna, bhakta parijJA, tandulavaicArika, saMstAraka, gacchAcAra, gaNividyA, devendrastava, maraNasamAdhi | bhAga- 15-16-17 nIzItha bhAga - 18-19-20 bRhatkalpa bhAga - 21-22 vyavahAra bhAga - 23 | dazAzrutaskandha, jItakalpa, mahanizItha bhAga - 24-25 Avazyaka bhAga-26 oghaniryukti, piNDaniryukti bhAga- 27 | dazavaikAlika bhAga - 28-29 uttarAdhyayana bhAga-30 nandI, anuyogadvAra Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya