________________
भगवती अङ्गसूत्रं (२) १३/-/४/५८०
अथैकस्य पृथिव्यादीजीवस्य स्थाने कियन्तः पृथिव्यादिजीवा अवगाढाः ? इत्येवमर्थं 'जीवमोगाढ' त्ति द्वारं प्रतिपादयितुमाह- ' जत्थ णं भंते! एगे पुढविक्काइए' इत्यादि, एकपृथिवीकायिकावगाहेऽसङ्घयेयाः प्रत्येकं पृथिवीकायिकादयश्चत्वारः सूक्ष्मा अवगाढाः, यदाह--' जत्थ एगो तत्थ नियमा असंखेज्ज' त्ति, वनस्पतयस्त्वनन्ता इति ॥ अथास्तिकायप्रदेशनिषदनद्वारं, तत्र च
११६
मू. (५८१) एयंसि णं भंते! धम्मत्थिकाय० अधम्मत्थिकाय० आगासत्थिकायंसि चक्किया केई आसइत्तए वा चिट्ठित्तए वा निसीइत्तए वा तुइट्टित्तए वा ?, नो इणट्टे समट्ठे, अनंता पुण तत्थ जीवा ओगाढा, सेकेणट्टेणं भंते! एवं वुच्चइ एतंसि णं धम्मत्थि० जाव आगासत्थिकायंसि नो चक्किया केई आसइत्तए वा जाव ओगाढा ? गोयमा ! से जहा नामए- कूडागारसाला सिया दुहओ लित्ता गुत्ता गुत्तदुवारा जहा रायप्प - सेणइजे जाव दुवारवयणाई पिहेइ दु० २ तीसे कूडागारसालाए बहुमज्झदेसभाए जहन्त्रेणं एक्को वा दो वा तिन्नि वा उक्कोसेणं पदीवसहस्सं पलीवेज्जा
से नूणं गोयमा ! ताओ पदीवलेस्साओ अन्नमन्नंबद्धाओ अन्नमन्त्रपुट्ठाओ जाव अन्नमन्नघडत्ता चिट्ठति ?, हंता चिट्ठति, चक्किया णं गोयमा ! केई तासु पदीवलेस्सासु आसइत्तए वा जाव तुयट्टित्तए वा ?, भगवं ! नो तिणट्टे समट्ठे, अनंता पुण तत्थ जीवा ओगाढा, से तेणट्टेणं गोयमा ! एवं वुच्चइ जाव ओगाढा ॥
वृ. 'एयंसि ण' मित्यादि, एतस्मिन् णमित्यलङ्कारे 'चक्किय'त्ति शक्नुयात्कश्चित् पुरुषः ॥ अथ बहुसमेति द्वारं, तत्र -
मू. (५८२) कहि णं भंते! लोए बहुसमे ? कहि णं भंते! लोए सव्वविग्गहिए प० ? गोयमा ! इमीसे रयणप्पभाए पुढवीए उवरिमहेट्ठिल्लेसु खुड्डागपयरेसु एत्थ णं लोए बहुसंमे एत्थ लोए सव्वविग्गहिए पन्नत्ते ।
कहि णं भंते! विग्गहविग्गहिए लोए पन्नत्ते ?, गोयमा ! विग्गहकंडए एत्थ णं विग्गहविग्गहिए लोए पन्नत्ते ॥
वृ. 'कहि ण 'मित्यादि, 'बहुसमे' त्ति अत्यन्तं समः, लोको हि क्वचिद्धर्द्धमानः क्वचिद्धीयमानोऽतस्तन्निषेधाद्बहुसमो वृद्धिहानिवर्जित इत्यर्थः 'सव्वविग्गहिए 'त्ति विग्रहो वक्र लघुमित्यर्थः तदस्यास्तीति विग्रहिकः सर्वथा विग्रहिकः सर्वविग्रहिकः सर्वसङ्क्षिप्त इत्यर्थः ।
'उवरिमहेडिल्ले खुड्डागपयरेसु' त्ति उपरिमोयमवधीकृत्योर्द्ध प्रतरवृद्धि प्रवृत्ता, अधस्तनश्च यमवधीकृत्याधः प्रतरप्रवृद्धि प्रवृत्ता, ततस्तयोरुपरितनाधस्तनयोः क्षुल्लकप्रतरयोः शेषापेक्षया लघुतरयो रज्जुप्रमाणायामविष्कम्मयोस्तिर्यग्लोकमध्यभागवर्त्तिनोः ।
'एत्थ णं' ति एतयोः - प्रज्ञापकेनोपदर्श्यमानतया प्रत्यक्षयोः 'विग्गहविग्गहिए' त्तिविग्रहोवक्र यदयुक्तो विग्रहः - शरीरं यस्यास्ति स विग्रहविग्रहिकः ।
'विग्गहकंड ' त्तिविग्रहो - वक्रं कण्डकं - अवयवो विग्रहरूपं कण्डकं - विग्रहकण्डकं तत्र ब्रह्मलोककूपर इत्यर्थः यत्र वा प्रदेशवृद्धया हान्या वा वक्र भवति तद्विग्रहकण्डकं, तच्च प्रायौ लोकान्तेष्वस्तीति । अथ लोकसंस्थानद्वारं, तत्र च -
मू. (५८३) किंसंठिए णं भंते! लोए पन्नत्ते ?, गोयमा ! सुपइट्ठियसंठिए लोए पन्नत्ते,
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International