Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jan Aradhana Kendra www.kobatrth.org Acharya Shri Kalassagarsur Gyanmandir vizeSAvazyakabhASya bhAga-1 divya darzana For Private and Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir :: vizeSAvazyakabhASya-viSayAnukramaH (bhAga-1) :: ... pR0 viSaya 1-16 mUlagAthAkArAdikramaH / 1. maGgalAdi / 3 AvazyakAnuyogasya phalayogamaMgala samudAyArthadvAra gidvArabhedAdIni ca vaktavyAni / 4 Avazyakamanuyogazca kathaM jJAnakriyA mayaH / 4 anuyogadAnavidhAnAdi / 4 sthavirakalpakramaH / 5 AcAryapadAtprAk dezadarzanaM / ziSyaniSpattiH pazcAdudyatamaraNaM jina kalpAdirvA / 5 paJca tulanAH / 5 jinakalpavidhiH / 5 jinakalpacaryA / 8 Adau namaskArAnuyogaH kathaM na ? 8 namaskAraH sarvazrutAntargataH / 9 maGgalatrayam / 9 maGgalacarcA / 10 kimiti maGgalagrahaNam / 12 maGgalatrikavyutpattiH / 11 nAmAdinikSepAH 12 sAmAnya vishessnyo| 14 saMgrahavyava0 / 16 zabdanayAnAM na dravyamaMgalaM / 16 jJa0 bhavya0 zarIradravyamaMgalaM / 16 vyati0 dra0 maMgalam / 17 bhAvamaMgalam / 18 noAgamato bhAvamaMgalam / 19 nAmAdayo bhAvamaMgala-hetavaH / 20 . nAmAdilakSaNam / 21 nAmAdi vastusat / bauddhamatakhaNDanam / 21 sthApanAnayaH / 22 dravyanikSepanayaH / 23 bhAvanayaH / 24 mithyAtaditaranayAH / 48 matizrutayovalka-zumbadRSTAntamayuktam / 25 nAmAdayo bhedAbhedakAriNaH / 50 zrutAnanusAri zabdamAtrapariNAmayutA 25 saMgrahAdi saMmatA nAmAdayAH / matiH na zrutajJAnam / . 26 nandI / 50 matizrutayo nakSarAkSaratvavizeSaH / 50 zrutanizritA'nizritA matiH 26. jJAnapaMcakam / 51 sAkSarAnakSare matizrute 28 matyAdikramahetavaH 51 matirapi parapratyAyikA 29 pratyakSa-parokSalakSaNe / 53 karAdiceSTA na mateH kintu zrutasyaiva 31 indriyANi na jJAtRNi / 31 aindriyakaM jJAnaM parokSam / 54 lakSaNabhedAdibhirmatizrutayorbhedaH / 31 noindriyapratyakSacarcA | 54 avagrahAdi zrutanizritaM, autpattikyAdi 32 matizrutayorlakSaNAdibhirbhedaH / na zrutanizritam 33 zrutaM zabdajJAnarUpaM kathaM na matiH ? 54 avagrahAdisvarUpam 34 ekendriyANAM kathaM zrutam ? 55 IhA-saMzayabhedaH 35 hetuphalabhAvAd matizrutayorbhedaH / 56 apAyadhAraNApUrvottarapakSI 35 matirdravyazrutajanyA syAt / 57 avicyuti-vAsanA-smRtirUpA dhAraNA 37 mati-zrutayovizeSaH / 59. vyaJjanAvagrahaH 38 jJAnAjJAnayorvizeSaH / 59 vyaJjanAvagrahe jJAnamAtrANAM siddhiH 38 bhedabhedAd matizrutayormeMdaH / 60 vyaJjanasamUhe jJAnaM pratyekavyaJjanIya 39 zrutopalapabdhiH zrutam zeSa matiH / samuditam 39 dravyazrutaM kim / 61 vyaJjanAvagrahabhedAH 40 akSaralAbhaH zrutAnusAryeva zrutam / 62 zrotraghrANayoH kathaM viSayasaMparkaH 41 'buddhiditu atthe pUrvagatagAthA / 63 cakSuraprApyakAritA, 42 'buddhidiGe'ityasyArthaH / anugrahopaghAtAbhAvAt 42 'uvaladdhisamaM' ityasyArthaH / 64 manaso'prApyakAritA 43 bhASyamANaH zabdaH kiM matiH, zruta- | 65 AtmA na sarvavyApI mubhayaM vA ? 65 dravyamanaso bhirgmnm| 44 'iyarattha vi hojja suyaM' itysyaarthH|| 65 manaso na viSayakRtAnugrahopaghAtau 44 sarve zrutopalabdhabhAvAH vaktumazakyA / 66 jIvasya dravyamanaHkRtAnugrahopaghAtau 45 prajJApanIyoH anabhilApyAnantabhAge 67 svapne'pi na manogamanam zrutanibaddhAH / 67 svapnAnubhUtakriyAyAH phalaM nAsti 45 caturdazapUrviNo mithaH SaTsthAna ptitaaH| 68 svapne viziSTakriyAtatphalavirahaH 46 'buddhiDhei' gAthAyAH sviiydviiiyo'rthH| 69 svapnasya nimittabhAvaH 69 satyAnarddhinidrAdRSTAntAH 47 zrutajJAnamabhilApyaviSayakaM / 71 manaso vyaJjanAvagrahakAle na matijJAnamubhayaviSayakam / manovyApAraH 47 'buddhididai' gAthottarArddhavyAkhyA, 72 indriyavyaJjanAvagrahakAle matijJAnI nopAlabdhisamaM bhASate / / na manovyApAra For Private and Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 73 manaso na ko'pyanupalabdhikAlaH 73 cakSuSo'yakAritve kathaM S sa grahaNam ? na 80 arthAvagrahasya bizeSajJAnarUpatva svIkAre samayavirodhAdi doSAH 81 nirvikalpaka jJAnamarthAvagraha eva 82 avagrahApAyAnAM pratyekaM bhinnatA 82 avagrahe kathaM mahAdiprakArAH 83. apekSayA'pAyo vyAvahArikAvagrahaH 83 dhAraNA - vAsanA - smRtInAM kAlaH 84 vyAvahArikArthAvama guNA 85 hA vyAvasA 86 apAya vyAkhyA 86 dhAraNA vyAkhyA 86 zeSarUpAdiviSayeSu IhAdayaH 77 vivakSitArthAvagraha - IhApUrvakaH 78 vyaJjanArthAvagrahayoravyaktavijJAnayorbhedaH 100 vividhAGgulamAna 79 arthAvagrahe vizeSabuddhistrIkAre doSAntaram 87 avagrahAdayaH krameNaiva 88 jJeyakhabhAvo'pi mAnukU 89 AbhinibodhikAnekabhedAH 89 28 bhedeSu buddhicatuSTayAntarbhAvo'yuktaH 90 buddhicatuSTaye'vagrahAdimatyapaTanA 90 azrutanizritaM kathaM bhinnam 91 bahu-bahuvidhAdibhedAH 92 bAhyAbhyantaranimittavaicinyAd mativahu www.kobatirth.org tvam 92 avagrahAdayo na saMzayAdirUpAH 93 apragorasaMdigdhatvAsiddhiH 93 saMzayAdayaH kathaM jJAnam ? 93 ekadeza prApi jJAnam' 94 ajJAnajJAnabhedaH 95 ekasya sarvamayatAsiddhiH / 195 samyagdRSTijJAnagocaraH sarvam 25 samyandaH saMzayaH kathaM jJAnam ? 96 paryAya katham ? 96 midhyAharupayoge'pyajJAnapariNAmaH 98 samyaktvAnugatameva jJAnaM jJAnaphalatvAt 98 vastuniSTha yogya eva dharmo mokSasAdhakaH 99 samyagdRSTeH samyag-ArAdhanA 99 avamahAdInAM kAThamAnam 100 pRSTAspRSTaviSayamANe niyuktigAthA 100 zabdasya gandhAdi dravyANAM ca tAratamyam 101 indriya-viSayamAnamAtmAngulamevam 102 indriyamAnamapyAtmAGagulameyam 102 dehamAnamutsedhAGagulena 102 nayanaviSayapramANam 103 zeSendriyaviSayapramANan 104 zabdadravyANi mizrANi vAsitAni ca zrUyante 204 bhASAivyANAM samabhigamanama 105 phena yogena vAdravyAdAnanisargo ? 105 kathameka eva kAyayogo na ? 106 prANApAnayogo na pRthak 106 vAgU- manoyoga-vyAkhyA 106 manovAgravyANAM kahA mahaNamokSo ? 200 nisarjanaM mahaNApekSayA sAntaraM, na tu samayApekSayA 108 yugapat kriyAyasaMbhavaH 109 kAyatrayeNa vAdravyagrahaNam 109 caturvidhA bhASA 110 bhASAyA lokavyApane kAlamAnam siDAnto'nAdezaH 111 111 111 vicitrA sUtragatiH 192 lokasya katibhAge bhASAkatibhAgaH 113 jainasamudghAto catuHsamayaH bhASayA lokapUraNe trisamayam 113 bhASAdravyeNa parAghAtaH 114 acittamahAnye vicitravi 193 AbhinibodhaparyAyAH 114 IhApoha - virmaza mArgaNa - gaveSaNA-saMjJA - smRti-mati - buddhi prajJA 114 Abhinibodha vacanaparyAyArthaparyAyAH 114 avagrahAdiSu bhinnAbhinnale 115 avamAdau kathaM matitvam 115 matijJAnI sarvadravyAdicatuSka' jAnAti tu pacasamayaiH lokapUraNam [2] For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir satyAdirupaNa gatyAdimArgaNAH 116 116 116 gatyAdiSu pUrvapratipannamatipadyamAnAH 118 samyaktvotpAde ni000bhyAM vicAraNA 118 vyavahAreNa kriyAkAle na kAryam 198 nivena kriyAkA kArya 119 kathaM dIrghakriyAkAlaH 1 119 karma nArambhe kriyAdarzanaM 119 kathamadarzanam 119 kAme kRtam 119 sarvakriyAkAlo'nekakArthayuktaH 120 utpAda binA utpAdakiyA kA ? 120 kriyamANe kRte karya mAnavasvA 121 vyavahAraniyataH jJAnAdidvAreSu prati padyamAnapratipannAH 122 Amini0 dravya-pramANa 122 kSetradvAram 123 kSetra - sparzanAvizeSaH 123] matijJAnakA 124] antaradvAram 124 bhAga bhAvAyacahutyadvArANi zrutajJAnam 125 125 akSarasaMyogAH tatpratyeka paryAyAJcAna ntAH 126 zrutasya 14 nikSepAH 197 akSaram 127 'akSara' varNa rUDham 127 svavyapane 128 saMjJAkSare 18 lipibhedAH 128 vyAkSare akArAdi 128 labdhyakSare jJAnam 129 dravya bhAvabhutam 129 labdhyakSaraM pratyakSeNAnumAnena vA 129 anumAnaM sAdRzyAdipaJcakataH 130 anupalambhayaH 131 ani kSaram 131 ekaikamakArAdi sarvadravyaparyAyAnaM 131 sva-paraparyAyAH 131 paraparyAyAH kathaM svIyAH ?
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 akSare paraparyAyopayogaH | 151 zrutajJAne na darzanam 174 . ratnaprabhAdau avadhimAnam 132 asaMbaddhasyApi svaparyAyatvam 151 zrutajJAne api pazyattA 175 devAnAmavadhimAnam 133 ega jANai savvaM jANai 151 zrutagrahaNopAyaH 177 3 avadhisaMsthAnam 133 akSare paryAyamAnaM kimartham , . 152 8 buddhiguNAH 178 4 avadherAnugAmukadvAram 134 abhilApyAnabhilApyAH ... 153 . avadhijJAnam 179 AdhAra-upayogalabdhitaravasthAnam 134 AkAzaparyAyAnantatamabhAge paMcadravya153 avadhiprakRtayaH 180 6 avadhezvaladvAram SaDguNahAnivRddhI paryAyAH 154 dvividhAvadhiH 180 kasya vRddhihAnyoH kasya kiyanmAtre 135 pratyAkAzapradezamagurulaghuparyAyA ana- 154 / udayAdayo dravyAdinimittakAH vRddhi-haanii| 154 14 avadheH nikSepAdidvArANi 182 7 avadhestItramandadvAram 135 kevalasya zrutasya ca paryAyamAna- 155 1. avadhernAmAdisaptavidhanikSepaH 182 phaDakArUpaNA tulyatA / 156 2. avadhikSetraparimANam 182 phaDakAnAM 9 prakArAH 135 samAnaparyAyatve'pi zrutakevalayo- 157 jaghanyAvadhikSetra matsya 183 anugAmipratipAtyovizeSaH vizeSaH .... . panakamAnam 184 8 avadheHpratipAtotpAdadvAram / 136 na sarvacaitanyAcaraNam | 158 utkRSTAvadhikSetraM sarvabrahmagni- . 184 abhyantarAvadhilabdhau nobhayaM samakam 137 utkRSTAkSaraH kasya ? / jIvakSetramAna 185 utpAdavyayau naikadharmeNa yugapat 137 'anakSarazrutam - 1 | 159 agnijIvasthApanAyAM SaDAdezAH . 1186. 9-10-11 jJAna-darzanavibhaGgadvArANi 138 ceSTAyAM na zrutaruDhiH / / 160 asaMkhyeyalokamAnamavadhikSetram 187 12 avadhidezadvAram 138 saMjJizrutam / 160 avadhirvimadhyamakSetrakAlamAnam 188 13 avadhikSetradvAram 138 ekendriyAyAH saMjJAvanto'pi katha- 161 avadhiH kiyati kSetre kiyata kAlIna / 189 puruSa-loka-aloka saMbaddhAsaMbaddhaH " masaMjJinaH / pazyati avadhi: 139 dIrghakAlikI saMjJA 162 dravyAdiSu yadvRddhau 'yavRddhiH 189 14. avadhergatidvAram 139 asaMjJinAmaspaSTAvyatajJAne 163 kAlasamaMyakSetrapradezatulanA 189 prativadyamAna-pUrvapratinnaviSaye 140 hetuvAdopadezinI 164 . audArikAdivargaNAH matyavadhyorvizeSaH 140 dRSTivAdopadezinI 190 AmarSAdilabdhayaH 165 koparidhruvAdivargaNAH 141 jine na saMjJA 191 labdhisatkA bhASyagAthAH 166 acittamahAskandhaH 141. kasya kA saMjJA ? ....... 192 vAsudevAdInAM balAtizayaH 167 utkRSThapradezikasyAvagAhanA 142 AdyasamyaktvaprAptiH 193 kSIrAzravAdikA RddhayaH 142 mithyAtvakSayopazamaH .. 194 strINAmabhavyAnAM ca kA 167 kSetravargaNAH 144 vaidakasamyaktvam ...labdhayaH ? 168 kaal-bhaavvrgnnaaH| 144 samyagmithyAzrutayomadaH .. 168 vargaNAdravyamadhye kAni gurulaghUni 145 sAdi-saparyavasitezruta 195 . manaHparyAyajJAnam kAnyagurulaghUti / 146 zrutasya jIvAd bhede ApattiH 195 dravyAdiviSayAH / 169 ni0 vyaH taH guru-laghuvibhAgaH 146 utpAdavyayadhrauvyavyApakatA: 169 guruladhvAdInAmapi UrdhvAdhogativaici 195 manaHparyAyajJAnI pazyatyacakSudarzanena 147 ekAntanityatvakhaNDanam / 595 manaHparyAyajJAnI 'jANaipAsai vyam 148 ekAntakSaNikatvakhaNDanam 171 avadhijJAne kasmin vargaNArUpaviSaye ityupapattyartha vividhamahAni 148 nityAnityatvasiddhiH kiyat kSetraM viSayaH 198. kevalajJAna' 149 zrutasya sAdyAdiprarupaNA 171 aparo'vadhi dravyAdyupanibandhaH 200 kasya jJAnasya anuyogaH -149 gamikAgamikazrutam 172 paramAvadhidravyaviSayaH 201 . 'anuyoga' zabdArthaH 149 aGgapraviSTataditara zrutam 172 paramAvaSikSetrakAla-viSayau tirazcAma- 202 vyAkhyAnAntarahetuH 150 zrutaviSayamAnam vadhimAnam / 202 Avazyaka nikSepAH 167 catuHsthAnapatitA . . 194 avadheH saMkSepaprarupaNA theH saMkSepaprarupaNA . For Private and Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 202 zikSitAdipavyAkhyA 220 AnupUrvyA sAmAyikAvatAraH / 224 tIrthakara'-siddhiH 204 adhikAkSare kuNAladRSTAntaH 221 AnupUrvIbhaGgakaraNagAthA 242 'bhagavat'-siddhiH 205 bhAvAdhikye vAnaradRSTAntaH 222 bhaGgakaraNadRSTAntaH 243 'anuttaraparAkrama' siddhiH 205 hInAkSare vidyAdharadRSTAntaH 222 2. nAma ekavidhAdi 243 'amita-jJAnI' 206 noAgamato dravyAvazyakam 222 3. pramANa dravyAdi 4 243 'tIrNaH sugatigatigataH' 206 abhIkSNA''sevAlocanAyAM 223 trividho lokottarAgamaH 243 'siddhipathapradezakaH' ratnadAhakadRSTAMtaH 223 nayavicAro niSiddhaH 244 siddhipathaH, 'vande'207. bhAvAvazyakam 224 4 vaktavyatA svasamayAdiH / 244 sarvajinAn vizeSato vIram 224 5. arthAdhikAraH 244 mahAbhAgAdi vIravizeSaNArthe bhASya207 Avazyakasya 10 paryAyaH 224 6. samavatAraH gAthAH 207 AvazyakaH 207 ApAzrayaH 225 2. anuyogadvAraM nikSepaH 245 sUtraka divandanam, gaNadharAdi 225 adhyayanamakSINamAyaH kSapaNA niSThapUjyatve : bhASyagAthAH 207 AvAsakaH 226 nikSepe na vyAkhyAvasaraH 208 avazyakaraNIya dhruvAdiparyAyavyAkhyA 246 'atthapuhatta'-vyAkhyA 226 nikSepanyAsaniyukti-niyuktidvArAdInAM 246 10 niyuktayaH 208. dravyazrutam viSayavibhAgaH 246 hetUdAharaNAdisvarUpam 608 aNDajAdi paJcavidhaM sUtram bhAvazrutam | 227 3. anuyogadvAram-anugamaH 247 mRgApati-caNDapradyotadRSTAntaH 208 noAgamato bhAvazrutam .26 uddezAdidvArANAM gAthAdvayam 249 zabde naSTe kathaM tadAgatam ? : 209 'no' zabdacarcA 249 niyuktizabdArthaH 227 uddezanirdezayorAkSepaparihArau 211 'zruta' paryAyAH 249 sUtrapaddhatiguruM prerayati 211 dravya-'skandhaH' 228 nirgame AkSepaparihArau 250 arhadgaNadharANAM zIlakathanaphalavizeSA 212 kRtsnAkRtsnaskandhau 229 lakSaNAkSepa-parihArau 251 jJAnapuSpavRSTiH buddhipaTe 212 bhAvaskandhaH 229 nayadvAre AkSepaparihArau arhan kRtArtho'pi kathaM bodhayati 213 'skandha'paryAyAH 230 kiM kathaM dvArayorAkSepaparihArau 252 sUtragranthanaprayojanam 213 SaDAvazyakAnAm arthAdhikArAH 230 upodghAtopakramayorvizeSaH 254 arhadgagaNadharavacanatAratamyam 214 anuyogadvAropanyAsaH 223 sUtrasparzikaniyukteravasaraH 254 'niuNaM'-vyAkhyA 214 dvArabhedopanyAsaH 231 sUtre 32 doSAH vAH 255 zrutasAra- caraNasAranirvANam 214 upakramAdiniruktikathanam 233 sUtre 8 guNAH 255 jJAnaM mokSagauNakAraNaM 214 caturakramaprayojanopanyAsaH 2336 guNAH caraNaM mukhyakAraNam 215 bhAvopakramaSaDAnupUrvINAM saMkSiptaparicayaH 233 Savidha vyAkhyAlajhaNam / 255 jJAnaM kathaM pradhAna kAraNam ? 216 upakramasya SaDbhedAH 234 pada padArthoM 256 jJAnakriyobhayaM kAraNaM 217 upakramaH, parikarma-vinAzI 234 padavigrahaH 257 mantro'pi na jJAnamAtrAt phalam 217 dravyopakramaH 235 cAlanApratyavasthAne 257 tapaHsaMyamahInaM jJAnamakSamam 217 kSetropakramaH 236. madhyamaGgalam 258 saMsArasAgarAdunmagnasyopadezaH 217 kAlopakramaH kAlo dravyaparyAyaH 238 upodghAtazAstraM sarvasAmAnyam 218 aprazastabhAvopakramaH 238 dravyatIrtham 259 nizcayataH kriyAhIno jJAnI ajJAnyeva 218 triputrIkabrAhmaNI 239 bhAvatIrtha saMghaH 259 caraNahInasya jJAnamandhasya dIpakoTi218 bhAvajJAnakuzalA gaNikA amAtyaH / 240 titthaM = tristham samam 219 prazastabhAvopakramaH 240 titthaM = vyartham 259 kriyAhInaM jJAna klezaphalakamapi 219 guruprasAdanopAyAH / 241 sukhAvatAra-sukhottArAdi 4 bhaMgAH | 260 andhapaGaguvat kriyAjJAne mithaH 219 rAjaputra-munivina yaH 241 bhAvatIrtha kathaM duHkhAvatAraM dukhottAraM ca sApekSe [4] For Private and Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 261 pratyekamasat kathaM jJAnakriyAsamudAye | 277 sAmAyika dvidhA 296 prAvacanaM = mokSajanakatvam 277 sAmA0 chede kathaM na pratijJAlopaH ? 296 sUtra-tantra-granthAH = 261 saMyogAt phalasiddhau andhapagu- 278 chedopasthApanIyam 296 pAThazAstre = . dRSTAntaH 278 parihAravizuddhikam / 296 5 anuyogaikArthikAni 261 jJAna tapaH-saMyamasaMmIlane mokSaH 279 sUkSmasaMparAyacAritram 296 anuyoganikSepAH 261 gRhazodhanadRSTAntaH 280 yathAkhyAtacAritram 297 dravyANAmityAdyanuyogaH 262 kriyA yAM tapaH saMyamAntarbhAvaH 281 upazamataH kathaM sAmAyikam ? 298 kSetrAnuyogaH 262 zrutaM kSayopazamAt na kSayAt upazamakramaH 299 kAlAnuyogaH 264 samyaktvAdyalAbhakAraNam | 282 pradezakarma anubhAvakarma ca 299 vacanAnuyogaH 264 karmaNAmutkRSTa jaghanyasthitI 284 rogakriyAvat pradezavedanamabAdhAkAri | 300 bhAvAnuyogaH 265 kasyotkRSTasthitibandhe kIDagaparavandhaH 283 saMjvalanalobhakSapaNAkramaH 300 anuyogakaraNe paJcAbhiprAyAH utkRSTajaghanyasthitiko na 284 baddhAbaddhAyuSkopazAntamohAdanantaram / 300 anuyoge dravyAdInAM mithaH samAvezo 265 sAmAyikacatuSkapratipadyamAnakaH 284 kaSAyaprabalasAmayam na vA 267 graMthiH kA ? 284 stokamapyavizvasanIyam 301 dravyAdau AdhAratA-AdheyatA vA 267 darzanAdi guNAvazyakatA hetuH 285 kSapaNAkramaH 301 ananuyogadRSTAntasaptakam 267 yathApravRttAdikaraNatrayam 286 darzanatrike kSINe kiM darzanAtItam ? 301 ananuyoge vatsagavAntaradRSTAntaH 267 sAmAyikalAbhe pallakAdinava dRSTAntAH | 286 samyaktvapudgaladdaSTAntau dRSTivastre anartha paraMparA ca 267 palyaH 286 kSAyikasamyaktvaM kathaM vizuddhataraM? | | 302 kSetrAdyananuyoge dRSTAntAH 268 girisaridupalaH 287 kiyatkarmakSaye kAvasthA ? 302 kSetre kubjAdRSTAntaH, 268 pipIlikA / puruSaH panthAH 288 vya. ni0 kevalotpattisamayaH kAle svAdhyAyadRSTAntaH 269 jvaragRhItaH / kodravaH saiddhA kArma 288. vyavahAranayasamarthanam / 302 vacane badhirakuTumbaH mUrkhagrAmeyakazca mate AdyAnAdyasamyastvaprakriyA 288 kriyAniSThAkAlaikye 303 bhAvAnanuyoge 7 dRSTAntAH pujatrayaM ca 288 nizcayanayasamarthanam 303 1. zrAvakabhAryA 270 abhavyAdInAM zrutasAmA0 mAtralAbhaH 289 saMbhinnalokAloke saMbhinnatvaM kim ? 304 2. sAptapadikaH 270 jalavastre 290 sarva jJeyaM paJcAstikAyaparyAyamAnam 304 3. koGkaNakadArakaH 270 dezaviratyAdilAbhaH kadA ? 291 jinapravacanotpattyAdisaMgrahaH 304 4. nakulaH 271 samyaktvAvaraNamanaMtAnu0 mithyAtvaM ca nayAnuyogau samakaM vrajataH 305 5. kamalAmelA 271 saMyojanAkaSAyaphalam 291 vyAkhyAnavidhiranugame'ntarbhataH 306 6. zAmbasAhasaH 271 'kaSAya-zabdArthaH 292 dvAravidherAdau kathaM vyAkhyAnavidhiH 305 7. zreNikakopaH 272 dezaviratyAvaraNam 293 pravacanotpattiH 306 niyogaH 272 sarvaviratyAvaraNam 293 pravacanAbhidhAnAni 306 bhASA 273 yathAkhyAtAvaraNam 296 pravacanam sUtram 306 vibhASA 273 rAtribhojanaviramaNaM kathaM 294 kamaladRSTAntena pravacanasUtrA'rthAnAma 307 vArtikam 273 sAdhumUlaguNaH zrAvakottaraguNaH ? 307 bhASA-vibhASA- vArtikeSu 274 mUlottaraguNatvaM kim ? 295 trayANAmekArthatA pRthagbahuparyAyatvaM ca 307 kASThakarmAdyudAharaNAni . 274 sava'ticArAH saMjvalanodayajAH / ,, nayabhedena bhinnArthatA'bhinnArthatA ca 307 kASThakama 276 kSAyikAdicAritravicAraH / ,, pravacanasUtrayoH pratyeka paJcakArthikAni 308 pustam 276 cAritrapaJca bhedAH zrutadharmaH = 308 citram 276 sarvakaSAyakSayAdiphalam ,, tIrtha: = 308 zrIgRham 277 cAritrapazcakama 308 poNDama bhedaH ,, mArgaH = For Private and Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 308 dezikaH 308 vyAkhyAnavidhau gurUziSya yogyatAviSaye goSTAntaH 309 candanakanthAdRSTAntaH 311 ceTI - ( jINazreSThiputrI ) dRSTAntaH 312 badhira gohadRSTAntaH 312 TaGkavaNigupamA 392 ayogyaziSyalakSaNAni 312 yogyaziSyalakSaNoni, gurvAzacanA prakriyA 313 yogAyogyaziSyaviSayAH 313 14 mudgAviSTAntAH 313 1. mudgazailaH 314 ayogasya sUtrArtha dAne doSAH 315 2. bhAvighaTa 315 3 cAlanI 316 4. paripUNaka 2165 haMsA 316 6. mahiSaH 317 7. meSaH 317809 mazaka-jalU 31710. bAlI 317 11. jAhakaH 31712. gauH 318 13. bherI 318 14. AbhIrI 319 upodghAtadvArAni 319 1. dezadvAram 319 nAmodezaH 319 sthApanA - dravya kSetroddezAH 322 kAla-samAsa - aGgAdisamAsoddezaH 322 uddezoddezabhAvoddezau 322 2. nirdezadvAram 322 nAma-sthApanA dravyanirdezAH 322 kSetra kAlanirdezau 323 samAsanirdezodezanirdeza 323 bhAvanirdeza prastutoza ca 324 vyavahAranaye nirdezau 325 bacane yA paryAyaH www.kobatirth.org 326 mate nirdezakaliGga sAmAyikasya 226 vacane dharmaH 327 zabdanaye vacanaliGgabhede'vastu / 327 vacanaliGgameva vaktuH Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir saMkSipta grantha paricaya zrImad [jinabhadragaNikSamAzramaNa mahArAje vizeSAvazyakabhASya granthanI racanA dvArA jaina zAsananI je uttamottama sevA prabhAvanA karI che tenuM mUlyAMkana azakya che. 3603 gAthA pramANa A mahAprantha ane tenI vizAlajJAnI bhI maladhArI hemacandrasUri mahArAja kRta 28000 loka pramANa vistRta TIkAmAM Avazyaka sUtra ane sAmAyika adhyayananAM vividha aMga-pratyaMgo ane aneka pAsAonuM UMDANavI savistara tarka -yukti- dRSTAntothI bharapUra vivecana koi paNa buddhizALIne ahobhAva jagADI jAya tevuM che / [4] 329 3. nirgamadvAram 329 nirgamanikSepAra 329 iyyanirgamaH 330 kAlanirgamaH 331 prazastA prazastabhAvAH - keTalA badhA viSayo A granthamAM sakaLAyelA che eno A granthanI vistRta viSayasUci jonArane sahaja savAla AnI jase saMkSepamAM viSayo A pramANe che. prArambhamAM maMgaLavAda, svAravAda pRSTha 200 sudhI vistRta jJAnapaMcaka prarUpaNA, te pachI Avazyakano nAmAdinikSepathI vicAra apanA nAmAdi nikSepaNa, te pachI anuyoganA upakrama nikSepa anugama ane naya dvAzenuM vistArathI vivaraNa che. ema upakramanA nAmAdi cha nizeSa, oghaniSyannAdi traNa nikSepanuM dvAra ane anugamamAM upodghAtaniyukti suMdara vistAra che. tyArabAda niyuktikAranI 'titthayare bhagavate' vALI maMgalagAthAnA vivaraNamAM tIrthapadanu vivecana suMdara che. sAmAyika niyuktinA prArambhamAM jJAna cAritra gauNa mukhya bhAvavAda, pranthibheda, samyatva dezavirati tathA sarvavirati sAmAyikAdi pAMca prakAranA cAritra tathA anuyoga zabdanA nAmAdi 6 nikSepa - ananuyoganA nAmAdi 6 nikSepa ane emAM zrAvakabhAryA vagerenA sAta dRSTAnto mananIya che. tyAra bAda vyAkhyAnavithimA geoNI vagere cha dRSTAnta tathA ziSyanI yogyatA- ayogyatAnA vicAramAM magazelIyo patthara vagere 14 dRSTAnto rocaka che. sAmAcikanA upodghAtamAM uddezAdi 26 dvAronuM vistRta vivecana, emAM nirgama dvAramA cheke sampUrNa gaNavaravAda gUMthI lIyo che. navadvAra paNa sarasa che ane enA samavatAra dvAra pachI sapAminayavAda ane e pachI boTIka digambara bAda prAsaMgika bhI levAyo che sUtra sparzikaniyukti prArambha karatoM namaskAra mahA mantranuM utpatti Adi 12 dvarI vivecana ane te pachI sAmAyikanA 'karemi ' pakSI 'karaNa' vistRta vivecana ane zeSa sAmAyika sUtranA padonuM vivaraNa, A gUDha ane hRdayaMgama viSayonI tAttvika carcA ane chaNAvaTathI sAce ja A grantha jaina zAsanano sAra prApta karavA mAThe kUMcI samAna banI rahe tevo che. divya darzana TrasTa taraphadhI punarmudrita karavAmAM Avela A prandhanuM prakAzana sarva jIvanuM kalyANa karato yAvaccandra divAkarau jhaLahaLayA kare eja zubhecchA. - muni jayasuMdaravijaya For Private and Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // aham // pUjyapAdazrIjinabhadragaNikSamAzramaNaviracitam pU. maladhArizrIhemacandrasUriviracitayA ziSyahitAnAmnyA bRhadvRttyA vibhUSitam / // zrI vizeSAvazyakabhASyam // ( bhAga:-1) zrIsiddhArthanarendravizrutakulavyomapravRttodayaH sadodhAMzunirastadustaramahAmohAndhakArasthitiH / tAzeSakuvAdikauzikakulaprItipraNodakSamo jIyAdaskhalitapratApataraNiH zrIvardhamAno jinH||1|| yena krameNa kRpayA zrutadharma eSa AnIya mAdRzajane'pi hi sNprnniitH| zrImatsudharmagaNabhRtpramukhaM nato'smi taM sUrisaGghamanaghaM svagurUMzca bhaktyA // 2 // aavshykprtinibddhgbhiirbhaassypiiyuussjnmjldhirgunnrtnraashiH| khyAtaH kSamAzramaNatAguNataH kSitau yaH so'yaM gaNirvijayate jinabhadranAmA // 3 // yasyAH prasAdaparivardhitazuddhabodhAH pAraM vrajanti sudhiyaH shruttoyraasheH| sAnugrahA mayi samIhitasiddhaye'stu sarvajJazAsanaratA zrutadevatA'sau // 4 // iha caraNakaraNakriyAkalApatarumUlakalpaM sAmAyikAdiSaDadhyayanAtmakazrutaskandharUpamAvazyakaM tAghadarthatastIrthakaraiH, sUtratastu gaNadharairviracitama / asya cAtIva gambhIrArthatA sakalasAdhu-zrAvakavargasya nityopayogitA ca vijJAya caturdazapUrvadhareNa zrImadbhadrabAhusvAminaitadavyAkhyAnarUpA " oNbhiNivohianANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca " ityAdiprasiddhagrantharUMpA niyuktiH kRtA / tanmadhye ca sAmA 1 kha. 'rUpAva' / 2 kha, gbhiiraa'| 3 AbhiniyodhikajJAnaM ( matijJAna ) zrutajJAnaM caivA'vadhijJAnaM ca 4 gha. 'khruupaa'| yikAdhyayananiyukti vizeSata evAtibahuvicAradurvijJeyArthImatizayopakAriNI cAvagamya kevalAmRtarasasyandivAgvilAsaiH zrImajjinabhadragaNikSamAzramaNapUjyaistadarthavyAkhyA''tmakameva 'kayapavayaNappaNAmo' ityAdigAthAsamUharU rUpaM bhASyamakAri / tasya ca yathApi zrIjinabhadragaNikSamAzramaNajyaH zrIkoTyAcAryaizca vRttirvihitA vartate, tathA'pyatigambhIravAkyAtmakatvAt , kizcitsaMkSeparUpatvAcca duSamAnubhAvata prajJAdibhirapacIyamAnAnAM kimapivistarAbhidhAnarucInAM ziSyANAM nA'sau tathAvidhopakAraM sAMpratabhAvAtuM dhamAH iti vicintya muvalataravAkyaprabandharUpA kimapivistaravatIca mandamatinApi mayA mandatamamatiziSyAvabodhArtha, zrukAbhyAsasaMpAdanArtha ca vRttiriymaarbhyte| tatra cAdau tAvad vighnavinAyakopazamahetormaGgalArtha, ziSyapravRttinimittamabhiSepadyabhidhAnArthaM cAha bhASyakAra:kaiyapavayaNappaNAmo vocchaM caraNa-guNasaMgahaM sayalaM / AvassayANuogaM gurUvaesANusAreNaM // 1 // vyAkhyA- 'vocchaM' iti kriyA, vakSye'bhidhAsya ityarthaH / kam ? ityAha- 'AvassayANuogaM ti' avazyaM kartavyamAvazyaka sAmAyikAdirUpam , kacita 'AvAsayANuogaM' iti pAThaH, tatrApi A samantAjjJAnAdiguNaiH zUnyaM jIvaM vAsayati tairyuktaM karotItyAvAsakaM sAmAyikAdirUpameva, tasya vakSyamANazabdArtho'nuyogo vyAkhyAnaM vidhi-pratiSedhAbhyAmarthaprarUpaNamityarthaH, tama / kiviziSaH san ? ityAha- 'kayapavayaNappaNAmo tti' pocyante'nena, asmAt , asmin vA jIvAdayaH padArthA iti pravacanam / athavA prazabdasyA'vyayatvenA'nekArthadyotakatvAta pragataM jIvAdipadArthavyApaka, pradhAnaM, prazastam , Adau vA vacanaM pravacanaM dvAdazAgaNipiTakam / AditvaM cA'sya vivakSitatIrthakarApekSayA draSTavyam ,"namastIrthAya" iti vacanAta tIrthakareNApi tannamaskaraNAditi / athavA jIvAditattvaM pravaktIti pravacanamiti vyutpattedvAdazAGgama, gaNipiTakopayogAnanyatvAd vA caturvidhazrIzramaNasaGgho'pi pravacanamucyate / kRto vihito yathoktapravacanasya praNAmo namaskAro yena mayA so'haM kRtprvcnprnnaamH| kiMsvarUpamAvazyakAnuyogam ? ityAha- 'caraNa-guNasaMgahaM ti' caryate mumukSubhirAsevyata iti caraNam , athavA caryate gamyate prApyate bhavodadheH parakUlamaneneti caraNaM vrata-zramaNadharmAdayo mUlaguNAH, guNyante saMkhyAyanta iti guNAH piNDavizuddhayAdyuttaraguNarUpAH, caraNaM ca guNAzca caraNaguNAH; athavA caraNazabdena sarvato dezatazca cAritramiha vivakSitam , guNazabdena tu darzanajJAne, tatazca caraNaM ca guNau ca caraNaguNAH, teSAM saMgRhItiH saMgrahazcaraNaguNasaMgrahaH, tam / sa ca dezato'pi bhavatItyAi- sakalaM paripUrNam // kha. 'bhvyaanaaN'| 2 kRtapravacanapraNAmo vakSye caraNaguNasaMgrahaM sakalam / AvazyakAnuyoga gurUpadaMzAnusAreNa // 1 // 3 gha. 'samantato jnyaa'| For Private and Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 2 vizeSA0 Aha- nanvAvazyakAnuyogastAvadAvazyakavyAkhyAnam, caraNa- guNasaMgrahastu jJAna-darzana- cAritrasaMgRhItirUpaH, tato'tyantaM bhinnA - dhikaraNatvAt kathamanayoH sAmAnAdhikaraNyam ? / satyam, kintu " somAiaM ca tivihaM sammattaM suaM tahA caritaM ca " ityAdivakSyamANavacanAdeko'pi sAmAyikAnuyogastAvat saMpUrNacaraNa guNasaMgrAhakaH, kiM punaH sakalAvazyakAnuyogaH 1 / tatazca saMpUrNacaraNa-guNasaMgrahayutatvAdAvazyakAnuyogo'pi saMpUrNacaraNa-guNasaMgrahatvenoktaH, yathA daNDayogAd daNDaH puruSaH ityadoSaH / athavA caraNa-guNAnAM saMgraho rarararaaiisit caraNa guNasaMgraha iti bahuvrIhipakSe preryameva nAsti, kevalamasmin pakSe sakalamiti vizeSaNamAvazyakAnuyogasya caraNa - guNasaMgraha saMpUrNatvApekSayaiva draSTavyamiti, etacca kaSTagabhyamityupekSyate // Aha- nanu yadi " sAmAiaM ca tivihaM " ityAdivakSyamANavacanAt sAmAyikasya saMpUrNacaraNa-guNasaMgrAhakatvam, tarhi tadanuyogasya tadrUpatve kimAyAtam 1 / naitadevam, sAmAyikaM hi vyAkhyeyam, anuyogastu vyAkhyAnam, vyAkhyeya- vyAkhyAnayozcaikAbhiprAyatvAdihA'bhedena vivakSitatvAdadoSaH ityalamaticarcayeti // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir anena ca saMpUrNacaraNa- guNasaMgrahalakSaNena svarUpavizeSaNenA''vazyakAnuyogasya mahArthatAM darzayati bhASyakAraH // Aha- nanu yadi tvayAssvazyakAnuyogaH svamanISikayA vakSyate, tadA'nAdeya evAyaM prekSAvatAm, chabasthatve sati svatantratayA'bhidhIyamAnatvAt rathyApuruSavAkyavat iti paravacanamAzaGkaya tadupanyastahetora siddhatAmupadarzayannAha - 'gurUva esAnusAreNaM ti' gRNanti miti guravastIrthakara - gaNadharAdayaH, teSAmupadezo bhaNanam, tadanusAreNa tatpAratantryeNA''vazyakAnuyogamahaM vakSye, na tu svamanISikayA; ataH svatantratayA'bhidhIyamAnatvAdityasiddho heturiti bhAvaH / yo hi cchadmasthaH san paramagurUpadezAnapekSaM svatantrameva vakti rathyApuruSasyeva, tasya vaco'nAdeyamiti vayamapi manyAmahe, kevalaM tadiha nAsti, paramagurUpadezAnusAreNaivA''vazyakAnuyogasya mAbhidhIyamAnatvAditi / tadevaM kRtapravacanapraNAmo gurUpadezanizrayA sakalacaraNa-guNasaMgraharUpamAvazyakAnuyogamahaM vakSya iti piNDArthaH / / Aha - nanu zrImadbhadrabAhumaNItA sAmAyika niryuktiriha bhASye vyAkhyAsyate, tatkathamidamAvazyakAnuyogo'bhidhIyate ? / naitadevam, abhiprAyA'parijJAnAt, tathAhi - sAmAyikasya SaDvidhAvazyakaikadezatvAdAvazyakarUpatA tAvad na virudhyate, tanniryuktastu tadvyAkhyAnarUpaiva, vyAkhyeya-vyAkhyAnayozcaikAbhiprAyatvAdekatvamityanantaramevoktam / tasmAt sAmAyikasya tanniryuktezca sarvasyA'pyAva } 1 sAmAyikaM ca trividhaM samyaktvaM zrutaM tathA cAritraM ca / 2 " atrAnukhAralopaH, ArSatvAt" ityAvazyakaniyuktiTIkAyAmasyA eva gAthAyA vivaraNe zrImanmalayagirisUriH / 3 dha 'syApyasyA' / zyakatvAt, tasya ceha vyAkhyAyamAnatvAdAvazyakAnuyogarUpatA bhASyasya na vihanyateH ityalaM vistareNa // terer gAthAyAH prathamapAdena vighnasaMghAtavidhAtArtha maGgalahetutvAdiSTadevatAnamaskAraH kRtaH, zeSapAdatrayeNa tvabhidheyaprayojana-saMvandhAbhidhAnamakAri / tatrAvazyakAnuyogaM vakSya iti bruvatA''vazyakAnuyogo'sya zAstrasyA'bhidheya iti sAkSAdevoktam / prayojanasaMvandhau tu sAmarthyAduktau, tathAhi - saMpUrNacaraNa-guNasaMgrAhakatvaM darzayatA jJAna darzana- cAritrAdhAratA'sya zAstrasya darzitA bhavati, tadrUpANi ca zAstrANi paThana - zravaNAdibhiranuzIlyamAnAni svargApavargaprAptinibandhanAni bhavantIti pratItameva, ataH svarga- mokSaphalAvAtirasya zAstrasya prayojanamiti sAmarthyAduktaM bhavati / abhidheyA'bhidhAyakayozca vAcya vAcakabhAvalakSaNaH saMbandho'pyarthAdabhihito bhavati / asyAM ca saMbandha-prayojanA-'bhidheyAdicacayAM baddapi vaktavyamasti, kevalaM bahuSu zAstreSvaticarcitatvena supratItatvAt, tathAvidhasAdhyazUnyatvAcca nehocyate / anena cAbhidheyAbhidhAnena zAstrazravaNAdau ziSyapravRttiH sAdhitA bhavati, anyathA hi na zravaNAdiyogyamidam, nirabhidheyatvAt, kAkadantaparIkSAvat; ityAzaGkya neha kazcit pravartate / uktaM ca " sIrsepavittinimittaM abhidheyapaoyaNAI saMbaMdho / vattavvAiM satthe tassunnataM suNijiharA " // 1 // evaM maGgalAdyabhidhAne vyavasthApite kazcidAha - nambarhadAdaya eveSTadevatAtvena prasiddhAH, tatkimiti tAn vihAya granthakRtA pavacanasya namaskAraH kRtaH ? iti / atrocyate- "namastIrthAya " iti vacanAdarhadAdInAmapi pravacanameva namaskaraNIyam, aparaM cArhadAdayospyasmadAdibhiH pravacanopadezenaiva jJAyante, tIrthamapi ca cirakAlaM mavacanAvaSTambhenaiva pravartate, ityAdivivakSayA'rhadAdibhyo'pi pravacanasya pradhAnatvAt, jJAnAdiguNAtmakatvAcceSTadevatAtvaM na virudhyate / pravacananamaskAraM ca kurvadbhiH pUjyaiH siddhAntatattvAvagamarasAnuraJji tahRdayatvAdAtmanaH pravacana bhaktyatizayaH prakhyApito bhavati, ityalamativistareNa / maGgalAdivicAraviSaye hyAkSepaparihArAdikamihaiva granthakAro'pi nyakSeNa vakSyatIti // 1 kha. 'vyapohArthaM / 2 kha. 'sAmarthyatA gayau' / 3 ka. ga. 'cryaayaaN'| tadevamiyaM gAthA, sarvo'pi cAyaM grantho mahAmatibhiH pUrvasUribhirgambhIravAkyamabandhairvyutpannabhaNitiprakAreNa ca vyAkhyAtaH / tacca vyAkhyAnamitthaM yuktamapi "gaurADyAM gauratvapANDuroga - " nyAyena matimAnyAt sAMpratakAlIna ziSyANAM na tathAvidhArthAvagamahetutAM pratipadyate, ityAkalayya mandamatinA'pi mayA teSAM mandataramatInAM ziSyANAmarthAvagamanimittamamunA RjubhaNitiprakAreNeyaM gAthA vyA 4 ziSyapravRttinimittamabhidheya-prayojane saMbandhaH / vaktavyAni zAstre tacchUnyatvaM zRNuyAditarathA // 1. For Private and Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . . vizeSA0 khyAtA, sarvo'pi ca grantho'yamanenollekhena vyAkhyAsyata iti pratipattavyam / na ca vaktavyam- yeSAM mahAmatipUrvapuruSavacanairAnabAMdhI na saMpadyate, teSAM mandabuddharbhavato vacanena kuto'yaM saMpatsyate iti: yato jAyata eva samAnazIlavacanaH samAnazIlAnAmarthapratipattiH, gadAha--- "gomilluANa gAmilluehiM micchANa honti micchohiM / samma paiDivattIu attharasa na vibuhaNiehiM // 1 // nibhAsAe bhayaMte samANasIlAmma atthapaDivattI / jAyai maMdarasa vi na uNa "vivihasakyapa pahiM " // 2 // ityalamatibahubhASitena // iti gaathaarthH||1|| AvazyakAnuyogo'trAbhidhAsyata ityuktam , kiM punarasya phalAdikaM, yadavagamya vayaM tacchvaNAdI pravartAmahe / iti prekSAvacchiSyavacanamAzaGkayA''vazyakAnuyogasya phalAdInyabhidhitsustatsaMgrahaparAM dvAragAthAmAha tassa phala-joga-maMgala-samudAyatthA taheva dArAI / tabbheya-nirutta-kama-paoyaNAiM ca vaccAI // 2 // vyAkhyA--tasyetyAvazyakAnuyogasya, prekSAvatAM pravRttinimittaM phalaM mokSamAptilakSaNaM tAvadatra granthe vaktavyam / tano'sya yogaH ziSyapadAne saMbandho'vasaraH prastAvo vaacyH| AvazyakAnuyoge ca kriyamANe kiM maGgalamityetadapi nirUpaNIyam / sAmAyikAdyadhyayanAnAM 'sAvajajogaviraI ukittaNa guNavao ya paDivattI' ityAdigAthayA samudAyArthazca sAvadyayogaviratyAdiko'bhidhAnIyaH / phalaM ca yogazca maGgalaM ca samudAyArthazceti samAsaH / ' taheva dArAI ti' tathA dvArAANa copakramanikSepAdIni kathanIyAni / teSAM dvArANAM bhedo vaktavyaH, tadyathA-AnupUrvI-nAma-pramANa-vaktavyatA-'rthAdhikAra-samavatArabhedAdupakramaH SoDhA, oghaniSpanna-nAmaniSpanna-mUtrAlApakaniSpannabhedAd nikSepastridhA, sUtra-niyuktibhedAdanugamo dvidhA, naigamAdibhedAd nayAH saptavidhA ityAdi / upakramaNamupakramaH, nikSepaNaM nikSepa ityAdi / niruktaM ca zabdavyutpattirUpaM bhaNanIyam / tathA 'kama tti teSAmupakramAdidvArANAM prathamamupakrama eva tato yathAkramaM nikSepAdaya eva, ityevaMrUpo yo'sau niyataH kramaH sa yuktyAbhidhAnato nirdeSTavyaH, yukti cAtraiva vakSyati; tadyathA-nAnupakrAntaM nikSipyate. nA' . grAmINAnAM grAmINamleMcchAnAM bhavanti mlecchaiH / samyak pratipattayo'rthasya na vibudhabhANitaiH // 1 nijabhASayA bhaNati samAnazIle'rthapratipattiH / jAyate mandasyApi na punarvividhasaMskRtambamdheH // 2 // 2 gha. 'hunti'| 2 gha. 'pddivttiio'| 4 gha. 'vivuha' / 5 tasya phala-yoga-maGgala-samudAyArthAstathaiva dvArANi / taneda-nirukta-krama-prayojanAni ca vAcyAni // 2 // 6 sAvadyayogaviratirutkIrtanaM guNavatazca prtipttiH|| nikSiptamanugamyata ityAdi / tathopakramAdidvArANAmeva prayojana zAstropakArarUpaM nagaradRSTAntena vAcyam , yathA samrAkAraM mahAnagaraM kimapyakRtadvAraM lokasyA'nAzrayaNIyaM bhavati, ekAdidvAropetamapi duHkhanirgamapravezaM jAyate, caturdAropetaM tu sarvajanAbhigamanIyaM sukhanirgamapravezaM ca saMpadyate; evaM zAstramapyupakramAdicaturdArayuktaM subodham , sukhacintana-dhAraNAdisaMpannaM ca bhavatIti / evamupakramAdidvArANAM sukhAvabodhAdirUpaH zAstropakAraH prayojanamiha vakSyata iti bhAvaH / bhedazca niruktaM ca kramazca prayojanaM ceti dvandvaM kRtvA pazcAt teSAmupakramAdidvArANAM bheda-nirukta-krama-prayojanAnItyevaM SaSThItatpuruSasamAso vidheyH| caH smuccye| vAcyAnIti yathAyogamarthataH sarvatra yojitameva / iti dvAragAthAsaMkSepArthaH // 2 // vistarArtha tu bhASyakAra eva didarzayiSuH "yathoddezaM nirdezaH" iti kRtvA prekSAvatAM pravRtyarthamAvazyakAnuyogaphalapratipAdikA tAvad gAthAmAha nANa-kiriyAhiM mokkho tammayamAvassayaM jao teNa / tavvakkhANArambho kAraNao kajasiddhi ti // 3 // vyAkhyA-jJAnaM ca samyagavabodharUpam, kriyA ca tatpUrvakasAvadyA-navadyayoganihAtti-pravRttirUpA jJAnakriye, tAbhyAM tAvad mokSo'zeSakarmamalakalaGkAbhAvarUpaH sAdhyate, iti sarveSAmapi ziSTAnAM pramANasiddhameva, darzanasya jJAna evA'ntarnihitatvAditi / yadi nAma jJAna-kriyAbhyAM mokSaH, tarhi AvazyakAnuyogasya kimAyAtam , yena phalavattayA prekSAvatAM tatra pravRttiH syAt ?; ityAha-tanmayamAvazyakam-tAbhyAM jJAna-kriyAbhyAM nirvRttaM tanmayaM jJAna-kriyAsvarUpamAvazyakam , tatkAraNatvAt iti bhAvaH / yathA hyAyurvRddhikAraNa tvenopacArAlloke ghRtamAyurucyate, nailodakaM pAdarogaH kAraNatvAt tathaivA'bhidhIyate, evaM prastutAnuyogaviSayIkRtaM sAmAyikAdipaDadhyayanamUtrAtmakamAvazyakamapi samyagjJAna-kriyAkAraNatvAt tatsvarUpameva, tadadhyayana-zravaNa-cintana-taduktAcaraNapravRttAnAmavazyaM samya rjnyaan-kriyaapraaptH| tasmAduktanyAyena jJAna-kriyA''tmakaM yata Avazyakam , atastasyA''vazyakasya vyAkhyAnamanuyogastadvyAkhyAnaM tasyA''rambhaH prekSAvatA kriyamANo na virudhyate, AvazyakAt samyagjJAna-kriyAprAptidvAreNa moksslkssnnphlsiddheH|| nanvitthaM tarhi AvazyakAta samyagjJAna-kriyAmAptiH, tAbhyAM ca mokSalakSaNaphalasiddhiH, ityevamAvazyakamyaiva pAramparyeNa mokSA namakaM phalaM syAt , na punastadanuyogasya phalacintA tvasyaiveha prastutA, iti cet / satyam, kinvAvazyaka vyAkhyeyam , tadvyAkhyA + cAnuyogaH , vyAkhyAne ca vyAkhyeyagata era sarvo'bhiprAyaH prakaTIkriyate; ato vyAkhyeyasya yatphalama , vyAkhyAnamya na jJAnakriyA yA mAlambasayamAvazyaka yanatana : sAkhyAnArambhaH kAraNataH kAryasiddhirini // 3 // For Private and Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA sutarAmavaseyam , tayorekAbhiprAyatvAt / tasmAt mokSalakSaNaM phalamabhivAJchatA''vazyakAnuyoge'vazyaM pravartitavyameva, tato'pi jJAnakriyAmAH, pAbhyAM ca mokSaphalasiddhiriti // yadi manAvazyakAnuyogato jJAna-kriyA'vAptiH, tAbhyAM ca mokSasiddhiH, tathApi kimiti tatra pravartitavyama, na punaryatra kutracita paSTitantrAdau , ityAha- kAraNAt kAryasidiH, nAkAraNAditi kRtvA kAraNe hi suvivecite pravartamAnAH prekSAvantaH samIhitamapratihana kAryamAsAdayanti; nAkAraNe, anyathA tRNAdapi hiraNya-maNi-mauktikAdhavAH sarva vizvamadaridraM syAt / kAraNaM ca pAramparyeNAvazyakAnuyoga eva mokSasya, na SaSTitantrAdikam , jJAna-kriyAjananadvAreNa tasya mokSasaMsAdhakatvAt , itarasya tu pAramparyeNA'pi tadasAdhakatvAt // iti gaathaarthH|| uktaM phaladvAram // 3 // atha yogadvAramabhidhitsurAhabhavvassa mokkhamaggAhilAsiNo ThiyagurUvaesassa / AIe joggamiNaM bAla-gilANassa vA''hAraM // 4 // vyAkhyA-yadAdau pratijJAtam- ziSyapradAne'sya yogo'vasaro vAcya iti / tatrAha- samastadvAdazAhyadhyayanakAlasyAdau prathamamidaM SaDidhamAvazyakaM yogyamupadizanti munayaH, zeSasamagrazrutapradAnakAlasyAdau prathamamevA''vazyakamadAnasyA'vasara iti bhaavH| kasya punaridamAvazyaka yogyamAdizanti munayaH ?, ityAha- bhavyasya muktigamanayogyasya jntoH| sa ca kazcid dUrabhavyo'saMjAtamokSamArgAbhilApo'pi bhavati, tadvayavacchedArthamAha- mokSamArgaH samyagjJAna-darzana-cAritrarUpastamuttarottaravizuddhirUpamabhilaSituM zIlamasya sa tathA tasya / ayaM caivaMvidho'pariNatagurUpadezo'pi syAt , tannirAsArthamAha-sthitaH kartavyatayA pariNato gurUpadezo yasyA'sau sthitagurUpadezastasya / kiM yathAyogyamupadizanti !, ityAha-vAlaglAnayorivA''hAraM yathopadizanti, bhiSaja iti gamyate / idamuktaM bhavatiyathA''dI bAlasya komala-madhurAdikam , glAnasya ca peyA-mudga-yUSAdikaM tatkAlocitamuttarottaravalapuSTayAdihetumAhAraM yogya bhiSajaH samupadizanti, tathehApi bhavyAdivizeSaNaviziSTasya jantorAdAvidamevA''vazyakamuttarottaraguNavRddhihetubhUtaM yogyamupadizanti tIrthakaragaNadharA iti / Avazyakasya cAdau ziSyapradAnAvasare pratipAdite tadanuyogasyA'sau pratipAdita eva draSTavyaH, tayorekatvasyA'nantaramevA''khyAtatvAt // iti gaathaarthH||4|| Aha-nanu yasya bhavyAdivizeSaNaviziSTasyA''dau yogyamidamAvazyakam , tasmai yogyamityetAvanmAtrameva jJAtvA tad dadatyA / bhaSyasya mokSamArgAbhilASiNaH sthitagurUpadezasya / bhAdau yogyamiva pAla-lAnayorivA''hAram // 4 // cAryAH, Ahosvidanyo'pi tatra kazcid vidhirapekSaNIyaH / iti ziSyavacanamAzajhyA'smibheva yogadvAre tahAnavidhAnAdi kicillezataH pAsanikamabhidhitsurAha kaiyapaMcanamokArassa dintiM sAmAiyAiyaM vihiNA / AvAsayamAyariyA kameNa to sesayasuyaM pi // 5 // - vyAkhyA- bhavyAdivizeSaNaviziSTasyApi ziSyasya kRtapazcanamaskArasya caturthyarthe SaSThI- kRtapazcanamaskArAya mngglaarthmuccaaritpshcnmskRtimngglaayetyrthH| sAmAyikAdikamAvAsakaM vidhinA prazastaM dravya-kSetra-kAla-bhAvarUpeNa, prazastadigabhimukhavyavasthApanAdirUpeNa ca samayoktena dadatyAcAryAH, na punaryogyamityetAvanmAtrakameva jJAtveti bhaavH| tata Urdhvamasmai kina kizcid dadati , ityAhakrameNa tataH zeSakamapyAcArAdi zrutaM prayacchanti yAvacchUtodadheH pAram / / iti gaathaarthH||5|| AvazyakAnuyogapradAne'pyayameva vidhirityAvedayitumAha- . teNeva yA'NuogaM kameNa teNeva yA'higAro'yaM / jeNa viNeyahiyatthAya therakappakkamo eso // 6 // .. cakAro'pizabdArthaH, bhinnakramazvaH tatastenaiva paJcanamaskArakaraNAdinA krameNA'nuyogamapi sUtravyAkhyAnarUpam , dadatyAcAryA iti vartate, anayozca mUtramadAnakramA-'nuyogamadAnakramayormadhye tenaivaM prastutagAthApakrAntenA'nuyogapradAnakrameNA'yamasmadabhimato'dhikAraH, anuyogasyaiveha prastutatvAta , iti bhaavH| kutaH punarihAnuyogapradAnakrameNaivAdhikAraH, ityAha- yena kAraNena vineyahitArtha ziSyavargasyottarottaraguNamAptimapekSyetyarthaH, sthavirANAM gacchavAsinAM sAdhUnAM yo'sau kalpaH samAcAravizeSastasyaiSo'nantaragAthAvakSyamANalakSaNaH kramaH paripATIrUpaH, tena kAraNenA'nuyogapradAnakrameNaivehAdhikAro'yamiti // 6 // kA punarasau sthavirakalpakramaH ? ityAhapaivvajjA-sikkhAvayama-'tthaggahaNaM ca aniao vAso / nipphattI ya vihAro sAmAyArIThiI ceva // 7 // iha sthavirANAmayaM kramo yaduta-prathamaM tAvad yogyAya vinItaziSyAya vidhivadApitA''locanAya prazastaSu dravyAdiSu svayaM 1 kRtapaJcanamaskArAya dadati sAmAyikAdikaM vidhinA / AdhAsakamAcAryAH krameNa tataH zeSakazrutamapi // 5 // ThiyaM-di-dA 2 tenaiva cAnuyogaM krameNa tenaiva cA'dhikAro'yam / yena vineyahitA) sthavirakalpakrama essH|||| pravajyA-zikSApadama-'rthagrahaNaM cAniyato vAsaH / niSpattizca vihAraH sAmAcArIsthitizcaiva // // For Private and Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 guNasusthitena guruNA vidhinaiva pravrajyA pradAtavyA / tataH zikSApadamiti zikSAyAH padaM sthAnaM zikSApadam , zikSeva vA padaM sthAna zikSApadamaH vidhinA pravajitasya ziSyasya tataH zikSAdhikAro bhvtiityrthH| sAca zikSA dvividhA-grahaNazikSA, AsevanAzikSA ca / tatra dvAdaza varSANi yAvat sUtraM tvayA'dhyetavyamityupadezo grahaNazikSA, AsevanAzikSA tu pratyupekSaNAdikriyopadezaH / Aha ca "sA puNa duvihA sikkhA gahaNe AsevaNe ya nAyavvA / gahaNe suttAhijjhaNa AsevaNa tippakappAI " // 1 // anye tu-zikSAzabdAd vratamiti padaM pRthak kRtvA vratamiti ko'rthaH -zikSA'nantaraM rAtribhojanaviramaNaSaSTheSu paJcasu mahAvratedhUpasthApyate ziSyaH, ityetadapi dvitIyaM vyAkhyAnaM kurvanti / etacca kalpacUrdhyA cirantanaTIkAyAM ca na dRSTam , ityasmAbhirupekSitam / tataH sUtre'dhIte yad vineyaH kAryate, tadAha-'atthaggahaNaM ca tti' dvAdaza varSANyadhItasUtraH sannasAvarthagrahaNaM kAryate-tasya pUrvAdhItasUtrasya dvAdaza varSANi yAvadeSo'tha grAhyata ityarthaH / yathA hi halAraghaTTagantryAdermukto bubhukSito balIvardaH prathamaM tAvacchobhanamazobhanaM vA tRNAdikamAvAdamanavagacchannapi sarvamabhyavaharatiH pazcAca romanthAvasthAyAM tadAkhAdamavagacchati evaM vineyo'rthamanavabudhyamAno'pi dvAdaza varSANi sarva sUtramadhIte, arthAvagamAbhAve ca tat tasyA'nAsvAdaM bhavati, arthagrahaNAvasthAyAM tu tadavagamAt susvAdamApyAyakaM ca - jAyate, ato'dhItasUtreNa dvAdaza varSANyavazyamarthaH zrotavyaH / yathA vA kRSIvala: zAlyAdidhAnyaM prathamaM vapati, tataH pAlayati. lunAti, malati, punIte, gRhamAnayati, pazcAttu nirAkulacittastadupabhogaM karoti, tadabhAve vapanAdiparizramasya niSphalatvaprasaGgAta evaM ziSyo'pi sUtramadhItya yadi tadartha na zRNuyAta, tadA tadadhyayanamayAso viphala eva syAt / tasmAt sUtrAdhyayanAnantaramavazyameva dvAdaza varSANi tadarthaH zrotavyaH / tasmAd yata evaM sthavirakalpakramo yaduta-prathamaM pravrajyA, tataH sUtrAdhyayanam , tato'pyarthagrahaNamitiH ato'nuyogapradAnakrameNaivehAdhikAra ityevaM prastutamabhisaMbadhyate / sUtrAdhyayanAnantarabhAvI hi tadarthavyAkhyAnarUpaH sthavirakalpakramadRSTo'nuyoga evAvazyakasya zAstrakRtA vaktumArabdhaH, ataH sUtrAdhyayanakAlasyAtiprAntatveneha vivakSitatvAdanuyogasyaivAbhidhitsitatvAt tatpadAnakrameNaivA'dhikAra iti bhAvaH / etAvaccA'syAM gAthAyAM prakRtopayogi / yatpunaraMnyad vyAkhyAsyate- ' aniao vAso nipphattI ya vihAro' ityAdi, tat prAsaGgikamityavagantavyam / tatra 'aniao vAso tti tato'sya gRhItamUtrArthasya ziSyasyAniyato vAsaH kriyate, grAmanagarasaMnivezAdiSvaniyatanivAsenaiSa gRhItamUtrArthaH ziSyo yadyAcAryapadayogyaH, tadA jaghanyato'pi sahAyadvayaM dattvA''tmata' . 1 ka. 'gunnvsthiten'| kha. ga. 'gunnsthiten'| 2 sA punardvividhA zikSA grahaNamAsevanaM ca jJAtavye / grahaNaM sUtrAdhyayanamAsevanaM tRprakalpAdi // 3 // 3 ka. kha. ga. tto| tIyo dvAdaza varSANi yAvad nAnAdezadarzanaM niyamena kAryata ityarthaH, AcAryapadAnahasya tvaniyamaH / AcAryapadArtho'pi kimiti dezadarzanaM kAryate iti cet / ucyate- sa hi nAnAdezeSu paryaTastIrthakarANAM janmAdibhUmIH pazyati; tAzca dRSTrAtra jAtAH, iha dIkSA pratipannAH, amiMzca deze nitA bhagavantaH, ityAdyadhyavasAyato hAtirekAt tasya samyaktvasthairya bhavati, anyeSAM ca sa pazcAta tasthiratAmutpAdayati, zrutAdhatizAyinazcAcAryAdIn nAnAsthAneSu pazyataH sUtrArtheSu sAmAcAryA cA'sya vizeSopalambho bhavati, nAnAdezabhASAsamAcArAMzcaiSa budhyate, tatazca tattaddezajAnAmapi vineyAnAM tattadbhASayA dharma kathayati, tataH pratibodhya tAn pravAjayati, pUrvapravrajitAstu tadupasaMpadaM pratipadyante, niHzeSAsmadbhASAsamAcArakuzalo'yamiti ziSyANAM tadupari prItiyogazca jAyate, ityAdiguNadarzanAdAniyatavAsaH / 'nipphattI yatti' evaM cAniyatavAsena dvAdaza varSANi paryaTatastasyA''cAryapadArhaziSyatvenA''tmano niSpattirbhavati, anyeSAM ca prabhUtaziSyANAM tadantike niSpattirjAyata iti / 'vihAro tti' evaM ziSyatvena niSpattI, sUripade ca prApte, svaparopakArakaraNena dIrthe ca paryAye paripAlite, anyAsmiMzca yogyaziSye AcAryapade vyavasthApite, tato'nantaraM viharaNaM vizeSeNa bhagavadabhihitamArge parAkramaNaM vihAro vizeSAnuSThAnarUpo'nena krtvyH| sa ca dvividhaH- bhaktaparize-ginI-pAdapopagamanalakSaNamabhyudyatamaraNam , jinakalpa-parihAravizuddhikakalpa-yathAlandikakalpapratipattirvA / asmiMzca dvividhe'pi vihAre sAmAcArI jnyaatvaa'nussttheyaa| sA cA''dye maraNalakSaNe vihAre "niSphAiA ya sIsA sauNI jaha aNDayaM payatteNa | bArasasaMvacchariyaM so saMlehaM aha karei // 1 // cattAri vicittAI vigaInijjUhiAI cattAri / saMvacchare u donni u egantariyaM ca AyAmaM // 2 // nAivigiTTho ya tavo chammAse parimiyaM ca AyAma / anne vi ya chammAse hoi vigir3ha tavo kammaM // 3 // vAsaM koDisahiaM AyAmaM kaTu ANupuvvIe / girikaMdaraM tu gaMtuM pAyavagamaNaM aha krei"||4|| ityAdikA jJAtavyA / dvitIye tu vihAre jinakalpAdipratipattau sAmAcArI nirdizyate-tatra jinakalpAdi pratipitsunA''dAveda pararAtrakAle tAvadidaM cintanIyam-vizuddhacAritrAnuSThAnena kRtaM mayA''tmahitam , ziSyAdyupakArataH parahitaM ca, niSpannAzcedAnI mama , niSpAditAzca ziSyAH zakunI yathA'NDakaM prayatnena / dvAdazasAMvatsarikaM sa saMlekhamatha karoti // 1 // catvAri vicitrANi vikRtiniyUhitAni catvAri (varSANi) / saMvatsarau tu dvau svekAntaritaM cA''yAmam // 2 // mAtivikRSTaM ca tapaH SaNmAsAn parimitaM cA''yAmam / anyAnapi ca SaNmAsAn bhavati vikRSTaM tapaH karma // 3 // varSa koTisahitaM AyAmaM kRtvA''nupUA / girikandarAM tu gatvA pAdapagamanamatha karoti // 4 // For Private and Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 gacchaparipAlanakSamAH ziSyAH, tato vizeSeNaiva sAMmataM mamA''tmahitamanuSThAtusucitamiti / vicintya cedaM sati parikSAne AtmIyamAyu:zeSa svayameva paryAlocayati, tadabhAve'nyamatizayinamAcAryAdikaM pRcchati tatra stoke vAyuSi bhaktaparijJAdInAmanyatara maraNaM patipadyate / atha dIrghamAyuH, kevalaM javAbalaparikSINaH, tadA vRddhavAsaM khIkuruteH puSTAyAM tu zaktau jinakalpAdipratipattimurarIkaroti / tatra jinakapa matipitsunA prathamameva tAvat pazcabhistulanAbhirAtmA tolanIyaH, tadyathA "veNa satteNa sutteNa egateNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA jiNakappaM paDivajao" // 1 // : tulanA, bhAvanA, parikarma cetyekArthAni / tatrA'cAryo-pAdhyAya pravartaka-sthavira-gaNAvacchedakalakSaNAH prAyaH paJcaiva janAH prazastAbhiretAbhiH paJcabhirbhAvanAbhirjinakalpa pratipitsavaH prathamamevA''tmAnaM bhAvayanti / aprazastAstu-kandarpa-devakilbipakA--''bhiyogikA sura-saMmohasvarUpAH pazca bhAvanAH sarvathA dUrataH parityajanti / tatra tapasA''tmAnaM bhAvayaMstathA cumukSA parAjayate yathA devAgrupasargAdinA'neSaNAdikaraNato yadi SaNmAsAn yAvadAhAraM na labhate, tathApi na bAdhyate / savabhAvanayA tu bhayaM parAjayate, tatra bhayajayAyeM rAtrau suneSu zeSasAdhuSapAzraya eva kAyotsarga kurvataH prathamA savabhAvanA bhavati, dvitIyAdikAstUpAzrayavAhyAdinadezeSu / Aha ca ___"paMDhamA uvassayammi bIyA bAhiM taiyA caukkammi / suNNaharammi cautthI aha paMcamiyA masANammi" // 1 // sUtrabhAvanayA tu svanAmavat sUtraM paricitaM tathA karoti yathA rAtrau divA cocchvAsaprANastokalavamuhUrtAdikaM kAlaM sUtraparAvartanAnusAreNaiva sarvaM samyagavabudhyate / ekatvabhAvanayA cA''tmAnaM bhAvayan saGghATikasAdhvAdinA saha pUrvamavRttAnAlApa-sUtrArtha sukhaduHkhAdiprazna-mithaHkathAdivyatikarAn sarvAnapi pariharati, tatI bAhramamatve mUlata eva vyavacchedite pazcAd deho-padhyAdibhyo'pi bhitramAtmAnaM pazyan sarvathA teSvapini baGgo bhavati / balabhAvanAyAM balaM dvividham- zArIram, mAnasadhRtibalaM ca / tatra zArIramapi balaM jinakalpAhesya zeSanAtizAyikameSTavyam, tapa:mabhRtibhistvapakRSyamANasya yadyapi zArIraM balaM tathAvidhaM na bhavati. tathApi pratibalenA''tmA tathA bhAvayitavyo yathA mahadbhirapi parISahopasagaine bAdhyate / etAbhiH paJcabhirbhAvanAbhirbhAvitA''tmA jinakalpikamatirUpo gacche'pi prativasamAhArAdi parikarma prathamameva karoti, tatrAhAre tRtIyapauruSyAmadhagADhAyAM valla-caNakAdikamantaM mAntaM rUkSaMca 1 tapasA satvena sUtreNaikatvena balena ca / tulanA paJcadhoktA jinakalpaM pratipadyamAnasya ||1||xpaiy-1 lpa-1 . 2 prathamA upAzraye dvitIyA pahistRtIyA catuSke / zUnyagRhe caturthI atha paJcamI zmazAne // 1 // A samATi- zAdhaka-1 ga. 'sunagaare'| / kha, gha. cha. 'manodhRtibalam / 5 ka. ga. 'jnaatishaayk'| "saMsaTThamasaMsaTTA uddhaDa taha hoi appalevA ya / umgahiA paggahiA ujjhiadhammA ya sattamiyA" // 1 // etAsAM saptAnAM piNDaiSaNAnAM madhye Adyadvayavarja zeSapazcAnAM madhyAdanyataraiSaNAdvayAbhigraheNA''hAraM gRhNAti- ekayA bhaktam, aparayA tveSaNayA pAnakamiti / evamAdyAgamoktavidhinA gacchAntargataH pUrvamevA''tmAnaM parikarmya tato jinakalyaM pratipitsuH saI mIlayati, vadabhAve svagaNaM tAvadavazyamAhvayate / tatastIrthakarasamIpe, tadabhAve gaNadharasaMnidhAne, tadasattve caturdazapUrvadharAntike, tadasaMbhave dazapUrvadharAbhyaNe, tadalAbhe tu vaTA-'zvatthA-'zokakSAdInAmAsattau jinakalpamabhyupagacchati / nijapadavyavasthApitaM sUrim, sabAlavRddhaM gaccham , vizeSataH pUrvaviruddhAMzca kSamayati, tadyathA "jaii kiMci pamAeNaM na suThu me vaTTi mae pulviM / taM me ! khAmemi ahaM nissallo nikkasAo ya // 1 // ANaMdamaMsupAyaM kuNamANA te vi bhUmigayasIsA / khAmati te jaharihaM jahArihaM khAmiA teNaM // 2 // .. khAmeMtassa guNA khalu nissallayaviNayadIvaNA magge / lAghaviyaM egattaM appaDibandho a jiNakappo" // 3 // nijapadasthApitasUriprabhRtInAmanuzAsti prayacchati, tadyathA "paoNleja sagaNameyaM appaDibaddho ya hoja savvattha / aiso hu paraMparao tumaM pi aMte kuNasu evaM" // 1 // . .1 saMsRSTAsaMsRSTe uddhatA tathA bhavatyalpalepA ca / udgRhItA pragRhItA ujjhitadharmA ca saptamI // 3 // saMsRSTAbhyAM tatkharaNTitAbhyAM hastapAtrAbhyAM bhikSA saMsRSTA, asaMsRSTAbhyAM tu tAbhyAmasaMsRSTA, sthAlyAdibhyaH svArtha bhojanAya akSiptA uddhatA, nile pRthukAdi sarasvarUpA'lpalepA, bhojanakAle zarAvAcAhitabhojyavastumadhyAdutpATitA, bhojanArtha karopAttabhojyamadhyAd dAtumiSTA pragRhItA, anyA'nabhilaSyamANA parityanyamAnabhaktAyannarUpA uzitadharmA iti| . 2 yadi kiJcit pramAdena na suThu yuSmAkaM vartitaM mayA pUrvam / taM bhagavan ! kSamayAmyahaM niHzalyo niSkazAyazca // 1 // AnandAzrupAtaM kurvANAste'pi (sAdhavaH) bhUmigatazIrSAH / kSamayanti te yathA, yathArha kSamitAstena // 2 // mayatazca guNAH khalu niHzalyakavinayadIpanA mArge / lAghavamekatvamapratibandhazca jinakalpaH // 3 // 3 pAlayeH svagaNametamapratibaddhazca bhaveH sarvatra / eSa khalu paramparakatvamapyante kuryA evam // 3 // "eSa ca paramparakaH ziSyAcAryakramo yadavyavacchittikArakaM ziSyaM niSpAca zaktau sasyAmabhyudyatavihAraH pratipattavyaH, evamapyante ziSyaniSpAdanAdikArthapayavasAne evameva kuryAH" iti bRhaskalpabhASyaTIkAyAM zrIkSemakIrtisUriH / For Private and Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vizeSAH puvvapauttaM viNayaM mA hu pamAehi viNayajoggesu / jo jeNa pagAreNaM uvajujjai taM ca jANAhi // 2 // omo samarAiNio appatarasuo ya mA eNaM tubbhe / paribhavaha esa tumhavi visesao saMpayaM pujjo // 3 // ityAdizikSA dattvA gacchAd vinirgate cakSurgocarAtIte tasminnAnanditAH sAdhavaH pratinivartante / uktaM ca "paikkhIva pattasahio sabhaMDago vaccae niravaikkho / dhIro ghaNavandAo ca nIhario vijjupuMjo vva // 1 // sIhammi va mandarakandarAo gacchA viNiggae tammi / cakkhubisayamaigae a iMti ANaMdiA sAhU // 2 // AbhoeuM khettaM nivvAdhAeNa mAsanivvAhiM / gantUNa tattha vihare sAhU paDivannajiNakappo" // 3 // - evaM ca pratipannajinakalpo yatra grAme mAsakalpaM caturmAsakaM vA kariSyati, tatra SaD bhAgAn kalpayati / tatazca yatra bhAge ekasmin dine gocaracaryAyAM hiNDitastatra punarapi saptama eva divase paryaTati, bhikSAcaryA grAmAntaragamanaM ca tRtIyapauruSyAmeva karoti / caturthapauruSI ca yatrA'vagAhate, tatra niyamAdavatiSThate / bhaktaM pAnakaM ca pUrvoktaiSaNAdvayAbhigraheNA'lepakRdeva gRhNAti / eSaNAdiviSayaM muktvA na kenApi sAdhaM jalpati, ekasyAM ca vasatau yadyapyutkRSTataH sapta jinakalpikAH prativasanti, tathApi parasparaM na bhASante / upasargaparIpahAn sarvAnapi sahata eva, rogeSu cikitsAM na kArayatyeva, tadvedanAM tu samyageva viSahate, ApAtasaMlokAdidoSarahita eva sthaNDile uccArAdIn karoti, nA'sthaNDile "amamattaaparikammA niyamA jiNakappiyANa vshiio| emeva ya therANaM mottUNa pamajaNaM evaM" // 1 // 1 pUrvapravRttaM vinayaM mA khalu pramAdayevinayayogyeSu / yo yena prakAreNa upayujyate taM ca jAnIhi // 1 // . avamaH samarAnniko'lpatarazrutazca mA enaM yUyam / paribhavata eSa yuSmAkamapi sAMprataM puujyH||3|| "ye ca te bahuzrutaparyAyajyeSThAdayo vinayayogyA gauravAsteiSu pUrvapravRttaM yathocitaM vinayaM mA pramAdayeH-pramAdena parihArayaH, yazca sAdhuryena tapaH-svAdhyAya-vaiyAvRttyAdinA prakAreNopayujyate-nirjarAM pratyupayogamupayAti, taM ca jAnIhi-taM tathaiva pravartayerityarthaH / atha sAdhUnAmanuziSTiM prayacchati-"omo" avamo'yaM, samarAsniko'yam, alpazruto vA'yamasmadapekSayA, ataH kimarthamasyA''jJAnirdezaM vayaM kurmahe ? iti mA yUyamenaM paribhavata, yata eSa yuSmAkaM sAMpratamasmatsthAnIyavAd gurutaraguNAdhikatvAca vizeSataH pUjyaH, na punaravajJAtumucita iti bhAvaH" iti bRhatkalpasyatasyA eva gAthAyyASTIkAyAM shriikssemkiirtisuuriH| 2 pakSIva patrasahitaH sabhANDakaH (sapAtrakaH) vrajati nirapekSaH / dhIro ghanavRndAcca niHsRto vidyutpubja iva // 1 // siMhe iva mandarakandarAyA gacchAd vinirgate tasmin / cakSurviSayamatigate ca yAntyAnanditAH sAdhavaH // 2 // bhAbhogya (vijJAya) kSetra nirvyAghAtena (vighnAbhAvena) mAsanirvAhi (maasnirvhnnsmrth)| gatvA tatra viharet sAdhuH pratipamnajinakalpaH // 3 // 3 amamatvA'parikarmANo niyamAjinakalpikAnAM vasatayaH / evameva ca sthavirANAM muktvA pramArjanamekam // 1 // iti vacanAt parikarmarahitAyAM vasatau tiSThati, yApavizati tadA niyamAvutkuduka eva, na tu niSadyAyAma, aupagrahikopakaraNasyaivA'bhAvAditi / mattakari-vyAghra-siMhAdike ca saMmukhe samApatatyunmArgagamanAdinA IryAsamitiM na bhinatti, ityAdyanyA'pi jinakalpikAnAM sAmAcArI samayasamudrAdavagantavyA / 'ThiI ceva ci' tathA pUrvokte dvividhe'pi vihAre sthitiH zrutasaMhananAdikA jJAnavyA, tathAhi-jinakalpikasya tAvajaghanyato navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu, utkarSatastvasaMpUrNAni daza pUrvANi zrutaM bhavati / prathamasaMhanano vajrakuDyasamAnA'vaSTambhazcAyaM bhavati / svarUpeNa paJcadazasvapi karmabhUmiSu, saMhRtastvakarmabhUmiSvapi bhavati / utsarpiNyAM vratasthastutIyacaturthArakayorevaH janmamAtreNa tu dvitIyArake'pi, avasarpiNyAM tu janmanA tRtIyacaturthArakayoreva, vratasthastu paJcamArake'pi saMharaNena tu sarvasminnapi kAle prApyate / pratipadyamAnakaH sAmAyika-cchedopasthApanIyacAritrayoH, pUrvapratipannastu sUkSmasaMparAya- yathAkhyAtacAritrayorapyupazamazreNyAmavApyate / pratipadyamAnAnAmutkRSTataH zatapRthaktvam , pUrvapratipannAnAM tu sahasrapRthaktvaM jinakalpikAnAM labhyate / jinakalpikaH prAyo'pavAdaM nA''sevate, javAbalaparikSINastvaviharamANo'pyArAdhakaH / AvazyikI-naiSedhikI-mithyAduSkRta-gRhiviSayapRccho-pasaMpallakSaNAH paJca sAmAcAryo'sya bhavanti, na vicchaadyH| anye tvAhuH-AvazyikI-naSedhikI-gRhasthopasaMpallakSaNAstisraeva bhavanti, ArAmAdinivAsina oghataH pRcchAdInAmapyasaMbhavAditi / locaM cA'sau nityameva karoti, ityevamAdyaparA'pi sthitijinklpikaanaamaagmaadvseyaa| parihAravizuddhikakalpa-sAmAcAryAdivaktavyatA'traiva granthe purastAd vakSyate / yathAlandikAnAM tu "taveNa satteNa sutteNa" ityAdikA bhAvanAdivaktavyatA yathA jinakalpikAnAma: yastu vizeSaH sa lezataH pocyate-tatrodakAH karo yAvatA zuSyati, tata ArabhyotkRSTataH paJca rAtrindivAni yAvatkAlo'tra samayaparibhASayA landamityucyate / tatazca paJcarAtrindivalakSaNasyoskRSTasya landasyAnatikrameNa carantIti ythaalndikaaH| paJcako hi gaNo'muM kalpaM pratipadyate, grAmaM ca gRhapatirUpAbhiH SaDbhirvIthIbhijinakalpikavat parikalpayanti, kintvekaikasyAM vIthyAM paJca pazca dinAni paryaTantItyutkRSTalandicAriNo yathAlandikA ucyante / ete ca pratipadyamAnakA jaghanyataH pazcadaza bhavanti; utkRSTatastu sahasrapRthaktvam / pUrvapratipannAtu jaghanyataH koTipRthaktvam , utkRSTato'pi koTipRthaktvaM bhavanti / ete ca yathAlandikA dvividhA bhavanti-gacche pratibaddhAH, apratibaddhAzcaH gacche ca pratibandho'mISAM kAraNataH, kiJcidazrutasyArthasya zravaNArthamiti mantavyamiti / punarekaikazo dvividhAH-jinakalpikAH, sthavirakalpikAzca / ye jinakalpaM pratipatsyante te jinakalpikAH, ye tu punarapi sthavirakalpaM samAzrayiSyante te sthvirklpikaaH| eteSAM ca sthavirakalpika-jinakalpikabhedabhinnAnAM yathAlandikAnAM parasparamayaM vizeSaH, yadAha 1 kha. ga. 'dutkuTaka' / dutkuttuk-|| ritrayorapyupAnapi kAlemAyaNa tu dvitIyA For Private and Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 "'therANaM nANattaM atarataM appiNanti gacchassa / gacche niravajeNaM karenti savvaM pi parikamme // 1 // ekapaDiggahagA sappAuraNA havaMti therA u / jesi uNa jiNakappe na ya tesiM vatthapAyANi // 2 // nippaDikammasarIrA avi acchimalaM pi nea avaNiti / visahati jiNA roga kAriMti kayAi na tigicchN||3|| ityalaM vistareNa, tadarthanA tu kalpagrantho'nveSaNIya iti / tasmAd yataH pravrajyA-zikSApadAnantaramarthagrahaNaM vidheyam, tatos vyAkhyArUpeNA'nuyogenA'yamadhikAra:sUtrAdhyayanakAlasyAtikrAntatvena tasyaiveha prastutatvAditi sthitam // iti gaathaarthH||7|| Aha-kRtapazcanamaskArAya ziSyAya sAmAyikAdizrutaM dadatyAcAryAH, tenaiva ca krameNA'nuyogamityuktam , yadi nAmaivamuktatA kim , ityAha AIe namokAro jai pacchA''vAsayaM tao puvvaM / tassa bhANae'Nuoge jutto Avasayasa tao // 8 // yadItyabhyupagame, yadyAdau namaskAro dIyate tataH pazcAt sAmAyikAdyAvazyakam , tatastaSetadanena nyAyenA''patitaM yaduta- pUrva prathamaM tasya namaskArasya bhaNite kRte'nuyoge vyAkhyAne tato yuktaH kartumAvazyakasyA'nuyogaH, vyAkhyeyA'nurodhenaiva hi vyAkhyAna zyakasyAdau namaskAro deyatvena bhavadbhirabhyupagamyate, atastasyAnuyoge kRte AvazyakasyA'sau kartumucitA, tata AdyagAthAyAM 'namokArANuogapuvvayaM AvassayANuogaM vocchaM' iti vaktuM yuktamiti bhaavH|| iti gAthArthaH atrottaramAha- . so savvasuakkhandhabbhantarabhUo jao tao tassa / AvAsayANuogAdigahaNagahio'Nuogo vi // 9 // - sa namaskAraH sarveSAmapyAvazyaka-dazavaikAliko-ttarAdhyayanAdizrutaskandhAnAmabhyantarbhUto'ntargato yataH, tatastasya namaskAra 1 sthavirANAM nAnAtvamazaknuvantamarpayanti gacchasya / gacche niravadyena kurvanti sarvamapi parikarma // 1 // ekaikapratigrahakA saprAvaraNA bhavanti sthavirAstu / yeSAM punarjinakalpo na ca teSAM vastrapAtrANi // 2 // niSpatikarmazarIrA apyakSimalamapi naivA'panayanti / viSahante jinAH (jinakalpikAH) rogaM kArayanti na kadApi cikitsAm / / 2 Adau namaskAro yadi pazcAdAvazyakaM sataH pUrvam / tasya bhaNite'nuyoge yukta Avazyakasya ttH||8|| 3 namaskArAnuyogapUrvakamAvazyakAnuyogaM vakSye / 4 sa sarvazrutaskandhAbhyantarabhUto yatastatastasya / AvazyakAnuyogAdigrahaNagRhIto'nuyogo'pi // 9 // sya, Adizabdo bhinnakrame, AvazyakAdizrutaskandhAnuyogagrahaNagRhIto'nuyogo'pi, na kevalamAvazyakAdizrutaskandhagrahaNena tadantargatatvAd namaskAraH svarUpeNa gRhyate, kintvAvazyakAdizrutaskandhAnuyogagrahaNena namaskArAnuyogo'pi gRhyata ityapizabdArthaH, tatazcAvazyakAnuyogaM vakSya ityuktena namaskArAnuyogo'pi bhaNanIyatvena pratijJAto. draSTavya iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 9 // kathaM punarnamaskArasya sarvazrutaskandhAbhyantaratA vijJAyate ?, ityAhataissa puNo savvasuyabhaMtarayA paDhamamaMgalaggahaNA / jaM ca piho na paDhijjai naMdIe so suyakkhaMdho // 10 // tasya ca namaskArasya, sarvANi ca tAni zrutAni cA''vazyakazrutaskandhAdIni tadabhyantaratA pratIyate / kutaH 1, ityAha- sakalamAGgalikavastunaH prathamaM ca tanmaGgalaM ca prathamamaGgalaM tadadhyavasAyena sarvazrutasyAdau grahaNaM prathamamaGgalagrahaNaM tasmAt / idamuktaM bhavati"maGgalANaM ca savvesiM paDhamaM havaii maGgalaM" iti vacanAt prathamamaGgalatvAbhiprAyeNa sarvazrutAnAmAdau namaskArasya grahaNAt tadabhyantaratA pratIyata eva / kAraNAntaramapyAha- 'jaM cetyAdi' yad yasmAccA'sau namaskAro nandyadhyayane Avazyaka-dazakAlikAdizrutaskandhavata tebhyaH pRthak 'suakkhaMdho tti' zrutaskandhatvena na paThyate, yenA'sya pRthak tebhyaH zrutaskandharUpatA syAt , zrutarUpazcA'sau, tataH pRthak zrutaskandhatvAbhAve sAmarthyAt sarvazrutAbhyantarataivA'sya nyAyyA / tasmAd nandyadhyayane'pyasya zrutaskandhatvena pRthaganupAdAnaM sarvazrutAbhyantaratAjJApanArthameva // iti gAthArthaH // 10 // yatazcaivaM nanyAM zrutaskandhatvena pRthaganupAdAnAt sarvazrutAbhyantaratvena jJApito'sau namaskAraH, tata evaitat kRtaM bhadrabAhukhAminA / kim ?, ityAha teNe ciya sAmAiyasuttANugamAio namokkAraM / vakkhANeuM guravo vayaMti sAmAiyasuyatthaM // 11 // * yenaivoktanyAyena nandyAmasau sarvazrutAbhyantaratayA jJApitaH, tenaiva kAraNena sAmAyikasUtrAnugamasyAdau namaskAra vyAkhyAya guravo bhadrabAhusvAmino vadanti-arthavyAkhyAnadvAreNa prakaTayanti sAmAyikazrutArtham / yadi hi pRthagasau zrutaskandhaH syAt tadA"oNvassayassa 1 tasya punaH sarvazrutAbhyantaratA prathamamagalagrahaNAt / yacca pUthag na paThyate nanyAM sa shrutskndhH||10|| 2 maGgalAnAM ca sarveSAM prathamaM bhavati mAlam / 3 ka. gha. cha. 'hoh'|| 4 tenaiva sAmAyikasUtrAnugamAdito namaskAram / vyAkhyAnayya (vyAkhyAya) guravo vadanti sAmAyikasUtrArtham // 11 // .5 Avazyakasya dazavakAlikasya tathottarAdhyayAnA-''cArAmayoH, sUtrakRtA niyuktim // For Private and Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 dasakAliassa taha uttarajjhamA-''yAre, sUyagaDe nijjutti" ityAdigranthe Avazyakasya niyukti pratijJAya namaskArasya niyuktikaraNamasaMgatameva syAt / tasmAt tatkaraNAdeva sarvazrutAbhyantaratA'sya prtiiyte| ato vyavasthitamidam- AvazyakAnuyogapratijJAvidhAnenaiva nanaskArAnuyogaH saMgRhIta eva, kariSyate ca namaskAraniyuktivyAkhyAnAvasare bhASyakAro'pi tadanuyogam / ityalaM vistareNa // iti gAthArthaH // tadevaM samasaGgamabhihitaM yogadvAram // 11 // atha tRtIyaM maGgaladvAramadhikRtyA''ha bahuvigghAI seyAI teNa kayamaMgalovayArehiM / ghettavyo so sumahAnihitva jaha vA mahAvijjA // 12 // "zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti mahatAmapi" iti vacanAd yena bahuvighnAni zreyAMsi bhavanti tena kAraNena paramazreyorUpatvAt kRtamajAlopacAraireva sa AvazyakAnuyogo grahItavyaH / kiMvat 1, ityAha- zobhanamahAratnAdinidhiva, mahAvidyAvad vA // iti gaathaarthH||12|| kva punastanmaGgala zAstrasyeSyate 1, ityAha te maMgalamAIe majjhe pajantae ya sattharasa / paDhamaM satthatthA'vigdhapAragamaNAya niddiThaM // 13 // tad maGgalaM zAstrasyAdau kriyate, tathA madhye, paryante ceti / athaikaikasya karaNaphalamAha- prathamamaGgalaM tAvacchAstrArthasyA'vighnena pAragamanAya nirdiSTam // iti gAthArthaH // 13 // teraseva ya thejatthaM majjhimayaM, aMtima pi tasseva / abbocchittinimittaM sirasapasissAivaMsassa // 14 // tasyaiva zAstrasya prathamamaGgalapharaNA'nubhAvAdavighnena paramparAMmupAgatasya sthairyArtha sthiratA''pAdanArtha madhyamaM maGgalam , nirdiSTamiti vartate, 'antima pIti' antyamapi maGgala tasyaiva zAstrArthasya madhyamamaGgalasAmarthyena sthirIbhUtasyA'vyavacchittinimittam , phasya, yo'sau zAstrArthaH 1, ityAha- ziSyapaziSyAdivaMzagatasyetyarthaH / ziSyapaziSyAdivaMze zAstrArthasyA'vyavacchedanimittaM caramamaGgalamiti bhAvaH // iti gaathaarthH|| 14 // , bahuvighnAni zreyAMsi tena kRtamaGgalopacAraiH / grahItavyaH sa sumahAnidhiriva yathA vA mahAvidyA // 12 // 2 sad maGgalamAdI madhye paryantake ca zAstrasya / prathama zAstrArthA'vighnapAragamanAya nirdiSTam // 13 // x paraMpAra / ' 3 tasyaiva ca sthairyArtha madhyamakam , antimamapi tasyaiva / avyavacchittinimittaM ziSyapraziSyAdivaMzasya ||4+shaastr (arthasyomaMgalakaraNA satthaM na maMgalaM, aha ca maMgalassAvi / maMgalamao'NavatthA na maMgalamamaMgalattA vA // 15 // prerakaH prAha- bho AcArya ! tvadIyaM zAstraM na maGgalaM prApnoti / kutaH 1, ityAha- maGgalakaraNAt amaGgale hi maGgalamupAdIyate, yatu svayameva maGgalaM tatra kiMmaGgalavidhAnena ?, na hi zuklaM zuklIkriyate, nApi snigdhaM snehyate; tasmAd tanmaGgalopAdAnAnyathAnupapatteH zAstraM na maGgalam / atha maGgalaM zAstram , maGgalasyA'pi satastasyA'nyad maGgalaM kriyata ityabhyupagamyate; ata evaM sati tanavasthA-maGgagAnAmavasthAna na kvacit prApnoti, tathAhi- yathA maGgalasyA'pi sataH zAstrasyA'nyad maGgalamupAdIyate, tathA maGgalasyA'pi tadrUpasya mano'nyad maGgalamupAdeyam , tasyA'pyanyat , aparasyA'pyanyat , ityevamanavasthA ApatantI kena vAryate? ! atha zAstre yadupAtaM maGgalaM nasyAnyamaGgalakaraNAbhAvata iyaM neSyate / tatra dUSaNamAha- 'na maGgalamiti' zAstramaGgalIkaraNArthamupAttamaGgalasyA'navasthAbhayenA'nyamaGgalAkaraNena tad maGgalaM na syAt , anyamaGgalAbhAvAt , zAstravat , ityarthaH; idamuktaM bhavati- yadi maGgalasyA'paramaGgalavidhAnAbhAvenA'navasthA neSyate, tarhi yathA maGgalamapi zAstramanyamaGgale'kRte maGgalaM na bhavati, tathA maGgalamapyanyamaGgale'vihite maGgalaM na bhavet , nyAyasya samAnatvAt / tathA ca kimaniSTaM syAt 1, ityAha- amaGgalatA maGgalAbhAvaH- zAstre yad maGgalamupAttaM tadanyamaGgalazUnyatvAd na maGgalam , tasya ca maGgalavAbhAve zAstramapi na maGgalam, iti vyakta eva maGgalAbhAva iti bhAvaH / vAzabdaH pakSAntarasUcakA- anavasthA, maGgalIbhAvo vetyarthaH // iti gAthArthaH // 15 // atrottaramAha satthatthantarabhUyammi maMgale hoja kappaNA esA / satthammi maMgale kiM amaMgalaM kA'NavatthA vA? // 16 // zAstrAdAvazyakAderarthAntarabhUte bhedavati maGgale upAdIyamAne bhaved ghaTeta pareNa vidhIyamAnA * maMgalakaraNA satyaM na maMgalaM' ityAdikA kalpanA doSotprekSAlakSaNA; zAstre tvAvazyakAdike paramamaGgalasvarUpe'bhyupagamyamAne, tadbhinne maGgale. cA'nupAdIyamAne hanta / kimamaGgalam , kA vA'navasthA tvayA preyate / tasmAdAkAzaromanthanameva parasya dopodbhAvanamiti bhAvaH / Aha- yadi zAstraM svayagara ..tyabhAvo- maGgalakaraNAychAstraM na maGgalam , atha ca maGgalasyA'pi / maGgalamato'navasthA na maGgalamamaGgalatvAd vA // 15||ltyaabhaav 2 zAstrArthAntarabhUte maGgale bhavet kalpanepA / zAkhne maGgale (maGgalarUpe) kimamaGgalaM kA'navasthA vA // 16 // 3 gAthA 15 / For Private and Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 10 . gaGgalam , tarhi 'taM maMgalamAIe' ityAdivacanAt maGgale tatra kimityupAdIyate / satyam , kintu 'sIsamaimaMgalapariggahatyamettaM tadabhihANa' ityAdinA vakSyate sarvamatrottaram , mA tvariSThAH // iti gAthArthaH // 16 // atha samarthavAditayArthAntarabhUtatvamapi maGgalasyA'bhyupagamya samarthayabAha atyaMtare vi sai maMgalammi naamNglaa-punnvtthaao| sa-parANuggahakAriM paIva iva maMgalaM jamhA // 17 // zAstrAdarthAntare bhedavatyapi maGgale'bhyupagamyamAne sati nA'maGgalatA zAstrasya, nA'pyanavasthA / kutaH 1, ityAha- yasmAt sva-parAnugrahakAri maGgalam , pradIpavat-yathA hi pradIpa AtmAnaM prakAzayamAnaH svasyA'nugrAhako bhavati, gRhodaravartinastu ghaTapaTAdyarthAnAviSkuvarvANaH parepAmanugrAhakaH saMpadyate, na tu svaprakAze pradIpAntaramapekSate; yathA ca lavaNaM rasavatyAmAtmani ca salavaNatAmupadarzayat khapa rAnugrAhakaM bhavati, na tvAtmanaH salavaNatAyAM lavaNAntaramapekSate / evamarthAntarabhUtaM maGgalamapi nijasAmarthyAcchAsne svAtmani ca majAlatAM / vyavasthApayat sva-parAnugrAhakaM bhavati / tato maGgalAd maGgalarUpatAprAptI zAstrasya tAvad naa'mltaa| yadA ca maGgalamAtmano maGgalarUpatAyAM mAlAntaraM nApekSate, tadA'navasthA'pi dUrotsAriteMva // iti gAthAthaH / / 17 / / punaranyathA paraHprerayati maMgalatiyaMtarAlaM na maMgalamihatthao pasattaM te / jai vA savvaM satthaM maMgalamiha kiM tiyaggahaNaM 1 // 18 // iha mAlavicAramakrame, arthato'rthApacyA etat te tava AcArya ! prasaktaM prAptam / kiM tat ?, ityAha- maGgalAnAmAdi-madhyAAsAnalakSaNaM trikaM maGgalatrikaM tasyA'ntarAladvayalakSaNamantarAlaM na maGgalamiti / yadA hi " maMgalamAIe majjhe patae ya satthassa' ityAdivacanAdAdimadhyAvasAnalakSaNeSu viSveva niyatasthAneSu maGgalamupAdIyate, tadA tadavyAptamantarAladvayamarthApatyavA'maGgalaM mAmotIti bhAvaH / para evAha- yadi vA siddhAntavAdin ! evaM brUyAstvaM yaduta-sarvameva zAstraM maGgalamiti prAgevoktam , ataH kimevaM preryate / hanta ! tarhi 'taM maMgalamAIe' ityAdinA kimiha maGgalatrikagrahaNaM kRtm| na hi sarvasminnapi zAstre maGgale 'Adau madhye'vasAne ca maGgalam' ityucyamAnaM yuktiyuktatvamanubhavati / tasmAdapAntarAladvayasyA'maGgalatvaM vA pratipadyasva, maGgalatrayagrahaNaM vA mA kRthA iti bhAvaH / / iti gAthArthaH // 18 // 1 gAthA 20 / 2 arthAntare'pi sati maGgale nAmaGgalA'navasthe / sva-parAnugrahakAri pradIpa iva maGgalaM yasmAt // 17 // mina-1 3 maGgalagnikAntarAlaM na maGgalamihA'rthataH prasaktaM te / yadi vA sarva zAstraM maGgalamiha kiM trikagrahaNam // 18 // gAthA 13 / AcAryaH prAha- .. satthe tihA vihatte tadantarAlaparikappaNaM katto ? / savvaM ca nijjaratthaM satthamao'maMgalamajuttaM // 19 // buddhyA zAstre tridhA vibhakte tasya zAstrasyAntarAlaM tadantarAlaM tasya parikalpanaM kutaH saMbhavati ?- na kutazcidityarthaH / yathA hi saMpUrNa modakAdivastuni trikhaNDe vikalpite'ntarAlaMna saMbhavatiH tathA'trApi, iti kasyA'maGgalatA syAt / iti / yadi nAma zAstraM tridhA vibhaktam , tathApi kathaM tasya sarvasyA'pi maGgalatA ? ityAha- sarva cAvazyakAdi zAstra nirjarArtha karmApagamarUpA nirjarA yam / tathA ca sAta tapovat svayameva maGgalamidamiti sAmAd gamyate / yadi nAma nirjarArthatvAt tapovata khayamevA''zyakAdizAstraM maGgalam / tataH kim ?, ityAha-ato'maGgalamayuktam, yataH sarvameva zAstra maGgalam, ato maGgalAtmAna tasmiMtridhA vibhakte yaducyate 'apAntarAladvayamamaGgalam tadayuktamityarthaH / yadi hi zAstraM svayaM maGgalaM na bhavet tadA'nyamaGgalA'vyAptatvAt kApi tadamaGgalaM bhavet , yadA tu sarvamapi svayameva tad maGgalam , tadA kApi tasyA'malatA na yukteti bhAvaH // iti gAthArthaH // 19 // atha prerakaH pAha jaii maMgalaM sayaM ciya satthaM to kimiha maMgalaggahaNaM ? / sIsamaimaMgalapariggahatthamettaM tadabhihANaM // 20 // ___ yadi hi svayameva zAstraM mAlamiSyate tadA ta maMgalamAIe majjhe' ityAdivacanAt kimiha maGgalagrahaNaM kriyate ?, svata eka maGgale maGgalavidhAnasyA'narthakatvAditi bhAvaH / iti pareNa prerite gururAha- 'sissetyAdi' ziSyasya matiH ziSyamatistasyA maGgalaparigrahaH so'theH prayojanamasya tata tathA tadarthameva ziSyamatimaGgalaparigrahArthamAtraM tadabhidhAnaM maGgalAbhidhAnamityarthaH idamuktaM bhavati-- zAstrAdanAntarabhUtameva maGgalamupAdIyate, nArthAntaramiti mAgevoktama. nandirhi maGgalatvenAbhidhAsyate, sA ca pazcajJAnAtmikA, tataH zAstrANyAvazyakAdIni sarvANyapi zrutajJAnarUpatayA nanvantargatAnyeva, nandirapi zrutarUpatvenA''vazyakAdizAstrAntargataiva / tasmAd nandamaMgalatvenA'bhidhAne zAstrAntargatameva maGgalamAbhihitaM bhavati / tatrApi nA'maGgalasya sataH zAstrasya maGgalatA''pAdanArtha tadabhidhAnam , , zAstre nidhA vibhakte tadantarAlaparikalpanaM kutaH / sarva gha nirjarAtha zAstramato'maGgalamayuktam // 19||xmitt2 yadi maGgalaM svayameva zAstram, tadA kimiha maGgalagrahaNam / ziSyamatimaGgalapariprahArthamAtraM tadabhidhAnam // 20 // 3 gAthA / / For Private and Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . . . vizeSA kintu ziSyamatimaGgalaparigrahArtham, ziSyo hi tasminnabhihite 'mAlametacchAstram ' ityevaM svamatau tanmaGgalatAparigrahaM karotIti bhaavH|| iti gaathaarthH|| 20 // Aha-ki maGgalamapi maGgalaghuddhyA gRhItameva svakArya karoti, nAnyathA ? / evametat , ityAha- iha maMgalaM pi maMgalabuddhIe maMgalaM jahA sAhU / maMgalatiyabuddhipariggahe vi naNu kAraNaM bhaNiaM // 21 // ___ iha loke, maGgalamapi sad vastu maGgalabuddhayA gRhyamANamabhinandhamAnaM vA maGgalaM bhavati / yathA sAdhuH, sAdhurhi svayaM mAlabhU to'pi tadbuddhyA gRhyamANa eva prazastacetovRtte vyasya maGgalakArya karoti, amaGgalabuddhyA tu gRhyamANaM maGgalamapi tatkArya na karoti, yathA sa eva sAdhuH kAluSyopahatacetovRtterabhavyasya / atrAha kazcit- nanvevaM satya'maGgalamapyasAdhvAdikaM maGgalabuddhyA gRhyamANaM tatkArya phariSyati, nyAyasya samAnatvAt / tadayuktam , asAdhoH svato maGgalarUpatAyA abhAvAt , satyamaNihi satyamaNitayA gRhyamANo grahIturgI ravamApAdayati, na tvasatyamaNiH satyamaNitayA, ityalaM jena / Aha-- yadyevama . tayekameva mAlamastu, tenApi hi ziSyamatimaGgalaparigrahaH setsyati, ki mAlatrayakaraNena ?, ityAha- 'maMgalatiyetyAdi' maGgalatraye hi kRte ziSyasya buddhau tatparigraho bhavati / tenApi kimiti cet 1, ityAha- nanu tatrApi 'paMDhamaM satthatthAvigdhapAragamaNAya nidiI' ityAdinA kAraNaM nimittaM mAgeva bhaNitaM kimiti vismAryate / na ca vaktavyamekenaiva maGgalena tata kAraNatrayaM setsyati, yato yathaiva zAstraM maGgalamapi sad maGgalabuddhiparigrahamantareNa maGgala na bhavati sAdhuvat , tathA zAstrasyA''di-madhyA-'vasAnAni maGgalarUpANyapi maGgalabuddhiparigrahaM vinA na maGgalakArya kurvanti, iti maGgalaprayAbhidhAnam // iti gAthArthaH // 21 // tadevaM mAlAbhidhAnamupapattibhirvyavasthApya maGgalazabdArtha nirUpayitamAha maMgijaeM'dhigammai jeNa hi teNa maMgalaM hoi / ahvA maMgo dhammo taM lAi tayaM samAdatte // 22 // 'agi-ragi-lagi-vagi-magi' ityAdau magirgatyartho dhAtuH, atastasyA'lacpratyayAntasya maGgyate'dhigamyate sAdhyate yato hitamanena tena kAraNena maGgalaM bhavati / athavA mA iti dharmasyA''ravyA, 'lA AdAne' dhAtuH, tatazca maGgaM lAti samAdatte iti maGgalaM iha majalamapi mAlabukhyA maGgalaM, yathA sAdhuH / maGgalanikavuddhiparigrahe 'pi nanu kAraNaM bhaNitam // 21 // 2 gAthA 12055-1 3 maNyate'dhigamyate yena hitaM tena maGgalaM bhavati / athavA maGgo dharmastaM lAti takaM samAdatte // 22 // dharmopAdAnaheturityarthaH // iti gAthArthaH // 22 // ahavA nivAyaNAo mNglmitthtthtthpgipnycyo| satthe siddhaM jaM jaha tayaM jahAjogamAojaM // 23 // athavA nipAtanAd maGgalamiti sAdhyate / katham ?, ityAha-iSTArthaprakRtipratyayataH, tatrepTo vivakSito'rtho yAsa tA iSTArthAH prakRtayaH tadyathA-'maki maNDane' 'mana jJAne 'madI hameM 'muda moda-svama-gati' 'maha prajAyAma' ityevamAdiH pratyayastvetAsA prakRtInA sarvatra 'ala' eva vidhIyate, tato maGgalamiti rUpaM nipAtyate / vyutpattistvevama-makyate'laMkriyate zAstramaneneti maGgalam , tathA manyate jJAyate nizcIyate vighAbhAvo'nena tathA mAdyanti dRSyanti madamanabhavanti, modante. zerate vighnAbhAvena niSpakampatayA suptA iva jAyante, zAstrasya pAraM gacchantyaneneti, tathA mAnte pUjyante'neneti maGgalamiti / evamAdi vyAkaraNazAstre yad yathA nipAtanaM siddham, tad yathAyogaM yathAsaMbandhamatra khadhiyA''yojyaM lakSaNaH / / iti gAthArthaH // 23 // meM gAlayai bhavAo maMgalamihevamAi neruttA / bhAsaMti satthavasao nAmAi cauvvihaM taM ca // 24 // athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM sNsaaraadpnytiityrthH| iha maGgalavicAre evamAdi nairuktAH zabdavidaH zAstravazataM vyAkaraNAnusAreNa bhASante maGgalazabdArtha vyAcakSate / AdizabdAta zAstrasya mA bhUd galo vighno'smAditi maGgalam, athavA zAstrae mA bhUd galo nAzo'sminniti maGgalama, samyagadarzanAdimArgalayanAda vA mAlamityAdi draSTavyam, ityalaM vistareNa / iha tacca-pa yAya-bhadavyAkhyA, tatra tattvaM zabdArtharUpama, tattAvad nirnniitm| paryAyAstu maGgalaM, zAntiH, vighnavidrAvaNamityAdayaH svayameva draSTavyAH bhedAstu svayameva nirUpayitumAha- 'nAmAi caubiha taM ceti, tacca maGgalaM nAmAdibhedatazcaturvidhaM bhavati / tadyathA-nAmamaGgalam , sthApa nAmaGgalam , dravyamaGgalam , bhAvamaGgalaM ca // iti gAthArthaH // 24 // tatra nAma kimucyate / ityAzakya sAmAnyena nAmnastAvallakSaNamAhapejjAyA'NabhidheyaM ThiamaNNatthe tayatthaniravekkhaM / jAinchiaMca nAmaM jAvadavvaM ca pAeNa // 25 // 1 athavA nipAtanAd maMgalamiSTArthaprakRtipratyayataH / zAstre siddhU yad gathA tad yathAyogamAyojyam // 23 // ujja-1. svasU2 mAM gAlagAni bhagAt mAlamiDhavamAdi nairutAH / bhASante zAstravazato nAmAdi caturvidha taja // 24||+gti-kaantipu3 paryAyAnA rivanamAyA (avarSa vA) tadarthanirapekSam / yAdRcchikaM ca nAma gAyadadvayaM pa prAyeNa // 25 // aliiy| For Private and Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 pat kasmiMzcid bhRtakadArakAdau indrAyabhidhAnaM kriyate, tad nAma bhaNyate / kathaMbhUtaM tat 1, ityAha- paryAyANAM zakra-purandarapAkazAsana-zatamakha-hariprabhRtInAM samAnArthavAcakAnAM dhvanInAmanabhidheyamavAcyam , nAmavataH piNDasya saMbandhI dharmo'yaM nAmnyapacaritA sa hi nAmavAn bhRtakadArakAdipiNDaH kilaikena saMketitamAtreNendrAdizabdenaivA'bhidhIyate, na tu zeSaiH zakra-purandara-pAkazAsanAdizabdaiH. ato nAmayuktapiNDagatadharmo nAmnyupacaritaH paryAyAnabhidheyamiti / punarapi kathaMbhUtaM tannAma ?, ityAha- "ThiamaNNatthe tti' vivakSitAda bhRtakadArakAdipiNDAdanyazvAsAvarthazcA'nyArtho devAdhipAdiH, sadbhAvatastatra yat sthitam ,bhRtakadArakAdau tu saMketamAtratayaiva vartate athavA sadbhAvataH sthitamanvarthe- anugataH saMbaddhaH paramaizvaryAdiko'rtho yatra so'nvarthaH shciiptyaadiH| sadbhAvatastatra sthitaM bhRtakadArakAdau tahiM kathaM vartate ?. ityAha- tadarthanirapekSaM tasyendrAdinAmno'rthastadarthaH paramaizvaryAdistasya nirapekSaM saMketamAtreNaiva tadarthazUnye bhRtakadArakAdau vartate, iti paryAyAnabhidheyam , sthitamanyArthe, anvarthe vA tadarthanirapekSaM yat kacid bhRtakadArakAdau indrAdyabhidhAnaM kriyate tad nAma, itIha tAtparyArtha prakArAntareNApi nAmnaH svarUpamAha- yAdRcchikaM ceti, idamuktaM bhavati-na kevalamanantaroktam, kintvanyatrAvatamAnamapi yadevameva yadRcchayA kenacid gopAladArakAderabhidhAnaM kriyate, tadapi nAma, yathA Dittho Davittha ityAdi / idaM cobhayarUpamapi kathaMbhUtama, ityAha-yAvad dravyaM ca prAyeNeti-yAvadetadvAcyaM dravyamavatiSThate tAvadidaM nAmA'pyavatiSThata iti bhAvaH / kiM sarvamapi ?; na, ityAha- prAyeNeti, meru-dvIpa-samudrAdikaM nAma prabhUtaM yAvadrvyabhAvi dRzyate; kizcit tvanyathA'pi samIkSyate, devadattAdinAmavAcyAnAM dravyANAM vidyamAnAnAmapyaparAparanAmaparAvartasya loke darzanAt / siddhAnte'pi yaduktam- "nAma AvakahiaMti" tata. tiniyatajanapadAdisaMjJAmevA'GgIkRtya, yathottarAH kurava ityAdi / tadevaM prakAradvayena nAmnaH kharUpamatroktam, etacca tRtIyapakArasyopalakSaNama. pustaka-patra-citrAdilikhitasya vastvabhidhAnabhUtendrAdivarNAvalImAtrasyA'pyanyatra nAmatvenoktatvAditi / etacca sAmAnyena nAno lakSaNamuktam , prastute tvevaM yojyate- yatra maGgalArthazUnye vastuni maGgalamiti nAma kriyate, tad vastu nAmnA nAmamAtreNa maGgalamiti kRtvA nAmamaGgalamityucyate / pustakAdilikhitaM ca yad maGgalamiti varNAvalImAtram, tadapi nAma ca tad maGgalaM ceti kRtvA nAmamaGgalamityabhidhIyate // iti gAthArthaH // 25 // atha sAmAnyenaiva sthApanAyAH kharUpamAhaje puNa tayatthasunnaM tayabhippAeNa tArisAgAraM / kIrai va nirAgAraM ittaramiyaraM va sAThavaNA // 26 // nAma yaavtkthikmiti| 2 yat punastadarthazUnyaM tadabhiprAyeNa tAdRzAkAram / kriyate vA nirAkAramitvaramitarat vA sA sthApanA // 26 // sA sthApanA'bhidhIyate, yat kim ?, ityAha-yat kriyate indrAdisthApanArUpatayA vidhIyate vastu, punaHzabdo nAmalakSaNAt sthApanAlakSaNasya vaisadRzyadyotakaH / kena', ityAha- tadabhiprAyeNa tasya sadbhUtendrasyAbhimAyo'dhyavasAyastena / kathaMbhUtaM tad vastu, ityAha- tadarthazanyaM sa cA'sAvarthazca tadarthaH sadbhUtendralakSaNastena zUnyaM tadarthazUnyam / punarapi kathaMbhUtam , tAdRzAkAraM sadbhUtendrasamA. nAkAram , vAzabdasya bhinnakramatvAd nirAkAraM vA sadbhUtendrAkArazUnyamityarthaH, citra-lepya-kASTha-pASANAdiSu tAdRzAkAraM bhavati, akSAdipu tu nirAkAramityarthaH / punaH kiMbhUtam ?, itvaram-alpakAlInam , itaratA yAvatkathikam / tatratvaraM citrAkSAdigatam , yAvatkathika tu nandIzvaracaityamatimAdiH tadapi hi tiSThatIti sthApanA' iti sthApanAtvena samaye nirdiSTameva / tadidamiha tAtparyama-yada vastu sadbhatendrArthazUnyaM sat tabuddhyA tAdRzAkAraM nirAkAraM vA, stokakAlaM yAvatkathikaM vA sthApyate sA sthApaneti / prakRte yojanA tvitthaM kriyate-citrakarmAdigataH paramamuniH sthApanaM sthApanA tayA maGgalam, sthApyata iti vA sthApanA tayA maGgalaM sthApanAmaGgalamiti vyapadizyate // iti gAthArthaH // 26 // atha bhASyakAraH svayameva nAma-sthApanAmaGgalayorudAharaNamupadarzayannAha- . ___ jaMha maMgalamiha nAmaM jIvA-'jIvo-bhayANa desIo / rUDhaM jalaNAINaM ThavaNAe sothiAINaM // 27 // __ yathAzabda udAharaNopanyAsArthaH / ka yathA ?, ityAha- jIvA-'jIvobhayAnAM jvalanAdInAM dezIto dezIbhASayA maGgalamiti nAma rUDhama, tatra jIvasyA'premaGgalamiti nAma rUDham , sindhuviSaye'jIvasya davarakavalanakasya maGgalamiti nAma rUDham , lATadeze jIvAjIvobhayasya tu maGgalamiti nAma rUDhaM vandanamAlAyAH, davarikAdInAmihA'cetanatvAt , patrAdInAM tu sacetanatvAjjIvAjIvobhayatvaM bhAvanIyam / svastikAdInAM tu yA sthApanA loke tasyA rUDhaM sthApanAmaGgalatvamiti zeSaH // iti gAthArthaH / / 27 // atha dravyalakSaNamAha devae duyae doravayavo vigAro guNANa saMdAvo / davvaM bhavvaM bhAvassa bhUabhAvaM ca jaM joggaM // 28 // 'du dru gatau' iti dhAtuH, tatazca dravati tAMstAn svaparyAyAn prAmoti muJcati veti tad 'dravyam' ityuttarArdhAdAnIya sarvatra saMbadhyate, tathA dUyate svaparyAyaireva prApyate gucyate ceti dravyam , yAn kila paryAyAn dravyaM prAmoti taistadapi prApyate, yAMzca muJcati taistadapi , yathA mAlamiha nAma jIvA jIvo-bhagAnA dezItaH / rUDhaM jvalanAdInAM sthApanAyAH svastikAdInAm // 27 // davAe2 dravati dUpate dolayavo vikAro (vA) guNAnAM saMdrAvaH / dravyaM bhavyaM bhAvasya bhUtabhAvaM ca yad yogyam // 28 // For Private and Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 13 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 mucyata iti bhAvaH / tathA dravati tAMstAn paryAyAn gacchatIti duH sattA tasyA evAvayavo vikAro veti dravyam, avAntarasattArUpANi hi dravyANi mahAsattAyA avayavo vikAro vA bhavantyeveti bhAvaH / tathA guNA rUparasAdayasteSAM saMdravaNaM saMdrAvaH samudAyo ghaTAdirUpo dravyam / tathA 'bhavyaM bhAvassa tti' bhaviSyatIti bhAvastasya bhAvasya bhAvinaH paryAyasya yad bhavyaM yogyaM tadapi dravyam, rAjya paryAyA'rhakumAravat / tathA bhUtabhAvaM ceti- bhUtaH pazcAtkRto bhAvaH paryAyo yasya tad bhUtabhAvaM tadapi dravyam, anubhUtaghRtAdhAratva paryAya riktaghRtaghaTavat / cazabdAd bhUtabhaviSyatparyAyaM ca dravyamiti jJAtavyam, bhUtabhaviSyaddhRtAdhAratva paryAya riktaghRtaghaTavaditi / etadapi bhUtabhAvaM tathA bhUtabhaviSyadbhAvaM ca kathaMbhUtaM sad dravyam 1, ityAha- yad yogyam, bhUtasya bhAvasya bhUtabhaviSyatozca bhAvayoridAnImapi yad yogyamarha tadeva dravyamucyate, nA'nyat, anyathA sarveSAmapi paryAyAnAmanubhUtatvAdanubhaviSyamANatvAcca sarvasyApi pudgalAderdravyatvaprasaGgAt / / iti gAthArthaH // 28 // Aha vineyaH - nanu sAmAnyena dravyalakSaNamatragatam, paraM dravyamaGgalaM kimabhidhIyate / iti prastutaM nivedyatAm, ityAha ogamaosautto maMgalasaddANuvAsio vattA / tannANaladdhisahio vi novautto tti to davvaM // 29 // iha dravyamaGgalaM tAvad dvidhA bhavati - AgamataH- AgamamAzritya noAgamatazca- noAgamamAzritya tatrA'gamo maGgalazabdArthajJAnasvarUpo'trA'bhipretaH, tamAzritya 'dravyaM' dravyamaGgalamiti paryante saMbandhaH / ko'sau ?, ityAha- vaktA maGgalazabdArthaprarUpakaH / kiM sarvo'pi 1, na, ityAha- anupayuktaH tadupayogazUnyaH / kiM viziSTaH 1, ityAha- maGgalazabdAnuvAsitaH maGgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazama saMskArAnuraJjitamanAH tajjJAnalabdhimAniti yAvat / nanu yadi tajjJAnalabdhimAMstarhi kimiti dravyam 1, ityAha- 'tanANetyAdi' tajjJAnalabdhisahito'pi maGgalazabdArthajJAnAvaraNakSayopazamavAnapi nopayuktastatra maGgalazabdArthe yasmAdasau, 'to tti' tasmAd dravyamaGgalam / idamuktaM bhavati - ' anupayogo dravyam ' iti vacanAd maGgalazabdArtha jAnannapi tatrAnupayuktastaM prarUpayaMstajjJAnalabdhisahito'pyAgamato dravyamaGgalameva / / iti gAthArthaH // 29 // atrAha kazcit - nanu ko'yamAgamo yamAzritya dravyamaGgalamidamabhidhIyate 1 / atrocyate- maGgalazabdArthajJAnamatrA''gamaH / tarhi preryate, kim ?, ityAha 1 ga 'bhavatyeva' / 2 Agamato'nupayukto maGgalazabdAnuvAsito vaktA / tajjJAnalabdhisahito'pi nopayukta iti tasmAd dravyam // 29 // 3 ka. kha. ga. ' rUpo / 4 kha. 'maGgalazabdArthajJAnavAnapi / ts nANamAgamo to kaha davvaM davvamAgamo kaha Nu ? | AgamakAraNamAyA deho saddo yato davvaM // 30 // yadi maGgalazabdArthajJAnamAgamaH tarhi tadvaktA'sau kathaM dravyamaGgalam ?, Agamasya bhAvamaGgalatvena dravyamaGgalatvAnupapatteH / atha dravyam - dravyamaGgalamasau tarhi AgamaH katham ? yenA''gamata AgamamAzrityetyucyate; dravye AgamasyA'bhAvAt, bhAve vA bhAvamaGgalatvamasaGgAt / tasmAdAgamato dravyamaGgalamiti dUraviruddhamidam / iti pareNokte AcAryaH prAha- AgametyAdi, idamuktaM bhavati - Agamata ityutenaitad bhavatA boddhavyaM yaduta - na sAkSAdevA''gamo'trAsti, kiM tarhi ?, Agamasya maGgalazabdArthajJAnalakSaNasya yat kAraNaM nimittaM tadeveha vidyata ityavagantavyam / kiM punastadAgamasya kAraNamihAtraseyam 1, ityAha- anupayuktasya vaktuH saMvandhI AtmA jIvo dehaH zabdazva, jIvazarIre hi tAvadAgamasya kAraNam, tadAdhAravirahitasyA''gamasyA'saMbhavAt / zabdo'pi pratyAyya ziSyagatA''gamasya kAraNameva, tamantareNa tasyA'bhAvAt / yacca kAraNaM tad dravyaM bhavatyeva " bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke, tad dravyam " ityAdivacanAt, ityAha- 'to tti' yata evam tasmAd dravyaM dravyamaGgalamidamityarthaH / yadyAgamakAraNameveha vidyate, tarhi kathamidamAgamo yenAssgamato dravyamaGgalaM syAt ? iti cet / ucyate- Agamasya kAraNabhUtA AtmAdayo'pi kAraNe kAryopacArAdAgamatvenocyante, bhavati ca kAraNe kAryavyapadezaH, yathA - ' tandulAn varSati parjanyaH ' / tasmAdAgamato dravyamaGgalaM na virudhyate / / iti gAthArthaH // 30 // 44 atha "naitthi nayehiM vihnaNaM suttaM attho ya jiNamae kiMci / Asajja u soyAraM naye nayavisArao bUyA" // 1 // iti vacanAjjanamate sarve'pi padArthA nayairvicAraNIyAH, ityato dravyamaGgalamapi nayairvicArayannAha - go maMgalamegaM gA gAI Negamanayassa / saMgahanayassa ekaM savvaM ciya maMgalaM loe // 31 // vakSyamANazabdArthasya naigamanayasya matenaiko'nupayukto maGgalazabdArthamarUpaka eka dravyamaGgalam aneke tvanupayuktAstatmarUpakA anekAni dravyamaGgalAni / ayaM hi nayaH sAmAnyaM vizeSAMzcA'bhyupagacchatyeva, taMtra vizeSavAditvapakSe eko'nupayukta ekaM dravyamaGgalam ; aneke tvanupayuktA anekAni dravyamaGgalAnItyupapadyata eva vizeSANAM pRthagbhinnatvAditi / saMgrahanayasya tu vakSyamANasvarUpasya kevalasAmAnyavAdino matena 1 yadi jJAnamAgamastasmAt kathaM dravyaM, dravyamAgamaH kathaM nu ? / AgamakAraNamAtmA dehaH zabdo yato dravyam // 30 // bhagalatA / 2 nAsti nayairvihInaM sUtramarthazca jinamate kiJcit / AsAdya tu zrotAraM nayena ca vizArado brUyAt // 1 // 3eko maGgalamakamane'nekAni naigamanayasya / saMgrahanayasyaikaM sarvaseva maGgalaM loke // 31 // 4 kha. ' tyucyate ' / For Private and Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 vizeSA0 sarvasminnapi loke ekameva dravyamaGgalam / sarveSAM dravyamaGgalatvasAmAnyAdavyatiriktatvAt , vyatireke cA'dravyamaGgalatvamApteH, sAmAnyasya ca tribhuvane'pyekatvAt / / iti gAthArthaH // 31 // etadevAha aikaM niccaM niravayavamakkiyaM savvagaM ca sAmannaM / nissAmannattAo nasthi viseso khapuppha va // 32 // ekamadvitIyatvAdekasaMkhyopetaM sAmAnyam / ekamapi kSaNikaM syAt , tatrAha-nityamanapoyi / nityamapyAkAzavata sAvayavaM syAt , tabhiravayavatve saviturudayA'stamanA'yogAt , ityatrAha-niravayavamanaMzaM, pUrvAparakoTizUnyatvAditi / niravayavamapi paramANuvata sakriya syAt , ata Aha- akriya kriyArahitam , parispandavinimuktatvAditi / akriyamapi digAdivat sarvagataM na syAta, atrAhasarvagaM ca sakalalokA'vAptasattAkam / idamitthaMbhUtaM sAmAnyamevAsti, na tu vizeSaH kazcanA'pi vidyate / kuta ityAha-niHsAmAnyatvAta sAmAnyavirahitatvAt , khapuSpavat , yaccA'sti tat sAmAnyavirahitaM na bhavati, yathA ghaTaH / tasmAdekasmAd dravyamAlasAmAnyAdavyatiriktatvAda tavyatireke cAdravyamaGgalatAmasaGgAt sAmAnyasya ca tribhuvane'pyekatvAdekameva saMgrahanayamate dravyamaGgalam, iti sthitam // iti gAthArthaH // 32 // atra vizeSavAdinayamatasthitaH kazcidAha- nanu kathamanekAni dravyamaGgalAni na saMbhavanti ?, yathA hi vanaspatirityukte vRkSa-gulma-latA-vIrudAdayo vizeSA eva pratIyante na punastadatiriktaH kazcid vanaspatiH, evamihA'pi dravyamaGgalamityukte'nupayuktatatparUpakalakSaNA vizeSA evA'vagamyante na tu tadadhikaM kizcit sAmAnyam , ataH kiM zUnya ivA'smin jagatyevamabhidhIyate- 'nissAmannattAo natthi viseso khapuppha va' iti ?, iti vizeSavAdinA prokte sAmAnyavAdI saMgrahaH prAha-nanu yata eva vanaspatirityukte vRkSAdayaH pratIyante, ata eva te tadanarthAntarabhUtAH, hastasyevAGgulayaH, iha yasminnucyamAne yat pratIyate, tat tato vyatiriktaM na bhavati, yathA hasta ityukte'GgulyAdayaH pratIyamAnA hastAd na vyatiriktAH, pratIyante ca vanaspatirityukte vRkSAdayaH, ityamI na vanaspativyatiriktAH, tato na sAmAnyAdatiriktaH ko'pi vizeSaH samasti, ityekameva sarvatra dravyamaGgalamiti / athopapattyantareNA'pi sAmAnyavAdyeva vRkSAdInAM sarvepAmapi vanaspatisAmAnyarUpatAM samarthayannAha 1 ekaM nityaM niravayavamakriyaM sarvagaM ca sAmAnyam / niHsAmAnyatvAd nAsti vizeSaH khapuSpamiva // 32 // 2 kha. 'pAyam // cUo vaNassaicciya mUlAiguNo tti tassamUho vya / gummAdao vi evaM savve na vnnssivisitttthaa||33|| 'cUtaH' Amro vanaspatireva vanaspatisAmAnya na vyabhicaratItyarthaH, iti pratijJA, mUla-kanda-skandha-tvak-zAkhA-pravAla-patra-puSpaphala-bIjAdiguNatvAditi hetuH, cUtasamUhavaditi dRSTAntaH iha yo yo mUlAdiguNaH sa sa vanaspatisAmAnyarUpa eva, yathA cUtasamUhA, mUlAdiguNazca cUtaH, tasmAd vanaspatisAmAnyarUpa eva, gulmAdayo'pyevaM vAcyAH, tathAhi-vizeSavAdinA vizeSatayA'bhyupagamyamAno gulmo'pi vanaspatisAmAnyarUpa eva, mUlAdiguNatvAta , gulmasamUhavata , iti / evamanyeSAmapi latAdivizeSANAM vanaspatisAmAnyAdavyatiriktatvaM sAdhanIyam / tadvayatireke sarvatra mRnmayatvAdimasako bAdhakaM pramANam / tasmAt sAmAnyamevA'sti, na vizeSAH // iti gaathaarthH||33|| kizva somannAu viseso anno'Nanno va hoja, jai annnno|so natthi khapuppha piva'NaNNo sAmannameva tayaM // 3 // bho vizeSavAdina ! sAmAnyAda vizeSo'nyo vA syAta ananyo vA 1. iti vikalpadayama / yadyAyo vikalpaH, tarhi nAstyeva vizaSaH, niHsAmAnyatvAt , khapuSpavat-iha yad yat sAmAnyavinimuktaM tata tad nAsti, yathA gaganAravindam , sAmAnyavirahitazca vizeSavAdinA vizeSo'bhyupagamyate, tasmAd nAstyevAjyAmiti / athA'nanya iti dvitIyaH pakSaH kakSIkriyate, hanta ! tarhi sAmAnyamevA'sau, tadananyatvAt , sAmAnyAtmavat, yad yasmAdananyat tat tadeva, yathA sAmAnyasyaivA''tmA, ananyazca sAmAnyAd vizeSaH, iti sAmAnyamevA'yamiti / yadi cA'tipakSapAtitayAM sAmAnye'pi vizeSopacAraH kriyate, tarhi nakoMcita kacita kSatiH na hayupacAreNocyamAno bhedastAvikamekatvaM bAdhitumalam , tasmAt sAmAnyamevA'sti na vizeSaH / iti saMgrahanayamatena sarvatraikameva dravyamaGgalam // iti gaathaarthH||34|| tadevaM saMgraheNa svAbhimate sAmAnye pratiSThite vizeSavAdinau naigamavyavahArAvAhatu:ne visesatyaMtarabhUamatthi sAmaNNamAha vavahAro / uvalaMbhavavahArAbhAvAo kharavisANaM va // 35 // 1 cUto vanaspatireva mUlAdiguNa iti tassamUha iva / gulmAdayo'pyevaM sarve na vanaspativiziSTAH // 33 // 2 sAmAnyAd vizeSo'nyo'nanyo vA bhavet , yaganyaH / sa nAsti khapuSpamiva, ananyaH sAmAnyameva tat // 34 // 3 ka. 'dvitiiypkssH'|4 ka. 'kadAcit kSatiH' / kha. ga. 'kAcit kSatiH / 5 na vizeSArthAntarabhUtamasti sAmAnyamAha vyavahAraH / upalambhanyavahArAbhAvAt kharaviSANamiva // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 - . nanu bhoH sAmAnyavAdin ! bhavatA'pi vanaspatisAmAnya bakulA'zoka-campaka-nAga-punnAgA-''mra-sarjA-'rjunAdivizeSebhyo'rthAntaraM vA'bhyupagamyeta, anarthAntaraM vA / yadyarthAntaram , tarhi nAstyeva tad vizeSavyatirekeNa, upalabdhilakSaNaprAptasya tasyopalambhavyavahArAbhAvAt , kharaviSANavat / ka evamAha ?, vyavahAranayaH, upalakSaNatvAd vizeSavAdI naigamazca / etau hi lokavyavahArAnuyAyinI, tadvayavahArazca mAyo vizeSaniSTha eva, iti vizeSAneva samarthayata iti bhaavH| athAnupalabdhilakSaNaprAptaM tadabhyupagamyate, tathApi nAsti, vizeSebhyaH sarvathA'nyatvAt , gaganakusumavaditi / atha vizeSebhyo'nantaraM taditi dvitIyapakSaH, tarhi vizepA eva tat , tebhyo'narthAntarabhUtatvAt , vizeSANAmAtmasvarUpavaditi / yadi ca vizeSeSvapi sAmAnyopacAraH kriyate, tarhi na kAcit kSatiH, na hyaupacArikamekatvaM tAttvikamanekatvaM bAdhate // iti gAthArthaH // 35 // etadeva samarthayate cUyAIehiMto ko so aNNo vaNassaI nAma ? / natthi visesatthaMtarabhAvAo so khapuppha va // 36 // cUtAdibhyo vizeSebhyo'nyaH ko nAma vanaspatiH, yo vraNa-piNDI-pAdalepAdike lokavyavahAre upayujyeta? na ko'pItyarthaH / tasmAt samastalokasaMvyavahArAnupayogitvAd nAsti sAmAnyama, khapuSpavata iti pUrvoktamevArtha nigamanadvAreNAha-'natthItyAdi' tasmAd nAstyasau sAmAnyavAdinA'bhyupagamyamAno vanaspatiH sadUpebhyo vizeSebhyo'rthAntarabhAvAt khapuSpavat / sadrUpebhyo hi vizeSebhyo'thAntaraM bhavat asadrUpameva bhavati tathAbhUtaM ca nAstyeva khapuSpavat // iti gAthArthaH // 36 // kiM punaH kAraNaM yena naigamavyavahArau vizeSAn samarthayataH 1, ityAhajai negamavavahArA loavvavahAratapparA so ya / pAeNa visesamao to te taggAhiNo do vi // 37 // yad yasmAd naigamavyavahArau lokavyavahAratatparau, sa ca lokavyavahArastyAgA''dAnAdikaH prAyeNa vizeSamayo vizeSaniSTha eSa dRzyate, sAmAnyasya vraNapiNDyAdau loke'nupayogAt / 'vanaM' 'senA' ityAdau kacit kazcit kathaJcit sAmAnyasyA'pi dRzyate upayogaH, iti prAyograhaNam / yata evam , tasmAt tau naigamavyavahArau dvAvapi tadgrAhiNau vizeSAbhyupagamaparau // iti gaathaarthH||37|| cUtAdibhyaH kaH so'nyo vanaspati ma / nAsti vizeSArthAntarabhAvAt sa khapuSpabhiva // 36 // 2 yad naigamavyavahArau lokavyavahAratatparau, sa ca / prAyeNa vizeSamayastasmAt tau tamAhiNI dvAvapi // 3 // atra paraH pAha'tesiM tullamayatte koNu viseso'bhihANao anno ? / tullatte vi ihaM negamassa vatthaMtare bheo // 38 // tayo gamavyavahArayostulyamatatve uktanyAyena vizeSavAditayA sadRzAbhiprAyatve sati 'Nu' vitarke, abhidhAnaM nAma tato'nyastad varjayitvA'paraH ko vizeSaH ? na kazcidityarthaH / eko naigamaH, aparastu vyavahAra ityevamanayo maiva bhidyate na tvabhiprAya iti bhAvaH / AcArya Aha-'tullatte' ityAdi, iha vizeSA'bhyupagame yadyapi naigamasya vyavahAreNa saha tulyatvaM sadRzAbhiprAyatvam, / tathApi tasmin satyapi vastvantare sAmAnyAdike bhedo nAnAtvamastyeva // iti gaathaarthH|| 38 // athavA naigamavyavahArayoranena tulyamaitatvA''khyApanena sAmAnyavizeSagrAhakasya naigamasya saMgrahavyavahAranayadvaye'ntarbhAvaH sUcito draSTavya iti darzayannAha jo sAmaNNaggAhI sa negamo saMgahaM gao ahavA / iyaro vavahAramio jo teNa samANanideso // 39 // athaveti prakArAntareNa samAdhAnamucyata ityarthaH / tatra naigamastAvat sAmAnyaM manyate vizeSAMzca / tato yaH sAmAnyagrAhI naigamaH sa saMgrahaM gataH prApto'ntarbhUta iti yAvat , itarastu vizeSagrAhI sa vyavahAranayamitaH prApto'ntargato yo naigamanayastena saha vyavahAranayasyA'yaM samAnanirdezaH 'jaM negamavavahArA' ityAdinA tulyanirdezaH / tatazca 'tesi tullamayatte ko Nu viseso' ityAdinA yadekatvaM pareNa preritaM tadasmAkaMna kSatimAvahati, naigamasya saMgrahavyavahAranayadvaye'ntarbhAvasyeSTatvena siddhasAdhanAditi bhAvaH / yadyevaM naigamaH saMkhyAyAstruTyati, tathA ca sati SaDeva nayAH prasajantIti cet / mautsukyaM bhajasva, sarvamatrArthe purastAd vakSyAmaH // iti gAthArthaH // 39 // atha RjusUtranayamatena dravyamaGgalaM vicArayitumAhaujjusuassa sayaM saMpayaM ca jaM maMgalaM tayaM ekaM / nAtItamaNuppannaM maMgalamiTuM parakaM va // 4 // 1tayostulyamatatve ko nu vizeSo'bhidhAnato'nyaH / tulyatve'pIha naigamasya vastvantare bhedaH // 38 ||xmtsthaapnen2 yaH sAmAnyasAhI sa naigamaH saMgrahaM gato'thavA / itaro vyavahAramito yastena samAnanirdezaH // 39 // 3 gAthA 37 / 4 gAthA 38 / ' 5 ajumUtrasya svakaM sAMprataM ca yad maGgalaM tadekam / nAtItamanutpanna maGgalamiSTaM parakIyaM vA // 4 // For Private and Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 vizeSA0 parasmin vartate tadapi dravyamA paraka va parakIya vA yat dravyamaGgalaM tadapyasyAntasamayabhASi, nA'pyanutpanaM bhaviSya Rju atItA'nAgataparihAreNa parakIyaparihAreNa vA'kuTila vastu sUtrayatIti RjusUtro nayastasya svakamAtmIyameva, tathA sAMpata ca vartamAnakSaNabhASyeva yat dravyamaGgalaM tadevaikamabhimatam / anabhimatamatiSedhamAha-nAtItam , atikrAntasamayabhASi, nA'pyanutpalaM bhaviSyasamayamAvi dravyamaGgalam, asyeSTam / 'paraka va parakIyaM vA yad dravyamaGgalaM tadapyasya neSTam , vivakSitaikamajJApakasyA''tmAnaM vihAya yata parasmin vartate tadapi dravyamAlamasau necchtiityrthH| mandamatizikSAvabodhArthazvA'nabhimatamativedhaH, anyathA abhimate kathite'nabhimatamarthApatito gamyata eva // iti gaathaarthH||40|| amumevArtha prayogopadarzanadvAreNa samarthayamAha notItamaNuppannaM parakIyaM vA paoaNAbhAvA / dilaiMto kharasiMgaM paradhaNamahavA jahA viphalaM // 41 // . atItamanutpannaMcavastu nAstIti pratijJA, prayojanasya vivakSitaphalasya tatrA'bhAvAt sarvaprayojanA'karaNAdityartha ityayaM hetuH, sTAntastu kharazRGgam , asattve cAtItA'nAgatayodravyamaGgalatA dUrotsAritaiva, dharmisattva evaM dharmANAmupapadyamAnatvAditi / dvitIyaprayogaH kriyate-parakIyamapi yajJadattasaMbandhyapi vastu devadattApekSayA nAstyeva, prayojanA'karaNAt kharaviSANavaditi hetudRSTAntau tAveva, athavA yathA parasya yajJadattasya dhanaM devadattApekSayA viphalaM prayojanA'sAdhakaM sad nAsti, tathA sarvamapi parakIyaM nAstIti dvitIyo dRSTAntaH / iti kutaH parakIyasyA'pi dravyamaGgalatvam 1 // iti gAthArthaH // 41 // zabda-samabhirUDhe-vaMbhUtAstu vizuddhanayatvAdAgamato dravyamaGgalaM necchantyeva kasmAt 1, ityAhajANaM nANuvautto'Nuvautto vA na yANai jamhA / jANato'Nuvauttotti biMti sahAdayo'vatthu // 42 // jamhA iti yasmAt jAnannavabudhyamAno 'maGgalaM ' iti gamyate, nAnupayukto na tajjJAnopayogazUnyo bhavati, jJAyakasya jJAnopayoganAntarIyakatvAt / anupayukto vA tatra na tajjAnIte na tasya jJAyako'sau vyapadizyate, ajJAyakatvAbhimatavat , kASThAdivad vetyrthH| tasmAjjAnannanupayuktazcetyetadapyavastu asadabhAva iti yAvat / etad bruvate zabdAdayaH shbd-smbhiruuddh-vNbhuutnyaaH|| iti gaathaarthH|| 42 // . mAtItamanutpannaM parakIyaM vA prayojanAbhAvAt / dRSTAntaH kharazaGga paradhanamathavA yathA viphalam // 4||+shiyaa,, 2 jAnana nA'nupayuktaH anupayukto vA na jAnAti yasmAt / jAnaanupayukta iti zuvate zabdAdayo'vastu // 42 // atrA'rthe upapattimAha 'heU viruddhadhammattaNA hi jIvo vva ceaNArahio / na ya so maGgalamiLaM tayatthasunnotti pAvaM va // 43 // jAnananupayuktazcetyetadavastu ityasyAmanantarAtikrAntagAthAparyantakRtapratijJAyAmayaM hetuH| kaH ?, ityAha-'viruddhadhammattaNA hi tti' viruddhau dhauM yatra tat tathA tadbhAvastasmAd viruddhadharmatvAditi / dRSTAntamAha- yathA jiivshcetnaarhitH| idamuktaM bhavati- yathA jIvazcetanArahitazca, mAtA ca vandhyA cetyAdi viruddhadharmAdhyAsAdavastu, evaM jJAyakazcA'nupayuktazcetyetadapyavastveva / bhavatu vA jJAyako'nupayuktazca, tathApi nAsmAkamasau maGgalatveneSTaH, tadarthazUnyatvAd maGgalArthazUnyatvAt , pApavaditi / bhAvamaGgalagrAhiNo zamI kathaM dravyamaGgakamicchanti, iti bhAvaH / iti gaathaarthH||43|| tadevaM vicAritaM nauvyamaGgalam , tathA ca sati samarthitamAgamato dravyamaGgalam / atha noAgamatastadabhidhIyate / tacca zazarIra- bhavyazarIra-tavyatiriktabhedAt tridhA / tatra jJazarIra-bhavyazarIralakSaNabhedadvayamAha __maMgalapayatthajANayadeho bhavvassa vA sajIvotti / noAgamao davvaM Agamarahio tti jaM bhnniaN||4|| 'noAgamao davvaM ti noAgamato jJazarIraM drvymngglmityrthH| kA?, ityAha-maGgalapadArthajJasya dehaH, idamuktaM bhavatiiha maGgalapadArthaH pUrva yena svayaM samyag vijJAtaH parebhyazca prarUpitaH, tasya saMbandhI jIvaviSamuktaH siddhazilAtalAdigato deho'tItakAlanayAnuvRtyA'tItamaGgalapadArthajJAnA''dhAratvAd noAgamato dravyamAlamucyate / nozabdasyeha sarvaniSedhavacanatvAt / Agamasya ca sarvathAtrA'bhAvAd noAgamatA draSTavyA, atItamaGgalapadArthajJAnalakSaNA''gamaparyAyakAraNatvAt tu dravyamaGgalatA, yathA'tItaghRtAdhAraparyAyakAraNatvAd riktaghRtakumbhe ghRtaghaTateti / 'bhavvassa va ti' vAzabdo dvitIyapakSasamuccaye, bhavyasya ca maGgalapadArthajJAnayogyasya saMbandhI 'dehaH' iti vartate, sajIvaH sacetano noAgamato bhavyazarIradravyamAlamityarthaH / idamatra hRdayam- ya idAnIM maGgalapadArtha na jAnIte, bhaviSyati tu kAle jJAsyati tasya saMbandhI sacetano deho bhaviSyatkAlanayA'nuvRttyA bhaviSyanmaGgalapadArthajJAnAdhAratvAd noAgamato bhavyazarIradravyamAlamiti / atrApi nozabdasya sarvaniSedhaparatvAta Agamasya cedAnImabhAvAd noAgamatA samavaseyA / bhaviSyatkAle heturvidharmasvAt hi jIva iva cetanArahitaH / na ca sa maGgalamiSTaM tadarthazUnya iti pApamiva // 3 // mAlapadArthajJAyakadeho bhavyasya vA sajIva iti / noAgamato dravyamAgamarahita iti yad bhaNitam // 44 // For Private and Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 mAlapadArthajJAnalakSaNasyA''gamasya kAraNatvAt tu dravyamaGgalatA, yathA bhaviSyaghRtAdhAraparyAyakAraNatvAd riktaghRtakumbhe ghRtaghaTatA / noAgamata ityetad vivRNvanAha-Agamarahio ityAdi' nozabdasya sarvaniSedhavacanatvAt noAgamata ityanenaitaduktaM bhavati, kim ?, ityAha-maGgalapadArthajJasya bhavyasya ca saMbandhI acetanaH sacetanazca deho vartamAnakAle sarvathaivA''gamarahitaH / / iti gAthArthaH // 44 // tadevaM sarvaniSedhavacanatve nozabdasyaivamudAharaNamupadarzitam , yadivA dezaniSedhapare'pi nozabde etat saMbadhyata eveti darzayannAha- . ahavA no desammi, noAgamao tadegadesAo / bhUyassa bhAviNo vA''gamassa jaM kAraNaM deho // 45 // athavA 'no' iti nozabdaH 'desammi tti' dezaniSedhavacano vivakSyata ityarthaH / tatazca noAgamata iti ko'rthaH ?, ityAha-tadekadezAdAgamaikadezAdAgamaikadezamAzritya dravyamaGgalamityarthaH / kiM punastat ? iti cet / maGgalapadArthamasyA'cetanaH, bhavyasya tu sacetano dehaityanuvartamAna saMbadhyate / kaH punarihA''gamasyaikadezo yamAzritya noAgamato dravyamaGgalamidaM syAt / iti / atrocyate-yathokto - bhavyazarIrarUpo deha evAtrA''gamaikadezaH / nanu jaDasya dehasya kathamAgamaikadezatA ?, iti / atrAha- 'bhUyassetyAdi' yad yasmAdacetano deho bhUtasyA'tItasya maGgalapadArthajJAnalakSaNasyA''gamasya kAraNaM hetuH, sacetanastu bhavyadeho bhAvino yathoktasyA''gamasya kAraNama: tasmAd nijakAryasyA''gamasyaikadeze vartata eva; kAraNaM hi kAryasyaikadeze vartata eva, yathA mRttikA ghaTasya / abheda eva ghaTa-mRttikayoriti cet / naivam , bhedAbhedayoreva jainairiSThatvAta, yad vakSyati " netthi puDhavIvisiTTho ghaDo tti jaM teNa jujjai aNaNNo / jaM puNa ghaDo tti putvaM nAsI puDhavI tao aNNo" // 1 // Aha-nanu maGgalapadArthajJAnasya pariNAmikAraNaM jIva eva, tatastasya svakAryaikadeze vRttirastu; yathA mRttikAyAH, zarIraM svAgamasya pariNAmikAraNaM na bhavati, ataH kathaM tasya tadekadezavRttitA / satyama, kintu "aNNoNNANugayANaM imaM ca taM ca tti vibhayaNamajuttaM, jaha khIrapANiyANaM" ityAdivacanAt saMsAriNo jIvasya zarIreNa sahA'bheda eva vyavahiyate, ato jIvasya pariNAmikAraNatve zarIrasyApi tad vivakSyate, ityasyA''gamaikadezatA na virudhyate / bhavatvevam , tathApyAgamato dravyamaGgalaM prAg yaduktaM tena sahA'sya ko bhedaH, tatrApi hi "AgamakAraNamAyA deho saddo ya" iti vacanAccharIrameva dravyamaGgalamuktam / atrApi ca tadeva, iti athavA no deze, noAgamatastadekadezAta / bhUtasya bhAvino vA''gamasya yat kAraNaM dehH|| 55 // mmI -1 2 nAsti pRthivIviziSTo ghaTa iti yat tena cujyate'nanyaH / yat punarghaTa iti pUrva nAsIt pRthivI tto'nyH||1|| 3 anyo'nyA'nugatAnAmidaM ca tacceti vibhajanamayuktam, yayA kSIrapAnIyayoH / 4 gAthA 3.1 kathaM naikatvam ? / satyam , kintu prAgupayogarUpa evA''gamo nAsti, labdhitastu vidyata eva, atra tUbhayasvarUpo'pi nAsti, kAraNamAtrasyaiva sattvAt , iti vizeSaH // iti gAthArthaH / / 45 // nadevaM darzitaM jJazarIra-bhavyazarIralakSaNaM noAgamato dravyamaGgalabhedadvayam , sAMgataM zarIra-bhavyazarIravyatiriktakharUpaM tattutIyabhedamupadarzayannAha jANaya--bhavvasarIrA'irittamiha dabamaGgalaM hoi / jA maGgallA kiriA taM kuNamANo aNuvautto // 46 // iha tAvad bhAvataH paramArthato maGgalaM dvividham--jinapraNIta AgamaH, tatpraNItA maGgalyA pratyupekSaNAdikriyA ca / itaca pUrvamAgamato noAgamatazca yad dravyamaGgalamuktaM tatsarvamAgamamaGgalApekSameva, jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM tu dravyamaGgalaM magalyakriyAmevA''zritya bhaNiSyata iti paribhAvanIyam / atha gAthArtho vyAkhyAyate-tatra jJazarIra-bhavyazarIrAbhyAM vyatiriktamiha dravyamaGgalaM bhavati / kaH ?, ityAha- anupayuktaH, tAM kurvANo yA / kim ?, ityAha-yA pratyupekSaNa-pramArjanAdikA mAlyA kriyA / idamuktaM bhapati-yo'nupayukto jinapraNItAM maGgalarUpAM pratyupekSaNAdikriyAM karoti, sa noAgamato jJazarIra-bhavyazarIrAtiriktaM dravyamaGgalam : upayogarUpo'trA''gamo nAstIti noAgamatA / jJazarIra-bhavyazarIrayorjJAnApekSA dravyamaGgalatA; atra tu kriyApekSA, atastadyatiriktatvam , anupayuktasya kriyAkaraNAta tu dravyamaGgalatvaM bhAvanIyam , upayuktasya tu kriyA yadi gRhyata tadA bhAvamaGgalataiva syAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 46 // atha prakArAntareNApi prastutamaGgalamAha9 bhUyabhAvamaGgalapariNAma tarasa vA jayaM joggaM / jaM vA sahAvasohaNavannAiguNaM suvaNNAI // 47 // .. taM pi ya hu bhAvamaGgalakAraNao maGgalaM ti niddiddhN| noAgamao davvaM nosado savbapaDisehe // 48 // noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyaM dravyamaGgalamityartha iti dvitIyagAthottarArdhe saMvandhaH / kiM tat 1, ityAhayad bhUtabhAvamaGgalapariNAmam , iha bhAvamaGgalazabdena caraNakaraNakriyAkalApo'bhipretaH, tasya pariNamanaM pariNatiH pravRttibhAvamaGgala 1 jJAryaka-bhavyazarIrAtiriktamiha dravyamaGgalaM bhavati / yA maGgalyA kriyA tAM kurvANo'nupayuktaH // 46 // x i-1 2 yad bhUtabhAvamaGgalapariNAmaM, tasya vA yad yogyam / yad vA svabhAvazobhanavarNAdiguNaM suvarNAdi ||47||+ktm-1 tadapi ca yasmAd bhAvamaGgalakAraNato maGgalamiti nirdiSTam / noAgamato dravyaM nozabdaH sarvapratiSedhe // 48 // For Private and Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 pariNAmaH, bhUtaH pUrva-saMjAto bhAvamaGgalapariNAmo yasya tad bhUtabhAvamaGgalapariNAmam, sAMprataM tu tacchranyam , tatpunaH kasyApi zarIra jIvadrayaM vA ted noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyamaGgalaM boddhavyam / 'tassa vA jayaM joggaM ti' athavA tasya yathoktasya bhAvamaGgalapariNAmasya yad yogyamarha zarIraM jIvadravyaM vA, tad noAgamato jJazarIra-bhavyazarIravyatiriktaM dravyamaGgalam / athavA yat khabhAvata eca zobhanavarNAdiguNaM suvarNAdikaM vastu, AdizabdAd ratna-dadhya-'kSata-kusuma-maGgalakalazAdiparigrahaH tadetajjJa- bhavyazarIravyatiriktaM dravyamaGgalam / nanu kathaM tad maGgalam , ityAha- 'taM pItyAdi' huryasmAdarthe, yasmAt tadapi suvarNAdikaM kasyApi bhAvamaGgalakAraNatvAd maGgalaM nirdiSTam / yacca kAraNaM tad "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke, tad dravyam" ityAdivacanAd dravyatayApi vyapadizyate, ato dravyamaGgalaM bhavati / nozabdaH sarvapratiSedhe, Agamasyeha sarvathaivA'bhAvAditi / pUrva jJa-bhavyazarIrayoH kevalamAgamAbhAvApekSaM dravyamaGgalavamuktam, atra tu kriyA'bhAvamAzrityeti bhAvanIyam // iti gaathaattuuyaarthH||47||48|| ___tadevaM pratipAditamAgamato noAgamatazca dravyamaGgalam / atha bhAvamaGgalamucyate, tasya ca lakSaNaM nAma-sthApanA-dravyANAmiva bhASyakRtA kenApi kAraNena noktam / taccetthamavagantavyama - "bhAvo vivakSitakriyA'nubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyA'nubhavAt" // 1 // iti / atrA'yamarthaH- bhavanaM vivakSitarUpeNa pariNamanaM bhAvaH, athavA bhavati vivakSitarUpeNa saMpadyata iti bhAvaH / kaH punarayam , ityAha-vakturvivakSitA indana-jvalana-jIvanAdikA yA kriyA tasyA anubhUtiranubhavanaM tayA yukto vivakSitakriyAnubhUtiyuktaH, sarvajJaiH samAkhyAtaH / ka iva, ityAha-indrAdivat ' svagAdhipAdivat , AdizabdAjjvalana-jIvAdiparigrahaH / so'pi kathaM bhAvaH, ityAha-'indanAdikriyAnubhavAt' iti, Adizabdena jvln-jiivnaadikriyaasviikaarH| vivakSitendanAdikriyAnvito loke prasiddhaH pAramArthikapadArtho bhAva ucyate / bhAvazcAsau maGgalaM ca bhAvamaGgalam , bhAvato vA paramArthato maGgalaM bhAvamaGgalamiti prstutyojnaa|| etadapi dvividham- AgamataH, noAgamatazca / tatrA''gamatastAvadAha maMgalasuyauvautto Agamao bhAvamaMgalaM hoi / noAgamao bhAvo suvisuddho khaaiyaaiio|| 49 // maGgalaM ca tacchrataM ca maGgalazrutaM maGgalazabdArthajJAnamityarthaH, tasminnupayukto ' vaktA' iti gamyate, Agamato bhAvamaGgalaM bhavati / 1 maGgalazrutopayukta Agamato bhAvamaGgalaM bhavati / noAgamato bhAvaH subizuddhaH kSAyikAdikaH // 45 // atrAha-nanu maGgalapadArthajJAnopayogamAtreNa kathaM sarvo'pi yaktA bhAvamaGgalamucyate , tadupayogamAtrasyeva tadrUpatAyA yuktisaMgatatvAt , na dhAnijJAnopayukto mANavako'gnireva bhavitumarhati, dAha--pAkAdikriyAkaraNamasaGgAditi / anocyate- upayogaH, jJAnaM, saMvedanaM, pratyaya iti tAvadanAntaram , arthAbhidhAnamatyayAzca loke sarvatra tulyanAmadheyAH, bAhyaH pRthubunodarA''kAro'rtho'pi ghaTa ucyate, tadvAcakamabhidhAnamapi ghaTo'bhidhIyate, tajjJAnarUpaH pratyayo'pi ghaTo vyapadizyata ityarthaH, tathA hi loke vaktAro bhavanti-kimidaM purato dRzyate / , ghaTaH, kimasau vakti ?, ghaTas, kimasya cetasi sphurati ?, ghadaH / evaM ca sati yad ghaTa iti jJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anyathA yadi jJAnajJAninoravyatireko na syAt tadA jJAne satyapi jJAnI nopalabheta vastunivaham , atanmayatvAt , madIpahastAndhavat , puruSAntarakhad vA / na cA'nAkAraM tajjJAnam , padArthAntaravad vivakSitapadArthasyA'pyaparicchedabhasaGgAt / apica, ghaTAdijJAna-tadvatorvyatireke bandhAdyabhAvaH pAmoti, yathA hi jJAnA-'jJAna-sukha-duHkhAdipariNAmasyA'nyatve AkAzasya bandhAdayo na bhavanti, evaM jIvasyApi na bhaveyuriti bhAvaH // Aha-- yadi ghaTopayogAnanyavAd devadatto'pi ghaTaH, agnyupayogAnanyatvAcca mANavako'pyagniH, tarhi jalAharaNa-dAha-pAkAdyarthakriyAmasaGgaH / tadayuktam, na hi sarvo'pi ghaTo jalAharaNaM karoti, nApi samasto'pyagnirdAha-pAkAparthakriyAM sAdhayati, koNe'vAGmukhIkRtaghaTena bhasmacchannavahninA ca vyabhicArAt / na cA'sau na ghaTaH, nAgnirvA, lokamatItibAdhAprasaGgAt / tasmAd maGgalapadArthajJAnopayogA'nanyatvAdAgamatastadupayukto bhAvamaGgalamiti sthitam // noAgamatastu Agamasya sarvaniSedhamAzritya suvizuddhaH prazastaH kSAyika-kSAyopazamikAdiko bhAvo bhAvamaGgalam , bhAya eva maGgalaM bhAvamaGgalamiti kRtvA / upalakSaNavyAkhyAnAdAgamavarjajJAnacatuSTaya-darzana--cAritrANi ca noAgamato bhAvamaGgalatayA vAcyAni; bhAvataH paramArthato maGgalaM bhAvamaGgalamiti kRtvA // iti gaathaarthH|| 49 // prakArAntareNA'pi nomAgamato bhAvamaGgalamAha ahavA sammaiMsaNa-nANa-carittovaogapariNAmo / noAgamao bhAvo nosado missabhAvammi // 5 // - athavA pratikramaNa-pratyupekSaNAdikriyAM kurvANasya yo jJAna-darzana-cAritropayogapariNAma:, sa noAgamato bhAvo bhAvamaGgalaM bhavati / nozabdazcA'tra mizravacanaH, yasmAd nA'sau jJAna--darzana-cAritropayogapariNAmaH kevala evA''gamaH, cAritrAderapi sadbhAvAt , nA'pyanAgama eva, jJAnasyA'pi vidyamAnatvAt, iti mizratA / / iti gaathaarthH||50|| 1 bhagavA samyagdarzana-zAna-cAritropayogapariNAmaH / noAgamato bhAvo nozabdo minabhAve // 50 // For Private and Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 athA'nyena prakAreNAha-- ahaveha namukkArAinANa-kiriAvimissapariNAmo / noAgamao bhaNNai jamhA se Agamo dese // 51 // .. athaveha noAgamato bhAvamaGgalAdhikAre namaskaraNaM namaskAro'haMdAdipaNatirityarthaH, sa AdiryeSAM stotrAdInAM te namaskArAdayasteSu mAnopayogo namaskArAdijJAnam , kriyA zirasi karakamalamukulavidhAnAdikA, namaskArAdijJAnaM ca kriyA ca namaskArAdijJAnakriye tAbhyAM vimizrazcAsau pariNAmazca / sa kim , ityAha- 'noityAdi' caityavandanAdyavasthAyAM yo namaskArAdijJAna-kriyAmizritapariNAmaH sa noAgamato bhAvamaGgalaM bhaNyata ityarthaH / kutaH 1, ityAha- yasmAt 'se' tasyaiva bhAvataH pariNAmasyA'gamo namaskArAdijJAnopayogalakSaNo deze ekadeze'vayave vartate, nozabdazcehaikadezavacanaH / / iti gaathaarthH||51|| tadevamupadarzitaM nAma-sthApanA-dravya-bhAvabhedatazcaturvidhaM maGgalam / eteSu ca nAmAdimAleSvAyatrayasyA'nyo'nyamabhedaM pazyan paraH prerayati abhihANaM davvattaM tayatthasunnattaNaM ca tullAI / ko bhAvavajiANaM nAmAINaM paiviseso 1 // 52 // . bhAvavarjitAnAM bhAvamekaM varjayitvA zeSANAM nAmAdInAM nAma-sthApanA-dravyANAmityarthaH kaH prativizeSaH na kazcidityarthaH / kutaH, iti cet / ucyate-yata etAni triSvapi tulyaani| kAni punastAni', ityAha-abhidhAnaM tAvad nAma triSvapi tulyam, nAmavati padArthe, sthApanAyAM, dravye ca maGgalAbhidhAnamAtrasya sarvatra bhAvAt / tathA dravyatvamapi triSvapi tulyam, yato "jaissa NaM jIvassa vA ajIvassa vA maMgalaM ti nAma kIrai" ityAdivacanAd nAmani tAvad dravyamevAbhisaMbadhyate, sthApanAyAmapi " yat sthApyate" iti vacanAd dravyamevA''yojyate, dravye tu dravyatvaM vidyata eva, iti triSvapi dravyatvasya tulyatA | tathA tadarthazUnyatvaM ca bhAvArthazUnyatvaM ca triSvapi samAnam , nAma--sthApanA-dravyeSu bhAvamaGgalasyA'bhAvAt / tasmAdabhidhAna-dravyatva-bhAvArthazUnyatvAnAM samAnatvAdu nAma-sthApanA-dravyANAM parasparamabhedaH, bhAve tu tadarthazUnyatvaM nAsti; ityetAvatA'sau nAmAdibhyo vizeSyata iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 52 // pareNaivamavizeSe prerite yo vizeSaH, tamabhidhitsuH mUrirAha . athaveha namaskArAdijJAna-kriyAvimizrapariNAmaH / nomAgamato bhaNyate yasmAt tasyA''gamo deze // 5 // 2 abhidhAnaM dravyAvaM tadarthazUnparva ca tulyAni / ko bhAvavarjitAnAM nAmAdInAM prtivishessH||5|| 3 yasya nanu jIvasya vA'jIvasya vA majhalamiti nAma kriyate / AgAro'bhippAo buddhI kiriyA phalaM ca pAeNa / jaha dIsai ThavaNiMde na tahA nAme na dvvide|| 53 // yathA sthApanendre AkAro locanasahasra-kuNDala-kirITa-zacIsaMnidhAna-karakulizadhAraNa-siMhAsanA'dhyAsanAdijanitAtizayo dehasaundaryabhAvo dRzyate tathA sthApanAkartazca yathA sadbhUtendrAbhipAyo vilokyate; tathA draSTuzca yathA tadAkAradarzanAdindrabuddhirupajAyate; yathA cainamupasevamAnAnAM tadbhaktipariNatabuddhInAM namaskaraNAdikA kriyA saMvIkSyate; phalaM ca yathA prAyeNopalabhyate putrotpattyAdikam , na tathA nAmendra nA'pi dravyendre / tato nAma-dravyAbhyAM tAvad vyakta eva bhedaH sthApanAyA iti bhAvaH // iti gAthArthaH / / 53 // tadevaM spaSTatayA lakSyamANatvAdAdAveva nAma-dravyAbhyAM sthApanAyA bhedamabhidhAya nAma-sthApanAbhyAM dravyasya bhedamabhiSitsurAhabhovassa kAraNaM jaha davvaM bhAvo a tassa pjjaao| uvaoga-pariNaimao na tahA nAma navA ThavaNA // 54 // yathA'nupayuktavaktRprabhRtikaM sAdhudravyendrAdikaM vA dravyaM bhAvasyopayogarUpasya bhAvendrapariNatirUpasya vA yathAsaMkhyena kAraNaM nimittaM bhavati, yathA ca 'uvaoga-pariNaimao tti upayogamayo bhAvendrapariNatimayazca bhAvo yathAsaMkhyena tasyA'nupayuktavaktRprabhRtikasya sAdhudravyendrAdikasya vA dravyasya paryAyo dharmo bhavati, na tathA nAma, nA'pi sthApaneti / idamuktaM bhavati- yathA'nupayukto vaktA dravyaM kadAcidupayuktatvakAle tasyopayogalakSaNasya bhAvasya kAraNaM bhavati, so'pi vopayogalakSaNo bhAvastasyA'nupayuktavaktRrUpasya dravyasya paryAyo bhavati, yathA vA sAdhujIvo dravyendraH san bhAvendrarUpAyAH pariNateH kAraNaM bhavati so'pi vA bhAvendrapariNatirUpo bhAvastasya sAdhujIvadravyendrasya paryAyo bhavati, na tathA nAma-sthApane / atastAbhyAM dravyasya bhedaH, nAmnastu sthApanA-dravyAbhyAM bhedaH sAmAdevA'vasIyata iti / tadevaM yadyapi parapreritaprakAreNa nAma-sthApanA-dravyANAmabhedaH, tathApyuktarUpeNa prakArAntareNa bhedaH siddha eva, na hi dugdha-takrAdInAM zvetatvAdinA'bhede'pi mAdhuryAdinApi na bhedaH, anantadharmAdhyAsitatvAd vastuna iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 54 // tadevaM bhedavyAkhyApakSe samarthite bhUyo'pyapareNa prakAreNA''ha paraHiha bhAvo ciya vatthu tayatthasunnehiM kiM va sesehiM ? / nAmAdao vi bhAvA jaM te vi hu vatthupajjAyA // 55 // , AkAro'bhiprAyo buddhiH kriyA phalaM ca prAyeNa / yathA dRzyate sthApanendre na tathA nAni na dravyendre // 53 // 2 bhAvasya kAraNaM yathA dravyaM bhAvazca tasya paryAyaH / upayoga-pariNatimayo na tathA nAma navA sthApanA // 54 // 3 ida bhAva eva vastu tadarthazUnyaiH kiM vA bheSaH / nAmAdayo'pi bhAvA yat te'pi khalu vastuparyAyAH // 55 // For Private and Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir vizeSA. iha nAmAdivicAre prakrAnte bhAva eva vastu, vivakSitArthakriyAsAdhakatvAt , ubhysNmtvstuvt| na hi bhAvendravad vivakSitA rthasAdhanasamarthA gopAladArakAyA nAmendrAdayaH, ata: kimatra zeSairbhAvArthazUnyairnAmAdibhiH 1 na kizcidityarthaH / atrottaramAha-'nAmAdao ityAdi' ivamuktaM bhavati- yadi sAmAnyenaiva bhAvo vastutyenA'bhyupagamyate, tadA siddhasAdhyatA, yato nAmAdayo'pi, AdizapdAt sthApanA-dravyaparigrahA, bhASAH bhAvavizeSA ityarthaH / kutaH , ityAha-yada yasmAt te'pi nAmAdayo bastunaH paryAyA dharmAH, tathAhi- aviziSTa indravastumyuzcarite nAmAvika bhevacatuSTayamapi pratIyate-kimanena nAmendro viSakSitA, Ahosthit sthApanendrA, dravyendrA, bhAvendropAiti / tatA sAmAnyasyendravastunavasvAro'pyamI paryAyAH, iti nAmAdayo'pi bhASaSize pastutvasAdhane na kizcit naH sUyate; paryAya:, bhedA, bhAva ityanAntaratvAt / atha viziSTArthakriyAsAdhaka bhAvendrAdika bhASamAzritya vastutvaM sAdhyate, tathApi na kAcit kSatiH, yato bhAvendrAderbhAvasya viziSTArthakriyAnirvatakarave nAmendrAdiparyAyANAmapi saH draSTavyameva, dravyarUpatayA paryAyANAM parasparamabhedAt // iti gAthArthaH // 55 // athavA bhAvamaGgalAdikAraNatvAd nAmAdInyapi bhAvamaGgalAdirUpANyeva, iti darzayannAha ahavA nAma-ThavaNA--davvAiM bhAvamaGgalaMgAI / pAeNa bhAvamaGgalapariNAmanimittabhAvAo // 56 // __ athavA nAma-sthApanA-dravyANi bhAvamaGgalasyaivA'GgAni kAraNAni / kutaH 1, ityAha- 'pAeNa ityAdi' bhAvamaGgalapariNAmo bhAvamaGgalopayogo bhAvamaGgalasAdhvAdipariNatirUpo vA, tannimittabhAvAt tatkAraNatvAdityarthaH / yacca yasya kAraNaM tat tabyapadezaM labhata eva, yathA 'Ayurghatam' 'rUpako bhojanam' ityAdi / liSTakarmaNAM keSAzcid nAmAdIni bhAvamaGgalakAraNAni na bhavantyapi, iti pAyo grahaNam / maGgalavicArazceha prakrAntaH tena bhAvamaGgalakAraNAni nAmAdInyuktAni, yAvatA bhAvendrAderapi tAni kAraNatvena draSTavyAnyeva / tasmAd bhAvamaGgalAdikAraNatvAd nAmAdInyapi tadrUpANyeva, iti bhAvasya vastutvasAdhane nAmAdInAmapi tatkAraNatvAt tad na bhUyate // iti gAthArthaH / / 56 // / atha nAmAdInAM bhAvamaGgalakAraNatve udAharaNAnyAha... jaiha maGgalAbhihANaM siddhaM vijayaM jiNiMdanAma ca / soUNa, pecchiUNa ya jinnpddimaalkkhnnaaiinni||57|| 1 athavA nAma-sthApanA--drayANi bhAvamaGgalAGgAni / prAyeNa bhAvamaGgalapariNAmanimittabhAvAt // 56 // 2 yathA maGgalAbhidhAnaM siddhaM vijayaM jinendranAma ca / zrutvA, prekSya ca jinapratimAlakSaNAdIni // 57 // parinivvuyamuNidehaM bhavyajaijanaM suvannamallAI / ThUNa bhAvamaGgalapariNAmo hoi pAeNa // 58 // __ yathetyudAharaNopadarzanArthaH, tadyathetyarthaH / maGgalamitizabdarUpamabhidhAnam , tathA 'siddha' siddhAbhidhAnam / vijayAbhidhAnam jinendrAdinAma ca kenaciducaritaM zrutvA kasyacit prAyeNa samyagdarzanAdiko bhAvamaGgalapariNAmo bhavati, iti nAmno bhAvamaGgalakAraNace udAharaNam / tathA prekSya cAvalokya jinapratimAlakSaNAdIni jinapratimA-svastikAdInItyarthaH, AdizabdAdanagArapadA diparigrahaH, bhAvamaGgalapariNAmo bhavatItyatrApi saMvadhyate / etattu sthApanAyA bhAvamaGgalakAraNatve udAharaNam / atha dravyasya tatkAraNatve dRSTAntamAha- parinito muktiM gato yo'sau munistadehama, tathA bhavyayatirbhaviSyayatiparyAyo yo'sau janastam, tathA suvarNa mAlyAdi ca dRSTA prAyeNa samyagdarzanAdibhAvamaGgalapariNAmo bhavatIti / atastatkAraNatvAd nAmAdInyapi bhAvamaGgalAni, iti sthitam / / iti gAthAdvayArthaH / / 57 // 58 // nanu nAmAdInyapi yadi bhAvamaGgalAni, tarhi kiM tAnyapi tIrthakarAdivat pUjyAni ?, ityAzaGkyAha___ kiM puNa tamaNegaMtiyamaccantaM ca na jao'bhihANAI / tabvivarIaM bhAve teNa viseseNa taM pujaM // 59 // nAmAdInyapyuktayuktyA bhAvamaGgalAni / kiM punaH 1, yo vizeSaH sa ucyate-- tadabhidhAnAditrayamanaikAntikam , samIhitaphalasA dhane nizcayAbhAvAta , tathA''tyantikaM ca yato na bhavati, AtyantikaprakarSamAptatathAvidhaviziSTaphalasAdhana tu maGgalamuktaviparItasvarUpam , tena vizeSato yathA tat pUjyam , naivamitarANi // iti gAthArthaH // 59 // tadevaM bhinnavastupu vizeSatazcintyamAnAnAM nAmAdInAM pradhAnetarabhAvo darzitaH, sAmAnyataH punarvicintyamAnAnAM sarvavastuSu pratyeka caturNAmapyamIpAM sadbhAvaH prApyata eva, iti darzayannAha ahavA vatthUbhihANaM nAma, ThavaNA ya jo tadAgAro / kAraNayA se davvaM, kajjAvannaM tayaM bhaavo|| 6 // athavA sarvasyApi ghaTa-paTAdivastuno yadAtmIyamabhidhAnaM tad nAmaH yatho kuNDaleSvAyatattagrIvo ghaTaH, AtAnavitAnIbhU 2 parinirvatamunidehaM bhavyayatijanaM suvarNamAlyAdi / dRSTvA bhAvamaGgalapariNAmo bhavati prAyeNa // 54 // lAvA2 kiM punastadanakAntikamasantaM ca na yato'bhidhAnAdi / tadviparItaM bhAve tema vizeSeNa tat pUjyam // 59 // 3 athavA vasvAbhidhAnaM nAma, sthApanA ca yastadAkAraH / kAraNatA tasya vyaM, kAryApanaM tad bhAvaH // 6 // For Private and Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 21 vizeSA. tatantusantAnaH paTa ityAdi / sthApanA punaryastasyaiva sarvasya vastuno nija AkAra: | bhAvikapAlAdikAryApekSayA tu yA 'sa' tasya sarvasyApi vastunaH kAraNatA hetuto tad dravyam, "bhUtasya bhASino vA bhAvasya hi kAraNa tu yalloke, tad dravyam" iti vacanAta / mutpiNDAdivastunastu kAyaryApana janyatvApAnaM tadeva ghaTAdikaM sarva vastu bhAvo'bhidhIyate, bhavanaM bhAva iti kRtvA / itthaM sarva pata catarUpAvinAbhataM dRSTama, evameva samyagdarzanavyavasthAnAta, sarvanayasamUhAtmakatvAjjinamatasya / tadevaM sarvasyApi bastanazcaturUpatAyA kimucyate "ha bhAvo ciya vatthu tayasthasubhehi kiM va sesehiM ' ityAdi . na kasminneva vastunyekakAlaM vidyamAnAnAM paryAyANA madhye 'ayaM vastu' 'aparastvavastu' iti vaktuM zakyate, dravyarUpatayA sarveSAmapi teSAmekatvAditi bhAvaH // iti gaathaarthH||6|| catuSTaye nAmanayaH pradhAnaM nAmeva manyate / tatra ye sugatamatAnusAriNo " na barthe zabdAH santi " ityAdivacanAt nAmno vastudharmatvameva necchanti, tAn prati nAmanayaH mAha vaithusarUvaM nAmaM tappaccayaheuo sadhamma vya / vatthu nA'NabhihANA hojA'bhAvo vivA'bacco // 6 // nAmanayasyA'yamabhiprAyaH-vastunaH svarUpa nAma, tatpratyayahetutvAt , svadharmavat , iha yad yasya pratyaryahetustat tasya dharmaH, yathA ghaTasya svadharmA rUpAdayaH, yaca yasya dharmo na bhavati na tat tasya pratyayahetuH, yathA ghaTasya dharmAH paTasya, saMpadyate ca ghaTAbhidhAnAd ghaTe saMpratyayaH, tasmAt tat tasya dh| siddhazca heturAvayoH, ghaTazabdAt paTAdivyavacchedena ghtt(iti)prtipshynubhuuteH| sarve ca vastu nAmarUpAna vyabhicaratIti darzayannAha-'vatthumityAdi' yadi vastuno nAmarUpatA na syAt tadA tad vastveva na bhavediti sNvndhH| kutaH, ityAhaanabhidhAnAdabhidhAnarahitatvAdityarthaH / avAcyo'bhidhAnarahitatvenA'nabhidheyo yo'sAvabhAvaH SaSThabhUtAdilakSaNastadvaditi dRSTAntaH, iha yadabhidhAnarahitaM tad vastveva na bhavati, yathA'bhidhAnarahitatvenA'vAcyaH SaSThabhUtalakSaNo'bhAvaH, abhidhAnarahitaM ca vasvabhyupagamyate paraiH, tato'vastutvamevA'sya bhaved, avastutve ca kutastatpratyayahetutvalakSaNasya hetovRttiH, yenA'naikAntikatA syAt / taMtra taMdavRttau vA tasyApi vastutvameva bhaveta, svapratyayajanakatvAt , ghaTAdivaditi / vipakSa eva vRtterabhAvAd viruddhatA'pyasaMbhavinIti / tasmAd vastadharma eva nAmeti sthitam / na ca 'nadhAstIre guDamRtazakaTam ' ityAdizabdAta pravRttasya kadAcid vastvamApteravastadharmatA tasyetyAzaGkanIyam , pratyakSAdipramANAnAmapi tatprasaGgAt- tebhyo'pi hi pravRttasya kadAcid vastvaprAtaH / abAdhitebhyastebhyaH pravRttI bhavatyevA 15. cha. 'hetubhUtatA' / 2 gAthA 55 / 3 vastusvarUpaM nAma tatpratyayahetutaH svadharma iva / vastu nA'nabhidhAnAd bhavedabhAva havA'vAcyaH // 10 // " kha. ga. 'yasya hetu' / 5 nAni / 6 tatpratyayahetutvalakSaNahetupravartane / * nAno'pi / nAni tanAthamahetutpalakSaNahetu pravartane vA nAmno'pi / 'rthaprAptiriti cet / tadetadihA'pi samAnam , suvivecitAdAptamaNItazabdAd vastumApteratrA'pyavazyaMbhAvitvAt , ityAdi bahana vaktavyam ; tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt , anyatroktatvAcca // iti gAthArthaH // 61 // kizca saMsayavivajayA vA'NajjhavasAo'havA jadicchAe / hojatthe paDivattI na vatthudhammo jayA nAma // 62 // yadA vastudharmo nAma neSyate tadA vaktrA ghaTazabde samuccArite zrotuH 'kimayamAha ?' ityevaM saMzaya eva syAt, na ghttprtipttiH| athavA ghaTazabde mokte paTapratipattilakSaNo viparyayaH syAt / athavA 'na jAne kimapyanenoktam ' iti cittavyAmohena vastvapratipattirUpo'nadhyavasAyaH syAt / yadi vA yadRcchayA'rthe pratipattirbhavet- kadAcid ghaTasya, kadAcit paTasya, kadAcittu stambhasyetyAdi / na caivaM bhavati / tasmAd vastudharma eva nAma // iti gAthArthaH / / 62 // api ca- . ___ vetthussa lkkh-lkkhnn-sNvvhaaraa'virohsiddhiio| abhihANA'hINAo buddhI saddI ya kiriyA ya // 63 // vastuno jiivaadeH| kim ?, ityAha- abhidhAnAdhInA naamaa''yttaaH| kAH, ityAha- lakSyaM ca lakSaNaM ca saMvyavahArazca lakSya-lakSaNa-saMvyavahArAsteSAmavirodhenAviparyayeNa siddhayaH prtisstthaaH| tatra lakSyaM jIvatvAdi, lakSaNamupayogaH, saMvyavahAro'dhyeSaNa pressnnaadiH| tathA buddhi-zabda-kriyAzca 'abhidhAnAdhInAH' ityatrApi saMbadhyate / tatra buddhirvastunizcayarUpA, zabdo ghaTAdidhvanirUpaH, kriyA cotkSepaNA-'vakSepaNAdikA / tasmAdabhidhAnameva vastu sat , tadA''yattA''tmalAbhatvAt sarvavyavahArANAm // iti gAthArthaH / / 63 // tadevaM zabdanayena nijamate sthApite sthApanAnayaH pAha AgAro cciya mai-sadda-vatyu-kiriyA-phalA'bhihANAI / AgAramayaM savvaM jamaNAgAraM tayaM natthi // 6 // AkAra eva AkAramAtrarUpANyeva / kAni ?, ityAha-patItyAdi, matizca shbdshcetyaadidvndvH| tatra matistAvajjJeyA''kAragraha saMzayaviparyayau cA'nadhyavasAyo'dhavA yadRcchayA / bhavedarthe pratipattirna vastudharmoM yavA nAma // 12 // 2 vastuno lakSya-lakSaNa-saMvyavahArA'virodhasiddhayaH / abhidhAnAdhInAH buddhiH zabdazca kriyA ca // 3 // 3 AkAra eva mati-zabda-vastu-kiyA- phalA-'bhidhAnAni / AkAramayaM sarvaM yadanAkAraM tad nAsti // 6 // For Private and Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 22 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 NapariNatatvAdAkAravatI, tadanAkAravacce tu 'nIlasyedaM saMvedanaM na pItAde: ' iti naiyartya na syAt, niyAmakAbhAvAt nIlAdyAkArI hi niyAmakaH, yadA ca sa neSyate tadA 'nIlagrAhiNIyaM matirna pItAdigrAhiNI' iti kathaM vyavasthApyate 1, vizeSAbhAvAt tasmAdAkAravatyeva matirabhyupagantavyA / zabdo'pi paugalikatvAdAkAravAneva / ghaTAdikaM vastvAkAravazcaina pratyakSasiddhameva / kriyA'pyutkSepaNA-vakSepaNAdikA kriyAvato'nanyatvAdAkAravatyeva / phalamapi kumbhakArAdikriyAsAdhyaM ghaTAdikaM mRtpiNDA divastuparyAyarUpatvAdAkAravadeva / abhidhAnamapi zabdaH, sa ca paugalikatvAdAkAravAnityuktameva / tasmAd yadasti tat sarvamAkAramayameva yavanAkAraM tad nAstyeva, vandhyAputrAdirUpatvAt tasya // iti gAthArthaH // 64 // atha prayogadvAreNA'nAkAraM vastu nirAcikIrSurAha ne parANumayaM vatthu AgArA'bhAvao khapuSkaM va / uvalaMbha vvavahArA'bhAvAo nAmAgAraM ca // 65 // parasyA''kAravadvastu niSedhakasyA'numatamabhipretaM sAmarthyAd yadanAkAraM vastu tad nAsti, AkArAbhAvAt khapuSpavat / aparamapi hetudvayamAha - 'uvalaMbhetyAdi' 'nANAgAramiti' nAstyanAkAraM vastu, sarvathaivA'nupalabhyamAnatvAt, tenA'NIyaso'pi vyavahArasyASbhAvAca iti paryantavartI cakAro'tra yojanIyaH, saMpuSpavaditi dRSTAnto hetudvaye'pi sa eva / / iti gAthArthaH // 65 // tadevaM sthApanAnayenokte dravyanayaH prAha devvapariNAmamittaM mottUNA''gAradarisaNaM kiM taM ? / uppAyavvayarahiaM davvaM ciya nivviyAraM taM // 66 // kohi nAma sthApanA yasyA''kAragrahaH ?, yasmAd dravatIti dravyamanAdimadutprekSitaparyAyazRGkhalAdhAraM mRdAdi pUrvaparyAyamAtratirobhAve'gre tana paryAya mAtrA''virbhAvaH pariNAmo dravyasya pariNAmo dravyapariNAmaH sa eva tanmAtraM tad muktvA kimanyadA''kAradarzanam, ratord ' augAro ciya maha-saha-vadhu -' ityAdi / nanu dravyameva tat / kiMviziSTam 1, utpAda-vyayarahitaM nirvikAraM- utphaNa-vipha- kuNDalitAkArasamanvitasarvadravyavad vikArarahitam ; kiM hi nAma tatrA'pUrvamutpannam, vidyamAnaM vA vinaSTam, yena vikAraH syAt 1, iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 66 // 1 na parAnumataM vastu AkArA'bhAvAt khapuSpamiva / upalambha-vyavahArA'bhAvAda nAnAkAraM ca // 65 // + mentaM- di.da. // 2 dravyapariNAmamAnaM muktvA''kAradarzanaM kiM tat ? / utpAdavyayarahitaM dravyameva nirvikAraM tat // 66 // 3 gAthA 64 / nanu kathamutpAdAdirahitamucyate, yAvatA sarpAdike dravye utphaNa-viphaNAdayaH paryAyA utpadyamAnA nivartamAnAzca pratyakSeNaiva dRzyante 1, ityAha * ovibhAva- tirobhAvamettapariNAmakAraNamacintaM / niccaM bahurUvaM pi ya naDo vva vesaMtarAvanno // 67 // AvirbhAvazca tirobhAvazca tAveva tanmAtraM tadeva pariNAmastasya kAraNaM dravyam, yathA sarpa utphaNa-viphaNAvasthayoriti na AtrA'pUrva kiJcidutpadyate, kiM tarhi ?, channarUpatayA vidyamAnamevA''virbhavati / nA'pyAvirbhUtaM sad vinazyati, kintu cchannarUpatayA tirobhAvamevAss sAdayati / evaM ca satyA''virbhAva tirobhAvamAtra eva kAryopacArAt kAraNatvamasyaupacArikameva / tasmAdutpAdAdirahitaM dravyamucyata iti / Aha- nanu yadyekasvabhAvaM nirvikAraM dravyam tarhyanantakAla bhAvinAmanantAnAmadhyAvirbhAva tirobhAvAnAmekahelayaiva kAraNaM kimiti na bhavati 1, ityAha- acintyamacintyasvabhAvaM dravyam, tenaikasvabhAvasyA'pi tasya krameNaivA''virbhAva tirobhAvapravRttiH, sarpAdidravyabhvakasvabhAveSvapyutkaNa-viphaNAdiparyAyakramamavRtteH pratyakSasiddhatvAditi / nanu yadyevam, utphaNa-viphaNAdibahurUpatvAt pUrvAvasthAparityAgena corAvasthA'dhiSThAnAd anityatA dravyasya kimiti na bhavati ? iti cet, ityAha- veSAntarApannanaTavad bahurUpamapi dravyaM nityameva, idamuktaM bhavati yathA nAyaka- vidUSaka kapi rAkSasAdipAtrAvasareSu veSAntarANyApanno veSAntarApanno naTo bahurUpaH, evamutphaNa-viphaNAdibhAvairyadyapi dravyamapi bahurUpam, tathApi nityametra, svayamavikAritvAt, AkAzavat - yathA hi ghaTapaTAdisaMbandhena bahurUpamapyAkAzaM svayamavikAritvAd nityam, evaM dravyamapIti bhAvaH // iti gAthArthaH // 67 // kAraNameva ca sarvatra tribhuvane vidyate na kacit kAryam, yacca kAraNaM tat sarvaM dravyameva, iti darzayannAha - piMDo kAraNamiTThe payaM va pariNAmao tahA savvaM / AgArAi na vatyuM nikkAraNao khapuSkaM va // 68 // mRdAdipiNDaH kAraNamiSTaM kAraNamAtramevA'bhyupagamyate / kutaH 1, ityAha- pariNAmitvAt pariNamanazIlatvAt payovad dudhavat / yathA ca piNDaH, tathA'nyadapi sarva sthAsa-kAMza kuzUlAdikaM trailokyAntargataM vastu kAraNamAtrametra, pariNAmitvAt payovat, yad yat kAraNaM tat sarva dravyameva, iti dravyanayasya svapakSasiddhiH / nanu mRtpiNDAdInAM kAryabhUtAH sthAsa- koza-kuzUla-ghaTAdayaH pratyakSeNaiva dRzyante, saMbandhizabdaca kAraNazabdaH sarvadaiva kAryApekSa evaM pravartate, tat kathaM kAraNamAtramevA'sti na kAryam 1, iti cet / For Private and Personal Use Only " 1 AvirbhAva tirobhAvamAtrapariNAmakAraNamacintyam / nityaM bahurUpamapi ca naTa iva veSAntarApanaH // 67 // 2 piNDaH kAraNamiSTaM paya iva pariNAmatastathA sarvam / AkArAdirna vastu niSkAraNataH khapuSpamiva // 68 // 3 . cha. 'yacca kA' /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA naivam , AvirbhAva-tirobhAvamAtra eva kAryopacArAt , upacArasya cA'vastutvAt / iti svapakSaM vyavasthApya parapakSaM dUSayitumAha-'AgAretyAdi' dravyamAnaM vihAya sthApanAdinayairyadA''kArAdikamabhyupagamyate, tat sarvamavastu / kutaH 1, ityAha-niSkAraNatvAt kAraNamAtrarUpatayA'nabhyupagamAt , tadabhyupagame tvasmatpakSavartitvaprasaGgAt , iha yat kAraNaM na bhavati tadna vastu, yathA gaganakusumam , akAraNaM ca parairabhyupagamyate sarvamAkArAdikam , ato'vastu / / iti. gAthArthaH // 68 // tadevaM dravyanayena svapakSe vyavasthApite bhAvanayaH prAha__ bhauvatthaMtarabhUaM kiM davvaM nAma bhAva evAyaM / bhavanaM paikkhaNaM ciya bhAvAvattI vivattI ya // 69 // bhAvebhyaH paryAyebhyo'rthAntarabhUta bhinnaM kiM nAma dravyam , yenocyate-'devapariNAmamittamityAdinanu bhAva evA'yaM yadidaM dRzyate tribhuvane'pi vastunikurambamiti / yadi hi kizcidanAdikAlInamavasthitaM sad vastu vastvantarArambhe vyApriyeta tadA nyAyyA syAdiyaM kalpanA, yAvatA pratikSaNaM bhavanamevA'nubhUyate / kimuktaM bhavati', ityAha-bhAvasyaikasya paryAyasyA''pattirudbhUtiH, aparasya tu vipttirvinaashH| "nai nihANagayA bhaggA puJjo natthi aNAgae / nivuyA neya ciTThati Aragge sarasavovamA" // 1 // iti vacanAt pUrvasya kSaNasya nivRttiH, aparasya tUtpattirityarthaH / / iti gAthArthaH // 69 / / Aha-nanu ye bhAvasyA''patti-vipattI procyete te tAvaddhatvantaramapekSya bhavataH, yacca hetvantaramapekSate tadevAjasthitaM kAraNaM, tadeva dravyam , ato ' bhAvatyaMtarabhUaM kiM davvaM ' ityAdinA'yuktameva dravyamapAkriyate, ityAzaGkyAha ne ya bhAvo bhAvantaramavekkhae kintu heuniravekkhaM / uppajjA tayaNantaramavei tamahauaMceva // 70 // na ca bhAvo ghaTAdirutpadyamAno bhAvAntaraM mRtpiNDAdikamapekSate, kintunirapekSa evotpadyate / apekSA hi vidyamAnasyaiva bhavati / na ca mRtpiNDAdikAraNakAle ghaTAdi kAryamasti, avidyamAnasya cA'pekSAyAM kharaviSANasyA'pi tathAbhAvaprasaGgAta / yadi cotpattikSaNAt prAgapi ghaTAdirasti, tarhi kiM mRtpiNDAdyapakSayA , tasya svata eva vidyamAnatvAt / athotpannaH san ghaTAdiH pazcAd gharasya) yAro bhAvArthAntarabhUtaM kiM dravyaM nAma, bhAva evA'yam / bhavanaM pratikSaNameva bhAvApatsirvipattizca // 19 // 2 gAthA 66+kaarthtyo| 3 na midhAnagatA bhagnA pujo nAstyanAgate / nirvatA naiva tiSThanti ArAgre srppopmaaH||1|| 4 gAthA 69 / mett-di.d.|| 5 na ca bhAvo bhAvAntaramapekSate kintu hetunirapekSam / utpadyate tadanantaramapaiti sadahetukaM caiva // w.x kAryasyopacArasya vstutvaan| mRtpiNDAdikamapekSate / hanta ! tadidaM muNDitaziraso dinazuddhiparyAlocanam , yadi hi khata eva kathamapi niSpanno ghaTAdiH, kiM tasya pazcAd mRtpiNDAdyapekSayA / athotpadyamAnatAvasthAyAmasau tamapekSate / keyaM nAmotpadyamAnatA? | na tAvadaniSpannAvayavatA, khayamanipannasya kharaviSANasyevA'pekSA'yogAta / nApi niSpannAvayavatA, svayaM niSpannasya parApekSAvaiyarthyAt / nApyardhaniSpannAvayavatA, vastana: sAMzatAprasaGgAt / tatra cAvayavikalpanAdAvanekadoSopanipAtasaMbhavAt / kizca, sAMzatAyAmapi kimaniSpannoMzaH kAraNamapekSate, niSpanno vA, ubhayaM vA / na tAvadAdyapakSadvayam , niSpannA-'niSpannayorapekSAyAH pratipiddhatvAt / ubhayapakSo'pi na zreyAn , ubhayapakSoktadopaprasaGgAt / tasmAd mRtpiNDAdyuttarakAlaM bhavanameva ghaTAdestadapekSA, mRtpiNDAderapi kAryatvAbhimatAd ghaTAdeH prAgbhAvitvameva kAraNatvam, na punarghaTAdijanmani vyApriyamANatvam / vyApAro hi tadvato bhinnaH, abhinno vA? yadi bhinnaH, tarhi tasya nirvyApAratApasaGgaH / athA'bhinnaH, tarhi vyApArA'bhAvaH / kAraNavyApArajanyaM janmApi janmavato bhinnam, abhinnaM vA / bhede jnmvto'jnmprsnggH| abhede tu, jnmaabhaavH| tasmAt pUrvottarakAlabhAvitvamAtreNaivA'yaM kArya-kAraNabhAvo vastUnAM loke prasiddhaH, na janya-janakabhAvena / yadapi mRtpiNDa-ghaTAdInAM pUrvottarakAlabhAvitvam , tadapyanAdikAlAta tathApravRttakSaNaparamparArUDham , na punaH kasyacita kenacid nirvartitam , iti na kasyacid bhAvasya kasyApi saMbandhinyapekSA / tato hetvantaranirapekSa eva sarvo bhAvaH samutpadyata iti sthitam / vinazyati tarhi katham ?, ityAha-'tayaNantaramityAdi' tadanantaramutpattisamanantaramevA'paiti vinazyati bhaavH| tadapi ca vinazanamahetukameva / mudgaroMpanipAtAdisavyapekSA eva ghaTAdayo vinAzamAvizanto dRzyante, na nirhetukAH, iti ced / naivam , vinAzahetorayogAt , tathAhi-mudrAdinA vinAzakAle kiM ghaTAdireva kriyate, Ahosvit kapAlAdayaH, uta tuccharUpo'bhAvaH ? iti trayI gatiH / tatra na tAvad ghaTAdiH, tasya khahetubhUtakulAlAdisAmagrIta evotpatteH / nApi kapAlAdayaH, tatkaraNe ghaTAdestadavasthatvaprasaGgAt, na hyanyasya karaNe'nyasya nivRttiyuktimatI, ekanivRttau zeSabhuvanatrayasyApi nivRttiprasaGgAt / nApi tuccharUpo'bhAvaH, kharazRGgasyeva nIrUpastha tasya kartumazakyatvAt , karaNe vA ghaTAdestadavasthatAprasaGgAt , anyakaraNe'nyanivRttyasaMbhavAt / ghaTAdisaMbandhenA'bhAvo vihitastena ghaTAdernivRttiH, iti cet / na, saMbandhasyaivA'nupapatteH, tathAhi-kiM pUrva ghaTaH pazcAdabhAvaH, pazcAd vA ghaTaH pUrvamabhAvaH, samakAlaM vA ghaTAbhAvI ? iti vikalpatrayam / tatrA''dyavikalpadvayapakSe saMvandhAnupapattireva, saMbandhasya dviSThatvena bhinnakAlayostadasaMbhavAt , anyathA bhaviSyacchaGkhacakravAdInAmatItaiH sagarAdibhirapi sNbndhpraaptH| tRtIyavikalpapakSe'pi ghaTA-'bhAvayoryadi kSaNamAtramapi sahAvasthitirabhyupagamyate, tAsa 1kha. 'vyvvik'| 2 ka, 'atha caaibhinnH'| For Private and Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 24 vizeSA0 sAramapyasau syAt, vizeSAbhAvAt / tathA ca sati sa eva ghaTAdestAdavasthyamasaGgaH / ghaTAdyupamardenA'bhAvo jAyate, ato ghaTAdinivatiH, iti cet / nanu ko'yamupamardo nAma 1 / na tAvad ghaTAdi, tasya svahetuta evotpatteH / nApi kapAlAdayaH, tadbhAve ghaTAdestAdavasthyaprasaGgAt / nApi tuccharUpo'bhAvaH, evaM hi sati ghaTAdyabhAvena ghaTTAdyabhAvo jAyata ityuktaM syAt, na caitaducyamAnaM hAsyaM na janayati, AtmanaivA'tmabhavanAnupapatteH / tasmAt muGgarAdisahakArikAraNavaisadRzyAd visadRzaH kapAlAdikSaNa utpadyate, ghaTAdistu kSaNikatvena nirhetukaH svarasata eva nivartate ityetAvanmAtrameva zobhanam / ato hetuvyApAranirapekSA eva samutpannA bhAvAH kSaNikatvena svarasataeva vinazyanti, na hetuvyApArAt, iti sthitam / tasmAjjanma - vinAzayorna kiJcit kenacidapekSyate, apekSaNIyAbhAvAca na kiJcit kasyacit kAraNam / tathA ca sati na kiJcid dravyam, kintu pUrvAparIbhUtA'parAparakSaNarUpAH paryAyA eva santa iti / atra bahu-vaktavyam, tattu nocyate, granthagahanatAbhayAt, sugatazAstreSu vistareNoktatvAzca / / iti gAthArthaH // 70 // yadapi dravyavAdinA 'piNDo kAraNamiThThe payaM va pariNAmao' ityAdyuktam, tatrA'smAbhirapyetad vaktuM zakyata eveti / kim 1, ityAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'piNDo -kajaM paisamayabhAvAu jaha dahiM tahA savvaM / kajjAbhAvAu~ natthi kAraNaM kharavisANaM va // 71 // mRdAdipiNDaH kAryameva, na tu kAraNam / kutaH ?, ityAha- pratisamayamaparAparakSaNarUpeNa bhAvAt dadhyAdivaditi / pratisamayamaparAparakSaNabhavanamasiddhamiti cet / na, vastUnAM purANAdibhAvA'nyathAnupapatteH / uktaM ca " pratisamayaM yadi na bhavedaparA pararUpateha vastUnAm / na syAt purANabhAvo na yuvatvaM nApi vRddhatvam // 1 // janmAnantarasamaye na syAd yadyapararUpatA'rthAnAm / tarhi vizeSAbhAvAd na zeSakAle'pi sA yuktA " // 2 // kiM piNDa evaM kAryam ? / na, ityAha- tathA sarva, yathA pratisamayaM bhAvAt piNDaH kArya tathA sarvamapi ghaTapaTAdikaM vastuni - kurambam, tata eva hetoH kAryatvamapi draSTavyamityarthaH / anabhimatapratiSedhamAha - 'kajjAbhAvADa ityAdi ' parAbhyupagataM kAraNaM kArarai vastu nAsti / kutaH 1, ityAha- kAryAbhAvAt tatra kAryatvA'bhyupagamAbhAvAt pratisamayabhavanAnabhyupagamAdityarthaH / iha yat pratisamayamaparApararUpeNa na bhavati tad vastu nAsti, yathA kharaviSANam, pratisamayamabhavantazcA'bhyupagamyante parairmRtpiNDAdayaH, tasmAd na santIti bhAvaH // iti gAthArthaH // 71 // * meva // 1 svabhAvAt / 2 gAthA 68 / 3 piNDaH kArya pratisamayabhAvAd yathA dadhi tathA sarvam / kAryAbhAvAd nAsti kAraNaM kharaviSANamiva // 71 // + o-1 tadevaM nAmAdinayAnAM parasparavipratipattimupadazyapasaMhArapUrvakaM mithyetarabhAvaM darzayitumAha evaM vivayaMti nayA micchAbhinivesao paropparao / iyamiha savvanayamayaM jiNamayamaNavajjamaccaMtaM // 72 // 9 evamuktaprakAreNa parasparato mithyAbhinivezAd vivadante vivAdaM kurvanti nAmanayAdayo nayAH / tatazca mithyAdRSTaya ete, asaMpUrNArthagrAhitvAt gajagAtrabhinnadeza saMsparzane bahuvidhavivAdamukharajAtyandhavRndavat / yadi nAmaite mithyAdRSTayaH tarhi nirmithyaM kim ?, ityAha- idamidaiva loke vartamAnamanubhavapratyakSasiddhaM jinamataM jainAbhyupagamarUpam / kathaMbhUtam 1, sarvanayamayaM niHzeSanayasamUhAbhyupagamanatam atyantamanatrayaM nAmAdinayaparasparodbhAvitA'vidyamAnaniHzeSadoSaM, saMpUrNArthagrAhitvAt cakSuSmatAM samantAt samastahastizarIradarzanollApavat / / iti gAthArthaH // 72 // tathA ca saMpUrNArthagraharUpaM jinamatameva darzayati naumAi bheasada-ttha- buddhipariNAmabhAvao niyayaM / jaM vatthumatthi loe caupajjAyaM tayaM savvaM // 73 // ghaTapaTAdikaM yat kimapi vastvasti loke, tat sarvaM pratyekameva niyataM nizcitaM catvAraH paryAyA nAmA - sskAra - dravya-bhAvalakSaNA yatra taccatuSparyAyam ; na punaryathA nAmAdinayAH prAhuryathA - kevalanAmamayaM vA, kevalAkArarUpaM vA, kevaladravyatAzliSTaM vA, kevalabhAvAtmakaM veti bhAvaH / kutazcatuSparyAyameva ?, ityAha- 'nAmAdibheetyAdi' nAmAdibhedeSvekatvapariNati saMvalitanAmA - SSkAra-dravya-bhAveSvevetyarthaH, zabdazvA'rthava buddhi zabdArtha buddhayastAsAM pariNAmastasya bhAvaH sadbhAvastasmAt, nAmAdibhedeSu samuditeSveva yo'yaM zabdArtha-buddhInAM pariNAmasadbhAvastasmAddhetoH sarva catuSparyAyaM vastvityarthaH / prayogaH - yatra zabdArtha buddhipariNAmasadbhAvaH, tat sarvaM catuSparyAyam, catuSpa tvAbhAve zabdAdipariNAmabhAvo'pi na dRSTaH, yathA zazazRGge, tasmAcchandAdipariNAmasadbhAve sarvatra catuSparyAyatvaM nizcitamiti bhAvaH idamuktaM bhavati - anyo'nyasaMvalitanAmAdicatuSTayAtmanyeva vastuni ghaTAdizabdasya tadabhidhAyakatvena pariNatirdRSTA, arthasyApi pRthuvunodarAdyAkArasya nAmAdicatuSTayAtmakatayaiva pariNAmaH samupalabdhaH, buddherapi tadAkAra grahaNarUpatayA pariNatistadAtmanyeva vastunyavalokitA / na cedaM darzanaM bhrAntam, bAdhakAbhAvAt / nApyadRSTAzaGkayA'niSTakalpanA yuktimatI, atiprasaGgAt ; na hi dinakarA'sta 1 evaM vivadanti nayA mithyAbhinivezataH parasparataH / idamiha sarvanayamayaM jinamatamanavadyamatyantam // 72 // 2 nAmAdibhedazabdA - srtha- buddhipariNAmabhAvato niyatam / yad vasvasti loke catuSparyAyaM tat sarvam // 73 // For Private and Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 25 vizeSA0 / mayodayopalandharAtrindivAdivastUnAM bAdhakasaMbhAvanayA'nyathAtvakalpanAsaMgatimAvahati / na cehApi darzanA-'darzane vihAyA'nyad nishcaa| yakaM pramANamupalabhAmahe / tasmAdekatvapariNatyApananAmAdibhedeSveva zabdAdipariNatidarzanAt sarvaM catuSparyAyaM vastviti sthitam // / iti gAthArthaH // 73 // Aha- nanu yadi nAmAdicatuSparyAya sarva vastu, tarhi kiM nAmAdInAM bhedo nAstyeva ?, ityAha Iya savvabheasaMghAyakAriNo bhinnalakkhaNA ete / uppAyA iti yaM piva dhammA paivatthumAujjA // 7 // ..ityevaM ye pUrva bhinnalakSaNA bhinnasvarUpA dharmA nAmAdayaH proktAste prativastvAyojyA AyojanIyA iti saMbandhaH / kathaMbhUtAH santaH1, ityAha-bhedazca saMghAtazca bhedasaMghAto, sarvasya svAzrayabhUtavastuno bhedasaMghAtau tau kartuM zIlaM yeSAM te sarvabhedasaMghAtakAriNo nijAzrayasya sarvasyA'pi vastunaH kazcid bhedakAriNaH, kathazcitvabhedakAriNa ityarthaH, tathAhi- kenacidindra ityuccarite'nyaH prAhakimanena nAmendro vivakSitaH, Ahosvit sthApanendraH, dravyendraH, bhAvendro vA / nAmendro'pi dravyataH kiM gopAladArakaH, hAlikadArakA, kSatriyadArakA, brAhmaNadArakaH, vaizyadArakaH, zUdradArako vA? ityAdi / tathA kSetrato'pi nAmendraH kiM bhArataH, airavataH, mahAvidehajo vA! . ityAdi / kAlato'pi kimatItakAlasaMbhavI, vartamAnakAlabhAvI, bhaviSyan vA? ityAdi atItakAlabhAvyapi kimito'nantatamasamayabhAvI, asaMkhyAtatamasamayabhAvI, saMkhyAtatamasamayabhAvI vA ? ityAdi / bhAvato'pi kiM kRSNavarNaH, gauravarNaH, dIrghaH, mantharo vA ? ityAdi / tadevameko'pi nAmendrasyA''zrayabhUto'rthastAvad dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAdhiSThito'nantabhedatvaM pratipadyate / tathA sthApanA-dravya-bhAvAzrayasyA'pyuktAnusArataH pratyekamanantabhedatvamanusaraNIyam / ityevamete nAmAdayo bhedakAriNaH / abhedakAriNastahi katham ? iti cet / ucyate- yadaikasminnapi vastuni nAmAdayazcatvAro'pi pratIyante tadA'bhedavidhAyinaH, tathAhi- ekasminnapi zacIpatyAdau 'indra' iti nAma, tadAkArastu sthApanA, uttarAvasthAkAraNatvaM tu dravyatvam , divyarUpa-saMpatti-kulizadhAraNa-paramaizvaryAdisaMpannatvaM tu bhAva iti catudhyamapi pratIyate / tasmAdevaM sarvasya khA''zrayabhUtasya vastuno bheda-saMghAtakAriNo bhinnalakSaNA ete nAmAdayo dharmA utpAda-vyaya-dhrauvyatrikavat prativastu AyojanIyAH parasparA'vinAbhAvinaH prativastu draSTavyA iti tAtparyam // iti gAthArthaH // 74 // ___ iha ca 1 anvayavyatirekAparaparyAyI pratyakSAnupalambhAvityarthaH / kha 'pi darzanaM vihAya'mato / iti sarvabhedasaMghAtakAriNo bhinalakSaNA pate / utpAvA hati yadiva dharmA prativasvAyojyA: nown 3 . kAlabhAvI vartamAnakAlasaMbhavI' / sthi naehi vihaNaM sattaM attho ajiNamae kiMci / Asajja u soAraM naeNa ya visArao byA" iti vacanAjinamate sarva vastu prAyo nayairvicAryate, ato nAma-sthApanAdInapi prastutAn nayairvicArayannAha nAmAitiyaM davaTThiyassa bhAvo ya pjvnyss.| saMgaha-vvavahArA paDhamagarasa sesA ya iyararasa // 75 // eteSu nAmAdiSu madhye nAma sthApanA-dravyanikSepatrayaM dravyAstikanayasyaivA'bhimataM na paryAyAstikasya, nAmAdinikSepatrayasya vivakSitabhAvazUnyatvAt / paryAyAstikasya tu bhAvagrAhitvAditi / 'bhAvo' bhAvanikSepaH punaH paryAyAstikanayasyA'bhimato netarasya, tasya dravyamAtragrAhitvena bhAvA'navalambitvAditi / Aha-nanu nayA naigamAdayaH prasiddhAH, tatastairevA'yaM vicAro yujyate, atha te'traiva dravyaparyAyAstikanayadvaye'ntarbhavanti, tarjucyatAM kasya kasminnantarbhAvaH 1, ityAzaGkyAha- 'saMgahetyAdi ' naigamastAvat sAmAnyagrAhI saMgrahe'ntarbhavati, vizeSagrAhI tu vyavahAra; saMgrahavyavahArau tu prastutanayadvayasya madhye prathamakasya dravyAstikasya matamabhyupagacchataH- dravyAstikamate'ntarbhavata iti taatprym| zeSAstu RjumUtrAdaya itarasya dvitIyasya paryAyAstikasya matamabhyupagacchanto'traivA'ntarbhavantIti hRdayam / AcAryasiddhasenamatena ceha Rjumutrasya paryAyAstike'ntarbhAvo darzitaH, siddhAntAbhiprAyeNa tu saMgraha vyavahAravad RjumUtrasyA'pi dravyAstika evA'ntarbhAvo draSTavyaH, tathA coktaM sUtre " ujusuyassa ege aNuvautte Agamao ega davvAvassayaM puhattaM necchai" iti / tadanenA'sya dravyavAditvaM darzitam , iti kathaM paryAyAstike'ntarbhAvaH syAt 1 // iti gaathaarthH||75|| Aha-manu saMgrahAdinayA nAmanikSepaM sarvamapyekatvenecchanti bhedena vA, evaM sthApanAdinikSepeSvapi pratyeka vaktavyam, ityAzaGkayAha9 sAmannaggAhI saMgiNhai teNa saMgaho niyayaM / jeNa visesaggAhI vavahAro to visesei // 76 // 1 pRSTha 26 / 2 nAmAditrika dravyAstikasya bhAvazca paryavanayasya / saMgraha-vyavahArau prathamakasya zeSAzcetarasya // 75||xpht-1+ttiyoN 3 RjusUtrasyaiko'nupayukta Agamata eka dravyAvazyakaM pRthaktvaM necchati / anuyogadvArasUtrastho'yaM pAThaH, taTTIkA ceyam - "ujusuyassetyAdi-ju bhatItA-nAgata-parakIyaparihAreNa prAalaM vastu sUtrayatyabhyupagacchIti RjusUtraH, ayaM hi vartamAnakAlabhAgyeva vastu abhyupagacchati, nA'tItam, vinsstttvaat| nA'pyanAgatam , anutpanatvAt / vartamAnakAlabhAvyapi svakIyameva manyate, svakAryasAdhakatvAt , svdhnvt| parakIyaM tu mecchati svakAryA'prasAdhakatvAt , paradhanavat / tasmAdeko devadattAdiranupayukto'sya mate Agamata ekaM vaSyAvazyakAmiti / 'puhattaM necchA tti' atItA-'nAgatabhedataH parakIyabhedatazca pRthaktvaM pArthakyaM necchatyasau, kiM tarhi / vartamAnakAlInaM svakameva cA'bhyupaiti, tthaikmeveti"| 0 yatta sAmAnyamAhI saMgRhAti tena saMgraho niyatam / yena vizeSagrAhI vyavahArastasmAd vizeSayati // 7 // (jita), For Private and Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizapA0 maGgalamahavA nandI caubvihA maGgalaM ca sA neyA / davve nUrasamudao bhAvammi ya paJca nANAI // 8 // sUtrasya sUcakatvAd noAgamato bhAvamalaGgasyaiva ca prastutatvAd maGgalazabdeneha noAgamato bhAvamaGgalamiti draSTavyam / athavAzabdastu pUrvoktapakSatrayApekSayA vikalpArthaH, tatazcAyamarthaH- yadi vA noAgamato bhAvamaGgalamanyad draSTavyam / kiM tat ?, ityAha- 'naMdI' nandanaM nandI, nandanti samRddhimavApnuvanti bhavyamANino'nayeti vA nandI, iyaM ca sUtre sAmAnyoktAvapi vyAkhyAnato vizeSapratipatteriha jJAnapaJcakarUpA gRhyate / sAmAnyarUpeNa tu cintyamAnAmau maGgalabad nAmAdicaturvidhA bhavati / etdevaah-'cunvihetyaadi| tatra 'nandI' iti yat kasyacid nAma kriyate sA nAmanandI / akSAdiSu sthApitA sthApanAnandI / dravyanandI tu dvividhAAgamataH, noAgamatazca / tatrA''gamato nandIpadArthajJo'nupayuktA, noAgamatastu jJa-bhavyazarIrobhayavyatiriktA dravyanandIdvAdazaprakArastUryasamudayaH, tadyathA ___"bhabhA-mugunda-maddala-kaDaMba-jhallari-huDukka-kaMsAlA / kAhala-talimA vaso saMkho paNavo ya bArasamo" // 1 // iha ca 'dace tUrasamudao' ityanena jJa-bhavyazarIravyatiriktA dravyanandI sUtrepi darzitA, nAmanandyAdivarUpaM tu pUrvoktanAmamaGgalAdhanusAreNa sujJeyatvAd noktamiti / bhAvananyapi dvidhA- AgamataH, noAgamatazca / Agamato nandipadArthajJastatropayuktaH / noAgamatastvAha-'bhAvammi yetyAdi ' bhAve bhAvananyAM vicAryamANAyAM punaH 'noAgamato bhAvanandI' iti zeSaH / kA punariyam ?, ityAhapaJca jJAnAni Agamasya jJAnapaJcakaikadezatvAt nozabdasya cehApyekadezavAcisvAditi bhAvaH / iyameva ceha noAgamato bhAvamabalatvena prastutagAthAdau nirdiSTA // iti gAthArthaH / / 78 // . kAni punastAni paJca jJAnAni', ityAha AbhiNibohiyanANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca / taha maNapajjavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM // 79 // AbhinibodhikajJAnam , zrutajJAnam , avadhijJAnam , manaHparyayajJAnam , kevalajJAnamiti paJca jJAnAni / etAni ca bhASyakAro vistarataH svayameva vyAkhyAsyati // 79 // maGgalamathavA nandI caturvidhA maGgalaM ca sA jJeyA / dravye sUryasamudayo bhAve ca paJca jJAnAni // 70 // + paay-|| 2 bhambhA-mukunda-mardala-kaDamya-jhallarI-dudukka-kasAlAH / kAhala-salimau vaMzaH saGkhaH paNavazca dvAdazaH // 3 AdhinibodhikajJAnaM zrutajJAnaM caivA'vadhijJAnaM ca / tathA manaHparyavajJAnaM kevazajJAnaM ca paJcamakam // 9 // maGgalamahavA nandI cauvvihA maGgalaM ca sA neyaa| dave tUrasamudao bhAvammi ya paJca nANAI // 7 // sUtrasya sUcakatvAd noAgamato bhAvamalaGgasyaiva ca prastutatvAd maGgalazabdeneha noAgamato bhAvamaGgalamiti draSTavyam / athavAzabdastu pUrvoktapakSatrayApekSayA vikalpArthaH, tatazcAyamarthaH- yadi vA noAgamato bhAvamaGgalamanyad draSTavyam / kiM tat, ityAha- 'naMdI' nandanaM nandI, nandanti samRddhimavApnuvanti bhavyaprANino'nayeti vA nandI, iyaM ca sUtre sAmAnyoktAvapi vyAkhyAnato vizeSapatipatteriha jJAnapaJcakarUpA gRhyate / sAmAnyarUpeNa tu cintyamAnA'sau maGgalabad nAmAdicaturvidhA bhavati / etadevAha-'caubihetyAdi tatra 'nandI' iti yat kasyacid nAma kriyate sA nAmanandI / akSAdiSu sthApitA sthApanAnandI / dravyanandI tu dvividhAAgamataH, noAgamatazca / tatrAgamato nandIpadArthajJo'nupayaktaH, noAgamatastu jJa-bhavyazarIrobhayavyatiriktA dravyanandI dvAdaza prakArastUryasamudayaH, tadyathA "bhabhA-mugunda-maddala-kaDaMba-jhallari-huDukkA-kaMsAlA / kAhala-talimA vaMso saMkho paNavo ya bArasamo" // 1 // iha ca 'dabbe tUrasamudao' ityanena jJa-bhavyazarIravyatiriktA dravyanandI sUtre'pi darzitA, nAmanandyAdisvarUpaM tu pUrvoktanAmamaGga lAdyanusAreNa mujJeyasvAd noktamiti / bhAvananyapi dvidhA- AgamataH, noAgamatazca / Agamato nandipadArthajJastatropayuktaH / noAgama tastvAha-'bhAvammi yetyAdi' bhAve bhAvananyAM vicAryamANAyAM punaH 'noAgamato bhAvanandI' iti shessH| kA punariyam , ityAhapazca jJAnAni Agamasya jJAnapaJcakaikadezatvAta nozabdasya cehApyekadezavAcitvAditi bhAvaH / iyameva ceha noAgamato bhAvamaGgalatve prastutagAthAdau nirdiSTA // iti gAthArthaH // 78 // kAni punastAni paJca jJAnAni !, ityAha-- AbhiNibohiyanANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca / taha maNapajjavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM // 79 // AbhinivodhikajJAnam , zrutajJAnam , avadhijJAnam , manaHparyayajJAnam , kevalajJAnamiti pazca jJAnAni / etAni ca bhASyakA vistarataH svayameva vyAkhyAsyati // 79 // 1 maGgalamathavA nandI caturvidhA maGgalaM ca sA jJeyA / dravye sUryasamudayo bhAve ca paJca jJAnAni ||4||xpyoy2 bhambhA-mukunda-mardala-kaDhamba-jhalarI-huDaka-kaMsAlAH / kAhala-talimau vaMzaH saH paNavazca dvAdazaH // 1 // bhAbhinibodhikajJAnaM zrutakSAnaM caivA'vadhizAnaM ca / tathA manaHparyavajJAnaM kevalajJAnaM ca pazcamakam // 79. For Private and Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 27 vizeSA0 tatrA''bhinibodhikajJAnazabdArtha darzayannAha atthAbhimuho niyao boho jo so mao abhiniboho / so cevA''bhiNibohiamahava jhaajogmaaujj80|| bodhanaM bodhaH, 'R gatau' aryate gamyate jJAyata ityarthaH, tasyAbhimukhastadgrahaNapravaNaH-arthavalA'dhyAtatvena tannAntarIyakodbhava ityarthaH, ayamabhizabdasyA'rtho darzitaH, evaMbhUtazca bodhaH kSayopazamAdyapATave'nizcayAtmako'pi syAt , ato niyato nizcita iti nizabdena viziSyate-rasAdyapohena 'rUpamevedaM ' ityavadhAraNAtmaka ityarthaH / uktaM ca " evamavagraho'pi nizcitamavagRhNAti, kAryata upalabdhe" / anyathA'vagrahakAryabhUto'pAyo'pi nizcayAtmako na syAditi bhAvaH / Aha-nanu niyato'rthAbhimukha eva bhavati, tato niyatatvavizeSa mevA'stu, kimAbhimukhyavizeSaNena / tadayuktam , dvicandrajJAnasya taimirika prati niyatatve satyapyAbhimukhyAbhAvAditi / evaM ca sati arthAbhimukho niyato yo bodhaH sa tIrthakara-gaNadharAdInAmabhinibodho mto'bhipretH| 'so cevAbhiNivohiyamiti ' sa evAbhinibodha evA''bhinibodhikam ,vinyaadipaatthaadbhinibodhshbdsy"vinyaadibhysstthk"paa0-5|4|34] ityanena svArtha eva ThakpratyayaH, yathA vinaya eva vainayikamiti / 'ahava jahAjogamAujaM ti' athavA neha svArthikapratyayo vidhIyate, kintu yathAyogaM yathAsaMbandhamAyojanIyaMghaTamAnasaMbandhAnusAreNa khayameva vaktavyamityarthaH, tadyathA- arthAbhimukhe niyate bodhe bhavamAbhinibodhikam , tena vA nivRttaM, tanmayaM vA, tatpayojanaM vA''bhinibodhikam , tacca tajjJAnaM cA''bhinivAdhikajJAnam // iti gaathaarthH||8|| tadevamAbhinibodhikazabdavAcyaM jJAnamuktam / athavA jJAnam , kSayopazamaH, AtmA vA tadvAcya iti darzayannAha tateNa tao tammi va so vA'bhiNibujjhae tao vA taM / taM teNa tao tammi va suNei so vA suaMteNaM // 1 // taMti Abhimukhyena nizcitatvenA'vabudhyate saMvedayate AtmA tadityabhinibodho'vagrahAdijJAnaM, sa evA''bhinibodhikam , athavA AtmA tena prastutajJAnena, tadAvaraNakSayopazamena vA karaNabhUtena ghaTAdi vastvabhinibudhyate, tasmAd vA prakRtajJAnAt , kSayopazamAtAbhinibudhyateH tasmin vA'dhikRtajJAne, kSayopazame vA satyabhinibudhyate'vagacchatItyabhinibodho jJAnaM, kSayopazamo vA / 'so vAbhiNibujjhae tti' athavAbhinibudhyate vastvabhigacchatItyabhinibodhaH / asAvAtmaiva, jJAna-jJAninoH kathazcidavyatirekAditi, sa evA''bhinibodhikam / 'tao vA tamiti' na kevalaM ' atthAbhimuho niyao' ityAdivyutpattyA''bhinibodhikamuktam ; kintu yataH 'taM teNa 1 abhimukho niyato bodho yaH sa mato'bhinidhodhaH / sa caivAbhinibodhikamathavA yathAyogamAyojyam // 8 // 2 tat tena tatastasmin vA sa vA'bhinivudhyate tato vA tat / tat tena tatastasmin vA zRNoti sa vA zrutaM tena // 81 // 3 gAthA 80 / tao tammi' ityAdi vyutpattyantaramasti, tato'pi kAraNAt tadAbhinibodhikamucyata ityarthaH / nanvAtma-kSayopazamayorAbhinibodhikazabdavAcyatve jJAnena saha kathaM samAnAdhikaraNatA syAt ? / satyam , kintu jJAnasyA''tmAzrayatvAt , kSayopazamasya ca jJAnakAraNatvAdapacAratotrApi pakSe Abhinibodhikazabdo jJAne vartate, tatazcA''bhinibodhikaM ca tajjJAnaM cAbhinibodhikajJAnamiti samAnAdhikaraNasamAsa itydossH|| ____ atha zrutavyutpattimAha- 'taM teNetyAdi ' zrUyata AtmanA taditi zrutaM zabdaH, athavA zrUyate'nena zrutajJAnAvaraNakSayopazamena, zrUyate tasmAt kSayopazamAta, zrUyate tasmin kSayopazame saMtIti zrutaM kssyopshmH| 'suNei so va ttiti zRNotIti zrutam , asAvAtmeti vA vyutpttirityrthH| 'suyaM teNeti' yenaivaM vyutpattistena kAraNena zrutamucyata ityarthaH / iha ca zabdasya zrutajJAnakAraNatvAt kSayopazamasya vaddhetutvAdAtmanazca kathazcit tadavyatirekAdupacArataH zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnam // iti gAthArthaH // 81 // athA'vadheya'tpAdanArthamAha- . teNAva hIyae tammi vA'vahANaM tao'vahI so ya mjaayaa| jaM tIe davvAi paropparaM muNaMi to'vhitti||82|| tataH kAraNAdavadhirityucyate / yataH kim ?, ityAha- 'teNAva hIyae tti' avazabdasyA'vyayatvenA'nekArthatvAdadho'dho vistRtaM dhIyate paricchidyate rUpi vastu tena jJAnenetyavadhiH, athavA ava-maryAdayA etAvatkSetraM pazyan , etAvanti dravyANi, etAvantaM kAlaM pazyatItyAdiparasparaniyamitakSetrAdilakSaNayA dhIyate paricchidyate rUpi vastu tenetyvdhiH| 'tammi va tti' athavA avazabdasyArthadvayaM tathaivA'vadhIyate jIvena tasmin sati vastvityavadhiH, akArasya luptasyA'darzanAt 'avahANaM' ti vA zabdo'nuvartate tatazcA'thavA'vadhAnamavadhiH sAkSAdarthaparicchedanamityarthaH, athavA'vadhIyate tasmAjjIvena sAkSAd vastvityavadhirityupalakSaNavyAkhyAnAt svayameva draSTavyam / 'so yamajjAyatti' sa coktasvarUpo'vadhirmaryAdayArthaparicchedane pravartamAnatvAdupacArato maryAdA / etadevAha-'jaM tIe ityAdi puMliGgo'pyavadhizabdaH prAkRtatvAt strItvena nirdiSTaH, tatazca yad yasmAt kAraNAt tenA'nantaroktenA'vadhinA jIvo dravyAdi 'muNati' jAnAti / kathaMbhUtaM sat, ityAha- parasparaM niyamitamiti zeSaH / vakSyati ca " aMgulamAvaliANaM bhAgamasaMkheja dosu saMkhejjA / aMgulamAvalianto AvaliA aMgulapuhattaM " // 1 // tenA'va dhIyate tasmin vA'vadhAnaM tato'vadhiH sa ca maryAdA / yat tena vyAdi parasparaM jAnAti tato'vadhiH // 82 ||+krnn / 2 alAvalikathorbhAgamasaMkhyeyaM drayoH saMkhyeyau / maGgulAvalikAntarAvalikA bhagurupRthaktvam // 3 // For Private and Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA 0 www.kobatirth.org 28 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir haitthamma muhutato divasaMto gAuyAmma bodhavve " ityAdi // tasmAdanayA parasparopanibandhalakSaNayA maryAdayA yato jIvastenA'vadhinA dravyAdikaM 'suNati' (jAnAti ), tato'vadhirapyupacA rAva maryAdeti bhAvaH / avadhizvAsau jJAnaM cetyavadhijJAnam, iti prakramalabdhena jJAnazabdena samAsaH // iti gAthArthaH // 82 // atha manaHparyAyajJAnaviSayAM vyutpattimAha pejavaNaM pajjayaNaM pajjAo vA maNammi maNaso vA / tassa va pajjAyAdinnANaM maNapajaivaM nANaM // 83 // 'pajjavaNaM ti' 'aba gatyAdiSu' iti vacanAdavanaM gamanaM vedanamityavaH, pariH sarvatobhAve, paryavanaM samantAt paricchedanaM paryavaH / kAyam, ityAha- 'maNammi maNaso va ni' manasi manodravyasamudAye grAhye, manaso vA grAhyasya saMbandhI paryavo manaHparyavaH, sa vAsau jJAnaM camanaH paryavajJAnam / athavA 'pajjayaNaM ti' 'aya vaya maya' - ityAdidaNDakadhAtuH, ayanaM gamanaM vedanamityayaH, pariH sarvatobhAve, paryayanaM sarvataH paricchedanaM paryayaH / kva punarasau 1, ityAha- 'maNammi maNaso va tti' manAsa grAhye, manaso vA grAhyasya saMbandhI paryayo mana:paryayaH sa cAsau jJAnaM ca mana:paryayajJAnam / 'pajjAo va tti' athavA 'iN gatau' ayanaM, AyaH, lAbhaH, prAptiriti paryAyAH, paristathaiva, samantAdAyaH paryAyaH / kva 1, ityAha- 'maNammi maNaso va tti' manAsa grAhye, manaso vA grAhyasya paryAyo manaHparyAyaH, sa cAsau jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / evaM tAvajjJAnazabdena saha sAmAnAdhikaraNyayaGgIkRtyoktam / / atha vaiyadhikaraNyamaGgIkRtyAha - 'tassa vetyAdi' vAzabdaH pakSAntarasucakaH, tasyeti manasaH, paryAyAH, paryavAH, paryayAH, dharmA ityanarthAntaramiti; AdizabdAt paryava - paryayaparigrahaH, tatazcAyamartha:- athavA tasya manaso grAhyasya saMbandhino bAhyavastucintanAnuguNA ye paryAyAH paryavAH, paryayAsteSAM teSu vA 'idamitthaMbhUtamanena cintitam' ityevaMrUpaM jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, manaHparyavajJAnaM, mana:paryayajJAnaM ceti jJAnazabdena saha vyadhikaraNaH samAsaH / ata eva " pAyaM ca nANasaddo nAmasamANAhigaraNo'yaM " ityatra prAyograhaNaM kariSyati // iti gAthArthaH // 83 // atha kevalajJAnaviSayaM zabdArthamAha "kevalamegaM suddhaM sagalamasAhAraNaM aNantaM ca / pAyaM ca nANasado nAmasamANAhigaraNo'yaM // 84 // , 1 haste muhUrtAntardivasAntargavyUte boddhavyaH / 2 paryavanaM paryayanaM paryAyo vA manasi manaso vA / tasya vA paryAyAdijJAnaM manaH paryavaM jJAnam // 83 // 3 kha ga 'di nA' / 4 gha cha 'jjavanANaM' // 5 gAthA 84 / 6 kevalamekaM zuddhaM sakalamasAdhAraNamanantaM ca / prAyazca nAmazabdo nAmasamAnAdhikaraNo'yam // 84 // kevalamiti vyAkhyeyaM padam / tataH kevalamiti ko'rthaH 1, ityAha-- ekamasahA pamindriyAdisAhAyyAnapekSitvAt tadbhAve zeSa. cchAvasthikajJAnanivRttervA zuddhaM nirmalaM sakalAvaraNamalakalaGkavigamasaMbhUtatvAditi / sakalaM paripUrNa saMpUrNajJeyagrAhitvAt, asAdhAraNamananyasadRzaM tAdRzA'parajJAnAbhAvAt, anantam, apratipAtitvenA'vidyamAnaparyantatvAt ityekAdiSvartheSu kevalazabdo'tra vartate, kevalaM ca tajjJAnaM ca kevalajJAnamiti samAsaH / Aha- nanvAbhinivodhikAdIni jJAnavAcakAni nAmAnyeva bhASyakRtA " atthAbhimuo niyao " ityAdI sarvatra vyutpAditAni, jJAnazabdastu na kacidupAttaH, sa kathaM labhyate 1, ityAzaGkayAha - ' pAyaM cetyAdi ' prakrapalabdho jJAnazabda Abhinibodhaka-zrutAdibhirjJAnAbhidhAyakairnAmabhiH samAnAdhikaraNaH svayameva yojanIyaH, sa ca yojita eva, tadyathA - abhinibodhika ca tajjJAnaM ca, zrutaM ca tajjJAnaM cetyAdi / kacid vaiyadhikaraNyasamAso'pi saMbhavatIti prAyograhaNam / sa ca manaHparyAyajJAne darzita eva anyatrApi ca yathAsaMbhavaM draSTavyaH // iti gAthArthaH // 84 // tadevaM jJAnapaJcakasyApyabhidhAnArthe kathite Aha kazvit- nantrAdau matizrutopanyAsaH kimarthaH 1 iti / atrA''cAryaH prAha jaM sAmi--kAla-kAraNa-visaya-parokkhattaNehiM tullAI / tabbhAve sesANi ya teNAIe mai suyAI // 85 // tena kAraNenAdau mati zrute nirdiSTe / yena, kim 1, ityAha- 'jaM sAmItyAdi' iti saMTaGkaH / matizabdo'trA''bhinibodhikasamA - nArthI draSTavyaH, AbhinitrAdhikaM hyautpattikyAdimatipradhAnatvAd matirityapyucyate / yad yasmAt kAraNAt svAmi-kAla-kAraNa-viSaya-parokSatvaistulye samAnasvarUpe mati zrute, tenA''dau nirdiSTe ityarthaH / tatra svAmI tAvadanayoreka eva " jattha mainANaM tattha suyanANaM " ityAdyAgamavacanAditi / kAlo'pi dvidhA - nAnAjIvApekSayA, ekajIvApekSayA ca / sa cAyaM dvividho'pyanayostulya eva, nAnAjIvASardar dvayorapi sarvakAlamanucchedAd; ekajIvApekSayA tUbhayorapi nirantarasAtirekasAgaropamaSaTpaSTisthitikatvenA'traivA'bhidhAsyamAnatvAditi / kAraNamapIndriya manolakSaNaM svAdharaNakSayopazamasvarUpaM ca dvayorapi samAnam / ubhayasyA'pi sarvadravyAdiviSayatvAd viSayatulyatA | paranimittatvAcca parokSatvasamatAM / nanu yadyevamanayoH parasparaM tulyatA, takatra dvayorapyupanyAso'stu, AdAveva tu tadupanyAsaH katham 1, ityAha- 'tabhAve ityAdi' tadbhAve mati zrutajJAnasadbhAva eva zeSANyavadhyAdIni jJAnAnyavApyanteH nAnyathA, na hi sa kazcit prANI bhUtapUrvaH asti, bhaviSyati vA, yo mati-- zrutajJAne anAsAdya prathamamevAnvadhyAdIni zeSajJAnAni prAptavAn, prApnoti, prApsyati veti bhAvaH / tatastadavAptau zeSajJAnA'vAptezrAdau mati zrutopanyAsaH // iti gAthArthaH // 85 // 1 - yaka svAmi-kAla-kAraNa- viSaya - parokSatvaistulyAni / tadbhAve zeSANi ca tenA''dau mati zrute // 85 // For Private and Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 29 vizeSA0 __bhavatu tAdau mati-zrutopAdAnam, kevala pUrva matiH, pazcAttu zrutamityatra ki kAraNam, yAvatA viparyayo'pi kasmAt na bhavati !, ityAha maipuvvaM jeNa suyaM teNAIe maI, visiTTho vA / maibheo caiva suyaM to maisamaNaMtaraM bhaNiyaM // 86 // . kA matiH pUrva prathamamasyeti matipUrva yena kAraNena zrutajJAnaM, tena zrutasyAdau matiH, tIrthakara-gaNadharairukteti zeSaH, na hyavagrahAdirUpe matijJAne pUrvamapravRtte kApi zrutapravRttirastIti bhAvaH / 'visiho vA maibheo ceva suyaM ti' yadi vA indriyA'nindriyanimittajhareNopajAyamAnaM sarva matijJAnameva, kevalaM paropadezAdAgamavacanatvAcca bhavan viziSTaH kazcid matibheda eva zrutaM; nAnyat / tato mUlabhUtAyA materAdau vinyAsaH, tadbhedarUpaM tu zrutajJAnaM tatsamanantaraM bhnnitmitydossH| 'maipuvvaM jeNa surya' ityAdikazcA'rthaH purataH prapazcena bhaNiSyate // iti gAthArthaH // 86 // atha matizrutAnantaramavadheH, tatsamanantaraM ca manaHparyAyajJAnasyopanyAse kAraNamAha kAla-vivajaya-sAmitta-lAbhasAhammao'vahI tatto / mANasamitto chaumattha-visaya-bhAvAdisAmaNNA // 7 // / tato mati-zrutAbhyAmanantaramavadhinirdiSTaH / kutaH, ityAha-kAla-viparyaya-svAmitvalAbhasAdhAt / tatra nAnAjIvApekSayA, ekajIvApekSayA ca mati-zrutAbhyAM sahA'vadheH samAnasthitikAlatvAta kAlasAdharmyam / yathA ca mithyAtvodaye mati-zratAne ajJAnarUpa viparyaya pratipadyate, tathA'vadhirapi, iti viparyayasAdharmyam / ya eva ca mati-zrutayoH svAmI sa evA'vadherapi, iti svAmisAdharmyam / lAbho'pi kadAcit kasyacidamISAM trayANAmapi jJAnAnAM yugapadeva bhavati, iti lAbhasAdharmyam / 'mANasamitto ityAdi ' ito'vadheranantaraM manoviSayatvAd manasi bhavaM mAnasaM manaHparyAyajJAnaM yuktam / kutaH, ityAha-chadmastha-viSaya-bhAvAdisAmAnyAta, AdizabdAta pratyakSatvAdisAmAnyaM gRhyate, samAnasya bhAvaH sAmAnyaM sAmyaM tsmaadityrthH| tatra yathA'vadhijJAnaM chadmasthasyaiva bhavati tathA mana:paryAyajJAnamapIti cchamasthasAmyam / ubhayorapi pudgalamAtraviSayatvAd viSayasAmyam / dvayorapi kSAyopazamikabhAvavRttitvAdU bhAvasAmyam / dvitayasyApi sAkSAddarzitvAt pratyakSatvasAmyam / evamanyApi pratyAsattirabhyudyA / / iti gaathaarthH|| 87 // 1 matipUrva yena zrutaM tenAdau matiH, viziSTo vA / matibhedazcaiva zrutaM tasmAd matisamanantaraM bhANitam // 86 // shrutaamyaaydhi-|| 2 kAla-viparyaya-svAmitva-lAbhasAdharmyato'vadhistataH / mAnasamitaH chamastha-viSaya--bhAvAdisAmAnyAta // 8 // atha kevalajJAnasya sarvoparinirdeze kAraNamAhaante kevalamuttama-jaisAmittAvasANalAbhAo / etthaM ca mai-suyAI parokkhamiyaraM ca paJcakkhaM // 88 // ante sarvajJAnAnAmupari kevalajJAnamabhihitam / kutaH ?, ityAha- bhAvapradhAnatvAd nirdezasya-uttamatvAt , sarvottama hi kevala. jJAnama, atItA-'nAgata-vartamAnaniHzeSajJeyasvarUpAvabhAsitvAditi / yathA ca manaHparyAyazAnasya yatireva svAmI, tathA kevalajJAnasthApi, tato yatisvAmitvasAmyAd manaHparyAyajJAnAnantaraM kevalajJAnamabhihitam / tathA samastAparajJAnAnAmavasAna evA'sya lAbhAdabasAna eva nirdeza iti / tadevamupanyAsakrame samarthite satyAha kazcita-nanvetAni pazca jJAnAni kiM parokSasvarUpANi, Ahosvit pratyakSANi ? iti / atrAha- "etthaM cetyAdi' eteSu paJcasu jJAneSu madhye mati-zrute parokSe, itarattvavadhyAdi jJAnatrayaM pratyakSam / / iti gAthArthaH // 88 // tatra pratyakSasya lakSaNamAha-- jIvo akkho atthavvAvaNa-bhoyaNaguNaNNio jeNa / taM pai vaTTai nANaM jaM paccakkhaM taya tivihaM // 8 // akSastAvajjIva ucyate / kena hetunA ?, ityAha- 'atthavvAvaNetyAdi' arthavyApana-bhojanaguNAnvito yena, tenA'kSo jIvaH, idamuktaM bhavati- 'azU vyAptau' aznute jJAnAtmanA sarvArthAn vyAmotItyuNAdinipAtanAdakSo jIvaH, athavA 'aMza bhojane' aznAti samastatribhuvanA'ntarvatino devalokasamRddhyAdInAn pAlayati bhuGkte veti nipAtanAdakSo jIvaH, aznAterbhojanArthatvAd , bhujezca pAlanAsbhyavahArArthatvAditi bhAvaH / ityevamarthavyApana-bhojanaguNayuktatvena jIvasyA'kSatvaM siddhaM bhavati / tamakSaM jIvaM prati sAkSAdgatamindriyanirapekSaM vartate yajjJAnaM tat pratyakSam / taccA'vadhi-manaHparyAya kevalajJAnabhedAt trividhaM triprakAram , tasyaiva sAkSAdarthaparicchedakatvena jIvaM prati sAkSAd vartamAnatvAt / / iti gAthArthaH / / 89 // atha parokSajJAnakharUpamAhaakkhassa poggalakayA jaM davvindiya-maNA parA teNaM / tehiM to jaM nANaM parokkhamiha tamaNumANaM va // 9 // 1 ante kevalamuttama-yatisvAmitvA-'vasAnalAbhAt / atra ca mati-zrute parokSamitaraca pratyakSam // 88||+c2 jIvo'kSo'rthavyApana-bhojanaguNAgvito yena / saM prati vartate jJAnaM yat pratyakSaM sakat nividham // 8 // 6 akSasya pudgalakRtAni yad dravyendriya-manAMsi parANi tena / taistasmAd yajjJAnaM parokSamiha tadanumAnamiva // 90 // For Private and Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 30 vizeSA0 yad yasmAd dravyendriyANi dravyamanazca, akSasya jIvasya parANi bhinnAni vartante / kathaMbhUtAni punadravyendriya-dravyamanAsi ?, ityAha-pudgalakRtAni pudgalaskandhanicayaniSpannAni, hetudvAreNa cedaM vizeSaNaM draSTavyam-pudgalakRtatvAd, yena dravyendriya-manAMsi jIvasya parabhUtAni, tena tebhyo yad mati-zrutalakSaNaM jJAnamutpadyate, tat tasya sAkSAdanutpatteH parokSam , anumAnavaditi / idamuktaM bhavatiapaudgalikatvAdamUrto jIvaH, paudgalikatvAt tu mUrtAni dravyendriya-manAMsi, amUrtAcca mUrta pRthagbhUtam , tatastebhyaH paudgalikendriya-manobhyo yad mati-zrutalakSaNaM jJAnamupajAyate, tad dhUmAderagnyAdijJAnavat paranimittatvAt parokSamiha jinamate paribhASyate // iti gAthArthaH // 10 // ye tu vaizeSikAdayo'kSamindriyaM prati gataM pratyakSam , zeSaM tu parokSamiti manyante, tadarzanamapAkartumAha kesiMci iMdiAI akkhAI, taduvaladdhi paccakkhaM / tanno, tAiM jamaceaNAI'jANaMti na ghaDo vv|| 91 // keSAMcid vaizeSikAdInAM matenA'kSANi sparzanAdInIndriyANyucyante, na jIva iti bhAvaH / taduvaladdhi paJcakkhaM ti teSAmindripANI yeyaM sAkSAvaTAdyarthopalabdhirghaTAdijJAnaM tat pratyakSama , anyat tu parokSamiti / aGgIkriyatAM tarhi tanmatamityAha-'tamro ityAdi tadetad vaizeSikAdimataM na yuktam , yatastAnIndriyANyacetanAni, tatazca na jAnanti na vastusvarUpamupalabhante, ghaTavat , tathAhi-yadacetanaM tat sarvamapi na jAnAti, yathA ghaTAdi, acetanAni cendriyANi, iti kutasteSAmupalabdhiH? yA pratyakSaM syAditi bhaavH| tathA indriyANAM jJAnazUnyatve mUrtimattva-sparzAdimacAdayo'pi hetavo vaacyaaH|| iti gAthArthaH // 91 // _ nanvindriyANi na jAnanti, iti pratyakSavirodhinI pratijJA, teSAM sAkSAtkAreNA'rthopalabdheranubhavapratyakSeNa pratimANi prasiddhatvAt , ityAzajhyAha-- ThevaladdhA tatthA''yA tavvigame tduvlddhsrnnaao| gehagavakkhovarame vi taduvaladdhA'NusariyA vA // 92 // 'tattha tti ' tatra cakSurAdIndriye karaNatayA vyApriyamANe upalabdhA vastUnAM boddhA Atmaiva draSTavyaH, na tvindriyam / kutaH 1, ityAha- tazvigametyAdi ' tasya cakSurAdIndriyasya vigame'bhAve'pItyarthaH, tadupalabdhasya parAbhyupagamenendriyopalabdhasyA'rthasya smaraNAta ka iva', ityAha-tena gRhagavAkSeNa karaNabhUtenopalabdhasya yoSidAdyarthasya yo'nusmartA devadattAdiH sa iva, vAzabdasyevArthatvAta / sati', ityAha- gRhagavAkSasyoparame'pyabhAve'pi satItyarthaH / atra prayogaH- iha yo yeSUparateSvapi tadupalabdhAnAnanusmarati sa tatro 1.keSAMcidindriyANi akSANi, tadupalabdhiH pratyakSam / tanna, tAni yadacetanAni jAnanti na ghaTa iva // 9 // 3 upalabdhA tatrA''tmA tadvigame tadupalabdhasmaraNAt / gehagavAkSoparame'pi tadupalabdhA'nusmartA vA (iva) // 12 // palabdhA dRSTaH, yathA gRhagavAkSopalabdhAnAmarthAnAM tadvigame'pyanusmA devadattAdiH, anusmarati cendriyavigame'pi tadupalabdhamarthamAtmA tasmAt sa evopalabdhA, yadi punarindriyANyupalambhakAni sthuH, tadA tadvigame kasyA'nusmaraNaM sthAtAna hyanyenopalabdhe'rthe'nyasya smaraNaM yuktam , atiprasaGgAt , asti cA'nusmaraNam / tasmAd 'na jAnantIndriyANi' iti sthiteyaM pratijJA, tadbhAdhakatvenoktasyA'nubhavapratyakSasya pathoktAnumAnabAdhitatvena bhrAntatvAditi // . atrAha-kasyedaM darzanaM yat khatantrANIndriyANyupalabdhimanti ?, vayaM hi brUmaH- yadindriya-manonimittamAtmano jJAnamutpadyate tata pratyakSam "AtmA manasA yujyate, mana indriyeNa, indriyaM cArthena" iti vacanAditi / hanta ! evaM sati paranimittatvAdanumAnavat parokSatvamasya prAgeva ' akkhassa poggalakayA jadabidiya-maNA parA teNaM' ityAdigranthenoktam , iti kutastasya pratyakSatA / atha jJAnazUnye'pIndriyajJAnanimittatvena sAkSAd vyApriyamANatvAdupacAreNa ' akSamindriyaM prati vartate' iti pratyakSatA procyate / hanta ! tarhi 'indriyopalabdhiH pratyakSam' ityetallakSaNamiha na ghaTate, jiivoplbdhitvaadsyaaH| saMvyavahAramAtreNa tu pratyakSatvamasyA'smAbhirapyanantaramabhyupagasyate, iti siddhasAdhyataivaM // iti gAthArthaH // 92 // tadevamindriya-manonimittajJAnasya parokSatA pratipAdya prayogopanyAsena tAmeva draDhayannAha iMdiya-maNonimittaM parokkhamiha saMsayAdibhAvAo / takAraNaM parokkhaM jaheha sAbhAsamaNumANaM // 93 // yadindriya-manonimittaM jJAnamupajAyate tadAtmanaH parokSam / kutaH?, ityAha- saMzayAdibhAvAditi, AdizabdAd viparyayA'nadhyavasAya-nizcayaparigrahaH / tatkAraNamiti tAnIndriya-manAMsi kAraNaM yasya sAbhAsAnumAnasya samyaganumAnasya ca tat tatkAraNaM jJAna rokSaM dRSTama, yathA sAbhAsamanumAnaM samyaganumAna cetyevaM luptacakArasya darzanAd dRSTAntadvayAmiha draSTavyam / tatra saMzaya-viparyayA'nadhyavasAyasaMbhavalakSaNe hetau prathamo dRSTAntaH, nizcayasaMbhavakharUpe tu hetau dvitIyo dRSTAntaH, tathAhi prayogaH-yadindriya-manonimittaM jJAnaM tat parokSam , saMzaya-viparyayA 'nadhyavasAyAnAM tatra saMbhavAt , indriya-manonimittA'siddhA-inaikAntika-viruddhAnumAnAbhAsavat, iti prathamaH prayogaH; yadindriya-manonimittaM jJAnaM tat parokSam , tatra nizcayasaMbhavAt, dhUmAdaramyAdyanumAnavat , iti dvitIyaH, yat punaH pratyakSaM tatra saMzaya-viparyayA'nadhyavasAya-nizcayA na bhavantyeva, yathA'vadhyAdiSu, iti viparyayaH / nanu nizcayasaMbhavalakSaNo heturavadhyAdiSvapi vartata 1.gAthA 90 / 2 kha. 'masmA', 3 indriya manonimittaM parokSamiha saMzayAdibhAvAt / tatkAraNaM parokSaM yaha sAbhAsamanumAnam // 13 // .. For Private and Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 31 vizeSA0 ityanaikAntika iti cet / naivam , abhimAyA'parijJAnAt, saMketa-smaraNAdipUrvako hi nizcayo'tra vivakSitaH, tAdRzazvA'yamavadhyAdiSu nAsti, jJAnavizeSatvAt teSAm , ityadoSaH // iti gAthArthaH // 93 // tadevamavizeSitamindriya-manonimittaM jJAnaM pakSIkRtya saMzayAdisaMbhavahetudvAreNa parokSatvaM sAdhitam / sAMpataM vizeSata eva mati-zrute pakSIkRtya hetvantareNApi tat zisAdhayiSurAha honti parokkhAI mai-suyAI jIvassa paranimittAo / puvvovaladdhasaMbaMdhasaraNAo vANumANaM va // 9 // mati-zrute jIvasya parokSe, paranimittatvAt , pUrvopalabdhasaMbandhasmaraNadvAreNa jAyamAnatvAd vA, anumAnavat // iti gaathaarthH||94|| Aha- nanvindriya-manonimittaM jJAnaM parokSamiti yaduktaM tadutsUtrameva, yataH sUtre proktam- " paMcakkhaM duvihaM pannattaM, taM jahAindiyapaccakkhaM ca noiMdiyapacakkhaM ca" iti / satyam , kintu yeyamindriyajajJAnasya pratyakSatA proktA sA saMvyavahAramAtrata eva, paramArthatastu parokSamevedam / tathAca bhASyakAro viSayavibhAgamupadarzayanidamevAha egateNa parokkhaM liMgiyamohAiyaM ca paccakkhaM / iMdiya-maNobhavaM jaM taM saMvavahArapaJcakkhaM // 15 // 'egaMteNa parokkhaM liMgiyagiti ' bAhye dhUmAdau liGge bhavaM laiGgikaM yajjJAnaM tadekAntenA''tmana indriya-manasA cA'sAkSAtkAregopajAyamAnatvAdekAntaparokSam- i.4-manobhihIte bAhye dhUmAdA liGgo'gnyAdiviSayaM yajjJAnamutpadyate tadekAntena parokSama, indriyamanasAmAtmanazca tadgrAhyArthasyaikAntena parokSatvAt , iti bhAvaH / 'ohAiyaM ca paccakkhamiti' 'ekAntena' ityatrApi vartate, tatazcA'vadhimanaHparyAya-kevalalakSaNaM jJAnatrayamekAntenA''tmanaHpratyakSam , bAhyaliGgamantareNendriya-manonirapekSatvena ca jIvasya vstusaakssaatkaaritvaaditi| 'iMdiyamaNobhavamityAdi ' yatpunarindriya-manobhavaM jJAnaM tat saMvyavahArapratyakSam , liGgamantareNaiva yadindriya-manasA vastusAkSAtkAritvena jJAnamupajAyate tat teSAM pratyakSatvAllokavyavahAramAtrApekSayA pratyakSamucyate, na paramArthata ityarthaH, indriya-manAsu acetanatvena jJAnavRtterabhAvAditi mAgevoktam / etAmeva ca saMvyavahArapratyakSatAmapekSyA''game'pIndriyapratyakSamityuktam , paramArthatastvavadhyAdikameva pratyakSam , AtmanaH pratyakSatvAt , idaM tu tasya parokSam , paranimittvAt , anumAnAdivat , ityanekadhA proktameva // bhavataH parokSe mati-zrute jIvasya paranimittAt / pUrvopalabdhasaMbandhasmaraNAd vA'numAnamiva // 9 // + nnydhyyne-|| 2 nandyadhyayane / 3 pratyakSaM dvividha prajJaptam , tadyathA-indriyapratyakSaM ca noindriyprtykssN| 5vaa-|| ekAntena parokSaM laiGgikamavadhyAdikaM ca pratyakSam / indriya-manobhavaM yat tat saMvyavahArapratyakSam // 95 // Aha-nanu bhASyakAreNA'pi kuta etallabdhaM yaduta-indriyamanobhavaM jJAnaM saMvyavahArata eva pratyakSam, na paramArthataH; na patra sUtre kimapye vizeSataH proktaMmasti 'indriyapratyakSam' iti sAmAnyenaiva nirdezAt / satyam, kintu pradezAntare proktam-" perokkhaM duvihaM panattaM taM jahA- AbhiNibahianANaM parokkhaM ca, suyanANaM parokkhaM ca" iti / na cA''bhinibodhika-zrutAbhyAmanyadindriyanimittaM jJAnamasti yat paramArthataH pratyakSaM syAditi // __ Aha-yadyevam , tarhi yalliGgamantareNaiva sAkSAdindriyanimittaM jJAnamutpadyate tat paramArthataH pratyakSamastu, yattu dhUmAdiliGgAdagnyAdiviSayaM laiGgikaM jJAnaM tata parokSasvarUpe Abhinibodhika-zrute iSyatAma, ityAgamasya pradezadvayoktamapi dhUmAdiliGgAdagnyAdiviSayalaiGgikajJAnasyendriyanimittatvAbhAvAt , indriyaM hi pratyutpannakAlamAtrabhAvyeva vastu gRhNAti, liGgAt tu vadayAdirarthastrikAlaviSayo'pyanumIyate / tasmAllaiGgika jJAnaM manonimittameva bhavati, nendriyanimittam , indriya-manonimitte ca mati-zrute atraiva vakSyete, iti kathaM kevalamanoviSayasya laiGgikajJAnasyaiva mati-zrutarUpatA syAt / kizca, indriyajajJAnasya mati-zrutAbhyAM pArthakye SaSThajJAnaprasaGgaH syAt / tasmAdindriyajajJAnasya mati-zrutayorevA'ntarbhAvaH, tathA ca sati mati-zrutayoH parokSatve tasyA'pi pAramArthikaM parokSatvameva, manonimittasyApi jJAnasya paranimittatvAdanumAnavat parokSatvaM pAgevoktam / na ca vaktavyam-Agame tat tasya na kacid vizeSato'bhihitam , yato mati-zrutayorAgame parokSatvasya vizeSato'bhidhAnAt, manonimittasyA'pi ca jJAnasya tadantaHpAtitvAdindriyajajJAnasyeva parokSatvaM siddhameva / / Aha-nanu " iMdiyapacakkhaM ca noiMdiyapaJcakkhaM ca " ityatra manonimittajJAnasya siddhAnte pratyakSatvamuktam , yato noindriyaM tatra mana ucyate, tasyendriyaikadezattitvAta, nozabdasya caikdeshvcntvaat| tatazca noindriyanimittaM pratyakSaM noindriyapratyakSamiti vyutpatyA manonimittajJAnasya pratyakSataiva syAt , kathaM parokSatA ? iti / tadayuktam , AgamArthA'parijJAnAt , tatra hi nozabdaH sarvaniSedhavacanaH, tatazcendriyAbhAva eva noindriyamucyate, tathA ca sati noindriyeNendriyAbhAvenA''tmanaH pratyakSaM noindriyapratyakSamiti samAsaH, sarvathendriyapravRttirahitAni cA''tmanaH pratyakSANyavadhi-mana:paryAya-kevalAnyeva bhavanti, na punarmanonimittaM jJAnam / yadi punarnoindriyaM tatra mano vyAkhyAyeta, tadA noindriyanimittaM pratyakSamiti manonimittamevA'vadhyAdi jJAnaM pratyakSaM syAt , tathA ca sati manaHparyAptyA'paryAptasya manuSya-devAderavadhijJAnaM na syAt , manaso'bhAvAt , taccA'yuktam , "cuemi tti jANai" iti vacanena siddhAnte tasyA'vadhijJAnAbhyupagamA , nandIsUtrasyeti gmyte| 2 parokSaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA-, AbhinibodhikajJAnaM parokSaM ca zrutajJAnaM parokSaM ca / 3 cyave iti jAnAti / For Private and Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 32 vizeSA0 t / kiMca, siddhAnAmapi pratyakSajJAnAbhAvaH syAt , amanaskatvAt teSAm / aparaM ca, manonimittaM jJAna manodravyadvAreNaiva jAyate; tatazca paranimittatvAdanumAnavat parokSameva tat kathaM pratyakSaM syAt / / kiJca, yadyetat paramArthataH pratyakSaM syAt tadA parokSatvenoktayormati-zrutayornAntarbhavet , tatazca materaSTAviMzatibhedabhinnatvaM na syAt, manojJAnasaMbandhinAmavagrahAdibhedAnAM pArthakyamasaGgAt , tatpArthakye SaSThajJAnAprAptizca syAditi / tasmAdindriya-manobhavaM zAna paranimittatvAt parokSam , mati-zrutAntarbhASAca paramArthataH prokssm| saMvyavahAratastu pratyakSamiti sthitam // iti gAthArthaH // 95 // tadevaM jJAnapaJca yat pratyakSa yA parokSa tavU darzitam , sAMprata " 'maiM sAmi-kAla-kAraNa-visaya-parokravattaNehi tullAI " iti pAhata pAra , tadupaja vizeSastadavizeSastatra satyapi mati zrutavAla svAmi-kAlAdibhirmatizrutayorekatvam / tatha eva / yadi punarbahubhirdharbhede saumittAivisesAbhAvAo maisuegayA nAma / lakkhaNa-bheAdikayaM nANattaM tayavisase vi // 16 // paraH mAha- nanu pUrva mti-shrutyo| svAmi-kAlAdibhistuspasvamabhidadhAnarbhayadbhiH svahastAGgArAkarSaNamanuSThitam , yata evaM sati svAmitvAdibhirSizeSAbhASA mati-zrutayorekataiya prAptA, ma bhedaH syAt / tathA ca na jJAnapazcakasikhi, dharmabhede hi vastUnAM bhedaH syAt / tadabhede tu ghaTa-sarastharUpayorivA'bheda eSa zreyAniti bhAvaH / atraa''caaye| pratyuttaramAha--'lakSaNetyAdi teSAM svAmitvAdInAmavizeSastadavizeSastatra satyapi mati-zrutayonAnAtvaM bhinnatvamasti / kiMkRtam', ityAha-lakSaNabhedAdikRta, AdizabdAdu vakSyamANakAryakAraNabhAvAdiparigrahaH, idamuktaM bhavati- yadyapi svAmi-kAlAdibhirmatizrutayorekatvam , tathApi lakSaNa-kAryakAraNabhAvAdibhirnAnAtvamastyeva, ghaTAkAzAdInAmapi hi sattva-prameyatvA-'rthakriyAkAritvAdibhiH sAmye'pi lakSaNAdibhedAbheda eva / yadi punarbahabhidhamaiM de satyapi phirAddharmasAmyamAtrAdevArthAnAmekatvaM preyete, tadA sarva vizvamekaM syAt, kiM hi nAma tad vastvasti yasya vastvantarai kaizcid dharma sAmyamasti / tasmAt svAmyAdibhistulyatve'pi lakSaNAdibhirmati-zrutayorbhedaH // iti gAthArthaH // 96 // tAnyeva lakSaNAdIni purato vistarAbhidheyAt saMpiNDayaikagAthayA darzayatilaikkhaNabheA heUphalabhAvao bheyaindiyavibhAgA / vAga-kkhara-mUe-yarabheA bheo mai-suyANaM // 97 // lakSaNabhedAd bhinnalakSaNatvAd mati-zrutayorbhedaH / tathA matijJAne hetuH, zrutaM tu tatphalaM tatkAryam / iti hetuphalabhAvAt tayo 1 gAthA 85 / 2 svAmitvAdivizepAbhAvAd mati-zrutaikatA nAma / lakSaNa-bhedAvikRtaM nAnAtvaM tadabizepe'pi // 16 // +T- // 3 lakSaNabhedAdU hetuphalabhAvAda bhedendriyavibhAgAt / valkAkSaramUketarabhedAd bheSo mati-zrutayoH // 9 // rbhedaH / tathA 'ati' vibhAgazabdo'trApi yojyate, tatazca bhedAnoM vibhAgo vizepo bhinnatvaM bhedavibhAgaH, tasmAdapi mati-zrutayorbhedaH, avagrahAdibhedAdaSTAviMzatyAdibhedaM hi matijJAnaM vakSyate ' akkhara sannI samma' ityAdi vakSyamANavacanAcaturdazAdibhedaM ca zrutajJAnam , iti bhedavibhAgAt tayorbheda iti bhAvaH / 'iMdiyavibhAga tti' tattvataH zrotraviSayameva zrutajJAnam , zependriyaviSayamapi matijJAnam , ityevaM vakSyamANAdindriyavibhAgAcca tayorbhedaH / 'vAgetyAdi' valkazcA'kSaraM ca mUkaM ca valkAdipratipakSabhUtAnItarANi ca balkA-'kSara muketarANi po'sau bhedastasmAdapi mati-zrutayorbheda ityarthaH, tathAhi-- " anne maragati maI vaggasamA suvasarisayaM tu suttaM" ityAdinA granthena kA raNatvAd balkasadRzaM matijJAnaM, suMvasadRzaM tu zrutajJAnaM kAryatvAdityatraiva vakSyate / tatra valkaH palAzAditvagrUpaH, zumba vitarazabdenehopA najanitA davarikocyate / tatazcAyamabhiprAyaH- yathA balanAdisaMskRto viziSTAvasthApannaH san valko 'davarikA' ityucyate, tathA paropadezAIdvacanasaMskRtaM viziSTAvasthAprAptaM sad matijJAnaM zrutamabhidhIyate, ityevaM valketarabhedAd mati-zrutayorbhedaH / tathA 'anne aNakkhara kkharavisesao mai-suyAI bhindanti / jaM mainANamaNakkharamakkharamiyaraM ca suyanANaM' // 1 // ityAdigranthena vakSyamANAdakSaretarabhedAt tayorbhedaH / tathA saMparappaJcAyaNao bheo mUye-yarANa vA'bhihio / jaM suyaM mainANaM saparappaJcAyagaM suttaM ' // 1 // ityAdyabhidhAsyamAnavacanAd mUketarabhedAd mati-zrutayorbhedaH / iti gAthAsaMkSepArthaH, vistarArthaM tu bhASyakAraH svata ena bakSyati / iyaM ca gAthA bahuSvAdazeSu na dRzyate, kevalaM kvacidAdarze'pi dRSTA, atIva sopayogA ca, ityasmAbhiH kizcid vyaakhyaateti||97 tatra "yathoddezaM nirdezaH" iti kRtvA lakSaNabhedaM tAvadAha jemabhinibujjhai tamabhiniboho jaM suNai taMsuyaM bhaNiyaM / sadaM suNai jai tao nANaM to nA''yabhAvo t||98|| yajjJAnaM karta, vastu karmatA''pannamabhinibudhyate'vagacchati tajjJAnamabhinivodhastadAbhinivodhikaM tad matijJAnamiti yAvata , 'jaM suNaItyAdi' yat punarjIvaH zRNoti tacchrutam , ityevaM sUtroktalakSaNabhedAd mti-shrutyorbhedH| tathA ca sUtram - "jai vi sAmicAIhi aviseso, taha vi puNo'tthA''yariA nANattaM paNNavayaMti, taM jahA- abhinibujjhai ti AbhiNivohiyaM 1 akSaraM saMjJi samyak / 2 gAthA 154 / 3 gAthA 162 / / 4 gAthA 171 / 5 yadabhinibudhyate tadabhinibodhaH, yat zRNoti tat zrutaM bhaNitam / zabdaM zRNoti yadi sako jJAnaM tato nAtmabhAvastat // 18 // 6 yadyapi svAmitvAdibhiravizeSaH, tathApi punaratrA''cAryA nAnAtvaM prajJapayanti, tadyathA- abhinivudhyate ityAbhinibodhikam , zRNotIti zutam For Private and Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 33 vizeSA0 ityAdi / atrAha preraka:- yadi nAma yadA''tmA zRNoti tacchutAmiti zrutajJAnasya lakSaNamucyate, hanta ! tarhi zabdameva zRNoti jIva iti sakalajagatmatItameva / tataH kiM thUyate ?, ityAha-- 'jaba tao ityAdi' yadi ca sakaH sa zabdo jJAnaM zrutarUpam , 'to ti tato nAtyano jIvasya bhAvaH pariNAmastacchrutaM pAmoti, zabdasya zrutatveneSTatvAt , tasya ca paudgalikatvena mUrtatvAt (AtmanastvamUrtatvAt ) mUrtasya cAmUrtapariNAmatvAyogAt , AtmanaH pariNAmazca zrutajJAnamiSyate tIrthakarAdibhiH, iti kathaM na virodhaH ? iti bhAvaH / / iti gAthArthaH // 98 // atrAcAryaH pratyuttarayati suyakAraNaM jao so suyaM ca takAraNaM ti to tammi / kIrai suovayAro suyaM tu paramatthao jiivo||99|| ___ yato yasmAt kAraNAt sa zabdo vaktrA'bhidhIyamAnaH zrotagatasya zrutajJAnasya kAraNaM nimittaM bhavati, zrutaM ca vaktagatavatopayogarUpaM vyAkhyAnakaraNAdau tasya vaktrAbhidhIyamAnasya zabdasya kAraNaM jAyate, ityatastasmin zrutajJAnasya kAraNabhUte kAryabhUte vA zabde zrutopacAraH kriyate / tato na paramArthataH zabdaH zrutam , kintUpacArata itydossH| paramArthatastarhi kiM zrutam , ityAha-'suyaM tvityAdi paramArthatastu jIvaH zrutam , jJAna-jJAninorananyabhUtatvAt / tathA ca pUrvamabhihitam-zRNotIti zrutamAtmaiveti / tasmAt zrUyata iti zrutamiti karmasAdhanapakSe dravyazrutamevAbhidhIyate, zRNotIti zrutamiti kartRsAdhanapakSe tu bhAvazrutamAtmaivaH iti na kAcidanAtmabhAvatA zrutajJAnasya // iti gaathaarthH|| 99 // atha prakArAntareNApi mati-zrutayorlakSaNabhedamAha iMdiya-maNonimittaM jaM viNNANaM suyANusAreNaM / niyayatyuttisamatthaM taM bhAvasuyaM maI sesaM // 10 // indriyANi ca sparzanAdIni manazca, indriya-manAMsi, tAni nimittaM yasya tadindriyamanonimittam , indriya-manodvAreNa yad vijJAnamupajAyata ityarthaH / tat kim ?, ityAha-tad bhAvazrutaM shrutjnyaanmityrthH| indriya-manonimittaM ca matijJAnamapi bhavati, atastadvayavacchedArthamAha'zrutAnusAreNeti' zrUyata iti zrutaM dravyazrutarUpaM zabda ityarthaH, sa ca saMketaviSayaparopadezarUpaH, zrutagranthAtmakaceha gRhyate, tadanusAreNaiva yadutpadyate tat zrutajJAnam, nAnyat / idamuktaM bhavati-saMketakAlapravRttaM zrutagranthasaMbandhinaM vA ghaTAdizabdamanusRtya vAcyavAcakabhAvena 1 zrutakAraNaM yataH sa zrutaM ca tatkAraNamiti tatastasmin / kriyate zrutopacAraH zrutaM tu paramArthato jIvaH // 99 // 2 indriya-manonimittaM yad vijJAnaM zrutAnusAreNa / nijakArthoktisamarthaM tad bhAvazrutaM matiH zeSam // 10 // saMyojya 'ghaTo ghaTaH' ityAyantarjalpAkAramantaHzabdollekhAnvitamindriyAdinimittaM yajjJAnamudeti tacchUtajJAnamiti / tacca kathaMbhUtam ?, ityAha- 'nijakArthoktisamarthamiti' nijakaH svasmin pratibhAsamAno yo'sau ghaTAdirarthastasyoktiH parasmai pratipAdanaM tatra samartha kSama 'nijakA'rthoktisamartham , ayamiha bhAvArthaH-- zabdollekhasahitaM vijJAnamutpannaM svapratibhAsamAnArthapratipAdakaM zabdaM janayati, tena ca paraH pratyAyyate, ityevaM nijakArthoktisamarthamidaM bhavati, abhilApyavastuviSayamiti yAvat / svarUpavizeSaNaM caitat , zabdAnusAreNotpannajJAnasya nijakArthoktisAmarthyA'vyabhicArAditi / 'maI sesaM ti' zeSamindriya-manonimittamazrutAnusAreNa yadavagrahAdijJAnaM, tad mtijnyaanmityrthH|| atrAha kazcit-nanu yadi zabdollekhasahitaM zrutajJAnamiSyate, zepaM tu matijJAnam , tadA vakSyamANasvarUpo'vagraha eva matijJAnaM syAt, na punarIhA-'pAyAdayaH, teSAM zabdollekhasahitatvAta; matijJAnabhedatvena caite prasiddhAH, tat kathaM zrutajJAnalakSaNasya nAtivyAptidoSaH / , kathaM ca na matijJAnasyAvyAptimasaGgaH / aparaM ca, aGgA-'naGgamaviSTAdiSu "akkhara sannI samma sAIaMkhalu sapajjavasiyaM ca" ityAdiSu ca zrutabhedeSu matijJAnabhedasvarUpANAmavagrahe-hAdInAM sadbhAvAt sarvasyApi tasya matijJAnatvaprasaGgAt , matijJAnabhedAnAM cehA-'pAyAdInAM sAmilApatvena zrutajJAnatvamAprubhayalakSaNasaMkIrNatAdoSazca syAt / / atrocyate yat tAvaduktam- avagraha eva matijJAnaM syAt, na tvIhAdayaH, teSAM zabdollekhasahitatvAt / tadayuktam, yato yadyapIhAdayaH sAbhilASAH, tathApi na teSAM zrutarUpatA, zrutAnusAriNa eva sAbhilApajJAnasya zrutatvAt / athA'vagrahAdayaH zrutanizritA eva siddhAnte proktAH, yuktito'pi cehAdiSu zabdAbhilApaH saGketakAlAdyAkaNitazabdAnusaraNamantareNa na saGgacchate, ataH kathaM na teSAM zrutAnusAritvam / tadayuktam , pUrva zrutaparikarmitamaterevaite samupajAyanta iti zrutanizritA ucyante, na punarvyavahArakAle zrutAnusAritvameteSvasti, vakSyate ca- "puvvaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM, taM suyanissiya' ityAdi / yadapi yuktito'pi cetyAyuktam, tadapi na samIcInam , saMketakAlAdyAkarNitazabdaparikarmitabuddhInAM vyavahArakAle tadanusaraNamantareNA'pi vikalpaparamparApUrvakavividhavacanamavRttidarzanAt, na hi pUrvapravRttasaMketAH, adhItazrutagranthAzca vyavahArakAle pratibikalpante- etacchandavAcyatvenaitatpUrva mayA'vagatamityevaMrUpaM saMketam , tathA'mukasmin granthe etaditthamabhihitamityevaM zrutagranthaM cA'nusaranto dRzyante, abhyAsapATavavazAt tadanusaraNamantareNA'pyanavarataM viklpbhaassnnprvRtteH| yatra tu zrutAnusAritvaM tatra zrutarUpatA'smAbhirapi na niSidhyate / tasmAt zrutAnusAritvAbhAvena zrutatvAbhAvAdIhA-'pAya-dhAraNAnAM sAmastyena matijJAnatvAd na matijJAnalakSaNasyA'vyAptidoSaH, zrutarUpatAyAzca zrutAnusAriSveva sAbhilApajJAnavizeSeSu bhAvAd na dhutajJAnalakSaNasyA'tivyAptikRto dossH| aparaM cAhA-'naGgamaviSTAdizrutabhedeSumatipUrvameva zrutamiti vakSyamANavacanAt prathamaM zabdAyavagrahaNakAle'vagrahAdayaH samupajAyante, ete sa... 'musAriNo dvArA 2 akSaraM sAMjha samyak sAdikaM khalu saparyavasitaM / / pUrva zrutaparikarmitamateryat sAMprataM zrutAtItam, tat zrutanizritam / For Private and Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA. cA'zrutAnusAritvAd matijJAnam , yastu teSvaGgA-'naGgamaviSTazrutabhedeSu zrutAnusArI jJAna vizeSaH sa zrutajJAnam / tatazcAGgA-'naGgapraviSTAdizrutabhedAnAM sAmastyena matijJAnatvAbhAvAt , IhAdiSu ca matibhedeSu zrutAnusAritvAbhAvena zrutajJAnatvAsaMbhavAn nobhayalakSaNasaMkIrNatAdoSo'pyupapadyata iti sarva sustham / na ceha mati-zrutayoH paramANu-kariNorivA''tyantiko bhedaH samanveSaNIyaH, yataH mAgihaivoktam- viziSTaH kazcid mativizeSa eva zrutam , purastAdapi ca vakSyate-valkasadRzaM matijJAnaM tajjanitadavarikArUpaM zrutajJAnam, na ca valka-zumbayoH paramANukuJjaravadAtyantiko bhedaH, kintu kAraNakAryabhAvakRta eva, sa cehApi vidyate, mateH kAraNatvena, zrutasya tu kAryatvenA'bhidhAsyamAnasvAt / na ca kAraNa-kAryayoraikAntiko bheda, kanakakuNDalAdiSu, mRtpiNDakuNDAdiSu ca tathA'darzanAt / tasmAdavagrahApekSayA'namilApatvAt , IhAdyapekSayA tu sAbhilApatvAt sAbhilApA-'nabhilApaM matijJAnam , azrutAnusAri ca; saMketakAlapravRttasya zrutagranthasaMbandhino ghA zabdasya vyavahArakAle'nanusaraNAt / zrutajJAnaM tu sAbhilApameva, zrutAnusAryava ca, saMketakAlamavRttasya zrutagranthasaMbandhino vA zabdarUpasya zrutasya vyavahArakAle'vazyamanusaraNAditi sthitam // iti gAthArthaH // 10 // atha zrutajJAnalakSaNasyA'vyAptidoSamudbhAyayannAha paraH jai suyalakkhaNameyaM to na tamegiMdiyANa saMbhavai / davvasuyAyIbhAvammi vi bhAvasuyaM suttajaiNo vva // 10 // yadi zrutajJAnasyedamanantaragAthoktaM lakSaNamiSyate- zrutAnusAri jJAnaM yadi zrutamabhyupagamyata ityarthaH, tadA tadekendriyANAM na sambhavati na ghaTate, zabdAnusAritvasya teSvasambhavAt / tadasambhavazca manaHprabhRtisAmAgyabhAvAt , iSyate cA''game "aigindiyA niyamaM duyanANI, taM jahA-maianANI ya suyaannANI ya" iti vacanAdekendriyANAmapi zrutamAtram, ityavyApakamevaitad lakSaNam / atrottaramAha-'davvasuyetyAdi ' dravyazrutaM zabdastasyA'bhAve'pyekendriyANAM bhAvazrutamabhyupagantavyam, suptayateriva; idamuktaM bhavati-yadyapyekendriyANAM kAraNavaikalyAd dravyazrutaM nAsti, tathApi svApAdyavasthAyAM sAdhvAderivA'zabdakAraNaM, azabdakArya ca zrutAvaraNakSayopazamamAtrarUpaM bhAvazrutaM kevalidRSTamamISA mantavyam / na hi svApAdyavasthAyAM sAdhvAdiH zabdaM na zRNoti, na vikalpayatItyetAvanmAtreNa tasya zrutajJAnAbhAvo vyavasthApyate, kintu svApAdyavasthottarakAlaM vyaktIbhavad bhAvazrutaM dRSTvA payasi sarpiriva prAgapi tasya tadAsIditi vyavahiyate, evamekendriyANAmapi sAmagrIvaikalyAd yadyapi dravyazrutAbhAvaH, tathA'pyAvaraNakSayopazamarUpaM bhAvabhutamavaseyam , paramayogibhidRSTa 1 yadi zrutalakSaNametat tato na tadekendriyANAM saMbhavati / dravyazrutAbhAve'pi bhAvabhutaM suptayateriva // 30 // 2 ekendriyA niyamato vyajAnAH, tadyathA-matyajJAnAca zrutAjJAnAzca / tvAd, vallyAdiSyAhAra-bhaya-parigraha-maithunasaMjJAdestalliGgasya darzanAzceti // Aha-nanu suptayatilakSaNa dRSTAnte'pi tAvad bhAvazrutaM nAvagacchAmaH, tathAhi- zrutopayogapariNata AtmA zRNotIti zrutam , zrUyate taditi vA zrutamityanayormadhye kayA vyutpattyA suptasApoH zrutamabhyupagamyate / tatrAyaH pakSo na yuktaH, suptasya zrutopayogA'saMbhavAt / dvitIyo'pi na saMgataH, tatra zabdasya vAcyatvAt , tasyApi ca svapato'ptaMbhavAditi / satyam, kintu zRNotyanena, asmAda, asmin veti vyutpattirihAzrIyate, evaM ca zrutajJAnAvaraNakSayopazamo vAcyaH saMpadyate, sa ca suptayateH, ekendriyANAM cA'stIti na kiJcita parihIyate // iti.gAthArthaH // 101 // atha dRSTAnta-dAntikayovaiSamyA''pAdanenaikendriyANAM zrutasadbhAvaM vighaTayanAha bhAvasuyaM bhAsA-soyaladdhiNo jujae na iyarassa / bhAsAbhimuhassa jayaM soUNa ya je havejjAhi // 102 // bhAvazrutaM yujyata iti sNbndhH| kasya yujyate?, ityAha- bhASA-zrotralabdhimataH bhASAlabdhimataH, zravaNendriyalabdhimatazcetyarthaH / kathaMbhUtaM yadbhAvazrutam , ityAha- bhASAbhimukhasya zabdamabhidhitsoH 'prathamameva madhye etata pratipAdayAmi' ityupayogarUpaM yad bhavet , zrutvA vA parodIritAM bhASAM yad bhavet 'etadanena pratipAditam' iti iha ca yathAsaMkhyamavagantavyam- bhASAlabdhimataH prathamaM bhavaMta, zravaNendriyalabdhimatastu dvitIyaM bhavediti / 'na iyarassa tti' itarasya tu bhASA-zrotralabdhirahitasya bhAvazrutaM na yujyate, ayamabhiprAyaH- yasya suptasAdhoASA-zrotralabdhirasti, tasvotthitasya parapratipAdana-parodIritazabdazravaNAdilakSaNaM bhAvazrutakArya dRzyate, tadarzanAca suptAvasthAyAmapi tasya labdhirUpatayA tadA''sIdityanumIyate, yasya tvekendriyasya bhASA-zrotralabdhirahitatvena kadAcidapi bhAvatakArya nopalabhyate, tasya kathaM tadastIti pratIyeta? // iti gAthArthaH / / 102 // atrottaramAha jaha suhumaM bhAviMdiyanANaM dabidiyAvarohe vi / taha davvasuyAbhAve bhAvasuyaM patthivAINaM // 103 // iha kevalino vihAya zeSasaMsArijIvAnAM sarveSAmapyatistoka-bahu-bahutara-bahutamAditAratamyabhAvena dravyendriyeSvasatsvapi labdhIndriyapazcakAvaraNakSayopazamaH samastyeveti paramamunivacanam / tatazca yathA yena prakAreNa pRthivyAdInAmekendriyANAM zrotra-cakSurghANa , bhAvazrutaM bhASA-zrotralabdhimato yujyate netarasya / bhASAbhimukhasya yat zrutvA ca yad bhavetAm // 10 // 3 yathA sUkSmaM bhAvandriyajJAnaM dravyondrayAvarodhe'pi / tathA dravyazrutAbhAve bhAvazrutaM pRthvayAdInAm // 13 // For Private and Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 35 vizeSA0 rasanalakSaNAnAM pratyeka nirdRtyu-pakaraNarUpANAM dravyendriyANAM tatmAtibandhakakarmAvRtatvAdavarodhe'pyabhAve'pi sUkSmamavyakta labdhyupayogarUpa zrotrAdibhAvendriyajJAnaM bhavati, labdhIndriyAvaraNakSayopazamasaMbhUtA'NIyasI jJAnazaktirbhavatItyarthaH / tathA tenaiva prakAreNa dravyazrutaspa dravyendriyasthAnIyasyA'bhAve'pi bhAvazrutaM bhAvendriyajJAnakalpaM pRthivyAdInAM bhavatIti pratipattavyameva / idamuktaM bhavati-ekendriyANAM tAvacchrotrAdidravyendriyAbhAve'pi bhAvendriyajJAnaM kizcid dRzyata eva, vanaspatyAdiSu spaSTatalliGgopalambhAt , tathAhi-kalakaNThodgI: madhurapaJcamAdgArazravaNAt sadyaH kusuma-pallavAdiprasavo virahakakSAdiSu zravaNendriyajJAnasya vyaktaM liGgamavalokyate / tilakAditaruSu punaH kamanIyakAminIkamaladaladIrghazaradindudhavalalocanakaTAkSavikSepAt kusumAdyAvirbhAvazcakSurindriyajJAnasya, campakAhipeSu tu vividhasugandhigandhavastunikurambonmizravimalazItalasalilasekAt tatprakaTanaM ghrANendriyajJAnasya, bakulAdibhUruheSu tu rambhAtizAyimavararUpavarataruNabhAminImukhapradattasvacchasusvAdusurabhivAruNIgaNDUpAsvAdanAt tadAviSkaraNaM rasanendriyajJAnasya, kurabakAdiviTapiSvazokAdidvameSu ca ghanapInonnatakaThinakucakumbhavibhramApabhrAjitakumbhInakumbharaNanmaNivalayakvaNakaGkaNAbharaNabhUSitabhavyabhAminIbhujalatA'vagRhanasukhAd nimpiSTapabarAgacUrNazoNatalatatpAdakamalapANiprahArAcca jhagiti prasUna-pallavAdiprabhavaH sparzanendriyajJAnasya spaSTaM liGgamabhivIkSyate / tatazca yathaiteSu dravyendriyAsattve'pyetad bhAvendriyajanyaM jJAnaM sakalajanaprasiddhamasti, tathA dravyazrutAbhAve bhAvazrutamapi bhaviSyati / dRzyate hi jalAdhAhAropajIvanAd vanaspatyAdInAmAhArasaMjJA, saMkocanavallyAdInAM tu hastasparzAdibhItyA'vayavasaMkocanAdibhyo bhayasaMjJA, virahaka-tilakacampaka-kezarA-'zokAdInAM tu maithunasaMjJA darzitaiva, bilvapalAzAdInAM tu nidhAnIkRtadraviNoparipAdamocanAdibhyaH parigrahasaMjJA / na caitAH saMjJA bhAvazrutamantareNopapadyante / tasmAd bhAvendriyapaJcakAvaraNakSayopazamAd bhAvendriyapazcakajJAnavad bhAvazrutAvaraNakSayopazamasadbhAvAd dravyazrutAbhAve'pi yacca yAvacca bhAvazrutamastyevaikendriyANAm , ityalaM vistareNa / tarhi 'jaM viNNANaM suyANusAreNaM' iti zrutajJAnalakSaNaM vyabhicAri prAmoti, zrutAnusAritvamantareNApyekendriyANAM bhAvazrutAbhyupagamAditi cet / naivam , abhiprAyA'parijJAnAt, zabdollekhasahita viziSTameva bhAvazrutamAzritya tallakSaNamuktam, yattvekendriyANAmaudhikamaviziSTabhAvazrutamAtraM tadAvaraNakSayopazamasvarUpam , tacchUtAnusAritvamantareNApi yadi bhavati, tathApi na kazcid vyabhicAraH // iti gAthArthaH // 103 / / punarapyAha para: evaM savvapasaMgo, na tadAvaraNANamakkhaovasamA / mai-suyanANAvaraNakkhaovasamao mai-suyAiM // 10 // +ni-|, ka. ga. gha. cha. 'yjnyaanN'| 2 gAthA 100 / 3 evaM sarvaprasaGgaH, na tadAvaraNAnAmakSayopazamAt / mati-zrutajJAnAvaraNakSayopazamato mati-zrute // 10 // - yadi bhASA-zrotralabdhirahitAnAmapi kASThakalpAnAM pRthivyAyekendriyANAM spaSTa kimapyanupalabhyamAnamapi kenApi vAgADambaramAtreNa jJAnaM vyavasthApyate, tarhi sarveSAmapi kevalajJAnaparyantAnAM paJcAnAmapi jJAnAnAM prasaGgaH sadbhAvasteSAM prApnotItyarthaH-- pazcApi jJAnAnyekendriyANAM santi, ityetadapi kasmAd nocyate ?, spaSTAnupalambhasya vizeSAbhAvAditi bhAvaH / atrottaramAha-tadetatra / kutaH?, ityAhatadAvaraNAnAmavadhi-manaHparyAya-kevalajJAnAvArakakarmaNAmakSayopazamAditi, akSayAceti svayamapi draSTavyam / idamuktaM bhavati-kevalajJAnaM tAvat svA''vArakakarmaNaH kSaya eva jAyate, avadhi-manaHparyAyajJAne tu tasya kSayopazame bhavataH, etaccaikendriyANAM nAsti, tatkAryAdarzanAt , Agame'nuktatvAca iti na sarvajJAnaprasaGgaH / mati-zrute api tarhi mA bhUtAm , iti cet / ityatrAha-'maItyAdi' mati-zrutajJAnAvaraNakSayopazamastvekendriyANAmastyeva, tatkAryadarzanAt , siddhAnte'bhihitatvAcca / tatazca tatkSayopazamasadbhAvAd mati-zrute bhavata eva teSAm // iti gAthArthaH // 104 // tadevaM samasaGgaH pradarzito lakSaNabhedAd mati-zrutayorbhedaH, sAMprataM hetuphalabhAvAt tamupadarzayannAha- . __ maiipuvvaM suyamuttaM na maI suyapubviyA viseso'yaM / puvvaM pUraNa-pAlaNabhAvAo jaM maI tassa // 105 // " maiipuvvagaM sutta" iti vacanAdAgame matiH pUrvaM yasya tad matipUrvaM zrutamuktam , na punarmatiH zrutapUrvikA, ityanayorayaM vizeSaH / bhiveta, tadaivaMbhUto niyamena pUrva-pazcAdbhAvo ghaTa-tatsvarUpayoriva na syAta, asti cAyam, tato bheda iti bhAva: kimiti punarmatipUrvameva zrutamuktam ?, ityAha- yad yasmAt kAraNAt tasya zrutasya matiH pUrva prathamamevopapadyate / kutaH 1, ityAha'pUraNetyAdi' pRdhAtuH pAlana-pUraNayorarthayoH paThyate, tasya ca pipartIti pUrvam, iti nipAtyate / tatazca zrutasya pUraNAt pAlanAra matiryasmAt pUrvameva yujyate , tasmAd matipUrvameva zrutamuktam , pUrvazabdacAyamiha kAraNaparyAyo draSTavyaH, kAryAt pUrvameva kAraNasya bhAvAta "samyagjJAnapUrvikA (sarva) puruSArthasiddhiH" ityAdau tathAdarzanAcca / tatazca matipUrva zrutamiti ko'rthaH 1, zrutajJAnaM kAryam , matira tatkAraNam , kArya-kAraNayozca mRtpiNDa-ghaTayoriva kathaJcid bhedaH pratIta eveti bhAvaH // iti gaathaarthH||105|| pUrNAdidharmAneva materbhAvayannAha- . . pUrijai pAvijjai dijai vA jaM maIe nA'maiNA / pAlijjai ya maIe gahiyaM iharA paNassejjA // 106 xpUraNa+suta matipUrva zrutamuktaM na matiH zrutapUrSikA, vizeSo'yam / pUrva pUraNa-pAlanabhAvAd yad matistasya // 105 // 2 matipUrvakaM zrutam // 3 dharmotarAcAryasya nyAyavindo prathamaparicchede AdimaM sUtram / pUryate prApyate dIyate vA yad matyA nA'matyA / pAlyate ca matyA gRhItamitarathA praNazyet // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 anupekSAdikAle'bhyuhya zrutaparyAyavardhanena matyaiva zrutajJAna pUryate poSyate puSTi nIyata ityarthaH, tathA matyaivA'nyatastat mApyate gRhyate, tathA matyaiva tadanyasmai dIyate vyAkhyAyate, nA'matyA na matimantareNetyarthaH, prAkRtatvAt puMliGganirdezaH / tathA gRhItaM sadetat parAvartana-cintanadvAreNa matyaiva pAlyate sthirIkriyate, itarathA matyabhAve tad gRhItamapi maNazyedevatyarthaH / zrutajJAnasyaite pUraNAdayo'rthA viziSTAbhyUhadhAraNAdInantareNa kartuM na zakyante, abhyUhAdayazca matijJAnameva, iti sarvathA zrutasya matireSa kAraNam, zrutaM tu kAryam , kArya-kAraNabhAvazca bhede satyevopapayate, abhede paTa-tatsvarUpayoriva tadanupapatteH / tasmAt kAraNa-kAryarUpatvA mati-zrutayorbhedaH // iti gaathaarthH||106|| atha zrutasya matipUrvatAM vighaTayamAha+ NoNANaNNANANi ya samakAlAI jao mai-suyAI / to na surya maipujya mahaNANe yA suyanANaM // 10 // ihamati-zrute vakSyamANayuktyA dvividha-sampagaiSTanisarUpe, midhyAraSTestvajJAnasyabhASe / tatrajJAne azAne ghete pratyeka samaphAlameva bhavataH, tatkSayopazamalAbhaspA''game yugapadeSa nirdezAt / yatazcaite zAne azAne ca mati-zrute pRthak samakAle bhavataH, tato ma zrutaM matipUrva yujyate, na hi samamevotpannayoH savye-taragoviSANayoriva pUrva pazcAdbhAvaH saMgacchate / athotsUtro'pyasadAgrahavazAt sa na tyajyate, ityAha-'maiNANe vA ityAdi' idamuktaM bhavati-matijJAne samutpanne tatsamakAlaM ca zrutajJAne'nabhyupagamyamAne zrutAjJAnaM jIvasya prasajyate, zrutajJAnAnutpAde'dyApi tadanivRtteH, na ca jJAnA-'jJAnayoH samakAlamavasthitirAgame kvacidapyanumanyate, virodhAta-jJAnasya samyagdRSTisaMbhavitvAt , ajJAnasya tu mithyAdRSTibhAvitvAt / / iti gaathaarthH||107 // atra pratividhAnamAha. Iha laddhimai-suyAiM samakAlAiM, na tUvaogo siM / maipuvvaM suyamiha puNa suovaogo meippabhavo // 10 // nanu dhyAndhyavijRmbhitamidaM parasya, abhiprAyAparijJAnAt , tathAhi-dvividhe mati-zrute tadAvaraNakSayopazamarUpalabdhitA, upayogatazca / tatreha labdhito ye mati-zrute te eva samakAlaM bhavataH, yastvanayorupayogaH sa yugapad na bhavatyeva, kintu kevalajJAna-darzanayoriva tathAsvAbhAvyAta krameNaiva pravartate / atra tarhi labdhimaGgIkRtya matipUrvatA zrutasyoktA bhaviSyatIti cet / naivam , ityAha-matipUrva zrutam ,iha +nANA- jJAne ajJAne ca samakAle yato mati-zrute / tato na zrutaM matipUrva matijJAme vA zrutA'jJAnam // 107 // 1 iha labdhimati-zrute samakAle na tUpayogo'nayoH / matipUrva zrutamiha punaH zrutopayogo matiprabhavaH // 10 // tu zrutopayoga eva matiprabhavo'GgIkriyate, na labdhiriti bhAvaH, zrutopayogo hi viziSTamantarjalpAkAraM zrutAnusAri jJAnamabhidhIyate, taccA'vagrahe-hAdInantareNA''kasmikaM na bhavati, avagrahAdayazca matireva, iti tatpUrvatA zrutasya na virudhyate // iti gAthArthaH // 108 / / tadevaM matipUrva zrutamiti samarthitam , parastu materapi zrutapUrvatA''pAdanenA'vizeSamudbhAvayannAha soUNa jA maI bhe sA suyapuva tti teNa na viseso / sA davvasuyappabhavA bhAvasuyAo maI natthi // 109 // parasmAcchabdaM zrutvA tadviSayA 'bhe' bhavatAmapi yA matirutpadyate sA zrutapUrvA zrutakAraNaiva, zabdasya zrutatvena prAguktatvAt , tasyAzca matestatprabhavatvena bhavatAmapi siddhatvAt / tatazca na viseso tti' anyonyapUrvabhAvitAyAM mati-zrutayorna vizeSa ityrthH| tathA ca sati ne maI suyapubviya tti' yaduktaM pAk, tadayuktaM prAmotIti bhAvaH // atrottaramAha-parasmAcchabdamAkarNya yA matirutpadyate, sA hanta ! zabdasya dravyazrutamAtratvAd dravyazrutaprabhavA, na bhAvazrutakAraNA, etat tu na kenApi vAryate, kintvetadeva vayaM brUmo yaduta- bhAvazrutAd matirnAsti, bhAvazrutapUrvikA matirna bhavatItyarthaH, dravyazrutaprabhavA tu bhavatu; ko doSaH 1 // iti gAthArthaH // 109 // nanu bhAvazrutAdUrdhvaM matiH kiM sarvathA na bhavati ? , ityAhakaijatayA, na u kamaso kameNa ko vA maiM nivArei ? / jaM tatthAvatthANaM suyassa suttovogaao|| 110 // bhAvazrutAda matiH kAryatayaiva nAstotyanantaroktagAthAvayavena saMbandhaH / 'na u kamaso tti' kramazastu matirnAstItyevaM na, kiM tarhi ?, kramazaH sA'sti, ityetat sarvo'pi manyate, anyathA AmaraNAvadhi zrutamAtropayogaprasaGgAt / yadi kramazaH sA'sti, tarhi krameNa bhavantyAstasyA bhavantaH kiM kurvanti ?, ityAha-'kameNetyAdi' vAzabdaH pAtanArthe, sA ca kRtaiva, krameNa bhavantIM mati ko nivArayati ?, matyA zrutopayogo janyate, taduparame tu nijakAraNakalApAt sadaiva pravRttA punarapi matiravatiSThate, punastathaiva zrutaM, tathaiva ca matiH, ityevaM krameNa bhavantyA materniSedhakA vayaM na bhavAma ityrthH| kimiti ?,ityAha-yad yasmAt kAraNAt tatra tasyAM matau avasthAna sthitirbhavati, zrutopayogAccyutasya tataH krameNa matiM na nissedhyaamH| idamuktaM bhavati-yathA sAmAnyabhUtena suvarNena svavizeSarUpAH kaGkaNA-'GgulIyakAdayo janyante, ataste tatkAryavyapadezaM labhanta eva, suvarNa tvatajjanyatvAta tatkAryatayA na vyavAhiyate, tasya kAraNAntarebhyaH siddhatvAta, kaGkaNAdivizeSoparame tu suvarNAvasthAnaM krameNa na nivAryate; evaM matyApi sAmAnyabhUtayA svavizeSarUpazrutopayogo janyate, atastatkArya sa ucyate , xccassa- 1 zrutvA yA matirbhavatA sA zrutapUrveti tena na vizeSaH / sA dravyazrutaprabhavA bhAvazrutAd matirnAsti // 109 // 2 gAthA 105 . 3 kAryatayA, meM tu kramazaH krameNa ko vA matiM nivArayati / / yat tatrAvasthAnaM zrutasya shrutopyogtH||11|| (cutasya) For Private and Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 37. vizeSA0 . matistvatajjanyatvAt tatkAryatayA ne vyapadizyate, tasyA hetvantarAt sadA siddhatvAt , svavizeSabhUtazrutopayogoparame tu kramAyAta matyavasthAnaM na nivAryate, AmaraNAntaM kevalazrutopayogaprasaGgAt // iti gAthArthaH // 110 // tadevaM bhAvazrutaM matipUrva vyavasthApya matAntaramupadarzayannAha devvasuyaM maipuvvaM bhAsai jaM nAviciMtiyaM kei / bhAvasuyassAbhAvo pAvai tesiM na ya viseso // 111 // 'ke tti' 'matipUrva zrutam ' ityatrAgamavacane kecidevaM vyAcakSate / kim ?, ityAha-- dravyazrutaM zabdarUpaM matipUrvam , na bhAvazrutam / tatra yuktimAha- 'bhAsai jaM nAviciMtiyaM ti' yad yasmAt kAraNAt avicintitamavivakSitaM na ko'pi bhASate na zabdamudIrayati, yacca vivakSAjJAnaM tata kila matiriti teSAmabhiprAyaH, tatazca matipUrva dravyazrutaM siddhaM bhavati / etasmin vyAkhyAne doSamAha-teSAmevaM vyAkhyAtRNAM bhAvazrutasya sarvathaivA'bhAvaH prApnoti, yato vaktagataM vivakSopayogajJAnaM taireva matitvena vyAkhyAtam , anyathA zabdasya matipUrvakatvAbhAvAt , zroturapi zabdaM zrutvA prathamaM yadavagrahAdijJAnaM tat tAvad matireva, Urdhvamapi ca tasyA bhAvabhutaM nAbhyupagantavyama, 'matipUrva bhAvazrutam' ityasmatpakSavartitvaprasaGgAt / yadapRNvato'bhASamANasya cA'nuprekSAdiSvantajelpArUSitaM jJAnaM viparivartate tad bhAkzrutaM bhaviSyatIti cet / tadayuktam, yatastadapi yadyavagrahAdyAtmakamatipUrva tadA bhAvazrutaM neSTavyam, asmatpakSAbhyupagamaprAptereva / atha matipUrva tad neSyate, tathApi tat savikalpakatvena matireva, zabdavivakSAjJAnavat, zabdavivakSAjJAne'pi hi zabdavikalpo'sti, tamantareNa zabdAbhidhAnAsaMbhavAt , na cAsau bhAvadyutatveneSTaH; tasmAd materanantaraM sarvatra zabdamAtrasyaivotthAnam , na bhAvazrutasya; asmatpakSAGgIkaraNaprasaGgAt , vikalpajJAnAni ca vivakSAjJAnavad matitvenoktAnyeva, iti sarvatra bhAvazrutAbhAvaH prasajati / bhavatu sa tarhi, iti ceta / ityAha- 'na ya viseso tti' bhAvazrutAbhAve mati-zrutayorvizeSo bhedazcintayitavyo na syAta, sa hi dvayorevopapadyate / yadAca matirevAsti, na bhAvazrutam , tadA tasyAH kena saha bhedacintA yujyata ? iti bhaavH| dravyazrutarUpeNa zabdena saha materbhedacintA bhaviSyatIti cet / tadayuktam , jJAnapaJcakavicArasyehAdhikRtatvAt , tadadhikAre ca zabdena saha bhedacintAyA aprastutatvAt / cintyatAM vA 'matipUrva dravyazrutam' ityevaM mateH zabdenApi saha vizeSaH, kintu so'pi na ghaTate // iti gaathaarthH||111 // _ kuto na ghaTate ?, ityAha .. dravyazrutaM matipUrva bhASate yad nA'vicintitaM kecit / bhAvazrutasyAbhAvaH prApnoti teSAM na ca vizeSaH // 17 // daivvasuyaM buddhIo sA vi tao jamavisesao tamhA / bhAvasuyaM maipuvvaM davvasuyaM lakkhaNaM tassa // 112 // yaditi yasmAt kAraNAd yathA dravyazrutaM zabdo buddhermateH sakAzAd bhavatIti bhavadbhiH pratipAdyate, tathA hanta ! sA'pi buddhistataH zabdAda zroturbhavatyeva / tatazca 'maipuvvaM suyamuttaM na maI suyapubviyA viseso'yaM' iti mati-zrutayorbhedapratipAdanArtha yo'sau vizeSo'tra pratipAdayituM prastutaH, sa dvayorapyanyonyaM pUrvabhAvitAyAH samAnatvAd na prApnoti, ityanantaragAthAparyantAvayavena saMbandhaH / tasmAt teSAM matevizeSataH kAraNAd yadasmAbhiHmA samarthitam-bhAvazrutaM matipUrvamiti, tadeva yuktiyuktam / zabdalakSaNaM tu dravyazrutaM tasya bhAvazrutasya lakSyate gamyate'neneti lakSaNaM liGgam // iti gAthArthaH // 112 // kutastat tasya lakSaNam ?, ityAha saiMyaviNNANappabhavaM davvasuyamiyaM jao viciMteuM / puvvaM, pacchA bhAsai lakkhijjai teNa bhAvasuyaM // 113 // zrutavijJAnaprabhavaM savikalpakavivakSAjJAnakArya zabdarUpaM dravyazrutamidaM yat parairmatipUrvatveneSyate, kathaM punastadbhAvazrutaprabhavaM vijJAyate ?, ityAha- yataH sarvo'pi pUrva vicintya vaktavyamartha citte vikalpya pazcAt zabdaM bhASate, yacca taccintAjJAnaM tacchRtAnusAritvAd bhAvazrutam , iti bhAvazrutaprabhavatA dravyazrutasya vijJAyate; yacca yasmAt prabhavati tat tasya kAryam , atastena kAryabhUtena dravyazrutena khakAraNabhUtaM bhAva zrutaM lakSyata iti tat tasya lakSaNamuktam, asti bhAvazrutamatra, tatkAryasya zabdasya zravaNAt , ityevaM tena bhAvazrutasya lakSyamANatvAditi / dravyazrutasya ca bhAvazrutalakSaNatA matAntaravAdinA viparyastatvapratipAdanArthamupadarzitA, bhAvazrutaprabhavasyApi zabdasya tairmatipUrvatvapratipAdanAt // iti gAthArthaH // 113 // atha yathA mati-zrutayoH kArya-kAraNabhAvAd bhedaH, tathA tayoH pratyeka svasthAne'pi samyaktva-mithyAtvaparigrahAd bheda evetyanupaGgato darzayituM nanyadhyayanAgame mati-zrutayoH kArya-kAraNabhAvena bhedapratipAdanAnantaramidaM sUtramasti, tad yathA "avisesiyA maI dravyazrata bhAva dravyazrutaM buddhaH sA'pi tato yadavizeSatastasmAt / bhASazrutaM matipUrva dravyazrutaM lakSaNa tasya // 112 // 2 gAthA 105 / gha. 'pUrvabhAvayoH' / 4 zrutavijJAnaprabhavaM dravyazrutamidaM yato vicintya / pUrva, pazcAt bhASate lakSyate tena bhAvazrutam // 113 // 5 avizeSitA matimaMtijJAnaM ca masyajJAnaM ca, vizeSitA matiH-samyagdRSTematimatijJAnam , mithyAdRSTematirmatyajJAnaM; evaM avizoSitaM zrutaM zrutajJAnaM zrutAjJAnaM ca, vizeSitaM zrutam-samyagdRSTeH bhutaM zrutajJAnam , mithyAdRSTeH zrutaM zrutAjJAnam / For Private and Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Lek www.kobatirth.org 38 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 mainANaM ca maiannANaM ca visesiyA maI- sammahihissa maI mainANaM, micchAdiTThissa maI maiannANaM, evaM avisesiyaM suyaM suyanArNa suyaannANaM ca visesiyaM suyaM sammaddiDissa suyaM suyanANaM, micchAdiTThissa sugaM suyaannANaM " samyagdRSTi - midhyAdRSTisaMvandhato'vizeSitena matizabdena matijJAnaM matyajJAnaM ca dve api pratipAdyete, samyagdRSTitva vizeSitena tu matidhvaninA matijJAnamevocyate, mithyAdRSTavizeSitena tu tenaiva matyajJAnamevA'bhidhIyate, evaM zrute'pi vAcyamiti sUtrabhAvArthaH / tadetadAnuSaGgikaM sUtroktamanuvartamAno bhASyakAro'pyAha visesiyA mai ciya sammadiTThissa sA maiNNANaM / maiannANaM micchadiTThissa suyaM pi emeva // 114 // samyagdRSTi- midhyAdRSTibhAvenA'vizeSitA matirmatirevocyate, na tu matijJAnaM matyajJAnaM ceti nirdhArya vyapadizyate, sAmAnyarUpAyAM tasyAM jJAnA-jJAnavizeSayordvayorapyantarbhAvAt / yadA tu samyagdRSTereva saMbandhinI sA matirvivakSyate, tadA matijJAnamiti nirdizyate / yadA tu midhyAdRSTisaMbandhinI tadA matyajJAnam / evaM zrutamapyavizeSitaM zrutameva, vizeSitaM tu samyagdRSTeH zrutajJAnaM, midhyAdRSTastu zrutAjJAnam, 'samyaSTi saMbandhino bodhasya sarvasyApi jJAnatvAt mithyAdRSTisatkasya tvajJAnatvAt / iti gAthArthaH // 114 // nanu yathA mati zrutAbhyAM samyagdRSTirghaTAdikaM jAnIte, vyavaharati vaH tathA mithyAdRSTirapi tat kimiti tasya satkaM sarvamayajJAnamucyate 1, ityAzaGkayAha saida - savisesaNAo bhavaujadicchiovalambhAo / nANaphalAbhAvAo micchaddiTThissa aNNANaM // 115 // sacAsacca sada-satI tayoravizeSaNamavizeSastasmAd hetoH, mithyAdRSTeH saMbandhi vyavahAramAtreNa jJAnamapi nizcayato'jJAnamucyate, to savenAssad viziSyate, asato'pi ca savena sad bhidyate / midhyAdRSTizca ghaMTe satva- prameyatva-mUrtatvAdIn, stambha- rambhA-mbhohAdivyA yAdIca paTAdidharmAn sato'pyasacvena pratipadyate, 'sarvaprakArairghaTa evAyam' ityavadhAraNAt / anena hyavadhAraNena santo'pi satva- prameyatvAdayaH paTAdidharmA na santIti pratipadyate, anyathA sattva- prameyatvAdisAmAnyadharmadvAreNa ghaTe paTAdInAmapi sadbhAvAt 'sarvathA ghaTaevAyam' ityavadhAraNAnupapatteH, 'kathaJcid ghaTa evA'yam' ityavadhAraNe tvanekAntavAdAbhyupagamena samyagdRSTitvaprasaGgAt tathA paTa-puTa-naTa-zakaTAdirUpaM ghaTe'sadapi saccenA'yamabhyupagacchati 'sarvaiH prakArairghaTo'styeva' ityavadhAraNAt, 'syAdastyeva ghaTa:' ityatra1 bhAvazeSitA matireva samyagdRSTeH sA matijJAnam / matyajJAnaM mithyAdRSTeH zrutamapyevameva // 114 // + vizeSyate / 2 sadsadavizeSaNAd bhavahetuyadRcchopalambhAt / jJAnaphalAbhAvAda, midhyAdRSTerajJAnam // 115 // " dhAraNe tu syAdvAdAzrayaNAt samyagdRSTitvamApteH / tasmAt sada- satIrvizeSAbhAvAdumyattakasyaiva mithyAdRSTerbodho'jJAnam / tathA viparyasta - tvAdeva bhavahetutvAt tadbodho'jJAnam / tathA pazuvadhahetutvAt tadbodho'jJAnam / tathA pazuvadha - tilAdidahana jalAdyavagAhanAdiSu saMsArahetuSu mokSahetutvabuddheH, dayA-prazama-brahmacaryA''kiJcanyAdiSu tu mokSakAraNeSu bhavahetutvAdhyavasAyato yadRcchopalambhAt tasyA'jJAnam / tathA viratyabhAvena jJAnaphalAbhAvAd mithyAdRSTerajJAnam || iti gAthArthaH // 115 // tadevaM saprasaGgaH pratipAdito hetu-phalabhAvAdapi mati zrutayorbhedaH, sAMprataM bhedabhedAt tayostamabhidhAtumAha 'bheyakayaM ca visesaNamaTThAvIsa ivihaMgabheyAi / iMdriyavibhAgao vA mai suyabheyo jao'bhihiyaM // 116 // bhedA avagrahAdayaH aGgA'naGgapraviSTatvAdayazca tatkRtaM vA mati zrutayorvizeSaNaM bhedaH, yato'vagrahAdibhedAdaSTAviMzatyAdividhaM matijJAnaM ' vakSyate ' iti zeSaH, zrutajJAnaM tvaGgA'naGgapraviSTatvAdibhedamabhidhAsyate / athavA indriyavibhAgAd mati zrutayorbhedaH, yato'nyatra pUrvagate'bhihitam / iti gAthArthaH // 116 // kimabhihitam 1, ityAha soiMdiovaladdhI hoi suyaM sesayaM tu mainANaM / mottUrNa davvasuyaM akkharalaMbho ya sesesu // 117 // ndro jIvastasyedamindriyam, zrUyate'neneti zrotram, tacca tadindriyaM ceti zrotrendriyam, upalambhanamupalabdhirjJAnam, zrotrendriyeNopalabdhiH zrotrendriyopalabdhiriti tRtIyAsamAsaH, zrotrendriyasya bopalabdhiH zrotrendriyopalabdhiriti SaSThIsamAsaH, zrotrendriyadvArakaM jJAnamityarthaH, zrotrendriyeNopalabdhiryasyeti bahuvrIhiNA'nyapadArthe zabdo'pyadhikriyate / tatazcAdyasamAsadvaye zrotrendriyadvArakamabhi lApaplAvitopalabdhilakSaNaM bhAvazrutamuktaM draSTavyam, bahuvrIhiNA tu tasyAM bhAvazrutopalabdhAvanupayuktasya vadato dravyazrutam, tadupayuktasya tu vadata ubhayazrutamabhihitaM veditavyam / iha ca vyavacchedaphalatvAt sarvaM vAkyaM sAvadhAraNaM bhavati, iSTavA'vadhAraNavidhiH pravartate tataH 'caitro dhanurdhara eva' ityAdiSvivehA'yogavyavacchedenA'vadhAraNaM draSTavyam, tadyathA zrutaM zrotrendriyopalabdhireva, na tu zrotrendriyopalabdhiH zrutameveti zrotrendriyopalabdhistu zrutaM matirvA bhavati, yathA dhanurdharacaitro'nyo veti, zrotrendriyopalabdheravagrahe - hAdirUpAyA matitvAt, 1 bhedakRtaM ca vizeSaNamaSTAviMzatividhAGgabhedAdi / indriyavibhAgato vA mati zrutabhedo yato'bhihitam // 116 // X - + ca / - zrotrendriyopalabdhirbhavati zrutaM zeSakaM tu matijJAnam / muktvA dravyazrutamakSaralAbhazca zeSeSu // 117 // 5 tastha- 1 For Private and Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 39 vizeSA0 zrutAnusAriNyAstu zrutatvAditi; yadi punaH zrotrendriyopalabdhiH zrutamevetyapadhAryate, tadA tadupalabdhermatitvaM sarvathaiva na syAta , ijyate casyAzcita tadapIti bhaavH| yadi zrotrendriyopalabdhiH zrutam , tarhi zeSaM kiM bhavatu', ityAha- 'sesayaM svityAdi' zrotrendriyopaladhi vihAya zeSakaM yaccakSarAdIndriyacatuSTayopalabdhirUpaM tad matijJAnaM bhavati iti vatete / tuzabdaH samuccaye.sa caivaM samaccinotinakebalaM zeSendriyopalabdhirmatijJAnam, kintu zrotrendriyopalabdhizca kAcidavagrahe-hAdimAtrarUpA matijJAnaM bhavati, tathA ca satyanantaramavadhAraNavyAkhyAnamapapanaM bhavati / 'sesayaM tu mainANaM' iti sAmAnyenaivokta zeSasya sarvasyA'pyutsargeNa matitve prApte satyapavAdamAha'mottaNaM davvasayaM ti' pustakAdilikhitaM yad dravyazrutaM tad muktvA parityajyaiva zeSa matijJAnaM draSTavyam , pustakAdinyastaM hi bhAvata kAraNatvAta zabdavad dravyazrutameva, iti kathaM matijJAnaM syAt, iti bhAvaH / na kevalaM zrotrendriyopalabdhiH zrutama, kintu yazca zeSeSa ja gadInTiyeSa zratAnusArisAbhilApavijJAnarUpo'kSaralAbhaH so'pi zrutam, na tvakSaralAbhayAnamA tasyehA-'pAyAdyAtmake matizAne'pi sadbhAvAditi // . Aha- yadi cakSurAdIndriyAkSaralAbho'pi zrutam , tarhi yadAyagAthAvayave 'zrotrendriyopalabdhireva zrutam ' ityavadhAraNaM kRtama, tada nopapadyate, zeSendriyopalabdherapIdAnIM zrutatvena samarthitatvAt / naitadevam , zeSendripAkSaralAbhasyApi zrotrendriyopalabdhirUpatvAta, sa tAnasArisAbhilApajJAnarUpo'trAdhikriyate, zrotrendriyopalabdhirapi caivaMbhUtaiva zrutamuktA / tatA sAbhilApavijJAnaM zeSendriyadvAreNA'pyatpanna yogyatayA zrotrendriyopalabdhireva mantavyam , abhilApasya sarvasyApi dhotrendriyagrahaNayogyatvAditi // ___atrAha- nanu 'soiMdiovaladdhI hoi suyaM' ' tathA 'akkharalambho ya sesesu' ityubhayavacanAcchUtajJAnasya sarvendriyanimittatA siddhA, tathA 'sesayaM tu mainANaM' iti vacanAt , tuzabdasya samughayAca matijJAnasyApi sarvendriyakAraNatA pratiSThitA; bhavadbhisvindiyavibhAgAda pati-zrutayorbhedaH pratipAdayitumArabdhaH, sa caivaM na sidhyati, dvayorapi sarvendriyanimittatAyAstulyatvapratipAdanAditi / atrocyate-sAdhaktaM bhavatA, kintu yadyapi zeSendriyadvArA''yAtatvAt tadakSaralAbhaH zeSendriyopalabdhirucyate, tathA'pyabhilApAtmakatvAdasau zrotrendriyagrahaNayogya eva, tatazca tasvataH zrotrendriyopalabdhirevA'yam / tathA ca sati paramArthataH sarva zrotraviSayameva zratamAnama. matijJAnaM tu tadviSayaM zeSendriyaviSayaM ca siddhaM bhavati; ata itthamindriyavibhAgAd mati-zrutayorbhadona vihanyate, ityalaM vistareNa // iti puurvgtgaathaasNkssepaarthH|| 117 // atha vistarArthamabhidhitsurbhASyakAra eva pareNa pUrvapakSaM kArayitumAha soovaladrI jai suyaM na nAma souggahAdao buddhI / aha buddhIo na suyaM ahobhayaM saMkaro nAma // 118 // 'zrotropalabdhireva zrutam' ityavadhAraNArthamanavagacchataH 'zrutameva tadupalabdhiH' ityevaM ca tadarthamavabudhyamAnasya parasya vacanami labdhiH zrutameva, tarhi 'mAya' iti komalAmantraNe, aho ! zrotrendriyadvArotpannA avagrahe-hAdayo buddhirmatijJAnaM na prApnuvanti, tadupalabdheH sarvasyA api zrutatvenA'vadhAraNAt / mA bhUvaMste matijJAnam , kiM naH sUyate ? iti cet / naivam , tathA sati tasya vkssymaannaa'ssttaaviNshtibhedbhinntvhaaneH| athaitaddoSabhayAd buddhiste'bhyupagamyante, tatastarhi na te zrutam , tathA ca sati 'soindiovaladdhI hoi suyaM' ityasaMgataM prAmoti / athobhayadoSaparihArArtha 'ubhayaM' buddhizca zrutaM ca te iSyante / tadyevaM satyekesthAnamIlitakSIra-nIrayoriva saMkaraH saMkIrNatA mati-zrutayorAmoti, na pRthagbhAvaH / athavA 'yadeva matistadeva zrutaM, yadeva ca zrutaM tadeva matiH' ityevamabhedo'pyanayoH syAt , iti svayameva draSTavyam bhedazceha tayoH pratipAdayituM prastutaH, tadetacchAntikaraNamavRttasya betAlosthAnam // iti prerkgaathaarthH|| 118 // . tadetat merya kecid yathA pariharanti , tathA tAvad darzayannAha kaI bentassa suyaM saddo suNao mai ti, taM na bhave / jaM savvo cciya sado davvasuyaM tassa ko bheyo ? // 119 // ___ 'soiMdiovaladdhI' ityatra zrotrendriyeNopalabdhiryasyeti kevalabahuvrIhyAzrayaNAt zrotrendriyopalabdhiH zabda eveti kecid manyante, saca prajJApakasya bruvataH zrUyata iti kRtvA zrutam , zRNvatastu zroturavagrahe-hA-'pAyAdirUpeNa manyate jJAyata iti matiH / evaM ca satyubhayamupapannaM bhavati, zrotRgatA'vagrahAdInAM ca zrutatvaM parihRtaM bhavati / AcAryaH mAha- 'taM na bhave tti' tadetat keSAzcid mataM yuktaM na bhavati / kutaH, ityAha- yad yasmAt kAraNAd bruvataH zrotuzca saMbandhI sarva eva zabdo dravyazrutam , dravyazrutamAtratvena ca - sarvatra tulyasya satastasya zabdasya ko bhedaH ko vizeSaH, yenAsau vaktari zrutaM, zrotari tu matiH syAt / yadapi 'zrUyata iti zrutaM' 'manyata iti matiH' ucyate, tatrApi dhAtvantaramAtrakRta eva vizeSaH, zabdastu sa eva zrUyate sa eva manyate, iti na kacidubhayaM dRzyate // iti gAthArthaH // 119 // 1 zrotropalabdhiryadi zrutaM na nAma zrotrAvagrahAdayo dhuddhiH / atha buddhayo na zrutamathobhayaM saMkaro nAma // 18 // 2 gAthA 117 // 3 kecid a'vataH zrutaM zabdaH zRNvato matiriti, tad na bhavet / yat sarva eva zabdo dravyazrutaM tasya ko bhedaH ? // 19 // bAjAra For Private and Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 kSaNAntaramapyAha 'kiMvA nANe'higae saddeNaM jai ya sahavinnANaM / gahiyaM to ko bheyo bhaNao suNao va jo tassa // 120 // yadi vA jJAne jJAnavicAre'dhikRte kiM pudgalasaGghAtarUpeNa zabdena gRhItena kAryam , aprastutatvAt / / atha zrotrendriyopalabdhizabdena zabdavijJAnaM gRhyata iti / atrAi-'jai yetyAdi' yadi dha zrotrendriyopalabdheH zabdasya kAraNabhUtatvAt kAryabhUtatvAcopacArato vaktagata zrotagataM ca zabdavijJAnaM zrotrendriyopalabdhizabdavAcyatvena gRhItam , tacca yuvataH zrutaM zRNvatastu matirityucyate / hanta ! satastarhi tasya vijJAnasya avataH zRNvato vA yo bhedo vizeSaH, sa kaH? iti kathyatAm , yena tad vaktuH zrutaM, zrotuzca matiH syAt iti nAstyasau vizeSaH, zabdajJAnatvAvizeSAditi bhAvaH / kizca, evaM sati zroturapi kadAcicchratyanantarameva bruvataH saiva zabdajanitA tanmatiravaziSTA zrutaM prasajati 'bentassa suyaM' 'suNao maI' ityabhyupagamAt / tatazca tadevaikatvaM mati-zrutayoH, iti ko'tizayaH kRtaH syAt / iti / kica, yadi zRNvataH sarvadaiva matirityayamekAntaH, tarhi yadetad vyaktaM sarvatrocyate-- AcAryapAramparyeNedaM zrutamAyAtamiti, tadasata mApnoti, tIrthakarAdarvAk sarveSAmapi zrotRtvena matijJAnasyaivopapatteH / atha naivam , tarkhekatvaM mati-zrutayoH / / iti gAthArthaH // 120 // tadevaM 'keI bentassa surya' ityAdi dUSayitvA prastutaprakaraNopasaMhAravyAjena parameva zikSayannAha__ bhaiNao suNao va suyaM taM jamiha suyANusAri viNNANaM / doNhaM pi suyAIyaM jaM vinnANaM tayaM buddhI // 12 // - tasmAd 'bruvataH zrutaM, zRNvatastu matiH' ityetad na yuktam / uktadUSaNAta , anAgamikatvAcca / kiM tarhi yuktam / iti cet / ucyate-- bhaNataH zRNvato vA yat kimapi zrutAnusAri paropadezAhadvacanAnusAri vijJAnaM, tadiha sarva zrutam , yat puna yorapi vaktazrotroH zrutAtItaM hRSIka-manomAtranimittamavagrahAdirUpaM vijJAnaM, tat sarva buddhirmatijJAnamityarthaH / tadevaM dvayorapi vakta-zrotroH pratyeka mati-zrute yathoktasvarUpe abhyupagantavye, na punarekaikasyaikaikamiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 121 // bhavatvevama, kintu 'sIovaladdhI jai suyaM na nAma souggahAdao buddhI ityAdinA yaH pareNa prarvapakSo vyadhAyi. tasya tarhi kA parihAraH ? ityAzakya bhASyakAra evedAnIM 'soiMdiovaladdhI hoi surya' ityAdimUlagAAM vivRNvannAhazaba- 1 kiMvA jJAne'dhikRte zabdena, yadi ca zabdavijJAnam / gRhItaM tataH ko bhedo bhaNataH zRNvatazca yastasya ? // 120 // 2 gAthA 119 / + rayi 3 bhaNataH zRNvato vA zrutaM tad yadiha zrutAnusAri vijJAnam / dvayorapi zrutAsItaM yad vijJAnaM tad khuddhiH // 121 // 4 gAthA 118 / 5 gAthA 117 // - soiMdiovalaDI ceva suyaM na u taI suyaM ceva / soiMdiovaladdhI vi kAi jamhA mainANaM // 122 // iha zrotrendriyopalabdhizabdasya tRtIyA-SaSThasimAsaH, bahuvrIhizca: AdyasamAsadvayena bhAvazrutam , bahuvrIhiNA tu bhAvazrutAnupayuktasya badato dravyazrutam , tadupayuktasya tu bruvata ubhayazrutaM gRhItamiti prAgvRttau darzitaM sarva draSTavyam / avadhAraNavidhimapi prAgupadarzitamAha- 'zrotrendriyopalabdhireva zrutaM' ityevamavadhAraNIyam / 'na utaI tina punaH 'sA zrotrendriyopalabdhiH zrutameva' iti / kuto naivamavadhAryate ?, ityAha- yasmAcchoDendriyopalabdhirapi kAcidazrutAnusAriNI avagrahe-hAdimAtrarUpA matijJAnameva, ataH 'zrotrendriyopalabdhiH zrutameva' iti nAvadhAryata iti bhAvaH / evaM ca sati 'ne nAma souggahAdao buddhI' ityAdi pareNa yat preritaM, tat parihataM bhavati, zrotrAvagrahAdInAmapi buddhirUpatAyAH samarthitatvAt // iti gAthArthaH // 122 // ___tadevamavadhAraNavidhinA zrotrAvagrahAdInAM matitvaM samarthitam , yadi vA 'sesayaM tu mainANaM' ityatra yo'sau tuzabdaH, tato'pi teSAM tat samarthyata iti darzayannAha- ... tusamuccayavayaNAo va kAI soindiovaladdhI vi / mairevaM sai souggahAdao hunti mibheyaa||123|| sesayaM tu mainANaM' ityatra yo'sau tuzabdaH samuccayavacanaH, tatazca kimuktaM bhavati ?-zeSakaM matijJAnaM, kAcidanapekSitaparopadezAhadvacanA zrotrendriyopalabdhizca matijJAnamityevaM vA zrotrAvagrahAdayo bhavanti matibhedAH / tathA ca na parihIyate, tatazca 'ne nAma souggahAdao buddhI' ityAdi paramerya pratikSiptameva // iti gAthArthaH // 123 // mUlagAthAyA vyAkhyAtazeSa vyAkhyAnayantrAha- . pattAigayaM suyakAraNaM ti saddo vva teNa davvasuyaM / bhAvasuyamakkharANaM lAbho sesaM mainnANaM // 124 // mUlagAthAyAM 'zrotrAvagrahAdayaH, zeSakaM ca matijJAnam , ityukte zeSasya sarvasyA'pyutsargato matitve prApte, apavAda:- mauttUNaM davvasurya ti' ityuktam / tatra kiM tad dravyazrutaM yadiha vajyete ?, ityAha bhASyakAra:-patrAdigataM pustaka-patrAdilikhitam , tena kAragena dravyazrutaM, yena kiM.1, ityAha- zrutakAraNamiti / kiMvat 1, ityAha- zabdavaditi yathA bhAvabhutakAraNatvAcchabdo dravyazrutam , 1 zrotrendriyopalabdhizcaiva zrutaM na tu sA zrutaM caiva / zrotrenniyopalabdhirapi kAcid yasmAd matijJAnam // 12 // 2 gAthA 118 / 3 gAthA 117 ! 4 tusamuccayavacanAd vA kAcicchronendriyopalabdhirapi / matirevaM sati zrotrAvagrahAdayo bhavanti matibhedAH // 123 // 5 patrAdigataM zrutakAraNAmiti zabda iva tena dravyazrutam / bhAvazrutamakSarANAM lAbhaH zeSaM matijJAmam // 12 // For Private and Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 41 vizeSA0 tathA pustaka-patrAdinyastamapi tatkAraNatvAd dravyazrutamityarthaH / tad muktvA zeSaM zepacakSurAdIndriyopalabdhirUpaM matijJAnam / ' bhAvasuyamakrANamityAdi' na kevalaM zrotrendriyopalabdhiH zrutam yazca zrutAnusAritvAd bhAvazrutaM bhAvazrutarUpaH zeSeSu cakSurAdIndriyeSvakSarANAM lAbhaH paropadezArhadvacanAnusAriNyakSaropalabdhirityarthaH, so'pi zrutam ityevaM mUlagAthAyAM saMbandhaH kArya iti hRdayam, sa ca prAg vRttau kRta eva / tasmAccAkSaralAbhAccakSurAdIndriyeSu yaccheSamazrutAnusAryavagrahe- hAyupalabdhirUpaM, tad matijJAnam, ityevamihA'pyetat saMbadhyate // iti gAthArthaH // 124 // atha paraH pUrvAparavirodhamudbhAvayannAha - Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ts suyamakkharalAbho na nAma soovaladdhireva suyaM / soovaladdhirevakkharAI suisaMbhavAu ti // 125 // iyamapi prAg mUlagAthAvRttau darzitArthaiva, tathApi vismaraNazIlAnAmanugrahArthaM kiJcid vyAkhyAyate / nanu yadyuktanyAyena zeSendriyAkSaralAbho'pi zrutam tarhi 'zrotrendriyopalabdhireva zrutam' iti yadavadhAraNaM kRtaM tadasaGgataM prApnoti, zeSendriyAkSaralAbhasyApi zrutatvAt / atrottaramAha-- 'soovaladdhirevetyAdi ' yadyasau zeSendriyAralAbho'pi zrotrendriyopalabdhirna syAt, tadA syAdevA'vadhAraNamasaMgatam, tacca nAsti, yataH zeSendriyadvArA''yAtajJAne'pi pratibhAsamAnAnyakSarANi zrotrendriyopalabdhireva || aho ! mahadAzrarya, yato yadi zeSendriyAkSaralAbhaH, kathaM zrotropalabdhiH 1 sA cet, kathaM zeSendriyAkSaralAbhaH 1, ityAzaGkayAha - ' surasaMbhavAu tti' zeSendriyajJAnapratibhAsabhAji akSarANi zrotropalabdhireva / kutaH 1, ityAha- teSAM zruteH zravaNasya saMbhavAt idamuktaM bhavati - abhilAparUpANi hyetAnyakSarANi, abhilApazca tasmin vA vivakSite kAle, anyadA vA tatra vA vivakSite puruSe, anyatra vA zravaNayogyatvAcchrotreNopalabhyate / ataH zrotropalambhayogyatvena zrutisaMbhavAt sarvo'pyabhilApaH zrotropalabdhireva ; iti na kiJcidavadhAraNaM virudhyate / / iti gAthArthaH / / 125 / / kiM sarvospi zeSendriyAkSaralAbhaH zrutam, Ahokhit kazcideva 1, ityAha Hisa sukkharANaM jo lAbho taM suyaM maI sesA / jai vA aNakkharacciya sA savvA na ppavattejjA // 126 // 3 yadi zrutamakSaralAbho na nAma zrotropalabdhireva zrutam / zrotropalabdhirevA'kSarANi zrutisaMbhavAditi // 125 // 2 so'pi khalu zrutAkSarANAM yo lAbhastat zrutaM matiH zeSaH / yadi vA'nakSaraiva sA sarvA na pravarteta // 126 // sospi ca zeSendriyAkSaralAbhaH sa eva zrutaM yaH kim ?, ityAha- yaH zrutAkSarANAM lAbhaH, na sarvaH, yaH saMketaviSayazabdAnusArI, sarvajJavacanakAraNo vA viziSTaH zrutAkSaralAbhaH, sa eva zrutam, na tvazrutAnusArI; IhA-pAyAdiSu parisphuradakSaralAbhamAtramityarthaH / ' iti yadi punarakSaralAbhasya sarvasyApi zrutena kroDIkaraNAdanakSaraiva matirabhyupagamyeta, tadA sA yathA'vagrahe- hA upAyadhA raNArUpA siddhAnte proktA, tathA sarvA'pi na pravarteta sarvA'pi matitvaM nAnubhavedityarthaH kintvanakSaratvAdavagrahamAtrameva matiH syAt, vIhAdayaH, teSAmakSaralAbhAtmakatvAt / tasmAcchrutAnusAryevA'kSaralAbhaH zrutam, zeSaM tu matijJAnam // iti gAthArthaH // 126 // tadevaM vyAkhyAtA bhASyakRtA'pi 'soiMdiovaladdhI' ityAdigAthA sAMprataM tvasyAM yaH zrutaviSayaH paryavasito'rthaH proktoM bhavati, taM saMpiNDayopadarzayati na devvayaM bhAvasuyaM ubhayaM vA kiM kahaM va hojjati / ko vA bhAvasuyaMso davvAisuyaM pariNamejjA ? // 127 // iha 'soiMdiovaladdhI' ityetasyAM gAthAyAM ' mottUNaM davvasuyaM' ityanena pustakAdinyastaM dravyazrutamuktam, akSaralAbhavacanAttu bhAvazrutam, zrotrendriyopalabdhivacanena tu zabdaH, tadvijJAnaM cetyubhayazrutamuktam / tatrA'nantara vakSyamANapUrvagatagAthAyAmetaccintyate - kiM tad dravyAdizrutam ?, kathaM vA tad bhavati ?, ko vA kiyAn vetyarthaH, bhAvazrutasyAMzo bhAgo dravyazrutaM dravyazrutarUpatayA, AdizabdAdubhayazrutarUpatayA vA pariNamet ? / / iti gAthArthaH // 127 // kA punarasau pUrvagatagAthA, ityAha buddhi atthe je bhAsa taM suyaM maIsahiyaM / iyarattha vi hoja suyaM uvaladdhisamaM jai bhaNejjA // 128 // mati zrutayorbhedo'tra vicAryatvena prastutaH ityataH kecidetAM gAthAM tadanuyAyitvena vyAkhyAnayanti ; bhASyakArastu tenA'pi prakAreNa pazcAd vyAkhyAsyati, sAMprataM tu prastAvanA'nuyAyitvena tAvad vyAkhyAyate - tatra buddhiH zrutarUpeha gRhyate, tayA dRSTA gRhItAH paryAlocitA buddhidRSTA abhilApyA arthAH padArthAH, te ca bahavaH santi, atastanmadhyAd vaktA yAn bhASate vakti tacchrutam / kathaM yAn bhASate 1, ityAha- matiH zrutopayogarUpA tatsahitaM yathA bhavati, evaM yAn bhAvAn bhASate tacchrutamubhayarUpamityarthaH / idamuktaM bhavati 1 gAthA 117 / 2 zrutaM bhAvazrutamubhayaM vA kiM kathaM vA bhavediti / ko vA bhAvazrutAMzo dravyAdizrutaM pariNamet ? // 127 // 3 buddhiSTe'rthe yAn bhASate tat zrutaM matisahitam / itaratrA'pi bhavet zrutamupalabdhisamaM yadi bhaNet // 128 // For Private and Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 zrutAtmakabuddhyupalabdhAnastidupayuktasyaiva vadato dravyazrutabhAvazrutarUpamubhayazrutaM bhavati, tacchratamityukte'pi sAmarthyAdubhayazzrutaM labhyate 'je bhAsai' ityanena zabdarUpasya dravyazrutasya sUcitatvAt , 'buddhiddiDhe atthe' ityanena, 'maIsahiyaM' ityanena ca bhAvazrutasyA'bhiSitsitatvAditi / tadetAvatA 'soiMdiovaladdhI' ityAdigAthoktasyobhayazrutasya svruupmuktm| yAn punaH prathama zrutabuddhyA dRSTAnapi pazcAdabhyAsabalAdevA'nupayukto vakti tad dravyazrutam , ityetAvad gAthAyAmanuktamapi sAmod gamyate; tathA yAn zrutabuddhyA pazyatyeva, na tu manasi sphuratopi bhASate tad bhAvazrutam , itIdamapi svayamevA'vagantavyam / tadetAvatA kiM tad dravyAdizrutam, kathaM vA tad bhavati', ityevaM cintitam / atha 'ko vA bhAvasuyaMso' ityAdi cintyate- tatra bhAvazrutamubhayazrutAd dravyazrutAcA'nantaguNam , etasmAttUbhayazrutaM dravyazrutaM cAnantatame bhAge vartata iti bhAvanIyam , vAcaH kramavartitvAt , AyuSazca parimitatvAt sarveSAmapi bhAvazrutaviSayamUtAnAmanAmanantatamameva bhAgaM vaktA bhASata iti bhAvaH / tatazca bhAvazrutasyA'nantatama eva bhAgo dravyazrutatvenobhayazrutatvena ca pariNamatItyuktaM bhavati / etacca sarvamanantarameva bhASyakAraH svayameva vistarato bhaNiSyatItyalaM vistareNa // sapa Aha-nanu yAnupayukto bhASate tadubhayathutam , yAMstvanupayukto vakti tad dravyazrutamityuktam , yAMstarhi na bhASate, kevalaM zrutabuddhyA pazyatyeva, tatrApi dravyazrutarUpatA, ubhayazrutarUpatA ca kimiti neSyate? ; ityAzakyAha-'iyaratya vItyAyuttarArdha' 'je bhAsai taM suyaM' ityukta tatpatiyogisvarUpamabhASamANAvasthAbhAvi bhAvazrutameva itaratra zabdavAcyaM bhavati / tatazcAyamarthaH-dravyazrutobhayazrutAbhyAmitaratrApi bhAvazrute bhavet zrutaM-dravyazrutarUpatA, ubhayazrutarUpatA vA bhavedityarthaH / yadi kiM syAt ?, ityAha-upalambhanamupalabdhistatsamaM tatpamANaM yadi bhaNet-yAvad vastunikurambamupalabhate tAvatsarvamupayukto'nupayukto vA yadi vadadityarthaH etacca nAsti, zrutopalabdhyA upalabdhAnAmarthAnAmanantatvAt , vAcaH kramavartitvAt , AyuSazca parimitatvAditi / tasmAdabhilApyAnAM zrutopalabdhyA samupalabdhAnAM bhAvAnAM madhyAta sarveNA'pi janmanA'nantatamameva bhAgaM bhASate vaktA, atastatraivA'nupayuktasya vadato dravyazrutarUpatA, upayuktasya tu vadataubhayazrutarUpatA bhaveta, netaratra bhAvazrute, bhASaNasyaivA'saMbhavAt // iti pUrvagatagAthArthaH // 128 // (abhAgraM -2000) tadevaM vyAkhyAtA'smAbhiriyaM gAthA, sAMprataM bhASyakArastavyAkhyAnamAha je suyabuddhiddiDhe suyamaisahio pabhAsaI bhAve / taM ubhayasuyaM bhannai davvasuyaM je anuvautto // 129 // gatArtheva, navaraM sukhArtha kiJcid vyAkhyAyate-zrutarUpA yakA buddhistayA dRSTAH paryAlocitA ye bhAvAstanmadhyAd 'maiIsahiyaM' 1 gAthA 117 / 2 gAthA 125 / 3 yAn zrutabuddhidRSTAn zrutamatisAhitaH prabhASate bhAvAn / tadubhayazrutaM bhaNyatte dravyazrutaM yAnanupayuktaH // 29 // 4 gAthA 128 / / ityasya tAtparyavyAkhyAnamAha-zrutAtmakamatisahitaH zrutopayukta iti yAvat , yAn bhAvAn prabhApate tad dravya-bhAvarUpamubhayazrutaM bhaNyate / yAn punaranupayukto bhASate tad dravyazrutaM zabdamAtramevetyarthaH / yAMstu zrutabuddhyA paryAlocayatyeva kevalaM, na tu bhASate, tad bhAvazrutamityarthAd gamyate // iti gaathaarthH|| 129 / / : uttarArdhavyAkhyAnayAha_ 'iyarattha vi bhAvasuye hoja taya tassamaM jai bhaNijjA / na ya tarai tattiyaM so jamaNegaguNaM tayaM ttto||130|| . yad bhASate tadubhayazrutaM dravyazrutaM vetyukte bhAvazrutamevetaratrazabdavAcyaM gamyate / tatazcetaratrA'pi bhAvabhute bhavet tad dravyazrutamubhayazrutaM vA, yadi tatsamamupalabdhisama bhaNet , tacca nAsti, yasmAcchUtajJAnI khavuddhyA yAvadupalabhate tAvad vaktuM 'na tarati' na zaknoti / kutaH 1, ityAha-yad yasmAt kAraNAt tato bhASAviSayIkRtAcchUtAt tadazakyabhASaNakriya bhAvazrutamanekaguNamanantaguNam , ato nopalabdhisamaM bhaNati // iti gaathaarthH|| 130 // upalabdhisamamityetasya samAsavidhimAha saMha ubalahIe vA uvaladdhisamaM tayA va jaM tullaM / jaM tassamakAlaM vA na savvahA tarai vottuM je // 131 // ; yad bhASaNamupalabdhyA saha vartate tadupalabdhisamam , prAkRtazailInipAtanAt sahasya samabhAvaH, yA yA zrutopalabdhistayA tayA saha yad bhASaNaM tadupalabdhisamamityarthaH, 'tayA va jaM tulaM ti' tayA vopalabdhyA yattulyaM samAnaM tadupalabdhisama-yAvatI kAcicchratopalabdhistattulyaM tatsaMkhyaM yadbhASaNaM tad voplbdhismmityrthH| tassamakAlaM veti' tayopalabdhyA samakAlaM vA yad bhASaNa tadupalabdhisamam , yathA madhye zUlaM vedayatastatsamakAlamevA'nyasmai tayathAkathanam , evamantaH sarvAmapi zrutopalabdhimanubhavatastatsamakAlameva yad bhASaNaM tad vopalabdhisamamiti bhaavH| kiMbahunA, sarvathA sarvasminnapi samAsavidhAvayaM taatpyaarthH| kaH?, . ityAha-zrutajJAnI yAvacchUtabuddhayA samupalabhate, tAvat sarva na tarati na zaknoti vaktum / 'je' ityalaGkAramAtre // iti gAthArthaH // 131 // .atha kathaM punaranye etAM gAthAM mati-zrutabhedArthe vyAkhyAnayanti ?, ityAha 1 itaratrA'pi bhAvazrute bhavet tat tatsamaM yadi bhaNet / na ca tarati (zaknoti) tAvat sa yadanekaguNaM tat ttH|| 130 ||4-ce| 2 sahopalabdhyA vopalabdhisabhaM tayA vA yat tulyam / yat tatsamakAlaM vA na sarvathA tarati (zaknoti) vaktum // 131 // For Private and Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 43 vizepA0 'keI buddhihiTe maisahie bhAsao suyaM, tattha / kiM saddo maihnabhayaM bhAvasuyaM savvahA'juttaM // 132 // iha kecanA'pyAcAryA mati-zrutayorbhedaM pratipipAdayiSavo 'vuddhiddiDhe atthe je bhAsai' ityAdimUlagAthAyAM 'buddhiH zrutabuddhiH' iti na vyAkhyAnayanti, kintu 'buddhirmatiH' iti vyAcakSate / tatazca buddhyA matyA dRSTeSu bahuvartheSu madhye kAMzcit tadRSTAnarthAn matisahitAn bhASamANasya zrutaM bhavati // Aha-nanu matijJAnyeva matisahito bhavati, tat kathamarthAnAM matisahitatvaM vizeSaNam / satyam , kintu mulagAthAyAM maIsahiyaM' iti vacanAd matyupayoge vartamAno'tra vaktA gRhyate, atastasya matyupayogasahitatvAdarthAnAmapyupacAratastatsahitatvamucyate / tasmAd matijJAnadRSTAnarthIstadupayuktasyaiva bhASamANasya zrutaM bhavatIti taatprym| anupayuktasya tu vadato dravyazrutam , pArizeSyAdabhASamANasya padArthaparyAlocanamAtrarUpaM matijJAnam , iti mti-shrutyorbhedH| tadevaM kaizcid mUlagAthAyAH pUrvArdhe vyAkhyAte mUrirdUSaNamAha-'tattha kiM sado ityAdi ' tatra tairevaM vyAkhyAte bhAvazrutaM sarvathaivA'bhuktaM syAt sarvathA tadabhAvaH prAmotItyarthaH, tathAhi- kiM bhASyamANaH zabdo bhAvazrutam , matirvA, ubhayaM vA? iti trayI gatiH / asya ca tritayasya madhye naikamapi bhAvazrutaM yuktamiti bhaavH||iti gaathaarthH||132|| katham , ityAha. sado tA davvasuyaM mairAbhiNibohiyaM navA ubhayaM / juttaM, ubhayAbhAve bhAvasuyaM kattha taM kiMvA ? // 133 // - matyupayuktasya zabdamudIrayato yastAvacchabdaH sa dravyazrutameva, iti kathaM bhAvazrutaM syAt 1, matistvAbhinibodhikajJAnam / bhavatu tarhi mati-zabdalakSaNamubhayaM samuditaM bhAvazrutam , ityAha- 'navA ubhayaM juttaM ti' naiva yathoktamubhayaM samuditamapi bhAvazrutaM yuktam , pratyekAvasthAyAM tadbhAvAbhAvAt , na hi pratyekaM sikatAkaNeSvasat tailaM samuditAvasthAyAmapi bhavatIti bhAvaH / tadevamubhayasya svatantrasyA'svatantrasya vA bhAvazrutatvetA'bhAve sati tad bhAvazrutaM ka zabdAdau ?, kiMvA tat ?, na kizciditi bhAvaH // iti gaathaarthH|| 133 // atha bhApApariNatikAle mateH kimapyAdhikyamupajAyate, ityubhayasya zrutatvaM na virudhyate; ityAha- . +3-1 1 kecid buddhidRSTAn matisahitAn bhASamANasya zrutaM, tantra / kiM zabdo matirubhayaM bhAvazrutaM sarvathA'yuktam // 132 // 2 gAthA 128 / 3 zabdastAvat dravyazrutaM matirAbhiniyodhikaM navobhayam / yuktaM, ubhayAbhAve bhAvazrutaM va tat kiMvA ? // 133 // bhAsApariNaikAle maIe kimahiyamahaNNahattaM vA ? / bhAsAsaMkappavisesamettao vA suyamajuttaM // 13 // materantarvijJAnavizeSasya bhASApariNatikAle zabdaprArambhavelAyAM pUrvAvasthAtaH kimadhikaM rUpaM saMpadyate ?, yenobhayAvasthAyAM sA zAnAntaraM syAt zrutavyapadezaH syAdityarthaH / 'ahaNNahattaM veti' athavA anyathAtvaM kiM materbhASApariNatikAle nirmUlata evA'nyathAbhAvaH kaH, yena zrutatvaM syAt 1, na kazciMditi bhaavH| bhASA''rambha evAtra vizeSaH, iti ceta; ityAha--' bhAsetyAdi' bhASAyAH saMkalpanArambhaH sa eva vizeSamAtraM, mAtrazabdo manAgapi vikArabhavananiSedhArthaH, tasmAd bhASAsaMkalpavizeSamAtrAd mateH zrutatvamayuktam / etaduktaM bhavati-- antarvijJAnasya svayamaviziSTasya bAhyakriyArambhAdatyantajAtibhedAbhyupagame dhAvana-valgana-karAsphoTanAdibAhyakriyA''natyAd materAnantyameva syAt , svayaM cA'nupajAtavizeSANAM jJAnAnAM zabdapariNatisaMnidhAnamAtrata eva jJAnAntaratve'tiprasaGgaH syAt, avadhyAdiSvapi tathAprAptaH // iti gAthArthaH // 134 // tadevaM kaizcid vihitaM mUlagAthAyAH pUrvArdhavyAkhyAnaM dUSitam , athottarArdhavyAkhyAnamupadarya dUSayitumAha-- Iyarattha vi mainANe hojja suyaM ti kiha taM suyaM hoi ? / kiha va suyaM hoi maI slkkhnnaavrnnbheyaao?||135|| 'buddhiddiSTe atthe' ityatra buddhirmatijJAnaM vyAkhyAtam , tanmatena ' Iyarattha vi hoja suyaM uvaladdhisamaM jai bhaNejjA' ityu tarArdhagatasyetaratrazabdasya matijJAnameva vAcyam , zabdasahitamate vyabhAvazrutatvenoktatvAt , taditarasya matijJAnasyaiva tatra saMbhavAt / tatazca tavyAkhyAnamanUya dUSayati- itaratrApi matijJAne zrutaM bhaved yadyupalabdhisamaM bhASeta iti yattarucyate, tadayuktam , yato hanta ! yada matijJAnaM, tat kathaM zrutaM bhavitumarhati ? / zrutaM cet, kathaM vA tad matirbhavet / kutaH punarityaM na bhavati , ityAha-mati-zrutayoryat svakIyaM lakSaNaM, karma cA''vArakaM, tayorbhedenA''game pratipAdanAt / yadi ca yadeva matijJAnaM tadeva zrutam , yadeva ca zrutaM tadeva matijJAnaM syAt, tadA lakSaNA-''varaNabhedo'pi tayorna syAt / / iti gAthArthaH // 135 // tadevaM buddhiddiDhe atthe je bhAsai' ityAdimUlagAthA mati-zrutabhedapratipAdanaparatayA vyAcikhyAsoH parasya 'mati vazrutaM na yujyate' iti pratipAditam / yadi tu dravyazrutaM sA'bhyupagamyate tadA na doSaH, ityupadarzayannAha . bhASApariNatikAle matyA kimadhikamathA'nyathAtvaM vA / bhASAsaMkalpavizeSamAtrato vA zrutamayuktam // 13 // 1 itaratrApi matijJAne bhavet zrutamiti kathaM tat zrutaM bhavati / / kathaM vA zrutaM bhavati matiH khalakSaNA''varaNabhedAt / / 135 // 3 gAthA 128 / For Private and Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA. ahava maI davvasuyattameu bhAveNa sA virujjhejA / jo asuyakkharalAbho ta maisahio pabhAsejjA // 136 // athavA matirdravyazrutatvametu- Agacchatu na tatra vayaM niSeddhAraH, phevalametadeva nirbandhenA'bhidadhmo yaduta- bhAvena bhASazrutatvena sA matirvirudhyeta darzitanyAyena virodhamanubhavet , idamuktaM bhavati- 'keI buddhibihe maisahie bhAsao murya' ityatra gAthAce yo'sau zrutazabdaH sa yadi dravyazrutavAcitvena vyAkhyAyate tadA virodho na bhavati / katham, iti cet / ucyate-buddhirmatistadRSTAn matyupayogasahitAnarthAn bhASamANasya sA matiH zabdalakSaNasya dravyazrutasya kAraNatvAt dravyazrutam , abhASamANasya tu matijJAnam , ityevaM mati-dravyazrutayorbhedaH prokto bhavati, na tu mati-zrutajJAnayoH kevalaM virodhaparihAramAtramitthamupakalpitaM bhavati // * atrAha kazcit- nanu yadi matyupayoge vartamAno bhASeta kazcit , tadA dravyazrutakAraNatvAd matiH syAt' dravyazrutam , etacca na bhaviSyati ityAha- 'jo asuyetyAdi' yo'zrutAnusAryakSaralAbhA, taM matyupayoge vartamAno bhASeta vaktA, nAtra kazcit saMdeha yastu zrutAnusAryakSaralAbhastaM zrutopayoge eva vartamAno bhASeta, ato na tacchabdasya matiH kAraNam , zrutapUrvatvAt tasyeti bhAvaH, idamukta bhavati- yaH paropadezAhadvacanalakSaNaM zrutamanusatyA'kSaralAbho'ntaH sphurati taM zrutopayoge eva vartamAno bhASate, yastvazrutAnusArI svamatyaiva paryAlocita ihA-'pAyeSu sphuratyakSaralAbhaH, taM yadA matyupayogasahita eva bhASate, tadA tasya zabdalakSaNasya dravyazrutasya kAraNatvAda bhavatyeva matidravyazrutam / / iti gAthArthaH // 136 // . athA'sminneva mate vyazrutatvapakSe ' iyarattha vi hoja surya' ityAdau mUlagAthAyA uttarArdhe yo'rthaH saMpadyate tamAcAryaH pradarzayannAha Iyarammi vi mainANe hoja tayaM tassama jai bhaNejA / na ya tarai tattiyaM so jamaNegaguNaM tayaM ttto||137|| ... bhASamANasya matidravyazrutamityuktam , ato'bhASamANAvasthAbhAvi matijJAnamitaratrazabdavAcyaM bhavati / tatazcetaratrApyabhASamANAvasthAbhAvini matijJAne bhavet tad dravyazrutaM yadi tatsamaM matijJAnopalabdhisamaM bhaNet , yAvad matijJAnenopalabhate tAvat sarva vadedityarthaH etacca nAsti / kutaH? ityAha-na ca naiva 'tarati' zaknoti sa yAvad matijJAnenopalabhate tAvad vaktum / kutaH ? ityAha 1 athavA matirdavyazrutatvametu bhAvena sA virudhyeta / yo'zrutAkSaralAbhastaM matisahitaH prabhASeta // 136 // 2 gAthA 132 / 3 gAthA 128 / 4 itarasminnapi matijJAne bhavet tat tatsamaM yadi bhaNet / na ca tarati (zaknoti ) tAvat sa yadenakaguNaM tat tataH // 13 // yad yasmAt tato vaktuM zavayAt tat sarvamapi matijJAnopalabdhamanekaguNamanantaguNam // iti gAthArthaH // 137 / / atra vineyaH pAha keha mai-suovaladdhA tIraMti na bhAsiuM, bahuttAo / savveNa jIvieNa vibhAsai jamaNaMtabhAgaM so // 138 / nanvanantaragAthAyAM matyupalabdhAH sarve'pi vaktuM na zakyanta ityuktam , pUrva tu zrutopalabdhA api sarve'bhidhAtuM na pAryanta itya bhihitam / tadetat kathaM, yad mati-zrutopalabdhA bhAvA na tIryante bhASitum / atrAha-bahutvAt prAcuryAt / tatraitat syAt-kutaH puna retAvad bahutvaM teSAM nizcitam ? ityAha- yad yasmAt kAraNAt sarveNA'pyAyuSA sa mati-zrutajJAnI samupalabdhAnAmanAmanantatamameva bhAga bhASata ityAgame nirNItam , tasmAd bahutvAvagamaH // iti gAthArthaH // 138 // atha matyAgrupalabdhArthAnAM sAmastyenA'bhidhAnAzakyatve pUrvoktam , aparamapi ca hetuM viSayavibhAgenA'bhidhitsurAha tIraMti na vottuM je suovaladdhA bahuttabhAvAo / sesovaladdhabhAvA sAbhavvabahuttao'bhihiyA // 139 // sarve'pi zrutopalabdhA bhAvA na tIryante na pAryante vaktum / 'je' iti pUrvavadeva / kutaste vaktuM na pAryante ?, ityAha- bahutva bhAvAd bahutvasadbhAvAdevetyavadhAraNIyam , na tu ttsvaabhaavyaaditybhipraayH| 'sesovaladdhabhAvA sAbhavyatti' zeSaM zrutAdanyata prastuta matijJAnaM, samAnavaktavyatAprastAvalabdhAni matya-'vadhi-manaHparyAya-kevalAni vA zeSANi tena taivA upalabdhA jJAtAH zepopalabdhAste ra te bhAvAzceti samAsaH, svAbhAvyAdevA'nabhilApyAtmakatvAdeva na tIryante bhASitum / / Aha-nanvete yathA'nabhilApyatvAdabhidhAtuM na zakyante, tathA bahutvAdapi, tat kimityanabhilApyasvabhAvatvamevaikamatra hetutvenocyate / satyam , kintvabhilApyatve sati bahutvA-'lpatvacintA kriyamANA vibhrAjate, ye tu mUlata evA'nabhilApyAsteSu bahutva lakSaNo heturucyamAno'pi niSphala eva, anabhilApyAtmakatvenaivAbhidhAnAzakyatvasya siddhatvAditi // kiJca, 'bahutto'bhihiya tti bahutvAccheSopalabdhA bhAvA yathA vaktuM na zakyante tathA 'kaha maisuobaladdhA tIranti na bhAsiuM, bahuttAo ityAdyanantaragAthAyAma bhihitA eva, iti kiM bahutvahetUpanyAsena, paunaruktyaprasaGgAt / zeSajJAneSu madhye matireva sa tatra proktaH, atra tvavadhyAdInyapi gRhI tAni santi, atastadarthamayamihApi vaktavya iti cet / naivam , materupalakSaNatvenA'vadhyAdiSvapyasautatra draSTavya itydossH| yadyevam , ta , kathaM matizrutopalabdhA tIryante na bhASituM, bahutvAt / sarveNa jIvitenA'pi bhASate yadanantabhAgaM saH // 13 // mata2 tIryante na vaktuM zrutopalabdhA bahutvAt / zeSopalabdhabhAvA svAbhAvya-bahutvato'bhihitAH // 139 // 3 gAthA 138 / For Private and Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 45 vizeSA0 zrutasyA'pi bahutvalakSaNo hetuH prAgukta eva, kimitIha punarapyucyata ? iti cet / satyam , kintu zrutopalabdhA bahutvAt , zeSopaladhAstu tatsvAbhAvyAd na zakyante'bhidhAtum , iti viSayavibhAgadarzanArtha tasyeha punrupnyaasH|| aparastvAha-nanu matyAdhupalabdhAnAmapi keSAzcidabhilApyatvAta kimucyate 'sesovaladdhabhAvA sAbhadhvatti' / satyama, kintu teSAM zrutaviSayatvenaivAbhidhAnAzakyatvasyoktatvAdadoSaH // iti gAthArthaH // 139 // . vineyaH pRcchati ketto ettiyamettA bhAvasuya-maINa pajjayA jesiM ? / bhAsai aNaMtabhAga, bhaNNai jamhA sue'bhihiyaM // 14 // kutaH punaretAvanto bhAvazruta-matyoH paryAyA upalabdhArthaviSayA vizeSAH , yeSAM sarveNApi janmanA'nantabhAgameva bhASata iti prAguktam / atra gururAha-bhaNyate'trottaram-- yasmAt bhUtre Agame vakSyamANamabhihitam , tasmAttayoretAvantaH pryaayaaH||iti gaathaarthH||140 kiM tat sUtre'bhihitam / ityAha paiNNavaNijjA bhAvA aNaMtabhAgo u aNabhilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa aNaMtabhAgo suyanibaddho // 14 // prajJApyante prarUpyanta iti prajJApanIyA vacanaparyAyatvena zrutajJAnagocarA ityarthaH / ke ?..bhAvA UrdhvAdhastiryaglokAntarniviSTabhUbhavana-vimAna-graha-nakSatra-tArakA-'rkendrAdayaste sarve'pi militAH / kim ? ityAha-anantatama eva bhAge vartante / keSAm ?, atrAha- anabhilApyAnAmarthaparyAyatvenA'vacanagocarApannAnAmityarthaH, anabhilApyavasturAzerabhilApyapadArthasArthaH sarvo'pyanantatama eva bhAge vartataityarthaH / prajJApanIyapadArthAnAM punaranantabhAga eva caturdazapUrvalakSaNe zrute nibaddho bhagavadbhirgaNadharaiH sAkSAd grthitH|| iti gaathaarthH||14|| kutaH punaretad vijJAyate yaduta- prajJApanIyAnAmanantabhAga eva zrutanibaddhaH 1, ityAha jaM codasapuvvadharA chaTThANagayA paropparaM hoti / teNa u aNaMtabhAgo paNNavaNijANa, jaM suttaM // 142 // yad yasmAt kAraNAcaturdaza : SaTsthAnapatitAH parasparaM bhavanti, hInAdhikyeneti zeSaH, tathAhi- sakalAbhilApyavastu 1 kuta etAvanmAtrA bhAvanuta-matyoH paryAyA yeSAm / / bhASate'nantabhAgaM, bhaNyate yasmAt zrute'bhihitam // 140 // 2 prajJApanIyA bhAvA anantabhAgastu anabhilApyAnAm / prajJApamIyAnAM punaranantabhAgaH shrutnibddhH||11|| 3 yaccaturdazapUrvadharAH SaTsthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena tu anantabhAgaH prajJApanIyAnAM, that sUtram // 12 // veditayA ya utkRSTazcaturdazapUrvadharaH, tato'nyo hIna-hInatarAdiH, Agame itthaM pratipAditaH,tadyathA-"aNatabhAgahINe vA, asaMkhejabhAgahINe vA, saMkhejabhAgahINe vA, saMkhejjaguNahINe vA, asaMkhejaguNahoNe vA, aNaMtaguNahaNi vaa"| yastu sarvastokAbhilApyavastujJAyakatayA sarvajaghanyaH, tato'nya utkRSTa utkRSTatarAdirapyevaM proktaH, tadyathA " aNaMtabhAgabbhAhie vA, asaMkhejjabhAgabbhahie vA, saMkhejabhAgabbhAhae vA saMkhejaguNabbhahie vA, asaMkhejjaguNabbhAhae vA, aNaMtaguNabbhahie vA" / tadevaM yataH parasparaM padasthAnapatitAzcaturdazapUrvavidaH, tasmAt kAraNAt yat sUtraM caturdazapUrvalakSaNaM tat prajJApanIyAnAM bhAvAnAmanantabhAga eveti / yadi punaryAvantaH prajJApanIyA bhAvAstAvantaH / sarve'pi sUtre nibaddhA bhaveyuH, tadA tadvedinAM tulyataiva syAt , na SasthAnapatitatvamiti bhAvaH // iti gaathaarthH||142 // Aha- nanu yadi sarve'pi caturdazapUrvavidaH, tarhi kathaM teSAM parasparaM hInAdhikyam ? ityAha akkharalaMbheNa samA UNahiyA hoMti maIvisesehiM / te vi ya maIvisase suyanANabhaMtare jANa // 14 // caturdazapUrvagatasUtralakSaNenA'kSaralAbhena samAstulyAH sarve'pi caturdazapUrvavidaH, UnAdhikauste mativizeSairbhavanti kSayopazamavaicicyAd yathoktAkSaralAbhAnusAribhireva taistairgamyAviSayairvicitrairbuddhivizeSai-nAdhikA bhavantItyarthaH / iha ca matizabdopAdAnavibhramAt te mativizeSA mA bhUvannAbhinibodhikajJAnavizeSAH, ityata Aha- " te vi yetyAdi / idamuktaM bhavati- matizabdeneha zrutamatirvivakSitA, na tvaabhinibodhikmtiH| tatazca yaizcaturdazapUrvavido hInAdhikAstAnapi ca mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi zrutajJAnAntarbhAvinaeva viddhi, na tvAbhinibodhikAntarvartina iti bhAvaH / yadyevaM te vi ya maIvisese suyanANaM ceva jANAhi' ityevameva praguNaM kasmAd noktam , kimabhyantarazabdopAdAnaklezena ? / naitadevam , asyApi nyAyasya dRSTatvAt , aGgAbhyantarAdivyapadezavat , yathA hyaGgamevA'GgAbhyantaram , evaM zrutameva zrutAbhyantaramityuktaM bhavati athavA chandobhaGgabhayAdabhyantaragrahaNam , yadi vA 'suyanANa-' ityanena caturdazapUrvalakSaNaM zrutamadhikriyate, tatazca tAnapi gamyAn mativizeSAMzcaturdazapUrvAkSaralAbharUpasya zrutasyaivA'bhyantare jAnIhi tvaM, na vyatiritAniti ziSyopadezaH, caturdazabhirapi hi pUrvaiH kazcit sAkSAt , kazcittu gamyatayA sarvo'pyabhilApyaH padArtho'bhidhIyata eva tatazca gamyA api mativizeSAstadanta vina eva, tadanusAritvAta // iti gAthArthaH // 143 // , anantabhAgahInA vA, asaMkhyeyabhAgahInA vA, saMkhyeyabhAgahInA vA; saMkhyeyaguNahInA vA, asaMkhyeyaguNahInA vA, anantaguNahInA vaa| 2 anantabhAgAbhyadhikA vA, asaMkhyeyabhAgAbhyadhikA vA, saMkhyeyabhAgAbhyadhikA vA, saMkhyeyaguNAbhyadhikA vA, asaMkhyeyaguNAbhyadhikA vA, anantaguNAbhyadhikA vaa| 3 akSaralAbhena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / tAnapi ca mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi // 13 // 4 gha. cha 'kaastu'| For Private and Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA0 www.kobatirth.org 46 caturdazapUrvalakSaNazrutAnusAritvena yadetad mativizeSANAM tadantarbhAvitvamuktam, tadeva samarthayannAha - 1 'je akkharANusAreNa visesA tayaM suyaM savvaM / je uNa suyaniravekkhA suddhaM ciya taM mainnANaM // 144 // ye'kSarAnusAreNa zrutagranthamanusRtya jAyante mativizeSAstat sarvaM zrutameva ityasakRduktam / ye tu yathoktazrutanirapekSAH svayamevotprekSitavastutattvA mativizeSAH samutpadyante tacchuddhaM matijJAnameva, ityetadapyanekadhA prAgapyabhihitam / tasmAccaturdazapUrvagatAkSarAnusAreNa jAyamAnAH prastutamativizeSAH sarve zrutameva / iti gAthArthaH // 144 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tadevaM dravyazrutAdizrutasvarUpapratipAdanaprakAreNa 'buddhidiTThe atthe je bhAsaha ' ityAdimUlagAthAM vyAkhyAya ' ' keI buddhiddidve mahasahi bhAsaityAdinA darzitamapi vizeSadUSaNAbhidhitsayA punarapi matAntaramupadarzayannAha - * kei abhAsijjantA suyamaNusarao vi je maivisesA / mannaMti te maicciya bhAvasuyAbhAvao, tanno // 145 // kecid vyAkhyAtAraH -- mannati te mai cciyatti ' tAn mativizeSAn zrutamanusarato'pi matireveti manyante / ye kim ? ityAhabhASyamANA yeSu zabdapravRttirnAstItyarthaH, zrutAnusAriNo'pi mativizeSA ye zabdapravRttirahitAH kevalaM hRdyeva viparivartante te matijJAnameveti kecid manyanta iti bhAvaH / tadetad na / kutaH 1, ityAha- bhAvazrutAbhAvaprasaGgAt, tadabhAvazca ''kiM sado marubhayaM bhAvasurya savvahA'juttaM ' ' saMdo tA davyasuyaM mairAbhiNibohiyaM navA ubhayaM ' ityAdipUrvoktagranthAd bhAvanIyam / iti gAthArthaH // 145 // kizca, hi mai suyanANaviU chaTThANagayA paropparaM hojjA ? / bhAsijjaMtaM mottuM jai savvaM sesayaM buddhI // 146 // yadi bhASyamANaM muktvA zeSakaM sarvamapi buddhirmatijJAnamityarthaH, tarhi mati zrutajJAnAbhyAM vidantIti mati-zrutajJAnavedinaH parasparaM svasthAne parasthAne ca kathaM SaTsthAnepatitAH syuH 1 na kathaJcidityarthaH tathAhi sarveNA'pi janmanA mati zruteopalabdhAnAmarthAnAmanantabhAgaeva bhASyata iti prAgivoktam / tatazca matijJAnI zrutajJAninaH sakAzAt sadaivA'nantaguNAdhikaH, zrutajJAnI vitarasmAd nityamananta 1 ye'kSarAnusAreNa mativizeSAstat zrutaM sarvam / ye punaH zrutanirapekSAH zuddhameva tad matijJAnam // 144 // 2 gAthA 128 / 3 gAthA 132 / 4 kecidabhASyamANAH zrutamanusarato'pi ye mativizeSAH / manyante tAn matireva, bhAvazrutAbhAvataH, tad na // 145 // 5 ka. ga. 'nte mati' / 6 gAthA 132 // 8 kathaM mati zrutajJAnavidaH padsthAnagatAH parasparaM bhaveyuH 1 / bhASyamANaM muktvA yadi sarvaM zeSakaM buddhiH // 146 // 7 gAthA 133 / guNahIna eva prApnoti, iti na tAvat parasthAne padasthAnapatitatvam / svasthAne'pi zrutajJAnI anyasmAt zrutajJAninaH saMkhyAtenaiva hInosdhiko vA syAt, na tvasaMkhyAtena, anantena vA, bhASakacaturdazapUrvavidAM saMkhyeyavarSAyuSkatvenA'saMkhyeyasyA'nantasya vA bhASaNasyaivASsaMbhavAditi / asyaiva ca vizeSaNadUSaNasyA'bhidhAnArthaM punaratredaM matAntaramupanyastam, anyathA hi "keI buddhiddiDe mahasahie bhAsao surya' ityAdinA sarvamidaM prAgabhihitameva // iti gAthArthaH // 146 // 1 gAthA 132 / x Sadu-1 tadevaM 'buddhi atthe' ityAdi pUrvagatagAthA zrutasvarUpAbhidhAyinA prakAreNa vyAkhyAtA, mati zrutayozca bhedasya vyAkhyeyatvena prastutatvAt tadabhidhAyakatvenApi matAntareNa vyAkhyAtA, tacca vyAkhyAnamayuktatvAd dUSitam / athA''tmAbhimatena niravadyamati zrutabhedamakAraNaitAM vyAkhyAtumAha sAmannA vA buddhI mai suyanANAI tIe je ditttthaa| bhAsai, saMbhavamettaM gahiyaM na u bhAsaNAmetaM // 147 // masahiyaM bhAvasuyaM taM niyayamabhAsao vi mairannA / maisahiyaM ti jamuttaM suavauttassa bhAvasuyaM // 148 // svavihitaprathamavyAkhyAnApekSayA vAzabdo yadivetyarthaH, 'buddhiddidve atthe ' ityatra yeyaM buddhi:, asau sAmAnyA gRhyate ; tataH ye kim ? ityAha- ' mai- suyanANAI ti ' mati zrutajJAne dve api buddhirihetyarthaH, tayA matizrutajJAnAtmikayA buddhyA dRSTA bhAvAsteSu madhye yAn bhASate tad bhAvazrutamityuttaragAthAyAM saMbandhaH / bhASata ityatra ca bhASaNasya saMbhavamAtraM gRhItam, na tu bhASaNamAtram / - tatazvedamuktaM bhavati tatrA'nyatra vA deze, tadA'nyadA vA kAle, sa cA'nyo vA puruSaH, sati sAmagrIsaMbhave nizvayenaitAn bhASata eva, ityevaM yA bhAvAntarvikalpe lavamAnAn bhASaNayogyatAyAM vyavasthApayati, te'bhASyamANA api bhASaNayogyAH santo bhAvazrutaM bhavanti, na tu bhASyamANA eveti bhAvaH / evaM ca sati matyupalabdhAnAmanabhilApyAnAmarthAnAM bhASaNAyogyatvAd bhAvazrutatvamapAkRtaM bhavati, bhASaNayogyAnAM tvabhASyamANAnAmapi sarveSAM vikalpapratibhAsinAmarthAnAM bhAvazrutatvamAveditaM bhavati / ata eva paryavasitamarthaM dvitIyagAthAyAmAha - niyataM nizcitaM tad bhAvazrutamabhASamANasyApi bhavati, yogyatAmAtreNaiva bhASaNasya gRhItatvAditi bhAvaH // Aha- ye sAmAnyabuddhidRSTA artha ye bhASaNayogyAH, yadi teSAM bhAvazrutatvam, tarhi matijJAnAntarvartyapAyavikalpAvabhAsinAmapi tatprasaGgaH, na hi te'pi na bhASaNayogyAH ityAzaGkayAha- 'matisahitamiti' / asya vyAkhyAnamAha - 'maisahiyaM tItyAdi' matisahitamiti 2 gAthA 128 / 6 sAmAnyA vA buddhirmati zrutajJAne tayA ye dRSTAH / bhASate, saMbhavamAtraM gRhItaM na tu bhASaNAmAtram // 147 // matisahitaM bhAvataM tad niyatamabhASamANasyA'pi matiranyA / matisahitamiti yaduktaM zrutopayuktasya bhAvazrutam // 148 // For Private and Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 47 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 yaduktaM tasya kaH tAtparyArthaH / ityAha- zrutopayuktasyaiva bhASamANasyAbhASamANasya vA bhAvazrutaM bhavati, nA'nyasya idamuktaM bhavati - matisahitamiti zrutamatisahitaM yathA bhavati, evaM yAn bhASate ta eva bhAvazrutam, nA'nye / tatazca zrutopayuktasyaiva bhASaNayogyAnarthAn vikalpayato bhAvazrutaM siddhaM bhavati / evaM ca sati zrutAnusAritvAbhAvena zrutopayuktatvasyAsaMbhavAd mativikalpasya bhASaNayogyatve satyapi kuto bhAvazrutatvam ? iti // Aha-- nanu sAmAnyA buddhiriha gRhItA, zrutopayuktatve ca gRhyamANe kathaM matidRSTatvamarthAnAM saMbhavati / zrutabuddhidRSTatvasyaiva tatra saMbhavAt / naitadevam, matipUrve hi zrutam, tato yatra zrutabuddhidRSTatvaM tatra matidRSTatvamastyeva, iti na kAcit kSatiH, ityalamaticarcitena / 'tadevaM zrutajJAnopayuktaH sAmAnya buddhidRSTAnarthAn saMbhavato yAn bhASate tad bhAvazrutamiti sthitam / nanvarthAnAM kathaM bhAvazrutatvam 1 jJAnasyaiva tatsaMbhavAt / satyam, kintu viSaya-viSAyeNorabhedopacArAd bhAvazrute pratibhAsamAnA arthA api bhAvazrutam ityadoSaH / mannatti ' yathoktAd bhAvazrutAdanyA vyatiriktA matirdraSTavyA, idamuktaM bhavati - ye'bhilApyA api santo ghaTAdayaH zrutAnusA 'ritvAbhAvena zrutopayuktairna vikalpyante ye cArthaparyAyatvena vAcakadhvanerabhAvAd mUlata evA'bhilapitumazakyA anabhilApyAH, te yasyAM vijJaptau pratibhAsante, sA matirityavagantavyA na tu zrutam, abhilApyavastuviSayAyAM zrutAnusAritvAbhAvAt, anabhilApyavastuviSayAyAM tu bhASaNAyogyatvAt / / iti gAthAdvayArthaH // 147 // 148 // 4 atheSTato'vadhAraNavidhimupadarzayannAha - 'je bhAsai ceya tayaM suyaM tu na u bhAsao suyaM caiva / keI maIe vi diTThA jaM davvasuyattamuvayaMti // 149 // ' buddhiddiTThe atthe je bhAsai' ityatra yAn kadAcit saMbhavamAtreNa bhASata eva tacchrutamityevamevAvadhAraNIyam, na tu bhASamANasya zrutameveti yAn bhASate tacchrutamevetyevaM nAvadhAryata ityarthaH / kutaH 1 ityAha- yad yasmAt kAraNAt kecidabhilApyAH padArthA matyA TA avagraheNA'vagRhItAH, IhayA tvIhitAH, apAyavikalpena tu nizcitA ityarthaH dravyazrutatvamupayAnti zabdalakSaNena dravyazrutena bhASyanta ityarthaH / yadi ca bhASamANasya zrutamevetyavadhAryeta, tadaiSAmapi zrutatvaM syAt, na caitadiSyate zrutAnusAritvAbhAvena zrutopayuktatvasya teSvasaMbhavAt, tasmAd yathoktamevA'vadhAraNam // iti gAthArthaH // 149 // na dravyo bhayazrute -14 vijJaptau -x tacchrutamilyetad -1 1 yAn bhASata evaM tat zrutaM tu na tu bhASamANasya zrutameva / kecid matyA'pi dRSTrA yad dravyazrutatvamupayAnti // 149 // 2 gAthA 128 / 3 kha, 'tmityetdvdhaa'| atha yathoktavyAkhyAnalabdhamati zrutabhedopadarzanapUrvakamupasaMharannAha- evaM dhaNipariNAmaM suyanANaM ubhayahA mainnANaM / jaM bhinnasahAvAI tAI to bhinnarUvA // 150 // evaM prAguktaprakAreNa kevalA'bhilApyArthaviSayatvAt sarvamapi zrutajJAnaM dhvanipariNAmameva dhvaneH zabdasya pariNamanaM viparivartanaM pariNAmo yatra tad dhvanipariNAmaM bhavatyeva, zrutAnusAritvenotpannameva hyetadiSyate zrutaM ca saMketakAlabhAviparopadezarUpaH, zrutagrantharUpazca dvividhaH zabdo'trA'dhikRtaH, tadanusAreNa cotpanne jJAne dhvanipariNAmo bhavatyeveti / matijJAnaM tUbhayathA'pi bhavati - zabdapariNAmam, azabdapariNAmaM ca, abhilApyAnabhilApyapadArthaviSayaM hyetat / tatazca zrutAnapekSakhamatyaiva vikalpyamAneSvabhilApyeSu dhvanipariNAmo'sminnapi prApyate / anabhilApyaviSayatAyAM tu nAsau tatra labhyate, anabhilApyapadArthA hi svayameva budhyamAnA api vAcakadhvanerabhAvAd vikalpayituM, parasmai pratipAdayituM vA na zakyante, yathA nAlikera dvIpA''yAtasya vayAdayaH kSIre-kSu-guDa-zarkarAdimAdhuryatAratamyAdayo vA ; iti kutastadviSayatAyAM dhvanipariNAmaH ? / abhilApyapadArthebhyo'nantaguNAcA'nabhilApyAH santi / tato'bhilApyA 'nabhilApyavastuviSayatvAcchandA-zabdapariNAmaM matijJAnamiti sthitam / athopasaMharati- 'to tti' tasmAt te matizrute svAmi- kAlAdibhiravizeSe'pi bhinnarUpe bhedavatI mantavye / kutaH 1 ityAha- yad yasmAt kAraNAd dve api bhinnasvabhAve- uktanyAyenaikasya dhvanipariNAmitvAt, aparasya tUbhayasvabhAvatvAt // iti gAthArthaH // 150 // tadevaM mUlagAthAyAM 'buddhiddidve atthe je bhAsai taM suyaM maIsahiyaM' ityetat pUrvArdha 'sAmaNNA vA buddhI' ityAdinA vyAkhyAtam / atha 'tyaratthavi hojja surya uvaladdhisamaM jar3a bhaNejjA' ityetaduttarArdha vyAcikhyAsurAha iyarati mannANaM tao vi jai hoi sahapariNAmo / to tammi vi kiM na suyaM bhAsai jaM novaladdhisamaM 1 // 151 // ' Iyarattha vi hojja surya' iti mUlagAthottarArdhe itarazabdasya kiM vAcyam 1, ityAha- itaraditi matijJAnaM tatrA'bhisaMbadhyate, ityAcAryeNokte paraH mAha - ' tao vi jai hor3a sahapariNAmo to tammi vi kiM na suyaM ti' tata iti saptamyantAt taspratyayaH, tatazca 1 kha. gha. cha 'hAramAha' / 2 evaM dhvanipariNAmaM zrutajJAnamubhayathA matijJAnam / yat bhinnasvabhAve te tato bhinnarUpe // 150 // 3 ka. ga. 'SayitvAt' / 4 gha. cha. 'NAmaM zrutA' / 5 gAthA 128 / 6 gAthA 147 1 7 itaraditi matijJAnaM tato'pi yadi bhavati zabdapariNAmaH / tatastasminnapi kiM na zrutaM bhASate yad nopalabdhisamam ? // 151 // For Private and Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ San Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 ubhayahA mainANaM' iti vacanAd yadi tasminnapi matijJAne zabdapariNAmo bhavati, tatastaspinnapi kiM na zrutaM-tadapi bhAvazrutarUpatA kiM na pratipadyate / ityarthaH, zabdapariNAmasya zrutatvenoktatvAditi bhAvaH / atrA''cArya uttaramAha-'bhAsahaja novaladdhisamaM ti' yada yasmAt kAraNAdupalabdhisamaM matijJAnI na bhApate, tato na matijJAnasya zrutarUpatA // iti gAthArthaH // 151 // kathaM punarupalabdhisamamasau na bhaNati ? ityAha abhilappA-'NabhilappA uvaladdhA tassamaM ca no bhaNai / to hou ubhayarUvaM ubhayasahAvaM ti kaauunn||152|| mAguktanyAyenA'bhilApyA-'nabhilApyAH padArthA matijJAnopalabdhAH, evaMbhUtopalabdhyA ca samaM bhaNituM na zaknotyeva, anabhilApyAnAM sarvathaiva vaktumazakyatvAditi bhaavH|| atra paraH pAha- to hou ityAdi' tatastarhi bhavatu matijJAnamubhayarUpaM zruta-matirUpam / kutaH 1, ityAha- ubhayasvabhAvamiti kRtvA, abhilApyA-'nabhilApyavastuviSayatvena dvisvabhAvatvAdityarthaH, idamuktaM bhavati- yadabhilApyapadArthAnupalabhate bhASate ca, tat zrutajJAnamastu; anabhilApyapadArthAstu bhASaNA'yogyAn yadavagacchati, tad matijJAnaM bhavati // iti gAthArthaH // 152 // . . atrottaramAha 9 bhAsai taM pi jao na suyAdeseNa kintu samaIe / na suovalaDitallaM ti vA jao novlddism||15|| yadapi kiJcidabhilApyavastUpalabdhaM matijJAnI bhASate tadapi yato na zrutAdezena, kintu svamatyA, ato na tat zrutamiti / idamuktaM bhavati- paropadezaH, zrutagranthazca zrutamihocyate, tadAdezena tu tadanusAreNa vikalpya yadA bhASate, tadA zrutopayuktasya bhASaNAta zrutamupapadyata eva; yatra tu svamatyaiva paryAlocya bhASate na tu zrutAnusAreNa, tatra zrutopayuktatvAbhAvAd matijJAnameva / tadevaM bhAsai jaM novaladdhisama' ityasya gAthAvayavasya 'abhilappA-NabhilappA ubaladdhA' ityAdinA vyAkhyAnaM kurvatA''cAryeNa mavijJAnI matijJAnopalabdhyA samaM na bhASate, atastatropalabdhisamaM bhASaNaM na bhavati, ityato na matijJAne zrutarUpatetyuktam / zrutajJAnI tvabhilApyAnupalabhate, tAMzca bhASate, atastatraivopalabdhisamatvasya sadbhAvAt zrutarUpateti bhAvaH // 1 gAthA 150 / 2 abhilApyA-'nabhilApyA upalabdhAstatsamaM ca na bhaNati / tato bhavatUbhayarUpamubhayasvabhAvamisi kRtvA // 152 // prtipaadyt-|| / yad bhASate tadapi yato na zrutAdezena kintu svamatyA / na zrutopalabdhitulyamiti vA yato nopalabdhisamam // 153 // 4 gAthA 151 / 5 gAthA 152 / sAMpataM tu matijJAnI zrutopalabdhyA tulyaM samaM na bhASata ityevamupalabdhisamatvAbhAvamupadarzayabAha-'na suauvaladdhItyAdi' vAzabdaH prakArAntaradyotakaH, tatazca na zrutopalabdhyA tulyaM matijJAnI bhASata iti vA, yato yasmAt kAraNAd nopalAbdhisamaM matijJAnino bhA. paNam , tasmAd na tatra zrutarUpatA, idamuktaM bhavati- zrutopalabdhau paropadezA-IdvacanalakSaNazrutAnusAreNopalabdhAnarthAn bhASate, matyupalabdhau tu tadupalabdhAneva, ityato na matijJAnino bhASaNaM zrutopalabdhisamam / tatazca na tatra zrutasaMbhavaH // iti gAthArthaH // 153 // / tadevaM 'soiMdiovaladdhI hoi suyaM' ityAdimulagAthayA tatvataH zrotrendriyaviSayameva zrutajJAnam , sarvendriyaviSayaM ca matijJAnamityevaM mati-zrutayorbhedaH pratipAditaH tatsatipAdanakrame ca 'buddhiddiDhe atthe je bhAsaI' ityAdigAthA samAyAtA, sA ca dravya-bhAvobhayazrutarUpA'bhidhAyakatvena mati-zrutayorbhedAbhidhAnaparatayA ca vyAkhyAtA, tayAkhyAne cA'vasite indriyavibhAgAdapi mti-shrutyorbhedH| sAMprataM valka-zumbodAharaNAt tamabhidhitsurAha anne mannati maI vaggasamA subasarisayaM suttaM / diTThanto'yaM juttiM jahovaNIo na saMsahai // 154 // anye kecanA'pyAcAryA manyante / kim ?, ityAha- valkasamA valkasadRzI matiH, tataH saiva yadA zabdatayA saMdarbhitA bhavati- . tajjanito yadA zabda uttiSThatItyarthaH, tadA tadutthazabdasahitA zrutamucyate, tacca zumbasadRzaM valkajanitadavarikAtulyaM zrutaM bhavati, evaM tadabhyupagamaH zobhana iti cet / naivamityAha- "diluto'yamityAdi' ayaM balkazumbadRSTAnto yathA tairupanItaH- uktaprakAreNa prakRte / yojitaH, tathA yuktiM na sahate-na kSamate, anyathA tvasmadabhimatavakSyamANaprakAreNopanIyamAna eSo'pi yuktikSamo bhaviSyatIti bhaavH| iti gaathaarthH|| 154 // kuto na saMsahate ? ityAha bhA~vasuyAbhAvAo saMkarao nivvisesbhaavaao| puvvuttalakkhaNAo salakkhaNAvaraNabheyAo // 155 // naiSa dRSTAnto yukti kSamata iti sarvatra sAdhyam , materanantaraM zabdamAtrasyaiva bhAvena bhAvazrutasyA'bhAvaprasaGgAt / atha matisahito'yaM 1 gAthA 117||2-kh. suutrgaa'|3 gAthA 128 / 4 kha. Nitastama'1xviva 5 anye manyante matirvalkasamA zumbasadRzaM zrutam / dRSTAnto'yaM, yukti yathopanIto na saMsahate // 15 // 6 kha. 'game zobhanaM' / 7 bhAvazrutAbhAvAt saMkarato nirvizeSabhAvAt / pUrvoktalakSaNAt svalakSaNA-''varaNabhedAt // 155 // For Private and Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 49 vizeSA0 zabdo na kevala iti tatra bhAvazrutatvaM bhaviSyati / tadayuktam / kutaH ityAha-saMkaraH sAMkarya, saMkIrNatvam, mizratvamiti yAvata: mati-zratayostasya praaptH| nirvizeSabhAvAd vA-yadeva matijJAnam , tadeva bhAvazrutamiti pratipAdanAdekameva kizcita syAta, nobhayamiti bhaavH| astu vizeSAbhAva iti cet / naivam / kutaH1 ityAha-khalakSaNAvaraNabhedAt / kathaMbhUtAt / ityAha-pUrvoktalakSaNAta 'kira va surya hoi maI salakkhaNAvaraNabheyAo' iti pUrvAbhihitagAthAvayavoktasvarUpAta , idamuktaM bhavati-abhinibudhyata ityAbhinibodhikam / zrayata iti zrutama, ityAdikaM mati-zrutayoyeta svakIyaM svakIyaM lakSaNama, AvArakaM ca karma, tayorbhadAta pravAbhihitasvarUpAda matizratayonirvizeSabhAvo na yujyate / yadi hi tayonirvizeSatA-ekatvaM syAta, tadA lakSaNabhedaH, AvaraNabhedazca pUrvoktakharUpo na syAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 155 // __ atha dravya-bhAvazrutayoranena dRSTAntena bhedaH pratipAdyate, so'pi na yukta iti darzayannAha* kaippejeja va so bhAva-davasuttesu tesu vi na jutto / mai-suyabheyAvasare jamhA kiM suyaviseseNaM ? // 156 // yadi vA bhAva-dravyazrutayoH saH-valka-zumbodAharaNAdbhedaH kalpyeta-bhAvazrutaM hi kAraNatvAt kila valkasadRzaM, zabdalakSaNaM / dravyazrutaM kAryatvAt zumbapratimam , ityevamanayorbheda iSyeteti bhaavH| tayorapyasau na yuktaH / kutaH ityAha- yasmAd mati-zrutayobhaidAbhidhAne'vasaramApte 'kiM suyaviseseNaM ti' zrutayordravya-bhAvazrutalakSaNayorvizeSo bhedaH zrutavizeSastenAbhihitena kiM?-asaMbaddhatvAda na kinycidityrthH|| iti gAthArthaH // 156 // athA'nyathA parAbhiprAyamAzaGkamAnaH pAha- asuyakkharapariNAmA va jA maI vaggakappaNA tammi / davvasuyaM sumbasamaM kiM puNa tesi viseseNaM 1 // 157 zrutAnusAryakSarapariNAmo yasyAM sA zrutAnusAryakSarapariNAmA na tathA- zrutAnusAritvarahitazabdamAtrapariNAmA'nvitA yA matirityarthaH, tasyAM vA valkakalpanA kriyate, tajanitazabdarUpaM tu dravyazrutaM zumbasadRzam, atastayoH prastutodAharaNAd bhedo yuktiyukto bhavidhyati / zrutAnusAryakSarapariNAmA matirbhAvazrutameva syAt , ataH pUrvasmAd na viziSyeta, ityazrutAkSarapariNAmitvaM vizeSaNam / sA ca +kapi- 1 gAthA 135 / 2 kalpyeta vA sa bhAva-dravyazrutayostayorapi na yuktaH / mati-zrutabhedAvasare yasmAt kiM zrutavizeSeNa // 15 // 3 azrutAkSarapariNAmA vA yA matirvalkakalpanA tasyAm / dravyazrutaM zumbasamaM kiM punastayovizeSeNa / // 15 // paryudAsAzrayaNAdazrutAnusAriNA zabdenaivAnvitA gRhyate, na tu zabdapariNAmarahitA'vagraharUpA, tasyAH zabdajanakatvAbhAvenA'nantaraM zumba / sadRzadravyazrutAbhAvAditi // . atrottaramAha- 'kiM puNa tesiM viseseNaM ti' kiM punastayoryathoktamati-dravyazrutayovizeSeNa bhedenoktena ?- aprastutatvAdna kishcidityrthH| zrutajJAnenaiva sahAtra mate:do vicArayituM prakrAntaH,ityataH kiM dravyazrutena saha taccintayA ? iti bhaavH||iti gaathaarthH||157|| etadeva bhAvayannAha.. IhaI jeNAhikao nANaviseso na davva-bhAvANaM / na ya dava-bhAvamette vi jujjae so'samaMjasao // 158 // ihAsmin prakrame yena kAraNena jJAnayoreva mati-zrutalakSaNayorvizeSo bhedo'dhikRto na tu dravya-bhAvayormatijJAna-dravyazrutalakSaNayo, ityataH kiM tadbhedA'bhidhAnena ? iti / naca yathoktadravya-bhAvayorapyasau yujyate / kutaH ityAha- asamaJjasato dRSTAnta-dAntikayosadRzyAt // iti gaathaarthH||158|| tathAhi.. jaha vaggA subattaNamurveti suMbaM ca taM tao'NaNNaM / na maI tahA dhaNittaNamuvei jaM jIvabhAvo sA // 159 // yathA valkAH zumbatvamupayAnti-AtmA'vyatiriktazumbapariNAmApannAH zumbamityucyante, na tu zumbAd vyatiriktAH; tadapi ca zumba tebhyo valkebhyo'nanyarUpamavyatiriktam / na tathA matirdhvanitvamupaiti, yad yasmAt kAraNAta sA matirAbhinibodhikajJAnatvena jIvabhAvo jIvapariNAmaH, zabdastu mUrtatvAd na jIvabhAvaH, ityataH kathamamUrtapariNAmA matimaMrtadhvanipariNAmamupagacchet / amUrtasya mUrtapariNAmavi. rodhAt / tasmAd dRSTAnta-dAntikayorvaiSamyAdidamapi vyAkhyAnamupekSaNIyam // iti gAthArthaH // 159 // punaH paravacanamAzaGkaya tasyaiva zikSaNArthamAhaaha uvayAro kIrai pabhavai atyaMtaraM pijaM jtto| taM tammayaM ti bhaNNai, to maipuvvaM jao bhaNiyaM // 16 // 1 kha. 'ntayet ? iti'| 2 iha yenA'dhikRto jJAnavizeSo na dravya-bhAvayoH / na ca dravya-bhAvamAtre'pi yujyate so'smastH|| 15 // 3 yathA valkAH bhumbatvamupayAnti zumbaM ca tat tato'nanyat / na matistathA dhvanitvamupaiti yajIvabhAvaH sA // 159 ||avgrspaayaa mtyaaH| 4 athopacAraH kriyate prabhavatyarthAntaramapi yad yasmAt / tat tanmayamiti bhaNyate, tato matipUrva yato bhANitam // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 50 vizeSA 0 bhAvasu, teNa maI vaggasamA suMbasarisayaM taM ca / jaM cirtiUNa tayA to suyaparivADimaNusarai // 161 // atheopacAraH kriyate-upacAravidhirAzrIyate, tatazcA'rthAntaramapi yad yasmAd prabhavati tat tanmayamiti bhaNyate, yathA " tadapathyamiyantaM vikriyAvistaramupagatam" "tadekaM vacanametAvantaM vipAkamApannam" ityAdi / tatazcA'tanmaye'pi dhvanau matigatA jJAnamayatopacaryate / tathAca sati valka- zumbasAdRzyena mati zrutayorayaM bhedaH siddho bhavati / / evamukte AcAryaH suhRd bhUtvA paraM zikSayati- ' to mahapuvyamityAdi ' hanta ! yadyupacAravAdI bhavAn, tato matipUrva bhAvazrutaM yasmAdAgame bhaNitaM, tena kAraNena matirvalkasamA, taba bhAvazrutaM zumbasadRzam, ityevaM dRSTAntopanayaM kuru, yenopacAramantareNA'pi sarva susthaM bhavati, yathA hi valkAH zumbakAraNaM, tathA matirapi bhAvazrutasya, yathA ca zumbaM valkAnAM kArya tathA bhAvazrutamapi mateH / kutaH 1 ityAhayad yasmAt kAraNAt tayA matyA cintayitvA tataH zrutaparipATimanusarati vAcyavAcakabhAvena paropadezazrutagranthayojanAM vastuni karoti tasmAd matizrutayorvalkazumbayoriva kAryakAraNabhAvAd bhedasiddhiH, ityevaM dRSTAntopanayo yuktiM saMsahate, na tu paroktaprakAreNa // iti gAthAdvayArthaH // 160 // 161 // tadevaM valka- zumbodAharaNAdapyabhihito mati zrutayorbhedaH; sAMprataM tvakSarA 'nakSarabhedAt tamabhidhitsuH parAbhiprAyaM tAvadupanyasyannAhaanne aNakkhara-'kkharavisesao mai-suyAI bhiMdaMti / jaM mainANamaNakkharamakkharamiyaraM ca suyanANaM // 162| anye kecanApi sUrayosnakSarA 'kSaravadvizeSato mati zrute bhindanti, yad yasmAt kila matijJAnamanakSaram, zrutajJAnaM tvakSarabad bhavati, itaraccAnakSaravaducchrasitAdItyarthaH // iti gAthArthaH // 162 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atrAcAryo dUSaNamAha jaii mairaNakkharacciya bhavejja nehAdao nirabhilappe | thANu-purisAipajjAyavivego kiha Nu hojAhi ? // 163 // yadi ta ! matiranakSaraiva syAt - akSarAbhilAparahitaiva bhavatA'bhyupagamyate, tarhi nirabhilApye'pratibhAsamAnAbhilApe sthANvA 1 bhAvazrutaM, tena matirvalkasamA zumbasadRzaM tacca / yaccintayitvA tathA tataH zrutaparipATimanusarati // 161 // 2 kha. 'mupetam ' / 3 anye'nakSarA 'kSaravizeSato mati zrute bhindanti / yad matijJAnamanakSaramakSaramitaraca zrutajJAnam // 162 // + ciMte // 4 yadi matiranakSaraiva bhaved nehAdayo nirabhilApye / sthANu-puruSAdiparyAyavivekaH kathaM tu bhavet ? // 163 // dike vastuni IhAdayo na pravarteran / tataH kim ?, ityucyate tasyAM matAtranakSaratvena sthANvAdivikalpAbhAvAt 'sthANurayaM puruSo vA' ityAdiparyAyANAM vastudharmANAM viveko vitarko'nvayavyatirekAdinA paricchedo na syAt, tathAhi - yadanakSaraM jJAnaM na tatra sthA- puruSaparyAyAdiviveka:, yathA'vagrahe, tathA cehAdayaH, tasmAt teSvapi nAsau prAmoti / / iti gAthArthaH / / 163 / / atha vibhrAntasya parasyottaramAha suyanissiyavayaNAo aha so suyao mao na buddhIo / jai so suyavAvAro tao kimannaM mainnANaM // 164 // Agame matijJAnaM dvidhA proktam - zrutanizritamavagrahe- hAdicatuSkam, azrutanizritaM cautpattikyAdibuddhicatuSTayam / tatazca sUriritthaM parAbhiprAyamAzaGkate - athaivaM paro brUyAt- Agame zrutanizritatvenApi matijJAnasya bhaNanAt zrutAt zrutato'kSarAtmakAdasau sthA-purupAdaparyAyaviveko mataH, na buddherna mateH sakAzAt, tasyAH svayamanakSararUpatvAt / atrottaramAha- ' jai so ityAdi ' yadi hanta ! sa sthANu-puruSAdiparyAyavivekaH zrutavyApAraH, tarhyavagrahaM muktvA kimanyad matijJAnam ? na kiJcidityarthaH / yadi sthANu-puruSAdiparyAyaviveko'kSarAtmakatvAt zrutavyApAra iSyate, tadehA-pAyAdayo matibhedAH sarve'pyakSarAtmakatvAt zrutatvamApannAH, ityato'kSarA'bhilAparahi tavagrahaM muktvA zeSasyehAdibhedabhinnasya sarvasyA'pi matijJAnasyAbhAvaprasaGga iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 164 // athAsnyathA parasya vacanamAzaGkayaM dUSayitumAha aha* suyao vi vivegaM kuNao na tayaM suyaM suyaM natthi / jo jo suyavAvAro anno vi tao maI jamhA // 165 // atha zrutAdapi sthANu-puruSAdivivekaM kurvataH pramAturna tat zrutam, kintu matyabhAvabhItyA matitvenA'bhyupagayate; hanta ! tarhekatra saMdhitsato'nyataH pracyavate, yata evaM sati zrutaM kvacidapi nAsti zrutAbhAvaH prApnotItyarthaH / kutaH ? ityAha- yo yazcaraNakaraNAdipratipAdanalakSaNo'nyo'pi zrutasyA''cArAdervyApAraH sako'sau yasmAd matijJAnameva, akSarAtmakatvAt, sthANu-puruSAdiparyAyavikavat // iti gAthArthaH // 165 // atha sthANu-puruSAdiparyAyaviveko matizca zrutaM ca bhaviSyatiH ato naikasyA'pyabhAvaprasaGga ityAha 2 zrutanizritavacanAdathA'sau zrutato mato na buddheH / yadi sa zrutavyApArastataH kimanyad matijJAnam ? // 164 // 3 atha zrutato'pi vivekaM kurvato na tacchrutaM zrutaM nAsti / yo yaH zrutavyApAro'nyo'pi sako matiryasmAt // 165 // For Private and Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir hai / atha naivamekatare tadapi yadakSaraprabhavana sadanapekSam // ' 51 vizeSA0 maikAle vi jai suyaM to jugavaM mai-suovaogA te / aha nevaM egayaraM pavajao jujae na suyaM // 166 // sthANu-puruSAdiparyAyavivekalakSaNe matikAle'pi yadi zrutavyApAra iSyate, tato yugapadeva mati-zrutopayogI te tava prasajyete, na caitad yuktam , samakAlaM jJAnadvayopayogasya niSiddhatvAt / athaitaddoSabhayAd naivamupayogadvayaM yugapadabhyupagamyate, taHkataraM pratipadyamAnasya- sthANu-puruSAdiparyAyavivekakAle matijJAnaM zrutajJAnaM vecchato bhavata ityarthaH, kim ? ityAha- 'jujjae na suyaM ti ' zrutamiha patipattuM na yujyate, kintu matijJAnameva, idamuktaM bhavati- "sAvakAzA-'navakAzayoranavakAzo vidhirbalavAn" iti nyAyAdanyatrA'navakAzaM matijJAnamevaikaM tavaikataraM pratipadyamAnasyeha pratipattuM yujyate na tu zrutam , tasyA'nyatra zrutAnusAriNyAcArAdijJAnavizeSe sAbakAzatvAt / evaM ca sati sthANu-puruSAdiparyAyaviveko matereva, na tu zrutAt , sa cA'kSarAbhilApasamanugata eva, iti naikAntena matijJAnamanakSaramiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 166 / / kiJca, akSarAnugatatvamAtramupalabhya sthANu-puruSAdiparyAyaviveko bhavatAzrutanizrita uktaH, evaM cAtiprasaGgaH prApnotIti darzayati jaii suyanissiyamakkharamaNusarao teNa maicaukkaM pi / suyanissiyamAvannaM tuha taM pi jmkkhrppbhvN||167|| yadi sthANu-puruSAdiparyAyavivekavidhAnenA'kSaramanusarataH pramAturjJAnaM zrutanizritaM bhavatA procyate, tena ta.tpattikyAdimaticatuSkamapi tava zrutanizritamApannam , yasmAt tadapyakSaramabhavaM varNA''liGgitamityarthaH- tadapi hi nehAdiviraheNa jAyate, IhAdayazca na varNAbhilApamantareNa saMbhavanti / tasmAd maticatuSkamapi tvadabhiprAyeNa zrutanizritamAyAtam, na caitadasti, Agame'zrutanizritatvena tasyA'bhidhAnAt / tasmAd devAnAMpriyeNA'dyApi zrutanizritasya svarUpameva nA'vagamyate, tat kiM vayaM brUmaH // iti gaathaarthH||167 // tadevaM zrutanizritavacanazravaNamAtrAd vibhrAntastatsvarUpamajAnAnaH paro yuktibhirnirAkRto'pi vilakSIbhUtaH prAhajaii taM sueNa na tao jANai suyanissiyaM kahaM bhaNiyaM ? / jaM suyakaovayAraM puci iNhi tayaNavekkhaM // 168 // yadi taM sthANu-puruSAdiparyAyasaMghAtaM zrutena na jAnAti sako'sau jJAnI, tarhi zrutanizritamevAvagrahAdikaM sUtre kathaM kena prakA matikAle'pi yadi zrutaM tato yugapad mati-zrutopayogI te / atha naivamekataraM prapadyamAnasya yujyate na zrutam // 166 // 2 yadi zrutanizritamakSaramanusaratastena maticatuSkamapi / zrutanizritamApannaM tava tadapi yadakSaraprabhavam // 17 // 3 yadi tat zrutena na sako jAnAti, zrutanizritaM kathaM bhaNitam / / yat zrutakRtopacAra pUrvamidAnIM tadanapekSam // 16 // reNa bhaNitam ?- matiH svayamanakSaraiva, yastvihA'kSaropalambhaH sa yadi zrutanizrito neSyate, tarhi kathamanyathA'sau ghaTiSyate / iti vismayabhayA''pUritahRdayasya parasyA'yaM prazna iti bhAvaH // atrocyate-nanu bhavAneva praSTavyo yo'samIkSitamitthaM prabhASate- yo'kSaropalambhaH sa sarvo'pi zrutanizrayeti / atha na jJAyate bhavatA, tarhi vayameva brUmaH, zrUyatAm- 'jaM suyetyAdi ' zrutaM dvividham- paropadezaH, Agamagranthazca / vyavahArakAlAt pUrva tena zrutena kRta upakAraH saMskArAdhAnarUpo yasya tat kRtazrutopakAraM, yajjJAnamidAnIM tu vyavahArakAle tasya pUrvapravRttasya saMskArAdhAyakazrutasyA napekSameva pravartate tat zrutanizritamucyate, na tvakSarAbhilApayuktatvamAtreNeti bhAvaH // iti gAthArthaH // 168 // .. etadeva bhAvayannAha puvvaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / taM nissiyamiyaraM puNa ANissiyaM maicaukkaM taM // 169 // / vyavahArakAlAt pUrva yathoktarUpeNa zrutena parikarmitA- AhitasaMskArA matiryasya sa tathA tasya sAdhvAdeyat sAMprataM vyavahArakAle zrutAtItaM zrutanirapekSaM jJAnamupajAyate tacchutanizritamavagrahAdikaM siddhAnte pratipAditam / itarat punarazrutanizritam , taccautpattikyAdimaticatuSkaM draSTavyam , zrutasaMskArAnapekSayA sahajatvAt tasya / atrAha-nanu "bhUranittharaNasamatthA tivamgasuttatthagahiyapeyAlA / ubhaologaphalavaI viNayasamutthA havai buddhI" // 1 // ityAdivacanAt tatrApi maticatuSke vainayikI matiH zrutanizritA samasti / satyam , kintu sakRcchrutanizritatve satyapi bAhulyamaGgIkRtyA'zrutanizritaM taducyata ityadoSaH / tasmAd yaduktam-'jaM mainANamaNakkharamakkharamiyaraMca suyanANaM' iti / tadayuktam , materanakSaratve 1 pUrva zrutaparikarmitamateryat sAMprataM zrutAtAtam / tad nizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat // 169 // 2 bharanistaraNasamarthA trivargasUtrArthagRhItapramANA / ubhayalokaphalavatI vinayasamutthA bhavati buddhiH||1|| 3 gAthA 162 / * imamevA'bhiprAyaM nandyadhyayane'syA eva gAthAyA vivaraNasthale zrImanmalayagirisUrirapyAha-tatha,"nanvazrutanizritA buddhayo vaktumabhipretAH, tato yadyasyAtrivargasUtrArthagRhItasAratvam, tato'zrutanizcitatve nopapadyate, ma hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhAMtasAratvaM saMbhavati / atrocyate-iha prAyovRttimAzrityA'zrutanizritatvamuktam , tataH svalpazrutabhAve'pi na kazciddoSaH" iti| . "ihAtigurukArya durnirvahatvAd bhara iva bharastannistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthAH, yo vargAstrivaryA lokarUDyA dharmA-'rtha-kAmAstavarjanopAyapratipAdakaM yat sUtraM yazca tadarthastau trivargasUtrAyauM, tayorgRhItaM peyAlaM pramANa sAro vA yayA sA tathAvidhA" iti bhandiTIkAyAM vyAkhyAto'syA arthaH / For Private and Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA. sthANu-puruSAdiparyAyavivekAbhAvaprasaGgAt , zrutanizritatvasya cA'nyathA samarthitatvAditi sthitam // iti gAthArthaH // 169 // yadyanakSarA matirna bhavati, sahi lakkhaNabheyA heUphalabhAvao' ityAdigAthAyAM pratijJAto'kSarA-akSarabhedAda mati-zrutayobheMdaH kathaM gamanIyaH' ityAha ubhayaM bhAvakkharao aNakkharaM hoja bNjnnkkhro| mainANaM suttaM puNa ubhayaM pi annkkhrkkhro||17|| hA'kSaraM tAvad dvividham-dravyAkSaram , bhAvAkSaraM ca / tatra dravyAkSaraM pustakAdinyastA'kArAdirUpam , tAlvAdikAraNajanyaH zabdo pA etacca vyajyate'rtho'neneti vyaJjanAkSaramapyucyate / bhAvAkSaraM svantaHsphuradakArAdivarNajJAnarUpam / evaM ca sati bhASakkharao si'bhAvAkSaramAzritya matijJAnaM bhavet / kathaMbhUtam ' ityAha-'ubhayaM ti' ubhayarUpam- akSaravata, anakSara cetyrthH|mtijnyaanbhede khavagrahe bhAvAkSaraM nAstIti tadanakSaramucyate, IhAdiSu tu tanedeSu tadastIti maitijJAnamakSaravat pratipAdyata iti bhAvaH / 'aNakkharaM hoja baMjaNakkharao ti' vyaJjanAkSaraM dravyAkSaramityanarthAntaram , tadAzritya matijJAnamanakSaraM bhavet , na hi matijJAne pustakAdinyastAkArAdikaM zabdo vA vyaJjanAkSaraM vidyate, tasya dravyazrutatvena rUDhatvAt , dravyamatitvenAprasiddhatvAditi / 'suttaM punnetyaadi| sUtraM zrutajJAnaM, punarubhayamapi- dravyazrutam , bhAvazrutaM cetyarthaH, pratyekamanakSarataH, akSaratazca bhavet / idamuktaM bhavati " jaisasiyaM nIsasiyaM nicchUDhaM khAsiyaM ca chIyaM ca / nissiMghiyamaNusAraM aNakkharaM cheliyAIaM" // 1 // ityAdivacanAd dravyazrutamanakSaram- pustakAdinyastAkSararUpam , zabdarUpaM ca tadeva sAkSaraM, bhAvazrutamapi zrutAnusAryakArAdivarNavijJAnAtmakattvAt sAkSaram , pustakAdinyastAkArAdyakSararahitatvAcchabdAbhAvAcca tadevA'nakSaram , pustakAdinyastAkSarasya zabdasya ca dravyazrutAntaHpAtitvena bhAvazrute'sattvAt / tadevaM mate vazrutasya ca sAkSarA-'nakSarakRto nAsti vizeSaH, pratyekaM dvayorapyakSarAnakSararUpatvenoktatvAt / kevalaM sAmAnyena 'zrutaM' ityukte tanmadhye dravyazrutaM labhyata iti kRtvA tatra dravyazrutamAzritya dravyAkSaramasti, matau tu tannAsti, tasyA dravyamatitvenA'rUDhatvAditi / evamanayordravyAkSarApekSayA sAkSarA-'nakSaratvakRto bhedH|| iti gAthArthaH // 170 // .. tadevamakSare-tarabhedAd mati-zrutayorbhedamabhidhAya mUke-tarabhedAt tamabhidhitsurAha 1 gAthA 97 / 2 ubhayaM bhAvAkSarato'nakSaraM bhaved vyaanAkSarataH / matijJAnaM sUtraM punarubhayamapi anakSarA-'kSarataH // 17 // 3. ucchvasitaM niHzvasitaM nikSiptaM kAsitaM ca kSutaM ca / niHsivitamanusvAramanakSaraM saNDitAdikam // 3 // . se-parappaccAyaNao bheo mUoyarANa vA'bhihio / jaM mUyaM mainANaM sa-parappaJcAyagaM suttaM // 171 // anyaistu kaizcidAcAryaiH sva-parapratyAyanato mati-zrutayorbhedo'bhihitaH / kayoriva ? ityAha- mUke-tarayoriva- yathA hi bhUkaH khamAtmAnameva pratyAyayati pratItipathaM nayati, na tu param , tatpatyAyanahetuvacanAbhAvAt / itarastvamUkaH khaM paraM ca pratyAyayati, vacanasadbhAvAt / tathA ca sati yathA mUka-mukharayorbhedaH, evaM mati-zrutayorapi, yad yasmAt paramatyAyanahetudravyAkSarAbhAvAd mUkaM matijJAnam, mukharaM tu zrutajJAnam , kutaH 1, sva-parapratyAyakatvAt - dravyAkSarasadbhAvena parapratyAyakatvasyA'pi tatra labhyamAnatvAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 171 // etadAcAryo mati-zrutayostulyatA''pAdanena kizcid dUSayitumAha- suyakAraNaM ti saddo suyamiha so ya parabohaNaM kuNai / maiheyavo vi hi paraM boheMti karAiciTThAo // 172 // iha tAvad bhavantaM pRcchAmaH- hanta ! zabdaH zrutamucyate, upalakSaNatvAt pustakAdinyastA'kSaravinyAsazca zrutamabhidhIyate "suyakAraNaM ti ' zrutakAraNatvAt- kAraNe kAryopacArAditi bhaavH| sa ca zabdaH, pustakAdinyastAkSaravinyAsazca paravodhanaM paramatyAyana karotItyevaM parataH zrutajJAnaM paramatyAyakamucyate, na tu svataH, iti tAvad bhavato'bhiprAyaH / etacca matijJAnenA'pi samAnam / kutaH ! ityAha-hi yasmAd matihetavo'pi matijanakA api karAdiceSTAvizeSAH paraM bodhayantyeva, tathAhi- akSarAtmakatvAt kila zabdaH, pustakAdinyastAkSaravinyAsazca zrutasya kAraNam , kara-zIrSAdiceSTAstu akSararahitatvAt kila matijJAnasya hetavaH- kara-vaktrasaMyoge hi kRte bhujikriyAviSayA kila matirutpadyate, zIrSe ca dhRnite nivRtti-pravRttiviSayA sA samupajAyate, ityevaM matihetavaH karAdiceSTA api paraprabodhikA eva // iti gaathaarthH|| 172 // yadi matihetavo'pi paraM prabodhayanti, tataH kim ? ityAha- nai parappabohayAiM jaM do vi sarUvao mai-suyAI / takAraNAiM doNha vi boheti tao na bheo siM // 17 // sva-parapratyAyanato bhedo mUke-tarayorivA'bhihitaH / yada ma matijJAnaM sva-parapratyAyakaM zrutam // 11 // 2 zrutakAraNamiti zabdaH zrutamiha sa ca parabodhanaM karoti / matihetavo'pi hi paraM bodhayanti karAdiceSTAH // 12 // na paraprabodhake yad dve api svarUpato mati-zrute / tatkAraNAni dvayorapi bodhayanti tato na bhedo'nyoH||17|| For Private and Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 53 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 matihetUnAmapi paramabodhakatve sati 'na bheo si' anayormati zrutayorna bhedaH / kutaH ? ityAha- ' tau tti' tatastasmAt kaarnnaat| kasmAt ? ityAha-yava yasmAd dve apyete mati zrute svarUpato vijJAnA''tmanA na paramabodhake, vijJAnasya mUkatvena paramabodhakatvAyogAt, avadhyAdivaditi / atha zrutasya yat kAraNaM zabdAdikaM tat paramabodhakam ityetAvatA matijJAnAt viziSyate zrutajJAnam / nanvetad matijJAne'pi samAnam, tatkAraNasyA'pi karaveSTAdeH parAvabodhakatvAditi / etadevAha - tAni ca tAni pUrvorUpANi kAraNAni ca tatkAraNAni dvayorapi mati zrutajJAnayoryathAsaMkhyaM zabdAdIni, pharatheSTAdIni ca paraM bodhayantyeva, iti kosarizeSa: ? na kazcidityarthaH / iti kimucyate- mUke tarabhedAt bhedaH 1 / / iti gAthArthaH // 173 // tadevaM parokte vyabhicArite tato niruttaraM vilakSIbhUtaM tUSNImbhAvamApatraM paramavalokya saMjAtakAruNyaH svayameva sUriruttaramAhadevyamasAhAraNakAraNao paravibohayaM hojjA / rUDhaM ti va davtrasuyaM suyaM ti rUDhA na davvamaI // 174 // dravyazrutaM pustakamyastAkSarazabdarUpaM zrutajJAnasyaiva kAraNam, na tu mateH, iti zrutajJAnaM pratyasAdhAraNakAraNatvAt dravyamoM paramabodhakaM bhavet, na tu karAdiceSTAH, tAsAM mati zrutobhayakAraNatvena sAdhAraNakAraNatvAditi bhAvaH idamuktaM bhavati - pustakAdi myastAkSararUpaM, zabdAtmakaM ca dravyazrutam, zrutajJAnasya matipUrvakatvAd yadyapyAnantaryeNA'vagrahe hAdIn janayati tathA'pyakSara rUpatvAd mukhyatayA zrutajJAnasyaiva kilAsAdhAraNaM kAraNamucyate, kAraNatvenopacArataH zrutajJAne'ntarbhavati, parapravodhakatvena ca tat sarvasyApi viditamiti / evaM kAraNasya paramabodhakatvAcchutajJAnaM paramabodhakaM ghaTate, karAdiceSTAstu matijJAnasyA'sAdhAraNakAraNaM na bhavanti, zrutajJAnahetutvAdapi kara vaktrasaMyogAdikAyAM hi karaceSTAyAM dRSTAyAM na kevalaM tadviSayA avagrahAdaya utpadyante, kintu 'bhoktumicchatyayam' ityAdizrutAnusArivikalpAtmakaM zrutajJAnamapyupajAyata iti / ato'sAdhAraNakAraNatvAbhAvAt karAdiceSTAH paramArthato matijJAnasya kAraNameva na saMbhavanti, tatazca na tatrAntarbhavanti tathA ca sati na matijJAnaM paramabodhakam / athavA 'davvasuyamasAhAraNakAraNau tti' dravyazrutaM pustakAdinyastA''cArAdigranthAkSararUpam, gurujanodIritadezanAzabdasvarUpaM ca parapravodhakaM bhavet / kutaH 1 ityAhaasAdhAraNasya mokSaM pratyananyasAdhAraNakAraNasya kSAyikajJAna-darzana- cAritralakSaNasya vastukalApasya kAraNatvAd hetutvAt ; tatazva tadvAreNa zrutajJAnamapi paramavodhakaM ghaTate; karAdiceSTAstu yadyapi matijJAnasya kAraNam, tathApi yathokto viziSTaH paraprabodhastAsu prAyo 1 dravyazrutamasAdhAraNakAraNataH paravibodhakaM bhavet / rUDhamiti vA dravyazrutaM zrutamiti rUThA na dravyamatiH || 174 // na saMbhavati, ato viziSTaparamavodhAbhAvAd na tAH paramavodhikAH tathA ca sati na taddvAreNA'pi matijJAnaM paramabodhakam / iti sUtrasya sUcakatvAt sopaskAra pUrvArdhasyA'yagvaseyaH // avottarArdhasya vyAkhyA prastUyate - 'rUTaM ti vetyAdi' vetyathavA, bhavatu matijJAnasya kAraNaM karAdiceSTA, tathApi sA ' dravyamatiH ' ityevamAgame kacidapi na rUDhAH dravyazrutaM punaH pUrvoktasvarUpaM 'zrutaM' ityevaM sarvatra rUDham / tatazca yadyapi karAdiceSTA matijJAnasya kAraNaM, parodhikA ca; tathApi dravyamatitvenArUDhatvAt kAraNe kAryopacArato matirUpatayA na vyavahiyate / ato matijJAnAtU tasyAH pRthagbhUtasvAd na tadvAreNa tasya paramavodhakatvam, dravyazrutaM tu kAraNe kAryopacArataH zrutajJAnatvena prarUpyate iti taddvAreNA'sya parapravodhaka-' tvamupapadyata ev| iti yukto mUke-tarabhedAd mati zrutayorbhedaH / tatazca 'takAraNAI dovha vi boheMti tao na bheo siM' ityetadapAstaM bhavati // iti gAthArthaH // 174 // tadevaM karAdiceSTAyAmatikAraNatvamabhyupagamyoktam, sAMprataM sA mateH kAraNameva na bhavati, kintu zrutasyeti darzayannAha - sauvA satya tathA vi jaM tammi paccao hoi / kattA vihu tadabhAve tadabhippAo kuNai cinaM // 175 // yadivA sA karAdiceSTA kara vaktrasaMyogAdilakSaNA / kim ? ityAha- zabdArtha eva zabdo vaktRsamudIritavacanarUpastasyAsrthaH zabdArthaH zrotugatajJAne pratibhAsamAnatadabhidheyavasturUpaH zrutajJAnamiti tAtparyam / kimityasau zabdArtha eva ? ityAha- yad yasmAt kAraNAt tathApi kartrA vihitayA tasmin zabdArthe bhojanecchAdilakSaNe pratipattuH pratyayo bhavati / tathA kartApi tadabhAve zabdAbhAve jiddArogAdisadbhAvAt zabdodIraNasAmarthyAbhAva ityarthaH, ' tadabhipAu tti' tasmin zabdArthe bhojanecchA dilakSaNe - parasmai pratipAdayitavye'bhiprAyo manovikalpo yasyA'sau tadabhiprAyaH karoti ceSTAM kara-vaktrasaMyogAdilakSaNAm ; idamuktaM bhavatiare karAdiceSTA'nantarabhAvenA'vagrahAdIn janayati tathApi zabdArtha eva sA zrutajJAnamevetyarthaH yasmAt tathApi vihitayA tatra zabdArthapratyayo bhavati / ataH zabdArthapratyayajanakatvAt kAraNe kAryopacArAt zabdArthapratyaya eva sA na punarmatiH tathA kartApi " bhoktumicchatyasau ' ityAdi pratipattA jAnAtvityabhiprAyavAneva bhASaNazaktyabhAve karAdiceSTAM karoti / tatazca kespi zabdArthazrotanAbhiprAyeNa kriyamANatvAt karAdiceSTA zabdArtha eva / tatazcaiSA'pi zrutakAraNatvAt zruta evAntarbhavati, zabdavat, na matau, I 1 ka. 'ato'pi vi' / 2 gAthA 173 / 3 sA vA zabdArtha eva tayA'pi yat tasmin pratyayo bhavati / kartApi khalu tadabhAve tadabhiprAyaH karoti ceSTAm // 175 // 4 ka. ga. 'tAtparyArthaH / 5 ka. ga. 'kartA za' | For Private and Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA. tathA ca satyeSA paramArthato mateH kAraNameva na bhavati, ataH kAraNadvAreNA'pi na paramatyAyakaM matijJAnam , zrutaM tu tavAreNa parAvabodhakam / iti yukto mUke-tarabhedAdU mati-zrutayorbhedaH // iti gAthArthaH // 175 // . ||mti-shrutyorbhedcintaadhikaarH smaaptH|| tadevaM svAmi-kAla-kAraNAdibhirabhede'pi lakSaNa-bheda-hetuphalabhAvAdibhirmati-zrutayorvistarato bhedamabhidhAyopasaMharabAhamei-suyanANaviseso bhaNio tallakkhaNAibheeNaM / puvvaM AbhiNibohiyamuddilu taM parUvessaM // 176 // mati-zrutajJAnayorvizeSo bhedo bhaNitaH / kena ? ityAha- tayorlakSaNAdibhirbhedaH, athavA sa cAsau anantarokto lakSaNAdibhedazca tallakSaNAdibhedastena / sAMpataM tvAbhinivodhikajJAnaM marUpayiSye vistarato vyAkhyAsyAmi / zeSazrutAdiparihAreNa kimityAbhinibodhikaM prathama prarUpyate ? ityAha- yasmAjjJAnapaJcake pUrvamAdau taduddiSTamupanyastam , tasmAd "yathodezaM nirdezaH" iti kRtvA tat prathama / vyAkhyAsyAmi // iti gAthArthaH // 176 // tattva-bheda-paryAyaizca vyAkhyA, tatra tattvaM lakSaNam , tacca mAgevoktam / atha tabhedanirUpaNArthamAha Indiya-maNonimittaM taM suyanissiyamaheyaraM ca puNo / tatthekkekaM caubheyamuggaho-ppattiyAIyaM // 177 // indriya-manonimittaM yat mAguktamAbhinibodhikajJAnam , tad dvibhedaM bhavati-zrutanizritam , itaracA'zrutanizritam / athazabdo vAkyAlaGkArArthaH / tatra zrutaM saMketakAlabhAvI paropadezaH, zrutagranthazca, pUrva tena parikarmitamatervyavahArakAle tadanapekSameva yadutpadyate tat zrutanizritam / yattu zrutAparikarmitamateH sahajamupajAyate tadazrutanizritam / tatra tayoH zrutanizritA-'zrutanizritayormadhye ekaikaM catubhedam / katham ? ityAha- yathAsaMkhyamavagrahAdikam , autpattikyAdikaM ca- avagrahe-hA-'pAya-dhAraNAbhedAt zrutanizritaM caturvidham , autpattikI-vainayikI-karmajA-pAriNAmikIlakSaNabuddhibhedAttvazrutanizritaM caturbhedamityarthaH / yadyapyautpattikyAdibuddhicatuSTaye'pyavagrahAdayo vidyante, tathApi 'puvvamadihamasuyamavei ya takkhaNavisuddhagahiyatthA' ityAdivakSyamANavacanAt paropadezAdhanapekSatvAt te zrutanizritA na bhavanti, zeSAstvavagrahAdayaH pUrva zrutaparikarmaNA'nantareNa na saMbhavanti, IhAdigatAbhilApasya paropadezAdhantareNApyupapatteH, iti te atta mati-zrutajJAnavizeSo bhaNitastalakSaNAdibhedena / pUrvamAbhiniSodhikamuddiSTaM tat prarUpayiSye // 176||+mntrenn-1||xnnaanupaa-| (mavedinAra indriya-manonimittaM tacchutanizritamathetaraca punaH / tatraikaikaM caturbhedamavagrahI-tpattikyAdikam // 177 // 3 pUrvamadRSTamazrutamavaiti ca tatkSaNavizuddhagRhItArthA / nizritA ucyante / autpattikyAdiSu. tvIhAyabhilApasya tathAvidhakarmakSayopazamajatvAt paropadezAdhantareNA'pyupapatteriti bhAvaH // iti gaathaarthH|| 177 // __tatra zrutanizritAnavagrahAdIMstAvad niyuktikAraH pAha uggaho IhaavAo ya dhAraNA eva hoti cattAri / AbhiNibohiyanANassa bheyavatthU samAseNaM // 18 // rUpa-rasAdibhedairanirdezyasyA'vyaktakharUpasya sAmAnyArthasyA'vagrahaNa paricchedanamavagrahaH / tenA'vagRhItasyArthasya bhedavicAraNaM vakSyamANagatyA vizeSAnveSaNamAhA / tayehitasyaivA'rthasya vyavasAyastadvizeSanizcayo'pAyaH / cazabdo'vagrahAdInAM pRthak pRthak svAtantryapradarzanArthaH, tenaitaduktaM bhavati- avagrahAderIhAdayaH paryAyA na bhavanti, pRthagbhedavAcakatvAditi / nizcitasyaiva vastuno'vicyutyAdirUpeNa dharaNaM dhAraNA / evakAraH kramadyotanaparaH, avagrahAdInAmupanyAsasyA'yameva kramo nAnyaH, avagRhItasyaivehanAt , Ihitasyaiva nizcayAt / / nizcitasyaiva dhAraNAditi / evametAnyAbhinivodhikajJAnasya catvAryeva bhedavastUni samAsena saMkSepeNa bhavanti, vistaratastvaSTAviMzatyAdibhedabhinnamidaM vakSyata iti bhaavH| tatra bhidyante parasparamiti bhedA vizeSAsta eva vastUni bhedavastUnIti smaasH|| iti gAthArthaH // 178 // ... atha niyuktikAra evA'vagrahAdIn vyAkhyAnayanAha-- .. atthANaM uggahaNaM avaggahaM taha viyAlaNaM IhaM / vavasAyaM ca avAyaM dharaNaM puNa dhAraNaM beti // 179 // arthAnA rUpAdInAM prathama darzanAnantaramevA'vagrahaNamavagrahaM bruvata iti saMbandhaH / tathA vicAraNaM paryAlocanaM 'arthAnAm' iti vartate, IhanamIhA tAluSate; idamuktaM bhavati- avagrahAduttIrNo'pAyAta pUrva sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSatyAgasaMmukhazca mAyaH kAkanilayanAdayaH sthANudharmA atra vIkSyante, na tu ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyo nizcayastaM vyavasAyam,'arthAnAm' itIhApi vartate, apAyamapArya vADhavate; etaduktaM bhavati-sthANurevA'yamityavadhAraNAtmakaH pratyayojAyaH, apAyo veti pazabda evakArArthaH, vyavasAyamevA'vAyam, apAya vA nuvata ityrthH| dhRtirdharaNam , 'arthAnAm' iti vartate, apAyena vinizcitasyaiva vastuno'vicyuti-smRti-vAsanArUpaM dharaNameva dhAraNAM ivata ityarthaH / punaHzabdasyA'vadhAraNArthatvAd bruvata ityanena zAstrasya avaprahahApAyaca dhAraNena bhavanti catvAri / AbhiniyodhikazAnasya bhedavastUni samAsena // 17 // . adhAmAmavamahaNamavagrahaM tathA vicAraNamIhAm / vyavasAyaM cA'pAya dharaNaM punardhAraNA muvate // 19 // For Private and Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ San Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir I vizegA. paritamnyamuktam- itthaM tIrthakara-gaNadharA bruvata iti / / _ anye tvevaM paThanti- " atthANaM uggahaNammi uggaho" ityAdi, tatrA'rthAnAmavagrahaNe satyavagraho nAma matibheda ityevaM yuvate, / evamIhAdiSvapi yojyam / bhAvArthastu pUrvavadeva / athavA prAkRtazailyA'rthavazAd vibhaktipariNAma iti saptamI dvitIyArthe draSTavyA // / iti gaathaarthH||18|| athaitadevA'vagrahAdivarUpaM bhASyakAro vivRNvanAha- .. ___ somaNNatthAvaggahaNamuggaho bheyamaggaNamahehA / tassAvagamo'vAo aviccuI dhAraNA tassa // 18 // antatADoSavizeSasya kenApirUpeNA'nirdezyasya sAmAnyasyA'rthasyaikasAmayikamavagrahaNaM sAmAnyArthAvagrahaNama athavA sAmAna / sAmAnyarUpeNArthasyA'vagrahaNaM sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho veditvyH| athA'nantaramIhA prvrtte| kathambhUteyam ? ityAha-bhedamArgaNam-bhedA vastano dharmAsteSAM mArgaNamanveSaNaM vicAraNaM prAyaH kAkanilayanAdayaH sthANudharmA atra vIkSyante, na tu zirakaNDUyanAdayaH puruSadharmA ityevaM vastadharmavicAraNamIhetyarthaH / tasyaivehayehitasya vastunastadanantaramavagamanamavagamaH sthANurevA'yamityAdirUpo nishcyo'vaayo| pAyo veti / tasyaiva nizcitasya vastuno'vicyuti-smRti-vAsanArUpaM dharaNaM dhAraNA: sUtrevicyuterupalakSaNatvAt // iti gAthArthaH // 18 // - atra cA'vagrahAdArabhya paraiH saha vipratipattayaH santi, ityavagrahaviSayAM tAM tAvad nirAkartumAha * sAmaNNavisesassa vi keI uggahaNamuggahaM beti / jaM mairidaM tayaM tica, taM no bahudosabhAvAo // 181 // sAmAnya cAsau vizepazca sAmAnyavizeSastasyA'pi, na kevalaM sAmAnyArthasya, ityapizabdaH, avagrahaNamavacchedana kecana vyAkhyAtArovagrahaM brUvate / kiMkAraNam ? ityAha- 'jaM mairidaM tayaM ti ceti' yad yasmAt kAraNAdamutaHzabdAdilakSaNasAmAnyavizeSagrAhakA'vagrahAdanantaraM idaM taditi ca. iti vimarzalakSaNA matiranudhAvati- IhA pravartata ityarthaH, yadanantaraM cehAdipravRttiH so'vagraha eva, yathA vyaJjanAvagrahAnantarabhAvI avyaktA'nirdezyasAmAnyamAtragrAhI avagrahaH, pravartate ca zabdAdisAmAnyavizeSagrAhakA'vagrahAnantaramIhAdiH, tasmAdavagraha evA - 'yama tathAhi-darAta zahAdisaMbandhini zabde sAmAnyavizeSAtmake rUpAdibhyo bhinne gRhIte pravartata evArya vimarza:-kimayaM zAma , sAmAnyArthAvagrahaNamavagraho bhedamArgaNamahA / tasyAvagamo'pAyo'vicyutirdhAraNA tasya // 18 // 2 sAmanyAvizeSasthA'pi kocidavagrahaNamavagrahaM bhuvate / yat matirivaM taditi ca, tad no bahudoSabhAvAt // 11 // 3 ka. 'bhinne'vagR' / veta kiM mahiSIzRGgodbhavaH, mahiSazRGgajo vaa| mahiSIzRGgasaMbhavazceta , kiM prasUtamahiSIjasaMbhavaH, aprasUtamahipIbhRGgasamudbhUto vA? ityAdi / yatazcAnantaramitthaM vimarzenehApravRttina bhavati, antamAH, kSayopazamAbhAvAt vA, sa punrpaayH|| tadetat paroktaM dUSayitumAha-'taM no ityAdi' tadetat paroktaM na / kutaH ityAha- bahavazca te doSAzca teSAM bhAva upanipAta sarvAyuSA'pyapAyapravRttine syAt , yathoktavimarzapravRtteraniSThitatvAt / na ca pUrvamanIhite prathamo'pi zabdanizcayo yuktaH, yatazca pUrvamIhA pravartate nA'sAvavagrahaH, kintvapAya evetyAdi sarva purastAd vakSyate / / iti gAthArthaH // 181 // - anye svIhAyAM vipratipadyante, tanmatamupanyasya dUSayamAha-.. ' 'IhA saMsayamettaM keI, na tayaM tao jamannANaM / mainANaMsA cehA kahamannANaM taI juttaM ? // 182 // kimayaM sthANuH, Ahosvit puruSaH 1 ityanizcayAtmakaM saMzayamAnaM yadutpadyate tadIheti kecit pratipadyante / tadetad na ghaTate / kutaH ityAha- yad yasmAt kAraNAt / 'tautti' asau saMzayo'jJAnam / bhavatu ta jJAnamapIhA, iti cet , ityahi- 'maItyAdi' matijJA nAMzazca matijJAnabhedazvehA vartate / na ca jJAnabhedasyA'jJAnarUpatA yujyate etadevAha- 'kahamityAdi ' kathaM kena prakAreNA'jJAnaM yuktam ? / na kathaJcidityarthaH / keyamityAha-'taI ti' asau matijJAnAMzarUpehA, saMzayasya vastvapratipattirUpatvenA'jJAnAtmakatvAt , IhAyAstu jJAnabhedatvena jJAnasvabhAvatvAt / jJAnA-jJAnayozca parasparaparihAreNa sthitatvAd nAjJAnarUpasya saMzayasya jJAnAMzAtmakehArUpatvaM yuktamiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 182 // Aha- nanu saMzaye-hayoH kiM kazcid vizeSo'sti , yenehArUpatvaM saMzayasya niSidhyate ? ityAzaGkaya tayoH svarUpabhedamupadarzayAha jaimaNegatthAlaMbaNamapajjudAsaparikuMThiyaM cittaM / seya iva savvappayao taM saMsayarUvamannANaM // 183 // . taM ciya sayatthaheU-vavacivAvAratapparamamohaM / bhUyA-'bhUyavisesAyANa-cAyAbhimuhamIhA // 184 // .. 1 IhA saMzayamA kecit , ma tat sako yavajJAnam / matijJAnAMzazhA kathamajJAnaM sA yuktam // 182 // 2 yadanekArthAlambanamaparyudAsaparikupiThataM cittam / zeta iva sarvAtmatastat saMzayarUpamajJAnam // 183 // . . . ' ' tadeva sadarthahetUpapattivyApAratatparamamodham / bhUtA-'bhUtavizeSA''dAna-tyAgAbhimukhamIhA // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 yacittaM yanmano'nekArthAlambanamanekArthapratibhAsA''ndolitam , ata eva paryudasanaM paryudAso niSedho na nathA'payudAsA niSedhastena, tathopalakSaNatvAdavidhinA ca parikuNThitaM jaDIbhUtaM sarvathA'vastunizcayarUpatAmApatram, kiMbahunA ? 'seya ityAdi zata iva sthApitIva sarvAtmanA na kiJciccetayate, vastvamatipattirUpatvAt , tadevaMvidhaM cittaM saMzaya ucyata ityarthaH, taccA'jJAnam , vastvabodharahitatvAditi / yat punastadeva ceto vakSyamANasvarUpaM tadIheti saMbandhaH / kathaMbhUtaM sat ? ityAha- 'bhUyA-bhUyetyAdi' bhUnaH kacita vivakSitapadeze sthAvAdiraH, abhUtastatrAvidyamAnaH puruSAdiH, tAveva padArthAntarebhyo viziSyamANatvAd vizeSau, tayorAdAna-tyAgAbhimukhaM- bhUtArthavizeSopAdAnasyA'bhimukham , abhUtArthatyAgasyA'bhimukhamiti yathAsaMkhyena saMbandhaH / yataH kathaMbhUtam ? ityAha- sadarthahetapapattivyApAratatparaM hetadvAreNedaM vizeSaNam-sadarthahetUpapattivyApAratatparatvAd bhUtA-'bhUtavizeSAdAna-tyAgAbhimukhamiti bhAvaH, tatra hetuH sAdhyArthagamakaM yuktivizeSarUpaM sAdhanam , upapattiH saMbhavaghaTanam-vivakSitArthasya saMbhavavyavasthApanam / tatazca hetuzcopapattizca hetUpapattI sadarthasya vivakSitapadeze'raNyAdau vidyamAnasya sthANvAderarthasya hetU-papattI sadarthahetUpapattI tadvipayo vyApAro ghaTanaM ceSTanaM sadarthahetU-papattivyApArastatastatparaM taniSThamiti smaasH| ata evA'moghamarthabalAyAtatvenA'viphalamamithyAsvarUpam, tadevaMbhUtaM cetaH IhA'iti saMbandhaH kRta evaH idamuktaM bhavati- kenacidaraNyadezaM gatena saviturastamayasamaye ISadavakAzamAsAdayati tamisra dUravartI sthANurupalabdhaH, tato'sya vimarzaH ----anusanaH-kimayaM sthANuH, puruSo vA' iti / ayaM ca saMzayatvAdajJAnam / tato'nena tasmin sthANau dRSTrA vallyArohaNam, pravilokya kAka-kAraNDava-kAdamba-kauzca-kIrazakuntakulanilayanam , kRtazcetasi hetuvyApAraH, yathA sthANurayam, vallyutsarpaNa-kAkAdinilayanopalambhAt / tathA saMbhavaparyAlocanaM ca vyadhAyi, tad yathA- astAcalAntarite savitari, prasarati ceSattamisra mahAraNye'smin sthANurayaM saMbhAvyate, na puruSaH, shirHknndduuyn-kr-griivaaclnaadestvyvsthaapkhetorbhaavaat| IdRze ca pradeze'syAM velAyAM prAyastasyA'saMbhavAt / tasmAt sthANunAva sadbhUtena bhAvyam, na puruSeNa / taduktam "araNyametat savitA'stamAgato na cA'dhunA saMbhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA" // 1 // etaccedRzaM cittaM ' IhA' ityucyate, nizcayAbhimukhatvena saMzayAduttIrNatvAt , sarvathAnizcaye'pAyatvaprasaGgena nizcayAdadhovartivAca / iti saMzaye-hayoH prativizeSaH // iti gaathaadvyaarthH|| 183 // 184 // / athA'pAya-dhAraNAgatavipratipattinirAcikIrSayA paramatamupadarzayannAha 1 gha. cha. ja. 'cittaM saMzayarUpaM saM' / 'keI tayaNNavisesAvaNayaNamettaM avAyamicchanti / sabbhUyatthavisesAvadhAraNaM dhAraNaM beti // 185 / / tacchabdasyA'nantaragAthokto bhUto'rthaH saMbadhyate, tasmAt tatra bhUtAd vidyamAnAt sthANvAderyo'nyastatpratiyogI tatrA'vidyamAnaH puruSAdistadvizeSAH ziraHkaNDUyana-calana-spandanAdayasteSAM purovartini sadbhUte'rthe'panayanaM niSedhanaM tadanyavizeSApanayanaM tadeva tanmAtram, apAyamicchanti, kecanApi vyAkhyAtAra:-apAyanamapanayanamapAya iti vyutpatyarthavibhramitamanaskA iti bhaavH| avadhAraNaMdhAraNA iti ca vyutpattyarthabhramitAste dhAraNA vate / kiM tat ? ityAha- samRtArthavizeSAvadhAraNaM sadbhUtastatra vivakSitapradeze vidyamAnaH sthANvAdirarthavizeSastasya 'sthANurevA'yaM' ityavadhAraNaM sadbhUtArthavizeSAvadhAraNamiti samAsaH // iti gaathaarthH|| 185 // tadetad dUSayitumAha kAsai tayannavairegamettao'vagamaNaM bhave bhUe / sabbhUyasamaNNayao tadubhayao kAsai na doso // 186 // __ 'bhUe tti' tatra vivakSitapradeze bhUte vidyamAne'rthe sthANvAdau 'kAsai tti' kasyacit pratipattustadanyavyatirekamAtrAdavagamanaM nizcayo bhavati- tasmAt sthANvAderyo'nyaH puruSAdirarthastasya vyatirekaH sa eva tadanyavyatirekamAtraM tasmAt sthAvAdyarthanizcayo bhvtiityrthH| tadyathA- yato neha ziraHkaNDUyanAdayaH puruSadharmA dRzyante tataH sthANurevA'yamiti / kasyApi sadbhUtasamanvayataH- sadbhUtastatra pradeze vidyamAnaH sthANvAdirarthastasya samanvayato'nvayadharmaghaTanAt bhUte'rthe'vagamanaM nizcayo bhavet , yathA sthANurevA'yam , vallyutsarpaNavayonilayanAdidharmANAmihA'nvayAditi / kasyacit punastadubhayAdanvaya-vyatirekobhayAt tatra bhUte'rthe'vagamanaM bhavet / tadyathAyasmAt puruSadharmAH ziraHkaNDUyanAdayo'tra na dRzyante, vallyutsarpaNAdayastu sthANudharmAH samIkSyante, tasmAt sthANurevAdhyamiti / na caivamanvayAt, vyatirekAt , ubhayAd vA nizcaye jAyamAne kazcid doSaH, paravyAkhyAne tu vakSyamANanyAyena doSa iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 186 // kathaM punastadvyAkhyAne na doSaH 1, ityAhasenvo vi ya so'vAo bhee vA hoMti paMca vatthUNi / AhevaM ciya cauhA maI tihA annahA hoi // 18 // kecit tadanyavizeSApanayanamAtramapAyamicchanti / saddhRtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNA dhuvate // 15||+sthyaann-1 2 kasyacit tadanyavyatirekamAnato'vagamanaM bhaved bhUte / sadbhUtArthasamanvayattastadubhayataH kasyacit na dossH||18|| 3 sarvo'pi ca so'pAyo bhede vA bhavanti paJca vastUni / Ahevameva caturdhA matinidhA'nyathA bhavati // 14 // For Private and Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 57 / vizeSA0 yasmAd vyatirekAd , anvayAd , ubhayAd vA bhUtArthavizeSAvadhAraNaM kurvato yo'dhyavasAyaH sa sarvo'pyapAyaH prastutasthANyAdivastunizcayaH, na tu sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNeti bhAvaH, tasmAd na dossH|| Aha-nanu yathA mayA vyAkhyAyate-sadbhUtArthavizeSAvadhAraNaM dhAraNA, tathA kiM kazcit dopaH samupajAyate, yenA''tmIyavyAkhyAnapakSe idamitthamabhidhIyate 'na doSaH' iti / etadAzaGkayAha-'bhee vetyAdi' vAzabdaH pAtanAyAM gatArthaH, vyatireko'pAyaH, anvayastu dhAraNA, ityevaM matijJAnatRtIyabhedasyA'pAyasya bhede'bhyupagamyamAne paJca vastUni paJca bhedA bhavanti, 'AbhinibodhikajJAnasya' iti gamyate; tathAhi-avagrahe-hA-'pAya-dhAraNAlakSaNAzcatvAro bhedAstAvat tvayaiva pUritAH, paJcamastu bhedaH smRtilakSaNaHmApnoti- avicyute| khasamAnakAlabhAvinyapAye'ntabhUtatvAt, vAsanAyAstu smRtyantargatatvena vivakSitatvAt , smRterananyazaraNatvAd mateH paJcamo bheda: prasajyata iti bhaavH|| AhetyAdi / punarapyAha para:- nanu yathaiva mayA vyAkhyAyate- vyatirekamukhena nizcayo'pAyaH, anvayamukhena tu dhAraNA, ityevameva caturdhA caturvidhA matirbhavati yuktito ghaTate / anyathA tu vyAkhyAyamAne- anvaya-vyatirekayoyorapyapAyatve'bhyupagamyamAne ityarthaH / kim ?, ityAha- tridhA- avagrahe-hA-'pAyabhedatastribhedA matirbhavati, na punazcaturdhA, dhAraNAyA aghaTamAnakatvAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 187 // kathaM punardhAraNA'bhAvaH 1, ityAha. kA'NuvaogammidhiI puNovaogeya sA jo'vaao| to natthi dhiI, bhaNNai idaM tadeveti jA buddhii||18|| naNu.sA'vAyabbhahiyA jao ya sA vAsaNAvisesAo / jA yA'vAyANantaramaviccuI sA ghiI nAma // 189 // anupayoge upayogoparame sati kA dhRtiH- kA nAma dhAraNA ? na kAcidityarthaH, idamuktaM bhavati- iha tAvad nizcayopAyamukhena ghaTAdike vastuni avagrahe-hA-'pAyarUpatayA'ntarmuhUrtapramANa evopayogo jAyate / tatra cA'pAye jAte yA upayogasAtatyalakSaNA'vicyutirbhavatA'bhyupagamyate, sA'pAya evA'ntarbhUtA, iti na tato vytiriktaa| yA tu tasmin ghaTAchupayoge uparate sati saMkhyeyamasaM kA'nupayoge dhRtiH punarupayoge ca sA yato'pAyaH 1 / tato nAsti tirbhaNyate idaM tadeveti yA buddhiH // 14 // nanu sA'pAyA'bhyadhikA yatazca sA vAsanAvizeSAt / yA cA'pAyAnantaramavicyutiH sA tirnAma // 189 // khyeyaM vA kAlaM vAsanA'bhyupagamyate, 'idaM tadeva' itilakSaNA smRtizcAGgIkriyate, sA matyaMzarUpA dhAraNA na bhavati, matyupayogasya mAgevoparatatvAt / punarapi kAlAntaropayoge dhAraNA bhaviSyatIti cet, ityAha-'puNo ityAdi kAlAntare punarjAyamAnopayoge'pi yA'nvayamukhopajAyamAnA'vadhAraNarUpA dhAraNA mayeSyate, sA yato'pAya eva bhavatA'bhyupagamyate 'savvo vi ya so'vAo' ityAdivacanAt / tatastatrApi nAsti dhRtirdhAraNA, punarapyupayogoparame'pi pUrvoktayuktyaiva tadabhAvaH tasmAdupayogakAle'nvayamukhA'vadhAraNarUpAyA dhAraNAyAstvayA'nabhyupagamAt , upayogoparame ca matyupayogAbhAvAt , tadaMzarUpAyA dhAraNAyA aghaTamAnakatvAt tridhaiva bhavadabhiprAyeNa matiH prApnoti, na caturdhA, iti puurvpkssaabhipraayH|| . atrottaramAha- 'bhaNNaItyAdi' bhaNyate'tra pratividhAnam / kim ?, ityAha- 'idaM vastu tadeva yat prAgupalabdhaM mayA' ityevaMbhUtA kAlAntare yA smRtirUpA buddhirupajAyate, nanviha sA pUrvamavRttAdapAyAd nirvivAdamabhyadhikaiva, pUrvapravRttA'pAyakAle tasyA abhAvAt / sAMpratApAyasya tu vastunizcayamAtraphalatvena pUrvAparadarzanAnusaMdhAnA'yogAt / tatazca sA'nanyarUpatvAd dhRtirdhAraNA nAmeti paryante saMvandhaH / yatazca yasmAca vAsanAvizeSAt- pUrvopalabdhavastvAhitasaMskAralakSaNAt tadvijJAnAvaraMNakSayopazamasAnnidhyAdityarthaH, sA 'idaM tadeva' itilakSaNA smRtirbhavati / sA'pi vAsanA'pAyAdabhyadhiketi kRtvA dhRtirnAma, itIhApi sNbndhH| 'jA yA'vAyetyAdi' yA cA'pAyAdanantaramavicyutiH pravartate sA'pi dhRti ma / idamuktaM bhavati- yasmin samaye 'sthANurevA'yam' ityAdinizvayakharUpo'pAyaH pravRttaH, tataH samayAdUrdhvamapi 'sthANurevA'yam, sthANurevA'yam' ityavicyutA yA'ntarmuhUrta kvacidapAyapravRttiH sA'pyapAyA'vicyutiH prathamapravRttApAyAdabhyadhiketi dhRtirdhAraNA nAmeti / evamavicyuti-vAsanA-smRtirUpA dhAraNA tridhA siddhA bhavati // / atrAha kazcit- nanvavicyuti-smRtilakSaNau jJAnabhedau gRhItagrAhitvAd na pramANam , dvitIyAdivArA pravRttA'pAyasAdhyasya vastunizcayalakSaNasya kAryasya prathamavArA pravRttApAyenaiva sAdhitatvAt / na ca niSpAditakriye karmaNi tatsAdhanAyaiva pravartamAna sAdhanaM zobhA bibharti, atiprasaGgAt- kuThArAdibhiH kRtacchedanAdikriyeSvapi vRkSAdiSu punastatsAdhanAya teSAM prvRttyaaptH| smRterapi pUrvottarakAlabhAvijJAnadvayagRhIta eva vastuni pravartamAnatayA kutaH prAmANyam |nc vaktavyaM pUrvottaradarzanadvayA'nadhigatasya vastvekatvasya grahaNAt smRtiH pramANam, pUrvottarakAladRSTasya vastunaH kAlAdibhedena bhinnatvAt , ekatvasyaivA'siddhatvAditi / vAsanA tu kiMrUpA ? iti vAcyam / saMskArarUpeti cet / ko'yaM nAma saMskAra:-smRti-jJAnAvaraNakSayopazamovA, tajjJAnajananazaktirvA, tadvastuvikalpo vA iti 1 gAthA 187 / 2 gha. cha. ja. 'cyutyA yaa'| nanpahI-1 For Private and Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 58 ... vizeSA0 trayI gatiH / tatrAdyapakSadvayamayuktam , jJAnarUpatvAbhAvAt , tadbhedAnAM ceha vicAryatvena prastutatvAt / tRtIyapakSo'pyayukta eva, saMkhyeyamarsakhyeyaM vA kAlaM vAsanAyA iSTatvAt , etAvantaM ca kAlaM tadvastuvikalpA'yogAt / tadevamavicyuti-smRti-vAsanArUpAyAtrividhAyA api dhAraNAyA aghaTamAnatvAt vidhaiva matiH prApnoti, na caturdhA // atrocyate-yat tAvad gRhItagrAhitvAdavicyuteraprAmANyamucyate, tadayuktam, gRhItagrAhitvalakSaNasya hetorasiddhatvAt , anyakAlaviziSTa hi vastu prathamapravRttA'pAyena gRhyate, aparakAlaviziSTaM ca dvitIyAdivArA pravRttA'pAyena / kiJca, spaSTa-spaSTatara-spaSTatamabhimadhamakavAsanAjanakatvAdapyavicyutipravRttadvitIyAdyapAyaviSayaM vastu bhinnadharmakameva, iti kathamavicyutergrahItagrAhitA 1 / smRtirapi paryottaradarzanadrayAnadhigataM vastvekatvaM gRhAnA na gRhItagrAhiNI / na ca vaktavyaM kAlAdibhedena bhinnatvAd vastuno naikatvam, kAlAdibhibhinnatve'pi sattva-prameyatva-saMsthAnarUpAdibhirekatvAt / vAsanApi smRti-vijJAnAvaraNakarmakSayopazamarUpA, tadvijJAnajananazaktirUpA ceSyate / sA ca yadyapi svayaM jJAnarUpA na bhavati, tathApi pUrvapravRttA'vicyutilakSaNajJAnakAryatvAt , uttarakAlabhAvismRtirUpajJAnakAraNatvAcopacArato jJAnarUpA'bhyupagamyate / tadvastuvikalpapakSastvanabhyupagamAdeva nirastaH / tasmAdavicyuti-smRti-vAsanArUpAyA dhAraNAyAH sthitatvAd na matestraividhyam , kintu caturdhA seti sthitam / / iti gAthAdvayArthaH // 188 // 189 / / arthatAM svAbhimatAM dhAraNAM vyavasthApya paraM pratyAha taM icchaMtassa tuhaM vatthUNi ya paMca, necchamANasya / kiM hou sA abhAvo bhAvo nANaM va taM kayara ? // 19 // asmadabhimatAmanantarapratiSThitasvarUpAM to dhAraNAmicchatastava paJca vastUni- paJcA'bhinivodhikajJAnabhedAH prApnuvanti, apAyasyaikasyA'pi bhedadvayarUpatAbhyupagamena bhedacatuSTayasya tvayA'pi pUritatvAt , pazcamasya tu maduktasya dhAraNAlakSaNasya prasaGgAditi bhAvaH / athAsmadabhyupagatA dhAraNA tvayA neSyate, tarhi ' necchamANassa kiM hou ityAdi ' tAM madabhyupagatAM dhAraNAmanicchatopratipadyamAnasya tava sA madabhyupagatA dhAraNA kiM bhavatu-abhAvo- avastu, Ahokhid bhAvo- vastu ' iti vikalpadvayam / kizcAtaH? na tAvadabhAvaH,bhAvatvenA'nubhUyamAnatvAt / na ca tathA'nubhUyamAnasyA'bhAvatvamAdhAtuM zakyate, atiprasaGgAt-ghaTAdiSvapi tathAtvaprAH te'pi hyanubhavavazenaiva bhAvarUpA vyavasthApyante / yadi cA'nubhavo'pyapramANam , tadA ghaTAdiSvapi bhAvarUpatAyAmanAzvAsa iti bhAvaH / atha bhAvo'sau, tAmicchatastava vastUni ca paJca, necchtH| kiM bhavatu sA'bhAvo bhAvo jJAnaM vA tat katarat // 19 ||ss-1 tarhi vaktavyam- jJAnam , ajJAnaM vA / na tAvadajJAnam , cidrUpatayA'nubhUyamAnatvAt / atha jJAnam , tadapi mati-zrutA-'vadhi-mana:paryAya-kevalebhyo jJAnAntarasyA'bhAvAt teSAM madhye katamat iti vAcyam / na tAvat zrutAdicatuSTayarUpam , anabhyupagamAt , tallakSaNA'yogAcca / matijJAnaM cet, tadapi nA'vagrahe-hA-pAyarUpama, tallakSaNAsaMbhavAta 'naNu sAvAyabhahiyA' ityAdinA'pAyAbhyadhikatvena sAdhitatvAca / tasmAdanvaya-vyatirekAbhyAM nizcayaH sarvo'pyapAyaH, avicyuti-smRti-vAsanArUpA tu pArizeSyadvAraNava, iti sthitam // iti gAthArthaH // 19 // tadevaM niruttarIkRto'pyavilakSitatayA'nyena prakAreNAha . tujhaM bahuyarabheyA bhaNai maI hoI dhiibahuttAo / bhaNNai na jAibheo iTTo majjhaM jahA tujhaM // 191 // - atra prerako bhaNati / kim ?, ityAha- 'tujjhamityAdi' itthamAcArya ! tava bahutarabhedA matirbhavati / kutaH 1, ityAha- dhRterdhAraNAyA bahutvAd bahubhedatvAdityartha:-dhAraNAyA ekasyA apyavicyuti-vAsanA-smRtilakSaNabhedatrayayuktatvAdavagrahe-hA-'pAyaiH saha SaDbhedA matiH prApnotIti bhaavH| atra pratividhAnamAha- 'bhaNNaItyAdi' bhaNyatetrottaram- jAteheMdo jAtibhedo vyaktipakSa ityarthaH, sa iha dhAraNAvicAre mama neSTo nAbhimetaH, kintu dhAraNAsAmAnyarUpA jAtireva mamA'bhipretA / kasya yathA', ityAha- yathA taba 'avagrahaviSaye' iti zeSaH, idamuktaM bhavati- yathA'vagraho vyaJjanA-'rthAvagrahabhedAbhayarUpo'vagrahasAmAnyAdekastvayA'pISTaH, anyathA mateH paJcavidhatvamasaGgAt / tathA trirUpA'pi dhAraNA tatsAmAnyAdekarUpaivaH iti caturvidhaiva matiH, na bahutarabhedA // iti gAthArthaH // 191 // etadeva bhAvayannAha- sA bhinnalakkhaNA'vi hu dhiisAmanneNa dhAraNA hoi / jaha uggaho durUvo uggahasAmannao ekko // 192 // sA dhAraNA, avicyuti-vAsanA-smRtInAM bhinnakharUpatvena bhinalakSaNA'pi satI dhAraNAsAmAnyAvyatirekAdekaiva bhavati yathA'vagraho vyaJjanA-vigrahabhedAd dvirUpo'pyavagrahasAmAnyAvyatirekAdekaH parasyApi siddhaH, anyathA mateH paJcavidhatvApatteH // iti gaathaarthH|| 192 // 1 gAthA 189 / 2 pa. cha. ja. 'kaarnnenaah'| 3 tava bahutarabhedA bhaNati matirbhavati tibahutvAt / bhaNyate na jAtibheda iSTo mama yathA tava // 19 // sA bhinalakSaNA'pi khalu pratisAmAnyena dhAraNA bhavati / yathA'vagraho dvirUpo'vagrahasAmAnyata ekaH // 19 ||2krnnnaah For Private and Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 tadevamayagrahAdibhedacatuSTayaviSayA nirAkRtAH sarvA api paravipratipattayA, tambhirAkaraNaprakrame cAnantaramavagraho dvirUpaH proktAsa caya dirUpo bhavati ityAzaya tadvirUpatAkathanavyAjena pUrva yAnyAbhiniyodhika jJAnasyA'vagrahAdIni catvAri bhedavastUnyuktAni, teSveva madhye'vagrahaM tAvad vyAcikhyAsurAha tetthoggaho durUvo gahaNaM jaM hoi vaMjaNa-sthANaM / vaMjaNao ya jamattho teNAIe tayaM vocchaM // 193 // satrAvagrahaNamavagraho dvirUpo yathA bhavati, tathA procyate / katham 1, ityAha- yad yasmAt grahaNaM vyaJjanA 'rthayoreva bhaveta, anyasya grAhyasyA'bhAvAt / tatazca viSayadvaividhyAdavagraho dvividha iti bhAvaH / aparaM ca, yadyasmAt kAraNAd vakSyamANanyAyena mApyakAriSvindriyeSu vyaJjanato- vyaJjanAvagrahAdanantarameva, artho- arthAvagraho bhavati, tenA''dau prathamatastakaM vyaJjanAvagrahameva vakSye // . iti gAthArthaH // 193 // . tatra vyaJjanaM tAvat kimucyate ?, ityAha 'jijai jeNatyo ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM taM ca / uvagaraNidiyasadAipariNayahavvasaMbaMdho // 194 // / vyajyate prakaTIkriyate'rtho yena, dIpeneva ghaTaH, tad vyaJjanam / kiM punastat 1, ityAha- 'taM cetyAdi' tacca vyaJjanamupakaraNendriyazabdAdipariNatadravyasaMbandha:- indriyaM dvividham- dravyendriyaM, bhAvendriyaM ca / tatra niyu-pakaraNe dravyendriyam, labdhyu-payogI bhAvendriyam / nirvRttizca dvidhA- aGgulAsaMkhyeyabhAgAdimAnoM kadambakusumagolaka-dhAnyamasUra-kAhalA-kSurapAkAramAMsagolakarUpA, zarIrAkArA ca zrotrAdIndriyANAM pazcAnAmapi yathAsaMkhyamantarnichettiH karNazaSkulikAdirUpA tu bahirnidRttiH / tatra kadambakusumagolakAkAramAMsakhaNDAdirUpAyA antanivRtteH zabdAdiviSayaparicchedaheturyaH zaktivizeSaH sa upakaraNendriyam , zabdAdizca zrotrAdIndriyANAM viSayaH, AdizabdAda rasa-gandha-sparzaparigrahaH tadbhAvena pariNatAni ca tAni bhASAvargaNAdisaMbandhIni dravyANi ca zabdAdipariNatadravyANi, upakaraNendriyaM ca zabdAdipariNatadravyANi ca, teSAM parasparaM saMbandha upakaraNendriya-zabdAdipariNatadravyasaMbandha; eSa tAvad vyaJjanamucyate / aparaM cendriyeNA'pyarthasya vyajyamAnatvAt tadapi vyaJjanamucyate / tathA zabdAdipariNatadravyanikurambamapi vyajyamAnatvAd vyaJja cha. 'kathaM hi ti| tatrAvagraho dvirUpo praharNa yajavati vyaJjanA-'rthayoH / vyaanatazca yadarthastenAvI taka vakSye // 193 ||+shrotraadinttibhvishy: vyajyate yenA'rthoM ghaTa iva dIpena vyajanaM tacca / upakaraNendriyazabdAdipariNatadravyasaMbandhaH // 19 // 4 ja. 'maank'| namabhidhIyata iti / evamupalakSaNavyAkhyAnAt tritayamapi yathoktaM vyaJjanamavagantavyam / tatazcendriyalakSaNena vyaJjanena zabdAdipariNatadravyasaMbandhasvarUpasya vyaJjanasyA'vagraho vyaJjanAvagrahaH, athavAM tenaiva vyaJjanena zabdAdipariNatadravyAtmakAnAM vyaJjanAnAmavagraho vynyjnaavgrhH| ityubhayatrA'pyekasya vyaJjanazabdasya lopaM kRtvA samAsaH // iti gAthArthaH // 194 // ... atrA''kSepa, parihAraM cAbhidhitsurAha aNNANaM so bahirAiNaM va takAlamaNuvalaMbhAo / na tadaMte tatto cciya uvalaMbhAo tao nANaM // 195 // sa vyaJjanAvagraho'jJAnaM jJAnaM na bhavati, tasyopakaraNendriya-zabdAdipariNatadravyasaMbandhasya kAlastatkAlastasmin jJAnasyAnupa- lambhAt svasaMvedanenA'saMvedyamAnatvAt / badhirAdInAmiva- yathA hi badhirAdInAmupakaraNendriyasya zabdAdiviSayadravyaiH saha saMbandhakAle na kimapi jJAnamanubhUyate, ananubhUyamAnatvAcca tannAsti, tathehA'pIti bhAvaH / / atrottaramAha- 'na tadaMte ityAdi' nAsau jaDarUpatayA - jJAnarUpeNA'nanubhUyamAnatvAdajJAnam, kiM tarhi 1,'sako'sau vyaJjanAvagraho jJAnameva / kutaH, tadante- tasya vyaJjanAvagrahasyAnte, tata eva * jJAnAtmakasyA'rthAvagrahopalambhasya bhAvAt , tathAhi- yasya jJAnasyAnte tajjJeyavastUpAdAnAt tata eva jJAnamupajAyate tajjJAnaM dRSTam , " yathArthAvagrahaparyante tajjJeyavastUpAdAnata IhAsadbhAvAdarthAvagraho jJAnam , jAyate ca vyaJjanAvagrahasya paryante tajjJeyavastUpAdAnAt tata evArthAvagrahajJAnam , tasmAd vyaJjanAvagraho jJAnam // iti gAthArthaH // 195 // tadevaM vyaJjanAvagrahe yadyapi jJAnaM nAnubhUyate, tathApi jJAnakAraNatvAdasau jJAnam , ityevaM vyaJjanAvagrahe jJAnAbhAvamabhyupagamyo'ktam / sAMpataM jJAnAbhAvo'pi tatrAsiddha eveti dazeyabhAha tekAlammi vi nANaM tattharitha taNaM ti to tamavvattaM / bahirAINaM puNa so annANaM tadubhayAbhAvA // 19 // tatkAle'pi tasya vyaJjanasaMvandhasya kAle'pi tatrA'nupahatendriyasaMbandhini vyaJjanAvagrahe jJAnamasti, kevalamekatejo'vayavaprakAzavat tanu-atIvA'lpamiti ato'vyaktaM svasaMvedanenApi na vyajyate / yadyavyaktam , kathaM tadastIti jJAyate iti cet / mA tvariSThAH, jaii vaNNANamasaMkhejasamaisahAidavvasabbhAve ' ityAdinA'nantarameva tadastitvayuktervakSyamANatvAt / dRSTAnte tu jJAnAbhAve'vimatipatti 1 azAnaM sa badhirAdInAmiva tatkAlamanupalambhAt / na tadante tata evopalambhAt sako jJAnam // 195||+tko-. 2 tatkAle'pi jJAnaM tatrA'sti tanu ityatastavyaktam / badhirAdInA punaH so'jJAnaM tadubhayAbhAvAt // 19 // 3 gAthA 2.. / / For Private and Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 60 vizeSA 0 riti darzayannAha - badhirAdInAm, AdizabdAdupahataghrANAdIndriyANAM punaH sa vyaJjanAvagraho'jJAnaM jJAnaM na bhavatItyatrA'vipratipattireva / kuta: 1, ityAha- taca tadubhayaM ca tadubhayaM tasyA'bhAvAjjJAnakAraNatvAbhAvAt, avyaktasyA'pi ca jJAnasyAbhAvAt // iti gAthArthaH // 196 // atha punarapyAkSepaM, parihAraM cAbhidhitsurAha kehamavvataM nANaM ca sutta mattAisuhumaboho vva / suttAdao sayaM vi ya vinnANaM nAvabuti // 197 // paraH sAsUyamAha - nanu kathaM 'jJAnam, avyaktaM ca' ityucyate 1 tamaH prakAzAgrabhidhAnavad viruddhatvAd nedaM vaktuM yujyata iti bhAvaH / atrottaramanantaramevoktam- ekatejo'vayavaprakAzavat sUkSmatvAdavyaktam / atha punarapyucyate-supta manta-mUrcchitAdInAM sUkSmabodha* vadavyaktaM jJAnamucyata iti na doSaH / suptAdInAM tadAtmIyajJAnaM svasaMviditaM bhaviSyatIti cet / naitadevamityAha- suptAdayaH svayamapi tadAtmIyavijJAnaM nAvabudhyante na saMvedayanti, atisUkSmatvAt // iti gAthArthaH // 197 // Aha- yadi tairapi suptAdibhistadAtmIyajJAnaM na saMvedyate, tarhi tat teSAmastItyetat kathaM lakSyate 1, ityAha lekkhijjai taM simiNAyamANavayaNadANAi ciTThAhiM / jaM nAmaipuvvAo vijjaMte vayaNaciTThAo // 198 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir tat suptAdInAM jJAnamastitvena lakSyate / kutaH 1, svamAyamAnavacanadAnAdiceSTAbhyaH, suptAdayo'pi hi svamAyamAnAdyavasthAyAM kecit kimapi bhASamANA dRzyante, zabditAcaughato vAcaM prayacchanti, saMkoca vikocA GgabhaGga jRmbhita- kUjita kaNDUyanAdiceSTAca kurvanti, na ca tAste tadA vedayante, nApi ca prabuddhAH smaranti / tarhi kathaM tacceSTAbhyasteSAM jJAnamastIti lakSyate 1, ityAha- 'jamityAdi' yad yasmAt kAraNAd nA'matipUrvAstA vacanAdiceSTA vidyante, kintu matipUrvikA eva, anyathA kASThAdInAmapi tatprasaGgAt ; atastAbhyastat teSAmastIti lakSyata eva, dhUmAdagniriva // iti gAthArthaH // 198 / / Aha- nanvAtmIyamapi ceSTitaM kiM kazcid na jAnAti, yena suptAdInAM khaceSTitA'saMvedanamucyate 1, ityAzaGkayAha 1 kathamavyaktaM jJAnaM ca supta mattAdisUkSmabodha iva / suptAdayaH svayamapi ca vijJAnaM nAvabudhyante // 197 // 2 lakSyate tat svapnAyamAnavacanadAnAdiceSTAbhyaH / yad nA'matipUrvA vidyante vacanaceSTAH // 198 // jagganto vi na jANai chaumattho hiyayagoyaraM savvaM / jaM tajjhavasANAI jamasaMkhejAI divaseNa // 199 // hRdayaM mano gocaraH sthAnaM yasya tad hRdayagocaraM 'adhyavasAyanikurambaM' iti gamyate, tajjAgradapi cchadmasthaH sarvamaparizeSaM na jAnAti na saMvedayate, AstAM punaH suptaH / kutaH 1, ityAha- adhyavasAnAni - adhyavasAya sthAnarUpANi kevaligamyAni sUkSmANi yata ekenA'pyantarmuhUrtenA'saMkhyeyAni yAntyatikrAmanti, kiM punaH sarveNApi divasena 1 / na caitAni cchadmasthaH sarvANyapi saMvedayate / tatazca sthairasaMvedyamAnAnyapi kevalidRSTatvAt saccainA'bhyupagamyante, tathA vyaJjanAvagrahajJAnamapi // iti gAthArthaH // 199 // Aha- nanu suptAdInAM jJAnaM vacanAdiceSTAbhyo gamyata ityuktam, tattAvadabhyupagacchAmaH vyaJjanAvagrahe tu jJAnarUpatAgamakaM liGgaM na kiJcidupalabhAmahe, ato jaDarUpatvAd nAsau jJAnamiti brUmaH, ityAzaGkayAha jaii vaNNANamasaMkhejjasamaimaddAidavvasambhAve / kiha cairamasamayasadAidavvaviNNANa sAmatthaM ? // 200 // vAzabdaH pAtanAsUcakaH, sA ca kRtaiva / tatazca hanta ! yadyajJAnaM vyaJjanAvagrahaH / ka sati 1, ityAha- asaMkhyeyasamayazabdAdidravyasadbhAve'pi sati ityapizabdo gamyate / kathaM tarhi caramasamayazabdAdidravyANAM vijJAnajananasAmarthyam 1 na kathaJcidityarthaH / idamuktaM bhavati - vyaJjanAvagrahe tAvat pratisamayamasaMkhyeyAn samayAn yAvacchrotrAdIndriyaiH saha zabdAdiviSayadravyANi saMbadhyante / tatazca yadyasaMkhyeya samayAn yAvacchrotrAdIndriyaiH saha zabdAdiviSayadravya saMbandhasadbhAve'pi sati vyaJjanAvagraharUpaM jJAnaM nAbhyupagamyate, kathaM tarhi caramasamaye zrotrAdIndriyaiH saha saMbaddhAnAM zabdAdiviSayadravyANAM pareNA'pyarthAvagrahalakSaNavijJAnajananasAmarthyamiSyate, tadabhyupagantuM na yujyata iti bhAvaH / yadi hi zabdAdiviSayadravyANAM zrotrAdIndriyaiH saha saMbandhe AdyasamayAdevA''rabhya jJAnamAtrA kAcit pratisamayamAvirbhavantI nAbhyupagamyate, tarhi caramasamaye'pyekasmAdevaiSA na yujyate, tathA ca satyarthAvagrahAdijJAnAnAmapyanudaryaprasaGgaH // iti gAthArthaH // 200 // 1 jAgradapi na jAnAti chanastho hRdayagocaraM sarvam / yat tadadhyavasAnAni yadasaMkhyeyAni divasena // 199 // 2. eke tu yathA jalakaNairdvitriH sikto'pyabhinavaH zarAvo nArdrIbhavati, punaH punaH sicyamAnastu zanaistimyatiH evamindriyairarthA gRhyamANA yA disamayeSu na vyaktIbhavanti, punaH punaravagrahe tu tathA syuH, iti vyaktAvagrahAt prAgavyaktAvagrahaH, sa eva vyaJjanAvagrahaH, avyaktaM vastu ca vyaJjanam iti sAdhayanti / etacca na yuktam, sarvaviSayiviSayANAM vyaktAvyaktatvAt tathA ca darzanavat sarvendriyebhyo'pi vyaJjanAvagrahaH syAt, na caitat sAMpratam, "ma cakSuranidriyAbhyAm ( tasvArtha0 1-19 ) iti sUtreNa tasya sarvendriyAjanyatvAt ityapi draSTavyam // -1 yadi vA'jJAnamasaMkhyeyasamayazabdAdidravyasadbhAve / kathaM caramasamayazabdAdidravyavijJAnasAmarthyam 1 // 200 // 4. gha. cha. ja. 'carima / For Private and Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 61 vizeSA0 tathAhi jai savvahA na vIsuM savvesu vi taM na reNutellaM va / pattaiyamaNirchato kahamicchasi samudae nANaM ? // 20 // yA vastu sarvathA sarvaprakArairviSvak pRthag nAsti tat samudAye'pi nA'bhyupagantavyam , yathA reNukaNanikare pratireNukamavidhapAna tailam / evaM cet, tarhi tvamapi pratyekamanicchan kathaM samudaye mAnamicchasi 1 / idamuktaM bhavati- yadIndriyaviSayasaMbandhasya prathama| samayAdArabhya vyaJjanAvagrahasaMbandhino'saMkhyeyAn samayAn yAvat pratisamaya puSTimAvibhratI jJAnamAtra kAzcidapi necchAsi, tahi carama| samayazabdAdiviSayadravyasaMbandhena saMpUrNe samudAye'pi karya tAmicchasi - caramasamayazabdAdiviSayadravyasaMbandhe yadarthAvagrahajJAnamabhyupagamyate, tadapi pratyekamasaJcaramasikatAkaNe sailavad namAmotIti bhAvaH / tasmAt tileSu tailavat sarveSvapi samayeSu pratyeka yaca yAvaca jAnamastIti matipattavyam // iti gAthArthaH // 201 // samudAe jai NANaM desUNe samudae kahaM natthi ? / samudAe vA'bhUyaM kaha dese hoja taM sayalaM ? // 20 // . samudAyajJAnavAdin ! yadi viSayadravyasaMbandhasamayAnAmasaMkhyeyAnAM samudAye jJAnamarthAvagrahalakSaNamabhyupagamyate, tArha caramasamayalakSaNo yo'sau dezastena nyUne samudAye- caramaikasamayoneSvasaMkhyAteSu samayeSvityarthaH, tat kathaM nAsti', smstyev,prmaannoppnntvaat| tthaa| hi- sarveSvapi zabdAdidravyasaMbandhasamayeSu jJAnamastIti pratijAnImahe, jJAnopakArizabdAdidravyasaMbandhasamayasamudAyaikadezatvAditi hetuH, / arthAvagrahasamayavaditi dRssttaantH|| atrAha-nanu zabdAdiviSayopAdAnasamayasamudAye jJAna kenA'bhyupagamyate, yena samudAyaikadezatvAt pratha mAdisamayeSu sarveSvapi tat pratijJAyate, mayA hyekasminneva caramasamaye zabdAdidravyopAdAne jJAnaprasava iSyate, ityAzaGkayAha- 'samudAe vA'bhUyamityAdi ' cazabdo vAzabdo vA pAtanAyAm , sA ca kRtaiva / tatra yokasminneva caramasamaye jJAnamabhyupagamyate , tadA'sau sarva'samayasamudAyApekSayA tAvadekadeza eva / tatazcAnenaikadezenone zeSasamayasamudAye yadabhUtaM jJAnaM tatkathaM hanta ! caramasamayalakSaNe deze'kasmAdeva sakalamakhaNDaM bhaveta , apramANopapannatvAt ; tathAhi-naikasmiMzcaramazabdAdidravyopAdAnasamaye jJAnamupajAyate, ekasamayamAtra / yat sarvathA na viSvak sarveSvapi tad na reNutailamiva / pratyekamanicchan kathamicchasi samudaye jJAnam ? // 201 // 2 ka. cha. 'bdAdidra' / 3 samudAye yadi jJAnaM dezone samudaye kathaM nAsti / / samudAye vA'bhUtaM kathaM veze bhavet tat sakalam ? // 20 // zabdAdidravyopAdAnAta, vyaJjanAyagrahA''dhasamayavaditi / syAdetat, caramasamaye'rthAvagrahazAnamanubhavapratyakSeNA'pyanubhUyate, tataH pratyakSavirodhinIya pratijJA / tadayuktam , 'caramasamaya eva samagraM jJAnamutpadyate' itibhavatpratijJAtasyaiva pratyakSavirodhAt, caramatantau samastapaTotpAdavacanavat / tathA, sarveSvapi zabdAdidravyasaMbandhasamayeSu jJAnamastItyAdipUrvoktAnumAnavirodhazca bhavatpakSasya // iti gAthArthaH // 202 // tasmAt kimiha sthitam ? , ityAha taMtU paDovagArI na samattapaDo ya, samudiyA te u| savve samattapaDao taha nANaM savvasamaesu // 203 // yathaikastantuH paTopakArI vartate, tamantareNA'pi samagrasya tasyA'bhAvAt , na cAsau tanturetAvatA samastaH paTo bhavati, paTaikadezatvAt tasya, samuditAH punaste tantavaH sarve samastapaTavyapadezabhAjo bhavanti tathAvApi sarveSvapi samuditeSu samayeSu jJAnaM bhavati, naikasmiMzcaramasamaye / tatazcArthAvagrahasamayAt pUrvasamayeSu tadeva jJAnamatIvA'sphuTaM vyaJjanAvagraha ucyate; caramasamaye tu tadeva kizcitsphuTatarAvasthAmApannamarthAvagraha iti vyapadizyate / ato yadyapi supta-matta-mUJchitAdijJAnasyeva vyaktaM tathAvidhaM vyaJjanAvagrahajJAnasAdhakaM liGga nAsti, tathApi yathoktayuktito vyaJjanAvagrahe siddhaM jJAnam // iti gaathaarthH||203|| tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA , tatra tattvaM vyaJjanAvagrahasya svarUpamuktam / atha tasya bhedAn nirUpayitumAha- nayaNa-maNovajidiyabheyAo vaMjaNoggaho cauhA / uvaghAyA-guggahao jaM tAI pattakArINi // 204 // sa ca vyaJjanAvagrahazcaturdhA bhavati / kutaH 1, ityAha- nayana-manovarjendriyabhedAt / idamuktaM bhavati- viSayasya, indriyasya ca yaH parasparaM saMbandhaH prathamamupazleSamAtram , tabyaJjanAvagrahasya vissyH| sa ca viSayeNa sahopazleSaH prApyakAriSveva sparzana-rasana ghrANa-zrotralakSaNeSu caturindriyeSu bhavati, na tu nayana-manasoH / ataste varjayitvA zeSasparzanAdIndriyacatuSTayabhedAccaturvidha eva vyaJjanAvagraho bhavati / nanvindriyatve tulye'pi keyaM mukhaparIkSikA- yaccatuSu sparzanAdIndriyeSu so'bhyupagamyate,nAnyatra ?, ityAha- 'uvaghAyetyAdi'yad yasmAt tAnyeva sparzana-rasana-ghANa-zrotralakSaNAni catvArIndriyANi prAptakArINi, na tu nyn-mnsii| tato yathoktendriyacatuSkabhedAccaturvidha evA'sau bhavati, iti kAtra mukhaparIkSikA ? iti / tatra viSayabhUtaM zabdAdikaM vastu prApta saMzleSadvAreNA''sAditaM kurvanti paricchinda , tantuH paTopakArI na samastapaTazca, samuditAste / sarva samastapaTakastathA jJAnaM sarvasamayeSu // 203 // 2 ja. 'sarve'pi s'| . nayana-manovarjendriyabhedAd vyaJjanAvagrahazcaturdhA / apaghAtA-'nugrahato yat tAni prAptakArINi // 204 // 4 gha. cha. 'ytvtulytve'pi'| For Private and Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 62 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 ntIti prAptakArINi prApyakArINi spRSTArthagrAhiNItyarthaH / kutaH punaretAnyeva prApyakArINi 1, ityAha- upaghAtazcAnugrahazropaghAtA'nugrahA~ tayordarzanAt - karkaza kambalAdisparzane, trikaTukAdyAkhAdane, azucyAdipudgalA''ghANe, bheryAdizabdazravaNe, tvakkSaNanAyupadhAta darzanAt candanA'GganA- haMsatUlAdisparzane, kSIra- zarkarAdyAsvAdane, karpUragalAyAghrANe, mRdu-mandazabdAdyAkarNane tu zaityAdyanugraha darzanAdityarthaH / nayanasya tu nizita karapatra-sella- bhallAdivIkSaNe'pi pATanAnupaghAtAnavalokanAt, candanAguru-karpUrAdyavalokane'pi zaityAdyanugrahAnanubhavAtH manasastu gAthArthaH // 204 // vahnacAdicintane'pi dAhAdyupaghAtA'darzanAt, jala-candanAdicintAyAmapi ca pipAsopazamAdyanugrahA saMbhavAcca // atra para: mAha jujjai pattavisayayA pharisaNa - rasaNe na sotta- ghANesu / giNhaMti savisayamio jaM tAI bhinnadesaM pi // 205 // prAptaH spRSTo viSayo grAhyavasturUpo yayoste prAptaviSaye tayorbhAvaH prAptaviSayatA sA yujyate ghaTate / kasmin ?, ityAha- sparzanaM ca rasanaM ceti samAhAradvandvastasmin sparzana-rasanendriyadvaya ityarthaH / anabhimatapratiSedhamAha- na zrotra ghrANayoH prAptaviSayatA yujyate, yad na hi zabdaH kazcinchra yasmAt kAraNAdito vivakSitAt svadezAd bhinnadezamapi svaviSayamete gRhNItaH asyA'rthasyA'nubhavasiddhatvAt, vendriye pravizannupalabhyate, nApi zrotrendriyaM zabdadeze gacchat samIkSyate / na cAbhyAmanyenA'pi prakAreNa viSayasparzanaM ghaTate, 'dUra epa kasyApi zabdaH zrUyate' ityAdijanoktizca zrUyate / karpUra- kusuma-kuGkumAdInAM tu dUrasthAnAmapi gandho nirvivAdamanubhUyate dRzyate ca / tasmAcchrotra- prANayoH prAptaviSayatA na yujyata eva / / iti gAthArthaH // 205 // atrocyate pati sada-gandhA tAiM gaMtuM sayaM na giNhanti / jaM te poggalamaiyA sakiriyA vAuvahaNAo // 206 // dhUmo v saMharaNao dArANuvihANao viseseNaM / toyaM va niyaMbAisu paDighAyAo ya vAu vva // 207 // vyAkhyA- 'pArvati sadda-gandhA tAI ti' zabda- gandhau kartRbhUtau te zrotra- prANendriye karmatApanne, anyata Agatya prApnutaH spRzata 1 yujyate prAptaviSayatA sparzana- rasane na zrotra ghrANayoH / gRhNItaH svavipayamito yat te bhinnadezamapi // 205 // 2 . cha. ja. 'soga ghA '3 ka. ga. 'kukkuma-kusumAdI' 4 prAptaH zabdagandha te gatvA svayaM na gRhNItaH / yat tau pugalamayI sakriyI vAyuvahanAt // 206 // dhUma iva, saMharaNato dvArAnuvidhAnato vizeSeNa / toyamiva nitambAdiSu pratighAtAcca vAyuriva // 207 // iti pratijJA / anabhimataprakArapratiSedhamAha - 'gaMtuM sayaM na giNhaMti tti' 'tAI' ityatrApi saMbadhyate / tatazca te zrotra ghrANe kartRbhUte punaH svayaM zabda- gandhadezaM gatvA na gRhItaH 'zabda- gandhau' iti vibhaktivyatyayena saMvadhyete, Atmano'vAhyakaraNatvAt zrotra- prANayoH, sparzanarasanavaditi / nanu zabda - gandhAvapi zrotra ghrANaM kutaH prApnutaH 1, ityAha- ' jaM te poggalamaiyA sakkiriyatti ' yad yasmAtkAraNAt tau zabda- gandhau sakriyau gatyAdikriyAvantau, tasmAdanyata Agatya zrotra- prANe prApnutaH / kathambhUtau santau sakriyau tau 9, ityAha labhayau / yadi punarapaugalikatvAdamUrtI syAtAm, tadA yathAM jainamatena sakriyeSvAkAzAdiSu gatikriyA nAsti, tathaitayorapi na syAt / ityAlocya pudgalamayatvavizeSaNamakAri, pudgalamayatve sati sakriyAviti bhAvaH ; yaccaivambhUtam, tatra gatikriyA'styeva, yathA pudgalaska* dheSviti / Aha- nanu pudgalamayatve'pi sati zabda- gandhayorgatikriyA'stIti kuto nizcIyate 1, ityAha- 'vAuvahaNAo dhUmo vyati' vAyunA vahanaM nayanaM vAyuvahanaM tasmAt / idamuktaM bhavati - yathA pavanapaTalenodyamAnatvAd dhUmo gatikriyAvAn evaM zabda- gandhAvapi tenodyamAnatvAttadvantau / tathA, saMharaNato gRhAdipu piNDIbhavanAd dhUmavadeva kriyAbhAjau tau / tathA, vizeSeNa dvArAnuvidhAnatastoyava 'tadvantAvetau / tathA, parvatanitambAdiSu pratighAtAt pratiskhalanAd vAyuvadetau gatikriyA''zrayau | iti gAthAdvayArthaH // 206 // 207 // hetvantareNA'pi zabda-gandhayoH sayuktikaM gatikriyAvastraM samarthayannAha giti pattamatthaM ubaghAyA - Nugga hovaladdhIo / bAhijja - pUi- nAsArisAdao kahamasaMbaddhe ? // 208 // prAptamanyata AgatyAtmanA saha saMbaddhaM zabda- gandhalakSaNamartha gRhItaH 'zrotra ghrANendriye ' iti gamyate / etena zabda - gandhayorAga kiyA pratijJAtA bhavati / kutaH prAptameva gRhNItaH 1, ityAha- upaghAtazcAnugrahazvopaghAtA 'nugrahau tayorupalabdheH tathAhi - bheryAdimaha zabdapraveze zrotrasya vAdhiryarUpa upaghAto dRzyate, komalazabdazravaNe tvanugrahaH prANasyA'pyazucyAdigandhapraveze pUtirogA- zevyAdhirU ughAto'valokyate, karpUrAdigandhapraveze tvanugrahaH / zabda - gandhAsaMbandhe'pi zrotra - ghANayoretAvanugraho-paghAtau bhaviSyata iti cet, ityAha ' bAhijjetyAdi ' bAdhirye ca pUtizca nAsAkothalakSaNo rogavizeSaH, nAsAzasi ca tAni AdiryeSAM zevopaghAtA 'nugrahANAM te tatha bhUtAH kathaM ghaTAmupagaccheyuH 1 / ka sati ?, ityAha- asaMbaddhe svahetubhUte zabda - gandhalakSaNe 'vastuni' iti gamyate / idamuktaM bhavati--zro ghrANAbhyAM saha saMbaddhA evaM zabda- gandhAH svakAryabhUtaM bAdhiryAdyupaghAtam, anugrahaM vA janayitumalam, nA'nyathA, sarvasyA'pi tajjana prApteratiprasaGgAt // iti gAthArthaH // 208 // ? 1 ja. 'thA jina' / 2 gRhNItaH prAptamarthamupaghAtA-nugrahopalabdheH / bAdhirya-pUti-nAsArzaAdayaH kathamasaMbaDe ? // 208 // X (akri.-1) For Private and Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 63 vizeSA0 tadevaM sparzana-rasana ghrANa-prAMtrANAM prApyakAritvaM samarthitam ; sAMprata 'nayaNa-maNovajiMdiyabheyAo' ityAdinA sUcitaM nayana-manasorapApyakAritvamabhidhitsunayanasya tAvadAha loyaNamapattavisayaM maNo vva jamaNuggahAisuNNaM ti / jala-sUrAloyAisu dIsaMti aNuggaha-vighAyA // 209 // aprApto'saMbaddho'saMzliSTo viSayo grAhyavasturUpo yasya tadaprAptaviSayaM locanam , aprApyakArItyarthaH, iti pratijJA / kutaH 1, ityAhayad yasmAdanugrahAdizUnyam, AdizabdAdupaghAtaparigrahaH-grAhyavastukRtAnugraho-paghAtazUnyatvAdityarthaH, ayaM ca hetuH| manovaditi dRssttaantH| yadi hi locanaM grAhyavastunA saha saMbadhya tatparicchedaM kuryAta , tadA'gnyAdidarzane sparzanasyeva dAhAdyupaghAtaH syAta; komalatulyAdhavalokane tvanugraho bhavet , na caivam , tasmAdamApyakAri locanamiti bhAvaH / manasyaprApyakAritvaM parasyAsiddham , iti kathaM tasya dRSTAntatvenopanyAsaH ? iti cet / satyam , kintu vakSyamANayuktibhistatra tat siddham, iti nizcitya tasyeha dRSTAntatvena pradarzanam, ityadoSaH / atha paro hetorasiddhatAmudbhAvayannAha- 'jala-sUretyAdi' AdizabdaH, Alokazabdazca pratyekamabhisaMbadhyate / tatazca jalAdInAmAloke locanasyA'nugraho dRzyate, sUrAdInAM tvAloke upaghAta iti / ato 'anugrahAdizUnyatvAt' ityasiddho heturityarthaH / idamuktaM bhavatijala-dhRta-nIlavasana-vanaspatI-ndumaNDalAdyavalokanena nayanasya paramAzvAsalakSaNo'nugrahaH samIkSyate; sUra-sitabhityAdidarzane tu jalavigalanAdirUpa upaghAtaH saMdRzyata iti / ataH kimucyate-'jamaNuggahAisuNNaM ti'1|| iti gAthArthaH // 209 // atrottaramAha Dejjeja pAviuM ravikarAiNA pharisaNaM va ko doso ? / maNeja aNuggahaM piva uvaghAyAbhAvao sommaM // 21 // ayamatra bhAvArthaH- asmadAbhimAyA'nabhijJo'prastutAbhidhAyI paraH, na hi vayametad brUmo yaduta- cakSuSaH kuto'pi vastunaH sakAzAt kadAcit sarvathaivAnugraho-pAghAtau na bhvtH| tato ravikarAdinA dAhAdyAtmakenopaghAtavastunA paricchedAnantaraM pazcAciramavalokayataH pratipattuzcakSuH prApya samAsAdya sparzanendriyamiva dahyeta-dAhAdilakSaNastasyopaghAtaH kriyetetyarthaH / etAvatA cApApyakAricakSurvAdinAmasmAkaM ko doSaH na kazcit , dRSTasya bAdhitumazakyatvAditi bhAvaH / tathA yat svarUpeNaiva saumyaM zItalaM zItarazmi vA jala 1 gAthA 204 / 2 locanamaprAptaviSayaM mana iva yadanugrahAdizUnyamiti / jala-sUrAlokAdipu zyete anupraha-vidhAtau // 209 // 3 dahyeta prApya ravikarAdinA sparzanamiva ko doSaH / manyetA'numahamivopaghAtAbhAvataH saumyam // 21 // +C.3000) ghRta-candrAdikaM vastu, tasmiMzciramavalokite uvaghAtAbhAvAdanugrahamiva manyeta cakSuH, 'ko doSaH ?' ityatrA'pi saMbadhyate, na kazcidityarthaH // iti gAthArthaH // 21 // Aha- yAktanyAyenopaghAtakA-'nugrAhakavastunyupaghAtA-'nugrahAbhAvaM cakSuSo na brUSe, tarhi yad brUSe tat kathaya, ityAzakyAha gaMtuM na rUvadesaM pAsai pattaM sayaM va niyamo'yaM / patteNa u muttimayA uvadhAyA-guggahA hojjA // 211 // . ayaM niyamaH- idamevA'smAbhiniyamyata ityarthaH / kiM tata?, ityAha-rUpasya dezo rUpadeza AdityamaNDalAdisamAkrAntapradezarUpastaM gatvotplavanatastaM samAzliSya cakSurna pazyati na paricchinatti, anyasyA'zrutatvAd 'rUpam' iti gamyate / 'pattaM sayaM va tti' svayaM vA'nyata Agatya cakSurdezaM prApta samAgataM rUpaM cakSurna pazyati, kintvaprAptameva yogyadezasthaM viSayaM tat pazyati // atrAha paraH-nanvanena niyamenAprApyakAritvaM cakSuSaH pratijJAtaM bhavati / na ca pratijJAmAtreNaiva hetUpanyAsamantareNa smiihitvstusiddhiH| ato heturiha vktvyH| 'jemaNuggahAisuNNaM ti' ityanena pUrvoktagAthAvayavena viSayakRtAnugraho-paghAtazUnyatvalakSaNo'yamabhihita eveti cet / aho ! jarAvidhuritasyevaM sUrevismaraNazIlatA, yato 'jemaNuggahAisuNNaM ti' ityanena viSayAdanugraho-paghAtau cakSuSo niSedhayati, ' DeMjeja pAvitraM ravikarAiNA pharisaNaM va ' ityAdinA tu punarapi tatastau tasya samanujAnIte, ato na vidmaH, ko'pyeSa vacanakrama iti / naitadevam , abhiprAyA'parijJAnAt , yataH prathamata eva viSayaparicchedamAtrakAle'nugraho-paghAtazUnyatA hetutvenoktA, pazcAttu ciramavalokayataH pratipattuH prAptena ravikarAdinA, candramarIci-nIlAdinA vA mUrtiyatA nisargata evaM kenA'pyupaghAtakena, anugrAhakeNa ca viSayeNopaghAtA'nugrahI bhavetAmapIti / etadevAha- 'patteNa u muttimotyAdi anenAbhiprAyeNa to punarapi samanujJAyete, na punarvismaraNazIlatayA / yadi punarviSayaparicchittimAtramapi tamamApya cakSuna karotIti niyamyate, tadA vani-viSa-jaladhi-kaNTaka-karavAla-karapatra-sauvIrAjanAdiparicchittAvapi tasya daah-sphott-kled-paattn-niirogtaadilkssnnopghaataa-'nugrhprsnggH| na hi samAnAyAmapi prAptau ravikarAdinA tasya bhavanti dAhAdayaH, na vdyaadibhiH| tasmAd vyavasthitamidam-viSayamamApyaiva cakSuH paricchinatti, aJjana-dahanAdikRtA'nugraho-paghAtazUnyatvAt , manovat / paricchedAnantaraM tu pazcAtyAptena kenA'pyupaghAtakena, anugrAhakaNa vA mUrtimatA dravyeNa tasyopadhAtA-'nugraho na niSidhyete, viSa-zarkarAdibhakSaNe mUrchA-svAsthyAdaya iva manasa iti|| atrA'paraH mAha- nayanAd' nAyanA razmayo nirgatya mApya ca ravibimbarazmaya iva vastu prakAzayantIti nayanasya prApyakAritA 1 gatvA na rUpadezaM pazyati prApta svayaM vA niyamo'yam / prAptena tu mUrtimatopaghAtA-'nugrahI bhavetAm // 21 // 2 gAthA 209 / 3 gha.cha. 'va punrvi'| 4 gAthA 210 / For Private and Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Kendra Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 64 vizeSA0 pocyate / sUkSmatvena, taijasatvena ca teSAM vayAdibhirdAhAdayo na bhavanti, ravirazmipu tathAdarzanAt // tadetadayuktataram , teSAM pratya... kSAdipramANAgrAhyatvena zraddhAtumazakyatvAta , tathAvidhAnAmapyastitvakalpane'timasaGgAt / vastuparicchedA'nyathAnupapatteste santIti vi.:. kalpyanta iti ceta / na, tAnantareNApi tatparicchedopapatteH, na hi manaso razmayaH snti| na ca tadaprAptaM vastu na paricchinatti, vakSyamANayuktitastasya ttsiddheH| na ca ravirazmyudAharaNamAtreNA'cetanAnAM nayanarazmInAM vastuparicchedo yujyate, nakha-danta-bhAla-talAdigatazarIrazmInAmapi sparzaviSayavastuparicchedaprasaGgAt / ityalaM vistareNa // iti gAthArthaH // 211 // tadevamaJjana-jvalanAdiviSayavihitAnugraho-paghAtazUnyatvalakSaNahetoramApyakAritAM cakSuSaH prasAdhya hetvantareNApi tasya sAM prasAdhayitumAhajai pattaM geNheja u, taggayamaMjaNa-rao-malAIyaM / peccheja, jaM na pAsai apattakAri tao cakTuM // 212 // yadi tu mAptaM viSayaM cakSurgrahIyAdityucyate, sadA tadtamAtmasaMbaddhamaJjana-rajo-mala-zalAkAdikaM pazyedavagacchet , tasya nirSivAdameva tatmAptatvenopalabdhe yasmAca tad na pazyati, tato'prAptakAri cakSuriti sthitam / yadyamApyakAri cakSuH, tabamApsatvAvizeSAda sarvasyA'pyarthasyA'vizeSeNa grAhaka syAt , na pratiniyatasyeti cet / na, jJAna-darzanAvaraNAdestatmatibandhakasya sadbhAvAta, manasA vya. bhicArAca, tathAhi-aprApyakAritve satyapi nA'vizeSeNa sarvArtheSu manaH pravartate, indriyAdyaprakAziteSu sarvathA'dRSTA-'zrutArtheSu tatmavRtyadarzanAt / ityalaM prasaGgena / / iti gaathaarthH|| 212 // tadevaM vyavasthApitA cakSuSo'mApyakAritA / atha dRSTAntIkRtasya manasastadasiddhatAM paro manyeta, ityatastasyApi tAM sisAdhayiSuH pUrvapakSamutthApayannAhageMtuM neeNa maNo saMbajjhai jaggao va simiNe vA / siddhamidaM loyammi vi amugatthagaomaNo me tti // 213 // 'gaMtuM' dehAd nirgatya jJeyena meruzikharasthajinapratimAdinA saMbadhyate saMzliSyate mnH| kasyAmavasthAyAm ?, ityAha-jAgrataH, khame vaa| anubhavasiddha caitata, na ca mamaiva, kintu siddhamidaM loke'pi, yatastatrA'pyevaM vaktAro bhavati-amutra me mano gatamiti / ata: prApyakAri mnH|| iti prerkgaathaarthH||213 // yadi prAptaM gRhNIyAt , tadgatamaJjana-rajo-makAdikam / pazyet, yad na pazyati aprAptakAri tatazcakSuH // 22 // x (bhavanti) 2 gatvA jJeyena manaH saMbadhyate jAgrato vA svapne vA / siddhamidaM loke'pi amukAdhagataM mano me iti // 213 // atrottaramAhanANuggaho-vaghAyAbhAvAo loyaNaM va, so iharA / toya-jalaNAicintaNakAle jujjeja dohiM pi // 214 // na 'jJeyena saha saMpRcyate manaH' iti gamyate / kutaH 1, ityAha-'aNuggaho-vaghAyAbhAvAu tti' jJeyakRtAnugraho-paghAtAbhAvAt , locanavata / yadi tasya jJeyena saha saMparkaH syAt tadA kiM syAt 1 , ityAha- 'so ihara tti tad mana itarathA- jJeyasaMparke'bhyupagamyamAne, toya-jvalanAdiviSayacintanakAle dvAbhyAmapyanugraho-paghAtAbhyAM yujyeta- toya-candanAdicintanakAle zaityAdyanubhavanena sparzanavadanugRhyeta, dahana-viSa-zastrAdicintanasamaye tu tadvadevopahanyeteti bhAvaH, na caivam / tasmAllocanavadamApyakAryeva manaH / / iti gAthArthaH // 21 // kiJca, manasaH prApyakAritAvAdinaH praSTavyAH / kim ?, ityAhadevvaM bhAvamaNo vA vaeja jIvo ya hoi bhAvamaNo / dehavvAvittaNao na dehabAhiM tao jutto // 215 // iha manastAvad dvidhA- dravyamanaH, bhAvamanazceti / ataH sUriH paraM pRcchati- 'davvaM ti ' dravyamanaH, bhAvamano vA vrajed gaccheda 'mervAdiviSayasannidhau' iti gamyate / kimanena pRSTena ? iti ceta / ubhayathA'pi doSaH, tathAhi- bhAvamanasazcintAjJAnapariNAmarUpatvAta. tasya ca jIvAdavyatiriktatvAjjIva eva bhAvamano bhavati / jIvazceti cakAraH 'tao' ityasyA'nantaraM sNbndhniiyH| tato'yamarthaH- sakazca sa ca bhAvamanorUpo jIvo dehamAtravyApitvAd na dehAi bahiniHsaran yuktaH, iha ye dehamAtravRttayaH, na teSAM bahiniHsaraNamupapadyate, yathA dravarUpAdInAm , dehamAtravRttizca jIvaH // iti gAthArthaH / / 215 // dehamAtravyApitvasyAsiddhiM manyamAnasya parasya matamAzaGkamAnaH sarirAha savvagau tti ca buddhI, kattAbhAvAidosao taNNa / savvA-savvaggahaNappasaMgadosAio vA vi // 216 // atha syAd buddhiH parasya- sarvagata AtmA, na tu dehamAtravyApI, amUrtatvAt , AkAzavaditi / atra gururAha- tadetatra / kutaH1, ityAha- bhAvapradhAnatvAnirdezasya kartRtvAbhAvAdidoSata iti- sarvagatatve satyAtmanaH kartRtvAdayo gopAGganAdipratItA api na, anugraho-paghAtAbhAvAd locanamitra, taditarathA / toya-jvalanAdicintanakAle yujyeta dvAbhyAmapi // 214 // 2 dravyaM bhAvamano vA vrajed jIvazca bhavati bhAvamanaH / dehavyApitvAd na dehabahistato yuktaH // 215 // 3 sarvagata iti ca buddhiH, karmabhAvAdidoSatastatra / sarvA-sarvagrahaNaprasaGgadoSAdito vA'pi // 216 // For Private and Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir h vizeSA0 dharmA na paTeraniti bhAvaH, tathAhi-na kartA''tmA, sarvagatatvAt , AkAzavat / AdizabdAdarbhAktA, asaMsArI, azaH, na sukhI, na duHkhI AtmA tata eva hetoH, tadvadevaM, ityAyapi draSTavyam / / Aha pr|- manvAtmano niSkriyatvAt kartRtvAyabhAvaH sAMkhyAnAM na bAdhAyai kalpate tathA ca tairuktam-"akartA nirguNo bhoktA''smA" ityAdi / etadapyayuktam , tasya niSkriyatve pratyakSAdimamANopalapabhoktRtvAdikriyAvirodhamasanAt / prakRtereSa bhogAdikaraNakriyA, ma puruSasya, AdarzamatibimbodayanyAyenaiva tatra kriyANAmiSTatvAditi veda / etadapyasaGgatam , makaracetanatvAt "paitanya puruSasya svarUpam " iti patramAt / acetanasya Sa bhogAdimiyA'yogAt , anyathA ghaTAdInAmapi tasmasaGgAditi / ma kevalaM kartRtvAyabhAvataH sarvagasasvamAtmano ma puktam, kintu saryA-sarvagrahaNamasAto'pi ca tadasAtam / idamukta bhavati- AtmanaH samAtribhuvanagatatve, mAdhakAritvenA'bhyupagatasya tadavyatiriktasya bhASamanaso'pi sarvagatatvAta sarvArthamAH sarvagrahaNamasana tathA ca sarvasya sarvajasvamasaktiH / ayoktanyAyena mAtAnapi sarvArthAnabhihitadopabhayA na rhaatiityucyte| tAhi sarvArthAgrahaNamasA- prAthatveneSTAnapyarthAn mA prahI bhASamanA, prAptatyAvizeSAt , amAvasyeneSTArthavAditi bhaavH| atha mAtasvApiziSTatve'pi kAcidarthAnetara grahAti, kAcida netyucyate / tahi vyaktamIparaceSThitam / na ta yuktivicAre kvacidapyupayujyata iti / AdizabdAt sarvagatatva Atmano'nyadapi dUSaNamabhyUyam, tathAhi- yathA'GguSThAdau dahanadAhAdivedanAyAM mastakAdiSvapyasAyanubhUyate, tathA sarvatrApi tatmasaGgA, na ca bhavati, tathA'nubhavAbhAvAt , amanubhUyamAnAyA api bhASAbhyupagame'tiprasaGgAt / kiJca, sarvagatatve puruSasya nAnAdezagatastrak-candanA-janAdisaMsparze'navaratasukhAsikAmasaGgA, vahi-zastra-jalAdisaMbandhe tu nirantaradAha-pATama-kledanAdiprasaGgazca / yatraiva zarIra tatraiva sarvamidaM bhavati, nA'nyatreti cet / kutaH, iti vaktavyam / AjJAmAtrAdeveti cet / na, tasye-- hAviSayatvAt / sahakAribhAvena tasya tadapekSaNIyamiti cet / na, nityasya sahakAryapekSA'yogAt / tathAhi- apekSyamANena sahakAriNA tasya kazcit vizeSaH kriyate, navA / yadi kriyate, sa kimarthAntarabhUtaH, anarthAntarabhUto vA yadyAdyaH pakSaH, tarhi tasya na kiJcit kRtaM syAt / athAparaH, tarhi tatkaraNe tadavyatiriktasyA''tmano'pi karaNaprasaGgAt , kRtasya cA'nityatvAt tsyaanitytvprsnggH| * atha mA bhUdepa dopa iti 'na kriyate' itybhyupgmyte| hanta ! na tarhi sa tasya sahakArI, vizepAkaraNAt / atha vizepamakurvannapi sahakArIpyate / tarhi sakalatrailokyasyApi sahakAritAprAptiH, vizeSAkaraNasya tulyatvAt , iti' vyarthA zarIramAtrApekSA, ityAdyatra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt / tasmAccharIramAtravRttirevA''tmA, na sarvagata iti / atastadavyatiriktasya bhAvamanaso na 1 ga. "ti vRthA sh'| zarIrAd vahiniHsaraNamupapadyata iti sthitam / / " iti gAthArtha // 216 // atha dravyamano vipayadezaM bajatIti brUyAt , tatrA'pyAha- devamaNo viNNAyA na hoi gaMtuM ca kiM tao kuNau ? / aha karaNabhAvao tassa, teNa jIvo viyaannejaa||217|| kAyayogasahAyajIvagRhIta-cintApravartakamanovargaNAntaHpAtidravyasamUhAtmaka dravyamanaH svayaM vijJAta na bhavatyeva, acetanatvAt, upalazakalavat , ityato gatvA'pi maryAdiviSayadezaM kiM tad varAkaM karotu, tatra gatAdapi tasmAdarthAvagamAbhAvAditi bhaavH|| parAbhimAyamAzaGkate- 'aha karaNetyAdi atha manyase- yadyapi dravyamanA svayaM na kizcijjAnAti, tathApi karaNabhAvaH karaNatvaM tasya dravyamanasaH pradIpAderiva vastuni prakAzayitavye smsti| tato' jIvaH kartA tena dravyamanasA karaNabhUtena vijAnIyAdavavudhyeta mervAdikaM vastviti / atra prayogaH-bahinirgatena dravyamanasA prApya viparya jAnAti jIvaH, karaNatvAt , pradIpa-maNi-candra-sUryAdinabhayeva ||iti gAthArthaH // 217 // atrottaramAha keraNattaNao taNusaMThieNa jANija pharisaNeNaM va / etto cciya heUo na nIi bAhiM pharisaNaM va // 218 // ko na manyate, yaduta- arthaparicchede kartavye Atmano dravyamanaH karaNam / / kintu karaNaM dvidhA bhavati- zarIragatamantaHkaraNam , tadvahibhUtaM vAhyakaraNaM ca / tatredaM dravyamano'ntaHkaraNamevA''tmanaH / tatazca 'karaNataNautti' sUtrasya mUcAmAtratvAt , ekadezena samudAyasya gmymaantvaaccaantHkrnntvaadityrthH| tanusaMsthitena zarIrAd bahiranirgatena jIvastena jAnIyAd mervAdiviSayam , sparzanendriyeNeva kamalanAlAdisparzam / prayogaH- yadantaHkaraNaM tena zarIrasthenaiva viSaya jIvo gRhNAti, yathA sparzanena, antaHkaraNaM ca drvymnH| pradIpa-maNi-candra-mUryaprabhAdikaM tu bAhyakaraNamAtmana iti sAdhanavikalaH paroktadRSTAntaH / Aha-nanu zarIrasthamapi tat padmanA latantunyAyena bahivyamanaH kiM na niHsarati ?, ityAha- 'etto ciyetyAdi' ita evAntaHkaraNatvalakSaNAddhetovahine nirgacchati dravyamanaH, . sparzanavat / mayogaH- yadantaHkaraNaM taccharIrAd bahirna nirgacchati, yathA sparzanam // iti gAthArthaH // 218 // tadevaM bhAvamanaso dravyamanasazca vahivAritAyabhAvAdamApyakAryeva mana ityuktam / sAMprataM 'nANuggaho-vaghAyAbhAvAo loyaNaM va gyamano vijJAtR ma bhavani gatvA ca kiM tataH karotu / atha karaNabhAvatastasya, tena jIvo vijAnIyAt // 217 // 2 karaNatvatastanusaMsthitena jAnIyAt sparzaneneva / ita eSa heto nirgacchati bahiH sparzanamiva // 218 // 3 gAthA 214 / For Private and Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 66 vizeSA 0 ityAdinA manaso'prApyakAritAyAm 'anugrahoM-paghAtAbhAvAt' iti yaH pUrva heturuktaH, tasya paro'siddhiM samudbhAvayannAha - najjai utradhAo se doballo rakkhayAiliMgehiM / jamaNuggaho ya harisAiehiM to so ubhayadhammo // 219 // iha mRta naSTAdikaM vastu cintayataH, atyArta - raudradhyAnapravRttasya ca 'se' tasya manasa upaghAto jJAyate'numIyate / kai 1, ityAhadaurbalyo- rakSitAdiliGgai:- daurbalyaM dehApacayarUpam, uraHkSatamuro vighAtaH, hRdayabAdheti yAvat, AdizabdAda bAtamakopa- baikalyAdiparigrahaH / anugrahatha - yadyasmAt tasyeSTasaMgama vibhavalAbhAdikaM vastu cintayato harSAdibhiranumIyate / tatra vadanavikAza-romAzcodgamAdicihnagamyo mAnasaH prItivizeSo harSaH, AdizabdAd dehopacayo- sAhAdiparigrahaH / tat tasmAtkAraNAt tad mana upaghAtA-nugrahalakSaNobhayadharmakameva / ayamatra bhAvArtha:- yaH zokAyatizayAt dehopacayarUpaH ArtAdidhyAnAtizayAd havarogAdisvarUpa zcopaghAtaH yazca putrajanmAbhaSTAticintAsamudbhUtaharSAdiranugrahaH, sa jIvasya bhavannapi cintyamAnaviSayAt manasaH kila paro manyate, tasya jIvAt kathaJcidavyatiriktatvAt / tatacaivaM manaso'nugraha-paghAtayuktatvAt tacchranyatvalakSaNo heturasiddhaH / / iti gAthArthaH / / 219 // tadetat sarvaM parasyA'saMbaddhabhASitameveti darzayannAha - jaii davvamaNo'tibalI pIlijjA hidiniruddhavAu vva / tayaNuggaheNa harisAda vva neyassa kiM tattha ? // 220 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yadi nAma dravyamano manastva pariNatAniSTapudgalasamUharUpamatizayabaliSThamiti kRtvA zokAdisamudbhUtapIDayA jIvaM karmatApanaM dehadaurbalyAdyApAdanena pIDayet, hRnniruddhavAyuvat- hRdayadezAzritaniviDamarudgranthivadityarthaH / yadi ca tasyaiva dravyamanaso manastvapariNateSTapudgala saMghAtasvarUpasyA'nugraheNa jIvasya harSAdayo bhaveyuH, tarhi jJeyasya cintanIyamarvAdermanaso'nugraho-paghAtakaraNe kimAyAtam / idamaMtra hRdayam - manastvapariNatAniSTapudgalanicayarUpaM dravyamano'niSTacintApravartanena jIvasya dehadaurbalyAdyApatyA habhiruddhavAyuvadupaghAtaM janayati, tadeva ca zubhapudgalapiNDarUpaM tasyA'nukUla cintAjanakatvena harSAdyabhinirvRsyA bheSajavadanugrahaM vidhatta iti / ato jIvasyaitAvanugraho-paghAta dravyamanaH karoti, na tu manyamAnamervAdikaM jJeyaM manasaH kimapyupakalpayati / ato dravyamanasaH sakAzAdAtmana evAnugraho-paghAtasadbhAvAt manasastu jJeyAt tadgandhasyA'pyabhAvAd mastakAghAtaviddalI bhUtenaivA'saMbaddhabhASiNA pareNa hetorasiddhirudbhAvitA / / iti gAthArthaH // 220 // 1. jJAyate upaghAtastasya daurbalyo raHkSatAdiliGgaiH / yadanugrahazva harSAdibhistataH sa ubhayadharmA // 219 // 2 yadi dravyamano'tibAla pIDayed dRziruddhavAyuriva / tadanugraheNa harSAdaya iva zeyasya kiM tantra ? // 220 // Aha- nanvalaukikamidaM yadu- dravyamanasA jIvasya dehopacaya- daurbalyAdirUpAtranugraho-paghAtau kriyete, tathApratIterevAbhAvAda, ityAzaGkayAha tar - hAra bhahAre honti puTThi-hANIo / jaha, taha maNaso tAo poggalaguNau tti ko doso 1 // 221 // " nanu kimihAlaukikam 1, yato bhavato lokasya va sabAlagopAlasya tAvatpratItamidaM yaduta- mano'bhirucito ya AhArastasyA'bhyavahAre jantUnAM zarIrasya puSTirbhavati yastvaniSTho'nabhimata AhArastasyA'bhyavahAre hAnirbhavatIti / tatazva 'jaha ci yathA iSTAniSTAhArAbhyavahAre tatpudgalAnubhAvAt puSTi-hAnI bhavataH 'taha tti' tathA yadi dravyamanolakSaNAt manaso'pi sakAzAt 'tAuti' te puSTi - hAnI pugalaguNataH pudgalAnubhAvAd bhavataH, tarhi ko doSaH 1 na kazcidityarthaH / yathA''hAra iSTA'niSTapudgalamayatvAt tadanubhAvAjjantu zararAiNAM puSTi-hAnI janayati, tathA dravyamano'pi tanmayatvAd yadi teSAM te nirvartayati, tadA kiM bhUyate, yena pudgalamayatve samAne'pi bhavato'traivA'kSamA ? iti bhAvaH / tathA coktam- "cintayA vatsa ! te jAtaM zarIrakamidaM kRzam" iti / cintaiva tarhi kAryAdyupaghAtAdijaniti cet / na tasyA api dravyamanaHprabhavatvAt, anyathA cintAyA jJAnarUpatvAt jJAnasya cAmUrtatvAt, amUrtasya ca nabhasa ivopaghAtAdihetutvAyogAt, 'jaimaNuragaho- baghAyA jIvANaM poggalehiMto' iti vakSyamANatvAcca / / iti gaathaarthH|| 221 // athopasaMhAragarbha prastutArthaviSaye svAbhiprAyaparamArtha darzayannAha - . nIDaM AgasiuM vA na neyamAlaMbara tti niyamo'yaM / taNNeyakayA je'Nuggaho- baghAyA ya te natthi // 222 // iha na zarIrAd 'nirgantuM' (nirgatya ) dravyamano mervAdikaM jJeyamarthamAlambate gRhNAti, nApi taccharIrasthameva 'AgasiuM ti' 'AkraSTuM' (AkRSya) haThAt samAkRSyA''tmanaH samIpamAnIya jJeyamAlambata iti, ayaM niyamo'smAbhirbhujamutkSipya vidhIyate prApyAdaM na bhavatIti niyamyata iti tAtparyam / 'taNNeyakayA je'Nuggaho- baghAya ti' yau catajjJeyakRtau taca tajjJeyaM ca tajjJeyaM tatkRtau, manaso'nugraho-paghAtau parairiSyete, tau tasya na sta eveti ca niyamyate / / iti gAthArthaH // 222 // kiM punarna niyamyate, ityAha- 1 iSTAniSTAhArAbhyavahAre bhavataH puSTi-hAnI / yathA, tathA manasaste pulaguNata iti ko doSaH 1 // 221 // 2 puSTi-hAnI / nirgatyAkRSya vA na zeyamAlambata iti niyamo'yam / tajjJeyakRtau yAvanugraho raghAtI ca tau na staH // 222 // For Private and Personal Use Only 3 gAthA 223 /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 67 vizeSA0 so puNa sayamuvaghAyaNa-maNuggahaM vA kareja ko doso ? / jamaNuggaho-vaghAyA jIvANaM poggalahito // 223 // 'se' iti prAkRtatvAt puMliGganirdezaH, evaM pUrvamuttaratrA'pi ca yathAsaMbhavaM draSTavyam / tad dravyamanaH punaH svayamAtmanA zubhAzubhakarmavazata iSTA-'niSTapudgalasaMghAtaghaTitatvAdanugraho-paghAtau mantuH kuryAta, ko doSaH -na vayaM tatra niSeddhAraH, jJeyakRtayoreva tasya nayorasmAbhiniSidhyamAnatvAditi bhAvaH / jIvasyA'pi tau dravyamanaHkRtau kimiti na niSidhyete ?, ityAha- ' jamaNuggaho ityAdi / yadyasmAtkAraNAdanugraho-paghAtau jIvAnAM pudgalebhya iti yuktameva, iSTA-'niSTazabda-rUpa-rasa-gandha-sparzopabhogAdiSu tathAdarzanenA'syA'rtharaya niSedhumazakyatvAdityarthaH / Aha- nanu zabdAdaya iSTA-niSTapudgalAtmakA iti pratyakSAdipramANasiddhatvAt pratImaH, dravyamanastu yadidaM kimapi bhavadbhirughuSyate, tadiSTA-niSTapudgalamayamastIti kathaM zraddadhmaH iti / atrocyate- yoginastAvadidaM pratyakSata eva pazyanti; arvAgadarzinastvanumAnAta , tathAhi- yadantareNa yad nopapadyate tadarzanAt tadastIti pratipattavyam , yathA sphoTadarzanAd dahanasya dAhikA zaktiH, nopapadyate ceSTA-'niSTapudgalasaMghAtAtmakadravyamanovyatirekeNa jantUnAmiSTA-niSTavastucintane samupalabdhau badanaprasannatA-dehadaurbajyAdyanugraho-paghAtau, tatastadanyathAnupapatterasti yathoktarUpaM dravyamanaH / cintanIyavastukRtAvetau bhaviSyata iti cet / na, jala-jvalanIinAdicintane kleda-dAha-bubhukSopazamAdiprasaGgAditi / " cintayA vatsa! te jAtaM zarIrakamidaM kRzam" ityAdilokoktazcintAjJAnakRtau jAviti cet / tadapyayuktam , tesyA'mRrtatvAt , amUrtasya ca kartRtvAyogAt , AkAzavat , ityuktatvAt , " cintayA vatsa!" ityA'dilokoktezca kArye kAraNazaktyadhyAropeNaupacArikatvAt / khedAdestadudbhUtiriti cet / ko'yaM nAma khedAdiH / kiM tAnyeva manodravyANi, cintAdijJAnaM vA / AdyapakSe, siddhsaadhytaa| dvitIyapakSastu vihitocara eva / na ca nirhetukAvetau, sarvadA bhavanA-'bhavanaprasaGgAt , "nityaM sattvamasattvaM vA hetoranyAnapekSaNAt / apekSAto hi bhAvAnAM kAdAcikatvasaMbhavaH " // 1 // iti / * naca jIvAdika evA'nyaH ko'pi tayorhetuH, tasya sadAvasthitatvena tata eva sarvadA bhavanA-'bhavanaprasaGgAt / evamanyadapi sudhiyA svabuddhyA samAdhAnamiha vAcyam , ityalamativistareNa / tasmAduktayuktisiddhaM pudgalamayaM dravyamano mantuH svayaM kuryAdanugraho-paghAtau, yakRtau tu tau manaso na sta eva, iti na tatpApyakAri // iti gAthArthaH // 223 // ' Aha-nanu jAgradavasthAyAM mA bhUd manaso viSayaprAptiH, svApAvasthAyAM tu bhavatvasau, anubhavasiddhatvAta, tathAhi- 'amutra meruzikharAdigataMjinAyatanAdau madIyaM mano gatam ' iti suptaiH svame'nubhUyata eva, tathA ca 'gatuM neeNa maNo saMbajjhai jaggao va simiNe tatpunaH svayamupaghAtA-nugrahI vA kuryAt ko doSaH ? / yadanugraho-paghAtau jIvAnAM pudgalebhyaH // 223 // 2 cintAjJAnasya / 3 gAthA 213 / vA' iti mayA prAgevoktam , ityAzaGkaya svame'pi manasaH prApyakAritAmapAkartumAha simiNo na tahArUvo vabhicArAo alAyacakkaM va / vabhicAro ya sadasaNamuvaghAyA-NuggahAbhAvA // 22 // - iha 'madIyaM mano'mutra gatam' ityAdirUpo yaH suptarupalabhyate svapnaH, sa yathopalabhyate na tathArUpa eva, svamopalabdhamodakastayAvidhaparamAcAryairiva parairna satya eva mantavya ityarthaH / kutaH 1, ityAha- vyabhicArAt- anyathAtvadarzanAt / kiMvad- yathA na satyam , ityAha- alAtacakramiva- alAtamulyukaM tavRttAkAratayA Azu bhramyamANaM bhrAntivazAdacakramapi cakratayA pratibhAsamAnaM yathA na satyam , acakrarUpatAyA eva tatrA'vitathatvAt , bhramaNoparame svabhAvasthasya tathaiva darzanAta; evaM svamo'pi na satyA, tadupalabdhasya / manomerugamanAdikasyA'rthasyA'satyatvAt / tadasatyatvaM ca prabuddhasya svamoparame tadabhAvAt / tadabhAvazca tadavasthAyAM dehasthasyaiva manasounubhUyamAnatvAditi // Aha- nanu svamAvasthAyAM mervAdau gatvA jAgradavasthAyAM nivRttaM tad bhaviSyati, iti 'vyabhicArAta' ityasiddho hetuH, ityAzaGkacAha- 'vabhicAro yetyAdi' yo mayA vyabhicAro hetutvenoktaH, sa cetthaM siddhaH / katham , ityAha- 'sadasaNamiti' vibhaktivyatyayAta svadarzanAdityarthaH, svasyA''tmano medisthitajinagRhAdigatasya darzanaM svadarzanaM tsmaaditi| etaduktaM bhavati- yathA kadAnidAtmIyaM manaH svame mervAdau gataM kazcita pazyati, tathA ko'pisazarIramAtmAnamapi nandanatarukusumAvacayAdi kurvantaM tadgataM pazyati, na ca tat tathaiva, ihasthitaiH suptasya tasyA'traiva darzanAta , dvayozcAtmanorasaMbhavAta, kusumaparimalAdyadhvajanitaparizramAdyanugraho-paghAtAbhAvAca // iti gaathaarthH|| 224 // . etadeva bhAvayannAha iha pAsutto pecchai sadehamannattha, na ya tao tattha / na ya taggayovaghAyA-NuggaharUvaM vibuddhassa // 225 // iha jagati prasuptaH kazcit svadehamanyatra nandanavanAdau gataM svapne pazyati / na ca tako'sau dehastatra nandanavanAdAvupapadyate, ihasthitairanyaistasyA'traivopalambhAt , ityAanantaroktayuktena ca vibuddhasya satastadgatayoranyatra gamanagatayoranyatra gamanaviSayayoranugrahopaghAtayo rUpaM kusumaparimala-mArgaparizramAdikaM svarUpamupalabhyate / tasmAt svApAvasthAyAmapi nA'nyatra manaso gamanam , dehagamanadarzanena vyabhicArAt // iti gAthArthaH / / 225 // 1 svapno ma tathArUpo vyabhicArAdalAtacakramiva / vyabhicArazca svadarzanAdupaghAtA-'nugrahAbhAvAt // 224 // 25. cha. ja. 'svaprada' / 3 iha prasuptaH prekSate svara,hamanyatra na ca sakastatra / na ca tadgatopaghAtA-nugraharUpaM vibuddhasya // 225||+bhaamy-) For Private and Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 68 vizeSA0 atra viyuddhasya satastadgatAnugraho-paghAtAnupalambhAdityasya hetaurasiddhatodbhAvanArtha paraH mAha dIsaMti kAsai phuDaM harisa-visAdAdayo vibuddhassa / simiNANubhUyasuha-dukkha-rAgadosAiliMgAI // 226 // iha kasyacit puruSasya svamopalammAnantaraM vibuddhasya sataH sphuTa vyaktaM dRzyante harSa-viSAdAdayaH, AdizabdAdunmAda-mAdhyasthyAdiparigrahaH kathaMbhUtA ye harSa-viSAdAdayaH ? ityAha-'simiNetyAdi' svame jinasnAtradarzanAdau yadanubhUtaM sukhaM, samIhitArthA'lAbhAdau yadanubhUtaM duHkhaM, tayorviSaye yathAsaMkhyaM yau rAga-dveSo tayoliGgAni cihAni-harSeH svamAnubhUtasukhaM rAgasya liGga, vipAdastu tadanubhUtaduHkhadveSasya liGgamiti bhAvaH / tatra "svame dRSTo mayAya tribhuvanamahitaH pArzvanAthaH zizutve dvAtriMzadbhiH surendrarahamahamikayA snApyamAnaH sumerau / tasmAd matto'pi dhanyaM nayanayugamidaM yena sAkSAt sa dRSTo draSTavyo, yo mahAyAn pariharati bhayaM dehinAM saMsmRto'pi" // 1 // ityAdiskhamAnubhUtasukharAgaliGga harSaH, tathA"mAkAratrayAtoraNamaNimejallabhAmpAhatA naSTAH kApi rave karA drutataraM yasyAM pacaNDA api / tAM trailokyaguroH surezvaravatImAsthAyikAmedinI hA ! yAvat pravizAmi tAvadadhamA nidrA kSayaM me gatA" // 1 // ityAdikaH samAnubhUtaduHkhadveSaliGga viSAdaH, atyantakAmodrekAdiliGgamunmAdaH, munestu mAdhyasthyam, iti "vibuddhasyA'nugrahopaghAtAnupalambhAt" ityasiddho hetuH|| iti gAthArthaH // 226 // atrottaramAha nai simiNaviNNANAo harisa-visAsAdayo virujjhti| kiriyAphalaM tu tittI-mada-vaha-baMdhAdao natthi // 227 // svame sukhAnubhavAdiviSayaM vijJAnaM svamavijJAnaM tasmAdutpadyamAnA harSa-viSAdAdayo na virudhyante-na tAn vayaM nivArayAmaH, jAgradavasthAvijJAnaharSAdivat , tathAhi- dRzyante jAgradavasthAyAM kecit svamutpekSitasukhAnubhavAdijJAnAd hRSyantaH, dviSanto vA / tatazca dRSTasya niSeddhamazakyatvAt khamavijJAnAdapi naitaniSedhaM brUmaH / tarhi kimucyate bhavadbhiH 1, ityAha-'kiriyetyAdi' kriyA bhojanAdikA tasyAH . dRzyante kasyacit sphuTaM harSa-viSAdAdayo vibuddhasya / svamAnubhUtasukha-duHkha-rAga-doSAdiliGgAni // 226 // 2 gha.cha.ka. 'yAnapaha' / 3 ga. ja. 'bhAbhyAha' 4 na svapnavijJAnAd harSa-viSAdAdayo virudhyante / kriyAphalaM tu tRpti-sada-vadha-bandhAdayo na santi // 227 // phalaM tRptyAdikaM tat punaH svamavijJAnAd nAstyeva, iti brUmaH / tadeva kriyAphalaM darzayati- 'tittItyAdi' tatra tRptirbubhukSAyuparamalakSaNA, madaH surApAnAdijanitavikriyArUpaH, vadhaH zirazchedAdisamudbhUtapIDAkharUpaH, bandho nigaDAdiniyantraNasvabhAvaH, AdizabdAjjalajvalanAdipravezAt kleda-dAhAdiparigrahaH / yadi hyetat tRptyAdikaM bhojanAdikriyAphalaM svamavijJAnAd bhaveta, tadA viSayamAptirUpA prApyakAritA manaso yujyeta, na caitadasti, tathopalambhasyaivAbhAvAt // iti gAthArthaH / / 227 // atha svamAnubhUtakriyAphalaM jAgradavasthAyAmapi paro darzayannAha- .. 'simiNe vi surysNgmkiriyaasNjnniyvNjnnvisggo| paDibuddhassa vi kassai dIsai simiNANubhUyaphala||228 svame'pi suratArthA yA'sau kAminaH kAminIjanena, kAminyA vA kAmijanena saha saMgamakriyA tatsaMjanito vyaJjanasya zukrapudgalasaMghAtasya visargo nisargaH khamAnubhUtasuratasaMgamakriyAphalarUpaH pratibuddhasyA'pi kasyacit pratyakSa eva dRzyate, taddarzanAcca svame yoSitsaMgamakriyA'numIyate, tathAhi- yatra vyaJjanavisargastatra yoSitsaMgamenApi bhavitavyam, yathA vAsabhavanAdau, tathA ca svame, tatotrApi yoSityAptyA bhavitavyam / iti kathaM na prAptakAritA manasaH / iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 228 // atha yopitsaMgame sAdhye vyaJjanavisargahetoranaikAntikatAmupadarzayannAhaso ajjhavasANakao jAgarao vi jaha tivvamohassa / tivvajjhavasANAo hoi visaggo tahA sumiNe // 229 // svame yo'sau vyaJjanavisargaH sa tatmAptimantareNA'pi- tAM kAminImahaM pariSajAmi' ityAdisvamatyutpekSitatIvrAdhyavasAyakRto veditavyaH / kasyeva , ityAha- jAgrato'pi tItramohasya prabalavedodayayuktasya kAminI smaratazcintayato dRDhaM dhyAyataH pratyakSAmiva pazyato buddhyA pariSajataH paribhuktAmiva manyamAnasya yat tIvrAdhyavasAnaM tasmAd yathA vyaJjanavisargo bhavati, tathA khame'pi nitambinIprAptiyantareNApi svayamutpekSitatIvrAdhyavasAnAdasau mantavyaH, anyathA tatkSaNa evaM prabuddhaH sannihitAM priyatamAmupalabheta, tatkRtAni ca svamopalabdhAni nakha-danta-padAdIni pazyet , na caivam / tasmAdanakAntikatA hetoH // iti gAthArthaH // 229 // kina, 1 svame'pi suratasaMgamakriyAsaMjanitavyaJjanavisargaH / pratibuddhasyApi kasyacid dRzyate svamAnubhUtaphalam // 228 // 2 gha.cha.ja. 'kSata e'| 3 so'dhyavasAnakRto jAgrato'pi yathA tIvramohasya / tIvrAdhyavasAnAd bhavati visargastathA svame // 229 // suratA-1 For Private and Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 69 vizeSA surayapaDivatti-raisuha-gabbhAhANAi iharahA hojjA / sumiNasamAgamajuvaIe, na ya jao tAI to viphalA // 23 // itarathA- svame suratakriyayA yo'sau vyaJjanavisargaH sa yadi yoSitmAptyavyabhicArI syAt , tadA suratopabhuktayuvaterapi 'suratakriyA'mukena saha mayA'nubhUtA' ityevaMrUpA suratapratipattiH syAt , tathA, ratisukhaM, garbhA'dhAnAdikaM ca bhavet / AdizabdAdaravRddhi-dohada-putrajanmAdiparigrahaH / yatazca naitAni tasyAH samupalabhyante, ato viphalaiva sA svapnasuratakriyA, viziSTasya paribhuktakAminIgarbhAdhAnAdiphalasyAbhAvAt / idamuktaM bhavati- na svapne yoSitmAptipUrvikA viziSTA suratakriyA, nApi viziSTaM garbhA''dhAnAdika tatphalaM; yA tu tIvravedodayAvirbhUtA'dhyavasAyamAtrakRtA nidhuvanakriyA sA vyaJjanavisargamAtrarUpeNaiva phalena phalavatI, na viziSTena, iti tadapekSayA sA'viphalA' ityucyate / ato yathoktaviziSTaphalAbhAvAt phalamAtrAd yoSitmAptyasiddhezca na prApyakAritA manasa iti bhaavH|| iti gaathaarthH||230|| punarapyAha para:neNu simiNao vi koI saccaphalo phalai jo jahA dittttho| nanu simiNammi nisiddha kiriyA kiriyAphalAiM c||231|| nanu svamo'pi kazcit satyaM phalaM yasyA'sau satyaphalo dRzyate / kaH ?, ityAha- yo yathA yena prakAreNa rAjyalAbhAdinA dRSTastenaiva phalati-rAjyAdiphaladAyako bhavatItyarthaH, tet kimiti vamopalabdhaM manaso merugamanAdikaM satyatayA neSyate / iti bhAvaH / atrottaramAha-'nanvityAdi' nanvayuktopAlambho'yam , sarvathAsvamasatyatvasyA'smAbhiraniSidhyamAnatvAt / tarhi kiM niSidhyate , ityAha- khame kriyA merugamanAdikA, adhvazrama-kusumaparimalAdIni kriyAphalAni ca, ityetadvayamasmAbhiH prAguktayuktaH satyatayA niSiddham // iti gAthArthaH // 231 // tarhi kiM tat, yat khame bhavadbhirna niSidhyate ?, ityAhajai puNa viNNANaM tapphalaM ca simiNe vibuddhamettassa / simiNayanimittabhAvaM phalaM ca taM ko nivArei ? // 232 // 1 surasapratipatti-ratisukha-garbhAdhAnAdItarathA bhavet / svapnasamAgamayukteH, na ca yatastAnyato viphalA // 230 // 2 gha. cha. ja. 'ddhidauhRd'| 3 nanu svasako'pi kazcit satyaphalaH phalati yo yathA dRSTaH / nanu svagne niSiddhaM kriyA kriyAphalAni ca // 231 // 4 gha. cha. 'kutaH' / 5 ka. ga. 'tataH ki| 6 ka. 'khapne yA kri' ja. 'khapne'pi ki'| . yatpunarvijJAnaM tatphalaM ca syame vibuddhamAtrasya / svamakanimittabhAvaM phalaM ca tat ko nivArayati ? // 232 // yatpunaH svame jinasnAtradarzanAdikaM vijJAnaM, yacca svame vivuddhamAtrasya ca harSAdikaM tatphalaM, tadanubhavAdisiddhatvAtko nivArayati ?, tathA, yo bhaviSyatphalApekSayA svamasya nimittabhAvaH svAnimittabhAvastaM ca ko vA nivArayati ?, yacca tasmAt svamanimittAdavazyaMbhAvi. bhaviSyatphalaM tadapi ko nivArayati / yadeva hi merugamanakriyAdikaM yuktyA nopapadyate tadeva niSidhyate, na tvetAni vijJAnAdIni, yuktyupapannatvAt / na caitairabhyupagatairapi manasaH prApyakAritA kAcit sidhyatIti bhAvaH // iti gAthArthaH // 232 // kimiti punaH svamasya nimittabhAvo na nivAryate ?, ityAzakyAha 'dehapphuraNaM sahasoiyaM ca simiNo ya kAiyAINi / sagayAiM nimittAiM subhA-subhaphalaM niveeMti // 233 // svasminnAtmani gatAni sthitAni svagatAni nimittAni, etAni zAstre, loke'pi ca prasiddhAni bhaviSyacchubhA-zubhaphalaM nivedayanti / kAni punastAni ?, ityAha- kAyikam, AdizabdAd vAcikaM, mAnasaM ca / etAnyeva krameNa darzayati- kAyikaM bAhAdau dehasphuraNaM bhaviSyacchubhA-'zubhaphalaM nivedayati, vAcikaM tu sahasoditaM- sahasA'kasmAdevoditaM sahasoditaM sahasaiva tat kimapi badata Agacchati yat , bhaviSyacchubhA-'zubhaphalamAvedayati, mAnasaM tu nimittaM svame, ityetAni ko nivArayati ?, loka-zAstraprasiddhasya, yuktyupapannasya ca niSedhumazakyatvAt // iti gAthArthaH // 233 // __ Aha- nanu styAnArddhinidrodaye vartamAnasya dviradadantotpATanAdipravRttasya svapne manasaH prApyakAritA, tatpUrvako vyaJjanAvagrahazca siddhayati, tathAhi-sa tasyAmavasthAyAM 'dviradadaintotpATanAdikaM sarvamidamahaM svame pazyAmi' iti manyate, ityayaM svamaH, manovikalpapUrvikA ca dazanAdyutpATanakriyAmasau karoti / iti manasaH pApyakAritA, tatpUrvakazca manaso vyaJjanAvagraho bhavatyeva, ityAzakyAha - simiNamiva mannamANassa thINagiddhissa vaMjaNoggahayA / hoja va, na u sA maNaso(sA)khalu soiMdiyAINaM // 234 // 'hoja va' ityatra vAzabdaH punararthe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH kAryaH, tadyathA- anantaroktayuktibhyaH svamAvasthAyAmapi viSayapAptyabhAvAd manaso vyaJjanAvagraho nAsti, styAnagRddheH punaH styAnagRddhinidrodaye punarvartamAnasya jantorityarthaH, mAMsabhakSaNa-dazanotpATanAdi kurvato gADhanidrodayaparavazIbhUtatvena svamamiva manyamAnasya bhaved vyaJjanAvagrahatA-- syAd vyaJjanAvagraha ityarthaH, na vayaM tatra 1 dehasphuraNaM sahasoditaM ca svamazca kAyikAdIni / svagatAni nimittAni zubhA- zubhaphalaM nivedayanti // 233 // 2 ka. ga. 'tataH ki' / / 3 gha. cha. ja. 'dazanotpA' svamamiva manyamAnasya styAnagRddhedyaJjanAvagrahatA / bhaved vA, na tu sA manasaH sA khalu zronendriyAdInAm // 2343 For Private and Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 . vizeSA0 nisseddhaarH| siddhaM tarhi parasya samIhitam / sidhyet , yadi sA vyaJjanAvagrahatA manaso bhvet| na punaH sA tasya / kasya tarhi sA, ityAha-sA khalu prApyakAriNAM zrotrAdIndriyANAM zravaNa-rasana-ghrANa-sparzanAnAmityarthaH, idamuktaM bhavati- styAnaddhinidrodaye prekSaNakaraGgabhUmyAdau gItAdikaM zRNvataH zrotrendriyasya vyaJjanAvagraho bhavati, karpUrAdikaM jighrato ghANendriyasya, AmiSa-modakAdikaM bhakSayatorasanendriyasya, kAminItanulatAdi spRzataH sparzanendriyasya vyaJjanAvagrahaH saMpadyate na tu nayana-manaso, vahi-kSurikAdiviSayakRtadAhapATanAdiprasaGgena tayorviSayamAptyabhAvAta , tAmantareNa ca vyaJjanAvagraMhAsaMbhavAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 234 // Aha-nanu styAnarddhinidrodaye svamamiva manyamAnaH kiM ko'pi ceSTA kAzcit karoti, yena tatkaraNe vyaJjanAvagrahaH syAta! ityAzakya styAnardinidrodayodAharaNAnyAha . 'poggala-moyaga-dante pharusaga-vaDasAlabhaMjaNe ceva / thINaddhiyassa ee AhAraNA hoti nAyavvA // 235 // styAnardinidrodayavertina etAni paudgalAdInyudAharaNAni jJAtavyAni bhavanti / tadyathA- 'poggaletyAdi' tatra samayaparibhASayA paudgalaM mAMsamucyate, tadudAharaNaM yathA-ekasmin grAme kuTumbikaH ko'pyAsIt , sa ca mAMsagRddha AmAni, pakAni, talitAni, kevalAni, tImanAdimadhyaprakSiptAni ca mAMsAni bhakSayati / anyadA ca guNAtizAyibhiH sthaviraiH kaizcita pratibodhito dIkSAM kakSIkRtavAn / tena ca prAmA-'nugrAma viharatA kadAcit kacit pradeze, mAMsalubdhaiH kaizcid vikRtyamAno mahiSaH samIkSAzcakre / tace saMvIkSya tadAmiSabhakSaNe tasyA'pyabhilASa: samajAyata / sa cAbhilASo'sya bhuJjAnasya vicArabhUmI gatasya caramAM sUtrapauruSI, pratikramaNakriyAM, prAdoSikapauruSI ca kurvato na nivRttaH, kiMbahunA, tadabhilASavaryeva prasupto'sau / tataH styAnArddhinidrodayo jaatH| tadudaye cotthAya grAmAd bahirmahiSamaNDalamadhye gatvA'nyaM mahiSamekaM vinihatya tadAmiSaM bhakSitavAn / tadudvaritazeSaM ca samAnIyopAdhayo. pari kSiptvA prsuptH| samutthitazca pratyuSasi sa 'mayetthaMbhUtaH svamo dRSTaH ityevaM gurvantika. AlocayAmAsa / sAdhubhizcopAzrayopari tadAmiSamadRzyata / tataH 'styAnarddhinidrodayo'syA'sti' iti jJAtam / tathA ca saMghena liGgamapahRtya visarjito'sau // iti styAnArddhinidrodaye prathamamudAharaNamiti // 1 // atha dvitIyaM modakodAharaNamucyate, yathA- ekaH ko'pi sAdhurbhikSA paryaTan cid gRhe paTalakAdivyavasthApitAnatipracurAn 1 paudgala-modaka-dantAH kukAla-baTazAkamAne caiva / styAnaberetAnyudAharaNAni bhavanti jJAtavyAni // 235 // 2 ja. 'vartini e'| 3 gha. cha. ja. 'zcit / 4 ka. ga. 'ca smiikssy'| 5 gha. cha. 'napi pr'| surabhisnigdhamadhuramanojJAn mAdakAnadrAkSIt / tena cokasthitena te sucirmudiikssitaaH| na ca kimapi tanmadhyAllabdham / tataH so'pyavicchinnatadabhilASa eva suSvApa / styAnardinidrodaye ca rajanyAM tadgRhaM gatvA, sphoTayitvA kapATAni, modakAn svecchayA bhakSayitvA, udvaritAMstu patadgrahake kSiptvopAzrayamAgatya patadgrahakaM sthAne muktvA prasuptaH / utthitena ca tathaivA''locitaM gurUNAm / tataH pratyupekSaNAsamaye bhAjanAdi pratyupekSamANene sAdhunA patadgrahake dRSTAste modakAH / tato gurvAdibhirjAto'sya styAnarddhinidrodayaH / tathaiva ca saMghena liGgapArAzcikaM dattvA'yamapi visrjitH||2|| dantodAharaNaM tRtIyamucyate,yathA- ekA sAdhurdivA dviradena kheditaH kathamapi plaayyopaashrymaagtH| taM ca dantina pratyavicchinakopa eva nizi prasuptaH / styAnarddhinidrodayazca jAtaH / tadudaye ca vajraRSabhanArAcasaMhananavataH kezavArdhabalasaMpannatA samaye nigadyate / ato nagarakapATAni bhavA madhye gatvA taM hastinaM vyApAdya dantadvayamutpATaya khopAzrayadvAre kSiptvA suptaH / prabuddhena ca 'svamo'yam' ityAlocitam / dantadarzane ca jJAtaH styaandinidrodyH| tathaiva ca liGgaM gRhItvA saMghena visarjitaH // 3 // pharusagazabdena samayaprasiddhayA kumbhakAro'bhidhIyate, tadudAharaNaM caturthamucyate- eka: kumbhakAro mahati gacche pravajitaH / anyadA ce suptasyA'sya styAnaddhinidrodayo jaatH| tato'sau pUrva yathA mRttikApiNDAnatroTayat , tathA tadabhyAsAdeva sAdhanA zirAsi boTayitvA kabandhaiH sahaivaikAnte ujjhAJcakAra / tataH zeSAH kecana saadhvo'psRtaaH| prabhAte ca jJAtaM samyageva sarva tacceSTitam / saMghana tathaiva visarjitaH // 4 // - atha vaTazAkhAbhaJjanodAharaNaM paJcamamucyate, yathA-- ko'pi sAdhuAmAntarAd gocaracayA~ vidhAya pratinivRttaH / sa caudhaNyA'bhihato bhRtabhAjanastRSito bubhukSitazchAyArthI mArgasthoM vaTavRkSasyA'dhastAdAgacchannatinIcairvatinyA tacchAkhayA mastake ghaTTitaH, gADhaMca paritApitaH, avyavacchimmakopazca prasuptaH / styAnarddhinidrodaye rAtrI gatvA baTazAkhA bhaDntvopAzrayadvAre kSiptvA punaH prsuptH| 'svamo dRSTaH' ityAlocite, styAnayudaye ca jJAte liGgApanayanataH saMghena visarjita iti||5|| etAnyudAharaNAni vizeSato nishiithaadvseyaani|| iti gAthArthaH // 235 // . ... ... tadevaM 'gatuM neeNa maNo saMbajjhai jaggao va simiNe vA' ityAdipUrvapakSagAthAyAH prathamArdhamapAkRtam / sAMpataM 'siddhamiyaM loyammi vi amuggatthagao maNo me tti' etaduttarArdhamapAkurvanAha-- 1. 'nAni pr'| 2 vA. gha. cha. ja. 'na tena saa'| |j, ca prasuptasya styA' pra. cha. 'ca suptasya styaa'| 4 gAthA 2136 stha-1) For Private and Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 71 vizeSA0 jahe dehatthaM cakkhaM jaM pai caMdaM gayaM ti, na ya saccaM / rUDhaM maNaso vi tahA na ya rUDhI sacciyA savvA // 23 // - yathA dehasthaM dehAdanirgatamapi cakSuH 'candraM gatam' iti jalpati lokA, na ca tat satyam , cakSuSo baDhnyAdidarzanena tatkRtadAhAdipasaGgAt / tathA tenaiva prakAreNa manaso'pi nirnibandhana rUDhamidaM yaduta- 'amutra gataM me manaH' iti / rUDhirapi satyA bhaviSyati, ityAhana ca rUDhiH sarvA'pi satyA, "vaTe vaTe vaizravaNazcatvare catvare zivaH / parvate parvate rAmaH sarvago madhusUdanaH " // 1 // ityAdikAyA asatyAyA api darzanAt // iti gAthArthaH // 236 // . tadevaM viSayamAptau niSiddhAyAM manaso'sadgrahamamuzcan paraH prakArAntareNApi tasya vyaJjanAvagrahaM pratipAdayamAha-- "visayamasaMpattassa vi saMvijjai vajaNoggaho maNaso / jamasaMkhejasamaio uvaogo jaM ca savvesu // 237 // samaesu maNodabvAiM giNhae vaMjaNaM ca davvAI / bhaNiyaM saMbaMdho vA teNa tayaM jujjae maNaso // 238 // viSayaM meruzikharAdika, jalA-'nalAdikaM vA, asaMprAptasyApi- aprApya gRhnnto'piityrthH| kima , ityAha-saMvidyate yujyate vyaJjanAvagraho manasaH / kutaH, ityAha- 'jamasaMkhejasamaio upabhogo' yad yasmAt kAraNAt " cyavamAno na jAnAti" ityAdivacinAt sarvo'pi cchamasthopayogo'saMkhyeyaiH samayanirdiSTaH siddhAnte, na tveka-yAdibhiH / 'jaM ca sambesu samayesu maNodavvAiM giNhae ti' yasmAcca teSUpayogasaMbandhiSvasaMkhyeyeSu samayeSu sarveSvapi pratyekamanantAni manodravyANi manovargaNAbhyo gRhNAti jIvaH dravyANi ca, / tatsaMbandho vA prAgatraiva bhavadbhirvyaJjanamuktam , tena kAraNena tat tAdRzaM dravyaM, tatsaMbandho vA vyaJjanaM vyaJjanAvagraha iti hRdayam , yujyate ghaTate manasaH / yathA hi zrotrAdIndriyeNA'saMkhyeyAna samayAn yAvad gRhyamANAni zabdAdipariNatadravyANi, tatsaMbandho vA vyaJjanAvagrahaH, tathA'trA'pyasaMkhyeyasamayAn yAvad gRhyamANAnAM manodravyANAM, tatsaMbandhasya vA kimiti pakSapAtaM parityajya madhyasthairbhUtvA'sau neSyate , / iti kila parasyAbhiprAyaH // iti gAthAdvayArthaH / / 237 // 238 // / tadevaM viSayAsaMmAptAvapi bhaGgayantareNa manaso vyaJjanAvagrahaH kila pareNa samarthitaH, sAMpataM viSayasaMprAptyApi tasya taM samarthayannAha yathA dehasthaM cakSuryat prati candra gatamiti, na ca satyam / rUDhaM manaso'pi tathA na ca rUdiH satyikA (satyA) sarvA // 23 // 2 ka, gha. cha. ja, 'ma viSayamasaMprAptasyApi saMvidyate vyaanAvagraho manasaH / yadasaMkhyeyasamayika upayogo yaca sarveSu // 23 // samayeSu manovyANi gRkAti vyajanaM ca dravyANi / bhaNitaM saMbandho vA tena tad yujyate manasaH // 238 // dehAdaNiggayassa vi sakAyahiyayAiyaM viciMtayao / neyasa vi saMbaMdhe vaMjaNameva pi se juttaM // 239 / / dehAccharIrAdanirgatasyApi mervAdyarthamagatasyApi svasthAnasthitasyApItyarthaH, svakAye, khakAyasya vA hRdayAdikamatIva saMnihitatvAdatisaMbaddhaM vicintayato manaso yo'sau jJeyena khakAyasthitahRdayAdinA saMbandhastatmAptilakSaNastasminnapi zeyasaMbandhe, na kevalaM / 'visayamasaMpattassa vi saMvijjaI' ityAdyanantarasamarthitanyAyena, itypishbdaarthH| kim ?, ityAha-vyaJjana vyaJjanAvagrahaH 'se' tasya manaso yuktaM ghaTamAnakaM, evamapyanayA'pi prApyakAritvabhaGgyA / / iti gaathaarthH|| 239 / / tadevaM prakAradvayena manasaH pareNa vyaJjanAvagrahe samarthite, AcAryaH prathamapakSe tAvat pratividhAnamAhagijjhassa vaMjaNANaM jaM gahaNaM vaMjaNoggaho sa mao / gahaNaM maNo, na gijhaM ko bhAgo vaMjaNe tassa? // 240 // iha -- visayamasaMpattassa vi saMvijjai' ityAdi yatpareNoktam , tad nijA'satpaH-parakIyasatpakSaviSayamasarpanmahArAga-dveSaahagrastacetIvihalatAsUcakamevAvagantavyam , asaMbaddhatvAta , tathAhi- zrotra-ghrANa-rasana-sparzanendriyacatuSTayagrAhyasya zabda-gandhAdiviSayasya saMbandhinAM vyaJjanAnAM tadrUpapariNatadravyANAM yad grahaNamupAdAnaM sa vyaJjanAvagraho'smAkaM saMmata iti paro'pi jAnAtyeva, pAgasakatyatipAditatvAditi / manodravyANyapi tarhi manaso grAhyANi bhaviSyanti, tatastasyApi zrotrAderita vyaJjanAvagraho bhaviSyati; ataH kimasaMbaddham , ityAha-'gahaNaM maNo na gijhaM ti' cintAdravyarUpaM manona grAhyam , kintu grahaNaM gRhyate'vagamyate zabdAdiroM'neneti grahaNam- arthaparicchede karaNamityarthaH / grAhyaM tu meruzikharAdikaM manasaH supratItameva / ataH ko bhAgaH ko'vasarastasya karaNabhUtasya manodravyarAzervyaJjane vyaJjanAvagrahe'dhikRte, na ko'pItyarthaH / grAhyavastugrahaNe hi vyaJjanAvagraho bhavati / na ca manodravyANi grAhyarUpatayA gRhyante, kintu karaNarUpatayA, ityasaMbaddhameva pairoktam // iti gAthArthaH // 240 // yA ca 'dehAdaNiggayassa vi.sakAyAhiyayAiyaM ' ityAdinA manasaH prApyakAritA moktA, sApi na yuktA, khakAyahRdayAdiko hi / manasA khadeza eva, yacca yasmin deze'vatiSThate, tat tena saMbaddhameva bhavati, kastatra vivAdaH 1, kiM hi nAma tad vastvasti, yadAtmadezenA'saMbaddham / evaM hi pApyakAritAyAmiSyamANAyAM sarvamapi jJAnaM prApyakAryeva, sarvasyA'pi tasya jIvena saMbaddhatvAt / tasmAta dehAdanirgatasyA'pi svakAyahRdayAdikaM vicintytH| zeyasyA'pi saMbandhe vyaJjanamevamapi tasya yuktam // 239 // 2 gAthA 237 / prAmasya vyajanAnAM yad grahaNaM vyajanAvamahaH sa mataH / mahaNaM manaH, na mAjhaM ko bhAgo vyajane tasya ? // 240 // 4 gha.cha. kssvi'| 5 ka. ga, ja, 'prennokt'| 6gAthA23. For Private and Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 72 vizeSA0 pArizeSyAd bAhyArthApekSayaiva prApyakAritvA-prApyakAritvacintA yuktA / sa ca manasAprApta evaM gRhyate, iti na tatra vyabhicAraH / bhavatu vA manasaH svakIyahRdayAdicintAyAM prApyakAritA, tathApi na tasya vyaJjanAvagrahasaMbhava iti darzayannAha tedesacintaNe hoja vaMjaNaM jai tao na samayammi / paDhame ceva tamatthaM geheja na vaijaNaM tamhA // 24 // sa cAsau svakAyahRdayAdidezazca tasya cintanaM tasmin sati syAt manaso vyaJjana vyaJjanAvagrahaH / yadi kim ?, ityAha'jai taona samayammi paDhame ceva tamatthaM geNheja ti' yadi tad manaH prathama eva samaye taM svakIyahRdayAdikamarthaM na gRhIyA nAvagacchediti / etaca nAsti, yasmAt manasaH prathamasamaya evArthA'vagrahaH samutpadyate, na tu zrotrAdIndriyasyeva prathama vyaJjanAvagrahaH, tasya hi kSayopazamApATavena prathamamarthAnupalabdhikAlasaMbhavAd yukto vyaJjanAvagrahaH, manasastu paTukSayopazamatvAcakSurindriyasyevArthAnupalambhakAlasyAsaMbhavena prathamamevAvagraha evopajAyate / atra prayoga:-iha yasya zeyasaMvandhe satyapyanupalabdhikAlo nAsti na tasya vyaJjanAvagraho dRSTaH, yathA cakSuSaH, nAsti cArthasaMbandhe satyanupalabdhikAlo manasA, tasmAd na tasya vynyjnaavgrhH| yatra svayamabhyupagamyate na tasya jJeyasabandhe satyanupalabdhikAlAsaMbhavaH, yathA zrotrasyeti vyatirekaH / tadevaM paroktapakSadvaye'pi manaso vyaJjanAvagrahaM nirAkatyopasaMharati-'na baMjaNaM tamha tti tasmAduktamakAreNa manaso na vyaJjanAvagrahasaMbhavaH / / iti gAthArthaH // 241 // kasmAdUna manaso vyaJjanAvagraha ityAzaGkathA'trArthe vizeSavatImupapattimAha- .. saimae samae giNhai davvAiM jeNa muNai ya tamatthaM / jaM ciMdiopaoge vi vaMjaNAvaggahe'tIte // 242 // hoi maNovAvAro paDhamAo ceva teNa samayAo / hoi tadatthaggahaNaM tadaNNahAna ppavattejjA // 243 // 'samae samae tti' pratisamayamityarthaH, idamuktaM bhavati- manodravyagrahaNazaktisaMpanno jIvaH kasyacidarthasya cintAvasare pratisamayaM manodravyANi gRhAti, taM ca cintanIyamartha pratisamayaM 'muNai tti' jAnAti yena kAraNena, tena prathamasamayAdeva bhavati tasya cintanIyArthasya grahaNamiti dvitIyagAthAyAM saMbandhaH, prathamasamayAdevArthAvabodhaH pravartata ityarthaH, arthAnupalabdhikAlastveko'pi samayo 1 saddezacintane bhaved vyaJjanaM yadi tato na samaye / prathama eva tamartha gRhIyAt na vyajanaM tasmAt // 24 // 2 samaye samaye gRhNAti dravyANi yena jAnAti ca tadartham / yazcindriyopayoge'pi myaanAvagrahe'tIte // 24 // bhavati manovyApAraH prathamAdeva tena samayAt / bhavati tadarthagrahaNaM tavaMnyathA meM pravarteta // 23 // nAsti, ato na manaso vyaJjanAvagrahasaMbhava iti bhAvaH // Aha- nanvapavarakAdivyavasthito yadendriyavyApArarahitaH kevalena manasA'rthAn polocayati, tadA mA bhUd manaso vyaJjanAvagrahaH, yastu zrotrAdIndriyavyApAre manaso'pi vyApArastatra prathamamanupalabdhikAlasya bhavadbhirapISyamANatvAt kimiti' vyaJjanAd manaso vyajanAvagraho neSyate , ityAzaGkayAha- 'jaM ciMdiovaoge vi vaMjaNAvaggahe'tIte hoi maNovAvAro ti' yacca yasmAcca kAraNAdindriyasya zrotrAderupayoge'pi zabdAdyarthagrahaNakAle'pItyarthaH / kima, ityAha-vyaJjanAvagrahe'tIte sati manaso vyApAro bhavati / idamuktaM bhavati-na kevalaM manasaH kevalAvasthAyAM prathamamarthAvagraha eva vyApAraH, kintu zrotrAdIndriyopayogakAle'pi tathaiva, tathAhi- zrotrAdIndriyopayogakAle vyApriyate manaH, kevalamarthAvagrahAdevA''rabhya, na tu vyaJjanAvagrahakAle / arthA'navabodhasvarUpo hi vyaJjanAvagrahaH, tadavabodhakAraNamAtratvAt tasya, manastvarthAvabodharUpameva, manuterthAn , manyante'rthA aneneti vA mana - iti sAnvarthAbhidhAnAbhidheyatvAt / kizca, yadi vyaJjanAvagrahakAle manaso vyApAra: syAt tadA tasyApi vyaJjanAvagrahasadbhAvAdaSTAviMzatibhedabhinnatA matervizIryeta / tasmAt prathamasamayAdeva tasyA'rthagrahaNameSTavyam / anyathA kimatra bAdhakam , ityAha- 'tadaNNahA na ppavatteja tti' yadi hi prathamasamayAdeva manaso''rthagrahaNaM neSyate tadA tasya manastvena pravRttireva na syAdanutpattireva syAdityarthaH / yathA hi svAbhidheyAnarthAn bhASamANaiva bhASA bhavati, nAnyathA; yathA ca svaviSayabhUtAnarthAnavabudhyamAnAnyevA'vadhyAdijJAnAnyAtmalAbha labhante, anyathA teSAmapravRttireva syAditi evaM svaviSayabhUtAnAn prathamasamayAdArabhya manvAnameva mano bhavati, anyathA'vadhyAdivat tasya pravRttireva na syAt / tasmAt tasyA'nupalabdhikAlo nAsti, tathA cana vyaJjanAvagraha iti sthitam / na caitat svamanISikayA yuktimAtramucyate, Agame'pi vyaJjanAvagrahe'tIta evendriyopayoge manaso vyApArAbhidhAnAta, tathA coktaM kalpabhASye- .. " atthANaMtaracArI cittaM niyayaM tikAlavisayaM ti / atthe u paDuppaNNe viNiogaM iMdiyaM lahai " // 1 // ____ atra vyAkhyA- arthe zabdAdau zrotrAdIndriyavyaJjanAvagraheNa gRhIte'nantaramarthAvagrahAdArabhya carati pravartate, ityarthAnantaracAri manaH, na tu vyaJjanAvagrahakAle tasya pravRttiriti bhAvaH, trikAlaviSayaM cittaM, sAMpatakAlaviSayaM tvindriyam / ityalaM vistareNa // iti gaathaarthH||242|| 243 // .. ___amumeva manaso'nupalabdhikAlAsaMbhavaM sayuktikaM bhAvayabAha ka. ga. 'ti m'| 2 ka. ga. ''rthAvagraho ne| 3 ka. ga. 'smAnna t'| 4 ka. ga. 'lo'sti'|| - 5 arthAnantaracAri cittaM niyataM trikAlaviSayamiti / arye tu pratyutpanne viniyogamindriyaM labhate // 1 // For Private and Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . vizeSA0 neyAu cciya jaM so lahai saruvaM paIva-sada vva / teNAjuttaM tassAsaMkappiya vaMjaNaggahaNaM // 24 // samatisamayaM manodravyopAdAnaM jJeyArthAvagamazca manaso bhavatyeva, na punastasyAnupalabdhikAla: saMbhavati / kutaH1, ityAha-yad yasmAt kAraNAt 'so' iti prAkRtazailyA napuMsakamapi manaH saMbadhyate, jJAyata iti jJeyaM cintanIyaM vastu tasmAdeva, svarUpamAtmasattAsvabhAvaM labhate, nA'nyataH / tato yadi tadeva jJeyaM nAvagacchet , tarhi tasmAdutpattirapyasya kartha syAt / idamuktaM bhavati-sAnvarthakriyAvAcakazabdAbhidheyA hi manaHprabhRtayaH, tadyathA-manute manyate vA manaH, pradIpayatIti pradIpaH, zabdayati bhASata iti zabdaH, dahatIti dahanaH, tapatIti jpnH| etAni ca viziSTakriyAkartRtvapradhAnAni manAmabhRtivastUni yadi tAmevArthamanana-pradIpana-bhASaNAdikAmarthakriyAM na kuryuH, sadA teSAM svarUpahAnireva syAt / tasmAd yathA pradIpanIya-zabdanIyavastvapekSayA pradIpa-zabdAbhidhAnapravRtteH pradIpa-zabdayorarthayoramadIpanamazandanaM cAyuktam tathA manaso'pi mananIyavastumananAdeva mano'bhidhAnapravRttestadamananaM na yuktam / tataH kim 1, ityAha-yenaivam , tenA'saMkalpitAnyanAlocitAni, anavagatAnIti yAvat , asaMkalpitAni ca tAni zabdAdiviSayabhAvena pariNatadravyarUpANi vyaJjanAni ca teSAM grahaNamasaMkalpitavyaJjanagrahaNaM tasya manaso'yuktam , kintu saMkalpitAnAmevA'rthAvagrahadvAreNAnagatAnAmeva teSAM zabdAdidravyANAM grahaNaM yuktam / tasmAd na manaso'nupalabdhikAlo'sti, tathA ca na vyaJjanAvagrahasaMbhava iti sthitam // iti gaathaarthH|| 244 // tadevaM nayana-manasovistareNApApyakAritAyAM sAdhitAyAM nayanapakSe'dyApi dUSaNazeSamutpazyan paraH prAha jaii nayaNindiyamapattakAri savvaM na giNhae kamhA? / gahaNA-gahaNaM kiMkayamapattavisayattasAmanne? // 245 // yAktayuktibhyo nayanendriyamaprAptakAri, tarhi sarvamapi tribhuvanAntarvartivastunikuramba kasmAd na gRhNAti, amAsatvAvizeSAt / etadeva vyaktIkaroti- aprApto viSayo yasya tadaprAptaviSayaM tadbhAvomAptaviSayatvaM tasmin sAmAnye'viziSTe'pi sati yadidaM kasyacida- . rthasya grahaNaM, kasyacidagrahaNaM, tat kiMkRtaM kiMnibandhanam , neha kizcid nibandhanamutpazyAma iti bhAvaH // iti gaathaarthH|| 245 // " tasmAd bho AcArya / tasya cakSuSo viSayaparimANA'nayatyamAmoti, ityetadevAhavisayaparimANamaniyayamapattavisayaM ti tassa maNaso vva / maNaso vi visayaniyamo nakamai jao sa svvtth||24|| (mapma) jJeyAdeva yat tallabhate svarUpa pradIpa-zabdAviva / tenA'yuktaM tasyA'saMkalpitavyaJjanagrahaNam // 24 // 2. cha. ja. 'm'| +(ya) 3 yadi nayanendriyamaprAptakAri, sabai na gRhNAti kasmAt / / mahaNA-grahaNaM kiMkRtamaprAptaviSayatvasAmAnye // 215 // viSayaparimANamaniyatamaprAptaviSayAmiti tasya manasa iva / manaso'pi viSayaniyamona kAmati yataH sa sarvatra // 24 // viSayasya grAhyasya parimANamaniyatamaparimitaM prApnoti tasya cakSuSa iti prtijnyaa| hetumAha- amAptaviSayamiti kRtvA / manasa iveti dRSTAntaH / prayogaH- yadaprAptamapi viSayaM paricchinatti, na tasya tatparimANaM yuktaM, yathA manasaH, aprAptaM ca viSayamavagacchati cakSuH, tasmAd / na tasya tatparimANaM yuktamiti / atheha prayoge dRSTAntasya sAdhyavaikalyaM mUrirupadarzayati-manaso dRSTAntIkRtasyA'bhASyakAriNo viSayaniyamo 'astyeva' iti shessH| kutaH, ityAha- yataH 'sati tadapi manaH sarveSvapyartheSu na kAmati na prasarati // iti gAthArthaH // 246 // tathAhi atthaggahaNesu mujjhai santesu vi kevalAigammesu / taM kiMkayamaggahaNaM apattakArittasAmanne ? // 247 // / arthA eva matedeSNavezatvAd gahanAMni arthagahanAni teSvananteSu satsvapi vidyamAneSvapi / kathaMbhUteSu ? ityAha- kevalaM kevala jJAnamAdiryeSAmavadhijJAnA-''gamAdInAM tAni kevalAdIni tairgamyante jJAyante kevalAdigamyAni teSu / evaMbhUteSvarthagahaneSu satkhapi kasyacid mandamaterjantormano muhyati kuNThIbhavati tadavagamAya na prabhavati-tAn gahanabhUtAn kevalAdigamyAn sato'pyarthAn na gRhAtIti tAtparyam / tadatrAhamapi bhavantaM pRcchAmi- tadetad manaso'grahaNamarthAnAM kiMkRtaM kiMnibandhanam 1, aprAptakAritvasAmAnyaprAptakAritve tulye'pItyarthaH / tasmAd manaso'pi viSayaparimANasadbhAvAdanantaragAthoktaH sAdhyavikalo dRSTAnta iti sthitam / / iti gAthArthaH // 247 // tat kiMkRtamagrahaNamarthAnAm 1, ityatra parAbhiprAyamAzaGkamAnaH prAha-. kammodayao vva sahAvao vva naNu loyaNe vi taM tullaM / tullo va uvAlaMbho eso saMpattavisae vi // 248 // yat keSAMcidarthAnAM manaso'grahaNaM tat 'tadAvaraNakodayAd vA, svabhAvAd vA' iti paro brUyAt / nanvetallocane'pi tulyam, yatastadapyaprApyakAritve tulye'pi karmodayAt , tatvAbhAvyAd vA kAzcidevArthAn gRhNAti na sarvAniti / tadevaM nayanasyAmApyakAritve'tiprasaGgalakSaNaM prAptakArivAdinA yad dUSaNamuktaM tatparihRtam / athavA yo nayana-manasoH prApyakAritvamabhyupagacchati, tasyA'pyetad dUSaNamApatatyeva, yacca dvayodeSaNaM na tadekasya dAtumucitam , ityetaccetasi nidhAya pAha- 'tullo vetyAdi ' vetyathavA, eSo'tiprasaGgalakSaNa upAlambhastulyaH smaanH| kva, ityAha-saMpAtaviSayatve'pi nayana-manasorabhyupagamyamAne, tathAhi- atrApi zakyate vaktuma- yadi 15. ja. 'so'pi ' / 2 arthagahaneSu muhyati satsvapi kevalAdigamyeSu / tat kiMkRtamagrahaNamaprAptakAritvasAmAnye / // 24 // ... 3 kA~dayato vA.svabhAvato vA locane'pi nanu tat tulyam * tulyo vopAlambha eSa saMprAsaviSaye'pi // 28 // For Private and Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 prAptamartha gRhAti cakSuH, tarhi atisaMprAptAnapyaJjana-rajo-mala-zalAkAdIn kasmAdna gRhNAti / mano'pi prAptAn sarvAnapi kimiti na gRhNAti / gRhNAtyeveti cet / na, graheNA'navasthAnaprasaGgAt- yAvaddhi ghaTaM gRhNAti, tAvat paTaM, zaGkha, zuktikAdIn vA kimiti na gRhAtIti / ghaTamAptikAle paTAdayo na prAptA eveti cet / na, tadaprAptI hetvabhAvAt , tathAhi-na tAvat keTa-kuvyAdayasteSAmAdhArakAra, tairantaritAnAmapi mervAdInAM manasA paricchedAnubhavAt / karmodayAt , khabhAvAd vA pratiniyatameva manaH prApnotIti cet / nanvaMtadabhAgyakAriNo nayanasyApi samAnam // iti gAthArthaH // 248 // tasmAt kimiha sthitam 1, ityAha sAmatthAbhAvAo maNo vva visayaparao na giNhei / kammakkhaovasamao sANuggahao ya sAmatthaM // 249 // cakSuH siddhAntanirdiSTaniyataviSayaparimANAt parato na gRhNAtIti pratijJA, cakSuSazveha kartRtvaM prakramAd gamyate, sAmarthyAbhAvAditi hetuH, manovaditi dRSTAntaH / sAmarthyAbhAvo'pi nayanasya kutaH, ityAha- 'kammakkhao ityAdi tadAvaraNakarmakSayopazamAt, khAnugrahatazcAprApteSvapi kecid yogyadezAvasthiteSvartheSu paricchede kartavye locanasya sAmarthya bhavati / idamuktaM bhavati- amAtatve samAne'pi yeSvartheSu grahaNaviSaye karmakSayopazamo bhavati, tathA, svasyA''tmano rUpA-''loka-manaskArAdisAmagyAH sakAzAdanugraho bhavati, teSvartheSu karmakSayopazamasadbhAvAta, zeSasAmagyanugrahAca cakSuSo grahaNasAmarthya bhavati / yeSu tvartheSu grahaNaviSaye karmakSayopazamaH, zeSasAmagyanugrahazca nAsti, teSu tasya sAmarthyAbhAva ityarthApattita eva gamyate / tasmAd vyavasthitamamApyakAritvaM nayana-manasoH / tataca sparzanarasana-ghrANa-zrotrabhedAcaturvidha eva vyaJjanAvagraha iti sthitam // iti gaathaarthH|| 249 // tadevaM 'nayaNa-maNovajidiyabheyAo vaMjaNoggaho cauhA' ityetat samarthitam / atha prakRtamucyate - 'tetthoggaho durUvo gahaNaM jaM hoI vaMjaNa-tthANaM / vaMjaNao ya jamattho teNAIe tayaM vocchaM' // 1 // ityAdinA granthena pratijJAtavyaJjanAvagrahasvarUpamatipAdanaM ceha prakRtam / tasya ca vyaJjanAvagrahasya svarUpaM nandhadhyayanAgamasUtre pratibodhaka-mallakodAharaNAbhyAM pratipAditam , tadyathA ka. ga. 'haNe'na' / 2 gha. cha. ja. 'ghtt'| sAmarthyAbhAvAd mana iva viSayaparato na gRhAti / karmakSayopazamataH sAnuprahata sAmarthyam // 29 // 7 . 4 gAthA 204 / 5 gAthA 193 / 6 ka. ga. gha. cha. ja. 'dubheo ga' 7 ka.ga. gha. cha. ja. 'hojna / " 'baMjaNoggahassa parUvaNaM karissAmi paDibohagadiTuMteNaM, mallagadidruteNa y| se ki ta paDibohagadiTThateNaM / paDibohagadidvaiteNaM se- jahAnAmae kei purise kaMci purisaM suttaM paDibohejjA-amuga! amuga ! ti / tattha ya coyae paNNavarga evaM vayAsI-kiM egasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti, jAva saMkheja-asaMkhejasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti / evaM vayaMtaM coyagaM pannavae evaM vayAsI- no egasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchaMti, jAva no saMkhejjasamayapaviTThA poggaNA gahaNamAgacchati, asaMkhejjasamayapaviTThA poggalA gahaNamAgacchati, settaM paDibohagadiTThateNaM / se kiM taM mallagadiTThateNaM / mallagadiTThateNaM se- jahAnAmae kei purise AvAgasIsAo mallagaM gahAya tatthegaM udagabiMdu pakkhivejjA, se naDhe / anne vi pakkhitte, se vi naDhe / anne vi pakkhitte, se vi naDhe / evaM pakkhippamANesu pakkhippamANasu hohI se udagabiMdU jeNaM taM mallagaM rovehiti| hohI se udagabiMdU jeNaM taMsi mallagaMsi ThAiti / hohI se udagabiMdU je NaM taM mallagaM bharehiti / hohI se udagabindU jeNaM taMsi mallagaMsi na dvAhihiti / hohI se udagabiMdU jeNaM taM mallagaM pavAhehiti / evAmeva pakkhippamANehiM aNaMtehiM poggalehiM jAhe taM vaMjaNaM pariyaM hoi, tAhe hu~ ti karei, no ceva NaM jANai ke vesa sadAi" ityaadi| idaM satra nandivivaraNa evetthaM vyAkhyAtama , tadyathA- (nandivRtti-pR.65) "pratibodhaka-mallakadRSTAntAbhyAM vyaJjanAvagrahasya prarUpaNaM kariSyAmi / tatra pratibodhayatIti pratibodhakaH sa eva dRSTAntastena, tadyathA nAma kazcidanirdiSTasvarUpaH puruSaH kazcidanyamanirdiSTasvarUpameva puruSaM suptaM santaM pratibodhayet / katham !, ityAha- amuka ! amuka ! iti / tatra prerakaH prajJApakamevaimavAdIt-kimekasamayapraviSTA ityAdi / evaM vadantaM preraka prajJApaka . evamuktavAn- no ekasamayapraviSTA ityAdi, prakaTAthai, yAvad nosaMkhyeyasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti / navaramayaM pratiSedhaH zabdavijJAnagrAdhatAmadhikRtya veditavyaH, zabdavijJAnajanakatvenetyarthaH, anyathA saMbandhamAtramadhikRtya prathamasamayAdArabhya pudgalA grahaNamAgacchantyeva / ' asaMkhejja ityAdi ' pratisamayapravezenA''dita ArabhyA'saMkhyeyasamayaiH praviSTA asaMkhyeya vyaJjanAvagrahasya prarUpaNAM kariSyAmi pratibodhakadRSTAntena, mallakadRSTAntena ca / atha keyaM pratibodhakaraSTAntena / pratibodhakadRSTAntena sA- yathAnAmA kazcit puruSaH kazcit puruSa susaM pratibodhayet- amuka ! amuka! iti / tatra ca codakaH prajJApakamevamavAdIt-kimekasamayapraviSTAH punalA grahaNamAgacchanti, yAvatsaMkhyevA-saMkhyeyasamayapraviSTAH pugakA grahaNamAgacchanti / evaM vadantaM codakaM prajJApaka evamavAdI-mo ekasamayapraviSTAH punalA grahaNamAgacchanti yAvat no saMkhyeyasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti, asaMkhyeyasamayapraviSTAH pudgalA grahaNamAgacchanti, seyaM pratibodhakadRSTAntena / atha keyaM mallakadRSTAntena / malagahaSTAntena sA- yathAnAmA kazcit puruSa ApAkaziraso mallakaM gRhItvA tatraikamudakavinduM prakSipet, sa naSTaH / anyo'pi prakSiptaH, so'pi naSTaH / anyo'pi prakSiptaH so'pi naSTaH / evaM prakSipyamANeSu prakSipyamANeSu bhaviSyati sa udakavinduryastaM mallakamArdratA neSyati / bhaviSyati sa udakabinduryastasmin mallake sthAsyati / bhaviSyati sa udakavinduryastaM maskaka bhariSyati / bhaviSyati sa udakavinduryastasmin mallake ma sthAsyati / bhaviSyati sa udakavinduryastaM mallakaM plAvayiSyati / evameva prakSipyamANeranantaiH pudgalaiyadA tad vyaJjanaM paritaM bhavati tadA 'hu' iti karoti, no cena jAnAti ka eSa zabdAdiH / // 2 vezyo'yaM zabda AkaraNArthe / 3 ka. ga. 'vaM sama' / For Private and Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 75 | vizeSA0 samayapraviSTAH pudgalAH zabdadravyavizeSA grahaNamAgacchanti- arthAvagrahajJAnahetavo bhavantIti bhAvaH / iha ca caramasamayapraviSTA eva vijJAnajanakatvena pahaNamAgacchanti, tadanye tvindriyakSayopazamopakAriNa iti sarveSAM sAmAnyena grahaNamuktam / seyaM pratibodhakadRSTAntena ' vyaJjanAvagrahaprarUpaNA' iti vAkyazeSaH // atha keyaM mallakadRSTAntena prarUpaNA / tadyathA nAma kazcit puruSa ApAkaziraso mallakaM zarAvaM gRhItvA, rUkSamidaM bhavatItyasya grahaNam / tatra mallake ekamudakabinduM prakSipet sa naSTaH, tatraiva tadbhAvapariNatimApanna ityarthaH / zeSa subodhaM yAvad jeNaM taM mllgN'| 'rAvehiti' ArdratA napyati / zeSa subodham / navaraM ' pavAhehiti ' plAvayiSyatIti / evAmevetyAdi / atibahutvAt pratisamayamanantaiH zabdapudgalairyadA tad vyaJjanaM pUritaM bhavati, tadA 'hu' iti karoti tamartha gRhNAtItyuktaM bhavati / kiviziSTaM !, nAma-jAtyAdikalpanArahitam / ata evA''ha- 'no ceva NaM jANai ke vesa saddAi tti' na punarevaM jAnAti ka eSa zabdAdiH ? ityarthaH / evaM ca sati sAmayikatvAdavigrahasya, arthAvagrahAt pUrva sarvo vyaJjanAvagrahaH " // . tadevamasya vyaJjanAvagrahasvarUpamatipAdakasya nandisUtrasya zeSaM prAyaH sugamamiti manyamAno bhASyakAraH "jAhe taM vaMjaNaM pUriyaM hoI" ityetad vyAcikhyAsurAha toeNa mallagaM piva vaMjaNamApUriyaM ti jaM bhaNiyaM / taM davamiMdiyaM vA tassaMjogo va na viruddhaM // 250 // 'jaM bhaNiyaM' yaduktaM nandisUtrakAreNa / kiM tat ?, ityAha- vyaJjanamApUritamiti / kena kiMvat 1, ityAha- toyena jalena mallaka rAvaM tadvaditi / tasmin sUtrakArabhaNite vyaJjanaM dravyaM gRhyate, indriyaM ghA, tayorvA dravye-ndriyayoH saMyogaH saMbandhaH, iti sarvathA'pyavirodhaH / idamuktaM bhavati-vyaJjanazabdena zabdAdiviSayapariNatapudgalasamUharUpaM dravyaM, zrotrAdIndriyaM vA, dravye-ndriyayoH saMbandho vA gRhyate, na kazcid virodhaH, vyajyate prakaTIkriyate vivakSito'rtho'neneti vyaJjanamityasyA vyutpatteH sarvatra ghaTanAt // iti gAthArthaH // 250 // kevalaM dravyAdiSu triSvapi vyaJjanazabdavAcyeSu pratyakamApUritatve vizeSo draSTavyaH / kaH punarasau ?, ityAha daivvaM mANaM pUriyamiMdiyamApUriyaM tahA doNhaM / avaropparasaMsaggo jayA tayA giNhai tamatthaM // 251 // 'davyaM ti yadA dravyaM vyaJjanamadhikriyate tadA "jAhe taM baMjaNaM pUriyaM hoI" iti ko'rthaH ? ityAha-'mANaM pUriyaM ti' mAnaM tasya zabdAdidravyasya pramANaM pratisamayapravezena prabhUtIkRtatvAt svapramANamAnItaM prakarSapupanItaM svagrAhakajJAnajanane samarthIkRtamiti yAvat / yadA 1 yadA tabyaJjanaM pUritaM bhavati / 2 toyena mAlakamiva vyaJjanamApUritAmAte yad bhaNitam / tat vyamindriyaM vA tatsaMyogo vA na viruddham // 250 // 3 ja. 'kdaacid'| / dravyaM mAnaM pUritamindriyamApUritaM tathA dvayoH / parasparasaMsargo yadA tadA gRhNAti tamartham // 25 // vindriyamitIndriyaM vyaJjanamadhikriyate tadA" jAhe taMbaMjaNaM pUriyaM hoi" iti kimuktaM bhavati?, ityAha-'ApUriyaM ti' ApUritaM vyApta bhRtaM vAsitamityarthaH / tathA, 'dohaM ti' dvayoH zrotrAdIndriya-zabdAdipariNatadravyayoH saMbandho yadi vyaJjanamadhikriyate tadA "jAhe taMbaMjaNaM pariyaM hoI', iti kimuktaM bhavati', ityAha-'avaropparasaMsaggo tti' samyak sargo yogaH saMsargaH samyaka saMvandha ityarthaH. | idamatra hRdayam-asmin pakSe yadA tayorindriya-dravyayoH parasparamatIva saMyuktatA'nuSaktatA'GgAGgibhAvena pariNAmo bhavati, tadA prastuta saMbandhalakSaNa vyaJjanamApUritaM bhavatItyucyata iti / 'jayA tayA giNhai tamatthaM ti' evaM yadA trividhamapi vyaJjanaM prakAratrayeNA''pUritaM.. / bhavati, tadA taM vivakSitaM zabdAdikamarthamavyaktaM nAma-jAtyAdikalpanArahitaM gRhAti / etacca "tohe hu~ ti karei" ityasya vyAkhyAnam / / arthAvagrahazcA'yamekasAmayiko vijJeyaH, itarastu pUrvamantarmuhUrta dravyapravezAdirUpo vynyjnaavgrho'vseyH|| iti gaathaarthH|| 251 // kiMviziSTaM punastamartha gRhNAti ?, ityAzaGkaya khata eva bhASyakArastatsvarUpamAha sAmannamaNidesaM sarUva-nAmAikappaNArahiyaM / jai evaM jaM teNaM gahie sadde tti taM kiha Nu ? // 252 // grAhyavastunaH sAmAnya-vizeSAtmakatve satyapyarthAvagraheNa sAmAnyarUpamevA'rtha gRhNAti, na vizeSarUpam , arthAvagrahasyaikasAmayikatvAta, samayena ca vizeSagrahaNAyogAditi / sAmAnyArthazca kazcid grAma-nagara-vana-senAdizabdena nirdezyo'pi bhavati, tadvyavacchedArthamAhaanirdezya kenApi zabdenA'nabhilapyam / kutaH punaretat , ityAha- yataH svarUpa-nAmAdikalpanArahitam , AdizabdAjjAti-kriyA-guNadravyaparigrahaH / tatra rUpa-rasAdyarthAnAM ya AtmIyacakSurAdIndriyagamyaH pratiniyataH svabhAvastat svarUpam / rUpa-rasAdikastu tadabhidhAyako dhvanirnAma, rUpatva-rasatvAdikA tu jAtiH / prItikaramidaM rUpaM, puSTikAro'yaM rasa ityAdikastu zabdaH kriyApradhAnatvAt kriyaa| kRSNanIlAdikastu guNaH / pRthivyAdikaM punadravyam / eSAM svarUpa-nAma-jAtyAdInAM kalpanA antarjalpArUSitajJAnarUpA tayA rahitamevArthamarthAvagraheNa gRhNAti yato jIvaH, tasmAdanirdezyo'yamarthaH proktaH, tatkalpanArahitatvena svarUpa-nAma-jAtyAdiprakAreNa kenApi nirdeSTumazakyatvAditi / evamukte sati paraH prAha- 'jai evamityAdi' yadi svarUpa-nAmAdikalpanArahito'rtho'rthAvagrahasya viSaya ityevaM vyAkhyAyate bhavadbhiH, tarhi 'jati' yannanyadhyayanasUtre proktaM / kim ?, ityAha- "teNaM gahie sadde tti" upalakSaNatvAditthaM saMpUrNa draSTavyam" se jahA nAmae kei purise avbattaM saI suNejjA, teNaM sadde ti uggahie, na uNa jANai ke vesa saddAi ti / taM kiha Nu tti' - yadA tabyavyaJjanaM pUritaM bhavati / 2 tadA 'hu~' iti karoti / . sAmAnyamanirdezya svarUpa-nAmAdikalpanArahitam / yadyevaM yas 'tena gRhItaH zabdaH' iti tat kathaM nu! // 252 // 4 ka.ga. 'sahiti / 5 tathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAt / tena zabda isyavagRhItaH, na punarjAnAti ka eSa zabda iti // For Private and Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 76 vizeSA0 tadetat kathamAvirodhena nIyate ?- yuSmavyAkhyAnena saha virudhyate evedamityarthaH, tathAhi - asminnandisUtre'yamathaH pratIyate- yathA te pratipatrA'rthAvagrahaNa zabdo'vagRhIta iti / bhavantastu zabdAchullekharahitaM sarvathA'muM pratipAdayanti, tataH kathaM na virodhaH ?, iti bhAya iti gAthArthaH // 252 // . atrottaramAha- . sahe ti bhaNai vattA tammattaM vA na sahabuddhIe / jai hoi sahabuddhI to'vAo ceva so hojjA // 253 // zabdastenAyagRhIta iti yaduktaM, tatra 'zabda' iti vaktA prajJApakA, sUtrakAro SA bhaNati pratipAdayati, athavA tanmAtra zabdamA rUpa-rasAdivizeSajyAvRttyA-'navadhAritatvAcchandatayA'nizcitaM gRhNAtIti / etAvatAMzena zabdastenAvagrahIta ityucyate, na punaH zana buddhayA-'zabdo'yaM' ityadhyavasAyena tacchandavastu tenA'vagRhItam , zabdollekhasyA''ntarmuhUrtikatvAt , arthAvagrahasya tvephasAmayikatva dasaMbhava evA'yamiti bhaavH| yadi punastatra zabdabuddhiH syAt , tarhi ko doSaH syAt 1, ityAzaya sUtrakAraH svayamevaM dUSaNAntaramAha 'jaItyAdi' yadi punarAvagrahe zabdabuddhiH zabdanizcaya: syAt , tadA'pAya evA'sau syAt, na tvarthAvagraha, nizcayasyA'pAyahara tvAt / tatazcArthAvagrahe-hAbhAva eva syAt, na caitad dRSTam , iSTaM ca / / iti gaathaarthH|| 253 // - atrAha paraH- nanu prathamasamaya eva rUpAdivyapohena 'zabdo'yam' iti pratyayo'rthAvagrahatvenA'bhyupagamyatAm , zabdamAtratve saamaanytvaat| uttarakAlaM tu prAyo mAdhuryAdayaH zaGkhazabdadharmA iha ghaTante, na tu zArGgadharmAH khara-karkazatvAdaya iti vimarzabAddharIha tasmAcchAva evA'yaM zabda iti tadvizeSastvapAyo'stu / tathA ca sati ""teNaM saddeti uggahie" idaM yathAzrutameva vyaakhyaayte| "noce NaM jANai kevesa saddAi, tao Iha pavisaI" ityAdyapi sarvamavirodhena gacchatIti / tadetat paroktaM sUriH pratyanubhASya dUSayati, tadyathA jaii saddabuddhimattayamavaggaho tabisesaNamavAo / naNu saho nAsado na ya rUvAi viseso'yaM // 254 // bhoH para ! yadi zabdabuddhimAnaM 'zabdo'yam' iti nizrayajJAnamapi bhavatA'rthAvagraho'bhyupagamyate, tadvizeSaNaM tu tasya zabdara vizeSaNaM vizeSaH 'zA evA'yaM zabdaH' ityAdivizeSajJAnamityarthaH, apAyo matijJAnatRtIyo bhedo'GgIkriyate / hanta ! tarhi avagraharU ...zabda iti bhaNati vaktA tammAnaM vA, na zabdabuddhyA / yadi bhavati zabdabuddhistato'pAya eva sa bhavet // 253 // .. tena zabda ityvgRhiitH|| so ceva jAnAti ka eSa zabdAdiH, tata IhAM pravizati / 4 yadi zabdabuddhimAtramavagrahastadvizeSaNamavAyaH / nanu zabdo nA'zabdo na ca rUpAdi vizeSo'yam // 254 // kSaNasya tadAdyabhedasyA'bhAvaprasaGgaH, prathamata evA'vagrahamatikramyA'pAyAbhyupagamAt / kathaM punaH zabdajJAnamapAyaH, iti cet / ucyate tasyA'pi vizeSagrAhakatvAt , vizeSajJAnasya ca bhavatA'pyapAyatvenA'bhyupagatatvAt / nanu 'zAGkha evA'yaM zabda:' ityAdikameva taduttara kAlabhAvi jJAnaM vizeSagrAhakaM, zabdajJAne tu zabdasAmAnyasyaiva pratibhAsanAt kathaM vizeSapratibhAsaH, yenA'pAyaprasaGga syAt 1, ityAha 'naNu ityAdi' nanvityakSamAyAM, parAmantraNe vA, nanu 'zabdo'yaM nAzabdaH' iti vizeSo'yaM vizeSapratibhAsa evA'yamityarthaH / kathaM puna no'zabda iti nizcIyate', ityAha-na ca rUpAdiriti, cazabdo hizabdArthe, AdizabdAd gandha-rasasparzaparigrahaH / tatazcedamuktaM bhavati yasmAdna rUpAdirayam, tebhyo vyAvRttatvena gRhItatvAta , ato 'nA'zabdo'yaM iti nizcIyate / yadi tu rUpAdibhyo'pi vyAvRttira hItA na syAt, tadA 'zabdo'yam' iti nizcayo'pi na syAditi bhaavH| tasmAta 'zabdo'yaM nAzabda:' iti vizeSapratibhAsa evA'yam tathA ca satyasyA'pyapAyaprasaGgato'vagrahAbhAvaprasaGga iti sthitam / / iti gAthArthaH // 254 / / atha paro'vagrahA-'pAyayorviSayavibhAgaM darzayannAha thovamiyaM nA'vAo saMkhAivisesaNemavAo tti / tabbheyAvekkhAe naNu thovamiyaM pi nAvAo // 255 / idaM zabdabuddhimAtrakaM zabdamAtrastokavizeSAvasAyitvAt stokaM stokavizeSagrAhakam , ato'pAyo na bhavati, kimvavagraha eva 'yamiti bhaavH| kaH punastApAyaH, ityAha- 'saMkhAItyAdi zADo'yaM zabda ityAdivizeSaNaviziSTaM yajjJAnaM tadapAyaH bRdire pAvasAyitvAditi hRdayam / hanta ! yadi yad yat stokaM tat tad nApAyaH, tarhi nivRttA sAMpratamapAyajJAnakathA, uttarottarArthavizeSagrahaNa pekSayAM pUrvapUrvArthavizeSAvasAyasya stokatvAt / etadevAha- 'tambheyetyAdi' tasya zAzabdasya ye uttarottarabhedA mandra-madhuratvAdaya taruNa-madhyama-vRddha-strI-puruSasamutthatvAdayazca tadapekSAyAM satyAmidamapi 'zAho'yaM zabdaH' ityAdi jJAna nanu stoka- stokavizeSaNa hakameva, iti nApAyaH syAt / evamuttarottaravizeSagrAhiNAmapi jJAnAnAM taduttarottarabhedApekSayA stokatvAdapAyatvAbhAvo bhAvanIyA iti gAthArthaH // 255 // 'tamevA'pAyAbhAvaM sphuTIkurvanAha: iya subahuNA vi kAleNa savvabheyA'vahAraNamasajjhaM / jammi havejja avAo savvo cciya uggaho nAma // 25 // kAyadi- stokamidaM nA'pAyaH zAsAdivizeSaNamapAya iti / tadbhedA'pekSAyAM nanu stokamidamapi nA'pAyaH // 255 // 2 ghU. ja. va tadapekSayA ta' - 3 iti subahunA'pi kAlena sarvabhedA'vadhAraNamasAdhyam / yasmin bhavedapAyaH sarva evA'vagraho nAma // 256 ra Na a-1) For Private and Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 77 . vizeSA. itizabda upapradarzanArthaH, tatazcedamuktaM bhavati- yathA 'zAGko'yaM zabdaH' ityasyAM buddhau zabdagatabhedA'vadhArI sAMpratamasAdhyam , mandra-madhuratvAditaduttarottarabhedabAhulyasaMbhavAt / tathAca sati stokatvAd neyaM buddhirapAyaH, kinvarthAvagraha ityevaM subahunA'pi kAlena / sarveNApi puruSAyuSeNa zabdagatamandra-madhuratvAyuttarottarabhedAvadhAraNamasAdhyaM tadbhedAnAmanantatvAdazakyamityarthaH, yasmin bhedAvadhAraNe, kim, ityAha- yasmin apAyo bhavedanyabhedAkAGkSAnivRtteyasmin bhedAvadhAraNajJAne'pAyatvaM vyavasthApyeteti bhAvaH / tasmAta sarvo'pi bhedapratyaya uttarottarApekSayA tvadabhiprAyeNa stokatvAdarthAvagraha eva mAmoti, nA'pAyaH, zabdajJAnavat / / iti gaathaarthH||256 // kiJca, 'zabda evAyam' iti jJAnaM stokatvAd yadarthAvagrahatvena bhavatA'bhimatam / tat pUrvamIhAmantareNa na saMbhavati, tatpUrvakatve ca tasyArthAvagrahatvAsaMbhava iti darzayatrAha kiM saho kimasaho ttaNIhie saha eva kiha juttaM ? / aha puvvamIhiUNaM saho tti mayaM, taI puvvaM // 257 // 'kiM zabdo'yam' Ahosthit 'azabdo rUpAdiH' ityevaM pUrvamanIhite yat 'zabda eva' iti nizcayajJAnam, tadakasmAdeva jAyamAnaM kathaM yuktam , vimarzapUrvakatvamantareNa nedaM ghaTata ityarthaH / idamuktaM bhavati-zabdagatAnvayadharmeSu, rUpAdibhyo vyAvRttau ca gRhItAyAM 'zabda eva' iti nizcayajJAnaM yujyate, tadgrahaNaM ca vimarzamantareNa nopapadyate, vimarzazhA, tasmAdIhAmantareNA'yuktameva 'zabda evaM iti nizcayajJAnam / atha nizcayakAlAt pUrvamIhitvA bhavato'pi 'zabda evA'yam' iti nizcayajJAnamabhimatam / hanta ! tarhi nizcayajJAnAt pUrva 'taI' asAvIhA bhavadvacanato'pi siddhA // iti gAthArthaH // 257 / / 1. yadi nAma nizcayajJAnAt pUrvamIhA siddhA, tataH kim ?, ityAha kiM taM puvvaM gahiyaM jamIhao saha eva viNNANaM / aha puvvaM sAmaNNaM jamIhamANassa saho tti // 258 // : hanta ! yadi nizcayazAnamIDAparva tvayA'bhyapagamyate. tahi pravyo'si-nanvIhAyAH parva kiM tada vasta pramAtrA gahItama. yaTIhamAnasya tasya 'zabda evA'yam' iti nizcayajJAnamupajAyate, na hi kazcid vastunyagRhIte'kasmAt prathamata evehAM kuruta iti bhaavH| kSabhitasya parasyottarapradAnAsAmarthyamAlokya svayameva tanmatamAzaGkate- atha brUyAta para:- sAmAnya nAma-jAtyAdikalpanArahitaM vastumAtra3 ja. 'pada' / 2 ka. 'd yadyarthI' / 3 ka.ga.'tataH puu'| kiM zabdaH kimazabda ityanIhite zAbda evaM kathaM yuktam / atha pUrvamIhiravA zabda iti mataM, sA pUrvam // 257 // 5 kiM tat pUrva gRhItaM yadIhamAnasya zabda eva vijJAnam / atha pUrva sAmAnyaM yadIhamAnasya zabda iti // 25 // mIhAyAH pUrva gRhItaM, yadIhamAnasya 'zabdaH' iti nizcayajJAnamutpadyate // iti gAthArthaH // 258 // ... athehAyAH pUrva sAmAnyagrahaNe pareNeSyamANe sUriH svasamIhitasiddhimupadazaryatrAha atthoggahao puvvaM hoyavvaM tassa gahaNakAleNaM / puvvaM ca tassa vaMjaNakAlo so atthaparisuNNo // 259 // _ 'navIhAyAH pUrva yat sAmAnyaM gRhyate, tasya tAvad grahaNakAlena bhavitavyam / sa cA'smadabhyupagatasAmayikAAvagrahakAlarUpo na bhavati, asmadabhyupagatAGgIkAraprasaGgAt, kiM tarhi ?, asmadabhyupagatArthAvagrahAta pUrvameva bhavadabhiprAyeNa tasya sAmAnyasya grahaNakAlena bhavitavyam , pUrva ca tasyA'smadabhyupagatArthAvagrahasya vyaJjanakAla eva vartate, vyaJjanAnAM zabdAdidravyANAmindriyamAtreNA''dAnakAlo madhyapadalopAd vynyjnkaalH| bhavatvevam , tathApi tatra sAmAnyArthagrahaNaM bhaviSyati, ityAzaGkayAha- sa ca vyaJjanakAlo'rthaparizUnyaH, na hi tatra sAmAnyarUpaH, vizeSarUpo vA kazcanA'pyarthaH pratibhAti, tadA manorahitendriyamAtravyApArAt, tatra cArthapratibhAsA'yogAt / tasmAt pArizeSyAdasmadabhyupagatArthAvagraha eva sAmAnyagrahaNamiti gAthAyAmanuktamapi svayameva draSTavyam / tadanantaraM cA'nvaya vyatirekadharmapAlocanarUpA IhA, tadanantaraM ca 'zabda evA'yam' iti nizcayajJAnamapAyaH, iti sarva susthaM bhavati // iti gaathaarthH|| 259 // atha prathamamevA'rthAvagrahajJAnena zabdAgrahaNe paraH punarapi doSamAhajaii saho tti na gahiyaM na u jANai jaM.ka esa sado tti / tamajuttaM sAmaNNe gahie maggijai viseso // 26 // ____ yadyarthAvabodhasamaye prathamameva 'zabdo'yam' ityevaM tad vastu na gRhItaM, tarhi "ne uNa jANai ke vesa sadde tti" jaM ti' yat sUtre nirdiSTam , tadayuktaM pAmoti, yasmAcchabdasAmAnye rUpAdivyAvRtte gRhIte sati pazcAd mRgyate'nviSyate vizeSaH-'kimayaM zabdaH zAGkhaH, uta zAH" iti / idamuktaM bhavati- "ne uNaM jANai ke vesa sadde ti" asmin nandisUtre 'na punarjAnAti ko'pyeSa zAGkha zAyinyataraH zabdaH' iti vizeSasyaivA'parijJAnamuktam, zabdasAmAnyamAtragrahaNaM tvanujJAtameva, tadagrahaNe tu 'ka epa zabdaH, kiM zAGkhaH, zArho vA ? ityevaM vizeSamArgaNamasaMgatamevaM syAt , vizeSajijJAsAyAH sAmAnyajJAnapUrvakatvAt , zabdasAmAnye gRhIta eva tadvizeSamArga Nasya yujyamAnatvAt / / iti gAthArthaH / / 260 // 11 arthAvagrahataH pUrva bhavitavyaM tasya, grahaNakAlena / pUrva ca tasya vyaanakAlaH so'rthaparizUnpaH // 259 // 2 ka.ga.'tasmAdasma' / 3 ga.'ne sh'| 4 yadi zabda iti na gRhItaM na tu jAnAti yat ka eSa zabda iti / tadayuktaM sAmAnye gRhIte mRgyate vizeSaH // 260 // 5na punarjAnAti ka eSa zabda iti / 6ka.ga.pa.cha.ja.'NaM jaa'| For Private and Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 atrottaramAha savvattha sayaMto saddo saho ti bhAsao bhaNai / iharA na samayamette saho tti visesaNaM juttaM // 261 // * sarvatra pUrvasmin , atra ca sUtrAvayave, avagrahasvarUpaM dezayan prarUpayan 'zabdaH zabdaH' iti bhASakA prajJApaka eva padati, na tu tatra jJAne zabdapratibhAso'sti / itthaM caitata, anyathA na samayamAtrevigrahakAle 'zabdaH' iti vizeSaNa yuktam, AntarmuhartikatvAcchabdanizcayasyeti mAgevoktam / sAMvyavahArikA'rthAvagrahApekSaM vA sUtramidaM vyAkhyAsyate, iti mA tvariSThAH // iti gAthArthaH / / 261 // ___ atha sUtrAvaSTambhavAdinaM paraM dRSTvA sautrameva parihAramAha- ahava sue cciya bhaNiyaM jaha koI suNejja sahamavvattaM / avvattamaNidesa sAmaNNaM kappaNArahiyaM // 262 // ___ athavA yadi tapa gADhaH zrutAvaSTambhaH, tadA tatrApyetad bhaNitaM yaduta-prathamamavyaktasyaiva zabdollekharahitasya zabdamAtrasya grahaNam / 51 kena punaH sUtrAvayaSenedamuktam , ityAha-'jaha koI suNeja sahamavattaM ti ayaM ca sUtrASayavo bhanyadhyayane ityaM draSTavyaH- "se jahA nAmae kei pUrise avvattaM saI suNeja ti"| atrA'vyaktamiti ko'rthaH 1, ityAha-anirdezya 'zabdo'ya rUpAdiyo' ityAdinA prakAreNA- 'vyaktamityarthaH / nanu yadi zabdAdirUpeNAnirdezyam , tarhi kiM tat , ityAha-sAmAnyam / kimuktaM bhavati', ityAha-nAma-jAtyAdi kalpanArahitam / na ca vaktavyaM- zAla-zAbhedApekSayA zabdollekhasyA'pyavyaMktatve ghaTamAne kuta idaM vyAkhyAna labhyate iti avagrahasyA'nAkAropayogarUpatayA sUtre'dhItatvAt , anAkAropayogasya ca sAmAnyamAtraviSayatvAt , prathamamevA'pAyapasakyA'vagrahehA'bhAvaprasaGga ityAdyuktatvAca // iti gAthArthaH / / 262 // atha mUrireva parAbhimAyamAzizaGkayiSurAhaaha va maI, puvvaM ciya so gahio vaMjaNoggahe teNaM / jaM vaMjaNoggahammi vi bhaNiyaM viNNANamavvattaM // 26 // ___. sarvatra dezayan zabdaH zabda iti bhASako bhaNati / itarathA na samayamAne zabda iti vizeSaNaM yuktam // 26 // ....., 2 athavA zruta eva bhaNitaM yathA kazcit zRNuyAcchabdamavyaktam / adhyaktamanirdezya sAmAnyaM kalpanArahitam // 262 // 3 tadyathAnAmA kazcita puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAditi / 4 gha. cha. ja. 'ttraa| 5 atha vA matiH, pUrvameva sa gRhIto vyajanAvagrahe tena / yad vyaJjanAvagrahe'pi bhaNitaM vijJAnamavyaktam // 23 // .. atha parasya matiH syAt / keyam ', ityAha-so'vyakto'nirdezyAdivarUpa:zabdo'rthAvagrahAta pUrvameva vyaJjanAvagrahe tena zrotrA gRhItaH, tat kimityarthAvagrahe'pi tadgrahaNamughuSyate / kathamidaM punarjAyate yaduta-asau vyaJjanAvagrahe gRhItaH, ityAha-'jamityAdi' yad yasmAd vyaJjanAvagrahe'pi bhavadbhiravyaktaM vijJAnamuktam , avyaktaviSayagrahaNa eva cAvyaktatvaM tasyopapadyata itibhaavH||iti gAthArtha // 26 // atrottaramAhaatthi tayaM avvattaM na u taM giNhai sayaM pi so bhaNiyaM / na u aggahiyammi jujjai sahotti visesnnNbuddhii||264|| asti tadavyaktaM zroturvyaJjanAvagrahe jJAnam, na tasyA'smAbhirapalApaH kriyate, na punarasau zrotA'tisaukSmyAt tat svaya-mapi gRhNAti saMvedayate / etacca prAgapi bhaNitam / 'sutta-mattAisuhumaboho vva' iti vacanAt , tathA, 'suttAdao sayaM vi ya vibhANaM nAvabujjhanti" iti vacanAcca / tasmAd vyaJjanamAtrasyaiva tatra grahaNam , na zabdasya, vyaJjanAvagrahatvAnyathAnupapattereveti / na ca sAmA nyarUpatayA'vyakte zabde'gRhIte'kasmAdeva 'zabdaH' iti vizeSaNabuddhiyujyate, anusvArasyA'lAkSaNikatvAd vishessbuddhirityrthH| asyAM ca vizeSabuddhau prathamameveSyamANAyAmAdAvevArthAvagrahakAle'pyapAyamasaGgaH, ityasakRdevoktam // iti gaathaarthH|| 264 // nanu yadi vyaJjanAvagrahe'pyavyaktazabdagrahaNaM bhavet tadA ko doSaH syAt 1, ityAha aMtyo tti visayaggahaNaM jai tammivi so na vaMjaNaM naam|atthoggho cciya taoaviseso saMkaro vAvi // 265 // " arthAvagrahe 'arthaH' ityanena tAvad viSayagrahaNamabhipretaM- rUpAdibhedenA'nirdhAritasyA'vyaktasya zabdAdeviSayasya grahaNa tatrA'bhipretamityarthaH / yadi ca tasminnapi vyaJjanAvagrehe'sAvavyaktazabdaH pratibhAsata ityabhyupagamyate, tadA na vyaJjanaM nAma vyaJjanAvagraho na prAmotItyarthaH / tatazcedAnI nivRttA tatkathA, vyaJjanamAtrasaMbandhasyaiva tatroktatvAt , bhavatA ca tadatikrAntasyA'vyaktArthagrahaNasyehAbhidhIyamAnatvAditi / tIvyaktArthagrahaNe kimasau syAt 1, ityAha- arthAvagraha evA'sau, avyaktArthAvagrahaNAt , tatazca nAsti vyaJjanaM vyaJjanAvagrahaH / athA'syA'pi sUtre moktatvAdastitvaM na parihiyate, tarhi dvayorapyavizeSa:- so'pyarthAvagrahaH, so'pi vyaJjanAvagrahaH prAmotIti bhAvaH mecakamaNiprabhAvat saMkaro vA syAditthama / / iti gAthArthaH // 265 / / , asti tadavyaktaM na tu tad gRhNAti svayamapyasau bhaNisam / na svagRhIte yujyate zabda iti vizeSaNabuddhiH // 26 // 2 gha. cha. ja. "ya a'| gAthA 19714 bhartha iti viSayagrahaNaM yadi tasminnapyasauna vyaJjanaM nAma / arthAvagraha evaM tato'vizeSaH saMkaro vA'pi // 265 // 5 gha. cha. ja.'he so'vy'| For Private and Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 79 vizeSA0 . tadevaM vyaJjanAvagrahe vyaJjanasaMbandhapAtrameva, arthAvagrahe tvavyaktazabdAtharthagrahaNaM, na vyaktaMzabdAtharthasaMvedanam, iti pratipAditam / sAMpratamupapattyantareNA'pyarthAvagrahe vyaktazabdAdyarthasaMvedanaM nirAcikIrSurAha'jeNatthoggahakAle gahaNe-hA-bAyasaMbhavo natthi / to natthi sahabuddhI, ahatthi nAvaggaho nAma // 266 // pUrva tAvadarthasya grahaNamAtraM, tatazcedA, tadanantaraM tvapAyaH, ityevaM matijJAnasyotpattikramaH / na caitatritayaM prathamameva zabdArthe'vanahote samastIti / etadevAha- yenArthAvagrahakAle'rthagrahaNe-hA-pAyAnAM saMbhavo nAsti, tato'rthAvagrahe nAsti 'zabdaH' itivizeSabuddhiH, arthagrahaNe-hA-pUrvakatvAt tasyAH / athA'styasau tatra, tarhi nA'yamarthAvagrahaH, kintvapAya eva syAt , naitad yujyate, tadabhyupagame'rthAvagrahe-hayorabhAvaprasaGgAt / / iti gAthArthaH // 266 // __ api ca, arthAvagrahe ' zabdaH' iti vizeSabuddhAviSyamANAyAM doSAntaramapyasti / kiM tat ?, ityAha sAmaNNa-tayaNNavisesehA-vajaNa-pariggahaNao se / atthoggahegasamaovaogabAhullamAvaNaM // 267 // iha yeyamarthAvagrahaikasamaye 'zabdaH' iti vizeSaghuddhirbhavatA'bhyupagamyate, sA tAvad nizcayarUpA, nizcayazvAkasmAdeva na yujyate, kintu krameNa, tathAhi-prathamaM tAvad rUpAdibhyo'vyAvRttamavyaktaM zabdasAmAnya grahItavyam , tatastadvizeSaviSayA, tadapararUpAdivizeSaviSayA ca / etairetaizca dhamaiH 'kimayaM zabdaH, Ahokhid rUpAdiH ityevaMrUpehA, tadanantaraM ca gRhItazabdasAmAnyavizeSANAM grahaNama, anyeSAM tu rUpAdivizeSANAM tatrAvidyamAnAnAM parivarjanam , ityevaMbhUtena krameNa nishcyotpttiH| tathAca sati zrotarAvagrahakasamaye''pi sAmAnyagrahaNAdibhiH prakArairupayogabahutvamApadyate, ekasmiMzca samaye bahava upayogAH siddhAnte niSiddhAH, iti nArthAvagrahe shbdaadivishessbuddhiH|| iti gaathaabhaavaarthH|| ra akSarArthastUcyate- sAmAnyamiha zrUyamANazabdasAmAnyaM gRhyate, 'tayaNNaviseseha ti' tacchabdenA'nantaroktaM zabdasAmAnyamanukRSyate, anyazabdena tu tatrA-'vidyamAnA rUpAdayaH parigRhyante / tatazca taccA'nye ca tadanye- zabdasAmAnyaM, rUpAdayazcetyarthaH teSAM yenA'rthAvagrahakAle grahaNe-hA-upAyasaMbhavo nAsti / tato nAsti zabdabuddhiH, adhArita mAvagraho mAma // 26 // 2 ja 'bdaadyrthe| 3 sAmAnya-tadanyavizepehA-varjana-parigrahaNatastasya / arthAvagrahaikasamayopayogabAhulyamApaJcam // 26 // vizeSA dharmAH zrotragrAhyatvAdayaH, cakSurAdivedyatvAdayazca, tadviSayehA tadanyavizeSehA, kimatra zrotragrAhyatvAdayo dharmA upalabhyante, AhokhiccakSurAdivedyatvAdayaH ? ityevaMrUpo vimarza ityarthaH, tadanantaraM tu varjanaM ca tatrA'vidyamAnarUpAdigatAnAM heyadharmANAM cakSurvedyatvAdInAM, parigrahaNaM ca tatra gRhItazabdasAmAnyagatAnAmupAdeyadharmANAM zrotragrAhyatvAdInAm , iti varjana-parigrahaNe tyAgA-''dAne sAmAnya ca tadanyavizeSehA ca varjana-parigrahaNe ca sAmAnya-tadanyavizeSehA-varjana-parigrahaNAni tebhyastataH / 'se' tasya shrotuH| arthAvagrahaikasamaye'pyupayogabAhulyamApana prAptam / tathAhi-prathamaH sAmAnyagrahaNopayogaH, yathoktahopayogastu dvitIyaH, heyadharmavarjanopayogastRtIyaH, upAdeyadharmaparigrahaNopayogazcaturthaH, ityevamarthAvagrahaikasamayamAtre'pi bahava upayogAH prApnuvanti / na caitad yuktam , samayaviruddhatvAt / ta-. smAda nArthAvagrahe zabdavizeSabuddhiH, kintu sadde ti bhaNai vattA' ityAdi sthitam // iti gAthArthaH / / 267 // athA'sminnevArthAvagrahe'paravAyabhiprAyaM nirAcikIrSurAhaaNNe sAmaNNaggahaNamAhu bAlarasa jAyamettassa / samayammi ceva pariciyavisayassa visesavinnANaM // 268 // _ anye vAdinaH kecidevamAhuH- yadetatsarvavizeSavimukhasyA'vyaktasya sAmAnyamAtrasya vastuno grahaNamAlocanaM, tad bAlasya zizostatkSaNajAtamAtrasya bhavati, nAtra vipratipattiH, avyakto hyasau sNketaadiviklo'pricitvissyH| yastahi paricitaviSayaH, tasya , kim ?, ityAha- samaya evA''dyazabdazravaNasamaya eva vizeSavijJAnaM jAyate, spaSTatvAt tasya / tatazcA'mumAzritya "teNa sadde tti uggahie" ityAdi yathAzrutameva vyAkhyAyate, na kazcid doSa iti bhAvaH // iti gAthArthaH // 268 // atrottaramAhateMdavatthameva taM puvvadosao tammi ceva vA samaye / saMkha-mahurAisubahuyavisesagahaNaM pasajjejjA // 269 // "jeNatthoggahakAle ' ityAdinA granthena 'sAmaNNa- tayaNNavisesehA' ityAdinA ca granthena yad dUSitaM yA tasyA'vasthA 1 gAthA 253 / 2 anye sAmAnyagrahaNamAhulasya jAtamAtrasya / samaye eva paricitaviSayasya vizeSavijJAnam // 268 // 3 tena zabda ityvgRhiitH| . 4 tadavasthameva tat pUrvadoSatastasmizeva vA samaye / zAGga-madhurAdisubahukavizeSagrahaNaM prasajyeta // 269 // 5 gAthA 266 / 6 gAthA 267 / For Private and Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 80 vizeSA. yat tasya svarUpam- 'samayAmmi ceva pariciyavisayassa visesavinANaM ' iti, tadetatparoktamapi tadavasthameva, na punaH kizcidanAdhikAvastham / kutaH 1, ityAha- 'punnadosau ti! 'jeNasthoggahakAle' ityAdinA, 'sAmaNNa-tayaNNa-' ityAdinA ca yaH pUrva doSo'bhihitastasmAt pUrvadoSAt- pUrvadoSA'nativRtteH, tadetatparoktaM tadavasthameva, iti nAnyadUSaNA'bhidhAnaprayAso vidhIyata iti bhAvaH / athavApUrvamapi daSaNamucyate / kiM tata, ityAha- 'tammi cevetyAdi' vA ityathavA, tasmimeva spaSTavijJAnasya vyaktasya antorvizeSayA. hiNi samaye zAla, zAGgo pA'yaM zabdaH, snigdhA, madhurA, karkazA, strI-puruSAyanyataravAyaH' ityAdi subahukavizeSagrahaNaM prasajyeta / idamukta bhavati- yadi vyaktasya paricitaviSayasya jantoravyaktazabdajJAnamullabadhya tamimarthAvagrahakasamayamAtre zabdanizcayajJAna bhavati, tadA'nyasya kasyacita paricitataraviSayasya paTutarASaSodhasya tamiva samaye vyaktazabdajJAnamapyatikramya 'zAho'yaM zabda tyAdi saMkhyAtItavizeSagrAhakamapi jJAna bhavadabhiprAyeNa syAt, zyante ca puruSazaktInAM taartmyvishessaaH| bhavatyeva kasyacit prathamasamaye'pi suSahavizeSagrAhakamapi mAnamiti cet / na,"ne paNa jANar3a ke besa sahe" ityasya sUtrASayavasyAgamaphasvamasaGgAt / vimadhyamazakti puruSaviSayametata mutramiti cetana, avizeSeNoktasvAt, savevizeSaviSayatvasya ca yuktynuppntvaat| na hi kaSTamaterapi zabdaSamiNamagRhItvottarottarabahusudharmagrahaNasaMbhaSo'sti, nirAdhAradharmANAmanupapatteH // iti gAthArthaH // 269 // kica, samayamAtre'pi 'zabdaH' iti vizeSavijJAnamabhyupagacchato'nye'pi samayavirodhAdayo doSAH / ke punaste ?, ityAha atthoggaho na samayaM ahavA samaovaogabAhullaM / savvavisesaggahaNaM savvamaI vogaho gijho // 270 // ego vA'vAo cciya ahavA so'gahiya-NIhie patto / ukkama-vaikamA vA pattA dhuvamoggahAINaM // 27 // sAmaNNaM ca viseso vA sAmaNNamubhayamubhayaM vA / na ya juttaM savvamiya(vA)sAmaNNAlaMbanaM mottuM // 272 // vyAkhyA- " uggaho eka samayaM " ityAdivacanAdarthAvagrahaH siddhAnte sAmayiko nirdiSTaH, yadi cArthAvagrahe vizeSavijJAnamabhyu pagamyate tadA sAmayiko'sau na pAmoti, vizeSajJAnasyA'saMkhyeyasAmayikatvAt / atha samayamAtre'pyasin vizeSajJAnamiSyate, tI 1 gAthA 268 / 2 gAthA 266 // 3 gAthA 267 / 4 na punarjAnAti ka epa zabdaH / 5 arthAvagraho na samayamathavA samayopayogavAhulyam / sarvavizeSagrahaNaM sarvamativimaho prAyaH // 270 eko vA'pAya eSA'thavA so'gRhItA-'nIhitaH prAptaH / utkrama-vyatikramI vA prAptI dhruvamavamahAdImAm // 27 // sAmAnya ca vizeSo yA sAmAnyamabhayamubhayaM vA / ma ca yuktaM sarvamidaM (khA) sAmAnyAlambana muktvA // 272 // // bhavamaha eka samayam / 'somaNNa-tayaNNavisesehA' ityAdinA prAgukta samayopayogabAhulyaM mAmoti / athavetyagrato'pyanuvartate / tatazcA'thavA paricitavi yasya vizeSajJAne'bhyupagamyamAne paricitataraviSayasya tasminneva samaye sarvavizeSagrahaNamanantaroktaM mAmoti / athavA'vagrahamAtrAdapi vize paricchede'GgIkriyamANe IhAdInAmanutthAnameva / tatazca sarvA'pi matiravagraho grAhyaH- sarvasyApi materavagraharUpataiva mAmotItyarthaH / atha sarvA'pi matirapAya evaikaH mAmoti, arthAvagrahe vizeSajJAnasyA''zrayaNAt , tasya ca nizcayarUpatvAt , nizcayasya cApAyatvAditi samayamAne cAsminapAye siddhe "IhA-vAyA muhuttamantaM tu" iti virudhyate / athavA'rthe'vagRhIte, iMhiteca, apAyaH siddhAnte nirdiza "jaiggaho IhA avAo ya" iti kramanirdezAta, yadi cA''dhasamaye'pi vizeSajJAnA'bhyupagamAdapAya iSyate, tInavagRhIte'nIhite tasminnasau prAptaH / 'vA' ityathavA, yadi tRtIyasthAnanirdiSTo'pyapAyaH 'samayammi ceva pariciyavisayassa viNNANaM ' iti vacana paTutvavaicitryeNa prathamamabhyupagamyate, tarhi tasmAdeva pATavavaicitryAdavagrahe-hA-'pAya-dhAraNAnAM dhruvaM nizcitamutkrama-vyatikramau syAtA tatra pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH, anAnupUrvIbhAvastu vyatikramaH, tathAhi- yathA zaktivaicitryAt kazcit prathamamevA'pAyo bhavatA'bhyupagamya tathA tata eva kasyApi prathamaM dhAraNA syAt , tato'pAyaH, tato'pIhA, tadanantaraM tvavagraha ityutkramaH, anyasya kasyacitpunaravana mulladhya prathamamevehA samupajAyeta, aparasya tu tAmapyatikramyA'pAyaH, anyasya tu tamapyativRtya dhAraNA syAt , ityAdivyatikrama na ceha vayaM yuktimApracchanIyAH, bhavadabhyupagatasya zaktivaicitryasyaiva puSTahetoH sadbhAvAt / na caitAvutkrama-vyatikramau yuktau " ugya IhA avAyo ya dhAraNA eva honti cattAri" iti paramamuninirdiSTakramasyA'nyathAkartumazakyatvAditi / tathA, yadi yat prathamasamaye gRhyate vizeSaH, tarhi 'sAmaNNaM ca viseso tti yat sAmAnyaM tadapi vizeSaH prAptaH, prathamasamaye hi sarvasyApi vastuno'vyaktaM sAmAnya rUpaM gRhyate, tato'sminnapyarthAvagrahasamaye sAmAnyameva gRhyata iti prmaarthH| yadivAna vizeSabuddhirbhavatA'bhyupagamyate, tarhi yA vastusthityA sAmAnya sthitaM tadapi bhavadabhiprAyeNa vizeSaH praaptH| cazabdo dUSaNasamuccayArthaH / 'so vA sAmaNNaM tisa vA bhava bhito vizeSo vastusthitisamAyAtaM sAmAnyaM prApnotIti / 'ubhayamubhayaM va ti' athavA, sAmAnya-vizeSalakSaNamubhayamapyetara tyekamubhayaM prApnoti- ekaikamubhayarUpaM syAdityarthaH, tathAhi- ava-ISat sAmAnyaM gRhNAtItyavagraha itivyutpattyA vastusthitisamAya yatsAmAnyaM tat svarUpeNa tAvat sAmAnyam, bhavadabhyupagamena tu vizeSaH, ityekasyA'pi sAmAnyasyobhayarUpatA; tathA yo'pi bhavadarbha -- - -- - 1 gAthA 264 / 2 IhA-upAyau muhUrtAntastu / 3 avagrahaH, IhA, apAyazca / 4 gAthA-268 / 5 avagraha IhAupAyazca dhAraNA eva bhavanti catvAri / 6 zrIbhadrabAhusvAmibhiH / (kasyacit) ... For Private and Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyarmandir 81 vizeSA. pagato vizeSaH so'pi tvadabhiprAyeNa vizeSaH, vastusthityA tu sAmAnyam, iti vizeSasyA'pyekasyobhayasvabhAvatA / bhavatvevamiti cet / ityAha-naca yuktaM sarvamidam / kiM kRtvA , ityAha- sAmAnyamAlambana grAhya muktvA 'arthAvagrahasya' iti zeSaH / idamuktaM bhavatiarthAvagrahasyA'vyaktaM sAmAnyamAtramAlambanaM parihatya yadanyad vizeSarUpamAlambanamiSyate, tadabhyupagame ca 'sAmaNNaM ca viseso vA sAmaNNa ' ityAdi yadApatati, tat sarvamayuktam , aghaTamAnakatvAt / iha ca gAthAtraye bahuSu dUSaNeSu madhye yat prAguktamapi kizcid dRSaNa. mukta, tat prasaGgAyAtatvAt, iti na paunaruktyamAzaGkanIyam // iti gAthAtrayArthaH // 270 / / 271 // 272 // prastuta evArthe'paramapi matAntaramupanyasya nirAkurvannAha 'keidihAloyaNapuvvamoggahaM baiMti tattha sAmaNNaM / gahiyamahatthAvaggahakAle sadde tti nicchiNNaM // 273 // kecid vAdina ihA'smin prakrame'vagrahaM bruvate'rthAvagrahaM byAcakSate / kiviziSTam 1, ityAha- AlocanapUrva sAmAnyavastugrAhi. mAnamAlocanaM tat pUrva prathamaM yatra sa tathA tam, prathamAlocanajJAna tato'rthAvagraha ityarthaH, tathA ca tairuktam-. ... " asti bAlocanAjJAnaM prathamaM nirvikalpakam / bAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam " // 1 // iti| / kiM punastatrA''locanajJAne gRhyate ?, ityAha- 'satthetyAdi' tatrAlocanajhAne sAmAnyamavyaktaM vastu gRhItaM 'pratipatrA' iti gamyate, athA'nantaramarthAvagrahakAle 'tadeva gRhItam ' ityanuvartate / kathaMbhUtaM sat , ityAha-nicchinnaM pRthakkRtaM rUpAdibhyo vyAvRttamityarthaH / kenollekhena gRhItam 1, ityAha- 'saddeti' zabdavizeSaNaviziSTamityarthaH / tatazca " se jahAnAmae kei purise avva saI suNeja " ityetadAlocanajJAnApekSayA nIyate, " "teNaM sadde ti uggahie" etasvArthAvagrahApekSayA, iti sarva susthatAmanubhavati / na cAtaH paraM bhavato'pyAcArya / kizcid vaktavyamasti; yadi hi yuktyanubhavasiddhanA'rthena sUtre viSayavibhAgavyavasthApite'pi vAdI jayaM na pApsyati, tadA tUSNImAzrayantu vipazcitaH, vicAracaryAmArgasya skhAgrahatatpareNa tvayaiva luptatvAt / / iti gAthArthaH // 273 // tadatra sUriH parasyeSadgarvAnuviddhArmajJatAmavalokayan mArgAvaitAraNAya vikalpayamAha 1 kecidihAlocanapUrvamavagraha dhuvanti tatra sAmAnyam / gRhItamathA'rthAvagrahakAle zabda iti nicchinnam // 273 // 2 ka. ga. 'viti' / 3 ka. ga. 'yataH s'| 4 tadyathAmAmA kazcit purupo'vyaktaM zabdaM zRNuyAditi / 5 tena zabda ityvgRhiitH| 6 ja. 'majJAtatA' / 7 gha. 'vtr'| 'taM vaMjaNoggahAo puvvaM pacchA sa eva vA hojjA / puvvaM tadatthavaMjaNasaMbaMdhAbhAvao natthi // 274 // yadyanupahatasmaraNavAsanAsantAnastadarthAvagrahAt pUrva vyaJjanAvagraho bhavatIti yaduktaM prAk, tad bhavAnapi smarati / tataH kim?, iti cet / ucyate- yadaMtad bhavadutmekSitaM sAmAnyagrAhakamAlocanaM tat tasmAd vyaJjanAvagrahAt pUrva vA bhavet , pazcAd vA bhavet , sa eva vA vyaJjanAvagraho'pyAlocanaM bhavet , iti trayI gatiH, anyatra sthAnAbhAvAt / kizcAtaH 1, ityAha-pUrva tad nAstIti saMbandhaH / kutaH, ityAha- arthavyaJjanasaMbandhAbhAvAditi- arthaH zabdAdiviSayabhAvena pariNatadravyasamUhaH, vyaJjanaM tu zrotrAdi, arthazca vyaJjanaM cA'rthavyaJjane tayoH saMbandhastasyA'bhAvAt, sati dhartha-vyaJjanasaMbandhe sAmAnyArthAlocanaM syAt , anyathA sarvatra sarvadA tadbhAvaprasaGgAt / vyaJjanAvagrahAcca pUrvamarthavyaJjanasaMvandho nAsti, tadbhAve ca vyaJjanAvagrahasyaikeSTatvAt tatpUrvakAlatA na syAditi bhAvaH // iti gAthArthaH / / 274 / / dvitIyavikalpaM zodhayannAha atthoggaho vi jaM vaMjaNoggahasseva caramasamayammi / pacchA vito na juttaM parisesaM vaMjaNaM hojjA // 275 // - tathA, arthAvagraho'pi yad yasmAd vyaJjanAvagrahasyaiva caramasamaye bhavati, iti mAgihApi nirNItam / tasmAt pazcAdapi vyaJjanAvagrahAdAlocanajJAnaM na yuktam , niravakAzatvAt / na hi vyaJjanA-'rthAvagrahayorantare kAlaH samasti, yatra tat tvadIyamAlocanajJAnaM syAt, vyaJjanAvagrahacaramasamaya evArthAvagrahasadbhAvAt / tasmAt pUrva pazcAtkAlayoniSiddhatvAt pArizeSyAd madhyakAlavartI tRtIyavikalpopanyasto vyaJjanaM vyaJjanAvagraha eva bhavatA''locanAjJAnatvenA'bhyupagato bhavet / evaM ca na kazcid doSaH, nAmamAtra eva vivAdAt // iti gaathaarthH|| 275 // kriyatAM tarhi prerakavargeNa vardhApanakam , tvadabhimAyAvisaMvAdalAbhAt , iti cet / naivam , vikalpadvayasyeha sadbhAvAt , tathAhisayaJjanAvagrahakAle'bhyupagamyamAnamAlocanaM kimarthasyAlocanaM, vyaJjanAnAM vA ?, iti vikalpadvayam / tatra prathamavikalpamanUdha dUSayavAha"taM ca samAloyaNamatthaMdarisaNaM jai, na vaMjaNaM to taM / aha vaMjaNassa to kahamAloyaNamatthasuNNassa? // 276 // ta pajanAvagrahAtu pUrva pazcAt sa eva vA bhavet / pUrva tadarthavyajanasaMvandhAbhAvato nAsti // 27 // 2 ka. ga. 'tatsadbhAve tu vya' ja. 'tadbhAve tu vya' / / arthAvagraho'pi yat gyajanAvagrahasyaiva caramasamaye / pazcAdapyato na yuktaM parizeSaM vyajanaM bhavet // 275 // Vtaca samAlocanamarthadarzanaM yadi, ma vyajanaM tatastat / atha vyajanasya tataH kathamAlocanamarthazUnyasya / // 26 // For Private and Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 82 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 tatsamAlocanaM yadi sAmAnyarUpasyA'rthasya darzanamiSyate, tatastarhi na vyaJjanaM vyaJjanAvagrahAtmakaM bhavati, vyaJjanAvagrahasya vyaJjanasaMbandhamAtra rUpatvenA'rthazUnyatvAt tathAca prAgapi 'puSvaM ca tassa paMjaNakAlo so atthaparisuNNo ' ityAdinA sAdhitamevedam / atosrthadarzana rUpamAlocanaM kathamarthazUnyavyaJjanAvagrahAtmakaM bhavitumarhati 1, virodhAt / atha dvitIyavikalpamaGgIkRtyAha - 'atha vyaJjanasya zabdAdiviSayapariNatadravyasaMyandhamAtrasya tat samAlocanamiSyate, tarhi kathamAlocanaM kathamAlocakara tasya ghaTate 1, ityarthaH / kathaMbhUtasya sataH 1, ityAha- arthazUnyasya vyaJjanasaMbandhamAtrAnvitatvena sAmAnyArthIlAcakatvAnupapatterityarthaH / iti gAthArthaH // 276 / / natu zAstrAntaraprasiddhasyAsslocanajJAnasya barAkasya tarhi kA gatiH 1, ityAha AloryeNa tti nAmaM havejja taM vaMjaNoggahasseva / hojja kahaM sAmaNNaggahaNaM tatthatthasuNNammi 1 // 277 // tasmAdAlocanamiti yatrAma tadanyatra nirgatikaM sat pArizeSyAtra vyaJjanAvagrahasyaiva dvitIyaM nAma bhavet / na ca vivakSAmAtra vastUnAM bahuSvapi nAmasu kriyamANeSu ko'pi vivAdamAviSkaroti / ata etadapi nAmAntaramastu ko doSaH 1 iti / naitadevam, yasmAdidaM sAmAnya grAhakamAlocanajJAnaM bhaviSyati, arthAthagrasta vizeSagrAhaka iti evamapyasmAkaM samIhitasiddhirbhaviSyatIti cet / ityAha- ' hojjetyAdi ' vyaJjanAvagrahasyaiva pArizeSyAdAlocanajJAnatvamApannam, tatra ca prAguktayuktibhirarthazUnye kathaM sAmAnya.. grahaNaM bhavet yena bhavataH samIhitasiddhipramodaH / iti / tasmAdarthAvagraha eva sAmAnyArthagrAhakaH, na punaretasmAdaparamAlocanAjJAnam / " ata eva yaduktam- " asti hyAlocanAjJAnaM prathamaM nirvikalpaka " ityAdi, tadapyarthAvagrahAzrayametra yadi, ghaTate, nAnyaviSayam // iti gAthArthaH // 277 // atha 'durbalaM vAdinaM dRSTvA'bhyupagamo'pi kartavyaH' itinyAyamadarzanArthamAha gahiyaM va hou tahiyaM sAmaNNaM kahamaNIhie tammi / atthAvaggahakAle visesaNaM esa saho tti 1 // 278 // * athavA bhavatu tasmin vyaJjanAvagrahe sAmAnyaM gRhItam, tathApi kathamanIhite'vimarzite tasmina kasmAdevArthAvagrahakAle ' zabda eSa:' iti vizeSaNaM vizeSajJAnaM yuktam, " 'zabda evaiSaH' ityarya hi nizcayaH, na cAyamIhAmantareNa samityeva yujyate ityasakadevoktaprAyam / ato nArthAvagrahe ' zabdaH' ityAdivizeSabuddhiryujyate / iti gAthArthaH // 278 // 1 gAthA 259 / 2ka.ga.gha.cha.ja. 'va vaMjaNoggahakA' 3 Alocaneti nAma bhavet sad vyaJjanAvagrahasyaiva / bhavet kathaM sAmAnyagrahaNaM tatrA'rthazUnye 1 // 277 // 4. ka. ga. 'yaNaM ti nA' 5 gRhItaM vA bhavatu tasmin sAmAnyaM kAmamIhite tasmin / arthAvagrahakAle vizeSaNameSa zabda iti ? // 278 // - athArthAvagrahasamaye zabdAdyavagamena sahaivehA bhaviSyatIti manyase, tatrA''haM atthAvaggahasamae bIsumasaMkhejjasamaiyA do vi / takkA vagamasahAvA IhA vAyA kahaM juttA 1 // 279 // arthAvagraha saMbandhinyasmin samaye kathamIhA pAyau yuktau ?, iti saMbandhaH / kathaMbhUtAvetau ? yataH, ityAha- sarkA gamasvabhAva, tarkoM vimatsvabhAvehA, avagamo nizvayastatsvabhAvo'pAyaH dvAvapi caitau pRthagasaMkhyeyasamayaniSpannau / etaduktaM bhavatiyadidamarthAvagrahe vizeSajJAnaM tvayeSyate so'yAyaH, sa vAvagamasvabhAvo nizcaya svarUpa ityarthaH ; yA ca tatsamakAlamIhA'bhyupeyate sA tarkasvabhAvA, anizcayAtmiketyarthaH / tata etAvIhA-pAyAvanizcayetarasvabhAvau kathamarthAvagrahe yugapadeva yuktau nizvayA 'nizcayayoH parasparaparihAreNa vyavasthitatvAt, ekatraikadA'trasthAnAbhAvena sahodayAnupapatteH ? iti / eSA tAvad vizeSAvagame hayoH sahabhAtre ekAnupapattiH / aparaM ca samayamAtra kAlo'rthAvagrahaH, IhA pAyau tu "" IhA vAyA muhuttamaM taM tu " iti vacanAt pratyekamasaMkhyeya samaya niSpanna kathamekasminnarthAvagrahasamaye sthAtAm, atyantAnupapannatvAt / iti dvitIyA'nupapattiH / tasmAdatyantAsaMbaddhatvAd yat kizcidetat ityupekSaNIyam / / iti gAthArthaH // 279 // tadevaM yukti zatairnirAkRtAnAmapi prerakANAM niHsaMkhyAtvAt keSAMcit meryazeSamadyApi sUrirAzaGkate - vippe - yarAibheo jamoggaho to visesaviNNANaM / jujjai vigappavasao sado tti suyammi jaM kei // 280 // ' ker tti' ihArthAvagrahe vizeSajJAnasamarthanA''grahamamumukSavo'dyApi kecid vAdino manyante / kim ? ityAha- kSime-tarAdibhedo yasmAdavagraho granthAntare bhaNitaH 'atrApi ca vistareNa bhaNiSyate' iti gamyate / tataH ' zabdaH' iti vizeSavijJAnaM yujyate ghaTate. 'arthAvagrahe' iti prastAvAdeva labhyate / yat kim 1, ityAha- 'suyammi jaM ti' " teNaM sadde ti uggahie" ityAdivacanAt yat 'sUtre nirdiSTam' iti zeSaH / kutaH punaridaM vizeSavijJAnaM yujyate ?, ityAha- vikalpavazato'nyatroktanAnAtvavazataH ityakSaraghaTanA || eness hRdayam - "kSimamatragRhAti, cireNA'vagRhAti, bahavagRhNAti, avahavagRhNAti, bahuvidhamatragRhNAti, abahuvidhamatragRhAta evamanizritam, nizritaM, asaMdigdhaM, saMdigdham, dhruvam, adhruvamavagRhNAti " ityAdinA granthenA'vagrahAdayaH zAstrAntare dvAdabhirvizeSaNairvizeSitAH / atrApi ca purastAdayamartho vakSyate / tataH 'kSipraM cireNa vAvagRhNAti' itivizeSaNAnyathAnupapatterjJAyate - i writers forvagalekhyeyasAmayikau dvAvapi / taka- dhagamasvabhAvAvIhA pAyI kathaM yuktI ? // 279 // 2 hA pAyI muhUtItu 3 kSi-tarAdipavamahastato vizeSavijJAnam / puzyate vikarUpavazataH zabda iti sUtre yat kecit // 240 // For Private and Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 nikasamayamAtramAna evA'rthAvagrahaH, kintu cirakAliko'pi na hi samayamAtramAnatayaikarUpe tasmin kSipra-ciragrahaNavizeSaNamupapadyata iti bhaavH| tasmAdetadvizeSaNavalAdasaMkhyeyasamayamAno'pyarthAvagraho yujyate / tathA, bahUnAM zrotRNAmavizeSeNa prAptiviSayastha zaGkhabhayo divahutUryanirghoSe kSayopazamavaicitryAt ko'pyavahu avagRhNAti, sAmAnya samuditatUryazabdamAtramavagRhNAtItyarthaH / anyastu ghaDavaralAti, zaGkha-bheryAditUryazabdAn bhinnAn bahUn gRhAtItyarthaH / anyastu strI-puruSAdivAyatva-snigdha-madhuratvAdibahuvidhavizeSavizitvena bahuvidhamavagRhNAti, aparastvabahuvidhavizeSaviziSTatvAdabahuvidhamavagRhNAti / ata etasmAd bahu-bahuvidhAghanekavikalpanAnAtvavazAdavagrahasya kacit sAmAnyagrahaNam , kacit tu vizeSagrahaNam , ityubhayamapyaviruddham / ato yat sUtre 'teNaM sahe ti uggadie" iti vacanAt 'zabdaH' iti vizeSavijJAnamupadiSTam , tadapyarthAvagrahe yujyata eva, iti kecit / / iti gAthArthaH // 280 // . anottaramAhase kimoggaho tti bhaNNai gahaNe-hA-'vAyalakkhaNatte vi? / aha uvayAro kIrai to suNa jaha jujjae so vi // 281 // iha pUrvamanekadhA prativihitamapyarthaM punaH punaH merayantaM prerakamavalokyA'ntarvisphuradasUyAvazAt sAkSepa kAkyA sUriH pRcchati-'kimogaho ti bhaNNaiti' kiMzabdaH kSepe, yo bahu-bahuvidhAdivizeSaNavazAda vizeSAvagamaH sa kimayudhacakravartin ! avagraho'rthAvagraho bhaNyate / ka satyapi , ityAha-'gahaNe-hityAdi' grahaNaM ca sAmAnyArthasya, IhA'vagRhItasya, apAyazcehitArthasya grahaNe-hA-'pAyAstalakSyate prakaTIkriyate yaH sa tathA tadbhAvastavaM tasmin satyapi, bahu-bahuvidhAdigrAhako hi vizepAcagamo nizcayaH, sa ca sAmAnyA'rthagrahaNaM, IhAM ca vinA na bhavati, yazca tadavinAbhAvI so'pAya eva, kathamarthAvagraha iti bhaNyate iti / etatpUrvamasakRdevoktamapi hanta ! vismaraNazIlatayA, jaDatayA, baddhAbhinivezatayA vA punaH punarasmAn bhANayasIti kiM kurmaH 1, punaruktamapi brUmaH, yad yasmAdAyAsenApi kazcid mArgamAsA. yatIti / nanu grahaNam , IhA ca vizeSAvagamasya lakSaNaM bhavatu, tAbhyAM vinA tadabhAvAt / apAyastu kathaM tallakSaNam, ttsvruuptvaadevaasy|| satyam, kintu svarUpamapi bhedavivakSayA lakSaNaM bhavatyeva, yadAha 'viSA-'mRte svarUpeNa lakSyate kalazAdivat / evaM ca svasvabhAvAbhyAM vyajyate khl-sjjnau"||1|| Aha- yadi bahu-bahuvidhAdigrAhako'pAya eva bhavati, tarhi kathamanyatrA'vagrahAdInAmapi bahAdigrahaNamuktam / satyam , ki tena zabda ityvgRhiitH| 2 sa kimavagraha iti bhaNyate grahaNe-hA- pAyalakSaNatve'pi ? / adhopacAraH kriyate tataH zRNu yathA yujyate so'pi // 28 // svapAyasya kAraNamavagrahAdayaH, kAraNe ca yogyatayA kAryasvarUpamasti, ityupacArataste'pi vahAdigrAhakAH procyante, itydopH| yadyevama , tAhi vayamapyapAyagataM vizeSajJAnamarthAvagrahe'pyupacariSyAma iti / etadevAha- 'ahetyAdi' athoktanyAyenopacAraM kRtvA vizeSagrAhako vigrahaH mocyate / naitadevam , yato mukhyAbhAve sati prayojane nimitte copacAraH pravartate / na caivamupacAre kizcita prayojanamasti / teNaM sadde tti uggahie" ityAdimUtrasya yathAzrutArthanigamanaM prayojanamiti cet / na, 'sadde tti bhaNai vattA' ityAdiprakAreNA'pi tasya 'nigamitatvAt / sAmarthyavyAkhyAnamidam , na yathAzrutArthavyAkhyeti cet / tarhi yApacAreNA'pi zrauto'rthaH sUtrasya vyAkhyAyAma iti tavAbhiprAyaH, tarhi yathA yujyata upacAraH, tathA kuru, na caivaM kriyamANo'sau yujyate, yataH 'siMho mANavakaH "smudrstddaagH| ityAdAviva kizcitsAmye satyayaM vidhIyamAnaH zobhate / na caitatsAmAyake'rthAvagrahe-saMkhyeyasAmAyika vizepagrahaNaM kathamapyupapadyate / tarhi kathamayamupacAraH kriyamANo ghaTate ?, iti cet / aho ! sucirAdupasano'sti / tataH zRNu samAkarNayAvahitena manasA, so'pi yathA yujyate tathA kathayAmi- 'saH tti bhaNai vattA' ityAdiprakAreNa tAvad vyAkhyAtaM sUtram / yadi caupacArikeNA'pyarthena bhavataH prayojanam , tarhi so'pi yathA ghaTamAnakastathA kathyata itypishbdaabhipraayH|| iti gAthArthaH / / 281 // yathApratijJAtameva saMpAdayannAhasAmaNNamettaggahaNaM necchaio samayamoggaho paDhamo / tatto'NataramIhiyavatthuvisesassa jo'vAo // 282 // so. puNarIhA-'vAyAvekkhAo vaggaho tti uvayario / essavisesAvekkhaM sAmaNNaM gehae jeNaM // 283 // tatto'NataramIhA tatto'vAo ya tabbisesassa / iya sAmaNNa-visesAvekkhA jAvaMtimo bheo // 284 // vyAkhyA- ihaikasamayamAtramAno naizcayiko nirupacaritaH prathamo'rthAvagrahaH / kathaMbhUtaH1, ityAha- sAmAnyamAtrasyA'vyaktanirdezyasya vastuno grahaNaM sAmAnyavastumAtragrAhaka ityarthaH, sAmayikAni hi jJAnAdivastUni paramayogina eva nizcayavedino'vagacchantIti 1 tena zabda ityvgRhiitH| 2 gAthA 253 / 3 ka. ga. 'nirgami' gha. 'nimittatvA'(xsi) .-4000) / sAmAnyamAnagrahaNaM nazrayikaH samayamavagrahaH prathamaH / tato'nantaramIhitavastuvizeSasya yo'pAyaH // 28||AUM zihAsa punarrAhA-pAyApekSAno'vagraha inyupacaritaH / epyavizeSApekSaM sAmAnyaM gRhyate yena // 283 // tato'nantaramIhA tato'pAyaca tadvizeSasya / iti sAmAnya-vizeSApekSA yAvadantimo bhedaH // 284 // For Private and Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 84 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSazA0 naizetestsegard | atha cchadmasthavyavahAribhirapi yo vyavahiyate taM vyAvahArikamupacaritamarthAvagrahaM darzayati- ' tattI ityAdi' tato naizvavikArthAvagrahAdanantaramIhitasya vastuvizeSasya yo'pAyaH sa punarbhAvinIhAm, apAyaM cA'pekSyopacarito'vagraho'rthAvagraha iti dvitIyagAthAyAM saMbandhaH | upacArasyaivA'sya nimittAntaramAha- 'essetyAdi ' eSyo bhAvI yo'nyo vizeSastadapekSayA yena kAraNenA'yamapAyo'pi san sAmAnyaM gRhNAti, yazca sAmAnyaM gRhNAti so'rthAvagraho yathA prathamo naizcayikaH / etadiha tAtparyam - prathamaM naizcayikesrthAvagrahe rUpAdibhyo'vyAvRttamavyaktaM zabdAdivastusAmAnyaM gRhItaM, tatastasminnIhite sati 'zabda evA'yam' ityAdinizcayarUpo'pAyo bhavati / tadanantaraM tu 'zabdo'yaM kiM zAGkhaH, zArgo vA' ityAdizabdavizeSaviSayA punarIhA pravartiSyate, 'zAGkha evA'yaM zabdaH' ityAdizabdavizeSaviSayoSpAyazca yo bhaviSyati tadapekSayA 'zabda evA'yam' iti nizcayaH prathamo'pAyo'pi sannupacArAdarthAvagraho bhavyate, IhA-pAyApekSAta iti, anena copacArasyaikaM nimittaM sucitam / 'zAGkho'yaM zabdaH, ityAdyeSyavizeSApekSayA yenA'sau sAmAnyazabdarUpaM sAmAnyaM gRhNAtIti, anena tUpacArasyaiva dvitIyaM nimittamAveditam ; tathAhi yadanantaramIhA pAyau pravartete, yazca sAmAnyaM gRhNAti, so'rthAvagraha:, yathA''dyo naizrayikaH pravartate ca 'zabda evAyam ityAdyapAyA'nantaramIhA pAyau, gRhNAti ca ' zAGkho'yaM ' ityAdibhAvivizeSApekSayA'yaM sAmAnyam / tasmAdarthAvagraha eSyavizeSApekSayA sAmAnyaM gRhNAtItyuktam / tatastadanantaraM kiM bhavati 1, ityAha tRtIyagAthAyAm - 'tatto'NantaramityAdi' tataH sAmAnyena zabdanizcayarUpAt prathamApAyAdanantaraM 'kimarya zabdaH zAGkhaH zArGga vA 1' ityAdirUpehA matrateM / tatastadvizeSasya zaGkhaprabhavatvAdeH zabdavizeSasya ' zAGkha evA'yam' ityAdirUpeNA'pAyazca nizcayarUpo bhavati / ayamapi ca bhUyo - 'nya tadvizeSAkAGkSAvataH pramAturbhAvinImIhAmapAyaM cA'pekSya, egyavizeSApekSayA sAmAnyAlambanatvAccA'rthAvagraha ityupacaryate / iyaM ca sAmAnya vizeSApekSA tAvat kartavyA, yAvadantyo vastuno bhedo vizeSaH / yasmAcca vizeSAt parato vastuno'nye vizeSA na saMbhavanti so'ntyaH, athavA saMbhavatsvapi anyavizeSeSu yato vizeSAt parataH pramAtustajjijJAsA nivartate so'ntyaH, tamantyaM vizeSaM yAvad vyAvahArikArthAvagrahe-hA-pAyArthaM sAmAnya- vizeSA'pekSA kartavyA / / iti gAthAtrayArthaH // 282 // 283 // 284 // iha ca gAthAtraye'pi yaH paryavasito'rtho bhavati, tamAha sevvatthe - hA vAyA nicchayao motumAisAmaNNaM / saMvavahAratthaM puNa savvatthA'vaggaho'vAo // 285 // * (tama) 1 sarvazrehA-pAyau nizcayato muktvA''disAmAnyam / saMkhyavahArArthaM punaH sarvatrA'vagraho'pAyaH // 285 // * (sU) / + (samavi) sarvatra viSayaparicchede kartavye nizcayataH paramArthata IhA pAyau bhavataH, 'IhA, punarapAyaH, punarIhA, punarapyapAyaH' ityevaM krameNa yAvadantyo vizeSaH, tAvadIhA-pAyAveva bhavataH, nArthAvagraha ityarthaH / kiM sarvatraivameva 1, na, ityAha- 'motumAisAmaNNaM ti ' AdyamavyaktaM sAmAnyamAtrAlambanamekaM sAmayikaM jJAnaM muktvA'nyatrehA pAyau bhavataH, idaM punarnehA, nA'pyapAyaH, kintvarthAvagraha eveti bhAvaH / ioshArArthaM vyAvahArikajanapratItyapekSaM punaH sarvatra yo yo'pAyaH sa sa uttarottarehA-pAyApekSayA, eSyavizeSApekSayA copacAratosuvagrahaH / evaM ca tAvad neyam, yAvattAratamyenottarottaravizeSAkAGkSA pravartate // iti gAthArthaH // 285 // varatamayogAbhAve tu kiM bhavati 1, ityAha ratajogAbhAvesais ciya dhAraNA tadaMtammi / savvattha vAsaNA puNa bhaNiyA kAlaMtaire vi saI // 286 // " taratamayogAbhAve jJAturagretana vizeSAkAGkSAnivRttAvapAya eva bhavaMti na punastasyA'vagrahatvamiti bhAvaH, tannimittAnAM punarIhAdInAmabhAvAditi / yadyagrata IhAdayo na bhavanti, tarhi kiM bhavati ?, ityAha- tadante'pAyAnte dhAraNA tadarthopayogA'pracyutirUpA bhavati / zeSasya vAsanA- smRtirUpasya dhAraNAbhedadvayasya ka saMbhavaH 1, ityAha- 'savvattha vAsaNA puNetyAdi' vAsanA vakSyamANarUpA, tathA kAlAntare smRtiH, sA ca sarvatra bhaNitA / ayamartha:- aMvicyutirUpA dhAraNApAyaparyanta eva bhavati, vAsanA- smRtI tu sarvatra kAlAntare'pyaviruddhe / / iti gAthArthaH // 286 // evaM cA'bhihitasvarUpavyAvahArikA'rthAvagrahA'pekSayA yathAzrutArthavyAkhyAnamapi sUtrasyAviruddhameva, iti darzayannAha dotti va subhaNiyaM vigappao jai visesaviNNANaM / gheppejja taM pi jujjai saMvavahAroggahe savvaM // 287 // vAzabdo'thavArthe, tatazcAyamabhiprAyaH - 'saide tti bhaNai vattA' ityAdiprakAreNa tAvad vyAkhyAtaM ""teNaM sade ti ugahie " ityAdi sUtram / athavA 'zabda:' iti yatsUtrabhaNitam - "zabdastenA'tragRhItaH" iti yat sUtre pratipAditam, tad yadi vikalpa to vivakSAvazato vizeSavijJAnaM gRhyeta, tadapi sarva yujyate / kasmin 1, ityAha-yathokta aupacArike sAMvyavahArikA'rthAvagrahe gRhyamANe 1 taratamayogAbhAve'pAya eva dhAraNA tadante / sarvatra vAsanA punarbhaNitA kAlAntare'pi smRtiH // 286 // 2 gha. cha. ja 'tarasaI ya 3 gha.cha.ja. 'ntare smRtiH kAlAntarasTa' / 4 zabda iti vA zrutabhaNitaM vikalpato yadi vizeSavijJAnam / gRhyeta tadapi yujyate saMvyavahArAvagrahe sarvam // 287 // 5 gAthA 253 / 6 tena zabda ityavagRhItaH / For Private and Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 sati; atra hi 'zabdaH' iti vizeSavijJAna yujyate, sarvagrahaNAt tadanantaramIhAdayazcopapadyante, pUrvoktayuktaH / tatazca "se' jahAnAmae kei purise avva saI suNejA, teNaM sadde tti uggahie, na uNa jANai ke vesa sahe, tao Iha pavisai, tao avArya gacchaI" ityAdi sarva susthaM bhavati / yadyevam , ayamevA'rthAvagrahaH kasmAd na gRhyate, yena sarvo'pi vivAdaH zAmyati iti cet / naivam , 'zabda evA'yam' ityAdyapAyarUpo'yamarthAvagrahaH, apAyazca sAmAnyagrahaNe-hAbhyAmantareNa na saMbhavati, ityAdyasakRt pUrvamabhihitameva / iti , prAktanameva vyAkhyAnaM mukhyam / ityalaM vistareNa / / iti gAthArthaH // 287 // vyAvahArikA'rthAvagrahAbhyupagame yo guNastaM savizeSamupadarzayannAha khippe-yarAibheopuvvoiyadosajAlaparihAro / jujai saMtANeNa ya sAmaNNa-visesavavahAro // 288 // sime-tarAdibhedaM yat pUrvoditadoSajAlaM tasya parihAro yujyate 'asmin vyAvahArike'rthAvagrahe sati' iti prakramAd gmyte| idamuktaM bhavati- ekasAmayikanaizcayikArthAvagrahavyAkhyAtAraM prati mAga yaduktam- yadyasAvekasAmayikaH, tarhi kathaM zima-ciragrahaNavizeSaNamasyopapadyate; tathA yadyasau sAmAnyamAtragrAhakA, tarhi bahu-bahuvidhAdivizeSaNoktaM vizeSagrahaNaM kayaM ghaTate ?, tathArthAvagrahasya vizeSagrAhakatve yat samayopayogabAhulyamuktam / ityAdikasya doSajAlasya parihAro vyAvahArike'rthAvagrahe sati yujyate, tathAhi-naizvayikAvanahavAdinedAnIM zakyamidaM vaktuM yaduta-kSipe-tarAdivizeSaNAni vyAvahArikAvagrahaviSayANyetAni,asaMkhyeyasamayani iNasya yujyamAnatvAt, vizeSagrAhakatvena bahu-bahuvidhAdigrahaNasyA'pi ghaTamAnakatvAditi / sAmaNNa-tayaNNavisesehA' ityAdinA mAgabhihitaM samayopayogabAhulyamapyasmin nirAspadameva, sAmAnyagrahaNe-hApUrvakatvena, asaMkhyeyasAmayikatvena caikasamayopayogabAhulyasyAtrAsaMbadhyamAnatvAditi / nanu naizcayikAvagrahe kiM kSipre-tarAdivizeSaNakalApona ghaTate, yena vyaavhaarikaavgrhaapekssaamocyte| satyama, mukhyatayA vyavahArAvagrahe eva ghaTate, kAraNe kAryadharmopacArAt punarnizcayAvagrahe'pi yujyate, iti prAgapyuktam , vakSyate ca; viziSTAdeva hi kAraNAt kAryasya vaiziSTaya yujyate, anyathA tribhuvanasyA'pyaizvaryAdiprasaGgaH, kASThakhaNDAderapi ratnAdinicayA'vAse, ityalaM prasaGgena / prakRvamucyatesaMtAnena ca yo'sau sAmAnya-vizeSavyavahAro loke rUDhaH, so'pi 'vyavahArAvagrahe sati yujyate' itIhApi saMbadhyate / loke'pi hi yo - tadyathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAt , tena zabda ityavagRhItaH, na punarjAnAti ka eSa zabdA, tata IhAM pravizati, tato'pAyaM gacchati / 1 ja. 'hA'bhyu' / / kSipre-tarAdibhevapUrvoditadoSajAlaparihAraH / yujyate saMtAnena ca sAmAnyavizeSavyavahArA // 28 // 4 gAthA 267 / vizeSaH so'pyapekSayA sAmAnyam , yatsAmAnyaM tadapyapekSayA vizeSa iti vyavahiyate, tathAhi- 'zabdaM evA'yam' ityevamadhyavAsito': pUrvasAmAnyApekSayA vizeSaH, 'zAGkho'yam' ityuttaravizeSApekSayA tu sAmAnyam, ityevaM yAvadantyo vizeSa iti prAgapyuktam / ayaM coparyuparijJAnapravRttirUpeNa saMtAnena loke rUDhaH sAmAnya-vizeSavyavahAra aupacArikAvagrahe satyeva ghaTate, nAnyathA, tadanabhyupagame hi prathamApAyAnantaramIhA'nutthAnam , uttaravizeSAgrahaNaM cA'bhyupagataM bhavati, uttaravizeSAgrahaNe ca prathamApAyavyavasitArthasya vizeSatvameva, na sAmAnyatvam / iti pUrvoktarUpo lokapratItaH sAmAnya-vizeSavyavahAraHsamucchidyeta / atha prathamApAyAnantaramabhyupagamyata / ihotthAnam , uttarAvizeSagrahaNaM ca ; tarhi siddhaM tadapekSayA prathamApAyavyavasitArthasya sAmAnyatvam, yazca sAmAnyagrAhakA, yadanantaraM cehAdimavRttiH so'rthAvagrahaH, naizcayikA''dyarthAvagrahavat , ityuktameva / iti siddho vyAvahArikArthAvagrahaH, tatsiddhau ca santAnapravRttyA'ntyavizeSa yAvat siddhaH saamaany-vishessvyvhaarH|| iti gaathaatheH|| 288 // // iti matijJAnA''dyabhedalakSaNo vibhedo'pyavagrahaH samApta iti // atha tadvitIyabhedalakSaNAmIhAM vyAcikhyAsurAha- iya sAmaNNaggahaNANaMtaramIhA sadatthavImaMsA / kimidaM saddo'sado ko hoja va saMkha-saMgANaM? // 289 // itizabda upanadarzane, ityevaM mAguktena prakAreNa naizcayikA'rthAvagrahe yat sAmAnyagrahaNaM rUpAdyavyAvRttyA vyaktavastumAtragrahaNamuktam, tathA vyavahArArthAvagrahe'pi yaduttaravizeSApekSayA zabdAdisAmAnyagrahaNamabhihitam / tasmAdanantaramIhA pravartate / kathaMbhUteyam 1, ityAha- satastatra vidyamAnasya gRhItArthasya vizeSavimarzadvAreNa mImAMsA vicAraNA / kenollekhena ?, ityAha- kimidaM vastu mayA gRhItaM- zabdaH, azabdo vA rUpa-rasAdirUpaH 1; idaM ca nizcayArthAvagrahA'nantarabhAvinyA IhAyAH kharUpamuktam / atha vyavahArAvagrahAnantarasaMbhavinyAH svarUpamAha-'ko hojja vetyAdi' vA ityathavA, vyavahArAvagraheNa zabde gRhIta itthamIhA pravartate- zAGkha-zAyormadhye ko'yaM bhaveta zabdA-zALA zArko vA 1. iti / nanu 'kiM zabdaH, azabdo vA ityAdikaM saMzayajJAnameva kathamIhA bhavitumarhati / satyam, kintu diGmAtramevedamiha darzitam , paramArthatastu vyatirekadharmanirAkaraNaparaH, anvayadharmaghaTanamavRttazcA'pAyAbhimukha eva bodha ihA draSTavyA, tadyathA iti sAmAnyagrahaNAnantaramahA sadarthamImAMsA / kimidaM zabdo'zabdaH ko bhaved kA zAha-zAzANAm // 289 ||4(yaadhyvH) For Private and Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vizeSA. "araNyametat savitA'stamAgato na cAdhunA saMbhavatIha mAnavaH | prAyastadetena khagAdibhAjA bhAvyaM smarArAtisamAnanAmnA" // 1 // iti / etacca prAguktamapi mandamatismaraNArtha punarapyuktam // iti gAthArthaH // 289 / / atha matijJAnatRtIyabhedasyA'pAyasya svarUpamAhamehurAiguNattaNao saMkhasseva tti jaM na saMgassa / viNNANaM so'vAo aNugama-vairegabhAvAo // 29 // 'madhura-snigdhAdiguNatvAt zaGkhasyaivA'yaM zabdaH, na zRGgasya' ityAdi yad vizeSavijJAnam , so'pAyo nizcayajJAnarUpaH / kutaH 1, ityAha-purovartyarthadharmANAmanugamabhAvAdastitvanizcayasadbhAvAt , tatrAvidyamAnArthadharmANAM tu vyatirekabhAvA nAstitvanizcayasavAda / ayaM ca vyavahArArthAvagrahAnantarabhAvI apAya ukta, nizcayAvagrahAnantarabhAvI tu svayamapi draSTavyaH tapathA-zrotragrAhyatvAdiguNataH 'zabda evA'yaM, na rUpAdiH' iti / IhA-'pAyaziSayAzca vimatipattayaH prAgapi nirAkRtAH, iti nehoktaaH|| iti gAthArthaH // 29 // atha caturtho matijJAnabhedo dhAraNA, iyaM cA'vicyuti-dhAsanA-smRtibhedAt tridhA bhavati, ataH sabhedAmapi tAmAha taiyaNataraM tayatthAviccavaNaM jo ya vAsaNAjogo / kAlaMtare ya jaM puNaraNusaraNaM dhAraNA sA u // 291 // tasmAdapAyAdanantaraM tadanantaraM yat , tadarthAdavicyavanam- upayogamAzrityA'bhraMzaH, yazca vAsanAyA jIvena saha yogaH saMbandhaH, yacca tasyA'rthasya kAlAntare punarindriyarupalabdhasya, anupalabdhasya vA, evameva manasA'nusmaraNaM smRtirbhavati, seyaM punastrividhA'pyarthasyA'vadhAraNarUpA dhAraNA vijJeyA // iti gAthAkSaraghaTanA // bhAvArthastvayam- apAyena nizcite'rthe tadanantaraM yAvadadyApi tadarthopayogasAtatyena vartate, na tu tasmAd nivartate, tAvat tadaryopayogAdavicyuti ma sA dhAraNAyAH prathamabhedo bhavati / tatastasyA'rthopayogasya yadAvaraNaM karma tasya kSayopazamena jIvo yujyate, yena kAlAntare indriyavyApArAdisAmagrIvazAt punarapi tadarthopayogaH smRtirUpeNa samunmIlati / sA ceyaM tadAvaraNakSayopazamarUpA vAsanA nAma dvitIyasta do bhavati / kAlAntare ca vAsanAvazAt tadarthasyendriyairupalabdhasya, athavA tairanupalabdhasyA'pi manasi yA smRtirAvirbhavati, sA tRtIyastadbheda iti / evaM tribhedA dhAraNA vijJeyA / tuzabdo'vagrahAdibhyo vizeSadyotanArthaH / vipratipattayastvetadviSayA 1 ka. ga. gha. cha. ja. 'ratipriyatamArisa' / 2 madhurAdiguNatvataH zaGkhasyaiveti yad meM zRGgasya / vijJAnaM so'pAyo'nugama-vyatirekabhAvAt // 29 // 3 tadanantaraM tadA'vicyavanaM pazca vAsanAyogaH / kAlAntare ca yat punaranusmaraNaM dhAraNA sA tu // 29 // 4 ja. 'tadvAsa' / pryog| api prAgeva niraakRtaaH|| iti gAthArthaH // 291 // ___ tadevaM ""se jahAnAmae kei purise avvattaM saI suNeja" ityAdisUtrAnurodhena zabdamAzrityA'vagrahAdayo bhAvitAH / atha sUtrakAreNaiva yaduktam- " evaM eeNaM abhilAveNaM avvattaM rUvaM rasaM gaMdhaM phAsaM " ityAdi, taccetasi nidhAya bhASyakAro'pyatidezamAha sesesu vi rUvAisu visaesu hoti rUvalakkhAI / pAyaM paccAsannattaNeNamIhAivatthUANi // 292 // yathA zabde, evaM zeSeSvapi rUpAdiviSayeSu sAkSAdanuktAnyapi rUpalakSANi kathitAnusArapasaratmajJAnAM caturacetasA sujJeyAni bhavanti / kAni', ityAha-IhAdInyAbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni / kena rUpalakSANi', ityAha-prAyaH pratyAsanatvena cakSurAdinA gRhyamANasya sthANvAdeH, tatrA'gRhyamANana puruSAdinA saha pAyo bahubhirdharyat pratyAsannatvaM yA pratyAsattiH sAdRzyamiti yAvat , tenehAdIni jJeyAni, na punaratyantavailakSaNye sthANvAderuSTrAdinA sahetyarthaH, idamuktaM bhavati- avagrahe tAvat sAmAnyamAtragrAhakatvAd dvitIyavastvapekSA'pi na vidyate, IhA punarubhayavastvavalambinI, tatra purodRzyamAnasya vastuno yat pratipakSabhUtaM vastu tatmAyo bahubhirdhaH pratyAsannaM grAhyam , na punaratyantavilakSaNam / puro hi mandamandaprakAze dUrAd dRzyamAne sthANyAdau 'kimayaM sthANuH, puruSo vA' ityevamevehA pravartate, UrdhvasthAnAroha-pariNAhatulyatAdibhiH prAyo bahubhirdhaH puruSasya sthANumatyAsannatvAditi / 'kimayaM sthANuH, uSTro vA' ityevaM tu na pravartate, uSTrasya sthAvapekSayA mAyo'tyantavilakSaNatvAt / ata eva sAmAnyamAtragrAhyavagrahotrAdau na kRtaH, kintu 'IhAdIni' ityevamevoktam , ubhayavastvavalambitvenehAyA eva 'pAyaM paccAsannattaNeNa' itivizeSaNasya saphalatvAt / apAyasyA'pi 'sthANurevA'yaM, na puruSaH' ityAdirUpeNa pravRtteH kiJcid vizeSaNasya saphalatvAdAdizabdo'pyaviruddhaH // iti gAthArthaH // // 292 // iha "kiM zabdaH, azabdo vA' iti zrotrendriyasya pratyAsannavastUpadarzanaM kRtameva / athA'zeSacakSurAdIndriyANAM viSayabhUtAni pratyAsannavastUni krameNa pradarzayati thANu-purisAi-kuThu-ppalAi-saMbhiyakarilla-masAI / sappu-ppalanAlAiva samANarUvAivisayAI // 293 // 'IhAdivastUni rUpalakSANi' ityuktam / kathaMbhUtAni santi punastAni rUpalakSANi ?, ityAha- samAnaH samAnadharmA rUpa , tadyathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM zabdaM zRNuyAt / 3 evametenA'bhilApemA'vyaktaM rUpaM rasaM gandhaM sparzam / sUpa-I 3 zeSeSvapi rUpAdiSu viSayeSu bhavanti rUpalakSANi / prAyaH pratyAsamatvenehAdivastUni // 29 // 4 ga. 'lakSyANi'+sapa-1 5 sthANu puruSAdi-kuSThA-tpalAdi-saMbhRtakarIla-mAMsAdi / so-spalanAlAdivat samAnarUpAdiviSayANi // 29 // purato.A(adhizeSa) For Private and Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 87 vizeSA0 sAdirviSayo yeSAmahAdInAM tAni samAnarUpAdiviSayANIti pUrvagAthAyAM saMbandhaH / kaH punaramISAM samAnadharmA rUpAdiviSayaH 1, tyAha- sthANu-puruSAdivaditi paryante nirdiSTo'pi viSayopadarzanAbhidyotako bacchandaH sarvatra yojyate / tatazcakSurindriyamabhavasyehAdeH thANu-puruSAdivat samAnadharmA rUpaviSayo draSTavyaH ; AdizabdAt 'kimiyaM zuktikA, rajatakhaNDaM vA ?' 'mRgatRSNikA, payaHpUro vA ?" rajjuH, viSadharo vA 1' ityAdiparigrahaH / ghrANendriyamabhavasyehAdeH kuSTho- tpalAdivat samAnagandho viSayaH, tatra kuSThaM gandhikahaTTa vikreyo [stuvizeSaH, utpalaM padmam ; anayoH kila samAno gandho bhavati / tata IdRzena gandhena 'kimidaM kucham, utpalaM vA 1' ityevamahAmavRttiH, prAdizabdAt 'kimatra saptacchadAH, mattakAriNo vA ?' 'kastUrikA, vanagajamado vA ?" ityAdiparigrahaH / rasanendriyaprabhavasyehAdeH bhRtakarIla-yAMsAdivat samAnaraso viSayaH / tatra saMbhRtAni saMskRtAni saMdhAnIkRtAnyudghRtAni yAni vaMzajAlisaMbandhIni karIlAni, tathA mAMsam, anayoH kilAsssvAdaH samAno bhavati / tato'ndhakArAdAvanyatarasmina jihvAgrapradatte bhavatyevam- 'kimidaM saMbhRtavaMza - karIlam,AmiSaM vA ?" iti ; AdizabdAd 'guDaH, khaNDaM vA ?" 'mRdvIkA, zuSkarAjAdanaM vA ?" ityAdiparigrahaH / sparzanendriyagbhavasyehAdeH sarpo-tpalanAlAdivat samAnasparzo viSayaH, sarpotpalanAlayozca tulyasparzatvenehApravRttiH sugamaiva, AdizabdAt strI-puruSaleSTra-palAdisamAnasparza vastuparigrahaH // iti gAthArthaH // 293 // atha yadukaM sUtre - "" se jahAnAmae kei purise avvattaM sumiNaM pAsejjA" ityAdi, tadanusRtya svame manaso'pyavagrahAdIn darzayannAha - evaM ci sumiNA Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maNaso saddAiesa visaesu / hoMtiMdiyavAvArAbhAve vi avaggahAIyA // 294 // evamevoktAnusAreNendriyavyApArAbhAve'pi svamAdiSu, AdizabdAd dattakapATa-sAndhakArA'pavarakAdInIndriyavyApArAbhAvavanti sthAnAni gRhyante teSu kevalasyaiva manaso manyamAneSu zabdAdiviSayeSvavagrahAdayo'vagrahe- hA upAya - dhAraNA bhavantIti svayamabhyUyAH, tathAhi - svamAdau cittotprekSAmAtreNa zrUyamANe gItAdizabde prathamaM sAmAnyamAtrotprekSAyAmavagrahaH, 'kimayaM zabdaH, azabdo vA?" ityAyutprekSAyAM tvIhA, zabdanizvaye punarapAyaH, tadanantaraM tu dhAraNA / evaM devatAdirUpe, karpUrAdigandhe, modakAdirase, kAminI kucakalazAdisparze cotprekSyamANe'vagrahAdayo manasaH kevalasya bhAvanIyAH // iti gAthArthaH // 294 // 1 ja. 'nyutthitA' / 2 tadyathAnAmA kazcit puruSo'vyaktaM svamaM pazyet / 3 evameva svapnAdiSu manasaH zabdAdiSu viSayeSu / bhavantIndriyavyApArAbhAve'pyavamahAdayaH // 294 // Aha- nanveve'vagrahAdaya utkrameNa, vyatikrameNa vA kimiti na bhavanti, yadvA, IhAdayastrayaH, dvau, eko vA kiM nA'bhyupagamyante, yAvat sarve'pyabhyupagamyante 1, ityAzaGkayAha tearssamao gAbhAve vi vA na vatthussa / jaM sabbhAvAhigamo, to savve niyamiyakamA ya // 295 // eSAmavagrahAdInAmutkrameNotkramataH, atikrameNA'tikramataH, apizabdasya bhinnakramatvAdekasyA'pyabhAve vA yasmAd na vastunaH sadbhAvA'dhigamaH, tasmAt sarve catvAro'pyeSTavyAH, tathA niyamitakramAzca sUtranirdiSTaparipATayanvitAca 'bhavantyeve'vagrahAdayaH' iti prakramAllabhyate // ityakSarayojanA || f bhAvArthastUcyate - tatra pazcAnupUrvIbhavanamutkramaH, anAnupUrvIbhavanaM tvatikramaH kadAcidavagrahamatikramyehA, tAmapyatilayAspAyaH, tamapyatidRtya dhAraNeti, evamanAnupUrvarUpo'tikrama ityarthaH / etAbhyAmutkrama-vyatikramAbhyAM tAvadavagrahAdibhirvastusvarUpaM nAvagamyate / tathA, eSAM madhye ekasyA'pyanyatarasyA'bhAve vaikalyena vastusvabhAvAvabodha ityasakRduktaprAyameva / tataH sarve'pyamI eSTavyAH, na tvekaH, dvau trayo vetyarthaH / tathA ' uggeho Iha avAo ya dhAraNA eva hoMti cattAri ' ityasyAM gAthAyAM yathaivakAreNa pUrvameteSAM niyamitaH kramaH, tathaivaite niyamitakramA bhavanti, notkramA'tikramAbhyAmiti bhAvaH // iti gAthArthaH // 295 // athotkramA-tikramayoH, ekAdivaikalye cAvagrahAdInAM vastvadhigamAbhAve yuktimAha # hijjai nA'gahiyaM najjai nANIhiyaM na yA'nAyaM / dhArijjai jaM vatyuM teNa kamo'vaggahAI u // 296 // yasmAdavagraheNA'gRhItaM vastu nehyate- na tatrehA pravartate, IhAyA vicArarUpatvAt, agRhIte ca vastuni nirAspadatvena vicArAyo - gAditi bhAvaH / tadanena kAraNenA''dAvavagrahaM nirdizya pazcAdIhA nirdiSTA / na cAnIhitamavicAritaM jJAyate - apAyaviSayatAM yAti, apAyasya nizcayarUpatvAt, nizcayasya ca vicArapUrvakatvAditi hRdayam / etadabhiprAyavatA cA'pAyasyA''dAvIhA nirdiSTeti / na cAjJAtam - apAyenA'nizcitaM dhAryate dhAraNAviSayIbhavati, vastudhAraNAyA arthAvadhAraNarUpatvAt, avadhAraNasya ca nizvayamantareNA'yogAdityabhiprAyaH / tatazca dhAraNAdAvapAyaH / tataH kim 1, ityAha- tenA'vagrahAdireva kramo nyAyyaH, notkramA -'tikramau yathoktanyAyena vastvaivagamAbhAvaprasaGgAt / / iti gAthArthaH // 296 // 1] utkramato'tikramata ekAbhAve'pi vA na vastunaH / yat svabhAvAdhigamaH, tataH sarve niyamitakramAca // 295 // 2 avagraha IhA'pAyazca dhAraNaiva bhavanti catvAri / 3 Ijhate nA'gRhItaM jJAyate nAnIhitaM na cAjJAtam / dhAryate yad vastu tena kramo'vagrahAdistu // 296 // 4 ka. ga. 'svadhiga' / For Private and Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 88 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 tadevaM nirAkRta yuktamutkramA'tikramau / atha yaduktam- 'egAbhAve vi vA na vatthussa jaM sambhAvAhigamo to sacce' si, tatrApIyameva yuktiriti darzayannAha - aito ci te savve bhavaMti bhinnA ya Netra samakAlaM / na vaikkamo ya tesiM na annA neyasambhAvo // 297/ , yata eva 'nAgRhItamIhyate' ityAdyuktam, etasmAdeva ca te'vagrahAdayaH sarve catvAro'pyeSTavyA bhavanti, uktanyAyAd naikavaikalye'pi matijJAnaM saMpadyata ityarthaH / 'pUrvamavagRhItamIhyate' ityAdyuktereva ca te bhinnAH- parasparamasaMkIrNAH, uttarottarA'pUrvabhinnavastuparyAthagrahaNAditi / 'nAgRhItamIhyate' ityAdyuktereva ca na te samakAlaM, bhinnAH siddhAste'vagrahAdayaH samakAlamapi naiva bhavanti, yugapakana jAyanta ityarthaH, 'pUrvamavagRhItamevottarakAlamIhyate, IhottarakAlameva ca nizcIyate' ityAdyuktanyAyenaivA'vagrahAdInAmutpattikAlasya nitvAd na yugapat saMbhava iti bhAvaH / uktayuktereva ca teSAM na vyatikramaH, upalakSaNatvAd 'nA'pyutkramaH' ityapi draSTavyam / etacca " teNa kamI'vaggahAI u' ityanantaragAthAcaramapAdena sAmarthyAduktamapi prastAvAt punarapi sAkSAduktam ityadoSaH / tadevaM ' 'Ihijjai nAgahiyaM ' ityAdiyukteryathoktadharmakA evA'vagrahAdayaH, na viparyayadharmANa iti sAdhitam / atha jJeyavazenA'pyeSAM yathoktadharmakatvaM sisAdhayiSuridamAha - 'na annA neyasanbhAvo tti' jJeyasyA'pyavagrahAdi grAhyasya zabda rUpAdernAnyathA svabhAvo'sti, yenA'vagrahAdayastadgrAhakA yathotarUpatAM parityajyA'nyathA bhaveyurityarthaH / idamuktaM bhavati - jJeyasyA'pi zabdAdeH sa svabhAvo nAsti, ya etairavagrahAdibhirekAdivikalairabhinnaiH, samakAlabhAvibhiH, utkramA'tikramavadbhizcA'vagamyeta; kintu zabdAdijJeyasvabhAvo'pi tathaiva vyavasthito yathA'mIbhiH sarvairbhinnaiH, asamakAlaiH, utkramA'tikramarahitaizca saMpUrNo yathAvasthitazcA'vagamyate, ato jJeyavazenA'pyete yathoktarUpA eva bhavanti / tadevaM ' Gaunsahar gAbhAve vi vA' ityAdigAthoktaM prasaGgato'nyadapi bhinnatvam, asamakAlatvaM ca samarthitam / / iti gAthArthaH / / 297 // atra paraH prAha foresara far katthai lakkhijjaI imo puriso / annattha dhAraNa cciya purovalaDe imaM taM ti // 298 // svabhyaste'navarataM dRSTapUrve, vikalpite, bhASite ca viSaye punaH kacit kadAcidavalokite'vagrahe- hAdvayamatikramya prathamato 1 gAthA 295 / 2 etasmAdeva te sarve bhavanti bhinnAzca naiva samakAlam / na vyatikramazca teSAM nA'nyathA jJeyasIvaH // 297 // 3ka. ga. gha. cha. 'nAiTa' / 4 gAthA 296 / 5 abhyaste'pAya eva kacillakSyate'sau puruSaH / anyatra dhAraNaiva puropalabdhe idaM taditi // 298 // stopAya eva lakSyate'nubhUyate nirvivAdamazeSairapi jantubhiH, yathA 'asau puruSaH' iti / anyatra punaH kacit pUrvopalabdhe sunizcite dRDhavAsane viSaye'vagrahe-hA-pAyAnatilakSya smRtirUpA dhAraNaiva lakSyate, yathA 'idaM tad vastu yadasmAbhiH pUrvamupalabdham' iti / tat kathamucyate- utkramA -'tikramAbhyAm, ekAdivaikalye ca na vastusadbhAvAdhigamaH 1 - idaM ca kathamabhidhIyate - 'ihijjai nAgahiye' ityAdi / iti prerakA'bhiprAyaH / iti gAthArthaH // 298 // bhrAnto'yamanubhava iti darzayannAha - uppaladalasyavehe vva duvvibhAvattaNeNa paDihAi / samayaM va sukkasakku lidasaNe visayANamuvaladdhI // 299 // 'cit prathamamevAspAyaH kacittu dhAraNaiva' iti yat tvayA preryate, tat 'pratibhAti' ityanantaragAthoktena saMbandhaH / kenaitat pratibhAti 1, ityAha- duHkhena vibhAvyate durvibhAvo durlakSaistadbhAvastattvaM tena duvirbhAvatvena durlakSaitvena 'avagrahAdikAlasya' iti gamyate / kasminniva 9, ityAha- utpalaM padmaM tasya dalAni patrANi teSAM zataM tasya sUcyAdinA vedhanaM vedhastasminniva / idamuktaM bhavati - yathA taruNaH samarthapuruSaH padmapatrazatasya sUcyAdinA vedhaM kurvANa evaM manyate - mayaitAni yugapad viddhAni, atha ca pratipatraM tAni kAlabhedenaiva bhidyante, na cAsau taM kAlamatisaukSmyAd bhedenAvabudhyate, evamatrA'pyavagrahAdikAlasyA'tisUkSmatayA durvibhAvanIyatvenA'pratibhAsaH, na punarasattvena, IhAdayo dhanyatra kacit tAvat sphuTamevA'nubhUyante, yatrA'pi svasaMvedanena nA'nubhUyante, tatrA'pi " ihijjai nAgahiyaM najjai . nANIhiyaM' ityAdi prAgasakRdabhihitayuktikalA pAdavaseyAH / tasmAdutpaladalazatavedhodAharaNena bhrAnta evA'yaM prathamata evA'pAyAdipratibhAsaH / athodAharaNAntareNA'pyasya bhrAntatAmupadarzayati- 'samayaM vetyAdi' 'vA' ityathavA, yathA zuSkazaSkulIdazane samayaM yugapadevaM sarvendriyaviSayANAM zabda-rUpa-rasa- gandha-sparzAnAmupalabdhiH pratibhAti, tathaiSo'pi prAthamyenA'pAyAdipratibhAsaH / etaduktaM bhavati - yathA kasyacicchuSkAM dIrghA zaSkulikAM bhakSayataH tacchandotthAnAcchanda vijJAnamupajAyate, ata eva zuSkatvavizeSaNam, mRDyAtasyAM zabdAnutthAnAditi / zabdazravaNasamakAlameva ca dIrghatvAt tasyA dRSTyA tadrUpadarzanaM cA'yamanubhavati, ata eva ca dIrghatvavizeSaNam, aMtihrasvatve mukhapraviSTAyAMstasyAH zabdazravaNasamakAlaM rUpadarzanAnubhavAbhAvAditi / rUpadarzanasamakAlaM ca tadgandhajJAnamanubhavati, ata eva zaSkulIgrahaNaM, gandhotkaTatvAt tasyAH, ikSukhaNDAdiSu tu dIrgheSvapi tathAvidhagandhAbhAvAditi / gandhAdijJAnasamakAlaM ca tadrasa-sparzajJAne anubhavati / tadevaM pazcAnAmapIndriyaviSayANAmupalabdhiryugapadevA'sya pratibhAti / na ceyaM satyA, indriyajJA+ lakSya - 1 1 gAthA 296 / 2 utpaladalazatavedha ina durvibhAvatvena pratibhAti / samayaM vA zuSkazaSkulIdazane viSamANAmupalabdhiH // 299 // For Private and Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 89 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 nAnAM yugapadutpAdAyogAt tathAhi manasA saha saMyuktamevendriyaM svaviSayajJAnamutpAdayati, nAnyathA, anyamanaskasya rUpAdijJAnAnupalambhAt / na ca sarvendriyaiH saha mano yugapat saMyujyate, tasyaikopayogarUpatvAt, ekatra jJAtari ekakAle'nekai saMyujyamAnatvAyogAt / tasmAd manaso'tyantA''zusaMcAritvena kAlabhedasya durlakSatvAd yugapat sarvendriyaviSayopalabdhirasya pratibhAti / paramAtastvasyAmapi kAlabhedo'styeva / tato yathA'sau bhrAntainopalakSyate, tathA'vagrahAdikAle'pIti prakRtam / dIrghatvavizeSaNaM ca kulikAyA gAthAyAmanuktamapyupalakSaNatvAd vihitamiti paribhAvanIyam / tadevamavagrahAdInAM naikAdivaikalyam, nA'pyutkramAtikrama, iti sthitam // iti gAthArthaH // 299 // 'ho havAo ya' ityAdigAthAyAm 'AbhinivodhikajJAnasya catvAri bhedavastUni samAsataH' ityuktam, tat kiM vyAsato bahubhedamapyAbhinibodhikajJAnaM bhavati 1, ityAzaGkya tadbhedabahuvidhatvadarzanAt 'samAsena' iti vizeSaNasya saphalatvamAha - sodiyAieNa chanhA vaggahAdao'bhihiA / te hoMti cauvvIsaM cauvvihaM vaMjaNoggahaNaM // 300 // aTThAvIsabheyaM evaM suyanissiyaM samAseNaM / kei ttu vaMjaNoggahavajje cchoDhUNameyami // 301 // assuyanissiyamevaM aTThAvIsaivihaM ti bhAti / jamavaggaho dubheo'vaggahasAmaNNao gahio // 202 // zrotrendriyAdInAM paJcAnAmindriyANAM manaHSaSThAnAM yo bhedastenA'vagrahAdayaH pratyekaM SadvidhAzcatvAro'pyabhihitAH / tatastaiH " SadbhizcatvAro guNitAzcaturviMzatirbhavanti / anyacca sparzana-rasana-prANa-zrotrendriyacatuSTayabhedAtuM vyaJjanAvagrahaNaM vyaJjanAvagrahazraturvidho bhavati / evametacchrutanizritamAbhinivodhikajJAnaM sarvamapyaSTAviMzatividhaM saMpadyate / etadapi bhedAbhidhAnaM vakSyamANavahutarabhedakalApApekSayA'dyApi samAsena saMkSepeNa draSTavyam // 1 ga. ja. 'sya svarU' / 2 ja 'kaiH saha yu' / 3 gAthA 178 / + se 1 4 zrotrendriyAdibhedena SaDvidhA bhavagrahAdayo'bhihitAH / te bhavanti caturviMzatizcaturvidhaM vyaJjanAvagrahaNam // 300 // aSTAviMzatibhedametat zrutanizritaM umAsena / kecittu vyaanAvagrahavajeM kSipyaitasmin // 301 // zrutanizritamevamaSTAviMzatividhamiti bhASante / yadavagraho dvibhedo'vagrahasAmAnyato grahItaH // 302 // 5. gha.cha.ja. 'zravaNendri' / anye svetAnaSTAviMzatibhedAnanyathA pUrayanti, tanmatamupadarzayati- 'kei cityAdi' kecit punarAcAryA etasminneva zrutanizrite matijJAnabhedasamudAye vyaJjanAvagrahabhedacatuSTayavarje " uppattiyA, veNaIyA, kampiyA, pAriNAmiyA " ityAdinA'nyatra, prAgatrApi ca pratipAdita svarUpama zrutanizritamautpattikyAdi buddhicatuSTayaM kSiptvA mIlayitvA, evamaSTAviMzatividhaM sarvamapi patijJAnamiti bhASante / ayaM hi teSAmabhiprAyaH- matijJAnasya saMpUrNasyeha bhedAH pratipAdayituM prakrAntAH, yadi cA'zrutanizritaM buddhicatuSTayaM na gaNyate tadA zrutanizritarUpasya matijJAnadezasyaivaite'STAviMzatibhedAH proktA bhavanti, na tu sarvasyApi yadA tukkanyAyena zrutanizritam, azrutanizritaM ca mIlyate tadA sarvasyA'pi tasya bhedAH siddhA bhavanti / nanu sAdhUktaM taiH kevalamevaM sati vyaJjanAvagrahacatuSTayaM ka kriyatAm 1, na hyetadapi vikrIyamANaM khalakhaNDamAtreNa krItam, kintvidamapi matijJAnAntargatameva / tato'smAd niSkAzyamAnaM varAkamidaM kAvasthiti banAtu ?, ityAzaGkyAha- 'jamavaggaho ityAdi' yad yasmAd vyaJjanA -'rthAvagrahabhedato yo'yamavagraho dvibhedaH prAguktaH so'vagrahasAmAnyena gRhIto'vagraha sAmAnye'ntarbhAvitaH bhavati ca vizeSANAM sAmAnye'ntarbhAvaH, yathA senAyAM gajAdInAm, vanAdau ca dhava-khadirAdInAm / ato'vagrahasya sAmAnyarUpatayaikatvAdavagrahe- hA 'pAya- dhAraNAnAmindriyamanobhedena pratyekaM padvidhatvAcchrutanizritamatijJAnasya caturviMzatirevaM bhedAH, azrutanizritasya tu buddhicatuSTayalakSaNAzcatvAraH, ityevaM sarve matijJAnamaSTAviMzatibhedaM sidhyati / iti koSAMcid matam / / iti gAthAtrayArthaH // 300 // 301 // 302 // etacca tanmatamayuktam / kutaH 1, ityAha caivairittAbhAvA jamhA na tamoggahAIo / bhinnaM teNoggahAisAmaNNao taiyaM taggayaM cetra // 303 // caturtho'vagrahe-hA-pAya-dhAraNAvastubhyo vyatiriktaM caturvyatiriktaM tasya caturvyatiriktasyAzrutanizritasyAbhAvAt kAraNAd yasmAd yato na tadazrutanizritamavagrahAdibhyo bhinnam / tataH kim 1, ityAha- tena kAraNenAvagrahAdisAmAnyAdavagrahAdisAmAnyamAzritya 'tayaM taggayaM caiva tti' teSvavagrahAdisaMvandhiSvaSTAviMzatibhedeSvantargataM praviSTamantarbhUtaM tadantargatamevA'zrutanizritaM buddhicatuSTayam / ataH kimiti vyaJjanAvagrahacatuSTayaM pAtayitvA'zrutanizritaM buddhicatuSTayaM punarapi prakSipyate ?, ityabhiprAyaH / idamuktaM bhavati - 'soiMdiyAieNa chabihA 1. cha. ja. 'daye' / 2 autpattikI, vainayikI, kArmikI, pAriNAmikI / 3 nanyadhyayana sUtre / 4 caturvyatiriktAbhAvAd yasmAd na tadavagrahAdayaH / bhinnaM tenA'vagrahAdisAmAnyatastad sadgatameva // 303 // 5 ka.ga. 'ya taM ta' gha. 'gayaM ta' 6 gAthA 300 1 For Private and Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 90 yannAha vizeSA0 vaggahAdao' ityAdinA pratipAditairavagrahAdisaMbandhibhiraSTAviMzatibhedaiH kilAsaMgRhItatvAd vyaJjanAvagrahacatuSTayApagamaM kRtvA'zrutanizrita baddhicataSyaM matAntaravAdibhiH prakSipyate etaccA'yuktam , yataH 'soiMdiyAibheeNa' ityAdinA'vagrahAdInAmevA'STAviMzatirbhedAH moktAH avagrahAdayazca buddhicatuSTaye'pi santi, ato'vagrahAdibhaNanadvAreNa tadapyathutanizritaM buddhicatuSTayameteSvaSTAviMzatibhedeSa saMgrahIta. iti kimiti taiH punarapi prakSipyate // iti gAthArthaH // 303 // tatraitat syAt maSTavyaM parasya- 'kathamautpattikyAdibuddhicatuSTaye'vagrahAdayaH saMbhavanti ? / tadatra yathA te bhavanti, tathA darzakiha paDikukkuDahINo jujhe biMbeNa vaggaho, IhA / kiM susiliTThamavAo dappaNasaMkaMtabiMba ti // 30 // iha kirlo''game bhairaha-sila-miDhe-kukkuDa-tila-vAluya-hatthi-agaDa-vaNasaMDe / pAyasa-aiA-patte khADahilA pazca piyaro ya" // 1 // yATinotpattikyAdibadInAM bahanyadAharaNAnyuktAni, tanmadhyAccheSopalakSaNArtha karkaTodAharaNamAzrinyaupattiyAM bhAvyante-rAjJA naTakumArakasya bharatasya kila buddhiparIkSaNArthamAdiSTaM yaduta- ayaM madIyakurkuTo dvitIyakukuMTamantareNaikaika eva yodhniiyH| tatastena jijJAsitaM manasi kathamayaM pratikukuMTahInaHpratipakSabhUtadvitIyakukuMTavarjito yudhyeta / etaca jijJAsamAnasya tasya agityeva spharita cetasi / kim ?, ityAha-bimbeneti AtmIyena pratibimbena puro vIkSitena dadhmAtatvAdayaM yudhyata ityvgRhiitmityrthH| etacca kim?, ityAha- avagrahasAmAnya nava bimbamAtrAvagrahaNAdavagraho matiprathamabheda ityarthaH / IhA tarhi kA, ityAha- 'IhA kiM sasilidAmiti pranastata pratibimbamasya yodhanAya suzliSTaM suSTu yujyamAnakaM bhavet- kiM taDAgapayaHpUrAdigatam, Ahokhid darpaNagatama, ityAdi. vimbvishessaanvessnnmiihetyrthH| apAyamupadarzayati- 'adAo dappaNasaMkaMtabiMba ti' kallolAdibhiH pratikSaNamapanIyamAnatvAta, aspaSTatvA cajalAdigatabimbamiha na yuktam / tataH sthiratvena, spaSTAditvena ca caraNA''ghAtAdiviSayatvAd darpaNasaMkrAntameva tadatra yujyate. ityevaM bimbavizeSanizcayo'pAya ityrthH| evamanyeSvapi buddhyudAharaNeSvavagrahAdayo bhaavniiyaaH| tasmAd buddhicatuSTaye'pyeSAM sadbhAvAcchata 1gAthA 300 / 2 kathaM pratikurkuTahIno yudhyeta bimbenA'vagrahaH, IhA / kiM suzliSTamapAyo darpaNasaMkrAntabimbAmiti // 30 ||3gh. 'kh'| 4 shriinndiisne| 5 bharata-zilA-me-kurkuTa-tila-vAlukA-hasti-avaTa-vanakhaNDAni / pAyasA-''gamana-patrANi tarumarkaTikA ('khIsakolI' iti bhASAyAm) paJca pitarazca // 3 // 6. 'ti' nizritamatijJAnasaMbandhiSvavagrahAdigatA'STAviMzatibhedeSvavagrahAdisAmyena. buddhicatuSTayasyA'ntarbhAvo bhAvanIyaH / tato na yuktaM vyA nAvagrahacatuSTayA'pagamena punarbuddhicatuSTayaprakSepaNam, iti sthitam // iti gAthArthaH // 304 // Aha-nanu yadyavagrahAdisAmyenA'zrutanizritaM zrutanizritA'vagrahAdiSvantarbhavati, tarhi "AbhiNibohiyanANaM duvihaM patra, jahA- suyanissiyaM, assuyanissiyaM ca" ityevamogame yaH zrutanizritAdazrutanizritasya bheda uktaH, sa vizIryata eva, ityAzakyAha jaha uggahAisAmaNNau vi soiMdiyAiNA bheo / taha uggahAisAmaNNao vi tamaNissiyA bhinnaM // 30 // yathehA'vagrahAdInAmavagrahAdisAmAnye satyapi, avagrahAditve tulye'pi stiityrthH| kim ?, ityAha- zrotrendriyAdinA bhedaH, tathAhi eke zrotrendriyasaMbandhino'vagrahAdayaH, yAvadanye sparzanendriyasaMbandhinaH, apare tu manaHsaMbandhinaH; tathA tenaiva prakAreNAvagrahAdisAmAna satyapi tadazrutanizritaM bhinna, 'zrutanizritAt' iti shessH| kasmAddhetorbhinnam , ityAha- 'aNissiya tti' bhAvapradhAno'yaM nirdeza anishrittvaat-shrutaanishrittvaadityrthH| etaduktaM bhavati- aSTAviMzatibhedavicAraprakrame'vagrahAdimatvaM sAmAnyaM dharmamAzrityA'zruta zritasya zrutanizrita evA'ntarbhAvo vivakSyate, zrutA-'zrutanizritavicAraprastAve tvazrutanizritatvaM viziSTaM dharmamurarIkRtya zruta nizritAdazrutanizritaM pRthageveSyate, ityAgamoktastayorbhedo'pi na kizcid vizIryate / na ca vaktavyam- kathamekasyaivaikasmAdeva bhedazcA dazca, virodhAt ? iti yato yadi tenaiva dharmeNa bhedaH, abhedazveSyeta, syAt tadA virodhaH, dharmAntaranivandhanau tu bhedA-'bhedau na viruSTa te / kiM hi nAma tad vastvasti, yasya vastvantarAd bhedA-'bhedau na staH / / ghaTAdayo'pi hi ghaTAditvasAmAnyena parasparamabhedino' khadravya-kSetra-kAlAdimattvena bhinnA iti / atra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthagahanatAprasaGgAt , anekAntajayapatAkAdiSu vista NoktatvAca // iti gAthArthaH // 305 // syAdetat , kimetAvatA kaSTena ?, madIyavyAkhyApakSa eva sukhAvahaH, zrutA-'zrutanizritayorabhedApatterabhAvAt , samastamatijJA bhedabhaNanAceti / tadetadayuktam , siddhAntAbhiprAyabahirbhUtatvAt / etadevopasaMhArapUrvakamAha aTThAvIsaibheyaM suyanissiyameva kevalaM tamhA / jamhA tammi samatte puNarassuyanissiyaM bhUNiyaM // 306 // 15. 'sAmAmyena' 2 AbhinibodhikajJAnaM dvividhaM prajJaptam , tadyathA-zrutanizritam , azrutanizritaM ca / 3 shriinndiisuutre| - yathA'vagrahAdisAmAnyato'pi zrotrendriyAdinA bhedaH / tathA'vagrahAdisAmAnyato'pi tadanazritA(tatvA) bhinnam // 305 // 5 gh.ch.j.'tdythaa'| (ka.ga. 'shrutnishritaa'| . bhaSTAviMzatibhedaM zrutanizritameva kevalaM tasmAt / yasmAt tasmin samApte punarabhutanizitaM bhaNitam // 3.6 // For Private and Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 tasmAdavagrahAdisAmyAdazrutAnizritasya zrutanizrite'ntarbhAva kRtvA kevalaM zrutanizritameva matijJAnamaSTAviMzatibhedaM vyAkhyAtumucitam , na tu paroktanItyA vyaJjanAvagrahApagamena zrutA-'zrutanizritamiti / kutaH, ityAha- 'jamhA ityAdi ' yataH "se kiM.ta suyanissiya?" ityevamogame tasmin zrutanizrite samAse niSThAM nIte sati punaH pazcAt "se kitaM assuyanissiyaM ?" ityAdinA grnthe| nA'zrutanizritaM bhaNitam / ayamabhiprAya:-zrutanizrita samedamapyAbhidhAya pazcAdevA'zrutanizritamuktam / ataH kathaM tattatra prakSipyate / tasmAt samayAbhiprAyeNa zrutanizritasyaivA'STAviMzatibhedA iti / ato na bhavavyAkhyAnaM zreya iti / tadevaM 'ubArittAbhAvA' ityAdigAthA mUlaTIkAbhiprAyeNa vyaakhyaataaH| anye tvanyathA'pi vyAkhyAnayanti, tadabhiprAyaM tvatigambhIratvAd na vidmH|| iti gAthArthaH // 306 // tadevamaSTAviMzatividhatvaM bhatijJAnasyopadaya vivakSAntareNa bahutarabhedamapyetat bhavatIti darzayanAi jaM bhu-bhuvih-khippaa-'nissiy-nicchiy-dhuve-yrvibhinnaa| puNaruggahAdao to taM chattIsattisayabheyaM // 307/ yad yasmAd bahu-bahuvidha-kSimA-'nizrita-nizcita-dhuvaiH settaraiH sapratipakSarekaikazI vibhinnA bhedabhAjaH punarapyavagrahAdaya iSyante / tatastadevA'STAviMzatividhamAbhinibodhikajJAnameteAdazabhirbhedaiH pratyekaM bhidyamAnatvAt patriMzadadhirkatrizatabhedaM bhavati / idamuktaM bhavatianantaravakSyamANanyAyena, saMkSepataH prAgabhihitayuktyA ca zrotrAdibhiH kazcid bahavagRhNAti, kazcitvabahu, aparastu bahuvidham , anyastvabahuvidham / evaM yAvadanyo dhruvam , aparastvadhruvamavagRhAtIti / evamIhA-'pAya-dhAraNAkhapi samabhedAsu pratyekamamI dvAdaza bhedA yojniiyaaH| navaramIhate, nizcinoti, dhArayati, ityAdyabhilApaH kaaryH| tatazcA'yAviMzatau dvAdazabhirguNitAyAM SaTtriMzadadhikAni trINi zatAni bhedAnAM bhavanti / / iti gaathaarthH||307|| atha zabdalakSaNaM viSayamAzritya tAvad bahAdInAmartha vyAkhyAtumAhanANAsahasamUhaM bahuM pihaM muNai bhinnajAIyam / bahuvihamaNegabheyaM ekekaM niDa-mahurAI // 308 // .. atha kiM tat zrutanizritam / / 2 shriinndiisuutrruupe| 3 bhaya kiM tadazrutanizritam / / 4 gAthA 3.3 / 5 yaha pAha-bAvidya-kSiprA-nizrita-nizcita-dhuve-taravibhikhAH / punaravagrahAvayastatastat patriMzastrizatabheSama // 107 // ja. 'kNtri'| nAnAzabdasamUha pahuM pRthag jAnAti bhinnajAtIyam / bahuvidhamanekabhedamekaikaM snigdha-madhurAvim // 30 // ka.ga. 'sunn'| I-1 khippamacireNa taM ciya sarUvao jaM aNissiyamaliGgaM / nicchiyamasaMsayaM jaM dhuvamaccataM na u kayAI // 309 // iha zravaNayogyadezasthe tUryasamudAye yugapad vAdyamAne ko'pi zrotA tasya tUryasaMghAtasya saMbandhinaM paTaha-DhakkA-zaGkha-bheri-bhANa kAdinAnAzabdasamUhamAkarNitaM santaM kSayopazamavizeSAd bahumavagrahAdinA 'muNati' jAnAti / ko'rthaH 1, ityAha-pRthaga bhinnajAtIyam etAvantotra bherizabdAH, etAvanto bhANakazabdAH, etAvantastu zaGkha-paTahAdizabdAH, ityevaM pRthagekaikazo bhinnajAtIyatvena taM nAnAza bdasamUha budhyata ityarthaH / anyastvalpakSayopazamatvAt tatsamAnadezo'pyabahuM 'muNati'- sAmAnyena ' nAnAtUryazabdo'yam ' ityAdimAtra kameva jAnAtIti pratipakSaH / evamuttaragAthAyAmatidakSyamANA pratipakSabhAvanA sarvatrA'vaboddhacyA / anyastu kSayopazamavaicitryAd bahuvi 'muNati' / ko'yaH 1, ityAha- anekabhedam , idamapi vyAcaSTe- ekaikaM zaGkha-bheryAdizabda snigdhatva-madhuratva-taruNa-madhyama-vRddhapuruSavAdyatva dibahuvidhadharmopetaM jAnAtItyarthaH / anyastvabahuvidhaM snigdha-madhuratvAdikhalapadhAnvitameva pRthaga bhinajAtIyaM nAnAzabdasamUhaM jAnAti anyastu kSipam / ko'rthaH1, ityAha- acireNa zIghrameva paricchinatti, na tu cireNa vimRshyetyrthH| anyastvakSi ciravimArzitaM jAnAti tathA 'taM ciya sarUvao jaM aNissiyamiti' tameva nAnAzabdasamUha ko'pyanizritaM 'muNati' iti sNbndhH| yaM kim ?, ityAhakharUpato jAnAti / ko'rthaH, ityAha- alikaM patAkAdiliGgAjanizritamityarthaH / idamuktaM bhavati-tameva zabdasamUha 'devakulama tathAvidhapatAkAdarzanAt' ityevaM liGganizrAmakRtvA svarUpaba eva yamavagacchati, tamanizritaM 'muNati' ityucyata iti / tameva liGganizrara jAnAno nizritaM 'muNati' icyucyate / tathA 'nicchiyamasaMsaya jati' yamasaMzayamavacchinatti taM nizcitaM 'muNati' / nizcitaM tAvadityameta mayA, paraM na jAne, tathA vA syAt, anyathA vA, ityevaM saMdehAnuviddhaM tu jAnavanizcitaM 'muNati' / 'dhuvamityAdi' dhruvam , ko'rthaH ? atyantaM, na tu kadAciditi / idamuktaM bhavati- yathaikadA bahAdirUpeNA'vagataM sarvadaiva tathA'vabudhyamAno dhruvaM 'muNati' ityucyate / yara kadAcid bahAdirUpeNa, kadAcit tvabahAdirUpeNa, so'dhruvaM 'muNati // iti gAthAdvayArthaH // 308 // 309 // itarazabdaM vyAcikhyAsurAha. eNtto cciya paDivakkhaM sAhijjA, nissie viseso vA / paradhammahi vimissaM nissiyamAvaNissiya iyrN||31 kSipramacireNa tameva svarUpaso yamanizritamaliGgam / nizcitamasaMzayaM yaM dhruvamasyantaM na tu kadAcit // 309 // 2 ka. gha. 'mudye| 3 ka. ga. 'dezyamAnA pr'| etasmAdeva pratipakSaM kathayed nizrite vizeSo vA / paradharmairvimizra nizcitamavinizritamitarat // 33 // For Private and Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 1 vizeSA0 www.kobatirth.org 92 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir etasmAdevoktasvarUpA bahAdipadapasamUhAt pratipakSametadviparyayamabaha-bahuvidhA- kSipra - nizritA'nizcitA'dhruvapadalakSaNaM sAdhayet svayameva brUyAd medhAvI / sa ca lAghavArtha bahAdivicAra eva sAdhitaH / tadevaM vyAkhyAtA dvAdazApi bahAdayo bhedAH / athavA nizrite sapratipakSe'pi vyAkhyAnAntaralakSaNo vizeSo vaktavyaH / kaH ?, ityAha- paradharmairazvAdivastudharmairvimizraM yuktaM gavAdivastu gRhAnasya nizritaM bhavati - gAmazvAdirUpeNa gRhato yeyaM viparyayopalabdhiH, tannizritamityarthaH / itaratu yatparadharmairvimizraM vastu na gRhNAti, kintu yathAvasthitameva tatsadbhUtopalabdhirUpamanizritaM gavAdikaM vastu gavAdirUpeNaiva gRhNato yeyamaviparyayopalabdhistadanizritamityarthaH // atrAha - nanu bahu-bahuvidhaparijJAnAdIni vizeSaNAni spaSTArthagrAhakeSvapAyAdiSu bhavantu, vyaJjanAvagraha- nizrayArthAvagrahayostu kathaM tatsaMbhavaH ?, tathAhi - 'sAmannamaNiddesaM sarUva-nAmAikalpaNArahiye' ityAdivacanAnizcayArthAvagrahe zabdAdivizeSamAtra grahaNamapi nAsti, kuto yathoktavahnAdiparijJAna saMbhavaH ? / atha vyAkhyAnAd vyavahArArthAvagrahotra gRhyate, tasmiMzca vizeSagrAhitvAd bahuparijJAnAdivizeSa... NAnyupapadyanta eva / bhavatvevam, tathA'pyaSTAviMzatibhedamadhya saMgRhItasya vyaJjanAvagrahasya kathametadvizeSaNasaMbhavaH 1 / tatra hi sAmAnyArtha - grahaNamAtramapAkRtam, bahnAdiparijJAnaM tu dUrotsAritameveti // satyametat kintu vyaJjanAvagrahAdayaH kAraNamapAyAdInAm tAnantareNA'pAyAdyabhAvAt / tatazcA'pAyAdigataM bahAdiparijJAnaM tatkAraNabhUteSu vyaJjanAvagrahAdiSvapi yogyatayA'bhyupagantavyam / na hi sarvathA'viziSTAt kAraNAd viziSTaM kAryamutpattumarhati, kodravIjAderapi zAliphalAdiprasavaprasaGgAt, iti prAgapyuktaprAyam / ityalamaticarcitena / iti gAthArthaH // 310 // aa sestarsi matijJAnasyaitAvanto bhedAH 1, ityAzaGkaya nirdiSTabhedAnAM kAraNam, anyeSAmapi bahutarabhedAnAM sahetukaM saMbhava copasaMhAra garbhamAha - aivaM bajjha yaMtaranimittavaicittao maibahuttaM / kiMcimmettaviseseNa bhijjamANaM puNo'NataM // 311 // evaM tAvad bAhyA - s'bhyantaranimittavaicitryAd mati bahutvamuktam / tatra bAhyaM nimittaM matijJAnasya kAraNamAloka-viSayAdikam / tasya ca spaSTA 'vyakta-madhyamA 'lpa- mahatva saMnikarSa - viprakarSabhedAd vaicitryam / / AbhyantaranimittaM punarAvaraNakSayopazamo-payogo-pakaraNendri yANi / asyA'pi vaicitryaM zuddhAzuddha-madhyamabhedAt / tatacaitasmAd bAhyA''bhyantaranimittavaicitryAd matijJAnasya yathoktabheda bahutvama 1 gAthA 152 / 2 evaM bAhyAbhyantaranimittavaicitryato mativahutvam / kiJcinmAtravizeSeNa bhidyamAnaM punaranantam // 311 // bhihitamavagantavyam / etadeva ca matijJAnaM yathoktanimittadvayasya kiJcinmAtra bhedAd bhidyamAnaM punaranantamapi bhavatIti pratipattavyam, sAmAnyena matijJAnamAtravatAM jIvAnAmanantatvAt teSAM ca kSayopazamAdibhedena maMterbhinnatvAditi bhAvaH // iti gAthArthaH // 311 // atrAha kazcit - nanvavagrahAdayo jJAnameva na bhavanti, spaSTArthanirbhAsAdyabhAvAt, saMzayAdivat iti kathamamI matijJAnabhedAH 1, ityAzaGkayaiteSAM jJAnatvasAdhanAyAha , Iha saMsayAdaNatabhAvAu vaggahAdayo nANaM / aNumANamivAha na saMsayAisanbhAvau tesuM // 312 // avagrahAdayo jJAnamiti pratijJA, saMzayAdiSvanantarbhAvAditi hetu:, AdizabdAd viparyayA 'nadhyavasAyaparigrahaH ; anumAnavaditi dRSTAntaH / iha saMzayAdyanantarbhUtairvarNa- gandhAdibhiH pudgaladravyairvyabhicArasaMbhavAt, sUtrasya ca sUcakatvAt 'Atmadharmatve sati saMzayAdhanantarbhAvAt' iti savizeSaNo heturdaSTavyaH / atrAha para:- nanu savizeSaNe hetAvanaikAntikatA mA bhUt, asiddhatA tvanivAryaiveti / etadevAha - 'na saMsayAItyAdi' sUre ! na tad bhavadIyaM vacaH / kutaH 1, ityAha- saMzayAdisadbhAvatasteSvavagrahAdiSu teSAM saMzayAdirUpatvAt saMzayAdyanantarbhAvAt ityasiddho heturiti bhAvaH / iti gAthArthaH // 312 // kathaM punasteSu saMzayAdisadbhAvaH 1, ityAha nanu saMdiddhe saMsaya-vivajjayA saMsao ha cehA vi / vaccAso vA nissiyamavaggaho'NajjhavasiyaM tu // 313 // , nanu 'khiSpamacireNa ' ityAdigAthAyAM tu yaduktam- 'nicchiyamasaMsayaM jaM ti' tatpratipakSe yaducyate- 'ko'pi saMdigdhaM guNati' iti, tatra saMdigdhe jJAyamAne saMzayastAvad vyakta eva yatra ca saMzayastatra saMdihAnasya kadAcid viparyayo'pi syAdaH ityevaM saMdigdhe saMzaya-viparyayau tAvadanivAritAveva / athavA, kimanenottarabhedarUpe saMdigdhe dUSaNapradAnena 1, hanta ! yeyaM mUlabhedarUpehA sA'pi saMzaya etra, nizcayatve tasyA apAyatvaprasaGgAditi / athavA 'paradhammehi vimissaM nissiyaM' ityatra yad nizritamuktaM, tadapi gavAdikamazvAdirUpeNa gRha viparyAsa eva / na hi nRtyan viparyAso bhavati, kintvanyasyAnyarUpeNa grahaNameveti bhAvaH / naizcayikArthAvagraharUpIsagrahaH punaranadhyavasitamanabhyavasAya eva, anirdezyasAmAnyamAtragrAhitvAt na hyatra kasyA'pyarthasya saMbandhyadhyavasAyo'stIti kRtvA / 1. iha saMzayAdyanantarbhAvAdavagrahAdayo jJAnam / anumAnamivA''ha-na, saMzayAdisadbhAvatasteSu // 312 // 2ka. ga. gha. cha. 'ladharmairvya' 1+iti tan- | 3 nanu saMdigdhe saMzaya-viparyayau saMzaya iha nehA'pi / vyatyAso vA nizritamavamaho'nadhyavasitaM tu // 113 // 4 gAthA - 309 / 4 su- / 5 dha. ja. 'kasyaci' / 6 gAthA 310 / (bhA) / For Private and Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 93 vizeSA 0 saMzayAdirUpatvAd nA'vagrahAdayo jJAnamiti / ato na te matijJAnabhedAH / tadbhedatve vA matijJAnamapi na kiJcida, dopazatajarjarAdhAtmakatvAt / / iti gAthArthaH / / 313 / / asser: mAha sajjhamoggahAINa saMsayAisaNaM tahavi nAma / agbhuvagaMtuM bhaNNai nANaM ciya saMsayAIyA // 314 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iha yadavagrahAdInAM saMzayAditvaM tvayodbhAvitaM tadadyApi sAdhyaM sAdhanIyaM vartate, tvaduktaniyuktikavAdamAtreNaiva maduktahetora siddhasaMbhAvAditi mantavyam, na punaretAvataiva jAtA tvatsamIhitasiddhiH, iti pramuditena na bhAvyamiti bhAvaH / tathAhi yaduktam 'saMdigdhe saMzaviparyayau' iti / tadayuktam, abhiprAyAparijJAnAda, na hyasmAbhistathAvidhaM vastvamApakaM saMdigdhatvaM vivakSitam, yena vastvamApaNAt, paryayamApaNAd vA tatra saMzaya-viparyayau syAtAm, kintu kRte'pi vastumApake'vitathe nizvaye yatra tathAvidhakSayopazamavaicitryAd manasi kazcidalpaM zaGkAmAtraM na nivartate 'samyag na jAne, tathaiva syAdanyathA vA' iti, taccer3a saMdigdhatvaM vivakSitam / na caitAvanmAtreNaivAjJAnatA yuktA, vyavahArocchedaprasaGgAt / na khalu dhUma- balAkAdeH sakAzAt samyag dahana - jalAdau nizcite'pi mukhena tanizcayaM pramAtRNAM cetasi zaGkAmAtraM vinivartate / na ca te sarve'pi nizcitaM vastu na prApnuvanti / na ca paryayatvenA'jJAtA teSAM dRSTA / yadapyucyate- 'IhA'pi saMzaya eva' / tadapyasaMgatam, na hi 'kimayaM sthANuH, puruSo vA' ityAdirUpaH saMzaya IhA'bhyusAmyate; kintu yadanantarameva nizcayo'vazyaM bhavati, sa evAnvayadharmaghaTana vyatirekadharmanirAkaraNAbhyAM nizcayAbhimukho bodha IhA, ityasakRva pUrvamAveditam / na cAyaM saMzayaH, nizcayAbhimukhatvAt / nApi nizcayaH, tatpratyAsattimAtraprAptatvAt / na ca vaktavyam - nizcayAdanyasarvasya saMzayatvAdajJAnataiveti; nizcayopAdAnakSaNasyA'pi sarvathA'jJAnatvaprasaGgAt / tathA ca sati nizcayasyA'pyajJAnatAprAptiH / nahAviziSTAt kAraNAd viziSTakAryotpattiH" ityuktatvAditi / yadapyuktam- 'nizritaM viparyAsaH' iti / tadapyayuktam, 'liGgAzritaM nezritam' ityasmin vyAkhyAne'sya doSasya sarvathaivA'saMbadhyamAnatvAt, 'pairadhammehi vimissaM nissiyaM' ityasya ca vyAkhyAnAntaramAtravAda / bhavatu tadapi vyAkhyAnam, tathApi vyAkhyAnAt paradharmAstasminnAzaGkitA eva draSTavyAH, na tu nizcitAH, yathA 'gauravAntra, 1 ca. cha. ja. 'na ma' / 2 iha sAdhyamavagrahAdInAM saMzayAditvaM tathApi nAma abhyupagamya bhaNyate jJAnameva saMzayAdayaH // 314 // 3. ka. ga. 'tvAdi' / 4 gAthA 310 / 5 gha.cha.ja. 'tu ca ta' / x yasatye- 1) . 14 vilamava iva pratibhAti' iti / etAvanmAtreNaiva ceyaM viparyayopalabdhiravagantavyA na tu sarvathA viparyayadharmanizcayAt, sarvathA viparyaye tatrA'zvAdisattvaprasaGgAt / na ca vaktavyam evaM satIdamanizcitAd na bhidyeta; tatra paradharmanizritatvAbhAvAt, vivakSitavastvabhAvazaGkAmAtrasyaiva sadbhAvAditi / na ca viparyayadharmazaGkAmAtreNA'pyajJAnetA vastuprAptivighAtAbhAvAditi / yadapyuktam- 'avagraho - madhyavasAyaH' iti / tadapyayuktam, tatra hyadhyavasAyaH sAkSAdeva nAsti, yogyatayA punarastyeva, anyathA tatkAryeSvapAyAdiSvapi tadabhAvaprasaGgAt, ityuktameva / atimatta-mUrcchitAnAmeva hi jJAnamanadhyavasAya ucyate, tatra yogyatayA'pyadhyavasAyasya vaktumazakyatvAt, tatkAryabhUtasyA'pAyAdyadhyavasAyasyA'pyalakSaNatvAt / tadevamavagrahAdInAmasiddhaM saMzayAditvam / tathApi 'abhyupagantuM' aGgIkRtyA'pi teSAM saMzayAdirUpatAM brUmaH - jJAnameva saMzayAdayaH saMzaya- viparyayA 'nadhyavasAyAH / tatazca saMzayAdirUpatve'pi nAvagrahAdInAM matijJAnabhedatvaM. virudhyata iti bhAvaH / idamuktaM bhavati nAsmAbhiH 'samIhitavastumApakaM jJAnam, itaradajJAnam' ityevaM vyavahAriNAM prayANA-SpramANabhUte jJAnA-jJAne vicArayitumupakrAnte, kintu 'jJAyate yena kimapi tat samyagdRSTisaMbandhi jJAnam' ityetAvanmAtrakameva vyAkhyAtumabhipretam ; vastuparijJAnamAtraM tu saMzayAdiSvapi vidyate iti na teSAmapi samyagdRSTisaMbandhinAM jJAnatvahAniH // iti gAthArthaH // 314 // kathaM punaH saMzayAdayo jJAnam 1, ityAha "vaitthussa desagamagattabhAvao paramayappamANaM va / kiha vatthudesaviNNANaheyavo, suNasu taM vocchaM // 315 // jJAnameva saMzayAdayaH, iti prAktanI pratijJA; vastuno gavAdeH sva-paraparyAyairanantadharmAdhyAsitasya yo deza ekadezastasya gamakatvabhAvAt iti hetuH parAbhimataM pramANaM nizcayajJAnarUpaM tadvaditi dRSTAntaH / iha yad vastvekadezasya gamakaM taj jJAnaM dRSTaM, yathA paramataM nizcayarUpaM pramANam, vastvekadezagamakAzca saMzayAdayaH, tataste jJAnam iti / atra hetorasiddhatAM manyamAnaH paraH pRcchati - kathaM vastvekadezavijJAnahetavaH saMzayAdayaH 1, vastuno niraMzatvena dezasyaivA'bhAvAd na ta ekadezagrAhiNo ghaTanta iti parasyA'bhiprAyaH / AcAyaH prAha - yat tvayA pRSTaM tad vakSye bhaNiSyAmyaham zRNu samavahitaH samAkarNaya svam / iti gAthArthaH // 315 // 9 yathApratijJAtamevAha to vatthumattha- vayaNAipajjayANaMtasattisaMpannaM / tassegadesaviccheyakAriNo saMsayAIyA // 316 // 3. gha. cha. ja. 'nA' / 1 ka.ga. 'nam' / 2 vastuno dezagamakatvabhAvataH paramatapramANamiva / kathaM vastudezavijJAnahetavaH zRNu sad vakSye // 335 // 4 iha vastvartha vacanAdiparyAyA'nantazaktisaMpannam / tasyaikadezavicchedakAriNaH saMzayAdayaH // 336 // + nizcita-1 For Private and Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 94 vizeSA0 iha vastuno ghaTAdermunmayatva-pRthuSunatva-vRttatva-kuNDalAyatagrIvAyuktatvAdayo'rtharUpAH paryAyA arthaparyAyA anantA bhavanti / ghara kuTa-kumbha-kalazAdayastu vacanarUpAH paryAyA vacanaparyAyAste'pyanantA bhavanti; AdizabdAt parabyAvRttirUpA apyanantA gRhyante. tatazcetyaM samAsaH kartavyaH- arthazca, vacanAni ca, AdizabdAt paravyAvRttayazca tadrUpAH paryAyA artha-vacanAdiparyAyAH, te ca te'nantA ta eva zaktayaH, tAbhiH saMpanna yuktaM yato vastu bhavati, atastasyaikadezavicchedakAriNaH saMzayAdayo jJeyAH / idamuktaM bhavati-nakha vayaM niraMzavastuvAdinaH, kintu yathoktAnantadharmalakSaNavastuno'nantA eva dezAH santIti vayaM manyAmahe, tanmadhyAccaikaikadezagrAhiNa saMzayAdayo'pi bhavantyeva, iti kathaM na te jJAnam ? / yadi punaste kimapi na gRhNIyuH, tadA teSAmanutthAnameva syAt, sarvathA nirviSara jJAnasya prasavAyogAt , gagananalinajJAnavat / tatazca 'jJAyate'neneti jJAnam' iti vyutpattyarthAt saMzayAdInAmapi jJAnatA na virudhya // iti gaathaarthH||316|| atha samastavasturUpagrAhyeva jJAnaM, naikadezagrAhakam , ityetadAzakya nirAkurvannAha- ahavA na savvadhammAvabhAsayA to na nANamiTTha te / naNu ninnao vi tahesamettagAhi tti annANaM // 315 agAdhAnyevaM brUyAt paraH / kim ?, ityAha- na sarvadharmAvabhAsakA na kAtsnyena gavAdivastusamagradharmagrAhiNaH, tato jJAnamiSTaM te saMzayAdayaH, saMpUrNavastusvarUpagrAhiNa eva jJAnatvAt / atrottaramAha- nanu bhavatA jJAnatvenA'GgIkRtastarhi nirNayo'pyajJAra meva prAmoti / kutaH, ityAha-tasya gavAdivastuna ekadezamAtragrAhIti kRtvA; tathAhi- 'gaurayaM, ghaTo'yaM, paTo'yam' ityAdi bhinirNayairapi gotva-ghaTatvAdiko vastvekadeza eva gRhyate, ataste'pi kathaM jJAnarUpatA bhajeyuH 1 / atha dezasya dezinamantareNa kada cidapyabhAvAt tadgrahaNadvAreNa sarvamapi vastu nirNayena gRhItam , ityato jJAnamevA'ptau / tadetat saMzayAdiSvapi samAnam / tathAdi 'kimayaM sthANuH, puruSo vA' ityAdirUpaH saMzayo'pi sthANutvAdikaM vastvekadezaM jAnAti, viparyAso'pi viparyayavastvekadezamava dhyate, anadhyavasAyo'pi sAmAnyamAtrarUpaM vastvekadezamavagRhNAti / tatazca saMzayAdayo'pyekadezaparijJAnadvAreNa samagramapi vara jAnantyeva, iti teSAmapi jJAnatA kena vAryate / atha gRhyate saMzayAdibhirvastvekadezaH, kevalaM saMzayena saMdigdhaH, viparyAse viparyastaH, anadhyavasAyena tvaviziSTa iti cet / nanu prativihitamapyadaH kiM vismarAsi ?, yato 'jJAyate'neneti jJAnam , matira / athavA na sarvadharmAvabhAsakAstato na zAnamiSTaM te / nanu nirNayo'pi taddezamAtramAhItyajJAnam // 317 // jJAnaM matijJAnam' ityevaM sAmAnyenaiva samyagdRSTisaMvandhi matijJAnamiha vicAryate / tasya ca saMzayAdirUpasya, nirNayarUpasya vA samyag STisaMbandhino jJAnatA na virudhyate, 'jJAyate'neneti jJAnam' ityasyArthasya sarvatropapadyamAnatvAditi / nanu yadi saMzayAdayo matijJAnam , tarhi caturbhedatvamatikramya saptabhedatvaM tasya prasajyate, iti cet / naitadevam , yato'nadhyavasAyastAvatsAmAnyamAtragrAhita nA'vagrahe'ntarbhavati, saMzayo'pi pUrvoktasvarUpehAsakAratvAt , tatkAraNatvAcca tasyAmevA'ntarvizati, yadapi saMzayasya pUrvamIhAtvamapAka tadapi vyavahArijanAnuvRttyA, na tu sarvatheti; viparyAsastu nizcayarUpatvAt sAkSAdapAya eva, iti kutshcturbhedaatikrmH| itthaM caitara jIkartavyam , anyathA samyagdRSTi saMbandhinaH saMzayAdayo matijJAnAdatiricyamAnAH kA'ntarbhaveyuH ? / ajJAna iti cet / naivam "sammadihI NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA! nANI, no anANI" ityAyogamavacanAt samyagdRSTeH sadaiva jhAnitva diti / bhavatvevam , tathApi samyagdRSTisaMbandhyeva matijJAnamiha vicAryata iti kuto labhyate ? iti cet / ucyate- jJAnapaJcakameveha vica rayitumupakrAntama, jJAnaM ca samyagdRSTereva bhavati, atastatsaMbandhyeva matijJAnamiha vicAryate, samyagdRSTisaMbandhinAM ca saMzayAdI jJAnatA sAdhyate / ityalaM vistareNa / / iti gAthArthaH // 317 // atrAtiprasaktiM manyamAnaH paraH prAha jai evaM teNa tuhaM annANI ko vi natthi saMsArI / micchaTThiINaM te annANaM nANamiyaresi // 318 // kyeSamuktaprakAreNa saMzayAdayo'pi jJAnam , tena tava 'ajJAnI nAsti ko'pi saMsArI jIvaH' iti prAptam ; prakSe sarvasyApi na pareNA'bhyupagamyata iti saMsAriNAmevA'yamatiprasaGgalakSaNo doSaH, ityabhiprAyavatA 'saMsArI' iti vizeSaNamakAri / etaduktaM bhavati 'saMzayAdayo'jJAnam , nirNayastvabAdhito jJAnam' iti taavllokvyvhaarsthitiH| yadi ca bhavatA saMzayAdInAmapi jJAnarUpatA vyavastha pyate, tarhi samucchinno'yamajJAnavyavahAraH, tataH kathaM nAtiprasaGgaH / dRzyate ca loke'jJAnavyavahAraH sa kathaM nIyate? iti| atrottaramA 'micchavihINamityAdi mithyAdRSTInAM saMbandhinaste saMzaya-viparyayA'nadhyavasAyAH, nirNayazcAjJAnam , itareSAM tu samyagdRSTInAM saMbandhina jJAnam , iti naajnyaanvyvhaarocchedH| ayamabhiprAyA-lokavyavahArarUDho jJAnA-jJAnavyavahAro'tra na vivakSita, kinvAgamAbhiprAyarU . samyagraSTayo bhagavan ! kiM jJAninA, ajJAnAH1, goyagA ! zAminaH, mo ajJAnAH / 2 'bhagavatI' itinAmnA prasiddha vyAkhyAprajJaptisUtre / yayevaM tena tadA'jJAnaH ko'pi nAsti sNsaarii| mithyAraSTrInAM tezAnaM jJAnamitareSAm // 38 // 4 ka.ga.cha.ja. 'rI aami'| For Private and Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 95 vizeSA0 naizcayikaH / Agame ca saMzayAdirUpa, nizcayarUpaM vA mithyAdRSTeH srvmpyjnyaanm| samyagdRSTestu tadeva sarva jJAnam / ityevaM jJAnA-jJAnavyavahAro rUDhaH / tatazca yadAdau saMzayAditvenA'vagrahAdInAmajJAnatvaM preritam , tadayuktam / na hi saMzayAditvamajJAnabhAvasya nimittamAgamavicAre, kintu mithyAdRSTisaMbandhitvam , tacceha nAsti, samyagdRSTisaMbandhinAmevA'vagrahAdInAmiha vicArayitumupakrAntatvAt , iti bhAvaH / / iti gaathaarthH||318|| kA punarmithyAdRSTinA'parAdhaH kRtaH, yena tatsaMbandhi sarvamapyajJAnam ?, ityAha sadasadavisesaNAo bhavaheujahicchiovalambhAo / nANaphalAbhAvAo micchaddihissa aNNANaM // 319 // eSA pUrvamihA'pi vyAkhyAtaiveti // 319 // samyagdRSTastarhi ko vizeSaH, yena tasya sarvamapi jJAnam , ityAha aigaM jANaM savvaM jANai savvaM ca jANamegaM ti / iya savvamayaM savvaM sammadihissa jaM vatthu // 320 // . iha paramANvAdikamekaika vastu sva-paraparyAyaiH samastatribhuvanagatavastumayam , tathAhi- paramANau tAvadekaguNakAlaitvAdayo'nantA varNa-gandha-rasAdikAH svaparyAyA bhavanti / aparaM ca, asau vivakSitaH paramANuranyebhyaH paramANu-dyaNuka-vyaNukAdisamastavastubhyaH kSetrakAlAdibhiyAvRttaH, ityatastadvayAvRttilakSaNA anantAH paraparyAyA bhavanti / evaM ca sati yebhyo'yavastubhyo'sau paramANuAvRttaH, teSAM sarveSAmapi tatra paramANau pratyekamabhAvo vartate, iti sAmarthyAt siddham / anyathA tasya tebhyo vyAvatyasiddheH abhAvazcA'bhAvajato dharmaH, yatra dharmaH, tatra dharmiNA kathaJcid bhavitavyameva, anyathA tasya tddhrmtvaayogaat| tatazca sarvANyapyanyavastUni tatra paramANau svAbhAvavRttidvAreNa vartanta iti pryvsitm| tatazca paramANuH sarvavastumayaH siddhaH / evaM vyaNukAdiSvapi bhAvanIyam, teSAmapi pratyeka parebhyo vyAvRttatvAt / tatazca sarvamapi vastu sarvamayamiti sthitam / iha ca ya ekaM vivakSitaM vastu jAnAti, sa zeSANyapi sarvavastUni jAnAti, samastavastuparijJAnanAntarIyakatvAdekavastuparijJAnasya / yebhyo'pi hi zeSavastubhyo vyAvRttaM tad vivakSita vastu, tAni sarvANyapi jJAtavyAni, tatparijJAnAbhAve tebhyo vyAvRttatvasyA'vagantumazakyatvAditi / yazca sarvavastUni jAnAti sa vivakSitamapyekaM kimapi vastu jAnAti, tatparijJAnAvinAbhAvAta samastavastujJAnasya / tAni hi sarvavastUni vivakSitaikavastuno vyAvRttAnyavaboddhavyAni / na ca 1 gAthA 115 / 2 eka jAnan sarvaM jAnAti sarva ca jAnakSekamiti / iti sarvamayaM sarva samyagdaSTeyaMdU dhastu // 320 // 3 ka.va.ga. 'sakatvA' / tadaparijhAne tavyAvRttatvameva boDhuM zakyata iti / nanvevaMvidhaparijJAnaM tarhi kevalina eva bhavati, nA'nyastha, tasya sUkSmA'tIta-vyavahitA-'mUrtAdisamastavastugrahaNAsamarthatvAt / satyam , sAkSAdityaM kevalyeva jAnAti, tadvacanazraddhAnadvAreNa punarbhAvato'nyo'pi samyagdRSTiH sarva ekaikaM vastu sarvamayaM jAnAti / Agame hi kevalinaitat praNItam , tadyathA- "jai ega jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai ti"| samyagdRSTezca sarvasyA'pyayamAgamaH pramANameva, anyathA samyagdRSTitvAyogAt / tatazca yadyapi sarvaH samyagdRSTiritthaM sarva sarvamayaM vastu na jAnAti, tathApi yathoktAgamazraddhAnadvAreNa bhAvato jAnAtyeveti / ataH sarvadaivA'yaM jJAnI bhaNyate, kevalidRSTayathAvasthitavastustrarUpasya pramANatAbhyupagamadvAreNa sarvadaiva tena jJAyamAnatvAt // iti gaathaabhaavaarthH|| ___ akSarArthastUcyate- ekaM vastu jAnan sarva vastu jAnAti, sarvaca vastu jAnane jAnAtIti evaMbhUtamAgarma samyagdRSTistAvat sarvadaiva pramANatayA'bhyupagacchati' iti zeSaH / ityataH paramAvAdikaM yat kimapi vastvasti, tatsarvamapyuktanyAyena sva-paraparyAyaiH sarvamayaM samyagdRSTijJAnagocaraH / ataH sarvadaivA'yaM jJAnI bhaNyate, jAgrataH, svapataH, tiSThataH, calatazcA'sya paramagurupraNItayathoktavastukharUpAbhyupagamasya cetasi sarvedaivA'vicalanAta // iti gaathaarthH|| 320 // _ nanu yadyevaM, taIi nizcayarUpaM sabhyagdRSTAnamastu, saMzayAdayastu bAlAnAmapyajJAnatvena loke rUDhAH, tasyA'pi kathamiva jJAnaM syuH 1, ityAha je saMsayAdigammA dhammA vatthussa te vi pajjAyA / tadahigamattaNao te nANaM ciya saMsayAIyA // 321 // iha ye saMzayAdigamyA dharmAste'pi vastunastAvat paryAyA eva / tatastadadhigamahetutvAt te samyagdRSTisaMbandhinaH saMzayAdayo zAnameva / etaduktaM bhavati- iha lokavyavahArarUDhaM saMzayAditvamajJAnabhAvasya nibandhanatvena tAvannAdhikRtameva, kintu mithyAdRSTisaMbandhi tvamityuktameva, tacca samyagdRSTisaMbandhinAM saMzayAdInAM nAsti, tatkathaM na te jJAnaM bhaveyuH 1 / jJAyate yena kizcit tajjJAnaM bhavati, : : ca saMzayAdibhiH kimapi jJAyate, iti. cet / naivam, teSAmapi vastuparyAyagamakatvAt , tathAhi- purataH sthANI vyavasthite yo'sa 'kimayaM sthANuH, puruSo vA ?' iti saMzaya udeti, tatra yat sthANutvaM, puruSatvaM ca pratibhAti, tadubhayamapi sthANau paryAyarUpataya ya eka jAnAti sa sarva jAnAti, yaH sarva jAnAti sa ekaM jAnAtIti / aSTe2 ye saMzayAdigamyA dharmA vastunaste'pi eryAyAH / tadadhigamatvataste jJAnameva saMzayAdayaH // 32 // For Private and Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 96 vizeSA0 prApyate, sthANutvasyA'nugatatvena sabhvAt, puruSatvasya tvabhAvarUpatayA sadbhAvAt / athavA, sthANutvaM sthANoH paryAyaH, puruSatvaM tu puruSasyeti / yazca sthANI 'puruSa evA'yam' iti viparyAsaH prAdurasti, tatrApi puruSatvaM vyAvRttirUpatayA sthANorapi paryAyaH, anugatatvena tupuruSasyeti anadhyavasAyapratibhAsi tu sAmAnyamavivAdena sthANvAdivastuparyAya eva / tadevaM saMzayAdibhirvastuparyAyANAM jJAyamAnatvAt, samyagdRSTisaMbandhinAM ca teSAmihA'dhikRtatvena midhyAdRSTisaMbandhitvasyAbhAvAt, lokarUDhasya ca saMzayAditvasyAjJAnanibandhanarathenehAsarve jJAnameva te samyagdRSTisaMbandhinaH saMzayAdayaH // iti gAthArthaH // 321 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir paryAyaM sarvamapi vastu, iti bhavadbhiruktam / tasya ca ghaTAdivastuna ekasmin kAla ekameva kazcid ghaTatvAdi paryAya samyagdRSTirapi gRhNAti / ato'nantaparyAyamapi vastvekaparyAyatayA gRhatastasyA'pi kathaM jJAnaM syAt, anyathAsthitasyA'nyathA grahaNAt , ityAzaGkayAha paMjjAyamAsayaMto ekkaM pi tao paoyaNavasAo / tattiyapajjAyaM ciya taM giNhai bhAvao vatyuM // 322 // 'tautti' tako'sau samyagrahaSTirekamapi ghaTAdivastuno ghaTatvAdiparyAyaM prayojanavazAdAzrayan gRhNastAvantaH prAguktaprakAreNA'nantAH paryAyA yasya tat tAvatparyAyameva bhAvataH paramArthato vastu ghaTAdikaM gRhNAti / etaduktaM bhavati - bhAvata AgamaprAmANyAbhyupagamAbhisteaH samyagSTinA yathA'vasthitamanantaparyAyaM vastu sadaiva gRhItamevA''ste, kevalaM prayojanavazAdekaM paryAyamAzrayati, tathAhi - sauvarNe ghaTe dRSTe yasya ghaTamAtreNa prayojanaM bhavati sa 'ghaTo'yam' iti ghaTatvamadhyavasyati / yasya tu suvarNena, sa 'suvarNamidam' iti suvarNatvaM vyavasyati / yasya tu jalakSepAdinA sa 'jalAdibhAjanamidam' iti jalAdibhAjanatvamadhyavasyati / upalakSaNaM ca prayojanam, anye'pyabhyAsapATana - pratyAsatyAdayo gRhyante; tathAhi - brAhmaNe dvAri dRSTe ko'pyabhyAsavazAd 'bhikSuko'yam' ityAcaSTe, anyastu pATavavazAd 'brAhmaNo'yam' iti, aparastu yastatsamIpe'dhIte sa pratyAsattivazAd 'madIyopAdhyAyo'sau' ityAyanayA dizA bhAvanIyam / tatazca prayojanAdivazAdekaparyAyatayA vastu gRhNAno'pyasau bhAvataH paripUrNA'nantaparyAyameva gRhNAti / ataH sarvadaiva bhAvataH pratipannayathAvasthitava stusvarUpasya saMzayAdikAle'pi samyagdRSTerjJAnameva / / iti gAthArthaH // 322 // 1 ka ga 'ghaTAdityapa' / 2 paryAyamAzrayakamapi sakaH prayojanavazAt / tAvatparyAyameva tad gRhNAti bhAvato vastu // 122 // + rudayA-1 mithyAdRSTerapyevaM bhaviSyati, iti cet / na, ityAha 'niNNayakAle vijao na tahArUvaM vidaMti te vatyuM / micchaddiTThI, tamhA savvaM ciya tesimaNNANaM // 323 // AtAM saMzayAdikAle nirNayo nizcayastatkAle'pi yataste mithyAdRSTayo na yathA paramagurubhirdRSTaM tathArUpamanantaparyAyaM vastu vidanti, kevaliSTayathAvasthitavastvabhyupagamasya teSAM kadAcidapyabhAvAt; anyathA midhyAdRSTitvAyogAt / atasteSAM nizcayarUpaM, saMza yAdirUpaM ca sarvamajJAnameva, jJAnanibandhanasya bhuvanagurunirNItayathAvasthitavastvabhyupagamasya kadAcidapyasattvAt // iti gAthArthaH // 323 // athavA nAjJAnamAtrameva teSAm, kintvadyApyAdhikyaM kiJcit iti darzayannAha hari vannANaM vivajjao caiva micchadiTThINaM / micchAbhiNivesAo savvattha ghaDe vva paDabuddhI // 324 // saMzayA-'nadhyavasAya-viparyayAn kilA'jJAnatvena sAmAnyato vadati bhavAn mithyAdRSTestvatiduHsahamahAduHkhahetutvAt kaSTataraM vizeSitataramajJAnam / kutaH 1, ityAha- yasmAd viparyayo viparyAsa eva tasya sarvajJokte yathAvasthite vastuni, na tu saMzayA - 'nadhyava sAyAviti bhAvaH / ataH saMzayA 'nadhyavasAyavadbhayo vizeSitataramasyA'jJAnam / kutaH punarasya viparyaya eva 1, ityAha- midhyAbhini vezAda, sarvatreti - sarvatra mokSe, tatsAdhane saMsAre, tatsAdhane ca nArakAdivastuni vA, tasya mithyAbhinivezAt sarvajJoktaviparItAdhya vasAyAt ghaTe paTabuddhivat / iti gAthArthaH // 324 // tadevaM sarvajJoktayathAvasthitAnantaparyAyavastvabhyupagamasya sarvadaiva bhAvAt samyagdRSTerjJAnaM samarthitam / atha prakArAntareNA'pi ta tasya samarthayannAha - havA jahiMdanANovaogao tammayattaNaM hoi / taha saMsayAibhAve nANaM nANovaogAo || 325 // athavA yathendrajJAnopayogAt tadupayogavato jJAturdevadattAdeH paramaizvaryAdyabhAve'pi tanmayatvamindramayatvaM bhavati, bhAvendra evAyaM vyapadizyata ityarthaH tathA samyagdRSTerapi samyagdarzanalAbhakAla eva matyAdijJAnalAbhAjjJAna pariNAmarUpasya jJAnopayogamAtrasya sarvadeva bhAvAt, anyathA mithyAdRSTitvaprasaGgAt sadaiva jJAnamabhyugantavyam, tadupayuktasya tanmayatvAt indropayuktadevadattendravaditi / idamuta 1 nirNayakAle'pi yato na tathArUpaM vidanti te vastu / mithyAdRSTayaH, tasmAt sarvameva teSAmajJAnam // 323 // 2 kaSTataraM vA'jJAnaM viparyaya evaM mithyAdRSTInAm / mithyAbhinivezAt sarvatra ghaTa iva paTabuddhiH // 324 // 3 athavA yathendrajJAnopayoyatastanmayatvaM bhavati / tathA saMzayAdibhAve jJAnaM jJAnopayogAta // 325 // For Private and Personal Use Only 4 ja 'sarvade' /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 pati- samyagdarzanasadbhAve'sya sarvadaiya jJAnopayogamAtra tAvadasti / tatazca saMzayAdikAle'pi maulajJAnopayogato zAnyevA'sau, yathA dAridrayAdisadbhAve'pIndrajJAnopayogato jJAtA indra eva, yathA vA rasakRSikAyAM mahArase nipatitaM taNAdikamapi tadrUpatAmevopagacchati // iMti gAthArthaH / / 325 // E atha mithyAdRSTerapyevaM bhaviSyati, ityAzaGkaya nirAkurvanAha tallamiyaM micchassa vi so sambhacAibhAvasunno ti / uvaogammi vi to tassa nizcamannANapariNAmo / / 326 // nanu yatsamyagdRSTInopayogato jJAnamuktam , tadidaM mithyAdRSTerapi tulya samAnam , tasyA'pi jJAnopayogasadbhAvAt / tadayuktam / ta, ityAha- yataH sa mithyAdRSTiH samyaktvAdibhAvazUnyaH- samyaktvAdayo ye bhAvAH padArthAH, AdizabdAt mati-zrutanAnAdiparigrahA, tanyo virahita ityarthaH, iti kuto'sya jJAnopayogaH, samyaktvAdibhAvamantareNa tasyA'bhAvAda, tadbhAve ca mithyaassttitvaayogaat| stasya mithyAdRSTerupayoge'pi nityamajJAnapariNAma eva, mahAviSAdapyatikrAntarUpamajJAnapariNAma vihAya nAnyaH ko'pyasyopayogosstIti bhAvaH / ato'sya sadaivA'jJAnapariNAmA, samyagdRSTestu zAnapariNAmaH, iti kuta ubhyostulytaa| * etadeva bhAvayati jaM ninnaovaoge vi tassa vivarIavatthupaDivattI / to saMsayAikAle katto nANovaogo se 1 // 327 // yato nirNayopayogakAle'pi tasya mithyAdRSTeH sarvajJoktaviparItavastumatipattirevopajAyate / tato nirNayakAle'pyanupajAto dhAnapariNAmaH saMzayAdikAle kutastasya varAkasya bhaviSyati / ato sudhaiva samyagdRSTeriva midhyAhaSTerapi saMzayAdInAM mAnatvApAdanAya / khighase tvapiti bhAvaH // iti gAyArthaH // 327 // / tadevaM samyagdRSTisaMbandhyeva matijJAnAmiha vicAryata iti cetAsa nighAya 'anbhuvagaMtuM bhaNNai nANaM ciya saMsayAIyA' ityAdinA anyena sAdhitaM saMzayAdInAM jJAnatvam / tatazca saMzayAdibhAve'pi nAvagrahAdInAmajJAnateti sthitam / yadi vA saMzayAdibhAvenAvagrahAdInAM yadajJAnatvaM pareNa preryate, tadabhiprAyAparijJAnAdAkAzaromanthanameva na-asmAbhirbAnameveha vicArayitumArabdhaM, yenAjAnatvApAdanaM lyamiva mithyA(raTe)api sa samyakravAdibhAvazUnya iti / upayoge'pi tatastasva nityamajJAnapariNAmaH // 26 // 2 paviNayopayoge'pi tasya viparItavastupratipattiH / tataH saMzayAdikAle kuto jJAnopayogastasya ! // 127 // 3 gha.cha.ja. 'rIyava' / gAthA / bAdhakaM bhavet / kintu jJAnA-'jJAnAdirUpA sAmAnyena matireva vicAryate, iti darzayannAha ahavA jaha suyanANAvasare sAmaNNadesaNaM bhaNiyaM / taha mainANAvasare savvamainirUvaNaM kuNati // 328 // ___ athavA yathA zrutajJAna vicArAvasare jJAnarUpasya, ajJAnarUpasya ca zrutasya sAmAnyadezanaM bhaNitam , tathA matijJAnAvasare sarvasyA api nirNayarUpAyAH, saMzaya-viparyAsA-'nadhyavasAyAtmikAyAzca; jJAnarUpAyAH, ajJAnarUpAyAzca matanirUpaNaM krotyaacaaryH|| / iti gAthAkSarArthaH // bhAvArthastvayam-ihAdau 'AbhiNibohiyanANaM suyanANaM' ityAdigAthAyAM zrutajJAnaM tAvajjJAnA-jJAnomayarUpamapi bhaNitam , na punaH / samyakzrutameva / kathaM punaridaM jJAyate 1, iti cet / ucyate- 'akkhara sannI samma' ityAdigAthayA'bhidhAsyamAnAnAM caturdazAnAM zruta bhedAnAmiha saMgrahAta, teSu ca madhye mithyAzrutasyApi paThanAt / tatazca yathA lAghavArthamiha jJAnA-'jJAnobhayarUpamapi zrutajJAnamuktam , tathehApi matijJAnapratipAdanAvasare saMzaya-viparyAsA-'nadhyavasAya-nirNaya-jJAnA-'jJAnAtmikAyAH sarvasyA api mateH sAmAnyenaiva nirUpaNaM kriyate, na tu jJAnapazcakAdhikArAt samyagdRSTisaMbandhinyA eva, vyavahArijanapramANA-'pramANacintayA nirNayarUpAyA eva vA, iti bhaavH| titazcA'vagrahAdayaH saMzayAdirUpA vA bhavantu, nirNayarUpA vA, jJAnaM vo bhavantu, ajJAnaM vA, na naH kizcit sUyate zrutavallAghavArtha 'mananaM mitiH' iti matimAtrasyaiveha vicArayitumiSTatvAt , tasya ca saMzayAdiSvapi ghaTanAt / tatazca nernu saMdiddha saMsaya-vivajjayA' ityAdi yaduktaM tatsarvamasmAkamavAdhakameveti bhAvaH // iti gAthArthaH // 328 // . nanu bhavatu sAmAnyena sarvasyA api maternirUpaNamidam , kintu jJAnA-'jJAnacintAyAM kimiha jJAnam ?, kiM cA'jJAnam ?, iti nivedyatAm , ityAzaGkayAha . eNsA sammANugayA savvA nANaM vivajjae iyaraM / avisesiA mai cciya jamhA niddiTThamAIe // 329 // eSA sAmAnyena nirdiSTA matiH samyaktvAnugatA samyagdRSTeH saMbandhinI sarvA'pi saMzayAdirUpA, nizcayarUpA vA jJAnameva / viparyaye vijJAnam-mithyAdRSTisaMbandhinI sarvA'pyajJAnamityarthaH / kutaH punaridaM jJAyate 1, ityAha- 'jamhA nidihamAIe tti' yasmAdAdAvava. athavA yathA zrutajJAnAvasare sAmAnyadezanaM bhaNitam / tathA matijJAnAvasare sarvamatimirUpaNaM karoti // 328 // 2 gAthA 79 / 3 akSaraM saMjJi samyak / / 4 ka. ga. 'vaa'| 5 gAthA 313 / 6 p.ch.j.'gu'| eSA samyaganugatA sarvA jJAnaM viparyaya itarat / avizeSitA matireva yasmAt nirdiSTamAdau // 19 // For Private and Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 98 vizeSA0 prahAdibhedAnarUpaNAt pUrvameva nirdiSTa nanyadhyayanasUtrakAreNa / kiM nirdiSTam 1, ityAha- 'avisesiyA maicciya ti sUcakatvAda sUtrasya, anenA''lApakA sarvo'pi sUcito draSTavyaH, tapathA-" avisesiMA maI mainANaM ca, maianANaM ca, visesiMA maI- sammadidvissa maI mainANaM, micchaddihissa maI maiabhANaM " iti / tato yasmAdAgama evamuktam , tasmAt samyagdRSTeH sarvApi matirjJAnaM, mithyAH dRSTastvajJAnam / / iti gAthArthaH // 329 // atha 'sadasada-' ityAdinA prAguktAmapi samyagdRSTInatve, mithyAdRSTerajJAnatve punarapi yuktimAha*vivarIavatthugahaNe jaM so sAhaNavivajayaM kuNai / to tassa annANaphalaM sammahiTThissa nANaphalaM // 330 // iha mithyAdRSTistAvad mithyAtvodayaviparyastatvAt tribhuvanagurumaNItavastu viparItaM sarvameva gRhNAti / tato'sau viparItavastupraiNe viparItavastugrahaNazIlatayetyarthaH, yasmAt sAdhanaviparyayaM karoti-sAdhyante mokSAdayo'neneti sAdhanaM jJAna-darzana-cAritrAdi tasya viparyayaM vyatyayaM karoti, ajJAna-mithyAtvA-viratyAdInyapi mokSAdisAdhakatvenecchatItyarthaH / tatastasya jJAnamajJAnaphalameva, ajJAnasyaiva phalaM narakamAptyAdikaM yasmAt tadajJAnaphalam , ajJAnabad vA phalati narakAdiduHkhaM prasUta ityajJAnaphalam / tatphalatvAcAjJAnameveti bhAvaH / samyagdRSTastu jJAnaM jJAnaphalameva, jJAnasyaiva phalaM yasmAt , jJAnavad vA phalati svargAdisukhamiti jJAnaphalaM, tatphalatvAca zAnameveti hRdayam / idamuktaM bhavati-viparItavastugrAhI mithyAdRSTimokSAdeH sAdhanaM samyagjJAna-kriyArUpaM viparItaM manyate- "vedavihitA hiMsA na doSAya" "paT zatAni niyujyante pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAda nyUnAni pshubhistrimiH"||1|| ... " hatvA bhUtasahasrANi kRtvA pApazatAni ca / snAtvA gaGgAjale pUte yAnti jIvAH zivAlayam " // 1 // ityAdibhUtaghAtanibandhanatvena saMsArahetomithyAjJAnasya mokSAdisAdhakatvenA'bhyupagamAt, jalasnAna-pazuvadha-putrasantatinibandhanamaithunAdikriyAyAM ca tatsAdhakatvena pravartanAt / atastasya jJAnamayajJAnaphalatvenA'jJAnameva / samyagdRSTastu samyagjJAna-kriyAsaMyogena mokSAdau pravRtteniphalatvena jJAnameva / / iti gaathaarthH|| 330 // , avizeSitA matimaMtijJAnaM ca, masyajJAnaM ca; vizeSitA mati:- samyagdRSTarmatirmatijJAnam , mithyAdRSTarmatirmasyajJAnam / 2 gha. cha.ja. 'siyA m|' 1 gAthA 319 / / viparItavastugrahaNe yat sa sAdhanaviparyayaM karoti / tatastasyAjJAnaphalaM samyagdaSTenaphalam // 50 // 5 gha. ja. 'rIyava' / 6 ka.ga. 'nnaann| atha punarapi mithyAdRSTeH samyagdRSTitulyatAmAzaya nirAkurvAhajaii so vi tassa dhammo kiM vivarIyattaNaM ti, taM na bhave / dhammo vi jao savvo na sAhaNaM kiMtu jo joggo||331 ___ yo mithyAjJAna-viparItakriyAlakSaNo dharmo mithyAdRSTinA mokSasAdhakatvenA'bhyupagataH, yadi so'pi tasya samyagjJAnAdirUpasya samyagdRSTyabhyupagatasya mokSasAdhanasya dharmaH, tarhi mithyAdRSTeH kiM viparItatvam ? na kishcidityrthH| ayamatra bhAvArtha:-'Iya saba mayaM savvaM samaddiThissa jaMvatdhu' iti vacanAt 'sarvamayaM sarvameva vastu' iti bhavatAM siddhaantH| tatazca samyagjJAna-darzana-cAritrasamudAyarUpasya sAdhanasya yathA samyagjJAnAdiko dharmaH, tathA mithyAjJAnAdiko'pi, anyathA sarvasya sarvamayatvatyAgaprasaGgAt / ataH samyagdRSTinA mokSasaMsiddhaye yasya sAdhanasya dharmo'GgIkRtaH, mithyAdRSTinA'pi tatsiddhaye tasyaiva dharmaH svIkRtA, dharmagrahaNadvAreNa ca kathazcit tasya dharmiNo grahaNam / ataH kiM nAma mithyAdRSTeviparItatvam 1 / iti pareNokta AcAryaH mAha- 'taM na bhave tti' tadetat tvaduktaM na bhaveda na yujyate / kutaH, ityAha- 'dhammo vijao ityAdi' idamuktaM bhavati- anantadharmAdhyAsitasyApi vastuno na sarve'pi dharmA eka partha sAdhayanti, kintu yogyatAnurUpeNa ko'pi kazcideveti / yathA hi kalaza-mallaka-kapAla-bhumbhalakAdInAM sAdhAraNe'pi muddharmatve ne kalazava jhumbhalakAdayo'pi mAla-jaladhAraNAdikAryeSu vyApriyante, nApi suvarNadharmatve samAne'pi kuNDalavad nUpuramapi karNAlakara NAya niyujyate, na cApi zAli-dAli-ghRtAdidharmatve tulye'pi rasavad gandhAdayo'pi tRpti-dehapuSkhyAdIni sAdhayanti / evaM yadyapi mokSAdisAdhanasya mithyAjJAnAdiko'pi vyAvRttirUpatayA dharmaH, tathApi nAsau mokSaM sAdhayati, kintu tadvipakSabhUtaM saMsArAdikameva mokSAdikaM tu yatsAdhanayogyaH samyagjJAnAdiko dharmaH sa eva sAdhayati / tataH samyagdRSTigRhIte'pyanantadharmAdhyAsite mokSAdi sAdhane vastuni yogyameva samyagjJAnAdikaM dharma tatsAdhanAya vyApArayati, nA'yogyaM mithyAjJAnAdikam / mithyAdRSTistu mithyAtvodayaH / timiratiraskRtabhAvahASTitvena tatra tasyA'yogyatAmapazyastameva vyApArayatIti / ataH sAdhanaviparyayaM karoti, ityavAnameva tasya / iti gAthArthaH // 331 / / etadeva bhAvayannAha- . joggA-joggavisesaM amuNato so vivajayaM kuNai / sammabiTThI uNa kuNai tassa sa ThANaviNiogaM // 332 yadi so'pi tasya dharmaH kiM viparItasvAmiti, tad na bhavet / dharmo'pi yattaH sarvo na sAdhanaM kinnu yo yogyaH // 33 // 2'gAthA 320 / pa.ja. 'bhumbhula' / 4 ka.ga. 'dhnv'|5 yogyAyogyavizeSamajAnan sa (mithyAraSTiH) viparyayaM karoti / samyagdRSTiH punaH karoti tasya sasthAnaviniyogam // 3 // For Private and Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 99 vizeSA0 vyAkhyAtArthaiva, navaraM samyagdRSTiryogyamayogyaM ca sAdhanadharma jAnAti, jJAtvA ca sthAne vyApArayati / tathA ca samyagAra ant bhUtvA samIhitaphalabhAg bhavati / uktaM ca "kAle sikkha nANaM jiNabhaNiaM paramabhattirAyaNe / daMsaNapabhAvagANi a sikkha satthAI kAlammi // 1 // kAle ya bhattapANaM gavesa sayaladosaparisuddhaM / AyariyAINaTThA pavayaNamAyAsu uvautto // 2 // evaM samAyaraMto kAle kAlaM visuddhapariNAmo / asavantajogakArI salAhaNijjo ya bhuvaNammi // 3 // sasurA - surapaNami ajiNa-gaNaharabhaNiyakiriya vihikusalo / ArAhiUNa sammatta nANa caraNAI paramAI // 4 // sattaTTabhavaggahaNamaMtairakAlammi kevalannANaM / uppADiUNa gacchai vihuyamalo sAsayaM mokkhaM // 5 // tattha ya jara- jammaNa-maraNa-roga-taNhA-chuhA-bhaya-vimukto / sAi apajjavasANaM kAlamaNataM suhaM lahai" || 6 | ityevamAdi // iti gAthArthaH // 332 // tadevaM cAlanA - pratyavasthAnAdibhirvyAkhyAtA avagrahAdayaH / atha teSAmeva kAlanirUpaNArthamAha niyuktikAra:uggaho evaM samayaM IhA vAyA muhuttamaMtaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoi nAyavvA // 333 // avagraha iti vyAkhyAnAva naizcayiko'rthAvagraho draSTavyaH / sa kim 1, ityAha- sarvajaghanyaH kAlavizeSaH samayaH, tamekaM sa bhavati, na parataH / IhA pAyau mAnirNItasvarUpau 'muhuttamaMtaM tviti' antaHzabdo madhyavacanaH, tatazca jaghanyataH, utkRSTatazca muhU tarbhinaM muhUrta jJAtavyau bhavataH - antarmuhUrtamityarthaH / tuJcakArArthaH / cakArazcAnuktasamuccaye / tatazca vyaJjanAvagraha - vyAvahArikArthAvaH 1 kAle zikSate jJAnaM jinabhaNitaM paramabhaktirAgeNa / darzanaprabhAvakANi ca zikSate zAkhANi kAle // 1 // kAle ca bhaktapAnaM gaveSate sakaladoSaparizuddham / AcAryAdInAmarthAya pravacanamAtRSUpayuktaH // 2 // evaM samAcaran kAle kAle vizuddhapariNAmaH / AstravAntayogakArI zlAghanIyazca bhuvane // 3 // sakalasurAsurapraNatajina-gaNadharabhaNitakriyAvidhikuzalaH / ArAdhya samyaktva-jJAna caraNAni paramANi // 4 // saptA'STabhavagrahaNAbhyantarakAle kevalajJAnam / utpAdya gacchati vidhutamalaH zAzvataM mokSam // 5 // tatra ca jarA-janma-maraNa-roga-tRSNA kSud-bhaya-vimuktaH / sAcaparyavasAnaM kAlamanantaM sukhaM kabhate // 6 // 2. ka.ga. 'NaM' / 3 gha 'tare kA' / 4ka. ga. 'laM nANaM' / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 5 avagraha eka samayamIhA pAyau muhUrtAntastu / kAlamasaMkhyaM saMkhyaM ca dhAraNA bhavati zAtavyA // 333 // ca pratyekamantarmuhUrta bhavata iti draSTavyam / kvacit ' muhuttamaddhaM tu' iti pAThaH, tatrA'pi muhUrtArdhazabdenAntarmuhUrtameva mantavyam / tu joats tathaiva / kalanaM kAlaH, na vidyate saMkhyA pakSa-mAsa Rtu ayana-saMvatsarAdikA yasyAsAvasaMkhyaH palyopamAdilakSaNastaM kA masaMkhyam, tathA saMkhyAyata iti saMkhyaH - pakSa- mAsa Rtu-ayanAdipramita ityarthaH, taM saMkhyam, cazabdAdantarmuhUrta ca dhAraNA prAgabhihita rUpA bhavati jJAtavyA / idamuktaM bhavati - avicyuti- smRti-vAsanAbhedAd dhAraNA trividhA / tatrA'vicyutirUpA, smRtirUpA ca pratye mantarmuhUrta bhavati / yA tu tadarthajJAnAvaraNakSayopazamarUpA smRtibIjarUpA vAsanAkhyA dhAraNA, sA saMkhyeyavarSAyuSAM saccAnAM saM kAlam, asaMkhyeyavarSAyuSAM tu palyopamAdijIvinAmasaMkhyeyaM kAlaM bhavati // iti niyuktigAthArthaH // 333 // reti bhASyakAro vyAkhyAnayati atthoggaho jahanno samayaM sesoggahAdao vIsuM / aMtomuhuttamegaM tu vAsanAdhAraNaM motuM // 334 // avagrahaityasya vyAkhyAnamarthAvagraha iti, ayamapi nizcaya vyavahArabhedato dvidhA, tato vyavahArArthAvagrahavyavacchedArthamA 'jahanna iti' atistokakAlatvena jaghanyo naizvayiko'rthAvagraho netara ityarthaH, ayamekasamayaM bhavati / zeSAstvekAM vAsanArUpAM dhAra muktvA ye'vagrahAdayo vyaJjanAvagraha- vyAvahArikArthAvagrahe- hA pAyA 'vicyuti-smRtirUpA matibhedAste sarve'pi viSvak pRthagekamevA' muhUrte bhavanti / vAsanAdhAraNAyAstu niryuktigAthoktameva kAlamAnamavagantavyam, ityabhiprAyaH // iti gAthArthaH // 334 // atha 'puDhaM suNe sarva' ityAdiniryuktigAthAyA bhASyakAraH saMbandhamupadarzayan parAM gAthAmAha "socAINaM pattAivisayayA puvvamatthao bhaNiyA / iha kaMThA sahANe bhaNNai, visayappamANaM ca // 335 zrotrAdInAM prAptA-mAptaviSayatA pUrvamarthato'rthavyAkhyAnadvAreNA''yAtA mayA vistareNA'bhihitA / iha tu svasthAne svasthAnatvAd ktikAreNa kaNThAd gAthAsUtreNa svayamevAsau bhaNyate / etaduktaM bhavati - 'uggaho Iha avAo ya' ityAdiniryuktigAthAyA vyA kurvatA mayA nayaNa maNovajjidiyabheyAo vaMjaNoggaho cauhA' ityAdinA bhASyeNa vyaJjanAvagrahavyAkhyAmastAve zrotrAda prAptA - prAptaviSayatA proktA / iha tu kaNThAd niryuktigAthAyAH svasthAnatvAd niyuktikArastAM vakti / nanvatra kathaM tasyAH svasthAnatvama 1 gha. ja. 'smRteya' / 2 gha. ja. 'jabhUtA vA' 3 arthAvagraho jaghanyaH samayaM zeSA'vagrahAdayo viSvak / antarmuhUrtamekaM tu vAsanAdhAraNa muktvA // 334 // 4. gAthA 336 / 5 ootrAdInAM prAsAdiviSayatA pUrvamarthato bhaNitA / iha kaNThAt svasthAne bhaNyate, viSayapramANaM ca // 335 // 6 gAthA 178 // 7 gAthA 20 For Private and Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 100 vizeSA0 iti cet / ucyate- nanyadhyayanAgametrAntare tasyAH pratipAditatvAdiha svasthAnatvamiti / na kevalamasAvevAbhidhAsyate, kintu masaGgatA sarvendriyANAM viSayamamANaM cAhaM bhaNiSyAmi // iti gAthArthaH // 335 // kayA punargAthayA niyuktikRtA'sau bhaNyate ?, ityAha puDhaM suNei saI rUvaM puNa pAsai apuDhe tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuDhe viyAgare // 336 // zrotrendriya kartR, zabdaM karmatApanaM zRNoti / kathaMbhUtam ?, ityAha- spRzyata iti spRSTastaM spRSTaM tanau rennuvdaalinggitmaatrmevetyrthH| idamuktaM bhavati- spRSTamAtrANyeva zabdadravyANi zrotramupalabhate, yato ghANendriyaviSayabhUtadravyebhyastAni sUkSmANi, bahUni, bhAvukAni ca, paTutaraM ca zrotrendriyaM viSayaparicchede ghrANendriyAdigaNAditi / zrotrendriyasya ceha kartRtvaM zabdazravaNAnyathAnupapatterlabhyate / evaM ghANendriyAdiSvapi vAcyam / tAni punaH kathaM gandhAdikaM gRhNanti ?, ityAha- gandhyata iti gandhastamupalabhate prANendriyam , rasyata iti rasasta ca gRhNAti rasanendriyam , spRzyata iti sparzastaM ca jAnAti sparzanendriyam / kathambhUtaM gandhAdikam ?, ityAha-baddhaspRSTam / tatra spRSTamiti pUrvavadeva, baddhaM tu gADhataramAzliSTamAtmapradezaistoyavadAtmIkRtamityarthaH / tatazca gandhAdidravyasamUhaM prathamaM spRSTamAliGgitam, tatazca sparzanAnantaraM badamAtmamadezairgADhataramAgRhItamevopalabhate ghrANendriyAdikamiti / evaM vyAgRNIyAt marUpayet prajJApakaH, yato ghANendriyAdiviSayabhUtAni gandhAdidravyANi zabdadravyApekSayA stokAni, bAdarANi, abhAvukAni ca, viSayaparicchede zrotrApekSayA'pani ca ghrANAdIni ato baddhaspRSTameva gandhAdidravyasamUhaM gRhNanti, na punaH spRSTamAtramiti bhAvaH / nanu yadi sparzAnantaraM baddhaM gRhAti, tAhi 'puTabaddhaM' iti pATho yuktaH, iti cet / ucyate-vicitratvAt sUtragateritthaM nirdezaH, arthatastu yathA tvayoktaM tathaiva draSTavyam / apara, stvAha- yad baddhaM tat spRSTaM bhavatyeva, vizeSabandhe sAmAnyavandhasyA'ntarbhAvAt , tataH kiM spRSTagrahaNena ? iti / tadayuktam , sakalazrotaH sAdhAraNatvAcchAstrArambhasya, pazcitajJA'nugrahArthamopattigamyArthAbhidhAne'pyadoSAditi // .. cakSurindriyaM tvamAptameva viSayaM gRhNAti, ityAha- 'rUvaM puNa pAsaI apuDhe viti' rUpaM karmatApannaM cakSuraspRSTamamAptameva pazyati punaHzabdasya vizeSaNArthatvAdaspRSTamapi yogyadezasthameva pazyati, nA'yogyadezasthaM saudharmAdi, kaTa-kuTyAdivyavahitaM vA ghaTAdi / iti niyuktigAthArthaH // 336 / / / spRSTaM gaNoti zabda rUpaM punaH pazyatyaspRSTaM tu / gandhaM rasaM ca sparza ca baddhaspRSTaM vyAgRNIyAt // 33 // x(yAdi) athaitavyAkhyAnAya bhASyampuDhe reNuM va taNummi baddhamappIkayaM paesehiM / chikkAI ciya giNhai saddadavvAI jaM tAI // 337 / / bahu-suhuma-bhAvugAiM jaM paDuyaraM ca sottaviNNANaM / gaMdhAIdabvAiM vivarIyAiM jao tAI // 338 // pharisANaMtaramattappaesamIsIkayAI gheppaMti / paDuyaraviNNANAI jaM ca na ghANAikaraNAI // 339 // - 'spRSTaM' ityasya vyAkhyAnaM 'puDhe reNuM va taNummi tti' yathA reNostanau saMbandha ityetAvanmAtreNa yad vastu saMbaddhaM tadiha spRSTabhuH cyata iti bhAvaH / 'baddhamityAdi' yadAtmIkRtamAtmanA gADhataramAgRhItam, Atmapradezastanulagnatoyavad mizrIbhUtaM tad baddhamucyate / ityarthaH / tatra 'chikAI ciya ti' spRSTAnyeva zabdadravyANi gRhNAti zrotram , yatastAni bahUni, sUkSmANi, bhAvukAni ca vAsakAni cetyarthaH / paTutaraM ca zrotRvijJAnam / gandhAdidravyANi tu viparItAni stoka-bAdarA-'bhAvukAni yataH, atastAni sparzAnantaramAtmapade zairmizrIkRtAni spRSTa-baddhAni gRhyante ghrANAdibhiH paTutaravijJAnAni ca na bhavanti yato ghrANAdikaraNAni // iti gAthAtrayArthaH / 337 // 338 / / 339 // atha 'rUvaM puNa pAsai apuDhe tu' ityatropapattimAha appattakAri nayaNaM maNo ya nayaNassa visayaparimANaM / AyaMguleNa lakkhaM airittaM joyaNANaM tu // 340 // prAguktayuktyA aprAptakAri- amAptasyaiva vastunaH paricchedakAri yato nayanaM, manazcaH tato'spRSTameva rUpaM pazyati nayanendriyam / nana yadyamApta rUpametat pazyati, tarhi lokAntAdarvAg yadasti tat sarva pazyatu, aprAptatvAvizeSAt , ityAzaya, yadindriyANAM viSayaparimANa bhaNanIyatvena prAk pratijJAtaM, tatra cakSuSastAvat tadAha- 'nayaNassetyAdi' nayanendriyasyA''game AtmAGgulena sAtirekaM yojanalakSamu skRSTato'pi viSayaparimANamabhihitam , tenAprAptakAritvAvizeSe'pi parato na pazyatIti bhAvaH / iha ca 'AtmAGgulena' iti vadatA ko'bhiprAyaH / ucyate- aGgulamiha tAvat trividhaM bhavati- AtmAGgulam , ucchrayAjulaM, pramANAGgulaM ceti / tatrA''dyam . spRSTaM reNuriva tanI baddhamAtmIkRtaM pradezaH / spRSTAnyeva gRhNAti zabdadravyANi yat tAni // 33 // bahu-sUkSma-bhAvukAni yat paTutaraM ca zrotravijJAnam / gandhAdidravyANi viparItAni yatastAni // 338 // spazAnantaramAtmapradezamizrIkRtAni gRhyante / paTutaravijJAnAni yacca na ghrANAdikaraNAni // 339 // 2 gAthA 336 / 3 aprAptakAri nayanaM manazca nayanasya viSayaparimANam / AtmAGgulena lakSamatiriktaM yojanAnAM tu // 340 // For Private and Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 101 vizeSA0 dvitIya tu "'jeNaM jayA maNUsA tersi jai hoi mANarUvaM tu / ta bhaNiyamihAyaMgulamaNiyayamArNa puNa imaM tu" 6 // "paramANU tasareNU rahareNU aggaya ca bAlassa / likkhA jUyA ye javo advaguNavivaDDiyA kamaso" // 1 // ityAdigranthoktam / tRtIyaM tu "ssehegulamegaM havai, pamANagulaM sahassaguNaM / taM ceva duguNiyaM khala vIrassAryagulaM bhaNiya // 1 // - AyaMguleNa vatthu, ussehapamANao miNasu deha / naga-puDhavi-vimANAI miNasu pamANaMguleNaM ti" // 3 // evaM sthite AtmAolenedaM cakSuSo viSayaparimANaM, na zeSAGgulAbhyAm // iti gAthArthaH // 340 // atra prerakA mAha neNu bhaNiyamussayaMgulapamANao jIvadehamANAi / dehapamANaM ciya taM na u iMdiya-visayaparimANaM // 34 // nanu "ussehapamANao miNe deha" itivacanAd anyatra bhaNitamuktam / kiM tat , ityAha- "nArakAdijIvadehamAnAdi kena ?" ityAha-"ucchyAGgulapramANata:" dehagrahaNasyopalakSaNArthatvAdindriyaM, indriyaviSayaparimANaM ca tatra gRhyate, iti manyamAnena pareNA''dizabdaH kRtaH, indriyaM hi dehasthatvAt dehagraheNaiva gRhyate, tadviSayaparimANamapyAsanatvAt tadgrahaNena pRkhata iti bhAvaH / tatazca dehasya, indriyANAM tadviSayaparimANasya cocchyAGgulameyatvAt kimitIha cakSuSo viSayaparimANamAtmAGgulenocyate iti // atrottaramAha-'dehetyAdi' yaducchyAGgulameyatvenA'nyatroktam, tadehapramANamAtrameva boddhavyaM, na vindriya-viSayaparimANamapi, tasyAtmAGgulameyatvAt // iti gAthArthaH // 341 // . kathaM punaretad vijJAyate ', ityAha- , yena yadA manuSyAsteSAM yad bhavati mAnarUpaM tu / tat bhaNitamihA''smA'gulamaniyatamAna naridaM tu|| 2 paramANunasareNU rathareNuraprakaM ca vAlasya / likSA yUkA ca yavo'STaguNavivardhitAH krmshH||1|| sedhAkulamekaM bhavati, pramANAjulaM sahasraguNam / tadeva dviguNitaM khalu vIrasyA''smA'mulaM bhnnism1|| AtmAgulena vastu, utsedhapramANato minuthA deham / naga-pRthivI-vimAnAmi minuyAta pramANAGguleneti ||2||4k.g. 5 nanu bhaNitamucchyAGgulapramANato jIvadehamAnAdi / dehapramANameva tadna vindriya-viSayaparimANam // 34 // jaM teNa paMcadhaNusayanarAivisayavavahAravoccheo / pAvai, sahassaguNiyaM jeNa pamANaMgulaM tatto // 342 / / ... yad yasmAt tenocchyAGgulenendriyaviSayaparimANe'bhyupagamyamAne, Adizabdasya vyavahitasaMbandhAt paJcA-'rdhapaJcamadhanuzatAdipramANAnAM bharata-sagarAdinarANAM yo'sau zrotrAdibhiH zabdAdiviSayagrahaNavyavahAraH prasiddhastasya vyavacchedaH prApnoti / kutaH 1, ityAha- yena bharatacakravartyaGgularUpaM yat pramANAGgulaM tadetat tatastasmAducchyAGgulAt sahasraguNamuktaM "ussehaMgulamegaM havai, pamANaMgulaM sahassaguNaM" itivacanAt / bharatAdInAM cA'vadhyArdinagaryaH, skandhAvArazvAtmAGgulena dvAdazayojanAyAmatayA siddhAnte nirNItaH / utsedhAGgulena punaranekAni yojanasahasrANiM bhavanti / atastatrA''yudhazAlAdiSu tADitabheryAdizabdazravaNaM sarveSAM tvadabhiprAyeNa na prApnoti, zrotraM hi vArasahiM joaNehiM soyaM abhigiNhae saI" ityAdivacanAd dvAdazabhya eva yojanebhyaH samAgataM zabdaM zRNoti, na parataH / etAni ca dvAdaza yojanAni tvadabhiprAyeNa kilocchyAGgulena mIyante, ata ucchyAGgulaniSpannebhyo'nekayojanasahasrebhyaH samAgataM bheryAdizabdaM kathaM zrotraM gRhNIyAt ? / iSyate ca bharatAdinagarI-skandhAvAreSu tacchravaNam / ata AtmAGgulenaivendriyANAM viSayaparimANaM, notsedhAGgulena // iti gAthArthaH // 342 // api ca, yAni dehasyA'tmabhUtAnyevendriyANi, tAnyapi tAvat sarvANyucchyAGgulena na mIyante, kiM punarindriyaviSayaparimANam ?, iti darzayati "iMdiyamANe vi tayaM bhayANijaM jaM ti gAuAINaM / jibhidiyAimANaM saMvavahAre virujjhejjA // 343 // . indriyANi zrotrAdIni, tAni ceha "koyaMvapuppha-golaya-masUra-aimuttayakusumaM " ityAdinA proktAni dravyendriyANi gRhyante / teSAM mAnaM pramANamaGgulA'saMkhyeyabhAgAdikaM, tatrApi kartavye grahItavye boddhavye vA taducchyAGgulaM bhajanIyaM-kApi vyApAryate, kApi netyarthaH, sparzanendriyamekaM tena mIyate, zeSANi svAtmAGgulenaiveti bhaavH| kutaH?, ityAha-'jamityAdi' yad yasmAt trigavyUtAdi 1 yattena paJjadhanuHzatanarAdiviSayavyavahAravyavacchedaH / prApnoti, sahasrANitaM yena pramANAAlaM tataH // 343. // ayodhyA2 gha. cha. 'aNndriyaadi'| 3 dvAdazabhiryojanaiH zrotramabhigRhNAti zabdam / 4 indriyamAne'pi nan bhajanIyaM yaditi krozAdInAm / jihendriyAdimAnaM saMvyavahAre virudhyata // 33 // 5 kAdambapuSpa golakA-'timuktakakusumamiva / For Private and Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 vizeSA. mAnAnAM yugaladharmiNAM jilendriyAdimAnaM yAcyAGgulena gRhyate, tadA saMvyavahAre karapadrumarasAdiparijJAnalakSaNe virudhyeta na ghaTetetyarthaH / idamuktaM bhavati-"bAhallabho ya sambAI aMgulaasaMkhabhAga, emeva huttao, navaraM aMgula'hutta rasaNaM" ityAdivacanAdAlapRthaktvavistara jidendriya nirNItam / trigavyUtAdimAnAnAM ca jantUnAM tadanusAritayA vizAlAni mukhAni,jihA ca / tato yAcyAGgulena teSAM puramAkAratayoktasya jihendriyasyA'kulapRthaktvalakSaNo vistaro gRkheta, tadA'tyalpatayA sarvAmapi jihAna vyaapnuyaat| tatazca sarvayA'pi tayA rasavedanalakSaNo vyavahAro na ghaTeta / tasmAdAtmAjulenaiva jihAdimAnaM ghaTate / tatazca dehAtmabhUtAnIndriyANyapi sarvANyucchyAjulena yadA na mIyante, tadendriyaviSayaparimANasya dUre vArtA, iti bhAvaH / / iti gAthArthaH // 343 // tadevaM "ussehapamANao miNe deha" ityatra pAriza yAd dehazabdena yallabhyate, tad darzayannAha taNumANaM ciya teNaM haivija bhaNiyaM sue vi taM ceva / eeNa dehamANAI nArayAINamiti // 344 // tasmAdindriyaparimANe, indriyaviSayaparimANe caikAntenocchyAGguleneSyamANe doSasya darzitatvAt pArizeSyAt tanumAnameva tenotsedhAGgulena bhavet , na punarindriyaparimANa, tadviSayaparimANaM ceti bhAvaH / yugaladharmiNAM rasavedanavyavahArasya, cakravartibharatanagaryAdiSu bheryAdizabdazravaNavyavahArasya cAbhAvaprasaGgasya darzitatvAditi / kiJca, indriyaparimANaM, tadviSayaparimANaM cocchyAGalena para svamanI. pikayArthApatyaiva brUte, na punaH zrute sAkSAdetat kA'pyabhihitam / kiM punastarhi sAkSAt satrAbhihitam ?, ityAha-bhaNiyaM sue vita cevetyAdi' zrute'pi tadeva dehamAnamevocchyAGgulena bhaNitaM, nA'nyaditi / kena punargranthenaitacchUte'bhihitam 1, ityAha- 'eeNetyAdi' arthanirdeza evA'yaM, sUtrAlApakastveSa draSTavyaH, tadyathA- "IcceeNaM ussehaMguNApamANeNaM neraia-tirikkhajoNiya-maNussa-devANaM sarIrogAhaNAu mijti"| tadasmin sUtre zarIrAvagAhanavocchrayAGgulameyatvenoktA, na tvindriyaviSayaparimANAta tatastadAtmAGgalenaiva draSTavyama, iti sthitam / / iti gAthArthaH / / 344 // - atha paraH siddhAntasya pUrvAparavirodhamudbhAvayannAhabAhulyatazca sarvANyaGgulAsaMkhyabhAgam, evameva pRthaktvataH, navaramaGgulapRthaktvaM rasanam / 2 gha. 'puhtt'| 3 utsedhapramANato minuyAt vehm| / tanumAnameva tena bhaved bhaNitaM sUtre'pi tadeva / etena dehamAnAni nArakAdInAM mIyanse // 34 // 5 gha.cha. 'hvejj'| 6 gha.cha. 'rgaaii| ka.ga. 'micchti'| ityetenotsedhAkulapramANena nairayika-tiryagyonika-manuSya-vevAnAM zArIrASagAhanA mIyante / lakkhehiM ekavIsAe sAiregehiM pukkharaDammi / udaye pecchati narA sUra ukkosae divase // 345 // nayaNidiyassa tamhA visayapamANaM jahA sue bhihiyaM / A ussehapamANaMgulANa ekeNa vi Na juttaM // 346 // .. nanu puSkaravaradvIpasya mAnuSottaraparvatadvidhAkRtasyAgbhiAgavartinyadhaiM mAnuSottarasaMnidhAvutkRSTe divase karkaTakasaMkrAntyAmudaye, upalakSaNatvAdastamayasamaye ca narA manuSyAH sUramAdityaM pazyanti- avalokayanti / kiyadUraM vyavasthitam 1, ityAha- sAtirekairekaviMzatilauryojanAnAm / etaduktaM bhavati-... "sIyAlIsasahassA do ya sayA joyaNANa te baiddhA / egavIsasahibhAgA kakkaDamAimmi peccha narA" // 1 // itivacanAda yathA'tra karkasaMkrAntAvatkRSTa divase etAvati dare vyavasthitaM sUrya manuSyAH pazyanti, tathA puSkarApe'pi mAnuSo ttarasamIpe pramANAGgalaniSpannaH sAtirekairekaviMzatiyojanalakSairvyavasthitamAdityaM tatra dine tannivAsino lokAH samavalokayanti tatra bhramitibAhulyAt , sUryANAM ca zIghrataragatitvAtaH uktaM ca "eMgavIsaM khalu lakkhA caItIsaM ceva taha sahassAI / taha paMca sayA bhaNiyA sattattIsAe airittA // 1 // iti nayaNavisayamANaM pukkharadIvaddhavAsimaNuANaM / puvveNa ya avareNa ya pihaM pihaM hoi nAyavvaM" // 2 // ityAdi / tasmAda nayanendriyasya sAtirekayojanalakSasvarUpaM viSayaparimANaM yathA zrute prajJApanAdike'bhihitam , tathA tena prakA reNA''tmAGgulo-tsedhAGgula-pramANAGgulAnAmekenApi gRhyamANaM na yuktaM, pramANAgulaniSpannasyApi yojanalakSasya taniSpannasAtirekaika viMzatiyojanalakSebhya ekaviMzatitamabhAgavartitvena bRhadantaratvAt / tasmAdekatra sAtirekaM lakSam, anyatra tu sAtirekaikaviMzatilakSA Ni yojanAnAM nayanasya viSayapramANaM yuvataH zrutasya pUrvAparavirodhaH / iti parasyA''kUtam / / iti gaathaadvyaarthH|| 345 // 346 / lakSarekaviMzasyA sAtirekaiH puSkarAdhaiM / udaye pazyanti narAH sUramuskRSTe divase // 35 // mayanendriyasya tasmAt viSayapramANaM yathA zrute'bhihitam / A utsedhapramANAkulAnAmekenApi ma yuktam // 34 // . . 2 SaTcatvAriMzatsahastrANi dve ca zate yojanAnAM tAn baddhAm / ekaviMzatiSaSTibhAgAn karkaTAdau pazyanti mraaH||1|| 3 gha.cha. 'vA' / 4 ka.ga. 'bhramati' / 5 ekaviMzatiH khalu lakSANi caturviMzaraca tathA sahasrANi / tathA paJca zatAni bhaNitAni saptatriMzatA'tiriktAni // 1 // iti nayanaviSayamAnaM puSkaradvIpArdhavAsimanujAnAm / pUrveNa cA'pareNa ca pRthak pRthag bhavati jJAtavyam // 2 // 6 gha, 'uvAsaM' / 7 p.ch.'yprmaa'|.. For Private and Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 103 tadetat pariharati suttAbhippAo'yaM payAsaNijje tayaM na u payAse / vakkhANao viseso na hi saMdehAdalakkhaNayA // 347 // sAtirekayojanalakSaM nayanaviSayapramANaM bruvataH sUtrasyA'yamabhimAya iyaM vivakSA yaduta- svayaM tejorUpaprakAzarahitatvAt paramakAzanIyaM yad vastu parvata-gAdikaM tatraiva tat sAtirekayojanalakSa nayanaviSayapramANatayA draSTavyam, na tu svayameva tejoyuktatvena prakAze candrA-'rkAdike prakAzake vastuni / etaduktaM bhavati-kazcid nirmalacakSurjIvaH sAtirekayojanalale sthitaM parvatAdikaM vIkSate, iti prakAzanIye parvata-gAdike vastuni nayanasya tadviSayapramANamuktam, prakAzake tvAdityAdikeniyamaH / kutaH punarayaM mUtrAbhimAyo gamyate 1, ityAha-vyAkhyAnato vizeSapratipattiH kartavyA, na tu saMdehAdubhayapakSoktilakSaNAt sUtrasya sarvajJapaNItasyA'lakSaNatA- asamaasAbhidhAyitA vyavasthApanIyA- vyAkhyAnAta mUtra viSayavibhAgena dharaNIyaM, na tUbhayapakSoktimAtrabhramitaistadvirodha udbhAvanIya ityrthH| uktaM ca jaha sutte bhaNiyaM taheva jai taM, viyAlaNA natthi / kiM kAliyANuogo di@o didvippahANehiM !" // 1 // iti gAthArthaH // 347 // tadevamamAptakAritAvicAramakrameNa nayanasya viSayapramANamuktam / atha prasaGgataH zeSendriyANAmapi tadAha bArasahiMto sottaM sesAI navahiM joynnehito| giNhaMti pattamatthaM etto parao na giNhaMti // 348 // meghagarjitAdizabdasatkRSTato dvAdazayojanebhyaH samAyAta gRhNAti zrotram / uktazeSANi vindriyANi ghrANa-rasana-sparzanalakSaNAni gandha-rasa-sparzalakSaNamarthamutkarSato navayojanebhyaH prApta gRhanti, ataH parato'pyAyAta zabdAdikametAni na gRhanti / nanu meghagarjitAdi. viSayaH zabdaH prathamapAvRSi, prathamameghakRSTau satyAM mRttikAdigandhazca dUrAdapyAyAto gRhyamANaH samanubhUyate rasa-sparzI tu katham , iti cet / ucyate-dUrAdAgatAnAM gandhadravyANAM raso'pi tAvat kazcid bhavatyeva / sa ca teSAM jihAsaMbandhe sati yathAsaMbhava kadAcita . sUtrAbhiprAyo'yaM prakAzanIye te na tu prakAze / vyAkhyAnato vizeSo nahi saMdehAdalakSaNatA // 37 // 2vad yathA sUtre bhaNitaM tathaiva yadi tat, vicAraNA mAsti / kiM kAlikA(sidAntA)'nuyoga bhAdiSTo rahimadhAnaH / 3 dvAdazabhyaH zronaM zeSANi navabhyo yojanebhyaH / gRhanti mAptamarthametasmAt paratI na gRhanti // 348 // kenacid gRhyata eva / tathAca vaktAro bhavanti- 'kaTukasya, tIkSNAdervA vastunaH saMbandhI ayaM gandhaH' iti / yacceha kaTukatvaM, tIkSNA ditvaM cocyate, tad rasasyaiva dharmaH / tatazca jJAyate- jihvAsaMbandhe teSAM kaTukAdiko raso'pi gRhIta iti / sparzo'pi zItAdirAdara zizirapajhasara-sarita-samudrAdemadhyenA''yAtasya vAtAderanubhUyata eveti // 348 // yadyevam , dvAdaza-navayojanebhyaH parato'pyAyAtAH zabda-gandhAdayaH kimiti na gRhyante ?, ityAha devvANa maMdapariNAmayAe parao na iMdiyabalaM pi / avaramasaMkhejaMgulabhAgAo nayaNavajANa // 349 // dvAdaza-navayojanebhyaH parataH samAyAtAnAM zabda-gandhAdidravyANAM mandapariNAmatvAt / na khalu parataH samAyAtAnAM teSAM tathA vidhaH pariNAmo bhavati, yena zrotra-prANAdivijJAnaM janayeyuH, zrotrAdIndriyANAmapi ca tathAvidhaM balaM na bhavati, yena parataH samAyAtA zabdAdidravyANi gRhItvA svavijJAnaM janayanti / tadevamuktamindriyANAmutkRSTa viSayaparimANam / atha jaghanyaM tad vibhaNiSurAha- 3 varamityAdi' aparaM jaghanyaM viSayapramANamucyate / kim ?, ityAha- asaMkhyAtatamAdaGgulAsaMkhyeyabhAgAdAgataM-gandhAdikaM ghrANAdI gRhNantIti / kimetat sarveSAmapIndriyANAM jaghanyaM viSayamamANam , na, ityAha- nayanavarjAnAm // 349 // nayanasya tarhi kA vArtA ?, ityAha seMkhejjaibhAgAo nayaNassa, maNassa na visayamANaM / poggalamittanibaMdhAbhAvAo kevalasseva // 350 // aGgulasaMkhyeyabhAgAt- aGgulasaMkhyeyabhAgamavadhau kRtvA nayanasya jaghanyaM viSayaparimANam , atisaMnikRSTasyA'janazara kA-rajo-malAdestenA'nupalambhAditi bhAvaH / manasastu kSetrato nAstyeva viSayapramANaM, aniyamena dUre, Asanne ca tat pravara ityarthaH / kutaH 1, ityAha- pudgalamAtrasya nibandho niyamastasyA'bhAvAt , mUrtA-'mUrtasamastavastuviSayatvena 'pudgaleSvevedaM pravarta ityevaMbhUtasya niyamasyA'bhAvAt , kevalasyevetyarthaH / iha yat pudgalamAtranibandhaniyataM na bhavati, na tara kevalasya, pudgalamAtranibandhaniyataM ca manaH, tato nA'sya viSayaparimANam / yasya tu viSayaparimANaM tatpudgalamAtranivandharahitamapi bhavati, yathA'vadhi-manaHparyAyajJAne iti / / atrAha- nanvanaikAntiko'yaM hetuH, mati-zrutajJAnAbhyAM vyabhicArAta / tathAhi- mUrtA 1 dRSyANAM mandapariNAmatayA parato nendriyabalamapi / aparamasaMkhyeyAkulabhAgAt nayanavarjAnAm // 349 // 1 saMkhyayabhAgAvU nayanasya, manaso na viSayapramANam / punalamAtranibandhAbhAvAt kevalakheva // 350 // 3 gha. cha. 'primaa'| For Private and Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 vizeSA0 samastavastuviSayatvena tAvad naite pudgalamAtranibandhaniyate, ayaM ca dRzyate zrIvAdIndriyamabhavayostayodazayojanAdikaM kSetrato viSayapramANamiti / tadetadasamIkSitAbhidhAnameva, yata indriyamabhavayoreva tayorida viSayaparimANam , indriyANi ca pudgalamAtranibandhaniyatAnyeva, iti kuto vyabhicAraH !, manAmabhavayostu tayorasti pudgalamAtranibandhAbhAvA, kevalaM tayoH kSetrato viSayaparimANamapi nAsti, ataH kuto'naikAntikatA ? ityalaM vistareNa / / iti gAthAtrayArthaH // 350 // Aha- nanu 'puDhe suNei saI' ityuktaM bhavaniH, tatra ca kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadravyANi zRNoti, utAanyAnyeva tadvAsitAni, Ahokhid mizrANi ? iti / atrocyate- kevalAni tAvad na zRNoti, vAsakasvabhAvatvAcchabdadravyANAm , tayogyadravyAkulatvAcca lokasya, mizrANi tu zrUyeran , vAsitAni vA'nyAni, yeta Aha bhausAsamaseDhIo sadaM jaM suNai mIsayaM suNai / vIseDhI puNa sadaM suNei niyamA parAdhAe // 351 // bhASyata iti bhASA, vaktrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samAH pAJjalA zreNaya AkAzapadezaparayo bhASAsamazreNayaH, samagrahaNaM vizreNivyavacchedArtha, bhASAsamazreNISu ito gataH sthita ityanathAntara, bhASAsamazreNa bhASakasya, anyasya vA bheryAdeH samazreNivyavasthitaH zrotA yaM zabda, puruSAzca bheryAdisaMbandhinaM dhvani zRNoti, taM mizrakaM zRNotItyava- / gantavyam, bhASakAdutsRSTazabdadravyANi, tadvAsitA'pAntarAlasthadravyANi ca, ityevaM mizraM zabdadravyarAziM zRNoti, na tu vAsakameva, pAsyameva vA kevalamityarthaH / 'viseDhI puNetyAdi' 'mazcAH krozanti' itinyAyA vizreNivyavasthitaH zrotA'pi vizreNirucyate, sa vizroNiH punaH zrotA zabdaM niyamAd niyamena parAghAte vAsanAyAM satyAM zRNoti / idamuktaM bhavati-yAni bhASakotsRSTAni,bheryAdizabda vyANi vA taiH parAghAte vAsanAvizeSe sati yAni vAsitAni samutpannazabdapariNAmAni dravyANi tAnyeva vizreNisthA bhRNoti, na ta bhASakAputsRSTAni, teSAmanuzreNigAmitvena vidiggamanA'saMbhavAt / na ca kuDyAdipratighAtasteSAM vidiggatinimittaM saMbhavati, leSTrAdivAdaramyANAmeva tatsaMbhavAt , eSAM ca sUkSmatvAt / na ca vaktavyam-dvitIyAdisamayeSu teSAM khayamapi vidikSa gamanasaMbhavAta tatsthasyA'pi mizrazabdazravaNasaMbhava iti nisargasamayAnantaraM samayAntareSu teSAM bhASApariNAmenA'navasthAnAta "bhASyamANaiva bhASA, bhASAsamayAnantaraM bhASA'bhAva" itivacanAt / yadapi 'cauhi samayehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo' iti vakSyati, tatrApi dvitIyAdi gAthA 336 / 2 gha. 'at'| bhASAsamazreNItaH pAvaM yaM nRNoti mizraka gaNoti / vizreNi punaH zabda bhaNoti niyamAparAdhAte // 35 // 4 gha. cha. 'ni za' / 5 gaathaa-379|| samayeSu bhASAdravyairvAsitatvAt teSAM bhASAtvaM draSTavyam / atrAha- nanu yadi vaktRnisRSTAni bhASAdravyANi prathamasamaye dikSveva gacchanti, samayAnantaraM ca nAvatiSThante, tarhi tadvAsitadravyANi dvitIyasamaye vidikSu gacchanti, tatazca diga-vidigvyavasthitayoH samayabhedena zabdazravaNaM mApnoti, avizeSeNaiva sarvo'pi zabdaM zRNvannupalabhyate / naiSa doSaH, samayAdikAlabhedasyAtisUkSmatvenA'lakSaNAditi / bhavatvevaM, tathApi "bhASyamANaiva bhASA" itivacanAd. nisargasamayavartinyeva bhASA, tato 'vizreNistho dvitIyasamaye'bhASAM zRNoti' ityAyAtam / naitadevam , bhASAdravyairvAsitAnAmapi dravyANAM tadavizeSatvAd bhASAtvaM na virudhyate / ata eva 'vIseDhI puNa saI' ityatra punarapi yacchabdagrahaNaM tat parAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAmakhyApanArtha kRtam, iti tAvad vayamavagacchAmaH, tattvaM bahuzrutAdayo vidantIti / ghrANAdInyapIndriyANi gandhAdidravyANi mizrANyAdadate / teSAM cAnuzreNigamananiyamo nAsti, pAdaratvAt , vAtAyanopalabhyamAnareNuvat , iti vRddhaTIkAkAraH // iti niyuktigAthArthaH // 351 // 'atra bhASyam. 'seDhI paesapaMtI vadato savvassa chadisi tAo / jAsu vimukkA dhAvai bhAso samayammi pddhmmmi||352|| iha zreNirAkAzamadezapalirabhidhIyate, lokamadhye ca vadato bhASamANasya sarvasya vaktustA pUrvA-para-dakSiNo-taro-/-dhorUpAsa padasvapi dikSu santyeva / bhASakeNa vimuktA nisRSTA satI bhASA yAsu prathamasamaryApa lAkAntamanudhAvAta / / pA yAsu prathamasamaye'pi lokAntamanudhAvati // 352 // tataH kim ?, ityAha bhAsAsamaseDhiThio taSbhAsAmIsiyaM suNai sadaM / tadavvabhAviyAI aNNAI suNai vidisattho // 353 // 'bhASAsamazreNItaH' iti kimuktaM bhavati ?, ityAha- bhASAsamazreNisthitaH / sa kim ?, ityAha- tasya bhASakasya, zaGkhabheryAdervA bhASA tadbhASA tadrUpeNotsRSTaH pudgalasamUhastamizritaM zabdaM zRNoti / vidigvyavasthitaH punaH zrotA tadrvyabhAvitAnyaparANyeva dravyANi zRNoti, na punastAni // 353 // kutaH, ityAha zreNiH pradezapaktirvadataH sarvasya padikSu tAH / yAsu vimuktA dhAvati bhASA samaye prathame // 352 // 2 gha. cha. 'sA paDhamammi samayammi' / 3 bhASAsamazreNisthitasAdApAmizritaM zRNoti zabdam / tadavyabhAvitAnyanyAni zRNoti vidikasthaH // 355 // 4 pa. cha. 'annaaii| . For Private and Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ S M ar Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 105 vizeSA. aNuseDhIgamaNAo paDighAyAbhAvao'nimittAo / samayaMtarANavatthANao ya mukkAI na suNei // 354 // teSAmanuzreNigamanAt / anuzreNigamane pravRttAnAmapi pratighAtAda vizreNigamanaM bhaviSyatIti cet , ityAha- pratighAtasya skhalanasyA'bhAvAt / etadapi kutaH, ityAha- animittAt kukhyAdestanimittasyA'saMbhavAda, bAdaradravyANAmeva tatsaMbhavAta, aipo ca sUkSmatvAditi bhaavH| na ca vaktavyaM-dvitIyAdisamayeSu teSAM svayamapi vidikSu gamanAt tatsthasyA'pi mizrazabdazravaNasaMbhava iti / kutaH, ityAha-'samayaMtaretyAdi' nisargasamayAnantaraM dvitIyAdau samayAntare zravaNasaMskArajanakazaktisaMpannatayA teSAM bhASakAdyutsRSTadravyANAmanavasthAnAt , iti mAguktameva / iti muktAni bhASakAjhutsRSTAni dravyANi vidigvyavasthito na bhRNoti // iti gAthAtrayArthaH // 354 / / ___ Aha- kena punaryogenA'mISAM vAgdravyANAmAdAnam, utsargo vA katham !, ityAha 'giNhai ya kAieNaM nisirai taha vAieNa joeNaM / ergataraM ca giNhai nisirai egaMtaraM ceva // 355 // kAyena nirvRttaH kAyikA, yojanaM yogo vyApAraH, karma, kriyA, ityanAntaram / tatra sarva eva vaktA kAyikena yogena zabdadravyANi gRhAti / cazabdastvevakArArthaH tasya ca vyavahitasaMbandhAt kAyikenaiveti draSTavyam / nisRjati, utsRjati, muJcati, iti paryAyAH / tatheti grahaNAnantaramityarthaH / uktirvAk tayA nirvRtto vAcikastena vAcikena yogena nisRjati / kimanusamayameva grahAti, nisRjati cA utA'nyathA', ityAzaDkyAha-ekAntarameva gRhAti, nisRjatyekAntaraM caiva / ayamatra bhAvArtha:- patisamayaM gRhAti, muJcati ca / katham , yathA grAmAdanyo grAmogrAmAntaraM, puruSAdvA'nyaHpuruSo nirantaro'pi san puruSAntaram, evamekaikasmAta samayAdekaika evaikAntaro'nantarasamaya evetyarthaH // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH, vistarArthastu bhASyAdavaseyaH // 355 // tacedam*givhijja kAieNaM kiha nisirai vAieNa joeNaM 1 / ko vA'yaM jogo kiM vAyA kAyasaMraMbho ? // 356 // , vAyA na jIvajogo poggalapariNAmao rasAi vva / na ya tAe nisirijjai sa cciya nisirijae jamhA // 357 // , anuzreNigamanAt pratighAtAbhAvato'nimittAt / samayAntarA'navasthAnatazca mukkAni na gaNoti // 354 // 1 ka.ga. 'teSA' / 3 gRhAti ca kAyikena nisRjati tayA vAcikena yogena / ekAntaraM ca gRhNAti nisRjatyekAntarameva // 355 // . . gRhIyAt kAyikena kathaM nisajAti vAcikena yogen!| ko vA'yaM yogaH kiM vAk kAyasaMrambhaH // 56 // 55. 'gehen'| vAga na jIvayogaH pudgalaparinAmato rasAdirikha / na ca tayA nisRjyate saiva nikhajyate yamAt // 357 // ka.ga. 'eNa'10.ga. 'sirb'| aha so taNusaraMbho nisirai to kAieNa vattavvaM / taNujogavisesa ciya maNa-vaijoga tti jamadoso // 358 // atra paraH prAha- nanu 'gihai ya kAieNaM' iti yaduktaM tad manyAmahe, yato gRhNIyAt kAyikena yogena vAgdravyANi bhASakA, nedamayuktam , kAyavyApAramantareNa tadgrahaNA'yogAt / yat punaruktam-"nisirai taha vAieNa joeNaM' iti, tadetad nAvagacchAmA, yataH kathaM nAma nisRjati vAcikena yogena', gRhyamANAyA vAco jIvavyApArarUpayogAbhAvAd naitad ghaTata ityarthaH / iti saMkSepeNoktvA vistarAbhidhitsayA pAha-'ko vA'yamityAdi' vetyathavA, kimanena saMkSepeNa', vistareNA'pi pRcchAmaH- ko'yaM nAma vAgyogaH, yena nisRjatItyuktam / 'kiM vAya tti' vAgeva nisRjyamAnabhASApudgalasamUharUpo vAgyogaH, kiMvA kAyasaMrambhA kAyavyApArastanisargaheturvAgyogaH 1, iti vikalpadvayam / tatra prathamavikalpapakSaM nirAkurvavAha- 'vAyA na jIvajogo ityAdi' yogo'tra zarIrajIvavyApAraH prastutaH, sa ca vAg na bhavati, pudgalapariNAmatvAt tasyAH, rasa-gandhAdivat / yastu jIvavyApArarUpo yogaHsa pudgalapariNAmo'pi na bhavati, yathA jIvAdhiSThitakAyanyApAraH / api ca, 'na ya tAe tina ca tayA bAcA kizcid nisRjyate, tasyA eva nisRjyamAnatvAt / na ca karmaiva karaNaM bhavati / ato vAgeva vAgyoga iti prathamavikalpo na ghaTate / atha dvitIyamadhikRtyAha- 'ahetyAdi' athA'sau vAgyogastanusaMrambhaH kAyavyApAraH, tataH 'kAyikena nisRjati' ityevameva vaktavyaM syAt, ataH kimuktam- 'nisiraha taha vAieNa joeNa' iti / atrottaramAha- 'taNu ityAdi' nanu dvitIyavikalpa evA'trA'GgIkriyate, kevalamaviziSTaH kAyayogo vAgyogatayA nA'smAbhiriSyate, kintu tanuyogavizeSAveva kAyavyApAravizeSAveva mano-vAgyogAviSyate yad yasmAta tato'yamadoSaH / na hi kAyiko yogaH kasyAMcidapyavasthAyAM zarIriNA jantUnAM nivartate, azarIriNAM siddhAnAmeva tanivRtteriti, ato vAganisargAdikAle'pi so'styeveti bhAvaH // 356 / / 357 // 358 // tahi samucchidyatAM mano-cAgyogakathA / na, ityAha kiM puNa taNusaraMbheNa jeNa muMcai sa vAio jogo| maNNai yasa mANasio taNujogo ceva ya vibhtto||359|| "kiM puNa' iti 'tathApi' ityasyA'rthe / tatazcedamuktaM bhavati- yadyapi kAyayogaH sarvatrA'nugato'sti, tathApi yena mano vAgdravyA NAmupAdAnaM karoti sa kAyiko yogaH, yena tu saMrambheNa tAnyeva muJcati sa vAcikaH, yena tu manodravyANi cintAyAM vyApArayati atha sa tanusaMrambho nimRjati tataH kAyikena vaktavyam / tanuyogavizeSa eva mano-vAgyogAviti yddossH||358|| ... 2 gAthA 355 / 3 kiM punassanusaMrambheNa pena muJcati sa vAciko yogaH / manyate ca sa mAnasikastanuyoga eSa ca vibhktH|| 59 // For Private and Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 106 vizeSA0 sa mAnasikaH, ityevaM tanuyoga evaika upAdhibhedAt tridhA vibhakta iti| etAvanmAtrabhedena trayo'pyamI yogA vyavajhiyante / paramArthatastu eka eva sarvatra kAyiko yoga iti // 359 / / tathAca pramANayanti taNujogo ciya maNa-vaijogA kAraNa vvvghnnaao|aannaapaanne vva, na ce, tao vi jogataraM hojjA // 360 // tanuyoga eSa mano-dhAgyogI- tadantargatASevaitAbiyA, iyaM pratijJA kAyenaiva tadravyagrahaNAditi hetuH, mANA-'pAnavaditi rASTA mata pathA kAyena dravyagrahaNAt mANA-'pAnavyApAra: kAyikayogA na bhiyate, evaM mano-pAgyogAvapIti bhAvaH / na vedeSa-macela svayA mANA-pAnavyApArastanuyogatayA-'bhyupagamyate, tarhi tako'pi so'pi mANA-'pAnaNyApAro yogAntaraM syAt, tato yogacatuSTayamasana aniSTa caitat, tasmAt kAyikayoga eSAdhyamiti // 360 // atra para mAha "tulle taNujogatte kIsa va jogaMtaraM taona ko| maNa-vaijogA va kayA, bhaNNai vavahArasiddhatthaM // 361 // nanu tvaduktayuktyaiva sarveSAM tulye tanuyogatve mano-vAgyogavat kimiti tako'sau mANA-pAnavyApAraH kAyikayogAda yogAntara na kRtaH, kimiti caturtho yoga na kRtaH ? ityarthaH / atha naivaM kriyate, tarhi tulye'pi tanuyogatve mano-vAgyogI kAyayogAt kimiti pRthak kRtau / tasmAt tanuyogatvasya sarvatra tulyatvAdeka eva kAyayogaH kriyatAm , upAdhibhedena tu catvAro vA yogAH kriyntaam| pakSapAtamAtrameva syAta.na yaktiH, iti bhAvaH // atrottaramAha-'bhaNNaityAdi mnnyte'trottrm| kiM tata?, ityAhavyavahArasya loka-lokottararUDhasya siddhyarthaM prasiddhinimittaM mano-pAgyogAveva pRthak kRtau, na prANA-pAnayoga iti // 361 // vyavahAro'pi kimitItthaM pravRttaH 1, ityAhakAyakiriyAirittaM noNA-pANaphalaM jaha biie| dIsai maNaso ya phuDaM taNujogabhaMtaro to so // 362 // tanuyoga evaM mano-vAgyogI kAyema dravyagrahaNAt / mAmA-'pAnAviSa, na cet, sako'pi yogAntaraM bhavet // 360 // 2 jha. 'Nu vva' ka.ga. 'Sa' 3 tulye tanuyogatve kasmAd vA yogAntaraM sako ma kRtaH / mano-vAgyogI vA kRtI, bhaNyate vyavahArasiyartham // 16 // . kAyakriyAtiriktaM nAnA-pAnaphalaM yathA pAcaH / zyale samasaba sphuTa tanuyogAbhyantarastataH saH // 32 // 5 ka. 'gANA' / kAyakriyA kAyavyApAra, tadatirikta tadabhyadhika prANA-anaphala na kimapi zyate, yayA vAcI manasazca sphuTaM tad dRzyate idamuktaM bhavati- yathA pAca: svAdhyAyavidhAna-paramatyAyanAdika, manasazca dharmadhyAnAdika viziSTa sphuTa kAyakriyAtirikta phala mupalabhyate, naivaM prANA-pAnayoH, iti tanuyogAbhyantaravayaivA'sau mANA-'pAnavyApAro vyavAhiyate, na pRthak / na ca vaktavyam- 'jI vatyasau' iti pratItijananAdikaM prANA-pAnaphalamapyupalabhyata eveti evaMbhUtasya prayojanamAtrasya sarvatra vidyamAnatvAd dhAvana-valganA divyApArasthA'pi pRthagyogatvaprasaGgAt / tasmAd viziSTavyavahArAGgabhUtaparamatyAyanAdiphalatvAd vAg-manoyogAveva pRthak kRtI, prANA-'pAnayoga iti // 362 // tadevaM tamuyogo vAgnisargavipaye byAmiyamANo vAgyogaH, maname tu vyApriyamANo manoyoga vAgviSayo yogo vAgyogA manoviSayo yogo manoyoga iti kRtvA / ityevaM 'tanuyogavizeSAveva bAga manoyogau' ityetad darzitam / athavA 'svatantrAvevaitI' hA darzayabAha ahavA tnnujogaahiavidvvsmuuhjiivvaavaaro| so vaijogo bhaNNai vAyA nisirijjae teNaM // 363 // taha taNuvAvArAhiamaNadabvasamUhajIvavAvAro / so maNajogo bhaNNai maNNai neyaM jao teNaM // 364 // athavA tanuyogena kAyavyApAreNA''hato gRhIto yo'sau vAgvya samUhastena sahakArikAraNabhUtena tanisargArtha jIvasya vyA pAraH sa vAgyogo bhaNyate, vAcA sahakArikAraNabhUtayA jIvasya yogo bAyoga iti kRtvA / kiM punastena kriyate ?, ityAha- se / vAk tena jIvavyApAreNa nisRjyate paramatyAyanArthamucyata iti // tathA, samuSApAreNA''hato yo'sau manodravyasamUhastena sahakArikA raNabhUtena vastucintanAya yo'sau jIvasya vyApAraH sa manoyogo bhaNyate, manasA sahakArikAraNabhUtena jIvasya yogo manoyoga iti vyutpatteH / kutaH punarayaM manoyogaH 1, ityAha- yatastena jJeyaM jinamUrtyAdika manyate cintyate, atastasya manoyogatvamiti // ___ tadevamatra pakSe vAgdravyanisargAdikAle tanoApAraH samapi na vivakSitaH, kintu vAg-manodravyasacivasya jIvasya, iti svatantrAveva vAg-manoyogI, na tu tanuyogavizeSabhUtAviti bhAvaH / AnA-'pAnadravyasAcivyAt tanmocane jantostadyogo'pi svatantra prathaka mApnoti, iti ceda / na, 'bhaNNai babahArasiddhatthaM' ityAdinA prativihitatvAta || iti gAthAnavakArthaH // 363 // 364 // athavA tanuyogA''ratavAradravyasamUhajIvavyApAraH / sa pAgyogo bhaNyate vAcA nisRjyate sena ||35||+htii-di.d.|| __ .tathA tanuvyApArA''itavAradravyasamUhajIvavyApAraH / sa manoyogo maNyate manyate jJeyaM yatastena // 31 // 2 gAthA 361 / / For Private and Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 107 vizeSA atha 'eMgataraM ca giNhaI' ityAdi vyAcikhyAsurAha jaiha gAmAo gAmo gAmaMtaramevamega egAo / egaMtaraM ti bhaNNai samayAoNNaMtaro samao // 365 // yathaikasmAt prAmAdanyo grAmo'nantarito'pi lokarUDhyA ghAmAntaramucyate, puruSAt vA'nyA puruSo'nantaro'pi purupAntaramabhipI. yate: elamidApi ekasmAt samayAd yo'yamanyaH samayaH so'yamanantaro'pi samekAntaramityabhidhIyate / tataH kimuktaM bhavati , ilAhaekamAt samayAdanantaraH samaya ekAntaramiti, evaM cA'nusamaya eva gRhAti, muJcati ceti paryavasitaM bhavati // 365 // anye tu 'ekAntaram' ityekaikena samayenA'ntaritaM grahaNaM, nisarga cecchanti, iti darzayati" keI egaMtariyaM maNNante gaMtaraM ti, tesiM ca / vicchinnAvalirUvo hoi dhaNI, suyaviroho ya // 366 // iha kecid vyAkhyAtAro manyante- grahaNaM, nisarjanaM caikaikena samayenA'ntaritamekAntaramucyate / etaccA'yuktam , yatasteSAmeva vyAkhyAtRNAmantarAntaravicchinnaratnAvalIrUpo dhvaniH prApnoti, antarAntaragrahaNasamayeSu sarveSvapyazravaNAt / tathA, zrutavirodhaca, yata uktaM zrute "aNusamayamavirahiaM niraMtaraMgiNhaI" iti; tathAhi-idaM sUtraM matisamayagrahaNapratipAdakatvAda pratisamayanisargapratipAdakamapi draSTavyam, gRhItasya dvitIyasamaye'vazyaM nisargAditi // 366 // kSetra paraH mAha Aha, sue cciya nisirai saMtariyaM na u niraMtaraM bhaNiyaM / egeNa jao giNhai samayeNegeNa so muyai // 367 // paraH prAha- nanu yathA svapakSasamarthakaM mUtraM tvayA darzitaM, tathA zruta evA'smatpakSasamarthakamapi tad bhaNitameva / kiM tat ?, ityAha'nisiraItyAdi' idaM prajJApanoktasUtraM gAzAyAmupanivaddhaM, taccedam - "saMtaraM nisiraha, no niraMtara nisiraha; egeNaM samayeNaM giNhai, egeNaM samayeNaM nisirai" ityAdi / tadanena sUtreNa nisargasya sAntarasyoktatvAn mayAkhyAnamupapannameva / iti prsyaabhipraayH|| 367 // gAthA 355 / 2 yathA grAmAt grAmo prAmAntaramevameka ekammAna / ekAntaramiti bhaNyate samapAdanantaraH samayaH // 315 // 3 kecidekAntaritaM manyanta ekAntaramiti, seSAM ca / vicchinnAvalimapo bhavati dhvaniH, zrutavirodhazca / / 366 // 4 anusamayamavirahitaM nirantaraM gRhNAti / 5ka. ga. 'ap'| Aha, zruta eva nisajati sAntaritaM na tu nirantara bhaNitam / ekena yato gRhAti samayenakena samuJcati // 35 // . sAntaraM nisRjati, no nirantaraM nisUjati ekena samayena gRhAti, ekena samayena nismati / / atrottaramAhaaNusamayamaNaMtariyaM gahaNaM bhaNiyaM jao vimukkho vi / jutto niraMtaro cciya, bhaNai, kaha saMtaro bhaNio ? // 368 // ___ AcAryaH mAha- hanta ! tAvad grahaNamanusamayamanantaritamavyavahitaM mAktanasUtreNa bhaNitaM pratipAditamiti bhavato'pi pratItam / yata evam, ato vimokSo'pi nisargo'pi nirantara eva yuktaH, gRhItasyA'vazyameA'nantarasamaye nisargAditi / prerakaH punarapi bhnnti| kim 1, ityAha- 'kaha saMtaro bhaNiu ti' idamuktaM bhavati- ahamapi jAnAmi yataH sUtre grahaNaM nirantaramuktaM, paraM yastatraiva nisargaH sAntara uktaH sa kathaM nIyate ? iti bhavAnapi nivedayatu / satyam , kintu viSayavibhAgotra draSTavyaH // 368 // kA punarayam , iti gururAhamahaNAvekkhAe tao nirantaraM jammi jAI gahiyAI / na vi tammi ceva nisirai jaha paDhane nisiraNaM natthi // 369 // tako'sau nisargo grahaNApekSayA bhASAdravyopAdAnApekSayA pUrva pUrva grahaNamapekSyetyarthaH, 'sAntara uktaH' iti zeSaH / nanu samayApekSayA tasya nairantaryeNaiva pravRtteH kathaM punargrahaNApekSayA sAntaratvam ?, ityAha- 'nirantaramityAdi' yato yasmin prathamAdisamaye yAni bhASAdravyANi gRhItAni, na tAni tasminneva grahaNasamaye nairantaryeNa nisRjati, kintu grahaNasamayAdanantarasamaye nisRjati, yathA prathamasamayagRhItAnAM na tasminneva samaye nisarjana nisargaH, kintu dvitIyasamaye evaM dvitIyasamayagRhItAnAM tRtIyasamaye, tRtIyasamayagRhItAnAM caturthasamaye nisarga ityAdi sarvasamayeSvapi bhAvanIyam / tadevaM grahaNApekSayA nisargaH sAntara eva, agRhItAnAM nisargAyogAt / samayApekSayA tvasau nirantara eva, dvitIyAdiSu sarveSvapi samayeSu nirantaraM tadbhAvAditi // 369 / / Aha- yadyevam , grahaNamapi nisargApekSayA sAntaramevA'stu / naivam , grahaNasya svatantratvAt , nisargasya tu ahaNaparatantratvAt kutaH 1, ityAha *nisirijai nAgahiyaM gahaNaMtariyaM ti saMtaraM teNaM / na niraMtaraM ti na samayaM na jugavamiha hoti pjjaayaa||370 anusamayamanantaritaM prahaNaM bhaNitaM yato vimokSo'pi / yukto nirantara eva, bhaNati, kathaM sAntaro bhaNitaH // 15 // 2 a. 'vimokkhoN'| 3 grahaNApekSayA sako nirantaraM yasmin yAni gRhItAni / nApi tasmimeva nisRjati yathA prathame nisarjanaM gAsti // 39 // .. nisujyate nA'gRhItaM grahaNAntaritamiti sAntaraM tena |n nirantaramiti na samakaM na yugapadiha bhavanti paryAyAH ||37||5gh. 'huti'| For Private and Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 108 vizeSA0 nA'grahIta kadApi nisRjyata iti niyama evA'yam / 'saMtaraM teNaM ti' tena kAraNena nisarjanaM prajJApanAyAM sAntaramuktam / kutaH 1, ityAha- 'gahaNatariya ti' grahaNAntaritamiti kRtvA / 'nAnisRSTaM gRhyate' ityayaM tu niyamo nAsti, prathamasamaye nisargamantare NA'pi grhnnsdbhaavaat| ataH svatantra grahaNa, paratantrastu nisargaH, ityayameva sAntara ukta iti bhAvaH / tadevaM "sataraM nisirai" iti prajJApanAyA:sUtrAvayavo viSayavibhAge vyvsthaapitH| atha 'no niraMtara nisirai' iti tadavayavasyaiva bhAvArthamAha- 'na niraMtara tItyAdi kimuktaM bhavati ?-na nirantara nisRjati, na samaka, na yugapaditi pryaayaaH| tatazca kimiha tAtparyamiti / / ucyate- na grahaNasA kAlaM nisRjati / kiM tarhi, pUrva pUrva gRhItamuttarottarasamayeSu nisRjatIti / nanu "egerNa samayeNaM giNDai, eneNaM samayeNaM nisirai ityetasya bhAvArtho naavaapyuktH| satyam, kintUktAnusAreNa svayamapyayamavagantavyaH-tatrAdhenaikena samayena gRhNAtyeva, na nisRjati, dvita yAdisamayAdArabhyaiva nisargasya pravRtteparyantavartinA tvekana samayena nisRjatyeva, na tu gRhNAti, bhASAbhimAyoparamAditi, madhyamasA yeSu tu grahaNa-nisargAviti / athavA, ekena pUrva-pUrvasamayena gRhNAti, ekenottarottarasamayena nisRjati, ityAdi svadhiyA bhAvanIyam tadevaM samastamapi sUtra vyavasthApitaM viSaye // 370 // atha grahaNAderjaghanyaM, utkRSTaM ca kAlamAnamAha gaeNhaNaM mokkho bhAsA samayaM gaha-nisiraNaM ca do smyaa| hoti jahaNNaMtarao taM tassa ca biiysmymmi||376 gahaNaM mokkho bhAsA gahaNa-visaggA ya hoMti ukkosaM / aMtomuhuttamettaM payattabheeNa bhayo siM // 372 // iha vAgdravyANAM grahaNaM, tathA teSAmeva gRhItAnAM mokSo nisarga evocyate, bhASyata iti bhASA, etAni trINyapi jaghanyara pratyekameva samayaM bhavanti, grahaNa-nisarjanalakSaNaM tUbhayamanantaradarzitanyAyena grahaNasamayAd dvitIyasamaye nisarga kRtvA mriyamANasa tiSThato vA bacanavyApArAduparatasya jaghanyato dvau samayau bhavataH / Aha- nanu mokSo nisarga evocyate, bhAjyata iti bhASA'pi nisa evAbhidhIyate, tataH kimiti mokSAt pRthaga bhASAyAH kAlamAnAbhidhAnArthamupAdAnam ? / satyam, kinlanenaiva bhASAyAH pRthagrahaNe jJApayati yaduta-bhASyamANaiva bhASA nisargamAtrameva bhASetyarthaH, tasyaiva jaghanyataH smymaantvaat| na tUmayaM bhASA, tasya jaghanyara , sAntaraM nirahajati / 2 no nirantaraM nisRjati / 3 ekena samayena gRhNAti, ekena samayena nisRjati / grahaNaM mokSo bhASA samayaM praha-nisarjanaM ca dvau samayau / bhavanti jaghanyA'ntaratastat tasya ca dvitIyasamaye // 37 // grahaNaM mokSo bhASA grahaNa-visauM ca bhavansyutkRSTataH / antarmuhUrtamAna prayatnabhedena bheda eSAm // 27 // 55. 'huMti' ka. 'hoi j'| dvisamayamAnatvAt / grahaNamAtra tu kevala bhASyata iti bhASA' iti vyutpatyarthasyaivA'ghaTanA bhASA na bhavatyeveti / yadi ceha mA prathagana gRhItA syAta. tadobhayasyApi kazcid bhASAtvaM pratipadyata, grahaNe'pi yogyatayA bhASAtvasadbhAvAta , tatazca"bhAsijjamApa bhAsA" ityogamavirodha: syAt / tarhi mokSagrahaNamapanIya tatsthAne bhAva copAdIyatAm , bhASA-mokSayorekArthatvAditi cet / satyam kintu 'nisargasya kAlamAnaM noktam' iti mandadhIH pratipayeta, iti tadanugrahArthamiha mokSa-bhASayoH pRthag grahaNam / ityalaM vistareNAsa grahaNa, mokSo, bhASA, ityetAni trINi, tathA prahaNa nisargobhayaM ca sarvANyapyutkRSTataH pratyekamantarmuhUrtamAtra kAla bhavanti, parato yogAnta mupagacchati, niyate veti bhAvaH / eteSAM ca grahaNAdInAmantarmuhUrtasya prayatnabhedena bhedo bhavati, iti mahApayatnasya tadevA'ntarmuha laghu bhavati, alpaprayatnasya tu tadeva bRhatpamANaM bhavatIti / / 371 / / 372 // __ . tadana prathamasamaye yat kevalaM grahaNameva, paryantavartini tu samaye yaH kevalo nisargaH pUrvamukta, sa bhavatu madhyamasamayeSu tu / grahaNa-nisauM, tayorayuktatvamutpazyannAha paraH gaihaNa-visaggapayattA paropparavirohiNo kahaM samae ? / samae do uvaogA na hojja, kiriyANa ko doso ? // 37 ____ nirantaragrahaNe, visarge ceSyamANe dvitIyasamayAdArabhyopAntasamayaM yAvad grahaNa-visargaprayatnau pratisamayaM yugpdaapttH| etau parasparavirodhinau kathamekasmin samaye yuktau ? naiva yuktAvityarthaH / atrocyate-grahaNa-visargayorvirodha evAva tAvadasiddhaH / yadi / yeSAmeva dravyANAM grahaNaM, teSAmeva tasminneva brahaNasamaye nisarga iSyeta, tadA syAdasau, etacca nAsti, pAksamayagRhItAnAmevAtanara maye nisargAva, tatra cA'pUrvANAmeva grahaNAt / athA'virodhyapi yugapadekara samaye upayogahayavat kriyAdvayaM neSyate, tadAha- 'samaye / ityAdi' ekasmin samaye dvAvupayogau na bhavetAmiti yuktam , "jugavaM do natthi uvaogA" iti vacanAt tayorAgame niSedhAva kriyANA nadInAmapyakasmin samaye ko doSaH na kazcidityarthaH, tathAhi- Ago bhaMgiyasurya gaNato daTTA tivihe vimANammi ityAdivacanAdvA-mana:-kAyakriyANAmekatra samaye pravRttirabhyupagataiya / tathA, aGgalyAdisaMyoga-vibhAgakriyayo, saMghAtaparisATakira yo, usalAda-vyayakriyayozcakatra samaye'nekasthAneSu tatrA'nujJA vihitaiva, iti ko dossH| tathA, vAmahastena ghaNTiko calayati, darza . bhASyamANA bhaassaa| 2 zrImagavatAsUtram / tatrAha3haNa-visargaprayatnI parasparavirodhinI kathaM samaye / samaye dvAvupayogauma bhavetA, kriyANAM ko dossH| yugapad dvaunasa upayogI / 5 mazikazrutaM gaNayan vartate trividhe'pi dhyAne / For Private and Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 109 vizeSA. Nena dhUpamudmAhayati, zA tIrthakaramanimAdivadana vIkSate, mukhena vRttaM paThati, ityAdivahInAmapi kriyANAM yugapatmavRttiradhyakSato'pi vIkSyate / / iti gAthAnavakArthaH // 373 // 'gRhNAti kAyikena' ityuktam , tatra yadyapyaudArikAdizarIrapaJcakabhedAt kAyaH paJcavidhaH, tathApi trividhenaiva kAyena vAgdravyagrahaNamavaseyam, iti darzayabAha--- 'tivihammi sarIrammi jIvapaesA havaMti jIvassa / jehi u geNhai gahaNaM to bhAsai bhAsao bhAsaM // 374 // auTArikAdizarIrANAM madhyAta trividhe triprakAre zarIre jIvasyA''tmanaH pradezAjIvapradezA bhavanti, nAnyatra / etAvati cocyamAne 'bhikSoH pAtram' ityAdau SaSThayA bhede'pi darzanAd mA bhUjIvAt pradezAnAM bhedasaMpratyaya ityata Aha- jIvasyeti, trividhe'pi zarIre jIvapradezA jIvasyA''tmabhUtA bhavanti, na tu bhedina ityrthH| tadanena niSpadezAtmavAdanirAkaraNamAha, niSpadezatvasya yuktyanupapatte, tathAhi- pAdatalasaMbaddhAnAM jIvapradezAnAM ziraHsaMbaddhajIvadezaiH saha bhedaH, abhedo vA ? iti vaktavyam / yadi bhedaH, tarhi kathaM na sapadezo jIvaH / athAbhedaH, tarhi sarveSAmapi zarIrAvayavAnAmekatvamasaGgaH, abhinnai vaipradezaiH saMbandhenaikatra kroDIkRtatvAt , ityAdi tarkazAstrebhyo'nusaraNIyam / yairjIvapradezaiH kiM karoti , ityAha- yaistu gRhNAti / tuzabdo vizeSaNArthaH / kiM vizinaSTi ?- na sarvadaiva gRhNAti, kintu bhASaNAbhimAyAdisAmagrIpariNAme sati / kiM punargRhNAti ?, ityAha- gRhyata iti karmaNi lyumatyaye grahaNaM vAgdravyanikurambamityarthaH / tato bhASako bhASA bhASate, na tvabhASako'paryAptAvasthAyAM, icchAdyabhAvato veti / 'bhApako bhASate' ityanenaiva gatArthatvAt 'bhASyamANaiva bhASA, na pUrva, nApi pazcAt' iti jJApanArthameva bhASAgrahaNamiti // 374 // Aha- nanu katamat tat trividhaM zarIraM, yadgatairjIvapradezairvAgdravyANi gRhItvA bhASako bhASate ?, ityAha. orAliya-veuvviya-AhArao geNhai muyai bhAsaM / saccaM saccAmosaM mosaM ca asaccamosaM ca // 375 // ihaudArikazabdena zarIra-tadvatorabhedopacArAt , matvarthIyalopAd vaudArikazarIravAn jIva eva gRhyate; evaM vaikriyavAn vaikriyA, AhArakavAnAhArakaH / tadayamevaudArika-vaikriyA-''hArakazarIrI jIvo gRhNAti, muzcati ca bhASAM pudgalasaMhatirUpAm / bhASAM kathaMbhUtAm ?, ityAha-satyoM, satyAmRSA, mRSAM ca, asatyamRSAM ca // iti niyuktigaathaadvyaarthH|| 375 // . , trividhe zarIre jIvapradezA bhavanti jIvasya / yaistu gRhNAti grahaNaM tato bhASate bhASako bhASAm // 34 // 2 gha. cha. 'pdesaa'| 3 ka. ga. 'vde| . audArika-vaikriyA-hArako gRhAti muzcati bhApAm / sasyAM satyamRpAM mRSAM cA'satyamRSAM ca // 375||+sthaamRssaa-1. athAta viSamaedavyAkhyAnAya bhASyamsaccA hiyA sayAmiha saMto muNao guNA payatthA. vA / tavvivarIA mosA mIsA jA tdubhyshaavaa||376|| aNahigayA jA tIsu vi sadocciya kevalo asaccamusA / eyA sabheyalakkhaNasodAharaNA jahA sutte // 377 // iha sadbhayo hitA''rAdhikA yathAvasthitavastupratyAyanaphalA ca satyA bhASA pocyate / tatra ke santa ucyante yeSAM sA hitA, ityAha- santa iha munayaH sAdhava ucyante, tebhyo hitA- iha-paralokArAdhakatvena muktibhApiketyarthaH, athavA santo mUlottaraguNarUpA guNAH, padArthA vA jIvAdayaH mocyante, tebhyo'sau hitA- aviparItayathAvasthitasvarUpaprarUpaNena satyA / viparItasvarUpA tu sUSAbhASA'bhidhIyate / mizrA tu satyAmRSA / kA?, ityAha- yA tadubhayakhabhASA satyA-mRSAtmiketi / yA punaH satyA-mRSo-bhayAtmakAsUktalakSaNAsu tisRSvapi bhASAkhanadhikRtA tallakSaNAnantarbhAvinI, AmantraNAjJApanAdiviSayo vyavahArapatitaH zabda eva kevala:, sA'satyamRSA caturthI bhASA / etAzcatasro'pi bhASAH sabhedAH salakSaNAH sodAharaNAzca yathA dazavaikAlikasUtra-niyuktayAdikasUtre Agame bhaNitAstathA tatraiva dhoddhavyA iha tu bhASAdravyagrahaNa-nisargAdivicArasyaiva prastutatvAt // iti gAthAdvayArthaH // 376 // 377 // audArikAdizarIravAn bhASAM gRhNAti, muJcati cetyuktam / sA punarmuktA satI kiyat kSetra vyAmoti ? iti vaktavyam / ucyate- samastamapi lokam / Ai- yayevam . keIhiM samaehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya kaibhAe kaibhAo hoi bhAsAe // 378 // athavA dvAdazabhyo yojanebhyaH parato na zRNoti zabdaM mandapariNAmatvAt dravyANAmityuktam / tatra ki parato'pi zabdadravyANAmAgatirasti ? yathA ca viSayAbhyantare nairantaryeNa tadvAsanAsAmardham , evaM bahirapyasti, utana? iti / ucyate- asti keSAMcita kRtsnalokavyApta Aha- yadyevama, 'kaIhiM0ityevaM saMbandhadvayasamAyAteyaM gAthA vyAkhyAyate-lokyata iti lokazca satyA disA sajayaH, iha santo munayo guNAH padArthAya / sadviparItA mRSA, mizrA yA tadubhayasvabhAvA ||376+sthaamRssaa- . anadhikRtA vA tisRSvapi zabda evaM kevalo'satyamamA / eSA sabheda-lakSaNa-sodAharaNA yathA sUtre // 37 // .. 3 katibhiH samayairloko bhASayA nirantaraM tu bhavati spRSThaH / khokasya ca katibhAge katimAgo bhavati bhASAyAH // 37 // For Private and Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 110 vizeSA0 turdazarajjvAtmakA kSetraloko'tra parigRhyate / sa katibhiH kiyatsaMkhyaiH samayairbhASayA bhASAvyanirantarameva bhavati spRSTI vyAptaH ?, tasya ca lokasya katibhAge katibhAgo bhavati bhASAdravyANAm ? iti // 378 // __ atrocyate cauhi samayehiM logo bhAsAe niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya carimaMte carimaMto hoi bhaasaae||379|| caturbhiH samayairloko bhASayA kasyacit saMbandhinyA nirantarameva pUrNo bhavati / lokasya ca caramAntaH paryantavartI bhAgo'saMkhyeyabhAga ityA, tasmiMzvaramAnte'saMkhyeyabhAge bhASAyA api samastalokavyApinyAzvaramAnto'saMkhyeyabhAgo bhavati // iti niyuktigAthAyArthaH // 379 // Aha-kiM sarvasyA'pi bhASA loka vyAmoti !, naitadevam, iti darzayamAha bhASyakAra: koI maMdapayatto nisirai sayalAI savvadavvAiM / anno tivvapayatto so muMcai bhidiuM tAI // 380 // kompyurakSitAyupetatvena mandamayasno vaktau sarvANyapi bhASAdravyANi prathama sakalAni saMpUrNAnyakhaNDAni, abhinnAnIti yAvat nisRjati muzcati; anyastu nIrogatAdiguNayuktastIvraprayatno bhavati, sa punastAnyAdAna-nisargaprayatnAbhyAM bhittvaiva khaNDazaH kRtvA sUkSmakhaNDIkRtya muzcati // 380 // tatrobhayeSAmapyagrato yad bhavati, tadarzayati gaMtumasaMkhejjAo avagAhaNavaggaNA abhinnAI / bhijati dhaMsaMti ya saMkhijje joaNe gaMtuM // 381 // __ bhinnAiM suhumayAe aNaMtaguNavaDhiAI logaMtaM / pAvaMti pUrayaMti ya bhAsAe niraMtaraM logaM // 382 // avagAho'vagAhanA ekaikasya bhASAdravyaskandhasyA''dhArabhUtA'saMkhyeyapradezAtmakakSetravibhAgarUpA, tAsAmavagAhanAnAmanantabhASA caturbhiH samayailoko bhASayA nirantaraM tu bhavati spRSTaH / lokasya ca caramAnte caramAnto bhavati bhASAyAH // 379 // samiti2ko'pi mandaprayatno nisRjati sakalAni sarvavyANi / bhanyastIvaprayatnaH sa muJcati bhittvA tAni ||38||35.ch. kA bhaa'| 4 ke. 'yA 5 gatvA'saMkhyeyA avagAhanAvargaNA abhinnAni / bhiyante dhvaMsante ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA ||38||dhy thanti _ bhinnAni sUkSmatayA'nantaguNavardhitAni lokAntam / prApnuvanti pUrayanti ca bhASayA nirantara lokam // 38 // dravyaskandhAzrayabhUtakSetravizeSarUpANAM vargaNA samudAyastA avagAhanAvargaNAH khalvasaMkhyeyA gatvA tato mandamayatnavaktRnisRSTAnya bhinnAni bhASAdravyANi bhidyante khaNDIbhavanti / saMkhyeyAni ca yojanAni gatvA dhvaMsante zabdapariNAma vijaahtiityrthH| uktaM.ca prajJApanAyAM bhASApade- "jAI abhinnAI nisirai, tAI asaMkhejjAo ogAhaNIo garcA bheyamAvati, saMkhijjAiM joyaNAI gattA viddhaMsamAgacchaMti" / yAni tu mahApayatno vaktA prathamata eva bhinnAni nisRjati tAni sUkSmatvAd bahutvAccA'nantaguNavRddhyA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti; zeSaM tu tatparAghAtavAsanAvizeSAd vAsitayA bhASayotpanabhASApariNAmadravyasaMhatirUpayA sarva lokaM nirantaramApUrayanti "vakSyamANanyAyena vyAdibhiH samayaiH" iti vAkyazeSaH / uktaM ca- "joI bhinnAI nisiraha tAI aNataguNaparivaivIe parivaDDhamANAI loyaMtaM phusaMti" // 381 // 382 // atha yaduktam- " caiuhi samayehiM logo" ityAdi / tatrAha- jaiNasamugdhAyagaIe keI bhAsaMti cauhiM samaehiM / pUrai sayalo logo aNNe uNa tIhiM samaehiM // 383 // rAgAdijetRtvAjinaH kevalI tasyA'yaM jainaH sa cAso samuddhAtazca jainasamuddhAtaH kevalisamuddhAta ityarthaH, tasya gatiH pravRttiH krama iti yAvat , tayA jainasamuddhAtagatyA ... " daNDaM prathame samaye kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye lokavyApI caturthe ca " // 1 // ityAdigranthenoktena kevalisamudghAtakrameNa caturbhiH samayaiH sarvo'pi loko bhASAdravyairApUryata iti kecid bhASante / ayaM cA'nAdeza eva, purastAdU nirAkariSyamANatvAditi / anye punanibhiH samayaiH sarvo'pi lokaH pUryata iti bruvata iti // 383 // . kiMvAyAtreNa, na, ityAi... paMDhamasamae cciya jao mukkAiM jaMti chadisi tAI / bitiyasamayammi te cciya cha haMDA hoti cha mmNthaa||384|| .:. yAmyabhinnAni nisRjati, tAnyasaMkhyeyA avagAhanA gatvA bhedamApadyante, saMkhyeyAni yojanAni gatvA vidhvasamAgacchanti / / pAni bhijAni nisRjati tAnyanantaguNaparivRtathA parivardhamAmAni lokAnta spRzanti / gAthA 3791x vaggaNA-I+gatA- jainasamudAtagatyA phecid bhASante caturmiH samayaiH / pUrvate sakalo loko'nye punakhibhiH samayaiH / / 383 // . 5prathamasamaya eSa yato mukkAni pAnti pavikSu tAni / dvitIyasamaye ta eva padaNDA bhavanti Sad manthAnaH // 384 // For Private and Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 111 vizeSA0 ___ 'mayaMtarehiM taIe sabhaye punnehiM pUrio logo / cauhi samaehiM pUrai logaMte bhAsamANassa // 385 // ___ yato lokamadhyasthitena mahAprayatnabhASaNa muktAni tAni bhASAdravyANi prathamasamaya eva padasu dikSu lokAntamApnuvanti, jIva-rakSmapudgalAnAmanuzreNi gamanAt / tato dvitIyasamaye ta eva paD daNDAzcaturdizayekaikazo'nuzreNyA vAsitadravyaiH prasarantaH SaD manyAno bhavanti / tRtIyasamaye tu manthAntaraiH pUritaiH pUrito bhavati sarvo'pi lokaH, svayambhUramaNaparataTavartini lokAnte'lokasyAtyantaM nikaTIbhUya bhASamANasya bhASakasya sanADyA bahivA catasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi bhASamANasya tasyeti svayamapi draSTavyam , caturbhi: samayairlokaH sarvo'pi pUryata iti // 384 // 385 // katham , ityAha disi viDiyassa paDhamo'tigame te ceva sesayA tinni / vidisi Thiyassa samayA paMcAtigamammi jaM donni||386|| prasanADyA bahizcatasRNAM dizAmanyatamasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasya prathamaH samayo'tigame nADImadhyamaveze bhavati / zeSasamayatrayabhAvanA tu 'hoi asaMkhejaime bhAge' ityAdivakSyamANamAthAvRttau 'kathamiti ca' ityAdinA pakSyate / lokAnte'pi svayaMbhUramaNaparatavAtini catasRNAM dizAmanyatarasyAM dizi vyavasthitasya bhASakasyo -'dholokaskhalitatvAda bhASAdravyANAM prathamaH samayo'tigame lokamadhyamaveze, ayastu samayAH zeSAstathaiva / prasanADIvahirvidigvyavasthitasya tu bhASakasya bhASAdravyaiH sarvalokApUraNe pazca samayA lagantIti vishessH| kutaH 1, ityAha- 'atigamammi je doNi ti' vidizaH sakAzAd bhASAvyANi lokanADIbahireva prathame samaye dizi samAgacchanti, dvitIye tu lokanADImadhye pravizanti, ityevaM yasmAdatigame nADImadhyamaveze dvau samayau lagataH, zeSAstu trayaH samayAzcatuHsamayavyAptivad draSTavyAH, ityevaM paJca samayAH, sarve'pi ca lokApUraNe prApyanta iti // 386 // ___nanu yAktanyAyena tribhiH, caturbhiH, paJcabhizca samayairloko vAgdravyaiH pUryate, tarhi kimiti nirdhArya niyuktikRtA catuHsamayagrahaNameva kRtam 1, ityAzaGkayAha- usamayamajjhagahaNe ti-paMcagahaNaM tulAimajjhassa / jaha gahaNe pajaMtagahaNaM cittA ya suttagaI // 387 // 1.manthAntaraistRtIye samaye pUrNaiH parito lokaH / caturbhiH samayaiH pUrvate lokAnte bhASamANasya / 385 // 2 dizi vyavasthitasya prathamo'tigame te eva zepakAstrayaH / vidizi sthitakha samaryAH paJcAtigame yad dvau // 186 // 3 gAthA 390 4 catuHsamayamadhyagrahaNe tri-paJyagrahaNaM tulAdimadhyasva / yathA grahaNe paryantamahaNaM citrA ca sUtragatiH // 387 // - 'ti-paMcagahaNamiti' AdyantavartinAM trayANAM paJcAnAM ca samayAnA grahaNamiha niyuktikRtA vihitameva draSTavyam / ka sati?, ityAhacatuHsamayarUpasya madhyasya grahaNe kRte sati / nanu kimanyatrApi madhyagrahaNe satyAvantagrahaNaM kApi dRSTam ?, ityAha- 'tulAItyAdi' yathA tulAdInAm, AdizabdAd nArAca-yaSTayAdInAM madhyasya grahaNe kRte paryantayorAdhantalakSaNayograhaNaM paryantagrahaNaM kRtameva bhavati, evami hA'pIti / nanvaya nyAyaH kA'pyAgame dRzyate, yenaivamucyate ?, ityAha-citrA ca bhagavataH sUtrasya matiH pravRtcidRzyate // 387 // tathAhi kaithai desaggahaNaM katthai gheppati niravasesAI / ukkama-kamajuttAI kAraNavasao niuttAI // 388 // kApi sUtre dezasyaikapakSalakSaNasya grahaNaM, yathA'traiva catu:samayalakSaNasya / kvacit sUtre niravazeSANyapi pakSAntarANi gRhyante / aparaM ca, kAnicit sUtrANi kuto'pi kAraNavazAdutkrama-yuktAMni niyuktAni nivaddhAni dRzyante, kAnicittu kramayuktAnIti / evaM vicitrA suutrgtiH||388|| .. atha prastutArthasyaiva zAstrAntarasaMvAdakAriNaM dRSTAntamAha causamayaviggahe sati mahallabaMdhammi tisamao jhvaa|mottuN ti-paMcasamaye taha causamao iha nibddho||389|| yathA vA bhagavatyAmaSTamazate mahAbandhoddezake satyapi catu:sAmayika vigrahe trisAmayiko'yamupanibaddhaH, tathA'trApi trIn, paJca ca samayAna muktvA catuHsAmayika evaM lokavyAptipakSa upanivaddha ityadoSa iti // 389 // yaduktam- 'logassa ya kaibhAe kaibhAo hoi bhAsAe' etadyAcikhyAsurAha hoi asaMkhejaime bhAge logassa paDhama-biIesu / bhAsAasaMkhabhAgo bhayaNA sesesu samayesu // 390 // caturdazarajjUcchUitasya lokasyA'saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyA asaMkhyAtatama eva bhAgo bhavati / * kadA ?, ityAha- prathama-dvitIyasamayayoH / idamuktaM bhavati- trisamayavyAptau, catuHsamayavyAptI, paJcasamayavyAsau ca prathamasamaya 1. kutrApi dezagrahaNaM kutrApi gRhyante niravazeSANi / utkrama-kramayuktAni kAraNavazato niyuktAni // 38 // 2 catuHsamayavigrahe sati mahAbandhe trisamayo yathA vaa| moktuM tri-paJcasamayAMstathA catuHsamaya iha nibaddho // 389 // 3 gAthA 374 / / bhavatyasaMkhyeyatame bhAge lokasya prathama-dvitIyayoH / bhASA'saMkhyabhAgI bhajanA zepeSu samayeSu // 390 // For Private and Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 112 vizeSA0 dvitIyasamayayostAvad niyamana sarvatra lokAsaMkhyeyamAge bhASA'saMkhyeyabhAgalakSaNa eva vikalpaH saMbhavati, nA'nyaH / trisamayavyAptau hi prathamasamaye daNDaSadkaM bhavati, dvitIyasamaye tu SaD manthAnaH saMpadyante / ete ca daNDAdayo dairyeNa yadyapi lokAntasparzino bhavanti, tathApi vaktRmukhavinirgatatvAt tatmamANAnusArato bAhalyena caturaGgulAdimAnA eva bhavanti, caturAdIni cA'julAni lokAsaMkhyeyamAgavatanyeva / iti siddhastrisamayanyAptau prathama-dvitIyasamayayorlokAsaMkhyeyabhAge bhaassaa'sNkhyeybhaagH| catuHsamayavyAsAvapyetadityamavagamyata eva, prathamasamaye lokamadhyamAtra eva pravezAt dvitIyasamaye tu vakSyamANagatyA daNDAnAmeva sadbhAvAditi / pazcasamayavyAptipakSe tu suvodhameva, prathamasamaye bhASAvyANAM vidizo dizyeva gamanAt , dvitIyasamaye tu lokamadhyamAtra eva pravezAt / tasmAt cyAdisamayavyAptau sarvatra prathama-dvitIyasamayayorlokAsaMkhyeyabhAge bhASAyA asaMkhyeyabhAga eva bhavati / 'bhayaNA sesesu samaesu tti' uktazeSeSu turtAya-caturtha-paJcamasamayeSu bhajanA vikalparUpA bodavyA-kApi lokAsaMkhyeyabhAge sa eva bhASA'saMkhyeyabhAga (eva bhavati) kacit punarlokasya saMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH, kApi samastalokavyAtiH, tathAhi-trisamayavyAptau tRtIyasamaye bhASAyAH samastalo kavyAptiH catuHsamayavyAptitRtIyasamaye tu lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH / katham, iti cet / ucyate-svayambhUramaNapazcimaparataTavartini lokAnte, asanADIpahirvA pazcimadizi sthitvA bruvato bhASakasya prathamasamaye caturakulAdibAhalyo rajjudI| daNDastirathInaM gatvA svayambhUramaNapUrvaparataTavartini lokAnte lagati / tato dvitIyasamaye tasmAd daNDAdo'dhazcaturdazarajjUciThUtaH pUrvAparatastirazcI rajjuvistRtaH parAdhAtavAsitadravyANAM daNDo nirgacchati / lokamadhye tu dakSiNataH, uttaratazca parAghAtavAsitadravyANAmeva caturanulAdibAilyaM rajjuvistIrNadaNDadvayaM vinirgatya svayambhUramaNadakSiNottaravartilokAntayorlagati / evaM ca sati caturajulAdibAhalyaM sarvato'pi rajjuvistIrNa lokamadhye vRttacchatvaraM siddhaM bhavati / tRtIyasamaye tUrdhvAdhovyavasthitadaNDAcaturdiza pramRtaH parAghAtavAsitadravyasamUho manthAnaM sAdhayati, lokamadhyavyavasthitasavetArajjuvistINecchatvarAddhvodhAmasUtaH punaH sa evaM trasanADI samastAmapi parayati / evaM vasanADI UdhiovyavasthitadaNDamanthibhAvena tadadhikaM ca lokasya pUritaM bhavati / etaccaitAvat kSetraM tasya saMkhyAtatamo bhaagH| tathA ca sati catuHsAmayikyA vyAptestRtIyasamaye lokasya saMkhyAtatame bhAge bhASAyA api samastalokavyApinyAH saMkhyAtatamo bhAga iti sthitam // paJcasAmayikyAstu vyAlestRtIyasamaye lokA'saMkhyayabhAge bhaassaa'sNkhyeybhaagH| kutaH 1, iti cet / ucyate- tasyAM tasya daNDasamayatvAt , tatra ca saMkhyeyabhAgavartitvasya mAgeva bhAvitatvAditi / caturthasamaye catuHsAmayikyAM vyAptI mainyAntarapUraNAt samasta+nusAriNo 1 ka. 'dizyevAga' gha. cha. 'dizo disho| vA g'| 2 gha. 'nr'| 3 gha.cha. 'mbhyntraalpuu'| lokavyAptiH / paJcasAmayikyA tu vyAptau caturthasamaye lokasaMkhyeyabhAge bhASAsaMkhyeyabhAgaH, tasyAM tasya mathisamayatvAt, tatra ca saMkhyeyabhAgavartitvasya mAgeva bhAvitatvAditi / paJcamasamaye tu paJcasAmayikyAM vyAptI manthAntarAlapuraNAta samastalokavyAptiriti // evaM tRtIya-caturtha-pazcamasamayeSu bhAvitA bhajanA, tadbhAvane ca vyAkhyAtaM 'bhayaNA sesesu samaesu' iti / etacca mahAprayatnavaktanisRSTadravyApekSayaivoktam, mandaprayatnavaktRnisRSTAni tu lokAsaMkhyeyabhAga eva vartante, daNDAdikrameNa teSAM lokpuurnnaa'sNbhvaaditi||390|| / atha yaduktam- 'logassa ya carimaMte carimaMto hoi bhaasaae'| tadetad bhAvayannAha ApUriyammi loge doNha vi logassa taha ya bhAsAe / carimaMte carimanto carime samayammi savvattha // 391 // jyAdisamayairApUrite loke dvayorapi loka-bhASayozvaramAnte caramAnto bhavati / ka 1, ityAha- carame samaye / keSu viSaye yo'sau caramasamayaH 1, ityAha- sarvatra sarveSvapi jyAdisamayavyAptipakSeSu / idamuktaM bhavati- tribhizcaturbhiH paJcabhizca samayairbhASayA pUrite loke teSAmeva vyAdInAM lokApUrakasamayAnAM yathAkhaM yo'sau caramaH samayastatra lokasya caramaH paryantavartI anto bhavati- bhASAyAzca caramaH paryantavartI anto bhavati, vyAdisamayAnAM caramasamaye loke niSThAM gate bhASA'pi niSThAM yAti, na punaH parato'pyaloke gacchatIti bhAvaH, jIva-pudgalAnAM tatra gaterevA'bhAvAditi / iha ca vivakSayA''dirapyanto bhavati, tavyavacchedArtha caramagrahaNaM caramaH paryantavartI anto na punarAdibhUta ityartha iti // 391 // ___ tadevaM 'IhiM samaehiM logoM' ityAdiniyuktigAthAdvayavyAkhyAnena nirAkulIkRtya 'jaiiNasamugdhAyagaIe keI bhAsaMti' ityAdinA yadAdezAntaramukta, so'nAdeza eva, iti khyApanArtham / tatra dUSaNamAha ne samugghAyagaIe mIsayasavaNaM, mayaM ca daMDammi / jai to vi tIhiM pUrai samaehiM jao praaghaao||392|| 'na samugyAyagaIe tti' jainasamuddhAtagatyA bhASayA lokapUraNe iSyamANe na pAmoti / kim ?, ityAha-mizrasya zabdasya zravaNaM mizrazravarNa 'sarvAsu dikSu' iti zeSaH / idamuktaM bhavati- jainasamuddhAte UrdhvA-dhodigdvayagAmyeva prathamasamaye daNDo bhavati, tadyadi bhASAdravyeSvapyevamiSyate, tarhi UrjA-dhodigdvaya eva mizrazabdazravaNaM prAmoti, na pUrva-pazcima-dakSiNottaradikSu, tAsu vidikSviva vaktRnisRSTadravyANAmagamanena parAghAtavAsitatadvyANAmeva zravaNAditi avizeSeNa tu bhAsAsamaseDhIo saha jaM suNai mIsayaM suNaI' ityanena 1'mdhyntraalpuu'| 2 gAthA 379 / 3 ApUrite loke dvayorapi lokasya tathA ca bhASAyAH / caramAnte caramAntazvarame samaye sarvatra // 39 // 4 gAthA 378 5 na samudghAtagatyA mizrakazravaNaM, mataM ca daNDe / yadi tato'pi tribhiH pUryate samayairyataH praapaatH||39|| gAthA 351 / For Private and Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 113 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 dikSu mizrazabdazravaNamuktam / athava, vyAkhyAnato vizeSapratipatteryadi tava mataM saMmataM- UrdhvA 'dhodigdvayavartidaNDa evaM mizrazabdazravaNaM, zeSadikSa parA ghAtavAsitadravyazravaNe'pyadoSAditi / bhavatvevam, 'to vi' tathApi tribhiH samayaiH pUryate loko na caturbhiH, yato bhASAdravyeSu parAghAto ssti / yadi nAma teSu parAghAtastataH kim. 1, iti cet / ucyate sa khalu daNDa UrdhvA-dho gacchanavizeSeNa caturdizamapi zabdaprAyoyadravyANi parAhanti, vAsayitvA zabdapariNAmavanti karoti, tatastAni dvitIyasamaye manthAnaM sAdhayanti, tRtIyasamaye tu tadantarAlapU raNAt pUryate loka iti / evaM tribhiH samayairlokapUraNaM mAmoti // 392 // nanu yathA jainasamuddhAtacaturbhiH samayairlokamApUrayati, tathA bhASA'pi taistamApUrayiSyati, ko doSaH 1; ityAzaGkayAha iNe na parAghAo sa jIvajogo ya teNa causamao / heU hojAhiM tahiM icchA kammaM sahAvo vA // 393 // iha jainasamuddhAte jIvapradezAH svarUpeNaiva lokamApUrayanti, na punastatra kasyA'pi parAghAto'sti / tato na dvitIyasamaye manthAH kintu kapATa eva bhavati / kizva, sa kevalisamuddhAto jIvasya saMbandhI yogo vyApArastena lokavyAptimapekSyAsyaM catvAraH samayAH, yaH catuHsamayo bhavati / yadi nAma jIvayogastathApi kathaM tasya catuHsamayatA ?, ityAha- tatra tasmin jIvavyApAralakSaNe kevalisamuddhAraM dvitIyasamaye madhyabhAve heturbhavet / kaH ?, ityAha- 'icchetyAdi' tathAhi tatraitacchakyate vaktum- kevalajJAnarUpA yeyamicchAbhimA yastadvazAd guNa-doSau paryAlocya kevalI dvitIyasamaye manthAnaM na karoti / bhavopagrAhi karmavazAd vA, svabhAvAd vA'sau tadA taM : karoti / tato dvitIyasamaye kapATa eva, tRtIyasamaye manthAH, caturthe tvantaraulapUraNam, iti yujyate jainasamuddhAte catuHsamayatA / bhASApudga lAnAM tvanuzreNi gamanaM, pairAghAtasvabhAvazca lokavyAptau hetuH, tatra ca prathame samaye UrdhvA'dho daNDe kRte dvitIyasamaye catasRSvapi diva zreNi gamanaM saMbhavatyeva, iti kiM te manthAnaM na sAdhayanti 1, parAghAto hi UrdhvA 'dhogatadaNDAdanyadravyANAM siddha eva, svabhAvatasa sarvatra sulabha eva, ityazakyapratiSedha eva dvitIyasamaye mathibhAvaH / tatastRtIyasamaye'ntarAlapUraNAt samasta lokaparipUrtekhi samayataivA'tra na catuHsamayateti // 393 // yadyevam, acittamahAskandhijIvayogatvAbhAve'pi kathaM dvitIyasamaye kapATamAtrasyaiva bhAvAt prajJApanAdiSu catuHsamayatA proktA ' ityAzaGkayAha +ca-19 jaine na parAghAtaH sa jIvayogazca tena catuHsamayaH / heturbhaveda satrecchA karma svabhAvo vA // 393 // 2dha. cha. 'rApU' / 3 cha. 'paropadhA' / 4ka.ga. 'zramasa' 29 dho vivIsasAe na parAghAo ya teNa causamao / aha hojja parAghAo havijja to so vi tisamaio // 39 skandho'cittamahAskandhaH so'pi visrasayA kevalena visrasApariNAmena bhavati, na tu jIvaprayogeNa / visrasApariNAma vicitratvAd na paryanuyogamarhati / kiJca, na tatra parAghAto'sti - nAnyadravyANAmAtmapariNAmamasau janayatItyarthaH, kintu sa nijapudgalai lokaM pUrayati / tato'sau catuHsamayo bhavati / atha tatrApi parAghAto bhavet, tataH so'pi trisAmayiko bhavet - tribhireva samayairloka pUrayedityarthaH, na caivaM, siddhAnte catuHsamayatvena tasyoktatvAt / tasmAd nAsti tatra parAghAtaH, atra tvastyasau, iti vaiSamyamiti // 39 athA'nAdeza prastAvAda paramapi matamupanyasya dUSayati aiMgAdisamAisamaye daMDa kAUNa cauhiM pUrei / anne bhaNaMti, taM pi ya nAgama- juttikkhamaM hoi // 395 anye kecid bhASante - Adisamaye ekadikaM daNDaM kRtvA caturbhiH samayairlokamApUrayati / etaduktaM bhavati - prathamasamaye ta dUrdhvadizi daNDaM karoti, dvitIyasamaye tatra manthAnaM, adhodizi punardaNDaM tRtIyasamaye UrdhvadizyantarAlapUraNam, adhodizi tu mana karoti caturthasamaye tu tatrA'pyantarAlapUraNAt samastamapi lokaM bhASAdravyaiH pUrayati / tadetadapi nA''gamakSamam, kacidapyAgama e zravaNAt / nApi yuktikSamam / kA hyatra yuktiH, yadanu zreNigamana svabhAvAnAM pudgalAnAmekayA dizA gamanaM bhavati, nA'nyayA / vakra tAlvAdiprayatnapreraNamatra yuktiriti cet / naivam yato vaktA kadAcid vizreSyabhimukhastadabhimukhAnapi bhASApudgalAn prerayet, ta vidizyapi teSAM gamanaprasaGgaH / kiJca, evaM sati paTahAdizabdapudgalAnAM catuHsamayA'niyama eva syAt, vaktuprayatnasya teSvabhAvA tasmAd yuktyA ''gamaviruddhatvAdupekSaNIyamevedam // iti gAthASoDazakAryaH // 395 // tava bheda - paryAyairvyAkhyA, tatra tattvato bhedataca samasaGgaM nirUpitamAbhinivodhikam / atha nAnAdezaja vineyAnugrahArthaM tatparyAra bhidhitsurAha - "IhA apoha vImaMsA maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI maI paNNA savvaM AbhiNibohiyaM // 396 // 1 skandho'pi vivasayA na parAdhAtazca tena catuHsamayaH / atha bhavet parAghAto bhavet tataH so'pi trisAmayikaH // 394 // 2 ekadikamAdisamaye daNyaM kRtvA caturbhiH pUrayati / amye bhaNanti, sadapi ca nA''gama-yuktikSamaM bhavati // 395 // 3 pa. 'uhi pU' / 4ka.ga.'nyathA' / 5 ka.ga. 'mukhAna' / 6 IhA'poho vimarzo mArgaNA ca gaveSaNA / saMjJA smRtirmatiH prajJA sarvamAbhiniyodhikam // 396 // For Private and Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 vizeSA0 II ceSTAyAm , IhanamIhA- saMtAmanvapinA, vyatirekiNAM cA'rthAnAM paryAlocanA / apohanamapoho nizcayaH / vimarzanaM vimarzaH, apAyAt pUrva IhAyAzcottaraH 'prAyaH zirakaNDyanAdayaH puruSadharmA iha ghaThante' iti saMpratyayaH / tathA, mArgaNamanvayadharmAnveSaNaM mArgaNA / cazabdaH smuccyaarthH| gaveSaNaM vyatirekadharmAlocanaM gvessnnaa| tathA, saMjhAnaM saMjJA, avagrahottarakAlabhAvI mativizeSa eva / smaraNaM smRtiH pUrvAnubhUtArthAlambanaH pratyayaH / manana matiH kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiH| tathA, prajJAnaM prajJA, viziSTakSayopazamajanyA prabhUtavastugatayathA'vasthitadharmAlocanarUpA matiH / sarvamidamAbhinivodhikam- kazcit kizcid bhedadarzane'pi tattvataH sarva matijJAnamevedamityarthaH / iti niyuktizlokArthaH // 396 // atraitadvyAkhyAnAya bhASyam hoi apoho'vAo saI dhiI savvameva mai-paNNA / IhA sesA, savvaM idamAbhiNibohiyaM jANa // 397 // apohastAvat kimucyate ?, ityAha- apoho bhavatyapAya:- yo'yamapohaH sa matijJAnatRtIyabhedo'pAyo nizcaya ucyata ityarthaH, smRtiH punanirdhAraNocyate, dhAraNAbhedatvenAvayave samudAyopacArAditi / mati-ajJe- matiprajJAzabdAbhyAM sarvamapi matijJAnamucyate / 'IhA sesa tti' zeSAbhidhAnAni tvIhA-vimarza-mArgaNA-gaveSaNA-saMjJAlakSaNAni sarvANyapi IhA-IhAnta vIni draSTavyAnItyarthaH / evaM vizeSataH kathazcid bhedasadbhAve'pi sAmAnyataH sarvamidamAbhinibodhikajJAnameva jAnIhi, yata IhA-pohAdayaH sarve'pyamI AbhinibAdhikajJAnasyaiva payoyAH, keSAzcid vacanaparyAyatvAt ,keSAzcitvarthaparyAyasvAditi // 397 // etadeva darzayati-i-pannA-bhiNibohiya-buddhIo hoMti vayaNapajjAyA |jaa uggahAisaNNA te savve atthapajjAyA // 398 // iha ye zabdAH kila sarva vastu saMpUrNa pratipAdayanti te vacanarUpA vastunaH paryAyA vacanaparyAyA ucyante / ye tu ti te'rthaMkadezapratipAdakAH paryAyA arthaparyAyA ucyante / tatra mati-prajJA-''bhinibodhika-buddhayo vacanaparyAyA bhavanti-mati-prajJA-abhinibodhika-buddhilakSaNAzcatvAraH zabdA AbhinibodhikajJAnasya jJAnapaJcakAdhabhedalakSaNasya vacanaparyAyA draSTavyA ityarthaH, saMpUrNasyA'pi tasyA'mIbhiH pratipAdyamAnatvAt / ye tvavagrahe-hAdikAH saMjJAvizeSAste sarve'pyarthaparyAyAH, tadekadezapatipAdaka k.g.'mbnpr| bhavasyapohopAyaH smRtirdhatiH sarvameva mti-prjnye| IhA zeSAH, sarvamidamAbhiniyodhika jaaniihi||397|| 35.cha, 'yo meN| 4 pa.cha. 'meva m'| 5 mati -prajJA-''bhinivodhika-buddhayo bhavanti vacanaparyAyAH / yA avamahAdisaMjJAste sarve'rthaparyAyAH // 39 // + grhaannr-| svAt / tatazcAtrehA-pohAdaya AbhinivodhikajJAnasyaivA'rthaparyAyAH, mati-prajJAzabdautu tasyaiva vcnpryaayau| ataH sarvamevedaM sAmAnyenA''bhinibodhikajJAnameveti sthitam / athavA, sarveSAmapi vastUnAmabhilApavAcakAH zabdA vacanarUpApanA vacanaparyAyAH, ye tu teSAmeva vAcakazabdAnAmabhidheyArthasyA''tmabhUtA bhedAH, yathA kanakasya kaTaka keyUrAdayaH, te sarve'pyarthaparyAyA bhaNyante / tatazca prastutasyA''bhinivodhikajJAnasya mati-prajJA-'vagrahe-hAdayaH sarve'pi vAcakA dhvanayo vacanaparyAyA eva, tadabhidheyAstvAbhinivodhikasyA''tmabhUtA bhedA arthaparyAyA ityavaseyamiti / iha pUrva mati-prajJAdizabdAnAM sarvamapyAbhinivodhikajJAnaM vAcyam, avagrahe-hAdizabdAnAM tu tadekadezA evAbhidheyA iti darzitam // 398 // athA'vagrahe-hAdibhirapi zabdairanvarthavazAt sarvamapyAbhinivodhikamabhidhIyate, iti darzayati savvaM vA'bhiNibohiyamiho-ggahAivayaNeNa saMgahiyaM / kevalamatthavisesaM pai bhinnA uggahAIyA // 399 // 'vA' ityathavA, iha sarvamAbhinivodhikajJAnamavagrahe-hAdivacanena saMgRhyate, na punastadekadeza eva / tavigrahAdizabdAnAM sarveSAmekarUpatA prApnoti, ekAbhidheyatvAt , bahupuruSoccAritaghaTAyekazabdavat , ityAzaGkayAha- 'kevalamityAdi ' kevalaM navaramarthavizeSa pratyaH vagrahAdayaH zabdA bhinnAH / idamuktaM bhavati- avagrahazabdo'vagrahalakSaNenA'rthena sarvamAbhinibodhikaM saMgRhNAti, IhAzabdastu ceSTAlakSaNena, dhAraNA tu dharaNalakSaNenetyAdi / tato'mumavagrahaNAdilakSaNamarthavizeSamAtramapekSyA'vagrahAdizabdA bhinnA.. tastvabhidheyaM sarveSAmAbhinibodhikajJAnameva / athavA, Aha-narnu yadi sarvamapyAbhinibodhikamavagrahAdivacanena saMgRhyate, tIvagrahe-hA-pAyadhAraNAnAM tadbhedAnAM sarveSAmapi saMkaraH prApnoti, anantaravakSyamANavyutpattitaH pratyekameSAM sarveSAmapyavagrahAdirUpatvAt / ityAzaGkayAha- 'kevalamatthavisesamityAdi kevalaM navaramarthavizeSa matyavagrahAdayo bhinnAH / idamuktaM bhavati- yadyapyarthAvagrahaNe-hanA-'vagamana-dhAraNamAtrasya sAmAnyasya pratyeka sarveSvapi vidyamAnatvAdekaikazo'pyavagrahAdizabdanocyante'vagrahAdayaH, tathA'pyarthavizeSamAzrityaite bhinnA eva; tathAhi- yathAbhUtamavagrahe sAmAnyamAtrArthasyAvagrahaNaM, na tathAbhUtamevehAyAM, kintu viziSTa viziSTataraM viziSTatamaM cA'pAya-dhAraNayoH yathAbhUtA cehAyAM maticeSzana tathAbhUtAnyatra, kintu viziSTA, viziSTatarA cApAya-dhAraNayoH, aviziSTatarA caa'vgrhe| arthAvagamanamapyapAyAd viziSTa dhAraNA / varSa vA''bhiniyodhimihA'vagrahAdivacanena saMgRhItam / kevalamarthavizeSa prati bhikSA avamahAdayaH // 399 // 2 gha, cha, 'na.sa' / 3 pa. cha. ze'va' / For Private and Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 115. / vizeSA0 yaam| aviziSTam , aviziSTataraM cehA-'vagrahayo, arthadhAraNamapyavagrahe-hA-pAyebhyaH sarvaprakRSTa dhAraNAyAm , ityevamavagrahaNAdimAtre | sarveSAM sAmAnye satyapyarthavizeSa grAhyamAzritya bhinnA evAvagrahAdayaH / sa cA'rthavizeSo'mISAM prAyaH mAga vistareNa darzita eva, ityevaM vottarArdhamidaM vyAkhyAyate / idameva ca vyAkhyAnaM vRddhasaMmataM lakSyate, yuktathA tu prAktanamapi ghaTate / ityalaM vistareNeti / / 399 // kathaM punaravagrahAdivacanena sarvamapyAbhinibodhikaM saMgRhyate ?, ityAha uggahaNamoggaho tti ya avisihamavaggaho tayaM savvaM / IhA jaM maiceTThA maivAvAro tayaM savvaM // 40 // avagrahaNaM tAvadavagraha ucyata iti kRtvA'viziSTaM tat sarvamapIhAdibhedabhinnamAbhinivodhikajJAnamavagraha eva / idamuktaM bhavatiavagrahaNamavagraha iti vyutpattimAzritya sarvamapyAbhinibodhikajJAnamavagraho bhavati, yathA jhavagrahaH kamapyarthamavagRhNAti, ebamIhA'pi kamapyarthamavagRhNAtyeva, evamapAya-dhAraNe api| iti sarvamapyAbhinivodhikajJAnaM sAmAnyenAvagrahaH / tathA yad yasmAt 'Iha ceSTAyAm, IhanamIhA' iti vyutpatterIhA'pi mateceSTA maticeSTA vartate, tasmAt sarvamapi tadAbhiniSodhikamaviziSTa mativyApAra IhetyarthaH, avagrahA-pAyadhAraNAnAmapi sAmAnyena maticeSTArUpatvAditi bhAvaH / / 400 // tathA avagamaNamavAu tti ya atthAvagamo tayaM havai savvaM / dharaNaM ca dhAraNa tti yataM savvaM dharaNamatthassa // 4.1 // yatazcAvagamanamavAyo bhaNyate, ato'nayA vyutpatyA sarvamapi tadAbhinibodhikamarthasyA'vAyaH, avagrahe-hA-dhAraNAsvapi sAmAnyenAryAvagamasya vidyamAnatvAt / tathA, dharaNaM dhAraNA yato bhaNyate, ato'nayA vyutpattyA tat sarvamapyAbhinivodhikamarthadharaNarUpatvA dhAraNA, avagrahe hA AyeSvapyaviziSTasyA'rthadharaNasya vidyamAnatvAditi / saMkaramAptizcaivamavagrahAdInAM prAk 'kevalamatthavisesaM paI' ityAdinA parihataiva / / iti gaathaapckaarthH||401|| tadevaM tattva-bheda-paryAyairAbhinivodhikajJAnaM vyAkhyAya sAMprataM tadviSayanirUpaNArthamAhataM puNa cauvviha neyameyao teNa jaM taduvautto / AdeseNaM sarva davAicaubvihaM muNai // 1.2 // , avagrahaNamavagraha iti cAviziSTamavagrahastat sarvam / IhA yad maticeSTA mativyApArastat sarvam // 10 // 2 avagamanamavAya iti cArthAvagamastad bhavati sarvam / dharaNaM ca dhAraNeti ca tat sarva dharaNamarthasya // 10 // gAthA 399 / . tat punazcaturvidhaM zeyabhedatastena yat tadupayuktaH / Adezena sabai dravyAdizcaturvidhaM jAnAti // 10 // tat punarAbhinibodhikajJAnaM caturvidha caturbhedam / nanvavagrahAdibhedena bhedakayanaM mAgasya kRtameva, kimiha punarapi bhedopanyAsaH / satyam , jJeyameveha dravyAdibhedena caturbheda, jJAnasya tu tadbhedAdeva bhedotrAbhidhIyate, sUtre tathaivoktatvAt / tathA ca nandisUtram-taM samAsao caunvihaM paNNattaM taM jahA-danao, khettao, kAlao, bhaavo| tattha davao NaM AbhiNibohiyanANI AdeseNaM sambadambAI jANai, na pAsaI" ityAdi / jJeyabhedAdapi tat kathaM caturvidham , ityAha- 'jaM taduvautto ityAdi' yad yasmAt kAraNAt tenA''bhinibodhikajJAnena sarva dravyAdi muNati iti saMbandhaH / kathaMbhUtam , ityAha- caturvidha caturbhedaM dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedabhinnamityarthaH / kathaMbhUtaH san muNati ?, ityAha- tasminnAbhinivodhikajJAne upayuktastadupayuktaH / kena ?, ityAha- Adezeneti // 402 // ... ko'yamAdezaH, ityAha Aeso tti pagAro ohAdeseNa savvadavvAiM / dhammatthiAiyAiM jANai na u savvabheeNa // 403 // ihA''dezo nAma jnyaatvyvstupkaarH| sa ca dvividhaH- sAmAnyaprakAraH, vizeSaprakArazca / tatraughAdezena sAmAnyamakAreNa dravyasAmAnyenetyarthaH, sarvavyANi dharmAstikAyAdIni jAnAti-- 'asaMkhyeyapradezAtmako lokavyApako'mUrtaH pANinAM pudgalAnAM ca gatyupaSTambhaheturdharmAstikAya' ityAdirUpeNa kiyatparyAyaviziSTAni SaDapi dravyANi sAmAnyena matijJAnI jAnAtItyarthaH / anabhimataprakArapratiSedhamAhana tu sarvabhedena, na sarvaivizeSa sarvairapi paryAyaiH kevalidRSTairviziSTAni dravyANyasau jAnAtItyarthaH, kevalajJAnagamyatvAdeva sarvaparyAyANAmiti bhAvaH // 403 / / dharmAstikAyAdibhedena kathitaM sAmAnyena dravyam / atha kSetrAdisvarUpa vizeSataH mAha-- khettaM logA-logaM kAlaM savvaddhamahava tivihaM ti / paMcodaiyAIe bhAve jaM neyameva iyaM // 404 // kSetramapi lokAlokasvarUpaM sAmAnyAdezena kiyatparyAyaviziSTaM sarvamapi jAnAti, na tu vizeSAdezena sarvaparyAyairviziSTamiti / evaM kAlamapi sarvAddhArUpam , atItA-nAgata-vartamAnabhedatastrividhaM vetyeka evA'rthaH / bhAvatastu' sarvabhAvAnAmanantabhAga jAnAti, audayiko-pazamika-kSAyika-kSAyikaupazamika-pAriNAmikAna vA paJca bhAvAn sAmAnyena jAnAti, na parataH / kutaH, ityAha- yad yasmA 1 sat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam, tathathA- dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH / dravyata AbhinibodhikajJAmI Adezena sarvavyANi jAnAti na pazyati 2 Adeza iti prakAra oghAdezena sarvavyANi / dharmAstikAyAdIni jAnAti na tu sarvabhedena // 4.3 // 3 gha.cha. 'sarvairapi vi| 4 ka. 'ni tAni / 5 kSetraM lokA-lokaM kAlaM sarvAddhA'thavA trividhamiti / paJcAdayikAdIn bhAvAn yat jJeyamevedam // 404 // For Private and Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 116 vizeSA0 detAvadeva jJeyamasti, nAnyaditi / isa kSetra-kAlau sAmAnyana dravyAntargatAveva, kevala bhedena rUDhatvAt pRthagupAdAnamavaseyamiti // 40 // - Adezasya vyAkhyAnAntaramAha Aeso ti va suttaM suuvala su tassa mainANaM / pasarai tabbhAvaNayA viNA vi suttAnusAreNa // 405 // athavA''vezAH sUtramucyate, tena sUtrAdezena sUtropalabdhevarSeSu tasya matijJAninaH sarvavyAdiviSaya matijJAna prasarati / nanu zutopalabdhevvartheSu pajAna tachUtameva bhavati, kathaM matijJAnam , ityAha- 'tammAvaNayA ityAdi' tajJApanayA~ dhutopayogamantareNa tadvAsanAmAtrata eSa yA dravyAdiSu mavartate, tat sUtrAdezena matijJAnamiti bhASaH / etacca pUrvamapi putra supaparikammiyamaissa meM saMparya suyAIya' ityAdimakame moktameva / / iti gAthAcatuSTayA'rthaH // 405 / / / tadevaM tatva-bheda-paryAyairmatijJAnaM vyAkhyAya, viSayaM ca dravyAdikamasya nirUpya, sAmasaMmidapeva satpadamarUpaNatAdibhinava bhiranu yogadvAraivicArayitumAha- saMtapayaparUpaNayA davvapamANaM ca khipsa-phasaNA ya / kAlo ya aMtara bhAga-bhAva-appA-bahaM ceva // 406 // saca tat padaM ca saspadaM tasya prarUpaNaM satpadanarUpaNaM gatyAdihAreSu vicAraNaM tadbhAvA saspadamarUpaNasA- 'kamin gatyAdike dvAre idaM sat ?' ityevaM sato vidyamAnasyA''bhiniSodhikajJAnasya gatyAdidvAreSu prarUpaNA kartavyetyarthaH / tathA, dravyamamANamiti matijJAnijIvadravyANAmekasmin samaye kiyanto masijJAna matipayante, sabai pA kiyantaste " ileva mamANaM vaktavyamityarthaH / cazamdA smuccye| tathA, kSetramiti 'kiyati kSetre tat saMbhavati / ityeva matijJAnasya kSetraM vaktavyam / tathA 'kiyat kSetra matijJAninaH spRzanti ?' ityevaM sparzanA vktvyaa| yatrAvagADhastat kSetra, pArthato'pi ca sparzanA, ityevaM kSetra-sparzamayoMvizeSaH / caH samuccaye / tathA, kAla: sthitilakSaNo bhatijJAnasya vaacyH| castathaiva / 'ekadA pratipaya viyukta kiyatA kAlena punarapi pratipadyate' ityevamantaraM ca tasya vaktavyam / tathA 'matijJAninaH zepajJAninAMkatibhAge vartante?' ityevaM bhAgo'sya btssyH| tathA kasmin bhAve matijJAnino vartante?" ityevaM bhAvo mnnniiyaa| tathA, alpa-bahatvaM vaktavyam / bhAgadvArAdapi tallubdhamiti cet / naivam , yato'tra matijJAninA svasthAna evaM pUrvapatipatra-patipadyamAnakA bhAdeza iti vA sUtra zrutopalabdheSu sasya malijJAnam / prasarati tanAvamayA vinApi sUyAmusAreNa / 05 // 1 gAthA 165 / 3. satpadaprarUpaNatA igyapramANa va kSetra-pIne kAlAntaraM bhAga-bhAvA-rUpa-bazu (ba) ca // 4. yiNA visattAmasAraNapekSayA'lpa-bahutvamabhidhAnIyam , bhAgastu zepajJAnApekSayA cintanIya iti vizeSaH // iti niyuktigAthAdvayArthaH / vistarArtha tu bhASyakAra eva vakSyati / / 406 // atha satpadamarUpaNatA kimucyate ?, ityAhasaMtaM ti vijamANaM eyassa payasta jA parUvaNayA / gaiyAIesu vatthusu saMtapayaparUvaNA sA u // 407 / / jIvassa ca jaM saMtaM jamhA taM tehiM tesu vA payati / to saMtassa payAI tAI tesu parUvaNayA // 408 // gatyAdidvAreSu sattvena cintyamAnatvAt padaM saducyate / tatazca sato vidyamAnasya padastha yA vakSyamANeSu gatyAdidvAreSu prarUpaNatA sA rAtpadamarUpaNatocyate / athavA, jIvasya yat sajjJAna-darzanAdikaM tat taiH kAraNabhUtaiH, teSu bAdhikaraNabhUteSu yasmAt 'payati tti padyate'nugamyate vicAryate, tatastasmAt sataH padAni satpadAni tAni gatyAdIni dvArANyucyante taiH, teSu vA prarUpaNatA 'matyAde' iti gamyate, satpadamarUpaNatA / / iti gAthAdvayArthaH / / 407 // 408 // tAnyeva satpadAni gatyAdidvArANi darzayati gaii-iMdie ya kAe joe vee kasAya-lesAsu / sammatta-nANa-dasaNa-saMjaya-uvaoga-AhAre // 409 // bhAsaga-paritta-pajjatta-suhuma-saNNI ya bhaviya-carime ya / puvvapaDivannae vA paDivajaMte ya mggnnyaa||410|| eteSu gatyAdipu dvArepu matijJAnasya pUrvapratipannAH, pratipadyamAnakAH, tadubhayam , ubhayAbhAvazca, ityetaccatuSTayaM cintyte||409||410 tatra yeSu sthAneSu matijJAnino na pratipadyamAnakAH, nApi pUrvamatipannAH, kintUmayAbhAvaH, tAnyapoddhRtya darzayati- aigidiyajAIo sammAmiccho ya jo ya savvannU / aparittA abhavvA acarimA ya ee sayA sunnnnaa||411|| . iha sarveSvapi gatyAdidvAreSu yAvAn ko'pyekendriyajAtIya ekendriyaprakAra ekendriyabheda ityarthaH, eSa sarvo'pi manijJAnena 1 saditi vidyamAnametasya padastha yA prarUpaNatA / gatyAdiSu vastuSu satpadaprarUpaNA sA tu // 407 // . jIvasya ca yat sad yasAt tat tasteSu vA padyate / tataH sataH padAni tAni teSu prarUpaNatA // 408 // 2 gha. cha.'mANAsu gatyAdiSu pr'| gatI-ndriyayozca kArya yoge vede kaSAya-lezyayoH / samyaktva-jJAna-darzana-saMyamo-payogA-hAreSu // 4.9 // bhApaka-parIta-paryApta-sUkSma-saMjJiSu ca bhavya-carama yozca / pUrvapratipanA vA pratipadyamAmAca mArgaNayA // 10 // 4 ekandriyajAtIyaH samyagmithyaH (dhyAdRSTiH) ca yazca sarvazaH / apattiA abhavyA acaramAzcaite sadA shuunyaaH||4|| For Private and Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 117 30 vizeSA0 zUnyaH, na tatra matijJAnasya pratipadyamAnakaH, nApi pUrva pratipannaH saMbhavatItyarthaH "ubhayAbhAvo egidiesu sammattaladdhIe" iti vacanAditi / kaH punarekendriyajAtIyaH 1, iti cet / ucyate indriyadvAre tAvadekendriya eva, kAyadvAre pRthivI-apa- tejI-vAyu-vanaspatayaH, sUkSmadvAre tu sUkSma ityAdi / tathA, samyag - mithyAdRSTirapi samyaktvadvAre matijJAnazUnyaH / " sammA-micchaddiTTI NaM bhaMte / kiM mANI, anANI 1 / goyamA ! nI nANI, annANI " ityAdivacanAditi / yazva kApi dvAre sarvajJaH kevalI saMbhavati, so'pi tacchUnya eva tathA - gatidvAre siddhigatau siddhaH, indriyadvAre'tIndriyaH, kAyadvAre'kAyaH, yogadvAre'yogaH, lezyAdvAre'lezyA, jJAnadvAre kevalajJAnI, darzanadvAre kevaladarzanI; tathA, saMyama- parIta-paryApta sUkSma-saMjJi bhavyadvAreSu yathAsaMkhyaM nosaMyata-noparItta-noparyApta nIsUkSma-nosaMjJi- nobhavyA iti / ete sarve'pi sarvajJatvAd matijJAnazUnyAH, chadmasthasyaiva tatsaMbhavAditi bhAvaH / tathA, parItta bhavya caramadvAreSvaparItA - 'bhavyA-caramA api mithyAdRSTitvAd matijJAnazUnyAH / tadevamete sarve sarvadaiva matijJAnazUnyA, mantavyAH, ubhayAbhAvAt / / iti gAthArthaH // 411 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha gatyAdidvAreSveva pUrvapratipanna - pratipadyamAnakacintAM kurvannAha "viyalA avisuddhalesA maNapajjavaNANiNo aNAhArA / asaNNI aNagArovaogiNo puvvapaDivannA // 492 // sesA puvvapavaNNA niyamA paDivajamANayA bhaiyA / bhayaNA puvvapavaNNA akasAyA 'veyayA hoMti // 413 // vikalA dvi-tri- caturindriyalakSaNA vikalendriyAH, tathA'vizuddhalezyA bhAvalezyAmaGgIkRtya kRSNa-nIla kApota lezyAhattayaH, tathA manaHparyAyajJAninaH, anAhArakAH, asaMjJinaH, anAkAropayuktAH ete sarve'pi matijJAnasya yadi bhavanti tadA pUrvapratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH; tathAhi -- indriyadvAre kecid vikalendriyA ye sAsvAdanasamyaktvena saha pUrvabhavAdAgacchanti, teSAM pUrvapratipattimaGgIkRtya syAd matijJAnam, pratipadyamAnakAstvasya vikalendriyAH sarve'pi na bhavantyeva, tathAvidhavizuddhyabhAvAt / tathA, lezyAdvAre'vizuddhalezyA api pUrvapratipannAH kecid bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, vizuddhabhAvalezyAnAmeva tatpratipatteH / jJAnadvAre manaHparyAyajJAninaH sarve'pi pUrvapratipannA bhavantyeva, na tu pratipadyamAnakAH, samyaktvasahacaritaprAptamatijJAnasyaiva pazcAdapramattasaMyatAvasthAyAM manaHparyAyajJAnotpatteH; 1 ubhayAbhAva ekendriyeSu samyaktvalabdhau / 2 . cha. 'te- ekendri' / 3 gha. cha. 'myagdvA' | 4 samyag - mithyAdRSTayo bhagavan ! kiM jJAninaH, ajJAninaH 1 / gautama ! mo jJAninaH, ajJAMninaH / 5 vikalA avizuddhalezyA manaHparyAyajJAnino'nAhArAH / asaMjJino'nAkAropayoginaH pUrvapratipannAH // 412 // zeSAH pUrvaprapA niyamAt pratipadyamAnakA bhAjyAH / bhajanA pUrvaprapannA akaSAyA avedakA bhavanti // 413 // samyaktvasahacaritacAritralAbhe tu matisahacaritaM manaHparyAyajJAnaM notpadyata eva, ata eva vacanAt, anyathA'vadhijJAnIva manaH paryAyajJAnyapi nizcayanayamatena pratipadyamAnakaH syAditi / AhArakadvAre, anAhArakAH kecid devAdayaH pUrvabhavAd gRhItasamyaktvA manuSyAdiSUtpadyamAnA mateH pUrvapratipannA bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, tathAvidhavizuddhayabhAvAt / saMjJAdvAre, asaMjJino vikalendriyavad bhAvanIyAH / upayogadvAre, anAkAropayoginaH kecit pUrvapratipannA bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, matijJAnasya labdhitvAt, tadutpattezcA'nAkAropayoge pratiSiddhatvAditi / uktazeSAstu- gatidvAre nArakAdayaH, indriyadvAre tu pazcendriyAH, kAyadvAre tu trasakAyikAH, ityevamAdayo jAtimapekSya pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH kadAcid bhavanti, kadAcid neti / ativyAptiniSedhArthamAha-- 'bhayaNA puvvapavatrA ityAdi' kaSAyadvAre'kaSAyAH, vedadvAre tvavedakA bhajanayA pUrvapratipannayaiva bhavanti, channasthAH pUrvapratipannA materbhavanti, na tu kevalinaH, pratipadyamAnakAstvamI na bhavantyeva, pUrvapratipannamatijJAnAnAmeva kSapakopazamazreNipratipatteH // iti gAthAdvayArthaH // 412 // 413 // tadevaM saMkSepato gatyAdidvAreSu bhASyakRtA matijJAnasya kRtA satpadaprarUpaNA / atha vineyAnugrahArthaM kiJcid vistarato'pyasau vidhIyate - tatra matijJAnaM kimasti na vA 1 / yadyasti, kaM tat 1 / gatyAdisthAneSu / tatra nAraka- tiryag narA-marabhedAd gatizcaturSA / tatra caturvidhAyAmapi gatau matijJAnasya pUrvapratipannA niyamAt santi, pratipadyamAnakAstu bhAjyA:-- vivakSitakAle kadAcid bhavanti, kadAcittu netyarthaH / Abhinivodhikapratipattiprathamasamaye pratipadyamAnakA ucyante, dvitIyAdisamayeSu tu pUrvapratipannA ityanayorvizeSaH / indriyadvAre -- ekendriyeSUbhayAbhAvaH saiddhAntikamatena / kArmikagranthikAstu - labdhiparyAptabAdarapRthivI-aba-vanaspatIn karaNAparyAsAn pUrvaprapannAnicchanti, sAsvAdanasya teSUtpatteH / vikalendriyAstUbhayamatenA'pi karaNAparyAptAH sAsvAdanameva pUrvabhavAyAtamaGgIkRtya pUrvapratipannA labhyante, na tu pratipadyamAnakAH, paJcendriyAstu sAmAnyena pUrvapratipanA niyamataH santi, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH / kAyadvAre -- pRthivI ap-tejo- vAyu-vanaspati- trasakAyabhedAt SoDhA kAyaH / tatrA''dyakAyapaJcake ubhayAbhAvaH / trasakAye tu paJcendriyavad vAcyam | yogadvAre - kAya vAG-manobhedAt tridhA yogaH, sa eSa trividho'pi samudito yeSAmasti teSAM paJcendriyavad vAcyam, manorahitavAgyoginAM vikalendriyavat, kevalakAyayoginAM tvekendriyavaditi / vedadvAre - strI-puM- napuMsakabhedAt trividhe'pi vede paJcendriyavad bhAvanIyam / kaSAyadvAre tu caturSvanantAnubandhiSu sAsvAdanamaGgIkRtya pUrvapratipanno labhyate, na pratipadyamAnakaH zeSeSu dvAdazasu kaSAyeSu paJcendriyavadeva / lezyAdvAre - bhAvalezyAmaGgIkRtya kRSNAdikAsu tisRSvaprazastalezyAsu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tvitareH -1 ka. 'tra' / For Private and Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __118 vizeSA0 prazaste tu lezyAtraye paJcendriyavadeva / samyaktvadvAre nizcaya-vyavahAranayAbhyAM vicAraH / tatra vyavahAranayo manyate-mithyASTiramAnI ca samyaktva-jJAnayoH pratipaghamAnako bhavati, na tu smyktv-jnyaanshitH| nizcayanayastu brUte- samyagdRSTiAnI ca samyaktva-jAne pratipayate, na tu mithyAdRSTiA, 'ajJAnI ca / tathAcA''ha bhASyakAra: sammatta-nANarahiyassa nANamuppajai tti vavahAro / necchaiyanao bhAsai uppajjai tehiM sahiassa // 41 // potanayaiva vyAkhyAtA // 414 // atra tAvad vyavahAro nizcayasya SaNamAha- . vaivahAramayaM jAyaM na jAyae bhAvao kayaSaDo vva / ahavA kayaM pi kajjai kajau niccaM na ya smttii||415|| yadi hanta ! 'samyagdRSTiAnI ca samyaktva-jJAne pratipadyate' iti tvayA'bhyupagamyate; tarhi jAtamapi tat samyaktvaM jJAnaM cA'sau punarapyutpAdayatIti sAmarthyAdApatram / na ca jAtaM vidyamAnaM punarapi jAyate-na kenA'pi tataH kriyata ityarthaH / kutaH, ityAha- bhAvato vidyamAnatvAt , pUrvaniSpannaghaTavat / ityetad vyavahAranayamatam , asatkAryavAditvAt tasya / pramANayati cAsau- yad vidyamAnaM tad na kenacit kriyate, yathA pUrvaniSpanno ghaTaH, vidyamAne ca samyagdRSTeH samyaktva-jJAne, atona tatkaraNamupapadyate / atha kRtamapi kriyate, tarhi kriyatAM nityamapi, iti kriyA'nuparamaprasaGgaH, na caivaM satyekasyApi kadApi kAryasya parisamAptiH / iti prastutasyA'bhinibodhikasyA'pi pratipattyanavastheti // 415 // . . api ca, yadi kRtamapi kriyate, tadA'nye'pi doSAH / ke ?, ityAha kiriyovephallaM ciya puvvamabhUyaM ca dIsae hotaM / dIsai dIho ya jao kiriyAkAlo ghaDAINaM // 416 // yadi 'kRtamapi kriyate' ityabhyupagamyate, tarhi ghaTAdikArye utpAghe kriyAyAzcakrabhramaNAdikAyA vaiphalyaM nirarthakatA 5 noti, kAryasya prAgeva sattvAt / kiJca, adhyakSavirodhaH satkAryavAde, yataH pUrva mRtpiNDAvasthAyAmabhUtamavidyamAnaM, pazcAttuM kumbhakArAdivyApAre 1 samyaktva-jJAnarahitasya jJAnamutpadyata iti vyavahAraH / naizvayikanayo bhApate utpadyate tAbhyAM sahitasya // 4 // 2 avtrnnikyaa| ka. 'yduu'| 5 vyavahAramataM jAtaM na jAyate bhAvataH kRtaghaTa iva / athavA kRtamapi kriyate kriyatAM nikhaM na ca smaaptiH||15||... prakriyAvaiphalyameva pUrvamabhUtaM ca zyate bhavat / zyate vIrSaka yataH kriyAkAko ghaTAdInAm // (ka. ga. sa. 'yAive pazcAt ghaTAdikArya bhavajjAyamAnaM dRzyate / ataH kayamucyate- 'sadutpayate' iti / / yasibeva samaye mArabhyate tamimeva niSpayate, ato niSpannameva tat kriyate, kriyAkAla-niSThAkAlayorabhedAditi cet / naivam / kutaH 1, ityAha- 'dIsaItyAdi' dIrgho'saMkhyeyasAmayiko ghaTAdInAmutpadyamAnAnAM kriyAkAlo lagannAlokyate yasmAta, tato na yasminneva samaye ghaTAdi prArabhyate tasminneva samaye niSpadyate, mRdAnayana-tatpiNDavidhAna-cakrAropaNa-zivakAdividhAnAdicirakAlenaiva tadutpatteriti // 416 // bhavatu dIrghakriyAkAlaH, kArya tvArambhasamaye'pyupalabhyate, ityAha nAraMbhe ciya dIsai na sivAdaDAe, dIsai tadaMte / iya na savaNAikAle nANaM juttaM tadaMtammi // 417 // yadi kriyAmathamasamaya eva kArya niSpadyeta tadA tat tatraivopalabhyeta / na cA''rambhasamaya eva tad dRzyate, nApi zivakAdyaddhAyAM zivaka-sthAsa-koza-kuzUlAdikAle / ka tarhi dRzyate ?, ityAha- dRzyate ghaTAdi kArya tasya dIrghakriyAkAlasyA'ntaH parisamAptistadantastasminniti / tasmAt kriyAkAlaparyanta eva tasya sattvaM yujyate, na tu pUrvam , anupalabhyamAnatvAt / yasmAdevam , ityato na gurusaMnidhAne siddhAntazravaNa-cintane-hanAdikriyAkAle jJAnamAbhinibodhikaM yuktam / kintu tasya zravaNAdikriyAkAlasyA'ntastadantastasminneva tad yuktam , tatraivopalabhyamAnatvAditi prstutopyogH| tadevaM na kriyAkAle kAryamasti, anupalabhyamAnatvAt / kintu taniSThAkAla eva tadasti, tatraivopalabhyamAnatvAt / tato na pratipadyamAnaM pratipanna kArya, kriyAkAla eva tasya pratipadyamAnatvAt , niSThAkAla eva ca pratipannatvAt , kriyAkAla-niSThAkAlayozcA'tyantaM bhedAt / tasmAd mithyAdRSTiH, bhajJAnI ca samyaktva-jJAne pratipadyate, na samyagdRSTiH, zAnI' ca // iti vyavahAranayaH // 417 // atra nizcayanayaH pratividhAnamAha*nicchaio nA'jAyaM jAya abhAvattao khapupphaMva / aha ca ajAyaM jAyai,jAyau to kharavisANaM pi||418|| nizcaye bhavo naizcayiko nayaH mAha-yathA 'jAtaM na jAyate, kRtaghaTavat' iti bhavatA'satkAryavAdinA'bhidhIyate, tathA Sayamapi satkAyevAdinobrUmaH-nA'jAtaM jAyate, "acoci" itIkAralopaH, nA'vidyamAnamutpadyata iti pratijJA, abhAvatvAta- avidyamAnatvAditi hetuH, khapuSpavaditi dRSTAntaH / ayamapi viparyayavAdhAmAha- athA'jAtamapi jAyate, jAyatAM tataH kharaviSANamapi, abhAvAvizeSAditi // 418 // nArambha eva dRzyate na ziSAdhaddhAyA, zyate tadante / iti na zravaNAdikAle jJAna yuktaM tavantaH // 41 // 2 ka. pa. cha. 'niir| 3 gha. cha. 'atha ni| naizcayiko mAjjAtaM jAyate'bhAvatvAt khapuSpamiva / atha cA'jAtaM jAyate, jAyatAM tataH kharaviSANamapi // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 119 vizeSA0 api ca, __'niccakiriyAidosA naNu tullA, asai kaTThataragA vA / pubvamabhUyaM ca na te dIsai kiM kharavisANaM pi?||219|| nanu nityakaraNAdayaH satkAryavAde ye doSAH pradattAH, te'sati kArye'satkAryavAde'pItyarthaH, tulyAH samAnAH, tathAhi- atrApi zakyate vaktum yadyasat kriyate, tarhi kriyatAM nityameva, asattvAvizeSAt , na caivamekasyA'pi kAryasva niSpattiyujyate kharaviSANakalpe cA'sati kArye samutpAghe kriyAvaiphalyamityAdi / ki tulyA evA'sati kArye'mI doSAH 1, na, ityAha-kaSTatarA vA duSparihAryatarAvA, sato hi kAryasya kenApi paryAyavizeSeNa karaNaM saMbhavatyapi, loke'pi satAmAkAzAdInAM paryAyavizeSA''dhAnApekSayA karaNasya rUDhatvAt / tathAca tatra vaktAraH samupalabhyante- 'AkAzaM kuru, pRSThaM kuru, pAdau kuru' ityaadi| kharaviSANakalpe vasati kArya na kenA'pi prakAreNa karaNaM saMbhavati / tataH kaSTatarAstatrA'mI doSA iti bhAvaH / yaduktam- 'punyamabhUyaM ca dIsae hote' iti, tatrAha- 'punvamityAdi' utpatteH pUrva ca yadyabhUtaM sarvathA'vidyamAna kAryamutpadyata itISyate, tarhi te taba matena kiM kharaviSANamapi pUrvamabhUtaM pazcAdutpadhamAna na dRzyate, mAgasatvAvizeSAt 1 iti // 119 // yaduktam- "dIsai dIho ya jao kiriyAkAlo' iti / tatrAha paiisamauppaNNANaM paropparavilakkhaNANa subahUNaM / dIho kiriyAkAlo jai dIsai kiM ca kuNbhss?||420|| samaya samaya pratyutpannAnAM parasparavilakSaNAnAM subahUnAmasaMkhyeyAnAM 'mRtkhanana-saMharaNa-piTaka-rAsabhapRSThAropaNA-'vatAraNAsbhAsecana-parimardana-piNDavidhAna-bhramaNa-cakrAropaNa-zivaka-sthAsa-koza-kuzUlAdikAryANAm' iti zeSaH, yadi dIrghA drAdhIyAn kriyAkAlo dRzyate, tarhi kimatra hanta ! kumbhasya ghaTasyA''yAtam / idamuktaM bhavati-pratisamayaM bhinnA evaM kriyAH, minnAnyeva ca mRtpiNDazivakAdIni kAryANi, ghaTastu caramaikakriyAkSaNamAtrabhAvyeva / tatazca pratisamayabhinnAnAmanekakAryANAM yadi dIrghaH kriyAkAlo bhavati, tarhi caramaikakriyAkSaNamAtrabhAvini ghaTe dIkriyAkAlapreraNaM parasyA'jJatAmeva sUcayatIti // 420 // yaduktam- 'nAraMbhe ciya dIsai' ityAdi / tatrAha nityakriyAvidoSA nanu tulyA, asati kaSTatarakA (rA) kaa| pUrvamabhUtaM ca na tava dRzyate kiM kharaviSANamapi // 19 // . 2 asrkaaryvaade|| gAthA 416 4 pratisamayotpazcAnAM parasparavilakSaNAnAM subahUnAm / dIrghaH kriyAkAlI yadi dRzyate kiM ca kumbhasya ! // 420 // 5 gAthA 410 / aNNAraMbhe aNNaM kaha dIsai, jaha ghaDo paDAraMbhe ? / sibakAdao na ghaDao kiha dIsai so tadakhAe ? // 421 // iha 'nAraMbhe ciya dIsai' ityatra bhavato'yamabhiprAyo yaduta-mRcakra-cIvara-kumbhakArAdisAmagyAH prathame'pi praSTattisamaye ghaTaH kiM nopalabhyate , anupalambhAcA'yamasaMstatra pazcAdutpadyate / etaccAyuktametra, yato na prathame prArambhasamaye ghaTaH prArabdhA, kintu cakramastakamRtpiNDAropaNAdInyevA''rabdhAni / anyArambhe cA'nyat kathaM dRzyate na dRzyata evetyarthaH, yathA paTArambhe ghaTaH / yaduktam- 'ne sivAdaddhAe' iti tatrAha- 'sikkAdao ityAdi ' zivakAdikAle ghaTo na dRzyata ityuktam , tadetad yuktameva, yato zivakAdayo ghaTo na bhavanti / ato yata eva zivakAdikAlo'sau, ata eva tadaddhAyAM tatkAle kathamasau vaTo dRzyatAm ?, anyArambhakAle'nyasya darzanAnupapatteriti // 421 // yaduktam- 'dIsai tadaMte' tatrAha__anti cciya Araddho jai dIsai tammi ceva ko doso ? / akayaM va saMpai gae kiha kIrai, kiha va esmmi||422|| antya eva kriyAkSaNa Arabdho ghaTo yadi tasminneva dRzyate, tarhi ko doSaH - na kazcidityarthaH / ataH kimucyate- 'yato'ntya samaya evopalabhyate, nA'nyatra, tato'yaM pUrvasminneva kriyata iti / sa hi pUrva prathamAdikriyAkSaNeSu nArabdhaH, na ca dRzyate, antye tu kriyAkSaNe prArabdhaH, dRzyate ca / sa ca tasmin kriyAsamaye kriyamANaH kRta eva, samayasya niraMzatvAt / yacca kRtaM tada sadeva / tataH sadeva kriyate nAsata, yacca sata tadupalabhyata eveti sthitam / atha yasmin samaye kriyamANaM tasminneva kRtaM neSyate, tatrAha- 'akayaM vetyAdi' akRtaM vA saMpatisamaye kriyamANasama yadIpyate, tarhi tadgate'tIte samaye kayaM kriyatA, tasya vinaSTatvenA'sattvAt / kathaM vA eSyati bhaviSyatsanantarAgAmini samaye kriyatAm tsyaa'pynutpnntvenaa'sttvaadev'| ... atha vyavahAravAdI brUyAta-kriyAsamaya: sarvo'pi kriyamANakAlaH / tatra ca kriyamANaM vastu nAstyeva / uparatAyAM tu kriyAyAM yo'nantarasamayaH sa kRnakAlaH, tatraiva kAryaniSpatteH / ataH kRtameva kRtamucyate, na kriyamANamiti / sAdhvetat, kintvidaM praSTavyo'si-ki bhavataH kriyayA kArya kriyate, akriyayA vA? | yadi kriyayA, tarhi kathamiyamanyatra, kArya tvanyatreti / na hi 'khadirecchedanakriyA, , anyArambhe'nyat kathaM zyate yathA ghaTaH paTArambhe zivakAdayo na ghaTakaH kathaM dRzyate sa tadaddhAyAm // 12 // 2 gAthA // 3 ka. "pi / / antya evArabdhI yadi dRzyate tasmikSeva, ko doSaH / akRtaM vA saMprati gate kathaM kriyate, kathaM vaiSyati // 422 // 5 gha.cha. 'ttH| For Private and Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 120 vizeSA0 palAze tu tatkAryabhUtazchedaH' ityucyamAnaM zobhA bibharti / kiJca, kriyAkAle kArya na bhavati, pazcAttu bhavati, ityanenaitavApadyate yaduta- kriyaiva hatakA sarvA'narthamUlameSA, kAryasyotpitsorvighnahetutvAt , yAvad zeSA pravartate tAvat varAka kArya notpadyate, ata: pratyuttA'sau tasya vighnabhUtaiva, tatastvadabhiprAyeNa viparyastatayaiva prekSAvanta etAM prArabhanta iti / kriyaiva kArya karoti, kevala tadvirAme tad niSpadyata iti cet / tarhi hanta ! kastayA'sya virodhaH, yena taskurvatyA apyasyAstakAlamatibAhya pazcAd niSpayate, na punastatkAle'pi ! kriyoparame'pi ca jAyamAna kArya tadanArambhe'pi kamAvU na bhavati, kriyA'nArambha-taduparamayorarthato'bhimatvAt ? 'iti / athA'kriyayati dvitIyaH pakSA, tarhi himavad-meru-samudrAdiva ghaTAdayo'pyakRtakA eva prAmA, tat teSAmapi kAraNabhUtakriyAmantareNaiva pravRtteH, tapA-svAdhyAyAdikriyAvidhAnaM ca mokSAdIna mati sAdhvAdInAmanarthakameva syAt , kriyAmantareNaiva srvkaaryotptteH| atastUSNIbhAvamAsthAya niSparispandanAni nirAkulAni tiSThantu trINyapi suSanAni, kriyaarmbhvirhennaa'pyhikaa-''mumiksmstsmiihitsiddheH| na caivam / tasmAt kriyaiva kAryasya kI, tatkAle evaM ca tad bhavati, na punastaduparame / ataH kriyamANameva kRtamiti sthitam / / 422 / / Aha- nanu yadi kriyAsamaye'pi kArya bhavati, tarhi tat tatra kasmAd na dRzyate / / dRzyata eveti cet / nanvahamapi kimiti tadUna pazyAmi , ityAzaGkayAha paiisamayakajakoDIniraivikkho ghaDagayAhilAso si / paisamayakajakAlaM thUlamai ! ghaDammi lAesi // 423 // iha yad yasmin samaye prArabhyate, tat tatra niSpadyate dRzyate ca, kevalaM sthUlA sUkSmekSikAbahirbhUtatvAd bAdaradarzinI matiryasya tatsaMbodhana he sthalamate! tvaM ghaTe lagayasi / kim 1, ityAha- pratisamayotpannAnAM kAryakoTInAM kAlaH pratisamayakAryakAlastaM sarvamapi 'ghaTasyaivA'yaM samasto'pi matpiNDavidhAna-cakrabhramaNAdika utpattikAla' ityevamekasminneva ghaTe saMvandhayasItyarthaH / kathaMbhUtaH san 1, ityAha-pratisamayotpadyamAnAsu mRtpiNDa-zivaka-sthAsa-kozAdikAsu, siddha-kevalimabhRtInAM jJAnajananAdikAsu ca kAryakoTiSu nirpekssH| kutaH pUnaretata, ityAha- yato ghaTagatAbhilASo'si vaM, ghaTo'syAM mRdu-daNDa-cakra-cIvarAdisAmagrathAmutpatsyata utpatsyata ityevaM kevalaghaTAbhilASayuktatvAd bhavata ityarthaH / idamuktaM bhavati-pratisamayamaparA-'parANyeva zivakAdIni kAryANyutpadyante, dRzyante ca, tAni ca tatho 15.cha. 'sataH sthaa'| 2 gha.cha. 'vata' + kriyoparame-1 saMbadha.-1 / pratisamayakAryakoTinirapekSo ghaTagatAbhilApo'si / pratisamayakAryakAlaM sthUlamate ! ghaTe jhagayasi // 423 // 4 gha. cha. rivekkho' / tpadyamAnAni tvaM nAvabudhyase, ghaTotpattinimittabhUnaiveyaM sarvA'pi mRt-cakra-cIvarAdisAmagrI, ityevaM kevalaghaTAbhilApayuktatvAt , tatastannirapekSa eva sthUlamatitayA sarvamapi tatkAlaM ghaTe lagayArI / tatazca prAktanakriyAkSaNeSvanutpannatvAd ghaTamadRSTravaM pe- 'kriyAkAle ghaTalakSaNaM kAryamahaM na pazyAmi' / idaM tu nAvagacchasi yaduta-caramakriyAkSaNa eva ghaTaHprArabhyate, prAktanakriyAkAle tu zivakAdaya evArabhyante, anyArambhe cA'nyad na dRzyata eveti // 423 // vyavahArabAdI mAha ko carimasamayaniyamo paDhame cciya to na kIrae kajaM / nAkAraNaM ti kajaM taM cevaM tammi se samae // 424 // prathamasamayAdArabhya yadyaparAparANi kAryANyArabhyante, tarhi ko'yaM caramasamayaniyamaH, yena vivakSita kArya prathamasamaya eva na kriyate, akaraNe ca tatastat tatra na dRzyate ?- nanvAdyakAryavad vivakSitamapi tatraiva kriyatAM, dRzyatAM ceti bhAvaH / atra nizcayaH pratyuttaramAha- nAkAraNaM kvacit kAryamutpadyate, nityaM sada-satvaprasaGgAt / na ca tat kAraNaM 'se' tasya vivakSitakAryasya tadantyasamaye evA'sti, na prathamAdisamayeSu, ato na teSUtpadyate, nApi dRzyata iti // 424 // tadevaM 'kriyAkAla eva kArya bhavati, na punastaduparame' ityuktam / athaivaM neSyate, tarhi prastutamAbhiniyodhikajJAnamevA'dhikatyocyate uppAe vi na nANaM jai to so kassa hoi uppAo ? / tammi ya jai aNNANaM to nANaM kammi kAlambhi ? // 425 // utpAdanamutpAdaH kAryasyotpattihetubhUtaH kriyAvizeSastatrApi yadi matijJAnaM neSyate bhavatA- kriyamANAvasthAyAmapi yadi kArya tvayA nAbhyupagamyata iti bhAvaH, tarhi utpaMdyamAnasyA'sattvAt sa kasyotpAdo bhavet ? iti kathyatAm / na hyavidyamAnasya kharaviSANasye. . . votpAdo yuktaH / yadi ca tasminnutpAdakAle'pyajJAnam , tarhi jJAnaM kasmin kAle bhaviSyati ? iti nivedyatAm / utpAdoparama iti cet / na, kathamanyatrotpAdaH, anyatra tUtpanna miti 1 / utpAdoparame ca bhavat kAryamutpAdAt prAgapi kasmAd na bhavati, avizeSAt ? ityAdyuktameveti // 425 // +T-pAyaH1 gh.'tuu-cii'| 2 kazcaramasamayaniyamaH prathama eva tato na kriyate kAryam / nAkAraNamiti kArya tacaivaM tasmiMstasya samaye // 425 // bhavatu- bhavana- 3 3 utpAde'pi ma jJAnaM yadi tataH sa kasya bhavatyutpAdaH / tasmiMzca yadyajJAnaM tato jJAnaM kasmin kAle // 425 // For Private and Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir _121 vizeSA0 yaduktam- Iya na savaNAikAle nANe' iti tatrAha- ko va savaNAikAlo uppAo jammi hoja se nANaM nANaM ca taduppAo ya vo vi carimammi smymmi||26|| vAzabdazvazabdArthe / kazca zravaNAdikAlo vyavahAravAdin / bhavato'bhipretA, yatra zAna niSedhayasi / hanta-: tvayA matijJAnasyotpAdasamaya eva zravaNAdikAlo'vagantavyaH, yatra 'se' tasya ziSyasya matijJAnaM bhavet , nA'paraH / athA''dita Arabhya gurusaMnidhAne dharmazravaNAdaya eva matijJAnasyotpAdakAlA, nAparo'vagamyata iti cet / naivam , ityAha- ' nANamityAdi ' jJAnaM ca matijJAnalakSaNaM, tadutpAdazca tasyotpattihetubhUtaH kriyolakSaNaH, etau dvAvapi dharmazravaNAdikriyAsamayarAzezvaramasamaya eva bhavatA, na prathamAdisamayeSu, teSvaparAparANAmeva dharmAvabodhAdikAryANAmutpatteH / na ca tadrodhAdimAtrAdapi samyagjJAnotpattiyujyate, abhavyeSvapi tatsadbhAvAt / tasmAd viziSTa eva kasmiMzcid dharmazravaNAdInAM caramasamaye matijJAnaM, tadutpAdacA ato yuktamuktam- 'juttaM tadaMtammi' iti, asmAbhirapi kriyAkAlasyA'ntasamaya eva tasyeSyamANatvAt / tasmAd na sarveSu dharmazravaNAdikriyAsamayeSu matijJAnam, nApi sarveSAmapi teSAmuparame, kintvekamistaccaramasamaye tadArabhyate, niSpadyate ca / ataH kriyamANameva kRtam / yadi kRtamapi kriyate nizcayavAdin / tarhi punaH punarapi kriyatA, kRtatvAvizeSAta , ataH karaNAnavastheti ce kriyAkAla-niSThAkAlayorabhedAt / yadi hi tadutpAdayitrI kriyA prArabdhA satI uttarasamayeSvapi prApyeta, tadA syAtpunarapi tatkaraNam , etacca nAsti, yato'sau tadutpAdayitrI kriyA na pUrva, nApyuttaratraoNsti, kintu tasminneva caramasamaye prArabhyate, niSThAM ca yAti, iti kutaH punarapi kAryakaraNam , atona tatkaraNAnavastheti / tasmAta 'iyana savaNAikAle nANaM' ityanena yadi sarveSvapi dharmazravaNAdisamayeSu matijJAnaM niSidhyate, tadA siddhasAdhyatA / atha caramakriyAsamaye'pi tad nivAryate, tadayuktam, tatra tasya prasAdhitatvAditi / tasmiMzca dharmazravaNAdikriyAcaramasamaye samyaktvaM jJAnaM ca pratipadyamAnaM pratipannameveti / ataH samyagdRSTiAMnI ca samyaktva-jAne pratipadyate / iti nizcayanayamatatAtparyam / ..... vyavahAranayastu brUte- tasmiMzcaramasamaye samyaktva-jJAnayorayApyasau pratipadyamAnakaH, pratipadyamAnaM cApratipannameva / ato midhyAdRSTiH, ajJAnI ca samyaktva-jJAne pratipadyate / uttaratra kriyAniSThAsamaye tu samyaktva-jJAne yugapadeva labhate / ataH prastute samya 1.gAthA 417 / 2 ko vA zravaNAdikAla utpAdo yasmin bhavet tasya jJAnam / jJAnaM ca tadutpAdazca dvAvapi carame samaye // 42 // 3 ka.ga. 'gantavya i' / 4 gha.cha. 'yAkSa' / 5 ka.ga. 'trApi ki' / / ktvadvAre etanmatena samyagdRSTirAbhinibodhikasya pUrvapratipanna eva bhavati, na tu pratipadyamAnakaH, samyaktva-jJAnayoryugapallAbhAt , tatkAle ca kriyAyA abhAvAt , tadabhAve ca pratipadyamAnakatvAyogAditi / nizcayanayamatena tu samyagdRSTerAbhinibodhikasya pUrvapatipannaH, pratipadyamAnakazca labhyate, kriyAyAH kAryaniSThAyAzca yugapadbhAvasya samarthitatvAt / ityalamativistareNa // iti gAthAtrayodazakArthaH // ". jJAnadvAre-mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAya-kevalabhedAt paJcadhA jJAnam / vyavahAranayamatena mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAyajJAnina Abhi nivodhikasya pUrvapratipannA bhavanti, na tu pratipadyamAnakA, jJAnino matijJAnapratipattyayogasyaitanmatena mAguktatvAt / kevalinAM tUbhayAbhAvaH, teSAM kSAyopazamikajJAnAtItatvAt / matyajJAna-zrutAjJAna-vibhaGgajJAnavantastu pratipadyamAnakAH kadAcid bhavanti, yuktederzitatvAt , ne tu ptipnnaaH| nizcayanayamatene tu mati-zrutA-'vadhijJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnakA api bhajanIyAH, jJAnino jJAnapratipatteH thatatvAt / manaHparyAyajJAninastu pUrvapratipannA eva bhavanti, na tu pratipadyamAnakAH, pUrvasamyaktvalAbhakAle pratipannamatijJAnasyaiva pazcAdantyAvasthAyAM manaHparyAyajJAnasadbhAvAt / kevalinA tUbhayAbhAvaH / evaM matyAdyajJAnavatAmapyubhayAbhAva eva, jJAnina eva jJAnapratipatteH / darzanadvAre- cakSu-racakSu-ravadhi-kevaladarzanabhedAd darzanaM caturdhA / atrA''yadarzanatraye labdhimaGgIkRtya pUrvapratipannA niyamataH prApyante, pratipadhamAnakAstu bhajanIyAH, tadupayogaM tvAzritya pUrvamatipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH, matijJAnasya labdhitvAta, labdhyutpattezca darzanopayoge niSiddhatvAt "savvAo vi laddhIo sAgarovauttassa uvavajjati" iti vacanAditi / kevaladarzaninAM tuumyaabhaavH| saMyatadvAre--saMyatAdaye Abhinibodhikasya pUrvapratipannA niyamAllabhyante, pratipadyamAnA api bhajanayA prApyante / nanu samyaktvalAbhAvasthAyAmeva matijJAnasya pratipannatvAt saMyataH kathaM pratipadyamAnako'vApyate / / satyam, kintu yo'tivizuddhivazAt samyaktvaM, cAritraM ca yugapat pratipadyate, sa tasyAmavasthAyAM pratipadyamAnasya saMyamasya pratipannatvAt saMyato mateH pratipadyamAnako bhavatiH uktaM cA''vazyakacUrNI- "nathi carittaM sammattavihUrNa dasaNaM tu bhynnijj"| bhajanAmevAha- "sammatta-caritAI juga upayogadvAre- upayogo dvidhA- paMJca jJAnAni, trINi cAjJAnAni sAkAropayogaH, catvAri darzanAni anAkAropayogaH / tatra sAkAropayoge pUrvapratipannA niyamAt santi, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH / anAkAropayoge tu pratipannA eva, na tu pratipadyamAnakAH, 1ka.ga. 'na pUrvapra' / 2 ka.ga. 'na ma' / 3.cha. 'vaH ma' ka. 'va eva ma' / sarSA api labdhayaH sAkAropayuktasyopapadyante / nayA5ka.ga. 'yazvAmi' / nAsti cAritraM samyaktvavihIna, parzanaM tu bhajanIyam / 7 samyaktva-cArine yugapat, pUrva ca samyaktvam dnyv-| For Private and Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 122 vizeSA0 anAkAropayoge labdhyutpatteH pratipiddhatvAditi / AhArakadvAre- AhArakA sAkAropayogavat / anAhArakAstvapAntarAlagatau pratipannAH saMbhavanti, pratipadyamAnakAstu na bhavantyeva // 426 // bhASakadvAre bhASyakAra evAha bhAsAsalakhio labhai bhAsamANo abhAsamANo vA! punyapAMDevAo yA ubhaya pi alakhie nsthi||27|| ... bhASAlabdhyA saha vartata iti bhASAsalabdhikA- bhASolamdhimA bhavatItyarthaH, tadA bhASamANo'bhASamANo pA labhate matipayate kazcit matijJAnam, pUrvamatipano vA bhavati-bhASAlAbdhayukto manuSyAdityapekSayA pUrvamatipanno niyamAllabhate, matipayamAnako'pi bhajanayeti tAtparyam / alabdhike bhASAlabdhizUnye punarubhayamapi nAsti, sophendriya eSa, tasya ca mAguktapadumayAbhAva evetyarthaH // iti gaathaarthH|| parIttadvAre- parItAH matyekazarIriNA, parItIkRtasaMsArA pA stophAvazeSabhavA ityarthaH / eta ubhaye'pi pUrvamatipannA niyamAllabhyante, pratipadyamAnakAstu bhajanIyAH / aparIttAstu sAdhAraNazarIriNaH, apArSapudgalaparAvartAdapyuparivartisaMsArA vA mithyAdRSTitvAdumaye'pyubhayavikalAH / paryAptadvAre- padaparyAptibhiH paryAptAH parIttavad vAcyAH / tadaparyAptAstu pratipannA eva, na vitare / sUkSmadvAre-sUkSmA ubhayavikalAH / bAdarAstu paryAptakavad vAcyAH / saMjJidvAre- dIrghakAlikopadezena saMjhino gRhyante, te ca pAdaravad bhaavniiyaaH| asaMjJinastvaparyAptavaditi / bhavadvAre- bhavasiddhikAH saMjJivata / abhvsiddhikaastuubhyshuunyaaH| caramadvAre-caramo bhavo bhaviSyati yeSAM te'bhedopacArAccaramA bhavyavat / acaramAstvabhavyavaditi / tadevaM kRtA gatyAdidvAreSu bhASye vRttau ca satpadaprarUpaNatA // 427 // atha dravyapramANamAha kimihAbhiNiMbohiyanANijIvadavvapamANamigasamae / paDivajejaM tu navA paDivajje jahannau ego // 428 // * khettapaliovamAsaMkhabhAga ukkosao pavajjejjA / pujvapavannA dosu vi paliyAsaMkhejjaIbhAgo // 429 // kimihA'smaeNilloke AbhinivodhikajJAnapariNAmApannajIvadravyANAM pramANamekasmin vivakSitasamaye / evaM ziSyeNa pRSTe sa . bhASAsalabdhiko labhate bhASamANo'bhASamANo vA / pUrvapratipakSako vobhayamapyalabdhike nAsti // 427 // 2 pa. cha. 'paasl'| .. .. 3ka, ga. 'tkdvaa'| 5 kimihA''bhiniyodhikajJAnijIvadravyamamANamekasamaye / pratipatheraMstu mavA pratipadyate japampata. ekaH // 12 // labhyate- kSetrapakSyopamAsaMkhyabhAga uskRSTataH apayeta / pUrvapratipaNA yorapi pazyAsaMkhyeyabhAgaH // 29 // tyAha- pratipatheran , naveti / idamuktaM bhavati- yadi pratipadyamAnakAnAM pramANaM pRcchasi, tadA pratipayamAnakAstasya vivakSitasamaye prApyante navA / tatra pratipadyamAnamAptipakSe jaghanyata ekA pratipadyeta, utkRSTatastu sarvaloke kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgaH pratipadyeta / atha pUrvapratipannAnAM teSAM pramANamicchasi jJAtuM, tarhi pUrvapratipannA dvayorapi pakSayorjaghanyo-skRSTalakSaNayoH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAzipramANAH prApyante, kevalaM jaghanyapadAdutkRSTaM vizeSAdhikam // iti gAthAdvayArthaH / / 428 // 429 // atha kSetradvAramadhikRtyAha'khettaM haveja codasabhAgA sattovariM, ahe paMca / iliAgaIe viggahagayassa gamaNe'havA''gamaNe // 430 // nAnAjIvAnapekSya sarve'pyAbhinibodhikajJAninaH piNDitA lokAsaMkhyeyabhAgameva vyApnuvanti / ekajIvasya tu kSetraM bhavet kiyat 1, ityAha- sapta caturdazabhAgA:-caturdazabhAgIkRtasya lokasya sapta bhAgAH sapta rajjava ityarthaH, upari UrdhvamilikAgatyA vigrahagatasya nirantarA'pAntarAlasparzino'nuttaravimAneSu gamane, tata Agamane vA / adhastvanayaiva gatyA SaSThanarakapRthvIgamane, Agamane vA paJca caturdazabhAgAH paJca rajjava: prApyante / idamuktaM bhavati- yadAtrAbhinibodhikajJAnI mRtvelikAgatyA'nuttarasureghRtpadyate, tebhyo vAz2a manuSyo jAyate, tadA'sya jIvapradezo daNDasaptarajjumamANe kSetre bhavati, adhastvanayaiva gatyA SaSThanarakapRthivyAM gacchatA, saMta Agacchato vA pazcarajjupamANakSetre'sau labhyata iti / virASitasamyaktvo hi SaSThapRthvIM yAvad gRhItenApi samyaktvena saiddhAntikamatena kazcidutpadyate, kArmagranthikamatena tu vaimAnikadevebhyo'nyatra tiryaG, manuSyo vAntenaiva kSAyopazamikasamyaktvenotpadyate, na gRhItena; saptamapRthivyAM punarubhayamatenA'pi vAntenaiva tenopajAyate // 430 // Aha-bhavatyevam , kintu yA saptamapRthivyA gRhItasamyaktvotrA'gacchati, tasyAH Sad caturdazabhAgAH kimiti na labhyante 1, ityAha AgamaNaM pi nisiddha carimAu ei jaM tirikkhesu / sura-nAragA ya sammadiTThI jaM yati maNuesu // 431 // caramAyAH saptamapRthivyA na kevalaM gamanaM, api tvAgamanamapi gRhItasamyaktvasyA''game niSiddhaM, yatastasyA uddhRtya sarvo'pye kSetraM bhavezcaturdazabhAgAH saptopari, adhaH paJca / ilikAgasyA vigrahagatasya gamane'yavA'mane // 30 // 2 pa... co| gh.ch.'praapnu'| 1 bhAgamanamapi niSiddhaM caramAdeti yat tiryakSu / sura-nArakAca sampanaSTayo yad yAnti manujeSu // For Private and Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 123 vizeSA. tyAgacchati tiryakSveva na manuSyeSu "sattamamahineraiyA teja-dhAU-aNatataruvaTTA, nai ya pAve mANussa" itivacanAditi / sura-nArakAca samyaktvasahitA yasmAd manuSyeSvevA''yAnti, ataH sAmarthyAt tiryaggatigAminaH saptamapRthvInArakA mithyAtvasahitA evA''gacchanti // iti gAthAdvayArthaH // 431 // .. atha sparzanAdvAram- tatra kSetra-sparzanayorvizeSadidhIrSayA mAha __ avagAhaNAirittaM pi phusai bAhiM jahA 'NuNo'bhihiyaM / egapaesaM khettaM sattapaesA ya se phusaNA // 432 // "." iha yatrAvagADhastat kSetramucyate, yattvavagAhanAto bahirapyatirikta kSetraM spRzati sA sparzanA'bhidhIyate, iti kSetra-sparzanayorvizeSaH, yathA paramANoH, Agame yatraikasmin pradeze'vagADhA, tadekamadezaM kSetramabhihitam , "saptamadezA tu 'se' tasya sparzanA moktA, yatraikamin pradeze'vagADhastaM, anyAMzca SaDdiksaMbandhinaH SaD nabhammadezAn paramANuH spRzatIti kRtveti // 432 // prakArAntareNA'pi kSetra-sparzanayorbhedamAha ahavA jatthogADho taM khettaM, viggahe mayA phusaNA / khettaM ca dehamettaM saMcarao hoi se phusaNA // 433 // pAThasidaiva // 433 // atha nAnAjIvAnadhikRtya kSetra-sparzane mAha hoti asaMkhejjaguNA nANAjIvANa khettphusnnaao| ekasyA''bhinivodhikajJAnijIvasya ye kSetra-sparzane, tAbhyAM sakAzAd nAnAbhinibodhikarjAvAnA yA kSetrasya sparzanAstA asaMkhyeyaguNAH, nAnAbhinibodhikajIvAnAM sarveSAmasaMkhyeyatvAditi bhaavH|| kAladvAramadhikRtyAha , saptamamahInairayikA tejo-vAyu-anantataruvartinaH, na ca prApnuyurmAnuSyam / 2 pa. cha. 'na vi paa'| 3 avagAhanAtiriktamapi spRzati bahiryathA'Norabhihitam / ekapradeza kSetraM saptamadezA ca tasya sparzanA // 5 // 4 athavA yatrAvagADhastat kSetra, vigrahe matA sparzamA / kSetraM ca dehamAnaM saMcarato bhavati tasya sarzanA // 15 // 5 bhavantyasaMkhyeyaguNA mAnAjIvAnAM kssetrsprshnaaH| aigassa aNegANa va uvaogatomuhettAo // 434 // . dvidhA matijJAnasya kAlazcintanIyaH- upayogataH, labdhitazca / tatraikajIvasya tadupayogo jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva bhavati, parata upayogAntaragamanAditi / sarvalokavartinAbhanekAbhinibodhikajIvAnAmapIdamevopayogakAlamAna, kevalamidamantarmuhUrtamapi bRhattaramabaseyam // 434 // labdhimaGgIkRtya kAlamAnamAha laiddhI vi jahanneNaM egassevaM parA imA hoi / aha sAgarovamAiM chAvahiM sAtiregAI // 435 // . AbhinibodhikajJAnalabdhirapi tadAvaraNakSayopazamarUpA'vAptasamyaktvasyaikajIvasya jaghanyata evamiti-evamevA'ntarmuhUrtamevetyarthaH, parato mithyAtvagamanAt , kevalAvAptervA / parA tUtkRSTA tallabdhirekajIvasyeyamanantaravakSyamANA bhavati / atha saivocyate- sAtirekANi SaTSaSTisAgaropamAni // 435 // kathaM punaretAni bhavanti ?, nAnAjIvAnAM ca kiyA~llabdhikAlaH 1, ityAha do vAre vijayAIsu gayassa tinnaccue ahava tAI / airega narabhAviyaM; nANAjIvANa savvaddhaM // 436 // iha kazcit sAdhurmatyAdijJAnAnvito dezonAM pUrvakoTI yAvat pravrajyA paripAlya vijaya-vaijayanta-jayantA-'parAjitavimAnAnAmanyataravimAne utkRSTaM prayastriMzatsAgaropamalakSaNadevAyuranubhUya punarapatipatitamatyAdijJAna eva manujedhUtpanno dezonA pUrvakoTI pravrajyA vidhAya tadaiva vijayAdiSatkRSTamAyuH saMprApya punaramatipatitamatyAdijJAna eva manuSyo bhUtvA pUrvakorTI jIvitvA siddhayatIti / evaM vijayAdiSu vAradvayaM gatasya athavA'cyutadevaloke dvAviMzatisAgaropamasthitikeSu deveSu trIn vArAn gatasya tAni pakSaSTisAgaropamAni adhikAni bhavanti / adhikaM ceha narabhavasaMbandhi dezonaM pUrvakoTitrayaM catuSTayaM vA draSTavyam / nAnAjIvAnAM tu sarvAddhaM sarvakAlaM patimAnasya sthitiH|| iti gaathaapckaarthH||436 // 1 ekasyAnekAmA vopayogo'ntarmuhUrtam // 13 // 2 ka. ga. 'huttamitto u' / palabdhirapi jaghanyenakasyaiSaM pareyaM bhavati / atha sAgaropamAni SaTSaSTiH sAtirekAni // 35 // dvI pArI vijayAdiSu gatasya trInacyute'thavA tAni / bhatiriktaM marabhAvaka, nAnAjIvAnAM sarvAcam // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 124 vizeSA0 athA'ntaradvAramAzrityAha aigassa jahanneNaM aMtaramantomuhuttamukkosaM / poggalapariaTTaI dekhaNaM dosabahulassa / / 137 / / iha kazcijjIvA samyaktvasahita matijJAnamavApya pratipatya cAntarmuhUrta mithyAtve sthitvA yadi punarapi samyaktvasahitaM tadeva pAmoti, tadetad matijJAnasya jaghanyamantarmuhUrtamantaraM prAptivirahakAlarUpaM bhvti| zAtanAdidopabahulasya tu jIvasya samyaktvAt matipatitasya dezonapudgalaparAvartAdharUpamutkRSTamantaraM bhavati, etAvatA kAlena punarapi samyaktvA-''bhiniyodhikalAbhAt / ityekajIvasyoktamantaram // 437 / / atha nAnAjIvAnAM tadabhidhitsuH, bhAgadvAraM ca bibhaNiSurAha jaimasunnaM tehiM tao nANAjIvANamantaraM natthi / mainANI sesANaM jIvANamaNantabhAgammi // 438 // yad yasmAt tairAbhinivodhikajJAnibhirazUnyaM sarvadaiva nArakAdigaticatuSTayAnvitaM tribhuvanamidam, tatastasmAt nAnAjIvAnAzritya nAsti matijJAnasyA'ntarakAlaH / tathA, matijJAninaH zeSajJAnavatAM jIvAnAmanantatame bhAge vartante, zeSajJAnino hi kevalisahitatvAdanantAH, AbhinibodhikajJAninastu sarvaloke'pyasaMkhyAtA eveti bhAvaH / / iti gAthAdvayArthaH // 438 // atha bhAvadvAram , alpa-bahutvadvAraM cAbhidhitsurAha bhAve khaovasamie mainANaM natthi sesamAvesu / thovA mainANaviU sesA jIvA aNaMtaguNA // 139 / / matijJAnAvaraNe hi karmaNyudIrNe kSINe, anudIrNe tUpazAnte matijJAnamupajAyate, ataH kSAyopazamika eva bhAve tat vartate, na tu zeSeSvaudayika-kSAyikAdibhAveSviti / matijJAnena vidantIti matijJAnavidaH stokAH, zepajJAnayuktAstu siddha-kevalyAdayo jIvA anantaguNA iti // 439 // evamapi tAvadalpa-bahutvaM bhavati, kevalamihaivamucyamAne bhAgA-'lpabahutvadvArayorarthataH paramArthato na kazcid vizeSo bhedo darzito bhavati / tena tasyaivAbhinibodhikasya pUrvapratipanna-pratipadyamAnakAnAzrityA'lpa-bahutvaM vaktumucitam, paunaruktyAbhAvAditi / etadevAha . ekasya jaghanyenA'ntaramantarmuhUrtamuskRSTam / punalaparAvartAdhaM dezonaM doSabahulasya // 37 // 2 pa.cha. 'riyahaddhate de'| 35.cha. yadA pu'| 4 yadazUnyaM taistato nAnAjIvAnAmantaraM mAsti / matijJAnimaH zeSANAM jIvAnAmanantabhAge // 38 // . 5 bhAve kSAyopazamike matijJAnaM nAsti zeSabhAveSu / stokA matijJAmavidaH zeSA jIvA anantaguNaH // 29 // 'nehatthao viseso bhAga-ppabahUNa teNa tasseva / paDivajjamANa-paDivanagANamappA-bahuM jut // 440 // gatAthaiva // 440 // atha yadeva yuktaM tadevAhathovA pavajjamANA asaMkhaguNiyA pavanayajahaNNA / ukkosae ya pavannA hoti visesAhiyA tatto // 441 // Abhinibodhikasya "jahanneNaM eko vA, do vA, tini vA; ukkoseNaM asaMkhejjA" ityevaM pratipadyamAnakAH mocyante te sarvastokAH / tebhyo jaghanyapadavartinaH pUrvapatipannAste'saMkhyAtaguNAH, cirakAlasaMkalitasvAda , pratipayamAmakAnAM tu vivakSitaikasamayamAtrabhAvAditi / utkRSTapadavartinastu pUrvapratipannAstebhyo'pi vizeSAdhikA iti // 441 / / prakArAntaramapyalpa-bahutve darzayati ahvA mainANINaM sesayanANIhiM nANarahiehiM / kajjaM sahobhaehi ya ahavA gaccAibheeNa // 442 // athavA matijJAninAM zeSajJAnibhiH sahAlpa-bahutvaM prathamaM vAcyam , yathA- 'mainANI sesANaM jIvANamarNatabhAgammi' iti / tato dvitIyasthAne 'nANarahiehiM' iti, jJAnAni- vyAkhyAnAdiha matijJAnAdanyAni gRhyante, tai rahitA viyuktAH pUrvapratipanna-pratipadyamAnakamatijJAnina eva kevalA ityarthaH, taiH sahitaM matijJAninAmalpa-bahutvaM svasthAna eva vaktavyam, yathA 'thovA pavajamANA asaMkhaguNiyA pavanayajahaNNA' ityAdi / tatastRtIyasthAne ubhayaiH zeSajJAnibhizca samuditaiH sahA'lpa-bahutvaM teSAM kartavyaM, tadyathA- 'sabathovA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejaguNA, mainANI suyanANI ya dovi saTANe tullA majjhillehito visesAhiyA, kevalanANI annNtgunnaa'| evaM pUrvapratipanna-pratipadyamAnakavibhAgenA'pyalpa-bahutvamiha svadhiyA'bhyUbamiti / athavA gatyAdibhedena tat kAryam , yathA-sarvastokA matijJAnino manuSyAH, nArakA asaMkhyAtaguNAH, tatastiyazcaH, tato devA iti / evaM saMbhavataH sarvatra vAcyamiti // 442 // nehAryato vizeSo bhAgAlpa-bahostena tasyaiva / pratipayamAnaka pratipaJcakAnAmalpabahu (sva) yuktam // 440 // 2 stokAH prapadyamAnA asaMkhyaguNitAH prapannakajaghanyAH / utkRSTatama prapaJcA bhavanti vishessaadhikaastH||4|| 3 jaghanyenako thA, dvau vA, yo ghaautkRssttto'sNkhyeyaaH| * athavA matijJAninAM zeSazAnibhijJAnarahitaiH / kArya sahomayaizcAthavA gatyAdimedena // 14 // 55.cha. 'vktvym| 6 gAthA 438 / gAthA 4. / 8 sarvastokA manaHpayarvajJAninA, avadhijJAnino'-saMkhyeyaguNAH, matijJAninA zutajJAninazca dvAvapi svasthAne tulyA madhyamAbhyo vishessaadhikaaH,kevljnyaanimo'nntgunnaaH| 9gha.cha. 'viklpenaa'| For Private and Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir __125 vizeSA0 athopasaMharannAhalakkhaNa-vihANa-visayA-NuogadArehiM vaNiyA buddhI / tayaNaMtaramudiha suyanANamao parUvirasa // 443 // lakSaNamAbhinivodhikazabdavyutpattiH, vidhAnaM bhedo'vagrahAdiH, viSayo dravyakSetrAdiH, anuyogadvArANi satpadamarUpaNatAdIni, taH sarvairapi yathoktakrameNAbhiniSodhikazAnalakSaNA varNitA vyAkhyAtA puddhiH / tatastadanantarodiSTaM zrutajJAna prApayiSye // iti gAthApazcakArthaH // 443 // .. . // tadevamAbhiniyodhikajJAnaM samAptamiti // atha zrutajJAnamArabhyate / atra cAntare 'AbhiNiyohiyanANe ahAvIsa" ityAdigAthA niyuktau yate, toca sagA. uktArthI vA manyamAno'tikramya vihitasaMbadhAmevA'yetanagAthAmAha penteyamakkharAI akkharasaMjoga jantiyA loe / evaiyA suyanANe payaDIo hoti nAyavvA // 14 // ekamekaM prati pratyekamakSarANyakArAdInyanekabhedAni, yathA- akAraH sAnunAsikA, niranunAsikacA punarephaikastridhA- iskhaH, doghI, plusazceti punarekaikastrividhA- udAttA, anudAttaH, svaritazceti / evamakAro'STAdazabhedaH / evamikArAdiSvapi yathAsaMbhavaM bhedajAlamabhidhAnIyamiti / tathA, akSarANAM saMyogA akSarasaMyogA dvadhAdayo yAvanto loke, yathA-ghaTA, paTa ityAdi, vyAghraH. khItyAdi / evamete'nantAH saMyogAH, tatrApyekaikaH svpryaayaapekssyaa'nntpryaayH| ata etAvatyaH zrutajJAne prakRtayo bhedA jnyaatvyaaH|| iti niyuktigAthArthaH // 444 // atha bhaassym| saMjuttA-saMjuttANa tANamekakkharAisaMjogA / hoti aNaMtA tattha vi ekke koNatapajjAo // 445 // ekamakSaramAdiryeSAM dvayAdInAM tAnyekAkSarAdIni tepA saMyogA ekAkSarAdisaMyogAste'nantA bhavanti / keSAM ye ekAkSarAdima lakSaNa-vidhAna-viSayA-anuyogadvAraNitA buddhiH / tadanantaramuddiSTaM zrutajJAnamataH prarUpayiSye // 453 // 2 AminibodhikajJAne'STAviMzatiH / .3 niyuktI gAthA 16 / 4 pratyekamakSarANi akSarasaMyogA yAvanto loke / etAvatyaH zrutajJAne prakRtayo bhavanti jJAtavyAH // 444 // 5 saMyuktA-saMyuktAnAM tepAmekAkSarAdisaMyogAH / bhavantyanantAstatrApyekako'nantaparyAyaH // 45 // yogAH 1, ityAha- teSAmakAra-kakArAvakSarANAm / kathaMbhUtAnAm ?, ityAi- saMyuktA-saMyuktAnAm / tatra saMyuktaikAkSarasaMyogo yathA'dhiprApta ityAdi / asaMyuktakAkSarasaMyogo yathA- ghaTa:, paTa ityAdi / ete cAkSarasaMyogA anntaaH| ekaikazca saMyogaH kha-paraparyAyaiH pUrvAbhihitanyAyenA'nantaparyAya iti // 445 // ___ atra paramatamAzaGkayottaramAha- saMkhijakkharajogA hoti aNaMtA kahaM, jamabhidheyaM / paMcatthikAyagoyaramannonnavilakSaNamaNataM // 446 // " saMkhyeyAni ca tAnyakArAdyakSarANi ca saMkhyeyAkSarANi teSAM yogAH saMyogAH kathamanantA bhavanti ?-- na ghaTanta eveti bhAvaH / atrottaramAha- yad yasmAt saMkhyeyAnAmapyakSarANAmabhidheyamanantam / kathaMbhUtam , ityAha- anyonyavilakSaNaM parasparavisadRzam / kiviSayam !, ityAha- paJcAstikAyagocaraM pazcAstikAyagataskandha-deza-pradeza-paramANu-ghaNukAdikam / abhidheyAnantyAcAbhidhAnasyA'pyAnantyamavaseyamiti // 446 // etadeva bhAvayati aNuo paesavuDDhIe bhinnarUvAiM dhuvamaNaMtAI / jaM kamaso davyAI(iha)havaMti bhinnAbhihANAI // 447 // __ iha yasmAdaNutaH paramANutaH prArabhya krapazaH pradezaddhayA pudgalAstikAye'pi dhruvaM sarvadaivA'nantAni bhinnarUpANi dravyANi pApyante, bhinnAbhidhAnAni caitAni, yathA-paramANuH,yaNukA, vyaNukA, caturaNuko yAvadanantapradazika iti / pratyekaM cAnekAbhidhAnAnyetAni, tadyathA- aNuH, paramANuH, niraMzaH, nirbhedaH, niravayavaH, niSpadezaH, apradeza ityAdi tathA, dvaSaNukA, dvipadezikaH, vibhedaH, dvayavayava ityAdi sarvadravya-sarvaparyAyevAyojanIyam // 447 // yasmAccaivamabhidheyamanantaM visadRzarUpaM bhinnAbhidhAnaM ca tasmAt kim ?, ityAha teNAbhihANamANaM abhidheyANaMtapajjavasamANaM / jaM ca suyammi vi bhaNiyaM aNaMtagama-pajayaM suttaM // 448 // saMkhyeyAkSarayAMgA bhavantyanantAH kathaM, yadabhidheyam / paJcAstikAyagocaramanyonyavilakSaNamanamtam // 446 // 2 ka.kha.ga. Ni te'|35.ch. 'gAH k'| 4 aNutaH pradezavujhyA bhinnarUpANi dhruvamanantAni / yat kramazo dravyANIha bhavanti bhinnAbhidhAnAni // 447 // 5 ka. 'taa'| tenAbhidhAnamAnamabhidheyAnantaparyavasamAnam / yacca zrute'pi bhaNitamanantagama-partharya sUtram // 448 // For Private and Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ____126 vizeSA. yato'bhidheyamanantaM, bhinnarUpaM, bhinnAbhidhAnaM; tena kAraNenA'kSarasaMyogarUpANAmabhidhAnAnAM yat saMkhyArUpaM mAnaM parimANaM tadapi bhavati / kiyata, ityAha- abhidheyagatA'nantaparyAyarAzitulyaM yatparimANamabhidheyaM tatparimANamabhidhAnamapi bhavatItyartha: abhidheyabhedenA'bhidhAnasyA'pi bhedAt / na hi yenaiva rUpeNa ghaTAdizabde'kArAdivarNAH saMyuktAstenaiva rUpeNa paTAdizabde'pi, abhidheyaikatvamasaGgAt , ekarUpazabdAbhidheyatvAt , ghaTa-tatsvarUpavaditi / ato'bhidheyAnantyAdabhidhAnAnantyamiti / yad yataHsUtre'pyabhihitam"aNaMtA gamA aNaMtapajjavA" iti / ataH sthitametat- 'saMjuttA-saMjuttANaM' ityAdi // iti gAthAcatuSTayArthaH // 448 // yata evamanantAH zrutajJAnaprakRtayo bhavanti, ataH katto me vaNNeuM sattI suyanANasavvapayaDIo ? / codasavihanikkhevaM suyanANe Avi vocchAmi // 449 // ___ kuto me zaktiH sAmarthyam ?, nAstyevetyarthaH / kiM kartuM ?, varNayitum / kA?, zrutajJAnasarvaprakRtIH sarvAsta dAn / tatazcaturdazavidhazcAsau nikSepazca caturdazavidhanikSepo nyAsastaM vakSyAmi bhaNidhyAmi, zrutajJAne zrutaviSayaM, cazabdAt zrutAjJAnaviSayaM ca, AzibdAdubhayaviSayaM ca / tatra zrutajJAne samyakzrute, zrutAzAne asaMjJi-mithyAzrute, ubhayazrute darzanaparigrahavizeSAdakSarA-'nakSarAdizrute / / iti niyuktigaathaarthH|| 449 // athaitadbhASyam paiyaDi tti jo tadaMso heU vA tassa, tassa bhAvo vA / te yANaMtA savve tao na tIraMti vo je.||15|| iha prakRtiriti kimucyate 1, ityAha- yastadaMzaH zrutajJAnAMzastadbhedo'GgamaviSTAdirityarthaH / heturvA bAhyA''bhyantarabhedamino yaH zrutajJAnasya sa prakRtiH / tatra bAhyo hetuH zrutajJAnasya palikhitAkSarAdiH, Antarastu taddhetuH kSayopazamavaicitryaM, tasya zrutasya svabhAvo vaikendriyAdInAM caturdazapUrvadharAntAnAM jIvAnAM tAratamyena bhinnarUpaH prakRtiH mocyate / ete cAMzAH, hetavaH, svabhAvAcA'nantAH sarve'pi ata AyuSaH parimitatvAd vAcazca kramavartitvAd na zakyante vaktum / 'je' iti nipAto'laGkArArtha iti // 450 // 15.cha. 'yatazca sU' ka.kha. 'yat ttH'| 2 anantA gamA anantaparyavAH / 3 gAthA 445 / (mAyo) 4 kuto me varNayituM zaktiH zrutajJAnasarvaprakRtI: / caturdazavidhanikSepaM zrutajJAne cApi vakSyAmi // 149 // 5 ka. 'atrait'| prakRtiriti yastadaMzo heturvA tasya, tasya bhAvo vA / te cAnantAH sarve tato na zakyante vaktum // 150 // kha. 'prlkssitaa'| - etadeva bhAvayati jAvaMto vayaNapahA suyANusAreNa kei labhaMti / te savve suyanANaM te yANaMtA maivisesA // 451 // iha yAvantaH kecana zrutAnusAreNa saMketAH zrutagranyAnusAreNa labhyante prApyante vacanasya panthAno mArgA matijJAnAvizeSA iti tAtparyam , te sarve'pi zrutajJAnamiti / evaM 'te' viya maIvisese suyanANabhaMtare jANa" ityAdimati-zrutabhedavicAre pUrva pratipAditA, te ca zrutAnusAriNo mativizeSA anantA iti / nanu yadi mativizeSAH kathaM zrutajJAnam 1, iti tu na meryam , zrutAnusAriNo viziTasya mativizeSasyaiva zrutatvAt / etacca pUrva vistareNa samarthitameveti // 451 // yadi nAmA'nantAH zrutabhedAstathApi te vaktuM zakyanta eva, ityAzaGkayAha ukosasuyannANI vi jANamANo vi te bhilappe vi / na tarai savve vottuM na pahuppai jeNa kAlo se // 152 // utkRSTazrutajJAnalabdhisaMpanno'pi caturdazapUrvadharo jAnanapi, abhilapyAnapi tAn zrutajJAnavizeSAnanantAn sarvAnapi vaktuM na zaknoti / kutaH 1, ityAha- yena kAraNena 'se' tasyotkuSTazrutajJAnino vadataH kAlo na prabhavati na pUryate, AyuSaH parimitatvAt , vAcazca kramavatitvAt / yadA cotkRSTaH zrutadharo'pi sarvAn zrutabhedAn vaktuM na zaknoti, tadAjyasyA'smadAdeH kA vArtA ? iti bhAvaH / / 452 / / 'coisavihanikkhevaM' ityAdyuttarArdha vyAcikhyAsurAha nANammi sue codasavihaM casaddeNa taha ya annANe / avisaheNubhayammi vi kiMci jahAsaMbhavaM vocchaM // 153 // samyakzrutAdau zrutajJAne caturdazavidhaM nikSepaM cazabdena zrutAjJAne ca mithyAzrutAdau, apizabdAdubhayarUpe ca darzana-parigrahavizeSAdakSarAM-'nakSarAdizrute kiMcid yathAsaMbhavaM nikSepaM vakSye // iti gAthAcatuSTayArthaH / / 453 // tameva caturdazavidhaM nikSepamAhaakkhara saNNI sammaM sAIyaM khalu sapajavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviThaM satta vi ee sapaDivakkhA // 15 // yAvanto vacanapathAH bhutAnusAreNa ke'pi lbhynte| te sarve bhutajJAnaM te cA'nantA mtivishessaaH||45|| 3 gAthA 141 ... utkRSTazrusajJAnyapi jAnanApi tAnabhilapyAnapi / na zaknoti sarvAn vaktuM na prabhavati yena kAlastasya // 452 // .. gAthA 49 / 5 jJAne zrute caturdazavidha pazabdena tathA cA'jJAne / apizabdenobhayasmiyApi kiJcid yathAsaMbhavaM vakSye // 45 // 6.7. makSaraM saMjJi samyak sAdikaM khalu saparyavasitaMcA gamikamAviSTaM saptA'pyete sapratipakSAH // 454 // .ka.ga: 'tu'| For Private and Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 127 vizeSA0 akSarAdIni sapta dvArApanakSarAdipratipakSasahitAni caturdaza bhavanti // // 454 // tatrAyadvAraM vyAcikhyAsurAha ne kkharai aNuvaoge vi akkharaM so ya ceyaNAbhAvo / avisuddhanayANa mayaM suddhanayANa kkharaM caiva // 455 // 'kSara saMcalane ' na parati na calati- anupayoge'pi na pacyavata ityakSaraM, sa ca cetanAbhAvo jIvasya jJAnapariNAma ityarthaH / etacca naigamAdInAmavizuddhanayAnAM matam / zuddhAnAM tu RjusUtrAdInAM jJAnaM kSarameva, na tvakSaramiti // 455 // ... . kutaH, ityAha uvaoge vi ya nANaM suddhA icchaMti jaM na tavvirahe / uppAya-bhaMgurA vA jaM tesiM savvapajjAyA // 456 // . yad yasmAcchuddhanayA upayoga eva sati jJAnamicchanti, nAnupayoge, ghaTAderapi jJAnavazvaprasaGgAt / athavA, yad yasmAt teSAM zadanayAnAM sarve'pi mRdAdiparyAyA ghaTAdayo bhAvA utpAda-bharA utpattimanto vinazvarAzcetyarthaH, na punaH kecid nityatvAdakSarA iti bhaavH| ato jJAnamapyutpAda-bhaGgaratvena kSarameveti prakRtam / azuddhanayAnAM tu sarvabhAvAnAmapyavasthitatvAjjJAnamapyakSaramiti // 456 // evaM tAvadabhilApahetorvijJAnasyA'kSaratA, anakSaratA coktA, idAnIM sAmilApavijJAnaviSayabhUtAnAmAbhalApyArthAnAmapyakSarAnakSarate nayavibhAgenAha abhilappA vi ya atthA savve davaTThiyAe jaM niccA / pajjAyeNAniccA teNa kkharA akkharA ceva // 457 // abhilapyA apyarthA ghaTa-vyomAdayaH sarve'pi dravyAstikanayAbhiprAyeNa nityatvAdakSarAH, paryAyAstikanayAbhiprAyeNa tvanityatvAt kSarA eveti // 457 // - atha paro'tivyAptimudbhAvayannAha 4.00) evaM savvaM ciya nANamakkharaM jamavisesiyaM sutte / avisuddhanayamaeNaM ko suyanANe paiviseso ? // 458 // makSaratyanupayoge'pyakSaraM sa ca cetnaabhaav|| avizuddhanayAnAM mataM, zuddhanayAnA kSarameva // 55 // 2 upayoge'pi ca jJAna muddhA icchanti yadna tadvirahe / utpAva-bharA vA yat teSAM sarvaparyAyAH // 456 // 3 abhilapyA bhapi cArthAH savai dravyAstikena yad nityAH / paryAyeNA'nityAstena kSarA akSarA eva / / 557 // " evaM sarvameva zAnamakSaraM yadavizeSitaM sUtre / avizuddhanayamatena kaH zrutajJAne prativizeSaH // 45 // yadi na kSaratItyakSaramucyate, evaM sati sarva paJcaprakAramapi jJAnamavizuddhanayamatenA'kSarameva, sarvasyA'pi jJAnasya svarUpAvicalanAt / yatazcAvizeSitaM sUtre'pyabhihitamityupaskAraH, tadyathA- "sabyajIvANaM piya NaM akkharassa arNatabhAgo niccugghADiyao" iti / tatra bakSarazabdenA'vizepitameva jJAnamabhipretam , na punaH zrutajJAnameva / aparaM ca, sarve'pi bhAvA avizuddhanayAbhiprAyeNAkSarA eva, tato'tra zrutajJAne kA prativizeSaH, yenocyate- 'akSarazrutam , anakSarazrutam' iti 1 // 458 // atrottaramAha jaii vihusavvaM ciya nANamakkharaM taha virUDhio vnno|bhnnnni akkharamiharAna kharai savvaM sbhaavaao||459|| . yadyapyavizuddhanayAbhiprAyeNa sarvamapi jJAnamakSaraM, tathA sarve'pi bhAvA akSarAstathApi rUDhivazAd varNa evehA'kSaraM bhaNyate, itarathA tu yathA tvaM bhaNasi, tathaivA'zuddhanayamatena sarvamapi vastu svabhAvAdna kSaratyeveti / idamuktaM bhavati- yathA gacchatIti gauH, paGke jAtaM paGkajaM, ityAdhaviziSTArthapratipAdakA api zabdA rUDhivazAd vizeSa eva vartante, tathA'trApyakSarazabdo varNa eva vartate / varNazca zrutameveti, atastadevAkSarA-'nakSararUpamucyata iti // 459 // athAsya zrutarUpasya varNasya niruktamAha* vaiNNijai jeNattho cittaM vaNNeNa vA'havA davvaM / vaNijai dAijai bhaNNai teNakkharaM vaNNo // 460 // varNyate prakAzyate'rtho'neneti varNo'kAra-kakArAdiH / yena yayA kim ?, ityAha- 'cittaM vaNNeNa va tti' yathA citra bhikyAghAlekhya varNena kRSNa-nIlAdivarNakena prakAzyate / 'ahavA davvaM vaNijaItyAdi' athavA yathA dravyaM gavAdikaM varNena zvetAdiguNena daryate, evaM yena dravyaM varNyate dayate'bhilapyate'sau varNo'kSaramucyata iti // 460 // . pUrNazca khara-vyaJjanabhedena dvidhA bhavati, ataH svara-vyaJjanazabdayorapyarthamAhaakkharasaraNeNa sarA vaMjaNamavi vaMjaNeNa atthss| atthe ya kharai na ya jeNa khijjai akkharaM teNaM // 461 // , sarvajIvAnAmapi cAkSarasyA'nantabhAmo nityodghaattitH| 2 yadyapi khalu sarvameva jJAnamakSaraM tathApi rUDhito varNaH / bhaNyate'kSaramitarathA na kSarati sarva svabhAvAt // 455 // 3 varyate yenA'rthacinna varNena vA'thavA drazyam / varNyate, dazyate bhaNyate tenA'kSaraM varNaH // 46 // " akSarasvaraNena svarA vyaJjanamapi vyaJjanetA'rthasya / arthe ca kSarati na va yena zrIyate'kSaraM tena // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 128 vizeSA. 'svR shbdo-ptaapyo| akSarANAM vyaJjanAnAM svaraNena saMzabdanena svarA akArAdayaH pocyante / athavA, akSarasya caitanyasya svaraNAt saMzabdanAt svarAH, zabdocAraNamantareNA'ntarvijJAnasya bodhumazakyatvAt, zabde ca svarasadbhAvAditi / vyaJjanamapi kAdikamucyate kena ?, ityAha-- vyaJjanena vyaktIkaraNena prakaTanenA'rthasya / akSarazabdaH pUrva jJAnavAcakatvena vyutpAditaH, sAMprata varNavAcakatvena vyutpAdayati-- 'atthe ya ityAdi' arthAn-- abhidheyAn kSarati saMzabdayatIti niruktividhinA rthakAralopAdakSaram / athavA, bhIyata iti kSaraM, na kSaramakSaram, anyAnyavarNasaMyoge'nantAnarthAn pratipAdayati, na ca svayaM kSIyate yena, tenA'kSaramiti bhAvaH // 461 // saMkSepeNa svaravyaJjanazabdArtho drshitH| atha vizeSatastamupadarzayati suddhA vi saraMti sayaM sAraMti ya vaMjaNAiM jaM teNaM / hoMta sarA na kayAi vi tehiM viNA vaMjaNaM sarai // 462 // ....... vajijjai jeNatyo ghaDo vva dIveNa vaMjaNaM to taM / atthaM pAyeNa sarA vaMjaMti na kevalA jeNaM // 463 // . zuddhAH kevalA vyaJjanarahitA apyakArAdayaH svarAH svayamevai svaranti zabdayanti viSNupramukha vastu, vyaJjanAni caite saMyuktAH santaH kharayanti uccAraNayogyAni kurvanti yataH, tena kAraNena svarA bhavantyete / na hi kApi taiH svavinA vyaJjanasya svaraNamarthapratipAdana dRzyate / nApi paragamane piNDIbhUtAni vyaJjanAni svaraivinoccArayituM zakyante, ato vyaJjanasvaraNAdayete svarA ucyanta iti bhaavH| vyajyate prakaTIkriyate pradIpeneva ghaTAdirartho'neneti kRtvA vyaJjanamabhidhIyate, vyaJjanasAhAyyavirahitA yataH kevalAH svarAH prAyo na kadAcid bAhyamartha vyaJjayanti, apanItavyaJjanaM hi vAkyaM na vivakSitArthapratipAdanAyA'laM dRzyate, yathA 'samyagdarzana-jJAna-cAritrANi ityatra vAkye vyaJjanApagame ete svarAH samavatiSThante- 'a-a-a-a-a-aa-a-aa-i-aa-ii'| na caite vivakSitamartha pratipAdayituM samarthAH / akAre-kArAdayaH kevalA api viSNu-manmathAdikamarthaM pratipAdayantIti pAyograhaNam / atrAha- navakArAdayo viSNuprabhRtInAM saMjJA eva / evaM ca sati yathA kevalena svareNa saMjJA, tathA saMketavazAt kevalena vyaanenApyaso bhaviSyati, tatkathaM pUrvagAthAyAmuktam- 'na kayAvi tehiM viNA vaMjaNaM sarai' iti / satyam, tatrA'yamabhiprAya:svaraiH kevalairapi kAcit kacit saMjJA dRzyate, vyaJjanaistu sarvathA tadrahitairna kAcit saMjJA vIkSyata iti // 462 // 463 / / 1.kha.ga. 'to vi'| 2 zuddhA api svaranti svayaM svarayanti ca vyajanAni yat tena / bhavanti svarA na kadAcidapi saivinA vyaJjanaM svarati // 46 // vyajyate yenArtho ghaTa iva dIpena vyaJjanaM satassat / artha prAyeNa svarA vyaJjanti na kevalA yena // 46 // ka.kha.ga. 'vsr| tadevamakSaraM varNa iti paryAyau sAmAnyavarNavAcako, svaro dhyAnamityetau tu pratyeka varNavizeSavAcakAviti / tatra rUDhivazAdatara varNa ityuktam / tacca trividhaM bhavatIti darzayati ta saNNA-vaMjaNa-laDisaNNiyaM tibihamakkharaM, tattha / subahulivibheyaniyayaM saNNakkharamakkharAgAro // 464 // tadakSaraM trividhaM bhavati, tadyathA- saMjJAkSara, vyaJjanAkSaraM, labdhyakSaraM ceti / tatra subahayo yA etA aSTAdaza lipayaH zAstreSu zrUyante, tadyathA "haMsalivI bhUyalivI jakkhI taha rakkhasI ya bodhavvA / uDDI javANi turukkI korI dabiDI ya siMghavIyA // 1 // . mAlaviNI naDi nAgarI lADalivI pArasI ya bodhavvA / taha animittI ya livI cANakI mUladevI va // 2 // " tadbhedaniyatametadbhedasaMbaddhasaMjJAkSaramakSarAkArarUpaM, tacca lipibhedAdevA'nekapakAraM, yathA kamizcillipivizeSe'rdhacandrAkatiSTakAraH dheTAkRtiSThakAra ityAdi // 464 // ... atha vyaJjanAkSaramAha..... jijai jeNattho ghaDo bva dIveNa vaMjaNaM to taM / bhaNNai bhAsijaMtaM savvakArAi takkAlaM // 465 // vyajyate'nenA'rthaH pradIpeneva ghaTa iti, atastad vyaJjana bhaNyate, vyaJjanaM ca dadakSaraM ca vyaJjanAkSaraM, taceha sarvameva bhASya NayakArAdi hakArAntam / tasyA bhASAyAH kAlo yatra tat tatkAlaM veditavyaM, bhASyamANa: zabdo vyaJjanAkSaramiti hRdayam, ayoM bhivyaJjakatvAcchabdasyeti // 465 // atha labdhyakSaramAha jo akkharovalaMbho sA laddhI, taM ca hoi viNNANaM / iMdiya-maNonimittaM jo yAvaraNakkhaovasamo // 16 // - ..sat saMjJA-dhyAna-labdhisaMzitaM trividhamakSaraM, tatra / subahulipibhedaniyataM sNjnyaakssdmkssraakaarH|| 16 // haMsalipibhUtalipiryAkSI tathA rAkSasI ca boddhavyAM / bhaTTI yavanI turuSkI kIrI drAviDI ca sindhavIyA In mAlavinI naTI nAgarI lATalipiH pArasI ca bovyaa| sathA'nimittI ca lipizcANAkI mauladevI ca ||2||3.ch. 'rii|4k. 'ghadyAkR' ra 'prathA' 5vyajyase thenA'yoM ghaTa iva dIpena vyaJjanaM tatastat / bhaNyate bhASyamANaM sarvamakArAdi saskAlam // 465 // . kArai-1 vo'dhAropalambhA sA sabdhiH, saba bhavati vijJAnam / indriya-manonimittaM yathAvaraNakSayopazamaH // 469 // For Private and Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 129 vizeSA0 yo'kSarasyopalambhI lAbhaH sA lambhana labdhi:- talabdhyAkSaramityarthaH / tacca kim ?, ityAha- indriya-manonimitta zrutagranthAnusAri. vijJAnaM zrutajJAnopayoga ityarthaH, yazca tadAvaraNakSayopazama iti- yA zrutajJAnopayogA, yazca tadAvaraNakarmakSayopazamaH, etau dvAvapi labdhyakSaramiti bhAvArthaH / uktaM trividhamakSaram // 466 // athA'tra kiM dravyazrutaM, kiMvA bhAvazrutam 1, ityAha devvasuyaM saNNA-vaMjaNakkharaM, bhAvasuttamiyaraM tu / mai-suyavisesaNammi vi mottUNaM danvasutaM ti // 467 // . saMjhAkSara, vyaJjanAtaraM caite dve api bhAvabhutakAraNatvAd dravyazrutaM, itaratu samdhyakSaraM bhAvazrutam / atra vineyA mAha- nanu pUrva maiti-zrutabhedavicAre yeyaM gAthA proktA - ''soiMdiovaladdhI hoi surya sesayaM tu mainANaM / mottUrNa vanvasurya akkharalaMbho ya sesesu' // 1 // iti / asyA kimasya trividhasyA'kSarasya saMgraho'sti navA, zrutavicArasya tatrApi prastutatvAt / yadyasti, tarhi daryatA kathamasau / atha nAsti, tItrApi kimanenAmastutena / ityAzaGkaya sUriH pUrvAparagranthasaMvAda didarzayiSustatrA'pyasyAkSaratrayasya saMgrahamupadarzayati-'mai-suyetyAdi' mati-zrutavizeSaNe'pi mati-zrutabhedavicAre'pi 'soiMdiovaladdhI' ityAdigAthAyAM 'mottUNaM davvasurya' ityanena gaathaavyven|467|| kim ? , ityAha devasuyaM saNNakkharamakkharalaMbho tti bhAvasuyamuttaM / souvalaDivayaNeNa vaMjaNaM bhAvasuttaM ca // 468 // mA. saMjJAkSaramuktam / kathaMbhUtam 1, ityAha- dravyazrutaM bhAvakAraNatvAd drvyshrutruupm| 'akkharalaMbho ya sesesu' ityanena tvaSayavena labdhyakSaramuktamiti shessH| kathaMbhUtam , ityAha-bhAvazrutaM vijJAnAtmakRtvAd bhAvavaitarUpam / 'soiMdiovaladdhI hoi surya' ityanena tvavayavena zrotrendriyeNopalabdhiryasya zabdasyati bahuvrIhisamAsAzrayaNAd vyaJjana vyaJjanAkSaramuktam, zrotrendriyasyopalabdhirvijJAnamiti SaSThIsamAsAGgIkaraNena tu punarapi labdhyakSaraM bhAvazrutarUpamabhihitam , ityevaM na puurvaa-prvisNvaadH|| 468 // nanu labdhyakSaraM kathaM pramAtA labhate ?, ityAha1.cha. 'nnkss'| 2 dravyazruta saMjJA-vyaanAkSaraM bhAvabhutAmatarat tu / masi-zrutavizeSaNe'pi muktvA vyasUtramiti // 467 // 3 ka. 'tipUrvadhu' / 4 gAthA 117 / 5 myazrutaM saMjJAkSaramakSaralAbha iti bhAvabhutamukam / zrotropalabdhivacanena vyaJjanaM bhAvasUtraM ca // 468 // paMcakkhamidiya-maNehiM labhai liMgeNa cakkharaM koi / liMgamaNumANamaNNe sArikkhAI pabhAsaMti // 469 // - taccAkSaraM labdhyakSaraM kazcit pratyakSaM labhate- pratyakSarUpatayaiva kasyacidutpadyata ityarthaH / kAbhyAM kRtvA ?, ityAha- indriya-manobhyAsa- indriya-manonimittaM yad vyavahArapratyakSaM tatra kasyacillabdhyakSaraM zrutajJAnarUpamupajAyata ityayaH / anyasya tu lisa tadutpadyate- dhUmAdiliGgaM dRSTvA'gnyAdirUpaM tat kasyacidupajAyata ityarthaH / liGga kimucyate ?, ityAi- anumAnamiti / nanu liGgagrahaNasaMbandhasmaraNAbhyAmanu pazcAd mAnamanumAnaM liGgajaM jJAnamucyate, kathaM liGgamevA'numAnamiti cet / satyam , kintu kAraNe kAryopacArAt tadapyanumAna, yathA pratyakSajJAnajanako ghaTo'pi pratyakSa iti / tadetadiha tAtparyam- labdhyakSaraM zrutajJAnamucyate, taccendriya-manonimitta pratyakSa vA syAt , anumAnaM vA syAt, nAnyat, zeSasyA''tmapratyakSasyAvadhyAdirUpatvAditi bhAvaH / 'aNNe sArikkhAI pabhAsaMti ti' sAdRzyAdibhyo jAyamAnatvAt tadanumAnaM paJcavidhamiti kecit prabhASante // 469 // ... etadevAha- saurikkha-vivakkho-bhaya-muvamA-gamameva savvamaNumANa / kiMcimmattaviseseNa vA na taM paMcahA ThAi // 470 // sAdRzyAdanyasmin pratyakSe'pyarthe smRtijJAnamupajAyate, yathA sadRze ekasmin bhrAtari kApi dRSTe'nyasmiMstatsadRzyetadbhAtari pUrvadRSTe sAdRzyAt 'sa pUrvadRSTo'sya bhrAtA' iti smRtijJAnamutpadyate / vipakSAdapyuragAdestadvipakSe nakulAdau smRtijJAnamupajAyate / ubhayasmAdubhayarUpAd vegasarAt kharA-'zvayoH smRtijJAnamAvirbhavatItyAdi / upamAnAd gavAdergavayAdau, AgamAt svargAdau jnyaanmutpdyte| evaM sAdRzyAdibhedenA'numAnaM paJcavidham / / __ atra sUrirAha- sarvamevedamanumAnam- anumAnAda nAtiricyate, saMbandhAdanyato vivakSitArthApratipatteH / atha kizcidbhedena bhedo vivakSyate, tatrAha-na taM paMcahA ThAi tiM' tadanumAnaM paJcadhA nAvatiSThate- nA'nena bhedapaJcakamAtreNa sarvatadbhedasaMgraho bhavatItyarthaH, . ghUmAdagnijJAnasya, balAkAderjalAyanumAnasya ca sakalalokamatItasyA'nenAsaMgrahAditi / atrAntare 'bhAyaahiyassa' ityAdigAthAkacid zyate, sA ca prakSeparUpA mUlaTIkayoragRhItatvAdupekSyate // 470 // pratyakSAmindriya-manobhyAM labhate liona cAkSaraM ko'pi / lijamanumAnanagye sArazyAdi prabhASante ||1k. sa. pa. 'tdi| 3 sAzya-vipakSo-bhaSamupamA-''mamamera sarvamanumAnam / kicinmAtravizeSeNa vAna tat pasabhA vidhati // 70 // bhAmAthikasya / For Private and Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___130 vizeSA0 indriya-manonimittamapi jJAna tatvato'numAnameveti darzayati 'iMdiya:maNonimittaM pi nANumANAhi bhijae, kiMtu / nAvikkhai liMgaMtaramii paJcakkhovayAro ttha // 471 // iha yadindriya-manonimitta sAkSAtpurovasthitaM ghaTAyartha dRSTA jJAnamutpadyate tadapi tAvadanumAnameva, aparasmAdatpatteH, dhamAgnijAnavaditi / indriya-manodvAreNotpannatvAdetadAtmanaH parokSam , atastattvato'numAnAd nAtiricyate / yAni tvindriyANAmapyasAkSAtA. ni sAdRzyAdeliGgAjjJAnAnyupajAyante, teSAmanumAnatve kA saMdehaH ? iti bhaavH| Aha-nanvindriya-manonimittaM yat sAkSAdartha iSTA jJAnamutpadyate tad yadyanumAnaM bhavatA procyate, tarhi kathaM pratyakSatayA loke rUDham 1, ityAha-kintvindriya-manomAtrAdeva nimittAdidamutpayate, na puna--mAdi liGgAntaramapekSate, ataH pratyakSopacArotra kriyate- pratyakSamiva pratyakSaM, indriyasAkSAdbhUtArthatvAt : paramArthatastvanumAnameveti // 471 // atha tatrApi kizci dAd bhedo'numAnasyAbhidhIyate, tathA'pyetatpazcabhedatvamayuktamiti darzayati nApuNaruttA na samattaliGgasaMgAhiyA na ya guNAya / niyamiyaparimANAe kiM ca visesovaladdhIe // 472 // . yeyaM paJcavidhA'numAnopalabdhiH parikalpyate kenApi, sA nA'punaruktA-na paunaruktyadoSarahitA, sAdRzyo-pamAnAdiSu sarvatra sAdRzyAvizeSAt punaruktadoSaduSTaiceyamityarthaH, atyantaparokSeNa ca svargAdinopamAne vidhIyamAne AgamAvizeSAcca paunaruktyam / na ca samastaliGgasaMgrAhikeyam , sakalalokapratItAnAmapi kAryasvabhAvAdirUpANAM dhUma-kRtakatvAdiliGgAnAmanayA'saMgrahAt / athA'trApi kenA'pyazena sAdRzyamasti, taDaeNkamevedamastu, kiM bahubhedopanyAsena, sarvaliGgeSvapi kenA'bhyazena sAdRzyasyaiva gamakatyAt ? iti / na ceyaM paJcavidhopalabdhirguNAya- uktanyAyena dUSaNamevA'syAM dRzyate, na punaH kazcid guNa ityarthaH / ataH kimanayA niyamitaparimANayA vizeSopalabdhyA , anumAnatayaiva sarvasaMgrahAt / iti // 471 // bhavatvevam , tathA'pyanumAnAt pRthageva yA trividhA'nupalabdhiranyatra prasiddhA, ityAzaGakyAhanAhigayA'NuvaladdhI na vA vivakkho tti vA tao savvA / sakkhAigahaNeNa vAna u jutto tivihaniyamo se||47|| 1 indriya-manonimittamapi nAnumAnAd bhiyate, kintu / nApekSate liGgAntaramiti pratyakSopacAro'tra // 471 // 2 nA'punaruktA na samastaliGgasaMprAhikA na ca guNAya / niyamitaparimANayA kiM ca vizeSopalabdhyA ? // 472 // 3 nA'dhikRtA'nupalabdhirna vA vipakSa iti vA tataH sarvA / sAkSAdAdigrahaNena vA na tu yuktasvividhaniyamastasya / / 473 / / .. yA trividhA'nupalabdhi : kaizcit praphalapyate, tapathA- atyantAnupalabdhiH kharaviSANAdInAm , sAmAnyAnupalabdhiryathA- rUpalakSitasyApi mASakaNAdermahati mASakaNAdirAzau prakSiptasyAnupalabdhiH, vismRtyanupabdhi:- vismRtyA 'ayaM saH' ityanusaMdhAnamakurvato vijJeyA / saiSA trividhA'pyanupalabdhirnehAdhikRtA, akSaropalabdhyadhikAre'nupalabdheraprastutatvAt / ayopalabdhivipakSo'nupalabdhiH, ato vipakSatvena sA'pyatrAdhikRtA / sAdhvetat , kevalaM traividhyaniyamo'yamayuktaH atisaMnikRSTA-'tivipakaSTAnupalabdhyAdikAyA apynuplbdh| prasiddhatvAt / tataH sarvA'pyasau sAkSAt , AdigrahaNena vA vaktavyA, na tu tasyAtraividhyaniyamo yuktH| sarvA'pi taryucyatAmiti cet / / naivam , anthavistaraprasaGgAt, anyatroktatvAt , pratyakSA-'numAnAntarbhAvAceti / atra yat prakSepagAthAntaraM dRzyate tat svadhiyA bhAvanIyam upekSaNIyaM veti // 473 // tadevaM tattva-bheda-paryAyairvyAkhyAtamakSaram / sAmatamakSarazrutAdhikArAdeva yaduktaM sUtre- " akkharaladdhiassa laddhiakkharaM samuH ppajjai " iti tatra praryamutthApayannAha akkharalaMbho saNNINa hoja purIsAivaNNaviNNANaM / katto asaNNINaM bhaNiyaM ca suyammi tesi pi // 474 // puruSa strI-napuMsaka-ghaTa-paTAdivarNavijJAnarUpo'kSaralAbhaH saMjJinAM samanaskajIvAnAM bhaveda , zradadhmahe etat , asaMzinAM tvamanaskAnAM kuta etadvarNavijJAna saMbhavati - na kutazcidityarthaH, akSaralAbhasya paropadezajatvAta: manovikalAnAM tu tadasaMbhavAt / mA bhUta teSA tarhi taditi cet, ityAha- bhaNitaM ca varNavijJAnaM zrute teSAmapyekendriyAghasaMjhinA- " egidiyA maianANI suyaabhANI ya" ityAdivacanAt / na hi zrutAjJAnamakSaramantareNa saMbhavati, tadetat kathaM zraddhAtavyam ? iti // 474 // atrottaramAijaha ceyaNNamakittimamasaNNINaM tahohanANaM pi / thovaM tiM novalabbhai jIvattamibiMdiyAINaM // 475 // 15.cha. 't parika' / 1 akSaralabdhikasya labdhyakSaraM samutpadyate / 3 akSaralAmaH saMzimA bhavet puruSAdivarNavijJAnam / kuto'saMjinAM bhaNitaM ca zrutte teSAmapi // 17 // 4 ka. ga. ' bh'| 5 ka. kha. ga. 'tdbhaavaat| / ekendriyA matyajJAnA, bhutAjJAnAzca / ..yathA caitanyamakRnnimamasaMjJinA tathauSajJAnamapi / stokamiti nopalabhyate jIvasvamivendriyAdInAm // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 131 vizeSA0 yathA caitanya jIvatvamakRtrimasvabhAvamAhArAdisaMjJAdvAreNA'saMjhinAmavagamyate, tathA labdhyakSarAtmakasamUhAjJAnapapi teSAmavagantavyam , stokatvAt sthUladarzibhistad nopalakSyate, jIvatvamitra pRthivyAyekendriyANAm / ekazabdasya ceha lopaH 'bhAmA satyabhAmA' ityAdidarzanAditi / yadapi paropadezajatvamakSarasyocyate, tadapi saMjJA-vyaJjanAkSarayorevA'vaseyam / labdhyakSaraM takSayopazame ndriyAdinimittamasaMjJinAM na virudhyate / tadeva ca mukhyatayeha prastutaM, na tu saMjJA-vyaJjanAkSare, zrutajJAnAdhikArAditi // 475 // dRSTAntAntaramAha jaha vA saNNINamaNakkharANa asai nrvnnnnvinnnnaanne| laddhakkharaM ti bhaNNai kiMpitti tahA asaNNINaM // 17 // __ yathA vA saMjhinAmapi paropadezAbhAvenA'nakSarANAM keSAMcidatIva mugdharmakRtInAM pulIndrabAla-gopAla-gavAdInAmasatyapi narAdivarNavizeSaviSaye vijJAne labdhyakSaraM kimapIkSyate, narAdivarNoccAraNe tacchravaNAta, abhimukhniriikssnnaadidrshnaac| gaurapi hi zabalA-bahulAdizabdenA''kAritA satI svanAma jAnIte, pravRtti-nivRttyAdi ca kurvatI dRzyate / na caiSAM gavAdInAM tathAvidhaH paropadezaH samasti / athavA, asti labdhyakSaraM, narAdivijJAnasadbhAvAt , evamasaMjhinAmapi kimapi tadeSTavyamiti // 476 // ____tadevaM sAdhitamekendriyAdInAmapi yaca yAvacca labdhyakSaram / athaikaikasyA'kArAdhakSarasya yAvantaH paryAyA bhavanti, tadetad vizeSato darzayati ekkekamakkharaM puNa sa-parapajjAyabheyao bhinnaM / taM savvadavva-pajjAyarAsimANaM muNeyavvaM // 477 // iha bhinnaM pRthagekaikamapi tadakArAdhakSaraM punaH sva-paraparyAyabhedataH sarvANi yAni dharmAstikAyAdIni dravyANi tatparyAyarAzimAnaM muNitavyam / idamuktaM bhavati-iha samastatribhuvanavartIni yAni paramANu-ghaNukAdIni, ekAkAzapradezAdIni ca yAni dravyANi, ye ca sarve'pi varNAH, tadabhidheyAzcArthAH, teSAM sarveSAmapi piNDito yA paryAyarAzirbhavati sa ekaikasyA'pyakArAdhakSarasya bhavati, tanmadhye kArasya kecit stokA: vaparyAyAste cA'nantAH, zeSAstvanantAnantaguNAH paraparyAyAH, ityevaM sarvasaMgrahaH / ayaM ca sarvo'pi sarvadravya-paryAyarAziH sadbhAvato'nantAnantasvarUpo'pyasatkalpanayA kila lakSa, padArthAzcA'kAre-kArAdayo dharmAstikAyAdayaH sarvAkAzapradezasahitAH sarve'pi phila yathA vA saMzinAmanakSarANAmasati maravarNavijJAne / sabhyakSaramiti bhaNyate kimapIti tathA'saMjhinAm // 17 // 2ka.ga. 'dhA saM .ch.'prbhRtii'| 4 gha.cha. 'piissyte'| 5.pa.cha. pit'| / ekaikamakSara punaH sva-paraparyAyabhevato bhintam / tat sarvadavya-paryAvarAzimAna hAtavyam // 40 // sahasram / tatraikasyA'kArapadArthasya sarvadravyagatalakSaparyAyarAzimadhyAdastitvena saMbaddhAH kila zatamamANAH svaparyAyAH, zeSAstu nAstitvena saMbaddhAH sarve'pi paraparyAyAH / evamikArAdeH, paramANu-caNukAdezcaikaikadravyasya vAcyamiti // 477 // Aha- ke punaH svaparyAyAH, ke ca paraparyAyAH 1, ityAha 'je labhai kevalo se savannasahio va pajjave'yAro / te tassa sapajjAyA sesA parapajjayA savve // 17 // ... yAnudAttA-'nudAtta-sAnunAsika-niranunAsikAdInAtmagatAn paryAyAn kevalo'nyavarNenA'saMyuktaH, anyavarNasaMyukto vA'kAro labhate'nubhavati te tasya svaparyAyAH procyante, astitvena saMbaddhatvAt , te cA'nantAH, tadvAcyasya viSNu-paramANvAdidravyasyA'nantatvAt , / tadravyapratipAdanazaktezcA'sya bhinnatvAt , anyathA tatmatipAdyasya sarvasyA'pyekatvamasaGgAt , ekarUpavarNavAcyatvAt / zeSAstvikArAdisaMbandhinA, ghaTAdigatAzcA'sya paraparyAyAs, tebhyo vyAvRttatvena nAstitvena saMbandhAt / evabhikArAdInAmapi bhAvanIyam , akSara vicArasyaiveha prakrAntatvAt // 478 // ekaikamakSaraM sarvadravya-paryAyarAzimAnamucyate, anyathA'nyeSAmapi paramANu-yaNuka-ghaTAdidravyANAmidameva paryAyamAnaM draSTavyamiti / evamukta sati paraH mAha- jai te parapajjAyA na tassa, aha tassa, na parapajjAyA / jaM tammi asaMbaddhA to parapajjAyavavaeso // 479 // iha vaparyAyANAmeva tatparyAyatA yuktA, ye tvamI paraparyAyAste yadi ghaTAdInA, tarhi nAkSarasya / athA'kSarasya te, sarhi na ghaTAdInAm / tatazca yadi parasya paryAyAH tarhi tasya katham / tasya cet , parasya katham / iti virossH| tadayuktam , abhiprAyAM'parijhAnAt , yamAna kAraNAt tasminnakAre-kArAdhakSare ghaTAdiparyAyA astitvenA'saMbaddhAH, tatasteSAM paraparyAyavyapadezA, anyathA vyAvRttena rUpeNa te'pi saMbaddhA eva, ityatasteSAmapi vyAvRttarUpatayA pAramArthika svaparyAyatvaM na virudhyate / astitvena tu ghaTAdiparyAyA ghaTAdigveva saMbaddhAH, ityakSarasya se paraparyAyA vyapadizyanta iti bhAvaH / dvividha hi vastunaH svarUpam- astitvaM nAstitvaM ca / tato ye yatrA'stitvena prativaddhAste tasya svapoyA ucyante, ye tu yatra nAstitvena saMbaddhAste tasya paraparyAyAH bAhabhate kevalastasya savarNasahito vA paryavAnakAraH / te tasya svaparyAyAH zeSA paraparyayAH sarve // 40 // + dviSNupadite paraparyAyA na tasya, bhaya tasya, na prpryaayaaH| yat tasminasaMbaddhAstataH paraparyAyavyapadezaH // 79 // For Private and Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 132 vizeSA0 pratipAdyante, iti nimittabhedakhyApanaparAveva sva-parazabdau, na tvekeSAM tatra sarvathA saMbandhanirAkaraNaparau / ato'kSare ghaTAdiparyAyA astitvenA'saMbaddhA iti paraparyAyA ucyante, na punaH sarvathA te tatra na saMbaddhAH, nAstitvena tatrApi saMbandhAt / na caikasyobhayatra saMbandho na yuktaH, ekasyA'pi himavadAderaMzadvayena pUrvAparasamudrAdisaMbandhAt / yadi hokenaiva rUpeNaikasyobhayatra saMbandha idhyeta tadA syAd virodhaH, etacca nAsti, rUpayena ghaTAdiparyAyANAM tatra, anyatra ca saMbandhAt , sattvena tatra saMbandhAt , asatvena tvakSarAdiSuH / asattvamabhAvatvAd vastuno rUpameva na bhavati, kharaviSANavat , iti cet / tadayuktam , kharaviSANakalpatvasya vastvabhAve'siddhatvAt / na hi mAgabhAva-adhvaMsAbhAva-ghaTAbhAva-paTAbhAvAdivastvabhAvavizeSaNavat kharaviSANAdiSvapi vizeSaNaM saMbhavati, teSAM sarvopAkhyAvirahalakSaNe nirabhilapye SaSThabhUtavad nIrUpe'tyantAbhAvamAtra eva vyavahAribhiH saMketitatvAt / na ca SaSThabhUtavad vastvabhAvo'pyasmAbhirUpo'bhyupagamyate, nIrUpasya nirabhilapyatvena prAgabhAvAdivizeSaNAnupapatteH kintu yathaiva mRtpiNDAdiparyAyo bhAva eva san ghaTAkArAdivyA vRttimAtrAt mAgabhAva iti vyapadizyate, yathA vA kapAlAdiparyAyo bhAva eva san ghaTAkAroparamamAtrAt prasAbhAvo'bhidhIyate, tadvada paryAyAntarApanno'kSarAdirbhAva evaM ghaTAdivastvabhAvaH pratipAdyate, na tu sarvathaivA'bhAvaH, tasya sarvathA nakiJcidvapasyAnabhilapyatvAta na ca vaktavyaM - kharaviSANAdizabdena so'pyabhilapyata eva, iti tasya sarvathA nirabhilapyatAkhyApanArthamevA saMketamAtrabhAvinAM kharaviSANAdizabdAnAM vyavahAribhistatra nivezAt / . kiJca, yadi ghaTAdiparyAyANAmakSare nAstitvena saMbandho neSyate, tahastitva-nAstitvayoranyonyavyavacchedarUpatvAdastitvena teSAM tatra saMbandhaH syAt , tathAca satyakSarasyApi ghaTAdirUpataiva syAt , evaM ca sati sarva vizvamekarUpatAmevA''sAdayet , tatazca sahotpattyAdiprasaGgaH / na ca vaktavyam- ghaTAdiparyAyANAM ghaTAdau vyavasthitAnAM nAstitvalakSaNaM rUpaM kathamakSare prAptam , rUpiNamantareNa rUpAyogAt, atha te'pi tatra santi, tarhi vizvaikatvamiti; ghaTAdiparyAyANAM ghaTAdIn vihAyA'nyatra nAstitvena vyA anyathA sva-parabhAvAyogAt / ata eva kathaJcid vizvakatA'pyabAdhikaiva, dravyAdirUpatayA tadekatvasyA'pyabhyupagamAt / ato gambhIramidaM sthirabuddhibhiH paribhAvanIyam / tasmAd ghaTAdiparyAyA nAstitvenA'kSare'pi saMbaddhA iti / tatparyAyA apyete'stitvena ghaTAdAveva saMbaddhAH, na tvakSare, iti paraparyAyatAvyapadeza iti sthitamiti // 479 // yadi ghaTAdiparyAyAstatrA'kSare'saMbaddhatvena paraparyAyA vyapadizyante, tarhi te tasya kathamucyante 1, ityAha cAya-sapajjAyavisesaNAiNA tassa jamuvaujjati / sadhaNamivAsaMbaddha bhavaMti to pajjayA tassa // 480 / / tatastasmAd ghaMTAdiparyAyA api tasyA'kSarasya paryAyA bhavanti, yato'kSarasyA'pi ta upayujyante- upayoga yAnti / kena', ityAha- tyAga-svaparyAyavizeSaNAdinA-tyAgena svaparyAyavizeSaNena copayogAdityarthaH / idamuktaM bhavati-ghaTAdiparyAyAH savenA'kSareasaMbaddhA api tatparyAyA bhavanti, tyAgenA'bhAvenopayujyamAnatvAt / yadi hi tatra teSAmabhAvo na bhavet tarhi tadakSaraM ghaTAdibhyo vyAvRttaM na siddhyeta, tatrApi ghaTAdiparyAyANAM bhAvAt , ityato'kSarasya tyAgenA'bhAvenopayogAd ghaTAdiparyAyAstasya bhavanti / tathA, khaparyAyANAM vizeSaNena vizeSavyavasthApakatvena paraparyAyA api tasya bhavanti / na hi paraparyAyeSvasatsu svaparyAyAH kecid bhedena siddhyanti, sva-parazabdayorApokSakatvAt / prayoga:- iha yadyasyopayujyate tad bhedavartyapi tasyeti vyapadizyate, yathA devadattAdeH svadhanam , upayujyante ca tyAga-svaparyAyavizeSaNAdibhAvena ghaTAdiparyAyA apyakSarasya, ataste tasyA'pi bhavanti / evamakSaraparyAyA api ghaTAdevAcyA iti||48|| - etadeva bhAvayati saidhaNamasaMbaddhaM pi hu ceyaNaM piva nare jahA tassa / uvaujjai ti sadhaNaM bhaNNai taha tassa pjjaayaa||481|| iha devadattAdike nare caitanyaM yathA''tmani saMbaddhaM, tathA svadhanamasaMbaddhamapi svadhanaM tasya loke bhaNyate / kutaH 1, upayujyata iti kRtvA / tathA'kSare'saMbaddhA api ghaTAdiparyAyAstasyA'kSarasya paryAyA bhavanti // 481 / / amumevArtha dRSTAntAntareNa sAdhayatijaha saNa-nANa-carittagoyarA savvadavvapajjAyA / saddheya-neya-kiriyAphalovaogitti bhinnA vi // 482 // jaiNo sapajjAyA iva sakajjanipphAyaga ti sadhaNaM va / AyANa-cAyaphalA taha savvesaM pi vnnnnaannN||483|| iha yathA sarvadravya-paryAyA bhinnA api santo yaterete bhavanti- yateH saMbandhino vyapadizyante / kutaH 1, ityAha- svakArya tyaNa-svaparyAyavizeSaNAdinA tasya yadupayujyante / svadhanamivA'saMbaddhaM, bhavanti tataH paryAyAstasya // 48 // 2 svadhanamivA'saMpavamapi khalu caitanyamiva nare yathA tasya / upayujyata iti svadhanaM, bhaNyate tathA tasya pryaayaaH||485. 3 yathA darzana-jJAna-cAritragocarAH sarvadravya-paryAyAH / zraddheya-jJeya-kriyAphalopayogina iti bhinnA api // 482 // yateH svaparyAyA iva svakAryaniSpAdakA iti svadhanamika / AdAna-sthAgakalAstathA sarveSAmapi varNAnAm // 483 // For Private and Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 133 vizeSA0 niSpAdakA iti hetoH / etadapi kutaH 1, ityAha- zraddhaya-jJeya-kriyAphalopayogino yateriti kRtvA-zradeyatvenopayogAt , jJeyatveno. payogAt , tyAgA-''dAnAdikriyArUpaM yacchraddhAna-jJAnaphalaM tadupayogitvAcceti / kathaMbhUtAste sarvadravya-paryAyAH 1, ityAha-darzana-jJAna-cAritragocarAH samyagdarzana-jJAna-cAritraviSayabhUtAH, te hi samyagadarzanena zraddhIyante, jJAnena tu jJAyante, cAritrasyA'pyAhAra-vastra-pAtrAyupakaraNa-bheSaja-ziSyAdidvAreNopaSTambhahetavo bahavo bhavanti "avvavahAraoM neraiyA" iti bacanAt / athavA, " paiDhamammi savvajIvA bIe carime ya savvadavvAI / sesA mahavvayA khala taidikkadeseNa davvANaM " // 1 // iti vacanAt / ete sarve'pi jJAna-darzana-cAritragocarAH, vratAnAM cAritrAtmajatvAt , cAritrasya ca jJAna-darzanAbhyAM vinaa'bhaa| vAt / ata evaite zraddheyatvAdhupayoginaH, etAnantareNa zraddhAnAdyayogAta , viSayamantareNa vissyinno'nupptteH| ke yathA svakAryaniSpAdakAH / santo yaterbhavanti 1, ityAha- yathA jJAna-darzanAdirUpA: svaparyAyAH, svadhanaM vA yathA bhinnamapi devadattAderbhavati, tathA sarve'pi dravya-paryAyAstyAgA-''dAnaphalatvAt pratyekaM sarveSAmapyakArAdivarNAnAm , upalakSaNatvAd ghaTAdInAM ca bhinnA api bhavantIti / / 482 / / 483 // na caitadutsUtram, iti darzayati eNgaM jANaM savvaM jANai savvaM ca jANamega ti / iya savvamajANato nAgAraM savvahA muNai // 484 // iha sUtre'pyuktam-"je egaM jANai se savvaM jANai, je sarva jANai se egaM jANai" iti / kimuktaM bhavati- eka kimapi vastu sarvaiH sya-paraparyAyairyuktaM jAnanatrayudhyamAnaH sarva lokA- lokagataM vastu marvaiH sva-paraparyAyayuktaM jAnAti, sarvavastuparijJAnanAntarIyakatvAdekavastujJAnasya / yazca sarva sarvaparyAyopetaM vastu jAnAti sa ekamapi sarvaparyAyopetaM jAnAti, ekaparijJAnAvinAbhAvitvAta sarvaparijJAnasya / etacca prAgapi bhAvitameveti / ataH sarve sarvaparyAyopenaM vastvajJAnAno nAkArarUpamakSaraM sarvathA sarvaprakAraH sarvaparyAyopetaM jAnAti / tasmAccheSasamastavastuparijJAnarevaikamakSaraM jJAyate, nA'nyatheti bhAvaH // 484 // yadi nAmaivam , tathApi prastute ghaTAdiparyAyANAmakSaraparyAyatve kimAyAnam ?, ityAha-- +ayyabahArImo- avyavahAriNo nairyikaaH| prathame sarvajIvA dvitIye narame ca sanadravyANi / zeSA mahAvatAH khalu tadekadezena dravyANAm // 1 // . 3 gha.cha. 'tdek'| / eka jAnan sarva jAnAti sarvaca jAnakamiti / iti sarvamajAnan nAkAraM sarvathA jAnAti // 484 // . 5 ya ekaM jAnAti sa sarva jAnAti, yaH sabai jAnAti sa ekaM jAnAti / 6 gha.cha. 'nAleva, e'| 'jesu anAesu tao na najae, najae ya nAesu / kiha tassa te na dhammA ghaDassa rUvAidhamma vva ? // 485 // - tat tasmAd yeSu ghaTAdiparyAyeSvajJAteSu yadaikaM prastutamakSaraM na jJAyate, jJAteSu ca jJAyate, te ghaTAdiparaparyAyAH kathaM na tasya dharmAH ? api tu dhamo eva, yathA ghaTasya ruupaadyH| prayogaH- yeSAmanupalabdhI yada nopalabhyate. upalabdhI copalabha ghaTasya rUpAdayaH, nopalabhyate ca prastutamekamakSaraM samastaghaTAdiparaparyAgANAmanupalabdhau, upalabhyate ca tadupalabdhI, iti te tasya dharmA iti // 485 // . ii cAkSaraM vicArayitanaM ' prastutam' ityetAvanmAtreNaiva tatsarvavya-paryAyarAzimamANaM sAdhitam / na caitadeva kevalamitthaMbhUtaM draSTavyam , kintvasti yat kimapi vastu; tat sarvamitthaMbhUtameva, sarvasyA'pi vyAvRttirUpatayA paraparyAyasadbhAvAt , ityAha na hi navaramakkhara samvadanya-pajAyamANamaNNaM pi / jaM vatthumatthi loe taM savvaM savapajjAyaM // 486 // gatArthaiva // 486 // yadyevam , kimakSaramevA'GgIkRtyedaM paryAyamAnamuktam !, iti bhASyakAra enottaramAha ihakkharAhigAro paNNavaNijjA ya jeNa tanvisao / te ciMtijaMtevaM kaibhAgo savvabhAvANaM ? // 487 // ihA'kSarAdhikAro yasmAt prastutaH, atastasyaivedaM paryAyamAnamuktaM draSTavyam, upalabhyate ca sarva vastvitthameva / bhavatvevam , kintu prastutasyAkSarasya ke svaparyAyAH, ke ca paraparyAyAH 1, ityAdi nivedyatAm , ityAha--'paNNavaNijjetyAdi' tasya sAmAnyenA'kArAdhakSarasya svaparyAyatayA viSayastadviSayaH / yena yataH ke ?, ityAha- prajJApanIyA abhilApyAH paryAyAH, n,punrbhilaayaa| atastaeva cintyante vicAryante / katham 1, ityAha- katitho bhAgaste bhavanti / keSAm 1, sarvabhAvAnAM sarveSAmabhilApyA-nabhilApyaparyAyANAM samuditAnAmityarthaH / idamuktaM bhavati- abhilApyaM vastu sarvamakSareNocyate / atastadabhidhAnazaktirUpAH sarve'pi tesyA'bhilApyAH prajJApanIyAH svaparyAyA ucyante / zeSAstvanabhilApyAH paraparyAyAH / atastebhilApyAH khaparyAyAH sarvaparyAyANAM katitho bhAgo bhavati, ityevaM vicintyata iti // 487 // yeSvajJAteSu tato ja jJAyate, jJAyate ca jJAteSu / kathaM tasya te na dharmA ghaTasya rUpAdidharmA iva // 185 // 3 sva.pa.cha. 'te tasya dh'| 3 na hi navaramakSaraM sarvavya-paryAyamAnamanyadapi / yad vastvasti loke tat sarvaM sarvaparyAyam // 486 ||xprstutkaakssrsy- 4 ihAkSarAdhikAraH prajJApanIyAzca yena tvissyH| te cintyanta evaM katibhAgaH sarvabhAvAnAm / // 187 // 5 gha.cha. 'tadami' / 6 pa.cha. 'kha-parapa' / / For Private and Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 134 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 katham , ityAha nama 'paNa vaNijjA bhAvA vaNNANa sapajjayA tao thovA / sesA parapajjAyA to'NaMtaguNA nirabhilappA // 488 // yataH prajJApanIyA abhilApyA bhAvAH sAmAnyena varNAnAmakArAdInAM svaparyAyAstataH stokA anantabhAgavartinaH / zeSAs nirabhilApyAH prajJApayitumazakyAH sarve'pi paraparyAyA iti; aMtaH svaparyAyebhyo'nantaguNAH / sarvasyA'pi hi vastuno lokA-lo kAkAzaM vihAya stokAH khaparyAyAH, paraparyAyAstvanantaguNAH / lokA-lokAkAzasya tu kevalasyA'pyanantaguNatvAt zeSapadArthAna tu samuditAnAmapi tadanantabhAgavartitvAd viparItaM draSTavyam- stokAH paraparyAyAH, svaparyAyAstvanantaguNAH / atra vineyAnugrahArthaM sthApanA kAcid nidarzyate, tadyathA - sarvAkAzamadezarAzeranye sarve'pi dharmAstikArya-pradeza- paramANu-dvadha NukAdayaH padArthAH sadbhAvato'nantA api kalpanayA kila daza, sarvAkAzapradezapadArthAstu kevalA api kila zatam, pratipadArtha paJca paJca svaryAyAH / evaM ca sati dharmAstikAyamadezAdInAM sarveSAmapi padArthAnAM paJcAzadeva svaparyAyAH, te ca nabhasaH paraparyAyAH, sto kAcaH svaparyAyANAM tu paJca zatAni, bahavazvAmI paraparyAyebhyaH / tasmAccheSapadArthAnAM sarveSAmapi nabhaso'nantatamabhAgavartitvAt na bhasastu kevalasyA'pi tebhyo'nantaguNatvAt khaparyAyA'lpa- bahutvavaiparItyaM draSTavyamiti / nabhaso'nyapadArthAnAM tvanenaiva nidarzane paryAyANAM stokatvaM, paraparyAyANAM tu bahutvaM paribhAvanIyam, tathAhi kilaikasmin dharmAstikAyamadeze pazca svaparyAyAH, parapa tu paJcacatvAriMzadadhikAni pazca zatAni / evamakSara- paramANvAdAvapi vAcyam / ityalaM vistareNeti // 488 // atra paro bhASyasyAssgamena saha virodhamudbhAvayati "naNu savvAgAsapaesapajjAyA vaNNamANamAiDaM / iha savvadavva-pajjAyamANagahaNaM kimatthaM ti ? // 489 // 'nanu' ityasyAyAm, sarvasya lokA- lokavartina AkAzasya pradezAsteSAM mIlitA ye sarve'pi paryAyAste, varNasya paryAyANAM pAnaM parimANamAdiSTam - sarvAkAzapradezAnAM yAvantaH sarve'pi paryAyAstAvanta ekasyA'kSarasya paryAyA bhavanti, ityetAvadevA''game proktami 1 prajJApanIyA bhAvA varNAnAM svaparyayAstataH stokAH / zeSAH paraparyAyAstato'nantaguNA nirabhilApyAH // 484 // 2 gha. cha. 'yaadipr'| 3 nanu sarvAkAzapradezaparyAyA varNamAnamAdiSTam / iha sarvadravyaparyAyamAnagrahaNaM kimarthamiti 1 // 489 // tyarthaH iha tu "taM savvadavva-pajjAyarAsimANaM muNeyavvaM' ityatra kimiti sarvadravya paryAyamAnagrahaNaM kRtam 1 / idamuktaM bhavati - "sevvAgAsapa esaggaM sabvAgAsapaesehiM anaMtaguNiyaM pajjatrakkharaM niSphajjai" iti nandimUtre proktam / etacca vRttau tatra vyAkhyAtam, tadyathA "sarva ca tadAkAzaM lokAlokAkAzamityarthaH, tasya ca pradezA nirvibhAgA bhAgAsteSAmatraM parimANaM sarvAkAzapradezAnaM, sarvAkAzapradezaH, kiM ? anantaguNitamanantazo guNitamanantaguNitam, ekaikasminnAkAzapradeze'nantAnAmagurulaghuparyAyANAM sadbhAvAt, paryAryAkSaraM paryAyaparimANAkSaraM niSpadyate' iti / tadevamAgame kevalasarvAkAzapradezaparyAyarAzipramANamakSara paryAyamAnamuktam, atra tu dharmA-dharmA''kAza-pudgala-jIvAstikAya- kAla lakSaNasarvadravya - paryAya rAzipramANaM taducyate iti kathaM na virodhaH 1 iti / / 489 // atrottaramAha * thoba tti na niddiTThA iharA dhammatthiyAipajjAyA / ke sa- parapajjayANaM havaMtu, kiM hotu vA'bhAvo 1 // 490|| stokA AkAzaparyAyebhyo'nantabhAgavartina iti kRtvA nandisUtre dharmAstikAyAdInAM paJcadravyANAM paryAyA na nirdiSTA nAbhi hitAH sAkSAt, kintu ya eva tebhyo'tibahavo'nantaguNAsta eva sarvAkAzaparyAyAH sAkSAduktAH, arthatastu dharmAstikAyAdiparyAyA a nandisUtre moktA draSTavyAH, itarathA - yadyetad nAbhyupagamyate, tadA te dharmAstikAyAdiparyAyA akSarasya sva-paraparyAyANAM madhyAt ye bhavantu - kiM svaparyAyA bhavantu 1, paraparyAyA vA 1, kiMvA'bhAvaH kharaviSANarUpo bhavatu 1, iti trayI gatiH / tribhuvane hi ye paryAyAstai sarvairapyakSarAdervastunaH svaparyAyairvA bhaktivyam, paraparyAyairvA, anyathA'bhAvaprasaGgAt : tathAhi ye kecana kacit paryAyAH santi te'kSa rAdivastunaH sva-paraparyAyAnyatararUpA bhavantyeva yathA rUpAdayaH, ye tvakSarAdeH svaparyAyAH paraparyAyA vA na bhavanti, te na santyeva yathA kharaviSANataikSNyAdayaH / tasmAd dharmAstikAyAdiparyAyAH sUtre stokatvenA'nuktA api ""je evaM jANai se savvaM jANai" ityAdi sUtraprAmANyAdarthato'kSarasya paraparyAyatvenoktA draSTavyA iti // 490 // athAnyat prerayati 1 gAthA 477 / 2 sarvAkAzapradezAnaM sarvAkAzapradezairanantaguNitaM paryavAkSaraM niSpadyate / +ca sarvAkAza 3 stokA iti na nirdiSTA itarathA dharmAstikAyAdiparyAyAH / ke sva-paraparyayANAM bhavantu, kiM bhavatu vA'bhAvaH ? // 490 // 4. gha. cha. 'vaMti kiM' / 5 ya ekaM jAnAti sa sabai jAnAti / For Private and Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 135 ' vizeSA0 'kimaNaMtaguNA bhaNiyA jamagurulahupajjayA paesammi / ekekcammi aNaMtA paNNattA vIyarAgehiM // 491 // nanu " savvAgAsapaesaggaM savvAgAsapaesehiM arNataguNiyaM" ityatra kimityAkAzamadezAH sUtre'nantaguNA bhaNitAH 1 / atrottaramAha- 'jamityAdi' yad yasmAtkAraNAt ekaikasminnAkAzapradeze'gurulaghuparyAyA vItarAgaistIrthakara-gaNadharairanantAH zatAH prarUpitAH / tatazcA'yamabhiprAya:- iha nizcayanayamatena bAdaraM vastu sarvamapi gurulaghu, sUkSma tvagurulaghu / tatrA'gurulaghuvastusaMbandhinaH paryAyA apyagukalayana... bhidhIyante, AkAzapradezAzvA'gurulaghavaH, atastatparyAyA apyagurulaghavo bhaNyante / te ca teSu pratyekamanantAH santi / dazAgraM sarvAkAzanadezairanantaguNamuktamiti bhAva iti // 491 // tareNa prerayannAdayAvisesiyaM nANamakkharaM iha suyakkharaM pagayaM / taM kiha kevalapajjAyamANatullaM havijjAhi ? // 492 // - "savvAgAsapaesagaM savvAgAsapaesehi aNaMtaguNiyaM pajavakkharaM niSphajjai" ityatra sUtre nanyadhyayane'vizeSita nANamakkharaM ti' jJAnamakSaraM pratipAditam , avizeSAbhidhAne ca kevalajJAnasya mahattvAt tadeva tatrA'kSaraM gamyate, iha ta pAcArAdhikArAt zrutAkSaramakArAyevA'kSarazabdavAcyatvena prakRtaM prastutam / tataH ko doSaH 1, ityAha- taccA'kArAdi zrutAkSara kathaM kevalaparyAyamAnatulyaM bhavet 1-na kathazcidityarthaH / ayamabhiprAyaH- kevalasya sarvadravya-paryAyavettRtvAd bhavatu sarvadravya-paryAyamAnatA, zrutasya tu tadanantabhAgaviSayatvAt kathaM tatparyAyamAnatulyatA' iti // atrocyate-nanu tatrApi 'akkhara saNNI samma sAiyaM khalu' ityAdiprakrame'paryavasitazrute vicAryamANe " savvAgAsapaesagaM" ityAdi matraM paThyate, tato yatheha, tathA tatrApi zrutAdhikArAdakSaramakArAdheva gamyate na tu kevalAkSaram / atha brao-tatra dvitIyamanantaraM matraM yata paThyate "sadhvajIvANaM piya NaM akkharassa aNaMtabhAgo niccugghADiyao" iti, etasmAt kevalAkSaraM tatra gamyate, na tu kimanantaguNA bhaNitA yadagurulaghuparyayAH pradeze / ekaikasminnanantAH prajJaptA vItarAgaiH // 19 // + tathA2 sarvAkAzapradezAgraM sarvAkAzapradezairanantaguNitam / / / tatrAvizeSitaM jJAnamakSaramiha zrutAkSaraM prakRtam / tat kathaM kevalaparyAyamAnatulyaM bhavet // 19 // sarvAkAzapradezAnaM sarvAkAzapradezaranamtaguNitaM paryavAkSaraM niSpadyate / 5 pa. cha. 'rAta c| 6. gAthA 454 / 7 sarvajIvAmAmapi cA'kSarasyA'nantabhAgo nityodghaaditH| zrutAkSaram , sakaladvAdazAGgavidA saMpUrNasyA'pi zrutAkSarasya sadbhAvAt , 'sarvajIvAnAmakSarasyA'nantabhAgo nityodghATaH' itysyaa'rthsyaaanupptteH| aho! asamIkSitAbhidhAnam , yata evaM sati kevalAkSaramapi tatra nopapadyate, kevalinA saMpUrNasyApi kevalAkSarasya sadbhAvAt , 'sarvajIvAnAmakSarasyA'nantabhAgo nityodghATa:' ityasyArthasyAnupapattereva / atha manuSe-tatrAvizeSeNa sarvajIvagrahaNe satyapi prakaraNAt , apizabdAdu vA kevalino vihAyA'nyeSAmevAkSarasyA'nantabhAgo nityodbATa iti kevlaakssrgrhnnevirodhH|hnt ! tadetat zrutAkSaragrahaNe'pi samAnam , yatastatrAvizeSeNa sarvajIvagrahaNe satyapi prakaraNAta, apizabdAd vA samastadvAdazAGgIvido vihAyA'nyeSAmevA'smadAdInAmakSarasyA'nantabhAgo nityodghATa itIhApi zakyata eva vaktum / tasmAt tatra, iha ca zrutAkSaramakArAyeva gamyate // 492 // __ yadi vAna zrutAkSaraM tatra kevalAkSaramapi bhavatu, na ca zrutAkSarasya kevalaparyAyatulyamAnatA virudhyate / katham 1, ityAha 'sayapajjavehiM taM kevaleNa tullaM na hojja na parehiM / sa-parapajjAehi u tullaM taM kevaleNeva // 493 // svakAH svakIyA akAre-kAro-kArAdayo'nugatAH zrutajJAnasya svaparyAyA ityarthaH, tairanugataiH khaparyAyaistat zrutAkSara kevalena kevalAkSareNa tulyaM na bhavet , sarvaparyAyAnantabhAgavartitvAcchutajJAnavaparyAyANAm kevalajJAnaM tu sarvadravya-paryAyarAzimamANaM, sarveSvapi teSu vyApArAt , tathAhi-loke samastadravyANAM piNDitaH paryAyarAziranantAnantasvarUpo'pyasatkalpanayA kila lakSam , etanmadhyAcchutajJAnasya khaparyAyANAM kila zatam , tadUnalakSaM tu paraparyAyAH, kevalajJAne tvetallakSamapi paryAyANAmupalabhyate, sarvopalabdhisvabhAvAt tasya / te copalabdhivizeSAH sarve'pi kevalasya paryAyAH svabhAvAH, zeyopalabdhisvabhAvatvAt jJAnasya / evaM ca sati lakSaparyAyaM kevalaM, zrutasya tu zataM svaparyAyANAm / atastaistatkevalaparyAyarAzitulyaM na bhavediti sthitam / tarhi paraparyAyaistat tasya tulyaM bhaviSyatItyAha-na paraiH- nApi paraparyAyaistat kevalena tulyaM bhavet / tathAhi- ghaTAdivyAvRttirUpAH paraparyAyAstasya vidyante'nantAnantAH, kalpanayA tu zatonalakSamAnAH, tathApi sarvadravya-paryAyarAzitulyA na bhavanti, sarvaparyAyAnantabhAgena kalpanayA zatarUpeNa sadbhAvatastvanantAtmakena khaparvAyarAzinA nyUnatvAt , kevalasya tu saMpUrNasarvaparyAyarAzimAnatvAditi / sva-paraparyAyaistu tat kevalaparyAyatulyameva, kevalavat tasyApi sarvadravya-paryAyaH mANatvAditi / / 493 / / / Aha-yadyevam , kevalena sahA'sya ko vizeSaH 1 / ucyate asti vizeSaH, yataH / svakaparyavestat kevalena tulyaM na bhaved na paraiH / sva-paraparyAyaistu tulyaM tat kevalenaiva // 493 // + te hi For Private and Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 136 vizeSA0 avisesakevalaM puNa saMyapajjAehiM caiva tattulaM / jaM neyaM pai te savvabhAvavvAvAraviMNiuttaM / / 494 / / ubhayatra sarvadravya-paryAyarAzipramANatve tulye'pi zruta-phetralayorasti vizeSa ityevaM punaH zabdo'tra vizeSacItanAthaH / kA punarasau vizeSaH 1, ityAha- avizeSeNa paryAyasAmAnyena yuktaM kevalamavizeSakevalaM sva-paravizeSarahitaiH sAmAnyata evA'nantaparyAyairyuktaM kevalajJAnamavizeSakevalamityarthaH / tadevaMbhUtaM kevalaM svaparyAyaireva tattulyaM- tena prakramAnuvartamAnasarvadravya-paryAyarAzinA tulyaM tattulyaM, zrutajJAnaM tu samuditaireva sva-paraparyAyaistattulyamiti vizeSa iti bhAvaH / kathaM punaH kevalajJAnasya tAvantaH paryAyAH, ityAha- 'je neyamityAdi' yad yasmAt kevalajJAnaM sarvadravya-paryAyalakSaNaM jJeyaM prati sarvabhAveSu niHzeSajJAtavyapadArtheSu yo'sau paricchedalakSaNo vyApArastatra viniyukta pratisamayaM pravRttimadityarthaH / idamuktaM bhavati- kevalajJAnaM sarvAnapi sarvadravya-paryAyAn jAnAti, teca tena jJAyamAnA jJAnavAdinayamatena tatsvarUpatayA pariNatAH, tato jJAnamayatvAt te kevalasya svaparyAyA eva bhavanti, ataH kevalajJAnaM taireva sarvadravyaparyAyarAzitulyaM bhavati / zrutAdijJAnAni tu sarvadravya-paryAyarAzeranantatamameva bhAgaM jAnanti / atasteSAM svaparyAyA etAvanta eva bhavanti, atona zrutajJAnaM svaparyAyaistattulyaM, tadanantabhAgavartisvaparyAyamAnatvAt, iti zruta-kevalayorvizeSaH / atra pakSe kevalasya paraparyAyavivakSA na kRtaa| ye hi kevalasya niHzeSajJeyagatA viSayabhUtAH paryAyAste jJAnAdvaitavAdinayamatena jJAnarUpatvAdApattyaiva svaparyAyAH proktAna tu paraparyAyApekSayA, ityavizeSakevalatvavirodho nAzaGkanIya iti // 494 // tadevaM jJAnavAdinayamatavivakSayaiva kevalasya paraparyAyAbhAvaH proktaH, vastusthityA punaridamapi sva-paraparyAyAnvitameveti darzayati-- - vetthusahAvaM pai taM pi sa-parapajjAyabheyao bhinnaM / taM jeNa jIvabhAvo bhinnA ya tao ghaDAIyA // 495 // vastusvabhAvaM prati yathAvasthitaivastusvarUpamAzritya tadapi kevalajJAnamakArAdhakSaravat kha-paraparyAyabhedato bhinnameva, na tu yathotanItyA svaparyAyAnvitameveti bhAvaH / kutaH 1, ityAha- yena kAraNena tatkevalajJAnaM jIvabhAvaHpratiniyato jIvaparyAyo na ghaTAdisvarUpa tata, nApi ghaTAdayastatvabhAvAH, kiMtu tato bhinnAH / iti tena jJAyamAnA api kathaM tasya svaparyAyA bhaveyuH, sarvasaMkaraikatvAdiprasaGgAt / tasmAdamUrtatvAccetanavattva-sarvavettRtvA-atipAtitva-nirAvaraNatvAdayaH kevalajJAnasya svaparyAyAH, ghaTAdiparyAyAstu vyAvRttimAzritya prpryaayaa| 1 bhavizeSakevalaM punaH svakaparyAyareva sastulyam / yajjJeyaM prati tat sarvabhAvavyApAraviniyuktam // 494 // 2 vastusvabhAvaM prati tadapi sva-paraparyAyabhedato bhinnam / tad yena jIvabhAvo bhinnAzca tato ghaTAdikAH // 495 // 3 ka.kha.ga. 'taM / anye tu vyAcakSate- sarvadravyagatAn sarvAnapi paryAyAn kevalajJAnaM jAnAti, yena ca svabhAvenaika paryAya jAnAni na tenaivA'paramapi, kintu svabhAvabhedena, anyathA sarvavya-paryAyaikatvaprasaGgAt / tasmAt sarvadravya-paryAyarAzitulyAH svabhAvabhedalakSaNAH kevalajJAnasya khaparyAyAH, sarvadravya-paryAyAstu paraparyAyAH, ityevaM vaparyAyAH, paraparyAyAzcobhaye'pi parasparaM tulyAH kevalasyeti / / 495 // evaM ca sati kiM sthitam ?, ityAha- avisesiyaM pi sutte akkharapajjAyamANamAiTa / suya-kevalakkharANaM evaM doNhaM pi na viruddha // 496 // evaM satyaviruddham- evaM satyaviziSTamapi nandisUtre yatsarvAkAzamadezAgramanantaguNitamakSarapramANamAdiSTam / tat zrutasya, kevalasya vA na viruddham , zrutAkSarasya kevalasya coktanyAyenA'rthato dvayorapi smaanpryaaytvaat| tathAhi- zrutasya, kevalasya ca paraparyAyA nirvivAdaM tulyA eva, svaparyAyAstu yadyapi 'anye tu vyAcakSate' ityAdinA'nantarameva kevalasya bhUyAMsaH proktAH, tathApi tebhyo vyAvRttatvAt tAvantaH zrutasya paraparyAyA vardhanta iti / tadevaM dvayorapi sAmAnyataH paryAyasamAnatvam, ityubhayorapi grahaNe sUtrena kimapi thUyata iti||496|| nanvetat sarvaparimANamakSaraM kiM sarvamapi jJAnAvaraNakarmaNA''viyate, na vA ?, ityAha taissa u~ aNaMtabhAgo niccugghADo ya savvajIvANaM / bhaNiyo suyammi kevalivajjANaM tivihabheo vi||497|| tasya ca sAmAnyenaiva sarvaparyAyaparimANA'kSarasyA'nantabhAgo nityodghATitaH sarvadaivA'nAvRtaH kevalivAnAM sarvajIvAnA jaghanya-madhyamo-skRSTatrividhabhedo'pi zrute bhaNitaH pratipAdita iti // 497 // tatra sarvajaghanyasyA'kSarAnantabhAgasya svarUpamAhaso puNa savvajahanno ceyaNNaM nAvarijai kayAi / ukkosAvaraNammi vi jalayacchannakabhAso vva // 498 // naH sarvajaghanyo'kSarAnantabhAga Atmano jIvatvanibandhanaM caitanyamAtra, tacca tAvanmAtramutkRSTAvaraNe'pi sati jIvasya kadA cidapi nAviyate na tiraskriyate, ajIvatvaprasaGgAt , yathA suSThapi jaladacchannasyA'syA''dityasya bhAsaH prakAzo dina-rAtrivibhAganibandhana kizcitpabhAmAMtra (kadApi)nA''viyate, evaM jIvasyApi caitanyamAnaM kadA~cid nAviyata iti bhAva iti // 498 // 1 gha.cha. 'lasya' / 2 avizeSitamapi sUtre'kSaraparyAyamAnamAdiSTam / zruta-kevalAkSarayorevaM dvayorapi na viruvam // 19||xtti3 tasya tvanantabhAgo nityodghATazca sarvajIvAnAm / bhaNitaH zrute kevalivarjAnAM trividhabhedo'pi // 497 // 4 gha.cha. 'uNa a| 5 sa punaH sarvajaghanyazcaitanyaM nAniyate kadApi / utkRSTAvaraNe'pi jaladacchacArkabhAsa iva // 498 / / 6. cha. 'nA' / 7 pa.cha'dApi naa|.. For Private and Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ J a vir Jan Aradhana Rendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 137 vizeSA0 keSAM punarasau sarvajaghanyo'kSarAnantabhAgaH prApyate 1, ityAha thINaddhisahiyanANAvaraNodayao sa patthivAINaM / beiMdiyAiyANaM parivaDDhae kamavisohIe // 499 // styAnardhimahAnidrodayasahitotkRSTajJAnAvaraNodayAdasau sarvajaghanyo'kSarAnantabhAgaH pRthivyAyekendriyANAM prApyate / tataH kramavizuddhyA dvIndriyAdInAmasau krameNa vardhata iti // 499 // tamutkRSTaH, madhyamazvaiSa keSA mantavyaH , ityAha ukoso ukkosayasuyaNANavio, taovasesANaM / hoi vimajho majjhe chaTThANagayANa pAeNa // 50 // sa evAkSarAnantabhAga utkRSTo bhavatyutkRSTazcatajJAnavidaH saMpUrNazrutajJAnasyetyarthaH / atrAha- nanvasya kathamakSarAnantabhAgaH, * yAvatA zrutajJAnAkSaraM saMpUrNamapyasya prApyata eva / satyam, kintu saMlulitasAmAnyazruta-kevalArApekSayaivA'syAkSarAnantabhAgo vivakSitaH 'kevalivajjANaM tivihabheo vi' ityanantaravacanAt , anyathA hi yathA kevalinaH saMpUrNakevalAkSarayuktatvenA'kSarAnantabhAganivigho'pi na saMbhavati, iti tarjanaM kRtam , evaM saMpUrNazrutajJAnino'pi samastazrutAkSarayuktatvenA'kSarAnantabhAgastrividho'pi na saMbhavatIti tarjanamapi kRtaM syAt / tasmAdasamilitasAmAnyAkSarApekSayaivA'syA'kSarAnantabhAgaH proktaH / sAmAnye cAkSare vivakSite kevalAkSarApekSayA zrutajJAnAkSarasya saMpUrNa'pyanantabhAgavartitvaM yuktameva, kevalajJAnavaparyAyebhyaH zrutajJAnasvaparyAyANAmanantabhAgavartitvAta. tasya parokSaviSayatvenA'spaSTatvAcceti / yacca samuditakha-paraparyAyApekSayA zruta-kevalAkSarayostulyatvaM tadiha na vivkssitmeveti| ___ anye tu- 'so puNa savvajahano ceyaNNaM' ityAdigAthAyAM "sa punarakSaralAbhaH" iti vyAcakSate / idaM cAnekadoSAnvitatvAda, jinabhadragaNikSamAzramaNapUjyaTIkAyAM cAdarzanAdasaMgatameva lakSayAmaH, tathAhi-'tessa u aNaMtabhAgo niccugghADo' ityAdyanantaragAMthAyAmakSarAnantabhAga evaM prakRtaH, akSaralAbhastvanantaraparAmarzinA tacchabdena kuto labdhaH 1, kimAkAzAd patitaH / kiMJca, yadyakSaralAbha itIha vyAkhyAyate, tarhi 'kevalivajjArNa tivihabheo vi' ityatra kimiti kevalino varjanaM kRtam / yathA hi zrutAkSaramAzrityo 1 styAnardhisAhitajJAnAvaraNodayataH sa pRthivyAdInAm / dvIndriyAdikAnAM parivardhate kramavizuddhyA // 499 // 3. gha. cha. 'DUDhai ka' / 3 utkRSTa utkRSTazrutajJAnavidA, tato'vazeSANAm / bhavati vimabhyo madhye padasthAnagatAnAM prAyeNa // 5.0||+kevlaake.-| 4 pa.cha... 'bho vise'| 5 gAthA 497 / ka. 'syaa'n'| 7 gAthA 498 / (da! skRSTo'kSaralAbhA saMpUrNazrutajJAnavato labhyate, tathA kevalAkSaramaGgIkRtyotkRSTo'sau kevalino'pi labhyata eva, ki tadvajanasya phalam / / kSamAzramaNapUjyaizca 'thINaddhi' ityAdigAthAyAmitthaM vyAkhyAtam- "saca kila jaghanyato'nantabhAga" ityAdi neha prakrame gRhyate, kintu zrutAkSarameveti / tadayuktam , cirantanaTIkAdvaye'pyakSarasya sAmAnyasyaiva vyAkhyAnAt / kiJca, vizeSatotra zrutAkSare gRhyamANe 'tasya zrutAkSarasyA'nantabhAgaH sarvajIvAnAM nityodghATaH' iti vyAkhyAnamApadyate / etaccA'yuktam, saMpUrNazrutajJAninAM, tato'nantabhAgAdihInazrutajJAnavatAM ca zrutAkSarAnantabhAgavatcAnupapatteH / kiJca, (so uNa) 'kevalivajjANaM tivihabheo vi' ityetadasaMbaddhameva syAt , kevalinaH sarvathaiva zrutAkSarasyAsaMbhavena tadvarjanasyA''narthakyaprasaGgAditi / paramArtha ceha kevalinaH, bahuzrutAvA vidanti, ityalaM prasaGgena / _ vimadhyamamakSarAnantabhAgamAha- tatastasmAdutkRSTazrutajJAnavido'vazeSANAmekendriya-saMpUrNazrutajJAninormadhye vartamAnAnAM padasthAnapatitAnAmanantabhAgAdigatAnAM prAyeNa vimadhyo madhyamo'kSarAnantabhAgo bhavati / ekasmAdutkRSTazrutajJAnino'vazeSAH kecit zrutamAzritya tulyA api bhavanti, ata uktam-prAyeNAvazeSANAM vimadhyama iti / ayamartha:-vivakSitAdekasmAdutkRSTazrutajJAnino'vazeSANAmapi keSAzcidutkRSTazrutajJAnavatAM tattulya evA'kSarAnantabhAgo bhavati, na tu vimadhyama utkRSTa ityrthH|| iti saptacatvAriMzadAthArthaH // 50 // / // ityakSarazrutaM samAptamiti // atha tatmatipakSabhUtamanakSarazrutamAha U~sasiyaM nIsasiyaM nicchUDhaM khAsiaM ca chIyaM ca / nissiMghiyamaNusAraM aNakkharaM cheliyAIyaM // 50 // uccasanamucchasitaM, bhAve niSThApratyayaH / tathA, niHzvasanaM niHzvasitam / niSThIvanaM niSThUtam / kAsanaM kAsitam / kSavaNa kSutam / niHsiGghanaM niHsiGgitam / anusvAravadanusvAram , akSaramapi yadanusvAravaduccAryata ityarthaH / etaducchusitAdyanakSarazrutam / na kevalametat , kintu seNTanaM seNTitam , etadAdi cA'nakSarazrutamiti prAktanasamuccayArthacazabdayoreko'tra yojyate / AdizabdAt puutkRt-siitkaaraadiprigrhH|| iti niyuktigaathaarthH|| 501 // 1 pa. cha. 'napha' / 2 gAthA 499 / 3 gAthA 497 // 4 pa.cha. 'madhyamo m'|+ceti-1xjghnyo -15nirayatama5 ucchvasitaM niHzvasitaM niSThUtaM kAsitaM ca kSutaM ca / ni.siDitamanusvAramanakSaraM seNTitAdikam // 50 // 6 gha.cha. 'dina' / For Private and Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA0 www.kobatirth.org 138 atha saMjJizrutamabhidhitsurAhaseNNissa su atha bhASyam - sasiyAI davvayameta mahavA suavauttassa / savvo cciya vAvAro suyamiha to kiM na ceTThA vi 1 // 502 // ihocchrAsAnakSarazrutaM dravyazrutamAtramevA'vagantavyam, zabdamAtratvAt ; zabdazva bhAvazrutasya kAraNameva, yacca kAraNaM tad dravyameva bhavatIti bhAvaH / bhavati ca tathAvidhocchvasita niHzvasitAdizravaNe 'sazoko'yaM' ityAdi jJAnam / evaM viziSTa sandhipUrvakaniSTha kAsita - kSutAdizravaNe'pyAtmajJAnAdi jJAnaM vAcyamiti / athavA, zrutajJAnopayuktasyAtmanaH sarvAtmanaivopayogAt sarvo'pyucchrAsatAdiko vyApAraH zrutameveha pratipattavyam, ityucchasitAdayaH zrutaM bhavantyeveti / Aha- yadyevam, tato gamanA-''gamane-calana - spandanAdikA'pi ceSTA vyApAra eva / tataH zrutopayuktasya saMbandhinyeSA'pi kiM zrutaM na bhavati / ucyate- kaH kimAha :- prAnotyanena nyAyena sA'pi zrutam / / 502 / / kintu --- * taM suyaM suvaiti ceTThA na suvvai kayAi / ahigamayA vaNNA iva jamaNussArAdao teNaM // 503 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir uktanyAyena zrutvamAptau samAnAyAmapi tadevocvasitAdi zrutam, na zirodhUnana-karacalanAdiceSTA, yataH zAstrajJalokaprasiddhA rUDhiriyam / tata ucchrasitAdyeva zrutaM rUDhaM na ceSTetyarthaH ' zrUyate iti zrutamiti cAnvarthavazAt tadevocchvasitAdi zrutam, na ceSTA ityevaM cazabdaH pakSAntarasucakaH, bhinnakramaza / karAdiceSTA tu dRzyatvAt kadApi na zrUyate iti kathamasau zrutaM syAt ? ityarthaH / anusvArAdayastvakArAdivarNA ivArthasyA'dhigamakA eveti / tena kAraNena te nirvivAdameva zrutam // iti gAthAdvayArthaH // 503 || // ityanakSarazrutamiti // taM saNNisuyaM soya jassa sA saNNA / hoi tihA kAliya- heu-diTThivAovaeseNa // 504 // 7 ucchusitAdi dravyazrutamAzramayatrA zrutopayuktasya / sarva eva vyApAraH zrutamiha tataH kiM na ceSTApi 1 // 502 // 2ka. 'na-spa' | 3 rUDhizca tat zrutaM zrUyata iti ceSTA na zrUyate kadApi / adhigamakA varNA itra yadanusvArAdayastenaM // 503 // 4 gha. cha. 'DhI te' | 5 saMjJinaH zrutaM yat tad saMzizrutaM sa ca yasya sA saMjJA / bhavati vidhA kAlika-hetu dRSTivAdopadezena // 504 // saMjJitaM tAvat tadevA'bhidhIyate yat saMjJinaH saMvandhi / so'pi saMjJI sa eva yasyA'sau saMjJA samasti / sA ca saMjJA trividhA bhavati - dIrghazabda logAd darghikAlikopadezena, hetuvAdopadezena, dRSTivAdopadezena ceti // 504 // atra para: mAha jei saNNAsaMbaMdheNa saNNiNo, teNa saNNiNo savve / egiMdiyAiyANa vi jaM saNNA dasavihA bhaNiyA // 505 // saMjJA vidyate yeSAM te saMjJinaH ityevaM saMjJAsaMbandhAd yadi saMjJina iSyante, tadA tena saMjJAsaMbandhena sarve'pyekendriyAdayo jIvAH saMjJinaH zrApnuvanti, na punaH ke'pyasaMjJinaH ityevamativyAptiprasaGgaH, yataH sarvajIvAnAmekendriyAdInAmapi prajJApanAdiSu saMjJA dazavidhA bhaNitA, tadyathA- "egiMdiyANaM bhaMte ! kaivihA saNNA pannattA 1 / goyamA ! dasavihA, taM jahA- AhArasaNNA, bhayasaNNA, mehuNasaNNA, pariggahasaNNA, kohasaNNA, mANasaNNA, mAyAsaNNA, lohasaNNA, ohasaNNA, logasaNNA " evaM dvIndriyAdInAmapi vAcyam / tat ke nAmetthumasaMjJinaH 1, proktAthaite'nekazasteSu teSu pradezeSvAgame, tataH kathametat 1 iti // 505 / / atra parihAramAha vAna sohaNA viyajaM sA to nAhikIrae ihaI / karisAvaNeNa dhaNavaM na rUvavaM muttimetteNa // 506 // jaha bahuvvo dhaNavaM pattharUvo a rUvavaM hoi / mahaIe sohaNAe ya taha saNNI nANasaNNA // 507 // yadyasmAt kAraNAt sA dazavidhA saMjJA kAcit tAvadoghasaMjJAtmikA stokA iti khalpA, tato'tra nAdhikriyate na tayA saMjJI and yujyata iti bhAvaH / na hi kArSApaNamAtrAstitvena loke'pi dhanavAnucyate / AhAra-bhaya- parigraha-maithunAdisaMjJAtmikA'pi ca bhUyasyapIha nAdhikriyate tAmapyAzritya na 'saMjJI' iti nirdizyata ityarthaH, yato nA'sau zobhanA - mohAdijanyatvena nAsau viziSTetyarthaH / na cA'vizi 1 yadi saMjJAsaMbandhena saMjJinaH tena saMjJinaH sarve / ekendriyAdikAnAmapi yat saMjJA dazavidhA bhaNitA // 505 // 2 ekendriyANAM bhagavan ! katividhA saMjJA prazaptA 1 / gautama ! dazavidhA, tadyathA- bhAhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA, parigrahasaMjJA, krodhasaMjJA, mAnasaMjJA, mAyAsaMjJA, lobhasaMjJA, oghasaMjJA, lokasaMjJA / 3 . cha. 'lobhasa / * stokA na zobhanA'pi ca yat sA tato nA'dhikriyata iha / kArSApaNena dhanavAn na rUpavAn mUrtimAtreNa // 506 // yathA bahudravyo dhanavAn prazastarUpazca rUpavAn bhavati / mahatyA zobhanayA ca tathA saMtrI jJAnasaMjJayA // 507 // 5 gha. cha. 'vo ya ru' / For Private and Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 139 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 STayA saMjJayA 'saMjJI' ityabhidhAtuM yujyate / na hi loke'pyaviziSTena mUrtimAtreNa 'rUpavAn' ityabhidhIyate / tarhi kIdRzyA saMjJayA'tra saMjJI mocyate 1, ityAha- yathA loke bahudravya eva dhanavAnabhidhIyate, prazastarUpazca rUpavAn bhavati, tathA'trApi mahatyA zobhanayA ca jJAnAvaraNakarmakSayopazamajanya manojJAnasaMjJayaiva saMjJA vyapadizyate - saMjJAnaM saMjJA manovijJAnamityarthaH, tadrUpA mahatI, zobhanA ca saMjJeA'dhikriyate, nAnyeti bhAvaH / tatazcaiSA manojJAnarUpA saMjJA yeSAmasti te saMjJinaH, nAnya iti / / 506 / / 507 / / pUrva saMjJAyAstraividhyaM yaduktaM, tatra dIrghakAlikIsvarUpaM tAvadAha- ha dIhakAligI kAligitti saNNA jayA sudIhaM piM / saMbharai bhUyamissaM ciMtei ya kiha Nu kAyavyaM 1 // 508 // iha dIrghazabdasya luptadarzanAd dIrghakAlikI 'kAlikI' ityucyate, kAlikI cAsau saMjJA ca puMvadbhAvAt ' kAlikasaMjJA ' iti draSTavyam / yayA sudIrghamapi kAlaM bhUtamatItamartha smarati, eSyacca bhaviSyadvastu cintayati- 'kathaM nu nAma kartavyam ?" ityeSA cintAmAzritya dIrghosatar-ssnAgatavastuviSayaH kAlo yasyAM sA dIrghakAlikI kAlikasaMjJocyata ityarthaH // 508 // eSA ca saMjJA yasyAstyasau kAlikasaMjJI, sa ca yo bhavati, etad darzayati 1 koliyasaNi titao jassa taI so ya jo maNojogge / khaMdheNate ghettuM mannai talladdhisaMpaNNo // 509 // ' ta' takaisit 'kAlikasaMjJI' ityabhidhIyate / yasya kim 1, ityAha- 'jassa tara ti' yasyA'sau kAlikasaMjJA prApyate / saca ko vijJeyaH 1, ityAha- 'soya jo maNojoggetyAdi' sa ca kAlikasaMjJI vijJeyo yo yaH kazcid manojJAnAvaraNakarmakSayopazamAt manoooriya manoyogyAnanantAn skandhAn manovargaNAbhyo gRhItvA manastvena pariNamayya manyate cintanIyaM vastviti / sa ca garbhajastiryaG manuSyo vA; devaH, nArakazceti // 509 // asya caivaMbhUtasya saMjJinaH kiM bhavati 1, ityAha rUve jahovalaDI cakkhumao daMsie payAseNaM / taha chavvihovaogo maNadavvapayAsie atthe // 510 // 1 iha dIrghakAlikI kAlikIti saMjJA kyA sudIrghamapi / smarati bhUtameSyazcintayati ca kathaM nu kartavyam ? // 508 // 2 kAlikasaMjJIti sako yasya sA sa ca yo manoyogyAn / skandhAnantAn gRhItvA manyate salabdhisaMpannaH // 509 // 3 . cha. 'kSa' 4. cha. 'asyaivaM / 5 rUpe pathopalabdhilakSumato darzite prakAzena / tathA padvidhopayogo manovyaprakAzite'rthe // 510 // yathA rUpe ghaTapaTAdisaMbandhini cakSuSpato locanayuktasya jantArupalabdhizcakSurvijJAnamutpadyate / kathaMbhUte rUpe 1, darzite pradIpAdiprakAzena, tathA tenaiva prakAreNa manovijJAnAvaraNakarmakSayopazamavato jIvasya cintApravartakamanastvapariNatamanodravyaprakAzite zabda - rUpAdike'rthe manaHSaSThendriyapaJcakabhedAt SadvidhopayogastrikAlaviSayo'pi samupajAyata iti / / 510 // atra vineyaH pRcchati nanvasaMjJinaH kiM sarvathaivendriyopalabdhirna bhavati 1, ityAha avicakkhuNo jaha nAipayAsammi rUvaviNNANaM / asaNNiNo tahatthe thovamaNodavvaladdhimao // 511 // testddhaSa nAtiprakAze mandamandaprakAzAnvitapradeze'spaSTA rUpopalabdhirbhavati, evamasaMjJinaH sanmUrcchanajapazcendriyasya 'svalpamanovijJAnakSayopazamavazAdatistokamanodravyagrahaNazakteH zabdAdyarthe'spaSTaivopalabdhirbhavatIti // 511 // yadi sanmUrcchanajapazcendriyasyaivaMbhUtamaspaSTaM jJAnaM bhavati, takendriyAdInAM tat kathaMbhUtaM bhavati 1, ityAha jaiha mucchiyAiyANaM avvattaM savvavisayaviSNANaM / egeMdiyANa evaM suddhayaraM bei diyAINaM // 592 // mUcchitAdInAM sarveSvapyartheSvavyaktameva jJAnaM bhavati, evamatiprakRSTAvaraNodayAde kendriyANAmapi tataH zuddhataraM zuddhatamaM dIndriyAdInAmApazcendriyasanmUrcchajebhyaH, tataH sarvaspaSTatamaM saMjJinAmiti / Aha- kutaH punacaitanye samAne'pi jantUnAmidamupalabdhinAnAtvam / ucyate - sAmarthyabhedAt sa ca kSayopazamavaicitryAt // 512 // aitadevAha - cheyagabhAve jaM sAmatthaM tu cakkarayaNassa / taM tu jahakamahINaM na hoi sarapattamAINaM // 513 // I manovisaNaM jA paDuyA hoi uggahAIsu / tulle ceyaNabhAve asaNNINaM na sA hoi // 514 // 1. avizuddha cakSuSo yathA nAtiprakAze rUpavijJAnam / asaMjJinastathA'rthe lokamanodravyalAbdhimataH // 511 // 2ka. ga. 'thaM bha' | 3 yathA mUrcchitAdInAmavyaktaM sarvaviSayavijJAnam / ekendriyANAmevaM zuddhataraM dvIndriyAdInAm // 512 // 4 6. cha. 'thA sanmU' / 5. cha. 'ta' / 6 tulye chedakabhAve yat sAmarthya tu caratnasya / tatu yathAkramahInaM na bhavati zarapatrAdInAm // 513 // hUti manoviSayANAM yA paTutA bhavatyavagrahAdiSu / tulye vetanabhAve'saMjJinAM na sA bhavati // 514 // For Private and Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 140 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 iha yathA tulye'picchedakabhAve cakravartisaMbandhinazrakraratnasya yacchedanasAmarthyaM tadanyeSAM khaGga-dAtra- zarapatrAdInAM chedakavastUnAM na bhavatyeva / kutaH ?, ityAha- yato yathAkramahInaM kramazo hIyamAnameva tat teSviti / prakRte yojayannAha - 'Iya tti' dIrghatvaM prAkRtatvAt, ityevaM caitanye tulyespi manoviSayiNAM saMjJinAmavagrahehAdiSu yAvatsvavabodhapaTutA bhavati sA tathAvidhakSayopazamavikalAnAM yathoktadIrghakAlikasaMjJArahitAnAM sanmUrchajapazcendriya- vikalendriyai kendriyANAmasaMjJinAM na bhavatyetra, kramazo hInatvAditi // 513 / / 514 // tadevaM kAlika saMjJAviSaya upadezo bhaNanaM prarUpaNaM kAlikopadezastena proktaH saMjJI / sAMprataM hetuH, nimittaM, kAraNam, ityanarthAntaraM, tasya vadannaM vAdastadviSaya upadezaH prarUpaNaM hetuvAdopadezastena saMjJinamasaMjJinaM cAbhidhitsurAha 'je puNa saMciteuM iTThA-giTThesu visayavatthUsu / vaTTaMti nivaTTaMti ya sadehaparipAlaNAuM // 515 // .. pAeNa saMpae zciya kAlammi na yAidIhakAlaNNA / te heuvAyasaNNI nicceTThA hoMti assaNNI // 596 // ye punaH saMcintya saMcintya iSTA 'niSTeSu cchAyA''tapA''hArAdiviSayavastuSu madhye svadehaparipAlanAhetoriSTeSu vartante, aniSTabhyastu tebhya eva nivartante, prAyeNa ca sAMpratakAla eva, na tvatItAnAgatakAlAvalambinaH, prAyograhaNAt kecidatItA 'nAgatAvalambinospi nAtidIrghakAlAnusAriNaH, te dvIndriyAdayo hetuvAdopadezena saMjJino vijJeyAH, tathAhi - saMjJino dvIndriyAdayaH, saMcintye saMcintya yo- pAdeyeSu nivRtti-pravRtteH, devadattAdivaditi / tadevaM hetuvAdino'bhiprAyeNa nizreSTAH pRthivyAdaya evA'saMjJina iti / / 515|| 416 // atha dRSTidarzanaM samyaktvAdi tasya vadanaM vAdastadviSaya upadezaH prarUpaNaM tena saMjJinamasaMjJinaM ca prarUpayannAha saimmaTThI saNNI saMte nANe khauvasamiyammi / asaNNI micchattammi diTTivAovaeseNa // 517 // dRSTivAdopadezena kSAyopazamikajJAne vartamAnaH samyagdRSTireva saMjJI, viziSTasaMjJAyuktatvAt; mithyAdRSTistvasaMjJI, viparyastatvena vastutaH saMjJArahitatvAditi // 517 // Aha- yadi viziSTasaMjJAyuktatvAt samyagdRSTiH saMjJISyate, tarhi kimiti kSAyopazamikajJAne vartamAno'sau gRhyate 1 / kSAyika 1 ye punaH saMcintyeSTA 'niSTeSu viSayavastuSu / vartante nivartante ca svadehaparipAlanA hetoH // 515 // prAyeNa sAMprata eva kAle na cAtidIrghakAlajJAH / te hetuvAdasaMjJino nizceSTA bhavantyasaMjJinaH // 516 // 2 ka. ga. 'tya hai'| samyagdRSTiH saMjJI sati jJAne kSAyopazamike / bhasaMjJI mithyAtve dRSTivAdopadezena // 517 // jJAne hi tasya viziSTatarA'sau prApyate / tatastadvattirapyasau kiM nAGgIkriyate, yenocyate- 'saMte nANe khaDavasamiyammi' iti 1 / etadAzaGkaya pUrvamuttaramAha nANI kiM saNNI na hoi hoi va khauvasamanANI ? | saNNA saraNamaNAgayaciMtA ya na sA jiNe jamhA // 598 // AvaraNasya sarvathaiva kSayeNa jJAnI kSayajJAnI, kevalItyarthaH, asau saMjJI kimiti na bhavati 1, kimarthaM ca kSAyopazamikajJAnI rAMjJI bhavatIti vyAkhyAyate bhavatA / evaM pareNokte satyAha- 'saNNetyAdi' kevalI saMjJI na bhavati, yato'tItArthasya smaraNam, anAgatasya ca cintAM saMjJeocyate, sA ca jine kevalini nAstIti sarvadA sarvArthAvabhAsakatvena kevalinAM smaraNa-cintAdyatatitvAt / iti kSAyopazamikajJAnyeva samyagdRSTiH saMjJIti / / 518 // punarapi prakArAntareNA''ha paraH miccho hiyA - hiyavibhAganANasaNNAsamaNNio koi / dIsai, so kimasaNNI, saNNA jamasohaNA tassa // 519 // nanu mithyAdRSTirapi kazcidaihikAdyarthaviSayahitA 'hitavibhAgajJAnAtmaka spaSTasaMjJAsamanvita eva dRzyate, tataH kimityasau saMjJI na bhavati, yena dRSTivAdopadezenA'yamasaMjJI procyate / iti / gururAha - yad yasmAdazobhanA kutsitA tasya midhyAdRSTeH saMjJA, tena satyA'pi tayA'yamasaMjJIti / / 519 / / Aha- nanu yadyapyazobhanA'sya saMjJA, tathApi kathaM tasyA abhAvaH 1, ityAha jaiha duvvayaNamavaNaM kucchiyasIlaM asIlamasaIe / aNNai taha nANaM pi hu micchaddiTThissa aNNANaM // 520 // yathA durvacanaM kutsitaM vacanaM sadapyavacanaM loke bhaNyate, asatyAzca saMbandhi kutsitaM zIlaM vidyamAnamapyazIlaM yathA'bhidhIyate, tathA mithyAdRSTerjJAnamapi mithyAdarzanodayaparigrahAdajJAnaM bambhaNyate, saMjJA'pyasaMjJocyata ityarthaH / / 520 // kasmAt punastasya jJAnamapyajJAnaM bhavati 1, ityAha 1 kSayajJAnI kiM saMjJI na bhavati, bhavati kSayopazamajJAnI ? | saMjJA smaraNamanAgatacintA ca na sA jine yasmAt // 518 // 2 ka. ga. 'ntA saMjJAnaM saM' / 3 mithyo ( mithyAdRSTiH ) hitA - hinra vibhAgajJAnasaMjJAsamanvitaH ko'pi / dRzyate sa kimasaMjJI, saMjJA yadazobhanA tasya // 519 // 4 yathA durvacanamavacanaM kutsitazIlamazIlamasatyAH / bhaNyate tathA jJAnamapi khalu mithyAdRSTerajJAnam // 520 // For Private and Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 141 vizeSA. sadasadavisesaNAo bhavaheujadicchiovalaMbhAo / nANaphalAbhAvAo micchaddihissa aNNANaM // 521 // bhAga vyAkhyAtAthaiva // 521 // Aha- nanu deva-nAraka-garbhajatiryaG-manuSyalakSaNo mithyAdRSTiIrghakAlikI saMjJAmAzritya dRSTivAdopadezasaMjJAvicAre'pi saMjhI kasmAt nocyate ?, ityAha ho na heUe, heuI na kAlammi bhaNNai saNNA / jaha kucchiyattaNAo, taha kAlo ditthivaaymmi||522|| yathA UhaH pRthivyAdInAM saMbandhinI oghamAtrasaMjJetyarthaH, na 'heUe tti' hetuvAdasaMjJAyAM vicAryamANAyAM kutsitatvAt saMjJA bhaNyate, yathA vA 'kAlammitti' dIrghakAlikasaMjJAyAM vicAryamANAyAMkutsitatvena haitukI saMjJA na bhaNyate, tathA 'kAlotti dIrghakAlikyapi saMjJA dRSTivAdopadezasaMjJAyAM vicAryamANAyAM kutsitatvAdeva saMjJA na bhaNyate / ato neha devAdirapi mithyASTiH saMjJIti bhaavH||522|| tadevaM dIrghakAlika-hetuvAda-dRSTivAdopadezena trividhA saMjJA nirUpya, arthatAsAM madhye kasya jantoH kA bhavati ?, iti nirUpayitumAha peMcaNhamUhasaMNNA heusaNNA beiMdiyAINaM / sura-nAraya-gabbhunbhavajIvANaM kAligI saNNA // 523 // chaumatthANaM saNNA sammaTThiINa hoi suyanANaM / maivAvAravimukkA saNNAIA u kevaliNo // 524 // paJcAnAM pRthivya-p-tejo-vAyu-vanaspatInAmUhasaMjJA vRttyArohaNAdyabhiprAyarUpaughasaMjJA bhavati / Aha- nanu trividhasaMjJAmadhye'treyamUhasaMjJA noktaiva. ata evaikendriyA iha sarvathaivA'saMjJina eva, tucchatvAta kutsitatvAcca tatsaMjJAyAH, iti bhavataivoktameva prAka, tatkathamatra svAmitvaprarUpaNAyAmiyameteSAM saMjJA proktA / satyam , kintvekendriyANAmeSevohasaMjJA bhavati, na tu hetuvAdAdisaMjJA, ityevametatsaMjJAtrayaniSedhapradhAno'yaM nirdezo draSTavyo na tu vidhipradhAnaH / etasyAzcohasaMjJAyA yathA saMjJAtvaM tathA mAgevoktamiti / bhavatvevam , tathA'pye .1 gAthA 115 / 2 aho na hetau, haitukI na kAle bhaNyate saMjJA / yathA kutsitatvAta, tathA kAlo dRSTivAde // 522 // 3 gha. cha. 'gvAdeva saM' / 4 gha. 'likA'pi / 5 paJcAnAmUhasaMjJA hetusaMjJA dvIndriyAdInAm / sura-nAraka-garbhodbhavajIvAnAM kAlikI saMjJA // 523 // masthAnAM saMjJA samyagdRSTInAM bhavati zrutajJAnam / mativyApAravimuktAH saMjJAtItAstu kevalinaH // 524 // kendriyANAmAhAra-krodhAdikA saMjJA dazavidhA samaye moktA, tatkathamekaivohasaMjJA'traiSAmuktA / satyam , vallyAdiSviyaM vyaktaivopalabhyate kizciditi zeSopalakSaNArthameSaiva nirdiSTA, ityalaM prasaGgeneti / dvi-tri-caturindriya-sammUrchanajapaJcendriyANAM tu hetuvAdasaMjJA prApyate / devanArakANAM garbhajatiryaG-manuSyANAM ca kAlikI saMjJeti / dRSTivAdopadezena cchaasthajantUnAM samyagdRSTInAmeva saMjJA prApyate / tatazca 'teSAM tajJAnaM tat saMjJizrutaM bhavati' ityadhyAhAraH / evaM ca sati smaraNa-cintAdimati-zrutavyApArarahitA bhavasthAH, 'siddhiM gatAzca kevalina eva saMjJAtItAH saMjJArahitAH, zeSajantUnAM keSAMcit kasyAzcit saMjJAyA uktatvAditi bhAva iti // 523 // 524 // atrAha para: mottUNa heu-kAliya-sammattakamaM jahuttaravisuddhaM / kiM kAliovaeso kIrai AIe suttammi ? // 525 // nanvavizuddhatvAt prathamaM hetuvAdasaMjJA, tato vizuddhatvAt kAlikasaMjJA, tato'pi vizuddhataratvAd dRSTivAdasaMjJAH ityeva yathottaravizuddhamamuM krama muktvA ki kAlikasaMjJopadeza Adau prathamaM sUtre nandilakSaNe kriyate / tathA ca bhavatA'pi tadanurodhena pUrvamuktam- 'sA saNNA hoi tihA kAliya-heu-didvivAovaeseNa' iti // 525 // * atrottaramAha saNNi tti asaNNi tti ya savvasue kAliovaeseNeM / pAyaM saMvavahAro kIrai teNAIe sa kao // 526 // iha sarvasminnapi zrute Agame yo'yaM 'saMjJA' iti vyavahAraH sa sarvo'pi prAyo bAhulyena kAlikopadezenaiva kriyate / tenA''dI sa eva kAlikopadezaH kRtaH / idamuktaM bhavati- yataH smaraNa-cintAdidIrghakAlikajJAnasahitaH samanaskapaJcendriyaH saMjJItyAgame vyavahiyate, asaMjJI tu prasahyapatiSedhamAzritya yadyapyekendriyAdirapi labhyate, tathApi samanaskasaMjJI tAvat pazcendriya eva bhavati / tataH paryudAsAzrayaNAdasaMzyapyamanaskasammRchainapaJcendriya evA''game pAyo vyavahiyate / tadevaMbhUtaH saMjJA-saMjJivyavahAro dIrghakAlikopadezenaivopapadyate / ataH prathamaM sa eva sUtre, tadanurodhenA'tra ca nirdiSTaH // iti trayoviMzatigAthArthaH // 526 // asaMjhIti asaMjhIti vAsaMtA- * ||iti saMzya-saMjJizrutaM samAptamiti // 1 gha. cha. "siddhig'| 2 muktvA hetu kAlika-samyaktvakrama yathottaravizuddham / kiM kAlikopadezaH kriyata Adau sUtre ? // 525 // 3 gAthA 504 / 1 saMjJIti, asaMjJIti ca sarvazrute kAlikopadezena / prAyaH saMvyavahAraH kriyate tenAdau sa kRtH|| 526 // 55. cha. 'seNa+sanmU For Private and Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 142 vizaSA atha 'akkhara saNNI samma' ityAdiniyuktigAthAkramamAzritya samyakazruta, tatmatipakSabhUtaM mithyAzrutaM cAha.. aMgA-gaMgapaviTaM sammasuyaM loiyaM tu micchasuyaM / Asajja u sAmittaM loiya-louttare bhayaNA // 527 // ihAGgamaviSTamAcArAdi zrutaM, anaGgamaviSTaM tvAvazyakAdi zrutam , etadvitayamapi svAmicintAnirapekSaM svabhAvena samyak zrutam , laukikaM tu bhAratAdi prakRtyA mithyAzrutam / svAmitvamAsAdya svAmitvacintAyAM punalaukike bhAratAdau, lokottare cA''cArAdau bhajanA vikalpanA'vaseyA, samyagdRSTiparigRhItaM bhAratAdyapi samyakzrutaM, sAvadhabhASitva-bhavahetutvAdiyathAvasthitatattvakharUpapodhato viSayavibhAgena yojanAta : mithyASTiparigRhItaM tvAcArAdhapi mithyAzrutaM, ayathAvasthitabodhato vaiparItyena yojanAditi bhAvArtha iti // 527 // samyaktvaparigRhItaM sarva bhAratAdyapi samyakzrutamiti yaduktam, tathA tacca samyaktvaM pazcadhA bhavati- aupazamika, sAsvAdanaM, kSayopazamarja, vedaka, kSAyikaM ca, ityetadubhayamapi darzayannAha sammattaparigahiyaM sambhasuyaM, taM ca paMcahA sammaM / ovasamiyaM sAsANaM khayasamajaM veyayaM khaiyaM // 528 // gatArthaiva, navaramupazamanamupazama:- mithyAtvamohanIye karmaNyudIrNe kSINe zeSasyA'nudayAvasthApAdanamityarthaH; tasmAdupazamAt, tena vA nittamaupazamikam / 'sAsANaM ti' niruktavidhinA varNalopo'tra drssttvyH| tatazca saheSattatvazraddhAnarasAsvAdanena vartata iti sAsvAdanaM samyaktvaM, adyApi mithyAtvodayAbhAvAdanantAnubandhyudayakaluSitatattvazraddhAnarasAsvAdamAtrAnvitamityarthaH, athavA, A samantAt zAtayati muktimArgAd bhraMzayati AzAtanam- anantAnuvandhikaSAyavedanam , sahA''zAtanena vartata iti sAzAtanaM samyaktvamiti / mithyAtvamohanIyasyodIrNasya kSayaH, anudIrNasya tUpazamaH, tAbhyAM nirvRttaM kSAyopazamikaM samyaktvam / vihitaprAyadarzanasaptakakSayeNa jantunA vedyate caramatatpudgalagrAsamAtraM yatra tad vedakam / darzanasaptakasya kSayeNa nide'ttaM kSAyikam / eSa tAvat saMkSepAra vistarArthaM tvabhidhitsurbhASyakAra evaupazagikaM samyaktvaM tAvadAha uvasAmagaseDhIgayassa hoi uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo akhaviyamicchoM lahai sammaM // 529 // 1 gApA 454 / 2 aGgA-'naGgapraviSTaM samyakzrutaM, laukikaM tu mithyAzrutam / AsAtha tu svAmitvaM laukika-lokottarayojanA // 527 // 3 samyaksvaparigRhItaM samyazrutaM, taka paJcadhA samyak / aupazamikaM sAsvAdanaM kSayazamajaM vedaka kSAyikam // 528 // 4 ka.ga. 'khiiyN'| 5 upazamakaneNigatasya bhavatyaupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripuo'kSapitamithyaH ( yAvaH) labhate samyaka ( svam ) // 529 // upazamazreNigatasya darzanasaptake upazamaM nIte aupazamika samyaktvaM bhavati / kimupazamazreNigatasyaivaitad bhavati ?, na, ityAha'jo vetyAdi yo vA janturanAdimithyASTiH sanakRtatripuJjo mithyAtvamohanIyasyA'vihitazuddhA-'zuddha-mizrapuJjatrayavibhAgo'kSapitamithyAtvo labhate samyaktvaM, tarayA'pAntarakaraNapraviSTasyaupazamikaM samyaktvamavApyate / kSapitamithyAtvapuJjo'pyavidyamAnatripajo bhavati atastadvayavacchedArthamuktam- akSapitamithyAtvaH san yo'tripuJjaH samyaktvaM labhate, tasyaivIpazAmikaM samyaktvamavApyate, kSapitami thyAtvaH kSAyikasamyaktvameva labhata iti bhAvaH / kathaM punaH puJjatrayaM kriyate ? iti cet / ucyate- iha kazcidanAdimithyASTistathA vidhaguvAdisAmagrIsadbhAvapUrvakaraNena mithyAtvapuJjakAt pudgalAn zodhayan ardhavizuddhapudgalalakSaNaM mizrapujaM karoti, tathA zuddhapudga lalakSaNaM samyaktvapujaM vidadhAti, tRtIyastvavizuddha evA''ste / ityevaM madana-kodravazodhanodAharaNena pujjanayaM kRtvA samyaktvapaJja pudgalAn vipAkato vedayan kSAyopazamikasamyagdRSTirbhaNyate / tathA cAtra pUrvavidvatpaNItazlokAH -- " tadyatheha pradIpasya khacchAzrapaTalaigRham / na karotyAvRti kAzcidevametad verapi // 1 // " etadapi zodhitamithyAtvapuJjapudgalavedanamityarthaH / __ " ekapujjI dvipuJjIva tripuJjIvA'nanukramAt / darzanyubhayavAMzcaiva mithyAdRSTizca kIrtitaH // 1 // " ananukramAditi pazcAnupUryetyarthaH / atra tripuJjI darzanI samyagdarzanItyarthaH / samyaktvapuJja tUdalite dvipuJjI sannubhayavAra samyaga-mithyAdRSTirbhavatItyarthaH / mizrapuJje'pyudalite mithyAtvapuJjasyaivaikasya vedanAdekapuJjI mithyAdRSTirbhavati / etadevAha ___ " yastripuJjI sa samyaktvamevaM bhuGkte vipAkataH / dvipujyapi ca mizrAkhyamekapuJjyapi cetarat // 1 // " iti / itarad mithyAtvamityarthaH, ityalaM prasaGgena / 529 // prakRtamucyate- akRtatripuJjastarhi kathamaupazamikaM samyaktvaM labhate ?, kiyatkAlamAnaM ca tad bhavati ?, ityAha- khINammi uiNNammi ya aNudijjate ya sesamicchatte / aMtomuhuttamettaM uvasamasammaM lahai jIvo // 530 // ihA'nAdimithyAdRSTiH kazcidAyurvarjasaptakarmaprakRtiSu yathApravRttakaraNena kSapayitvA pratyekamantaHsAgaropamakoTIkoTimamANata nItAsvapUrvakaraNena granthibhedaM kRtvA'nivRttikaraNaM pravizati / uktaM ca kalpabhASye 1 kSINa udIrNe cAnudIyamAne ca zeSamidhyAve / antarmuhUrtamAnamupazamasamyaktvaM labhate jIvaH // 53 // + bhvedpi| For Private and Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 143 vizeSA0 "jI gaMThI tA paDhamaM gaThiM samaicchao havai bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa sammatapurakkhaDe jIve // 1 // " iti / tatastatravRttikaraNe dudIrNamudayamAgataM mithyAtvaM tasminnanubhavenaiva kSINe nirjIrNe, zeSe tu sattAvartini mithyAtve'nudIrya* mAne pariNAma vizuddhivizeSAdupazAnte viSkambhatodaye'ntarmuhUrtamudayamanAgacchatItyarthaH / kim 1, ityAha- antarmuhUrtamAtraM kAlamaupazafusereved labhate jIvaH / asmAccopazamikasamyaktvAdatikrAnto mithyAtvapuJjasyaivodayAd mithyAtvameva gacchati, zeSapuJjadvayasyASkRtatvenA'vidyamAnatvAditi / idamatra hRdayam -- saiddhAntikAnAM tAvadeta mataM yaduta - anAdi midhyAdRSTiH ko'pi tathAvidhasAmagrIsAspUrvakaraNena puJjatrayaM kRtvA zuddhapuapugalAn vedayanopazamikaM samyaktvamalabdhcaiva prathamata eva kSAyopazamikasamyagdRSTirbhavati / abhyastu yathAsyAdikaraNatrayakrameNAntarakaraNe aupazamikaM samyaktvaM labhate puJjatrayaM tvasau na karotyeva / tatapazamikasamyaktvA - eeyarsari midhyAtvameva gacchati, uktaM ca kalpabhASye " AlaMbaNamalahaMtI jaha sahANaM na muMcae iliyA / evaM akayatipuMjI micche ciya uvasamI evaM // 1 // " yathA gAtre samutkSipte satIlikA'paramagretanasthAnalakSaNamAlambanamalabhamAnA mAktanasthAnalakSaNaM svasthAnaM na muJcati punarapi iger prAktanaMsthAna evaM tiSThatItyarthaH evamupazamasamyagdRSTiraupazamikasamyaktvAccyuto'kRta tripuJjatvAd mizra - zuddhaJjalakSaNaM sthAnAmAnaH punastadeva midhyAtvamA gacchatItyarthaH / kArmagranthikAstvidameva manyante yaduta - sarvo'pi midhyAdRSTiH prathamasamyaktvaareer forgetfdakaraNatrayapUrvakamantarakaraNaM karoti, tatra caupazamikaM samyaktvaM labhate puJjatrayaM cA'sau vidadhAtyeva / ata evauvasaarateeyasat kSAyopazamikasamyagdRSTiH, mizraH, midhyAdRSTirvA bhavati / ityalaM prapazceneti // 530 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha sAsvAdanasamyaktvamAha samasammattAo cayao micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM tayaMtarAlammi chAvaliyaM // 531 // ihAntarakaraNe aupazamikasamyaktvAddhAyAM jaghanyataH samayazeSAyAM, utkRSTatastu SaDAvalikAvazeSAyAM vartamAnasya kasyacidanatAnubandhika pAyodayenopazamikasamyaktvAccyavamAnasya mithyAtvamadyApyaprApnuvato'trAntare jaghanyataH samayaM utkRSTatastu SaDAvalikA + nudIrtha-1 1 yo granthiH sa prathamaM ( yathApravRttakaraNaM ) granthi samatigacchato bhavati dvitIyam (apUrvakaraNaM) / anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyaktve jIve // 1 // 2. cha. 'rtamAga' / 3 AlambanamalabhamAnA yathA svasthAnaM na muJcatIlikA / evamakRtatripuJjI mithyAtvamevopazamyeti // 1 // 4 upazamasamyaktvA cyavamAnasya mithyAtvamaprApnuvataH / sAsvAdana samyaktvaM tadantarAle paDAvalikam // 531 // sAsvAdanasamyaktvaM pUrvoktazabdArtha bhavatIti // 531 // atha kSAyopazamikamAha 'micchattaM jamuiNNaM taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM veijjaMtaM khaovasamaM // 532 // yadudIrNamudayamAgataM mithyAtvaM tad vipAkodayena veditatvAt kSINaM nirjIrNa, yacca zeSaM sattAyAmanudayAgataM vartate tadupazAntam / upazAntaM nAma viSkambhatodayamupanItamithyA svabhAvaM ca zeSamithyAtvaM, midhyAtva - mizrapuJjAvAzritya viSkambhitodayaM, zuddhapuJjAvAzritya punarapanItamithyA svabhAvamityarthaH / Aha- yadyevam, azuddha-mizrapuJjadvayarUpasya viSkambhatodayasyaivopazAntasyA'nudIrNatA yujyate, na tu zuddhaJjalakSaNasyApanIta midhyAtvasvabhAvasya tasya vipAkena sAkSAdanubhUyamAnatvAditi bhavadbhistu 'aNuiyaM ca vasaMta' iti vacanAd dvisvabhAvamapyupazAntamanudIrNamuktam, tadetat katham 1 iti / atrocyate- satyametat kintvapanItamidhyAtvasvabhAvatvAt svarUpeNA'nudayAt tasyA'pyanudIrNatopacAraH kriyate / athavA, anudIrNatvamavizuddha mizrapuJjadvayarUpasya midhyAtvasyaiva yojyate, na tu samyaktvasya, tasyApanIta mithyAtvasvabhAvatvalakSaNamupazAntatvameva yojyata ityarthaH / katham 1, iti cet / ucyate- mithyAtvaM yadudIrNamudayamAgataM. tat kSINaM, zeSaM tvavizuddha-mizrapuJjadvayalakSaNaM mithyAtvamanudIrNa 'aNuiyaM ca' iti cazabdasya vyavahitaprayogAt zuddhapuJjalakSaNaM tadupazAntaM ceti- apanItamithyAtvasvabhAvamityarthaH ityevaM sarva susthaM bhavati / 9 devadIrNasya mithyAtvasya kSayaH, anudIrNasya ca ya upazamaH, etatsvabhAvadvayasya yo'sau mizrIbhAva ekatvamithyAtvalakSaNe dharmiNi bhavanarUpastamApannaM, mizrIbhAva pariNataM bedyamAnamanubhUyamAnaM truTitarasaM guddhapuJjalakSaNaM mithyAtvamapi kSayopazamAbhyAM nirvRttatvAt kSAyopazamikaM samyaktvamucyate / zodhitA hi mithyAtvapudgalA atisvacchavatramiva dRSTeryathAvasthitatattvarUcyadhyavasAyarUpasya samyaktvasyAssareer na bhavanti / ataste'pyupacArataH samyaktvamucyata iti / atrAha - nandIrNasya mithyAtvasya kSaye, anudIrNasya copazame kSAyopazamikaM samyaktvamihoktam, prAguktamaupazamikamapi tadevaMvidhametra, tat ko'nayorvizeSaH / tadetadasamIkSitAbhidhAnam, yato 'mIsIbhAvapariNayaM veijjaMtaM khaovasamaM' iti vacanAdatra kSAyopazami 1 mithyAtvaM yadudIrNaM tat kSINamanuditaM copazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 532 // 2 ka. ga. 'zAntaM nA' / 3 . cha. 'tya viSkambhitodayaM pu' / 4ka. ga. 'madhu' 5 ka.ga. 'tvazu' | For Private and Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir m 144 vizeSA0 sasyale zapacapadalavedanamuktam , aupazamike tu tat sarvathaiva nAsti, iti mahAn vizeSaH / kiJca, aupazamikasamyaktve mithyAtvaM pradezodayenApi na vedyate, atra tu pradezodayena tadapi vedhate / ityalaM prasaGgeneti // 53 // athoktazeSa vedaka, kSAyikaM ca samyaktvamekagAthayA mAha 'veyayasammattaM puNa savvoiyacaramapoggalAvattha / khINe dasaNamohe tivihammi vi khAiyaM hoi // 533 // vedayatyanubhavati samyaktvapulAniti vedako'nubhavitA, tadanantarabhUtatvAt tatsamyaktvamapi vedakam / athavA, yathA Ahiyata ityAhArakam , tathA vecata iti vedakam , jIvAdivastuvAca gati samiti samyag avaiparItyena, azvati pravartata iti samyaka, tasya bhAvaH samyaktvaM, bedakaM ca tat samyaktvaM ca vedakasamyaktvam / tat punaH kSapabhogi matipatrasyA'nantAnubandhikaSAyacatuSTayamithyAtvamizra-puDheSu kSapiteSu, samyaksyapukhamapyudIryodIryA'nubhUya nirjarayato niSThitodIraNIyasya sarvoditacaramapulAvasthaM bhavati / sarve ca te ditAzca te ca te caramapuralAzca sarvoditacaramapudgalAstejasthA kharUpaM yasya tat tathA / idamuktaM bhavati- kSapitapAyadarzanasaptakasya samyasvapuJjacaramapudgalagrAsamAtramanubhavato vedakasamyaktvaM bhavati / atrAha- nanvevaM sati kSAyopazamikena sahA'sya ko vizeSaH, samyaktvapuJjapudgalAnubhavasyobhayatrApi samAnatvAt / / satyam , kintadazeSoditapudalAnubhUtimataH proktam , itarattUditA-'nuditatatpudgalasya, etanmAtrakRto vizeSaH paramArthatastu zAyopazamikamevedam , caramagrAsazeSANAM pudgalAnAM kSayAt / gharamaigrAsavartinAM tu mithyAtvasvabhAvApagamalakSaNasyopazamasya sadbhAvAditi / avazya cedamaGgIkarta yasa sthAnAntareSa bahazaH kSAyikI-pazamika-kSAyopazamikalakSaNasya trividhasyaiva samyaktvasyA'bhidhAnAta / tatra ca vedakasya kSAyopazAmika evA'ntarbhAvaH, kiyanmAtrabhedena ca bheda evAGgIkriyamANe audayikasamyaktvasyA'pi prApteratiprasaGga syAditi / anantAnubandhikaSAyacatuSTayakSayAntaraM mithyAtva-mizrasamyaktvapuJjalakSaNe trividhe'pi darzanamohanIye sarvathA kSINe kSAyikaM samyaktvaM bhavatIti / vametatsamyaktvapazcakaparigrahAta samyakzrutam , mithyAtvaparigrahAttu mithyAzrutaM bhavatIti pratipattavyamiti // 533 // atrAha-nanu kiyat samyakzrutameSa bhavati ?, kiyaJca mithyAzrutam ?,zeSasya ca matyAdijJAnacatuSTayasya madhye mithyAtvodayAta phasya viparyAso bhavati ?, kasya ca na !, ityAzaGkayAha+soditAH / vedakasamyaktvaM punaH sarvoditacaramapudgalAvastham / kSINe darzanamohe nividhe'pi kSAyika bhavati // 55 // 2 gha.cha. 'mava' / coisa dasa ya abhinne niyamA sammattaM sesae bhayaNA / mai-ohivivajjAse vi hoi micchaM na uNa sese||534|| caturdazapUrvebhyaH samArabhya yAvat saMpUrNadazapUrvANi tAvad niyamAt samyakzrutameva bhavati, na mithyAzrutam- etAvacchUtasadbhAve samyagdRSTireva bhavati na mithyAdRSTiriti bhAvaH / 'sesae bhayaNa tti' zeSe bhinnadazapUrvAdike sAmAyikaparyante zrute bhajanA vikalpanAetacchrutasadbhAve ko'pi samyagdRSTiH, kazcittu mithyAtvodayAd viparyasto mithyAdRSTirapi bhavati / tatazcaitat zrutaM samyaktvaparigrahAt samyakzrutaM, mithyAtvodayAd mithyAzrutamapi syAditi bhAvaH / matya-vadhiviparyAse'pi mithyAtvaM mithyAtvodayo bhavati, na punaH zeSemanaHparyAya-kevalajJAnadaye / idamuktaM bhavati-mithyAtvodayAt matijJAnaM viparyastaM sad matyajJAnaM bhavati, avadhirapi tadadayAda viparyAsamApanno vibhaGgapadavyapadezaM labhate, manaHparyAya-phevalajJAne tu kadApi mithyAtvodayAd viparyAsaM na gacchataH, tatsadbhAve tadudayasyaivA'saMbhavAta / manaHparyAyajJAnaM hi cAritriNa eva bhavati, kevalajJAnaM tu kSINaghAticatuSTayasya, iti kutastadbhAve mithyAtvodayaH / iti / etacceha mithyAtvodayasaMbhavA-'saMbhavaprastAvAdanuSaGgata evoktam , prastutaM punaratra samyaga-mithyAzrutameveti // 534 // atra kila paraH kiMcit prerayatitaittAvagamasahAve sai samma-suyANa ko paiviseso ? / jaha nANa-dasaNANaM bheo tulle'vabohammi // 535 // nANamavAya-dhiIo dasaNamiTuM jahoggahe-hAo / taha tattaruI sammaM roijai jeNa taM nANaM // 536 // ubhayatrApi tattvAvagamasvabhAvatve tulye sati kaH samyaktva-zrutayoH prativizeSaH, yenocyate- 'samyaktvaparigrahAt samyakzrutam' iti / idamuktaM bhavati- 'rAgAdidoSarahita eva devatA, tadAjJApAratantryavRttaya eva guravaH, jIvAdikameva tattvam, jIvo'pi nityA'nityAyanekasvabhAvaH, kartA, bhoktA, mithyAtvAdihetubhiH karmaNA badhyate, tapA-saMyamAdibhistu tato mucyate' ityAdibodhAtmakameva samyaktvamacyate. zrutamapyevamAdyabhilApAtmakameva, tadanayoH ko vizeSaH, yenocyate- 'samyaktvaparigRhItaM samyakazrutama' iti / atrotaramAha- 'jahetyAdi' yathA vastvavabodharUpatve tulyepi kathaMcijjJAna-darzanayorbhedaH, tathA tattvAvagamasvabhAve tulye'pi samyaktva-zra caturdaza daza cAbhinnAni (pUrvANi) niyamAt samyaktvaM, zeSake bhjnaa| matya-vadhiviparyAse'pi bhavati mithyAtvaM na punaH zeSe // 53 // 2 ka.ga 'yavi' / ..tasvAvagamasvabhAve sati samyaktva-zrutayoH kaH prativizeSaH / yathA jJAna-darzanayorbhedastulye'vabodhe // 535 // jJAmamapAya-vRtI darzanamiSTaM ythaavprhe-| tathA tatvaruciH samyaktvaM secyate yena tajjJAnam // 53 // For Private and Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jJAnadarzanayorvastvavacodharUpatayai 145 vizeSA. tayorihA'pi kathazcidbhedaH / kathaM punarjJAna-darzanayoranyatra tAvad bheda uktaH 1, iti cet / ityAi- 'nANetyAdi' yathA'pAyazca dhRtizcA'pAya-dhRtI, ete vacanaparyAyagrAhakatvena vizeSAvabodhakhabhAvatvAjJAnamiSTa, avagrahazvehA cA'rthaparyAyaviSayatvena sAmAnyAvabodhAd darzanam / tathA'trApi jIvAditatvaviSayA ruciH zraddhAnaM samyaktvaM maNyate, yena punastajjIvAditattvaM rocyate zraddhIyate sanmAnam / ayamatrAbhimAyAdarzana-mohanIyakarmakSayopazamAdinA yA tattvazraddhAnAtmikA tasvarucirupajAyate,tayA tattvazraddhAnAtmaka jIvAditattvarocakaM viziSTaM zrutaM janyate, tatastat zrutAjJAnavyapadezaM parihatya zrutajJAnasaMjJA samAsAdayati / evaM ca sati paro manyate-viziSTatattvAvagamasvarUpaM zrutameva samyaktvaM. na punastato'tirikta kizcidupalabhyate, iti kathamucyate- 'samyaktvaparigrahAt samyakzrutam' iti / siddhAntavAdI tu manyate-- stvavabodharUpatayaikatve'pi vizeSa sAmAnyavastugrAhakatvena bhedaH, tathAnApi zuddhatatvAvagamarUpe zrute tattvazraddhAnAMzaH samyaktvaM, tadviziSTaM tu tavarocakaM zrutajJAnamityanayorbhedaH / etayozca samyaktva-zrutayoryugapallAbhe'pi kArya-kAraNabhAvAd bhedH| uktaM ca " kAraNa-kajavibhAgo dIva-pagAsANa jugavajamme vi / jugavuppannaM pi tahA heU nANassa sammattaM // 1 // jugavaM pi samuppannaM sammattaM ahiMgama visohei / jaha kayagamaMjaNAijalavuTThIo visohiMti // 2 // " . ato yuktamuktam ' samyaktvaparigRhItaM samyakazrutaM, viparyayAttu mithyAzrutam ' // iti gAthAdazakArthaH // 535 // 536 // // samatipakSaM samyakazrutaM samAmamiti // idAnIM sAdi sapathapasitaM ca zrutaM samatipakSamucyate* asthittinayasseyaM aNAipajaMtamathikAya vva / iyarassa sAi sataM gaipajjAehiM jIvo bva // 537 // astItinayo nityavAdI dravyAstikastasyAbhimAyeNedaM dvAdazAGgazrutamanAdi, aparyantaM ca; nityatvAt , pazcAstikAyavat / tathAhi-yairjIvadravyaiH zrutamidamadhItaM. yAnyadhIyante, yAni cAdhyeSyante, tAni tAvadUna kadApi vyavacchidyante, iti teSAmanAditA. 15. cha. 'nI' / 1 gha. cha. 'tatra / 3 ka. ga. 'kaM vi'| 4 gha. cha. 'nymaa'| 5 kAraNa-kAryavibhAgo dIpa-prakAzayoryugapajanmanyapi / yugapadutpannamapi tathA hetuAnasya samyaktvam // 1 // dhugapadapi samutparya samyaktvamadhigama vizodhayati / yathA kanakamaJjanAdijalavRSTayo vizodhayanti // 2 // 6 bharatItinayasyevamanAdiparyantamastikAya iva / itarasya sAdi sAmtaM gatiparyAyairjIva iva // 53 // aparyantatA ca / tataH zrutasyApi tatparyAyabhUtasya tadavyatirekAt tadrUpataiva / na hi sarvathA'sat kApyutpadyate, sikatAsvapi tailAdhutpatiprasaGgAt / nApi sato'tyantocchedaH, srvshuunytaaptteH| yadi hi yad yaddeva-nArakAdikaM ghaTa-paTAdikaM ca vinazyati tat tadyadi sarvathA niranvayamapaiti, tadA kAlasyA'paryavasitatvAt krameNa sarvasyA'pi jIvapudgalarAzervyavacchedAt sarvameva vizvaM zUnyaM syAt / tasmA chutAdhAradravyANAM sarvadaiva sattvAt tadavyatirekiNastasyApi tadrUpataiveti sthitam / itarasya vyavacchittinayasyA'nityavAdinaH paryAyAstikasya matena sAdi, saparyantaM ca zrutam , anityatvAjjIvasya, naarkaadigtipryaayvt| tathAhi- zrutajJAninAM nirantaramaparApare dravyAdupayogAH prasUyante, pralIyante ca / na ca tebhyo'nyat kimapi zrutamasti, tatkAryabhUtasya jIvAditattvAvabodhasyA'nyatrA'darzanAt , tada nupalambhe'pi tatkalpanAyAmatiprasaGgAt / dravyAdiSu ca zrutopayogaH sAdiH saparyavasita eveti // 537 // athavA, nayavicAramutsRjya dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAzrityedaM sAdhAdisvarUpaM cintyata iti / etadAha devvAiNA va sAiyamaNAiyaM saMtamaMtarahiyaM vA / davvammi egapurisaM paDucca sAiM sanihaNaM ca // 538 // dravyAdinA vA dravya-kSetra-kAla-bhAvairvA zrutaM sAdikamanAdikaM, sAntamanantaM ca bhavati / iha ca dravyataH zrutamekaM bahUni ca puruSadravyANyAzritya cintanIyam / tatraikapuruSaM dravyamaGgIkRtya tAvadAha- 'davvammItyAdi' dravyata ekapuruSa pratItya sAdi sanidhanaM ca zrutaM bhavati // 538 // katham 1, iti cet / ityAha codasapunvI maNuo devatce taM na saMbharai savvaM / desammi hoi bhayaNA saTThANabhave vi bhayaNA u // 539 // ___ iha kazciccaturdazapUrvadharaH sAdhurmRtvA devalokaM gtH| tatra ca devatve tat pUrvAdhItaM zrutaM na smarati / kiyad na smarati ?, ityAhasarvaM kRtsnaM, azeSamiti yAvat / 'deze punarekAjalakSaNe' iti kalpacUrNiH, kovyAcAryavyAkhyAnaM tu deze sUtrAghe sUtramAtrAdau ceti / idaM ca pUrvagatasUtrApekSaM saMbhAvyate, anyathA kalpena saha virodhaprAptaH, bhajanA vikalpanA bhavati- yathoktaM dezaM smarati, na smaratyapItyarthaH / kiM devatvamAptasyaivetthaM zrutasya pratipAtaH, Ahokhidihamave'pi, ityAha-svasthAne manuSyatve yo'sau bhako janma tatrApi tiSThato bhajana vyAdinA dA sAdikamanAdikaM sAmtamantarahitaM vA / vanya ekapuruSaM pratItya sAdi sanidhanaM c||538|| 2.kha.ga. 'aah'| / caturdazapUrvo manujo devatve tadna smarati sarvam / deze bhavati bhajanA svasthAnabhave'pi bhajanA tu||539||+ekaadshaa For Private and Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 146 vizeSA. vikalpanA- mithyAtvagamanAdibhiH kAraNaiH kasyacit pratipatati zrutam , kasyacid neti // 539 // tAnyeva mithyAtvagamanAdIni zrutapratipAtakAraNAni sAmAnyenAha 'miccha-bhavaMtara-kevala-gelana-pamAyamAiNA nAso / Aha kimatthaM nAsai kiM jIvAo tayaM bhiNNaM ? // 40 // iibhave'pi tiSThataH kasyacid mithyAtvagamanena zrutasya nAzo bhavati, kasyacid bhavAntaragamanena / etacca 'caudasapubbI maNuo' ityAdinA darzitameva / na ceha punarbhaNane paunaruktyamAzaGkanIyam, sAmAnyena zrutapratipAtakAraNabhaNanamakramAyAtatvena punaratra bhaNanAt / kevalajJAnotpattau ca kasyacidihabhave'pi zrutaM nazyati, "nahammi uchAumathie nANe" iti vacanAt / aparasya tu glAnAvasthAyAM, anyasya punaH pramAdAdinehabhave'pi tasya nAzo bhavati / tato lAbhakAle tasya sAditvam, pratipAte tu sAntatvamiti / atra paraH pAhakimartha zrutaM labdhaM sad nazyati, kiM jIvAda bhivaM vyatiriktaM vartate ?- jIve tiSThatyapi zrutasya bhitrasyaiva nAzo yujyate nAbhinasyeti bhaavH|| 54 // ___bhinnameva tat tasmAditi cet / atra dUSaNamAha jaii bhinnaM tabbhAve vi to tao tassabbhAvarahiu tti / aNNANi cciya niccaM aMdha va samaM paIveNa // 541 // yadi jIvAd bhinnaM zrutamabhyupagamyate, 'totti tatastadbhAve'pi zrutasadbhAve'pi tako'sau jIvo'jJAnyeva nityaM syAt / kutaH, ityAhatatsvabhAvarahita iti kRtvA / zrutaM hi jIvAd bhinnamiSTam , tato jIvaH zrutasvabhAvarahitatvAdajJAnyeva syAt-zrutaprakAzyamartha na pshydityrthH| yathA'ndhazcakSurvikala Atmavyatiriktana hastagatenA'pi pradIpena tatpakAzyamartha na pazyatIti // 541 / / . atra mUriruttaramAha taM tA niyamA jIvo jIvo na tadeva kevalaM jamhA / taM ca tadaNNANaM vA kevalanANaM va so hojA // 542 // 1 mithyA-bhavAntara-kevala-lAna-pramAdAdinA nAzaH / Aha kimarthaM nazyati kiM jIvAt tad bhinnam / // 54 // 2 gAthA 539 / maSTe tu cchAnasthike jnyaane| 5 yadi bhinnaM sadbhAve'pi tataH sakastatsvabhAvarahita iti / ajJAna eva nityamandha iva samaM pradIpena // 541 // 5 tat tAvad niyamAjIvo jIvo na tadeva kevalaM yasmAt / tacca tavajJAnaM vA kevalajJAnaM vA sa bhavet // 542 // tata tAvata zrutajJAnaM niyamAjjIvo jIvaskhabhAvameva bhavati, nAjIvasvabhAvam / jIvaH punastadeva kevalaM na bhavati / kutaH 1, ityAha- yasmAdasau tadvA zrutajJAnaM syAt , tadajJAnaM vA zrutAjJAnaM, kevalajJAnaM vA sa bhavet / vAzabdAd matijJAnam , avadhijJAnaM, manaHparyAyajJAnaM, matyajJAnaM, vibhaGgo vA'sau bhavejjIva iti // 542 // 'taM tA niyamA jIvo' iti yaduktaM, tadupajIvya paraH mAha. 'taM jai jIvo nAse taNNAso hou savvaso natthi / jaM so uppaay-vvy-dhuvdhmmaannNtpjjaao|| 543 // tacchrutaM yadi jIvo jIvasvabhAvabhUtaM tat , tadA jIvAt tadavyatiriktamiti sAmArthyAdeva bhavadbhirabhyupagatam , yuktaM caitat ; evaM hi sati yujyate-jIvasya tatkRtavastvavabodho jJAnitvaM kevalaM nAze pratipAte tasya 'zrutasya' iti prakramAllabhyate, tasya jIvasya nAzastanAzo bhavatvastu / yato hi yadavyatiriktaM tasya vinAze tad vinazyatyeva, yathA ghaTasvarUpavinAze ghaTavastviti / atra mUriruttaramAha'bhavatu' itIhApi yojyate, astu zrutasya nAze jIvasya tatparyAyaviziSTatAmAtrAnvitasya nAzaH, kintu sarvazaH sarvAtmanA paryAyAntaraviziSTasyApi tasya nAzo nAsti / yad yasmAdasau jIva utpAda-vyaya-dhrauvyadharmA, anantaparyAyazca vartate / tato yadaivA'sau zrutaparyAyeNa vinazyati, tadaiva zrutAjJAnAnAdiparyAyeNotpadyate / sacetanatvA-'bhUrtatva-sattva-prameyatvAdibhiranugatairanyavyAvRttaizvAnantaiH paryAyaiviziSTo'sau sarvAvasthAsvavatiSThate / ataH kathaM zrutaparyAyamAtravinAze tasya sarvathA vinAzaH syaad'| yadi hi tasyA'yamevaikA paryAyo bhavet tadA tadvinAze tasya sarvanAzaH syAt / etacca nAsti, zrutaparyAyamAtreNa vinaSTasyApi tasya zrutAjhAnAdiparyAyeNotpAdAt / yathoktaizcAnantaparyAyairviziSTasya sarvadaivA'vasthAnAditi // 553 // na cAtmaiva kevala utpAda-vyaya-dhrauvyadharmA, kintu sarvamapi vastvIdRzameva, hAte darzayati-- savvaM ciya paisamayaM uppajjai nAsae ya niccaM ca / evaM ceva ya suha-dukkha-baMdha-mokkhAisabbhAvo // 544 // sarvameva hi stambha-kumbha-bhavanAdivastu pratisamayaM purANAdiparyAyeNotpadyate, navAdiparyAyeNa tu vinazyati, dravyatayA punarnityaM ca dhruvaM sarvadaivA'vatiSThate / evameva ca sukha-duHkha-bandha-mokSAdisadbhAvo ghaTate, nAnyathA) sukhAdisadbhAvo hi sak-candanA-janA , sad yadi jIdo mAze samAzo bhavatu sarvazo mAsti / yat sa utpAda-vyaya-dhauvyadharmA-'nantaparyAyaH // 54 // 2 sarvameva pratisamayamutpadyate nazyati ca nityaM ca / evameva ca sukha-duHkha-bandha-mokSAvisamAvaH // 544 ||nbaadipaay MOHAMMITRAlavAdiparyAyeNosayate purANAdika For Private and Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 147 vizeSA0 hi-niSAdisahakArikAraNasadbhAve yujyate, anyathA sarvadaiva tadbhAvA'bhAvaprasaGgAt / na caikAntanityasya tAvatsahakAryapekSA yujyate / tathAhi- apekSyamANena sahakAriNA tasya kazcidatizayaH kriyate, navA iti vaktavyam / yadi kriyate, sa kimarthAntarabhUtaH, anarthAntarabhUto vA ? iti vAcyam / yadyAdyaH pakSA, tarhi tasya kimAyAtam / tasyA'sau vizeSakAraka iti cet / na, anavasthAprasaGgAta tathAhi-so'pi vizeSastato bhinnaH, abhinno vA ityAdi tadevA''vartata ityanavasthA / athA'narthAntarabhUtaM iti dvitIyaH pakSA, sa kiM vidyamAnaH, avidyamAno vA / yadi vidyamAnaH, kimiti kriyate', karaNe vaa'nvsthaaprsnggH| athA'vidyamAnaH, nanu vyAhatametattato'narthAntarabhUtaH, avidyamAnazceti / avidyamAnasya ca kharaviSANasyeva karya karaNotpattiA', karaNe vA vastuno'nityatvaprasaGgaH, tadavyAtiriktatvena tatkaraNe vastuno'pi karaNAt / atha mA bhUdepa dopa iti na kriyata ityabhyupagamyate, na tarhi sa tasya sahakArI, atizayAkaraNAta, itthamapi sahakAritve'tiprasaGgaH, tathAhi- yadi kaMcana vizeSamakurvannapi sahakAryAzrIyate, tarhi sarvabhAvAnAmapi tatsahakAritvaprasaGgaH, vizeSAkaraNasya samAnatvAt, iti kathaM pratiniyatasahakArikalpanA / athavaMbhUta evA'sya vastunaH khabhAvaH, yena vizeSAkArakamapi pratiniyatameva sahakAriNamapekSya kArya janayati / nanvetadapi manorathamAtram, taddhi yadA'bhISTasahakArisaMnidhau kArya janayati, tadA tasya tadapekSAlakSaNasvabhAvo vyAvartate navA vAcyam / yadi vyAvartate, tadyanityatvaprasaGgaH, svabhAvanivRttau svabhAvavato'pi tadavyAtirekeNa tadvadeva nivRtteH / atha na vyAvartate, tarhi kAryAjananaprasaGgaH, tatsvabhAvAnivRtteH, pUrvavaditi / ya eva hi tasya kAryAjananAvasthAyAM svabhAvaH, sa eva jananAvasthAyAmapi, iti kathaM janayet / janane vA sarvadA jananaprasaGgaH, tatsvabhAvasya sarvadA'vasthitatvAditi / sahakArikAraNAnyapi nityatvAt sarvadaiva saMbhUyopakuUran , viparyayo vA, nityasyaikasvabhAvatvAt / tatazca kAryasya sarvadaiva bhAvaH, abhAvo vA syAditi / . athaikAntAnityaM kSaNasthitidharmakaM vastvabhyupagamyate / etadapyayuktam, yataHkSaNasthitidharmakaM kSaNabhAvasvabhAvamabhidhIyate, tato'rthAdevA'sya dvitIyAdikSaNe sabhAva ityakAmenApi pratipattavyam, tayozca bhAvA-'bhAvayoH parasparamanyatvam , ananyatvaM veti vaktavyam / padyanyatvam , tat kiM sarvathA, uta kathazcit / yadi sarvathA, tarhi dvi yAdikSaNeSvapi bhAvaprasaGgaH, prathamakSaNabhAvasya dvitIyAdikSaNAbhAvabhinnatvAnyathAnupapatteH na hyekAntabhinnAdabhAvAd bhAvasya nidhiyujyate, paTApAvAdapi ghaTabhAvanivRttiprasaGgAt / atha kathaJcit / tadayuktaM, anekAntavAdAbhyupagamaprasaGgAt / athA'nanyatvam / tadapi sarvathota kayazcit / yadi sarvathA, tarhi prathamakSaNabhAva eva dvitIyAdi 1 . cha. 'thaM ni'2 .cha. 'rikaarnn'| kSaNAbhAvastato dvitIyAdikSaNeSvapi vastuno bhAvaprasaGgaH, dvitIyAdikSaNAbhAvasya vA nirUpAkhyatvAttasyaiva ca prathamakSaNabhAvarUpatvAtprathamakSaNabhAva evA'bhAvaH syAt / kathaJcitpakSe tUkta eva doSaH / atha dvitIyakSaNAbhAvasyAbhAvarUpatvAdeva na prathamakSaNabhAvenA'nyA-'nanyatvakalpanA yuktimatI / syAdetat, yadi bhAvo'bhAvAd bhedAbhedau vihAya varteta, tacca nAsti, gatyantarAbhAvAt / atha dvitIyakSaNAbhAvaH parikalpitatvAdeva na vikalpakalpanAviSayaH hanta ! yadyevam , tarhi tasya parikalpitatvAdasavAd dvitIyAdikSaNe vapi bhAvaprasaGgaH, iti kutaH kSaNasthitidharmakatvam / atha prathamakSaNavyatirikto dvitIyAdikSaNAbhAvaH parikalpitaH, tadavyatiriktastvasAvastyeva tarhi prathamakSaNabhAva evaM dvitIyAdikSaNAbhAvaH, tatra ca prAgukta eva doSa iti / atha taduttarakAlabhAvipadArthAntarabhAva eva vivakSitasya dvitIyAdikSaNAbhAvaH yadyevam , atra sutarAmanyA-'nanyatvakalpanA, tatra cokto dossH| atha kSaNasthitidharmakaM vastveva dvitIyAdikSaNAbhAvaH / tadayuktam , tasyaivA'yogAta; tathAhi-kSaNasthitidharmakaM kSaNabhAvasvabhAvamabhidhIyata ityAdi tadevA'nuvartata iti / athocyeta-dvitIyAdikSaNAbhAve prathamakSaNabhAvasyA'bhAvAt , bhAve vA dvitIyAdikSaNAbhAvAnupapatteH pratiyogyabhAvAdeva nA'nyA-'nanyatvakalpanAyAH saMbhavaH, tathAhidvitIyAdikSaNe tadeva na bhavati / nanvevam , tarhi tasyaivA'bhAvIbhUtatvAd bhAvavat tadabhAvasyA'pi taddharmatvam , atastaddharmatve sarvadaiva bhAvApatte tatazca svahetubhya eva tadbhAvA-'bhAvadharmakaM samutpadyata iti pratipattavyam / na cAkramavataH kAraNAt kramavaddharmAdhyAsitakAryotpattiyujyate / tatazca yadaiva bhAvastadaivA'bhAvaH syAt, iti kutaH kSaNasthitidharmakatvam / tadbhAve vA prathamakSaNavaduttarakSaNeSvapi bhAvA-'bhAvayoH sahAvasthAne'virodhAta sarvadaiva vastuno bhAvApattiH / na ca niraMzatatsvabhAvebhyaH svahetubhya eva tad vastu kSaNasthitidharmakamevotpadyate, iti taddhetubhirevA'trottaraM vaktavyam, ityucyamAnaM vidvajjanamanAMsi raJjayati evaM hi svabhAvAntarakalpanAyA api kartuM zakyatvAt / syAdetat , zakyA svabhAvAntarakalpanA, akSaNike'rthakriyA'saMbhavAt / tadayuktam , kSaNike evA'rthakriyA'yogAt, tathAhi-kSaNikaH padArtho'nutpanno'rthakriyAM karoti, utpadyamAnaH, utpannA, nivartamAnaH, nivRtto vA ? iti viklpaaH| na tAvadanutpannaH, tasyaivA'satvAt / nA'pyutpadyamAnaH, utpadyamAnAvasthAyAM kSaNabhaGgabhAvavAdibhiranabhyupagamAta abhyupagame yA ko'pyaMza utpannA, ko'pyanutpanna iti sAMzavastvabhyupagamaH syAt , tathA cA'smatpakSasiddhiH, drvy-pryaayobhyruupvstusiddheH| aMzAbhyupagame vaMzavAnavayavI siddhyati, sa ca dravyam , aMzAzca paryAyA iti drvy-pryaayobhyruupvstusiddhiH| nA'pyutpannaH tasya sarvAtmanotpannatvena sahakAribhiranAdheyAtizayatvAt , atizayAdhAne vA bhitrakAraMNaprabhavAtizayasya tato bhedaprasaGgAt / idameva sahakAriNAmatizayajanakatvaM yaduta-taiH saha saMbhUya viziSTAmarthakriyAmasau karotIti ceta / nanvetadapyAtmacittasamAdhAnamAtrama, yadi hi viziSTArthakriyAkaraNe sahakAriNAM saMyogamAtramevA'yamapekSate, na vaparamatizayam / tabasahakArivAbhimatairapyanekaiH sahA'sya saMyogamAtra vidyate, kimiti vivakSitasahakArisaMyogamape For Private and Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 148 vizeSA0 kSate / tasmAt tebhyastasyA'tizayAdhAna vaktavyam , tacca kSaNikatve notpadyate / atha nivartamAnaH karoti / tadapyayuktam , nivartamAnAvasthA'nabhyupagamAt , abhyupagame vA vastUnAM sAMzatAmasaGgAt / nivRtto'pi na karoti, avidyamAnatvAdeva / tasmAt kSaNasthitidharmakamapi vastu na kathamapyupapadyate / iti dravya-paryAyobhayarUpaM nityA-nityameva vastvabhyupagantavyam , tasyaiva pratyakSAdipramANasiddhatvAt , tathAhi-mRtpiNDa-zivaka-sthAsa-ghaTa-kapAlAdiSvavizeSeNa sarvatra mRdanvayaH saMvedyate, pratibhedaM cAnyonyadhyAvRttiH, yathAmatibhAsaM hi mRtpiNDasaMvedana, na tathApratibhAsameva zivakAdiSu, sarvatrA''kArabhedAnubhavAt / na ca yathAmatibhAsabhedaM tatsaMvedanaM vijAtIyeSvudaka-dahanapavanAdiSu, tathApratibhAsabhedameva zivakAdiSu, sarvatra mRdanvayasya saMvedanAt / na cAsya sarvajanasaMvedyasyApi saMvedanasyApahavaH kartu yujyate, atiprasaGgAt / na cedaM saMvedanaM bhrAntamiti zakyate vaktum, deza-kAla-narAvasthAntareSvitthameva pravRtteH / na cArthaprabhavamavisaMvAdi saMvedanaM vihAya jAtivikalpebhyaH padArthavyavasthA yujyate, pratItibAdhitatvena teSAmevA'nAdeyatvAt / na caikAntanityeSu vastuSu yayoktasaMvedanabhAvo yujyate, vyAvRttAkAranivandhanasya dharmabhedasya teSvabhAvAt / uktaM ca " bhAveSvekAntanityeSu nAnvaya-vyatirekavat / saMvedanaM bhaved dharmabhedAbhAvAdiha sphuTam // 1 // "" . dharmabhedAbhyupagame caikAntanityatvahAniprasaGgAt / ekAnta vinazreSvapi bhAveSu nAdhikRtasaMvedanasaMbhavo ghaTate, anuvRttAkAranibandhanadravyAnvayasyA'bhAvAt / uktaM ca " ekAntA'nityabhAveSu nAnvaya-vyatirekavat / saMvedanaM bhaved dravyasyA'nvayAbhAvato dhruvam // 1 // " na cA'sya saMvedanasya bAdhabhatyayo yujyate, kadAcidapyanupalabdheH / tamAdanvayA'vinAbhUto vyatirekA, vyatirekAvinAbhUtazAnvaya iti / uktaM ca "nA'nvayaH sa hi bhedatvAd na bhedo'nvayadhRttitaH / mRdravyabhedasaMsargavRttijAtyantaraM ghaTaH // 1 // " .. ityalaM vistareNa / atra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthagahanatAbhayAt , anyatroktatvAJceti / atra ca granthe, granthAntareSu , cA'yaM vAdo bahuSu sthAneSu bhaNiSyate / ekatra ca sthAne likhitaH sthAnAntare sukhenaivA'tidizyate, ityAlocya kizcit savistaramidaM vAdasthAnakaM likhitam / iti na parAbhajanIyam , arucirvA vidheyA, bahUpayogitvAdasyeti // 544 // 1.cha, 'mprbhvo'| gha.cha. 'ntana' / 3.ka.ga. reSu bhaa'|4. cha. 'kaH pr'| 55. cha, 'rebApa .cha. ' sthaa'|. iha zrutasya sAdhAdimarUpaNAyAM caturbhaGgI saMbhavati, tadyathA- sAdi saparyavasitamityeko bhAH, sAdi apayevasitamiti dvitIpA, anAdi saparyavasitAmiti tRtIyA, anAdi aparyavasitamiti caturthaH / tatra dravyata eka puruSadravyamaGgIkRtya nirUpitaH prathamo bhgaa| dvitIyastu bharUpaNAmAtra, kacidapyasaMbhavAt / ato bhalyA-'bhavyau samAzritya tRtIya-caturthabhAkAvAhama ahavA suttaM nivvANabhAviNo'NAiyaM sapajaMtaM / jIvattaM piva niyayaM sesANamaNAi-pajaMtaM // 545 // iha samyag-mithyAbhAvenA'vizeSitaM zrutasAmAnyamAtraM gRhyate / athavAzabdo bhaGgakA tarasUcakaH / nirvANe bhaviSyatIti nirvANabhAvI bhavyastasyaitacchutamAtraM bhavyatvavadanAdikAlAdArabhya bhAvAdanAdi, kevalotpattau punaravazyaM na bhaviSyatIti saparyantam / zeSANAmanirvANabhAvinAmabhanyAnAM jIvatvavadabhavyatvavad vA niyataM nizcitamanAdi-aparyantam , abhavyasya saMsAre kadAcidapi bhUtamAtrA'vyavacchedAditi / iha dravyata eka jIvadravyamAzritya nirUpitaH pAka sAdisaparyavasitatvalakSaNaH zrutasya prathamabhana nAnAjIvadravyANi tvAzritya tasyaiva caturthabhAH purastAd bhaNiSyate // 545 // atha kSetra-kAla-bhAvaiH prathama bhaGgameva tasya darzayanAha *khete bharahe-ravayA kAle u samAu doNNi tattheva / bhAve puNa paNNavagaM paNNavANije va Asajja // 546 // bhAg yaduktam- 'devvAmma egapurisa paDucca sAI sanihaNaM ca ' iti, tadiha prakRtaM smaryate / tatazca kSetra cintyamAne bharatai-rAvatakSetrANyAzritya samyakzrutaM sAdi sanidhanaM ca bhavati / eteSu hi kSetreSu prathamatIrthakarakAle tad bhavatIti sAditvaM, caramatIrthakRtIrthAnte tvavazya vyavacchidyata iti saparyavasitatvamiti / kAle tvadhikriyamANe ve same utsarpiNya-vasarpiNyau samAzritya tatraiva teSveva bharatai-rAvateSvetat sAdi saparyavasitaM bhavati, yorapi samayostRtIyArake prathama bhAvAt sAditvam utsarpiNyAM caturthasyAdau, avasarpiNyA tu paJcamasyAnte. 'vazyaM vyavacchedAt saparyavasitatvam / bhAve punarvicAryamANe prajJApakaM guruM zrutaprajJApanIyAMzcArthAnAsAyedaM sAdi saparyavasitaM syaaditi||546| ... kathaM punaH prajJApakaM, majJApanIyAMdhArthAnAzrityedaM sAdhAdirUpam 1, ityAha- .. 15.. ko bhedaH saa'| athavA sUtra nirvANabhAvino'nAdikaM saparyantam / jIvasvAmiva niyataM zeSANAmanAdi-paryantam // 55 // pa.cha. 'thamama' / kSetre bharatai-rAvate kAle tu same / tacaiva / bhAve punaH prajJApakaM prajJApanIyAn vA''sAtha // 546 5 gAthA 538 / For Private and Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 149 vizeSA0 uvaoga-sara-payattA thANavisesA ya hoti paNNavae / gai-vANa-bhaya-saMghAya-vaNNa-sadAibhAvesu // 547 // upayoga AntaraH zrutapariNAmaH, svaro dhvaniH, prayatnastAkhAdivyApAraviSayo yatraH, sthAnavizeSA AsanavizeSAH, prajJApake gurau vyAkhyAnAdi kurvati satyete mAvA dharmA bhavanti / ete cA'nityatvAt saadi-spryvsitaaH| tatazcaitAnAzritya vakturananyatvAcchUtamapi sAdi-saparyavasitaM bhavati / prajJApanIyArthagatAn bhAvAnAha- 'gaItyAdi' gatiraNvAdInAM gamanapariNAmaH, sthAnaM teSAmeva sthitipariNAmaH, bhedasteSAmevA'nyasaMyuktAnAM vighaTanam , saMghAtastvanyaiH saha saMyogaH, varNaH kRSNAdiH, zabdo maindra-madhurAdiH,AdizabdAd rasa-gandha-sparzasaMsthAnAdiparigrahaH / ete gati-sthityAdayo bhAvAH paryAyadharmA bhAveSu prajJApanIyeSu paramANvAdiSu bhavanti / tato'nityatvAdamI sAdisaparyavasitAH / ete ca zrutasya grAhyAH, grAhakaM ca grAhyanibandhanaM bhavati, ataH zrutamapi sAdi-saparyavasitamiti bhaavH| tadevaM dravya-kSetrakAla-bhAvAnAzritya sAdi-sarpayavasitatvalakSaNo darzitaH prathamabhaGgaH // 547 // athaitAnevA''zritya pUrvamabhavyazrutadarzitamapi punareteSvapi kramAyAteSu saMbhavadarzanArthamanAdyaparyavasitatvalakSaNaM caturthabhaGgamupadarza daivve nANApurise khette videhAI kAlo jo tesu / khaya-uvasamabhAvammi ya suyanANaM vaTTae sayayaM // 548 // dravye dravyaviSaye nAnApuruSAn nAraka-tiryaD-manuSya-devagatAn nAnAsamyagdRSTijIvAnAzritya zrutajJAna samyakazrutaM satataM vartateabhata, bhavati, bhaviSyati ca, na tu kadAcid vyavacchidyate / tatastAnAzrityedamanAdi, aparyavasitaM ca syAditi bhAvaH / kSetre puna paJca mahAvidehalakSaNAn videhAnaGgIkRtya, kAle tu yasteSveva videheSu kAlo'navasarpiNyutsarpiNIrUpastamAzritya / bhAve tu kSAyopazamike zrutajJAnaM satataM sarvadaiva vartate; ato'nAdi aparyavasitam / sAmAnyena hi mahAvidehetsarpiNyavasarpiNyabhAvarUpanijakAlaviziSTeSu dvAdazAazrutaM kadApi na vyavacchidyate, tIrthakara-gaNadharAdInAM teSu sarvadaiva bhAvAt / / iti gaathaadvaadshkaarthH|| 548 // // tadevaM samatipakSa sAdi-sarpayavasitaM zrutaM samAptam / / yannAha 1 upayoga-svara-prayatAH sthAnavizeSAzca bhavanti prajJApake / gati-sthAna-bheda-saMghAta-varNa-zabdAdibhAveSu // 547 // 2 gha. cha. 'madhura-mandrAdiH / dravye nAnApuruSAn kSetre videhAn kAlo yasteSu / kSayopazamabhAve ca zrutajJAnaM vartate satatam // 548 // 38 atha SaSThaM :sapratipakSa gamikazrutadvAramAha bhaMgagaNiyAI gamiyaM jaM sarisagamaM ca kAraNavaseNa |gaahaai agamiyaM khalu kAliyasuyaM diThivAe vA // 549 // gamA bhaGgakA gaNitAdivizeSAzca tadbahulaM tatsaMkulaM gamikam / athavA, gamAH sadRzapAThAste ca kAraNavazena yatra bahavo bhavanti tad gamikaM, taJcaivaMvidhaM mAyaH 'dRSTivAde' ityevaM paryante dRSTivAdapadamatra saMvadhyate / yatra prAyo gAthA-zloka-ceSTakAyasadRzapAThAtmakaM tadagamikaM, tacaivavidhaM prAyaH kAlikazrutam // iti gAthArthaH // 549 // // iti samatipakSaM gamikadvAram / / atha saptamaM sapatipakSamaGgamAviSTadvAramAha- . : gaiNahara-therakayaM vA AesA mukkavAgaraNao vA / dhuva-calavisesao vA aMgA-gaMgesu nANatvaM // 550 // x aGgA-'naGgamaviSTazrutayoridaM nAnAtvametad bhedakAraNam / kim ?, ityAha- gaNadharA gautamaskhAmyAdayaH, tatkRtaM zrutaM dvAdazAGgarUpamaGgamaviSTamucyate / sthavirAstu bhadrabAhukhAmyAdayastatkRtaM shrutmaavshykniyuktyaadikmnnggmvissttmbaahymucyte| athavA, vAratrayaM gaNagharapRSTasya tIrthakarasya saMbandhI ya AdezaH prativacanamutpAda-vyaya-dhauvyavAcakaM padatrayamityarthaH, tasmAd yad niSpanaM tadApraviSTa dvAdazAkameva, mutkaM muskalamamaznapUrvakaM ca yad vyAkaraNamarthapratipAdanaM, tasmAdai niSparnemaGgabAthamabhidhIyate, tacAvazyakAdikam / vAzabdo-kA'naGgamaviSTatve pUrvoktabhedakAraNAdanyatvasUcakaH / tRtIya bhedakAraNamAha- 'dhuva-calavisesao va ti' dhruvaM sarvatIrthakaratIrtheSu niyataM nizcayamAvi zrutamaGgabhaviSTamucyate dvAdazAGgamiti / yat punazcalamAnayatamanizcayabhAvi tat tandulavaikAlikamakIrNAdi zrutamaGgabAhyam / vAzabdovApi bhedakAraNAntaratvasUcakaH / idamuktaM bhavati- gaNadharakRtaM, padatrayalakSaNatIrthakarAdezaniSpanna, dhruvaM ca yacchUtaM tadaGgAviSTamucyate, taca dvAdazAGgIrUpameva / yatpunaH sthavirakRtaM, mutkalArthAbhidhAna, calaM ca tadAvazyakamakIrNAdi zrutamaGgabAthamiti // 550 // Aha-nanu 'pUrva pUrvANyevopanibadhnAti gaNadharaH' ityAgame zrUyate, "pUrvakaraNAdeva caitAni pUrvANyabhidhIyante / teSu ca 1 bhA-gaNitAdi gamikaM vatsadRzagamaM ca kAraNavazena / gAthAdyamikaM khalu kAlikazrutaM dRSTivAde vA // 549||+pryntaat-. 1 gaNadhara-sthavirakRtaM vA''dezAd mutkavyAkaraNato vA / dhuva-calavizeSato vAjA-'naGgayonAnAtvam // 550 // gaM. 700019 pUrva15.cha. 'd yad ni'| 4 gha.cha. ' tdr| 5 ka. sa. ga. 'prathama / For Private and Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , 150 vizeSA nizeSamapi vAGmayamavatarati / atazcaturdazapUrvAtmaka dvAdazamevANamastu, kiM zeSAGgaviracanenaM, aGgayAmaznutaracanena thA ?, ityAzajhyAha jaivi ya bhUyAvAe savvassa vaomayassa oyAro / nijUhaNA tahAvi hu dummehe pappa itthI ya // 551 // azeSavizeSAnvitasya samagravastustomasya bhUtasya sadbhUtasya pAdo bhaNanaM yatrAsau bhUtavAdA, athavA'nugata-vyAvRttAparizeSadharmakalApAnvitAnAM sabheda-prabhedAnAM bhUtAnAM prANinAM vAdo yatrA'sau bhUtavAdo dRSTivAdaH, dIrghatvaM ca takArasyA''rSatvAt / tatra yadyapi dRSTivAde sarvasyApi vAGmayasyA'vatAro'sti, tathApi durmedhasAM tadavadhAraNAyayogyAnAM mandamatInAM tathA zrAvakAdInAM strINAM cAnugrahArya niyUhaNA viracanA zeSazrutasyeti // 551 // - nanu strINAM dRSTivAdaH kimiti na dIyate ?, ityAha tucchA gAravabahulA caliMdiyA dubalA dhiIe ya / iya aisesajjhayaNA bhUyAvAo ya no tthINaM // 552 // yadi hi dRSTivAdaH striyAH kathamapi dIyeta tadA tucchAdikhabhAvatayA 'aho ! ahaM yA dRSTivAdamapi paThAmi' ityevaM garvA''dhmAtamAnasA'sau puruSaparibhavAdiSvapi pravRtti vidhAya durgatimabhigacchet / ato niravadhikRpAnIranIradhibhiH parAnugrahapravRttairbhagavadbhistIrthakarairusthAna-samutthAnazrutAdInyatizayavantyadhyayanAni, dRSTivAdazca strINAM nAnujJAtaH / anugrahArthaM punastAsAmapi kizcicchutaM deyamityekA dazAGgAdiviracanaM saphalam / / iti gAthAtrayArthaH // 552 // // ityaGgA-'nApaviSTaM zrutadvAram // tadevaM nirUpitaM caturdazavidhamapi zrutamarthataH / atha kiyAstadviSayaH 1, iti nirUpayitumAha uvautto suyanANI savvaM davvAiM jANai jahatthaM / pAsai ya kei so puNa tamacakkhudaMsaNeNaM ti // 553 // upayukto dattopayogaH zrutajJAnI sarva dravyAdi yathArtha yathAvad yathA sarvajJenoktaM tathA jAnAti- dravyataH paJcAstikAyadvyANi, kSetraM lokA-'lokAkaoNraM, kAlamatItAdirUpaM, bhAvAnaudayikAdIna jAnAti-spaSTAvabhAsinA zrutajJAnenA'vabudhyate, na tu sAmAnyagrAhiNA / yadyapi ca bhUtavAde sarvasya vAGmayasyA'vatAraH / niyUhaNA tathApi khalu durmedhasaH prApya striyazca // 551 / / 2 tucchA garvabahulA calendriyA durbalA dhiyA ca / ityatizeSAdhyayanA bhUtavAdazca no strINAm // 552 // 3 gha. cha. 'dIyate t'| / upayuktaH zrutajJAmI sarva dravyAdi jAnAti yathArtham / pazyati ca kecit sa punamtadacakSurdarzaneneti // 55 // 5 ka. kha. pa. cha. 'kAzaM kA darzanena pazyati, tasya tadasaMbhavAt / yathA hi manaHparyAyajJAnaM svabhAvenaiva spaSTArthagrAhaka, iti na tatra darzanam, evaM zrutajJAne'pi tadapi hArthavikalpanAvasthAyAmantarjalpAkAratvAd vizeSameva gRhNAti na sAmAnyamiti bhaavH| tathA ca nandisUtram- "taM samAsao caubiha paNNa,taM jahA-davao khettao, kAlao, bhaavo| davao NaM suyanANI uvautto sambadavvAI jANaina pAsai, evaM savvakhataM, sabakAlaM, savyabhAve jANaina pAsai" iti / anye tu nakA.pAThaM na manyante / tatazca " jANai pAsai" iti paThanti / ataH 'zrutajJAnyapi darzanena pazyati' iti te manyante, yaccAsau darzanena pazyati tadacakSurdarzaneneti gnyante / idamatra hRdayam- yasya zrutajJAnaM tasya matijJAnamavazyameva bhavati / mati-zrutajJAnasya ca cakSuracakSurdarzanabhedAd dvibhedaM darzanamuktam / tatra kila cakSurdarzanena matijJAnaM pazyati, acakSurdarzanena punaH zrutajJAnamiti / / 553 // etat teSAM matamasamIkSitAbhidhAnatvAd yadRcchAvAdamAtramiti darzayamAha- . tesimacakkhuIsaNasAmaNNao kahaM na mainANI / pAsai, pAsai va kahaM suyanANI kiMkao bheo 1 // 55 // seSAM navaH pAThamanabhyupagacchatA matijJAna-zrutajJAnayorindriya-manonimittatAsAmyAdacakSurdarzane samAne'pi kathaM hanta ! tenA'cakSurdarzanena matijJAnI na pazyati, kathaM vA tena zrutajJAnI pazyati ? / yadi hi zrutajJAnI tena pazyati tarhi matijJAnyapi pazyatu / athAsau na pazyati, tahatiro'pi mA pazyatu / nanu kiMkRto'yaM bhedo, yadacakSurdarzane samAne'pi tenaikazAnaM pazyati, aparaM tu na pazyati / khecchAbhASitasvamAtraM vihAya nAparamatra kAraNa pazyAma iti bhAvaH / tasmAt "jANaina pAsai iti sthitamiti // 554 // ... / athavA prajJApanoktAM pazyattAmAzritya zrutajJAne'pi pazyattA yuktA / tatazca " jANai pAsai " ityapi pATho yukta iti darzayabAha maiibheyamacakkhuIsaNaM ca vajitu pAsaNA bhnniyaa| paNNavaNAe u phuDA teNa sue pAsaNA juttA // 555 // +bhASiya- tat samAsatazcaturvidhaM prazapsama, tadyathA- dravyataH, kSetrataH, kAlatA, bhAvataH / dravyataH zrutajJAnyupayuktaH sarvavyANi cAnAti, na pazyati / evaM sarvakSetra, sarvakAlaM, sarvabhAvAn jAmAtina pazyati / teSAmacakSudarzanasAmAnyataH kathaM na matijJAnI / pazyati, pazyati vA kathaM zrutajJAnI, kiMkRto bhedH|| 55 // / matibhedamacakSudarzanaM ca varjayitvA pazyattA bhaNisA / aMzApanAyAM tu sphuTA sena zrute pazyatsA yuktA // 555 // For Private and Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 151 vizeSA0 materbhedo matimedo matijJAna-patyajJAnalakSaNastaM, tathA'cakSurdarzanaM ca varjayitvA yena kAraNena mApanAyAM triMzattamapade pazyara sphuTA vyaktA bhaNitA, tena zrute zrutajJAne'pi pazyattA yuktA " jANai pAsai" iti pATho yukta ityarthaH / tathAca prajJApanAtriMzattamapada sUtram- " keivihANa bhaMte ! pAsaNayA paNNattA / goyamA ! duvihA, taM jahA- sAgArapAsaNayA~ ya, aNAgArapAsaNayA ya / sAgAra pAsaNayA gaM bhante ! kaivihA paNNattAgoyamA chabihA paNNattA, taM jahA-suyanANasAgArapAsaNayA, ohi-maNapajjava-kevalanANa sAgArapAsaNayA, suyaannANa-vibhaMganANasAgArapAsaNayA ya / aNAgArapAsaNayA NaM bhaMte ! kAvihA paNNatA goyamA! tivita paNNatA, taM jahA- cakkhuIsaNa-ohidaMsaNa-kevaladasaNaaNAgArapAsaNayA" iti / atha 'pAsaNayA' iti kaH zabdArthaH / ucyate-pazyato bhAvaH pazyattopayoga ityarthaH, yathopayogazabdena saoNkArAnAkArabhedabhi upayogo'bhidhIyate tathA pshyttaashbdenaapiityrthH| Aha-yadyevam , paryAyazabdAveto, tat kimityupayogAt pazyattA pRthagadhItA / satyam kintu sAkAropayogo'STadhA proktA, sAkArapazyasA tu SoDhA, mtijnyaan-mtyjnyaanyostdbhnnnaat| anAkAropayogo'pi anAkArapazyattA punastridhA, acakSurdarzanasya tadanabhidhAnAt / pazyattAzabdo hi 'daziramekSaNe' asya dhAtorniSpadyate, prakRSTaM cekSaNaM trikAla viSaye zIghramevA'rthaparicchedainapaTiSThe'vabodhe bhavati / matijJAna-patyajJAne ca bhAyaH samitakAlaviSaye eva, iti na tayoH pazyacA / zIghraM cA'rthapa ricchedo yayA cakSuSaH, na tathA zeSANAM zrotra-prANAdIndriyANAM, cakSurupayogApekSayA tadupayogasyendriyapade dIrgha-dIrghataratvenA'bhidhAnAt manasastu zIghrArthaparicchede'pyanAkArapazyattA na vivakSitA, upayogamAtrasyaiva tatra vivakSaNAt / ato'cakSurdarzane'pi na pazyattA / tadevaM zrutA adhi-manaHparyAya-phevalajJAna-zrutAjJAna-vibhajJAnabhedAt SoDhA sAkArapazyattA, aSTadhAtu sAkAropayogaH cakSu-ravadhi-kevaladarzanabhedA tu tridhA'nAkArapazyattA, caturdhA tvanAkAropayogaH, ityupayoga-pazyattayorbhedaH / tadevaM matibhedI, acakSurdarzanaM ca varjayitvA zrutajJAnAdi majJApanAyAM pazyattA moktA, tAmAzritya zrute yuktA pazyatteti sthitam / pucitu pustakeSu 'teNa sue pAsaNA'juttA' ityevamakAramazleSo dRzyate, tatrA'yamarthaH- pUrvagAyAyAM pAsai ya kei so puSa 1. ga. 'tvA yathA ye kha. 'svA tathA ye / +chedena-1 katividhA bhagavan ! pazyattA prazasA / gautama / dvividhA, sadyathA-sAkArapazyattAcaanAkArapazyattA ca / sAkArapazyattA bhagavan ! katividhA prajakSA' gautama ! pavidhA prAptA, tadyathA-zrutavAnasAkArapazyattA, avadhi manaHparyava-kevalajJAnasAkArapazyattA, zrutAjJAna-vibhaGgajJAnasAkArapazyattA / anAkArapazyattA bhagavana katividhA prAptA / gautama ! trividhA prAptA, tdythaa-ckssudrshnaa-'vdhidrshn-kevldrshnaa'naakaarpshyttaa|35. cha.' yA bh'| gAthA 553 1 tamacakkhuddasaNaNaM' iti vacanAdacakSurdarzanamAzritya zrutajJAne yA pazyattA moktA sA, ityato'pyayuktA / kutaH1, ityAha- yena prajJApanAyA patibhedau, acakSurdarzanaM ca varjayitvaiva pazyattA moktA / ato'cabhurdarzanamAzrityA'yuktaiva zrutajJAne pazyattA / tato "jANai na pAsai iti pATha iti sthitam / iyaM ca gAthA pUrvaTIkAkArahItA, 'kaNThayA' iti ca nirdiSTA, na tu vyAkhyAtA; asmAbhistu yathAvabodha kizcid vivRtA, sudhiyA tvanyathA'pyavirodhato vyAkhyeyeti / tadevaM bhedato viSayatazca nirUpitaM zrutajJAnam // 555 // sAMprataM satpadaprarUpaNatAdibhirnavabhiranuyogadvArairgatyAdimArgaNAsthAneSu tad gama yam / etaccAbhinnavAmitvAt pUrvoktamatijJAnena samAnam, ityatidizamAha- . jaha navahA mainANaM saMtapayaparUvaNAiNA gamiyaM / taha neyaM suyanANaM jaM teNa samANasAmittaM // 556 // ... gatArthaiva // 556 // .. athottaraniyuktigArthAsaMbandhanAyAha __ savvAisayanihANaM taM pAeNaM jao parAhINaM / teNa viNeyahiyatthaM gahaNovAo imo tassa // 557 // tacca zrutajJAnaM yato yasmAdanekAtizayanidhAnaM prAyaH parAdhInaM ca gurvAyattam, tena kAraNena tasya zrutajJAnasyA'yaM vakSyamANo grahaNopAyo grahaNavidhiH 'tIrthakara-gaNadharairuktaH' iti zeSaH // iti gAthApaJcakAryaH // 557 // kA punargrahaNopAyaH 1, ityAha AgamasatthaggahaNaM jaM buddhiguNehiM aTThahiM diheM / bati suyanANalaMbhaM taM puvvavisArayA dhIrA // 558 // pUrveSu vizAradA vipazcito dhIrA vratAnupAlanasthirAH zrutajJAnasya lAbha bruvate pratipAdayanti / kiM tat ?, ityAha- 'taMti' tadevAgamazAstragrahaNaM / yat kim ?, ityAha- yabuddhiguNairvakSyamANakharUpairaSTabhirdiSTa zAstre, ityakSarayojanA | ayamarthaH- ziSyate zikSyate bodhyate'neneti zAstraM taccAvizeSitaM sAmAnyena sarvamapi matyAdijJAnamucyate, sarveNApi jJAnena jantUnAM bodhanAt / ato vizeSa sthApayi 1 yathA navadhA matijJAnaM satpadaprarUpaNAdinA gamitam / tathA jJeyaM zrutajJAnaM yat tena samAnasvAmitvam // 556 // 2 kha.pa.cha.'thA saMvandhayanAha' / 3 sarvAtizayanidhAnaM tat prAyeNa yataH parAdhanim / tena vineyahitArtha grahaNopAyo'yaM tasya // 557 // x dRSTa-1 * AgamazAstragrahaNaM yad buddhiguNairaSTanirdiSTam / yuvate zrutajJAnalAbhaM tat pUrvavizAradA dhIrAH // 558 // For Private and Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 152 vizeSA 0 tumAha- AgamarUpaM zAkhamAgamazAstraM zrutajJAnamityarthaH, tasya grahaNa gurusakAzAdAdAnaM tadeva zrutalAbhaM sunate, yad buddhiguNairaSTAbhiH zAkhe diSTaM, nAmyaditi - vakSyamANazuzrUSAdiguNASTakakramaNaiva zrutajJAnaM prArtha, nAnyatheti tAtparyam // iti niyuktigAthArthaH // 558 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atra bhASyam - - sAsijjai jeNa tayaM satyaM taM cA'visesiyaM nANaM / Agama eva ya satthaM AgamasatthaM tu suyanANaM // 559 // tassAyANaM gahaNaM diDaM jaM maiguNehiM satthammi / beti tayaM suyalAbhaM guNA ya sustUsaNAIyA // 560 // gatArthe eva // 559 // 560 // . te cAmI aSTau buddhiguNAH sussUsai paDipucchara suNei giNhai ya Ihae cAvi / tato apohae vA ghAredda karei vA sammaM // 561 / / - vinayayukto gurumukhAt zrotumicchati zuzrUSate, punaH pRcchati pratipRcchati tadadhItaM zrutaM niHzaGkitaM karotItyarthaH / taccAdhItaM zrutamarthataH zRNoti zrutvA'vagraheNa gRhNAti, gRhItvA cehayehate paryAlocayati- kimidamityaM, utAnyathA / iti / cazabdaH samuccayArthaH / apizabdAt paryAlocayan kizcit svabuddhyA'pyutprekSate / tatastadanantaramapohate ca - evametad yadAdiSTaM gurubhirevaM nizcinoti / cAyeM sadaiva cetasi dhArayati, karoti ca samyak taduktAnuSThAnam, zrutAjJAnuSThAnasyApi tadAvaraNakSayopazama-guru cittA''varjanAdihetutvena zrutaprAptyupAyatvAditi / athavA, yad yadAjJApayati kAryajAtaM guruH, tattat samyaganugrahaM manyamAnaH zrotumicchati zuzrUSate / pUrvanirUpitazca kAryakaraNakAle punaH pRcchati pratipRcchati / itthaM cArAdhitasya gurorantike sUtraM, tadarthe vA samyak zRNoti / zrutaM cAvagraheNa gRhNAti, ityAdi pUrvavat / anye tu vyAcakSate - pratipRSTena guruNA punarAdiSTazcaM saMstadvacaH samyak zRNoti zrutaM cAvagraheNa samyag gRhNAtItyAdi tathaiva yAvat karoti ca gurubhaNitaM samyagiti / evaM gurvArAdhanaviSayatvenA'STAvapi guNA vyAkhyAyante zrutAvAptau mUlopAyatvAd gurvArAdhanAyAH / iti niryuktigAthArthaH // 561 // x dRSTaM - 1 1 ziSyate yena tat zAstra tathA'vizeSitaM jJAnam / Agama eva ca zAstramAgamazAstraM tu zrutajJAnam // 559 // tasyAdAnaM grahaNaM diSTaM yad matiguNaiH zAstre muSate tat zrutalAbhaM guNAzca zuzrUSAdikAH // 560 // zuzrUSate pratipRcchati zRNoti gRhUNAti cehate cApi / tato'pohate vA dhArayati karoti vA samyak // 561 // atha bhASyam - 'sussUsai u souM suyamicchai saviNao gurumuhAo / paDipucchai taM gahiyaM puNo vi nIsaMkiyaM kuNai // 562| suNai tadatthamahIuM gahaNe hA 'vAya dhAraNA tassa / sammaM kuNai suyANaM annaM pi tao suyaM lahai // 563 // dvitIyaM vyAkhyAnamAha - sussUsai vA jaM jaM guravo jaMpaMti puvvabhaNio ya / kuNai paDipu chaUNaM suNei suttaM tadatthaM vA // 564 // tisro'pi vyAkhyAtArthI eva / navaraM dvitIyagAthAyAM zRNoti tadarthaM zrutArtham evaM ca sUtrato'rthataca 'ahIrDa ti' adhItya zrutaM, tatastasya zrutasya grahaNehA - spAya- dhAraNAH samyaka 'karoti' ityatra saMbadhyate / tathA, 'suyANaM tiM' zrutAjJAM zrutoktAnuSThAnaM 'samyak karoti' ityAvRttyA'trApi saMbadhyate / evaM ca kurvANo'nyadapi zrutaM labhata iti / tRtIyagAthAyAM 'sussusara paDipucchara suNei' ityetAvAn niryuktigAthAvayavo vyAkhyAtaH / gRhNAtItyAdestvarthaH prAk kathitaH svayameva draSTavya iti // 564 // 'zuzrUSate' ityuktam, ataH zravaNavidhimAha bhUyaM huMkAraM vA bADhakkAra- paDipuccha-vImaMsA / tatto pasaMgapArAyaNaM ca pariNiTTha sattama // 565 // mUkamiti mUkaM zRNuyAt / idamuktaM bhavati prathamavArA zravaNe saMyatagAtraH saMstUSNImAzritaH sarvamavadhArayet / dvitIyavArAyAM tu huGkAraM dadyAd vadanaM kuryAdityarthaH / tRtIye zravaNe vADhaGkAraM kuryAt evametad nA'nyatheti brUyAdityarthaH / caturthe tu gRhIta pUrvAparasUtrA bhimAyo manAk pratipRcchAM kuryAt - 'kathametat 1 ' iti / paJcame tu mImAMsAM vidadhyAt, tatra mAtumicchA mImAMsA, pramANajijJAseti yAvat / tataH SaSThe taduttarottaraguNaprasaGgaH, pAragamanaM cA'sya bhavati / saptame zravaNe pariniSThA bhavati / etaduktaM bhavati- guruvadanubhASata eva saptamavArAyAmiti / tadevaM ziSyagataH zravaNavidhiruktaH // 565 // _zuzrUSate tu zrotuM zrutamicchati savinayo gurumukhAt / pratipRcchati tad gRhItaM punarapi niHzaGkitaM karoti // 562 // zRNoti tadarthamadhItya grahaNe hA upAya - dhAraNAstasya / samyak karoti zrutAzAmanyadapi tataH zrutaM labhate // 563 // 2 zuzrUSate vA yad yad guravaH kathayanti pUrvabhaNitazca / karoti pratipRcchayaM zRNoti sUtraM tadarthe vA // 564 // -3 mUkaM huGkAraM vA vADhadvAra- pratipRcchA-mImAMsAH / tataH prasaGgapArAyaNaM ca pariniSThA saptamake // 565 // For Private and Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 153 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 atha gurugataM vyAkhyAnavidhimAha tattha khalu paDhama bIo nijjuttimIsao bhaNio / taIo ya niravaseso esa vihI hoi aNuoge // 566 // sUtrasyAsrtho yatrAsau sUtrArthaH / khaluravadhAraNe / tatazca sUtrArtha eva sUtrArthamAtrapratipAdanapara eva prathamaH prathamavArAyAmanuyogo guruNA kartavyaH / dvitIyastu dvitIyabArAyAM sUtrasparzaka niyuktimizrakaH kartavyatayA bhaNitastIrthakara - gaNadharaiH / tRtIyastu tRtIyabArAyAM prasaktAnuprasaktamapyucyate yasmin sa evaMlakSaNo niravazeSo bhaNitaH / eSa uktalakSaNo vidhAnaM vidhirbhavati / ka 1, ityAha- sUtrasya nijenAbhidheyena sArdhamanukUlo yogo'nuyogaH sUtrasyArthAnvAkhyAnamityarthaH, tasminnanuyoge'nuyogaviSaye || iti niryuktigAthAdvayArthaH // 566 // // tadevaM zrutajJAnasya grahaNa- zravaNavyAkhyAnavidhiH pratipAditaH / tatpratipAdite ca zrutajJAnaM samAptamiti / / atha pUrvoditasaMbandhAyAtamavadhijJAnamabhidhitsuH prastAvanAmAha // avadhijJAnam // bhaNiyaM parokkhamahuNA paccakkhaM taM ca tivihamohAI / puvvoiyasaMbaMdhaM tatthAvahimAio vocchaM // 567 // mati-zrutalakSaNaM parokSajJAnaM tAvad bhaNitaM pratipAditam / idAnIM pratyakSamabhidhAnIyam, taccA'vadhi- manaHparyAya -kevalabhedAt trividham / tatrAditaH prathamaM pUrvoditasaMbandhamavadhijJAnaM vakSye'bhidhAsya iti / / 567 // tatrAvadhibhedAstAvat saMkhyAtItA bhavantIti darzayati khAIyAo khalu ohInANassa savvapayaDIo / kAI bhavapaccaiyA khaovasamiyAo kAo vi // 568 // saMkhyAnaM saMkhyA tAmatItA atikrAntAH saMkhyAtItA asaMkhyeyA ityarthaH, prakRtayo bhedA aMzAH, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH / tatazca pUrvoktazabdArthasyA'vadhijJAnasya kSetrakAlau viSayabhUtAvAzritya sarvA anyasaMkhyeyAH prakRtayo bhedA bhavanti, tathAhi - avadherjaghanyatojulA saMkhyeyabhAgAdArabhya pradezottarayA vRddhyotkRSTato'loke'pi lokapramANAnyasaMkhyeyakhaNDAni kSetraviSaya iti vakSyate / kAlo'pi jagha 1 sUtrArthaH khalu prathamo dvitIyo niyuktimizrako bhaNitaH / tRtIyazca niravazeSa eSa vidhirbhavatyanuyoge // 566 // 2 ka.kha.ga. 'mIsio' / 3 bhaNitaM parokSamadhunA pratyakSaM tacca trividhamavadhyAdi / pUrvoditasaMbandhaM tatrAvadhimAdito vakSye // 567 // 4 saMkhyAtItAH khalvavadhijJAnasya sarvaprakRtayaH / kAzcid bhavapratyayitAH kSAyopazamikyaH kA api // 568 // 5 ka.ga. 'tayoMzA bhedAH sa ' | 39 " nyata AvalikA saMkhyeyabhAgAdArabhya samayottarayA vRddhyAtkRSTato'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIlakSaNo viSaya ityabhidhAsyate / evaM ca 'viSaya'bhedAd viSayiNo'pi bhedaH' iti nyAyAt kSetra kAlalakSaNaviSayasyA'saMkhye yabhedatvAdava dherapyasaMkhyeyA bhedA bhavanti / khaluzabdazreha vizeSaNArthaH / kiM vizinaSTi 1, iti cet / ucyate- kSetra - kAlAvevA'GgIkRtyAvadherasaMkhyeyAH prakRtayo bhavanti / dravya bhAvau svAzrityA'nantA api tAstasya prApyanteH tathAhi-- " teyA-bhAsAdavvANamaMtarA ettha labhai paTThavao " ityAdivacanAt taijasa-bhASAdravyApAntalavartyanantamadezikA dravyAdArabhya vicitravRddhyA sarvamUrtadravyANyutkRSTaviSayaparimANamavadhairvakSyate / prativastugatA'saMkhyeyaparyAyarUpaM ca treat viSayamAnamabhidhAsyate / ataH sarvamapi pudgalAstikAyaM, avadhigrAhyAMca tatparyAyAnAzrityAnanto'vadhiviSayaH siddho bhavati, jJeyabhedAcca jJAnabhedaH, iti dravya- bhAvalakSaNaviSayApekSayA'vadheranantA api prakRtayo bhavanti / tarhi 'saMkhAIyAo khalu' iti virudhyate, iti cet / naivam, anantasyApi saMkhyAtItatvA'vyabhicArAt / ataH saMkhyAtItazabdenA'saMkhyAtA anantAtha prakRtayo gRhyanta ityavirodhaH / etAsu ca prakRtiSu madhye kAzcanA'nyatamA bhavapratyayAH - bhavo nArakAdijanma sa pakSiNAM gaganotpatanalabdhirivotpattau pratyayaH 'kAraNa yAsAM tA bhavapratyayAH, tAzca nArakA-marANAmeva / kAzcana punaranyatamAH kSayopazamena nirvRttAH kSAyopazamikyaH, tapaHprabhRtiguNapariNAmAvirbhUtakSayopazamapratyayA ityarthaH etAtha tiryaG - manuSyANAmiti / Aha- kSAyopazamikabhAve'vadhijJAnaM paThyate, nArakAdibhAvastarkaH, sa kathaM tatprakRtInAM pratyayaH syAditi / atrocyate - mukhyatastA api kSayopazamanibandhanA eva, kevalaM so'pi kSayopazamastasmin nArakA-smarabhave satyavazyaM bhavati, iti kRtvA bhavapratyayAstA uktA iti / / 568 // atha sAmAnyarUpatayoddiSTAnAM saMkhyAtItAnAmavadhiprakRtInAM vAcaH kramavartitvAt, AyuSazcAlpatvAd yathAvadbhedena pratipAdana - sAmarthya mAtmano'pazyannAha - ''" to me vasatI ohissa savvapayaDIo ? / cauddasavihanikkhevaM iDDhIpatte ya vocchAmi // 969 // varNayituM zaktaH sarvaprakRtIH, AyuSaH parimitatvAt vAcaH kramavartitvAcca ?, tathApi vineyagaNAnugrahArthaM caturdazavizvAsa nikSepazca caturdazavidhanikSepastamavadhyAdikaM caturdazavidhanikSepaM vakSyAmi; AmarSauSadhyAdikA RddhiH prAptA yaiste prApta-yastAMzca vakSyAmi / iha gAthAbhaGgabhayAd vyatyayaH, anyathA niSThAntasya bahuvrIhau pUrvanipAta eva bhavati / / iti niyuktigAthAdvayArthaH // 569 // 1 gAthA 626 / 2. kuto me varNayituM zaktiravadheH sarvaprakRtIH ? / caturdazavidhanikSepamRddhiprAptAMzca vakSyAmi // 569 // For Private and Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 154 vizeSA0 atha prathamagAthApUrvArdhavyAkhyAnArtha bhASyam tassa jamukkosayakhetta-kAlasamayappaesaparimANaM / taNNeya paricchinnaM taM ciya se payaDiparimANaM // 57 0 // / saMkhAIyamaNaMtaM ca teNamaNaMtapayaDiparimANaM / pecchai poggalakAyaM jamaNaMtapaesa-pajjAyaM // 571 // tasyA'vadhairasaMkhyeyAH prakRtayaH / kutaH 1, ityAha- yataH 'taM ciya se payaDiparimANaM ti' 'se' tasyAnadhestadeva prakRtInAM bhedAnAM parimANam / yat kim ?, ityAha-yadutkRSTa kSetrapradezaparimANaM, yaccotkRSTa kAlasamayaparimANaM, ityevaM yathAsaMbhavaM saMbandhaH, kSetrasyaiva . pradezAnAM yujyamAnatvAt / gAthAbhagabhayAca samayanirdezAdanantaraM prdeshnirdeshH| Aha-nanatkRSTa kSetrapradeza-kAlasamayaparimANamanantamapi bhavati / na, ityAha- 'taNNeyaparicchinnaM' bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, tatazca tasyAvadheyaM tadbhAvastajjJeyatvaM tena paricchinnaM naiyatye vyavasthApitam, tacca vakSyamANaprakAreNA'GgalAsaMkhyeyabhAgAdArabhya yAvadasaMkhyeyalokAkAzapradezAn , tathA''vAlikA'saMkhyeyabhAgAdArabhya yAvadasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayAniti / etacca kSetramadeza-kAlasamayAnAmasaMkhyeyaparimANam, ataH kSetra-kAlalakSaNa yApekSayA'vadherasaMkhyeyAH prakRtaya iti / atha khaluzabdena vizeSaNArthena sUcitAstasyA'nantAH prakRtIdarzayati- 'saMkhAItyAdi' saMkhyAtItaM na kevalamasaMkhyeyamucyate, kiM tarhi 1, anantaM ca, tasyApi saMkhyAtItatvA'vyabhicArAt / tena tadavadhijJAnamanantaprakRtiparimANamapi bhavati, yad yasmAt tat prekSate pazyati samastamapi pudgalAstikAyam / kathaMbhUtam ?, ityAha- anantapradezam , anantaparyAya ca / evaM ca satyanantadravya-paryAyalakSaNajJeyApekSayA'vadheranantAH prakRtaya iti // 570 // 571 // atha prathamaniyuktigAthAyA uttarArdha vyAcikhyAsurAha bhaivapaccaiyA nAraya-surANa pakkhINa vA nabhogamaNaM / guNapariNAmanimittA sesANa khovsmiyaao||572|| gatArthaMva, navaraM ' pakkhINa vA ' iti vAzabda ivArthe, nabhogamanamiva, ityatra saMbadhyate // 572 // / tasya yaduskRSTakSetra-kAlasamaya-pradezaparimANam / tajjJeya(sva)paricchinnaM tadeva tasya prakRtiparimANam // 570 // - saMkhyAtItamanantaM ca tenA'nantaprakRtiparimANam / prekSate pudgalakArya yadanantapradeza-paryAyam // 571 // 2 bhavapratyayitA mAraka-surANAM pakSiNAM vA nabhogamanam / guNapariNAmanimittAH zeSANAM kSAyopazamikyaH // 572 // T'kSepa-parihArAvAhaohI khaovasamie bhAve bhaNio bhavo thodiie| to kiha bhavapaJcaio vottuM jutto'vahI doNhaM ? // 573 // so vi hu khaovasamao kiMtu sa eva khovsmlaabho| tammi sai ho avassaM bhaNNai bhavapaccao to so||574|| vyAkhyAtArthe eva / navaram ' doNDaM ti' sura-nArakANAM so'pi sura-nArakANAmavadhiH / 'khaovasamau ti 'kSayopazamAdeva / saca tasmin sura-nArakabhave satyavazyaM bhavati, ato'sau sura-nArakAvadhirbhavapratyayo bhaNyate // 573 // 574 // nanu karmaNaH kSayopazamAdayaH kiM bhavAdinimittA bhavanti ?, ityAi- udaya-khaya-khaovasamo-vasamA jaM ca kammuNo bhaNiyA / davvaM khittaM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca sNppp||575|| pataH sak-candanA-'hi-viSAdidravyAdIni prApya prANinAM sukha-duHkhodayAdayastIrthakara-gaNadharairAgame bhaNitAH, pratyakSato.dRzyante ca / ataH sura-nArakANAM tadbhavamapekSyA'vadhiHkSAyopazamiko'pyavazyaM bhavatIti / / 575 // atha dvitIyaniyuktigAthAvyAkhyAnabhASyam Iya savvapayaDimANa kaha kamavasavaNNavattiNI vaayaa|vocchi ti savvaM savvAuNA visaMkhijjakAleNaM // 576 // gatAthaiva // iti gAthAsaptakArthaH // 576 // atha yaduktam- 'caturdazavidhanikSepaM vakSyAmi' iti / tadAha ohI khettaparimANe saMThANe ANugAmie / avAhie cale tivva-maMdapaDivAuppayAI ya // 577 // nANa-dasaNavinbhaMge dese khitte gaI iya / iDDhIpattANuoge ya emeyA paDivattIo // 578 // avadhiH kSAyopazamike bhAve bhaNito bhavastathaudAyike / tataH kathaM bhavapratyayitoH vaktuM yukto'vadhiyoH // 573 // . so'pi khalu kSayopazamataH kintu sa eva kSayopazamalAbhaH / tasmin sati bhavatyavazya bhaNyate bhavaprasthayastataH sH|| 54 // "... udaya-kSaya-kSayopazamo-pazamA ye ca karmaNo bhaNitAH vyaM kSetraM kAlaM bhavaM ca bhAvaM ca saMprApya // 575||+avdhikssyopshmo iti sarvaprakRtimAnaM kathaM kramavazavarNavarsinI vAcA / pakSyatIti sarva sarvAyuSA'pi saMkhyeyakAlena / 5.5 // bhavadhiH kSetraparimANaM saMsthAnamAnugAmikaH / avasthitazcala-stIva-manda-pratipAtopAdAdizca // 577 // jJAna-darzana-vibhA dezaH kSetraM gatiriti / RddhiprAptAnuyogazcaivametA pratipattayaH // 578 // For Private and Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 155 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 ihAvadhyAMdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu cazabdasamucitatvAt pazcadazI cartudazavidhanikSepasyopariSTAt pazcAd vakSyate / tatrAvadhirnAma sthApanAbhedabhinno vaktavyaH / tathA ' arthavazAd vibhaktipariNAma:' ityavadherjaghanya- madhyamotkRSTabhedabhinaM kSetraperimArNa vaktavyam / tathA, avadheH saMsthAnaM vAcyam / tathA, anugamanazIla AnugAmiko'vadhiH samatipakSo vAcyaH / tathA, dravyAdiSu kiyantaM kAlamapratipatitaH sannupayogato labdhitathA''ste 1, ityevmvsthito'vdhirvktvyH| tathA, vardhamAnasayA hIyamAnatayA ca calo:navasthito'vadhirvaktavyaH / tathA, tIvro mando madhyamazvAvadhirvaktavyaH / tatra tIvro vizuddho, mando'vizuddhaH, itarastUbhayaprakRtiH / tathA, dravyAdyapekSayaikakAle pratipAto-tpAdAvavadhairvaktavyau / tathA, jJAna-darzana-vibhaGgA vAcyAH- kimatra jJAnaM, kiM vA darzanaM 1, ko vA vibhaGgaH parasparatazcAmISAmalpa - bahutvaM cintanIyam, tatatha jJAna- darzana - vibhaGgairdvAratrayam / tathA 'dese tti' kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vAvadhibhavatIti nirUpaNIyam / tathA, saMbaddhA 'saMbaddha-saMkhyeyA'saMkhyeyA'pAntarAla kSetradvAreNa kSetraviSayo'vadhirvaktavyaH / gatiriti ca / tatra itizabda AdyarthaH / tatazca 'gaira-iMdie kAye' ityAdidvArakalApo'vadhirvaktavyaH / tathA prAptarddhAnuyogaca vyAkhyAnarUpaH kAryaH / evamanena prakAreNaitA anantaroktAH pratipattayaH pratipAdanAni paricchittaya ityarthaH / tatazvAvadhimakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ucyante // iti niryuktirUpakadvayapiNDArthaH || 577 // 578 / / kathaM punarasyAyaM nikSepazcaturdazavidhaH 1, ityAha bhASyakAra: ispajaMtA codasa riddhI casamucciya tti paMcadasI / ohipayaM pi va mottuM seyaramaNugAmiyaM kAuM // 579 // keI codasabheyaM bhaNati ohi tti na payaDI jmhaa| payaDI na ya nikkhevo jaM bhaNio coddasaviho ti // 580 // avadhyAdyA gatiparyantAzcaturdaza nikSepAH / Rddhistu caturdazavidhanikSepamadhye na bhavati / kiM tarhi 1, 'iDhIpatte ya vocchAmi' ityatra ca samucitatvAt pRthagbhUtA paJcadazI / athavA 'ohI khetta parimANe' ityatrAdyamavadhipadaM muktvA'nugamanazIlamanugAmukaM setaraM samatipakSaM kRtvA - anugAmukamananugAmukasahitaparthato gamayitvetyarthaH, kecanApyAcAryAzcaturdazavidhanikSepaM pUrayanti / kimiti ta evaM vyAkhyAnayanti 1, ityAha- 'ohItyAdi ' avadhiryasmAd na prakRtiH, kintvavadhereveha prakRtayo vicArayituM prakrAntAH / kutaH 1, ityAha-- yataH 1 gAthA 409 / 2 gatiparyantAzcaturdaza para dvizvasamuciteti paJcadazI / avadhipadamapi vA moktuM setaramanugAmukaM kRtvA // 579 // keciccaturvazabhedaM bhajanti abadhiriti na prakRtiryasmAt / prakRtinaM ca nikSepo yad bhaNitaJcaturdazavidha iti // 580 // 3. gAthA 569 / 4 gAthA 577 / prakRtInAmeva caturdazavidho nikSepa uktaH / aviruddhaM caitadapi vyAkhyAnam / atra ca pakSe'vadhizabdaH sarvatra vizeSaNatayaiva yojanIyaHavadheH kSetraparimANam, avadheH saMsthAnamityAdi // iti gAthAdvayArthaH // 579 / / 580 // atha prathamavyAkhyAbhimatA''dyadvAravyAcikhyAsayI mAha- maMThavaNA davie khette kAle bhave ya bhAve ya / eso khalu ohissA nikkhevo hoi sattaviho // 581 // nAma-sthApanA- dravya-kSetra - kAla-bhava - bhAvabhedAdeSa khalvavadhinikSepaH saptavidho bhavati // iti niryuktigAthAsaMkSepArthaH // 581 // Sarfara faresrbhASyakAraH prAha avahiti jassa nAmaM jaha majjAyA'vahi tti loyammi / ThavaNAvahinikkhebo hoi jaha kkhAivinnAso // 582 // yasya jIvAdipadArthasyA'vadhiriti nAma kriyate, asau nAmnA nAmamAtreNAvadhirnAmAvAdhirucyate, yathA loke maryAdA'vadhirabhidhIyate / sthApanayA sthApanamAtreNAvadhiH sthApanAvadhirbhavati / ko'yam 1, ityAha- nikSepo vinyAso'vadhereva ' vastvantare' iti gamyate / ka yathA 1, ityAha- yathA'kSAdau vinyAso nikSepo'vadhirakSAdivinyAsa iti / / 582 // prakArAntareNa nAma-sthApanAvadhI mAha havA nAmaM tasseva jamabhihANaM sapajjao tassa / ThavaNAgAraviseso tadavva-kheta- sAmINaM // 583 // athavA 'nAmaM ti' nAmAvadhirucyate / yat kim 1, ityAha- tasyaiva prakRtasyAvadhijJAnasya yat ' avadhi:' itivarNAvalImAtrarUpamabhidhAnaM saMjJeti, nAmaivAvadhirnAmAvadhiriti kRtvA / taccAvadhirityabhidhAnaM tasyA'vadhijJAnasya vacanarUpaH svaparyAya iti mantavyam / sthApanAvadhistvAkAravizeSo bhaNyate / keSAm 1, ityAha- tasyAvadhijJAnasya yad dravyaM viSayabhUtaM bhU-bhUdharAdi, kSetraM tu bharatAdi, khAmI svAdhArabhUtasAdhvAdiH, eteSAmAkAravizeSaH sthApanA'vadhiH, viSaya-viSayibhAvAdisaMbandhitvenaiteSAmAkAre'vadhiH sthApyata iti bhAvaH / 1. cha. 'yAda' / 2 nAma sthApanA dravyaM kSetraM kAlo bhavazca bhAvazca / eSa khalvayadhernikSepo bhavati saptavidhaH // 581 // 3 avadhiriti yasya nAma yathA maryAdA'vadhiriti loke / sthApanAvadhinikSepo bhavati yathA'kSAdivinyAsaH // 582 // athavA nAma tasyaiva yadabhidhAnaM svaparyayastasya / sthApanAkAravizeSastaddravya-kSetra svAminAm // 583 // For Private and Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 156 vizeSA0 pUrva maryAdA-'kSAdAvavadhijJAnAsaMbaddha api nAma-sthApane prokta, atra tvabhidhAna-dravyAthAkArayoravadhijJAnasaMbaddhayoste abhihite iti vizeSa iti // 583 // ____ atha dravyAvadhirucyate, sa ca dvividha:- AgamatA, noAgamatazca / tatrAgamato'adhipadArthakastatra cAnupayuktaH " anupayogo dravyam" itivacanAd dravyAvadhiH / noAgamato mazarIradravyAvadhiA, bhavyazarIradravyAvadhiya / zarIra-bhavyazarIravyatirikta tu avyAvarSi bhASyakAraH khayamevAha davvohI uppajjai jattha tao jaM ca pAsae teNaM / jaM vovagAri vanvaM dehAi taduSbhave hoi // 584 // . tad dravyaM dravyAvadhirbhaNyate / yatra kim 1, ityAha-'uppajjAi jattha to ti patra vipulAcalazilAdau kAyotsargAdisthitasya sAdhyAdestako'sau avadhirutpayate / yaddhA bhUparAdi rUpi dravyaM tenA'vadhinA sAdhyAdiH pazyati tad dravyAvadhirucyate / yat pA tasyA'adherudbhaya utpattI sahakAritvenopakAraka dehAdidravyaM tat sarva dravyAvadhirabhidhIyate / evamukta bhavati-ihApArabhUtazilAdidravyANyutpathamAnasyAvadheH sahakArikAraNAni bhavanti / kAraNaM ca .. " bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yalloke / tad dravyaM tattvajJaiH sacetanA-'cetana gaditam // 1 // " iti vacanAd dravyamucyate / ato'nyAnyapi tapA-saiyamAdInyavadhyutpattikAraNAni vyAvadhitvenA'vaseyAnIti / / 584 // ..' atha kSetra-kAlAvadhI pAha khette jatthuppajjai kahijae pecchae va davyAI / evaMceva ya kAle na u pecchaha khitta-kAle so // 585 // / yatra nagarodyAnAdikSetre sthitasyAvadhirutpadyate sa kSetre'dhikaraNabhUte'vadhiH kSetrAvadhirucyate. kSetrasyAdhArasvena prAdhAnyavivakSayA kSetreNa vyapadeza iti bhaavH| yatra vA kSetre'vadhiH kathyate prajJApana svarUpataH marUpyate, yatra vA kSetre vyavasthitAni dravyANyavadhijJAnI prekSate tatprAdhAnyavivakSayA tena vyapadezAta kSetrAvadhirabhidhIyate / evaM yatra prathamapozaSyAdau kAle'vadhirutpadyate, yatra vA prajJApakena prahapyate yatkAlaviziSTAni vA dravyANyavadhijJAmI pazyani, tatvAdhAnya vivakSayA sena vyapadezAt sa kAlAvadhirucyate / nanu kimiti 'kSetra byAvadhirutpadyate yatra sakA yAca pazyati tena / paropakAri vanya dehAdi satunave bhavati // 54 // kSetre yatrotpadyate kathyate prekSate vA cyANi / evameva ca kAlena mekSate kSetra kAlo sH|| 55 // .. kAlAvasthitAni dravyANi pazyatyasau, ityucyate ?, ki kSetra-kAlAveva sAkSAdeva na pazyati, ityAzaGkayAha- na tu pazyati kSetra-kAlAvasau, tayoramUrtatvAt / avadhezca mUrtaviSayatvAt / vartanArUpa tu kAla pazyet , dravyaparyAyatvAt tasyeti // 585 // atha bhava-bhAvAvadhI nirUpayitumAha 'jammi bhave uppajjai vaTTai pecchai va jaM bhavohI so / emeva ya bhAvohI vaTTai ya tao khaovasame // 586 // yasmin nArakAdibhave'vadhiravazyamutpadyate, yatra vA bhava utpanno'sAvadhirvartate nArakAdibhava eva, yaM vA svakIya parakIyaM vA'tItamanAgataM vA, ekAdikamasaMkhyAtatamAntaM bhavaM pazyati sa bhavAvadhiH, bhave AdhArabhUte viSayabhUte vA'vadhibhayAvadhiriti kRtvaa| evameva bhAvAvadhirapi vaktavya:- yasmin kSAyopazamike bhAve'vadhirutpadyate, yatra.vA kSAyopazAmika eva bhAve utpanno'sau vartate, yaM vaudayikAdibhAvapaJcakAnyatarabhAvaM, sarvAn vA tAn pazyati sa bhAvAvadhirityarthaH, bhAve'vadhirbhAvAvadhiriti kRtvaa| satvavAdhika bhAve vartate ? iti kathyatAm , ityAha-vartate ca tako'sau avadhiH kSAyopazamike bhAva iti / tadevaM prathamavyAkhyAne dvAratayA samAyAtasyAnadhernAmAdinikSepo'yamuktaH, dvitIyavyAkhyAne tu vizepaNatayA samAyAtasyA'syaiSo'bhihita iti // 586 // athA'vadheH kSetraparimANamabhidhitsurbhASyakAra evaM prastAvanAmAha ohissa khettamANaM jahaNNamukkossa-majjhimaM tattha / pAeNa tadAIe jaM teNa jahannayaM vocchaM // 587 // avadherya viSayabhUta kSetraM tasya mAnaM pramANaM jaghanyam , utkRSTaM madhyamaM ca bhavati / tatra pAyo yad yasmAdAdau prathamatastajjaghanya kSetraM bhavati, jaghanyakSetraviSayo'vadhiH prAyeNA''dau samutpadyate, tena kAraNena jaghanyameva kSetramamANamAdau vakSye // iti gAthApadakArthaH // 587 // yathAmatijJAtamevAha jAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA ohIkhettaM jahaNNaM tu // 588 // xsa-1 yasmin bhava utpayate vartate prekSate vA yad bhavAvadhiH sH| evameva ca bhAvAvadhirvartate ca sakaH kSayopazame // 586 // 2 gha. cha.' nanvava' / 3 ka. ga. 'badhikSetrapramA' / 4 avadheH kSetramAnaM jaghanyamutkRSTaM madhyamaM tatra / prAyeNa tadAdau yat tena jaghanyakaM vakSye // 587 // 5 yAvatI grisamayAhArakasya sUkSmasya panakajIvasya / avagAhanA jaghanyA avadhikSetra jaghanyaM tu // 588 // For Private and Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 157 vizeSA0 yAvatI yAvatpramANAdhIna samayAnAhArayatauti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmastasya, panakazcAsau jIvazva panakajIvo vanaspativizeSastasya, avagAhante yasyAM prANinaH sA'vagAhanA tanurityarthaH, jaghanyA sarvastokA, avadheH kSetramavadhikSetraM. jaghanya sarvastokam / tuzabdo'vadhAraNe / tasya caivaM prayogaH- avadheviSayabhUtaM kSetraM jaghanyametAvadeva // iti niyuktigaathaasNkssepaarthH||588| aya sAMpradAyikAryavyAkhyAnapara bhASyam'jo joyaNasAhasso maccho niyae sarIradesammi / uvavajato paDhame samae saMkhivai AyAmaM // 589 // payaramasaMkhijaMgulabhAgataNuM macchadehavicchiNNaM / bIe, taIe sUI saMkhiviu hoi to paNao // 590 // uvavAyAo taIe samae jaM dehamANameyassa |'tnnnneydbvbhaaynnmohikkhittN jahannaM taM // 591 // yo matsyo yojanasahasro yojanasahasrAyAmaH svadehasyaiva vAbadeza utpadhamAnaH prathame samaye AyAma saMkSipati taM ca saMkSipan mataraM karoti' iti zeSaH / kathaMbhUtam , ityAha- ' asaMkhejaMgulabhAgataNu ti' bohalyenAkulAsaMkhyeyabhAgasUkSmamityarthaH / punarapi' tat kathaMbhUtam 1, ityAha- matsyadehavistIrNa zarIrAntaHsaMbaddhatvAdhistiryak ca yAvAn matsyadehavistarastAvAMstajIvapradezamatarasthApItyartha evaM cAyAmato viSkambhatazca matsyazarIrapRthutvatulyo'GgulAsaMkhyeyabhAgabAhalyazcAyaM prataro bhavatIti prathamasamayavyApAraH / nanu ca prathame samaye AyAma saMkSipati, ityetadevoktaM, yathoktamatarakaraNaM tu kuto labhyate, iti ceta / ucyate- anantaraM dvitIyasamaye tatsaMkSepasya bhaNanAta , tasya ca karaNapUrvakatvAditi / 'bIe' iti 'saMkhivi' ityatrApi saMbadhyate / tato dvitIyasamaye taM-pataramabhayataH saMkSipyA'GgulAsaMkhyeyabhAgabAhalyAM matsyazarIrapRthutvAyAmAM mUciM karoti' ityadhyAhAraH / atrApyanantaratRtIyasamaye sUcisaMkSepAbhidhAnAt tasya ca tatkaraNapUrvakatvAt sUcikaraNamadhyAhiyate / 'taIe tti' tatastRtIyasamaya etAmapi sUciM saMkSipyAkulAsaMkhyeyabhAgamAtrAvagAhano bhUtvA nirjIrNamatsyabhavAyurudIrNaparabhavAyuzcAvigrahagatyA matsyazarIrasyaivaikadeze panakA sUkSmavanaspatijIvanizepo yo yojanasahasro matsyo nijake zarIradeze / upapadyamAnaH prathame samaye saMkSipatyAyAmam // 589 // prataramasaMkhyeyAgulabhAgatarnu matsyadehavistIrNam / dvitIye, tRtIye sUci saMkSipya bhavati tataH panakaH // 59 // upapAdAt tRtIye samaye yad dehamAnametasya / tajjJeyadravyabhAjanamavadhikSetraM jaghanyaM tat // 591 // 2 gha.cha. 'baahulye'| 3 gha.cha. 'pik'| 4 ka.kha.ga. 'ye tA . bhavati / asmAdutpAdasamayAt tRtIyasamaye yad dehamAnametasya panakasya / tat kim ?, ityAha- 'ohikkhittaM jahannaM taM ti' tajjadhanyamavadherviSayabhUtaM kSetram / kiMkharUpam ?, tajjJeyadravyabhAjanaM tasyAvadheIyAni prAthANi yAni dravyANi teSAM bhAjanamAdhArabhUtam / etena tajjJeyadravyAdhAratvenaiva kSetramavadheviSaya ucyate, na tu sAkSAt , tasyA'mUrtatvAt , avadhestu mUrtaviSayatvAditi / etagAthAtrayavyAkhyAtArthasaMvAdi coktaM vRddhaiH " yojanasahasramAno matsyo mRtvA khakAyadeze yaH / utpadyate hi sUkSmaH panakatveneha sa prAyaH // 1 // saMhRtya cAdyasamaye sa hyAyAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgabAhalyamAnaM tu // 2 // svakatanupRthaktvamAnaM dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye saMhRtya karotyasau sUcim // 3 // saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm | nijatanupRthaktvadai| tRtIyasamaye tu saMhRtya // 4 // utpadyate ca panakaH svadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati // 5 // tAvajaghanyamavadherAlambanavastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusaMpradAyAt samavaseyam // 6 // " atra paraH pRcchati'kiM maccho atimahallo kiM tisamayao va kIsa vA suhumo / gahio kIsa va paNao kiMva jahaNNAvagAhaNao ? // 592 / / kimiti matsyo'timahAn gRhyate ?, kiMvA trisamayAhArakaH- tRtIye samaye nijazarIradezotpattimAn vA ekhate ?, kiMvA sUkSmaH 1, kimiti vA panako, jaghanyAvagAhanako vA gRhItaH ? iti // 592 // . . atrottaramAha maccho mahallakAo saMkhitto jo ya tIhi samayehiM / so kira payattaviseseNa sahamogAhaNaM kuNai // 5931 saNhayarA saNhayaro suhumo paNao jahaNNadehoM ya / subahuvisesavisiTTho sahayaro savvadehesu // 594 // 599 kiM matsyo'simahAn kiM bhisamayako vA kasmAt vA sUkSmaH / gRhItaH kasmAd vA panakA kiMvA jaghanyAvagAhanaka: 2 matsyo mahAkAyaH saMzrito yazca tribhiH samayaH / sa kila prayatnavizeSeNa sUkSmAmavagAhanA kurute // 593 // lakSNatarAtU sakSNataraH sUkSmaH panako jaghanyadehazca / subahuvizeSaviziSTaH sUkSmataraH sarvadeheSu // 59 // For Private and Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 158 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 yo hi yojanasahasrAyAmo mahAkAyo matsyaH, tribhizca samayairAtmAnaM saMkSipati, sa kila prayatnavizeSAdatisUkSmAmavagAhanAM kurute, nAnyaH / anena 'kimiti matsyo'timahAn gRhyate, tRtIyasamayasaMkSiptatra ?" ityetasyottaramadAyi / dUre ca gatvA'nyatra yadyutpadyate, vigraheNa ca gacchati, tadA jIvapradezAH kizvidvistaraM yAntItyavagAhanA sthUlatarA syAt ityavigrahagatyA svazarIradeza evotpAdita ityetat svayameva draSTavyamiti / 'kIsa vA suhamo' ityAderuttaramAha- 'sahayarA ityAdi' zlakSNAdapi zlakSNatarastAvad bhavati / kaH ?, panakaH / kathaMbhUtaH 1, sUkSmaH, jaghanyadehazva jaghanyAvagAhazcetyarthaH / vastuto'rthatAtparyamAha- 'subahu ityAdi' 'jo joyaNasAhasso' ityAdyuktamakAreNa suvizeSaNaviziSTo gRhyamANaH panakajIvaH sUkSmataraH sUkSmatamazca sarvadehebhyo bhavatIti / / 593 / / 594 / / or 'ff trisamAhAraH 1" ityasyottaramAha Dhama- biIe atisa ho jamaitthUlo vautthayAIsu / taIyasamayammi joggo gahio to tisamayAhAro // 595 // yasmAt prathama-dvitIyayoH samayayoratisUkSmo bhavati, caturthAdiSu cAtisthUlaH saMpadyate, tRtIyasamaye tu yogyaH atastrisamayAhAragrahaNamiti / / 595 // atra keSAMcinmatamudbhAvayannAha - "keI do isasamayA taIo paNagattaNovavAyammi / aha tisamao AhArao ya suhumo ya paNao ya // 596 // ubavAe cetra tao jao jahaNNo na sesasamayesu / to kira taddehasamANamohikhittaM jahaNaM tu // 597 // trisamayAhArakatvaviSaye kecanA'pyAcAryA vyAcakSate yaduta - dvau tAvajjhaSasya matsyasya saMbandhinAvAdyasamayau gRhyete - AyAmasaMhAramatarakaraNalakSaNaH prathamaH, sUci tu yatra karoti sa dvitIyaH tRtIyasamayastu tAM saMkSipya panakatvenotpAde bhavati / tatazca trayaH samayA yasyAsau trisamayaH, avigraheNotpatterAhArakazca / evaM ca sati pratyutA'tisUkSmazca panakazcAyaM siddho bhavati / tathA ca sati "ti 1 ka.kha.ga. 'tsyo ma' / 2 gAthA 592 / 3 gAthA 589 / 4 prathama dvitIyayoratisUkSmo yadItasthUlazcaturthakA dipu / tRtIyasamaye yogyo gRhItastatakhisamayAhAraH // 595 // 5 kecid dro jhapasamayau tRtIyaH panakatvopapAte / atha trisamaya AhArakA sUkSmazca panakazca // 596 // upapAda eva sako to jaghanyo na zeSasamayeSu / tataH kila taddehasamAnamavadhikSetraM jaghanyaM tu // 597 // 6 ka. ga. 'evaM ca' / 7 gAthA 588 / samayAhAragassa hussa paNagajIvassa' iti niyuktikAravacanamArAdhitaM bhavati / kiJca, iha yathA sUkSmaH sUkSmataro'sau bhavati tathA kartavyam, etaccAsmin vyAkhyAne'tisavizeSaM sidhyatIti darzayati- 'ubavAe cetretyAdi' utpAdasamaya eva yato yasmAt takossau panakajIvo 'jaghanyaH' iti jaghanyAvagAhano bhavati, na zeSeSu samayeSu, dvitIyAdiSvInmahattvAt jaghanyAvagAhanazca niryuktau proktaH / nato'tisUkSmatvasiddhestasyAnantaroktasvarUpasya panakasya dehastaddehastatsamAnameva kilAvadhiviSayabhUtaM jaghanyaM kSetraM bhavatIti / atra bhASyagAthAmantareNApi pUrvaTIkAkAra likhitaM pratividhAnamucyate, taJcaivam na yuktamidaM keSAMcid vyAkhyAnam, trisamayAhArakatvasya panakavizeSaNatvenoktatvAt, matsyasamayadvayasya ca panakasamayatvAyogAt / yo'pItthamatijaghanyAvagAhanAlAbhalakSaNo guNa udbhAvyate, so'pi na yuktaH, yasmAd nehA'timukSmaNA'timahatA vA kiJcit prayojanam / kiM tarhi ?, yogyena, yogyaca sa eva tadvasRbhirdRSTaH yaH prathamaM jaghanyAvagAhanaH saMstasminneva bhave samayatrayamAhAraM gRhNAti, ityalamativistareNa / iti gAthAnavakArthaH / tadevamavadhiviSayabhUtasya jaghanyakSetrasya parimANamuktam / / 596 / / 597 / / athotkRSTasya tasya tadAha saivvabahuagaNijIvA niraMtaraM jattiyaM bharijjaMsu / khettaM savvadisAgaM paramohI khettaniddiTTho // 598 // sarvebhyo vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya eva bahavaH sarvavahavaH, na tu bhUta-bhAvibhyaH, nApi ca zepajIvebhyaH kutaH ?, asaMbhavAdeveti agnayazca te jIvAzvAgnijIvAH, sarvatrahavaJca te'gnijIvAzca sarvavadabhijIvAH, nirantaraM saMtataM nairantaryeNetyarthaH, yAvaditi yatpramANaM kSetramAkAzaM vakSyamANaviziSTasUcIracanayA racitAH santo bhRtavanto vyAptavantaH bhUtakAlanirdezazca ' ajitasvAmikAla eva vakSyamANayuktyA prAyaH sarvavahavo'nalajIvA bhavantyasyAmavasarpiNyAm' ityasyArthasya khyApanArthaH / idaM cAnantaroktavizeSaNaM kSetra medikamapi bhavati, ata Aha- ' savvadisAgaM ti ' sarvA dizo yatra tat sarvadikam / anena vakSyamANanyAyena sarvataH sUcI bhramaNapramitaM tadAha / paramazcAsAvavadhizva paramAvadhiH, kSetramanantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvamamitamaGgIkRtya nirdiSTaH pratipAdito mahAmunibhiH / tatazvAvadheH paryAyeNaitAvat kSetramutkRSTato viSaya ityuktaM bhavati / / iti niyuktigAthAkSarArthaH // 598 // bhAvArthaM tu sAMpradAyikArthapratipAdakabhASyamukhena bhASyakAra evAha 1. ka. kha. ga. 'sya deM' / 2 ka. ga. 'taddhetubhi' / 3 sarvavahatijIvA nirantaraM yAvadabhArSuH / kSetraM sarvadikaM paramAvadhiH kSetranirdiSTaH // 598 // For Private and Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 159 vizeSA0 avyAghAe savvAsu kammabhUmIsu jaM tadAraMbhA / savvabahavo maNussA hotajiyajiNidakAlammi // 599 // avyAghAte- analajIvotpatermahAdRSTayAdivyAghAtAbhAve, sarvAsu samastabharatai-rAvata-videhalakSaNAsu paJcadazasu karmabhUmipu sarvabahavo 'bAdarAmijIvA bhavanti' iti prakramAlabhyate / kimAvizeSeNa sarvadaivatAtrete bhavanti , na, isyAha- AjitajinendrakAle, ajitajinendrasyopalakSaNatvAdavasarpiNyA dvitIyatIrthakarakAla ilaH / kimiti tatraiva bahavo bhavanti / , ityAha- 'amityAdi' yada . yasmAt tadArambhAsteSAM pAdarAmijIvAnAM saMdhukSaNa-pAlamApArambhaparAH sarvavahakA sarvebhyo'nyatItA-nAgatebhyo bahavaH pracurA garbhajamanuSpA bhavanti khabhAvAdeveti / / 599 // ... bhAra- kimetarepa pAdarAgnijIvaiH sarvavAgmijIvaparimANa pUrvate, mAhokhina yakSmAgnibhiH saha / yadi ta sA, sadA te'bizikSA api emante, Ahosit kAcideva viziSTAH 1, ityAha ukkosayA pa suhumA jayA tayA savvabahugamagaNINaM / parimANaM saMbhavao ta chaDA pUraNaM kuNai // 10 // utkRSTazaSa sUkSmAgnijIpA khabhAvata eva kathamapi yadA saMbhavanti, sdaivaiterssaadraagnijiiye| saha sarpavAgnijIvAnAM parimANa . bhavati / idamatra hRdayam- anantAnantAkhavasarpiNISu madhye sa eva kacid dvitIyatIrSakarakAlo rakhate, patra sUkSmAgnijIcA uskRSTapaidinaH mApyante / tatadha tairSAdaraiH sUkSmaivAgnijIbaikaskRSTapadimirmIlitaiH sarvavahagnijIvAnAM parimANaM bhavati / taca saMbhavataH saMbhavamAtramAzritya pudapA poDA padamakArayA racanayA vyavasthApyate / tatatha bahutarakSetrapUraNaM karoti / tatra pazcAunAdezAra, pastu zrutAdeza iti // 6.0 // etadevAhaaikekAgAsapaesajIvarayaNAe sAvagAhe ya / cauraMsaghaNaM payaraM seDhI chaTo suyAeso // 1.1 // agyAthAte sarvAsu karmabhUmiSu yat tadArambhAH / sarvabahavo manuSyA bhavantyajitajimendrakA // 599 // pdenaa| . utkRSTAva sUkSmA padA tadA sarvabahukamanAnAm / parimANaM saMbhavatastat podA pUraNaM karoti // 6..... / ekaikAkAdhAmadevAjIvaracamamA svAvagAhe ca / caturanayanaM prataraM zreNiH paSThaH zrutAdezaH // 5 // saiH sarvairapyamijIvaiH samacaturasro ghano yato vibhedA sthApyate / katham , ityAha-ekaikAkAzapradeza ephaikAminIvaracanayA sthApagAhe the dezAsaMkhpeyAkAzapradezalakSaNa ekaikAmijIvaracanayeti / atra sthApanA 01000 eteSAM napAnAmamijIvAnAM pratyekamekaikAphAzabhadezairvyavasthApitAnAmadhastAdupariSTAcA'nye'pi nava natra jIvA ityameva sthApyante / eSa kalpanA sataviMzatyA, sadAvatastvasaMkhyepairamijIvairekaikAkAzamadezavyavasthApitairghano mantavyaH / dvitIyo'pi pana itthameSa draSTavyaH, kevalamihAsaMkhyeyAkAzamadezeSvekaikajIvo vyavasthApyate / evamekaikAkAzamadeze ekaikajIvasthApanayA'saMkhyeyamadezAtmakakhAvagAhasthApanayA ca prataro'pi vibhedaH / sUcirapi dibhedaa| tatra ghana-patarapakSazcaturbheda, paJcamazcaikaikAkAzapradezasthApitaikaikajIvalakSaNasUcipakSo'pi na grAhA, doSayAnupaGgAt , tathAhi-paJcaviSayA'pyanayA sthApanayA sthApitA amijIvAH Sadakhapi dikSvavadhijJAnino'satkalpanayA bhramyamANAH stokameva kSetra spRzantItyeko doSA, ekaikAkAzapradeze ekaikajIvasthApanAyAmAgamavirodhazca dvitIyadoSaH, asaMkhyeyAkAzamadezAnantareNA''game jIvAvagAhaniSedhAt / asatkalpanayA pradezAvagAho'pyastviti cet / naivam , kalpanA'pi sati saMbhaSe'virodhinyeva kartavyA, ki virodhena !, ityAlocyAha- 'ho suyAeso ti' asaMkhyeyAkAzamadezalakSaNe svAvagAhe palvatyA ekaikajIvasthApanena yA sUcilakSaNaH SaSThapakSA, ayaM zrute AdiSTatvAd prAyaH zeSAstu pazcA'nAdezAH saMbhavopadarzanamAtreNoktasvAt parihAryAH / iyaM hi yathoktA sUcirekaikajIvasyAsaMkhyeyAkAzamadezAvagAhe vyavasthApitasvAda bahutara kSetra spRzati, ityeko guNA avagAhavirodhAbhAvastu dvitIyaH / tatazcaiSAmijIvasUciraSadhijJAninaH padvapi divasakalpanayA bhramitA satI aloke lokapramANAnyasaMkhyeyakhaNDAni spRzati / ata etApadutkaSTakSetramavadheviSaya ityuktaM bhavati ityAdi khapameva pakSyatIti // 601 // atra kabidAhagheNa-payaraseDhigaNiyaM naNu tu; ciya, vigappaNA kIsa / chaDA kIrai, bhaNNai purisaparikkhevao bheo // 602 // pa.. 'cAsa' / / dhana-matarameNigaNita mA mukhyameva, vikalpamA yasmAe / poDA kiSate, maNyate puruSaparikSepato bhedaH // 1 // For Private and Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA0 www.kobatirth.org 160 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nanvekaikAkAzamadezAvagADhajIvadhana pratara zreNyAkrAntA kAzapradezAnAM saMkhyArUpaM gaNitaM tulyameva / tathA, asaMkhyeyAkAzapradezAvagADhajIvadhana-pratara-zreNyAkrAntAkAzadezAnAmapi gaNitaM svasthAne parasparaM tulyameva tathAhi yAvata ekaikAkAzapradezAvagAhinAM jIvAnAM dhana AkAzapradezAnAkrAmati, prataro'pi teSAM tAvata eva tAnAkrAmati, sUcirapi teSAM tAvata eva tAn spRzati, saMvRtaprasAritanetrapaTTAkrAntAkAzapradezavaditi / evamasaMkhyeyAkAzapradezAvagADhajIvadhana - pratara zreNyAkrAntAkAzapradezAnAmapi svasthAne gaNitatulyatA bhAvanIyeti / ato'vagAhabhedadvayabhinno ghana evA'stu, prataro vA, sUcirveti SoDhA tu vikalpanA SaDbhedAnAM kalpanaM kimiti kriyate ? na yukteyamityabhiprAyaH / atra sUrirAha - bhaNyata uttaram / kim 1, ityAha- 'purisaparivakhetrao bheDa ti' astyasyAH SaDvidhakalpanAyA bhedaH / katham ?, ityAha- puruSaparikSepataH / idamuktaM bhavati- neha dhanAdyAkrAntAkAzamadezAnAM saMkhyA samatva - viSayatve cintyete / kiM tarhi ?, ghanAdInAM madhyAdyaH kacid racanAvizeSo'vadhijJAninaH sarvAsu dikSu bhramyamANo bahutaraM kSetraM spRzati, sa evedaM grAhyaH / evaM satyastyamISAM bhedaH, tathAhi - ekaikapadezAvagADhajIvadhano bhramyamANo yAvat kSetraM spRzati, tasmAdasaMkhyeyamadezAvagADhajIvadhano'saMkhyeyaguNaM spRzati, tato'pyekaikamadezA va gADhajIvamataro'saMkhyeyaguNaM, tasmAdapya saMkhye ya pradezAvagADhajantumataro'saMkhyeya guNam, tato'pyekaikapradezAvagADhajIvasUcirasaMkhyeyaguNaM, tsmaadpysNkhyeyaakaashprdeshaavg| DhaikaikAgnijIvasU ciravadhijJAninaH sarvAsu dikSu bhramyamANA'saMkhyeyaguNaM kSetraM spRzati, tacA'loke lokapramANAnyasaMkhyeyAkAzakhaNDAni ata etAvadevA'vadherutkRSTaM kSetraM viSaya iti / / 602 // se * P uktamevArtha bhASyakAraH svayamevAha niyayAvagAhaNAgaNijIvasarIrAvalI samaMteNaM / bhAmijjai ohinnANidehapajaMtao sA ya // 603 // aigaMtUNa alogaM logAgAsappamANamettAI / ThAi asaMkhejjAI idamohikhettamukkAsaM // 604 // nijakA AtmIyA ekaikasyA'saMkhyeyapradezAtmikA'vagAhanA yeSAM tAni tathA, tAni ca tAni agnijIvazarIrANi ca teSAmAvalI paGgiH sUciravadhijJAnino dehaparyantAt samantAt sarvAsu dikSu buddhyA bhrAmyate / sA cA'loke 'lokapramANamAtrANyasaMkhyeyA 1 ka. sa. ga. ra Aha' / 2 nijakAvagAhanAmijIvazarIrAvalI samantAt / bhrAmyate'vadhijJAnirdehaparyantataH sA ca // 603 // rasoi lokAkAzapramANamAtrANi / tichatya saMkhyeyAni idamavadhikSetramutkRSTam // 604 // nyAkAzakhaNDAni' iti gamyate, atItya gatvA spRSTrA veti tiSThatyuparamate / idamavadherutkRSTaM kSetra viSaya iti / / 603 / / 604 // Aha- nanu ' rUpidravyANyevAvadhiH pazyati' iti gIyate, kSetraM tvamUrtatvAt kathaM tadviSaya: 1, ityAzaGkyAhasAmatthamettameyaM jai daTThavvaM havejja, pecchejA / na ya taM tatthatthi jao so rUvinibaMdhaNo bhaNio ||605 // dheraitAvat kSetraM viSaya ucyate, tadetat tasya sAmarthya mAtrameva kIrtyate / ko'rthaH / ityAha-ra ha- yadyetAvatkSetre draSTavyaM kimapi bhvet| tadA pazyedavadhijJAnI / na ca tad draSTavyaM tatrA'loke samasti yato'yamavadhistIrthakara - gaNadharai rUpidravyanibandhano bhaNitaH, tacca rUpadravyamaloke nAstyeveti // 605 / / Aha- yadyevam, lokapramANo'vadhirbhUtvA yasya purato vizuddhivazato lokAd vahirapyasau vardhate tasya tadvRddheH kiM phalaM, lokAdu vahirdraSTavyAbhAvAt 1, ityAza inkyAha 12 P SPIR vaDDhato uNa bAhiM loyatthaM caiva pAsai davvaM / suhumayaraM suhumayaraM paramohI jAtra paramANu // 606 // lokAdvahiSpunarvizuddhivazAd vardhamAno'vadhilokasthamevA'dhikamadhikataraM ca dravyaM pazyati / kathaMbhUtam ?, (sUkSmaM, ) sUkSmataraM, sUkSmatyaM yAvat paramAvadhiH sarvasUkSmaM paramANumapi pazyati, iti tadvRddhestAttvikaM phalamiti / aloke tu lokapramANAsaMkhyeyakhaNDeSu dravyadarzasAmarthyameva tasyeti / anyakartRkeyaM prakSepagAthA, sopayogeti ca vyAkhyAteti / / 606 / / tadevaM jaghanyamutkRSTaM cAbhihitamavadherviSayabhUtaM kSetram / etasmAccAnyat sarva vimadhyamamiti sAmarthyAd gamyata eva kevalaM yad yatra nimadhyame kSetravizeSe kAlamAnaM bhavati, yAvati ca kAle yad vimadhyamaM kSetra bhavati, ityabhidhitsuH prastAvanAmAha bhaiNiyaM jahaNamukkosayaM ca khettaM vimajjhimaM sesaM / eyassa kAlamANaM vocchaM jaM jammi khettammi // 6 gatArthaiva, navaramupalakSaNatvAdiha yAvati kAle yadvimadhyamaM kSetraM bhavati, ityapyabhidhAsyata iti draSTavyam / iti gaathaanvkaarthH|| 607 / / yathApratijJAtamevAha 1. sAmarthyaMmAzrametad yadi dRSTavyaM bhavet, prekSeta / na ca tat tatrAsti yataH sa rUpinibandhano bhaNitaH // 305 // + ThAI iti / 2 vardhamAnaH punahilaoNkasthameva pazyati dravyam / sUkSmataraM sUkSmataraM paramAvadhiyavat paramANum // 606 // 3 bhaNitaM jaghanyamutkRSTaM ca kSetraM vimadhyamaM zeSam / etasya kAlamAnaM vakSye yad yasmin kSetre // 607 // For Private and Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 161 vizeSA0 aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaikhija dosu saMkhijA / aMgulamAvaliyato AvaliyA aMgulapRhuttaM // 608 // hatthammi muhurtato divasaMto gAuyammi bodhavyo / joyaNa divasa'huttaM pakkhato paNNavIsAo // 609 // bharahammi adhamAso jaMbuddIvammi sAhio mAso / vAsaM ca maNuyaloe vAsa huttaM ca ruyagammi // 610 // aGgula kSetrAdhikArAt pramANAGgulaM gRhyate / 'avadhyadhikArAnucchyAGgulaM' iti ca keciditi / asaMkhyeyasamayasaMghAtAtmaka kAlavizeSa ApalikA / aGgulaM cAvalikA cAGgulA-''valike, tayoragulA-''valikayorbhAgamasaMkhyeya pazyatyavadhijJAnI / etaduktaM bhavatikSetramAlAsaMkhyeyabhAgamAtraM pazyan kAlata AvalikAyA asaMkhyeyameva bhAgaM pazyati, atItamanAgataM ceti / kSetrakAladarzana copcaarennocyte| anyathA hi kSetravyavasthitAni darzanayogyAni dravyANa, tatpayAryAzca vivakSitakAlAntarvartinaH pazyatyavadhiH, natu kSetra-kAlI, mUrtadravyAlambanasvAt tasyeti / evamuttaratrApi sarvatra draSTavyam / kriyA ceha gAthAtraye'pyadhyAhArA zyeti / 'dosu saMkhijja si poraszulA-''valikayo saMkhyeyau bhAgI pazyati- aGgula saMkhyeyabhAgamAtra kSetraM pazyanAvalikAyAH saMkhpeyameSa bhAgaM pazyatItyarthaH / 'aMgulamApaliyato ti' agulaM pazyan kSetrataH, kAlata AvalikAnta:- bhinnAmAvaliko pazyatItyarthaH / 'AvaliyA aMgula hutaM ti' kAlata AvalikA vIkSamANaH kSetratojulapRthaktvaM pazyati / pRthaktvaM ca samayaparibhASayA dviprabhRtyAnavabhyaH sarvatra draSTavyamiti / 'hatthammi muhattaMto kSetrato hastapramANakSetraviSayo'vadhiH kAlato muhUrtAnta:-bhi muhUrta pshytiityrthH| 'divasaMto ityAdi kAlato divasAnta:-bhinnaM divasa vIkSamANaH kSetrato gavyUtaviSayo boddhavyaH / 'joyaNa divasaputaM ti' yojanakSetraviSayodhadhiH kAlato divasapRthaktvaM pazyati / 'pakkhato ityAdi' kAlataH pakSAnta:-bhinna pakSaM pazyan kSetrataH paJcaviMzatiyojanAni pazyati / 'bharahammItyAdi' bharatakSetravipaye'vadhau kAlato'rdhamAsastadviSayatvena boddhavyaH / jambUdvIpaviSaye tu sAdhiko maasH| ardhatRtIyadvIpasamudralakSaNe manuSyaloke tu varSa saMvatsaraH / rucakAkhyavAhyadvIpaviSaye'vadhau varSapRthaktvaM tadviSayatvenA'vagantavyam / 'varSasahasraM' ityanye / / iti niyuktigAthAtrayArthaH / / 608 // 609 // 610 // , aGgulA-''valikayorbhAgamasaMkhyeyaM dvayoH saMkhyeyau / aGgulamAvalikAntarAvalikA'GgulapRthaktvam // 608 // haste muhUrtAntardivasAntargavyUte bolubhyaH / yojane divasapRthaktvaM pakSAntaH paJcaviMzatim // 1.9 // bharate'rdhamAso jambUdvIpe sAdhiko mAsaH / varSe ca manujaloke varSapRthaktvaM ca rucake // 610 // 2 pa.cha. saMkheja' / 3 gha.cha. puhatta' / 4 pa.cha.ti kaa'| aya bhASyam khettamasaMkhejaMgulabhAgaM pAsaMtameva kAleNaM / AvaliyAe bhAgaM bhUyamaNaugayaM ca jANAi // 611 // tattheva yaje davvA tesiM ciya.je havaMti pjjaayaa| iya khette kAlammi ya joejA danva-pajjAe // 612 // saMkhejaMgulabhAe AvaliyAe vi muNai taibhAgaM / aMgulamiha pecchaMto AvaliyaMto muNai kAlaM // 613 // AvaliyaM muNamANo saMpuNNaM khettamaMgula huttaM / evaM khette kAlaM kAle khettaM ca joejjA // 614 // gatArthA eva, navaraM 'aNaugayaM ca' ityanAgatam / nanvamUtau kSetra-kAlau kathamavadhiH pazyati, mUrtAlambanatvAt tasya ?, ityAha'tattheva yetyAdi idamatra hRdayam- aGgulAsaMkhyeyabhAgAdikaM kSetraM pazyatIti ko'rthaH, tatraivaitAvati kSetre yAni prastutAvadhidarzanayogyAni pudgaladravyANi tAnyevAsau pazyati / AvalikAsaMkhyeyabhAgAdikaM kAlaM pazyatItyatrApi ko'rthaH 1, teSAmeva pudgaladravyANAM ye prastutAva: dherdarzanayogyAH paryAyAstAn bhUte'nAgate caitAvati kAle'sau vIkSata iti / evaM sarvatra kSetre kAle cAvadheviSayatvenokte yathAsaMkhyaM kSetragatAni yogyarUpidravyANi, kAlagatAMstayogyAMstatparyAyAnAyojayet / kSetra-kAlau tu 'mazcAH krozanti' ityAdinyAyenopacArata evocyate iti. bhAvaH // iti bhAvyagAthAcatuSTayArthaH // 611 // 612 // 613 // 614 // seMkhijammi u kAle dIva-samuddA vi hoMti sNkhijjaa| kAlammi asaMkhijje dIva-samudAya bhaiavvA // 615 // saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, sa ca saMvatsara-mAsAdirUpo'pi bhavati / atastuzabdo vizeSaNArthaH kRtaH / kiM vizinaSTi , saMkhyeyotra varSasahasrAt parato gRhyate / ata eva pUrvagAthAyAM 'vAsasahassaM ca ruyagammi' iti pAThAntaram / tasmin varSasahasrAt parato vartini saMkhyeye kAle'vadhiviSaye mAse sati kSetratastasyaivAvadheviSayatayA dvIpa-samudrAste'pi bhavanti saMkhyeyAH, apizabdAd mahAneko'pi kSetramasaMkhyeyAGgulabhAgaM pazyaJceva kAlena / AvalikAyA bhAgaM bhUtamanAgataM ca jAnAti // 11 // . tatraiva ca yAni dravyANi teSAmeva ve bhavanti paryAyAH / iti kSetre kAle ca yojayed dravya-paryAyAn // 12 // saMkhyeyAGgulabhAge AvalikAyA api jAnAti tAvadAgam / aGgulamiha prekSamANa AvalikAntarjAnAti kAlam // 13 // bhAvalikA- jAnan saMpUrNa kSetramaGgulapRthaktvam / evaM kSetre kAlaM kAle kSetraM ca yojayet // 65 // 2 gha.cha.'gAya' / 3 gha.cha. 'puhatta' / 4 pa.cha.'joijjA' 5 saMkhyeye tu kAle dvIpa-samudrA api bhavanti sNkhyeyaaH| kAlesaMkhyeye dvIpa-samudrAzca bhktvyaaH||15|| R. 'bhynnijjaa'| For Private and Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 162 vizeSA0 tadekadezo'pIti / tathA, kAle'saMkhyeye pasyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati tasyaivAsaMkhyeyakAlaparicchedakasyAvadheH kSetrataH paricchedatayA dvIpa-samudrAzca bhaktavyA vikalpayitavyA-kadAcidasaMkhyeyA:- yadiha kasyacid mnussysyaasNkhyeydviip-smudrvissyo'vdhirutpdyte|| kadAcid mahAntaH saMkhyeyAH, kadAcitcatimahAnekA, kadAcittu tadekadezo'pi svayaMbhUramaNatirazco'vadhivijJeyA, svayaMbhUramaNaviSayamanupyabAhyAvadhirvA; yojanApekSayA tu sarvapakSeSvasaMkhyeyameva kSetraM dravyam // iti niyuktigAthArthaH // 615 // atha bhASyam_ kAle asaMkhae dIva-sAgarA khuDDayA asNkhejaa| bhayaNijjA. ya mahallA khettaM puNa taM asaMkhejjaM // 616 // gatAthaiva / evaM tAvat paristhiranyAyamaGgIkRtya kSetrabaddhau kAlavRddhiraniyatA, kAlavRddhau tu kSetravRddhirbhavatyeveti pratipAditam // 616 // sAMprataM dravya-kSetra-kAla-bhAvApekSayA yaddhau yasya vRddhirbhavati, yasya vA na bhavati, amumartha pratipAdayanAha- . ___ kAle cauNha vuDDhI kAlo bhaiyavvo khettavuDDhIe / vuDDhIe davva-pajjava bhaiyavvA khitta-kAlAo // 17 // kAle'vadhigocare vardhamAne satIti gamyate, 'cauNha vuDDhi tti' niyamAt kSetrAdInAM caturNAmapi vRddhirbhavati / kAlAt sUkSma-sUkSmatara-sUkSmatamatvAt kSetra-dravya-paryAyANAM, tathAhi- kAlasya samaye'pi vardhamAne kSetrasya prabhUtapradezA vardhante, tadvRddhau cAvazya zapradeza drvypraacuyo| dravyadRddhau ca payAyavRddhibhevatyeva, pratidravyaM payoyabAhulyAditi / yadyevam, 'kAle vardhamAne zeSasya kSetrAditrayasya vRddhirbhavati' ityevameva vaktumucitam , kathaM 'caturNAm' ityuktam ? / satyam , kintu sAmAnyavacanametat , tathAhi- yathA devadatte bhuJjAne sarvamapi kuTumba bhuDkta ityAdi / anyathA hyatrApi 'devadattAccheSamapi kuTumba bhuGkte' iti vaktavya syAt , ityadoSaH / 'kAlo bhaiyavvo khetavuDhIe tti kSetrasyAvadhigocarasya vRddhAvAdhikye sati kAlo bhaktavyo vikalpanIyo- vardhate vA navA, prabhUte kSetre vRddhi gate vardhate kAlaH, na khalpe iti bhAvaH, anyathA hi yadi kSetrasya pradezAdivRddhau kAlasya niyamena samayAdivRddhiH syAt, tadA'GgulamAtrAdike'pi vardhite kSetre kAlasyA'saMkhyeyA utsarpaNyavasarpiNyo vadhairan , tathAca vakSyati- 'aMgulaseDhImite osappiNIo asaMkhejA' iti / tatazca 'AvaliyA aMgulapuhutta' ityAdi sarva virudhyeta / tasmAt kSetravRddhau kAlavRddhirbhajanIyaiva, , kAle'saMkhye dvIpa-sAgarAH kSudrakA asaMkhyeyAH / bhajanIyAzca mahAntaH kSetraM punaratadasaMkhyeyam // 616||+Jhtt| 2 kAle canuNI vRddhiH kAlo bhaktavyaH kSetravRddhI / vRddhau dravya-paryAyayobhaktavyo kSetra-kAlau // 617 // 3 gAthA 621 / 4 gAthA 6.8 / dravya-paryAyAstu tavRddhau niyamAd vardhanta eveti svayameva dRzyamiti / 'vuDDIe davya-pajjavetyAdi' dravyaparyAyayoddhau satyAM kSetra-kAlau bhaktavyau vikalpanIyau vardhate vA navA; tathAhi- avasthitayorapi kSetra-kAlayostathAvidhazubhAdhvavasAyataH kSayopazamavRddhau dravyaM vardhata eva; tavRddhau ca paryAyavRddhiravazyaMbhAvinyeva, pratidravyaM paryAyAnantyAt , jaghanyato'pi caikaikadravyAdapyavadheH paryAyacatuSTayalAbhAditi, paryAyavRddhau ca dravyavRddhirbhAjyA- bhavati vA naveti svayameva draSTavyam / avasthite'pi hi dravye tathAvidhakSayopazamaddhau paryAyA vardhanta eva / / iti niyuktigAthArthaH // 617 // . atha bhASyam'kAle pavaDDhamANe savve davvAdao pavaDhaMti / khette kAlo bhaio vaDDhaMti u davva-pajjAyA // 618 // bhayaNAe khetta-kAlA parivaDDhaMtesu davva-bhAvesu / dave vaDDhai bhAvo bhAve davvaM tu bhayaNijjaM // 619 // dve api vyAkhyAtArthe // 618 // 619 // athottaragAthAsaMvandhanArtha vineyamukhena praznaM kArayati aNNoNNanibaddhANaM jahaNNayAINa khitta-kAlANaM / samaya-ppaesamANaM kiM tullaM hojja hINahiyaM // 620 // anyonyanivaddhayorjaghanyAdirUpayoH kSetra-kAlayoH samaya-pradezamAna kiM tulyaM bhavet , hInam , adhikaM veti / idamuktaM bhavati'aMgulamAvaliyANaM bhAgamasaMkhijja' ityAdinA granthena parasparasaMbaddhatvenA'vadhiviSayatayA proktayorjadhanyayoH, madhyamayoH, utkRSTayozca kSetra-kAlayoH saMvandhinAM pradezAnAM samayAnAM ca saMkhyAmAzritya yad mAnaM tat parasparaM kiM tulyaM, hInam , adhikaM vA.bhaveda, iti praznaH // 20 // atrocyate- sarvatra pratiyoginaH khalvAvalikAsaMkhyeyabhAgAdeH kAlAdasaMkhyeyaguNameva kSetramA yataH prAha , kAle pravardhamAne sarve dravyAdayaH pravardhante / kSetre kAlo bhAjyo vardhate tu dravya-paryAyau // 18 // ____bhajanayA kSetrakAlau parivardhamAnayordravya-bhAvayoH / dravye vardhate bhAvo bhAve dravyaM tu bhajanIyam // 19 // 1 anyonynissddhyorjghnyaayo| kssetr-kaalyo| / samaya-pradezamAnaM kiM tulya bhaved dInamadhikam / // 20 // 3 gAthA 6.8 / For Private and Personal Use Only
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 163 vizeSA - suhumo ya hoi kAlo tatto suhumayaraM havai khetaM / aMgulaseDhImitte osappiNIo asaMkhejjA // 621 // sUkSmastAvatkAlo bhavati, yasmAdutpalapatrazatabhede pratipatrabhedamasaMkhyeyAH samayA lagantItyAgame pratipAdyate / na cAtimUkSmatvena te pRthaga vibhAvyante ; tathApi tataH kAlAt sUkSmataraM bhavati kSetraM, yasmAdaGgulazreNimAtre kSetre pratipradeza samayagaNanayoM pradezaparimA mavasarpiNyo'saMkhyeyAstIrthakRdbhiruktAH / idamuktaM bhavati- aGgulazreNimAtre kSetre yaH pradezarAziH sa pratisamayaM pradezApahAreNApahiyamANo'saMkhyeyAvasarpiNIbhirapahiyate // iti niyuktigAthArthaH // 621 // . __ atha bhASyam "khettaM bahuyaramaMgulaseDhImitte paesaparimANaM / jamasaMkhejjosappiNisamayasamaM thovao kAlo // 622 // gatArthava // 22 // Aha- nanu 'kAlAt kSetra sUkSma' ityavagatam , kSetrAt tu dravya-bhAvI kathaMbhUtI , iti kathyatAm , ityAzApa kAlAna kSetra-vyabhAvAnAM yathottaraM sUkSmayopadarzanArthamAha kAlo khitaM davvaM bhAvo ya jahuttaraM sujhuNabheyA / thovA-sakhA-NatA-saMkhA ya jamohibisayammi // 12 // kAlAdayo yathottaraM sUkSmabhedAH samanumIyante / hatA?, yataH sarvatrAvadhiviSaye svamatiyogikSetrAyapekSayA stokA kAlo bhaNitA, tatA kSetramasaMkhyeyaguNaM, tato'pi dravyamanantaguNam , paryAyAsta "devyADa bhasaMkhene saMkhene yASi paJjave kAra" itivacanAt draSyAdasaMkhyeyaguNAH, saMkhyeyaguNA veti // 623 / / etadeva vyaktIkRtya bhAvayati , sUkSmazca bhavati kAlastataH sUkSmataraM bhavati kSetram / bhaGgulazreNimAtrevasarpiNyo'saMkhyeyAH // 12||1k.s.g. 'yA prtipr'| 3 kSetraM bahutaramaGgulazreNImAtre pradezaparimANam / yadasaMkhyeyAvasarpiNIsamayasama tokakaH kAlaH // 11 // 4 kAlaH kSetraM vayaM bhAvazca payottaraM sUkSmabhedAH / sokA-saMkhyA-'namtA-usaMkhyAca yadavadhivipaye // 25 // 5 cyAvasaMkhyeyAn , saMkhyeyAMzcApi paryavAn labhate / 6 ka.kha.ga. 'u saMkheje asN'| sanvamasaMkhejjaguNaM kAlAo khettmohivisymmi| avaropparasaMbaddhaM samaya-ppaesappamANeNaM // 624 // khettapaesahiMto davyamaNaMtaguNiyaM paesehiM / davehiMto bhAvo saMkhaguNo asaMkhaguNio vA // 625 // gAthAdvayamapi gatArtham , navaraM yasmAt sarvamapyakulAsaMkhyeyabhAgAdikaM kSetraM svapradezairAvalikA'saMkhyeyabhAgAdeH kAlAdetatsamayAnAzrityA'saMkhyeyaguNamavadhiviSaye moktm| kSetramadezebhyastad dravyaM pradezairanantaguNamityAdi, tasmAt kAlAdayaH stokAditayA'numeyA iti // 624 // 625 // atha pUrvoktasya nigamanArtham , uttarasya ca prastAvanArthamAha__ bhaNiyaM khettapamANaM tammANamiyaM bhaNAmi davamao / taM kerisamAraMbhe pariNiTThANe vimajhe vA // 626 // bhaNitaM jaghanyAdibhedaM trividhamapi kSetramANam / sAMprataM tasya jaghanyAdibhedasya kSetrasya yadakulAsaMkhyeyabhAgAdikaM mAnaM tena mitaM paricchinnaM dravyamata Urdhva bhaNAmi, dravyAvasthAnApekSameva kSetrasya bhaNanAta , anyathA hi mUrtaviSaye'vadhau pakrAnte kimamUrtakSetramaNanena ? iti bhAvaH / tacca dravyamArambhe prastAvane kIdRzamavadheviSayo bhavati pariniSThAne'vasAne, vimadhye vA kIdRzam ? ityevaM bhaNAmi // . iti gaathaapnyckaarthH|| 626 // svapratijJAtamevAha "teyA-bhAsAdavvANa aMtarA ettha labhai paTTavao / gurulahu aguruyalahuyaM taM pi ya teNeva nitttthaai||627|| taijasaM ca bhASA ca taijasa-bhASe tayordravyANi teSAM taijasa-bhASAdravyANAmantarAdapAntarAle 'etya tti' atrAnyadeva tadayogyaM dravyaM labhate pazyati prasthApako'vadhijJAnaprArambhakaH, avadhipratipatteti yAvat / kiMviziSTaM tat , ityAha-gurulaghu, agurulaghu cetigurulaghuparyAyopetaM gurulaghu, agurulaghuparyAyopeta tvaguruladhviti / tatra taijasadravyAsannaM gurulaghu, bhASAdravyAsannaM svaguruladhviti / tadapi 1 sarvamasaMkhyeyaguNaM kAlAt kSetramavadhiviSaye / parasparasaMbaddhaM samaya-pradezapramANena / 24 // +bhyasta kSetrapradezebhyo dravyamanantaguNitaM pradezaH / dravyebhyo bhAvaH saMkhyaguNo'saMkhyaguNito tA // 625 // 2 bhaNitaM kSetrapramANaM tanmAnamitaM bhaNAmi dravyamataH / tat kIrazamArambhe pariniSThAne vimadhye yA // 26 // 3 tesa-bhASAvalyANAmantarA'tra labhate prasthApakaH / guruladhvagurukaladhukaM tadapi ca senaiva nitiSThati // 627 // 4 gha.cha. 'petmgu| For Private and Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizegA. 164 cAvadhijJAnaM tadAvaraNodayAt pratipatat tenaivoktasvarUpadravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti pratipatatItyarthaH / apizabdena caitamApayatipatipAtinyavadhijJAne'yaM nyAgaH, na caitadavazyaM pratipatatyeva / / iti niyuktigAthArthaH // 627 // atha bhASyampaiThavao nAmAvahinANassAraMbhao tayAIe / ubhayAjoggaM pecchai teyAbhAsaMtare davvaM // 628 // .... gurulahu teyAsannaM bhAsAsannamaguruM ca pAsejjA / AraMbhe jaM diLaM daLUNaM paDai taM ceva // 629 // gAthAdvayamapi gatArtham , navaraM 'nAma' iti ziSyAmantraNe, tejasadravyAsannaM gurulaghu, bhASAdravyAsana tvagurulaghu pshyediti|628||629 taijasa-bhASAdravyANAmantare tadayogyaM dravyaM pazyatItyuktam, ato vineyaH pRcchati teyA-bhAsAjoggaM kimajoggaM vA tayaMtarAle jaM / orAliyAitaNuvaggaNAkameNaM tayaM sajhaM // 630 // yat taijasazarIra-bhASayoryogyamucitaM dravya, ayogyaM vA tadantarAle yaduktaM tat kiM-katamasvarUpaM, kiyatmadeza vA ? iti kathyatAm / atrocyate- hanta ! paramANa-ghaNuka-tryaNukAdiskandhopacayAdaudArikAdizarIravargaNAparUpaNakrameNaiva tat sAdhyaM prarUpayituM zakyaM, nAnyathetyarthaH / / 630 // __ata ucyate orAla-biubbA-hAra-taiya-bhAsA-NapANa-maNa-kamme / aha davvavaggaNANaM kamo vivajjAsao khette // 631 // etA niyuktigAthAM bhASyakAraH 'kuvikarNagopa-' ityudAharaNapUrvakaM vistarataH svayameva vyAkhyAsthatIti // 631 / / tathA ca bhASyam1 gha. cha. 'kdrvykhruupenno'| 2 prasthApako nAnAvadhijJAnasyArambhakastadAdau / ubhayAyogya prekSate taijapa-bhASAntare dravyam / / 628 // .. gurulaghu tejasAsanaM bhASAsanamaguru ca pazyet / Arambhe yad diSTaM dRSTvA patati tadeva // 629 // 3 taijasa-bhASAyogyaM kimayogyaM vA tadantarAle yat / audArikAdittanuvargaNAkrameNa tat sAdhyam // 30 // 4 audArika-vakriyA-''hAra-tajasa-bhApA-napAna-manaH karmasu / bhaya vyavargaNAnAM kramo viparyAsataH kSetre // 1 // kuiyaNNagovisesovalakSaNodammao viNeyANaM / davvAdavagaNAhiM poggalakAyaM peyaMsati // 632 / / Aha- kimarthaM punaretA vargaNAH prarUpyante 1 / ucyate- kuvikarNasya gomaNDalAdhipatergAvastAsAM parasparaM vizeSasya yadupalakSaNaM parijJAnaM tadaupamyAt tadRSTAntAd vineyAnAmasaMmohArtha dravyAdivargaNAbhiH, AdizabdAt kSetravargaNAbhiH, kAlavargaNAbhiH, bhAvavargaNAbhizca samastamapi pudgalAstikArya vibhajya tIrthakara-gaNadharAH pradarzayanti // iti gaayaakssraarthH|| atha bhAvArtha ucyate- iha bharatakSetre magadhajanapade prabhUtagomaNDalasvAmI kuvikoM nAma gRhapatirAsIt / sa ca tAsAM gavAmativahutvAt sahasrAdisaMkhyAparimitAnAM pRthak pRthaganupAlanArtha prabhUtAn gopAlAMdhake / te ca nAsu parasparaM mIlinAsu goSvAtmIyA AtmIyAH samyagajAnantaH santo nityaM kalahamakAryuH / tAMzca tathA'nyonya vivadamAnAnupalabhyA'sau nepAmavyAmohAtha kalahavyavacchittaye zukla-kRSNa-rakta-karburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopAlaM sajAtIyagosamudAyarUpA bhinnA vargaNA vyavasthApitavAniti / eSa dRssttaantH| athopanaya ucyate- iha gomaNDalamabhukalpastIrthakaro gopatulyebhyaH svaziSyebhyo gosamUhamAnaM pudgalAstikAyaM tadasaMmohArtha paramAvAdivargaNAdivibhAgena nirUpitavAniti // 632 // etA eva vargaNAH 'orAla-viuvva-' ityAdigAthA vyAcikhyAsurnirUpayitumAha"egA paramANUNaM eguttaravADDhiyA tao kamaso / saMkhejapaesANaM saMjjjA vaggaNA hoMti // 633 // tatto saMkhAIA-saMkhAiyappaesamANANaM / tatto puNo aNaMtANaMtapaesANa gaMtUNaM // 634 // orAliyassa gahaNappAoggA vaggaNA aNaMtAo / aggaNappAoggA tasseva tao aNaMtAo // 635 // iha sajAtIyavastusamudAyo vargaNA, samUho, vargaH, rAziH, iti paryAyAH / tatatha samastalokAkAzapradezavartinAmekaikaparamANanA samudAya ekA vargaNA / tataH samastalokavartinAM dvipadezikaskandhAnAM dvitIyA vrgnnaa| tataH samastAnAmapi tripradezikaskandhAnAM tRtIyA, kuvikarNagovizepopalakSaNaupamyato vineyAnAm / dravyAdivargaNAbhiH pudgalakArya pradarzayanti / / 632 // 2 gha. cha. 'payAsaMti' jha. 'payaMsati / 3 gAthA 631 / 1 ekA paramANUnAmekonaravardhitAmtataH zramazaH / saMkhyeyapradezAnAM saMkhyeyA vargaNA bhavanti // 633 ||+mekaakiskhyaatiitaa saMkhyAtItapra. tataH saMkhyeyAM-'saMkhyeyapradezamAnAnAm / tataH punaranantAmanta pradezAnAM gatvA // 33 // nantA ananta-1 audArikA grahaNaprAyogyA vargaNA anantAH / agrahaNaprAyogyAstasyaiva tato'nantAH // 535 / / For Private and Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 165 vizeSA0 catuSpadezikaskandhAnAM caturthI, paJcamadezikaskandhAnAM paJcamI, padanadezikaskandhAnAM SaSThI, evamekaikottaravasyA'nantA vargaNA audArikazArIrasyA'grahaNayogyA vilayAtrAntare tathAvidhaviziSTapariNAmapariNatAnantabhadezikaskandhAnAmekottarakhyauvArikazarIragrahaNamAyogyA anantA vargaNA bhavanti- audArikazarIranirvartanayogyA ityarthaH / tatA pradezacyA vardhamAnA audArikasyaivA'grahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / etAzca prabhUtadravyaniSpannatvAt sUkSmapariNAmopetatvAcaudArikasyA'grahaNayogyA mntvyaa| iha ca khalpaparamANunippamatvAd bAdarapariNAmayuktatvAcca vaikriyasyA'pyagrahaNayogyA evaitAH, kevalamaudArikavargaNAnAmAsamatvena sadAbhAsatvAt tadagrahaNa yogyA ujyanta iti / / 633 // 634 // 635 // atha phArmaNaparyantAnAM shessvrgnnaanaamtideshmaah| evamajoggA joggA puNo ajoggA ya vaggaNANatA / veubviyAiyANaM neyaM tivigappamikeka // 636 // evamuktAnusAreNA'yogyAH, tato yogyA, punarayogyAH pratyekamanantA vargaNA iti / evaM vaikriyA-hAraka-taijasa-bhASA-''napAna-manA-karmaNAmekai trivikalpaM tribheda zeyam / iti gAthA'kSarArthaH / bhAvArthastUcyate- punaraudArikAgrahaNamAyogyavargaNAnAmupasUkottarakhyA vardhamAnAH svalpadravyaniSpannatvAt cAdarapariNAmayuktasAcca vaikriyazarIrasyAgrahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / etAzca pracuradravyani:satyAt sUkSmapariNAmatvAccaudArikasyA'pyagrahagamAyogyA eSa, kevalaM vaikriyavargaNAsannatvena sadAbhAsatvAt tadagrahaNayogyavargaNAH mocyanta iti / evamuttaratrApi sarvatra bhAvanIyam / tatazcaikottaraSThakhyA vardhamAnAH pracuradravyanirvRttatvAttathAvidhasUkSmapariNAmatvAcca vaikriyazarIrasya grahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / tatazcaikottaravRddhyA vardhamAnAH pracuradravyatvAt sUkSmatarapariNAmatyAca vaikriyasyA'grahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / tato vaikriyAgrahaNayogyavargaNAnAmanantaramekottaraddhayA vardhamAnAH svalpadravyaniSpannatvAd bAdarapariNAmatvAccA''hArakazarIrasyAgrahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / tatazcaikottaraddhyA vardhamAnAH pracuradraSyaniSpannatvAt tathAvidhasUkSmatarapariNAmatvAccA''hArakazarIrasya grahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / tato'pyekottaradRddhayA vardhamAnA bahutamadravyanittatvAdatisUkSmapariNAmatvAccA''hArakazarIrasyAgrahaNayogyA anantA vargaNA bhavanti / evaM tejasA, bhASAyAH, AnA-pAnayoH, manasaH, karmaNazca yathottaramekottarapradezaddhyupetAnA pratyekamanantAnAmayogyAnAM yogyAnAM punarayogyAnAM vargaNAnAM pRthaka pRthak trayamAyojanIyamiti // 636 // evamayAMgyA yogyAH punarayogyAzca vargaNA anantAH / vaikriyAdikAnAM jJeyaM trivikalpamekaikam // 636 // .. Aha- kathaM punarekaikasyaudArikAdeH pRthak trayaM trayamidaM labhyate / , ityAha ekkekassAIe pajaMtammi ya havaMti-joggAI / ubhayAjoggAI jao teyA-bhAsaMtare paDhai // 637 // ekaiphasyaudArika-baikriyAdarAdau paryante cA'yogyAni dravyANi bhavantIti labhyata eva / kutaH / ucyate-teyA-bhAsAdavyANa aMtarA' ityAdivacanAda yatastaijasa-bhASayorantare ubhayAyogyAni dravyANi paThati / idamuktaM bhavati- yatastaijasasyAnte'yogyavyANi paThati, arA sarvasyA'pyaudArikAderante tAni lbhynte| yatazca bhASAyA Adau tadayogyAnyadhIte, ataH sarvasyA'pyaudArikAderAdau tAni gamyante, ubhayA ntarAlavartinAM ca sarvepAmubhayAyogyasve tulye'pi yathAsa tattadAbhAsatvena tattadayogyavyapadeza ityuktameva // iti gAthASadArthaH // 6371, atha karmAgrahaNavargaNAnAmuparyanyA vargaNAH santi, navA, ityAha kaimmovAra dhuveyara-suNNeyaravaggaNA aNaMtAo / caudhuvaNaMtarataNubaggaNA ya mIso tahA'citto // 638 // iyaM niyuktigAthA, etA ca bhASyakAraH svayameva vistarato dhyAkhyAsyatIti // 638 // tathA ca bhASyam*ni hoti dhuvAo iyarA loe na hoti vi kayAI / ekottaravuDDhIe kayAi suNNaMtarAo bi // 639 // jAo havaMti tAo suNNaMtaravaggaNa ti bhaNNaMti / niyayaM niraMtarAo hoMti asuNNaMtarA u ti // 14 // karmaNo'grahaNamAyogyavargaNAnAmuparyadhikaikaparamANUpacitAtisUkSmapariNAmAnantaskandhAmikAH prathamA dhruSavargaNA bhavanti / tana kottaravRddhacA vardhamAnaH pratyekamanantaiH skandhairniSpannA etA api dhruvargaNA anantA bhavanti / dhruvA nityA lokavyApitayA sarvakAlA vasthAyinya iti bhAvaH antadIpakaM cedam / tatazcaitAsa dhruvatvamaNanena prAguktA api karmavargaNAntAH sarvA evaM vargaNA dhruvA ityavaga ntavyam , tAsAmapi sarvatra loke sadaivA'dhyavacchedAt / anyazca, etIzca dhruvavargaNA pakSyamANAthA'dhruvAcA sarvA apyagrahaNavargaNAH, ati , ekakalyAcI paryante ca bhavamti yogyAni / ubhayAyogyAmi yatastaijasa-bhASAntare paThati // 10 // gAthA 697 / kamopari bhuvetara-zUnyetaravargaNA anantAH / caturbuvAnantaratanuvargaNA va mibhastathA'cittA // 5 // . nityaM bhavanti bhUvA itarA lophena bhavantyapi kadAcin / ekottaravRddhAcA kadAcichUnyAntarA api // 15 // yA bhavanti tApUnyetaravargaNA iti bhaNyante / niyataM nirantarAstu bhavansyazUnyAmsarAsviti // 10 // 5 pa.cha. 'tAca, For Private and Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 .. .. . vizeSA0 bahudravyopacitatvena; atisUkSmapariNAmatvena ca sarvajIvairaudArikAdibhAvena kadAcidapyagrahaNAditi / itazcordhva mitthamevaikottaravRddhikrameNa vardhamAnA dhruvavargaNAbhya itarA adhruvavargaNA anantA bhavanti / etAca tathAvidhapudgalapariNAmavaicitryAt kadAcilloke na bhavantyapi / ata evAdhruvA etA ucyante / tatazca zUnyAH, itarAzcA'zUnyA vargaNA bhavanti / iha ca sUcakatvAta sUtrasyAha- 'ekottaretyAdi' ekotta ravRddhathA kadAcicchUnyAni vyavahitAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarA api bhavanti yAstAH zUnyAntaravargaNA bhaNyante / etA okottaravRddhathA nirantaramanantAH sadaiva prApyante, paraM kadAcidekottaravRddhiretAsvantarA'ntarA truvyati-na nairantaryeNa prApyanta iti bhAvaH / ekottaravRddhayA sarvadaivA'zUnyAnyavyavahitAnyantarANi yAsAMtA azUnyAntarAH / etA hyazUnyAntaravargaNA ekottaravRddhayA nirantarameva loke sadaiva prApyante, na punarekottaravRddhiretAsvantarAle kadApi truvyatIti bhAvaH // 639 // 640 // . 'caudhuvaNaMtara' ityAdi vyAcikhyAsurAha dhuvaNaMtarAiM cattAri jaM dhuvAI aNaMtarAI ca / bheyapariNAmao jA sarIrajoggattaNAbhimuhA // 641 // khaMdhadugadehajoggattaNeNa vA dehavaggaNAu ti / suhumo daragayabAyarapariNAmo mIsayakkhaMdho // 642 // tato'zUnyAntaravargaNAnAmupari dhruvAnantarANi catvAri vargaNAdravyANi bhavanti, yad yasmAt tAni dhruvANi sarvakAlabhAvIni, anantarANi ca nirantaraikottaravRddhibhAJjIti / idamuktaM bhavati- AdyA dhuvAnantaravargaNA anantA bhavanti, evametAvatyo dvitIyAH, tRtIyAH, caturthAzca vaacyaaH| dhruvavargaNAH prAgapyuktAH, paraM tAbhya etA bhinnA eva, na punastAkhantarbhavanti, atisUkSmapariNAmatvAd bahadravyopacitatvAcceti pRthguktaaH| Aha- nanu bhavatvevam , kevalaM yadyetA nirantaramekottaravRddhibhAjaH, tarhi cAturvidhye kiM kAraNam / satyam , kintu catasRNAmapi vargaNAnAM madhyeSveva nairantaryeNaikottaravRddhiHprApyate, antarAleSu punastasyAstruTisaMbhave satyeva bhinnavargaNArambhaH, anyat vA kizcidvarNAdipariNAmavaicitryaM tadbhedArambhe kAraNam, iti bahuzrutA vidantIti / evaM vakSyamANatanuvargaNAsvapi vAcyamiti / etAsAM catasRNAM dhruvAnantaravargaNAnAsupari pratyekamekottaravRddhiyuktAnantavargaNAtmikAzcatasra eva tanuvargaNA bhavanti / etAzca nUnAmaudArikAdizarIrANAM bhedA-'bhedapariNAmAbhyAM yogyatvAbhimukhA iti tanuvargaNA dehavargaNA ucyante / athavA, vakSyamANamizraska 1 gAthA 638 / 2 dhruvAnantarANi catvAri yad dhruvANyanantarANi vA / bhedapariNAmato yAH zarIrayogyatvAbhimukhAH // 6 // skandhadvikadehayogyatvena vA dehavargaNA iti / sUkSmo daragatabAdarapariNAmo mizrakaskandhaH // 642 // nyA'cittaskandhadvayasya tanurdehaH zarIraM, mUrtiriti yAvat , tadyogyatvAbhimukhA vargaNAH / atha mizraskandhasvarUpaM vivarISurAha- 'suhumo ityAdi'1'daragaya tti daragata ISatmAptastadyogyatvAbhimukhyena bAdaraH pariNAmo yenA'sau daragatabAdarapariNAmo'nantAnantaparamANupacitaH sUkSmapariNAma evepadAdarapariNAmAbhimukhaH skandho mizra ityarthaH // 641 // 642 // acittaskandhavyAkhyAnArthamAha jaiNasamugdhAyagaIe cauhi samayehiM pUraNaM kuNai / logassa tehiM ceva ya saMharaNaM tassa paDilomaM // 643 // iha niyuktigAthAyAM 'tehA'citto' iti na kevalaM mizraH, tathaikadezena samudAyasya gamyamAnatvAdacittamahAskandhazca bhavatIti gamyate / sa cA'syAM prastutagAthAyAM yojyate / katham ?, iti cet / ucyate- acittamahAskandhaH sa bhavati, yaH kim ? ityAha- jainasamuddhAtagatyA "daNDaM prathama samaye kapATamatha cottare" ityAdikevalisamuddhAtanyAyena visrasApariNAmavazAd yazcaturbhiH samayailokasya pUraNaM karoti / saMharaNamapi pratilomaM pazcAnmukhaM tasyAcittamahAskandhasya taireva caturbhiHsamayadraSTavyam / evaM ca satyaSTau samayAna kAlamAnenA'sau bhavatIti // 643 / / . Aha- nanu pudgalA iha vicArayitumupakrAntAH, tatazca pudgalamahAskandho'cetana eva bhavati, kiM tasyA'cittatvavizeSaNena, vyavacchedyAbhAvAt , ityAzaGkayAha jaiNasamugghAyasacittakammapoggalamayaM mahAkhaMdhaM / pai tassamANubhAvo hoi acitto mahAkhaMdho // 644 // jainasamuddhAte yaH sacetanajIyAdhiSThitatvAt sacittaH karmapudgalamayo mahAskandhastaM prati samAzritya tadvyavacchedAyetyarthaH / kim ?, ityAha- prastutaH pudgalamahAskandho'cittamahAskandha iti vyapadezyo bhavati-acittavizeSaNena vizeSyo bhvtiityrthH| kutaH, ityAha-yatastatsamAnubhAvaH, upalakSaNatvAt tatsamakSetra-kAlA-'nubhAvaH-tena kevalisamuddhAtavartinA karmapudgalamayamahAskandhena samAstulyAH kSetra-kAmA-'nubhAvA yasyA'sau ttsmkssetr-kaalaa-'nubhaavH| tatra kSetraM sarvalokalakSaNaM, kAlo'STasamayamAnaH, anubhAvo vrnn-gndhaadignnH|| ayamatra bhAvArtha:- anantAnantaparamANupudgalopacitaskandhe vaktuM prastute yadi 'mahAskandhaH, ityetAvanmAtramevocyeta, tadA kevalisamuddhAtagato'nantAnantakarmapudgalamayaskandho'pi labhyeta, prastutamahAskandhasya kevalisamudvAtagatakarmapudgalamayamahAskandhasya ca samAnakSetrakAlA- subhAvatvAt / tathAhi- caturthe samaye drAvapi lokakSetra vyApnutaH, aSTasAmayikaM ca kAlaM dvAvapi tiSThataH, varNapazcaka-gandhadvaya-rasa , jainasamudrAtagatyA caturbhiH samayaiH pUraNaM karoti / lokasya taireva ca saMharaNaM tasya pratilomam // 653 // 1 gAthA 638 / 3 janasamudAsasacittakarma pudgalamayaM mahAskandham / prati tatsamAnubhASo bhavatyacitto mahAskandhaH // 644 // For Private and Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 167 vizeSA0 paJcaka-sparzacatuSTayalakSaNaguNayuktau ca dvAvapi bhvtH| tadevaM 'mahAskandhaH' ityukte'nantAnantakarmapudgalamayamahAskandhaH kevalisamuddhAtagato'pi labhyeta, tasyApi prastutamahAskandhasamAnakSetra-kAlA-'nubhAvatvAt / na ca teneha prayojanam / ato'cittavizeSaNena tadvyavacchedaH kriyate, jIvAdhiSThitatvena kila tasya sacetanatvAditi // 644 // athA'tra keSAMcid matamupadarya nirAkurvanAhasebukkosapaeso eso keI, na cAyamegaMto / ukkosapaeso jamavagAhaDhiio cauTThANo // 645 // aTThapphAso ya jao bhaNio, eso yajaM caupphAso / aNNe vi tao poggalabheyA saMtitti saddheyaM // 646 // ___ eSa prastuto'cittamahAskandhaH sarvotkRSTapradezanirvRtto, nAnyaH / ayaM hyaudArikAdivargaNAH sarvA apyabhidhAya paryante proktaH ato jJAyate- ayameva sarvotkRSTaparamANusaMkhyApacito, na skandhAntarANiH nivartate yata sarvApi pudgalAvizeSA / ityevaM kecid vyAcakSate / na cA'yamekAnto naitad vyAkhyAna saMgamityarthaH, yad yasmAdutkRSTapradezaH skandhaH pratiyogyutkRSTapadezaskandhA starApekSayA prajJApanAyAmavagAhanA-sthitibhyAM catuHsthAnapatita uktH| tathAca tatsUtram "ukkosapaesiyANaM bhaMte ! khaMdhANaM kevaiyA pajjavA paNNatA ? / goyamA ! aNaMtA / se keNaTheNa bhaMte ! evaM vuccai ! | goyamA ! ukko| sapaesie khaMdhe ukkosapaesiyassa khaMdhassa davaThiyAe tulle (ekaikadravyatvAt), paesaThiyAe tulle (utkRSTapradezikasyaiva prastutatvAt), ogAhaNaTThiyAga. cauTThANavaDie, taM jahA- asaMkhejabhAgahINe vA, saMkhejabhAgahINe vA; saMkhejaguNahINe vA, asaMkhejjaguNahINe vA; asaMkhejabhAgabbhahie vA, saMkhejabhAgabbhAhae vA, saMkhajjaguNabhahie vA, asaMkhejaguNabbhahie vA / evaM ThiIe vi cauTThANabaDie, vaNNa-gaMdha-rasa0 / ahiM phAsehiM chaTThANa vddie"| . sarvotkRSTapradeza epa kecit , na cAyamekAntaH / utkRSTapradezo yadavagAha-sthititazcatuHsthAnaH // 15 // aSTasparzazca rAto bhaNitaH, epa ca yaccatu:sparzaH / anye'pi tataH pudgalabhedAH santIti zraddheyam // 646 // 2 utkRSTa pradezikAnAM bhagavan ! skandhAnA katipaye paryavAH prajJaptAH / gautama! anantAH / kenArthena bhagavan ! evamucyate / gautama ! utkRSTapradeziyaH skandha utkRSTapradezikasya skandhasya dravyArthatayA sulyaH, pradezAdhatayA tulyA, avagAhanAdhatayA catu:sthAnapatitaH, tadyathA- asaMkhyeyabhAgahIno vA, saMkhyeyabhAgahIno vaa| saMkhyeyaguNahInI vA, asaMkhyeyaguNahIno yA, asaMkhyeyabhAgAbhyadhiko vA, saMkhyeyabhAgAbhyadhiko vA saMkhyeyaguNAbhyadhiko vA, asaMkhyeyaguNAbhyadhiko vA / evaM sthityA catuHsthAnapatitaH, varNa-gandha-rasa / aSTrAbhiH saH pmmaanptitH| . ayaM punaracittamahAskandho'cittamahAskandhAntareNa sahA'vagAhanA-sthitibhyAM tulya eva / ato jJAyate- etasmAdapara eva kecita te prajJApanoktA utkRSTapradezikAH skandhA iti / kiJca, 'aThThapphAso ya jao bhaNio tti' 'ukkosapaeso' ityanantaragAthAga saMvadhyate / tatazcASTasparzasya yataH prajJApanAyAM bhaNita utkRSTapradezikA skandhaH / epa punaracittamahAskandho yasmAcatuHsparza iSyate / tasmA danayaivotkRSTapadezikaskandhAnAM bhedasiddhayA pUrvoktavargaNAmizrAcittamahAskandhebhyo'nye'pi kecidasaMgRhItAH pudgalavizeSA adyApi santIni: zraddheyam, na punaretAvatA sarvo'pi pudgalAstikAyaH saMgRhIta iti bhAvaH / tadevamuktA dravyavagaNAH, 'aha davvavaggaNANa kamA' etatA ryantA ca vyAkhyAtA niyuktigAthA / / 645 // 646 // atha "vivajjAsao khette' etayAcikhyAsuH kSetrAdivargaNAsvarUpamAha aigapaesogADhANa vaggaNegA paesavuDDhIe / saMkhejogADhANaM saMkhejjA vaggaNA tatto // 647 // tatto saMkhAIyA saMkhAiyappaesamANANaM / gaMtumasaMkhejjAo joggAo kammuNo bhaNiyA // 648 // tatto saMkhAIyA tasseva puNo havaMti joggAo / mANasadavvAINa vi evaM tivigappamekkekaM // 649 // _ viparyAsato viparyAsena pazcAnmukhaH kSetravipayo vargaNAkramo veditavyaH, na tu dravyavargaNAvaditi bhAvaH / idamuktaM bhavati- paramaH zUnAM dyaNukAdhanantANukaparyantaskandhAnAM caikAkAzapradezAvagAhinAM sarveSAmapyekA vargaNA, ghaNukAdhanantANukaparyantaskandhAnAmeva dviSaH zAvagAhinAM dvitIyA vargaNA, vyaNukAdhanantANukaparyantaskandhAnAmeva tripradezAvagAhinAM tRtIyA vargaNAevamekaikapradezavRddhyA saMkhyeyaprade zAvagAhinAM skandhAnAM saMkhyeyA vargaNAH, tato'saMkhyeyapradezAvagAhinAmapi skandhAnAM pradezavRddhyA asaMkhyA vargaNA gatvA'tiladhya' saMkhyapradezAvagA IskandhAnAmekaikAkAzamadezavyA vardhamAnAH karmaNo grahaNayogyA asaMkhyeyA vrgnnaastiirthkraibhnnitaaH| tato'nantara malpaparamANuni nitvAd bAdarapariNAmatvena bahAkAzapradezAvagAhitvAcca tasyaiva karmaNo'grahaNayogyA ekaikAzapradezavRddhyA vardhamAna / asaMkhyeyA vargaNA bhavanti / tatazcaivamekaikAkAzapradezAvagAhavRddhyA vardhamAnA manaso'pyasaMkhyeyA agrahaNavargaNAH, punaretAvatya e| 1 gAthA 639 / / ekapradezAvagADhAnAM vargaNakA pravezavRddhyA / saMkhyeyAvagADhAnA saMkhyeyA vargaNAstataH // 647 // sNkhyaatiitH| tataH saMkhyAtItA-saMkhyeyapradezamAnAnAm / gatvA'saMkhyeyA yogyAH karmaNo bhaNitAH // 648 // tataH saMkhyAtItAstasyaiva punarbhavanti yogyAH / mAnasadvyAdInAmapyevaM nivikalpamekaikam // 19 // For Private and Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 168 vizeSA 0 tasyaiva grahaNavargaNAH, punaretAvatpramANA eva tasyaivAgrahaNavargaNA vAcyAH / evamAnA-pAnayoH, bhASAyAH, taijasasya, AhArakasya, vaikriyasya, audArikasya cA'yogya yogyA yogyavargaNAnAM kSetrato'pi pratilomaM trayaM zrayaM pratyekamAyojanIyamiti / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhruvAdivargaNAskandhA api pratyekamaGgulA saMkhyeyabhAgamadezAvagAhino'vagantavyAH paraM taccinteha na kRtA, jIvaiH zarIrAdau kacidaH pyanupayujyamAnatvena dhruvAdivargaNAnAmagrahaNAt / athavA, karmaNo'grahaNavargaNAnAM madhye tAsAmapyantarbhAvo draSTavyaH / dravyavargaNAdhikAre tu pRthagetatsvarUpamAtrajJApanArthaM vistareNa kRtA tacinteti mantavyamiti / kAla-bhAvavargaNAstu samayA'samayAdisthitimAtraM varNAdimAtraM cAtrIkRtya sAmAnyena vakSyante / atastAbhiH sarvo'pi punalAstikAyaH saMgRhyata iti bhAvanIyamiti / tadevamabhihitAH kSetravargaNAH / / 647-649 / atha kAlavargaNAH prAha - aigA samayahaNaM saMkhejjA saMkhasamayaDiiyANaM / hoMti asaMkhejjAo tao asaMkhejjasamayANaM // 650 // vivakSita pariNAmena ya ekaikasamayamAtrasthitayasteSAM sarveSAmapyekA vargaNA, te punaravizeSeNa paramANavaH skandhAzca mantavyAH / evamekaikasamayavRddhyA saMkhyeyasamayasthitInAM paramANvAdInAM saMkhyeyA vargaNAH, asaMkhyeya samayasthitInAM tvasaMkhyeyA vargaNA bhavanti / evamevAbhiH sarvo'pi pudgalAstikAyaH saMgRhyate, ekasamayAdyasaMkhyeya samayAntAyAH sthiterbahiH pudgalAnAM sthiterevAbhAvAditi / / 650 / / atha bhAvavargaNAH prAha - 1 aigA egaguNANaM eguttaravuDhiyA tao kamaso / saMkhejjaguNANa tao saMkhejjA vaggaNA hoti // 651 // saMkhAIyaguNANaM saMkhAIyA ya vaggaNA tatto / hoMti anaMtaguNANaM davvANaM vaggaNA'tA // 652 // vaNNa-rasa-gaMdha-phAsANa hoti vIsaM samAsabheeNaM / gurulahu-agurulahUNaM bAyara - suhumANa do vaggA // 653 // ekaguNAnAmekaguNakRSNAnAmityarthaH, paramANUnAM skandhAnAM ca sarveSAmadhyekA vargaNA, kRSNavarNaguNadvayayuktAnAM tu paramANvAdInAM 1 ekA samayasthitInAM saMkhyeyA saMkhyasamayasthitikAnAm / bhavantyasaMkhyeyAstato'saMkhye zrasamayAnAm // 650 // 2 ekaikaguNAnAmekottaravardhitAstataH kramazaH / saMkhyeyaguNAnAM tataH saMkhyeyA vargaNA bhavanti // 651 / / saMyatatiguNAnAM saMkhyAtItAzca vargaNAstataH / bhavantyanantaguNAnAM dravyANAM vargaNA anantAH / 652 // varNa-rasa-gandha sparzAnAM bhavanti viMzatiH samAsabhedena / guruladhdha-guruladhUnAM bAdara-sUkSmANAM dvo vargoM / / 653 // dvitIyA vargaNA, kRSNavarNaguNatrayayuktAnAM tu teSAM tRtIyA vargaNA / evamekaikaguNavRddhyA saMkhyeyakRSNavarNaguNAnAM saMkhyeyA vargaNAH, asaMkhyeyakRSNavarNaguNAnAmasaMkhyeyA vargaNAH, anantakRSNavarNaguNAnAmanantA vargaNA bhavanti / evamekaguNanIlAnAM saMkhyeyaguNanIlAnAm, asaMkhyeyaguNanIlAnAM, anantaguNanIlAnAmapi vAcyam / evaM kRSNa-nIla-lohita-hAridra zuklalakSaNAH paJca varNAH, surabhI-tarau aat, tiktakaTukaSAyA- ''mla-madhurAH pazca rasAH, karkaza-mRdu-guru-laghu-zItoSNa-snigdha-rUkSAstvaSThau sparzAH / evameteSu varNa- gandhAdigataviMzatibhedeSu pratyekaM sarvatraikaguNAnAmekA, saMkhyeyaguNAnAM saMkhyeyAH, asaMkhyeyaguNAnAmasaMkhyeyAH, anantaguNAnAmanantavargaNA aroor | navaraM yo yatra varNa - gandhAdibhedastatra tadabhilASaH kArya iti / tathA, gurulaghuparyAyANAM bAdarapariNAmAnvitavastUnAmekA vargaNA, agurulaghuparyAyANAM tu sUkSmapariNAmapariNatavastUnAmekA vargaNA, evametau dvAveva vargoM bhavataH / tadevametAbhirbhAvavagaNAbhiH sarvospi pudgalAstikAyaH saMgRhyate, yathoktavarNAdibhAvebhyo'nyatra pudgalAnAmabhAvAditi // 651 / / 652 / / 653 // tadevaM dravya kSetra-kAla- bhAvavargaNAH pratipAdya prakRtaM smarayannupasaMharannAha Ni yA bhAsAvimajjhadavvAvagAhaparimANaM / ohinnANAraMbho pariNidvANaM ca taM jesu // 654 // tadevaM bhaNitaM pratipAditam / kim 1, ityAha- taijasa- bhASayorvimadhye'ntarAle yAni tadayogyadravyANi teSAmatragAhaparimANaM, upalakSaNatvAdanantaparamANumacitaskandhAtmakatvAdikaM tatsvarUpaM coktam / yeSu dravyeSu kim 1, ityAha--yeSvavadhijJAnasyArambhaH prathamotpatilakSaNaH, pariniSThAnaM ca pratipatanaM tat samayaprasiddhaM yeSu / idamuktaM bhavati- "teyA-bhAsAdavvANa aMtarA ettha labhai paTTatrao' ityupajIvyavineyena pRSTam - taijasa-bhASAntarAle yadayogyaM dravyaM tat katamasvarUpaM, katipradezAvagADhaM ca 1 iti / asya ca ziSyapraznasya gugIdArikavargaNAH prarUpayatA dattamuttaramiti // / 654 // iha ca gurulaghu, agurulaghu ca dravyamavadhiH prathamaM pazyatIti pUrvamuktam, tatra gurulaghudravyArandhasya, agurulaghudravyArandhasya cAvadheryat svarUpaM bhavati, taddarzayannAha - guruvAra guruduvvAiM picchiuM pacchA / iyarAI koi pecchai visujjhamANo kameNeva // 655 // 1 bhaNitaM tejasa bhASAvimadhyadravyAvagAhaparimANam / avadhijJAnArambhaH pariniSThAnaM va tad yeSu // 654 // 2 gAthA 627 // 3 gurulaghudravyArabdho gurulaghudravyANi prekSya pazcAt / itarANi kazcit prekSate vizudhyamAnaH krameNaiva // 655 // For Private and Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra THIS vizeSA0 www.kobatirth.org 169 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gurusamA uD baDDhadda kameNa so nAho / vaDDhato ciya koI pecchai iyarAI saya rAhaM // 656 | gurulaghudravyArabdho'vadhistai jasamatyAsa bhadrabhyArabdha ityarthaH / kimiti 1 / azocyate- vardhamAno'dhastAt tAnyeva guru laghUnpaudArikAdidravyANi havA kazcit pazcAt vizudhyamAnaH krameNaivA'gurulaghUni bhASAvidravyANi pazyati yastu na vizuddhimAsA yati sa tedhye gurulaghudrayeSu kiyantaimapi kAla sthitvA tataH pratipatati / yastvagurulaghudragyasamArambho'vadhirbhApAsa adravyArambha ityartha sa Urdhvameva krameNa vardhate, nApastAt, uparivartanyevA'gutalaghUni bhASA ivyANi pazyati kavi tathAvidhavizuddhimAn vardhamAna e 'savarAI' yugapaditarANyapi gutalaghUnyaudArikAdIni pazyati / / 655 / / 656 / / currenterterdhanArtha paramukhena prakArayati - gurulahumagurulahuM vA teyA-bhAsaMtare ti niSiddhaM / bhorAlAIyANaM kiM gurulahumagurulahuyaM vA 1 // 657 // gurulaha agurubalahurya taM pi ya teNeva nihAI' iti vacanAt taijasa- bhASayorantare gurulaghu, agurulaghu ca dravyamastIti bhavi nirdiSTam, audArikAdidravyANAM tu madhye 'ki gurulaghu, kiM cAgurulaghu ?' iti na jJAyate tatra tatsvarUpasyA'nirdiSTatvAt, tadetara kadhyatAmiti praznaH // ityekonaviMzatigAthArthaH || 657 // , sUriruttaramAha - laya-vi-AhAraga-teya gurulahU dabvA / kammaga-maNa-bhAsAI eyAI agurulahuyAI ||658 // audArika- vaikriyA - sshAraka- taijasadravyANi, aparANi ca tadAbhAsAni sadravyANyapi bAdaradravyANi, gurulaghUni gurulaghusvabhA * vAni kArmaNa-mano-bhASAdidravyANi tu, AdizabdAdAnA-pAnadravyANi, aparANyapi ca paramANu-dvayaNukAdIni, vyomAdIni cA'gurula dhUni / etacca vakSyamANanItyA nizcayanayamatamityavagantavyam / / iti niryuktigAthArthaH / / 658 / / atha vyavahAra- nizcayanayavicAraNayA vistarArtha bhASyakAraH mAha 1 agurulaghusamArabdha Urdhva vardhate krameNa sa nA'dhaH / vardhamAna eva kazcit prekSata itarANi yugapat // 656 // 2ka.kha.ga. 'I piccha' / 3 ka.kha.ga. 'ntaM kaa'| 4 gurulaghvagurulaghu vA taijasa-bhASAntare iti nirdiSTam / audArikAdikAnAM kiM guruladhvagurulaghukaM vA ? / / 657 // 5 gAthA 627 / 6 audArika- vaikriyA ''hAraka-taijasAni gurulaghUni dravyANi / kArmaNa-mano-bhASAdIni etAnyagurulaghukAni // 658 // guru lahuyaM ubhayaM nobhayamiti vAvahAriyanayassa / davvaM, leTTuM dIvo vAU vomaM jahAsaMkhaM // 659 // nicchayao savvaguruM savvalahuM vA na vijjae davvaM / bAyaramiha gurulahuyaM agurulahuM sesayaM savvaM // 660 // iha sad tiryagvA prakSiptamapi punarnisargAdadho nipatati tad guru dravyam, yathA leSyAdi / yattu nisargata evordhvagatisvabhAva dravyaM talaghu, yathA dIpakalikAdi / yattu nordhvagatisvabhAvaM nApyadhogatisvabhAvaM kiM tarhi ?, svabhAvenaiva tiryaggatidharmakaM tad dravyaM guru laghu, yathA vAyvAdi / yatpunarUrdhvA 'dha-stiryaggatisvabhAvAnAmekatarasvabhAvamapi na bhavati, sarvatra vA gacchati tad gurulaghu, yathA vyoma paramANvAdi / iti vyAvahArikanayamatam / nizcayatastu - nizcayanayamatena, sarvaguru- ekAntena gurusvabhAvaM kimapi vastu nAsti, gurorapi leSvAdeH paraprayogAdUrdhvAdigamana darzanAt / ekAntena laghvapi nAsti, atilaghorapi vASpAdeH karatADanAdinA'dhogamanAdidarzanAt / tasmAd naikAntenaM guru laghu va 'kimapi vastvasti / ato nizcayanayasyeyaM paribhASA - yat kimapyatra loke audArikavargaNAdikaM bhU-bhUdharAdikaM vA bAdaraM vastu tat sarva gurulaghu, zeSaM tu bhASA ssnA-pAna- manovargaNAdikaM paramANu-dvayaNuka-vyomAdikaM ca sarva vastvaguruladhviti / / 659 // 660 // atra paraH prAha 'jai guruyaM lahuyaM vA na savvahA davvamatthi to kIsa / uDDhamaho vi ya gamaNaM jIvANaM poggalANaM ca ? // 661 uDDhaM lahukammANaM bhaNiyaM gurukammaNAmahogamaNaM / jIvA ya poggalA vi ya uDDhA hogAmiNo pAyaM // 662 // yadi bho nizcayanayamatavAdina ! ekAntaguru ekAntalaghu vA sarvathA dravyaM nAsti, tarhi kimityUrdhvam, adho'pi ca jIvAnAM pudgalAna ca gamanaM bhavati 1 / para eva svapakSaM bhAvayati- yata Urdhva saudharmadevalokAdau laghukarmaNAM jIvAnAM gamanaM bhaNitamAgame, gurukarmaNAM tvadha pRthivyAdau gamanamabhihitam / athavA, kimitthamabhihitena 1, sarveSAmapi samayavedinAM prasiddhamevedaM yaduta - jIvAzca pudgalA ai 1 gurukaM laghukamubhayaM nobhayamiti vyAvahArikanayasya / dravyaM, leSTu dIpo vAyuvyoMma yathAsaMkhyam // 659 // X (tadagu-) nizrayataH sarvaguru sarvalaghu vA na vidyate dravyam / bAdara miha gurulaghukamagurulaghu zeSakaM sarvam // 660 // 2 . cha. 'davvaM' / 3 yadi gurukaM laghukaM vA na sarvathA dravyamasti tataH kasmAt / Urdhvamadho'pi ca gamanaM jIvAnAM putalAnAM ca 1 // 661 // laghukarmaNAM bhaNitaM gurukarmaNAmadhogamanam / jIvAzca pudgalA api ca UrdhvA-dhogAminaH prAyaH // 662 // For Private and Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 170 vizeSA0 cordhA-'dhogAminaH-- mAya UrdhvalokAntAdadholokAntaM gacchanti, adholokAntAt tUrdhvalokAntam / prAyograhaNAdanuzreNi tiryag gacchanti / tasmAd gurutA'bhAve kathaM te'dho'bhivrajanti, laghutAbhAve ca kathamUrdhvamanudhAvantIti / iha prerakasyA'yamabhiprAya:- gurutAnibandhanamadhogamanamayogolakAdInAmiva / laghutAmatyayaM cordhvagamana, dIpakalikAdInAmiva / gurulaghutvasAdhyaM ca tiryaggamanaM, vAyvAdInAmiva agurulaghutAkAraNaM cAvasthAnaM, yathA vyomAdInAm , AkAzamatiSThitA''natadevalokavimAnAdInAM ca / tato vyavahAravat tvayA'pi gurvAdicaturvidhavastvabhyupagamaH kArya iti // 661 // 662 // atha nizcayanayavAdI matyuttarayati- ' 'anna ciya gurulahuyA anno davvANa vIriyapariNAmo / anno gaipariNAmo nAvassaM gurulhunimitto||66|| ihA'nyaiva kAcid dravyANAM guruto laghutA ca, anyazca vIryapariNAmaH, anya eva ca teSAM gatipariNAmaH, nAvazyaM gurutvalaghutvanimitta iti // 663 // kutaH, ityAhaparamalahUNamaNUNaM jaM gamaNamaho vi tattha ko heU ? / uDDhaM dhUmAINaM thUlayarANaM pi kiM kajaM ? // 66 // kiM va vimANAINaM nAhogamaNaM mahAgurUNaM pi / taNuyaradeho devo hakkhuvai va kiM mahAselaM ? // 665 // yat yasmAt paramalaghUnAmapyazUnAM gamanamadho'pi bhavati, tatra inta ! adhogatipariNAmotkaTatAM vihAya ko'nyo hetuH 1-na ko'pItyarthaH / tathA, sthUlatarANAmapi bAdarANAmapi, bAdaratvena gurUNAmapIti tAtparyam , dhUmAdInAM yaz2a gamanaM bhavati, tatrApya gatipariNAmotkaTatvaM parityajya kiM kArya kimanyatprayojanam ?- na kiJcidityarthaH / tadevamutkaTenAdhogatipariNAmena lalitA paramANugatA laghutA, UrdhvagatipariNAmenApi prabalenApratikrAntA dhRmAdigatA gurutA, ityasyAM gAthAyAM darzitam / tadarzane ca 'abo gaipariNAmo nAvassaM gurulahunimitto' ityetat samarthitam / gatipariNAmena ca gurulaghutayoratikramaNamupalakSaNam , ataH sthitipariNAmenApyu- anyaiva guruladhutA'nyo draSyANAM vIryapariNAmaH / anyo gatipariNAmo nAvazyaM gurulaghunimittaH // 33 // 2 ka.kha. ga. 'tA cl'| paramalaghUnAmaNUnAM yad gamanamadho'pi tatra ko hetuH| avai bhUmAdInAM sthUlatarANAmapi kiM kAryam // // kiMvA vimAnAdInAM mAdhogamanaM mahAgurUNAmapi / / tanutaradeho deva urikSapati vA kiM mahAbaukSam // 5 // 4 gAthA 665 / skaTena gurutA'tikramaM darzayati- 'kiva vimANetyAdi' yadi gurutA'dhogatinivandhanamiSyate, tahiM hanta ! kimityAnatadevalo. kavimAnAdInAm ; AdizabdAdIpatmAgbhArApRthivyAdInAM mahAgurUNAmapyadhogamanaM na bhavati / tasmAt tatrApyutkaTA sthitipariNAma eva gurutAmatikramya teSAmavasthitiM karotIti / atha yaduktam- 'anno davANa vIriyapariNAmo' iti, etatsamarthanArthamAha- 'saNuyaradeho ityAdi' tanutarazarIro mahAdIryo devo vA kimiti mahAzailaM kamapyutkSipati, utkSipya coya prakSipati / idamuktaM bhavati- yadi gurutAdayo'dhogatyAdikAraNaM bhaveyustadA'sau mahAzailo nijagurutayA mahAvIryavantaM devamAkramyAdhastAdeva yAyAditi // 664 // 665 // atra parAbhimAyamAzaGkayottaramAha__ aha tassa vIriyaM taM to nAho gamaNakAraNaM guruyaa| uDDhagaikAraNaM vA lahuyA egaMtao juttA // 666 // atha manyase- devasya saMbandhi tad mahAvIrya yena gururapi parvata UrdhvamukSipyate / hanta ! tatastarkhekAntato nA'dhogatikAraNaM gurutaiva, nApyekAntenordhvagatikAraNaM laghutaiva yuktA / kiM tarhi 1, devAdigataM vIryamapi, ityAyAtam // 666 // tatazca 'viriyaM guru-lahuyANaM jahAhiyaM gaivivajjayaM kuNai / taha gai-ThiipariNAmo guru-lahuyAo vilNghei||667|| yathoktanyAyena devAdigataM vIryamadhikaM sad vastUnAM guru-laghUnAM gativiparyaya karoti, tathA gati-sthitipariNAmo'pyadhika mAguktanyAyena vastUnAM guru-laghute vilakyatyeva- gativiparyayaM karotyevetyarthaH / yathA gurau parvate devavIryAd gativiparyayo darzitaH, evaM laghAvapi bASpAdau karatADite devadattAdivIryAda gativiparyayo dRzyaH / tasmAd naikAntenA'dhogatyAdikAraNaM gurutaadyH| kiM tarhi 1, devAdigataM vIryamapi, mahIdhra-bASpAdiSu tathAdarzanAt / tathotkaTo gati-sthitipariNAmo'pi tatkAraNam , paramANu-dhUma-vimAnAdiSu tthaadrshittvaat| ataH kimadhogatyAdisiddhaye gurvA divastucatuSTayAbhyupagamena' / tata iyameva paribhASA yuktimatI-bAdaraM gurulaghu, zeSaM tu sUkSma, amRtaM ca sarva vastvagurulaghu / iti nizcayanayaH // 667 // ayottaraniyuktigAthAsaMbandhanArthamAha1 gAthA 663 / 2 bhatha tasya vIrya tat tato nAdhogamanakAraNaM gurutA / ardhvagatikAraNaM vA laghutakAntato ekA / " 3 SIrya guru-laghukAnAM yathA'dhika gativiparyaya karoti / tathA gati-sthitipariNAmo gurulaghute vilAyati // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 171 vizeSA0 bhaNio khitta-hANaM suddhANaM ciya paropparanibaMdhau / iha tANaM ciya bhaNNai davveNa samaM nibNdho'y||668 iha 'aMgulamAvaliyANa bhAgamasaMkhija' ityAdinA bhaNitaH pUrva kSetra-kALayo zuddhayoreva dravyarahitayoH parasparanivandhaH / atha tayoreva dravyeNa sahA'sau mocyate // iti gAthAdazakAyaH // 668 // svapratijJAMtArthamevAha saMkheja maNodavve bhAgo loga-paliyassa bodhavyo / saMkhijja kammadave loe thoUNaya paliyaM // 169 // - manorgaNAgataM manaHpariNAmayogya dravya manodravya tasmin manodravye manodravyAviSaye'vadhau 'saMkhejati saMkhyeyatamo bhAgo loka-palyopamayoviSayatvena boddhavyA / idamuktaM bhavati- anovargaNAdravyaM pazyamavadhiH kSetrato lokasya saMkhyAtatama bhAga, kAlatastu parayopamasya saMkhyeyatama bhAga pazyatIti / 'sakhima kammadavve ti karmavargaNAgataM karmaNo yogyaM dravyaM tadviSaye'Sadhau saMkhyeyA lokapatyopamabhAgAstAdiSayatayA'vagantavyAH / idamukta bhavati-karmavargaNAdravyaM pazyaavadhi kSetrato lokasya saMkhyeyAn bhAgAn pazyati. kAlatastu palyopamasya saMkhyeyAn bhAgAnavalokayati / 'loe thoUNaya paliyaM ti' caturdazarajjcAtmakalokaviSaye'vadhau kAlataH stokona palyopamaM viSayatayA boddhavyam / idamatra hRdayam-kSetrataH samastalokaM pazyaavadhi: kAlataH stokonaM palpopamaM pazyati / dravyeNa prastute kevalayorupanivandhaprarUpaNaM vismaraNazIlatAsUcakamiti cet / naivam, sAkSAdiha dravyopanivandho noktaH, sAmarthyAt svasau prokta eca, tathAhi- pUrva 'kAle cauNDa vuDDhI' ityuktameva / kAlavRddhivAnantaroktakarmadravyadarzakApekSayA'troktava / satadhAsya samastalokastokonapalyopamadarzinaH sAmarthyAt karmadravyoparyeva kimapi dravyaM viSayatvena draSTavyam , ata eva ca taduparyapi dhruvavargaNAdidravyaM pazyataH kSetra-kAlavRddhikrameNa paramAvadhisaMbhavo'pyanumIyate // iti niyuktigAtha atha bhASyam logapaliyANa bhAga saMkhaimaM muNai jo maNodavvaM / saMkheje puNa bhAe pAsai jo kammuNo jogaM // 670 // . bhaNitaH kSetrA-ddhayoH zuddhayoreva parasparanibandhaH / iha tayoreva bhagyate dravyeNa samaM nibandho'yam // 198 // 2 gAthA 6.83 ka. kha. ga. 'jnyaatme|" saMkhyeyo manobadhye bhAgo khoka-pakSyayobodavyaH / saMkhyeyAH karmadravye loke stokonakaM pakSyam ||19||55.ch. 'saMkheba' gAthA 617 // .. gha. cha. 'camaiya ii'| loka-palyaborbhAga saMkhyevaM jAnAti yo manodravyam / saMkhyeyAn punarbhAgAn pazyati yaH karmaNo yogyam // 17 // sayalaM loyaM pAsaM pAsai pallovamaM sa desUNaM / suddhANa kimatthANe gahaNamihaM khetta-kAlANaM // 671 // ( kammadavvamaio pecchai dugamittiyaM tijaM bhaNiyaM / uvari pi tao kamaso sAhijjA tynnumaannenn||672|| yo manodravyaM muNati sa loka-palyopamayoH pratyekaM saMkhyeyatamaM bhAga 'muNati' ityatrApi saMbadhyate / yaH punaH karmaNo yogya dravyaM pazyati sa loka-palyopamayoH pratyeka saMkhyeyAn bhAgAn 'pazyati' ityatrApi yojyate / sakalaM lokaM pazyan sa prastuto'vadhiHzonaM palyopamaM pazyati / paraH mAha- dravyeNa sahopanibandhe prastute kimitIhA'sthAne zuddhayoreva dravyarahitayoH kSetra-kAlayorgrahaNam / atrA''cAryaH sAmarthyAd dravyaM prApyata iti darzayati- 'kammadavyetyAdi' karmadravyamatIto'tikrAntastaduparyanyadapi kizcid dravyaM pazyannebaitAvatpamANaM lokaM dezonapalyopamamAnaM kSetra-kAlalakSaNaM dvayamavadhiH pazyati, nAnyatheti / idamuktaM bhavati- 'kAle cauNDa vuDDhI' iti vacanAdayamatra sAmarthyamApito'rtho labhyata ityarthaH / tataH sAmarthyAdeva taduparyapi dhruvavargaNAdidravyaM pazyatastadanumAnena kramazaH paramAvAMdha yAvat sAdhayat // iti gaathaatryaarthH|| 670 // 671 // 672 // athAparamapi dravya-kSetra-kAlopanibandhamAha teyA-kammasarIre teyAdabve ya bhAsadavve ya / bodhanvamasaMkhejjA dIva-samuddA ya kAlo ya // 673 // zarIrazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate / taijasazarIre kArmaNazarIre caitadviSaye'vadhAvityarthaH, tathA, taijasavargaNAdravyaviSaye'vadhau, bhASAvargaNAdravyagocare cAvadhau kSetrataH pratyekamasaMkhyeyA dvIpa-samudrAH, kAlazcAsaMkhyeyaH palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpo viSayatvena boddhavyaH / iha cAvizeSoktAvapi taijasazarIrAt kArmaNazarIrasya sUkSmatvAt tadarzina idameva dvIpa-samudra-kAlAsaMkhyeyakaM bRhad draSTavyam / kArmaNazarIrAdapyabaddhAnAM taijasavargaNAvyANAM sUkSmatvAt tad bRhattaraM, tebhyo'pi bhASAdravyANAM sUkSmatvAt tad bRhattamaM draSTavyam / Aha-nanu pUrva karmadravyadarzinaH pratyekaM loka-palyopamabhAgAH saMkhyeyA viSayatvenoktAH, atra tu kArmaNazarIradarzinaH kimiti stoko kSetra kAlo viSayatvenoktau / atrocyate-pUrva karmadravyANi karmavargaNAgatAni jIvena zarIratayA'baddhAnyuktAni, atra tu tadrUpatayA badAni gRhI .. sakalaM lokaM pazyan pazyati palyopamaM sa dezonam / zuddhayoH kimasthAne grahaNamiha kSetra-kAlayoH // 6 // . karmadravyamayaH prekSate dvikamAnamiti yad bhaNitam / uparyapi tataH kramazaH sAdhayet tadanumAnena // 6.2 // 3 gAthA 114 / / taijasa-karmazarIre taijasadvye ca bhASAdravye ca / boLyA asaMkhyeyA dvIpa-samudrAzca kAlazca // 6 // For Private and Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 172 vizeSA0 tAni, abaddhebhyazca paddhAni bAdarANi bhavanti, acyutatantubhyazcyutatantuSu tathAdarzanAt / ato'tra kArmaNazarIradarzinaH stoko kSetrakAlau viSayatvenoktAviti / / 673 / / atra bhASyam 'eyAiM jao kammayadavvehito'tithUlayarayAI / teyAiyAI tamhA thovayarA khetta-kAla ttha // 674 // - etAni yatastaijasAdIni taijasazarIra-kArmaNazarIra-taijasavargaNAdravya-bhASAvargaNAdravyANItyarthaH, kArmaNazarIrayogyavargaNAdravyebhyo'tisthUlatarANi cAdarANi, tasmAt stokatarau kSetra-kAlApatra proktau, iti mAgeva bhAvitam // iti sbhaassyniyuktigaathaarthH|| 674 // Aha-nanu yathA jaghanya-madhyamAvadhI nirdiSTanyAyenA'sarvarUpidravyaviSayAyuktau, tathotkRSTAvadhirapi, Ahokhit sarvamapi rUpidravyamasau pazyati !, ityAzaGkayAha 'egapaesogADhaM paramoMhI lahai kammagasarIraM / lahai ya aguruyalahuyaM teyasarIre bhavaeNhuttaM // 675 // ekasminnAkAzapradeze'vagADhaM sthitamekapradezAvagADhaM paramANu-yaNukAdhanantANukaskandhaparyantaM sarvamapi dravyaM, paramazvAsAvavadhizca paramAvadhirutkRSTAvadhirityarthaH, labhate pazyati, tathA kArmaNazarIraM ca labhate / Aha- 'ekapradezAvagADhaM' iti sAmAnyoktau kathaM paramANu-ghaNukAdikaM dravyaM gamyate, yAvatA 'ekamadezAvagADhaM kArmaNazarIraM' ityupAttameva kasmAd na yojyate / naivam , kArmaNazarIrasyADasaMkhyeyapradezAvagAhitvenaikapradezAvADhatvAsaMbhavAditi / agurulaghu ca dravyaM sarvamapi paramAvadhiH pazyati / jAtyapekSaM caikavacanam , anyathA hyekapradezAvagADhAni kArmaNazarIrANyagurulaghUni, gurulaghUni ca sarvANyapi dravyANyasau pazyatItyavagantavyamiti / tathA, taijasazarIraviSaye'vadhau kAlato bhavapRthaktvaM paricchedyatayA'vagantavyam / etaduktaM bhavati- yastaijasazarIraM pazyati sa kAlato bhavapRthaktvamapi pshyti| pRthaktvaM ca dvAbhyAmArabhyA'' navabhyaH sarvatra draSTavyam / iha ca ya eva hi bhAk taijasaM pazyataH palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpo'saMkhyeyakAlo'bhihitaH, sa evAnena bhavapRthaktvena vizeSyate, idamapi ca bhavapRthaktvaM tenAsaMkhyeyakAlena vizeSyate- bhavapRthaktvamadhya eva sa / palyopamAsaMkhyeyabhAgaH kAlo nAdhikaH, etanmadhya eva ca bhavapRthaktvaM na bahistAditi / Aha- nanvekapradezAvagADhasya paramAvAderati , etAni yataH kArmaNadravyebhyo'tisthUlatarakANi / taijasAdikAni tasmAt stokatarau kSetra-kAlAvatra // 17 // 1 ekapradezAvagADhaM paramAvadhirlabhate kArmaNazarIram / labhate cAgurukalaghukaM taijasakArIre bhavapRthaktvam // 175 // 3 gha.cha. 'puhatta' / 4 ka.ga. 'gAhitvA' / mUkSmatvAt tadupalambhe vAdarANAM kArmaNazarIrAdInAmupalambho gamyata eva, iti vyarthasteSAM pRthagupanyAsaH, athavA 'ekprdeshaavgaa'| ityapi na vaktavyam, 'rUpagataM labhate sarvam' ityasya vakSyamANatvAt / atrocyate- yaH sUkSma paramANvAdi pazyati tena bAdaraM kAmaNazarIrAdyavazyameva draSTavyam , yo vA bAdaraM pazyati tena sUkSmamavazyaM jJAtavyamityayaM na ko'pi niyamaH, yasmAt 'teyAbhAsAdavANa aMtarA' ityAdivacanAdutpattAvagurulaghu dravyaM pazyannapyavadhirna gurulaghUpalabhate, anyadvA'tisthUramapi ghaTAdikaM ca manaHparyAyajJAnI manodravyANi mUkSmANyapi pazyati, nintanIyaM tu ghaTAdi sthUramapi na pazyati evaM vijJAnaviSayavaicitryasaMbhave sati saMzayavyavacchedArthamekapradezAvagADha. grahaNe satyapi zeSavizeSopAdAnamadopAyaiveti / athavaikapradezAvagADhagrahaNena paramANvAdi dravyaM gRhItaM, zepaM tu karmavargaNAparyantaM kArmaNazarIragrahaNenopalakSitam , karmavargaNoparitanadravyaM tu sarvamapyagurulaghugrahaNena saMgRhItam ; cazabdasUcitagurulaghugrahaNena tu ghaTa-paTa-bhU-bhUdharAdika gRhItam , ityevaM samastapudgalAstikAyavipayatvaM paramAvadherAviSkRtaM bhavati / evaM ca sati 'rUpagataM labhate sarvam' ityetad vakSyamANamasyaiva niyamArtha draSTavyameva- ityetadeva hi rUpagataM nAnyat / ityalaM prapaJcena // iti niyuktigAthArthaH // 675 // atha bhASyam egapaesogADhaM pecchai, pecchai ya kammayataNuM pi / agurulahuvvANi ya casaddao gurulahUI ti // 676 // teyasarIraM pAsaM pAsai so bhavapuhuttamegabhave / NegesuM bahutarae sarija na u pAsae savve // 677 // gatArthe eva, navaraM 'egabhave tti' ekasmin vivakSitabhave samutpanne'vadhAvatItamanAgataM ca pRthagbhavapRthaktvaM pazyati / 'NegesumityAdi' yadi punastasyA'pyatItabhavapRthaktvasya madhye'nekeSu bhaveSvavadhijJAnamutpannaM syAt tadA tena pUrvAvadhinA dRSTAd bhavapRthaktvAdapi bahutarAnatItA-'nAgatabhavAn smaret- smRtijJAnena jAnIyAt / na tu pRthaktvAntarvartina iva tAn sarvAn sAkSAdavadhijJAnena pazyati, bhavapRthaktvamAtrameva sAkSAt pazyatIti bhAvaH // 676 // 677 // atra prerakA mAha, gAthA 627 / 2 ekapradezAvagATa prekSate, prekSate ca kArmaNatanumapi / agurulaghudravyANi ca cazabdato gurulaghUnIti // 17 // taijasazarIraM pazyan pazyati sa bhavapRthaktvamekabhave / bhanekeSu bahutarAn smared na tu pazyati sarvAn // 677 // For Private and Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 173 . vizeSA0 "egapaesogADhe bhaNie kiM kammayaM puNo bhaNiyaM / egapaesogADhe dihe kA kammae ciMtA 1 // 678 // ... agurulahugehaNaM pi ya egapaesAvagAhao siddhaM / savvaM vA siddhamio svagayaM lahai sajvaM ti // 679 // gatArthe, mavaramekamadezAvagAThe bhaNise kimiti phArmaNazarIra punarapyavadhiviSayatvena bhaNitam / / itaH kAraNAt punarna bhaNanIyam , ityAha- 'egapaesogAve di?' ityAdi / zeSamanigUDhArthameveti // 678 // 679 // atra gururAhaaigogADhe bhaNie vi saMsao sesae jahAraMbhe / sahayaraM picchaMto thUlayaraM na muNai ghaDAI // 18 // jaha vA maNoviu natthi dasaNaM sesae'tithUle vi / egogADhe gahie taha sese saMsao hojA // 681 // upasaMharamAha- Iya nANavisayavaicittasaMbhave saMsayAvaNoyatthaM / bhaNie vegogADhe kei visese payaMsaMti // 682 // kAMzcit kArmaNazarIrA-gurulaghvAdIn vizeSAn pradarzayanti bhadrabAhukhAmina iti // 682 // prakArAntareNa samAdhAnamAhaaigogAdaggahaNe'NugAdao kammayaM ti jA savvaM / taduvari agurulahUI casaio gurulahUI pi // 683 // evaM vA savvAiM gahiyAI tesimeva niyamatthaM / savvaM svagayaM ti ya evaM ciya nAvaramao thi // 684 // ekapradezASagAte bhaNite ki kArmaNaM punarbhaNitam / ekapradezAvagADe viSTe kA kAmaNe cintA // 7 // bhagurulaghugrahaNamapi caikapradezAvagAitaH siddham / sarva vA siddhamito rUpagataM labhate sarvamiti // 79 // 15.cha. 'gttnnN'| ekAvagADhe bhaNite'pi saMzayaH zeSake yathA''rambhe / sUkSmataraM prekSamANaH sthUlataraM na jAnAti ghaTAdim // 18 // yathA vA manovido nAsti darzanaM zeSake'tisthUle'pi / ekAdhagADhe gRhIte tathA zeSe saMzayo bhavet // 18 // // iti jJAnaviSayavaicitryasaMbhave saMzayApanodArtham / bhaNite vaikAbagATe kAMzcid vizeSAn pradarzayanti // 18 // 5 ekAvagADhamahaNe'NukAdayaH kArmaNamiti yAvat sarvam / taduparyagurulaghUni cazabdato gurulaghUnyapi // 683 // evaM vA sarvANi gRhItAni teSAmeva niyamArtham / sarvaM rUpagatamiti caivameva bhAparamato'sti // 684 // niyamameva darzayati- 'evaM ciyetyAdi' etadeva paramANvAdikaM rUpagataM, nAtaH paraM kimapi rUpagatamasti // iti gAthAna kArthaH // 683 / / 684 // tadevaM paramAvadhevyato viSaya uktaH, atha kSetra-kAlau tadviSayabhUtau mAha paramohi asaMkhejjA logaMmittA samA asaMkhijjA / rUvagayaM lahai savvaM khettovamiyaM agaNijIvA // 385 // paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH kSetrato'saMkhyeyAni lokamAtrANi 'khaNDAni' iti gamyate, 'labhate' iti saMbandhaH kAlatara samA utsarpiNya-vasarpiNIrasaMkhyeyA eva labhate dravyatastu rUpagataM mUrtadravyajAtaM sarve paramANvAdibhedabhinnaM pudgalAstikAyamityarthaH, lA pazyati / bhAvatastvasaMkhyeyAstatparyAyAniti / yaduktam- asaMkhyeyAni lokamAtrANi khaNDAni paramAvadhiH pazyatIti, tadasaMkhyeya nyUnamadhikaM ca saMbhavet , ato niyamArthamAha- upamAnamupamitaM, bhAve niSThApratyayaH, kSetrasyopamitaM kSetropamitaM prAgabhihitA evAgnijIvA idamuktaM bhavati-utkRSTAvadherviSayatvena kSetrato ye'saMkhyeyA lokAH proktAste mAgabhihitasvAvagAhanAdhyavasthApitotkRSTasaMkhyeyasUkSa bAdarAgnijIvasUcyA paramAvadhimato jIvasya sarvato bhramyamANayA yatpramANaM kSetraM vyApyate tatpamANAH samavaseyA iti / Aha- nanu 'rUpagataM labhate sarva' ityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitameva, iti kimarthaM punaratrA'bhihitam / atrocyA vismaraNazIlasya preyamidaM, prativihitatvAta / athavA, atra 'rUpagata' ityetat prastutakSetra-kAlayavizeSaNatayA vyAkhyAyate, tadyatha lokamAtrA'saMkhyeyakhaNDA-'saMkhyAtotsarpiNya-'vasarpiNIlakSaNaM prastutakSetra kAladvayaM rUpagataM rUpidravyAnugatameva labhate, na tu kevalaM, kSe kAlayoramUrtatvAt , avadhestu rUpidravyaviSayatvAt // iti niyuktigAthArthaH // 685 // atha bhASyam-- . *khittamasaMkhejvAiM logasamAI samAu kAlaM ca / davvaM savvaM rUvaM pAsai tesiM ca pajjAe // 686 // kSetramavadhiH pazyati / kiyat 1, ityAha- asaMkhyeyAni lokasamAni lokatulyAni 'khaNDAni' iti gamyate / kAlaM cA . . paramAvadhirasaMkhyeyAni lokamAtrANi samA asaMkhyeyAH / rUpagataM labhate sarva kSetropamitamagnijIvAH // 685 // 2 kSetramasaMkhyeyAni lokasamAni samAH kAlaM ca / dravyaM sarvaM rUpaM pazyati teSAM ca paryAyAn // 686 // For Private and Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 174 , vizeSA. pazyati / kiyantam ?, ityAha- samA utsarpiNya-vasarpiNI: 'asaMkhyeyA' iti liGgavyatyayenA'trApi saMbadhyate / dravyaM tu sarva rUpaM pazyati / bhAvaM tu teSAmeva rUpidravyANAM paryAyAn vakSyamANasaMkhyAna jAnAti // 686 // ___ atha prerakA mAha khettovamANamuttaM jamagaNijIvehiM kiM puNo bhaNiyaM / taM ciya saMkhAiyAI logamittAiM nihiM // 387 // Aha- nanu yadagnijIvaiH kSetropamAna kSetropamita tat niyuktikRtA 'savyabahuagaNijIvA niraMtara jattiya bharijasu' ityAdi gAthAyAM mAgevoktaM pratipAditam , kimarthaM punarapyatra "khettovamiyaM agaNijIvA' ityanena gAthAvayavena bhaNitam / atrottaramAha- 'ta ciyetyAdi' tadeva mAguktamagnijIvaiH kSetropamAnaM kSetropamitamiha 'paramohi asaMkhejjA' ityAdivacanAdaloke lokamAtrANi saMkhyAtItAni khaNTAni bhavanti, iti niyatamAnatayA nirdiSTaM, na punarapUrvatayeti bhAvaH / iha 'sUtragaya lahai savvaM' ityetad bhASyakRtA 'devyaM saya rUba pAsaI' iti vacanAdavadhevyato viSayapatipAdanaparaM vyAkhyAtam // 687 // .. atha 'eMgapaesogADha' ityAdinaiva dravyato'vadhiviSayasyoktatvAt kSetra-kAlayoreva vizeSaNatvalakSaNena prakArAntareNa vyAkhyAtumAha ahavA davvaM bhaNiyaM iha rUvagayaM ti khetta-kAladugaM / rUvANugayaM pecchai na ya taM ciya taM jao'muttaM // 688 // athavA 'eMgapaesogADhaM paramohI lahai kammagasarIra' ityAdinaivA'vadhiviSayabhUtaM dravyaM bhaNitam , ato 'rUpagataM labhate sarve ityetadavadhevyato viSayAbhidhAyakatayA na vyAkhyAyate / tarhi kathamidaM nIyate ? ityAha- 'ihetyAdi' iha yadasaMkhyeyalokakhaNDAsaMkhyAtotsarpiNya-'vasarpiNIlakSaNaM kSetra-kAladvayamavadhivipayatvenoktam , tad 'rUpagataM' iti rUpagataM labhate sarvam / ko'rthaH 1, ityAha- rUpAnugataM tatstharUpidravyANAM darzanAd rUpidravyasaMbaddhameva prekSate, na punastadeva kSetra-kAladvayaM kevalaM pazyati, yatastadamUrtam , mUrtaviSayazcAvadhiriti // 688 // atha vineyAnugrahArthaM prAsaGgika kizcidabhidhitsurvakSyamANaM ca saMbandhayitumAha1 ka. ga. 'sNkhyeyaa'| 2 kSetropamAnamuktaM yadagnijIvaiH kiM punarbhaNitam / tadeva saMkhyAtItAni lokamAtrANi nirdiSTam // 687 // 3 gAthA 598 / / 4 gAthA 685 / 5 gAthA 686 / 6 gAthA 675 / 7 athavA dravyaM bhaNitamiha rUpagatamiti kSetra-kAladvikam / rUpAnugata prekSate na ca tadeva tad yato'mUrtam // 688) .. 'paramohinnANavio kevalamaMtomuhuttamitteNa / maNuyakkhaovasamio bhaNio, tiriyANa vocchaami||689|| paramAvadhijJAnena vettIti paramAvadhijJAnavit tasya paramAvadhijJAnavidaH paramAvadhau samutpanne sati kilAntarmuhUrtenAvazyameva kevalajJAnamutpadyate / kevala jJAnasUryasya [dayapadavImAsAdayataH prathamaprabhAsphoTakalpaM paramAvadhijJAnam , atastadanantaramavazyaM bhavatyeva kevalajJAnabhAskarodaya iti / tadevaM bhaNito manuSyasaMvandhI kSAyopazamiko'vadhiH / idAnI tiravAmamuM vakSyAmi // iti gAthAcatu dhyArthaH // 689 // yathApratijJAtamevAha AhAra-teyalaMbho ukkoseNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahaNNamohI naraesu ya joyaNukkoso // 690 // AhAraka-taijasayorupalakSaNatvAd yAnyaudArika-vaikriyA-''hAraka-taijasadvyANi, yAni ca tadantarAleSu tadayogyAni dranyANi teSAM lAbhaH pariccheda utkRSTatastiryagyoniSu matsyAdiSu bhavati / etadrvyAnusAreNa kSetra-kAla-bhAvAH svayamabhyUhyA iti / tadevaM yaduktam'kAI bhavapaccaiyA khaovasamiyAo kAo vi' tatra kssaayopshmikkRtyo'bhihitaaH| atha bhavapratyayAstAH pratipAdyAH, tAzca sura-nAra kANAM bhavanti, tatrAlpavaktavyatvAt prathamaM nArakANAmAha- 'gAuetyAdi' narakeSu punarnArakANAmutkRSTo'vadhiH kSetrato yojana pazyati, jaghanyastu gavyUtam / tatra yojanapramANo ratnaprabhAyAM, gavyUtamAnastu saptamapRthivyAM draSTavyaH // iti niyuktigAthArpaH // 690 // atra bhASyam orAliya-beuviya-AhAraga-teyagAiM tiriesu / ukkoseNaM pecchai jAiM ca tadaMtarAlesu // 691 // bhaNio khaovasamio bhavapaccaiosa carimapuDhavIe / gAuyamukkoseNaM paDhamAe joyaNaM hoi // 692 // , paramAvadhijJAnavidA kevalamantarmuhUrtamAneNa / manujakSAyopazamiko bhaNitaH, tirazvo vakSyAmi // 689 // 2 AhAra-sajasAlambha utkarSeNa tiryagyonipu / gamyataM jaghanyamavadhirnarakeSu ca yojanamuskRSTam // 690 // 3 gAthA 568 / 4 audArika-vaikriyA-hAraka-saijasAni tiryakSu / utkarSeNa prekSate yAni ca tadantarAleSu // 19 // bhaNitaH kSAyopazamiko bhavapratyayitaHsa caramapRthivyAm / ganyUtamutkarSeNa prathamAyAM yojanaM bhavati // 692 // For Private and Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 175 vizeSA0 'gatArthe eva, navaraM bhaNitaH kSAyopazamiko'vadhiH / atha bhavapratyayo bhaNyate / 'sa carimapuDhabIe tti' sa caramAyAM saptamapRdhivyA puskRSTato gavyUtaM, prathamAyAM tu yojanaM bhavatIti / / 691 // 692 // tadevaM sAmAnyena nArakajAtimadhikRtyAbhihitamutkRSTamavadhikSetrapramANam / atha tadeva ratnaprabhAdipRthivIvibhAgenAha 'cattAri gAuyAI, aDuDhAI, tigAuyaM ceva / aDDhAijA, doNi ya, vivaDDhamegaM ca naraesu // 693 // iha ratnaprabhAyAM narakeSu narakAvAseSu nArakANAM catvAri gavyUtAnyutkRSTamavadhikSetrapramANaM bhavati / zarkarAmabhAyAM tvadhaM caturthasya ye tAnyardhacaturthAni gavyUtAni / vAlukAprabhAyAM gavyUtatrayam / paGkaprabhAyAma tRtIyasya yeSu tAnyardhatRtIyAni gavyUtAni / dhUmaprabhAyAM gavyUte / tamAyAM dvitIyasyArdhaM yatra tad vyarthaM ganyUtam / saptamapRthivyAM punarnarapheSu nArakANAmekaM gavyUtamutkRSTamavadhikSetrapramANaM bhavati // iti niyuktigAthArthaH // 693 // saptasvapi pRthivISu pratyekamutkaSTAdadhikSetramANAdardhagavyUte'panIte jaghanyamavadhikSetramamANaM bhavati / tacca niyuktikatA noktam ato bhASyakAraH mAha aDuDagAiyAiM jahaNNaya addhagAuyaMtAI / jaM gAuyaM ti bhaNiyaM taM pai ukkosayajahaNNaM // 694 // . adhyuSTAni sArdhAni trINi gavyUtAni ratnaprabhAyAM jaghanyamavadhikSetramamANam / zarkarAmabhAyAM trINi gavyUtAni / vAlukAmamA yAmatRtIyAni / paGkaprabhAyAM dve / dhUmaprabhAyAM sArdham / tamAyAM gavyUtam / saptamapRthivyAmadhaMgavyUtaM jaghanyamavadhikSetrapramANam / na ca- "yaNappabhApuDhavIneraiyA Na bhaMte ! kevaiyaM khettaM ohiNA jAnati, pAsati / goyamA ! jahaNeNaM achuTTAI gAuyAI, ukkose cattAri / evaM jAva mahAtamapuDhavIneraiyANe pucchA / goyamA ! jahanneNaM addhagAuyaM, ukkoseNaM gAuyaM ti / " - Aha- yadyevam , ardhagavyUtaM jaghanyamavadhikSetram , tarhi 'gAuya jahaNNamohI naraesu ya ityetad vyAhanyate, ityAha- "ja gAura catvAri gavyUtAni, sAdhatrINi, nigavyUtaM caiva / ardhatRtIyAni, dve ca, sAdhaikamekaM ca narakeSu // 693 // . 2 sArdhanyAdikAni jaghanyamardhagavyUtAntAni / yad gabyUtamiti bhaNitaM tat pratyutkRSTajaghanyam // 694 // 3 rakhaprabhApRthivInairayikA bhagavan ! kiyasa kSetramavabhinA jAnanti, pazyanti ! / gautama ! jaghanyena sAdhaMtrINi gavyUtAni, utkaNa catvAri / evaM yAra mahAtamApRthivInairayikANAM pRcchA / gautama ! jaghanyenArdhagamyUtam, utkarpaNa gavyUtamiti / 4 gAthA 690 / mityAdi' yad gavyUtaM jaghanyamuktaM tadutkRSTamadhye yajaghanyaM tatpati tadAzrityoktamityadoSaH / idaguktaM bhavati- saptasvapi pRthivISu ra gavyUtacatuSTayAdikamutkRSTamavadhikSetraM, tanmadhye saptamapRthivInArakANAM gavyUtalakSaNamavadhikSetraM svasthAna utkRSTamapi zeSapRthivyutkRSTApekSara sarvastokatvAjaghanyamuktam // iti gaathaarthH|| 694 // . atha devAnAM bhavapratyayAvadhimAha sakkI-sANA paDhama, doccaM ca saNaMkumAra-mAhiMdA / taccaM ca baMbha-laMtaga sukka-sahassAra ya cautthi // 695 // ANaya-pANayakappe devA pAsaMti paMcami puDhaviM / taM ceva AraNa-ccuya ohiNNANeNa pAsaMti // 696 // chaTThiM heThima-majjhimagevijA sattami ca uvarillA / saMbhiNNaloganAliM pAsaMti aNuttarA devA // 697 tatra zazvezAnazca zakre-zAnau saudharme-zAnakalpadevendrau, tadupalakSitAceha saudharme-zAnakalpanivAsinaH sAmAnikAdayo devA api gRhyana te hyavadhinA prathamA ratnaprabhAbhidhAnAM pRthivIM 'pazyanti' iti kriyAM dvitIyagAthAyAM vkssyti| tathA, dvitIyAM ca 'pRthivIm' ityagrataH saM dhyate, sanatkumAra-mAhendrAvapi tRtIya-caturthakalpadevAdhipau, atrApi ca tadupalakSitAstatkalpanivAsinaH sAmAnikAdayo devAH parigRhyana te hi dvitIyAM pRthivImavadhinA pazyanti / tathA, tRtIyAM ca pRthivIM brahmaloka-lAntakadevendropalakSitAstatkalpanivAsino devAH sa mAnikAdayaH pazyanti / tathA, zukra-sahasrArasurendropalakSitAstatkalpavAsino'nye'pi sAmAnikAdayo devAcaturthI pRthivIM pazyantIti tathA, Anata-prANatayoH saMvandhino devAH pazyanti paJcamI pRthivIm , tAmeva cA''raNA-'cyutadevalokayoH saMbandhino devA vizuddhatarAMva paryAyAM cAvadhijJAnena pazyanti svarUpakathanamevedaM na tu vyavacchedakam , avadhijJAnasyaiveha vicArayituM prastutatvAd vyavacchedyAbhAra diti / lokapuruSagrIvAsthAne bhavAni vimAnAni aveyakANiH tatrA'dhastya-madhyamaveyakavimAnavAsino devA adhastya-madhyamaveya ucyante te tamAmabhAbhidhAnAM SaSThIM pRthivIM pazyanti / tathA, saptamI ca pRthivImuparitanagreveyakA devAH pazyanti / tathA, saMbhi catasRSvapi dikSu svajJAnena vyAptAM kanyAcolakasaMsthAnAM lokanADImavadhinA pazyantyanuttaravimAnavAsino devAH / eSa kSetrato nA kANAM devAnAM ca bhavapratyayAvadheviSaya uktaH / etadanusArato dravyAdayo'pyavaseyAH // 695 // 696 // 697 // , zakra-zAnI prathamA, dvitIyAM ca sanarakumAra-mAhendrau / tRtIyAM ca brahma-lAntako zukra-sahasrArau ca caturthIm // 195 // bAnata-mANasakalpe devAH pazyanti paJcamI pRthivIm / sAmevA''raNA-urayutASayadhijJAnena pshytH||19|| paDImadhastya-madhyamaveyakAH, saptamI coparitanAH / saMbhijallokamADhI pazyantyanuttarA devAH // 697 // 2 . 'picchaMti' / / For Private and Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 176 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA 0 tadevamadho vaimAnikAvadheH kSetrapramANaM pratipAdya tiryagUrdhva ca tatpratipAdayannAha- aiesimasaMkhijjA tiriyaM dIvA ya sAgarA caiva / bahuyayaraM uvarimagA uDDhaM ca sakappathabhAI // 698 // eteSAM zakrAdInAmasaMkhyeyAstiryag dvIpAzca jambUdvIpAdayaH, samudrAva lavaNasAgarAdayaH 'kSetrato'vadhiparicchedyatayA'vaseyAH' iti vAkyazeSaH / tadeva dvIpa - samudrAsaMkhyeyakaM bahutarakaM pazyanti, uparimA evoparimakA uparyuparivartidevalokanivAsino devA ityarthaH / tathA, UrdhvaM svakalpastUpAdeva yAvat kSetraM te pazyanti, na parataH AdizabdAd dhvajAdiparigraha iti // 698 // tadevaM vaimAnikAnAmavadhikSetramAnamabhidhAyedAnIM sAmAnyatastadvadevAnAM pratipAdayannAha sekhejjajoyaNA khalu devANaM addhasAgare UNe / teNa paramasaMkhejjA jahaNNayaM paNNavIsaM tu // 699 // devAnAmasAgaropame nyUne AyuSi sati saMkhyeyAni yojanAnyavadhiparicchedyaM kSetramavaseyam / tataH paraM saMpUrNArdhasAgaropamAdike AyuSi sati punarasaMkhyeyAni yojanAnyavadhikSetramavagantavyam / uktamutkRSTamavadhikSetram / atha jaghanyamAha - 'jahaNNamityAdi' dazavarSasahasrasthitInAM bhavanapati vyantarANAM jaghanyamavadhikSetraM paJcaviMzatiyojanAni, jyotiSka- vaimAnikAnAM tu jaghanyaM bhASyakAra eva vakSyati // iti niyuktigAthApaJcakArthaH // 699 // athAnantaragAthAbhASyam 'vaimANiyavajjANaM sAmaNNamiNa tahAvi u viseso / uDDhamahe tiriyammi ya saMThANavaseNa viSNeo // 700 // idaM ca "saMkhejjajoyaNA khalu' ityAdikamavadhikSetrapramANaM vaimAnikavarNAnAM bhavanapatyAdidevAnAM sAmAnyamavizeSeNa draSTavyam ; tathApi tUrdhvam adhaH, tiryak ca teSAM devAnAM kayAcid dizA hInA 'dhikAvardhilakSaNo yo vizeSaH sa ihaiva 'tepAgAre pallaga - paDahaga-' ityAdivakSyamANAvadhikSetrasaMsthAnavazena vijJeya iti / / 700 // atha yaduktam- 'haNayaM paNNavIsaM tu' tad vivRNvan anuktaM ca jyotiSka- vaimAnikAnAM jaghanyamavadhikSetramabhidhitsurAha 1 eteSAmasaMkhyeyAstiryag dvIpAMzca sAgarAzcaiva / bahukataramuparimakA UrdhvaM ca vakalpastUpAdIn // 698 // + kSetrala0 - 2 saMkhyeyayojanAni khalu devAnAmardhasAgara jane / tena paramasaMkhyeyAni jaghanyakaM paJcaviMzatistu // 699 // 3 vaimAnikavarNAnAM sAmAnyamidaM tathApi tu vizeSaH / Urdhvamadhastiryak ca saMsthAnavazena vizeyaH // 700 // 4 gAthA 699 / 5 gAthA 706 / 'paNavIsajoyaNAI dasavAsasahassiyA ThiI jersi / duviho vi joisANaM saMkhejja ThiIviseseNaM // 701 // mANiyANamaMgalabhAgamasaMkhaM jahaNNao hoi / uvavAe parabhavio tabbhavajo hoi to pacchA // 702 // paJcaviMzatiryojanAni yajjaghanyamavadhikSetramuktaM tad yeSAM devAnAM dazavarSasahasrapramANA sthitisteSAmetra vijJeyam / te ca bhavanapativyantaravizeSA eva / jyotiSkANAM punarjaghanya utkRSTazca dvividho'pyavadhiH sthitivizeSeNa kSetrataH saMkhyeyAnyeva yojanAni vijJeyaH / idamuktaM bhavati - jyotiSkANAM jaghanyato'pi palyopamASTabhAgasthitirna tu daza varSasahasrANi utkRSTatastu varSalakSAdhikaM palyopamam ; ato bahAyukatvena maharddhikatvAdutkRSTavajjaghanyo'pyavadhisteSAM saMkhyeyAnyeva yojanAni bhavati, kevalaM jaghanyakSetrAdutkRSTaM bRhatpramANaM draSTavyam / saMkhejjajoyaNA khalu devANaM' ityAdinaivA'mISAmutkRSTamavadhikSetra muktam, kevalaM jaghanyaMbhaNanaprastAvAt punarapi taduktamityadoSaH / vaimAnikAnAM tu jaghanyo'vadhiH kSetrato'GgulAsaMkhyeyamAno bhavati, ayaM cotpAdAdyasamaya eva pArabhaviko vijJeyaH, tataH pazcAt tAdbhavikaH // iti gAthAtrayArthaH // 701 / / 702 // athA'yamevAvadhiryeSAmutkRSTAdibhedabhinno bhavati, tAnupadarzayannAha - ukoso maNue maNussa - tericchiesu ya jahaNNo / ukkosa logametto paDivAi paraM apaDivAI // 703 // iha dravyataH, kSetrataH, kAlato bhAvatotkRSTo'vadhirmanuSyeSveva na devAdiSu / tathA manuSyAzca tiryazcazca teSveva jaghanyaH, na tu sura-nArakeSu / tatra cotkRSTo'vadhirdvividhaH - lokagataH, alokagatazca / tatra yo'sau samastalokamAtradarzI utkRSTaH, mAtrazabdo'lokabyavacchedArthaH, sa pratipatanazIlaH pratipAtI, apratipAtI ca bhavati / tataH paraM yenaiko'pyAkAzapradezo dRSTaH so'matipAtyeva bhavati / kSetra pariNAmadvAre'pi prastute prasaGgato vineyAnugrahArthaM pratipAtya pratipAtisvarUpAbhidhAnamityadoSaH / / iti niyuktigAthArthaH // 703 // // uktaM kSetraparimANadvAram // x bhAgamAno na 1 paJcaviMzatiryojanAni dazavarSasahasrikA sthitiryeSAm / dvividho'pi jyotiSkANAM saMkhyeyAni sthitivizeSeNa // 701 // vaimAnikAnAmaGgulabhAgamasaMkhyaM jaghanyato bhavati / upapAte pArabhavikastadbhavajo bhavati tataH pazcAt // 702 // 3 utkRSTo manujeSu manuSya-tiyakSu ca jaghanyaH / utkRSTo lokamAtraH pratipAtI paramapratipAtI // 701 // yenAlokasyeko -1 2 gAthA 699 * For Private and Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ___177vizeSA0 / atha saMsthAnadvAramabhiSitsurAha-- 'thibugAgAra jahanno vaTTo, ukosamAyao kiMci / ajahaNNamaNukoso ya khettao aNegasaMThANo // 704 // stiyuko bindurucyate, tadAkArI apanyAvadhirbhavati / etadevAha- 'vaTTo tti' sarvato vRtta ityarthaH, 'jAvaiyA tisamayAhAragassa' ityAdinA pratipAditasya panakAvagAhanAkSetrasyaitadAkAratvAditi / utkRSTAvadhistu paramAvadhiH kizcidAyataH kimapi madIrghaH, na tu sarvathA vRtta ityarthaH, AmijIvasUceravadhimaccharIrasyA''pAda-mastakAntaM bhramyamANAyA etadAkArabhAvAditi / ajaghanyotkRSTo-na jaghanyo nApyutkRSTo madhyama ityarthaH / ayaM punaH kSetrato'nekAni saMsthAnAni yasyetyanekasaMsthAno bhavati // iti niyuktigAvArthaH // 704 // . atha bhASyam-... 'paNao thibuyAgAro teNa jahannAvahI tayAgAro / iyaro seDhiparikkhevao sadehANuvattIe // 705 // itara utkRSTaH, avadhimalkhadehAnusyA'mijIvazreNiparikSepAt 'kizcidAyata' iti zeSaH / zeSa sugamam / / 705 // atha madhyamAvadheryadanekasaMsthAnatvamuktam ,tadvizeSato darzayabAha "tappAgAre pallaga-paDahaga-jhallari-muiMga-puppha-jave / tiriya-maNuesu ohI nANAvihasaMThio bhaNio // 706 // tama uDDaphastasyevA''kAro yasyA'sau tamAkAro'vadhi rakANAM mantavyaH, tapazca kilA''yatatryasro bhavati / palako dhAnyAdhArabhUto'traiva pratItA, sa corvAyatA, upari ca kizcitsaMkSiptaH, tadAkAro'vadhirbhavanapatInAm / paTahaka AtoyavizeSaH pratIta eva, saca nAtyAyato'dha upari ca samaH, tadAkAro'vadhiya'ntarANAm / ubhayato vistIrNacaudhanaddhamukhoM madhye saMkIrNo dakkAlakSaNA''todyavizeSo zallarI, tadAkAro'vadhiyotiSkANAm / mRdaGgo'pyAtodyameva, sa cordhvAyato'dhovistIrNa upari ca tanukastadAkAro'vadhiH saudharmAdyagyutAntakalpanivAsidevAnAm / 'puppheti' sUcanAt sUtramiti kRtvA samazikhA puSpabhRtA caGgerI puSpacakrerI parigRhyate, tadAkAro'vadhiveyakavimAnavAsidevAnAm / 'jave ti yavo yavanAlakA, saca kanyAcolako'vagantavyaH / ayaM ca marumaNDalAdiprasiddhazcaraNakarUpeNa . stibukAkAro jaghanyo vRttaH, utkRSTa AyataH kizcit / bhajaghanyA-'nuskRSTazca kSetrato'nekasaMsthAnaH // 704 // 2 gAthA 588 / panakA stiDakAkArastena jaghanyAvadhissadAkAraH / itaraH zreNiparikSepataH svadehAnuvayA // 705 // prAkAraH pazcaka-paTahaka-marI-mavA-puSpa-yavaH / tibaMgU-manujeSvavadhinAnAviSasaMsthito bhnnitH....|| 55.cha. 'rii'| - - kanyAparidhAnena saha sIvito bhavati, yena paridhAna na khasatiH kanyAnAM ca mastakasatkapakSeNA'yaM prakSipyate / ayaM cordhvaH 'sarakaJcuka' iti vypdishyte| etadAkAro'vadhiranuttarasurANAM bhavati / tiryaga-manuSyeSu punaravadhirnAnAvidhasaMsthAno bhnnitH| yathA hi khayambhUramaNasamudramatsyAH sarvairapyAkAraiH samaye bhaNitAH, tathA tiryaga-manuSyeSvavadhirapi / kiJca, svayambhUramaNamatsyAnAM valayAkAratA niSiddhA, tiryag-manuSyANAM punaravadhistadAkAro'pi bhavati / / iti niyuktigAthArthaH // 706 / / / bhASyam- : 'neraiya-bhavaNa-vaNayara-joisa-kappAlayANamohissa / gevijaNuttarANa ya hoMtAgiIo jahAsaMkhaM // 707 // patAstapAdisamAnAkRtayo nArakAghavadhairyathAsaMkhyaM drssttvyaaH| tacca yathAsaMkhyaM darzitameveti // 707 // atha tapAdisvarUpaM vyAcikhyAsurAhateppeNa samAgAro tappAgAro sa cAyayattaMso / uDDhAyao ya pallo uvariM ca sa kiMci saMkhitto // 708 // naccAyao samo viya paDaho hiTThovariM paIo so / cammAvaNaDavicchiNNavalayarUvA ya jhallariyA // 709 // " uDDhAyao muiMgo heTThAraMdo tahovari taNuo / pupphasihAvaliraiyA caMgerI pupphacaMgerI // 710 // javanAlau tti bhaNio ubbho sarakaMcuo kumArIe / aha savvakAlaniyao kAyAikko vi sesANaM // 711 // gatArthA eva, navaraM 'aha savvakAlatyAdi' atha nAraka-bhavanapatyAdInA, tiryaga-manuSyANAM cAvadhisaMsthAne vizeSa ucyate / kA punarasau 1, ityAha- sarvakAlaniyato'vadhisaMsthAnamAzrityA'mISAM nAraka-bhavanapatyAdidevAnAm ; zeSANAM tiryag-manuSyANAM kAdAcitkopi bhavati / idamuktaM bhavati- tapAdyAkArasamAnatayA yad nAraka-bhavanapatyAdInAmavadheH saMsthAnamuktam , tadaGgIkRtya teSA(layA) , nairayika-bhavana-dhyantara-jyotiH-kalpA-natAnAmavadheH / praiyeyakA-anuttarANAM ca bhavantyAkRtayo yathAsaMkhyam // 707 // 2 tapreNa samAkArastaprAkAraH sa cA''yatatryastraH / UcAyatazca pallaka apari ca sa kiMcita saMkSiptaH // 704 // nA'syAyataH samo'pi ca paTaho'dhastAdupari pratItaH saH / cauvanaddhavistIrNavalayarUpAmAtarikA / / ..9 // ardhvAyato mRdaGgo'dhastAd vistIrNastathopari tanukaH / puSpazikhAvaliracitA.caGgarI puSpacaGgerI // 10 // yavanAlaka iti bhaNita UrdhvaH sarakaJcakaH kumAryAH / atha sarvakAlaniyataH kAdAcirako'pi zeSANAm // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 178 vizeSA0 mavaSiH sarvakAlaM niyato'vasthita eva bhavati, na svanyAkAratayA pariNamati / tiryag-manuSyANAM tu yenAkAreNa prathamamutpamo'vadhiH keSAMcit tenaivAkAreNa sarvakAlaM bhavati, keSAcit tvanyAkAreNa pariNamatIti // 708 // 709 // 10 // 711 // atha yaduktam- "tiriya-maNuesa ohI' ityAdi, tad vyAcikhyAsurAhanANAgAro tiriya-maNuesu macchA sayaMbhUramaNe vva / tattha valayaM nisiddhaM tassiha puNa taM pi hojAhi // 712 // tatra svayaMbhUramaNe tasya matsyasyA''kAraviSaye valayaM niSiddham , iha punastiryam-manuSyeSu, tsyaavdhe| ityetadapyAvRttyA yojyate, tadapi valayAkAramAzritya bhavet / zeSaM sugamamiti / / 712 // tadevaM saMsthAne mokte'pi 'kayApi dizA bahuravadhiH, kayApi tu stokaH' iti na jJAyate / ata etad bhavanapatyAdInAM darzayamAha bhavaNavai-vaMtarANaM uDDhe bahugo aho ya sesANaM / nAraga-joisiyANaM tiriyaM orAlio citto // 713 // nAraka-jyotiSkANAmavadhistiryag bahuH, tiryag-manuSyANAM tu saMbandhI avadhiraudArikAvadhirucyate / ayaM punazcitro nAnApaprakAra:- keSAMcidUrvaM bahuH, anyeSAM vadhA, apareSAM tiryak / keSAMcit svalpa iti bhAvaH / zeSaM sugamam / iti gaathaasptkaarthH||713|| // ityavasitaM saMsthAnadvAramiti // __ atha sapratipakSamAnugAmukadvAramAha "aNugAmio ya ohI neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI aNaNugAmI mIso ya mnnuss-tericche||714|| anugamanazIla AnugAmukA, yaH samutpanno'vadhiH svasvAminaM dezAntaramabhivajantamanugacchati, locanavat , asAvAnugAmuka ityrthH| IdRza evAvadhirbhavati, keSAm , ityAha-nArakANAM tathA devAnAM ceti / tathA, AnugAmuka uktasvarUpaH, anAnugAmukastvavasthitabhAlAdiniyantritamadIpavad vipriitH| yasya tUtpannasyAvadherdezo brajati svAminA sahA'nyatra, dezastu pradezAntaracalitapuruSasyopahataikalocanavadanyatra na brajati, asau mizra ucyate / eSa trividho'pyavadhirmanuSyeSu tiryakSu ca bhavati // iti niyuktigAthArthaH // 714 // 1 gAthA 706 / 2 nAnAkArastiryag-manujeSu matsyAH svayaMbhUramaNa iva / tatra valayaM niSiddhaM tasyeha punastadapi bhavet // 12||+svtissyti- - 3 bhavanapati-vyantarANAmUrva bahuko'dhazca zeSANAm / vAraka-jyotiSkANAM tirygaudaarikshcitrH||73||xtly: 4 anugAmukazcAvadhinairayikANAM tathaiva devAnAm / anugAmI, ananugAmI mizrazca manuSya-tiryakSu // 4 // mo'NaNaatha mASyam aNugAmio aNugacchai gacchaMtaM, loyaNaM jahA purisaM / iyaro ya nANugacchai ThiyapaIvo vva gacchaMtaM // 715 // 37 / ubhayasahAvo mIso deso jassANujAi no anno / kAsai gayassa gacchai egaM uvahayammi jahacchi // 716 // gatArthe eva // 715 // 716 // // uktamAnugAmukadvAram // athAvasthitadvAramucyate- avasthitaM cAvadherAdhArabhUtakSetrataH, upayogato labdhitaca cintanIyam / tatra kSetrata upayogatabAha khittassa avaTThANaM tettIsaM sAgarA u kAleNaM / davve bhinnamuhutto pajjavalaMbhe ya sattaha // 717 // avadherAdhAraparyAyeNa kSetrasyAvasthAnaM trayastriMzadeva sAgaropamANi kAlena kAlamAzritya bhavati / idamuktaM bhavati-anuttarasurA yatra kSetre janmasamaye'vagADhAstatraivA''bhavakSayamavatiSThante, atastatsaMbandhino'vadherekA kSetre trayaviMzatsAgaropamala te| upayogatastvavadheH sura-nAraka-pudgalAdike dravye dravyaviSayamupayogamAzritya tatrA'nyatra vA kSetre bhinnamuhUrto'ntarmuhUrtamevA'vasthAnaM, na paratA, sAmarthyAbhAvAditi / tatraiva dravye ye paryavAH paryAyA dharmAstallAbhe paryAyAn paryAyAntaraM ca saMcarato'vadhestadupayoge saptAaSTau vA samayAna'vasthAnaM, na prtH| anye tu vyAcakSate- paryavA dvividhA:- guNAH, paryAyAna / tatra sahavartino guNAH zuklAdayA, kramavartinastu paryAyA nava-purANAdayaH / tatra guNeSvaSTau samayAnavadhyupayogAvasthAnaM, paryAyeSu sapta samayAniti, sthUlaM hi dravyaM, tena tatrAntarmuhUrta tadupayogasthitiH, guNAstu tataH sUkSmAstenaiteSvaSTau samayAn / guNebhyo'pi paryAyAH sUkSmA iti teSu sapta samayAMniti bhAvaH // 717 // atha labdhito'vadhyavasthAnamAhaaDAe avaTThANaM chAvahi sAgarA u kAleNaM / ukkosagaM tu evaM ekko samao jahanneNaM // 718 // / anugAmuko'nugacchati gacchantaM, kocanaM yathA puruSam / itarazca nAnugacchati sthitapradIpa iva gAntam // 15 // . ubhayasvabhAvo mizro dezo yasyA'nuyAti mo anyaH / kasyacid gatasya gacchati ekamupahate yathAzakSi // 16 // 2 kSetrasyAvasthAnaM trayastriMzat sAgarAstu kAlena / dravye bhinnamuhUrtaH paryavalAbhe ca sasA'STa || 17 // akhAyAmavasthAna dvASaSTiH sAgarAstu kAlena / utkRSTakaM svetadekA samayo jaghanya // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 179 vizeSA. ihA'ddhAzabdenA'vadhijJAnAvaraNakSayopazamalAbharUpA landhirabhitA / sA ca tatrA'nyatra vA kSetre teSvanyeSu vA dravyAdighUpayura anupayuktasya vA bhavati / ata etasyA avadhijJAnAvaraNakSayopazamalAbharUpAyA labdhernirantaramevasthAnaM vakSyamANabhASyayuktayA pada sAgaropamANi kAlena kAlamAzritya bhavati / tuzabdasya vizeSaNArthatvAt narabhavasaMbandhinA kAlenaitAnyadhikAni draSTavyAni / pAvadhevyAdiSUpayogasya labdhezvAntarmuhUrtAdikamavasthAnamutkRSTa draSTavyam , jaghanyatastveka evaM samayo mntvyH| tatra nara-tirazvAsa dUrdhvamavadheH pratipAtAdanuyogAd vA'sau vijJeyaH, deva-nArakANAM tu yeSAM bhavasya caramasamaye samyaktvalAbhAd vibhaGgajJAnamavadhirU pariNamati, tataH paraM ca mRtAnAM tadavadhijJAnaM pracyavate, teSAmeSa draSTavyaH // iti niyuktigAthAdvayArthaH // 718 // .. atha bhASyam AhAre uvaoge laDIe vA hevija avatthANaM / AhAro se khittaM tettIsa sAgarA tattha // 719 // vijayAIsUvavAe jatthogADho bhavakkhao jAva / 'khette'vatihai tahiM vavyesu ya vehasayaNesu // 720 // . AdhAro-payoga-samdhiviSayamavadheravasthAna bhavet / tatrAdhAra: 'se' tasyA'dhe kSetra mantavyam / 'tatya si tatrAdhArabhUte prayastriMzat sAgaropamANyavadheH 'avasthAnam' iti shessH| ka punaH kSetre etAvanta kAlamavadhiravatiSThate ?, ityAha-vijayAdiSvanuttaravi dhUpapAtAdU bhavakSayaM yAvat / yatra kvApi 'khette ti' zayanIyAkrAntakSetre devo'vagADho'vatiSThate, 'tahiM ti tatra kSetre'syAvadhekhA sAgaropamANyavasthAnaM draSTavyam / kSetrasyopalakSaNatvAd dravyeSu ca dehazayanIyeSvavadheraitAvantaM kAlamavasthAnamavaseyamiti // 719 // 70 athopayogato dravya-guNa-paryAyeSvavadheravasthAnamAha- . debve bhinnamuhuttaM tatthaNNattha va havijja khettammi / uvaogo na u parao sAmatthAbhAvao tassa // 725 davve tattheva guNA saMcarao satta vaTTha vA smyaa| aNNe puNa aTTha guNe bhaNaMti tappajjave satta // 7 AhAra upayoge labdhau vA bhavedavasthAnam / AhArastasya kSetraM trayastriMzat sAgarAstatra // 19 // 2 gha. cha. 'haveva' / 3 ka.kha.ga. 'si . vijayAdipUpapAte yatrAvagADho bhavakSayo yAvat / kSetre'vatiyate tatra dravyeSu ca dehazayaneSu // 720 // dravye bhisamuhUrta satrA'nyatra vA bhavet kSetre / upayogo na tu parataH sAmarthyAbhAvatastasya // 21 // dhye tatraiva guNAH saMcarataH saptA'STa yA smyaa|| anye punaraSTha guNA bhaNanti tatparyavAn sapta // 722 // gatArthe eva, navaraM tatra vivakSitakSetre, anyatra vA gatasyAvadhimato dravyaviSaye'ntarmuhUrtamevopayogo bhavati / 'davvetyAdi / vivakSite dravye 'guNe ti' guNeSvaparAparepu saMcarataH saptA'STau vA samayAnavadherupayogo bhavati / anye vAhuH- guNeSvaSTau, paryAyeSu samayAniti // 721 // 722 // kimityevam ?, Aha jaha jaha suhumaM vatthu taha taha thovovaogayA hoi / davva-guNa-pajjavesuM taha patteyaM pi nAyavyaM // 72 gatArthava / / 723 // atha labdhito'vasthAnamAhatatthaNNattha ya khitte davve guNa-pajjavo-vaoge ya / ciTThai lahI sA puNa naannaadhrnnkkhvovsmo||72 sA sAgarovamAiM chAvaThiM hoja sAiregAI / vijayAIsu do vAre gayassa narajammaNA samayaM // 725 gatArthe // 724 // 725 // athopalabdhiviSayaM jaghanyamavasthAnamAha " sevajahaNNo samao davvAIsu hoi savvajIvANaM / atra nara-tirazcAM samayAdUrdhvamavadheH pratipAtAdanuyogAd yopayoga-labdhyoH samayamavasthAnaM paro'tragacchatyeva; ataH sura-nA viSayametat pRcchan gArthArdhamAha sa puNa sura-nAragANaM havijja kiha khetta-kAlesu ? // 726 // sa punaH sura-nArakANAM dravyAdiSvavadhilabdhyu-payogayorjaghanyataH kathaM samayo'vasthAnam ?- ka tiSThatA sura-nArakANAra , yathA yathA zUkSma vastu tathA tathA stokopayogatA bhavati / dravya-guNa-paryavepu tathA pratyekamapi jJAtavyam // 723 // .. 2 tatrA'nyatra ca kSetre dravye guNa-paryavo-payogepu ca / tiSThati labdhiH sA punarjJAnAvaraNakSayopazamaH // 724 // sA sAgaropamANi dvApaSTirbhavati sAtirekANi / vijayAdisu dvau vArau gatasya narajanmanA samakam // 725 // - sarvajaghanyaH. samayo dravyAdipu bhavati sarvajIvAnAm / sa punaH sura-nArakANAM bhavet kathaM kSetra-kAlayoH // 26 // For Private and Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 180 vizeSA ityAha- 'khetta-kAlesu tti' tayoreva nijakSetra-kAlayostiSThatAm / idamuktaM bhavati- anyatra nara-tiryasaMpandhinyAdhArabhUte kSetre svAyu karUpe ca kAle gatAnAmamISAmapi bhavati drvyaadivssdhe| samayo'vasthAna, kevalaM te tatra gatAH suranArakA na bhavantyeva, kintu naratiryazca eveti| ata uktam- tasibheva svAdhArabhUte kSetre khAyuSkalakSaNe ca kAle tiSThatAmiti / tatra hi tiSThatA sura-nArakANAmavadheH pratipAtAbhAvAt samayamAtrAvasthAnAsaMbhava eveti bhAvaH // 726 // ana sarirAha 'carimasamayammi samma paDivajaMtassa jaM ciya vibhaMgaM / taM hoi ohinANaM gayassa bIyammi taM pddi||727|| vyAkhyAtAthaiva // iti gAthAnavakAryaH // 727 // // uktamavasthitadvAram // aya caladvAramabhidhitsurAha 'vuDDhI vA hANI vA caunvihA hoi khetta-kAlANaM / vavvesu hoi duvihA chavviha puNa pajave hoi // 728 // caladvAramidamucyate / calacAvadhidravyAdiviSayamazIkRtya vardhamAnako hIyamAnako vA bhavati / dRddhi-hAnI ca pratyeka SaDDidhe sAmAnyena Agame mokte, tadyathA- anantabhAgavRddhiA, asaMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtabhAgavRddhiA, saMkhyAtaguNavRddhiH, asaMkhyAtaguNavRddhiA, anantaguNavRddhi, anantabhAgahAniH, asaMkhyAtabhAgahAniH, saMkhyAtabhAgahAniA, saMkhyAtaguNahAniH, asaMkhyAtaguNahAniH, anntgunnhaaniH| etayozca paddhivRddhi-hAnyormadhyAvadhiviSayabhUtakSetra-kAlayorAdhantabhedadvayavarjitA caturvidhA vRddhioni bhavati / anantabhAgavRddhiA, anantaguNavRddhiA , tathA'nantabhAgahAniH, anantaguNahAniyoM kSetra-kAlayone saMbhavati, avadhiviSayabhUtakSetrasyA''nantyAbhAvAta, kAlasyA'pyavadhiviSayabhUtasyA'nantatvApatipAdanAt / tadidamatra hRdayam- yAvat kSetra prathamamavadhijJAninA iSTam , tataH pratisamayamasaMkhyAtabhAgavRddhaM kazcit pazyati, ko'pi saMkhyAtabhAgavRddham , anyastu saMkhyAtaguNavRddham, aparastvasaMkhyAtaguNavRddhaM kSetraM pazyati / evaM hIyamAnamapi vAcyam / evaM kSetre vRddhionirvA caturSA bhavati / evaM kAle'pi vRddhi-hAnyozcAturvaidhya bhAvanIyamiti / dravyeSu punaravadhiviSayabhUteSu dvividhA vRddhiAnirvA bhavati / idamuktaM bhavati- avadhijJAninA yAvanti dravyANyupalabdhAni prathama, caramasamaye samyak (vaM ) pratipadyamAnasya tadeva vibhaGgam / sad bhavatyavAdhijJAnaM gatasya dvitIye tat patati // 27 // 2 gha.cha. 'mmi se pA vRddhiA hAnirvA caturvidhA bhavati kssetr-kaalyo| dravyeSu bhavati dvividhA pavidhA punaH paryave bhavati // 728||+ntpd-1 tataH paraM tebhyo'nantabhAgAdhikAni kazcit pazyati, aparastu tebhyo'nantaguNavRddhAnyeva tAni pshyti| na svasaMkhyAtabhAgAdhikyAdinA vRddhAni, vastusvAbhAcyAt / aparastataH paraM pUrvopalabdhebhyo'nantabhAgahInAni dravyANi pazyati, anyastvanantaguNahInAnyeva tAni tebhyaH pazyati, na tvasaMkhyAtabhAgahInatvAdinA hInAni pazyati, tathAkhAbhAvyAditi / paryAyeSu punaH pUrvoktA pavidhA'pi vRddhi nirvA bhavati // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 728 // atha vistarArtha bhASyeNAha vuDDhI vA jhaNI vA'NaMtA-saikhijja-saMkhabhAgANaM / saMkhijjA-seMkhijjA-NataguNA ceti chanbheyA // 729 // anantazcA'saMkhyeyazca saMkhyeyazca te tathA, te ca te bhAgAca, teSAM vRddhi nirveti / evaM trividha pratyekaM vRddhi-hAnI bhvsH| aparamapyanayoH pratyekaM traividhyamAha- 'saMkhejetyAdi' guNazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate / tatazca saMkhyAtaguNA, asaMkhyAtaguNA, anantaguNA cetyevaM trividhA pratyeka vRddhionizceti / itthaM vRddhi-hAnyoH pratyeka pUrvadarzitaM SaDvidhatvaM bhAvanIyamiti // 729 // tadevaM vRddhi hAnyoH pratyekaM SaDvivatvaM sAmAnyenopadazyedAnI kSetra-kAlayoIddhi-hAnicAturvidhyasya bhAvArtha darzayatrAha- -. - paiisamayamasaikhijjaibhAgahiyaM koi saMkhabhAgahiyaM / anno saMkhejaguNaM khittamasaikhijaguNamaNNo // 730 // pecchai vivaDDhamANaM hAyaMta vA, taheva kAlaM pi / nANaMtavuDhi-hANI pecchai jaM do vi nANaMte // 731 // ____gatArthe eva, navaraM kSetra-kAlayo 'nante vRddhi hAnI / kutaH 1, ityAha- 'pecchaItyAdi' yad yasmAd dvAvapi kSetra-kAlo nA'natAvavadhijJAnI pazyati, pUrvoktayuktariti // 730 // 731 // atha dravyaviSaye matyekaM dvividhe vRddhi-hAnI, paryAyaviSayoM tu vRddhi hAni ca pratyekaM SaDvidhAmAhadevamaNaMtasahiyaM anaMtaguNavaDhiyaM ca pecchejjA / hAyaMtaM va, bhAvammi chanvihA vuDDhi-hANIo // 732 // vRddhiA hAnirvA'nantA-'saMkhyeya-saMkhyabhAgAmAm / saMkhyeyA-ssaMkhyevA-'nantaguNA ceti pabhedA // 29 // 25.cha. 'sNkhejj'| pratisamayamasaMkhyeyabhAgAdhika kazcit saMkhyabhAgAdhikam / anyaH saMkhyeyaguNaM kssetrmsNkhyeygunnmnyH||30|| . prekSate vivardhamAna hIyamAnaM vA tayaiva kAlamapi / mAnantavRddhi-hAnI, prekSate yad dve api nA'nanse ||1||4gh.ch. 'khett'| - 5vyamanantAMzAdhikamanantaguNavardhitaM ca prekSeta / hIyamAnaM vA, bhAve padavidhe vRddhi-hAnI // 12 // For Private and Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 181 vizeSA0 gatAthaiva, navaraM 'aNataMsahiyaM ti anantatamozI bhAgo'nantAMzastenAdhika dravya kazcit pazyatIti // 732 // eteSAM ca dravya-kSetra-kAla-bhAvAnAM parasparasaMyoge cintyamAne ekasya vRddhAvevA'parasya vRddhi, na kasya hAmAvanyasya vRddhiH ekaspa hAnAvevA'parasya hAniH, na tvekasya vRddhAvaparasya hAnirbhavati / aparaM ca, ekasya dravyAdarbhAgena vRddhau hAnau vA jAyamAnAyAma parasyApi bhAgenaiva vRdi-hAnI prAyaH, na tu guNakAreNa guNakAreNApyekasya vRddhi-hAnyoH pravartamAnayoraparasyApi pAyastenaiva te mavartete. iti darzayannAha buDDhIe ciya vuDDhI hANI hANIe na u vivajjAso / bhAge bhAgo guNaNe guNo ya davAisaMjoe // 733 // iha vRddhi-hAnI samAzritya dravya-kSetra-kAla-bhAvAnA paraspara saMyoge cintyamAne ekasya dravyAdeddhAveva tadaparasya vRddhirjAyate ekasya hAnAveva ca tadanyasya hAniH mavartate / 'na u vivajjAso ti' na tUktasya viparyAso viparyayo mantavyA- ekasya dravyAdehAnAvaparasya vRddhiH, tathA, ekasya dravyAdekhaMdAvanyasya hAnirityevalakSaNo viparyayaH kadAcidapi na bhavatItyarthaH / / ___ athavA gAthAmidamanyathA vyAkhyAyate, evakArasya bhinnakrameNa yojanAt, tadyathA- ekasya dravyAdedau tadaparasya vRdireva, na tu hAnilakSaNo viparyAso bhavati 'kAle cauNDa buDDhI' iti pcnaat| ekasmin varSamAne'parasyAvasthAna tu syAdapi 'kAlo bhaiyavyo khettavuDDhIe' iti vacanAt / tathA, ekasya dravyAdehIMnI tadaparasya hAnireva, na tu vRddhilakSaNo viparyAsaH, avasthAna / syAdapIti / 'bhAge bhAgo ti' ekasya kSetrAderasaMkhyAtatamAdike bhAge vardhamAne tadaparasyApi bhAga eSa vardhate, avasthAna vA bhavati, nA guNakAreNa vRddhi tathA, guNakAreNApyekasya buddhau jAyamAnAyAmaparasyApi tenaivA'sau bhavati, avasthAna pA jAyate.nata vRddhiH| prAyeNa caitad draSTavyam , kSetrAderbhAgena vRddhAvapi dravyAderguNakAreNa vRddhisaMbhavAditi // 733 // atha para merayatikaha khettaasaMkhabhAgAisaMbhave saMbhavo na davve vi / kiha vA davvANatte pajjavasaMkhijjabhAgAI 1 // 734 / 15. cha. 'guNAkA' / 2 vRddhAveva vRddhihAnihAnau na tu viparyAsaH / bhAge bhAgo guNane guNaca dravyAdisaMyoge // 5 // gha. cha. 'nA t| 4 gAthA 617 / 5 gha. cha. 'sya hA' / 6. cha. 'haanaavp'| * kartha kSetrAsaMkhyabhAgAvisaMbhave saMbhavo na bajye'pi / kathaM vA prakhyAmanye paryavAsasyayebhAgAdi pa .cha. 'sNkhen| nanu kathaM kSetrasyA'saMkhyeyabhAgAdivRddhau satyAM tadAdheyadravyANAmapyasaMkhyeyabhAgAdivRddherna saMbhavaH?, kathaM vA dravyAnantye dravyasyA'nantabhAgaddhau jAyamAnAyAM paryAyANAmasaMkhyeyabhAgAdivRddhiA, dravyAnantaguNavRddhau vA paryAyANAmasaMkhyAtaguNAdivRddhi pratipAdyate / idamuktaM bhavati- kSetrAdhArANi hi dravyANi, dravyAdhArAca paryAyAH, tato yAdRzyAdhArasya vRdirhAnirvA, tAdRzyevA''dheyasyApi yuktA, tatkathamiha vaicitryam- kSetrasya caturvidhe vRddhi-hAnI, dravyasya dvividhe, paryAyANAM tu pavidhe iti // 734 // atra sUrirAha khettANuvattiNo poggalA guNA poggalANuvattI ya / sAmaNNA viNNeyA ne u ohinnANavisayammi // 735 kSetrAnuvartinaH pudgalAH paramANu-skandhAdayaH, guNAMstu paryAyAH pudgalAnuvartinaH, ityevamete sAmAnyAH sAmAnyena vijJeyAH phasya kila hanta ! naitadabhimatam / anabhimatapratiSedhaM tvAha- na tvavadhijJAnaviSayatvenaivamete'bhipretAH / idamatra hRdayam- astyevaitat sAmA nyena, kovaina manyate yadata- sAmAnyataH samastalokAkAzasyA'saMkhyeyatamAdike bhAge samastapadalAstikAyastha bhAgaH svarUpeNa vartate, samagrapudgalAstikAyasyAnantatamAdika bhAge samastatatparyAyarAzirapyanantatamAdibhAgo vrtte| ataH kSetrasyA'saMkhye yAdibhAgavRddhi-hAnyovyasyApi tadanusatyA tathaiva vRddhi-hAnI syAtAm , dravyasyAnantatamabhAgAdivRddhi-hAnyostatparyAyANAmapi tdnuvRty| tathaiva vRddhi-hAnI bhavetAm, paraM kintvatrAvadhijJAnaviSayabhUtasya kSetrAdeIddhi-hAnI cintayitumabhimete, na tu sAmAnyena kharUpasthasya | evaM ca vizeSite ye vRddhi-hAnI te avadhijJAnAvaraNakSayopazamAdhInatvAt vicitre / ato yathoktamakAreNaiva te atra yukta, nAnya theti / / 735 // etadrAthoktamevArtha prapazcayannAha-- davAiM sakhettAo'NataguNA pajavA sadavAo / niyayAhArAhINA tesiM vuDDhI ya hANI y|| 736 // na u niyayAhAravasAM avahinibaMdho jao paritto so| citto tahaNNahA vi ya ANAgabbho ya pAeNa // 735 1ka. kha. ga. 'dRzyevAdhA' / kSetrAnuvartinaH punalA guNAH pudralAnuvartinazca / sAmAnyA vijJayA matvavadhijJAnaviSaye // 35 // 3 ka. 'na ogha. cha. 'na ya o'| 4 ka. 'hivinA' / 5 ka. ga. 'nnaasttp| gha. cha. 'mstpu'| gha. cha. 'dibhAgaiH s'| * dravyANi svakSetrAdanantaguNAH paryavAH svavyAt / nijakAdhArAdhInA teSAM vRddhi hAnizca // 1 na tu nijakAdhAravazAvadhinibandho yataH parItaH saH / citrastathA'nyathApi cAjJAgarbhazca prAyeNa // 37 // 98 For Private and Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 182 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 iha svarUpaNa tAvat samasta pudgalAstikAyalakSaNAni dravyANyAdhArabhUtAt svakSetrAt 'anantaguNAni' vartanta iti liGgavyatyayenApi yojyate, ekaikAkAzapradeze'nantasya paramANu aNukAdidravyasyAvagAhanAt / paryavAH paryAyAH punaH svAzrayabhUtAd dravyAdanantaguNAH, ekai kasya paramANvAderanantaparyAyatvAditi / evaMbhUtaM kSetrAdInAM svarUpaM vartata iti svarUpakathanamAtraM tAvat kRtm| prakRtopayogyAha- 'niyayAhAretyAdi' dravyasya nijakAdhAraH kSetram, paryAyANAM tu nijakAdhArI dravyANi tadadhInA ca teSAM dravya-paryAyANAM sAmAnyena dRddhi:, hAni bhavati / kSetrasya caturvidhAyAM vRddhau hAnau vA dravyasyApi tathaiva se prApnutaH, dravyasya dvividhAyAM vRddhau hAnau vA paryAyANAmapi tathaiva se yujyete, ityevaM yathA para pratipAdayati, tathA vayamapi svarUpasthitisAmAnyacintAyAM manyAmahe nAtra vivAda iti bhAvaH / paraM kintu 'na u niyayetyAdi' na tu nijakAdhAravazAdavadhinivandho'vadhiviSayo vardhate hIyate vA, yataH parItaH pratiniyato'sau yathoktasvarUpeNa kSayopazamaniyamito'sau citrakSayopazamatvAzcitro'nekarUpI yathA yuktyA ghaTate tathaivA'yaM pravartate tAmullaGghayA'nyathApi ca pravartata iti nAstraikAntaH | AzAgrAhyazca prAyeNA'yam, ityAjJaivAtra pramANaM, kiM svecchAmahattazuSkatarkayuktyupanyAsena ? / prAyograhaNAt yathAsaMbhava yuktirapi vAcyA // iti gAthAnavakArthaH // 736 // 737 // // gataM caladvAram // atha tIvra-mandadvAramabhidhitsurAha 1 pheDDA ya asaMkhejjA saMkhejje yAvi egajIvassa / egapphaDDuvaoge niyamA savvattha uvautto // 738 // phaDDA ya ANugAmI aNANugAmI ya mIsayA cetra / paDivAI apaDivAI mIsA ya maNussa- tericche // 739 // 'apavarakAdijAlakAntarasthapradIpatra mAnirgamasthAnAnIvA'vadhijJAnAvaraNakSayopazamajanyAnyavadhijJAna nirgamasthAnAnIha phaDakAnyucyante / tAne caikajIvasya saMkhyeyAni, asaMkhyeyAnyapi ca bhavanti / tatra caikaphaDakopayoge janturniyamAt sarvatra sarvaiH phaDakairupayukto bhavati, ekopayogatvAjjIvasya, ekalocanopayoge dvitIyalocanopayuktavaditi / etAni ca phaDakAni tridhA bhavanti, tathathA - anugamanazIlAnyAnugAmukAni - yatra deze tiSThato'vadhimato jIvasyotpannAni tato'nyatrApi vrajatastasyAnuyAyInItyarthaH, etadviparItAni nAnugAmukAni, AnugAmukA-nAnugAmukobhayasvarUpANi tu mizrANi - kAnicid dezAntarAnuyAyIni kAnicid netyarthaH / etAni 1 phakAnyasaMkhyeyAni saMkhyeyAni cApyekajIvasya / ekaphakopayoge niyamAt sarvatropayuktaH // 738 // phaDukAni cAnugAmInyananugAmIni mizrANi caitra / pratipAtInyapratipAtIni mizrANi ca manuSya tiryakSu // 739 // pratyekaM punastridhA bhavanti, tadyathA pratipatanazIlAni pratipAtIni kiyantaM kAlaM sthitvA tato dhvaMsanasvabhAvAnItyarthaH tadviparItAni tvapratipAtIni - AmaraNAntabhAvInItyarthaH, pratipAtya pratipAtyubhayarUpANi tu mizrANi kAnicit pratipAtIni kAnicid netyarthaH / etAni ca manuSya- tiryakSu yosvadhistasminneva bhavanti, na deva- nArakAvadhAviti / Aha- nanu tIvra-mandadvAre prastute phaDakAvadhisvarUpaM pratipAdayataH prakramavirodha iti / atrocyate- prAyo'nugAnukA- pratipAtIna phaDakAni tIvravizuddhiyuktatvAt tIvrANi bhaNyante, ananugAmi-pratipAtIni tvavizuddhatvAd mandAnyucyante, mizrANi tu madhyamAni, ityarthatastItra-mandadvAram ityadoSaH / aparastvAha- anugAmukA pratipAtiphaDakAnAM kaH parasparaM vizeSaH 1, anAnugAmuka-pratipAtiphaDakAnAM cAnyonyaM ko bhedaH 1 iti / atrAbhidhIyate - apratipAti phaDakamanugAmyeva bhavati, anugAmukaM tvapratipAti pratipAti na bhavatIti vizeSaH / tathA, pratipAti patatyeva, patitamapi ca dezAntaragatasya kadAcijjAyateH na cetthamanAnugAmukam / iti niyukti gAthAdvayasaMkSepArthaH // 738 / / 739 / / vistarArthaM tu bhASyakAra evAha jAlaMtaratthadI pahomo phaDDagAvahI hoi / tivvo vimalo maMdo malImaso mIsarUvo ya // 740 // apavarakajAlakAntarasthapradIpaprabhopamaH phaDakAvadhirbhavati / tatra ca vizuddhakSayopazamajanyaphaDDukaprabhavo'vadhirvimalaH, sa ca tIvra ucyate, avizuddhakSayopazamapravartitaca malImasaH, sa ca mando'bhidhIyate / madhyamakSayopazamAviSkRtaphaDakasamutthastu mizrarUpastItra-mandasvarUpa ityarthaH / ata eva tIvra - mandadvAramidamucyate // 740 // 'aigaphaDDuvaoge' ityuttarArdha vyAcikhyAsurAha aai egeNa vidito so phaDDiehiM savvehiM / uvaujjai jugavaM ciya jaha samayaM dohiM nayaNehiM // 741 // gatArthA // 741 // atha preryamutthApya pariharannAha 1] jAlAntarasthadIpaprabhopamaH phaDakAvadhirbhavati / tIvro vimalo mando malImaso mizrarUpazca // 740 // 2 gAthA 738 / 3 upayogamai kenApi dadat sa phaDakaiH sarvaiH / upayujyate yugapadeva yathA samakaM dvAbhyAM nayanAbhyAm // 741 // x tastu- / For Private and Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 183 vizeSA0 -- 'kiha novaogabahuyA, bhaNNai na visesao sa sAmaNNo / taggayavisesavimuho khaMdhAvArovaogo vva // 7 // nanvevaM satyavadhimataH kathaM nopayogabahutA, anekaiH phaDakairupayujyamAnatvAt / / atroktamevottaram- ekasmin samaye jIvara evopayogo bhavati, tatsvAbhAvyAt, nayanadvayopayogavat / tasmAdanekaphaDakairupayujyamAra pi na tasyopayogabahutA / athavA, bhaNa - anekavastuvizeSopayoge hyetat syAt, yathA- ete hastinaH, dakSiNatastvamI vAjinA, vAmatastu rathA, purataH padA ityAdi / na cehAnekavastavizeSopayogo'sti / kiMtarhi , sAmAnyopayoga eva, prAdyavastugatavizeSavaimukhyAt, nayanadvayena skandhA ropayogavat , ayaM caika evopayogaH, iti na tabahuteti // 742 // 'phaiDDA ya ANugAmI' ityAdi vivRNvannAha *aNugAmi-niyaya-suddhAiM seyarAiM ca mIsayAiM ca / ekkaso vibhinnAI phaDDayAI vicittAI // 743 // iha tAvat phaDDakAni tridhA bhavanti, tadyathA- anugAmIni, niyatAni- apratipAtInyarthaH, zuddhAni-tIvrANItyarthaH / seya catti setarANi caitAni bhavanti, tadyathA- anugAmibhya itarANyananugAmIni, apratipAtibhya itarANi pratipAtIni, tIvebhya itara mandAni / 'mIsayAI ca tti' mizrANi caitAni anugAmyAdIni bhavanti, tadyathA-anugAmyananugAmIni, pratipAtyapratipAtIni, tIvrama nIti / 'ekekkaso vibhinnAI ti' etAni cAnugAmyAdInyekaiko vibhinnAni bhavanti, tadyathA- anugAmIni pratipAtya-pratipAti zrabhedAta vidhA, evamananugAmInyapi tridhA, anugAmyananugAmInyapyevaM vidhaa| evaM punarapyanugAmyAdIni phaDakAni tIvra-manda-madhyame pratyekaM tridhA vaktavyAni, tadyathA- anugAmIni tIvra-manda-madhyamAni, evamananugAmInyapi, evamaMnugAmyananugAmInyapIti / 'vici ti' etAni ca jaghanya-madhyamAdibhedAda vicitrANi nAnAprakArANIti // 743 // atra prerakaH prAha"niyayANugAmiyANaM ko bheo ko va tavivakkhANaM / niyao'NujAi niyamA niyao'niyaova annugaamii| kathaM nopayogabahuptA, bhaNyate na vizeSataH sa sAmAnyaH / sadgatavizeSavimukhaH skandhAcAropayoga iva // 42 // 2 ka.ga. 'viSayopa' / 3 gAthA . 4 anugAmi-miyata-zuddhAni setarANi ca mizrakANi ca / ekaikazo vibhinnAni phaDakAmi vicitrANi // 3 // 5 niyatAnugAmikayoH ko bhedaH ko vA tadvipakSayoH / niyato'nuvAti niyamAd niyato'niyatovA'nugAmI // 744 // cayai ciya paDivAI aNANugAmI cuo puNo hoi / nara-tiriggahaNaM pAo jaM tesu visohisaMkesA // 745 // niyatAnugAminorapratipAtyanugAminoH phaDakayorityarthaH, ko bhedaH?- na kazciditi parAbhiprAyaH / ko vA'nugAmya-pratipa vipakSayoH-ananugAmi-pratipAtinorbhedaH / atrottaramAha-yo niyato'atipAtIsa caladIpikeva niyamAdanyatra gacchantamavadhimantamanuyA anugacchatyeva, yastvanugAmI sa niyato vA syAdaniyato vA- apratihatalocanavadapratipAtI syAt , upahatalocanavat pratipAtI vA dityarthaH / pratipakSabhedamAha-'cayai ciyetyAdi' cyavata eva pratipatatyevapratipAtI, cyuto'pi ca kadAciddezAntare jAyata ityatrApi saMvara anAnugAmukastu naivasvarUpaH, yato'sau yatra deze tiSThataH samutpannastatraiva tiSThatazcyavate, navA; cyuto'pi ca dezAntare punarapyutpatti samAyAtasya bhavati, iti pratipAtya-'janugAmukayorbhedaH / 'naretyAdi' iha tIvra-mandadvAramidam , tIvra-mandatA ca phaDakAnAM vizuddhi zavazAjAyate, vizuddhisaMklezAzca tathAvidhAH mAyastiryaga-manuSyeSu, itIha 'pheDDA ya ANugAmI' ityAdigAthAyAH paryante 'maNussa-teri iti nara-tiryaggrahaNaM kRtamiti // 744 // 745 // __ atha preryAntaramutthApya pariharanAha gaihaNamaNugAmiyAINa kiM kayaM tibva-maMdaciMtAe / pAyamaNugAminiyayA tivvA maMdA ya jaM iyare // 746 / . nanu cAsya tIvra-mandadvAratvAt tIvra-mandacintAyAM prastutAyAM kimityanugAmukAdiphaDDakagrahaNaM kRtam - aprastutaiva phaDakamA bhAvaH / pratividhAnamAha- 'pAyamityAdi anugAmIni, apratipAtIni ca phaDakAni yasmAt prAyastItrANi bhavanti, itarANi tvana mIni, pratipAtIni ca pAyo mandAni, mizrANi tUmayasvabhAvAni; ataH phaDakamarUpaNAryAmiyaM tIvra-mandadvAratA gamyata eveti // 7 // atha matAntaramupadarya tasyApyaviruddhatAmAhaaNNe paDivAyu-ppAyadAra evANugAmiyAINi / nara-tiriyaggahaNeNaM ahavA dosu pi na viruddhaM // 747 // -1 cyavata eva pratipAtI ananugAmI cyutaH punarbhavati / nara-tiryaggrahaNaM prAyo yat teSu vizuddhisaMklezAt // 745 // 2 gAthA 739 / 3 grahaNamanugAmikAdInAM kiM kRtaM tIva-mandacintAyAm / prAyo'nugAminiyatAni tIvANi mandAni ca yaditarANi // 746 // 4 pa.cha.'yArmA 5 anye pratipAto-spAdadvAra evA'nugAmikAdIni / nara-tiryagrahaNenA'thavA dUyorapi na viruddham // 77 // For Private and Personal Use Only
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 184 vizeSa anye tvAcAryAH 'phaDA ya asaMkhejA' ityAdigAthayA tIvra-mandadvAramabhidhAyAnantarameva vakSyamANe pratipAto-tpAdadvAra evaM 'pheDA ya ANugAmI' ityAdigAthoktAnugAmukAdIn bhedAnAcakSate / kena kAraNena ta evamAcakSate ?, ityAha- 'naratiriyaggahaNeNa ti' / idamuktaM bhavati- pratipAto-tpAdayostiya-manuSyAvadhereva ghaTanAt tadviSayameva pratipAto-tpAdadvAram / ato nr-tirygrhnnaadete'| pyAnugAmikAdayo bhedAH pratipAto-tpAdadvArAntarbhAvina eva, ityanyAcAryAbhimAyaH / athavA dvayorapi tiivrmnd-prtipaatotpaaddvaaryo| ridamAnugAmukAdibhedakathanamarthato na kiJcid viruddham, tIvra-mandakharUpe, pratipAto-tpAdavati cAvadhAvanugAmukAdibhedAnAM ghaTanAt // iti gAthASTakArthaH // 747 // // gata tIvra-mandadvAram // atha pratipAto-tpAdadvAramAhabAhiralaMbhe bhajjo dalve khette ya kAla-bhAve ya / uppAya-paDivAo vi ya tadubhayaM cegasamayeNaM // 748 // avadhimato bahirvAyo yo'vadhistasya lAbhaH prAptirutpattistasmin vAhyAvadhilAbhe bhAjyo bhajanIyaH / ko'sau ?, ityAhautpAdaH, pratipAtaH, tadubhayaM caikasamayena / ka viSaye ya utpAdAdayaH 1, ityAha- dravya-kSetra-kAla-bhAveSu / / iti niyuktigAthAsaMkSe. pArthaH // 748 // atha bhASyambAhirao egadiso phaDDohI vAhavA asaMbaddho / davvAIsu bhayaNijjA tatthuppAyAdao smye||749 // iha bAhyAvadhirucyate / kaH ?, ityAha- yo'vadhimata ekasyAM dizi bhavati / athavA'nekAsyapi dikSu yaH phaDakAvagheranyo'yaM, vicchinnaH sAntaro bhavati, so'pi vAhyAvadhiH, tadyathA-athavA, sarvataH parimaNDalAkAro'pyavadhiryo'vadhimato jIvasyAGgalamAnAdinA kSetravyavadhAnena sarvato'saMbaddhaH so'pi bAhyAvadhistadyathA- iti tAvad bhASyakAra-cirantanaTIkAkRtAmabhiprAyaH / AvazyakarNikAra." -1 gAthA 738 / 2 gAthA 739 3 bAhyalAbhe bhAjyo dravye kSetre ca kAla-bhAvayozca / utpAda-pratipAtAvapi ca tadubhayaM caikasamayena // 18 // 4 bAmata ekadikaH phaDakAvadhirvA'thavA'saMbaddho / dravyAdiSu bhajanIyAstatrotpAdAdayaH samaye // // 9 // stvAha- "bAhiralaMbho nAma jattha se Thiyassa ohiNNANaM samuppaNNa, tammi ThANe so ohinANaM na kiMci pAsai, taM puNa ThANaM jaahe| antariya hoi, taM jahA- aGgaleNa vA, aGgulapuhatteNa vA, vihatthIe vA, vihasthipuhatteNa vA, evaM jAva saMkhijjehiM vA, asaMkhijehiM vA joyaNehiM tAhe pAsa esa bAhiralaMbho bhaNNai" anena bhASyoktastRtIyaH pakSa evaM likhitaH, AdyapakSadvayaM tu kimupalakSaNavyAkhyAnAccUrNI draSTavyam, Ahosvidanyat kizcit kAraNam ? iti kevalino vidantIti / tatra caivaMvidhe bAhyAvadhAvekasmin samaye dravya-kSetra-kAla-bhAveSu viSaye utpAdAdayo bhajanIyA iti // 749 // kathaM bhajanIyAH 1, ityAha uppAo paDivAo ubhayaM vA hojja egasamaeNaM / kahamubhayamegasamaye vibhAgao taM na savvassa // 750 // . . iha kadAcidekasmin samaye utpAdo bhavati- pUrva svalpadvyAdiviSayo bAhyAvadhirutpannaH san vardhata ityarthaH- adhikAn dravyakSetra-kAla-bhAvAn pazyatIti bhAvaH / kadAcit tvekasmin samaye hIyate'sau- pUrvadRSTebhyo dravyAdibhyo hInAMstAn pazyatItyarthaH / kadAcit tUtpAda-pratipAtalakSaNamubhayamapyekasmin samaye bhavet, yato bAhyAvadhirdezAvadhirayam, tatazca yadaivaidike bAhyAvadhau tirazcInaM saMkocalakSaNa pratipAtastadaivAgrato vRddhirUpa utpAdo bhavati yadA cAgrataH saMkocastadaiva tirazcInaM vistrH| evaM sAntarAnekadikke'pi bAhyAvadhau yadaivaikasyAM dizyadhikasyaivotpAdastadaivA'nyasyAM pratipAtaH / evaM ca valayAkAre sarvatodike'pi bAhyAvadhau yatraiva samaye ekasmin deze valayasya vistarAdhikyalakSaNa utpAdastatraiva samaye'nyasyAM dizi valayasya saMkocalakSaNaH pratipAtaH ityAdiprakAreNotpAdAdayo'traikasamaye bhjniiyaaH| atra paraH mAha- 'kahamubhayamityAdi' kathamutpAta-pratipAtaviruddhadharmadvayalakSaNemubhayamekasyaikasmin samaye yuktam - na ghaTata evaitaditi parasyAbhiprAyaH / atrottaramAi- 'vibhAgao taM na sabassa tti' / idamuktaM bhavati- yadi hi sarvasyA'pyavadheryugapadevotpAdapratipAtAvabhyupagamyeyAtAm, tarhi syAd virodhaH, etacca nAsti, vibhAgato dezatastadabhyupagamAt / / 750 // bAhyalAbho nAma. yatra tasya sthitasyAvadhijJAnaM samutpanna, tasmin sthAne tasyAvadhijJAnaM na kiJcit pazyati tatpunaH sthAnaM yAvadantaritaM bhavati, sadyathAaAlena vA, bhagulapRthaktvena vA, vitassyA vA, vitastipRthaktvena vA, evaM yAvat saMkhyeyairvA, asaMkhyeyairvA yojanastAvat pazyati, eSa vAyalAbho bhnnyte| 2 ka. 'va lakSitaH' / 3 utpAdaH pratipAta ubhayaM vA bhavedekasamayena / kathamubhayamekasamaye vibhAgatastad na sarvasya // 50 // 4 pa.cha. 'kato di'| 5..cha. 'nnme| vasthitasyAvadhijJAnaM samutpanna, tasmin tyAne malyA , asaMkhyeyairvA yojanastAvat pazyati, eEPT5.pa.cha. 'game / For Private and Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 185 . vizeSA0 katham , ityAha dAvAnalo bva katthai laggai vijjhAI samayamannato / taha koi ohideso se jAyai, nAsae biiio||751 yathA hi dAvAnalo yakatA zakaza-stambAdI lagati dIpyate. tadaivA'nyato kATimiyAni nirvAti tathA'syApi bAhyAvadheH sadezatvAt ko'pi dezo jAyate-pRddhimAsAdayati, manyastu ko'pi dezastasminneva samaye nazyati hIyate / iti mahotpAda-pratipAtau yugapad virudhyate // iti gAthAtrayArthaH // 751 // arthatAvevotpAda-pratipAtAvabhyantarAvadhau nirUpayitumAha abhitaralaDIe tadubhayaM nasthi egasamayeNaM / uppA paDivAo vi egayaro egasamayeNaM // 752 // yasya nairantaryeNa sarvatobhAvino'vadhestadvAn jIvo'bhyantare vartate, asAvabhyantarAvadhiratA, tallandhau tasmAptau punastadubhayaM pratipAto-tpAdadvayaM yugapadekasamayena nAsti / ayaM vabhyantarAvadhiH pradIpaprabhApaTalavadadhimatA jIvena saha sarvato nairantaryeNa saMvaddho'khaNDo dezarahita ekasvarUpaH, ata evA'yaM saMbaddhAvadhirdezAvadhizrocyate, tathA coktaM cUrNI- " tattha abhiMtaraladdhI nAma jattha se Thiyassa ohinANaM samuppaNNaM, tato ThANAo Arabbha so ohinANI niraMtarasaMbaddhaM saMkheja vA asaMkheja vA khicao ohiNA jANai pAsai, esa ambhitaraladdhI" iti / asmiMzcaivaMvidhe ekasminnakhaNDe'bhyantarAvadhAvekasmin samaye pratipAto-tpAdayorekatara eva bhavati, na tu yugapadevobhayaM, sadezatvaprasaGgAt, ephasyaivaikadA viruddhadharmA'yogAca; tathAhi-nirAvaraNe sarvataH prasate madIpaprabhApaTale ekasmin samaye saMkoca-vistArayorekatara eva bhavati, na tvekasyAM dizi saMkoca:, anyasyAM tu vistaraH, ityevaM yugapadekasamaye saMkoca-vistarau bhavatA. evamatrApIti bhAvaH / etadevAha- 'uppA paDivAo vi ya ityAdi // iti niyuktigAthArthaH // 752 / / atha bhASyam.. dAvAnala iva kutracillagati vidhyAyati samakamanyataH / tathA kazcidavadhidezastasya jAyate, nazyati dvitIyaH // 75 // 2 gha. cha. 'biio'| abhyantaralabdhI tadubhayaM nAstyekasamayena / utpAdaH pratipAto'pyekatara ekasamayena // 752 // tanA'bhyansaralabdhi ma yatra tasya sthitasyAvadhijJAnaM samutpannam , tataH sthAnAdArabhya so'vadhijJAnI nirantarasaMbaddhaM saMkhyeya vAsaMkhyeyaM vA kSetra to'vadhinA jAnAti pazyatti, eSA'bhyantaralabdhiH / abhitaraladdhI sA jattha paIvappabha vva savvatto / saMbaddhamohinANaM abhaMtarao'vahInANI // 753 // gatArtheva, navaraM 'saMvaddhamityAdi' avadhijJAnaM jIve saMbaddhaM sarvato bhavati, avadhijJAnI tvavadhijJAnasyA'bhyantarato bhvtiiti||756 athAtrotpAda-pratipAtavidhimAha- . uppAo vigamo vA dIvassa va tassa nobhayaM samayaM / na bhavaNa-nAsA samayaM vatthussa jamegadhammeNaM // 754 abhihitArtheva, navaraM yasmAt vastuno dravyasyaikena dharmeNa khabhAvena samakaM yugapad na naiva bhavana-nAzau utpAda-vyayau kadAcanAdi bhavataH / na hyaGgulidravyaM yenaivarjutvadharmeNa Rju prAJjalaM bhavati, tenaiva vyetIti yujyate, viruddhatvAt / dharmAntareNa tvekasyaikakAlamapi yujyete utpAda-vyayau; yathA tadevA'GgulidravyaM yasminneva samaye Rjutayotpadyate, tasminneva samaye vakratayA vinazyati, dravyatayA tvavasthitamevA ''sta iti / / 754 // ____etadevAha uppAya-vvaya-dhuvayA samayaM dhammatareNa na viruddhA / jaha riu-vakkaMgulitA sura-nara-jIvattaNAI vA // 755 // uppajjai riuyAe nAsai vakttaNeNa tassamayaM / na u tammi ceva riuyAnAso vakkattabhavaNaM ca // 756 // gatArthe eva, navaraM talpatyayaH pratyekamabhisaMbadhyate, yathA RjutA, vakratA, aGgulitA ceti; etatritayamapi yugapad dharmAntareNa na viruddham / yadi vA yathA ko'pi mRtaH sAdhuryasminneva samaye devatvenotpadyate tasminneva naratvena vinazyati, jIvatvena punaravatiSThate / evamiH hA'pi yugapad dharmAntareNotpAdAdayo na virudhyante / na tvekenaiva dharmeNa yugapat te yujyante, tadevAha- 'na u tammItyAdi' na punaretad yujyate / kim ?, ityAha- 'riuyetyAdi' yasminneva samaye'GgulyA RjutA jAyate, tasminneva samaye tasyA RjutAyA nAzo bhavati, bhAvivakratvasya bhavanaM ceti / evaM hi 'RjutA RjutvadharmeNotpadyate, tenaiva dharmeNa tasminnevotpattisamaye sA vinazyati' ityabhyupagataM bhavati, dUraviruddhaM caitat / / 755 // 756 // , abhyantaralabdhiH sA yantra pradIpaprabheva sarvataH / saMbaddhamavadhijJAnamabhyantarato'vadhijJAnI // 753 // 2 utpAdo vigamo vA dIpasyeva tasya nobhayaM samakam / na bhavana-nAzI samakaM vastuno yadekadharmeNa // 754 // ... 3 utpAda-vyaya-dhruvatA samakaM dharmAntareNa na viruddhA / yathA Rju-vakrA-'GgulitA sura-nara-jIvatvAni vA // 55 // satpadyate RjutayA nazyati vakratvena tat samakam / na tu tasminnevarjutAnAzo vakratvabhavanaM ca // 5 // 4 ka.kha. ga. 'u va tammi ri'| For Private and Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 186 vizeSA. katham 1, ityAhalattalAbhanAso jujjai lAbho ya tassa samaeNaM / jai tammi ceva nAso niccaviNaDe kuo bhavaNaM 1 // 757 // savvuppAyAbhAvA tadabhAve ya vigamo bhave kassa ? / uppAya-vvayAbhAve kA'vahiI sanvahA suNNaM // 758 // labdha Atmano lAbhaH sattA yena tallabdhAtmalAbha prAptasvasattAka, tasyaivetthaMbhUtasya vastuno nAzo yujyate / na ghanAsAditasattAkasya kharaviSANasya vinAza iti vaktuM yujyate / AtmalAbhazca tasya vastunaH samayena bhavati / yadi ca yasminneva samaye RjutvadharmeNa RjutA samutpadyate, tasminneva samaye tenaiva dharmeNa sA vinazyatItyabhyupagamyate, tarUvaM sarvadaivotpatyabhASAd nityavinaSTe kadAcidapyanavAptAsmalAbhe vastani kuto bhavanaM sattArUpam - na kutazcidityarthaH / tataH kim 1, ityAha- 'savvuppAyetyAdi' tata itthaM sarvadeva vinAzA tatvAda nityameva ca vastUnAmutpAdAbhAvaH prasajati, tathAca sati kasya vigamo vinAzo bhaveta; yadi hi kizcidatparya syAta tadA tasya kadAcidapi vinAzo yujyeta, itarathA tu kasya vinAzaH' iti bhAvaH / utpAda-vyayAbhAve ca 'kAvaTiiti' kA'vasthitiH tathAhi- yadatpAda-vyayazUnyaM tasyA'vasthitirapi nAsti, yathA kharaviSANasya, tacchnyaM ca vastUktayuktarbhavataH samApatati, iti kutastasyA'vasthitiH 1 / evaM ca sati sarvathA zUnyaM jagattrayamidaM pAmoti; tathAhi- utpAda-vyaya-dhauvyarahitaM vastu nAstyeva, sattvAcayogAt , kharaviSANavaditi // 757 / / 758 // athA'gretananiyuktigAthAsaMbandhaM bhASyakAraH svata eva kurvanAha devvAINaM tiNhaM puvvaM bhaNio paropparanibaMdho / iha davvassa guNeNaM bhaNNai vvAsio jaM so // 759 / / atraiva pUrva 'saMkheja maNodavve bhAgo logapaliyassa bodhavvo' ityAdinA dravya-kSetra-kAlalakSaNatrayasya parasparanibandhobhihitaH / iha tUtpAda-pratipAtadvAra evaM prasaGgato dravyasyaiva guNena sahA'yamucyate, na tu kSetra-kAlayoH, yato dravyAzrito'sau, na tu, kSetra-kAlAzritaH // iti gaathaasptkaarthH|| 759 / / 1 labdhAramalAbhanAzo yujyate lAbhazca tasya samayena / yadi tasminneva nAzo nityavinaSTe kuto bhavanam // 57 // sarvotpAdAbhAvAt tadabhAve ca vigamo bhavet kasya / utpAda-vyayAbhAve kA'vasthitiH sarvathA zUnyam // 758 // 2 ka. ga. 'yujyate / dravyAdInAM trayANAM pUrva bhaNitaH parasparanibandhaH / iha vyasya guNena bhaNyate dravyAzrito yat sH|| 759 // 4 gAthA 669 / tadevAha devAo asaMkheje saMkhejje yAvi pajave lahai / do paJjave duguNie lahai ya egAo davAo ||760 // idaM paramANvAdi dravyamakaM pazyannavadhijJAnI tatparyAyAnekaguNakAlakAdIn utkRSTato'saMkhyeyAn , vimadhyamataH saMkhyeyolabhate pAmoti, pazyatIti tAtparyam / jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNitAvekasmAd dravyAlabhate- sAmAnyato varNa-gandha-rasa-sparzalakSaNAMzcatura paryAyAn jaghanyata ekasmin dravye pazyati, na tvekaguNakAlakAdIn bahUnityarthaH / ekadravyagatAnutkRSTato'pyanantaparyAyAn na pazyati, kintvasaMkhyeyAneva; ananteSu dravyeSu samuditeSvanantAMstAn pazyatyeva // iti niyuktigAthArthaH // 760 // . atha bhASyam egaM datvaM pecchaM khaMdhamaNuM vA sa pajave tss.| ukosama khijje saMkhije pecchae koi // 761 // do pajjave duguNie savvajahaNNeNa pecchae te. ya / vaNNAI ya cauro nANate pecchai kayAi // 762 // gatArthe eva // 761 // 762 // // avasitamutpAda-pratipAtadvAram // atha jJAna-darzana-vibhaGgalakSaNadvAratrayaM yugapadabhidhitsurAha sAgAramaNAgArA ohi-vibhaMgA jahaNNayA tullA / uvarimagevejesu pareNa ohI asaMkhejo // 763 // ihA'vadhivicAre prastuta etaccintyate yaduta- kimiha jJAnam ?, kiMvA darzanam ?, ko vA vibhaGgaH 1; kiM vA parasparatastulyam, adhikaM ca ? iti / tatra yo vastuno vizeSarUpagrAhakaH sa sAkAraH, sa ca jJAnamiSTaM samyagdRSTeH; mithyAdRSTastu sa eva vibhaGgajJAnam / yastu sAmAnyarUpabrAhakaH, ayamanAkAraH, viziSTAkArAgrahaNAtaH sa ca darzanam / tadihagAthAyAM sAkAragrahaNenA'vadhijJAnaM gRhItam , anAkAragrahaNena cyAvasaMkhyevAn saMkhyeyAMzcApi paryavaoNllabhate / dvau paryAyau dviguNitau labhate caikasmAd dravyAt // 760 // . 2 ekaM dravyaM prekSamANaH skandhamaNuM vA sa paryavAMstasya / utkRSTato'saMkhyeyAn saMkhyeyAm prekSate kazcit // 6 // dvau paryavau dviguNitau sarvajaghanyena prekSate tAMzca / varNAdIMzca caturo nA'nantAn prekSate kadAcit // 762 // 3 gha. cha. 'sNkhene'| . sAkArA-'nAkArAvavadhi-vibhaGgo jaghanyako tulyau / uparimanaiveyakeSu pareNA'vadhirasaMkhyeyaH // 765 // . For Private and Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 187 . vizeSA0 tvaSadhidarzanam , vibhaGgagrahaNena tu vibhajJAnam / ata eva jJAna-darzana-vibhaGgalakSaNaM dvAratrayamidaM bhavati / tatra cAvadhijJAna-darzane, tara vibhAjJAna, tasya ca saMbandhi yat kepAzcinmatenA'vadhidarzanam / te ca pRthak svasthAne, parasparApekSayA parasthAne cA'vadhi-vibhanaya ni-darzane bhavanapatidevebhya Arabhya yAvaduparitananaiveyakavimAnAni tAvat , jaghanyAbhyAmArabhya yAvaduparimapraidheyakavimAnocisAvadhibhanotkRSTatAmAptiH, tAvat kSetrAdilakSaNaM viSayamAzritya tulye bhavataH / idamuktaM bhavati- bhavanapatidevebhya Arabhya yAvaduparitanauveyara mAnavAsinI devAstAvada ye ye japanyatulpasthitayo devAstattasaMvandhinI jaghanye avadhivibhaGgamAna-darzane kSetrAdirUpaM viSayamAzritya pa sparatastulye bhavataH madhyamatulyasthitInAM ca madhyame te tathaiva tulye bhavataH utkRSTatulyasthitIno sUtkaSTe te tathaiva tulye gyraaH|| pareNa ohI asaMkhejjo si' praiveyakaSimAnebhyastu parato'nuttaravimAneSvavadhidarzanarUpo'vadhireva bhavati, na tu vibhaGgajJAnam mithyASTereva tatsadbhAvAt , anuttarasureSu ca mithyAdRSTerabhAvAt / sa cA'nuttarasurAvadhiH kSetrataH kAlatazcA'saMkhyeyo'saMkhyAtavipara bhavati, dravyabhAvastvanantaviSaya iti / iha ca tiryag-manuSyANAM tulyasthitInAmapi kSayopazamatIvra-mandatAdikAraNavaicitryAt kSetra-kAra viSaye'pyavadhivibhaGgazAna-darzanayovicitratA, na punastulyataiva, itIha deveSveva tayoriyaM pratipAditeti vibhAvanIgam // iti niyutti gAthArthaH // 763 // atha bhASyamsavisesaM sAgAraM taM nANaM, nivvisesamaNagAraM / taM daMsaNaM ti tAI ohi-vibhaMgANa tullAiM // 764 // Arabbha jahaNNAo uvarimagevejagAvasANANaM / parao'vahinANaM ciya na vibhaMgamasaMkhayaM taM ca // 765 // gatArthe eva // 764 // 765 // // gataM jJAna-darzana-vibhaGgadvAratrayam // atha dezadvArAbhidhAnAyAha- .. neraiya-deva-titthaMkarA ya ohissabAhirA hoti / pAsaMti sabbao khalu sesA deseNa pAsaMti // 766 // 1 ka.ga. 'ye ja' / 3 ka.ga. 'sttsN'| savizeSa sAkAraM sajjJAnaM, nirvizeSamamAkAram / tad darzanamiti se avadhi-vibhaGgayostulye // 764 // bhArabhya jaghanyAtuparimanaveyakApasAnAnAm / parato'vadhijJAnameva na vibhaGgo'saMkhyakaM tava // 15 // bhairavika-deva-tIrthakarAvAvadheravAyA bhavanti / pazyanti sarvataH khalu zeSA dezena pazyanti // 15 // tIrthaGkarAcAvadhijJAnasyA'bAhyA bhavanti, avadhyupalabhyasya kSetrasyAntarvartante, abhyantaravartina eva bhanantItyartha ata evAbAhyAvadhaya evaite pratipAdyante, avadhimakAzitakSetrasya pradIpA iva nijAnijaprabhApaTalasya naite bahirbhavantItyarthaH / nathAvadhi pazyantyavalokayanti, khaluzabdasyA'vadhAraNArthatvAt sarvata eva sarvAskheva dikSu vidikSu ca, na tu dezata ityrthH| zeSAstiryag-manuS dezenetyekadezena pazyanti / tatra vAkyAvadhAraNavidheriSTataH pravRtteH zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA dezata eveti draSTavyam , zeSAsi ryag-manuSyAH sarvato dezatazca pazyantIti bhAvaH / athavA pUrvArdhamanyathA vyAkhyAyate-- nAraka-deva-tIrthaGkarA avadherabAhyA bhavantI ko'rthaH - avadhijJAnavanta evA'mI bhavanti, avadhijJAnaM niyamena teSAM bhavatItyarthaH / tatra kimamI tenAvadhinA sarvataH pazyani dezato vA ?, iti saMzaye satyAha- 'pAsaMti' ityAdyuttarArdham / asya vyAkhyA tathaiva // iti niyuktigAthArthaH // 766 // atha prathamaM vyAkhyAnaM tAvad bhASyakAro'pyAha ohiNANakkhettebbhaMtaragA hoMti nArayAIyA / savvadiso'vahivisao tesiM dIvappabhovammo // 767 // uktArthaiva // 767 // cAlanA-pratyavasthAne pAha- .. abhiMtara tti bhaNie bhaNNai pAsaMti savvao kIsa ? / oyai jamasaMtayadiso aMto vi Thio na sambatto // 76 navavadherabAhyA bhavanti, ityavadhyupalabdhakSetrasyAbhyantare nArakAdayo vartanta iti prathamapale vyAkhyAtam / evaM cokte sAM 'ezyanti sarvataH' iti kimartha bhaNyate ?; ye hyavadhiprakAzitakSetrasya madhye vartante, te sarvataH pazyantyeva, iti gatArthatvAdatiricyata e. damiti parAbhiprAyaH / atra mUrirAha- 'oyaItyAdi saMtatA nirantarAlAH sarvA dig-vidiglakSaNA dizaH prakAzaviSayabhUtA yasya 'vadherasau saMtatadiko'vadhirabAhyAvadhirityarthaH, na vidyate saMtatadiko'vadhiryasyA'sAvasaMtatadikko'vadhimAn vAhyAvadhiyuktaHsAdhvAdi tyarthaH / ayaM yasmAd 'na oyai tti' na pazyati, katham ?, sarvataH / kathaMbhUtaH san 1, ityAha- avadhidyotitakSetrasyA'ntamadhye sthitaH, tasmAt kartavyaM 'pAsaMti sabao khalu' iti / idamuktaM bhavati- 'phaMDDohI vA'havA'saMbaddho' ityanena granthena yaH prAk pratipAdi 1 apadhijJAnakSetrAbhyantarakA bhavanti nArakAdikAH / sarvadikko'vadhiviSayasteSAM dIpaprabhaupamyaH // 767 // 2 ka.ga. 'ttbhit'| 3 abhyantara iti bhaNite bhaNyate pazyanti sarvataH kasmAt / pazyati yadasaMtatadiko'ntarapi sthito na srvtH||760|| 4 ka.ga. "kiNbhuu'| 5 gAthA 766 / 6 gAthA 76 For Private and Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 188 vizeSA0 dvividho pAyAvadhiH phaDakAvadhiH, asaMbaddhavalayAkArakSetraprakAzakAvadhizvetyarthaH, tadvAn sAdhvAdiravadhyupalabdhakSetrasyAntaHsthito'pi meM sarvataH pazyati, antarAlA'darzanAt / atastadvayavacchedArtha kartavya 'pazyanti sarvataH' iti / Aha- nanvayamasaMtatadikAvadhiravAdhAvAdhireSana bhavati, pAhyAvadhitvenaiva prAk pratipAditatvAt , tat kimetavyavacchedapareNa 'pAsati' ityAgrupAdAnena / satyam , samayaparibhASitaSAcAradhitvamatra nAsti, lokarUDhaM tvadhiprakAzitakSetramadhyavartitvamAtramatrApi vidyate, ityetavyavacchedArtha 'pAsaMti' ityAdi sthitam / ityasai vistareNeti // 768 // atha dvitIyavyAkhyAna, tatra prarya cAha 'niyayAvahiNo abhitara tti vA saMsayAvaNoyatthaM / to savvao'bhihANaM hou kimabhitaraggahaNaM 1 // 769) 'vA' ityathavArthaH, sa ca vyAkhyAnAntarasUcakaH / tatra. nArakAdayo'vadheravADA abhyantarA bhavantIti ko'rthaH ?, ityAha-niyatAvadhayo niyamenaiSAmavadhirbhavatyeveti / tarhi 'pAsaMti' ityAdi kimartham , ityAha- 'saMsayAvaNoyatyaM ti 'kimete dezataH pazyanti, Aho. svit sarvataH' ityevaMbhUtasaMzayApanodArtha 'pazyanti sarvataH khalu' iti vaakyshessH| yadyevam , tataH saMzayApanodAtha sarvato'bhidhAnamevA'stu, kimabhyantaragrahaNena ' iti // 769 // atrottaramAha abhiMtara tti teNaM niyayAvahiNo'vasesayA bhiyaa| bhavapaJcAyAivayasA siddhe kAlassa niyamo'yaM // 770 // yadi sarvatograhaNena nArakAdInAM dezadarzanaM nirAkRtya saMzayo nirasta iti brUSe, tena tarhi bhoH preraka ! 'abhyantarA abAbA' ityanena niyatAvadhayo niyamenA'vadhimanto nArapha-deva-tIrthakarAH, avazeSAstu tiryaga-manuSyA bhajanIyAH- avadhiyuktAstadrahitA vA bhavantIti pratipAditaM draSTavyam / sarvagrahaNena hi sarvadezadarzanaviSaya eva saMdeho nivartyate, niyatAvadhitvaM punaramISAM na labhyate / asastatmatipAdanArtham , avadherabAhyA bhavanti' ityetad vacanamiti bhAvaH / tatraitat syAt "bhavapratyayo nAraka devAnAm" ityAdivacanAt , yathA tIhiM nANehiM samaggA titthayarA jAva hoti gihavAse" ityAdivacanAcca siddhameva nAraka-deva-tIrthakarANAM niyatAvadhitvam / tatki niyatAvadhayo'bhyantarA iti vA saMzayApanodArtham / tataH sarvato'bhidhAnaM bhavatu kimabhyantaragrahaNam / // 769 // 2 abhyantarA iti tena niyatAvadhayo'vazeSakA bhAjyAH / bhavanaspayAdivacasA siddhe kAlasya niyamo'yam // 770 // 3 tattvArthasUtre 1,22 / 7. zrIbhirjAnaiH samaprAstIrthakarA yAvad bhavanti gRhvaase| manena ?, ityAzaGkayAha- bhavapratyayAdivacasA siddhe'mISA niyatAvadhitve 'ohissabAhirA hoti' iti kAlasya niyamo'yaM vidhIyate / idamuktaM bhavati- bhavapratyayAdivacanAt sidhyati niyamena nArakAdInAmavadhimasvam, paraM na jJAyate- 'kimAbhavakSayamamISAmavadhirbhavati, Ahosvit kiyantamapi kAlaM bhUtvA'sau pratipatatIti / tatazca 'ohissa bAhirA hoti' ityanena kAlaniyamaH kriyate- sarvadA sarvakAlasamISAmavAdhirbhavati, na tvantarAle'pi matipatatIti / Aha-yayevam , tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvamavadhevirudhyate, kevalotpattI tadabhAvAt / na, teSAM kevalotpattAvapi vastutastatparicchedasyA'pyanaSTatvAt , sutarAM kevalajJAnena saMpUrNAnantadharmAtmakavastuparicchite, chadmasthakAlasya vA vivakSitatvAdadoSaH / ityalaM vistareNeti // 770 // "sesA deseNa pAsaMti' ityetad vyAcikhyAsurAha sesa ciya deseNaM na u deseNeva sesayA kiMtu / deseNa savvao vi ya pecchati narA tirikkhA ya // 771 // gatArthaiva / / iti gAthApazcakArthaH // 771 // // gataM dezadvAram // atha kSetradvAramabhidhitsurAha saMkhejamasaMkhejo purisamabAhAe khettato ohii| saMbaddhamasaMbaddho logamaloge ya saMbaddho // 772 // 'khettao ohI saMbaddhamasaMbaddho tti' iha kSetrato'vadhiravadhimati jIve pradIpe prabhApaTalamiva saMbaddho lagno bhavati- jIvAvaSTabdhakSetrAdArabhya nirantaraM draSTavyaM vastu prakAzayatItyarthaH / kazcit punaratiprakRSTatamovyAkulAntarAlavartipradezamullaGghya dUrasthitabhittyAdipratiphalitapradIpaprameva jIve'saMbaddho bhavati / kayA hetubhUto'saMbaddhaH, ityAha- makArasyA'lAkSaNikatvAt 'puruSAbAdhayA' itipUrNaH sukha-duHkhAnAmiti puruSaH, puri zarIre zayanAn vA puruSo jIvaH, abAdhanamavAdhAntarAlamityarthaH, puruSAdabAdhA puruSAbAdhA tayA hetubhUtayAsaMbaddha iti hetvarthe tRtIyA / . sa ca saMbaddho'saMbaddhazcA'vadhiH kSetrataH kiyAn bhavati ?, ityAha- saMkhyayo'saMkhyeyazca- yojanApekSayA saMkhyeyAni, asaMkhye1 gAthA 766 / 2 zeSA eva dezena na tu dezenaiva zeSakAH kintu / dezena sarvato'pi ca prekSante narAstiryaJcazca // 771 (yAsa.) 3 saMkhyeyo'saMkhyeyaH puruSA'bAdhayA kSetrato'vadhiH / saMbaddhA-saMbaddho loke'loke ca saMbaddhaH // 772 // For Private and Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 189 vizeSA0 yAni vA yojanAni pratyekaM bhavatItyarthaH / kayA saha 1, ityAha- 'puruSAvAdhayA' ityevaM sahAyaMtRtIyayA puruSAbAdhApadamatrApi yojyate na kevalamavadhiH saMkhyeyAni, asaMkhyeyAni vA yojanAni bhavati, kiM tarhi 1, puruSAyantarAlarUpA bAdhA sA'pyetAvanmAnA bhavatItyarthaH / idaM cAntaramasaMbaddha evA'vadhau bhavati, na tu saMbaDhe, tatra saMbaddhatvenaiva tadasaMbhavAt / iha cAsaMbaddhe'vadhAvantare ca caturbhalikA'saMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, saMkhyeyamantaramasaMkhyeyo'vadhiH, 'asaMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, 'asaMkhyeyamantaramasaMkhyeyo'vadhi, ityevaM catvAro'pi bhaGgakAH saMbhavanti / saMbaddhe tvavadhau vikalpAbhAvaH, tadutthAnahetorantaralakSaNasya dvitIyapadasya tatrAbhAvAditi / * ayaM cAvadhioke'loke ca saMbaddho'pi bhavati, ityAha- 'logamaloge ya saMbaddho tti' iha lokazabdena lokAnto pRthate / atrApi ca maGgacatuSTayam-tatra yo lokamamANAvadhiH sa puruSe saMbaddho bhavati, lokAnte ca yastu lokadezavartI abhyantarAvadhiH sa puruSa saMbaddho na lokAnte lokAnte'saMbaddho na puruSa iti zUnyo'yaM bhagaH, yo hi lokAnte saMbaddhaH sa puruSe niyamAt saMbaddha eva bhavati, na svasaMbaddha ityetadbhaGgakAsaMbhavaH na lokAnte nApi puruSa saMbaddho baayaavdhiH| yastvaloke saMbaddhaH sa puruSa saMbaddha eva bhavatIti tatra parakAbhAvaH // iti niyuktigAthArthaH / / 772 // atha bhASyam. . 'ohI purise koI saMbaddho jaha pabhA va dIvammi / dUraMdhayAradIvayadarisaNamiva koi vicchiNNo // 773 // 'saMkhijjamaseMkhijaM dehAo khittamaMtaraM kAuM / saMkhejjA-'saMkhejaM pecchai tadaMtaramabAhA // 774 // saMbaddhA-saMbaddho nara-loyaMtesu hoi caubhaMgo / saMbaddho u aloe niyamA purise vi saMbaddho // 775 // tisro'pi gatArthAH, navaraM dUrAndhakAre bhityAdimatiphalitadIpakasya darzanaM tadiva vicchinnaH / tadaMtaramabAha tti' tayordehA-'vadhiprakAzyakSetrayorantaraM tadabAghocyata iti / / 773 / / 774 // 775 // // avasita kSetradvAram // ka.ga.'vadheH sN| 1 ka.ga.'vanti kiN'|| avadhiH puruSe kazcit saMbaddho yathA prabheva dIpe / dUrAgyakAradIpakadarzanamiva kazcida vicchinaH // 7 // saMkhyeyamasaMkhyeyaM dehAta kSetramantaraM kRtvA / saMkhyeyA-5saMkhyeya prekSate sadantaramabAdhA // 4 // saMbaddhA'saMbaddho nara-lokAntayorbhavati cturbhH| saMbaddhasvaloke niyamAt puruSe'pi saMvaddhaH 1775 // 4 pa.cha. 'soj| gatidvAraM vibhaNiSurAha gaii-neraiyAIyA heTThA jaha vaNiyA taheva ihaM / iDDhI esA vaNijjai tti to sesiyAo vi // 776 // gatirnarakagatyAdikA, AdizabdAdaparo'pIndriyAdidvArakalApaH prAkkSatipAditasvarUpo'tra parigRhyate / tatazca nArakAdigatyAdidvArANi yathA'dhastAta pUrva matijJAnaprarUpaNAprastAve 'gaMi-iMdie ya kAe joe vee kasAya-lesAsu, sampatta-nANa-' ityAdinA, tayA 'saMtapayaparUvaNaNa davapamANaM ca' ityAdinA ca pratipAditAni tathehApyavadhiSarUpaNAyAM vaktavyAni, yastu vizeSastaM bhASyakAraH svayameva vakSyati / SA cAvadhijJAnalakSaNA RddhiH siddhAnte vaya'te, ityato'nena saMbandhena zeSA apyAmoSadhyAdikA Rddhayo'tra varNyante // iti niyuktigAthArthaH // 776 / / atha gatyAdidvAreSu cintyamAnasyA'vadhijJAnasya matijJAnAd yo vizeSastaM bhASyakAraH mAha.. je paDivajjaMti maI te'vahinANaM pi samahiA aNNe / veya-kasAyAIyA maNapajavanANiNo ceva // 777 // sammA sura-neraiyA'NAhArA je ya hoMtipajjattA / te cciya puvvapavaNNA viyalA'saNNI ya mottUNaM // 778 // ye matijJAnasya pratipattAraH prAguktAH, ihAvadhijJAnasyA'pi pratipattArasta eva draSTavyAH, kevalamatrAdhikA anye'pi phecida te'vagantavyAH tadyathA- 'veya-kasAyAIya tiM vedAtItAH kaSAyAtItAzca-avedakA akaSAyiNazcetyarthaH, ityete matijJAnasya pUrvapratipannA evoktAH, iha tvavadheramI pratipattAro'pi bhavanti; yataH zreNidvaye vartamAnAnAmavedakAnAmakapAyANAM ca keSAMcidavadhijJAnamutpadyate, yeSAM cAnutpannAvadhijJAnAnAM mati-zrutacAritravatAM prathamameva manaHparyAyajJAnamutpadyate, te manaHparyAyajJAnino'pi kecit pazcAdavadhijJAnasya pratipattAro bhavanti / aparaM ca, anAhArakA aparyAptakAzca matijJAnasya pUrvapratipannA evoktA na tu pratipadyamAnakAH, iha tu ye'patipatitasamyaktvAstirya-manuSyebhyo deva-nArakA jAyante te'vadhijJAnasya pratipadyamAnakA api pApyanta ityAha-sammA sura-neraiyA'NAhArA je ya hoMtipajjata ti' / nanUktaH pratipadyamAnakeSu vizeSaH, pUrvapratipaneSu tu kA vArtA ?, gati-nairayikAdikA adhastAd yathA varNitAstapaiveha / RddhireSA varNyata iti tataH zeSikA api // 776 // 2 gAthA 409 / 3 gAthA 406 / 4 ye pratipadyante matiM te'vadhijJAnamapi samadhikA anye / veda-kapAyAtItA manaHparyavajJAninava // 777/ // .. samyaktvinaH sura-nairayikA anAhArA ye ca bhavantyaparyAptAH / ta evaM pUrvaprapacA vikalA-saMjJinaca muktvA // 774 // For Private and Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 190 vizeSA0 ityAha- 'teJciya puncapavaNNetyAdi' ya eva matijJAnasya pUrvapratipannA uktA avadhijJAnasyA'pi ta eva drssttvyaaH| kiM sarvathA ?, na, ityAI'viyaletyAdi' vikalendriyAn asaMkSipazcendriyAMzca muktvetyarthaH / ete hi sAsvAdanasamyagdRSTayo matijJAnasya pUrvapratipamA uktAH, avadhestu na pratipayamAnakA nApi pUrvapratipannA bhavantIti bhAvaH // iti gAyAdvayArthaH // 777 // 778 // // avasitaM gatyAdidvAram // atha zeSavarNayitumAha Amosahi vipposahi khelosahi jellamosahi ceva / saMbhinnasoya ujumai savvosahi ceva bodhanvo // 779 // cAraNa AsIvisA kevalI ya maNanANiNo ya puvvadharA / arahaMta-cakkavaTTI baladevA vAsudevA ya // 780 // - tA''marSaNamAmarSaH saMsparzanamityarthaH, sa evauSadhiryasyA'sAvAmaDaiSadhiH, karAdisaMsparzamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartho labdhilabdhimatorabhedopacArAt sAdhurevA''marpoSadhirityarthaH / 'vipposahi tti' mUtra-purISayoravayavo vimuDucyate / anye tvAhuH- viD uccAraH, preti pratravaNama | khelaH zleSmA, jallo malaH, auSadhizabdena samAsakaraNAdikaM tathaiva, sugandhAzcaite viDAdayastallabdhimatAM draSTavyAH / cAtmAnaM paraM vA rogApanayanabuDyA viDAdibhiH spRzataH sAdhostadrogApagamo draSTavyaH, prAguktA''marSalabdhirapi zarIraikadeze sarvasmin vA zarIre samutpadyate, tena cAtmAnaM paraM vA vyAdhyapagamabuddhyA parAmazatastadapagamo drssttvyH| 'saMbhinnasoyatti yaH sarvataH sarvairapi zarIraTeja zRNoti sa sNbhinnshrotaaH| athavA, zrotAMsIndriyANi saMminnAnyekaikazaH sarvaviSayairyasya sa tathA, ekatareNApIndriyeNa samastAparendriyagamyAn viSayAn yo muNatyavagacchati sa saMbhinna zrotA ityarthaH / athavA, zrotAMsIndriyANi sabhinnAni parasparata ekarUpatAmApannAni yasya sa tathA, zrotraM cakSuHkAryakAritvAccakSurUpatAmApannam , cakSurapi zrotrakAryakAritvAt tattadrUpatAmApannam , ityevaM saMbhinnAni zrotAMsi sarvANyapi parasparaNendriyANi yasyAsau saMbhinnazrotA iti bhAvaH, ityatrApi sa evArthaH / athavA, dvAdazayojanasya cakravartikaTakasya. yugapad vANasya, tattUryasaMghAtasya vA yugapadAsphAlyamAnasya saMbhinnaoNllakSaNato vidhAnatazca parasparato vibhinnAn jananivahasamutthAna za-bherI-mANaka-DhakkAditUryasamutthAn vA yugapadeva subahUn zabdAn yaH zRNoti sa saMbhinnazrotAH / evaM ca saMbhinnazrotRtvalabdhirapi , bhAmayauMSadhirvimuDauSadhiH zleSmauSadhirmalauSadhizcaiva / saMbhinnazrotA RjumatiH sarvoSadhizcaiva bokhaDyaH // 779 // 2 cAraNA mAzIviSA kevalinazca manojJAninazca pUrvadharAH / ahaM-cakravartino balavevA vAsudevAya // ... // Rdireveti / 'ujumai tti' RjvI pAyo ghaTAdisAmAnyamAtragrAhiNI matiH RjumatiH, vipulamatyapekSayA kizcidavizuddhataraM manAparyAyajJAnameva / 'savvosahi tti' sarva eva viD-mUtra-keza-nakhAdayo'vayavAH surabhayo vyAdhyapanayanasamarthatvAdauSadhayo yasya sa sarvopaSiH, athavA, sarvA AmarpoSadhyAdikA auSadhayo yasyaikasyApi sAdhoH sa tathA / evamete RddhivizeSA boddhvyaaH| tathA 'cAraNa tti' atizayavadgamanA-''gamanarUpAcAraNAccAraNAH sAtizayagamanA-''gamanalabdhisaMpannAH sAdhuvizeSA eva / teca dvividhA:- vidyAcAraNAH, jaGghAcAraNAzca / tatra vidyA vivakSitaH ko'pyAgamastatmadhAnazcAraNo vidyAcAraNaH / asya ca yathAvidhi sAtizayaSaSThalakSaNena tapasA sarvadaiva tapasyato vidyAcaraNalabdhirutpadyate, tayA cAsAvita ekenotpAtena mAnuSottaraparvataM gacchati, caityAni ca tatra vandate / tato dvitIyenotpAtena nandIzvaranAmAnamaSTamadvIpaM gatvA caityAni vandate / tata ekenotpAtena pratinivRttya yataH sthAnAd gataH punastatrAgacchatIti / eSa tAvat tasya tiyeNggtivissyH| Urdhva svita ekenotpAtena nandanavanaM gatvA tatra caityAni vandate, tato dvitIyenotpAtena meruzikharasthaM paNDakavanaM gatvA caityAni vandate / tatazcaikenotpAtena pratinivRtya yataH sthAnAda gataH punastatrA''gacchatIti / lUtAtantunivartitapuTakatantUn ravikarAn vA nizrAM kRtvA jaGghAbhyAmAkAzena caratIti jaGghAcAraNaH / asya ca yathAvidhi sAtizayA'STamalakSaNena vikRSTatapasA sarvadaiva tapasyato jaGghAcAraNalabdhirutpadyate / tayA cAsAvita ekanotpAtena trayodazaM rucakavaradvIpa gatvA tatra caityAni vandate / tato nivartamAno dvitIyenotpAtena nandIzvaramAgatya tatra caityAni vandate / tatastRtIyenotpAtena yataH sthAnAd gatastatrAgacchatIti / eSo'sya tiryaggativiSayaH / Urdhva vita ekenotpAtena paNDakavanaM gatvA caityAni vandate / tato nivartamAno dvitIyenotpAtena nandanavane caityAni vanditvA tRtIyotpAtena yataH sthAnAda gatastatrA''gacchatIti / 'AsIvisa tti' Azyo daMSTrAstAsu viSaM yeSAM te AzIviSAH, te ca dvividhA:-jAtitaH, krmtshc| tatra jAtito dRzcika-maNDUkasarpa-manuSyajAtayaH, krameNa bahu-bahutara-bahutamaviSAH- vRzcikaviSaM dhutkRSTato'rdhabharatakSetramANaM zarIraM vyAmotIti, maNDUkaviSaM tu bhatarakSetra pramANam , bhujaGgamaviSaM tu jambUdvIpapramANam , manuSyaviSaM tu samayakSetramANaM vapurvyAmoti / karmatastu paJcendriyatiryazcaH,manuSyAH, devAcA'' sahasrArAditi / ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNata AzIviSavRzcika-bhujaGgAdisAdhyakarmakriyAM kurvanti-zApAdinA paraM vyApAdagantItyarthaH / devAzcA'paryAptAvasthAyAM tacchaktimanto draSTavyAH; te hi pUrva manuSyabhave samupArjitAzIviSalabdhayaH sahasrArAntadeveSvabhinavotpannA AparyAptAvasthAyAM prAgbhavikA''zIviSalabdhimanto mantavyAH, tataH paraM tllbdhinivRtteH| paryAptA api devAH zApAdinA paraM vinAzayanti, kintu labdhivyapadezastadAna pravartata iti / For Private and Personal Use Only
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 191 vizeSA0 _ 'kavalItyAdi' kevalinazca prasiddhAH / manaHparyAyajJAnigrahaNena ceha vipulapatirUpaM manaHparyAyajJAnaM gRhyate; RjumatirUpasya tasya prAgapi gRhItatvAt / tatra vipulaM bahuvizeSasaMkhyopetaM vastu manyate gRhNAtIti vipulamatiH, paryAyazatopetaM cintanIyaghaTAdivastu-vizeSagrAhiNI mtirvipulmtirityrthH| Aha- nanu sAmAnyenaiva manaHparyAyazAnamekameva kiM na gRhItam , tenaikenApi gRhItena tadantargatarjumativipulamativizeSaTyasaMgrahasiddheH / atha vizeSadvayamidaM pRthag gRhItaM tathApi vyastaM kimityupAttam , ekasminneva sthAne etadupAdAnasya yujyamAnatvAt 1 / satyam , kintu kutazcidatizayajJAnidRSTavicitrakAraNAd vicitrA bhagavataH sUtrasya viracanapravRttirityameryamidamiti / pUrvANi dhArayantIti pUrvadharA daza-caturdazapUrvavidaH, kevalitva-manaHparyAyajJAnitva-pUrvadharatvAnAM ca RddhitvaM pratItameva, devendrANAmapi pUjyatvAditi / aIt-cakravarti-baladeva-vAsudevAnAmapi RddhimattvaM vikhyAtameva // iti niyuktigAthAdvayArthaH // 779 // 780 // arthatavyAkhyAnArtha bhASyakAraH mAha saMphurisaNamAmoso mutta-purIsANa vippuso vippo / anne viDi tti viThThA bhAsaMti ya pa tti pAsavaNa||781|| ee anne ya bahU jesi savve ya surabhao'vayavA / rogovasamasamatthA te hoMti taosahipattA // 782 // jo suNai savvao muNai savvavisae va savvasoehiM / suNai bahue va sadde bhinne saMbhinnasoo so // 783 // riju sAmaNNaM tamattagAhiNI rijumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM ghaDamettaM ciMtiyaM muNae // 784 // viulaM vatthuvisesaNamANaM taggAhiNI maI viulA / ciMtiyamaNusarai ghaDaM pasaMgao pajjavasaehiM // 785 // aisayacaraNasamatthA jaMghA-vijAhiM cAraNA muNao / jaMghAhiM jAi paDhamo nIsaM kAuM ravikare vi // 786 // ka.ga. 'tyAnaM bhaa'| 2 saMsparzanamAmoM mUtra-purISayorviguD vid / anye viddhiti viSThA bhASante ca preti prastravaNam // 7||+hipttaa-1 evAvanye ca bahavo yeSAM sarve ca surbhyo'vyvaaH| rogopazamasamarthAste bhavanti tadauSadhiprAptAH // 742 // yaH zRNoti sarvato jAnAti sarva viSayAn vA sarvazrotobhiH / zRNoti bahukAn vA zabdAn bhivAn saMbhinna zrotAH sH||783 // karaza sAmAnya sammAnamAhiNI pAjumattirmanojJAnam / prAyo vizeSavimukhaM ghaTamA cintitaM jAnAti // 744 // vipulaM vastuvizeSamAnaM tamAhiNI matirSipulA / cintitamanusarati ghaTa prasaMgataH paryavazataiH // 45 // atizayacaraNasamarthA jahA-vicAbhyAM cAraNA munayaH / jAbhyAM yAti prathamo niznAM kRtvA ravikarepi // 70 // aiguppAeNa gao ruyagavaramio tao paDiniyatto / bIeNaM naMdissaramihaM tao ei taieNaM // 787 // paDhameNa paMDagavaNaM bIoppAeNa naMdaNaM ei / taioppAeNa tao iha, jaMghAcAraNo hoi // 788 // paDhameNa mANusottaranagaM sa naMdissaraM tu biieNa / ei tao taieNaM kayaceiyavaMdaNo ihaiM // 789 // paDhameNa naMdaNavaNe bIoppAeNa paMDagavaNammi / ei ihaM taieNaM jo vijAcAraNo hoi // 790 // AsI dADhA taggayamahAvisAsIvisA duvihabheyA / te kamma-jAibheeNaNegahA-cauvihavigappA // 791 // maNanANiggahaNeNaM viulamaI kevalI caubbheo / sammatta-nANa-dasaNa-caraNehiM khayappasUehiM // 792 // ohinnANAvasare maNapajjava-kevalANa kiM gahaNaM ? / laddhipasaMgeNa kayaM gahaNaM jaha sesalahINaM // 793 // etAstrayodazIpi gAthA pAyo vyAkhyAtArthAH, subodhArthAzca / navaraM prathamagAthAyAmAmauSadhi-vimuDauSadhisvarUpaM vyAkhyAtam dvitIyagAthAyAM tu khela-jalla-sarvauSadhikharUpaM vikRtam, tatra 'ee tti' etau viD-mUtrAvayavau, 'anne yatti' anye ca khela-jalla-keza-nakhA dayo bahavaH sarve ca samuditA avayavA yeSAM sAdhUnAM surabhayo rogopazamasamarthAzca te sAdhavo bhavanti / kayaMbhUtAH, ityAha- 'tao sahipatta ti' teca te auSadhayazca tadauSadhayo viD-matra-khela-jalla-keza-nakhAdyauSadhayaH sarvoSadhayazca tAH prAptAstadoSadhiprAptAH sAdharva bhvntiityrthH| tRtIyagAthAyAM tu saMbhinnazroto'bhidhAnArthasvarUpaM nirNItam / caturtha-paJcamagAthAbhyAM tu Rjumati-vipulamatimanaHparyAya jJAnasvarUpam / niryuktau vipulamateratanagAthAyAM vyastopAdAnepi bhASyakRtA dvayorapi manaHparyAyajJAnAvayavatayA pratyAsannatvAijumate saMsparzanamAmoM mUtra-parIyovavava surabhayo'vayavAH / rogopacANoti bahukAn cA zAzvAna jAnAti // 784 // , ekotpAdena gato rucakavaramitastataH pratinivRttaH / dvitIyena nandIzvaramiha tata eti tRtIyena // 787 // prathamena paNDakavanaM dvitIyotpAtena nandanamaiti / tRtIyotpAtena tata iha, jasAcAraNo bhavati // 4 // prathamena mAnuSottaranagaM sa nandIzvaraM tu dvitIyena / eti tatastRtIyena kRtacaityavandana iha // 789 // prathamena nandanavane dvitIyospAtena paNDakavane / etIha tatIyema yo vidyAcAraNo bhavati // 79 // bhAzI dAdA tadgatamahAviSA AzIviSA dvividhabhedAH / te karma-jAtibhedenA'nekadhA-caturvidhavikalpAH // 79 // manojJAnigrahaNena vipulamattiH kevalI caturbhedaH / samyaktva-jJAna-darzana-cAritraiH kSayaprasUtaiH // 792 // apadhijJAnAvasare manAparyava kevalayoH kiM grahaNam / / labdhiprasaGgana kRtaM grahaNa yathA zeSalabdhInAm // 793 // 2 ka.ga.'za gAthAH prAga vyA For Private and Personal Use Only
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 192 vizeSA ranantaraM vipulamaterapi vyAkhyAnaM kRtamityadoSaH / viulaM vatthuvisesaNa tti' vipulaM vastuno ghaTAdevizeSaNAnAM deza-kSetra-kAlAdInAM mAna saMkhyAsvarUpaM tadgrAhiNI vipulmtiH| SaSTha-saptamA'STamagAthAbhirjaGghAcAraNaddhisvarUpam / navama-dazamagAthAbhyAM tu vidyAcAraNAIsvarUpam / ekAdazagAthayA''zIviSardisvarUpaM vyAkhyAtam / 'te kamma-jAItyAdi' te AzIviSAH karmabhedena tiryagAyanekavidhA, jAtibhedena tu vRzcika-maNDUkAdicaturvidhavikalpAH / dvAdazagAthAyAM kevalI caturbhedaH, katham ?, ityAha- kSAyikasamyaktva-jJAna-darzanacAritrabhedAditi / trayodazagAthAyAM pUrvArdhana cAlanA, uttarArdhena tu pratyavasthAnam / tatra manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM cottaratra svasthAna vakSyate, kimihAvadhijJAnAvasare tadgrahaNam / iti cAlanAkaturabhiprAyaH / AcAyastu manyate- yathA'vadhijJAnAvasara RddhisAmyAccheparddhigrahaNam / tathaivardimastAvAd manaHparyAya kevalayorapIha grahaNaM kRtamityadoSa iti / / 781-793 // atha vAsudevAdInAM balavarNanAdyatizayaM niyuktikAra eva prakaTayatisolasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalanibaddha / aMchaMti vAsudevaM agaDataDammi ThiyaM saMtaM // 794 // ghettUNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / bhujijja viliMpijja va mahumahaNaM te na cAeMti // 795 // do solA battIsA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti cakkaTTi agaDataDammi ThiyaM saMtaM // 796 // ghettUNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / muMjijja viliMpijja va cakkaharaM te na cAeMti // 797 // jaM kesavassa balaM taM duguNaM hoi cakkavaTTissa / tatto balA balavagA aparimiyabalA jiNavariMdA // 79 // iha vIryAntarAyakarmakSayopazamavizeSAd balAtizayo vAsudevasya pradIte-poDazaM rAjasahasrANi hastya-zva-ratha-padAti-samanvitAni zRGkhalAnibaddhaM 'aMchati' dezIvacanAdAkarSanti vAsudevaM, agaDataTe kUpanaTe sthitaM santam / tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena 'aMchamA 1 SoDaza rAjasahasrANi sarvabalena tu zRGgalAnibaddham / AkarSanti vAsudevamavaTataTe sthitaM santam // 79 // gRhItvA zRGgalA sa vAmahastenA''karSatAm / bhuJjIta vilimpeta vA madhumathanaM te na zaknuvanti // 795 // dvI SoDazakau dvAtriMzat sarvabalena tu zRGkhalAnibaddham / AkarSanti cakravartinamavaTataTe sthitaM samsam // 796 // gRhItvA zRGkhalA sa vAmahastenA''karSatAm / bhujIta vilimpeta vA cakradharaM te na zaknuvanti // 797 // yat kezavasya balaM tadviguNaM bhavati cakravartinaH / tato balA balavanto'parimitabalA jinavarendrAH // 798 // NANaM ti' AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta yA dRSTaH sannayajJayeti / madhumathanaM te rAjAnaH sabalA api na zaknuvanti 'AkraSTum' iti vaakyshessH| cakravartinastvidaM balaM, tadyathA- dvau SoDazakI dvAtriMzat / tatra 'dvAtriMzat' ityetAvatyeva vAkye 'dvau SoDazako' ityabhidhAnaM cakravartinI vAsudevAd dviguNaddhiMkhyApanArtham / 'rAjasahasrANi' iti gamyate / samastabalena saha zRGkhalAnibaddhamAkarSanti cakravartinamagaDataTe sthita santam / tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastenA''karSatAM bhuJjIta vilimpeta vA; cakradharaM te na zaknuvanti 'AkraSTuM' iti vAkyazeSaH! yacca kezavasya balaM tadviguNaM bhavati cakravartinaH / tataH zepalokavalA baladevA balavantaH, tathA niravazeSavIryAntarAyakSayAdaparimitamanantaM balaM yeSAM te'parimitabalA jinavarendrAH // iti niyuktigAthApacakArthaH // 794 // 795 // 796 // 797 // 798 // tadevamabhihitAH zeSarddhayaH / etAzcA'nyAsAmapi kSIra-madhu-sarpirAzravAdikAnAmRddhInAmupalakSaNamiti / ata evAha bhASyakAra: khIra-mahu-sappisAovamAuvayaNA tayAsavA hoti / koTThayadhannasuniggalasuttatthA kohabuddhIyA // 799 // jo suttapaeNa bahuM suyamaNudhAvai payANusArI so / jo atthapaeNatthaM aNusarai sa bIyabuddhI u||800|| cIrNagranthipUrNakAdivanaspativizeSasya cakravartisaMbandhino golakSasyA'rdhArdhakrameNa pItagokSIrasya paryante yAvadekasyA goH saMbandhi yat kSIraM tadiha gRhyate / madhvapi kimapyatizAyizarkarAdimadhuradravyam / evaM sarpirapi kimapyatizAyi draSTavyam / evaMbhUtakSIra-madhusarpiSo ya AsvAdastadupamAghyAyakavacanA ye tIrthakara-gaNadharAdayaste tadAzravA mantavyAH, kSIra-madhu-sarpirAzravA ityarthaH, vacanena yathoktakSIrAdIniva te sravantaH sakalajanaM sukhayanti / makArasya dIrghatvam , ukArazcA'lAkSaNikaH / tathA, koSThakadhAnyavat sunirgalau- avismRtatvAcirasthAyinau sUtrArthoM yeSAM te koSThakadhAnyasunirgalamUtrArthAH koSThabuddhayaH / yastvadhyApakAdekenApi sUtrapadenA'dhItena bahapi sUtraM svamajJayA'bhyUhya gRhNAti sa padAnusArilabdhiH / "utpAda-vyaya-dhrauvyayuktaM sat " ityAdivadarthapradhAnaM padamarthapadaM tenaikenApi bIjabhUtenA'dhigatena yo'nyaM prabhUtamapyarthamanusarati sa bIjabuddhiriti // 799 // 800 // kimetA eva labdhayaH 1, ityAhaudaya-kkhaya-kkhaovasamoM-vasamasamutthA bahuppagArAo / evaM pariNAmavasA laDIo hoMti jIvANaM // 8.1 // 1. kSIra-madhu-sarpiHsvAdopamavacanAstadAzravA bhavanti / koSThakadhAnyasunirgalasUtrArthAH koSTabuddhayaH // 799 // X (balA yaH sUtrapadena bahu zrutamanudhAvati padAnusArI saH / yo'rthapadenA'rthamanusarati sa bIjavuddhistu // 8.0 // 2 ka.ga. 'parNikA' / 3 udaya-kSaya-kSayopazamo-pazamasamutyoM bahuprakArAH / evaM pariNAmavazAllabdhayo bhavanti jIvAnAm // 8.1 // For Private and Personal Use Only
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsun Lyamanall www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 193 vizeSA0 evametA anyAca jIvAnAM zubha-zubhatara-zubhatamapariNAmavazAd bahumakArA aparimitasaMkhyA labdhayo bhavanti / kathaMbhUtAH 1, | ityAha- 'udaya tti' vaikriyA-''hArakanAmAdikarmodayasamutthAstAvad vaikriyA-''hArakazarIrakaraNAdikA labdhayo bhavanti / 'khaya ci' darzanamohAdikSayasamutthAstu kSAyikasamyaktva-kSINamohatva-siddhatvAdayaH / 'khaovasamutti dAna-lAbhAntarAyAdikarmakSayo akSINamahAnasyAdayaH / tatra yenA''nItaM bhaikSaM bahubhirapyanyairbhuktaM nakSIyate, kintu svayameva bhuktaM niSThAM yAti tasyA'kSINamahAnasIlabdhiH 'upasama tti' darzanamohAyupazamasamutthA aupazamikasamyaktvo-pazAntamohatvAdikA labdhayo bhavanti // 801 // - atha matAntaraM tannirAsaM ca darzayitumAha keI bhaNaMti vIsaM laDIo taM na jujjae jamhA / laddhi tti jo viseso aparimiyA te ya jIvANaM // 802 // gnnhr-teyaa-haary-pulaay-bomaaiiNgmnnlddhiio| evaM bahugAo vi ya suvvaMti na saMgihIyoo // 803 // kenidAcAryadezyIyA viMzatisaMkhyAniyamitA eva labdhIH prAhuH, yataste paThanti "AmosahI ya khele jalla-vippe ya hoi savve ya / koDhe ya bIyabuddhI payANusArI ya saMminne // 1 // rijamaha-viula-khIramahu-akkhINe viunvi-caraNe ya / vijjAhara-arahaMtA cakkI bala-bAsu bIsa imA // 2 // " 'khIramaha tti' ekaiveyaM kSIramadhvAzrayalabdhiH / 'caraNe ya tti' cAraNalabdhiH / " bhavasiddhiyANameyA vIsa pi havaMti ettha laddhIo / bhavasiddhiyANa mahilANa jattiyA jA tayaM yocchaM // 3 // jiNa-bala-cakkI-kesava-saMbhinna-jaMghacaraNa-puvve ya / bhaNiyA vi itthIe eyAo na satta lddhiio||4||" 1 ka.ga. 'nazyAda' / 2 ka.ga. 'nazIla' / 3 kecid bhaNaMti vizati labdhIstad na yujyate yasmAt / labdhiriti yo vizeSo'parimitAste ca janiAnAm // ... gaNadhara-taijasA-''hAraka-pulAka-vyomAdigamanalabdhayaH / evaM bahukA api ca zrUyante na saMgRhItAH // 803 // 4 ka.ga. 'iyA g'| 5 ka.ga. 'yA u' / 6 mAmA~Sadhizca zleSmA mala-vigruSau ca bhavati sarvazca / koSThazca vIjabuddhiH padAnusArI ca sNbhikssH||1|| jumati-vipula-kSIramadhu-akSINA vaikriya-cAraNau ca / vidyAdharA-'haMntau cakrI bala-vAsU (sudevau)viMzatirimAH // 2 // .ka.ga. 'raNA l'| . . bhavasiddhikAnAmetA viMzatirapi bhavansyantra labdhayaH / bhavasiddhikAnAM mahilAnA yAvatyo vAstad vakSye // 3 // -+bhAyamAe hama jina-bacha-kri-kezava-saMbhinna-jahAcaraNa-pUrvAzca / bhaNitA api striyA patA na sApta kbdhyH||4|| 1 49 zeSAstu trayodaza labdhayaH strINAM bhavantIti sAmarthyAd gamyate / arthatAstAvat sapta, anyacca Rjumati-vipulamatilakSaNaM labdhidvayaM puruSANAmapyabhavyAnAM na saMbhavatIti darzayitumAha " 'rijumai-viulamaIo satta ya eyAo pubvabhaNiyAo / laddhIo abhavvANaM hoti narANaM pi na kayAi // 5 // abhaviyamahilANaM pi hu eyAo na hoti bhaNiyaladdhIo / mahukhIrAsavaladdhI vi neya sesA u avirujjhA // 6 // " ityalaM prasaGgena / prakRtamucyate- yadiha viMzatisaMkhyayA kecillabdhIniyamayantiM, tad bhavatAM pramANaM navA! / ityAha- 'taM na jujjae ityAdi / kuto na yujyate, ityAha-labdhiriti yaH 'atizayaH' iti vAkyazeSaH, sa tAvallabdhirahitasAmAnyajIvebhyo vizeSa ucyate / teca vizeSAHkarmakSaya-kSayopazamAdivaicicyAjjIvAnAmaparimitAH saMkhyAtumazakyAH, iti kathaM viMzatisaMkhyAniyamasteSAM yujyte| kiJca, gaNadharatva-pulAkatva-tejaHsamuddhAtA-''hArakazarIrakaraNAdikAstAvat prasiddhA api baDhayo labdhayaH zrUyante, tAsAmapItthamasaMgrahaH syAditi / etadevAha- 'gaNaharetyAdi // 802 // 803 // atraiva prakrame paramatamAzaGkaya nirAkartumAha bhavvA-bhavvAivisesaNatthamahavA tayaM pi saviyAraM / bhavvA vi abhavva vviya jaM cakkaharAdao bhnniyaa||804). 'ahava tti' athavetthaM brUyAta para:- bhavyA-'bhavyAdivizeSaNArtha viMzatisaMkhyAniyamanam- etA viMzatilabdhayo bhavyAnAmeva, zeSAstu bhavyA-'bhavyasAdhAraNA iti / tadapi - savicAra- savyabhicAram , yato viMzateranyatrApi gaNadhara-pulAkA-''hArakAdilabdhayo bhavyAnAmeva bhavanti, viMzatimadhyapaThitA api ca vaikriya-vidyAdharAdilabdhaya AmoSadhyAdilabdhayazcA'bhavyAnAmapi bhavantIti sarvatra vybhicaarH| kiJca, bhavyatvena prasiddhA api cakravartyAdayo yad yasmAt taiviMzatilabdhivAdibhiretAkheva viMzatilabdhyantarvartinISvAmoMSadhi-kriyakaraNa-vidyAdharatvAdikAsvabhavyasAdhAraNatvenA'bhavyalabdhiSu madhye bhaNitAH paThitAH, itItthamapi vyabhicAraH, AmaSauSadhyAdilabdhivaccakravAdilabdhInAmapyamavyasya prAptiprasaGgAt / na ca cakravAdilabdhayaH kadAcidapyabhavyasya saMbhavanti // 804 // . . . . , Rjumati-vipulamatI sapta caitAH pUrvabhaNitAH / landhayo'bhavyAnAM bhavanti narANAmapi na kadAcit // 5 // abhavya-mahilAnAmapi khalu etA na bhavanti bhaNitalabdhayaH / madhukSIrA''zravalabdhirapi jJeyAH zeSAstvavirudvAH // 6 // 2 bhavyA-'bhavyAdivizeSaNArthamathavA tadapi savicAram / bhavyA bhayabhanyA iva yacakradharAdayo bhaNitAH // 804 // For Private and Personal Use Only
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 194 vizeSA0 kathaM punarjAyate cakravartilabdhirbhavyAnAmeva bhavati ?, ityAha poggalapariyaTTaddhaM jaM naradevaMtaraM sue bhaNiyaM / to so bhavvo, kAlo jamayaM nivvANabhAvINaM // 805 // - yad yasmAd naradevAzcakravartinasteSAmantaramapArdhapudgalaparAvartalakSaNaM bhagavatyAmuktam , yadAha- "naradevANaM bhaMte ! aMtaraM kAlao keciraM hoi ? / goyamA ! jahaNNeNaM sAiregaM sAgarovamaM, ukoseNaM avaDDhaM poggalapariyaha desUrNa" iti / tasmAdasau cakravartI bhavya eva bhavati nAbhanyA, yadasmAdayamapApudgalaparAvartalakSaNo'ntarakAlo bhAvinirvANapadAnAmeva ghaTate / abhavyAnAM tu bhavanapatyAdibhAvidevAnAmutkRSTato vanaspatikAlasyaivA'ntarAbhidhAnAt / kiJca, anyatrApi devendra-cakravartitvAdipadayogyakarmaNAM bandho bhavyAnAmevokta iti bhavya eva cakravartIti // 805 // - tadevaM prasaGgA''yAtAH zeSIH pratipAdyA'vadhijJAnaM ca samasaGga vistarataH prarUpyopasaMharan vakSyamANasaMkSepamarUpaNasya prastAvanA ca kartumAha bhaNio'vahiNo visao tahAvi tassaMgahaM puNo bhaNai / saMkhevaruINa hiyaM avvAmohatthamiTaM ca // 806 // bhaNitaH prarUpitaH 'ohI khettaparimANe saMThANe' ityAdinA sarveNApi pUrvoktagranthenAvadheH svarUpAdhanvito viSayo dravya-kSetrAdikA, tathA tatsaMgrahaM viSayasya saMkSepaprarUpaNaM punarapi bhaNatyatrAntare devavAcako nanyadhyayanasUtrakAraH / anena cedaM sUcitam-nandhadhyayanasUtrakAreNa prathamaM vistarato'vadhijJAnaM bharUpya paryante punarapi saMkSepatastadviSayaH prarUpitaH, tadyathA- "taM samAsao caunvihaM panna, taM jahA-davvao, khetao, kAlao, bhAvao" ityAdi / nanu nandisUtrakAreNApi kimita viSayaH punarapi prarUpitaH, paunaruktyaprasaGgAt ?, ityAzaGkayAha- 'saMkhevetyAdi' yasmAdatisaMkSeparucInAM hitamidaM saMkSepabhaNanam , atasteSAM hitArtha mandamatInAmavyAmohArtha ceSTaH metaditi // 806 // 1. pudgalaparivardhiM yad naradevA'ntaraM zrute bhaNitam / tataH sa bhavyaH, kAlo yadayaM nirvANabhAvinAm // 805 // 2 naradevAnAM bhagavan ! antaraM kAlataH kiyacciraM bhavati / / gautama ! jaghanyena sAtirekaM sAgaropamam , utkarSeNA'pAdhaiM pudalaparivatai dezonam / 3 bhaNito'vadherviSayastathApi tatsaMgrahaM punarbhaNati / saMkSeparucImA hitamavyAmohArthamiSTaM ca // 806 // 4 gAthA 577 / 5 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-vRSyataH, kSetrataH, kAlataH, bhaavtH| tameva viSayasaMgrahamAha devvAiM aMgulA-valisaMkhejjAIyabhAgavisayAI / pecchaha caugguNAI jahaNNao muttimaMtAI // 807 // ukkosaM saMkhAIyalogoggalasamAnibaddhAiM / paidavvaM saMkhAIyapajjayAiM ca savvAiM // 808 // . jaghanyato mUrtimanti dravyANyavadhizAnI pazyatIti saMTaGkaH / kathaMbhUtAni ?, ityAha- 'aMgulelyAdi' aGgulasaMkhyAtItabhAgaviSayANi, AvalikAsaMkhyAtItabhAgaviSayANi cetyarthaH / bhAvatastu pratidravyaM catvAro guNA dharmAH paryAyA yeSAM tAni caturguNAni pazyati / idamuktaM bhavati- jaghanyato'vadhijJAnI dravyataH, kSetratazcAGgulAsaMkhyeyabhAgavartIni mUrtadravyAge pazyati, kAlatastvetAvadvyANAmAvalikA'saMkhyeyabhAgAbhyantaravartino'tItAn , anAgatAMzca paryAyAn pazyati, bhAvatastu pratidravyaM caturaH paryArAn pazyatIti / ... utkRSTatastu dravyataH kSetratazcA'saMkhyeyalokAkAzakhaNDAvagADhAni sarvANyapi mUrtadravyANi pazyati / etAni caikasminneva lokAkAze'vagAhAni prApyante, zeSalokAvagADhAnAM tu darzanaM zaktimAtrApekSayaivocyate / kAlatastveSAM dravyANAmasaMkhyAtotsarpiNya-vasarpiNIsamAntargatAnatItA-'nAgatAMzca paryAyAn pazyati / bhAvatastvekaikadravyamAzrityA'saMkhyeyaparyAyANyetAni pazyati / iha ca darzanakriyAsAmAnyamAtramAzritya 'pazyati' ityuktam , vizeSatastu jAnAti pazyatIti ca sarvatra draSTavyam // 808 // tadevaM jaghanyata utkRSTatazca prAga vistarataH prokto'vadhiviSayaH, idAnIM tu sa eva saMkSepata uktaH // // tahaNane ca saprasaGgamavadhijJAnaM samAptamiti // byANyaGgulA-''valisaMkhyAtItabhAgaviSayANi / prekSate caturguNAni jaghanyato mUrtimanti // 807 ||+thiggl-1 utkRSTataH saMkhyAtItalokapudgalasamAnibaddhAni / pratidravyaM saMkhyAtItaparyayANi ca sarvANi // 808 // 2 gha. cha. 'tAnA' / For Private and Personal Use Only
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 195 vizeSA0 atha jJAnapaJcakabhaNanakramA''yAtasya manaHparyAyajJAnasya prastAvanI kartumAha- manaHpayoyatAnama || ohivibhAge bhaNiyaM pi laddhisAmaNNao maNonANaM / visayAivibhAgatthaM bhaNai nANakamAyAtaM // 809 // prakaTAthaiva // ityekAdazagAyArthaH // 809 // tada pratijJAtaM manaHparyAyajJAnamAha majapajjavanANaM puNa jaNamaNapariciMtiyatthapAgaDaNaM / mANusakhettanibaddhaM guNapaJcaiyaM carittavao // 10 // manaHparyAyajJAnaM prAg nirUpitazabdArtham / punaH zabdo'vadhijJAnAdasya vizeSayotanArthaH / idaM hi rUpidravyaniSandhanatva-kSAyopazamikatva-pratyakSatvAdisaumye'pi satyavadhijJAnAt vAmyAdibhedena viziSTamiti / tatra viSayamAzritya svarUpata idaM pratipAdayati-jAyanta iti janAsteSAM manAMsi janamanAMsi taiH paricintito janamanaHparicintitaH sa ghAsAvarthazca taM prakaTayati prakAzayati janamanaHparicititArthamakaTanam / mAnupakSetramardhavRtIyadvIpa-samudraparimANaM tanibaddham, na khalu tAhirbhUtamANimanAsyavagacchatIti bhaavH| guNA viziSTadimApti-kSAntyAdayasta eva pratyayAH kAraNAni yasya tad guNapratyayam / cAritramasyA'stIti cAritravAMstasya cAritravata evedaM bhavati, tasyA'pyapramattaddhimAptatvAdisamayoktavizeSaviziSTasyaiva // iti niyuktigAthAryaH // 810 // atha bhASyaM tatra punaHzabdArtha tAvadAha puNasaho u visase rUvinibaMdhAitulchabhAve vi / idamohinmANAo sAmivisesAiNA bhinnaM // 811 // gatAthaiva // 811 // atha kasya tad bhavati, kiyatkSetraviSayaM ca ?, ityAha "taM saMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihriddhimo| samayakkhetabhitarasaNNimaNogayapariNANaM // 812 // 15. cha, 'nabhaNanasya' / 2 ka. ga. 'no kurvanAha' / / avadhivibhAge bhaNitamapi labdhisAmAmyato manojJAnam / viSayAdivibhAgArtha bhaNati jJAnakramAyAtam // 809 // manaHparyavajJAnaM punarjanamanaHparicintitArthaprakaTanam / manuSyakSetranivaDU guNapratyayitaM cAritravataH // 10 // 5ka. ga. 'sAmAnye'pi / 6 punaHzabdastu vizepe rUpiniyandhAditulyabhAve'pi / idamabadhijJAnAt svAmivizeSAdinA bhinnam // 8 // - tat saMyatasya sarvapramAdarahitastra vividharddhimataH / samayakSetrAbhyantarasaMzimanogataparijJAnam // 13 // ka. kha, ga, 'tbhNt'| . prakaTArthA // 812 // tadevaM kSetratastadviSaya uktH| atha dravyataH, kAlataH, bhAvatazca tadviSayamAha'muNai maNodavvAiM naraloe so maNijamANAI / kAle bhUya-bhavisse paliyA'saMkhijabhAgammi // 813 // davyamaNopajAe jANai pAsai ya taggaeNaMte / teNAvabhAsie uNa jANai bajjhe'NumANeNaM // 814 // samanaHparyAyajJAnI muNatyavagacchati / kAni ?, ityAha- manazcintApavartakAni dravyANi manodravyANi / tAni kiM manoyogyAnyapyAkAzasthAni jAnAti / na, ityAha-naraloke tiryagloke manyamAnAni saMjJibhirjIvaiH kArya-manoyogena gRhItvA manoyogena manastvena pariNamitAnItyarthaH / tadayaM dravyato viSaya uktaH / atha kAlato bhAvatazca tamAha- 'kAle ityAdi ' bhAvatastAvajAnAti pazyati ca / kAn ?, ityAha- cintAnuguNAn sarvaparyAyarAzyanantabhAgarUpAnantAn rUpAdIn paryAyAn / kasya saMvandhinaH ?, ityAha- manastvapariNatAnantaskandhasamUhamayasya dravyamanasaH, na tu bhAvamanasA, tasya jJAnarUpatvAt , jJAnasya cAmUrtatvAta, chadmasthasya cAmUrtaviSayA'yogAditi / tAMzca tadgatAneva manodravyasthitAneva jAnAti, napunazcintanIyavAhyaghaTAdivastugatAniti bhaavH|n ca vaktavyamete manodravyasaMvandhina eva na bhavanti, kimetadvayavacchedapareNa tadgatagrahaNena ? iti; manodravyANi dRSTvA pazcAdanumAnena te jJAyante, ityetAvatA manodravyairapi saha saMvandhamAtrasya vidyamAnatvAt / etadevAha- tena dravyamanasA'vabhAsitAn prakAzitAn bAhyAMzcintanIyaghaTAdInanumAnena jAnAti, yata eva tatpariNatAnyetAni manodravyANi, tasmAdevaM vidheneha cintanIyavastunA bhAvyam , ityevaM cintanIyavastUni jAnAtina saakssaadityrthH| cintako hi mUrtamamUrta ca vastu cintayet / na ca cchamastho'mUrta sAkSAt pazyati, tato jJAyate- 'anumAnAdeva cintanIyaM vstvvgcchti| kiyati kasmiMzca kAle manodravya-paryAyAnasau jAnAti ?, ityAha- 'kAle bhUyetyAdi' bhUte'tIte, bhaviSyati cA'nAgate palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpe kAle ye teSAM manodavyANAM bhUtA vyatItAH, bhaviSyantazcA'nAgatAcintAnuguNAH paryAyAstAn jAnAtIti // 813 / / 814 / - atra cAntare "taM samAsao cauvvihaM panna, taM jahA- dabao, khettao, kAlao, bhAvao / dabao gaM ujumai aNate aNaMtapaesie khandhe jANai pAsai" ityAdi nandisUtre'bhihitam / tatra manaHparyAyajJAnaM paTukSayopazamaprabhavatvAd vizeSameva gRhNadutpadyate, 1 jAnAti maMnodavyANi naraloke sa manyamAnAni / kAle bhUta-bhaviSyatoH palyAsaMkhyeyabhAge // 813 // dravyamanaHparyAyAn jAnAti pazyati ca tadtAnanamtAn / tenAvabhAsitAn punarjAnAti bAhyAnanumAnena // 814 // 2 ka. ga. 'sNkhejj'| 3 ka. 'yyo'| tat samAsatazcaturvidha prajJaptam, tadyathA-dravyataH, kSetrataH, kAlataH, bhAvataH / dravyata RjumatiranantAnanantapradezikAn skandhAna jAnAti, pazyati / For Private and Personal Use Only
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 196 vezeSA. na sAmAnyam / ato jJAnarUpamevedam, na punariha darzanamasti, sati ca tasmin pazyatItyupapadyate, iti kathapihokta 'pAsaI' iti ?, iti cetasi saMmadhArya mAha- . . so ya kira acakkhuiMsaNeNa pAsai jahA suyannANI / juttaM sue parokkhe paJcakkhe na u maNonANe 1 // 815 // sa ca manaHparyAyajJAnI kilAJcakSurdarzanena pazyati, yathA zrutajJAnI keSAMcid matenA'cakSurdarzanena pazyatIti prAguktam / tathA ce pUrvamabhihitam 'uvautto suyanANI savvaM davvAI jANai jahatthaM / pAsai ya kei so puNa tamacakkhuddasaNeNaM ti' // 1 // ityAdi / idamatra hRdayam- parasya ghaTAdikamarthaM cintayataH sAkSAdeva manaHparyAyajJAnI manodravyANi tAvajAnAti, tAnyeva ca mAnasenA'cakSurdarzanena vikalpayati; atastadapekSayA 'pazyati' itItyucyate / tatazcaikasyaiva manaHparyAyajJAninaH pramAturmanaHparyAyajJAnAdanantarameva mAnasamacakSurdarzanamutpadyate, ityasAveka eva pramAtA manaHparyAyajJAnena manodravyANi jAnAti, tAnyeva cA'cakSurdarzanena pazyatItyabhidhIyata iti ! atra kazcit prerakaH prAha- 'juttamityAdi' "mati-zrute parokSam" iti vacanAt parokSArthaviSayaM zrutajJAnam , acakSurdarzanamapi matibhedatvAt parokSArthaviSayamevaH ityato yuktaM ghaTamAnakaM zrutajJAnaviSayabhUte meru-svargAdike parokSe'rthe'cakSurdarzanam , tasyApi tadAlambanatvena samAna viSayatvAt / kiM punastarhi na yuktam , ityAha- 'na u ityAdi' "avadhi-manaHparyAya-phevalAni pratyakSam" iti vacanAt punaH pratyakSArthaviSayaM manaHparyAyajJAnam / ataH parokSArthaviSayasyA'cakSurdarzanasya kathaM tatra pravRttirabhyupagamyate, bhinnaviSayatvAt 1 // 815 // atra sUrirAha jaii jujjae parokkhe paccakkhe naNu visesao ghaDai / nANaM jai paJcakkhaM na daMsaNaM tassa ko dAso ? // 816 // yadi parokSe'rthe'cakSurdarzanasya pravRttirabhyupagamyate, tarhi pratyakSe sutarAmasyeyamaGgIkartavyA, vizeSeNa tasya tadanugrAhakatvAt , cakSuHpratyakSopalabdhaghaTAdivaditi / atrAha- ko vai na manyate, yat pratyakSo'rthaH sutarAmacakSurdarzanasyA'nugrAhaka iti ?; kevalaM pratyakSamano saca kilAcakSudarzanena pazyati yathA zrunajJAnI / yuktaM zrute parokSa pratyakSe na tu manojJAne // 815 // 2 gAthA 553 / 3 yadi yujyate parokSe pratyakSe nanu vizepato ghaTate / jJAnaM yadi pratyakSaM na darzanaM tasya ko dopH||86|| ka. 'o muNada' / dravyArthagrAhakatvAdityaM manaHparyAyajJAnasya pratyakSatA yujyate, na punaracakSurdarzanasya, matibhedatvena tasya parIkSArthagrAhakatvAt / tataH pratyakSajJAnitvaM yanaHparyAyajJAnino virudhyeta; ityAzaGkayAha- 'nANaM jaItyAdi' yadi manaHparyAyajJAnalakSaNaM jJAna pratyakSArthagrAhakatvAt pratyakSam , na tvacakSurdarzanalakSaNaM darzanaM pratyakSam , parokSArthagrAhakatvena parokSArthatvAt / tarhi hanta ! tasya manaHparyAyajJAninaH pratyakSajJA. nitAryA ko doSaH- ko virodhaH?- na kazcit , bhinnaviSayatvAt , avadhijJAninazcakSurdarzanA-'cakSurdarzanavaditi / na hyavadhijJAninazcakSuracakSurdarzanAbhyAM parokSamarthaM pazyataH pratyakSajJAnitAyAH ko'pi virodhaH samApadyate, tadvadihA'pi / tasmAd manaHparyAyajJAnI khajJAnena manodravya-paryAyAn jAnAti, mAnasena tvacakSurdarzanena pazyatIti sthitam // 816 // anye tu 'pazyati' ityanyathA samarthayanti, iti darzayati anne'vahidasaNao vayaMti na ya tassa taM sue bhaNiyaM / na yamaNapajjavadasaNamannaM ca cuppyaaraao||817|| anye tvavadhidarzanenA'sau manaHparyAyajJAnI pazyati, manaHparyAyajJAnena tu jAnAtIti vadanti / etaccA'yuktameva, ityAhana ca naiva tasya manaHparyAyajJAninastavadhidarzanaM zrute'bhihitam / na hi manaHparyAyajJAnino'vadhijJAna-darzanAbhyAmavazyameva bhavitavyam, avadhimantareNApi mati-zruta-manaHparyAyalakSaNajJAnatrayasyA''game pratipAditatvAt tathA cAha-"maNapajavanANaladdhIyA gaM bhante ! jIvA kiM nANI, annANI / goyamA! nANI, no annANI / atthegaiyA tinANI, atthegaiyA caunANI / je tinANI te AbhiNibohiyasuya-maNapajjavanANI; je caunANI te AbhiNivohiya-suya-ohi-maNapajjavanANI"tadevaM manaHparyAyajJAnino'vadhiniyamasyA'bhAvAt kathamavadhidarzanenA'sau pazyatItyupapadyate / athaivaM manyase-kimatairvahubhiH pralapitaH 1, yathA'vadherdarzanam , tathA manaHparyAyasyA'pi tad bhaviSyati, tatastenA'sau pazyati, ityupapatsyata eva; ityAzaGkayAha- 'na ya maNetyAdi' na ca naiva catuSpakArAccakSurAdidarzanAdanyat paJcamaM manaHparyAyadarzanaM zrute bhaNitam , yena pazyatItyupapatsyate / tathAcAha-"kaivihe gaM bhaMte ! daMsaNe paNNatte / goyamA! caubihe, . anye'vadhidarzanato vadanti na ca tasya tat zrute bhaNitam / na ca manaHparyavadarzanamanyaca catuSpakArAt // 17 // 2 manaHparyavajJAnalabdhikA bhagavan ! jIvAH kiM jJAninaH, ajJAninaH / gautama ! jJAninA, no ajJAninaH / santyake vijJAnAH, santyeke cturjnyaanaaH| ye trijJAnAste Abhinibodhika-zruta-manaHparyavajJAninaH; ye cartujJAnAste bhaabhinibodhik-shrutaa-'vdhi-mnHpryvjnyaaninH| 3 katividhaM bhagavan ! darzanaM prajaptam / / gautama ! caturvidham , tadyathA- cakSurdarzanam , acakSurdarzanam , avadhidarzanam , kevaladarzanam / For Private and Personal Use Only
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ----- 197 vizeSA0 taM jahA- cakkhudasaNe, acakkhuIsaNe, ohidasaNe, kevaladasaNe" iti / tasmAt pazcamasya manaHparyAyadarzanasyA'nuktatvAt / pazyati' ityetadapi nopapadyata iti // 817 // abhimAyAntaramAzaGkamAna Aha ahavA maNapajjavadasaNassa mayamohidasaNaM saNNA / vibhaMgadasaNassa va naNu bhaNiyamidaM suyAIyaM // 818 athavA kazcidevaM mainyeta- yathA vibhaGgadarzanamavadhidarzanamevocyate, tathA manaHparyAyadarzanasyA'pyavadhidarzanamiti saMjJA'bhimata bhaviSyati / idamuktaM bhavati- cakSurAdidarzanacatuSTayA''dhikyenA'nuktamapi yathA'vadhidarzane'ntarbhUtaM vimaGgadarzanamiSyate, tathA manaHparyAya darzanamapi bhaviSyati / tataH 'tena manAparyAyajJAnI pazyati' ityupapatsyata eveti / atra sUrirAha- nanvetat zrutAtItamAgamaviruddhameva tvaya bhaNitam / / 818 // kutaH.1, ityAha jeNa maNonANavio do "tiNNi va dasaNAI bhnniyaaii|ji ohidasaNaM hoja, hoja niyameNa to tinnnni||819 yasmAd bhagavatyAmAzIviSoddezake manaHparyAyazAne cakSu-racakSudarzanalakSaNe dve darzane, cakSu-racakSu-ravadhidarzanalakSaNAni trINi va darzanAni proktAni- yo mati-zruta-manaHparyAyajJAnatritayAstasya de darzane, yastu mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAyajJAnacatuSTayavastisya trINi darzanAnIti bhAvaH / tasmAdutsUtraM manaHparyAyajJAnavato'vadhidarzanasaMjJitadarzanAbhidhAnam / yadi punarityaM syAt , tadA mati-zruta-manaHparyA yajJAnatrayavato'pi darzanAni niyamAt trINyeva syuH, na tu kApi de, tasmAt zrutAtItamidamiti // 819 / / . anye tvAhuH / kim ?, ityAha 'anne u maNonANI jANai pAsai ya jo'vahisamaggo / iyaro ya jANai cciya saMbhavamettaM sue'bhihiyaM // 82. anye tu manyante- yovadhijJAnayukto manaHparyAyajJAnI caturjJAnItyarthaH, asau manaHparyAyajJAnena jAnAti, avadhidarzanena / 1 athavA manaHparyavadarzanasya matamavadhidarzanaM saMjJA / vibhaGgadarzanasyeva nanu bhaNitamidaM zrutAtItam // 818 // 2 ka. ga. 'manyate ya' / yena manojJAnaSido ve zrINi vA darzanAni bhaNitAni / yadyavadhidarzanaM bhaven , bhaveyurniyamena tasastrINi // 811 // 4 ka. kha, ga. 'tinni va / 5ka.ga.. 'tini 6 anye tu manojJAnI jAnAti pazyati ca yo'vadhisahitaH / itarazca jAnAtyeva saMbhavamAnaM zrute'bhihitam // 820 // pazyati / yastvavadhirahitastrijJAnI sa manaHparyAyajJAnena jAnAtyeva, na tu pazyati, tasyA'vadhidarzanAbhAvAt / ato manaHparyAyajJAnamAtramAzritya saMbhavamAtrato jAnAti, pazyati ceti nandisUtre'bhihitamiti // 820 / / / anye tu 'jAnAti, pazyati' ityanyathA samarthayanti, ityAha 'anne ja sAgAraM to taM nANaM na daMsaNaM tammi / jamhA puNa paccakkhaM pecchai to teNa tannANI // 821 // anye tvAH - yat yasmAt paTukSayopazamaprabhavatvAd manaHparyAyajJAnaM sAkAramevotpadyate, ' totti' tatastajjJAnameva, tena jAnAtyevetyarthaH, na punastatra manaHparyAyajJAne'vadhi kevalayoriva darzanamasti / tarhi 'pazyati' iti katham ?, ityAha yasmAt punaH pratyakSa manaHparyAyajJAnaM, 'to tti' tataH pratyakSatvAt tenaiva manaHparyAyajJAnena pazyatyasau tajjJAnI- sa cAsau jJAnI ce tajjJAnI, manaHparyAyajJAnItyarthaH / idamuktaM bhavati- 'hazira prekSaNe' prakRSTaM cekSaNaM pratyakSasyaivopapadyate, pratyakSaM ca manaHparyAyajJAnam , atastena pazyatIti ghaTata eva / sAkAratvena.tu tasya jJAnatvAt 'tena jAnAti iti nirSivAdameva siddham / tasmAd darzanAbhAve'pi yathokanyAyAt 'manaHparyAyajJAnI 'jAnAti, pazyati' ityupapadyata eveti / __ etadapi mUlaTIkAkRtA dUSitameva, tadyathA- nanu manaHparyAyajJAne sAkAratvena jJAnatvAd darzanaM nAsti, atha ca 'pratyakSatvena dRzyate'nena vastu' iti viruddhaiveyaM vAcoyuktiH, sAkAratvena niSiddhasyApIha darzanasya 'dRzyate'neneti darzanam' iti vyutpaicyA sAmarthyAdApatteH / kiJca, 'jAnAti' ityanenAtra sAkAratvaM sthApitam , 'pazyati' ityanena ca darzanarUDhena zabdenA'nAkAratvaM vyavasthApyate, ato viruddhobhayadharmamAptyA'pi na kizcidetaditi // 821 // Aha- yadyamI sarve'pi pUrvoktA anyeSAmevAbhimAyAH, sadoSAca ke'pi kathaJcit / tarkhAcAryasya ko'bhimAyaH 1, ityAzaGkayAha bhaiNNai, pannavaNAe maNapajjavanANapAsaNA bhaNiyA / to eva pAsae so, saMdeho heuNA keNa ? // 822 // bhaNyate sthitaH pakSotra / kaH 1, ityAha- prajJApanAyAM triMzattamapade manaHparyAyajJAnasya prakRSTekSaNalakSaNA sAkAropayogavizeSarUpA anye yat sAkAraM tatastajjJAnaM na darzanaM tasmin / yasmAt punaH pratyakSaM prekSate tatastena tajjAnI // 21 // 2 ka. kha. 'ca ma'13 ka. ga. 'tpattisA' 4 bhaNyate, prajJApanAyAM manaHparyavajJAnapazyattA bhaNitA / tata Nva payAyatima saMdehorenamA kemaamuxii.-9000) - For Private and Personal Use Only
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 198 vizeSA0 pazyattA moktA, tayaivAsau 'manaHparyAyajJAnI pazyati' iti dhyapadizyate / tat kena kila hetunA'bhimAyAntaravAdinAM saMdeho'tra, yenA'parA'parAn nijanijAbhiprAyAnatra prakaTayanti ?, tasyaiva prakArasyA''gamoktatvena nidoSatvAditi bhaavH| prakSepagAthA ceyaM lakSyate, cirantanaTIkAdvaye'pyagRhItatvAt , keSucid bhASyapustakeSvadarzanAcA kevala kecid bhASyapustakaMdha darzanAta , kiJcitsAbhiprAyatvAcA'smAbhirgrahItA / / iti dvAdazagAthArthaH // satpadaMmarUpaNatAdayo'syA'pyavadhivad vAcyAH, kevalamaprameta saMyato'syotpAdasvAmI, tadanusAreNa sarvatra nAnAtvaM svayamabhyUhyam // 822 // // manaHparyAyajJAnaM samAptamiti // // kevalajJAnam // atha jJAnapaJcakabhaNanakramAyAtaM kevalajJAnamucyate- " aha savvadavapariNAmabhAvavinnattikAraNamaNataM / sAsayamappaMDivAI egavihaM kevalannANaM // 823 // iha nanyAdisUtranirdezakramAt , tathA zuddhitaH, lAbhatazca pUrva AbhiNibohiyanANaM' ityAdigAthAyAM manaHparyAyajJAnAdanantaraM kevala. jJAnamupanyastam , atastadarthasUcako'yamathazabdaH / athA'nantaraM kevalajJAnamucyate / kathaMbhUtam 1, ityAha- sarvANi ca tAni dravyANice sarvadraSyANi jIvAdIni teSAM pariNamanAni pariNAmAH prayoga-visasobhayajanyA utpAdAdayaH sarvadravyapariNAmAsteSAM bhAvaH sattA kha. lakSaNaM vA tasya vividhaM vizeSeNa vA jJapanaM bodhanaM vijJaptiH, athavA, vividhavizeSeNa vA jJAnamavabodhaH paricchittirvijJaptiH, tasyAH kevala. jJAnAbhede'pi vivakSitabhedAyA kAraNaM heturvijJaptikAraNaM sarvadravya-kSetra kAla-bhAvA'stitvaparicchedakamityarthaH / taccAnantajJeyaviSayatvenA'nantaparyAyatvAdanantam zazvadbhAvAt zAzvataM satatopayogamityarthaH tathA, apratipAti-avyayaM sadA'vasthAyItyarthaH samastAvaraNakSayasaMbhUtatvAdekavidhaM bhedviprmuktm| kevalaM paripUrNasamastajJeyAvagamAt , matyAdijJAnanirapekSatvAdasahAyaM vA kevalaM, tacca tajjJAnaM ca kevalajJAnam / / iti niyuktigAthArthaH / / 823 // . - aya bhASyam / atha sarvavaSyapariNAmabhAvavizatikAraNamanantam / zAzvatamapratipAti ekavidha kevalajJAnam // 46 // 2 gAthA 75 / maNapajavanANAo kevalamuddesa-suddhi-lAbhehiM / puvvamaNaMtaramabhihiyamahasaho'yaM tayathammi // 824 // savvadavvANa paoga-vIsasA-mIsajA jahAjoggaM / pariNAmA pajAyA jamma-viNAsAdao sabve // 825 // tesiM bhAvo sattA salakkhaNaM vA visesao tassa / nANaM viNNattIe kAraNaM kevalaNNANaM // 826 // kiM bahuNA savvaM savvao sayA savvabhAvao neyaM / savvAvaraNAIyaM kevalamegaM payAsei // 827 // . pajjAyao aNaMtaM sAsayamiTTha sadovaogAo / avvayao'paDivAI egavihaM savvasuddhIe // 828 // paJcApi gAthA gatAH / navaraM prathamagAthAyAmuddezo nanyAdisUtranirdezakramaH, zuddhiH sarvAvaraNakSayasaMbhavatvena sarvotkRSTatvAt sarvoparivartinI vizuddhiH, ataH kevalajJAnasyApi tatsaMbhUtatvAt sarvoparyevA'bhidhAnam / lAbho'pi kevalasya samastajJAnAnAM pazcAdeva bhavati, ityasya pazcAdeva nirdezaH / 'aNaMtaraM ti' manaHparyAyajJAnAdanantaramityarthaH / caturthagAthAyAM 'savvau tti' sarvataH samantAditi / 'savvabhAvau tti, sarvaparyAyataH, sarvaiH paryAyairupetaM jJeyamiti tAtparyam / kevalaM kathaMbhUtam ?, ityAha- sarvAvaraNAtItaM sarvAvaraNakSayasaMbhUtamityarthaH // 824 // 825 // 826 // 827 / / 828 // iha samutpannakevalajJAnastIrthakarAdiH zabdena dezanAM karoti, zabdazca dravyazrutam , sa ca pAyo bhAvazrutAvinAbhAvI, iti tatsaMbhave kevalino'niSTApattiH, ityevamavyutpannamatInAM mA bhUd matimohaH, ityAha kevalanANeNa tthe nAuM je tattha pannavaNajogge / te bhAsai titthayaro vaijoga suyaM havai sesaM // 829 // ...manAparyavajJAnAt kevalamuddeza-zuddhi-lAbhaiH / pUrvamanantaramabhihitamathazabdo'yaM tadarthe // 824 // sarvavyANAM prayoga-visrasA-mizrajA yathAyogyam / pariNAmAH paryAyA janma-vinAzAdayaH sarve // 825 / / teSAM bhAvaH sattA svalakSaNaM vA vizeSatastasya / jJAnaM vijapteH kAraNaM kevalajJAnam // 826 // kiMbahunA sarva sarvataH sadA sarvabhAvato zeyam / sarvAvaraNAtItaM kevalamekaM prakAzayati // 827 // .. paryAyato'nantaM zAzvatamiSTaM sadopayogAt / avyayato'pratipAti ekavidhaM sarvazuddhyA // 828 // 2 kevalajJAnenA'rthAn jJAtvA yAstatra prajJApanayogyAn / tAn bhASate tIrthakaro vAgyogaH zrutaM bhavati zeSam // 819 // For Private and Personal Use Only
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 199 vizeSA0 iha samutpannakevalajJAnastIrthakarAdirarthAn dharmAstikAyAdIna mUrtA-'mUrtA'bhilApyA-'nabhilApyAn kevalajJAnenaiva jJAtvA'vabudhya, na tu zrutajJAnena, tasya kSAyopazamikatvAt , kevalinazvA''varaNasya sarvathA kSINatvena tatkSayopazamAbhAvAt / na hi sarvazuddhe paTe dezazuddhiH saMbhavati, tadvadihApIti bhAvaH tataH kim ?, ityAha- tatra teSAmarthAnAM madhye ye prajJApanIyAH prarUpaNIyA yogyAstAnabhilapyAn bhASate, netarAn- anabhilapyAn / prajJApanIyAnapi na sarvAneva bhASate, teSAmanantatvAt , AyuSastu parimitatvAt / kiM tarhi ?, yogyAneva bhASate grahItRzaktyapekSayA, yo hi yAvatA yogya iti / yatra cAbhihite zeSamanuktamapi vineyo'bhyUhati tadapi yogya bhASate; yathA RSabhasenAdInAmutpAdAdipadatrayopanyAsenaiva zeSagatiH / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAzi SyamANastasya bhagavato 'vaijoga tti' vAgyoga eva bhavati, na tu zrutam , nAmakarmodayajanyatvAt , zrutasya ca kSAyopazamikatvAt , jJAnamapyasya kSAyikatvAt kevalameva, na bhAvazrutam / Aha- nanu vAgyogaH, vAkpariSyandaH, vAgvIryam , ityanarthAntaram / ayaM ca bhavatu nAmakarmodayajanyA, bhASyamANastu pudgalAsmakaH zabdaH kiM bhavatu ?, iti cet / ucyate- so'pi zrotRNAM bhAvazrutakAraNatvAd dravyazrutamAtraM bhavati, na tu bhAvazrutam / tarhi kiM tad bhAvazrutam ?, ityAha- 'suyaM havai sesaM ti' yacchaasthAnAM gaNadharAdInAM zrutagranthAnusAri jJAnaM tadeva kevalagatajJAnApekSayA zeSamanyad bhAvazrutaM bhavati, kSAyopazamikopayogAt, na tu kevaligatam , tasya kSAyikatvAditi / athavA 'suyaM havai sesa' ityanyathA vyAkhyAyate- tad bhaNyamAnaM zabdamAnaM tatkAla eva zrutaM na bhavati, kiM tarhi ?, zeSa 'kAlam' iti vAkyazeSaH / idamuktaM bhavati- tat kevalinaH zabdamAtraM zrotRNAM zravaNAnantaralakSaNe zeSakAle zrogatajJAnakAraNatvenopacArAt zrutaM bhavati, na tu bhaNanakriyAkAla iti / athavA, anyathA vyAkhyAyate- sa kevalinaH saMbandhI vAgyogaH zrutaM bhavati / kathaMbhUtam ?, zeSa- guNabhUtam-pradhAnam , aupacArikatvAditi / anye tu paThanti- 'vaijogasuyaM havai tesi ti' / tatra teSAM bhASamANAnAM saMbandhI vAgyogaH zrotRgatazrutakAraNatvAt zrutaM bhavati, dravyazrutamityarthaH / athavA, teSAmiti zrotRNAM tAnAzrityetyarthaH, bhASakagataM vAgyoga eva zrutaM vAgyogazrutaM bhavati, bhASazrutakAraNatvAd dravyazrutamevetyarthaH athavA, tAnAn bhASate kevalI, vAgyogavA'yamasya bhASamANasya bhavati, teSAM zrotRRNAM bhAvazrutakAraNatvAt zrutamasau bhavati // iti niyuktigAthArthaH // 829 // (a) atha bhASyamnauUNa kevaleNaM bhAsai na sueNa ja suyAIo / paNNavaNijje bhAsai nANabhilappe suyAIe // 830 // tattha vi jogge bhAsai nAjogge gAhayANuvittIe / bhANae va jammi sesaM sayamUhaI bhaNai tammattaM // 831 // vaijogo taM na suyaM khaovasamiyaM suyaM jao na tao / vinnANaM se khaiyaM saho uNa davvasuyamittaM // 832 // sesaM chaumatthANaM vinnANaM suyANusAreNaM / taM bhAvasuyaM bhaNNai khaovasamiovaogAo // 833 // bhaNNaMtaM vA na suyaM sesaM kA suyaM suNetANaM / taM ceva suyaM bhaNNai kAraNakajjovayAreNa // 834 // ahavA vaijogasuyaM sesaM sesaM ti jaM guNabbhUyaM / bhAvasuyakAraNAo jamappahANaM tao sesaM // 835 // vaijogasuyaM tesiM ti kei tesiM ti bhAsamANANaM / ahavA suyakAraNao vaijogasuyaM suNetANaM // 836 // saptApi vyAkhyAtArthA eca / navaraM prathamagAthAyAM yad yasmAt zrutAtItaH kevalajJAnenaivA'vabhAsitasamastatribhuvanodaratvAt zrutA tikrAnto'sau bhagavAn kevalI 'suyAIe ti' vAggocarAtikrAntatvena zrutAtItAnarthAn na bhASata iti / tRtIyagAthAyAM 'na tautti takaH kSayopazamo'sya kevalino nAstIti // 830 // 831 // 832 // 833 // 834 // 835 // 836 // . - tadevaM pratipAditaM kevalajJAnasvarUpam / athA'sya gatyAdidvAreSu satpadamarUpaNatAdayo vaacyaaH| tatra gatau tAvat- manuSya siddhayoH kevalajJAnaM prApyate / indriyadvAre- atIndriyANAm : kAyadvAre- sakAyA-'kAyayoH yogadvAre- sayogA-'yogayoH vedadvAre- avedakAnAma; kaSAyadvAre- akaSAyANAm; lezyAdvAre-salezyA-'lezyayoH samyaktvadvAre- samyagdRSTInAm jJAnadvAre 1 jJAtvA kevalena bhApate na zrutena yat shrutaatiitH| prajJApanIyAn bhASate nA'nabhilApyAn zrutAtIsAn // 30 // tatrApi yogyAm bhApate nA'yogyAn grAhakAnuvRrayA / bhaNite ca yasmin zeSaM svayamUhate bhaNati tanmAtram // 831 // vAgyogastad na zrutaM kSAyopazamikaM zrutaM yato na sakaH / vijJAnaM tasya kSAyikaM zabdaH punadravyazrutamAtram // 832 // zeSa chadmasthAnA vijJAnaM zrutAnusAreNa / tad bhAvazrutaM bhaNyate kSAyopazamikopayogAt // 833 // bhaNyamAnaM vA na zrutaM zeSa kAlaM zrutaM zRNvatAm / tadeva zrutaM bhaNyate kAraNakAryopacAreNa // 835 // ... athavA vAgyogadhutaM zeSaM zeSamiti yad guNabhUtam / bhAvathutakAraNAd yadapradhAnaM tataH zeSam // 835 // vAgyogazrutaM tepAmiti kecit teSAmiti bhASamANAnAm / athavA zrutakAraNato vAgyogazrutaM zRNvatAm // 3 // For Private and Personal Use Only
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 200 vizeSA0 kevalajJAninAm / darzanadvAre-kevaladarzaninAm / saMyatadvAre- saMyavAnAm nosaMyatA-saMyatAnAM ca upayogadvAre- sAkArA- naakaariipyogyo| AhArakadvAre- AhArakA-nAhArakayo bhASakadvAre- bhASakA-bhASakayoH parIttaddhAre- parIttAnAM, noparIttA-parIttAnA ca; paryAptadvAre- paryAptAnA noparyAptA-paryAptAnAM ca sUkSmadvAre-bAdarANAM, nobAdara-sUkSmANAM ca; saMjhidvAre-nosaMzya-saMjhinAm / bhavyadvAre- bhavyAnAM, nobhavyA-'bhavyAnAM ca / caramadvAre- caramANAM bhavasthakevalinA, nocaramA-'caramANAM ca siddhAnAM kevalajJAnaM maapyte| pUrvapratipana-pratipadyamAnakayojanA tu svakhyA kartavyeti / dravyapramANadvAre- pratipadyamAnakAnAzrityotkRSTato'STottarazataM kevalinA prApyate, pUrvamatipannAstu jaghanyata utkRSTatazca koTipRthaktvapramANA bhavasthakevalinaH prApyante, siddhAstvanantAH / kSetra-sparzanAdvArayostu jaghanyato lokasyA'saMkhyeyabhAge kevalI labhyate, utkRSTatastu sarvaloke / kAladvAre- sAyaparyavasitaM kAlaM sarvo'pi kevalI bhavati / antaraM tu kevalajJAnasya nAsti, utpannasya pratipAtA'bhAvAt / bhAgadvAraM matijJAnavaditi / bhAvadvAre- kSAyike bhAve kevalamavApyate / alpa-bahutvadvAre bhatijJAnavad vAcyamiti // tadevaM kevalajJAnaM samAptam / // tatsamAptau ca jJAnapaJcakaM samAptamiti // -00000000000 // aham / / tadevaM tassa phala-joga-maMgala-samudAyathA taheva dArAI' ityAdikAyAM dhuri nirdiSTadvitIyagAthAyAM maGgalarUpaM tRtIyadvAraM parisamApya, caturtha samudAyArthadvAramabhidhAnIyam, iti cetasi nidhAya tAvadidamAha kevalanANaM nandI maMgalamiti ceha parisamattAI / ahuNA sa maMgalattho bhaNNai pagao'Nuoga tti // 837 // kevalajJAnamiha samAptam , satsamAptau ca nAmAdibhedabhinnA nandI samAptA, tatsamAptau ca maGgala parisamAptam / adhunA sa eva maGgalArthaH prakRtAnuyogo bhaNyate / maGgalenA'rthyate- prAptuM sAdhayitumiSyata iti maGgalArtho maGgalasAdhyaH / athavA, aryate gamyate sAdhyata ityarthaH, maGgalasyArtho maGgalArtho maGgalasAdhyaH, itIhApi sa evArthaH / sa ca kaH 1, prakRto'dhikRto'nuyoga iti // 837 // .. nanUktajJAnapaJcakasya madhye katamasya jJAnasyA'yamanuyogaH 1, ityAha "so mainANAINaM kayarassa, suyassa, jaM na sesAI / hoMti parAhINAI na ya parabohe samatthAI // 838 // * pAeNa parAhINaM dIvo vva parappabohayaM jaM ca / suyanANaM teNa parappabohaNatthaM tadaNuogo // 839 // .. sa prakRtAnuyogaH pUrvoktamatyAdijJAnapazcakasya madhye katarasya jJAnasya 1, iti prazne satyAha- zrutasya zrutajJAnasyetyarthaH yad yasmAd na zeSajJAnAni parAdhInAni gurvAyattAni bhavanti, kintvAvaraNakSaya-kSayopazamAbhyAM khata eva jAyante / anuyogazca vyAkhyAnarUpaH parAyattasyaiva bhavati, zrutameva ca prAyaH parAdhInam , na zeSajJAnAni / pratyekabuddhAdInAM zrutasya svayameva bhAvAt tabyavacchedArtha prAyograhaNam / kiJca, zrutajJAnameva parapravodhe samartham , mukharatvAt / na zeSajJAnAni, mUkatvAt / idamuktaM bhavati-upadezenaiva paraH prabodhyate, upadezazca zabdenaiva, zabdazca kAraNe kAryopacArAt zrutajJAna evA'ntarbhavati, na zeSajJAneSuH ataH zabdAtmakaM zrutameva paraprabodhakam / tathA, gAthA 2 / 2 kevalajJAnaM nandI mAlamiti ceha parisamAptAni / adhunA sa maGgalArtho bhaNyate prakRto'nuyoga iti // 83 // 3 sa matijJAnAdInAM katarasya, zrutaspa, yadU na zeSANi / bhavanti parAdhInAni na ca parabodhe samarthAni // 18 // mAyeNa parAdhInaM dIpa iva paraprabodhakaM yacca / zrutajJAnaM tena paraprabodhanArtha tadanuyogaH // 839 // For Private and Personal Use Only
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 201 vizeSA0 pradIpa iva zrutajJAnameva yasmAt sva-parasvarUpaprakAzakam , na zeSajJAnAni / na hi zrutajJAnaM vihAya svakIya svarUpaM, zeSajJAnacatuSTayasvarUpaM cA'nyajjJAnaM parasya prakAzayituM zaknoti / anuyogo'pi paramavodhanAyaiva pravartate / ataH paraprabodhakatvenA''sanatvAt tasyaiva zrutasyA'nuyogaH paramavodhanArthamArabhyate, na zepajJAnAnAmiti / / 838 // 839 // atha preryamutthApya pariharannAha so'higao cciya Avassayassa kayarassa kiM ttha ciMtAe |tN ciya suyaM ti sAhai suyANuyogAbhihANeNa // 840 // Aha- nanu 'kaiyappavayaNappaNAmo' ityAdau 'AvassayANuorga' ityanenA'sAvAvazyakAnuyogo'dhikRta evA''ste, kimatra 'so mainANAINaM kayarassa' ityanayA cintayA kAryam - na kizcidityarthaH / atrottaramAha- iha zrutajJAnasyAnuyoga ityabhidhAnena tadevAvazyakaM zrutavizeSa eva, nAparaM kizcid ghaTAdivastu, iti sAdhayati kazrayati / ato nanyAdiSu yaduktam- 'AvazyakasyA'nuyogaM vakSyAmi' iti, tat 'zrutavizeSarUpasyaivaitasya' ityAveditaM bhavatIti // 840 // . Aha- yadyevam , 'anuyogaH' iti kaH zabdArthaH 1, ityAha aNuvayaNamaNuogo suyassa niyaeNa jamabhiheeNaM / vAvAro vA jogo jo'NurUvo'NukUlo vA // 841 // ahavA jamatthao thova-pacchabhAvehiM suyamaNu tassa / abhihie vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // 842 // yat mUtrasya nijenAbhidheyenA'nuyojanamanusaMvandhanamasAvanuyoga ityarthaH / athavA, yo'nurUpo'nukUlo vA ghaTamAnaH saMbadhyamAno vyApAraH pratipAdanalakSaNaH sUtrasya nijArthavipaye'yamanuyogaH / athavA, yad yasmAdarthato'rthAt sakAzAdaNu sUkSma laghu sUtram , kAbhyAm , ityAha- stoka-pazcAdbhAvAbhyAM- ekasyApi mUtrasyAnanto'the ityarthAt stokatvAt , tathA, prathamamutpAda-vyaya-dhrauvyalakSaNaM tIrthakaroktamarthaM cetasi vyavasthApya pazcAdeva mUtraM racayanti gaNadharAH, ityevamarthAt pazcAdbhAvAca sUtramaNu eveti bhAvaH, tasmAt tasyA'NoH sUtrasya yaH svakIyAbhidheye yogo vyApAraH, tena vA'NunA mUtreNa saha yaH saMvandho yogo'sAvanuyoga iti // 841 // 842 // , so'dhikRta evAvazyakasya katarasya kimatra cintayA ? / tadeva zrutamiti kathayati zrutAnuyogAbhidhAnena // 840 // 2 gAthA 1 / 3 gAthA 838 // 1 anuvacanamanuyogaH zrutasya niyatena yadabhidheyena / vyApAro vA yogo yo'nurUpo'nukUlo vA ||4||+dheye athavA yadathataH stoka-pazcAdbhAvAbhyAM zrutamaNu tasya / abhihite vyApAro yogastena vA saMbandhaH // 842 // tasmAdAvazyakasyA'nuyoga iti sthite vineyapRcchAm , uttaraM cAha-- Avassayasa jai so tatthaMgAINa aTTha pucchaao| taM hoi suyakkhaMdho ajjhayaNAI ca, na u sesA // 843 // yadyAvazyakasyA'yamanuyogaH, tathA''vazyakaM zrunavizeSaH, tItrAGgAdInyAzrityA'STau pRcchAH saMbhavanti, tadyathA- 'AvassayaM NaM kiM aMgaM, aMgAI suyakkhaMdho, suyakkhaMdhA; ajjhayaNaM, ajjhayaNAI uddeso, uddesA?' iti / atrottaramAha-iha tadAvazyaka paDadhyayanasamudAyalakSaNazrunaskandhaH, pratyekamadhyayanAni ca paDiti / zeSAH pad prakArAH pratipeddhavyAH, asaMbhavitvAditi // 843 // atra prerakaH prAha naNu naMdIvakkhANe bhaNiyamaNaMgaM ihaM kao saMkA ? / bhaNNai akae saMkA tassAniyamaM ca dAei // 844 // .. nanu nandyadhyayane vyAkhyAyamAne 'imaM puNa paDhavaNaM paDucca aMgavAhirassa uddeso, samuddeso, aNuNNA, aNuogo pavattaI' ityAdivacanAdAvazyakamagavAhyasvAdazaM na bhavatIti bhaNitameva, iti kuto'tra zaGkA, yena pRcchA kriyate / atra nirvacanamAha- bhaNyate'trottaram , zrutaskandhAdivipaye tAvadastyeva zaGkA, tatrA'syArthasyA'nirNItatvAt / atastadviSayAstAvat kartavyA evaM pRcchaaH| aGgA'naGgarUpatAyAmapi yadA nandyadhyayanamazrutvA vineyaH prathamata evedaM zRNoti, tadA'kRte nandivyAkhyAne'styeva zaGkA-kimAvazyakamaGgam , tadbAhyaM veti / Aha- nanu nandhadhyayanaM zrutvA tadAvazyakaM zrotavyam , itItthaM kramaH, ataH kathaM nandyadhyayanasya prathamaM vyAkhyAnAkaraNam , yena prastutazaGkA syAt , ityAzaGkayAha-- 'tassetyAdi' tasya prathama nandivyAkhyAnakaraNasyA'ta evA'GgA-'naGgamaznanirNayavacanAdAcAryo'niyamaM darzayati, puruSAdyapekSayA'nyathA'pi nandyAdivyAkhyAnakaraNAditi // 844 // Aha- nanu mAlArtha sarvepAmapi zAstrANAmAdau nandivyAkhyAnaM kartavyameva, iti kathaM tadaniyamaH 1, ityAhanANAbhihANamettaM maMgalamiTuM na tIe vakkhANaM / ihamaTThANe jujai, jaM sA vIsuM suyakkhaMdho // 845 // 1 Avazyakasya yadi sa tatrAGgAdInAmaSTa pRcchAH / tad bhavati zrutaskandho'dhyayanAni ca, na tu zeSAH // 43 // 2 ka. ga. 'taccAva' / 3 Avazyaka kimaGgam , aGgAni zrutaskandhaH, zrutaskandhAH; adhyayanam, adhyayanAni; uddezaH, uddeshaaH| 4 nanu nandIvyAkhyAne bhaNitamanaGgamiha kutaH zaGkA / bhaNyate'kRte zaGkA tasyAniyamaM ca darzayati // 844 // 5 idaM punaH prasthApanaM pratItyA'GgavArasyoddezaH, samuddezaH, anujJA, anuyogaH pravartate / .6 jJAnAbhidhAnamA maGgalamiSTaM na tasyA vyAkhyAnam / ihA'sthAne yujyate, yat sA viSvak zrutaskandhaH // 845 // 7 ka. 'hstttthaa| For Private and Personal Use Only
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 202 vizeSA0 jJAnapaJcakAbhidhAnamAtrameva zAstrAdau maGgalamiSTaM, na tu tasthA nanyAH sarvasthA api zAstrarUpAyA ihA'sthAne vyAkhyAnaM yujyate ; yathA hi pathi prasthitairmaGgalabhUtadadhi durvA 'kSatAdivastUnAmabhidhAna-darzanAdInyeva maGgalatayA gRhyante, na tu tadbhakSaNa-tadguNazravaNAdInyapi kriyante tathehApi jJAnotkIrtanamAtrameva maGgalaM yujyate, na tu nandivyAkhyAnam, iha tasyA'sthAnasvAt / na hyAvazyakazAstrArambhe zAstrAntarabhUtAyA nandyA vyAkhyAnaM yujyate, atiprasaGgAt / na ca vaktavyam - sarvazAstrAntarbhUtaiva nandI, yad yasmAt sA viSvak pRthageva zrutaskandhatayA siddhAnte prasiddhA, zrutaskandhatvaM cAsyAH pada-vAkyasamUhAtmakatvenaiva draSTavyam, na tvadhyayanakalApAtmakaM paribhASitaim ekAdhyayanarUpatvena rUDhatvAditi / / 845 / / nanu yadi nandivyAkhyAnasyAsthAnamidam, tarhi kimitItthamAdAveva bhavadbhirjJAnapaJcakaM vistareNa vyAkhyAtam ? iti paurvAparyeNa svavacanavirodhaH, ityAzaGkayAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir iha sANuggahamuiyaM na u niyamo'yamahavA'pavAdo'yaM / dAijjai kahaNAe kayAi purisAvekkhAe ||846 || hAkArambhe yadvistareNa jJAnapaJcakasthAdau vyAkhyAnam, tatsAnugrahaM ziSyAnugrahamAsthAyoditamasmAbhirna punarayaM niyama eva jJAnotkIrtanamAtrasyaiva niyamena maGgalatayA'bhISTatvAt / athavA, kathanAyAH kathanavidherapavAdo'yaM darzyate, yatheha puruSApekSayA kadAcidutkrameNApi zAstrANi vyAkhyAyante - anyArambhe'nyad vyAkhyAyata iti // 846 // tasmAdAvazyakazrutaskandhasyAnuyoga iti sthite kimidAnIM kartavyam 1, ityAha AvasyasukhaMdho nAmaM satthassa tassa je bheyA / tAiM ajjhayaNAiM nAso AvassayAINaM // 847 // aat fur fpahANaM jahatthama jahatthamatthasuNNaM ti / nAme cetra paricchA gajjhaM jai hohi jahatthaM // 848 // iha prastutazAstrasyAssvazyakazrutaskandha iti nAma / tasya cAvazyakasya ye sAmAyikAdayaH SaD bhedAstAnyadhyayanAnyabhidhIyante / 1 . cha. 'kaM pAri' / 2 pa. cha. 'kamevAdhya' / 3 iha sAnugraha muditaM tu niyamo'yamathavA'pavAdo'yam / varzyate kathanAyAH kadAcit puruSAdyapekSayA // 846 // 4ka. 'davikkhA' / 5 Avazyakazrutaskandho nAma zAkhasya tasya ye bhedAH / tAnyadhyayanAni myAsa AvazyakAnAm // 847 // * nyad vA- 1 for referdhArthamarthazUnyamiti / nAmnaiva parIkSA mAjhaM yadi bhaved yathArtham // 848 // aMta AvazyakAdipadAnAm- 'Avazyakam zrutaskandhaH, adhyayanam' ityeSAM padAnAM nyAso nikSepaH pRthak pRthak kAryaH / kutaH 1, ityAhayasmAddhetoH kiJcid nAma tAvad yathArtha bhavati, yathA dIpaH, dahana ityAdi kiJcit svayathArtha bhavati, yathA palAzaH, maNDapa ityAdi / aparaM svarthazUnyaM bhavati, yathA DitthaH, Davittha ityAdi / yathArthaM ca zAstrAbhidhAnamiSyate, tatraiva samudAyArthAtragateH / ato nAnnetra parIkSA vicAraNA kriyate, tato grAhyamidaM yadi yathArtha syAditi / / 847 / / 848 / / tamevAssvazyakAdinyAsamAha - nAmAIo nAso caunviho maMgalassa va sa neo / viSNeo ya viseso suttagao, kiMci vucchAmi ||849|| 'iha tAvadAvazyakasya nAma-sthApanA- dravya bhAvairUpazcaturvidho nikSepo bhavati, sa cehaiva prAguktamaGgalapadasyeva jJAtavyaH, yazca maGgalanikSepeNa saha vizeSaH sa sUtre'nuyogadvArAdilakSaNe gataH sthito bhaNitaH sUtragato vijJeyaH / kizcitpunastadvizeSaM vineyAnugrahArthamahamatrApi vakSyAmIti / / 849 // tatra nAma-sthApane kSuNNatvAd nocyete / dravyAvazyakaM tu dvidhA- AgamataH, noAgamatazca / tatrA''gamataH prAha Agamao davvAvAsayaM tamAvAsayaM payaM jassa / sikkhiyamiccAi tayaM tayaNuvautto nigadamANo ||850|| Agato dravyAvazyakaM bhavati / kaH 1, ityAha- tadAvazyakaM nigadan paThan- adhyetA / kathaMbhUtaH 1, tasminnAvazyake 'nupayuktaH / yasyAdhyetuH, kim ?, ityAha- yasya tadAvazyakapadaM prathamaM zikSitaM sthitaM, jitamityAdivizeSaNaviziSTaM bhavati / / 850 / / atha tAnyevAnuyogadvArAdimUtraproktAni zikSitAdivizeSaNAni vyAkhyAnayannAha - sikkhiyamaMtaM nIyaM hiyayammi ThiyaM jiyaM duyaM ei / saMkhiyavaNNAi miyaM parijiyamettukameNaM pi // 851 // sikkhiyaM sanA taha taM pi tahA ThiyAi nAmasamaM / gurubhaNiyaghosasarisaM gahiyamudattAdao te ya // 852 // 1 nAmAdiko nyAsazraturvidho maGgalasyeva sa jJeyaH / vijJeyazva vizeSaH sUtragataH kiJcid vakSyAmi // 849 // 2 ka. kha.ga. 'vasvarU' / 3 Agamato dravyAjAsakamAvAsakaM padaM yasya / zikSitamityAdi tat tadanupayukto nigadan // 850 // 4 zikSitamantaM taM hRdaye sthitaM jitaM hutameti / saMkhyAtavarNAdi mitaM parijitametyutkrameNApi // 851 // yathA zikSitaM svanAma tathA tadapi tathA sthitAdi mAmasasam / gurubhaNitatropasadRzaM gRhItamudAnAdayaste ca // 852 // For Private and Personal Use Only
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 203 vizeSA ne vihINakkharamahiyakkharaM ca voccattharayaNamAla vva / vAiDakkharameya vaccAsiyavaNNaviNNAsaM // 853 // nakkhaliyamuvalahalaM piva amiliyamasarUvadhaNNamelo vv|vocctthgNdhmhvaa amiliypy-vkkvicchey||854|| na ya vivihasatthapallavavimissamaTThANacchinnagahiyaM vA / viccAmeliya koliyapAyasamiva bharikatha vva // 855 // mattAiniyayamANaM paDippuNNaM chaMdasA'havattheNaM / nAkaMkhAisadosaM puNNamudattAighosehiM // 856 // kaMTho-TThavippamukkaM nAvvattaM bAla-mUyabhaNiyaM va / guruvAyaNovayAtaM na coriyaM potthayAo vA // 857 // ihA'nuyogadvArepRktam- "se kiM taM Agamao davAvassayaM AvassayaM / jassa Na AvassayaM ti payaM sikkhiyaM, ThiyaM, jiya, mirya, parijiyaM, nAmasamaM, ghosasama, ahINakkharaM, aNacakkharaM, avvAiddhakkharaM, akkhaliyaM, amiliyaM, avicAmeliyaM, paDipuNNaM, paDipuNNaghosa, kaMTho-vippamukaM, guruvAyaNovagaya; se yaM tattha kAyaNAe, pucchaNAe, pariyaTTaNAe, dhammakahAe, ('vartate' ityadhyAhArarA) no aNupehAe (ihApi 'vartate' iti zepaH)" idaM ca mUtra 'ogamao davvAvAsayaM' ityAdimAguktagAthayA prAyo vyAkhyAtam / zikSitAdIni padAni tvidAnI vyAkhyAyante- tatra zikSitamiti ko'rthaH- antaM nItaM, sarvamadhItamiti / sthitam- hRdi vyavasthitamAcyunamityarthaH / jitam- drutamAgacchati / varNAdibhiH saMkhyAtaM mitam / yadutkrameNA'pyeti- Agacchati, tata sarvato jita parijitam / svakIyana nAnA samaM nAmasamam , yathA svanAma zikSitam , tathA tadapyAvazyakam / tathA yathaiva svanAma sthitAdivizeSaNaviziSTa paTate vinaM, jita, mitaM, mavihInAkSaramadhikAkSaraM ca vyatyastarakhamAleva / vyAvidyAkSarametad vyatyAsitavarNavinyAsam // 45 // ma skhalitamupalalehalamiva amiIlatamasarUpadhAmyamela iva / vyatyastagranthamavAmilitapada-vAkyavicchedam // 854 // maca vividhazAkhapalavavimizcamasthAnamichamagRhItaM vA / vyalpAneDita kolikapAvasamiva merIkanyeva / 455 // mAtrAdiniyatamAna paripUrNa chandasA'thavA'rthena / nA''kAGkhAdisatopaM pUrNamudAttAdiyopaiH // 856 // kaNThI-ThavipramuktaM nAzvataM bAla-mUkamANitamiva / guruvAcanopayAtaM na corita pustakAd vA // 857 ||1.ch. 'meyaM vApa.cha. 'vana mi'| atha kiM tadAgamato vyAvazyakamAvazyakam / yasya 'Avazyakam' iti paI zikSitam , sthitam , jitam , mitam , parijitam , nAmasamam, ghoSasamam , mahInAkSaram , anatyakSaram , adhyApiDAkSaram , askhalitam , amilitama, avyatyAneDitam, paripUrNam, paripUrNapoSam kaNThI-vimuktam, guruvAcanopagatam , tadidaM tatra vAcanAyAm , pRcchAyAm , parivartanAvAm , dharmakathAyAm / mo anumekSAyAm / 5 gAthA 850 / parijitamityarthaH, evaM tadapyAvazyaka, ataH svanAmasamamucyate / yad vAcanAcAryAbhihitadAtA-nudAtta-svarivalakSaNoMpaika sahazameva gRhItaM tadU ghopasamam / na hInAkSaramahInAkSaram , nApyadhikAkSaram / 'voccatthetyAdi' yathA pAtAbhIrIpotaratnamAlA viparyayanyastarananicayA bhavati, evaM yaha vyatyAsivarNavinyAsaM viparyayopanyastavarNasaMtAnamityarthaH, tad vyAviddhAkSara, na tathA'vyAviddhAkSaram / idaM varNamAtrApekSa vivakSyate, natu pada-vAkyApekSam / pada-cAkyaviparyastasya vakSyamANA'militaviSayatvAditi / upalazakalAkulabhUtalehalapiva yatna skhalati tadaskhalitam / visadRzAnekadhAnyamelakavad yad na milati tadamilitam / athavA, viparyastapada-vAkyamanya militam, naivaM yat , tadamilitam / 'amiliyapaya-bakkaviccheyaM ti' athavetyatrApi tRtIyavyAkhyAntarasUcakaH saMbadhyate, amilito'saMsaktaH pada-vAkyavicchedo yatra, tad vaamilitmucyte| . - avyatyAneDitaM vyAkhyAtumAha-'naya vivihetyAdi vividhAni nAnApakArANyanekAni zAkhANi teSAM pada-vAkyAvayavarUpA bahavaH pallavAstairvimizraM vyatyAneDitam , athavA, asthAnacchinnagrathitaM vyatyAneDitam, yathA-"prAptarAjyasya rAmasya rAkSasA nidhanaM gatAH" pholikapAyasava bherIkanyAvad vA; yathoktarUpaM yad na bhavati tadavyatyAneDitam / paripUrNa dvidhA-sUtratA, arthatazca / tatra cchandasA cchandaH samAzritya mAtrAdiniyatamAnaM sUtratA, paripUrNam , yattu nA''kAsAdisadoSaM tadarthataH paripUrNam- yat kriyAdhyAhAraM nApekSate, avyApakam , asvatantraM ca na bhavati tadarthataH paripUrNamiti bhAvaH / : paripUrNaghopamiti vyAkhyAtumAha- 'puNNamityAdi udAtAdighoSairyat paripUrNa parAvartanAdikAle uccArayati tat paripUrNaghopam / iha ca zikSAkAle'dhyApakanigaditodAttAdighoSaiH samaM zikSamANasya ghoSasamam , zeSakAle tu parAvartanAdi kurvan yadudAttAdighoSaiH paripUrNamuccArayati, tat paripUrNaghoSam , ityanayorvizeSaH / kaNThau-ThavimuktaM spaSTa, na tu bAla-mUkabhASitavadavyaktam / guroH sakAzAd vAcanayopayAtamAyAtam , na pustakAdeva coritam- khatantreNaivA'dhItam / vAzabdAt karNAghATakena vA gRhItamiti / / 851-857 / / atra prerakA mAha- ogamao'Nuvautto vattA davvaM ti siddhamAvAsaM / kiM sikkhiyAisuyaguNavisesaNe phalamihabbhahiyaM // 818 // . 1 gha.cha.'prAntAbhI' / 2 Agamato'nupayukto vaktA dravyAmiti siddhamAvazyakam / kiM zikSitAdizrutaguNavizeSaNe phalamihAbhyadhikam // 858 // For Private and Personal Use Only
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 204 vizeSA0 nanyAgamato'nupayukto vaktA dravyAvazyakam , ityetAvataiva siddhamAgamato dravyAvazyakam , 'ki zikSitam , sthitam , jitam' ityAcAvazyakazrutaguNavizeSaNairihAbhyadhikaM phalam iti // 858 // atrottaramAhajaha savvadosarahiyaM pi nigadao suttamaNuvauttassa / davvasuyaM, davyAvAsayaM ca taha savvakiriyAo // 859 // uvauttassa u kkhaliyAiyaM pi suddhassa bhAvao suttaM / sAhai taha kiriyAo savvAo nijjaraphalAo // 860 // iha zikSitAdivizeSaNakalApaM kurvannAcArya iti sAdhayati- etata kathayati, iti dvitIyagAthAyAM kiyaa| kiM sAdhayati', ityAha- yathA zikSitAdiguNopetatvAt sarvadoSarahitamapi sUtramanupayuktasya nigadato dravyazrutam , vakSyamANadravyAvazyakaM coktasvarUpaM bhavati, tathA, pratyupekSaNa-pramArjane-ryAdi kriyA api sarvA anupayuktasya kurvato'ntAmaNidhAnazUnyatvAd dravyakriyAstatphalavikalA bhavanti, 'tathA-tathaiva' sAmAdidaM labhyate, upayuktasya tvantammaNidhAnayuktasya karaNA'vaiphalyAdikAraNAt kathamapi skhalitAdidoSaduSTamapi sUtra nigadato bhAvataH zuddhasya tasya bhAvasUtrameva bhavati, tathA, sarvA api pratyupekSaNAdikriyA upayuktasya kurvataH karmanirjarAphalA eva bhavanti / ataH sarveSvapi bhagavaduktAnuSThAneSvantAmaNidhAne'tiprayatnaH kArya iti // 859 / / 860 // iha cAdhika-hInAkSarazrutapAThe'pAyadarzanArthamudAharaNAnyAha ahie kuNAla-kaviNo hINe vijAharAidiLaMtA / bAlA-urAtibhoyaNa-bhesajjavivajaA ubhae // 861 // akSara-vindvAdyadhikasUtrapAThe kuNAlanAmA rAjaputraH, kapizca vAnara udAharaNam / hInAkSarapAThe tu vidyAdharAdayaH / adhikahInAkSaralakSaNe tUpaye vAlA-''turayoratibhojana-bheSajaviparyayau bAlA-''turAtibhojana-bheSajaviparyayo, iti samAsa:- atimAtra hInamAtra ca bhojanaM yathA vAlasya, bheSajaM tu tathAbhUtaM yathA''turasya doSAya, tathA sUtramapIti bhAvaH // 861 // , yathA sarvadoSarahitamapi nigadataH sUtramanupayuktasya / dravyazrutaM dravyAvAsakaM ca tathA sarvakriyAH // 859 // upayuktasya tu skhalitAdikamapi zuddhasya bhAvataH sUtram / kathayati tathA kriyAH sarvA nirjarAphalAH / / 860 // . 2 adhika kuNAla kapI hIne vidyAdharAdidRSTAntAH / bAlA-'nurAtibhojana-bhaipApaviparyayAdhubhayasmin // 8610 atha ko'yaM kuNAlanAmA rAjaputra udAharaNam 1, iti tatkathAsUcanAya zlokamAha- "caMdaguttetyAdi / asyArthaH kathAnakAdanaseyaH, taccedam pATalI nAmanagare mauryavaMzasamudbhavo'zokazrInArma bhUpAlaH / tasya caikasyA rAjyAH kuNAlanAmA tanayaH samutpannaH / tasya ca bhuktau ujjayinInagarI narapatinA pradatvA / tatazca sAtirekASTavApiMke tasmin kumAre lekhavAhakenA''gatyA'zokazrIrAjAya niveditam , yathAetAvati vayasi vartate yussmtputrH| tatazcAntaHpuropaviSTena bhUpatinA svahastenaiva likhitaH kumArAya lekhH| tasya tatra cedamalekhi, yathA'idAnImadhIyatAM kumAra' / taM ca lekhamasaMvartitameva muktvA zarIracintArthamutthito naranAthaH / tatazcaikayA rAjhyA gRhItvA vAcito'sau lekhaH / cintitaM ca, yathA- mamApi vidyate putraH, kevalaM laghurasau, mahAMzca kuNAlaH, tatastasmin rAjyayogyatAM vibhrati na madIyaputrasya rAjyAvAptiH, tatastathA karomi, yathA kuNAlo rAjyasyA'yogyo bhavati, avasaravAyam / iti vicintya niSThIvanAIkRtayA hastasthitanayanAJjanazalAkayA'kArasyopari pradatto binduH / jAtaM ca tataH 'aMdhIyatAM kumaarH| tatastathaiva rAjhyA muktastatraiva pradeze lekhH| rAjJA ca kathamapi punaravAcita eva sNvrtito'sau| gatazca kumArasamIpam / avadhAritazca kenApi niyoginA, aprakaTazca viruddha iti matvAna vAcitaH / kumAranirvandhe ca vAcitaH / tato vijJAtalekhArthena proktaM kumAreNa-mauryavaMzodbhavAnAmasmAkamAjhA bhuvane'pi na kazcit khaNDa-1 yati, tat kimahameva tAtasyA''jJA layiSyAmi', na bhavatyevaitat , ityuktvA tatkSaNa evA'nitaptAM lohazalAko gRhItvA muktahAhArakhe sarvasminnapi parijane nivArayati aJjite abhiNI / jAtazcAndhaH / tato vijJAtasamastaitadvayatikaro rAjA mahAntaM khedaM vidhAya kuNAlasyojayinImutsAryocitaM kimapyanyagrAmamAtraM dattavAn / tatra ca sthitena kuNAlakumAreNa zikSitA prakarSavatI giitklaa| putravAnyadA tasya smutpnH| tatastadrAjyAvAptinimittaM gataH / pATalIputraM nagaraM kuNAlaH / samAkSiptazcAtIva tannagaranivAsI samasto'pi lokastena giitklyaa| gatA ca ttpsiddhiH| bhUpAlAntika niitshcaasau| tatra kRtaM ca yavanikAntare tena gItam / atIvAkSiptazca jagAda pRthivIpatiH- yAcakha bhoH, prayacchAmi tava samIhitam / / tataH paThitaM kuNAlena caMdaguttapaputto u biMdusArassa nattuo / asogasiriNo putto aMdho jAyai kAgaNiM // 862 // ka. ga. 'thAnakasU' / 2 gha. cha. 'ana' / / candraguptaprapautrastu mindusArasya naptakaH / azokazriyaH putro'ndho yAcate rAjyam // 852 (pra.) 52. For Private and Personal Use Only
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 205 vizeSA0 asyAyaM bhAvArtha:- pATalIputranagare cANakyapratiSThito mauryaH prathama kila candragupto rAjA babhUva / tatastatputro bindusArA samabhUta / tadanantaraM tu tatputro'zokazrIrjAtaH / tasya cAndho'sau kuNAlaH putrH| evaM ca satyeSa candraguptasya prapautraH, bindusArasya tu nAtRkA pautraH, azokazrIbhUpatestu putraH, 'kAkaNi' kSatriyabhASayA rAjyaM yAcata iti / tato yavanikApagamaM kArayitvA kizcit sakautu+na rAjJA savizeSa pRSTaH sarvamapi svavyatikaraM kuNAlaH kathayAmAsa / tataH pRthivIpatinA pRSTo'ndhaH-vaM rAjyena kiM kariSyasi / tena moktam-deva! mama rAjyAhaH putra utpano vartate / rAjJA proktam- kdaa| kuNAlaH pAha-saMprati / tat 'saMpatiH' ityeva tasya nAma pratiSThitam / rAjyaM ca tasmai pradatsamiti / tadevaM yathehA'kArasyoparyekemASyadhikena bindunA kumArasya netrA'pAyo jAtaH, tathA prastute'pi sUtre bindrAdyAdhikyAdarthAntaramAptyA sarvAnarthasaMbhava iti saMbhAvanIyamiti // 862 // atha bhAvAdhikye'nyadiha laukikamudAharaNam / tatsUcanArtha 'jo jahA baTTae kAlo' ityAdizlokaH / asyArthaH kathAnakAdavaseyaH / taccedam kasmiMzcidaTavIpradeze sarovaramekamAsIt / taca lauphikeSu 'kAmikatIrtham ucyate / tasya hi tIre vajulanAmA vRkSo'bhUta / tacchAkhAmAruya yadi tiryak sarovarajase nipatati, tadA tIrthamAhAtmyAt kila manuSyo bhavati / yastu manuSya eva saMnipatati, asau devo jAyate / yastu lobhAdhikyAd dvitIyAmapi vArA nipatati sa bAdazaH mAgAsIt punarapi tAdRza eva saMpadyate / evaM cAnyadA vAnaramithunasya pazyato naramithunaM vajulakSazAkhAto nipatitaM tatsarovarajale / saMjAtaM ca bhAsvarazarIraM devamithunam / tato vAnaramithunamapi tathaiva tatra patitam / jAtaM ca pravararUpadharaM naramithunam / tato vAnareNa moktam-punarapi tathaiveha nipatAvaH, yena devarUpau bhvaavH'| tato'sau nipiddho yoSitA- 'yad na jJAyate, punarapItthaM kRte ki saMpadyate , paryAptaM cAnenaiva pravaramAnuSatvena, niSiddho hyatilobhaH sarvazAstreSvapi' iti / itthaM nivAryamANo'pi tayA'sau puruSo dvitIyAmapi bArI tathaiva tatra nipapAta / jAtazca punarapi vaanrH| tato gRhItA sA pravararUpA yoSit tatrA''yAtena kenApi rAjJA / saMjAtA ca tasya vallabhA ptnii| vAnarastu gRhIto mAyendrajAlikaH, zikSitazca nartayitum / nItazcAsau sakalatropaviSTasya rAjJaH purataH / pratyabhijJAtA ca tena sA rAjJI / tayA'pyupalakSito'sau vAnaraH / dhAvati ca punaH punanigRhyamANo'pi rAjhyAH saMmukhaM grahaNArtham / ato rAjhyA paThitam jo jahA vaTTae kAlo taM tahA seva vaanraa!| mA baMjulaparibhaTTho vAnarA! paDaNaM sara // 863 // .. yo yathA vartate kAlataM tathA sevasva vAnara! / mA bamjulaparibhraSTo vAnara ! patanaM mAra // 653 // uttAnArthazcArya zlokaH / tadevaM yathAdhiko lobhAbhiprAyaH kRto vAnarasyA'narthAya jAtaH, tathA mAtrAthadhika sUtramapIti bhAvanIyamiti // 863 // athA'kSarAdihInasUtrapAThe'pAyapradarzanArthamudAharaNam-- 'vijAhara rAyagihe uppaya paDaNaM ca hINadoseNa / kahaNo saraNAgamaNaM payANusArissa dANaM ca // 864 // .. asyA apyarthaH kthaankaadvseyH| taccedam-rAjagRhanagare bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH / tadantike ca dharma zrutvotthitAyAM paripadi gRhaM prati gacchatA zreNikarAjena dUre dRSTA ko'pi vidyAdhAro vidhuritapakSaH pakSIva nabhasyutpAta-nipAtau viddhaanH| tataH samutpannakautukaH pratinivRtya punarapi smvsrnnmaagtH| pRSTavAMzca tadvayatikaraM sarvameva bhagavantam / 'kahaNa ti' kathanaM ca kRtaM bhagavatAyadasya khecarasya vismRtamekamakSaraM nabhogAminyA vidyaayaaH| tato na sA sphuratyasya samyak / ato'yamutpAta-nipAtau vidadhAti / etacAkarNitaM pitRsamIpasthitenA'bhayakumAreNa / tatastena gatvA'bhihito vidyAdharaH- yad bhavato vismRtamekamakSaraM, tadahaM labdhvA tava kathayA. mi, yadi samAnasiddhikaM mAM karoSyasyA vidyAyAH / tataH pratipannamidaM khecareNa / kathitaM padAnusArilabdhyA samupalabhya tadakSaramabhayakumAreNa / pradattA ca tasya padAnusAriNaH khecareNa vidyA / vayaM ca tataH kSemeNa prApto vaitAvyazikharizikharasthitamavaravidyAdharIsaMgamasukhAni / tadevaM yathA'kSarahInA vidyA na sphurati, anarthaphalA ca jAyate, tathA sUtramapIti // 864 // atha hInA-'dhikAkSarobhayodAharaNamAha titta-kaDubhesayAI mA NaM pIleja UNae dei / pauNai na tehiM ahiyehiM marai bAlo tahAhAre // 865 // tikta-kaTubhepajAnyAturasya 'mA pIDyetA'yametaiH' iti vicintya mAtA-pitR-vaidhAdiryAnAni dadAti tadA'sau tairna praguNIbhavati, hInamAtratvAt / atha kathamapyadhikAni prayacchati, tadA tairadhikamAtrairAkAnto'sau mriyata evaa''turH| 'ghAlo tahAhAre tti tathA tenaiva prakAreNa hInA-'dhike AhAre'pi bAlo'pAyamApnoti / evaM sUtre'pi hInA-'dhike doSA vAcyA iti // 865 // , vidyAdharo rAjagRhe utpAta patanaM ca hInadopeNa / kathanaM zaraNAgamanaM padAnusAriNo dAnaM ca // 814 // tikta kadurbhapajyAni mA taM pIDhagagurunAni dadAti / praguNIbhavati na tairadhiniyate bAlastathAhAre // 865 // For Private and Personal Use Only
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsurl Gyarmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 206 vizeSA0 ke punaste doSAH ?, ityAha attharasa visaMvAo suyabheAo tao crnnbheo| tatto mokkhAbhAvo mokkhAbhAve'phalA dikkhA // 8 mAtrAdihInAdhikye sUtrasya bhedaH, sUtrabhedAcA'rthasya visaMvAdaH, tadvisaMvAde ca kriyArUpasya caraNasya visaMvAdaH, tadvisaMvAda mokSAbhAvaH, tadabhAve ca dIkSAphalyamiti / tadevamuktamAgamato dravyAvazyakam / / 866 // atha noAgamatastadabhidhitsurAha noAgamao jANaya-bhavvasarIrA-'irittamAvAsaM / loiya loguttariyaM kuppAvayaNaM jahA sutte // 867 // noAgamato dravyAvazyakaM trividham- zazarIradravyAvazyakam , bhavyazarIradravyAvazyakam , tadubhayavyatiriktaM dravyAvazyaka ca tatra samyaka pUrvAdhItAvazyaka siddhazilAtalagatajIvaviSamuktaM munizarIramanubhUtabhAvatvAjjJazarIradravyAvazyakam / yat punarAvazyaka jJAsyati, na punaridAnI jAnAti, tat sacetanaM devadattAdizarIra yogyatvAd bhavyazarIradravyAvazyakam / etadubhayavyatiriktaM tu mora gamato dravyAvazyaka trividham-laukikam , lokottaram , kumAvacanikaM ca / tatra laukika rAjAdInAM mukhaprakSAlanAthAvazyakam / lo taraM tu ye ime zramaNaguNaviSamuktA liGgamAtradhAriNaH sAdhvAbhAsAH pratipadamanekAnyasaMyamasthAnAnyAsevyobhayakAlaM pratikramaNAcAvazya kurvanti tad vijJeyam / kumAvanirpha tu yat pAkhaNDinacAmuNDA''yatanopalepanAyAvazyaka kurvanti tada boddhavyam / nozabdazveha sarva ''gamasarvaniSedhe draSTavyaH / etacca sarvamapi noAgamato dravyAvazyaka samabhedaM yathA sUtre'nuyogadvArAkhye proktaM tathA vijJeyamiti // 867 iha lokottaraM yad noAgamato dravyAvazyakamuktam / tatrodAharaNamAha louttare abhikkhaNamAsevAloyao udAharaNaM / sa rayaNadAhagavANiyanAeNa jaIhuvAladdho // 868 // lokottare nobhAgamato vyAvazyake'bhIkSaNamAsevakAlocakasAdhvAbhAsa udAharaNam / sevakazvAsAvAlocakazceti samAsa 1 ardhasya visaMvAdaH zrutabhedAt satazcaraNabhedaH / satto mokSAbhAvo mokSAbhAve'kalA dIkSA // 866 // 2 ka. ga. 'dAdeva cArtha' / noAgamapto zAyaka bhavyazarIrA-atiriktamAvazyakam / laukika lokottarika kumAvanika yathA sUtre 1467 // .lokottare'bhISaNAmAsevakAlocaka padAharaNam / sa raladAhakaSaNigjJAtena patibhirupAlavadhaH // 18 // AsevakAlocakasya ca yo'gItArthaguruH sa khalu ranadAhakavaNigjJAtena gItArthayatibhirupAlabdhaH / itykssraarthH| bhAvArthastu kathAnakA myH| tacca kathyate basantapuraM nAma nagaram / tatra cA'gItArthaH saMvinAbhAsa eko gacchaH mUrisahito vicarati / tanmadhye caika: sAdhvAbhAsahi Thati / sa ca pratidinamudakAhastAdidopaduSTAnyanepaNIyabhakta-pAnakAdIni gRhItvA''vazyakakAle mahAntaM saMvegamivodvahan sarva gurvanti 'nvahamAlocayati / gururapi tathaiva prAyazcittaM prayacchati / tacca prayacchannagItArthatvena nityamevaM vakti- aho ! dharmazraddhAlurayaM mahAbhAga sukhenA''sevyate, duSkaraM ca yaditthamAlocyate, ato'zaThatvAdeva zuddho'yam / etacca dRSTvA'nye mugdhasAdhavazcintayanti- aho ! AlI cayitavyameveha sAdhyam , tacet kriyate, tIkRtyAsevane'pi na kazcid doSa iti / evaM sarvasminnapi gacche prAyaH pravRttamasamaJjasamiti itthaM ca vrajati kAle'nyadA gItArthasAdhuH kazcit tatra gacche mAghUrNakaH smaayaatH| tena ca so'vidhiH sarvo'pi dRSTaH / tatazcintitam aho ! anenA'gItArthaguruNA sarvo'pyayaM nAzito gacchaH / tatastena bhaNito guru:- aho ! tvamamuM nityamakRtyAsevakaM sAdhumitthaM prazaMsA bhavasi girinagaranRpatestannagaranivAsilokasya ca sadRzaH / katham ?, ityatrocyate girinagaraM nAma nagaram / tatra caiko vaNik koTIzvaro nivasati / sa ca vaizvAnarabhaktatvAt prativarSa ratnAnAmapavarakaM bhRtvA vahina pradIpayati / taM ca tathA kurvantaM rAjA nagaralokazca sarvadA prazaMsati, yathA- aho! vaizvAnare bhaktirasya, yadamuM bhagavantaM prativarSamira ratnastarpayatyasau / evaM ca prazasyamAno'yamAdRtataraH pratisaMvatsaraM tathA'nutiSThati / tato'nyadA pracaNDapavanoddhRtastena pradIpito bahi sarAjagRhaM samastamapi nagaraM bhasmasAt karoti / tataH sanagareNa rAjJA 'kimasmAbhiritthaM kurvannasau pUrva na niSiddhaH, kiMvA parza sitaH' ityAdivaDhaM pazcAttApaM kRtvA daNDitaH, nirvAsitazca nagarAdasau vaNigiti / evamAcArya! tvamapyavidhipravRttasyA'sya sAdhornityamitthaM prazaMsAM kurvannamum, AtmAnam, gacchaM ca nAzayasi / tasmAd mathurApurI narapateH, tannivAsilokasya ca sadRzo bhava, yato'narthabhAga na bhavasi / katham , ityatrApyabhidhIyate matharAnagaryAmapi vaizvAnarabhaktana kenApIzvaravaNijetthameva ratnabhRtaM gRhaM pradIpayitumArabdham / tataH sanagaralokena rAjJA daNDitaH, tiraskRtazcAsau vaNik / aTavyAM gRhaM kRtvA kimitthaM nabhadIpayasi ?, iti niSkAsito nagarAditi / tvamapItthaM kurvannamum , AtmAnaM, gaccha cAnarthebhyo rakSasi / tadevaM yuktibhiH zikSyamANo'pyasau gururagItArthatvena sAgrahatayA, nirdharmatayA ca svapravRttene nivartate / tatastena prAghUrNakasAdhunA gacchasAdhayAbhihitA:- alamevaMbhUtasya gurorvazavartitvena, parihiyatAmayam / anyathA sarveSAmanAya saMpatsyate / ta For Private and Personal Use Only
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 207 vizeSA0 tastathaivA'nuSThitaM tairapi / tadevabhUtasya gacchasya satkaM noAgamato lokottaraM dravyAvazyakamabhidhIyata iti / tadevaM sodAharaNamukta vyAvazyakam // 868 // atha bhAvAvazyakamabhidhIyate- taba vidhA- AgamataH, noAgamatazca / tadetadabhayamapyAha augamao bhAvAvAsayaM tadatthovaogapariNAmo / noAgamao bhAve pariNAmo nANa-kiriyAsu // 869 // Agamato bhAvAvazyakamAvazyakArthopayogapariNAmaH | noAgamatastu jJAna-kriyobhayapariNAmaH, mizravacanatvAdU noshbdsyeti||869|| idaM ca trividhamiti darzayatrAha loiya louttariyaM kuppAvayaNaM ca taM samAseNaM / louttaraM pasatthaM satthe teNAhigAro'yaM // 47 // tad noAgamato bhAvAvazyakaM trividham- laukikam , lokottaram , kumAvanikaM ca / evaM copanyAsaH pUrva vyatiriktadravyAvazyake, atra ca bhAvAvazyaka bandhAnulomyAdinA kenApi hetunA kRtaH, yAvatA'nuyogadvArasUtre itthamuktam- 'laukikam , kumAvanikam , lokottaraM ca' iti / tatra laukikaM noAgamato bhAvAvazyakam 'pUrvAhna bhAratam , aparAhe rAmAyaNaM vAcanIyam' ityAdi / kumAvanika tu mantrAdipAThapUrvakamijyA'JjalihomAdi / lokottaraM punarupayuktasya zramaNAdermukhavatrikApratyupekSaNA-''vartAdikriyAmizramubhayakAlamAvazyakasUtroccAraNam / evaM sarvatra jJAna-kriyAmizratA bhAvanIyA / iha ca trividhe'pi noAgamato bhAvAvazyake pAramArthikA'nupamApavargamukhamAptihetutvAllokottarameva prazastam / tadeveha zAstre'dhikriyata iti // 870 // athAvazyakasya paryAyanAmAnyabhidhitsurAha___ tassAbhinnatthAI supasatthAI jahatthaniyayAI / avyAmohAinimittamAha pajjAyanAmAiM // 871 // tasyA''vazyakasya paryAyanAmAmyAheti saMbandhaH / kathaMbhUtAni', abhinnArthAni, suprazastAni, yathArthoM vyavasthitastathaiva niya 1 ka.sA.ga. adhunA bhA' / 3 bhAgamato bhASAvazyakaM tadarthopayogapariNAmaH / nobhAgamato bhASe pariNAmo zAna-kriyayoH // 869 // laukikaM lokottarika kumASacanikaM ca tat samAsena / lokottaraM prazastaM zAstre tenA'dhikArA'yam // 7 // tasyA'bhinnArthAni suprazasAni yathArthaniyatAni / avyAmohAdinimittamAha paryAyanAmAni // 401 // tAni nizcitAni / kimiti, Aha- avyAmohAdinimittamaH aikArthikaihi paryAyanAmabhitaiiranyAnyasthAneSvanyAnyanAmazravaNataH ziSyo na mudyati / AdizabdAd nAnAdezajavineyAnAM sukhenaivA'rthapratipattirbhavatItyAdi vAcyamiti // 871 // kAni punastAni paryAyanAmAni ?, ityAha AvassayaM avassakaraNijaM dhuva niggaho visohI y|ajjhynnchkk vaggo nAo ArAhaNA mggo|| 872 / / etAni daza paryAyanAmAni // 872 // tatrA''vazyakamiti kaH zabdArthaH 1, ityAha saimaNeNa sAvaeNa ya avassakAyavvayaM havai jamhA / aMtoaho-nisissa u tamhA AvarasayaM naamaa||87|| zramaNAdibhirahorAtramadhye'vazyaM karaNAdAvazyakamitIha tAtparyamiti // 873 // etadeva savizeSamAha jadavassaM kAyavvaM teNAvassayamidaM guNANaM vA / AvassayamAhAro A majjAyA-bhivihivAI // 874 // . __A vassaM vA jIvaM karai jaM nANa-dasaNa-guNANaM / saMnijjha-bhAvaNa-cchAyaNehiM vAvAsayaM gunno||875|| . yad yasmAdavazyaM kartavyaM, tena tasmAdAvazyakamidamiti / etat prAktanagAthAyAH paryavasitArthakathanameva / athavA, AG maryAdA-'bhividhivAcI, A-maryAdayA, abhividhinA vA guNAnAmapAzraya AdhAra idamityApAzrayaH- guNAdhAra ityarthaH / nanvAdhAravAcaka ApAzrayazabdaH puMliGge vartate, tat kathamApAzrayamiti napuMsakam ? iti cet / na, prAkRtazailIvazato'dopAditi / athavA, jJAnAdiguNAnAmA samantAd vazyamAtmAnaM karotItyAvazyakam , yathA-- antaM karotItyantakA pAMnidhya-bhAvanA-''cchAdanairvA''vAsakaM guNata ityAvA. sakamucyate / idamuktaM bhavati- 'vasa nivAse' iti guNazUnyamAtmAnaM guNaiH, A-samantAd vAsayati guNasAMnidhyamAtmanaH karotItyA bhAvazyakamavazyakaraNIyaM bhuvaM nigraho vizuddhikA / adhyayanapaTakaM vargo myAya ArAdhanA mArgaH // 2 // 2 zramaNeNa zrAvaNa cAvazyakartavyakaM bhavati yasmAt / antarahanizaM tu tasmAdAvazyakaM nAma // 3 // yavazyaM kartavya temAvazyakamidaM guNAnAM vA / ApAzraya AdhAra mA maryAdA-bhividhivAcI // 8 // mA pazca vA jIvaM karoti yajJAna-darzana-guNAnAm / sAnidhya-bhAvanA-ucchAdanazviAsakaM guNataH // 875 // For Private and Personal Use Only
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ' www.kobatirth.org 203 vizeSA0 vAsakam / athavA, yathA vastraM vAsa-dhUpAdayaH, tathA guNairA samantAdAtmAnaM vAsayati bhAvayati raJjayatItyAvAsakam / yadi vA AcchAdane' guNairA samantAdAtmAnaM cchAdayati- 'chada khaTTa saMvaraNe' iti doSebhyaH saMvRNotItyAvAsakamiti / tadevaM 'AvassayaM' ityAdyaM paryAyanAma vyAkhyAtam / / 874 / / 875 / / zeSANyatidizannAha-- evaM ciya sesAI viusA suya-lakkhaNANusAreNa / kamaso vattavvAI tahA suya kkhaMghanAmAI // 876 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir evameva zeSANyadhyavazyakaraNIyAdinAmAni siddhAnta-lakSaNAnusAreNa kramazo viduSA vaktavyAni tadyathA- mumukSubhiravazyaM kriyata ityavazyakaraNIyamidamucyate; tathA, arthato dhruvatvAt zAzvatatvAd dhruvam / nigRhyanta indriya- kaSAyAdayo bhAvazatravo'neneti nigrahaH / anye tu pravAhato'nAdikAlInatvAd dhruvaM karma, tad nigRhyate'neneti 'dhruvanigrahaH' ityekamevedaM paryAyanAma vyAcakSate / karmamalinasyAsstmano vizuddhihetutvAd vizuddhiH / sAmAyikAdiSaDadhyanAtmakatvAdadhyayanapadakam / 'tujI varjane' dRjyante dUrataH parihiyante rAgAdayo doSA aneneti vargaH / anye tu SaDadhyayanakalApAtmakatvAt 'adhyayanapaTUbargaH' itIdamadhyekameva paryAya nAma bruvate / abhipretArthasiddheH samyagupAyatvAd nyAyaH athavA, jIva-karmasaMbandhApanayanAd nyAyaH / ayamabhiprAyaH- yathA kAraNikairdRSTo nyAyo dvayorarthipratyarthinobhUmidravyAdisaMvandhaM cirakAlInamapyapanayatIti, evaM jIva- karmaNoranAdikAlInamapyAzrayAzrayibhAvasaMbandhamapanayatItyAvazyakamapi nyAya ucyate / mokSA''rAdhanA hetutvAdArAdhanA / mokSapuramApakatvAda mArga iva mArga iti / atidezaprastAvAd vakSyamANAnyapyaikArthikanAmAnyatidizamAha- 'tahA suyavakhaMghanAmAI ti' tathA tenaivoktaprakAreNa zrutamantha- siddhAnta-pravacana-''jJopadezA ''gamAdIni zrutaikArthikanAmAni gaNa-kAma-nikAya-skandha-varga-rAzyAdIni ca skandhaikArthikanAmAni zrutAnusAreNa, lakSaNAnusAreNa cA'rthato viduSA vaktavyAnItyartha iti / tadevaM vihito nAmAdinyAsa Avazyakapadasya / / 876 // atha zrutapadasya taM cikIrSuridamAha "Agamao davvasuyaM vattA suttopaoganirabekkho / noAgamao jANaya bhavvasarIrA 'irittamidaM // 877 // 1 evameva zeSANi viduSA zruta-lakSaNAnusAreNa / kramazI vaktavyAni tathA zruta-skandhanAmAni // 476 // 2 bhAgamato vyazrutaM vA zrutopayoganirapekSaH / nobhAgamato jJAyaka bhavyazarIrA'tiriktamidam // 877 // iha nAma sthApane sugamatvAd nokte / dravyazrutaM tvAgamataH, moAgamatazca / tatrA'gamato dravyazrutaM vaktA tadupayoganirapekSa: anupayukta ityarthaH / noAgamatastu trividham- jJazarIradravyazrutam bhavyazarIradravyazrutam, tadvyatiriktaM dravyazrutaM ceti / tatrAdyabhedadvayamAvazyakatradeva boddhavyam // 877 // tadvyatiriktaM vidaM kim 1, ityAha pattAigayaM sutaM sutaM ca jamaMDajAi paMcavihaM / Agamao bhAvasuyaM suuvautto tao'NaNNo // 878 // iha zrutaM sUtraM ca dve api kilaikArthe / tatra tala-tAlyAdiprabhavAni patrANi pratItAni teSu gataM likhitaM sUtraM patrAdigatam ; AdizabdAt patrasaMghAtaniSpannAH pustakaH, bakhAdayatha gRhyanteH teSvapi likhitaM sUtraM jJazarIra bhavyazarIravyatiriktaM dravyazrutamucyate / athavA, aNDAdyapi yadAgame paJcavidhaM sUtramuktam ; tadyathA-- "aMDae, boMDae, kIDae, vAlae, bAgae" * / etadapi sUtrAbhidhAnasAsyAd vyatiriktaM dravyazrutamucyate / tatrANDAccaturindriyakITavizeSa nirvartitakozakArarUpAjjAtamaNDajaM lokamatItaM caTakasUtramityarthaH / noDaM vamanIphalaM tasmAjjAtaM voNDajaM karpAsamUtramityarthaH / kITajaM tu pazcavidham, tadyathA- "peMTTe, malae, aMsue, cIrNasue, kimirAe"* ete paJcApi paTTasUtravizeSAH / vAlajamapi pazcavidham, tadyathA- 'uNNie, uTThie, migalomie, kotave, kiTTise' / tatra mUSikaloarose kaoNtavam UrNAdyudarita kiTTisaniSpannaM sUtraM kiTTisam; athavA, UrNAdInAM dvikAdisaMyoganiSpannaM kiTTisam; yadivA, uktazepA'zvAdijIvalopaniSpannaM kiTTisam / zeSaM pratItam / saNA-tasyAdiprabhavaM vlkjm| tadetat sarvamapi vyatiriktaM dravyazrutam / bhAvamapi dvidhA - AgamataH, noAgamatazca / tatra zrutopayuktastadadhyetA''gamato bhAvazrutam / nanUpayoga eva bhAvazrutaM yujyate, tatkathamiha tadvAn gRhyate 1, ityAha 'tao'NaNNo ci' tataH zrutopayogAdananya iti kRtvopacArataH sa eva bhAvazrutamucyata iti // 878 // no Agamano bhAvazrutamAha 1 patrAdigataM sUtraM sUtraM ca yadaNDajAdi paJcavidham / Agamato bhAvazrutaM zrutopayuktastato'nanyaH // 878 // * (anuyogadvArasUtre) 2 pustakazabdasya pauM na doSAya, "pustaka-sustaka " iti liGgAnuzAsane tasya puMnapuMsakatvenA'nuzAsanAt / 3 aNDajam voNDajam, kITajam, vAlajam, vlkjm| 4 paTTam, malayam, aMzukram, cInAMzukam, kRmirAgam / 5rNikam aSTikam, mRgalomikam, kautavam, kittttism| anuyogadvArasUtrastho'yaM pAThaH / For Private and Personal Use Only
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 203 vizeSA0 'noAgamao bhAve loiya louttaraM purAbhihiyaM / sammattapariggahiyaM sammasuyaM micchamiyara ti // 879 // noAgamato bhAvazrutaM dvividham- laukika, lokottaraM ca / tatra laukika bhArata-rAmAyaNAdi / idaM cehaiva pUrva zrutajJAnavicAre moktam / lokottaraM tvaGgapraviSTAdi, idamapi pUrva tatraivoktam / etacca sarva samyaktvaparigRhItaM samyakzrutaM, mithyAtvaparigRhItaM tu mithyAzrutamiti // 879 // atra prerakA pAha Agamao bhAvasuyaM juttaM noAgame kahaM hoi / jai nAgamo na sutaM, aha suttamaNAgamo kiha nnu?||880|| yadAgamato bhAvathulamuktam tad yuktam- ghaTata eva / noAgamatastu bhAvazrutaM kathaM bhavati ?-na ghaTata evaitadityarthaH / tathAhimozabdastAvad nirodhavacanaH, tatazca yadi na- naivA''gamaH, tarhi na zrutam , tasyA''gamarUpatvAt / atha zrutam , tInAgamaH katham / / tasmAd noAgamato bhAyazrutamiti 'mAtA bandhyA' ityAdivad viruddhameveti // 880 // preraka evA''zaGkayAha 'uvaogo jammatte taM taM jai vAgamo'vasesaM tu / noAgamo tti evaM kimaNuvauttammi davvasuyaM? // 881 / / __ yadivA, evaM siddhAntavAdI yAt- yAvanmAtre yatra yatra zrutAdhyetari tadupayogastattadAgamato bhAvazrutam , yat tvavazeSamanupayuktasyA'dhyetuH zrutaM tad noAgapato bhASazrutamiti sarva susthamiti | hanta ! tarhi 'Agapao dabbasuyaM vattA suttovaoganiravekkho' ityanenA'nupayukte vaktari yat pUrva dravyazrutamuktaM tat kiM syAt , tadviSayasyedAnI noAgamato bhAvazrutatvena tvayA pratipAdyamAnatvAt - nirviSayameva tat syAditi bhAvaH // 881 // para evAcAryamatamAzaGkaya pariharabAhaavisuddhanayamaeNa ba jaI laddhisuyamaNuvautte vi / bhAvasuyaM ciya paDhao kimaNuvauttassa davvasurya ? // 882 // noAgamato bhAve laukikaM lokottaraM purAbhihitam / samyaktvaparigRhItaM samyakzrutaM mithyetaraditi // 879 // 2 Agamano bhAvazrutaM yuktaM noAgame kathaM bhavati / / yadi nAgamo na sUtraM, bhatha sUtramanAgamaH kathaM nu|| 8 // 3 upayogo yanmAne tattad yadi vA''gamo'vazeSaM tu / nauAgama ityevaM kimanupayukta vaSyazrutam // 8 // 4 gAthA 877 // 5 avizuddha nayamatena yA yadi labdhizrutamanupayukta'pi / mAvazrutameva paThataH kimanuSayuktasya dravyazrutam / / 882 // yadi ca mUriretad yAt- avizuddhanayamatena zrutalabdhirapi bhAvazrutamucyate / tatazcAnupayukte'pi labdhisaMpanne jIve tallabdhirUpaM zrutaM labdhizrutaM bhAvazrutamevAGgIkriyate, anyattu labdhyAdizUnyasya yat zrutaM tad dravyazrutam, iti na tasya nirviSayateti bhAvaH / inta / tanupayuktasya paThato vaktuH kiM dravyazrutam , tasyApi zrutalabdhisadbhAvato bhAvazrutapAptyA tadavasthaiva dravyazrutasya nirviSayateti bhaavH| na hi zrutalabdhirahitaH ko'pi paThati / tasmAdetadapi vAGmAtratvAd na kiJciditi // 882 // athAcAryaH pratividhAnamAi* Agama suovaogo suddho ciya na crnnaaisNmisso| mIse'vi vA vivakkhA suyassa caraNAibhinnassa // 883 // iha tAvat sarvasyApyasya prakramasya bhAvArtha ucyate-pareNa niSedhavacanaM nozabdamavagamya pUrvapakSaH kRtaH / AcAryastu mizravacana nozabdaM cetasi nidhAya pratividhatte / mizravacanenApi nozabdena dravyazrutam , Agamato bhAvazrutam , noAgamato bhAvazrutaM cetyetatritayaM kathaM pRthagupapadyate ? iti cet / ucyate-anupayuktasya zrutAdhyetustAvad dravyazrutaM 'Agama tti' ekadezena samudAyasya gamyamAnatvAdAgamato bhAvazrutamucyate / kim ?, ityAha-zuddha eva zrutopayogaH, na crnnaadimishrH| yadivA, caraNAdimizreSi zrutopayoge tadbhinnazrutopayogastha vivakSA kriyate / idamuktaM bhavati-caraNAdimizramapi zrutopayogaM bhinna vivakSitatvAdAgamato bhAvazrutamucyata iti // 883 // tarhi noAgamato bhAvazrutaM kim ?, ityAha cairaNAisameyammi u uvaogo jo sue na tao sme| noAgamo-tti bhaNNai nosado mIsabhAvammi // 884 // caraNAdisamete tu zrute yazcaraNAdimizra upayogastako'sau samayaprasiddhayA noAgamato bhAvazrutamucyate / nozabdaveha mizravacana iti / niSedhavacanastu nozabdo'tra neSyate, yato'sau sarvaniSedhavacano vA syAta, dezaniSedhavacano vA // 884 // tatra sarvaniSedhavacanatve nozabdasya doSamAhasamvanisehe doso savvasuyamaNAgamo pasajjejjA / hojjA vA'NAgamao suyavajjamaNAgamasuyaM tu||885|| 1 AgamataH zrunopayogaH zuddha eva na caraNAdisaMmizraH / mizre'pi vA vivakSA zrutasya caraNAdibhinnasya // 683X kSinyAdA-1 2 caraNAdisamene napayogo yaH zrune sakaH samaye / noAgama iti bhaNyate nozabdo mizrabhAve // 884 // sarvaniSedhe dopaH sarvazrutamanAgamaH prasangena / bhaved vA'nAgamataH zrutavajamanAgamazrutaM tu // 885 // For Private and Personal Use Only
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 210 vizeSA 0 sarva niSedhavacane nozabde'tra gRhamANe doSaH prasajyate / kaH 3, ityAha- 'savvasuyamityAdi' noAgamato bhAvazrutamiti ko st :- anAgamaH sarvamapi yad bhAvazrutamiti - sarvaniSedhavAcakatve nozabdasya sarvasyApi bhAvazrutasyA''gamatvaniSedhaH syAditi bhAvaH ayuktaM caitat zrutasyAgamatvene supratItatvAt / athavA, sarvaniSedhavAcake nozabde noAgamato bhAvazrutamityayamarthaH syAt / kaH ? ityatrocyate - anAgamato'nAgamatvAt zrutavarja matyAdicatuSTayAtmakaM yadanAgamarUpaM jJAnaM tat zrutaM bhAvazrutaM bhavediti - azrutarUpasyApi matyAdijJAnacatuSTayasya zrutaprasaGgaH syAditi bhAvaH // 885 // dezaniSedhavacane'pyatra nozabde dUSaNamAha deseni sayalaM noAgamao suyaM ma pAMvejjA / bhinnaM piva taM deso caraNAINaM pasajjejjA | 886 // dezaniSedhavacane nozabde sakalamApyAcArAdi zrutaM noAgamato bhAvazrutaM na prApnuyAt- na syAt, kintu tadekadeza eva no gamato bhAvazrutaM syAdityarthaH / sarvazrutasya caitadiSyate, samastasyApi dvAdazAGgagaNipiTakasya jJAna-darzana- cAritraparyAya piNDAtmakatvA Agamatvena siddhAnte rUDhatvAt etacca mizravacana eva mozabde ghaTate, nAnyatheti bhAvaH / atraikadezaniSedhapakSe dUSaNAntaramAha'bhinnaM pivetyAdi' 'vA' ityathavA, bhinnamapi pRthagbhUtamapi sat tad bhAvazrutaM caraNAdInAmekadezaH prasajyeta abhinadeza veSyate caraNAdibhiH saha dhAjanaka pizavarNakavat ; anyathA saMkaraikatvAdidoSaprasaGgAditi // 886 // kiJca, dezaniSedhako nozabda ekadezavAcakaH, tatra vAparo'pi doSaH / kaH 1, ityAha- hojja va noAgamao suavautto vi jaM sa desammi / uvajujjai na u savve teNAyaM bhiisbhaavmmi||887 yaH zrutopayuktaH pUrvamAgato bhAvazrutamuktaH so'pi nozabdasya dezavacanatve noAgamato bhAvazrutaM bhavet / kutaH 1, ityAhayadyasmAt zrutaikadeza evopayujyate, na tu sarvasminnapi zrute, sarvasyApi zrutasyA'nantAbhilApyArthaviSayatvAt etadupayogasya caikadAsbhavAt / tacaikadezavacanatve nozabdasyA'yaM noAgamaH / tasmAd yenaivaM sati Agama-no AgamabhAvazrutayoravizeSaH prApnoti, senAsyaM nozabdo mizrabhAve grAhya iti / / 887 // 1 ka.kha. 'na pra' / 2 dezaniSedhe sakalaM noAgamataH zrutaM na prApnuyAt / bhinnamapi vA tad dezazvaraNAdInAM prasajyeta // 886 // 3 bhaved vA noAgamataH zrutopayukto'pi yat sa deze / upayujyate na tu sarvasmin tenA'yaM mizrabhAve // 887 // atha prerakAbhiprAyamAzaGkamAna Aha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir A na mIsa bhAve nAbhihio, abhihio ya nosdo| dese tadannabhAve davveM kiriyAe bhAve ya // 88 // Aha- pratiSedhavAcakatvAd nozabdo mizrabhAve na kvacidabhihitaH / kiM tarhi 1, dezAdiSu paJcasvartheSvabhihitaH / tatra deze noghaTo ghaTaikadeza ucyate, yato ghaTaikadezastAvadaghaTo na vaktavyaH, nApi ghaTaH, kiM tarhi 1, noghaTaH / tathAhi ghaTaikadezasya grIvAderaghaTa ve tadanyadezAnAmapi tadvadevA'ghaTatvAt sarvaghaTAbhAvaprasaGgaH, evaM paTe-zakaTAdAvapyabhAvaprasaGgena sarvazUnyatApattiH / nApi ghaTaikadezo ghaTaH, evaM hi pratyavayavaM ghaTaprAptyaikasminnapi ghaMTe ghaTavAhulyApattiH, tathA ca satyekaghaTaviSayamavRtti nivRtyAdivyavahArocchedaprasaGgaH / tasmAt pArizeSyAd ghaTaikadezo noghaTa evocyate, paryAyazabdatvAdanayoH / tadanyabhAve'pi nozabdo dRzyate, yathA 'noghaTaH' ityukte tadanyaH paTAdiH pratIyate, yathA 'no brAhmaNaH' ityabhihite kSatriyAdirgamyate / dravye tu nozabdo ghaTaikadezavacanAdi :- no ghaTaH, no paTaH, no stambha ityAdidezavAcaka ityarthaH / nanu dezavAcakAdasya ko bhedaH 1, iti cet / ucyate- tatra ghaTAdisaMbaddha eva tadekadezo noghaTAdiruktaH, atra tu sa eva ghaTAyekadezo grIvAdiH pRthagbhUto rathyAdipatitaH svatantra eva gRhyate / sa ca ghaTAdeH pArthakyena vartamAnatvAt pRthageva svatantraM dravyam iti dravye nozabdaH / kriyAniSedhavacano nozabda:- 'no pacati, no paktavyamityAdi / bhAvaniSedhe tu nozabdo 'no zayyate, no sthIyate' ityAdi / bhAva kriyayozva vizeSaH siddha-sAdhyatAdirUpaH ko'pi zabdazAstrAdigato boddhavyaH / ityevaM vivakSAvazAddezAdiSvartheSu dRSTo nozabdaH, na tu mizrabhAva iti // 888 // atrottaramAha camayaM desAI tahavatthavaseNa saddaviNiogo / amiyatthA ya nivAyA jujjai to mIsabhAve vi // 889 // satyam, dezapratiSedhAdivacano'yaM nozabdaH, tathApyarthavazAcchandAnAM viniyogaH- yo yatrA'rtho ghaTate, tasminnarthe tatra te prayu jyanta ityarthaH / Aha- nanvekasyApi zabdasya kimanekArthA vidyante yenaivamucyate 1, ityAzaGkayAha- dyotakatvenAparimitArthAzca nipAtA iti mizravacano'pi prayujyate nozabdaH, na kiJcit zrUyata iti // 889 // 1 Aha manu mizrabhAve nAbhihitaH, abhihitazca mozabdaH / deze tadamyabhAve dravye kriyAyAM bhAve ca // 888 // 2 ka.ga. 'svAbhA' / 3 ka.ga. 'Taka' / 4 ka.kha.ga. 'tArU' / 5 satyamayaM dezAdiSu tathA'pyarthavazena zabdaviniyogaH / amitArthAzca nipAtA yujyate tato mizrabhAve'pi // 889 // For Private and Personal Use Only
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ MI Jl Ranna Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsuri Gyanmandir 211 vizeSA0 athavA, dezavacano'pi bhavatpatra nozabdaH, na kazcid doSaH, iti darzayabhAha-- 'avisesiyasaMmissovaogadesu tti vA suyaM kAuM / noAgamabhAvasue nosado hoja dese vi // 890 // avizeSitazcAsau jJAna-darzana-cAritrANAM paripUrNaghaTAdirivA'khaNDaH saMmizrIpayogazcAvizIpatasaMmizropayogastasya ghaTAdevAdiriva zrutaM deza ekadeza iti kRtvA noAgamato bhAvabhute vicArye nozabdo deze'pi yujyate / idamuktaM bhavati- yathA sAmAnyena paripUrNaghaTAderihA'khaNDasyaikadezo griivaadinoghtt ucyate , evamavizeSitabhedasya jJAna-kriyApariNAmarUpasyA'khaNDasya vastunaH zrutamekadeza iti kRtvA jJAna-kriyApariNAmo noAgamato bhAvazrutamiti sthitam // 890 // atha matAntaramupadarya pariharanAha 'noAgamao keI sadasahAyamuvaAgamicchati / naNu sutaramAgamattaM hi davva-bhAvAgame juttaM // 891 // kecidAcAryAH zabdasahAya zrutopayoga noAgamato bhAvazrutamicchanti / ayamabhiprAyaH- zrutopayogapUrvaka bruvANasya yaH zrutopayogasahitaH zabdaH sa noAgamato bhAvazrutam / tatra kilopayoga-zabdasamudAye upayogalakSaNasyA''gamasyaikadezatvAt , zabdanirapekSa tUpayogamAtramAgamato bhAvazrutamiti / etaccAyuktamiti darzayati- 'navityAdi' nanvatra hi sphuTaM zrutopayogo bhAvAgamaH, zabdastu dravyAgamaH, iti sutarAmAgamatvameva yuktam / Agamata eva zrutaM yujyate, na tu noAgamata ityarthaH / yadi hi kevalo'pi zrutopayoga Agama ucyate, tarhi dvitIye zabdalakSaNe dravyAgame milite sutarAmayamAgama eva yujyate, na tu noAgamaH, AgayA-'nAgamasamudAya evaM tasya yujyamAnatvAditi bhAvaH // 891 // parAbhimAyamevAzaGkaya nirAcikIrSurAhaaha nAgamo tti sado noAgamayA ya tadahiyattaNao / Agamao davvasuyaM kiha saddo nAgamo jai so 1 // 892 / atha paro manyeta- zabda Agamo na bhavati, tata upayogasya tadadhikatvAdanAgamarUpazabdAdhikatvAt noAgamatA, AgamA-'nA, gamasamudAye AgamasyaikadezatvAd noaagmtvmitybhipraayH| atra mUrirAha- hanta ! yadyasau zabda Agamo na bhavati tAgamato dravyazrutaM 1 avizepitasaMmizropayogadeza iti vA zrutaM kRtvA / noAgamabhAvazrute nozabdo bhaved deze'pi // 890 // 2 ka.ga. 'deso tti'| 3 noAgamataH kecit zabdasahAyamupayogamicchanti / nanu sutarAmAgamatvaM hi dravya-bhAvAgamayoyuktam // 891 // 4 pa.cha. 'va yu'| 5 atha nAgama iti zabdo nobhAgamatA ca tadadhikatvataH / Agamato dravyazrutaM kathaM zabdo nAgamo yadi saH // 892 takathamaSa) syAt / sumatItamapyasyetthamAgamato dravyazrutatvaM na syAt , anAMgamatvAt / tasmAd dravyeta Agama evA'yam , ato dravyAgamasahAyo bhAvAgama Agamata eva bhAvazrutam , na tu noAgamata iti sthitam // 892 // athAnyadapi matAntaramupanyasya dUpayati anne noAgamao sAmittANAsiyaM suyaM boMta / jai na suyamaNuvaoge naNu suyaramaNAsiyaM natthi // 893 // . anye tu kecanA'pyAcAryAH svAminamAzritaM zrutopayoga bhAvazrutaM yuvate, khAmyanAzritaM tu tameva noAgamato bhAvabhutaM bruvate, etaccAtiphalaveveti darzayati- 'jaItyAdi' yadyanupayukte'pi vaktari zrutaM noktam , kintu viziSTe'pi tasmin svAmini dravyazrutameva pUrvamabhihitam / mUDha ! tarhi sutarAmevA'nAzritaM bhAvazrutaM nAsti, svAminamantareNa pustakAdilikhite zrute upayogasya dUrotsAritatvAt , upayogamantareNa ca bhAvazrutasya sarvathA'sattvAt / 'svAmyanAzritaM ca zrutaM kApyasti' iti pratipAdayiturmahAsAhasikatvamiti yat kinidetaditi / tadevamuktaM noAgamato'pi bhAvazrutam // 893 // atha zrutasyaikArthikanAmAnyAha suya-sutta-gaMtha-sihaMta-sAsaNe ANa-vayaNa uvaeso / paNNavaNa Agamo vi ya egaTThA pajjayA sutte // 894 // eteSAM ca nAnAmarthaH prAgatidezenokta eveti / tadevaM vihitaH zrutasyApi naamaadinyaasH||894 // atha skandhasya tamabhidhAtumAha khaMdhapae'Nuvautto vattA''gamao sa davvakhaMdho u / noAgamao jANaya-bhavvasarIrA-iritto'yaM // 895 // ihApi nAma-sthApane mukhaprarUpaNIyatvAd nokte / dravyaskandhastvAgamataH skandhapade'nupayukto vaktA / noAgamatastu jJazarIradravyaskandhaH, bhavyazarIradravyaskandhaH, tadubhayavyatiriktadravyaskandhazcetyevaM trividho'yamiti // 895 // tatra vyatiriktadravyaskandhaH sacittAdibhedAta punarapi trividha iti darzayati jAye nobhAganataH vAmAzita zunaM yuvanti / yadi na zrutamanupayoge nanu sutarAmanAzritaM nAsti // 893 // 2 zruta-sUtra-mandha-siddhAnta-zAsanAni bhAkSA-vacane upadezaH / prajJapanamAgamo'pi cakArthAH paryayAH sUtre // 894 // x / skandhapade'nupayukto vaktA''gamataH sa vayaskandhastu / noAgamato zAyaka-bhavyazarIrA 'tirikto'yam // 895 ||+sty ta For Private and Personal Use Only
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra } 212 www.kobatirth.org vizeSA0 'sacitto acitto mIso ya samAsao jahAsaMkhaM / dupayAI dupaesAio ya seNAidesAI || 896 // vyatiriktadravyaskandhaH samAsataH saMkSepeNa tAvat sacittA-citta-mizrabhedAt trividhaH / sa ca yathAsaMkhyaM dvipadAdirdraSTavyaH, tathAhi - dvipadA - spada-catuSpadarUpaH sacicaskandhaH / tatra dvipadaM manuSya-zuka-sArikAdi, apadaM dADimA ''mra- bIjapUrakAdi, catuSpadaM tu gavAdi / dvimadezikAdiranantANuka skandhaparyavasAno'cittaskandhaH senAyA hastyazva ratha- padAti- khar3a-kuntAyAtmakaH pAzcAtya madhyamAsudezarUpo mizraskandhaH / AdizabdAd grAma-nagara rAyekadezaparigrahaH / / 896 // athavA vyatiriktaskandhasya prakArAntareNa traividhyamAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ahavA kasiNo akasiNo aNegadavbo sa eva viSNeo / desA'vaciobacio aNegadavvo viseso'yaM // 897|| athavA sa eva vyatiriktaskandho'nyathA trividho vijJeyaH, tadyathA- kRtsnaskandhA, akRtsnaskandhaH, anekadravyaskandhazveti / yasmAdanyo bRhattaraH skandho nAsti sa kRtstaH paripUrNaH skandhaH kRtsnaskandhaH, sa ca hayaskandhaH, gajaskandhaH, naraskandha ityAdi / Aha- yadyevam, prakArAntaramasiddham, sacitaturaGgamAdiskandhasyaiva saMjJAntareNoktatvAt / naivam, yataH prAk sacittaskandhAdhikArAt. tathAssaMbhavino'pi buddhyA nikRSya jIvA evoktAH, iha tu jIva-tadadhiSThitazarIrAvayavalakSaNaH samudAyaH kRtsnaskandhatvena vivakSitaH, ato'bhidheyabhedAt siddhaM prakArAntaratvam / astvevam, kevalaM hayAdiskandhasya kRtsnatvaM nopapadyate, tadapekSayA gajAdiskandhasya bRhattaratvAt / naitadevam, yato'saMkhyeyamadezAtmako jIvaH, tadadhiSThitAca zarIrapuhalA ityevaMbhUtaH samudAya eva hayAdiskandhasvena vivakSitaH, jIvasya cAsaMkhyeyapradezAtmakatayA sarvatra tulyatvAda gajAdiskandhasya bRhattaratvamasiddham / yadi hi jIvapradezapudgalasamudAyaH sAmastyena vardheta sadA syAd gajAdiskandhasya bRhantvam, taca nAsti, samudAyasya vRddhyabhAvAt, kevalapudgalavRddhi - hAnyo vikSitatvAt iti sarvatra hayAdI kRtsnaskanthatvaM na virudhyate / anye tu pUrva sacitazkamdhavicAre jIva-tadadhiSThitazarIra pudgalasamudAya: sacittaskandhaH, atra tu zarIrAd buddhyA pRthaka kRto jIva eva kevalaH kRtsnaskandha iti vyatyayaM vyAcakSate / tadatra vyAkhyAne preryameva nAsti, haya-majAdi jIvAnAM pradezato hInAdhikyAbhAvena kRtlaskandhasvasya sarvatrAvirodhAditi / 1 sacito'ciso mizrazra samAsato yathAsaMkhyam / dviSadAdirdvidezAdikatra senAdidezAdiH // 896 // ( X 5 ka 0 1 ) ares resisnekavyaH sa eva vijJeyaH / desA'pazciopacito'nekamunyo vizeSo'yam // 897 // trisen ucyate-- yasmAdanyo bRhattaraH skandho'sti so'paripUrNatvAdakamaskandhaH, sa ca dvipradezikAdiryAvat sarvo tkRSTAnantaparamANusantati niSyanna ekena paramANunA nyUnastAvad vijJeyaH / utkRSTAnantANuskandhApekSayA bekaparamANunyUnotkRSTAnantANuhisarrendhaH, tadapekSayA tu paramANuimyUnotkRSTAnantANuko'kRtsnaskandhaH / evamekaikaparamANuhAnyA tAvad neyaM yAvat trimadezikaskandhApekSayA dvidezikaskamdho'kRtsnaskambhaH / ata eva prAguktAcicaskandhAdasya bhedaH pUrva hi dvimadezikAdeH paripUrNotkRSTAnantAskandhaparyantasya sarvasyApyacittaskandhasya sAmAnyena saMgrahAt / atra svekaH paripUrNotkRSTAnantANuko na saMgRhyate, tasya kRtsnaskandhasvAditi / - 54 anekadravyakam ucyate- amekaiH sacicA'citalakSamaivyairniSpanaH skandho'mekadravyaskandhaH / sa ca haya-gajAdiskandha eva / kathaMbhUtaH 1, ityAha- 'dekho'yacivacio ci' apacitamAsAdupacitazcApacitopacitaH, deze'pacitopacito dezApacitopacitaH / idamukaM bhavati- deze nakha-dazana-kezAdilakSaNe'pacito jIvamadezairvirahito dezApacitaH, anyasmiMstu pRSTha-hRdaya-bAhU-rvAdilakSaNe deze upacito jIvamadezairvyApso dezopacita:- viziSaika pariNAmapariNatasacetanA vetana dezasamudAyAtmako hayAdiskandho'nekadravyaskandha ityarthaH / Aha- yadyevam kRtsnaskandhAdasya ko vizeSaH 1 / ucyate tatra kila hayAdiryAvAneva jIvapradezairvyAptastAvAneva kRtsnaskandhatvena vivakSitaH, na tu jIvamadezAdhyApanakhAyapekSayApi atra tu nakhAdiyukto'nekadravyaskandhaH, iti vizeSaH / tarhi pUrvoktAd mizraskandhAdasya ko bhedaH 1 / ucyate tatrA'zva-gajAdijIvAnAM khaGgAdyajIvAnAM ca pRthagvyavasthitAnAM samUhakalpanayA mizraskandhatvamuktam, atra tu jIvaprayogo viziSaikapariNAmapariNatAnAM sacetanA vetanadravyANAmanekadravyaskandhatvam iti bhedaH / ata evA''ha- 'visesosi' iti / kRtsraskandhA mizraskandhAzcAyamanantarokto'syAnekadravyaskandhasya vizeSo bheda iti / tadevamukto dravyaskandha iti // 897|| atha bhAvaskandhamAi AgamabhAva saMdhI saMghapayatthovaogapariNAmo / noAgamao bhAvammi nANa - kiriyA guNasamUho // 898 // Agamato bhAvaskandhaH / kaH ?, ityAha- skandhapadArthopayogapariNAmaH / noAgamanastu bhAvaskandho jJAna- kriyA- guNasamUhaH / jJAnamatrAvazyaka-ta-skandhAvabodhopayogalakSaNam, kriyA taduktasAmAcArIkaraNarUpA, guNAstu mUlaguNotaraguNabhedabhinnAH teSAM samUhaH samudAya mIlako jJAna kriyA-guNasamUha iti / / 898 // 1 AgamabhAyaskandhaH skandhapadArthopayogapariNAmaH / noAgamatoM bhAve jJAna-kriyA guNasamUhaH // 898 // For Private and Personal Use Only
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kalassagarsur Gyarwand www.kobanrth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 213 vizepA0 saca jJAna-kriyA-guNasamUhaH kA, ityAha sAmAiyAiyANaM chaNhajjhayaNANa so samAveso / noAgamo tti bhaNNai nosado mIsabhAvammi // 899 // - saca jJAna-kriyA-guNasamUho'tra vakSyamANasvarUpANAM sAmAyikAdInAM SaNNAmadhyayanAnAM samAvezaH samudAya ucyate, asyaiva mAna-kriyA-guNamayatvAt / ayaM ca noAgamo bhaNyate / kutaH, ityAha-yato nozabdo mizramAve vartate, mizrazvaiSa jJAna-kriyA-guNopayoga iti / tadevamukto bhAvaskandho'pi // 899 / / atha skandhasyaikArthikanAmAnyAha gaiNa-koya-nikAe ya khaMdhe vagge taheva rAsI ya / puMje piMDe niyare saMghAe Aula samuMhe // 10 // eSAmapi skandhaikArthanAmmAmarthaH mAgatidezataHmokta eveti / tadevapAvazyakasya zrutasya skandhasya ca vihito naamaadinyaasH| athAsya padavayasyApi samAsa ucyate / paNNAM zrutavizeSANAM skandhaH zrutaskandhA, AvazyakaM ca tat zrutaskandhazvAvazyakazrutaskandhaH / athavA, AvazyakaM ca tat zrutaM cAvazyakazrutam , tasya SaDadhyayanasamudAyAtmakaH skandha Avazyakazrutaskandha iti / uktaM zAstrAbhidhAnam // 900 // atha sAmAyikAyadhyamAnAmarthAdhikAradarzanArtha prastAvanAmAha *kiM puNa chakkajjhayaNaM, jeNa cchalatthAhigAraviNiuttaM / sAmAiyAiyANaM te ya ime cha jahAsaMkhaM // 901 // Aha-kiM punariha kAraNam, yena paDadhyayanapidamAvazyakam-paD adhyayanAni yatra tat SaDadhyayanamiti samAsaH / atrocyate-- yena paddabhirarthAdhikArairviniyuktaM nibaddham / te ca SaDAdhikArAH sAmAyikAdInAM SaNNAmadhyayanAnAM yathAsaMkhyamete draSTavyA iti // 901 // ke punaste ?, ityAha sAmAyikAdikAnAM paNNAmadhyayanAnA sa samAvezaH / noAgama iti bhaNyate nozabdo mizrabhAve // 19 // 2 gaNa-kAya-nikAyAzca skandho vargastathaiva rAzizca / punaH piNDo nikaraH saMghAta AkulaH samUhaH // 9.0 // 3 'kAe bha nikAe khaM' ityanuyogadvArasUtre / gha. cha.'mUhoM / 5 kiM punaH paDadhyayanaM, yena paDAdhikAraviniyuktam / sAmAyikAdikAnA te me pad yathAsakhyam // 901 // sAva jajogaviraI ukittaNa guNavao ya pddivttii| khaliyassa niMdaNA vaNatigiccha guNadhAraNA cev||902|| sAvadyayogaviratirAdhikAraH sAmAyikAdhyayanasya / arhatA guNotkIrtanamarthAdhikArazcaturvizatistavAdhyayanasya / guNavato gugecandanakadAnAdipUjAvizeSarUpA pratipattirAdhikArI vandanAdhyayanasya / zruta-zIlaskhalitanindanArthAdhikAraH pratikramaNAdhyayanasya / / cAritrAtmano vraNacikitsA- aparAdhatraNarohaNamAdhikAra kAyotsargAdhyayanasya / vratabhaGgAticAropacitakarmavizaraNArthamanazanAdiguNadhAraNA'rthAdhikAraH pratyAkhyAnAdhyayanasyeti / tadevayAvazyaka-zruta-skandhalakSaNasya padatrayasya vihito nAmAdinyAsaH / kRvaM ca SaDAdhikArabhaNanalakSaNaM samudAyArthanirUpaNam // 902 // ayAdhyayanasya pUrvapratijJAto nAmAdinyAso vktvyH| sa cAvasaramApto'pi nocyate, yata upakramAdyanuyogadvArakramAgatAnAmeva sAmAyikAdInAM paNNAmapyadhyayanAnAM pRthak pRthagopaniSpanne nikSepe lAghavArthamihaivAgre vakSyate; etadevAha dorakkamAgayANaM vIsuM vIsumihamohanipphanne / ajjhayaNANaM nAsaM vakkhAmo lAghavanimittaM // 903 // pAtanayaiva vyAkhyAteti // 903 // athoktamupasaMharan vakSyamANaM ca saMbandhayannAha Avassayassa eso piMDattho vaNNio samAseNaM / etto ekeka puNa ajjhayaNaM vaNNayissAmi // 904 // ityevaM pUrvoktaprakAreNa 'AvazyakazrutaskandhaH' iti sAnvarthazAstranAmapratipAdanAdevA''vazyakasyaiSa pUrvoktaH piNDArthaH samudAyArthaH samAsena saMkSepeNa varNitaH / athAvayavArthakathananimittamekaikaM sAmAyikAdyadhyayanaM varNayiSyAmIti / iti samudAyArthakathanalakSaNe caturthadvAre prasaGgAyAtA'paSTigAthAdirUpakArthaH // 904 // // tadevamabhihitaM samudAyArthakathanalakSaNaM caturthadvAram // . sAvacayogaviratirakIrtanaM guNavatazca pratipattiH / skhalitasya nindanA praNacikitsA guNa bharaNA caiva // 902 // 2 hArakramAgatAnAM viSvag vipvagihIghanippanne / adhyayanAnAM nyAsaM vakSyAmo lAghavanimitam // 903 // 1 Avazyakasyaipa piNDArthoM varNitaH samAsena / ita ekaikaM punaradhyayanaM varNayiSyAmi // 904 // For Private and Personal Use Only
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ___www.kobatirth.org............ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 214 vizeSA0 atha tassa phala-joga maMgala-samudAyatthA taheva dArAI' ityAdigAthAbhaNanakramAyAtamupakramAdyanuyogadvArabhaNanarUpaM pazcamaM dvAramabhidhitsuH, prathamaM tAvat sAmAyikAdhyayanaM varNayabAha tatthajjhayaNaM sAmAiyaM ti samabhAvalakkhaNaM paDhamaM / jaM savvaguNAhAro vomaM piva savvadanvANaM // 905 // tatra teSu padasvadhyayaneSu madhye samabhAvena lakSyate samabhAvalakSaNaM sAmAyikAdhyayanaM sarveSAmapi prathamamAgham / kutastasya mAthamyam, ityAha- yad yasmAt kAraNAt sarveSAmapi mUlo-saraguNAnAM tadeva sAmAyikAdhyayanamAdhAraH, tasmin satyeva tadbhAvAt , tadabhAveca teSAmabhAvAt / na hi samatAzUnye prANini kApi pAramArthikaguNAvasthAnamasti / yathA keSAM kimAdhAraH, ityAha-vyoma AkAza tadiva sarveSAmapi dharmAstikAyAdidravyANAmiti // 905 // athavA mAthamye tasya kAraNAntaramAha- . ahavA tabbheya ciya sesA jaM dasaNAiyaM tivihaM / na guNo ya nANa-dasaNa-caraNabbhahio jao asthi // 906 // athavA, toMdA evaM sAmAyikAdhyayanavizeSA eva zeSANi caturviMzatistavAdyadhyayanAni / kutaH 1, ityAha- yat yasmAt darzana-jJAna-cAritrasAmAyikabhedAt trividhaM sAmAyikam / yad vakSyatti- 'sAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA caritaM ca' iti / asmiMzca bhedatraye sarvA'pi guNajAtirantarbhavati, yasmAd na jJAna-darzana-cAritrebhyo'nyaH kazcanApi caturviMzatistavAdigato guNaH samasti / tadevaM zeSAdhyayanAnAM tadbhedatvAt sAmAyikamevAdI nirdiSTamiti // 906 // tataH kim ?, ityAha- . aNuogaddArAI mahApurasseva tassa cattAri / aNuogo tti tadattho dArAiM tassa u muhAI // 907 // 1 gAthA / / 2 ka.ga. 'zamadvA' / 3 tabAdhyayanaM sAmAyikamiti samabhAvalakSaNaM prathamam / yat sarvaguNAdhArI vyomeva sarvadrayANAm // 905 // ka.kha.ga.'tha praa'| 5 athavA sandedA eva zeSA yad darzanAdikaM trividham / na guNazca jJAna-darzana-cAritrAbhyadhiko yato'sti // 10 // sAmAyikaM ca vividha samyaktvaM zruta tathA cAritraM ca / tasya ca sAmAyikAdhyayanasya mahApurasya dvArANIya catvAryanuyogadvArANi bhavanti / tatrAnuyogaH kimucyate ?, ityAha- tadartho'dhyayanArthaH / Aha-nanvanuyogo vyAkhyAnamucyate, tat kathaM tadevAdhyayanArtha ucyate / satyam , kintu vyAkhyAne'pyadhyayanArthaH kathyate, ato'bhedopacArAt tadapi tathocyata ityadopaH / dvArANi punastatpravezamukhAni // 907 // .. autAmeva purakalpanAM dvArakalpanA cArthavatI darzayatrAha akayaddAramanagaraM kaegadAraM pi dukkhasaMcAraM / caumUlahAraM puNa sapaDidAraM suhAhigamaM // 908 // . akRtadvAraM nagaraM saMtataprAkAravalayaveSTitamanagarameva bhavati, janapraveza-nirgamAbhAvAt / tathA, kRtaikadvAramapi hastya-va-ratha-janasaMkulatvAd duHkhasaMcAraM jAyate, kAryAtipattaye ca bhavati / kRtacaturmUlapratolIdvAraM tu sapatidvAraM sukhAdhigamaM sukhanirgama-pravezaM bhavati, kAryAnatipattaye ca saMpadyata iti // 908 // tathA kim ?, ityAzaGkaya nirdiSTadRSTAntasyopanayamAha-- sAmAiyamahapuramavi akayadAraM tahegadAraM vA / durahigama, caudAraM sapaDihAraM suhAhigamaM // 909 // evaM sAmAyikamahApuramapyAdhigamopAyabhUtadvArazUnyamazakyAdhigamam , kRtaikAnuyogadvAramapi kRcchreNa drAdhIyasA ca kAlenAdhigamyate / vihitasamabhedopakramAdidvAracatuSTayaM punarayatnenA'lpIyasA ca kAlenAdhigamyata iti // 909 // kAni punastAnyanuyogadvArANi ?, ityAha tANImANi uvkkm-nikkhevaa-'nnugm-nysnaamaaiN| cha-tti-du-duvigappAiM pabheyao'NegabheyAiM // 910 // tAni caitAnyanuyogadvArANi, tadyathA- upakramo vakSyamANabhedAdisvarUpaH, nikSepaH, anugamaH, nayazretyetairnAmabhiH sanAmAni sAbhidhAnAnIti // ||pnycmN dvAropanyAsahAraM samAptam // , akRtadvAramanagaraM kRtaikadvAramapi duHkhasaMcAram / caturmUladvAra punaH sapratidvAraM sukhAdhigamam // 20 // 2 sAmAyikamahApuramapyakRtadvAraM tadhakadvAraM vA / duradhigama, catudvAraM sapatidvAraM sukhAdhigamam // 909 // 3 ka. sa. 'yapuramevaM a|| 4 ka. 'mtikR'| 5 tAnImAni upakrama-nikSepA-'dhigama-nayasanAmAni / SaT-tri-di-dvi-vikalpAni prabhevato'nekamevAni // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 215 vizeSA 0 atha 'tambheya tiM' tadbhedadvAramAha- 'cha-tItyAdi' iha yathAsaMkhyaM saMbandhaH- upakramaH SavikalpaH, nikSepastribhedaH, anugamo dvibhedaH, nayospi dvibhedaH / mabhedatastUpakramAdayo'nekabhedAH / eSAM ca bheda-prabhedAnAM svarUpaM purastAd vistareNa vakSyate / / 910 / / // iti SaSThaM tadbhedadvAram // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha "niru tti' saptamaM niruktidvAramabhidhitsurAha treranaari ukkamo teNa tammi va tao vA / satyasamItrIkaraNaM ANayaNaM nAsadesammi // 111 // upa sAmIpye, 'krama pAdavikSepe' upakramaNaM dUrasthasya zAstrAdivastunastaistaiH pratipAdanaprakAraiH samIpIkaraNaM nyAsadezAnayanaM nikSeyogyatAkaraNamityupakramaH upakrAntaM zupakramAntargata bhedaivicAritaM nikSipyate, nAnyatheti bhAvaH / upakramyate vA nikSepayogyaM kriyate'nena gurutrAryogenetyupakramaH / athavA, upakramyate'smin ziSya zravaNabhAve satItyupakramaH / yadivA, upakramyate'smAda vinItavineyavinayAdityupakramaH vinayenAssrAdhito hi gururupakramya nikSepayogyaM zAstraM karotItyabhiprAyaH / tadevaM karaNA-'dhikaraNo-pAdAnakArakairguruvAmyogAdayo'rthAvivakSAbhedato bhedeneoktAH yadi tu vivakSayA sarve'pyekaikakaraNAdikArakavAcyatve nocyante, tathApi na doSaH / 'satyasa mIvIkaraNaM ti' zAstrasya samIpIkaraNaM zAstrasya nyAsadezAnayanaM nikSepayogyatAkaraNamupakrama iti sarvatra saMbadhyata iti / / 911 // atha nikSepasya niruktimAha nikkhippara teNa tahiM tao va nikkhevaNaM va nikkhevo| niyao va nicchio vA khetro nAso tijaM bhaNiyaM // 992 // 1 gAthA 2 / nikSipyate zAstramadhyayana- dezAdikaM ca nAma-sthApanA-dravyAdibhedairnyasyate vyavasthApyate'nena, asmin asmAd veti nikSepaH guruvAyogAdivivakSA tathaitra / athavA, nikSepaNaM zAstrAdernAma sthApanAdibhedainyasanaM vyavasthApanamiti nikssepH| nizabda-kSepazabdayorarthamAha- niyato nizcito vA kSepaH- zAstrAdernAmAdinyAsa iti nikSepa iti yaduktaM bhavatyayaM paramArtha ityarthaH / / 912 / / athAnugamaniruktimAha 2 zAstrasyopakramaNamupakramastena tasmin vA tato vA / zAstrasamIpIkaraNamAnayanaM nyAsadeze // 111 // ti+pA / 3 niyate tena tasmiMstato vA nikSepaNaM vA nizeSaH / niyato vA nizcito vA kSepo nyAsa iti yad bhaNitam // 912 // thereas draft tao aNugamaNameca vANugamo / aNuNo'NurUvao vA jaM sutatthANamanusaraNaM // 113 // anugamyate vyAkhyAyate sUtramanena, asmin asmAd vetyanugamaH, vAcyArthavivakSA tathaiva / athavA, anugamanamanugamaH ajuno vA sUtrasya gamo vyAkhyAnamityanugamaH / yadi vA anurUpasya ghaTamAnasyArthasya gamanamanugamaH / sarvatra kimuktaM bhavati 1, ityAha- yat sUtrArthayoranurUpamanukUlaM saraNaM saMbandhakaraNamityanugama iti / / 913 / / atha nayaniruktimAha- se nayai teNa tahiM vA tao'havA vatthuNo va jaM nayaNaM / bahuhA pajjAyANaM saMbhavao so nao nAma // 117 // sa eva vaktA saMbhavadbhiH paryAyairvastu nayati gamayatIti nayaH athavA, nIyate paricchiyate'nena, asmin asmAd veti nayaH anantadharmAdhyAsite vastunyekazigrAhako bodha ityarthaH / yadivA, bahudhA vastunaH paryAyANAM saMbhavAd vivakSitaparyAyeNa yad nayanamadhigamanaM paricchedanamasau nayo nAma / / 994 // // iti saptamaM niruktidvAram // nanvAdAvupakramaH, tadanantaraM nikSepaH, tadanantaraM cAnugamaH, tato'pyanantaraM nayaH, ityamISAmanuyogadvArANAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanam 1, ityAzaGkaya 'kaima-paoyaNAI ca vaccAI' ityaSTamaM kramaprayojanadvAramabhidhitsurAha arratsara u nikkhippai jeNa nAsamIvatthaM / aNugammai nANatthaM nANugamo nayamayavihUNo // 115 // satara samamANIya natthanikkhevaM / satthaM tao'Nugammai naehiM nANAvihANehiM // 996 // eSAmanuyogadvArANAmayamevopanyAsakramaH, yena nAsamIpasthamanupakrAntaM nikSipyate, na ca nAmAdibhiranikSiptamarthato'nugamyate, 2 anugamyate tena sasmistato'nugamanameva vA'nugamaH / aNuno'nurUpato vA yat sUtrA'rthayoranusaraNam // 113 // (x SvaNu) 2 sa nayati tena tasmin vA tato'thavA vastuno vA yad nayanam / bahudhA paryAyANAM saMbhavataH sa nayo nAma // 914 // 3 gAthA 2 / 4 dvArakramo'yameva tu nikSipyate yena nAsamIpastham / anugamyate nA'myastaM nAnugamo nayamatavihInaH // 915 // saMgrandhopakramataH samIpamAnIya myastanikSepam / zAstraM tato'nugamyate nayainAnAvidhAnaiH // 916 // For Private and Personal Use Only
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 216 vizeSA0 pAramA walihindidationakashidnikRADHANE nA'pi nayamatavikalo'nugama iti / yatazca saMbandharUpa upakramaH saMvandhopakramastena saMbandhakopakrameNa samIpamAnIya nyAsayogya vidhaay| yastanikSepaM vihitanAma-sthApanAdinikSepaM sat zAstraM tato'rthato'nugamyate vyAkhyAyate nAnAvidhAne naabhedainauH| tasmAdayamevAnayoga-1 dvaarkrmH||915 / / 916 // // iti kramaprayojanadvAraM samAptam // // tatsamAptau ca 'tassa phala-joga' ityAdi gAthA samAptA // iha copakramo bhAvIpakramato vistareNa purastAt vakSyate / tathA, AnupUrvI nAma-pramANa-vaktavyatA-'rthA'dhikAra-samavatAralakSaNaiH balidaivistareNAbhidhAsyate / bistaravatazvArthasyaideparyamavadhArayituM na zaknuvanti mandamatayaH, atastadanugrahArtha vakSyamANabhAvopakramagatam) AnupAdiSaDarthagataM ca saMkSepamAha gurubhAvovakkamaNaM kA parivADI kaitthamajjhayaNaM / bhAvammi kammi vaTTai kimidaM davvaM guNo kammaM 1 // 917 // jIvaguNo'jIvaguNo kiM nANaM dasaNaM carittaM vA / paJcakkhaM aNumANaM ovammamahAgamo vAvi // 918 // loDaya louttario kiM suyamattho'hayobhayaM hojjA / appayao aNaMtarao paraMparaM vAgamo kassa // 919 // kiM vihivAiyaM kAliyaM va kiMvA suyatthaparimANaM / sasamaya-parasamayobhayasiddhatANaM va ko bacco ? // 910 // ko va samaegadeso samudAyatthAhiyAra iha niyao / ajjhayaNovakkamaNaM kAyavvamihebamAIhiM // 921 // iha sAmAyikAyadhyayanArtha zubhutsunA vineyena gurorbhAvopakramo vidheyaH, kena punaH prakAraNeSa sumasanaH syAditi bhAvopakrama1 gAthA 2 / 2 gurubhAvopakramaNaM kA paripATI katithamadhyayanam / bhAve kasmin vartate kimidaM dravyaM guNaH karma 1 // 917 // jIvaguNo'jIvaguNaH kiM jJAnaM darzanaM cAritraM vA / pratyakSamanumAnamaupamyamathA''gamo vApi // 918 // laukiko lokottarikaH kiM zrutamo'thavobhayaM bhavet / Atmato'nantarataH paramparAto vAgamaH kasya / // 919 // kiM dRSTibAdikaM kAlikaM vA kiMvA zrutArthaparimANam / svasamaya-parasamayo-bhayasiddhAntAnAM vA ko vAcyaH // 120 // ko vA samayakadezaH samudAyArthAdhikAra iha niyataH / adhyayanopakramaNaM kartavyamihaivamAdibhiH // 921 // saMkSepArthaH / paripATI- AnupUryucyate / sA ca trividhA vakSyate. tadyathA- pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI, anAnupUrvI ceti / tatrehAdhyayane kA paripATI projanavatI, iti prazne trividhApIha saprayojaneti vAcyam / tathA, pUrvAnupUAdinA cintyamAnamidamadhyayana katitham / iti praSTavyam / tatra pUrvAnupUrvyA prathama, pazcAnupUA paSTham , anAnupUrvyA punaH sAtirekasaptabhaGgakazataviSayatvAdaniyatamiti vakSyate / ityAnupUrvIsaMkSepArthaH / nAma punarodayikAdipabhAvaviSayatvAt pavidhaM vakSyate / tatra kasmin bhAve idamadhyayanaM vartate ? iti praSTavyam / tatra ca kSAyopazamika bhAve vartata iti vakSyate / iti nAmasaMkSepArthaH / pramANaviSayasaMkSepamAha- 'kimidamityAdi' kimidamadhyayana dravyam , guNaH, karyavA? iti cintAya guNa iti vAcyam / guNatve'pi kiM jIvaguNaH, ajIvaguNaH iti cintAyAM jIvaguNa iti vaktavyam / jIvaguNave'pi kiM jJAnaM, darzanaM, cAritraM vA? iti cintAyAM jJAnamiti vakSyate / tadapi kiM pratyakSam , anumAnam , aupamyama, Agamo vA ? ini cintAyAmAgama iti vakSyate / Agamatve'pi kimasau laukikaH, lokottarovA? iti cintAyAM lokottara iti vakSyate / lokottaratve'pi ki mUtrAgamaH, arthAgamaH, ubhayAgamo vA?; tathA, kimAtmAgamaH, anantarAgamaH, paramparAgamo vA iti cintAyAM tIrthakarANAmarthata idamadhyayanamAtmAgamaH, sUtratastu gaNadharANAmAtmAgama ityAdi vakSyate / api ca, lokottarAgamatve'pi kimidamadhyayanaM dRSTivAdikam , kAlikaM vA ? iti cintAyAM kAlikamiti vAcyam- kAlavelAvarje kAle paThyata ityarthaH / kAli. katve'pi kimasya mUtrArthaparimANam ? iti vAcyam / iti pramANasaMkSepArthaH / sva-paro-bhayasamayAnAM madhye ko'tra vaktavyaH ? iti pazne khasamayo'tra vaktavyaH / iti vaktavyatAsaMkSepArthaH / svasamayatve'pi ko'sya samayaikadezaH samudAyArthatvenA'dhikriyate ? iti prazne, sAvadyayogaviratirihArthAdhikAra iti prativacanam / ityarthAdhikArasaMkSepArthaH / samavatArastvAnupUrvyAdiSu vihita eveti / evamAdibhiH prakArarasyAdhyayanasyopakramaNaM nikSepayogyatA''pAdanaM kartavyam / ityupkrmsNkssepaarthH| iti saptadazagAthArthaH // 917 // 918 // 919 // 920 // 921 // atha pUrva yaduktam- 'upakramaH paDbhedaH / tatra tAneva SaD bhedAn kharUpataH pAha nAmAI chanbheo uvakkamo davvao sacittAI / tiviho ya puNo duviho parikamme vatthunAse ya // 922 // iha nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kAla-bhAvopakramabhedAdupakramaH ssddbhedH| tatra nAma-sthApane sugame / dravyopakramastvAgamataH, noAgamatazca / tatrAgamata upakramapadArthajJastatrAnupayuktaH, noAgamatastu jJazarIradravyopakramaH, bhavyazarIradravyopakramaH, tadvyatiriktadravyopakramazca / 1. cha. 'vyA tu Sa' 2 nAmAdiH paDbheda upakramo dravyataH sacittAdiH / trividhazca punardvividhaH parikarmaNi vastunAze ca // 922 // For Private and Personal Use Only
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 217 vizeSA0 tatrAdyabhedadvayaM sugamam / tadyatiriktadravyopakramastu sacittAdibhedAt trividhH| tatra sacittadravyopakramo dvipada-catuSpadAdInAm , acittadravyopakramo guDa-khaNDa-kusumbhAdInAm , mizradravyopakramastu teSAmevA''bharaNAdiyuktAnAM dvipadAdInAm / ayaM ca sacittAgrupakramaH pratyekaM punarapi dvidhA-parikarmaNi, vastunAze ceti // 922 / / tatra parikarma-vinAzayoH svarUpamAha parikamma kiriyAe vatthUNaM guNavisesapariNAmo / tadabhAve ya viNAso davAINaM jahAjogaM // 923 // iha parikarmocyate / kim ?, ityAha-kriyayA kriyAvizeSeNa yo vastUnAM guNavizeSapariNAmo guNavizeSAdhAnamityarthaH / tadyathA-puruSAdInAM ghRta-rasAyanAzupayogakriyayA, snehamardanAdikriyayA ca varNa-bala-vayAstambhAdayaH, karNa-skandhavardhanAdayazca kriyante / kecit zAstra-zilpa-gandharvavRtyAdikalA''pAdanamapi prastutopakramamAcakSate / etacca vijJAnavizeSAdhAnarUpatvAd bhAvopakramo yujyateyadivA, AtmadravyasaMskAravivakSayA drvyopkrme'pyvirodhH| evaM zuka-sArikAdInAmapi zikSAguNAdhAne bhAvanIyam / ityuktaH parikarmaNi dvipadAdInAM scittdrvyopkrmH| atha vastunAzopakrama ucyate- 'tadabhAve viNAso tti' tadabhAce vastvabhAvApAdane vinAzo vinAzasyopakrama ityarthaH, teSAmeva puruSAdInAM kAlAntarabhAvino vinAzasya khaDgAdibhirupakramyedAnImeva kriyamANatvAditi / evaM catuSpadAnAmapi hastya-vAdInAm , apadAnAM dADimA-''mra-kapityAdInAM parikarma-vinAzau bhAvanIyAviti / evaM sacittadravyopakramaH / acetanasya tu maNi-pauktika-vastrAdeH kSAra-mRtpuTapAkAdinA parikarmopakramaH, ghenA''ghAtAdinA tu nAzopakramaH / mizradravyasya punastasyaiva dvipadAdevaskhAlaGkArAdiyuktasya dvividho'pyupatramo bhAvanIyaH / evaM yathA dravyasyopakramaH, evamAdizabdAt kSetra-kAlayorapi yathAyogaM bhAvanIyaH / ata evoktam-'dabvAINaM jahAjogaM ti' / taM ca kSetra-kAlopakrama 'nAvAe uvakamaNa' ityAdinA svata eva vakSyatIti / / 923 // atra parAbhiprAyamAzaGkaya pariharanAha'khettamarUvaM niccaM na tassa parikammaNA na ya viNAso / AheyagayavaseNa u krnn-vinnaasovyaaro'tth||124|| , parikarma kriyayA vastUnAM guNavizeSapariNAmaH / tadabhAve va vinAzo dravyAdInAM yathAyogam // 923 // 2 ka. ga. 'ghanaghA' / 3 gAthA 925 / kSetramarUpaM nityaM na tasya parikarma na ca vinAzaH / Adheyagatavazena na karaNa-vinAzopacAro'tra // 524 // maaN-1+snehn-| kSetramamUrtam , nityaM ca, ini na tasya parikarma-vinAzo kartuM zakyate tadAdheyadravyasya tu jala-bhUmyAdestau supratItAveva / tatastadgatayosta yoratra kSetre 'maznAH krozanti' ityAdinyAyAdupacAraH kriyata iti // 924 // ... ch||939 AdheyadvAreNApi kathaM kSetrasya tau bhavataH 1, ityAha nAvAe uvakkamaNaM hala-kuliyAIhiM vA vi khettassa / saMmajabhUmikamme paMthatalAgAiyANaM ca // 925 // jalAdhArasya kSetrasya nAvuDupAdibhirupakramaH kriyate, bhUmyAdhArasya tu tasya hala-kulikAdibhiH parikarmopakramaH / tatra halaM pratItam , kulikaM tu dantAlavaniryakkRtakAThe ubhayapArthanikhAtakASThamayakIlakayostiryagvyavasthApitatIkSNalohapaTTakaM haritAdicchedanArtha kSetreSu yad vAhate, nallATAdikRSIvalapatItaM veditavyam / evaM saMmArjana-bhUmikarma-mArgataDAgAdInAM ca karaNena parikarmaNi kSetropakramaH / vinAzopakramastu kSetrasya gajabandhanAdibhirvijJeya iti / / 925 // - atha kAlopakramamAha . jaM vattaNAirUvo kAlo davvANa ce pajAo / to takaraNaviNAse kIrai kAlovayAro'ttha // 926 // yad yasmAt kAraNAt 'kAlazcetyeke' iti vacanAd vartanAdirUpaH kAlo dravyANAmeva paryAyaH, na punaranyaH kazcit samayAvalikAdirUpaH, tatastatkaraNa-vinAzayoIvyasya parikarma-vinAzayoH satorityarthaH, atraiva tatparyAye kAlopakramopacAraH kriyate / idamuktaM bhavati- iha kecid vartanAdirUpameva kAlamicchanti, na punaH sagayAdirUpam / tatra tena tena ghaNuka-tryaNukAdirUpeNa paramANvAdidravyANI vanenaM vartanA, AdizabdAt pariNAma-kriyAdiparigrahaH, nava-purANAdibhAvena vastUnAM pariNamanaM prinnaamH| atItA-'nAgata-vartamAnalakSaNA tu kriyA / tadeSa vartanA-pariNAma-kriyAdirUpaH kAlo dravyANAmeva paryAyaH, nAnyaH / tato dravyasya parikarma-vinAzau vartanAdirUpe tatparyAye'pyupacaryete iti // 926 // __Aha-nanu ye samayAdirUpaM kAlamicchanti, tadabhipretasya samayAdikAlasya kathaM parikarma-vinAzau ?, ityAzaGkayAha nAvopakramaNa hala-kulikAdibhirvApi kSetrasya / saMmArjabhUmikarmaNi pathitaDAgAdikAnAM ca // 925 // 2 yad vartanAdirUpaH kAlo dravyANAmeva paryAyaH / tatastaskaraNa-vinAzayoH kriyate kAlopacAro'tra // 926 // yad yasmAt kAraNa vinAzayovyasya parikamAvanA gayAdirUpam / tatra tena tanAraNamana pariNAmaH / atI For Private and Personal Use Only
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 218 vizeSA0 chAyAe nAliyAe ca parikammaM se jahatthaviNNANaM / rikkhAicArehiM ca tassa viNAso vivjjaaso||927|| 'setasya samayA-''valikA-ghaTikA-muhUrtAdilakSaNasya kAlasyedameva prikrm| yat, kim ?, ityAha- yad yathArthavijJAnaM yathAvat parijJAnam / kayA, ityAha-zanakAdipraticchAyArUpayA chAyayA, ghaTikArUpayA ca naaddikyaa| vinAzastarhi tasya kA, ityAha- viparyAso vaiparItyabhavanam- aniSTaphaladAyakatayA prinnmnmityrthH| kaiH, ityAha- RkSa-grahAdinA, tathA ca vaktAro bhavanti- 'amukena nakSatreNa, amukena graheNa cetthamitthaM ca gacchatA vinAzitaH kAlaH' iti / uktaH kaalopkrmH|| 927 // atha bhAvopakramamAha jai parahiyayAkUyAvadhAraNamuvakkamo sa bhAvassa / tassAsubhassa maruiNi-gaNiyA-maccAdao'bhihiyA // 928 // iha yadiGgitAkArAdinA parahRdayAkUtasya parakIyabhAvasyA'vadhAraNaM parijJAnaM sa sAmAnyena bhAvopakramaH / sa ca vizeSito dvidhA- saMsArakAraNabhUto'prazastaH, mokSanivandhanabhUtastu prshstH| tatrA'zubhasya tasya bhAvopakramasya brAhmaNI-vezyA-amAtyAdayo dRSTAntAH pratipAditAH / tadyathA ekasyA brAhmaNyAstisraH putrikaaH| tAsAM ca pariNayanAnantaraM tathA karomi yathaitAH mukhitA bhavanti, iti vicintya mAtA jyeSThaduhitaraM pratyavocat , yaduta-tvayA vAsabhavanasamAgame khabhartA kazcidaparAdhamudbhAvya mUrdhni pAdaprahAreNa hntvyH| hatazca yadanutichati tad mamA''khyeyam / kRtaM ca tayA tathaiva / so'pyatinehataralitamanAH 'ayi piyatame! pIDitaste sukumAlazcaraNo bhaviSyati' itya. bhidhAnapUrvakaM tasyAzcaraNopamardanaM cakAra / amuca vyatikaraM sA mAtre niveditavatI / sA'pyupakrAntajAmAtrikabhAvA hRSTA duhitaraM pratyavAdIt- putrike! yad rocate tat tvadIyagRhe kuru tvam, na tavA'vacanakaro bhartA bhaviSyatIti / dvitIyA'pi tathaiva zikSitA / tayApi ca tathaiva svabhaH zirasi prahataH, kevalamasau 'naitat kulapramUtAnAM yujyate' ityAdi kizcit kSaNamekamRpitvA dhyuprtH| tasmiMzca vyatikare tayA mAtunivedite prokta mAtrA- vatse! tvamapi yatheSTaM tadgRhe vijRmbhasva, kevalaM tava bhartA kSaNamekaM mRSitvA sthAsyati / evaM chAyathA nADikayA ca parikarma sasya yathArthavijJAnam / zrarakSAdicAraizca tasya vinAzo viparyAsaH // 927 // " 2 yan parahRdayAkRtAvadhAraNamupakramaH sa bhAvasya / tasyAzubhasya brAhmaNI-gaNikA-'mAtyAdayo'bhihitAH // 928 // 35. cha. ' vijRmbhakha tadgRhe ke| miripATapi mAna zikSitayA duhitrA tathaiva mahataH svabhartA / kevalametenocchaladatucchakopena 'nUnamakulInA tvam , yenaivaM viziSTajanAnucita vidha plA ityAdyabhidhAya gAI kuTTAyatvA niSkAsitA gRhAta / tayA ca gatvA sarva mAtra niveditam / tatastayA vijJAtajAmAtRvabhAvayA tatsamIpaM gatvA 'vatsa! kulasthitiriyamasmAkaM yaduta-prathamasamAgame vadhvA parasyetthaM vidhAtavyam' ityAdi kizcidabhidhAya kathamapyupanItA'sau / duhitA ca proktA- vatse! durArAdhaste bhartA bhaviSyati, paramadevatAvadapramattatayA samArAdhanIyaH / iti braahmnniidRssttaantH| atha gaNikAdRSTAnta ucyate-- ekasmin nagare catuHpaSTivijJAnasahitA devadattAbhidhAnA rUpAdiguNavatI vezyA parivasati / tayA ca bhujaGgajanAbhiprAyaparijJAnArtha svasvavyApAraM kurvatyaH sarvA api rAjaputrAdijAtayo ratibhavanabhittiSu citrakarmaNi lekhitaaH| tatra yaH kazcid rAjaputrAdirAgacchati, sa yatra yatra kRtAbhyAsastata tadeva citralikhitaM dRSTrA'tyarthaM prazaMsati / tato'sau vilAsinI rAjaputrAdInAmanyataratvena nizcitya yathaucityenopacarati / AnukUlyenopacaritAzca rAjaputrAdayastasyai pracuramarthajAtaM prayacchanti / iti gnnikaadRssttaantH| ___ athAmAtyadRSTAnto'bhidhIyate- ekasmin nagare kazcid rAjA'mAtyena sahA'zvavAhanikAyAM nirgtH| tatra ca pathi gacchatA rAjaturaGgamena kacit khilapradeze prasravaNamakAri / taca tatpadezapRthivyAH sthiratvena baddhacchillarakaM cireNApyazuSkaM vyAvartamAno rAjA tathaiva vyavasthitamadrAkSIt / cirAvasthAyijala: zobhano'tra pradeze taDAgo bhavatIti vicintayaMzviramavalokitavAstaditi / tatazcegitAkArakuzalatayA viditatadabhiprAyeNA'mAtyena rAjAdezamantareNApi khAnitaM tatra pradeze mahat saraH / tatpAlyAM ca ropitAH sarvartukapuSpaphalasamRddhayo nAnAjAtIyatarunivahAH / anyadA ca tenaiva pradezena gacchatA bhUpAlena dRSTam, pRSTaM ca- aho ! mAnasasarovaravad ramaNIyaM kenedaM khAnitaM srH| amAtyo jagAda--deva! bhavadbhireva / rAjA savismayaM prAha, kathaM kazca kadA mayaitatkAraNAya nirUpitaH iti / tataH sacivo yathAvRttaM sarvamapi kathitavAn / 'aho! paracittopalakSakatvamamAtyasya' iti vicintya parituSTo rAjA tasya vRttivardhanAdinA prasAda cakAra / tadevamAdikaH saMsAraphalo'paro'pyaprazastabhAvopakramaH svayamabhyUhya iti // 928 // atha prazastabhAvopakramamAha sIso guruNo bhAvaM jamuvakkamae suyaM pasatthamaNo / sahiyatthaM, sa pasattho iha bhAvovakamo'higao // 929 // x(muha), ka. ga. 'vaM zi' / 2 ka. kha. ga. mahAsa' / 3 ziSyo gurorbhAvaM yadupakramate zrutaM prazastamanAH / svahitAthai, sa prazasta iha bhAvopakramo'dhikRtaH // 929 // For Private and Personal Use Only
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . 219 vizeSA0 iha yacchiSyaH svahitArtha zrutAdhyayanAdihetoH prazastamanAH zubhahetutvAta zrutaM gurubhAvamupakrAmati- ijitAkArAdinA jAnAti, sa mokSaphalatvAt prazastabhAvopakramaH / tenaiva cehAdhikAraH, mokSArthatvAdeva sarvasyA'sya prArambhasyeti / / 929 // . atra paraH prAha 'ko vakkhANAvasare gurucittovakamAhigAro'yaM ? / bhaNNai vakkhANaMgaM gurucittobakkamo paDhamaM // 930 // nanyAvazyakasyAnuyogo vyAkhyAnamiha pakrAntam , tatastadavasare prastute ko'yamaprastutena gurucittopkrmennaadhikaar| atrItaramAha- 'bhaNNaItyAdi' bhaNyate'tra pratividhAnam , yad vyAkhyAnamiha prastutaM bhavatA gIyate, tad gurucittAyattameva / tatazca gurucitto-' pakramaH prathamameva vyAkhyAnasyAkaM kAraNam , kAraNamantareNa ca kAryasyAbhAvAt tasmin prakRte tatkAraNasyAdhikArAbhidhAnaM na kizcidaprastutamiti / / 930 // na kevalaM gurucittopakramaH prathama vyAkhyAnam , kintu yAni kAnicit sAmAnyena zAstrAzupakrama-pustako-pAzrayA-''hAra-vastrapAtra-sahAyAdIni vyAkhyAnAGgAni, tAni sarvANyapi gurucittAyattAni yato vartante, tasmAd yathA gurucittaM suSasanaM bhavati, tathA kAryam , iti darzayannAha gurucittAyattAI vakkhANaMgAI jeNa savvAiM / to jeNa suppasannaM hoi tayaM taM tahA kajjaM // 931 // gatAthaiva, navaraM gurucittaM ca tadA suprasannaM bhavati, yadeGgitAkArAdyabhijJaH ziSyastadupakramAnukUlyena pravartate / ato na gurucittopakramovA'prastuta iti bhAvaH // 931 / / gurucittaprasAdanopAyAnevAhajo jeNa pagAreNaM tussai karaNa-viNayA-'NuvattIhiM / ArAhaNAe maggo so ciya avvAhao tassa // 932 // ko vyAkhyAnAvasare gurucittopakramAdhikAro'yam / / bhaNyate vyAkhyAnAjhaM gurucittopakramaH prathamam // 930 // gurucittAyasAni byANyAmAnAni yena sarvANi / tato yena suprasanaM bhavati tat tat tathA kAryam // 9 // yo yena prakAreNa tuNyati karaNa-vinayA-anuvRttibhiH / bhArAdhanAyA : sa evA'vyAhatastasya // 932 // (mArgaH) AgAriMgiyakusalaM jai seyaM bAyasaM vae pujA / tahavi ya siM na vikUDe virahammi ya kAraNaM pucche // 933 / nivapucchieNa guruNA bhaNio gaMgA kaomuhI vahai / saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavyaM // 9 timro'pi sugamA, navaraM prathamagAthAyAM 'karaNetyAdi' karaNaM gurvAdiSTasya saMpAdanam , vinayo'bhimukhagamanA''sanapradAna-paryupAstya-'JjalibaddhAnuvrajanAdilakSaNaH, anuvRttistvihnitAdinA gurucittaM vijJAya tadAnukUlye pravRttiH, tAbhiH / dvitIyagAthAyAmAkAreGgitakuzalaM ziSyaM prati yadi zvetaM vAyasaM pUjyA guravo vadeyuH, tathApi 'siM ti' teSAM saMvandhi vaco na vikUTayed na pratihanyAt / virahe ca tadviSayaM kAraNaM pRcchediti / nRpapRSTena guruNA bhaNito 'gaGgA kena mukhena vahati ? / tato yathA sarvamapi gurubhaNitaM ziSyaH saMpAditavAn , tathA sarvatra sarvaprayojaneSu kAryam / iti tRtIyagAthA'kSarArthaH / bhAvArthastu kathAnakenocyate- kanyakubje pure kenacid rAjJA mUriNA saha goSThIpravandhe proktam- rAjaputrA viniitaaH| mUriNA tuuktm-saadhvH| tato vivAde mUriNA'bhyadhAyi-yuSmadIyaH sarvotkRSTavinayaguNo rAjaputraH parIkSyate, asmadIyastvavinIto bhavatAM yaH pratibhAti sa eva sAdhuH parIkSyate / tato'bhyupetaM rAjJA / samAdiSTazcAtivinItatayA prasiddho rAjaputrA- 'kutomukhI gaGgA vahati ?' iti zodhaya / tenoktam- kimiha zodhanIyam , bAlAnAmapi pratItamevedam- 'pUrvAbhimukhI gaGgA pravati' iti / rAjJA proktam- kimityatrApi vitaNDAvAdaM karopi ?, gatvA nirIkSastra tAvat / tato hRdyamyAvAn bahiH saMvRti kRtvA mahatA kaSTena tataH pradezAd nirgataH / siMhadvAre ca nirgacchan pRSTaH kenApi mitreNa- bhadraka gantavyam / tato'sUyayA moktam-a. raNye rojhAnAM lavaNadAnArtham / tato mitreNoktam- ko'yaM vytikrH| rAjaputreNa sarvamapi rAjAdiSTa niveditam / mitreNoktam- yadi rAjJo grahaH saMlagnaH, tat kiM tavApi, gatvA nivedaya-'nirIkSitA mayA gaGgA, pUrvAbhimukhI vahati' iti / tathaivAnuSThitaM rAjaputreNa / pracchannaherikeNa ca niveditaM rAjJastacceSTitam / tato vilakSaNa rAjJA proktam-bhavyam , sAdhurapi parIkSyatAM tAvat / tato yaH kazcidavinIto rAjJA lakSitastadviSaye parIkSApratipAditena guruNA bhaNitaH ziSyaH-gatvA nirIkSakha, 'kena mukhena gaGgA vahati ?" iti| tataH 'pUrvAbhimukhI sAna vahati, iti guravo vidantyeva, paraM kAraNena kenApyatra bhavitavyam' iti cetasi nizcitya proktaM tena- 'icchAmyAdezam' iti / , AkAre-jitakuzalaM yadi zvetaM vAyasaM vadeyuH pUjyAH / tathApi ca teSAM na vikUTayed virahe ca kAraNaM pRcchet // 933 // bhyupagata) nRpapRSTaina guruNA bhaNito gaGgA kutomukhI vahati ? / saMpAditavAn ziSyo yathA tathA sarvatra kartavyam // 934 // For Private and Personal Use Only
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rAjJo grahaH saMlagna, tat tato vilakSeNa rAjJA proktam- na gaGgA vahati ?" iti| tataH 220 vizeSA0 AgAriMgiyakusalaM jai seyaM vAyasaM vae pujA / tahavi ya siM na vikUDe virahammi ya kAraNaM pucche // 933 // nivapucchieNa guruNA bhaNio gaMgA kaomuhI vahai / saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM // 934 // tisro'pi sugamAH, navaraM prathamagAthAyAM 'karaNetyAdi' karaNaM gurvAdiSTasya saMpAdanam , vinayo'bhimukhagamanA-''sanapradAna-paryupAstya-alibaddhAnuvrajanAdilakSaNA, anuttistvigiratAdinA gurucisaM vijJAya tadAnukUlye pravRttiA, tAbhiH / dvitIyagAthAyAmAkArejitakuzala ziSyaM prati yadi zvetaM vAyasaM pUjyA guravo vadeyuH, tathApi 'siM ti' teSAM saMbandhi vaco na vikUTayetUna pratihanyAta / viro tadviSarya kAraNaM pRcchediti / nRpapRSTena guruNA bhaNito 'gamA kena mukhena vahati / tato yathA sarvamapi gurubhaNita ziSyaH saMpAditavAn , tathA sarvatra sarvapayojaneSu kAryam / iti tRtiiygaathaa'kssraarthH| bhAvArthastu kathAnakenocyate-kanyakubje pure kenacid rAjJA mUriNA saha goSThImabandhe proktama-rAjaputrA viniitaaH| mUriNA tuuktm-saadhvH| tato vivAde mUriNA'bhyadhAyi- yuSmadIyaH sarvotkRSTavinayagaNo rAjaputraH parIkSyate, asmadIyastvavinIto bhavatAM yaH pratibhAti sa eva sAdhuH parIkSyate / tato'bhyupetaM rAjJA / samAdiSTazcAtivinItatayA masiddho rAjaputraH- 'kutomukhI gaGgA vahati ?" iti zodhaya / tenoktam- kimiha zodhanIyam , bAlAnAmapi pratItamevedam- 'pUrvAbhimukhI gahA pravahati' iti / rAjJA moktam-kimityatrApi vitaNDAvAdaM karoSi', gatvA nirIkSasva tAvat / tato hRdyamyAvAn vahiH saMhatiM kRtvA mahatA kaSTena tataH pradezAd nirgtH| siMhadvAre ca nirgacchan pRSTaH kenApi mitreNa- bhadraka gantavyam / tato'sUyayA proktam-araNye rojhAnA lavaNadAnArtham / tato mitreNoktam- ko'yaM vyatikaraH / rAjaputreNa sarvamapi rAjAdiSTa niveditam / mitreNoktam- yadi rAjJo grahaH saMlagraH, tat kiM tavApi, gatvA nivedaya-'nirIkSitA mayA gaGgA, pUrvAbhimukhI bahati' iti / tathaivAnuSThitaM rAjaputreNa / pracchannaherikeNa ca niveditaM rAjJastacceSTitam / tato vilakSeNa rAjJA proktam-bhavyam , sAdhurapi parIkSyatAM tAvat / tato yaH kazcidavinIto rAjJA lakSitastadvipaye parIkSApratipAditena guruNA bhaNitaH ziSyaH-gatvA nirIkSasva, 'kena mukhena gaGgA vahati ?' iti| tataH 'pUrvAbhimukhI sAtra vahati, iti guravo vidantyeva, paraM kAraNena kenApyatra bhavitavyam' iti cetasi nizcitya proktaM tena- 'icchAmyAdezama' iti / , AkAre-litakuzalaM yadi zvetaM vAyasaM vadeyuH pUjyAH / tathApi ca teSAM na vikUTaye virahe ca kAraNaM pRcchet // 133 // nRpavRSTena guruNA bhaNito gaGgA kutomukhI vahati / / saMpAditavAn ziSyo yathA tathA sarvatra kartavyam // 13 // samAdhAnAntaramAha ahavovakkamasAmaNNao mayA pagayaniruvaogA vi / aNNattha sovaogA evaM ciya savvanikkhevo // 938 // . yadivA, prakane prastute nirupayogAH prakRtanirupayogAH, evaMbhUtA api santo nAma-sthApanA-dravyAzupakramA upakramasAmAnyato'na matA upanyastAH / kutaH?, ityAha- anyatra sthAnAntare sopayogA iti kRtvA, na kevalamatraivA'sau nyAyaH, kintvatra zAstre, anyeSu vA zAstreSu ye kecana bahumakArA nAmAdinikSepAsteSAM sarvepAmapyaparasamAdhAnAbhAve idameva samAdhAnaM vAcyamiti / tadevaM nAmAdibhedairdarzitamupakramasya Savidhatvam / / 938 // yadivA, anyathaivA'yamupakramaH SaDvidha iti didarzayipuH prastAvanAmAha gurubhAvovakkamaNaM kayamajjhayaNassa chanvihamiyANiM / tatthaNupuvvAIsuM idamajjhayaNaM samoyAre // 939 // tadevaM nAmAdibhedaiH Sadvidhe upakrame vicAryamANe kRtaM gurubhAvopakramaNam / tatkaraNe ca darzitamekena prakAreNopakramasya paDvidhatvam / idAnI prakArAntareNa prastutasya sAmAyikAdhyayanasya SaDvidhamupakramaNamucyate- AnupUrvI-nAma-pramANa-caktavyatA-'rthAdhikArasamavatArabhedAt Savidha upakramo'bhidhIyata ityarthaH / ata evAha-AnupUrvyAdiSu paJcampakramadvArabhedeSu SaSThe samavatAradvArabhede vicAryamANa idaM sAmAyikAdhyayanaM samavatArayet / tatazcAnupUAdibhedena pavidha upakramo'bhihito bhavati / ityaSTAdazagAthArthaH // 939 // - tatrAnupUrvIlakSaNe prathamopakramabhede'sya sAmAyikAdhyayanasyAvatAraM cintayitumAha aNupubbisamoyAro kajjo sAmAiyassa saMbhavao / niyamAvatAraNaM puNa kittaNa-gaNaNANupuvvIsu // 940 // AnupUrdhyA tAvadasya sAmAyikAdhyayanasya samavatAraH saMbhavato yatra yatrAnupUrvIbhede samavatAraH saMbhavati, tatra tatrAsau kartavyaH / Aha- nanu 1 athavopakramasAmAnyato matAH prakRtanirupayogA api / anyatra sopayogA evameva sarvanikSepaH // 938 // 25.cha, 'mno'| 3 gurubhAvopakramaNaM kRtamadhyayanasya pavidhamidAnIm / tatrAnupUryAdiSu idamadhyayanaM samavatArayet // 939 // 4 AnupUrvIsamavatAraH kAryaH sAmAyikasya saMbhavataH / niyamAdavatAraNaM punarutkIrtana-gaNanAnupUryoH // 94.0 // . For Private and Personal Use Only
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 221 vizeSA0 "nAma ThavaNA davie khette kAle ya gaNaNaaNupubbI / ukittaNa-saMThANe sAmAyArI ya bhAve ya // 1 // " iti vacanAdAnupUrvI dazabhedA, tat kasmin bhede niyamAt sAmAyikasya samavatAraH 1, ityAha- 'niyametyAdi' niyamena nizca- " yena punaH samavatAro'sya sAmAyikAdhyayanasyotkIrtanAnupUrvyAm , gaNanAnupUrtyAM ca draSTavyaH / tatrotkIrtanaM saMzabdanaM 'sAmAyika, caturvizatistavaH' ityAdinAmotkIrtanamAtramityarthaH / tatra 'sAmAyikam' ityevamidamadhyayanamutkIrtyata ityutkIrtanAnupUAmetat samavatarati / gaNanaM tu- eka, dve, trINi, ityAdiparisaMkhyAnam / tatra prathama-dvacAdikAyAM saMkhyAyAmidamadhyayanamavatarati / ato gaNanAnupUAmasya samavatAra iti // 940 // yadyevam , gaNanAnupUrvyA katithamidamadhyayanam ?, ityAha puvANuputrio taM paDhama, pacchANupuvio chaThaM / jAyai gaNijjamANaM aniyamiyamaNANupuvIe // 941 / / __ ihAnupUrvI trividhA- pUrvAnupUrvI, pazcAnupUrvI, anAnupUrvI ceti / tatra pUrvAnupUrdhyA tat sAmAyikAdhyayanaM prathamaM bhavati, pazcAnupUyA nu SaSTham , anAnupUrvyA tu gaNyamAnapaniyamitaM jAyate-kacid bhaGgake prathamam , kacid dvitIyam, kacittu tRtiiym| ityamISA SaNNAmAvazyakAdhyayanAnAmaSTAdazottarANi sapta zatAnyanAnupUrvIbhaGgakAnAM bhavantIti // 941 // eteSAM ca bhaGgakAnAM sAmAnyena sarvasaMkhyAnayane karaNagAthAmAha aiMgAdeguttarayA chagacchagayA paropparabbhatthA / purimaMtimadgahINA parimANamaNANupUvINaM // 942 // ekAdyA ekottarakA aGkA vyavasthApyante / ekaika uttaro vardhamAno yeSu te ekottarakAH / te ceha SaDadhyayanaprastAvAt SaDgachagatAH samavaseyAH / tatra paNNAM gaccha: samudAyaH SaDgacchaH, taM gtaasttptibddhaaH| te ca parasparAbhyastAH parasparaMguNitAH prathamAtyabhaGgakadvayarahitAH sarvasaMkhyArUpamanAnupUrvINAM parimANaM bhavati / tathAhi- ekAyA ekottarakAH SaDadhyayanaviSayAH SaDaGkA vyavasthApyante tdythaa-1|2|3|4|5|6| ene ca parasparaM guNyante / tadyathA- ekakena dviko guNito jAtau dvAveva, dvAbhyAM triko 1 nAma sthApanA vyaM kSetra kAlazca gaNanAnupUrvI / utkIrtana-saMsthAne sAmAcArI ca bhAvazca // 1 // 2 ka.ga. rtaatyto'| 3 pUrvAnupatistat prathama, pazcAnupUrvItaH paSTam / jAyate gaNyamAnamaniyamitamanAnapUrNam // 11 // 4 ekAdyA ekottarakAH paDagacchaganAH parasparAbhyastAH / prathamA-'ntimavikahInA parimANamanAnupUrvINAm // 942 // 5 ka.ga. 'ragaNi' . guNito jAnAH parda, taizra catvAro guNitAH maMjAtAcaturviMzatiH, tayA ca patrAbhyastA jAtaM vizaM zatam / tena ca SaDguNitAH saMpamAni viMzAnesaptabhaGgakazatAni / iha ca prathamabhaGgaH pUrvAnupUrvI rUpaH, caramabhaGgastu pazcAnupUAtmakaH, atastadapanayane'STAdazottarANi sapta zatAni sAmAnyena sarvasaMkhyArUpamanAnupUrvIbhaGgakaparimANaM bhavati / evaM saptAdInAmapyanantaparyantAnAM padAnAmayameva sAmAnyena sarvabhaGgakasaMkhyAnayanopAya iti // 942 // atha vizeSato'nAnupUrvIbhaGgakAnAmAnayanopAyabhUnAM karaNagAthAmAha puvAyupubbiheTThA samayAbheeNa kuNa jahAjeThaM / uvarimatullaM purao naseja puvvakkamo seso // 943 // iha vivakSinapadAnAM krameNa sthApanA pUrvAnupUrvItyucyate, tasyA 'heTa tti' adhastAd dvitIyAdibhaGgakAn jijJAsuH 'kuNa tti' sthApaya 'ekAdipadAni' iti zeSaH / katham , ityAhu- jyeSThasyAnatikrameNa yathAjyeSThaM yo yasyAdau sa tasya jyeSTho yathA- dvikasyaikako jyeSThaH, trikasya tvayamanujyeSThaH, catuSkAdInAM tveko'pi jyeSThAnujyeSThaH; evaM trikasya dviko jyeSThaH, sa eva catuSkasyAnujyeSThaH, paJcakAdInAM tu sa eva jyeSThAnujyeSTha ityAdi / evaM ca satyuparitanAGkasyAdhastAjjyeSTho nikSipyate, tatrAlabhyamAne'nujyeSThaH, tatrApyalabhyamAne jyeSThAnujyeSThaH, iti gathAjeSThaM nikSepaM kuru / kimaniyamena ?, na, ityAha- samayAbhedeneti, samayaH saMketaH prastutabhaGgakaracanavyavasthA, tasyA abhedo'natikramastena samayAbhedena nikSepaM kuru / samayasya ca bhedastadA bhavati, yadA tasminneda bhanake nikSiptAkasadRzo'paro'GkaH patati / tata evaMbhUnaM samayabhedaM varjayanneva jyeSThAdyakanikSepaM vidadhyAt , uktaM ca ___" ahimmi ya nikkhete puNaravi so ceva hoi kAyavvo / so hoi samayabheo vajeyavyo payatteNa // 1 // " nikSiptasya cAGkasya yathAsaMbhavaM 'purao tti' agrata uparitanAGkastulyaM sadRzaM yathA bhavati, evaM nyasyet- uparitanAGkasadRzAnevAkAna purataH sthApayadityarthaH / 'puvyakamo sesa tti' nikSiptAGkasya yathAsaMbhavaM pRSThataH zeSa udvaritazeSAGkAnAmadhastAt tAnevodvaritazeSAnAn parvakrameNa sthApayadityarthaH / yaH saMkhyayA laghurekakAdiHsa prathama sthApyate, yastu tayA mahAn sa pazcAt sthApyata iti pUrvakramaH, pUrvAnupUrvIlakSaNe prathamabhaGgake itthameva dRSTatvAdini bhaavH|| iti gAthArthaH / / 1 ka.kha.ga. 'T padabhizcantrA' / 2 pa.cha. 'paTatAditAH' / 3 pUrvAnupUryadhastAt samayAbhedena kuru yathAjyeSTham / uparimatulyaM purato nyasyet pUrvakramaH zeeH // 943 // / yasmizca nikSipte punarapi sa eva bhavati karnavyaH / sa bhavati samayabhedo varjitamaH prayatnena ||1||x(grN.10000)(gho) For Private and Personal Use Only
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra } www.kobatirth.org 222 vizeSA0 bhAvArthastu diGmAtra darzanArthaM sukhAdhigamAya ca darzana-jJAna-cAritrAdIni trINi padAnyAzritya tAvad darzyate tasya caika-dvitrilakSaNasya padatrayasya parasparAbhyAse sAmAnyena sarve'pi SaD bhaGgA bhavanti / vizeSatastu ta evamAnIyante- pUrvAnupUrvIlakSaNastAvat prathamobhaGgaH, tadyathA - 1 / 2 / 3 / asyAzca pUrvAnupUrvyA adhastAd bhaGgakaracane kriyamANe ekasya tAvajjyeSTha eva nAsti, dvikasya tu vidyate ekakaH, sa tadadhastAd nikSipyate, tasya cAgrataH 'uvarimatulaM purao nasejja' itivacanAt triko nyasyate, pRSThatastu sthApitazeSo dviko dIyate, tato'yaM dvitIyo bhaGgaH saMpayate- 2 / 1 / 3 / atra ca dvikasya vidyata ekako jyeSThaH paraM nAsau tadadhastAd nikSipyate, agrataH sadRzAGkapAtena samayabhedaprasaGgAt / ekakasya tu jyeSTha eva nAsti, trikasya tu vidyate dviko jyeSThaH sa tadadhastAd nyasyate, atra cAgrabhAgasya tAvadasaMbhava eva, pRSThatastu sthApitazeSAvekaka trikau krameNa sthApyete 'puvvakamo seso' iti vacanAt / tatastRtIyo bhaGgaH saMjAyate- 1 / 3 / 2 / atrApyekakasya jyeSTha eva nAsti, trikasya tu jyeSTho'sti dvikaH, na ca tadadhastAd nikSipyate, agre sadRzAGkapAtena samayabhedApatteH, tato'syaivAnujyeSTha ekakaH sthApyate, agratastu dviko dIyate 'uvarimatulaM' ityAdivacanAt, pRSThatastu sthApita zeSastriko vyavasthApyata iti caturtho bhaGgaH 3 / 1 / 2 / atra trikasya vidyate dviko jyeSThaH, ekakathAnujyeSThaH, paraM tau tadadhastAd na nikSipyete, puratastulyAGkapAtena samayabhedamApteH, ekakasya tu jyeSTha eva nAsti, dvikasya svastyerst jyeSThaH sa tadadhastAd nyasyate, tatpRSThatastu sthApitazeSau dvika trikau kramazaH sthApyete iti paJcamo bhaGgaH - 2 / 3 / 1 / atra dvikasyA'styekako jyeSThaH kintvasau tadadhastAd na nikSipyate, purataH sadRzAGkanyAsApacyA samayabhedamasaGgAt / trikasya tu dviko jyeSThaH, sa tadadhastAd nikSipyate, agratastvekako dIyate, 'uvarimatulaM' iti vacanAt pRSThatastu sthApitazeSastrikaH sthApyata iti SaSTho bhaGgaH / eSAM ca SaNNAmapi bhaGgAnAmiyaM sthApanA / 1 / 2 / 3 / 2 / 1 / 3 / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 1 / 3 / 2 / 3 / 1 / 2 / 2 / 3 / 1 / 3 / 2 / 1 / atrAyAdyabhaGgasyAnupUrvItvAt antimasya ca pazcAnupUrvItvAd madhyamA eva catvAro bhaGgA anAnupUrvItvena mantavyAH / evaM catu paJca-pa- saptAdInAmapi padAnAmanayA dizA bhaGgakAH samAnetavyAH / tadevaM saMkSepata uktA AnupUrvyaH, vistaratastvimA vakSyamANAzca nAmAdibhedA anuyogadvArebhyo'vaseyA iti / / 943 / / atha saMkSepato nAma vicArayannAha - hi vatthuNo'bhihANaM pajjayabheyAnusAri taM nAmaM / paibheyaM jaM namae paibheyaM jAi jaM bhaNiyaM // 944 // jIvAdivastuno'bhidhAnaM tad nAmeti saMvandhaH / kathaMbhUtam 1, ityAha- paryAyA jJAna-darzana- cAritra - rUpa-rasa- gandha-sparza-nava-purANAdayasteSAM bhedA nAnAvidhasvabhAvAstAMstadvAcakatvenA'nusaratIti paryAyabhedAnusAri nAmeti / kimuktaM bhavati 1, ityAzaGkaya tAtparyamAha - 'paibheyamityAdi' 'Nama mahatve' pratiparyAyabhedaM yad namati yAti tadvAcakatvena pariNamati mahIbhavati tad nAmeti yad bhaNitaM bhavati, ityetat tAtparyamityartha iti // 944 // etacca nAma dvinAma-trinAmayAvadazanAmabhedAd dazabhedam, samastAbhilApyavastuviSayatvAd bahubhedaM cA'nuyogadvAreSUktam / tatra SadnAnni kSAyopazamike bhAve sAmAyikasyA'dhyayanasyAvatAra iti darzayannAha - vinAme bhAve khaovasamie suyaM samoyarai / jaM suyanANAvaraNakhaovasamajaM tayaM savvaM // 945 // anuyogadvArAdhyayane paDnAnyaudayikAdayaH pad bhAvAH paThyante / tatra ca kSAyopazamike bhAve sarvamapyAcArAdi zrutaM samavatarati, yad yasmAt sarvamapi tat zrutaM zrutajJAnAvaraNakarmakSayopazamAdeva jAyate, nAnyataH, tasmAt kSAyopazamika evaM bhAve samavatarati / ata idaM sAmAyikAdhyayanamapi zrutavizeSarUpatvAt kSAyopazamika evaM bhAve samavatarati, nAnyatretyarthAduktaM bhavati / ityuktaM saMkSepato nAma / / 945 // sAMgataM pramANamabhidhitsurAha daivvAica unbheyaM pamIyae jeNa taM pamANaM ti / idamajjhayaNaM bhAvo ttiM bhAvamANe samoyarai // 946 // 1. yad vastuno'bhidhAnaM paryAyabhedAnusAri tad nAma / pratibhedaM yad namati pratibhedaM yAti yad bhaNitam // 944 // 2 pavidhanAni bhAve kSAyopazamike zrutaM samavatarati / yam zrutajJAnAvaraNakSayopazamajaM tat sarvam // 945 // 3 duvyAdicaturbhedaM pramIyate yena tat pramANamiti / idamadhyayataM bhAva iti bhAvamAne samavatarati // 946 // For Private and Personal Use Only
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsuri Gyanmandir yA'vatAraH / / jayate- jIvAnanyatvena jIvANamapi vividham - jAma, nayamamANam , saMkhyA 223 vizeSA0 dravya-kSetra-kAla-bhAvabhedAcaturvidhaM prameyam , prameyacAturvaidhyAca pramANamapi caturvidham - dravyapramANam , kSetramANam , kAlabhamA. Nam , bhAvapramANaM ceti, dravyAdikaM caturvidhaM prameyaM pramIyate'neneti kRtvA / tatredaM sAmAyikAdhyayanaM zrutajJAnavizeSatvena jIvaparyAyavAjIvabhAvatvAd bhAvapramANe samavatarati / Aha- nanu bhAvamamANamapi trividham-guNapramANam , nayapramANam , saMkhyApramANaM ceti / tatra sAmAyika ka samavatarati ? iti / ucyate- guNapramANe / nanu guNapramANamapi dvividham- jIvaguNapramANam , ajIvaguNapramANaM c| tatra sAmAyika ka samavatarati ? iti / ucyate- jIvAnanyatvena jIvaguNapramANe / nanu jIvaguNo'pi trividhaH-jJAna-darzana-cAritrabhedAt / satra ka sAmAyikasyA'vatAraH / ucyate- bodhAtmakatvAd jJAnaguNe / nanu jJAnamapi pratyakSA-'numAno-pamAnA-''gamabhedAccaturvidham , natra kedamavatarati / iti / ucyate- Agame / nanu so'pi laukika-lokottarabhedAt dvividhaH / lokottaro'pi mUtrA-rtho-bhayarUpitvAt trividha eva, tat kedaM samavatarati ? iti / ucyate sUtrA-'rtho-bhayabhedAt trividhe'pi lokottara Agame samavatarati, tatsvabhAvatvAt tatsvarUpasvAditi // 946 // etadevAha jIvANaNNattaNao jIvaguNe bohabhAvao nANe / louttarasuttatthobhayAgame tassabhAvAo // 947 // vyAkhyAtAthaiva // 947 // Aha- nanvAtmAgamA-'nantarAgama-paramparAgamabhedato'pi lokottarAgamastrividhaH, tat kvedamavatarati !, ityAzaGkayAha suyao gaNahArINaM tassissANaM tahA'vasesANaM / evaM attA-NaMtara-paraMparAgamapamANammi // 948 // attheNa u titthaMkara-gaNahara-sesANamevamevedaM / yathA jIvaguNAdiSvasyAvatAraH, evamAtmA-'nantara-paramparAgamapayANe'pyavatAro mantavyaH / katham , ityAha-mUtrato gaNadharA jIvAnanyavato jIvaguNe bodhabhAvato hAne / lokottarasUtrArthobhayAgaye tasvabhAvAt // 14 // 2 zranato gaNadhAriNau taridrayANAM tathAvazeSANAm / evamAmA unantara-paramparAgamapramANe / / 9.48 // ardhana tu tIrthadara-gaNadhara zeSANAmevamevedam / NAmidamAtmAgamaH, nareva tatmatrasya nirvartitatvAta , ata Atmana eva sakAzAdAgamanamasyeti kRtvA / tacchiSyANAM tu jambUsvAmyAdInAM sAmAyikamtramanantarAgamaH, anantarAdeva gaNadharAdAgamanamAgamo'syati hetoH| tathA'vazeSANAM prabhava-zayaMbhavAdInAmetat sUtraM paramparAgamaH mUriparamparayA''gamanamAgamo'syeti yuktH| tadevaM mUtrato yathAsaMkhyena gaNadharAdInAmAtmAgamAditvayojanA kRtA // 948 // arthanApyevamevedaM sAmAyika yathAsaMkhyena tIrthakara-gaNadhara-zepajambuprabhRtInAmAtmAgamA-'nantarAgama-paramparAgamatvena vaktavyamiti // nanu nayapramANe samavatAro'sya bhavati, navA ? , ityAzaGkaya gAthottarArdhamAha mUDhanayaM ti na saMpai nayappamANe'vayAro se // 949 // 'maMDhanaiyaM suyaM kAliyaM, na nayA samoyaraMti ihaM' itivacanAd mRDhanayaM cirantanamunibhiH ziSyavyAmohabhayAd niSiddhanayavicAra saMprati zrutam , ato nayapramANe nA'syA'vatAra iti // 949 // Ahe-nanu kiyataH kAlAdarthAt kAlikazrutena nayavicAro niSiddhaH1, ityAha AsI purA so niyao aNuogANamapuhuttabhAvammi / saMpai natthi puhutte hojja va purisa samAsajja // 950 // purA pUrva caraNakaraNa-dharmakathA-gaNita-dravyAnuyogalakSaNAnAM caturNAmanuyogAnAmapRthagbhAve pratimUtraM caturNApatyavatAre sa nayAvatAro niyato nizcita AsIt / sAMprataM punaranuyogAnAM pRthaktve "kAliyasurya ca isibhAsiyAI taiyA ya sUrapannattI / savvo ya didvivAo cautthao hoi aNuogo // 1 // " iti vacanAt pArthakyena vyavasthApane sati nAstyasau nyaavtaarH| kiM sarvathA , na, ityAha- bhavet vA prAjJapuruSavizeSa samAsAdya ko'pi kiyAnapIti / idamuktaM bhavati- zrImadAryarakSitamUrIn yAvadekaikasmin sUtre'nuyogacatuSTayavyAkhyAnam , nayavicArazca vistareNA''sIt / tatazca taireva zrImadAyarakSitamUribhirvicArabAhulyA muhyataH ziSyAnavalokya catvAro'pyanuyogA bhedena vyavasthApitAH, tadyathA-kAlikazrute caraNakaraNAnuyoga evaM vyAkhyeyaH, uttarAdhyayanAdiSu dharmakathAnuyogaH, sUryaprajJaptyAdiSu gaNitAnuyogaH, dRSTivAde , mUDhanayamiti na saMprati nayapramANe'vatArastasya // 949 // 2 mUDhanayikaM zrutaM kAlika, na nayAH samavatarantIha / / AsIna purA sa niyato'nuyogAnAmapRthagbhAve / saMprati nAsti pRthaktve bhaved vA puruSa samAsAdya // 950 // kAlikazrutaM carSibhASitAni tRtIyA ca sUraprajJaptiH / sarvaca dRSTivAdazcaturyako bhavatyanuyogaH // 1 // For Private and Personal Use Only
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kalassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 224 vizeSA0 dravyAnuyogaH / nayavicAradhArvAk prAyo niSiddhaH / iti na sAmAyikasya pAyo nayegAtAra iti / / 950 // : saMkhyApramANe sarvavataratIdaM navA', ityAha 'saMkhAmANe kAliyasuyaparimANe parittaparimANa / suyao tavatthaoM puNa bhaNiyaM tamaNaMtapajjAyaM // 951 // saMkhyA nAma sthApanA-dravya-kSetra-kAlau-pamya-parimANa-bhAvabhedA'nuyogadvAreyaSTayA moktA / tatra saMkhyAmAne saMkhyApramANe vicA. ryamANe kAlikazrutaparimANe etadavatarati / tatra kAlikazrutaparimANaM dvividham -matratA, arthatazca / tatra sUtratastu sAmAyikAdhyayana, parI saMkhyAtAkSarAdiniyataparimANam / tasya sAmAyikasyArthastadarthastataH punaranantaparyAyasvAdanamsaparimANaM bhaNitamiti / tadevaM pramANamapyukta saMkSepataH // 951 // atha vaktavyatAmabhidhitsurAha semao jo siddhato so sa-paro-bhayagao tivihabheo / tattha imaM ajjhayaNaM ssmyvttvyyaaniyy||952| yaH siddhAntaH sa tAvat samaya ucyate / sa ca trividhaH- svasamaya-parasamayI-bhapasamayabhedAt / ata eva vaktavyatA'nuyogadvAreSu trividhA proktA- svasamayavaktavyatA, parasamayavaktavyatA, sva-parobhayavaktavyatA ceti / tatredaM sAmAvikAdhyayanaM skhasamayavaktavyatAniyataM, khasamayasyaiveha pratipAdyamAnatvAditi // 952 // na kevalamidamadhyayanam , kintu sarvANyapyadhyayanAni svasamayavaktavyatAmiyatAmyeva / kutaH, isyAha parasamao ubhayaM vA sammadihissa sasamao jeNa / to savvajjhayaNAI sasamayavattadhvaniyayAiM // 953 // yataH parasamayA, ubhayasamayo vA samyagdRSTeH svasamaya eva, yathAvahiSayavibhAgena vyavasthApanAt / tato yadyapi keSucidadhyayaneSu paro-bhaya-sapayavaktavyatApi zrUyate, tathApi tAni sarvANyapi khasamayavaktavyatAniyatAnyeva, samyagdRSTiparigrahAt / etacca pUrvamanekazo bhAvitameveti // 953 / / 1 saMkhyAmAne kAlikazrutaparimANe parIttaparimANam / zrutatastadarthataH punarbhaNitaM tadanantaparyAyam // 15 // 2 mamayo yaH siddhAntaH sa sva-paro-bhayagataprividhabhedaH / tadamadhyayanaM svasamavanaktavyatAniyatam // 952 // 3 parasamaya bhayaM vA sambaraSTaH svasamayo mena / sataH sarvAdhyayanAmi khasamayavaktavyaniSatAni // 955 // kiJca 'micchattamayasamUhaM sammattaM jaM ca taduvagArammi / vaTTai parasiddhato to tassa tao sasiddhaMto // 954 // mithyAtvAnAmekAntakSaNikatvA-'kSaNikatvAdisaugatAdimatAnAM yaH samUhaH samudAyaH syAtpadalAJchitaH, sa eva yasmAta samyaktvama, nAnyat / yasmAcca tasya svasamayasyopakArastadupakArastasmin vartate parasiddhAntaH, parasiddhAntavyAvRttyaiva svasiddhAntasiddheH, asamaJca savAditvaM parasiddhAntAnAM dRSTrA svasiddhAnte sthairyasiddhezceti / tatastasmAttasya samyagdRSTestakaH parasiddhAntaH svasiddhAnta eva / tadeva samyagdRSTeH sarvo'pi viSayavibhAgena sthApitaH svasiddhAnta eva iti sarvANyapyadhyayanAni svasamayavaktavyatAniyatAnyeveti sthitama / tadevamabhihitA vaktavyatA / / 954 // athArthAdhikAramabhidhitsurAha sAvajjajogaviraI ajjhayaNatthAhigAra iha so ya / bhaNNai samudAyattho sasamayavattavbayAdeso // 955 // iha sAvadyayogaviratiH sAmAyikAdhyayanasyArthAdhikAraH, sa ca samudAyArthoM bhaNyata iti prAgapyuktameva / sa eva ca khasamayanatavyatAyAH saMpUrNAyA ekadezo'bhidhIyata iti / ukto'rthaadhikaarH|| 955 // atha sapavatAramabhidhitsurAha ahuNA ya samoyAro jeNa samoyAriyaM paidAraM / sAmAiyaM so'Nugao lAghavao no puNo vacco // 956 // adhunA samavatAro'vasaraprAptaH / cakAro bhinnakrame, tadyathA- sa ca 'lAghavau tti' lAghavamAzritya lAghavArthamityarthaH, anugataH pUrvameva gato'tikrAntaH pUrvamevAbhihita ityarthaH / katham 1, ityAha- yena yasmAt pratidvAraM sAmAyikAdhyayanaM samavatAritameva / tato nedAnI punarapi samavatAro vAcyaH, tadvayApArasyA'dhyayanasamavatAraNalakSaNasya pratidvAramaniSThitatvAt / etaduktaM bhavati- adhunA SaSTha , mithyAtvamanasamUhaH samyaktvaM yacca tadupakAre / vartate parasiddhAntastatastasya sakaH svasiddhAntaH // 954 // 2 pa. cha. jha. 'ttasamUhamayaM s'| 3 ka. ga. 'dim'| '4 sAvadhayogaviratiradhyayanArthAdhikAra iha saca / bhaNyate samudAyArthaH svsmyvktvytaadeshH|| 955 // ' 5 adhunA ca samavatAro yena samavatAritaM pratidvAram / sAmAyikaM so'nugato lAghavato no punarvAcyaH // 956 mina(madhi)-1 For Private and Personal Use Only
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsur Gyanmandir 225 vizeSA0 upakramabhedaH samavatAraH prastutaH, sa ca lAghavArtha sAmAyikasya pratidvAraM samavatAritatvAt pUrvamevAbhihitaH, iti na punarapyatrocyate, paunaruktyaprasaGgAt // iti saptadazagAthArthaH // 956 // // ityupakramaH smaaptH|| atha nikSepalakSaNaM dvitIyamanuyogadvAramabhidhitsurAha bhaNNai dhippai ya muhaM nikkhevapayANusArao satthaM / oho nAma suttaM nikkhetavvaM tao'vassaM // 957 // yasmAd nAmAdinikSepAnusArataH zAstram, adhyayanam , uddezako vA sukhenaiva bhaNyate'bhidhIyate, sukhenaiva ca gRhyate'dhigamyate, tasmAt zAstrAdeH saMbandhI ogho, nAma, sUtraM cAvazyameva nikSeptavyam / etena ca yad nikSepasya pUrva sAmAnyena traividhyamuktam , tadidAnI vizeSato darzitamavagantavyam / nadyathA- trividho nikSepA- oghaniSpannaH, nAmaniSpannaH, sUtrAlApakaniSpannazceti // 957 // . natraughaH kimucyate ?, ityAha oho jaM sAmaNNaM suyAbhihANaM cauvvihaM taM ca / ajjhayaNaM ajjhINaM Ao jjhavaNA ya patteyaM // 958 // .. nAmAicaubbheyaM vaNNeUNaM suyANusAreNaM / sAmAiyamAujjaM causuM pi kameNa bhAvesu // 159 // - iha yat zrutasya jinavacanarUpasya sAmAnyamaGgA-adhyayano-dezakAdika nApa tadogha ityucyate, sAmAnya zAstranAmetyarthaH / tatreha sAmAyikasya prastutatvAt tadviSayaM sAmAnyanAma pAha- adhyayanam , akSINam , AyaH, kSapaNA ceti / idaM ca sAmAyikAdizAstravizeSasya sAmAnyamadhyayanAdikamabhidhAnamanuyogadvAralakSaNazrutAnusAreNa pratyekaM nAmAdi caturvidhamupavarNyate; tadyathA- nAmAdhyayanam , sthApanAdhyayanam , dravyAdhyayanam , bhAvAdhyayanam / tathA, mAmAkSINaM, sthApanAkSINam , dravyAkSINam , bhAvAkSINam / evamAya-kSapaNayorapyuktvA krameNa catulapi bhAveSu bhAvAdhyayane, bhAvAkSINe, bhAvA''ye, bhAvakSapaNAyAM cetyarthaH / kim ?, ityAha-sAmAyikamAyojyamsAmAyikameva bhAvAdhyayanAdivAcyatvenAtra boddhvymityrthH|| 958 // 959 // bhaNyate gRhyate ca sukhaM nikSepapadAnusArataH zAstram / oSo nAma sUtraM nikSeptavyaM tato'vazyam // 957 // 2 ogho yat sAmAnya zrutAbhidhAnaM caturvidha saca / adhyayanamakSINamAyaH kSapaNA ca pratyekam // 958 // mAmAdicaturbhedaM varNayitvA zrutAnusAreNa / sAmAyikamAyojyaM caturvapi krameNa bhAveSu // 959 // 3 pa. cha. 'di naa'| athAdhyayanAdInAM caturNAmapi krameNa niruktamAha'jeNa suhajjhappajaNaM ajjhappANayaNamahiyamayaNaM vA / bohassa saMjamarasa va mokkhassa va jaM tamajjhayaNaM // 960 // iha nairuktena vidhinA prAkRtasvAbhAvyAca, zubhaM 'ajjhappaM cittaM jaNei tti pagAralovAo ajjhayaNaM, ahavA, ajjhappANayaNaM ppagAra-AkAra-NakAralovAo ajjhayaNaM ti' / athavA, bodhasya, saMyamasya, mokSasya vA'dhikamayanaM tadetutvAt pApakaM yat tadadhyayanamiti // 960 // ajjhINaM dijjataM avyocchittinayao aloo vva / Ao nANAINaM jhavaNA pAvANa khavaNaM ti // 961 // . arthibhyo'navarataM dIyamAnamapi vardhata eva na tu kSIyata ityakSINam / athavA, avyavacchittinayamatena sarvadaivAvyavacchedAta , alokavat akSINam / Ayo lAbhaH prAptirjJAnAdInAmasmAdityAyaH / kSapaNA'pacayo nirjarA pApakarmaNAmasmAditi kSapaNeti / tadevamabhihitamoghanAma, tadabhidhAne cokta oghaniSpanno nikSepaH // 961 // atha nAmaniSpanna nikSepamabhidhitsuradhyayanasya vizeSanAma, tanikSepaM cAha sAmAiyaM ti nAmaM visesavihiyaM caubvihaM taM ca / nAmAiM niruttIe suttapphAse va taM vocchaM // 962 // prastutAdhyayanasya sAmAyikamiti vizeSavihitaM nAma / tacca caturvidham / katham ?, ityAha- nAmAdi-nAmasAmAyikam , sthApanAsAmAyikam , dravyasAmAyikam , bhAvasAmAyikaM ceti / etaccArthanirUpaNato vakSye'ham / ka 1, ityAha-niruktau 'udese nidese ya ni ggame' ityAzupodghAtaniyuktigatagAthAdvayaparyante 'bhavAgarisaphosaNaniruttI' iti yad niyuktidvAraM tatrArthato'bhidhAsya ityrthH| yadivA niyuktyanugamabhedarUpAyAmeva mUtrasparzikaniyuktau vakSya iti // 962 / / va atrAkSepa-parihArI prAha , yena zubhAdhyAtmajanakamadhyAtmAnayanamadhikamayanaM vA / bodhasya saMyamasya vA mokSasya vA yat tadadhyayanam // 960 ||+niruukti-1 2 adhyAtma cittaM janayatIti ppa(kAra)lopAdadhyayanam , athavA, adhyAtmAnayanaM ppa(kAra) AkAra-NakAralopAdadhyayanamiti / 1 akSINaM dIyamAnamavyavacchittinayato'loka iva / Ayo jJAnAdInAM kSapaNA pApAnA kSapaNamiti // 961 // 4 ka. ga. 'loya vva' / uy| 5 sAmAyikAmiti nAma vizeSavihitaM caturvidhaM tacca / nAmAdi nirutI sUtrasparze vA tad vakSye // 962 // 6 gAthA 973 / 7 gAthA 974 / For Private and Personal Use Only
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 226 vizeSA0 * iha jai kIrA nirutte tattha va bhaNiyamiha bhaNNae kIsa ? / nikkhevamittamihaI tassa niruttIe vakkhANaM // 963 // Aha- yadyatrApIdaM caturvidhaM vizeSanAma bhaNanIyatvenAyasaraprAptam , narhi kimucyate- niruktyAdau vakSye ? / atha tatra vakSyate, tayaMtra kimarthamucyate ? / atrottaramAha- 'nikkhevetyAdi' iha nAmAdinikSepamAtrasyeSa bhaNanAvasaraH, sa ca nAmAdicAturvidhyabhaNanAdukta eva, niruktI tu tadartho nirUpayiSyata ityadoSaH / / 163 // punarapyanyathA''kSipya pariharati to kIsa puNo sutte, suttAlAvo tao na tannAmaM / iha uNa nAma natthaM taM vakkhAyaM niruttIe // 964 // hanta ! yadi niruktau sAmAyika vyAkhyAyate, tarhi 'karomi bhadanta ! sAmAyikam' ityAdi kimiti punarapi sUtre vyAkhyAyate / naivam , yataH pUtrAlApaka eva tako'sau vyAkhyAyate, na punastanAmavyAkhyAnam, iha punarnAmAdibhedaiH sAmAyikanAma nyastam, taca niruktau vyAkhyAtam iti viSayavibhAgAt sarva susthamiti // 964 // punaH preryamutthApya pariharati iha puNa kIsa na bhaNNai jaM nikkhevo imo sa nijjuttI / nijjuttI vakkhANaM nikkhevo nAsamettaM tu / / 965 // ___ nanvihaiva nikSepadvAre kimiti na bhaNyate na vyAkhyAyate sAmAyikam , yena niruktau vyAkhyAyate / atrocyate- yad yasmAdasau nikSepaH prastutaH, tatra ca prastute vyAkhyAnasya ko'vasaraH / 'sa nijjutti ti sA punarvakSyamANA niyuktirupodghAtaniyuktidvArarUpatvAd niyuktiH| yadi nAma sA niyuktiH, tathApi tatra vyAkhyAnasya kimAyAtam , ityAha- 'nijjuttI vakkhANaM ti' niyuktiranugamabhedatvAd vyAkhyAnAtmikaiva bhavati, ato yuktaM tasyAM vyAkhyAnam / nikSepo'pi tarhi vyAkhyAnarUpo bhaviSyati, ityAha- 'nikkhevo nAsamettaM tu ti nikSepastu nAmAdinyAsamAtrAtmaka eva vartate, na tu vyAkhyAnarUpaH, anugamasyaiva tadrUpatvAt / ataH ko'tra nikSepe vyAkhyAnAvasaraH ? iti // 965 // iha yadi kasmAt nirAkI tatra vA bhaNitamiha bhaNyate kasmAt / / nikSepamAtramiha tasya nirutI vyAkhyAnam // 13 // 2 tataH kasmAt punaH sUtre, sUtrAlApaH sako na tamAma / iha punarmAma nyastaM tad vyAkhyAtaM nihatI // 16 // 3 iha punaH karamAvUna bhavyate yad nikSepo'yaM sA niyuktiH / niyuktiyAkhyAnaM nikSepo nyAsamAnaM tu // 965 // punarapi paramatamAzaGkaca pratividhAtumAha naNu nijjuttiaNugame bhaNiyA esA vi nAsanijjuttI / saJcamiyaM nijjuttI iyaM tu nikkhevmittss||966|| - nanu yadi niryuktAveva vyAkhyAnamiSyate bhavadbhiH, tatrApi brUmo vayaM yaduta-eSA'pi niyuktyanugame nyAsaniyuktibhaNitA, ayamapIha prastuto nikSepo vakSyamANe niyuktyanugame nikSepaniyuktitvena bhaNiSyata ityarthaH / idamuktaM bhavati-anugamo dvividho vakSyate, tadyathA-mUtrAnugamaH, niyuktyanugamazca / niyuktyanugamastrividho'bhidhAsyate-nikSepaniyuktyanugamaH, upodghAtaniryuktyanugamaH, sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti / tathA- "se kiM taM nikkhevanijuttiaNugame / nikkhevanijjuttiaNugame aNugae, vakkhamANe ya" / etadapi vakSyate / tatrAyamarthaH- atraiva prAgAvazyakasAmAyikAdipadAnAM nAma-sthApanAdinikSepadvAreNa yad vyAkhyAnaM kRtam , tena nikSepaniyu ktyanugamo'nugataH mokto draSTavyaH, sUtrAlApakAnAM nikSepaprastAve punarvakSyate ca / tadevametenaiSo'pi nikSepo nikSepaniyuktitvenA'nugame / prarUpyamANe'bhidhAspate / ataH kimucyate-'neha vyAkhyAnam , kintu niruktAveva iti / - tadevamatinipuNa parasya preryamavalokyA'bhyupagamapUrvakamuttaramAha- 'saccamityAdi satyam , iyamapi prastutanikSepalakSaNA niyuktiH, kintviyaM nikSepamAtrasya nAma-sthApanAdinikSepasvarUpanirUpaNAyaiva, na vizeSArthasyetyarthaH niruktau tu 'sammadihi amoho sohIsambhAvadasaNaM bohI' ityAdinA granthema zabdArthAdivicAraH kariSyata iti bhAvaH // 966 // athavA, kimanena bahunA proktena ?, atigahana prakaraNamidam , ataH saMkSipya vizeSaviSayavibhAgatAtparyamucyate, tathA cAha nikkhevamittamiha vA atthaviyAro ya nAsajuttIe / sahagao ya nirutte suttapphAsammi suttagao // 967 // athavA, iha nikSepadvAre sAmAyikasya nAmAdinikSepamAtramevocyate, tadarthanirUpaNamAtrameva ca nikSepaniyuktau nirdizyate / nairuktastu zabdagato vicAra upodghAtaniryuktyantargate niruktidvAre- 'sammadiddhi amoho' ityAdinA granthena zabdArthavicAraH kariSyata ityarthaH / mUtrasparza tu mUtragato vicAra:- sUtrasparzikaniyuktI sUtrAlApadvArA''yAtasya sAmAyikasyArthavicAraH kriyate, na tu sAmAyikanAmna ityarthaH / evaM viSayavibhAgenA'vasthAnAt sarva samaJjasamiti / tadevamabhihito nAmaniSpanno'pi nikssepH|| 967 // manu niyuktyanugame bhaNisaipA'pi nyAsaniyuktiH / satyamiyaM niyuktiriya tu nikSepamAtrasya // 956 // 2 agha kaH sa nikssepniyuktynugmH| nikSepaniyuktyanugamo'nugataH, vakSyamANazca / 3 gAthA 274 / * nikSepamAtramiha vA'rthavicAraca nyAsaniyuktau / zabdagatazca nirukke sUtrasparze sUtragataH // 9 // . For Private and Personal Use Only
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobetirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 227 vizepA0 atha mUtrAlApakanikSepasyA'vasaraH, tabAhajo suttapayannAso so suttAlAvayANa nikkhevo / iha pattalakkhaNo so nikkhippaina puNa kiMkajjaM? // 968 // suttaM ceva na pAvai iha muttAlAvayANa ko'vasaro ? / suttANugame kAhii taNNAsaM lAghavanimittaM // 969 // 'kairemi bhante ! sAmAiyaM' ityAdimUtrapadAnAM yo nAma-sthApanAdirUpeNa nyAsaH, sa mUtrAlApakanikSepaH / sa ceha prAptalakSaNa:pAnAvasara eva, na punanikSipyate-na punaH mUtrAlApaka idAnImeva nikSipyata iti bhAvaH / kiM kArya-kasmAddhetoH', ityAha- mUtrameva tAvadidAnI na pAmoti, ataH matrAlApakAnAmiha nikSepe kartavye ko'vasaraH / idamuktaM bhavati-mUtrAnugama eva sUtramuccArayitavyam, uJcArite ca mUtre tadAlApakavibhAgaH, tadvibhAge ca tanikSapaH / ataH mUtrAbhAvAt kaH sUtrAlApakAnAmiha nikSepe'vasaraH / tarhi kadA tanikSepo vidheyaH, ityAha-mUtrAnugame prApta kariSyati lAghavArtha sUristanikSepamiti // 968 // 969 / / atha pUrvAparAsaMbaddhatAmAzaGkaya pariharati-- iha jai patto vi tao na nassae kIsa bhaNNae ihaI / dAijjaha so nikvebamettasAmaNNao navaraM // 970 // nanviha prAptAvasaro'pi yadi tako'sau mUtrAlApakanikSepo na nyasyate na vidhIyate, tAtra kimartha bhaNyate-'mUtrAlApakanikSepazca' ityevaM nikSepatRtIyabhedatvena kimarthamihopanyasyate ?, anugame'pi kimiti na bhaNyate ? iti bhAvaH / satyam, kintvopaniSpannAdinA nikSepeNa saha nikSepamAtrasAmyAt navaraM kevala daryata evA'yamatra, na tUpanyasyate, granthagauravabhayAt / / iti caturdazagAthArthaH // 970 // // iti nikSepaH smaaptH|| athAnugamalakSaNaM tRtIyamanuyogadvAraM saMvandhopadarzanapUrvakamAha saMpayamohAINaM saMnikkhittANamaNugamo kajjo / so'Nugamo duvigappo neo nijjutti-suttANaM // 971 // 1 yaH sUtrapadanyAyaH sa sUtrAlApakAnAM nikSepaH / isa prAptalakSaNaH sa nikSipyate na punaH kiM kAryan ? // 968 // ___ sUtrameva na prApnonIha sUtrAlApakAnAM ko'vsrH|| sUtrAnugame kariSyati talyAsa lAghavanimittam // 969 // 2 karomi bhadanta ! sAmAyikam / 2 iha yadi prApto'pi sako na myasyate kasmAda bhaNyate iha / / dayate sa nikSepamAtrasAmAnyato navaram // 570 // 4 sAMpratamodhAdInAM saMnikSiptAnAmanugamaH kAryaH / so'nugamo dvivikalpo jJeyo niyukti-sUtrayoH / / 271 / / AdhAdInAM nikSiptAnAM satAM sAMpratamanugamastavyAkhyAnarUpaH kArya itynugmsyaavsrH| sa ca dvividhA-niyuktyanugamaH, muutraanugmy| chando'nuvRtyA ca kayAcidityaM vyatyayopanyAsaH / itthaM ca punaISTavyaH- sUtrAnugamaH, niryuktyanugamazceti / tathA cAnuyogadvArepyuktam- "aNugame duvihe pannatte, jahA- suttANugame, nijjuttiaNugame y"| "nijjuttiaNugame tivihe pabhatte, taM jahA-nikkhevanijjuniaNugame, unagyAyanijjuttiaNugame, suttaphAsiAyanijjuttiaNugame ya" iti // 971 / / etadeva niyuktivaividhya bhASyakAro'pyAhaH nijuttI tivigappA nAso-vagdhAya-suttavakkhANaM / nikkhevassANugayA uddesAIhuvagdhAo // 972 // niyuktisivikalyA tribhedaa| katham , ityAha-'nAso-vagyAya-suttavakkhANaM ti'nyAso nAmAdinikSepaH, podvAtaH zAstrotpattiH, matra panInaM, teSAM vyAkhyAnam-nikSepaniyukti, upodvAtaniyuktiH, mUtrasparzikaniyuktivetyarthaH / tatra nikSepaniyuktiranugatA- anukrAnA, pUrvamevoktaMti yAvaditi, atraiva prAgAvazyaka-sAmAyikAdipadAnAM nAma-sthApanAdinikSepadvAreNa yat vyAkhyAnaM kRtaM, tena nikSepaniyuktiranugatA moktA drssttvytyrthH| upoddhAtaniyuktistUdeza-nirdezAdibhirairavagantavyeti // 972 // tAnyevoddezAdIni dvArANyAhause nidese ya niggame khatta kAla purise ya / kAraNa paJcaya lakkhaNa nae samoyAraNANumae // 973 // kiM kaivihaM karasa kahiM kesu kahaM kecciraM havai kAlaM / kaisaMtaramavirahiyaM bhvaa-gris-phosnnniruttii||974| idaM gAthAdvayamapi purastAd vistareNa vyAkhyAsyate // 973 // 974 // AkSepa-parihArau tu yathAsaMbhava kepucid dvAreSvatrApi vibhaNipuH, uddeza-nirdezasvarUpaM tAvadAha. .. anugamo dvividhaH prajaptaH, tadyathA- 'sUtrAnugamaH, niyuktyanugamazca / 2 niyuktyanugamavividhaH prajJaptaH, tadyathA- nikSepaniyuktyanugamaH, upodghAtAne. yuktyanugamaH, sUtrasvazikaniyuktyanugamazca / 3 niyukinivikalyA nyAso-poddhAtanapatravyAkhyAnam / nikSepasyAnugatA uddezAdibhirupodAtaH // 972 // udezo nirdezazca nirgama kSetraH kAlaH puruSazca / kAraNa pratyayo lakSaNaM nayaH smvtaarnnaa'numtH||971|| kiM katividhaM kasya kutra ketu kathaM kiyazciraM bhavati kAlam / kati sAntaramavirahitaM bhAva-5'karSa-sparzananiruktiH // 974 // For Private and Personal Use Only
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org 228 vizeSA0 - ajjhayaNaM uddeso'bhihiyaM sAmAiyaM ti nideso / sAmaNNa-visiTThANaM abhihANaM sattha-nAmANaM // 975 // zAstraM ca nAma ca zAstra-nAmanI tayoH sAmAnya-viziSTayoH sAmAnya-vizeSabhUtayoroghaniSpane nAmaniSpanne ca nikSepe yadabhidhAnamabhihitam , tAvudeza-nirdezau / yathAsaMkhyena ceha yojanA, sapathA- sAmAnyasya zAstrasyaughaniSpananikSepe yadadhyayanamityabhidhAnamabhihita sa uddeza ityucyate, nAmaniSpanne ca nikSepe viziSTasya nAno yat sAmAyikamityabhidhAnamabhihitaM sa nirdeza ityabhidhIyata iti // 975 // atha preraka mAha dArovanAsAisu nikkheve oha-nAmanipphanne / uddeso niddeso bhaNio iha kiM puNaggahaNaM 1 // 976 // Aha- nanvasAvAvazyakazAstrasya prathamamadhyayana sAmAyikam , tasya ca catvAryanuyogadvArANi, ityAdinA dvAropanyAsAdiSu makrame yadivA, oghaniSpanna nAmaniSpanna yonikSepayoH sAmAnyanAmarUpa uddezA, vizeSanAmarUpazca nirdezo'nekazaH prokta eva: kimarthamihopoDAtaniyuktau punarapi tayorgrahaNam ? iti // 976 / / atrottaramAha iha vihiyANamaNAgayagahaNaM tatthannahA kahaM kuNau / tesiM gahaNamakAuM dArannAsAikajjAI ? // 977 // ihopoddhAte AdyadvAradvayavihitayorevodeza-nirdezayostatra dvAropanyAsAdau zAstrakRtA'nAgatameva grahaNaM kRtam , anyathA hi tayoH sAmAnya-vizeSanAmarUpayoruddeza-nirdezayostatra grahaNamakRtvA kathaM nirAzrayANi dvAropanyAsAdikAryANi karotu ? iti // 977 // pratividhAnAntaramAha ahavA tatthudeso nideso vi ya kao ihaM tesiM / atthANugamAvasare vihANavakkhANamAraddhaM // 978 // 1 adhyayanamudezo'bhihitaM sAmAyikamiti nirdezaH / sAmAntha-viziSTayorabhidhAnaM zAstra-nAnoH // 975 // 2 dvAropanyAsAdiSu nikSepa ogha-nAmaniSpannayoH / uddezo nirdezo bhaNita iha kiM punargrahaNam // 976 // 3 iha vihitayoramAgatagrahaNaM tavAnyathA kathaM karotu / teSAM grahaNamakRtvA dvAramyAsAdikAryANi // 977 // 5 athavA tatroddezo nirdezo'pi ca kRta iha tayoH / arthAnugamAvasare vidhAnavyAkhyAnamArabdham // 978 // athavA, natra dvAropanyAsAdau sAmAnya-vizeSAbhidhAnarUpa uddezo nirdezazca kRta ityupagacchAmaH, kevalamihAnugamAvasare'rthavyAkhyAprastAne nayoH pUrvavihitayorudeza-nirdezayorvidhAnato bhedato vyAkhyAnamArabdhamityadoSa iti / / 978 / / anye tu-bruvate / kim ?, ityAha-- anne u visesamihaM bhaNaMti nodesabaddhameyaM ti / jANAviyamajjhayaNaM samAsadArAvayAreNaM // 979 // anye tu pUrvavihitayorapIha vizepamAcakSate- noddezakabaddhamidamadhyayanamityetajjJApitaM kila / kutaH 1, aGga-zrutaskandhAdhyayanasamAsadvArAvatArAt / idamatra hRdayam nAma ThavaNA davie khette kAle samAsauddese / uddesuddesammi ya bhAvammi ya hoi aTThamao // 1 // iti purastAdiva vakSyamANagAthAyAmuddezo'STavidho'bhidhAsyate; tathA, aimeva ya niddeso' ityAdigAthAyAM nirdezo'pi cASTavidho vakSyate / tatra ca samAsadvAre saMkSepAbhidhAyakaM nAma samAsoddeza iti vyAkhyAsyate / tadyathA- aGgam , zrutaskandhaH, adhyayanam , uddeza ityAdi / natredaM sAmAyikAdhyayana kilAdhyayanoddezo bhavati, na tUdezodezaH, uddezarahitatvAt / etacca tatra vyAkhyAsyate / tadatroddeza-nirdezayoraSTavidhatvabhaNanena paSThaM samAsadvAramAyAtam / anena ca samAsadvAreNa vicAryamANenedamadhyayanamuddezarahitamiti jJApitam / etaccehoddeza-nirdezAbhaNanena nirmUlasya samAsadvArasyaivA'bhAvAt kila na jJAyateti // 979 // etacca yatkiJcideva, iti darzayati aMgAipaNhakAle kAliyasuyamANasamavayAre ya / tamaNuddesayabaddha bhaNiyaM ciya iha kimabbhahiyaM // 980 // 'Avazyaka kimaGgam, aGgAni ?' ityAdipraznakAla eva kAlikazrutaparimANasaMkhyAvatAre cAdhyayanasaMkhyAvatArAt , 'nodezakaH, noddezakAH' iti niSedhAcca tat sAmAyikAdhyayanamuddezakavaddhaM na bhavatIti bhaNitameva, iha kimabhyadhikamajJAtaM jJAyate / tasmAd yatkiJcidevedam / ata etayoriha bhaNanaM vyAkhyAnArthameveti sthitam / tadevaM kRtoddeza-nirdezaviSayA cAlanA, pratyavasthAnaM ca // 980 // , anye tu vizeSamiha bhaNanti nohezabaddhametaditi / jJApitamadhyayanaM samAsadvArAvatAreNa // 979 // 2 nAma sthApanA dravye kSetre kAle samAsoddeze / uhazoddeze ca bhAve ca bhavatyaSTamakaH // 1 // evameva ca nirdeshH| 4 aGgAdipraznakAle kAlika zrutamAnasamavatAre ca / tadanudezakabaddhaM bhaNitameveha kimabhyadhikam // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 229 vizeSA0 athavA, tatra dvAropanyAsAdau sAmAnya-vizeSAbhidhAnarUpa uddezo nirdezazca kuna ityupagacchAmaH, kevalamihAnugamAvasare'rthavyA.. khyApastAve tayoH pUrvavihitayoruddeza-nirdezayorvidhAnato bhedato vyAkhyAnamArabdhamityadoSa iti / / 978 // anye tu- yuvate / kim ?, ityAha anne u visesamihaM bhaNaMti nodesabaddhameyaM ti / jANAviyamajhayaNaM samAsadArAvayAreNaM // 979 // anye tu pUrvavihitayorapIha vizeSamAcakSate- nodezakabaddhamidamadhyayanamityetajjJApitaM kila / kutaH, Aja-zrutaskandhAdhyayanasamAsadvArAvatArAt / idapatra hRdayam 'nAma ThavaNA davie khette kAle samAsauddese / uddesuddesammi ya bhAvammi ya hoi aTThamao // 1 // iti purastAdiva vakSyamANagAthAyAmuddezo'STavidho'bhidhAsyate tathA, paimeva ya nideso' ityAdigAthAyAM nirdezo'pi cASTavidho gakSyate / tatra ca samAsadAre saMkSepAbhidhAyakaM nAma samAsodeza iti vyAkhyAsyate / tadyathA- aGgam , zrutaskandhaH, adhyayanam , uddeza ityAdi / tatredaM sAmAyikAdhyayana kilAdhyayanodezo bhavati, na tUrezodezaH, uddezarahitatvAt / etacca tatra vyAkhyAsyate / tadabodeza-nirdezayoraSTavidhatvabhaNanena SaSThaM samAsadvAramAyAtam / anena ca samAsadvAreNa vicAryamANenedamadhyayanamuzarahitamiti zApitam / etaccehoddeza-nirdezAbhaNanena nirmUlasya samAsadvArasyaivA'bhAvAt kila na jJAyateti // 979 // etacca yatkizcideva, iti darzayati aMgAipaNhakAle kAliyasuyamANasamavayAre ya / tamaNuhesayabaddhaM bhaNiyaM ciya iha kimabbhahiyaM ? // 980 // 'Avazyaka kimaGgam , aGgAni ?' ityAdipraznakAla eca kAlikazrutaparimANasaMkhyAvatAre cAdhyayanasaMkhyAvatArAta, 'nAizakA, noddezakAH' iti niSedhAcca tat sAmAyikAdhyayanamuddezakabaddhaM na bhavatIti bhaNitameva, iha kimabhyadhikamajJAtaM jJAyate / tasmAd yatkiJcidevedam / ata etayoriha bhaNanaM vyAkhyAnArthameveti sthitam / tadevaM kRtoddeza-nirdezaviSayA cAlanA, pratyavasthAnaM ca // 980 // , anye tu vizeSamiha bhaNanti noddezabadametaditi / jJApitamadhyayanaM samAmadvArAvatAreNa // 979 // 2 nAma sthApanA dravye kSetre kAle samAsodeze / uddezodeze ca bhAve ca bhavatyaSTamakaH // 1 // evameva ca nirdezaH / 4 bhaGgAdiprakSakAle kAlika zrutamAnasamavatAre ca / sadamuddezakabaI bhaNitameveha kimabhyadhikam // 580 // parihAramAha'niTesamettamuttaM vakkhANijai savittharaM tamiha / ahavA suyasya bhaNiyaM lakkhaNamiha taM cauNhaM pi // 984 // nirdezamAtrameva lakSaNasya prAguktam- nirdiSTameva pUrva lakSaNam, na tu tathAvidhavyAkhyayA vyAkhyAtamityarthaH / iha svanugame vyAkhyAnaprastAvAt savistaraM tad vyAkhyAyate / athavA, sa kSAyopazamiko bhAvaH zrutasAmAyikasyaiva pUrva lakSaNamupapadyate, iha tu zraddhAna-jJAna-dezavirati-sarvaviratirUpaM caturNAmapi samyaktva-zruta-dezacAritra-sarvacAritrasAmAyikAnAM kakSaNamucyata iti vizeSaH // 984 // atha nayaMdvAre AkSepamAhabhaNiyA nayappamANe bhaNNaMtIhaM nayA puNo kIsa ? / mUladdAre ya puNo eesi ko Nu viNiogo ? // 985 // namu pUrva nayapramANe bhaNitA evaM nayAH, kimihopodvAte punarapi bhaNyante , tathA, vakSyamANe caturtha nayalakSaNe" mUlAnuyogadvAre bhaNiSyante / tadamISA pUrvamaneko bhaNitAnAM punarbhaNane ko viniyogaH kiM phalam , na kizcidityarthaH // 985 // atra parihAramAhaje cciya nayappamANe te cciya ihaiM savittharA bhaNiyA / ja tamuvakkamamettaM vakkhANamiNaM aNugamo tti // 986 // ya eva pAk pramANadvAre saMkSepapAtreNa nayA uktAH, ta eveha savistarA bhaNitAH, agre bhaNiyanta iti bhAvaH / kutaH, yatastadadhyayanopakramaNarUpamupakramamAtram, etat tvarthAnugama iti kRtvA nayAnAM vyAkhyAnamiti // 986 // parihArAntaramAhaahavA tattha pamANaM ihaM sarUvAvahAraNaM tesiM / tattovakaMtA vA iha tadaNumayAvayAro'yaM // 987 // athavA, pramANadvArAdhikArAt pramIyate vastvebhiriti pramANaM bhAvamAtra nayAnAM tatrAbhihitam, iha tUpoddhAtaniryuktyanugame nirdezamAtramuktaM vyAkhyAyate savistaraM tadiha / athavA zrutasya bhaNitaM lakSaNamiha taccaturNAmapi // 984 // 2 gha. cha. 'ti she'| 3 bhaNitA navapramANe bhaNyanta iha nayAH punaH kasmAt / / mUladvAre ca punareteSAM ko nu viniyogaH // 185 // 4 pa.cha. 'mIlA' / 5pa evaM navapramANe ta eveha savistarA bhaNitAH / yat sadupakramasAnaM vyAkhyAnamidamanugama iti // 50 ||6k. ga. 'Ne ti ci'| * athavA tatra pramANamiha svarUpAvahAraNaM teSAm / satropakAntA vA iha tadanumatAvatAro'yam // 17 // For Private and Personal Use Only
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 vizepA0 mAha teSAM sarUpavyAkhyAnam, athavA, tatropakrAntAH, iha svayaM tadanumatAvatArazcintyate / idamuktaM bhavati-mAgupakramAdhikArAdadhyayanaM nayairupakramyate, iha tu kasya nayasya kiM sAmAyikamanumatam / iti cintyte| tathA ca vakSyati taya saMjamo aNumao nigathaM pavayaNaM ca vavahAro / sajjusuyANaM puNa nivvANa saMjamo ceva // 1 // teSAM ca nayAnAmiha samavataraNa samavatAro patra saMbhavati tatra darzanIpaH, yat vakSyate- 'mUDhanaiyaM surya kAliyaM tu na nayA samoyarati iha' ityAdIti // 987 // mUladvAramayaiH sahAmISAM bhedamAha- ... sAmAiyasamudAyatthamettavAvAratapparA ee / mUladdAranayA puNa suttapphAsovaogaparA // 988 // sarve'pi caite naya-pramANoktAH, upolAtaniyuktidvAroktAzca nayAH sAmAyikasamudAyArthamAtra vyApriyante, na tu sUtrArthaviniyoginaH / vakSyamANAstu mUladvAranayAH pratipadaM sUtrArthaviSayA iti vizeSa iti / / 988 // atha kiMdvAre AkSepa-parihArau pAhajIvaguNo nANaM ti ya bhaNie iha kiM ti kA puNo saMkA ? / taM ciya kiM jIvAo aNNamaNanaM ti saMdeho // 989 // nanu pramANadvArabhede guNapramANe sAmAyika jIvaguNaH tatrApi jJAnama, ityAdhuktaMtra 'kiM sAmAyikam" iti kA zaGkA yena kiMdvAramucyate , ityAha-' taM ciyetyAdi' tadeva sAmAyikaM kiM jIvAdanyat, anampa vA iti saMdeha, tadapanodAthamiha kiNdvaaro| panyAsa iti // 989 // atha kathaMdvAraviSayAvAkSepa-parihArau pAhabhaNie khaovasamiyaM ti kiM puNo labbhae kahaM taM ti| iha socciya ciMtijjai kiha labbhai so khaovasamo ? // 990 // tapaH saMyamo'numato nairgranthaM pravacanaM ca vyavahAraH / zabda-jusUtrayoH punarnirmANa saMyama evaM 10 2 mUtanayikaM zruta kAlikaM tu na nayAH smvtrntiih| 3 sAmAyikasamudAyAdhamAvabyApAratatparA ete / mUladvAranayAH punaH sUtraspopayogaparAH // 988 // " jIvaguNo jJAnamiti ca bhANate iha kimiti kA punaH zaGkA / tadeva kiM jIvAdanyadananyaviti saMdehaH // 989 // 5 bhaNite sAyopayAmikamiti kiM punarlabhyate kathaM taditi / iha sa eva cinmayate kartha sabhyate sa kSayopazamaH 1 // 990 // nanu nAmadvAre 'kSAyopazamikaM sAmAyikam' ityukta 'tadAvaraNakSayopazamAt tallabhyate' ityathoduktameva bhavati / ataH kathaM tallabhyane / ' ityarthapratipAdaka kimitIha punarapi kathaMdvAramucyate / atrottaramAha-iha kathapitidvAre sa evaM kSayopazamazcintyate / katham ?, ityAha-kathaM labhyate sa kSayopazamaH 1 , ityeSa vizeSaH // 990 // . atha dvAravAhulyAd granthavistaramavalokya saMkSipanAha kiM bahuNA, jamubakkama-nikkhevesu bhaNiyaM puNo bhaNai / atthANugamAvasare taM vakkhANAhigAratthaM // 991 // kiMbahunA?, sarveSvapyeteSapodvAtadvAreSu yadupakrama-nikSepayorbhaNitamapi punarapyAcAryo bhaNati, tadihArthAnugamAvasare pUrvopakrAntanikSiptavastuvyAkhyAnAdhikArArtham , ityevaM bhAvanIyamiti // 991 // tadevamupoddhAtoteSvetapadezAdidvAreSu pratyeka vizeSatacAlanA-pratyavasthAne abhidhAya, idAnIM sAmAnyena sarvasyA'pyupoddhAtasya bAla satyasamutthANatyo pAyeNovakkamo tahA'yaM pi / satthassobagghAo ko eesi paiviseso ? // 992 // Aha- nanUpakramo'pi prAyaH zAstrasamutthAnArthameva, tatrAnupUrvyAdibhirairupakramya zAstraM nAmAdinyAsavyAkhyAnayogyatAmAnIyata ityrthH| tathA'yamapyupoddhAtaH zArkhasyodeza-nirdeza-nirgamAdibhirairutthAnamupavarNya vyAkhyAnayogyatAmupakalpayati, iti ko'nayorvizeSaH -- na kazcit / tata etayordvayoranyatara eva vAcya ityabhimAya iti // 992 // pratyavasthAnamAha uddesamettaniyao uvakamo'yaM tu tabvibohatthaM / pAeNovagdhAo naNu bhaNio'yaM jao'Nugamo // 993 // uddezamAtraniyata evopakramaH- nAma-sthApanA-dravyAdibhiH, AnupUAdibhizca bhedairupakramaH zAstramuddizatyeva, na tu vyAkhyAnayatItyarthaH / ayaM punarupoddhAtaH prAyeNa tasya zAkhasya vivodhArtho vyAkhyAnArthaH / kuta idaM jJAyate ?, ityAha-- nanu yasmAdayaM prastuto'nugamo bhaNitaH, upodghAtazcAnugamabheda eva, anugamasya ca vyAkhyAnarUpatvAta siddhamupoddhAtasya vyAkhyAnArthatvamiti // 993 // 1 ka. ga. 'paca kss'| 2 kiMbahunA, badupAkrama-nikSepayorbhaNitaM punarbhaNati / arthAnugamAvasare tad vyAkhyAnAdhikArArtham // 991 / / 2 zAkhasamutthAnArthaH prAyeNokramastathA'yamapi / zAkhasyopoDAtaH ka eteSAM prativizeSaH // 992 // 4 ka. 'strodeshoddeshni'| 5 dezamAtraniyata upakramo'yaM tu tadvivodhArtham / prAyeNopodAto nanu bhaNito'yaM yato'nugamaH // 993 / / nAmAha For Private and Personal Use Only
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 231 vizeSA0 parihArAntaramAha nAsarasa va saMbaMdhaNamuvakkamo'yaM tu suttavakkhAe / saMbaMdhovagdhAo bhaNNai jaM sA tadaMtammi // 994 // athavA, nyAsasthA'dhyayanasaMbandhino nAmAdinikSepasya saMbandhanaM tadyogyatA''pAdanamupakrama ucyate, tadante tatpatipAdanAt / ayaM tUpoddhAtaH sUtravyAkhyAyAH saMbandhastadyogyatAvyavasthApanarUpaH, yad yasmAt tadante upodghAtAnte saiva mUtravyAkhyA bhaNyate / ityupakramopodvAtayovizeSaH / tadevamAbhihita saMkSepeNopoddhAtaniyuktarbhAvArthamAtram / vistarArthastu purastAdabhidhAsyate // 994 // atha mUtrasparzikaniyukteravasara, tadAha seMpai suttapphAsiyanijjuttI jaM suyassa vkkhaannN| tIse'vasaro sA uNa pattA viNa bhaNNae ih||995|| yat sUtrasya vyAkhyAnaM sA suutrsprshikniyuktiH| sUtraM vyAkhyAnahetoH spRzatIti mUtrasparzikA, sA cAso niyuktizca sUtraspazikaniyuktirityarthaH / sAMprata tasyA bhaNitavyA'vasaraH, paraM sA kramamAptA'pi neha bhaNyate // 995 / / atra vineyapazramAzaGkayottaramAha 'kiM jeNAsai sutte kassa taI taM jayA kamappatte / suttANugame vocchii hohii tIe tayA bhaago||996|| ki kAraNam , yena kramaprAptApi nehAsau bhaNyate / / ucyate- yenA'sati sUtre 'kassa taI tti' kasya sA pravartate ? / sUtraM hi spRzatIti sUtrasparzikA bhaNyate, tacca nAsti, tatkathaM tadavasaraH / kadA punarasau tarhi bhaviSyati ?, ityAha- 'tamityAdi' tat mUtra kramaprAme mUtrAnugame yadA vakSyati, tadA tasyAstadarthavyAkhyArUpatvAd bhAgo'vasaro bhaviSyati, nAcom // 996 // punarAha prerakaHatthANamidaM tIse jai to sA kIsa bhaNNae ihaI / iha sA bhaNNai nijjuttimettasAmanao nvrN||997|| 1 nyAsasya vA saMbandhanamupakramo'yaM tu sUtravyAkhyAyAH / saMbandha upodAto bhaNyate yat sA tadante // 994 // 2 saMprati sUtrasparzikaniyukiryat zrutasya vyAkhyAnam / tasyA avasaraH sA punaH prAptApi na bhaNyata iha // 995 // ki yamAmati sUtre kasya mA tad yadA krmpraaple| sUtrAnugame vakSyate bhaviSyati tasyAstadA bhAgaH // 996 // 4 arthAnAmidaM tasyA yadi tataH sA kasmAd bhaNyata iha / iha sA bhaNyate niyuktimAtrasAmAnyato mavaram // 997 // tasyAH mUtrasparzikaniyuktarya ghetadasthAnam , tataH sA kimitIha bhaNyate ? iti / atrAha-natraramiha niyuktibhaNanaprastAce sA niyuktimAmyamAtrA bhaNyate, na tu mUtrasparzikatvena pravartate, mUtrasyA'yApyasaccAditi / tadevaM trividhApi niyuktiruktaa| tato niyuktyanugamaH samarthitaH // 997 / / sAMgataM mUtrAnugamo bhaNanIyaH, iti tameva saMvandhayAha 'teNedAthi suttaM suttANugame'bhidheyamaNavajaM / akkhaliyAivisuddhaM salakkhaNaM lakkhaNaM cemaM // 998 // yena matre satyeva mUtrasparzikaniyuktiH pravarnate, tenedAnI mUtrAnugame kramaprApte mUtrapabhidheyam / kathaMbhUtam , anavadyam- UnAdhikthAdidoSAvadyarahitam / punaH kathaMbhUtam ?, askhalitAdivizuddham- skhalita-militAdivaktRSaNavizuddham / saha vakSyamANena lakSaNena pravarnata ini salakSaNam / tacca lakSaNamidam // 998 // kiM tat ?, ityAha-- apparagraMtha-mahatthaM battIsAdoSavirahiyaM jaM ca / lakkhaNajuttaM suttaM ahahi ya guNehiM uvaveyaM // 999 // alpagranthaM mahArtha ca mRtraM vijJeyam, "utpAda-vyaya-dhauvyayuktaM sat" ityAdivat mUtramalpagrantha bahArthaM ca bhavatItyarthaH yaca dvAtriMzadopavirahitam , tallakSaNayuktaM mUtramucyate / te caite'nyatroktA dvAtriMzad dopAH "aliyamubaghAyajaNayaM niratyayamavatthayaM chalaM duhilaM / nissAramahiyamUNaM puNarattaM vAhayamajuttaM // 1 // kamabhinna vayaNabhinnaM vibhattibhinnaM ca liMgabhinna ca / aNamihiyamapayameva ya sahAvahINaM vavAhiyaM ca // 2 // kAla-jai-chavidoso samayaviruddhaM ca vayaNamattaM ca / atthAvattI doso neo asamAsadoso ya // 3 // tenaMdAnI sUtraM sUtrAnugame'bhidheyamanavadyam / askhalitAdivizuddha salakSaNaM lakSaNaM cedam // 998 // 2 pa. cha. 'tallakSa'xdAsa-1 3 alpagranthamahAtha dvAtriMzadopavirahitaM yacca / lakSaNayuktaM sUtramaSTAbhizca guNairUpAvetam // 999 // // tavArthasUtre 5, 29 / 5 alIkamapaghAtajanakaM nirarthakamapArthaka cha duhilam / niHsAramadhikamUnaM punarutaM vyAhatamayuktam // 1 // kramabhinnaM vacanabhinna vibhaktibhinna pa libhinnaM ca / anabhihitamapadameva ca svabhAvahInaM vyavahitaM // 2 // kAla-yati chavidopaH samayaviruddhaM ca vacanamAnaM ca / adhApattidoSo jJeyo'samAsadopazca // 3 // For Private and Personal Use Only
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 232 vizeSA0 uvamA-rUvagadoso nidesa-payattha saMdhidoso ya / ee u suttadosA battIsaM hoti nAyavvA // 4 // " tatrA'lIkamabhUtodbhAvanam , bhUtanihavazva ; yathA- 'IzvarakartRkaM jagat' ityAdyabhUtodbhAvanam , 'nAstyAtmA' ityAdikastu bhuutnihvH| upaghAtajanaka sacopaghAtAdipavartakam , yathA- 'vedavihitA hiMsA dharmAya' ityAdi / nirarthakam- yatra varNAnAM kramanirdezamAtramupalabhyate, na tvarthaH, yathA-- 'a A i I' ityAdi, DityAdivad veti / apArthakam- asaMbaddhArtham , yathA- 'daza dADimAni, paDapUpAH, kuNDamajAjinam , palalapiNDA, tvara kITike, dizamudIcIm' ityaadi| yatrA'niSTasyA'rthAntarasya saMbhavato vivakSitArthopaghAtaH kartuM zakyate tacchalam , yathA- 'navakambalo devadattaH' ityAdi / jantUnAmahitopadezena pApavyApArapoSakatvAd drohasvabhAvaM duhilam, yathA "yasya buddhirna lipyeta hatvA sarvamidaM jagat / AkAzamiva paGkena nAsau lipyeta karmaNA // 1 // " tathA . "etAvAneva loko'yaM yAvAnindriyagocaraH / bhadre ! vRkapadaM pazya yad vadanti bahuzrutAH // 1 // " "piba khAda ca sAdhu zobhane ! yadatItaM varagAtri! tad na te / na hi bhIru ! gataM nivartate samudayamAtramidaM kalevaram // 1 // " ityAdi / niHsAram- vedavacanAdivat tathAvidhayuktivikalaM pariphalivati / adhikam- akSara-mAtrA-padAdibhirabhyadhikam / taireva hInamUnam / athavA, hetU-dAharaNAbhyadhikamadhikam , yathA- 'anityaH zabdaH, kRtakatva-ayanAnantarIyakatvAbhyAm' iti heta dhikam , 'anityaH zabdaH, kRtakatvAt , ghaTa-paTavat' ityudAharaNAdhikamityAdi / etAbhyAmeva hInamUnam , yathA 'anityaH zabdaH, ghaTavan' iti hetUnam , 'anityaH zabdaH, kRtakatvAt' ityudAharaNahInamityAdi / punaruktaM dvidhA- zabdataH, arthatazca / tathA, arthApanasya punarvacanaM ca punaruktam / tatra zabdataH punaruktaM yathA-- 'ghaTaH, ghaTaH, ghaTaH' ityAdi / arthataH punaruktaM yathA- 'ghaTaH, kuTaH, kumbhaH' ityAdi / arthApannasya punarvacanaM yathA- 'pIno devadatto divA na bhuGkte' ityukte'rthAdeva gamyate- 'rAtrau bhuGkte' iti / tatrArthApanamapi yaH sAkSAdetad brUyAt , tasya punaruktatA / vyAhataM yatra pUrveNa paraM vihanyate, yathA- 'karma cAsti phalaM cAsti kartA na tvasti karmaNAm' ityAdi / ayuktam- anupapattikSamam , yathA 1 upamA-rUpakadApo nirdeza-padArtha-saMdhidopazca / ete tu sUtradoSA dvAtriMzad bhavanti jJAtavyAH // 4 // " tepAM kaTataTabhraSTairgajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadI ghorA hastya-'zva-rathAvahinI // 1 // " ityAdi // 1 // kramabhinnam- yatra kramo nArAdhyate, yathA- 'sparzana-rasana-ghrANa-cakSuH-zrotrANAmarthAH sparza-rasa-gandha-rUpa-zabdAH' iti vaktavye 'sparza-rUpa-zabda-gandha-rasAH' iti bRyAdityAdi / vacanabhinnam- yatra vacanavyatyayaH, yathA- 'vRkSAvetau puSpitAH' ityAdi / vibhaktibhinnam , yathA- 'vRkSaM pazya' iti vAcye 'vRkSaH pazya' iti vadedityAdi / liGgabhinnam- yatra liGgavyatyayaH, yathA- 'ayaM strI' ityAdi / anabhihitam- svasiddhAnte'nupadiSTam , yathA- 'saptamaH padArthoM vaizeSikasya, prakRti-puruSAbhyAmabhyadhikaM sAMkhyasya, duHkha-samudaya-mArganirodhalakSaNacaturAryasatyAtiriktaM vA vauddhasya' ityAdi / padyabandhe'nyacchando'dhikAre'nyacchando'bhidhAnamapadam , yathA- 'AryApadebhidhAtavye vaitAlIyapadamabhidadhyAt' ityAdi / yatra vastusvabhAvo'nyathAsthito'nyathA'bhidhIyate, tat svabhAvahInam , yathA- 'zIto batiH, mUrtimadAkAzam' ityAdi / yatra prakRtamutsRjyAprakRtaM vyAsato'bhidhAya punaH prakRtamucyate, tad vyavahitam // 2 // kAladopaH- yatrA'tItAdikAlavyatyayaH, yathA- 'rAmo vainaM praviveza' iti vaktavye 'rAmo vanaM pravizati' ityAhetyAdi / yatidoSa:- asthAnaviratiH, sarvathA'viratirveti / chaviralaGkAravizeSastejasvitA tadrahite chvidossH| samaiyaviruddham-khasiddhAntavirodhi, yathA- 'sAMkhyasyA'sat kAraNe kAryam , vaizeSikasya vA sat' ityAdi / vacanamAtram-nirhetukam , yathA- 'kazcid yathecchayA kazcit pradeza lokamadhyatayA janebhyaH prarUpayati' / yatrArthApatyA'niSTamApatati, tatrArthApattidopaH, yathA- 'gRhakukkuro na hantavyaH' ityukte'rthApacyA 'zeSaghAto'duSTaH' ityApatati / yatra samAsavidhiprAptau samAsaM na karoti, vyatyayena vA karoti, tatra smaasdossH||3|| upamAdopaH- yatra hInopamA kriyate, yathA- 'meruH sarpapopamaH' adhikopamA vA kriyate, yathA- 'sarpapo merusaMnibhaH' / anu. pamA vA'bhidhIyate, yathA- 'meruH samudropamaH' ityAdi / svarUpabhUtAnAmavayavAnAmarUpaNam , vyatyayarUpaNaM vA sa rUpakadoSaH, yathA- 'parvate rUpayitavye tatsvarUpabhUtAn zikharAdInavayavAn na rUpayati; anyasya vA samudrAdeH saMbandhinastAMstatra rUpayati' ityAdi / nirdezadoSaHyatra nirdiSTapadAnAmekavAkyatA na kriyate, yathA- 'iha devadattaH sthAlyAM pacati' ityabhidhAtavye pacatizabdaM nAbhidhatte / padArthadoSaH-- yatra vastuparyAyo'pi san padArthAntaratvena kalpyate, yathA-sato bhAvaH satteti kRtvA vastuparyAya eva sattA, sA ca vaizeSikaiH SaTsu padA 1ka. ga, 'na vi' / 2 gha. cha. 'naM vi' / 3 ka. ga. 'maye vi'1x kaTo-1 For Private and Personal Use Only
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 233 vizeSA0 rtheSu madhye padArthAntaratvena kalpyate; etaccAyuktam, vastUnAmanantaparyAyatvena padArthAnantyamasaGgAditi / yatra sandhimAptau taM na karoti, duSTaM vA karoti, asau saMdhidoSaH / iti dvAtriMzat sUtradoSAH / etairvirahitaM yat tallakSaNayuktaM sUtramiti // 4 // tathA aSTAbhi guNairyadupetaM tallakSaNayuktaM sUtramiti vartate / te ceme guNAH " niddosaM sAravaMtaM ca heujuttamalaMkiyaM / uttaNIyaM sovayAraM caM miyaM mahurameva ya // 1 // " nirdoSam - samastoktA 'nuktadoSavipramuktam, doSAbhAvo'pi ceha guNatvena vivakSitaH / sAravat - gozabdAdivad bahuparyAyakSamam / hetuH - anvayavyatirekopapattilakSaNaH, tenAnvitaM hetuyuktam / upamo-sprekSAdibhiralaGkArairvibhUSitamalaGkRtam / upanayopasaMhRtamupanItam / agrAmyabhaNitisaMyuktaM sopacAram / varNAdyucitaparimANaM mitam / zrutimanoharaM madhuramiti // 1 // anyaistu kaizcit pad guNAH sUtrasya paThyante, tadyathA "appAkharamasaMdiddhaM sArakhaM vissaomuhaM / atthobhamaNavajjaM ca sutaM savvaNNubhAsiyaM // 1 // " atrAha- - tatrA'lpAkSaram - bahusaMgrAhakaparimitAkSaram, yathedameva sAmAyikasUtram / asaMdigdham - saindhavazabdavalavaNa-vasana- turaGgapuruSAdyanekArthasaMzayakAri na bhavati / sAravacvaM ca pUrvavat / vizvatomukhaM pratimUtraM caraNAnugogAdyanuyogacatuSTayavyAkhyAkSamam ; athavA, 'anantArthatvAdyato vizvatomukham, ataH sAravat' ityevaM sAravatvasyaiva hetubhAvenedaM yojyate; asmiMzva vyAkhyAne paJcaite guNA bhavanti / stomakAH- cakAra-hikAra- tuzabda- vAzabdAdayo nipAtAH, tairnirarthakairviyuktamastobhakam / anavadyam - kAmAdipApavyApArA'marUpakam / evaMbhUtaM sUtraM sarvajJabhASitamiti / yaistu pUrve'STau guNAH proktAH, te'nantarazlokoktaguNAsteSvaSTasu guNeSvantarbhAvayanti ; ye tvanantarazlokoktAneva sUtraguNAn paThanti te'mIbhireva pUrvoktAnAmaSTAnAmapi saMgrahaM pratipAdayanti / / 999 / / tadevaMbhUtaM sUtraM mUtrAnugame uccAraNIyam tasmiMzroccAritaM kadA sUtrasparzika niryukteravasaro bhavati 1, ityAha Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gae suddheti nicchie taha kae payacchee / suttAlA vayanAse nikkhitte sutaphAso u // 1000 // 1. ga. 'maTA' / 2 nirdoSaM sArakhaca hetuyuktamalaGkRtam / upanItaM sopacAraM ca mitaM madhurameva ca // 1 // 3 sAravada vizvatomukham / astobhamanavadyaM va sUtraM sarvajJabhASitam // 1 // 4. ga. 'raMgapu' / zuddha iti nizcite tathA kRte pade / sUtrAlApakamyAse nikSise sUtrasparzastu // 1000 // sUtrAnugamAvasaratvAt mRtre'nugate uccArite sati, yathA- "karegi bhante ! sAmAiyaM savvaM sAvajjaM jogaM" ityAdi, tathA, sarvadoSarahitatvAt 'zuddhamidam' ityevaM nizcite; tathA vyAkhyAnAvasaratvAdeva 'karomi, bhadanta !, sAmAyikam, sAvayaM, yogam' ityAdi kRte tathA, mUtrAlApakAnAM yathAsaMbhavaM nAma sthApanAdinyAse nikSipte nyaste vihite, tatastadyAkhyAnArtha sUtrasparzikaniryurvyApAraH // iti dvAtriMzadvAzrArthaH / / 1000 // evaM ca sati kim ?, ityAha evaM suttAgamo suttAlAvagagao ya nikkhevo / suttapphAsiyajuttI nayA ya vacaMti samayaM tu // 101 // tadevaM sUtrAnugo'nugamamazamabhedaH tathA sUtrAlApakagatazca nikSepo nikSepadvAratRtIyabhedaH ; tathA, sUtrasparzikA niryuktirniryukyanugamanRtIyabhedaH; tathA, nayAzca caturthAnuyogadvAropanyastAH, samakaM yugapat pratimUtraM vrajanti gacchantIti // 1001 // Aha vineyaH nanvanugamo'yaM dvividho'pi bhaNitaH paramasau tAvad vyAkhyAsvarUpaH, tatra vyAkhyAyAH kiM lakSaNam 1, iti sutaM payaM payattho saMbhavao viggaho viyAro ya / dUsiyasiddhI nayamayavisesao neyamaNusutaM // 1002 // vyAkhyAnavidhau prastute prathamaM tAvadaskhalitAdiguNopetaM yathoktalakSaNayuktaM mUtramucAraNIyam / iyaM cAnyatrAskhalitapadoccAraNarUpA saMhitA bhaNyate / tattha 'padaM' iti padacchedo darzanIyaH / tataH padArthoM vaktavyaH / tataH saMbhavato vigrahaH samAsaH kartavyaH / tacAlanArUpo vicAraH kartavyaH / tato dUSitasiddhiH- dUSaNaparihAraH pratyavasthAnarUpI nirUpaNIyaH / evamuktaNAnutraM pratibhuvaM niyamita vizeSato nayAnAM matavizeSairvyAkhyAnaM jJeyam / iti gAthAsaMkSepArthaH / vistarArthastu saMhitAyAH sUtralakSaNAbhidhAnato bhASAkAreNa vastuto'bhihita eva / / 1002 / / padAdigataM tvamuM sa evAha 1 evaM sUtrAnugamaH sUtrAlApakagatazca nikSepaH / sUtrasparzika ( nir ) yuktirnayAzca vrajanti samakaM tu // 1001 // X (nayamataH) 2 sUtraM padaM padArtha saMbhavato vigraho vicAratha / / vUSitasiddhinaMyamata vizeSato jJeyamanusRtam // 1001 // For Private and Personal Use Only
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 234 vizeSA0 paiyamatthavAyagaM joyagaM ca taM nAmiyAiM paMcavihaM / kAraga-samAsa-taddhiya-niruttavacco vi ya payattho // 1003 // parabohahio vattho kiriyA-kAragavihANao vacco / pajjAyavayaNao vi ya taha bhUyatthAbhihANeNa // 1004 // paJcakkhao'havA so'NumANao lesao ca suttassa / vacco va jahAsaMbhavamAgamao heuo ceva // 1005 // padaM dvividhaM bhavati- arthavAcakam , dyotaka ca / tatra 'vRkSaH, tiSThati' ityAdi vAcakam / mAdikam , cAdikaM ca dyotakam / tathA, punarapi padaM sApAnyena pazcavidhaM nAmikAdi / tatra 'azvaH' iti nAmikam , 'khalu' iti naipAtikam, 'pari' ityaupasargikam , 'dhAvati' ityAkhyAtikam , 'saMyataH' iti mizram / evaMbhUnAnAM padAnAM vicchedo dvitIyaM vyAkhyAnAGgam / tRtIyaM tu vyAkhyAnAGgaM padArthaH / sa ca kArakavAcyAdibhedAcaturvidhaH / tatra kArakeNocyata iti kArakavAcyA, kArakaviSaya ityarthaH, yathA 'pacatIti pAcakA' ityAdi / samAsenocyate rAmAsavAcyaH, 'rAjJaH purupo rAjapuruSaH' ityAdi / taddhitenocyate taddhitavAcyaH, 'vasudevasyA'patyaM vAsudeva' ityAdi / niruktenocyate niruktavAcyaH, 'bhramati ca rauti ca bhramaraH' ityAdi / tadevaM padArthasya cAturvaidhyamuktam / atha prakArAntareNa tridho'pyeSa saMbhavatIti darzayati- 'paravAhetyAdi' tyathavA, pareSAM zrotRNAM bodhaH parabodhaH, tatra kartavye hito yo'rthaH padArthaH sa trividho'pi vAcyaH, tadyathA- kriyAkArakavidhAnataH, paryAyavacanataH, bhUtArthAbhidhAnena ca / tatra kriyAkArakabhedena yathA- 'ghaTa ceSTAyAm' ghaTate'sAviti ghaTaH / paryAyavacanairyathA- ghaTaH, kuTaH, kumbhaH, kalaza ityAdi / bhUtaH sadbhUto yathAvasthito'rthastadabhidhAnatastatparUpaNena ca padArtho vAcyaH, tadyathA- ya UryakuNDaloSTa AyatavRttagrIvaH pRthubunodaraH sa ghaTa ucyata ityAdi / athavA, anyathA padArthaH sUtrasyA'yastrividho vAcyaH, tadyathA- pratyakSataH, anumAnataH, lezatazca / atra pratyakSeNaiva yAdRzaM pustakAdilikhitamupalabhyate, gurumukhAd vA yAdRzaM zrUyate, nAdRzameva sAkSAd yatra prarUpyate, sa pratyakSataH padArtha ucyate; yathA-"samyagdazena jJAna-cAritrANi mokSamArgaH" iti gurumukhAdeH zravaNAdipratyakSeNopalabhya samyagdarzanAdInAM mokSamArgatvaM prarUpayati / anumAna vihApittirUpaM gRhyate, tasyAmapyanyathAnupapannArthAdatIndriyasya sAdhyArthasyA'numIyamAnatvAt / tatra pratyakSopalabdha evArtho yamarthApattilabdha 1 paramarthavAcakaM dyotakaM ca tat nAmikAdi pakSavidham / kAraka-samAsa-saddhita-niruktavAcyo'pi ca padArthaH / 1.03 // +4) parapodhamilo vA'rthaH kiyA-kArakavidhAnato vAzyaH / paryAyavacanato'pi ca tathA bhUtArthAbhidhAnena // 10.4 // x (vi) pratyakSato'dhatA so'numAnato lezanazca sUtrasya / vAlyo vA yathAsaMbhavamAgamato hetunazcaiva / / 1015 // ... gha. cha. 'nyA / / ka. ga. svidhaan'| tsvaaaadhiraammuuto| martha kathayati, so'numAnataH padArtha ucyate, yathA-kathayanti mithyAdarzanAdIni, punarmokSamArgo na bhavati' ityarthAdeva gamyata iti / tathA, lezataH padArtho bhavati, tatra 'liza zleSaNe' lezaH zleSaH, zliSTa, samastamiti yAvat , tannirdezAt padArtho gamyate ; yathA "samyagdarzanajJAna-cAritrANi' iti trayANAmapi samastAnAM nirdezAt 'samuditAnAmeva mokSamArgatvam , naikaikazaH' iti gamyate / tato'sau lezena zleSaNa mUcito lezataH padArtho'bhidhIyate / tadevaM prakArAntareNA'pyuktastrividhaH pdaarthH| _ athavA, yathAsaMbhavamAgamataH, hetutazca dvividhaH padArtho vAcyaH, tatra bhanyA-'bhavya nigodAdipratipAdakapadAnAmAgamata AjJAmAveNaivA'rthaH pratipAdyate / na hi bhavyA-'bhavyAdibhAvaprarUpaNe AgamaM vihAya prAyaH pramANAntaraM pravartate / ato'yamAgamataH padArtha ucyate / yatra ca hetuH saMbhavati, tatra hetutaH padArtho'bhidhIyate, yathA- kAyapramANa AtmA na sarvagataH, kartRtvAt , kulAlAdivat , ityAdi / nanu mUrta AtmA, kartRtvAt , kulAlAdivat , ityevaM mUrtimattvamapyAtmano'nena hetunA sidhyatIti cet / satyam , iSyata eva saMsAryA smano mUrtatvamapi, iti na kizcid naH zrUyate / iti hetuto'yaM padArtho'bhidhIyate / tadanena ____"ANAMgejho attho ANAe ceva so kaheyanvo / diTThatio diTuMtA kahaNavihivirAhaNA iharA // 1 // " ityayamarthaH samarthito bhavatIti / tadevamukto vistarataH pdaarthH||1003 // 1004 // 1005 // atha padavigrahamAhapAyaM payaviccheo sAmAsavisao tayatthaniyamatthaM / payaviggaho tti bhaNNai so suddhapae na saMbhavai // 1006|| iha prAyeNa yaH samAsaviSayaH padayoH padAnAM vA'nekArthasaMbhave satISTapadArthaniyamAya vicchedaH kriyate sa padavigrahaH, yathA-- rAjJaH puruSo rAjapuruSaH, zvetaH paTo'syeti zvetapaTaH, mattA bahavo mAtaGgA yasmin vane tad mattabahumAtaGga banamityAdi / sa ca zuddha ekasmin pade na saMbhavati, ataH padayoH, padAnAM cetyucyate / iha kazcit padavicchedo'pi samAsaviSayo na bhavati, kacit samAsanirodhAt yathA-vyAsaH pArAsaryaH, rAmo jAmadagnya ityAdi / ataH prAyograhaNamiti // 1006 // , AjJAgrAhyo'rtha AjJayaiva sa kathayitavyaH / dAntiko dRSTAntAt kathanavidhivirAdhanetarathA // 3 // 2 ka. ga. 'NAgajzo' lie 3 prAyaH padavicchedaH samAsaviSayastadarthaniyamArtham / padavigraha iti bhaNyate sa zuddhapade na saMbhavati // 1006 ||+(s) 0Iti) For Private and Personal Use Only
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA0 www.kobatirth.org 235 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha cAlanA - pratyavasthAne prAha suttagayamatthavisayaM va dUsaNaM cAlaNaM mayaM, tassa / sada-tthaNNAyAo parihAro paJcavatthANaM // 1007 // yatsUtraviSayam, arthaviSayaM vA ziSya-prerakairdUSaNamudbhAvyate, taJcAlanaM vicAro matamabhipretam / sUrINAM 'tassa ti' tasya cAlanasya parihAraH pratyavasthAnaM duSita siddhirityarthaH / kasmAd yo'sau parihAra 1, ityAha- zabdA'rthanyAyataH- zabdaviSayiNA nyAyena zabdasaMbhavinyA yuktayA zabdagataMdUSaNasya parihAra, arthaviSayiNA nyAyenA'rthasaMbhavinyA yuktayA'rthagatadUSaNasya parihAraH pratyavasthAnaM dUSitasiddhiriti bhAvArthaH / nayamatavizeSAzca zabdA'rthagatadUSaNasya parihAraH pratyavasthAnamityapi draSTavyam / idamuktaM bhavati - 'karomi bhadanta ! sAmAyikam ityAdau gurvAmantraNavacano bhadantazabda ityukte kavicAlanAM karoti- nanvevaM tarhi guruvara bhadantazabdA'nabhidhAnaprasaGgaH, abhidhAne vA''narthakyAdidoSaprasaGgaH / atra pratyavasthAnamucyate- AcAryAbhAve sthApanAcAryasya purataH sarvApi sAmAcArI kriyata iti jJApanArthamidam, anyatrApi coktam- " ThevaNAAyariyassa sAgAyArI pauMjara yaM " ityAdi / tathA dRzyate cArhadabhAve'rhatpratimorpavezanamiti / athavA, guruvirahe'pi svAtantryaniSedho vinayamUladharmopadarzanArthaM ca guruguNajJAnopayogo vidheya ityetanAnena jJApyate / yadi vA nAma-sthApanA dravya bhAvabhedAccaturvidha AcAryaH, tatrAcAryopayogarUpo yo'sau bhAvAcAryaH ziSyasya manasi vartate, tadviSayamidamAmantraNaM manovivartamAnaguNamayAcAryanibandhanamiti bhAvaH / ato guruviraho'pyatrAsiddha eveti bhAvaH / ityevamanyatrApi cAlanA - pratyavasthAne yathAsaMbhavamabhyU iti / tadanena " saMhitA ca padaM caiva padArthaH padavigrahaH / cAlanA pratyavasthAnaM vyAkhyA tantrasya SaDvidhA // 1 // " 1. ityetad yadanyatra SaDvidhaM vyAkhyAkharUpamuktam, tadiha samarthitamiti // 1007 | nandiM padvidhaM vyAkhyAsvarUpaM sarvatrApi vyApakam, Ahosvit pratiniyatasUtraviSayam 1, ityatropasaMhAragarbhamuttaram, naigagAdinayaviSayaM ca darzayannAha- 1 sUtragatamarthaviSayaM vA dUSaNaM cAlanaM mataM tasya zabdA'rdhanyAyAt parihAraH pratyavasthAnam || 1007 // 2ka. 'tAviSayi / 3 ka. 'thp'| 4ka. ga. 'gurvabhAve bha' / 5sthApana (cAryasya sAmAcArI prayujyate ca / 6 ka. ga. 'pasevana' / aivama suttamatthaM savvanayamayAvayAraparisuddhaM / bhAsijja niravasesaM purisaM va paDucca jaM joggaM // 1008 // evamitthaM pavidhavyAkhyAnena sUtraM sUtraM prati sarvatra sarvanayAvatAraparizuddhaM niravazeSamartha bhASeta - vyAkhyAnayet puruSa SA prajJAdiguNopetaM pratItya yad yasya vyAkhyAnaM nayamatavicAraNaM vA yogyam, tat tasya vadet uktaM ca "tha naehiM vittaM attho ya jiNamaye kiMpi / Asajja u soyAraM nae nayavisArao bUyA || 1 ||" iti / naveSu SaTsu vyAkhyAnabhedeSu madhye sUtrAnugamAdInAM kaH kasya viSayaH 1, ityAzaGkayAha hoi ittho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyANugamo / suttAlAvannAso nAmAinnAsaviNiogaM // 1009 // suttapphAsiyanijjuttiniogo sesao payatthAI / pAyaM so ciya negamanayAimayagoyaro hoi // 1010 // askhalitAdiguNopetaM sUtramuccArya tatpadacchedaM cAbhidhAya sUtrAnugamo'nugamaprathamabhedaH kRtArtho'vasitaprayojano bhavati / sUtrAlApakanyAsastu nikSepatRtIya bhedarUpo nAma-sthApanAdinyAsaviniyogamAtraM kRtvA kRtArtho jAyate / 'suttapphAsiyetyAdi' vakSyamANaM mAyagrahaNamatrApi saMbadhyate / tatazca prAyaH zeSaH padArtha-padavigraha-cAlanA- pratyavasthAnalakSaNavyAkhyAcatuSTayarUpaH sUtrasparzika niyukterniyogo vyApAraH sa eva ca padArthAdiH prAyo naigamAdinayamatagocaro bhavati, padArthAdAvetra kathyamAne naigamAdinayamavRtteriti // 1001 // 1010 // athavA prAyograhaNasya phalamAha - pAyaM payaviccheo u suttapphAsovasaMghio jeNa / katthai tayattha-kAraNa-kAlAigaI tao caitra // 1011 // na kevalaM padArthAdayaH, kintu prAyaH padavicchedo'pi sUtrasparzikaniyuktyupasaMhRta eva tatkroDIkRtastadantarbhAvyeva mantavya ityarthaH, 1 evamanusRtramarthaM sarvanayamatavicAraparizuddham / bhASeta niravazeSaM puruSaM vA pratItya yad yogyam // 1008 // 2ka. ga. 'bhAseja' / 3 nAsti nayairvihInaM sUtramarthazca jinamate kimapi / AsAdya tu zrotAraM nayAnU nayavizArado brUyAt // 1 // x (kayAtho) * bhavati kRtArtha uktatvA sapadacchedaM zrutaM zrutAnugamaH / sUtrAlApanyAso nAmAdinyAsaviniyogam // 1009 // sUtrasparzika niyuktiniyogaH zeSakaH padArthAdiH / prAyaH sa evaM naigamanayAdimatagocaro bhavati // 1010 // 6 prAyaH padavicchedastu sUtrasparzopasaMhRto yena / kutracit tadartha kAraka-kAlAdigatistata eva // 1011 For Private and Personal Use Only 5 ka. ga. 'tha prA' /
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 236 vizeSA0 iti pUrvagAthAyAM mAyograhaNamakAri / kasmAt punaH padavicchedo'pi tadviSayaH 1, ityAha- yena kAraNena teSAM vicchiApadAnAmarthastadarthastasya, tathA, kAraka-kAla-kriyAdInAM ca gatiravabodhastata eva padacchedamAtrAdeva jAyate / tatastatra padavicchedamAtrameva sUtrasparzikaniyuktiH karoti, tAvataiva tvyaapaarprismaapteH| atA padacchedo'pi tadantarbhAvyeva / upalakSaNaM caitat , tato na kevala padArthAdiraMva naigamAdinayaviSayaH, kintu padaccheda-sUtrAlApakanyAsAdayo'pi mAyastadviSayaH, tatrApi sadvicAramatteriti / tadevamukto'nugamaH, tanaNanamasaGgato nayAvAbhihitAH / tathA ca samAptAnyanuyogadvArANi // 1.11 // (sati samAptAni catvAri anuH ata Ai.. aNuogaddArANaM parUvaNaM tappaoyaNaM jaM ca / iha ceva parisamANiyamavyAmohatthamatthANe // 1012 // yadyapyadhyayanasamAptAvevA'nuyogadvArANAM sAmastyena samAptiriSyate, tathApi yaccaturNAmapyanuyogadvArANAM marUpaNam , yacca tatmayojanam , tadihA''dAvasthAna eva ziSyANAmavyAmohAtha prismaapitm| anyathA sadhyayanasyA''dAbupakramaH samApyeta, tato daravyavadhAnena kacid nikSepaH, kApyanugamaH, kacittu nayAH parisamApyeran / evaM cAtigranthavyavadhAnenA'nuyogadvArANAM samAptI vyaamuhyeyurvineyaaH||1.12 kathaM punaritthaM samAptau teSAmavyAmohaH 1, ityAha dAiyadAravibhAgo saMkheveNeha, vitthareNAvi / dArANaM viNiogaM nAhii kAuM jahAjogaM // 1.13 // ihaiva saMkSepeNa darzitAnuyogadvAravibhAgo vineyaH purastAd vistareNApi yathAyogyaM yathAsthAnaM svayameva jJAsyati viniyoga / kartum , na tu mohamanubhaviSyati // iti trayodazagAthArthaH // 1013 // // anuyogadvArANi samAptAni // idAnI 'titthayare bhagavaMte' ityAdivakSyamANagranthasya prastAvanAmuparacayannAhasaMpayamatthANugame satthovagghAyavittharaM vocchaM / kayamaMgalovayAro so'timahattho tti kAUNaM // 1.14 // , anuyogadvArANAM prarUpaNaM tatprayojanaM yacca / ihaiva parisamApitamavyAmohArthamasthAne // 1.12 // darzitadvAravibhAgaH saMkSepeNeha, vistareNApi / dvArANAM viniyoga jJAsyati kartuM yathAyogam // 1.13 // 4 gAthA 1025 / / 5 sAMpratamAMnugame zAstropoddhAtavistaraM vakSye / kRtamaGgalopacAraH so'simahArtha iti kRtvA // 1.14 // arthAnugAnugamAkhye tRtIye'nuyogadvAre 'uddese nidese ya niggame ityAdinA yaH pUrva saMkSepeNa zAstrasyopoddhAta uktaH, tasyaiva sAMpratamahaM vistaraM vakSye / kathaMbhUtaH san ?, ityAha- kRtamaGgalopacAraH kRtatIrthakarAdinamaskAraH san / kim ?, ityAha- samastasiddhAntAnuyogasAdhAraNatvAt so'timahArtha iti kRtvA // 1014 // atra prerakaH prAha---- neNu maMgalaM kayaM ciya kiM bhujjo, aha kayaM pi kAyavvaM / dAre dAre kIrai to kIsa na maMgalaggahaNaM ? // 1.15 // navAdI 'AbhiNivohiyanANaM' ityAdinA maGgalaM kRtameva, tat kimiti bhuuystdaarmbhH| atha kRtamapi punaH kartavyaM tat , nahi pratyadhyayanam , pratyuddezakam , pratimUtraM ca dvAre dvAre upakramAdike kimiti na maGgalagrahaNaM kriyate ? iti // 1015 // atra kazcidAcAryadezIyo'ntarabhASayA pratividhAnamAha neNu majjhammi vi maMgalamAidaM taM ca majjhameyaM ti / satthamaNAraI ciya evaM kattoccayaM majhaM ? // 1016 // nanu zAstrasyAdau, madhye, avasAne ca maGgalaM kartavyatvena pUrvamUribhirAdiSTam , tatrAdau vihitaM maGgalam / etacca zAstrasya madhyama tato madhyamaGgalamatra kartavyameva, kimanena preryeNa ? iti / tadetaduttaramayuktameva, ityAcAryo darzayati- 'satthamityAdi nanvAdimaGgalArtha nandiru taH, tato'nuyogadvArANyabhihitAni, yattu sAmAyikAdhyayanalakSaNaM zAstraM tadanArabdhameva, tasyA'dyApyakSaramapi na vyAkhyAyate, kautasta punastanmadhyaM, yena madhyamaGgalatA'sya bhavet ? iti / / 1016 // atrAcAryadezIya eva zAstrasya madhyatA samarthayannAhacauraNaogadAraM jaM satthaM tassa teNa majjhamiNaM / sAhai maMgalagahaNaM satthassaMgAI dArANi // 1017 // 2 ka. ga. 'ritiissy'| 1 gAthA 973 / 2 nanu maGgalaM kRtameva kiM bhUyaH, atha kRtamapi kartavyam / dvAra dvAre kriyate tataH kasmAt na maGgalagrahaNam // 1.15 // 3 gAthA 75 / / nanu madhye'pi mAmalamAdiSTa tacca madhyametaditi / zAkhamanArabdhamevaitat kautastvaM madhyam ? // 1016 // 5 ka.ga. 'lameva ta' / 6. pa.cha. 'AcA' / 7 caturanuyogahAraM yata, zAmna tamya tena madhyamidama / kathayati mAlamahaNaM zAkhasyAGgAni dvArANi // 1.17 // For Private and Personal Use Only
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 237 vizeSA upakramAdIni catvAryanuyogadvArANi yasya taccaturanuyogadvAraM yataH zAkhA, tenopakrama-nikSepalakSaNamanuyogadvAradvayamatikramya yadidamanugamabhedAtmakasyopodghAtasyAdau maGgalaM tad yuktita eva madhyamaGgalaM bhavati / baica zAstre'nArabdhe'pyanuyogadvAramadhye maGgalagrahaNaM tadeva sAdhayati' kathayati zApayati yaduta-zAstrasyA'GgAni zAstrasvarUpabhUtAnyevA'nuyogadvArANi, na punastato bhinnAni, atastadArambhe zAstramArabdhameva mantavyam / tataH zAkhasyaivedaM madhyamaGgalamiti sthitam / / 1017 // ityAcAryadezIyenokte sUrirAha tahavi na majjhaM evaM bhaNiyamihAvassayassa jaM mjjhN| taM maMgalamAilaiM idamajjhayaNassa hojjaahi||1.10|| tathApi bhavaduktayuktyApi naitad madhyaM bhaNitaM- naitad madhyamupapadyate, kintviha paDadhyayanAsmakasyA''yazyakasya yad madhyaM tatpUrvamAdAveva bhASyakRtA mAlabhAdiSTaM madhyayagalatvena pratipAditam , idaM tvAvazyakamadhyaM na bhavameva, kintu bhavadabhihitayuktyA yadi bhavati tadA prathamasya sAmAyikAdhyayanasyaitad madhyaM bhavedapIti // 1.18 // * mUrirevAha, kizca bhaNiyaM ca puvvameyaM savvaM ciya maMgalaM ti kimaNeNa ? | maMgalaM ti ya buddhipariggahaM pi kArAviyo siiso||1.19|| ' bhaNitaM cedamAdau-sarvamevaitacchAstraM maGgalarUpameva, tatkimanena vizeSato madhyAdipAlakaraNayAsena / avai brUSe- samastazAsvasya maGgalarUpatve'pi ziSyasya maGgalanayamatiparigrahArthoM yavaH / tadapina, yasmAta ziSyo'pi mAlatrayamateH parigrahaM prAgeva kAritA, iti kimanena / // 1019 // athAcAryadezIyo niruttarIkRto vilakSaH san mAha- nanu yadi sarvamapyetacchAvaM mAlam , maGgalatrayamatiparigrahaM ca mAgeva kAritaH ziSyAH, ato nedaM madhyamaGgalam , tarhi bhavanto'pi kathayantu-kimarthamidaM maGgalam , ityAzaGkadha sUriyathAvasthitaM samAdhAnamAha Avassayassa taM kayamidaM tu nAvAsamittayaM kiMtu / savvANuoganijjuttisaitthapAraMbha evAyaM // 1.20 // 1 ka.ga. 'yacchAstre' / 3 ka.ga. 'ti jJA' / 3 tathApi na madhyametad bhaNitamihAvazyakasya yad madhyam / tad maGgalamAviSTamidamadhyayanasya bhavet // 1.18 // bhaNitaM ca pUrvametat sarvameva maGgalAmiti kimanema / maGgalamili ca buddhiparigrahamapi kAritaH shissyH|| 1.15 // 5 Avazyakasya tatkRtamidaM tu nAvazyakamAtra kintuM / sarvAnuyoganiyuktizAstraprArambha evA'yam // 1020 // 6 ka.ga. 'satthopA' / 'obhiNiyohiyanANe' ityAdinA yadAdau maGgalaM kRtam , yaJca 'sarvamapi zAstrametad maGgalAtmakamevetyuktam , yadapi ca ziSyo mAlatrayamAteparigraha kAritaH, tadetat sarvamAvazyakasya kRtam / idaM tu yasyA''rambhe prastutaM maGgalaM kriyamANamAste, tad nAvazyakamAtram , kintu sarveSAmapi siddhAntazAstrANAM yo'yamanuyogastatsaMvaddhA yeyamuSoddhAtaniyuktiH, tallakSaNaM yad vastuto'nyat zAstraM tatmArambha evA. 'yam / tasya copoddhAtaniyuktizAstrasya sakalasiddhAntavyApakatvena mahArthatvAdavighnasaMpAdanAyedaM maGgalamiti // 1020 // Ai- kutaH punaretadavasIyate, yatsarvAnuyoganiyuktizAstramArambho'yam , isyAhadesakAliyAinijjuttigahaNao bhaNiyamupari vA jaM ca / sesesu vi ajjhayaNesu hoi eseva nijjuttI // 1021 // 'Avassayassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre' ityAdhanantaravakSyamANagranthe yad dazakAlikAdiniyuktigrahaNaM kariSyati tasmAd, yadi vA yadupariSTAdihaivAgre vakSyati-zeSeSvapi caturviMzatistavAdiSu niHzeSasiddhAntagateSu cAdhyayaneSvepaivopoddhAtaniyuktirbhavatIti / etasmAccaitajjJAyate, yatsarvAnuyoganiyuktizAstrArambho'yamiti // 1021 / / atrApyAha prerakaHsAmAiyavakkhANe dasAliyAINa ko'higAro'yaM / jaM pAyamuvagyAo tesiM sAmanna evAyaM // 1022 // iha tesiM tammi gae vIsuM bIsuM visesamitto'yaM / ghicchii suhaM lahuM ciya taggahaNaM lAghavatthamao // 1.23 // nanu sAmAyikAdhyayanasyeha vyAkhyAne prastute ko hi dazakAlikAdInAM grahaNe'vasaraH 1 / atrocyate- yad yasmAdayamupodghAtaH pAyastepAmapi dazakAlikAdInAM sAmAnya eva- samAnavaktavyatArUpa eva / ata upoddhAtasAmAnyAt teSApapIha grahaNam / prAyograhaNAt sAmAyikasya tIrthakarAd nirgamaH, dazakAlikasya zayyaMbhavAt , uttarAdhyayanAnAM tIrthakarAdinAnAmaharSibhyo nirgama ityAdivizeSo'pi kazcidalpo draSTavyaH / tatazceha teSAM dazakAlikAdInAM tasmin sAmAnye upodghAte gate'vagate'vabuddhe yat pRthak pRthag nirgamAdikaM kimapi 1 gAthA 79 / 2 dazakAlikAdiniyuktigrahaNato bhaNitamupari vA yacca / zeSeSvapyadhyayaneSu bhavasyepApi niyuktiH // 1021 // 3 gAthA 1074 / sAmAyikavyAkhyAne dazakAlikAdInAM ko'dhikAro'yam / yastrAya upodghAtasteSAM sAmAnya evA'yam // 1022 // iha teSAM tasmin gate viSvag viSvag vizeSamAno'yam / prahISyati sukhaM samveva tadgrahaNaM lAvArthamataH // 1023 // For Private and Personal Use Only
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 238 vizeSA0 vizeSamAtraM tacchiSyaH sukhena laghu ca svayamapi grahISyati / ato lAghavArthamiha dazakAlikAdInAM grahaNamiti // 1022 // 1023 // athopasaMharaMstAtparyamAha tamhA jeNa mahatthaM satthaM savvANuogavisayamiNaM / satthaMtaramevahavA teNa puNo maMgalaggahaNaM // 1024 // tasmAd yena kAraNena sarvAnuyogaviSayatvAdidamupoddhAtalakSaNaM zAstraM mahArtham , athavA, bahuvaktavyatvAd vastuto yasmAcchAkhAntaramevedam , na svAvazyakamAtram , tenA'sthAdau punarapi maGgalagrahaNam , ityeSa sthitaH pakSaH // ityekAdazagAthArthaH // 1024 // kiM punastad maGgalam , ityAha titthayare bhagavaMte aNuttaraparakkame abhiyanANI / tiNNe sugaigaigae siddhipahapaesae vaMde // 1.25 // tIryate bhavodadhiranena, asmAt , asminniti vA tIrtha vakSyamANasvarUpam , tatkaraNazIlA: "o hetutAcchIlye." ityAdinA Tapratyaye tIrthakarAH, tAn vande, iti saMbandhaH / kathaMbhUtAn ?, ityAha- bhagaH samapraizvaryAdilakSaNo vidyate yeSAM te bhagavanto'rhantastAna bhagavataH / punaravi kathaMbhUtAn ?, ityAha- anuttaraparAkramAniti- parAkrayo vIrya, tadanantatvAdanuttaraM yeSAm / athavA, pareyAM krodhAdizatrUNAmAkramaNaM vikSeSaNaM parAkramaH so'nuttaraH pradhAnarUpo yeSAM te'nusaraparAkramAstAniti / tathA, anantajJeyaparicchedAdamitamaparimitaM kevalarUpaM jJAnaM yeSAM te'mitajJAninastAniti / tathA, taranti sma bhavArNavamiti tIrNAstAniti / tIrvA ca bhavajaladhi sugatigatigatAniti,- tatra rAga-dveSavikalava-sarvajJatva-sarvadarzitvAdibhyo nirupamasukhabhAginaH sugatayaH siddhAstaireva gamyamAnatvAd gatiH siddhistAM gatAH sugatimatigatAstAniti / tathA, tasyA eva siddhaH panthAH samyagdarzana-jJAnAdiko mArgastasya prakRSTA dezakAH siddhipathapradezakAstAn vande'bhivAdaye staumi // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1025 // vistarArtha tu vibhaNiSurbhASyakAra evAhatijai jaM teNa tahiM tao va titthaM tayaM ca davammi / sariyAINaM bhAgo niravAyo, tammi ya pasiddhe // 1026 // .. tasmAd yena mahArthaM zAstraM sarvAnuyogaviSayamidam / zAkhAmasaramevA'thavA sena punarmaGgalagrahaNam // 1024 // 2 tIrthakarAn bhagavato'muttaraparAkramAmamitajJAnAn / tIna sugatimaligatAn sivipathapradezakAn vande // 1025 // 3 pANinIye // 32 // 20 // tIryate yat tena tatra tato vA tIrtha tacca davye / saridAdika bhAgo nirapAyA, sasmaiizva prasiddha // 1.26 // teriyA taraNaM tariyanvaM ca siddhANi, tArao puriso / bAho-DubAi saraNaM, taraNijaM ninnayAIyaM // 1027 // yata yasmAt tIryate dustaraM vastu tena sasmistato vetyatastImucyate / tacca mAma-sthApanA-dravya-bhAvabhedAcaturvidham / tatra nAmasthApane sugame / dravye dravyabhUtamapradhAnabhUtaM sarita-samudrAdInAM nirapAyaH ko'pi niyato bhAgaH pradezastIrthamucyate / tasmiMzca prasiddha siddhe satyasyA''pekSikazabdatvAdetAni niyamAt sidhyanti / kAni', ityAha- taritA puruSaH, taraNaM cAho DupAdi, taraNIyaM tu nimnagAdikamiti // 1027 // kathaM punaridaM dravyatIrtham ?, ityAha dehAitArayaM jaM bajjhamalAvaNayaNAimattaM ca / NegaMtANaJcatiyaphalaM ca to davvatitthaM taM // 1028 // yasmAdidaM dehAdikameva dravyamAnaM tArayati- nadyAdiparakUlamAtraM nayati, na punarjIvaM saMsArasamudrasya mokSalakSaNaM parakUla prApayati, ato'pradhAnatvAd dravyatIrtham / tathA bAhyameva malAdidravyamAtramapanayati, na tvantaraGga prANAtiSAtAdijanyakarmamalam / tathA, anaikAntikaphalamevedaM nadyAditIrtham- kadAcidanena nadyAdestaraNAt , kadAcitu tatraiva manjanAt / tathA, anAtyantikaphalaM cedam , tathAhiekadA'nena tIrNamapi nadyAdikaM punarapi ca tIryata ityanAtyantikaphalatvam / AtmanA vA'sya nadyAditIrthasya dravyamAtratvenA'pradhAnatvAt sarvatra dravyatIrthatvaM bhAvanIyamiti // 1028 / / iha kepAMcid matamAzaGkaya pariharanAhaiha tAraNAiphalayaM ti hANa-pANA-'vagAhaNAIhiM / bhavatArayaM ti keI taM no jIvovaghAyAo // 1029 // sUNaMgaM piva tamudUhalaM va na ya puNhakAraNaM NhANaM / na ya jaijoggaM taM maMDaNaM va kAmaMgabhAvAo // 1030 // , tarItA taraNaM tarayitavyaM ca siddhAni, tArakaH puruSaH / vAho-dupAdi taraNaM, taraNIyaM nimnagAdikam // 1.27 // 2 dehAdinArakaM yat bAhyamalApanayanAdimAnaM ca / naikAntA-''tyantikaphalaM ca tato dravyatIrtha tat // 1028 // 3 ka. ga. 'lmnai| 1 iha nAraNAviphalakamiti snAna-pAnA-'vagAhanAdibhiH / bhavatArakamiti kecit tano jIvopaghAtAt // 1029 // sUnAzAmapi vA tadudUkhalamiva na ca puNyakAraNaM snAnam / na ca yatiyogyaM tad maNDanamiva kAmAnabhAvAt // 1030 // For Private and Personal Use Only
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 239 vizeSA0 iha kecit tIrthakA manyante nadyAdeH saMbandhi dravyatIrthaM kila snAna- pAnA-jvagAhanAdibhirvidhivadAsevyamAnaM bhavatArakaM saMsAramahAmakarAlayamApakaM bhavatyeva / kutaH 1, tAraNAdiphalamiti kRtvA zarIratAraNa-malakSAlana-tRvyavaccheda- dehopazamAdiphalatvAdityarthaH ; anena cAdhyakSasamIkSitadehatAraNAdiphalena parokSasyApi saMsAratAraNaphalasyA'numIyamAnatvAditi bhAvaH / tadetad nopapadyate, snAnAde jIvopaghAtahetutvAt khar3A-si- dhenu- zUlAdivaditi / etaduktaM bhavati jIvopaghAtahetutvAd durgatiphalA eva snAnAdayaH kathaM nu bhavatArakAste bhaveyuH, sUnA vadhyabhUmyAdInAmapi bhavatArakatvamasaGgAt / iti / itazca nadyAditIrthaM bhavatArakaM na bhavati, sUnAGgatvAda- sUnAprakAratvAt udUkhalAdivaditi / na ca puNyakAraNaM snAnam, nApi yatijanayogyaM tat kAmAGgatvAt maNDanavat anyathA tAmbUlabhakSa- puSpabandhana - dehAdidhUpanA'bhyaJjanAdayo'pi ca bhujaGgAdInAM puNyahetavaH syuH / na ca dehatAraNAdimAtraphaladarzanena viziSTaM bhavatAraNAdikaM phalamupapadyate, niyAmakAbhAvAt, pratyakSavIkSitamANyupamadevAdhitatvAzca ityAdyabhyUva svadhiyA'tra dopajAlamabhidhAnIyamiti / / 1029 / / 1030 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir atha paro brUyAt kim ?, ityAha dehotragAri vA teNa titthamiha dAnAsaNAIhiM / mahu-majja - maMsa- vessAdao vi to titthamAvannaM // 103 // yadi prerako manyeta - jAhnavI jalAdikaM tIrthameva, dAhanAza-pipAsopazamAdibhirdehopakAritvAt / atrocyate evaM sati tato madhu-ma-mAMsa- vezyAdayo'pi tIrthamApayante teSAmapi dehopakAritvAvizeSAditi / uktaM dravyatIrtham / / 1031 / (ca) atha bhAvatIrthamAha bhAve titthaM saMgho suvihiyaM tArao tahiM sAhU / nANAitiyaM taraNaM tariyavtraM bhavasamuddo'yaM // 1032 // bhAve bhAvaviSayaM zrutavihitaM zrutapratipAditaM saGghastIrtham, tathA ca bhagavatyAmuktam, ""tisthaM bhaMte ! titthaM titthavare titthaM 1 / athm| 1 ka. ga. 'payujyate ' / 1 dehopakAri vA tena tIrthamiha dAha-nAzanAdibhiH / madhu-maya-mAMsa- vezyAdayo'pi tatastIrthamApannam // 1031 // 2 bhAve sIdhe saMghaH zrutavihitaM tArakastatra sAdhuH / jJAnAditrikaM taraNaM tarayitavyaM bhavasamudraH // 132 // * samIhita- 1 3 tIrthaM bhagavam ! tIrthaM tIrthaMkarastIrtham 1 / gautama ! arhantastAvad niyamAt tIrthaharA, sIdhe punazcAsuvarNaH zramaNasaMghaH 1 +(dAho) tear ! arahA tAva niyamA tirthakare, tisthaM puNa cAvanno samaNasaMyo" iti / iha ca tIrthasiddhau tArakAdayo niyamAdAkSiSyanta eva / saha saMgha tIrthe tadvizeSabhUta eva tArakA sAdhuH, jJAna-darzana- cAritratrikaM punastaraNam, taraNIyaM tu bhavasamudraH / iha ca tIrthatArakAdInAM parassaratosnyatA, ananyatA ca vivakSAtrazato boddhavyA / tatra samyagdarzanAdipariNAmAtmakatvAt saMghastIrtham, tatrAvatIrNAnAmavazyaM bhavodhitaraNAt / tadvizeSabhUtatvAt tadantargata eva sAdhustarItA, samyagdarzanAdyanuSThAnAt / sAdhakatamatvena tatkaraNarUpatApApa jJAnAditrayaM tu taraNam / taraNIyaM tvAdayikAdibhAvapariNAmAtmakaH saMsArasamudra iti / / 1032 / / kasmAt punaH saMgho bhAvatIrtham 1, ityAha jaM nANa- daMsaNa carita bhAvao tavvivakkhabhAvAo / bhavabhAvao ya tArei teNa taM bhAvao titthaM // 1033 // yadyasmAt tArayati pAraM prApayati tena tat saMghalakSaNaM bhAvatastIrthamiti saMbandhaH / kutastArayati 1, ityAha- tadvipakSabhAvAditi teSAM jJAna-darzana-cAritrANAM vipakSo'jJAna- mithyAtvAviramaNAni tadvipakSastalakSaNo bhAtro jIvapariNAmastadvipakSabhAvastasmAt tArayati / kutaH 1, ityAha- jJAna-darzana- cAritrabhAvataH - jJAnAdyAtmakatvAdityarthaH / yo hi jJAnAdyAtmako bhavati so'jJAnAdibhAvAn paraM tArayatyeveti bhAvaH / na kevalamajJAnAdibhAvAt tArayati, tathA, bhavabhAvatazca tArayati, bhavaH saMsArastatra bhavanaM bhAvastasmAdityarthaH / yasmAt svayaM jJAnAdibhAvAtmakaH, tathA'jJAnAdibhAvAd bhavabhAvAcca bhavyastArayati, tasmAdasau saMgho bhAvatIrthamitIha - tAtparyam; uktaM ca- " rAgAdyambhAH pramAdavyasanazatacaladIrghakallolamAlaH krodhevADavAgnirmRtijananamahAna kracakraugharaudraH / tRSNApAtAlakumbho bhavajaladhirayaM tIryate yena tUrNa tajjJAnAdisvabhAvaM kathitamiha surendrArcitairbhAvitIrtham // 1 // iti / / 1033 / / upapatyantaramAha - koha- loha - kammamayadAha - tarahA- malAvaNayaNAI / egaMteNaccaMtaM ca kuNai ya suddhiM bhavoghAo // 1034 / ' 1 yajjJAna-darzana- cAritrabhAvatastadvipakSabhAvAt / bhavabhAvatazca tArayati tena tad bhAvatastIrtham // 1033 // 2 tathA krodha lobha karmamayadAha tRSNA-malApanayanAni / ekAntenA'tyantaM ca karoti zuddhiM bhavaughAt // 1034 // For Private and Personal Use Only
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobetirth.org 240 vizeSA0 tathA krodhazca, lobhazca, karma ca tanmayAstatsvarUpA yathAsaMkhyaM ye daah-tRssnnaa-mlaaH| krodho hi jIvAnAM manA-zarIrasaMtApajanakatvAd dAhaH, lobhastu vibhavAviSayapipAsA''virbhAvakatvAt tRSNA, karma punaH pavanoddhRtazlakSNarajovat sarvato'vaguNThanena mAlinyahetutvAd malA; atasteSAM krodha-lobha-karmamayAnAM dAha-tRSNA-malAnAM yadekAntenA'tyanta cApanayanAni karoti / tathA, karmakacavaramalinAd bhavaughAt saMsArApAranIrapravAhAta parakUla nItvA zuddhiM karmamalApanayanalakSaNAM yataH karoti, sena satsaMghalakSaNaM bhAvatastIrthamiti pUrvasaMvandhaH / aparamapi nadyAditIrtha tucchA-unaikAntikA-''tyantikadAha-tRSNA-malApanayanaM vidadhAti, etattu saMghatIrthamanAdikAlAlI. natvenAnantAnAM dAha-tRSNA-malAnAmaikAntikamAtyantikaM cApanayanaM karoti; ataH pradhAnatvAd bhAvatIrthamucyate, nadyAditIrtha svapradhAnasvAd dravyatIrthamiti bhAvaH // 1034 // athavA, pAkRte 'titthaM' ityukte 'tristham' ityetadapi labhyate, ityetadAha dAhovasamAisu vA jaM tisu thiyamahava daMsaNAIsu / to titthaM saMgho cciya ubhaya va visesaNavisessaM // 1035 // athavA, yad yasmAd yathoktadAhopazama-tRSNAccheda-malakSAlanarUpeSu, yadivA, samyagdarzana-jJAna-cAritralakSaNeSu viSvartheSu sthita tasvisthaM saMgha evaH ubhayaM vA saMgha-tristhitilakSaNavizeSaNa-vizeSyarUpaM dvayaM tristham / idamuktaM bhavati- kiM tristham ? saMghaH, kazca saMghaH tristhaM, nAnyaH, ityevaM vizeSaNa-vizeSyayorubhayaM saMlulitaM tristhamucyata iti // 1035 // athavA, prAkRte 'titthaM' ityukte 'vyartham' ityapi labhyate, ityetad darzayannAha kohaggidAhasamaNAdao va te ceva jassa tiNNatthA / hoi tiyatthaM titthaM tamatthasaho phalattho'yaM // 1036 // krodhAgnidAhopazama-lobhatRSNAvyavaccheda-karmamalakSAlanalakSaNAsta evAnantaroktAstrayo'rthAH phalarUpA yasya tat vyartha, tacca saMgha eva tadavyatirikta jJAnAditrayaM vA vyartha prAkRte 'titthaM' ucyte| arthazabdazcAyaM phalArtho mantavyaH / idamuktaM bhavati- bhagavAn saMghaH, nadavyatiriktajJAnAditrayaM vA mahAtaruriva bhavyaniSevyamANaM krodhAgnidAhazamanAdikAMstrInarthAn phalati, atastyarthamucyata iti / / 1036 // .. athavA, vastuparyAyovArtha ityAha 1 dAhopazamAdipu vA tripu sthitamathavA darzanAdiSu / tatastIrtha saMgha evobhayaM vA vizeSaNavizeSyam // 1035 // 2 jha. 'yaM pi vi' / 3 krodhAgnidAhazamanAiyo vA ta eva yasya ayo'rthAH / bhavati vyarthaM tIrthaM tadarthazabdaH phalArtho'yam // 1036 // x tristha:ahavA sammaIsaNa-nANa-carittAI tinni jassatthA / taM titthaM puvvoiyamihe attho vatthupajjAo // 1037 // azavA, samyagdarzanAdayastrayo'rthA yasya tat vyartham , arthazabdazcAtra vastuparyAyaH, trivstukmityrthH| tacca saMgha eva, tadavyatiriktatvAt , ta eva vA samyagdarzanAdayastrayo'rthAH samAhRtAsyartham , saMkhyApUrvatvAt , svArthatvAca dvigoriti // 1037 // tadevaM saMgho bhAvatastIrtham , tristham , vyartha vA, iti pratipAdya sAMpratamidameva jaina tIrthamabhipretArthasAdhakam , nAnyat , iti pramANataH pratipAdayannAha iha sammaMsaddhANo-valaddhi-kiriyAsabhAvao jinnN| titthamabhippeyaphalaM sammapariccheyakiriya vva // 1038 // iha jainameva tIrthamabhipretArthasAdhakamiti pratijJA, samyazraddhAno-palabdhi-kriyAsvabhAvatvAt- samyagdarzana-jJAna-cAritrAtmakatvAdityarthaH, iha yan samyazraddhAno-palabdhi-kriyAtmakaM tadiSTArthasAdhakaM dRSTam; yathA samyakaparicchedavatI rogApanayanakriyA, yacceSTArthasAdhakaM na bhavati, tat samyazraddhAno-palabdhi-kriyAtmakamapi na bhavati, yathonmattaprayuktakriyA; tathA ca zeSatIrthAni / idamuktaM bhavati-yathA vasyacid nipuNavaidyasya samyag rogAdisvarUpaM vijJAya vizuddhazraddhAnavata Aturasya samyagauSadhamayogAdikriyAM kurvato'bhipretArthasiddhiyite / evaM jainatIrthAdapIti // 1038 // anyanIrthAnyapyevaMvidhAni bhaviSyanti, na, ityAhanAbhippeyaphalAI tayaMgaviyalattao kutitthAI / viyalanayattaNao ciya viyalAI viyalakiriya vva // 1039 // sugatAdipraNItAni kutIrthAni nAbhipretaphalAni / kutaH 1, ityAha- 'tayaMgetyAdi' tasyAbhipretArthasyA'GgAni tadaGgAni samyag..nAdIni kAraNAni, tadvikalatvAn- tadrahitatvAt , nayavikalatvAcca vikalAni tAni / sarvaireva okaikAMzagrAhibhirnayairmilitaiH saMpUrNamanantadharmAtmakaM vastu nizcIyate, zeSatIrthAni tveka-vyAdinayamAtramatAvalambitvena samagranayavikalAnyeveti tAni nayavikalAni, tato , athavA samyagdarzana-jJAna-cAritrANi trINi yasyArthAH / tat tIrtha pUrvoditamihA'rtho vastuparyAyaH // 1037 // 2 ka.ga. 'hamattho' / 3 iha samyakzraddhAno-palabdhi-kriyA-svabhAvato jainam / tIrthamabhipretaphalaM samyakpariccheda kriyeva // 1038 // 4 ka. ga. 'rthasya sA' / 2 nAbhipretaphalAni tadaGgavikalAtvataH kutIrthAni / vikalanayatvata eva vikalAni vikalakriyeva // 1039 // For Private and Personal Use Only
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 241 vizeSA0 na saMpUrNAbhipretaphalasya sAdhakAnItyarthaH, vikalakriyAvaditi; yathA bhipakmatIcArakAturauSadhAdyanyatarAGgavikalA kriyA na saMpUrNAbhipretaphalasAdhanI, tathA kutIrthAnyapIti / tadevaM yathoktamakAreNa dravya-bhAvatIrthaprarUpaNA kRtA // 1039 / / atha prakArAntareNa tatparUpaNAM kartumAha ahava suhotAruttAraNAI dabve cauvyihaM titthaM / evaM ciya bhAvammi vi tatthAimayaM sarakkhANaM // 1040 // savvaNiyANa bIyaM visayasuhakusatthabhAvaNAdhaNiyaM / taiyaM ca boDiyANaM carimaM jaiNaM sivaphalaM tu||1041|| ___ iha dravyatIrthe catvAro bhaGgAH, tadyathA- sukhAvatAra sukhottAram , sukhAvatAraM duruttAram , duHkhAvatAraM sukhottAram , duHkhAvatAra duruttAram / evaM bhAvatIrthe'pIyaM caturbhaGgI draSTavyA / iha ca yatra sukhenaivAvataranti pravizanti mANinastat sukhAvatAram, sukhenaiva yata uttaranti-- sukhenaiva yad muzcantItyarthaH, tat sukhottAram / ityAdhabhagavartitIrthabhAvArthaH / evamanyatrApi / etacca sarajaskAnAM zaivAnAM saMvandhi veditavyam / tathAhi-rAga-dveSa-kaSAye-ndriya-parIpaho-pasarga-mano-vAk-kAyajayAdilakSaNasya tathAvidhaduSkarakaSTAnuSThAnasya taiH kriyamANasyA'darzanAt, yathA kathaJcidrUpatayA'pi ca taivrataparipAlanasyA'bhidhAnAt sukhenaiva pANinastaddIkSAM pratipadyante, iti tattIrthastha sukhAvatAratA / tacchAstreSu ca na tathAvidhA''vAsakavAbhAvA kAcid nipuNA yuktirasti, yadvAsitAntarAtmA pustiddIkSA na parityajet / kiJca, "zaivo dvAdaza barSANi vrataM kRtvA tataH param / yadyazaktastyajetApi yAgaM kRtvA vratezvare // 1 // " ityAdinA dIkSAtyAgasya tairnirdoSatayA'pyabhidhAnAt sukhenaiva taddIkSA jantavaH parityajanti, iti tattIrthasya sukhottArateti // 1 // (2) dvitIyabhaGgakavarti tIrtha 'tadhvaNiyANaM ti' sugatAnAM saMvandhi mantavyam / tathAhi "mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA bhaktaM madhye pAnakaM cAparAhaNe / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArdharAtre mokSazcAnte zAkyaputreNa dRssttH||1||" ___ "maiNunnaM bhoyaNaM bhocA maNunnaM sayaNAsaNaM / maNunaMsi agAraMsi maNunnaM jhAyae muNI // 1 // " 1 athavA sukhAvatArottAraNAdi dravye caturvidha tIrtham / evameva bhAve'pi tanAdimakaM sarajamkAnAm // 1040 // taccaNNi saugatAnA dvitIyaM viSayasukhakuzAsabhAvanAdhanikam / tRtIyaM ca boTikAnAM caramaM janaM zivaphalaM tu||1041||vaask__2 manojJaM bhojanaM bhunavA manoja zayanA''sanam / manojJegAre manojJa dhyAyati muniH // 1 // ityAdestairabhidhAnato viSayasukhasiddhestattIrthasya sukhAvatAratA / tathA, kuzAstroktanipuNayuktibhistIbavAsanotpAdAt , vratatyAge ca tairmahataH saMsAradaNDAdeH pratipAdanAt , tatsamIpagRhItavratasya duSparityAjyatvAt tattIrthasya duruttAratA / imAM ca yuktiM bhASyakAra: , svayameva kiJcidAha- 'visayasuhetyAdi' gatArtham // 2 // (3) duHkhAvatAraM sukhottAramiti tRtIyaM boTikAnAM digambarANAm / tatra nAgnyAderlajjAdihetutvena duradhyavaseyatvAt tattIrthasya duHkhAvatAratA / aneSaNIyaparibhoga-kaSAyabAhulyAdestadasamaJjasadarzanAt , nAgnyAdezvAtilajjanIyatvena tatparAbhagnAnAM tattIrthasya sukhotArateti // 3 // (4) duHkhAvatAraM duruttAramiti caramaM caturtha mokSaphalam / janAnAM sAdhUnAM rAga-dveSa-kaSAye-ndriya-parISaho-pasargAdijayasya, tathA, apamananayA samiti-gupti-zirolucanAdikaSTAnuSThAnasya darzanAt tattIrthasya duHkhAvatAratA / suzAstroktanipuNayuktibhistIvrataravAsano tpAdanAt, vratatyAge cAtimahataH saMsArAdidaNDasyA'bhidhAnAt tatIrthasya duruttAratA // 4 // anye tu sukhottAratA duruttAratAM ca sarvatra muktimAmimAzritya vyAcakSate- tatra sarajaskAnAM svalpenaivezvaroktAnuSThAnena kila muktimAptyabhyupagamAt sukhottAraM tIrtham , 'sukhenaivA'smAd bhavArNavamuttaranti' iti vyutpatteH / zAkyAnAM tu duravApaviziSTadhyAnamArgAd yogijJAnotpatyAdikrameNa muktimAptyabhyupagamAd duHkhottAratA 'duHkhenA'smAt saMsAramuttaranti' iti kRtvA / boTakAnAM tu bhikSAzuddhyAdInAM gauNatvenAbhyupagamAd nAgnyalakSaNanirgranthatvamAtrAdeva muktyabhyupagamAt mukhottAratA / sAdhUnAM tu pUrvoktakaSTAnuSThAnAd muktyAzrayaNAd duruttAratA / avatArapakSe tu sarvatra pUrvoktaiva bhAvanA / ityalaM vistareNeti // 1040 // 1041 // atra prerakaH prAha neNu jaM duhAvayAraM dukkhottAraM ca taM durahigammaM / loyammi pUiyaM jaM suhAvayAraM suhuttAraM // 1042 // nanu yad duHkhAvatAraM ca duruttAraM ca tIrtha tad duradhigamyam , evaMbhUtaM ca jainatIrtha bhavadbhiH pratipAditam / etaccAyuktam , evaMbhUtatIrthasya karaNakriyAvighAtitvenAniSTArthaprasAdhakatvAda, lokamatItibAdhitatvAca; tathA cAha- loke hi yat sukhAvatAraM mukhottAraM ca tIrtha tat pUjitaM tadevopAdeyam , taraNakriyAnukUlyeneSTArthaprasAdhakatvAt / tasmAt prathama eva bhaGgaH zreyAn , iti prerakAbhiprAya iti // 1042 / / (+Ti 16. cha. 'duHkhaataa'| 2 nanu yad duHkhAvatAraM duHkhottAraM ca tad duradhigamam / loke pUjitaM yat sukhAvatAraM sukhottAram // 1042 ||(mym / For Private and Personal Use Only
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri RAUMLUNG www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 242 vizeSA0 atrottaramAhaevaM tu davvatitthaM bhAve dukkhaM hiyaM labhai jIvo / micchtt-'nnaannaa-'viri-visysuhbhaavnnaannugo|| 1043 // paDivaNNo uNa kammANubhAvao bhAvao prmsuddh| kiha mocchii jANato paramahiyaM dullahaM ca puNo // 10 // satyam , dravyatIrthamevameveSyate yathaiva tvaM brUSe, tasya sukhapApyatvAt , sukhenaiva ca mucyamAnatvAditi / bhAvatIrtha tu naivam , tasya mokSahetutvena jIvAnAM paramahitatvAt / yacca mokSahetutvena hitaM, tad duHkhaM labhate jIva:- mahatA kaSTena tat jIvaH prAmotItyarthaH / kathaMbhUto yasmAdeSa jIvaH, ityAha- 'micchattetyAdi' yasmAdanAdikAlAlInamithyAtvA-jJAnA-virati-viSayasukhabhAvanAMnugato jIvaH, tasmAditthaMbhUtasya jIvasyA'nantasaMsAraduHkhavyavacchedahetutvAd niHsImaniHzreyasAvAptinivandhanatvAca paramahitaM bhAvatIrthamatiduravApatvAta pUrvoktakaSTAnuSThAnayuktatvAcca duHkhAvatAram , tathA, duruttAraM ca / kutaH1, ityAha- 'paDivaNNo ityAdi' zubhakarmapariNatyanubhAvataH punaH kathamapi paramazuddha bhAvatIrtha bhAvataH paramArthataH pratipanno jIvaH 'paramahitaM durlabhaM ca punarapi etajjAnamnapi kathaM nu nAma tad mokSyati :kathaM tata uttariSyati ?-na kthnycidityrthH| ato duruttAratA tasyeti / kiJca, sadyamayuktakarkazakriyodAharaNatazca bhAvatIrthasya duHkhAvatAro-tAratA bhAvanIyA // 1043 // 1044 // katham !, ityAha aikakkhaDaM va kiriyaM rogI dukkhaM pavajjae paDhamaM / paDivanno rogakkhayamicchaMto muMcae duHkhaM // 1045 // iya kammavAhigahio saMjamakiriyaM pavajae dukkhaM / paDivanno kammakkhayamicchaMto muMcae dukkhaM // 1056 // gAthAdvayamapi suvodham // 1045 // 1046 // evaM tu dravyatIrtha bhAve duHkhaM hitaM labhate jIvaH / mithyAtvA-zAnA-virati-viSayasukhabhAvanAnugataH // 13 // pratipannaH punaH karmAnubhAvato bhAvataH paramazuddham / kathaM mokSyati jAlan paramahitaM durlabhaM ca punH||1044 // 3 atikarkazAM vA kriyAM rogI duHkhaM prapadyate prathamam / pratipanno rogakSayamicchan mukhate duHkham // 1.45 // iti karmaNyAdhigRhItaH saMyamaniyAM prapadyate duHkham / pratipakSaH karmakSayamicchan mumate duHkham // 1046 // tadevaM tIrtha pratipAdya tIrthakarasiddhimAha aNuloma-heu-tassIlayA ya je bhAvatitthameyaM tu / kuvvaMti pagAsaMti ya te titthayarA hiyatthakarA // 1047 // hetu tAcchIlyA-''nulomyato ye bhAvatIrthametat kurvanti, guNataH prakAzayanti ca, te tiirthkraaH| tatra heto saddharmatIrthakaraNahetavaH "kRSao hetu-tAcchIlyA-''nulomyeSu" ityAdinA TapratyayavidhAnAt tIrthakarAH, yathA yazaskarI vidyetyAdi / tAcchIlye- kRtArthA api tIrthakaranAmakarmodayataH samagramANigaNAnukampAparatayA ca saddharmatIrthadezakatvAt tIrthakarAH, bharatAdikSetre prathamanaranAthakulakarAdivaditi / Anulomye- strI-puruSa-bAla-vRddha-sthavirakalpika-jinakalpikAdInAmanurUpotsargA-'pavAdadezanayA'nulomasaddharmatIrthakaraNAta tIrthakarA, yathA vacanakara ityAdi / evaMbhUtAstIrthakarAH, ata eva sarvAsumatA hitasya mokSArthasya karaNAt hitaarthkraaH| tAn , 'vande' iti kiyAsaMbandhAt sarvatra krmpraaptiH| dvitIyAbahuvacane ca prAkRtatvAdekArAntatvamiti // 1047 // 'bhagavate' ityetad vyAcaSTe Issariya-rUva-siri-jasa-dhamma-payattA mayA bhagAbhikkhA / te tesimasAmaNNA saMti jao teNa bhgvNte||1048|| izvaryAdayaH SaDI bhagAbhikhyA bhagasaMjJAstAvad matAH proktaaH| te ca teSAM tIrthakarANAmasAmAnyA asAdhAraNAH santi yasmAt , tena te bhagavantaH, tAn vande / tatra khAMbhAvikakarmakSayajanya-suranirvartitacatustriMzadatizayalakSaNaM teSAM paramaizvaryam / tathA "sevvasurA jai rUvaM aMguTThapamANayaM viubvejA / jiNapAyaguTuM pai na sohae ta jahiMgAlo // 1 // gaNahara AhAra aNuttarA ya jAva vaNa cakki-vAsu-balA / maMDaliyA jA hINA chaTThANagayA bhave sesA // 2 // " , anuloma-hetu-sacchIlakAzca ye bhAvatIrthametat tu / kurvanti prakAzayanti ca tAMstIrthakarAn hitAryakarAm 10 // 2 pANinIye // 32 // 20 // 3 gAthA 1025 / aicarya-rUpa-zrI-yazo-dharma-ayazA matA bhgaabhinnyaaH| te teSAmasAmAnyAH santi yattastena bhgvntH||1.48|| 5 sarvasurA yadi rUpamanuSTapramANakaM vikurin / jinapAdAeM prati na zobhate tad vdhaajaarH|||| gaNadharA bhAhArakA anuttarAca vAva vAnAzcaki-vAsu-balAH / maNDalikA ye hInAH padasthAnagatA bhave shessaaH||5|| For Private and Personal Use Only
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 243 vizeSA 0 ityAdigranyAbhihitaM nirupamaM teSAM rUpam / tathA, zrIrananyasAdhAraNA tapastejovibhUtiramISAm / tathA, jagattrayAtikrAntAnupamaguNagrAmAvirbhAvitazaradindukundavizadaM bhuvanatrayavyApakaM yazasteSAm / tathA, samastacAritramohanIyakSayaprabhavattvAduttamakSamA mArdavAdirUpaH sarvotkRSTo dharmasteSAm / tathA, prayatanaM prayatnaH sarveSvapi hitAnuSThAneSvapramAdaH so'pi cAritrAvaraNavyapagamAdanuttara eva teSAmiti / / 1048 'aNuttaraparika' ityetad vivRNvannAha viriyaM parikkamo ki pare'rayo vA jao tadakamaNaM / so'Nuttaro varo siM aNuttarapairAkkamA to te // 1049 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parAkramaH kila vIryamabhidhIyate / sa ca bhagavatAM kSINaniH zeSavIryAntarAyatvAt sarvA'mara-narendranivahaparAkramAdanantaguNatvAdanuttara eva / anuttaraH parAkramo vIrya yeSAM te'nuttaraparAkramAH / athavA, pare'rayo bhAvazatravaH kaSAyAdayaH 'jau ti' jayaH parAbhavo'bhibhavanaM tadAkramaNaM pareSAmAkramaNamAkramaH parAkramaH so'nuttaro varo'mISAm, tato'nuttaraparAkramAste, atastAniti / / 1049 / / 'amitajJAninaH' iti vyAkhyAnayannAha- amiyamaNataM nANaM taM tesiM abhiyaNANiNo to te / taM jeNa neyamANaM taM cANataM jao neyaM // 1050 // anantatvAd mAtumazakyamamitaM kevalajJAnalakSaNaM jJAnaM tatteSAM vidyate, tato'mitajJAninaste / kathaM punaH kevalajJAnasthAssnantyamityAha - tatkevalajJAnaM yena kAraNena jJeyamAnaM vartate, jJAnasya jJeyAnuvartitvAt tacca jJeyaM sarvamapi yato'nantam, ataH kevalajJAnasyAnantyamiti / / 1050 / / 1 gAthA 1025 / 'ti sugaigaigae' ityetad vyAkhyAnayati- tiNNA samaitA bhavaNNavaM, kaM gaI gayA tariuM ? / sugaINa gaI pattA sugaigaigayA tao hoMti // 1051 // taranti sma tIrNA bhavArNavaM samatikrAntAH / Aha- bhavodadhiM tIrtvA tataste kAM gatiM gatAH 1, ityAha- 'suINetyAdi ' jJAni 2 vIrya parAkramaH kila pare'rayo vA jayastadAkramaNam / so'nuttaro vara eSAmanuttaraparAkramAstatastAn // 1049 // para-1 3. amitamanantaM jJAnaM tat teSAmamitajJAnAstatastAn / tad yena jJeyamAnaM tathA'nantaM yato jJeyam // 1050 // 4 tIrNAH samatikrAntA bhavArNavaM, kAM gatiM gatAstIyoM ? sugatInAM gatiM prAptAH sugatigatigatAstato bhavanti // 1051 // ve sati sAdhanirmuktatvAt paramasukhinaH sugatayaH siddhAH teSAM sugatInAM siddhAnAM tairgamyamAnatvAd gatiH siddhilakSaNA, na tu narakagatyAdikA sugatigatiH, tAM gatAH prAptAH, sugatigatigatAstAniti / / 1051 / / "siddhipahapaesae' ityetad vyAkhyAnayannAha - setriya sugaINa gaI siddhI siddhANa jo paho tIse / taddesayA pahANA siddhipahapaesayA to te // 1052 / / siddhAnAM saMbandhinI yeyamanantaragAthAyAM sugatigatiruktA, saiveha siddhirabhipretA, tasyAH siddheryaH panthA vakSyamANajJAna-darzanacAritralakSaNaH sa siddhipathaH, tasya siddhipathasya yataH pradhAnAH prakRSTA Adau vA dezakAH pradezakAstataH siddhipathapradezakAste, atastAniti / / 1052 // siddhipathapradezakA ityuktam, tatra ko'yaM siddhipathaH 1, ityAzaGkya bhASyakAra eva tamAha siddhi ho uNa sammatta-nANa caraNAI vakkhamANAI / bhavahe uvivakkhAo nidANapaDikUlaM kiriya vva // 1053 // siddhestu panthA ihaiva vakSyamANAni samyaktva zruta cAritrasAmAyikalakSaNAni samyaktva jJAna cAritrANi / kutaH 1, ityAha'bhavetyAdi / idamuktaM bhavati- muktermArgo mukteH sAdhakAni samyaktva -jJAna- cAritrANIti pratijJA, bhavasya saMsArasya yA mithyAtvAjJAnA'viratilakSaNo hetustadvipakSatvAt tadvighAtakatvAt samyaktvAdInAmiti hetuH / iha yo yaddhetuvipakSasvabhAvaH sa tadvipakSasya sAdhako dRSTaH, yathA roganidAnasyA'jIrNAderlaGghanAdikA pratipakSabhUtA kriyA nIrogatvasya sAdhanI, bhavahetuvipakSabhUtAzca samyaktvAdayaH, tato referrer mokSasya sAdhakA iti / athavA, anyathA prayogaH kriyate- iSTArthaprasAdhakameva samyaktvAditrayamiti pratijJA, iSTArthavighAtakahetuvipakSatvAditi hetu:, iha yo yasya vighAtahetUnAM vipakSasvabhAvaH sa tasya sAdhako dRSTaH, yathA nIrogatAvighAtakasyA'jIrNAdeH pratipakSabhUtA laGghanAdikriyA nIrogatAsAdhanI, iSTArthasya mokSasya vighAtakAnAM mithyAtvAdInAM vipakSabhUtAca samyaktvAdayaH, tato mokSalakSaNasyeSTArthasya sAdhakA iti / / 1053 / / 1 gAthA 1025 / 2 saiva sugatInAM gatiH siddhiH siddhAnAM yaH pathastasyAH / taddezakAH pradhAnaM siddhipathapradezakAstatastAn // 1052 // 3 siddhipathaH gunaH samyaktva-jJAna caraNAni vakSyamANAni / bhavahetuvipakSAd nidAnapratikUlakriyeva // 1053 // x nA - 1 For Private and Personal Use Only
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobanirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 244 vizeSA0 atha "vaMde' ityasyArtha, vakSyamANamahAvIranamaskAraprastAvanA cAha vaMde'bhivAdaye'bhitthuNAmi vA te tilogamaMgalle / sAmaNNavaMdaNamiNaM titthayarattAvisihANaM // 1.54 // ___patteyavaMdaNamio saMpai titthAhivassa vIrassa / suyanANatthappabhavo sa viseseNovagAri ti // 1055 // . gAthAdvayamapi prasiddhArtham , navaraM tIrthakaratvenAviziSTAnAmabhimAnAmRSabhAdInAM samastatIrthakarANAmidaM bandhanamuktam / 'suyanANatthappabhavo tti' samastasyApi zrutajJAnasya yo'rthastasya prabhavo heturiti // 1054 // 1055 // prakArAntareNApi mahAvIranamaskArasya prastAvanAmAhatullaguNANaM parisaM namiUNa jaha sasAmiyaM namai / taha tullaguNe vi jiNe namiuM titthAhivaM namai // 10 // athavA, yathA tulyaguNAnAM rAjAdInAM pariSadaM samAja dRSTvA ko'pi sAmAnyena sarvebhyo namaskRtya punarvizeSato nikaTIbhUya svasvAminaM praNamati, tathA tulyaguNAMstIrthakarAnapi sAmAnyena sarvAn namaskRtya sAMprataM tIrthAdhipaM mahAvIraM praNamati // ityekatriMzadAthArthaH // 1056 // . katham ?, ityAha vaMdAmi mahAbhAgaM mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amara-nararAyamahiyaM titthayaramimassa titthassa // 1.57 // . mahAvIraM vanda iti yogH| bhAgaH kilA'cintyA zaktiH, mahAn bhAgo'syeti mahAbhAgo mahAprabhAva ityarthaH, te sathAbhUtam / tayA, muNati, manute, manyate vA jagatakhikAlAvasthAmiti muniH, sarvajJatvAd mahAMzcAsau munizca mahAmuniH / athavA, munayaH sAdhavasteSAM mahAn pradhAno mahAmunistam / tribhuvanavyApitvAd mahad yazo'syeti mahAyazAstam / mahAvIra ityabhidhAnam / athavA, 'zUra vIra vikrAntI' kapAyAdimahAzatrusainyajayAd mahAvikrAnto mhaaviirH| yadivA, 'Ira gatau' kiyakSipitakarmasAdhvapekSayA vizeSata Irayati kSipati tiraskarotyazeSANyapi karmANIti vIraH / athavA, vizeSata Irayati-zivapadaM prati bhavyajantUn gamayatIti vIraH / yadivA, 1 gAthA 1025 / 2 vande'bhivAdaye'bhistaumi vA tAkhilokamazalyAn / sAmAnyavandanamidaM tIrthakaratvAviziSTAnAm // 1054 // pratyekavannanamitaH saMpati tIrthAdhipasya vIrasya / zrutajJAnArthaprabhavaH sa vizeSeNopakArIti // 1055 // 3 tulyaguNAnAM paripadaM matvA yathA svasvAminaM namati / tathA tulyaguNAnapi jinAn natvA tIrthAdhipaM namati // 1056 // 4 vande mahAmArga mahAmuni mahAyazasaM mahAvIram / amara-nararAjamahitaM tIrthakaramasya tIrthasya // 1057 // vizeSataH zivapadaM svayamiyati gacchatIti viirH| athavA, 'da vidAraNe vidArayati karmaripusaMghaTTamiti vIraH / ananyAnubhUtamahAtapa:zriyA vA virAjata iti vIraH / antaraGgamohamahAbalanirdalanArthamanantaM tapovIrya vyApArayatIti vA vIraH / uktaM ca "vidArayati yatkarma tapasA ca virAjate / tapovIryeNa yuktazca tasmAd vIra iti smRtaH // 1 // " mahAzAsau vIrazceti mahAvIrastam / tathA, amara-narANAM rAjAnaH zakra-cakravartyAdayastairapi mahitaH pUjitaH, kiM punaH zeSajanaiH / , anastam / tathA, asya vartamAnatIrthasya pravartakastIrthakarastam / maGgalyam , mahopakArakaM ca vande // iti niyuktigAthArthaH // 1057 // atha bhASyam bhAgo ciMtA sattI sa mahAbhAgo maihappabhAvo tti / sa mahAmuNI mahaMtaM jaM muNai muNippahANo vaa||1058|| tihuyaNavikkhAyajaso mahAjaso nAmao mahAvIro / vikaMto va kasAyAisattusenapparAjayao // 1059 // Irei viseseNaM khivei kammAiM gamayai sivaM vA / gacchai ya, teNa vIro sa mahaM vIro mahAvIro // 1060 // amara-nararAyamahiyaM ti pUiyaM tehiM, kimu ya sesehiM ? / saMpaititthassa pahuM maMgallaM mahovagAriM ca // 1061 // catamro'pyuktArthA eveti // 1058 // 1059 // 1060 // 1061 // tadevamarthapraNeturmaGgalArtha vandanaM kRtam , atha mUtrakAdInAmapi tadAha aikkArasa vi gaNahare pavAyae pavayaNassa vadAmi / savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // 1062 // 1 bhAgo'cintyA zaktiH sa mahAbhAgo mahAprabhAva iti / sa mahAmunirmahAntaM yaM jAnAti munipradhAnaM vA // 1.58 // tribhuvana vikhyAtayazA mahAyazA nAmato mhaaviirH| vikrAnto vA kapAyAdizatrasenAparAjayataH // 1059 // Irayati vizeSaNa kSepayati karmANi gamapati zivaM vA / gacchati ca, tena vIraH sa mahAn vIro mahAvIraH // 1060 // amara-nararAjamahitamiti pUjitaM taiH, kimu ca zeSaH / saMpratitIrthasya prabhu mAlyaM mahopakAriNamiti // 1.61 // 2 ka. ga. 'mhaap'| 3 ka. ga. 'npraa'| 4 ka. ga. 'mai ya si'| 5 ekAdazApi gaNadharAn pravAcakAn pravacanasya bande / sarva gaNadharavaMza vAcakavaMzaM pravacanaM ca // 10 // 2 // For Private and Personal Use Only
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobetirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 245 vizeSA0 anuttarajJAna-darzanAdiguNAnAM gaNaM dhArayantIti gaNadharAstAnekAdazApi gautamAdIn vande / kathaMbhUtAn ?, ityAha-prakarSaNa, pradhAnAH, Adau vA vAcakAH pravAcakAH prvcnsyaa''gmsyH| evaM tAvad mUlagaNadharavandanaM kRtam / tathA, sarva niravazeSa, gaNadharA jamba-prabhava-zayyaMbhavAdayaH zeSA AcAryAsteSAM paramparayA pravAho vaMzastam / tathA, bAcakA upAdhyAyAsteSAM vaMzastam / tathA, pravacana cAgamaM vande // iti niyuktigAthArthaH // 1062 / / atha bhASyam-- pujjo jahatthavattA suyavattAro tahA gaNaharA vi / pujjA pavAyagA pavayaNassa te bArasaMgassa // 1063 // jaha vA rAyANattaM rAyaniuttapaNao suhaM lahai / taha jiNavariMdavihiyaM gaNaharapaNao suhaM lahai // 1064 // jaha mUlasuyappabhavA pujjA jiNa-gaNaharA tahA jehiM / tadubhayamANIyamidaM tesiM vaMso kiha na pujjo ? // 1065 / / jiNagaNaharuggayassa vi suyassa ko ghnndhrnndaannaaii| kuNamANo jai gaNaharavAyagavaMso na hojAhi // 1066 sIsahiyA vattAro gaNAhivA gaNaharA tayattharasa / suttassovajjhAyA vaMso tesiM paraMparao // 1067 // pagayaM pahANavayaNaM pavayaNaM bArasaMgamiha tassa / jai vattAro pujA taM pi viseseNa so pujaM // 1068 // SaDapi sugamArthAH, navaraM yathA'rthasya vaktA tIrthakaraH pUjyaH, tathA gaNadharA api gautamAdayaH pUjyAH, yataste'pi pravacanasya dvAdazAGgasya sUtrataH pravAcakA eka iti teSAmapi namaskAraH kRtH| athavA, yathA rAjJA pRthavIpatinA''jJAtaM tadAjJApitamAdika rAjaniyuktAnAmabhAtyAdInAM praNataH sukhenaiva labhate, tathA praNatiprasannairjinavarendrarvihitaM vistIrNa maGgalAdikaM gaNadharamaNataH sukhenaiva labhate, , pUjyo yathA'rthavanA zrutavaktArastathA gaNadharA api / pUjyAH pravAcakAH pravacanasya te dvAdazAGgasya // 1063 // x pRthivIyathA vArAjAjJAtaM rAjaniyuktapraNataH sukhaM labhate / tathA jinavarendravihitaM gaNadharapraNataH sukhaM labhate // 1064 // prnntit:| yathA malazrumaprabhavAH pUjyA jina-gaNadharAstathA yaiH / tadubhayamAnItamidaM teSAM vaMzaH kathaM na pUjyaH ? // 1065 // + vittIrNa:jina-gaNadharogatasyApi zrutasA ko grahaNa-dharaNa-dAnAdi / kurvan yadi gaNadhara-vAcakavaMzo na bhvet||10 // ziSyahitA vakAro gaNAdhipA gaNadharAmtadarthasya / sUtrasyopAdhyAyA vaMzasteSAM paramparakaH // 10 // prakRtaM pradhAnadhacanaM pravacanaM dvAdazAGgamiha tasya / yadi vaktAraH pUjyAstadapi vizeSeNa tataH pUjyam // 1068 // 2 ka. ga. 'taM dApi / iti teSAmapi namaskAraH / atha sAmAnyena zeSAcAryo-pAdhyAyanamaskRtau hetumAha- 'jahetyAdi' yathA mUlazrutasya dvAdazAGgIsaMbandhino 'rthasya mUtrasya ca prabhavA henavo yathAsaMkhyaM jinA gaNadharAzca pUjyA:; tathA yairidaM tayoAdazAGgIsaMbandhisUtrArthayorubhayamiyatI kAlakalA yAvadAnItam , teSAM zeSAcAryarUpagaNadharo-pAdhyAyAnAM vaMzaH kathaM na pUjyaH ?- apitu pUjya eveti / kiJca, 'jiNetyAdi / atha vizepato gaNadharANAm , upAdhyAyAnAM ca namaskRtau hetumAha- 'sIsetyAdi' yathA gaNAdhipA gautamAdayaH, gaNadharAstu jambRmbAmyAdayaH zeSAcAryAstadarthasya dvAdazAGgArthasya vaktAro vyAkhyAtAraH santaH ziSyavargasya hitAH, taddhitatvAcca namaskriyante; tathA tatsUtrasya vaktAraH pAThayitAraH santa upAdhyAyA api ziSyahitA eva / vaMzazca teSAmevopAdhyAyAnAM paramparakaH pAramparyavyavasthitaH samUhaH, ataH ziSyahetutvAt so'pi namaskriyate / zeSaM suvodhamiti // 1063 // 1064 // 1065-1068 / / nanveSAM tIrthakara-gaNadharANAM namaskAraM kRtvA tataH kiM kartavyam , ityAha 'te vaMdiUNa sirasA atthapuhattassa tehiM kahiyarasa / suyanANassa bhagavao nijjuttiM kittayissAmi // 1.69 // tAn pUrvoktAMstIrthakarAdIn zirasA, upalakSaNatvAd manaH-kAyAbhyAM ca vanditvA taireva kathitasya prarUpitasya, arthAn kathavidbhinatvAt mUtraM pRthagucyate, prAkRtatvAcca pRthageva ca pRthaktvam , arthastu mUtrAbhidheyaH pratIta eva, arthazca pRthaktvaM cArthapRthaktvamiti samAhAradvandraH, tasyA'rthapRthaktvasya mUtrArthobhayarUpasya zrutajJAnasya bhagavataH, mUtrArthayoH parasparaM niryojana saMbandhana niryaktistAM kIrtayiSyAmi // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1069 // vistarArtha tu bhASyakAraH prAha te tityarAIe'bhivandiuM sukayamaGgalAyAro / nivigdhamao vocchaM pagayamuvagyAyanijjuttiM // 1070 // pAThasiddhA // 1070 // attho suyassa visao tatto bhinnaM suyaM puhattaM ti|ubhymidN suyanANaM niyojaNaM tesiM nijjuttI // 10711 xhita) , tAn vanditvA zirasA'rtha-pRthaktvasya taiH kathitasya / zrutajJAnasya bhagavato niyukti kIrtayiSyAmi // 1069 // 2 ka. ga. 'niyoja' / 3 sAMstIrthakarAdInabhivandha sukRtamaGgalAcAraH / nirvighnamato vakSye prakRtAmupoddhAtaniyuktim // 1070 // 4 ka. ga. 'sthgraa| 5 bharthaH zrutasya viSayastato bhinaM zrutaM pRthaktvamiti / ubhayamidaM zrutajJAnaM niryojanaM tayoniyuktiH // 10 // For Private and Personal Use Only
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra } www.kobatirth.org 246 vizeSA0 arthaH kiyate 1, ityAha-- zrutasya viSayo'bhidheyaH / tasmAccArthAt kathaJcidbhinnatvAt sUtraM pRthagucyate, prAkRtatvAt tadeva pRthaktvam / idaM ca sUtrA- lakSaNamubhayaM zrutajJAnam / 'tesiM ti' tayoH sUtrArthayoH parasparaM 'niryojanam - 'asya sUtrasyA'yamarthaH' ityevaM saMvandhanaM niyuktistAM kIrtayiSyAmi // 1071 // Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir athavA, 'atthapuhat' ityanyathA vyAcaSTe " atthasya va pihubhAvo puhattamatthassa vittharattaM ti / iha suyassa visesaNaM ciya atthapuhata va se saNNA // 1072 // athavA, pRthu sAmAnyena vistIrNamucyate, tasya bhAvaH puthutvam arthasya pRthutvaM pRthubhAvaH, kim ?, ityAha- arthasya vistaratvaM jIvArthavistara iti yAvat / etameha zrutavizeSaNam zrutajJAnasya kathaMbhUtasya ?, arthapratipAdakenopacArAdartha pRthutvasyArthavistararUpasyetyarthaH / athavA, arthapRthaktvam arthapRthutvaM ceti zrutajJAnasya saMjJaiveyam / tatazcArthapRthaktvasaMjJitasya, arthapRthutvasaMjJitasya vA zrutajJAnasya bhagavato niyukti kIrtayiSyAmIti // 1072 / / athavA atthAo va puhattaM jassa tao vA puhattao jassa / jaM vA attheNa pihuM atthapuhuttaM ti tanbhAvo // 1073 athavA, arthAt pRthaktvaM kathaJcidbhedo yasya tadarthapRthaktvam, sa cA'rthaH pRthaktvataH pArthakyena bhedena vartate yasya tadarthapRthaktvam, arthena vA pRthu vistIrNamarthapRthu tadbhAvo'rtha pRthorbhAvo'pRthutvam / atra pakSe bhAvapratyayAntasyApyartha pRthutvazabdasya prAkRtatvena svArthavAca - katvAt zrutajJAnena saha sAmAnAdhikaraNyam / tatazca tasyArthapRthakvasya, arthapRthutvasya vA zrutajJAnasya bhagavato niryukti kIrtayiSyAmi // ini gAthAcatuSTayArthaH // 1073 // kiM sarvasyApi zrutajJAnasya niyuktirvaktavyA 1, naivam ; kiM tarhi Harare dasakAliyarasa taha uttarajjhamAyAre / suyagaDe nijjuttiM vocchAmi tahA dasANaM ca // 1074 // 1. ka. ga. 'niyoja' 2 gAthA 1069 / 3 arthasya vA pRthubhAvaH pRthusvamarthasya vistIrNatvamiti / iha zrutasya vizeSaNamevA'rthapRthaktvaM vA tasya saMjJA // 1072 | 4ka.ga. 'taM ni se' 5 arthAd vA pRthakavaM yasya sako vA pRthaktvato yasya / yadvA'rthena pRthu arthapRthutvamiti tadbhAvaH // 1073 // pRthupAdakatvena 6 Avazyakasya dazakAlikamya tathottarAdhyayanA-''cArayoH / sUtrakRte niyukti vakSye tathA dazAnAM ca // 1074 | kaimpasa ya nijjutiM vavahArassa ya paramaniuNassa / sUriyapaNNattIe vocchaM isibhAsiyANaM ca // 1075 // eesiM nijjuttiM vocchAmi ahaM jiNovaeseNa / AharaNa-heu-kAraNapayanivahamiNaM samAseNa // 1076 // Avazyakasya, dazavaikAlikasya, tathA, sUtrasya sUcakatvAdekadezena samudAyAvagatezrottarAdhyayanA-''cArayoH, mUtrakRtaviSayAMca nirmukaM vakSye / tathA, dazAnAM ca kalpasya ca niyukti vyavahArasya ca paramanipuNasya, tathA, sUryaprajJaptervakSye / RSibhASitAnAM ca devendrastavAdInAm / eteSAM zrutavizeSANAmahaM jinopadezenAharaNa hetu kAraNapadanivAmetAM niryuktiM samAsena vakSyAmi // iti niryuktigAthAtryArthaH / / 1074 / / 1075 / / 1076 / / athAharaNa hetvAdisvarUpaM bhASyakAro vyAkhyAtumAha heU aNugama - vairegalakkhaNo sajjhatthupajjAo / AharaNaM dihaMto kAraNamutravattimettaM tu // 1077 // evaM payANa nivaho U-dAharaNa-kAraNatthANaM | ahavA payanivaho ciya kAraNamAharaNa- heUNaM // 1078 // 'yatra sAdhanaM tatra sAdhyaM bhavatyeva' ityevaMlakSaNaH sAdhyasya sAdhanena sahAnyo'nugamaH, sAdhyAbhAve sAdhanAbhAvarUpo vyArekaH, anugamazca vyatirekazca tau lakSaNaM svarUpaM yasya sa evaMbhUto hetuH ; yathA- anityatvAdiviziSTe zabdAdau sAdhye kRtakatvAdiH / kathaMbhUto'yam ?, ityAha- sAdhyasyA'nityatvAdiviziSTasya zabdAdivastunaH paryAyaH, anyasya vaiyadhikaraNyAdidoSaduSTatvena sAdhyasA dhakatvAyogAditi / yat sAdharmyeNa vaidharmyeNa vA sAdhyasAdhanAyopanyasyate tadAharaNamudAharaNaM dRSTAnta ityarthaH / tatra yo bhoktA sa kartA dRSTaH, yathA devadattaH iti sAdhamryodAharaNam ; yastu na kartA sa bhoktApi na bhavati yathA''kAzam, iti vaidhamryodAharaNam / kAraNaM tu yadyapyanyatra heturevocyate tathApIha hetoH sAkSAt pRthagevopAdAnAt kAraNamupapattimAtramevAvagantavyam / yathA 1 kalpasya ca niyukti vyavahArasya ca paramanipuNasya / sUryaprajJasaMrvakSya RSibhASitAnAM ca // 1075 // eteSAM niryukaM vakSye'haM jinopadezena / AharaNa-hetu-kAraNa padamivahAmimAM samAsena // 1076 // 2 heturanugama-vyatirekalakSaNaH sAdhyavastuparyAyaH / AharaNaM dRSTAntaH kAraNamupapattimAtraM tu // 1077 // evaM padAnAM mivo hetU dAhaNa-kAraNArthAnAm / athavA padanivaha pava kAraNamAharaNa hetUnAm // 1078 // For Private and Personal Use Only
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 247 vizeSA0 nirupamasukhAH siddhA, jJAnA-'nAbAdhAprakarSAditi, upapattimAtratA ceha AvidvadaGganAdilokamatItasya sAdhya-sAdhanadharmAnugatasya kasyacid dRSTAntasya drshyitumshkytvaat| dRSTAzca prakRSTajJAnAH, rAga-dveSa-kSut-pipAsA-paraparibhavAdibhirmanobAdhArahitAzca sAdhavaH paramasu. khinaH, ato'tiprakarSAptakevalajJAnarUpeNa jJAnena, sarvathA nirAbAdhatvena ca saha yadyapi nirupamasukhatvasyehA'nvayo na dRzyate, tathApi gItArthaprazAntasAdhusukhitvadarzanamAtreNa nirupamasukhasamRddhiH siddhAnAM saMbhAvyate, itIhopapattimAtrateti / atra ca bhASyakRtA prathama hetuAkhyAtaH, tato dRSTAntaH, prAyeNetthameva prayogopanyAsAt / niyuktikRtA tu prathama dRSTAntam, tato hetumupanyasyataitad darzitaM yaduta- astyayamapi nyAyo yat kaci tumanabhidhAya dRSTAnta evopadaryate, yathA- gatipariNatAnAM jIva-pudalAnAM gatyupaSTambhako dharmAstikAyaH, matsyAdInAM salilavaditi / tathA, kApi hetureva kevalo'bhidhIyate na dRSTAntaH, yathA-madIyo'yamazcaH, prAgasmadRSTaviziSTacihnAnyathAnupapatteH / tathA coktaM niyuktikAraNa 'jiNavayaNaM siddhaM ceva bhaNNai katthai udAharaNaM / Asajja u soyAraM heU vi kahiM ca bhAsejA // 1 // ' iti / 'evamityAdi' evamuktasvarUpANi hetU-dAharaNa-kAraNAni hetU-dAharaNa-kAraNAbhidhAyakAni yAni padAni tepAM nivahaH saMghAto yasyAM niyuktau sA hetU-dAharaNa-kAraNapadanivahA to vakSya iti tAtparyam / hetU-dAharaNapadavyatyaye tu kAraNamabhihitameva / athavA, AharaNAni cahetavazcAharaNa-hetavasteSAM kAraNaM vAcakatvena kAraNabhUtaH padanivaha eva yasyAM sA tathAbhUtA, to vakSya iti bhAvArtha iti||1077||1078|| athottaraniyuktigAthAsaMvandhanArthamAha Iya savvasaMgahAIe jeNamAvAsayaM ahigayaM ca / sAmAiyaM ca tassa vi to paDhamaM tassa vucchAmi // 1079 // yasmAt 'AvAsayassa dasakAliyassa' ityAdikasyA'sya saMgrahasyAdAvAvazyakamupanyastam, tathedameva ca yatotrAdhikRtam / tasyApi ca yasmAt sAmAyikaM prathamam / tatastasyaiva prathamamupoddhAtaniyuktiM vakSyAmi // iti gAthAtrayArthaH // 1079 ||shN. 11000) etadevAha niyuktikAraH / jinavacanAmiddharmava bhaNyate kutracidudAharaNam / AsAdya tu zrotAraM heturapi ke ca bhASyeta // 1 // x kahaci -1 (kacida) 2 iti sarvasaMgrahAdI yenAvazyakamadhikRtaM ca / sAmAyikaM ca tasyApi tataH prathamaM tasya vakSyAmi // 1079 // 3 gAyA 1974 / sAmAiyanijjuttiM vocchaM uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM ANupuJcIe // 1080 // . sAmAyikasya niyuktiH sAmAyikaniyuktiH, tAM vakSye / kathaMbhUtAm ?, upadezitAmAdau tIrthakara-gaNadharalakSaNena gurujanena, punarupadezakAlAdArabhyAcAryapAraMparyeNA''yAtAm / katham ?, AnupUrvyA paripATyA- jambUsvAminaH prabhavenA''nItA, tataH zayyaMbhavAdi bhiH / athavA, jina-gaNadharebhya ArabhyA''cArya paramparAgatAM pazcAt svakIyenaivAcAryo-pAdhyAyarUpeNa gurujanenopadiSTAm / / iti niyuktigaathaarthH|| 1080 // 'gurujaNeNaM' ityasyArthamAha bhASyakAra: jiNa-gaNaharagurudesiyamAyariyaparaMparAgayaM tatto / AyaM va paraMparayA pacchA sayagurujaNovaddiDheM // 1081 // jina-gaNadharalakSaNena gurujanena dezitam , tato jambUsvAmyAdhAcAryapAramparyeNA''gatAm / athavA, jina-gaNadharemya Arabhya jambasvAmyAdyAcAryaparamparayA''gatAM satI pazcAt svakenA''tmIyenaiva vartamAnAcAryo-pAdhyAyarUpeNa gurujanenopadiSTAM 'sAmAyikopodvAnaniyukti vakSyAmi' iti prakrama iti // 1081 // 'paraMparaeNa' ityasya bhAvArthamAha ujjeNIo nIyA jahiTagAo purA paraMparayA / purisehiM kosaMbi tahAgaeyaM paraMparayA // 1082 // yayojjayinyA nagaryAH purA pUrva caNDapradyotanarapatipuruSairvaddhapatibhiH paramparayA saMcAragadbhiriSTakAH prAkArakaraNahetoH kauzAmvI nagarI nItAH, tathaiveyamapi niyuktirAcAryaparamparayA''gatA / itykssraarthH| bhAvArthastu kathAnakagamyaH / taccA''vazyakavRttitA vistarato'baseyam / saMkSepatastu prakRtopayogi kizcidatrApi likhyate / tadyathAatraiva bharatakSetre yamunAnadIkUle pUrva digvadhUkaNThanivezitamuktAphalakANThakeva kauzAmbI nAma ngrii| tatra ca sahasrAnIkarAja . sAmAyikaniyukti vakSya upadezitAM gurujanena / AcAryaparamparakeNA'jAtAmAnupUyA // 1080 // 2 gAthA 1080 / 3 jina-gaNadharagurudezitAmAcAryaparamparAgatAM ttH| AgatAM vA paramparayA pazcAt svakagurujanopadiSTAm // 1081 // ujayinIno nItA yatheSTakAH purA prmpryaa| puruSaiH kauzAmbI yathAgateyaM paramparayA // 1042 // (tathAgata) sAmA For Private and Personal Use Only
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirtm.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 vizeSA0 mUnuH svakulamahAsarasarasijAyamAnaH zatAnIko nAma rAjA / tasya ca ceTakarAjaduhitA zrImahAvIrajinakramakamalamadhukarI ca bhuvanAtizAyirUpA mRgApati ma paTTamahAdevI / anyadA ca zatAnIkanarapatinA nijamanAkuvikalpasaMbhAvitAlIkAparAdhena stranagarInivAsinastoSitasAketapurapatiSThitasuramiyAbhidhAnayakSAvAptavarasya niraparAdhasyaivaikasya citrakarasyA'GguSTha-pradezanyoragaM cheditam / tatastena 'nirarthakamapamAnito'ham' iti gADhaM prakupitenopAyaM vimRzya svIlolatvAdatibaliSThatvAccojjayinInivAsinazcaNDapradyotanaranAthasya citraphalake varalabdhatayA yathAvasthitaM mRgApatirUpaM pradarzitam / tatastenAtimadanaparavazena tadyAcanAya zatAnIkAntike duutHpressitH| sa ca zatAnIkena bADhamapamAnya nirbhapa ca visarjitaH / tatastadvacanAkarNanaprakupitazcaNDapradyoto mahAbalairanekabhaTakoTisvAmibhirbaddhamukuTaizcaturdazabhirbhUpAlaiH, mahatA khavalena ca saha pracalitaH zatAnIkasyopari / taM ca tathA mahAbalabhareNA''gacchantaM zrutvA, AtmAnaM cArapasAmagrIkaM jJAtvA hRdayasana saMjAtAtIsArarogaH pazcatvamupagataH zatAnIkaH / pradezi-1+ pati-1 sthAnAtato mRgApatyA cintitam- dhiG mama rUpam , yadartha madbhartustAvad maraNamAgatam / na caitAvatA sthAsyanIdam , kintu bhavakoTISvapyatiduravApaM zrImanmahAvIropadezataH suciramanupAlitaM mama zIlAbharaNamapi vilupyeta lagnam / tasmAdupAyamatra cintayAmi, iti visazyantyAH svabuddhilabdhasamyagupAyayA caNDaprayotasyogakachatA dUrasthitasyaiva nirUpitaH saMmukho duutH| tena ca gatvA mRgApativacanAta mokta yathA- rAjan ! mRgApatirbhANayati yad- bhartari mRte svAdhInaiva tAvat tavAham , paraM kintvadyApi rAjA bAla evA'yamudAyananApA matputraH / tato yadyasya susthamakRtvaivA'haM tvayA saha gacchAmi, tadA sImAlarAjAdibhirasau paribhUyate / tasmAdihaiva dUre sthito'muM sustha kuru / athAsminna kRte'pyevamevA'voga madezasImAyAM sameSyasi, tadA viSAdiprayogato mrissyaami| sya __ tatazcaNDapradyotenoktam- mAya vidyamAne na ko'pyasya saMmukhamapyapalokayiSyati / tato dUtenoktam- naivam , yata ucchIrSasthitaviSadharasya yojanazatasthAyI vaidyaH kiM kurute ?, tasmAt susthaM kuru / tenoktam- kathaM punaretat saMpAte / tato dUtenoktam- ujjayinInagarIsatkA baliSThA iSTakA bhavanti, tAbhiH kauzAmmyAH prAkAraM kAraya / ujjayinyAzcAtire kauzAmbI, tato ganyAdivAhanairiSkA AnetuM na zakyante / ataH padAtipuruSaprAcuryAccaNDapradyotena tAn paramparayA vyavasthApya hastAd hastasaMcAreNaSTakA AnAyya kAritaH kauzAmbyAH praakaarH| tato mRgApatyA poktam- dhAnya-jala-tRNAdikaM yathA nagarImadhye pracuraM bhavati tathA kAraya / tato rAgAndhatvena naSTabuddhinA tena sarva tat tathaiva kAritam / tato rodhakasajjAyAM tasyAM nagaryo saMjAtAyAM vyabhicaritA mRgApatizcaNDapradyotasya / tato nagarIdvAre samAyAto vilkssiibhuutstisstthtysau| tato mRgApatyA cintitam- putrarAjyopadravavyatikare nizcintA saMjAnA'haM tAvata , tato dhanyAste grAma-nagarAdipradezA yeSu bhagavAn mahAvIro vicarati dhanyazca sa eva loko yastatpAdarajoraJjitabhAlatalaH satataM tadantikopAsInastacApIyUSavRSTibhinirvApyamAnaH kAlaM nirvAhayati tad yadyatra kathamapi bhagavAn samAgacchati, tato'valokitAtidurantasaMsAravairasyA'hamapyetat karomi, pravrajyAM cA'bhyupagacchAmi / etacca tadAkUtaM vijJAya samAgatastatra bhagavAn / mRgApatizcaNDapradyotazca tatra vandanArthamupagataH / dharmakathAvasAne ca mRgApatyA vratagrahaNArtha caNDapradyoto mutkalApitaH / tenApi bhagavallajjayA tasyAzca sadeva-pA-murAyAH pariSado lajjamAnena sA mutkalitA, pravrajitA ca / tadevaM yathojjayinyAH puruSaparamparayA kauzAmmyAmiSTakAH samAyAtAH, tatheyamapi niyuktirAcArya paramparayAtra samAyAtA, kevalamiSTakodAharaNe dravyaparamparakaH, prastutastu bhAvaparamparaka iti // 1082 // atra prerakaH pAhadevassa paraMparao jutto bhAvasuyasaMkamo katto ? / sado vi nAgao'yaM sa eva jiNa-gaNaharuJcario // 1083 // nanu dravyasyeSTakAdeH puruSapAramparyeNAgamanarUpaH paramparako yuktaH, niryuktestu bhAvazrutarUpAyAH saMkramaH kutaH ?- na ghaTata eve. tyarthaH, bhAvazrutasya jIvaparyAyatvAt , paryAyasya ca vastvantarasaMkramAyogAt / atha brUyAt- bhAvazrutakAraNasya zabdAtmakasya dravyazrutasyetthapAgamanasaMbhavAd bhAvazrute'pyupacArAdAgatavyapadezaH kriyate / etadapyayuktam , yataH zabdo'pi ya Adau jina-gaNadharairucaritaH, na sa evAyamatrA''yAtaH, tasyoccAraNAnantaramevoparamAt / iti kutastamapyAzrityA''gatavyapadezaH ? iti // 1083 // atra pratividhAnamAha-- AgayamivAgayaM taM tatto jatto samubbhavo jassa / sa paraMparao ya jao tamAgayamio taduvayAro // 1084 // 'jatto tti' yato yasmAd rUpakAderghaTAdervA sakAzAd yasya bhojanAde rUpAdivijJAnasya vA samudbhava utpattiH 'taM ti tad bhojanAdikaM rUpAdijJAnaM vA vastu 'tatto tti' tato rUpakAderghaTAdervA sakAzAdAgatamivA''gatamucyate, himavataH samAgatagaGgApravAhasyeva , vyasya paramparako yukto bhAvazrutasaMkramaH kutaH ? / zabdo'pi nAgato'yaM sa eva jina-gaNadharocaritaH // 1083 // 2 AgatamivAgataM tat tato yataH samudbhavo yasya / sa paramparAtazca ytstdaagtmitstdupcaarH|| 1084 // For Private and Personal Use Only
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ... .... ........ www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir -249 vizeSA0 nasya tddhetkvaadityrthH| prakRte yojayatrAha- 'sa paraMparao yetyAdi' cakArasya bhimakramatvAta saca samudbhava utpAdo'tra prastate sAmAyikaniyuktaH paramparAta AcAryapAramparyAditi / yataH paramparakAt kim ?, ityAha- 'jao tamAgayaM ti' yato jambUsvAmyAdyAcAryapAramparyAt tat sAmAyikamAgatam , tata evaM taniyuktisamudbhavaH / 'io taduvayAro tti' ito'smAt kAraNAt sAmAyikaniyuktestadupacAra AgatatvopacAraH kriyate ; Agatazabdazvehotpattivacano bodhavacano vA mntvyH| . idamatra hRdayam- yasya vastuno yasmAd vastunaH sakAzAt samudbhavastad vastu tasmAd vastuna AgatamivAgataM vyapadizyate / yathA kArSApaNarUpakAdisamudbhUtaM dhAnya-bhojanAdi, ghaTAdeH samudbhUnaM rUpAdijJAnaM vA tataH samAgatamityucyate / sa ca samudbhavo'tra sAmAyikaniyukteryata AcAryapAramparyAt tat sAmAyikamAgataM tata eva bhavati, ata iha sAmAyikaniryuktestasmAdAcAryapAramparyAt tadupacAra AgatatvopacAro vidhIyate // iti gAthAcatuSTayArthaH // 1084 // atha niyuktizabdArthamAha'nijjuttA te atthA jaM baddhA teNa hoi nijjuttii| tahavi ya icchAvei vibhAsiuM suttaparivADI // 1085 / / nizcayena, Adhikyena, Adau vA, sAdhu vA yathA bhavatyevaM yuktAH saMbaddhAH sUtre niyuktA eva 'jaMti' yad yasmAt kAraNAt te prasiddhAH zrutAbhidheyA jIvAdayo'rthA anayA prastutaniyuktyA baddhA nibaddhA vyavasthApitA vyAkhyAtA iti yAvat , teneyaM niyuktirbhavati, niyuktAnAM sUtre prathamameva saMbaddhAnAM satAmarthAnAM vyAkhyArUpA yojanaM yuktiH, niyuktayuktiriti prApte yuktalakSaNasya madhyapadastha lopAd niyuktiH, yathA padmamukhI kanyA, iti sUtre niyuktAnAyevArthAnAM vyAkhyA niyuktirbhagyata ityarthaH / nanu yadi prathamameva sUtre'rthAH saMbaddhA eva santi, tarhi kimiti te niyuktyA vyAkhyAyante ?, ityAha - 'tahavi yetyAdi' yadyapi mUtra evArthAH saMbaddhAH santi tathApi mUtre niyuktAnapyarthAn vibhASituM vyAkhyAtuM sUtraparipATI sUtrapaddhatirevaiSayati prerayati prayojayati / idamuktaM bhavati- sato'pyarthAnapatibudhyamAne zrotari tadanugrahArthaM guruM mUtraparipATyava vibhASitupeSayatIva 'icchata icchata mAM vyAkhyAtum' ityevaM prayojayatItyarthaH / / iti niyuktigaathaasNkssepaarthH|| 1085 // vistarato vyAkhyAtuM bhASyakAra: mAha niryukAste'rthA yad badvAstena bhavati niyuktiH / tathApi cepayati vibhASituM sUtraparipATI // 1085 // jaM nicchayAijuttA sutte atthA imIe vkkhaayaa| teNeyaM nijjuttI nijjutttthaabhihaannaao|| 1086 // .. yada yasmAt mUtre nizcayena, AdizabdAdAdhikyena, Adau, sAdhu vA yuktAH saMbaddhA niryuktA eva santo'rthA anayA niyuktyA vyAkhyAtAH, tena tasmAtkAraNAdiyaM niyuktArthAbhidhAnAd niyuktAnAM yuktiyuktazabdalopA niyuktirbhavati // 1086 // atha preryamAzaGkaya pariharanAha sutte nijjuttANaM nijjuttIe puNo kimatthANaM ? / nijjutte vi na savve koi avakkhANie muNai // 1087 nanu mUtra eva niyuktAnAM nibaddhAnAM satAmarthAnAM tayAkhyAnArtha kriyamANayA niyuktyA kiM punaH kAryam ?-- na kizcidityarthaH / ye hi mUtra evaM vidyamAnArthAH santi, tAn svata eva vineyavargo jJAsyati, atastadvibhASaNapravRttA vRthaiva niyuktiriti bhAvaH / atrottaram'nijutte vItyAdi' mUtre niyuktAnapi sataH sarvAnaNarthAn ko'pi tathAvidhaprajJApATavarahitaH ziSyo niyuktyA'vyAkhyAtAna na muNati nAvabudhyata iti // 1087 // tataH kim , ityAha 'to suyaparivADi ciya icchAvei tamaNicchamANaM pi / nijjutte vi tadatthe vottuM tadaNuggahaTThAe // 1088 // tataH zrutaparipATyeva mUtrapaddhatireva vibhASitumanicchantamapi taniyuktikartAramocArya tasya mUtramyAstadarthAn sUtre niyuktAna pyanavabudhyamAne zrotari tadanugrahArthaM tAn vaktupepayatIva eSayati prayojayati, atastAnAcAryo niyuktyA vibhASate, iti tasyAH sApha lyamiti // 1088 // atra dRSTAntamAha- phailayalihiyaM pi makho paDhai pabhAsai tahA karAIhiM / dAei ya paivatthu suhabohatthaM taha iha pi // 1089 / / 1 pa nikSayAdiyuktAH sUtre'rthA anayA vyAkhyAtAH / teneyaM niyuktiniryukA bhidhAnAt // 1086 // 2 mUtre niyukAnAM niyuktyA punaH kimarthAnAm / / niyuktAnapi na sarvAn kazcidavyAkhyAtAn jAnAti / 1087 // 3 tataH sUtraparipAThavaSayani tamanicchantamapi / niyukkAnapi tadarthAn vakta tadanugrahArtham // 1088 // 4 phalakalikhitamapi mahaH paThati prabhASate tathA karAdibhiH / darzayati ca prativastu sukhabodhArtha tayehA'pi // 1089 // For Private and Personal Use Only
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 250 vizeSA0 yathA mataH phalake nAnAprakAraM likhitamapi vastu granthataH paThati, arthatazca prabhASate - vyAcaSTe, zalAkAGgulyAdinA ca bAlagopAlAGganAdimugdhabodhanArtha prativastvaparajanmAcIrNa karmavipAkAdikaM darzayati, yathA- anyajanmanyanayA bhartA sATikayA vazvitaH senAssyA IdRzo mAtaGgakulajanmAdiko vipAkaH anayA ca bhartRmitre prAghUrNake samAyAte mukhapoTako dasa AsIt anayA tu satyapi ford bhikSAcareAgacchatsu sadaiva 'nAsti nAsti' ityAyevo ghuSTam tenedRza Idazaya duHkhavipAko jAta ityAdi, tathA'trApi zrotatarius sarvAnugrahapravaNabuddhirAcAryaH sUtre niryuktAnapyarthAn niyuktyA vibhApata iti / / 1089 / / athavA niryuktigAthottarArdhamanyathA vyAkhyAyate / katham 1, ityAha ahavA suyaparivAr3I suyovaeso'yameva jadavarasaM / soyavtraM nissaMkiyasuyaviNayatthaM subohaM pi // 1090 // athavA, zrutaparipATI zrutasya vidhiH zrutasyopadezo'yameva yadavazyaM subodhamapi zrutaM niHzaGkitatvahetorvinayopacArAMcakSubhiH zrotavyam / ata evaMbhUtA sUtraparipATI yadyapi sUtre niryuktA evArthAH santi, tathApi vibhASituM vyAkhyAnayitumeSayati prayojayati, ityeSo'tra bhAvArthaH svayamevAtra gantavya iti / / 1090 / / 'sUtraparipATI' iti pAThAntaraM kacit, tatrAha - icchaha vibhAsiuM me suyaparivArDi na suTTu bujjhAmi / nAtimaI vA sIso gurumicchAve bottuM je|| 1091 // 'vA' ityathavA, nAtizayena matiryasyA'sau nAtimatirmandamatiH ziSyo gurumAcArya 'icchAve ti' eSayati prayojayati vaktum / 'je' ityalaGkArArthaH / kathaM vaktumeSayati 1, ityAha- 'icchaha vibhAsi me si' icchata icchata vibhASituM mama zrutaparipATIM sUtrapaddhatim, nAmetAM suTha budhye prathamameva niryuktatvena sato'pyetadabhidheyAnarthAn mandamatitvAd bhavadbhiravyAkhyAtAn nAhaM samyagavacchAmItyarthaH / athavA kramAdeveha niyuktiH prayoktrI vivakSyate / tatazvatthamakSarayojanA- yadyapi mUtre niryuktatvena santa evArthAH, tathApi tAnapratibudhyamAnaH zrotA yadaivaM vakti- nAtimatirmandamatirahaM saMdarthAmapi sUtraparipATI suSThu na budhye samyag nAvagacchAmi, ata icchata icchata prabho ! etAM mama vibhASitumiti / taditthaM vadati tasmin zrotari niyuktireva guruM sUtraparipATIM vaktumeSayati prayojayati1 athavA zrutaparipATI zrutIpadezo'yameva yadavazyam / zrotavyaM niHzaGkitazrutavinayAthaM subodhamapi // 1090 // 2ka. ga. 'su' / 3 vibhASituM mama zrutaparivAdI na suSThu budhye nAtimativAM ziSyo gurumepayati vaktum // 101 // icchata icchatAmmai mahAnubhAvAyaitAM vibhASitum / tato niyuktidvAreNaiva tasya ziSyasya gurustAM vibhASata iti / tadevaM 'nijjuttA te asthA' ityAdiprAktananiyuktigAthA vyAkhyAtA // 1091 // athoragAthAsaMvandhanArthamAha * prasUtaM - 1 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir to sUyamAgamAriyaparaMparAi suyanANaM / sAmAiyAiyamidaM savvaM ciya suttamattho vA ? // 1092 // nanu pUrva bhavatedamuktam- 'AcArya paramparayA samAgatAM sAmAyikaniyuktimahaM vakSye' / tatredaM pRcchayate- 'katto pamUyamityAdi' Adau kutaH puruSavizeSAt prasUtAmutpannAM satIM tata AcAryaparamparayA'gatAmAyAtAM tAM sAmAyikaniyuktiM tvaM vakSyasi ? ityupaskAraH / tathA, idamapi pRcchayate / kim ?, ityAha- 'suyanANamityAdi' sarvamapi ca sAmAyikAdikaM vindusAraparyantaM sUtrArtharUpaM zrutajJAnamidaM prathamaM kutaH prastutaM sat pazcAdAcArya paramparayA'vAgatam ? iti / / 1092 / / evamuttaragAthA prastAvanAM kurvannAcArya AtmanaH preryamAzaGkaya pariharannAha yaM na bhaNiyaM ci atthapuhattassa tehiM kahiyassa / iha tesiM ciya sIlAikahaNa - gahaNaM phalaviseso // 1093 // x nanu 'sAmAyikaniryuktiH zrutajJAnaM vA sarva kutaH puruSAt prathamaM prasUtam ?, ityatra yad bhaNitameva proktameva nirNItAmevetyarthaH / ka ityAha- 'atthapuhattassetyAdi' 'taistIrthakara - gaNadharaiH kathitasyA'rthapRthakayarUpasya zrutajJAnasya bhagavato niyukti kIrtayiSye' ityukte tIrthakara - gaNadharebhyaH sarvamapi zrutajJAnamAdau sitam ityuktameva, tat kimiti punarapi praznaH ? / atra pratividhAnamAha - 'ihetyAdi' satyam, jJAtamevedaM yat- tIrthakara - gaNadharebhya eva sarvamidamAdau prasUtam, kintviha teSAmeva tIrthakara gaNadharANAM zIlAdikharUpakathanam, granthanam, phalavizeSazca vizeSato'bhidhAsyate, ityayaM punarapi praznottaropanyAsaH / tatra tIrthakRtAM tapo-niyamajJAnAni zIlamabhidhAsyate, AdizabdaH svagatabhedaprakhyApakaH, tAnyeva vRkSaH, tadArUDhasya puSpaprakSepakalpA tu dezanA kathanam, tatphalavizeSastu bhavyajanavivodhanArthateti / gaNadharANAM tu buddhimayapaTena tIrthakaroktaM gRhItvA sUtragranthanaM pratipAdayiSyate, phalavizeSastu pravacanArthatA, sukhagrahaNAdyanugrahazca // iti gAthASTakAryaH / / 1093 // 1 gAthA 1085 | 2 kutaH prasUtamAgatamAcArya paramparayA zrutajJAnam / sAmAyikAdikamidaM sarvameva sUtramartho vA // 1092 // 3 etad nanu bhaNitamevArthapRthaktvasya taiH kathitasya / iha teSAmeva zIkhAdikathana- pranthane phalavizeSaH // 1093 // prastutam- | For Private and Personal Use Only
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kabatirth.org Acharya Shri Kalassagarsuri Gyanmandir 251 vizeSA0 adhoktapraznasyaivottaramAhatava-niyama-nANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI / to muyai nANavuddhiM bhaviyajaNavibohaNaTThAe // 109 // taM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA gihiuM niravasesaM / titthayarabhAptiyAI gaMthaMti tao pavayaNaTThA // 1095 // ___ rUpakamidaM draSTavyam / tatra vRkSo dvidhA- dravyatA, bhAvatazca / dravyataH pradhAnaH kalpavRkSaH, yathA ca tamAzya kazcit gandhAdiguNaviziSTAnAM kusumAnAM saMcayaM kRtvA tadadhobhAgavartinAM tadArohaNAsamarthAnAM puruSANAmanukampayA kusumAni visajati, te'pi bhUpAta-rajoguNThanabhiyA vimalavistIrNapadeSu pratIcchanti, sato yathopayogamupamukhAnAH, parebhyazcopakurvANAH sukhamApnuvanti / evaM bhAvavRkSe'pi sarvamidamAyojyam / yadyathA- tapazca niyamazca jJAnaM ca tAnyeva vRkSastam / tapo bAhyA-'bhyantarabhedato dvAdazadhA pratItameva / indriya-noindriyasaMyamastu niyamaH / tatra zrotrAdIndriyANAM nigraha indriyasaMyamA, kaSAyAdInAM tu nigraho noindriyasaMyamaH / jJAnamiha kevalaM saMpUrNa gRhyate / etattrayarUpaM vRkSamArUDhaH / jJAnamakevalarUpamapi syAt , satyavacchedArthamAha- 'kevalI' kevalazabdasyaha saMpUrNavAcakatvAt kevalaM saMpUrNamasyA'stIti kevalI / ayamapi zruta-kSAyikasamyaktva-kSAvikajJAnabhedAt trividhA, athavA, zrutA-'vadhi-manaHparyAya-kevalajJAnabhedAccaturvidhaH, tatra zeSavyavacchedArthayAha- 'amitajJAnI' kSAyikajJAnakevalI sarvajJa ityrthH| sa ceha prakramAd bhagavazcitusviMzadatizayasaMpamastIrthakaraH / 'to ti' tato vRkSAjJAnarUpakusumaSTikAraNe kAryopacArAgjJAnakAraNabhUtazamnakusumavRSTimityarthaH / kimartham?, bhavyAca te janAzca teSAM vivodhanaM tadartha tannimittamiti / tA ca jJAnakusumadRSTiM buddhayA nirdRtto buddhimayastena vimalaghuddhimayena paTena gaNadharA gautamAdayo grahItuM gRhItvA''dAya nirava zeSAM saMpUrNAm , tatastIrthakarabhASitAni kusupakalpAni bhagavaduktAni vicitrapadhAnakusumamAlAvad adhnanti / kimartham , pragataM, zastam, Adau vA vacanaM pravacanaM dvAdazAGgam , pravaktIti vA pravacana saMghastadarthaM tanimittam // iti niyuktigaathaadvyaarthH|| 1094 // 1095 // __ bhASyakAra:pAha-- hekkhAirUvayanirUvaNathamiha dandharukkhadiLato / jaha koi viulavaNasaMDamajjhayAradviyaM ramma // 1096 // tapo-niyama-jAmavRkSamArUDhaH kevalI amilajJAnaH / satI muJcati jJAnavRSTiM bhavyajamaviyodhanArtham // 1.14||xbhdhaatn so praddhimayena paTena gaNadharA gRhItvA niravazeSAm / sIkarabhASitAni pradhnanti sasaH pravacanArtham ||1095||2k. ga, rto'| vRkSAdirUpakanirUpaNArthamiha vyavRkSadRSTAnsaH / yathA kazcid vipulavabhaSaNDamadhyasthitaM ramyam // 1096 // tuMgaM viulakkhadhaM sAisao kapparakkhamArUDho / pajjattagahiyabahuvihasurabhikusumo'NukaMpAe // 109 // kusumatthibhUmiciTThiyapurisapasAriyapaDesu pakkhivai / gaMthaMti te vi ghettuM sesajaNANuggahahAe // 1.98|| logavaNasaMDamajhe cottIsAisayasaMpadoveo / tava-niyama-nANamaiyaM sa kapparukkhaM samArUDho // 1.99 // mA hojja nANagahaNammi saMsao teNa kevaliggahaNaM / so vi cauhA tato'yaM savaNNU amiyanANi ti||1100 pajjattanANakusumo tAI chaumatthabhUmisaMthesu / nANakusumatthigaNaharasiyabuddhipaDesu pakkhivaha // 11.1 // paDapi sugamA eva, navaramiha vRkSAdirUpakanirUpaNArtha dravyadakSadRSTAnto'bhidhIyate / kaH punarasau ?, ityAha- 'jaha koiityaadi| 'sAisau ti vakSyamANakevalisthAnIyaH sAtizayaH ko'pi nrH| ukto vyavRkSaSTAntaH / atha prastute bhAvale sarva yojayatrAha'logavaNasaMDetyAdi / chadmasthatvameva bhUmizchamasthatvabhUmiriti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, tatsaMstheSu / jJAnakusumArthino ye gaNadharAstarachetabuddhipaTeSviti // 1096 // 1097 // 1098 // 1099 // 1100 // 1101 // atha preraka: kIsa kahai kaityo kiMvA bhaviyANa ceva bohatthaM / savvovAyavihiNNU kiM vA'bhavve na bohei ? // 1102 // zabdadRSTimocanena tIrthakRtAM dharmakathana mUcitam , tatra kRtArtho'pyasau bhagavAn kimiti kathayati / bhavyajanavivodhanArthamiti coktam , tatra kimasau bhavyAneva bodhayati', yAvatA sarvopAyavidhijJaH sannabhavyAnapi kimiti na bodhayati / iti // 1102 / / atra pratividhAnamAha , tuGga vipulaskandha sAtizaSaH kalpavRkSamArUtaH / paryAptagRhItabahuvidhasurabhikusumo'mukampayA // 1.17 // kusumAthibhUmisthitapuruSaprasAritapaTeSu prakSipati / prAnti te'pi gRhItvA zeSajanAnugrahAryam // 1098 // lokavanaSaNDamadhye caturviMzadatizayasaMpadupetaH / tapo-niyama-jJAnamayaM sa kalpavRkSa samArUvaH // 1099 // mA bhUjjJAnagrahaNaM saMzayastena kevaligrahaNam / so'pi catuoM sato'yaM sarvajJo'mitajJAna iti // 11.. // paryAptajJAnakusumatAni paThArUpa (sva) bhUmisaMstheSu / jJAnakusumArthigaNadharasitadhunipaTeSu prakSipati // 10.1 // 2kasmAt kathayati kRtArthaH kiM vA bhavyAnAmeva bodhArtham / sauMpAyavidhijJaH kiM vA'bhayAn na bodhayati / // 1.2. For Private and Personal Use Only
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 252 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 gate kattho jeNodinnaM jiNindanAmaM se / tadavajhaSphalaM tassa ya khavaNovAo'yameva jao // 1103 // jaM va kayatthassa vi se aNuvakayaparovagArisAbhavvaM / paramahiyadesayattaM bhAsayasAbhavvamiva raviNo // 1104 // kiM va kamalesu rAo raviNo bohei jeNa so tAiM / kumuesa va se doso jaM na vibujjhati se tAI | | | 1105 // jaM boha-maulaNAI sUrakarAmarisao samANAo / kamaNa kumuyANa to taM sAbhavvaM tassa tesiM ca // 1106 // jaha bolUgAINaM pagAsadhammA vi so sadoseNaM / uio vi tamorUvo evamabhavvANa jiNasUro // 1107 // sajyaM ticchimANo rogaM rAgI na bhaNNae vejjo / muNamANo ya asajyaM nisehayaMto jaha adoso // 1108 // taha bhavvakammarogaM nAsaMto rAgavaM na jiNavejjo / na ya dosI abhavvAsajjhakammarogaM nisehato // 1109 // mottumajoggaM jogge dalie rUvaM karei rUyAro / na ya rAgaddosilo taheva jogge vibohaMto // 1110 // sarvA api sugamAH, navaraM naikAntena tIrthakaraH kRtArthaH, yena tIrthakaranAma 'se' tasyodIrNam, taccA'vandhyaphalam iti nA'veditaM atra | tatkSaNopAyaca yasmAdayameva dhamekathanAdikaH, tataH kathayatIti / kizvaca, kRtArthatve satyapi raverbhAsakasvAbhAvyamitra yat yasmAt 'se' tasya bhagavatastIrthakarasya kRtArthasyApi yadidaM paramahitadezakatvaM tadanupakRtopakAriNaH svabhAvo'nupakRtopakA risvabhAvastasya bhAvo - SnupakRtopakArisvAbhAvyaM tasmAt kathayati / kRtArthasyA'pyanupakRtopakAriNo bhagavataH paropadezadAtRtvaM svabhAvata eva ityatastasvAbhAnyAt kathayatIti tAtparyamiti / 1 naikAntena kRtArtho yenodINaM jinendranAma tasya / tadvandhyaphalaM tasya ca kSapaNopAyo'yameva yataH // 1103 // yadvA kRtArthasyApi tsyaanupkRtpropkaarisvaabhaavym| paramahitadezakatvaM bhAsakasvAbhAvyamitra raveH // 1104 // kiMvA kamaleSu rAgo bodhayati yena sa tAni / kumudeSu vA tasya doSo yad na vibudhyante tasya tAni ? // 1105 // 3. 10 ( hai ) nabodha-mukulane sUrakarAmarzataH samAnAt / kamala kumudAnAM tatastat svAbhAvyaM tasya teSAM ca // 1106 // yathA vokAdInAM prakAzadharmA'pi sa svadoSeNa / udito'pi tamorUpa evama bhavyAnAM jinasUraH // 1107 // sAdhyaM cikitsana rogaM rAgI na bhavyate vaidyaH / jAnaMzvAsAdhyamaniSedhan yathA'doSaH // 1108 // I tathA bhavya karmarogaM nAzayan rAgavAn na jinavaidyaH / na ca doSyabhavyAsAdhyakarmarogamaniSedhan // 1109 // moktumayogyaM yogye dalike rUpaM karoti rUpakAraH / na ca rAga-dopavastathaiva yogyAm vibodhan // 1110 // 2. cha. 'ho'| (3) na ca bhavyAne pratiyodhayatastasya rAga-dveSau iti dRSTAntena darzayati- 'kiM va kamalesu ityAdi' | 'se tti' / 'se' tasya raveH pratibodho'pi yat tAni kumudAni na vibudhyanta iti / tasmAt ko'trAbhiprAyaH 1, ityAha- 'jaM bohetyAdi' samAnAdapi sUrakaraparAmarzAd yato bodha-mukulanAni yathAsaMkhyameva kamala-kupudAnAM jAyamAnAni dRSTAni, 'to tti' tato jJAyate tasya raveH, teSAM ca kamala-kumudAnAM svabhAvo'yaM yad- raviH kamalAnyeva vodhayati na tu kumudAni, kamalAnyapi raveH sakAzAd budhyante na kumudAni, na punariha kasyApi rAga-dveSau / evaM bhagavato'pi bhavyA-bhavyeSu yojyamiti / dRSTAntAntaramAha- 'jaha vetyAdi' ulUkAdInAM rAtriJcarANAM ghUkAdInAM 'sotti' raviH / aparamapyatra dRSTAntamAha- 'sajjhamityAdi' / atraivodAharaNAntaramAha- 'motumityAdi' dalike kASThAdau 'rUyAro' rUpakAraH / iti vyAkhyAtA prathamaniyuktigAthA / / 1103 / / 1104 / / 1105 / / 1106 / / 1107 / / 1108 / / 1109 / / 1110 / / atha dvitIyaniyuktigAthA vyAkhyAnamAha * taM nANakusumabuddhiM ghettuM bIyAibuddhao savvaM / gaMdhati pavayaNaTThA mAlA iva cittakusumANaM // 1111 // yaM vayaNaM pavayaNamiha suyanANaM kahaM tayaM hojjA ? / pavayaNamahavA saMgho gahaMti tayaNuggahaMDAe ||1112 // tAM tIrthakaramukta jJAnakusumadRSTiM gRhItvA bIjAdibuddhayo gaNadharAH, yaH padAdapyanekAni padazatAni gRhNAti, asau bIjabuddhiH, AdizabdAt koSThabuddhayAdiparigrahaH; koSThakamakSiptaM dhAnyamiva yasya sUtrArthI suciramapi tiSThataH sa koSThabuddhiH ; sarva tIrthakara bhASitaM vicitrakusumamAlAmiva pravacanArtha praznanti / pravacanazabdArthameva kathayati pragataM pradhAnaM prazastapAdau vA vacanam, atra zrutajJAnaM dvAdazAGgam, 'tat kathaM nu nAma bhaved niSpadyate ?" ityevaM saMpradhArayantastadarthaM grathnanti / athavA, pravaktIti pravacanaM saMghastadarthaM grathnanti || ityekAdazagAthArthaH // 1111 / / 1112 / / 'pravacanArtha grathnanti' ityuktam / athavA prayojanAntaramAha ghettuM va suhaM suhaguNaNa-dhAraNA dAuM pucchiuM caitra / eehiM kAraNehiM jIyaM ti kathaM gaNaharehiM // 1113 // 1 ka. ga. 'patra' / 2 ta jJAnakusumavRSTiM gRhItvA bIjAdibuddhayaH sarvam / praznanti pravacanArtha mAlA iva citrakusumAnAm // 1111 // prakRtaM vacanaM zrutajJAnaM kathaM tad bhavet ? / pravacanamathavA saMgho gradhnanti tadanugrahArtham // 1112 // 3 grahItuM vA sukhaM sukhaguNana-dhAraNA dAtuM praSTuM caitra / etaiH kAraNairjIvitamiti kRtaM gaNadharaiH // 1113 // For Private and Personal Use Only
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 253 Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 mulaM bhagavatA tIrthakareNoktaM vacanadRndaM mutkalakusumanikurambamitra grathitaM sUtrIkRtaM sad grahItuM vA''dAtuM sukhaM bhavati / idamuktaM bhavati - pada- vAkya prakaraNA'dhyAya- prAbhRtAdiniyatakramasthApitaM jinavacanamayatnata evaM grahItuM zakyam- 'etAvadasya gRhItam, 'etAvaccAyApi purastAd grahItavyam' ityAdivivakSayA grathitaM sat sukhenaiva grahItuM zakyamityarthaH / tathA, guNanaM ca dhAraNA ca guNana-dhAraNe, te api grathite sUtre sukhaM bhavataH / tatra guNanaM parAvartanamabhyAsaH, dhAraNA tvavicyutiravismRtiH / tathA, dAtuM praSTuM ca sukhameva bhavati / tatra dAnaM ziSyebhyo'tisarjanam, praznastu saMzayApannasya niHsaMzayArtha gurupracchanam / etaiH kAraNaiH kRtaM racitaM gaNadharaiH / kiM tat ?, ityAha- 'jIyaM ti' jIvitaM zrutaM dvAdazAGgam / ayamatrAbhiprAyaH- yathA jIvasya jIvitamAtraM na kadAcid vyavacchidyate, tathAsvyavacchittinayAbhiprAyataH zrutamapi na kadAcid vyavacchidyate / ato jIvitamiva jIvitaM zrutamucyate, tadgaNadharaiH sukhagrahaNAdikAraNebhyaH kRtam / athavA, na sukhAdikAraNebhya eva kiM tarhi ?, 'jIyaM ti' jIvitaM maryAdA, tatazca gaNadharANAM jIvitaM dharmo maryAdaiveyaM yadutatannAmakarmodayatastatsvAbhAvyAt kartavyameva taiH zrutaviracanam / athavA, 'jIyaM ti jIvitamAcaritam, kalpa evA'yaM sarvagaNadharANAM yat taiH saMdarbhaNIyameva zrutam / ataH samastagaNadharairetasmAdapi hetoH kRtaM zrutaM 'idam' iti zeSaH / iti niyuktigAthArthaH // 1113 // atra bhASyam--- mukkakusumANaM gahaNAiyAI jaha dukkaraM kareuM je| gucchANaM tu suhayaraM taheva jiNavayaNakusumANaM // 1114 // pakka - pagaraNa - jjhAya pAhuDAiniyatakkamapamANaM / tadaNusaratA suhaM ciya gheppai gahiyaM idaM geyaM // 1115 // evaM guNaNaM dharaNaM dANaM pucchA ya tadaNusAreNaM / hoi suhaM jIyaM pi ya kAyavvamidaM jaovarasaM // 1116 // 1 savvehiM gaNaharehiM jIyaM ti suyaM jao na vocchinnaM / gaNaharamajjAyA vA jIyaM savvANucinnaM vA // 1117 // yathA muskAnAM mukalAnAM kusumAnAM grahaNAdIni kartuM duSkarANi, grathitAnAM tu sukarANi tathA jinavacanakusumAnAmapi draSTavyam / ato gaNadharAstAni grananti / 'ajjhAya tti' adhyayanam, prAbhRtaM pUrvAntargataH zrutavizeSaH / 'gahiyaM idaM gejjhaM ti' etAvadasya 1 mutkakusumAnAM grahaNAdikAni yathA duSkarANi kartum / gucchAnAM tu sukhakaraM tathaiva jinavacanakusumAnAm // 1114 // pada- vAkya prakaraNAsdhyAya- praabhRtaadiniytkrmprmaannm| tadanusaratA sukhameva gRhyate gRhItamidaM grAhyam // 1115 // evaM guNanaM dharaNaM dAnaM pRcchA ca tadanusAreNa / bhavati sukhaM jIvitamityapi ca kartavyamidaM yato'vazyam // 1116 // rajatamiti zrutaM yato na vyavacchinnam / gaNadhara maryAdA vA jIvitaM sarvAnucaNaM vA // 1117 // gRhItam etAvacAcApi purastAd grahItavyam, ityAdivivakSayA pada vAkyAdikrameNa viracitaM sat tatpadAyanusaratA sukhenaiva zrutaM gRhyate, evaM guNanAdyapi sukhaM bhavati, ata etebhyaH kAraNebhyaH 'jIyaM pi ya tti' jIvitaM zrutam / athavA, jIvitaM maryAdA / yadivA jIvitaM sarvAnucIrNam / ko'rthaH 9, ityAha- 'kAyantramityAdi' kartavyamidaM yato'vazyaM sarvairgaNadharaiH, ityuttaragAthAyAM saMbandhaH / tato jIvitaM dvAdazAGgazrutaM, maryAdA, sarvagaNavarAcIrNa vedamiti kRtvA kRtaM kathitaM gaNadharairiti / tadevaM 'jIyaM' iti zabdasvArthatrayaM bhavati, iti tAMkhInapyarthastasya darzayati- 'jIyaM ti surya' ityAdi / zeSaM sugamam / / iti gAthAcatuSTayArthaH // 1114 // 1115 / / 1116 / / 1117 / / uttaraniryuktigAthA saMbandhanArthamAha jiMNabhaNii ciya suttaM gaNaharakaraNammi ko viseso ttha ? / so tadavikkhaM bhAsai na u vittharao suyaM kiMtu // 1118 // nanu 'titthayarabhAsiyAIM gaMthati' ityAdivacanAjjinabhaNitireva tIrthakaroktireva tarhi zrutam gaNadharasUtrIkaraNe tu tatra ko vizeSaH 1 / atrocyate sa tIrthakarastadapekSaM gaNadharamajJApekSameva kiJcidalpaM bhASate, na tu sarvajanasAdhAraNa vistarataH samastamapi dvAdazAGgazrutam, kintu yad bhASate taddarzyate // iti gAthArthaH // 1118 // kiM punastat 1, ityAha atha bhAi arahA sutaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyadvAe tao suttaM pavattei // 1119 // arthamevAn bhApate, na sUtraM dvAdazAGgarUpam / gaNadharAstu tat sUtraM sarvamapi nipuNaM sUkSmArthaprarUpakaM baharthe cetyarthaH athavA, niyatAH pramANanizcitA guNA yatra tad niyataguNaM niguNaM grathnanti / tataH zAsanasya hitArtha sUtraM pravartate / / iti niryuktigAthAkSarArthaH // 1119 // bhAvArthaM tvabhidhitsurbhASyakAraH merya parihAraM ca prAha ty attho'bhilappo sa kahaM bhAsai na saddarUvo so ? / saddammi taduvayAro atthappaJcAyaNaphalammi // 1120 // 1 jinabhaNitireva sUtraM gaNadharakaraNe ko vizeSo'tra / sa tadapekSaM bhASate na tu vistarataH zrutaM kintu // 1118 // 2 gAthA 1095 / 3. artha bhASate'rhan sUtraM praznanti gaNadharA nipuNam zAsanasya hitArthaM tataH sUtraM pravartate // 1119 // 4 namvartho'mabhilApyaH sa kathaM bhASate na zabdarUpaH saH ? zabde tadupacAro'rthapratyAyanaphale // 1120 // For Private and Personal Use Only
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 254 vizeSA0 Aha-nanu bhASyamANaH sarvatra zabda eva dRzyate, yastvarthaH so'nabhilApyaH- azabdAtmakatvAd vaktumazakya eva, iti kathaM sa tIrthakarastamazabdarUpamartha bhASate ? / ucyate- arthapratyAyanaphale zabda eva tadupacAro'rthopacAraH kriyate / etaduktaM bhavati- arthapratipAdanasya kAraNabhUte zabde'rthopacAraM kRtvArtha bhASata ityucyata ityadoSa iti // 1120 // prerakA mAhato suttameva bhAsai atthappaJcAyagaM, na nAmatthaM / gaNahAriNo vi taM ciya kareMti ko paDiviseso ttha ? // 1121 // tatastahi tvaduktayuktyA zabdabhASakastIrthakaraH sUtramevA'rthapratyAyakaM bhASate, na tvartham / gaNadhAriNo'pi tadeva kurvanti, tat ko nAmobhayava vizeSaH 1- na kazciditi // 1121 // AcAryaH mAha so purisovikkhAe thovaM bhaNai na u bArasaMgAI / attho tardevikkhAe suttaM ciya gaNaharANaM taM // 1122 // - nanu prAgevoktaM yat- gaNadharalakSaNapuruSApekSayA sa tIrthakaraH "upajei vA, vigamei vA, dhuvei vA" iti mAtRkApadatrayamAtrarUpaM stokameva bhASate, na tu dvAdazA'GgAni / tatazca tad mAtRkApadatrayamAtra zabdarUpamapi sat tadapekSayA dvAdazAGgApakSayA tadarthasaMkSeparUpatvAdoM bhaNyate / gaNadharANAM tu gaNadharApekSayA svityarthaH, tadeva mAtRkApadatrayaM zabdarUpatvAt sUtram , iti nobhayatra samAnatAdoSa iti // 1122 / / Aha- nanu mAtRkApadatrayasya zabdarUpatvAt mUtrarUpatA budhyate, artharUpatAM tu tasya nAvagacchAma ityAzaGkaya punarapi tasya tAM 'samarthayannAha aMgAisuttarayaNAniravekkho jeNa teNa so attho / ahavA na sesapavayaNahiyau tti jaha baarsNgminn||1123|| pavayaNahiyaM puNa tayaM jaM suhagahaNAi gnnhrehito| bArasavihaM pavattai niuNaM suhumaM mahatthaM ca // 1124 // 1 tataH sUtrameva bhASate'rthapratyAyakaM, na nAmArtham / gaNadhAriNo'pi tadeva kurvanti kA prativizeSo'tra // 1121 // 2sa puruSApekSayA stokaM bhaNati na tu dvAdazAGgAni / arthastadapekSayA sUtrameva gaNadharANAM tat // 1122 // 3 ka. ga.'sAvekkhA' / 4 ka.ga. davekkhA ' / 5 utpadyate vA, vigacchati vA, dhruvaM vaa| 6 'ka. gha. cha. 'ppnnnneii'| 7 aGgAdisUtraracanAnirapekSI yena tena so'rthaH / athavA na zeSapravacanahitaka iti yathA dvAdazAGgamidam // 1123 // pravacanahitaM punastad yat sukhagrahaNAdi gaNadharebhyaH / dvAdazavidhaM pravartate nipuNaM sUkSma mahArthaM ca // 124 // 8 'Naheu' / aGgA-'naGgAdivibhAgena viracitameva mUtra prasiddham , ayaM tu mAtRkApadatrayarUpaH zabdo yena kAraNenA'GgAdivibhAgena yA sUtraracanA tannirapekSastatsamudAyArtharUpatvena tadahibhUta ityataH so'rtha iti vyapadizyate / athavA, zeSasya gaNadharApekSayA'nyasya saMgharUpasya pravacanasya yaH sukhagrahaNa-dhAraNAdibhyo hitaH zabdarAziH sa eva mUtratayA proktaH / ayaM tu mAtRkApadatrayarUpaH zabdo na zeSapravacanasyetthaM hitaH, yathedaM dvAdazAGgam , ato nAsau mUtram, kintvartha iti / tatpunaH zabdajAlaM zepapravacanasya hitameva / yat kim ?, ityAha- yat sukhagrahaNAdikAraNebhyo dvAdazadhA- AcArAdidvAdazabhedaM gaNadharebhyaH pravartate / atastadeva mUtram, mAtRkApadatrayaM tvartha iti sthitam / atha "niuNaM' iti niyuktigAthAvayatrasyArthamAha- tadAcArAdikaM dvAdazavidhaM mUtraM kathambhUtam ?, nipuNaM mUkSmam , sUkSmArthapratipAdakatvAt / mahAnaparimito'rtho yAsmiMstad mahArthaM ca nipuNamiti // 1123 // 1124 // arthAntaramAha--- 'niyayaguNaM vA niuNaM nidosaM gaNaharA'havA niuNA / taM puNa kimAi-pajaMtamANamaha ko na se sAro ? // 1125 // athavA, niyataguNaM nizcitaguNaM niguNaM saMnihitasamastamUtraguNatvAd nirdoSamityarthaH / 'niuNA' iti pAThAntare gaNadharA vizepyante-nipuNAH, sUkSmArthadarzitvAt , niguNA vA gaNadharAH, saMnihitasamastaguNatvAdityarthaH / vakSyamANaniyuktigAthAyAH prastAvanAmAhatat punaH zrutaM kimAdi ?, kiMparyantamAnaM-kiyatparimANam 1, ko vA'sya sAraH // iti gAthASadkArthaH // 1125 // . anantarapRSTasyaivottaramAha sAmAiyamAIyaM suyanANaM jAva biMdusArAo / tassa vi sAro caraNaM sAro caraNarasa nivvANaM // 1126 // tacca zrutajJAnaM sAmAyikAdi vartate, caraNapratipattikAle sAmAyikasyaivAdau pradAnAt / yAvad bindusArAditi bindusArAbhidhAnacaturdazapUrvaparyantamityarthaH, yAvacchabdAdeva ca dvaya-'neka-dvAdazaparimANaM tad veditavyam / tasyApi zrutajJAnasya sArazcaraNam / sArazabdotra pradhAnavacanaH, phalavacanazca mantavyaH; tasmAdapi zrutajJAnAcAritraM pradhAnam , tasya phalaM ca tadityarthaH / apizabdAt samyaktvasyApi sArazcaraNameva / athavA, apizabdasya vyavahitaH saMvandhaH, tasya zrutajJAnasya sArazcaraNamapi, apizabdAd nirvANamapItyarthaH, anyathA 1 gAthA 1119 / 2niyataguNaM vA nipuNaM nirdoSaM gaNadharA athavA nipuNAH / tatpunaH kimAdi-paryantamAnamatha ko vA tasya saarH|| 1125 // 3 ka. ga. 'zrutajJAnaM ki' / 4 sAmAyikAdikaM zrutajJAnaM yAvad bindusArAt / tasyApi sArazcaraNaM sArazcaraNasya nirvANam // 26 // For Private and Personal Use Only
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kallassagarsuri Gy an www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 255 vizeSA. jJAnasya nirvANahetutvaM na syAt , kintu caraNasyaiva jJAnarahitasyApi tata syAta, aniSTaM caitata , "samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH" tathA, "nANa-kiriyAhi mokkho" ityAdivacanAditi / iha tu jJAna-caraNayoH samAne'pi nirvANahetutve guNa-pradhAnabhAvakhyApanArthamityamupanyAsaH 'tassa vi sAro caraNa' iti / 'sAro caraNassa nivvANaM ti' atra sArazabdaH phalabacanA, caraNasya saMyama-taporUpasya sAraH phalaM nirvANamityarthaH / ihApi zailezyavasthAbhAbisarvasaMvararUpacAritramantareNa nirvANasyA'bhAvAt , tadbhAve cAvazyaMbhAvAdityamuktam, anyathA samyagdarzanAditrayasya samuditasyaiva nirvANahetutvamavagantavyam , zailezyavasthAyAmaNi kSAyikadarzana-jJAnayoravayaM sadbhAvAt // iti niyuktigAthArthaH // 1126 // tadevaM taM puNa kimAi-pajjantamANamaha ko va se sAro' ityanayA prAguktasAmAnyatayA samAyAtaM vyAkhyAtaM 'tassa vi sAro caraNaM' iti gAthAdalam / sAmprataM tvasya pAtanAntaramAha souM suyaNNavaM vA duggejhaM sAramettameyassa / ghecchaM tayaM ti pucchai sIso caraNaM gurU bhaNai // 1127 // 'vA' ityathavA pAtanAntaramUcakaH / 'souM ti' sAmAyikAdi vindusAraparyantaM zrutArNavaM durgrAhyamatidustaraM zrutvA 'yadi samastamapi taM grahItuM na zakSyAmi, tarhi sAramAtramasya zrutArNavasya grahISyAmi' iti sazcintya ziSyastatsAramAtraM pRcchati-'ko'sya dvAdazAGgasya sAraH' iti sopaskAramiha vyAkhyeyam / tatra gururbhaNati- tasyApi zrutajJAnatya sArazvaraNamiti / etatpunarapRSTenApi guruNA niyuktigAdhAnte bhoktam- sArazcaraNasya nirvANamiti // 1127 // atha prerakaH prAhaannANao haya ttiya kiriyA nANa-kiriyAhiM nivvaannN| bhaNiyaM tokiha caraNaM sAro nANassa tamasAro ? // 1128 // nanu 'hayaM nANaM kiyAhINaM hayA annANao kiyA' ityAdivacanAdajJAnato hataiva kriyA, iti jJAna-kriyAbhyAM samuditAbhyAmetra nirvANamAgame bhaNitam- anekasthAneSu pratipAditam / tataH kathaM jJAnasya sArazcaraNam , tattu jJAnamasAraH ? iti // 1128 // tavArthAdhigamasUtre 1,1 / 2 jJAna-kriyAbhyAM mokSaH / 3 gAthA 1125 / 4 zrutvA zrutArNavaM vA dugrahaM sAramAtrametasya / grahISyAmi taditi pRcchati ziSyazcaraNaM gururbhaNati // 1127 // 5 ajJAnato haneti ca kiyA jAna-kriyAbhyAM nirvANam / bhaNitaM tataH kathaM caraNaM sAro jJAnasya tadasAraH // 12 // 6 gAthA 1159 / atrottaramAhacaraNovalaDiheU jaM nANaM caraNao ya nivvANaM / sAro tti teNa caraNaM pahANa-guNabhAvao bhaNiyaM // 1129 // nANaM payAsayaM vi gutti-visuDiphalaM ca jaM caraNaM / mokkho ya dugAhINo caraNaM nANasma to sAro // 1130 // yad yasmAd mati-zrutAdikaM jJAnaM caraNopalabdhezcAritraprAplereca mukhya kAraNam , jJAnaM vinA caraNaviSayasya jIvA-jIvAdeyApAdeyAdezca vastuno'parijJAnAt , aparijJAtasya ca yathAvat kartumazakyatvAt / caraNAca tapaHsaMyamarUpAd nirvANamupajAyate / ato nirvANasya sarvasaMvararUpaM caraNameva mukhyaM pradhAnaM kAraNam , jJAnaM tu kAraNakAraNatvAd gauNaM tasya kAraNam / atastena kAraNena pradhAnaguNabhAvAjjJAnasya sArazcaraNaM bhaNitam / pradhAna-guNabhAvameva bhAvayati- 'nANamityAdi' jJAnaM yasmAt kRtyA-'kRtyAdivastunaH prakAzakameva vastuparijJAnamAtre vyApriyata ityarthaH / caraNaM punargupti-vizuddhiphalam-- guptiH saMvaraH, vizudistu karmanirjarA, gupti-vizuddhI phalaM yasya tat tathA / evaM ca sati zAna-caraNalakSaNadvayAdhIno mokSaH, kevalaM pradhAnatayA caraNasyA'dhIno'so, gINatayeva ca jJAnasya / tataH pradhAna-guNabhAvAccaraNaM jJAnasya sAra iti // 1129 / / 1130 // prakArAntareNApi jJAnAccAritrasya pradhAnatvaM bhAvayannAha' jai sambanANalAbhANaMtaramahavA na muccae savvo / muccai ya savvasaMvaralAbhe to so pahANayaro // 1131 // athavA, yad yasmAt sarva jAnAtIti sarvajJAnaM kevalajJAnaM tallAbhAnantarameva sarvo'pi prANI na mucyate- na mukti prApnoti, mucyate ca yasmAcchailezyavasthAyAM sarvasaMvaralAbhe'vazyameva sarvaH / tato jJAyate kevalajJAnAdapyanvaya-vyatirekAbhyAM mukhyo mokSakartA sarvasaMvara evaM pradhAnataraH, sa ca kriyArUpatvAccAritramiti // 1131 // amumevArtha samarthayabAha caraNopalabdhiheturyajjAnaM caraNatazca nirvANam / sAra iti tena caraNaM pradhAna-guNabhAvato bhaNitam // 1129 // jJAnaM prakAzakamapi gupti-vizuviphalaM ca yacaraNam / mokSazca dvikAdhInazcaraNaM jJAnasya tataH sAraH // 1130 // 2 yat sarvajJAnalAbhAnantaramathavA na mucyate sarvaH / mucyate ca sarvasaMvaralAbhe tataH sa pradhAnataraH 1131 // / For Private and Personal Use Only
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 256 vizeSA0 lAbhe vi jassa mokkho na hoi jassa ya sa hoi sa phaanno| evaM ciya suddhanayA nivvANaM saMjamaM beMti // 1132 // yasya matyAdijJAnapaJcakasya lAbhe'pyanantarameva mokSo na bhavati, tajjJAnaM mokSasyAnantaryeNa kAraNatvAbhAvAt 'apradhAnam' iti zeSaH / yallAbhAnantarameva ca sa mokSo'vazyaM bhavati sa saMvaro jJAnAtpradhAnaH / evameva ca saMyamasya pradhAnakAraNatAM manyamAnAH zuddhanayA RjumUtra-zabdAdayaH saMyamameva nirvANamAhuH, atyantapratyAsannakAraNe sarvasaMvarasaMyame kAryasya nirvANasyopacArAt / na tu jJAnaM nirvANaM te bruvate, tasya vyavahitakAraNatvAditi bhAvaH / tathA coktam ___ 'taivasaMjamo aNumao niggaMthaM pavayaNa ca vabahAro / sadda-jjusuyANaM puNa nivvANaM saMjamo ceva // 1 // iti // 1132 // prerakaH mAha Aha pahANaM nANaM na caritaM, nANameva vA suddhaM / kAraNamiha na u kiriyA sA vi hu nANapphalaM jmhaa||1133|| jJAnavAdI pAha- jJAnameva pradhAna mokSakAraNam , na cAritram / yadivA, zuddha jJAnamevaikaM mokSasya kAraNaM, na tu kriyA, yasmAdasAvapi jJAnaphalameva jJAnakAryameva / tatazca yathA mRttikA ghaTasya kAraNaM bhavantyapi tadapAntarAlavartinAM piNDa-zivaka-kuzUlAdInAmapi kAraNaM bhavati, evaM jJAnamapi mokSasya kAraNaM tadapAntarAlabhAvinA sarvasaMyamakriyAdInAmapIti / yathA ca kriyA jJAnasya kAryam , tathA zepamapi yakriyAnantarabhAvi mokSAdikam , yanca kiyAyA arvAgbhAvi bodhilAbhakAle tatyaparijJAnAdikaM rAga-dveSanigrahAdikaM ca tata sarva jJAnasyaiva kAryam / yacceha sakalajanapratyakSaM manazcintitamahAmantrapUtavipabhakSaNa-bhUta-zAkinInigrahAdikaM tat sarve kiyArahitasya jJAnasyaiva kAryam / ato dRSTanA'dRSTamapi nirvANaM jJAnasyaiva kAryamityanumIyata iti // 1133 // etad darzayannAhajaha sA nANassa phalaM taha sesa pi taha bohakAle vi / neyapariccheyamayaM rAgAdiviNiggaho jo y||1134|| 1 lAbhe'pi yasya mokSo na bhavati, yasya ca sa bhavati sa pradhAnam / evameva zuddhanayA nirvANaM saMyama bukte // 1132 // . 2 tapaHsaMyamo'numato nairgranthaM pravacanaM ca vyavahAraH / zabda-rjuzrutayoH punanirvANa saMyama eva // 1 // sNvr| 3 Aha pradhAnaM jJAnaM na cAritraM, jJAnameva vA zuddham / kAraNamiha na tu kriyA sApi khalu jJAnaphalaM yasmAt // 1133 // 4 yathA sA jJAnasya phalaM tathA zeSamapi tathA bodhakAle'pi / jJeyaparicchedamayaM rAgAdivinigraho yazca // 1134 // jaM ca maNociMtiyamaMtapUtavisabhakkhaNAibahubheyaM / phalamiha taM paccakkhaM kiriyArahiyarasa nANassa // 1135 // ve apyuktA'rthe eva // 1134 / / 1135 / / evaM jJAnavAdinA pareNokte satyAcAryaH prAhajeNaM ciya nANAo kiriyA tatto phalaM ca to do vi / kAraNamiharA kiriyArahiyaM ciya taM pasAhejjA // 1136 // yanaiva ca yasmAdeva kAraNAta jJAnAta kriyA bhavati, tatastasyAzca kriyAyAH samanantaramiSTa phalamavApyate tata eva te jJAnakriya dve apyabhISTaphalasya mokSAdeH kAraNaM bhavataH / anyathA jJAna-kriyAbhyAM mokSabhavanaparikalpanamanarthakameva syAt, kriyArahitameva jJAnamAtmalAbhAnantarameva jhagityabhISTaphalaM kevalamapi prasAdhayet , kriyAvaditi // 1136 // apica, nANaM paraMparamaNaMtarA u kiriyA tayaM pahANayaraM / juttaM kAraNamahavA samayaM to donni juttAI // 1137 // yadi jJAnaM paramparayA kAryasyopakurute, kriyA tvAnantaryeNa, tato yadevAnantaramupakurute tadeva pradhAnaM kAraNaM yuktam / atha : samakaM yugapad dve api jJAna-kriye kAryotpattAvupakurutaH, tarhi dvayorapi prAdhAnyaM yuktam , na tvekasya jJAnasyeti // 1137 // kiMca, jJAnAt kriyA bhavantyapi mokSasya kAraNamasAviSyate, nvaa?| yadi neSyate, tarhi tAmanapekSyaiva kevalAdapi jJAnAta . kriyAvad mokSo'pi bhavet , akAraNasyA'napekSaNIyatvAt / atha kriyApi kAryasya kAraNamiSyate, tatrAha kAraNamaMtaM mottuM kiriyamaNaMtaM kahaM mayaM nANaM ? / sahacAritte va kahaM kAraNamekaM na puNarekaM ? // 1138 // nanvevaM satyAnantaryopakAritvAdantyakAraNabhUtAM kriyAM muktvA kathaM paramparopakAritvAdanantyaM jJAnaM kAraNaM bhavato'bhimatam ? iti nivedyatAm / atha brUSe-nehA'ntyA-'nantyavibhAgaH, kintu kAryasyotpitsoH sahaiva yugapad dve apyupakurutaH, taddevaM hanta ! dvayorapi 1 yacca manazcintitamantrapUtaviSabhakSaNAdibahubhedam / phalAmaha tatpratyakSaM kriyArahitasya jJAnasya // 1135 // 2 yenaiva jJAnAt kriyA tataH phalaM ca tato dve api / kAraNamitarathA kriyArahitameva tat prasAdhayet // 1136 // 3 jJAna pAramparamanantarA tu kriyA tat pradhAnataram / yuktaM kAraNamathavA samakaM tato ve yukte // 1137 // 4 kAraNamantyA moknu kriyAmanantyaM kathaM mataM jJAnam ? / sahacAritve vA kathaM kAraNamekaM na punarekam // 1138 // For Private and Personal Use Only
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org an Mahavir Jain Aradhana Kendra 257 vizeSA0 sahacAritve kathamekaM jJAnaM mokSasya kAraNam , na punareka kriyArUpaM kAraNamiSyate / / na khAgrahagrahagrastatAM vihAyAparo heturihopalabhyata iti bhAvaH // 1138 // yaduktam- 'rAgAdiviNiggaho jo yati' / tatrAha- . rogAisamo saMjamakiriya cciya nANakAraNA hoja / tIse phale vivAo taM tatto naannshiyaao||1139|| rAgAdizamo rAgAdinigrahastAvat saMyamakriyaiva bhaNyate, nAparaM kizcit / sA ca jJAnaM kAraNaM yasyAH sA jJAnakAraNA jJAnaphalA bhavedeva, nehA'smAkaM kAcid viprtipttiH| kintu yat tasyAH samanantaraM mokSAdika phalamupajAyate tatra vivadAmaH, tathAhi-tarika jJAnAdeva kevalAdupajAyate, Ahosthit kevala kriyAtaH, uta jJAna-kriyobhayAt ? iti trayI gtiH| tatra na tAvadAdyaH pakSaH, jJAnAdapAntarAle bhavatApi kriyotpatterabhyupagamAt / nApi dvitIyaH pakSo yuktaH, jJAnazUnyakriyAto mokSAdikAryAbhyupagame unmattAdikriyAno'pi muktiprasaGgAt / tasmAt tRtIya ena pakSo yujyate, ata evAha 'taM tatto nANasahiyAu tti' tad mokSAdikArya tatastasyAH kriyAyAH sakAzA dutpadyate / kathaMbhUtAyAH ?, jJAnasahitAyA iti // 1139 // yaduktam- 'jaM ca maNocintiyamaMtapUyetyAdi / tatrAha- ... parijavaNAI kiriyA maMtesu vi sAhaNaM na tammattaM / taNNANao ya na phalaM taM nANaM jeNamakkiriyaM // 1140 // viSayAta-nabhogamanAdihetaSa mantreSvapi parijapanAdikriyA mantrasahAyinI kAryasya sAdhanaM kAryasAdhiketyarthaH na ta tanmAtra pantramAtrameva tatsAdhakam / athAbhidhatse- nanu pratyakSaviruddhamidam, yato dRSTaM kacid mantrAnusmaraNajJAnamAtrAdapyabhISTaphalam / ityAhatajjJAnAca kevalAd mantrAnusmaraNajJAnAca na tatphalam , yena kAraNenA'kriyameva tajjJAnam , amUrtatvAt , yaccAkriyaM na tat kAryANi kurute, yathA''kAzam , akriyaM ca jJAnam, iti kathaM kAryANi kuryAt ?; yacca karoti tat sakriyaM dRSTam , yathA kulAlaH, na caivaM jJAnam , iti na tatkevalaM kimapi karoti / na cedaM pratyakSaviruddham / na hi kriyAsAhAyyarahitaM jJAnaM kacidapi phalamupAharadupalabhyata iti||1140|| . atha preryamAzaGkaya pariharanAha1 ka. ga. 'haprasta' / 2 gAthA 1134 / 3 rAgAdizamaH sayamakriyeva jJAnakAraNA bhavet / tasyAH phale vivAvastat tato zAnasahitAyAH // 1139 // 4 gha. cha. 'ysyaaH'| 5 gAthA 1135 / 6 parijapanAdiH kriyA manneSvapi sAdhanaM na tanmAtram / tajjJAmatazca ma phalaM tajjJAnaM yenA'kriyam // 1150 // to taM katto, bhannai taM samayanibaddhadevaovahiyaM / kiriyAphalaM ciya jao na maMtanANovaogassa // 1141 // yadi kevalamantrajJAnakRtaM nabhogamanAdikArya na bhavati, tatastahiM kutastat / iti vAcyam / bhaNyate'trottaram- tadnayogamanAdikArya samayanivaddhadevatopahitaM sat kriyAphalameva yasmAt , tato na jJAnopayogamAtrasyaiva phalamiti / idamuktaM bhavati-samayaH saMketastato yatra yatra devatAnAM samaye saMkete upanibaddhA mantrAstat tad devatAkRtameva tattat phalam , devatAzca sakriyA eva / ataH sakriya vatAbhirupAhRtaM sat takriyAphalameva yataH, ato na kevalasya jJAnamAtropayogasya phalamiti sthitam / .. Aha- nanu devatAhAnaM tAvat kevalAdeva mantrAnusmaraNajJAnopayogAd bhavati, na vA, iti vaktavyam / yadi bhavati, tarhi zeSakAryANyapi kevalAt tata eva kiM neSyante / / atha na bhavati, tarhi kathamasAvihAgatya nabhogamana-viSavIryApahArAdikAryANi kuryAt / / atrocyate-devatAhAnaM bhavati, paraM na kevalAdeva mantrasmaraNajJAnopayogamAtrAt, kintu punaH punastamapana-pUjanAdikriyAsahAyAt tasmAd devatAhAnamapi saMpadyate, ityalaM vistareNeti // 1141 // Aha-kiM jJAnaM sarvathaiva niSkriyam ?, kiMvA kAMcideva viziSTa kriyAmadhikRtya taniSkriyam iti / atrocyate- vastuparicchedamAtra tat karoti, tatkaraNAdeva ca sahakArikAraNatayA jIvasya cAritrakriyAM janayati, yattu viziSTaM mokSalakSaNaM kArya, nirvatakaM jJAnamAnantaryeNa na bhavati, ityetad didarzayiSuH, tathA vakSyamANaM ca saMbandhayitumAha--- .. vaitthupariccheyaphalaM haveja kiriyAphalaM ca to nANaM / na u nivvattayamiDhe suddhaM ciya jaM tao'bhihiyaM // 1142 // 'kiriyAphalaM ti' kriyaiva phalaM yasya tat kriyAphalam / zeSaM sugamam / / iti SoDazagAthArthaH // 1142 / / kiM punarabhihitam ?, ityAha-.. suyanANammi vi jIvo varseto so na pAuNai mokkhaM / jo tava-saMjamamaie joge na caei voDhuM je // 1143 // zrutajJAne'pi, apizabdAd matyAdijJAneSvapi jIvo vartamAnaH san na pAmoti mokSam , ityanena pratijJArthaH suucitH| yaH kathaM 1 tatastat kuto, bhaNyate tat samayanivadevatopahitam / kriyAphalameva yato na mantrajJAnopayogasya / / 114 // 2 ka. ga'kiyAM sama' / 3 vastuparicchedaphalaM bhavet kriyAphalaM ca tato jJAnam / na tu nirvatakamiSTaM zuddhameva yat tato'bhihitam // 1142 // 1 zrutajJAne'pi jIvo vartamAnaH sa ma prAmoti mokSam / yastapaH-saMyamamayAn yogAn ma zaknoti pItam // 13 // For Private and Personal Use Only
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir www.kobatirth.org 258 vizeSA0 bhUtaH 1, ityAha-- yastapaH-saMyamAtmakAn yogAn na zakroti codus , ityanena hetvartha iti / dRSTAntastvabhyUdyaH, vakSyati vA // iti niyuktigAthArthaH // 1143 // atha sUcitaprayogam, vakSyamANaniyuktigAthAsaMbandhaM ca vivakSurAha sakiriyAvirahAo na icchiyasaMpAvayaM ti nANaM ti / maggaNNU vo'ciTTho vAyavihINo'havA poo // 1144 / / kevalameva jJAna nepsitArthasaMpApakam , sakriyAzUnyatvAt , yathA- svasamIhitadezapApaNakSamasaceSTAvirahito mArgajJaH puruSaH svAbhilaSitadezAprApakaH / athavA, sautra eva dRSTAntaH, yathA- IpsitadiksaMpApakatrAtasakriyArahitaH pota IpsitadigasaMpApakaH, satkriyAvirahitaM ca jJAnam , tasmAd neSTArthasaMpAdakaM tat // iti gAthArthaH // 1144 // tathAhijaha cheyalahanijAmao vi vANiyagaicchiyaM bhUmi / vAraNa viNA poo na caei mahaNNavaM tariuM // 1145 // taha nANaladdhanijAmao vi siddhivasahi na paaunni| niuNo vi jIvapoo tv-sNjmmaaruyvihiinno||1146|| saMsArasAgarAo ucchuDDo mA puNo nibuddddejaa| caraNaguNavippahINo buDDai subahuM pi jANato // 1147 // cheko dakSo labdhaH prApto niryAmako yena potena sa tathAvidhaH, apizabdAta sukarNadhArAyadhiSThito'pi vaNija iSTAM vaNigiSTAM tAM . bhUmi mahArNavaM tIrkhA bAtena vinA poto na zaknoti 'prAptum' iti vAkyazeSaH / upanayamAha- tathA zrutajJAnalabdhaniryAmako'pi, apizabdAt sunipuNamatikarNadhArAdyadhiSThito'pi saMyama-tapo-niyamamArutasakriyArahito nipuNo'pi jIvapoto bhavArNavaM tIrkhA sanmanorathavaNijo'bhipretAM siddhivasatiM na pAmoti / tasmAt tapA-saMyamAnuSThAne'pramAdavatA bhavitavyamiti / tathA copadezamAha- 'saMsAretyAdi' vineyasyopadizyate- bho devAnupiya! kathaM kathamapi mahatA kaSTenAtidurlabhaM zrIsarvajJadharmA 1 sakriyAvirahAd nepsitasaMprApakamiti jJAnamiti / mArgajJo vA'ceSTo vAtavihIno'dhavA potaH // 1144 // 2 gha. cha. 'vaa'ceho'| 3 yathA chekalabdhaniryAmako'pi baNigiSTA bhUmim / vAtena vinA poto na zaknoti mahArNavaM tarItum // 115 // tathA jJAnalandhaniryAmako'pi siddhivasatiM na prAmoti / nipuNo'pi jIvapotastapaH-saMyamamArutavihInaH // 1146 // saMsArasAgarAtummano mA punarniguDI / caraNaguNavihINo druti suvavapi jAnan // 1147 // 4 ka. ga. 'vihuunno'| nvitaM mAnuSajanma tvayA labdham / tallAbhAca saMsArasAgarAdunmAna iyonpagrastvaM vartase / atazcaraNakaraNAghanuSThAnapramAdena mA tatraiva nimAsIriti / na ca vaktavyam - viziSTazrutajJAnayukto'haM tahalenaiva vastuparijJAnamAtrAdeva muktimAsAdayiSyAmIti, yatazcaraNaguNavihINa: subahapi zrutajJAnena jAnan bruDati nimajjati punarapi saMsArasamudre / ato jJAnamAtrasamutthamavaSTambhamapahAya caraNakaraNAnuSThAna evodhamo vidheyaH // iti niyuktigAthAtrayArthaH // 1145 // 1146 // 1147 // tRtIyagAthAbhAvArtha bhASyakAro dRSTAntenAha saMsArasAgarAo kummo iva kammacammavivareNa / ummajiumiha jaiNaM nANAipagAsamAsajja // 1148 // dulahaM pi jANamANo sayaNasiNehAiNA tayaM tatto / saMjamakiriyArahio tattheva puNo nibuDDejjA // 1149 // ayamatra bhAvArtha:- yathA kazcit kUrmaH kacchapastRNapatrapaTalapacurAtinibiDasevAlAcchAditodakAndhakArapahAidAntargato'nekajalacarakSobhAdivyasanavyathitamAnasaH sarvataH paribhraman kathamapi sevAlarandhramAsAdya tenaivopari nirgatya ca zaratpArvaNacandracandrikAsparzasukhamanubhUya bhUyo'pi svabandhubhUtA'nyajalacarasnehAkRSTacittaH, teSAmapi varAkANAmadRSTakalyANAnAmahamidaM suralokakalpaM kimapi darzayAmi, ityavadhArya punastadeva idamadhyaM prvissttH| atha samAhUtazeSajalacaravRndastadrandhropalabdhyarthaM paryaTana , apazyaMzca kaSTataraM vyasanamanubhavati / evamayamapi jIvakacchapo'nAdikarmasaMtAnAcchAditA mithyAjJAnatimirAnugatAd vividhaziro-netravyathA-jvara-kuSTha-bhagandarAdizArIre-dhaviprayogA-niSTaprayogAdimAnasaduHkhajalacarasamUhAnugatAt saMsArasAgarAt kathaJcideva manuSyabhavaprAptiyogyakarmodayalakSaNaM randhramAsAdya mAnupatvamAptyonmagnaH san jinavarendracandrAkcandrikAsaMgamasukhamanubhUya 'duSApo'yaM jinavacanabodhilAbhaH' ityevaM jAnanapi khajanasnehavipayAnuraktacittatayA punarapi tatraiva bhavasAgare nimajjet / ata ucyate- 'mA tvamitthamasminneva bhavasAgare nimADI, kintu sadanuSThAnepvapramAdaparo bhava' iti / _ akSarArthastu sugama eva, navaraM manuSyabhavamAptyAvArakakamaiva carma sevAlaH karmacarma tasya vivaro'nudayAvasthA tena / 'jaiNamityAdi jaina jJAnAdiprakAzaM jJAna-darzana-cAritrasvarUpAvabodhAtmakaM tatsvarUpazravaNAdidvAreNa gurubhyaH samAsAgheti / 'taya ti' jJAnAdiprakAzaM durla saMsArasAgarAt kUrma iva karmacarmavivareNa / unmaujyeha jaina jJAnAdiprakAzamAsAca // 15 // durlabhamapi jAnan svajanasnehAdinA sat ttH| saMyamakriyArahitastatraiva punarniguDet // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 259 vizeSA0 bhamapi 'jAnAnaH' ityatra saMghadhyate, svajanasnehAdinA tato viyojitaH saMyamakriyArahitaH punarapi tatraiva bhavasAgare nimajedeSa saMsArijIvaH // iti gAthAdvayArthaH // 1148 // 1149 // atra preraka pAha AhaNNANI kummo puNo nimajeja na uNa tannANI / sakkiriyAparihINo buDui nANI jahannANI // 1150 // necchaiyanayamaeNa annANI ceva so muNanto vi / nANaphalAbhAvAo kummo va nibuDDae bhavohe // 1151 // Aha paraH- nanu cAjJAnI hitA-hitavibhAgaparijJAnazUnyA punarapi tatraiva jale nimajjet kUrmaH, neha kimapi citram / etattu na viduSAM mataM yata- jainamArgajJo hitA-hitavibhAgavettA jJAnyapi bhavasAgare punarnimajjati / atrAcAryaH mAha- jJAnyapi punarbhavasAgare nimajja tisakriyAvirahAta, ajJAnikUrmavat samudra iti / 'vA' ityathavA, nizcayanayamatena jAnanapyajJAnyevAso sakriyAparihINaH, jJAnaphalasya viraterabhAvAta / ato'jJAnikUrma iva punarbuDati nimajjati bhavaughe saMsArasamudrasaMbandhini janma-jarI-''maya-maraNasalilamavAhe // iti gAthAdvayArthaH // 1150 / / 1151 // ata evAha niyuktikAra: subahu pi suyamahIyaM kiM kAhI caraNavippahINassa / aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDI vi 1 // 1152 // subahapi zrutamadhItaM caraNavihINasya nizcayato'jJAnameva / atastasya phalazUnyatvAdakizcitkarameva / yathA'ndhasya dIpazatasahasrakoThyapi pradIptA na kizcit karoti / dIpAnAM zatasahasrANi lakSA ityarthaH, teSAM koTI, apizabdAta tayAdikoTayo'pi // iti niyuktigAthArthaH // 1152 // atha bhASyam saMta pi tamaNNANaM nANaphalAbhAvao subahuyaM pi / sakiriyAparihINaM aMdhassa paIvakoDi vva // 1153 // . AhAjJAnI kUrmaH punarnimajed na punastajjJAnI / satkriyAparihIzI jhuDati jJAmI yathA'jJAnI // 1150 // tu mata-- naizcayikanayamatenA'jJAnyeva sa jAnamapi / jJAnaphalAbhAvAt kUrma iva mitruDed bhavaughe // 1151 // 2 ka. ga. 'raamr'| 3 subahvapi zrutamadhItaM kiM kariSyati caraNavihINasya / andhasya yathA pradIptA vIpazatasahastrakoTirapi ? // 1152 // sadapi tadajJAna jJAnaphalAbhAvataH subahukamapi / saskriyAparihoNamamdhasya pradIpakodiriva // 1153 // gatAthaiva // 1153 / / atra preyamutthApya pariharati aMdho'Navabohocciya bohaphalaM puNa suyaM kimaNNANaM ? / boho vitao viphalo tassa jamaMdhassa va baboho // 1154 // - Aha-nanvatra dRSTAnta-dAntikayovaiSamyameva, yato'ndho'navavodha eva / na khalu tasya bahubhirapi pradIpakoTibhiH prajvalitAbhighaMTAdhavavodho janyate, svayaM cakSurvikalatvAt tasya / zrutajJAnaM tu sajjacakSuSaH pradIpavad bodhaphalameva, tataH kimidamajJAnamabhidhIyate - kimiti kevalAdhItazrutasya tadakiJcitkaramucyate ? iti bhAvaH / atrottaram-bodho'pi tako'sau zrutajanitastasya caraNahInasya viphalo yasmAt , tasmAdanavavodha eveti bhAvaH, yathA'ndhasya 'avavoho tti' avabodhaH // iti gAthAdvayArthaH // 1154 // vyatirekamAha appaM pi suyamahIyaM pagAsayaM hoi caraNajuttassa / ekko vi jaha paIvo sacakkhuassA payAsei // 1155 / alpamapi zrutamadhItaM caraNayuktasya taddhatutvAt prakAzakaM bhavati-prakAzakaM bhaNyate, kriyAhetutvena saphalavAjjJAnatvena vyapadizyata iti taatprym| yathaiko'pi pradIpo heyo-pAdeyaparihAro-pAdAnAdikriyAhetutvAccakSuSpataH prakAzayati prakAzako bhaNyate // iti niyuktigaathaarthH||1155 // bhASyam"kiriyAphalasaMbhavao appaM pi suyaM pagAsayaM hoi| eko vi hu cakkhumao kiriyAphalado jaha piivo||1156|| pUrvArdhasyAnte 'caraNayuktasya' iti shessH| zeSamuktArthameva // 1156 // vakSyamANavRttaM saMvandhayannAhana hi nANaM viphalaM ciya kilesaphalayaM pi crnnrhiyss|nissphlprivhnnaao caMdaNabhAro kharasseva // 1157 // , andho'navabodha eva bodhaphalaM punaH zrutaM kimajJAnam / / bodho'pi sako viphalastasya yadandhasyevA'vabodhaH // 1154 // 25. cha. 'dabo' / 3 alpamapi zrutamadhItaM prakAzakaM bhavati caraNayuktasya / eko'pi yathA pradIpaH sacakSuSaH prakAzayati // 1155 // 4 kriyAphalasaMbhavato'lpamapi zrutaM prakAzakaM bhavati / eko'pi khalu cakSuSmataH kriyAphalado yathA pradIpaH // 15 // 5 na hi jJAnaM viphalameva klezaphalakamapi caraNarahitasya / niSphalaparivahaNAzcandanabhAraH kharasyeva // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 260 vizeSA0 gatAthaiva // 1153 // atra meryamutthApya pariharatiaMdho'Navaboho cciya bohaphalaM puNa surya kimaNNANaM / boho vi tao viphalo tassa jamagharasa va vaboho // 1154 // Aha- nanvatra dRSTAnta-dArTAntikayorvaiSamyameva, yato'ndho'navabodha eva / na khalu tasya bahubhirapi pradIpakoTibhiH prajvalitAbhighaMTAghavabodho janyate, svayaM cakSurvikalatvAt tasya / zrutajJAnaM tu sajjacakSuSaH pradIpavad bodhaphalameva, tataH kimidamajJAnamabhidhIyate - kimiti kevalAdhItazrutasya tadakizcitkaramucyate ? iti bhAvaH / atrottaram- bodho'pi tako'sau zrutajanitastasya caraNahInasya viphalo yaspAt , tasmAdanavabodha eveti bhAvaH, yathA'ndhasya 'avaboho tti' avabodhaH // iti gAthAdvayArthaH // 1154 // vyatirekamAha appaM pi suyamahIyaM pagAsayaM hoi caraNajuttassa / ekko vi jaha paIvo sacakkhuassA payAsei // 1155 / / alpamapi zrutamadhItaM caraNayuktasya taddhatutvAt prakAzakaM bhavati-prakAzaka bhaNyate, kriyAhetutvena saphalatvAjjJAnatvena dhyapadizyata iti tAtparyam / yathaiko'pi pradIpo heyo-pAdeyaparihAro-pAdAnAdikriyAhetutvAccakSuSmataH prakAzayati prakAzako bhaNyate // iti niyuktigAthArthaH // 1155 / / / bhASyamkiriyAphalasaMbhavao appaM pi suyaM pagAsayaM hoi / eko vi hu cakkhumao kiriyAphalado jaha piivo||1156|| pUrvArdhasyAnte 'caraNayuktasya' iti shessH| zeSamuktArthameva // 1156 // vakSyamANavRttaM saMbandhayannAha--. . ne hi nANaM viphalaM ciya kilesaphalayaM picrnnrhiyss| niSphalaparivahaNAo cNdnnbhaarokhrssev||1157|| , andho'navabodha eva bodhaphalaM punaH zrutaM kimajJAnam / / codho'pi sako viphalastasya yadandhasyevA'vabodhaH // 15 // 1 gha. cha. 'dyo'| 3 alpamapi zrutamadhItaM prakAzakaM bhavati caraNayuktasya / eko'pi yathA pradIpaH sacakSuSaH prakAzayati // 1155 // kriyAphalasaMbhavato'lpamapi zrutaM prakAzaka bhavati / eko'pi khalu cakSuSmataH kriyAphalado yathA pradIpaH // 1156 // 5na hi.jJAnaM viphalameva klezaphalakamapi caraNarahitasya / niSphalaparivahaNAcandanabhAraH kharaspeya // 1157 // mucyate ?, ilAha- yato yasmAd yad viphalaM tadiha hataM vivakSitam , phalaM ca jJAnasya kriyaiva, tato vigataphalaM jJAna kriyAhInamevocyate, nAnyat / atra ca prayogaH-hataM jJAnameva kevalam , satkriyAhInatvAt , mahAnagarapadIpanakadAhe palAyanakriyArahitapaGgulocanajJAnavaditi / evamukte sati kriyAta eva mokSamicchan jJAne'nAdRtastacyAgaM mA kAcchiSyaH; ityato bhaNyate- hatA'jJAnataH kriyaa| hatA mokSalakSaNaphalarahitA'jJAnaparigRhItA nivAdeH kriyA, samyagdRSTerapi jJAnopayogazUnyasya kriyA hataiva, tathAvidhaphalavikalatvAta. sarvataH saMkaTapradIptanagare dahyamAnagRhAyabhimukhapalAyamAnAndhagatikriyAvaditi / tasmAdanyonyApekSe samudite eva jJAna-kriye mokSasya sAdhanameSTavye, na pratyekamiti // 1160 // 1161 // etadevAha aisakaDapuradAhammi aMdhaparidhAvaNAikiriya vya / teNaM nonnAvekkhA sAhaNamiha nANa-kiriyAo // 1162 // gatArthava // 1162 / / atra paraH prAha petteyamabhAvAo nivvANaM samudiyAsu vi na juttN| nANa-kiriyAsu vottuM sikatAsamudAyatellaM va // 1163 // Aha- nanu bhavatyatipAditanyAyena pratyekAvasthAyAM jJAna-kriyayornirvANasAdhakasAmarthyAbhAvAt samuditAbhyAmapi jJAna-kriyAbhyAM nirvANaM vaktuM na yuktam , sikatAsamudAye tailavat / atra prayogaH- iha yad yataH pratyekAvasthAyAM notpadyate, tat tataH samadAye'pi na bhavati, yathA sikatAkaNeSu pratyekamabhavat tailaM tatsamudAye'pi na bhavati, na jAyate ca pratyeka jJAna-kriyAbhyAM mokSaH, atastatsamudAyAdapyasau na yujyata iti / tadetadayuktam , pratyakSaviruddhatvAt / tathAhi-mRt-tantu-cakra-cIvarAdibhyaH pratyekamabhavanto'pi tatsamudAyAd ghaTAdipadArthasArthAH prAdurbhavanto dRzyante, ato'dRSTasya mokSasthApi jJAna-kriyAsamudAyAt prAdubhUtiravirudaiveti // 1163 // kizca, "vIsuM na savvaha cciya sikatAtellaM vsaahnnaabhaavo| desovagAriyA jAsA samavAyammi saMpuNNA // 1164 // , atisaMkaTapuradAhe'ndhaparidhAvanAdikriyeva / tenA'nyonyApekSe sAdhanamiha jJAna-kriye // 16 // 2 pratyekamabhAvAd nirvANaM samuditayorapi na yuktam / jJAna-kiyayorvaktuM sikatAsamudAyatailamiva // 1163 // 3 ka. ga. 'nopapadya' / viSvaga na sarvathava sikatAtailamiva sAdhanAbhAvaH / dezopakAritA yA sA samavAye saMpUrNA // 1164 // For Private and Personal Use Only
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandie Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 261 vizeSA0 na ca vizvak pRthak sarvathaiva sikatAkaNAnAM taila iva sAdhye jJAna-kriyayormokSaM pati sAdhanatvAbhAvaH, kintu yA ca yAvatI ca taryomokSa prati dezopakAritA pratyekAvasthAyAmapyasti, sA ca samudAye saMpUrNA bhavati, ityetAvAn vizeSA, ataH saMyoga eva jJAnakriyayoH kaarysiddhiH|| iti gaathaapckaarthH|| 1164 // etadevAha saMjogasiddhIi phalaM vayaMti na hu egacakkeNa raho payAi / adho ya paMgU ya vaNe samiccA te saMpauttA nagaraM paviTThA // 1165 // jJAna-kriyayoH saMyoganiSpattAveva mokSalakSaNaM phalamAcakSate tIrthakarAH / na hi loke'pyekacakreNa rathaH pravartate / evamanyadapi sarva sAmagrIjanyameva kAryamavagantavyam / tathA cAndha-pagudAharaNamiha vaktavyamA tadyathA-kasyApi nagarasya satko lokaH kuto'pi rAjabhayAdaraNyaM gataH / tatrApi taskaraghATIbhayAd vAhanAdikamujjhitvA prapalAyitaH / andha-paNU punaranAyau tatraiva sthitau / tatra ca davAgnau sarvataH pradIpte to parasparaM saMprayuktau / paGgurandhena khaskandhamAropitaH / sa cAndhasya sama-viSama-sthANu-kaNTakAdikaM kathayati / atastasya satkena cAkSuSajJAnena, andhasatkayA ca gatikriyayA samyag mArgamahattyA kSemeNa nagaraM praviSTAviti / evaM sarvatra saMyogAta phalasiddhirbhAnanIyA // iti niyuktisattArthaH // 1165 // atra bhASyamDhuMgasaMjogammi phalaM sammakirio-baladdhibhAvAo / iTThapurAgamaNaM piva saMjoe andha-paMgUNaM // 1166 // vairego jaM viphalaM na tattha sammakirio-baladdhIo / dIsati gamaNaviphale jahegacakke muvi rahammi // 1167 // anena gAthAdvayena prastutArthasiddhaye'nvaya-vyatirekamayogI nirdiSTau tathAhi-vika jJAna-kriyAlakSaNaM tasaMyoga eva phalaM mokSa / saMyogasiddhau phalaM vadanti na khalvekacakreNa rathaH prayAti / andhana paGguzca vane sametya tau saMprayuktau nagaraM praviSTau // 165 // . 2dvikasaMyoge phalaM samyakkiyo-palabdhibhAvAt / iSTapurA''gamanamiSa saMyoge'ndha-pamvoH // 16 // vyatireko yara viphalaMga tantra smpkriyo-plbdhii| zyete gamanaviphale yathaikacake bhuvi rthe||16||3 ka. ga. 'kSaphalaM bh'| lakSaNaM bhavati / kutaH, atra saMyoge samyakriyo-palabdhibhAvAditi / kriyA cAritrarUpA, upalabdhistu jJAmam / iha yatra yatra samyakkriyA-jJAne stra tatreSTaphalasiddhiH, yathA'ndha-pasamyakriyA-jJAnasaMyoge, samyakriyA-jJAne cAtra dvayasaMyoge, tasmAdato mokssphlsiddhiH| ityanvayaprayogaH / atha vyatirekaprayoga ucyate- yad viphalaM na tatra samyakriyA-jJAne dRzyate, yathA bhuvi pRthivyAM gatikriyArahite vighaTitaikacakre rathe, samyakriyA-jJAne cAtra dvayasaMyoge, tasmAdato mokSaphalaprAptiriti // 1167 // vakSyamANaniyuktigAthAsaMbandhanArthamAha sahakAritte tesiM kiM keNovakurute sahAveNaM / nANa-caraNANamahavA sahAvaniddhAraNamiyANi // 1168 // . ___ Aha-jJAna-kriyayoH sahakAritve sati kiM kena svabhAvenopakurute-kimavizeSeNopakurutaH, zivikAvAhakapuruSasaMghAtavat / Ahokhid bhinnakhabhAvatayA, gatikriyAyAM nayana-caraNAdivat / atrocyate- bhinnakhabhAvaMtayA, yata Aha- 'nANaM payAsayamityAdi / ityekA vakSyamANagAthAyAH prastAvanA / athavA, saMkSiptA'nyA prastAvanocyate, yathA-tayoreva jJAna-caraNayoridAnI khabhAvanirdhAraNaM kriyate / iti saMkSepa-vistarakRta eva bhedaH, na tu pAramArthikaH // iti gAthAtrayArthaH / / 1168 // nANaM payAsayaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tiNhaM pisamAoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 1169 // iha yathA kiJcidudghATadvAraM bahuvAtAyanajAlakacchidraM vAtAkRSTAdimacurareNu-kacaMbarapUritaM zUnyagRham / tatra ca vastukAmaH ko'pi tat zuzodhayiSuravAtAyanajAlakAni sarvANyapi bAbareNu-kacavarapravezaniSedhArtha sthagayati / madhye ca pradIpa prajvalayati / puruSaM ca kacarAdyAkarSaNAya vyApArayati / tatra ca pradIpo revAdimalaprakAzanavyApAreNopakurute, dvArAdisthaganaM tu bAhyarevAdimacezaniSedhena, puruSastu revAdhAkarSaNAt tacchodhanena / evamihApi jIvApavaraka uddhATAvadvAraH sadguNazUnyo mithyAtvAdihetvAkRSTakarmakacavarapUrito muktisukhanivAsahetoH zodhanIyo vartate / tatra ca pradIpasthAnIyaM jJAnaM jIvAdivastUnAM prakAzakam , tapastu puruSasthAnIyaM karmakacavarazodhakam , saMyamastu dvArAdisthaganakalpo guptikaro nUtanakarmakacavarapravezaniSedhakaH / evaM trayANAmapi jJAnAdInAM samAyoge samavAye mokSA jIvasya jinazAsane bhaNitaH / evaM zuddhasvarUpe jIvamandire siddhisukhAni saMtataM nivasanti // iti niyuktigAthArthaH // 1169 // 1 sahakArikhe tayoH kiM kenopakarute svabhAvena / jJAna-caraNayorathavA svabhAvanirdhAraNamidAnIm // en 2jJAnaM prakAzakaM zodhakaM tapaH saMyamana guptikaraH / trayANAmapi samAyoge mokSo jinazAsane bhaNitaH // 19 // For Private and Personal Use Only
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 262 vizeSA. Aha- nanu jIvApavaraphazodhane kimiti jJAnAdInAM tritayamapyapekSyate, yAvatA'nyatareNaikenApi tacchaddhirbhaviSyati', ityAzaGkakaikasmAt kAryasiddhinirAkaraNena tritayasamudAyAdeva tatsiddhiM samarthayannAha bhASyakAra: asahAyamasohikaraM nANamiha pagAsamettabhAvAo / sohei gharakayAraM jaha supagAso vi na paIvo // 1170 // naya savvavisohikarI kiriyA vi jamapagAsadhammA sA / jaha na tamogehamalaM narakiriyA savvahA hri||1171|| dIvAipayAsaM puNa sakiriyAe visohiyakayAraM / saMvariyakayArAgamadAraM suddhaM gharaM hoi // 1172 // taha nANadIvavimalaM tavakiriyAsuddhakammayakayAraM / saMjamasaMvariyamuhaM jIvagharaM hoi suvisuddhaM // 1173 // iha na mAnamasahAyamekAkyeva zodhayitumalam, prakAzamAtrasvabhAvasthAt , yadakriyaM prakAzamAtrasvabhAvaM na ta vizuddhikaraM haSTam , yathA na gRharajo-malavizuddhikRd dIpaH, yacca vizuddhikaraM na tat prakAzamAtrasvabhAvam , yatheSTA-niSTaprApti-parihAraparispandavAn nayanAdiprakAzadhamA devadattaH, prakAzamAtrasvabhAvaM ca jJAnam , tasmAdasahAyatvAd na vizuddhikaraM taditi / kriyApyekAkinI na sarvazuddhikarI, aprakAzadharmakatvAt , yad yadaprakAzadharmakaM na tat sarvavizuddhikaram , yathA na samastagRharajo-malavizuddhayejyakriyA, cakSuSmato vA kriyA yathA tamoyuktaM gRhaM tamogRhaM tasya na sarvavizuddhaye'lam , yA ca sarvavizuddhaye'laM na sAprakAzasvabhAvA, yathA cakSuSmato narasya vittamaskagRhe samastarajo-malApanayanakriyA, aprakAzasvabhAvA caikAkinI kriyA, ato na sarvavizuddhikarIti / tritayAdapi samuditAt tarhi zuddhirna bhaviSyatIti cet / naivam , ityAha-dIpAdiprakAza punaryakSA gRha sakriyayA vizodhitakacavaraM saMvRtakacabarAgamahetubhUtadvAraM sarvathA zuddhaM bhavati tathA tenaiva prakAreNa jJAnadIpavimalitaM tapaHkriyayA zodhitakarmakacavaraM saMyamena saMtRtasamastAzravadvAraM jIvagRha suvizuddha siddhisukhasaMdohanivAsayogyaM bhavatItyartha iti // 1170 // 1171 // 1172 // 1173 // Aha- nanu pUrva jJAna-kriyAlakSaNAd dvayAt mokSaH, idAnIM tu jJAna-tapaH-saMyamarUpAt tritayAdasAvucyate, iti kathaM na pUrvA 1 asahAyamazunikara jJAnamiha prakAzamAtrabhAvAt / zodhayati gRhakacavaraM yathA suprakAzo'pi na pradIpaH // 17 // ma ca sarvaSizuddhikarI kriyA'pi yadaprakAzAdharmA sA / yathA na tamogahamalaM narakriyA sarvathA harati // 10 // dIpAdiprakAza punaH sakriyayA vizodhisakacavaram / saMvRttakanavarAgamadvAraM bhukhaM gRhaM bhavati // 172 // tathA jJAna-dIpavimalaM tapaHkriyAzuddhakarmakacavaram / saMyamasaMdRtamukha jIvarAvaM bhavati suvizuddham // paravirodhaH ?, ityAzaGkayAha saMjama-tavomaI jaM saMbaranijaraphalA mayA kiriyA / to tigasaMjogo vi hu tAu cciya nANa-kiriyAo // 1174 // saMyama-tapomayI saMbara-nirjaraphalA ca yad yasmAt tIrthakara-gaNadharANAM matA saMmatA kriyA, tatastasmAjjJAna-tapa-saMyamarUpatrikasaMyogo'pyasau te eva pUrvokta jJAna-kriye, nAdhikaM kiJciditi / idamuktaM bhavati- ekaiva cAritrakriyA saMyama-tapobhedAd dvidhA bhiyate, tapaH-saMyamarUpatvAcAritrasya / ata eva saMvaro nirjarA ca tasyAH phalam , saMyamasyA''zravadvArasaMvarahetutvAt , tapasastu kamenirjarAkAraNatvAt / ato yadyapIha jJAnAditrayAd mokSa ucyate, tathApi tapaH-saMyamayoH kriyAyAmevaikasyAmantarbhAvAsAna-kriyAlakSaNadvayAdevA'yam, iti na kazcid virodhH| . aparastvAha- nanu "samyagdarzana-jJAna-cAritrANi mokSamArgaH" iti prasiddham , atra tu zAna-cAritrAbhyAM sa pratipAdyate, iti kathaM na virodhaH / etadapyayuktam , abhimAyAparijJAnAt , yato jJAnagrahaNenaiveha samyaktvamAkSipyate, samyaktvamantareNa jJAnasyA'pyabhAvAta, mithyAdRSTijJAnasyA'jJAnatvenA'sakRtyatipAdanAt / tathA, jJAnavizeSa eva samyaktvam , iti-mAgatrApyuktameva, tadyathA- ... 'nANamavAya-dhiIo daMsaNamiTuM jhogghe-haao| taha tattaI samma roijjai jeNa taM nANaM // 1 // tasmAjjJAnAntargatameva samyaktvam, ato jJAnagrahaNAt tat gRhItameva, ityalaM prasaGgena / tadevaM vyAkhyAtA 'nANaM payAsarya' ityAdigAthA // 1174 / / .. atha bhAve khaovasamie' ityAdyuttaragAthAsaMghandhanArthabhAhane lahai sivaM suyammi vi varseto acaraNo tti jaM tassa / heU khaovasamao jaha vaTuMto'vahiNNANe // 1175 // jatisuyanANammi vi jIvo vasa'to sona pAuNai mokkha' ityAdigAthAyAM yata pUrva pratijJAtamityarthaH / kiM pratijJA , saMyama-tapomayI yat saMvara-nirjarAphalA masA kriyA / satasvikasaMyogo'pi khalu te eva jJAna-kriye // 11 // 2 tatvArthAdhigamasUtre, 2 gAthA 536 / 3 gAthA 1169 / 4 gAthA 118. 5na labhate zivaM zrute'pi vartamAno'caraNa iti yat tasya / hetuH kSayopazamato yathA vartamAno'vadhijJAne // 1175 // . gAthA 1143 / For Private and Personal Use Only
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir vizeSA0 263 tam', ityAha- 'ma labhate zivaM mokSa zrute'pi vartamAno'caraNo jIvaH' iti / tasya pratijJAtasya heturayaM drssttvyH| kaH, ityAha'khaovasamautti' kSAyopazamikatvAt- zrutajJAnasya kSAyopazamikabhAvavartitvAt , mokSasya ca kSAyikajJAna eva bhAvAditi bhAvaH / yathA'vadhijJAne vartamAna iti dRSTAntaH // 1175 // - atra paraH mAha- nanu yadyevam , tarhi caraNasahitAdapi zrutAd mokSo na bhavatyeva, asmAdeva hetoH, amuSmAdeva ca dRSTAntAditi / kaH kimAha-kSAyopazamike caraNasahite'pi jJAnena bhavatyeva mokSa iti siddhasAdhyataiva, kintu kSAyikajJAna-cAritrAbhyAmeva mokSa iti / etadevAha sakkiriyammi vi nANe mokkho khaiyammi na u khaovasame / suttaM ca khaovasame na tammi to caraNajutte vi||1176|| - gatArthaiva / / 1176 // . Aha- yadyevaM kSAyopazamikabhAvavRttitvenaiva zrutAd mokSo niSiddha ityatazcaraNasahitAt tataH prAg yad mokSAbhidhAnaM tacchnya cittabhASitameva / naivam , yataH sAkSAdAnantaryeNaiva zrutAd mokSo niSidhyate, pAramparyeNa tu tasmAdapyasau bhavatyeva, yasmAt zrutajJAna-cAritrAbhyAM kSAyikajJAna-cAritre labhyete, tAbhyAM ca mokSaH samApyate / tatazcAritrayuktaM zrutaM mokSaheturiti yaduktaM prAk, tadapyaviruddhameveti / etadevAha OM suyaM-caraNehiMto khAiyanANa-caraNANi labbhaMti / tatto sivaM suyaM to sacaraNamiha mokkhaheu ti||1177|| vyAkhyAtAthaiva // 1177 // nanuH kutaH punaridamavasIyate yat-kSAyopazamike bhAve zrutaM vartate / ucyate- Agame tathaivA'bhidhAnAt / kaH punarevamAgamaH', ityAha- 'bhAve khaosamie ityAdi ityevamekayA pAtanayeya gAthA saMbadhyate / atha pAtanAntaraM cikIrSurAha- Ahava nijiNNe cciya kamme nANaM ti kiMva caraNeNaM? / na suyaM khayao kevalanANa-carittAI khiyaaii||1178 1 sakriye'pi jJAne mokSaH kSAyike na tu kSayopazame / sUtraM ca kSayopazame na tasmistatazcaraNayukte'pi ||17||xsuth2 yata zruta-caraNAbhyAM kSAyikajJAna-cAritre lamyate / tataH zivaM zrutaM tataH sacaraNamiha mokSaheturiti // 1177 // 3 gAthA- 1180 / " AhavA mirjIrNa evaM karmaNi jJAnamiti kiMvA caraNena / ma zrutaM kSayataH kevalajJAma-dhAritre kSAyike // // 18 // tesuMya Thiyassa mokkho to suyamiha sacaraNaM tadaTThAe / taM kaha mIsaM khaiyaM ca kevala jaM sue'bhihiyaM // 1.179 // , 'Aha va tti' athavA, para Aha- nanu ca svAvArake karmaNi tAvat sarvathA nirjINe parikSINe sarvamapi jJAnamutpadyane, na tUdayapAle / tatazca yathA cAritramantareNApi kathamapi tajjJAnAvaraNaM karma kSINam , tathA mokSalAbhAvArakamapi kathamapyevameva kSayamupayAsthati, tato jJAnAdeva kevalAd mokSo bhaviSyati, kiM cAritreNa ? iti / atrottaramAha- 'na suyaM khayau ti sarvamapi jJAnaM khAcaraNe sarvathA kSINe samutpadyate, ityetadasiddham , yasmAt zrutajJAnam, upalakSaNatvAd matya-'vadhi-manaHparyAyajJAnAni ca na svAvaraNakSayAt , kintu tatkSayopazamAdevaitAni jAyante / kSAyikaM tvekameva kevalajJAnam , tathA, kSINamohasaMbandhi cAritraM ca kSAyikam / vayozca sthitasyA''nantaryeNa mokSo jAyate / tataH sacaraNaM zrutamiha tadarthAya kSAyikajJAna-cAritralAbhAya bhavati, ityevaM paramparayA cAritrasahitAta zrutAd mokSamApteH pUrvoktaM na virudhyate / paraH pAha- kayaM punaridaM vijJAyate- tat zrutajJAnaM mizraM kSAyopazamikam , kevalajJAnaM tu kSAyikamiti / AcAryaH mAha- yad yasmAt zruta Agame'bhihitametat // iti gAthAdazakArthaH // 1179 // kiM tadabhihitam , ityAha bhAve khaovasamie duvAlasaMga pi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho naNNattha khae kasAyANaM // 1180 // bhavanaM bhAvaH, bhavatIti vA bhAvaH, tatra bhAve zrutajJAnaM bhavati / kasmin ?, ityAha-kSayopazamAbhyAM nittaH, kSayopazamAvena vA kSAyopazamikastatraiva bhavati, na tvaudayikAdike / kiyat 1, ityAha-dvAdazAGgAni yatra tad dvAdazAGgam , apizabdAd bAhyamapi sarvam , tathA, matya-'vadhi-panaHparyAyajJAnatrayamapi,tathA,kSAyikau-pazamikabhAvavRttivarjasAmAyikacatuSTayamapi / kevalasya bhAvaH kaivalyaM ghAtikarmaviyoga ityarthaH, tasmin kaivalye sati jJAnaM kaivalyajJAnaM kevalajJAnamityarthaH, tallAbhaH punaH kaSAyANAM krodhAdInAM sarvathA kSaye satyeva bhavati, nAnyatra nAnyena prakAreNa / iha ca yadyapi ghAtikarmasu caturvapi kSINeSu kevalajJAnaM bhavati, na tu kevaleSu kaSAyeSu / tathApi prAdhAnyakhyApanArtha teSAmeva grahaNam , tatkSaye zeSakarmakSayasyA'vazyaMbhAvitvAt // iti niyuktigAthArthaH // 1180 // 1 sayozca sthitasya mokSastataH zrutamiha sacaraNaM tadarthAya / tat kathaM mizraM zAyikaM ca kevalaM yat zrute'bhihitam // 1179. 2 bhAve kSAyopazamike dvAdazAjamapi bhavati zrutajJAnam / kaivalyajJAnalAbho nAnyatra kSaye kaSAyANAm // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA0 www.kobatirth.org 264 bhASyam - savvaM pikiya deso kevalavajANi vAvisadeNaM / cattAri khaovasame sAmaiyAI ca pAeNaM // 1181 // . kasAyAvagame kevalamiha nANa- daMsaNa caritaM / desakkhae vi sammaM dhuvaM sivaM savvakhaiesuM // 1182 // sarvazrutaM kSAyopazamikabhAvavarti, kimuta tadezaH, ityapizabdabhAvArthaH / athavA, apizabdAt kevalajJAnavarjIni catvAri jJAnAni, sAmAyikAni ca samyattava zruta-deza- sarvaviramaNarUpANi catvAri, prAyograhaNAdakSAyikau pazamikAnIti / iha 'neNNattha khae kasAyANaM' iti kevalajJAnaviSayasAmAnyoktAvatiprasaGgAd vizeSaM darzayati- kevalajJAnaM, kevaladarzanaM, kevalaM paripUrNa kSAyikaM cAritraM ceti / etAni trINi sarveSAmetra krodhAdikaSAyANAmapagame kSaye bhavanti / kSAyikaM samyaktvaM punasteSAmanantAnubandhicatuSTaya rUpadezakSaye'pi bhavati / tataH sarveSvapi jJAna-darzana- samyaktva cAritreSu kSAyikeSu jAteSu satsu dhruvaM nizcitaM zivaM mokSo bhavati jIvasyeti // 1181 // 1182 // athottaraniryuktigAthAsaMbandhanArthamAha hameyANamalAbho lAbho va kamo tadAvaraNayA vaa| AvaraNakhauvasamo samo khao vA kahaM kassa 1 // 1183 // kathaM punareteSAM samyaktvAdInAmalAbhaH 1, kathaM vA lAbha:- kuto hetorityarthaH 1, ko vA lAbhakramaH ?, kasya vA kimAvaramhaiM, kasya vA kathamAvaraNakSayopazamaH ? kathaM dopazamaH 1, kSayo vA 1 ityekA pAtanA / / 1183 // Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir pAtanAntaramAha ahavA tavA maiyaM kahamArUDho taruM jipo kaha vA / tatto patrakkhamANA jAyA jiNapavayaNutpattI ? // 1184 // athavA, 'taiva-niyama- nANarukkhaM' ityAdi prAguktam, tatredAnImetat pRcchayate taM taponiyamAdivRkSaM jinaH kathamArUDhaH- kena hetunA, kena vA krameNa ? ityarthaH, kathaM vA tato jinAt pravakSyamANA bhaNiSyamANA jinapravacanotpattirjAtA 1 iti // 1184 // 1 sarvamapi kimuta dezaH kevalavarNAni vA'pizabdena catvAri kSayopazame sAmAyikAni ca prAyeNa // 118 // sarvakaSAyApagame kevalamiha jJAna-darzana- cAritram / dezakSaye'pi samyag dhruvaM zivaM sarvakSAyikeSu // 1182 // 2 gAthA 1180 // 3 kaM.ga. 'kaM punasteSAM samyaktvamana' / 4 kathameteSAmalAbho lAbho vA kramastadAvaraNatA vA ? / AvaraNakSayopazamaH zamaH kSayo vA kathaM kasya ? // 1183 // 5. ka. ga. 'bhyagjJAnAdI' / 6 athavA tapaadimayaM kathamArUDhastaraM jinaH kathaM vA / tataH pravakSyamANA jAtA jinapravacanotpattiH 1 // 1184 // 7 gAthA 1094 / er granthagAmbhIryamAlokya paurvAparyamUDhatAM ziSyasyAzaGkamAnaH saMkSipya tAtparyamAha - 1 gha. cha. 'atha pra' nijjuttisamutthANappasaMgao nANatarusamAroho / vaccai ya vakkhamANA samayaM jiNapatrayaNuppattI // 1185 // kutaH puruSAdiyaM sAmAyikaniryuktiH prasUtA ?, ityevaM sAmAyikaniryuktisamutthAnaprasaGgato yastapo niyama-jJAnavRkSasamArohaH prAk prastutaH, yA ca vakSyamANA jinapravacanotpattiH, etadvitayamapyevaM sati samakaM yugapad vrajati- yugapat samarthayiSyata ityarthaH // iti gAthApaJcakArthaH // 1185 // samyaktvAdyalAbhakAraNaM tAvadAha aTThaNhaM payaDINaM ukkosaDiIe pavaTTamANo u| jIvo na lahai sAmAiyaM caunhaM pi egayaraM // 1186 // aSTAnAM jJAnAvaraNIyAdikarmaprakRtInAmutkRSTasthitau vartamAno jIvo na labhate sAmAyikam / kiMviziSTam 1, caturNA samyaktvasAmAyika zrutasAmAyika- dezaviratisAmAyika sarvaviratisAmAyikAnAmekataramanyataraditi / apizabdAd matyAdi ca na labhate / na kevalametAni na labhate, pUrvapratipanno'pyAyurvarja karmetkRSTasthitau na bhavati, yato'vAptasamyaktvastatparityAga eva kArmagranthikamatenotkR sthitIH karmaprakRtIrvadhnAti saiddhAntikAbhiprAyatastu bhinnagrantheH punarapyutkRSTasthitibandha evaM na bhavati; AyuSastUtkRSTasthitau vartamAnaH samyaktva- zrutasAmAyikadvayasyAnuttarasura utpAdakAle pUrvapratipanno bhavati, na tu pratipadyamAnakaH / tuzabdAdAyurvarjazeSasaptakarmaprakRtInAM jaghanyasthitAvapi vartamAnaH sUkSmasaMparAyAdiH samyaktva zruta-sarvaviratisAmAyikatrayasya pUrvapratipannatvAd na labhate na kazcit pratipadyate / AyuSastu jaghanyasthitau vartamAno na pUrvapratipannaH, nApi pratipadyamAnakaH, Ayurjaghanya sthite: kSullakabhavagrahaNarUpasvAt tadvatAM ca jIvAnAM samyaktvAdyubhayAbhAvAt sAsvAdanasyApi teSvanutpAdAt / iti niyuktigAthArthaH // 1186 // 'aSTAnAM karmaprakRtInAmutkRSTasthitau' ityuktam ; tatrotkRSTe-tarabhedabhinnAM tatsthitimeva bhASyakRdAha Mata sayarovamANaM koDAkoDIu nAma goyANaM / sayarI mohassa ThiI sesANaM tIsamukkosA // 1187 // 2 niyuktisamutthAnaprasaGgato jJAnatarusamArohaH / majati ca vakSyamANA samakaM jinapravacanotpattiH // 1185 // 3 aSTAnAM prakRtInAmutkRSTasthitau pravartamAnastu / ovo na labhate sAmAyikaM caturNAmapyekataram // 1186 // 4 viMzatiH sAgaropamAna koTAkovyo nAma gotrayoH / saptatimahasya sthitiH zeSANAM triMzadutkRSTA // 1187 // For Private and Personal Use Only
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Railassarson Gyaan www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 265 vizeSA0 Ausa sAgarAiM tettIsaM, avarao muhuttaMto / aTTha ya nAmA-goe veaNIe bArasa muhuttaa||1188|| nAma-gotrayoviMzatiH sAgaropamakoTAkoTya utkRSTA sthitiH, mohanIyasya tu saptatiH, zeSANAM tu jJAnAvaraNa darzanAvaraNa-vedanIyA-'ntarAyANAM triMzat , AyuSastu trayastriMzat sAgaropamANyutkRSTA sthitiH / avarato jaghanyataH punarmuhUrtAntaH- jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-''yu-rmohanIyA-'ntarAyalakSaNAnAM paJcAnAM karmaprakRtInAmantarmuhUrta jaghanyA sthitirityarthaH, nAma gotrayoraSTau muhUrtAH, vedanIyasya tu dvAdaza muhUrtA jaghanyA sthitiH| tatra mohanIyasya jaghanyasthitibandhako'nivRttivAdaraH, AyuSastu mithyAdRSTayastiryaga-manuSyAH, jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIyamAma-gotrA-'ntarAyANAM tu mUkSmasaMparAyo jaghanyasthitibandhakaH / kapAyapratyayA ceha jaghanyA sthitirvivakSitA, yogapratyayo tUpazAntamohAdInAM vedanIyasya sAmayikyapyeSA syAditi / Aha- kimetAH karmaprakRtayo yugapadevotkRSTasthitayo bhavanti, AhosvidekasyA utkRSTasthitau jAtAyAM pazcAdanyA utkRSTasthitayo bhavanti, anyathA vA kathaJcit / atrocyate- vaicitryamatra // 1187 // 1188 // kiM punastat ?, ityAha. mohassukosAe ThiIe sesANa chaNhamukkosA / AussukkosA vA majjhimiyA vA na u jahaNNA // 1189 // mohavivajjukkosayaThiIe moharasa sesiyANaM ca / ukkosa majjhimA vA kAsai va jahaNiyA hojjA // 1190 // mohanIyasyotkRSTAyAM sthitau vadhyamAnAyAM zeSANAM jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-vedanIya-nAma-gotrA-'ntarAyalakSaNAnAM SaNNAM karmaNAmutkRSTava sthitirbhavati / utkRSTasaMkleze hi mohanIyasyotkRSTA sthitibadhyate / tatra vartamAno janturmAnAvareNAdInAmapyutkRSTo sthiti vadhnAtIti supratItameva / AyuSastu yadotkRSTasthitikena mohanIyena sahotkRSTaM nArakAyurapi baddhvA saptamapRthivyAmutpadyate, tadA nArakAyurAzrityotkRSTA trayastriMzatsAgaropamalakSaNA sthitilabhyate / yadA tu SaSThapRthivyAdipUtpadyate, tadA tasyaiva madhyamA sthitilabhyate, na tu jaghanyA / etAvatsaMklezavato naraka evotpAdAta , tatra ca kSullakabhavagrahaNalakSaNAyA AyurjaghanyasthiterasaMbhavAt / yadA'pyutkRSTasaM 1 AyuSaH sAgarAtrayastriMzat , avarato muhUrtAntaH / aSTa ca nAma-gotrayodanIye dvAdaza muhUrtAH // 1158 // 2 ka. ga. 'yA tessuup'| 3 mohasyorakRSTAyAM sthitI zeSANAM SaNNAmutkRSTA / AyuSa uskRSTA vA madhyamA vA ne tu jaghanyA // 1189 // mohavivotkRSTasthitI mohasya zeSANAM ca / utkRSTA madhyamA vA kasyacid vA jaghanyA bhavet // 1190 // 4 ka. ga. 'rnniiyaadii'| klezau nAraka-devAvutkRSTasthitikaM mohanIyaM bavA tiryasUtpadyate, tadApyAyuSo jaghanyasthitirna saMbhavati, kSullakabhavagrahaNalakSaNatajjaghanyasthitiSu jIveSu nAraka-devAnAmanutpAdAditi / 'mo vivajjukkosayetyAdi' yadA tu mohanIyaM varjayitvA zeSasya jJAnAbaraNAdyanyatarasya karmaNa utkRSTA sthitirvadhyate, tadA mohanIyasya, tathA, vivakSitotkRSTasthitikajJAnAvaraNAdikarmaNaH sakAzAdanyakarmarakRtInAM cotkRSTA vA, madhyamA nA sthitilabhyate, na tu jaghanyA; tathAhi- yadA sarvotkRSTasaMkleze vartamAna utkRSTasthitikaM jJAnAvaraNIyAdikaM karma badhnAti, tadA zeSANAM mohAdikarmaNAmutkRSTA sthitirbhavatItyavagamyata eva / yadA tu khapAyogyotkRSTasaMkleza utkRSTasthitIni jJAnAvaraNAdikANi badhyante, tadA'sau jJAnAvaraNAdikarmotkRSTasthitiprAyogyaH saMklezo mohanIyakarmotkRSTasthitinibandhanasaMklezApekSayA madhyama eva bhavati; atastatra vartamAno mohanIyaM madhyamasthitikaM banAti, ityedapi subodhameva / darzanAvaraNa-vedanIyAdikarmotkRSTasthitinibandhanasaMklezApekSayA tvasAvutkRSTo vA syAt , madhyamo vA tatrotkRSTa tasmin darzanAvaraNIyAdikarmANi tIvrarasAnyutkRSTasthitIni badhyante, madhyape tu tasmin madhyamasthitIni tAni badhyante, ityetadapi ghaTamAnaka lakSyate / jaghanyA tu tasthitirna saMbhavati / mohanIya-darzanAvaraNIyAdikarmaNAM hi jaghanyA'varmuhUrtAdikA sthitiruktA, tAM cAnivRttivAdara-sUkSmasaMparAyAveva badhItaH, tau ca jJAnAvaraNAdikarmotkRSTasthiti kadAcidapi na nirvatayataH, kintu mithyAdRSTirevaH iti na jJAnAvaraNAdyutkRSTasthitau mohanIya-darzanAvaraNAdijaghanyasthitisaMbhavaH / kiM sarvathA na 1, ityAha'kAsai va jahaNiyA hoja ti' kasyA'pyAyurlakSaNasya karmaNo jaghanyA sthitiH syAt , yathotkRSTasthitikaM jJAnAvaraNAdi karma vanatastirazco manuSyasya vA jaghanyakSullakabhavagrahaNA''yurvandhaH / ityevaM tAvad yathAvagataM tathA vyAkhyAtamidaM gAthAdvayam, paramArtha vih| kevalinA, bahuzrutA vA vidantIti // 1189 // 1190 // . evaM ca sati kim , ityAha... samma-suya-desa-savvavvayANa sAmAiyANamekaM pi / ukkosaThiI na labhai bhayAue punvaladdhAiM // 1191 // savvajahaNNaThiIu vi na labhae jeNa puvvpddivnno|aauyjhnnnntthiiio na pavajjato na pddivnno||1192|| samyaktva-zruta-dezavrata-sarvavratalakSaNAnAM caturNA sAmAyikAnAmekamapyutkRSTakarmasthitiko janturna labhate, pUrvalabdhAni tUtkRSTasthi1 ka. ga. 'raNAdi' / 2 samyak-zruta-deza-sarvadhatAnAM sAmAyikAnAmekamapi / utkRSTasthitirna labhate bhajA''yupi pUrvalabdhAni // 1191 // sarvajaghanyasthitiko'pi na labhate yena pUrvapratipannaH / Ayurjaghanyasthitiko ma prapadyamAno na prtipnnH|| 1192 // A . For Private and Personal Use Only
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 266 vizeSA. tika ekasminnAyuSi bhaja vikalpayaitAni-kasyacita kizcid bhavati, kasyacid neti / tatra cAnuttarasurasya samyaktva-zrutasAmAyike pUrvapatipane bhavataH, na zeSamityuktameveti / jJAnAvaraNAdisarvajaghanyasthitiko'pi sUkSmasaMparAyAdirna labhate-naitAni pratipadyate, yena yasmAt samyaktva-zruta-sarvaviratisAmAyikAnAM pUrvapratipanno'sau vartate, tasmAt punarapi na labhate, labdhasya punarlAbhAsaMbhavAditi / AyuSastu kSullakabhavagrahaNajaghanyasthitiko na pUrvapratipannA, nApi pratipadyamAnakaH, iti mAk sarva bhAvitameva // iti gaathaassdkaarthH|| 1991 // 1192 // aya samyaktvAdImA lAbhakAraNamAha sattaNhaM payaDINaM amitarao u koDakoDIe / kAUNa sAgarANaM jai lahai caiNhamannayaraM // 1193 // saptAnAmAyurvarjAnAM karmaprakRtInA sthitimaGgIkRtya yA'ntyA sAgaropamANAM koTAkoTI tasyA abhyantarata eva kRtvA 'AsmAnas' iti gamyate, yadi labhate-caturNAmamyatarata sAmAyika labhate, tadetyaM labhate nA'nyathetyarthaH // iti gaathaarthH|| 1193 // bhASyam. aMtimakoDAkoDIe savvakammANamAuvajjANaM / paliyAsaMkhijaime bhAge khINe bhavai gaThI // 1194 // yadA kila kSapyamANAnAmAyurvarjasaptakarmaNAM sthiterantyA sAgaropamakoTAkoTI avatiSThate, tadA tammadhyAdapi palpopamAsaMkhyeya. bhAge kSapite granthirAvirbhavati // 1194 // anthiH kimucyate, ityAha geMThi tti sudumbheo kakkhaDadhaNarUDhagUDhagaThi vva / jIvassa kammajANao ghaNarAga-dosapariNAmo // 1195 // pranthiriti bhaNyate / kA', ityAha- ghano'tinibiDo rAga-dveSodayapariNAmaH / kasya / jIvasya / kyNbhuutH| krmjnit:krmvishessprtyyH| ayaM ca durbhedo duA~co duHkSepaNIyo bhavati / ka iva / valkAdAruvizeSasya saMbandhI karkazaghanarUDhaguDhagranthiriva / saptAno prakRtInAmabhyantaratastu koTAkovyAH / kRtvA sAgarANAM yadi lamate caturNAmanyatarat // 113 // 25. cha. 'ke ta'! / antimakoTAkovyo sarvakarmaNAmAyurvarjAmAm / patyAsaMkhyeye bhAge kSINe bhavati pranthiH // 19 // 4 ka. ga. 'smstk'| 5 adhiriti sudurbhedaH karkazaghanarUhagUDhaprandhiriva / jIvasya karmajanito dhanarAga-doSapariNAmaH // 195 // hai-1. karkazo'tiparuSaH / dhanaH sarvato nibiddH| sa cAdo'pi syAdityAha-rUDhaH zuSkaH / gRDhaH kthmpyudvessttyitumshkyo'tiprcymaapn| yavaMbhUto dravyagranthirbhedo bhavati, evaM rAga-dveSodayapariNAmo'pyasau durbhedo bhavati / ato granthiriva granthiya'padizyata iti // 1195 // ___ tataH kim ?, ityAha- . * 'bhinnammi tammi lAbho sammattAINa mokkhaheUNaM / so ya dulabho parissama-cittavighAyAivigghehiM // 1196 // tasmin granthau bhinne kSapayitvA samatikrAnte mokSahetubhUtAnAM samyaktvAdInAM lAbho bhavati / sa ca granthibhedo manovighAta-parizramAdivigratidurlabho'tizayena duSkaraH / tasya hi jIvasya pranthibhedaM cikIrSAvidyAsAdhakasyeva vibhISikAdibhyo manovighAto manAkSobho bhavati, pracuradurjayakarmazatrusaMghAtajayAca mahAsamaragatasubhaTasyeva parizramacAtizayena saMjAyata iti // 1196 // etadevAha so tattha parissammai ghoramahAsamaraniggayAi vva / vijjA ya siddhikAle jaha bahuvigghA tahA so vi||1197|| ___sa jIvastatra granthibhede pravRtto ghoramahAsamarazirasi durjayApAkRtAnekazatrugaNaH subhaTa iva, AdizabdAd mahAsamudrAditArakavat, parizrAmyati / yathA ca siddhikAle vidyA bahuvighnA saMpadyate- sAdhakasyopasargarmanAkSobhaM janayati, tathA so'pi granthibheda iti // 1197 // aya prerakaH mAhakammaThiI sudIhA khaviyA jai nigguNeNa, sesaM pi / sa khaveu nigguNo cciya kiM puNo dsnnaaiihiN||1198|| yadi grandhibhedAt pUrva samyaktvAdiguNavikalenaivA'nena jantunA sudIrghA drAdhIyasI karmasthitiH kSapitA, tarhi zeSamapi karmA'sau samyaktvAdiguNazUnya evaM kSapayatu, tato mokSamapyevamevA'sAdayatu, kiM punaH samyagdarzanAdiguNaistaddhetubhirvikalpitaH / iti // 1198 // _ atrottaramAha mile tasnilAmaH samyaktvAdInA mokSahetUmAm / sa ca durlabhaH parizrama-cittavidhAtAdiviznaH // 19 // kica-1 . 1 satantra parizrAmyati ghoramahAsamaranirgatAdirikha / vidyA ca siddhikAle yathA bahuvinA tathA so'pi // 1197 // karmasthitiH sudIrghA kSapitA yadi nirguNena, zeSamapi / sakSapayatu nirguNa eva kiM pundrshnaadibhiH||18|| 4 ka. ga. 'miH / For Private and Personal Use Only
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 267 vizeSA0 pAeNa puvvasevA parimauI sAhaNammi gurutariyA / hoi mahAvijjAe kiriyA pAyaM savigdhA ya // 1199 // taha kammaThiikhavaNe parimauI mokkhasAhaNe guruI / iha daMsaNAikiriyA dulahA pAyaM savigdhA y||1200|| mahAvidyAsAdhanavadetad draSTavyam- yathA mahAvidyAyAH sisAdhayiSitAyA: prAyaH pUrvasevA nAtigurvI, kintu parimRdvI bhavati tatsAdhanakAle tu yA kriyA sA gurutarA'tigarIyasI bhavati, savinA ca prAyaH saMjAyate; tathA granthibhedAt pUrva karmasthitikSapaNe yA yathApravRttakaraNakriyA sA nAtigurvI, kintu parimRddI; yA punargranthibhedAdArabhya mokSasAdhane samyagdarzanajJAnasahitacAritrakriyA, sAtIva gurvI, dudhApA, savinA ca bhavati / na caitAM samyagdarzana-jJAnAnvitacAritrakriyAmantareNa kasyApi kadAcidapi mokSo bhavati / iti kathamucyate- 'samyaktvAdiguNavikalo'pi sarva karma kSapayitvA mokSamAsAdayatu jIvaH' iti ? // 1199 // 1200 // . pratividhAnAntaramAhaahava jaocciya subahaM khaviyaM to nigguNo nasesaM pi|s khaveijaolabhae sammatta-suyAiguNalAbhaM // 1201 // athavA, yata evaM guNavaikalyAvasthAyAM subahanena karma kSapitam , ata eva zeSamapi karma nirguNaH san na kSapayati / kutaH, ityAha- yataH kSapitabahukarmavAdapacitabahudoSo granthibhedAdUrdhva samyaktvAdiguNalAbha labhate, iti kathaM tadA nirguNaH syAt / ayamabhiprAyaH-na hi kenApyadhyAhRtyApekSitAH samyaktvAdiguNA bhavanti, yena bhavatA procyate- 'kiM samyaktvAdiguNairmokSahetutayA kalpitaH?" iti / kSapitabahukliTakarmaNAmanapekSitA api svayameva prAdurbhavanti guNAH, iti kathaM nirguNa evaM zeSamapi kSapayatu iti // 1201 // pranthibhedaM ca jIvo yathApravRttAdikaraNakrameNa vidadhAti; tatra kAni, kiyanti, kasya caitAni karaNAni bhavanti ?, ityAhakaeNraNaM ahApavattaM apucamaniyaTTiyameva bhabvANaM / iyaresiM paDhamaM ciya bhannai karaNaM ti pariNAmo // 1202 // iha bhavyAnAM trINi karaNAni bhavanti, tadyathA- yathApravRttakaraNam , apUrvakaraNam , anivartikaraNaM ceti / tatra yenA'nAdisaM prAyeNa pUrNasevA parigadI sAdhane gurutarA / bhavati mahAvidyAyAM kriyA prAyaH savinA ca // 1199 // tathA kamasthitikSapaNe parimRdvI mokSasAdhane gurvI / iha darzanAdikriyA durlabhA prAyaH savitA ca // 1200 // 2 ka. ga. prApyA s'| 3 athavA yata eva subahu kSapitaM tato mirguNo na zeSamapi / sa kSapayati yato labhate samyaktva-zrutAdiguNalAbham // 12.6 // 4 karaNaM yathAmavRttamapUrvamanivartikameva bhanyAnAm / itarepo prathamameva bhaNyate karaNamiti pariNAmaH // 1202 // siddhaprakAreNa pravRttaM yathApravRtta, kriyate karmakSapaNamaneneti karaNaM sarvatra jIvapariNAma evocyate, yathAvRttaM ca tatkaraNaM ca yathAvRttakaraNam , ecamuratrApi karaNazabdena karmadhArayaH, anAdikAlAt karmakSapaNapravRtto'dhyavasAyaviMzapo yathApravRttakaraNamityarthaH / aprAptapUrvamapUrvam , sthitighAta-gmaghAnAyapUrvArthanirvartakaM vA'pUrvam / nivartanazIlaM nivarti, na nirarti- anivarti- A samyagdarzanalAbhAd na nivatata ityarthaH / etAni trINyapi yathottaraM vizuddha-vizuddhatara-vizuddhatamAdhyavasAyarUpANi bhavyAnAM karaNAni bhavanti / itareSAM tvabhavyAnAM prathamameva yathApravRttakaraNaM bhavati, netare dve iti // 1202 // etaSAM karaNAnAM madhye kasyAmavasthAyAM kiM bhavati ?, ityAhaH-- jA gaMThI tA paDha gaMTi samaicchao apuvvaM tu / aniyaTTIkaraNaM puNa sammattapurakkhaDe jIve // 20 - anAdikAlAdArabhya yAvad granthisthAnaM tAvat prathamaM yathApravRttakaraNaM bhavati, karmakSapaNanivandhanasyA'dhyavasAyamAtrasya sarvadaiva bhAvAt , aSTAnAM karmaprakRtInAmudayaprAptAnAM sarvadaiva kSapaNAditi / granthi tu samatikrAmato bhindAnasyApUrvakaraNaM bhavani, prAktanAda vizuddhanarAdhyavasAyarUpeNa tenaiva grandherbhedAditi / anivartikaraNaM punaH samyaktvaM puraskRtamabhimukhaM yasyA'sau samatA puraskRto'bhi mukhasamyaktva ityarthaH, tatraivaMbhUte jIva bhavati / tata eva vizuddhatamAdhyavasAyarUpAdanantaraM samyaktvalAbhAt / / iti gAthAdaza kaarthH||12||3|| athedameva karaNatrayamAzritya sAmAyikalAbhadRSTAntAnAhapallaga-girisariuvala-pivIliyA-purisa-paha-jaraggahiyA / kodava-jala-vatthANi ya sAmAiyalAbhadilutA // 1204' pallako dhAnyAdhArabhUta ihaiva pratItaH, girisaridupalaH parvatanadIpASANaH, pipIlikAH kITikAH, puruSAH pratItAH, pandhAno mArgAH, jvaragRhItAH samutpannajvararogAH, kodravAH, jalAni, vastrANi / eteSAM pallakAdInAM saMbandhino nava sAmAyikalAbhadRSTAntA vaktavyAH // iti niyuktigAthArthaH // 1204 // atha pallakadRSTAntamadhikRtyAhajo palle'timahalle dhaNNaM pkkhivithovthovyrN| sohei bahabahataraM jhijai thoveNa kaalenn|| 1205 // . yAvad pranthistAvat prathamaM granthi samatigacchato'pUrvaM tu / anivartikaraNaM punaH puraskRtasamyaktve jIve // 1203 // 2 palaka-girisaridupala-pipIlikA-puruSa-patha-jvaragRhItAH / kodrava-jala-vastrANi ca sAmAyikalAbhadRSTAntAH // 1204 // 3 ka. ga. 'saMpanna / yaH palye'timahati dhAnya prakSipati stokastokataram / zodhayati bahubahutaraM kSIyate stokena kAlena // 1205 // For Private and Personal Use Only
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir 268 vizeSA0 taha kammadhannapalle jIvo'NAbhogao bahutarAgaM / sohaMto thovataraM giNhaMto pAvae gaThiM // 1206 // yathA kazcit kuTumbiko'timahati dhAnyabhRtapalye kadAcit kathamapi stokastokataramanyad dhAnya prakSipati, bahutaraM tu zodhayati-gRhavyayAdyartha tatastat samAkarSati / evaM ca sati kramazo gacchatA kAlena tasya dhAnyaM kSIyate / prastute yojayati- 'tahetyAdi tathA tenaiva prakAreNa karmaiva dhAnyabhRtapalyA karmadhAnyapalyaH, tatra karmadhAnyapalye, cirasaMcitapracurakarmaNItyarthaH, kuTumbikasthAnIyo jIvaH kadAcit kathamapyevamevA'nAbhogato bahutaraM cirabaddha karma zodhayan kSapayan , stokataraM tu nUtanaM gRhNAno badhnan grandhi yAvat prApnotidezonakoTIkoTizeSANyAyurvarjasaptakANi dhRtvA zeSa tat karma kSapayatItyarthaH / eSa yathAmavRttakaraNasya vyApAra iti // 1206 // atra kazcidAha-nanvAgamaviruddhamidam, yato granthibhedAdarvAgasaMyato'virato'nAdimithyAdRSTirayam / astha caivaMbhUtasya jantohutarasya karmaNaH kSepaNam , stokasya ca bandho'nyatrAgame niSiddha eka, yadAha "paille mahaimahalle kuMbha pakkhibai sohae nAliM / asaMjae avirae bahu baMdhae nijjare thovaM // 1 // palle mahaimahalle kuMbha sohae pakkhive nAli / je saMjae pamatte bahu nijjare baMdhae thovaM // 2 // palle mahahamahalle kuMbha sohei pakkhive na kiMci / je saMjae apamatte bahu nijjare baMdhae na kiMci // 3 // " tadevamiha gAthAtraya AdyagAthAyAmasaMyatA-avirata-mithyAdRSTeH patisamaye bandhasya bahutvam , nirjarAyAstvalpatvamuktam / makadristvetadviparItamiha pratipAdyate, iti kathaM na virodhH| - atrocyate-mAyovRttireSA yat- asaMyatasya bahutarakarmaNa upacayaH, alpatarasya cApAya iti / yadi punaritthameva sarvadaiva syAt , tadopacitabahukarmaNAM jIvAnAM kadApi kasyApi samyaktvAdilAbho na syAt, na caitadasti, samyagdRSTayAdInAM pratyakSata evopalambhAt / kiJca, yadi sarvadaiva bahutarasya karmaNa upacayaH, tadA kAlakrameNa sarvasyApi pudgalarAzeH karmatayaiva brahaNaprasaGgaH syAt, na caitadapyasti,stambha kumbhA-'bhra-bhU-bhavana-tanu-taru-giri-sarit-samudrAdibhAvenApi pariNatAnAM teSAM sadaiva darzanAt / tasmAdiha trayo 1 tathA karmadhAnyapalye jIyo'nAbhogato bahutaram / zodhayan stokataraM gRhvAnaH prAmoti prandhim // 1206 // + cApacaya- 2 palye mahAtimahati kumbha prakSipati zodhayati nADIm / asayato'virato bahu banAti nirz2agAti stokam // 1 // palye mahAtimahati kumbha zodhayati prakSipati nADIm / yaH saMyataH pramato bahu nija'NAti banAti stokam // 2 // palye mahAtimahati kumbha zodhayati prakSipati na kiJcit / yaH saMyato'pramatto bahu nijRNAti banAti na kiJcit // 3. bhaGgA draSTavyAH , tadyathA-- kasyacid vandhahetUnAM prakarSAta , pUrvopacitakarmakSapaNahetUnAmapakarSAccopacayaprakarSaH, kasyacittu bandhahetUnAM kSapaNahetUnAM ca sAmyAdupacayA-'pacayasAmyam , kasyacit punarvandhahetUnAmapakarSAt kSapaNahetUnAM ca prkrssaadpcyprkrssH| tadiha tRtIyabhane yadA'sau mithyAdRSTirapi vartate tadA granthidezaM prApnoti / ityuktaH patyadRSTItaH // 1205 // 1206 // kathaM punaranAbhogata evaitAvataH karmaNo'pacayaH 1, ityAzaGkaya dvitIyaM girisaridupaladRSTAntamAha 'girinai-vattaNipattharaghaDaNovammeNa paDhamakaraNeNaM / jA gaMThI kammaThitikkhavaNamaNAbhogao tss||1207|| girinadIpASANAnAM, tathA, vartanI mArgastatpatitapASANAnAM ca laghUpalazakalAnAM yA ghaTanA parasparAdigharSaNA tadaupamyena pranthi yAvat karmasthitikSapaNamanAbhogata eva tasya jIvasya prathamena yathApravRttakaraNena bhavati / ayamabhiprAya:- yathA girinadIpASANAH mArgapatitapASANAzcAnAbhogato'pi- 'vayamIdRzA bhavAmaH' ityadhyavasAyamantareNApi, parasparato lokacaraNAdinA vA ghRSyamANA ghazcanagholanAnyAyena kenApi vRtta-vyasra-caturasra-hasva-dIrghAdhanekAkArA bhavanti; evamihApi kathamapyevamevAnAbhogato yathApravRttakaraNena jIvAH karma kSapayitvA granthidezamApnuvanti / / 1207 / / pipIlikodAharaNamadhikRtyAha'khitisAbhAviyagamaNaM thANUsaraNaM tao samuppayaNaM / ThANaM thANusire vA oruhaNaM vA muiMgANaM // 1208 // khiigamaNaM piva paDhama thANUsaraNaM va karaNamapuvvaM / uppayaNaM piva tatto jIvANaM karaNamaniyaDheiM // 1209 // thANu bva gaMThidese gaMThiyasattassa tatthavatthANaM / oyaraNaM piva tatto puNo vi kammaThiivivuDDhI // 1210 // 'muiMgANaM ti' kITikAnAmatra pazcArthAH kila vivakSitAH; tadyathA-kSitau tAvat svAbhAvikamaviziSTamitazcetazca gamanaM paryaTanam / , girinadI-vartanIpASANaghaTanaupamyena prathamakaraNena / yAvad pranthi karmasthitikSapaNamanAbhogatastasya / / 1207 // x ThANa-1+ppuvyaM 2 kSitisvAbhAvikagamanaM sthANUlsaraNaM tataH samutpatanam / sthAnaM sthANuzirasi vA'varohaNaM vA kITikAnAm // 1208 // kSitigamanamiva prathama sthANUtsaraNamiva karaNamapUrvam / utpatanamiva tato jIvAnAM karaNamanivati // 1209 // sthANAviva pranthideze pranthikasatvasya tatrAvasthAnam / avasarpaNamiva tataH punarapi krmsthitivivRddhiH||12|| For Private and Personal Use Only
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jIvA, tasyAsyAcubhe kITikAnAmavasthAna nAvAtplatya samyagdRSTiguNasthAnakAvatyAdapUrvakaraNam / tataH kIlakAkAnAM kSitigamana 269 vizeSA. tathA, kvApi sthANau kIlake utsaraNamArohaNam , saMjAtapakSANAM ca tAsAM tataH sthANoH samutpatanam / kAsAMcit tu 'ThANaM thANusire vatti' sthANubudhne'vasthAnaM vetyarthaH kAsAcit tu sthANuzirasA sthANubudhnAdavarohaNaM vA tyAvartanamiti / tatra kITikAnAM kSitigamanasadRza svAbhAvikaM sadA pravRttaM prathamaM yathApravRttakaraNam / sthANvArohaNasadRzaM tvamAptapUrvavAdapUrvakaraNam / tataH kIlakAdutpatanamiva jIvAnAmanivartikaraNam , anivartikaraNavalena mithyAtvAdutplutya samyagdRSTiguNasthAnakagamanAt / tathA, sthANAviva sthANuvat sthANubudhna ityarthaH, yathA sthANubudhne kITikAnAmavasthAna tathA pranthinA saha vartata iti pranthikaH sa cAsau sattvazca granthikasattA- abhinnagranthijIvaH, tasya tatra granthideze granthisaMnidhAne'vasthAnam / yathA ca kITikAnAM tataH sthANunAdavasarpaNa vyAvartanaM tathA jIvasya punarapi karmasthitivivardhanamiti // 1208 / / 1209 // 1210 // puruSadRSTAntamAzrityAha-- jaha vA tinni maNUsA jaMtaDavipahaM sahAvagamaNeNaM / velAikkamabhIyA turaMti pattA ya do corA // 121 // * dahra maggataDatthe te ego maggao paDiniyatto / bitio gahio taio samaikkaMtuM puraM patto // 1212 // - aDavI bhavo maNUsA jIvA kammaThiI paho dIho / gaMThI ya bhayaTThANaM rAga-dosA ya do corA // 121 // bhaggo ThiiparivuDDhI gahio puNa gaMThio gao tio| sammattapuraM evaM joejjA tiNNi karaNANi // 1214 // yathA vAtra kecit trayaH ghumAso'TavImadhyena kizcit puraM gantuM prapannAH svabhAvagatyA sudIrgha panthAnaM yAnti / tato velAtikramabhItA yAvat tvarante tAvad bhayasthAne kasmiMzcid dvau taskarI prAptau / tau cotkhAtanizitakarAla karavAlavyagrAgrahastau mArgasyobhayataTasthAvatIva bhISaNau dRSTvA, ekaH puruSo vijRmbhitamanaHkSobho mArgataH pratIpaM pazcAnmukho vyAvRttaH, dvitIyastu tAbhyAM gRhItaH tRtIyastu / yathA vA payo manucyA yAntyaTavIpartha svabhAvagamanena / velAtikramabhItAstvaramte prAptau ca dvau caurI ||12||XthaannudRssttvaa mArgataTasthau tAveko mAgataH pratinivRttaH / dvitIyo gRhItastRtIyaH samatikramya puraM prAptaH // 1212 // aTavI bhavo manuSyA jIvAH karmasthitiH payo dIrghaH / pranthizca bhayasthAnaM rAga-doSI ca dvau caurI // 12 // (he.) bhagnaH sthitiparivardhI gRhItaH punargandhiko gtstRtiiyH| samyaktvapuramevaM yojayet zrINi karaNAni // 1214 // 2ka. ga. 'hiti p'|3k. ga. 'krnaalkraalvy'| tau tiraskala samatikramya ceSTapuraM prAptaH / evaM prastute'pi sarvamidaM gojyate. tathAhi-aTavI tAvat bhavo draSTavyaH / manuSyatrayarUpAstu vyAvRttAbhinnagrandhika-granthidezasthita-bhinnagranthikabhedAt trividhA jIvAH / dIrghaH panthA drAdhIyasI kamasthitiH, tadatikramaNaM dIrghakarmasthitikSapaNam / bhayasthAnaM granthidezaH / caurau tu rAga-dveSau / bhagnaH pratIpagAmI granthidezametya punarapyazubhapariNAmaH karmasthitivardhakaH / taskaradvayagRhItastUdinapravalarAga-dveSo granthikasacaH / iSTapuraprAptastu samyagdarzanAdiSu praaptH| atha karaNatrayaM yojyate-puruSatrayasya khAbhAvikagamanaM granthidezapApakaM yathApravRttikaraNam , zIghragamanena taskarAtikramaNamapUrvakaraNam , iSTasamyaktvAdipuramApakamanivartikaraNamiti // 1211 // 1212 // 1213 / / 1214 // ____ Aha- nanu granthibhedaM kRtvA samyaktvAdirUpaM nirvANapathaM jIvAH kiM paropadezAllabhante, svayameva vA, na labhante vobhayathApi ?, ityAzaGkaya pathadRSTAntamAha uvaesao sayaM vA labhai pahaM koi na labhae koi / gaMThiThThANaM patto sammattapahaM tahA bhavyo // 1215 // yatheha kazcita pathi paribhraSTo'vyAmitazcetazca paribhraman kathamapi svayameva labhate panthAnam , kazcita tu paropadezAta taM prA noti, ko'pi punarna labhate / evaM sarvathA pranaSTasatpatho jIvaH saMsArATavyAM paryaTana ko'pi bhavyo granthisthAna prAptaH svayameva samyaksvA. disatpayaM labhate, ko'pi paropadezAt , kazcittu dUrabhavyaH, abhavyo vA na labhate-granthidezaprApto'pi hyasau vyAvartata iti bhaavH||1215|| atha jvaragRhItadRSTAntamAha bhesajjeNa sayaM vA nassai jarao na nassae koi / bhavvassa gaMThidese micchattamahAjaro ceva // 1216 // yathA jvaragRhItasya kasyApi kathamapi jvaraH svayamevApaiti, kasyacittu bheSajopayogAt , aparasya tu nApagacchati / evaM mithyAtvamahAjvaro'pi kasyApi granthibhedAdikrameNa svayamevApagacchati, kasyacittu guruvacanabheSajopayogAt , anyasya tu nApaiti / tadevametAstisro'pi ganayo bhavyasya bhavanti, abhavyasya tvekaiva tRtIyA gatiriti // 1216 // 1 upadezataH svayaM vA labhate partha kazrid na labhate kazcit / prandhisthAna prAptaH samyaktvapathaM tathA bhavyaH // 1215 // 2 bhaiSajyena svayaM vA nazyati jvarako na nazyati kazcit / bhavyasya pranthideze mithyAtvamahAjvarazcaivam // 1216 // . For Private and Personal Use Only
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandie 270 vizeSA0 atha kodravodAharaNamAhanAsai saya va parikkamao va jaha kodavANa mayabhAvo / nAsai taha micchamao sayaM va parikammaNAe vaa||1217|| yathA keSAMcita kodavANAM madanabhAvaH svayamevApati, keSAMcittu gomayAdiparikarmataH, keSAMcita puna vApaiti tadata mithyAtva. madanabhAvo'pi kazcit svayamevApati, kazcittu gurUpadezaparikarmaNayA, kazcit punarnApaiti // 1217 // kena punaH kAraNena madanakodravasthAnIyaM mithyAtvaM zodhayati !, ityAha apuvveNa tipuMja micchattaM kuNai kodavAvamayA / aniyaTTIkaraNeNa u so sammaiMsaNaM lahai // 1218 // iha yathA kasyacid gomayAdiprayogeNa zodhayatasvidhA kodravA bhavanti; tadyathA- zuddhAH, ardhavizuddhAH, avizuddhAzceti tathA'pUrvakaraNena mithyAtvaM zodhayitvA jIvAH zuddhAdibhedena tribhiH pujairvyavasthApayanti / tatra samyaktvAvArakakarmarasa kSapayitvA vizodhitA ye mithyAtvapudgalAsteSAM puJjaH samyaga jinavacanarucaranAvArakatvAdupacArataH samyaktvamucyate / ardhazuddhapudgalapuJjastu sampamithyAtvam / avizuddhapudgalapuJjaH punarmithyAtvamiti / tadevaM puJjatraye satyapyanivartikaraNavizeSAt samyaktvapuJjameva gacchati jIvaH, netarau hau| yadApi pratipatitasamyaktvaH punarapi samyaktvaM labhate, tadA'pyapUrvakaraNena puJjatrayaM kRtvAnivartikaraNena tallAbhAdeSa evaM kramo draSTavyaH / nanu tadA'pUrvakaraNasya pUrvalabdhasyaiva lAbhAta kathapapUrvatA' iti cet / satyam, kintu 'apUrvamivA'pUrva stokavArameva lApAna iti haddhAH, saiddhAntikamataM ca sarvamapyetat , kArmagranthikamatena tu- 'mithyAtvasyAntarakaraNaM karoti, tatpaviSTazcApazamikaM samyaktvaM labhate, tena ca mithyAtvasya puJjatrayaM karoti, tataHkSAyopazamikapuJjodayAt kSAyopazamikasamyaktvaM labhate' ityalaM vistrenneti||1218|| Aha- nanvitthaM tAvat sarvatra bhavyasyaiva samyaktvalAbha uktaH, abhavyasya tu kA vArtA ?, ityAha'titthaMkarAipUyaM daLUNaNNeNa vA vi kajjeNa / suyasAmAiyalAho hojja abhavvassa gaMThimmi // 1219 // . nazyati svayaM vA parikarmato vA yathA kodavANAM madanabhAvaH / nazyati tathA mithyAtvamavanaH svayaM vA parikarmaNayA vA // 12 // apUrveNa tripuaM mithyAtvaM karoti kodravopamayA / anivartikaraNena tu sa samyagdarzanaM labhate // 1218 // / sIkarAdipUjA raSvA'nyena vA'pi kAryeNa / zrutasAmAyikalAmo bhavedabhaNyasya prandhI // 12 // 9 // ahaMdAdivibhUtimatizayavatIM dRSTrA 'dharmAdevaMbhUtaH satkAraH, devasvarAjyAdayo vA pApyante' ityevamutpamabuddharabhavyasyApi granthisthAna prAptasya 'tadvibhUtinimittam' iti zeSaH devatva-narendratva-saubhAgya-rUpa-balAdilakSaNenAjyena vA prayojanena sarvathA nirvANazraddhAnarahitasyA'bhavyasyApi kaSTAnuSThAnaM kizcidaGgIkurvato'jJAnarUpasya zrutasAmAyikamAtrasya lAbho bhavet , tasyA'pyekAdazAGgapAganujJAnAt / samyaktvAdilAbhastu tasya na bhavatyeva, abhavyatvahAniprasaGgAditi // 1219 / / atha yaduktam- 'apugveNa tipuMja micchattaM kuNaI' ityAdi / tadvivaraNamAha maiyaNA daranivvAliyA nivvaliyA yajaha kohavA tivihaa| taha micchattaM tivihaM pariNAmavaseNa so kunni||1220|| yathA parikarmyamANAH kodravAstrividhA bhavanti, tadyathA- madanAH- azuddhA evetyarthaH, tathA, 'daranivyaliya tti ' IpanirvalitAH zuddhA-'zuddhasvarUpA ityarthaH, 'nivaliyA ya ti' nirvalitAzca zuddhA evetyarthaH, tathA'pUrvakaraNalakSaNapariNAmavazena zuddhA-zuddhamizrabhedAd mithyAtvaM jIvastrividhaM karotIti // 1220 // atha jala-vastradRSTAntau yugapadAha jaha beha kiMci maliNaM darasuddhaM suddhamaMbu vatthaM ca / evaM pariNAmavasA karei so dasaNaM tivihaM // 1222 // yathA vA kizcidambu jalaM, vastraM ca malinaM kaluSaM bhavati-zodhyamAnamapi na zudhyati, kizcittu darazuddhamISad vizuddhaM bhavati, aparaM tu zudaM bhavati / evamapUrvakaraNalakSaNapariNAmavazAd darzanamohanIya karma jIvo mithyAtva-mizra-samyaktvabhedAt tridhA krotiiti||1221|| nanUkta itthaM samyaktvalAbhaH, atha dezaviratyAdilAbhaH katham , ityAha sammattammi u laddhe paliyapuhatteNa sAveo hojjA / caraNo-vasama-khayANaM sAgara saMkhaMtarA hoMti // 1222 // yAvatyAM karmasthitau samyaktvaM labdhaM tanmadhyAt palyopamapRthaktvalakSaNasthitikhaNDe kSapite zrAvako dezavirato bhavet / tato'pi saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSu cAritramavAmoti / tato'pi saMkhyAteSu sAgaropameSu kSapiteSUpazamazreNI pratipadyate, tato'pi saMkhyAteSu | gAthA 1218 / / madamA daranirvalitA nilitAmA yathA kodavAsvividhAH / tathA mithyAtvaM vividha pariNAmavazena sa karoti / 1220 // / yathA veha kizcid malinaM varazuddhamambu vastraM ca / evaM pariNAmavazAt karoti sa varzanaM trividham // 1221 // 4 samyaktve tu labdhe pakSyapRthaktvena zrAvako bhavet / caraNo-pazama-kSayANAM sAgarAH saMkhyA antaraM bhavanti / / 1222 // 5 ka. ga. 'vago ho| For Private and Personal Use Only
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 271 , vizeSA0 sAgaropameSu kSapiteSu kSapakazreNirbhavatIti // 1222 // kiyatsu bhaveSvevaM dezaviratyAdilAmo bhavati ?, ityAha evaM aparivaDie sammatte deva-maNuyajammesu / aNNayaraseDhivajaM egabhaveNaM va savvAiM // 1223 // enamapratipatitasamyaktvasya deva-manuSyajanmasu saMsaraNaM kurvato'nyonyamanuSyabhave dezaviratyAdilAbho bhavati / yadivA, tIvrazubhapariNAmavazAt kSapitabahukarmasthiterekasminnapi bhave'nyatarazreNivarjANyetAni sarvANyapi bhavanti / zreNidvayaM tvekasmin bhave saiddhA. ntikAbhimAyeNa na bhavatyeva, kintvekaivopazamazreNiH, kSapakazreNirvA bhavatIti / tadevamabhihitaM kramadvAram / / 1223 // atha tadAvaraNadvAraM cetasi nidhAya vakSyamANagAthAsaMbandhanArthamAha ahuNA jassodayao na labhai daMsaNAisAmaiyaM / laddhaM va puNo bhassai tadihAvaraNaM kasAyAI // 1224 // sugamA, navaraM tadiha kamAyAdikamAvaraNamucyate / tatrAnantAnuvandhikaSAyacatuSTayaM mithyAtvaM ca samyaktvasyA''varaNam , zrutasya zrutajJAnAvaraNam , cAritrasya cAritramohanIyamiti, tadevAha- 'paDhamilluANetyAdi' // 1224 / / athavA pAtanAntaramAha ahavA khayAio kevalAI jaM jesiM te kai kasAyA / ko vA kassAvaraNaM ko va khayAikkamo kss?||1225|| .. athavA, yat kevalAdikaM, AdizabdAd darzana-cAritrAdiparigrahaH, yeSAM kapAyANAM kSayAdito bhavati, AdizabdAt kSayo pazamAdiparigrahaH, te kati kaSAyAH 1, ko vA kasya sAmAyikasyA''caraNam 1, ko vA kSayAdikramaH kasya / // ityekviNshtigaathaarthH|| 1225 // atha krameNottaramAhapeDhamilluANa udae niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM bhavasiddhIyA vina lahaMti // 1226 // 1 evamapratipatite samyaktve deva-manujajanmamu / anyatarazreNiyarjamekabhavena vA sarvANi // 1223 // 3 ka. ga. 'sNcr'| 3 adhunA yasyodayato na labhate darzanAdisAmAyikam / labdhaM vA punarmaMzyati tadihAvaraNaM kssaayaadiH|| 224 // 7 athavA kSayAditaH kevalAdi yad peSAM te kati kssaayaaH| ko vA kasyAvaraNaM ko vA kSayAdikramaH kasya // 1225 // 5 ka. ga. 'mp'| prathamAnAmudaye niyamAt saMyojanAkASAyaNAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA bhapi na labhante // 1295 ||(kvaayaann) prathamillukAnAM saMyojanAkaSAyANAmudaye niyamAt samyagdarzanalAbha bhavasiddhikA api na labhante, kimutA'bhavyAH 1 / ityakSarayojanA / bhAvArthastvayam-prathamA eva dezIvacanataH prathamillukAsteSAM prathamillukAnAmanantAnubandhikrodha-mAna-mAyA-lobhAnAmityarthaH / prAthamyaM caiSAM samyaktvAkhyaprathamaguNavighAtitvAt , kSapaNakramAd veti / udaye vipAkAnubhave sati / niyamAd niyamena, asya vyavahitaH saMvandhaH, sa ca darzita eva / kiMviziSTAnAM prathamillukAnAm , ityAha- karmaNA, tatphalabhUtasaMsAreNa vA saha saMyojayantIti saMyojanAste ca te kapAyAzceti saMyojanakaSAyAH, dIrghatvaM prAkRtatvAt / athavA, saMyojanAhetavaH kaSAyAH saMyojanAkaSAyAsteSAmudaye niyamAta samyagaviparItaM darzanaM samyagdarzanaM samyaktvaM tasya lAbhastam / bhave siddhiryeSAM te bhavasiddhikAH / nanu sarveSAmapi siddhirbhava eva kasmiMzcid bhaveta , iti kimanena vyavacchidyate / satyam , kintviha vyAkhyAnAt tadbhava evaM bhavo gRhyate, tadbhavasiddhikA ityA, te'pi na labhante, kimutA'bhavyAH // iti niyuktigAthArthaH // 1226 // bhASyam khavaNaM paDucca paDhamA paDhamaguNavighAiNo tti vA jamhA / saMjoyaNAkasAyA bhavAdisaMjoyaNAu ti||1227|| gatAthaiva // 1227 // kaSAyazabdArthamAhakaimmaM kasaM bhavo vA kasamAo siM jao kasAyA to| kasamAyayaMti va jao gamayaMti kasaM kasAya tti||12281 Ao va uvAdANaM teNa kasAyA jao ksssaayaa| cattAri bahuvayaNao evaM biiyAdao vi mayA // 1229 // 'karSanti parasparaM hiMsanti pANino'smimiti karSa karma, bhavo vA; athavA, kRSyante zArIra-mAnasaduHkhalaughRSyante prANino'sminniti kaSaM karmaiva, bhava eva vA; yato yasmAt kaSaM karma, kapo vA bhava Ayo lAbhI yeSAM tataste kaSAyAH / athavA, kapamAyayanti yataH, ataH kaSAyAH- kAM gamayantItyarthaH / athavA, Apa upAdAnaM heturityanAntaram , yasmAt kapasyA''yA hetavastena 1ka. ga. va gu' / 2 kSapaNaM pratItya prathamAH prathamaguNavighAtina iti vA yasmAt / saMyojanAkapAyA bhavAdisaMyojanAditi // 1227 // kaSyante 3 karma kaSaM bhavo yA kapamAya eSAM yato kapAyAstataH / kaSamAyayanti vA yato gamayanti kaSaM kaSAyA iti // 1228 ||+ciN.12.00) Ayo vopAdAnaM tena kapAyA yataH kpsyaayaaH| catvAro bahuvacanata evaM dvitIyAdayo'pi matAH // 1229 // mA For Private and Personal Use Only
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kallassagarsun Gyan Manor www.kobatirth.org Shri Mahave Jain Aradhana Kendra 272 vizeSA0 kssaayaaH| te ca bahuvacananirdezAcatvAraH krodhAdayo gamyante / evaM dezaniratyAdhuttarottaraguNaghAtitvAt dvitIya-tRtIya-caturthatvena, kaSAyazabdAdivAcyatvena ca dvitIyAdayo'pi matAH saMmatA iti / / 1228 // 1229 // bhavasiddhIyA vi' ityetad vyAkhyAnayatibhavasiddhiyA vi bhaNie niyamA na lahaMti tayamabhavvA vi / avisadeNa va gahiyA prittsNsaariyaaiiyaa||1230|| 'bhavasidikAH' ityukte'pizabdAta 'abhavyAstu naiva labhante' ityavagamyata eva / athavA, apizabdAt 'parIttasaMsArAdayo'pi na labhante' iti gamyate // iti gAthAcatuSTayArthaH / / uktAH samyaktvasyA''varaNabhUtAH kssaayaaH||1230|| atha dezaviratyAvaraNabhUtAMstAnAha__bIyakasAyANudae appaccakkhANanAmadheyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM virayAviraI na u lahaMti // 1231 // sarvapratyAkhyAnaM dezapratyAkhyAnaM ca yeSAmudaye na labhyate, te pratyAkhyAnA: akArasya sarvapratiSedhavacanatvAt , apratyAkhyAnA nAmadheyaM yeSAM te'tyAkhyAnanAmadheyAsteSAmapratyAkhyAnanAmadheyAnAm / dvitIyasya dezaviratiguNasyA''vArakatvAd dvitIyAH, teca te kaSAyAzca dvitIyakapAyAsteSAM dvitIyakapAyANAmudaye 'bhavyAH samyagdarzanalAbha labhante' iti vAkyazepaH / ayaM ca vAkyazeSo 'virayAviraI na u lahati' ityatra tuzabdopAdAnAllabhyate, eSAmudaye bhavyAH samyagdarzanalAbha labhante, viratAviratiM dezavirati punarna labhanta iti vAkyasaMgateriti / virataM cAviratizca yasyAM nivRttau sA viratAviratistAm // iti niyuktigAthArthaH // 1231 // bhASyam savvaM deso va jao paccakkhANaM na jesimudaeNaM / te appaccakkhANA savvanisehe mao'kAro // 1232 // sammaiMsaNalaMbha labhaMti bhaviya ti vakkaseso'yaM / virayAviraivisesaNatusahasaMlakkhio'yaM ca // 1233 // gAthA 1226 / 2 bhavasiddhikA api bhaNite niyamAd na labhante tadabhavyA bhapi / apizabdena vA gRhatiAH parIttasaMsArAdikAH // 1230 / / dvitIyakapAyANAmudaye'pratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbha viratAviratiM na tu labhante // 123 // sarva dezo vA yataH pratyAkhyAnaM na yeSAmuvayena / te'pratyAkhyAnAH sarvaniSedhe mato'kAraH // 12 // 2 // samyagdarzanalAbha labhante bhavyA iti vAkyazeSo'yam / viratAvirativizeSaNatuzabdasaMlakSito'yaM ca // 1233 // gatArthe eva // 1232 // 1233 // atha tRtIyasya sarvaviratiguNasyA''vArakAMstRtIyakaSAyAnAha taiiyakasAyANudae paJcakkhANAvaraNanAmadhejjANaM / dese-kadesaviraI carittalaMbhaM na u lahaMti // 1234 // . sarvaviratilakSaNatRtIyaguNaghAtitvAt , kSapaNakramAd vA tRtIyAzca te kaSAyAzca tRtIyakaSAyAH krodhAdayazcatvArasteSAmudaye / kathaMbhUtAnAm ?, AvRNvantItyAvaraNAH, pratyAkhyAnaM sarvaviratilakSaNaM, tasyA''varaNAH pratyAkhyAnAvaraNAH, etadeva nAmadheyaM yeSAM te pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAH, teSAm / Aha- nanu 'apratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye sarvathA pratyAkhyAnaM nAsti' ityuktam, natrA pratiSi datvAt / ihA'pi cAvaraNazabdena pratyAkhyAnasya sarvasyApi niSedho gamyate, iti ka eSAM prativizeSaH' iti / atrocyate-tatra na saniSedha uktaH, iha tvAGa maryAde-SadarthatvAt, A- sarvaviratipratyAkhyAnamaryAdayA, athavA, ISat- sAvadyayogAnumatimAtraviratirUpaM pratyAkhyAnamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNA iti vyutpatteH sarvaviratirUpapratyAkhyAnaniSedhArtha evAyaM vartate, na dezaviratipratyAkhyAnaniSedha AvaraNazabdaH, tathA cAha-dezazcaikadezazca dezai-kadezau tatra dezaH sthUlapANAtipAtAdiH, ekadezastu tasyaiva dRzyavanaspatikAyAyatipAtaH, tayordezai-kadezayorviratinivRttistA 'labhante' iti vAkyazeSaH / atrApyeSa vAkyazeSaH 'carittalaMbhaM na u lahati' ityatra tuzabdopAdAnAdeva labhyate / carantyaninditamaneneti cAritram , aSTavidhakarmacayariktIkaraNAd vA cAritram, sarvaviratikriyetyarthaH, tasya / lAbhastam , epAmudaye na labhante, dezai-kadezaviratiM punarlabhante // iti niyuktigAthArthaH // 1234 / / bhASyam savvaM paccakkhANaM varati te jaM na desameeNaM / paccakkhANAvaraNA AmajjAdI-sadatthesu // 1235 // yad yasmAt sarvaviratirUpaM sarva pratyAkhyAnamAvRNvanti te tRtIyakaSAyAH, na dezapratyAkhyAnam , etena kAraNena pratyAkhyAnAvaraNA amI ucyante, 'na tu pratyAkhyAnamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNA iti vyutpatteH sarvamapi pratyAkhyAnameSAmudaye na bhavati' iti gamyate / ayaM tu vizeSaH kutaH, yat sarvaviratipratyAkhyAnamAvRNvaNtyamI, na dezapratyAkhyAnam 1, ityAzaGkayAha- 'A majjAdI-sada1.cha. 'tIyAnA' / 2 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezai-kadezaviratiM cAritralAbhaM na tu labhante // 1234 // 3 sarva pratyAkhyAnamAvRNvanti te yad na dezametena / pratyAkhyAnAvaraNA A maryAde-padarthayoH // 1235 // For Private and Personal Use Only
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 273 vizeSA0 tyesu ti' AG iha maryAdAyAm , Ipadarthe vA A- sarvaviratipratyAkhyAnamaryAdayA pratyAkhyAnamADhaNyanti, athavA A- ISat sAvadhagogAnumatimAtraviratirUpaM pratyAkhyAnamAvaNvantIti pratyAkhyAnAvaraNA ityarthaH / dezavirato hyanantaM sAvadyayogaM pratyAkhyAya yadekAdazI. pratimA pratipannaH sAvadyayogasya parimitamanumatimAtra na atyAcaSTe, tadetatkapAyAvaraNasAmarthyAt , ityanayA vivakSayeSatmatyAkhyAnAvaraNA ete'bhidhIyanta iti // 1235 // Aha- nanu pratyAkhyAnasyAvaraNaM sataH, asato vA ?, ityAzekaya pAha nAsaMtarasAvaraNaM na sto'bhvvaaivirmnnpsNgaa| paccakkhANAvaraNA tamhA tassaMbhavAvaraNA // 1236 // . ekAntenA'satastAvadAvaraNaM na saMbhavati, kharaviSANasyApi tatmasaGgAt / nApi sataH, abhavyAnAmapi pratyAkhyAnasatvena viratimattvapasaGgAt / tarhi kimete kapAyA AvRNvanti ?, ityAha- tasmAt tatsaMbhavasya pratyAkhyAnasaMbhavasya prtyaakhyaanprinnteraavrnnaa| pratyAkhyAnAvaraNA ucyante, pariNatizabdalopAditi // 1236 // . etadeva vyaktIkurvan sadRSTAntamAha udae viraipariNaI na hoi jesiM khayAio hoi / paccakkhANAvaraNA ta iha jahA kevalAvaraNaM // 1237 // yeSAmudaye viratipariNatirAtmano na bhavati, yatkSaya-kSayopazamAdibhyastvasau bhavati, ta iha pratyAkhyAnAvaraNA ucyante, kevalajJAnAvaraNavaditi / idamuktaM bhavati- kevalAvaraNena kevalajJAnaM na sadA''viyate, abhavyAnAmapi kevalitvaprasaGgAt / astyabhavyAnA kevalam , kintvAvRtamiti cet / tadayuktam , mallakasaMpuTAvRtapradIpena tanmadhyasyeva svAtmanastena prakAzanaprasaGgAt / nA'pyasat kevalajJAnaM kevalajJAnenA''viyate, kharaviSANasyA'pyAvaraNaprasaGgAt / tasmAt sadasadrUpaM kevalajJAnaM tadAvaraNenA''viyate / taddhi jIvadravyarUpatayA sadA''viyate, AvirbhUtatatpariNatyA tvasadA''viyate, sadasadUpayozca kathaJcidekatvameva / tataH sadasadrUpasya kevalajJAnasya yathA svarUpeNa pariNatisaMbhavastadAvaraNenA''viyate- AvaraNasAmarthyAta kevalajJAnapariNatyA pariNantuM jIvo na labhata ityarthaH evaM pratyAkhyAnAvaraNakaSAyairapi viratipariNatisaMbhava Atriyate-viratipariNAmena pariNantuM jIvo na prAmotItyarthaH / atra bahu vaktavyam , tattu nocyate, granthavistarabhayAt // iti gAthAtrayArthaH // 1237 // 1 ka.ga. 'trruu'| 2 ka.ga. 'zaGkayAha' / 3 nA'sata AvaraNaM na khato'bhavyAdiviramaNaprasaGgAt / pratyAkhyAnAvaraNAstasmAt tatsaMbhavAvaraNAH // 1236 // udaye viratipariNatirna bhavati yeSAM kSayAvito bhavati / pratyAkhyAnAvaraNAsta ida yathA kevalAtaraNam // 1237 // ayoktamevArtha saMgRhya vibhaNiSuH, tathA caturthakaSAyANAM yathAkhyAtacAritrAdivighAtitvaM ca didarzayiSurAha mUlaguNANaM laMbhaM na lahai mUlaguNaghAiNo udae / saMjalaNANaM udae na lahai caraNaM ahakkhAyaM // 1238 // - iha samyaktvaM, vratA-'NuvratAni ca mUlabhUtA guNA mUlaguNAH, uttaraguNAnAmAdhArabhUtatvAt , teSAM mUlaguNAnAM lAbha na labhate / kadA', ityAha- yathoktAn mUlaguNAn hantuM zIlaM yeSAM te mUlaguNaghAtinasteSAM mUlaguNaghAtinAmanantAnubandhya-atyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNAnAM dvAdazAnAM kaSAyANAmudaye / etacca 'paDhamilluANa udae' ityAdinA sarva bhAvitameva / tathA, ISajjvalanAt saMjvalanAH, sapadi jvalanAd vA saMjvalanAH, parISahAdisaMpAte cAritriNamapi jvalayantIti vA saMjvalanAH krodhAdaya eva catvAraH kaSAyAH, teSAmudaye na labhate, labdhaM vA tyajati caraNaM cAritram / kiM sarvamapi, na, ityAha- yathaiva tIrthakara-gaNadharairAkhyAtaM yathAkhyAsamakAyamityarthaH, sakapAyaM tu labhate / na ca yathAkhyAtacAritramAtramevopaghnanti saMjvalanAH, kintu zeSacAritrANAmapi dezopaghAtino bhavanti, tadudaye zeSacAritrAticArasiddhaH // iti niyuktigAthArthaH // 1238 // ke punaste mUlaguNAH, yadvighAtino dvAdaza kaSAyAH 1, ityAha. saMmmattasameyAiM mahavvayA-NuvvayAI mUlaguNA / mUlaM sesAhAro bArasa tagghAiNo ee // 1239 // gatArthA, navaraM zeSANAmuttaraguNAnAmAdhAratvAt samyaktva-mahAvratAdIni mUlamucyate, tadvighAtina ete dvAdaza kaSAyA iti||1239|| atrArthApacyA''kSiptamanavagacchannAha para:"nisibhattaviramaNaM pi hu naNu mUlaguNo kahaM na gahiyaM taM ? / vayadhAriNo cciya tayaM mUlaguNo sesyssiyro||1240 AhAraviramaNAo tavo va tava eva vA jao'NasaNaM / ahava mahavvayasaMrakkhattaNAo samiiu vva // 1241 // tamakavAnadathe zepacANA, yadvighAti 1 bhUlaguNAnAM lAbha na labhate mUlaguNaghAtina udaye / saMjvalanAnAmudaye na labhate caraNamathANyAtam // 1238 // 2 . cha. 'katvaM mahAnatAni / / gAcA 1226 / 4 samyakatvasametAni mahAvanA-iNuvratAni mUlaguNAH / mUlaM zeSAdhAro dvAdaza taddhAtina ete // 1239 // 5 nizibhaktaviramaNamapi hi nanu mUlaguNaH kathaM na gRhItaM tat / pratadhAriNa eva tad mUlaguNaH zeSamyenaraH / / 1240 // AhAraviramaNAta tapa iva napa eva vA yato'nazanam / athavA mahAvratasaMrakSatvAtU samitaya iva // 1241 // For Private and Personal Use Only
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ' www.kobatirth.org 274 Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 nanu rAtrIbhojanaviramaNamapi mUlaguNaH, tadiha kimiti mUlaguNatvena nopAttam / atrottaramAha - vratadhAriNaH saMyatasyaiva sad rAtrIbhojanaviramaNaM mUlaguNaH, zeSasya tu gRhiNI dezaviratasyottaraguNa ityarthaH / kutaH 1, AhAraviramaNarUpatvAt, tapovat / athavA, tapa eva vA tad nizibhojanaviramaNamiti pratijJA, yato'nazanam - azanatyAgarUpatvAditi hetuH, caturthAdivat ityanukto'pi dRSTAntaH svayaM dRzya:, tapottaraguNa eveti bhAvaH / itavedamuttaraguNaH / kutaH 1, mahAvratasaMrakSaNAtmakatvAt, samityAdivaditi // 1240 // 1241 // atrAha - yayevam, uktayuktervratadhAriNo'pi tad mUlaguNo na prAmoti, ityAha taha vitayaM mUlaguNo bhaNNai mUlaguNapAlayaM jamhA / mUlaguNagahaNammi ya taM gahiyaM uttaraguNa vva // 1242 // tathApi pratinastanmUlaguNo bhaNyate, samastavratAnupAlanAt, samasta vrata saMrakSaNenA'tyantopakAritvAt prANAtipAta viramaNavat, mUlaguNagrahaNAca sAkSAdanupAttamapi tad gRhItameva draSTavyam, uttaraguNavaditi // 1242 // kasmAd mUlagrahaNe tad gRhyate 1, ityAha jemhA mUlaguNaci na hoMti tavvirahiyassa paDipunnA / to mUlaguNaggahaNe taggahaNamihatthao neyaM // 1243|| yasmAt tadvirahitasya rAtrIbhojanaviramaNavirahitasya mahAvratAdayo mUlaguNA eva paripUrNA na bhavanti, ato mUlaguNagrahaNe tadgrahaNamihArthato vijJeyam ; tathAhi - rAtrau bhojane vidheye rAtrau bhikSArthamacakSurviSaye paryaTanAd vahnipradIpanAdibhiH sparzanAt puraH karmapAtkarmAdyameSaNAdopaduSTAhAragrahaNAdeva prANAtipAtavratavighAtaH / andhakArabalena ca patitahiraNyAdidraviNagrahaNAdeH, yoSitparibhoga saMbhavAca zepavratavilopaH / ityevaM rAtribhojanaviramaNamantareNa na saMbhavantyeva prANAtipAta viratyAdimUlaguNAH / ata eva tadgrahaNe'tyantopakAritvAd gRhItamevArthatastaditi // 1243 // atra prerakaH prAha jai mUlaguNo mUlavyavagAri ti taM tavAIyA / to sabbe mUlaguNA jaiva na to, taMpi mA hojjA // 1244 // (x guNagra-1) 1 tathApi tad mUlaguNo bhavyate mUlaguNapAlakaM yasmAt / mUlaguNagrahaNe va tad gRhItamusaraguNa iva // 1242 // ( + tasyettara - 1 ) 2 yasmAd mUlaguNA eva na bhavanti tadvirahitasya paripUrNAH / tato mUlaguNagrahaNe tadgrahaNamihArthato jJeyam // 1243 // 3. yadi mUlaguNo mUlavatopakArIti tat tapaAditAH / tataH sarve mUlaguNA yadivA na te, tadapi mA bhUt // 1244 // yadi tad nizibhojanaviramaNaM mUlaguNopakAritvAd mUlaguNa iSyate, tatastarhi tapaHprabhRtayaH sarve'pi mUlaguNAH prApnuvanti, pAmapi tadupakAritvAt / ato vizIrNottaraguNakathA / yadi punaste tapaHprabhRtayo mUlaguNA na bhavanti, tarhi tadapi rAtrIbhojanavirama mUlaguNo mA bhUt, upakAritvAvizeSAt / pUrvAparavirodhacaivamanabhyupagacchato bhavataH tathAhi bhavataivAnantaramuktaM yathA'mahAvrata saMrakSaNAduttaraguNa idaM, samitivat' iti idAnIM tvabhidhatse- 'mahAvrata saMrakSaNAd mUlaguNa etaditi' / atrocyate - kimiha virudram 1, ubhayadharmakaM hi rAtrIbhojanaviramaNam, yato gRhasthasya taduttaraguNaH, tasyA''rambhajamANAtipAtAdanivRttatvAt, nizi bhojane - Spi mUlaguNAnAmakhaNDanAt, atyantoSakArAbhAvAditi vratinastu tadeva mUlaguNaH, tasyA''rambhajAdapi prANAtipAtAd nivRttatvAt rajanibhojane ca tatsaMbhavAt, atastadvidhAne mUlaguNAnAM khaNDanAt, tadviramaNe tu teSAM saMrakSaNenAtyantopakArAt tat tasya mUlaguNaH tapaHprabhRtInAM cetthamatyantopakAritvAbhAvAduttaraguNatvamiti / / 1244 / / 1 Aha ca sevvavvaovagAriM jaha taM na tahA tavAdao viisuN| jaMte, teNuttariyA hoMti guNA taM ca mUlaguNo // 1215 // 'jaM ti' yasmAt kAraNAd yathA tad rAtrIbhojanaviramaNaM sarvavratopakArakam, na tathA tapaH-samityAdayo viSvak pRthak, tena kAraNena ta uttarikA uttaraguNA bhavanti / tattu rAtrIbhojanatrataM mUlaguNAnAmatyantopakAritvAd mUlaguNaH / yathA hi prANAtipAtAdipaJcAnAmekasyApyabhAve zeSANAmabhAvAd mUlaguNatvam evaM rAtribhojanavratasyA'pyabhAve sarvavratAbhAvAdatyantopakAritvAd mUlaguNatvamiti bhAvaH / / 1245 // atha " saMjalaNANaM udae' ityAdiniryuktigAthottarArdhavyAkhyAmAha * Isi sarAhaM vA saMpAe vA parIsahAINaM / jalaNAo saMjalaNA nAhakkhAyaM tadudayammi | 1246 // akasAya mahakhAyaM jaM saMjalaNodae na taM teNa / labbhai laddhaM ca puNo bhassai savvaM tadudayammi || 1247|| 1. cha. ' athavA ' / 2 sarvopakAri yathA tad na tathA tapaAdayo vishvk| yat te, tenautarAhA bhavanti guNAstacca mUlaguNaH || 1245 // 3 gAthA 1238 / + autarikA -1 4] ISad samiti vA saMpAte vA parapahAdInAm / jvalanAta saMjvalanA nA'thAkhyAtaM tadudaye // 1246 // ( tarikA -1) akapAyasAvyAtaM an saMjvalanodaye na tat tena / labhyate labdhaM ca punarbhazyati sarve tadudaye // 1247 // For Private and Personal Use Only
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kalassagarsun Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 275 vizeSA. ne hu navarimahakkhAovaghAiNo sesacaraNadesaM pi / ghAeMti, tANamudae hoi jao sAiyAraM taM // 1248 // iha saMzabdasya trayo'rthAH, tadyathA-- IpajjyalanAt saMjvalanAH, athayA, 'sayarAha' bhagiti jvalanAt saMjyalanAH, yadivA, parIpahAdisaMpAte cAritriNamapi jvalayantIti saMjvalanAH, tadudaye yathAkhyAtanAritraM na bhavati / kutastadudaye tad na bhavati , ityAha'asAyamityAdi' / 'jati' yasmAdakapAyaM yathAkhyAtamucyate, tena kAraNena saMjvalanakaSAyodaye tad na labhyate, pUrvalabdhamapi ca punastadudaye sarva tad bhraSyatIti / na hi naiva yathAkhyAtamAtropaghAtinaH saMjvalanAH, kintu zeSacAritrANAmapi dezopaghAtino bhavanti, yatasteSAmudage tadapi zeSacAritraM sAticAraM bhavati / / iti gAdhAdazakArthaH // 1246 // 1247 // 1248 // ata evAha-- saibve ciya aiyArA saMjalaNANaM tu udayao hoti / mUlachejjaM puNa hoi bArasaNhaM kasAyANaM // 1249 // . sarve'pyAlocanA-pratikramaNobhayAdicchedaparyantamAyazcittazodhyAH, apizabdAta kiyanto'pi ca, aticaraNAnyaticArAcAritravirAdhanAvizeSAH saMjvalanAnAmevodayato bhavanti / dvAdazAnAM punaH kapAyANAmudayato mUlacchedyaM bhavati- mUlenA'STamasthAnavartinA pAyazcittena cchidyate'panIyate yat doSajAtaM tad mUlaccheyam- azegacAritrocchedakArItyarthaH / tadevaMbhUtaM doSajAnaM dvAdazAnAmanantAnuvandhyaatyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNalakSaNAnAM kapAyANAmudaye saMjAyate / athavA, idaM mUlacchedya dopajAtaM yathAsaMbhavato yojyate, tadyathApratyAkhyAnAvaraNakaSAyacatuSTayodaye sarvaviratirUpasya cAritrasya mUlacchedyaM sarvanAzarUpaM bhavati, apratyAkhyAnakapAyanatuSkodaye tu dezaviraticAritrasya, anantAnuvandhikaSAya catuSkodaye punaH samyaktvasya // iti niyuktigAthArthaH // 1249 // bhASyam aiyArA chedaMtA savve saMjalaNaheyavo hoti / sesakasAyodayao mUlacchejaM vayAruhaNaM // 1250 // saptamasthAnavI prAyazcittavizeSazchedaH / tatazcAlocanAdinA chadAntena saptavidhaprAyazcittenAnto yeSAM te, ekasyA'ntazabdasya 1 na hi navaramathANyAtopaghAninaH zeSacaraNadezamapi / pranti, tepAmudaye bhavati yataH sAticAraM tat // 1248 // 2 sarva evAticArAH saMgvalanAnAM tUdayato bhavanti / mUlabachegaM punarbhavati dvAdazAno kapAyANAm // 1249 // / bhativArAzchedAntAH sarve saMskhalanahetavo bhavanti / zapakapAyodayato mUlacchedyaM vratArohaNam // 1250 / / lopAcchedAntAH, sarve'pyaticArAH saMjvalanarupAyodayajanyA bhavanti / zeSakapAyANAM dvAdazAnAmudaye mRlacchedyaM samastacAritrocchedakAraka doSajAnaM bhavati / tadvizuddhaye ca prAyazcittaM punavratAropaNamiti // 1250 / / athavA, yathAsaMbhavaM mUlacchedyaM yojyate, ityetadAha avA saMjamamUlacchejjaM taiyakalusodae niSayaM / sammattAImUlacchejaM puNa bArasaNhaM pi // 1251 // tRtIyAnAM pratyAkhyAnAvaraNakapAyANAmudaye saMyamasya sarvaviratirUpasya mUlacchedyaM niyataM nizcitaM bhavati, samyaktvAdimUlaccheyaM - tu dvAdazAnAmapyudaye saMpadyata iti / / 1251 / / atha preyamAzaGkaya pariharanAha-- mUlaccheje siddhe puvaDhe mUlaguNaghAigaNeNaM / iya kIsa puNo gahaNaM aiyAravisesaNatthaM ti // 1252 // pagayamakkhAyaM ti ya aiyAre tammi ceva mA joe / to mUlacchejamiNaM sesacaritte nioei // 1253 // Aha- nanvanantaranirdiSTaniyuktigAthAyAM 'mUlaguNANaM labhaM na lahai mUlaguNaghAiNo udae' ityetasmin pUrvArdhe mUlaguNaghAtigrahaNena dvAdazakapAyANAmudaye mUlacchedyaM siddhameva, kimitIha punastadgrahaNam / atrottaramAha- aticAravizeSaNArthamiti- aticArANAM vizeSe vyavasthApanArthamityarthaH / idameva vyaktIkurvannAha- 'pagayamityAdi / idamuktaM bhavati- "saMjalaNANaM udae na lahai caraNaM ahakkhAya' ityanantaraniyuktigAthottarArdhAdiha yathAkhyAtacAritraM prakRtamanuvartate / tatazca 'savve ciya aiyArA saMjalaNANaM tu udayao hoti' ityetAnaticArAnanantarAnuvartamAne yathAkhyAtacAritra eva ziSyo'yIkSIt , tadetad mA bhuut| tatasteneha punarapi mUlacchedyametad - yathAkhyAtavarjite'zepacAritre sAmAyikAdike niyojayati / asyAM hi gAthAyAM mUlacchedyagrahaNAt punaHzabdavizeSaNAccAyamarthaH saMpa. dhate / saMjvalanAnAmudaye zepacAritrasya sarve'pyaticArA bhavanti, dvAdazakaSAyANAmudaye punarmUlacchedyaM bhavati / yasyaivAsyAM gAthAyAM mUlacchedyamuktam , tasyaivAtinArA api, na tu yathAkhyAtacAritrasya, kaSAyodayarahitatvena tasya niraticAratvAt / / iti gAthAcatuSTayArthaH // 1252 // 1253 // , athavA saMyamamUlacchecaM tRtIyakaluSodaye niyatam / samyaktvAdimUlarachecaM punadvAdazAnAmapi // 125 // 2 mUlaccheye sire pUrvA mUlaguNaghAtigrahaNena / iti kasmAt punargrahaNamaticAravizeSaNArthamiti // 1252 // prakRtamathAegAnamiti cAticAre tasmioSa mA yokSIt / tato mUlaccheyamidaM zeSacAritre niyojayati // 1253 // 3 gAthA 1238 / 4 gAthA 1249 / For Private and Personal Use Only
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir www.kobatirth.org 276 vizeSA0 // uktamAvaraNadvAram / / atha tatkSayopazamAdibhyazcAritraprAptimabhidhitsurAha bArasabihe kasAe khaie uvasAmie va jogehiM / labbhai carittalaMbho tassa visesA ime paMca // 1254 // dvAdazavidhe dvAdazaprakAre'nantAnubandhyAdibhedabhinne kaSAye, jAtAvekavacanam , krodhAdilakSaNe kSapite vidhyAtAgnitulyatA nIte, upazamite bhasmacchannadahanakalpatA prApite; vAzabdAt kSayopazame cAvidhyAtajvalanasamatAmupakalpite, yogaimano-vAk-kAyarUpaiH prazastaihetubhirlabhyate cAritralAbhaH, tasya ca sAmAnyena cAritrasya vizeSA bhedA ete vakSyamANAH paJca // iti niyuktigaathaarthH||1254 // bhASyam khavie uvasamie vAsadeNaM khaovasamie vA / bArasavihe kasAe pasatthajhANAijogehi // 1255 // gatArthA, navaraM prazastadhyAnaM prazastaM manaH // 1255 // kSINAdikIyasvarUpamAhavINA nivvAyayAsaNo va chArapihiya vva uvasaMtA / daravijjhAyavihADiyajalaNovammA khaovasamA // 1256 // vyAkhyAtArthA, navaramardhavidhyAtavighaTTitajvalanopamAH kSAyopazamikakaSAyAH / kSayopazamAvasthepu hi kaSAyepu dalikasya vedanamapyasti, taca vighahitavahnikalpamiti // 1256 // atha kasya cAritrasya kathaM lAbhaH ?, ityAha-- khayao vA samao vA khaosamao va tiNi labbhanti / suhuma-hakkhAyAiM khayao samao va nnnnntto||1257|| dvAdazavidhe kapAye kSapite upazamite vA yogaiH / labhyate cAritralAbhastasya vizeSA ime paJca // 1254 // 2 kSapite upazamite vAzabdena kSAyopazamike vA / dvAdazavidhe kaSAye prazastadhyAnAdiyogaiH // 1255 // 3 kSINA nirdhAtahutAzana iva bhammapihita ivopazAntAH / daravidhyAtavighahitajvalanaupamyAH kSayopazamAH // 1256 // 4 kSayato vA zamato vA kSayopazamato vA zrINi labhyante / sUkSmA-'thAkhyAte kSayataH zamato vA nAnyataH // 1257 // - sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAravizuddhikalakSaNAnyAyAni trINi cAritrANi zreNiyAdanyatra kaSAyakSayopazamAta pUrvapratipannAni pratipadyamAnAni ca labhyanne, anivRttivAdarasya punarupazamazreNau tadupazamAt pUrvapratipannAnAM teSAM lAbhaH, kSapakazreNau tu kSayAditi / mUkSmasaMparAya-yathAkhyAtacAritre tUpazamazreNI kapAyopazamAt , kSapakazreNau tu tatkSayAllabhyete, nAnyata:-kSayopazamAd na prApyata ityrthH||1257|| Aha- nanu 'tassa visesA ime paMca' ityatra ki sAmAnya cAritramAnaM tacchabdasya vAcyam , Ahosvid dvAdazAnAM kaSAyANAM kSayAdibhyo yadanantaramevoktaM tadeva ?, ityAzaGkayAha laibbhai carittalAbho khayAio bArasaNha niyamo'yaM / na u paMcavihaniyamaNaM paMca visesa tti sAmaNNaM // 1258 // dvAdazAnAM kapAyANAM kSayAditaH kSaya-kSayopazamo-pazamebhya eva lAbhacAritrasya, nAnyathA, ityevameveha niyamo draSTavyaH, na tu paJcavidhaniyamanam- dvAdazakapAyANAmeva kSayAdito labdhasya cAritrasya pazcaite vizeSA ityevaMbhUto niyamo'tra ne kartavya ityarthaH / kiM tarhi / dvAdazAnA, adhikAnAM vA kapAyANAM kSayAdito labdhasya tasya sAmAnyenaiva cAritrasyaite vakSyamANAH pazca vizeSA ityevaM sAmAnyaM cAritrapAtraM tacchandasya saMbadhyata iti // 1258 // atha kasmAd dvAdazakapAyANAmeva kSayAdito labdhasya cAritrasya paJcaite vizeSA ityevaMbhUto niyamo'tra na kriyate , ityA "jaM tiNNi bArasaNhaM labbhati khayAio kasAyANa |suhumN paNNarasaNhaM carimaM puNa solasaNhaM pi // 1259 // yataH sAmAyika-cchedopasthApanIya-parihAravizuddhikalakSaNAni trINyeva cAritrANi dvAdazakapAyANAM kSayAdito labhyante, iti kathaM tatkSayAdilabhyasya cAritrasya pazcavidhatvaM syAt / / sUkSmasaMparAyacAritraM tu saMjvalanalobhavarjitAnA zeSapaJcadazakaSAyANAM kSayAt , upazamAd vA labhyate / caramaM tu yathAkhyAtacAritraM SoDazAnAmapi kapAyANAM kSayAva , upazamAd vA prApyate / evaM ca sati sAmAnyasyaiva cAritrasya pazca vizeSA bhavanti // iti gAthApacakArthaH // 1259 // ke punaste paJca vizeSAH 1, ityAha 1 gAthA 1954 / 2 labhyate cAritralAbhaH kSayAdito dvAdazAnAM niyamo'yam / na tu paJcavidhaniyamana paJca vizeSA iti sAmAnyam // 1258 // 3 ka.ga. 'na kriyt'| yat trINi dvAdazAnAM labhyante kSayAditaH kaSAyANAm / sUkSma paJcadazAnAM paramaM punaH poDazAnAmapi // 1259 // For Private and Personal Use Only
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 277 vizeSA0 sAmAiya stha paDhama cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca // 1260 // tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savammi jIvaloyammi / jaM cariUNa suvihiyA vacaMtayarA-maraM ThANaM // 1261 // rAga-dveSavirahitaH samastasya pratikSaNamapUrvApUrvanirjarAhetubhUtAyA vizuddharAyo lAbhaH samAyaH, sa eva sAmAyika sarvasAvadhayogaviramaNamityarthaH / tatazca sarvamapyetaccAritramavizeSataH sAmAyikameva, chedAdivizeSaistu vizeSyamANamarthataH saMjJAtazca nAnAtvaM pratipadyate / tadatraiteSu madhye prathamaM chedAdivizeSANAmabhAvAt sAmAnyasaMjJAyAmevAvatiSThate sAmAyikam / etaca dvidhA- itvaram , yAvatkathikaM ca / tatra svalpakAlabhAvItvaram / idaM ca marate-rAvatakSetreSu prathama-pazcimatIrthakaratIrthe'nAropitamahAvratasya ziSyasya vijJeyam / atra janmani yAvajjIvitakathA'styAtmanaH, tAvatkAlabhAvi yAvatkathaM tadeva yAvatkathikam , AbhavavatItyarthaH / etacca bharatai-rAvatamadhyamadvAviMzatitIrthakarasAdhanA, mahAvidehArhatsaMyatAnAM cAvaseyam , eSAmupasthApanAyA abhAvAditi / - dvitIyaM tu cAritraM chedopasthApanamucyate / tatra cchedazvopasthApanA ca yasmiMzcAritre tacchedopasthApanam-pUrvaparyAyasya cchedaH, mahAvrateSUpasthApanaM cAtmano yatra tacchedopasthApanamityarthaH / etadapi dvidhA- sAticAram , anaticAraM ca / tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya ziSyasyopasthApanAyAmAropyate; tIrthAntarasaMkrAntau vA, yathA pArzvanAthatIrthAd mahAvIratIrtha saMkrAmataH pazcayAmadharmapratipattAviti / sAticAra tu mUlaguNaghAtino yatpunarapi mahAvatAropaNamiti / tRtIyaM tu cAritraM parihAravizuddhikam / tatra pariharaNaM parihArastapovizeSaH, tena karmanirjarArUpA vizuddhiryazciAritre tat parihAravizuddhikam / etadapi vibhedam-nirvizamAnakama, nirviSTakAyikaM c| tatrAsyaiva cAritrasyAsevakAH sAdhavo nirvizamAnakA ucyante, tadavyatirekAdidamapi cAritraM nirvizamAnakaM bhaNyate / AsevitetaccAritrakAyAstu munayo nirviSTakAyAH, ta evaM svArthikamatyayopAdAnAd nirviSTakAyikAH, tadabhedAdidamapi cAritraM nirviSTakAyikam / etatsvarUpaM ca vistarato bhASye'bhidhAsyata iti / 'tathA' ityAnantarye, gAthAbhaGgabhayAd vyavahitasyopanyAsaH, 'mUkSmam' ityanusvAro'pyalAkSaNikaH / sUkSmasaMparAyaM caturtha cAritram / tatra saMparyetyebhiH saMsAramiti saMparAyAH kaSAyAH, mUkSmA lobhAMzAvazeSatvAt saMparAyA yatra tat mUkSmasaMparAyam / idamapi dvividhamvizudhyamAnakaM saMklizyamAnakaM ca / tatra vizudhyamAnakaM kSapako pazamazreNidvayamArohato bhavati / saMklizyamAnakaM tUpazamazreNeH pracyavamA sAmAyikamantra prathamaM dopasthAganaM bhaved dvitIyam / parihAravizuddhi tathA sUkSmasaMgarAyaM ca // 1260 // zikSakastha tatatra yathAkhyAtaM tyAnaM sarvammijIvaloke / yaccaritvA suvihitA vrajantya jarA-maraM sthAnam // 126 // nasya prApyate | caH smucye| tatazca muzmasaMpagayAnantaraM sarvatra sAdhajIvaloke khyAta prasiddhaM yathAkhyAtaM pazramaM sarvavizuddhaM cAritraM bhavati / tat kathambhUtam ?, ityAha- yacaritvA''sevya, zobhanaM vihinamanuSThAnaM yeSAM te suvihitAH susAdhavo vajantyajarA-maraM mokSalakSaNaM sthAnam / tatra maraNaM maraH / svarAntatvAdalapratyayaH / na vidyate jaga-marau yatra tadajarA-maram / idaM ca kapAyodayarahitatvAt kSINamohopazAntamohalakSaNasya cchadmasthavItarAgasya sayogya-'yogikevalinaca bhavati / / iti niyuktigAthAdvayasaMkSepArthaH // 1260 // 1261 // vistarArtha tu bhASyakRdAha savvamiNaM sAmAiyaM cheyAivisesao puNo bhinnaM / avisesiyamAimayaM Thiyamiha sAmannasannAe // 1262 // sAvajajogavirai tti tattha sAmAiyaM duhA taM ca / ittaramAvakahaM ti ya paDhamaM paDhama-timajiNANaM // 1263 // titthesumaNAroviyavayassa sehassa thovakAlIyaM / sesANamAvakahiyaM titthesu, videhayANaM ca // 1264 // . sarvamapIdaM cAritramavizeSataH sAmAyikameva / etadeva ca cchedAdivizepairvizeSyamANamarthataH saMjJAtazca nAnAtvaM pratipadyate / tatrAcaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnyasaMjJAyAmevAvatiSThate sAmAyikamiti / tatra sAvadyayogaviratisvarUpametat sAmAyikam / tacca dvidhA- itvaram , yAvatkathikaM ca / tatretvaraM svalpakAlInaM bharatai-rAvatA''dya-caramatIrthakaratIrthayorevAnAropitamahAvratasya ziSyakasya draSTavyam / yAvatkathika yAvajjIvikaM bharatai-rAvataprathama-caramavarjazeSatIrthakaratIrthasAdhUnA, mahAvidehajAnAM ca sAdhUnAmavaseyamiti // 1262 // 1263 // 1264 // atha prerakaH pAha naNu jAvajIvAe ittiriyaM pi gahiyaM muyaMtassa / hoi paiNNAlovo jahAvakahiyaM muyaMtarasa // 1265 // Aha- nanu 'karomi bhadanta ! sAmAyikaM yAvajjIvam ' ityevaM vratagrahaNakAle itvaramapi sAmAyikaM gRhItamupasthApanAyAM muzcataH pratijJAlopaH pAmoti, yAvatkayikaparityAga iva // 1265 // , sarvamidaM sAmAyikaM chedAdivizeSataH punarbhinnam / avizeSitamAdimakaM sthitamiha sAmAnyasaMjJAyAm // 1262 // x zikSakasyasAvadyayogaviratiriti satra sAmAyika vidhA taba / itvaraM yAvatkathamiti ca prathama prathamA-'ntimajinayoH // 1263 // tIrthayoranAropitavratasya zaikSasya stokakAlikam / zeSANAM yAvatkAthikaM tIrtheSu, videhajAnAM ca // 1265 // 2ka. ga. 'ymh'| nanu yAvajjIvamitvaramapi gRhItaM muJcataH / bhavati pratijJAlopo yathA yAvaskathikaM muJcataH // 1265 // For Private and Personal Use Only
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 278 vizeSA0 atrottaramAhanaNu bhaNiyaM savvaM ciya sAmAiyamiNaM visuddhi bhinnaM / sAvajaviraimaiyaM ko vayalovo visuddhIe ? / / 1266 / / nanUktaM sarvamevedaM cAritramavizeSataH sAvadyayogaviratisAmAnyAta sAmAyikameva, chedAdivizuddhivizeSavizeSyamANamanyathAtvaM pratipadyate / tataH ko nAma viziSTatarAyAM vizuddhau pratipadyamAnAyAM vratalopaH -- na kazcidityarthaH // 1266 // kutaH 1, ityAha unnikkhamao bhaMgo jo puNataM ciya karei suddhayaraM / sannAmittavisiDhe suhumaM piva, tassa ko bhaMgo ? // 1267 // uniSkrAmataH pravajyAtyAgameva kurvato vratabhaGgo bhavati / yaH punastadeva prAg gRhItaM cAritraM vizuddhataraM saMpAdayati, saMjJAmAtreNa tu cAritraM viziSTaM bhinnam , tasya bhaGgo na bhavati, kintu sutarAmeva vratanamalyaM saMpadyate / yathA sAmAyikasaMyatasya 'suhumaM ti' sUkSmasaMparAyaM pratipadyamAnasya, cchedopasthApanIyasya vA parihAravizuddhikamaGgIkurvato vratanirmalatvamiti // 1267 // chedopasthApanIyasya vyAkhyAmAhapairiyAyarasa ya cheo jatthovaTThAvaNaM vaesuM ca / cheovaTThAvaNamiha tamaNaiyAre-yaraM duvihaM // 1268 // sehassa niraiyAraM titthaMtarasaMkame ca taM hojA / mUlaguNaghAiNo sAiyAramubhayaM ca Thiyakappe // 1269 // 'jattha ti' yatra cAritre pUrvaparyAyasya cchedaH, vrateSu copasthApanaM vidhIyate, tadiha cchedopasthApanam / tacca dvidhA- sAticArama, anaticAraM ca / tatra ziSyakasyopasthApanAyAM, tIrthAntarasaMkrAntau vA yadAropyate tad niraticAraM bhavet / yattu mUlaguNaghAtinaH punarapi samAropyate tat sAticAram / etaccobhayamapi sthitakalpa eva bhavati, na sthitAsthitakalpe / tatra bharatai-rAvataprathama-caramatIrthakarasAdhanAM sthitakalpaH- . 1 nanu bhaNitaM sarvameva sAmAyikamidaM vizuddhiso bhinnam / sAvadhavirasimayaM ko vratalopo vizuddhI? // 1266 // shikssksth-| 2 aniSkAmato bhaGgo yaH punastadeva karoti zuddhataram / saMjJAmAgraviziSTaM sUkSmamiva, tasya ko bhaGgaH // 27 // 3 paryAyasya ca cchedo yatropasthApanaM vrateSu ca / chedopasthApanamiha tadanaticAre-taraM dvividham // 1268 // zikSasya niratittAraM tIrthAntarasaMkrame ca tad bhavet / mUlaguNaghAtinaH sAticAramubhayaM ca sthitakalpe // 1269 // "Acelakku-dosia-sejjAyara-rAyapiMDa-kiikamme / vaya-jiTTha-paDikkamaNe mAsaM pajjosaNAkappe // 1 // " ityetasmin dazavidhe'pi kalpe teSAM sthitatvAt / bharatai-rAvatazeSadvAviMzatitIrthakarasAdhUnA, mahAvidehAItsAdhUnAM ca sthitAsthitakalpa: "sijjAyarapiDammi cAujjAme ya purisajeTe ya / kiikammassa ya karaNe canAri avaTThiyA kappA // 1 // " eteSu caturyu kalpeSu niyamena teSAmapi sthitatvAt , zeSeSu tu SaTsu niyamAbhAvenA'sthitatvAditi // 1268 // 1269 // atha parihAravizuddhikaM vivRNotiparihAreNa visuddha suddho vA tao jahiM viseseNa / taM parihAravisuddhaM parihAravisuddhiyaM nAma // 1270 // taM duvigappaM nivvissamANa-niviTThakAiyavaseNaM / parihAriyA-NuparihAriyassa kappaTThiyassa vi ya // 1271 // parihArastapovizeSaH, tena vizuddhaM parihAravizuddham , athavA, tako'sau parihAro vizeSeNa zuddho yatra tatparihAravizuddham , tadeva svArthikapratyayopAdAnAt parihAravizuddhikaM nAmeti / etaca nirvizamAna-nirviSTakAyikabhedAd dvividham / kasya punaretaccAritra bhavati ?, ityAha- 'parihArietyAdi' idamuktaM bhavati-navako gaNa idaM pratipadyate, tadyathA- catvAraH parihArikAH, catvArazcAnuparihArikAH ekastu kalpasthitaH / tatra parihArikANAM tadAsevakatvAdidaM nirvizamAnakamucyate, anupahArikANAM kalpasthitasya ca vihitavakSyamANatapasA nirviSTakAyikamabhidhIyata iti // 1270 // 1271 / / 'parihAreNa tapasA vizuddham' ityuktam, kiM punariha parihAraH, ityAharihAro puNa parihAriyANa so gimh-sisir-vaasaasu| patteyaM tivigappo cautthayAI tavo neo // 1272 // , Acelakyau-dezika-zayyAtara-rAja-piNDa-kRtikarmANi / vrata-jyeSTha-pratikramaNAni mAsaM paySaNAkalpaH // 1 // x ( parihAri-) 2 zayyAtarapiNDe cAturyAme ca puruSajyeSThe ca / kRtikarmaNazca karaNe catvAro'vasthitAH kalpAH // 1 // 3 parihAreNa vizvavaM zuddho vA sako yatra vizeSeNa / tat parihAravizuddha parihAravizudrikaM nAma // 127." tat dvivikalpaM nirSizamAna-nirviSTakAyikavazena / parihArikA-nuparihArikANAM kalpasthitasyApi ca // 1271 // 4 parihAraH punaH parihArikANAM sa grISma-zizira-varSAsu / pratyekaM trivikalpazcaturthAdi tapo jJeyaH // 1272 // For Private and Personal Use Only
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 279 vizeSA0 'gimha-sisira-vAsAsu cautthayAINi bArasaMtAI / aDDhApakkaMtIe jahaNNa-majjhimu-kkosayatavANaM // 1273 // saca parihArastapaH punaH parihArikANAM prastutatapo vodRNAM grISma-zizira-varSAsu pratyekaM jaghanyAditrivikalpazcaturthAdi tapo jJeya iti / etadeva vyaktIkaroti- 'gimhetyAdi' grISma-zizira-varSAsu caturthAdIni dvAdazAntAni tapAMsi vijJeyAni / kyaa| ardhaapkaantyaa| keSAM yA'rdhApakrAntiH, ityAha- jaghanya-madhyamo-skRSTatapasAma / idamuktaM bhavati-grISme sAmAnyenaivoSNakAle jaghanya tapazcaturtha te kurvanti, madhyamaM tu SaSTham , utkRSTa punaraSTamam / sthaapnaa-12|3|| etadevArdhApakrAntyA zizire kurvanti / tatrArthasyA'samayavibhAgarUpasyaikadezasya baikAdipadAtmakasyApakramaNamaSasthAnam , zeSasya tuyAdipadasaMghAtarUpasyaikadezasyogamanaM yasyA racanAyo sAsamayaparibhASayArdhApakrAntirucyate / tatra caturtha-SaSThA-'STamAni grISme poktAni / eteSAM madhyAdekadezazcaturthalakSaNo'pakrAmatyavatiSThate, zeSa tu SaSThA-'STamapadadvayamUrdhva zizire gacchati, tRtIyaM tu dazamalakSaNaM padaM mIlyate / tatazca jaghanyataH SaSThaM, madhyamato'STamam , utkRSTatastu dazamaM zizire kurvantIti siddhaM bhvti-2|3|4|| eteSAM madhyAdekadezaH SaSThalakSaNo'pakrAmati, aSTama-dazame tUrva varSAsu gacchatA, tRtIyaM tvatanaM dvAdazaM mIlyate / tatazca jaghanyato'STamam , madhyamatastu dazamam , utkRSTatastu dvAdazaM tapo varSAsu kurvnti-3|4|5|| tadatra padatrayamadhyAdekadezApakrAntyArdhApakrAntiruktA // 1272 // 1273 // nanu parihArikAstAvadidamuktasvarUpaM tapaH kurvanti, anuparihArika-kalpasthitAnAM tu kA vArtA ? ityAha sesA u niyayabhattA pAyaM bhattaM ca tANamAyAmaM / hoi navaNhaM vi niyamA na kappae sesayaM savvaM // 1274 // . zeSAH punaranuparihArika-kalpasthitAH paJcApi pAyo niyatabhaktA nityabhojino bhavanti / prAyograhaNAd nijecchayA kadAcidapavAsamapi kurvanti / bhaktaM ca teSAM sarvadaivA'nuparihArikalpasthitAnAM pAraNake parihArikANAM ca sarveSAmAcAmlameva bhavati / zeSaM tu vikRti-lepakRdAdikaM vastu sarva navAnAmapi niyamAdnaM kalpata iti // 1274 // kiyanti dinAni kenedaM tapaH kartavyam , ityAhaparihAriyA-'NuparihAriyANa kappaTThiyassa viya bhttN| cha chammAsA u tavo aTThArasamAsio kppo||1275|| grISma-zizira varSAsu caturthakAdIni dvAdazAntAni / ardhApakAntyA jaghanya-madhyamo-skRSTatapalAm // 1273 // 2 zevAstu niyatabhaktAH prAyo bhaktaM ca teSAmAcAmlam / bhavati navAnAmapi bhirAmAdUna kalpate zeSakaM sarvam // 1271 / / / parihArikA-'nuparihArikANAM kalpasthitasyApi ca bhaktam / SaT pada mAsAMstu tapo'STAdazamAsikaH kalpaH // 1275 // evamuktaprakAreNa parihArikANAm , anuparihArikANAm , kalpasthitasyApi ca bhaktaM bhojanamAcAmlena bhavatIti zeSaH, Sad SaT mAsAn yathoktarUpaM tapazca yathAyogaM vaktavyam / tatra parihArikAstAvad grISmAdiSu pAraNake AcAmlaparigRhItacaturthAdikrameNa SaD mAsAna yAvata tapaH kurvanti / tatazcAnupahArikAH parihArikatvaM pratipadyetthameva SaD mAsAn yAvat tapaH kurvanti / parihArikAzca vihitatapasasteSAmanuparihArikatvamanucaratvaM pratipadyante / tatazca kalpasthita eka eva parihArikatvaM pratipadyetthameva SaT mAsAn yAvat tapaH karoti, ekastvitareSAM madhyAt kalpasthito vAcanAcAryoM bhavati, zeSAstu saptA'nucarA bhavanti / evamayaM parihAravizuddhikakalpo'STAdazabhirmAsaiH samarthyate // 1275 / / kalpasamAptau te kiM kurvanti ?, ityAha (citha) kaippasamattIe tayaM jiNakappaM vAuviti gacchaM vA / Thiyakappe niyamA do purisajugAI te hoMti // 1276 / / kalpasamAptau caiSAM trayI gatiH, tadyathA- kadAcit punarapi 'tayaM ti' tameva parihAravizuddhikakalpaM pratipadyante, jinakalpaM vA'bhyupagacchanti, gacchaM vA punarapyupayAnti pravizanti / te ca parihAravizuddhikA niyamena sthitikalpe bharatai-rAvataprathamA-'ntimajinatIrthe dve eva puruSayuge yAvad bhavanti, tIrthakarasamIpe cAmuM kalpaM pratipadyante- tIrthakarasamIpe pratipannaH, anyasamIpe vA, nAnyatretyarthaH / tadevamabhihitaM parihAravizuddhikacAritram // 1276 // atha sUkSmasaMparAyacAritramAhakovAi saMparAo teNa jao saMparIi saMsAraM / taM suhumasaMparAyaM suhumo jatthAvaseso so // 1277 // seTiM vilaggao taM visujjhamANaM tao cayaMtassa / taha saMkilissamANaM pariNAmavaseNa vinneyaM // 1278 // krodhAdiH kaSAyavargaH saMparAya ucyate / kutaH1, ityAha- yataH saMpati paryaTati saMsAramaneneti saMparAyaH sUkSmo'vazeSo yatra tat mUkSma saMparAyam / tacca zreNiM vilagata Arohato vizudhyamAnakaM bhavati / tathA, tasyAH pracyavamAnasya saMklizyamAnakaM pariNAmavazena tad vijJeyamiti // 1277 // 1278 // 1 kalpasamAptau tajinakalpaM vopayanti gaccha vA / sthinakalye niyamAd dve puruSayuge te bhavanti // 1276||(t) kopAdiH saMparAyastena yataH saMparyeti saMsAram / tat sUkSmasaMparAyaM sUkSmo yatrAvazeSaH sH|| 1277 // zreNiM vilagatastad vizudhyamAnaM tatazcyavamAnasya / tathA saMklizyamAnaM pariNAmavazena vijJeyam // 1278 // For Private and Personal Use Only
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 280 apanA R vizeSA0 atha yathAkhyAtacAritraM vivRNvanAha__ ahasado jAhatthe AGo'bhivihIe kahiyamakkhAyaM / caraNamakasAyamuditaM tamahakkhAyaM jahakkhAyaM // 1279/ 'artha' ityayaM yAthAtathyArthe, AG abhividhau / tatazca yAthAtathyena, abhividhinA vAkhyAtaM kathitaM tadakaSAyaM caraNaM tadayAkhyAtaM yathAkhyAtaM coditamiti // 1279 // etaca katividham , ityAha'taMduvigappaM chaumattha-kevalivihANao puNekkekaM / khaya-samaja-sajogA-'jogikevalivihANao duvihaM // 1280 // tacca yathAkhyAtacAritraM chadmastha-kevalisvAmibhedAd dvibhedam / chagasthasaMbandhi punarapi dvividham- mohakSayasamuttham, tadupazamaprabhava ca / kevalisaMbandhyapi sayogya-'yogikevalibhedato dvividhameveti // 1280 // atha pUrvoktaM nigamayan , uttaraniyuktigAthA ca saMbandhayannAha bhaNiyaM khaovasamao ahuNovasameNaM lahai jaha jIvo / sAmaiyaM taM bhaNNai so jaM ca khovsmpuvvo||1281|| ma tadevaM 'sattahaM payaDINaM abhitaraoM koDakoDIe' ityAdinA bhaNitaHkSayopazamAta sAmAyikalAbhaH / adhunA tu 'aNa-dasa-napusi-sthI' ityAdinA vakSyamANAd yathA mohopazamAt sAmAyikaM labhyate tad bhaNyate / kimiti prathama kSayopazamAt tallAbha uktaH, ityAha- 'so jaM cetyAdi' sa yasmAd vakSyamANa upazamaH kssyopshmpuurvH| pUrva hi mohanIyakSayopazamAt samyaktvAdikaM labhyate, pazcAyopazamazreNiH / ato'nenaiva krameNaitadabhidhAnam / ityekA pAtanA // 1281 // atha pAtanAntaramAha ahavA khaovasamao caraNatiyaM uvasameNa khayao vaa|suhumaa-hkkhaayaaii teNovasama-kkhayA kamaso // 1282 // 1ka. ga. 'khyAtaM vi'| 2 athazabdo yAthAyeM AkabhividhI kathitamAkhyAtam / caraNamakaSAyamuditaM tadayAkhyAtaM yathAkhyAtam // 1279||x(saamaadhik) 3 tad dvivikalpa chamastha kevalividhAnataH punarekaikam / kSayopazamaja-sayogya-'yogikevalividhAnato dvividham // 128 // 4 bhaNitaM kSayopazamato'dhunopazamena labhate yathA jIvaH / sAmAyikaM tad bhaNyate sa yaca kSayopazamapUrvaH // 1281 // 5 gAthA 1193 / / gAthA 1284 / 7 athavA kSayopazamatazcaraNatrikamupazamena kSayato vA / sUkSmA-'thAkhyAte tenopazama-kSayo kramazaH // 12 // athavA, Aya cAritratrayaM kaSAyANAM kSayopazamAduktam , upalakSaNatvAt kSayAt , upazayAcceti / sUkSmasaMparAya-yathAkhyAtacAritradvayaM tu yasmAdupazamena, kSayeNa vA labhyata ityuktam , tena tasmAt kAraNAt tAvevopazama-kSayau krameNa bhaNyete / yo hi zreNidvayamupalapsyate sa pUrvamupazamazreNiM karoti, pazcAttu kSapakazreNim , ityamuM kramamAzritya yugapad dvayAbhidhAne prApte'pi prathamamatropazamazreNI, pazcAttu kSapakazreNI vakSyata iti bhAvaH // 1282 / / atha tRtIyAmapi pAtanAmAha seDhigayassa suhumaM seDhIo niggayassahakkhAyaM / sA uvasama-kkhayao paDhamaM tatthovasamaseDhI // 1283 // . 'vA' ityathavA, zreNyanta vinaH sUkSmasaMparAyamuktam , tadvinirgatasya tu yathArakhyAtam , ataH zreNidvayaM bhaNanIyamAyAtam , ubhayazreNilAme copazamazreNimevAdI kurute, iti saiva tAvata prathamamucyate // iti dvAviMzatigAthArthaH / / 1283 // tAmeva vihitaprastAvanAmupazreNimAha aNa-dasa-napuMsa-tthIveya-cchakkaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie sarise sarisaM uvasamei // 128 // ihopazamazreNipArambhako'pramattasaMyato bhavatIti kecit / avirata-dezavirata-pramattA-amattasaMyatAnAmanyatara ityanye / zreNeH samAptau ca nivRtto'pramattaguNasthAne pramattaguNasthAne vA'vatiSThate, kAlagatastu deveSvavirato vA bhavati / kArmagranthikAbhimAyaNa tu pratipatito'sau mithyASTiguNasthAnakamapi yAvad gacchati / tatretyametAmArabhate- 'aNa ti / 'aNa-raNa-' ityAdidaNDakapAtuH / aNantIvA'vikalahetutvenA'sAtavedyam , nArakAdyAyuSkaM ca zabdayantyAkArayantItyaNA AdhAH krodhAdayazcatvAraH kssaayaaH| athavA, aNa tti' prAkRtatvena anAH, ekadezena samudAyasya gamyamAnatvAdanantAnubandhinasta evA''dyAH krodhAdayazcatvAraH kaSAyA ityrthH| tatrA'sau pratipattA prazastanadhyavasAyasthAneSu vartamAnaH prathamaM yugapadantarmuhUrtamAtreNa kAlenA'nantAnubandhinaH krodhAdInupazamayati / 'daMsa tti' darzanaM darzaH, tacca darzanaM mithyAtva-mizra-samyaktvabhedAt trividham / tato'nantAnubandhyupazamAnantarametadapi yugapadantarmuhUrtenopazamayati / tato yadA puruSaH zreNisamArambhako bhavati, tadAnudIrNamapi 'napuMsa tti napuMsakavedamantarmuhUrtenopazamayati, tataH strIvedamantarmuhUrtena, 1 ka.ga. 'yamapi la' / 2 zreNigatasya sUkSma zreNIto nirgatasyA'thAkhyAtam / sopazama-kSayataH prathamaM tatropazamazreNiH // 1283 // (mupazama) 3 ana-darza-napuMsaka-khIveda-SaTakAni ca puruSavedaM ca / dvau dvAvekAntaritau sadazau sadazamupazamayati // 1284 // For Private and Personal Use Only
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 281 vizeSA0 naSThA ca samakAla dupari tiryaksa va dvitIyam- , taduparyapi tato hAsya-ratya-rati-zoka-bhaya-jugupsAlakSaNaM hAsyAdiSadaM yugapadantarmuhUrtena, tataH puruSavedamantarmuhUrtena / atha strI bhArambhikA, tataH prathamaM napuMsakavedam , tataH puruSavedam , tato hAsyAdiSada, tataH strIvedamupazamayati, ityevaM draSTavyam / atha napuMsakA prArambhakaH, tato'sAvanudIrNamapi prathama strIvedamupazamayati, tataH puruSavedam , tataH padam , tato napuMsakavedam , ityeSa kramaH / ata Urdhva dvau dvau krodhAyAvekAntaritau saMjvalanakrodhAdivyavahitI, sadRzau krodhAditvena parasparaM tulyau sadRzaM yugapadeva pratyekamantarmuhUrtenopazamayati / etaduktaM bhavati- apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNau krodhau krodharUpatayA sadRzau sadRzaM yugapadantarmuhUrtenopazamayati, tataH saMjvalanaM krodhamekAkinarmakAntarmuhUrtenopazamayati / tato'pratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNau mAnau mAnarUpatayA sadRzau sadRzaM yugapadeva, tataH saMjvalanaM mAnam , tato'patyAkhyAna-pratyAkhyAnAcaraNamAyAdvayaM mAyArUpatayA sadRzam , tataH saMjvalanAM mAyAm / tato'pratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNalobhadvayaM lobharUpatayA sadRzaM yugapadupazamayati, tataH saMjvalanaM lobham / amuM copazamayaMtridhA karoti-dvau bhAgau yugapadupazamayatiH tRtIyaM tu bhArga saMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi pRthak pRthak kAlabhedenopazamayati / tata eteSAM saMkhyeyakhaNDAnAM yaccarama khaNDaM tadasaMkhyeyAni khaNDAni karoti / tataH samaye samaya ekaikaM khaNDamupazamayati / iha ca darzanasaptaka upazAnte'pUrvakaraNaH, nivRttivAdaro vA'bhidhIyate / tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvatsaMkhyeyakhaNDAnAM caramakhaNDam / caramasaMkhyeyakhaNDaniSpannAni tvasaMkhyeyakhaNDAnyupazamayan suukssmsNpraayH| tadevapantarmuhUrtena saMjvalanaM lobhamapi sarvamupazamayati / evaM sarvatra pratyekAntarmuhUrtamupazamakAlaH / sarvApi ceyaM zreNimahatA'ntarmuhartena saparthyate / asyAzca zreNeranantAnubandhicatuSTayAdInAM pratyeka zUnyasthApanayA kharUpaM bhAvanIyam / tatrAnantAnubandhicatuSTayasthApane catvAri zUnyAni tiryag vyavasthApyante, tdythaa-0000| eSAmupazamasya prArambho niSThA ca samakAlameva, iti tiryakasamatayA sthApyante / evamuttaratrApi tiryavasamasthApanAyAM bhaavaartho'vseyH| etadupari tiryaksamazUnyatrayeNa darzanatrayaM sthaapyte-...| etaduparyekasya vedakasyaikaM zUnyam , tadupari dvitIyasya dvitiiym-8| tadupari hAsyAdiSaTuM samazreNyA tiryak sthApyate- 000 0 0 0 / etadupari tRtIyavedazUnyam , taduparyapi tirykkrodhshuunydvym-..| etadupari saMjvalanakrodhasya zUnyam- 0 / etadupari tiryagmAnadyasya zUnyadvayam- 0 0 / tadupari mAnasyaikaM zUnyam-- 0 / tadupari mAyAdvayasya niryak zUnyadvayam- 0 . / tadupari mAyAyAH zUnyam- 0 / tadupari lobhadvayasya tiryageva zUnyadvayam- . 0 / etadupari saMjvalanasya lobhasyaikaM zUnyam- 0 / evamUrdhvaM sthApanA vidhAya sarva bhAvanIyam // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1284 // niyarti-1 + (saMstha tama) vistarArtha tu bhASyakAraH prAha vasAmagaseDhIe paTThavao appamattavirao u / pajjavasANe so vA hoi pamatto avirao vA // 1285 // anne bhaNaMti aviraya-desa-pamattA-'pamattavirayANaM / annayaro paDivajjai saNasamaNammi u niyaTTI // 1286 // dve api gatArthe, navaramaviratAcapramattAntAnAM madhyAt kenApi darzanasaptakenopazamite tato 'niyaSTitti' nivRttibAdaro bhavatIti // 1285 // 1286 // 'aNa' ityetad vyAkhyAtumAha bhavamaNubaMdhati jao'NaMtamaNaMtANubaMdhiNo'Na tti / te cattAri vi samayaM samei aMtomuhutteNaM // 1287 // gAthApUrvArdhasyAnte 'aNa' ityetadhaNavAkyam , ato vyAkhyAnayati- 'bhavamityAdi' bhavaM saMsAramanubadhnantItyevaMzIlA anantAnubandhinastAn prazastadhyAnato'ntarmuhUrtena yugapadupazamayati, udayodvartanAdikaraNA'yogyAn sato'pyasatkalpAn krotiiti||1287|| zeSAvayavavyAkhyAmAha tatto ya daMsaNatigaM tao'NuiNNaM jahannayaraveyaM / tatto bIyaM chakkaM tao ya veyaM sayamudinnaM // 1288 // tatazcAnantAnubandhyupazamAnantaraM mithyAtvAdidarzanatrikam , tato'nudIrNasya vedadvayasya madhye yo jaghanyo vedastamupazamayati, tato dvitIyam , tataH padama , tato yaH kazcidudaye vartate vedastamupazamayati / idamuktaM bhavati- yadi puruSaH zreNipArambhakaH, tadA puruSa vedastasyodaye vartate, strI-napuMsakavedau svanudII , tayozca madhye napuMsakavedo jaghanyataraH, tato darzanatrikAdupari prathama tamupazamayati, tataH strIvedam , udIrNa tu puMvedaM paTAdupari pazcAdupazamayati / atha strI prArambhikA, tadA strIvedastasyA udaye, puM-napuMsakavedI tvanudayAvasthau / anayorapi napuMsakavedo jaghanyataraH, iti taM prathamamupazamayati, tataH puMvedam , udIrNa tu strIvedaM pazcAt paTAduparyupazamayati / 1 upazamazreNI prasthApako'pramattaviratastu / paryavasAne sa vA bhavati pramatavAvirato vA // 1285 // x samra-1 anye bhaNantyavirata-deza-pramattA-'pramattaviratAnAm / anyataraH pratipacate darzanazamane tu nivRttiH // 1286 // 2 gAthA 1284 / 3 bhavamanubannanti yato'nantamanantAnubandhino'na iti / tazcituro'pi samakaM zamayatyantarmuhUrtena // 1287 // tatazca darzanatrikaM tato'nudIrNaM jaghanyataravedam / tato dvitIyaM paTakaM tatazca veI svakamudIrNam // 1288 // For Private and Personal Use Only
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 282 vizeSA0 yadA tu napuMsakA pArambhakaH, tadodIrNa napuMsakavedaM SadAduparyupazamayati, anudIrNa tu strIvedaM jaghanyatarasvAd darzanatrikAdupari prazramamupazamayati, tataH puruSavedamiti // 1288 / / tataH kim ?, ityAha majjhillakasAyANaM kohAisamANajAie do do / ekekeNaMtarie saMjalaNeNaM uvasamei // 1289 // anantAnubandhyupazamasyoktatvAt saMjvalanAnAM tUpazamasyA'ntarAleSu bhAvAt , arthAt madhyamakapAyA apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNA evAvaziSyante / teSAM madhyAt krodhAdisamAnajAtIyau dvau dvAvekaikena krodhAdisaMcalanenAntaritAvupazamayatIti // 1289 // atra prerakaH prAha sajalaNAINaM samo jutto, saMjoyaNAdao je u / te puvvaM ciMya samiyA naNu sammattAilAbhammi // 1290 // nanu saMjvalanakaSAya-hAsyAdInAmudayavartitvAcchamo yuktaH / ye tu saMyojanAdayaH kaSAyAste pUrvameva samyaktvAdiguNaprAptikAle upazamitA eva, samyaktvAdilAbhAnyathAnupapatteH / ata idAnIM teSAmupazamAbhidhAnamayuktameveti bhAvaH // 1290 // atrottaramAha-- Asi khaovasamo siM samo'huNA, bhaNai ko viseso siM? naNu khINammi uiNNe sesovasame khaovasamo // 1291 // hanta ! samyaktvAdilAbhakAle AsIdeSAM saMyojanAdikapAyANAM kSayopazamaH, ata idAnIM teSAmupazamo'bhidhAtavya eva / atha prerako bhaNati- nanu kSayopazamo-pazamayoH kaH kila vizeSaH / marirAha- nanUdIrNe udayamApte karmaNi kSINe, zeSe cAnudIrNe upazAnte sati kSayopazamo'bhidhIyata iti // 1291 // prerakaH prAha*so ceva naNUvasamo uiekhINammi sesae samie / suhumodayatA mAMse na tUbasamie viseso'yaM // 1292 // 1 madhyamakapAyANA krodhAdisamAnajAtayio dvau dvau| ekaikenAstaritI saMgvalanenopazamayati // 1289 // 2 saMjvalanAdImA zamI yuktaH, saMyojanAdayo ye tu / te pUrvameva zamitA manu samyaktvAdilAme // 129. // 3 AsIt kSayopazama eSAM zamo'dhumA, bhaNati ko vizeSo'nayoH / nanu kSINa udANe zeSopazame kSayopazamaH 1291 / / * sa eva nanUpazama udite kSINe zeSake zAmite / sUkSmAMdayatA mizre na tUpazamite vizeSo'yam // 1292 // . nanUpazamo'pyayameva, yH| kim , ityAha- udite karmaNi kSINe, anudite tUpazAnte bhavati / atrottaramAha-nanu mithe kSayopazame sUkSmodayatA'sti- pradezodayena stkrmvednmstiityrthH| upazamite'pi tu karmaNi tadapi nAsti, ityato'nayorvizeSa iti / / 1292 / / etadevAha 'veei saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo puNa veei na saMtakammaM pi // 1293 // sa kSayopazamAvasthakapAyavAJjIvaH kSAyopazamikeSvanantAnubandhyAdiSu tatsaMbandhi satkarmA'nubhavati- pradezakarma vedayati, na punaranubhAvam- vipAkatastu tAn vedayatItyarthaH / upazAntakaSAyastu satkarmA'pi na vedayati, iti kSayopazamo-pazamayorvizeSa iti // 1293 // punarapi paraH pAha-- seMjoyaNAiyANaM naNUdayo saMjayassa paDisiho / saccamiha so'NubhAvaM paDucca na paesakammaM tu // 1294 // nanu saMyatasya saMyojanAdikapAyANAmudayo niSiddha eva, tadudaye saMyatatvahAniprasaGgAt / atrottaramAha- satyam, anubhAvaM rasaM vipAkamAzrityehAsau tadudayo niSiddhaH saMyatAdInAm , na tu pradezakarma pratItya // 1294 // anubhAvavirahitA api pradezA niyamena vedyanta ityAgame'pyabhihitameveti darzayannAhabhaNiyaM ca sue jIvo veei navANubhAvakammaM ti / jaM puNa paesakammaM niyamA veei taM savvaM // 1295 // nANudiyaM nijIrai nAsaMtamudei jaM tao'vassaM / savvaM paesakammaM veeuM muccae savvo // 1296 // sUtre'pi bhagavatIlakSaNe proktam / kim ?, ityAha-jIvo'nubhAvakarma bedayate, navA / yat punaH pradezakarma tad niyamAta sarva vedayatIti / tathA coktam- "evaM khalu goyamo / duvihe kamme pannate, taM jahA-paesakamme ya, aNubhAvakamme ya / tattha paMjataM , vedayati satkarma kSAyopazAmikeSu nAnubhAvaM saH / spazAntakaSAyaH punarvedayati na saskApi // 1293 // 2 saMyojanAdikAnAM nanUdayaH saMyatasya pratiSiddhaH / satyamiha so'nubhAvaM pratItya na pradezakarma tu // 1295 // bhaNitaM ca zrute jIvo vedayati navAnubhAvakarmeti / yatpunaH pradezakarma niyamAd vedayati tat sarvam // 1295 // nAnuditaM niryite nAsadudeti yat tato'vazyam / sabai pradezakarma vedayitvA mucyate sarvaH // 1296 // - mayA- 4 evaM khalu gautama dvividha karma prajJaptam, tadyathA- pradezakarma cha, anubhAvakarna c| tatra yat tat pradezakarma tavastyeka vedayati, astyeka mo vedayati / 1 gha.cha. 'mA mae du'| For Private and Personal Use Only
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 283 vizeSA0 paesakamma ta atthegaiyaM veei, atthegaiyaM no veei" iti / yasmAd nai khalvanuditaM karma nirjIyate, na cAsadudeti, kintu sadevodeti / .. yasmAt sarvo'pi mumukSuH sarvamapi pradezakarma ghedayitvaiva mucyate, nAnyathA / tataH pradezaveghAnAmanantAnubandhyAdInAmidAnImupazamo nirUpyata iti prakRtam // 1295 // 1296 // + (niyamA yeei tathaNaM aNumAyakamma) punarapi paraH mAha__ 'kiha dasaNAighAo na hoi saMjoyaNAi vedayao ? maMdANubhAvayAe jahANubhAvammi vi kahiMci // 1297 // niccodinnaM pi jahA sayalacauNNANiNo tdaavrnn| na vighAi maMdayAe paesakammaM tahA neyaM // 1298 // manvevaM sati pradezato'pi saMyojanAdikapAyAn vedayataH saMyatAdeH kathaM samyagdarzanAdivighAto na bhavati / atra pratividhAnamAha-- mandAnubhAvatayA nIrasapradezamAtravedanAd na samyaktvAdighAta ityarthaH / yatheha kacidanubhAvakarmApi nAtivighAtakaM ema. tadyathA- nityoditamapi mati-zrutA-'vadhi-manaHparyAyAvaraNacatuSTayaM saMpUrNacatuAnino na matyAdijJAnavighAtAya dRSTam, mndlaat| tadvan tatpradezakarmApi nIrasatvAd na darzanAdivighAtAyeti // 1297 // 1298 // kiJca, kiriyAe kuNai rogo maMdaM pIlaM jhaa'vnnijNto| kiriyAmettakayaM ciya paesakammaM tahA tavasA // 1299 // yatheha rogo bhiSajAdikriyayA vidhivadapanIyamAno mandA kriyAmAtrakRtAmevA''turasya pIDA karoti, nAtigurvIm / tadvat pradezakarmApi tapasA'panIyamAnaM taporUpakriyAmAtraprakRtAmeva pIDAM karotIti; tathAhi-narakagatyAdikAH karmaprakRtayastadbhavasiddhikAnAmapi munInA sattAyAM vidyanta eva, na cAnanubhUtAstAH kadAcidapi kSIyante, na ca tadbhavasidrikA narakAdijanmavipAkena tAH samanubhavati, : kintu tapasA pradezarUpatayA samanubhUya tAH kSapayati / na ca vedayitA kAzcid pAdhAmanubhavati / tato jJAyate-na pradezakarmavedana guNavighAtAya, bAdhAkaraNaM veti // 1299 // x(bhai) / kathaM darzanAdidhAto na bhavati saMyojanAdi vedayataH / / bhandAnubhAvatayA yathAnubhAve'pi kutracit // 1297 ||jsv mityodaNamapi yathA sakalacanujJAnimastavAvaraNam / ma viSAti mandatayA pradezakarma tathA jJeyam // 1298 // kriyayA karoti rogo mandA pIDA yathApanIyamAnaH / kriyAmAtrakRtAmeva pradezakarma tathA tapasA // 1999 // - kiyati karmaNyupazAnte kathaMbhUto'sau procyate ?, ityAha 'dasaNamohAIo bhaNNai aniyaTTibAyaro parao / jAva u seso sajalaNalobhasaMkhejabhAgo tti // 1300 // saca darzanasaptaka upazamite tadatItaH san parataH zeSa napuMsakavedAdikaM karmopazamayabanivRttibAdaro'bhidhIyate, yAvata saMjvalanalobhasya saMkhyAtatamo bhAgaH zeSaH / nivRttibAdarastu na kizcidupazamayati, iti nehAsau saMgRhItaH / / 1300 // tataH kimasau karoti', ityAha tedasaMkhejaibhAgaM samae samae samei ekkekaM / aMtomuhuttamettaM tassAsaMkhijabhAgaM pi // 1301 // tamapi saMjvalanalobhasya saMkhyeyabhAgamasaMkhyeyaiH khaNDaiH karoti / tatastasya lobhasaMkhyeyabhAgasyA'saMkhyAtatamamekai bhAgaM samaye samaya upazamayati / tasya ca lobhasaMkhyAtabhAgasyA'saMkhyAtatamamapi bhAgaM pratisamayamupazamayannantarmuhUrtamAtraM kAlaM mUkSmasaMparAyo'bhidhIyata ityuttaragAthAyAM saMbandhaH // iti saptadazagAthArthaH / / 1301 // . . tadevaM mUkSmasaMparAyasvarUpaM savizeSamAhalobhANU veyaMto jo khalu uvasAmao va khavao vaa| so suhumasaMparAo ahakkhAyA UNao kiNci||1302|| antarmuhUrtamAnaM kAlaM yAvada sUkSmasaMparAyo'bhidhIyate / yaH kim ?, ityAha- 'lobhANU ityAdi' lobhasaMkhyAtabhAgasyA'saMkhyAtatamAMzavaya'NUna pratisamayaM vedayan yata upazamakA kSapako vA bhavati / ayaM ca lobhAMzamAtrAvazeSatvAd yathAkhyAtAd kiJcideva nyUnaH // iti niyuktigAthArthaH // 1302 // . Aha- nanUpazamakAdhikAre kimiti kSapako nirdiSTaH 1, ityAhau~vasAmayAhigAre tassamabhAgo tti khavaganideso / suhumasarAgAtIto ahakkhAo hoi niggaMtho // 1303 / / dikhAto na bhavati zAninastavAvaraNamAH / ki . darzanamohAtIto bhaNyate'nivRttivAdaraH parataH / yAvattu zeSaH saMjvalanalobhasaMkhyeyabhAga iti // 1300 // 2 tadasaMkhyeyabhAgaM samaye samaye zamayatyekaikam / antarmuhUrtamA tasyAsaMkhyeyabhAgamapi // 13.1 // . 3 lobhANUna vedayan yaH khalUpazamako vA kSapako vA / sa sUkSmasaMparAyo'thAkhyAtAdUnakaH kicit // 1302 // 4 upazamakAdhikAre tatsamabhAga iti kSapakanirdezaH / sUkSmasarAgAtIto'thAkhyAto bhavati nirgranthaH // 1303 // For Private and Personal Use Only
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 284 vizeSA0 upshmksuukssmsNpr| yasyAdhikAre tatsamabhAga iti kRtvA tatkSapako'pyayameva nirdiSTaH / yathopazamazreNyAM navamaguNasthAnakAduparitanabhAge sUkSmasaMparAyo bhavati, tathA kSapakazreNyAmapi, iti sAmAnabhAgatvAdupazamakAdhikAre lAghavArtha kSapako'pi nirdiSTa ityarthaH / upazamakasUkSma saMparAyacaitadguNasthAnakAdatikrAnta upazAntamohanirgranthalakSaNo yathAkhyAto bhavati / / 1303 / tataH kim 1, ityAha beDAU Dino seDhigao vA pasaMtamoho vA / jai kuNai koi kAlaM vacca to'Nuttarasuresu || 1304|| anibaddhAU houM pasaMtamoho muhuttametaddhaM / uiyakasAyo niyamA niyattae seDhipaDilomaM // 1305 // Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir yadi baddhAyurupazamazreNiM pratipannaH zreNimadhyagataguNasthAnakavartI vA, upazAntamoho vA bhUtvA kAlaM karoti, tadA niyamenAnutarasureSvevotpadyate zreNipratipatitasya tu kAlakaraNe'niyamaH, nAnAmatitvena nAnAsthAnagamanAditi / athA'ddhAyustAM pratipadyate, tadA'ntarmuhUrtamupazAntamoho bhUtvA tataH kutazcid nimittAduditakaSAyaH sa niyamena zreNipratilomaM pazcAnmukhaM vipratipatati etAvanmAtrakAla bhAvitvAdevAsyAH / / iti gAthAtryArthaH / / 1304 / / 1305 // ata eva durantaM kaSAyasAmarthyamutkIrtayannAha - sAmaM uvaNIyA guNamayA jiNacarittasarisaM pi / paDivAyaMti kasAyA kiM puNa sese sarAgatthe ? // 1306 // upazamanamupazamastamapizabdAt kSayopazamamapyupanItAH / kenopazamamupanItAH 1, ityAha-- guNairmahAna guNanahAn upazamakastena guNamahatopazamakena / pratipAtayanti kaSAyAH saMyamAt, bhane vA / kam / tamevopazamakam / kathaMbhUtam ? jinasya kevalinazcAritreNa kRtyA sadRzastulyo jinacAritrasadRzaH, dvayorapyupazAnta- mohakevalinoH kaSAyodayarahitacAritrayuktatvAjjinasamAnacAritra ityarthaH, tamevaMbhUtamapi / kiM punaH zeSAn sarAgasthAn na pratipAtayanti 1 // iti niyuktigAthArthaH / / 1306 / / 1 baddhAH patipannaH zreNigato vA prazAntamoho vA / yadi karoti ko'pi kAlaM vrajati tato'nurasureSu // 6304 // anivAyurbhuvA prazAntamoho muhUrtamAtrArdham / uditakapAyo niyamAd nivartate zreNipratilomam // 135 // 2 upazamanA guNamahatA jinacAritrasadRzamapi / pratipAtayanti kaSAyAH kiM punaH zeSAn marAgasthAn / // 306 // bhASyam devamiyaM jo chAracchanno'gaNi vva paccayao / dAvei jaha sakhyaM taha sa kasAyodae sujjo // 1307 // yathA davAgnidagpo'JjanadrumaH punarapi pratyayata udakA''secanAdikAraNa saMsargAdikrUra-mavAla-patra- puSpAdirUpaM nijasvarUpaM darzayati, yathA vA bhasmAcchanno'niH pratyayatastRNAdIndhanakAraNasAhAyyAt punarapi dAhapAkAdikartutvalakSaNaM nijasvarUpaM prakaTayati, yathA vA mithyApanI nAmayo'pathyAdipratyayataH punarapi nijasvabhAvamAviSkaroti, tathA so'pyupazAntakapAyo jIvaH khazarIropapAdimucchAdi pratyayataH punarapi kaSAyodaye pUrvasvarUpaM darzayati, yato'yamupazAntamohaH 'aNNayarasedivajjaM' ityAdivacanAt saiddhAntikatena tasmi kSetra bhane kSapakazreNi na karoti, tAmantareNa ca na sidhyati, utkRSTatazca dezonArthapudgalaparAvartarUpaM saMsAraM paryaTati / tamAda vihitozamazreNirantarmuhUrtA niyamena pratipatatIti / / 1307 // enadevAha tambhi bhave nivvANaM na labhai ukkosao va saMsAraM / poggalaparivadRddhaM detoNaM koi hiNDejA // 1308 // nA || iti gAthAdvayArthaH / / 1308 // aho ! mahadAzcaryam, yadekAdazaM mokSaprAsAdasopAnamAruhyApi hatajIvaH punarapi paribhraSTa etAvad duHkhamanubhavati, iti vismi tAtmA gururupadezamAha - i uvasaMtakasAo lahai aNataM puNo vi paDivAyaM / na hu bhe vIsasiyavtraM theve vi kasAya se sammi || 1309 // aNathovaM vaNathotraM aggIthovaM kasAyathovaM ca / na hu bhe vIsasiyavvaM thevaM pi hu taM bahu hoi // 131 // na hu bhetti ' naiva bhavadbhirvizvasitavyaM stoke'pi kaSAyazeSe, kintu mithyAduSkRtAdibhirjhaTityeva tato nivartanIyamiti / a RNam / zeSaM sugamam // iti niyuktigAthAdvayam / / 1309 // 1310 // " 1 davadagdhA anamo bhamacchanno'gniriva pratyayataH / darzayati yathA svarUpaM tathA sa kaSAyodaye bhUyaH // 1307 // 3 tasmin bhatre nirvANaM na labhata utkRSTato vA saMsAram / pulaparivartArthaM dezonaM kacid hiNDet // 1308 // pazAntakaSAyo labhate'nantaM punarapi pratipAtam / na hi bhavadbhivizvasitavyaM stoke'pi kaSAyazeSe // 1309 // RNastIkaM vraNastokamanistokaM kapAyastokaM ca / na hi bhavadbhirvizvasitavyaM stokamapi hi tad bahu bhavati // 1310 // 4 For Private and Personal Use Only 2 gAthA 1223 /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA0 www.kobatirth.org 285 Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir dvitIya niyuktigAthAbhAvArthamAha dAttaM deva aNaM airA maraNaM vaNo visppNto| savvassa dAhamaggI diti kasAyA bhavamaNataM // 1311 // stokamapi RNa krameNa vardhamAnaM dAsatvaM dadAti, yathA- kAcid vaNigduhitA gRhItavratasya nijabhrAturAgatasya pratidinaM karSavRddhayA haTTAt tailasya karSamAnIya dattavatI / sAdhusevAvyAkSepAca tayA vaNijo'sau na dattaH / vardhamAnazca krameNa ghaTAdisaMkhyAM prAptaH / tayA ca karpAsakartanamAtreNaiva jIvanAdasau dAtuM na zaktiH / tatastasyaiva vaNijaH sA RNadAsI saMjAtA / anyadA cAmatena tenaiva bandhusAdhunA vijJAtastadvayatikaraH / kRtA ca tasya vaNijo dezanA / mocayitvA ceyaM grAhitA dIkSAm / ityeva dAsatvadAyakaM stokamapi RNam / stokospi ca vraNazeSo'pathyAdikamAsAdya visarpannantarbahizca prasarannacirAd maraNaM prayacchati / agnezva lavo'pi mArgAdau patitastRNAdike lagnaH paraMparagA krameNa prasaran samastamapi grAma-nagarAdikaM nirdahati / evaM stokazeSA api kaSAyAH kutazcit nimittAd vRddhi - pagacchanto'nantaM bhavamupakalpayantIti / / 1311 / / vakSyamANagAthAprastAvanArthamAha avasamaM sAmAiyamuiyaM khAiyamao pavakkhAmi / suhuma mahakkhAyaM pi ya khayaseDhisamubbhavaM taM ca // 1312 // taMdevamaupazamikaM sAmAyikaM cAritramuktam, idAnIM kSAyikaM taducyate / ityekA pAtanA / athavA, sUkSmasaMparAyacAritraM yathA*khyA tacAritraM copazamazreNyAzritamuktam, idAnIM kSapakazreNisamudbhavaM tadevAha / / iti gAthAdvayArthaH / / 1312 / / aNamiccha - mIsa - sammaM aTTha napuMsa-tthiveya-chakkaM ca / pumaveyaM ca khavei kohAIe ya saMjalaNe // 1313 // iha kSapaka zreNipratipattottamasaMhanano'virata- dezavirata pramattA - pramattAnAmanyatama utpannavizuddhapariNAmo vijJeyaH / tatra pUrvadharo surtaH zukladhyAnopagato'pyetAM pratipadyate, zeSAstvaviratAdayo dharmadhyAnopagatA eva / kSapaNakramazcAyam, tadyathA- prathamamantarmuhUrtenA 1 dAsatvaM dadAti RNamacirAd maraNaM vraNo visarpan / sarvasya dAhamamidedati kaSAyA bhavamanantam // 1311 // 2 aupazamikaM sAmAyikamuditaM kSAyikamataH pravakSyAmi sUkSmamathAkhyAtamapi vakSayazreNisamudbhavaM tacca // 1312 // 3 ama- mithyA mizra samyaktvAni aSTa napuMsaka-strIveda-cakAni ca / vedaM ca kSapayati krodhAdIMzca saMjvalanAn // 1313 // 'nantAnubandhinazraturo'pi krodhAdIn yugapat kSapayati, tadanantabhAgaM ca midhyAtve prakSipya tato midhyAtvaM sahaiva tadaMzena yugapat kSapayati tathAhi - atisaMbhRto dAvAnalaH khalvardhadagdhendhana evendhanAntaramAsAdyobhayamapi nirdahati evamasAvapi kSapakastIvazubhapariNAmatvAta sAvazeSamanyatra prakSipya kSapayati / tatastathaiva samyagmithyAtvam, tataH samyaktvam / iha ca yadi baddhAyuH pratipadyate, anantAnubandhikSa ye ca vyuparamate, tataH pazcAt kadAcid midhyAtvodaye punarapyanantAnubandhicatuSTayaM badhnAti, tasyA'vandhyatatkAraNatvAt kSINamithyAtvasta tad na badhnAti, kAraNAbhAvAt / tasmiMzcAnantAnubandhicatuSTaye kSINe'pratipatitazubhapariNAma eva yadi mriyate tadA suralokameva evaM darzana saptakakSaye'pi kRte vAcyam / pratipatitapariNAmastu yadi pazcAd mriyate, tadA nAnAmatitvAd nAnAgatiko bhavati / yadi ca baddhAriyAM zreNi pratipadyate tadA darzana saptakaM samastamapi kSapayitvA niyamAd vyuparamata eva tato yatrAyurvaddhaM tatrotpadyate / yaH punara baddhAyuH pratipadyate sa niHzeSAmapyetAM zreNIM samApayatyeva / tasyAzcAyaM kramaH- samyaktvasya kSapitazeSe svalpe'vatiSThamAna evApratyAkhyA na-pratyAkhyAnAvaraNakaSAyASTakaM samakametra kSapayitumArabhate / etaizcArdhakSapitairevAnyAH SoDaza karmaprakRtIH kSapayati, tadyathA - narakAnupUrva tiryagAnupUrvI, narakagati- tiryaggatilakSaNaM gatidvayam paJcendriyajAtivarjAzcatasacAyA jAtayaH- eka dvi-tri- caturindriyajAtaya ityartha Atapodyota - sthAvara- sAdhAraNa-sUkSmANi / nidrAnidrA pracalApracalA - styAnardhilakSaNaM mahAnidrAtrayam / etatkSapaNottarakAlaM kaSAyASTakas yaccheSaM tat kSapayati / tato napuMsakavedam, tataH strIvedam, tato hAsyAdiSaTkam, tataH puruSavedaM khaNDatrayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSa yati / tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanakrodhe prakSipati / puruSe pratipattaryayaM kramo boddhavyaH, napuMsakAdau tu pratipattaryuditavedasya pazcA kSapaNam ; zeSAnuditavedadvayasya tu madhye'dhamavedasya prathamam itarasya tu tadanantaraM kSayaH prAguktopazamavad vAcyaH / tataH krodhAda caturaH saMjvalanAn pratyekamantarmuhUrta kAlena kSapayati / kSapaNaM caiSAM khaNDatrayAdikaraNakrameNa puruSavedavad vAcyam / krodhasatkaM ca tRtIya khaNDaM mAne prakSipati, mAnasatkaM mAyAyAm, tatsatkaM tu lobhe / kSapaNakAlazca pratyekaM sarvatrAntarmuhUrtamAno mantavyaH / zreNirapyeSA bRha tarAntamuhUrtamAnaiva / sarvApyekasminnapi bRhadantarmuhUrte laghutarAntarmuhUrtAnAmasaMkhyeyAnAM prApte, lobhatRtIyakhaNDaM tu saMkhyeyAni khaNDa kRtvA pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati / eSAmapi saMkhyAtatamaM caramakhaNDamasaMkhyeyAni khaNDAni karoti / tAnyapi samaye sama ekaikaM kSapayati / iha ca kSINadarzana saptako nivRttivAdara ucyate / tata UrdhvaM tvanivRttivAda yAvat saMkhyAtatamaM lobhakhaNDama tata UrdhvamasaMkhyeyAni tatkhaNDAni kSapayan sUkSmasaMparAyo'bhidhIyate, yAvaccaramalobhazikSayaH / tata UrdhvaM kSINamohayathAkhyAtacAriH bhavati / sthApanA cehoktAnusAreNa vidheyA / / iti niryuktigAthArthaH // 1313 // * nivarti- / For Private and Personal Use Only
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vizeSA0 www.kobatirth.org 286 bhASyakAraH mAha - paMDita aviraya- desa - pamattA - pamatta-virayANaM / annayaro paDivajjai suddhajjhANovagayacitto // 1314 // paDhamakasAe samayaM khavei aMtomuhuttameteNaM / tatto ciya micchattaM tao ya mIsaM tao sammaM // 1315 // bAU paDivanna paDhamakasAyakkhae jai marejjA / to micchattodayao viNijja bhujjo na khINammi // 1316 // tammi mao jAi divaM tappariNAmo ya sattae khINe / uvarayapariNAmo puNa pacchA nANAmaigaio // 1317 // catasro'pi vyAkhyAtArthAH // 1314 / / 1315 // 1316 / / 1317 / / Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir merakaH mAha- khINamidaMsaNatie ki hoi tao tidaMsaNAIo ? / bhaNNai sammaddiTThI, sammattakkhae kao samma ? // 1318 // nanu mithyAvAdikadarzanatrike kSINe kiM tako'sau kSapakatridarzanAtIto bhavati 1- na mithyAdRSTiH, mithyAtvasya kSINatvAt : na mizraH samyagmithyAdRSTiH, samyag - mithyAtvAbhAvAt na ca samyagdRSTiH samyaktvAsattvAdityevaM prApnoti ? ityarthaH / AcArya AhabhaNyateottaram - darzanatrike kSINe vizuddhasamyagdRSTirbhavatyasau / punarapi paraH prAha- nanUktaM mayA- samyaktvakSaye sati kuto'yaM samyagdRSTi: 9 - na ghaTata evetyarthaH / / 1318 // sUrirAha 'nivvaliyamayaNakohavarUvaM micchattameva sammataM / khINaM, na u jo bhAvo sadahaNAlakkhaNo tassa // 1319 // 1 pratipattAvavirata-deza-pramattA 'pramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate zuddhadhyAnopagatacittaH // 1334 // mithyAtyAbhAvAt / prathamakaSAyAm samakaM kSapayatyantarmuhUrtamAtreNa / tata eva mithyAtvaM tatazca mizraM tataH samyaktvam // 1315 // badAyuH pratipannaH prathamakapAyakSaye yadi mriyate / tatoH midhyAtvodayato vinayed bhUyo na kSINe // 1316 // tasmin mRto yAti divaM tatpariNAmazca saptake kSINe / uparatapariNAmaH punaH pazcAd nAnAmatigatikaH // 1310 // 2 kSINa darzanatrike kiM bhavati sakanidarzanAsItaH ? bhaNyate samyagdaSTiH, samyasvakSaye kutaH samyayam ? // 131 // 3. nirvalitamadanako tvarUpaM mithyAtvameva samyaktvam kSINaM na tu yo bhAvaH zradAnalakSaNastasya // 1319 // so tarasa visuddha jAyai smmttpogglkkhyo| viTThi va suhasumbhapaDalavigame maNUsassa // 1320 // jaha suddhajalANugayaM vatthaM suddhaM jalakkhae sutaraM / sammattasuddhapoggalaparikkhae daMsaNaM pevaM // 1329 // hanta ! yaH sabhya padArthazraddhAnarUpo jIvasya bhAvaH pariNAmaH sa eva tAvad mukhyataH samyaktvamucyate yastu zodhitamithyAsvapudgalapuJjaH sa tavato midhyAtvameva kevalaM samyak tattvazraddhAnarUpasya jIvabhAvasyAzuddhamidhyAsvapuJjavadanAvArakatvAdupacArataH samyaktvamucyate / evaM ca sati yadAcchAditamadanakodravarUpaM midhyAtvameva sadupacArataH samyaktvaM prasiddham, tadeva tasya kSapakasya kSINam, na tu yastatra zraddhAnalakSaNo jIvasya bhAvaH / sa ca tasya tatvazraddhAnabhAva aupacArikasamyaktvarUpe samyaktvapudgalapuJje kSapite pratyuta vizuddhataro jAyate, yathA zlakSNazuddhAbhrapaTalavigame manuSyasya locanadvayarUpA dRSTiH / svacchAbhrapaTalasadRzo hi samyaktvapudgalapuJjaH, sa ca kSapito'bhrapaTalamiva dRSTeryaca yAvacca tasvazraddhAnapariNAmasya vighAtaka eva / tato'nartharUpe tasmin kSapite'bhrapaTalavigame locanadvayIva tatrazraddhApariNatirnirmalataraiva bhavati / dRSTAntAntaramAha - ' jahetyAdi' yathA sudhautaM zuddhaM nirmalaM jalAnugataM kiJcidA vastramAta pazeSAt samastajalakSaye sutarAmeva zuddhaM bhavati evamaupacArikasamyaktvarUpA ye suddhapudgalAstatparikSayAt pArimArthikarucirUpaM samyagdarzanamapi sutarAM nirmalaM bhavati / / 1319 / / 1320 // 1321 / / (7 vA vastraM sudhAnaM zuddhaM nirmalIkRta) - (zu) aparamapi dRSTAntamAha sennANAvagame suddhayaraM kevalaM jahA nANaM / taha khAiyasammattaM khaovasamasammavigamammi // 1322 // yatheha zeSasya kSAyopazamikasya matyAdijJAnacatuSTayasyApagame'nyat kSAyikaM zuddhataraM kevalajJAnalakSaNaM jJAnAntaraM prAdurasti, na punarajJo bhavati jIvaH, tadvat kSAyopazamikasamyaktva vigame'pyaparaM vizuddhataraM kSAyikaM samyagdarzanAntaramupajAyate, na tvadarzanI bhavati jIvaH / / 1322 // 1 sa tasya vizuddhataro jAyate samyaktva pugalakSayataH / dRSTiriva lakSNazuddhAbhrapaTalavigame manuSyasya // 1320 // thathA zuddhajalAnugataM vastraM zuddhaM jalakSaye sutarAm / samyaktvazuddhapulaparikSaye darzanamadhyevam // 131 // + (zo) 2 zeSajJAnApagame zuddhataraM kevalaM yathA jJAnam / tathA kSAyikasamyaktvaM kSayopazamasamyaktvavigame // 1322 // For Private and Personal Use Only yacchodhita-1
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsun Gyarmande www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 287 vizeSA. nanu kathaM punaH kSAyika samyaktvaM vizuddhatara, kSAyopazAmikaM tvavizuddham , ityAha-- 'nivvaliyamayaNakodavabhattaM tillAimIsiyaM madae / na uso'vAo nivvaliya-mIsamayakodavaccAe // 1323 // taha suddhamicchasammattapoggalA micchamIsiyA micchaM / hoja pariNAmao vA so'vAo khaie na tthi||1324) iha nirvalitA nirmadanIkRtAH zodhitA ye madanakodravAstanivRttaM yat bhaktamodanastat tailAdiviruddhadravyamizritaM bhujyamAna padayet- vikriyAM gamayedeva bhoktAram / na punaH so'pAyo'sti / ka sati ?, nirvalita-mizramadanakodravatyAge sati / idamuktaM bhavatiyaH zodhitAn zuddhAzuddhasvarUpAn vA madanakodravAn na bhuGkte tasyoktasvarUpo madanalakSaNo'pAyo na bhavatyeva, tathA tenaiva prakAreNa zuddhaM ca tad mithyAtvaM ca zuddhamithyAtvam- apUrvakaraNAdhyavasAyenApanItamithyAtvabhAvamityarthaH, tadevopacArataH samyaktvaM zuddhamithyAtvasamyaktvaM tasya pudgalAH zuddhamithyAtvasamyaktvapudgalAH zodhitamadanakodravasthAnIyA viruddhatailAdidravyakalpena mithyAtvena mizritAH santastarakSaNa eva mithyAtvaM bhavati, kutIrthikasaMsarga-tadvacaHzravaNAdijanitapariNAmAd vA kliSTabahurasIkatA mithyAtvarUpatA pratipadyante / tatastathaiva mithyASTibhUtvA.punaH saMsAranIradhi bambhramIti / sa caivaMbhUto'pAyaH kSAyikasamyaktve nAsti, sarvAnarthamUlAnAM zuddhAnAmazudAnAM vA mithyAtvapudgalAnAM kSapitatvenA'sattvAt / tasmAt zuddhataraM kSAyikasamyaktvam , malImasaM ca kSAyopazamikam / ata etadapagame'pi kSAyikasamyaktvabhAvAd nA'darzanI jIvaH, kintu pratyuta vizuddhasamyagdarzanIti sthitam // 1323 / / 1324 / / prastutamAha baiddhAU paDivanno niyamA khINammi sattae ThAi / iyaro'Nuvarao cciya sayalaM seDhiM samANei // 1325 // gatAryA // 1325 // yo'vaddhAyuH pratipadyate sa darzanasaptake kSapite kiM karoti', ityAha nirvalitamadanakodravabhaktaM talAdimizritaM madayet / na tu so'pAyo nirvalita-mizramadakodrava tyAge // 1323 // tathA zuddhamidhyAtvasamyaktvAngalA mithyAtvamizritA mithyAtvam / bhavet pariNAmato vA so'pAyo kSAyike nAsti // 24 // 2 badAyuH pratipakSo niyamAt kSINe saptake tiSThati / itaro'nuparata eva sakalA ANi samApayati // 1125 // 'biiya-taie kasAe aTThAraMbhei samayamasiM ca / khaviyammi majjhabhAge payaDio solasaM khavei // 1326 // gatArthA // 1326 // kAstAH punaH poDaza prakRtayaH 1, ityAha-- neraya-tiriyANupubbI gaIo cattAri cAdijAIo / AyAvaM ujjoyaM thAvarasAhAraNaM suhumaM // 1327 // tinni mahAnidAo agasesaM tao'NudiNNANaM / veyANa jahannayaraM tatto bIyaM tao chakkaM // 1328 // tatto ya taiyaM veyaM ekkakkaM to kameNa saMjalaNaM / savvattha sAvasese maggille laggai purile // 1329 // AkhyAtArthA, navaraM 'savvatthetyAdi' sarvatra 'maggille' pAzcAtye'nantAnuvandhyAdike karmaNi kSapayitumArabdhe sAvazeSa eva 'purille' agretane mithyAtvAdike karmaNi lagati kSapayituM pravartate, ityevaM tAvad vAcyaM yAvad mAyAyAM sAvazeSAyAmeva lome lagati / tatazca mAyAzeSa lobhaM ca yugapat kSapayatIti // 1327 // 1328 / / 1329 / / nanu kiyati karmaNi kSINe kiMnAmA'sau bhavati', ityAha'dasaNamohakkhavaNe niyaTTi aniyaTTibAyaro parao / jAva u seso saMjalaNalobhasaMkhejabhAgo tti // 1330 // tadasaMkhijjaibhArga samae samae khavei ekekaM / tatthai suhumasarAgo lobhANU jAvameko vi // 1331 // khINe khavaganigaMTho vIsamae mohasAgaraM tari / aMtomuhuttamudahi tariuM thAhe jahA puriso // 1332 // dvitIya-tRtIyakapAyAnaSTArabhate samakameSAM ca / kSapite madhyabhAge prakRtI: SoDaza kSapayati // 1526 // .maraka-tiryagAnupUyI gatI catastrazcAdijAtayastu / bhAtApamuyorta sthAvarasAdhAraNa sUkSmam // 1527 // timro mahAnidrA naSTakazeSaM tato'nudIrNAnAm / vedAnA jaghanyataraM tatI ditIyaM tataH SaTkam // 1 // 28 // tatama tRtIya vedamekaM tataH krameNa sNgvlnm| sarvatra sAvazeSa pAzcAtye lagati purAtane // 1329 // darzanamohakSapaNe nivRttiranivRttivAdaraH parataH / yAvatu zeSaH saMjvalanakobhasaMkhyeyabhAga iti // 5 // sadasaMkhyeyamArga samaye saMmaye kSapayokaikam / tatrApi sUkSamasarAgo lobhANUna yAvadeko'pi // 13 // kSINe kSapakanimrantho vizrAmyati mohasAgaraM tIrA antarmuhartamadarSi tIrvA stAghe yathA puruSaH // 13 // For Private and Personal Use Only
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 288 vizeSA 0 'tadasaMkhijjaibhAgaM ti' tasya saMjvalanalobhasaMkhyeyabhAgasyAsaMkhyeyatamo bhAgastadasaMkhyeyatamo bhAgastam / 'khINe tti' lobhANumAtre'pi sarvathA kSINa ityarthaH, kSapakanirgranthatAmavApya mohasAgara tIrkhA'rmuhUrtakAlaM vizrAmyati yathodadhiM bAhubhyAmuttIrya stApe - sir padamacAlaGghanIye jAnudanAdike jale prAptaH kazcit tArakapuruSo vizrAmyati / zeSaM gatArthameveti / / 1330 / / 1331 / / 1332|| 'tataH kSINamohaH sannasau kiM karoti ?, ityAha cheumatthakAladurimasamae nidaM khavei pacalaM ca / carime kevalalAbho khINAvaraNaMtarAyassa // 1333|| kSINamohacchadmasthakAlasyAntarmuhUrtamAnasya yo'so dvicaramasamayaH, caramAd dvitIyo dvicaramaH, caramo vA dvitIyo yasmAdasau dvicaramaH, asaMkhyeyAnAmetadguNasthAnaka samayAnAmupAntyasamaya ityarthaH, tatra dvitvaramasamaye nidrAM pracalAM ca kSapayati caramasa vidhaM 'jJAnAvaraNam, paJcavidhamantarAyam, darzanacatuSTayalakSaNaM ca caturvidhaM darzanAvaraNa kSapayitvA kevalajJAnapatrAmoti / / 1333 / / athAvaraNakSaye kevalajJAnalAbha ityatra nizcaya vyavahAranayavAdamupadarzayannAha- Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir AvaraNakyasamae necchai anayassa kevaluppattI / tato'NaMtarasamae vabahAro kevalaM bhaNai // 1334|| nizcayanayasyA'yamabhiprAyaH- yasminneva samaye AvaraNasya kSaya:- kSIyamANamAvaraNamityarthaH tasmikSetra samaye kevalajJAnotpattiH, kSIyamANasya kSINatvAt, kriyAkAla-niSThAkAlayorekatvAt bhede cAnyatra kAle kriyA, anyatra va kAryotpattiriti syAt, idaM cAyuktam, kriyAvirahespi kAryotpatyabhyupagamAt itthaM ca kriyArambhakAlAt pUrvamapi kAryotpattiprApteratiprasaGgAditi / vyavahAranayastu- AvaraNakSayasamayAdanantarasamaye kevalotpatti bhaNati, AvaraNasya kSayasamaye kSIyamANatvAt, kSIyamANasya cAkSINatvAt, kriyAkAla-niSThAkAyorbhedAt, tadekatve ca kriyAkAle'pi kAryasya sacce kriyAvaiyarthyaprasaGgAt / na ca samAnakAlavinoH kriyA-kAryayoH kAryakAraNabhAvo yujyate, savyetaragoviSANAdInAmapi tatprasaGgAt / / 1334 // tathAca vyavahAranayoM nijapakSaM samarthayati 1 chadmasthakAdvizvaramasamaye nidrAM kSapayati pracalAM ca / carame kevalalAbhaH kSINAvaraNAntarAyasya // 1333 / / 2 AvaraNasamaye naizcayikanayasya kevalotpattiH / tato'nantarasamaye vyavahAraH kevalaM bhaNati // 1334 // ANaM na khijjamANe, khINe jutta jao tadAvaraNe / na ya kiriyAnidvANaM kAlegataM jao juttaM // 135 // yasmAt kSIyamANe tadAvaraNe jJAnamutpadyata ityetad na yuktam, asya kriyAkAlatvAt, tatkAle ca kAryasancAbhyupagamasya dUSitatvAt ; kintu kSINa eva tadAvaraNe jJAnaM yujyate, asya niSThAkAlatvAt / na ca kriyA-niSThayoH kAlakatvaM yujyate, prativihitatvAditi / / 1335 // atha nizcayanayaH prAha jaii kiriyAe na khao ko heU tapparikkhae anno ? / aha tAe, kiha kAle annattha taI, khao Nattha ? // 1336 // hanta ! vyavahAravAdim ! AvaraNasya kSaye bhavatA kevalotpattiriSyate, na tu tatra kSIyamANe / tadatra bhavantaM pRcchAma:- AvaraNakSayakAle kriyA samasti, navA 1 / yadi nAsti, tarhi kriyAmantareNAvaraNakSaye ko'nyo heturiti vaktavyam - na ko'pi prApnotItyarthaH / athAstyAvaraNakSayakAle taddhetubhUtA kriyA, tayA ca tatkSayo vidhIyate; tarhyayAtaM kriyAkAla-niSThAkAlayorekatvam, iti kathamucyate- 'anyasamaye kriyA, anyatra ca tatparikSayaH' 1 / / 1336 / / kizva kiriyAkAlammi khao jai natthi tao na hojja pacchAvi / jaivAkiriyasya khao paDhamammi vi kIsa kiriyAe 1 // 1337 yadi kriyAkAlesyAvaraNasya kSayo nAsti, tataH pazcAdapyasau na bhavet, akriyatvAt, pUrvakAlavaditi / athavA, yadi kriyAnivRttau dvitIyasamaye'kriyasya sata AvaraNakSayo'bhyupagamyate, tarhi kriyAnvitamathamasamaye kiM kriyayA, tAmantareNApyAvaraNakSayopapatteH, kriyAvirahitadvitIyasamayavaditi / / 1337 // kriyAkAla-niSThAkAlayozcaikatvamAgame'pyuktam, iti nizcayaH svapakSaM draDhayannAha - 1 jJAna na kSIyamANe, kSINe yuktaM yatastadAvaraNe / na ca kriyAnihAnaM kAlaikatvaM yato yuktam // 1335 // 2 yadi kriyayA na kSayaH ko hetustatparikSaye'nyaH 1 atha tayA, kathaM kAle'nyatra sA, kSayo'nyatra ? // 1336 // 3 kriyAkAle kSayo yadi nAsti tato na bhavet pazcAdapi / yadivA'kriyasya kSayaH prathame'pi kiM kriyayA ? // 1337 // For Private and Personal Use Only
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 289 vizeSAH je nijarijamANaM nijiNaM ti bhaNiyaM sue jaM ca / nokammaM nijarii nAvaraNaM teNa tassamae // 1338 // yad yasmAt "calamANe calie, jAva nijarijamANe nijiNNe" iti vacanAd nirjIyamANaM karma nirjIrNa zrute'pyuktama, ataH kSIyamANaM kSINameva, iti nAnayoH kaalbhedH| 'jaM ca ti yasmAdidaM cAgame proktam / kim 1, ityAha- "kaimma beijjai nokamma nilareja" ityetAvata sUtraM draSTavyam , vedyamAnAvasthAyAM karma vedyate, nirjarAvasthAyAM tu nokarma- akarmetyarthaH, anyazca vedanAsamayaH, anyazca nirjarAsamayaH / tatastasmAt kAraNAt tatsamaya AvaraNakSIyamANatAsamaye- AvaraNasya nirjaraNasamaya ityarthaH, 'nAvaraNaM ti' nAstyAvaraNa-nAsti pratibandhakaM karma, kSIyamANasya kSINatvAdityarthaH // 1338 // pratibandhakAbhAvAca bhavatyevAvaraNakSIyamANatAsamaye kevalajJAnotpattiH, kastA niruNaddhi / ahamiti cet, ityAha jai nANamanAvaraNe vi natthi to taM na nAma pacchA vi| jAyaM ca akAraNao tamakAraNao cciya pddejaa||1339|| yadyanAvaraNe'pyAvaraNAbhAve'pi kevalajJAnamutpattiM na labhate. tataH pazcAdapyAvaraNakSayottarakAlaM yadA kila tvayeSyate tadApi tadutpattirna syAt / athAvaraNAbhAvAvizeSe'pyAvaraNakSayasamaye kevalajhAnaM na bhavati, taduttarakAlaM tu pazcAd bhavati, iti yahacchayA mocyate; hanta / tAkAraNA yadRcchayaiva prasUtirasya, tato'kAraNata eva jAtam , akAraNatayaiva tat pratipatet , vizeSAbhAvAditi // 1339 // tasmAt kimiha sthitam 1, ityAha- . nANassAvaraNassa ya samayaM tamhA pagAsa-tamaso vva / uppAya-vvayadhammA taha neyA savvabhAvANaM // 1340 // tasmAt kevalajJAnasya tadAvaraNasya ca yugapadevotpAda-vyayadhauM draSTavyau / kayoriva 1, ityAha- prakAza-tamasoriya / yathA hi yugapadeva tamo nivartate, pradIpAdiprakAzastUtpadyate, iti ya eva tamaso nivRttisamayaH sa eva prakAzasyotpAdasamayaH / evamihApi yugapadevAvaraNaM nivartate, kevalajJAnaM tUtpadyata iti / AtmadravyaM svavatiSThata iti / ya evAvaraNasya kSayasamayaH sa eva kevalajJAnasyotpAdasa , yad nirjIyamANaM nirjIrNamiti bhaNitaM zrute yacca / nokarma nirjIyate nAvaraNaM tena tatsamaye // 1338 // x mutpattuMna+(nijira) 2 calyamAne calitaH, yAvad nirjIyamANe nirjIrNaH / 3 karma vedyate nokarma niryiMta / yadi jJAnamanAcaraNe'pi nAsti tatastad na nAma pazcAdapi / jAtaM cAkAraNatastadakAraNata evaM patet // 1339 // 5jJAnasyAvaraNasya ca samakaM tasmAt prakAza-samasoriva / utpAda-vyayadhauM tathA jJeyau sarvabhAvAnAm // 134 // mayaH, tatra hi samaya AvaraNasya kSIyamANasya kSINatvAt , kevalajJAnasya cotpadyamAnasyotpanatvAta , Atmadravyasya tvavasthitatvAditi / evaM sarveSAmapi bhAvAnAM mRda-'GgulyAdipadArthAnAM ghaTa-RjutAdibhirapUrvaparyAyairutpAdaH, piNDa-zivaka-sthAsa-kozAdibhiH, vakratvAdibhizca prAktanaparyAyairvyayaH, mRda-'GgulyAdidravyarUpatayA tvavasthAnaM yugapad bhavatIti jJAtavyamiti // 1340 // yadi caramasamaye kevalalAbhA, tataH kim ?, ityAha ubhayAvaraNAIo kevlvrnaann-dsnnshaavo| jANai pAsai ya jiNo neyaM savvaM sayAkAlaM // 1341 // tatazca sarvamapi jJeyaM sAya-'paryavasitaM sadAkAlaM jinaH kevalI jAnAti kevalajJAnena, pazyati ca kevaladarzanena / kathaMbhUtaH san 1, kevalavarajJAna-darzanakhabhAvastadavyatiriktakharUpaH / tarhi pUrvamitthamadRSTrA kimitIdAnImevaM pazyati', ityAha- yata idAnImubhayAvaraNAtItaH kevalajJAna-kevaladarzanAvaraNadvitayAtItatvAdityarthaH / ityssttaaviNshvigaathaarthH|| 1341 // ata evAha saMbhinnaM pAsaMto logamalogaM ca savao savvaM / taM natthi jaM na pAsai bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca // 1342 // . sam-ekIbhAvena bhinna saMbhinna-yathA bahistathA madhye'pItyarthaH, athavA, dravya-kSetra-kAla-bhAvalakSaNaM sarvamapi zeyamatra kevalajJAnasya viSayatvena darzitam , tatra saMbhinnamiti dravyaM gRhyate, kAla-bhAvau ca tatparyAyatvAd gRhyate tAbhyAM ca samastAbhyAM samantAd vA bhinna saMbhitramiti kRtvA dravyaM saMbhinnamucyate / tat pazyannupalabhamAno 'lokamalokaM ca prasiddhakharUpaM pazyan' anena kSetra pratipAditaM bhavati / etAvadeva dravyAdi caturvidha kSeyaM, nAnyaditi / kimevamekayA dizA pazyan ?, ityAha- sarvataH sarvAsu dikSu / tAkhapi kiM kiyadapi dravyAdi, utana, ityAha- sarva niravazeSam / amumevArtha spaSTayannAha- tad nAsti kimapi zeyaM bhUtamatItam , bhavatIti bhavyaM vartamAnam , bhaviSyacca, yad na pazyati kevalI // iti niyuktigAthArthaH / / 1342 // 'saMbhitraM pazyan' ityuktam , tatra 'saMbhinnam' iti ko'rthaH 1, ityAha ubhayAvaraNAtItaH kevalavarajJAna-darzanasvabhAvaH / jAnAti pazyati ca jino zeyaM sarva sadAkAlam // 1341 // 1 saMbhitraM pazyan lokamalokaM ca sarvataH sarvam / tad nAsti yad na pazyati bhUtaM bhavyaM bhaviSyacca // 1342 // For Private and Personal Use Only
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 290 vizeSA0 bAhiM jahA tahato saMbhinnaM savvapajjavehiM vA / atta-paranivvisesaM sa-parapajjAyao vA vi // 1343 // yathA. pahistathA'ntazceti sAbhinnam / athavA, sarvaparyAyaiH saMkarNi vyAsa saMbhinnam / yadivA, yathA''smAnaM jAnAti tathA paramapi, yathA para tathAtmAnamapi nirvizeSa jAnAti, ityevaM kha-paranirvizeSa saMbhitra, sva-paraparyAyairvA yuktaM sabhitramiti // 134 // athavA-- saMbhinnaggahaNeNaM va davamiha sakAla-pajjavaM gahiyaM / logAlogaM savvaM ti sabao khittaparimANaM // 1344 // saMbhinnagrahaNeneha sakAla-paryAyaM dravyaM gRhyate, kAlaca paryAyAzca kAla-paryAyAH, saha tairvartata iti sakAla-paryAyaM sNdhivm| 'lo. kAlokaM ca sarvataH sarvam' ityanena kSetraparimANaM gRhItam / etAvadeva ca jheyaM yad dravyAdicatuSTayAmiti // 1344 // .. taca pazyan kim , ityAha 'taM pAsaMto bhUyAiM jaM na pAsai tao tayaM nasthi / paMcatthikAyapajayamANaM neyaM ao'bhihiyaM // 1345 // taca dravyAdi caturvidha jJeyaM pazyaMstako'sau kevalI bhUtAdikAlaviziSTaM tat kimapi vastu nAsti yat na pazyati / itaH, ityAhayato yasmAt pazcAstikApaparyAyarAzipamANameva jJeyamAgame'bhihitam , nAnyat / etacca dravyAdicatuSTayaM na sahItayeveti bhAvaH // 1345 // tadevamiyatA granthena kimuktaM bhavati', ityAha taiva-niyama-nANarukkhaM ArUDho jaM jiNo amiyavANI / etto sa paraMparao etto jiNapavayaNuppattI // 1346 // tadevamiyatA granthenA'yaM sa jino'mitajJAnI proktaH / yaH kim , ityAha- yastaSo-niyama-jJAnavRkSapArUDho jJAnavRSTiM puzcati prAga nirdiSTaH / etasmAcca sa mAgukto bhAvaparamparakaH- etasmAdeva cAcAryapAramparyeNa sAmAyikAdi zrutamAyAtamityarthaH / etasmAca jinapravacanotpattiriti // 1346 // bahiryathA tathA'ntaH saMbhikSa sarvaparyavervA / Atma paranivizeSa sva-paraparyAyato vApi // 13 // 2 saMbhinnagrahaNena vA dradhyamiha sakAla-paryavaM gRhItam / lokAlokaM sarvamiti sarvataH kSetraparimANam // 1rn. tat pazyan bhUtAdi pada na pazyati sakastadu nAsti / paJcAstikAyaparyayamAnaM jJeyaM yato'bhihitam // 15 // tapo-niyama-jAnavRkSamArUdo yarijano'mitajAnI / itaH sa paramparaka ino jinamavacanotpatiH // 15 athopasaMhArapUrvakaM prakRtaM smarayannAha 'nijjuttisamutthANappasaMgao jAva pavayaNuppattI / pAsaMgiyaM gayamiyaM vucchAmi ao uvagghAyaM // 1347 // tadevaM sAmAyikaniyuktisamutthAnaprasaGgataH 'teva-niyama-nANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI' ityAderArabhyaMdAnI jinapravacanotpattiM yAvat prAsaGgikamevedaM gatam / ataH prakRtamupoddhAta prAkpatijJAtaM vakSyAmIti / / 1347 // paraM prastuto'pi tiSThatvadyApi tAvadupodvAtaH / kutaH, ityAha acchau tAvugdhAo kA puNa jiNappavayaNappasUi tti / taM kittiyAbhihANaM pavayaNamiha ko vibhAgo so?||1348|| eyaM pasaMgasesaM buttumuvagyAyavittharaM vocchaM / to sesaddArAI kameNa tassaMgaho cemo // 1349 // tiSThatu tAvadupoddhAtaH, keyaM jinapravacanotpattiH 1, tadvA jinapravacanaM kiyadabhidhAnam ?, ko vA'bhidhAnavibhAgaH sa tasya para* canasya ? iti vineyapraznamAzaGkaca, etajjinapravacanotpatti-pravacanaikArthikatA-tadvibhAgalakSaNaM tRtIyaM prasaGgazeSamuktvA'bhidhAya tataH 'uddese nidese ya niggame' ityAdidvAravidhyupanyAsenopodvAtavistaraM vakSyAmi / tatazca 'neyavihI vayakhANavihI ya aNuogo' ityetAni vizeSadvArANi krameNa vakSyAmi / etasya ca bhaNanIyatvena pratijJAtasyAyaM vakSyamANaH saMgraho mantavyaH / / iti gaathsptkaarthH||1348||1341|| kA saMgrahaH 1, ityAha "jiNapavayaNauppattI pavayaNaegaThiyA vibhaagoy| dAravihI ya nayavihI vakkhANavihI ya annuogo||1350|| iha jinamavacanotpattiH, pravacanaikArthikAni, ekArthikavibhAgazca, ityetat tritayamapi tAvat prasaGgazeSadvArANyuddeza-nirdezAdIni teSAM vidhAna prarUpaNaM vidhiravidhiH, ayaM tUpoddhAtaH, nayavidhistUpakramAdInAM mUlAnuyogadvArANAM caturthamanuyogadvAram , ziSyAM''cAryaparIkSAbhidhAnaM tu vyAkhyAnavidhiH, anuyogastu sUtrasparzikaniyukti, sUtrAnugamazca // iti niyuktisaMgrahagAthArthaH // 1350 // niyuktisamutthAnaprasaGgato yAvat prvcnotpttiH| prAsaGgikaM gatamidaM vakSyAmi ata upodAtam // // 2 gAthA 1014 / / 3 tiSThatu sAvadupoddhAtaH kA punarjinapravacanaprasUtiriti / / tat kiyadabhidhAnaM pravacanamiha ko vibhAgaH sH||18|| zeSa-1 etaM prasaGgazeSamukravopodAtavistaraM vakSyAmi / tataH zeSadvArANi krameNa tasaMgrahavAyam // 19 // 4 gAthA 973 / 5 gAthA 1350 / jinapravacanotpattiH pravacanakArSitA vibhAgazca / dvAravidhizvanayavidhivyAkhyAnavidhinAnuyogaH // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kalassagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra . 291 vizeSA0 etadevAha bhASyakAra:pAsaMgiyamAitiyaM dAravihi tti vihi u ubagdhAo / aNuogaddAraM puNa cautthamiTTha nayavihi tti // 1351 // sIsA-yariyaparikkhA vakkhANavihi tti khnnmjaayaa|suttpphaasiyjuttii suttANugamo'yamaNuogo // 1352 // gAthAdvayapapi gatArtham // 1351 // 1352 / / atha prerakaH prAhakiM puNa cautthadAraM nayavihimabhidhAya to'nnuogotti| caudArAsaMgahiyA vakkhANavihi tti kiMgahiyA? // 1353 // nanvanuyogo vyAkhyAnarUpatvAdanugama eva, ata upakramo nikSepAnugamo naya ityanuyogadvAropanyAsakramamAzritya nayAnA pUrvamevAnuyogopanyAso yujyate / iti kathamiha caturthadvAravartino nayAnabhidhAya pazcAt tRtIyadvAravartyanugamarUpasyAnuyogasyopanyAsaH kutH| aparazna, caturanuyogadvArAtmakameva zAstraM bhavati / yazcAyamatra vyAkhyAnavidhirupanyastaH sa caturNAmanuyogadvArANAM madhyAdekenApi na saMgRhyate; tathAhi-na tAvadayamupakrama-nikSepa-nayeSvantarbhavati, tallakSaNAyogAt / nApyanugame / atona vyAkhyAnavidhiH sUtrAnugamarUpaH, nApi mUtrasparzikaniyuktyAtmakaH, atazcaturanuyogadvArAsaMgRhItvenA'prastunnAt kathamAkasmiko'tra vyAkhyAnavidhihItaH! iti // 1353 // atrAcAryadezIyasya kasyApyuttaramupadarya, nirAkRtya ca ghaTamAnakaM vakIyamuttaraM sUrirAha 'baMdhANulomayAe keI najao taI kameNaM pi| tIrai nibaMdheu je teNeyaM buddhipunya tti // 1354 // kecidAcAryadezIyA manyante- evameva bandhAnulomyAdanuyoganayavidhiviparyayaH / etacca 'na jo taitti' yataH krameNApi niva prAsanikamAdiptikaM dvArayidhiriti vidhistUpodrAtaH / anuyogadvAraM punazcaturthamiSThaM mayavidhiriti // 3511 A- .. ziSyA-''cAryaparIkSA vyAkhyAnavidhiriti kathanamaryAdA / sUtrasparzikayuktiH sUtrAnugamo'yamanuSogaH // 55 // .ki punakhAnuhAra mayavidhimabhidhAya tato'nuyoga hati / caturAsaMgRhItI vyAkhyAnavibhima ki gRhItaH // 15 // dhAnulomatathA kecid ma pataH sA krameNApi / zakyate nivanda seneyaM itipUrveti // 15 // ndhu pranthituM zakyata evA'sau gAthA, tayathA 'dAravihI vakkhANavihi aNuoMgo nayavihI pti| tasmAt buddhipurvike viparyayaracanA / / 1354 // katham , ityAha aMtammi u vaNNasiu pulvamaNugamassa jaM nae bhaNai / taM jANAvei samaM varcati nayANuogo y||1355|| upakramaH, nikSepaH, anugamaH, nayAH, ityanuyogadvArANAmante pUrva nayAnupanyasya yadidAnImanugamasyAnuyogasya pUrva prathama nayAna maNati, tajJApayati bhadrabAhukhAmI-- nayA-'nuyogI pratisUtra yugapadeva vrjtH| na hi nAma nayaiH zUnpaH kApyanuyogo'sti, yadi yugapad nayA-'nugamau gacchataH, tarkhetadupanyAso'pi yugapadevAstu, iti cet / tadayuktam , azakyatvAt / tasmAdanuyogadvAreSvanugamasyAnta upanyastAnAmapi nayAnAM yadiha tadAdau tadbhaNanaM tada yogapacagamanajJApanArthamiti // 1355 // atha dvitIyameryasya parihAramAha- . suttANugamAvasare guru-sIsANuggahovaesatyaM / vakkhANavihiM jaMpai mUlahArANahikayaM pi // 1356 // caturyu mUlAnuyogadAreSvanadhikRtamapi ca- sevanuktamapi ca, vyAkhyAnavidhi marirjaspati / ka ?, ityAha-iha sUtrAnugamAvasare- anuyogsyaadaavityrthH| kimartham , ityAha-guruzca ziSyazca guru-ziSyo, nayoranugraho guru-ziSyAnugrahaHtadupalakSita upadezo guru-ziSyAnugrahopadezastadaryam / idamuktaM bhavati-guNavatA''cAryeNa guNavate ziSyAya samastaguNopetaM sUtra vyAkhyeyam, ityevaM guruziSyAnugrahArthaM vyAkhyAnavidhAyupadiSTe suvyAkhyAna suzravaNaM ca zAstraM bhavati, iti guNamapekSyAnuyogadvArAsaMgRhIto'pIha vyAkhyAnavidhirukta iti // 1356 // tadevaM vyAkhyAna vidheranadhikRtatvamabhyupagamyoktam / yadivA, tadevAsiddham , ityetadAhaahavA sAhikaya ciya vakkhANaMgaM ti jaM tao'Nugame / jaM jaM vakkhANaMgaM taM taM savvaM jao'Nugamo // 1357 // vAvidhivyAkhyAnavidhiranuyogo bhayavidhimeti / ante tu vA myasya pUrvamanugamasya pada mayAn bhaNati / tajjJApayati samajato bhayo'nuyogamA 1155 // sUtrAnugamAvasare guru-ziSyAnugrahopadezAryam / vyAkhyAnavidhi jalpati mUladvArAnadhikRtamapi // 135 // " athavA so'dhikRta evaM vyAkhyAnAzAmiti yat sato'nugame / yad yad vyAkhyAnAcaM tat tat sarva yato'nugamaH // 1350 // For Private and Personal Use Only
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 292 vizeSA athavA, sa vyAkhyAnavidhiradhikRta eveha draSTavyaH 'sA' iti prAkRtatvAt strIliGganirdezaH / kathaM punarasAvihAdhikRtaH, ityAha-'yad yasmAd vyAkhyAnAGgamiti, tatastasmAdanugame'dhikriyata iti prakramaH / yadi nAma vyAkhyAnAGgamasau, tathApi kathamanugame'ntarbhavati', ityAha- yad yad vyAkhyAnA, tat tad yasmAdanugamaH, tatkAraNatvAt , vyAkhyAnAGgaM ca vyAkhyAnavidhiH, tasmAdanu gamentarbhavatIti // 1357 // vyAkhyAnAGgatvamevA'sya bhAvayitumAha.suttANugamAIe vakkhANavihI jao tadaMgaM sA | jaM ca suyAvasare ciya saphalAiM gavAinAyAI // 1358 // .. yatazca sUtrAnugamasyAdau prathamaM vyAkhyAnavidhiH 'tIrthakara-gaNadharairuktaH' iti zeSaH, tathA cehApi vyAkhyAvidhAna pUrvamuktam-- suttaM payaM payattho saMbhavao viggaho viyAro ya / dUsiyasiddhI nayamayavisesao neyamaNususaM // 1 // . yattadonityAbhisaMbandhAt , tasmAd vyaakhyaanaanggmsau| yacca yasmAt zrutAvasara eva sUtrAnugamaprastAva eva 'goNI caMdaNakathA neTIu sAvae pahiragohe' ityAdinA'traivAnantaraM vakSyamANAni vyAkhyAnavidhigatAni gavAyudAharaNAni saphalAni bhavanti, nAmyayA / idayukta bhavati-sUtravyAkhyAnavidhiviSayANyeva hi gavAghudAharaNAni vakSyante, tAni ca saphalAni tadA bhavanti yadA vyAkhyAnaviSiranugayAimeva bhavati / tadahibhUtatve tu tasya tAni nirAlambanAnyeva syuriti // 1358 // __ atra prerakA mAha. jei sANugamaMgaM ciya dAravihIe tao kimAIe / uyAreuM bhannai ukkamakaraNe guNo ko Nu 1 // 1359 // - yadi sa vyAkhyAnavidhiranugamAgameveSyate, tarkhagrato'nugamAderavatAryA''kRSya kimiti 'dese nidese ya niggame ityAdivakSyamANadvAravidherAdau samAnIya bhaNyate- 'goNI caMdanakathA' ityAdinA kimiti dvAravidhyAdau maNiSyate ? ityarthaH / yadaiva bane bhUtra vyAkhyAsyate tadeva tarhi vyAkhyAnavidhiH 'goNI caMdanakathA'.ityAdirvaktumucitA, kimiti 'use nirase ya ityAdiravidhirogeSa prastutasthAne nirdiSTaH, iti bhAvaH / ko vevamutkramakaraNe guNalAbha:-na kazcidityarthaH // 1359 // , patrAnugamAvI vyAkhyAnavidhiryatastavanaM saH / yaca bhutAvasara evaM sakalAni gavAdizAtAni // 1 // 54 // 2 gAthA 1.01 / 3 gAthA 1435 // yadi so'nugamAjhameva dvAravidhI tataH kimAdI avatArtha bhaNyate rakamakaraNe guNaH ko su // 59 // 5 mAthA 903 / atrottaramAha dAravihI vi mahatthA tattha vi vakvANavihivivajjAso / mA hojja tadAIe vakkhANavihiM niruvei // 1360 // dvAravidhirapi sUtrabad bahuvRttAntaH kalyANahetuH, ityatastatrApi vyAkhyAna vidhiviparyayo'vidhivyAkhyAnaM mA bhUta / ato 'dAravihI ya nayavihI vakhANavihI ya aNuogo' ityevaM saMgrahagAthAyAmanuyogAdau nirdiSTo'pi tato'vatArya tadAdau dvAranidhyAdau vyAkhyAnavidhi nirUpayati / / 1360 // . dvAravidhyAdau nirdiSTasya vyAkhyAnavidheya'ktataraguNadarzanArthamevAha-- ettheva gurU sIsaM sIso ya guruM paricchiuM panchA / vocchii socchii va suhaM mocchii va suditttthpeyaalo||1361|| . 'ettheva ti' atraiva dvAravidhyAdau nirdiSTa vyAkhyAnavidhi zrutvA 'sudipeyAlo tti' sudRSTavyAkhyAnavidhivicAro guruH ziSyam , ziSyo vA guruM parIkSya pazcAd guNavate ziSyAya dvAravidherapyartha sukhenaiva vakSyati guruH, guNavadAcAryAntike zroSyati kA ziSyaH, mokSyati vA tyakSyati vA doSavantaM ziSyaM guruH, guruM vA tadvantaM ziSyaH, iti guNamapekSya dvAravidhyAdau vyAkhyAnavidhinirdiSTa iti // 1361 // - atra prerakaH prAha sANugamaMga pi ihaM jai bhannai kiM na kIrai iheva 1 / dAei payattayaraM vakkhANavihI ya suttammi // 1362 // nanu yadyanugamAgamapi san guNApekSayA vyAkhyAna vidhiriha zAravidherAdau bhaNyate, na tu sUtrAnugamAdau, tahi jiNapavayaNauppattI' ityAdisaMgrahagAthAyAmapIheba dvAravidherAdau kina kriyate-kiM nopAdIyate, yena vaikkhANavihI ya aNuogo' ityevamanugamAdau nirdiSTaH / atrottaramAha-saMgrahagAthAyAmitthamupanyAsaM kurvanetad darzayati / kim , ityAha- prayavataraM yathA bhavatyevaM mUtrAnugame vyAkhyAnavidhiranveSaNIya eva / yadyapi hi dvAravidhau kathamapyasau na jAyate tathApi sUtrAnugamAvasare guNavadAcArya-ziSyaparigrahAdiko vidhiravazyameva kartavyaH, iti saMgrahagAthAyAmanugamAdau vyAkhyAnavidhirupAta iti bhAvaH // 1362 // dvAravidhirapi mahAstatrApi vyAkhyAnavidhiviparyAsaH / mA bhUt tadAdI vyAkhyAnavidhi nirUpayati // 10 // 1gAthA 1350 / 3 agreva guruH ziyaM ziSyazca guruM parIkSya pazcAt / vakSyati zroSyati vA sukhaM mokSyati vA suraevicAraH // 13 // * so'nagamAGgamApIha yadi bhagavate kiM na kriyata ihaiva / darzayati prayatnataraM vyAkhyAnavidhizca sUtre // 1362 // For Private and Personal Use Only
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir -293 bissbaa anye tvAcakSate / kim ?, ityAha aNuogAivibhAge vakkhANavihI vi tappasaMgeNa / jaMpaMti kei tesiM vuttuM souM va ko joggo ? // 1363 // saMgahagAhAe puNo aNuogAIe biti daaeNtaa|jo vannio'Nuogo so'yaM sa vihI jadatthaM ti|| 1364 // iha kocina punarevaM jalpanti / kim !, ityucyate- aNuogo ya niogo bhAsa-vibhAsA ya vattiyaM ceva' ityAdinA granthenA'nuyoga-niyoga-bhASAdInAM vibhAgavizeSe'bhidhAsyamAne vyAkhyAnavidhirapi tatprasaGgena dvAravidherale saMgrahagAthAyAmukto'pi pUrvameva nirdiSTaH / kimartham ?, ityAha- teSAmapyanuyoga-niyoga-bhASAdInAM vaktuM zrotuM vA ko yogyaH, iti parijJAnArtham / "jiNapavayaNauppattI' ityAdisaMgrahagAthAyAM punaH 'vaivakhANavihI ya aNuogo' ityevamanuyogasyAdau dvAravidhestvagrato vyAkhyAnavidhimupadarzayanta etad avate yaduta- yo'nuyogAdivibhAgAvasare dvAravidheH pUrvamanuyogo varNitaH, so'yaM saMgrahagAthAnte / ayamatra bhAvA- "jiNapavayaNa' ityAdisaM. grahagAthAya prathamaM dvAravidhiH, tato vyAkhyAnavidhiH, tato'nuyoga ukta iti, tataH pravacanaikArthikadvAravyAkhyAyo 'aNuogo ya niyogI' ityAdigAthayA'nuyoga uktaH, tato 'goNI caMdaNa' ityAdinA svarUpato vyAkhyAnavidhiH, tato 'dese niise' ityAdidvAravidhiH, tato'pi sUtrAnuyogaH, ityayaM krmH| atra ca yathA dvAravidheH pUrva svarUeto vyAkhyAnavidhiruktA, evaM yadi saMgrahagAthAyAmapi dvAravidheH pUrva nAmato'pyucyeta tadA kasyA'pyevaM saMzayaH syAta- saMgrahagAthAntoktAnuyogadAravidhyanantaroktamUtrAnuyogayostAvadekatvaM subodhama, saMgrahagAthAntoktAnuyogavyAkhyAnarUpatvAt mUtrAnuyogasya, kintu pravacanekAthikavyAkhyAvasare aNuogo ya niogo' ityatra yo'nuyoga uktaH sa saMgrahagAthAntoktAnuyogAdayo'nanyo vA iti / yadAtu saMgrahagAthAyAmanuyogamatyAsamagava vidhirucyate, sadaisa nidhIyateyasya aNuogo ya niogo' iti gAthAntoktAnuyogasya nimittaM dvArabidhiratA, saMgrahagAdhAntoktAnuyogo'pi sa eveti nirdiSTa yadartha sa vyAkhyAnavidhira vidheH pUrva svarUpata uktaH, atra tu saMgrahagAthAyAmanuyogasyAdI nAmamAtreNaivokta iti // 136 / / 136 // tadevaM cAlanA-pratyavasthAne vidhAya prastuta jiNapavayaNauSpattI' ityAdigAthAvyAkhyAzeSa, vakSyamANagAthAprastAvanA cAha anuyogAdivibhAge vyAyAnavidhiraNi tatprasanana / jalpanti kecita tayordakuM zrotuM vA ko yogyaH // 33 // saMgrahagAdhAyAM punaramuyogAdI ghuyanti darzayantaH / yo varNito'nuyogaH so'yaM sa vidhiryadarthamiti // 1365 // 1 gAthA 1385 / 3 gAthA 1350 / 4 gAthA 1435 / 5 gaath| 953 / suyamiha jiNapavayaNaM tassuppattI psNgo'bhihiyaa| jiNa-gaNaharavayaNAo imAiM trsaabhihaannaaii||1365|| yaduktam- 'keyaM jinapravacanotpattiH " taha jinapravacanaM tAvat zrutamucyate, ityasakRt masiddhameva / asya cotpattiniyuktisamutthAnaprasaGgataH 'atthaM bhAsai arahA sutaM gaMtheti gaNaharA niuNaM' ityAdau 'jina-gaNadharebhyaH' iti vacanAt pUrvamapyabhihitaiSa / yatpunaruktam- 'tathA, jinapravacanaM kiyadabhidhAnam , abhidhAnavibhAgovA'sya kaH' iti / tatraitAni tApadasyAbhidhAnAni // iti paJcadazagAthArthaH // 1365 // . kAni punastAni ?, ityAha aigaDiyANi tinni u pavayaNa suttaM taheva attho ya ! ekekassa ya etto nAmA egaThiyA paMca // 1366 // eko'yoM yeSAM tAnyekAthikAni trINyeva / kAni punastAni ?, pravacanamuktArtham , vakSyamANArtha ca, sAmAnyena zrutajJAnam / sUcanAt sUtra, tadvizeSa ena / aryata ityarthaH, ayamapi tadvizeSa eva / eSAM ca pravacana-sUtrA-'rthAnAM madhya ekaikasya pratyekamekAthikAni pazca paJca nAmAni bhavanti // iti niyuktigAthArthaH // 1366 // bhASyam jaimiha pagayaM pasatthaM pahANavayaNaM ca pavayaNaM taM ca / sAmannaM suyanANaM visesao suttamattho ya // 1367 // gatAryA // 1367 // sUtrazabdasyArthamAha siMcai kharai jamatthaM tamhA suttaM niruttavihiNA vA / sUei savai suvvai sivvai sarae va jeNatthaM // 1368 // piMca kSaraNe sizcati kSarati yasmAdarthAn , tato niruktavidhinA sUtram / athavA, niruktavidhinaiva sUcayati, sravati vArthAnixpica- pomiha jinapravacanaM tasyotpattiH prasaGgato'bhihitA / jina-gaNadharavacanAdimAni tasyAbhidhAnAni // 1365 // 2 gAthA 1119 / tIrthakAni zrINi tu pravacanaM sUrya tathaivArthazca / ekaikasya ceto nAmAnyekAthikAni patra // 13 // 6 // yA prakRtaM prazastaM pradhAnavacanaM ca pravacanaM tacca / sAmAnyaM zrutajJAnaM vizeSataH sUtramarthazca // 13 // 5siM..te kSarati yadartha tasmAt sUtraM nirutavidhinA bA / sUcayati savati zrUyate sIvyati sarati vA yenArtham // 1398 // For Private and Personal Use Only
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 294 vizeSA0 ti sUtram / zrUyata iti vA sUtram / sIvyate viziSTaghaTanAmAnIyata iti vA sUtram / sarati vA'rthamanugacchati yasmAt tataH sUtramiti // 1368 // tathA abivariyaM suttaM piva suThiya-vAvittau va suttaM ti / jo suttAbhippAo so attho ajjae jamhA // 1369 // arthavyAkhyAnato yAvadayApyavikRtaM tAvat sUtraM suptamiva suptamucyate, mAkRtazailyA ca 'sutta' iti / athavA, susthitatvAt mamANAbAdhitatvAt , vyApitatvAca sUtram, mAkRtatvAdeva ca 'sutta' / arthazabdasyArthamAha- pA sUtrasyAbhimAyaH so'rtho'bhidhIyate pamAdaryate gamyata ityarthaH // 1369 // atha prerakA mAha saMha pavayaNeNa juttA na suyatthegatthayA paropparao / jaM suyaM vakkheyaM atyo taM tassa pakkhANaM // 1370 // jujai ca vibhAgAo tiNha vi bhinnatthayA na cehrhaa| egatthANaM pi puNo kimihegatvAbhihANehiM ? // 1371 // nanu pravacanena saha sUtrA-'rthayorekArthatA yuktA, tadvizeSatvAt / tayoH sUtrArthayoH punaH parasparata ekArthatA na yujyate, tayoratyantabhedAta; tathAhi- vyAkhyeyaM mUtram , tavyAkhyAnaM cArtha iti mahAn bhedaH / athavA, trayANAmapyeSAM pravacana-sUtrA-'rthAnAM bhinnArthava pujyate / 'naca tti na punaH 'ekArthatA' iti zeSaH, vibhAgAd bhinnaviSayatvAt / sAmAnyaviSayaM hi pravacanam, vizeSaviSayauca mUtrAthI, iti kathaM tessaamekaarthtaa| na hi mRd-ghaTa-zarAvAdInAmekArthatA yuktimatI / itarathA- yokArthAnyetAni trINyapi, tarhi 'aikekassa ya etto nAmA egaDiyA pazca' ityanena yAnyekaikasya paJca paJcaikAthikAnyabhidhAsyante, tAnina yujyanta eva / na hIndra-zakapurandarAdizabdAnAmekArthAnAmapi punarapi pratyekamekAthikAnyupapadyanta iti // 1370 // 1371 // -- x sakta-1 avivRtaM suptamiva susthita-nyApiravato vA sUtrAmiti / yaH sUtrAbhiprAyaH so'dho'yaMte yasmAt // 1369 // saha pravacanena yuktA na zrutArthakArdhatA parasparataH / yat zrutaM vyAkhyeyamarthastat tasya vyANyAmam // 57. // ghujyate ca vibhAgAt prayANAmapi bhikSArthatA na cetarathA / ekArthAnAmapi punaH kimidakArthAbhidhAnaH // 31 // gAthA 139 atra pratividhAnamAhameulaM phullaM ti jahA saMkoya-vibohamettabhinnAI / attheNAbhinnAI kamalaM sAmaNNao cegaM // 1372 // avivariyaM taha suttaM vivarIyamattho tti bohakAlammi / kiMcimmattavibhinnA sAmAnnaM pavayaNaM neyaM // 1373 // yatheha mukula, phullamiti ca, etayoH saMkoca-vikAzarUpatayA bhedaH, sAmAnyArthatayA cAbhedA kamalamiti / ma caiSAM punaH pratyekamekArthikAni na yujyante, kintu zrUyanta evaM pratyekaM tadekArthikAni, tadyathA- Ayasya mukulaM, ila, koraka, jAlaka, kalikA, vRntmityaadi| dvitIyasya tu phulla, vikocaM, vikAza, vikasitam, unmIlitam , unmiSita, mitam , ubhide, vijRmbhitaM, hasitam , ubuddhaM, vyAkozamityAdi / tRtIyasya kamalaM, panam , aravindaM, paGkajaM, sarojamityAdi / tathahA'pyakkhitArthato kalakalpa mUtramucyate, tadeva bodhakAle vyAkhyAnakAle vivRtaM sat samutphullakamalakalpamartho'bhidhIyate / vizeSarUpatagAca kizcinyAtramanayorbhedaH, sAmAnyarUpatayA tvekatvaM jJeyaM pravacanaM zrutajJAnamiti / na caiSAM pravacana-sUtrA-'rthAnAmekAthikAnina yujyante 'seyadhamma tittha' ityAdinA'nantaramevAbhidhAsyamAnatvAditi // 1372 // 1373 // atra dRSTAntAntareNApi pravacana-sUtrA-'rthAnAmekArthatvAdirUpatAM samarthayAha sAmanna-visesANaM jaha vegA-NegayA vvtthaae| tadubhayamattho yajaMhA vIsuM bahupajjavA te ya // 1374 // evaM sutta-tthANaM egA-NegaTThayA vvtthaae| pavayaNamubhayaM ca tayaM tiyaM ca bahupajayaM vIsuM // 1375 // - 'yA' iti kamalodAharaNApekSayodAharaNAntaratvasUcakaH / tatazca yathA pA sAmAnya-vizeSayorvyavasthayA vivakSayaikatA, anekatA ca dRSTA- ekArthatvam, anekArthatvaM ca issttmityrthH| tathAhi- arthalakSaNa ekasima dvayorapi sAmAnya-vizeSayottasvAdekArthatA: sAmAnyasya ca vijAtIyavyAvRttAkAramatyayanivandhanatvAt, vizeSANAM tu sajAtIya-vijAtIyabhimatvapratibhAsakAraNatvAdanekArthatA / mukula phulamiti yathA saMkoca-viyodhamAtrabhinnAni / anAmikAni kama sAmAnyatakam pikoDAM- pathA-1 ... avivRtaM tathA sUtra vittamartha iti bodhakAle / kicimmAnavibhitI sAmAnya pravacanaM zeyam // 15 // 1 gaathaa-74|| sAmAmya-vizeSayoryathA vaikA-'mekatA vyavasthayA / sadubhayamarthazca payA vicana bahuparyavAste // 4 // 2 evaM sUtrA-'rthayorekA-unekArthatA vyavasthayA / pravacanamubhayaM ca tat trikaM ca bahuparyaya vivat // 15 // .ga. zyate e| For Private and Personal Use Only
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 295 vizeSA0 'tadubhayamattho ya jaha tti' yathA ca tayoH sAmAnya-vizeSayorubhayaM tadubhayamartho bhaNyate- arthazabdavAcyaM dvitayamapyetad bhavatItyarthaH / te ca sAmAnya-vizeSA-'rthalakSaNAstrayo'pyarthA viSvak pRthag yathA bahuparyAyA baDhekArthAH, tadyathA- sAmAnyaM, sattA, bhAva ityaadi| vizeSAH, bhedAH, paryAyA ityAdi / arthaH, dravyaM, vastvityAdi / evaM prastutayoH mutrA-'rthayorapi vivakSayaikArthatAdayo bhAvanIyAH, tathAhi-pravacanalakSaNa ekasminnarthe dvayorapi sUtrA-'rthayovRttatvAdekArthatA; sUtrasya vAcakatvAt , arthasya tu vAcyatvAd bhinnArthatA / 'pavayaNamubhayaM ca taya ti tacca sUtrA-'rthayorubhayamapi pravacanamucyate / trikaM caitat sUtrA-'rtha-pravacanalakSaNaM viSvak pRthag bahuparyAyaM bahekAthikam , tathA ca vakSyati- 'suyadhamma tittha maggo' ityAdi // 1374 / / 1375 // - athavA, nayamatabhedAdeSAM trayANAmapi pravacanAdInAmekArthatA, pRthagbahuparyAyasvaM ca na virudhyate, iti darzayannAha-: ahavA savvaM nAmaM vaMjaNasuDiyanayassa bhinnatthaM / iyarassa abhinnatthaM saMvavahAro ya tadavekkho // 1376 // .. saMvavahAraTThAe tamhA jeNegayA, na nicchyo| to juttAI tesiM vIsuM pajjAyanAmAiM // 1377 // athavA, vyaJjanazuddhikanayaH samabhirUDhalakSaNaH zuddhanayastasyAbhibhAyAt sarvamapi nAma bhinnArthameva, zabdabhedAt , ghaTa-paTAthabhidhAnavaditi / itarasya tu naigamAderarthanayasyAbhiSAyAdabhinnArthamapi nAma bhavati, vastuno'nekaparyAyatvAt , zakre-ndra-purandarAdinAmavaditi / kiJca, saMvyavahArazca lokavyavahArazca tadapekSo'bhinnArthanAmApekSa ekArthikanAmApekSA prAyaH pravartata ityarthaH, svaH, svargaH, surasaba, tridazAvAsaH, triviSTapaM, tridivamityAyekArthikanAmamAlAdizAstrANAM saMvyavahAranayApekSayaiva pravRtteriti / tataH kima 1, ityAha-'saMvabahAretyAdi' tasmAd yenoktamakAreNa saMvyavahArArthatayA vyavahAranayApekSayA nAnnAmekatA- ekArthatA'pyastItyarthaH, na nizcayataH zuddhatarazabdamayalakSaNanizcayanayamatena sarveSAmapi bhinnArthatvAd na kacidekArthatetyarthaH / tatastasmAt teSAM pravacana-sUtrA-'rthAnAM viSvak pRthaga vyavahAranayamatena yuktAni ghaTamAnakAni paryAyanAmAnyekAthikAbhidhAnAni / / ityekAdazagAthArthaH // 1376 // 1377 // tatra pravacana-mUtrayostAvat paJca pazcaikArthikAnyAha1 gAthA 1374 / 2 athavA sarva nAma vyaanazundrikamayasya bhinnArtham / itarasyA'bhinnArtha saMvyavahArazca tadapekSaH // 1376 // saMgyapahArArthatayA tasmAd yenekatA,nizcayataH / tato yuktAni teSAM viSvak paryAyanAmAni // 17 // suyadhamma tittha maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho pAThoM satthaM ca egaTThA // 1378 // zrutadharmaH, tIrtha, mArgaH, mAvacana, pravacanam , etAni pravacanaikArthikAni / sUtra, tantraM, granthaH, pAThaH, zAstra ca, ityetAni sUtraikArthikAni // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1378 // tatra zrutadharma iti ko'rthaH 1, ityAha boho suyassa dhammo suyaM va dhammo sa jiivpjjaao| sugaIe saMjamammi ya dharaNAo vA suyaM dhmmo||1379| zrutasya dharmaH svabhAvaH, sa ca bodhaH, bodhasvabhAvatvAt zrutasya / athavA, zrutaM ca tadU dharmazca zrutadharmo jIvaparyAyaH athavA, sugato, saMyame vA dhAraNAt dharmaH zrutamucyate, zrutaM ca tad dharmazceti zrutadharmaH // 1379 / / atha tIrthazabdArthamAha-- 'titthaM ti puvvabhaNiyaM saMgho jo naann-crnn-sNghaao| iha pavayaNaM pi titthaM tatto'NatyaMtaraM jeNa // 1380 // tIryate'neneti tIrtha pUrvamevA'trApyuktam / kim , ityAha- saMghaH / kiviziSTaH / zAna-darzana-cAritraguNasaMpAtaH / iha tu pravacanamapi tIrthamucyate yasmAt , tataH saMghAtAt tadapi zrutajJAnarUpatvAdanAntarameveti // 1380 // mArgazabdArthamAha maijijjai sohijjai jeNaM to pavayaNaM tao maggo / ahavA sivassa maggo maggaNamannesaNaM paMtho // 1381 // tatastasmAt pravacanaM mArga ucyate / yena kim ?, ityAha- 'majU zuddhau' mujyate zodhyate'nena karmamalina AtmA, tasmAd hetoH / athavA, mArgaNaM mArgo'nveSaNaM panthAH zivasyeti // 1381 // , bhutadharmastIrtha mArgaH prAvacanaM pravacana kAryAni / sUtraM tantra pranyA pAThaH zAvaM vaikArthAni // 17 ||ddhii-1+ tA2 podhaH zrutasya dharmaH zrutaM vA dharmaH sa jIvaparyApaH / sugatau saMyama dhAraNA vA bhutaM dharmaH // 79 // . tIrthamiti pUrvabhaNitaM saMgho yo zAma-cAritrasaMghAtaHha pravacanamapi tIrtha tato'nantaraM pen16.|| pa.cha.ja. 'rsa' / 5 mujyate zodhyate yena tataH pravacanaM tato maarg|| athavA zivasya mArgoM mArgaNamamveSaNaM panthAH // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir 296 vizeSA0 atha bhAvacanazabdArthamAha paigayAiabhivihIe parayaNaM pAvayaNamAivayaNaM vA / sivapAvayavayaNaM vA pAvayaNaM, pavayaNaM bhnniyN||1382|| 'pagayAi tti' pUrvavat pragatAdyarthotrApi prazabdaH, AG maryAdAyAm , abhividhau ca gRhyate / pragataM, prazasta, pradhAnam , AdI yA jIvAdiSvabhividhi-maryAdAbhyAM vacanaM mAvacanam , zivamApakaM vA vacanaM mAvacanamucyate / pravacanazabdArthastu mAgeda bhaNita iti / tadevamuktA pravacanaikArthikavibhAgaH // 1382 // atha sUtra-tantra-granthazabdArthamAhasuttaM bhaNiyaM taMtaM taNijae teNa tammi va jamattho / gaMthijjai teNa tao tammi va to taM mayaM gaMtho // 1383 // sUtrazabdArthastAvat prAgeva bhaNitaH / tantrazabdArthastUcyate- 'tanu vistAre' tanyate vistAryate yad yasmAdanena, asmAt , asmin vArtha iti tantram / athavA, tanyate viziSTaracanayA tadeva vistAryata iti tantraM sUtrameyocyate / tathA, prathyate'nena, asmAt , asmin vArtha iti tadeva grantha ucyate / athavA, tadeva prathyate viracyata iti granthaH // 1383 / / pATha-zAstrayoH zabdArthamAha paiDhaNaM pADho taM teNa tammi va paDhijae'bhidheyaM ti ! sAsijjae teNa tahiM va neyamAyA va to satthaM // 1384 // paThana pAThaH, paThyate vA vyaktIkriyate taditi paatthH| paThyate'bhidheyamanena, asmAta, asminniti vA pAThaH / 'zAsu anuziSTau' zAsyate jJeyamAtmA vA'nena, asmAt , asminniti vA zAstram, zAsyate kathyate taditi vA zAraNam / iti gAthASadArthaH / tadevamabhihitaH muutraikaarthikvibhaagH|| 1384 // athArthakAdhikAni vaktavyAni, tatrA'rthaH, vyAkhyAnam , anuyoga ityanAntaram, ityanuyogakArthikAnyAha , prakRtAbhividhau pravacanaM prAvacanamAdivacanaM vA / zivaprApakavacanaM vA prAvacanaM, pravacanaM bhaNitam // 138 // 2 sUtra bhaNitaM tantraM tanyate tena tasmin vA yadarthaH / pradhyate tena tatastasmin vA tatastad mataM granthaH // 1383 // 3 paThanaM pAThastat tena tasmin vA paThyate'bhidheyamiti / zAsyate tena tasmin vA jJeyamAtmA vA tataH zAstram // 1384 // aNuogo ya niogo bhAsa-vibhAsA ya vattiyaM ceva / ee aNuogassa unAmA egaDiyA pNc|| 1385 // anuyogaH, niyogaH, bhASA, vibhASA, vArtikam , iti pazcAnuyogaikArthikAni // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1385 // athAnuyogazabdArtha prAguktamapi vismaraNazIlavineyAnugrahArthaM punarapyAhaaNuoyaNamaNuogo suyassa niyaeNa jamabhidheeNaM |vaavaarovaajogo jo aNurUvo'NukUlo vaa|| 1386 // ahavA jamatthao thova-pacchabhAvehiM suyamaNuM tassa |abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // 1387 // yat sUtrasya nijenAbhidheyenArthenAnuyojanaM saMbandhanaM so'nuyogH| athavA, yogo vyApAra ucyate / tatazcAnurUpo'nukUlo vA yogaH sUtrasya nije'bhidheye vyApAraH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyata ityanuyogaH / athavA, sUtramaNu ityucyate / kutaH 1 / yasmAdarthasthAnantatvAt tadapekSayA sUtramaNu / athavA, "uppannei vA" ityAditIrthakaroktArthAt pazcAdeva gaNadharAH sUtraM kurvanti, itarakavayo'pyartha hRdaye nivezya tataH kAvyaM kurvanti, ityevamarthAt pazcAdeva bhavanAt mUtramaNu vyapadizyate / tatastasyANoH sUtrasyAbhidheye vyApAro yogo'NuyogaH / tena vA'NunA sUtreNa sahAbhidheyasya yogaH sNbndho'nnuyogH|| iti gAthAdvayArthaH // 1386 // 1387 // athAnuyogasyaiva saMbhavantaM nAmAdinikSepamAha- . nAma ThavaNA davie khette kAle vayaNa-bhAve ya / eso aNuogassa u nikkhevo hoi sattaviho // 1388 // nAmAnuyogaH, sthApanAnuyogaH, dravyAnuyogaH, kSetrAnuyogaH, kAlAnuyogaH, vacanAnuyogaH, bhAvAnuyogaH / eSo'nuyogasya saptavidho nikssepH|| iti niyuktigaathaasNkssepaarthH|| 1388 // vistarArtha tvabhidhitsurbhAgyakAro nAma-sthApanAnuyogasvarUpaM tAvadAha 1 anuyogazca niyogo bhASA-vibhASe ca kArtika caiva / etAnyanuyogasya tu nAmAnyakArthikAni eja 1305 // 2 anuyojanamanuyogaH zrutasya niyatena yadabhidheyena / vyApAro vA yogo yo'nurUpo'nukUlo vA // 1386 // athavA yadarthataH stoka-pazcAddhAvAbhyAM zrutamaNu tasya / abhidheye vyApAro yogastena vA saMbandhaH / / 1387 // 3 utpacante vaa| nAma sthAnapanA dravyaM kSetra kAlo vacana-bhAcau ca / eSo'nuyogasya tu nikSepo bhavati saptavidhaH // 1388 // paastaapaa.688|| For Private and Personal Use Only
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir 297 vizeSA0 aNuogo ya niogo bhAsa-vibhAsA ya vattiyaM ceva / ee aNuogassa unAmA egar3hiyA pNc|| 1385 // anuyogaH, niyogaH, bhASA, vibhASA, pArtikam , iti paJcAnuyogaikArthikAni // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1385 / / athAnuyogazabdArtha prAguktamapi vismaraNazIlavineyAnugrahArya punarapyAhaaNuoyaNamaNuogo suyassa niyennjmbhidheennN|vaavaarovaajogojo aNurUvo'NukUlo vaa|| 1386 // ahavA jamatthao thova-pacchabhAvehiM suyamaNuM tss|abhidheye vAvAro jogo teNaM va saMbaMdho // 1387 // . ___ yat sUtrasya nijenAbhidheyenArthenAnuyojanaM saMbandhanaM so'nuyogaH / athavA, yogo vyApAra ucyate / tatazcAnurUpo'nukUlo vA yogaH sUtrasya nije'bhidheye vyApAraH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyata ityanuyogaH / athavA, sUtramaNu ityucyate / kutaH / yasmAdarthasthAnantatvAt tadapekSayA sUtramaNu / athavA, "uppoi cA" ityAditIrthakaroktArthAt pazcAdeva gaNadharAH sUtraM kurvanti, itarakavayo'pyarya hRdaye nivezya tataH kAvyaM kurvanti, ityevamarthAt pazcAdeva bhavanAt sUtramaNu vyapadizyate / tatastasyANoH sUtrasyAbhidheye vyApAro yogoaNuyogaH / tena vA'NunA mUtreNa sahAbhidheyasya yogaH saMbandho'NuyogaH // iti gaathaadvyaarthH|| 1386 // 1387 // - adhAnuyogasyaiva saMbhavantaM nAmAdinikSepamAha nAmaM ThavaNA davie khette kAle vayaNa-bhAve ya / eso aNuogassa u nikkhevo hoi sattaviho // 1388 // nAmAnuyogaH, sthApanAnuyogaH, dravyAnuyogaH, kSetrAnuyogaH, kAlAnuyogaH, vacanAnuyogaH, bhAvAnuyogaH / eSo'nuyogasya saptavidho nikssepH|| iti niyuktigaathaasNkssepaarthH|| 1388 // vistarArtha tvabhidhitsuSpikAro nAma-sthApanAnuyogasvarUpaM tAvadAha , anuyogaca niyogo bhASA-vibhASe ca vArtikaM caiva / putAmyanuvAgasya tu nAmAmyekAthikAni patra // 185 // 2 anuyojanamanuyogaH zrutasya niyasena yadabhidhepema / vyApArI yA pogo yo'murUpo'nuhalo vA // 5 // athavA padarthataH stoka-pavAjAvAbhyAM zrutamaNu tasya / abhidheye vyApArI bogastena vA saMbandhaH // 13 // satpadyante vaa| nAma sthAnapanA sarva kSetra kAlo pacana-bhASIrApo'mubogatva nikSepo bhavati saptavidhaH 11 // hetoranuyogo dravyAnuyogaH, dravyANAM vA paryAyaiH saha, dravyairvA karaNabhUsairanurUpo yogo dravyAnuyoga iti / yo vA'nupayuktaH kathayatianupayukto'nuyogaM karoti sa drvyaanuyogH| ___evaM kSetrAdInAmapi- kSetra kAla-vacana-bhAveSvapi yathAsaMbhatramitthamevAyojyata ityarthaH, tadyathA- kSetrasya, kSetreNa, kSetre kSetrANAM kSetra, kSetreSvanuyogaH kssetraanuyogH| tathA, kSetrasya, kSetrANAM vA hetoranuyogaH kSetrAnuyoga:-kSetrAnuzApanAya devendra-cakravAdInAmanuyogo vyAkhyAnaM yat kriyata ityrthH| tathA, kSetrasya kSetrANAM bA, kSetreNa kSetrairvA karaNabhUtaiH, paryAyeNa paryAyairvA sahAnurUpo'nukUlo yogaH kssetraanuyogH| evaM kAla-vacana-bhAva-viSaye'pyekavacana bahuvacanAbhyA sudhiyA yathAsaMbhavaM vAcyam, navaraM kAlAdhabhilApaH kArya iti // 1391 // 1392 // __'vyasyAnuyogo vyAkhyAnaM dravyAnuyogaH' ityAdAbhihitam / tatra katibhedaM tad dravyam , kiMkharUpazca tasyAnuyogaH 1, ityAzaGkacAi devarasa u aNuogo jIvadavasa vA ajIvadanyassa / ekekammi vi bheyA havaMti davAiyA curo||1393|| dravyAnuyogo ya uktaH sa dravyabhedA vibhA bhavati- jIvadravyaspa, ajIvadravyastha ca / ekaikasmiJjIvadravye, avidravye ca dravyAdayazcatvAro bhedA bhavanti- jIvadravye, ajIvadravye ca pratyeka dravyataH, kSetratA, kAlataH, bhAvatazcaturSA'nuyogaH pravartata ityrthH||1393|| *tus) etadevAha devveNegaM davvaM saMkhAIyappaesaogADhaM / kAle'NAi anihaNo bhAve nANAiyANaMtA // 1394 // emeva ajIvassa vi paramANU davva egadavvaM tu| khette egapaese ogADho so bhave niyamA // 1395 // samayAiThii asaMkhA usappiNIo havaMti kAlammi / vaNNAibhAvaNatA evaM dupaesamAI vi||1396|| , gyasya svanuyogo jIvadravyasya vA'jIvadravyasya / ekaikamimapi bhedA bhavanti nyAdikAzmasvAraH // 19 // x panIya5 magyeNekaM vayaM saMkhyAtItapravezAvagADham / kAle'nAdiranidhano bhAve jAmAdayo'namtAH // 1394 // +(yojya) evameva jIvasyApi paramANuSya ekAmyaM tu / kSetra ekapradeze'vagAvaH sa bhavet niyamAt // 1395 // samayAdisthitirasaMkhyA utsarpiNyo bhavanti kAle / varNAdibhAvA anantA evaM vipradezAdayo'pi // 39 // For Private and Personal Use Only
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya SM R a www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra - 298 vizeSA0 vyeNa dravyato jIva eka dravyam / kSetratastu tajjIvadravyaM saMkhyAtItapradezAvag2ADham , ekaikasya jIvasyAsaMkhyAtAkAzapradezAvagADhatvAt / kAle kAlato'nAdiH, anidhanazca jIvo bhavati / bhAve bhAvatastu jnyaanaadyo'nntaastsyaa'gurulghupryaayaaH| ajIvadravyasyApyevameva drvyaadibhyshcturvidho'nuyogH| tatra dravye dravyataH paramANureka dravyam / kSetre kSetratastvekamadezAvagADha eva / kAlatastu jaghanyatastasya sthitirekaH samayaH, madhyamatastu yAdayaH samayAH, utkRSTatastvasaMkhyeyA utsarpiNya-'vasarpiNyaH / bhAvataH punarvarNa-gandhAdirUpA anantA pryaayaaH| evaM dvacaNukAdiskandhAnAmapi pratyekaM dravyAdibhAvena caturvidho'nuyogo vktvyH| dravyasyAnuyoga iti gatam // 1394 // // 1395 // 1396 // atha 'dravyANAmanuyogaH' ityetad vyAcikhyAsurAha devANaM aNuogo jIvA-jIvANa pajjavA neyA / tatthavi ya maggaNAo'NegA sahANa-paraThANe // 1397 // dravyANAmanuyogo yadA cintyate tadA jIvA-'jIvadravyANAM paryavAH paryAyA jJeyA jJAtavyA yathA prajJApanAyAM prarUpitA tathAca tatroktam- "kAvihA bhaMte ! pajavA pnttaa| goyamA! duvihA pannattA, taM jahA- jIvapajjavA ya, ajIvapajavA ya / jIvapajjavA Na bhaMte / kiM saMkhejjA, asaMkhejA, aNatA? | goyamA ! no saMkhejA, no asaMkhejA, anntaa| evaM ajIvapajjavA vi aNatA" ityAdi / tatrApi dravyANAmapyanuyogapakSe svasthAna-parasthAnabhedAdanekA mArgaNA anveSaNA vicAraNA jJAtavyAH / tatra dravyato'nantAni jIvadravyANi, anantAnyajIvadravyANi, ityevaM jIvA-ujIvadravyANAM dravyatazcintA svasthAnam , kSetra kAla-bhAvatastu cintA parasthAnam / tatra kSetrato jIvA-jIvadravyANi pratyeka samastalokAvagADhAni, kAlato'nAdya-nidhanAni, bhAvatastvanantaparyAyANi, ityAdimArgaNAH svadhiyA vidheyA iti // 1397 // yaduktam- 'dravyeNa, dravyaiH, dravye, dravyeSvanuyogaH' iti, tatrAha1.cha. ja. 'jyH'| 2 vyANAmamuyogo jAvA-ujIvAno paryavA jJeyAH / tatrApi ca mArgaNA anekAH svasthAna parasthAnayoH // 119 // 3 katividhA bhagavan ! paryavAH prajJaptAH / / gautama ! dvividhA prAptAH, tadyathA- jIvaparyavAna, ajIvaparyavAzca / jIvaparyavA bhagavan ! kiM saMkhyeyAH, asaMkhyeyAH, anantA: 1 / gautama ! mo saMkhyayAH, no asaMkhyeyAH, anantAH / evamajIvaparyacA bhayavantAH / vattIe akkheNa va karaMgulAINa vA vi daveNaM / akkhehi ya davehi ahigaraNe kappa-kappehiM // 1398 // khaTikAcUrNanirmitayA vA'kSara-padAdikaM likhitvA yo'nuyogaH kriyate sa dravyeNAnuyogaH, bhaGgakacAraNAdiSu ca yo'kSeNa kriyate so'pi tathaiva / 'karaMgulAINa vA vitti' yo'pi vA mAkRtatvena vibhaktivyatyayAt karAGgulyAdinA hastAGgulyAdidravyeNa kiMcid darzayadbhiranuyogaH kriyate so'pi dravyeNAnuyogo bhaNyate / bahubhizcAGgakacAraNAdyartha yo'nuyogo'sau drvyairnuyogH| adhikaraNe vaikasmin kalpadravya ekakambalanirmitaniSadyArUpe samupaviSTo yadA'nuyogaM karoti tadA dravye'nuyogo'sau yadAtu bahukalpamayaniSadyAdravyeSu tadA dravyeSvanuyoga iti / tadevaM vyAkhyAtaH SaDvidho dravyAnuyogaH // 1398 // __ atha paDdhikSetrAnuyogavyAkhyAmAha pannattijaMbudIve khettassemAi hoi aNuogo / khettANaM aNuogo dIva-samudANa pannattI // 1399 // kSetrasyA'nuyogaH kSetrAnuyoga evamAdiko bhavati / kaH?, ityAha - 'pannattijaMbudIve tti jambUdvIpaprajJaptirityarthaH, jambUdvIpalakSaNaikakSetravyAkhyAnarUpatvAt tasyAH / bahUnAM tu kSetrANAmanuyogo dvIpa-sAgaramajJaptirbhavati, bahUnAM dvIpa-samudrakSetrANAM tatra vyAkhyAnAditi / tadevaM kSetrasya kSetrANAmanuyogaH' ityuktam // 1399 // -- atha kSetreNa kSetrairanuyoga ityetadAha jaMbUdIvapamANaM puDhavijiyANaM tu patthayaM kAuM / evaM mavijjamANA havaMti logA asaMkhejA // 1400 // ii jambUdvIpapramANaM prasthakaM palyaM kRtvA punaH punastadbharaNa-virecanakrameNa yadA sarve'pi sUkSma-bAdara-pRthvIkAyikajIvA mIyante / tadA'saMkhyeyalokAkAzapradezasaMkhyopetA jambUdvIpapramANAH prasthA bhavanti, ityeSa kSetreNa jambUdvIparUpeNAnuyogo'bhidhIyata iti / kSetra stvanuyogo'yaM draSTavyaH, tadyathA- bahudvIpapramANaM prasthakaM kRtvA'bhIkSNaM tadbharaNa-virecanakrameNa samastapRthvIkAyikajIvA mIyamAnA asaMkhyeyalokAkAzamadezarAziparimANA bahudvIpamAnaprasthA bhavanti / etadasaMkhyeyakaM pUrvasmAllaghutaraM draSTavyam, prasthasyeha bRhattaratvAt / ema. bahudvIpalakSaNaH kSetraranuyoga iti // 1400 // 'vA'kSaNa yA karADalyAdinA vApi dravyeNa / ajhaizca dravyaradhikaraNe kalpa-kalpaiH // 1398 // 2 jambUdvIpaprajJaptiH kSetrasyaivamAdirbhavatyanuyogaH / kSetrANAmanuyogo dvIpa-samudrANAM prajJaptiH // 1399 // 3 pa.cha.ja. 'psaagrksse'| - jambUdvIpapramANaM pRthvIjaviAnAM tu prasthakaM kRtvA / evaM mIyamAnA bhavanti lokA asaMkhyeyAH // 1400 // For Private and Personal Use Only
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 299 vizeSA0 atha kSetre kSetreSu cAnuyogamAha 'khettammi u aNuogo tiriyaM logammi jammi vA khette / aDDhAiyadIvesuM chaladdhavIsAe khetesuM // 1401 // kSetre punarayamanuyogaH, tadyathA - tiryaglokakSetre yo'nuyogaH pravartate, yatra vA grAma-nagarAdau vyAkhyAnasabhAdau vA kSetra sthito'nuyogakartA'nuyogaM karoti, eSa kSetre'nuyogaH kSetrAnuyoga ucyate / kSetreSvanuyogaH kaH ?, ityAha- yo'rghatRtIyadvIpa samudrAntavatikSetreSu pravartate, sArdhapaJcaviMzatijanapadarUpeSu vA''ryakSetreSviti / uktaH SadvidhakSetrAnuyogaH / / 1401 // atha tAvadbhedameva kAlAnuyogamAha- kassa samarUvaNa kAlANa tadAi jAva savvaddhA / kAleNAnilAbahAro kAlehi u sesakAyANaM // 1402 // kAlasyAnuyogaH kaH ?, ityAha- 'samayarUvaNa ti' utpalapatrazatabheda-paTa-zATikApATanAdidRSTAntaiH samayasya prarUpaNetyarthaH / kAlAnAM tvanuyogaH 'tadAi jAva savvaddha ti' samayamAdau kRtvA yAvat sarvAddhAyAH prarUpaNetyarthaH / kAlenA'nuyogo'nilApahAraH / idamuktaM bhavati - 'vAdaraparyAptavAyukAyikA vaikriyazarIre vartamAnA addhApalyopamasyAsaMkhyeyabhAgenApahiyanta ityevaM yA prarUpaNA sa kAlenAnuyogaH' ityevaM koTyAcAryaTIkAyAM vivRtam / anyatra tvanuyogadvArAdiSu vaikriyazarIriNo vAyavaH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezaparimANA dRzyante / tasvaM tu kevalino vidanti / zeSANAM tu pRthivyAdikAyAnAM yathAsaMbhavaM kAlairanuyogaH, tathathA- 'paijjattabAyarAnalaasaMkhyA hoMti AvaliyavaragA' iti, AvalikAyAM yAvantaH samayAsteSAM vargaH kriyate, tathAvidheSu cAsaMkhyAteSu vargeSu yAvantaH samayAstatpamANA bAdaraparyAptatejaHkAyikA bhavanti / tathA, pratyutpannatrasakAyikA asaMkhyeyAbhirutsarpiNya 'vasarpiNIbhirapahiyante / evaM pRthivyAdiSvapi yathAsaMbhavaM vAcyamiti / / 1402 / / atha kAle kAleSu cAnuyogamAha - kalamma bIyaporisi samAsu tisu dosu vA vi kAlesu / patrayaNassegavayAivayaNANaM solasahaM tu || 1403 // Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir x 1 kSetre tvanuyogastiryagloke yasmin vA kSetre / atRtIya dvIpeSvardhaSaDviMzeSu kSetreSu // / 1401 // * (vaya) 2 kAlasya samayarUpaNA kAlAnAM tadAdi yAvat sarvAddhA / kAlenAnilApahAraH kAlaistu zeSakAyANAm // 1402 // 3 paryAsavAdarAnalA saMkhyeyakA bhavantyAvalikAvargAH / 4 kAle dvitIyapauyA~ samAsu tisRSu dvayorvApi kAlayoH / vacanasyaikavacanAdivacanAnAM SoDazAnAM tu // 1403 // tendisort fis sUtramadhyetavyam, dvitIya pauruSyAM tu tasyAnuyogaH pravartate / aMta iha kAlasya prAdhAnyena vivakSaNAt kAle dvitIya pauruSI lakSaNe'nuyogaH kAlAnuyoga ityucyate / tathA, avasarpiNyAM suSamaduHSamA duHSamasuSamA duHSamArUpAsu tisRSu 'samAsu tti' arakeSu anuyogaH pravartate, nAnyatra / utsarpiNyAM tu duHSamasuSamA- suSamaduHSamArUpayoH samayordvayorarakayoranuyogaH pravartate, nAnyatra / ayaM ca kAleSvanuyogaH kAlAnuyogo'bhidhIyate / tadevaM bhaNitaH SaDvidhakAlAnuyogo'pi / atha vacanAnuyogamAha- 'vayaNassetyAdi' itthaMbhUtamekavacanaM bhavati, evaMbhUtaM vA dvivacanam, IdRzaM vA bahuvacanam, evaMsvarUpa ekavacanAdyanyataravacanasya yo'nuyogaH, ayaM vacanasyAnuyoga ucyate / vacanAnAM tvanuyogaH SoDazavacanAnuyogaH / kAni punastAni SoDaza vacanAni 1 / ucyate- ''liMgatiyaM vayaNatiyaM kAlatiyaM taha parukkha paccakkhaM / uvaNaya 'vaSaNaca uddhA ajjhataM hoi solasamaM // 1 // ' eSA'pi gAthA vineyAnugrahArtha vyAkhyAyate - iyaM strI, ayaM puruSaH, idaM kulamiti trINi liGgapradhAnAni vacanAni liGgatrikamucyate / ekaH dvau bahava ityekatvAdyabhidhAyakazabdatrayaM vacanatrayamabhidhIyate / akarot karoti, kariSyatIti bhUtAdikAlagrayamatipAdakaM vacanaM kAlatrikaM kAlapratipAdakavacanatrayamityarthaH / tathA, 'saH' iti parokSArthanirdezaH parokSavacanam / 'ayam' iti pratyakSanirdeza: pratyakSavacanam / upanayaH stutiH / apanayastu nindA, tayorvacanaM caturdhA, tadyathA- 'rUpavatI strI' ityupanayavacanam, 'kurUpA strI' ityapanayavacanam / 'rUpavatI strI, kintu kuzIlA' ityupanayA - 'panayavacanamiti / 'kurUpA strI, kintu suzIlA' ityapanayo- panayavacanamiti / yatrAnyazcetasi nidhAya viztArakabuddhyA'nyad bibhaNiSurapi sahasA yacetasi tadeva vakti, tat SoDazamadhyAtmavacanamiti / etat SoDazavacanavyAkhyAnaM vacanAnAmanuyogaH / atra prathamaikavacanAdInAmekaviMzativacanAnAM vyAkhyA vacanAnAmanuyoga ityapi draSTavyamiti / tadevaM vacanasya vacanAnAmityuktam / / 1403 // atha vacanena vacanairvacane'nuyogaH, ityetadAha NAyariyAI ekkeNuto bahUhiM vayaNehiM / vayaNe khaovasamie vayaNesu u natthi aNuogo // 1404 // vacanenAnuyogo yathA - kazcidAcAryAdiH sAdhvAdinA sakRdekenApi vacanenA'bhyarthito'nuyogaM karoti / vacanaistvanuyogaH 1 liGgatrikaM vacana trikaM tathA parokSa-pratyakSe / upanayA-panayayozcaturdhA'dhyAtmaM bhavati SoDazam // 1 // 2 vacanenAcAryAdirekenoko bahubhirvacanaiH / vacane kSAyopazamike, vacaneSu tu nAstyanuyogaH // 1404 // For Private and Personal Use Only
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 300 vizeSA0 yadA sa evA'sakRd bahubhirvacanairabhyarthitastaM karoti / kSAyopazAmika vacane sthitasyAnuyogo vacane'nuyogaH vacaneSu punanAstyanuyogaH, vacanasya kSAyopazamikatvenAnekatvAsaMbhavAt / anye tu manyante- vyaktitrivakSayA yeveva kSAyopazamikeSu bahuSu vacaneSvanuyogA, ityapyaviruddhameveti / tadevaM pazcavidhaH, padAdhio vA nirdiSTo vacanAnuyogo'pi // 1404 // athaitAva dameva bhAvAnuyogamAha bhAvassegayarassa u aNuogo jo jahioi bhaavo| domAisaMnigAse aNuogo hoi bhAvANaM // 1405 // audayikAdibhAvAnApekatarasya vyAkhyAna yo yathAvasthito bhAvastathaiva prarUpaNaM bhAvasthAnuyoga iti sopaskArastAtparyAyaH / teSAmevaudayikAdibhAvAnAM dvayAdisaMnikAze dvayAdisaMyoge yad vyAkhyAnaM sa bhAvAnAmanuyogaH / tadevaM bhAvasya bhAvAnAM vA'nuyoga ityuktam // 1405 // . atha bhAnena bhAvairbhAve bhAveSu vAnuyoga ityetad viparISurAha-- bhauveNa saMgahAINa NNayaraNaM dugAibhAvehiM / bhAve khaoksamie bhAvesu ya natthi aNuogo // 1406 // . ahavA AyArAisu bhAvesu vi esa hoi aNuogo / sAmittaM Asajja va pariNAmesuM bahuvihesuM // 1407 // saMgrahAdInAM pazcAnAmadhyavasAyAnAmanyatareNa cittAdhyavasAyena yo'nuyogaH kriyate sa bhAvenAnuyogaH / te cAmI pazcAbhimAyA, - ) yadAha sthAnAGge- " paMcahiM ThANehiM surya vAejjA, taM jahA- saMgahaDhAe, uvaggahavAe, nijjarahAe, suyapajavajAeNaM, abdocchittiie"| ayamartha:- kathaM nu nAmaite ziSyAH sUtrArthasaMgrAhakAH saMpatsyante / tathA, kathaM nu nAma gItArthA bhUtvA'mI vakhAdyutpAdanena gacchasyopagrahakarA bhaviSyanti ?, mamApyetA vAcayataH karmanirjarA bhaviSyati / tathA, zrutaparyavajAtaM zrutaparyAyarAzirmamApi vRddhiM yAsyati / , bhAvaspaikatarasya tvanuyogo yo yathAvasthito bhAvaH / dvayAdisaMnikAze'nuyogo bhavati bhAvAnAm // 1405 // 2 bhAvena saMgrahAdInAmanyataraNa, byAdibhAvaiH / bhAve kSAyopazarmike bhAveSu ca nAstyanuyogaH // 1306 // athavA''cArAdiSu bhAvezvapyeSa bhavatyanuyogaH / svAmitvamAsAtha vA pariNAmeSu bahuvidheSu // 14 // 3 paJcabhiH sthAnaiH zrutaM vAcayet , tadyathA-saMgrahArthatayA, upamahAryatayA, nirjarArthatayA, zrutaparyavajAtena, avyvcchityaa| tathA, zrutaparyavajAtaM zrutaparyAyarAzimamApi vRddhiM yAsyati, zrutasya cAvyapacchittirbhaviSyatIti / evaM paJcabhirabhiprAyaiH zrutaM sUtrArthato vAca. yediti| eSAmeva saMgrahAdidhAvAnAM madhyAd dvi-vyAdibhirbhAvaiH sarvA'nuyogaM kurvatobhAvairanuyogaH kSAyopazamika bhAve sthitasya vyAkhyA kurvato bhaave'nuyogH| bhAveSu punarnAstyanuyogaH, kSAyopazamikatvena tasyaikatvAt / athavA, eko'pi kSAyopazamiko bhAva AcArAdizAvalakSaNaviSayabhedAda bhidyate / tatazcAcArAdizAstraviSayabhedabhinneSu kSAyopazamikabhAveSyapyeSa bhavatyanuyogaH, na kazcid virodhaH / 'vA' iti athavA, svAmitvapAsAdyAnuyogakartRsvAmino bahUn pratItya kSAyopazamikapariNAmeSu bahumvanuyogapatte - veSvanuyogo na vihanyate / ityuktaH panidho bhAvAnuyoga iti / / 1406 // 1407 // eSAM cAnuyogaviSayANAM dravyAdInAM parasparaM yasya yatra samAdezaH, bhajanA vA, tadevAhadevve niyamA bhAvo na viNA te yAvi khetta-kAlehiM / khette tiNha vi bhayaNA kAlo bhayaNAe tIsaM pi // 1408 // dravye tAvad niyamAd bhAvaH paryAyo'sti, paryAyavirahitasya dravyasya kApi kadAcidapyabhAvAt / tAvapi dravya-bhAvI kSetrakAlAbhyAM vinA na saMbhavataH / dravya-bhAvayorhi niyamavAn sahabhAvo darzita eva / dravyaM cAvazyakaM kacit kSetre'vagADhamanyatarasthitimadeva ca bhavati / ataH siddhamidam- dravya-bhAvAvapi kSetra-kAlAbhyAM vinA kApi na bhavataH / kSetre tu kyANAmapi dravya-kAla-bhAvAnA bhajanA vikalpanA-kApi tatra te prApyante, kApi netyarthaH, lokakSetre trayANAmapi bhAvAt , alokakSetre'bhAvAditi / Aha- alokakSetre'pyAkAzalakSaNaM dravyamasti, vartanAdirUpastu kAlaH, agurulaghavazvAnantAH paryAyAH santyeva tat kathaM satra dravya-kAla-bhAvAnAmabhAvaH / satyam, kintvAkAzalakSaNaM dravyaM yata tatrocyate, tadayuktam, tasya kSetrabrahaNenaiva gRhItasvAta / kAlasyApIha samayAdirUpasya cintayituM prastutatvAt , tasya ca samayakSetrAdanyatrAbhAvAt , vartanAdirUpasya tvatrAvivakSitatvAt , kSetragrahaNenaiva tatra tasya gRhItatvAca / paryAyAceha dharmA-'dharma-pudgala-jIvAstikAyadravyasaMbandhino vivakSitAH, te cAloke na santyeva / AkAzasaMvandhinastvagurulaghuparyAyAH kSetragrahaNenaiva gRhItatvAd neha vivakSitAH / ityato'loke trayANAmapi dravya-kAla-bhAvAnAmabhAvaH / 'kAlo bhayaNAe tIsu pitti' dravya-kSetra-bhAveSu triSvapi kAlo bhajanayA vikalpanayA bhavati, samayakSetrAntarvardipu teSu tasya bhAvAta , tadvAhistvabhAvAditi / evaM ca sthitAnAmamISAM dravyAdInAM yathAsaMbhavamanuyogaH pravartata iti // 1408 // xsamAveza-1 . cha. 'pAmiti sN| 2 dravye niyamAd bhAvo na vinA tI cApi kSetra-kAlAbhyAm / kSetre prayANAmapi bhajanA kAlo bhajanayA niSvapi // 10 // Aha For Private and Personal Use Only
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 301 vizeSA0 aparamapi dravyAdigataM kizcit svarUpaM prasaGgataH prAha__ AhAro AheyaM ca hoi dav taheva bhAvo ya / khettaM puNa AhAro kAlo niyamAu Aheo // 1409 // vyapAdhAro bhavati paryAyANAma , AdheyaM ca bhavati kSetre / tathA, bhAvavAdhAro bhavati kAlasya, kAla-varNAdInAM samayAdisthititvAditi; Adheyazca bhavati dravye / kSetramAkAzaM punaH sarveSAmapi dharmA 'dharma-pudgala-jIva-kAladravyANAm , agurulaghuparyAyANAM cAdhAra eva, na vAdheyam , sarvasyApi vastunastatraivAvagAhasvAt , tasya ca svamatiSThitatvenAnyatrAdheyatvAyogAditi / 'kAlo niyamAu Aheu ti' kAlo niyamAdAdheya eva bhavati, na tvAdhAraH, tasya dravya-paryAyeSveva sthitatvAt , tatra cA'nyasyAsthitatvAditi / tadevaM vyAkhyAto nAmAdibhedataH saptavidho'pyanuyogaH // 1409 // . etadvipakSazvAnanuyogo bhavati, atastaM bibhaNiSuruktopasaMhAraM prastAvanAM cAha - eso'NurUvajogo gao'Nuogo io vivajjatthaM / jo so aNaNuogo tattheme hoMti dilutA // 1410 // tadevaM gato bhaNita eSo'nurUpayogo'nuyogaH saptavidho'pi / atha viparyastametadviparyayeNa yo'yamananuyogaH sa ucyate / tatra caite vakSyamANA dRSTAntA bhavanti // iti prayoviMzatigAthArthaH // 1410 // ke punaste'nanuyogadRSTAntAH ?, ityAha- . 'vacchagagoNI khujjA sajhAe ceva bahiraullAve / gAmellae ya vayaNe satteva ya hoti bhAvammi // 1411 // sAvagabhajA sattavaIe ya koMkaNagadArae naule / kamalAmelA saMbassa sAhasaM seNie kovo // 1412 // - yathA'nuyogo nAmAdibhedAt saptavidho varNitastathA'nanuyogo'pi yathAsaMbhavaM vktvyH| tatra nAma-sthApane sugame / dravyAnanuyoge, tatprasaGgato dravyAnuyoge ca vatsagaurudAharaNam / kSetre tvananuyogA-'nuyogayoH kubjodAharaNam / kAle svaadhyaayH| vacane punarudAharaNa , AdhAra AdheyaM ca bhavati dravyaM tathaiva bhAvazca / kSetraM punarAdhAraH kAlo niyamAdAdheyaH // 1409 / / 2 eSo'nurUpayogo gato'nuyoga ito viparyasam / yaH so'manuyogastayeme bhavanti dRSTAntAH // 1410 // 3 vatsakagIH kabjA svAdhyAyazcaiva badhirolApaH / grAmeyakaca vacane saptaiva ca bhavanti bhAve // 1411 // ___ zrAvakabhAryA sAtapadikazca kokaNakadArako nakulaH / kamalAmekA zambasya sAhasaM zreNike kopaH // 1412 // dvayam , tadyathA- badhirolApaH, grAmeyakaca / bhAve tu saptodAharaNAni bhavanti, tadyathA- zrAvakabhAryA, sAptapadikaH puruSaH, koGkaNakadArakaH, nakulaH, kamalAmelA, zambasya sAhasam , zreNikakopazca / / iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1411 // 1412 // atha vistarato 'vacchagagoNI-' udAharaNaM bhASyakAraH prAha khIraM na dei samma paravatthaniogao jahA gAvI / chaDDeja ca paraduddhaM karija dehovarohaM vA // 1413 // - yathA kAcicchabalAdikA gauramyasyA bahulAdikAyAH saMbandhini godohakena vatse niyukte satyananuyogo'yamiti kRtvA tatriyogataH kSIraM dugdhaM samyag na dadAti / athavA, na tAvatA tiSThet , kintu paradugdhamanyasyA api goH satkaM dugdhamagre'pi godohanikAyA vyavasthitamullalantI chardayet tyAjayet / yadivA, dehoparodhaM latAmahArAdibhirjAnubhaGgAdinA dehabAdhAmapi kuryAdityarthaH // 1413 // tathA kim ?, ityAzaGkaya prastutaM yojayannAha teha na caraNaM pasUte parapajjAyaviNiogao davvaM / puvvacaraNovaghAyaM karei dehovarohaM vA // 1414 // jiNavayaNAsAyaNao ummaayaa-''tNk-mrnnvsnnaaii| pAveja savvaloyaM sa bohilAhovaghAyaM ca // 1415 // davvavivajAsAu sAhaNabheo tao caraNabheo / tatto mokkhAbhAvo mokkhAbhAve'phalA dikkhaa||1416|| tathA'trApi. vyAkhyAtA yadA jIvAdidravyamajIvAdidhamaiMH prarUpayati, ajIvAdidravyaM vA jIvAdidhamaiMH prarUpayati / taditthaM marUpyamANaM tad dravyamanuyogato dugdhasthAnIyaM caraNaM cAritraM na prasUte- paraparyAyaviniyogato viparyAsAt taddhetustad na bhavatItyarthaH / na caitAvatA tiSThati, kintvitthamananuyogaM kurvataH pUrvaprAptacaraNopaghAtaM ca karoti / tathA, itthamavidhiprarUpaNapravRttasya rogAdyutpatterdehasyApyuparodhaM bAdhAM vidadhAti / kiJca, itthaM jinavacanAzAtanotpatterunmAdA-''taGka-maraNavyasanAnyapi prApnuyAt / tathA, sarvavratalopama, bodhilAbhopaghAtaM ca prApnuyAditi / nanu kathaM viparyayaprarUpaNAmAtrAdevaitAvanto doSAH syuH 1, ityAha- 'davvavivajjAsetyAdi viparItaprarUpaNe hi dravyasya viparyAso bhavati, tathA ca sati sAdhanasya samyagjJAnAderbhedo'nyathAbhAvo jAyate / tataH sAdhanabhedAcaraNabhedaH, .. .kSIraM na dadAti samyak paravatsamiyogato yathA gauH / chardayeca paradugdhaM kuryAd dehoparodhaM vA // 13 // nApatte- : tathA na caraNaM prasUte paraparyAyaviniyogato havyam / pUrvacaraNopaghAtaM karoti dehoparodhaM vA // 1414 // jinavacanAzAtanata unmAdA-''tata-maraNavyasanAni / prApnuyAt sarvahopaM sa bodhilAbhopaghAtaM ca // 1415. . dravyaviparyAsAt sAdhanabhedastatazcaraNabhedaH / tato mokSAbhAvo mokSAbhAve'phalA dIkSA // 11 // For Private and Personal Use Only
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 302 vizeSA0 tadbhedAta tatsAdhyasya mokSasyAbhAvaprasaGgaH, upAyAbhAve upeyaasiddheH| tato mokSAbhAve niSphalaiva dIkSA, mokSArthameva tatpatipatteH, tatastadabhAve nirarthakaiva seti / tadevaM dravyAnanuyoge nirdiSTA dossaaH|| 1414 // 1415 // 1416 // atha dravyasya samyaganuyoge guNAnAhasammaM payaM payacchai savatthaviNiogao jahA gheNU / taha sayapajjavajoe davvaM caraNaM tato mokkho||1415|| yathA paravatsaparihAreNa svavatsaviniyogAd gauH samyak payaH prayacchati, tathA dravyamapi vaparyAyaviniyoge samyakacaraNe prasUte / amaryAvAptizva kAcid na bhavati / yatazcaraNAt kim ?, ityAha- yato'cirAd mokSaH prApyata iti / tadevaM dravyAnanuyoMge sadanuyoge ca doSa guNayorvatsagodRSTAnta uktaH // 1417 // atha kSetrAcananuyoge doSAn , tadanuyoge tu guNAn sodAharaNAnatidizanAha aivaM khattAIsu vi sadhammaviNiogao'Nuoga tti / vivarIe vivarIo sodAharaNo'NugaMtavbo // 1418 // evamuktAnusAreNa kSetra-kAla-vacana-bhAveSvapi svadharmaviniyogata AtmocitadharmayojanAdanuyogaH viparIte tu viparItadharmayojane tu viparIto'nanuyogaH sodAharaNaH svabuddhyA granthAntarAccAnugantavyo jJAtavyaH / tatrethapatidiSTe'pi mugdhavineyAnugrahArtha kizciducyate / tatra kSetrato'nanuyoge kubjodAharaNamabhidhIyate pratiSThAnanagare saulavAhanAM nAma raajaa| sa ca prativarSa samAgatya bhRgukacche nabhovAhananRpaM ruNaddhi / Rtubaddhe ca kA natra sthitvA varSAsu svanagaraM gacchati / anyadA ca rohake samAgate tena rAjJA svanagara jigamiSuNA''sthAnasabhAmaNDapikAyAM patagrahakamantareNApi bhUmau niSThayUtam / tasya ca rAjJaH patadhakadhAriNI kubjA samasti / tayA cAtIva bhAvajJatayA lakSitam- mUna parijihIpuridaM sthAna narapatiryAsyati prabhAte vanamaram, tenetthamidaM niSThIvati / iti saMcintya nigaditaM kathamapyAtmaparicitasya yAnazAlikasya / tatastena praguNIkRtya yAnAbhyagacchata eva rAjJaH purato'pi pravartitAni / tatpRSThatazca sarvo'pi skandhAvAraH pravRtto gantum / NyAca nabhomaNDalaM kaTakadhulInikareNa / tatazcintitaM vismitamanasA narAdhipena-nanu mayA kasyApi prayANakaMna kathitam , dhulIbhayAt kilAI savaccha- samyak payaH prayacchasi svavatsaviniyogato yathA dhenuH / tathA svaparyAyayoge dravyaM caraNaM sato mokSaH diSTe-1 1 evaM kSetrAdivapi svadharmaviniyogato'nuyoga iti / viparIte viparItaH sodAharaNo'nugantavyaH // 1415 // 3 ka.ga. 'zAla' / khalpaparicchado bhUtvA sainyasya purata evaM yAsyAmi, etacca viparItamApatram , tatkathamidaM kaTakalokena vijJAtam, iti paramparayA zodhayatA vijJAtA kubjA | pRSTayA ca tayA kathitaM sarvamapi yathAvRttam / tadatra sabhAmaNDapakAdikSatreNa niSThIvanasyAnanuyogaH, niSThIvanAdirakSaNa-pramArjano-palepanAdikastvanuyogaH / evamekAntanityam , ekam , apradezaM cAkAzaM prarUpayato'nanuyogaH, syAdvAdalAJchitaM tu tadeva prarUpayato'nuyoga iti / kAlAnanuyogA-'nuyogayoH svAdhyAyadRSTAntaH, tadyathA-ekaH sAdhuH pAdoSikakAlagrahaNAnantaraM kAlikazrutamatItAmapi tadguNanavelAmajAnAnaH parAvartayate / tataH samyagdRSTidevatayA cintitam- bodhayAmyamum , mA bhUd mithyAdRSTidevatA chalamasya / tato maSitakArikArUpeNa mathitabhRtameva ghaTaM mastake nidhAya tasyaiva sAdhorantike gatAgatAni kurvatI 'mathitaM labhyate' iti mahatA zabdena puna: punarghoSayantI paribhramati / tato'tyudejitena sAdhunA proktam-- aho! bhavatyAstaRvikrayavelA / tato mathitakArikayA'pyavAciaho ! tavApi svAdhyAyavelA / tato vismitaH sAdhurupayujya mithyAduSkRtaM dadAti / tataH 'akAlakhAdhyAyavidhAnena mithyAdRSTidevatAvihitacchalAni bhavanti, ataH punarapyevaM mA kArSIstvam' ityAdi sAdhurdevatayA'nuzAsita iti / eSa khAdhyAyasya kAlAnanuyogaH, kAle tu paThatastadanuyogaH / prastute'pi kAladharmANAM caiparItyA-'baparItyamarUpaNe'nanuyogA-'nuyogI vAcyAviti / ... atha vacanaviSayamananuyogA-'nuyogayorudAharaNadvayamucyate / tatra prathama badhirollApaH / tatra caikamin grAme badhira kuTumbaM parivasati- sthaviraH, sthavirAH putraH, vadhuzca / anyadA ca putraH kSetre halaM vAhayan pathikairmArga pRSTo badhiratayA pravIti-gRhajAto mama balIva vimau, na punaranyasya satkau / tato 'badhiro'yam' iti vijJAya matAH pathikAH / tato bhaktaM gRhItvA vadhUH samAyAtA / bhRGgitau pathikairbalIva vityAdi niveditaM tatastasyAH / tayA ca bhoktam- 'kSAramalavaNaM veti na jAnAmyaham, etat tvadIyajananyaiva hi saMskRtam / tato gRhaM gatayA tayApi kSArAdibhaNanavyatikaro niveditaH / sthavirayA ca kartayantyA moktam- sthUla sUkSma vA bhavatu, idaM sthavirasya paridhAnaM bhaviSyati / niveditaM caitat sAnuzayacittayA sthavirayA gRhamAgatasya sthavirasya / tenApi bi. bhyatA moktam- tava jIvitaM pibAmi, yokamapi tilamahaM bhakSayAmIti / evamekavacanAdikamapyuktaM dvivacanAditayA yaH zRNoti, tathaiva cAnyasya prarUpayati, tasyAnanuyogaH, yathAvacchtraNamarUpaNe svanuyoga iti / / vacanAnuyogasyaivehamAdhAnyakhyApanArtha vacanaviSayameva dvitIyaM grAmeyakodAharaNamucyate-tatra caikasmin nagare kasyAvid mahi 1ka.ga.cha. 'prdossikaa| For Private and Personal Use Only
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org PRABHATARIKAATALITREATRAcharya ShriKailassagarsuri Gyanmandir 303 vizeSAH lAyA bhartA mRtH| tatastatrendhana-jalAdikaSTena bAdhitA'nirvahantI laghunA nijatanayena saha grAmaM gatA'sau / tato vRddhi gatena putreNa sA pRSTA-madIyapituH kA jIvikA''sIt / tayA proktam- raajsevaa| tenoktam- ahamapi tAM karomi / tayA proktam-putra! tuSkarA'sau mahatA vinayena kriyate / kIdRzaH punarasau vinayaH / tayA proktam- sarvasyApi dRSTasya praNAmaH kAryaH, nIcacyA sarvasyApi pravartitavyam , paracchandAnuvRttiparaizca sarvatra bhavitavyam / evaM kariSyAmi' ityabhyupagamya calito'yaM raajdhaaniisNmukhH| mArge ca hariNeSvAgacchatsu vRkSamUleSvAkRSTadhanuryaSTayo nilInA vyAdhA dRssttaaH| teSAM ca tena mahatA zabdena yotkAraH kRtH| tatasvastAH prapalAyya gatA hrinnaaH| tato vyAdhaiH kuTTayitvA baddho'sau / tatastenoktam-jananyAhaM zikSitaH- 'dRSTasya sarvasyApi yotkAraH kartavyaH' ityAdi / tatazca 'Rjurayam' iti jJAtvA muktastaiH / zikSitazca yathA- 'IdRzeSTe nilInairavanataiH zabdamakurvadbhiH, zanairvA jalpadbhinibhRtamAgamyate / tadabhyupagamya purato gantuM pravRtto'sau / dRSTAzca vastrANi kSAlayanto rajakAH / teSAM ca vastrANi taskarairnityamapahiyante / tatastatra dine laguDAdivyagrapANayo rajakAH pracchannopaviSTA herayantastiSThanti / AgatazcAjalpannavanatagAtro nilIyamAnaH zanaiH sa tatra grAmeyakaH / sa eSa cauraH' iti patvA kuTTayitvA baddho'sau rajakaiH / sadbhAve ca kathite muktastaiH / zikSitazca yathA- 'IdRze kasmiMzcid dRSTa evamucyate, yathA- Urpha kSAro'tra patatu, zuddhaM ca bhavatu' iti / idaM cAbhyupagamya pravRttaH purato gantum / tato dRSTa kaminnAme bahubhirmaGgalaiH prathama halavAhanasya divasakaraNaM kriyamANam / tata uktam- UpamityAdi / tatastairapi kRpIvalaiH pihitA, paddhazca / sadbhAce jJAte muktaH / zikSitazca yathA- 'IdRze kApi raSTe mocyate, yathA-gavyo'tra bhriyantAm , bar3hatra bhavatu, sadaiva cedamastu' iti / abhyupagataM ca tenedam / anyatra ca mRtake bahirmIyamAne proktamidam / tatrApi kuTTitaH, baddhazca / sadbhAvakathane ca muktaH / zikSita yathA- 'IzaM mA bhUd bhavatAM kadAcidapi, viyogazcedRzenAstu' iti / etaccAnyatra vivAhe proktam / tatrApi tathaiva baddhaH / sadbhAce parijJAte muktaH / zikSitazca yathA'IdRze procyate- sadaiva pazyantvIdRzAni bhavantaH, zAzvatazca bhavatvetatsaMbandhaH, mA bhUdiha viyogaH' iti / idaM cAnyatra kacid nigaDabaddhaM rAjAnamavalokya bruvANastathaiva kadarthayitvA muktaH / zikSitazca yathA- 'IdRze viyogaH zIyaM bhavatvanena, evaMvidhaM ca mA bhUt kadAcidapi' ityabhidhIyate / etaccAnyatra kvacid rAjJA saMdhau jalpyamAne proktam / tatastatrApi tathaiva kdaarthitH| evaM sthAne sthAne kadarthyamAno'nyadA kasyApi vibhavavipramuktaThakkurasya sevA vidhaatumaarbdhH| tatra cAnyadA gRhe AmlakhalikAyAM siddhAyAM grAmasabhAjanasamUhamadhye upaviSTasya Thakkurasya 'zItalIbhUtaiSA bhoktumayogyA bhaviSyati' iti bhAryayA tadAkAraNAya preSito grAmeyakaH / tenApi janasamUhasya zRNvato mahatA zabdenoktam-Agaccha Thakkura ! zIghrameva gRham , sukSva AmlakhalikAm , zItalIbhavati lgnaa'sau| tano lajjitaSThakkuro gRhaM gataH / tato gAheM tADayitvA zikSitaH, yathA-'netthaM pUtkurvANahaprayojanAni bhaNyantai, kintu vastreNa mukha sthagayitvA karNAbhyaNe ca sthitvA zanaiH kathayante / tato'nyadA vahidIpte gRhe gato'sau rAjasabhAyAM zanairagrataH sthitvA vastraM ca mukhadvAre dayA kathitaM ca tasya karNe | tataH saMbhramAd dhAvito gRhAbhimukhaM ThakkuraH / dagdhaM ca sarvasvaM sarvamapi gRham / tataH kupitena bAhaM tADito'sau ThakkureNa / bhaNitazca- nilakSaNa ! prathamameva dhUme nirgate jalAcAmla-dhUli-bhasmAdikaM kimiti tvayA na nikSiptam , mahatA ca zabdena kimiti tvayA na pUtkanam / tenoktam- anyadetthaM kariSyAmIti / tataH kadAcid vihitasnAno dhuupnaayopvissttsstthkkurH| nirgatA ca pacchAdanapaTTasyoparyagurudhamazikhA / dRSTA ca grAmeyakeNa / kSiptA caupATya taduparyAcAmlabhRtayahAsthAlI, jala-dhUlI-bhasmAdikaM ca, tathA ca pUtkRtaM mahadbhiH zabdairiti / tataH 'yogyo'yam' iti niSkAzito gRhAta / evaM ziSyo'pi yAvanmAnaM vacanaM guruH kathayati, tAvanmA. trameva svayaM dravya-kSetra-kAla-parAbhiprAyaucityaparijJAnazUnyo yo vakti tasya vacanAnanuyogaH, yastu dravya-kSetrAdyaucityena vakti tasya tadanuyoga iti / bhAvAnanuyogA nuyogayoH saptodAharaNAni-tatra zrAvakamAryodAharaNamucyate- ekena gRhItANuvratena taruNazrAvaNAtIva rUpa. vatI, kRtodbhaTarUpazRGgArA nijapatnyA eva sakhI kadAcid dRSTA, gADhamadhyupapannazca tasyAm , paraM lajjAdinA kimapi vaktumazaknuvaMstatprApticintayA ca pratidinamatIva durvalIbhavati / nirbandhena pRSTaM kAraNaM svabhAryayA |kthitN ca kathaM kathamapi tena / tayA cAtIva dakSatayA proktam- etAvanmAtre'pyarthe kiM khidyate , prathamameva mamaitat kiM na kathitam ?, svAdhInA hi mabha sA, AnayAmi satvarameveti / tato'nyadine bhaNito bhartA- abhyupagataM saharSayA tayA yuSmatsamIhitam , pradoSe cAgamiSyati, paraM lajAlutayA vAsabhavanapraviSTamAtrApi pradIpaM vidhyApayiSyati / tenoktam- evaM bhavatu / kimitthaM vinazyati !! tato vayasyAyAH sakAzAt kizcid nimittamudbhAvya yAcitAni tayA tadIyAni svabhavRdRSTapUrvANi pradhAnavastrANi, AbharaNAni ca / tato guTikAdiprayogato vihitasakhIsadRzakharAdisvarUpA, tathaiva kRtazRGgArA tatsadRzalalitena, vilAsaizvAnvitA tasyaiva zrAddhasya bhAryA saMnihitavarakusuma-tAmbUla-zrIkhaNDA-guru-karpUra-kastUrikAdisamastabhogAnA vihitAmalapadIpAloke ramaNIye vAsabhavane savilAsamanvarizat / tato dRSTA sotkaNThavisphAritadRzA tridazakallolinIpulinapratispardhipalyakopaviSTena jhagityeva nayana-manasoramRtavRSTimivAdadhAnA tenaiSA / tathA ca dRSTamAtrayA vidhyApitaH pradIpaH / krIDitaM ca vividhagoSThIprabandhapUrvakaM tayA saha nirbharaM tena / gatAyAM ca tasyAM pratyuSasi cintitamanena "sayalasurA-'surapaNamiyacalaNehiM jiNehiM jaM hiyaM bhaNiyaM / taM parabhavasaMbalayaM ahaha ! mae hAri sIla // 1 // " xbATa-1o sakalasurA-surapraNatacaraNairjinayaMtitaM bhaNitam / tat parabhavazambalakamahaha ! mayA hAritaM zIlam ||1||+pRssttH-17tt-| / For Private and Personal Use Only
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mukagRhe zrAvakastiSThati / yata / tata ekena sAdhunA zeSasAdhanAmAmApatagrAmyabhASitam / tatastana cina vicintyoktam 304 vizegA. ityAdisaMvegavazotpannapazcAttApamahAnalalupyamAnAntaHkaraNaH pratidinamadhikataraM durbalIbhavatyasau / tato nirbandhena svabhAryayA pRSTo niHzvasya sakhedaM bravIti- priye! yatazvirakAlAnupAlitasvargA-'pavarganivandhanavatakhaNDanenAmunA kRtaM mayA tadakartavyaM yat bAlizAnAmapyavidheyam / tataH kRzIbhavAmyahamanayA cintayA / tato bhAryayA saMvegavazIbhUtaM vyAvRttaM ca tacceto vijJAya kathitaH so'pi yathAvRttaH sadbhAvaH / sAbhijJAnakathanAdibhizca samutpAditA pratItistasya / tataH svasthIbhUto'yamiti / tadevaM svakalavamapi parakalatrAbhiprAyeNa bhuJjAnasya tasya bhAvAnanuyogaH, yathAvasthitAvagame tu bhaavaanuyogH| evamaudayikAdibhAvAn svarUpavaiparItyena prarUpayato bhAvAnanuyogaH, yathAvasthitatatparUpaNe tu bhAvAnuyoga iti / saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadikaH, tadudAharaNamucyate- ekasmin pratyantagrAme ko'pi sevakapuruSo nasati sma / saca sAdhvAdidarzaninA saMbandhinaM dharma na kadAcidapi zRNoti, na ca tadantike kadAcidapi vrajati, na ca kasyApyupAzrayaM dadAti, yato dayAlutAM, paradhana-parakalatranivRttyAdiguNapratipattiM caite'mI kariSyanti, na ca tAM pAlayitumahaM zaknomIti / anyadA ca varSAsanamAyAtAstatra kathamapi sAdhavaH / teSAM ca tatra vasatimanveSayatAM kautukaM dikSubhiH sevakanaramitraimINairuktam- atretthaMbhUto bhavatAmatIva bhakto'mukagRhe zrAvakastiSThati / vasatyAdinA na kiJcit kSaNaM kariSyati, tad gacchata tatreti / kRtaM tat tathaiva taiH / sa ca teSAM purato'pi sthitAnA saMmukhamapi nAvalokayati / tata ekena sAdhunA zeSasAdhUnAmabhimukhamuktam- sa epa na bhavati, vazcitA vA tAmeyakairvayam / tatastena saMbhrAntenoktam - kiM kiM bhaNatha yUyam / tatastaiH kathitaM sarvamapi tadgrAmyabhASitam / tatastena cintitam- aho ! matto'pi te nikRSTA yairete'pi pravazcitAH / tasmAd mA bhUvannamI, ahaM ca tadupahAsapAtram | ato'niSTamapi karomyetat / iti vicintyoktamtiSThata mama nirAkulAH zAlAyAmetasyAm , paraM mama dharmAkSaraM na kathanIyam / pratipannametat taiH / sthitAzca sukhena tatra caturmAsakAtyayaM yAvat / tato vijihIrSubhistairanutrajanArthamAgatasya zayyAtarasya kalpo'yamiti dattA'nuzAstiH / tato madya-mAMsa-jIvaghAtAdivirati kartumazaknuvatastasyAtizayajJAnitayAdhye pratibodhaguNaM pazyadbhirgurubhiH sAptapadikaM taM dattam- kazcit paJcendriyaprANinaM jighAMsunA yAvatA kAlena sapta padAnyavaSTabhyante tAvantaM kAlaM pratIkSya hantavyo'sAviti / pratipannametat tena | gatAzca sAdhavo'nyatra / anyadA cAsau sevakanaracauryArtha gataH kvApi / tato'pazakunAdikAraNena svalpenaiva kAlena prtinivRttH| kIdRzo matparokSe padIyagRhe samAcAra iti jijJAsurnizIthe pracchanna evaM praviSTo nijagRhe / tasmiMzca dine tasya bhaginI grAmAntarAdAgatA / tayA ca kenApi hetunA vihitapurupanepathyayA naTA nRtyanto niriikssitaaH| tato'tIvapravalanidrAvazAt kRtapuruSaveSeva bhrAtRjAyAsamIpe pradIpAlokAdiramyavAsabhavanagatapalyAGka evaM nirbhara prasuptA / tenApi ca tadvandhunA'kasmAdeva gRhapaviSTena dRSTaM tat tAdRzam / tatazcintitamanena- aho / vinaSTaM magRham , viTaH ko'pyayaM madbhAryAsamIpe prasuptastiSThati / iti kopAvezAdAkRSTaH kRpANaH / tataH smRtaM vratam / vilambitaM ca saptapadApasaraNakAlam / atrAntare tadbhaginI bAhulatikA nidrAvazena tadbhAyA mstkenaakraantaa| tataH pIDyamAnayA tadbhaginyA proktam- hale! muzca mama bAhum , ye'tyarthamaham / tataH svaravizeSeNa jJAtA'nena svabhaginI / aho ! nikRSTo'ham , manAgeva mayA na kRtamidamakAryam, tata utthite sasaMbhramaM bhaginI-bhArye iti / kathitazca sarvaiH svavyatikaraH parasparam / tato yathoktAbhigrahamAtrasyA'pyevaMbhUtaM phalamuvIkSya saMvignaH prabajito'sAviti / tadatra svabhaginImapi parapuruSAbhiprAyeNa jighAMsostasya bhAvAnanuyogaH, yathAvasthitAvagame tu bhAvAnuyogaH / prastutayojanA tu zrAvakabhAryodAharaNavaditi / kokaNakadArakodAharaNaM yathA- kokaNaviSaya ekasya puruSasya laghudArako'sti / bhAryA tu mRtA / anya ca pariNetumi cchatA'pi sapatnIputro'syA'stIti na ko'pi dadAti / anyadA ca sahaiva tena dArakeNAsAvaraNye kASThAnayanAya gataH / tatra ca kasyApi pitrA kANDaM muktam / tadAnayanAya ca dArakaH preSitaH, gatazcAyam / atrAntare duSpitustasya calitaM cittam, yadasya dArakasya satkakAraNenA'nyAM bhAryA mama na ko'pi dadAti / tato'nyaM kANDaM kSiptvA viddho'sau dArakaH / tato mahatA svareNoktaM bAlakenatAta ! kimetat kANDaM tvayA muktam ?, viddho'smyanenA'ham / tato nidhuNena pitrA'nyat kANDaM muktam / tato jJAtaM dArakeNa- 'hanta, ! bukko mArayatyeSa mAm , iti visvaraM raTan nikRSTena tena mArito'sAviti / pUrvamanyasya vANaM muzcatA pitrAnAbhogata evA'haM viddha ityavabudhyamAnasya bhAvAnanuyogaH, pazcAd yathAvasthitAdhigameM tasya bhAvAnuyogaH / athavA, 'saMrakSaNArthamapi ta bAlakaM mArayAmi' itya dhyavasyataH piturbhAvAnanuyogaH, tadrakSAdhyavasAye tu bhAvAnuyogaH / evaM viparItabhAvArUpaNe bhAvAnanuyogA, aviparItabhAvArUpaNe tu bhAvAnuyoga iti / atha nakulodAharaNam- padAteH kasyacid bhAryA gurviNI jaataa| nakulikA ca kAcit tadgRhakRtyAzritAgurviNI padAtibhAryayA sahakasyAM rajanyAM prasUtA / tasyA nakulo jAtaH / itarasyAstu putrH| tato'sya samIpe sthito nakulaH sadaiva tiSThati / anyadAca padAtibhAryAyA dvAre khaNDayantyA madhye maJcikAyAM sthito bAlakaH sarpaNa daSTA, mRtazca / tato macikAyA uttaran nakulena dRSTo viSadharaH, khaNDazaH kRtvA mAritazca / tato dvAre padAtibhAryAyAH samIpe gatvA zoNitopaliptavaktrAyavayavo'sau cATUni kartumArabdhaH, dRSTazca 1 ka.cha. 'kadeza e' / cukko- mukko-I + saMrakSaNAmipi-15 vRtyaayaa| For Private and Personal Use Only
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir ityabhidhAya gato nArA ta ! tAmeva kanyako gamelAntikaM gataH / ta 305 vizeSA0 tyaa| tato 'nUnaM madIyaputro mArayitvA bhakSito'nena' iti vicintya kopAvezAd musalena hatvA mArito nakulaH, gatAca putrasamIpe / iSTazca putreNa saha vinaSTaH srpH| jJAtaM ca yathA sarpaNa putraH, nakulena tu so nihtH| tato hanta / itthaM niraparAdho'pi, upakAryapi mayA nikRSTayA ito barAko nakula iti vicintya dviguNataraM shokmaapnaa| pUrvamanaparAdhinamadhyaparAdhinaM vijJAya nakulaM pratyAstasyA bhAvAnanuyogaH, yathAvatparijJAne tu bhAvAnuyoga iti / prastutayojanA tvanantaroktavaditi / [x likhana) atha kamalAmelodAharaNam-tatra dvAravatyAM nagaryA baladevaputro nissdhH| tasyApi putraH saagrcndrH| sa ca rUpeNAtIvotkRSTaH, zambAdInAM ca kumArANAM srvessaampytimiyH| tasyAmeva cadvAravatyAM nagayomanyasya rAjJo dahitA kamalAmelA nA prasenatanayasya nabhaHsenakumArasya dattA, avatAca tiSThati / anyadAca tatra nAradaH sAgaracandrasya samIpaM gataH / tenA'pyabhyutthita upavezya praNamya ca pRSTaH-evaM bhagavan ! AzcaryaM kimapi kApi / nAradenoktam- haSTaM kamalAmelAbhidhAnarAjaputrikAyA na khalu mamaiva, kintu bhuvanatrayasyA'pyAzcaryakAri rUpam / sAgaracandreNoktam- kiM dattA kasyacit sAnAradenoktam-dattA, paraM nAthApi prinniitaa| kathaM punarmama sA saMpatsyate iti sAgaracandreNokte 'na jAnAmyetadaham' ityabhidhAya gato nAradaH / sAgaracandrastutadinAdArabhya nayAnI nApyAsInaH kApi rati labhate / tAmeva kanyako phalakAdiSvAlikhat / tamAmamantrajApaMcAnavarataM kurvanAste / nArado'pi kamalAmelAntikaM gataH / tathApi tathaivAzcarya kimapi dRSTamiti pRSTaH kalahadarzanapipatayA sa mAha- dRSTamAzcaryadvayaM mayA, sAgaracandre sarUpatvama, nabhAsene tu kurUpatvam / tato gityeva sA viraktA nabhAsene, anuraktA ca sAgaracandre / samApticintAturA ca samAvAsitA nAradena sA / vatse ! sthirIbhava, saMpatsyate'cirAdeva tavA'yam / ityuktvA gataHsAgaracandrasamIpe 'yatsa ! icchati tvAM sA' ityabhidhAya ca gataH / tato birahAvasthAdhyathite pralapati ca sAgaracandre ArtaH sarvo'pi mAtrAdisvajanavaryaH / khiyante yAdavAH / tadaprAntare samAyAtaH kathamapi sAgaracandrasamIpe shmbkumaarH| dRSTazca tenA'sau tadavasthaH / tataH pRStastasya sthitvA hastadvayenAcchAdite tadakSiNI zambena / sAgaracandreNoktam- kiM kmlaamelaa'| zambenoktam-- nAI kamalAmelA, kintu kamalAmelo'ham / tataH sAgaracandreNa 'zambo'yam' iti jJAtvA proktam- satyametat , tvameva mama kamaladIrghalocanA kamalAmelA melayiSyasi, ko'trArthe'nyaH samarthaH iti / tato'nyairyadukumAraiH pItamayaH paravazIbhUtaH zambo grAhitastadApanapratijJAm / uttIrNe ca madabhAve vicintitaM zambenaaho! AlaM mayA'bhyupagatam, azakya hyetad vastu, kathamiyaM pratijJA nirvAhayiSyate / tataH pradyumnapArthAt prajJaptividyA yAcitA zambena / vivAhadivase ca bahubhiryAdavakumAraiH parivRtena tena suragAM pAtayitvA pitRyahAdAkRSya nItA bahirudyAne kamalAmelA / nAradaM ca sAkSiNaM kRtvA kAritastatpANigrahaNasaMbandhaH sAgaracandrasya / tataH sarve'pi kRtavidyArasvarUpAH krIDantastiSThanti udyAne / pita zvazurapAkSikazcAnveSayadbhiddeSTA kRtavidyAdhararUpA navapariNItaveSadhAriNI ca krIDantI kmlaamelaa| vidyAdharairapahatya pariNItA kamalAmelani kathitaM tervAsudevasya / nirgatazca vidyAdharopari kupitaH sabalavAhano'sau / lagnaM ca mahadAyodhanaM tAvata, yAvata pazcAcchambaH parihatakriyarUpaH patito janakasyAhiyugme / tatazcopasaMhRtaH saMgrAmaH / dattA ca kRSNana kamalAmelA sAgaracandrasyaiva / gatAzca sarve svasthAnam / tatra sAgaracandrasya zamba kamalAmelAM manyamAnasya bhAvAnanuyogaH, yathAvasthitAvagame tu bhAvAnuyogaH / viparItAdiprarUpaNayojanA tu prastutA pUrvavaditi / -atha zambasyodAharaNam- vAsudevAt , zeSajanAcca sadaiva zRNoti jAmbuvatI, samastAnAmapyAlInAM mandiraM tvatputraH zamba iti / tato jAmbuvatyA viSNurabhihitaH- mayA putrasatkaikA'pyAlina dRSTA / viSNunA proktam - Agaccha, yenA'dya darzayAmi / tato jAmbuvatI utkRSTa lAvaNyamAbhIrIrUpaM kAritA / khayaM punarAbhIrarUpaM kRtvA daNDahastaH svayaM pRSThe vyavasthitaH, agratastu mastakanyastadadhihaNDikA jAmbuvatI kRtA / praviSTo'tha dadhivikrayArtha nagarImadhye / dRSTA ca zambena mAtA tadotkRSTarUpA''bhIrIti vijJAya proktA zambanepA / Agaccha madhama, sarvasyApi svadIyadano yAvanmAnaM mUlyaM yAcase, tadahaM dAsyAmi, ityagrataH svayam , pRSThatastvAmIrI. pazcAt svAbhIraH / tataH zUnyadevakulikAyAmekasyAM gatvA proktA zamvenAmIrI-pravizaitanmadhye, muzca dadhi, tayA ca virUpAbhimAyaM taM vijJAya proktam - nAhamatra pravizAmi, dvArasthitAyA evaM gRhANa dadhi, prayaccha mUlyam / balAdapi pravezayiSyAmItyabhidhAya gRhItA zamna vAhI / tato dhAvitvA dvitIyavAhI lagna aabhiirH| dvayorapi cAkarSaNa-vikarSaNaM kurvatobhana bhaNDanam / tataH kRtaM sahajarUpamAtmanaH, jAmbuvatyAzca viSNunA / tacca dRSTA lajjito naSTaH zambaH / nAgacchati cAvasare'pi lajjayA rAjakule / tato'nyadivase viSNuniyuktabRhatpuruSaH kaSTenAnIyamAnaH kSurikayA vaMzakIlakaM ghaTayannAgacchatyasau / praNAme ca kRte pRSTo vAsudevena-zamba ! kimetat kSurikayA ghavyate / tenoktam - kIlako'yam / kimarthaH punarasau / yaH paryuSitAnatItajalpAn vadiSyati tanmukhe AhananArtha iti / tadatra zambasya mAtaramapyAbhIrI manyamAnasya bhAvAnanuyogaH, pazcAd yathAvadavagame tu bhAvAnuyogaH / prastutayojanA tu pUrvavaditi atha zreNikakopodAharaNam-rAjagRhe nagare samavastasya bhagavataH zrImanmahAvIrasya zreNikanarAdhipo rAjhyA cellaNayA saha mAghamAse himakaNapravarSiNi mahAzIte patite vandanArtha gataH / tato nivartamAnasya ca tasya rAjhyA cellaNayA mArgAsanastapaHkarSitazarIra ka. ga. cha. 'shmb'| 1. ga. gha. 'miti' / madhya- pratyantare jAmbavatIti nAma). For Private and Personal Use Only
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra , www.kobatirth.org d 306 vizeSA 0 sarvathApyanAvaraNo meruzikharamitra niSkampaH pratimApratipanno'bhibhavakAyotsarge sthitaH saMdhyAyAM dRSTaH ko'pi tapasvI / gatA'sau guNAneva manasi dhyAyantI gRham / suptA ca rajanyAmanekazItAtapahartRmAcaraNaprAvRtA palyaGke / nirgatazca prAvaraNebhyo bahistAt kathamakaH karaH / zItAbhibhUtazcAyamatIva stabdhIbhUtaH / tadanusAreNa ca samastamapi zarIraM tathA vyAptaM zItena yathA nidrAbhare'pi jAgaritaM tayA / tataH kSipto hastaH prAvaraNamadhye / sthitava hRdaye sa tathAkAyotsargasthAyI mahAmuniH / tatastadguNotpannAtucchabahumAnayA vismi tayA ca proktaM tayA- 'sa tapasvI kiM kariSyati ?' iti / 'yadyekenApyAvara Nabahirnirgatena hastenA'hametAvatIM zItatrAghAM prAptA, taraNye nirAvaraNI rUkSastapaHkarSitazcaivaMvidhamahAzItavAdhitaH sa tapastrI kiM kariSyati ?' iti tasyAzcittAbhiprAyaH / ayaM cerSyAlutayA zreNikanupasyAnyathA pariNataH - 'nUnamanayA kasyApi saMketo dattaH, tadantike ca mayi saMnihite gantuM na zakitA, tatastaccittakhedaM cetasi nidhAyaitaduktam / ' tato mahatA khedena tasya vibhAtA rajanI / calitaH zrImanmahAvIrasyAntikam / gacchatA cAtikopAvezAt nirUpitoseekumAra:- sarvAbhirevAntaHpurikAbhiH saha pradIpaya sarvANyapyantaHpuragRhANi / tato'bhayakumAreNa cintitam- kenApyabhinavotpa kopAvenaiva vakti | prathamakIpe ca yaducyate tat kriyamANaM na khalu pariNatau sukhayati / athavA, anuvartanIyaM gurUNAM vacanam / ataH zUnya hastizAlAmekAM pradIpya prasthitaH so'pi bhagavadvandanArtham / itazca bhagavAn pRSTaH zreNikarAjena bhagavan ! cellanA heart, asvatar ? / bhagavatA proktam- ekapatnIti / tato nivRttaH satvarametra gRhAbhimukhamabhayakumAra nivAraNAya / mArge cAgacchan aasu | pRSTatha- kiM dagdhamantaHpuram / tenoktam- dagdham / rAjJA kupitenAbhyadhAyi tvamapi tatraiva pavizya kiM na dagdho si 1 / kumAreNa proktam- kiM mamAnipravezana, vratametra grahISyAmyaham / tato mA bhUdasya mahAn kheda iti kathitaM yathAvadeveti / tadatra suzIlAmapi cellaNAM kuzIlAM manyamAnasya rAjJo bhAvAnanuyoga:, yathAvadavagame ca tadanuyogaH / evamaudayikAdibhAvAn viparItasvarUpAn prarUpayato bhAvAnanuyogaH, yathAvasthitasvarUpAMstu tAn prarUpayato bhAvAnuyoga iti / tadevamarthakAryikAni pratipAdayatA yaduktam'aNuogo ya niogo bhAsa- vibhAsA ya' ityAdi, tatra sanikSepaH, sodAharaNazcAbhihito'nuyogaH, tatpratipakSatvenAnanuyogava / / 1418 / / sAMprataM niyogasvarUpamabhidhitsurbhAvyakAraH prAha - "niyao va nicchio vA hio va jogo mao niogo tti / neo sabhea-lakkhaNa-sodAharaNo'Nuogo vva // 1419 // 1 gAthA 1385 / 2 niyato vA nizcito vA hito yA yogo matoM niyoga iti / jJeyaH sabheda-lakSaNa-sodAharaNo'nuyoga iva // 1419 // 4 1x tApahartR / niyato nizrito hito vA'nukUlaH sUtrasyAbhidheyena saha yaH khalu yogaH saMbandhaH sa niyogo mataH / ayaM ca sabhedaH salakSaNaH sodAharaNAnuyogavadeva vijJeya iti / / 1419 / / atha bhASArUpamabhidhitsurAha - Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir bhIsA battA vAyA suyavattIbhAvamittayaM sA ya / suyabhAvamittayaM jaha sAmAiyamihetramAIyaM || 1420 // 'bhASa vyaktAyAM vAci' bhASaNaM bhASA vyaktA vAgityarthaH / sA ceha vyaktiH zrutasya vyaktibhAvamAtrarUpaiva gRhyate, na svazeSavizeSarUpA vibhASA, vArtikaviSayatvAt tasyAH / atrodAharaNamAha- yathA'vyaktamanavabuddhavizeSarUpaM tat zrutabhAvamAtramavijJAtavyaktarUpasya vineyasya bhApakena vyAkhyAtrA vyaktIkriyate / katham 1, ityAha- sAmAyikamidaM zAstraparijJA, adhyayanaM vA etasya ca sAmAyikAdeyaM zabdArtha ityAdi / idamuktaM bhavati bhApaka vibhASaka vArtikakArabhedAt trividhAH zrutasya vyAkhyAtAra: / tatra bhASako'vijJAtavizeSasvarUpasya zrunamAtrasya savyutpattikavizeSanAmamAtrakathanena vyaktimAtraM kRtvA caritArtho bhavati / yathA samasyA''yaH sAmAyikamityAdi / tadevaM bhApaka saMbandhinyA bhASAyAH svarUpamuktam / / 1420 / / atha vibhASakapraNItavibhASAyAH kharUpamAha - visesao vA hoi vinAsA dugaaipjjaayaa| jaha sAmaiyaM samao sAmAo vA samAo vA // 1421 // vividha bhASA paryAyaiH zrutasya vyaktIkaraNaM vibhASA, vizeSato vA bhASA vibhASA, bhASApekSayA savizeSaM zrutasya vyaktIkaraNamityarthaH / etadevAha - dvayAdayaH paryAyA yasyAM sA dvayAdiparyAyA vibhASetyarthaH / atrApyudAharaNamAha- yathA 'karemi bhaMte ! sAmA' ityAdi zrutamidaM sAmAyikamucyate- sarveSAmapi mumukSUNAM samaye saMkete bhavaM sAmAyikamityarthaH / sarve'pi hi mumukSavaH sarvasAvadhaviramaNarUpe'sminnetrAgatya prathamaM tiSThanti tata uttarottaraguNaprAptyA sarvaklezebhyo mucyanta iti bhAvaH / athavA, 'samao ti' sayayanaM muktimArge pravartanaM yasmAt tat samayaH sAmAyikamevocyate / yadivA, 'sAmAu ti' sAma sarveSAmapi jIvAnAM priyaM tasya sAnna AyaH prAptiH sAmAyaH sAmAyikamabhidhIyate / athavA 'samAu tti' samasya rAga-dveSavirahitasyA''yaH pratisamayamapUrvApUrvakarmanirja 1 bhASA vyaktA vAk zrutavyaktIbhAvamAtrakaM sA ca zrutabhAvamAtrakaM yathA sAmAyika mihaivamAdikam / / 1420 / / 2 vividha vizeSato vA bhavati vibhASA dvikAdiparyAyaH / yathA sAmayikaM samayaH sAmAyo vA samAyo vA // 1421 // 6 karomi bhagavan ! sAmAyikam / For Private and Personal Use Only
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 307 vizeSA0 rAyA lAbhaH samAyaH sa eva sAmAyikam / ityAdikA sarvA'pi vibhASAbhidhIyata iti // 1421 // atha vArtikakharUpamAha 'vittIe vakkhANaM vattiyamiha savapajjavehiM vA / vittIo vA jAyaM jammi vA jaha vattae sutte // 1422 // vRtteH sUtravivaraNasya vyAkhyAnaM bhASyaM vArtikamucyate / yathedameva vizeSAvazyakam / athavA, utkRSTazrutavato gaNadharAderbhagavataH sarvaparyAyaryad vyAkhyAne ta vArtikam / vRttervA mUtravivaraNAd yadAyAta sUtrArthAnukathanarUpaM tada vArtikam / yadivA, yasmin sUtre yathA vartate sUtrasyaivopari gurupAramayeNAyAta vyAkhyAnaM tad vArtikamiti // 1422 // ..evaM ca sati yasya saMbandhi vyAkhyAna vArtikamusyate, tadAha ukkosayasuyanANI nicchayao vattiyaM viyANAi / jo vA jugappahANo tao va jo giNhae svvN||1423|| utkRSTabhutajJAnyeva nizcayanayamatena tAvad vArtikaM kartuM vijAnAti, mAnyaH / yo vA yasmin yuge pradhAno bhadrabAhusthAmyAdirbhapati / tato vA yugamadhAnAt yaH sthUlabhadrasvAmyAdiH sarva zrutaM gRhNAti sa vArtikaditi // 1423 // atha bhASaka-vibhASaka-vArtikavida evAnyathA pratipipAdayiSurAha-OMNaM samamahiyaM vA bhaNiyaM bhAsaMti bhAsagAiyA / ahavA tiNNavi sAheja kaTThakammAinAehiM // 1424 // anuyogAcAryeNa yad bhaNitaM vyAkhyAtaM tasmAdanaM yo'nyasya bhASate vyAcaSTe sabhASaka ucyate / tayAkhyAtasya samaM tu bhASamANo vibhASakaH / pramAtizayAstadadhika bhASamANo vArtikaraditi / athavA, kimetena bahunA, trInapyetAn bhASakAdInanantaravakSyamANakASThakarmAdibhijJAnerudAharaNaiH sAdhayet kathayediti / anantaraniyuktigAthApastAvaneyam / / iti dvAdazagAthArthaH // 1424 // tAnyeva kAThakamAyudAharaNAnyAhakaDe potthe citte sirigharie poMDa-desie ceva / bhAsaga-vibhAsae vA battIkaraNe ya AharaNA // 1425 // pUsaMpANyAnaM vArtikamiha sarvaparyavevA / vRttito vA''yAtaM yasmin vA yathA vartate sUtre 22 // 37. battI' phi timiga-1 rakRSTazrutajJAnI nizcayato vArtika vijAnAti / yo vA yugapradhAnastato vA po gRhAti sarvam / / 1325 // 4 ka.ga.cha. 'thavA bhaa'| 5 anaM samamadhikaM vA bhaNitaM bhASante bhASakAdikAH / athavA zrInapi kadhayet kAmukamovijJAsaH / / 1424 // yadajJAta-1 . kAThe puste citre zrIgRhika goNDa-dezikayojhaiva / bhASaka-vibhASAyovo iptikaraNa codAharaNAni // 45 // + kaviditi___ 'kASThe' iti kASThavipayo dRssttaantH| yathA kASThe kazcid rUpakAra AkAramAtramevonmIlayati, kazcit tu tatraiva sthUlAvayavaM rUpaM kiJcit niSpAdayati, aparastu suvibhaktavicitrotkRSTaniHzeSAGgopAjAvayavayukta nirvatayati / evaM kASThakalpaM sAmAyikAdimUtram / taMtra bhApakaH kizcidarthamAtrameva vyAcaSTe / vibhASakastu tasyaivAnekapakArairarthamAkhyAti / vArtikakarastu niravazeSairapi vyAkhyAprakAraistadartha pratipAdayati / pustaM lapyama, tadRSTAnte'pi kASThavadeva sarva vAcyam / citradRSTAnte tu- yathA ko'pi citrakAro vartikAbhiH kuDyAdiSu rUpasyAkAramAtra likhati / kazcittu tatraiva haritAlAdivarNakaiauravarNAdibhAvAn darzayati / kazcittu niravazeSAnapi tadgatabhAvAn satyApayati / dASTAntikayojanA tu tathaiveti / zrIgRhaM bhANDAgAram, tadasyAstIti zrIgRhiko bhANDAgArikaH / tatra ko'pyaso 'atra bhAjane ratnAni santi' ityetAvanmAtrameva jAnAti, aparastu bajAti-mAne api vetti, anyastu sarvAstadguNa-doSAnapyavabudhyata eva / evaM prathama-dvitIya-tRtIyazrIgRhikatulyA yathAsaMkhyaM bhASaka-vibhASaka-bArtikakarA vijnyeyaaH| poNDamavikasitAvasthaM kamalam / tacca yathepadikasitA-'vikasita-sarvavikasitabhedAt tridhA bhavati, evaM bhASakAdivyAkhyAnamapIti / dezanaM dezaH kathanaM so'syAstIti dezikA, tatra yathA kazcid dezikaH panthAnaM pRSTo diyAtropadezenaiva taM kathayati, kazcittu tayavasthitagrAma-nagarAdibhedena, aparastu samastatadutthamuNa-doSAkhyAnadvAreNApi tamupadizati / dArzantikayojanA tathaiva / evametAni bhASakavibhApaka-vyaktIkaraviSayANyudAharaNAni pratipAditAni / iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1425 // vistarArtha bhASyakAraH prAhapeDhamo rUvAgAraM thUlAvayavobadasaNaM bIo / taio savvAvayave nihose savvahA kuNai // 1426 // kahasamANaM suttaM tavattharUvegabhAsaNaM bhAsA / thUlatthANa vibhAsA savvesiM vattiyaM neyaM // 1427 // prathamagAthAyAM prathama-dvitIya-tRtIyazabdavAcyo rUpakAraH, dvitIyagAthAyAM tu dAntikayojanA / tatra kASThasthAnIya sUtrama / 'tadatyarUvegabhAsaNaM ti' tasya ca sUtrasthArthastadarthastasya cAnantarUpatvAd yadekarUpabhASaNaM sA bhASA- sa bhASakavyApAra ityarthaH sthalArthAnAM tu kiyatAmapi bhApaNaM vibhASA, sarveSAM tu niravazeSANAmarthAnAM bhASaNaM vArtikaM zeyamiti // 1426 // 1427 // prathamo rUpAkAra sthUlAvayacopadarzanaM dvitIyaH / tRtIyaH sarvAvayavAn nidoSAn sarvathA karoti | men kAhasamAnaM sUtraM tadartharUpaikabhASaNaM bhASA / sthUlArthAnAM vibhASA sarveSAM vArtika zeyam // 1527 / / For Private and Personal Use Only
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir 308 vizeSA0 pustadRSTAntaM vyAkhyAtumAha 'potthaM dihAgAraM dihAvayavaM samattapajjAyaM / jaha, taha suttaM bhAsA vibhAsaNaM vattiyaM caivaM // 1428 // _ yathA pustaM lepyaM prathamamindrAdisaMbandhirUpasya dRSTAkAramAtraM bhavati / tataH krameNa dRSTatadavayatram, tato'pi kramAda nirvartita niHzeSatatparyAya saMpadyate, tathA sUtramAzritya bhASA, vibhASA, vArtikaM ca jaghanya-madhyamo-ttamavyAkhyAnarUpaM yathAsaGghacaM zeyamiti // 1428 // citradRSTAnta vivarISurAha kuDDe vattIlihiyaM vaNNubhinnaM samattapajjAyaM / jaha, taha suttaM bhAsA vibhAsaNaM vattiyaM carimaM // 1429 // ___ yathA kizcidiha mahaNaM dhavalaM kuDyam / tacca prathamaM vartikAbhistadAlekhyarUpakANAM likhitAkAramAtraM bhavati / tatazca varNakodbhinaM saMpadyate, haritAlAdivarNakairunmIlitaM gauravarNAdisvarUpaM bhavatItyarthaH / tataH samastA samAtA vA paryAyA AlekhyadharmA niSpanA yatra tat samastaparyAyam, samAptaparyAyaM vA bhavati- sarvAtmanA niSpanaM bhavatItyarthaH / tathAca kukhyasthAnIya sUtram / tatra bhASA, vibhASA, vArtikaM ca caramaM tRtIyaM bhavatIti / / 1429 // zrIgRhikodAharaNArthamAha bhANe jAI-mANaM guNe ya rayaNANaM muNai sirighrio| jaha, taha suyabhANe bhaasgaado'tthrynnaannN||1430|| zrIgRhiko bhANDAgArikaH, sa ca yathA kazcid 'ratnAnyatra tAmrakaraNDikAdibhAjane santi' ityevaM muNatIti sopaskAraM vyAkhye. yam / aparastu teSAmeva ratnAnAM jAti mAnaM ca jAnAti / anyastu jvarAdirogApahartRtva kSun-pipAsA-zramApanetRtvAdIstadguNAnapi vetti / athavA, anyathA yojyate- yathA zrIgRhikaH kazcid ratnabhAjane marakatAdikAM tajAti jAnAti, aparastu mASa-valla-gadiyANAdikAdikaM tanmAnamapi budhyate / anyastu pUrvoktAMstadguNAnapi samastAn vetti tathA ratnabhAjanasthAnIye zrune stoka-bahu-bahutarArthavettAro bhASakAdayo vijJeyA iti // 1430 // pustaM dRSTAkAraM dRSTAvayacaM samastaparyAyam / yathA, tathA sUtraM bhASA vibhASaNaM vArtikaM caiva // 1428 // 2 kuDaye vartilikhitaM varNodbhinaM samastaparyAyam / yathA, tathA sUtraM bhASA vibhASaNaM vArtikaM caramam // 1429 // 1 bhAjane jAti-mAne guNAMzca snAnAM jAnAti zrIgRhikaH / yathA, tathA zrutabhAjane bhASakAdayo'rtharatAnAm // 14 // -poNDadRSTAntavyAkhyAmAha voDaM vibhinnamIsaM daraphullaM viyasiyaM viseseNa / jaha kamalaM caurUvaM suttAicaukkamappevaM / / 1431 // poNDamavikasitAvasthaM kamalam / tasya ca pazcAta tisro'vasthA jAyante, tadyathA- 'vibhinnamIsaM ti' iissdvibhinmityrthH| tathA, 'daraphullaM ti' ardhavikasitamityarthaH / tathA, "viyasiyaM viseseNa tti' sarvAtmanA vikasitamityarthaH / evaM ca sati yathA kamalaM catUrUpamuktam , tathA mUtrAdicatuSkamapi vijJeyam- avikRtaM mukulitaM sUtram , tathA, alpa-bahu-bahutaravyAkhyAnarUpAstasya tisro'vasthAH, ityevaM catUrUpateti // 1431 // atha dezikadRSTAntavyAkhyAmAha paMtho disAvibhAgo gAma-purAiguNa-dosapeyAlaM / jaha, pahadesaNamevaM sutaM bhAsAitiyayaM ca // 1432 // iha panthAH kazcid grAma-nagarAdInAM bhavati / taM ca pRSTaH ko'pi divibhAgamAtrameva kathayati, anyastu tadvayavasthitagrAmanagarAdIn kathayati, aparastu mArgagataniHzeSaguNa-doSavicAramapi kathayati / itthaM yathA patho mArgasya dezanaM trividhaM pravartate, evaM bhASA-vibhASA-vArtikalakSaNamapi tritayamavagantavyam / tadiha sarveSvapi kASThAdidRSTAnteSvayaM paramArtha:- jaghanya-madhyamo-tkRSTavyAkhyAtAro bhASaka-vibhASaka-vyaktIkarA ucyanta iti / tadevaM jinamavacanotpattiH, pravacanakAthikAni, tdvibhaagyoktH|| 1432 // - atha kramamAptamapi dvAravidhi 'dAravihI vi mahatthA tattha vi vakkhANavihivivajjAso,mA hoja' ityAdipUrvoktakAraNAdullAya, vyAkhyAnavidhimeveha. tAvadabhidhitsuH prastAvanAmAha aiyassa ko Nu joggo'vattuM souM ca, keNa vihiNA vA ? / pubboiyasaMbaMdho vakkhANavihI vibhaagaao|| 1433 // etasya ca vakSyamANasya 'use nidese ya' ityAdidvAravidheH, sarvasya vA'nuyogasya ko vaktuM yogyo guruH, kazca zrotuM yogyaH zrotA?, kena vA vidhinA'sau vaktavyaH ? ityetadabhidhAnIyam / ata eva tasmAt pravacanakAthikavibhAgAdanantaraM 'dAravihI vi mahatthA' ityAdinA ka. 'bonndd'| 2 poNDaM vibhinnamISavardhaphulaM vikasitaM vizeSeNa / yathA kamalaM catUrUpaM sUtrAvidhataSkamapyevam // 13||xvyaatkraa-I+yaattu panthA digvibhAgo grAma-purAdiguNa-doSavicAram / yathA pathadezanamevaM sUtraM bhASAditritayaM // 12 // 4 gAthA 1360 / . 5 etasya ko nu yogyo vaktuM zrotuM ca kena vidhinA thaa| pUrvoditasaMvandho myAkhyAmavidhirSibhAgAt // 1 . gAthA 973 / For Private and Personal Use Only
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 309 vizeSA0 pUrvapratipAditasaMbandho vyAkhyAnavidhirucyate / pAThAntaraM vA 'vibhAsAu ti' sAmAnyena pUrvamuddiSTasyaidAnI vyAkhyAnaviSivizeSeNa bhASaNaM bhASA bhaNanaM 'kriyate' iti zeSaH // iti gaathaassttkaarthH||1433 // tameva vyAkhyAnavidhimAha goNI caMdaNakathA ceDIo sAvae bahiragohe / TaMkaNao bavahAro paDivakkhe Ayariya-sIse // 1434 // AcArya-ziSyayoryogyA-'yogyavicAre 'goNI' gaustadudAharaNaM vaktavyam / tathA, candanakanthAnidarzanam / tathA, cevyau jIrNA-'bhinavazreSThiputrike, tadRSTAnto vAcyaH / tathA, zrAvakodAharaNam / tathA, badhiragodohanidarzanam / tathA, TaGkaNakavyavahAraH SaSThamudAharaNam / eteSu padavapyudAharaNeSu ziSyA-''cAryayoH sAkSAdayogyatvamabhidhAya tataH pratipakSe yogyatvaM yojanIyam / athavA, / eSAM paNNAmapyudAharaNAnAM madhye yogyA-'yogyayorvikalpanaikamudAharaNamAcAryasya, ekaMtu ziSyasya, ityevaM yojanIyam // iti niyuktigaathaasNkssepaarthH|| 1434 // .. vistaratastu godRSTAntaM bhASyakAra: pAha- . bhagganivilu goNi keuM daMto vva na suyamAyario / evaM mae vi gahiyaM gihi tuma pi tti japato // 1435 // AvegalagovikkeyA va jo vi madakkhamo sugaMbhIro / akkhevaniNNayapasaMgapArao so gurU joggo // 1436 // sAMso vi pahANayaro NegaMtANAviyAriyaggAhI / suparicchiyakeyA iva sthANaviyArakkhamo iTTho // 1437 // kasyApi dhUrtasyopacitasarvAGgasundarasvarUpApi gauH kathamapi saMsthAnIpradeze sthitA bhagnA / tatazcotthAtuM na zaknoti, ityupaviSTeva tiSThati / tatastena dhUrtena kasyApi mugdhasya kretustathaivopaviSTA mUlyena pradattA'ptau / svayaM punarapasRtaH / kretApi yAvat tAmutthApayati, tAvad na zaknotyutthAtumasau / tatastathaiva sthitA'nyasya mUlyena dAtumArabdhA teneyam / sa ca dakSatvAdudhAmabhRtyavayavAnAM nirIkSaNArtha gauzcandanakanthA ceTyau zrAvako badhiragodohaH / TaGkaNako vyavahAraH pratipakSa AcArya-ziSyayoH // 1434 // goh-| 2 bhannaniviSTAM gAM kAMsvA dadadiva na zrutamAcAryaH / evaM mayApi gRhItaM gRhANa svamapIti jalpan // 1435||+yoti avikalagovinaMteva yo'pi madakSamaH sugambhIraH / AkSepanirNayaprasaGgapArakaH sa guruyogyaH // 1436 // zimpo'pi pradhAmatarI nikAmtanA'vicAritagrAhI / suparIkSitateva sthAnavicArakSama iSTaH // 113. tAmutthApayadi / mUlakretA ca tatkartuM na dadAti / badati ca mayopaviSTaveyaM gRhItA, svamapyupaviSTAmevAmuM gRhANa / evaM ca na ko'pi gRhAti, upahasati ca tamiti / . atha prakRte yojyate- bhagnA satI niviSTA bhannaniviSTA tA bhananiviSTAM 'goNi' gAM yathA mugdhaH kazcidupaviSTAmeva krItvopaviSTAmevA'nyasya dadat prayacchan kretophaasvissytvaadyogyH| 'na suyamAyariutti' evamAcAryo'pi na naiva yogyo bhavatiH kiM kurvan ?, zrutaM dadat prayacchan / kathaMbhUtaH san ?, ityAha- 'evamavicAritameva mayA'pyetat zrutaM gRhItam , tvamapyavicAritameva gRhANa' iti ziSyaM prati jalpaniti / itthaMbhUtasya mUreH pArthe na zrotavyam , saMzItipadeSu nizcayAbhAvena mithyAtvagamanaprasaGgAt / ato vyAkhyAnasyAyamayogyo'bhidhIyata iti / kathaMbhUtaH punaryogyaH, ityAha- 'avigaletyAdi' sugmaa| tadevaM gurorayogyasya yogyasya ca svarUpamupadarya ziSyasyApi tadAha- 'sIso bItyAdi' ziSyo'pi na naiva pradhAnataraH, kintvayogyaH / kathaMbhUtaH ?, ityAha-mugdhagokretevaikAntenA'vicAritagrAhI / yastu sthAnavicArakSama Agraharahito vicArayogye vastuni vicArakaH sa suparIkSitagavAdikrayika ica siddhAntazravaNe iSTo yogyaH ziSya iti // 1435 // 1436 // 1437 // atha candanakanthAdRSTAntavivaraNamAha'jo sIso suttatthaM caMdaNakathaM va paramayAIhiM / mIsei galiyamahavA sikkhiyamANeNa sa na joggo // 1438 // kaMthIkayasuttattho gurU vi joggo na bhAsiyavvassa / aviNAsiyasuttatthA sIsA-yariyA viNihiTThA // 1439 // iha bhAvArthastAvata kathAnakenocyate-dvAravatyAM nagaryA vAsudevasya rAjyaM pAlayato gozIrSa-zrIkhaNDamayyo devatAparigRhItAstisro bharya Asan , tadyathA-sAMgrAmikI, audbhUtikI, kaumudikA / tatra prathamA saMgrAmakAle samupasthite sAmantAdInAM jhApanArtha vAdyate, dvitIyA punarudbhUte- Agantuke kasmiMzcit prayojane sAmantA-mAtyAdilokasyaiva jJApanArtha vAdyate / tRtIyA tu kaumudImahotsavAdyutsavajJApanArtha vAdyate / caturthyapi gozIrSa-zrIkhaNDamayI bherI tasyAsIt / iyaM tu SaT-SaNmAsaparyante vAdyate, yazca tacchabdaM zRNoti, tasyAtItam , anAgataM ca pratyeka pANmAsikamazivamupazAmyati / iyaM ca prakRtopayoginI caturthI bherI / iti tadutpattirlikhyate yaH ziSyaH sUtrA-'thauM candanakandhAmiva paramatAdibhiH / mizrayati galitamathavA zikSitamAnena sa na yogyaH // 1438 // kandhIkRtasUtrA-'rthoM gururapi yogyo na bhASitamyasya / bhavinASitasUtrArthAH ziSyA-cAryA vinirdiSTAH // 1539 // 2. cha. 'candanama' / For Private and Personal Use Only
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 310 vizeSA 0 kadAcit saudharmadevaloke samastAmarasabhApurassaramabhihitaM - I ""peccha aho ! haripamuhA sappurisA dosalakkhamajjhe vi / givhaMti guNaM ciya, taha na nIyajujjheNa jujjhati // 1 // evaM asadahaMto koi suro ciMtae ki tu evaM saMbhava, je agadi parado cie koi // 2 // iya niti haI samAgao to viupara eso matyavindurgamaya // 3 // tassa ya muhe viuvvara kuMdujjalapavaradasaNariMcholIM / nemijiNavandaNatthaM caliyassa pahammi hariNo ya // 4 // upasabha gaMdha usa harisenaM sa pa uppanaM vaca ko usa // 5 // vividhaM bhAvaMto pokA vadha paheja seNeva dadguNa va guNavasavaM pagaha maruva // 6 // aimasiNakasiNavatthaMcale vva vayaNe imassa peccha aho / / muttAvali vva rehai nimmalajoNhA dasaNapatI // niti suresace je amarasAmiyA maNigaM nUga guNaM ciya garuyA piccheti parasya na du dorsa // 8 // aha annadiNe devo turayaM avaharai vallahaM hariNo / sinnaM ca tassa sayalaM viNijjiyaM teNa kuTalaggaM // 9 // to appaNA vi vinhU turagassa kuDhAvayammi paDilaggo / aha deveNa bhaNiyaM jiNiuM gheppaMti rayaNAI // 10 // 1 prekSasvAsho ! haripramukhAH satpuruSA doSalakSamadhye'pi gRhNanti guNameva, tathA na nIcayuddhena yudhyante // 1 // etadadhAnaH ko'pi suracintayati kathaM nu etat saMbhavati yadagRhItvA paradoSaM tiSThati ko'pi 1 // 2 / iti cintayiha samAgatastato vikarotyeSaH / bIbhatsakRSNavarNamatidurgandhaM mRtakazunakam // 3 // tasya ca mukhe vikaroti kundrojjvalapravaradazana pakkim / nemijinavandanArtha calitasya pathe harezva // 4 // tadupadarzayati zunakaM bhanaM gandhena tasya harisainyam / sakalamapyutpathena vajati, kRSNaH punaH svarUpam // 5 vividhaM bhAvayan pugalAnAM vrajati pathena tenaiva / dRSTrA ca zunakazavaM prabhaNati guruvenaivam // 6 // atisRNa kRSNavavAJcala iva vadane'sya prekSasvA'ho ! muktAvaliriva rAjate nirmalajyotsnA dazanapaGkiH // 7 // atha cintitaM sureNa satyaM yadamarasvAminA bhaNitam / nUnaM guNameva gurukAH prekSante parasya na khalu doSam // 8 // athAmyadine devasturagamapaharati ballabhaM hareH / sainyaM ca tasya sakalaM vinirjitaM tena kuTalanam // 9 // tata AtmanA'pi viSNusturagasyAnugamane pratikanaH / atha devena bhaNitaM jitvA gRhyante ratnAni // 10 // // 1 to gevha tumaM pi rahUM jeNa samArtha hava tu / / tI mhAmo cimaNe saba kiMtu rahavare aha // 11 // neccha evaM devo turaehiM gayAiehiM vi sa jujjhaM jA necchai tA bhaNio hariNA to bhaNasu tumameva // 12 // deveNa tao bhaNiyaM paraMmuhA do vi hoiUNa puNo jujjhAmo pUyaghAhiM, bhaNai to kesavo devaM // 13 // da evaM so vijio ayaM tumae, turaMga nehi jujjhAmi puNo kahamavi na hu erisanIyajujheNaM // 14 // saMjAvaraca sopacakkho hoina to devo bhagai amoha devANa daMsaNaM tu kiMpi varaM / 15. // ahama keso asivapasamaNi to paccha mahameri dinnA ya surenAgamaNacaraM sAhiba gayo / 15 // chahaM chaNhaM mAsANaM sAibAijjae tarhi bherI / jo suNai tIe saddaM puvvoppannAo vAhIo // 17 // namsaMti tassa avarA tAu taha ya na hu hoMti jAva chammAsA | ahaM annayA kayAI vaNio AgaMtuo koha // 18 // dAhajvareNa bhaNiyaM abhibhUyo meriksa bhaNai dINArasabasahara geTsa maha de merI didinaM teNAvilobhasa ameNa caMdaga va merI me // 19 // dinnaM // 20 // I isa ammANa viditeNa teNa kaMthIcyA imA merI saha annayA va asibe hariNA tADAviyA esA // 21 // 1 tato yudhyAvadde iti bhaNati kezavaH kintu rthvre'hkm| taso gRhANa tvamapi rathaM yena samAnaM bhavati yuddham // 11 // mecchatyetad devasturamairgajAdibhirapi sa yuddham / yAvad necchati tAvad bhaNito hariNA tato bhaNa khameva // 12 // devena tato bhaNitaM parAGmukhau dvAvapi bhUtvA punaH / yudhyAvahe pUtaghAtairbhaNati tataH kezavo devam // 13 // yavaM tato vijito'hakaM tvayA, turaGgamaM naya / yudhye punaH kathamapi na khalvIdRzanIcayuddhena // 14 // saMjAtapratyayaH sa pratyakSo bhUtvA tato devaH / bhaNatvamodhaM devAnAM darzanaM bhaNa kimapi varam // 15 // atha bhaNati kezavo'zivaprazamanIM tataH prayaccha mahAbharIm / dattA ca sureNAgamanazyatikaraM kathayitvA'tha gataH // 16 // paNa paNa mAsAnAM sAtivAdyate tatra bherI / yaH zRNoti tasyAH zabdaM pUrvotpannA vyAdhayaH // 17 // nazyanti tasyA'parAste tathA ca na tu bhavanti yAvat pad mAsAn / athAnyadA kadAcid vaNigAgantukaH ko'pi // 15 // dAhajvareNa dhanamabhibhUto merIrakSakaM bhaNati / dInArazatasahasraM gRhANa mama dehi palamekam // 19 // bheya hiravA va tenApi lobhavazagena / anyena candanena ca bheryAH saMdhAnazakalaM dattam // 20 // ityanyeSAmapi dattA tena kandhIkRteyaM merI / athAnyadA cAzive hariNA sAhitayA // 21 // For Private and Personal Use Only Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 311 vizeSA 0 'kaMsaNeNa tIse saho subaha na harisabhAe vi / kaMthIkaraNavaiyaro vinnAo kesaveNa tao // 22 // mArAvio ya so bherirakkhao, teNa aTThamaM kAuM / ArAhio sa devo annaM bheriM ca so dei // 23 // anno ya kesaveNa kao tarhi bheripAlao so ya / rakkhai taM jateNaM lahei lAbhaM ca to hariNo // 24 // " Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir atha gAthAkSarArthaH kathyate-- sa ziSyo'nuyogazravaNasya na yogyaH / yaH, kim 1, ityAha- yaH sUtram, artha vA candanakanyAvat paramatAdibhirmiMzrayati / galitaM vA vismRtaM zikSitamAnena zikSitatvAhaGkAreNa paramatAdibhirmizrayitvA saMpUrNa karoti / idamuktaM bhavati - yathA bherIpAlakena gozIrSa - zrIkhaNDabherI itaracandanakhaNDairmizrayitvA kanthA kRtA, evaM yaH ziSyaH sUtramarthaM vA paramatena, Adizabdena svakIyenaiva granthAntareNa mizrayitvA kanthIkaroti, athavA, vismRtaM mUtramarthaM vA 'suzikSitaH svayamevAham, nAnyaM kaJcit kadAcit kimapi pRcchAmi' ityaGkAreNa paramatAdibhirapi mizrayitvA saMpUrNa vidadhAti so'nuyogazravaNasya na yogya iti / evaM kanthIkRtasUtrArthI gururapyanuyogabhASaNasya na yogyaH, kintvavinAzitasUtrArthAH ziSyA-sscAryA anuyogasya yogyA vinirdiSTA iti / / 1438 / / 1439 // atha cedRSTAnto vivriyate-- atthANatthaniuttAbharaNANaM jiNNaseTThidhUya vva / na gurU vibhiNie vA vivarIyanioyao sIso // 144 // satthANatthaniuttA IsaradhUyA sabhUsaNANaM va / hoi gurU sIso'vi ya viNioto jahAbhaNiyaM // 1441 // bhAvArtha: kathAnakenocyate- vasantapure nagare'gretanaH zreSThI rAjJA padAt spheTito'myo navazreSThI vihitaH / tathApi jIrNazreSThadu hizreSThatrAsaha kathamapi mahatI prItiH saMjAtA / paraM tathApi jIrNazreSThiputrikA hRdaye kAluSyaM na muJcati 'vayametaiH padAt paribhraMzitAH' iti / anyadA ca te dve api jalAzaye kacid gate / tatazvAbharaNAni taTe muktvA natrazreSThiduhitA jIrNazreSThiputrikA sahaiva 1 kamthAtvena tasyAH zabdaH zrUyate na harisabhAyAmapi / kamdhIkaraNavyatikaro vijJAtaH kezavena tataH // 22 // mAritazca sa bherirakSakaH, tenASTamaM kRtvA ArAdhitaH sa devo'nyAM bherIM ca sa dadAti // 23 // anyazca kezavena kRtastatra bheripAlakaH sa ca rakSati tAM yatnena labhate lAbhaM ca tato hareH // 24 // 2 ka.ga. 'nabherIka' / 3.ga. 'paMzrIkhaNDabhe' / 4 asthAnArthaniyoktAbharaNAnAM jIrNazreSTiduhiteva / na gururvidhibhaNite vA viparItaniyojakaH ziSyaH // 1440 // asvasthAmArthaniyoktA IzvaraduhitA svabhUSaNAnAmiva bhavati guruH ziSyo'pi viniyojayan yathAbhaNitam // 9441 // * majjanArthaM praviSTA / tatazca jIrNazreSThiduhitA jhagityeva jalAd nirgatya navazreSThiduhitusatkAnyAbharaNAni gRhItvA fear | itarayA tu jalamadhyagatatayA'bhyuccaiH svareNa niSiddhA / vataca 'kA tvam ? kAni ca tAni tvadIyAbharaNAni ?, mayA hotAnyAtmIyAnyeva gRhItAni' ityAdi jalpantI gAumAkrozantI ca sA gRhaM gatA / kathitaM ca nijamAtA- pitroH / anupataM ca tat tAbhyAm / bhaNitA'sau tUSNIM vidhAya tiSThatvam / tata itarayApi nijapitrostat kathitam / yAcitAni ca tAbhyAM tAbhyAbharaNAni / na samarpayanti cetarANi / tato rAjakula vyavahAro jAtaH / kAraNikaizva sAkSI pRSTaH / na ca ko'pyasau saMjAtaH / tataste dve api dArike AkArya jIrNazreSTiduhitA proktA - yadi tvadIyAnyAbharaNAni, tarhi jhagityevAmUnyasmAkameva pazyatAM paridhAya darzaya / yAvacaiSA tAni paridhAtumArabdhA, tAvadanabhyAsAdanyasthAnocitamAbharaNamanyatra niyojayati / yadapi kiJcit sthAne niyuGkte tadapyaSTimevAbhAti, kSubhitatvena ca na kiJcidasau jAnAti / tato navazreSTiduhitA tairuktA / tayA ca svabhyastatayA sthAnaucityena sarvANyapyAbharaNAni jhagityeva parihitAni zliSTAni cAtIva zobhante / tatastaiH punarapi sA proktA - jhagityeva muJca tAni / tayA ca krameNAvatArya tathaiva muktAni / tato jJAtaH kAraNikaiH sadbhAvaH / daNDitazca zarIranigraheNa rAjJA jIrNazreSThI / taduhitA cA'narthabhAjanaM saMjAtA / evaM jIrNaduhitevAbharaNAnAmasthAne'rthAnAM niyoktA na guruH- gurupadayogyo'sau na bhavatItyarthaH / aihikAmuSmikAnAM niHsaMkhyAnarthAnAM bhAjanamasau saMpadyate / vidhibhaNite ca guruNA yathAvat prarUpite cAjJAnAdinA viparItayojakaH ziSyo'pi na naiva zravaNayogyaH, nApi kalyANabhAgityarthaH / svasthAne tvarthAnAM niyoktA, Izvaraduhiteva svabhUSaNAnAM gururyogyo bhavati / ziSyo'pi gurubhiryatho padiSTaM tathaiva niyojayan zravaNayogyaH kalyANabhAk ca bhavatIti || 1440 | 1441 / / zrAvakodAharaNabhASyam - 'cirapariciyaM pi na sarai suttatthaM sAvao sabhajjaM va / jo na sa joggo sIso guruttaNaM tassa dUreNaM // 144 2 || iha kathAnakaM 'gajA' ityAdau kathitameva / tatatha yathA ciraparicitAmapi svabhAryA parakalatrabuddhayA bhuJjAno na smarati, evaM ciraparicitamapi sUtrArtha yaH zUnyahRdayatayA na smarati, sa ziSyo na yogyaH ziSyasvasyApi, gurutvaM tu tasya dUreNenetyarthaH / 1442 / / + ca zUnya bhUtayA / x jhaTityevana 1. ciraparicitamapi na smarati sUtrArthaM zrAvakaH svabhAryAmiva / yo na sa yogyaH ziSyo gurutvaM tasya tUreNa // 9442 // For Private and Personal Use Only 2 gAthA 1412 /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 312 vizeSA0 atha badhiragodohodAharaNamannaM puTTho annaM jo sAhai so gurU na bahiru bva / na ya sIso jo annaM suNei paribhAsae annaM // 1443 // badhirakathAnakaM prAguktameva / gAthAkSarArthastu sugamaH / athavA, badhirazvAsau godohazceti karmadhArayo na kriyate, kintu badhiratha godohazceti dvandvaH / tato godoho grAmeyakaH, tatkathAnakaM tu bhinameveha prAguktaM draSTavyam / upanayastu svayamabhyUhya:-yo grAmeyakavad yAvamAtramuktastAvanmAtrameva svayaM dravya-kSetra-kAlAdhaucityavirahito vakti, sa ziSyatve'pyayogyA, gurutvaM tu reNaiva tasyeti // 1443 // atha TaGkaNakavyavahAradRSTAntabhASyamakkheva-niNNaya-pasaMgadANagahaNANuvattiNo do vi / joggA sIsAyariyA TaMkaNa-baNiovamA samae // 1444 // ahavA guruviNaya-suyappayANabhaNDaviNiogao do vi| nijaralAbhayasahiyA TaMkaNa-vaNiovamA joggA // 1445 // ihottarApathe mlecchadeze kacid TaGkaNAbhidhAnA mlecchAH / te ca suvarNasaTTena dakSiNApathAyAtAni krayANakAni gRhanti, paraM vANijyakArakAstadbhASAM na jAnanti, te'pItarabhASAM nAvagacchanti / tatazca kanakasya krayANakAnAM ca tAvat puJjaH kriyate, yAvadumayapakSasyApIcchAparipUrtiH, yAvaccaikasyApi pakSasyecchA na pUryate, tAvat kanakakSAt krayANakapuJjAca hasta nApasArayanti, icchAparipUrtI tu tamapasArayanti / evaM teSAM parasparamIpsitapratIpsito vyvhaarH| athopanayagAthAdvayaM vyAkhyAyate, tadyathA-TaNAca vaNijazva teSAmupamai samaye varNitA yathaite TaGkaNa-vaNija, parasparamIpsita-pratIpsitavyavahAreNa vyavaharanti, evamAkSepa-nirNaya-prasaGgadAna-prANAnuvartino daye'pi ziSyA AcAryAzvAnuyogayogyA bhavanti / idamuktaM bhavati- yathA TaGkaNA vaNijazca parasparecchAparipUrti yAvata suvarNasya krayANakasya ca puJjAn karoti, evaM ziSyo'pi tAvadAkSepaM pUrvapakSaM karoti yAvat sUtrArthamavabudhyate, na punarbhaya-lajjA-mahArAdimi. revamevAnavagatenAgrato yAti, gururapi tAvad nirNayaM prayacchati yAvacchiSyaH sUtrArthamavagacchati, bhAsanika ca tAvad guruH kathayati yAvanmAnaM ziSyo'vadhArayati / ziSyo'pi yathAzakti tat sarva gRhAtIti / evaM dAna-grahaNAnuvartino iye'pi ziSyA-''cAryA yomyaaH| tatra goho bhanyat pRSTo'nyad yaH kathayati sa guruna badhira iva / na ca ziSyo yo'nyat Noti parimApate'nyat + mohanveti 1 AkSepa-nirNaya-prasAdAna-grahaNAnuvartinI dvAvapi / yogyau ziSyA-cAyauM rakaNa vaNigupamI samaye // 14 // maTTena athavA guruvinaya-zrutapradAnabhANDaviniyogato dvAvapi / nirjarAlAbhasahitI TaNa-vaNigupamI yogyau / 1445 // dAnaM ca grahaNaM ca dAna-grahaNe, prasaGgasya prasaGgAgatasya dAna grahaNe prasaGgadAna grahaNe; AkSepazca nirNayazca prasanadAna-grahaNe ca tAni tatheti samAsaH, sadanuvartanazIlA dvaye'pi ziSyA-''cAryA yogyA bhavanti / prakArAntareNApi TaGkaNa-vaNigupaimAnaM bhAvayati- ahavetyAdi gAthA / athavA, ziSyeNaucityAnatikramAt kartavyaH sarvo'pi guruvinayaH, guruNApi ziSyaucityena kartavyaM sarvamapi zrutapadAnam / guruvinayazca zrutapradAnaM ca, te eva bhANDe grAhya-deyakravANake tayorviniyogo vinimayastasmAd guruvinaya-zrutapradAnabhANDaviniyogAd dvaye'pi ziSyA-''cAryAH karmanirjarAlAbhasahitASTakaNavaNigupamA anuyogasya yogyA bhavanti / viparyaye tu viparyaya iti / tadevaM 'goNI caMdaNa' ityAdinA yogyA ayogyAzyoktAH shissyaa-''caaryaaH|| 1444 // 1445 // idAnIM ziSyasya vizeSata eva yogyA-yogyatvamabhidhitsuH prastAvanAmAha atthI sa eva ya gurU hoi jao to visesao sIso / joggo'joggo bhannai tatthAjoggo imo hoi // 1446 / ya idAnIM zrutasyArtha zRNoti sa eva ziSyaH kAlAntareNArthI arthayukto'vagatasUtrA-'rthaH san yasmAd gururbhavati nAnyaH, tasmAd yogyo'yogyazca vizeSataH ziSyo bhaNyate / tatrAyogyastAvadayaM vakSyamANo bhavati // iti dvaadshgaathaarthH|| 1446 // kaissa na hohI deso aNabbhuvagao ya niruvagArI ya / appacchaMdamaIo patthiyao gaMtukAmo ya // 1447 kasya gurorna bhaviSyati dveSyo'prItikaraH ziSyaH, apitu bhaviSyatyeva / kiM sarva eva', na, ityAha- anabhyupagataH zrutasaMpadA'nupasaMpamo'niveditAtmetyarthaH / anupasaMpanatve'pi tathA nirupakArI gurUNAmanupakArakA sarvathA gurukRtyeSvapravartaka ityrthH| tatrApyAtmacchandamatiH svAbhiyi kAryakArItyarthaH / tathA, prasthito yo yo'nyaH ko'pi ziSyo jigamiSuH, tasya tasya dvitIyaH / tathA, gantukAmazca sadaiva gantumanA ya Aste, vakti ca- 'ko'sya guroH saMnidhAne'vatiSThate, samarpyatAmetat zrutaskandhAdi, tato yAsyAmi' ityevaMcitta eva sadaivAste / tadevaMbhUtaH ziSyo'yogya eva zravaNasyeti bhAvaH // iti niyuktigAthArthaH // 1447 // - anabhyupagatAdisvarUpaM bhASyakAro'pyAha 1 pa.ja. 'pamA bhaa'| 2 gAthA 1434 / 3 ka.kha.ga.pa. 'danelyA' 1 anupasapannatyajapa-1.samApyatA-1 1 arthI sa eva ca gururbhavati yatastato vizeSataH ziSyaH / yogyo'yogyo bhaNyate tatrAyogyo'yaM bhavati // 1446 // 5 kasya na bhaviSyati dveSyo'nabhyupagataca nirupakArI ca / AtmacchandamatikA prasthitako gantukAmA // 114. // 6 gha.ja. 'praaykaa'| For Private and Personal Use Only
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 313 Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir vizeSA0 bhanna anvagao'Nu saMpanno suuvasaMpadayA / guruNo karaNijAI akuvvamANo nirutragArI || 1448|| appacchaMdamaIo sacchaMdaM kuNai savvakajAI / patthiyao saMpatthiyabiijjao niccagamiu vva // 1445 // gaMtumaNo jo jaMpai navariM samappau imo suykkhNdho| paDhiuM souM ca tao gacchaM ko atthae ettha ? // 1450 / ' tisro'pi gatArthAH / navaraM 'nizcagamiu na tti' yo yaH prasthitastattadvitIyaH prasthita ucyate / ka iva 1, nityagAmIva pathika ivetyarthaH / 1448 // / 1449 / / 1450 / / atha yogya ziSyaguNAn darzayannAha - triNaoNaehiM paMjaliyaDehiM chaMdamaNuyattamANehiM / ArAhio gurujaNo suyaM bahuvihaM lahuM dei || 1451 // vinayo vandanAdilakSaNastenAvanatA vinayAvanatA stairitthaMbhUtaiH sadbhiH, tathA, pRcchAdiSu kRtAH prAJjalayo yaiste kRtaprAJjala yastai, tathA, chando gurvabhiprAyastamiGgitAkArAdinA vijJAya tadadhyavasitazraddhAna-samarthana karaNa-kAraNadvAreNAnuvartamAnairArAdhito gurujanaH zrutaM safari bahuvidhamanekaprakAraM laghu zIghraM dadAti prayacchati / / iti nirmuktigAthArthaH // 1451 / / bhASyam - * viNaoNao'bhivaMdai paDhae pucchae paDicchaI vA NaM / paMjaliyaDo'bhimuho kathaMjalI pucchaNAIsu // 1452 // sahai samatthei ya kuNai karAvei gurujaNAbhimayaM / chaMdamaNuyattamANosa gurujaNArAhaNaM kuNai // 1453 // uktArthe / / 1452 / / 1453 / / 1 bhaNyate'nabhyupagato 'nupasaMpannaH zrutopasaMpadA / guroH karaNIyAnyakurvan nirupakArI || 1448 // X acchae / AtmandamatikaH svacchandaM karoti sarvakAryANi / prasthitakaH saMprasthitadvitIyako nityagAmIva // - 1449 // gantumanA yo jalpati navaraM samarpyatAmayaM zrutaskandhaH / paThitvA zrutvA ca tato gamiSyAmi ko'rthyate'tra 1 // 1450 // 2 vinayAvanateH kRtaprAJjalibhizchandamanuvartamAnaiH / ArAdhito gurujanaH zrutaM bahuvidhaM laghu dadAti // 1451 // 3 vinayAvanato'bhivandate paThati pRcchati pratIcchati vA / kRtaprAJjalirabhimukhaH kRtAJjaliH pRcchAdiSu // 1452 // addhate samarthayate ca karoti kArayati gurujanAbhimatam / chandamanuvartamAnaH sa gurujanArAdhanAM karoti // 1453 // atha prakArAntareNApi yogyAyogya ziSyAnupadarzayannAha- 4 ka.ga. 'i ThANaM' / 'selaghaNa-kuDaga- cAlaNi paripUNaga- haMsa-mahisa- mese ya / masaga jalUga-birAlI jAhaga-gobherI AherI // 1454 // 'sela tti' mudgazailaH pASANavizeSaH, ghano meghaH, mudgazailazca ghanazca tadudAharaNaM prathamam kuTo ghaTaH, cAlanI pratItA, paripUNakaH sugharIciTikAgRham, haMsa-mahiSa-meSa- mazaka- jalUkA - viDAlyaH pratItAH, jAhakaH sehulakaH, gomerI, AbherI ceti yogyA yogya ziSyaviSayANi caturdazaitAnyudAharaNAni // iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1454 // udAharaNaM ca dvividhaM bhavati - caritaM kalpitaM ca / tatreha prathamaM kalpitamudAharaNam / etazca bhASyakAro vivRNvannAhaulleU na sako gajjai iya muggaselaoDaranne / taM saMvaTTayameho gaMtuM tassupariM paDai || 1455 // ravi tti Thio meho, ullo'mhi nava tti gajjai selo / selasamaM gAhissaM nivvijjai gAhago evaM / / 1456 // iha kacidaraNye parvatAsannapradeze samantAd niviDo muddravad vRttatva- zlakSNatvAdidharmayuktaH kiJcidbhUtale nimanaH kiJcittu prakAzazvakacikAyamAno vadarAdipramANalaghUpalarUpo mudgazailaH kilAsIt / sa ca garjati- sAkSepaM jalpati / katham ?, ityAha- ahamAdraka jalena bhettuM kenApi na zakya iti / tacca mudgazailasya saMvandhi garvavacaH kutazcid nAradakalpAt zrutvA saMvartako nAma mahAmedhaH 'tadbharvamayAhamapanayAmi' iti saMpradhArya taM muzailaM gatvA saMprApya tasyaivopari patati - nirantaraM muzalapramANadhArAbhirvarSatItyarthaH / 'saMvartakameghavAtsarpiNyAM zubhIbhavati, kAle pUrvadagdhabhUmyAzvAsanArthaM varSati' ityAgame pratipAdyate / tasya ca saMbandhi jalamatIva bhUmyAderdrAvakaM vAMsakaM ca bhavati, iti vizeSatastasyeha grahaNam / evaM saptAhorAtrANi mahAvRSTiM kRtvA 'Tio megho ti' sthito dRSTerUparato'sau meghaH / kayA buddhayA 1, ityAha- 'raviu ti' drAvitaH khaNDazo nIto mayA'sau mudgazaila ityabhiprAyeNetyarthaH / pAnIye cApaTate sutarAmujjalIbhUtosit cakacikAyamAno mudrazailaH punarapi garjati / katham , ityAha- 'ullo'mhi nava tti' ArdrA'smyahaM navA ? iti samyag nirIkSasva / bhoH puSkarAvartaka ! kimityevameva sthito'si, tilatupatri bhAgamAtramapi mamAdyApi na bhidyata iti bhAvaH / tato lajjito For Private and Personal Use Only 1 zailaghana-kuTa cAlanI- paripUNaka haMsa-mahiSa-meSAzca nazaka-jalUkA-biDAlyo jAhaka- gobheryAvA bherI // 1454 // 2 kartuM na zakyo garjatIti mudrazailako'raNye taM saMvartakamegho gatvA tasyopari patati // 1455 / / drAvita iti sthito meghaH, Ardo'smi naveti garjati zailaH / zailasamaM grAhayiSye nirvidyate grAhaka evam // 1456 // 3 gha. ja. 'laka AsI' /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 314 vizeSA0 vilakSIbhUtaH svasthAnamupAzrito meghaH / tadevaM mudrazailodAharaNamabhidhAyopanayamAha- 'selasamamityAdi' yasya vacanakoTibhirapi cittaM na bhidyate, ekamapyakSaraM tanmadhyAd na pariNamatItyarthaH, sa evaMbhUtaH zailasamo muduzailatulya ityarthaH taM tathAbhUtaM ziSyaM jJAtvApi kazcit grAhayatIti grAhako guruH, Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir "AcAryasyaiva tajjADyaM yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakenaiva kutIrthenAvatAritAH // 1 // " 'ityAdizlokArthavibhramitamatirgarvAd 'ahamamuM grAhayiSye' iti pratijJAya samAgato mahatA ca saMrambheNA'dhyApayitumArabdhaH, tathApi samudrazailopamaH ziSyo'kSaramapi na gRhNAti / na ca manAgapi svAgrahagrasvatvena budhyate / tatazcaivaM yathA puSkarAvartaH, tathaiva suciraM klezamanubhUya nirvidyate parAbhajyate / tato vilakSIbhUto lajjitaca nivartate tadgrahaNAdayamAcArya iti / evaMbhUtasya ca ziSyasya sUtrArthadAna Agame prAyazcittamuktam / / 1455 / / 1456 / / kutaH 1, ityAha Ayariye sutammiya parivAo sutta atthapalimaMtho / annesiM piya hANI, puTThA vi na duddhayA vajhA // 1457 // evaM zailasamasyApi ziSyasya sUtrA'rthadAne pravRtta AcArye, sUtre'pi cAgame parivAdo'varNavAdo lokasamutyo bhavati tatrathAaho ! nAsya sUreH pratipAdikA zaktiH, nApi tathAvidhaM kimapi parijJAnaM yato'mumapyekaM ziSyamavabodhayituM na kSamaH, AgayomI saMbandhI niratizayo yuktivikalaJca, itarathA kathamayameko'pyasmAd nAvabudhyate ? ityAdi / tathA, sUtrArthayorantarAya saMbhavAt parimanthana mardanaM vinAzanaM sUtrArthaparimanthaH, tacchikSaNa pravRttasya surerAtmanaH sUtrapaThana-parAvartana- vyAkhyAnabhaGgo bhavatItyarthaH / aparaM ca tadgrAhaNaprasakte mUrAvanyeSAM ziSyANAM sUtrA'rthahAniH tadgrahaNabhaGga ityarthaH / na ca bahunApi kAlena tathAvidhaH ziSyaH kiJcidapi grAhayituM zakyaH / kutaH ? ityAzaGkayAtrArthe dRSTAntamAha- 'puTThA vItyAdi' niyamanena niyantrya staneSu karairvahudhA spRSTApi bandhyA gaurna khalu dugdhadA bhavati, evaM mudgazailasamaH ziSyo'pi grAhaNakuzalenApi guruNA grAhyamANo'pi nAkSaramapi gRhNAti / tatastAdRzasya sUtrArthI na dAtavyau, aihikA-ssmupakekzAdiva hudopasaMbhavAt / dadAti cet, tarhi samayoktamAyazcittabhAgiti / atrAha- nanu prokto'sau mudgazaila 1 AcArya sUtre ca parivAdaH sutrA'rthaparimanthaH / anyeSAmapi ca hAniH ihApi na dugdhadA vandhyA // 1457 // dRSTAntaH, kellaM pASANa- meghAdInAM jalpaH, abhiprAyapUrvike ca pravRtti-nivRttI, ityalaukikamevedam / satyam, kintu pUrvamunibhirevAtrokaM pratividhAnam, tadyathA-- "cariyaM ca kappiyaM viya AharaNaM duvihameva pannattaM / atthassa sAhaNaDhA iMdhaNamiva oyaNaTTAe // 1 // na vi asthi na viya hohI ullAyo muggasela-mehANaM / ubamA khalu esa kayA bhaviyajaNavibohaNaTTAe // 2 // " ityalaM prasaGgeneti / / 1457 // atha mudrazailapratipakSabhUtaM ghanadRSTAntamAha es vidoNamehe na kaNhabhomAo loThae udayaM / gahaNa dharaNAsamatthe iya deyamacchittikArismi // 1458 // yAtrA STenAkAzavindubhirmahatI gargarI bhriyate tAvatpramANajalavarSI megho droNamegha ucyate / tasmin dRSTe'pi sati kRSNA bhUmitra madeze'sau kRSNabhUmaH pradezastasmAd na praloThati- bahupi tanmeghajalaM palitaM na luThitvA'nyatra gacchati, kintu tatraivAntaH pravizatIti bhAvaH / evaM ziSyo'pi sa kazid bhavati yo gurubhiruktaM bahupyavadhArayati, na punarakSaramapi pArzvato gacchatIti / evaMbhUte ca sUtrArthagrahaNA-'vadhAraNAsamarthe ziSye sUtrA'rthayoH ziSya-praziSyaparamparApradAnenAvya vacchedakAriNi deyaM sUtrA 'rthajAtam, nAnyasminnanantarAbhihitamudrazailakalpe / ityanvanya vyatirekAtmakatvAdekamevedamudAharaNam / / 1458 / / atha dvitIyaM kuTodAharaNaM vitRNvannAha bhAvi iyareya kuDA apasattha-pasatthabhAviyA duvihA / pupphAIhiM pasatthA sura-tellAIhiM apasatthA // 1459 // vammA ammA vi ya pasatthavammAo hoMti agejjhA / apasatthaavammA vi ya, tappaDikkkhA bhave gejjhA // 1460 // 1 caritaM ca kalpitamapicodAharaNaM dvividhameva prajJaptam / arthasya sAdhanArthamindhanamivodanArthitayA // 1 // (rtham-1) nApyasti mApi ca bhaviSyatyullApo mudrazaila-meghayoH / upamA khalveSa kRtA bhavikajana vibodhanArtham // 2 // 2 vRSTe'pi droNameghe na kRSNabhUmAhoThatyudakam / grahaNa-dhAraNAsamartha iti deyamacchittikAriNi // 1458 // 6 bhAvitA itare ca kuTA aprazasta prazasta bhAvitA dvividhAH / puSpAdibhiH prazastAH surA-tailAdibhiraprazastAH // 1459 // grAmyA avAsyA api ca prazastavAmyA bhavantyaprAyAH / aprazastAvAmyA api ca, tatpratipakSA bhaveyurbrAhyAH // 1450 // For Private and Personal Use Only
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir www.kobatirth.org 315 vizeSAH kuppavayaNaAsennehiM bhAviyA evameva bhAvakuDA / saMviggehiM pasatthA vammA avammA ya taha ceva // 1461 // kuTA ghaTAH, te ca tAvad dvividhA:- eke ApAkottIrNA nUtanA avyApriyamANatvAdadyApi puruSa-jala-tailAdinA'bhAvitAH, anye tu vyApriyamANatvAd bhAvitAH / tatra bhAvitA dvividhAH-surabhipATalAkusuma-paTavAsAdiprazastavastubhirbhAvitAH prazastabhAvitAH, surA-tailAbaprazastavastubhAvitAstvaprazastabhAvitAH / prazastabhAvitAH punarapi dvividhAH- tadbhAvaM vamayituM zakyA vAmyAH, tadviparItAstvavAmyAH / evamevApazastabhAvitA api vAmyA-'vAmyabhedadvayAdeva dvividhAH / tatra ye prazastavAmyAH prazastabhAvaM. vamayituM zakyAste'grAhyA bhavanti, anAdeyAH, asundarA iti yAvat / tathA, yeprazastabhAvaM vamayitumazakyA aprazastAvAmyAste'pyagrAhyA bhavanti / 'tappaDivakkhA bhave gejjha tti teSAM prazastavAmyAnAm , aprazastAvAmyAnAM ca ye pratipakSAH prazastAvAmyA, aprazastavAmyAzca te grAhyA AdeyAH sundarA bhavanti / tadevaM dravyakUTAstAvat prruupitaaH| bhAvakuTA api prazastA-prazastaguNajalAdhAratvAcchiSyajIvA evameva bhAvitA-'bhAvitAdibhedAd drssttvyaaH| kevalamatra pakSe kupavacanAvasannAdibhirbhAvitAH 'aprazastabhAvitA ucyante' itydhyaahaarH| ye tu saMvinareva sAdhubhirbhAvitAste prazastA prazastabhAvitA ityarthaH / 'vammA avammA ya taha ceva ti vAmyA 'vAmyabhAvanA yathA dravyakuTapakSe tathaiva bhAvakuTapakSe'pi draSTavyetyarthaH / sA caivam-prazastabhAvitA vAbhyAH, aprazastabhAvitAstvapAmyAH, ete ubhaye'pyagrAhyAH / uktaviparItAstu grAhyA iti / tadevamukto bhAvitakuTapakSaH // 1459 // 1460 // 1461 // athAbhAvitakuTapakSamadhikRtyAha'je uNa abhAviyA te caubvihA, ahavimo gamo anno| chiDakuDa-bhinna-khaMDe sagale ya parUvaNA tesi // 1462 // ye punarabhAvitAH kuTAste chinn-bhinn-khnndd-sklbhedaaccturvidhaaH| athavA, bhAvitA-abhAvitapakSanirapekSa evA'yamanyazchinna-bhinnAdiko gamaH prakAro vartata ityarthaH / tamevAha- 'chiDDakuDetyAdi' iha kuTo ghaTaH ko'pi tAvacchidro bhavati, bune sacchidro bhavatItyarthaH / 'anyastu bhinno rAjimAn bhavati / tRtIyastu khaNDo bhgkrnnH| caturthastu sakalA paripUrNa eva bhavati / eteSAM ca caturNAmapi kuTabhedAnAM pravacanAvasabhAMvitA evameva bhAvakuTAH / saMvipna prazastA cAmyA bhavAmyAca tathaiva // 14 // 2 ye punarabhAvitAste caturvidhAH, bhathavA'yaM gamo'nyaH / chinakuTa-bhinna-khaNDeSu sakale ca prarUpaNA teSAm // 1462 // dAntikamadhikRtya prarUpaNA svayameva kAryA, yathA ko'pi ziSyaH zrutagrahaNamAzritya cchidraghaTakalpo bhavati, kazcinu bhinnaghaTakalpa ityAdi vAcyamiti // 1462 / / atha kramaprAptaM cAlanyudAharaNamabhidhitsuH, muddazaila-cchiMdrakuTa-pAlanyudAharaNAnAM parasparAbhedodbhAvakAziSyamataM ca nirAcikIrSarAha'sele ya chiDDu-cAlaNi miho kahA soumuTThiyANaM tu / chiDDAha tattha viThTho sumariMsu sarAmi nedANi // 1463 // egeNa visai bIeNa nIi kanneNa cAlaNI Aha / dhanna ttha Aha selo jaM pavisai nIi vA tujhaM // 1464 // zaila-cchidrakuTa-cAlanyudAharaNaiH pratipAditAH ziSyA apyupacArAt tathocyante, satsAdRzyAt / tatazca zaila-cchidrakuTa cAlanyabhidhAnAnAM ziSyANAM gurvantike vyAkhyAnaM zrutvA, utthAyAnyatra gatAnAM mithaH parasparaM kathA samabhavat / kIdRzI, ityAha'chiDetyAdi' chidraghaTakalpacchidraH ziSyaH prAha / kim ?, ityAha- tatra gurusamIpe upaviSTastaduktamasmArSamaham , idAnIM tu na kimapi smarAmi / chidraghaTo hyevaMvidha eva bhavati / so'pi sthAnasthito mudgAdikaM prakSiptaM dharati, anyatra tUskSipya nItasya tatra prApyate, apazchidreNa galitvA niHsRtatvAt , atastatkalpaH ziSyo'pItthamAheti bhAvaH / chidrakuTakalpena ziSyeNaivamukte cAlanIkalpaH pAha'ekeNetyAdi' cAlanIkalpaH ziSyazcAlanI, sa pAha- bhozchidrakuTa ! zobhanastvam , yena gurusamIpasthena tvayA tAvadavadhAritaM tadvacaH pazcAdeva vismRtam , mama tu gurvantike'pi sthitasyaikena karNena vizati, dvitIyena tu nirgacchati, na punaH kimapi hRdaye sthitam / kaNikkAdicAlanyA api hi jalAdikamuparibhAge nikSipyate, adhobhAgena tu nirgacchati, na tu kimapi saMtiSThate, atastadupamaH ziSyoapItthamevAheti bhAvaH / tadevaM chidrakuTa-cAlanIbhyAmevamukte mudgazailaH pAha-'dhanna sthetyAdi' mudrazailo vadati-dhanyAvatra yuvAma, yat yasmAt kAraNAd yuvayostAvatkarNayorgurUktaM kimapi pravizati, nirgacchati ca / mama vetadapi nAsti, taduktasya sarvathApi madhye pravezAbhAvAda , upalasyaivaMvidhasvAdeveti / tadevaM cAlanyudAharaNasya kharUpamuktam , zaila-cchidraghaTa-cAlanyudAharaNAnAM parasparaM vizeSazrAbhihitaH // 1463 / 1464 // atha cAlanIpatipakSamAha zaile cacchina-cAlanyomithaH kathA zrutvosthitAnAM tu / chicha Aha tatra viSTo'smA smarAmi nedAnIm // 1463 // ekena vizati dvitIyena nigacchati karNena cAlanyAha / dhanyAvannAha lo yat pravizati nirgacchati vA thuvayoH // 1465 // For Private and Personal Use Only
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org 316 vizeSAH tAvasakhaurakaThiNayaM cAlaNipaDivakkho na sabai davvaM pi / paripUNagammi u guNA galati dosA ya citttthti||1465|| cAlanIpratipakSaH bhavati' iti zeSaH / kIdRzaH ? ityAha- tApasAnAM bhojanAdinimittamupakaraNavizeSaH 'khaurakaThinakam' ucyte| tacca kila vaMzaM zumbAdikaM ca dravyamatizlakSNaM kuTTayitvA kamaThakAkAraM kriyate / idaM cAtinibiDatvAd dravyaM, jalamapi prakSiptaM na sravati, kintu samyag dharati / evaM ziSyo'pi yo gurubhirAkhyAtaM sarvameva dharati, na vismarati, sa grAhyaH, cAlanIsamastvagrAhya iti bhaavH| atha paripUNakodAharaNamAha- 'paripUNaga-' ityAdyuttarArdham / paripUNako nAma sugharIciTikAviracito nIDavizeSaH, tena ca kila ghRtaM gAlyate, tatastatra kacavaramavatiSThate, ghRtaM galitvA'dhaH patati, evaM paripUNakasadRzaH ziSyo'pyupacArAt paripUNakaH / tatra hi zrutasaMbandhino guNAH sarve'pi ghRtavad galanti, doSAstu ghRtagatakacavaravadavatiSThante, zrutasya doSAneva gRhNAti, guNAMstu sarvathA pariharatyasau, ato'yogya iti bhAva iti / / 1465 // atra preryamutthApya pariharanAha savaNNupAmannA dosA hu na saMti jiNamae kei / jaM aNuvauttakahaNaM apattamAsajja va haveja // 1466 // nanu sarvajJaprAmANyAt sarvajJo'sya pravartaka iti hetorjinamate doSAH kecidapi na santItyarthaH, tat kathamasya ko'pi doSAn grahISyati, asattvAdeva iti bhAvaH / satyam , kintu yadyapi jinamate doSA na santi, tathA'pyanupayuktasya guroryat kathanaM vyAkhyA vidhAnaM tadAzritya doSA bhaveyuriti saMbandhaH / athavA, apAtramayogyaM ziSyamaGgIkRtya jinamate'pi tadutpekSitA doSA bhaveyuH, cirdoSa) 'pi jinamate'pAtrabhUtAH ziSyA asato'pi doSAnudbhAvayantyevetyarthaH / tathAca te vaktAro bhavanti, tadyathA "pogayabhAsanibaddhaM ko vA jANai paNIya keNeyaM / kiMvA caraNeNaM Nu dANeNa viNA u havai ti // 1 // kAyAvayA ya ta cciya te ceva pamAya-appamAyA ya / mokkhAhigAriyANaM joisajoNIhi kiM kajaM ! // 2 // , tApasa-'urakaThinaka' cAlanIpratipakSo na savati davyamapi / paripUrNake tu guNA galanti doSAzca tiSThanti // 1165 // 2 ka.ga. 'vaMzakundAdikaM dr| 3 sarvajJaprAmANyAd doSAH khalu na santi jinamate kecit / yadanupayuktakathanamapAtramAsAca vA bhaveyuH // 1466 // 4 prAkRtabhASAnibaddhaM ko vA jAnAti praNItaM kenedam ? / kiMvA caraNena nu dAnena vinA tu bhavatIti // 1 // kAyApadazca tA evaM tAveva pramAdA-pramAdau ca / mokSAdhikArikANo jyotiyonibhiH kiM kAryam // 1. kAmA: batAyatana ko Aurassa kAlo mahalaMbaradhoyaNe ya ko kAlo ! / jai mokkhaheu nANaM ko kAlo tassakAlo vA! // 3 // ".. ityAdi / asantazca sarve'pyamI doSAH, "bAla-strI-mUDha-mUrkhANAM nRNAM cAritrakAkSiNAm / anugrahArtha tattvajJaiH siddhAntaH prAkRtaH kRtaH // 1 // " "puvvabhaNiyaM pijaM vatthu bhaNNae tattha kAraNaM asthi / paDiseho ya aNunnA batthuvisesobalabho vA // 1 // " ityAdinA zAstrAntare vistareNa nirAkRtatvAditi // 1466 // atha haMsodAharaNavyAkhyAmAhaaMbattaNeNa jIhAe kUciyA hoi khIramudagammi / haMso muttUNa jalaM Aviyai payaM taha susIso // 1467 // dugdhaM ca jalaM ca mizrayitvA bhAjane vyavasthApya ko'pi haMsasya pAnArthamupanayati / sa ca tanmadhye caJcuM prakSipati / tasya ca jihA svabhAvata evAmlA bhavati / tena ca jihvAyA Amlatvena hetubhUtenodakamadhyagataM dugdha vilitvA kUcikA bindurUpA budbudA bhavantItyarthaH / tatazca jalaM muktvA tad bubudIbhUtaM dugdhamApibati haMsaH / tathA suziSyo'pi gurorjalasthAnIyAn doSAn parityajya dugdhasthAnIyAn guNAn gRhNAtItyartha iti // 1467 // atha mahiSodAharaNaM vivRNvannAha- . saiMyamavina piyai mahiso na ya jUhaM piyai loDiyaM udg| viggaha-vigahAhi tahA atthakupucchAhiya kusIso // 1468 // khayuthena samaM vanamahiSo jalAzaye kacid gatvA tanmadhye ca pravizyodvartana-parAvartanAdibhistathA tajjalamAloDayati yathA kaluSita sadana svayaM pibani, nApi tayUtham / evaM kuziSyo'pi vyAkhyAmaNDAlikAyAmupaviSTo guruNA, anyena cA ziSyeNa saha vigraha kalahamudIrayati, vikathAprabandhaM vA kiciccAlayati, saMbaddhA-saMbaddharUpAbhiranavaratamuparyupari pRcchAbhizca tathA kathazcid vyAkhyAnamAloDayati, yathA nAtmanaH kizcit paryavasyati, nApi zeSavineyAnAmiti // 1468 // Aturasya kAlo malinAmbaradhAvane ca kaH kAlaH / yadi mokSahetuzenaM kaH kAlastasthA'kAlo vaa!||3|| pUrvabhaNitamapi pada vastu bhaNyate tatra kAraNamasi / pratiSedhazcAnujJA vastavizeSopalambho vA // 1 // x binalitpA.visaTisAbAmhatvena jivAyAH kRSikA bhavati kSAramudake / so muktvA jalamApibati payastayA ziSyaH / 1080 // . svayamapi na pivati mahiSo na pUrva pivati koritamudakam / vigraha-vikathAbhistathA'rthakupacchAmina kaziSyaH // 16 // For Private and Personal Use Only
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobaith.org ArtiasmKalammacundyanmande 317 vizeSA0 meSodAharaNamAha avi gopayammi pive suDhio taNuyattaNeNa tuMDassa / na karai kalusaM toyaM meso evaM susIso vi // 1469 // . jalabhRte kacid goSpade'pi 'suDhiutti' saMkucitAko meSa UraNakaH pibejjalam , na ca tat kaluSaM karoti / kena hetunA ? ityAha tanukatvenAgrabhAge zlazNatvena tuNDasya mukhasyeti / agrapAdAbhyAmavanamya tIkSNema mukhena tathAsau jalaM pibati yathA sarvathaiva kaluSaM na bhavati / evaM suziSyo'pi tathA guroH sakAzAd nibhRtaH zrutaM gRhNAti yathA tasya, pariSado vA na kasyacid manovAdhAdika kAluSyaM bhavatIti // 1469 // mazaka-jalUkodAharaNadvayavikRtimAha-- maisau vba tudaM jaccAiehiM nicchubbhae kusIso vi| jalugA va adUmaMto pibai susIso vi suyanANaM // 1470 // yathA mazako jantUMstudate vyathayati / tatazca vaskhAzcalAdibhistiraskRtya dUrIkriyate, tathA kuziSyo'pi jAtyAdidoSodghATanairguru tudana vyazrayamAno nizkAsyate parihiyata iti / jalUkA punaryathA'saga pivati, na cAmugmantaM vyathayati, tathA suziSyo'pi gurubhyaH zrutajJAnaM pibati gRhNAti na tu jAtyuddhATanAdinA dunotIti // 1470 // viDAlyudAharaNamAha cheDDeuM bhUmIe khIraM jaha piyai duTThamajArI / parisaduThiyANa pAse sikkhai evaM viNayabhaMsI // 1471 // yathA duSTamArjArI tathAvidhasvabhAvatayA sthAlyAH kSIraM bhUmau chardayitvA pibati, na punastatstham / tathAca sati na tat tasyAstathAvidhaM kiJcit paryavasyati / evaM vinayAd bhrazyatIti vinayabhraMzI vinayakaraNabhIruH kuziSyo goSThAmAhilavat pariSadutthitAnAM vindhyAdInAmiva pArthe zikSate zrutaM gRhNAti, na tu guroH samIpe, tadvinayakaraNabhayAt / iha ca duSTamArjArIsthAnIya. kuziSyaH, bhUmikalpastu pariSadutthitAH ziSyAH, charditadugdhapAnasadRza tu tadgatazrutazravaNamiti // 1471 // / api goSpade piched mepakastanukatvena tuNDasya / na karoti kaluSa toyaM meSa evaM suziSyo'pi // 1469 // 2 mazaka hava tudAtyAdibhiniSkAsyate kuziSyo'pi / jalakevA'dunan pibati suziSyo'pi zrutajJAnam // 17 // pardayitvA bhUmI kSIraM yathA piyati duSTamArjArI / pariSadusthitAnA pAce zikSata evaM vinayazI // 1 // jAhakodAharaNamAhapAuM thoDaM thoDaM khIraM pAsAI jAhago jaha lihai / emeba jiyaM kAuM pucchai maimaM na kheei||1472 // yathA bhAjanagataM kSIraM stokaM stokaM pItvA tato jAhakaH sehalako bhAjanasya pArthAni leDhi, punarapi ca stokaM tat pItvA bhAjanapArthAni leDi, evaM punaH punastAvat karoti yAvat sarvamapi kSIraM pItamiti / evaM matimAn suziSyo'tanaM gRhItaM zrutaM jitaM paricitaM kRtvA punaranyad gRhNAti, evaM punaH punastAvad vidadhAti yAvat sarvamapi zrutaM guroH sakAzAd gRhNAti, naca guruM khedayatIti // 1472 // ___ atha godRSTAnta ucyate- tatra ca kenApi yajamAnena vedAntargatagranthavizeSAdhyayananimittacaraNazabdavAcyebhyazcaturyo bAhmaNavizeSebhyo gauH prdttaa| proktAzra tena te brAhmaNA:- 'vArakeNAsau bhavadbhirdogdhavyA' iti / anyebhyo'pi ca caturyazcaraNadvijebhyo gaurekA tena padattA / te'pi ca tena tthaivoktaaH| tatra ca prathamadvijAnAM madhye jyeSThabrAhmaNena kenacid gauH khagrahe nItvA dugdhA / tatazcArIpradAnavelAyAM cintitaM tena / kim ? ityAha anno dojii kalle niratthiyaM kiM vahAmi se cAriM / caucaraNagavI u mayA avanna-hANI ya bahuyANaM // 1473 // tenaitacintitam- hanta ! vArakamApto'nyo brAhmaNaH kalye tAvadetAM dhenuM dhokSyati, tat kimadya nirarthikAmasyAzcArI bahAmi / kalye'nyo'pi hi tAM dAsyati, iti vinizcitya na tasyAzvArI pradattA / tato dvitIye dine dvitIyenApi dvijAtIyena tathaiva kRtam / evaM tRtIye dine tRtIyenApi, caturthe dine caturthenApi tathaiva ceSTitam / itthaM ca cArIvirahitA duhyamAnA katipayadinamadhye caturNA caraNAnAM saMvandhinI sA gaupa'tA / tatazca teSAM bahUnAM gohatyA samabhavat / jane cAvarNavAdo jAtaH, hAnizca, teSAM tato yajamAnAt , anyasmAd vA punargavAdilAbhAbhAvAditi // 1473 // anyaizca yaizcaturbhizcaraNagaurlabdhA, tanmadhye prathamadvijastA dugdhvA cArImadAnavelAyAmacintayat , kim 1, ityAhamA me hoja avaNNo govajjhA vA puNo vi na dvijjaa| vayamavi dojjhAmo puNo aNuggaho annaduDe vi||1474|| .pIvA stokaM stokaM kSIraM pArthAni jAhako yathA ledi / evameva jitaM kRtvA pRcchati matimAn na khedayati // 1472 // 2 anyo dhokSyati kalye nirarthikA kiMbahAmi tasyAbArIm / catuzcaraNagaustu mRtA'varNa-hAmyau ca bahukAnAm // 13 // 3 mA mama bhUdavarNo gohatyA vA punarapi na dAsyati / ayamapi dhokSyAmaH punarajugraho'nyadugdhAyAmapi // 14 // . se For Private and Personal Use Only
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain AradhanaKendra... . www.kobetirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir 318 vizeSA0 mA bhUjjanamadhye mamAvarNavAdaH, gohatyA vA mA bhUta , ityasyAcArI prayacchAmi / yadi tu na dAsyAmi tadA saMjAtakalabhyo'smabhyaM punargavAdikaM kimapi ko'pi na dAsyati / aparaca, etasyAzvArIpadAne ko doSaH / pratyuta guNa eva, yatazcArIpadAnapuSTAmetAM punarapi vArakeNAgatAM vayameva dhokSyAmaH / yadivA, anyenApi brAhmaNena dugdhAyAmetasyAmasmAkamevAnugraha iti / / 1474 // athopanayamAha'sIsA paDicchagANaM bharo tti te viya hu sIsagabharo ti| na kareMti suttahANI annattha vi dullahaM tesi // 1475 // gurovinayakarmaNi kartavye svagacchadIkSitAH ziSyAstAvacintayanti / kim ? ityAha-pratIcchakAnAmupasaMpannAnAmAgantukaziSyANAmayaM gurovinayakaraNalakSaNo bhara AcAra:, kimasmAkam , teSAmeva sAMprataM vallabhatvAt / iti / te'pi ca pratIcchakA evaM saMbhadhArayanti- nijaziSyANAmevA'yaM bharaH, kimasmAkamAgantukAnAmadya samAgatAnAmanyeArjigamiSUNAm ? iti / evaM saMpadhAryobhaye'pi gurorna kiJcid vinaya-vaiyAvRttyAdikaM kurvanti / tatazca guruSu sIdatsu teSAM mUtrA-'rthahAniH, anyatrApi ca gatAnAM teSAM duvinItAnAM durlabha sUtram , arthazca / upalakSaNatvAdanye'pyavarNavAdAdayo doSAH svayamevAbhyUdyAH / ayaM ca durvinItaziSyopanayaH kRtaH / suvinItavineyopanaya: stUktaviparyayeNa svayameva kartavya iti / / 1475 // bherIdRSTAntamAhakomuiyA taha saMgAmiyA ya ubbhUiyA ya bherIo / kaNhassAsiNhutayA asivovasamI cautthI u // 1476 // . sakkapasaMsA guNagAhi kesavo nemivaMda-suNudaMtA / AsarayaNassa haraNaM kumArabhaMge ya puyajuddhaM // 1477 // nehi jio mhi tti ahaM asivovasamIe saMpayANaM ca / chammAsiyaghosaNayA pasamai na ya jAyae anno // 1478 AgaMtavAhikkhobho mahiDhimulleNa kaMtha-daMDaNayA / aTThamaArAhaNa annabherI annassa ThavaNaM ca // 1479 // ziSyAH pratIcchakAnAM bhara iti te'pica khalu ziSyakabhara iti / na kurvanti sUtra-hAmyAvanyaprAMpi durlabhaM teSAm // 1475 // 2 kaumadikA tathA sAMgrAmikI cautikI ca bheyaH / kRSNasyAziznutayA'zivopazaminI caturthI tu // 1476 / / AbhAra:zakraprazaMsA guNagrAhI kezavo nemivandana-zvAnodantI / azvaratvasya haraNaM kumArabhane ca pUtayuddham // 1177 // 'miNatayA-1 maya jito'smItyahamazivopazaminyAH saMpradAnaM ca / pANmAsikaghoSaNayA prazamati na jAyate'nyaH // 17 // bhAgantukalyAdhikSobhI mahaddhimUlyena kanyA-daNDanate / aSTamArAdhanamanyabherI anyasya sthApanaM ca / / 1579 // Aja bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH / tacca goNI candanakathA' ityatra savistaraM kathitameva / iha cetthamupanayo'pi draSTavyaHyaH ziSyo'zivopazamikAM bherI prathaparakSaka iva jina-gaNadharapradattA zrutarUpAM bherI paramatAdithiggalakaiH kanthIkaroti sa na yogyaH, yastu naivaM karoti sa dvitIyabherIrakSaka iva yogya iti // 1476 // 1477 / / 1478 // 1479 / / athAbhIrIdRSTAntaM vivRNvannAha mukaM tayA agahie dupariggahiyaM kayaM tayA, kalaho / piTTaNa-aiciravikkaya gaesu corA ya UNagghe // 1480 // iha ca kathAnakena bhAvArtha ucyate, tadyathA- kutazcid grAmAd gokulAdvA''bhIrIsahita AbhIro ghRtavArakANAM gantrI bhRtvA vikrayArtha pattane samAgataH / vikrayasthAne ca gaLyA adhastAd bhUmAvImIrI sthitA / AbhIrastUpari sthitastasyA ghRtavArakaM samarpayati / tatazcAnupayogena samarpaNe, grahaNe vA ghRtavArake bhanne AbhIrI mAha-bhagnAza ! nagarataruNInAM mukhAnyavalokayamAnena tvayA ghRtavArako'yaM mayA'gRhIta eva muktaH, tato bhgnH| AbhIrastvAha- raNDe ! nagarayUnAM vadanAni vIkSamANayA tvayaiva duSparigRhIto'yaM kRtaH, tato bhagnaH, ityubhayorapi kalahaH samabhavat / piTTitA ca tenAbhIrI / kalahayatozca tayoranyadapi ghRtaM bahu ccharditam / uddharitazeSeNa ca ghRtenotsare'rtho'pyUno labdhaH / itareSu sArthikeSu ghRtaM vikrIya gateSu tayorekAkinorgacchatorghatadrammA gantrI balAyardAzca sarva taskarairapahRtamiti // 1480 // evaM dRSTAntamabhidhAyopanayamAha'mA niNhavai ya dAuM uvajujjiya dehi kiM viciMtesi? / vaccAmeliyadANe kilassasi taM ca haM ceva // 1481 // cintanikAyavasthAyAM vitathaM prarUpayan , adhIyAno vA guruNA zikSitaH ziSyo jagAda- tvayaiva mametthaM vyAkhyAtaM, pAThito yA tvayaivaivaMvidham , atastavaiva doSo'yam, kiM mAM zikSayasi / AcAryaH mAha-na mayaivamupadiSTam / kuziSyo bravIti- inta ! sAkSAdeva mama purassaramitthaM sUtramartha vA davA sUre!mA nihoSThAstvam / itthamukta AcAryaH kimapyantAyan punarapyuktaH ziSyAbhAsena- 'kiMbalIvata pAtita iva vicintayasi, bhavyagatyopayujyopayukto bhUtvA dehi sUtrA-'thayau~, vyatyAneDitadAne vitathasUtrA-'rtha nArASTaW1181nA gAthA 1434 / 2 muktaM tvayA'gRhIte duSparigRhItaM kRtaM tvayA, kakahaH / piTTanA-'ticiravikrayI gateSu caurAyonAryaH // 1580 // xkalvA- 3 mAnihoSThAca daravopayujya dehi kiM vicintayasi / / vyasyAneditadAne kizyAvasvaM cAra caiva // 18 // For Private and Personal Use Only
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ... 319 vizeSA madAne kevalaM tvam , ahaM ca klezamevAnubhavAvaH / taditthaM khadoSApatipattau gurudoSodbhAvanenAbhIramithunasyaiva guru-ziSyayoH kalaha eva pravartate / tathAca sati vyAkhyAvyavacchitti-mUtrA-'rthahAnyAdayo dossaaH| . atra pratipakSaH svayameva draSTavyaH, tathAhi- anyo'pyAbhIraH kila sakalatrastathaiva kApi nagare ghRtavikrayArtha gtH| kalatrasya ca cArake samarpite bhane 'aho ! mayA'nupayuktena samarpito'yam' iti buvANo jhagiti gantryAH samuttIrya karparakairvRtaM saMvRNoti / bhAryA'pi 'dhiga mayA'nupayuktayA duSparigRhItaH kRto'sau, tena bhannaH' iti vadantI tathaiva tat saMvRNoti / tatazcAnyonyaM kalahe'jJAta ubhayasaMvRtyA ghRtaM zIghrameva vikrItam / sArthikaizca saha kSemeNa svasthAna jagmatuH / evaM guru-ziSyA api svadoSa pratipadyamAnAH paradoSaM tu ninuvAnA yejyonyaM na vivadante, ta eva sUtrA-'rthagrahaNa-pradAnayoryogyA bhavanti, nirjarAdilAmabhAginazceti // 1481 // tadevaM yogyA-'yogAn gurUn ziSyAMvopadopasaMhArapUrvakaM tatphalamAha bhaNiyA joggA-jogA sIsA guravoya tattha doNhaM pi| peyAliyaguNa-doso joggo joggassa bhaasejaa||1482|| bhaNitA yogyA-'yogyA guru-ziSyAH / tatra dvayorapi guru-ziSyayoviMcAritaguNa-doSo yogyo guruyogyAya ziSyAya sUtrA-au~ bhASeteti // 1482 // atha kramaprAtamupodvAtadvAramabhidhitsuH prastAvanAmAha kaiyamaMgalovayAro saMpai vaNNiyapasaMgavakkhANo / dAiyavakkhANavihI vocchamuvagghAyadAravihiM // 1483 // tadevaM 'titthayare bhagavaMte' ityAdinA kRtamalopacAro varNitaprasaGgAgatajinapravacanotpatyAdivyAkhyAnaH pUrvoktakAraNAd darzitavyAkhyAnavidhizca, sAMprataM upoddhananaM vyAkhyeyasya sUtrasya vyAkhyAnavidhisamIpIkaraNamupoddhAtaH, tadviSayo dvAravidhistaM vakSye // ityekontriNshdgaathaarthH||1483 // sa cArya dvAravidhiH / kaH? ityAha uddese nidese ya niggame khatta-kAla-purise ya / kAraNa-paccaya-lakkhaNa-nae samoyaraNA-Numae // 1484 // vArake- bhaNitA yogyA ayogyAH ziSyA guravaca, tatra dvayoH / vicAritaguNa-doSo yogyo yogyAya bhASeta // 1582 ||+sNvitthaa 2 kRtamaGgalopacAraH saMprati vrnnitprkhjaannyaakhyaanH| darzitavyAkhyAnavidhirvakSye upodAtadvAravidhim // 1483 // gAthA 1.25 / 4 udezazna nirdezo nirgamazca kSetra-kAla-puruSAzca / kAraNa pratyaya-lakSaNa-nayAH samavatArA-'numatau // 1484 // 'ki kaivihaM karasa kahi kesu kaha keciraM havai kAlaM / kai saMtaramavirahiyaM bhavA-garisa-phosaNaniruttI // 1485 / / uddezana vastunaH sAmAnyAbhidhAnamuddezaH, yathA- 'adhyayanam' iti / vaktavya iti kriyA sarvatra drssttvyaa| tathA, nirdezanaM vastuna eva vizeSAbhidhAnaM nirdezaH, yathA 'sAmAyikam' iti / nirgamanaM nirgamaH 'kutaH sAmAyika nirgatam' ityevaMrUpo vaktavyaH / tathA, kSetrakAlau ca yayoH sAmAyikamutpanna, tau vaktavyau / yad vakSyatyatraiva 'vaisAhasuddhaekArasIe pubvaNhadesakAlammi / mahaseNavaNujjANe aNaMtaraM paraMpara sesaM // 1 // iti / tathA, kutaH puruSAt tad nirgatamiti vaktavyam / tathA, 'kena kAraNena gautamAdayaH sAmAyika bhagavataH samIpe zRNvanti' ityevaMrUpaM kAraNaM vAcyam / tathA ca vakSyati- 'goyamamAI ya sAmAiyaM tu kiMkAraNaM nisAmaMti' ityAdi / tathA, pratyAyayatIti pratyayaH sa vaktavyaH, kena pratyayena bhagavatA sAmAyikamupadiSTam, kena vA pratyayena gaNadharAstenopadiSTaM tat zRNvanti , ityetad vAcyamityarthaH / tathAcAbhidhAsyati "kevalanANi tti ahaM arihA sAmAiyaM parikahei / tesi pi paccao khalu savvaNNU to nisAmati // 1 // tathA, samyaktvasAmAyikasya ca tattvazraddhAnaM lakSaNaM vaktavyam , zrutasAmAyikasya jIvAdiparijJAnam , cAritrasAmAyikasya sAvadyaviratiH, dezaviratisAmAyikasya tu viratya-'viratisvarUpaM mizralakSaNam / tathA ca sati nirdekSyati- saMdahaNa-jANaNA khalu viraI mIsaM ca lakkhaNaM kahae' ityAdi / evaM naigamAdayo nayA bAcyAH / teSAM ya nayAnAM samavataraNaM samavatAro yatra saMbhavati tatra drshniiyH| yato'bhidhAsyati 'mUnaiyaM suyaM kAliyaM tu na nayA samoyaraMti ihaM / apuhatte samoyAro natthi puhatte samoyAro // 1 // ' . ityAdi / tathA, kasya vyavahArAdinayasya kiM sAmAyikamanumatamiti nirdeSTavyam / tathAca nirdekSyati 1 kiM katividhaM kasya kutra keSu kathaM kiyacciraM bhavati kAlam / kati sAntaramavirahitaM bhavA-''karSa-sparzananiruktiH // 1485 // 2 vaizAkhazuklakAdazyAM pUrvAhadezakAle / mahAsenavanodyAne'nantaraM paraMparaM zeSam // 1 // . gItamAdayazca sAmAyikaM tu kiMkAraNaM nizAmyanti / / - kevalajJAnItyahamahan sAmAyika parikathayati / teSAmapi pratyayaH khalu sarvajJa iti nizAmyanti 1 // 5 zraddhAna-zAne khalu virati mithaM ca lakSaNaM kathayati / 1 mUvanayikaM zrutaM kAlika tu na nayAH samavatarantIha / apRthaktve samavatAro nAsti pRthaktve samavatAraH // 1 // For Private and Personal Use Only
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 320 vizeSA0 'tava saMjamo aNumao niggaMtha pavayaNaM ca vabahAro / saho-jjusuyANaM puNa nivvANaM saMjamo ceva // 1 // iti 'ki sAmAyikam ?' iti prazne pratyuttaraM dAsyati- 'jIvo guNapaDivamo nayassa dabahiyassa sAmaiya' ityAdi / 'katividha pa tat, ityatra nirvacanaM vakSyati- 'sAmAiyaM ca tiSiha sammatta suyaM sahA caritaca ityAdi / 'kasya sAmAyikam ityatrAbhidhAsyati- jassa sAmANio appA' ityAdi / ' sAmAyikam 1" ityetadapi "khita disA-kAla-gai-maviya-sabhi-UsAsa-dihimAhAre' ityAdinA dvArakalApena nirUpayiSyati / 'keSu sAmAyikam' ityatrottaram- sarvadravyeSu, tathAhi-- . . 'savvagarya sammattaM sue caritte na pajjavA savve / desaviraiM paDuccA doNhaM vi paDisehaNaM kujjA // 1 // iti vakSyati / 'kathaM sAmAyikamavApyate' ityatra 'mANussakhettajAI' ityAdi pratipAdayiSyati / 'kiyaciraM kAlaM bhavati' iti cintAyAmabhidhAsyati _ 'sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAI ThiI / sesANa putvakoDI desUNA hoi ukkosA // 1 // iti / 'kAtti' kiyantaH sAmAyikasya yugapat pratipadyamAnakAH, pUrvapratipannA vA labhyante / iti vaktavyam / tatra ca vakSyati- 'sammatta-desavirayA paliyassa asaMkhabhAgaSettAoM' ityAdi / sahAntareNa vartata iti sAntaram, iti vicAraNA nirNeSyati 'kAlamaNataM ca sue addhApariyaTTao ca desUNo | AsAyaNabahulANaM ukkosaM aMtaraM hoI // 1 // iti / 'avirahitaM nirantarAyaM kiyantaM kAlaM sAmAyikasya pratipattAro labhyante ?' ityatra nirvacanAyiSyati , tapaH saMyamo'numato nairgranthaM pravacanaM ca vyavahAraH / zabna- sUtrayoH punarnirvANaM saMyama eva // 1 // 2 jIvo guNapratipano nayassa dravyAstikasya sAmAyikam / sAmAyikaM ca trividhaM samyaktvaM zrutaM tathA cAritraM ca / 5 yarUpa sAmA''nIta aatmaa| 5 kssetr-dik-kaal-gti-bhvik-sNjnyi-ucchaas-rsstti-aahaarpu|| / sarvagataM samyaktvaM zrute cAritre na paryavAH sarve / dezaviratiM pratItya dvayorapi pratiSedhanaM kuryAH // 1 // * mAnuSya kssetrjaatyH| 8 samyaktvasya zrutasya ca dvApaSTiH sAgaropamANi sthitiH / zeSANAM pUrvakoTizonA bhavatyutkRSTA // 1 // 1 samyaktva-dezaviratAH palyasyAsaMkhyabhAgamAtrAH / "kAlamanantaM ca zrute'ddhAparipatakazca dezonaH / bhAzAtanAbahulAnAmurakRSTamamsaraM bhavati // 1 // 'samma-suya-agANiM AvaliyaasaMkhabhArgamettAo / aTTa samayA carite sambesu jahaNNa do samaye // 1 // ityAdi / 'kiyato bhavAnutkRSTataH sAmAyikamavApyate ?' ityatrottaramabhidhAsyani- . sammatta-desavirayA paliyamsa asaMkhabhAgamettAo / aTTha bhavA u caritte aNaMtakAlaM ca suyasamae // 1 // " iti / AkarSaNamAkarSa ekasmin nAnAbhaveSu vA punaH sAmAyikasya grahaNaM pratipattiriti vAcyam / tatra ca 'tihaM sahamsapuhattaM sayapuhattaM ca hoI viraIe / egabhave yAgarisA evaiyA hoMti nAyavvA // 1 // ityAdi vakSyati / 'phAsaNa tti' kiyakSetraM 'sAmAyikavantaH spRzanti ?" ityetadabhidhAnIyam / satra ca vakSyati 'sammatta caraNasahiyA samvaM loyaM phuseMti niravasesaM / satta ya caudasa bhAe paMca ya suya-desabiraIe // 1 // ityAdi / tathA, nizcitoktiniruktiH sAmAyikasya vaktavyA / tathA cAbhidhAsyati "sambhadiTThi amoho sohI sambhAvadaMsaNaM bohii| avivajao sudiTTi tti evamAI niruttAI // 1 // ityAdi / ityupoddhaanniyuktidvaargaathaadvysNkssepaarthH|| 1484 // 1485 // atha vistarArthamabhiSitsurbhASyakAra uddeza-nirdezaviSayamAkSepaM cetasyAzaya parihAraM tAvadAha uddeluM nihissai pAyaM sAmannao viseso tti / uddeso to paDhamaM niddeso'NaMtaraM tassa // 1486 // nanu kasmAt 'prathamamuddezastato nirdezaH? ityAzakya pariharati- 'uddeDhumityAdi' sAmAnyena hi pUrva vastUddizya tataH pazcAt vizeSato nirdizyate, iti zAstre loke ca sthitiH / tathA, jJAnamapi prAyaH prathamaM vastunaH sAmAnyAkAragrAhakamutpadyate, tato 1 samyaktva zrutA-gAriNAmAvalikA'saMkhyabhAgamAtrAH / aSTa samayAzcAritre sarveSu jaghanyato dvau samayau .) 2 gha. ja. 'gmittaa'| 3 samyaktva-dezaviratI palyasyAsaMkhyabhAgamAtrAn / aSTa bhavAMstu cAritre'nantakAlaM ca shrutsaamaayike| * prayANAM sahapRthaktvaM zatapRthaktvaM ca bhavati virateH / ekabhave AkarSA etAvanto bhavanti jJAtavyAH 1 // 5 samyaktva-naraNasahitAH sarva lokaM spRzAnti niravazeSam / sapta ca caturdaza bhAgAn paJca ca zruta-dezaviratyoH // 6 samyagdRSTiramohaH zuddhiH sanAvadarzanaM vodhiH / aviparyayaH sudRSTirityevamAdIni niruktAni // // .dha. cha. 'haraMstAva' / 8 ravizya nirdizyate prAyaH sAmAnyato vizeSa iti / uddezastataH prathamaM nirdezo'nantaraM tasya // 1 // For Private and Personal Use Only
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 321 vizeSA0 vizeSAkAragrAhakam / tatastasmAt kAraNAd vastunaH sAmAnyAbhidhAnalakSaNaH prathamamuddezaH, tatastasyaitra vizeSAbhidhAnarUpo nirdezaH / / iti gAMdhArthaH || 1486 // tadevaM sthApita AdAvuddezaH / atha 'tastra bheda- paryAyairvyAkhyA' iti kRtvA tameva bhedakathanadvAreNa vyAkhyAtumAha-nAThavaNAdavi khite kAle samAsause / uddesudde sammi ya bhAvammi hoi aTThamao // 1487 // nAmAdibhedAduddezo'STavidhaH, tathathA- nAmoddezaH, sthApanoddezaH, dravyoddezaH, kSetrovadezaH kAlodezaH, samAsoddezaH, uddezoddezaH, bhAvodezo bhavatyaSTamaH / iti nirmuktigAthAsaMkSepArthaH // 1487 // Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir tatra nAmoddezaM vyAkhyAtumAha bhASyakAraH- nA jassuso mANusa eva jo jeNaM / uddesso nAmassa va nAmuddeso'bhihANaM ti // 1488 // yasya jIvAstuna 'uddeza:' iti nAma kriyate sa nAmoddezaH, nAmarUpa uddezo nAmoddezaH, yathA gopAladArakAderudeza iti nAma / 'nAmeNusa eva jo jeNaM ti' yo ghaTa-paTa-stambhAdiH padArtho yena ghaTa-paTa stambhAdinAnnoddizyate pratipAdyate so'pi ghaTapaTAdipadArtho nAmoddeza iti ucyate, uddizyate'bhidhIyate pratipAdyate nijena nAnneti kRtvA / 'uddeso nAmassa va nAmudeso si' nAmno vA vastusAmAnyAbhidhAnasyoddezana muccAraNaM nAmoddezaH / kimuktaM bhavati 1, ityAha- 'abhihANaM ti' vastunaH sAmAnyaM yadabhidhAnaM sa nAmodeza ityarthaH / yathA - AmrAdervRkSAdi nAma / vAzabdaH sarvatra prakArAntaramUcakaH / / 1488 / / atra paro'tiprasaGgamudbhAvayannAha na savvocca nAmuddeso jao'bhihANaM ti / davvAINaM tehiM va tesu va jaMkIrae jassa // 1489|| nanu yadi vastunaH sAmAnyAbhidhAnamAtra muddezo'bhidhIyate, evaM tarhi sarva evAyaM sthApanA- dravya-kSetra kAlAnudezo nAmoddeza eva prAmotiH yato dravyANAmapi hema-rajatAdInAM hemAdikaM sAmAnyAbhidhAnamasti, tairvA kusumbha-haridrAdidravyairhetubhUtairvakhAdInAM raktaM pIta 1 nAma sthApanA dravye kSetre kAle samAsoddeze / uddezoddeze ca bhAve ca bhavatyaSTamakaH || 1487 // 2 nAma yasyoddezo nAmnoddeza eva yo yena / uddezo nAmno vA nAmoddezo'bhidhAnamiti / / 1488 // 3 evaM nanu sarva eva nAmoddezo yato'bhidhAnamiti / dravyAdInAM taiva teSu vA yat kriyate yasya // 1489 // mityAdi sAmAnyAbhidhAnaM pravartate, teSu vA daNDa- kuNDala - kirITAdidravyeSu satsu daNDI, kuNDalI, kirITItyAdikaM sAmAnyAbhidhAnaM vartamAnaM dRzyate / evaM sthApanA - kSetrAdiSvapi vAcyam / tato ya eva dravyAdyuddezo'bhimataH sa eva sarvo'pi nAmoddezaH prAmoti, ityuddezasyaikavidhatvAdaSTavidhatvaM vizIryata iti / / 1489 // 1 atra parAbhihitamabhyupagamya parihAramAha seyaM savvANugao nAmuddeso'bhihANamettaM jaM / nANattaM tahavi mayaM mai - kiriyA vatthubheehiM // 1490 // / satyamuktaM bhavatA yato yat sAmAnyamabhidhAnamAtraM nAmoddezaH sa khalu sarvAnugata evaM, tathApi nAma-sthApanA- dravyAdyuddezAnAM nAnAtvaM bhedarUpaM mataM saMmanametra paramArthavedinAm / kaiH 1, ityAha- matikriyA vastubhedaiH; tathAhi - yAdRzI nAmendre matiH, na tAdRzyeva sthApanendrAditpadyate, kintu vilakSaNaiva na ca yAM kriyAM nAmendraH karoti tAmeva sthApanA -dravyendrAdayaH, kintu visadRzImeva / ata ratnaserai parasparaM vastubhedo vijJeyaH bhinnamatyAdihetutvAt, ghaTapaTAdivastuvaditi / evaM prastutanAma-sthApanA-dravyAdyuddezAnAmapi matyAdibhedAd bhedo yojanIya iti / / 1490 // atha sthApanAdyuddezAnAha ThevaNAra uddeso ThavaNuddeso tti tassa vA ThavaNA / taM teNa tao tammi va davvAIyANamuddeso // 1491 // davso davvaM davvapaI davvavaM sadavvotti / evaM khettaM khettI khettapaI khettajAyaM ti // 1492 // sthApanAyA uddezAnamuccAraNaM sAmAnyenAbhidhAnaM sthApanAdezaH / tasya vodezasya akSA-'kSarAdiSu sthApanA sthApanoddezaH / dravyodezamAha- dravyAdInAmuddezo dravyoddezaH, AdizabdAd dravyapati- dravyavadAdiparigrahaH / kayA punarvyutpattyA dravyAdayo vAcyA bhavanti ?, ityAha- 'tamityAdi' tadeva dravyamuddizyate uccAryate 'dravyam' ityevaM sAmAnyenAbhidhIyata iti dravyoddezaH / dravyaM ca taduddezaveti karmadhAraya samAsaH / atra ca pakSe dravyamevoddezazabdavAcyam / ata eva dvitIyagAthAyAmAha - davvamiti / athavA, tena dravyeNa 1 satyaM sarvAnugato nAmoddezo'bhidhAnamAtraM yat / nAnAtvaM tathApi mataM mati kriyA vastubhedaiH // 1490 // 2 sthApanAyA uddezaH sthApanoddeza iti tasya vA sthApanA / tattena tatastasmin vA dravyAdikAnAmuddezaH // 1491 // yoddezo dvayaM dravyapatidravyavAn saGghasya iti / evaM kSetraM kSetrI kSetrapattiH kSetrajAtamiti // 1492 / / For Private and Personal Use Only
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kalassagarsuri Gyanmandir 322 / vizeSA0 hetubhUtena ya uddizyate'bhidhIyate sa dravyoddezA, yathA dravyapatirityAdi / yadivA, tatastasmAn dravyAduvezo'bhidhAnapravRttivyodezaH, yathA dravyavAnityAdi / athavA, tasmin dravye satyudezobhidhAnamattidravyodezA, yathA sadravya ityAdiH siMhAsane rAjA, cUte kokilA, bane mayUra ityAdi vA / emamudizyate tat , udizyate tena vetyAdivyutpatyA kSetram , kSetrI, kSetrapatiH, kSetre jAtaM kSetrajamityAdika sarvo'pi kSetroddeza iti // 1491 // 1492 // kAlo kAlAIyaM kAloveyaM ti kAlajAyaM ti / saMkhevo ti samAso aMgAINaM tao tiNhaM // 1493 // aMga-suyakravaMdha-jjhayaNANaM niyaniyappabheyasaMgahao / hoi samAsuddeso jahaMgamaMgI tajJayA // 1494 // emeva ya suyakkhaMdho tassajjheyA tayatthaviNNAyA / ajjhayaNaM ajjhayaNI tassajjheyA tayatthaNNo // 1495 // 'kAlo tti kAla evaudizyamAnatvAdezaH kAlodezaH / tena vA kAlenAdezaH kAlodezaH, yathA kAlAtIta kAlAtikrAntamidaM pastviti / tato vA kAlAduzA kAlodezaH, yathA kAlopetaM kAlaprAptamiti / sasmin vA kAle jAtaM kAlajAtamityAdikaH kaalodeshH| aya samAsodeza vivakSurAha- 'saMvA ityAdi' saMkSepeNa vistaravataH saMkocana samAsa ucyate / sako'yaM cedAnAdInAM trayANAM vivkssitH| etadeva darzayati- 'agretyAdi aja, zrutaskandhaH, adhyayanam, ityeSa samAso bhavati / kutA', ityAha-nijanijagabhedasaMgrahAditi / asyAGgAdisamAsasyoddezanamabhidhAnaM samAsoddezaH / kaH, iti darzayati- yathA 'aGgam' iti, tadevodizyamAnatvAduddeza ityarthaH / tena bAjArUpasamAsenoddezaH samAsodezaH, yathA- aGgIti, tasyAGgAtmakasamAsAdudezaH, yathA tadadhyetA- aGgAdhyetetyarthaH / evaM zrutaskandhAsmakasamAsa evAhizyamAnatvAduddezaH, yathA zrutaskandha iti / tena voddeza:- yathA zrutaskandhIti / tasmAd vodezaH, yathA tasya shrutskndhsyaadhytaa| tasmin vodezaH, yathA tadarthavijJAtA zrutaskandhArtha ityAdi / evamadhyayanAtmakasamAsa evoddizyata ityuddezaH, yathAadhyayanamiti / tena voddezaH, yathA- 'adhyayanI' iti / tasmAd voddezaH, yathA- tasyAdhyayanasyAdhyetA, tasmin vAdhyayane satyuddezaH, yathA tadarthajJo'dhyayanArthavit , ityAdi vivakSayA sarva bhAvanIyamiti // 1493 // 1494 // 1495 // . kAlaH kAlAtIsaM kAlopatamiti kAlajAtamiti / saMkSepa iti samAso'jAdInAM takastrayANAm // 1493 // mana-zunaskandhA-adhyayanAnAM nijanijaprabhedasaMgrahataH / bhavati samAsodezo yathAzAmakI tadadhyetA // 1414 // evameva ca zrutarapha dhAtasyAdhyatA tadarthavijJAtA / adhyayanamadhyayanI tasthAdhyetA tadarthazaH // 1495 // ayodezoddezaM bhAvoddezaM cAha uso uddesI uddesaNNo tayatyavettA vA / uddesuddeso'yaM bhAvo bhAvi ti bhAvammi // 1496 // uddezaH pulAkodezakAdiH, sa evodizyamAnatvAddeza uddezodezaH / sa cArya vijJeyaH / kaH ? ityAha- uddeza iti pulAkodezakAdika uddezo'pyuvizyamAnatvenodezodeza ucyate / tena vodezenoddezo'bhidhAnaM, yathA 'uddezI' iti / tasmAd voDezo yathA- uddeshkssH| tasmin vodezo yathA tasyoddezakasyArthavettetyAdi / 'bhAvammi tti' bhAvavipaya uddezo bhAvoddezaH / kaH ? ityAha- 'bhAvo ti' audayikAdiko bhAva uddizyate'bhidhIyata ityuddezaH, bhAvazvAsAvuddezazca bhAvoddeza ityrthH| tena vA bhAvenoddezo bhAvoddezo yathA 'bhAvI' ityAdi pUrvoktAnusAreNa vAcyam / / iti gAthAnavakArthaH // 1496 // - athodadezavyAkhyAnena nirdezamapyatidizanAha aimeva ya nideso ahaviho so vi hoi nAyavyo / avisesiyamuddeso visesio hoi nideso // 1497 // evameva yathoddeza uktastathA nirdezo'pyaSTavidha eva bhavati jnyaatvyH| sarvathA sAmAnyapratiSedhArthamAha-kintvavizeSitasApAnyanAma-sthApanAdirUpa uddezaH, vizeSitanAmAdirUpastu sa eva nirdezo bhavatIti vishessH|| iti niyuktigAthAkSarArthaH // 1497 // bhAvArtha tu bhASyakAraH pAha nAma jiNadattAI ThavaNA ya visiDhavatthunikkhevo / dave gomaM daMDI rahi tti tiviho sacittAI // 1128 // vastunaH puruSAderyat puruSAdikaM sAmAnyanAma sa nAmoddeza uktaH, yattu tasyaiva vizeSanAma sa iha nAmanirdeza ucyate, yathA jinadattAdi / sAmAnyasya candrAdevastunaH sthApanA sthApanoddeza uktaH, iha tu viziSTasya saudharmAdhipatyAdivastuno yaH sthApanArUpo nikSepaH sa sthaapnaanirdeshH| dravyasyApi trividhasya sacittAdeviziSTasya yo viziSTAbhidhAnarUpo nirdezaH sa iha drvynirdeshH| tatra sacittadravyavizeSasya nirdezo yathA gaurityAdi, acittasya tu daNDa ityAdi, mizrasya tu ratha ityaadi| rathasya cAzvAdiyuktasyeha mizratA umeza vadezI uddezajJastadarthavettA vA / dezodezo'yaM bhAvo bhAvIti bhAve // 1496 // 2 evameva ca nirdezo'STavidhaH so'pi bhavati jJAtavyaH / avizapita uddezo vizeSito bhavati nirdezaH // 1497 // 3 mAma jinadattAdi sthApanA ca viziSTavastunikSepaH / dravye gomAn daNDI rathIti trividhaH sacisAdiH // 1498 // For Private and Personal Use Only
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassarsur Gyanmandir 323 vizeSA0 bhAvanIyeti / tena vA sacittAdidravyavizeSeNa nirdezaH, yathA gomAnityAdi, daNDItyAdi, rathItyAdi // 1498 // atha kSetra-kAlanirdezAbAha-- khette bharahaM tattha va bhavo tti magaha tti mAgaho va tti / sarau ti sArau ttiya saMvacchariu tti kaalmmi||1499|| kSetra kSetrItyAdikaH kSetroddeza uktaH, iha tu tadeva viziSTa kSetra kSetranirdezaH, yathA 'bharatam' ityAdi / athavA. 'magaha tti'. magadhA janapada ityAdi / tasmin vA kSetravizeSe bhavaH kSetranirdeza ucyate, yathA bhArata ityAdi / etacca svayameva draSTavyam / magadhAsu bhavo mAgadha ityAdi / etattu gAthAyAmapyastIti / 'kAlo kAlAIya' ityAdikaH kAlodeza uktaH iha tu tasyaiva kAlasya viziSTasya viziSTamabhidhAnaM sa kAlanirdezaH, yathA zaradityAdi / tatra vA kAlavizeSe bhavaH kAlanirdezo'bhidhIyate, yathA zaradi bhavaH zAradaH, saMvatsare bhavaH sAMvatsarika ityAdi // 1499 / / atha samAsanirdezam , uddezanirdezaM nAhaAyAro AyAravamAyAradharo tti vA smaasmmi| AvassayamAvAsai suttatthadharo'havA yaM ti // 1500 // satthapariNNAI ya va ajjheyA'yaM samAsanideso / uddesayaniddeso sapaeso poggaluddeso // 1501 // vistaravato vastunaH saMkSepaH samAsaH, tasya sAmAnyAbhidhAnaM samAsoddeza uktaH / iha tu tasyaiva samAsasya vizeSAbhidhAnaM samAsanirdezaH / tatra cAGga-zrutaskandhA-'dhyayanabhedAt trividhaH samAsodezaH pUrvamuktaH / iha tu teSAmeva prayANAmaGgAdInAM vizeSAbhidhAnarUpakhividha eva samAsanirdezaH / tathA cAha- 'AyAro ityAdi' AcArarUpeNA'GgavizeSAbhidhAnena nirdezyamAnatvAdAcAra iti samAsanirdezaH / tena vA''cArasamAsena nirdezo yathA-AcAravAnityAdi / tasmAdvA''cArasamAsAd nirdezo yathA-AcAradhara ityAdi / zrutaskandhasamAsanirdezo yathA- Avazyakamiti / tena vA''vazyakasamAsena nirdezo yathA- AvazyakIti / athavA, tasmAdAvazyakasamAsAd nirdezo yathA- AvazyakamUtrA-'rthadharo'yamiti / adhyayanamAzritya samAsanirdezaH kaH? ityAha- 'AcArAne prathamamadhyayana kSetre bharataM tatra nA bhava iti magadhA iti mAgadho veti / zaraditi zArada iti ca sAMvatsarika iti kAle // 1499 // 2 gAthA 1493 / 3 AcAra AcAravAnAcAradhara iti vA samAse / AvazyakamAvazyakI samrA-'rthadharo'dhayADAmiti / / 15.. // zAmraparizAdizra vA'dhyetA'yaM samAsanirdezaH / uddezakanirdezaH sapradezaH pudgalodezaH / / 150 // zastraparijJA' ityAdi / tena vA zatraparijJAsamAsavizeSeNa nirdezo yathA- 'ajJayA'yaM ti' zastraparijJAdhyetA'yamityarthaH, ityAdi samAsanirdezaH / uddezanirdezastu sa ucyate / kaH ? ityAha- 'paeso tti' adhyayanasya pradezoza ityarthaH, yathA bhagavatyAM punaloddezakaH, tasya nirdezo'bhidhAnamudezanirdeza ityAdIti // 1500 // 1501 // atha bhAvanirdezaM, yakAbhyAM codeza-nirdezAbhyAmihAdhikArastadAha odaio khaiu tti va nANaM caraNaM ti bhAvanideso / ettha visAhigao samAsauddesa nideso // 1502 // ajjhayaNaM uddeso taM ciya sAmAiyaM ti nideso / buddhIe jahAsaMbhavamAjojja sesaesuM pi // 1503 // audayiko bhAvaH, kSAyiko bhAva ityAdi, athavA, jJAnaM darzanaM cAritramityAdiko jJAnAdInAM kSayika-kSAyopazamikabhAvavRttitvAd bhAvanirdezaH / iha ca pratyekamaSTavidha uddeze nirdeze ca samAsoddezaH samAsanirdezazca vizeSaNAdhikRta; tathAhi- prastute 'adhyayanam' ityeSa samAsoddezaH, 'sAmAyikam' iti ca vizeSAbhidhAnarUpatvAt samAsanirdezaH / evaM svabuddhyA yathAsaMbhavaM zeSeSvapi zrutaskandha-caturviMzatistavAdhyayaneSvAyojyam , yathA zrutaskandha iti samAsoddezaH, Avazyakamiti samAsanirdeza ityAdi // 1502 // 1553 // uttaragAthAsaMbandhanArthamAhasAmAiyaM ti napuMsayamassa pumaM thI napuMsagaM vAvi / nidiTThA tatthicchai kaM niddesaM nao ko gu 1 // 1504 // iha sAmAyikamiti napuMsakatayA rUDham / asya ca trividho nirdeSTA- uccArayitA, strI-pu-napuMsakabhedAta / tatredaM nayairvicA. yete- 'ko nayaH ke nirdeza micchati -kiM nirdezyavazAta , nirdezakavazAvU vA?' iti vineyaH pRcchati // iti gaathaasptkaarthH||1504|| amizca prazne satyAhaduvihaM pi negamanao nidiTuM saMgaho ya vavahAro / nidesayamujjusuobhayasaricchaM ca sadassa // 1505 // . audayikaH kSayika iti vA jJAnaM caraNamiti bhAvanirdezaH / atra vizeSAdhikRtau samAsoddeza-nirdezau // 1502 // adhyayanamadezastadeva sAmAyikAmiti nirdeshH| buDyA yathAsaMbhavamAyojyaM zeSakeSvapi // 1503 // " 2 sAmAyikAmati napuMsakamasya pumAn strI napuMsakaM vApi / nirdeSTA tatrecchati ke nirdezaM nayaH ko nu|| 1504 // / dvividhamapi naigamanayo nirdiSTaM saMgrahazca vyavahAraH / nirdezakamajusUtrobhayasadRzaM ca zabdasya // 1505 // For Private and Personal Use Only
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir .324 vizeSAH naike gamA vastudharmaparicchedA yasyAsau kakAravarNanAzAda naigamaH, anekamakAravastvabhyupagamapara ityarthaH, naigamazcAsau nayazca naigamanayaH / sa dvividhamapi 'nirdezyavazA nirdezakavazAca nirdezamicchati' iti zeSaH, lokavyavahAraparatvAt , anekagamarUpatvAcAsya nayasya / loke ca nirdezyavazAta, nirdezakavazAca nirdezamavRttizyate / tatra nirdezyavAd yathA- 'vAsavadattA, taraGgavatI, priyadarzanAkathA' ityAdi / nirdeSTravazAttu manunA praNIto mantho manuH, akSapAdenokto'kSapAda ityAdi / lokottare tu nirdezyavazAta , SaDjIvanikAyamatipAdakamadhyayanaM SaDjIvanikA, sAdhvAcAramatipAdako grantha AcAra ityAdi / tathA, nirdezakavazAd nirdezo yathAkapilena praNItaM kApilIyamadhyayanam , harikezinA praNItaM harikezIyam , kezi-gautamAbhyAmabhihita kezi-gautamIyam , nandisaMhitA, jinapravacanamityAdi / evaM sAvadhaviramaNarUpaM sAmAyika rUDhito napuMsakamiti kRtvA nirdezyavazAd naigamo napuMsakanirdezamevA'sya manyate, yathA- sAmAyika napuMsakamiti / tathA, sAmAyika nirdeSTuH strI-puM-napuMsakaliGgatvAt tadvazAt sAmAyikasya triliGgatA'pyetanmatena bhavati, yathA sAmAyika strI, sAmAyika puruSaH, sAmAyika napuMsakamiti; yathA vA devadacAdinA ghaTAdizabde samuccArite sa ghaTAdizabda uccArayitadevadattAdipariNAmatvAd devadattAdizabdatvena vyapadizyate; tathA, tadabhidheyapRthuvunodarAdyAkAraghaTAdipadArthapariNAmatvAd ghaTAdizabdatvenApi loke nirdizyate / evaM svAbhidheyasAvadhaviramaNaparyAyatvAt sAmAyikasya naigamo napuMsakanirdezaM manyate, abhidhAyakastrI-puruSAdipariNAmatvAttu liGgatrayanirdezamapyasyAbhyupagacchati, yathA 'sAmAyika strI' ityAdi / nanda) Aha- 'duvihaM pi negamanao' etAvanmAtroktau 'nirdezyavazAd nirdezakavazAca dvividhaM nirdezamicchati' iti kuto labhyate ? iti / atrocyate- 'niddiDha saMgraho ya vavahAroM' iti vacanAt / atra hyayamarthaH- nirdiSTamabhidheyaM vastvaGgIkRtya saMgraha-vyavahArau nirdezamicchataH, nirdezyaparyAyavAd vacanasya, ityAdiyuktizca bhASye vakSyate / tadidaM 'nirdiSTaM vastvAzritya' iti vacanAt prAgapi 'duvihaM pi' ityatra nirdiSTanirdezakavazA nirdeza iti gamyate / 'nidesayamujjusuutti' nirdizatIti nirdezako vaktA tamaGgIkRtya Rjutro nirdezamicchati, / yathA 'sAmAyikaM strI' ityAdiH vaktRparyAyatvAd vacanasyetyAdi yuktiratrApi bhASye'bhidhAsyate / 'ubhayasaricchaM ca sadassa ti' ubhayamiha nirdezyaM nirdezakaM ca vastu tasyobhayasya sadRzaM samAnaliGgamavAzritya zabdanayasya 'nirdezapravRttiH' iti gamyate / yadi hi nirdezya napuMsakaM tadA nirdeSTA'pi strI-pu-napuMsakalakSaNo napuMsakameva, vakturvAcyopayogAnanyatvena tadrUpatvAt / upayogapradhAnA hi zabdanayAH, tato yo yatropayuktaH sa tadrUpa eva, yathA'gnyupayukto'gniH, tathA ca sati strI-puruSAvapi yadA rUDhito napuMsake sAmAyika upayuktau bhavataH, tadA nirdezyanapuMsakopayuktatvAd napuMsakameva, tadupayogAnanyatvena tadrUpatvAditi / strI puruSo vA napuMsakaM brUta ityasya tvarthasya zabdanayamatenA'saMbhava eva / / iti niyuktigAthAsaMkSepArthaH // 1505 // atha vistarArthamabhidhitsurbhASyakAraH prAha- .. meM saMvavahAraparo Negagamo Negamo tao duvihaM / icchai, saMvavahAro duviho jaM dIsae pAyaM // 1506 // yad yasmAllokavyavahAraparo'nekagamazca naigamanayaH, tatastasmAd nirdezyavazAd nirdezakavazAcca dvividhamapi nirdezamicchati / lokavyavahArazca pAyo dvidhAM dRzyate // 1506 // katham ? ityAha chajjIvaNiyA''yAro nidivaseNa taha suyaM caNNaM / taM ceva ya jiNavayaNaM savvaM nidesayavaseNaM // 15.7 // jaha vA niviThvasA vAsavadattA-taraMgavaiyAiM / taha nidesagavasao loe maNurakkhavAu ti||1508|| loko dvidhA- arthadarzanAnugato lokottararUpaH, tadvayatiriktazca / tatra lokottare nirdiSTArthavazAd nirdezo yathA-paDjIvanikA nAmAdhyayanam , AcAraH, AvazyakamityAdi / 'taha suyaM caNNaM taM ceva yetyAdi' tathA, atraiva lokottare tadanyacca zrutaM nirdezakavazAt sarvamapi jinapravacanamucyo / tathA, anyat kimapi zrutaM nirdezakavazAdevIcyate, yathA bhadrabAhunimittam , nandasaMhitA, kApilIyamityAdi / yathA vA, itaraloke nirdiSTavazAd vAsavadattA, taraGgavatItyAdi nirdezaH, nirdezakavazAttu manuH, akSapAda ityAdi // 1507 // 1508 // tathA kim ? ityAzaya prakRte yojayatrAha taha niddivasAo napuMsagaM negamassa sAmaiyaM / thI puM napuMsagaM vA taM ciya nidesayavasAo // 1509 // yathA pahajIvanikA. AcAra ityAdau nirdiSTArthavazA nirdezaH, tathAtrApi sAvadhaviramaNalakSaNanirdiSTanapuMsakAryavazAta yat saMvyavahAraparo naikagamo naigamastato dvividham / icchati, saMvyavahAro dvividho yad zyate prAyaH // 1506 // 2 ka. ga, ja, 'dhApi dR' / 3 parajIvanikA''cAro nirdiSTavazena tathA zrutaM cAnyat / tadeva ca jimavacanaM sarva nirdezakavazena // 15 // yathA vA nirdiSTavazAd vAsavadattA-taraGgavatyAdi / tathA nirdezakazato loke manurakSapAda iti // 15.8 // 4 tathA nirdiSTavazAd napuMsaka naigamasya sAmAyikam / strI pumAn napuMsakaM vA tadeva nirdezakavazAt // 1509 // For Private and Personal Use Only
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharva Shri Kailassagarsur Gyanmandir www.kobatirth.org Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 325 vizeSA0 'sAmAyika' iti napuMsakanirdezaH, yathA vA manuH, akSapAda ityAdau nirdezakavazA nirdezaH, tathA'trApi yoSita-puruSa napuMsakalakSaNatrividhanirdezakavazAta tadeva sAmAyika strI-puM-napuMsaka bhavati-- syAditrividhanirdezakavazAt nandasaMhitA-manu-kApilIyAdivata trivapi liGgeSu sAmAyikasya nirdezapravRttiH, yathA 'sAmAyika strI' ityAdi // 1509 // / atha prakArAntareNApi lokavyavahAropadarzanena prakRtaM samarthayannAha jaha vA ghaDAbhihANaM ghaDasaddo devadattasaddo tti / ubhayamaviruddhamevaM sAmaiyaM negamanayarasa // 1510 // iyaM ca gAthA, 'yathA vA devadattAdinA ghaTAdizabde samuccArite' ityAdinA vyAkhyAtaiveti // 1510 // "nidiI saMgahI ya vavahAro' ityetad vyAkhyAtumAha atthAu cciya vayaNaM lahai sarUvaMjao paIvo vva / to saMgaha-vavahArA bhaNaMti nidadivasagaM taM // 1511 // yato yasmAdarthAdeva vAcyA ghaTAdeH sakAzAd vAcakaM vacanaM svarUpamAtmalAbha labhate, nAnyathA, yathA pradIpaH pradIpo hi prakAzyamevArtha prakAzayan pradIpo bhaNyate, yadi tu prakAzyaM vastu na syAt , tadA kimapekSo'sau pradIpa: syAt / / tasmAt yathA prakAzyAdevArthAt pradIpa AtmalAbha labhate, tathA vAcyAdevArthAd vacanamAtmasvarUpamAmoti / tatastasmAta saMgraha-vyavahAranayo 'nirdizyate' iti nirdicha vAcyaM vastu tadazagaM tadadhInameva tad vacanaM bhaNato brUtaH / vAcyaM ceha sAmAyikazabdasya sAvadhaviratirUpastadabhidheyo'rthaH / saca rUDhito napuMsakatayA prasiddha iti / ataH sAmAyikasya napuMsakaliGgatAmeva saMgraha-vyavahArAvabhyupagacchataH / athavA, sAmAyikavatAM sattvAnA strI-puM-napuMsakatvAt tatpariNAmAnanyatvena ca sAmAyikArthasya scyAdirUpatvAd vAcyavazena triliGgatApi sAmAyikasya saMgraha-vyavahAranayamatena draSTavyeti // 1511 // prakArAntareNApi nirdiSTavazAt nirdezaM samarthayannAhaahava nidadiThThatthassa pajao ceva taM sadhamma vva / tappaccayakAraNao ghaDassa rUvAidhamma vva // 1512 // , yathA vA ghaTAbhidhAnaM ghaTazabdo devadattazabda iti / ubhayamaviruddhamevaM sAmAyika naigamanayasya // 1510 // 3 gAthA 1505 // bhAdeva vacanaM labhate svarUpaM yataH pradIpa iva / tataH saMgraha-vyavahArI bhaNato nirdiSTavazagaM tat // 15 // 4 athavA nirdiSTArthasya paryaya evaM tat svadharma iva / tatpratyayakAraNato ghaTasya rUpAdidharma iva // 15 // athavA, tad vacanaM nirdiSTArthasya vAcyavastunaH paryAya eva, tatmatyayakAraNatvAt- vAcyArthapratItihetutvAt , yathA tasyaiva nirdezasya ghaTAderanye saMsthAnAdayo dharmAH / iha yad yasya pratyayakAraNaM tat tasya svaparyAyaH, yathA ghaTasya rUpAdayaH, vacanaM ca vAcyArthasya pratyayakAraNam , atastatparyAyaH, paryAyazca paryAyiNo'dhIna eva, iti yukto nirdezyavazAd nirdeza iti // 1512 // syAdetat , asiddho'yaM hetuH- 'etatpratyayakAraNatvAd vacanasya' iti, etanirAkaraNArthamAhavaiyaNaM viNNANaphalaM jai taM bhaNie vi natthi kiM tennN?| aNNattha paccae vA savvattha vi paccao ptto||1513|| abhidheyasaMkaro vA vattari paccao'Nabhihie vi / tamhA nidivasA napuMsagaM beti sAmaiyaM // 1514 // arthavijJAnaphalaM hi vacanaM, yadi bhaNite'pyudIrite'pi vacane 'taM ti' tadarthavijJAnaM nAsti na bhavati, tarhi kaNThoSThazoSamAtravidhAyinA kiM tenoktena, niSphalatvAt / syAdetata , vAcyAdarthAdanyatra vaktRlakSaNe'rthe vijJAnaM janayiSyati vacanam / tatazca vijJAnaphalaM ca tad bhaviSyati, vAcye'rthe vijJAnaM ca na janayiSyati, tathA ca sati vAcyArthaparyAyo vacanaM na bhaviSyati, ityAzaGkayAha- 'samvatthetyAdi' yadi hi vAcyamartha vihAya vaktRlakSaNe'rthAntare pratyayaM vacanaM janayet , tahavizeSeNaiva sarvatrArthe pratyayaH prAptaH, na vA kacidapyarthe'sau bhavet , avizeSAditi- atatparyAyatve'pi tatpratyayahetutve sarvatrAsau bhavet . na vA kacid bhavediti bhAvaH / syAdetat , vacanAd vaktari pratyayo bhavatyeva, yathA'nenedamabhihitamiti, tat kimucyate- 'jai taM bhaNie vi nAstha kiM teNaM' iti ? ityAzakyAha- 'abhidheyasaMkaro vetyAdi / athavA, vAcyAdarthAdanyatra pratyaye'bhyupagamyamAne sarvatrApi pratyayo na bhavedityeko doSa uktH| atha doSAntaramabhidhitsurAha- 'abhidheyasaMkaro vetyAdi' yadi hi vaktaryanabhihite'pi vacanAt tatra pratyayo'bhyupagamyate, hanta ! tarhi vaktRvadanabhihitAni kharo-TU-DeGka-bakAdIni bahUni vastUni santi, tato vaktRvat teSAmapi zrotuH pratyaye satyabhidheyAnAM sarveSAM, abhidheyena vA ghaTAdinA saha vaktrAdInAmanyeSAM saMkaraH, ekasyAM zrotRpatItau sAMkarya yugapat tadAkArasaMkramaNaM prAmoti, na caitadasti, ekasmAd vacanAdekasyaiva pratiniyatasya ghaTAdyAkArasya saMvedanAditi / tasmAdabhidheyaparyAya eva vacanam , tatpatyayakAraNatvAt / ato nirdiSTamiha sAmAyikazabdasyArtharUpa sAmAyika rUDhito napuMsakam , tadvazAt sAmAyikazabdaH saMgraha-vyavahArayornapuMsakaliGgavRtti athavA, sAmAyikavataH strI-puM-napuMsakatvAt , tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArthasya triliGgatAmapi sNgrh-vyvhaaraavbhyupgcchtH| bacana vijJAnaphalaM yadi tad bhaNite'pi nAsti kiM tena / anyatra pratyaye vA sarvatrApi pratyayaH prAptaH // 1513 / / mabhidheyasaMkaro vA vaktari pratyayo'nabhihite'pi / tasmAd nirdiSTavazAd napuMsakaM buvanti sAmAyikam // 4514 // For Private and Personal Use Only
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir 326 vizeSA. tato nirdiSTasya sAmAyikAthasya triliGgatvAd nirdezyavazAdapi saMgraha-vyavahAramatena sAmAyikasya triliGgAnApi bhavati, yathA 'sAmAyika strI' ityAdi, etacca svayameva draSTavyam // 1513 // 1514 // "nisiyamujjusuo' iti vyAcikhyAsurAhaujjusuo nidesagavaseNa sAmAiyaM viNidisai / vayaNaM vatturahINaM tappajjAo ya taM jamhA // 1515 // . RjumUtranayo nirdezakavazenAbhidhAlupAratanyeNa sAmAyika nirdizati, yadeva nirdezakasya liGga tadeva sAmAyikasyAsau manyate, yathA- 'sAmAyikaM strI ityAdi, vacanasya vaktradhInatvAt , tatpayAryatvAca, vijJAnavaditi // 1515 // .. atha vacanasya vaktradhInatve yuktimAha kairaNattaNao maNa iva sapajayAo ghaDAirUvamiva / sAhINattaNao viya sadhaNaM va vao vayaMtassa // 1516 // 'vadata eva saMvandhi vacaH" iti paryante pratijJA / atra sadRSTAntAn hetUnAha- karaNatvAt , manovat / tathA, svaparyAyatvAt , ghaTAde rUpAdivat / tathA, svAdhInatvAt , svadhanavaditi / / 1516 // yuktyantaramAhataha sutta-duruttAo tassevANuggaho-vaghAyAo / tassa tayamidiyaM piva iharA akayAgamo hojjA // 1517 // 'tasyaiva vaktustad vacaH' iti pakSaH, vacanasya sUktatva-duruktatvAbhyAM vakturevAnugraho-paghAtadarzanAt , iha yasya yannimittAvanugrahopaghAtau tasya tadAtmIyam , yathA devadattAderindriyam , dRzyeteca bacanamUktatva-duruktatvAbhyAM vakturanugraho-paghAto, tasmAt . tat tasyAtmIyam / viparyaye bAdhakamAha- itarathA anyathA vacanasya vakturasaMbandhitve tasyAnugraho-paghAtayorakRtAbhyAgama eva syAditi // 1517 // atra para: pAha 1 gAthA 1505 / 2 RjusUtro nirdezakavazena sAmAyikaM vinirdizati / vacanaM vakturadhInaM tatparyAyazca tad yasmAt // 1515 // 3 karaNatvato mana iva svapayayAd ghaTAdirUpamiva / svAdhInatvato'pica svadhanamiva vaco vadataH // 15 // 6 // 4 tathA sUkta-durukAbhyAM tasyaivAnugraho-paghAtAbhyAm / tasya tadindriyamivetarathA'kRtAgamo bhavet // 1517 // 'niddessa vi kassaci naNUvaghAyAio tayaM juttaM / te tassa sakAraNAo iharA thANussa vi havejA // 1518 // nanu na kevala nirdezakasya, kintu nirdiSTasyApyabhidheyasyApi kasyacit taskarAdevacanAdupaghAtAdayo dRzyante, yathA- 'badhyatA, hanyatAM cAyaM taskaraH, mucyatAM cAyam' ityAdyukte tasya vipAdAdyutpattarupaghAtAdayo'dhyakSata evopalabhyante / atastadarzanAd nirdiSTasyApi saMbandhi tad vacanaM vaktuM yujyate / atrottaramAha- 'te ityAdi' ya iSTA-'niSTavacanazravaNAt taskarAdenirdiSTasyAnugrahAdayo dRzyante te tasya svakIyazravaNendriya-manaHpuNya-pApAdikAt kAraNAdeva mantavyAH, na tviSTA-niSTavacanoktimAtrAt , anyathA zrotrAdikaraNavikalAnAM sthAvAdInAmapi taduktimAtrAt te bhaveyuriti // 1518 // vaktRdharmatvameva vacanasya hetvantarokteH samarthayannAha sairanAmodayajaNiyaM vayaNaM deho vva vattupajAo / taM nAbhidheyadhammo juttamabhAvAbhihANAo // 1519 // ___ 'vaktRparyAyo vacanam' iti pratijJA, svararUpanAmakarmodayajanyatvAt , iha yad nAmakarmodayajanyaM tat tasyaiva vaktudevadattAdeH paryAyaH, yathA tasyaiva dehaH, nAmakarmodayajanyaM ca vacanam , tasmAt tasyaiva vaktuH paryAyaH / tat tasmAd na vacanamabhidheyadharmo yuktam , kintvabhidhAtureva / upacayamAha- abhAvasyApi vacanenAbhidhAnAt / idamuktaM bhavati- abhAvo'pi hi vacanenAbhidhIyate, na ca vacanaM taddharma iti vaktuM zakyate, abhAvasyAsattvAt , yadi ca vacanaM taddharmaH syAt , tadA so'pi bhAvaH syAt , vacanAzrayatvAt , devadattAdinaditi // 1519 // ___ yasyApi ca ghaTAdizabdAbhidheyasya ghaTAderbhAvasya vacanaM tatmatyayakAraNatvAd dharmatvenAbhyupagamyate, tatrApi pRcchayate / kim ? ityAha bhAvammi vi saMbaddhaM tamasaMbaddha va taM pagAsejjA / jai saMbaddhaM tihuyaNavAvi tti tayaM pagAseu // 1520 // , bhAve'pi ghaTAdike vacanAbhidheye pRcchAmo bhavanta- tad vacanaM tatra bhAve kiM saMbaddhaM sat taM bhAvaM prakAzayati, AhokhidasaMbaddham / 1 nirdiSTasyApi kasyacid nanUpaghAtAditastad yuktam / te tasya svakAraNAditarathA sthANorapi bhaveyuH // 1518 // 2 svaranAmodayajanitaM vacanaM deha ina vaktRparyAyaH / tad nAbhidheyadharmoM yuktamabhAvAbhidhAnAt // 1519 // 3 bhAve'pi saMbaddhaM tadasaMbaddha vA taM prakAzayet / yadi saMbaddhaM tribhuvanavyApIti tat prakAzayatu // 1520 / / For Private and Personal Use Only
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandir www.kobatirth.org vizeSA0 iti / yadi saMbaddhaM, tarhi ciuhi samaehi logo bhAsAe nirantaraM tu hoi phuDo' ityAdivacanAt tribhuvanavyApitvAt tadgata samastamapi padArthajAtaM prakAzayatu, saMbaddhatvAvizeSAditi // 1520 // athAsaMbaddhaM prakAzayati, tatrAha "niviNNANataNao nAsaMbaI tayaM paIvo bva / bhAsayai asaMbaddhaM aha to savvaM pagAseu // 1521 // nAsaMbaddhaM tat padArthAn prabhAsayati / kutaH ? ityAha- nirvijJAnatvAt- vijJAnAdanyatve satyasaMbaddhatvAditi bhAvaH, ayaM ra -hetuH| pradIpavaditi dRssttaantH| vijJAnamasaMbaddhamapi vastu prakAzayati, na ca vacanaM vijJAnarUpam , ato nAsaMbaddhamartha prakAzayati, pradIpavat / athAsaMbaddhamapi tad vastu prakAzayati, sahi sarvamapi prakAzayatu, asaMbaddhatvAvizeSAt / tasmAd vAcyamatyayakAraNatvena saddharmo vacanamiti // 1521 // Aha-nanUktam- vacanamarthAdAtmalAbha labhate, pradIpavat , ataH kathamidaM vaktureveSyate ? ityAha jaii vi vayaNija vattA bajjha-bhaMtaranimittasAmaNNaM / vattA tahavi pahANo nimittamabhaMtaraM jaM so // 1522 // ii yadyapi vacanIyaM vaktA ca yathAsaMkhyaM vAdyamabhyantaraM ca vacanasya sAmAnya nimittaM kAraNam , tathApi maktA pradhAnaH / kutaH1.ityAha- yad yasmAdantaraGga pratyAsanna nimittamasau / tasmAd vacanasya dhakAdhInatvAd yadeva vakturliGgaM tadeva sAmAyikasya RjusUtranayamatena liGgamiti sthitam / / 1522 // 'ubhayasaricchaM ca sadassa' ityetad vyAcikhyAsurAha saiddo samANaliMgaM nidesaM bhaNai visarisamavatthu / uvautto nidadiThThA nidissAo jo'nnnnnno||1523|| zabdapradhAno nayaH zabdo nirdezaM vacanamicchati / kiMviziSTam / ityAha- samAnaliGga nirdezya-nirdezakayostulyameva linggmsaavicchtiityrthH| visadRzaM tvasamAnaliGgaM nirdezamaghaTamAnakatvAdavastutvenaiva manyate / kutaH 1 ityAha- upayukto nirdezye'rthe'rpitAnta: 1 gAthA 35 / 2 nirvijJAnatvatto nAsaMbaI tat pradIpa iva / bhAsayatyasaMbaddhamatha tataH sarva prakAzayatu // 1521 // / yadyapi vacamIyaM vaktA bAjhA'bhyantaranimittasAmAnyam / vakA tathApi pradhAna nimittamabhyantaraM yat saH // 1522 // 4 gAthA 1505 / 5 zabda samAnaki nirdeza bhaNati visarazamavastu / upayukto nirdezA nirdezyAn yato'nanyaH // 1521 // karaNo nirde| yad yasmAd nirdezyAdananyo'bhinnaH / idamuktaM bhavati- vaktuskhiliGgavato'pi purmAsamabhidadhataH puMnirdeza eva, striyaM patipAdayataH strInirdeza eva, napuMsakaM nirdizato napuMsakanirdeza eva, vAcyaH upayuktasya vakturvAcyAdabhinnatvAditi // 1523 // tathAcAha thIM nidisai jai pumaM thI ceva tao jao taduvautto / thIvinnANANanno nidivasamANaliMGgo tti // 1524 // syAdeH samAnaliGgaM syAdikaM nirdizataH syAdinirdeza iti tAvat kila pratItameva / yadyapi ca pumAn kartA khiyaM karmatApanA nirdizati, yathA- 'vAsavadatte ! idamitthaM vidhehi' iti tadapi tako'sau nirdeSTA puruSaH jyeva bhavati / kutaH' ityAha- yato yasmAta tadupayuktaH syupayuktaH strIvijJAnAd vAsavadattAdhyavasAyAdananyo'bhinnaH san nirdiSTayA striyA samAnaliGga: puruSo bhavati / tatazca yadA puruSo napuMsakamabhidhatte tadApi nirdiSTasamAnaliGgasvAda npuNskmevaasau| evaM striyAM napuMsake ca nirdeSTari nirdisamAnalikatA yojanIyati // 1524 // nanu kathaM strIvijJAnAdananyaH sa puruSo'pi svyeva bhavati, na puruSo'pi syAt ? ityAha- jaii sa pumaM to natthI aha thI na pumaM navA taduvautto / jo thIviNNANamao no thI so savvahA ntthi||1525|| " yadi sa nirdeSTA pumAn , tato na strI-na khalvasau stryupyogvaanityrthH| athAsau stryupayogopayuktatvAt strItyabhyupagamyate, . sahi na pumAn-na puMstvenAyameSTavyaH, kintu stryupayogopayuktatvAt syevAsau mantavya ityarthaH / atha naivam , tarhi navA na khalvasau tadpayuktaH stryupayuktaH, tadupayuktasya sarvathaiva puMstvavirodhAt / kiM bahunA, yaH strIvijJAnamayaH stryupayogopayukto'pi na strI, kintu pumAn napuMsakaMvA, sa evaMbhUtaH padArthaH sarvathA nAsti- asanneva, kharaviSANavaditi // 1525 // arthAnupayuktaH khiyaM bhASamANo'pi puruSo bhaviSyatItyAzaGkayAhabhAsai vANuvautto jai annANI tao na tavvayaNaM / nideso jeNa mayaM nicchiyadeso tti nideso // 1526 // khiyaM nirdizati yadi pumAn syeva sako yatastadupayuktaH / strIvijJAnAnanyo nirdiSTasamAnaliza iti // 15 // 2 yadisa pumastito na strI atha bI na pumAn mavA tadupapuktaH / jIvijJAnamayo mo khIsa sarvathA maasti| 1525 // bhASate vAnupayukto yadyajJAnI sako na tadvacanam / nirdezo yena mataM nizcitadeza iti nirdezaH // 1526 // For Private and Personal Use Only
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 330 vizeSA0 dravyAd dravyasya vA nirgamo dravyanirgamaH / sa ca sacittAdidravya saMbandhitvAt sacittAditrividhaH / tasya ca trividhasya sacitAdestrividhAdeva sacitAdedravyAt saMbhava utpAdo jJeya iti / / 1534 / / tathAhi- teat sacittAo bhUmeraMkura - payaMga-bapphAI / kimi ganbha - soNiyAI mIsAo thIsarIrAo || 1535 // kimi ghuNaghuNacuNAI dAruo jaM va niggayaM jatto / davvaM vigappavasao jahasambhAvo - vayArehiM // 1536 // sacitAd bhUmidravyAt sacittadravyasyAGkurasya prabhavo nirgamo jJAtavyaH, mizrasya tu pataGgadravyasya tasya hi pakSAdipradezA citAH, zeSaM tu sacittamiti mizratA; acittasya tu bASpadravyasya / tadevaM sucitAt sacittAdestrividhasya nirgama ityuktam / atha mizrAt strIzarIradravyAt sacittadravyasya kRpernirgamo veditavyaH, mizrasya tu garbhadravyasya DimbharUpasya, tadvatakezAdInAmacisatvAt, zeSasya tu sacitatvAd mizratAH acittasya tu zoNitadravyasya / mizrAt sacittAdernirgama ityapi bhAvitam / acirAdravyAd dAruNaH kAhA sacittasya kRmidravyasya nirgamaH, mizrasya tu ghuNasya, pataGgavadasyApi mizratvAt / acittasya tu ghuNacUrNasya, ghuNAkRSTazlakSNatadavayavanivahasyetyarthaH / acittAt sacittAdernirgama ityapi gatam / tathA, 'jaM betyAdi' yadvA dravyaM yasmAd dRvyAd vikalpavazato mAnasakalpanAsamAropAd yathAsadbhAvena sadbhUtaprakAreNa, upacAreNa vA nirgataM, so'pi dravyAd nirgamo dravyanirgama ucyate / tatra yathAsadbhAvena vikalpavazAd yathA dugdhAdidravyAd ghRtAdidrasrsya nirgamaH / atra hi bhUmeH saMmUrcchajacaTakanyAyena dugdhAd ghRtAdinirgamo na dRzyata iti 'vikalpavazata:' ityucyate, dugdhasya ca ghRtAdibhAvena pariNAmikAraNatA samIkSyate, ityetAvatA 'yathAsadbhAvena' ityabhidhIyate / upacAreNa tu rUpakAderdravyAd bhojanAdernirgama ityAdi sarve yathAsaMbhavamanyadapi svabuddhyA'bhyUha vaktavyamiti / / 1535 / / 1536 / / Acharya Shri Kallassagarsuri Gyanmandir kSetranirgamamAha- Panta viniggamaNaM saMrUvao natthi taM jamakkiriyaM / khettAo khettammi vi haveja davvAiniggamaNaM // 1537 // bhAva va 1 prabhavaH sacittAd bhUmeraGkura- pataGga bAppAdayaH / kRmi-garma-zoNitAdayI mizrAt strIzarIrAt // 1535 // kRmi - ghuNaghuNacUrNAdayo dAruNo yadvA nirgataM yataH / dravyaM vikalpavazato yathAsadbhAvopacArAbhyAm // 1536 // 1 kSetrasya vinirgamanaM svarUpato nAsti tad yadakriyam / kSetrAt kSetre'pi bhaved dravyAdinirgamanam // / 1537 // uvayArao khettassa niggamo loganikkhuDANaM ca / laddhaM viniggayaM ti ya jaha khettaM rAulAu ti // 1538 // yathA dravyasyApi kacit kalpanayA nirgama ucyate, na tu svarUpataH evaM kSetrasyApi svarUpeNa kuto'pi nirgamo nAsti, tasyAkriyatvena tadayogAt / kSetrAt punarnirgamo'sti, yathA''yuH kSapAdisamaya UrdhvA-dholokAdikSetrAd deva nArakadravyAdernirgamaH / kSetrespi dhAnyAdernirgamo draSTavyaH / na tu kSetrasya svarUpeNa nirgamaH / kiM sarvathA nAsti / ityAha- upacArataH kalpanAmAtreNa kSetrasyApi 'nirgamaH samastyeva, yathA lokakSetrAd niSkuTA nirgatA iti teSAM svarUpeNAvasthitAnAM nirgamakriyAbhAve'pi nirgatA iva nirgatA iti nirgamopacAraH / tathA, labdhaM vinirgataM kSetraM rAjakulAt, nirgataM bharatAdikSetraM duHSamAdikAlAi durbhikSA- zivAdervetyAdIti // / 1537 || 1538 / / kAlanirgamAha Sharara oarat nikkirio tassa niggamo pabhavo / tatto cciya davvAo pabhavai kAle va jaM jammi // 1539 | uvayArao va sarao viNiggao niggao ya tato'haM / ahavA dukkAlAo naro va bAlAikAlAo || 1540 / kAlo'pi vartanArUpo dravyadharma eva / sa ca svarUpeNa niSkriyaH, dravyadvAreNaiva tatkriyApravRtteH / tasya ca tata eva svAbhayabhUtAda dravyAd nirgamaH prabhava utpattiH / yathA haritAdikaM yasmin varSAdike kAle prabhavatyutpadyate sa kAlanirgama iti / athavA, upacAraise kAlanirgamo yathA- zaratsamayo'sau nirgata AvirbhUtaH, tato vA zaratkAlAi duSkAlA vA nirgato nistIrNo'ham, bAlAyavasthAto vA naro nirgata ityAdyupacArata: kAlanirgama iti / / 1539 / / 1540 // atha bhAvanirgamamAha dhammo tatto cciya tassa niggamo pabhavo / davvarasa va bhAvAo viNiggamo bhAvao'vagamo // / 1541 // 1 upacArataH kSetrasya nirgamo lokaniSkuTAnAM ca / labdhaM vinirgatamiti ca yathA kSetra rAjakulAditi // 1538 // 2 kAkospi vyadhama niSkriyastasya nirgamaH prabhavaH / tata eva inyAt prabhavati kAle vA yad yasmin // 1539 // upacArato vA zarad vinirgatA nirgatazca tto'hm| athavA duSkAlAd nara va bAlAdikAlAt / / 1540 // 3 bhAvo'pi dravyadharmastata eva tasya nirgamaH prabhavaH / dravyasya vA bhAvAda vinirgamo bhAvato'pagamaH || 1541 // For Private and Personal Use Only
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 331 vizeSA havAI poggalAo kasAya-nANAdao ya jIvAo / niti pabhavaMti te vA tehito tabiogammi // 1542 // ... . bhAvo'pi kAlavad dravyadharma eva / tasya ca tato dravyAd yo nirgamaH prabhavaH sa bhAvanirgamaH, dravyasya vA bhAvAd nirgamo bhAva- nirgamaH / kA? ityAha--bhAvato bhAvamAzritya yo dravyasyApagamo vinAzaH / idamuktaM bhavati- yadA' dravyaM pUrvaparyAyeNa vinazyati, - apUrvaparyAyeNa tUtpadyate, tadA pUrvaparyAyAt prAktanabhAvAd dravyasya nirgatatvAd bhAvAd nirgamo bhAvanirgama ityucyate / tathA, rUpAdayo bhAvAH pudaladravyAt , kaSAya-bAnAdayazca jIvAda nirgacchanti prabhavantIti bhAvAnAM nirgamo bhAvanirgama ucyate / 'te vA tehito tti' athavA te pudgala-jIvAdayA padArthAstebhyo rUpAdibhyaH kaSAyAdibhyazca bhAvebhyastadviyoge prAktanabhAvavinAze nirgacchantIti bhAvebhyo nirgapo bhAvanirgama ityucyata iti / tadevaM vineyamativyutpAdanArthamabhihitaH SaDvidho nirgamaH // 1541 // 1542 / / IdAnI prakRte yAvatA prayojana tadupadarzayitum , prazastabhAvanirgamasvarUpaM tAvat darzayannAha tattha pasatthaM micchattaNNANAviraibhAvaniggamaNaM / jIvassa saMbhavati ya jaM sammattAdao tatto // 1543 // tatrAnantarokte bhAvanirgame prazastaM zubhaM nirgamanam / kim ? ityAha- mithyAtvA-jJAnA-viratilakSaNAdapazastabhAvAd yanirgamane nisaraNaM jIvasya / kimiti ? ityAha- yadyasmAt saMbhavantyeva tato mithyAtvAdhaprazastabhAvanirgamAjjIvasya muktipadamAptiItavaH sabhyakvAdayo guNA iti // 1543 / / bhavatyevam, prastute kena prayojanam ' ityAha aittha u pasatyabhAvappasaimettaM visesao'higayaM / apasatthAvagamo viya sesA vi tadaMgabhAvAo // 1544 // iha ca prakrame sAmAyikAdhyayanaM prastutam / tacca kSAyopazAmake bhAve vartate / ana iha tasyaiva prazastakSAyopazamikabhAvasya yA prasUtimahAvIrAt tanirgamarUpA, tayaiva vizeSato'dhikRtamadhikAraH / tathA, apazastamithyAtvAdiviSayaudAyikabhAvasya yo'pagamo vinAzastenApi cAdhikAraH, tadapagamAbhAve prazastabhAvaprasUterevAyogAditi / zeSAstu nirgamabhedAratadaGgabhAvena prazastabhAvanirgamakAraNatayA''nantaryeNa pAramparyeNa vA ko'pi kathaJcit vyApiyata itIha nirdiSTA iti // 1544 // rUpAdayaH pudgalAt kapAya-jJAnAdayazca jIvAt / nirgacchanti prabhavanti te vA tebhyatadviyoge // 1542 // satra prazastaM mithyAravA-jJAnA-viratibhAvanirgamanam / jIvasya saMbhavanti ca yat samyakavAdayastataH / / 543 // tu prazasabhAvaprasUnimA vizeSato'dhikRtam / prazasApagamo'pica zeSA api samabhAvAt // 15 // sadaGgatvameva dravyAdInAM darzayati-- vIro dabbaM khettaM mahaseNavarNa pamANakAlo ya / bhAvo ya bhAvapuriso samAsao niggamaMgAI // 1545 / / yato dravyAt sAmAyika nirgataM tad dravyamatra zrImanmahAvIroM mantavyaH / yasmiMzca kSetre tad nirgataM tadiha mahasenavanamavagantavyam / kAlastu prathamapauruSIlakSaNaH pramANakAlaH / bhAvastu bhAvapuruSo vkssymaannlkssnnH| etAni samAsataH saMkSepataH sAmAyikasya nirgamAGgAnIti // 1545 // etadeva darzayati-- sAmaiyaM vIrAo mahaseNavaNe pamANakAle ya / bhAvapurisA hi bhAvo viNiggao vakkhamANo'yaM // 1546 // gatArthA / navaraM zrImanmahAvIrajIvalakSaNAd bhAvapuruSAdayaM vakSyamANavistarasvarUpaH sAmAyikalakSaNo bhAvo vinirgataH / iha ca sAyopazapike bhAve vartamAnatvAta 'sAmAyika bhAvaH' ityuktam // 1546 // atha mahAvIralakSaNasya dravyasya nirgamaM tAvadabhidhitsurAha-- iccevamAiM savvaM davvAhINaM jao jiNasseva / to niggamaNaM vottuM vocchaM sAmAiyassa tao // 1547 // ityevamAdika kSetra-kAlanirgamanAdikaM sAmAgnikAdhyayanA-''vazyakazrutaskandhA-''cArAdikaM vA sarvamapi yato yasmA dravyasya mahAvIralakSaNasyAdhInam / tatastasyaiva mahAvIrajinasya nirgamanamuktvA tataH sAmAyikasya nirgamanaM vakSya iti // 1547 // nanu mahAvIrAjenasyApi nirgamanaM kathaM vaktavyam ? ityAha-- "micchattAitamAo sa niggao jaha ya kevalaM patto / jaha ya pasUrya tatto sAmaiyaM taM pavakkhAmi // 1548 // samiti tadetat sarva pravakSyAmi // iti gAthApazcadazakAryaH // 1548 // vIro adhya kSetra mahAsenavanaM pramANakAlamA / bhAvasa bhAvapuruSaH samAsato nirgamAnAni // 1545. 2 sAmAyika vIrA mahAsenavane prAmANakAle / bhAvapuruSAdi bhAvo vinirgato vakSyamANo'yam // 144 // ityevamAdi sarva prayAdhInaM yato jinasyaiva / tato nirgamanamukyA vakSye sAmAyikasya ttH|| 15 // midhyAvAditamasaH sa mirgato yathA ca kevalaM prAptaH / yathA ca prasUnaM tataH sAmAyikaM tat pravakSyAmi // 15 // For Private and Personal Use Only
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kallassagarsun Gyanmandir 332 inaUdhaM paMtha kiradesittA ityAdikA sarvApi niragamavaktavyatA sUtrasidhdaivAyaceha duvagarma tad mUlAvazyakAyavaraNAdavagantavya tAkA yAvat prathamagaNadharavaktavyatAyA bhASyam / pavaI vizeSAvazyakabhASyam / * // prathamo bhAgaH smaaptH|| For Private and Personal Use Only
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * vizeSa bAta - 1. vizeSAvazyaka bhASyasaMpUrNa gAthA kA akArAdikramA bhAga-2 meM diyA hai| 2. bhAga-1 meM mudraNadoSa se peja naMbara-26-220229-260-1297 jo chapane ke rahagayeM hai . ve nIce diye mutAbika samajha lenaa| 26 dujjusuyA pajjAyavAyagA bhAvasaMgahaM beMti / uvarimayA vivarIA bhAvaM bhiMdati to niyayaM // 77 // yad yasmAt kAraNAt saMgrahanayaH sAmAnyagrAhI sAmAnyavAdI, sena kAraNena saMgrahAtyekatvenA'dhyabasyati pratyekaM tritaya nAma-sthApanA-dravyanikSepalakSaNaM yAni kAnicin nAmamaGgalAni tat sarvamapyekaM nAmamaGgalam , tathA sthApanAmaGgalAnyazeSANyapyekaM sthApanAmaGgalam , evaM dravyamaGgalAnyapariziSTAnyapyekaM dravyamaGgalamityarthaH / vyavahAranayastu yena kAraNena vizeSagrAhI, tato nAmAdinikSepAne vizeSayati bhedenecchati-nAmamaGgalAni sarvANyapi pRthaga nAmamaGgalatvenecchati, evaM sthApanAdinikSepeSvapi vAcyam / 'saDujjusuyetyAdi' zabda-rjusUtranayau punaH paryAyarekArthabhinnAbhidhAnairvastu vaktuM zIlaM yayostau paryAyavAcinau santau nAma-sthApanA-dravyanikSepaparihAreNaikasyaivaM bhAvasya bhAvanikSepasya saMgRhItiH saMgraho'bhinnatvamekatvaM bhAvasaMgrahastaM brUtaH pratipAdayataH, idamuktaM bhavati-RjusUtra-zabdanayau pUrvanayebhyo vizuddhatvAd nAma-sthApanA-dravyanikSepaM tAvad necchataH, kintvekameva bhAvanikSepamabhyupagacchataH, kevalaM samabhirUDai-bhUtanayA'pekSayA'vizuddhatvAd vibhinnAnekaparyAyAbhidheyatve'pi bhAvanikSepasya saMgrahamekatvameva pratipadyate, na bhinnatvamiti bhAvaH / tatazcaitanmatena yadeva maGgalazabdavAvyaM bhAvamaGgala pratyUhopazamakA-niSTavighAtakRd-vighnApaharaNAdizabdAnAmapi tadeva vAcyam, na bhinnam, iti tAtparyam / 'uvarimayA vivarIetyAdi uparitanau tu samabhirUDai-bhUtau nayau RjusUtra-zabdanayApekSayA viparItau bhinnAnekaparyAyA'bhidheyasya bhAvasyaikatvaM necchataH, kintu bhinatvamabhyupagacchataH, tathAhi-samabhiruDamatenA'nyadeva mAlazabdavAcyaM bhAvamaGgalam , anyacca pratyekaM pratyUhopazamakAdiparyAyavAcyam / evambhUtasyA'pyevameva, kevalamayaM pUrvasmAd vizuddhatvAdekaparyAyAbhidheyamapi bhAvamaGgalaM bhAvamAlakArya kurvadeva manyate, nA'nyadA, yathA dharmopakaraNAnvitaH samyakcAritropayoge vartamAnaH sAdhuriti / tadevamRjumUtra-zabdanayA'bhyupagamApekSyA viparItAbhyupagamaparatvAd viparItAvetau / 'to ti' tasmAd bhAvaM bhAvamaGgalAdikamarthaM niyataM nizcitaM paryAyabhedA bhintaH-bhedenecchataityarthaH, yadi hi paryAyabhede'pi vastuno na bhedaH, tarhi ghaTa-paTAdInAmapi sa na syAdityAdiyuktaH paryAyabhedena bhinnameva bhAvamaGgalamabhyupagacchata iti bhAvaH // iti gAthAdvayArthaH // 76 // 77 // tadevamavasitaM prAsaGgikam / prakRtamucyate, taccedam-pUrva noAgamato bhAvamAla nozabdasya sarvaniSedhavacanatve vizuddhaH kSAyikAdirbhAva uktaH, mizravacanatve tasya jJAna-darzana-cAritropayogaH, ekadezavacanatye punastasyA'rhannamaskArAdijJAna-kriyAvimizrapariNAmaH proktaH / sAMprataM nozabdasyaikadevAcitve noAgamato bhAvamaGgalaM jJAnapazcakarUpA nanyapi bhavatIti darzayannAha zabda-sUtrau paryAyavAcakau bhAvasaMgrahaM bUtaH / uparitanau viparItI bhAvaM bhintastasmAd niyatam // 77 // + dhaat-|| For Private and Personal Use Only
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsun Gyanmandie 220 abhidhAya ca nirgataH / tato gatazca gaGgAyAm , nirIkSitA cAsau svayam , pRSTA ca paraMbhyaH, zuSkatRNAdivahanema cAnvaya-dhyatirekAbhyAM tasyAH pUrvAbhimukhavAhitvaM nizcitya niveditamAgatya gurubhyaH- isthamitthaM ca nizcitA mayA pUrvAbhimukhI bahati gaGgA, tattvaM tu guravo vidnti| ' pracchannaherikeNa cAsyApi saMbandhinI ceSTA sarvApi rAjJe niveditaa| tatazcAbhyupagataM saharSeNa rAjJA guruvacanamiti // 932 // 933 // 934 / / tadevaM gurubhAvopakrame yuktatayA'tra vyavasthApite sati paraH pAha juttaM gurumayagahaNaM ko sesovakkamovaogo'ttha ? / gurucittapasAyatthaM te vi jahAjogamAojjA // 935 // . nanUktanyAyena yuktaM tarhi gurumatagrahaNa- gurubhAvopakramaNam , zeSANAM tu nAma-sthApanA-dravyAdhupakramANAM ka ihopayogaH, yena ne upanyastAH / atrottaramAha- nanu gurucittaprasAdanArtha te'pi zeSopakramA yathAyoga yathAprastAvamAyojyAH saprayojanatvenA'bhyUhyA ti // 935 // tadevaM dravyAdhupakramANAM gurucittaprasAdanopayogitvamAha parikamma-nAsaNAo dese kAle ya jA jahA joggA / tAo davvAINaM kajAhArAikajjesu // 936 / / uvahiyajoggadavo dese kAle pareNa viNaeNaM / cittaNNU aNukUlo sIso sammaM surya lahai // 937 // yAH kAzcid deze marumaNDalAdau, kAle grISmAdau yena kenacit prakAreNa yogyA ucitAH parikarma-nAzanAH parikarma-vinAzA bhavanti, tA dravya-kSetra-kAlAnAM gurorAhArAdikAryeSu ziSyeNa taccittaprasAdanArtha kartavyAH / tatra dravyasya dadhi-kSIra-nIrAderguDa-zuNThyuzIra-mustAdikSepeNa parikarma bhAvanIyam / kSetrasyopAzrayAderupalepanAdinA / kAlasya muhUrtAdeH zikSakadIkSAdau ghaTikAdineti / vinAzo'pi dravyAdInAM dravyAntarasaMyogAdinA bhAvanIya iti / tata itthaM gurucittaM prasAdayan ziSyaH kimAmoti?, ityAha- 'uvahietyAdi upahitAni gurorAhArAdyartha daukitAni kRtaparikarmANi yogyA'zana-pAna-vastra-pAtrauSadhAdIni dravyANi yena, asAvupahitayogyadravyaH ziSyaH / zeSa sugamam // 936 // 937 // yuktaM gurumatamArNa kA zeSopakamopayogo'nna / gurucittaprasAdArtha te'pi yathAyogamAyojyAH // 935 // 2 parikarma-nAzanA deza kA ca yA yathA yogyAH / tA dravyAdImA kAryA AhArAdikAryeSu // 13 // upahitayogyaganyo deze kAle pareNa vinayena / cittajJo'nukUlaH ziSyaH samyak zrutaM labhate // 937 // ka. ga. 'na pN'| 229 atha nirgamanaM nirgamaH / sa ca 'kutaH sAmAyika nirgatam ?' ityevarUpo vakSyate / atrAkSepa-parihArau mAha naNu niggamo gau cciya attaa-jNtr-prNpraagmo| titthayarAIhito AgayameyaM paraMparayA // 981 // nanu pUrvamAgamadvAra evAtmA-'nantara-paramparAgamatastIrthakarAdibhyaH paramparayA samAgatametat sAmAyikamityabhidhAnAt tIrthakarAdibhyo nirgamanamasya, ityavagatatvAd gatArtha eva nirgamaH, kiM punarihopAttaH iti // 981 // parihAramAha iha tesiM ciya bhaNNai niddeso niggamo jahA taM ca / uvayAtaM tehiMto khettAivisesiyaM bahuhA // 982 // teSAmeva tIrthakarAdInAM sAmAnyoddezamAtreNa prAgavagatAnAmiha vizeSAbhidhAnarUpo nirdezo bhaNyate, yathA zrImanmahAvIratIrthakarAdetat sAmAyikamarthato nirgatam , sUtratastu gautamAdigaNadharebhyo nirgatam , tathA nirgamazveha mithyAtvAviratyAditamasasteSAM tIrthakarAdInAmatrocyate 'avaravidehe gAmassa ciMtao' ityAdinA granthena / tathA, tacca sAmAyikaM bahudhA'nekazaH kSetra-kAla-puruSa-kAraNa-pratyayavizepitaM tebhyastIrthakarAdibhyo yathopayAtamAgatam , taceha bhaNyata iti vishessH|| 982 // . atha lakSaNadvAraviSayamAkSepamAha ajjhayaNalakkhaNaM naNu khaovasamiyaM guNappamANe vA / nANAgamAigahaNe bhaNiyaM kimihaM puNo gahaNaM // 983 // lakSyate'neneti lakSaNam , tacca 'saddahaNa-jANaNA khalu' ityAdinA sAmAyikasya sAvadhayogaviratyAdikaM vakSyati / atra paraH prerayati- nanvadhyayanasyA'sya kSAyopazamiko bhAvo lakSaNam, iti mAgupakramabhedarUpe SaDnAmni kSAyopazamike bhAce samavatArAdarthApacyA bhaNitameva / athavA, 'guNapramANe jJAnamidam, tatrApyAgamaH' ityAdabhidhAnAdidaM kSAyopazamikabhAvarUpaM lakSaNamarthApacyA'bhihitameva', Agamasya kSAyopazamikabhAvalakSaNatvAt , kimihAnugame lakSaNasya punargrahaNam / iti // 983 // 1 nanu nigamo gata evA''tmA-'nantara-paramparAgamataH / tIrthakarAdibhya Agatametat paramparayA // 941 // 2 teSAmeva bhaNyate nirdezo nirgamo gayA tacca / upayAtaM tebhyaH kSetrAdivizoSita bahudhA // 18 // / aparavidehe grAmasya cintkH| . adhyayanakakSaNaM nanu kSAyopaza mikaM guNapramANe vA / jJAnA-''gamAdigrahaNe bhaNitaM kimiha punargrahaNam / // 9855 zraddhAna-jJAne khalu / 4 For Private and Personal Use Only