________________
भगवती अङ्गसूत्रं (२) १२/-/१०/५६२ सब्भावपज्जवे देसे आदिट्टे असब्भावपज्जवे चउभंगो, सम्भावपज्जवेणं तदुभयेण य चउभंगो असम्भावेणं तदुभयेण य चउभंगो, देसे आदिट्ठे सब्भावपज्जवे देसे आदिट्टे असब्भावपज्जवे देसे आदिट् तदुभयपज्जवे चउप्पएसिए खंधे आया य नो आया य अवत्तव्वं आयाति य नो आयाति य, देसे आदिट्ठे सब्भावपज्जवे देसे आदिट्ठे असब्भावपज्जवे देसा आदिट्ठा तदुभयपज्जवा चउप्पएसिए खंधे भवइ आया य नो आया य अवत्तव्वाइं आयाओ य नो आयाओ य १७
—देसे आदिट्ठे सब्भावपज्जवे देसा आदिट्ठा असब्भावपज्जवा देसे आदिट्ठे तदुभयपज्जवे चउप्पएसिए खंधे आया य नो आयाओ य अवत्तव्वं आयाति य नोआयाति य १७ देसा आइट्ठा सब्भावपज्जवा देसे आइट्टे असब्भावप० देसे आइट्टे तदुभयपज्जवे चउप्पएसिए खंधे आयाओ य नोआया य अवत्तव्वं आयाति य नो आयाति य १९ से तेणट्टेणं० एवं वुच्चइ चउप्पएसिए खंधे सिय आया सिय नो आया सिय अवत्तव्वं निक्खेवे ते चेव भंगा उच्चारेयव्वा जाव नो आयाति य आया भंते! पंचपएसिए खंधे अने पंचपएसिए खंधे ?, गोयमा ! पंचपएसिए खंधे सिय आया १ सिय नो आया २ सिय अवत्तव्वं आयाति य नो आयाति य ३ सिय आया य नो आया य सिय अवत्तव्वं ४ नो आया य अवत्तव्वेण य ४ तियगसंजोगे एक्कोन पडइ, से केणट्टेणं भंते! तं चेव पडिउच्चारेयव्वं ?, गोयमा ! अप्पणो आदिट्टे आया १ परस्स आदिट्ठे नो आया २ तदुभयस्स आदिट्ठे अवत्तव्वं ३ देसे आदिट्टे सब्भावपज्जवे देसे आदिट्टे असब्भावपज्जवे एवं दुयगसंजोगे सव्वे पडंति तियगसंजोगे एक्कोन पडइ । छप्पएसियस्स सव्वे पडंति जहा छप्पएसिए एवं जाव अनंतपएसिए । सेवं भंते! सेवं भंतेत्ति जाव विहरति ।
९४
वृ.आत्माधिकाराद्रनप्रबादिभावानात्मत्वादिभावेन चिन्तयन्नाह - 'आया भंते!' इत्यादि, अतति-सततं गच्छति तांस्तान् पर्यायानित्यात्मा ततश्चात्मा - सद्रूपा रत्नप्रभा पृथिवी 'अन्न'त्ति अनात्मा असद्रूपेत्यर्थः 'सिय आया सिय नोआय'त्ति स्यात्सती स्यादसती 'सिय अवत्तव्वं ति आत्मत्वेनानात्मत्वेन च व्यपदेष्टुमशक्यं वस्त्विति भावः, कथमवक्तव्यम् ? इत्याह-आत्मेतिच नोआत्मेति च वक्तुमशक्यमित्यर्थः, 'अप्पणो आइट्टे' त्ति आत्मनः - स्वस्य रत्नप्रभाया एव वर्णादिपर्यायैः 'आदिष्टे' आदेशे सति तैर्व्यपदिष्टा सतीत्यर्थः आत्मा भवति, स्वपर्यायापेक्षया सतीत्यर्थः, 'परस्स आइट्ठे नोआय'त्ति परस्य शर्करादिपृथिव्यन्तरस्य पर्यायैरादिष्टे - आदेशे सति तैर्व्यपदिष्टा सतीत्यर्थः नोआत्मा - अनात्मा भवति, पररूपापेक्षयाऽ सतीत्यर्थः ।
'तदुभयस्स आइट्ठे अवत्तव्वं 'ति तयोः - स्वपरयोरुभयं तदेव वोभयं तदुभयं तस्य पर्यायैरादिष्टे - आदेशे सति तदुभयपर्यायैर्व्यपदिष्टेत्यर्थः 'अवक्तव्यम्' अवाच्यं वस्तु स्यात्, तथाहिन ह्यसौ आत्मेति वक्तुं शक्या, परपर्यायापेक्षयाऽनात्मत्वात्तस्याः, नाप्यनात्मेति वक्तुं शक्या,स्वपर्यायापेक्षया तस्या आत्मत्वादिति, अवक्तव्यत्वं चात्मानात्मशब्दापेक्षयैव न तु सर्वथा, अवक्तव्यशब्देनैव तस्या उच्यमानत्वाद्, अनभिलाप्यभावामपि भावपदार्थः वस्तुप्रभृतिशब्दैरनमिलाप्यशब्देन वाऽभिलाप्यत्वादिति । एवं परमाणुसूत्रमपि ।
द्विप्रदेशिकसूत्रे षड् भङ्गाः, तत्राद्यायः सकलस्कन्धापेक्षाः पूर्वोक्ता एव तदन्ये तु त्रयो देशापेक्षाः, तत्र च 'गोयमे'त्यत आरभ्य व्याख्यायते - 'अप्पणो' त्ति स्वस्य पर्यायैः 'आदिट्टे'त्ति आदिष्टे - आदेशे सति आदिष्ट इत्यर्थः द्विप्रदेशिकस्कन्ध आत्मा भवति १ एवं परस्य पर्यायैरा
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
Jain Education International