________________
३७४
भगवती अङ्गसूत्रं (२) २५/-/३/८७१
संठाणा किं संखेज्जा ० ? पुच्छा, गोयमा ! नो संखे० नो असं० अनता, वट्टा संठाणा एवं चेव जाव आयता ।
एवं पुनरवि एक्केक्केणं संठाणेणं पंचवि चारेयव्वा जहेव हेट्ठिल्ला जाव आयताणं एवं जाव अहेसत्तमाए एवं कप्पेसुवि जाव ईसीपब्भाराए पुढवीए ।
वृ. 'कइण 'मित्यादि, इह षष्ठसंस्थानस्य तदन्यसंयोगनिष्पन्नत्वेनाविवक्षणात् पञ्चेत्युक्तम् अथ प्रकारान्तरेण तान्याह
' जत्थ ण' मित्यादि, किल सर्वोऽप्ययं लोकः परिमण्डलसंस्थानद्रव्यैर्निरन्तरं व्याप्तस्तत्र च कल्पनया यानि २ तुल्यप्रदेशावगाहीनि तुल्यप्रदेशानि तुल्यवर्णादिपर्यवाणि च परिमण्डलसंस्थानवन्ति द्रव्याणि तानि तान्येकपङ्क्त्यां स्थाप्यन्ते, एकमेकैकजातीयेष्वेकैकपङ्क्त्यामौत्तराधर्येण निक्षिप्यमाणेष्वल्पहुत्वभावाद् यवाकारः परिमण्डलसंस्थानसमुदायो भवति ।
तत्र किल जघन्य प्रदेशिकद्रव्याणां वस्तुस्वभावेन स्तोकत्वादाद्या पङ्क्तिर्हस्वा ततः शेषाणां क्रमेण बहुबहुतरत्वाद्दीर्घदीर्घतरा ततः परेषां क्रमेणाल्पतरत्वात् ह्रस्वहस्वतरैव यावदुत्कृष्टप्रदेशानामल्पतमत्वेन ह्रस्वतमेत्येवं तुल्यैस्तदन्यैश्च परिमण्डलद्रव्यैर्यवाकारं क्षेत्रं निष्पाद्यत इति, इदमेवाश्रित्योच्यते ।
'जत्थ' त्ति यत्र देशे 'एगे 'त्ति एकं 'परिमंडले' त्ति परिमण्डलं संस्थानं वर्त्तत इति गम्यते, 'जवमज्झे' त्ति यवस्येव मध्यं - मध्यभागो यस्य विपुलत्वसाधर्म्यात्तद् यवमध्यं यवाकारमित्यर्थः, तत्र यवमध्ये परिमण्डलसंस्थानानि - यवाकारनिर्वर्त्तकपरिमण्डलसंस्थानव्यतिरिक्तानि किं सङ्ख्यातानि ?
इत्यादिप्रश्नः उत्तरं त्वनन्तानि यवाकारनिर्वर्त्तकेभ्यस्तेषामनन्तगुणत्वात् तदपेक्षया च यवाकारनिष्पादकानामनन्तगुणहीनत्वादिति । पूर्वोक्तामेव संस्थानप्ररूपणां रत्नप्रभादिभेदेनाह‘जत्थे’त्यादि सूत्रसिद्धम् । अथ संस्थानान्येव प्रदेशतोऽवगाहतश्च निरूपयन्नाह
मू. (८७२) वट्टे णं भंते! संठाणे कतिपदेसिए कतिपदेसोगाढे प० ?, गोयमा ! वट्टे संठाणे दुविहे प० - घणवट्टे य पयरवट्टे य, तत्थ णं जे से पययरवट्टे से दुविहे प० तं० - ओयपएसे जुम्मसे य, तत्थ णं जे से ओयपएसिए से जहन्त्रेणं पंचपएसिए पंचपएसोगाढे उक्कोसेणं अनंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे ।
तत्थ णं जे से जुम्मपएसिए से जहन्त्रेणं बारसपएसिए बारसपएसोगाढे उक्कोसेणं अनंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे, तत्थ णं जे से घणवट्टे से दुविहे प०, तं० - ओयपएसिए य जुम्मपएसिए य ।
तत्थ णंजे से ओयपएसिए से जह० सत्तपएसिए सत्तपएसोगाढेप० उक्कोसेणं अनंतपएसिए असंखेजपएसोगाढे प०, तत्थ णं जे से जम्मपएसिए से जहन्त्रेणं बत्तीसपएसिए बत्तीसपएसोगाढे प०, उक्कोसेणं अनंतपएसिए असंखेज्जपएसोगाढे ।
तेसिं णं भंते! संठाणे कतिपदेसिए कतिपदेसोगाढे प० ?, गोयमा ! तंसे णं संठाणे दुविहे पं० तं० घणतंसे य पयरतंसे य, तत्थ णं जे से पयरतंसे से दुविहे पं० तं०- ओयपएसिए य जुम्मपएसिय, तत्थ णं जे से ओयपएसिए से जह० तिपएसिए तिपएसोगाढे प० उक्कोसेणं
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org