Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI hAvIghadyAya tate prie blugi Preke ARRELES REWATERNITINEng) ASSIGESH NOARD POSTFAR ajJAnatimirAndhasya jnyaanaanyjnshlaakyaa| cakSurunmIlitaM yena tasmai zrI gurave nmH|| zrI mahAvIra vidyAlayamAgasTAta bhAga saMjaya
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya amRta mahotsava smRti graMtha : saMpAdaka : prA. bakula rAvala : saMyojaka : sI. ena. saMghavI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya prakAzana, muMbaI-400 036,
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : dIpacaMdabhAI esa. gArDa pramukha, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya, oNgasTa krAMti mArga, muMbaI-- 40 036. (bhArata) prathama AvRtti : eprila, 1994 prata : 200 kiMmata : rU. 75.00 $ 2.5 mohana esa. bIjo evaresTa prinTarsa 48, vizAla InDa. esTeTa, bhAMDupa, muMbaI-40 78.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ !! fb yugadraSTA AcArya zrI vijayavallabhasUrizvarajI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya padAdhikArIo : pramukha : zrI dIpacaMdabhAI gADI : upapramukha : zrI pratApabhAI bhogIlAla : mAnad maMtrI : zrI dhIrajalAla mohanalAla zrI zrIkAMta esa. vasA zrI dineza je. kuvADiyA .: AjanathI : zrI maheza vI. gAMdhI zrI vinoda je. vasA - TrasTImaMDaLa zrI vinoda jI. vasA, ceramena zrI dharaNIdhara khImacaMda zrI naTavaralAla esa. zAha DaoN. je. ema. lAkhANI amRta mahotsava smRti graMtha [: saMpAdaka : prA. bakula rAvala : saMyojaka : zrI sI. ena. saMghavI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ na corahArya ca rAjahArya na bhrAtRbhAjyaM na ca bhaarkaarii| vyaye kRte vardhata eva nityaM vidyAdhanaM sarvadhanapradhAnam // bhAvArtha : vizvanI tamAma saMpattiomAM vidyAdhana eka evI saMpatti che jene cora corI zakato nathI, rAjA tene harI zakato nathI, bhAIo temAM bhAga paDAvI zakatA nathI ane teno koI bhAra paNa lAgato nathI. A vidyAdhananI vizeSatA e che ke tame teno jema jema vyaya karo tema tema enI vRddhi thatI jAya che.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramukhanuM nivedana zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jevI mAtabara ane anokhI zikSAgasaMsthA potAnI tejasvI kArakirdIno amRta mahotsava UjavI rahI che tene eka aitihAsika ghaTanA nahIM to bIjuM zuM kahIzuM? bhagavAna zrI mahAvIranI kRpA ane yugadaSTA AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajInA AzIrvAda jenA para satata varasI rahyA che tevuM A vidyAtIrtha samagra jaina samAja mATe ja nahIM, deza mATe paNa gaurava ane pratikAnuM dhAma che. pratyeka zikSaNapremI prasannatA anubhave tevuM A sarasvatImaMdira che. AvI ananya saMsthAnA amRta mahotsava prasaMge yogAnuyoge huM e saMsthAnA pramukhapade houM temAM prabhu mahAvIranI kRpA ja samajuM chuM ane mArI jAtane dhanya gaNuM chuM. vaLI A saMsthAnA bhUtapUrva vidyArthI hovAnuM paNa mane gaurava che. - A tabakke eka vastuno nirdeza karyA vagara rahI zakato nathI ane te che "amRta mahotsava smRti ratha'nA prakAzananI ghaTanAno. alabatta, A smRti graMthanuM prakAzana ane vimocana thaI rahyuM che tyAre sanika kAryakara ane virala vyaktitva dharAvanAra sadgata amarabhAI jarIvAlA najara samakSa taravare che. emano utsAha ane emanI kAryazakti ajoDa hatI. vastuta: A smRti graMthanA saMyojakanI javAbadArI emaNe saMbhALI hatI paNa kALadevatAe ApaNI vaccethI emane Akasmika ane aNadhArI rIte UMcakI lIdhA. emanA avasAnathI je khoTa paDI tene pUravA mATe meM je samAjanA agraNI ane vidyAlayanA hitaciMtaka zrI sI. ena. saMghavIne kahyuM ane emaNe A kartavya niSThApUrvaka bajAvyuM. e ja pramANe prAraMbhathI ja, sadgata amarabhAInA sUcanathI, jemane ApaNe A smRti graMthanA saMpAdananI javAbadArI soMpI hatI te prasiddha kavi, sAhityakAra ane keLavaNIkAra tathA jaina samAjanA prItipAtra prA. bakulabhAI rAvalanA puruSArthane paNa huM bIradAvuM chuM. saMpAdananuM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAma kaparI kasoTI karAve tevuM hoya che paraMtu mane e vAtano ullekha karatAM AnaMda thAya che ke saMpAdaka ane saMyojakanI jugalabaMdIe A smRti graMthanuM muzkela kArya saphaLatApUrvaka pAra pADayuM che. zakya che ke kyAMka thoDIka kSatio rahI javA paNa pAmI hoya paraMtu samagratayA jotAM A smRti graMtha ApaNA amRta mahotsavanI amara smRtinA pratIka samo banI raheze evI mane zraddhA che. alabatta, A graMthanuM sAcuM mUlya to vAcako, vicArako, vivecako ane vidvAno tathA keLavaNIkAro ja AMkI zakaze. ame to AbhAra mAnIe chIe e AcArya bhagavaMtono, sAhitya ane zikSaNa jagatanA vidvAno ane sAkSarone jemaNe amArI vinaMtIne mAna ApIne potAnA lekho A graMthamAM prakAzanArthe mokalI ApyA. uparAMta, graMthanA saMyojaka zrI sI. ena. saMghavInA kahevA mujaba jainAcAryonA lekho meLavI ApavAmAM vidyAlayanA upapramukha zrI pratApabhAI bhogIlAlano mUlyavAna sahayoga sAMpaDyo che. A noMdha letAM paNa huM harSanI lAgaNI anubhavuM chuM. Aje samagra jaina samAja sAme ane vizeSata: deza-videzamAM vasatA ane vividha kSetre saphaLatAnAM sopAno sara karanAra A vidyAlayanA bhUtapUrva vidyArthIo sAme huM Tahela nAkhuM chuM ke A mAtRsaMsthAnuM ciMtana ane siMcana karatA rahejo ane enA vikAsamAM sahayogI banatA rahejo. koIpaNa prakAranA pUrvagraho ke matabhedothI mA zAradAnA A maMdirane dUSita na karazo evI huM apekSA rAkhuM chuM. aMtamAM eTaluM ja kahIza ke kAntadarza AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajInuM sAkAra thayeluM A svapna samayanA anaMta pravAha para potAnI amITa madrA aMkita karaze e ni:zaMka che. ApaNe A amRta mahotsava prasaMge bhagavAna mahAvIrane eTaluM ja prArthIe ke temanI kRpAthI ApaNane evI zakti ane vRtti prApta thAya jethI mA zAradAnI upAsanAnA A jJAnadIpane satata prajvalita rAkhavAmAM ApaNe sahu nimitta banIe. jayajinendra. - dIpacaMda esa. gADa pramukha, zrI mahAvIra jaina vidyAlaya
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyojakanuM nivedana zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA amRta mahotsavanA maMgaLa prasaMga nimitte jyAre "amRta mahotsava smRti graMtha"nuM prakAzana thaI rahyuM che tyAre tenA saMyojaka tarIke huM mAruM namra nivedana rajU karatI vakhate AnaMda anubhavuM chuM. vidyAlayanI sthApanAnA preraNAmUrti yugapuruSa, kAMtadraSTA AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajInA AzIrvAdathI je vidyAdhAmano prAraMbha thayo hato tenI vikAsayAtrAmAM samAjanI aneka tejasvI ane yazasvI pratibhAo, zreSThIo, dAnavIro, keLavANIpremIo ane sevAbhAvI kAryakaronuM amUlya yogadAna rahyuM che, e tamAma vibhUtione sarvaprathama natamastake vaMdana karuM chuM. Aje mane eka sanniSTha ane sevAbhAvI kAryakara tathA sAhitya, zikSaNa ane saMskAra-jagatanI AdarapAtra tathA prItipAtra vyakti evA mArA parama mitra sva. amara jarIvAlAnuM smaraNa thAya che. vastuta: A graMthanA saMyojaka tarIkeno kartavyabhAra temane soMpavAmAM Avyo hato paraMtu kALanI akaLa lIlAe temane ApaNI vaccethI adhavacce ja upADI lIdhA ane saMyojakanI javAbadArI vahana karavAno kAryabhAra, zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA pramukha zrI dIpacaMdabhAI gADI ane anya hoddedAro tathA kAryavAhaka samitinA sabhyoe, mane soMpyo. zrI amara jarIvAlA jeTale A kSetrano mAro vyApaka anubhava nathI chatAM A vidyAlayanA ja eka bhUtapUrva vidyArthI hovAnA kAraNe eka pharajarUpe meM A javAbadArI svIkArI lIdhI. mane khabara nathI ke emAM huM keTalo saphaLa thayo chuM paNa mArI yathAzaktimati mAruM yogadAna ApavAno namra prayAsa karyo che. A graMthanI pradhAna javAbadArI vahana karanAra ApaNA sahunA jANItA ane sanmAnIya keLavaNIkAra tathA sAhityakAra prA. bakulabhAI rAvalano sahayoga paNa mane satata maLyA karyo che. lekhonI pasaMdagIthI mAMDIne graMtha prakAzananI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamAma bAbatomAM ame baMne sAthe maLIne, carcA-vicAraNA karIne, paraspara saMmatithI UbhA thayelA praznono nIveDo lAvyA chIe. khAsa karIne, lekhonI pasaMdagI bAbata koI vartuLane ke mAnyatAne vaLagI rahevAne badale vyApaka ane anekAna daSTikoNa apanAvavAnuM amane yogya lAgyuM che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI niSThA ane pratiSThAno Adara karIne gujarAtI sAhitya tathA zikSaNa jagatanA mUrdhanya ane nAmAMkita sAkSaro, sAhityakAro tathA zikSaNazAstrIo uparAMta pU. sAdhu bhagavaMtoe amArA vinaMtIpatrone mAna ApIne potAnA lekho mokalyA te paNa vidyAlaya mATe gauravanI vAta che. prApta lekhomAMthI pasaMda karIne dharmaciMtana, zikSaNa-sAhitya jevA ane prakIrNa vibhAga uparAMta hindI vibhAganuM paNa Ayojana karIne jIvanalakSI ane vaividhyasabhara kRtione samAvI che ane e rIte A graMthamAM sattvazIla sAhityane sthAna ApavAno amAro prayAsa rahyo che. alabata, amArI keTalIka maryAdAone lIdhe amuka lekho ame samAvI zakyA nathI te badala dilagIra chIe. vidyAlayanI rajata jayaMtI tathA suvarNa jayaMtI prasaMge paNa A rIte smRti graMtha bahAra pADavAmAM AvyA hatA, jemAM lekho uparAMta vidyAlayanI kAryavAhIno ahevAla ane sArI saMkhyAmAM tasavIro (Photographs) chApavAmAM AvI hatI paraMtu have to keTalAMka varSothI vidyAlayano ahevAla tenA vArSika riporTamAM AvarI levAmAM Ave che tethI A "amRta mahotsava smRti graMtha'mAM, zarUAtamAM ja nirNaya levAyA mujaba, phakta lekho ane pU. AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajIno ja ekamAtra phoTo chApavAmAM Avyo che. A graMthanA saMyojakanI javAbadArI vahana karavAnuM kArya jyArathI mane soMpAyuM tyArathI Aja sudhI zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA upapramukha zrI pratApabhAI bhogIlAlano satata sahayoga ane mArgadarzana mane maLatA rahyA che. pUjya jainAcAryonA lekho meLavI ApavA uparAMta lekho levA bAbata ke anya koI paNa bAbatamAM dvidhA anubhavI hoya tyAre zrI pratApabhAInuM sacoTa mArgadarzana maLyuM che ane tethI huM temano RNI chuM. A uparAMta, graMthanA mudraNakAryane potAnuM ja kArya samajIne parizrama lenAra dozI eNnDa kaMpanInA bhAgIdAra zrI ramezabhAI dozI tathA prapha rIDiMganI karI ane kaMTALAjanaka kAmagIrI bajAvanAra zrI bhadrakabhAI dave, (vizeSAdhikArI,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI vibhAga, pAThyapustaka maMDaLa, muMbaI) tathA eNliphansTana kaoNlejanA bhUtapUrva prAdhyApaka ane vidvAna vaDIla zrI bhUpendrabhAI trivedIno paNa sAbhAra ullekha kare che. vidyAlayanA ja eka aMga samA ane dareka kAryamAM haMmezA madadarUpa thatA vidyAlayanA Asi. rajIsTrAra zrI naTubhAI zAhanA sakriya sahakAra badala temano AbhArI chuM. vidyAlayanA anya karmacArIono paNa sahakAra maLyo che tenI paNa noMdha lauM chuM. vidyAlayanA sarve padAdhikArIo ane kAryavAhaka samitinA sabhyonA sahakAra ane protsAhana mATe te sarveno AbhArI che. aMtamAM huM graMthanA vAcako, samIkSako ane samagra jaina samAjane namratApUrvaka vinaMtI karuM chuM ke amArA A prayAsamAM kayAMya paNa kSati rahI gaI hoya to amane udArabhAve daragujara karazo. jayajInendra - sI. ena. saMghavI saMyojaka, amRta mahotsava smRti graMtha
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpAdakIya : AnaMdanI anubhUti jIvanamAM keTalAMka kartavyo bajAvavAnuM kArya anAyAse upasthita thatuM hoya che je aMtakaraNane AnaMdanI anubhUti karAve che. AvuM ja eka dharmakArya zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA amRta mahotsava nimitte prakAzita thanAra graMthanA saMpAdaka tarIke bajAvavAnuM mArA bhAgye AvyuM tyAre meM temAM bhagavAna zrI mahAvIranA mArI upara varaselA AzIrvAda ja gaNyA, parama kRpALu paramAtmAnI kRpA ja gaNI. alabatta, AvAM kartavyo ApaNane soMpavAmAM Izvara koIne nimitta banAvato hoya che ane AvuM nimitta banyA hatA sadgata amarabhAI jarIvAlA. amarabhAI sAtheno mAro saMbaMdha lagabhaga traNa dAyakAno rahyo hato. amArI vacce sAhityaka, zaikSaNika ane sAMskRtika pravRttio A saMbaMdhamAM seturUpa banI hatI. emaNe jyAre amRta mahotsava smRti graMthanA saMpAdananI javAbadArI vahana karavAnuM mane sUcana karyuM hatuM tyAre meM saMkoca sAthe kahyuM hatuM : amarabhAI, tamArA sabhAva badala AbhAra; paNa zuM A javAbadArI vahana karI zakavA tame mane sakSama gaNo cho? koI jaina vidvAnane pasaMda karo to?' bakulabhAI, yugadaSTA AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajInI vizALa daSTimAM koI sAMkaDuM vartuLa na hatuM. vaLI, A graMthane kevaLa jainadharma pUrato maryAdita nathI rAkhavo paNa sAhitya, zikSaNa, dharma, ciMtana vagere viSayaka lekhone paNa sthAna ApavAnuM che. uparAMta huM saMyojaka chuM ane tame jo saMpAdaka 10
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ho to A graMthanA prakAzana kAryamAM paNa saraLatA rahe." mArA saMkocanA javAbarUpe amarabhAIe mane je kahyuM tenA pariNAme huM InakAra na karI zakyo. Ama paNa amarabhAInI mArA pratyenI lAgaNI mAre mana mahattvanI hatI. - ane zrI gaNezAya nama: kahIne meM A kartavyabhArane vahana karavAnA zrIgaNeza mAMDI dIdhA. te daramiyAna huM ane amarabhAI vidyAlaya para A kArya aMge maLatA rahetA ane yojanAo ghaDatA rahetA paNa bhagavAna mahAkALe ApaNI vaccethI A virala vyaktine aNadhArI rIte upADI lIdhI. meM paNa sahunI jema AghAta anubhavyo. have zuM thaze tevo prazna paNa najara sAme khaDo thayo paNa satkAryane koI avarodha naDato nathI hoto teno anubhava thayo. sadgata amarabhAInI jagAe jaina samAjanA agraNI ane evuM ja vyaktitva dharAvanAra snehALa ane daSTisaMpanna vyakti zrI sI. ena. saMghavInI varaNI saMyojaka tarIke jyAre vidyAlayanA pramukha ane kArobArI samitie karI tyAre meM saMtoSa anubhavyo kemake zrI saMghavI sAheba sAthe paNa mAro be dAyakAthI vadhu samayano saMbaMdha rahyo che. A graMthanA kArya nimitte pachI to amArI vacce mulAkAto thatI rahI, carcAvicAraNAo thatI rahI, graMthane zakya teTalo samRddha banAvavAno ame prayAsa karatA rahyA, vidyAlayanA upapramukha zrI pratApabhAI bhogIlAlanuM mArgadarzana paNa ame meLavatA rahyA ane Ama A badhAnA phaLarUpe Aje A smRti graMtha jyAre prakAzita karI zakyA chIe tyAre vyaktigata rIte huM AMtarika AnaMdanI anubhUti karI rahyo chuM ane sadgata amarabhAIne manomana smarI rahyo zrI mahAvIra jaina vidyAlaya sAthe A nimitte joDAvAnI mane je taka maLI tene paNa mAruM sadbhAgya samajuM chuM. jo ke saMsthAnA pramukha ane pratibhAsaMpanna vyakti murabbI zrI dIpacaMdabhAI gADIthI mAMDIne A vidyAlayanA ghaNAkharA samiti sabhyo ane kAryakaro sAthe mAro paricaya agAuthI ja hato ane tethI mane koI navI saMsthAnuM kArya ke koI ajANI vyaktio sAthe joDAyAnuM lAgyuM nahIM. vaLI je aparicita sabhyo hatA temaNe paNa mane prema ane AdarathI potAno banAvI lIdho che. Ama paNa mArA 11
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanamAM huM jaina samAjano puSkaLa prema meLavI zakyo chuM jeno mAre mana moTo AnaMda che. mAre kabUla karavuM paDaze ke mArA pratye satata snehabhAva rAkhanAra A graMthanA saMyojaka zrI sI. ena. saMghavInA sahakAra ane mArgadarzanathI graMtha prakAzananI kaparI kAmagIrI bajAvI zakayo chuM. ahIM eka anya ullekha karavAnuM paNa huM anivArya samajuM chuM. zikSaNa jagata sAthe mAro saMbaMdha traNa dAyakAno rahyo che ane sAhityanA vizva sAthe to Aje paNa mA zAradAnA AzIrvAdathI e saMbaMdha jaLavAI rahyo che. A badhAMnAM pariNAme gujarAtI zikSaNa-sAhityanA mUrdhanya ane mAnanIya sAkSaro, suprasiddha sAhityakAro ane nAmAMkita keLavaNIkAro tathA ciMtakoe mArA pratye lAgaNI darzAvIne, mArI vinaMtIne mAna ApIne, mArA saMpAdana heThaLa prakAzita thayelA A graMthamAM potAnA lekho prakAzanArthe mokalIne mane RNI karyo che. huM ahIM e dAgano namratApUrvaka svIkAra karuM chuM. uparAMta, jena dharmanA AcArya bhagavaMtoe paNa potAnI racanAo mokalIne graMthanI samRddhi vadhArI che temane paNa huM vaMdana karuM chuM. jo ke jainAcAryonA lekho meLavI ApavAmAM vidyAlayanA upapramukha zrI pratApabhAI bhogIlAlanuM noMdhapAtra pradAna rahyuM che. vaLI, jaina sAhitya ane dharma-ciMtananA vidvAna DaoN. jayaMta koThArIe paNa mArI vinaMtIne mAna ApI vidvAna lekhakonAM nAma-saranAmAM mokalIne mAruM kArya saraLa karyuM hatuM. temano paNa huM AbhArI che. alabatta, keTalIka maryAdAone lIdhe ame prApta thayela tamAma lekhone sthAna ApI zakyA nathI tene raMja che. saMpAdananI jema ja prakAzana kArya, mudraNa ane chapAI tathA graMthanA mukhapRSThane AkarSaka banAvavAnuM kAma paNa atyaMta kaparuM hoya che paraMtu mane eno ullekha karatAM AnaMda thAya che ke mArA paramamitra ane baMdhutulya evA dozI eNnDa kaMpanInA bhAgIdAra zrI ramezabhAI dozIe je khaMta ane coksAIthI A kAryamAM vyaktigata rasa lIdho che tenuM mUlya mAre mana anekagaNuM che. temaNe prAraMbhathI ja A prakAzanane potAnuM ja gamyuM 12
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ te ja pramANe praha rIDiMganI kaMTALAjanaka ane bahudhA apayaza apAve tevI kAmagIrIne paNa zrI bhadrakabhAI dave (vizeSAdhikArI, gujarAtI vibhAga, pAThyapustaka maMDaLa, muMbaI)e ane mArA pratyenA snehane kAraNe vidvAna sAkSara ane eNliphansTana kaoNlejanA bhUtapUrva prAdhyApaka AdaraNIya zrI bhUpendrabhAI bA. trivedIe vahana karI che temano paNa aMtarathI AbhAra mAnuM chuM. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA karmacArIgaNamAMthI vizeSa ullekhanIya vyakti che Asi. rajIsTrAra mu. zrI naTubhAI zAha. zrI naTubhAIe A graMthanA kAryamAM prAraMbhathI ja potAnI nikAbharI sevAo ApI che ane tenA prakAzanamAM paNa teTalo ja rasa lIdho che. lekhakonA prApta thayela lekho ane te viSayaka karavo paDela patravyavahAramAM paNa emano sahakAra maLyo che. te ja pramANe oNphisa suparinTenDanTa zrI kanubhAI zAha tathA zrI manubhAI desAI, zrI bhUpatabhAI jozI uparAMta zrI cImanalAla zAha 'kalAdhara'nA sahakAranI paNa huM noMdha lauM chuM. A graMthane vaividhyasabhara banAvavA ane zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI pratiSThAne nyAya Ape tevA lekhothI samRddha karavAno ame baMnee, saMpAdaka ane saMyojake niSThApUrvaka prayatno karyA che chatAM kyAMka khAmIo rahI javAno saMbhava nakArI na paNa zakAya. mane zraddhA che ke AvI UNapo ke kacAzone A graMthanA vidvAna vAcako, vicArako ane sahRdayI bhAvako udAratAthI nibhAvI leze. huM to mArI jAtane parama sadbhAgI gaNuM chuM ke AvI aitihAsika ane anupama zikSaNa saMsthAnA amRta mahotsava nimitte prakAzita thayela smRti graMthanA saMpAdananuM puNyakArya bajAvavAnuM zreya mane maLyuM. e saMdarbhamAM prakhara patrakAra sva. mohanalAla dalIcaMda desAInA zabdo TAMkIne kahIza, aneka vidvAnoe lIdhelA zremanI kharI saphaLatA to tyAre ja thaI zake jyAre dareka sthaLe birAjatA amArA munivaryo A khAsa aMkanA lekho potAnA gAmanA zrAvakone vAMcI saMbhaLAve.. udAracitta vicAronuM vAtAvaraNa sarvatra phelAvavuM e harakoI samAjanI unnati karavAnuM paheluM pagathiyuM che kAraNake vicAramAMthI AcAra-kriyA-kArya sahaja udabhave che." 13.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ A graMthane vidvAno ane sAmAnya vAcakone paNa mArgadarzaka tathA upayogI nIvaDe tevo banAvavAno ane puruSArtha karyo che tyAre eka ciMtakanuM vidhAna yAda Ave che, "pAMdaDAMnA bharose vRkSa jIvatuM nathI paNa vRkSanA bharose pAMdaDAM TakI rahe che." zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM A vaTavRkSa paNa zuM AvuM ja rahasya chatuM nathI karatuM? jayajinendra. - bakula rAvala saMpAdaka, amRta mahotsava smRti graMtha 14
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ a nu 6 ma : gujarAtI vibhAga : dharma-ciMtana 1. tamaso mAM jyotirgamaya panyAsa pravarazrI hemaratnavijayajI ...1 2. prabhu, tuja zAsana ati bhaluM pUjya munizrI jaMbuvijayajI ..........11 3. anekAntavAdanuM svarUpa zrI rasikalAla cho. parIkha .......14 4. bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM jaina zrI khuzAladAsa jagajIvanadAsa........21 dharmano phALo 5. jaina Agama sAhitya : eka jhalaka zrI mAvajI ke. sAvalA............ 6. tapanuM teja zrI prAgajI DosA.................... 7. kAMtadraSTA AcArya DaoN. kumArapALa desAI...................46 8. pAvAgaDha zvetAMbara jaina tIrtha : panyAsa zrI jagaccandravijayajI .......53 prAcInatAnI gaurava gAthA 9. apUrva maMgalamAlA zrI mahendra a. dave 10. navAMgI vRttikAra AcArya abhayadevasUri DaoN. bhogIlAla ja. sAMDesarA... 11. zrI araviMdanI AdhyAtmika samAjanI DaoN. ramaNalAla jozI.................. vibhAvanA 12. zatruMjaya tIrthoddhAranA pratikAtA DaoN. jayaMta koThArI..................81 sUrivaranuM vaMzavRkSa 13. upAdhyAya zrI bhAnucaMdra gaNiviracitam panyAsa zrI pradyumnavijaya gaNi.......91 nAbheyajina vijJaptisvarUpa stavanam 14. sAdhvI saMdha aMge vinaMtI mahattarA sAdhvIzrI mRgAvatIzrIjI.... 27 sAhitya - zikSaNa 15. zikSaNa dvArA cAritraghaDatara DaoN. dilAvarasiMha jADejA..............130 16. sArvajanika saMsthAo ane tenI zrI pratApa bhogIlAla................134 kAryavAhI 17. zikSaNamAM samULI krAMti DaoN. uSA mahetA.....................139 18. chAtrAlayonI nIti-viSayaka vikAsa-kathA zrI pannAlAla ra. zAha...............146 19. dhArmika zikSaNanI AvazyakatA AcArya yazavaMta zukala................154 20. tAranArI keLavaNI zrI haribhAI koThArI...................160 21. zikSaNakSetre sAmAjika saMsthAonI zrI rameza bI. zAha...............16 bhUmikA 22. AjanuM zikSaNa e prajAsattAka zrI Ara. esa. trivedI.............173 rAjyano anartha che 23. zikSaNa ane naitikatA DaoN. zekharacaMdra jaina.............. 15
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra01 24. vidyArthIkALanuM mahattva tathA zakyatAo DaoN. harSidA rAmu paMDita ............. 25. kanyA-keLavaNI Da, pairyabALA vorA.................... 26. guru vaMdanA zrImatI mRNAlinI desAI.................196 27. zikSaNa ane sAhityanuM zikSaNa DaoN. jayaMta pAThaka. 28. zikSaNanuM mAdhyama DaoN. maphata ojhA........ ......... 29. "upadeza-pada'nAM buddhicAturyanAM kathAnako DaoN. hasu yAjJika .........................209 30. trizaSTizalAkApuraSacarita: eka abhyAsa zrI cImanalAla zAha kalAdhara' 227 31. saurASTranuM lokasAhitya DioN. prabhAzaMkara teraiyA ...........234 32. vAcaka kuzalalAbha viracita mAdhavAnala zrI bhUpendra bA. trivedI.....243 kAmakuMdalA copAImAM maLatI samasyAo 33. koke karavuM paDaze : kAvyAsvAda zrI hIrAbahena rA. pAThaka.................257 prakIrNa 34. vIratA ane nirmAlyatA panyAsa zrI zIlakavijaya gaNi.263 35. paMDita sukhalAlajI zrI raghuvIra caudharI...... 20 36. cAbuka ane lagAma AcArya jayendra trivedI .............278 37. zrI mohanalAla da. dezAInuM patrakAritva zrI kAntibhAI bI. zAha.................283 38. jIvanamAM sUryanuM mahattva ArAya bhAIzaMkara purohita...........24 39. gujarAtI chApAM mATe kartavyasamAna zrI vAsudeva mahetA .................299 puNyakArya karyuM? 40. vyartha! DaoN. rameza ma. bhaTTa..... 41. zyAma aMgrejono deza zrImatI dhIrubahena paTela.. 306 42. gaurAMga prajAnuM udabhavasthAna zrI ke. kA. zArI.................... 43. manane uleco zrI caMdulAla selArakA.. ja. akamaladala zrI bhagavatIkumAra zarmA .... 45. ApavAno anokho AnaMda! zrI mohammada mAMkaDa.................325 46. koLiyo mITho bane tyAre DaoN. guNavaMta zAha...................330 47. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : zrI sI. ena. saMghavI ................334 eka jhalaka : hindI vibhAga : 48. guruvallabha kA zaikSaNika dRSTikoNa AcArya zrI vijaya indradinna sUrIzvarajI.347 48. prabhu-bhakti hai kalpataru vacAra zrI nityAnaMviyanI.........350 50. gati... huM visa varUpa meM pacAra zrI aravinaya ni mahAra/va.355 sA mArke? 51. va tA parama : muni zrI navInavinacanI 376 bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya / 38 *...3ra1 bhoNa 16
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtI vibhAga dharma - ciMtana (54 1-129) sAhitya - zikSaNa (pRSTha 10-262) prakIrNa (pRSTha 263-346)
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 1. tamaso mAM jyotirgamaya - paMnyAsa pravara zrI hemaratnavijayajI 'tamaso mAM jyotirgamaya' upaniSadomAM lakhAyelA A prasiddha vAkyanuM gujarAtImAM bhASAMtara thayuM che, kAvyasvarUpe tenuM avataraNa thayuM che: "UMDAM aMdhArethI prabhu parama teje tuM laI jA.' anaMtanI musApharIe nIkaLela A AtmA ajJAnanA aMdhakAramAM kuTAto hoya che. ene prakAzanuM bhAna nathI. ajJAnano aMdhakAra jJAna ja TALI zake. bALaka jyArathI samajaNuM thAya tyArathI tene vidyApIThamAM dAkhala karavAmAM Ave che. jema jema samaja vadhatI jaze tema tema jJAna vadhatuM jaze. ajJAnano aMdhakAra dUra haDaselAto jaze. zaizava, kizoravayamAM zarIranA badhA avayavo tAja, naravA ane vizuddha hoya che. emAM jevA saMskAra nAkhavA hoya tevA nAkhI zakAya che. zikSaNanuM kArya moTe bhAge nAnI uMmare ja vadhu sArI rIte pAra pADI zakAya, moTI umare loko kahe che ke pAke ghaDe kAMThA na caDe." kavi kAlidAsakRta 'raghuvaMza' mahAkAvyamAM manunA vaMzajonuM varNana karatI raste jIvana sara vibhAga) darzAvyA che. emAM prathama vibhAgamAM jaNAvyuM che ke "zaizave abhyasta vidyAnAM.' A zaizavakALamAM vidyA bhaNavAnuM kAma karatA. kalikAla sarvajJa jainAcArya hemacandrasUrIzvarajI mahArAja, bappabhaTTI sUrIzvarajI mahArAja, mahopAdhyAya yazovijayajI mahArAja Adi aneka mahApuruSomAM bAlyavaye pracaMDa medhA, buddhi ane pratibhA hatI. vaja svAmI jevA virala ane viziSTa kahI zakAya evA eka AjIvana sanyAsIne garbhakALathI vairAgyanAM eMdhANa hatAM. ghoDIyAmAM sUtAM sUtAM temaNe jainonA 11 aMgo kaMThastha karI lIdhAM hatAM. tyAre temanI uMmara mAtra traNa varSanI hatI. dhoraNa 1 thI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamaso mAM jyotirgamaya snAtaka kakSA sudhInAM tamAma pustako bhegAM karIe to paNa ochAM paDe eTalAM vizALa A 11 aMgo che. e badhAM temaNe padAnusArI labdhi vaDe grahaNa karI lIdhAM hatAM. AvI vAtone AjanA vidyArthIo kadAca daMtakathA ke aMdhazraddhA kahIne uDADI de. jaladI mAnavA taiyAra na thAya. hamaNAM A dezanuM moTuM maMdiro, dharmagraMtho ane saMto taraphathI pazcima tarapha pharI gayuM che. te taraphathI vAta lAvIne amAre ahInI vAta samajAvavI paDe che. amerikAmAM hamaNAM saMzodhana thayuM che. yunivarsiTI oNpha kelIphorniyA (US) yu. esa. nA be vaijJAnikoe garbhastha zizanI jJAnazaktinuM parIkSaNa karIne jAhera karyuM ke bhugamAM avAja pArakhavAnI, saMgItanA rAgo pArakhavAnI, kAvyo yAda rAkhavAnI zakti hoya che. alabatta A dezanA suzruta, taMdutAlika Adi graMthomAM AthI AgaLa vadhIne garbhastha zizunI aneka vAto rajU karavAmAM AvelI che. e graMthonI AgaLa AjanuM jeneTika sAyansa to bhU pIe che. eka sagarbhA strI mahArASTranA DuMgaromAM bhamI rahI hatI. rAmAyaNa araNyakAMDanuM e pArAyaNa karatI hatI ane zauryabharyA gIto gAtI hatI. prasavakALa najIka Avyo ane eNe eka suputrane janma Apyo. mAtAnuM dhAvaNa pIne A bALaka divase divase moTo thavA lAgyo ane A dezamAM mahArAjA chatrapati zivAjI tarIke jAhera thayo. enI zUravIratAnuM kAraNa hatuM mAtAe garbhakALa daramiyAna ApeluM zikSaNa! zivAjIne ughADavA mATe je hAlaraDAM gavAtAM te tame sAMbhaLyAM che? rASTrIya zAyara meghANIe lakhyuM che: AbhamAM ugela cAMdalo, ne jIjAbAIne AvyA bALa bALuDAne mAta hIMcoLe: ghaNaNaNa DuMgarA Dole! zivAjIne niMdaruM nA've: mAtA jIjAbAI jhulAve. AvI ja vAta abhimanyu mATe banelI. mAtA subhadrAnA peTamAM rahyA rahyA teNe zrI kRSaganA mukhathI kahevAyelA cabUhanA cha koThA zIkhI lIdhA hatA. aSTAvakra gItAnA racayitA aSTAvakra udaramAM hatA tyAre temaNe pitAnI bhUla kADhI hatI. AvA aneka prasaMgo garbhakALe yA bAlyakALe vidyAprAptinI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha vAto jaNAve che. bALaka mAtAnA garbhamAMthI prasave tyAre te ghora aMdhakAramAMthI prakAzamAM Ave che. tamasamAMthI jayotimAM enuM Agamana thAya che. paNa e skUla bAhya dravya tamasa che ane kukhanI bahArano prakAza paNa sthaLa, bAhya ane dravya prakAza che. haju bhItara bhAre aMdhakAra dharabAI paDyo che. ene 'ulecavAno che ane jJAnaprakAza pedA karavAno che. A jJAnaprakAzanI prApti kAje vidyArthIoe ekendriya banI javuM paDe. pAMce Indriyo bhegI maLIne mAtra eka ja vidyA - upArjananA kAme lAgI jAya tyAre vidyA hAthamAM Ave. AMkha, kAna, nAka, jIbha badhI karmendriyo vidyAprAptinA kAmamAM joDAya tyAre sAcI vidyA maLI zake che. je loko pAMce indriyone yatheccha rIte vartavA de, pharavA de, e vidyA prApta karI zakatA nathI. vidyA mahenata ke parizrama vinA maLatI nathI. vidyA koI vecAto ke padArtha nathI. vidyA parizramanA paMthe cAlIne vinaya dvArA siddha karavAnI hoya che. parizrama hoya paNa vinaya na hoya to paNa vidyA maLatI nathI. tethI ja to kahevata che ke "vidyA vinayena zomate" (vidyA vinayathI zobhe che.) jJAnAvaraNa nAmanuM eka karma che. enAM AvaraNo vinaya dvArA tUTe che. Aje vidyAprApti, parizrama ke vinaya ekapaNa cIja rahI nathI. zALAmAM vidyArthIo beThelA hoya jyAre zikSaka UbhA UbhA bhaNAvatA hoya che. A avinaya che. UbhA UbhA bhaNAvavAnI prathA aMgrejonI bakSIsa che je vahelI take kADhI nAkhavA jevI che. UbhA UbhA bhaNAveluM UbhA UbhA ja jatuM rahe che. - chAtra eTale vidyAgurunA chatra nIce rahenAro. emanI AjJA mujaba cAlanAro. jUnA niyama pramANe vidyAthIne gurukuLamAM ja rahevAnuM hatuM. emAM chAtrane jamIna upara sUvuM paDatuM. jyAre snAtaka bane pachIthI ja khATalA upara sUI zakato. snAtakano artha thAya che nAhavuM, snAna karavuM. je vidyAthI jJAnanA vimala jala vaDe zuddha thayo hoya te snAtaka. snAtakane samAvartana saMskAra karAyA hoya che. - Aje vidyAgurao pratyeno vinaya nAmazeSa thaI gayo che. vidyAgura sAtheno vyavahAra sAva nimna kakSAno thaI gayo che. AvI uddhatAIthI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamaso mAM jyotirgamaya zikSakane kazuM nukasAna nathI thatuM paNa vidyArthI avinaya AcarIne potAnuM zikSaNa dhULa kare che. kaoNlejomAM to AvI uddhatAIe ugrarUpa dhAraNa karyuM che. tAjetaramAM ja AMbAvADImAM mArA cAturmAsa vakhate amadAvAdanI be prakhyAta kaoNlejanA prinsipAla para ghAtaka humalo karIne tamAcA coDI devAmAM AvyA hatA. vidyArthIgaNanI uddhatAInuM A varavuM pradarzana nahi to bIjuM zuM? AvA loko bhaNIne paNa zuM ukALavAnA hatA? evA loko bhUlA paDayA che. emanI jagyA vidyApIThamAM nahi paNa dArUpIThAmAM hovI joIe. AvAM kRtyo vidyArthIo nahi paNa zarAbIo ja karI zake. sAco vidyArthI to vidyAupArjanamAM evo tallIna hoya ke ene AvAM tophAno karavAno, haDatAlo pADavAno, gherAva karavAno samaya ja na hoya. prAcInakALamAM evA paNa dAkhalA hatA ke koIka vakhata lIMbaDAnA telamAM zAkano vaghAra karavAmAM Ave toya hosTelanA koI vidyAthIne khyAla sarakho paNa Avato nahi ke zAka kaDavuM che, kemake temanuM citta sadA mATe adhyayanamAM parovAyeluM rahetuM prayogavIra AInsTAIna paraNIne sIdho ja prayogazALAmAM bhAgI gayelo. ene khyAla suddhAM na hato ke huM Aje paraNyo chuM. vAcaspati mizra zAMkarabhASya para TIkA lakhatA hatA. vacamAM pitAzrIe lagna lIdhAM. ghoDethI UtarIne vAcaspati pAchA TIkA lakhavA besI gayA. satata cauda varSa sudhI A lekhanakArya cAlyuM. kArya pUrNa karIne TIkAnuM nAma zuM rAkhavuM enA vicAramAM hatA tyAM eka strI hAthamAM tela laIne AvI. vAcaspati pUche che, 'tuM koNa che?' "ApanI ardhAginI' javAba maLe che. "are! tuM zuM bole che? koNe tane mArI sAthe paraNAvI?" "mArA pitAzrIe tamArI sAthe paraNAvI. paraNIne Apa tarata lekhanakAryamAM parovAyelA hatA. huM zA mATe Apane harakata pahocADuM? jyAre jyAre dIvo bujhAvAnI taiyArI thatI tyAre dhIme pagale AvI tela pUrIne cAlI jatI." vAcaspatie bhUtakALa saMbhAryo. temane eka divasa pote paraNelA te vAta yAda AvI. patnInI A mUka sevAne biradAvavA vAcaspatie racelI TIkAnuM nAma patnInA nAma parathI rAkhyuM "bhAmatI TIkA'. jJAnarasano A AnaMda che. emAM duniyA bhulAI jatI hoya che. mane kahevA do ke AvI tallInatA Aje vidyArthIomAM rahI nathI.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha kemake te have vidyArthI maTIne mAtra parIkSArthI banI gayo che. ethIya AgaLa vadhIne kahevA do ke nA, have te parIkSArthI paNa nathI rahyo. have to te mAtra DigrIatha banI gayo che. ene bhaNavuM nathI. vidyA joItI nathI. mAtra parIkSA joIe che ane jo vagara parIkSAe DigrI maLatI hoya to ene bIjuM kazuM joItuM nathI. kAraNa ke sAva bhoTa rahevAno eno saMkalpa che. mAbApa bhale ene grejyueTa banAvavA mAgatA hoya paNa ene to mAtra 'bhoTa' banavuM che. ethI AkhIne AkhI peDhI sAva bhoTa, buddha ane bInakAryakSama rahI javAnI che. Aje rAjyasabhAmAM ke lokasabhAmAM mAtra jIbhAjoDI ke kapaDAMnI kheMcatANa ke jhapAjhapI jovA maLe che paNa A bhoTa peDhI jyAre saMsadasabhya banaze te divase dezanI zI vale thaze? AjanAM mAbApa emanAM saMtAnone konvenTane pathe caDhAvI rahyAM che. aMgrejInuM AkarSaNa vadhavA mAMDayuM che. gujarAtI skUlo tUTavA mAMDI che. . gujarAtI mAdhyamavALA paNa aMgrejI bolyA vinA rahI zakatA nathI ane aMgrejInI jema rAmane badale rAmA, yogane badale yogA ane bhAratane badale bhAratA bolavA mAMDyA che. aMgrejImAM niSNAta banI zakatA nathI e to samajyA, paNa mAtRbhASA gujarAtImAM paNa ghaNA haju paNa 'Dha' che 'Dha." zALAe jatA vidyAthIne jouM tyAre ghaDIbhara majUra yAda AvI jAya. eTalA copaDA ane noTabUko upADIne e jato hoya ke ApaNane dayA AvI jAya. kadAca pAMceka varSa pachI evI sthiti Avaze ke pustakono thelo upADavA eka majUra sAthe rAkhavo paDaze. jUnI kahevata hatI ke "garatha gAMThe ane vidyA pAThe" garatha eTale dhana khissAmAM hoya e kAma lAge, ema vighA kaMThastha hoya te kAma lAge. pUrve bhaNeluM mukhapATha karavAmAM AvatuM eTale noTo bharavAnI jarUra na hatI. Aje sleTa jatI rahI ane breInanI sleTa sAva korI paDI gaI. gujarAtInAM ThekANAM nathI ane aMgrejIno moha choDI zakAto nathI. hamaNAM gujarAtInI bheLaseLavALI aMgrejI rAmAyaNano TUcako vAMcavAmAM Avyo. sAMbhaLavA jevo che; aMgrejI mAdhyamanA chokarAe 'rAmAno bartha De' Ujavyo. TIcare rAmAnA 'bartha De nI kathA kahI, "rAmAM kadI ke.jI.mAM bhaNyA nathI. rAma-lakSmaNA joInTa phemilImAM rahetA. rAmAne ArmarIno zokha hato. tene kAraNe dhanuSya UMcakIne cempiyana banyA tethI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamaso mAM jyotirgamaya sItA rAmAnA lavamAM paDI gaI ane lavamereja thayAM. paNa sTepamadharanA orDara thakI tenA bradharanI misisane lIdhA vagara potAnI misisa sAthe rAmA phoresTa gayA. tyAM vAIphanuM kiDanepa thayuM. mArUtI nAmanA maMkInI madadathI Dinepara rAvaNanI sAthe vora thaI. tulasIdAsa jevA rAITare lakhelI sTorIne kAraNe rAmA phemasa thayA che." aMgrejI mAdhyamano moha vyApaka banyo che. paNa e anArya vidyA bhaNIne koI dI' bhalIvAra AvavAno nathI. kemake A anArya vidyA bhaNanArA dezonI paNa Aje dazA beThI che. tyAM zikSaNa paNa sAva chelle pATale gayuM che. tyAM dara varSe sAta lAkha bALako adhavaccethI skUla choDI de che. sADA sAta lAkha vidyArthIo kaoNleja DIplomA meLave che, paNa temane vAMcatAM AvaDatuM nathI. poNA traNa karoDa mANaso tyAM bilakula aMguThA chApa che. vIsa lAkha zikSako cha lAkhathI vadhu skUlomAM adhyApana karAve che. rU. 4,240 abaja kharcAya che, paNa pariNAma jhIro che. Aje tyAM cArTarDa ekAunTanTo, Ijanero, bAyolojIsTo ane kemisTonI sADA sAta lAkha uparanI saMkhyAnI jarUra che. che koI bhAratamAM evo dhaMdhAdArI je A gaMjAvara AMkaDA pUrA pADI zake? A badhA AMkaDA vijJAnanA lekho chApatAM amerikAnA khyAtanAma megejhIna "Diskavara'mAM prasiddha thayelA che. have to eka navuM AkhuM 'gana kalcara (baMdUka saMskRti) taiyAra thaI rahyuM che. amerikAnI rAjadhAnI voziMgTanamAM bALako skUlamAM henDagana laIne AvavA maMDyA che. A rokavA mATe polIse lIdhelAM pagalAMmAM 65 vidyArthIone ane cha karmacArIone ThAra mAravAmAM AvyA che. pAMca lAkha DaoNlarano kharca zALAmAM goThavelA meTala DiTekTaro mATe karavAmAM Ave che. A henDagananuM vaLagaNa nivAravA mATe Aja lagImAM keTalAya seminAramAM mAnasazAstrIothI mAMDIne rAjakAraNIo sudhInA vidvAnoe potAnA maMtavyo rajU karyA che. paNa haju sudhI kazuM pariNAma AvI zakyuM nathI. kephI dravyonAM sevana ane mArAmArIvALI philmone AmAM kAraNa mAnavAmAM AvI rahI che. - jApAnamAM pa0 pI.eca.DI. thayelI khopaDIo rastA para AMTA mAre che. koI sarvisa ApatuM nathI. pI.eca.DI.nI DigrI meLave tyAM sudhImAM vaya ghaNI vadhI gaI hoya che ane kaMpanIvALA moTI vaya dharAvanArAne svIkAratI nathI. DigrIono jyAre ovaraDojha thaI jAya tyAre AvI dazA
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha thAya che. bhAratIya vidyApIThomAM haju phaoNrena jeTalA bhavADA nathI thayA paNa vAra nahi lAge. dhIre-dhIre vidyApITho have rAjakAraNanA akhADA to banavA ja mAMDI che. kaoNlejanI cUMTaNIo eTalI jorajulama ane zoragulathI thAya che, jANe sikaMdara AkhI duniyA jItavA na nIkaLyo hoya! emAM dAdAgIrIthI mAMDIne khUna sudhInA banAvo paNa banavA mAMDyA che. kaoNlejanuM Ilekzana e jANe rAjakAraNamAM javAno rAjapaMtha banI gayo che. AjanA netAo tarapha najara karazo to jaNAze ke ghaNA netAo vidyArthI netAmAMthI dezanetA banI gayA che. mAMDAnA rAjA pahelAM IlAhAbAda yunivarsiTImAM vidyArthI netA hatA. pachI AgaLa jatAM e bhAratanA vaDApradhAna vizvanAtha pratApasiMha banI gayA. hemavaMtI naMdana bahuguNA, DaoN. jIcakara, Aphijha ahamadakhAna, priyaraMjanadAsa muMzI jevA keTalAya vidyAthI netAo AgaLa jatAM deza sevA karavA mATe rAjakAraNanA paMthe nIkaLI paDelA. A badhA dAkhalAo najaramAM laIne kaoNlejanA Ilekazano laDavAmAM Ave che. jItanArA umedavArane hAthInI aMbADI para besADIne rAjamArgo para pheravavAmAM Ave che. abIla-gulAla uDADavAmAM Ave che. zikSAmaMdiromAM A IlekzananuM eka moTuM pradUSaNa UbhuM thayuM che jeNe ghaNAnAM gaLAM raheMsI nAkhyAM che. IlekzananI jema eka bIjuM pradUSaNa phelAyuM che haDatAlonuM. vAtavAtamAM Aje haDatALa pADavAmAM Ave che. hamaNAM ja amadAvAdanI kaoNlejoe haDatALa pADI. zA mATe te jANo cho? parIkSAno bahiSkAra karavA mATe. dIvALI vekezana pachI tarata parIkSA ApI zakAya tema nathI evo vidyArthIono dAvo che. rajAnA divaso majA karavA mATe hoya che. eTale emAM vAcana thaI zake nahi. vAMA vinA parIkSA ApI zakAya nahi. kevI vAhiyAta dalIlo che. jene bhaNavuM che tene vaLI majA kevI ? saMskRtamAM eka subhASita che. "vidyArthina: kuta: sukha che. sukhArthina: kuta: vidyA che' vidyArthIne vaLI sukha-moja majA kevI ane sukhArthIne, mojamajA karanArane vaLI vidyA kevI? paNa jene haDatALa ja pADavI che tene game tema karIne bahAnuM UbhuM karavAnuM hoya che. enTrI phI, Tarma phI, Tyuzana phInA
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ tamaso mAM jyotirgamaya rUpiyA cUkavyA pachI jenI parIkSA ApavAnI taiyArI na hoya teNe mA-bApanA rUpiyA bagADyA che. UlaTuM parIkSA kensala thAya to vidyArthIoe haDatALa pADavI joIe ke ame paisA kharcA che, copaDAM lAvyA chIe, divaso sudhI mahenata karI che. parIkSA kensala zA mATe? parIkSA thavI ja joIe. A to parIkSA kensala thAya to peMDA vaheMce, tAlIo pADe, nAce, hAhA hIdI karavA mAMDe. bAramAsamAM mAMDa cha mahinA bhANavAnuM hoya che. emAMya vaLI kaoNlejomAM to eka semIsTara mAtra 72 lekTaronuM hoya che. taduparAMta haDatALa, tophAnanA divaso umero to bhaNavAnA divaso keTalA raheze? kharI vAta to e che ke koIne bhaNavuM ja nathI. mAtra rakhaDavuM che. hamaNAM kaoNlejomAM haDatALa hatI chatAMya kaoNlejonA grAunDa UbharAtAM hatAM. gharethI kalAsanuM bahAnuM kADhIne nIkaLI javAnuM. kolejamAM AvIne AMTA mAravAnA, skUTaronI sITo para gappAM mAravAnAM, sITIo mAratA besI rahevAnuM ane TAIma barabAda karavAno. trIjuM eka pradUSaNa phelAyuM che phezanonuM, Ajano yuvAna jeTalo vALa sAthe, kapaDAM sAthe, khAsaDAM sAthe ane skUTara sAthe pyAra kare che eTalo bIjA sAthe nathI karato. ghaNA buddhao bAtharUmamAMthI bahAra AvyA bAda kayAM kapaDAM paheravAM enI pasaMdagImAM aDadho kalAka bagADe che. bAghAnI jema badhA vAghAo sAme joyA karaze. pachI jInsanuM athavA begInuM penTa caDAvaze, lujha zarTa caDAvaze, InsarTa karaze ane pachI beka sAIDane AyanAmAM joyA karaze. hAtha UMcA karaze, buzazarTanI krIjha sarakhI karaze. pachI khurazI para besaze, buTa jhATakaze, mojhAM caDAvaze, buTa paheraze ane pachI A pArsala jANe phorena mokalavAnuM hoya eTalI kALajIthI dorIo bAMdhaze. pachI skUTarane jhATakaze, premathI paMpALI paMpALIne rUmAlathI lUchaze ane pachI skUTara doDAvaze. kaoNlejanA daravAjA sAmenA pAna - galle UbhuM rAkhaze ane orDara choDaze, "eka banArasI sAthe ekasobIsa DAlanA', moDhAmAM DUco ghAlaze ane pachI mitrone maLaze. kema che bosa!"thI vAtanI zarUAta karaze ane pachI duniyAbharanA leTesTa zabdonA prayogo karato raheze. 'bindAsa", "baMksa', - 'lapharA', 'bosa' e badhA enA rojanA zabdo che. A lokono sAco mUDa to pikanikamAM jovA maLe che. Adhunika TI zarTa, boTamsa, jInsa, jarsIjha, paMjAbI suTa, nAstAnI bego, TeparekorDara,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha kemerA, baeNDamiMTananA rekeTo, rabbaranI rIMgo, mimikrI, philmI tarje, malamala ke cAmaDAnA jhakana ane chelle dArUnA bATalA ane pIdhA pachI cAlu thatA vAnaraveDA A badhuM joIe to koI vidyAthI hoya ema na lAge, jANe mavAlIonuM ToLuM bheguM thayuM ane dhiMgAmastI cAlatI hoya evuM lAge. gharamAM khAvAnA phAMphAM hoya. mA-bApa majUrI karIne marI jatAM hoya ane dIkarAo banIThanIne taiyAra thaIne pikaniko mahAlatA hoya che. ghaNA yuvAno AvI mojamajAha mATe gharamAM paisA dAgInAthI mAMDIne vAsaNa suddhAMnI corIo karatA hoya che. vidyAthIMgaNane khAsa bhalAmaNa karavAnuM mana thAya che ke tame AvA phezana - parasta na banazo. jInsanuM penTa, lujha zarTa, sporTa zujha AvI javAthI kaMI svarga nathI maLI jatuM. AkhI duniyAmAM prakhyAta thaI janArA mANasa gAMdhIjI pAse lAkaDI ane potaDI sivAya kazuM ja na hatuM. chatAMya videzIoe jenA para philma utArI che, nAma ApyuM che "dha gAMdhI'. A gAMdhIjI tamArI jema meIkaapa ane phezanamAM paDayA hota to AjhAdI na lAvI zakyA hota. sAbaramatInA sevAgrAma AzramamAM bApunA janmathI mAMDIne maraNa paryantanA phoTogrApha mUkyA che. goLI vAgyA pachI emanI smazAnayAtrAnuM dazya che, ane sauthI chelle bhautika samRddhino phoTo che. e phoTAmAM lAkaDI, cazmA ane thuMkavAnA vADakA sivAya kazuM ja nathI. kevI sAdAIthI e jIvyA haze, eno vicAra karazo ane jIvanane phezanathI mukta banAvI sAdagIyukta banAvazo. phezana pachInuM cothuM pradUSaNa che vyasananuM. Aje ghaNA vidyArthIo vyasananA paMthe caDI gayA che. thoDAMka varSo pUrve cIne amerikAmAM kephI dravyo ghusADI dIdhAM. amerikana yuvA - AlamamAM gaI, brAuna sugara, heroIna vagere bephAma rIte phelAvI dIdhAM. enuM pariNAma eTaluM khataranAka AvyuM ke amerikana lazkara phojamAM Aje koI yuvAno bharatI thavA taiyAra nathI. Aje amerikAe IrAka sAthenA yuddhamAM lAkho sainiko gumAvyA. paNa navI bharatI mATe koI yuvAno maLatA nathI, kAraNa ke badhAja pAkA baMdhANI thaI gayA che ane sainyamAM kephI dravyonA baMdhANIne praveza nathI. amerikA have A kephI dravyone dezamAM ghUsatA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 tamaso mAM jyotirgamaya aTakAvavA tanatoDa prayatna karI rahyuM che. amerikA jevI ja hAlata TUMka samayamAM bhAratanI thavAnI che, kema ke cInanI jema pAkistAna paNa pUrajozamAM bhAratamAM kephI dravyo ghusADI rahyuM che. gAmaDe gAmaDe, skUle skUle, kaoNlejanA bAraNe bAraNe badhe ja have to sahelAIthI kephI dravyo maLe che. eka divasa bhAratIya senAno evo samaya Avaze ke bharatI thanAra koI yuvAna zodho nahi jaDe. A dezanA juvAno hAla sAva bekAra ane navarA beThA che. eTale navarA beThA zuM kare? nIcalo hoTha tANIne dAMta ane hoTha vacce capaTI kaLIcUno ane tamAku dabAvIne cUsyA kare che. garda, brAuna sugara ane heroInano upayoga kare che. be cAra pega jeTaluM cokhkhuM pravAhI bATalImAMthI kADhIne pIe che kema ke nokarI to maLavAnI nathI. zarIra kazA kAmamAM AvavAnuM nathI. maryA pachI paNa je Aga ja cAMpavAnI hoya to kIDanI, pheksAM, hRdaya, breIna ke blaDane sAcavIne zuM karavAnuM? enA karatAM to bahetara che ke vyasano sevavAM ane je zarIrane aMte bALI nAkhavAnuM che tene dhIre-dhIre AjathI Aga cAMpavAnuM zarU karI devuM jethI chelle thoDAMka lAkaDAM to bace! A tamAma vAto ane ghaTanAo ApaNane aMdhakAra tarapha laI janArI che ane ApaNe temAMthI prakAza tarapha javAnuM che. vidyA eTale jJAnano sUrya je ajJAna ane anarthonA aMdhakArane dUra karI zake che. cAlo, ApaNe AvA jJAnabhAskara tarapha vaLIe ane sAthe maLIne bolIe, prabhune prArthIe tamaso mAM cotimaya, amane aMdhakArathI prakAza tarapha laI jAo. Izvara sahune buddhi Ape! * * *
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 2. prabhu, tuja zAsana ati bhaluM - pUjya munizrI jaMbuvijayajI paramakRpALu arihaMta paramAtmAne keLavajJAna prApta thayA pachI, prAraMbhamAM ja atyaMta mahattvanuM kArya tIrthasthApanAnuM kare che. tethI ja teozrI tIrthakara bhagavAna kahevAya che. bhagavAna bhadrabAhusvAmIe AvazyakaniyuktimAM surathama tithya mA pAvaya pavaya 2 6 (To 230) mAM tIrtha zabdano pravacana evo paNa artha karelo che. pravacanano AdhAra saMdha hovAthI saMdha paNa tIrtha kahevAya che. jaina zAsanano mULa AdhAra jena pravacana che. A daSTie vicAratAM, jaina zAsanamAM jaina pravacananuM kevuM atyaMta mahatvanuM sthAna che te samajI zakAya tema che. A pravacana seMkaDo varSo sudhI mukhaparaMparAe cAlyuM te pachI medhA maMda thavAthI lakhAvavAnI paraMparA paNa zarU thaI. pravacanane barAbara samajavA mATe niryukti-bhAga-cUrNi-TIkA Adi vyAkhyA graMtho paNa racAtA gayA. vAMcanamAM, svAdhyAyamAM A graMthono paNa vyApaka upayoga zarU thayo. atyAre to jinapravacanane barAbara samajavA mATe A graMtho ja AdhArabhUta che. A graMtho bhUtakALamAM ghaNA samayathI lakhavAmAM tathA lakhAvavAmAM AvatA hatA. jema jema graMthonI pratilipio (kopIo) tADapatra ke kAgaLa upara thatI gaI tema tema kALAMtare vAcaka tathA lekhaka AdinI kalpanA tathA bhUla AdinA kAraNe pAThabhedo tathA azuddha pATho paNa thavA lAgyA. eTale ApaNe zuddha pATho ane zuddha artho jANavA hoya to bane teTalI prAcIna - atiprAcIna hastalikhita pratio meLavavI joIe. koIvAra prAcIna zuddhaprationA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 prabhu, tuja zAsana ati bhaluM AdhAre lakhAyelI alpaprAcIna athavA arvAcIna pratio paNa upayogI thAya che. ApaNA ghaNA graMtho bhUtakALamAM naSTa thaI gayA hovA chatAM haju paNa ghaNuM hastalikhita sAhitya ApaNI pAse che. A hastalikhita sAhitya sva. AgamaprabhAkara pUjya munirAja zrIpuNyavijayajI mahArAje ghaNA ghaNA parizrame vyavasthita karIne jesalamera, pATaNa AdinA bhaMDAromAM goThaveluM che. jesalamera, khaMbhAta, pATaNa, punA tathA amadAvAdanA keTalAka bhaMDAromAM ApaNe ghaNuM ghaNuM tADapatra upara lakheluM prAcIna sAhitya vidyamAna che. tADapatra uparathI sAkSAt athavA paraMparAe kAgaLa upara lakhAyelI aneka hastalikhita ' pratio to jesalamera, khaMbhAta, pATaNa, amadAvAda, lIMbaDI, vijApura, surata, rAdhanapura, jayapura, jodhapura, bAlotarA, dilhI Adi aneka bhAratanA sthAnomAM vidyamAna che. ekalA pATaNamAM ja lagabhaga 2400 (covIza hajAra) jeTalI kAgaLa upara lakhelI pratio vidyamAna che. A badhAnuM yathAyogya yathAsaMbhava adhyayana karavAthI svAdhyAyano lAbha to thaze ja, uparAMta pATho zuddha thavAthI je zuddha ane vizadajJAna thaze teno avarNanIya AnaMda paNa thaze. pAThone zuddha karavAnI paNa eka svataMtra paddhati tathA kaLA che. | bhUtakALamAM svAdhyAya e sAdhu-sAdhvI saMghano prANa hato. e svAdhyAya raci pharIthI pragaTa thavAnI khAsa jarUra che. A yugamAM te te durlabha, durlabhata, durlabhatama graMthonI kopIo paNa phoTA rUpe athavA jherokSa (Xerox) Adi rUpe maLavAnI-meLavavAnI anukULatA nirmANa thayelI hovAthI jo kharekhara tIvra adhyayananI ruci jAge to vyApaka ane gaMbhIra adhyayanamAM ghaNI saraLatA nirmANa thayelI jaNAze. jema jema svAdhyAya vadhaze tema tema jIvanamAM ghaNA ghaNA doSonuM pramArjana tathA nivAraNa thaze. tema ja "sAdhujIvana e kharekhara divyAtidivya che' evo anubhava ane apUrva AsvAda sAdhujIvanamAM prApta thaze temaja AvA sAdhu-saMto dvArA zAsananI paNa mahAna prabhAvanA thaze. zrAvakasaMghamAM paNa svAdhyAyaruci pragaTa thavAnI atyaMta jarUra che. zrAvakasaMghamAM sAcA arthamAM svAdhyAyaruci pragaTa thaze to je je anuSThAno atyAre saMghamAM
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 amRta mahotsava smRti graMtha cAlI rahyAM che temAM kharekhara prANa purAze tema ja te te anukAnomAM tathA jIvanamAM je kaMI jaDatA tathA avidhi AvI gaI che te paNa kharekhara dUra thaze. tema ja jainazAsananI sAcI unnatimAM tathA sAcI prabhAvanAmAM sAco phALo ApavAnuM zreya paNa zrAvakasaMghane prApta thaze. jema bhUtakALamAM mahArAja kumArapALa, mahAmAtya maMtrIzvara vastupALa, pethaDazA Adi aneka aneka mahApuruSo - mahAzrAvako thaI gayA tema vartamAnakALa tathA bhaviSyakALamAM paNa jaina pravacananI ArAdhanA karIne ApaNA zrAvako mahAzrAvaka bane tathA jaina zAsananI ArAdhanA prabhAvanAnuM mahAnuM zreya prApta kare e ja zubhecchA ane prabhune prArthanA. pUjyapAda AcAryadeva zrI vijaya siddhisUrIzvara paTTAlaMkAra pUjyapAda AcArya deva zrI vijaya meghasUrIzvara ziSya pUjyapAda gurudeva munirAjazrI bhuvanavijayAntavAsI muni jaMbUvijaya
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 amRta mahotsava smRti graMtha 3. anekAdvAnuM svarUpa - rasikalAla choTAlAla parIkha jaina darzananuM aparanAma jaina AcAya anekAnta darzana kahe che; A aparanAma zAstrIya vyavasthAmAMthI niSpanna thayuM hoya ema lAge che. zramaNa bhagavAna mahAvIre je aneka padArthono upadeza karyo tenuM aMtima tAtparya mokSamAM che e gRhIta karIne ja AgaLa cAlIe-vartamAna yuganI vyavahAravyagratA ApaNane A dhyeyane saMtADavA game teTaluM lalacAve chatAM umAsvAtinuM sUtra sAvinarAtrimAM mokSamA smarI e gRhIta karavuM ja joIe - to prazna ema thAya ke A 'siyA" ke "sAno padArtha eTaluM badhuM mahattva zAthI pAmyo ke te lagabhaga jaina darzananuM apara nAma thaI gayo? A praznano aitihAsika ane tAttvika daSTie vicAra karavA jevo che. jaina darzanane ApaNe je bIjAM bhAratIya darzanothI alaga rAkhIne A praznano vicAra karIzuM to khulAso maLavo azakya che ema mane lAge che, kAraNa ke tAtvika daSTie AvuM "alagapaNuM asaMbhavita che, ane itihAsa ApaNane pUrAvo Ape che ke jaina darzana ema alaga rahyuM nathI; rahyuM hota to enI darzanasamRddhi kaMgAla dekhAta-kadApi anekAnta nAma dhAraNa karavAnuM paNa na banata! AgamothI prAraMbha karI digambara ane zvetAmbara AcAryonI-yazovijayajI sudhInAnI-kRtiomAMthI "anekAnta'no viSaya tAravI tene itihAsano krama ApI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 anekAntavAdanuM svarUpa tAttvika saMgatithI tapAsavAmAM Ave to jaNAze ke temAM je navA padArtho ane navo pariSkAra Avato dekhAya che te itara darzano je je padArtho ane paddhatio utpanna karatAM hatAM tenA UhApohamAMthI niSpanna thato mAluma paDaze, ane e ja rIte pratyeka darzanano abhyAsa karavAmAM Ave to temAM jaina ane bIjAM darzanonuM dabANa dekhAze. (2) prathama vicAre "Ama paNa hoya ane Ama paNa hoya' evA matamAM vicAranI kAyaratA dekhAya che. saMzayathI prerAto vicAra nirNaya mAge che tene Avo javAba Apavo emAM vicAranI vyarthatA che, kAraNa ke pote saMzayamAM ja rahe che. eTale 'sAdvAda' e kazuM nizcita jJAna Apato nathI, saMzayane ja rUpAntara ApyA kare che evo prathama AkSepa A mata upara Ave ane bIjAM darzanoe A rIte khaNDana karavA prayatna karyo che e dArzaniko jANe che. AnA javAbamAM prathama to ema kahevuM ja paDe ke A mata saMzayakoTina nathI paNa nizcayakoTino che; AmAM satyanuM asatya sAthe samAdhAna karavAno uddeza nathI pANa satyanI AkAMkSA ja Ama kahevAnI pharaja pADe che; A vidhAnanuM samarthana karavA potAnA yugakALamAM cAlyA AvatA satyano dAvo karatA matonI samAlocanA karavAnI prApta thAya che. A samAlocanAmAMthI be pariNAma Ave che - (1) darzano ekabIjAnuM je "yuktiothI khaNDana kare che te khaNDanAtmaka yuktio upara ja dhyAna ApavAmAM Ave to badhAM darzano khoTAM che . koI darzanane satya maLyuM nathI evo abhiprAya thAya che; (2) athavA darzano pote kaI upapattiothI potAnA mata ghaTAve che te macchanAtmaka upapattio upara dhyAna ApavAmAM Ave to dareka mata kyAM sudhI sAco che tenuM bhAna thAya che, ane kyAMthI AgaLa jatAM khaNDana yuktine pAtra bane che te viSe vicAra karavAmAM Ave to satyazodhaka matanI maryAdA samajAya che; ane e maryAdAnuM bhAna ema phalita karAve che ke tenAthI AgaLa javAmAM satyanuM khaNDana thAya che. eTale manuSyanI buddhine gocara evuM satya koI ekAntamAMthI maLatuM nathI evo abhiprAya thAya che; ane satya maLatuM ja nathI evo tattvopaplavakArano
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 amRta mahotsava smRti graMtha mata grAhya thato na hoya to manuSyanI buddhine satyanuM bhAna ekAntavicArapaddhatithI nahi thAya, paNa aneka "anto'thI vicAra karavAthI thaze ema svIkAravuM prApta thAya che. AnA upara ema AkSepa paNa Ave ke Ama aneka matono saravALo karavAthI zuM satya samajAze? ane zuM anekAnta mata kevaLa judA judA matono saravALo che? AnA javAbamAM ema kahI zakAya ke prathama to dareka mata je rajU thAya che te zakya teTalI upapattithI rajU thayo hoya tyAre ja Adara yogya thAya che. eTale ke potAnA anta' pUratI tenI rajUAta pramANapapanna hovI joIe; ane bIjuM ema kahI zakAya ke je mato paraspara viruddha dekhAya che temano virodhaparihAra zakya che; kAraNa ke virodhamAM je "saha-anavasthAna" mAnI levAmAM Ave che te vadhAre UMDuM thatAM dUra thAya che; ane satanuM svarUpa ja "anekAntAtmaka' mAnavuM prApta thAya che. "sa"nuM je nizcitarUpe darzana thAya che ane je "avaktavya" rahe che te buddhi ane vANInA vyavahAramAM anekAntarUpe svIkAravAthI ja tattvajijJAsAno vividha rIte pariNAma pAmato paripAka ghaTe che. arthAt vividha vicArakonI satyazodhaka buddhine e niSpanna karelA padArthonuM te te "anta' sudhInuM satya jo svIkAravAnI buddhine pharaja paDatI hoya ane teno tyAga karavAmAM buddhinA potAnA svarUpano AghAta thato hoya to buddhine anekAntAtmaka satuM' sudhI pahoMcavAnI pharaja paDe che. ane eka vAra evo svIkAra thaI jAya eTale te svIkArane saMgata rahIne ja buddhino 'prAmANika vyavahAra" cAle che; ane e vyavahAra tadanukUla 'vartana vyavahAra' paNa ghaDI Ape che. A rIte parasparAzrayanA doSano parihAra karI ema kahevAya ke anekAnta mata satyanA anekAntAtmaka svarUpa upara avalaMbato siddha thAya che. A uparathI ema phalita thAya ke anekAna mata e matono saravALo nathI paNa anubhavonI pratIta thatI vividha prAmANikatAmAM antargata anekAntAtmakarUpa satune prakaTa karI tenI sAthe saMgati zodhato vAda che. anekAntavAdanuM A tAtvika svarUpa darzanonI zAstrIya carcAmAM jaina darzananA pratyAghAtamAMthI krame krame vyakta thatuM dekhAze. Ano saLaMga itihAsa zodhavAmAM Ave to bhAratIya darzanomAM tattvajijJAsA kevI rIte pravartamAna
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ anekAntavAdanuM svarUpa thAya che tenA upara ghaNo prakAza paDe, ane A daSTie pazcimanI philzaphInA potAnA ItihAsane jovAmAM Ave to temAM ghaNI samAna vIthio vyakta thaze ane navA bhAratIya darzanamAM anekAntavAda kevA rUpamAM vyakta thAya tenI preraNA maLe. anekAntavAdanuM rahasya koI paNa pratIta thatA satyane nahi pheMkI devAmAM che, ane teno prayatna A vividha satyonI saMgati anekAntAtmaka sa'mAM samajavAmAM hoya che. darzanonI zAstrIyatA jema jema navA padArtho jANatI jAya che tema tema anekAntamAM te te padArthonI saMgati zodhavAno prayatna vAraMvAra thato dekhAya che. AnAM aneka udAharaNomAMthI eka laie. upaniSadonA yugamAM ane te pachI jaganA mULa tattva viSe bahu prabaLa manomaMthana cAlatuM; ane emAMthI vividha mato utpanna thatA. AmAMthI gaNanAyogya padArtho eka kArikAmAM grathita thaI gayA. zvetAzvatara upaniSadamAM pUrvapakSa tarIke A kArikA Ave che kAla: svabhAvo niyatiryadRcchA bhUtAni yoniH puruSa iti cintym| saMyoga eSAM na tvAtmabhAvAdAtmA'pyanIzaH sukhduHkhhetoH|| kAla, svabhAva, niyati, yadacchA, bhUta, puruSa AmAMthI kayuM eka mULa kAraNa? AmAMnuM pratyeka ke samudAye kAraNa ghaTatuM nathI evo abhiprAya che. Ane viSe zaMkarAnaMda kahe che ke satra pad pakSA: pUrvapUrvI sarvatthAt prAdurmantiA arthAta pachIno pakSa pUrNa karatAM vadhAre sabaLa che, jema ke kAla karatAM svabhAva, svabhAva karatAM niyati ityAdi. A kevI rIte che te zaMkarAnanda potAnI TIkAmAM samajAve che. AmAM uddeza ekanA khaNDana upara bIjAnA marDanano che. prAkRta rUpAntare AvA matalabanI gAthA sanmati rkamAM Ave che. kAlo sahAvaNiyaI puvvakayaM purisa kAraNe gNtaa| micchattaM te cevA(va) samAsao hoMti smmtN|| 53, noMdha : 1. juo AgaLa : belenuM mantavya, 2. che. u. dIpikA pR. 2 A. saM. graM. 2 3, - 8 - 720 mu. pu. 5. .
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha A gAthAmAM "yadacchA' ne sthAne 'pUrvakRta" che, ane "bhUtAni' choDI dIdhuM che. tenuM tAtparya e che ke A badhAM kAraNo ekAntarUpe samajavA e mithyAtva che, ane temane ja mAro "samAsA:" "paraspara sApekSapaNe" samajavAM e samyakatva che. A kArikA ane gAthAno aitihAsika saMbaMdha vicAratAM ema lAge che ke bhAratIya saMskRtimAM je aneka sarva sAdhAraNa uktio rUDha thaI che tevI A eka ukita che. upara kahyuM tema jagatanA mULa kAraNa tarIke pracalita vicAraNIya mato kayA che teno AmAM saMgraha che. A mato pracalita thayA eTale jaina darzanane potAnI anekAnta daSTithI enI samAlocanA karavAnuM prApta thAya; e pratyekanuM bIjAthI khaNDana karavA pravRtta nahi thAya; phakta tenA aikAntika AgrahamAM tene mithyAtva dekhAya; paNa te badhAne 'samAsA: 'ekaThA rAkhIne "paraspara sApekSapaNe" samajavAmAM samyakatva-sAcI samaja-mAne. A ja pramANe - sAMkhya - yoga, nyAya-vaizeSika, mImAMsA, vedAnta ane baddha darzana pramANa ane yukti balathI je je mato rajU kare che tene jaina darzana potAnA vividha nayomAM ghaTAve che; AnAM paNa aneka udAharaNo che paNa temAMthI "nyAyAvatAra" uparanI siddharSikRta vivRtinuM avataraNa laIe: tadevamanekadharmaparItArthagrAhikA buddhiH prmaannm| taddvArAyAtaH panarekadharmaniSThArthasamarthanapravaNa: parAmarza: zeSadharmasvIkAratiraskAraparihAradvAreNa vartamAno nyH| sa ca dharmANAmAnantyAdanantabhedastathApi sarvasaGgrAhakAbhiprAyaparikalpanamukhenaiva saptabhedo drshitH| ayameva ca svAbhipretadharmAvadhAraNAtmakatayA zeSadharmatiraskAradvAreNa pavartamAna: parAmarzo durnysNjnyaamshnute| tabalaprabhAvitasattAkA hi khalvete prrprvaadaaH| tathA hi naigamanayadarzanAnusAriNau naiyaayikvaishessiko| saGgrahAbhiprAyapravRttAH sarve'pyadvaitavAdA: sAMkhyadarzanaM c| vyavahAranayAnupAti praayshcaarvaakdrshnm| RjusuutraakuutprvRttbuddhystaathaagtaaH| zabdadinayamatAvalambino vaiyAkaraNAdaya iti| (pR. 228 nyAyAvatAra che. prasthAvatI.) A avataraNamAM anekAntanuM svarUpa vizada rUpe rajU thAya che. aneka dharmothI 'parIta' otaprota athavA zabala evA arthanuM grahaNa karanArI buddhi 'te pramANa. te dvArA Avelo parAmarza-pANa eka dharmaniSTha evA arthanuM samarthana karavAmAM rokAyelo evo parAmarza-te naya; paNa te naya tyAre ja ke jyAre bAkInA dharmonA svIkAratiraskAranI vAta choDI daI pravarte; paNa A ja
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 anekAntavAdanuM svarUpa jyAre bAkInA dharmonA tiraskAra dvArA pravarte tyAre durnaya. dharmo ananta che eTale naya paNa anansa prakArano thAya. paNa badhAno saMgraha kare evA abhiprAye sAta prakArano kahyo che. para pravAdo arthAt netara mato ekAnta AgrahI che ema mAnI laI-tulanAtmaka abhyAsa ema batAve che ke A aitihAsika hakIkata nathI, - evA ekAnta AgrahI matane te te navamAM ghaTAvavA prayatna kare che. jemake naigamamAM nyAya vaizeSika, saMgrahamAM sarva advaitavAdo ane sAMkhyadarzana (kAraNa ke te badhA satkAryavAdI che), vyavahAra nathamAM moTe bhAge cArvAka darzana (A bahu vedhaka daSTi che), jusUtramAM bauddha mato ane zabdAdi nayamAM vaiyAkaraNAdi. jema siddhasena divAkare sanmatinI gAthAmAM judA judA matone tenA ekAnta Agrahane kAraNe mithyA kahyA ane samastapaNe sAcA kA evo ja prayatna siddharSino potAne jANItAM darzanone ghaTAvavAno che. upara kahyuM tema A eka udAharaNa che. paNa anekAnta darzananA kramika AviSkAramAM tattvajijJAsAno je prayatna vyakta thato dekhAze te-jijJAsA je vividha dharmonuM pratipAdana kare che temAMno koIno paNa tyAga karyA vinA temanI saMgati zodhavAmAM che. anekAntAtmaka vastu tenA pUrNa rUpe to sarvajJano viSaya che - temane gocara che. siddhasena divAkara nyAyAvatAramAM kahe che tema - maneAntAtmijaM " vastu che. sarvavidvAn - arthAt sarvajJa nathI evA mANasanI tatvajijJAsAno prayatna jema jema navA dharmonuM pratipAdana thatuM jAya tema tema temane anekAntanI daSTie samanvaya karavAno dekhAya che; jaina AcAryone A anekAnta daSTi upara savizeSa bhAra mUkavo gamyo eTale temaNe zAstrIya yugamAM jainadarzananuM apara nAma anekAnta darzana' rAkhyuM. AcArya hemacandra temanA vyAkaraNamAM 'siddhiH sAdA' e sUtra upara svopaNa vRttimAM je ema kahe che ke syaadityvyymnekaantdyotkm| tataH syAdvAdo'nekAntavAdaH nityAnityAdyanekadharmazabalaikavastvamyupagama iti yaavt| .... sarvapArSadatvAcca zabdAnuzAmanI satarzanasamUhAtmacadikSimAzrayamati maLIya- (pR 1-2). - temAM paNa A daSTi hoya ema lAge che. noMdha : 1. juo darzana aura anekAntavAda, lekhaka : paM. haMsarAjajI zarmA, AtmAnaMda na pustaka pracAraka maMDala, AgarA.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 amRta mahotsava smRti ratha anekAnta vAda uparathI sAMpradAyika ekAntatAno Agraha uThAvI laI tene tatvajijJAsAnA eka prayatna tarIke jovAmAM Ave to eka rIte te samasta bhAratIya saMskRtinA pratIkarUpe samajAya che. upara kahyuM tema bhAratavarSamAM darzanono vikAsa 'paraspara dabANa'ne laIne thayelo che. samapradeza, samaga ane samaprajAmAM phelAtAM 'vicAra saMtAna" kema alaga rahI zake? bhedanI daSTie joIe tyAre ja A badhA judA dekhAya che. paNa koI paNa pratIta thatA satyane na choDI devAnI daSTithI samasta bhAratavarSanA bauddhika vArasAno vicAra karavAmAM Ave to eka ja 'anekAnta saMskRti' uttarottara ghaDAtI dekhAya che, jenuM spaSTa bhAna karavuM e vartamAna "yugadharma' tarIke samajAya che. A "anekAnta saMskRti' satyapratItimAM bhaugolika maryAdAo na ja svIkAre, eTale pazcimAdi dezomAM vaijJAnika ane sAtvika buddhie je aneka "dhamAM nuM pratipAdana karyuM hoya ane jemanI satyapratIti thatI hoya temanI saMgati kare to ja anekAntAtmaka vastuonuM bhAna uttarottara samRddha thatuM jAya! - A anekAnta darzana bhaugolika maryAdA nahi svIkAre, paNa te je prayojanathI prerita thayuM che tenI maryAdA to svIkAraze, ane te prayojana te Atmadarzana. zrImadrAjacaMdranA zabdamAM: vasthAnaka saMkSepamAM darzana paNa te samajAvA paramArthane kahyAM jJAniye eha ane te padanI sarvAgatA mokSamArga nirdhAra. ane AtmArthI ane jijJAsunuM lakSaNa paNa temanA zabdamAM: kaSAyanI upazAMtatA mAtra mokSa abhilASA bhave kheda aMtara dayA tyAM AtmArtha nivAsa te kahiye jijJAsa. je anekAnAvAda A prayojanathI prerita na hoya ane temAM kRtArtha na thAya to jaina darzana evA anekAntavAdane nahi saMghare; ene mika ja kaheze. | ('rajata mahotsava graMtha'mAMthI sAbhAra) nodha : 1. aMgrejI philasUphImAM advaita Absolute no kevI rIte svIkAre che te vicAravA jevuM che. sthApaka Brodiey paNa samAna vicArasaraNI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 4. bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM jaina dharmano phALo - khuzAladAsa jagajIvanadAsa dareka deza ke prajAne potapotAnI saMskRti hoya che ane e saMskRtine ghaDavAmAM tyAMnI pratyeka vyaktino, bhaugolika paristhitino, itaradezIya AkramaNono temanI sAthenA vyApArika saMbaMdhono ityAdino ochovatto hisso hoya che. te badhAmAM dharmono sauthI vizeSa mahattvano hisso hoya che. AryAvartane AMgaNe je saMskRti vikasI che, tenA ghaDataramAM aneka prajA ane dharmoe yathAmati potapotAnI kaLA ane kuzaLatA ajamAvI che. vedavyAsa, vAlmIki, hemacaMdra ke ravIMdra jevA RSirAjoe tene potAnI kalpanA pachI dvArA vividha raMge raMgIne tene suzobhita karI che; rAma, kRSNa, buddha, mahAvIra ke mohanadAsa jevA mahAtmAoe potapotAnI viziSTa zakti dvArA tene savAMga suMdara banAvela che, pANini, pataMjali, kaNAda, kapila, yAjJavalya, manu ke bhadrabAhu jevAoe saMskRtinA vRkSane jalasiMcana karyuM che; siddhasena, samaMtabhadra, zaMkarAcArya, kumArika, nAgArjuna ke haribhadra jevAoe tene potAnI vilakSaNa tArkika buddhinI eraNa para caDAvIne kasI joI che; azoka, saMprati, khAravela, vikramAditya, harSavardhana ke kumArapALa jevA cakravartIsamA rAjAoe tene phelAvI che; tulasIdAsa ke tukArAma, kabIra ke mIrAM, AnaMdaghana ke yazovijaya, rAjacaMdra ke rAmakRSNa jevA saMta hRdayoe tene saMskArIne samRddha karela che. drAviDIprajA, AryaprajA, huNa, zaka ke muslima ToLAMoe tene potapotAnI asaradhArA opa Apela che tathA tene potAnI banAvavA koziza paNa karela che; AryAvartanA Adi kavithI te kavisamrATa kAlidAsa ane
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM jaina dharmano phALo Aja sudhInA kavioe tene muktakaMThe gAI che, eTaluM ja nahi paNa nityanUtana kalpanAo dvArA tene zaNagAratA rahyA che. e rIte potAnuM artha tene caraNe dharela che. Ama saMskRtinA ghaDataramAM, tenA poSaNamAM, vikAsamAM, vistAramAM tathA tene sadaiva lAvaNyamayI rAkhavAmAM AryAvartanA pratyeka prANano hisso jaNAI Ave che. Arya Adarza saMskRtinI vizeSatA ja e che ke te sarva ziSTa ane saMskArI vicArone apanAvI potAnA karI le che ane potAnI godamAM sUnAra saune tevA banAvavAnI koziza kare che; vividha vRtti ane vyavasAyanA mANasone paNa te eka sUtramAM nAthe che; saune mATe te AdarzarUpa rahe che. e Adarzana jANavo hoya to ApaNe jIvananA vividha kSetre vicarI rahelA bhAratIya AtmAonA Adarzane jovo ane jANavo paDaze. bhAratavarSa para najara pheMktAM ja ApaNane jaNAya che ke potAnI viSANAne tRpta karavA mathato vepArI arthanA tyAgamAM ja saMtoSa mAne che. yuddhaghelo yoddho anyanA saMrakSaNamAM ja potAne kRtakRtya mAne che. kavi ke kalAvid potAnAM zreSTha pAtronI zreSThatA temanI sadAcAra, saMyama, tyAga, tapasyA, dayA, dAna, nyAya, nIti ke paropakAra jevI vRttinI viziSTatAmAM ja jue che, kuTuMbavatsala gRhapati Akhare kuTuMbanA tyAgamAM ja Atmazreya dekhe che. sarvasvano tyAga karanAra saMtapuruSo AtmadharmanI oLakhane ja zreSTha gAge che. A badhA uparathI ema kahI zakAya ke satya, sadAcAra, saMyama, tyAga, paropakAra, prema ane parISaha dvArA Atmadharmano sAkSAtkAra karI zAzvata sukha meLavavuM e ja Arya Adarza che. e Adarzane dareka mANasa potAnA kSetramAM najara samakSa rAkhe che ane potAno jIvanakama ghaDe che. vividha kSetre dekhAtA jIvananA vidhavidha kamomAM rahelI A ekarAgatA ja AryasaMskRti che. lekhano udeza A nAnA lekhamAM jaina dharma,tenA pravartaka, pracAraka ane saMrakSaka mahApuruSoe AjanI AryAvartanI saMskRti ghaDavAmAM potAno je phALo Apyo che, teno
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 amRta mahotsava smRti graMtha saMkSepamAM nirdeza karavo e ja uddiSTa che. Adi tIrthakara RSabhadevathI trevIsamA tIrthaMkara pArzvanAtha pahelAnA samayane ApaNe anaitihAsika mAnI laIe to paNa pArzvanAtha ane mahAvIranAM anupama caritro, emano Adarza upadeza ane emanA anuyAyIonAM dhArmika jIvana ApaNane khAtarI karAve che ke te mahApuruSoe mAnavI jIvananuM dhyeya nakkI karIne ane dhyeyasiddhinA upAyone vyavasthita rIte sudhArI temAM umero karIne AryasaMskRtine vizuddha ane vistRta banAvI che. mahAvIranA samayanI paristhiti e to sarvavidita che ke buddha ane mahAvIra samakAlIna hatA, te samaye vaidikadharma pracalita hato. e banne mahApuruSonA upadeza bharyA AgamomAM ane piTakagraMthomAM tatkAlIna paristhitino paricaya ApatA aneka prasaMgo noMdhAyA che. te parathI temaja vaidika vAya uparathI ApaNe vaidika mAnyatAono ane te vakhatanI paristhitino abhyAsa karI zakIe chIe. yajJayAga ane varNAzramavyavasthA vaidika dharmanI vizeSatA che. koIpaNa dharmano udaya tenI prajAnA aihika ane Atmika sukhazAMtinA vikAsa arthe ja thAya che. yajJayAga ke varNAzramavyavasthA AryAvartanA abhudaya arthe ja hatAM, paNa bhagavAna mahAvIra ane buddhanA samaye dharmanAM te suMdara tattvo saDI gayAM hatAM. jaina ane bauddha mULa dharmagraMthomAM AvatAM yajJayAganAM dila kaMpAvanArAM varNano uparathI ApaNe joI zakIe chIe ke dezamAM dAnavRttinI ane sukhazAMtinI vRddhi arthe thatA yajJo prajAnI sarvazreSTha saMpattirUpa pazuonI svAhA' bolAvatA. prajAnAM hajAro pazuono thato vadha sukhazAMti arpavAne badale, saMtApa ane vilApa ja apI jato. prajA pAsethI parANe levAtAM pazuo ane najarANAMoe tenAmAM bhayanI ane tiraskAranI lAgaNI pUratA pramANamAM pravartAvI hatI. paraMtu mAtra yajJayAga saMbaMdha asaMtoSa ke tiraskAra na hato, varNAzramavyavasthAmAM paNa janmagata UMcanIcanA bhedabhAvoe eTaluM ja tIvrarUpa lIdheluM hatuM. brAhmaNo potAne ja sarvatra zreSTha samajatA hatA. halakA kuLanA lokone aspRzya ane tyAjya gaNatA. sparzanI bAbatamAM temano sAmAjika bahiSkAra
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM jaina dharmano phALo hato. temanI pAsethI gulAmonI mAphaka kAma levAtuM, jyAre temane vaLatara ati alpa apAtuM. temane dharmazAstro bhaNavAno ke tyAgI banavAno adhikAra nahi, samAjamAM bhaLavAnI ke samAjanI sevA meLavavAnI temanAthI kalpanA sarakhI paNa karAya nahi. varNavyavasthA saMbaMdhe AvI mAnyatA ke bhAvanA, mAnava AtmAnI ekatAnI daSTie ke tenAM hRdaya tathA buddhinI samAnatAnI daSTie amAnya ane tyAjya ja kahevAya. AzramavyavasthA game teTalI sArI haze paNa mahAvIra vakhate te vikRtine varI cUkI hatI. brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama, vAnaprasthAzrama ane sanyastAzrama-e cAra AzramomAMthI pratyeka mANase-khAsa karIne ucca gaNAtI brAhmaNa jAtie-pasAra thavuM ja paDatuM. brahmacArI rahevA icchatA koIne brahmacaryano tyAga na karavo hoya to te sAdhAraNatayA tema karI zakato nahi. tenI sAme vedo, upaniSado ke smRtigraMtho AvIne lAlabattI dharI detA ke "putra vinA maraNa pAmanAranI sadgati thatI nathI, paNa avagati thAya che, jo vaMzavRkSano viccheda karavAmAM Ave to pitRonuM tarpaNa koNa karaze?' ityAdi. A to dezanA dainika jIvanamAM dekhAtI asaMgatatAno vicAra thayo. paraMtu gRhono tyAga karI, jaMgalamAM jaI dehadamana karanArA jaTAdhArI sAdhuono moTo bhAga janma, jarA ane maraNano paritApa TALavA rUpa AryaAdarzane bhUlyo hato. mAtra svarga ke cakravartIpaNuM, amuka siddhio ke amuka abhilASAo ja AdarzarUpe dekhAtAM. temane mATe te tapa karatA ane temane meLavatA paNa. ethI ja keTalAya tyAgIo tAmasI vRttinA jaNAtA. tapazcaraNavidhimAM aMtarAya pADanAra pazu, pakSIo ke mAnavIo temanI teja zaktino bhoga thayAnuM ApaNe sAMbhaLyuM che. AtmajJAnanA sAdhanabhUta yogavidyAmAM paNa haThayoga pradhAnatA bhogavato hato ane haThayogathI sadhAtI siddhiomAM teo aTavAI jatA hatA. Ama sAttvika vRttinA saMvardhana mATe sAduM ane saMyamI jIvana svIkAranAra sAdhuo vAstavika rIte tAmasI ke rAjasI vRttimAM ja vIMTaLAI rahetA. A uparAMta dIrdhanikAyAdi bauddha graMthomAM ane sUyagaDAMgAdi jenagraMthomAM bhinna bhinna matavALAonAM varNano khUba maLe che. te uparathI jaNAya che ke te darekano abhiprAya alaga alaga raheto. "nArI muniryaca mAM ne minanuM AvI rIte sau pota-potAnI cokAbAjImAM phasAelA najare
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 25 paDatA hatA. TUMkamAM samAjajIvananA ane dharmajIvananA nAnA moTA pratyeka aMgamAM vikRtino vilAsa vatI rahyo hato. bhagavAna pArzvanAtha ane mahAvIre A vikRti sAme virodha noMdhAvyo. e virodha darzAvatAM temaNe je je sanAtana satya jagata samakSa rajU karyA, te satyo ja bhAratavarSane, bhAratIya saMskRtine jaina dharmanI, tene pravartakonI ane poSakonI bheTa che. emAMnAM keTalAkanuM ati saMkSipta nirUpaNa nIce pramANe che. 1. ahiMsAnA paripUrNa pAlanano Adarza ahiMsAnA paripUrNapAlana mATe jaina dharme asAdhAraNa Agraha sevyo che. te mAne che ke dareka prANa, bhUta, jIva ke satvano AtmA samAna che, darekane jijIviSA sarakhI che, saune sukha priya che ane dukha apriya che tethI A mahAniyama jeTalo sAmAnya ane sarvavyApI che teTaluM ja sarvavyApI ahiMsAnuM pAlana hovuM joIe. tenA pAlanamAM koIpaNa prakArano apavAda dharmarUpa nathI. ahiMsA e ja dharma ane dharma e ja ahiMsA, saMyama ane tapa tene sarvAga saMpUrNa banAvavA mATe ja che. sUyagaDAMgasUtramAM kahyuM che "jJAnamAtrano sAra ahiMsAnuM AcaraNa che." dazavaikAlikamAM gAyuM che "ahiMsA, saMyama ane tapa e ja dharma che." ekeMdriyathI laIne paMcaeNkriya sudhInA sarva jIvonuM vyavasthita ane sUkSma vibhAjana anyatra kayAMya dekhavAmAM AvyuM nathI. sAdhuonI kAyika, vAcika ke mAnasika koIpaNa nAnImoTI pravRttine ahiMsAnI eraNe caDAvI jovAnI ane te saMbaMdhI satata jAgRti rAkhavAnI AgamomAM ThekaThekANe AjJA karavAmAM AvI che. Aja sudhIno jaina dharmano ane bhAratano itihAsa kahe che ke jyAM jyAM jeno phelAyA, tyAM tyAM temaNe ahiMsAnA AcaraNa upara asAdhAraNa bhAra mUkela che; tyAM sudhI ke te te pradezanA lokone mAMsabhakSaNa ke yajJayAga jevA hiMsaka dhArmika kriyAkAMDone sadAne mATe choDavA paDayA che. kharekhara bhAratavarSano sAMskRtika Adarza eka hovAne kAraNe je je uttama hoya tene te tarata ni:saMkoca apanAvI le che ane e ja enI vizeSatA che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM jaina dharmane phALo 2. virodhI pratye paNa samabhAva ke karagAbhAva ahiMsAnA paripUrNa pAlananA AgrahamAMthI ja "za4 prati zAThya puta' jevI rAjasI vRttine sthAne zaThaM pratyapi satyaM kuryAta vA zivaM kuryAta no sAtvika Adarza AgaLa Avyo. virodhI pratye paNa samabhAva! kalyANanI ke karuNAnI buddhi! pArtha ane mahAvIranAM daSTAMto tenI sAbitI mATe jvalaMta daSTAMta che. kAmaTha tApase Apela parISaho pArzvanAthe vera levAnI bhAvanA vinA ja samabhAvapUrvaka sahyA. "koIpaNa devI, mAnuSI ke pAzavI parISaho vA darakho AvI paDe, to te sarveno badalo levAnI icchA vinA, ke temane dUra karavA bIjAnI madada lIdhA vinA samabhAvapUrvaka sahana karIza" evI bhISaNa pratijJAnuM akSaraza: pAlana karanAra vardhamAna ja ahiMsAno saMpUrNa Adarza rajU karI zake kAraNa ke ahiMsaka AtmAnI vRttimAM samabhAva ane prema-niSkAma prema-pradhAna sthAna bhogave che. e ema mAne che ke AtmazAMti ane vizvazAMti mATe ahiMsAno amala jo uttama upAya hoya, to potA pratye anyanA ahiMsaka vartananI apekSA asthAne che. AtmaguNanA vikAsa mATe AMdhaLuM anukaraNa kema karAya? bhUlelAnI bhUla sudhAravA ApaNe bhUla kema karAya? tenI najara samakSa phakta eTaluM ja hoya ke hiMsA AtmAnuM ane paranuM ahita karanAruM tattva che. 3. saMyama tathA tapano Adarza saMyama ane tapa rAgadveSa uparanA vijaya mATe che, AtmAnI oLakha mATe che, vivekajJAna pragaTAvavA mATe che e hakIkata pArthe ane mahAvIre potAnA AcaraNa dvArA pratyakSa karAvI. temaNe bALapa sAme pokAra uThAvyo. haThayoganI prakriyAne alpasAravALI kahI, ane tapanuM temaja yoganuM ke dhyAnanuM vAstavika svarUpa zuM che te samajAvyuM. tapanA arthane ane hetune vadhAre vikasAvyA ane udAtta banAvyA. temaNe e spaSTa samajAvyuM ke AtmajJAnanI oLakha vinAnuM tapa mAtra dehadamana che. te aihika sukhaprApti ke viziSTa siddhinI prApti mATe che ema samajavuM e mahAbhrama che. mAtra AtmasAkSAtkAra ja teno hetu hoI zake. pArzvanAthane parISaho ApanAra kAmaTha tApasanuM varNana kadAca rUpakAtmaka hoya, to paNa bALatA sAmenA pArzvanA virodhanI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 27 te sAkSI pUre che. AtmAne oLakhyA vinAnA kAyakalezanI ni:sAratA batAvavA mATe e jvalaMta daSTAMta che. dareka pravRtti vakhate viveka jALavavAno ane ahiMsA pratye vizeSa Adara keLavavAno mUka bodhapATha che. mATe ja mahAvIra kahyuM. pratyeka dharmakArya yoga che. tenI sAdhanA mATe viziSTa prakriyAmAMthI pasAra thavAnI jarAya jarUra nathI. 4. sarva jIvonI samAnatA-karmasiddhAMtanI vaijJAnikatA ekeMdriyathI mAMDI paMcendriya sudhInA je koI jIva A jagata upara levAmAM Ave che, te sarve samAna che, temanuM AtmasvarUpa eka che, vividhatA dekhAya che te to karmAdhIna che. je jIva Aje ekaeNkriya ke be IMdriyavALo che te pahelAM paMceMdriyavALo hato ane have pachI paNa thaI zakaze, tathA je Aje paMcaeNkriyavALo che te pahelAM ekeMdriyavALo hato ane have pachI paNa thaI zakaze. mATe AjanA paMcendriya jIve ekeMdriyane paNa potAnA samAna samajavA joIe to paMceMdriyanI to vAta ja zI ke je vartamAnamAM vikAsanI daSTie samAna indriyavALo che? mahAvIranA A karmasiddhAMte cAra varSomAM vidyamAna janmagata UMcanIcabhAvanAno prabaLa virodha karyo. temaNe e jAhera karyuM ke caMDALakarma karanAro brAhmaNa caMDALa ja kahevAya, brAhmaNa nahi. sAttvikavRttivALo, dharmakarma karanAro zUdra brAhmaNa kahevAya, zUdra nahi. jo brAhmaNane ane caMDALane indriyo sarakhI che, bhUkha, tarasanI saMvedanA sarakhI che, krodhAdikaSAyone vaza thavAnI pAmaratA ke nahi vaza thavAnI vIratA sarakhI che, to te loko dharmakarmathI, saMnyasta jIvanathI ke samAja taraphane vyavahArathI zA mATe vaMcita rahevA joIe? gorA ane kALA vaccenA UMcanIcabhAvanI Aje ApaNe je rIte niMdA ane virodha karIe chIe te rIte prabhu mahAvIre cAre varSo ane bIjI jAtio vaccenA UMcanIcabhAva sAme pokAra uThAvyo hato. mANasane yogyatAnusAra sAro ke naraso, brAhmaNa ke caMDALa, bhakta ke bhogI kahI zakAya paNa janmathI tema kahevo e to AtmAne nahi oLakhanAra ajJAnI ane abhimAnI AtmA ja kahI zake, AtmajJAnano Icchaka kadI nahi.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 bhAratIya saMskRtinA ghaDataramAM jaina dharmano phALo 5. nivRttine Adarza | sarvasvano tyAga e saMpUrNa ahiMsakanuM anivArya AcaraNa che. jyAM parigraha che tyAM pramAda che, hiMsA che, pApa che. mumukSamAM mamatvaprema e paraspara virodhI che. tethI jaina dharme dharmAthI ke AtmArthI mATe sarvasvano tyAga eka anivArya zarata tarIke rajU karyo. paraMtu e tyAga saMpUrNa brahmacarya vinA na ja saMbhave tethI saMpUrNa brahmacaryanuM pAlana paNa temane mATe anivArya banyuM. A taraphathI vedavizArada brAhmaNone te khaTakayuM. teo gRhasthAzramI paNa hatA ane parigrahI paNa. temane AzramavyavasthA sAme uparano Adarza eka phaTakA samAna lAgyo; paNa mahAvIranA viveke to jAhera karyuM ke jo brahmacaryAzrama zreSTha hoya ane che ja to pachI mANasa zarUAtathI ja eTale ke brahmacaryAzramathI ja jIvanaparyata brahmacArI ane tyAgI rahe to zuM khoTuM? tethI to tenA AtmAnuM ane samAjanuM ubhayanuM kalyANa ja che. jenI ochAmAM ochI hAjato hoya che te ja Atmahita ane pariNAme jagatahita vadhAremAM vadhAre sAdhI zake che. vacalA ke pachInA AzramonI anivAryatAno tyAga karIne ane mAtra pahelA AzramamAM rahenArAnI uttamatAno pracAra karIne temaNe zramaNa saMskRtinI vizeSatA janatA samakSa rajU karI. temaNe jAhera karyuM ke kAmaguNo saMsAranAM mULa che. kuTuMbakabIlAmAM ke bIje kayAMya Asakata rahenArA mANasathI AtmasAkSAtkAra aneka gAu Agho rahe che. 6. anekAMtadaSTi jaina dharmanI mahattvanI vizeSatA anekAMtadaSTine tenA svIkAra ane nirUpaNamAM che. koI paNa eka vastune eka ja bAjuthI ke eka ja apekSAthI na nihALatAM tene badhI bAjuethI jovI vicAravI ane pachI te vastunA svarUpano nirNaya karavo e anekAMtadaSTi che. enuM bIjuM nAma ' che syAdvAda. anekAMtavAdanuM aparanA vivekavAda kahI zakAya. e eka mahAzakti che, jeno Azraya lenArane te sthira gaSaka banAve che, atyaMta, jAgrata ane vivekazIla rahevA prere che. enI madadathI cAlanAra mANasa AcArakSetre ke vicArakSetre, dArzanikonI vacce ke AdhyAtmikonI vacce, pravRttimAM
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 amRta mahotsava smRti graMtha ke nivRttimAM, sAdhuavasthAmAM ke gRhasthAzramamAM jyAM kyAMya hoya tyAM potAno viveka vAparIne AtmakalyANane oLakhI kADhe che. tene mATe te dIpaka samAna che. dareka vicArane ke vartanane cakAsavA mATe e eka kasoTI samAna che. keTalAka loko ene "saMzayavAda' kahIne niMde che, paNa tema karanArA mAtra temanuM ajJAna jAheramAM mUkavA sivAya bIjuM kazuM vizeSa nathI karatA. e to anekAMzu Aditya che. tenI sAme dhULa uDADanAra, vAstavika rIte potA pratye ja uDADe che. TUMkAmAM e to saMtonI saMtadaSTi che, jJAnIonI jJAnadaSTi che, sAcA karmayogIonI karmadaSTi che. chevaTe A vicAraNA uparathI eTaluM samajI zakAyuM haze ke jaina dharme bhAratIya saMskRtine mAnavI saMskRti banAvavA keTalI kImatI bheTa Apela che. paraMtu e bheTa bhAratavarSane caraNe jatAM have te jenI nathI rahI paNa bhAratIya banI gaI che. Ajano ApaNo bhAratavarSano dhArmika Adarza puruSa ahiMsAnA paripUrNa amalamAM ja satyano sAkSAtkAra jue che. hiMdudharmane pUrNa banAvavA mATe varNAzramavyavasthAnI aMdara rahelA je doSone kADhavA teo kahI rahyA che ane prayatno karI rahyA che, te ja doSone dUra karavAnuM kAma mahAvIre kareluM hatuM. vaLI teo je viveka, samabhAva ane sthiratAthI vastutatvane nihALe che, te uparathI jaNAya che ke teo anekAMtadaSTinuM ja anuzIlana kare che. tethI kahevuM joIe ke jaina dharmanI vizeSatAo have bhAratavarSanI sAMskRtika vizeSatAo banI gaI che. *** ('rajata mahotsava graMthamAMthI sAbhAra)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 amRta mahotsava smRti ratha 5. jaina Agama sAhitya : eka jhalaka - mAvajI ke. sAvalA jaina dharmanA tattvajJAnane AvarI letA mULagraMtho Agama sAhitya tarIke oLakhAya che. jaina tIrthakara bhagavAna mahAvIre Apela upadeza emAM samAviSTa che. zvetAmbara mata pramANe Agama sAhitya mahAvIra praNIta che, ane bhagavAna mahAvIranA agiyAra gaNadharoe (paTTaziSyoe) ene sUtrabaddha karyuM che, jyAre digambara matAnusAra Agama sAhitya mahAvIranA mukhethI uccAreluM che; paraMtu hAla je sAhityo upalabdha che te mULa nathI. digambara mataanusAra mULa Agama sAhitya ghaNuM badhuM nAza pAmyuM che, Ama chatAM emanA graMthomAM prAcIna Agamono ullekha jovA maLe che. A Agama sAhitya mahAvIranA nirvANa pachI sadIo sudhI maukhika paraMparArUpe rahyuM. mahAvIranA nirvANa pachI lagabhaga 80 varSa bAda AIskaMdilanA sAnnidhyamAM mathurAmAM saMmelana yojAyuM ane emAM A Agama sAhityanA saMkalanano prayAsa thayo. tevIja rIte lagabhaga e ja arasAmAM valabhImAM nAgArjuna nAme eka mRtadhara hatA, temaNe valabhImAM eka saMmelana yojyuM. e saMmelanamAM ekaThA thayela sAdhuoe bhulAI gayelA sUtro yAda karIne saMkalita karyA, jene valabhIvAcanA tarIke nAma ApyuM, ane tenA nAgArjunIya pATha tarIke ullekha naMdIsUtra ane samavAyAMga sUtramAM maLe che. mahAvIra svAmInA nirvANa pachI AcArya bhadrabAhunA samayamAM paNa eka vAcanA thaI jeno kALa I.sa. bIjI sadIno gaNAya che. A vAcanA nepALa dezamAM thaI hovAnuM kahevAya che. A uparAMta AvI anya vAcanAo paNa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 jaina Agama sAhitya : eka jhalaka thaI hovAno saMbhava che. mahAvIra nirvANanA Azare 900 varSa pachI (I.sa. 453-466) valabhImAM AcArya devardhigaNinI nizrAmAM eka saMmelana yojAyuM ane emAM maukhika paraMparAmAM sacavAI rahela A Agama sAhityane lekhita svarUpa apAyuM. jarmana vidvAna DaoN. yAkobInA mata mujaba valabhImAM Agamono lekhanakALa I.sa. 453 no che. zvetAmbara paraMparAmAM kulle 45 Agamo mAnya che. paraMtu enI sthAnakavAsI paraMparAmAM mAnya AgamonI saMkhyA 3ra gaNAya che. digambara paraMparAne A sUtro (pistAlIsa Agama) Agama graMtho tarIke mAnya ja nathI. digambara paraMparA AjathI be hajAra varSo pUrve dakSiNa bhAratamAM thaI gayela AcAryazrI kuMdakuMdAcArya zrI racita sUtrone sazastra tarIke svIkAre che, jemAM paMcaparamAgama tarIke oLakhAtA nIce mujabanA pAMca graMtho prasiddha che. (1) samayasAra (4) niyamasAra (2) pravacanasAra (5) aSTapAhuDI (3) paMcAstikAya jaina zvetAmbara paraMparAmAM mAnya 45 AgamonI saMkSipta vigato nIce mujaba che. (1) agiyAra aMgasUtro: aMgasUtro kula 12 hatAM. paraMtu 12muM aMgadaSTivAda viccheda pAmela hovAthI vartamAnakALe agiyAra aMgasUtro vidyamAna che. (1) AcArAMga (7) upAsakadazAMga (2) sUtrakRtAMga (8) aMtakRdazAMga (3) sthAnAMga (9) anuttarIyapAtika dazAMga (4) samavAyAMga (10) prazna vyAkaraNa (5) vyAkhyA, prajJapti (11) vipAkazrutAMga (6) jJAtAdharmakathAga
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 amRta mahotsava smRti ratha (2) bAra upAMgasUtro: dvAdazAMgImAM varNavela aneka viSayomAMthI amuka amuka viSayo upara vizeSa vivecana karanArAM zAstrone upAMgasUtro kahe che; te nIce mujaba che. (1) ApayAtika (7) caMdra prajJapti (2) rAjapraznIyA (8) nirayAvalikA (3) jIvAjIvAbhigama (9) kalpAvataMsikA (4) prajJApanA (10) pupikA (5) sUryaprajJapti (11) puSpacUlikA (6) jaMbuddIpa prajJapti (12) vRSNidazA (3) cha chedasUtro: saMyama mArge prayANakaratAM munijIvanamAM thaI janAra doSonI vizuddhi mATe prAyazcitta AdinI vyavasthA darzAvanAra A sUtro nIce mUjaba che. (1) nizItha (4) dazAzrutaskaMdha (2) bRhatkalpa (5) jitakalpa (3) vyavakAra (6) mahAnizItha (4) cAra mUlasUtro: zAstranI utpatti, sthiti ane rakSaNanA prANasamAM cAritranA pAyAne majabUta karanArA, zrutajJAnanA sAcA adhikArI banavAnI yogyatAnuM ghaDatara karanArA saMyamI jIvananAM mULasUtro che. (1) Avazyaka sUtra (3) audha niyukti piMDa niryukti. (2) dazavaikAlika sUtra (4) uttarAdhyayana sUtra (5) dasa prakIrNako (pannA): cittanA ArAdhaka bhAvane jAgRta karanArA je nAnA nAnA graMtho che te AvA daza prakIrNako nIce mujaba che.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ na Agama sAhitya : eka jhalaka 33 (1) catuzaraNa (6) saMsmAraka (2) Atura pratyAkhyAna (7) gacchAcAra (3) mahA pratyAkhyAna (8) gaNividyA (4) bhakta parIkSA (9) devendrasava (5) taMdula vaicArikA (10) maraNa samAdhi (6) be cUlikAsUtro: A baMne Agama dareka AgamanA aMgabhUta che. naMdI sUtra dareka AgamanI vyAkhyAnA AraMbhe maMgalarUpa che; ane anuyogadvArasUtra AgamonI vyavasthita vyAkhyA mATe savistara mAhitI ApanAra vyAkhyA graMtha che. A be sUtronA vyavasthita abhyAsa vinA jaina AgamonuM sAcuM rahasya jANI zakAtuM nathI. (1) naMdI sUtra (2) anuyogadvAra sUtra Ama kulle 45 AgamonuM gAthA pramANa nIce mujaba che. 11 aMgasUtro 36044 gAthAo 12 upAMgasUtro 6 dasUtro 4 mUlasUtro 22656 10 prakIrNako 2107 2 cUlikAsUtro 2599 45 98386 A uparAMta judAM-judAM mUla sUtro upara aneka graMtho, niryukti, bhASya, cUrNi, TIkA vagere svarUpe lakhAyA che. jenI ekaMdara gAthA pramANa nIce 2540 mujaba che. niryukita bhAga 4918 82678 143847 371838 cUrNi 603282
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34. amRta mahotsava smRti graMtha 45 mULa Agama sUtronI gAthAo 98786 judA judA mUla sUtro para TippaNInI gAthAo + 603282 kula gAthAo 782068 A 45 AgamonA (1) mULasUtro (2) tenI niryuktio (3) bhASyo (4) cUrNio ane (5) TIkAo vRttio ema darekanA pAMca aMgo che je paMcAMgI kahevAya che. ane e dareka pramANabhUta gaNAya che, Ama kula sAta lAkha gAthA pramANa jeTaluM A sAhitya che. - A sAta lAkha gAthAo abhyAsapUrvaka koI vAMcavA icche to paNa AjanA A atyaMta trasta ane vyasta evA kALamAM koNa nirAMte vAMcI zake? ekalAkha gAthA pramANavALA 'mahAbhArata' graMthamAMthI bhagavadgItA jevo sAtaso eka (701) gAthAono amaragraMtha hindudharmane prApta thayo ane Aje hiMdudharmano e mukhyagraMtha gaNAya che. jevI rIte IslAmano dharmagraMtha kurAna che, khristI dharmano mAnagraMtha bAIbala che, hindudharmano mukhyagraMtha bhagavadgItA gaNAya che, bauddha dharmano dhammapada che, evI ja rIte jaina dharmano koI eka pratinidhi sarva sAmAnya graMtha hovo joIe evA vicArane kendramAM rAkhIne vinobA bhAvenI preraNAthI 1976 mAM 'samaNasutta' zIrSaka heThaLa eka graMthanuM prakAzana yajJa prakAzana samiti (vaDodarA) taraphathI thayuM. aneka jainAcAryo, jaina vidvAnoe sAthe maLIne mULa Agama graMtho ane anya keTalAka prAcIna sUtragraMthomAMthI 756 gAthAo paMsada karIne A samagasutta' graMthanI racanA karI. emAM ardhamAgadhI bhASAmAM mULa gAthAe gAthAno saMskRtapadyAnuvAda mUkavAmAM Avyo che, ane sAmA pAnA upara gAthAno gujarAtI gadyAnuvAda che, je zrI amRtalAla gopAgIe karyo che. jaina dharmamAM mAtra jaDakriyAkAMDa ane damananI ja vAta che evI kaMIka chApa laIne Ajano eka moTo bauddhika gaNAto ane suzikSita varga vIsamI sadInA navA-navA ciMtana pravAho ane sAdhanA paddhatio tarapha vaLyo che, AkarSAyo che. hakIkatamAM jaina AgamasUtromAM vartamAna jIvanazailI ane ciMtana pravAho sAthe susaMgata kahI zakAya tevI aneka gAthAo jovA maLe che. kaMIka AvA saMdarbhamAM ja ahIM mAtra thoDIka pasaMda karela gAthAo
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 ni Agama sAhitya : eka jhalaka 'samaNasud mAMthI namUnA tarIke prastuta che. ahIM pratyeka gAthAno gujarAtI ghAnuvAda ja ApavAmAM Ave che. gAthAne cheDe kausamAM mUkavAmAM Avela mAMka samaNasutta' mAMno kramAMka samajavAno che: (1) ratnatraya ja 'gaNa" kahevAya che. mokSamArga upara gamana karavAne 'gaccha' kahe che. saMgha eTale guNano samUha ane nirmaLa AtmA ja 'samaya' kahevAya che. (2) je samaye jIva jevo bhAva dhAraNa kare che te samaye te tevAM ja zubha azubha karmo vaDe baMdhAya che. (57) (3-4) jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, mohanIya, Ayu, nAma, gotra ane aMtarAya - saMkSepamAM A ATha karmo che. (64-65) (5). A puruSa anekavAra uccagotra ane anekavAra nIcagotrano anubhava karI cUkyo che, mATe tethI nathI koI hIna ke nathI koI atirikta (eTalA mATe eNe uccagotranI) icchA na karavI (A puruSa aneka vakhata uccagotra ane nIca gotrano anubhava karI cUkyo che) AvuM jANyA pachI gotravAdI koNa hoI zake? koNa mAnavAdI hoI zake? (6) duje yudhdhamAM je hajAro yoddhAone jIte che tenI apekSAe je ekalI potAnI jAtane ja jIte che teno vijaya parama vijaya (125) (7) parigrahane kAraNe jIva hiMsA kare che, asatya bole che, corI kare che, mithuna seve che ane atyadhika Asakti kare che. (A prakAre parigraha pAMceya pAponI jaDa che.) (140) (8) jene tuM haNavA yogya mAne che te tuM pote ja che. jene tuM AjJAmAM rAkhavA yogya mAne che te paNa tuM pote ja che. (152) 9) jinezvara deve kahyuM che - rAga vagerenI anutpatti ahiMsA che ane enI utpatti hiMsA che. (153) 10) je puNyanI icchA kare che e saMsAranI ja icchA kare che. puNya sadgatino hetu (jarUra) che. paraMtu nirvANa to puNyanA kSayathI ja thAya che. (19)
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha (11) puruSane baMne beDIo bAMdhe che bhale pachI e beDI sonAnI hoya ke lokhaMDanI hoya. A pramANe ja jIvane enAM zubha-azubha karmo bAMdhe che. (2001) (12) he yogI! agara jo tuM paralokanI AzA kare che to khyAti, lAbha, pUjA ane satkArAdi zA mATe cAhe che? zuM ethI tane paralokanuM sukha maLaze? (235) tuM mahAsAgara to pAra karI gayo che to pachI kinArA pAse pahoMcIne kema Ubho che? ene pAra karavAmAM zIghatA kara, he gautama! kSaNabharano paNa pramAda na kara (241) (14) jevI rIte dorI parovAyelI soya paDI gayA pachI khovAI jatI nathI evI rIte 'sasUtra' arthAta zAstrajJAnayukta jIva saMsAramAM hovA chatAM nAza pAmato nathI. (15) jevI rIte aMdhanI AgaLa lAkho karoDo dIvA prakaTAvavA vyartha che tevI rIte cAritrazUnya puruSanuM vipula zAstrAdhyayana pANa arthahIna | (248) (16) zramaNa jo samatA vinAno hoya to teno vanavAsa, kAya-kaleza, vicitra-upavAsa, adhyayana ane mauna badhuM ja nakAmuM che. (353) (17) (saMyama mArgamAM) veza pramANa nathI kAraNa ke e to asaMyata lokomAM pANa jovAmAM Ave che. veza badalanAra vyaktine zuM khAdheluM viSa (jhera) mAratuM nathI? (356) (18) lokamAM sAdhuo tathA gRhasthonA vividha prakAranAM liMga pracalita che. jene dhAraNa karIne amuka liMga (cina) motanuM kAraNa che evuM mUDha jana kahetA phare che. (358) (19) tRNa ane sonuM, zatru ane mitramAM samabhAva rAkhavo ene sAmAyika kahe che, eTale ke rAgadveSarUpa abhiLaMga rahita (dhyAna athavA adhyayanarUpa) yogya pravRtti - pradhAna cittane sAmAyika kahe che. (425) (20) je zAstrAbhyAsa (svAdhyAya) mATe thoDo AhAra kare che ene ja AgamomAM tapasvI kahevAmAM AvyA che. zrutavihIna anazana tapa to kevaLa bhUkhano AhAra, bhUkhe maravuM kahevAya che. (443)
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 (ra) A jaina Agama sAhitya : eka jhalaka (21) bAhya ane abhyataMra ema bAra prakAranAM tapamAM svAdhyAya jevuM koI tapa nathI, hatuM nahi ne haze paNa nahi. (479) | (rara) ajJAnI vyakti tapa dvArA karoDo janmo athavA varSomAM jeTalAM karmo kSaya kare che teTalAM karmono nAza jJAnI vyakti traNa guptio dvArA eka zvAsa mAtramAM kare che. (612) A pramANeno A hitopadeza anuttarajJAnI, anuttaradaza tathA anuttarajJAnadarzanane dhAraNa karelA che jeNe, evA jJAtaputra bhagavAna mahAvIre vizAlA nagarImAM dIdho hato. (745) jena ekatvano ane jaina darzanano vidhipura:sarano pAyo ane AdhAra banI zake evo A graMtha upekSita ja rahyo e paNa vidhinI ja vakatA! bhagavadagItA viSe lakhAyelA anya graMtho ke bhASyonI saMkhyA hajAronI che. ane duniyAbharanI bhASAomAM enA anuvAdo thayA che. bAIbalanI to hajAro AvRttio thaI che. temaja bAIbala viSe lakhAyela graMthonI karoDo nakalo vecAI-vaMcAI che. dhammapadanA anuvAdo paNa duniyAnI aneka bhASAomAM thaI cUkyA che. jyAre ApaNuM Agama sAhitya ane enA pratinidhi jevA graMtha 'samAgasutta' nI niyati? bhagavAna mahAvIre ja bhAkhela zabdomAM A praznano uttara zodhavA mathIe: - "Aje eka paNa "jina" dekhAtA nathI ane je mArgadarzaka che te dareka ekamata dharAvatA nathI evuM loko bhaviSyamAM kaheze, paraMtu tane to Aje nyAyapUrNa mArga maLI gayo che. mATe he gautama, eka kSaNano paNa pramAda na kara.' : saMdarbhasUci : (1) samAgasutta: yajJa prakAzana samiti, vaDodarA (1976). jenAgama sUtrasAra: mAvajI ke. sAvalA (1991) (3) jena ratnaciMtAmaNI sarvasaMgraha sArtha: (saMpAdaka zrI. naMdalAla bI. devalaka-1985) mAMno kokilAbena sI. bhaTTano lekha jaina Agama sAhityanuM svarUpa" (pR.630) temaja zrI kapuracaMda rANachoDadAsa vAraiyAno lekha "zrI jinAgama ane jaina sAhitya" (pR-626) (4) karmayoga : saMpAdaka-munizrI bAlacaMdrajI (5) AgamasAra: le. rasikalAla chaganalAla zeTha (1990) (2)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 amRta mahotsava smRti graMtha 6. tapanuM teja - prAgajI DosA jahA pomaM jale jAyaM nopalippai vaarinnaa| jema kamaLa jaLamAM janme che chatAM jaLathI lopAtuM nathI tema rahevuM. - uttarAdhyayanasUtra rAjA jitazatrunA rAjyanI vANijanagarImAM zrAvaka AnaMda emanI patnI zivAnaMdA sAthe rahetA hatA. pUnamanA cAMda jevuM jenuM mukha che evo rUpALo kuMvara che. mAtApitA putrane khUba lADa kare che. te sAthe samyaka darzana, samyaka jJAna ane samyaka caritra e ratnatrayIno bodha paNa kare che kAraNa putra kizora vaya vaTAvI cUkyo che ane teo banne paNa jinaprabhue je dharmopadeza karyo tene anusaratAM hatAM. eka divasa prAta:kAle zivAnaMdA AnaMda pAse AvI ane kahyuM, "svAmI, tame maMdire sAmAyika ane pratikramaNa karavA jAo cho to lo A tamArI mukhavastrikA ane pUMjaNI." gRhiNI, e lAvavAno zrama tame zA mATe lIdho?' 'tamArI sevA karavI e mAro dharma che." kharI vAta, paNa manuSyanA hAthapaga cAlatA hoya to potAnuM kAma jAte karavuM joIe, nahIM to parAvalaMbI banI jAya." tyAM putra Avyo. "pitAjI, tamane kaMI sugaMdha Ave che?' 'hA, mogarAnI agarabattI jalatI hoya evo bhAsa thAya che.'
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 tapanuM teja 'barAbara eka agarabattI vecanAra namUnA tarIke be agarabattI ApI gayo. mogarA ane caMdananI !' 'pachI ene paisA ApyA?' 'koI namUnA tarIke Ape tenA paisA na le." "dIkarA, maphata laIne teM enuM RAga mAthe caDAvyuM. e RNa pheDavA mATe manuSya bIjo janma levo paDe che.' "pitAjI, ema kema na hoya ke gaye janma meM enA para RNa caDAvyuM te pheDavA e maphata ApI gayo.' samajavuM ke Ama haze ane tema haze temAM ja manuSya bhUlathApa khAya che." to e pAcho AvavAno che tyAre A be saLInA paisA ene ApI daIza ne bIjI ghaNI kharIdI laIza.' ghaNI nahIM, khapa pUratI ja.' e sAMbhaLI zivAnaMdAe kahyuM, "levA do ne, ApaNI samRddhi kyAM ochI che! aDhAra koTi hiraNanA nidhAnanA tame dhANI cho, dasa hajAra gAyovALAM cha cha gokula che. putrane potAnI IcchA pUrI karavA do.' 'gRhiNI, mAro dehAMta thatAM AmAMnI keTalI samRddhi mArI sAthe Avaze?' evuM amaMgaLa na bolo.' zivAnaMdAe hAtho vaDe potAnA kAna baMdha karI dIdhA paNa AnaMde sanAtana satya kahyuM," "devAnupriyA! mRtyu amaMgaLa nathI. jyAre enI Alabela vAge tyAre e maMgalamayanuM svAgata karavuM ghaTe. putra, je saMpatti AvavAnI nathI enAthI to anAsakata rahevuM joIe. dhanadhAnya, patnI, parivAra, rAjya, badhuM kSaNabhaMgura che. kaSAyothI kaluSita thaI hadaya ahIM tahIM bhaTakI loka temaja paralokamAM aTavAyA kare che. mRtyu thatAM gharanI DahelI sudhI sAtha denArI patnI, citA sudhI sAtha denArA sagAsaMbaMdhI e ni:sAratAne vicAro emAM ja kalyANa che.' 'to karoDonI saMpatti ekatra karI zA kAje?' | 'parahita kAje. saMpattino moTo bhAga vArasAmAM prApta thayo ane pachI paiso paisAne kheMcI lAve te anusAra vRddhi thatI gaI paNa tuM jAge
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti mAM che temAMthI meM mAre mATe keTaluM kharyuM che! jenA nimittanuM che enA rakSaNArthe huM to sevaka dharma bajAvuM chuM. putra, tuM paNa A dhyeyane anusaraje, te mATe ja meM tane kahyuM jarUra pUratI ja agarabattI leje. jinaprabhue je pAMca mahAvrato sUcavyAM che emAM pAMcamuM aparigraha che. parigrahamAM eka prakAranI mUcha che, Asakti che." bahAra lokono jayaghoSa saMbhaLAyo. mahArAjA jitazatruno jya ho!" e sAMbhaLatAM putra bahAra doDayo. AnaMda ane zivAnaMdAne paNa jANavAnI icchA thaI ke mahArAjanI savArI zA mATe nIkaLI haze? putre pAchA AvI samAcAra ApyA. 'pitAzrI, zramaNa bhagavAna mahAvIra ApaNI nagarImAM padhAryA che. ane mahArAjA parvapAsanA karavA tyAM sidhAve che teno jyaghoSa thAya che.' AnaMdane haiye AnaMda vyApyo. bhagavAna mahAvIra nagarImAM samavasUta thAya e phaLaprada prasaMga kahevAya. bhagavAnanI divya vANIno upadeza zravaNa karavAno alabhya lAbha e kema cUke! eNe nakkI karyuM huM paNa yAvat parthapAsanA karIza. putra! tane kaMI jANavA maLyuM ke bhagavAna kayA sthAnamAM samavasaryA che?' tipalAza caityamAM'' patine nizcaya jAgatAM zivAnaMdAe anucarane AjJA karI ke "cAmara chatrano prabaMdha karI tuM sAthe ja ane sArathine kahe ke azvo joDI ratha kADhe, paNa AnaMde nA pADI. 'rathanI kaMI jarUra nathI. chatra cAmarano ThaThAro paNa mane na joIe. evo dekhAva mAre karavo nathI." 'to pagapALA jazo?' 'svayaM bhagavAna padayAtrA karatA sarvatra vicare che, vanavagaDA ane DuMgarA oLaMge che ane huM drutipalAza caitya sudhI page na jaI zakuM?' teo to bhagavAna che. asaMbhavane paNa saMbhavita karI zake !' 'tame bahu sarasa vAta kahI gRhiNI. bhagavAna asaMbhavitane paNa saMbhavita karI zake che mATe bhagavAne prarUpelA dharmane sAra dazavaikAlika sUtramAM prabodhyo che. dharma jIvanamAM utkRSTa maMgala che ane AcAradharma sanAtana
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapanuM teja che ene ApaNe anusaravuM joIe." AnaMda hRti palAza caityamAM pahoMcyo. tyAM lokono maherAmaNa ubharAyo hato. badhAne jinaprabhunI amRta vANI sAMbhaLavI hatI. putrane paNa AnaMda potAnI sAthe laI gayo hato. devabhASA saMskRtane badale sAmAnya jana paNa samajI zake evI emanI rojanI bolImAM prabhunI vANI vahI rahI hatI. prabhu A vakhate karma baMdhana" para bolI rahyA hatA. karma mana, vacana ane zarIra dvArA thAya che ane AtmAnI sAthe teno saMbaMdha hovAthI tene "Asava' kahe che. mANasa puNya athavA pApa kare tenuM prayojaka mana che. vacana ane zarIra e manane anusare che. AtmA to zuddha hato paNa jagatanA rAga, dveSa, mohano pAza lAgyo ane anAdi kALathI enuM kharuM svarUpa karmathI DhaMkAyeluM che. A karmono kSaya tapathI thAya athavA te bhogavavA paDe che. jenAM sarva karmabaMdhano chUTI jAya che te Izvaratvane pAme che. bhagavAnanA aneka ziSyomAMno AnaMda paNa gaNanAmAnya ziSya hato. bhagavAnanA upadezano sAra grahaNa karI potAnA jIvanane te mujaba dharmAcaraNa tarapha vALato, zivAnaMdA enI sahadharmacAriNI, e paNa zrAvikA banI paraMtu emanA banne putrone hajI saMsAra ane samRddhi pratye moha hato. samayanAM vaheNa vahI rahyAM hatAM. putroe have kArabhAra saMbhALyo hato. AnaMdanA cAra vahANo mAla laI paradezanI saphara karatAM. AnaMda kamalavatuM raheto hato ane AnaMda tathA zivAnaMdA banne prabhue prabodhelAM pAMca mahAvratonuM pAlana karatAM hatAM. jayeSTha putre AnaMdane kahyuM "pitAjI, Apa AjJA Apo to vadhArAnAM che vahANo kharIdI lauM kAraNa vadhu mAla maLe tema che ane paradezamAM vecatAM aDhaLaka napho maLaze.' "he AyuSyanuM! saMpattithI sakaLa viratirUpa thaI meM sAMsArika mohajALane tyAga karyo che. vaLI je vrato meM grahaNa karyA che temAM aparigraha eTale icchAne niyamamAM rAkhavI temAM saMpattino paNa samAveza thAya che. jarUra karatAM vadhAre kamANI thAya to dharmanA kSetramAM kharacavI eTale huM tane vadhAre vahANa kharIdavAnI rajA ApI zakato nathI." pachI zivAnaMdA sAthe masalata
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 amRta mahotsava smRti i karI evo nirNaya karyo ke jayeSTha putrane sarva kArabhAra soMpI jIva ajIva tatvane jANI pramANa nircanthano anAdi vaDe satkAra karI viharavuM. zivAnaMdAe saMmati ApI ane kahyuM : 'jevo Apano saMkalpa. huM paNa zramaNopAsikA thaI che. agAradharmanuM pAlana karI jinendra bhagavAnanI AjJAnI ArAdhaka thaI che. mane mAna A vAta jAgatAM putrane du:kha thayuM. "mA! pitAjI! zuM Apa saMsAra tyAga karazo? amane choDI jazo?' devAnupriya! karmanA udaye karI jIva A saMsAramAM cAra gatirUpa prayANa kare che. tethI vividha da:kho ane tIvra dAvAnaLathI saMtapta thAya che. e dizAmAM prayANa karavAnuM have ame choDI dIdhuM che. have amArI gati te sarva kaSAyonI nivRtti karI AtmAne bhAvita karavo.' mAtA bolI: 'amAro abhigama jinaprabhunI pagRpAsanA ane e ja amAruM paralokanuM bhAthuM.' e sAMbhaLatAM putra bolyo, "mA! huM jANuM chuM. cauda cauda varSothI Apa banne AcAramAM ahiMsA, vicAramAM anekAnta, vANImAM syAdvAda ane jIvanamAM aparigrahanuM AcaraNa karI jema dIpaka tela, vATa ane koDiyAthI alipta rahI, vAyurahita sthAnamAM surakSita rahI anyane prakAza Ape che tema ApanA tapanuM teja paNa sAMsArika jIvone prakAzita kare che. Apa javA ja iccho cho to huM nahIM rokuM, paNa eTalI prArthanA kare che ke Apa jyAM jyAM vihAra karo eno saMdezo pAThavatA rahejo. ame hajI mAyA * mamatAne choDI zakyA nathI. koI vakhata ApanA darzana mATe AvI zakIe." pachI vidAya veLAe sthitaprajJanI jema AnaMde gRhatyAga karyo. zivAnaMdA Akhara mAtA hatI. haiyAmAMthI mamatAnuM jharaNa AMkho sudhI AvyuM paraMtu patinI daDhatA joI eNe rokI rAkhyuM ne patinI pAchaLa cAlI nIkaLI. potAnA AdhyAtmika vikAsa mATe AnaMda ane zivAnaMdAe bhagavAna mahAvIre cIdhelA mArga para pagaraNa mAMDyAM. bhagavAnanA sAdhanAmArga ane AcAradharmanuM pAlana kare che. vAsanAo ane kaSAyo Dagale ne pagale vikAsamAM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 tapanuM teja avarodha karatA paraMtu tyAga ane vairAgyavRtti dhAraNa karI banne dehAdhyAsa chUTe teno prayatna karatA. te sivAya mukti nathI. citta nirmaLa thatuM gayuM, buddhi sthira thatI gaI eTale sArAsArano viveka paNa dhyAnamAM Avyo. AnaMdanA AdhyAtmika vikAsa vakhate eka jAgavA jevo prasaMga banyo. gozAlaka nAmano bhagavAnano eka ziSya varSo sudhI bhagavAna sAthe rahI manadu:kha thatAM judo thayo. kAraNa eTaluM ja ke bhagavAne ene koIne bALI mUkavAnI tejalezyA siddhimaMtra zIkhavyo nahIM. gozAlake pote tapa dvArA e siddhi ane nimittajJAna meLavyuM ane pachI potAne tIrthakara manAvavA lAgyo. soLa varSa sudhI e khumArImAM pharyo ane zrAvastI nagarImAM Avyo tyAre ene khabara paDI ke enA eka samayanA guru paNa ahIM padhAryA che. bhagavAnanA bIjA mahA prajJAvAna ziSya indrabhUti gautame lokone kahetA sAMbhaLyA. 'Aje ApaNI nagarImAM be tIrthaMkara padhAryA che." abhimAnano kepha caDe tyAre manuSya satyane pArakhI zakato nathI. gozAlaka jANato hato ke loko bhagavAnane bhAvathI pUje che. soLa varSothI meM kamAvelI kIrti dhULamAM maLI jaze. mArgamAM AnaMdane jotAM rokyo ane kahyuM: kahI dejo tamArA gurune mArI spardhA na kare. mArA ziSyone bharamAve che. sadAlaputra mane choDI gayo. mArA niyativAdanuM khaMDana kare che to pariNAma sAruM nahIM Ave." A avani parathI bhagavAnanI hastI miTAvavA eNe bhagavAna sAme ja tejalezyAnI jvAlA pheMkI paNa e jvAlAe bhagavAnane pradakSiNA karI ane pachI gozAlaka tarapha vaLI ene ja bhasmIbhUta karyo. gozAlake pote ja potAno ghAta karyo. | AnaMda AtmasAdhanA tarapha vadhu pragati karI rahyA hatA. pAMca mahAvratanuM anusaraNa karatAM mana, vacana ane karmanA vyApArone sanmArge vALyA hatA. e upAsanAthI emane hRdayanI zuddhi thaI rahI hatI. tapa e saMyamanuM bIjuM svarUpa che ane e tapanuM teja emanA mukha upara jhagArA mArI rahyuM hatuM. mittI ke sanna mULu, vera mAruM La! sarva jIvamAtra pratye mane maitrIbhAvanA ho, koI pratye verabhAva na ho. AnaMda jANatA
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 amRta mahotsava smRti vAM hatA ke mokSanI prApti manuSya zarIramAM ja thaI zake che ane te AtmAnuM pUrNa zuddha svarUpa che. AnaMdanuM jIvana have bIjAo mATe paNa anukaraNI hatuM. potAnI jIvanayAtrA pUrI thavA AvI enI AgAhI thatAM emANe anazana karavAno nirNaya lIdho. pauSadhazALAmAM teo darbhanI pathArIe poDhayA hatA. gaNadhara indrabhUtine jANa thaI ke bhagavAna mahAvIranA gRhasthaziSa zramaNopAsaka AnaMda anazana kare che eTale emane maLavA gayA. emaNe joyuM AnaMdanA mukha upara tapanuM teja camakatuM hatuM. mahAjJAnI gautamane jotAM AnaMda bolyA: "dhanya ghaDI, samacatura saMsthAnavALA vrajaRSabhanArA saMghayANayukta mahAtapasvI indrabhUti gautama, padhAro Ayun ! kollAga sanniveza pAse thaIne nIkaLyo hato tyAM bhAvukone kahetA sAMbhaLyA ke bAra vrato pUrNa karI zramaNopAsaka AnaMda maraNAnika saMkhanA kare che eTale Avyo chuM.' "mArAM dhanabhAgya bhagavAna! anazanane kAraNe huM durbaLa thaI gayo che mATe pAse padhAro to huM caraNasparza karI zakuM!' gautama sAta pagalAM AgaLa cAlyA. mahAmusIbate jarAka beThA thaIne AnaMde gautamanA caraNasparza karatAM kahyuM huM dhanya thayo bhagavAna!" AnaMda, dhanyavAda tane ghaTe che ke aDhAra koTI hiraNyanA nidhAnanA svAmI ane 60,jI gokalano dhAgI hovA chatAM e badhAno tyAga karI bhagavAna mahAvIre upadezelA vratonuM saMpUrNa pAlana karyuM che.' 'dayAsAgara! eka prazna pUchuM?' 'avazya AyuSmana !' 'mAre jANavuM che ke gRhasthAzramamAM rahevA chatAM manuSyane avadhijJAna thAya kharuM?' 'jarUra thAya, paraMtu saMsArI hovAthI e jJAna maryAdAnI pAra jaI zakatuM nathI." "he parama jJAnI! maryAdAnI pALa kayAM sudhI che te huM jANato nathI paraMtu e avadhijJAna mane thayuM che. pUrva dizAmAM lavaNa samudra sudhI pAMcaso yojana kSetrane huM pramANI zakuM chuM. himavaMta parvata para tapasyA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapanuM teja 45 karatA tApasonA maMtro mane saMbhaLAya che. upara saudharma devalokanA devonuM darzana huM karI zakuM chuM ane nIce raurava naraka sudhI mArI daSTi pahoMce | 'asaMbhava, A to pUrNajJAna thayuM. saMsArI zrAvakane e kadI na saMbhave. asatya uccAra mATe tAre prAyazcituM karavuM ghaTe!' huM satya kahuM chuM. jina pravacanamAM to asatya uccAra kare ene prAyazcita karavuM paDe che.' eTale tuM mArA para AkSepa kare che! huM asatya bolyo ane mAre prAyazcita karavuM?" "nA, nA, bhagavaMtu! mana, vacana, karmathI meM koIne dubhavyA nathI AnuM spaSTIkaraNa mATe bhagavAna mahAvIranA zrImukhe sAMbhaLavuM paDaze.' gautama tyAthI cAlyA gayA. emanuM dila dubhavavAno AnaMdano irAdo nahoto paraMtu thoDA divasa bAda gautama puna: padhAryA ane AnaMdane kahyuM : saccassa ANAe se viDuie mahAvi mAre taraI' (satyano uccAra karanAra medhAvI mRtyune tarI jAya che.) AnaMda! tAruM kathana satya hatuM. bhagavAne paNa e vAtanuM samarthana karyuM. prAyazcita mAre ja karavuM rahyuM ke meM tane kahyuM ke tuM asatya uccAra kare che. micchAmi dukakaDa!' AnaMdanAM netra varasI rahyAM hatAM. gautama AgaLa bolyA: 'AnaMda, ghaNA zIlavato vaDe AtmAne bhAvita karato tuM zramaNopAsakano paryAya banI saudharma devalokane pAmIza" namo arihaMtANaM !" * * *
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti 7. krAMtidraSTA AcArya - kumArapALa desAI jagatanI vyaktio bahudhA svakendrI hoya che ane te mAtra potAnI jAtane ane jIvanane ja jotI hoya che. bAkInI thoDIka vyaktio potAnI AsapAsanA samAjane joI zakatI hoya che. ethIya virala vyaktio samAjavI UMce rASTra ke vizvane jotI hoya che. keTalAka mAtra vAdaLAM ja jue che, AkhuM AkAza AMkhamAM bharIne AvatIkAlane jenArA kAMtadrA to samagra yugamAM ekAda-be ja hoya che. AcArya zrI vijayavallabha sUrIzvarajI ma.sA. vartamAnanI pele pAra bhaviSyanuM jonArA ane vicAranArA virala yugadrA vibhUti hatA. eka bAju sAMpradAyikatAnI dIvAlo vadhu ne vadhu sAMkaDI karavAmAM AvatI hoya, kyAMka dharmane nAme rUDhicustatA poSAtI hoya ane kyAMka dharmanA oThA heThaLa aneka vighAtaka pravRttio cAlatI hoya tyAre yuga pAranI vRti jhIlanArane aneka yAtanA, viTaMbANI ane avarodha veThavA paDe che. khAbociyAmAM potAnI jAtane bAMdhIne sthiti ke paristhiti sAme AMkha mIcAmaNAM karI eka tasu pAsa AghApAchA nahIM thavA mAganAra samAja jyAre sAgaranI vizALatA jue tyAre zuM thAya? baMdhiyAra kUvAnI phUpamaMDUkatAmAM jIvanArane parvata parathI kalakala ninAde rUmajhUma jharaNAMnI mastIno kyAMthI khyAla Ave? rUDha mAnyatA, bhavya ne bhIrutA, gatAnugatika vicAradhArA ane nakArAtmaka abhigama dharAvato samAja kaI rIte krAMdraSTAnI daSTinA tejane jhIlI ke jIravI zake ?
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 kAMtakaMTA AcArya 68 varSano saMyama paryAya pALanArA AcAryazrIne jIvanayAtrAno maMtra ane saMyamasAdhanAno marma mAtA pAsethI sAMpaDayA. mAtAe potAnA dasa varSanA putra chaganane DAhI zikhAmaNa ApI ke sadA ahetunuM zaraNa svIkAraje. zAzvata dharma-dhana meLavaje ane jagatanA jIvonuM kalyANa karaje. mAtAnA A aMtima trAga Adezo AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA.nA bhAvijIvana mATe dIvAdAMDI rUpa banI gayA. e pachI vaDodarAmAM chaganane navayugapravartaka, jainAcArya zrImad vijayAnaMdasUrIzvarajI (AtmArAmajI) mahArAjano meLApa thayo. vaDodarAmAM emanI vANI sAMbhaLIne chagana gadgadita banI gayo. vyAkhyAnamAM AvelA sahu koI vikharAI gayA, paraMtu bALaka chagana besI rahyo. enA aMtaramAM eTalo badho kolAhala jAgyo hato ke enI vANI mona banI gaI! pUjya AtmArAmajI mahArAje dhAryuM ke bALaka koI Arthika mUMjhavaNathI akaLAyelo haze. emaNe chaganane sAMtvanA ApatAM kahyuM ke tuM svastha thA. tArA aMtaranuM du:kha kahe. tane dhanano khapa lAge che. ame to dhana rAkhatA nathI. paraMtu koI zrAvaka Ave to madada karavAnI preraNA jarUra ApIza.' paraMtu bALaka chaganane koI bhautika dhananI nahIM, babbe Atmika dhananI khevanA hatI. pU. AtmArAmajI mahArAjanAM pravacanoe enAmAM aMtaranI Arata jagADI hatI. pachI to dAdAgurunAM caraNamAM vyAkaraNa, nyAya, jyotiSa ane caritragraMthono abhyAsa karyo, vaLI sAthosAtha aharniza ekaniSThAthI gurusevA karI. Ama jIvananA AraMbhakALamAM ja mAtAnI zikhAmaNa ane gurunuM mArgadarzana maLatAM AcArya vijayavallabhasUrIzvarajIe tapazcaryAthI Atmapatha para prayANa AdaryuM. potAnI AsapAsanA samAjamAM emaNe kAramI garIbI joI. e samaye eka ukti pracalita hatI ke, "peTamAM khADo ne varaghoDo juo. mRtyu pachInA svargalokane UjaLo karavA mATe pRthvI paranA jIvanane adhama banAvavAmAM AvatuM hatuM. emAM paNa garIba ane madhyamavarganI hAlata kaphoDI hatI, jyAre bIjI bAju keTalAka AtmakalyANane bahAne samAjahitanI upekSA karatA hatA. AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajIe kahyuM: "dhanika varga lahera kare ane ApaNA sahadhama bhAIo bhUkhe mare e sAmAjika nyAya nahIM paNa anyAya che."
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 amRta mahotsava smRti pAlanapuramAM akAInI tapasyA karanArane svAmIvAtsalya karavuM paDe tevI paraMparA varSothI cAlatI hatI. pariNAme sAmAnya sthitivALI vyakti eka to tapazcaryA kare ane vadhArAmAM Arthika boja sahana kare. AthI AvI vyaktio tapazcaryAthI dUra rahevA lAgI. AcAryazrI vijayavallabhasUrizvarajIe garIbonI mUMjhavaNanI A nADa pArakhI lIdhI. emaNe kahyuM ke A to eka jAtano pharajiyAta kara kahevAya. dharmamAM Avo kara hoI zake nahIM. emanA upadezane pariNAme pAlanapuranA jaina saMghe potAnA A rivAjane tilAMjali ApI. garIba ane madhyama varganA utkarSa mATe jeTalI Arthika suvidhAonI jarUra hatI eTalI ja emane keLavaNI ApIne sanmArge vALavAnI hatI. yugadraSTA AcAryazrIe keLavaNInI aneka saMsthAo sthApavAnI preraNA ApI. kanyA chAtrAlaya, borDiMga, kaoNleja, vidyAlaya ane jaina vidyApIThanI sthApanA karI. emanI kalpanA to jaina vizvavidyAlayanI sthApanAnI hatI. AcAryazrInI udAra bhAvanAne kAraNe mAtra jainoe ja nahi, balka vaiSNavoe paNa emanA keLavaNIkAryamAM sArI evI sakhAvata ApI. vepArI samAjane keLavaNInA mArge vALavA mATe AcAryazrIe kahyuM: hRdayamaMdiramAM sarasvatInI jyota pragaTAvo eTale aMtaramAM pragatinI jhaMkhanA pragaTayA vagara nahIM rahe." lakSmImaMdiramAM rAcanArA lokone emaNe sarasvatImaMdira sthApavAnI preraNA ApI. gujarAtanI vighA pahelIvAra gujarAtanI bahAra, kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArya mahArAjanA graMtharUpe, dezanI bahAra gaI hatI, paraMtu e pachI vidyAprema ane jJAnaprasAranAM teja jhAMkhA paDavA lAgyAM. copaDI karatAM copaDAmAM vadhu rasa paDavA lAgyo. Ave samaye nanAmA henDabIla chApIne badaboI karavAmAM kuzaLa evA samAjanA eka bhAge AjathI 35 varSa pahelAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA sarjana samaye pU. A. zrI vijayavallabhasUrIzvarajIne mATe keTakeTalI muzkelIo sarjI haze? AcAryazrI vijayavallabhasUrizvarajI mahArAja te spaSTapaNe kahetA ke keLavaNI vinA ApaNo Aro nathI. teo IcchA ke A keLavaNI dhArmika saMskAra ane zraddhAthI suvAsita hoya. temaNe samAjane DhaMDhoLatAM daDhapaNe kahyuM, "keLavAyelA ja jainazAsananI rakSA karaze."
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAMdraSTA AcArya 49 prabhAvaka yugapuruSa pUjya AtmArAmajI mahArAje potAnA paTTadhara zrI vijayavallabhasUrIzvarajIne potAnA aMtima Adeza ane saMdezamAM sarasvatImaMdiro sthApavA kahyuM hatuM. AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajIe paMjAba, rAjasthAna, gujarAta ane mahArASTramAM aneka sarasvatImaMdironI sthApanA karI. potAnA dAdAgurunI AjJAnuM pAlana karavA mATe AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI pratijJA letA hatA. emaNe pratijJA karI hatI ke paMjAbamAM jyAM sudhI jaina kaoNleja na sthapAya, tyAM sudhI upavAsa, mauna ane dareka nagaramAM sAdagIbharyo praveza. emanI pratijJAnuM baLa prajAkIya puruSArthanuM preraka banatuM, ene pariNAme teonI preraNAthI aneka samAjakalyANanAM kAryo thayAM. I.sa. 1913mAM muMbaImAM cAturmAsa samaye vidyAnuM eka vAtAvaraNa sajaryuM ane emAMthI I.sa. 1914mAM samAjanA yuvakone vidyAbhyAsa mATe nivAsa ApatA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI sthApanA thaI. A samaye saMsthAnA nAmakaraNano prazna Avyo. koIe AcAryazrIne emanA dAdAgurunuM ke emanuM nAma sAMkaLavA vinaMtI karI tyAre pU.A. vijayavallabhasUrIzvarajIe kahyuM ke A saMsthAnuM nAma koI vyaktivizeSane badale tAraka tIrthakara bhagavAna mahAvIranA nAma sAthe joDavAmAM Ave ane A rIte zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM nAmakaraNa thayuM. vidyAlayano prAraMbha to eka nAnA bIjarUpe thayo, paraMtu thoDA ja varSomAM eka vizALa bhavana kharIdavAmAM AvyuM ane I.sa. 1925mAM e bhavanamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayano kArobAra cAlavA lAgyo. e pachInA varSe vidyArthIgRha zarU thayuM. A jJAnanA vaDalAnI vaDavAIo phelAvA lAgI. amadAvAda, pUnA, vaDodarA, vallabhavidyAnagara ane bhAvanagaramAM enI zAkhAo vikasI, paraMtu A saMsthAnuM sauthI moTuM pradAna to eNe ApelA tejasvI vidyArthIo che, je Aje duniyAbharanA dezomAM uttama kAmagIrI bajAvI rahyA che. A saMsthA vize AcAryazrIe kevuM virATa darzana karyuM hatuM! emaNe kahyuM : ' "mahAvIra jaina vidyAlaya e jaina samAjanuM gaurava che. pragatinI pArAzIzI che. zramanI siddhi che ane AdarzanI imArata che." Aje paNa AvI saMsthAonI jarUra che, kAraNa ke jJAnaprasAranA abhAve koI paNa dharma ke samAja gaIkAlanI aMdhazraddhA ane AvatIkAlanI asaMskAritAmAM DUbI jAya che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa0 amRta mahotsava smRti graMtha eka bAju kAMdraSTA AcAryazrIe samAjanI Arthika ane mAnasika garIbI pheDavAnI preraNA ApI to bIjI bAju nAnA nAnA vAdavivAda ane matAMtaramAM gUMcavAyelA samAjane ekatAno saMdezo Apyo. paMkhI ane mAnavImAM bheda eTalo che ke paMkhI nIce laDe, paNa UMce jAya to kadI na laDe. jyAre mAnavI thoDo 'UMco' jAya ke laDavAnuM zarU thAya. zrI saMghanI ekatA mATe emaNe 'savi jIva karUM zAsana rasiM'nI bhAvanA vyakta karI. AsapAsa cAlatA jhaghaDA, matamatAMtaro, ekabIjAne halakA dekhADavAnI vRtti- A badhAthI teo ghaNA vyathita hatA. muMbaInA cAturmAsa daramiyAna emaNe kahyuM, "tame badhA jANo cho ke AjakAlano jamAno judo che, loko ekatA cAhe che. potAnA hakone mATe prayatna kare che. hiMdu-musalamAna eka thaI rahyA che. aMgreja, pArasI, hiMdu ane musalamAna badhA eka ja dhyeya mATe saMgaThita thaI rahyA che. A rIte duniyA to AgaLa vadhI rahI che. khedanI sAthe kahevuM paDe che ke AvA samayamAM paNa keTalAka vicitra svabhAvanA manuSyo - ApaNA ja bhAIo dasa kadama pAchaLa haThavAno prayatna kare che. Aje to badhAe eka thaI koI samAja, dharma ane rASTranA kalyANanuM kArya karavuM joIe." samAjanI ekatA mATe teoe jIvanabhara prayAsa karyo. emane samAja eTale koI sAMpradAyikatAnA sImADAmAM baMdhAyelo samAja nahoto. sAMpradAyikatAthI upara UThe e ja saMta. emaNe gurudvArAmAM upadeza Apyo hato temaja jIrNoddhAra mATe Arthika sahAyanI preraNA paNa ApI hatI. meghavALo mATe sUvAno khaMDa emanA upadezathI taiyAra thayo hato. pAkistAnathI AvelA nirvAsitone sahAya karavAnI emaNe jenone apIla karI hatI. gAmamAM musalamAnone masjidamAM javA-AvavAnI muzkelI paDatI hatI. ene mATe rastAnI jamIna ApavAnI zrAvako nA pADatA hatA. AcAryazrIne musalamAnoe vinaMtI karI tyAre AcAryazrIe vyAkhyAnamAM zrAvakone pUchayuM "A masjidamAM musalamAno zuM kare che?' agraNI zrAvake kahyuM, "sAheba! teo khudAnI baMdagI kare che." AcAryazrIe vaLato savAla karyo, "tame maMdiramAM zuM karo cho?"
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa1 kAMtadra AcArya bhagavAnanI stuti" javAba maLyo. A sAMbhaLI AcAryazrIe kahyuM, "mane to khudAnI baMdagI ane bhagavAnanI stutimAM koI bheda dekhAto nathI." ane pachI zrAvakone bIjA dharmane Adara ApavAnI vAta samajAvI. ene pariNAme zrAvakoe musalamAnone AvavA-javAnA rastA mATe harSabhera jamIna ApI. AcAryazrIno rASTraprema paNa udAharaNIya hato. emaNe jIvanabhara khAdI paherI hatI. rezamI vastrono avirata virodha karyo. AcArya padavI vakhate paNa nava smaraNanA pATha sAthe paMDita hIrAlAla zarmAe jAte kAMtIne taiyAra karelI khAdInI cAdara oDhI hatI. rASTranA agraNIo AcAryazrInA darzane AvatA hatA. AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma. e zrI motIlAla naherunI tamAkunI Teva choDAvI hatI. aMbAlA zaheranI jAhera sabhAmAM Ano ekarAra karatAM zrI motIlAla neharue kahyuM: "huM mArI akkala gumAvI beTho hato te A jaina munie ThekANe ANI." AvI ja rIte 5. madanamohana mAlaviyA paNa emanAM pravacano sAMbhaLavA AvatA ane potAnA kAryamAM AcAryazrInA AzIrvAda mAgatA hatA. padavI ke prasiddhithI AcAryazrI haMmezAM aLagA ja rahyA. phAlanAnI konpharansa vakhate zrI saMghe emane vinaMtI karI ke teone "sUri samrATa'nI padvIthI vibhUSita karavA mAge che. A samaye AcAryazrIe kahyuM: "mAre paddhInI jarUra nathI. mAre to zrI saMghanI sevA karavI che. mArA para sUrino bhAra che te paNa huM mUkI devA mAMguM chuM." emanA hRdayanI vyApakatA emanA jIvana ane vANI - baMnemAM pragaTa thAya che. emanA A zabdonI mahattA pIchAnavA mATe keTaluM vizALa hRdaya joIe! teo kahe che : "huM na jaina , na bauddha, na vaiSaNava, na zaiva, na hiMdu ke na musalamAna, huM to vItarAga paramAtmAne zodhavAnA mArge vicaravAvALo eka mAnavI chuM, eka yAtrALu chuM." vicAranI kevI bhavyatA ane potAnI keTalI laghutA! mahAvIranI vIratA
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ para amRta mahotsava smRti graMtha e siMhanI vIratA che. ahiMsA dAkhavavAnuM siMhane hoya, sasalAne nahi. evI ahiMsaka vIratAnuM javalaMta udAharaNa che katadraSTA AcAryazrInA jIvanamAM banelI pAkistAnamAM AvelA gujarAnavAlAnI ghaTanA. 1945 thI 1947 sudhIno hiMdustAnano e samaya aMdhAdhUMdhI ane UthalapAthalothI bharelo hato. Ave samaye AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI ma.sA. paMjAba (pAkistAnamAM gayA ane aDhI-traNa varSa sudhI zAsanakAryo karatAM-karatAM eka vIra sAdhunI peThe rahyA. A samaye AcAryazrInI uMmara 75 varSanI hatI. emaNe gujarAnavAlAmAM comAsuM karyuM. bhArata-pAkistAnanA bhAgalAnA e samayamAM emanA upAzrayamAM ja cAra boMba mukAyA hatA. AcAryazrIne dezabharamAMthI vinaMtI karavAmAM AvI ke Apa tatkAla bhAratamAM pAchA Avo. AcAryazrI e bAbatamAM makkama hatA ke zrI saMghanI ekaeka vyakti salAmata rIte vidAya thAya e pachI ja huM ahIMthI javAno chuM. gujarAnavAlAthI amRtasaranI AcAryazrInI e yAtrA vIratAnI kathA samAna che. AcAryazrI vijyavallabhasUrIzvarajIe potAnA jIvanamAM traNa Adarza rAkhyA hatA. Atma saMnyAsa, jJAnaprasAra ane zrAvaka-zrAvikAno utkarSa. emaNe 68 varSanI saMyamasAdhanAmAM A traNeya AdarzonI siddhi mATe satata prayAsa karyo. samAjane vartamAnamAM jIvavAnI, rASTrIya pravAhone oLakhavAnI, jJAnaprasAranI, ahiMsaka vIratAnI, AtmasAdhanAnI, sarvadharma - samabhAvanI ane gutAnugatikatAne badale samayajJatAnI potAnI vANI ane jIvanathI jhAMkhI karAvIne emaNe AvatIkAlano mArga kaMDArI Akho. ApaNe to eTaluM ja kahevAnuM rahyuM: vijayavaMta tuja nAma amone akhUTa preraNA Apo! tArI prema-suvAsa sadAye ghaTaghaTa mAMhe vyApo!
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 53 8. pAvAgaDha tAMbara jaina tIrtha: prAcInatAnI gauravagAthA - panyAsa zrI jagaccandravijayajI gujarAta e jenonA aneka tIrthothI zobhatI bhUmi che. gujarAtanI dharatI para rahelA mahAna pahADo-parvato uparanA jinamaMdiro jaina dharmanI vijayapatAkA laherAvI rahyAM che. kumArapALanA samayanuM gujarAta "ahiMsA paramodharma nA sarva kalyANakArI, ahiMsA AdinA mahAna siddhAMtone AcaraNamAM mUkI jaina dharmano vijayaDaMko vagADatuM hatuM. ane enA kAraNeja bIjA prAMtonI apekSAe gujarAtanI prajA vadhu ahiMsaka ane vadhu sahiSaNuM jovA maLe che. A mATe yaza Apavo joIe mahAna rAjarSi kumArapALa ane ahiMsA tathA karaNAne sAkSAta avatAramAM kalikAla sarvajJa bhagavaMta AcArya zrI hemacaMdrasUrIzvarajI mahArAjane. A bannenA meLApe gujarAtano itihAsa ja badalI nAMkhyo. ahiMsA, aparigraha, anekAntavAda ane AtmakalyANanA mUka saMdezA ApatAM tIrtho, maMdiro ane dhAmothI gujarAtamAM vaDodarA zaherathI 50 ki.mI. dUra paMcamahAla jIllAmAM pAvAgaDha nAmano pahADa Avelo che. A vistAramAM pAvAgaDha pahADa madhyamAM Avela che. prAcIna avazeSothI samRddha banela pAvAgaDha tIrtha-jenonuM mahAna tIrtha hatuM te itihAsanAM pRSThothI jANavA maLyuM. A pahADa eka vakhata zvetAmbara jainonA moTA tIrthasthAna rUpe hato. ogaNIsamI sadInA pUrvArdhakALa sudhImAM zvetAmbara jaina maMdiro tyAM asvimAM hatAM, parantu banI gayelA AtmAnI - sulatAnInA prasaMgothI tyAM Aje upara
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 pAvAgaDha zvetAMbara jaina tIrtha: prAcInatAnI gauravagAthA ke nIce kahevAtAM digaMbara maMdira che, paraMtu ekeya zvetAmbara jinamaMdira rahyuM nathI. A tIrthanI sthApanA vIsamA tIrthakara zrImunisuvrata svAmInA samayamAM thaI hatI. samrATa azokanA vaMzaja rAjA gaMgasiMhe I.sa. 800 mAM pAvAgaDhano killo tathA temAM rahelAM jinamaMdirono jIrNoddhAra karAvela. | vanarAja cAvaDAe pATaNa vasAvI gujarAtanuM rAjya sthApyuM tyAre cAMpA zAha nAmanA vANiyAe coryAsI mahollAvALA cAMpAnera nAme nagaranI sthApanA karI hatI. cAMpAnera, aNahilavADa rAjyanA pUrvabhAgamAM jabaro killo gaNAto hato. pAvAgaDhanI IzAnakoNa tarapha mAIleka upara, vaDodarAthI pUrvamAM pacIseka mAIla upara ane godharAthI dakSiNe 42 mAIla upara cAMpAnera sUcavela che. pAvAgaDha upara saMghe jagajanahitakAraka jagamanohara maMdira racyuM che. ene pharatI cotarapha bAvana derIo hoI e bAvana jinAlaya kahevAyuM. emAM abhinaMdana svAmI (cothA tIrthaMkara) ane jIrAvalI pArzvanAtha (23mAM tIrthakara) nI mukhya pratimAo hatI. vikramanI 19mI sadImAM tapagacchamAM thaI gayelA kavirAja dIpavijayajIe jaNAvyuM che ke vi.saM. 111ramAM vaizAkha suda 6 ne guruvAre pAvAgaDha para cothA tIrthakara abhinaMdana svAmI ane jIrAvalI pArzvanAthanI aMjanazalAkA pratiSThA jainAcArya guNasAgarasUri dvArA karavAmAM AvI hatI. te sAthe tenI bhakta zAsanadevI kAlikAne paNa tyAM sthApita karavAmAM AvyAM hatAM. kavi dIpavijayajIe 'jIrAvalA pArzvanAtha stavana' nI trIjI DhALamAM pAvAgaDhanI rakhavAlI abhinaMdana svAmI bhagavAnanI zAsanarakSikA devI jagadaMbA zrIkAlikA devInI mUrtinAM darzana karyA jaNAya che. jethI tenA Asana, Ayudha, vastra, AbhUSaNa, zaNagAra vagerenuM vAstavika suMdara varNana kareluM jaNAI Ave che. pAvAgaDhanI rakhavAlI A kAlikA devIne cothA tIrthaMkara abhinaMdana jinanI zAsanadevI tarIke oLakhAvI che. te zvetAMbara jainonI mAnyatA pramANe che. vi.saM. 1691mAM kavi amarasAgarasUrie racelA lAlaNagotravALA pamasiMha
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 55 zreSThInA caritranA maMgalAcaraNamAM gacchanI adhiSThApikA. vAMchita artha ApanArI pAvAdurga (pAvAgaDha) nivAsInI mahezvarI mahAkAlIne vaMdana karyuM che. gacchAdhiSThAyikAM vande mahAkAlI mahezvarIm / vAMchitArthapadAM nityaM pAvAdurganivAsinIm // vartamAna pAvAgaDhamAM kavirAja dIpavijaye varNavelI kAlikAdevInI mUrti jevAmAM AvatI nathI, mAtra tyAM te devInI sthApanA sthAnaka ja jaNAya che. janazruti pramANe pAvAgaDhanA rAjA jayasiMha patAI rAvalane durbuddhi sUjhI ane teNe sakhIo sAthe garabAmAM sAkSAta AvelI kAlikA mAtAno hAtha pakaDI tene potAnI durbhAvanA jaNAvI. devIe rAjAne khUba samajAvela paNa te mAnyo nahIM, eTale devIe zApa Apyo. pariNAme vi.saM. 1541 mAM mahammadazAha trIje ahIM caDI Avyo. cAMpAnera bhAMgyuM. pAvAgaDhanuM patana thayuM. jena maMdiro lUMTAyAM. e vakhate jaina saMghe aneka jina pratimAone bhUmimAM bhaMDArI dIdhI. mahammadazAhe rAjA jayasiMha, patAI rAvala, pradhAna DuMgarazI vagerene mArI nAkhI pAvAgaDha jItI lIdho. tyArathI mahammadazAha trIjo jUinAgaDha ane pAvAgaDha be gaDha (killA)no rAjA thavAthI) begaDo kahevAyo. kAlikAdevInI mahAzaktithI pAvAgaDha mahAkAlIdevInA dhAma tarIke prasiddha thayuM. pAvAgaDhathI utaryA mahAkAlI re', e garabo gujarAtamAM lokavizrata banyo kintu eka jaina tIrtha tarIke enuM mAhAtma lokomAM bhulAI gayuM. alabatta, aitihAsika pramANothI siddha thAya che ke pAvAgaDha e jaina zvetAmbaronuM madhyakAlIna jaina tIrthadhAma hatuM. paM. jinaharSagaNie vastupALa caritranA trIjA prastAvamAM pratipAdana karyuM che ke - gujarAtanI bhUmi taraphathI mALavA tarapha janArA lokone zrama dUra karavAnuM vizrAmasthAna evuM godhA (godharA) nAmanuM nagara hatuM. tyAM garvanA parvata jevo mahAtejasvI maMDalIka rAjA ghUghula nAme hato, je dharmanI maryAdAnuM ullaMghana karI ghora karma karato hato. te gujarAtanI bhUmimAM AvatA jatA sAni paNa pakaDato hato. tenA sarva pUrvajo caulukya (solaMkI) rAjAnI AjJAne sarva prakAranA sukho ApanArI samajI AnaMdapUrvaka mastaka para dhAraNa karatA hatA, paraMtu duHzAsana jevo anyAyI subhaTono agresara ghUghula te
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 pAvAgaDha zvetAMbara jaina tIrtha: prAcInatAnI gauravagAthA AjJAne mAthe caDhAvato na hato. rAjA vIradhavalanI icchAthI maMtrIzvara tejapAle ghUghula sAme bhayaMkara saMgrAma karyo. yukti ane zaktithI prasanna karI tene kaca baMdha pUrvaka bAMdho. saghaLA subhaTo bhayakrAnta thaIne jotA rahyA ane tejapAle uddhata rAjA ghUghalane jIvato ja siMhanI jema lAkaDAnA pAMjarAmAM pUryo. tyAra pachI godharAmAM teNe jayastaMbha jevo, parvata jevo UMco, 24 tIrthakaronAM maMdiro vaDe cotaraphathI zobhato, gajaracanA ane azvaracanAthI aMkita prAsAda karAvyo hato. - tyAra pachI zreSTha narezaro dvArA. phUlamALAthI pUjAto maMtrIzvara tejapAla, aneka siddho, gaMdharvo ane kinnaro vaDe sevAyelA, taLAvo, nadIo, kaMDo ane vRkSo vaDe zobhatA sadA phala-phUlothI bharelAM vRkSo vaDe prArthane vinA paNa atithionuM gaurava karanArA pAvaka nAmanA girIdhara (pAvAgaDha) para caDyo. te girIMdranA adabhuta zobhA-samUhane jotAM aMta:karaNamAM vicAra karyo | game tevo pAga parvata, pRthvIno AdhAra hovAthI lokamAM tIrtha kahevAya che. to te jaina maMdirathI pavitra thaIne tema kahevAya temAM zuM kahevuM? kahyuM che ke - 'giranAranAM darzana karatAM, zatrujyagirine namana karatAM aSTApada tIrthanuM smaraNa karatAM, sametagirinuM dhyAna karatAM, pAnakAdri (pAvAgaDha) para caDatAM ane arbudAcala (AbU)ne pUjatAM pavitra citravALA manuSyanuM karoDo bhavomAM kareluM pApa kSaya pAme che." ema vicAra karIne subuddhimAna te maMtrIe (tejapAle) pAvAgaDhamAM jagatane Azcarya upajAve tevo sarvatobhadra nAmano naMdIzvaranA karma jAna mATe kaMTeliyA jAtinA pASANanA 16 thAMbhalAo A pAvana parvata (pAva gaDha) thI jalamArge AvyA hatA evo ullekha vi.saM. 1361mAM racAyelA prabaMdha ciMtAmaNi (vastupAla-tejapAla prabaMdha)mAM maLe che. A parathI pAvAgaDha atiprAcIna tIrtha che teno khyAla Ave che. A pAvAgaDha tIrthano punaruddhAra karavA mATe paramAra kSatriyodvAraka, cAritra cUDAmaNi, jena divAkara AcArya zrImad vijaya indradinna surIzvarajIe I.sana 1981mAM preraNA karI.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 amRta mahotsava smRti graMtha teozrInI preraNAthI tA. 22-6-198ramAM paramAra kSatriya jaina sevA samAja TrasTanI sthApanA karavAmAM AvI. pAvAgaDha tIrtha yojanAnI rUparekhA taiyAra thaI ane hAIve para zrIciMtAmaNi pArzvanAtha jinAlaya, upAzraya, dharmazALA, bhojanazALA tathA kanyA chAtrAlayanuM nirmANa karavAno nirNaya karyo. cAMpAnera gAmanA parisaramAM ekeya zvetAMbara jinamaMdira na hovAthI vaizAkha suda 12 tA. 2-5-1985nA zubha divase derAsara nirmANakAryanI khananavidhi thaI. A avasare upAzraya, bhojanazALA tathA kanyA chAtrAlayano zilAnyAsa thayo hato. cAMpAnerathI boDelI - choTAudepura vistAramAM paramAra kSatriyonI Azare 5,0,000 thI 6,0,00 nI vastI che. temAMthI eka lAkha paramAra kSatriyo AcArya zrImad vijyaIndradisUrIzvarajI mahArAjanA upadezathI ane zrIparamAra kSatriya jaina dharma prasAraka sabhAnA prayAsathI jaina dharmanuM pAlana karI rahyA che. A paramAra kSatriyonA jIvanane zramaNa bhagavAna mahAvIra prarUpita ane pratipAdita ahiMsA, saMyama ane tapAdi mokSamArgI saMskArane anulakSI banAvavA mATe pAvAgaDhamAM nArI saMsthAnI sthApanArUpa kanyA chAtrAlayanI zubha zarUAta thaI. hAlamAM temAM 40 paramAra kSatriya bALAo lAbha laI rahI che. kanyA chAtrAlaya khUba ja saMtoSakAraka rIte pragati karI rahyuM che. ahIM gaganacuMbI zikharabaddha jinaprAsAdanuM nirmANa thayuM che jemAM mUlanAyaka rUpe zrIciMtAmaNi pArzvanAthe birAjamAna che.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 amRta mahotsava smRti ratha 9. apUrva maMgalamAlA [mAnatuMgAcArya viracita "bhakatAmara stotra' no kAvyAsvAda) - mahendra a. dave kavi mAnatuMgAcArya racita "bhaktAmara stotra" mAtra jaina samAjanuM ja nahIM, mAnavamAtranI Atmika unnati mATenuM UrdhvabhAvapreraka, ramaNIya kAvya che. potAnA kaSAyone dhImedhIme choDatA jaIne, bhavabandhanomAMthI mukta thatA jaIne potAnA caitanyakoSamAM rahelA zivatvane pragaTAvavuM ane ema tIrthakara. banI rahevuM e mAnavImAtranuM aMtima jIvanalakSya che. mAyAnAM, mAnanAM, lobhanAM, pUrvagranthionAM kAMI keTakeTalAM sUkSama bandhano ApaNAmAM ane ApaNI AjubAju aMdarabahAra mULiyAM nAMkhIne paDyAM hoya che ! janmajanmAMtaranI vAsanAo rUpe ApaNAmAM UtarI AvyAM hoya che. kAyAne koTaDe baMdhAyelA jIvAtmAne saMsAranAM sImita sukhadu:khomAMthI, rAgadveSomAMthI mukata thavAnI koIka AMtara jhaMkhanA internal urge - jAge che. "mamatA, tuM nA gaI more manase' A tulasIdAsano ja nahIM, ApaNA sahuno AMtarika valopAta hoya che. paNa mAtra jhaMkhanAthI ja A bandhanomAMthI mukta thavAtuM nathI. e mATe jarUrI che satya mATenI jAgarUkatA, vipattione svIkAravAnI taiyArI, titikSA ane aDaga zraddhA! prabhuno anugraha hoya to ja haiyAmAM zraddhA Uge. AvA anugrahane pAmavA mATe nitAnta bhakti e ja uttama sAdhanApaMtha che. A paMthe pahelAnAM kama kapAya che, bandhane dUra thAya che. prabhubhaktinA A amara stotramAM prathama tIrthaMkara prabhu AdinAthanA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ apUrva maMgalamAlA 59 divya guNonuM, temanA sattvazuddha rUpanuM temanA lokottara prabhAvonuM udAraramaNIya nirUpaNa thayuM che. enuM bALaka kevuM che te mAne pUcho to dareka mAtAne potAnA saMtAnamAM kayo ja dekhAze. priyapAtranuM sarva kAMI manohara lAge. mAnatuMgAcAryane AdinAtha mATe nitAnta prema che ane "bhaktAmara stotra' e premano ramaNIya udgAra che. - vasantatilakA chaMdanAM 48 zlokapuSpothI gUMthAyelI A maMgalakAvyamAlAmAM sUtrarUpe kavinI prabhubhakti che. kAvyAraMbhe sahaja namratA sAthe kavi, potAnI maryAdAone kAraNe AdinAthanA gAgonuM varNana karavA asamartha hovA chatAM temanuM guNakIrtana karavAnI utkRSTa bhAvanA che te vAtane, sundara daSTAnto ApIne mUrta kare che. A vinamra udgAro sAta zloko sudhI vistare che. potAne buddhi vinAnA, vigata zakti, alpajJa ane upahAsapAtra gaNAvatA kavi potAnI parimita zakti ane prabhunI aparimita mahattAne ramaNIya kAvyavANImAM mUrta kare che. rAmayANaprasiddha candrabiMba ane bALakahakanI vAta vaNI letA kavi kahe che, jalesthita candrabiMba pakaDavA abudha bALaka tophAna kare che tema he prabhu! huM ApanI stuti karavA pravRtta thayo chuM. hRdayamAM parama nirdoSatA ane prApti mATenI bALaka jevI haTha hoya to ja prabhune pAmI zakAya-A vAtane kavie kevI kaLAtmaka rIte ahIM sUcavI dIdhI che. bIjuM daSTAnta prANIsRSTine sparze che. potAnI zakti nahIM hovA chatAM haraNI potAnA saMtAnanuM rakSaNa karavA bhalabhalA siMhanI sAme kevI dhasI jAya che? bALakanuM yogakSema e mAbApa mATe sahaja vAtsalyanuM pariNAma che. Apane mATenA paNa AvA ja vizuddha premathI ApanI stutinuM gAna karavA huM tatpara thayo che. saMsAra jIvananAM be daSTAnta ApIne have kavinI najara prakRtivizva upara pahoMce che. kavinI namratA kevI vANImAM vyakata thAya che? kavi kahe che alpajJa huM dhRtavate parihAsapAtra, vad bhaktithI ja stuti A racato gayo che. gAto dIse madhura kokila jo vasanta, te to prabhAva sahu ye sahakArano che... (6)
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti gayA jema vasantanI madhura prakRti ane praphulla AzramaMjarI kokilane gAto karI mUke che tema he prabhu! ApanuM darzana mane gAto karI mUke che. kavinI zradhdhAvANI avirata vahe jAya che. A daSTAnta juo. natinI; muIBtimuti namUvin! kamaLapatra upara paDeluM jaLabindu motInI jema camake che tema mArI A sAmAnya prArthanA paNa mAtra prabhunA kAraNe ja manohara banI raheze. AdinAtha prabhunA guNo tathA zaktionuM varNana karatAM kavi jainadarzananA eka mahattvanA pratipAdanane zlokarUpa Ape che. kAvyanA dasamA zlokamAM kavi kahe che ke he prabhu! ApanI kRpAthI mAnavI devatulya banI rahe che, tunyA mavati vita: ApanI stuti karato mAnavI bhavabandhanomAMthI mukta thaI prabhusama banI zake che. kavinI AnaMdavibhora vANI AgaLa vadhe che. mAtA mATe saMtAnanuM sarva kAMI sundara ja hoya, tema bhakta mATe iSTadevanuM sarva kAMI madhura ja che. kavi kahe che, he prabhu! mane ApanuM ananya darzana thAya, ApanA mukhAravindane joto ja rahuM. A darzanasukha mane anyatra kyAMya prApta nahIM thAya. ApanuM rUpa to advitIya che. rAga ane ruci, Asakti ane jhaMkhanA; A badhAthI parama virakta evA ApatuM virala vyaktitva zAMtinA parama dhanya paramANuothI ghaDAyeluM che. ApanuM dArika zarIra atyaMta tejasvI, ApanuM vyaktitva rAgadveSarahita ane ApanI mukhamudrA parama prazAntimaya che. ApanA astitva mAtrathI pragaTatI zAMtino prabhAva apUrva che. AdinAthanA AvA prabhAvane kavi eka atIva sundara kalpanAcitra dvArA sAkAra kare che. rIpoDaparvamasi nAtha! kapriNa: he vizvanA acala prakAzarUpa nAtha! Apa to dhUmra vinAnA, vATa vinAnA, telanI jarUra vinAnA, tribhuvanane prakAzita karanArA, bhISaNa pavanathI pAga calita nahIM thanArA, jIvonA aMdhakArane dUra karanArA, satata prakAzamAna dIpaka che. prabhunA aparimeya prabhAvane kavi vAva che. ApanuM mukhacanA jagatanA aMdhakArane dUra karatuM hoya tyAre sUryacandranI paNa zI jarUra che? taiyAra thaI gayelI DAMgaranA khetaramAM pANI bharelAM vAdaLAMnI zI jarUra che? kavie hariharanAM caritro joyAM che, paNa AdIzvarane joyA pachI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ apUrva maMgalamAlA anya koI paNa deva tarapha kavinAM zradhdhA-bhakita vaLyAM nathI. kavi kahe che mAruM mana to sadA ApanAM caraNomAM ja raheze, eka janmamAM nahIM; bhavAntare paNa anya koI devane mAruM hRdaya svIkArI zakaze nahIM. potAnA iSTadeva paratvenI kevI akhaMDa zraddhA! badhA ja bhaktonI AvI hRdayasthiti hoya che. tulasIdAsa dhanuSyabANa vinAnA anya koI paNa deva samakSa mAthuM namAvavAnI nA kahI de che. to bhakta kavi dayArAma gopIjanavallabha kRSNa sivAya koIne paNa haiye svIkAravA rAjI thatA nathI. "jA kI rahI bhAvanA jaisI prabhu mUrata dekhi tina taisI." potAnA ArAdhyadeva mATeno ananya anurAga-janmAMtarane prema-enuM nAma bhakti. merUtuMgAcArya vicAre che, AvA parama dhanya prabhunAM mAtA kevAM maMgalamUrtisamAM haze? jagatamAM aneka putrone aneka strIo janma Ape che. paNa yugAntare evA koIka puNyAtmA pragaTe che; je vizvano aMdhakAra dUra karIne amara bane che. AvA puNyAtmAne janma ApIne mAtAno khoLo dhanya bane che. kavi, prabhunAM mA marudevIne yAda karatAM, AnaMdavibhora banI jAya che ane sAthe kavivANI paNa dhanya thaI rahe che. 'strINAM zatAni zatazo janayanti putrAn nAnyA sutaM tvaduyamaM jananI prsuutaa| sarvA dizo dadhati bhAni sahastrarazmiM prAcyeva digjanayati sphuradaMzujAlam // devapuruSane janma ApanAra mAtA ane sUryane pragaTAvanAra pUrva dizA kavi mATe sarakhAM che. badhI dizAone khoLe aneka tAraliyAo TamakatA, malakatA hoya che, paNa sUryane to mAtra prAcI-pUrva dizA ja pragaTAve che. sUryane janma ApIne pUvIno khoLo kevo dhanya bane che? kavinI sarjakatAno anubhava karAvatI A paMkti "bhaktAmara stotra'nI merupaMkti banI rahe che. | mukti mATeno ekameva paMtha AdinAthanAM caraNomAM rahelo che. prabhune yogya rIte samajI-pAmIne mAnavI bhavabanomAMthI mukta banI zake che. kavi kahe che, tyAmeva cApattapya gati mRtyuM! prabhunAM caraNomAM mRtyune jItavAnI zakti che. karmano bhAra mAnavIne paLepaLa saMsAranI gaDamathalamAM
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti vAMka gUcave che. laukika jIvananI AvI mAnasikatAmAMthI chuTakAro eTale mokSa. kAvyane prAraMbhe mukhya prApya ane ahIM tame paNa kahIne kavi samyakatvano mahimA sUcita kare che. "tatvArthasUtra"ne prAraMbhe kahyuM che. tema samyak TarzanajJAnavRtriAni mokSa: | samyapha zraddhA, samyapha jJAna ane samyapha caritra A che TUMko mokSamArga. A eka ja zabda "bhaktAmara stotra'ne jaina adhyAtmanA aMtarAtmA sAthe joDI de che. 24-25-26 zlokomAM kaviSTinI vistRta kSitijo ane hRdayano UchaLato AnaMda banneno anubhava thAya che. kavi AdinAthane kevAM kevAM saMbodhanothI yAda kare che? avinAzI, acinta, guNadhAraka, brahmasvarUpa, ananta, kAmavinAzaka, yogIzvara evA prabhune varNavatA kavinI vahetI vANI gItAnA 11mA adhyAyamAM vizvarUpadarzane arjunanI tathA kavi puSpadantaracita "zivamahimnastotra'nA 26 tathA ra9 lokonI asmalita, UchaLatI kavivANInI smRti tAjI kare che. akhila brahmAMDamAM eka ja paramatatvane jotAM kavine mana zaMkara, brahmA, puruSottama ke budha e sarva nAmarUpa bheda vilIna thaI gayA che. kavi, kahe che, jJAnarUpa buddhine kAraNe he prabhu! Apa buddha cho, trilokanA kalyANakartA hovAthI Apa brahma cho, saMpUrNa hovAthI A5 puruSottama cho. jaina darzanano anekAMtavAda ahIM jaNAya che. AvA prabhune namaskAra karatI kavitA puSpamAlikAnI jema sArI rahe che. tubhyaM namaH tribhuvanArtiharAya naath| tubhyaM nama: kSititalAmala bhuussnnaay| tubhyaM namaH trijagataH prmeshvraay| tubhyaM namaH jin| bhvoddhishossnnaay|| traNa bhuvananA du:khahartA, pRthvIlokanA parama AbhUSaNa rUpa evA prabhune mArA namaskAra ho! A paMktinuM cothuM caraNa kevuM motIsamuM che? saMsArasAgarane zoSI lenArA prabhu jinendrane mArA namaskAra ho. kavie AdinAthane saMsArasAgarane zoSI lenAra kahyA che temAM ghaNuM aucitya che. saMsAranI Asaktio pANInA jevI ja pravAhI; tarala aptaraMgI; sahejamAM bASpa thaI jAya evI chatAM enI tarasa kevI tIvra? he prabhu! ApanI kRpAthI mArI sarva saMkucita Asaktio sukAI jaze; saMsAranI tRSNAo zoSAI jaze.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ apUrva maMgalamAlA 63 bhaktAmara stotra" nA 28 thI 35 sudhInA zlokomAM kevaLajJAna pragaTayA pachInA tIrthakara bhagavAnanA aSTamahAprAtihAryone kavi varNave che. eka eka zabdacitramAM eka eka prAtihAryanI vigata uparAMta kavi te sarvanI vaicArika bhUmikAne sundara alaMkAro dvArA saMketita kare che. keTalAMka citro joIe. azoka vRkSa nIce beThelA ApanA dehamAMthI pragaTatAM tejakiraNo UMce jAya che ane pelA nIlaraMgI azokapatro A tejakiraNonA prabhAvathakI hajuraMgI banI jAya che, emano nIlaraMga jhAMkho thato jAya che. AdinAthanA saMparkathI bhArekamI jIva haLukarmI banato jAya che. udayAcala parvatanA zikhare suhAtA sUryabiMbanI jema Apa maNimaya siMhAsane zobhI rahyA cho. uparathI paDatAM, vahetAM jharaNAMo vaDe jema meruparvata zobhe che tema mogarAnA puSpasamA zveta cAmaro thakI Apa zobho cho. covIsa devo ApanI pathupAsanA kare che chatAM he prabhu! Apa to girizikharanI jema acala ja raho cho. AdinAthanI udAtta, madhura ane saumya vANIne varNavatAM kavinI vANI paNa madhuramaMjula banI jAya che. mandArasundaranameru supaarijaat| santAnakAdi kusumotkara vRSTiruddhA / gandhodabindu zubhamanya mrutprpaataa| divyAdivaH patati te vacasAM titirvA // he prabhu! sugaMdhita jaLabinduo ane zubha, manda samIranI herakhIo sAthe AkAzamAMthI maMdAra, nameru, pArijAta Adi svargIya puSponI ApanA upara vRSTi thaI rahI che. A puSpavarSA ApanAM vacanonI divya dhArA jevI lAge che. AkAzamAMthI varasatI puSpavRSTinuM kevuM AhalAdaka citra, kevI manohArI kalpanA ane kevI sukumAra bhASA! kavi puSpone prabhunI vANI sAthe mUkIne kAvyane dhanya banAvI de che. kavi kahe che, he prabhu! ApanA mastaka pAchaLanuM tejavartuLa sUrya karatAM tejasvI ane pUrNa candra karatAMya zItaLa che. emAM sUryanuM teja che paNa ugatA ke ugratA nathI, candranI zItaLatA che paNa enI jhAMkhapa nathI. AdinAthanAM caraNonI zobhA to koI anerI ja che. kavi kahe che, ApanA caraNanakhanuM teja suvarNakamaLasamUhanA teja jevuM saumya sundara
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 amRta mahotsava smRti graMtha che. ApanAM pagale pagale divyakamaLo racAtAM jAya che. pAdau padAni tava yatra jinendra dhttH| padmAni tatra vibudhAH priklpynti| he prabhu! jyAre Apa jIvonAM duHkha dUra karavA dharatI upara vicaraNa karo cho tyAre ApanA caraNasparzathI dharatI pulakita banI jAya che. Apa mAnavakalyANa arthe vihAra karo cho tyAre Apane mATe sarvakAMI zAntAnukula banI rahe che. uttarAdhyayana" noMdhe che tema bhagavAna mahAvIre krodha, mAna, mAyA mAyAne saraLatAthI ane lobhane saMtoSathI jItavAne kahyuM che. "bhaktAmara stotra" ne 38 thI 46 sudhInA zlokomAM kavi A vicArane kavitAnI rUpaka-pratIkanI zailImAM eka eka zabdacitra dvArA mUrtarUpa Ape che. AtmAnA cAre kaSAyo, bhavabano, zArIrika kaSTo mAnavIne kevo vyAkula banAvI de che ane prabhunAma smaraNathI e sarva saMtApomAMthI mAnavI kevI rIte mukta banI zake che te vAtane kavi ahIM rajU kare che. paheluM citra juo. kapALethI jharatA madathI kharaDAyelo ane AjubAju guMjArava karatA bhamarAothI gusse thayelo hAthI sAmethI dhasI AvI rahyo che. prabhune Azare rahenArAno vALa paNa vAMko thavAno nathI. hAthI eTale mAna, gaurava ane pratiSThAnuM moTAI ane mithyAbhimAnanuM pratIka. ApaNe kevAkevA ahajanita khoTA khyAlomAM pUrvagrahomAM ApaNuM ane ApaNAnuM ahita karatA hoIe chIe? prabhunI kRpAthI ApaNuM aham ane tajajanya avinaya dUra thAya che. have bIjuM citra. sthAnaka siMhe tarApa mArIne hAthInuM gaNDasthala cIrI nAkhyuM che. emAMthI lohIbhInAM motI dharatI upara sarI rahyAM che. dadaDatA lohIne jetAja siMha atyaMta krodhita thaI gayo che. paNa, nA. he prabhu! Apane zaraNe rahelAne A siMha kAMI karI zakavAno nathI. sattA, abAdhita adhikAra, bhautika tAkAta ane bhISaNa kodhanuM pratIka che siMha. pAzavI zakti, tophAnI sattA ane emAM maLe amaryAda gusso. kevAM kharAba pariNAmo Ave? prabhunI jenA upara kRpA hoya teno krodha zamI jAya che. have trIjuM citra sarjAya che. cAre bAju pralayakALanA ucca agni jevo, javALAo okato
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ apUrva maMgalamAlA 65 dAvAnaLa sAme dhasI Ave che. kavi kahe che, he prabhu! ApanA nAmakIrtanarUpa jaLathI A bhayAnaka dAvAnaLa zAMta thaI jaze. saMsAranA arthamAM vananuM pratIka to jANItuM che. vanamAM pragaTelo dAvAnaLa eTale ke saMsAranI sarvabhakSI mAyA ApaNA astitvane bhasmarUpa karI de che. prabhunA nAmasmaraNathI Avo mAyAdava zamI jAya che. mAna, krodha ane mAyA upara to aMkuza prApta thayo paNa hajI saMgrAma pUro thayo nathI. poNA bhAgano jaMga ja jItAyo che. havenuM vighna pasAra karavuM eTaluM kaThina nathI chatAM bhayAnaka jokhamothI bharapUra to che ja ! ApaNA mananI sImAo kyAreka A vighna AgaLa ApaNane aTakAvI deze, vinipAtanI khAImAM pheMkI deze. saMsArapaMtha upara sAme lAla AMkho vALo, madonmata, kutkArato sApa paDayo che. enI upara eka paga paDaze ane sarva vinAza! thoDIka samajaNa, thoDIka caturAI ane AtmajAgRti haze to vATe phaMTAIne rasto pAra karI zakAze. sApa ApaNane kAMI nahIM kare. sApa eTale saMsAranAM lobhasthAno, lalacAvanArI paristhitio. haiye prabhu vasyo haze to AvA aneka sarpo oLaMgI zakAze. Eternal vigilance is the price of purity. jarUra che satata jAgRtinI. svAmI vivekAnaMdane paradezamAM eka ThagArI strIe kahyuM, "svAmIjI! mane tamArA jevo dIkaro joIe che." svAmIjIe evo ja caturAIbharyo javAba vALelo, "mane ja tamAro dIkaro gaNI lo ne?" kozAne yogya uttara ApatA sthUlibhadra yAda Ave che? kAvyanA 43-44 mA zlokamAM jIvananuM kurukSetra rajU thAya che. cAre bAju madamasta ghoDAo UchaLI rahyA che, hAthIonI ciciyArIo saMbhaLAI rahI che, yuddha to zarU thaI gayuM che. sainikonA bhAlAothI hAthIo vIMdhAI rahyA che, emanA zarIramAMthI vahetA raktapravAhamAM kharaDAyelA yoddhAo tumula yudhdha karI rahyA che. A bhUmi uparanuM kurukSetra yuddha to aDhAra divase pUruM thayuM paNa mAnavahaiyAnA yuddhano kyAreya anta nathI. haiyAnI jAgRta cetanA ane karmo vacceno, sat ane asat vacceno A saMgrAma ApaNA sahunA aMta:karaNamAM satata cAlI rahyo che. haiyAnA rathano sArathi jo kRSNa hoya to jIvananuM yuddha jItI zakAya. he prabhu! ApanA nAmasmaraNathI, ApanI kRpAthI ame sahu A AMtarayuddhamAM vijayI banIne sAcA jina banI
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha zakIzuM. ahIM kavi jalaMdaranA rogInuM eka vilakSaNa citra Ape che. jagatamAM aneka AdhivyAdhi upAdhio che. emAM prathama gaNAya dehanuM kaTa, kavi kahe che, jalaMdaranA bhayAnaka rogathI vikRta dehadazAne pAmelo maraNonmukha mAnavI paNa AdinAthanI kRpAthI rogamukta thaI rahe che. dehanuM kendra che peTa peTamAM pANIno saMgraha eTale jalaMdara. saMgraha-parigraha-mAtra ananta du:khatuM kAraNa. jalaMdara jevA asAdhya rogamAM dardInI dhIraja, titikSA ane sahanazIlatAnI kasoTI thAya che. sarva prakAranAM bhojana, are! pANI paNa lIdhA vinA dehane TakAvavo e kaparI dehatapasyA che. deha vize jema jalaMdara tema AtmA vize karma e asAdhya manovikRti che. A bannene dUra karavA tanano ane manano kaThora saMyama ane prabhukRpA jarUrI che. ApAdakaMTha lahazRMkhalAothI baMdhAyelA mAnavInI sthiti kevI dayAjanaka hoya? baMdhano pAchAM evAM jaDabesalAka ke enAthI aMgo pANa cholAI gayAM hoya. Avo manuSya paNa prabhu AdinAthanA nAmasmaraNavaDe baMdhanamukta thAya che. ApaNe sahu aneka sthaLasUma baMdhanamAM baMdhAyelA hoIe chIe. prabhunI bhakti sarve bhavabaMdhanomAMthI mukti apAve che. prabhunA nAmasmaraNathI saMsAratva kapAtuM jAya che ane AtmA vyApaka jIvanta sattA sAthe ekarUpa thato jAya che. ApaNAmAM raheluM devatva pamaratuM jAya che. ApaNe mAnavI maTI tIrtha banIe chIe, tIrthakara banIe chIe. prabhukRpAnuM AthI vizeSa kalyANakArI pariNAma bIjuM kayuM hoI zake? A zlokanI vyaMjanA spaSTa hovA chatAM paMktinA vArtha anusAra mAnatuMgAcAryanA jIvana prasaMgane ahIM vaNI levAmAM AvyAnuM mAnavAmAM Ave che. ApaNA jevA dharmabhIru bhoLuDA samAja mATe Ama banavuM sahaja che. mahAna vyaktitvanI hayAtimAM ja enA vizenI camatkAraka kathAo pragaTatI, prasaratI hoya che. harSanA (7 mI sadI) darabAranA anya be kavio bANa ane mayUra vize paNa AvI kathAo pracalita che. "caMDIzataka" gAIne bANanAM kapAI gayelAM aMgo puna: saMdhAI gayAM, "sUryazataka" nA paThanathI kavi mayUranA deha vizeno koDha zamI gayo ane rAjAe kasoTI karavA mAnatuMgane paherAvelI lohasAMkaLo "bhaktAmara stotra' nA gAnathI chUTI thaI gaI. zaktipUjA mATe bANanI kathA, sUryapUjAnA prasAra mATe mayUranI kathA ane jinadharmamAhAtma
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ apUrva maMgalamAlA mATe merutaMganI A kathA upasI AvyAnuM samajAya ema che. kAvya e kalpanA ane rUpaka-pratIkanuM vizva che. emAM tathyanuM satya nahIM paNa bhAvanAnuM satya mUrta thayuM hoya che. lokahRdaya ghaNI vAra kavitAnI vigatone aitihAsika mAnI le che ane emAMthI AvI kathAo pracalita bane che. kharekhara to rUpakAryane samajavAthI kAvyano sAco marma pakaDAya che. ApaNe jIvananA vividha bhautika, mAnasika, bhAvAtmaka ke sAMjogika baMdhanomAM baMdhAyA hoIe chIe. niyatiprerita citravicitra saMjogonA baMdhanamAM phasAyelo mAnavI emAMthI mukta thavA kevo talasato hoya che? kavi mAnatuMgAcAryano talasATa ApaNA sahuno talasATa che, emanI prArthanA ApaNI sahunI prArthanA che. kavine haiye muktinI jhaMkhanA che, prabhu paratvenI apAra zraddhA che. mukti e mRtyu pachInI nahIM, mRtyu pUrvenI satata cidAnaMdanI sthiti che. prabhunI kRpA hoya to mukti ApaNA caraNomAM AvIne vase che. ane e mukta banelA mAnavIno AnaMda kevo avarNanIya haze? akhAe kaheluM ne? zAM zAM rUpa vakhANuM saMto, zAM zAM rUpa vakhANuM, caMdA ne sUraja vinA mAre vAyuM che vahANuM." mukta mAnavInI khumArI ane mastI judI ja haze. kavi kAvyanA samApanamAM kahe che-A ramaNIya kAvyamAlikA je koI kaMThe dharaze te unnata mAnavIne mokSarUpI lakSmI prApta thaze. taM mAnatuMDAmavA samupaiti nI ahIM kavie potAnuM nAma to vaNI lIdhuM, paNa samasta kAvyanI eka mUrdhanya abhivyakti paNa siddha karI lIdhI. 'lakSmI' zabdane pracalita dhanasaMpattinA arthamAM nahIM paNa zobhA, saMskAritA, jJAnamayatA, saMvAditA, guNasamRddhi-A arthamAM samajatAM uparyukta saMskRta zabdono marma vadhu ujjavala lAgaze. bhautika dhanasaMpatti-lakSmI-to caMcala che, vikArone uttejanAra che. prabhunA bhaktane AvI-viSNuvirahitA lakSmInI lezamAtra icchA na hoya. bhakti e ja bhakta mATe sAcI saMpatti-lakSmI-che. bhaktinA sparzathI jIvataranuM kalyANa thAya, mana ane AtmA UrdhvagAmI bane, baMdhanomAMthI mukti prApta thAya. AvA bhakatanA haiye apAra sahiSNutA haze, parama namratA haze, aMtaramAM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 amRta mahotsava smRti graMtha unnata AtmAnI khumArI haze. madhura hRdayasaMvAdathI AnaMdita ane saMtuSTa rahenAra dhanya mAnavIne ApaNe sAkSAt nArAyaNa kahIzuM, parama tIrthakara kahIzuM. aDatAlIsa (keTalAkane mate cuMmAlIsa) zloka puSpothI gUMthAyelI A maMgalamAlAnI bhAvasugandha to ApaNe mANI. A mAlikAnAM puSponuM saundarya ane rasAtmakatA paNa eTalA ja manohArI che. bhaktAmara stotra' nI bhASA, kalpanAo, citro, alaMkAro sarva kAMI nitAntaramaNIya che. kAvyanA prAraMbhamAM kavinI namratA kevAM AkarSaka daSTAnto dvArA vyakta thAya che? candrabiMbane pakaDavA haTha karatuM bALaka, siMhanA paMjAmAMthI potAnA bALakane bacAvavA tatpara hariNI, AmramaMjarInA prabhAve pragaTato kokilano TahukAra, kamaladalanI saMnidhine kAraNe zobhatuM jalabindu-kevI manohara daSTAnnAvalithI kAvya udho che? upamAcitronA sarjanamAM kavinI sarjakatAno anubhava thAya che. prabhune satata dIpaka tarIke varNavavAmAM, pAkI gayelA DAMgaranA khetara sAthe sarakhAvavAmAM, bhavajalanA zoSaka tarIke oLakhAvavAmAM merUtuMganI kalpanAzaktino paricaya thAya che. AdinAthanAM jananIne yAda karatAM kavinI vANI dhanya banI jAya che. AnaMdavibhora banI gayeluM kavihRdaya tyAre eka amara zabdacitra sarjI de che. prabhunA darzane banelo kavino 'surabhita, pulakti, mukharita zvAsa (sundarama) kAvyanA padepade anubhavAya che. yatkokila: kila madhau madhuraM virauti| (6) muvatA nathatimupaiti namUvinDA (8) udyat zazAGaka zucinirjhara vaaridhaarm| (30) gandhodabindu zubhamanda mrutprpaataa| (33) keTakeTalI paMktione yAda karIzuM? maMdAra Adi puSpo e to prabhuvANInI vRSTi che, ke prabhunA pagale divya kamaLo sarjAya che. ema kahevAmAM kavinI sarjakatAno anubhava thAya che. yathAprasaMga badalAtuM bhASAstara kavinI sarjanakarma paratvenI jAgarUktA sUcave che. gatasaMsthita ravi, kokita: tti maLe madhura virati, saMpUnaSNatarIDitavikatApa, nyatattavanodratane AvAM aneka udAharaNo A mATe ApI zakAya. vargonI svarabhaMjanalIlA kyAreka
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ apUrva maMgalamAlA ApoApa bhAva ke paristhitine sUcita karI de che. pratye vinati suddhAgAna "mAM puratu zabdanA varNoja bALaka jevAM nAcatAM kUdatAM sUryakiraNone sUcita karI de che. pracyotan madAvila vilola kapola muul| matta bhramad bhramaranAda vivRddha kopm|| paMktinA "la" ane "da' vargonAM Avartano DolatA AvatA hAthIne pratyakSa kare che. lohasAMkaLomAM baMdhAyelA mAnavInuM citra amara banavA sarjAyeluM che. ApAda kaNThamuruzRMkhala vessttitaanggaa| gADhaM bRhannigaDakoTi nighRssttjNghaa|| ahIM varSonA avAja dvArA ja lokhaMDanI karkaza beDIo ane e beDIonI mAnavazarIra sAthe ghasAvAnI kriyA sUcita thAya che. AdinAthane varNavavA kavi vAraMvAra sUrya ane candranAM upamAnone prayoje che. prathama daSTie eka ja upamAnano vAraMvAra thato upayoga ucita na paNa lAge, chatAM UMDANathI jotAM kyAreka banne paMktiomAM eka ja upamAna hovA chatAM kavi upamAnanA judA ja aMzane spazIne nAvInya siddha karI de che. 28 mI paMktimAM vAdaLAMnI pAse rahelo ane ema aMdhAkArane dUra karato sUrya ane taratanI 29 mI paMktimAM udayAcala zikhare zobhata. sUrya kevA judA lAge che? zloka 4-15-40-44 sAthe vAMcatAM citra ane zabdonuM punarAvartana jacatuM nathI. upara nirdiSTa zlokomAM vaDavAgni oktA, bhayAnaka magaramaccho dharAvatA mahAsAgaranuM citra lagabhaga samAna zabdamAlAmAM dorAyuM che. kalpAMtakAla pavanoddhatanakracakraM (4) kalpAMtakAla marutAcalitAcalena (15) kalpAMtakAla pavanoruddhata vahnikalpaM (40) ambhonidhau kSubhita bhISaNanakracakra (44) be virodhI jaNAtA bhAvAlekhana mATe eka ja upamAnano upayoga ucita na paNa lAge. saMsAranI mAyA mATe uchaLatA; bhayAnaka sAgaranuM upamAna samajAya ema che. (40) paNa cothA zlokamAM candra jevA zItaLa; snigdha guNonA sAgara evA prabhune vArNavavAnI kavinI azakti ane pralayakAlanA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ O amRta mahotsava smRti graMtha vAyuthI tophAnI banelA magaramarachothI bhayAnaka evA samudrane taravAnI azakti ahIM candra snigdha AdinAtha ane bhayAnaka sAgaranI saMnidhi AkarSaka jaNAtI nathI. praziSTa kALanA vasaMtatilakA chaMdanuM vaidika pUrvarUpa eTale zavarI chaMda. "zaphavara' zabdanA aneka arthomAM eka artha "vRSabha-'baLada' che. AdinAthanuM cihana baLadanuM che. AthI temanuM avaranAma RSabhadeva che. vRSabhano A saMdarbha AdinAthane bhagavAna ziva sAthe joDato jaNAya. 'bhaktAmara stotra' ne be zlokamAM (23 ane 25) maLatA nAcaH zivaH zivAya munI pabhyA?ane vaM zaMkaraNi jevA ullekho uparAMta kAvyanA ra6 mA zlokamAM paDaghAto puSpadantaracita "zivamahimnastotra' nA 28 mA zlokano bhAvAtmaka saMdarbha vicAraNIya che. 'bhaktAmara stotra' nA 23 mA zlokanI tvAmeva samyagu palabhya jayanti mRtyu| nAnyaH zivaH zivapadasya munIndra pnthaaH|| A paMktio to zivapUjAnI na hoya, tevo AbhAsa thAya che. jANItA mahAmRtyuMjaya maMtranI zivastuti paNa ahIM yAda karavA jevI che. 'bhaktAmara stotra' ane "zivamahimnastotra' A banne ramaNIya kAvyo eka ja yugakALamAM-7 mA saikAmAM racAyAM haze? jo ke A vize vadhu saMzodhanane avakAza che. kAvyanA nimittarUpa kavipakSe koI ugra; bhautika kaTokaTI hoya ke na hoya, 'bhaktAmara stotra' nA zabdezabda kavinI AdinAtha paratvenI UMDI; pragADha bhaktino ane muktinI AkaMTha tarasano anubhava thAya che. zabdanA sAdhana dvArA kavie amaratAnuM gAna gAyuM che, mAnavIne zivapade pahoMcavAno kalyANapatha pragaTa karyo che. AdinAtha prabhunI A vADamayI pUjA ApaNA sahunuM kalyANakAraNa banI raho.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 10. navAMgI vRttikara AcArya abhayadevasUri - bhogIlAla ja. sasirA zrI mahAvIra jaina vidyAlaye sadagata Agama prabhAkara munizrI puNyavijayajI mahArAjanI rAhabarI nIce Agama-saMzodhana ane prakAzananuM vidyAvistAranuM bhagIratha kArya AraMvyuM hatuM ane je munizrI jaMbuvijyajI mahArAja jevA pratibhAzALI manISI dvArA cAlu rahyuM che, enA anulakSamAM navAMgI vRttikAra AcArya abhyadevasUrino saMkSipta paricaya ahIM Apavo prastuta thaze. caMdragaccha (pAchaLathI kharatara gaccha)nA AcArya jinezvarasUri tathA emanA bhAI buddhisAgarasUrinA ziSya AcArya abhayadevasUrie jaina AgamonAM agiyAra aMgo paikI nava aMga upara saMskRta TIkAo racI ane teo "navAMgI vRttikAra" tarIke oLakhAyA. abhayadevasUrinI TIkAo nIcenAM nava aMga upara che - jJAtAdharmakathA (saM. 1120 I.sa. 1064), sthAnAMga (saM. 1120), samavAyAMga (saM. 1120) bhagavatI (saM. 1128 - I.sa. 1872), upAsaka dazA, aMtakRdadazA, amRtAropapAtika dazA, prazna vyAkarANa ane vipAkasUtra. papAtika TIkA ane prajJApanA tRtIya pada saMgrahaNI gAthA 133 temanI racanAo che. A uparAMta abhayadevasUrie jinezvarasUrikata sthAnaka upara bhASya, haribhadrasUrikRta paMcAzaka upara vRtti tathA ArAdhanAkulaka nAme svataMtra graMtha paNa rasa che. vaLI abhayadevasUrinI vinaMtIthI emanA gurubhAI jinacaMdrasUrie siMgaraMgazAlA" (saM. 1125 - I.sa. 1069) nAme grantha racyo hato. abhayadevasUrinI, uparyukata AgamagraMtho uparanI vRttionI prazastimAM ullekha maLe che te pramANe, e vRttionuM saMzodhana nivRttikulanA roNAcArye
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ navAMgI vRttikAra AcArya abhayadevasUri karyuM hatuM. saMzodhana karanAra paMDita pariSadanA droNAcArya mukhya hatA. (noMdhapAtra e che ke droNAcArya pUrvAzramamAM kSatriya hatA ane aNahilavADanA caulukA rAjA bhImadeva pahelAnI mAnA mAmA hatA) bhagavatI uparanI vRttinA lekhanamAM jinabhadranA ziSya yazazcaMdra abhayadevane sahAya karI hatI. sthAnAMgasUtranI vRttimAM abhayadevasUrie potAnI vRttiracanAnA mArgamAM rahelI muzkelIono nirdeza karatAM uttama saMpradAya arthAt adhyayana-paraMparAno abhAva, vAcanAonI anekatA, pustakonI azuddhi Adino ullekha karyo che. khAsa karIne bhagavatI sUtra uparanI vRttimAM temaNe potAnA pUrvakAlIna TIkAkAronA nirdepa karyA che, ane e nirdezonuM svarUpa jotAM e spaSTa che ke e pUrvakAlIna TIkAo paikI amuka to temanI sAme hatI, eTaluM ja nahi, paNa cUrNithI te bhinna hatI. A saMbaMdhamAM bIjI eka anuzruti noMdhapAtra che. prabhAcaMdrasUrikRta prabhAka carita' (saM. 1334 I.sa. 1278)nA "abhayadevasUri carita'mAM zAsanadevI abhayadevasUrine kahe che, "pUrve nirdoSa evo zIlAMka athavA koTayAcArya nAme AcArye agiyAra aMgo upara vRtti racI hatI. temAM kALe karIne be sivAya badhAM aMgono uccheda thayo che, mATe saMgha upara anugraha karavA mATe e aMgonI vRtti racavAno udyama karo." A uparathI abhayadevasUrie nava aMgo upara vRtti racI. udyotanasUrikRta 'kuvalayamAlAkathA'nI prazastimAM jemano ullekha che te tattvAcArya e ja zIlAMka athavA zIlAcArya haze, evo eka mata che, ane A zIlAMka te aNahilapura pATaNanA sthApaka vanarAjanA guru hatA. evI paNa eka paraMparA che. A sarva uparathI zIlAcArya AcArya haribhadrasUrinA samakAlIna hoI IsvIsananA AThamA saikAmAM thayA haze, evo ajamAyazI nirNaya AcArya jinavijayajIe karyo che. 'prabhAvaka carita'nA kartA prabhAcandrasUrie zIlAMka ane droNAcAryane abhinna gaNyA che. vizeSAvazyaka bhASa' uparanI vRttinA kartA koTayAcArya ja prabhAvaka carita'ne udiSTa haze, evuM anumAna saheje thaI zake che. zIlAcArye racelI "AcArAMgasUtra' ane 'sUtrakRtAMgasUtra' e be aMgo : uparanI TIkAo maLe che. "AcArAMgasUtra' uparanI TIkA pATaNa pAsenA gaMbhUtA (gAMbhu) gAmamAM racAI hatI. A baMne TIkAonI racanAmAM zIlAcAryane vAhagiNie sahAya karI hatI.
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 73 zIlAcAryanI pUrve 'sUtrakRtAMga' ane bIjAM aMgo upara TIkA athavA TIkAo hovI joIe, ema emanA ja vidhAna uparathI jaNAya che. AthI 'prabhAvakacarita'mAMnI uparyukta anuzrutinuM samarthana thAya che. potAnI TIkAmAM zIlAcArya eka sthaLe lakhe che, 'judA judA sUtrAdoMmAM nAnAvidha sUtro dekhAya che ane TIkA * saMvAdI eka paNa Adarza maLI zakyo nathI. AthI amuka eka ja Adarzane anusarIne vivaraNa karyuM che, e vastu vicArIne koI sthaLe sUtrathI visaMvAda jaNAya to cittavyAmoha na karavo'. - "prabhAvakacaritane AdhAre kahIe to "AcArAMga' ane 'sUtrakRtAMga' TIkAo zIlAcArye racI, je hAla maLe che. paNa zIlAcAryanA samayamAM paNa aMgo upara pUrvakAlIna TIkAo hatI, je pachIthI lupta thaI. zIlAcAryanI be TIkAo potAnI samakSa hatI tethI bAkInAM nava aMgo uparanI TIkA abhayadevasUrie racI. temaNe sUcita karelI anya TIkAo ke vRttio bIjA koI vidvAna ke vidvAnoe racI hovI joIe. Agama sAhityanA sauthI pramANabhUta TIkAkAromAM abhayadevasUrinI gaNatarI thAya che. e TIkAonI sahAya vinA aMgasAhityanAM rahasya samajavAnuM pachInA samayanA game tevA ArUDha vidvAno mATe paNa lagabhaga azakya banyuM hota. pachInA samayanA TIkAkAro ane abhyAsIoe niraMtara abhayadevasUrino AdhAra lIdho che. siddhasena divAkaranA "sanmati tarka upara 'tattvabodha vidhAyinI" athavA vAdamahArNava' nAme mahAna TIkA lakhanAra abhyadevasUri rAjagacchanA hoI navAMgIkArathI bhinna che. eka kALe abhayadeva nAma jaina sAdhuomAM khUba pracalita hatuM ane abhayadeyasUri nAmanA dasa AcAryo atyAra sudhI jANavAmAM AvyA che (mohanalAla dezAI, una sAhityano saMkSipta itihAsa'). navAMgIvRttikAra abhayadeva jevA mahApuruSa potAnA pUrvakAlIna vRttikArone je mAnAMjali Ape che te juo yadvAGmahAmandara manthanena zAstrArNavAducchalitAnyatuccham / bhAvArtha ratnAni mamApi dRSTau yatnAni te vRttikRto jayanti / * * *
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 11. zrI araviMdanI AdhyAtmika samAjanI vibhAvanA - ramaNalAla jozI zrI mahAvIra jaina vidyAlaye potAnI sthApanAnAM paMcotera varSa pUrAM karyA e maMgala prasaMga che. A saMsthAe zikSaNa, sAhitya, vidyA, jJAnaprasAranI prazasya pravRtti karI che. tethI 'amRta mahotsava smRti graMtha' mATe evAja koI viSaya upara lakhavAnuM pasaMda karuM chuM. Aje vyApaka banela mUlyahAsa ane mUlya-upahAsanI paristhitimAM bhAratIya saMskRtinA ucca AdarzanuM pravartana ja prajAne bacAvI zake. ApaNo purANo deza, jagatanuM AdhyAtmika netRtva levA nIkaLelo deza paNa e ghelachAmAM che. svAmI vivekAnaMde kaheluM ke hiMdustAnavAsIone kAMI ApavuM hoya te dharmanA drAvaNamAM apAya to ja ene pathya Ave evuM enuM viziSTa baMdhAraNa che. pahelAM dharma prajAjIvananI AdhArazilA hato. Aje dharmanI AkhI vibhAvanA parivartana mAgI le che. laukika jIvananI hatAzA ane pAralaukika jIvananI azraddhA e be vaccenI khAI pUrI zake evuM navuM cetanavaMtuM tattva nipajAvavuM rahyuM. arvAcIna kALamAM bhArate eka ekathI caDiyAtI vibhUtio ApI che. bhAratanI jANe e eka vizeSatA che ke enI cetanA samagratayA mahAna dhAraNa zakti batAve che. bhArata ekAda vivekAnaMda, ravIndranAtha, gAMdhIjI ke zrI araviMda utpanna karI zake, paNa samagra samAjanuM jyAM sudhI rUpAntara na thAya tyAM sudhI prajAkIya samutkarSa zakya nathI. A saMdarbhamAM ApaNA samayamAM zrI araviMde rajU karelI AdhyAtmika samAjanI parikalpanA preraka nIvaDe evI che. arvAcIna jamAnAnA ApaNA traNa mahApuruSo ravIndranAtha, gAMdhIjI ane zrI araviMdamAM, ekavAra prasaMgopAtta kahyuM hatuM tema, anukrame kavi'
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI araviMdanI AdhyAtmika samAjanI vibhAvanA 75 satyAgrahI' ane 'yogI'nuM svarUpa pradhAnatayA jovA maLe che. bhAratIya sabhyatAnuM cAra svarUpa temanI cetanA dvArA kevuM mukharita thatuM hoya che! nakhazikha bhAratIya evA A traNe mahAna tapasvIoe pAzcAtya jIvanarItinA uttamAzone evA AtmasAta karelA che ke temanI vANI vizvanA koI paNa saMskArI sajajanane sarakhI rIte pratItikAraka, preraka ane AhalAdaka nIvaDe che. potAnA viziSTa jIvanadarzanane abhivyakta karatI e vANIno jAdu haju paNa anero zrI araviMda TheTha bAlyakALathI pazcimanI sIdhI asara heThaLa AvelA. temanuM lakhANa paNa mukhyatve aMgrejImAM thayuM che. aMgrejI bhASA paranuM temanuM prabhutva adbhuta hovA chatAM temanA pustakanAM thoDAM pRSTho vAMcyA pachI enA lekhaka bhAratIya che e vAta ApoApa chatI thaI jAya che. mAnavInI vikAsayAtrAnuM aMtima zikhara buddhi nathI, ethI uparanI vastuo paNa AvelI che. atimAnasa cetanAne pRthvInA jIvanamAM barAbara sakriya karI zakAya e temanA ArSadarzanano prAthamika vibhAva che. tema chatAM zrI araviMda jeTalo buddhino samAdara keTalA ochA lekhakoe karyo haze! zrI araviMda potAno vAcaka amuka kakSAnI bauddhika sajajatA dharAvato saMskArI sajana che ema mAnIne AgaLa cAle che. enI AMgaLI pakaDI sanmAnapUrvaka badhuM batAve che (e prakriyAmAM ja buddhinI svAbhAvika maryAdAo khullI thatI hoya che.) ane potAnI vAta AtmapratItine aMte svIkAravI yA na svIkAravI e maryAdAvALuM kAraNa che ema kahe to paNa ApaNane emAM kazuM vAMdhAjanaka lAgatuM nathI. Ama thaI zake che enuM kAraNa zrI araviMdanI nema satyanA pragaTIkaraNanI che, ane rasa paNa hoya to te aMgeno mukhyatve to che koI Agavo dharma sthApavo; tattvajJAna ke yoganI koI matazALA UbhI karavI e temanuM lakSya che ja nahi. temaNe kahyuM che: "Our aim is not either to found a religion or a school of philosophy or a school of yoga, but to create a ground of spiritual growth and experience and a way which will bring down a greater truth beyond the mind not inaccessible to the human soul and consciousness." zrI araviMdanA jIvanadarzananA mukhya graMtho tarIke 'divyajIvana', 'gItA nibaMdho', 'yoga samanvaya", "mAnava itihAsaka" ane mAnava ekatAno
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti mAM Adarza' e pAMcane gaNavAmAM Ave che. zrI araviMdanuM vizALa jIvanadarzana mAnavajIvananA pAyAnA praznonI AmUlAgra cikitsA karatuM hoI svAbhAvika rIte ja mAnavajIvananAM aneka pAsAM para temanI maulika vicAraNA upalabdha che. lekhakanI daSTi satata potAnI jIvana-philasUphI para che ane enA prakAzamAM saghaLA praznonI parIkSA te kare che, paraMtu enI prakriyAmAM potAnI nityanUtana anubhUtinA rasathI e bAbato evI to risAI gaI hoya che, ane vicAraka zrI araviMdane kavi zrI araviMdano evo to sAthe raheto hoya che ke e vicAraNA vAcakane saheja paNa kaMTALAjanaka (Boring) ke bhArUpa (taxing) lAgatI nathI. vizvanuM utpatti svarUpa batAvatAM sAmAnya rIte to zrI araviMda DArvinanA utkrAMtinA siddhAntane anusaratA lAge che. vikAsakrama mAnasika saMkalpazakti dharAvatA manomaya prANI - "manuSya AgaLa aTakI javAno nathI, paraMtu manuSya je tattvano banelo che te vizvano AtmA, AdivicAra, Adi saMkalpa' prApta karIne manuSya potAnI prakRtino svAmI banI zake che, AthI AgaLa jatAM te vizvarUpI prakRtino paNa vadhu ne vadhu svAmI banI zake che, ane te vakhate atyAre tene potAthI vadhu baLavAna evI prakRti sAthe je kustI karyA karavI paDe che te karavAnI rahetI nathI. A kArya karavuM. eTale ke mana dvArA temaja manathI upara jaIne, A sArI prakRtimAM potAne prakaTa karI rahelA AtmAmAM, AtmatattvamAM pahoMcavuM, e Atmatatva sAthe potAnA svarUpamAM - potAnI zaktimAM, potAnI cetanA, saMkalpa temAM ja jJAnamAM ekarUpa banI rahelA, ekI sAthe mAnavInI rIte tema ja divya rIte potAnA ane jagatanA svAmI banavuM ane A prabhutva te mAnavajIvananA niyama ane dharmane anusarIne prApta karavuM, paNa te mAnavajIvana evuM haze ke je prabhumAM pahoMcIne potAnI pUrNatA pAmyuM haze tema ja prabhunI pUrNatAne ja jagatamAM prakaTa karI rahyuM haze" jagatanAM yugacakonA sanAtana yAtrI manuSya mATe AvuM bhAvi nimayeiluM te jue che. zrI araviMda DArvinanA saMgharSa (Struggle) ne jarA judI rIte sthAna ApyuM ane enA Natural Selection' nI jema mAnavanA sApekSa svAtaMtrane paNa svIkAryuM tema chatAM DArvinathI UlaTuM temaNe have pachInA vikAsakramanI aMtariyALa avasthAono cokkasa nakazo Apyo ane saMzodhana karatAM kAMIka vizeSa evI AMtaraSTi (Vision) thI manuSyanA bhAvinuM citra surekha dorI ApyuM. DArvinano Azaya koI
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI araviMdanI AdhyAtmika samAjanI vibhAvanA dharmapraNAlIne AghAta karavAno na hato, chatAM IzvaranA kartutva ne sarvoparItAne vicAra jemAM anusUta che te khristI saMpradAyane potAnA pAyA jamInadosta thatA lAgyA, jyAre zrI araviMdano siddhAMta tarkasaMmata hovA chatAM enA bAhya pariNAmone abhAve "avAstavika' lekhAyo ema paNa banyuM. A bannenA kAryanuM sAmyavaiSamya vicAravAnuM prastuta ja nathI. paraMtu zrI araviMdano sAmAjika darzananA A graMthamAM utkAntino savAla svIkRta satyarUpe hoI saheja nirdeza karyo. eka cheDe ghaNo nakkara saghana padArtha jaDatva ane bIje che. atimAnasa cetanA enI vacce aneka avasthA Ave che. e badhAnI siddhimaryAdA zrI araviMda tapAse che. bhUmikA aitihAsika che. ni:zaMka, paraMtu judAM judAM rASTro, samAjo ke sabhyatAonI vAta AvatI nathI. zrI araviMdano e upakama nathI. balake ema kahevuM vadhu ThIka che ke atyAranA itihAsavida analDa TaoNInmI ekavIsa jeTalI sabhyatAo (Civilizations) svIkAre che ane sabhyatAonA itihAsamAM vikAsa ane vinAzanI eka cAlu dhATI hoya che evA spaMglaranA (jo ke TaIngIno mata saMpUrNata: nathI eNbsarane anusarato ke nathI polibiyasane) maMtavyane AgaLa laMbAvI AhvAna ane pratyuttara ('Challenge and Response') nI prakriyA dvArA jenI vikAsagati che te sabhyatAono dhvaMsa thavAnAM kAraNo mukhyatve manuSyanI nAstikatA * anaitiktA che ema kahe che, ene badale zrI araviMda aneka pArzvabhUmikAmAM samagra mAnavasabhyatAnI paryAlocanA kavacituM pRthakkaraNAtmaka to kavacita samanvayAtmaka rIte kare che. atyAra sudhInA mAnavajAtinA puruSArthanuM saravaiyuM kADhI have enI gatividhi kaI dizAmAM haze te batAve che. e eka dekhIto virodhAbhAsa che ke rUDhicusta khristI dharma DArvinanA utkrAMtivAdano virodha karyo. te ja khristI dharma TaoNIbI dvArA puna:sthApanA mATe mathI rahyo hoya evuM lAge che. paNa jamAno badalAyo che. TaoNIbInA zakavata graMthonuM bahumAna karavA chatAM itihAsa eTale koI rAjakAraNa ke vigrahano ja nathI hoto, sabhyatAo yuddhathI nAza pAmatI nathI - mAnavasabhyatA avinAzI che. kArAgake kharI rIte to te jIvanapraNAlI che, dharmane vacce lAvavo binajarUrI thaI rahe che vagere viruddha abhiprAyo vyakta thayA che. ane temanA pratipAdanane "aMgata' lekhavAmAM AvyuM che. game tema, zrI araviMde AlekhelI mAnavajAtinA bhAvinI vyavahAru prakriyAmAM adhyAtmanetAono svIkAra che, pahelAM amuka manuSyomAM atimanasanuM avataraNa thaze, pachI e Principle bahoLA abhimukha janavarga
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 amRta mahotsava smRti vAM para kAma karaze vageremAM koIne dhArmika vidhi praNAlikAno navI rIte puraskAra thato lAge e saMbhavita che. paraMtu e vastu kadAca A AkhI vastuno aMtargata bhAga che. je prayoganAM pariNAmo mAnavajAtine sAmAnyata: anubhavamAM AvelAM nathI evA dAkhalAmAM bIjI koI dalIlane avakAza nathI. tema chatAM zrI araviMdanAM A vacano smaraNIya che ke, bhUtakALamAM jyAre jyAre AdhyAtmikatAnI koI moTI bharatI caDI AvelI che tyAre tyAre tenA pariNAmarUpe sAmAnya rIte koI eka khAsa prakArano navo dharma udaya pAmelo che. Avo navo dharma pachI pote eka navI vizvavyApaka vastu che ema jAhera karIne AkhI mAnavajAti upara potAne sthApita karavA prayatna Adare che. paraMtu AdhyAtmika bharatIonuM A pramANe AvatuM pariNAma haMmezAM eka akALenuM tema ja khoTuM pariNAma ja hoya che ane evA pariNAme koI gahana ane gaMbhIra vastune siddha karavAne badale UlaTI enI siddhine aTakAvelI hoya che. koI amuka dhArmika mAnyatA tathA svarUpa AkhA jagatamAM vyApaka banavA mATe, AkhA jagata upara potAne lAdavA mATe mahattvAkAMkSA dharAve ke te vastu ja mAnavaprakRtimAM rahelA vividhatAnA tattvathI viruddha janArI che, tathA kaMI nahi to AtmAnA eka lakSaNathI to UlaTI ja che. AtmAno svabhAva to eka vizALa-AMtaramuktino ane vizALa ekatAno banelo che. ane jagatanA pratyeka mAnavane ApaNe tenI potAnI prakRtinA mArge thaIne A vistRta AMtaramukti tathA vizALa ekatAmAM vikasavA devAno che.' Akho samAja, AdhyAtmika?' ghaDIbhara na manAtI e vAtane lekhake dIvA jevI spaSTa karI che. AdhyAtmika samAjanI kalpanA zrI araviMdanA uparyukta jIvanadarzananA svAbhAvika pariNAmarUpe che. kevuM che AdhyAtmika samAjanuM temanuM citra? AdhyAtmika banelo samAja potAnI samAjavidyAmAM vyaktine, saMtathI mAMDIne gunegAra sudhInI sarva vyaktione samAjajIvananA vividha prazno rUpe nahi nihALe, ane ema gaNIne te badhAne koI khUbIpUrvaka racelAM taMtramAMthI pasAra karI daI AkhA samAja mATe goThavelA koI eka bIbAmAM DhALIne harekane ekasarakhA sapATa karI nAkhavAno prayatna nahi kare, yA to pachI e taMtramAM temane pIsIne niSmANa karI devA nahi mAge. AdhyAtmika samAjanI samAjavidyA vyakitane AtmArUpe joze. e joze ke A anekavidha kakSAonA AtmAomAMthI keTalAka A vidyAnI jALamAM sapaDAI gayelA che ane tethI du:khI du:khI thaI rahelA che. to vaLI keTalAka
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 zrI araviMdanI AdhyAtmika samAjanI vibhAvanA vikAsa pAmIne puSTa banelA che. A samAjavidyA A dukhI AtmAone temanI durdazAmAMthI choDAvavAno prayatna karaze. vikasI rahelA AtmAone temanA vikAsapaMthe protsAhana Apaze, ane vikasI cUkelA AtmAo pAsethI hajI avikasita rahelA bAla AtmAo mATe te zakti tathA sahAya meLavaze. AdhyAtmika samAjanuM arthazAstra mAtra vastuonA utpAdana mATenuM ja eka pracaNDa taMtra UbhuM karavA prayatna nahi kare, pachI te bhale spardhArUpanuM ho ke sahakArarUpanuM ho e arthazAstra mAnavone * amukane ja nahi paraMtu sarva koIne, dareka vyaktine mATe zakya hoya teTalA vadhumAM vadhu pramANamAM potapotAnI prakRtine anusarato kAmano AnaMda ApavA prayatna karaze, darekane potAno AMtaravikAsa sAdhavA mATe joIe teTalI kurasada Apaze, harekane mATe te eka sAdu chatAM samRddha ane suMdara evuM jIvana racI Apaze. A AdhyAtmika samAjanuM rAjakAraNa jagatanAM rASTrone temanA AMtarika vyavahAranI rIte jotAM te mAnava dvArA saMcAlita tathA rakSita thatAM rAjyorUpI eka pracaNDa mahAmaMtra ja hoya tema nahi gaNe. e samAjanAM mAnava A mahAmaMtrane ja potAno bhagavAna samajI, potAnuM ja eka virATa svarUpa samajI tenI pUjA nahi kare. e rAjyataMtrane akhaMDa rAkhavA mATe, tene samartha banAvavA mATe, tene nitya vadhune vadhu vizALa, vadhu saMkula ane vadhu bhArekhama banAvavA mATe e taMtramAM eka yaMtra jevI kAryakSamatA ane samagratA nipajAvavA mATe tene pokAra thatAM mAnava e rAjya bhagavAnanI vedI upara bIjAone vadherI nAkhavA mATe taiyAra nahi thaI jAya, temaja e vedI upara te potAnI jAtano paNa vadha nA karI de. vaLI A AdhyAtmika rAjakAraNa A rASTrone temane parasparanA saMbaMdhomAM ekabIjAne upadrava karatAM abhadra taMtro rUpe ja nahi nabhAvI rAkhe, zAMtinA kAmamAM temanI mAraphate ekabIjA upara jherI vAyuo na choDAve ane yuddhanA kAmamAM temanI pAse ekabIjAnAM lazkarI upara temaja karoDo ni:zastra mAnavo para dhagadhagatA goLA nahi varasAve. atyAranAM raNakSetro upara bhamatI zatrunI Tenko peThe A rAjyone te sAmA pakSanA saMhAra mATe nahi dhakele. e rAjakAraNa mAnavane A rIte rAjyataMtrone TakAvI rAkhavAnA eka sAdhana rUpe ja nahi gaNe hareka prajAne te eka samUha-AtmAo rUpe gaNaze. e ema samajaze ke jagatanI dareka prajA pAchaLa eka lupta divyatA rahelI che, ane potAnA mAnava samudAyonI aMdara teNe e divyatAne zodhavAnI che. vyaktinI mAphaka A rASTrarUpa
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti ratha samUha-AtmAoe paNa potapotAnI prakRtine mArga vikAsa sAdhavAno che ane e vikAsa dvArA parasparane sahAya karavAnI che. mAnavatAnA eka sarvasamAna kAryanI aMdara AkhIye mAnavajAtine sahAya karavAnI che." e to spaSTa ja che ke chellA doDhaso-eka varSamAM je rIte samAjazAstra vikasyuM che e rIte koI mata * vizeSa darzAvavAno lekhakano hetu nathI ke zrI araviMda Sociophilosophical vicAraNA rajU karavA pravRtta thayA hoya evuM paNa nathI. zrI araviMdanI samAjazAstra viSayaka daSTi haoNbsa ke mekiyAvelInI mAphaka vartamAnamAM ja purAI rahetI nathI ke TageTa, lesiMga ke phargyusananI jema sAmAjika pheraphAromAM bhAga bhajavanAra niyamo zodhI koI sAmAnya vyApti upara AvavuM mAtra paryApta mAnatI nathI. balake mAnavano sabhyatAnI saghaLI saMkula gationo tAga laI, hajAro varasonA puruSArthathI mAnavajAtie vikasAvela bahuraMgI sabhyatAnA bhAvisvarUpanuM citra ApavA pravRtta thAya che. ApaNA jamAnAnA uttamottama saMskAra - vArasApa A mahApuruSonI vANInA saMparkamAM mukAvuM e jAte ja eka vareNya anubhUti thaI rahe che. e parAvANI potAnA apUrvaviziSTa sAmarthyathI AtmakrAntinI dizAmAM AgaLa gati karAvI raho.
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 12. zatruMjaya tIrthoddhAranA pratiSThAtA sUrivaranuM vaMzavRkSa - jayaMta koThArI saM. 1587mAM kama zAhe zatruMjaya tIrthano uddhAra karyo tyAre mULanAyaka AdinAthanI tathA puMDarIkanI pratimAnI pratiSThA vidyAmaMDanasUrie karI hatI. emanuM vaMzavRkSa jinavijaya (zatruMjaya tIrthodvAra prabaMdha, pU. 69) nIce pramANe Ape che. vijayaratnasUri dharmaratnasUri vighADanasUri jayamaMDana vivekamaMDana | saubhAgyaratnasUri ratnasAgara sabhAmamaMDana vivedhIra jayavaMta paMDita kSamApIra A vaMzavRkSamAM vinayamaMDana upAdhyAyanuM nAma bhUlathI rahI gayuM che tethI mohanalAla dalIcaMda dezAI (AtmAnaMda prakAza, pR. 21 a. 10, pR. 243) e nAma mUkIne nIce pramANe vaMzavRkSa Ape che.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya tIrthoddhAranA pratikAtA sUrivaranuM vaMzavA vijayaratnasUri dharmaratnasUrita vighADanasUri vinayamaMDana upAdhyAya vivekadhIragaNi jyavaMta paMDita 1. jayamaMDana 2. vivekamaMDana 3. ratnasAgara 4. saubhAgyaratnasUri 5. saubhAgyamaMDana > kSamApIra nipuNA dalAle (RSidattA rAsa, prastA. pR. 5) tathA kanubhAI zeTha (zRMgAramaMjarI, prastA. pR. 9) A vaMzavRkSo utAryA che. | vivekadhIragaNie racelA "zatruMjaya tIrthoddhAra prabaMdha'mAMnA ullekhone AdhAre A vaMzavRkSa racavAmAM AvyuM che. paraMtu e jayavaMta paMDitanuM nAma prabaMdhamAM nathI, e emanI "zRMgAramaMjarI' vagere kRtione AdhAre mUkavAmAM AvyuM ullekhonAM arthaghaTananA prazno che. te uparAMta jayavaMta paMDite potAnA zRMgAramaMjarI' e graMthamAM je guruziSya paraMparA ApI che tenI sAthe e meLamAM nathI. jemake vivekapaMDana ane saubhAgyamaMDanane vaMzavRkSamAM vidyAmaMDanasUrinA ziSyo kahevAmAM AvyA che tyAre "zRMgAramaMjarI'mAM emano nirdeza vinayamaMDanA upAdhyAyanA ziSyo tarIke che. vivekadhIragaNine vaMzavRkSamAM vinayamaMDana upAdhyAyanA ziSya kahevAmAM AvyA che, jyAre "zRMgAramaMjarI'mAM emano temaja samAdhIra, yamaMDana tathA rasAgarano nirdeza ja nathI. saubhAgyaratnasUrine banne sthAne vidyAmaMDanasUrinA ziSya tarIke ullekhavAmAM AvyA che. navAInI vAta che ke jenagUrjara kavio' (bhA. 2, pR. 34-75)mAM 'zRMgAramaMjarI'nI prazasti utAranAra mohanalAla dalIcaMda dezAIne tathA 'zRMgAramaMjarI'nuM saMpAdana karanAra kanubhAI zeThane A visaMgati lakSamAM AvI nathI ane nipuNA dalAle to 'zRMgAramaMjarI'nI prazastino keTaloka bhAga utArIne (nAmanirdezavALI paMktio ja emaNe tAravI lIdhI che tethI emAMthI guruziSya paraMparAnuM cokhkhuM citra upasatuM nathI) ene AdhAre pote vaMzavRkSa
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha ApyAnuM jaNAvyuM che! kanubhAI zeThe, vaLI, vinayamaMDanane vivekadhIra ane jayavaMtasUri e be ziSyo hovAnI vAtane jayavaMtasUrie racelI kAvyaprakAzaTIkA'nI prazasinuM samarthana che ema kahyuM che. 'kAvyaprakAzaTIkA' jayavaMtasUrinI racelI nathI, gopAla bhaTTanI racelI che ne jayavaMtasUrie enI prata lakhAvIne jJAnabhaMDAramAM mukAvI che e eka judI vAta che paNa ahIM je prastuta che te vAta e che ke pratanI lekhikA dharmalakSmInI prazastimAM vivekathIranuM nAma ja nathI. jayavaMtasUri vinayamaMDananA ziSya hovAno ja ullekha che. ema lAge che ke hakIkatone cakAsIne mUkavAnuM koIthI banyuM nathI. have A vaMzavRkSamAMthI je koyaDAo UbhA thAya che te ApaNe joIe. sauprathama to 'prabaMdha'no je aitihAsika sArabhAga jinavijaye Apyo che te emaNe ApelA vaMzavRkSathI keTaluMka juduM kahe che. jemake vaMzavRkSamAM vivekamaMDanane vidyAmaMDananA ane vivekadhIrane vinayamaMDananA ziSya batAvyA che, tyAre sArabhAgamAM (pR. 60) bannene vinayamaMDananA ziSya gaNAvatAM ema lakhyuM che ke hiMdImAMthI anuvAda) "sUtradhArone nirmANakAryamAM yogya zikSA ApavAne mATe pAThakavarthe vAcaka vivekamaMDana ane paMDita vivekadhIra nAmaka potAnA be ziSyone nirIkSakane sthAne niyukta karyA." pAThakavarSe eTale vinayamaMDane. e ja tyAre zaMtrujaya para hatA. vidyAmaMDana to sUri hatA. AgaLa jatAM, vaLI, vivekabIrane vidyAmaMDanasUrinA ziSya gaNAvyA che. "zrI vidyAmaMDanasUrinI AzA mastake dhAraNa karI emanA vaMzavatI ziSya vivekadhIre saMghanAyaka zrI karmA zAhe karelA mahAna uddhAranI A prazasti racI." (pR. 66) samAdhIrane vaMzavRkSamAM vivekabIranA ziSya kahyA che, paNa sArabhAgamAM evI kazI oLakha nathI. tyAM to vivekapaMDana ane vivekabIranA ullekha pachI AvI hakIkata maLe che, "emane mATe zuddha - nirdoSa AhArapANI lAvavA mATe kSamAdhIra vagere munione rAkhyA." (pR. 60). sArabhAgamAM ratnasAgara ane jayamaMDanano paNa chamAsI tapa karanAra munio tarIke ullekha che paNa e konA ziSya hatA eno nirdeza nathI. vidyAmaMDana ane vinayamaMDana dharmaratnasUrinA ziSyo hovAnuM sArabhAgamAM spaSTa kathana che ane saubhAgyaratnane vidyAmaMDanasUrinA ziSya parivAramAM emanI sAthe zatruMjaya AvatA varNavyA che eTale ATalI hakIkata vaMzavRkSa sAthe maLatI Ave che. 'zaMgAramaMjarI'nA kartA jayavaMta paMDita (ke sUri) vinayamaMDananA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 zatruMjaya tIrthoddhAranA pratikAtA sUrivaranuM vaMzavRA sArabhAgamAM mULa prabandha'nI paMktione vAMcavAmAM eno artha karavAmAM bhUla thaI hovAnuM dekhAya che. kyAMka saratacUka pANa thaI. kayAMka 'prabanya' pAga aspaSTa che ane A badhAM kAraNothI visaMgationI jALa sarjAI 'prabandhana saMbaMdhita bhAga A pramANe che. vivekamaMDana ane vivekathIra vize e kahe che ke vivekato maThana dhIrasaMzo zibI kamAna pAThakapahitI hi, pUiirnayunAvaya sUtradhArazikSAvidhI vAstuzAstraviNI. (2,84) eTale ke vivekamaMDana pAThaka hatA ane vivekathIra paMDita hatA. banne ziSyo vAstuzAstranA jANakAra hatA. emane pUjya' sUtradhAro-zilpIone mArgadarzana pUruM pADavA niyukta karyA. sArabhAgamAM 'pAThakava niyukta karyA ane e emanA potAnA" ziSya hatA ema kahyuM che paNa pUjya eTale sAmAnya rIte vidyAmaMDanasUri (samajAya, kAraNake) vinayamaMDana 'prabandha'mAM sarvatra pAThaka tarIke ja ullekhAyA che, ane vidyAmaMDanasUri A vakhate gacchanAyaka hovAno saMbhava che. 'prabandha'ne aMte emane 'bhaTTAraka' kahevAmAM AvyA ja che. "bhaTTArakazrI vidyAmaMDanasUribhiH pratiSThitA mULanAyakapratimA Iti." (pR. 32) dharmaratnasUrie karmA zAha zatruMjayano uddhAra karaze evuM bhAvi bhAkheluM, paNa zatruMjaya uddhAranA A AkhA prasaMgamAM e kayAMya dekhAtA nathI. gujarAtanA sulatAna bahAdurazAha pAsethI zatruMjaya uddhAranI paravAnagI maLyA pachI kama zAha patra lakhe che te vidyAmaMDanasUri ane vinayamaMDana pAThakane, dharmaratnasUrine nahIM. eTale dharmaratnasUri tyAre hayAta nahIM hoya ema samajAya che. dharmaratnasUrinA pratimAlekho saM. 1566 sudhInA ja maLe che (jaina gurjara kavio bhA. 2, pR. 70) ane bahAdurazAha gAdIe AvyA saM. 1853 mAM tathA zatruMjya uddhAra thayo saM. 1587mAM eTale zatru uddhAra vakhate dharmaratnasUri 'prabandha'mAM pUjya vivekamaMDana ane vivekathIrane niyukta karyA ema che. paNa e emanA ziSyo hovAnI koI spaSTatA nathI. mAtra 'ziSyo' kahyA che, potAnA ziSyo' nahIM. A vakhate vidyAmaMDanasUri to haju zatruMjaya AvelA nahatA paraMtu gacchanAyaka tarIke emANe A niyukti karI haze. pachIthI 'prabandha'mAM vivakamaMDana ane vivekathIra vize spaSTatAvALA ullekho maLe che. vidyAmaMDanasUrine pratiSThA mATe AmaMtraNa ApavA ratnA zAha gayA
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti ratha 85 tyAre sUri emane kahe che ke citoDa para pArzvanAtha ane supArzvanAthanI pratiSThA amArA ziSya vivekamaMDane karI hatI (sArabhAga, pU. 62, "vivekamaSThanenAsmaci9Na tatpatiSThitama" 2, 186). kRtinA aMtabhAgamAM kata vivekathIra potAnI oLakha vinayamaMDananA ziSya tarIke ja Ape che- AzAM zrIvinayAmiDanagurodhRvonA zubhAM IcchArthasAdhakAhavayaM prabo rayita: zubha: (2, 167) tacchiSyanu vivekathIravibudho nityaM vidheyakarota. (2, 164) ahIM vinayamaMDana nAma che tenuM sArabhAgamAM vidyAmaMDana thaI gayuM che te saratacUka lAge che. A pramANe to vivekamaMDana vidyAmaMDananA ane vivekabIra vinayamaMDananA ziSya kare, je sthiti vaMzavRkSamAM batAvavAmAM AvI che. paNa "zRMgAramaMjarI'mAM AthI judI hakIkata maLe che. tyAM vivekamaMDanane vinayamaMDananA ziSya kahyA che ane vivekathIrano ullekha ja nathI vinayamaMDananA pahelA ziSya tarIke vivekapaMDana upAdhyAyano, bIjA ziSya tarIke saubhAgyamaMDana paMDitano ane pachI ladhu ziSya tarIke jayavaMtasUri potAno ullekha kare che. prathama sIsa sohAmaNA, saghalA gAganA ThAya, vijayamAna kulamaMDanaI zrI vivekamaMDana vijhAya, 2416 caMda taNI pare vAdhatA, bIjA sIsa suvicAra, zrI saubhAgyamaMDana paMDita, catura sobhAgI sAra. 2417 avara savi parivAra je, zrIgura nANA vizekhi, te cira naMdu bhUtaliM, sAdhusAdhvI aneka. 2418 nAmaI zaMgAramaMjarI, zIlavatInuM rAsa, zrI vinayamaMDanagaNi sIsi kIuM, jyavaMta ladhu sIsa tA. 2419 "zRMgAramaMjarI'mAM vidyAmaMDanasUri ane emanA ziSya sabhA ratnasurino ullekha karyA pachI vinayamaMDana upAdhyAya ne emanA ziNono ullekha Ave che. eTale ke banne munivaro ane emanA ziSyona spaSTa rIte judA pADavAmAM AvyA che, saubhAgyamaMDanane emAM vinayamaMDananA ziSya che ke AvyA che tene 'prabandhanI prazastine paNa Teko maLI zake tema che. pratanA lekhaka saubhAgyamaMDane pAThakavarya (vinayamaMDana)nI AjJAthI prata lakhelI che- prati ca prathamadarzAdalikhadezamI gurau nidezAtpAThakendrANAM budha: saubhAgyamaMDana: (2, 168)
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjayatIrNoddhAranA pratikAtA sUrivaranuM vaMzavA ema lAge che ke "zRMgAramaMjarI'mAMnuM nirUpaNa spaSTa hoI emAM vidyAmaMDananA ane vinayamaMDananA ziSyone judA pADelA hoI, e nirUpaNa vadhAre svIkAravA yogya che. vivekamaMDanane 'prabanya'mAM vidyAmaMDana "amArA ziSya' kahe che. teno khulAso ema hoI zake ke vidyAmaMDana gacchanAyaka hoI badho emano ziSya parivAra kahevAya. gacchanAyakane guru tarIke nirdezavAnI prathA jovAmAM Ave che ja. kSamAkalyANa amRtadharmanA ziSya che, paNa potAnI kRtiomAM e keTalIka vAra gacchanAyaka jinalAbhasUrine guru tarIke ullekhe che, potAne emanA ziSya kahe che. kAryasoMpaNInA varNana vakhate to nirdiSTa munio konA ziSya e spaSTa rIte kahevAmAM AvyuM nathI. e vidyAmaMDananA tema vinayamaMDananA ziSya (ke praziSya paNa) hoI zake che. e vidyAmaMDanasUrino parivAra che ema avazya kahI zakAya. eTale vivekamaMDana ane vivekathIrane ane saubhAgyamaMDanane vinayamaMDananA ziSyo lekhavAmAM kazo bAdha Avato nathI. karmA zAhe vinayamaMDana mATe 'pUjya' zabda vAparyo hovAnuM prabandhamAM maLe che. eTale kAryasopaNI vakhate paNa emane mATe 'pUjya' zabda vaparAyo hovAnuM mAnIe to to "zRMgAramaMjarI'nI mAhitI sAthe kazo virodha raheto nathI. vivekabIrano "zRMgAramaMjarI'mAM ullekha nathI tenuM kAraNa ema hoI zake ke enI racanA veLA (saM. 1914mAM) vivekadhIragaNi kadAca hayAta na hoya. 'zRMgAramaMjarI'mAM vinayamaMDananA samagra ziSya parivAranAM nAmo nathI, paNa vivekabIra to agraNI ziSya hoI emanuM nAma, e hayAta hoya to darzAvyuM ja hoya. Ama, vikamaMDana, vivekathIra, saubhAgyamaMDana ane saubhAgyaratnanI guruparaMparA nizcita thaI zake che. jayamaMDana, ratnasAgara ane kSamApIranI guruparaMparA saMdigdha rahe che. vaMzavRkSamAM jayamaMDana ane ratnasAgarane vidyAmaMDananA ziSya kahevAmAM AvyA che te mATe 'prabandha'mAM pUrato AdhAra nathI ane samAdhIrane vivekabIranA ziSya gAgavA mATe to emAM kaMI ja nathI - bIjA koI sAdhananA upayogathI jinavijaye Ama karyuM hoya to judI vAta che. ahIM eka vAta noMdhavI joIe ke mohanalAla dalIcaMda dezAIe jaina gUrjarI kavio'mAM tathA kanubhAI zeThe potAnA saMpAdanamAM "zRMgAramaMjarI'nI prazastimAM 'vijayamAna kulamaMDanaI zrI vivekamaMDana vijhAya' e paMktimAM 'kulamaMDanIne vyaktinAma - tethI vinayamaMDananA ziSya - gaNela che (ene ghATA bIbAmAM chApela che ke adhorekhita karela che.) paraMtu e samajaphara jaNAya che. ahIM A pahelAM udadhRta karelI be kaDIo vAcatAM jaNAze ke vivekamaMDanA pahelA zikSaNa ane saubhAgyamaMDana bIjA ziSya ema cokho kama darzAvyo
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha che, tethI kulamaMDanIne vivekamaMDananuM vizeSaNa ja gaNavuM joIe - 'munikulanA maMDanarUpa" evA arthamAM. have A vaMzavRkSa vizenI mAhitI saMkalita karIne joIe. tapagacchamAM devendrasUri pAse dIkSita thayelA vijyacaMdrasUrie judI prarUpaNA karI. e khaMbhAtamAM vaDI pozALamAM rahyA, tethI emano vRddha pauzAlika tapagaccha, TUMkamAM vaDo tapagaccha kahevAyo. A ghaTanA saM. 14mI sadInI pahelI pacIsImAM banI. vaDatapagacchamAM ratnAkarasUri nAme AcArya thayA, je "ratnAkara-paMcavizati'nA kartA gaNAya che. saM. 1371mAM samarA zAhe karelA zatruMjaya-uddhAra prasaMge AdIzvaranI pratimAnI pratiSThA karanAra A ratnAkarasUri hatA ema keTalAkanuM mAnavuM che. emanAthI ratnAkaragaccha astitvamAM Avyo. ratnAkaragacchanI bhUgukacchIya zAkhAmAM vijayaratnasUri thayA, jemanA pratimAlekho saM. 1513thI 1pa66nA maLe che. vijaya ratnasUrinA ziSya dharmaratnasUri thayA, jemanA pratimAlekho saM. 1544thI 1566nA maLe che. dharmaratnasUri rANA saMga saMgrAmasiMhanA samayamAM (saM. 1565thI 1586) citoDa gayA tyAre emaNe tolA zAhanA sauthI nAnA putra kama zAhane hAthe zatruMjayano uddhAra thaze ane potAnA ziSya tenI pratiSThA karaze ema jaNAveluM. pachI e vinayamaMDana pAThakane tyAM mUkI cAlI nIkaLelA. tyAra pachI tolA zAhanuM mRtyu thayuM. karmA zAha moTA thayA. saM. 1583mAM bahAdurazAha gujarAtanA sulatAna banyA pachI bhUtakALamAM pote emane madada karelI tethI zatruMjaya uddhAranI paravAnagI emaNe emanI pAsethI meLavI. A vakhate dharmaratnasUri hayAta hovAnuM jaNAtuM nathI, kemake A paravAnagI ane potAnA manorathanA samAcAra karmA zAha vidyAmaMDanasUri ane vijyamaMDana pAThakane Ape che, dharmaratnasUrine nahIM. dharmaratnasUrinA be mukhya ziSyo vidyAmaMDana ane vinayamaMDana emAMthI pahelAne emANe sUripada ApeluM, bIjAne pATha pada (ke upAdhyAyapada) vidyAmaMDanasUrinA pratimAlekho saM. 1587 ane saM. 1597nA maLe che. dharmaratnasUrinA svargavAsa pachI saM. 1583 pahelAM e gacchanAyaka banyA jaNAya che. zatruMjaya uddhAraprasaMge emaNe judA judA sAdhuone kAmagIrIo soMpI paNa pote to pratiSThAnA samaye ja AvyA. emaNe mUlanAyaka AdIzvara bhagavAnanI ane puMDarIkanI pratimAnI pratiSThA karI, paNa pratimAlekhomAM potAnuM nAma kotarAvyuM nahIM. (vastuta: e pratimAlekhomAM kone hAthe pratiSThA thaI te jaNAvyuM nathI. uddhAra karanAra zreNI parivAranAM ja nAmo che.) A vize
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 zatruMjaya tIrthoddhAranA pratikAnA sUrivaranuM vaMzavA - "prabandha'nA racayitA vivekadhIragaNi kahe che ke nAhIlikhaM kutrApi hinAma nija gabhIhRdayAste, pAva: svopazeSa ca AveNu tainama na nama (2, 133) (gaMbhIra - umadA hRdaya dharAvatA te gurue kayAMya potAnuM nAma nA lakhAvyuM. pote racelAM stavanomAM paNa emaNe potAnuM nAma gUMguM nathI.) vidyAmaMDanasUri, A rIte, namra svabhAvanA jaNAya che. e ziSyone AgaLa karatA rahyA hovAnuM jaNAya che. A pUrve citoDamAM pArzvanAtha ane supArzvanAthanI pratiSThA vakhate pote jaI na zakavAthI vivekamaMDanane mokalyA hatA. zatruMjayauddhAra vakhate paNa pote RSabhadeva ane puMDarIkanI mUrtionI sthApanA karI paNa anya mUrtionI sthApanA potAnA ziSyo pAse karAvI hatI. vinayamaMDana pAThaka ke upAdhyAya uparAMta gaNi tarIke paNa ullekhAyA che. jayavaMtasUri potAnA A gurunI ghaNI prazaMsA kare che ane suragura samA vidyAvaMta kahe che. dharmaratnasUri tolA zAhanA sAMtvana arthe emane citoDa mUkIne jAya che emAM emanuM A sAdhusamudAyamAM mahattvabharyuM sthAna hatuM te sUcita thaI jAya che. zatruMjayauddhArano pote vicAra kare tyAre emAM sahAyarUpa thavAnuM kAma zAhe emanI pAse mAgI lIdhuM hatuM. zatruMjayauddhArano saMkalpa karyA pachI kama zAha emane maLavA jAya che ane emanuM mArgadarzana mAge che. e emane sarva zAstrArthavicAramAM dakSa ane sarva ucita kriyAmAM sAvadhAna puruSa tarIke oLakhAve che. zatruMjayauddhAranI kAmagIrI e ja saMbhALe che emAM emanI sajjatA dekhAI Ave che. pachIthI pratiSThAvidhinAM sarva kAryone adhikAra paNa emane ja soMpavAmAM Ave che. saubhAgyaratnasUri vidyAmaMDanasUrinA ziSya hatA. 'prabaMdhamAM emano ullekha kevaLa saubhagyaratna tarIke che ane zRMgAramaMjarI'mAM saubhAgyaratnasUri tarIke, eTale sUri e pachIthI, saM. 1583thI saM. 1614 daramyAna banyA haze ema jaNAya che. emano eka pratimAlekha saM. 1634no noMdhAyela che. vighAmaMDanasUri pachI e gacchanAyaka banyA hovAno saMbhava che. vivekamaMDana pAThaka (upAdhyAya) vinayamaMDananA ziSya hatA. e vAstuzAstranA jANakAra hatA ane tethI zatruMjayauddhAra vakhate zilpIone mArgadarzana ApavAnI kAmagIrI emane soMpavAmAM AvI hatI. citoDamAM pArzvanAtha ane supArzvanAthanI pratiSThA karavA emane mokalavAmAM AvyA te emanuM samudAyamAM je gauravabharyuM sthAna hatuM te batAve che. jayavaMtasUri paNa 'zuMgAramaMjarI'mAM emane 'sakala guNanA sthAna" tathA "kulamaMDana' tarIke oLakhAve che. vivekadhIragaNi vinayamaMDananA ziSya hatA. vivekamaMDananI jema teo paNa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 amRta mahotsava smRti graMtha vAstuzAstranA jANakAra hatA ane temane paNa zilpIone mArgadarzana ApavAnI kAmagIrI soMpavAmAM AvI hatI. teoe saM. 1587nA vaizAkha vada 7 somavAranA roja eTaleke zatruMjaya tIrthamAM thayelI pratimApratiSThAne bIje divase 'zatruMjayatIrthoddhAraprabaMdha'nI racanA karI. (aitihAsika sArabhAgamAM suda 7. dazavila che te bhUla che.) saubhAgyamaMDana paMDita (ke gaNi) vinayamaMDananA ziSya hatA. emaNe "zatruMjayatIrthoddhAraprabaMdha'nI prathama darzaprati saM. 1587 vaizAkha vada 10ne guruvAranA roja lakhI hatI. prabaMdha'mAM anyatra emanuM nAma nathI paraMtu A pratalekhana parathI jaNAya che ke teo zatruMjyauddhAra prasaMge hAjara hatA. emane nAme saM. 161rano prabhAkara rAsa' noMdhAyela che, paNa e mAhitInI pramANabhUtatA aMge saMdeha che. jayavaMta paMDita, pAchaLathI sUri, vinayamaMDananA ziSya hatA. emanuM amaranAma guNasaubhAgyasUri hatuM. e zAstrajJa ane rasajJa kavi hatA. emaNe saM. 1614mAM "zRMgAramaMjarI' ane saM. 1643mAM "RSidanA rAsa' e be rAkRtio tathA bIjAM ghaNAM stavanAdi prakAranAM kAvyo racela che. emaNe saM. 165ramAM gopAlabhaTTanI 'kAvyaprakAza' paranI TIkA lakhAvIne bhaMDAramAM mukAvI hatI. e zatruMjayauddhAra prasaMge upasthita hoya evuM anumAna thayuM che, paraMtu "zRMgAramaMjarI" pote laghuvaye AnuM emaNe jaNAvyuM hovAthI e zakya lAgatuM nathI. samAdhIra, ratnasAgara ane jyamaMDananI guruparaMparA nizcita thaI zakatI nathI. samAdhIrane zatruMjayauddhAra vakhate sAdhuparivAra mATe AhArapANI laI " AvavAnuM kAma, bIjAonI sAthe, soMpAyuM hatuM, ratnAsAgara ane jayamaMDane A prasaMge chamAsI tapa karyuM hatuM. chevaTe vaMzavRkSanuM pramANabhUta citra A pramANe UbhuM thAya che. vijayarAjasUri dharmaratnasUri vidyAmaMDanasUri vinayamaMDana upAdhyAya saubhAgyaratna (sUri) vivekamaMDana vivekapara saubhAgyamaMDana jyavaMta paMDita upAdhyAya gaNi paMDita | (sUri)
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 zatruMjaya tIrthoddhAranA pratiSThAtA sUrivaranuM vaMza chelle, eka AnuSaMgika muddA tarapha dhyAna dorIe. "prabaMdhamAM muhUrta nakkI karatI veLA temaja pratiSThAvidhi thaI tyAre eno divasa vaizAkha vada 6 (mAdhava mAsa bahula pakSa 6) darzAvavAmAM Avela che. (pratimAlekhomAM paNa ema ja che) jyAre 'prabandha'nI pratane aMte, kRti ne rAjavalI-koSTaka pachI, A pramANe lakhANa maLe che. "saM. 1587 caitra vadi 6 ravI zravaNanakSatra do0. karamAkArita: zatruMjayoddhAra: upAdhyAyazrI vinayamaMDanasAhAdhyAhu bhaTTAraka zrIvidyAmaMDanasUribhiH pratiSThitA mUlanAyakapratimA Iti." mAravADamAM vaizAkha vada te gujarAtamAM caitra vada thAya. ahIM caitra vada gujarAtanI daSTie che ema samajIe to ja virodha na naDe. A lakhANa pachI pratiSThAnI lagnakuMDalI ApelI che, je nIce mujaba che. ( 12 za A lagnakuMDalI kayo mahino batAve che te jovAnuM rahe che. saMdarbha sAhitya AtmAnaMda prakAza, pu. 21 e. 6 tathA 10 - zrI jayavaMtasUri', mohanalAla dalIcaMda dezAI. (jayavaMtasUrikRta) RSidanA rAsa, saMpA. nipuNA dalAla, 1975. jaina gurjara kavio, bIjI AvRtti, bhA. 1, saMgrA. mohanalAla dalIcaMda dezAI, saMpA. jayaMta koThArI, 1978. zatruMjayatIrthoddhAraprabaMdha, saMpA. muni jinavijaya, vi.saM. 1973. (jyavaMtasUrikRta) zRMgAramaMjarI, saMpA. kanubhAI zeTha, 1978.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 1 13. upAdhyAya zrI bhAnucandra gaNi viracitam nAbheyajina vijJaptisvarUpaM stavanam / - panyAsa zrI pradyumnavijayagaNi saMskRta sAhityamAM paramAtmAne kendramAM rAkhIne racAyelAM stavana, stuti ane stotranA prakAra tamAma brAhmaNa-zramaNa paraMparAmAM khUba ja kheDAyelA che. temAM paNa AtmaniMdAgarbhita stotra-stavana ghaNI vipula saMkhyAmAM maLe che. A paikInAM ghaNAM saubhAgyavaMtA stotra aneka bhaktone kaMThe ane hRdaya Aje paNa rame che. jena paraMparAmAM evAM be stotra Aje paNa bahu jANItAM che: eka, paramAhita kumArapALa nRpati racita "AtmanindAgarbhita drAviMzikA' ane bIjuM, AcAryazrI ratnAkarasUri nirmita 'ratnAkara pazcaviMzatikA' A be stotranI jema ja ahIM prastuta che te baMne stotro paNa evA ja prakAranAM che. A stotronI vizeSatA e che ke A baMnenA racayitA eka ja che. stotrano viSe paNa eka che. paraMtu enI zailImAM bhinnatA che ane zloka-saMkhyAmAM taphAvata che. ane tethI, baMne svataMtra rIte abhyAsanA viSaya che. A baMne stotranA kartAnuM nAma che upAdhyAya bhAnucandragaNi. teo jagadguru zrI hIravijayasUrIzvarajI mahArAjanA gurubhAI zrI sakalacaMdra upAdhyAyanA ziSya sUcandra upAdhyAyanA ziSya che. temanA ziSyanuM nAma zrI siddhicandrajI gaNI che. A baMne, guruziSyanI joDI, nyAya ane sAhityamAM khUba prasiddha che. baMnee sAthe maLIne pI TI 1 thI laI aneka graMthonI racanA karI che. ekalA upAdhyAya bhAnucandra gaNIe vasaMtarAjezakuna TIkA, sArasvatavRtti, kAvyaprakAzavRtti, vivekavilAsavRttinI racanA karI che. - jagadguru zrI hIravijayasUrIzvarajI mahArAja akabara bAdazAhanA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 nAbheyajina vizaptisvarUpa stavanam AmaMtraNathI gAMdhArathI dilhI padhAryA. tyAM akabara bAdazAhane pratibodha Apyo. te pachI teoe vihAra karyo. tyAre akabaranI vinaMtIthI potAnA pratinidhi tarIke jagadguruzrIe A upAdhyAya zrI bhAnucandragALIne mUkyA hatA. akabara bAdazAha ravivAre prAta:kALe upAdhyAya zrI bhAnucandrajInA mukhathI sUryasahasranAmanuM zravaNa karatA hatA. A sUryasahasranAmanuM zravaNa karAvavAne kAje upAdhyAya bhAnucandrajIe akabara bAdazAha sAthe TheTha kAzmIra sudhI vihAra karyo che. zaMtrujayano prasiddha jajiyAvero mApha karavAnI ghaTanA A ja vakhate, kAzamIranA jayaNalaMkA sarovaranA kAMThe banI. atizaya ThaMDInA kAraNe zrI bhAnucandrajI thIjI gayA, te joIne, AvA kaSTathI prabhAvita thaIne, akabara bAdazAha AgrahapUrvaka kaMIka mAgavAnuM kahe che. te vakhate upAdhyAya bhAnucandrajI zatruMjayanA karamocananI mAMgaNI mUke che; jeno svIkAra thAya che. A ghaTanAnuM varNana paNa pote ja nAmeyanivijJAtimAM 50thI 58 - e nava zlokamAM karyuM che. sAthe govadhabaMdhI mATe paNa vAta kare che ane teno paNa svIkAra thAya che. A rIte upAdhyAya zrI bhAnucandrajIgaNi eka prabhAvasaMpanna puruSa tarIke paNa prasiddha che. kAraNa game te hoya, upAdhyAya zrI bhAnucandrajI kRta AtmanindAgarbhita stotranI be prata maLe che. baMne alaga alaga saMvatanI che. baMnenI zloka saMkhyA paNa judI judI che. ekanI 63 che ane bIjInI 83 che. A baMne pothIono paricaya A pramANe che. zrI bhAvanagara ve. mU. jaina saMgha zeTha DosAbhAI abhecaMdanI peDhInA jJAnabhaMDAramAM dAbaDA kamAMka: 49, pothI : 489, prati: 2772 patra: 4, pratyeka patramAM paMkti 11, zlokasaMkhyA: 63 che. pratilekhakanI puSpikA A pramANe che - itizrI jinastavanaM // zrI zatrujayakaramocanAdisukRtakAri mahopAdhyAya zrI 19 zrI bhAnucandra gaNi caraNasarojamadhuvrata paMDita zrI udayacandragaNinAlikhitaM ga0 premacandrakRte, saMvata 1677 varSe Aso mAse zukla pakSe paMcamIdivase budhavAre karahaDAnagare iti bhAvakaM bhuuyaat| ApaNe A pratane ma. evI saMjJAthI oLakhIzuM. bIjI prata amadAvAda devazAno pADo zrI vimalagacchano bhaMDAra, dAbaDA kramAMka: 140, pothI : 5487, patra: 8 pratyeka patramAM paMkti : 15 -koIka pAnAmAM 14 ane chellA pAnAnI bIjI pUThImAM 11. keTalAMka patramAM huMDImAM (hAMsiyAmAM) TippaNa svarUpe zabdArtha tathA pAThAntaranI paMktio
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 93 ApI che. zlokasaMkhyA 83 che. pratilekhakanI prazasti A pramANe che. iti pAdazAha zrI akabbara jallAludIna zrI sUrya sahastranAmAdhyApaka zrI zatruJjayatIrtha karavimocanagovadhanivartanAdyaneka sukRta vinimApaka mahopAdhyAya zrI bhAnucandragaNiviracitaM sva pramAdAcaraNAlocanagarbhitaM zrI nAbheyajinavijJaptisvarUpaM stavanaM samAptamiti // saMvata 1717 varSe mAgasara vadi 7 zukre mahopAdhyAya zrI 5 siddhicandragaNimiH shodhitN|| ApaNe A pratine Te. evI saMjJAthI oLakhIzuM. lekhakanI puSpikA jotAM baMne pratio upAdhyAya zrI bhAnucaMdrajInA ziSyoe * anukrame paMDita udayacandrajI gaNI ane upAdhyAya siddhicandrajI gANIe lakhI che. baMne pratinA lekhana vaccenuM aMtara 40 varSanuM che. 1717 varSanI pratimAM madopAdhyAya zrI pU zrI siddhivAmi: zaTdhatA lakhyuM che, paNa lekhanazailI ane akSaronA maroDa jotAM A pratinA lekhaka svayaM upAdhyAya zrI siddhicandragaNi che. eTaluM ja nahi, kintu 1677nI pratanI zlokasaMkhyA karatAM je 20 zlokanI vRddhi che. pAThAMtaro ApyA che, temAM paNa upAdhyAya zrI siddhicandrajInI asara che. ane khAsa to chelle zrI manuvavavava ravartI padathI zarU thatA je be zloka che te to upAdhyAyazrI siddhicandra gaNie ja racelA che e spaSTa ja che. racanAnI daSTie 1677nI mA. pratimAM hRdayagata bhAvo sAdI saraLa zailImAM nirUpAyA che. jayAre 1717nI se. pratimAM e ja bhAvo - e blokane navAM ja rUparaMgamAM saMskArIne, alaMkArIne rajU karyA che. eka prazna thAya che: mA. pratimAM -- prabho mayA'kabbara nAmadheyazrImat suratrANabalena saakm| sametya kazmIra bhuvaM svakIyaM kRtaM na kRtyaM smaraNocitaM yt|| // 56 // kAzmIramAM banelI zatruMjaya-karamocana jevI mahattvanI ghaTanAno ahIM ullekha nathI jaNAto. e ghaTanA to AnaMdadAyinI che. jyAre kRtaM kRtyaM maLavita thatuM - e paMktithI to koIka evA kAryano saMketa jaNAya che ke je yAdagAra na hoya. to A kRtya karyuM haze? jyAre Te. pratimAM- IIsTrezaDacatha jaina (nayana) - bhidhaM saro mAnasavad vizAlam kutUhalI tatrakutUhalArthaM zAhIrgatastenagataM mayA'pi // 50 //
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 nAbheyajina vijJaptisvarUpa vanam A zlokathI zarU karIne Akho prasaMga nava zlokamAM vigatavAra Alekho che, jene sukatamAM gaNyo che. se. pratimAM je 20 zloka vadhAre che, temAM ratnajara paDyUvAtivA ane tyAnamandiAstotra nA keTalAka zlokanI chAyAvALA 10/11 zloka che ane ATha zloka, nayanatakuLa sarovaravALI aitihAsika ghaTanAnA varNanamAM rokAyA che. ekaMdare mA. prati karatAM te. pratinI racanA vadhAre mAtabara che. pagho pravAhI che, zailI prAsAdika ane hRdya che. A racanAnI khUbI e che ke, AmAM AtmanindAnuM svarUpa vaiyaktika che; aMgata che. paramAtmA pAseno nikhAlasa ekarAra che. hRdayanI saccAI sAthenI kabUlAta che. eka rIte A racanA mAnavamananA abhyAsanI sAmagrI pUrI pADe che. mAnavamananA atala UMDANomAM kevI rIte vRttio saLavaLatI hoya che! jeTalA chokarA jevA maLe te sarvane celA banAvavAnI icchA thAya. sabhAmAM vyAkhyAna dvArA parSadAne azrubhInI banAve ane potAnI AMkha sAva korI rahe. loka samakSa tapanI vAto ane aMdarakhAne tapano abhAva. AvI AvI vRtti-pravRttinI vacce nikAnAM nakSatro paNa jhaLake che. teno caLakATa ApaNane temanA pratye bhaktinamra banAve che. parama samIpe AvI, nirdabha rajUAta e manane nirmaLa banAvavAnI, mAMjavAnI sAdhanA che tenA ahIM darzana thAya che. Ama to baMne kRtimAM arthanI daSTie ghaNuM sAmya che. je pheraphAra che te zabdono che. navA viSaya tarIke ma. pratimAM 60 mAM zlokamAM jahAMgIra bAdazAhanI vAta che te re. pratimAM nathI. bIjI noMdhapAtra vAta e che ke, ma. pratimAM sAta zloka sudhI praNanuM - bIva - evAM saMbodhanathI vAta zarU karI che ane pachI vyaktigata potAnA upara laIne AgaLa vadhyA che. jyAre se. pratimAM bIjA zlokathI mA-bahaM ema zarU karyuM che. ane e ja vadhu hRdayasparzI lAge che. koIne AmAM bahu kAvya-camatkRtinA darzana na thAya te svAbhAvika che. paraMtu A to saMvedanazIla kAvyavRtti che. potAnA manobhAvane-manogatane-bALasulama saraLatAthI - 'pitro: puronatpati nirviH . e nyAye ahIM rasaLatI zailImAM abhivyakta karyA che.
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 pralokAMka tizrayam zlokAMka lakSmI amRta mahotsava smRti graMtha bI. pratinA viSama zabdonA artha: artha sasArataptyA saMsAranI paMcAtathI satImanam rasAdAra zAka ghAmastha gRhastha smaya garva ddhiAnta siddhAnta (Agama-zAstra) paJcad vistaratAM ajJAna rUpI dAvAnaLane ThAravAmAM megha samAna. dvatIyamArge apavAda mArge upAzraya Te. patinA viSama zabdonA artha : artha indindirAji bhramarapaMkti payodhiputrI yamAn mahAvrato parApAya bIjAnA taraphathI thayelA aparAdho nirAgasAm niraparAdhI jIvo dAnuM nirantara urarIkRtaH svIkAra karyo che anaMga-kAma trapA zarama bilIkRtam Aga: aparAdha nikRtyA mAyA vaDe karaka hADapiMjara tAd: siddhAnta (Agama) pustakanA mATe kArtasvarIyAsana sonAnuM siMhAsana himAnI barapha asakRt vAraMvAra pUrNAnakavad utsavamAM ApavAmAM AvatuM bheTANuM hallIsaka iyuSaM nRtyano eka prakAra pATIra caMdana adhvanIna musAphara ma pustasyakRte ***
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 amRta mahotsava smRti graMtha // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // - AnamrakamrAmara pUrvadeva: sa vazriyaM yacchatu mArudevaH / azizriyadyaccaraNAraviMda miMdiMdirAlIva payodhiputrI // 1 // tvaM vetsi sarvaM sacarAcaraM jagad jJAnena vishvtrityaavlokinaa| tvaM sAkSikaM deva tathApi vakSye, zubhAzubhaM yadvihitaM mayA tat // 2 // (pAThAMtara : tathApi te nAthapuro bravImi, mayA kRtaM karma zubhAzubhaM yt||) saMsAracakre bhramatA cireNa ___prApto mayA martyabhavaH kthNcit| tathApi durbuddhirahaM na kurve dharmaM yathA syAdamRtopalabdhiH // 3 // (pAThAMtara : dharmaM yathA syAdapunarbhavAptiH // 3 // ) prabho ! mayA svIya gurormukhAMbujA dyamAnurIkRtya tathA na rkssitaan| avazyamevAsya kukarmaNaH phalaM bhoktavyamastIti bhayaM na jAtaM // 4 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // pUrvaM mayA lakSanRNAM samakSaM kakSIkRtaM yaccaraNaM viraagaat| kiMcit pramAdAcaraNena pazcAt mUDhena sarvaM kaluSIkRtaM tat // 5 // purA parApAya vimarzapUrvakaM ___ mayA kutA yad hRdi koTi klpnaa| duraMtapApaM samupArjitaM tayA nirarthakaM tannarakAdhikAriNA // 6 // mayA nRNAM dharmakathAsu nitya mkaaridRgumyo'buknnprvaahH| atyaMta nirvedarasasya poSaNA tparaM na jAtaM mama komalaM manaH // 7 // mayAdhika prANitalobhata: kRto nirAgasAM prANabhRtAM vypaayH| na jJAtametatkila yAdRgeva vitIryate tAdRzameva labhyam // 8 // anyo'nya durvAkya vibhASaNena mayA'rjitaM sNsRtihetubhuutm| pApaM mahattasya vinAzakartA svAmiMstvadIyA caraNadvayI me // 9 // nityaM mayA maMda iti prajalpitaM kriyAsu kaivlysukhprdaasu| lobhAbhibhUtena navInavastu prAptyai mughA bhrAMtamaho samantAt // 10 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 amRta mahotsava smRti | zanaiH zanai: parvaNi rogiNeva mayA kathaMcinjinamaMdire gtm| pradhAvitaM parvatamekhalAyAM kutUhalArthaM tvarayA turaMgavat // 11 // sattIrthayAtrAsu mayA mano'pi na jAtu cid daivahatena nirmitam / ziSyAdisaMpattikRte tvajasaM bhrAMti: kRtA bhUmitale'khile'pi // 12 // veSo mayA svodarapUraNAyo rIkRta: kevalameva mnye| no cet kathaM muktinidAnabhUtaM samyaktvaratnaM kaluSIkaromi // 13 // vAde mayA kecana vAdino'pi vinirjitA nyAyavizeSayuktibhiH / svotkarSapoSAya paraM na cAtma pakSasya visphUrti-nidarzanAya // 14 // mayA mudhA hAritajanmanAmunA kimapyapUrvaM sukRtaM na ttkRtN| yadatraloke sudhiyo likhaMti pAtheyatAM caiti paratraloke // 15 // (pAThAntara : kIrtirbhavedyena jagattrayAntare pAtheyatAmeti bhavAMtare'pi ca // 15 // ). durvAramArAdhikapIDitena ___durAtmanA yad vihitaM mayA tt| trapAkaraM vacmi kiyat tvadane jAnAsi sarvaM svayameva yasmAt // 16 //
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 / nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // ityeva vidyA vihitazramasya puMsa: phalaM yanna bhavet sgrvH| upasthitaM me viparItametad kiM tatra durdRSTamidaM na jAne // 17 // tvacchAsanAtyaMtaparAGmukhAnAM durAtmanAM deva pdaarthsaarthaaH| sarve'pi zIghraM mukharIbhavaMti sahasrapatrANyudayAdivendoH // 18 // mithyAtvabudhdayA tava zAsanaM yat mithyopadezena mayA biliikRtN| kSantavyametat mama zatrumitra rmadIyamAgaH prabhubhiH pavitraiH // 19 // (pAThAntara : tadutthapaMkasya vinAzanAya tadaMghrisevArasikaM mano me // 19 // ) mayopavAso vihito'stu parvasu sagarvamuktveti smaajmdhye| jagdhaM yatheSTaM tu raha:pravizya svAminnaho mohavijRmbhitaM me // 20 // mayA janAnAmatiduHkhitAnAM kRtopakAraH sukRtaiksNcyH| te'bhyo'pi kiMcit zubhavastulipsayA hataprabhAvaH khalu so'pi nirmitaH // 21 // adhItya bindupratimaM zrutaM kvacit jAnAmyahaM sarvamiti prphullH| tenA'tha he nAtha nirakSarasya durAtmana: kA bhavitA gatirme // 22 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 amRta mahotsava smRti bhuMkte yadAda~ surasaM supakvaM susvAdu suvyaJjanameva shsvt| tathaiva susvAyu supakvamanna mahan mahad duHkhamadAyi jihvayA // 23 // atyaMtasusvAdu mayaiva bhojya midaM tathA neti na bhkssymett| ityAdi sarvaM rasanAjitena kRtaM mayA SaDrasalolupena // 24 // dAnaM supAtre na kadApi dattaM ____kIrtyAdi dAne praguNIkRtaM mnH| na dharmakRtyasya kRtA samIhA nirarthakaM janmagataM mamedam // 25 // mithyAtva -durvAsita - cetaso me rucirna ca syAcchuci jaindhrme| nAnAvidha-vyaJjanakalpite'pi - jvarArditasyeva manojJabhojye // 26 // lobhena tattoSakRte gatAgataM ___mayA kRtaM dhAmavatAM gRhe sdaa| na dhyAnalInena jinendra ! nirjane mahAvane naiva samAdhinA sthitaM // 27 // sadA sadAcAra - vicAravadbhi dattaM manohAri yadeva vaas:| naivopabhogAya mayApi kalpitaM dattaM na cAnyasya tathaiva tadgataM // 28 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // 101 tattanmanohAri padArthasArthe jineza dRmpathamAgate sti| tallipsayaivAtra mano madIyaM sadaiva sNtptmivaavtissttht| // 29 // mayAkRtaM cet sukRtaM kadAcit garveNa sarvaM viphalIkRtaM tt| ato'tranAmutra ca kiJcanA'pi ___ bhoktavyamastIti bhRzaM bhayaM me // 30 // duSTA madIyA rasanA nikRtyA puraH pareSAM madhuraM brviimi| vibhAvya samyag hadi kintu naivaM zivapradaH zAntaraso rasendraH // 31 // samAgate parvaNi tattapo'rthe zraddhAvatAM sviiymtaanuraaginnaam| datto mayA tIvrataro'padezo na cAtmanA tad vihitaM hatena // 32 // durAtmanA nAtha mayA kadApi viTena zIlasya kathaiva no kRtaa| taddhetuka: ko'pi zubhopadeza stathA pareSAmapi na pradattaH // 33 // tvadIya saddhyAna - rasendrayogAt saMjAyate svAtmani taarbhaavH| tathA'pi mUDhena mayA tadartha mamyarthitA kecana yogino'pi // 34 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 amRta mahotsava smRti re bhrAntiM vimohAn mama kArayanti vAkyAni te nAtha ythaasthitaani| sthAne hi tadgrISmabharAn marIcikA puMsAM jalabhrAntikarI na kiM syAt // 35 // mahItale nirdaya mAnavAnA___mahaM vidhAtrA vihito'smi muravyaH / karaMkazeSAnapi vIkSya raGakAn yato na jAtA hadi me dayA'pi // 36 // mayA kRtaM yat sukRtaM kriyAdikaM kariSyate yat kriyate ca nityaM / phale-grahi ! bhavitA mamaita dyato na nirdambhatayA vidhIyate // 37 // anyaM samAkhyAya janasya rAtrau kiJcittadanyadvihitaM puna: prge| ityasmi vizraMbhavinAzahetuH svAminnahaM pApakRtAM hi mukhya: // 38 // kRtaM RjutvaM bahirevanAnta mukhe ca mAdhuryamadhAri dmbhaat| paraM mayA naiva kadApi muktaH svAntastha kAluSyakalaGkapaGkaH // 39 // yo yaM kRtAntastava mohamatta maatngg-vidhvNsn-pnycvktrH| adhyApita: so'pi mayA svavaiyA vRtyarthamevA'tra tadastu dhig mAm // 40 //
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // 103 sadjJAnacAritravizeSaratnayo mayA kadAcinna hi saMskRtiH kRtaa| tadIyataMtrANi vizeSitAni jineza ! saundaryavizeSabhAJji // 41 // utsargamArgazca tathApavAdo dvayaM jinezoktamiti prpdy| svAminmayA sarvamakRtyakRtyaM dvitIya-mArge nihitaM pramAdAt / / 42 // zazvat samagrAsvapi sakriyAsu (vaidagdhya) vidagdhamevAhamadhAriSaM yat svayaMpravRtto'smi na tAsu karhicit na vatsalatvAt guruNApi noditaH // 43 // piturdhanaM yadyapi bhUri datvA gRhItadIkSo'smi mhaaviraagaat| tathApi pustasyakRte punarmA ___ saJjAyate dhig dhanasaMgrahecchA // 44 // akabbarakSmAdhipateH purastAt mayA janAnAM yadakAri kRty| na nispRhatvena nacopakAra buddhayA'pi kintu svagurutvahetoH / / 45 / / IkSe kumArAn vrajato hi yAvata: kartuM vineyAn spRhayAmi tAvataH / svAmin mahAmohavazAd durantA __ pravardhate lobhaparamparA me // 46 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 amRta mahotsava smRti ja aho mayA'kabbarazAhizAhe rdhyaapitaanyksskRtaadrsy| sahasranAmAni sahasrarazmeH kArtasvarIyAsanasaMsthitena // 47 // virAgiNAM yadyapi nispRhANAM - navocitImaJcati tnmuniinaaN| svakIyadharmasya tathApi loke kRtaM mayA sphUrtinidarzanAya // 48 // prAptaM mayA tena gurutvameva paraM na jAtA prmaarthsiddhiH| ato munInAmatinispRhANAM teSAM tu tenA'pi na kazcidarthaH // 49 // kAzmIra deze'styatha jaina laGkA' bhidhaM saro maansvdvishaalm| kutUhalI tatra kutUhalArthaM zAhIrgatastena gataM myaa'pi||50|| tatra prage'haM prabhupAThanAya gatosmi zItena bhRzaM nipiidditH| adhyApayanneva nRpaM himAnI pAtAdakasmAdabhavaM vihastaH // 51 // mUrchAgato tarkitameva pazcAd pote patitvA kssnnmuurchito'smi| tadA bhRzaM zAhisamIpavartibhi rabhUtapUrvastumula: kRto janaiH // 52 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // 105 kRpA-kaTAkSeNa vilokitaM tadA puna: puna: proktamidaM ca zAhinAm / rAjye madIye vada vallabhaM yan mayA pradattaM tava nizcitaM tat // 53 // dayAparo mAmasakRnnirIkSya __duHkhArdracetAH punrbrviinnRpH| asAMprataM kiM kuruSe vilamba yatte'styabhISTaM vada sAMprataM tat // 54 // mayA tadAnIM vimalAdrizulkaM vimucyatAM praarthitmetdev| tato'sya tIrthasya karaM vyamuJca samasta dillIpati sArvabhaumaH // 55 // mattaH kRtaM tat sukRtaM ca tena ___mamApyapUrvo'jani tena laabhH| svakIya-mudrA-kalitaM vidhAya patraM pradattaM mama zAhinA prAk // 56 // mayA'pi pUrNAnakavad dharitryAM zrI hIrasUrerupadIkRtaM tt| tataH prabhUtyatra girau na jAtu cid gRhNAti ko'pi prati mAnuSaM karam // 57 / / zrI hIrasUreH suguroH prasAdAt kurvanti sarve'pi sukhena yaatraam| adyaprabhRtyetadabhUtapUrva jAtaM na kenApi vinirmitaM purA // 58 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 amRta mahotsava smRti mAM yasyAhavirdadhyapi bhujyate'nizaM dugdhaM ca pIyUSanibhaM nipiiyte| mAteva dhenuranimitta - vatsalA nipAtyate sApi kathaM durAtmabhiH // 59 // zrutveti samyak samaye mayoktaM camatkRtAzcetasi shaahiraajH| ni:zeSa dezeSu vilikhya patraM ___nyavArayat govadhamugratejAH // 60 // ityAtmagardA karaNepyapUrvaM virUpitaM yat sukRtaM kRtaM tt| athAtmagarhA karaNAd viramyate vijJapyate nAbhinarendra saMbhavA // 61 // asArasaMsAra-payodhimadhye trAtA tvamevAsi nimajjatAM nRnnaam| jAnannapIdaM kimabhUvamajJa stvadanyasevA rasalampaTo'ham // 62 // iha tvadIyaH khalu yo niyoga: surAsurANAmapi maanniiyH| vihAya taM mUDhadhiyA tvadanya devAjJayA nAtha mayA pravRttam // 63 // bAhye samantAt madhuveSTitasya halAhalasyeva mama svruupN| jAnIhi vizvoddharaNaika dhIra! bahirmanohat kaTukaM yadantaH // 64||
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // 107 niratyayaM ye bhavadaMghriyugmaM bhaktyA bhajante bhuvi janmabhAjaH / harSAzrupUrapluta dehadezA steSAM prabho jIvitameva dhanyam // 65 // ahaM tvadIyaM zaraNaM prapadya zaraNya te snnidhimaagto'smi| sIdantamugravyasanAdhimagnaM mAM rakSa vijJAtmapade vilagnam // 66 // jAnAmyahaM nAtha kadApi pUrvaM tvannAmamaMtro na mayA shruto'sti| tvannAmamaMtrazravaNe tvavazya / vipadbhujaMgI na samIpameti // 67|| darza ca darza ca mano madIyaM ___ saMsAra hallIsakamIyuSAM shrmm| vizramyatAM tat calane tvadIye jambUmanAveva yathApavargaH // 68 // pApena pInaM sukRtena hInaM __durAtmanInaM kupathAdhvanInam / doSAbdhimInaM ca sadaiva dInaM punIhi mAM cet patitAn punAsi // 69 / / dRSTo'si pUrvaM bahuzastuto'si pATIrakalkAdibhirarcito'si / paraM mayA pApadhiyA kadApi na bhaktipUrvaM vidhRto'si citte // 70 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 amRta mahotsava smRti rahe jAto'smi sarvatra jineza tasmA dahaM janAnAM prihaasdhaam| kRtA samagrA api sakriyA yan na bhAvazUnyA saphalIbhavanti // 71 // bhavAmbudhau mAM patitaM nirIkSya ___dayAM vidhAyoddhara kiM vilmbse| jagattrayAdhAra jineza yasmA natvAM vinA ko'pi hi karNadhAraH // 72 // mayA vimUDhena bhavAntare'pi na carcitaM ydbhvdNdhriyugmm| jineza tenaiva parAbhavAnAmahaM vidhAtrA vihito'smi pAtram // 73 // saMbhAvyate naiva kRtaM purA'pi . puNyaM mayA kvApyadhamena nUnam ihApi cet tan na puna: kariSye hato'smi hA hA vidhinAhameva // 74 / / lokatrayAloka - hitAnubandhinaM jagadguruM jaagrdshess-vaibhvm| dhyAyanti ye tvAM manasA'pi daHsthitA bhavanti te'traiva maharddhayo janAH // 75 / / saMsAramadhyasthamapi prabho tvAM saMsAramuktaM pravadaMti sntH| sthAne viSAntarnihito'pi yanmaNi viSena muktaH pratipAdyate janaiH // 76 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // 108 ye tvadguNavrAtapayodhimInA stvadIya vAcAmRtapAnapInAH / tvadukta siddhAntapathAdhvanInA stvadvaktravIkSAviSaye navInAH // 77 / / tvatpAdapaGkeruha eva lInA stvadIyasevA vihitaatmniinaa:| bhavanti te janmajarAvihInAH saMsAracakre na kadApi dInAH // 78 // itthaM tvadagre jina ye svarUpa mAtmIyamAvedya kRtaatmgrhaa| te svargasaukhyAnnacireNa bhuktvA bhavyA mahAnandapadaM labhante // 79 // preSyo'smi dAso'smi ca kiMkaro'smi tvatsevakAnAmapi sevko'smi| yAce'hamityeva na kiJcidanyat kRpAkaTAkSeNa vilokanIyaH // 80 // zrI bhAnucandravaravAcaka cakravartI __ svacchAzaya: suvihito'pi hi paapbhiiruH| AtmIya duzcarita - kIrtana -cArudambhA dAlocanAmiti cakAra vicAracaJcuH // 81 // (pAThAntara) zrI bhAnucandravaravAcaka cakravartI svacchAzayo'pi hi jinAdhipateH purstaat| AtmIya-duzcaritakIrtana cArudambhA dAlocanAM vihitavAn vidhivad vidhijJaH // 81 / /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 amRta mahotsava smRti iti pAdazAha zrI akabara jallAladIna zrI sUrya sahastranAmAdhyApaka zrI zatruJjaya tIrthakara vimocana govadha nivartanAdyaneka sukRtanirmApaka mahopAdhyAya zrI bhAnucandragaNiviracitaM svapramAdAcaraNAlocanagarbhitaM zrI nAbheyajina vijJapti svarUpaM stavanaM smaaptmiti|| saMvat 1717 varSe mAgasira vadi 7 zukre mahopAdhyAyazrI pU. zrI siddhicandragaNibhiH zodhitam / / pAdaTIpa zloka 65 : tulanA - kalyANamandira stotra - zloka 34 66 : tulanA - kalyANamandira stotra - zloka 41 67 : tulanA - kalyANamandira stotra - zloka 35 70 : tulanA - kalyANamandira stotra - zloka 38 71 : tulanA - kalyANamandira stotra - zloka 38 73 : tulanA - kalyANamandira stotra - zloka 36 80 : tulanA - vItarAgastotraprakAza 20 - zloka 8 68 : hallIsaka : nATakam dRzyatAm kadAcid vanitollAsahallIsaka vigAhane / kadAcid kinnarI tAragItA kaNena kautuke // (- bhAnucaMdra carite caturtha prakAze)
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam / / 111 gAthA naMbara 45 24 22 N 47 46 samApana 78 17 61 gAthA naMbara 1 akabbara kSmAdhipate: 2 atyaMta susvAdumayaiva bhojyaM 3 adhItya bindupratimaM zrutaM 4 anyo'nya durvAkya 5 anyaM samAkhyAya 6 asAra saMsAra payodhimadhye 7 ahaM tvadIyaM zaraNaM prapadhe 8 aho mayAakabbara zAhizAhe 8 AnamrakamrAmara 10 IkSekumArAn vrajato 11 iti pAdazAha zrI akabbara 12 itthaM tvadagre jina ye 13 ityeva vidyA vihitazramasya 14 ityAtmagardA karaNepyapUrva 15 iha tvadIya khalu yo niyoga: 16 utsarga mArgazca tathApavAdo 17 kAzmIra deze'styatha jainalaGkA 18 kRtaM RjutvaM bahirevanAnta 18 kRpAkaTAkSeNa vilokitaM 20 jAto'smi sarvatra jineza tasmA 21 jAnAmyahaM nAtha kadApi .22 tatra prage'haM prabhupAThanAya 23 tattanmanohAri padArthasAthai; 24 tadutthapaMkasya vinAzanAya 25 tvadIya saddhyAna rasendra 26 tvacchAzanAtyaMta parAGamukhAnA 27 tvatpAdapaMke 28 tvaM vetsi sarvaM 25 dayAparo mAmasakRnirIkSya 63 42 pa0 38 43 71 51 pAThAntara
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 amRta mahotsava smRti graMtha gAthA gAyA naMbara 68 25 uma naMbara 30 darzaM ca dazaiM manomadIyaM 31 dAnaM supAtre na kadApi dattaM 32 durAtmanA nAtha mayA kadApi duSTA madIyA rasanA nikRtyA 4 durvAramArAdhika pIDitena 34 dRTo'si pUrvaM bahuzaH 36 nityaM mayA maMda iti 37 niratyayaM ye bhavadaMghri yugmaM 38 pApena pInaM sukRtena hInaM 38 pitRdhanaM yadyapi bhUri datvA 40 purAparApAya vimarzapUrvakaM 41 pUrvaM mayA lakSanRNAM samakSaM 42 prabho mayA svIyaguro / 43 prAptaM mayA tena gurutvameva 44 preSyo'smi dAso'smi ca 45 bAhye samantAt madhu veSTitasya 46 bhavAmbudhau mAM patitaM nirIkSya 47 bhrAntiM vimohAn mama kArayanti bhuMkte yadA surasaM supakvaM 48 mattaH kRtaM tat sukRtaM ca tena 50 mayA kRtaM cet sukRtaM kadAcit 51 mayA kRtaM yat sukRtaM kriyAdikaM 52 mayA janAnAmatiduHkhitAnAM 53 mayA'pi pUrNAnakavad dharitryAM 54 mayA nRNAM dharmakathAsu 55 mayA mudhA hAritajanmanAmunA 56 mayAdhika prANitalobhataH 57. mayA vimUDhena bhavAntare'pi 58 mayopavAso vihito'stu parvasu 4
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ // nAbheyajina vijJaptirUpaM stavanam // 113 gAthA naMbara 55. 36 19 52 58 99 40 75 48 gAthA naMbara 58 mayA tadAnIM vimalAdri zulkaM 10 mahItale nirdaya mAnavAnAM 61 mithyAtva durvAsitacetaso me 12 mithyAtvaddhayA tava zAsanaM yan 63 mUrchAgatotarkitameva pazcAd 14 yasyAhavirdadhyapi bhujyate'nizaM 65 yaM tvadguNavAta payodhimInA 16 yo yaM kRtAntastavamohamatta 67 lokatrayAloka hitAnubandhinaM 68 lobhena tattoSakRte gatAgataM 68 vAde mayA kecanavAdino'pi OM virAgiNAM yadyapi nispRhANAM 71 veSo mayA svodarapUraNAyo 72 sattIrthayAtrAsu mayA manopi 73 sadjJAnacAritra vizeSa ratnayo 74 sadA sadAcAra vicAravadbhiH 75 samAgate parvaNi tattaporthe 76 saMbhAvyate naiva kRtaM purA'pi 77 svasti zriyaM yacchatu nAbhijAtA 78. saMsAracakre bhramatAcireNa 78 saMsAramadhyasthamapi prabho tvAM 80 zanaiH zanaiH parvaNi rogiNeva 81 zazvat samagrAsvapi sakriyAsu 82 zrI bhAnucandra varavAcaka cakravartI 83 zrI bhAnucandra varavAcaka cakravartI 4 zrI hIrasUreH suguroH prasAdAt 85 zrutvoti samyak samaye mayoktaM 12 41 11 63 .
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 amRta mahotsava smRti // zrI jinastavanam // zrI sarasvatyai namaH // svasti zriyaM yacchatu nAbhijAto' bhijAtamukhyairabhinaMdita shriiH| yadvaktra zobhAtizayaM vilokya nizApatiH kSINatanurbabhUva // 1 // samagra siddhAntapayodhipAragaM guruM namaskRtya nijaM jineshtH| tvatsAkSikaM tvanmatavAsanAJcito bravImi sauvAtmahitAnuzAsanam // 2 // taptaM tvayA pUrvabhave mahattapo jinendrasevA vihitA'thavA kimu| prAptaM hi yenojjhita pApakarmasu prANin prasiddheSu kuleSu janma // 3 // saMsAracakre bhramataH kadAcin mAnuSyako hyeSa bhavastvayAptaH / prANistathArAdhaya zuddhadharma yathA bhaved brahmapadopalabdhiH // 4 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zrI jinastavanam // 115 prANistvayA prANabhRtAM samakSaM vrataM gRhItvA punareva muktam / tathApi te durgatipAta duHkhajaM bhayaM kadAcinna samAgataM hRdi / / 5 / / prANin parApAya vimarzapUrvaM kAlaM kiyantaM tvamajIgama: prAk / na jJAtavAnityanucintyate tu yat zatrostadevAtmani jAyate dhruvam // 6 // jIva! tvayA jIvita lipsayaiva prANApahAro vihitaH pareSAm / na jJAtametat kila yAdRgeva vitIryate tAdRzameva labhyam // 7 // tvaM vetsi sarvaM sacarAcaraM jagad ___ jJAnena loktrityaavlokinaa| tathApi te nAtha puro bravImi kiJcin madIyAcaraNaM pramAdajam / / 8 / / anyo'nya - durvAkya paraMparAyA: saMbhASaNenA'pi ydaarjitsy| pApasya nirnAzanahetubhUtaM __ svAmiMstvadIyaM caraNadvayaM me // 9 // naivAbhavannApi bhaviSyatIha kAmAndhacetAH khalu mat sdRkssH| yad dRSTavAnasmi sarAgayA dRzA vadhUjana zrAdhdajanasya tAdRzam // 10 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 amRta mahotsava smRti svAmin mayA maMda iti prajalpitaM kriyAsu kaivlysukhprdaasu| lobhAbhibhUtena na ca labdhiheto rdhAntaM samantAdakhile'pi deze // 11 // svAmin mayA yo vihitaH pareSAM paropakAra: sukRtaikbhaajnm| tato'pi kiJcicchubhavastulipsayA hataH prabhAvaH khalu so'pi nirmita: // 12 // zanaiH zanai: parvaNi rogiNeva ___ mayA kadAcit gatameva caitye| pradhAvitaM cArbudamekhalAsu vinodahetormahata: pramodAt // 13 // na tIrthayAtrAsu kRtaM mano mayA kadAcidatyaMta vimuuddhcetsaa| ziSyAdisaMpatti vizeSaheto (tizca sarvatra kRtA samantAt // 14 // svAminnRNAM dharmakathAsu kArito netrebhya evAzrujalasya paat:| atyaMta vairAgyarasasya poSaNAt tathApi maccitamabhUna komalam // 15 // veSopyayaM svodarapUrtiheto ryatsvIkRto naiva vishuddhbuddhyaa| nocet kathaM muktinidAnabhUtaM samyaktvaratnaM malinIkaromi // 16 //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI jinastavanam // 117 vAde mayA kecanavAdino'mI tiraskRtA nyaayvishessyuktibhiH| svotkarSapoSAya paraM na jaina matasya saMsthApanakRtya hetoH // 17 // adhItya bindu pratimaM zrutaM kvacin mithyAbhimAnairadharIkRto guruH / nAsAditaM nAtha manuSya janma phalaM mayAtyaMta vimUDhacetasA // 18 // svAminmayA'mutra bhave kiyanti ___ varSANi yAvadvihitA pravRttiH / mlecchAdhipaistena ca satprabodhaM prApuH paraM lAghavamAtmano'bhUt // 19 // Akalpayuktena na ca pApabhIruNA saMsArataptyAbhimukhena tntrinnaa| svAminna tattvAbhinivezabudhdinA zudhdo'pi mArgo malinIkRto mayA // 20 // bhuMkte manohAri satImanaM yat ghRtena yukta lvnnopyuktm| jineza! susvAdusupakvamanna mevaM mahaduHkhamadAyi jihvayA // 21 // dAnaM supAtreSu mayA na dattaM kIrtyAdi dAne praguNIkRtaM mnH| na dharmakRtyasya kRtA samIhA svAmin vRthA janma gataM mamedam // 22 //
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 amRta mahotsava smRti jineza!mithyAtvavikAraviklava svAntasya me zreyasi naabhvdruciH| yota''bhayagrasta zarIrabhAjo bhojye manohAriNi saukhyade'pi // 23 // atyaMta susvAdumayaiva bhojya midaM tathA neti na bhkssymetd| ityAdi sarvaM rasanaikahetujaM jineza cakremayakA'dhamena // 24 // dhAmasthasaMtuSTikRte gatAgate mayA gate nAtha tadIya veshmsu| jinAlaye sauvasamIpavartinI prakRSTa buddhayaiva kadApi no gatam // 25 // tattanmanohAri padArthasArthe jineza me dRppthmaagte'smin| tallipsayaivAtra mano madIyaM sadaiva saMtaptamivAvatiSThate // 26 // svAmin sadAcAravicAravadbhi dattaM manohAri yadeva vaasH| naivopabhogAya mayA'pi kalpitaM dattaM na cAnyasya tathaiva tadgatam // 27 / / svAmin mayA kAri yadatra puNyaM smayena sarvaM viphalIkRtaM tt| ato'tra nAmutra ca kiJcanA'pi bhoktavyamastIti bhRzaM bhayaM me // 28 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinastavanam // 118 svAmin madIyA rasanA nikRtyA puraH pareSAM madhuraM bravIti / zivapradaM na tvavabuddhaya samyak suzAMtidaM zAMtarasaM rasendram // 29 // samagravidyAbhyasanena tAvan mamaiva naitad viditaM bbhuuv| idaM hi garvasya vinAzaheto nirUpitaM tattvakRte ca kiM me // 30 // svAmin mahAparvaNi tattapo'rthe zradhdAvatA jainamatAnurAgiNAm / datto mayA tIvrataro'padeza:, __ paraM svayaM naiva kRtaM kadAcit // 31 // zrImajjinoktAgamavarNiteSu tattveSu me cAru rucirnvaa'sti| saMsArasindhuM tadahaM tarItu menaM kSamo nAtha kathaM bhaveyam // 32 // saMsAra-madhyastha mayi prabho tvAM saMsAramuktaM pravadaMti santaH / sthAne viSAntarnihito'pi sanmaNi viSena muktaH pratipAdyate janaiH / / 33 // svAmiMstvadAjJAvimukhasya jantoH sarve padArthA vimukhIbhavanti / yathA hi senAdhipatiM pratiprabhau kopaMgate tat krama vAsino janAH // 34 //
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 amRta mahotsava smRti rahI svAmiMstavadhyAnarasendrayogAt ___ saMjAyate svAtmani tArabhAvaH / ato mayA mUDhaghiyA tadartha mabhyarthitA kecana yogino'pi // 35 // cittaM madIyaM bhramayanti deva! tadbhASitAnyeva ydjnytaayaam| tIvrA''tape satyaruNaprakAzAt dUrAjalabhrAnti kuto bhavanti // 36 // durbuddhibuddhayA tava zAsanasya ____ mAlinyamAviSkRtameva ynmyaa| tadutthapaGkasya vinAzaheto tadaM hi sevArasikaM mano me // 37|| tvad vAk-sudhApAna-vivRdhdatRSNA stvdNhipNkeruhcnycriikaa| ihaiva te svargasukhAni bhuktvA ___svAmin mahAnaMda padaM bhajante // 38 // svAmiMstvadAjJA karaNaikacetasa stvaduktarAdhdAMtarahasyavedinaH / svayaMhayanAthA api vizvanAthatAM te prApnuvaMtyeva kimatra citram // 39 // svAminnato'haM bhayabhItacetA dhAmasthasAsvapi bNbhrmiimi| tvaduktalezo'pi mayA kadAcin nAkAri kutrApi vimUDhabhAvAt // 40 //
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinastavanam // 121 lokatrayI lokahitAnubandhinaM jagadguruM jaagrdshesssNpdm| dhyAyanti ye tvAM manujA mahardayo bhavanti te'pyatra bhavepyaduHkhitAH // 41 // svAmiMstvadIyAgamamarmavedinA ___ naivAtra kiJcid vihitA myaadbhutm| pAtheyatAM yAti paratra gacchato yadeva vizvatritayopakArI // 42 // kAmAbhibhUtena vimUDhacetasA kadApi zIlasya kathaiva no kRtaa| tathA pareSAmapi nopadeza stadhdetuka: kvApi mayaiva dattaH // 43 // svAmin svayaM cauryarato hi ya: pumAn sa eva no tat pratiSedhakRd bhvet| itIvahetormayakApi zIla: ___ samyak pravRttirvizadIkRtA no // 44 // svAminnahaM duSTadhiyAM puroga: tata: kRpAM naiti mdiiycitte| yato hi jantUn nijadehasaMbhavAn hastena sarvAn vikaromi bhUmau // 45 // vitIrya yat sauvapiturdhanaM mahad ___ gRhItadIkSe sati sAMprataM mayi / jJAnasya hetordhanasaMgrahecchA saMjAyate dhig mama jIvitaM prabho // 46 //
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 amRta mahotsava smRti che svAmin mayA yat sukRtaM kriyAdikaM kariSyate yat kriyate kRtaM c| tadeva sarvaM saphalIbhavet tadA yadA hi durbudhdiriyaM vimucyate // 47 // raha:samAkhyAya janasya pRcchataH kiJcit tadanyad vihitaM puna: prge| ityasmi vizrRMbhavinAzahetuH svAminnahaM pApakRtAM hi mukhya: // 48 // zradhdAvatAM mAnasaraMjanAya mAdhuryamevAdhikRtaM mukhe'smin| mayA na dUrIkRta eva yatnA dantastha-kAluSya- kalaMkapaMka: // 49 // samarthasArthAdhipate: parasya svAmin mayA kAri ydtrkRtyN| tannispahatvena na nopakAra budhdayA'pi kiMtvIpsitalabdhihetoH // 50 // svAmiMstvadIyAgama eSa paJca dajJAnadAvAnala vArivAhaH / pravartate saMprati so'pi vaiyA vRttyasya hetormayakA prapAThitaH // 51 // sadjJAna-cAritra-vizeSaratnayo mayA kadAcin na hi saMskRtiH kRtaa| tadIya taMtrANi vizeSitAni jineza sauMdaryavizeSabhAji // 52 //
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI jinastavanam // 123 svAmiMstvadIyaH khalu yo niyogaH surAsurANAmapi maanniiyH| vihAya taM mUDhadhiyA pravRtti: kRtA mayA duSTajanasya buddhayA // 53|| utsargamArgazca tathApavAdo dvayaM jinaproktamiti prklpy| svAmin mayA sarvamakRtyakRtyaM dvitIyamArge nihitaM pramAdAt // 54|| svAmin mayA sadgurusannidhAvapi vrataM gRhItvA na tathaiva rkssitm| tadbhaGgasaMbhUta-tamobharAcca yad bibhemi nAhaM tadaziSTa padhdatiH / / 55 / / prabho mayA'kabbaranAmadheya zrImad suratrANabalena saakm| sametya kazmIrabhuvaM svakIyaM kRtaM na kRtyaM smaraNocitaM yat // 56 // mayAkRtaM parvaNi tUpavAso janeSviti procya ca sAbhimAnam / pratizrayaM prApya tadeva jagdhaM svAminnaho mohavijRmbhitam me // 57 // kAyena viSvak pariveSTitasya hAlAhalasyeva mama svruup| jAnIhi vizvatritayAvataMsa! bahirmanohat kaTukaM yadantaH // 58 // . 57||
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 amRta mahotsava smRti vAM svAmin samagrAsvapi yat kriyAsu vaidagdhyamevAdadhadapyahaM yt| pravRttavAMstAsvapi no kadAcit ___ vizudhdabuddhayA gurunodito'pi // 59 // svAmin jahAMgIra-mahIza-sannidhau sthitvA kiyat kAlamaniMdyavaibhavam / parasya kRtyAni kRtAnyanekazaH svArthastathAvasthita eva tasthau // 60 // asArasaMsArapayodhimajjatAM trAtA tvamevA'si nRNAM na cAparaH / jAnanapIdaM yadabhUvamuccai stvadanyasevArasalampaTo'ham // 61 // IkSe kumArAn vrajato hi yAvata: kartuM vineyAn spRhayAmi taavt:| svAmin kukarmodayata: kimeSA pravardhate lobha-paramparA me // 62 // iti stuto'rhan svahitAnuzAsana prmaadjnyaacrnnprkaashnaat| zrI bhAnucandrAbhidha vAcakasya me bhavebhave tvaM bhava bodhilAbhadaH // 63 // iti zrI jinastavanam zrI zatruJcaya karamocanAdi sukRtakAri mahopAdhyAya zrI 19 zrI bhAnucandra gaNi caraNasaroja madhuvrata paNDita zrI udayacandragaNinA likhitm| ga. premacandrakRte saMvat 1677 varSe Aso mAse zukla pakSe paJcamI divase budhavAre karahaDA nagare iti bhAvakaM bhuuyaat|
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ / zrI jinastavanam // 125 gAthA d 54 43 58 naMbara 1 atyaMta susvAdumayaiva bhojya adhItya bindapratimaM zrutaMkvacin 3 anyo'nya durvAkya paraMparAyA: 4 asArasaMsAra payodhimajjatAM 5 Akalpayuktena na ca pApabhIruNA iti stuto'rhan svahitAnuzAsajanI 8 IkSekumArAn vrajato hi yAvata: 8 utsarga mArgazca tathApavAdo 10 kAmAbhibhUtena vimUDhacetasA 11 kAyena viSvak pariveSTitasya 12 cittaM madIyaM bhramayanti deva 13 jineza mithyAtva vikAra viklava 14 jIva tvayA jIvita lipsayaiva 15 taptaM tvayA pUrvabhave mahattapo 16 tattanmanohAri padArthasAthai 17 tvad vAksudhApAna vivRdhda tRSNA 18 tvaM vetsi sarvaM sacarAcaraM jagad dAnaM supAtreSu mayA na dattaM 20 durbudhdibuddhayA tava zAsanasya 21 dhAmastha saMtuSTikRte gatAgate 22 na tIrthayAtrAsu kRtaM mano mayA 23 naivAbhavannApi bhaviSyatIha 24 prabho mayAkabbara nAmadheya 25 prANin parApAya vimarzapUrvaM 26 prANistvayA prANabhRtAM samakSa 27 bhuMkte manohAri satImanaM yat 28 mayAkRtaM parvaNi tUpavAso 28 rahasamAkhyAya janasya pRcchataH 30 lokatrayI lokahitAnubaMdhinaM 31 vAde mayA kecana vAdinomI 32 vitIrya yat sauvapiturdhanaM mahad 6 11 39 25 14 10 57 48 41 17
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 amRta mahotsava smRti krama gAthA 43 naMbara naMbara 33 leSo'pyayaM svodarapUrtiheto34 zanaiH zanaiH parvaNi rogiNeva u5 zradhdAvatAM mAnasaraMjanAya zrImajinoktAgamavarNiteSu 37 sadjJAna cAritra vizeSa ratnayo 38 samagra sidhdAntapayodhipAragaM u8 samagra vidyAbhyasanena tAvat 40 samartha sArthAdhipate: parasya 41 saMsAra cakre bhramata: kadAcin saMsAra madhyastha mayi prabho tvAM svasti zriyaM yacchatu nAbhijAto' 44 svAmin jahAMgIra mahIza sannidhau 45 svAminnato'haM bhayabhIta cetA 46 svAminnRNAM dharmakathAsu kArito 47 svAminnahaM duSTadhiyAM puroga: 48 svAmin madIyA rasanA nikRtyA 48 svAmin mayA'mutra bhave kiyanti 50 svAmin mayA kAri yadatra puNyaM 51 svAmin mayA maMda iti prajalpitaM svAmin mayA yo vihitaH pareSAM svAmin mayA yat sukRtaM kriyAdikaM 54 svAmin mayA sadguru sannidhAvapi 55 svAmin mahAparvaNi tattapo'rthe 56 svAmin sadAcAra vicAravadbhi 57 svAmin samagrAsvapi yat kriyAsu 58 svAmiMstavadhyAna rasendra yogAt 58 svAmiMstvadAjJA karaNaikacetasa 60 svAmistvadAjJA vimukhasya jantoH 61 svAmisvadIyAgama eSa paJca 62 svAmiMstvadIyAgama marmavedinA 63 svAmiMstvadIyaH khalu yo niyoga: 64 svAmin svayaM cauryarato hi ya: pumAn 113
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 127 14. sAdhvI saMdha aMge vinaMtI - mahattarA sAdhvI zrI mRgAvatIzrIjI bhagavAna mahAvIra svAmIno sAdhvIsaMga tyAre keTalo vizALa hato ane Aje paNa tenI vizALatA kayAM ghaTI che? Aje to sAdhvIsaMghamAM nAnI nAnI vayanA sAdhvIjI mahArAjone joI, temano tyAga joI lokonAM mastaka namI jAya che. nAnI vayamAM, yuvAvasthAmAM ane te paNa AjanA bhautika yugamAM tyAga karavo e kAMI nAnIsUnI vAta nathI. sAdhupaNuM levuM, tyAga karavo, temAM mukhya Azaya to AtmakalyANano che. AvuM karavA mATe samatA, saMyama, saraLatA, namratA, viveka, akiMcanatA, AcAravicAra A badhA guNonI AvazyaktA che. AtmAthI sAdhutAnI kasoTI paNa e ja che. vidvattA ane vakatRtva e kAMI AtmAthI sAdhutAnI kasoTI nathI. A hakIkata che. AvI AtmAthI sAdhutAmAM svakalyANa raheluM che. AvA svakalyANecchaonA hAthathI ja saMdha, samAja ane deza saunuM kalyANa thavAnuM che. A nirvivAda che. Avo varga zikSita hoya to kArya ghaNI AsAnIthI, sahajatAthI thaI zake! Aje samaya evo Avyo che ke lokomAM vyAvahArika zikSaNa vadhI rahyuM che. zaikSaNika kSetramAM, jJAna ane vijJAnanA kSetramAM duniyA khUba ja AgaLa jaI rahI che. lokone AjanA vilAsI vAtAvaraNamAM AdhyAtmika bhUkha paNa jAgI che. zikSita bhAIbahenomAM paNa UMDe UMDe AstikatA rahelI che. dhArmika bhAvanA pAga jovAmAM Ave che. duniyA jhUkatI hai bukAnevAlA cAhiye' e kathanAnusAra lokone dharmamArgamAM ruci utpanna karavI, vyasanothI mukta karavA, AcAravicAranI tathA khAnapAnanI zuddhi tarapha vALavA,
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 sAdhvI saMgha aMge vinaMtI sAdAI ane zramanI pratiSThA samajAvavI, Adarza gRhasthAzrama racavA preravA, samAjane nabaLo banAvatI kuprathAo ane bAhyADaMbaro ochA karI saMgha, samAja ane dezanI unnatimAM potAno phALo ApavAnI bhAvanA jagADavI, tyAgane apanAvI AdhyAtmika unnati tarapha javAnI preraNA ApavI, sAMpradAyika saMkucitatAno tyAga karI vyApaka, vizALa, udAra bhAvanA keLavavAnuM mahatva samajAvavuM ane e rIte prabhunA zAsananI sAcI sevA karavAnuM premapUrvaka samajAvavAmAM Ave to ethI vyakti ane samAja baMnene ghaNo lAbha thAya. A kArya mAtRzakti dvArA saraLatApUrvaka thaI zake che. pUjya paMjAbakesarI, yugavIra AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja ghaNIvAra kahetA, "Aja sudhI dharmanI rakSA bahenoe karI che ane baheno ja karaze." mahAtmA gAMdhIjIe paNa kahyuM che, "jIvanamAM je kAMI pavitra ke dhArmika jevuM che tenuM bahenoe vizeSa saMrakSaNa karyuM che." A vidhAno aMge vicArIe to saheje khyAla Ave che ke dharmanI rakSAmAM tyAganI mUrtio jevI satI sAdhvIo keTaluM badhuM kArya karI zake! A sAdhvIvarga je vidyA ane jJAnanA kSetramAM khUba AgaLa vadhe, cAritrabaLa sAthe emane jJAnavidyAnuM baLa maLe to emanAmAM kevuM teja pragaTe! sAdhvIjIomAM abhyAsa vadhaze to jJAna vadhaze, sAcuM jJAna ane samaja vadhaze to lokopakAranuM kArya, saMgha ane samAjanI unnatinuM anekagaNuM kArya teo karI zakaze. samAjanA movaDIo ane saMghanA AgevAnoe A dizAmAM khUba vicAravAnuM che, ghaNuM karavAnuM che, ghaNuM karI zake tema che. pUjya AcArya bhagavaMtonA caraNomAM namra | vinaMtI che ke teo udAratApUrvaka A mATe AjJA Ape. pUjya sAdhvI gurugIjI mahArAja paNa potAnI ziSyA, praziSyA, sAdhvIjImahArAjone AgaLa vadhAravA, abhyAsI banAvavA nizcaya kare. tejasvI sAdhvIjI mahArAjo paNa svakalyANArthe pUjya gurudevo ane guNIjI mahArAjanA caraNomAM namrabhAve A mATe vijJapti kare ane sAdhvIsaMgha svayameva svonnatinA zikhare pahoMcavAnI hiMmata ane bhAvanA keLave! ApaNA sAdhvIsaMghamAM tejasvI ane viduSI sAdhvIo seMkaDonI saMkhyAmAM taiyAra thAya tevI zakyatA che. jarUrata che te dizAmAM samajaNapUrvaka prayatna karavAnI. amuka sAdhvIjI mahArAjemAM to abhyAsanI, vidyAprAptinI lagana
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 129 amRta mahotsava smRti graMtha ane zAstrAbhAsanI tIvra icchA paNa jovAmAM Ave che paraMtu te mATe temane anukULatA maLatI nathI. A mATe zrI saMghe khAsa vyavasthA, vizeSa sagavaDa vahelI take UbhI karavAnI ati AvazyakatA che. jenapurI amadAvAdanI najIka zAMta vAtAvaraNamAM serisA, bhoyaNI jevAM tIrthasthAnomAM ochAmAM ochA traNa varSano ane vizeSa abhyAsa mATe pAMca varSano abhyAsakrama niyata karavAmAM Ave. AgamonA abhyAsamAM zrI dazavaikAlikasUtra, naMdIsUtra, anuyogadvAra sUtra, zrI uttarAdhyAyanasUtra temaja AcarAMgasUtra, sUyagaDAMgasUtra Adi aMgono, darzanazAstrano; yoganA graMthono, kAvya, sAhitya ane vyAkaraNano, saMskRta, prAkRta Adi viSayono te te vibhyonA niSNAta paMDitone rAkhIne abhyAsanI vyavasthA karavAmAM Ave to na dhAreluM evuM suMdara pariNAma Ave. A mATe vidvAna zrAvakonI eka samiti nimAya je sAdhvIjI mahArAjanA abhyAsanI pragatinI tapAsa karAvatI rahe ane sujJazrAvakonI paNa eka evI samitinI racanA karavI joIe je sAdhvIjI mahArAjo saMyamayAtrA sAthe svasthatApUrvaka jJAnAbhyAsa karI zake te bAbata Avazyaka vyavasthA kare. ApaNA samAja pAse dhananI kamI nathI. utsavo ane bIjAM kAryomAM udAratAthI dravya vaparAya che. AvAM dharmakAryo yogakALe, yogyakSetre bhale thatAM rahe paraMtu upara darzAvatuM kArya paNa atyaMta mahattvanuM che. A dizAmAM sthAnakavAsI zrI saMghe muMbaI ghATakoparamAM zramAgI vidyApIThanuM ghaNuM suMdara kArya karyuM che te sarAhanIya che, abhinaMdanane pAtra che. gRharitho potAnAM vahAlAM bALakone bhaNavA mATe chAtrAlayo, pAThazALAo ane vidyAlayomAM cheka paradeza sudhI mokale che, mokalI zake che to pUjya sAdhvIjI mahArAje potAnI zikhAone viduSI banAvavA vIsa-pacIsa ke pacAsa-so mAIla dUra kema na mokale? AvuM karavAmAM Avaze to temanuM jIvana mahAna banaze, saMghanuM hita sadhAze ane dezane dharmapracArano lAbha maLaze. abhyAsAthI sAdhIsaMghanA guru guNIjI mahArAjone AthI vadhAre zuM vinaMtI karuM?
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 amRta mahotsava smRti graMtha 15. zikSaNa dvArA cAritrya ghaDatara - dilAvarasiMha jADejA zikSAgano hetu zikSaNano hetu vyaktimAM je koI umadA ane uttama hoya tene pragaTa karavAno che. jIvanano hetu samajavAmAM vyaktine zikSaNa sahAyarUpa thAya che. vyavahAra jagatamAM mArga kADhavAnI kSamatA paNa zikSaNa dvArA vyaktine prApta thAya che. cAritrya ghaDataranI saMkula prakriyA ( zikSAga dvArA vidyArthInA cAritra ghaDatarano prazna saMkula ane sUkSma prakArano gaNAya. enI taiyArI phormyulA ApavI muzkela che. cAritra ghaDataranAM taiyAra pekeTa ApavAnuM zakya nathI. kema ke cAritrya ghaDatara koI phormyulA anusAra taiyAra thatI cIjavastu (proDakTa) nathI, paraMtu jIvanabhara cAlatI eka prakriyA (prosesa) che. e prakriyAno AraMbha karavAno uttama samaya vyaktinuM bacapaNa che. vyApaka samAja, vidyArthInuM kuTuMba, zaikSaNika saMsthAnuM vAtAvaraNa-vizeSa, saMsthAnA zikSakone prabhAva, vidyArthInI niSThA, I. nI asara cAritrya ghaDatara paratve thatI hoya che. cAritryavAna vyakti ja anyamAM cAritranuM saMskArabIja ropI zake te dekhItuM che. dIvethI dIvo pragaTAvavA javA A vAta che. Ama chatAM cAritranirmANa mATe ApaNI zaikSaNika saMsthAo mATe nIcenA jevI keTalIka bAbatono vicAra thaI zake. vArtAkathana ApAgI zALAonI prArthanAsabhAomAM temaja zALAnA vargomAM satya, ziva ane sauMdaryanAM tattvo upara bhAra mUkatI vArtAo-deza paradezanA sAhityamAMthI vakhato vakhata kahevAvI joIe. upadezAtmaka vyAkhyAno karatAM vArtAkathana ane
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNa dvArA cAritraghaDatara 131 nATikAnI bhajavaNI dvArA jIvanamAM udAratA, prAmANikatA, nirbhayatA, niSThA jevAM jIvanamUlyone vadhu asarakAraka rIte pragaTAvI zakAya. vidyArthIo paNa AvI vArtAonA kathanamAM bhAgIdAra banI zake. vArtAonI eka yAdI sAthe maLI taiyAra karI zakAya. bhaktisaMgIta saMgIta ane anya lalitakalAo vidyArthIne ghaDataramAM ghaNI madadarUpa thAya che. vidyArthIonI TukaDIo pADI, jude jude divase A TukaDIo bhaktisaMgIta prArthanAsabhAmAM pIrase enuM Ayojana thavuM joIe. zALAo tathA kolejo sAthe maLI potAnI prArthanApothI (enA rAga ane DhALa sAthe) taiyAra karI zake A uparAMta judAM judAM maMDaLo, zALAo tathA kolejonAM chAtrAlayomAM bhaktisaMgIta rajU kare tenuM Ayojana karI zakAya. judAM judAM dharmanAM maMDaLone paNa bhaktisaMgIta mATe AmaMtrI zakAya. ekatAno bhAva pragaTAvavAmAM A madadarUpa thaI zake. saMgIta uparAMta citrakaLA, nRtya ane anya hastakaLAonA mAdhyama dvArA vidyArthInI zaktinI abhivyakti mATe avakAza maLavo joIe. mAsana ane dhyAna vighAthIone sAdAM Asano, prANAyAma ane dhyAna zIkhavA mATe uttejana ApavuM joIe. emanI zArIrika ane mAnasika taMdurastI mATe A bAbata upayogI banI zake. judI judI TukaDIo pADI vidyArthIone mArcapAsTa karatAM zIkhavI zakAya ane saptAhanA eka nakkI divase ane samaye AkhI zALAno, zALAnAM sAdA benDa sAthe mArcapAsTa samUhabhAvanA keLavavA mATe rAkhI zakAya. chAtrAlaya pravRtti zALA tathA kolejomAM badhAM chAtrAlayomAM saptAhamAM ochAmAM ochuM ekavAra prArthanAsabhA tathA carcAsabhAnuM anaupacArika Dhabe Ayojana thaI zake. enA AyojananI kAmagIrI mukhyatve vidyArthIone soMpavI. A prArthanAsabhAmAM AcArya, saMsthAnA rasa dharAvatA adhyApako, saMcAlaka saMsthAnA agraNIo vakhato vakhata bhAga letA rahe. chAtrAlayanI svacchatA mATe AvI sabhAomAM vicArAgA thaI zake. vidyArthIo ane vaDIlo vacce anaupacArika snehamilananuM nimitta A rIte UbhuM karI zakAya. vidhAthI kalyANanA prazno paNa ahIM mokaLe mane carcA zakAya.
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 amRta mahotsava smRti graMtha vAlI saMparka vidyArthIne cAritrya ghaDataramAM rasa dharAvanAra zikSako tathA adhyApako vakhato vakhata zakya hoya teTalA vidyAthIonA ghera athavA emanA chAtrAlayakhaMDamAM jAya ane vyaktigata saMparka sAdhe. vidyAthIne ghera javAthI vAlI saMparka thAya che. ethI vidyArthInI ruci, vidyArthIne vikAsanI zakyatAo, vidyArthInA gharanuM vAtAvaraNa vagereno khyAla maLe che. vAlI tathA zikSakanA parasparanA sahakAramAM vidyArthIne ghaDatara mATe e rIte asarakAraka kAma thaI zake che. Adarzane najara samakSa rAkhIe cAritrya ghaDataranI prakriyAmAM je te saMsthAnA niSThAvAna zikSako ane daSTivaMta AcArya cAvIrUpa sthAna dharAve che. vidyArthI tarapha vizuddha premabhAva dharAvatA zikSako dareka kakSAe ochI saMkhyAmAM maLavAnA. paNa evA zikSako sAva nahi maLe ema nahi. evA zikSakone abhiprerita (moTIveTa) karavA, emane uttejana ApavuM e AcArya ane saMsthA saMcAlakanuM kAma che. cAritrya ghaDatarano Adarza ApaNe rAtorAta siddha karI zakIzuM nahi, paraMtu e Adarzane satata najara samakSa rAkhI, enA tarapha dhImI paNa cokkasa gatie AgaLa vadhatA rahevAno nirNaya ApaNe karavo paDaze. kAryazibira vidyArthInA cAritrya ghaDataramAM rasa dharAvanAra zikSako, adhyApako ane saMsthA-saMcAlakono nAnA pAyA upara eka divasano kAryazibira jarUriyAta mujaba avAranavAra yojI zakAya. AvuM milana zikSakane baLa ane mArgadarzana pUruM pADaze. emAM anubhavanuM AdAnapradAna thaI zake. A kAryazibiranA kAryakramanI vigato nakkI karI zakAya. zikSakanA ane vidyArthI-ghaDataranA prazanono vicAra emAM jarUra thaI zake. emAM vidyAthIone paNa sAmela karI zakAya. vAtAvaraNanuM nirmANa lAMbAgALAnA sahiyArA puruSArtha dvArA cAritrya ghaDatara mATenI AbohavAnuM nirmANa thaI zake. evI AbohavAmAM zvAsa leto vidyAthIM cAritrya ghaDataranA saMskAra sahaja rIte meLavaze. eTale ApaNuM dhyeya ApaNA vidyAdhAmamAM evI AbohavAnA nirmANanuM hovuM ghaTe. ApaNe ghaNIvAra zikSaNane varga zikSaNa, parIkSA, itara pravRttio evA vibhAgomAM khaMDita karIe chIe. zikSaNane eka akhaMDa ekama tarIke jovuM joIe. tethI upara dazavilI pravRttio zikSaNanA eka anivArya bhAga tarIke hAtha dharavI joIe, abhyAsetara (esTrA-kyurIkyulara") pravRttio tarIke nahi.
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ viyANa dvArA cAritraghaDatara 133 keTalAka prazno cAritra ghaDatara mATe dezakALa pratikULa jaNAto hoya to zuM karavuM! parama tattvamAM zraddhA rAkhI, evA saMjogomAM "ekalo jAne re" nI paddhatie ApaNe AgaLa vadhI zakIe. cAritra nirmANa mATe pukhta vyakti svayaM javAbadAra hovI ghaTe. cAritrazIla vyaktimAM paNa keTalIka maryAdAo dekhAtI hoya che tyAre kevI rIte mUlyAMkana karavuM? vyaktino ekaMdara jhoka jo cAritrazIlatA tarapha hoya to enA vyaktitvanI suvAsa tarapha guNagrAhitApUrvaka ApAgI najara rAkhavI joIe. yudhiSThira eka vakhata aradhuM asatya (naro vA kuMjaro vA) bolyA hatA. paNa ApaNI najara to yudhiSThiranI satyavAditA tarapha ja hovI ghaTe kAraNake yudhiSThiranA jIvanamAM satyanuM palluM vadhAre nameluM che. vaLI bIjanuM mUlyAMkana karatAM pahelAM AtmanirIkSaNa karavuM sAruM. "cAritra" zabda dvArA ApaNe zuM samajIe chIe? vicAra, vANI ane vartananI satyAbhimukha ekarUpatAnuM nAma cAritya. kRtajJatA, saMvAditA, sevAparAyaNatA, premamayatA, kSamAzIlatA, udAratA, vizALatA, samatA ityAdine Atmika guNo gaNavAmAM AvyA che. A Atmika guNonI vadhune vadhu pramANamAM ApaNA vyavahAramAM abhivyakti thAya tene ApaNe cAritryazIlatAnuM pramANa gaNI zakIe. AvA Atmika guNo zI rIte keLavI zakAya? nRtajJatA, vicAra-vANI-AcAranI dAMbhika visaMvAditA, svArthamayatA, vizleSazIlatA, saMkucitatA, ItyAdinA prabhAvano kAragata sAmano zI rIte karI zakAya? A "adevI" vRttiothI taddana judI dizAmAM jatI "devI' vRttione ApaNAmAM keLavIne e nakArAtmaka valaNono pratikAra thaI zake. udAharaNa tarIke, vidheyanI vRttine premamayatAne vadhune vadhu lUMTatA rahIne nimaeNla karI zakIe. cAritrazIlatAnuM nirmANa jIvanabhara satata cAlatI eka prakriyA che eno ullekha AraMbhamAM karyo che. manuSyano sAtatyabharyo saMniSTha tema ja jagarUka prayAsa, AjubAjunA vAtAvaraNamAMthI adITha rIte maLatuM poSaNa ane divya satvanI sahAya cAritranA puSpane khilavavAmAM sahAyabhUta thaI zake che.
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 amRta mahotsava smRti graMtha 16. sArvajanika saMsthAo ane tenI kAryavAhI - pratApa bhogIlAla samAjane upayogI thavAnA dhyeya sAthe ApaNA dezamAM aneka sArvajanika saMsthAo astitva dharAve che. navI saMsthAo sthapAtI jAya che ane e rIte jJAtio athavA potapotAnA samAjo tathA sarvasAmAnya vividha prakAranAM lokopayogI kAryo thatAM rahe che. jema badhI saritAo chevaTe to sAgaramAM ja samAI jatI hoya che tema A prakAranI sArvajanika ke jAhera saMsthAorUpI saritAo paNa deza athavA rASTarUpI sAgaramAM samAIne, Akhare to dezonnatinuM ja kArya kare che. A prakAranI jAhera saMsthAonuM eka baMdhAraNa ghaDAya che. A baMdhAraNa kAM to pablika TrasTa eNkTa heThaLa athavA sosAyaTI eNkTa heThaLa ghaDavAmAM Ave che. baMdhAraNomAM bhinnatA hovAno saMbhava kharo paNa pratyeka saMsthAnuM dhyeya to abhinna rahevAnuM ane te che samAjopayogI thavAnuM, sAmAnya manuSyane lAbha ApavAnuM ane te rIte samAjane ane dezane unnata karavAnuM. AvI jAhera saMsthAo bahudhA sAmAjika, dharmAdA yA dhArmika saMsthA ke TrasTa hoya che, athavA to kaoNopareTiva sosAyaTI. dhArmika, zaikSaNika ane samAjane lAbhadAyI pravRttione varelI jAhera saMsthAonI saMkhyA ApaNA dezamAM vadhu che. dhArmika saMsthAo dharmasthAnakone lagatI tamAma javAbadArIo saMbhALatI hoya che. dharmanA AcAravicAra, nItiniyamo, paraMparAo ane te te dharmanA anuyAyIone dhyAnamAM rAkhIne tamAma kAryavAhI karAtI hoya che. dharma jevI saMvedanazIla bAbatamAM Adhunika yuganA prabhAva pramANe kaMIka parivartana karavA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArvajanika saMsthAo ane tenI kAryavAhI 135 jaIe to rUDhicustono athavA paraMparAvAdIono sAmano karavo paDe che. jUnI peDhI ane navI peDhI vaccenI khAI pUravAmAM AvI bAbatamAM atyaMta kunehathI kAma levuM paDatuM hoya che. dhArmika ane anya sAmAjika, dharmAdA saMsthAo ke TrasTo pAse sthAvara-jaMgama mAlamilakata paNa aDhaLaka hoya che. ene sAcavavAnI javAbadArI, te samaye ghaDAyela baMdhAraNa mujaba teno vahIvaTa karavAnuM kArya ane vadhatI jatI mUDInuM vartamAna kAyadAkAnUnamAM rahIne rokANa karavAnI naitika pharaja-A badhAnuM pAlana karavAnI kaparI kasoTImAMthI AvI saMsthAoe pasAra thavuM paDe che. emAM paNa khAsa karIne mUDInuM rokANa karatI vakhate eka vAta khAsa dhyAnamAM rAkhavI paDatI hoya che ke temAMthI vadhumAM vadhu vaLatara maLI rahe ane vadhArAnI Avakano upayoga saMsthAnA ja hitamAM thAya, saMsthAnA uddezo sAthe susaMgata hoya te rIte thAya ane vadhumAM vadhu lokone teno lAbha maLe te pramANenuM Ayojana thAya. AvuM karavAmAM saMsthAe je kharca karavo paDe temAM pAga zakya teTalI karakasara karavI joIe jethI prApta AvakamAMthI kharca bAda karatAM bane teTalo vadhAro rahe ane saMsthAnI sArvajanika pravRttimAM teno sadavyaya thAya. jo uparokta vAtane sAdI ane saraLa bhASAmAM mAre kahevI hoya to kahuM ke sArvajanika saMsthAono kArabhAra dhaMdhAkIya rIte calAvavo joIe eTale ke ApaNe jema ApaNA dhaMdhA, vyApAra ke udyoga calAvatA hoIe tyAre tene uttama rIte calAvelo tyAre ja kahI zakAya ke jyAre karmacArIonA pagAra ane temanAM anya hito jALavIne tathA grAhakono paNa sadabhAva jItIne ApaNI mUDInuM ApaNe sArAmAM sAruM vaLatara meLavI zakIe. athavA jAhera limiTeDa kaMpanInA zeraholDarone vadhAremAM vadhAre lAbha ApI zakIe. tevI ja rIte sArvajanika saMsthAonuM saMcAlana thAya e atyaMta Avazyaka che paNa saMsthAomAM tyAre A badhuM zakya bane ke jyAre tenA kAryakaro sevAbhAvI, ni:svArtha, kAryadakSa ane sakriya hoya tathA saMsthAnA udezone dhyAnamAM rAkhIne ja kAryarata rahetA hoya. eka atyaMta mahatvanI vAta e che ke AvI jAhera sArvajanika saMsthA sAthe saMkaLAyelA TrasTIo, hodedAro ke samiti sabhyoe potapotAnA vyavasAyamAMthI samaya kADhavo joIe. mAtra nAmane vAste ja AvI saMsthAmAM rahenAra niSkriya kAryakare svecchAe padatyAga karI koI sakriya vyakti mATe mArga mokaLo karI ApavI joIe. vaLI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 amRta mahotsava smRti ra jemanuM svAratha pratikULa rahetuM hoya, vRddhAvasthAne lIdhe kAryazIla na rahI zakatA hoya ane pariNAme samaya ApI zakatA na hoya temaNe paNa khasI javuM joIe. uparAMta, jUnA kAryakaroe navA kAryakaronI zreNI paNa taiyAra karavI joIe. ahIM je kAryakaronI vAta meM karI che te svaicchika sevAo ApanArA vizenI che, pagAradAra vyaktionI nathI. sevAbhAvI hodedAro ke samiti sabhyoe saMsthAno lAbha potAnA saMgAsaMbaMdhIone Apavo ke apAvavo nA joIe ane khuda potAne paNa sIdho yA ADakataro lAbha na thavo joIe. Avo lAbha moTebhAge mUDI rokANa dvArA apAvAto hoya che. Aje ghaNI vakhata AvI jAhera saMsthAomAM evuM bane che ke jamA thayelI rakamano upayoga TrasTIo ke anya rathApita hito potA mATe karatA hoya che. Avo kAmacalAu lAbha levAno adhikAra paNa sevAbhAvI TrasTIone nathI. evuM paNa bane che ke TrasTIo evI beMkomAM mUDIrokANa kare che jeno ADakataro lAbha TrasTIne maLato hoya. AvI pravRtti' nahera saMsthA mATe khatarArUpa paNa nIvaDavAnI zakyatA hoya che. evuM paNa bane che ke eka ja vyakti aneka TrasTamAM TIpade hoya ane te vakhate koI ekAda TrasTanI milakata dhAro ke vecANa mATe nIkaLe tyAre milakata kharIdanAra pAsethI vecanAra TrasTI potAnA koI bIja TrasTa mATe konezana letA hoya che. A paNa eka prakAranI anaitikatA che, jAhera saMsthAno lAbha levAnI aghaTita manovRti che. kharekhara to pUrA bajAra bhAve milakatanuM vecANa thavuM joIe ane tenA sIdhI ke ADakatarI lAbha na levAvA joIe. koInA dabANa heThaLa ke koInI zehamAM AvyA vagara kevaLa saMsthAnuM hita ja najara sAme hovuM joIe. A aMge, mArA anubhavamAM Avelo eka prasaMga TAMkavAnI lAlaca huM rokI zakato nathI. huM eka saMsthAmAM TrasTabaoNrDano pramukha hato. rojanI kAryavAhI mAnanIya menejiMga TrasTI saMbhALatA hatA. A TrasTanI eka jagAnI vecANanI vAta AvI. menejiMga TaraTIe amuka bhAve e sodo nakkI karI dIdho hato paNa kharIdanArane thayuM ke temanA potAnA eka sagA sTabaoNrDanA pramukhanA saMbaMdhI che ane temanA dvArA pramukhane vAta karavAthI kadAca sodAnI rakamamAM rAhata maLe. pariNAme pelA kharIdanAranA sagAe mane vAta karI. huM pelA kharIdanAra bhAIne maLyo. badhI mAhitI meLavI ane tenI tapAsanA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArvajanika saMsthAo ane tenI kAryavAhI 137 aMte mane khabara paDI ke menejiMga TrasTIe bajArabhAva karatAM aradhAthI paNa ochA bhAve sodo nakakI karyo hato. mAre AmAM UMDA UtaravuM paDyuM ane sodo rabAtala karavo paDyo. chevaTe e bhAI asalanA bhAva karatAM lagabhaga 125 TakA vadhAre bhAva ApIne jagA levA kabUla thayA. AmAM menejiMga rasTInI koI badadAnata na hatI pAga temaNe bajArabhAvanI jAta tapAsa karI na hatI ane koInI vAta para vizvAsa mUkI dIdho hato. A 6 : " parathI eTaluM phalita thAya che ke TrasTIomAM paNa khaMta, paripakavatA ane jAte ja tapAsa karavAnI niSThA hovI joIe. Aje zeronA leNadeNanI (Inside Trading) vAta bahu saMbhaLAya che. keTalAka dezomAM to e gunApAtra paNa che. ApaNA dezamAM to AvuM ghaNuM bane che pAga ApaNA jena AcAravicAranI viruddhanI A vAta hoI tenAthI paNa sAvaceta rahevuM joIe. jo ApaNe koI kaMpanImAM DirekTarapade hoIe athavA menejamenTanA sTAphanI rUe ApAgane enI kAryavAhInI jANa hoya ane pAsa karIne tenA nANAMkIya ane hisAbI (Finance and Accounting) kAmakAjanI ApaNane jANakArI hoya tyAre to te kaMpanInA zeronI levaDadevaDa bajAramAM na karavI joIe ema huM mAnuM chuM. mane koI mArI kaMpanInA zera bAbata pUche to mAro eka ja javAba hoya che. "tamArA zeradalAlanI salAha laIne AgaLa vadho. huM emAM kAMI kahI zakuM tema nathI." ghaNAMkharAM TrasTamAM kAyamI TrasTIonI nimaNUka karavAmAM Ave che. AvA samaye jUnA TrasTInA sthAne navA TrasTI lAvavAnuM muzkela bane che te samaye paNa jo AvA kAyamI TrasTI jeo lagabhaga azakta hoya, aMgo zithila thaI gayA hoya ane cAlavAnI zakti paNa na rahI hoya to temaNe pANa padano moha jato karI navA lohI mATe rasto karI Apavo joIe. A paNa eka prakArano aparigraha ja kahevAya. saMsthAmAM rahelA zaktizALI ane sakriya kAryakarone tyAre ema kahevAnI pharaja paDe ke A azakta ane vRddha dAdAjI have nivRtti le to sAruM te agAu tevI vyaktioe svecchAe hodAM choDI devo joIe. huM to ema mAnuM chuM ke saMsthA ApaNane kahe ke hajI tame thoDAM varSo sevA Apo te moTAmAM moTuM mAna che. vAnI preraNA svayaMbhU hovI joIe, jabarajastIthI ladAyelI na hovI joIe.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 amRta mahotsava smRti graMtha ApaNe sUkSma dRSTie joIe to ApaNA mULabhUta jaina tattvonI pratIti paNa AmAM ja thAya che. satya, ahiMsA, acaurya, aparigraha ane anekAna jevA pAyAnA siddhAMtonuM pAlana jAhera saMsthAnA kAryakaroe karavAnuM hoya che. AvI jAhera ke sArvajanika saMsthAnA hoddedAro ke kAryakaronuM AcarAga satyathI vegaLuM na hovuM joIe, sIdhI ke ADakatarA lAbhathI aLagA rahIne acauryanuM pAlana karavuM joIe ane temAMja aparigraha paNa samAI jAya che. ekahaththu sattA rAkhavAthI anya kAryakaronuM manadukha thatuM hoya che je paNa eka prakAranI hiMsA che ane tethI ja aneka bAjuono vicAra karIne, kAryakarono sAtha laIne sarathAnuM hita sadhAya tevuM kArya karanAra ja sAco sevAbhAvI kahevAya che ane e rIte kAma karavAthI ApaNe ahamumukA paNa thaIe chIe. ApaNA jena dharmanAM to AvI jAhera saMsthAo mATe mArgadarzaka banI zake tevAM che ane te pramANanA AcAra-vicAranI ekatA ja jIvana jIvavAnI sAcI kaLA zIkhave che te sArvajanika saMsthAonA saMcAlanamAM sahAyaka banI zake che. mArA A lakhathI vAcako ane jAhera saMsthAnA saMcAlakone preraNA ane utsAha maLaze avI huM AzA rAkhuM che.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 139 17. zikSaNamAM samULI krAnti ----- ----- - uSA mahetA koThAre kamizananA ahevAle sAcuM ja kahyuM che ke bhAratanuM bhAvi jeTaluM enAM kala-kArakhAnAMomAM ane khetaromAM ghaDAya che eTaluM ja ke enA karatAM paNa vadhu enI zALA-kaoNlejamAM ghaDAya che. koI paNa dezamAM khAsa karIne lokazAhI dezamAM, to zikSaNanuM mahatva bIjA aneka viSayo karatAM ghaNuM vadhAre hoya e svAbhAvika che. tethI ja kahevAmAM AvyuM che ke jo eka varSa mATenI yojanA karavI hoya to dANo ugADavo, dasa varSa mATe karavI hoya to jhADa ugADavAM, pA je so varSa mATe yojanA karavI hoya to bALako ugADavAM, eTale ke suyogya rIte bALakono uchera sAdhavo jarUrI che. zikSaNanA beya aMge vyavasAya mATenI yogyatA keLavavAthI mAMDIne bALakanA vyaktitvanA pUrNa vikAsa sudhInI samasyAo paratve aneka mato pravarte che. rasela jevA vidvAna to ciMtanya ane mUlya para nirbhara evA navasamAjanI racanAne zikSaNanuM dhyeya mAne che. jo bALakamAM rahelA pUrNatvanI abhivyaktine pragaTa thavA devA mAgatA hoIe, bALasumano soLe kaLAe vikase evuM jovA icchatA hoIe, to zikSaNamAM samULI ane samagra kAnti lAvavI ja paDaze. sarvaprathama abhyAsakramanI vAta laIe. Aje zALA kaoNlejanA abhyAsakrama je vizeSe karI, pustakakendrI, parIkSAkendrI ane pravacanakenI che, ene ApaNe prakRtikendrI, puruSAkendrI, ane vivekakendrI athavA jIvanakenDI, jIvanopayogI ane jIvanamaya banAvavo paDaze.
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 zikSaNamAM samULI krAni AnA eka ke be dAkhalo laIe. zALAmAM vijJAnano pATha bhAgAvavAmAM Avato hoya e vakhate, bahAra jo sUryagrahaNa thatuM hoya to, samayapatrane vaLagI rahevAno Agraha na rAkhatAM bALakane sUryagrahAga jovAnI, e aMge samajavAnI sagavaDa ApavI joIe. kAraNake bhUgoLamAM sUryagrahaNano pATha samajAvavAno Ave te vakhate AvI sonerI taka kadAca na paNa sAMpaDe. bIjo dAkhalo laIe. zALAmAM pazcimaghATa viSe mAhitI apAtI hoya evA samayamAM bALakane jo muMbaIthI pUnA javAnuM thAya to gADImAM bALakane pazcimaghATanAM prAkRtika saundaryanuM pAna karatuM aTakAvI e pazcimaghATa viSeno pustakano pATha ja vAMce evo khoTo Agraha rAkhI suavasarane hAthamAMthI sarI javA devo e bALamAnasanA vikAsane rUMdhanAruM vediyApaNuM che. e ja pramANe kArIgarone keLavaNI tarapha laI jatAM pahelAM ApaNe keLavaNIne kArIgarI - vAstavika anubhava - sAthe joDavI paDaze. gAMdhIjInI navI tAlImanuM A eka mahattvanuM aMga hatuM. IglAMDamAM zALA kolejonA oraDAmAM oNphikso polI vidyArthI-vidyArthinIone bhaviSyanI javAbadArIo mATenI tAlIma ApavA mATenA prayogo karAya che. keLavaNIne kArIgarI sAthe sAMkaLI levAthI bALako zramano mahimA samajaze. prArabdhane paDakAratAM ane puraSArthane apanAvatAM zIkhaze, oNphisanI khurazI para besI AjJA pharamAvatA amaladAro nahi paNa majUra sAthe majUra banIne kAma karatA zramajIvIo banaze. jIvanamAM anekavidha javAbadArIo levA mATe sajja thaze. Ama, paraSavihInatAne badale puruSArthaparAyaNatA AvavAthI vidyArthIomAM svAvalaMbanA ane svAbhimAnano saMcAra thaze. pariNAme, samAja, arthataMtra ane zAsanataMtra sudharaze ane lokazAhI saphaLa banaze. abhyAsakramamAM itihAsa, bhUgoLa, gaNita, vijJAna, bhASA vagere aneka viSayono samAveza thAya che. A badhA viSayo aMge to khAsa koI matabheda na hoya. prAthamika ane mAdhyamika kakSAe to zikSaNanA mAdhyamano prazna paNa upasthita na thavo joIe, kAraNa ke A kakSAe mAtRbhASA ja zikSaNanuM zreSTha mAdhyama leI zake e to zikSaNazAstrano svIkArAyelo siddhAMta che. paraMtu ucca kakSAe-kaoNleja ane vizvavidyAlayanI kakSAe mAtRbhASAno ja Agraha rAkhavo Avazyaka nathI. kAraNa ke zikSaNamAM mAtra jJAnopArjananI daSTie ja nahi paNa dezanI bhAvAtmaka ekatAnI daSTie paNa vicAra karavo jarUrI che. e mATe ucca kakSAe sarva rAjyomAM zikSaNanuM mAdhyama samAna
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 141 hovuM joIe. A mAdhyama vijJAnanAM Adhunika vaheNane jhIlI ene sarakhI rIte vyakta karI zake evuM, ane vidyArthIo saraLatAthI samajI zake evuM, hovuM joIe. aMgrejI AMtararASTrIya bhASA che, emAM adyatana AviSkAro ane saMzodhanone abhivyakta karavAnI kSamatA che. A uparAMta, e bhASA dvArA to ApaNe pAzcAtya saMskRtithI ane enI svAtaMtryapriya vicArasaraNIthI paricita thaI zakyA, ane rASTrIya ekatAno anubhava karI zakayA e paNa nizaMka vAta che. paNa dezanA traNa cAra TakAthI vadhAre loko mATe e paradezI bhASA sahelAIthI na samajI zakAya e paNa hakIkata che. eTale lAMbe gALe to hiMdI ja ucca kakSAnuM mAdhyama bane e iSTa che. paNa e mATe utAvaLa karavA karatAM pahelAM, ene mAdhyama banavA mATe sakSama banAvavAnA sakriya prayAso karIne dasathI bAra varSanA lAMbA gALA pachI ene apanAvIe tyAM sudhI, vijJAna, kAyado ke evA bIjA viSaya mATe aMgrejI kAyama rAkhIe e ja hitAvaha lAge che. bhAratanA aiyanI vAta karatAM ApaNe virdhakyanI vAta visAre na pADavI joIe. A mATe bIjA dezonI saMskRtine samajavAno, e pratye sahAnubhUtipUrNa daSTithI jovAno, saMkucita bhAvanA choDIne vizALa daSTibiMdu apanAvavAno prayatna karavo rahyo. eka lattAnI be cAra nizALo bhegI maLI koI paNa eka deza aMgenI badhI mAhitI meLave ane eka saMyukta pradarzana bharavAnI yojanA apanAve to A dizAmAM thoDI pragati thaI zake. paNa badhI saMskRtine samajavA jatAM bhAratIya saMskRti ja bhulAI na jAya e mATe pUrI takedArI rAkhavI paDaze. A aMge gAMdhIjInA, "huM chuM ke dezadezAMtaranI saMskRtinA vAyarA mukta banI mArA AvAsamAM vAya paNa emAMthI koI mane dharatI parathI ukhADIne pheMkI de e mane kabUla nathI" A zabdo ghANA sUcaka che. dhArmika zikSaNano prazna paNa ati agatyanuM che. zikSaNa aMge nimAyelA rAdhAkRSaga kamizana, zrI prakAza samiti vagere samitioe dharmano vyApaka artha karI zALA-kaoNlejanA abhyAsakramamAM dhArmika athavA kaho ke naitika zikSaNa dAkhala karavAnI himAyata karI che. ApaNuM rAje e dharmanirapekSa ke binasAMpradAyika rAjya che e sAcuM paNa dharmanirapekSa rAjyane dharmavihIna rAjya mAnavAnI bhUla ApaNe na karIe kAraNa ke eno Azaya nAgarikone nItihIna banAvavAno nahi paNa sarvadharma pratye samabhAva rAkhatAM zIkhavavAno hoya che. A bhAvanA
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zikSaNamAM samULI krAni vikasAvavA mATe dharmAcAryo ke vizvanA mahAna puruSonAM jIvanacaritro, paurANika kathAo, utsAhapreraka upadezavArtAo vagere upayogI thaI paDe. ekaMdare zikSaNanI jarUra eTalA mATe pAga UbhI thAya che ke zikSAganuM dhyeya mAtra mAhitI bhegI karavAnuM nahi paNa vivekabuddhi vikasAvI vidyAthIne nIrakSIra bheda karatAM zIkhavavAnuM eTale ke sAcI jJAnaprAptinuM che. Aje mAhitI upara jhoka ApIne ApaNe bALakanA manane kabATanA khAnA jevuM ke bhAtabhAtanI cIjone samAvI letA bhAra-ghelA jevuM karI mUkyuM che. aMgreja kavie nIcenI paMktiomAM sAvadhAnIno sUra uccAryo che: "Where is wisdom? We have lost it in knowledge. Where is knowledge ? We have lost it in information. The cycles of heaven in twenty centuries Bring us farther from God and nearer to dust." pracalita parIkSA paddhati parIkSA mATe vidyArthIonA manamAM eka hAu Ubho karI emanAM hIra hANI le che, emanAM nUra cUsI le che. AkhAya varSa daramiyAna khUba khaMtathI karelI taiyArInuM mApa varSane cheDe levAtI traNa kalAkanI parIkSAthI ja kADhavAmAM Ave to vidyArthIne nyAya zI rIte ApI zakAya? parIkSA vakhate badhAMnI mAnasika vA anya paristhiti sarakhI na hoya. koInA saMjogo pratikULa hoya. aNadhArI koI Apatti AvI paDe. A badhI zakyatAono to AjanI parIkSA paddhatimAM vicAra sarakho paNa karavAmAM Avato nathI. parIkSA bojArUpa na bane, varganA kAmanI sAthe sAthe ja kAmanuM mUlyAMkana thatuM rahe, vidyArthInI smaraNazaktinI ja nahi paNa samajazaktinI, arjita jJAnane vyavahAra jIvana sAthe joDavAnI sUjhanI, paNa parIkSA thAya e ja iSTa che. eka bIjo mahatvano muddo paNa vicArIe. zikSaka-ziSyano saMbaMdha zAsaka ane zAsitano nahi paNa satyanA be saMzodhako vacceno, be mAnavI vacceno saMbaMdha che e siddhAMta visAre na paDAya e jovAnuM sau zikSaNazAstrIonuM kartavya che. zikSaka zikSAgataMtranI AdhArazilA samAna che. zikSakono dhaMdho sarvatra ane sarvakALe pavitra ane pratiSThAvALo, mAtRhRdayane sadA tRpta kare evo dhaMdho che. sAco zikSaka e ja ke je zigonI AzA-AkAMkSAone
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ 143 amRta mahotsava smRti graMtha samajI emanI sAthe saMpUrNa samabhAva keLave. Adarza zikSakamAM, sevA ane svArthahitatA, dhIraja ane khaMta, cokasAI ane cIvaTa Adi guNono samanvaya thayelo hovo joIe. enAmAM buddhinI sAthe sahayatA hovI paNa Avazyaka che. eka varganI vAta che. zikSaka "mIThA madhu ne mIThA mehulA'nI kAvyapaMkti vargamAM samAvI rahyA hatA. eka garIba paNa hoMziyAra vidyArthinI badhuM samajI paNa "ethI mIThI te morI mAta " e ene na samajAyuM eTale zikSake kahyuM ke je vidyArthinIne ATalI saraLa vAta samajAtI nathI e A vargamAM rahevAne lAyaka ja nathI. sadabhAge zALAnA mukhya zikSikA samaju hatAM, sahRdayI hatAM. emaNe vidyArthinI pAse jaI pUchayuM, 'kahe dIkarI, tAre mA to che ne?' chokarI javAba Ape e pahelAM enI AMkhamAMthI azrudhArA vahevA lAgI. kArAga, Aja pahelAM ene dIkarI kahIne koIe bolAvI nahotI. eno bApa dArUDyio hato ane sAvakI mA rakhaDela hatI. potAnAM pAMca pAMca sAvako bhAIbahenonI saMbhALa rAkhIne te badhuM gharakAma patAvIne nizALe AvatI. A pAga sAvakImAthI sahana nahotuM thatuM. A bALakIne ethI mIThI te morI mAta' vALI vAta na samajAya te svAbhAvika hatuM. zikSaka-ziSyanA saMbaMdhanI vAta karatAM zikSAgamAM, zikSaNataMtramAM, lokazAhIno prazna sahaja upasthita thAya che. vidyArthIone zALAnA saMcAlanamAM, itara pravRttionA saMyojanamAM, zistapAlananA kAmamAM, sAro evo bhAga bhajavavA devo joIe, emAM to matabheda na hoI zake. paNa koThAre-kamizananuM eka sUcana e paNa che ke pAThyakramanA ghaDatara ke parivartanamAM paNa vidyArthIono abhiprAya levAya e aMge vicAraNA thavI joIe. A eka ati vivAdAspada mudo che, kAraNa ke pAThayakramanA ghaDataramAM vidyArthIonI salAha levAthI zikSaNamAM zanine badale arAjakatA ja chavAI jAya evo bhaya asthAne nahi gaNAya. pAkama-dhaDatara e vidvAno ane viSayanA tajajJonuM, UMDuM jJAna ane bahoLo enubhava mAgI le evuM kAma che. eTale emAM vidyArthIone to zuM, paNa ugatA ke navA zikSakone pAga ekadama sthAna ApavA bAbata utAvaLo nirNaya na levAya e jovuM rahyuM. AjakAla ghaNAM pAlako potAnA bALakane nizALamAM mUkavA mAtrathI je potAnI javAbadArI pUrI thAya che ema mAnavAnI gaMbhIra bhUla karatAM hoya chekoika vakhata zikSakane sAruM lagADavA mATe ema kahe che ke "AjathI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zikSaNamAM samULI krAni A mAruM bALaka meM tamAre khoLe mUkyuM che. paNa, sAcI rIte to, Ama kahI e potAnI javAbadArImAMthI mukta thavA ja mathI rahyAM hoya che. zALA game teTalI sArI hoya to ye emAM reDAtA saMskArone jyAM sudhI kauTuMbika snehanuM, mAtAnA vAtsalyanuM ane pitAnA premanuM siMcana na maLe tyAM sudhI e saMskAro pAkA na thaI zake, pAMgarI na zake. kumaLI vayamAM to bALaka mATe ghara ke kuTuMbathI vadhu upayogI zALA bIjI koI paNa na hoI zake. pAlakonI jema samAje paNa zikSaka pratye jovAnA daSTibiMdumAM parivartana karavuM paDaze. enA vyavasAyane mUlavavAmAM ke rASTraghaDataramAM zikSakanA phALAnuM mApa kADhavAmAM navAM mUlyo apanAvavA paDaze. Aje sAdhAraNa evI mAnyatA pravarte che ke je vyakti samAjamAM bIjA koI ja kAma mATe lAyaka na hoya e ja zikSaNanA vyavasAyamAM paDe che. A mATe ghaNI vakhata paMtujI' kahI eno upahAsa paNa karavAmAM Ave che. paNa samAje e sArI rIte, samajI levuM paDaze ke tAjamahAlanA bAhya sauMdarya ke uparanA ghummaTano AdhAra to enA pAyAnA paththaro upara che, tema samAjamAM zAsako ke netAonA vikAsamAM zikSakonuM ananya sthAna che. Aje rAjakIya guMDAgIrIne kAraNe deza para jyAre arAjakatAnAM vAdaLAM gherAyAM che, tyAre deza saramukhatyArazAhInA pralayapUramAM kayAre DUbaze e kahevuM kaThANa che, tevA samaye bALakone - AvatI kAlanA nAgarikone sAcuM zikSaNa ApI samAjanA majabUta pAyo nAMkhato zikSaka e paMtujI nahi paNa dezano sAco pathapradarzaka che. sAdhAraNa rIte cAlako zikSakonAM svataMtra vyaktitvane ane vicArone svIkAravA AnAkAnI karatA hoya che paNa emaNe e sArI rIte samajI levuM joIe ke cAlaka ane zikSakano saMbaMdha hajura ane majUra ke mAlika ane nokarano nahi paNa be sahakAryakarone - sAthIono saMbaMdha che. kavivara TAgore sAcuM ja kahyuM che ke God seeks comrades and claims love, The Devil seeks slaves and claiins obedience. 24140 Cal 312412412 zayatAnanAM gharo nahi pAga sarasvatInAM maMdira banAvavA hoya to zikSaka ane vidyArthI bannenA svataMtra vyaktitvane sanmAnatAM zIkhavuM paDaze. emanAM vANI, vartana, bhASA ke pozAka para nirarthaka niyaMtraNo ke kaDaka aMkuzo mUkavAnI svAtaMtravirodhI icchAne dabAvavI paDaze. sAthe sAthe zikSakoe paNa potAnA adhikAronI bAbatamAM satata jAgrata rahevuM rahyuM. zikSaNasaMghonI sthApanA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 145 thAya, emanA upakrame abhyAsa aMge vyAkhyAno, parisaMvAdo vagere yojAya ane sAthe adhikAronI rakSA paNa thAya e sarva mATe hitAvaha che. aMte eka mahattvano vadhu muddo vicAravo rahyo ane te che sarakAra aMgeno. keLavaNI kadIye sattAnI dAsI ke kAyadAnI kiMkarI nathI banI zakatI; e to sadAye mana, buddhi ane vANInI svAminI ja rahI che; eTale zAsanataMtra ke sarakAra eka athavA bIjI rIte hastakSepa kare to keLavaNIkAro kadIye e sAMkhI na le. zikSaNasaMsthAo svAyatta che ane rahevI joIe. nahi paNa spArTA jevuM sainikonuM laDAyaka taMtra banI raheze. sarakAranI zikSaNa pratye jovAnI daSTimAM paNa AmUla parivartana thavAnI jarUra che. zikSaNane gauNa sthAna ApI, enI pAchaLa pUro kharca nahi karavAmAM Ave to nahi zikSaNanuM stara UMcuM Ave ke nahi samAjanuM. ApaNe be vastu khUba sArI rIte samajI levI rahI. eka to e ke kAMti bAhya toDaphoDathI nahi, zAbdika sUtroccAra ke gALAgALIthI nahi paNa AMtarika samajathI, anyAya sAme jhUjhavAnI naitika zaktidvArA ja AvI zakaze ane Ane mATe zikSaNa eka sauthI vadhu asarakAraka ane saraLa sAdhana che.
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 amRta mahotsava smRti re 18. chAtrAlayonI nIti-viSayaka vikAsa-kathA - pannAlAla 2. zAha chAtrAlaya ane chAtrajIvananI vAta karIe eTale sAMdIpanI RSinA pelA be ciraMtana chAtro-zrI kRSNa ane sudAmAnI yAda Ave ja Ave. enI yAda Ave eTale premAnaMdanA kaDavAMmAMnI A be paMktio ApaNA manamAM saheja ubharAya : pachI zAmaLiyAjI boliyA tane sAMbhare re? hAjI bALapaNAnI prIta, mane kema visare re? zALA kakSAnA ke ucca abhyAsa mATe rahevA-jamavAnI ane anya suvidhA pUrI pADatAM chAtrAlayo chellA sAta-ATha dAyakAmAM sthapAyAM che. e vakhate zALAo (Schools) ane mahAzALAo (Colleges) rAjyanA mukha ane mahattvanAM zaheromAM ke tAlukA ane jillAnAM mukhya mathakomAM sthapAI hatI. zALAo tAlukAnA mukhya mathakomAM sthapAI hatI to mahAzALAo jillAnA mukhya zaheromAM sthapAI hatI, eTale nAnAM kendro ane gAmaDAMonA vidyArthIo evI keLavANIthI vaMcita rahe e svAbhAvika hatuM. A paristhitinA ukela rUpe jyAM zALAo-mahAzALAo sthapAI hoya tevAM zaheromAM zALA kakSAnA ane kaoNleja kakSAnA vidyArthIo mATe chAtrAlayonI sthApanA karavAmAM AvI, jethI nAnAM kendro ane vidyArthIo AvAM chAtrAlayomAM rahIne Adhunika keLavaNInI dIkSA pAmI zake, jema ke zrI devakaraNa mULajI jenA boDIMga dhorAjI, AvA yogya dizAnA ane samayasaranA pagalAMthI vidyAthIonI kArakirdInA ghaDataranA praznono ukela Avyo. alabatta AvAM chAtrAlayo jJAtinA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAtrAlayonI nIti-viSayaka vikAsa-kathA 147 dhoraNe sthapAyAM hovAthI te te jJAtinA vidyArthIo pUrato A maryAdita ukela hato. pachI to eka jJAtinA chAtrAlayanI sthApanA ane pariNAma joIne anya jJAtio (ane anya mathakomAM paNa) enuM anukaraNa karyuM. A rIte mahuvAmAM jaina vidyArthIo mATe AjathI 35 varSa pahelAM zrI mahuvA yazovRddhi jaina bALAzramanI sthApanA thaI. tyAra bAda dAyakA, ardha-dAyakA jeTalA samayamAM dazA zrImALI, kapoLa, soraThiyA, kuMbhAra, harijana vagere jJAtinA chAtrAlayo enA pagale pagale mahuvAmAM sthapAyAM. evuM anyatra kadAca thayuM hoya, kadAca na ye thayuM hoya. AvAM chAtrAlayomAM jamavA-rahevAnI suvidhA sAthe zALA-mahAzALAonI phI, abhyAsakramanAM pustako, gaNaveza vagere vidyArthIone ApavAnI jogavAI karavAmAM AvI hatI. keTalAMka chAtrAlayomAM abhyAsa mATenI sAmagrI jema ke, noTabuka, rabara, pensila vagere paNa apAtAM. eka chAtrAlayanI milakatamAM chabIghara (Theatre) hatuM te bhADe apAyeluM hatuM. paraMtu te bhADuAta sAthe evI zarata hatI ke te chAtrAlayanA vidyArthIone dara mahine eka calacitra maphata dekhADe. A badhAMnA mULamAM eka bhAvanA hatI. "sagavaDanA abhAve potAnI jJAti ke samAjano eka paNa vidyArthI Adhunika keLavaNIthI vaMcita na rahevo joIe." mAtA-pitAnI chatrachAyAthI dUra rahetA vidyAthIne lagIre ochuM na Ave e rIte chAtrAlayanA saMcAlako chAtronI hareka prakAre kALajI letA. chAtrAlayamAM rahIne abhyAsa karanAra vidyArthIo jIvanamAM AgaLa vadhyA-vadhI zakyA, e joIne gAmaDAmAM vasatAM mA-bApa ane vAlIono paNa Adhunika zikSaNa tarapha jhoka vadhyo. zarUAtamAM evo jhoka na ye hoya. tenuM kAraNa, kadAca parivartanazIla samAjamAM zarUAtamAM pratyAghAtI vicAra cAlato hoya ke chAtrAlayamAM rahenAra vidyAthI vaMThI jato hoya che. paraMtu nakakara pariNAmanI vAstavikatA pachI chAtrAlayamAM potAnAM saMtAnone mokalavAno jhoka vadhe e svAbhAvika banyuM. pariNAme chAtrAlayamAM vidyArthIone samAvavAnI kSamatAthI paNa vizeSa arajIo AvavA lAgI. emAM praveza kone Apavo evo nIti-viSayaka prazna Ubho thayo hoya evo saMbhava che. AvA saMjogomAM lAgavagane sthAna na rahe ane lAyakAtanA dhoraNe praveza ApavAmAM Ave
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 amRta mahotsava smRti graMtha to yogya vidyAthI, hoziyAra vidyArthI chAtrAlayanI suvidhAthI vaMcita na rahe e mATe guNavattAnA dhoraNe praveza ApavAnI nIti apanAvavAmAM AvI hoya e zakya che. tatkAlIna paristhitimAM e vAjabI hatuM. chAtrAlayamAM vidyArthIone samAvavAnI kSamatA karatAM vizeSa arajIo AvavAthI ane vidyArthIone guNavattAnA dhoraNe ja praveza ApavAnI nIti apanAvavAthI chAtrAlayonAM pariNAmo paNa vizeSa sArAM AvatAM thAya te svAbhAvika che. A kAraNathI ane chAtrAlayamAM praveza mATe vagane sthAna na hovAthI AvAM chAtrAlayonI samAjamAM UjaLI pratiSThA baMdhANI keLavaNInA vyApaka pracAra ane prasAra mATe rAjya ane kendra sarakAra paNa jAgRta hatI. eTale AjhAdI bAda ghaNI navI yunivarsiTIo astitvamAM AvI. nAnAM nAnAM zaheronA pragatizIla agraNIoe tAlukAnA mukhya mathakomAM kaoNlejanI ane gAmaDAomAM hAIskUlanI sthApanA mATe saphaLa prayatno karyA. vaLI Arthika vikAsa sAdhavAnI daSTie, gAmaDAmAM ane nAnAM zaheromAM vasatA varge zahero bhaNI doTa mUkI. pariNAme, chAtrAlayomAM vidyArthIono samAveza karavAnI kSamatA jeTalI ke ethI vizeSa AvatI arajIonI prakriyAmAM oTa AvavA lAgI. vaLI, mAtRbhASAmAM abhyAsanA mAdhyamane kAraNe muMbaI jevAM pacaraMgI zaheramAM paNa bahAragAmathI abhyAsa mATe AvatA vidyArthIonI saMkhyA ghaTavAnI prakriyA zaru thaI. have ja chAtrAlayonA kAryavAhakonI kasoTI zarU thaI rahI che. gAmaDAmAM zALAnI ane tAlukAnAM mukhya mathakomAM kaoNlejanI sthApanA thatAM A mathakonAM chAtrAlayomAM praveza meLavavAnI jarUriyAta kSINa thatI gaI. A saMjogomAM paNa guNavattAnA dhoraNe ja praveza ApavAnI nItinI chAtrAlayanA keTalAka agraNIo himAyata kare che. amuka TakAthI ochA guNa meLavanArane praveza ApIne, ApaNe pAMjarApoLa UbhI nathI karavI ke amuka guNavattA dharAvanAra vidyArthIo na maLe to chAtrAlaya bhale khAlI rahe, paraMtu ThoTha ane abhyAsamAM pachAta evA vidyArthIne praveza na Apavo evuM valaNa paNa kayAMka jovA maLe che. emane mana A nItiviSayaka prazna che. eTale emAM kazI bAMdhachoDa karAya nahi. chAtrAlayamAM praveza ApavA aMge guNavattAnuM apanAvAyeluM dhoraNa saMjogonI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAtrAlayonI nIti-viSayaka vikAsa-kathA 149 ADapedAza hatI. chAtrAlayanI kSamatA karatAM praveza mATe vadhu arajI Ave 'tyAre zuM karavuM e praznano toDa lAvavA apanAvelI nIti kAyamI hoI zake nahi thaI zake nahIM. emAM koI siddhAMtano savAla nathI. Merit is the only criteria. when the applications are more than the vacancies/capacity. When the applications are less than the vacancies/capacity, criteria of merit cannot prevail. arthAtu chAtrAlayanI vighAthIone samAvavAnI kSamatAthI vadhAre arajIo praveza mATe AvI hoya tyAre guNavattAno mApadaMDa upayogI thaI zake. ahIM upayogitA ane nIti vacceno bheda samajavo jarUrI che. jyAre chAtrAlayanI vidyArthIone samAvavAnI kSamatAthI ochI arajIo AvatI hoya tyAre guNavattAnA dhoraNane haLavuM karavuM paDe ke tyajI devuM joIe. Ama paNa joIe to AvAM chAtrAlayo zarU thayAM tyAre vidyAthIono pravAha chAtrAlaya tarapha vaLato na hato, kadAca e kAraNe ja rahevA jamavAnI sagavaDatA, zALA-mahAzALAnI phI, pAThyapustako, abhyAsa mATe upayogI anya sAdhano, uparAMta gaNaveza, ane tela-sAbu vagere pUrAM pADavAnI daSTi e vakhate chAtrAlayonA saMcAlakoe dAkhavI haze. e vakhate guNavattAnA dhoraNe praveza ApavAno prazna upasthita thato na hato. kadAca, zaherane vatanI nathI ane gAmaDAMnA enA vatanamAM zALA-mahAzALA nathI e ja mApadaMDa para praveza apAto hato. keTalAMka chAtrAlayomAM je zaheramAM chAtrAlaya hoya e zaheranA vidyAthIna chAtrAlayamAM praveza na Apavo evo niyama hato. eTale chAtrAlayamAM praveza ApavAnA mApadaMDa ke dhoraNanI A pramANe kalpanA thaI zake che. vaLI, zALA, mahAzALA ke vizvavidyAlaya je vidyArthIne AgaLanA dhoraNamAM abhyAsa mATe lAyaka gaNe e vidyArthIne mAtra ochA guNa ke TakA AvavAthI praveza ApavAnI manAI karavI e vAjabI nathI. prAraMbhamAM chAtrAlayonI sthApanA pAchaLa te te samAjano vidyAthI suvidhAnA abhAve Adhunika zikSaNathI vaMcita na rahe te daSTi hatI. tene kendramAM rAkhIne, chAtrAlayamAM jagyA hoya tyAM sudhI, uttIrNa thayelA saghaLA vidyArthIone praveza ApavAmAM harakata na hovI joIe. vaLI, e vAta to bhUlI ja javAya che ke gAmaDAmAM nAnA ke moTAM zahero jevI pUratI sagavaDa na hovAthI, vidyAthI barAbara abhyAsa karI zakato nathI, e bhUmikA
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 amRta mahotsava smRti para je zaheramAM chAtrAlaya hoya e zaheranA vidyArthIne praveza na ApavAnI nIti keTalAMka chAtrAlayoe apanAvI che. e ja tarkathI ochA guNa meLavanArane chAtrAlayamAM praveza ApavAnuM vicArI zakAya ane enI nabaLI zaikSaNika kArakirdIne UkaLI banAvavAnI taka ApI zakAya. evA vidyArthIo mATe to chAtrAlayanI khAsa jarUra che. haju prazna eTalethI pUro thato nathI. A badhuM chatAM (guNavattAnA dhoraNe praveza ApavAnI nIti tyajIne pratyeka vidyArthIne praveza ApavA chatAM) have chAtrAlayomAM chAtronI saMkhyA nahivatuM nagaNya rahe che, raheze. eTale ochA vidyArthIonA kAraNe vidyArthIdITha mAsika ke vArSika sarerAza khara. ghaNo vadhAre Ave ane Arthika ane sAmAjika kSamatAnI daSTie te vAjabI na gaNAya. eTale kAM to AvAM chAtrAlayo baMdha karavAM paDe athavA eno vikalpa zodhavo paDe evI paristhiti keTalIka jagyAe to kayAranIye AvI gaI che. kAraNa samAjanuM chAtrAlayamAM thayeluM rokANa nirarthaka (Idle) paNuM rahe te vAjabI nathI. mahuvAnI eka jJAtinA chAtrAlayanA makAna ane jamIna sahita milakatanuM vecANa karIne upajela rakamamAMthI gujarAtanA anya cheDe (kadAca mahArASTramAM-gujarAtanA cheDe?) e ja jJAtinuM chAtrAlaya UbhuM karavAnI vicAraNA thaI hatI. bhAvanagara jillAnA mahuvA zaheramAM vividha jJAtionA Dajhana uparAMta chAtrAlayo che temAM vatteoche aMze AvI paristhiti che. kadAca, e mahuvA tAlukAnI pragatizIla netAgIrIne AbhArI che. Ama huM eTalA mATe kahuM chuM ke mahuvA tAlukAnA mahattvanAM gAmaDAMomAM zALAo sthapAI cUkI che. eTale mahuvA zaheranA chAtrAlayomAM potAnA saMtAnone abhyAsa mATe mokalavAnuM gAmaDAnA mA-bApa ke vAlIone koI kAraNa rahyuM nathI. vaLI, ujaLiyAta koma ane pragatizIla kheDUto ke anya vyaktioe suddhAM zaherIkaraNano jhoka apanAvyo che. eTale te kAraNe paNa chAtrAlayanI emanAM saMtAno mATe jarUriyAta rahI nathI. anyatra kadAca AvI paristhiti na ye hoya. paraMtu chAtrAlayonA saMcAlakone, vaheluM ke moDuM AvI paristhitino sAmano karavAno samaya Avaze e ni:zaMka che. muMbaI jevA zaheramAM ucca zikSaNa mATenAM chAtrAlayomAM vidyArthIonI pUratI saMkhyA meLavavAno prazna che ja. enuM kAraNa, gujarAta ane mahArASTranA
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 151 chAtrAlayonI nIti-viSayaka vikAsa-kathA tAlukAnAM mukhya zaheromAM chellA dAyakAomAM sthapAyelI mahAzALAo che e karatAMya-khAsa karIne gujarAtamAM ucca zikSaNa mAtRbhASAmAM apAya che ane muMbaI vizvavidyAlayamAM ucca zikSaNanuM mAdhyama aMgrejI bhASA hovAnA kAraNe, gujarAtamAMthI ucca abhyAsa mATe muMbaI AvatA vidyArthIono pravAha ghaTyo che. chAtrAlayanI kSamatA karatAM ochA vidyAthIo hoya evo prazna, yunivarsiTInuM mukhya mathaka je zaheramAM hoya e zaheranA chAtrAlayamAM, haju sudhI upasthita thayo hovAnuM jaNAtuM nathI. kAraNa AvAM zaheromAM vANijya, vijJAna ane vinayana pravAhanI mahAzALAo hovA uparAMta meDikala ane enjiniyariMga phekalTInI mahAzALAo A zaheromAM hovAthI vidyArthIone AvAM kSetromAM chAtrAvAsanI jarUra rahe che. atyAra sudhI ApaNe chAtrAlayonI vartamAna sthiti ane atyAra sudhInI nItiviSayaka carcA karI. have AvA saMjogomAM AvAM chAtrAlayomAM parivartana karavuM joIe te kaI rIte teno vicAra A pramANe karI zakAya. (1) je tAlukAnA mukhya mathakomAM zALAnA vidyArthIo mATe chAtrAlayo hoya, tenuM, jo e mathakomAM mahAzALAnI suvidhA hoya to, ucca abhyAsa mATenA chAtrAlaya tarIke rUpAMtara karavuM. alabatta emAM paNa pUratI saMkhyA maLI rahe ke kema te eka prazna che ane rahe. kAraNa ke, potAnAM saMtAnone ucca abhyAsa karAvI zake evAM kuTuMbo zaherIkaraNanA jhokamAM gAmaDAM khAlI karI zaheramAM sthAyI thayAM che, thatAM jAya che. (2) AvAM chAtrAlayonuM kanyA chAtrAlayamAM rUpAMtara karavuM. ApaNe mAM vidyArthI-bhAIone lakSamAM rAkhI, zALA-mahAzALA kakSAnAM chAtrAlayo sthapAyAM che. bhAvanagara jillAno dAkhalo lauM to bhAvanagara uparAMta pAlitANA, sonagaDha, mahuvA, sAvarakuMDalA Adi zaheromAM kula ATheka vidyAthIgRho vidyArthIo mATe Aje paNa astitvamAM che, jyAre baheno mATe pAra pAlitANAmAM zrAvikAzrama ane taLAjAmAM vidyArthIgRhanuM kanyA chAtrAlayamAM doDheka dAyakAthI rUpAMtara karavAmAM AvyuM che ane mahuvAnA chAtrAlayanuM kanyA chAtrAlayamAM najIkanA bhUtakALamAM rUpAMtara thayuM che. jenonA chAtrAlayonI A sthiti che. abhyAsa karanAra bahenonI saMkhyA abhyAsa karanAra bhAIo jeTalI laIe to vidyArthInIo mATe chAtrAlayanI keTalI jarUriyAta che te samajI
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15ra amRta mahotsava smRti ratha zakAya tevI bAbata che. emAMya bhAvanagara zahera sivAya jillAnA uparokta nAnAM zaheromAM ucca abhyAsa mATe eka paNa kanyA chAtrAlaya nathI. mahuvA, sAvarakuMDalA ane paDozanA amarelI zaheramAM vinayana, vijJAna ane vANija zAkhAnA abhyAsakramanI mahAzALAo dAyakAothI astitvamAM AvelI che. eTale ucca abhyAsa mATe AvA chAtrAlayonuM kanyA chAtrAlayamAM rUpAMtara thAya to te iSTa gaNAya. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA govALIyATeka ane aMdherImAM AvelA vidyArthIgRho paikI eka vighArthIgRhanuM kanyA chAtrAlayamAM rUpAMtara karavA mATe tA. 27-8-1983nA roja vicAraNA karavA saMsthAnI sAmAnya samitinI asAdhAraNa sabhA maLI hatI, paraMtu e aMge anya kAraNosara nirNaya laI zakAyo na hato. (3) vizvavidyAlayanuM mukhya mathaka hoya evAM zaheromAM je ke meDikala ane enjiniyariMga ane anya phekalTInI suvidhA hoya to chAtrAlayamAM apUratI saMkhyAno prazna nathI. paraMtu emAMya apUratI saMkhyAno prazna hoya to anusnAtaka kakSAnA abhyAsakrama mATe vidyArthIone praveza ApavAnI ane TUMkA gALAnA vyavasAyalakSI abhyAsakrama mATe vidyArthIone praveza ApavAnI nIti apanAvI zakAya. (4) AjanI jarUriyAtanuM sarvekSaNa karI, e abhyAsanA ahevAla pramANe chAtrAlayanuM rUpAMtara karI zakAya, ane AjathI pAMca-sAta dAyakA pahelAM chAtrAlayonI sthApanA karanAra ApANA pUrvajonI mAphaka, AjanI sthitimAM, dUraMdezI dAkhavI, parivartanano rAha apanAvI zakAya. jema ke AjathI traNeka dAyakA pahelAM zrI saMyukta jaina vidyAthI gRha, sAyanama snAtaka kakSA sudhInA vidyArthIone praveza ApavAmAM Avato hato. hAla snAtaka kakSAnA vidyArthIo uparAMta anusnAtaka kakSAnA, khAsa karIne sI.e. no abhyAsa karatA vidyArthIone praveza apAya che ane 150 vidyArthIone samAvavAnI kSamatAno pUro upayoga thAya che. e pramANe e ja saMsthAnI prinsesa sTrITa zAkhAnuM varkIga boyajha homamAM rUpAMtara karavAmAM AvyuM che. have prazna e che ke chAtrAlayonuM A rIte rUpAMtara karavuM e nItinI daSTie vAjabI che ke kema? je saMjogomAM ane je hetu mATe chAtrAlayanI sthApanA karI hoya, emAMthI vicalita thaIne AvuM parivartana karavuM ke kema? evo prazna chAtrAlayonA kAryavAhakonA manamAM upasthita thAya te svAbhAvika che. mane khyAla che te pramANe mahuvAmAM zrI mahuvA yazovRddhi jaina bALAzramanI
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ chAtrAlayonI nIti-viSayaka vikAsa-kathA 153 AjathI 75 varSa pahelAM sthApanA thaI e vakhate, prAthamika zALAnAM cArathI sAta dhoraNa sudhInA abhyAsakrama ane dezInAmAnA abhyAsa mATe vidyArthIone praveza ApavAmAM Avato hato. paraMtu jema jema gAmaDAMomAM prAthamika zALAo apAtI gaI ane nAnAM kendronA prAthamika zALAnA vidyAthIo chAtrAvAsa mATe AvatA baMdha thatA gayA ane bIjI bAju esa.esa.sI. kakSA sudhInI zALAmAM abhyAsa karavAno pravAha vadhato gayo tema tema gAmaDAnA vidyArthIonI paNa evA abhyAsakrama mATe chAtrAvAsanI mAga AvatI gaI. eTale prAthamika zALAnA abhyAsa mATenA vidyAthIone badale mAdhyamika ane zALAMta kakSAnA abhyAsakrama sudhInA vidyArthIone praveza ApavAnI nIti te vakhatanA saMcAlakoe (AjathI 50 varSa pahelAM) apanAvI. nAnA kendramAM eka ja ghareDa, rUDhi ane paraMparAmAM jIvatI prajA vacce AvuM parivartana karavuM e hitAvaha hovA chatAM, ghaNI dhIraja, kasoTI ane samajAvaTa mAgI le che. kanehathI kAma levuM paDe evuM e kArya hatuM. AjanA saMjogo pramANe, parivartananA DaMkA vAgI rahyA che tyAre uddeza ane nItiviSyaka praznomAM aTavAyA vinA chAtrAlayonA kAryavAhakoe AvI rahelA samayane mAna ApavuM joIze. AvAM parivartanamAM mULabhUta udezathI vicilita thavAno prazna upasthita thato nathI. mULa udeza to eTalo ja hato ane che, ke vidyArthIone - jemAM vidyArthinIono samAveza thaI jAya che - zikSaNa mATe suvidhA ApavI, pachI e prAthamika zALA, mAdhyamika zALA ane snAtaka kakSAnA vidyAthIne, samayanI mAga pramANe, suvidhA ApIne ApaNe e hetu to jALavIe ja chIe ne? jamAM mULabhUta hetuthI alaga hetu mATe parivartana karatAM hoIe, tyAM saMpUrNa lokazAhI Dhabe, hetuomAM pheraphAra karavAno sarvAnumate nirNaya karavo joIe. haju eka DagaluM AgaLa vicAravAnI jarUra che. jJAti ke dharmanI maryAdAthI zaru thayelAM AvA chAtrAlayomAM sAMpradAyikatAnI pakaDa majabUta che. jaina chAtrAlayonA saMcAlakoe udAratA dAkhavIne, mUrtipUjaka, sthAnakavAsI, digambara, terApaMthI ane anya phirakAnA jena vighArthIone AvAM chAtrAlayomAM praveza ApavAnI pahela karavI joIe ane jJAti kakSAnAM hareka chAtrAlayoe jJAtinA paridhathI vizALa daSTi rAkhI, kama se kama, cokakasa maryAdA athavA saMkhyAmAM anya jJAtinA vidyArthIone samAvavAnI tatparatA dAkhavavI joIe.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 amRta mahotsava smRti graMtha 19. dharmaka zikSaNanI AvazyakatA - yazavanta zukla zAthI A prazna carcavo paDe che e prathama vicArI laIe. ApaNI sekyulara (sampradAya nirapekSa) rAjyaprathAe zALA-mahAzALAomAM dhArmika zikSaNanI AvazyakatA pramANI nathI. amuka aMze paraMparA paNa evI ja rahI che, eTale ke briTiza zAsana daramiyAna je zikSaNa saMsthAo astitvamAM AvI temAM paNa dhArmika zikSaNa apAtuM na hatuM. jo eka rAjyaprathAne potAnI hiMdI vastInA saMsAra vyavahAromAM dakhalagIrI karavAnuM vihita na hatuM to bIjI rAjyaprathAne, saMdarbha svarAjyano che chatAM, baMdhAraNanI sekyularijhamanI maryAdA vaLagI che. eTale vyaktine baMdhAraNe upAsanA-svAtaMtra banyuM che paNa rAjyane dharma ke saMpradAyathI aspaSTa rAkhyuM che. pahelAM AvuM na hatuM. tyAre vividha dharmasamAjo pote thaIne zikSaNano prabaMdha karatA hatA. jemake pAThazALAo ane madresAomAM je zikSaNa apAtuM hatuM, e lokavyavahAra mATe jarUrI evuM zikSaNa paNa hatuM ane dharmasaMpradAya vizenI bhakti daDhAvanAruM paNa zikSaNa hatuM. aMgrejonA zAsanakALamAM phera paDI gayo. ApaNe mekoleno pelo prasiddha udgAra yAda karI laIe. jyAre bhAratamAM pAThazALAo ane madresAone zaikSaNika sahAya ApavAnI darakhAsta bIjA aMgreja adhikArIo ane tadvido karI rahyA hatA tyAre mekolee kaheluM: "ApaNe evI hiMdI prajA taiyAra karavI che jenA lohIno ane cAmaDIno raMga bhAratIya hoya, paNa jenI ruci ane vartana aMgrejanA jevuM hoya." Akhare mekolenuM dhAryuM thayeluM.
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika zikSaNanI AvazyakatA 155 ApaNA aupacArika zikSaNa samastamAM A paraMparA chellAM doDhaso poNAbaso varSothI daDha thayelI hovAthI svarAjakALamAM paNa e cAlu rahI che. arthAta aupacArika zikSaNamAM dhArmika zikSaNano samAveza thayo nathI. jo paristhiti AvI che to ATale AvIne dhArmika zikSaNanI AvazyakatA zA mATe carcavI paDe che te samajavuM joIze. eka vakhate svAbhAvika kramamAM pratyeka dharmasamAja dhArmika zikSaNano prabaMdha karato hato. Aje have dharmasamAjo aupacArika zikSaNathI chUTuM pADeluM dhArmika zikSaNa atratatra thoDe ghaNe aMze ApavAno prayAsa kare che ane sAmpradAyika mamatAothI thoDeka aMze e prakAranuM zikSaNa thoDA ghaNA vidyAthIo meLave paNa che. paraMtu vyApaka zikSaNamAM 'dharmanA zikSaNano samAveza thayo nathI. paNa ApaNe dhArmika zikSaNanI agatya pramANatA hoIe to ApaNA vaividhyapUrNa bhAratIya samAjamAM vyApaka zikSaNamAM dhArmika zikSAgano samAveza karavo hoya to saMpradAyathI upara UThIne dharmatatvanA zikSAgano prabaMdha thavo joIe. e mATenI bhUmikA AjanA vaijJAnika ane jAgatika saMdarbhamAM racAI cUkI che. dharma ane saMpradAya e be vacceno bheda have spaSTa thavo ghaTe che. mane gaLathUthImAMthI je dharmanI lahANa thaI hoya te to saMpradAya ja hovAno. ApaNe saMpradAyane ja dharma mAnIne cAlavAne TevAyelA chIe. e ApaNo dharma che. kuTuMbano dharma che. saMbhava che ke e samAjano paNa dharma hoya. saMpradAyo aneka che. eka ja vyApaka dharmanA nejA heThaLa bIjA dharmo paNa udbhavyA hoya ane enA phAMTAnA phAMTA paDatA gayA hoya e samajAya evuM che. eTale ke hiMdudharma, IslAma, khristIdharma, bauddhadharma, jainadharma Adi bhAratamAM ghara karI gayelA dharmonA paNa phAMTA paDelA jovA maLe che. eka hiMdu hoya te vaiSNava hoya ane pachI svAminArAyaNa dharmanA anuyAyI thayo hoya ane temAM pANI vaDatAla ke bocAsaNa paMthane anusarato hoya to paNa te vaiSNava ke hiMdu maTI jato nathI. AvuM ja zevo ane zAkatonuM samajavAnuM, AvuM ja bIjA dharmonuM paNa samajavAnuM. * have A phoTAo vizenI mamatAone atikramIne dharmanuM zikSaNa zI rIte ApavuM e prazna jarUra vicAravo paDe, kemake, vyApaka aupacArika zikSaNa ApatI saMsthAomAM hindu, muslima, khristI, pArasI, zIkha Adi dharmonA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 amRta mahotsava smRti graMtha ane e dharmo vyApaka hoya to pratyekanA phAMTAnA anuyAyIo evAM vidyArthI bhAIbaheno bhegAM bhaNatAM hoya e eka vyApaka hakIkata che. ApaNe jANIe chIe ke aneka zikSaNa saMsthAomAM kAryAraMbha prArthanAthI thato hoya che ane moTe bhAge e sarvadharma prArthanA hoya che athavA je dharmanuM prAdhAnya hoya te dharmanI prArthanA hoya che. paNa prArthanA e dharmakArya che. dhArmika zikSaNa nathI. dhArmika zikSaNa jo ApavuM ja hoya to samagra zikSaNanA bhAgarUpa e zikSaNa hovuM joIe. ene abhyAsakramamAM nizcita sthAna maLeluM hovuM joIe. jo dhArmika zikSaNa ApavuM ja hoya eTale ke e ApavAnI jarUra samAja svIkArato hoya to aneka komo ane dharmanI eTale ke saMpradAyanI mAvajata karanArA kuTuMbomAMthI AvatA vidyArthIone e zI rIte ApavuM joIe? koInI paNa zraddhAone Thesa pahoMce evuM to kazuM ApI zakAya ja nahi. to ApavuM ke na ApavuM? ane ApavuM to zAnuM ne zI rIte ApavuM? ApavuM ke na ApavuM e prazna pahelo laIe. hamaNAM ApaNe ApaNI zALAo-mahAzALAomAM vidhisara dhArmika zikSaNa nathI ApatA to pachI eno navenavo abhyAsakramayukta prabaMdha zI rIte karIzuM? ApaNA AjanA vijJAnayugamAM je kaMI kAryakAraNa bhAva sAthe meLamAM na hoya eTale ke buddhisaMgata na hoya tene vizenuM zikSaNa ApavAnuM ghaNA AgaLa paDatA dezone maMjUra nathI. paNa AvA dezonI prajAnA budhdhizALI vargane paNa kazuMka khUTatuM to lAge che. jo kAryakAraNabhAva ApaNA badhA mAnuSI vyavahAronuM niyAmaka tatva banI rahe to kAraNa ane tenuM kAraNa vaLI tenuM kAraNa ema kAraNa kAraNAnAm sudhI pahoMcavuM paDe. paNa e to ajJAta che. eTale ke e che ke nahIM te vize paNa bauddhika avaDhava che. paNa e nathI ja ema paNa kahI zakAtuM nathI. e hoI paNa zake. eTale ke ene vize pAra vinAnAM anumAno dharavAmAM Ave che ane koI ne koI anumAna koInI ne koInI zraddhAnuM AlaMbana paNa banI rahe che. ahIM sapradAyabhAva nathI, vijJAna che; buddhi ane tarkathI paNa e visaMgata nathI; paNa enAM pramANo dharI zakAtAM nathI-ochAmAM ochuM,
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 dhArmika zikSaNanI AvazyakatA bauddhika rIte to dharI zakAto nathI ja nathI. chatAM kazuMka kartarUpe hoya to ja kArya saMbhave e mata jene grAhya hoya te anumAnapUrvaka sRSTinA sarajanahAranI kalpanAne anusarI zake che. e Izvara che, e kAraNonuM paNa kAraNa che. e sarvajJa che, sarva zaktimAna che, sarvavyApI che ane sacarAcarano tenAmAM vAso che. jenI buddhi-zakti tINatama che teo paNa ATale sudhI pahoMcI zake che. A koI saMpradAya nathI, A eka mAnyatA, siddhAnta, zraddhA che ane te sarvatra sarva manuSyone svIkArya banI zake tema che. ApaNI kAraNonA kAraNanI zodha bhale jArI rahetI, paNa A svIkRta kAraNasamAM sarajanahAra AgaLa ApaNe namra banIe, e sarvamAM vyApta che, to sajIvo pratye ApaNe prema dAkhavIe, komaLa ane ahiMsaka banIe. vijJAna zudhdha satya ane ApaNI kalpanA vaDe samajAyeluM satya e beno samanvaya karIe. ApaNA bAhyAbhyatarane ekarUpa karIe, abhimAna choDIe ane svIkRta kartavyone nijhAthI vaLagIe. ATaluM to karIe ja ne? A ja dharmatattva che. potAnI jAta uparAMta samagra samaSTino svIkAra ane tenI pratyenI kartavyabhAvanA e ja dharmatattva che. bAhyopacAra ane karmakAMDa e dharmatattva nathI. jagata evaDuM nAnuM banI gayuM che ane jagatamAM vyApta caitanya tattvanI ekatA prati vijJAna eTaluM badhuM jhUkI gayuM che ke samasta vizvane vyApaka dharmabhAvathI AvarI levAnuM have zakya banyuM che. ema paNa kahI zakAya ke IzvaramAM mAnavA na mAnavAnI sAthe praznane gUMcavyA vinA pANa dharmatattvanuM pAlana karI zakAya ema che. mai tevI viSA vidhema e yugaprazna nathI. um sat vipra vadudhA vati e yuganI vijJAnazuddha dharmabhAvanA che. paNa kazIka zraddhAnuM AlaMbana dharmanA pAlanane vadhu sugama banAvI zake ema che. dharma vine to manuSyane cAlavAnuM ja nathI. dharma ja dhAraNa kare che. manuSya dharma zodho che, prabodhyo che, jIvana-sAtatyanA puruSArtha sAthe tene sAMkaLyo che ane hRdayanI lAgaNIothI ene poLo che. A dhAraNa karanAra tatva vize manuSya bALakane zikSaNa dvArA sabhAna banAvavAnI jarUra che. manuSya zarIra, manuSya mana, manuSya kriyA, manuSya vyavahAra, manuSya samAja ane mAnavIya saMbaMdho A sarva vize manuSyane sabhAna banAvavo ghaTe che.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 amRta mahotsava smRti prathA A jJAnagUMthaNI e dharmanuM zikSaNa che. samajaNa ane kriyA ubhayadvArA A dharmazikSaNa stare stare apAvuM ghaTe che, bhale pachI sarvocca stare e tattvajJAna banI rahe. A dharmatattva ane sekyularijhama vacce jhagaDo hovo ghaTato nathI. AvuM vizALa dharmatattva je potAnI vikAsAvasthA daramiyAna manuSya pAmyo na hoya to mAnavIya saMbaMdhomAM gUMcavADo ane saMgharSa Ubho thavAnI bhArobhAra zakyatA che. sRSTinA anaMta vaividhyamAM ekatAnA taMtuno saMcAra thAya evI vizvazAntinI paNa jarUrata che. kadAca A jarUrata pramANIne IMglenDanA ejyukezanala sekreTarI baMne peTane gayA mArcanA AraMbhe jAhera karyuM hatuM ke dharma e pratyeka zALAnuM hRdaya banI rahevo joIe. zALAoe paNa pratyeka vidyArthIne suyogya dharmazikSaNa apAI rahyuM che enI khAtarI karavI joIe. iMglenDanI dharmasaMsthAonA agraNIone nimaMtrIne dharmazikSaNa mATeno abhyAsakrama ghaDI kADhavA mATenI paNa irachA temaNe vyakta karI hatI. zALAomAM dhArmika zikSaNa bAjue haDaselAI gayuM hovAthI vidyArthIo jIvananA uMbare paga mUke tyAre tAtvika, naitika ane AdhyAtmika mUlyo vize sAva bekhabara hoya che ane A kAraNe gunAkhorI ane gerakAnUnI AcaraNamAM sAro evo vadhAro thayo che ema rAjakAjanA agresaronuM mAnavuM che. zrI peTane kahyuM hatuM ke "jo ApaNe moTerAM ja vartananA rAha vize dvidhAgrasta hoIe to pachI UgatI peDhIno vAMka zAne AdhAre kADhI zakIe? zuM sAruM che, yogya che, svIkArya che ane zuM nathI eno viveka ApaNe emane kyAre zIkhavelo? ApaNe ucharatI peDhIne gharaAMgaNe temaja zALAmAM vidhAyaka mUlyonuM zikSaNa pUruM pADavuM joIe Ama samasta zaikSaNika prakriyAnA hArdamAM dharma rahelo hovo joIe.' zrI peTane mAbApone anurodha karyo hato ke "temaNe roja ochAmAM ochI paMdara minITa potAnA zALAe jatAM na thayelAM bALako sAthe dharmanuM zikSaNa temane pahoMce te mATe gALavI joIe. Ama to zikSaNanI tAtvika zarUAta gharaAMgaNethI ja thatI hoya che. dUradarzana, vIDIo ane manoraMjananA anya sAdhano kadApi uttama dharmagraMthono vikalpa banI zakavAnA nathI. tema
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika zikSaNanI AvazyakatA 159 chatAM A raMjaka sAdhano bALakonA cittano kabajo meLave che. eTale mAbApoe thoDIka agavaDa veThIne paNa potAnAM bALakonA zikSaNamAM rasa levo joIe ane potAnI jAtane emAM saMDovavI joIe. bALa-mAnasanuM saMzodhana ApaNane Takore che ke mAbApoe AraMbhelo sahakAra bahu vahelo che ema mAnavAnI vagIre jarUra nathI. mAbApoe ja bALakonA dharmazikSaNano saveLA prAraMbha karI devo joIe." zrI peTananA manamAM bhale khristI dharmarakSaNano bhAva bharelo hoya kemake IMglenDa adhikAMze eka khristIdharmI deza che, paNa to ye bIjA dharmo sAthe vicAravinimaya karavAnI temaNe taiyArI dAkhavI che. paNa e vAtane bAju rAkhIe ane zikSaNa pUruM karI rahelI taNa peDhIne kalyANakArI jIvanamUlyonuM zikSaNa pahoMcatuM hotuM nathI e hakIkatanI ja mAvajata karIe to ghaNuM che. jIvana-mUlyo tAravI ApanAruM vyApaka dharmazikSaNa e ja eno upAya che, ahIM ane sarvatra.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti ratha 20. tAranArI keLavaNI - haribhAI koThAsa eka prAdhyApake naukAvihAra karatI vakhate naukA calAvanAra khalAsIne pUchayuM 'tane gaNita AvaDe che?" teNe nA kahetAM ja prAdhyApake kahyuM, 'tArI pA jiMdagI pANImAM gaI.' tene sAhityamAM rasa nathI e jANatAM prAdhyApake tenI aDadhI jiMdagI pANImAM gaI ema kahyuM. ItihAsa, bhUgoLa ke vijJAna vize paNa tene kazI jANakArI nathI e jANIne prAdhyApake tene kahyuM, to to tArI poNI jiMdagI pANImAM gaI!" eTalAmAM ja sAgaramAM tophAna zarU thayuM. naukA DagamagavA lAgI. prAdhyApaka khUba ja gabharAI gayA. nAvike hasatAM hasatAM temane pUchayuM, "sAheba, tamane taratAM AvaDe che?' prAdhyApake nA kahetAM ja nAvika bolI UThyo, "sAheba, tamArI to AkhI jiMdagI ja pANImAM gaI samajo !" je keLavaNI mANasane jIvanasAgaramAM taratAM na zIkhave te keLavaNI zA kAmanI? nirarthaka jJAnano saMgraha karIne rAjI thanArA pothI paMDitone AcArya zaMkara 'mUDhamati' kahIne navAje che. saMta kabIra paNa pothI paMDityane tuccha gaNe che. pothi paDhi paDhi jaga mUA, paMDita huA na koI, DhAI acchara prema kA paDhe so paMDita hoI!" | 'sA vidyA yA vimuktaye". muktinI AbohavAmAM mAnavane vicarato karI mUke te ja sAcI vidyA. sAco vidvAna kadI koIno gulAma hoto nathI. uparAdhIna sapane hu sukha nAhI". svAtaMtra e koIpaNa prakAranA vikAsanI pUrvazarata che. vAsanAno gulAma thAya teNe vAsanAtRpti mATe vizvanI gulAmI
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 tArI keLavaNI karavI paDe che. gulAmothI kadI koI rASTra mahAna banatuM nathI. thayo AjhAda tuM tanathI chatAM manamAM gulAmI che, De aMtara, badhI moDhA upara khoTI gulAmI che! maLI che dezane mukti bahu lAMbI gulAmIthI, chatAM kyAM mukata zvAso kheMcatuM jIvana khumArIthI?" svataMtratA sAhasane jhaMkhe che, jyAre parataMtratAmAM salAmatI bhAse che. piMjare pUrAyela paMkhIne yathAsamaya AhAra prApta thAya che paNa gaganavihAra gumAvavo paDe che. "zabAba lakhe che, "piMjare pUrelA paMkhIne najaramAM Aza che, pAMkhamAM enI nahIM to AMkhamAM AkAza che; . pAradhi choDI mUke che, te chatAM UDatuM nathI, muktimAM paNa kyAM have pahelAM samI mIThAza che?' salAmatInI sukha sagavaDo mAgyA pachI mANasane pArataMtra paNa sadI jAya che. sAdhanonI lAlacamAM mANasa sAdhanAne choDI de che ane dhIre dhIre mukitanI majA mANavAnI kSamatA paNa te khoI bese che. bhoganA raMga ane svArthanI gaMdha pAchaLa pAgala banelo mAnava bhAvanA raMga ke sevAnI sugaMdhanuM mUlya pArakhI zakato nathI. jIvana-mUlyothI mAnavane vimukha kare e keLavaNI zA kAmanI? Aje zikSaNano vistAra vadhyo che paNa UMDANa ghaTayuM che, evI eka sAmAnya phariyAda sarvatra sAMbhaLavA maLe che. eka ciMtake e phariyAdane suMdara zabdomAM abhivyakta karI che, 'Aje ApaNane pakSInI jema AkAzamAM UtAM zIkhavavAmAM Ave che, mAchalInI jema pANImAM taratAM zIkhavavAmAM Ave che paraMtu duHkhanI vAta che ke mANasanI mAphaka A pRthvI para kema rahevuM te ApaNane koI ja zIkhavatuM nathI.' jenAthI mANasa mANasa na bane e zikSaNane sAcuM zikSaNa kahI zakAya nahIM. sarvAgINa vikAsa e ja zikSaNanuM eka mAtra beya hoI zake, emAM bALakanA zArIrika, mAnasika, bauddhika temaja AdhyAtmika vikAsano samAveza thavo joIe. svAmI vivekAnaMde kahyuM che ke, jenA vaDe cAritranuM ghAra thAya, mananI zAMti vadhe, buddhino vikAsa thAya ane vyakita potAnA paga para UbhI rahI zake tenuM nAma keLavaNI." saMta tukArAme kahyuM che, "suMdara mI hoNAra." zikSaNe paNa saunAM
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 amRta mahotsava smRti gayA jIvanamAM suMdara banavAnI tamannA jagADavI joIe. Aje mANasa ghaNuM badhuM bane che paNa te potAnA jIvananI suMdaratA khoI bese che. so so mALanA makAno bAMdhanAra nipuNa Ijanera, potAnI AsapAsanA loko joDe bhAvasaMbaMdho bAMdhI zakto nathI. potAnA asIlanI vAtane samajI laIne potAnI vAkapaTutAthI nyAyAdhIzane e vAta samajAvI zakato kuzaLa vakIla potAnI patnInI vAto samajavAmAM ke potAnI vAta ene samajAvavAmAM niSphaLa nIvaDe che. (kadAca phI lIdhA pachI ja koInI vAtane samajavI, evI ene Teva paDI gaI hoya che!) aneka lokonA tananA roga maTADanAra niSNAta DaoNkTara pote ja saMkucitatA, saMyama, vahema vagere mAnasika rogothI pIDAto hoya che ane tene lIdhe potAnI AsapAsanuM vAtAvaraNa kaluSita karI mUke che. "necaropathI', hAIDopathI', 'homiyopathI" ke "elopathImAM ja rAcatA DaoNkTarone keTalIkavAra koIne mATeja 'simpathI' rahetI nathI (All *pathies' are useless without sympathy) mANasa navI navI upAdhio meLavato jAya che ane dhIre dhIre mAnava maTato jAya che. mAnava, mAnava rahIne ja badhuM bane emAM ja tenA jIvananI sArthakatA che. kavi "meghabiMduno bhaMga mAgavA jevo che, mArI patnI AI-spezyAlisTa che, tenuM mane gaurava che. paraMtu mArI AMkhamAM AMsu Ave che, tyAre e lUchatI nathI paNa "priskripzana' lakhI Ape che!' bhAvazUnyatAnI vyathAne varNavatAM caMpakalAla vyAsa lakhe che, pitAnI jhUMpaDI madhye pAMca putro vasI zake, putranA pAMca mahelomAM pitA eka samAya ke?' jJAnavardhananI joDe joDe bhAvasaMvardhana paNa thavuM joIe. bhAva e ja mAnavajIvanano vaibhava che. bhAvamAM ja bhagavAna vase che. sarasvatIno upAsaka bhogono gulAma na hovo joIe. bIjAnI saMpatti nihALIne tenA manamAM asvasthatA nirmANa na thavI joIe. teNe niSThApUrvaka potAnI jJAnasAdhanA cAlu rAkhavI joIe. kAMcanamUlyavAdI samAjamAM sAcA vidyopAsakane preraNA Ape evuM eka sarasa saMskRta subhASita che.
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAranArI keLavaNI 163 "nirakSare vIzya mahAdhanatva, vighAnavadyA vidulA na heyA, ratnAvatA kulaTA: samIkSA kimAryanArya: kulaTA bhavanti?" arthAta "mUrkha mANasa pAse dhananA moTA DhagalA joIne DAhyA vidvAna mANase prazaMsA karavA lAyaka vidyAno tyAga karavo nahIM. kulaTAone ratnonAM ghareNAM paherelI joIne zuM Arya strIo kulaTA banavAnuM pasaMda kare che?' sAcA vidvAnane kadI vittanI UNapa sAlatI nathI. maharSi vasiSThanA jIvana-puSpamAM aruMdhatI suvAsa banIne mahekatI hatI. patinA vikAsane rUMdhe nahIM te arUMdhatI. sahadharmacAriNI tarIke patnIe paNa patinAM jIvanamUlyone TakAvavAmAM siMhaphALo ApavAno hoya che. e rIte vicArIe to strI-zikSaNanuM mUlya paNa ApaNA dhyAnamAM Ave. patinA jIvanane sneha, sadbhAva ane saMskAranI saurabhathI sabhara banAve te ja sAcI bhAryA. AvI saMtoSI ane saMskArI sannArIno pati pathabhraSTa zI rIte thaI zake? strI jo jAge to bhraSTAcAra duma dabAvIne bhAge! muktidAtrI vidyA sauthI pahelAM to mANasane bhayamukta banAve che. abhaya" e to mA zAradA pAsethI maLatuM zreSTha varadAna che. sarasvatInA maMdiramAM sau nirbhayapaNe vicaratA hoya. ApaNAM prAcIna tapovanomAM vAgha ane bakarI eka jharaNA para pANI pItAM, evuM varNana vAMcavA maLe che. vAghanA manamAMthI paNa hiMsakavRtti dUra thaI jAya eTalo prakRSinA tapano prabhAva vAtAvaraNamAM pravartato hato. AvA tapasvAdhyAya-nirata RSinI sarakhAmaNImAM, potAnA svArtha ke "ahaM'ne poSavA mATe potAnA anuyAyIone uzkerI, vAtAvaraNane kaluSita karanArA guruo keTalA vAmaNA ane hAsyAspada lAge che? AvA kahevAtA 'guru' para, vAstavamAM 'laghu'ne udezIne, kavi zrI bakula rAvale lakhyuM che, eka majAno mANasa Aje thaI beTho che tADa, mAre khetara koI na Ave, thaI beTho che vADa!' sAcA sArasvatane to vizvaparivAramAM rasa hoya che, saMkucita vADAmAM nahIM. vyApakatAmAM jIvana che, saMkucitatAmAM mRtyu! maharSi kAzvanA AzramamAM bhaNelo eka chAtra rAjA duSyatane haraNano zikAra karatAM aTakAve che. te kahe che, "A haraNa AzramanuM che tethI
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 amRta mahotsava smRti graMtha avadhya che. tamArA hAthamAM zasa ApavAmAM AvyuM che te pIDitonA rakSaNane mATe ane nahIM ke nidoSane haNavAne mATe!' cakravatI rAjAne paNa khoTuM karatAM aTakAvI zake eTalI hiMmata, mA sarasvatInuM dhAvaNa pIdhelAM e bALakomAM hatI. paraMtu Aje to satyanA pakSe hiMmatathI UbhA rahevAne badale 'karatA pomalA paMDito, vevalA vidUSako ke bhaNelA bhATone joIne mA sarasvatInuM mastaka paNa zaramathI jhUkI jatuM haze. | muktidAtA vighAnA khoLAmAM beThelo mAnava potAno muko abhiprAya vyakta karavAmAM saMkoca ke bhaya anubhave to ene bhaNelo kema kahI zakAya? potAne keLavAyelA mAnatA pratyeka mANase AtmanirIkSaNa karavAno A kALa che. 'nyAyanItinA mArge cAlatAM mAro svArtha jokhamAze, bhogo kSINa thaze, mAna maratabo ghaTaze" evA bAliza khyAlothI mANasa satyaparAmukha bane che. sarasvatInI kRpAprasAda pAmelA mANase AvA zuddha vicAromAMthI zIdhrAtizIgha mukta thavuM joIe. vighA jema mANasane bhayamukta kare che tema tene vikAramukta paNa banAve che. vikAra nirmANa thavAno prasaMga Ave chatAM je vikRta banato nathI te ja sAco vidvAna. vidyA mAnavane saMskAre che, saMskRta banAve che. Avo saMskRta mAnava pachI vikArothI vikRta banato nathI. parIne mA, paradravyane mATI ane prANImAtrane Atmavat jonAro mANasa ja keLavAyelo gaNAya. koIne hAtha ApIne upara levo e saMskRti ane koIno paga kheMcIne tene pADI nAkhavo e vikRti. sAco vidvAna kadI parahananamAM rAcato nathI. ekalavyano aMgUTho mAgI levAnI vikRta manodazAthI pIDita koNa Aja sudhI e vAta mATe kalaMkti rahyA che. bIjAnI lITI bhUMsavAmAM nahIM, potAnI lITI lAMbI karavAmAM ja sAcA vidvAnane rasa hoya che. vidhvaMsaka vRtti mANasane enA potAnA ja vinAza tarapha laI jAya che jyAre sarjanAtmaka vRtti ane racanAtmaka pravRtti mANasane unnatinA zikhare pahoMcADI de che. bhaya ane vikAsanI joDe joDe vidyA mAnavane rogamukta paNa banAve che. mANasane grasita karanAro sauthI moTo roga che ciMtA. ciMtA mATe kahevAyuM che ke, "ciMtA se caturAI ghaTe, ghaTe rUpa, guNa, jJAna, ciMtA baDI abhAginI, ciMtA citA samAna !"
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAranArI keLavaNI 165 biMdurahita citA maDadAne bALe che jyAre biMdusahitanI ciMtA to jIvatA manuSyane bALe che. ciMtAgnimAM baLato mANasa rAtadivasa parezAna rahe che. tenI UMgha harAma thaI jAya che, bhUkha marI jAya che, pariNAme te potAnuM svAstha gumAvI bese che. Avo asvastha mANasa AsapAsanA samAjane svastha kema rahevA de? vidyAmAM samasyAone sulajhAvavAnI kSamatA che. jJAnaprakAzamAM jenI samasyAo UkalI jAya che tevo mANasa nizcita ane pariNAme haLavo phUla jevo banI jAya che. e pote bojAothI mukta hoya che ane enI hAjarImAM anya sau paNa haLavAza anubhave che. jenI hAjarImAM sau mokaLAza anubhave e ja mahApuruSa. jarA hasatAM ramatAM jIve, jagata badalAI jaze, sire bhAra laI pharazo to jIvana karamAI jaze!' bojayukta mANasa DUbI jAya che! bojAmukta hoya te tarI jAya che.taranAro ja bIjAne tArI zake. sAcI keLavaNI pAmelo mAnava taraNatAraNanI kriyAmAM kuzaLa hoya che ane AvA kauzalyane ja gItAkAra yoga'nI saMjJA Ape savighAthI vibhUSita mAnava A jagatamAM "jIvanamukta rahIne vicare che ane mukti to enI sAme sadA hAtha joDIne UbhI rahe che. pote tarIne anya mATe tIrtharUpa banelA tIrthakaro ApaNane AvI tAranArI keLavaNI prApta karavA sakSama banAve e ja emanA caraNomAM prArthanA!
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 amRta mahotsava smRti graMtha 21. zikSaNakSetre sAmAjika saMsthAonI bhUmikA - rameza bI. zAha gujarAtamAM zikSaNanA kSetre sAmAjika sAmelagIrI mukhyatve zikSaNanA prasAra pUratI sImita rahI che. AjhAdI pahelAM dezanA aMgreja zAsakoe zikSaNanA kSetre temanI javAbadArIne prAthamika zikSaNa pUratI maryAdita rAkhI hatI. tethI mAdhyamika ane ucca zikSaNanI saMsthAo sthApavAnI ane amuka aMze nibhAvavAnI kAmagIrI keLavaNI maMDaLoe upADI lIdhI hatI. gujarAtanAM keTalAMka prasiddha keLavaNI maMDaLone tenA udAharaNarUpe noMdhIe. sArvajanika ejyukezana sosAyaTI, carotara ejyukezana sosAyaTI, sarva vidyAlaya keLavaNI maMDaLa, amadAvAda ejyukezana sosAyaTI, vagere A sadInA pUrvArdhamAM gujarAtamAM astitvamAM AvelAM keLavaNI maMDaLo che, jemaNe gujarAtamAM mAdhyamika tema ja ucca zikSaNanA prasAranI pahela karI. AjhAdI pachI e paraMparA moTA pramANamAM phAlIlI ane moTA gaNI zakAya evAM gAmomAM keLavaNI 'uttejaka maMDaLo dvArA mAdhyamika zALAo sthapAI tathA jillA ane tAlukAnAM mathakomAM kaoNlejo sthapAI. Ama mAdhyamika tathA ucca zikSaNanI saMsthAonuM mALakhuM UbhuM karavAnuM zreya mahadaMze sAmAjika saMsthAonI pahelavRttine jAya che. gujarAtamAM sAmAjika saMgaThanoe bIjI dizAmAM paNa mahattvanI kAmagIrI bajAvI che. samAjanI ujaLiyAta gaNavAmAM AvatI jJAtioe temanA bALakonA zikSaNane protsAhana ApavA mATe jJAtimaMDaLo ra. A maMDaLo temanI jJAti ke saMpradAyanA vidyArthIone vividha rIte madada karatAM thayAM. vidyArthIone maphata pustako pUrAM pADavAM, temane ziSyavRttio ApavI, ucca ane kharcALa
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNakSetre sAmAjika saMsthAonI bhUmikA 167 zikSaNa mATe vyAjanA nIcA dare ke vyAjamukta lona ApavI, moTAM zaheromAM 'potAnA" vidyArthIo mATe chAtrAlayo bAMdhavAM, vagere pagalAM dvArA A jJAti maMDaLoe zikSaNanA prasArane protsAhana ApyuM. ahIM eka pAyAno prazna upasthita thAya che : kaI samajathI prerAIne sAmAjika saMgaThanoe zikSaNanA prasAraNanuM kAma karyuM che? sAmAjika pahelavRtti dvArA zikSaNanA prasAraNa pAchaLanAM cAlaka baLo kayAM che? dezanA ane vyaktinA vikAsa mATe zikSaNa eka atyaMta mahattvanuM paribaLa che ema siMddhAMtika rIte svIkAravAmAM Ave che kharuM, paraMtu vyavahAramAM tenuM arthaghaTana ghaNuM saMkucita rIte karavAmAM AvyuM che. potAnA vistAranA, potAnI jJAtinA ke potAnA saMpradAyanA vidyArthIone bhaNavAnI sagavaDa maLI rahe ane teno puruSArthanuM pramukha cAlaka baLa rahyuM che. zikSaNa vyakitaonI vibhinna zaktionA vikAsanuM sAdhana che, ane vyaktionI e zaktionI khIlavANI dvArA te rASTranA vikAsanuM sAdhana bane che, e muddo prajAkIya puruSArthamAM kyAMya jovA maLato nathI. A muddAne vadhu vigate carcAe. zikSAganI aihikatA iMglenDa ane yuropanA anya dezone anusarIne bhAratamAM je Adhunika zikSaNaprathA apanAvavAmAM AvI che te aihika (Secular) svarUpanI che. tenI aihikatAne samajavA mATe pazcimanI yunivarsiTI paraMparAne samajavI joIe, kemake e paraMparAmAM jJAnanuM je sarjana thAya che. tenuM ja vitaraNa zikSaNanA nIcalA stare karavAmAM Ave che. pazcimamAM yunivarsiTInI eka pAyAnI ane sahuthI agatyanI kAmagIrI jJAnanA sarjana ane zodhananI che. tamAma prakAranI bhautika ane mAnavIya ghaTanAone samajavAnA prayAsomAMthI jJAnanuM sarjana thAya che ane tenA zodhananI (jene saMzodhana kahevAmAM Ave che) prakriyAmAMthI e jJAnano vistAra thato rahe che. tene anuSaMge thatA adhyApanakArya dvArA e jJAnanuM samAjamAM vitaraNa thatuM rahe che. pazcimanA dezomAM A paraMparAnA mULane samajavAthI tenI A kAmagIrInuM mahattva samajAze. dunyavI ke aihika ghaTanAonA je khulAsA dharmagraMthomAM ApavAmAM AvyA hatA tenI sAmenA asaMtoSathI prerAIne Adhunika
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 amRta mahotsava smRti rahe jJAnavijJAnanI vividha zAkhAo astitvamAM AvI. yunivarsiTIonuM kArya 'satyanI zodhanuM che e vidhAnane samajavAno A saMdarbha che. dunyavI ghaTanAonA je khulAsA dharmagraMtho ane dharmAcAryo dvArA ApavAmAM AvatA hatA te jo asatya mAluma paDe to teno asvIkAra karIne potAne ja satya lAge te pragaTa karavuM e yunivarsiTInI eka paraMparA banI. A paraMparAnA eka bIjA pAsAne pAga samajI levuM ghaTe. laukika tema ja pAralaukika ema badhA prakAranI ghaTanAo aMgenA satyano IjAro potAnI pAse che tevA tatkAlIna dharmAcAryonA dAvA sAmenA saMgharSamAMthI A paraMparA astitvamAM AvI che. satya aMge te koI graMtha ke vyaktinA adhikAra (authority) ne mAnya rAkhatI nathI. dharmAcAryonA jJAnanA ijArAnI sAme zarU thayelI A paraMparA e pachI samAjajIvananAM anya kSetromAM paNa vistarI. emAM potAne je satya lAge tene vyakta karavAnuM vANI-svAtaMtra tema ja bauddhika prAmANikatA abhipreta hatAM. A paraMparA dunyavI ghaTanAone samajavAnI jIvaMta jijJAsAmAMthI UbhI thaI che ane chellAM so-savAso varSomAM te ghaNA moTA pramANamAM vistarI che. dunyavI ghaTanAo aMgenA jJAnanI zodhamAMthI Adhunika TaeNkanolojIno vikAsa thayo. A vikAsathI ja mAnavajAtanI sthitimAM ghaNo moTo sudhAro thayo che. pazcimanA dezomAM garIbI, ajJAna ane AyuSyane TUMkAvatA rogacALA nAbUda thayA temAM yunivarsiTI dvArA poSavAmAM AvelI A saMzodhanavRttie mahatvano bhAga bhajavyo che. saMzodhana eTale na jANeluM jANavuM ane jANeluM sudhAravuM. A prakAranI saMzodhanavRttithI manuSyajAtanI sthiti sudharI che kemake mANasa je sthitimAM jIve che, je rIte jIve che ane je rIte potAnAM kAryo kare che temAM sudhArAne avakAza che e pAyAnI zraddhA para A saMzodhanavRtti ubhelI che. ApaNe Adhunika zikSaNanI A aihikatAno marma samajyA nathI. tethI mAnavIya ane binamAnavIya ke bhautika svarUpanI aihika ghaTanAone samajavAnA prayAsone (eTale ke Adhunika vijJAnone) ApaNe ucita mahattva ApyuM nathI. ApaNI koI sAmAjika saMsthAoe saMzodhanavRttino puraskAra karavAnA uddezane najara samakSa rAkhIne zikSaNane protsAhana ApyuM nathI.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNakSetre sAmAjika saMsthAonI bhUmikA 169 amerikA jevA keTalAka dezomAM sAmAjika saMsthAo ane khAnagI TrasTI je rIte saMzodhanone protsAhana Ape che tenAM thoDAM udAharaNo noMdhIe. - amerikAnA raoNkaphelara phAunDezane duniyAnA garIba dezonI anAjanI taMgI nivAravAnA uddezathI saMkara biyAraNanA saMzodhana mATe sahAya karI hatI. bUkiMga InsTiTyUTe duniyAnA alpa-vikasita dezo mATe amerikAe kevI vepAranIti apanAvavI joIe te vize saMzodhana lekha taiyAra karavA mATe IMglenDanA eka arthazAstrIne notaryA hatA. amerikAnI yunivarsiTIonA nANAkIya praznonI samIkSA karI tenA upAyonI carcA karavA mATe eka saMsthAe eka adhyApakane keTalAka mahinAo mATe rokayA hatA. amerikAnA prasiddha phorDa phAunDezane bhAratamAM aneka zikSaNa saMsthAone viziSTa hetuo mATe grAnTa ApI hatI. 196bhA arasAmAM bhAratanI anna samasyAno abhyAsa karIne tenA ukelanA mArgo sUcavavA mATe teNe niSNAtonI eka samiti bhAratamAM potAnA kharce mokalI hatI. dezamAM 1966 pachI anAjanA utpAdanamAM jhaDapathI vadhAro thayo temAM e samitie sUcavelI bUharacanAe mahattvano phALo Apyo che. saMzodhana dvArA mAnavIne vadhu sArI sthitimAM mUkatuM aihika zikSaNa eka vidhAyaka mAnavIya mUlya dharAve che e muddo ApaNA dhyAnamAM Avyo nathI. upara je dAkhalA ApyA che temAM amerikAnAM phAunDezanonI trIjI duniyAmAM vasatA garIbo mATenI nisabatane joI zakAya che. e ja rIte saMzodhanane varelo adhyApaka sabhAnapaNe kadAca mAnavajAta pratyenI hamadardIdhI prerAIne saMzodhana nahi karato hoya. te jJAnane khAtara ja saMzodhanakAryamAM DUbelo raheto hoya ke potAnI kArakirdI banAvavA mATe ja saMzodhana karato hoya evuM bane, paraMtu tenAthI pratyakSa ke parokSa rIte, Aje nahi to kAle, mAnavIne vadhu sArI sthitimAM laI jaI zake evuM jJAna meLavavAmAM sahAya maLe che. jene ApaNe naitika ke dhArmika mUlyo kahIe chIe teno aMtima uddeza to Akhare sarve sukhI thAya te ja che. A aihika paraMparA ApaNane pahoMcI nathI tenAM betraNa pariNAmo ApaNI zikSaNaprathA ane zikSaNaviSayaka vicAraNA mATe ApyAM che. (1) jJAnanI ApaNI vibhAvanA ghANI saMkucita rahI che. ApaNe bahuzrutatAne ja vidvattA samajIe chIe. tethI ApaNe tyAM adhyApako sAmenI
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 amRta mahotsava smRti ratha pramukha TIkA e che ke teo vAMcatA nathI, TIkAno muddo e nathI ke teo koI saMzodhana karatA nathI. (2) zikSaNa dvArA, upara kahI che te arthamAM, saMzodhanavRtti keLavavA para Avazyaka bhAra mUkavAne badale cAritra ghaDatara, naitika mUlyo vagere para savizeSa bhAra mUkIe chIe. e uddezo binaagatyane ke aprastuta che, ema huM sUcavavA mAMgato nathI, paraMtu e udezo mahadaMze zikSaNanI pahoMca bahAranA che, te muddo ApaNane samajAyo nathI. AnA samarthanamAM ApaNA eka prakhara ciMtaka sva. mazarUvALAnA vicAronI noMdha levA jevI che. ". je kharI keLavaNI che, jenA para manuSyatvanA vikAsano AdhAra che, te keLavaNI kUvAnA patharA para kApA pADavAnI kaLAnA jevI che, eka divasamAM tame loDhAno saLiyo laIne ghasyA karo to paNa enA upara asara nahi thAya. chatAM, kAcI doraDInA rojanA ghasArAthI suMdara lIso khAMco paDI jaze. abuddhinA saMskArono nAza guNonA utkarSa dvArA ja thaI zake ane e koI bhAremAM bhAre vidvAna, ke mahAna vaktA, ke atyaMta gIca samayapatrakanI goThavaNIthI thato nathI.... manuSatvano vikAsa karavAnI jAhera zALAo sthApI zakAya ke kema te zaMkAspada che." (3) jJAnanI ApaNI ekAMgI ane aprastuta vibhAvanAe saMzodhanavRttine protsAhana ApyuM nathI, eTaluM ja nahi, e mATenI koI bhUmikA paNa sarajI nathI. ApaNe tyAM kaoNlejo sthApatAM ane calAvatAM keLavaNI maMDaLoe pahelethI ja saMzodhana paratve upekSA sevane kaoNlejomAM saMzodhano mATenI koI savalato sarajI nathI. samAje adhyApako pAsethI saMzodhananI apekSA ja na rAkhI hovAthI kaoNlejamAM e mATe koI savalato ApavAmAM AvatI ja nathI. tethI adhyApakone paNa saMzodhanakArya TALavA mATe eka prabaLa kAraNa maLI gayuM che. teo hamezAM evI dalIla karI zake che ke amane saMzodhana mATe kyAM koI savalata ApavAmAM Ave che? bhAratamAM sakhAvato karatAM ghaNAM TrasTo che, ghaNA zrImaMto vyaktigata rIte moTI rakamanAM dAna karatA rahe che paraMtu ApaNe tyAM apAtAM dAnanA be cAlaka baLo che : dayAbhAva ane dhArmika vRtti. kudaratI ke mAnavasarjita
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNakSetre sAmAjika saMsthAonI bhUmikA 171 ApattimAM AvI paDelI vyaktione dayAbhAvathI prerAIne sahAya karavA doDI janArAM saMgaThano ane vyaktiono toTo nathI. e ja rIte dhArmika vRttithI dharmasthAno ane dharmazALAo bAMdhavA ane nibhAvavA mATe dAtAo saraLatAthI maLI rahe che. paraMtu kAyamI dhoraNe bhUkhamarAno ane rogacALAno bhoga thaI paDelI vyakitaone temAMthI bahAra lAvavA mATenA lAMbA gALAnA upAyo mATe prayAso karI chUTavAnuM ApaNane sUjhatuM nathI. samAjanI koI eka samasyA hAtha dharIne tenA ukela mATe mathanArAM saMgaThano ane vyaktio jUja che. A muddAnI carcA huM zikSaNanA saMdarbhamAM karIza. - zikSaNane sAmAjika rIte vadhu phaLadAyI banAvavA mATe sAmAjika saMgaThano ane dAtAo mATe aneka kSetro paDelAM che. pU. moTA prerita hari che Azrame e dizAmAM anukaraNIya pahela karI hatI. jJAnagaMgotrI jevI graMthamALAo taiyAra karavA mATe temaNe dAno ApyAM, saMzodhanone protsAhana ApavA mATe puraskAronI yojanA karI ane prAthamika zALAonA oraDAo bAMdhavA mATe dAno ApyAM. paraMtu e dizAmAM gujarAtanI anya saMsthAo AgaLa AvI nahi, tethI pU. moTAe dAkhavelI anukaraNIya pahelavRtti apekSita pariNAmo ApI zakI nahi. paraMtu Ano artha evo nathI ke temaNe cIMdhelI dizA khoTI hatI. jUja apavAdone bAda karatAM gujarAtamAM sAmAjika puruSArtha e dizAmAM AgaLa vadhyo nahi tenAM be kAraNo che. eka, anya kSetromAM banyuM che tema zikSaNanI bAbatamAM paNa vikAsanI saghaLI javAbadArI rAjyane mAthe nAkhIne sAmAjika ane zaikSaNika saMsthAo niSkriya banI gaI che. paraMtu samAjanI vividha samasyAone ukelavAnI rAjyanI maryAdAo chellA cAra dasakA daramyAna sArI peThe upasI AvI che. rAjya eka zaktizALI saMsthA che, paraMtu sarvazaktimAna nathI e svayaMspaSTa mudo anubhava karIne samajAyo che. tethI sAmAjika saMsthAo mATe upakramazIlatA dAkhavIne kAmagIrI karavA mATe moTuM kSetra bAkI rahe che. bIjuM, zikSaNa saMsthAnA saMcAlako pote niSkriya ja rahyA che. saMcAlakomAM keLavaNI maMDaLonA hodedAro tema ja zikSaNa saMsthAonA hAkemo (kulapatio ane AcAya) no samAveza thAya che. temaNe potAnI saMsthAomAM viziSTa ane navI pravRttio hAtha dharIne temAM samAjane sAmela karavAnI koI upakramazIlatA
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 amRta mahotsava smRti re dAkhavI nathI. jyAM AvI upakramazIlatA dAkhavIne samAja pAsethI sahAya meLavavAnA prayAso karavAmAM AvyA che tyAM samAja pAsethI nANAMkIya sahAya maLyAnAM keTalAMka udAharaNo ApaNI pAse che. gujarAtImAM vizvakoza jevI mahattvAkAMkSI yojanA mATe dAtAo maLyA che. uttara gujarAta yunivarsiTIe tenuM buleTina udIca' zarU karyuM ane tenA mATe sahAya mAMgI to nAnI rakamanI sahAya ApanArAo tenA lagabhaga proka aMka mATe maLI rahe che. TUMkamAM muddo e che ke zaikSaNika pravRttio mATenA yojako maLI rahe to nANAM UbhAM karavAnuM muzkela nathI, ema gujarAtano anubhava sUcavI jAya che. zikSaNanI guNavattA sudhAravI haze to zikSaNa saMsthAomAM aneka pravRttio hAtha dharavI paDaze. koI zikSaNapaMcanI bhalAmaNono amala karIne rAjA tenI nIti dvArA zikSaNanI kAyApalaTa karI nAkhaze evI apekSA rAkhavAnI nathI, evo ApaNo anubhava che. zikSaNakSetre sAmAjika saMsthAonI vidhAyaka sAmelagIrI be rIte hAMsala karI zakAya : sAmAjika saMsthAo pote zikSaNapoSaka pravRttio vicAre ane tenA amala mATe zikSako ane zikSaNa saMsthAone nANAkIya sahAya ApIne te pravRttio hAtha dharavA prere. AmAM cokkasa sAmAjika samasyAnA ukela mATe saMzodhakone preravAno paNa samAveza thaI jAya che. bIje cheDethI zikSaNa saMsthAonA saMcAlako pote vividha projekTa taiyAra kare ane e mATe TrasTo tathA dAtAono saMparka sAdhe. A rIte jo zikSaNa saMsthAomAM abhyAsa karAvavA sivAyanI pravRttio paNa niyamita rIte cAlatI thaze to jene ahIM vyApaka arthamAM saMzodhano kahyAM che tenuM mUlya prasthApita thaze. zikSaNa saMsthAone saMzodhanAbhimukha karavA mATe sAmAjika saMsthAoe sakriya bhUmikA bhajavavAnI che. ***
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 173 22. AjanuM zikSaNa e prajAsattAka rAjyano anartha che - Ara. esa. trivedI jo saMjogo ja mANasane ghaDe che ema kahevAya to pachI samAjamAM vyavahAra karatA A mANasanI prakRti paNa vAstavamAM samAja ja ghaDe che ema kahI zakAya. sAmAjika saMdarbhe mANasanI prakRti evI rIte ghaDAya che jemAM mANasa potAnI tarkazaktine badale sAmAjika vyavahAranA dalAvane vaza thaI tenI samagravRttinuM eka prakAranuM sAmAjika mAnasa ghaDe che. A ghaDatara mahad aMze eka prakAranI bhramaNAnI jALamAM pariName che. svAtaMtryottara samayagALAmAM eka prakArano virodhAbhAsI sUtronuM sarjana thayuM che. A sUtro paNa eka prakArano virodhAbhAsa darzAve che ane A prakAranA virodhAbhAsI maMtavyonA oThA nIce dareka kSetranA netAo eka prakAranI bhramajALa UMcI karI rahyA che. Ama to badhAraNIya daSTie bhArata eka prajA sattAka rAjA che. A saMdarbhe rAjakIya lokazAhI, nAgarikta ane samAnatA jo ke samAnatA naitika stare ja che.) jevAM mUlyo prajAne maLyAM che. rAjakIya netAgIrI baMdhAraNIya Adarzana prApta karavA vyAyAma karI rahI che paraMtuM AzcaryanI vAta to e che ke A vyAyAmanI tIvratA sAdhe A badhA ja Adarzo eka yA bIjA prakAre sUtronI kakSAe ja rahyA che. lokazAhInuM jharaNuM sAmAjika stare zarU paNa nathI thayuM. kevaLa cUMTaNI samaye vyakti matadAna kare che eTale lokazAhIno amala thayo che ema kahI zakAya nahi. sAmAjika stare pratyeka sAmAjika saMsthAmAM lokADIno prANa dhabakato nathI. zikSaNa saMsthAmAM lokazAhIno dhabakAra jyAM anubhavAya
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 da.. AjanuM zikSaNa e prajAsattAka rAjyo anartha che tyA paNa eja byurokasI (amaladArazAhI) ane saMsthAnavAdI manovRttinA darzana thAya che. prajAsattAka rAjyanI prajAne lokazAhI mATe taiyAra karavAnI, kSamatA zikSaNa saMsthAomAM rahI nathI kAraNa zikSaNa-saMsthAo Aje paNa saMsthAnavAdI mAnasathI pIDAya che. karuNatA e che ke pIDananI anubhUti paNa nathI. jJAti ane vargathI starIkaraNa pAmela samAjamAM samAnatAno Adarza hajI paNa kevaLa naitika kakSAe ja rahyo che. A Adarzano amala zikSaNa saMsthAmAM paNa amalI thayo hoya ema lAgatuM nathI. sAmAjika saMsthA tarIke zikSaNe hajI sudhI kAThuM kADhayuM nathI. A zikSaNane saMsthAnavAdI nokarazAhInI rahemanajara nIce guNavattAnA nAme kendrita karyuM che. agAunI mAphaka zikSaNa e amuka varganuM pratinidhitva kare che eTaluM ja nahIM paNa hajI paNa vyaktimAM sAmAjikatA janmAvavAne badale starIkaraNavALA samAjanI pratiSThAne poSatuM ja rahyuM che. sAmAjika starIkaraNa ane vetana staranI anekagaNI bhinnatAne lIdhe zikSaNa e upalA vargane anukULa thAya tevA mAnavabaLanI pasaMdagInuM ja mAtra sAdhana rahyuM che. koIpaNa prathA (sisTama) ane khAsa karIne zikSaNaprathA e sUnyAvakAzamAM kAryAnvita banatI nathI. paraMtu je te samAja ane rASTranA rAjakIya, sAmAjika ane Arthika DhAMcA sAthe zikSaNa paNa saMkaLAyeluM che. bhAratamAM zikSaNaprathAnI yogyatA - ayogyatA vize vicAravuM hoya to tene samagra vyavahAranA saMdarbhe jovI jarUrI che. zikSaNa je mAholamAM pAMgaryuM che te zikSaNa prasAranI daSTie ja pAMgaryuM hoya to te zikSaNa nathI. prasaraNa e to sojo che ane sAMje e svAdhya na kahevAya. A prathAe virodhAbhAsI vyavahArane janma Apyo che. bhinna prakAranI zALAo ane kolejo Aje samAjamAM astitva dharAve. che. have to kaeNpiTezana para nabhanArI saMsthAo paNa jarA judA svarUpe pAchI janmaze. A prakAranA vyavahArathI samAjamAM je varga kAyama ribAto Avyo che e vargane A vyavahAra vizeSa pIDAkArI nIvaDyo che. AnI noMdha levAnI paNa darakAra karyA vinA 'samAnatA'nuM sUtra ApaNe gajavatA rahIe chIe. je kaI pragati thaI che to te pragatino lAbha kone thayo che te tapAsavuM jarUrI che. A lAbha upalA vargane eTale byurokeTa, praoNkezanala, vyApArIvarga ane jamInadArone maLyo che. samAjanA kahevAtA ujaLiyAta vargane ja pravartamAna zikSAgano bahudhA lAbha maLyo che.
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 175 amRta mahotsava smRti graMtha zikSaNa saMsthAnI ekadara AkRti pravartamAna sAmAjika-Arthika ane rAjakIya pravAhane susaMgata ja che ane jIvananAM mULabhUta mUlyone A pravAha kyAreya saparzI zakyo nathI. samAnatA ane samAna takanI vAta kevaLa tAtvika stare ja rahI che. zikSaNanI karuNatA e che ke asamAna ane samAnane eka sarakhI rIte sAravAra apAya che. kharekhara to badhA ja naitika pratho jevA ke garIbAI, bekArI, gunhAhita mAnasa yA pramAdI mAnasa A badhuM ja samAjanI samagra vyavasthA ane e vyavasthAmAM rahela AMtara vyavahAra para ja AdhArita che. A saMdarbhamAM jene ApaNe nIti kahIe chIe e kevaLa sAmAjika ghaTanA che. zikSaNa briTIza kALathI samAja ane tenAM saMskArI mUlyothI vaMcita rahyuM che. tATastha vRttithI zikSaNa vyavahAra Aja sudhI cAlu rahyo che. A vyavahAra saMsthAnavAdInI deNa che. zikSaNa parIdhamAM sAmAnya mANasa hajI sudhI pravezI zakyo nathI kAraNa sAmAnya mANasane sparzatA zikSaNa vyavahAranI kalpanA sarakhI paNa nathI thaI. mahAtmA gAMdhIe saMsthAnavAdI zikSaNa prathA sAme Akroza ThAlavI sAmAnya mANasanA dhaMdA-ojAra ane vyavahArane zikSaNa paddhatimAM samAviSTa karavAno Agraha sevyo. jo ke A Agrahane kevaLa saMpradAyamAM pheravI nAkhavAmAM Avyo che. AthI sAmAnya mANasano vyavahAra ane janajIvana zikSaNathI sAva vegaLuM rahyuM. AvA vyavahAre lokazAhI prajAsattAkamAM keTalAya virodhAbhAso pedA karyA; jema ke lokazAhI ane ahobhAvayukta adhikAra, ToLAzAhIno Adara ane vyaktino anAdara, vairAgyavRtti ane grAhakavRtti, upalAvarganI sAhasikatA ane je lokone be TaMka khAvAnA sAMsA che evA loko mATe bina uttejanAtmaka mAhola. hAlanI zikSaNaprathA brokriTasanA hoddA dharAvanArI prathA che ane e ApaNA jJAti ane varga Avarita tarikaraNavALI samAja vyavasthAmAM ThIka ThIka baMdha besatI AvI gaI che. AthI A zikSaNapradhA e jJAti ane varganA pratinidhitvavALI prathA banI rahI che. A prakAranA mAholamAM vyAvasAyika hodAprApti mATenuM zikSaNa e eka mAtra sAdhana banI rahyuM. hoddha dharAvatA sAmAjika saMskAramAM zikSaNa eka sahabhAgI saMsthA banI. Ama thavAthI asamAnatA e zikSaNa saMsthAnA mULamAM che ane AthI ja baMdhAraNIya samAnatAnA Adarza sAthe virodhAbhAsI vyavahAra sUcave che. zaikSaNika asamAnatA e sAmAjika starIkaraNanuM pratibiMba che. utpAdana
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AjanuM zikSaNa e prajAsattAka rAjyo anartha che prakriyAnA vividha tabakkA para paNa A starIkaraNanI asara paDI che. jene eka prakAranuM varka kalcara' kahIe tenA para paNa sAmAjika starIkaraNanA AMtara-vyavahAranI chAyA paDyA vinA rahetI nathI. A prakAranI sAMskArika chApanI asara nIce ucharatA yuvAno paNa A starIkaraNanA saMskArane ja svIkAre che ane emanI vRtti ane valaNa paNa A rIte ja ghaDAya che. AthI starIkaraNanI chApavALI zikSaNaprathAe varka kalcaranI avagaNanA karI che ane A vyavasthAmAMthI uttIrNa thatA vidyArthIo paNa varka kalcaranI upekSA karatA ja rahyA che. zikSaNanI navI nItie sAmAjika ane rAjakIya saMsthAnI karavaTa badalavAnI vAta para bhAra mUkyo che. AThamI paMcavarSIya yojanA to sAmAjika parivartana (Social Transformation) para bhAra mUke che. paNa sAmAjika parivartana e sAmAjika pariprekSyamAM ja thaI zake. sAmAjika pariprekSyamAM sAmAnya mANasanA vartana, vRtti, Teva vageremAM parivartana lAvavuM jarUrI che. Ama karavAmAM zikSaNa kAryarata thavuM joIe. madhyama ane upalA vargane anukuLa thatA zikSaNa mALakhAmAM pheraphAranI jarUra che. hAlanA vyavasAyalakSI abhyAsakramamAM paNa e ja ujaLiyAta varganI chApa upasatatI rahI che. AthI vyavasAthalaNI pravAhanI upayogItA jaNAtI nathI. je libarala ejyukezanamAM phAvI zake nahIM tevA 'pa AuTa' manovRttivALA vyavasAyI abhyAsakramamAM joDAya tevI je samaja hAla pravarte che te jUnA valaNonA vaLagaNanI sAkSI pUre che. vighAthIo mATe kAma ane abhyAsa A baMne judA nathI. zALAe A baMnenA judA vyavahAra darzAvyA che. je kAma kare te zALAmAM na jaI zake ane je zALAmAM jAya che tene kAma karavAnuM rahetuM nathI. jIvana vyavahArano A eka moTo bAghAta Aja sudhI zikSaNa saMsthAe poNo navA samAjamAM nimna staranA temaja AdivAsI samAja mATe zikSaNanI zI bhUmikA che e nakakI karavAno samaya pAkI gayo che. sAmAjika ane . Arthika samAnatA uparAMtata bhaugolika samAnatAno paNa zikSaNa vyavasthAe vicAra karavo paDaze. je vasatI sthaLAMtara karI zakatI nathI e vasatIne zikSaNa saMsthAno lAbha zI rIte ApI zakAya? A vasatIne emanA mULa saMskAramAMthI ukheDI nAkhyA sivAya krame krame Adhunika parivartananA pravAhamAM zI rIte lAvI zakAya? evA kAryakrama viSe zikSaNa saMsthA sivAya anya
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 saMsthA kadApi vicArI zake nahi. lokazAhI prajAsattAka rAjyamAM zikSaNanI A sarvagrAhI javAbadArI che. jJAti, varga, bhASA ane sAmAjika-Arthika staranI uparavaTa jaIne samAja ane rASTranA nAgarika tarIkenI asmitA jAgRta karavAnuM kArya navI zikSaNaprathAnuM che. Ama thAya to ja lokazAhI prajAsattAka rAjAnI zikSaNa saMsthA sArthaka banI zake. atyAre A kArya arthahIna lAge che. zikSaNa e lokazAhI prajAsattAka rAjyanA eka moTA anartha tarIke upasyuM che. navI zikSaNanItie pIDita samAjanA navA zikSaNAtranI gItA zarU karavI jarUrI che. hAlanI zikSaNaprathAne rAjya sarakAra temaja kendra sarakAra moTI sahAya ApI rahyuM che. Ama chatAMya zikSaNanA sAmAjika vaLatara karatAM khAnagI vaiyaktika vaLataranuM pramANa moTuM che. asamAnatAnuM mULa zodhavAnI jarUrata A prakAranA vaLatarane sudhAravAnI che. Aje 20 TakA zaheravAsIo 80 TakA sAmAjika lAbho prApta kare che. prativarSa Azare tera hajAra jeTalA tabIbo taiyAra thAya che ane teno lAbha kevaLa 20 TakAnI vasatIne ja maLe che. ArogyanA bajeTanA 80 TakA kevaLa 20 TakAnI zaherI upalA varganI vasatIne phALe jAya che. samAnatAnA sUtranI sAthe A paristhitie eka prakArano virodhAbhAsa sarjyo che. lokone zikSaNa saMsthAmAM ane zikSaNa dvArA sUtrAtmaka rIte vAraMvAra mukhapATha karatAM mUlyomAM vizvAsa rahyo nathI. - sArvatrika pharajIAta prAthamika zikSaNa paNa varSo thayAM eka saMkalpanA ja rahI che. A paNa ghaNAM sUtromAMnuM eka sUtra rahyuM che. kAraNa garIbAI hajI paNa zikSaNa mATe eka vidanadoTa che. navA prajAsattAka rAjyanI lokazAhIne anurUpa zikSaNa vyavasthAnI muna:racanA evI rIte karavAnI che ke jemAM samAja ane rASTramAM naitika bhinnatA temaja vaiyaktika adhikAro je asamAnatAnA kadamAM ja vRddhi kare che tene prAMrabhamAM ja DAmavAnI jarUra rahe. rASTrIya jarUrata ane icchita evI utpAdakatAmAM sahAyarUpa bane evA zaikSaNika mALakhAnI punaHracanA karavAnI have jarUra che. kAryapaddhati ane vyavahAra paranA nokarazAhInA aMkuzo dUra karI eka navI bhUmikA para zikSaNane mUkavAnI jarUra che. atyAranI zikSaNa vyavasthA AjanI lokazAhIno eka moTo anartha che.
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 amRta mahotsava smRti graMtha 23. zikSaNa ane naitikatA - zekharacaMdra jaina AjanA yugamAM dharmanA siddhAMtonA pariprekSyamAM zikSaNanuM mUlyAMkana karavuM te vibhinna dizAmAM cAlIne lakSya sudhI pahoMcavAnI nirarthaka kalpanA ja lAge che. enuM mULa kAraNa che zikSaNamAMthI dharmanI thayelI vidAya. Aje zikSaNa akSarajJAnanA paryAyavAcI ke dhanasaMcayanA mAdhyamanA paryAyavAcI rUpeja dekhAya che. zikSaNanuM hArda lopAI gayela che. mATe Aje dharma ke naitikatA zikSaNamAM hovI joIe tevI vAto thAya che ane anubhavAya che ke AjanuM zikSaNa prANa vagaranA deha jevI sthitimAM che. temAM mastiSkano vyAyAma che paNa hRdayanI komaLatA nathI. caMdra sudhI pahoMcavAnI TekanIka che paNa pADozInA aMtara sudhI pahoMcavAnI daSTi nathI - bhAvanA nathI. - prAcInakALamAM zikSaNa e parimArjana mATenuM sAdhana gaNAtuM. zikSaNa e sAhityanuM ja aMga hatuM. sAhityanI paribhASAmAM zikSaNanI paribhASA samAyelI hatI. hitena sahita" te sAhitya ane zikSaNanI mULa bhAvanA hatI. vyaktitvane prakAzanArI, aMdhakArane dUra karanArI zakti rUpe zikSaNanI mahattA mANasane mANasa banAvavAnI kaLA zIkhave te zikSaNa. dayA, kSamA, karuNA, maitrI, pramoda, sahiSNutAnA guNonA vikAsamAM phALo Ape te zikSaNa ane te ja sAhitya. mammaTa jevA AcArye sAhitya arthAt kAvyanA prayojanamAM yaza ane arthanI sAthe zivetarathI rakSA karanAruM tattva mAnyuM che. zikSaNanA paryAyavAcI tarIke saMskArane mUkI zakAya. samAja-racanA thayA pachI mANase anubhavyuM haze ke samAjamAM vyavasthA, paraspara sahakAra vagere ane svataMtratAthI jIvavA mATe keTalAka niyamo jarUrI che eTale teNe keTalAka
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNa ane naitikatA 179 siddhAMto A. samAjanA loko tene svIkAre, mAne, te mATe te niyamo dharmanA siddhAMta tarIke pratipAdita thayA. ane hakIkate dharmanA samasta siddhAMto bhale tenA svara mukti mATe hoya paNa mULarUpe to temAM mAnavane mAnava tarIke jIvana jIvavAnI kaLA zIkhavavAnA che. jo dhArmika kriyAkAMDa, mAnyatA vagerene ApaNe dharmanA cazamAne badale sAmAjika vyavasthAnA niyamonA cazmAthI joIzuM to spaSTa thaze ke te samasta niyamo vAstavamAM vyavasthita rIte jIvana jIvavAnI kaLA ja zIkhave che. mAnava-mAnava vacce prema vadhe, maitrI puSTa thAya, zaktizALI-kamajora vacce gharSaNa nA thAya, te aMge mArgadarzana Ape che. bIjA zabdomAM kahIe to je vastu mArA mATe upayogI ke binaupayogI che lAbhakara ke kaNakara che, te vastu bIjAne mATe paNa tevI che A bhAvanA A dharmanA zikSaNathI ja prApta thAya che. dharma arthAtuM sAmAjika jIvana jIvavAnA siddhAMto jana-jana samaje * AcaraNa kare te hetuthI tenA zikSaNano phelAvo thayo. loko satyathI paricita thayA ane kahyuM che tema 'vidyAe anya aMdhakAra, dUSaNathI mukta karyA. "nA vidyA yA vimu" zikSaNe mANasane vinayI banAvyo. tenA zikSaNanI camaka tenAthI vadhI. vidyA vinayana zobhate' kahevAyuM. khera ! A vidyA ke zikSaNanI eTalI garimA mAnya rahI ke rAjA, dharma karatAM te pUjya banI, vidyAdhananI viziSTatA rahI che ke te jema-jema kharcAya tema-tema vadhe. vidyA arthAtu zikSAgane bApa jana-janane vikasita kare che. tenAM kiraNo sUryanI jema hRdayakamaLane vikasita kare che. hakIkate koI paNa dezanI pragati, saMskAra ke sAMskRtika mUlyAMkanano AdhAra tenI zikSita prajAnA bAhulya para AdhArita hoya che. zikSaNa vividha kaLAone protsAhita kare che, sarjanAtmaka bhAvanA prere che, mastikamAM gulAba ugADe che. je kalA sarjananI bhAvanA janmAve che tenA mULamAM zikSaNa hoya che. bhAratavarSamAM gurukuLo zikSaNanAM dhAma hatAM. vidyAthI gurunA AzramamAM rahI brahmacaryavratanuM pAlana karI sarvaprakAranI vidyAo zastra ane zAstra badhuM ja zIkhato. hakIkate te jIvanamApananI kaLAnI sAthe jIvana-jIvavAnI kaLA paNa zIkhato. tenAM zikSaNamAM svAvalaMbana, saMskAra rahetA. te jIvananA koI kSetramAM niSphaLa nIvaDato nahi. te dharmanA mULa siddhAMto satya, ahiMsA, acaurya, brahAcarya ane aparigrahanA pATha bhAgato. vidyAthIne tenI rUci ane kSamatA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180. amRta mahotsava smRti mAM pramANe jJAna apAtuM. AzramamAM te samAnatAnA pATha bhaNato. tAtparya ke te sAcA svarUpe nAgarika banato. jyAre te samAjamAM praveza karato tyAre tene vizeSa sanmAnathI jovAto. samAja tenI pAsethI keTalIka apekSAmo rAkhato ane zikSita vyakti potAnI sUjhathI samAjane unnatine mArge laI javA prayatnazIla rahetI. vedonI sAthe cAlavAnI sAthe bolavAnI, sAthe pravRtti karavAnI ane samAna mAnasikatAnI bhAvanA vyakti ane samAjanI sahakAra bhAvanAnI sAthe rASTrIyabhAvanAnuM paNa poSaNa kare che. bhAratIya sAhitya ke jenAM mULa dhArmika racanAomAM che te vividha daSTAMto, vArtAo dvArA mANasane satata mAnava banavAnA mArgo cIdhe che. asatya para satyane vijaya, hiMsA para ahiMsAnI zreSThatAne te siddha kare che. "parasparopagrahojIvAnAm'nA jaina siddhAMta 'dareka jIva ekabIjAno upakArI che tevI vAta samajAvI che. vidyA saMtoSa vRtti janmAve che. mANasa dhanopArjana paNa mAtra jarUriyAta pUratuM ja kare che. vadhu dhananI prApti te dharma ane jarUriyAtavALA mATe kharce che. te udAratA teNe zikSaNathI ja prApta karI che. tyAgano mahimA te AvA uccazikSaNathI ja pAme che. bhAratIya darzananA cAra puruSArthonuM zikSaNa jIvana ane mukti banne mATe paramAvazyaka che. vyakti dharmane sAthe rAkhIne arthopArjana kare, saMsAra bhogave ane avasthAnusAra A saMsArano tyAga karI dharmasAdhanA dvArA mokSa prApta kare. dehamAM rahI videhI kalpanA, saMsAramAM rahI tenI sAthe vAsanAno tyAga AvA ucca bhAvo janma kayAMthI? uttara che ke zikSaNanI ucca bhAvanAthI vedo, upaniSado, brAhmaNagraMtho, mahAbhArata, rAmAyaNa, jainAgama, bauddha-piTaka badhAnA adhyayanathI eTaluM ja phalita thAya che ke dareka dharme mAnavane kendramAM rAkhI te ucca bhAvanAzIla bane tevAM zikSaNanAM mULa A graMthomAM mUkyAM che. te kAraNe ja rAma prasannatAthI vanavAsa javA che ane bharata ni:spRhI banI pAdukA dvArA rAjya calAve che. rAjA pakSI mATe dehadAna ApavA taiyAra thAya che to mahAvIra aneka upasargomAM paNa aDaga rahe che. aneka rAjAmahArAjA saMpattine tRNavatu tyAgI vanavAsI bane che. bhAratIya saMskRti tyAganI saMskRti che te spaSTa che ane tenA zikSaNanA stara para AvI ja nibha tyAgabhAvanA che. bhagavAna AdinAthe zramasaMskRtinuM mahatva samajAvatAM mAnavane zramanI mahattA samajAvI. kalpavRkSa eTale vagara mahenate prAptine sthAne zrama dvArA prAptinI mahattA sthApita karI lokone
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNa ane naitikatA 181 khetI, lipi, yuddhavidyA vagere zIkhavI lipino AviSkAra karAvyo. khetInI paddhati zIkhavI, rakSaNanA upAyo samajAvyA ane cittanI prasannatA mATe 64 klAo zIkhavI. lalitakaLAo paNa jIvana mATe jarUrI che, mAnavanA vikAsamAM mahattvapUrNa che te samajAvyuM. jyAre mANasanI sudhAtRpti thaI jAya che pachI tene gulAba eTale kalAtmakatA pratye AkarSaNa jAge che. ane tenI pUrti A vividha kalAo dvArA thAya che. temAM kAvyakalA ke sAhitya eka mahatvapUrNa aMga che. Ama parApUrvathI A sAhityanI upAsanA thaI. bhAratIya sAhitya ane zikSaNa mAtra vyaktinA hita sudhI nahi paNa prANImAtranA rakSaNa sudhI vistaryuM. ekendriyathI paMcendriya sudhInA samasta paMcAstikAyika jIvonA rakSaNanI bhAvanA prastuta thaI, savizeSa jaina siddhAMtomAM je bhakSyAbharyAnI carcA, rAtribhojananiSedha, aSTamULa guNonI dhAraNA, bAra vata pAlananI vAta thaI che tenI pAchaLa A prANIrakSAnI ja bhAvanA prabaLa che. sAtho sAthe zarIranA svAstha ane mAnasika svAsthanI bhAvanA paNa rahelI che. vanaspatimAM jIva che mATe tenuM rakSaNa mAnava jeTaluM ja mahatvapUrNa che tema varSo pUrve jainadarzanamAM kahyuM. tenI sadIo pachI tenI puSTi jagadIzacaMdra karI ane Aje paryAvaraNavAdIo te satyane samajyA. Ama jaina darzana ane badhAM bhAratIya darzanomAM AvA ullekha hajAro varSa pUrve thayA ja che. Aje vizvamAM ahiMsA (Non-Violence) ane paryAvaraNanI vAto thAya che ane jarUrata anubhavAya che. ATalI lAMbI carcA karavAno ke prAcIna zikSaNanI mahattA samajAvavAno hetu eTalo ja che ke Aje zikSaNa svatvavihIna ke mAnavatAvihIna thatuM jAya che. pAzcAtya rAjanItika prabhusattAnI sthApanA thayA pachI teoe A deza para pakaDa majabUta rAkhavA mATe evA zikSaNano prAraMbha karyo jenAthI lokone nokarInI lAlaca maLI. eka evo bhaNelo paNa hakIkate akSarajJAnadhArI ane amuka ja prakAranuM vyAvahArika jJAna dharAvanAra varga janmo je paraMparAgata kRSi vyavasAya, nirmANa kArya choDI rUpiyAnI lAlacamAM AvA zikSaNa pAchaLa AkarSAyo. pariNAme gAmaDAMo tUTavAM lAgyAM. kRSi ane grAmyaAtmanirbharatA tUTI. navAM zahero astitvamAM AvyAM. pAzcAtya zikSaNa mAtra akSarajJAnanuM zikSaNa nahi paNa potAnI saMskRtinuM zikSaNa ApI bhAratIya saMskRti para kuThArAghAta karyo. tyAgamayI saMskRti para bhogavAdI saMskRtinuM AkramaNa thayuM ema kahevAmAM khoTuM nathI. pazcimanA evA saMskAromAM cAritrasmalana
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 amRta mahotsava smRti graMtha moja-zokha hatA, paheravezamAM aMga pradarzana hatuM. zarAba vagerenI pradhAnatA hatI ane potAnA ja svArthane prAdhAnya hatuM. A zikSaNathI je sauthI kharAba thayuM te hatuM mAnava-mAnava vaccenI bhedarekhA. nava-zikSita varga potAne uccastarIya samajI potAnAja bhAIo sAthe ataDo thavA lAgyo. potAnAja vaDIla, grAmavAsiyo tene jaMgalI, gamAra, lAgavA mAMDyA. teonI raheNIkaraNImAM tene gaMdakI dekhAvA lAgI. tenuM lakSya dhanopalabdhi banI gayuM. yena-kenA prakAraNa te paisAnA saMgrahane mahattva ApavA lAgyo. ane pariNAme zoSAganI vRtti janmI. navazikSita cAlAka banyo. navA jJAnathI bhoLA lokone chetaravA mAMDayo. navA kArakhAnAMomAM kheDUta majabUra banI cusAvA lAgyo. gAmaDAmAM te jamInadArano ane zaheramAM amIra mAlikonA zoSaNano bhoga banyo. samAjamAM amIra bhogavAdI saMskRti janmI. vadhatA jatA dhane tene bhogatarapha preya. zarAba-sundarInI mahephilomAM te bhraSTa thavA lAgyo. dharma tene DhoMga ke aphINano nazo lAgavA mAMDyo. dharma rUDhivAda che tema te kaheto ane mUrkhAonA manano bhaya mAnI tema hasI kADhato. pariNAme vaDIlo pratyenI AmanyA naSTa thaI. bahena-beTInI maryAdA tUTI. gRhalakSmI kalabanI rANI banI. bhAratamAtAnI vAto vediyApaNuM gaNAvA mAMDI. bhautika sukhavAda cepI roganI jema phelAyo. A phelAvo eTalo to vadhyo ke bhAratIyonA ja bhAgalA paDI gayA. mahAna saMskRtinA zikSaNa pratye sUga thavA lAgI. audyogika kriAMti ane samAjavAde je thoDA ghANA saMskAro hatA te pAga raheMza nAkhyA. vijJAnanAM saMzodhananA nAme evAM yaMtro vikasita thayAM jenAthI sukha to maLyuM paNa zaktikSINatA vadhI. vijJAne dAvo karyo ke teNe navI zodho karI. paNa jhINavaTathI ApAge tapAsIe to ApaNAM zAstro, dharmagraMthomAM je kalpavRkSa, puSpaka vimAna, agni-jala-zastro, saMjyadaSTi vagerenI vAto Ave che te mAtra kalpanA nahotI. gRho-nakSatronI bAbata ke jenadharmamAM karavAmAM AvelI ANu-paramANunI vAta kalpanA na hatI. e judI vAta e che ke tenuM adhyayana karI pazcimI dezoe sukha-samRddhine kAraNe te prAcIna ullekhane prayogAtmaka rIte siddha karyA paNa tenI siddhatAmAM janakalyANa karatAM sattAnAM Adhipatya ane ekacakrI sattA bhogavavAnI vAsanA jAgI. pariNAme te saMhAraka ane vinAzaka zastro banAvI vizvasaMhAraka banyo. Aje mAnavano moTAmAM moTo bhaya yuddhono bhaya. mANasamAtra dharma, saMpradAya, bhASA, raMga ane amIrI-garIbImAM vaheMcAI gayo che. A che AjanA zikSaNanI upalabdhi!
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 zikSaNa ane naitikatA AjanuM zikSaNa ke je pAzcAtya pedAza che temAM natiktAnAM mUlyono hAsa thayo che. maryAdAo tUTI che. Aje vyaktivAda ane astitvavAdanA nAme vyakti svArthAnya banI che. pariNAme mAnasika roganI zikAra banI che. gAMDapaNa vadhyuM che. aneka zArIrika bImArIthI pIDAya che. dhane tenI zAMti harI lIdhI che. svataMtratAnAM 45 varSa pachI pAga ApaNe ApAgA zikSAgane ApAgI jarUriyAta ane jaLavAyu-saMskAro mujaba banAvI zakyA nathI. aMgrejo gayA paNa navazikSita bhAratIyo savAyA aMgreja banyA che. temanI nIti, rogIkarANI vadhu khataranAka che. Aje dezamAM cIlAcAlu aMgrejIparA zikSAge nokaro pedA karyA ane te eTalA badhA pramANamAM ke nokarInI jagyAo karatAM aneka gaNI saMkhyA vadhI. pariNAme bekArI vadhI. bekArIne kAraNe aneka gunhAhita pravRttio vadhI. anaitika dhaMdhAo vadhyA. corI-ketI vadhI. hatyAono silasilo vadhyo ane bekAra yuvAno rAjanItinA hAthA banyA. jethI vadhu aMdhAdhUMdhI phelAI. jeo sattA para AvyA teo bhraSTAcArI banyA. ghara bharavA ane paisA banAvavAmAM tamAma naMtika staro toDyA. rAjanIti bhraSTAcArathI khadabadavA lAgI. rAjA je prajAno pitA-hitarakSaka gaNAto te bhakSaka banyo. vepArI je samAjane poSAga ApatA te corabajArI, kALAbajArI, saMgrahakhorI ane milAvaTathI lokonA jAnanI dumina banyo. guMDAo phAlyA kUlyA. A guMDAo rAjanItino Azraya pAmI vipharyA. vidyAthI DIgrI prApta karI nirAza thayo kAraNake zikSaNamAM koI kauzalya apAtuM ja nahi. UlaTuM manovijJAna, manovizleSAganA nAme jAtIya zikSaNa apAvA lAgyuM. kAcI uMmare AvAM jAtIya zikSaNe cAritrakhalana karAvyuM. aneka zArIrika rogo, vyasane tarapha yuvA peDhI vaLI. bhoga-vilAsa-vAsanA ane vyasananI caMDALa cokaDIe sarvanAza ze. pariNAme kauTuMbika bhAvane nAza pAmI, kuTuMba tUTayAM. Aje ApaNe deza ane vizvanI je dazA joI rahyA chIe tenI pAchaLa jo koI javAbadAra hoya to te che vartamAna zikSaNa. vartamAna zikSAge mAnavanI eSAgA vadhArI che. kAmabhAvanAne uttejita karI che. naitika mUlyonuM hanana karyuM che. mAnamaryAdAnI lakSamaNarekhA pAga bhUMsI nAkhI che. Aje guru-ziSyanI ziSTatA ke vaDIlo pratyenI samAjanI bhAvanA kayAM che? vartamAna TIvIe je thoDI ghaNI kasara hatI te pUrI karI che. Aje
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 amRta mahotsava smRti che parivAranI maryAdA paNa tUTI che. huM to spaSTa mAnuM chuM ke vartamAna zikSaNa ane tenAthI thayela zodho vyabhicArane ja janma Ape che. ane uttarottara pitana tarapha ghasaDI jAya che. AjanA zikSaNamAM jANe ke cArvAka punaHjIvita thayo che. paNa eka zubhacinha paNa pragaTa thayuM che ane te che samRddha dezonI bhAratIya darzananI saMskRti viSe sAcI samaja. Aje pazcimI samRddha dezomAM bhAratIya saMskRti, sabhyatA ane dharma vize anurAga jAgyo che. hiMsA ane mAMsAhAra tarapha sUga janmI che. paryAvaraNanI ciMtA thavA lAgI che. lAkhonI saMkhyAmAM yUropa : amerikA dezomAM loko zAkAhArI ane kRSNa, rAma, mahAvIra bhakato banyA che ane banatA jAya che. bhautika sukha zarIra sukha Ape che pAga mAnasika zAMti haNe che te satya teo samajyA che. ApaNe AzA rAkhIe ke nakala karavAthI TevAyelA ApaNe paNa puna: ApaNI saMskRtine samajIe. puna: ApaNe ApaNA saMskArone po tevA zikSaNano punaruddhAra karIe. digabhramita yuvAvargane vartamAna laukika zikSaNanI sAthe naitika zikSaNa ApIe. ApaNA zikSaNanI goThavAgI evI rIte karIe ke jarUriyAta pramANenuM zikSaNa ApI zakAya. je vyakti je kAma mATe yogya hoya tene te ApI taiyAra karAya. yuvakonA manamAMthI khurazI ane vahAITakolara jobano khyAla kADhI nAMkhavo paDaze. bhAratanA yuvako vadhu bhAratIya bane te mATe temane dharmanA uttama upadezo samajAvavA paDaze, paNa dharmane paga-pApa ke svarga-narakanI kalpanA sAthe joDyA vagara tenA svarUpanI Adhunika vyAkhyA karavI paDaze. dharmane jIvana ne vikasita karanAra, mAnavatAno vikAsa karanAra ane saMyamI banAvanAra satya zodhaka tatva tarIke samajAvavo paDaze. dharma bahAranI vastu nathI. te lAdI zakAya nahi. te to AcarAganI vastu che. dharma kartavya che. dharma mAnava pratyenI maitrI vadhAranAra, prANI pratye dayAbhAva rAkhanAra ane sarvanA sukha mATe sahabhAgI banavAnI preraNA ApanAra che te samajAvavuM paDaze. vartamAna zikSaNane kAraNe janmelI saMkucitatAne sthAne vizALa rASTrIyabhAvanAno vikAsa karavo paDaze. dharmane samapradAya samajI je raktapAta thaI rahyo che tene rokI dharmanuM sAcuM svarUpa zikSaNa dvArA samajAvavuM paDaze. mananI udAratA vistAravI paDaze. bhASA-pradezanA jhaghaDA yogya zikSaNa dvArA ja dUra karI zakAze. A dezanA zikSaNamAM prAcIna bhAvanA ane vartamAnayuganA manISI gAMdhIjInI
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNa ane naitikatA 185 bhAvanAno samAveza karavo paDaze. jarUriAto sImita karavI paDaze. ApaNA utpAdana pramANeja kharca karavAnI jogavAI karavI paDaze. dareka gAmaDAne svataMtra grAmajIvana pratye taiyAra karavuM paDaze. dharmane kriyAkAMDonI sImAmAMthI bahAra kADhI jIvana jIvavAnI kaLA tarIke teno vikAsa karavo paDaze. nAnapaNathI ja konvenTa saMskRtinA sthAne bhAratIya saMskAranAM bIjAropaNa karavAM paDaze. ane punaH jaina darzana ane bhAratIya darzananI samatA, sahiSNutA, saMtoSa, aparigrahanI bhAvanAno samAveza karavo paDaze. Aje hakIkate pahelAM karatAM vadhu dharma ane dhArmika zikSaNanI jarUra che je vyakti, samAja, rASTra ane vizvane sumArga cIMdhI zake, vyakti-vyaktio rASTra-rASTra vacce je pUrI ke dIvAlo UbhI thaI che tene TuMkAvI zake - toDI zake. mAnavamAM saMvedanAnA sUra guMje. Aje A vadhu Avazyaka che ke zikSaNamAM naitikatA, dharmanA siddhAMto ane AviSkArono vijJAnanA siddhAMto sAthe subhaga samanya karavAmAM Ave. artha ane kAmanI pUrti vAsanAthI nahi paNa dharmanA Azraye karavAmAM Ave. mane vizvAsa che ke A vartamAna sthiti jarUra sudharaze. AvatI kAla saMskAronI haze, je zraddhAnA dIpane jalato rAkhaze. * * *
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 amRta mahotsava smRti ratha 24. vidhArthIkALanuM mahattva tathA zakyatAo - harSidA rAmu paMDita ApaNA dezanI saMskRti mujaba jIvanane cAra AzramomAM vaheMcavAmAM AveluM che. brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama, vAnaprasthAzrama ane saMnyastAzrama. ApaNe ahIM mAtra pahelA Azrama aMge carcA-vicAraNA karIzuM kAraNake mahAvIra jaina vidyAlaya ghANA vizALa vidhAthI samudAyanA jIvananA A tabakakAmAM potAno racanAtmaka phALo chellAM 35 varSothI ApatuM AvyuM che. muMbai jevAM zaheramAM zikSaNanI saMsthAo ghaNIbadhI che. bahAragAmathI ahIM bhaNavA AvatA jena vidyAthIone rahevAnI sagavaDa ahIM maLI rahe to ja e ekAgra citte bhaNI zake. vAstavika rIte joIe to A nAnIsUnI sagavaDa nathI. enuM mUlya tyAM vasIne potAnA jIvananuM ghaDatara karanAro varga yogya rIte AMkato ja haze ema mAnI laIe. jIvanamAM prAraMbhanAM varSomAM zikSaNa prApta karIne jIvananA saMgharSo sAme laDavAnI kuzaLatA meLavavAnI che. eno yogya upayoga thatA khAsa karIne e avasthAmAM jIvananAM eyo, dizA ane mahattvAkAMkSAo viSenuM spaSTa citra manamAM kaMDArAya to vidyArthIvarga bAkInuM jIvana supere jIvI zake che. ApaNe jANIe chIe ke jeTalA vidyAthIo zALA-kaoNlejo ane ucca zikSaNanI saMsthAomAM praveza meLave che emAMthI 1% saphaLatA hAMsala karI zakatA nathI. ghANAMnA saMjogo keTalIkavAra pratikULa hoya che, keTalAMkanI buddhizakti maryAdita hoI zikSaNa adhUruM choDatA hoya che ane jIvanabhara A adhUrapane manamAM saMgharI rAkhatA hoya che. paNa je vidyArthIo potAnA viSaya ane kaparA jIvanasaMjogono sAmano karIne paNa kArya siddha kare che.
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyArthIkALanuM mahattva tathA zakyatAo 187 teo AtmavizvAsathI mAthuM UMcuM rAkhI zake che. sAthe sAthe emanAmAM je mUlyono saMcAra thayo hoya athavA je Adarzo temaNe keLavyA hoya ene AdhAre potAnuM jIvananAva haMkArIne pAra utArI zake che. sarathAkIya sahavAsane pariNAme teo ghaNIvAra Adarza vyakitaonA paricayamAM Ave che ane emanA jIvanamAMthI dAkhalo laIne potAnA vidyArthIkALane to ujALe ja che paNa bAkInA samagra jIvanane evI rIte vaLAMko Ape che ke samAja pratyenuM RNa supere adA karI zake. A muddAne ApaNe eka nakakara zAMta dvArA samajavAno prayAsa karIe. zrI vADIlAla DagalInA nAmathI koI buddhijIvI ajANa nahIM hoya. nAnapaNamAM pitAnuM zirachatra gumAvIne mAtAnI preraNAthI bhaNyA. pahelAM amadAvAdanI prakhyAta sI. ena. vidyAlayamAM ane ucca zikSaNa muMbaI tathA kelIphorniyA yunivarsiTI (barkalI) khAte emaNe meLavyuM. dezaprema, samAjasevA ane parizramanA pATha emane prathama gaLathUthImAM tathA pachI paMDita sukhalAlajI pAsethI maLyA hatA. jIvananA saMjogo sAthe saMgharSa karIne emaNe jIvana jIvavAnA pATha ApabaLe meLavyA ane samAja pAsethI jeTaluM lIdhuM teTaluM anekaghANuM karIne pAchuM vALyuM. Aje paricaya pustikA pravRtti ane eka vidyApITha sAthe vidvAno sarakhAve che te emanA Adarzo nakakara svarUpe sAkAra karI rahI che ane je eno lAbha uThAve che tenI kSitije sadAya vistaratI rahe che te hakIkata che. Aje vizvabharanI vastInI vAta karIe to 15thI 25nI vayanA lokonI saMkhyA 1/3 jeTalI che. bhAratanI vAta karIe to 100mAMthI 35 vyaktio 11-45 vayanI vyaktio che. emAMthI lagabhaga aDadhI yuvApeDhI garIbInI rekhA nIce jIvatAM kuTuMbomAM rahe che ane bALamajUra tarIke vaitaruM phare che, bALapAga zuM e emane khabara nathI ane jAtajAtanAM ne bhAtabhAtanAM kArakhAnAmAM kAma karavA chatAMya emaNe raLelI Avakano phAyado emane maLato nathI kAraNake pitA enA hakadAra banI jAya che. zikSaNathI vaMcita rahetI peDhI mATe ApaNI sarakAra kazA ja pagalAM laI zakatI nathI ane paristhiti sudhArI zakatI nathI tyAre je peDhIne zikSaNano lAbha maLe che enI pharaja zI che te aMge samajI levuM rahyuM. paNa je peDhIne zikSAgano lAbha maLe che ane jene sAmepUre taravuM paDatuM nathI e peDhI potAnA jIvanano nakazo kevo dore che? e to bhaNIgaNIne khUba dhana kamAvAnAM ne jIvanamAM sAyI banIne ezaArAmanI jiMdagI vitAvavAnAM svapna jue che. hindI
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 amRta mahotsava smRti re calacitro, dUradarzana, kebala TI.vI, ema.TI.vI.nA kAryakramomAMthI jIvananuM bhAI (!) meLavatI A peDhIne kema samajAvavuM ke emanA ghaDatarakALano emaNe pUrato lAbha uThAvyo nathI ane sAcuM jIvanadarzana karyuM nathI! vighAthIkALane jIvana ghaDataranA kALa tarIke oLakhavAmAM Ave che kAraNake ApaNA dezamAM vidyAthIo (moTA bhAganA) upara ApakamAI karIne zikSaNa meLavavAnuM bhAraNa nathI. videzomAM zALA zikSaNa pUruM karIne ucca zikSaNa vidyArthIvarge potAnA paga para UbhA rahIne meLavavuM paDe che. sakhata parizrama dvArA upAdhi ApabaLe meLave che ane enuM emane gaurava hoya che, enI kiMmata paNa eo samaje che. emanA jIvananA A suvarNakALamAM kAma karatAM karatAM bhaNIne, jarUrI parizrama karavAnI vRtti (kAmacorI nahIM, javAbadArI viSenI sabhAnatA, paripakavatA ane AtmavizvAsa keLavI zake che. bhaNatAM bhaNatAM kaoNlejo ne yunivarsiTIonI vividha pravRttiomAM bhAga laIne potAnA vyaktitvane khIlave che. ApaNe tyAM vepArI varga adhadagdha che ane khAsa bhAgelo nathI, paNa kALAdhoLAM karIne e puSkaLa paisA kamAya che eTale bhaNIne zuM kAma che? huM bhaNyA vagara mAruM gADuM haMkAre che evI manovRttithI pIDAya che ne emAM gaurava le che. vAstavamAM bhaNatara eTale mAtra DIgrI nathI samajavAnuM. atyAre sitArako ane tArikAono prabhAva bahujana samAja para chavAI gayela hovA chatAM jIvananI gaMbhIratAne samajIne ekalavyanI jema ekAgracitte abhyAsamAM mana parovanAra nAno varga sadanasIbe haju che. calacitronA mAThA prabhAvathI ke ema.TI.vI. ke kebala para rajU thatA DhaMgadhaDA vagaranA kAryakramothI potAne sabhAnatApUrvaka bacAvato eka varga che. kadAca A vargamAMthI bhaviSyamAM ApaNane sArA lekhako, vakIlo, sAmAjika kAryakaro, hisAbanIzo, tabIbo vagere maLI raheze evI AzA rAkhIe. mahAvIra jaina vidyAlayamAM eka samRddha pustakAlaya paNa che. pustakAla e mArI daSTie maMdira karatAM paNa vadhu pavitra sthAna che. maMdironA pUjArIo ane maMdiromAM vasatA bhagavAdhArI sAdhu-sanyAsIonA gorakhadhaMdhAthI ApaNe sahu vAkepha chIe. samAjamAM ghaNuMbadhuM anicchanIya vAtAvaraNa phelAyeluM che. je havA pradUSaNa karatAMya vadhu hAnikAraka che. paNa pustakAlayoe potAnI pavitratA jALavI rAkhI che. kAraNake vidyArthIvargane parIkSArthI banAvatAM aTakAvavA mATe graMthapAlo pAsethI mArgadarzana maLI rahetuM hoya che. uccazikSaNanI saMsthAonAM
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyArthIkALanuM mahattva tathA zakyatAo 189 pustakAlayonA graMthapAlo to prAdhyApaka-gaNane paNa navAM navAM prakAzanothI mAhitagAra rAkhIne sahAyaka bane che. vidyArthIvarganI kALajI AvI saMsthAo letI hoya che. ene kAraNe emanA jIvananA kaparA saMjogono sAmano karavAnI hiMmata emanAmAM Ave che, samAja pratyenI kaDavAza thoDI ochI thAya che ane jIvananA dhyeya sudhI pahoMcavAnI preraNA vidyArthIvarga meLave che e hakIkata che. vidyArthIkALa e suvarNakALa che. vyaktitvanA vikAsanI dizAo ahIM khUle che ane kUvAno deDako kUvAnA gherAvAmAMthI bahAra AvIne vizALa duniyAmAM kUdakA bharavAnI kSamatA prApta kare che. pote jIvananA anubhavomAMthI je zIkhyo che te bIjI peDhIne vaheMcIne saMtoSano zvAsa bhare che. chAtrAlayomAM rahIne bhAgato vidyArthIvarga viskonsIna vidyApIThanA esTenzana vibhAganA niyAmake lakhelI daMtakathAnA musApharo jevo che. traNa musApharo ghoDA para savAra thaIne raNamAMthI eka rAte pasAra thaI rahyA hatA. nadInA sUkA paTane pAra karyo. tyAM emane eka gebI avAja saMbhaLAyo thobho. e thobhyA. e avAje Adeza Apyo ke "ghoDA parathI nIce utarIne thoDA pattharo tamArA khissAmAM bharI lo." teo Adeza mujaba varyA eTale pelA avAje kahyuM "tame mAro hukama mAnya rAkhyo. AvatI kAle savAre tamane AnaMda ane raMja thaze." A loko kAMI samajyA nahIM. sUrya UgatAM ja khissAmAM hAtha nAMkhIne patharA joyA to te rUbI, nIlama jevAM amUlya ratno hatAM. emaNe e lIdhAno harSa ane vadhu na lIdhAno zoka anubhavyo. zikSaNa ane jJAna paNa jeTaluM meLavIe teTaluM ochuM che. jJAnane koI sImADA nathI, e to jJAtinA vADAo, dharmanA saMpradAyo ane bhASAnA pUrvagrahothI para che, e samaja keLavAya to ja beDo pAra thAya. ***
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 amRta mahotsava smRti re 25. kanyA-keLavaNI - gheryabALA vorA vajha kamizane kanyA keLavaNIne uttejana ApavA mATe khAsa phatavo bahAra pADI, kanyAo mATenI khAsa zALAo zarU karavAnuM sUcana ApyuM tyAre eka sadI pachI kanyAkeLavaNI keTalI vistaraze ane kevuM svarUpa dhAraNa karaze eno A phatavAnA racayitAone bhAgyeja khyAla haze. emane mATe to zikSaNa eTale mAtra akSarajJAna ane enAthI AgaLa vadhIe to bahubahuto aMgrejI vAMcavA-lakhavAnI tAlIma eTaloja thato hato. zikSAganuM mahatva ke zikSaNa dvArA vyakitavikAsa, AvI badhI vAto je lokajAgRti mATe jarUrI hatI tene aMge koi pracAra ke prasAra karavAmAM Avyo na hato. parINAme A kanyAzALAono lAbha mAtra jarUriyAtamaMda strIo pUrato ja maryAdita rahyo. emAM apAtuM zikSaNa svabhASAmAM lekhana-vAMcana ane sAdA saravALA bAdabAkIthI bahu AgaLa vadhyuM nahIM. kAraNake bhAratIya samAjane anurUpa kanyA-keLavaNInA svarUpa vize A sarakArI samitine koI khyAla na hato. eTaluM ja nahIM paraMtu kanyAkeLavaNInA pracAra ke prasAra mATe jarUrI ane sagavaDo vikasAvavA vize paNa emAM vicAra karavAmAM Avyo na hato. paraMtu kanyAkeLavaNInA pracAra ane prasAranA vratadhArI samAjasudhArako to A ja samAjanI pedAza hatA ane tatkAlIna samAjanI jarUriyAto barAbara samajatA hatA. strIzikSaNano vikAsa sAdhavo hoya, kanyAkeLavaNIno vyApa vadhAravo hoya to, zALAonI sAthe sAthe anya sagavaDo paNa vikasAvavIja rahI e vAta e lokonA dhyAna bahAra na hatI. gharano uMbaro paNa na oLaMgatI nArIne gharanI zALA sudhI ane pAchI ghara sudhI pahoMcADavAnI
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ kanyA keLavaNI 191 sagavaDa UbhI karavI joIe, dUra dUrathI AvatI ane zikSaNano lAbha levA IcchatI strIo mATe chAtrAvAsanI suvidhA pUrI pADavI joIe, sahune sahajasAdhya banI rahe, ane jeno upayoga karIne vyakita potAnI vAta anya sudhI pahoMcADI zake evA mAdhyama dvArA e zikSaNa apAvuM joIe ane e zikSaNane aMte vyakti svAvalaMbI banI zake evI tAlIma paNa maLavI joIe. samagra zikSaNa vyavasthAnuM Ayojana A rIte ja thavuM joIe ane kanyAkeLavaNInuM to savizeSa. tana-mananI zistano Agraha rAkhatI tAlIma ane svAvalaMbanamAM parINamatuM svAtaMtra ane sahuthI agatyanuM to vANI ane vicAranI mokaLAza ApatuM, sAmAjika rUDhirivAjonA cokamAMthI mukta - vAtAvaraNa svataMtra chAtrAvAsamAMja saMbhavI zake. vicAronI abhivyakita mATe mAtRbhASA saraLa paDe. pariNAme bhAratanA be ArSadraSTA - mahAtmA gAMdhI ane kavivara ravIndranAtha kAkure zikSaNakSetre AdarelA navIna unmeSone mUrtimaMtra karatI gujarAta vidyApITha ane zAMtiniketana banne saMsthAoe zikSaNanuM mAdhyama mAtRbhASA ane zikSaNanA sthaLe ja chAtrAvAsa A be siddhAnto svIkAryA ane amalamAM paNa mUkyA. nArI zikSaNanA pracaMDa himAyatI paMDita vidyAsAgare sarva prathama strIo mATenI zALA bIthana kaoNlejanI sthApanA karI tyAre e zALAmAM vidyArthinIone lAvavA laI javA mATe khAsa baMdha gADInI vyavasthA karI hatI. kalakattA zaheranA rAjamArgo upara ghaMTa vagADatI vagADatI A gADI pasAra thAya tyAre e jonArAonuM kautuka to vadhAratI ja hatI, paraMtu zikSAgAthI vidyArthinIone. zALA ane ghara vacce AvavA javAnI sagavaDa paNa pUrI pADatI hatI ane ADakatarI rIte bIthuna kaoNlejanI jAherAta paNa karatI hatI. sIlAIkAmano abhyAsakramamAM samAveza karIne sAvitrIbAi phulee Arthika svAvalaMbananA siddhAntane ja kAryAnvita karavAno prayatna karyo hato, uccazikSaNane kSetre mAtRbhASAne mAdhyama tarIke svIkArI, ane kaTake kaTake parIkSA ApI abhyAsa pUro karavAnI sagavaDa ApavAnI pahela karanAra maharSi karvee te samayanA dalita ane zoSita nArI samAjane uccazikSaNa levAnI suvidhAo pUrI pADI hatI. koNa jANe kema paNa zikSaNanA vadhatA jatA vistAranI sAthe A ArSadraSTA samAjasudhArakoe upasAvavA dhAreluM zikSaNanuM svarUpa badalAI gayuM. pAzcAtya zikSaNa-paddhatinuM vaNasamajuM anukaraNa karIne aMgrejI paddhatinI 'pablIka la'nI kaDhaMgI nakala karato ane parabhASAno mAdhyama tarIke upayoga svIkArato
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 amRta mahotsava smRti graMtha eka pravAha cAlu thayo. sarakArI pIThabaLa ane aMgrejI bhASAnA vadhatAM prabhutvone lIdhe A pravAha eTalo to joradAra banI gayo ke samAjasudhArakoe potAnI vilakSaNa daSTithI nihALelA siddhAnto emAM taNAI gayA. moMghIdATa zALA ane mahAzALAomAM apAtuM zikSaNa mAtra ucca-zrImaMta vargano IjAro banI rahyuM. aMgrejI bolatA, aMgrejImAM vicAratA, bahujana samAjathI aLagA tarI AvatA ane potAnA ja dezamAM paradezI banI jatA "bAbuo A zikSaNavyavasthAnI nIpaja banI rahyA. A asaramAMthI kanyA-keLavaNI zI rIte mukta rahI zake? pariNAme kanyA-keLavaNInA kSetre paNa gaMgA-jamunAnA pravAha jevAja bhinna raMganA pravAho zarU thayA. eka to mahAtmA phUle, ane maharSi karve jevA ArSadraSTA samAjasudhArakoe zarU karelo-Arthika svAvalaMbane dhyAnamAM rAkhI zarU karelo zikSaNa pravAha. gAmaDAnI ane zaheranI jarUriyAtamaMda strIo, nirAdhAra vidhavAo, tyaktAo jenuM koI nathI evI anAtha abaLAo, peTiyuM raLI khAvA kAM to varnAkyulara phAInalanI parIkSA pasAra karI "mahetIjI' thAya athavA to narsanI tAlIma laI "pArakAnA gu-mUtara usaraDe' ane peTIyuM raLe. paraMtu AvI strI samAjanA je vargamAMthI AvatI hatI ane je kAraNasara AvatI hatI tene lIdhe dayAne pAtra vadhu hatI. sevakavarganI hatI mATe zikSita hovA chatAM, vyavasAyI hovA chatAM, emanuM koI sAmAjika sthAna ke pratiSThA na hatAM. na chUTake levo paDato A mArga hato. bIje pravAha hato uccavarganI zrImaMta gharANAnI strIono. potAnA patine klabamAM, haravA pharavAmAM, sAmAjika samAraMbhomAM sAtha ApI zake mATe pAzcAtya DhabanI zALA-mahAzALAomAM jaI aMgrejImAM vAtacIta karatAM zIkhe, pAzcAtya bhASA zIkhe ane patino mAna-martabo vadhArI, zALAmAM abhivRddhi kare. temAM patithI alaga svataMtra vyaktitva ke vicArazakti keLavavAno koI prayatna na hato ke svAvalaMbI jIvana jIvavAnI jarUriyAta svIkArAI na hatI. A baMne aMtima dhruvonI vacce sAmAnya varganI strIono samudAya AmAMnA eka paNa pravAhamAM jhaMpalAvyA vagara taTastha rahIne zikSaNathI vaMcita ja rahI gayo. kAraNake be mAMno koI eka pravAha bahujana samAjane sparzI zakyo nahI. pariNAme kanyAkeLavaNIno vistAra maryAdita rahyo. svAtaMtryottara kALamAM mAtra AMkaDAmAMja hisAba mAMDIe to kanyAkeLavaNInA kSetre ApaNe ghaNI haraNaphALa bharI che, paraMtu gaMgA-jamunAnA A be
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA keLavaNI 193 samAMtara pravAhone sAMkaLI daIne eka svataMtra, sahune samAvatuM saMgamasthaLa zikSaNakSetre hajI vikasAvI zakyA nathI. zaheronI zALA-mahAzALAmAM pAzcAtya Dhabe zikSaNa apAya che. A zikSAga kharcALa che eTaluM ja nahIM paraMtu zikSaNano vyApa vadhAratI sagavaDono abhAva ane achata dekhItAM che. gharagaththu kAmo je sahue vahelAM moDAM to karavo ja rahyAM savizeSa sIoe * enI upekSA karIne zikSaNa levuM hoya te kanyAe zikSaNasaMsthAmAM javuM paDe. yAtAyAtanA sAdhanonI agavaDa ane jagyAnA abhAvane lIdhe zikSaNa saMsthAonuM samayapatraka evuM ghaDavuM paDe ke gharagaththu kAmo mATe jarUrI samaya ane bhAgatAno samaya A be vacce satata kheMcatANa rahe. pariNAme bhaNatI kanyAnA manamAM paNa gharakAma para eka pUrvagraha baMdhAI jAya ane bahujana samAjamAM bhaNelI chokarI gharakAma na kare, ene AvaDe paNa nahIM AvI kaMIka aMze taththavALI mAnyatA ghara ghAlI jAya ane bhAgatara, lagna-vivAha vacce ADuM Ave mATe chokarIo bhAgatI aTakI jAya. AvIja bIjI muzkelI zikSaNa sAthe saMkaLAelA kharcanI che. kanyA keLavaNIne ni:zulka karIne gujarAta ane mahArASTramAM sarakAre A prazna kaMIka aMze ukelI Apyo che. paraMtu A sagavaDano lAbha uThAvI kanyAo kaI zALAmAM jAya ane kevI rIte jAya e prazno ukelavA paravA karI nathI. gaNatarIbaMdha zALAo dharAvatAM moTA zaheromAM paNa pravezanI muzkelI paDe evA ApaNA dezamAM to zALAonuM astitva che jyAM nathI evAM gAmaDAMoja vadhu che. kanyAone ni:zulka keLavaNI ApI, kanyAkeLavaNInA daravAjA khullA mUkI dIdhA che ema keTalAka zikSaNa pradhAna ane rAjyakartAo ane emanI vAha vAha pokAranAra zikSaNazAstrIo A badhAne koI to pUche ke kaI zALAnA daravAjAnI vAta karo cho? zALA kayAM che? ane jyAM maryAdita saMsthAmAM paNa mahAzALAo che, emAM zIkhavAmAM vaividhyabharyA abhyAsakramo che ane e abhyAsakramonI tAlIma mATe susajja prayogazALAo ane kAryazALAo che, ane A badhAno lAbha levA IcchatI jijJAsu ane hoMzIlI kanyAo che tyAM paNa A kanyAo tyAM jaIne bhaNI zake evI zALA-mahAzALAo sAthe saMkaLAyelI sagavaDo keTalI? muMbaI jevA pacaraMgI mahAnagaramAM dUra dUrathI AvatI ke bahAragAmathI koI khAsa abhyAsakramano lAbha levA AvatI vidyArthinIo mATe samAjanA chAtrAvAsa keTalA ane kevA? eka sarvekSaNa karIe to khyAla Ave ke saMkhyA ane
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 amRta mahotsava smRti . guNavattA banne daSTie A mahAnagara paNa AmAM keTaluM pAchuM paDe che. to pachI bIjAM zaheronI to vAta ja zI ? je che te chAtrAvAso paNa moTebhAge yunivasITI ke sarakAra dvArA siMcAlita hoya tyAre cIlAcAlu ghareDa pramANe cAlatAM hoya. emAM rahevA-khAvAno kharca bahuja ochAne posAya emAM jagyA meLavavI muzkela, chAtrAvAsanA niyamo pALavAne badale toDavA mATeja vadhu ghaDAtA hoya. pariNAme zikSA muzkelIo ke jAtIya Avega-AkramaNo viSe mArgadarzana ApavAnI vyavasthAno sadaMtara abhAva, ane pariNAme chAtrAvAso ane savizeSe kanyA chAtrAvAyo eTale saMcAlako mATe samasyAno paTAro, mA-bApo mATe potAnI dIkarIne uchAMchaLI ane uddhata banAvavA mATenuM suphiyANuM sthAna ane svayaM chAtrAo mATe saMyamarahita, nibaMdha jIvanapaddhati vikasAvavAnI tAlImazALA banI rahe khAnagI chAtrAlayo ke vividha jJAtinAM saMgaThano dvArA saMcAlita chAtrAlayo ghaNIvAra praveza mATenI citravicitra maryAdAo samayAnusArI na hovAne lIdhe hAsyAspada lAgatI paNa kaDakAIthI lAdavAmAM AvelI AkarI zista ane sagavaDabharyA raheThANa ane raheNAkane lIdhe ane koI koI vAra khulla khullI rIte rahevA khAvAnA kharcamAM apAtI dharmAdA svarUpanI rAhatane lIdhe achatamaMda ane abhAvagrasta vidyAthIonA AzrayasthAna jevA banI rahe che, ane vyaktitva-vikAsanA prazno UbhA kare che. Ama kanyA-keLavaNInA vadhatA jatA vyApanI sAthe, kanyA-keLavAgInA ArSadraSTAoe A vyApane TakAvatI taMtravyavasthA banAvatI vyavasAyalakSI tAlIma ApatA abhyAsakramona have vadhune vadhu agatya ApavAmAM AvI rahI che, tyAre A tAlImano vadhumAM vadhu lAbha laI zakAya evI sagavaDo pAga pUrI pADavI rahI. jarUra che evA chAtrAvAsonI kyAM kanyAone zistabaddha ane saMyamita dinacaryA anusaravI paDe paNa svamAna sAcavIne, gauravabhera rahIne jyAM gRhakArya ane abhyAsano sumeLa sAdhI zakAya evI kAryavyavasthA goThavavAmAM AvI hoya, jyAM praveza mATe nA jJAtibaMdhana naDe, na Arthika abhAva ke na sthaLano abhAva pajave. pratyeka kanyAzALA ke mahAzALAmAM ekAda moTo oraDo phAjala pADIne eka nAno sarakho chAtrAvAsa pUro pADI zakAya. saMsthAne anukuLa samayapatraka
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 195 kanyA keLavaNI banAvI, e samayapatrakane anurUpa pUraka kAryapraNAlI vikasAvI kanyAone niyamitatA ane coksAInA pATha zIkhavI zakAya, eTaluM ja nahIM paraMtu A nAnakaDA AvAsamAM saphAI vyavasthA to jarUra hoya, tene mATe khAvA-pIvAnI vyavasthA paNa kanyAo vArApharatI jAte ja kare to nibhAva kharcamAM paNa ghaNI rAhata rahe ane phanIcara, jevA binajarUrI kharcAo ghaTADI svaccha, sagavaDabharyuM chatAM paNa sAduM nivAsasthAna pUruM pADI zakAya. savAla che daSTino ane hiMmatano kAraNake daSTi vagara navIne unmeSa sUjhatA nathI ane himmata vagara A unmeSo amalI ane asarakAraka banatA nathI. veDachI-udavADA ane vApI bAju AzramazALAomAM AvI vyavasthA vikasAvavAnA prayatno thayA che. paraMtu AvI vyavasthAne grAmINa, jUnavANI ane cokhalyiA kahI hasI kADhatA zaherIjano A sulabha ane sAdI nivAsa paddhati svIkAraze tyAre zaherI zikSaNa-samasyAno eka prazna-ghara ane abhyAsasthaLa vaccenA aMtarane lIdhe vadhI jatI yAtAyAtamAM kharacAto samaya, zakti ane zrI ukelI zakIzuM. je saMsthAnA amRta mahotsava nimitte A lekha lakhAyo che te zrI mahAvIra jaina vidyAlaya e vidyAprasAranA kAryamAM daSTipUrvakanA AyojanathI, calAvavAmAM Avato chAtrAvAsa zuM karI zake enuM jvalaMta udAharaNa che. zuM A nimitte A dUra-dUranA khUNAomAM AvA be cAra kanyA chAtrAlayo saMsthA na vikasAvI zake? jaina saMcAlana heThaLa cAlatI kanyAzALAo mahAzALAonI aDoaDa athavA zALAnI ImAratamAMja ekAda moTo hala sUvA-besavA mATe vAparI zakAya ane ekAda-be nAnA oraDAo raheNAka mATenI anya sagavaDo mATe vAparI zakAya. jarUra paDe divasanA bhAgamAM nAnA oraDAomAM vargo paNa calAvI zakAya. zALA sAthe saMkaLAyela upahAragRhamAM bhojananI vyavasthA thaI zake. kanyAo jAteja saphAI kare, bhojananI vyavasthA kare, ane divasa daramiyAna ArAma karavo hoya tyAre vAcanAlayamAM ke jimakhAnAmAM jaI mana-tanano vyAyAma pAra karI zake. samaya bace eTale anya pravRttiomAM bhAga laI zake ane sahuthI vizeSa to satata zaikSaNika vAtAvaraNamAM rahetI hovAne lIdhe svano vikAsa sAdhI zake.
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 amRta mahotsava smRti re 26. guru vaMdanA - mRNAlinI desAI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya jevI saMsthAno amRta mahotsava ujavAto hoya tyAre svAbhAvika rIte potAnA gurunuM smaraNa thayA vinA kema rahe? ane smaraNa sAthe emane kRtajJa thaI praNAma karyA vinA kema rahevAya? Ama to huM je zALAmAM bhaNI e zALAnA zikSakoe je saMskAra siMA, rItabhAta zIkhavADI ane uttama gurumaMtra mATenI pUrvabhUmikA racI tenuM mahattva ghaNuM che. e sahune to prathama praNAma paNa Aje A prasaMge e guruonA paNa guru, bhAratanA ja nahIM paNa jagatanA, pUjya evA bApune mAre vaMdana karavuM che. jogAnujoge, zALAmAM bhaNatI hatI tyAre ja mAre sevAgrAma AzramamAM paNa javAnuM thayuM. mu. kAkAsAheba kAlelakara ane mu. zaMkararAva deva jevAnI AMgaLI pakaDIne gaI eTale (ane Ama paNa bApu pAse nAnAM chokarAo mATe muktakAra hatuM eTale !) sIdhI bApu pAse pahoMcI gaI hatI. tyAre mane je zikhAmaNa ane gurumaMtra maLyo enAthI jIvana AkhuM raMgAI gayuM. e jamAnAmAM vidyAdAnano rAjamArga 'soTI vAge cama cama vidhA Ave dhama dham evo ja hato. paNa bApunA rAjamAM soTI to ThIka eka kaThora zabda sarakho sAMbhaLavo nA paDyo! upadeza karavo game paNa svIkAravo nA game evo hoya - paNa bApue kaheluM manamAM UtarI evuM vasI gayuM ane vasamuM jarA paNa nA lAgyuM! kharekhara bApu jevA (zikSaka maLavA e janmAMtaranuM puNya ja! vAta jANe ema hatI, AzramamAM pahoMcI e rAtre sUtI vakhate mArI
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 197 guru vaMdanA be sUtAM hatAM e bahene vAta karI, "tane khabara che ne? ahIM cAra vAge badhAMne UThavAnuM hoya che.' maLaske cAra vAge UThI javAnI vAta game evI to nahotI ja! ane chatAM cAra vAge UThavuM che e dhAsakAthI AkhI rAta nirAMte UMghI nA zakI. jarA AMkha maLe tyAM jhabakIne jAgI javAya, cAra vAgaze to?" cAra vAgyA tyAre to ThaNa-dANa ghaMTa vAgyo. badhAM capocapa UThI gayAM. pathArIo upADI potapotAnAM phAnasa laI cAlyAM paNa gayAM. huM UThI to kharI. paNa mArI pAse phAnasa paNa nahotuM. ane kyAM javAnuM e paNa khabara nahotI! jarA Ama tema karI huM pharI pathArIbhegI thaI. manamAM vicAryuM 'A badhAM doDI gayAM haze tyAM prArthanA karavA. paNa ATalAM badhAM mANasomAM mane ATalI nAnI chokarIne koI oLakhatuM paNa nathI. ane aMdhArAmAM kone khabara paDavAnI hatI! huM jAuM kena jAuM.. kAMI phera nathI paDavAno!" ane pachI nirAMte UMghI gaI. nirAMte sAta vAge UThI. AkhA khaMDamAM koI nahotuM. badhAM potapotAne kAme gayA haze evuM mAnI dAtaNapANI nirAMte karI kapaDAM laI huM nahAvA gaI. tyAM paNa badhuM sUmasAma hatuM. khUba pANI laI nahAvA dhovAnuM patAvyuM. khAdInAM jADAM kapaDAM. barAbara nicovatAM pAga nA phAvyAM. e bhArekhama bone oraDA sudhI laI kema javo? kapaDAM nAMkhyAM khabhApara ane ArAmathI jatI hatI tyAM sAmethI khuda bApuja AvatA dekhAyA! AnaMda paNa thayo ane akaLAI paNa gaI.. A veze praNAma paNa nA karI zakAya! bApue mArI sAme joI hasIne pUchayuM kAle sAMje AvI kema?" "jI" meM kahyuM, kAve che ahIM?" "jI" huM to pachI savAre prArthanAmAM nA dekhAI - kema? UThI nahotI ?' 'UThavAno savAla ja kyAM hato? rAtabhara lagabhaga jAgatI ja hatI!" meM kahyuM. ema? to pachI kema nA AvI ?' - bApu! kyAM javuM e khabara nahotI. ane. aMdhAruM bahu hatuM. mane bIka lAgI!' kahetAM kahevAI to gayuM.. paNa thayuM have bApu bahu vaze.. AkarI sajA ThapakAraze. A moTA mANasonuM bhaluM pUchavuM. Ama kaheze sAcuM bolavuM.. paNa.. sAme joyuM to bApu khilakhilATa hasatA hatA. vaDhayA nahIM, kAMI nahIM! mAthAparathI mANano bhAra Utaryo hoya tema huM paNa hasI! pachI to ApaNArAma phAvI ja gayA! have bApune ja khabara hatI
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 amRta mahotsava smRti mAM ke mane aMdhArAmAM bIka lAge che eTale mAre cAra vAge uThavAnuM paNa maDhyuM ne prArthanAmAM javAnuM paNa maTayuM! cAra pAMca divasa pachI emaja ArAmathI nahAvAnuM patAvI AvatI hatI tyAM bApu sAmethI AvatA dekhAyA. pAse jaI praNAma karyA tyAM emaNe pUchayuM." 'kema cAle che?' sarasa! majA Ave che!" 'paNa haju prArthanAmAM nathI AvatI?" AvaDA moTA bApune mAre zuM kahevuM? cAra dI'mAM nahotI huM moTI thaI ke nahotuM aMdhAruM ochuM thayuM! paNa bolAya kema? cUpa rahI. bApue kahyuM "jA kapaDAM sukavIne Ava. ApaNe jarA pharIe.' are ! A to sonAno sUraja Ugyo! bApu sAthe savAre nirAMte pharavAno samaya meLavavA bhalabhalA taDapI rahetA... ema sAMbhaLyuM hatuM. je paNa hatuM. ane e bApu sAme cAlIne mane kahetA hatA "ApaNe jarA pharIe' ! kapaDAMnA DUcA jema tema dorI para ThAlavI doDatI jaI bApu sAme UbhI rahI. bApu kahe "cAlo Aje AzramamAMja ATA mArIzuM' ane bApu kAMIka pUchatA. ane huM koNa jANe zuM ne zuM bolyA karatI. ema AkhA AzramamAM ame traNa cAra pherA pharyA. pachI bApue pUchayuM. kema? have A AzramanA rastA barAbara joyA?' 'joyA. have to barAbara joI lIdhA!' "ema?' jI! kaho to AMkho mIMcI pharI AvuM 'hA pharI Avo, huM ahIM Ubho che.' ane AMkho mIMcI jarA paNa aMcAI karyA vinA goLa cakakara lagAvIne bApu sAme AvIne UbhI rahI. mane ema ke bApu pIThapara dhabbo mArI zAbAzI Apaze. paNa bApunI AMkho naTakhaTa hatI. mane pUchayuM. "have kAle prArthanAmAM Avaze ne?' mArI sAme javAba ja kyAM hato? AMkho mIMcI tyAre aMdhAruM hatuM. ane aMdhArAmAM paNa huM saDasaDATa cAlI AvI hatI! vAta Ama nAnI paNa jiMdagImAM koIpaNa prasaMge manamAM bIka nA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ guru vaMdanA 199 hoya, pApa nA hoya tyAre koI paNa kAma ni:zaMka mane karI zakAya-A garumaMtra emAMthI maLyo. eka divasa bApunI kuTIramAM beThI beThI reTiyo kAMtatI hatI. bApu TapAla jatA hatA. eka masamoTo patra Avelo, pAMca cha kAgaLa hatA. TAMkANIthI TAMkelA hatA. te vAMcatAM nA phAve eTale bApue TAMkaNI kADhI ane huM pAse ja hatI. mane kahyuM ke A mUkI. meM TAMkaNI lIdhI. reTiyAmAMja bAju para mUkI. pachI reMTiyo baMdha karI UThI. tyAM sudhI to e TAMkaNIne bhUlI pAga gaI.. be cAra divasa pachI emaja tyAM beThI hatI, sAme reTiyo paNa hato ja. bApu kAMIka lakhatA hatA. lakhatAM lakhatAM mane kahe "pelI TAMkaNI Apa to." oha! cAra dI' pahelAM ApelI e TAMkaNI! kyAM gaI haze rAma jANe! 'kema? TAMkANI...' 'kyAMka gaI... yAda nathI.' nIce joI kahI dIdhuM. 'tAre to dezamATe, samAjamATe kAMIka karavuM che. kharuM?' 'jI!'.. paNa enI sAthe A TAMkANIne zuM?'... 'samAjajIvanamAM pArakI vastu, pArakA paisA, pArakAnuM hita, badhuM ja sAcavavuM paDe! potAnI jAta karatAM vadhu sAcavavuM paDe! TAMkAnI bIjA koInI hatI. tArA para bharoso rAkhI tane rAkhavA ApI hatI. eka TAMkaNI saMbhALIne sAcavI nA zakAya? kAle UThI koI dilanI vAta bharoso rAkhIne kahe to e kema sacavAze?' bApu vaDhatA nahotA, zAMtithI samajAvatA hatA. pAga e pAThano akSara-akSara manamAM ThasI gayo! eka vAra "asteya' corI nA karavI e vAta bApue sAMjanI prArthanA pachI bhAra daI daIne kahI. tyAra pachI bApu maLyA tyAre meM kahyuM "bApu! meM kadI corI karI nathI. ane karavAnI paNa nathI !' 'tuM sArI chokarI che!' bApue kahyuM. huM to phUlIne phALako thaI! be divasa pachI AzramanA chokarAone bApu kAMIka kahevAnA hatA. badhA chokarAo jaI pahoMcyA. huM saheja moDI paDI. doDatI gaI tyAM bApue pUchyuM. "moDuM thayuM?"
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 amRta mahotsava smRti . jI!' keTaluM moDuM karyuM?' pAMca miniTa!" 'ahIM keTalAM chokarAM che?' meM najara pheravI gaNI lIdhAM ane kahyuM.' cAlIsa cAlIsa ane huM eka ekatAlIsa jaNanI jiMdagInI darekanI pAMca miniTa teM corI! ApaNe koIne eka kSaNanI paNa AvaradA ApI zakIe chIe?" bApue pUchayuM. 'nA jI!" "to pachI koInI eka kSaNa paNa potAnI lAparavAhIthI veDaphI nAMkhavI e guno nathI? akSama corI nathI?' bApunI jIvanadRSTi ane emanI zista-emanuM potAnuM cAritra eTaluM pAradarzaka ane talasparzI hatuM. tethI ja eo jagatane vaMdanIya hatA. emanI pAvana smRtine jeTalAM vaMdana karuM eTalAM ochAM ja lAge che!
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 201 27. zikSaNa ane sAhityanuM zikSaNa - jayaMta pAThaka ApaNI zALA-mahAzALAonA abhyAsakramamAM anya viSayo sAthe sAhityanA zikSaNano paNa samAveza karavAmAM Avyo che. vargamAM zikSaka jema itihAsa, gaNita, arthazAstra ke vijJAna zIkhave che tema kavitA, vArtA ke nATaka paNa zIkhave che. sAmAnya rIte zikSaNanuM prayojana jJAnaprApti ne jJAna prasAra gaNAya. vidyArthI abhyAsa viSayamAM vadhAre sajajatA meLave, enuM jJAna vadhe, be niSNAta bane, e udeza siddha karavAno hoya che. zikSaNanA A sAmAnya prayojana ke udezano sAhitya, zikSaNanA saMdarbhamAM vicAra karIe tyAre kaMIka juduM kahevAnuM prApta thAya che. kavitA, vArtA, nATaka AdinAM zikSaNanuM mojana mAhitI ke jJAna ApavAnuM nahi teTaluM rasa, AnaMda, AhalAda ApavAnuM hoya che. sAhityano vidyArthI sAhityanA abhyAsamAM A vastu bhaNI bahu lakSa Apato nathI ema lAge che. vargamAM zikSaka kavitA zIkhavatA hoya to e kAvyanA kendramAM rahelo bhAva-vicAra kahe, kAvyanA chaMdanuM jJAna bApe, alaMkAro oLakhAve, agharA zabdonA artha kahe ne eTalAmAM ja kALano abhyAsa pUro thayo gAge to te barAbara nathI. kavitAnuM zikSaNa te kavitA vizenI mAtra skUla ke bAhya mAhitI nathI, ethI kaMIka vizeSa che. emAM to abhyAsa viSaya banelA kAvyano, eTale ke emAM rahelA sAhityapadArthano paricaya karAvI emAMthI rasaniSpatti siddha karavAnI che. bIjI rIte kahIe to kavitA, vArtA ke nATakamAM nihita bhAvanuM saMvedana vidyArthInAM cittamAM pragaTAvavAnuM hoya che. kevaLa mAhitI ke jJAna A na karI zake.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNa ane sAhityanuM zikSaNa e mATe to zikSake vidyArthInI saMvedanazIlatA jAgRta thAya ne rasAnubhava sudhI pahoMce evA upAyo yojavAnA hoya che. A kArya zikSaka to ja karI zake jo enAmAM sAhitya prati abhiruci hoya, saMvedanazIlatA hoya ne tene vidyArthImAM saMkrAnta karavAnI AvaData hoya. A muddAne AgaLa laMbAvIe to sAhityanA AsvAda vize, bhAvana vize vicAravAnuM prApta thAya. ApaNA sAhityamImAMsakoe sAhityika kRtine AsvAdavAnI viziSTa zaktine bhAvayitrI pratibhA kahIne oLakhAvI che. A pratibhA badhAMmAM hotI nathI ema kahIne emaNe AsvAdanA adhikAra vize paNa kahyuM che. sAhityakRtino bhAvaka vizeSa ne viziSTa zakti dharAve che. zikSaNanI vAta lakSamAM rAkhIne kahIe to eno artha e thayo ke sAhityanuM zikSaNa ApanAra zikSaka bhAvayitrI pratibhA dharAvanAro, saMvedanazIla rasika bhAvaka hoya. vargamAM e kavitA zIkhave tyAre viSaya sAthe tanmA thaI jAya. pelA anya viSayanA jJAnavitaraka zikSaka jevo e viNa paratve taTastha na hoya, emAM otaprota hoya. sAhityanAM zikSaNa saMbaMdhamAM, AjanA bhautika siddhi-samRddhinA vadhatA jatA mahimAnA arasAmAM evo prazna pAga thAya ke sAhitya jevA, koi bhautika lAbha mATe upayogI nahIM evA viSayane zikSaNamAM sthAna ja zA mATe hovuM joIe. jIvananA rojiMdA vyavahAramAM enI upayogitA ke sArthakatA zI? vAta vicAravA jevI che. vicArIe. 'zikSaNa'no paryAyavAcaka eka zabda "keLavaNI' che. A keLavaNI' zabda sUcave che tema zikSaNano udeza manamAM rahelA guNane keLavavAno che. sAMprata kALamAM mANasano jhoka bhautika siddhio ne sukhasagavaDo meLavavA tarapha vadhAre che. evI siddhi ne sukhasagavaDa na apAve te badhuM ene mana nakAmuM che. sAhityane ne sAhityanA zikSaNane paNa A daSTie nakAmAM gAgavAnuM enuM valaNa che. enI AvI samaja pAchaLa sAhityanI sUkSma zakti vizenuM enuM ajJAna raheluM samajAya che. Ama to sAhitya AnaMda Ape che, AhalAda Ape che, ne e ja enuM mukhya ne mULa prayojana che ema kahevAyuM che, paNa sAhitya tema enuM zikSaNa eTalethI ja aTakI jatuM nathI. AhalAdanA anubhava pachI paNa sAhityakRtinA bhAvananI asara manamAM rahe che. ene ApaNe saMskAra
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ bA mahotsava smRti graMtha 203 kahIe. sAhityakRtimAM nihita saMvedana, bhAva-vicAra, jIvana ane jagata vizeno avabodha cittakoSamAM dIrghakAla paryaMta rahe che ne ApaNA citta upara prabhAva pADe che. sAhitya mAtra tatkAla AnaMda ApIne laya pAmI jatuM nathI, eno laya cittamAM vyApe che ne ApAgA caitanyano aMza banIne rahe che. A rIte ne A arthamAM sAhityanA prayojanane samajavAnuM che. sAhityamImAMsakoe kAvyanAM prayojano gaNAvatAM kAntAsaMmita upadezane paNa eka prayojana karyuM che. sAhitya enI ra dithI cittane saMskAre che, kare che ne sUkrama parivartana paNa ANe che. zikSaNa-vyavasthAmAM sAhityanA zikSaNanA sthAnano mahimA sAme A daSTie vicAratAM bhAgye ja kazuM kahevAnuM
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 amRta mahotsava smRti pAMca 28. zikSaNanuM mAdhyama - maphata ojhA zikSaNanuM mAdhyama bhASA hovAthI bhASAnuM zikSaNa anivArya bane che. sAmAnya rIte zikSaNanA mAdhyama tarIke mAtRbhASA, rASTrabhASA ke AMtararASTrIya bhASAno svIkAra karavAmAM Avyo che. AMtararASTrIya bhASA e rASTra para lAdavAmAM AvelI hoya che. je loko potAne samAjanA ucca staranA vadhu saMskArI samaje che teo emanAM saMtAnone e bhASAnA mAdhyamamAM zikSaNa Ape che. gharamAM bolAtI bhASA ane zikSaNanI bhASA judI judI hovAthI saMtAno beya bhASAmAM aTavAya che ne pachI te avaDhavamAM enuM be rIte ahita thAya che. gharanI - gharagathya bhASA para enuM dhyAna kendrita na thavAthI e enI sajjatA keLavI zakato nathI. ethI UlaTuM to ema bane che ke gharanI bhASAthI e ataDo thAya che. je gharamAM e aDhAra kalAka jeTalo otaprota rahe che tyAM pelI enI zikSaNanI bhASA nathI. eTale ke je DALIe ene caDAvyo che te ene gharanA vAtAvaraNamAM koThe paDe tema nathI ane je dhAvaNa sAthe bhASA pAvAmAM AvI che enAthI ene utaraDI levAno prayatna thAya che. pariNAme 1. e nathI enI mAtRbhASAne pAmI zakato ke nathI enI sajjatA mATe vAtAvaraNamAM bhaLI zakato. 2. e je bhASAmAM zikSaNa le che te nathI AtmasAta karI zakato ke nathI e vAtAvaraNamAM pravezI zakato. mAtRbhASAmAM saMtAna zikSaNa meLave enI mA-bApane nAnama lAge che.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSaNanuM mAdhyama 205 eo emanA saMtAnane vizvaphalaka para mUkavA icche che evuM nathI hotuM. teo saMtAnano vicAra karyA vinA ucca staranA lokonAM saMtAno bhaNatAM hoya tyAM potAnAM saMtAnone vAde caDI DhasaDI jAya che. vaLI aMgrejI jevI bhASA zIkhavavAmAM mA-bApa gaurava anubhavatAM hoya che. gharamAM mammI-pappA kacchI, kAThiyAvADI ke taLagujarAtanI bolI bolatAM hoya che ne saMtAna zuddha aMgrejI bole e mATe Tyuzana rAkhatAM hoya che. arthAt parivAranI e vyathAthI mUMjhAro anubhave che. A sthiti atyAre mahAnagaromAM gheruM rUpa laI rahI che. parivAranI mAtRbhASA ane zikSaNanI AMtararASTrIya bhASA vacce meLa sadhAto na hovAthI saMtAna enA zikSaNamAM gUMcavADo anubhave che. pariNAme enA zikSaNamAM dinapratidina kyAza vadhatI jAya che. koThAsUjhanA zikSaNane sthAne gokhaNapaTTInuM zikSaNa sthAna letAM saMtAno emanI yAdazaktine keLave che. yAdazaktithI jJAna vadhe, paNa ghaDatara nA thAya. vaLI e veTha lAge. enI sahajatAno anubhava na thaI zake. zikSaNa e to lohInA layamAM ogaLI dhabakavuM joIe. zikSaNa e tvacA che. ene vastronI jema paherI na zakAya. mAtRbhASA sivAyanI bhASAmAM apAtuM zikSaNa e vAghA che. AvA vAghA paherAvI saMtAnone zaNagArI zakAya, keLavI zakAya nahi. mAtRbhASA ane rASTrabhASAno paNa Avo ja prazna che. rASTrabhASA e Ama te lAdelI bhASA nathI. enA saMskAra vyaktimAM paDelA hoya che. samagra dezano moTA bhAgano varga A bhASA bole che. eTale vyavahAramAM ane vahIvaTamAM eno upayoga thato hovAthI e ajANI ke parAI bhASA lAgatI nathI. bALaka je parivezamAM hoya che tyAM enuM thoDuM ghaNuM vAtAvaraNa hoya che. sAmAnyata: rASTrabhASA to prAdezika bhASAomAMthI ghaDAtI AvatI hoya che. eka bhASAkuLanuM e racAyeluM rUpa hoya che. AthI e mAdhyama tarIke Ave tyAre enA AchI-pAtaLA saMskArane lIdhe e bhArarUpa na lAge. zikSaNa traNa starIya bhASAmAdhyamathI apAtuM AvyuM che 1. AMtararASTrIya bhASA: vizvanI prajAomAM je bhASA vadhu pracAramAM ane vyavahAramAM hoya te bhASA AMtararASTrIya bhASA tarIke sthAna pAme che. Aje aMgrejI AMtararASTrIya
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti che bhASA che. ethI vizvanA dezomAM ghaNI saMsthAo A bhASAne zikSaNanA mAdhyama tarIke svIkAre che. aMgrejI bhASAnuM jJAna apAya, enI sAme koIne vAMdho na hoya. paNa samagra zikSaNane e bharaDAmAM le e ucita nathI lAgatuM. vizvamAnavanI jhaMkhanA to jUja mANasone hovAnI. e jUja vyaktio mATe zikSaNanuM mAdhyama lAdavuM te keTaluM ucita? vaLI je bhaNe che te saMtAnane to koI icchAnI vAta ja nahi! eka to enI evI avasthA hoya che ke e jAte koI nirNaya na laI zake ne jyAre enI e prakAranI samaja keLavAya tyAre eno lAcArI sivAya bIjo vikalpa hoto nathI. saMtAnane mA-bApa emanI mahattvAkAMkSAmAM gaLe ghaMTa baMdhAvI de te barAbara nathI. bALaka enI pakava vaye AMtararASTrIya bhASAmAM sajjatA keLavavA i to ene koI rokatuM nathI. paNa kumaLA choDane kaDhaMgI rIte ucheravAnI mA-bApanI jhaMkhanA aMte to emanI ka-sevA kare che. AMtararASTrIya bhASA vahIvaTa ane vyavahAra mATe jarUrI hoya to eTalA pUratI sajjatA game tyAre keLavI levAtI hoya che. e mATe mAdhyamano boja lAdI devAnI jarUra nathI. 2. rASTrabhASA : e rASTranI ekatA mATe anivArya lAge to paNa e mAdhyama tarIke Avazyaka nathI lAgatI. rASTrabhASAnuM zikSaNa anivArya kharuM. tethI te mAdhyama na ja hoya. rASTrabhASAnA pracAra ane prasAra mATe aneka jogavAIo thaI zake. e mAdhyamo dvArA ena bhASaka varga vadhe e mAnya. A ja sAcI rIta che rASTrabhASAnA zikSAganI. 3. mAtRbhASA: mAtRbhASAmAM ja zikSaNa ApI zakAya. zikSaNamAM keLavaNIno mahimA che. A mahimA zikSaNanAM tattvo ane tone pUrepUrAM pAmI-pramANIne ja thaI zake. zabda ke siddhAnAnI pUrepUrI samaja meLavavI hoya to e mATe je bhASAne pUrI samajatA hoIe te dvArA ja meLavI zakAya. bhASAne pUrepUrI pAmyAno ke pAmavAnA prayatnano dAvo eka mAtra mAtRbhASA para thaI zake. zikSaNanI viziSTatAo ke vizeSatAo che te mAtRbhASA dvArA ja pramANI zakAya. anya bhASAonI game teTalI sajajatA keLavI hoya to paNa bhASAnA narma-marma ane mahatvane je rIte mAtRbhASAmAMthI ukelI zakAya ane pAmI zakAya e rIte, anyathA nahi. je artha-gUDhArtha ke baMgAIne mAtRbhASAthI vyaMjita karI-karAvI zakAya che te bIjI bhASAo dvArA haragIjha zakya nathI.
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 207 to pachI zikSaNanuM mAdhyama kayuM hoI zake ? jyAM lagI mAdhyamano prazna che tyAM lagI to mAtRbhASA e ja eka vikalpa che. mAtRbhASAne mAdhyama tarIke svIkAratAM- 1. AtmasAta karavAnI saraLatA rahe che. bhASaka pAse ene kauTumbika upalabdha hoI e emAM saraLatAthI pravezI je kaMI meLavavA icche che te meLavI zake che. 2. mAtRbhASAnA zikSAganI ane zikSaNanA mAdhyamanI eka AgavI paraMparA hoya che. mAtRbhASAnuM zikSaNa bALaka bolatAM zIkhe che tyArathI ene maLe che ane zikSAganuM mAdhyama jyArathI zikSaNa astitvamAM AvyuM bhArathI maLe che. Ama bevaDo lAbha maLato hovAthI zikSaNAthIne ghaDavAmAM saraLatA rahe che ane kauzala prApta karI zakAya che. 3. mAtRbhASA dvArA abhivyaktinI khIlavALI jeTalI rIte karavI hoya - teTalI rIte thaI zake. keTaluMka to bhASAprayogo tarIke vikasAvI zakAya che. mAtRbhASAnAM daladala jihavA levAne lIdhe vinA saMkoca, vinA mUMjhavAga abhivyakti thaI zake che. abhivyakitakauzalyanI tarAho mAtRbhASA dvArA ja vikasI-vistarI zake che. 4. mAtRbhASA e anya bhASAonA zikSaNanI gaMgotrI che. mAtRbhASAnI nipuNatAthI ja anya bhASAne zIkhI zakAya che. vizvamAM anya bhASAo dvArA mAtRbhASAnuM zikSaNa apAyuM hoya ema banyuM nathI. ema thAya to e sUkA choDane pANI pAyA jevo prayoga che. mAtRbhASAnAM ghaTako dvArA to e zIkhI zakAya. eTale ke je mAtRbhASA na jAge te anya bhASAne kadI nA pAme. 5. mAtRbhASA dvArA ja sarakAra, saMskRtino vAraso jALavI zakIe. vidyArthI-bhASaka potAnI mAtRbhASAna choDe che tyAre e potAnA vAraso ane vaibhavane khoi de che ane e anya bhASAne apanAve che tyAre paNa e vaibhavane ane vArasAne adhUro ke adhakacaro pAme che. arthAta mAtRbhASAnI samRddhi khoI, anya bhASAnI alpatAne meLavatAM beya hAthe
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 'amRta mahotsava smRti graMtha khovAnuM thAya che. A rIte jotAM ATalI vAta to spaSTa thAya che ke 1. zikSaNanA viSayomAM mAtRbhASA, rASTrabhASA, praziSTabhASA ane AMtararASTrIya bhASA hoya e sAme koIne kyAreya vAMdho na hoya. emAM kaI bhASAne keTaluM, kyAM, kevuM mahattva ApavuM e zikSaNanA mALakhAno prazna che. 2. zikSaNanA mAdhyamamAM to spaSTa ja che ke mAtRbhASA ja hoya. mAtRbhASA vinA bhASaka kadI khIlI zakato nathI. e mATe zikSaNanA mALakhe AMkha sAme game teTalAM pralobhano dekhAtAM hoya ke tatkALa enA lAbha jaNAtA hoya toya zikSaNanuM mAdhyama to mAtRbhASA ja hoya. jyAre dinapratidina mAtRbhASAmAM zikSaNa ApatI saMsthAo baMdha thaI anya bhASAnAM mAdhyamomAM pheravAtI rahI che tyAre sujJa mA-bApe saMtAnonA hita mATe zuM karavuM joIe e vicArI amala karavAno samaya thaI gayo che. hAthamAMthI saMtAna, saMskAra ane saMskRti sarI jAya pachI jAgavAne badale Aje ja UTha jAga musAphira bhora bhaI, aba tu kyoM sovata hai?! * **
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 209 29. 'upadeza-pa4nAM buddhicAturyanAM kathAnako - hasu yAjJika bhAratIya kathA-sAhityano prAcInatama Akara-grantha paizAcI bhASAmAM lakhAyela bRhatkathA che, je Aje lupta thaI gayo manAya che. paraMtu emAM je kathAo hatI tene samagra nahIM to ghaNo moTo bhAga brahatkathA zlokasaMgraha', bRhatkathAmaMjarI" ane 11mI sadInA somadevaviracita kathAsaritsAgara'mAM samAveza pAmyo che. bRhatkathAkuLanA A granthomAM bhAratIya kathAsAhityano samagra kahI zakIe eTalo samartha vAraso - Aja sudhI jaLavAto Avyo che. bhAratIya sAhityamAM ja nahIM, paraMtu vizvasAhityamAM kathAne arthakathA, kAmakathA, dharmakathA, daTAMtakathA, parIkathA, rahasyakathA, dhUrtakathA, hAsyakathA ityAdi jevA mukhyatve viSayAnusArI je je prakAro jovA maLe che te badhA prakAro bRhatkathAkuLanA kathAgranthomAM maLe che. paraMtu hemendra ane somadeva jevA kathA-saMpAdakoe paizAcI bhASAnI bRhatkathA' aMtargata je kathAo saMskRtamAM ApI, temAM saMbhavata: badhI ja kathAo samAviSTa thaI zakI nathI. eno purAvo e che ke saMskRta uparAMta prAkRta bhASAmAM paNa bhAratIya kathAono saMgraha thayo che, temAM keTalAMya evI 4-5mI sadImAM astitvamAM hovAnuM sidhdha karatAM kathAnako che, je prakAre, svarUpe-svabhAve bRhatkathAkuLamAM ja janmyAM, ucharyA ane paraMparAmAM TakatAM AvyAM che. prAkRtastrotanA AvA granthomAM vasudeva-hiMDI" ane upadezapada'no samAveza thAya che. "vasudeva-hiMDI'mAM to 'kathAsaritsAgara'nI ja paripATIe nAyakanI yAtrA ane tenA sAhasa-zaurya nimitte vividha prakAranAM TUMkAM, madhyamakadanA ane lAMbAM kathAnako saMkaLAyAM che. A badhAM bRhatkathAkuLanA
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 upadeza-pada'nAM buddhicAturyanAM kathAnako saMskRta saMpAdanomAM che te ja nathI, moTAbhAganAM judAM che. AthI saMskRta "kathAsaritsAgara' ane prAkRta 'vasudeva-hiMDI" bRhatkathAkuLanA samartha pArasparika kathAsaMbaMdha dharAvatA sroto che. A daSTie saMskRtasrota ane prAkRtasrotano jo saravALo karIe to e saMkhyA lupta thayelI paizAcI "bRhatkathA'mAM jeTalI kathAo saMbhavata: haze tenI lagolaga AvI jaze, ema dhArI zakAya. Ama bRhatkathA e prAcIna bhAratIya kathAsAhityano mULabhUta jANamAM Avelo prAcInatama srota che, to 'kathAsaritsAgara' ane 'vasudeva-hiMDI' tenAM saMskRta ane prAkRta bhASAnI paraMparAmAM jaLavAtAM srota vahoNo che. Ama bRhakathA' kuLanAM ke eTalI ja prAcInatA dharAvatAM kathAnako prAkRta bhASAnA 'vasudeva-hiMDI'mAM che, te ja rIte prAkRta bhASAnA keTalAka saMgrahomAM paNa AvAM kathAnako sacavAyAM che, te bhAratIya kathAsAhityanA abhyAsI mATe pUraka sAmagrIrUpa che. Aje je kaMI prAkRta bhASAnI prAcIna-madhyakAlIna racanAo upalabdha che, te moTe bhAge jaina paraMparAnI che. Ano artha e nathI ke prAkRta mAtra jaina paMthanI ja svIkRta bhASA hatI. hakIkata e che ke jainonI dIrdhadaSTi ane vyAvahArika sUjha-zaktine pariNAme paMthanA sUrioe je kAMI jUnuM saMpAdita karyuM, navA svarUpe saMmArjita karyuM ke navuM sarje e dharmabuddhie badhuM ja jALavyuM- surakSita rAkhyuM, e mATenuM vyavasthAtaMtra UbhuM karyuM. AnuM pariNAma e AvyuM ke prAkRta bhASAmAM jenetara dvArA pAga saMpAdita thayeluM, saMmArjita thayeluM ke sarjAyeluM je kaMI hatuM te A prakAranA vyavasthAtaMtranA abhAve nAza pAmyuM. saMskRtamAM je dharmasAhitya hatuM vidikadhArAnuM, te dharmapaMtha dvArA jaLavAyuM, na dharmetara je saMskRta sAhitya sarjAtuM rahyuM temAMthI to jemanAmAM kALanA pravAhamAM pAga TakI javAnuM, tarI javAnuM sAmartha hatuM ne rAjyAzraya ke vidyAzraya hatA e ja Aja sudhI jaLavAyuM. rAjyAzraya ane vidyAzrayanA kAraNe saMskRta praziSTa kRtio TakI zakI, paraMtu prAkRtano je sarvasAmAnya pravAha hato, arthAta jena ane jenatara vArA supuTa thato rahetA je sarvasAmAnya pravAha hato temAM a-jaina racanAo, khAsa to kathAnI racanAo, hatI e rUpamAM surakSita na rahI. Ama chatAM, kALakrame A rIta lupta na vikRta thayelA pravAhamAM paNa je zuddha vArtAo ja hatI, e to jenA paga TakI rahI che. jenadhArAnA
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 211 dharmagranthomAM je je kathAo che te ubhava-poSAga-saMvardhananI daSTie be prakAranI eka mULabhUta jena srotanI ane be mULabhUta sAmAnya sotanI che. jainadharma ane bauddhadharma ja bhAratIya paraMparAnA evA dharmapaMtho che jemAM Ivarano nahIM, 'sva'no svIkAra che. mANasa pote ja potAno tAraka ke mAraka che, potAnAM karmo ja bhavobhavanI dazA, avadazA ane kALakrame mokSa Ape che - evI sthApanA sAthe ja sarva bAbatono kartA-hatAM Izvara che, e kalpanA nirAdhAra banI jAya che ane Izvara' ane enA vividha rUpano asvIkAra thatAM ja e sAthe saMkaLAyelAM deva-devIo ane emanA parivAranI parikalpanA paNa nirarthaka banI jAya che. bhAratIya bRhadra samAjanuM mAnasa to IzvaranI ane devIdevatAonA parivAranI kathAothI ja TevAyeluM rahyuM che. AthI AvI vividharaMgI rocaka pAtrasRSTi ane camatkAramaya ghaTanAo jo dharmasAhityamAM na hoya to koI paNa dharmapathane bhAratIya mAnasamAM praveza ja na maLe. AthI bhagavAna buddha ane bhagavAna mahAvIre upadeza mATe jema lokabhASAno upayoga karyo, tema dharmadarzananA tattvone prakaTa karavA mATe, siddhAMtone saraLa banAvI samajAvavA mATe, kathAono upayoga karyo. ane e ja paripATIne anugAmI upadezakoe, sUrioe svIkArI. enuM pariNAma e AvyuM ke bhAratIya kathAsAhityanI sAmAnya pravAhanI paNa je kathAo hatI, emAMthI, bauddha ane jainadarzanane pragaTa karavA mATe upayogI hoya, ramatatvanI daSTie uttama hoya, jijJAsAne jagADI tRpta karatI hoya, evI paNa kathAo brAhmaNadharmetara, saMskRtatara A pravAhamAM upayogamAM AvI, jaLavAtI-samRddha thatI AvI. AthI pAli ane prAkRta bhASAnA granthomAM je je kathAo che. temAM te te dharmapaMthonI potAnI AgavI kathAo che, te sAthe ja bhAratIya samagra pravAhamAM pracalita hatI tevI kathAono paNa pravAha jaLavAto Avyo che. Ama, samagra bhAratIya kathApravAhanuM pUrNarUpa te saMskRta, prAkRta, pAli vagere bhASAomAM jaLavAyuM che. jenI paraMparAmAM to AcArAMga, AvazyakasUtra, kalya, jJAtAdharmakathA, nizItha, prakalpasUtra, bhAvanAkalpa, vyavahAra, sUtrakRtAMga, sthAnAMga vagere Agamo, dumapatraka, mAnazataka, nalinI gulma, mahAparijJA, vimukti vagere adhyayano; AvazyakacUNirga, niryukti, paMcakalpabhALa, piMDaniryukita, vizeSAvazyakabhAi, vyavahArabhANa vagere Agemika
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 "upadeza-pada'nAM buddhicAturyanAM kathAnako vivaraNo ane yogabiMdu, brahmaprakaraNa jevA anAgamika granthomAM sAmAnyasrotanA tema ja mULa jainasrotanAM aneka kathAnako upayogamAM levAyAM che. Ama jainadhArAnA siddhAMtamUlaka dharmagrantho Agamo, te paranA adhyayana grantho ane vivaraNa granthomAM aneka kathAnako dharmatatvanA saralIkaraNa ane prAkaTaya mATe upayogamAM levAyAM, je kALakrame prAkRta upadezapada ane te prakAranA kathAnaka-saMpAdananA koSagranthomAM paNa jaLavAtAM rahyAM ne pachIne tabakake rAsAdi svarUpe svataMtra kRtirUpe paNa apabhraMza ane jUnI gujarAtInI nisaraNIe UtaratAM vartamAnakALe paNa astitvamAM rahyAM. mULa prAkRta ane jUnI gujarAtI A prakAranAM kathAnakonI anukrame prAthamika ane tRtIya bhUmikA che. apabhraMza ke pachI gaurjara apabhraMza madhya bhUmikA che. prAthamika ane tRtIya bhUmikAnuM kathAsAhitya Aja sudhI keTaleka aMze jaLavAyuM che, paraMtu apabhraMzanI madhyakaDI ApaNA abhyAsa mATe lupta che, kemake apabhraMzamAM racAyelI moTA bhAganI kRtio surakSita rahI nathI. Ama chatAM prAkRta 'upadezapada' jevI prAkRtabhASAnI je kaMI kRtiyo bacI che, te "vasudeva-hiMDI' jema ja bRhatkathAkuLanAM kathAnakonI pUraka sAmagrI jevI che. 'upadezapada' zrI haribhadrasUrikRta prAkRta racanA che, temAM 1039 prAkRta gAthAo che. chellI be gAthAomAM grantharacanAno AdhAra ApI prayojanA ane racayitA tarIkenA potAnA nAmano ullekha karyo che. A kRtinI jUnAmAM jUnI tADapatrIya hastaprata maLe che te I. 1115mAM lakhAyelI che. A mahAgrantha para prathama TIkA I. 999mAM zrI vardhamAnasUrie ane te pachI I. 1394mAM zrI municandrasUrie sukhasaMbodhanI nAmaka TIkA lakhI che. emAM mULa prAkRtanI saMskRtamAM vyAkhyA karI moTAbhAganI kathAo prAkRta gAthAomAM ApI che. A TIkA mULa grantha sAthe 1450 zloka-pramANa temanA pitAnuM nAma ciMtayaka ane mAtAnuM nAma mahempiyA (jenuM mUlya mahA che te-moMghI) hatuM. 1. prA. upadeza pada mahAgranthano gUrjara anuvAda, saM. anuvAdaka AcArya hemasAgarasUri, I.sa. 1972, pR. 6
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 213 'upadezapada'no hetu manuSyabhavanI durlabhatA daza daSTAMto dvArA siddha karavAno che. A hetu caritArtha karavA mATe ahIM yattikI, vainacikI, kArmikI ane pAriNAmikI e cAra prakAranI buddhi daSTAMta ApIne samajAvavAno che. ahIM e nimitte je kathAo maLI che ane matiprakAranI carcA karI che teno AMzika abhyAsa prastuta karavAno che. buddhi zuM che ane tenAM kAryo zAM che? prakAra hoya to kevA keTalA che? vagerenI carcA Adhunika daSTie manovijJAnanA kAryakSetranI che. jeneTIksa, herIDiTI, sAyakolojI jevI vidyAzAkhAo ane saMbaMdhI zAstrono janma vikAsa 19-20mI sadIthI thayo che. e daSTie manovijJAnano eka zAstra tarIke janma ane vikAsa A sadImAM thayo ane e pachI magaja, saMvedanA, smRti, svapna, jAtIyatA ne anya sAhajika preraNAo ane tenI utkaTatA-uttejanA-vikRtio vagere vize ghaNuM navuM jANavA maLyuM. paraMtu A rIte manovijJAnano eka zAstra tarIke vikAsa thayo e pahelAM paNa mANasane, ucca saMvedanA ane samaja dharAvatA sarjakane, mananI gatividhi, zaktiazakitanuM jJAna to hatuM ja. enA aneka pragaTa purAvAo ApaNane sAhityamAMthI maLe che. Adhunika manovijJAna paNa aneka manosaMkala rahasyo mATe grIkanI 'mItha'no tema ja anya kathAono daSTAMtarUpe, kavacita nAmAbhidhAna mATe (oDipasa komleksa-udAharaNarUpe) upayoga paNa kare che. sAhitya aMte to, e AjanuM hoya ke gaI kAlanuM, mANasanA AMtara-bAhyane samajIne pranTa karavAnuM eka samartha mAdhyama che. AthI to koI paNa dezanA prAcIna-madhyakAlIna sAhityamAM, khAsa to purAkalya ane kathAomAM, mAnavamananAM UMDAM, sUkSma ane saMkula valaNonuM Alekhana maLe che. ene AdhAre ApaNe ema paNa kahI zakIe ke Adhunika manovijJAnanA vikAsa pachI ApaNe mAnavamananAM je aneka gUDha rahasyo ane valaNo jANI zakyAM chIe, enuM jJAna ApaNA pUrvajone paNa hatuM ja. nyUTane gurutvAkarSaNano niyama tAravyo e pahelAM paNa vastu uparathI nIce ja paDatI ne tenuM sarva sAdhAraNa janane paNa jJAna hatuM ja. nyUTane pariNAma pAchaLanAM kArya-kAraNane jANavAmAM-zodhavAmAM pahela karI. e rIte mAnavamananI paNa je kaMI gUDha zaktio ane azakitao che, te pAchaLanA kArya-kAraNanI zodha Adhunika manovijJAne karI che, paraMtu
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214. e badhuM kevaLa kalpanA, saMvedanAne AdhAre kathAkAro, kavio, kalAkAro jAgatA hatA ne enI lAkSaNikatA vArNavatA paNa hatA. vRtti keTalI sAhajika, adama, utkaTa che, enuM asAhajika zamana kevAM keTalA duSpariNAmo lAve che enAM aneka kathAnako, sarasvatI para moha pAmatA brahmA, bhIlaDIne meLavavA jhaMkhatA bhagavAna sadAziva jevI devakathAomAM tathA 'mahAbhArata' jevA mahAkAvyamAM sthaLa-sthaLe vipula pramANamAM maLe che. jenA pravAhanA kathAnakonI to e ja eka vizeSatA che. enuM kAraNa e che ke mokSa ke kevaLajJAnanI prAptinuM prayojana paNa aMte to koI paNa vyaktinA AMtaranI, enA cittanI UrdhvIkaraNanI ja prakriyA che. e rIte e vyaktie pote ja amuka nizcita mAnasika bhUmikA - Mons Rca mana:sthiti-sidhdhi karavAnI hoya che. ane e siddhi karavA jhaMkhanArane pahelAM to potAnI ja prakRtigata aneka icchAo, AkAMkSAo, daihika ane mAnasika jarUrato sAme ja yuddha mAMDavuM paDe che, satata ne AMtarika! AvuM karanAra aneka caDa-Utara pAra karIne chevaTe potAnA mana para potAnuM asita ane Iti zAsana siddha karI zake che. A avasthA prApta thAya ane chevaTe ene jAta sAthenA eka taraphanA satata yuddha ane bIjI taraphanA satata paricayane aMte potAnuM ja eka navuM, taddana juduM ja rUpa jovA maLatuM hoya che. AjanI paribhASAmAM kahIe to ene tyAre ja, svotkarSa ke AdhyAtmika anubhUti ane unnati daramiyAna, asaMprajJAta cittano sahaja anubhava thAya che ane tyAre ja e pote potAnA kharA rUpane, prAkRta svarUpane paNa jANe che. budha ane mahAvIranI karANA paNa A kArAge ja pragaTI ane navAM parimANa saMsiddhA thaI. A prakriyA ja aMte A sAdhanA-paMthanAM vrato, niyamo, dhAraNAo bAMdhIne navA ja paMthanA prayANanuM nimitta banI. Ama potAnA ja vikAsanI, unnatinI mathAmaNe AMtaradarzana karAvyuM to bIjI tarapha moha ane vyAmohanAM kAraNo ane vAraNonI jANe ene mohanI ane saMsAranI kSaNikatA ane nazvaratA vize upadeza deto karyo. A banne paristhitine aMte ja kathAmAM mananAM gUDha valaNo ane rahasyono praveza thayo ane kathAe sAdhakane bAdhaka banatA vyAmohathI mukta kare evAM manovaijJAnika sAravAra jevAM valaNo apanAvyAM. cAturya to kathAono prANa che. dhUrta, cora, kAmI ityAdi paristhitinA
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 amRta mahotsava smRti graMtha sAmAMthI mukta thavA buddhine kAme lagADe emAMthI dhUrtakathA, cothA, kAmakathA vagere janma. maMtrI rAjAne ane rAjyane ApattimAMthI rakSavA, koI kUTa praznano ukela lAvI sAco nyAya karavA, buddhi kare emAMthI maMtrI-cAturyanAM sthAnako janma. Ama, cAturyanAM kathAnako ane tenI rocakatA ne raMjakatA e ja mukhya ka noMdhapAtra nathI, upadezapada' mAM je cAturyakathAo che. tamAM te prakAranA cAturyamAM kayA prakAranI badi bhAga bhajave che, te darzAvyuM che. te A kathAnakonI vizeSatA che. buddhinA pAga prakAra hoya che e ApaNe jANIe chIe ane sAmAnya buddhi' (kaumanasensa) evo prayoga karIe chIe e ja sUcave che ke ApaNe sAmAnya buddhi ane asAmAnya buddhi evA be bheda pramAgIe chIe. e sAthe ja tarata buddhi - prejhansa oNpha mAinDa - paNa koI judI zakti che. atyaMta buddhizALI ne koIpaNa 2 praznanuM nirAkanA karI zakanAre tarata sAmAnya evA praznanuM nirAkaraNa nathI karI zakatA ke cAturyathI bolIne chaTakI janAro ke vAkyo bolIne bhalabhalAne bAMdhanAra ke AMkanAro vicArapUrvaka karavAnA nirNayamAM pAvaradho na hoya evuM paNa bane che. nyUTana jevA mahAvaMjJAnika nathI samajI zakato ke mArA kANAmAMthI mATI bilADI jaI zakaze, sAthe ja e kANAMmAMthI nAnI te jai zakaze; paNa suthAra samajI zake che. tema chatAM suthAra pAta evI ghaNI bAbato nathI samajAto je kevaLa nyUTana ja samajI zake. nAyanA, vartananA, buddhinI sAthe saMkaLAyelA che bheda che, te upadezapada'nA prakAranAM kathAnakomAM ane ane sacoTa rIte darzAvavAmAM AvyA che. 'upadezapada'nuM saMkalana-Ayojana AgaLa darzAvyuM che te pramANe manuSyabhavanI durlabhatA sadaSTAMta samajAvI budinA cAra prakAro samajAvavAnuM che. A hetu siddha karavAnuM mAdhyama ahIM daSTAMtarUpa thAnako che ne pariNAme buddhinA cAra prakArone lagatAM ra9 +18+1+283 kathAnako saMkaLAyAM che, je 11mI sadImAM saMpAdita thayelI somadevanI kathAsaritsAgara'nI racanA pahelAnAM che. niryukti ane cUrNAnAM kathAnako sahaje cothI chaThThI sadI sudhI pAchaLa laI jaI zakAya. A rIte ochAmAM ochuM cothI-pAMcamI sadIthI zaru karIne te cheka dazamI sadI sudhInA sAtaso-AThaso varSanA gALAmAM je kathAnako che, te A prakAranI prAkRta kathAsaMpAdananI kRtiomAM ane agIyAramI
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 upadeza-pada'nAM buddhicAturyanAM kathAnako sadI sudhInAM kathAnako somadevaviracita-saMpAdita kathAsaritsAgara'mAM sacavAyAM che. rAmakathA, kRSNakathA ane mahAbhAratakathAnI jema saMskRta bhASAmAM brAhmAgadhArAnI paraMparA cAlI, pAlibhASAmAM boLadhArAnI paraMparA cAlI ane prAkRta bhASAmAM jenadhArAnI paraMparA cAlI, tema udayana-vAsavadattA jevI kathAo ane maMtrIcAtu tathA anya prakAranI kathAonI paNa samAna paraMparA A traNe bhASAo ane dhArAomAM che. e daSTie paNa bhAratIya kathAsAhityanI sarvasAmAnya kathAsAhityanI paraMparAnuM vAstavika citra meLavavuM hoya to te mATe jarUrI evo pratyeka mahatvanI kathAnI traNa dhArAono sAmyamUlaka abhyAsa upayogI bane tema che. jainadhArAnA AgamAdi sAhitya ane udezapada jevA kathAsaMgraho bhAratIya kathAsAhityamAM pracalita kathAnakonA samayanirNaya mATe paNa UMcuM abhyAsamUlya dharAve che, kemake, jenadhArAmAM hastapratanI jALavaNInuM vikasita ne pramANamAM vaijJAnika samajasUjhabharyuM vyavasthAtaMtra goThavAyeluM hoI hastapratane AdhAre pAga kaI kathA keTalI prAcIna che teno aMdAja bAMdhI zakAya che. e rIte A prAkRtikathAo ApaNA prAcIna-madhyakAlIna itihAsanA aMdhArAne paNa ogALavAmAM yatkiMcit upayogI banI zake che ane vividha khela, ramata, rajUAtanI kalAo, vanaspati, auSadho, pradezanAma, jAtio, yaMtro, vAdyo vagerenA vividha saMdarbhanA ullekhone AdhAre vahI gayelA kALanA bhAratIya samAjanuM citra AMkavAmAM paNa abhyAsIne akhUTa sAmagrI pUrI pADe che. te tarapha paNa ApaNuM lakSa pramANamAM ghaNuM ochuM ke nahIMvata. gayuM che. 'upadezapada'mAM je cAra prakAranI buddhi darzAvI che temAM prathama prakAra tyAtinI buddhi che. e buddhinA prakAranuM vivaraNa ane lakSaNa darzAvatAM jaNAvAyuM che; "pahelAM kadI na joyela, na sAMbhaLela, na vicArela padArthane te ja kSaNe sAcosAca jANanAra avyAhata phalano yoga karAvI ApanAra buddhi, te tyAtikI buddhi kahevAya." A lakSaNa para vivaraNa karatAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke je padArtha agAu kayAreya joyo na hoya temAM chatAM evA adaSTa padArthane jotAM ja enI utpattine buddhinI je zakti 2. ejana pR. 63
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha pAme ne ene AdhAre na jANela, jayela, anubhavelanuM jJAna prApta thAya te yAtikI buddhi. padArtha ke paristhiti utpanna thavAnA mULa kAraNane jANI, tenuM nivAraNa karanArI buddhinA nidarzanarUpe 17 kathAnako ApyAM che. ahIM naTaputra bharatarohakanI buddhi-cAturyanI hAramALA dharAvatI rocaka kathA maLe che. naTa bharatano putra rohaka aparamAtA eno tiraskAra na kare tenA mATe mAtAnA cAritra para pitAne zaMkA thAya, evI paristhiti utpanna karI pote ja pitAnA mananI zaMkA caturAIthI nirmULa kare che. gharamAM koI parapuruSane Avato-jato joyAnuM te pitAne kahe che. bhAratanA manamAM patnInA zIla vize zaMkA janme che. apara mAtA rohakane A paristhitimAMthI mukta karAve to sArA vartananI khAtarI Ape che. AthI rohaka pitAne potAno paDachAyo darzAvIne kahe che ke e puruSane gharamAM pravezato, bahAra jato jue che. bharatane tyAre thAya che ke eka mUrkhatAbharI bALakanI vAtane dhyAnamAM laI patnIne zaMkAnI najare joI te bhUla karI. zaMkA nirmaLa thatAM te pastAya che. ahIM joI zakAya che ke paristhiti sarjavAnA mULamAM ane tenA nivAraNamAM e paristhitinI utpattino vicAra karIne ja buddhithI bAjI goThavAI che. sneha dUra karavo hoya to zaMkAne lAvavI joIe, ema paristhitinI utpattinuM mULabhUta kAraNa jANI rohaka pitAnA manamAM aparamAtAnA-cAritra vize zaMkAnuM bIja rope che ne pachI e ja mULa kAraNane, zaMkAnI utpattinA kAraNane dUra karIne , te tyAtikI buddhinA AdhAre pharI pote icche che evI paristhitinuM nirmANa karI zake che. A pachI A kathAmAM rohakanA buddhicAturyanAM kathAnakonI je hAramALA che, temAM paNa paristhitinI utpattinI samaja nizcita pariNAma siddha karavAmAM sahAyaka bane che. rAjA jitazatru gAma bahAranI vizALa zilA nIce taMbha mUkIne maMDapa taiyAra karavAnI azakya lAgatI mAgaNI kare che. rohaka nIcenI jamIna khodAvI saMbha mUkAvI, zilAne badhI bAjuno AdhAra maLI rahetAM nIcenI dhULa kaDhAvI vizALa zilAmaMDapa racIne azakyane zakya banAve che. rAjA gADarane mokalI tenA vajanamAM paMdara divasa daramiyAna na vadhAro thAya na ghaTADo thAya, evI zarata mUke che. rohaka gheTAne lIluM-kUNuM ghAsa Ape che jethI vajana vadhe paraMtu sAthe ja gheTAMnI najara sAme
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'upadeza-padInAM buddhicAturyanAM kathAnako vAgha bAMdhe che. jethI caDeluM lohI Utare! rAjA kUkaDAne bIjA kUkaDA vagara yuddha karAvavAnuM jaNAve che, tyAre roka kaDA sAme arIso mUke che. je sAdhananA mApe tela mapAya te sAdhananA mApe ja tenuM tela levAmAM Ave, chatAM A mApathI lenAra gAya nahIM-rAjAnI A zarata paNa rohaka arIso dharIne tenA mApathI tela laI, te ja pramANe tela ApyAno ukela ajamAve che. rAjA retInAM doraDAM maMgAve che, to rohaka kahevaDAve che, namUno mokalo to tevAM doraDAM banAvI ApIe! rAjA maraNAsanna hAthIne mokalI kahevaDAve che ke hAthInA sAcA samAcAra mokalavA paraMtu mRtyu pAmyo che evA samAcAra na mokalavA. hAthI mRtyu pAme che tyAre rohaka hAthI UThato, besato, khAto, pIto joto nathI ema kahI zarata pUrI kare che. rAjA gAmanA kUvAne nagaramAM mokalavAnuM jaNAvatAM rohaka jaNAve che ke ene laI javA kUIne mokale te kUvo pAchaLa cAlyo Avaze. rAjA gAmanI pazcime vanakhaMDa che tene pUrva dizAmAM lAvavAnuM kahetA rohaka gAmane pazcima dizAmAM vasAvI vanakhaMDane pUrva dizAmAM lAvavAnI zarata pUrI kare che. jA agni ke sUryanI garamI vagara khIra rAMdhavA jaNAve che tyAre rohaka chAga-kacarAnA DhagalAnI vacce ghare mUkI tenI ugatAthI khIra rAMdhIne mokale che. rAjA jitazatru rohakane ujjayinI bolAve che paraMtu zarata kare che ke keDI para na cAlavuM ke rastA bahAra na cAlavuM, aMdhAriyA ke ajavALiyAmAM na cAlavuM, rAtre ke divase na nIkaLavuM, chAMye ke taDake na cAlavuM, sUryanA zApa ke AkAzamAM chatra dhAraNa karIne na cAlavuM, vAhanano upayoga na karavo ne pagapALA pravAsa na karavo, snAna karIne ke malina deha na AvavuM, Ano ukela kADhIne rohaka amAvAsyA je kubaga ane zuklapakSanI saMdhi che tyAre divasarAtanA saMdhi samaye-saMdhyAkALa-gADAnA cIlA vaccenA mArga para gheTA para besIne cArAgInuM chatra banAvI, hAthapaga dhoI rAjadvAre pravezyo. A rIte A rocaka kathI AgaLa cAle che ne temAM rAjA ane saMvAhaka tathA rAjA ane maMtrIne cAturyanAM kathAnako saMkaLAya che. rAjA ane saMvAhakanAM kathAnaka hakakathA sAthe sAMkaLyAM che. paraMtu te anya kuLa-mULanAM che ane maMtrI-cAturya kathAnaka sAthe baMdhabese tevAM nathI. koI maMtrI, kathAmAM
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 219 paNa, rAjAnA paga dAbavAnuM kAma na kare, bharatarAhaka maMtrI che. rAjAne UMgha Ave tyAM sudhI saMvAhaka paga dAbe paraMtu, enA bAlakA ravabhAvane kAraNe mUMgo rahI na zake ne vAtavAtamAM evo prazna uThAve ke rAjAne paNa enA praznano ukela na sUjhe ne rAjAnI UMgha UDI jAya. saMvAhaka AthI salavAya. enA mATe to rAjAne UMgha na Ave tyAM sudhI paga dAthe rAkhavAnI kaMTALAjanaka pharaja. AthI chUTakAro meLavavA saMvAhaka pote ja praznanuM nirAkaraNa zodhe ne ethI rAjAnuM citta paNa ukela svIkArI vicAratuM aTake ane rAjAne pharI UMgha AvavA lAge tyAre adakapAMsaLiyA ne bolakA saMvAhakane pharI koI navI zaMkA jAge ne e zaMkA te rAjA samakSa pragaTa kare, rAjAne pANa thAya mALuM AvuM kema? rAjAne eno javAba na maLe te praznano kIDo cittamAM saLavaLe ne rAjAnI UMgha pharI harAma thAya tyAre salavAI paDelo saMvAhaka pote ja koI rAjAne gaLe Utare evuM kAraNa zodhI kADhe ne rAjAnuM citta pharI zAMta thAya. A paristhiti ja, A jUthanAM kathAnakone paraspara sAMkaLe che. vitALa pacIzI'mAM praznagarbha kathAnako sAMkaLavAnI je kathAnakanA mALakhA, bhUmikAne AdhArataMtumAM anukULatA che, te prakAranI ja anukULatA ahIM che. A kuLanAM kathAnako cheka Aja sudhInI lokakathAomAM saMkaLAtAM AvyAM che : bApune paga dAbanAro pUche - AvaDo moTo Abha ne thAMbhalA vagara zIM rahe? ne javAba na maLatAM bApu kahe - tuM ja ke'. ne enuM nivAraNa thAya ne bApa UMdhavAnA thAya ke paga dAbanAro pUche - bApu, dariye Aga lAge to mAchalAM kI jAya ? javAba na sUjhe tyAre bApu kahe - tuM ja ke'. ne dAbanAro kahe - jhADave caDI jAya. bApu kahe - kharuM! Aje paNa vividha sthaLe kahevAtI lokakathAnAM mULa prAkRta upadeza padanA A rohAnI kathAmAM maLe che te puravAra kare che keTalAM prAcIna che ! A daSTie paNa A kathAnako mahattvanAM che. ahIM rAjA ane rohaka vizenI vAtamAM je praznottara che, rAjA pUche - zuM vicArato hato? ne tyAre rohaka kahe - vicArato hato, te Aja sudhI kahevAtI bApu ane paga dAbanAranI lokakathAmAM paNa maLe che - bApu kahe - kI karo ? to dAbanAro kahe - visAra karAM. bApu pUche : vicAra kI karAM? to dAbanAro kahe - bApu AvaDo
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 upadeza-pada'nAM buddhicAturyanAM kathAno moTo he ne Abha te thAMbhalA vagara zI rahe? ahIM rohakanI kathAmAM bakarIonI lIMDI goLa kema che, pIpaLAnuM pAna ane tene cheDAmAM lAMbu koNa, khisakolInA zarIra para kALA TapakAM vadhAre hoya che ke sapheda vagere prazno che. chello je rohakano javAba che te dhAradAra che. rAjA rohane chaDIthI godAvIne prazno pUche che. rAta sArI evI vahI gaI che ne rohaka UMghamAM che tyAre rAjA chaDIthI godAvI pUche che - zuM vicAre che? rohaka parakhAve che - vicAruM chuM tamAre bApa keTalA che? rAja ene potAnA pitA vize pUchatAM rohaka kahe che - rAjAne rAjA, kubera, caMDAla, dhobI ane vIMchI ema pAMca bApa che. bharatazilAmAM A rIte bharatarohakanA cAturyanAM kathAnako saMkaLAyAM che te pachI zaratanAM kathAnako che, emAM kAkaDIvALA ane dhUrtanI kathA che. dhUrta gAmaDiyA sAthe zarata karI ke e gADAmAM bharelI badhI kAkaDI khAI jAya to ene gAmaDiyAe nagaranA daravAjAmAMthI nIkaLI na zake evo lADu Apavo. dhUrte badhI kAkaDIne baTakAM bharI choDI dIdhI. kharIdavA AvanAre eka pachI eka kAkaDI uThAvI 'A khAdhelI che" kahI na kharIdI. te kahyuM jo meM badhI kAkaDI khAdhelI che." have mane daravAjAmAMthI na nIkaLe tevo lADu Apa." eka jugArInA kahevAthI gAmaDiyAe kaMdoI pAsethI lADa kharIdIne daravAjAmAM mUkyo ne kahyuM, "bhAI daravAjAmAMthI bahAra nIkaLa." ne pachI gAmaDiyAe dhUrtane kahyuM "le bhAI, jo A lADu daravAjAmAMthI bahAra nIkaLI zakato nathI. zarata pramANe laI le." A pachI vRkSAranA kathAnakamAM TopIvALA ane vAMdarAnI je pracalita kathA che tenuM pUrvarUpa maLe che. rAjA zreNika khAlI kUvAmAM taLiye paDelI vIMTIne kAMThA para rahIne hAthathI levAnI zarata kare che. abhayakumAra te vIMTI para chANa nAkhI, ghAsane saLagato pULo nAkhI chANane chANAmAM pheravI, kuvAmAM pANI bharAvI te para taratA chANAne hAthe karI nIce coMTI rahelI vIMTIne zarata pramANe hAtha kare che, te kathAnaka kUpAramAM sAMkaLyuM che. A nimitte abhyamaMtrInA cAturyanAM vividha kathAnako sAMkaLyAM che. paTAramAM eka vastra para be jAganA mAlikInA dAvAno nyAyAdhIza, te vastramAM rahelA vALane AdhAre sAcA mAlikane zodhI nyAya kare che, te kathAnaka
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ athata mahotsava smRti graMtha 221 che. zauca karatAM kAcaMDAne guma thayelo jotAM e kAcaMDo maLavAre thaI peTamAM pesI gayo che evI zaMkAthI piDAtA vaNikane vaidya lAkSArasathI raMgelo eka kacaDo ghaDAmAM nAkhI recathI jhADA karAvI zaMkAmukta kare che te kathAnaka sahyAdvAramAM ApyuM che. kAkalAramAM A nagaramAM kAgaDA keTalA-evI birabalasaMkhyAnuM pUrvaja kathAnaka che. saMkhyAmAM vRddhi thAya to navA bahAragAmanA AvyA, ghaTADo thAya to bahAragAma cAlyA gayA evo caturAIbharyo ukela kAkAranA kathAnakamAM che. uccAravAramAM eka strI para be puruSa dAvo karatA hoya ne strI patine choDI dhUrtane pati tarIke svIkAravA utsuka hoya tevI paristhitinA nAyanuM cAturya che. traNene reca ApI je benA maLanA raMgAdimAM samAnatA che te samAna khorAka sAthe khAdhelo evAM vAstavika patipatnI che, evo nAya toLavAmAM Avyo che. A kathAnakanI paNa lAMbI paraMparA che. gajadvAramAM nAvane AdhAre hAthIne toLavAnI yuktinuM kathAnaka che. dhayANadvAramAM rANIne vAchUTa karatI sAMbhaLI gayelA mazkarAnI vAta che. potAnI AbarU DhAMkavA rANIe mazkarAne dezavaTo Apyo. e joDAno hAra laI rANInI vidAya levA gayo. rANIe kAraNa pUchatAM bolyo "tamArI kIrtinI prasiddhi mATe dezavideza pharavA joDA to joIene ?' rANI samajI gaI ke A dezavaTo pAmaze to badhe ja AbarUnA dhajAgarA bAMdhaze. AthI rANIe sajA rada karAvI. staMbhadvAramAM taLAvamAM UtaryAvagara pANI vaccenA thAMbhalAne dorIthI bAMdhavAnI yukitanuM kathAnaka che. sullakAramAM AjanI daSTie sucino bhaMga lAge evuM kathAnaka che. A rIte mArgadvAramAM strIcaritranuM kathAnaka maLe che. strIdvAra paNa evuM ja kathAnaka Ape che. buddhino bIjo prakAra vanacikI jagAvyo che ane tenAM lakSaNa ane vivaraNamAM darzAvyuM che du:khe pAra pADI zakAya tevuM bhArI kArya pAra pADavA samartha, lokarUDhithI dharma, artha ane kAmane upArjananA upAya batAvanAra sUtra ane tenI vyAkhyA rUpa artha eTale vicAra athavA sAra tene grahaNa karanArI buddhi, A loka ane paralokanA phaLane ApanArI, vinayathI utpanna thayelI evI te, vaMcikI buddhi kahevAya.' ahIM 'vinaya'no artha Power to judge che. ane temAM mAtra kanehanI vAta nathI paraMtu sAmarthano svIkAra che. 3. eja na. pR. 64
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'upadeza-padInAM buddhicAturyanAM kathAno je kArya du:kha bhogavI-uThAvI pAra pADI zakAya te kArya A prakAranI budi pAra pADe che. A buddhinAM udAharaNarUpa nimitta, arthazAstra, lekhana, gaNita, pa, azva, gardabha, lakSaNa, grathi, auSadha, gaNikA, rathikA, zItasADI, chAparAthI gaLatuM jaLa, gAya-baLada-ghoDa-vRkSAdithI patana ema 14 udAharaNo ApIne vanacikI buddhi eTale zuM te spaSTa karyuM che. A daSTAMtothI spaSTa thAya che ke je bAbata mAgasa sAmI vyaktinI pAsethI manadhAryuM kArya siddha karI zake che te vyaktinI buddhi vinAyakI prakAranI che. zAstrAdinI paripakava ane sAcI samaja je dharAve che te buddhi paNa vanayikI prakAranI che. nimitta-vAramAM sidhdhaputranA be ziNonuM kathAnaka che. vanamAM nIkaLelA A be zikhomAMthI eka zikha vinacikI buddhine kAraNe padArthanA nirIkSaNane AdhAre anumAna karI zake che ke nIce paDelAM padacihana hAthaNInAM che, te kALI che, tenA para ArUDha vyaktimAM eka nara ane eka nArI che, nArI che te pUrA mAsano garbha dhAraNa karavAvALI che ane tene putra thaze. "vasudeva-hiMDI'mAM gaMdharvadattA-laMbhakamAM AvatI cArudattanI AtmakathAmAM A prakAranuM kathAnaka maLe che. bAhya padArthonI paristhitinuM nirIkSaNa karIne banelI ghaTanAnA tANAvANA meLavavA, AjanI ApaNI rahasyakathAnuM mukha lakSAga che. prAcIna-madhyakAlIna kathAsAhityamAM paNa A prakAranI kathAo astitvamAM hatI ane e prakArane 'maNikulyA" tarIke oLakhAvavAmAM Avyo arthazAstradvAramAM kalpaka maMtrInuM daSTAMta ApyuM che, teno saMbaMdha zreNika, udAyI, naMda vagere rAjAo ane tenA maMtrI kalpaka, zrIyaka, zakaTAla vagere sAthe che. rAjA zatAnIka, mRgAvatI vagerenI kathA pAga A pAtro sAthe saMkaLAI che. kathAsaritsAgara'mAM zatAnIka, mRgAvatI, udayana, vararuci vagerenI ja kathAo che tenAM janIkRta prAkRta bhASAntaragata kathAntaro ahIM maLe che, te A kathAonA sAmyamUlaka abhyAsanI upayogI sAmagrI pUrI pADe che. lekhadhAramAM ramatiyALa rAjakumArone bhaNAvavA mATe guru rAjakumAronI, 4. vasudeva hiMdI bhASAtara DaoN. bhogIlAla sAMDesarA, bIjI AvRti, pR. 215, 217. 5. madhyakAlIna gujarAtI kathAsAhitya, hasu yAjJIka, 1988. pR. 22.
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 amRta mahotsava smRti graMtha sAthe ja mATInAM ramakaDAM banAvavA besI jAya che ane lipinA aAronA AkAranAM mATInAM ramakaDAM banAvI akSaradAna Ape che. AcAryanI A buddhine vanacikI buddhi gaNAvI che. ahIM paNa joI zakIe chIe ke sAmI vyakti pAse kunehathI dhAryuM kAma kaDhAvavuM te vainAyikI buddhinuM kArya che. ahIM monTesorI paddhatinAM mULa bhAratamAM dazamI sadImAM javA hoya to joI zakAya. khUba dhanavAna banelA AcAryanuM rAjA kATaluM kADhavAno kAraso racI jamavA bolAve che, tyAre rAjakumAro dhotiyuM sUkuM hovA chatAM bhInuM che kahI, DAbIbAju kaLaza UMdho karI AvanAra bhayathI gurune cetave che. emAM paNa vanacikI buddhi darzAvI che. rAjA AkarI kara prajAnA mAthe jhIka che tyAre adhikArI sonAnA bhAva be-trAga gAgA vadhavAnA hoI sonAnA rUpamAM thoDuM sonuM laI, bhAvavadhyA pachI te sonuM vecIne rAjanA karanI rakama jamA kare che. AthI rAjAnI AjJAno bhaMga thato nathI e sAthe ja prajA paranA karaboja pAga haLavo thAya che. A kathA gaNitavAra Ape che. Ama vividha kathAnakonA je mukhya ghaTako che, pAtro che. tene AdhAre A prakAranAM kathAnakonAM vAranAM nimitta, artha, lekha vagere nAmAbhidhAna thayAM che ne e anuSage cAturyanAM kathAnako saMpAdita thayAM che. - buddhino trIjo prakAra ne kArmikI buddhi, enAM lakSaNa ane vivaraNamAM darzAvyuM che ke je kAma karavA dhAryuM hoya e kAmano barAbara abhyAsa karIne aMte kAryasiddhi maLe na ethI sAruM karyuM evI prazaMsA maLe te kArmikI buddhi kahevAya. AnA udAharaNarUpa sonI, khaDUta, sAlavI, pInAra, motI povanAra, dhI umaranAra, naranAra, tuganAra, suthAra, kaMdoI, kumAra, citrakAra ema 12 daSTAMto ApavAmAM AvyAM che. ekana eka kAma vAraMvAra karavAthI, arthAta abhyAsathI mANasamAM cokakasa kAma karavAnI buddhizakti pragaTe che, siddha thAya che. A prakAranI kArya karavAnI zakti che jemAMthI maLe che te cittazaktine ahIM kArmikI buddhi tarIke oLakhAvI che. A prakAranAM daSTAMta, chANAvaTa ane vivarAga hoya paraMtu eTalA pramANamAM kathAnako ne hoya e samajI zakAya evuM che. ahIM kayA prakAranA kArIgaramAM kevI kevI kArya niSpanna karavAnI zakti hoya che te darzAvyuM che te sAthe eka coranI rocaka kathA paNa ApI che. core dhanikanA ghare A patranA patrAkAravA
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 upadeza-padInAM buddhicAturyanAM kathAnako khAtara pADyuM ne dhana corI gayo. savAre e ja cora banIThanI loko enA khAtara vize zuM kahe che, te jijJAsAe Avyo. koIke prasaMzA karI, 'prAgasaMkaTanI vacce paNa core kevI sarasa AkRtimAM khAtara pADavuM?' A sAMbhaLI cora khuza thayo. paraMtu eka kheDUta bolyo - 'corano te rojano dhiMdho che, emAM AvuM kare tenI zI navAI?' cora gusse thayo ne kheDUtanI pAchaLa jaI gaLacI pakaDI ne mArI nAkhavAnI dhamakI ApI gusse thavAnuM kAraNa jaNAvyuM. kheDUta kahe "Ubho rahe ne mane chUTo kara. mArI vAtanI khAtarI karAvuM." core chUTo karyo. kheDUte nIce pacheDI pAtharI ne hAthamAM dANAnI mUThI bharI bolyo tuM AMgaLI mUke tyAM dANedANo pADI batAvuM." cora pacheDI para judI judI jagyAe AMgaLI mUkI. kheDUte core mUkelIAMgaLInI jagyA para ja UbhA UbhA hAthanI mUThIthI dANA pADI dekhADyA. cora samajI gayo ke rojiMdA kAryanA abhyAsathI mANase bIjAne Azcarya pamADe tevuM kArya paNa karI zake che, ane core kheDUtane choDI dIdho. cothI buddhi te pAriNAmikI. A prakAranuM anumAna, hetu ane dAnathI sAdhya padArthane siddha karanArI buddhi tarIke oLakhAvyo che. ahIM nizcita hetuthI koI eka nizcita pariNAma siddha karavAnuM hoya che ne te mATe buddhinI je zakita prayojAya che tene pariNAmikI kahI che. e vayanI paripakvatAthI Ave che, e abhudaya kare che, mokSanuM kAraNa paNa bane che. jema jema vaya vadhe, anubhava vadhe tema tema A zaktimAM paNa vRddhi " thAya che. A buddhinA prakArane spaSTa karavA mATe amyukumAra, kASThazreSThI, kSullakakumAra, puSpavatIdevI, uditodaya rAjA, naMdiSeNa sAdhu, dhanadatta, zrAvaka, amAtya, zamaka, amAtyaputra, cANakya, sthUlabhadra, nAsikayano vepArI, suMdarI-naMda, vajasvAmI, devadattA, carANaghAla, banAvaTI AmaLuM, maNi, sarpa, khaDraga ane stUpendra ema 22 daSTAMta ApyAM che. nizcita pariNAma siddha karavuM eno eka artha che game tevI bhISaNa ane azakya lAge tevI pratijJA lIdhI hoya ke vacana ApyuM hoya to te daDhatA, vIratA ane dhIratA sAthe siddha karavuM. A vAta abhayakumAranI kathA dvArA sarasa rIte samajAvI che. kathAnakanI daSTie ane cAturyakathA tarIke to A kathA AkarSaka che ja, uparAMta caMDapradyota, udayana ane vAsavadattAnI
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 amRta mahotsava smRti graMtha bhAratIya kathAsAhityanI je abhutarasika kathA che tenA mULa saMskRtamAM maLatI kathAnA kathAnakanI sAthe prAkRtamAM maLatuM kathAnaka sarakhAvavA jevuM che. udayana ane vAsavadattAnI kathAnuM je mULa mALakhuM che te to ahIM jaLavAyuM ja che, uparAMta udayana vAsavadattAnuM haraNa karI jAya che tyAre hAthIne rokI rAkhavAnI yuktirUpe udayana hAthaNInA mUtrathI bharelA ghaDAo jUdI dizAmAM pheMkI hAthIne khoTe raste dorI pAchaLa Avato rokavAnI je yukti kare che te kathArasanI dRSTie rocaka ane vAstavika che. AvAM ghaTakothI prAkRtinI kathA khAsa abhyAsa mAgI le che. ahIM kendramAM to che abhayakumAra ane enI keda, cAra vacana ane caMDapradyotane enA ja nagaramAM enAM ja nAmanA ullekha sAthe mAratA mAratA laI javAnI abhayakumAranI pratijJA. A azakya lAgatI pratijJA paNa cAturyathI abhayakumAra pUrNa kare che ne aMte zreNika pAse keda karAvelA pradyotane jIvato javA daIne pAriAgAmikI buddhinuM je khAsa lakSaNa, umadA ane pAramArthika hetu mATe siddha thatuM pariNAma, paNa ahIM jaLavAya che. cANakyadvAranI kathAmAM naMda, caMdragupta ane cANakyanI je kathA che te paNa saMskRta pravAhanI kathA sAthe sarakhAvI abhyAsa karavA yogya che. ahIM puSyacula ane puSyaculA bhAI-bahena che ane temanAM lagna thAya che te kathAnaka paNa Rgyeda yama-yamI-saMvAda sAthe vicAravA jevuM che. Ama ahIM prAkRta srotamAM, khAsa to 'upadezapada'mAM je cAturyanAM kathAnako maLe che, te buddhinA kArya ane prakArane samajavAnA eka prayAsa tarIke jatAM e spaSTa thAya che ke manovijJAna zAstra tarIke to Adhunika kALe astitvamAM AvyuM, paraMtu e zAstrathI saMbaMdhita evI keTalIka jANakArI prAcInakALe paNa astitvamAM hatI ane evI keTalIye kathAo che je che prAcIna-madhyakALanI, paraMtu jemAM mAnavamananI saMkulatA saMdarbhamAM je kahevAyuM che te, e kALe paNa joI zakAyuM che ke, Aje ApaNane Azcaryacakita kare evuM che kuTTanImata" ahIM saheje smarI zakAya. enuM Akalana paNa 6. kathAnI vigata mATe juo upadezapadano gujarAtI anuvAda. pR. 125 thI 134 athavA gujarAta rAjya pAThayapustaka maMDaLanI bAlasAhitya 15 zreNImAM 'abhayakumAra'. le. DaoN. hasu yAjJika.
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadeza-pada'nAM buddhicAturyanAM kathAnako manovaijJAnika bhUmikA para thayuM che. vArAMganA pAse janAra puruSa potAnAM vaDIlo, patnI, putra-putrIo ane AkhA samAjanI sAme thaIne jAya che. AvuM kare che te kevaLa eka nAvInyajanya AkarSaNane kAraNe ne koI eka-be . prasaMge AvAM AvAM baLo ke vinonI sAme thaIne paNa strIe, vArAMganAe, koI puruSane kAyama mATe potAno banAvI rAkhavo hoya to eNe e puruSane khAtarI karAvavI joIe, pratIti karAvavI joIe ke ene vArAMganA jeTalI utkaTatAthI cAle che, eTaluM jagatamAM bIju koI cAhatuM nathI! A zikhAmaNa Ape chekuTTanI, navI vArAMganAne-je koI eka premIne, satata premIne jhaMkhe che tene! ne e mATe yuvAna vArAMganAe zuM zuM karavuM paDe enuM vyavasthita manovaijJAnika bhUmikAnuM jJAna Ape che kuTTanI ne e ja to che 'TTanI matama!' Ama prAcIna kathAsAhityamAM vAta hoya rAganI ke pachI vairAgyanI, eno pAyo cANAyo hoya che, manovaijJAnika dhAraNAo para, paraMtu e daSTie ApaNe ApaNA sAhityane joyuM-tapAsyuM ja nathI, ethI ahIM e dizAno eka alpa prayAsa prastuta karyo che. *
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 227 30. triSaSTizalAkAparaSayarata : eka abhyAsa - cImanalAla ema. zAha, "kalAdhara' hemacaMdrAcArya gujarAtanA jJAna ane vidyAnA kSetranA tejasvI zRMga hatA. e samaye mAtra gujarAtamAM ja nahi samagra bhAratavarSamAM temanA jevA saMkalpasiddha, karmaTha ane pratibhAzALI vidyApuruSanI joDa ' maLavI muzkela hatI. kavitA, vyAkaraNa, nyAya, chaMda, alaMkAra, itihAsa, sAhitya, purANa, koza, yoga, adhyAtma, tyAga, tapa, japa, dhyAna, saMyama, sadAcAra, rAjakalyANa, lokakalyANa janaka evA zrI hemacaMdrAcArye potAnA corAzI varSanA sudIrdha jIvana daramiyAna vipula sAhityanuM sarjana karyuM hatuM. teonI kRtio mukhyatve saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAomAM che. Aje temanI eka suprasiddha kRti 'triSaSTizalAkApuruSacarita'no paricaya karAvavAnuM saubhAgya mane prApta thayuM che teno AnaMda che. triSaSTizalAkApuruSa carita' 360 thI vadhu zlokomAM saMskRta bhASAmAM lakhAyela mahAkAvya graMtha che. A mahAsAgara samAna vizAla graMthanI racanA zrI hemacaMdrAcArye temanI uttarAvasthAmAM karI hatI. mahAbhArata ane purANonI barobarI karI zake tevA A mahAna graMthamAM zrI. hemacaMdrAcAryanI amRta samI vANInuM gaurava ane madhuratA vAkya vAko anubhavI zakAya che. triSaSTizalAkApurUSacarita' eTale 63 zalAkA puruSonA caritra. jainadharmanI mAnyatA pramANe je mahApuruSonA mola viSe koI saMdeha nathI evI prabhAvaka vibhUtione zalAkApuruSa tarIke oLakhavAmAM Ave che. A mahAgraMthamAM bhagavAna RSabhadevathI mahAvIra svAmI
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 triSaSTizalAkApuruSacarita : eka abhyAsa cakravartIo; rAma, kRSaNa vagere nava vAsudeva, lakSmaNa, baLabhadra vagere nava baLadeva; rAvaNa, jarAsaMgha vagere nava prativAsudeva, ema maLIne kula 63 zalAkA puruSonAM caritra AlekhavAmAM AvyAM che. A mahAkAvyanI racanA dasa parvomAM karavAmAM AvI che. pahelA parvamAM prathama tIrthakara zrI RSabhadeva ane teonA putra cakravartI bharatanuM caritra AlekhAyeluM che. bIjA parvamAM zrI ajitanAtha tathA cakravartI sagara e baMne mahApuruSonAM caritra che. trIjA parvamAM zrI saMbhavanAtha, abhinaMdana, sumatinAtha, padmaprabhu, supArzvanAtha, caMdraprabhu, suvidhinAtha ane zItalanAtha ema ATha tIrthakaronAM caritra che. cothA parvamAM zreyAMsanAtha, vAsupUjya, vimalanAtha, anaMtanAtha ane dharmanAtha * A pAMca tIrthakaronA caritra temaja pAMca vAsudevonA, pAMca prativAsudevonA, pAMca baLadevonA ane be cakravatI maghavA ane sanatakumAranA maLIne kula bAvIsa mahApuruSonA caritrano samAveza thAya che. pAMcamA parvamAM soLamAM tIrthakara zrI zAMtinAthanuM caritra AlekhavAmAM AvyuM che. teo eka ja bhavamAM tIrthakara ane cakravartI hatA tethI temanAM be caritro ApavAmAM AvyAM che. chaThThA parvamAM kuMthunAtha, aranAtha, mallinAtha ane munisuvratasvAmI ema cAra tIrthakaronA caritranI sAthe cAra cakravartI, be vAsudeva, be prativAsudeva ane be baLadeva maLI kula cauda mahApuruSonAM caritro AlekhavAmAM AvyAM che. temAM paNa cAra cakravartImAM kuMthunAtha ane aranAtha te ja bhavamAM cakravartI thayo hoya temanA cakravatI tarIkenA caritronuM Alekhana thayuM che. sAtamA parvamAM ekavIsamAM tIrthakara zrI neminAthajI, dazamA-agiyAramAM cakravartI hariSaNa ane ye ane AThamA baLadeva, vAsudeva ane prativAsudeva rAma, lakSmaNa tathA rAvaNanAM caritro maLI kula 6 mahApuruSonA caritranuM Alekhana che. A parvano moTo bhAga rAmacaMdrAdinA caritramAM rokAyelo hoI tene "jaina rAmAyaNa" athavA "padmacarita" paNa kahevAmAM Ave che. AThamA parvamAM bAvIsamA tIrthakara zrI neminAtha tathA navamAM vAsudeva, baLadeva ane prativAsudeva kRSaga, baLabhadra tathA jarAsaMdhanA maLI kula 4 mahApuruSonAM caritro che. pAMDavo zrI neminAthanA samakAlIna hovAthI temanAM caritrono samAveza paNa A parvamAM karavAmAM Avyo che. A parvane "jaina harivaMza purANa" tarIke paNa oLakhavAmAM Ave che.
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 229 navamA parvamAM tevIsamA tIrthaMkara zrI pArzvanAthanuM temaja bAramA cakravartI zrI brahmadaranuM caritra ApavAmAM AvyuM che. dazamA parvamAM bhagavAna mahAvIranuM jIvanacaritra che. badhA parvo karatAM A parva vistAramAM sauthI moTuM che. A parvamAM kula tera sarga ane graMthakAranI prazasti che. A parvamAM zreNika, koNika, sulasA, abhayakumAra, ceTakarAjA, hallavihalla, medhakumAra, naMdiNa, callaNA, durgadhA, AkumAra, RSabhadatta, devAnaMdA, jemAli, zatAnIka, caMDapradyota, mRgAvatI, yAsAsA, AnaMdAdi daza zrAvako, gozAlaka, hAlIka, prasannacaMdra, durdarAMkadeva, gautamasvAmI, puMDarIka-kaMDarIka, abaDa, dazArNabhadra, dhannA-zAlibhadra, rauhiNeya, kapilakevaLI, kumAranaMdIsonI, udApi, kulavAluka, kumArapALa rAjA vagerenAM caritro ane prabaMdho ghaNI asarakAraka rIte varNavavAmAM AvyA che. temAM paNa zreNika, koNika, abhayakumAra, AdrakumAra, rAMkadeva, chellA rAjarSi udAyana ane gozALA vagerenA vRttAMto to ghaNA ja vistAravALA che. A parvamAM pAMcamA ane chaThThA ArAnuM tathA utsapiNikALanuM bhAvI vRttAMta paNa vistArathI varNavyuM che. A ane bIjI aneka rasaprada hakIkatothI paripUrNa A parva che. A mahAgraMthanI racanA kumArapALa mahArAjanI vinaMtI svIkArIne hemacaMdrAcArya karI che. te vAta graMthanI aMtima prazastimAM jaNAvavAmAM AvI che. A prazastimAM kumArapALa rAjAne hemacaMdrAcAryane uddezIne nIce pramANe kahetA TAMkavAmAM AvyA che. "he svAmI! niSkAraNa upakAra karavAnI buddhivALA je tamo temanI AzAne prApta karIne narakagati saMbaMdhI AyuSyanA nimittarUpa mRgayA, dhUta, madirA vagere dargaNone meM mArI pRthvImAMthI niSiddha karyA che; tathA putrarahita mRtyu pAmelAnuM dhana levAnuM paNa meM choDI dIdheluM che; ane badhI pRthvI arihaMtanA caitya vaDe suzobhita karI dIdhI che. to have huM sAMpratakALamAM saMpati rAjA jevo thayo chepUrve mArA pUrvaja siddharAjanI bhaktiyukta yAcanAthI Ape vRttithI mukta evuM sAMga vyAkaraNa raceluM che, temaja mArA mATe nirmaLa yogazAstra raceluM che ane lokone mATe vayAzrayakAvya, cha doDanuM zAsana, kAvyAnuzAsana ane nAmasaMgraha pramukha bIjAM zAstro pAga racelAM che. te svAmI! jo ke tame svayameva lokonA upara upakAra karavAne arthe sajaja thayA cho, tathApi mArI prArthanA che ke mArA jevA manuSyone pratibodha thavAne mATe Apa triSaSTizalAkApuruSonA caritane prakAza karo." (parva-10 zloka 16 thI 19).
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 triSaSTizalAkApuruSacarita : eka abhyAsa A prakAranI kumArapALa rAjAnI prArthanAthI hemacaMdrAcArye dharmopadeza jenuM pradhAnaphaLa che evA A triSaSTizalAkApuruSacarita nAmanA mahAna graMthanI se. 1220nI sAlamAM racanA karI. uparanI prazastimAMthI karelA avataraNamAMthI triSaSTizalAkApuruSacaritanI racanA vize keTalIka mahatvanI bAbato siddha thAya che. hemacaMdrAcArye A graMtha kumArapALa rAjAnI vijJaptithI lakhyo eTaleke kumArapALa rAjAe jainadharmano svIkAra karyo tyAra pachI A graMthanI racanA thaI che. e batAve che ke hemacaMdrAcAryanA chevaTanAM varSomAM A graMthanI racanA thaI hovI joIe. A mahAna graMthamAM e samayanA sAmAjika, dhArmika ane vicAragata praNAlikAnAM pratibiMbo jovA maLe che. eka rIte to gujarAtano te kALano samAja ane tenuM mAnasa temAM nigUDha rIte pratibiMbita thayeluM jovA maLe che. A daSTie triSaSTizalAkApuruSacaritanuM mahattva hemacaMdrAcAryanI kRtiomAM viziSTa prakAranuM che e ahIM noMdhavuM mane jarUrI lAge che. A graMthamAM cha RtuonAM hRdayaMgama varNano, nAyaka nAyikAonA rUpalAvaNyanAM varNano, dezonA tathA nagaronAM varNano, yuddhonAM varNano, tIrthakaronA vairAgya rasathI paripUrNa upadezo, yogIonAM zarIranAM varNano, jJAnanAM varNano, camatkArika zaktionAM varNano, priyajanonA saMyoga viyoganAM varNano vagere vAcatAM jANe te kALanI, te samayanI vipula mAhitI ApaNane sAMpaDI rahe che. triSaSTizalAkApuruSacarita graMthanA AraMbhamAM dhana sArthavAhana pravAsanuM varNana Ave che. kavi temAM lakhe che : "dhana sArthavAhanAM zveta chatrothI zaradaRtunAM vAdaLovALuM AkAza zobhavA lAgyuM.' (1-1-66) aMdara beThelA yuvAna lokone kaDA karavA yogya gADAMo jANe cAlatAM hoya ema zobhatAM hatAM." (1-1-69). pADAo para pANInI mazako makelI hatI ane tethI moTI kAyAvALA ane moTA skaMdhavALA mahiSo jANe pRthvI para utarI AvelA medha hoya tevA lAgatA hatA ane manuSyonI tRSA chIpAvatA hatA.'' (1-1-70) - sArthavAhanA atizaya mAla sAmAnanA bhArathI AkrAMta thayelI pRthvI jANe gADAMnA avAja dvArA citkAra karatI hatI." (1-1-71) marudevA mAtA garbhavatI banyAM che. bhagavAna RSabhadevano janma thanAra che. te samayanuM varNana kavi rocaka zailImAM kare che :
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 231 "sUdhI jema meghamALA zobhe, muktAphaLathI jema dIpa zobhe, siMhathI jema parvataguphA zobhe tema mahAdevI marudevA garbhathI zobhavA lAgyAM." (1-1-251) garbhAvasthAnuM vAna AgaLa calAvatAM kavi kahe che : "zaradaRtuthI jema meghamALA pAMDavaNI thAya tema garbhanA prabhAvathI te pAMDavaNa banyAM." (1-1-252) kavi AgaLa vadhatAM kahe che : "prAta:kALe vidvAnanI buddhi jema vRddhi pAme, grISmaRtumAM samudranI vela jemAM vRddhi pAme tema garbhanA prabhAvathI madevanI lAvaNyalamI vRddhi pAmavA lAgI." (1-2-257) Ama triSaSTizalAkApuruSacaritamAM kavitva bharapUra che. viSayano vyApa ane kAvyatvanI samRddhi A kRtine mahAkAvya dharAve che ane tenA racayitAne mahAkavi siddha kare che. triSaSTizalAkA purUSacaritanA dazamA parvanA be vibhAgo aMtihAsika daSTie atyaMta upayogI che. eka to kumArapALa rAjAnuM bhaviSyakathanarUpa AlekheluM caritra ane hemacaMdrAcArya A graMthanI racelI aMtyaprazasti. A parvamAM pATaNanuM, kumArapALanuM, tenA rAjyavistAranuM, kumArapALe pATaNamAM dina pratimAnI sphaTikamaya prAsAdamAM sthApanA karI tenuM tathA bIjI aneka bAbatonuM varNana karavAmAM AvyuM che. rAjya vistAranuM varNana karatAM te vibhAgamAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke - "te rAjA uttara dizAmAM turuSa sudhI, pUrvamAM gaMgA nadI sudhI, dakSiNamAM viMgiri sudhI ane pazcimamAM samudra sudhI pRthvIne sAdhaze." (18) dazamA parvamAM zrI hemacaMdrAcArya sAthenA meLApa mATe nIce mujaba jaNAvavAmAM AvyuM che. "eka vakhate vajazAkhA ane cAMdukuLamAM thayelA AcArya hemacaMdra te rAjAnA jovAmAM Avaze. AcArya jinacaityamAM dharmadezanA detA hatA tyAM temane vaMdanA karavA mATe potAnA zrAvaka maMtrIo sAthe te rAjA Avaze. tatvane nahi jAgavA chatAM paNa zuddhabhAvathI AcAryane vaMdaze. pachI temanA mukhathI zuddha dharmadezanA prItipUrvaka sAMbhaLIne te rAjA samaktipUrvaka aNuvrata svIkAraze. ane pachI sArI rIte bodha prApta karIne rAjA zrAvakanA AcArano pAragAmI thaze.' (19) A graMthamAM hemacaMdrAcArye evI khUbI darzAvI che ke jethI sarva siddhAMtanuM
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 triSaSTizalAkApuruSacarita : eka abhyAsa rahasya samajAI jAya. judI judI prabhunI dezanAomAM nAyonuM svarUpa, kSetrasamAsa, jIvavicAra, karmasvarUpa, AtmAnuM astitva, bAra bhAvanA, saMsAra para vairAgya, jIvananI asthiratA ane TUMkamAM bodha tathA jJAnanA sarva viSayo saraLatAthI ane cittAkarSaka bhASAmAM hemacaMdrAcArye samAvyA che. chaMda, alaMkAra vagere sahita kAvyazAstranI ane zabdazAtranI daSTie paNa A mahAkAvya abhyAsa karavA yogya che. emAMthI jainadharma, jaina tattvajJAna ane jaina paraMparAno gahana paricaya maLI rahe ema che. emAM kavinA samakAlIna gujarAtanA jIvananuM paNa ThIka ThIka pratibiMba jovA maLe che. kavinA mukhethI kALa paMktio chaMdobaddha vANImAM keTalI saraLa ane pravAhI rIte vahetI haze tenI pratIti A mahAkAvya karAve che. A graMthamAM sthaLe sthaLe patharAyelA kalyANaka mahotsavanAM AlaMkArika varNano, samavasaraNanI racanAonAM cittAlAdaka vArNano, senAnIonI yuddhamedAno para thatI bhUharacanAonAM adabhUta vargano, senAonA pravAsonAM yathArtha ane uttejaka vArNano vagere vAcatA hemacaMdrAcAryanA agAdha ane apAra jJAnanAM darzana thAya che. - A graMtha kathAnuyogano graMtha che. tema chatAM temAM caraNa-karagAnuyoganI ane dravyAnuyoganI aneka vAto graMthAkAre khUbIthI vaNI lIdhI che. vAcanAranI jarApaNa rasakSati na thAya tenI pUrI kALajI A graMthanA kartAe rAkhI che. zAMtarasathI zRMgArarasa sudhInA navarasathI bharapUra A graMtha saMskRta kathAgraMthomAM sarvazreSTha graMtha gaNI zakAya. A graMthanI jeTalI prasaMzA thAya teTalI ochI che. A mahAna racanAmAM prasAda che, kalpanA che, zabdanuM mAdhurya che sAthe saraLatA ane gaurava pANa che. jaina sAhityanA prakAMDa vidvAna sva. motIcaMda giradharalAla kApaDiyA A graMtha viSe lakhe che ke - "A graMtha Akhoya sAvaeNta vAMcavAmAM Ave to saMskRta bhASAnA AkhA koSano abhyAsa thaI jAya tevI tenI goThavAga che.' A uparathI hemacaMdrAcAryanI A kRtinI mahattA samajI zakAya che. chatrIsa hajAra zlokanI agAdha kAvyazakti ane vyutpattithI bharelo A graMtha saMskRta sAhityanA itihAsamAM potAnuM ajoDa ane AgavuM sthAna dharAve che. hemacaMdrAcAryanuM kalikAlasarvajJanuM biruda A eka ja graMtha siddha karI zakavAne samartha che. hemacaMdrAcAryanA kAvyasarjananI mUlavANI vinAne saMskRta sAhityano koI paNa itihAsa adhUro rahe che. kevaLa aitihAsika daSTie ja nahi, kevaLa
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 233 prAdezikatAnA dhoraNe nahIM, kevaLa sAMpradAyika mUlyone AdhAre nahIM paNa temanA sarjanamAM rahelA sAhityika tattvane AdhAre saMskRta sAhitya jagatamAM hemacaMdrAcAryanuM sthAna nizcita prathama sthAne che ane teo temanI amara kRtionI yazojjavala kIrtithI bhAvacaMdra divAkarI A sRSTi para prakAzita rahenAra che. pAdaTIpa saMdarbha: (1) triSaSTizalAkApuruSacarita saMpAdaka : muni puNyavijayajI mahArAja prakAzaka : zrI AtmAnaMda jaina sabhA - bhAvanagara. (2) hema samIkSA lekhaka : madhusUdana cImanalAla modI prakAzaka ; zrI AtmAnaMda janma zatAbdI smAraka TrasTa-muMbaI. (3) hemacaMdrAcArya lekhaka : jayabhikhkha prakAzaka : zrI hemacaMdrAcArya jaina sabhA - pATaNa (4) hemacaMdrAcArya lekhaka : dhUmaketu prakAzaka : zrI AtmAnaMda janma zatAbdI smAraka TrasTa-muMbaI (5) kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya lekhaka : ramaNalAla sI. zAha prakAzaka : paricaya TrasTa - muMbaI (6) haima smRti saMpAdaka prakAzaka : kumArapALa desAI : kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdI mahotsava samiti, amadAvAda. * * *
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 amRta mahotsava smRti | 31. saurASTranuM lokasAhitya - prabhAzaMkara tariyA samagra bhAratavarSamAM saMskRtinI daSTie ane sAhityanI dRSTie aneka viziSTatAothI sabhara evA saurASTra pradezanuM eka AgavuM sthAna ane mAna che. prAcInakALathI ja saurASTra pradeza dharma, adhyAtma ane sAhityanA kSetra tarIke purANagraMthomAM varNavAyo che. soraTha, hAlAra, jhAlAvADa, pAMcALa, gohilavADa, gheDa, gIra, nAghera, okhA, bAbariyAvADa, baraDa, bhAla, vALADa... ema judA judA nAmathI pradezabhede spaSTa rIte bhinna bhinna lokasamudAyo, bolI, bhASA, rItarivAjo, vidhi-vidhAno, paheraveza, alaMkAro, raheNI-karaNI, lokamAnyatAo vageremAM potapotAnAM potIkAM-AgavAM lakSaNo sAcavatA AvA che... ne chatAM e darekamAM saurASTranI prAdezikatA to akhaMDa avicchinnapaNe jaLavAtI AvI che. bhAratanA anya pradezonA sAhityanI mAphaka saurASTranA lokasAhityano pAga Agavo mijAja che. viSayavaividhyanI daSTie, DhALa, DhaMga, tAlanI daSTie ane saMkhyAnI draSTie anya koI pradezanuM sAhitya enI tole na AvI zake eTalI vipulatA saurASTranA lokasAhityamAM jovA maLe che. ghaNA lAMbA samayakALathI racAtuM gavAtuM AveluM A sAhitya samasta janasamudAyanuM sAhitya che. emAM koI eka kavi ke kartAnI chApa jovA nahIM maLe paNa saurASTra pradezanA lokasamAjanAM dhArmika, sAmAjika, aitihAsika, naitika, AdhyAtmika lakSAgo, lokamAnyatAo ane samasta jIvana vyavahAranuM pratibiMba emAM paDeluM. che. prakRtiparAyaNa lokajIvanamAM kaMThopakaMTha UtarI AveluM A lokasAhitya eTale to ApaNA AMtara marma sudhI pahoMce che. saurASTra pradezanA lokasAhityane samajavA mATe sagavaDatA khAtara ApaNe
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ saurASTranuM lokasAhitya 235 cha vargomAM vaheMcI zakIe : (1) lokagIto (2) gItakathAo (3) lokavArtAo-lokathAo (4) lokanATya (bhavAI) (5) kahevato (6) prakIrNa lokasAhitya ke jemAM ukhANAM, lokokitao, joDakaNAM, ramatagIto ityAdino samAveza karI zakIe. kaMThopakaMTha lokahaiyAmAM sacavAtuM AveluM saurASTra pradezanuM lokasAhitya samUhanuM sarjana che. AkhA lokasamudAya dvArA enI racanA thatI Ave che. emAM lAghava, saraLatA, geyatA, svAbhAvikatA, prakRti sAthenuM tAdAtma vagere tattvonI sAthe vAstavika jIvAtA jIvana sAtheno sumeLa sadhAyo hoya che. mAnava-saMvedanonI sAthe prakRtinAM tamAma tattvo agni, AkAza, teja, vAyu, dharatI, vRkSo, sUrya, caMdra, pazu-pakSIo, DuMgarA, nadI, maMdira, mahelAto, vAva, kUvA, taLAva ne pANiyArA, jhADI ne jaMgala, dariyo ne nAvaDI, ghoDAM ne ghamasANa... emAM varNavAtAM Ave che. saMsAra-jIvananAM sukhadu:kha A lokasamudAye potAnA sAhityamAM gAyAM che. potAnI aMgata Urmi sArvajanIna rIte pravAhita thaI janasamastanI Urmi tarIke viziSTa saMvedano janmAve che. eka saMskAra-samRddha vArasA tarIke saurASTranA lokasAhityanuM avalokana karIe tyAre khyAla Ave che ke sAva sIdhA sAdA saraLa zabdomAM vyakta thayelA samasta lokasamudAyanA manobhAvomAM mAnavajIvana ane taLapadA samAjanuM pratibiMba jhIlAtuM AvyuM che. prakAranI daSTie lokagIta hoya ke lokavArtA, gItakathA hoya ke bhavAIveza, kahevata hoya ke paraMparita lokabhajano. paNa emAM narI vAstavikatA nirUpita thatI AvI che. saMghajIvanane paripAka vahelI savAranA paroDhiyAthI mAMDIne gaLatI mAjhama rAta sudhInuM ke hAlaraDAMthI mAMDIne maraziyA sudhInuM tamAma prakAromAM sarjAyeluM saurASTranuM lokasAhitya kAThI, kaNabI, brAhmaNa, koLI, vANiyA, lohANA, suthAra, luhAra, kuMbhAra, mALI, mocI, vALaMda, garAsiyA, rajapUta, rabArI, bharavADa, sathavArA, AhIra, mAladhArI, cAraNa, bAroTa, turI, mIra, laMdhA, harijana, bhaMgI, memoga, khoja, sIdI, vorA, mera, khAMTa, darajI, khatrI, bhANazALI, vAgharI, sonI, kaMsArA, salATa, bhAvasAra, chIpA, vAMjhA, khalAsI, khAravA, maDhAra, ghAMcI, miyANA, ThAkaraDA, mAchI, atIta, rAmAnaMdI, verAgI, vaNajhArA, oDa, rAvaLayA, bajANiyA, sarAhiyA, vAdI, jogI, bhAMDa, sumarA, khavAsa, pIMjArA, sipAI, jata, mumanA... ema judI judI koma, jAtanA loka-samudAyo
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 amRta mahotsava smRti i dvArA sarjatuM AvyuM che. lokajIvanamAM kauTuMbika, vyAvahArika, sAmAjika ane dhArmika utsavo ke tahevAronuM mahattva lokasAhityanAM vibhinna aMgo dvArA ja paraMparita rIte sacavAtuM AvyuM che. emAM samasta mAnavajAtanAM du:khada, harSa-ullAsa, gamA-aNagamA, prasanna dAmpatya, viraha ne milana, kajoDAMnA kalaha ne zokanAM sAla, vaDachaDa ne mITho kalaha, veraNa cAkarI, abolA, rUsaNAM-manAmaNAM, sAsu-naNaMdanA trAsa, kavaLAM sAsariyAM, meNAMnA mAra, tapa, tyAga, zaurya, balidAna, Teka, mAtRtvanI jhaMkhanA, varata-varatulA ne bhakita ema apAra bhAvasaMkramaNonuM vaividhya ghuMTAtuM Ave che. lokasAhityanI bhAvasaMpatti vize e noMdhavuM jarUrI che ke sarAsarI mAnavI-pRthajananA taMdurasta manamAM je kudaratI bhAvo hoya te ja sAhityanuM kalAsvarUpa dhAraNa kare che. bIjA zabdomAM kahIe to pRthajanonA cittamAM uchaLatA bhAvano laghutama sAdhAraNa avayava lokasAhityamAM pratibiMbita thAya che. e laghutama sAdhAraNa avayavane lIdhe ja lokasAhitya lokabhogya ke sarvayogya banI zake che. Adhunika ziSTa sAhityamAM mAnavahRdayanI aneka vikRta bhAvanAonuM Alekhana thAya che. paraMtu A vikRtio mahadaaMze vaiyaktika hoya che. e vikRtio mANase mAgase bhinna hovAne lIdhe emanI vacce koI ladhutama sAdhAraNa avayava hoto nathI ane tethI ja A prakAranuM Adhunika sAhitya lokabhoga na banatAM durbodha bane che. jyAre lokasAhitya mAnavamananA bhAvone lIdhe samasta lokasamAjanA cittamAM eka samAna bhAvavizvA khaDuM kare che. kahevato, varata (ukhANAM), AkhyAno, gIta, dhoLa, lagnagIto, kathA, vArtA, hAlaraDAM, bALagIto, joDakaNAM, vratagIto, rAsa, garabA, rAsaDA, garabI, dahA, bhajano, kIrtana, chakaDiyA, maraziyA, chAjiyA, rAjiyA, gItakathAo, kathAgIto, bhavAIgIto, bAramAsI, RtugIto, vAra, tithi, mahinA ema prakArabhede saurASTranuM lokasAhitya jIvananAM tamAma kSetromAM sarakhuM viharatuM rahyuM che. AmAM zRMgAra, vIra, karuNa, hAsya, adabhuta, zAMta, vAtsalya ane bhaktirasanI dhArAo ekamekamAM bhaLI jaIne jIvanarasa nIpajAve che. jIvataranAM viSa ne amRta ghoLI ghoLIne saMsArasAgaranuM maMthana karatI lokasamAja jyAre potAnA vibhinna manobhAvone vAcA Ape che tyAre sarjAya che lokasAhitya. eka sAmUhika cetanAnI bhAvAbhivyakti zabda, sUra, laya, bhAva, tAla, nRtya ne vAdana ema judAM judAM aMgone sAMkaLIne rasamaya kalAsvarUpa dhAraNa kare che tyAre enI mAlikI samasta janasamudAyanI banI jAya che. emAM
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 237 saurASTranuM lokasAhitya dareka mAnavIne potAnA ja jIvanadhabakArA saMbhaLAtA lAge che. saurASTranA lokasAhityane vargIkRta karavA koI ekaja mApadaMDa paryApta nathI lAgato. vividha bhedanI daSTie enuM vargIkaraNa-vibhAgIkaraNa karI zakIe. jAtibheda, avasthAbheda, yonibheda, vastu ke viSayavastubheda, svarUpabheda, upayogitAbheda, rasabheda, prakAra ke prakRtibheda ema judA judA prakAre enA peTAprakAro pADIne lokasAhityane vargIkRta karI zakAya. e ja pramANe dazya, zrAvya, gadya, padya tathA gadya-padyamaya e rIte paNa peTAvibhAgomAM vibhAjita karI zakAya. lokagIto saurASTranA lokasAhityamAM bhAvavaividhyanI daSTie, prakAronI daSTie, saMkhyAnI daSTie ane lokapriyatAnI daSTie sauthI mahattvanuM sthAna dharAve che lokagIto. mAnavasvabhAvanI nAnImoTI tamAma khAsiyato lokagItomAM pratibiMbita thaI che. saurASTra pradezanI prAkRtika, sAmAjika, dhArmika ane aitihAsika viziSTatA A lokagItomAM UtarI che. eka lAMbA suvizALa kSetrane AvarI letI saMskAra-paraMparAe lokagItomAM kalAdeha dhAraNa karyo che. enuM aneka daSTie vagIkaraNa-vibhAgIkaraNa thaI zake evI kSamatA A sAhityaprakAra dharAve che. samagra lokajIvana jene Azare TakI rahyuM che evuM tattva che lokadharma. saurASTrano lokasamAja kayAreya dharmathI vegaLa nathI paDyo. janmathI mAMDIne mRtyu sudhInA jIvanamAM AvatA tamAma prasaMgoe dharmanAM tattvo ane dhArmika gavAtAM gIto, dhArmika viSayavastu dharAvatAM kathAgIto athavA rAsaDA ane prAsaMgika saMskAragItono samAveza thAya che. gaNapati sthApanAnAM gIto, rAMdalanAM gIto, goramAnAM gIto, tulasI vivAhanAM gIto, navarAtrInA garabA, lokadevInI upAsanA samaye gavAtAM gIto, rAmAyaNa-mahAbhArata, zrImad bhAgavatanA prasaMgo, zrIkRSNa carita, dANalIlA, rAsalIlA, zivacaritra vagere paurANika pAtro-prasaMgo varNavatA rAsaDAo-kathAgIto ane khoLo bharatI veLA garbhavatIne rAkhaDI bAMdhatA, bALakanA janma pachInA chaThIkarma samaye, nAmakaraNa vidhi samaye, yajJopavIta samaye, sagAI-cUMdaDI oDhADatI vakhate ane lagnaprasaMganA samaye gavAtAM lagnagIto, ke anya zubhakAryo vakhate gavAtAM gIto uparAMta mRtyu samaye gavAtA chAjiyA, rAjiyA ke maraziyAmAM paNa dharmano anubaMdha jovA maLe che.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 amRta mahotsava smRti graMtha saMsArajIvananI vividha avasthAo varNavatAM, sAmAjika viSaya-vastu dharAvatAM lokagIto paNa saurASTranA lokahityamAM agatyano hisso dharAve che. dAmpatyajIvananI madhuratA vArNavatAM UrmigIto, rAdhAkRSaNa ke rAmasItAne nAme pati-patnInA hAlabharyA snehajIvananuM citraNa karatAM snehagIto, rUsaNAM, abolA, verAgacAkarI, krUratA, takarAra, kajoDAM ke dArU-jugAranI badIoe janmAvelI sAMsArika muzkelIonuM Alekhana dharAvatAM karuNa gIto, koDabharI, vahuvAru ane kavaLAM sAsariyAMnI kahANI, sAsunA sItama, saMyukta kuTuMbanI kurUDhio, megAno mAra, diyara-bhojAI ke naNaMda-bhojAInA veganuM Alekhana karatAM gIto, zokanuM sAla, baMdhuprema, bhaginIprema-mAtRprema ke pitRpremane rajU karatAM prasaMgagIto samAjane khAtara balidAna ApanArAonI amara kahANI rajU karatAM bAra bAra varase navANa gaLAvyAM... jevAM kAgya ane vIratva " sabhara kathAgIto, patipremathI vaMcita rahelI khAravAgonI manovedanA vArNavatAM virahagIto ane parakIya premasaMbaMdho vyakta karatAM gItonI sAthosAtha jasamAM oDaNa, sadharA jesaMga, rAjA gopIcaMda, rAjA bharatharI, narasiMha-mIrAMbAI jevA saMtonA caritro AlekhatAM dhoLa-AkhyAno, keTalIka vAra bahAravaTiyAonA zoryanAM varNana karatA rAsaDAo, chappaniyo kALa, bhogAvAnI rela ke koI vinAzakArI Apatti mAnavI para paDI hoya te samayanAM varNano dharAvatAM prAsaMgika gIto ane dhoLa, maMgaLA AratI, thALa, AMgI, hamacI, zaNagAra, dhUna, kIrtana, pada, mahinA, vAra, tithi, pahora, kakaDA, kaDiyA, DIMga vagere nAma dharAvatAM viziSTa prakAranAM lokagItoe saurASTranA lokasAhityane viziSTa parimANa bakyuM che. - lokasamAjanA dareke dareka gharanA nokhAnirALA prasaMgone ke bALakathI mAMDI DosADagarA ane sAdhusaMtathI mAMDI bahAravaTiyA sudhInAM pAtronAM gIta, vArtA, kahevata ke nRtya-nATayamAM upasthita karIne varNavI batAvyA che. saurASTramAM lokasAhityanI bhAvasRSTi tethI ati vizALa phalaka dharAve che. dAtaNa, nAvaNa, bhojana, mukhavAsa ane poDhANa sudhInI dareka prakriyAonuM emAM nirupaNa thatuM AvyuM che - ne emAM mahatvano bhAga bhajavyo che lokasaMgIta. paraMparita dezI rAga-DhALa-tAlamAM UrminI mukta abhivyakti thaI zake evA nartana sAthe A lokagIto sAhajika rIte ja lokakaMThe sacavAtAM AvyAM che. lokavArtAo saurASTranA lokasAhityamAM lokagIto pachI atyaMta lokapriya prakAra tarIke
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaurASTranuM lokasAhitya 239 lokavArtAo mUkI zakAya. lokavArtAno uddabhava atyaMta prAcIna samayamAM thayo che evuM mAnavAmAM Ave che. emAM nAmakaraNa athavA saMbodhananI daSTie bALA, premakathA, vratakathA, hAsyakathA-TucakA, kahevata ke daSTAMtakathA, zauryakathA, camakAralakSI adabhutakathA, daMtakathA, zikArakathA, sAhasakathA, saMtakathA jevA * kAro maLI Ave che. vastunI daSTie dhArmika, paurANika, aitihAsika madha aitihAsika, kalpita ke kAlpanika, camatkArI, naitika, rAjanaitika ane manoraMjana mATe, dharma saMpradAyabodha mATe ane buddhinA vikAsa mATe racAyelI vArtAo viSayanI daSTie zauryapradhAna, hAsyapradhAna, nItipradhAna, kutUhala preraka, nivedapradhAna, bhakitapradhAna vArtAo, devIdevatA saMbaMdhI, rAjA-rANI saMbaMdhI, hitama-priyatamA saMbaMdhI, pazupakSI saMbaMdhI, rAkSasa, bhUta-preta-cuDela saMbaMdhI, ja-maMtra-taMtra saMbaMdhI, sAdhu-phakIra-saMta saMbaMdhI, zikAra ke vIratAbharyA prasaMgo badhI vArtAo, hindudharma, khristI dharma, jaina dharma, bauddha dharma ke malIma dharma sabaMdhI vArtAo, kadanI daSTie lAMbI, TUMkI, sarala, jaTila ke TUcakA prakAranI vArtAo, rasanI daSie zRMgAra, vIra, adabhuta, zAMta, hAsya, gi ke bhakti rasanI vArtAo, kALanI daSTie prAcIna ke madhyakAlIna samayanI vArtAo, prakRtinI daSTie sarvadaLIya ane sthAnIya vArtAo, emAM dhaTanApradhAna, pAtra ke caritrapradhAna, bhAvanApradhAna, pazu-pakSIpradhAna, prabhAva-pradhAna ke vidhi-vidhAnapradhAna vArtAo gaNAvI zakAya. kathanazailInI daSTie saurASTranI lokavArtAonuM vibhAgIkarANa karIe tyAre (1) paraMparAgata sAmAjika kathanarIti-jemAM dAdImAnI vArtAo, vratakathAo, bALakathAo, parIkathAo vagere gadyamAM rajU thatI vArtAo AvI zake. (2) vyavasAyI vArtAkAro (je lokasAhityanA vAhako hoya) nI kathanazailI mujabanI ghamaya lokavArtAo jemAM cArAgazailInI, bAroTa zailInI (jemAM sitAra jevAM taMtuvAgha sAthe rajU thatI bAroTa, rAvaLa, DhADhI, mIra, laMdhA jevI pAcaka jatio dvArA vArtAnI rajUAta thatI hoya. (3) rAvaNahaththo jevA taMtuvAgha sAthe rajU thatI harijana, bAroTa, turI vagere vAcaka jAtionI harijanazailInI vArtAo. (4) mAMDa, vahIvaMcA, bharadharI, nAyaka, bahurUpI vagere jAtionI viziSTa kathanazailI dharAvatI vArtAo. (5) bhavAI rajU pahelAM besaNAM samaye taragALA bhavAyA jAtinA kalAkAro dvArA rajU bI bhavAI lInI vArtAo ane (6) mAgabhaTTa ke kathAkAra brAhmAga hara rajU thatI AkhyAnazailInI vArtAomAM saurASTranI lokavArtAone vaheMcI zakAya. prema, zaurya, bhakti, zakti, sAMdarya, Adara-Atithya ane khAnadAnI
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 amRta mahotsava smRti jevAM tattvo dharAvatI duhAbaddha lokavArtAo saurASTra pradezanI AgavI mUI che. eka vAta ahIM noMdhavI joIe ke saurASTranI kaMThopakaMTha UtarI Avela lokavArtA-sRSTimAM parIkathAo maLatI nathI. taLapadA lokajIvana sAthe nIti dharma, saMskAra ane sevA ke samarpaNanI bhAvanAo joDAyelI che. enAthI viparIta bhAvasRSTinI lokavArtAo paNa ahIM pracalita nathI thaI. gujarAtamAM prasiddha menAgurjarInI kathA saurASTramAM khUba ja pAchaLanA samayamAM lokavArtAnA saMpAdako dvArA AvI te pahelAM lokasamudAyamAM pracalita nahotI. lokanATaya (bhavAI) mAnavajAta jyArathI samajaNI thaI, samUhamAM vasavA lAgI tyArathI saMgIta, citra, nRtya, nATya, zilpa, sthApatya vagere kalAono janma thayo che. bhAratanA judA-judA pradezomAM e kalAo prAdezika lakSaNo ane svarUpa prakAro mujaba vikasatI AvI che. loka-saMskRtimAM gIta ane vArtAnI sAthosAtha lokanATyanuM svarUpa paNa e rIte ja rAmalIlA, jAtrA, nauTaMkI, tamAzA, rAmalIlA ke bhavAI nAme judAM judAM svarUpe prApta thAya che. gujarAtanuM prAdezika lokanATaya eTale bhavAI. bhavAInI rajUAta eka cokkasa jAti dvArA (bhavAyA, taragALA, vyAsa, nAyaka jAtinA kalAkAro dvArA) karavAmAM Ave che. mULa bhavAI e zaktinI upAsanAnuM svarUpa hovAnI saMbhAvanA che. bhavAInA vezo je sthaLe bhajavavAnA hoya e medAnane bacAcara coka' kahevAmAM Ave che. asAIta ThAkora racita bhavAInA vezomAMthI gaNapati, jUThaNa, aDavo, jhaMDAjhalaga, chelabaTAu, miyAMbIbI, jasamA oDaNa, sadharo jesaMga, depALa-padamAgI, kAnagopI, lAlavAdI-lavAdI, kajoDAno veza, vagere vezomAM jUnA aMzo sacavAI rahyA che. saurASTranI grAmajanatAnuM sthAnika manoraMjana AvA bhavAInA kAryakramo che. emAM dhArmika, sAmAjika ane aitihAsika vastu dharAvatA lokanATyanA veza bhajavavAmAM Ave che. bhavAInuM saMgIta viziSTa prakAranuM hoya che. bhUMgaLa, pakhavAja, jhAMjha ne DabA vagere sAja dvArA lokaDhALa ane judA judA rAgonI dezIonuM gAna nRtya sAthe karavAmAM Ave che. saMvAda, abhinaya, nRtya ane saMgIta e cAre aMgono samanvaya bhavAImAM thato hoya che. tadRna maryAdita vezabhUSA, prakAzayojanA ke prasAdhanono upayoga karIne khUba ja asarakAraka rIte grAmajanone manoraMjana pUruM pADanAra A lokanATya prakAra samAja-sudhAraNAnuM paNa kArya kare che.
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 vasa (ukhANAM) kahevato ane lokoktio saurASTranA lokasAhityanAM anya prakIrNa padyasvarUpomAM varata, padyamaya kahevato, lokoktio, joDakaNAM ane bhaDalIvAkyo varatArA vagerene gaNAvI zakAya. tatkAlIna lokajIvananI AchI rekhAo emAM spaSTa rIte UThelI . jovA maLe che. emAM lokajIvananAM gaurava, khumArI, vAtsalya, prema, viraha, balidAna, darda, AMsu, sahajIvananI suvAsa, pazu-pakSIo sAtheno-prakRti sAtheno saMbaMdha, judI judI komonI lAkSaNikatAo vagere tattvo saraLa, sIdhAM, spaSTa ne yAda rahI jAya eTalA ochA zabdomAM lokakaMThe ramatAM rahyAM che. sUtrAtmakatA, saMkSiptatA, tIkSagatA ane lokapriyatA A cAre lakSaNo prakIrNa lokasAhityasvarUpomAM jaLavAtAM Ave che. eka eka kahevata pAchaLa lokajIvanano marma jemAM chapAyo hoya che evI kathA chapAyelI hoya che. lokavANInI tAkAta pUrI trevaDathI A kahevato ane varata-ukhANAmAM zabdabaddha thayelI jovA maLe che. mAnavInA jIvana-anubhavono nIcoDa emAM saMgrahAyelo hoya che. ghaNuM karIne eka ke be ja paMktimAM zakya eTalA lAivathI layAtmaka zabdomAM rojabarojanA jIvanamAM anubhavAtA kaDavA mIThA tamAma anubhavonuM bhAthuM emAM sacavAyuM hovAne kAraNe lokajIvananA abhyAsIo mATe lokasAhityanA anya aMgonI mAphaka A prakIrNa lokasAhitya prakAro paNa eTalA ja mahattvapUrNa banI rahe che. Ama saurASTra pradezanuM lokasAhitya temanI tamAma prAdezika vizeSatAothI sabhara rasabharyuM sAhitya che. saurASTramAM vasatA tamAma jAti-komanA mAnavIo mA lokasamudAyamAM samAviSTa che. gujarAtanA anya prAMtonI mAphaka lokasaMskRti ane ziSTasaMskRti evA prabhedo saurASTranA gAmaDAMomAM nahi jovA maLe. brAhmAgathI mAMDIne bhaMgI sudhInAM tamAma jAti-dharma-saMpradAyanAM strI-puruSo dvArA siMdhagAna-samUhagAna rUpe avatareluM A sAhitya TUMkAM chatAM Urmisabhara lokagIto, pado-lokoktio, duhAomAM vizeSa khIlyuM che. temAM apAyelAM varNano dareka jaNa samajI zake evAM saraLa che. eka vyaktinuM UrmisaMvedana sArvajanika samasaMvedana banIne rahe che ane rasamAdhurI meLavIne avanavA ghATa prApta katuM jAya che je chevaTe banI rahe che lokonuM sAhitya, lokasAhitya.
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 amRta mahotsava smRti e keTalAka Avazyaka saMdarbhagraMtho kAThiyAvADa sarvasaMgraha pITarasana bhASAMtara - narmadAzaMkara kAThiyAvADI sAhitya 1-2 kahAnajI dharmasiMha lokasAhityanuM samAlocana jhaveracaMda meghANI lokasAhitya : dharatInuM dhAvaNa jhaveracaMda meghANI ApaNI lokasaMskRti jayamala paramAra lokasAhitya ane saMskRti jayamala paramAra lokasAhitya vimarza jayamala paramAra lokavArtA puSkara caMdaravAkara lokasAhitya (lokagIto) saM. DaoN. prabhAzaMkara teraiyA, narottama palANa. gujarAtanAM lokagIto khoDIdAsa paramAra gujarAtI lokasAhityamALA mANakA 1 thI 44 gujarAta rAjya lokasAhitya samiti dvArA prakAzita lokagurjarI aMka 1 thI 11 saurASTra sarvasaMgraha saM. harasukhabhAI saMghavI saurASTranI asmitA saM. naMdalAla devaluka gujarAtanI asmitA saM. naMdalAla devaluka gujarAta darzana (sAhitya 2) jJAnagaMgotrI zreNI 11 (vallabhavidyAnagara) gujarAta : eka paricaya koMgresa adhivezana smRtigraMtha saM. 1861 (bhAvanagara) gujarAtI kahevata saMgraha ane prAcIna dohA tathA sAkhIo AzArAma dalIcaMda zAha bhavAInA vezonI vArtAo bharatarAma mahetA bhavAI saMgraha mahIpatarAma nIlakaMTha UrminavaracanA'nA tamAma vizeSAMko 'pathika'nA khAsa saurASTra aMko-
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 243 3. vAyaka kuzalalAbha viracita mAghavAnala kAmavRMdalA copAImAM maLatI samasyAo - bhUpendra bAlakRSNa trivedI madhyakAlIna gujarAtI sAhityamAM rasarAja zRMgArane AlekhatI je aneka kathAo che temAM mAdhavAnala ane kAmakaMdalAnI kathAnuM mahatvanuM sthAna che. caudamA zatakamAM kavi AnaMdadhare 'mAdhavAnala kathA' saMskRtamAM racI hatI. te pachI vikramanI soLamI sadImAM thaI gayela bharUca pAsenA Amoda gAmanA vatanI kavi gaNapatie saM. 1584mAM 'mAdhavAnala kAmakaMdalA prabaMdha'nI racanA karI hatI. be hajAra pAMcaso ekAvana dUhAmAM racAyelo A prabaMdha brAhmaNa mAdhavAnala ane vezyAputrI kAmakaMDalAnA praNayanI rajUAta ghaNe aMze saMskRta mahAkAvyanI Dhabe kare che. e pachI saMvata 1616 (ke 1617)mAM kavi kuzalalAbhe 'mAdhavAnala kAmakuMdalA copAI'nI racanA karI. te bAda kavi dAmodara 'mAdhavAnala kathA' racI. lokakavi zAmaLa bhaTe 'siMhAsana batrIzI'mAM chavvIsamI pUtaLInA mukhe mAdhavAnalanI vArtA kahevaDAvI che. kathA-prabaMdha-carita-rAsa jevAM sAhitya svarUpomAM temaja nATaka rUpe paNa A kathA maLe che te enI lokapriyatAno nirdeza kare che. - lokasAhityanA keTalAka jANItA prakArono upayoga vArtAmAM vaividhya lAvavA tema ja camatkRtiyukta manoraMjana pUruM pADavA mATe ApaNA je madhyakAlIna kavioe karyo che temAM kavi gaNapati ane vAcaka kuzalalAbha jevAono samAveza che. vArtAomAM vaNAyela samasyAo - ukhANAM-koyaDA-prahelikA-manoraMjana
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 mAdhavAnala kAmakuMdalA copAImAM to pUruM pADe ja che paNa te uparAMta buddhine paNa kare che. mANasa vyavahArajJAna, enI jhINavaTabharI sUjha-samaja, enI buddhinI tIvratA ane gaharAI, enI hAjara javAbI - e badhAnAM pArakhAM samasyAomAM thAya che. vara-vadhUnI pasaMdagIne TANe tema ja tAjAM paraNela praNayIonI prathama milana zarvarInI mahephila rUpe samasyAo mAdhavAnalanI kathA' jevI racanAomAM maLe che. AnaMdadhare ekAda Dajhana samasyAo ApI che, gaNapatie navA Dajhana, kuzalalAbhe cAreka Dajhana. emAM pAMca-sAta samasyAo evI che ke je ekathI vadhu racanAmAM maLe. A lekha mATe vAcaka kuzalalAbha racita 'mAdhavAnala kAmakuMdalA copAImAM maLatI samasyAo pasaMda karI che. kRtinI vAcanA mATe zrI Ananda kAvya mahodadhi - mauktika sAtamuM (pR. 63 thI 98) temaja gAyakavADa orienTala sIrIjhamAM prA. maMjulAla 2. majamudAra saMpAdita 'mAdhavAnala * kAmakaMDalA prabaMdha'mAM pariziSTa rUpe maLatI racanAo-AnaMdadhara viracita saMskRta 'mAdhavAnalAkhyAna' tathA vAcaka kuzalalAbharacita 'mAdhavAnala kAmakuMdalA cauparano upayoga karyo che. A.kA.ma. nA saMpAdaka munizrI saMpatavijayajIe samasyAonI samajUtI paNa ApI che. paNa ghaNe sthaLe emanI samajUtI sAthe sahamata na hotAM A lekha rajU karyo che. prazna koNe pUchayo ane uttara koNe Apyo tenA ullekha sahita A samasyAonI ahIM rajUAta karuM chuM. (gAthA) mAdhavano prazna 1. kaThukkhareNa vihiyaM, maMdiramajjhammi addharayaNIe / suthAre bAMdhela gharamAM madhyarAtrie bAlA sApa cItare che. kaho suMdarI! zA kAraNe ? kAmakuMdalAno uttara sA bAlA premAgalI, khiNa khiNa rayaNI vihAI / tiLi hara-hAra paDAvI3, varU tArU // 1. kANakAra suthAra. je jamAnAmAM sAmAnya mANasonA AvAsa vAMsanI TaTTI ane cIkaNI mATIne mArAthI taiyAra karavAmAM Ave te jamAnAmAM paise Take sukhI mANasonA AvAsa taiyAra karavAmAM majabUta lAkaDAM vaparAtAM ane lAkaDAM para kotarakAma * nazakAya pANa thatuM Ama bAlA' te saMpanna kuTuMbanI strI bAgAya.
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 te bAlA premAtura che - ramaNotsuka che. pratyeka kSaNe rAta vItatI jAya che. te bALAe zaMkaranA hArarUpa sarpa cItaryo jethI dIvo holavAI jAya. sarpa vAyubhakSI che. dIvAne pUratI havA na maLatAM te holavAI jAya. (AnaMdadhara bIjI be samajUtI paNa Ape che. piU pavAsA cAliU, bAlA virahi jalAI / visahara tiNi bhItiM likhyo, tiNa dIvau olhAi // prItama pravAse cAlyo; bAlA virahathI prajaLe che. bhIMta upara teNe viSadhara-sarpa cItaryo teNe dIvo holavAya. sA bAlA kAmAkulA, piu pavAsA Aviyo geham / bAlA virahajalAI, vAsaha visaharo lihiyaM // te bALA kAmathI vyAkuLa che. prItama pravAsethI ghera Avyo che. virahathI saMtapta bALAe vAsagRhamAM - zayanakakSamAM viSadhara cItaryo.) kAmakuMdalAno prazna priya! para dIpai nIpajai, daMtAmAMhi samAi / jiNi dIThai prIu raMjIi so tuM mele mAi // 2 // vahAlA! dIvA upara je pedA thAya che ane (aNiyALI AMkhomAM) che pAMpaNamAM je samAya che, tathA jene jovAthI priya vyakitane AnaMda thAya che te tuM mane meLavI Apa. mAdhavano uttara kAjaLa, meza. (saMpatavijayajI detA'no artha 'dAMta' kare che ane vadhArAnA ukelarUpe dAMte ghasavAnI masI' Ape che. A masI taMbAku bALIne banAvavAmAM Ave che.) kAmadalAno prazna DuMgara-kaDaNai ghara karai, saralI mUMki dhAi / so nara nayaNe nIpajai, tasu mujha sAda suhAi // 3 // DuMgaranI karADamAM je ghara kare che, (pAMkho chatAM) je sIdhI doTa mUke che te nara nayanamAMthI AMsumAMthI pedA thAya che. teno sAda (avAja) mane sukha Ape che.
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 mAdhavAnala kAmakuMdalA copAImAM mAdhavano uttara mora (morano vAsa DuMgaro vaccenI bakholamAM hoya che. paMkhALo chatAM te khAsa UDI zakato nathI, sIdhI doTa mUkI zake che. eka kAlpanika mAnyatA pramANe jyAre varSARtumAM mora kaLA karI nAce che tyAre enI AMkhamAMthI AMsu jhare che. pAse pharatI Dhela te AMsu jamIna para paDe te pahelAM addhara jhIle to tene peTe nara mora janme che. paNa nIce paDeluM biMdu le to te mAdA Dhelane janma Ape che. vAstavamAM to anya pakSIonI mAphaka ja mora ne Dhelano janma thAya che). kAmakuMdalAno prazna cihuM nArIi* nara nIpajai, cihuM puruSai nara hoi / so nara jehanai paddharu, gaMji na sakai koi // 4 // cAra nArIthI nara pedA thAya che, cAra puruSe nara bane che. te nara jene pAdharo hoya tene koI pIDI ke harAvI zakatuM nathI. mAdhavano uttara dIha-divasa (cAra nAlIthI eka prahara bane che. cAra praharano eka divasa. e divasa jeno pAdharo tene koI parAjita na karI zake.) kAmakuMdalAno prazna galai janoi pUThi thaNa, mastaka Upari daMta / e hIyAlI kari grahI, zravaNa suhAvai kaMta // 5 // gaLe janoI che, pUThe-pAchaLa stana che, mastaka upara dAMta che, hRdayane je AhalAdaka che tene hAthamAM laIne te vahAlA! kAnane sukha Apo. mAdhavano uttara vINA (vagADa) " (janoI te vINAnA tAra, pAchaLanAM be tumaDAM te stana. mAthA upara dAMta te svarasaMdhAnanI paTTIo. vINAvAdana zravaNendriyane saMtarpe che.) ahIM nArI te zuM te spaSTa nathI. 'nAlI' paNa khulAsArUpa bane tema nathI.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 mahotsava smRti graMtha kAmakuMdalAno prazna parvata-zikhari eka ratha jAi, khAMDetrI baisai bhuI tthaaii| ati Uchaka cAlai kari bAu, eka paga navi Aghau thaai||6|| parvatAgre rathe jAte bhUmau tiSThati sArathi : calati vAyuvegena, pAdamekaM na gacchati // (AnaMdadharamAM ratho yAti pATha che.) parvatanI Toca upara ratha jAya che. sArathi rathacAlaka jamIna para beTho jato nathI. mAdhavano uttara kuMbhArano cAkaDo-gulAla caka. tenI Toce paiDuM goThavAya. kuMbhAra-paDuM pheravanAro-jamIna para ja bese. mATInAM vAsaNa ghaDavAne mATe te kuMbhAra paiDAne potAnI lAkaDIthI jhaDapI gati Ape ne paiDuM jhaDapathI pharatuM rahe, paNa tenuM sthAna tenuM te ja rahe) kAmakuMdalAno prazna 2. tAre nirvira: nA II:* jarnAvati-vivarjitA: | subhaTAssatvahInAzca, tasyAhaM kula-bAlikA // 7 // jene bAraNe nirviza (vizeSatA vagaranA eka sarakhA) athavA nirviSa (viSa vagaranA, hAni pahoMcADI na zake evA) citkAra vagaranA hAthIo che ane yoddhAo sAva pANI vagaranA (raNabhUmine mATe nAlAyaka) che tenA kuLanI huM bAlikA che. mAdhavano uttara salATanA kuTuMbanI strI (salATane bAraNe paththaramAMthI kaMDArelA hAthIo ane sainiko ghaDAtA hoya. te zreNIbaddha na hoya.) 'nA. sI. mAM 3,8,9 nI samasyA nathI. yuniTI saMpavi e ApalA ula : (3) gharanA bArAmAM karelA paththaranA hAthI athavA bhIMtamAM cItarelA hAthIo ane yoddhAo citArAnI zI () devadAranuM kRtrima jhADa (9) bALakane paheravAnuM jhabhaluM. vaLI naM. 8mAM 'devanAga'nA artha bhavanapati deva, nAgakumAra deva, evA karIe to tenA maMdiranA pUjArInA kuTuMbanI strI avA thAya.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 mAdhavAnala kAmakuMdalA copAImAM kAmakuMdalAno prazna 2. asmad gRhe devanAgazcalanazakti-vivarjitaH / __vRkSachAyA na dizati, tasyAhaM kulabAlikA // 8 // amArA gharamAM halana calananI zakti vagaranuM temaja jenI chAyA dekhAtI nathI evuM vRkSa (lAkaDAM?) ane nAga (khIlA) che. te kuLanI huM bAlikA che. mAdhavano uttara suthAraNa (?) kAmakuMdalAno prazna 2. samad gRhe putrIyaM nAd, ziro taNya na vidyato jIvantaM mAnavaM galati, tasyAhaM kulbaalikaa||9|| amAre ghera putra-putrIne kAraNe pedA thayeluM je che tene mAthuM nathI. te jIvatA mANasane gaLe che. te kaLanI huM bAlikA che. mAdhavano uttara darajaNa (nAnAM bALako mATe sIvAtAM jhabhalAne mAthuM na hoya. vaLI te zarIrane DhAMkI de, gaLI jAya.) kAmakuMdalAne prazna (dUho) kuNa AdhAra jIvita taNau? kAma-gharaNi kuNi thaai?| zrAvaNa dhuri kuNa phullai ? strI paraNI kihAM jAi ? // 10 // AnaMdadhare Apela pATha - kiM jIviyassa sAraM ? kA bhajjA hoi mayaNarAassa? / kiM puSphANa pahANaM? pariNIyA kiM kuNai bAlA? // jIvanano AdhAra koNa? kAmadevanI bhAryA koNa? zrAvaNa mAsanA AraMbhe koNa khIle che? (puSpomAM pradhAna koNa?) paraNIne strI kayAM jAya? mAdhavano uttara 1. zvAsa-sAsa 2. rati-raI 3. jAti-jAI. 4. sAsarAI jAI - sAsare jAya.
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 amRta mahotsava smRti graMtha amadalAno prazna (gAthA). sugaravanna vi-mANI kiM joDanti vivegiNo? / neuraM sohae kattha? kiM karei pipAsiuM? // 11 // kIrti sukharAba hovA chatAM jeo abhimAna-rahita che tevA vivekI puNo zuM joDe che? nUpura kyAM zobhe? tarasyAne zuM karIe ? mAdhavano uttara 1 pANi-hAtha 2. pAI-pAtha-paga 3. (tarasyAne) pANI pAya. (saMpatavijyajI prathama carAgamAM muzmi nimaMI pATha ApI 'moTAImAM DUbatA athavA moTAI pAmatA" artha kare che. pipAsa3 ne sthAne emano 116 vivAsiu.) kAmakuMdalAne prazna paDhamakkhara viNa savi kahi mIThau, majjhakkhara viNa mani UM bI aniitthu| aMtakkhara viNa vAyasa jANUM, na mokaliu te sahI rIsANuM // 12 // (traNa akSarano zabda che temAM) prathama akSara vagara sahu kahe che "mIThuM !" vacalA akSara vagara mane aniTa gAyuM che te. aMtyakSara vagara 'kAgaDo' artha thAya. te na mokalyo to risAmaNuM nakkI. mAdhavano uttara kAgala (gala-gaLuM, kAla-kALa, mRtyu. kAga-kAgaDo) kamajlA prazna paDhamakkhara viNa jaga uddhArai, majjhakkhara viNa jaga sNhaari| aMtakkhara viNa saghalai mIThau, isiu asaMbhama nayaNe diitthu||13|| pahelA akSara vagara jagatano uddhAra kare che te. vacalA akSara vagara jagatano saMhAra kare che te. chellA akSara vagara je saghaLe mIThuM-vahAluM gaNAya che te. e AzcaryakAraka padArtha meM AMkhamAM joyo. mAdhavano uttara kAjala (jala-pANI. kAla-kALa, mRtyu, kAja-kAma. (kAma karyuM to kAmAga ka evI kahevata che.)
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 mAdhavAnala kAmakuMdalA copAI kAmakuMdalAno prazna paDhamakkhara viNa hIiM vAsa, majjhakkhara viNa nAri uhlaas| aMtakkhara viNa lIjai nAma, bAlakani chai triNai kAma // 14 // pahelA akSara vagara haiye vase che te. vacalA akSara vagara nArIsa ullasita kare che te. chellA akSara vagara jenuM nAma laIeraTIe te bALakane te traNanuM kAma che - icchA che. mAdhavano uttara rAmati-ramata (mati-buddhi jeno aMtaramAM vAsa che. rAti-rAta. rAma-dazarathanA putra) praznottara (gAthA) pAi pANi, gAi gIyaM, vara kuraMga mArIUNa aannei| tini mahilANa bhaNiyaM : 'natthi saro' uttaraM dei||15|| traNa strIo eka mANasane kahe che : (1) pANI pA; (2) gIta gA; (3) uttama haraNane mArIne laI Ava. traNene eka ja javAba maLe che : 'nathI sara': (1) nathI sara. sarovara nathI to pANI kema pAuM? (2) nathI sara. sara=svara, avAja nathI to gIta kema gAuM? (3) nathI sara. sara=zara, bANa. bANa nathI to haraNane zAthI haNuM? kAmakuMdalAno prazna | (dUho). bahu divasaI prIu AvIuM, motI AyAM teNi; thaNi kara-kamale jhalliyAM, hasi kari nAkhyAM, ke? 1dA ghaNA divaso bAda prItama ghera Avyo. teNe motI AgelAM (te priyAne ApyAM). kamaLa jevI hathelImAM teNe te jhIlyAM. pachI hasIne te nAkhI dIdhAM. zA kAraNe?
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA mahotsava smRti graMtha 251 (dUho) mAdhavano uttara : karatala ujjala vimala, nayaNe kajjala-reha; thaNa kari bhUlI guMjali, hari kari nAkhyAM teNa. Avyo hato. sapheda motI te strIne rAtAM ane kALAM TapakAvALAM dekhAtAM, teNe temane bhUlamAM caNoThI mAnIne, hasI, nAkhI dIdhAM. kAzadalAno prazna suMdari corAI saMgrahI, savi lIdhA siNagAra; te suMdarIne core pakaDI ane tenAM badhAM ghareNAM utArI lIdhAM, pAga nAnuM phUla lIdhuM nahIM. he vahAlA ! tuM kahe, zA vicArathI core tema karyuM? mAdhavano uttara ahara-raMga rattI , mukhi kajjala masivatna; jANIM guMjAhala achaI, tAgaIna TUkaI manna. te suMdarInA hoThano raMga rAto hato. kALA raMgano kAjaLa teNe upara mAMkhomAM AMjyo hato. nAkala-cUnImAM te banne raMgo pratibiMbita thatAM te caNoThI che ema core mAnyuM ane te levAnuM tene mana na thayuM. kAmadalAno prazna suMdara maMdiri ApaNaI, rayAgI nAda sulI; vINa AlApI dekhi sasI, kiNi guga mUkI vINa 18 eka suMdarI potAnA AvAsamAM rAte saMgItanA svaramAM tallIna thaI vINA vagADI rahI hatI. paNa AkAzamAM caMdrane joIne tANe vINA bAjue zrI dIdhI. zA AzayathI? (juo samasyA 22.) zAdhavano uttara viraha-viyApI rayaNi-bhari, prItama viNa tana khINa; sahira-rathi mRga mahila, niNi hasi mUkI vI.
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 mAdhavAnala kAmakuMdalA copAImAM prItama vagara jenuM zarIra sukAI gayuM che ane viraha jene vyApI gayo che evI te strI rAtabhara saMgItanI madade samaya pasAra karatI hatI. paNa teNe jyAre joyuM ke vINAnA svarothI AkAzamAM candranA rathane joDela haraNa moha pAmI jatAM ratha thaMbhI gayo che ane te kAraNe rAta laMbAze). tyAre teNe hasIne vINA mUkI dIdhI jethI candrano ratha pharI cAlavA mAMDe ane rAta pUrI thAya. mAdhavano prazna paradeyAM prIu AvIyau, hayavara caDIyau jeNa; suMdari tAte tAjAge, kuI kAraNa kaNa? 1lA prItama paradezathI Avyo, je ghoDA upara besIne te Avyo hato tene strIe camacamatI cAbukathI phaTakAravA mAMDyo. te zA kAraNe ? kAmakuMdalAno uttara ajI dIha thAkaI ghaNau, asa vAhAga kaI bhAga; TAra hAgaMtAM tAjAge, kari kaMpaI kekANa. divasa hajI ghaNo bAkI che ane ghoDo sUryanuM vAhana che. (Ubho rahelo ghoDo pAcho jhaDapathI doDavA mAMDe to divasa jaladI pUro thAya ane rAta paDe eTale patisukha maLe evI gaNatarIthI) hAthamAMnI camacamatI cAbuka vaDe strIe ghoDAne phaTakAryo ane ghoDo dhULyo. "bhIMti likha3'' deura bhAraI, "bhAbhI! bhAratha dekhi" "nirati kari devara ! nirakhi, rAmAyaNa savisekhi."AravA diyara kahe che : "bhAbhI! bhIMta upara cItarela bhAratha je." bhAbhI kahe che : "diyarajI! nirAMta rAkhIne prItipUrvaka khUba dhyAnathI rAmAyaNa jo." bhAratha te mahAbhAratanI saMgrAmakathA. emAM pAMDavonA pitrAI bhAI kauravoe bhAbhI draupadInI lAja lUMTI hatI. rAmAyaNa te rAma-sItAnI kathA. temAM sItAnA diyaro lakSmaNa bharata ane zatruna traNee potAnI bhAbhI sItAne mA samAna gaNI teno savizeSa Adara-khAsa to lakSmaNe karyo hato. vaLI bhAratha eTale saMgrAma, yuddha, je verajheranuM phaLa che; ahaMtA-mamatAnI "" vADI mUlA.
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 253 pedAza che. pariNAme kaleza. rAmAyaNa eTale AtmavicAra, ahaMtA-mamatAno mAga karI sarvatra rAmane ja pratyakSa karatAM jIvana dhanya bane che. (copAI) zAdhavano prazna pIu pauDha mahala majhAri, puSpha-karaMDa paThAvaI nAri; prItama mahelamAM palaMga para sUto che. strI tene klono karaMDiyo mokale che. te karaMDiyA upara te strIe mahAdeva zaMkara, sarparAja vAsuki ane caMpaka cItarelAM, te zA kAraNe te kaho. kAmalAno uttara mANe bANa-bhayiM saMkara likhaI, parimala jAI pavana ahi bhakhaI; likhiyau caMpaka bhamara-bhaNa, e triziga prIu lakhiyA teNi. phUlo kAmadevanAM bANa che. rakhene kAmadeva te AMcakI le ema vicArI te kAmadevanA zatru zaMkarane cItare che. vaLI phUlonI suvAsa pavana laI na jAya teTalA mATe te vAyunuM bhakSaNa karanAra moTA sarpane cItare che. madha cUsavAnI icchAthI bhamarAonA AkramaNano bhaya jANI te strI jenAthI bhamarA dUra ja rahe che te caMpaka cItare che. (e traNane cItaravAnAM A kAraNo.). suMdarI rayaNI viraha-vyAkulI, vaNa vajAvaI muMkaI valI; libaI bhuyaMgama siMha-kesarI, te kiNi kAraNi? kahi suMdarI rerA patinA viraha vyAkuLa strI rAte vINA vagADe che ane vagADatAM vagADatAM tene bAjue mUkI daIne sarpa ane kesarIsiMhane cItare che te zA kAraNe? he suMdarI, te tuM kahe (juo uparanI samasyA 18) kAmalAno uttara vAI vINa gamaNa nizi kAji, nAda-raMgi thaMbhiu nisi-rAji; pIya vahetau pannaga vAI, sasi-vAhAga mRga nAsI jAI. (UMdhane abhAve) rAta pasAra karavAne mATe strI vINA vagADe che.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 mAdhavAnala kAmakuMdalA copAImAM vINAnA svaromAM tallIna (banelA rathavAhana haraNane lIdhe) nizApati caMdra thaMbhI gayo che. karNapriya svarone pavana vahI na jAya eTalA mATe strI vAyuno bhakSa karanAra sarpane cItare che. caMdranuM vAhana mRga nAse (ane rAta jaladI pUrI thAya) te mATe strI siMha cItare che. (siMha haraNano zikAra kare che.) mAdhavano prazna (gAthA) saMjhAvaMdaNa-samaye bAlA daThThaNa aMbaraM rttN| hasia puNo visaNNA, puNa hasiya kavaNa kajjeNa // 23 // saMdhyAvaMdanane samaye bAlAe aMbarane rAtuM joyuM. te hasI, paNa vaLI kheda pAmI. pharI vAra te hasI te zA kAraNe? kAmakuMdalAno uttara aMbara (AkAza) rAtuM joIne thatAM te hasI. paNa AkAza vadhu rAtuM banatAM, divasa to laMbAyo e khyAle te kheda pAmI. paNa AkAzanI ratAza osaravA mAMDI tyAre rAta have TUMkaDI ja che e vicAre ane pote nakAmo kheda karyo ema mAnI te pharIthI hasI. | (saMpatavijayajI strIe paherela rAtA vastranI sAthe AkAzanA palaTAtA raMgonI tulanA karI tenA hAsya, kheda ane pharI vAra hAsyane samajAvavA mathyA che.) mAdhavano prazna (duho). pasu jima puliMdau jala pIe paMthI kahi kAraNa kavaNirA pazunI mAphaka bhIla raste pANI pIe che zA kAraNe?orA kAmakuMdalAne uttara kara beu karaMbIya kakkalaha, mudraha asara-nivAraNi. tenA beu hAtha kAjaLathI kharaDAyelA hatA. tenI asara nivAravA mATe teNe evI mUrkhAI karI.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ thathata mahotsava smRti graMtha 255 (saMpata vijyajI uparanI praphanAtmaka be paMktio ane A be paMktio sAthe laI tene ja praznarUpa gaNatA hovAthI kAmakuMdalAno uttara emo noMdhI zakA nathI.) mAdhavano prazna huM tuja pUchuM he sakhI, Ina nara kisI avastha? pANI pIvaI maga , janaha jana joI hatha rapA - he sakhI! huM tane pUche che ke A mANasanI dazA evI te kevI che ke te mRga (pazu) nI mAphaka pANI pIe che ane nokaranI mAphaka hAtha joDe che? malAno uttara rAto tho paranArInuM, calAga kahyotho sa0i; huM rUnI, uNi lUhiu, kanjala lagnau hatyi. te mANasa paravArIne prema karato hato. sAthe cAlavAnuM kahyuM tyAre ratAM ene hAthe kAjaLa lAgyo. mAdhavano prazna bAlA caMkamaMtI pae pae, kIsa kuNai mukhabhaMgam / / 26 / / - bAlA haratAMpharatAM Dagale ne pagale moM kaTANuM kare che tenuM zuM kAraNa? majdalAno uttara nUnaM ramaNa-paese mehalayA chijjai nahapaMti // nakkI te bALAnA kIDAsthAnamAM nakSata che tyAM ujharaDA upara kaMdo rasAya che. tethI thatI pIDAne kAraNe.) mAdhavano prazna ___bAlA pieNa bhaNiyA, tujjha muhaM puNNa cNdsaaricchN| tA kIsa muddhaDimuhI jalena pakkhAlaye vayaNam // 27 // zalAne patie kahyuM ke tAruM mukha pUrNacaMdra sarakhuM che. to pachI te suMdara mukhavALI tuM zA mATe pANIthI moM dhue che?
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 mAdhavAnala kAmakuMdalA copAImAM moTe kAjaLa lAgyo che tethI. patie potAnA mukhanI pUrNacaMdra joDe tulanA karI. pUrNacaMdramAM to kALo DAgha che te hisAbe tene lAgyuM ke potAnA moDhA para paNa kAjaLano DAgha haze. ethI te pANIthI moM dhovA gaI. praznottara (gAthA) kiM tuMai kaDi nahu tuDai, jahaNa-bhAreNa nAbhimaMDalayaM // 30 // tArI keDa ane nAbhipradeza nitaMbanA bhArathI tUTI nathI jatAM tenuM zuM kAraNa? bhaMjaNabhayeNa vihiNA romAvali thaMbhayaM dinnN|| te bhAMgI javAnA bhayathI vidhie romAvali rUpa thAMbhalo TekA rUpe Apyo che. praznottara (gAthA) o mA! moTA AzcaryanI vAta che ke vidhurA (chUTI) motInI mALA raDe che-AMsu sAre che. vidA kuMciya vaktA, vaMdha- vihA vAtmArA chUTI evI te mALAne saMkelI laIne bAMdhI dIdhI tyAre baMdhananA bhayathI te bAlA Dare che. sakhIo paraNI gaI ane pote hajI paraNI nathI tethI lagneccha bAlA AMsu sAre che. paNa enuM sagapaNa thatAM pote have baMdhAI javAnI (javAbadArIothI) evo bhaya lAgatAM te Dare che. (anyokti gaNI samajUtI ApI che.) (saMpanavijayajI-"bALAnA azrubiMdu bALAnA kaMdamAM mauktika mALAnI mAphaka zobhavA lAgyA ane jyAre chuTA paDelAone goLa bAMdhIne vALyA tyAre bALA pote baMdhAI jaze tevA bhayathI bIhavA lAgI javA lAgI."),
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ thata mahotsava smRti graMtha 257 33. koke karavuM paDaze : kAvyAsvAda - hIrAbahena rA. pAThaka koka jaNe to karavuM paDaze bhAI! eka jaNe to karavuM paDaze bhAI! kazuM nA karavAnI kevI tAmasa A harIphAI ? - koka. nA cAle mana sarva dharyuM e A avaguNa apakAra pare me dilathI koka jaNe to aMte karavI rahI bhalAI tuM karaze to ye nathI karato kaMI upakAra, navAI. koka. cahu diza A aMdhAra chavAyA, ghUme magANa Dhora harAyAM, koke nahi to tAre paDaze dAkhavavI ja sarAI, UbhA rahevuM paDaze ko mAraga dIpaka hAI - koka. A AvuM ne AvuM durbhaga rahevA nA sarjAyuM che jaga, koka jaNe to amRtadeze doravuM paDaze svAI, koka jAge to nimitta kerI raLavI bhAgyekamAI - koka. zA lakhavAra vicAro emAM kevaLa che jitavAnuM jemAM? tuM hotAM dInahIna rahe jaga, tuM jaze niMdAI tuM hotAM zuM bIjo raLaze nimitta bhAgyavaDAI? - koka.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 koke karavuM paDaze. koke kalazarUpe prAsAde, koke miTTIrUpe buniyAde, vizvasaukhanuM bhavana bhalA racI jAvuM paDaze ahIM, - koka. tAre pAye gRhakUla phUTaze sau saunuM pachIthI karI chUTaze Aja kasoTI pare caDhI che tArI prema sagAI. - koka. - uzanas "prasUna" (prathama AvRtti, 1955) : kAvyAMka-70 : pRSTha-84 aMtara nAda A gIta AsvAdatAM, ravIndranAthanAM be sukhyAta gujarAtI anuvAdagIto sAMbharI Ave. kAraNa ke A gItanI pUrvabhUmikAmAM paDelAM che. yugabaLanI preraNAthI te racAyAM che. ravIndranAthanA gItono anuvAda mahAdeva desAIe sahajasuMdara svarUpe karelo che. e gItonI prathama paMktio A rahI: baMgALI chaTAsahita. 1. 'tArI jo hAka suNI koI nA Ave to, ekalo jAne re.' 2. 'tArAM svajana tane jAya mUkI to, tethI kAMI ciMtA karye cAlaze nA." banne TAgorI gIto paraspara potAnI rIte bhAvabhaMgi ane rajUAtadaSTie joDakAM bhAMDu samAM sahiyArAM bhAse che. vizvanA parama zreya arthe zahAdatano mArga ane tenuM koI AdarzavAdIne samarpita thavAnuM AvAhana evo ulya gItono kula bhAvArtha nIpajI Ave. tenI tatkALa preraNA bhAratanA svAtaMtra AMdolana aMgenA ulbodhananI che. mahAdevabhAInA A gujarAtI anuvAdo evA to gujarAtI vANImAM AtmasAta thayelA che ke te gIto gujarAtI kavitAnAM potIkAM thaI paDyAM che. temAM e yuganI mahAna bhAvanAno prabhAvaka sAda saMbhaLAya che. tethI te tyAre ane Aje ye saMskArasaMvedanazALI janonAM mAnItA banelA che. kavi uzanas che anugAMdhIyuganA pharajaMda. sahaja che ke te yugabhAvanAthI
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 259 tarabatara hoya che. A gIta 'koke karavuM paDaze" je "prasUna' saMgrahamAMnuM che, te temano AraMbhika kAvyasaMgraha che. temAM jarA uparachallI najara nAkhI jazo to temAM tamane gAMdhIyuganI kavitAnAM pagalAM jaNAyAM vinA raheze nahi. jo ke te paraMparAmAMthI mukti ane svasaMvedanagati temaNe kramaza: sAdhelI pachInA saMgrahomAM pratIta thatI jaNAze. uzanase A TAgorI gItonI preraNA pIdhelI che ane yugasaMskAra to jhIlelA che ja. eTale temanuM gIta pelAM gItonuM anuraNana karatuM jaNAya che. vastuta: te gIta bhAvanA ane rajUAta daSTie TAgorI gItonuM anya ugAre savistara bhASya (Paraphrase) na hoya tevI chApa pADe che. AMgaLI mUkI mUkIne te sAdazya cIMdhI zakAya. temanAM bhAvarUpakomAM eka prakAranuM ojasa bharyuM sAmya jaNAze. kAraNa ke eka ja che. aMdhakAra, prakAza, dIvo, vaMToLanAM tophAna dvArA e parama prayojane ekalAM cAlI nIkaLavAno Adeza paNa kharo. ane Ama chatAM banne kavionI kRtimAM sUkSma bheda che ane te che bhAvanI bhaMgino. je ubhaya kavinA AMtarika vyaktitva anusArI che. TAgoranI bhaMgi eTale ke chaTApreraka udabodhananI che jozabharI che. uzanasUnI mUda samajAvaTanI che. temAM gharALupaNAnI aMgata naramAza che. uzanasUnI chApa TAgoramAM arthAnusArI sacoTa saMkSepa che : uzanasumAM vistArano rasaLATa che. ethI TAgoramAM je nathI lAgatI, evI bolakI rajUAta uzananI lAge che. TAgora potAnAM gItomAM ane uzanas potAnI kRtimAM kone saMbodhe che? trIjA puruSane eTale ke lAgu paDe te sarvane ane temAM ja samAyelA svane paNa kharuM. ubhayarIti che kAraNa svane ane sarvane aMtarAtmA che. e aMtarAtmAne jagADavAno ahIM upakrama che. gAMdhIjIne abhipreta che. te aMtarAtmAno UMDo avAja (The small shril voice within) che. mAnavyano e mahAmUlo avAja tenAmAM paDelA pramAdane, tenI jaDatAne - nakArAtmaka maMdatAne ane svArthane DhaMDhoLavA mATeno che. tenI Apakhu vRttine saceta karI te sAvadha kare che; ane pAramArthika zreya bhaNI tene vALe che. ethI vizvano parama artha siddha thAya che, ane je pravRtta che tenI cetanA jAgrata bane che. Ama svArthabarbara TheSa-daSTatAne dUra karavAnI koI gAMdhI, Izu ke mahAvIranI karuNAbuddhi kAme lAge che. vyakitanI bhItare
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ koke karavuM paDaze ke bahAra aniSTo pahelAM ja che. tene nivAravA koIke to tatpara thavuM ja rahyuM ne? eTale kavi prabodhe che: nA cAle mana sarva dharme e, A avaguNa apakAra pare ye, | dilathI koka jaNe to aMte karavI rahI bhalAI ane tethI tuM karaze to ye nathI karato kaMI upakAra, navAI kAraNa te ja sAra mANasAInuM biruda che. juo! ahIM gItanI sahaja sAdagI varatAze. tenI gharALa bhAvabhaMgi vAtacItiyA rUDhiprayogo dharAve che. tethI gItamAM AdithI aMta lagI eka prakAranI bhAva8jutA hRdayaMgama nIvaDe che. temAMnA lahekA ane sUronA udgAro ApaNA kAna pArakhI le che. vAtacItanuM gadya hoIne te jIvaMta jaNAya che. ghaNIveLA tenI paMktinA anvayanI daSTie gadyALa - gaghasadaza rIti lAge ane chatAM te bhUkhI sUkI nathI; tene ugArI le che A jIvaMta bhAvabhaMgi. vaLI te sAthe AkhA gItanI saLaMga ane saraLa mukhya prAsaracanAvaDe bAMdhelI kRtinI kinArI tenI kAvyAtmakatAnI patIja pADe che. A kasaba ahIM uzanas kavino potIko che, TAgorano nathI. " ane teno eka lAbha che. jANe te chaTA che, koI vatsala vaDIlanI vahAlabharI eka pachI eka dalIlanI bodhakatA, je vAtsalya manuSyane miSTa lAge, ISTa prati paravaravA prere, aniTano citAra ApIne cetave; prApta dharmaprati AMgaLI paNa cadha. cahu diza A aMdhAra chavAyAM, ghUme marudgaNa Dhora harAyAM, koke nahi to tAre paDaze dAkhavavI ja sarAI, UbhA rahevuM paDaze koke mAraga dIpaka hAI; joI zakAze, keTakeTalA sAhajika udgAronA rUDhiprayogo saratA Ave che! te sAthe sAvaMta eka ja sarakhA svarabhaMjanavALAM padonI pradhAna prAsaracanA paNa ApoApa huratI Ave che. to TUkamAMhenI eka anya prAsaracanAnuM vaividhya paNa AgavuM sauMdarya dharAve che. A TrakamAM nirUpita jIvananI pratikULatAnuM tAMDavacitra baLavAna che. te kavinuM kAvyabaLa banIne Ave che. te aMge yojeluM rUpaka harAyAM Dhora" ghaNuM sagatika (Dynamic) ne kAvyasamartha che. alabatta TAgoranA bhAvanuM anuraNana paNa tenI nIcenI paMktiomAM achatuM rahetuM nathI.
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 261 amRta mahotsava smRti graMtha "mArge timira ghora gherAze, tethI tuM zuM aTakI jAze? vAraMvAre cetave dIva, khera e dIva ceta? nA, tethI kAMI ciMtA karye cAlaze nA" ane ethIye vizeSa TAgoranA bIjA gItanI e ja bhAvanI samartha abhivyakti: 'e ghanaghorI tuphAnI rAte bAra vAse tane joI, tyAre AbhanI vIje o re! saLagI jai sauno dIvo ekalo thAne re.' AvuM sAmya tarI Avaze. TAgoranAM e banne gItomAM aniSTanuM gheruM aMdhArabaLa ane manuSyanI sAramANasAInuM jyotirdhara svarUpa, e banne bhAvonI lakIro uzananA gItamAM bhaLImaLI jAya che. manuSyanI ISTa gati pUMThe baLa rahyuM che tenA javalaMta AzAvAdI mAnasanuM. kavitocita vANIvaibhave kavi atre AzALa ujjavala citra dorI Ape che. "A AvuM ne AvuM durbhaga rahevA nA sarjAyuM che jaga. koka jaNe to amRtadeze doravuM paDaze hAI, koka jaNe to nimittakerI raLavI bhAgyakamAI." Avo koI 'amRtadeza" che, e anerI AsthAvANa zuM manuSya mATe ochI che? A AstikatA be prakAre pravarte che : (1) IzvarazraddhA (2) mAnavacetanA vizenI zraddhA, e aTaLa AzA, e zraddhA kevIka che? mAtAnI nijI bALa aMgenI hoya, tevA tolanI che. jagatanA zubha viSe A ciraMtana AzA maMgalamaya che eTale to e AtmasiddhinA amRta deze mAnavane te ja tenI vidhidatta bhAgyanI kamANI che. paNa mAnavajIvananI e karuNatA ke tenI kane pUrvokvala cetanA nathI : tenI AzaMkA, avaDhava, cittasaMgharSo, anAsthA, ane aneka gaDamathalo A cetanAne aMtarAyarUpa che. kavi e zraddhAne sthira karavA utsAhano porasa caDAve che. tene satata sankriyAnA paMthe caDAve che. Ama kahe che ke te hoya ane jagata jo che tevuM ja dInahIna raMka rahI jAya, to thaI ja rahyuM ne? tenuM tane lAMchana lAgaze. e maMgalanA ananya sAdhaka banavAnuM bhAgya teNe kamAvAnuM rahyuM che. ane tethI ja 'zA lakhavAra vicAro emAM.' - have kavi vizvanA kalyANamaya sukhanuM umadA citra Alekhe che, kaho ke UMcuM dhare che :
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 koke karavuM paDaze koke kalazarUpe prAsAde, koke miTTIrUpe buniyAde, - vizvasaukhyanuM bhavana bhalA racI jAvuM paDaze ahIM A vizvamAM manuSyanuM AvavuM kyAre lekhe lAge? vizvanA sukhano A virATa mahAlaya racI jANe tyAre. e racanAmAM koIke uccocca kArya tyAre bajAve, to vaLI koka caNAtA pAyAnA caNatara mahIM paththara thavuM' evuM anya kavie kahyA mujaba pAyAnuM kAma bajAvI aNajANapaNe pAyAmAM pUrAI javAnuM paNa banI rahe. paNa tethI zuM? e mahAlaya to koIke - nAnImoTI vyaktie racavo ja rahyo. evuM mANasAInuM anivArya kartavya mAnave karavuM ja rahyuM. A Traka badhI rIte suMdara che. temAM bhAvanI UjaLI parAkASThA che. ane te uzanase layapUrvaka siddha karela che. temAM samApananI Traka hovAnI pAtratA paNa che. kAraNa kavinA samagra bhAvanuM e caramabindu che. tethI sahaja rIte kavine TrakanI cothI paMkti trevaDavI jarUrI jaNAI nathI, ane kalAdaSTie te ThIka ja thayuM che. paNa te pachI paNa eka chellI TUka Ave che. te binajarUrI mATe AgaMtuka jaNAya che. Ama to kavinI mukhya bhAvasaMgatino temAM pUraka artha che ane chatAM te nirarthaka hoI anAvazyaka che. keTalIka vAra A kavinuM sAcuM kavitva koIka kalAtmaka niyaMtraNane abhAve atizayatAthI vaNase che. tenuM A udAharaNa che. te na hota to cAlata. prastuta kRtino punarAvartana pAmato zabda che 'koka'. te sUcaka che. AvaDA vizALa vizvamAM jANe te kokane arthe kavinI Tahela banI jAya che. eno gharALu arthasaMketa AkhA gItane AvarI le che. gItamAM bhAvabhaMginI saralatA ane rajUAtanI nircAja RjutA te tenuM AkarSaNa che. A kRti je yugabodha arthe che te gatakAlIna che. tenI rajUAta bodhAtmaka hoI, AjanA saMdarbhamAM te bahu rucira na paNa lAge. chatAM vidyArthIthI vaDIla sudhInA A vizALa bhAvakasamAjamAM tenuM avazya sthAna che ane kAvya tarIke tene tenI khUbI paNa che. (thoDuMka prAsaMgika : mahAvIra jaina vidyAlaya jevI samAjanA zreyanI saMsthAno A sudIrgha samayano avasara, prastuta gItanI bhAvanAthI saMbhavita banelo che. tenA gata ane vartamAna vidyAthI sabhyonA aMtaramAM A bhAvanA jIvaMta raho.) ( ***
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ tkhata mahotsava smRti graMtha 263 34. vIratA ane nirmAlyatA - paM. zIlacandravijaya gaNi thoDA divasa pahelAM eka yuvAna AvI caDayo. AvA yuvAno ghaNe bhAge ajanabI jevA hoya che, ane A rIte ociMtA AvI caDatA hoya che. A yuvAne AvatAMveMta ja vAta upADI : "sAdhuoe have, thoDA vakhata mATe paNa, ahiMsAno upadeza baMdha karI devo joIe. tamArI ahiMsAnI vAtone lIdhe ja prajA ane jeno nirmAlya banI gayA che." musalamAnoe saikAothI AkramaNo karyA, hiMduonI kaleAma calAvI, temane vaTalAvyA ane Aje paNa komI ramakhANomAM hiMduonAM mota-A badhuM ahiMsAnA upadezane ja AbhArI che, evo e yuvAna mitrano Akroza hato. Avo Akroza sAmAnyata: aDhAra thI pacIsanI vaya dharAvatA moTA bhAganA yuvAnomAM hoya tevuM jaNAyuM che. ane ethIye AgaLa vadhIne keTalAka vicAraka, lekhakono paNa eka varga che, je ahiMsAnI vicAradhArAne kAraNe A dezanI prajA ni:satva ane namAlI banI gaI hovAnuM bhArapUrvaka mAne che, ane tIkhA tarko tathA gaLe tarata UtarI jAya tevAM udAharaNo sAthe te potAnI mAnyatAnuM bhArapUrvaka pratipAdana paNa kare che. AvAM pratipAdana vakhate A lekhakonuM sIdhuM nizAna bhagavAna mahAvIranI ane jaina dharmamAM nirUpelI ahiMsA ja hoya che, te to dIvA jevuM che. . thoDA vakhata pahelAM rAmajanmabhUminuM AMdolana cAlyuM hatuM. tyAre yojAyela vividha kAryakramomAM eka kAryakrama rAmajanmabhUmi mATe balidAna ApavAnI bhAvanA yuvAnomAM pedA thAya te mATe jAhera sabhA ane temAM yuvAno dvArA
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 vIratA ane nirmAtA pratijJAgrahaNa vagereno paNa hato. bhAratIya janatA pakSanA sthAnika kAryAlayanA eka hoddedAra, AvI eka sabhAmAM vividha sAdhusaMtonI sAthe jaina sAdhune paNa upasthita rAkhavAnI gaNatarIthI kahevA AvelA. temaNe kahyuM ke A sabhAmAM 51 yuvako AjIvana mAMsAhArano tyAganI pratijJA levAnA che. mATe tame avazya Avo. A muddAnA anusaMdhAnamAM mahAvIra svAmInI ahiMsAnI vAta sahaja nIkaLI. vAtAvaraNamAM te kAryakara bhAI bolI gayA, "A ahiMsAe to dezamAM dATa vALyo che.' dhImethI bolAyelA A zabdo paNa kAne paDI ja gayA. eTale mane thayuM ke je Ayojakone ja Ayojana ane tenA AdhArabhUta siddhAMtamAM vizvAsa na hoya to eno artha eTalo ja ke A pratijJAno tamAzo mAtra jaina sAdhune sabhAmAM kheMcI javA mATenuM bahAnuM ja che, sivAya pratijJA lenArA ke Ayojako-koIno vizvAsa karavAmAM lAbha nathI. tarata ja sabhAmAM javAnI nA kahI dIdhI. paraMtu A prasaMga paNa eTaluM to sUcave ja che ke ahiMsA ane jainadharma pratye Akroza vyApaka che, ane tene paddhatipUrvaka bahekAvavAmAM AvI rahyo che. ghaNA ciMtana tathA bArIka nirIkSaNanA aMte, A muddA paratve, evA tAraNa para AvavuM paDe che ke ahiMsA ane jainadharma vizenI aNasamaja, paraMparAgata pUrvagrahasabhara dhAraNAo ane ajJAnamUlaka AvezanA kAraNe ja ahiMsAne lIdhe prajA nirmAlya banI, dezamAM dATa vALyo" jevA ekAMgI ane bhrAMta abhiprAyo baMdhAyA che. jemane potAnI AgavI vicArasaraNa jevuM na hoya, ane gatAnugatika-koIke kIdhuM ane amane bhAvI javAthI svIkArI lIdhuM-jevuM jemanuM mAnasa hoya tevo varga AvI vAtomAM jhaTa AvI jAya che. to keTalAka evA paNa vicArako che ke jemane ahiMsAmAM nahi, hiMsAmAM ja vadhu vizvAsa hoya. tevA vicArako-lekhako ahiMsA pratye sUra dAkhave to te temanI vicAradhArAne anurUpa ja gaNAya. phakta temanI vAta, abhiprAya te vastusthiti nathI, paNa vastusthitine jovAno temano potAno eMgala-daSTikoNa che, eTaluM yAda apAvavuM jarUrI lAge che. A dezamAM bhUtakALamAM, evA pANa dharmapaMtho ke saMpradAyo hatA ke je paMthanA praNetA tathA loko ema mAnatA ke A saMsAramAM je rogiSTha, mAMdalA, nabaLAM prANIo ane manuSyo che, temane mArI nAkhavAthI mahAna puSya hAMsala thAya che. emane bacAvavAmAM moTuM pApa lAge. Aje jenomAM
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 265 amRta mahotsava smRti graMtha paNa amuka varganA loko evI mAnyatA dharAve che ke koI jIvane koI bIje jIva mArato hoya to tene bacAvavAmAM bacAvanArane pApa lAge. eTale hiMsAtaraphI ke ahiMsA virodhI vicArasaraNanI navAI to nathI ja. navAI eka ja vAtanI che ke ahiMsAnA sAcA svarUpane, tenI asIma zaktine tenI vyavahAru upayogitAne tathA tenI aitihAsika pRSThabhUmine samajavAno prayatna karyA vinA ja ahiMsAne vagovavAno A dezame prayatna thI maLe che, eTaluM ja nahi, paNa ahiMsAne parama dharma tarIke apanAvanArA dharma, dharmazAstro tathA dharmAcAryo pAsethI, teo hiMsAno upadeza zIkho tevI apekSA paNa sevavAmAM Ave che. vastuta: Aje to, A dezanI prajA kharekhara nirmAlya banI gayAnuM lAgatuM hoya to tenAM samAjazAstrIya ke mAnasazAstrIya kAraNo, vicArakoe itihAsamAMthI khoLI kADhavAM joIe. e daSTie tapAsavAmAM Avaze to saheje ja jaNAI Avaze ke A prajAnI paDatI ke nirmAlyatA mATe ahiMsA athavA evo koI naitika-dhArmika Adarza javAbadAra nathI, parantu ahIMnA manuSyomAM tema ja dharmasaMpradAyomAM paraspara mATe pravartatAM IrSA, dveSa, kusaMpa ane ekamekane barabAda ke khatama karavAnI manovRtti jevAM gunAhita valaNo ja te mATe javAbadAra che. A dezanA dharmonA dharmaguruoe potAnuM varcasva vadhAravA mATe, dharmanAM mULabhUta tatvo-ahiMsA, satya vagerenuM balidAna ApavAmAM pAchuM vALIne nathI joyuM. emaNe dharmanA oThA heThaLa potAnI vijayayAtrAo pravartAvI che ane je potAnA dharmane na svIkAre tenuM nikaMdana kADhI nAkhavAmAM temaNe dharmano digvijaya mAnyo che. AvA dharmAcAryonA mudrAlekho kAMIka A prakAranA hatA: 1. "pratazataro veddA: 98ta: saza dha" arthAta, AgaLa cAra hAthamAM kurAna !' 3. "eka hAthamAM dharmayuddhanI baMdUka ane bIjA hAthamAM bAIbala!' 4. "kamare kirapANa ane mAthe graMtha sAheba!' ane have vicArIe ke A sthitimAM, dharmanA bahAne prasaratI AvI hiMsAne vakhoDI kADhe ke na svIkAre tevA ahiMsApradhAna dharma ke dharmopadezane nirmAlyatAnuM kAraNa gaNAvavAmAM keTaluM DahApaNa che? sabhAge, upara varNavalA mudrAlekhonI hAramALAmAM hajI sudhI, "eka hAthamAM Agama ane bIjA hAthamAM Aga" - Avo mudrAlekha laIne jaina dharme kayAreya hoDa nathI
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 vIratA ane nirmAlyatA bakI, te keTaluM moTuM AzvAsana che! jyAM Agama hoya tyAM ahiMsA ja sarvoparI Ayudha hoI zake. jyAM ahiMsA nathI, tyAM vaLI dharma kevo! ane jo dharma ja na rahe, to dharmayuddha kayA Adarza mATe? kayA hetunI sAdhanA mATe? A dezanA manuSyo, rAjAo ane prajAo, jo pArasparika adekhAInI AgamAM zekAIne ekabIjAnuM kATaluM kADhavAmAM rAo na hota, to A bhUmi para kadApi muslima ke paradezI AkramaNo tathA zAsana na AvyAM hota to dharmavinAza ke dharmAtaranA bhayAnaka prasaMgo A prajAe veThavA paDyA na hota. paraspara kApAkApI ane parAyAne madada-ApaNA dezanA itihAsanuM A kalaMkita pAnuM che. jo ahIMnA lokoe anyonyanuM ahita karavAnI pravRttine bAjue rAkhIne videzI ke vidhamI loko sAme eya keLavyuM hota, ane A dezanA 'Arya dhamoMe potAnA dharmanA digvijayanA oThA heThaLa svIkArelI ekabIjAnA dharmane hAni pahoMcADavAnI anArya rItabhAta na AcarI hota, to A deza ane A prajAnI sikla avazyameva Aje nirALI hota. paNa aphsosa, hiMdano ItihAsa e saMkucita mAnasano itihAsa che. hiMdano itihAsa e hiMsAne apAyelA ajugatA mahattvanA kAraNe pote vahorelI pAyamAlIno itihAsa che. bAkI, jaina dharmazAstro ke dharmopadezakoe kAyaronI ahiMsAnI pratiSThA karI che ke kAyara banAvI mUke te hade ahiMsAne prAdhAnya ApyuM che, evuM jo koI samajatuM hoya ke pracAratuM hoya to temAM kAM tenI aNaghaDatA che ke kAM tenI badadAnata che. ekAda be udAharaNo laIne A muddAne vadhu samajIe. jIvadayAnA samartha jyotidhara kalikAlasarvajJa hemacandrAcAryanA upadezathI raMgAyelo gurjarapati rAjA kumArapALa yuddhanA medAnamAM paNa jIvadayA pALavAnI cIvaTa sevato, ane bane tyAM sudhI zatruno paNa vadha na karatAM te jIvato rahe te rIte jItavAnuM pasaMda karato. Ama chatAM te yuddho laDyo che, jItyo che, ane yuddhomAM tenA hAthe saMhAra paNa thayA ja che, ane tenI vIratAnAM kAvyo tathA tenAM caritro jainAcAryoe ja lakhyAM che, yAda rahe ke kumArapALe khelelAM yuddho te kAMI jaina dharmanA digvijayanAM yuddho nahotAM. te to tenI rAjadvArI prakriyA-pratikriyAnAM pariNAmarUpa yuddho ja hatAM. gujarAtanA mahAmaMtrI vastupALa ane tejapALa bane zuddha vIsa poravADa
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 267 amRta mahotsava smRti graMtha vANiyA. temaNe pote senApatinuM pada dharIne bAvana yuddho gujarAtanI AbAdI kAje khelyAM. ane chatAM temanI aMtaraMga AsthA zuddhapaNe ahiMsAdharma prati ja samarpita. yuddho to emanuM deza pratyenuM eka avasarocita kartavya mAtra hatuM. A be maMtrIzvaronI vIratAnAM paNa jainAcAryoe kAvyo ane caritro lakhyAM che. to zuM A uparathI ema samajavuM ke jainAcAryo hiMsAne biradAvatA hatA? bilakula nahi. A uparathI to eTaluM ja samajavAnuM che ke jainAcAryo svayaM zuddha ahiMsApradhAna hovA chatAM ane koIpaNa prakAranI hiMsAne doSa tarIke ja svIkAratA hovA chatAM, vyavahAradaSTie kAyara banAvI mUke tevI ahiMsAnA jaDa ke vediyA pakSapAtI nahotA. A muddAnuM tattvajJAna samajavuM saraLa nathI ja. eTale ja keTalAka loko ajJAnathI ke pUrvagrahathI prerAIne ahiMsAnA Adarzane vikRta rIte cItarIne mugdha janamAnasamAM te sAme dhRNA janmAvavAno prakama saphaLatApUrvaka racI beThA che. eka muddo dhyAnapUrvaka tapAsavAnI jarUra che ke A dezamAM je yuddha ke je hiMsA pAchaLa hIna svArtha ke sUratAnI vRttio kAma karatI, te yuddha/hiMsA karanArane aMte hAravuM ja paDayuM che ke mAra ja khAvo paDyo che, ane tenAM yazogAna to nathI ja gavAyAM. tethI UlaTuM yuddha ane hiMsA dUSita cIjo hovA chatAM, jyAre tenI pRSThabhUmimAM, AtatAyIone zikSA, sajjanonI tathA prajAnA jAnamAlanI rakSA, strI ane pazuo upara thatA atyAcArono sAmano jevAM kAraNo paDayAM hoya che, tyAre te yuddha hiMsA karanAranI vIratA, khAnadAnI, paropakAritA jevAM tattvonI gAthAo avazya racAI che. ane tenI pAchaLano spaSTa hetu tenI hiMsAne ke yuddhakhorIne uttejana ApavAno nahi, paraMtu upara gaNAvyA tevA guNone sanmAnavAno tathA vikasAvavAno ja che. jaina dharmanA AcAryoe paNa A prakAranI vIratAne hamezAM biradAvI ja che. alabatta, vIratAnI emanI vyAkhyAmAM, prajAnA caraNomAM potAnA annabhaMDAro samapa denAra jagaDUzA ane khemo haDALiyAnI dAnavIratA paNa Ave, rASTrane vidharmIothI ugAravA kAje potAnuM sarvasva homI denAra bhAmAzAha ane dayALazAha jevA naravIro paNa Ave, ane sulatAna altamazanI mAtAne madhadariye potAnA mANaso dvArA ja luMTAvI, tenI surakSAnI javAbadArIno dekhAva karI, tenI AgatAsvAgatApUrvaka lUMTanA mAlanI zodha karAvI, pAcho meLavI, tene suparata karanAra, teno mAnelo
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 vIratA ane nirmAlyatA dIkaro banI jaIne tenA dvArA chevaTe sulatAnanI maherabAnI hAMsala karI gujarAtanI rakSAnuM potAnuM dhyeya kunehathI siddha karanAra maMtrI vastupAla paNa Ave. eka kome ke vyaktie mazInagana ke henDagreneDa vaDe bIjA komanA mANasone khatama karI dIdhA, tenI sAme te komanI vyaktio sAmI komanA mANasone te ja rIte mArI nAkhe-AvI hiMsAne kadIya vIratAmAM khapAvI na zakAya. A to narI barbaratA gaNAya. AvI nRzaMsa kUratAne na biradAvavAthI ke sAtha na ApavA mAtrathI ja jeno je kAyara banI jatA hoya to tenI sAme phariyAda karavAne koI kAraNa nathI. ajJAnI game tema kahe teno harakhazoka zo? sarvodaya ciMtanadhArAnA prakhara bhASyakAra zrI dAdA dharmAdhikArIe bahu ja mArmika rIte A muddA vize kahyuM che ke huM to vijJAnano pADa mAnuM chuM ke eNe hiMsaka viratAne mATe avakAza ja nathI rahevA dIdho. Aje to eka chokaraDI paNa kabAlTa bomba pheMkIne lAkhone mArI nAkhI zake che. A vijJAnanA jamAnAmAM mAravAmAM vIratA rahI ja zake ema nathI. rahI zake ema che mAtra kUratA! mazInathI ane svaya-saMcAlita zastrothI mAravAmAM zI bahAdurI baLI che? Aje to tenasiMga eNvaresTa para caDI jAya emAM ja vIratAne avakAza rahyo che. samudranA aMtarALamAM utaranArA-Aga olavanArA vagere sAhasiko je vIratA dAkhave che tethI vadhAre vIratAne mATe Aje have avakAza nathI rahyo. vijJAnane kAraNe, bhagavAnanI kRpAthI-ahiMsaka viratA sivAyanI bIjA koI prakAranI vIratAnI taka ja nathI rahI. vaijJAnika vIratA ahiMsaka vIratA haze." ahiMsAnA upadezathI ke pAlanathI prajA nirmAlya bane che e vAta, itihAsano abhyAsa karatAM taddana vAhiyAta kare che. nirmAlyatA e ahiMsAnI nIpaja nathI. ahiMsA to paropakAranuM pariNAma che ane jyAM paropakAra hoya tyAM nirmAlyatA asaMbhavita che. nirmAlyatA kharekhara to svArthaparastI ane parapIDanavRttinI pedAza che. A be tattvo mAnava mananAM evAM tattvo che je manuSyane nirbhaya banavA detAM nathI ane je nirbhaya na hoya te nirmAlya na hoya te kema bane ja! parAkramano sIdho anubaMdha abhayavRtti sAthe che. svArtha ke parapIDana sAthe abhayano koI meLa nathI. abhathano meLa mAtra ahiMsA ke nirveratA sAthe ja hoI zake ane evo abhaya mAnava nirmAlya kema hoya? nimallitA zI cIja che, teno Acho khyAla
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 269 amRta mahotsava smRti graMtha " zrI dAdA dharmAdhikArIe ja varNavelA eka nAnakaDo prasaMga parathI maLI rahe tema che. kaoNlejano vidyArthI : amArI bahena raste jatI hoya, ne koI guMDo - enI cheDatI kare, to zuM ame ahiMsaka rahIe? cUpacApa joyA karIe? 'cUpacApa joyA zA mATe karo? paNa pahelAM to e kaho ke AvA prasaMga keTalA paDyA?" hajI to paDyo nathI, paNa paDe ke kharo.' "ThIka, dhAro ke prasaMga paDayo, to tame zuM Iccho cho?' eve vakhate ame kevI rIte cUpa rahI zakIe?' hA, to cUpa na rahezo. jo evuM kAMI thatuM najare caDe to enuM mAthuM vADhI lo, huM gAMdhI pAsethI tamane ahiMsAnuM sarTiphikeTa lAvI ApIza. paNa eka zarata che.' zI?' 'je chokarIo sAthe tame skUlamAM beso-UTho cho, ramo-kUdo cho, vAMco-lakho cho, emanI tarapha jovAnI tamArI potAnI daSTi kevI che? ane e daSTimAM je kAMI pharaka hoya to mAthuM vADhavAnA kAryakramano AraMbha tamArI jAtathI ja karI do!" "basa, ATalI sarakhI zarata sAMbhaLIne e to besI ja gayo!' A prasaMga upara TippaNI karavAnI koI AvazyakatA kharI? vAtano sAra eTalo ja ke nirmAlyatAnuM upAsana ApaNuM potAnuM mana, vartana ane jIvanadaSTi che, ahiMsAno upadeza ke pAlana nahi. ahiMsAnA marmane ke che tenI tAkAtane prIchayA vinA ja, phakta gADariyA pravAhamAM taNAIne ke cabarAkiyAveDAno bhoga banIne, ahiMsAthI A dezanI prajA namAlI banI gaI che, tevuM aMdhazcaruM ane vaLI ajugatuM vidhAna karI devAmAM DaMphAza haze paNa bahAdurIno aMza nahi, ane viveka to nahi ja. A AkhA lekhano niSkarSa eTalo ja ke jo ApaNuM mane saMkucita svArtha, anyanI IrSyA, parapIDanavRtti jevAM malina tattvone manAvaTo Ape ane paramArthavRtti, udAratA, sahiSNutA, viveka, kuneha jevAM baLone apanAve, to eka bAju ahiMsAnuM sattva hAthavaguM thAya, ane bIjI bAju nirmAlyatA kAyamI dhoraNe khatama thAya, ane to komavAda ke trAsavAdanA prasaMgoe thatI hiMsAkhorI vakhate ApaNuM vyaktigata tathA samAjagata kartavya zuM te samajavuM agharuM nahi rahe.
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 amRta mahotsava smRti graMtha 35. paMDita sukhalAlajI - raghuvIra caudharI paMDita sukhalAlajI A pradezamAM thaI gayA na hota to darzakane satyakAmanuM pAtra bhAgye ja maLyuM hota. eka apaMga mANasa enI karuNAnA baLe duniyAne dorI zake A mAnavIya zakyatA zrI darzakane A dAkhalAmAM dekhAI emAM aucitya che, pratIti che. paMDitajInA pratyakSa ke parokSa paricayamAM AvanAra sahu koI joI zakatuM ke ahIM kazuMka ananya che, mahatu che. paMDitajI paricaya TrasTanA pramukha. "graMtha' amadAvAdamAM chapAvavAnuM hatuM. meM 1965mAM vidyApITha choDelI. zrI yazavaMta dozIe mane 'graMtha'nA prakAzananA kAme jotarelo. yAda Ave che ke pahelI vAra huM emanI sAthe paMDitajI. pAse gayelo. vIsa lAkhanA amadAvAdanI vastI doDha mANasanI che ema kahetA niraMjana bhagate eka AkhA mANasanI jagA paMDitajI mATe phALavelI e aMge huM sahamata hato. emane maLavAnuM thayuM te pahelAM 'adhyAtma-vicAraNA ane bhAratIya tattvavijJAna" e be pustako vAMcelAM. buddhano kSaNa vizeno khyAla emaNe vAtacIta daramiyAna samajAvelo. maLavAnuM thAya tyAre kaMI ne kiMI maLI AvavAnuM protsAhana paNa kharuM. 'jJAnagaMgotrI'mAM hindI sAhitya vizeno mAro dIrdha lekha emANe aMtevAsI pAsethI sAMbhaLelo. kyAreka sAmayika ke chApAnA lekha paNa emanA kAne paDyA hoya. e kyAre 'saritakuMja'mAM che ne kyAre anekAntavihAramAM enI mane khabara rahe ne pasAra thatAM ja maLavA javAno abhilASa thAya paNa tyAre huM bIDI-pAIpa vagere pIto. paMDitajI sAva pAse besADe ne baraDe hAtha pheravI AzIrvAda Ape. bIka rahe ke bIDInA vyasananI emane bAtamI maLI jaze. emaNe ekeya vAra
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita sukhalAlajI 271 eno nirdeza nahoto karyo paNa emane khabara to hoya ja. AMkho nahotI enA badalAmAM bIjI badhI Indriyo atyaMta sateja hatI. zrImatI mRdulA pra. mahetAe emanA puNyazloka paMDitajI' nAmanA smaraNamAM eka avismaraNIya prasaMga noMdhyo che. te divasa ukaLATa pachI pavana nIkaLyo hato. cAMdanI paNa evI ja suMdara hatI. mRdulAbahene eno ullekha nahoto karyo chatAM paMDitajI bolelA: 'pavana ja sarasa che tema nathI, cAMdanI paNa sarasa che, kharuM ne!' mUdulAbahena DaghAI jAya che. paMDitajI kahe che : "jo emAM kaMI alaukika zaktinI jarUra nathI. AjanI havAmAM je anerI zItaLatA che te pUrNimAnI soLe kaLAe khIlelI cAMdanI sivAya saMbhave nahIM. e ananya zItaLatAno anubhava AMkha hoya tene thAya enA karatAM vadhAre tIvrapaNe AMkha vagaranAne thAya ema huM dhAruM chuM. meM ghaNIvAra Aje pUnama che tema A anubhave jANyuM che. temAMye vaizAkhI pUnama parakhAyA vagara rahe ja nahIM! buddha kaMI amastA te divase janmyA haze!' e pachInI gaMbhIra-haLavI vAtacIta daramiyAna paMDitajI mRdulAbahenane cAMdanInuM varNana karavA kahe che. e Akho bhAga lekhikAnA zabdomAM ja mUkavA jevo che.. meM vRkSa, velIo, puSpo ane saritAnA jaLamAM paDatA caMdranA prakAza, pratibiMbavalayonuM thoDuM varNana karyuM. pachI paMDitajIe pote nAnapaNamAM mANelI cAMdanInuM varNana karyuM te zabdo mArI pAse rahyA nathI paNa te pachI temaNe je varNana karyuM tenI eka gherI chApa mArA aMtaramAM che. keTalI yogya rIte vyakta thaze tenI mane khabara nathI. kahe : prakAza karatAM aMdhakAra, gADha aMdhakArano anubhava meM koIe na karyo hoya tevo tIvrapaNe karyo che. soLa varSanI vaye jyAre AMkho khoI tyAre AMkhonuM teja gayuM teTaluM ja nahIM. samasta jIvana jIvavAnI badhI AzA-AkAMkSAo pharato gADha aMdhakAra vIMTaLAI vaLyo hato. pragADha aMdhakAra, jyAM prakAzanI AchI rekhA na hatI, AzAnI jhAMya sarakhI nahotI ' ane aMdhakAranA DuMgarano, cosale cosalAno evo bhAra hato ke Doka UMcI na thaI zake. UMDA aMdhArA kUvAmAM mane koIe dhakelI daI tyAre jIvananA ekeeka vAra baMdha karI dIdhAM hatAM. A ahaMkArano khaDaka samo bhAra bhedIne
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 amRta mahotsava smRti graMtha lAgatI hatI. pratyakSa aMdhakAra karatAM paNa nirAzAno aMdhakAra ati durbhedya hoya che. mArA mananI tyAre e sthiti hatI. koI AdhAra nahIM. koI othAra nahIM. haiyuM haLavuM karavA koI pagathI nahIM. mitro hoya paNa jene ni:sahAyatAno anubhava nathI te sahAnubhUti chatAM ApaNI sthiti pUrNapaNe samajI ja na zake. eTale tame ekalA, aTUlA ni:sahAyapaNe aMdhakAranA e kaLaNamAM khUMpI jAo tevI dazA thAya. Aje to ghaNI zodho, suvidhAo thaI che. paNa te samaya, te samAja ane te paristhiti!! mRdulA, jIvanano te aMdhakAra zabdamAM mukAya tevo nathI.' temanA sadA prasanna caherA para viSAda chavAI gayo hato. zabda zabda asahya vedanA nItarI rahI hatI. teo bolatA gayA ane mArI AMkhomAMthI AMsu nItaratAM rahyAM. jarA paNa avAja na thAya, zvAsa paNa jorathI na levAya tenI meM khUba takedArI rAkhelI paNa prajJAcakSu pAmI gayA. ekAeka thobhIne kahe, "are tuM raDe che? A to cAMdanInI majA bagaDI gaI! huM to varNanamAM tallIna thaI gayo. paNa sAMbhaLI-raDavA jevuM temAM have zuM che? ghora aMdhakArano anubhava karyo to evA ja dedIpyamAna prakAzano paNa anubhava karyo che. gADha aMdhakAranA asahya bhAra ane ghora nirAzAmAM eka prakAzakiraNa jhaLakyuM-puruSArthanuM e pagaluM dekhAyuM-AMcako mArIne mAthuM UMcuM karyuM ane nirAzAno khaDaka gabaDI paDayo. dhIme dhIme paga mAMDatAM, Teko meLavavAnI mathAmaNa karatAM karatAM eka sAMkaLa hAtha AvI ane te ThekIne e UMDA kaLaNamAMthI bahAra Avyo to je bhavya dedIpyamAna ane ujajavaLa prakAza mane maLyo tevo bahu virala AtmAone maLyo haze. jIvanane A kinAre to prakAza ane AnaMdarasa che pachI prAraMbhamAM aMdhakAra hato tenuM kaMI du:kha thoDuM ja hoya! cAla, have khuza ne? eka sarasa bhajana gA, pachI ApaNe jaIe." kahI temaNe vAta sameTI lIdhI. bIje divase savAramAM pharatAM pharatAM kahe : "Izvara eka hAthe laI le to be hAthe Ape evo mAro jIvanano anubhava che. IzvaranA audAryane kadI sImA nathI te vAta tuM jIvanamAM kadI bhUlatI nahIM. game tevI vikaTa paristhitimAM paNa AdhArano koIka khUTo teNe ApaNe mATe rAkhyo ja haze tevI zraddhA gumAvavI nahi. puruSArtha karavAnuM ApaNe bhAge hoya che. puruSArtha na karIe to IzvarI khUTo hAtha nahIM Ave." mAnavIya puruSArthanuM apUrva daSTAMta helana kelare pUruM pADeluM. apaMgatAne
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita sukhalAlajI 273 nAmazeSa karI daI samagra mAnavajAti mATe preraka nIvaDe evo ananya vikAsa sAbo paMDita sukhalAlajIe. soLa varSanI uMmare lagna thaI gayAM hota paNa mokUpha rahyAM ne bIjA varSe unALAmAM mAtA nIkaLyAM ne AMkho gaI. vahemo ane aMdhazraddhAone oLakhI mukta thatA gayA. kAzInI yazovijya jaina pAThazALAmAM abhyAsa mATe gayA. nyAya, kAvya, vyAkaraNanA vizeSajJo pAse svAdhyAyanI taka maLI. saMskRta-prAkRtamAM bhASA karatA thayA. alaMkAra zIkhavA lAgyA. tyAre jeTaluM zIkhatA e badhuM kaMThastha karIne paraMtu vedapAThI brAhmaNanI rIte mAtra zabdapATha AgaLa e aTakatA nahIM. ciMtana karatA. zIkhela pAThamAMthI prazno udabhavatA. - adhyApaka tivArI samAdhAna karatA. ciMtananuM pramANa vadhyuM. UMDA UtaratA gayA. paMDitajIe zikSaNanA bhAgarUpe pravAso karyA. sametazikhara, pAlItANA, Abu, mithilA vagere sthaLonI yAtrAthI pote ramya pradezo ane saraLa svabhAvI janapadone jAte sparyAno AnaMda pAmelA. banArasamAM adhyApana karyuM. amadAvAda AzramamAM rahyA te daramiyAna kAma mAgyuM ne gAMdhIjIe emanI sAthe daLavA besADyA. anuyAyIoe UbhAM karelAM AvaraNa bhedIne e gAMdhIjIne jotA rahyA che. e mATe eka dAkhalo pUrato che. paMDitajI jaina sAdhuone bhaNAvatA. eka bahena tyAM bhaNavA AvyAM. mahArAjajIoe virodha karyo. paMDitajI bahenane ghera bhaNAvavA javA lAgyA. eno paNa virodha thayo tyAre emANe kahI dIdhuM : "jo koI DheDha, bhaMgI ke bahena bhAgavA Avaze ane vadhAre vakhatanI jarUra haze to huM sAdhuone bhAgAvavAnuM choDI daIne paNa temane bhaNAvIza". gAMdhIjIne emaNe karuNA ane prajJAnI mUrti kahyA hatA emAM te paNa sUcavAI jAya che ke pote gAMdhIjI pAsethI zuM zIkhavA IcchatA hatA. jainadharmanuM tattva Indriyone ane manovRttione jItavAmAM che ane brAhmaNadharmanuM tattva vizvanI vizALatA AtmAmAM utAravAmAM che evuM pAmI cUkelA paMDitajInI uMmara tyAre pAMtrIseka varSanI haze. 1915nI vAta che. banArasanuM comAsuM ne emane bhAre tAva Avyo. mAthuM phATI jAya. paMDitajI lagabhaga taraphaDe evI dazA. zrAvako Ave, khabara pUchatA bese tyAM muni " puNyavijayajInA guru kAntivijayajI padhAryA. e vRddha muni paMDitajInuM mAthuM dabAvavA lAgyA. zrAvako doDI AvyA. hAhAkAra thaI gayo. jaina sAdhuo
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 amRta mahotsava smRti prAMta niyama mujaba gRhasthanI sevA na karI zake. paraMtu kAMtivijayajI pAse kAraNa hatuM. ame sAdhuo emanI pAse jANIe chIe. ame to emanI pAse ekaDA vinAnAM mIDAM jevA chIe. temanI sevA karavI e amAro dharma paMDitajI tyAgI hatA paNa potAnA ziSyo pratyenuM emanuM vAtsalya dhArmika AcAranI nakArAtmaka maryAdAo ullaMghatuM. e mATe paNa e cokkasa samajathI prerAtA. jJAnayoga, karmayoga ke bhaktiyoga koI yogasAdhanAnI zaratarUpe e apariNIta jIvanane gaNAvatA nahIM. emane mana sAcI zarata hatI saMyama. moTA bhAganA mANaso mATe lagnajIvana svastha utkarSanuM sAdhana che. kRtrima rIte kaDaka niyamothI Ubho karelo sAdhu-samAja vikRtio vadhAre. emaNe mRdulAbahenane kaheluM ke strIonA sahavAsa vagaranA badhA loko ardhadagdha buddha nIkaLyA che ane puruSanA yogya sahavAsa vagaranI badhI strIo vevalI nIkaLI che. bahenone bhaNAvavAno paMDitajIno anubhava sAro hato. kahetA: ATaluM saraLa amAre lakhavuM hoya to ghaNo vicAra karavo paDe. baheno kapaDAmAM bhale Thasso kare, temanA lakhANamAM kRtrimatA AvatI nathI. paMDitajInI prasannatAno anubhava to mane paNa che. vAtane prAsAdika banAvavA emaNe ramUjI thavAnI jarUra na hatI. emanA mukhe kahevAyeluM satya potAnA ja baLe sIdhuM sAmI vyakitane sparza karatuM. emanuM eka vAkya mane yAda rahI gayuM che. "akarmaNyatA ane aspRzyatA e A dezanA mahAroga che." Aje ATalA varasa pachI paNa, svataMtra bhAratanA samAja vize vAta karavAnI Avaze to mane paMDitajInuM e vAkya yAda AvyA vinA raheze nahIM. ApaNA ucca zikSaNanI eka apaMgatA tarapha paMDitajIe dhyAna kheMceluM. 'jema pAzcAtya tattvajJAna zIkhanAra enI mULa grIka, jarmana, pheMca Adi bhASAone jAgyA sivAya ja tenA aMgrejI anuvAdo ke sAro dvArA zIkhe che tema bhAratIya tattvajJAna vize banyuM che.' emaNe kaheluM ke bhAratIya abhyAsIoe mULa graMthone pAmI zakAya eTaluM saMskRta zIkhavuM joIe. sAmAnya abhyAsI anuvAdathI calAvI zake paNa niSNAta thavA IcchanAre to mUlaparvatagAmI sarjAtA vadhAravI joIe. ema thatAM abhivyaktinA ke bhASA-paribhASAnA prazno nahIM naDe ne sUtrAtmaka lAghava ane pAradarzI nirUpaNa zakya banaze. paMDitajIne Adarza mAnavAnI yogyatA keLavAze.
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita sukhalAlajI 275 " zabdavedhI bANa calAvanAra nizAnabAjo pRthvIrAja cauhANa sudhI hatA. paMDitajIne avAja parathI dizAno khyAla AvI jato eTaluM ja nahIM, avAja parathI vaktAnA vyakitatvano aMdAja paNa AvI jato. zabda ane artha e vANInAM saMgRkta ghaTako gaNAyAM che. arthanI madada pachI to sahu samaje. paMDitajI zabda dvArA paNa enA udgAtAne pAmI jatA. emanI A zakti paNa Azcaryacakti kare evI hatI. paNa emane pUchyuM hota to kaheta: ekAgra sajagatA, bIjuM zuM? paMDitajIe pravAsavarNana paNa karyuM che. zrI dalasukha mAlavaNiyAe noMdhyuM che ke teo haratApharatA hoya tyAre AsapAsanI jhINI jhINI vigato sahacara pAsethI jANI levAno prayatna kare. tethI temanA varNanamAM tAdaza joyAno bhAva sahaja rIte AvI jAya. vAcakane khyAla paNa na Ave ke A varNano eka aMdha vyaktie karelAM che. dalasukhabhAIe lakhelA 'prajJAcakSu paMDita sukhalAlajImAM AjanA saMdarbhamAM keTalAMka samAdhAno pratItikara rIte mUkI ApyAM che. dharmanuM nAma sUga upajAvanAruM thaI paDyuM che ane tattvajJAna ne nakAmI kalpanAomAM khapavA lAgyuM che. enA kAraNamAM paMDitajIne lAgyuM che ke dharmanuM kalevara jaDatApoSaka thaI gayuM che. evo dharma choDavo ja rahyo paNa saMskRti vinA mAnavatA ke rASTrIyatA nathI sarajAtI ke nathI TakatI. paMDitajI mAnatA ke javAbadArInuM bhAna e jIvananA samagra vikAsanI cAvI che. jIvanazaktino yathArtha anubhava karAvatI javAbadArI satata vegavALI nadInA pravAhanI jema rokI zakAtI nathI. cetanA e eka evI sthira ne prakAzamAna zakti che ke je daihika, mAnasika ne endriya Adi sarvakAryonuM thoDuM ghaNuM dhyAna rAkhe ja che. ApaNe kyAreya cetanAzUnya thaI zakatA nathI. jIvanazaktinA traNa aMza che - cetanA, saMkalpa ane vIrya. A jIvanazaktino anubhava thAya to jIvanadaSTi badalAya ane jIvananA vikAsane mArga maLI jAya. to A jIvana zuM che? 'jIvana samudra jevuM agAdha che ane AkAza jevuM anaMta che. samudrane sapATI che, jIvanane paNa sapATI che. sapATI upara nAnAMmoTAM raMgaberaMgI hArabaMdha ane hAra vinAnAM ADAMavaLAM aneka mojAMo UThe che, AgaLa vadhe che, pAchAM vaLe che, aMdaroaMdara athaDAya che. e athaDAmaNomAMthI
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 amRta mahotsava smRti graMtha vaLI navAM tophAnI mojAM UThe che ane chevaTe te kinAre pahoMcyA pahelAM vacce athavA to kinAre pahoMcIne paNa vilIna thaI jAya che. sapATI uparanuM A taraMganRtya eka paLa paNa thaMbhyA vinA rAta ane divasa satata cAlyA kare che. jyAM dekho tyAM sUkSma-sthUla kITapataMgonI, vividha pazupakSIonI ane mAnavajAtinI sarjana- saMhAralIlA jovA maLe che. 'sapATI uparanA khela karatAM UMDANano khela jema samudramAM kAMIka judA ja prakArano hoya che, jema jema taLa tarapha UMDA jaIe tema tema pANI ekavidha ja hovA chatAM enA vahanaprativahananA parivartanomAM phera paDato ja jAya che, tema sapATI uparanA jIvanane sparzatA jIvanasRSTimAMnA dehagata vaividhya karatAM e jIvananAM UMDANamAM rahela manogata ane vAsanAgata vaheNanuM vaividhya bahu ja judA prakAranuM ane jaTila hoya che. ema to samudra agAdha-talasparza vinAno kahevAya che. paNa mAnavabuddhinI chellI zodhoe enuM taLiyuM mApyuM che, tema chatAM Aja sudhInI koI mAnavazodhe jIvananA taLano leza paNa sparza karyo nathI. tethI jIvana kharA arthamAM ja agAdha che. AkAzapradezamAM game tyAM jaIne UbhA rahI, game teTale dUra jAo, chatAM tyAMnuM kSitija navuM vistaryuM ja javAnuM. jIvananI bAbatamAM paNa ema ja che. koI paNa kakSAe jaIne jIvanano vicAra karI ene viSe kalpanAo sarje paNa e vicAro ane kalpanAo sAva adhUrAM lAgavAnAM. jIvananA pUrNa ane yathAvat svarUpane te vicAro ke kalpanAo pakaDI zakavAnAM ja nahi. e enI pUrI pakaDathI pahelAMnA jeTaluM ja vegaLuM ane alipta rahevAnuM. tethI ja kharA arthamAM jIvana anaMta che, amApa che, agrAhya che, azeya che. Ama chatAM mAnava e jIvanatattvanI zodhamAM lAgelo che ane e zodhanA je paDAvo che te ja te dharmanA vividha mArgo che. Ane lIdhe bhAratIya AdhyAtmika ciMtananI dIrdha yAtrAmAM aneka mArgonAM judAM judAM prasthAna tema ja nAnAvidha viSayonAM judAM judAM nirUpaNo jovA maLe che. eka rIte ema kahI zakAya ke jeTaluM bhAratIya ke vizvavAya upalabdha che te badhuM ekaMdare A zodhano ja pratyakSa purAvo che'. paMDitajI ATalA sarvagrAhI ane vaizvika thaI zakyA enA pAyAmAM be vastu lAge che : (1) anekAntavAdanA jaina-siddhAMtanI pAkI samaja ane (2) yugAvatAra gAMdhIjInA jIvanarahasyano AMtaraanubhava. emanI sahiSNutA ane sAdagImAM A baMne vastu mUrta thayelI jovA maLatI. Ama, jJAnanA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMDita sukhalAlajI 277 sAdhaka mATe saMtanuM jIvana sahaja banyuM. guru nAnake kaheluM ke satya zreSTha che paraMtu satyanuM AcaraNa zreSThatara che. A AcaraNa karatAM karatAM emaNe kyAreka evI vAta kahevAnI paNa AvatI ke je jaina vidvAnone paNa kaThatI. paMDitajI saMpradAyanI zistamAM samAya evA nAnA rahyA ja na hatA. e brahma" ane "sama'nA upAsaka eka sAthe hatA. emaNe 1959mAM sAhitya pariSadanA tattvajJAna vibhAganA pramukha tarIke A vize ja vyAkhyAna ApyuM hatuM. e mAnatA ke buddhino mULagata svabhAva satyane sparzavAno che. huM eka sacetana tattva chuM ane bIjA prANIvargamAM paNa evI ja cetanA che. "samanI daSTi A svIkAre che. bAhya prakRti e buddhinuM bIjuM prabhavasthAna che. emAMthI kavitvamaya ciMtana lAdhe che. prakRtinA dazyamAna rUpo pAchaLa paramagUDha tatva hoya paNa e rUpone saMbodhIne thatI prArthanAo brahmarUpe oLakhAI. emAMthI phalita thayuM ke akhila vizvanA mULamAM eka sata' ke 'brahma' tattva che. te ja dehadhArI jIvanavyaktimAM paNa che. paMDitajI moTAmAM moTA vicArane, gUDhatama tatvane vizadatAthI sUtrAtmaka rIte rajU karI zakatA. aMgrejI to e pAchaLathI zIkhyA. temanI tAlIma mULa saMskRta graMthonI. paNa svAdhyAya kevo satata ane ciMtanagarbha vAMceluM kaMThastha thAya ne kaMThastha thayeluM cintana dvArA vizada thAya, emanA potAnA vicArarUpe prakAzita thAya. so varasa pUrAM thavAmAM vAra na hatI tyAM emaNe vidAya lIdhI. paNa ekeeka kSetranA vaDIlo smazAnamAM hAjara hatA ane emanA sahunAM. moM para anAtha banI gayAno eka Acho chUpo bhAva hato. aThavADiyA pachI bhASAbhavanamAM emane vize bolatAM bolatAM darzananAM vidaSI pro. estara solomana raDI paDyAM ne besI gayAM. paMDitajI jatAM jANe ke sAmethI eka zikhara adazya thaI gayuM ane enA aMtastalamAMthI vahetuM jharaNuM judI judI AMkhomAM TharI vaLI pAchuM vahI gayuM.
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 amRta mahotsava smRti graMtha 36, cAbuka ane lagAma - jayendra trivedI yauvana eTale zakti ane skUrti! meghANIbhAIe be paMktiomAM ja eno sAra ApI dIdho che. "gharamAM ghoDA thanagane ane Atama vIMjhe pAMkha, ANadIThelI bhoma para yauvana mAMDe AMkha!" paNa bhAratanuM yauvana jJAna-vijJAnanA upAsanAnA kSetre ke ramatagamatanA kSetre nAma kADhI zakatuM nathI to aNadIThelI bhomanI to vAta ja zuM karavI? lAThInA ghA ke chAtI para goLInA ghA jhIlatuM hatuM tene kyAM lUNo lAgI gayo che? ApaNA yuvako paradezamAM jaI vividha kSetre kAThuM kADhe che paNa svadezamAM ALasu ane edI banIne ja akALe vRddha thaI jAya che enuM kAraNa zuM? je loko zALA-kaoNlejo ane chAtrAlayo calAve che temaNe A bAbatamAM sahaciMtana karavuM jarUrI che. ApaNI keLavaNIne ApaNA vepAra-udyoga, ApaNI rAjanIti, ApaNI garIba prajAnA roTI-kapaDAM-makAnanA prazno sAthe snAnasUtakano ya saMbaMdha che? kRSi ane vepAra-udyoga vikase to ja prajA roTI-kapaDAM-makAnanI AzA rAkhI zake. svataMtratA pachI dezanA praznone dhyAnamAM rAkhIne keLavaNInuM mALakhuM goThavAyuM ja nahIM. ciMtana ghaNuM thayuM paNa eno amala karanAra dIrdhadaSTivALA netAonA abhAve e abharAIe dhULa khAtuM rahyuM. yauvanane navI navI kSitijo dekhADanAra netRtva rASTrane sAMpaDayuM ja nahIM. briTana pAsethI keLavaNInuM mALakhuM ApaNe lIdhuM. briTana emAM jarUriyAta pramANe parirvatana
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabuka ane lagAma 279 karatuM rahyuM paNa ApaNe to sthiratAnA ja pUjArI. parivartanano niyama ApaNane samajAyo ja nahIM. briTananI yunivarsiTIo lokAbhimukha banatI gaI ane ApaNI yunivarsiTIo lokothI dUra caMdanamahela jevI banatI gaI. IMglenDanI miDalaseksa yunivarsiTIe hamaNAM gArDaniMga" aMge DIgrI kaoNrsa zaru karyo. kesala yunivarsiTIe ghAsanA bIDanI sAcavaNIno prazna ukelI Apyo. nadI sarovaranA pANImAM kArakhAnAMo dvArA bhaLI jatA tejAbanuM niyamana karavAno projekTa zephIlDa yunivarsiTIe pUro karyo. reDIMga yunivarsiTIe rASTranA dhorI mArgonI banne bAjue kulajhADa ugADavAno projekTa hAtha dharelo. phekaTarIoe ThAlavelA kacarAne pariNAme skoTalenDanI kerana nadImAMnI sAlmana mAchalIo maravA mAMDI. tarataja sTarliMga yunivarsiTIe nadIne sApha karI sAlmana mAchalIone jIvanadAna ApyuM. AIla ova menane kAMThe dariyAI khorAka utpanna karavAno projekTa lIvarapula yunivarsiTIe pAra pADyo. barmiMgahAma yunivarsiTIe zaheranA makAnonI hAlatano abhyAsa karI kevI jAtanA riperiMganI jarUra che tenAM sUcano kAunsilane ApyAM. mAncesTara yunivarsiTIe varasAdamAM baraphakaNonA pramANanI AgAhI mATenuM yaMtra vikasAvI ApyuM. A yAdI vistRta che. A to mAtra briTananI vAta thaI. dareka vikasita dezanI yunivarsiTIo A kAma kare che tyAre ApaNA dezanI yunivarsiTIo zuM kare che? vidyArthIonA thanaganATa ane jijJAsA vRttine cAbuka mArIne gatizIla banAvanArA prAdhyApako che koI yunivarsiTImAM? Ama karAya ne tema na karAya nA vidhiniSedhonI lagAma pakaDIne beThelA prAdhyApakonAM vyAkhyAno sAMbhaLavA yuvaka-yuvatIone | Tekanikala jJAnanA vikAsa vagara kRSi ane udyogo vikasI na zake. gujarAtanuM sthAna udyoganA kSetre bIjA naMbare che paNa Tekanikala zikSaNa kSetre gujarAtanuM sthAna prathama sthAna dharAvatA caMDIgaDha karatAM suDatAlIsa AMka pAchaLa che. madhyapradeza, mahArASTra ane rAjasthAna ja nahIM, AsAma jevuM pachAta gaNAtuM rAjya paNa A bAbatamAM gujarAta karatAM ghaNuM AgaLa che. bhAratanA mAncesTara gaNAtAM amadAvAdano mila-udyoga kema bhAMgI paDyo? zeThiyAo samayanI sAthe na rahyA. gaI sadIonI saMcAlana-paddhati A sadImAM kAma na lAge te temane samajAyuM ja nahIM. maeNnejamenTa paNa eka tAlIma che. enuM zikSaNa bahu jarUrI che e emane gaLe UtaryuM tyAre nukasAna thaI cUkyuM hatuM. teo to milanI jamIna ane jUnI mazInarI
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280. amRta mahotsava smRti graMtha vecIne rokaDA karI levAmAM paDayA hatA. pariNAme milo baMdha paDI. kArIgaro bekAra banyA. bIjA dezamAM yunivarsiTIo A ghaTanAno abhyAsa karIne rasto dekhADe. ApaNA dezamAM A prazna yunivarsiTIne soMpAya tevo vicAra koIne Ave ja nahIM kAraNa khuda yunivarsiTIone khabara nathI ke AvA prazno to temaNe ukelavA joIe. zikSaNanuM mALakhuM samayanI mAga pramANe badalAyuM ja nahIM. AjhAdI pachI keLavaNInI dizA badalANI hota to ApaNuM yauvanadhana paradeza DhasaDAI na jAta. briTana-amerikA sAthenA saMbaMdho ApaNe ochA karyA ane raziyA tarapha ApaNe DhaLyA. samAjavAdano pavana netAonA manamAM evo bharAyo ke bIjuM kazuM temane sUjhayuM ja nahIM. samAjavAdano vicAra khoTo nathI paNa to te pramANe keLavaNInuM mALakhuM badalAvavuM joIe, e na thayuM ane deza ThAlAM sUtronA samAjavAdamAM sapaDAI gayo. rAjakAraNIo ane nokarazAhIe maLIne dezane sUtronA ghenamAM suvADIne khissA bharavAnuM zaru karyuM. raziyA enI bhUlone kAraNe tUTayuM ane ApaNe paNa nahIM cetIe to tUTI jaIzuM. rASTranA TukaDAo thaI jaze. dezanuM yauvana arAjakatAnA mArge pagalAM mAMDI ja cUkyuM che. lagAma kheMcIne ene pAchuM vALavAno koI prayatna thato nathI. - briTananA vepAramAM gujarAtIono phALo vadhato cAlyo che. briTane basso varSamAM bhAratamAMthI jeTaluM dhana lUMTayuM enAthI anekagaNuM briTananA bhAratavAsIo pAchuM meLavI zake tema che paNa emanI vepArI kunehane yunivarsiTIoe vikasAvI nathI. e to emanI potAnI AvaData che. AjhAdI pachI pahelIvAra ApaNe prajAsattAka divase briTananA vaDApradhAnane atithi banAvyA. have ApaNI yunivarsiTIoe briTananI yunivarsiTIonA vidyAdharone nimaMtrAgavA joIe ane potAno kAyAkalpa karavA mATenA sUcano mAgavAM joIe. paNa ApaNI yunivarsiTIo sAva najIvA praznomAM kImatI samaya veDaphI rahI che. ApaNI yunivarsiTIonI seneTa ane sinDIkeTanI kAryavAhIno koI vigate abhyAsa bahAra pADe to prajAne khabara paDe ke kevA sAmAnya mANasonA hAthamAM lokazAhInA nAme ApaNI vidyApITho jaI paDI che? A vidyApITho ApaNA yauvanane protsAhita karI zake tema che ja nahIM. buddha ane mahAvIrane mAna ApatA ApaNA netAoe AjhAdI pachI tarata ja aparigrahanI bhAvanAnA nAzanI pravRtti AdarI. vepAra-udyoga para
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 281 cAbuka ane lagAma [binajarUrI aMkuzo mUkI bhraSTAcAranuM je vAtAvaraNa UbhuM karyuM tenAM pariNAmo AjanI prajA bhogave che. e vakhate anItinuM je vAvetara thayuM teno cAka have vipula mAtrAmAM laNAya che. anAjanA DUDAMnI sAthe mAnavIya mUlyo paNa chaDecoka laNAya che. mahAvIranA prAtaHsmaraNIya nAma sAthe joDAyela chAtrAlayomAMthI bahAra paDatA chAtroe tejasvI kArakidI vikasAvI che paNa temAMnA keTalAne aparigrahanI bhAvanA ke samyapha vicAradhArAnuM mahattva samajAyuM che? dezane nItinAzanA mArge doranArAM tattvonuM baLa eTaluM badhuM che ke ApaNA yauvana-dhana para nItinI lagAma mUkavAnuM zakya rahyuM ja nathI. yauvanane anItinA raste dhana kamAvA mATe maLatA protsAhananA cAbuko evA to jorathI vIMjhAya che ke chAtrAlayonA gRhapationuM kazuM cAlatuM nathI. adhUrAmAM pUruM pitA ke vAlI paNa kyAM lagAma zobhe ane kyAM cAbuka zobhe e potAnAM saMtAnone samajAvI zakavA asamaja thayA che kAraNa pote paNa dhanane sAdhanane badale sAdhya mAnavA lAgyA che. 'mahAjana" zabda Aje artha khoI beTho che. ApaNA gujarAtI javAno paradezamAM amuka bAbatamAM lagAmamAM rahe che. amerikAnAM nagaronI TelIphona-sUciomAM 'zAha' ane 'paTela'nI yAdI khUba lAMbI che. sAdhAraNa kakSAnA A yuvAno paradezanA vAtAvaraNamAM asAdhAraNa zakti dharAvatA zI rIte thaI jAya che? emane parizrama karavAthI pariNAma meLavavAmAM koI avarodhaka banatuM nathI. kaoNlejamAM khoTuM ke ochuM bhaNAvanAra adhyApaka nathI. nokarI ke dhaMdhAmAM zakti hoya to kadara karanAra vAtAvaraNa che. khoTI salAmatI nathI. DhIlA paDo ke kacAza rAkhavo to haDaselAI javAnI AzaMkA satata mahenata karavA prere che. tAkAta hoya to uzyana mATe AkAza paNa ochuM paDe tema che. tAkAta na hoya to pAMkha vIMjhavAno koI artha paNa nathI. bhAratamAM AvA vAtAvaraNanA Agamanane bahuvAra nathI, navI Arthika nItinA pagale pagale navuM vAtAvaraNa AvavAnuM ja che. zarUAtamAM bhUlo thaze, goTALA thaze, kaubhAMDo thaze, paNa pachI badhuM goThavAI jaze. jabarI mAnavazakti ApaNI pAse che. eMzI karoDa peTa che to ekaso sAMITha karoDa hAtha paNa che. bhAratanuM buddhidhana duniyAmAM trIjA naMbaranuM gaNAya che. gujarAtIo 'sAhase vasati zrI :" nA sUtrane barAbara samaje che. dhanavAna thavAmAM kazuM ja khoTuM nathI paraMtu sAthe karUNAvAna paNa thavuM ghaTe.
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 amRta mahotsava smRti che eTale ekavIsamI sadInA eMdhANane samajI jaIe to e pramANe badhAM mALakhAM goThavavA mAMDIe. kayAM cAbukanI jarUra che ane kayAM lagAmanI e samajI laIe. ghara ane vidyAlaya vacce gharobo keLavIe. chAtrAlayo e cAritra ghaDatarano pAyo che. sau e samaje che paNa navI Dhabe chAtrAlayonuM saMcAlana karavA koI taiyAra nathI. cAbuka ane lagAmanI vAta chAtrAlayamAM ja barAbara samajAvI zakAya. chAtrAlayanI saphaLatAno AdhAra rasoDAnI saphaLatA upara che. mAMsAhAra para samajaNapUrvakanI lagAma mUkavAmAM muzkelI na paDavI joIe. Adhunika AhArazAstranAM pustako chAtrAlayamAM vasAvI pauSTikatA ane svAdiSTatAno samanvaya karI zakAya. sArI cUMTelI philmo chAtrAlayamAM ja batAvAya to thiyeTaramAM javAnI chAtronI vRtti ochI thAya. sArAM gItonI kaeNseTo chAtrAlayamAM ja saMbhaLAvAya to sAmAnya philmI gItonA prabhAvathI chAtrone zakya teTalA bacAvI zakAya. vidvAnonA upadezAtmaka, bodhAtmaka, pravacano ochAM karI, bauddhiko sAthe chAtronA saMvAdo goThavI zakAya. jagatamAM bhArata ane bhAratamAM gujarAtIono tulanAtmaka khyAla ApI zakAya. Ama Dagale ne pagale cAbuka ane lagAma aMgeno viveka jALavIne ApaNA yauvanadhanane yogya dizAmAM lAvI zakAya. chAtrAlayanA amRta mahotsava prasaMge Avo amRtamaya saMkalpa levAya e ja yogya gaNAze. to ja chAtro navakAramaMtra pramANe jIvatAM zIkhaze. to ja bhagavAna mahAvIranAM sUtro jIvaMta banaze. to ja sAmAyika karatI vakhate ekAgratA keLavAze ane to ja samyaphadarzana prApta thaze ane to ja yauvanane AMkha mAMDavAnI sAcI dizA prApta thaze. ***
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 283 37. zrI mohanalAla ha. dezAInuM patrakAratva - kAntibhAI bI. zAha jaina-jainetara sAmayikonI jUnI phAIlo uthalAvatAM zrI mohanalAla da. dezAInAM lakhANo vattA-ochA pramANamAM je-je sAmayikomAM maLI AvyAM che tenAM nAmo A pramANe che. "zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansa heralDa',* jaiina yuga', 'jaina', 'jaina dharma prakAza', 'jaina prakAza", "AtmAnaMda prakAza', "jana satya prakAza', 'jaina rinyU', bhAratIya vidyA', 'zAradA', 'buddhiprakAza', 'buddhiprabhA', "sanAtana jaina', 'jaina sAhitya saMzodhaka' ane bIjAM keTalAMka : A badhAM patro-sAmayikomAM mohanalAla satata lakhatA ja rahyA, cheka 1910 AsapAsathI. e rIte to emano patrakAritva sAthe nAto baMdhAyelo rahyo, paNa emanA jIvanamAM jema jema samAja saMdarbhe jAhera sevAnI ane sAhityasarjananI vizeSa kAmagIrI rahI che tema patrakAra tarIkenI sevA e paNa emanI jiMdagInuM noMdhapAtra pradAna che. ' 'jaina gUrjara kavio ane jaina sAhityano saMkSipta itihAsa" jevA AkaragraMtho dvArA mohanabhAInI eka saMzodhaka-saMgrAhaka-sUcikAra tarIkenI viziSTa pratibhA Upase che tema ja heralDa' ane jana yuganA mAnad maMtrI tarIke lagabhaga bAreka varSa sudhI emANe je sevA bajAvI te dvArA patrakAra tarIke paNa emanI eka viziSTa pratibhA Upase che. zrI jaina zvetAmbara kaoNnpharansanA Azraye heralDa'no AraMbha 1985nA jAnyuArIthI gulAbacaMda DhaTTAnA taMtrIpada nIce thayelo. 1912nA eprilathI mohanabhAI heralDa'nA mAnada taMtrI banyA. joke heralDa'nA taMtrI banyA A lekhamAM have pachI badhe A sAmayikano ullekha heralDa' nAmathI karyo che.
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mohanalAla da. dezAInuM patrakAritva pahelAM ja emanAM lakhANo heralDa'mAM prakAzita thatAM ja rahetAM hatAM. jemake "Shrimad Yashovijayaji' jevI aMgrejI lekhazreNI 1911nA navembarathI haptAvAra zarU thaI hatI. heralDa'nuM taMtrIpada saMbhALatAM veMta ja mohanalAle keTalAka navA pheraphAro amalI banAvyA. A pheraphAromAM aMgrejI lekho, prAsaMgika prazno vize phuTa udgAra' mathALAvALI taMtrI noMdho, prAcIna kAvyakRtionuM prakAzana vagereno samAveza thAya che. "amAruM kartavya samAjanI, sAhityanI, dharmanI ane tattvajJAnanI pragati, vikAsa kema thAya ane jainetara sAmAnya temaja viddhavarga paNa jenomAM rahelI ucca kiMmata pIchAnato rahe..." ahIM mohanabhAInuM citta potAnA kartavyane vyApaka pariprekSyamAM vicAre che. samAja-sAhitya-dharma-tattvajJAnanA vikAsanI emaNe je vAta karI emAM agratAkrame 'samAja'ne mUkyo che te noMdhanIya che. jenomAM rahelI ucca bhAvanA jainetara pIchANe te khAsa lakSamAM rAkhyuM che. heralDa' ane 'jInayuganI phAIlo jotAM Dagale ne pagale enI pratIti maLe che ke mohanabhAInuM hRdaya, potAno tAra patrakAra tarIke eka vyApaka samAja sAthe joDavA mathe che. daSTikoNane-abhiprAyane teo udAratAthI ane khullA manathI haMmezAM tapAse che. hiralDa'nuM taMtrIpada saMbhALyAnA pahelA ja varSe mohanabhAI patrakAra tarIke je khAsa sAhasa kare che te enA paryuSaNa aMkanuM prakAzana. A aMka mATe temaNe jaina-jainetara vidvAno pAsethI khAsa AmaMtraNa pAThavI lekho maMgAvyA, pariNAme paryuSaNa aMka daLadAra ane vidvattApUrNa vAcana pUruM pADanAra banyo. bIje varSe paNa (hiralDa'nuM 9muM varSa) mohanabhAIe paryuSaNa aMka mATe lekhakone jAhera nimaMtraNa ApatAM prastuta aMka mATe ane te pachI paNa sAmAnyata: kevAM lakhANonI jarUra che temAM mArgadarzaka bane tevI ra07 vidhyonI eka sUcita lekhasUci taiyAra karIne julAI 1913nA aMkamAM chapAvI. mohanabhAIe A lekhasUcimAM samAvelA nIcenA keTalAka sUcita viSayo juo- 0 zrImad zaMkarAcArya ane jeno 0 'sarasvatIcaMdra'mAM jaina saMbaMdhe ullekho 0 sva. maNilAla nabhubhAInI jaina sAhitya pratye sevA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 285 amRta mahotsava smRti graMtha 0 zrImad sarakAra gAyakavADe jaina sAhitya mATe karelo prayAsa 0 jenonI vivAhapaddhati 0 jenoe strIomAM jJAnaprasAra mATe zuM karavuM joIe 0 strIo mATe kasarato 207mAMthI ahIM rajU karelA sAta ja viSayo parathI mohanabhAI kevA vyApamAM vicAre che te joI zakAze. 'heralDa'nA dazamA varSe paryuSaNa parva nimitte mohanabhAIe khAsa "mahAvIra aMka kADhavAnI yojanA banAvI. tyAre paNa emaNe mahAvIra-jIvanakavana saMbaMdhI 35 viSayo sUcavyA ane paryuSaNa ane divALI ema be parvo nimitte mahAvIra vize be khAsa aMkonuM prakAzana karyuM. AvA khAsa aMko pragaTa karavAmAM ja mohanabhAI taMtrI tarIke potAnI ItikartavyatA mAnatA nathI. eka yogya vAcako sudhI pahoMcIne yogya rIte vaMcAya enI paNa teo ciMtA kare che. teo lakhe che : "aneka vidvAnoe lIdhelA zramanI kharI saphaLatA to tyAre ja thaI zake ke jyAre dareka sthaLe birAjatA amArA munivaryo A khAsa aMkanA lekho potAnA gAmanA zrAvakone vAMcI saMbhaLAve ane emAMnA ati agatyanA muddAo upara vivecana karI bhAvika bhaktonuM te tarapha khAsa lakSa khece. udAracitta vicAronuM vAtAvaraNa kAraNa ke vicAramAMthI AcAra-kriyA-kArya sahaja uddabhave che." | mohanabhAIe taMtrI tarIke bIjI eka khAsa praNAlI e pADelI ke hiralanA pratyeka navA varSanA prathama aMkamAM, pUrA thatA varSanA aMkomAM AvelA lekho vize eka siMhAvalokana - saravaiyuM rajU karI jatA ane ' heralDa'nA taMtrI tarIke ApavA paDatA samayanI bhAre kheMca paDatI hovAthI ane anya moTI javAbadArIo adA karavAnI hoIne I.sa. 1915nA Disembarano chello aMka prakAzita karI mohanabhAI chUTA thavAnuM vicAre che ane te mATenuM eka chelluM nivedana paNa taiyAra kare che. paraMtu cAra mAsamAM ja kaoNnpharansa bharAvAnI hoI kaoNnpharansanA kAryavAhako dvArA mohanalAla emanuM chelluM nivedana pragaTa karavAnuM mulatavI rAkhe evI vinaMtI thatAM vadhu cAra mAsa mATe mohanalAla heralDa'nA taMtrI tarIke rahevA saMmata thAya che. paNa pachI to cheka 1919nA jAnyu. - phebru.nA saMyukta aMkanA prakAzana sudhI
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 zrI mohanalAla da. dezAInuM patrakAritva mohanabhAI enA taMtrIpade cAlu rahyA. chellA aMkamAM 'pUrva maMtrInuM chelluM nivedana -Farewel - jaya jinendra evA zIrSakavALuM lakhANa lakhI temaNe vidAya lIdhI. nivedanamAM temaNe jaNAvyuM ke "taMtrI tarIke meM eka prItizrama, (Labour of Love) nuM ja kAma svIkAryuM hatuM.' vAta paNa sAcI hatI. kemake heralDa' mohanabhAIe mAnad maMtrI tarIke saMbhALyuM hatuM ane e calAvavAmAM patravyavahAra temaja praphavAcana jevuM badhuM ja kAma jAte karatA. 'heralDa' mATe thaIne mohanabhAIe kaoNnpharansane mAthe eka kalAka ke prakarIDarano kharca paNa paDavA dIdho nathI. AthI vizeSa emanA prItizramano kayo purAvo hoI zake? mohanabhAI heralDa'nA taMtrIpada mATe keTalA anivArya hatA e to enA parathI ja sAbita thAya che ke mohanabhAI taMtrIpadethI chUTA thatAM 'heralDa' baMdha ja paDyuM. Ama 1912 eprilathI 1919 phebruArI sudhI-eTaleke sAteka varSa mohanabhAIe heralDa'nA taMtrI tarIkenI pharaja nibhAvI. lagabhaga sADA cha varSa kaoNnpharansanA mukhapatranA prakAzana vinAnAM gayAM. chevaTe kaoNnpharansane mukhapatranI anivAryatA jaNAI. te vakhate prazna thayo ke mukhapatranuM agAunuM nAma cAlu rAkhavuM ke badalavuM? patranI nIti zuM rAkhavI? A mATe eka peTA samiti nimAI. eNe mukhapatranI nItinI rUparekhA taiyAra karI, ane nAmanI bAbatamAM ema sUcavyuM ke agAunuM lAMbu aMgrejI nAma choDI devuM ne navuM TUMka suMdara nAma taMtrIe pasaMda karI mUkavuM. sTenDiMga kamiTIe puna: mohanalAla da. dezAInI taMtrI tarIke pasaMdagI karI. mohanabhAIe kamiTInI vinaMtIne AjJA mAnIne svIkArI ane .. 1981nA bhAdaravA mAsano aMka jaiina yuga'nA prathama varSanA prathama aMka tarIke pragaTa thayo. (I.sa. 1925) jenayuga'nA prathama aMkanA taMtrI nivedanamAM mohanabhAI patrakAramAM hovA joItA traNa sadgaNono ullekha kare che. teo lakhe che. : ".... mArAmAM sadAya zuddhaniSThA, satyajJAna ane pavitra aMta:karaNa rahyA kare evuM zAsananAyaka pratye prArtha chuM. kAraNake e traNa sadgaNo vagaranA patrakAro te samAjanA bhayaMkara duzmano, avaLe raste cAlanArA ane samAjarathane toDI pADanArA thAya che." mohanabhAIne mate vartamAnapatra mAtra samAcAra ApanAruM ke koI ghaTanA noMdhanAruM patra nathI, paNa pratyeka banAva upara, temAMthI upasthita thatA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 287 prazno kramaza: laI tenA upara vicAra karI tenuM nirAkaraNa lAvanAra prabaLa sAdhana che. ' patramAM kevA lekho ke carcApatrone sthAna ApavuM joIe te vize mohanalAla lakhe che ke aviveka ke amaryAdA na dekhAya, dalIlane badale kAdavana pheMkAya, samabhAva ane udArabhAvanI UNapa na varatAya evA lekho-carcApatrone sthAna maLavuM joIe. jena yuga'nI javAbadArI svIkAratI veLA upara kathita Adarzo ane bhAvanAo najara samakSa rAkhavAnI umeda teo pragaTa kare che. paNa kaleza-virodhathI dUra rahevuM eno artha e nahIM ke vicArabheda pragaTa ja na thavA devo. mohanabhAI lakhe che ke "gaccha-mamatva, saMpradAyanuM jhanUna, nhAnIsUnI namAlI bhinnatAone tilAMjali ApavI; chatAM vicArabhedane AvakAra Apavo -vicArajaDatAne tathA paraMparAgata AcArazUnyatAne bhedavI." saMkalpo-maherachAo mohanabhAInI patrakAra tarIkenI vizALatA-udAratA-udAttatAne chatI kare che. khAsa aMko kADhavAno silasilo mohanabhAIe 'jaina yuga'nuM taMtrIpada saMbhALyA pachI paNa cAlu rAkhyo ane caitra 198rano aMka tathA bhAdaravo-Aso 198rano aMka mahAvIra jayaMtIparva ane divALI parva nimitte mahAvIra khAsa aMko tarIke pragaTa karyA. te pachI taratano kArataka-mAgazara 1983no aMka jaina itihAsasAhitya aMka tarIke ane poSa 1983no aMka sAmAjika aMka tarIke pragaTa karyA. caitra 1984no aMka zrI mahAvIra khAsa aMka tarIke pragaTa karyo. Ama 'harala' ane 'jena yuga" bannenA khAsa aMko pragaTa karavAnI mohanabhAInI rasaruci, laganI ane kheta-udyama najare caDyA vinA rahetAM nathI. eka lekhaka baMdhue to mohanabhAIne mITho ToNo mAratAM lakhyuM ke have tamAre paNa mahAvIrano panAro kayAM sudhI pakaDI rAkhavo che? jarA AgaLa vadhI (pIchehaTha karI) pArzvanAtha, nemanAtha tarapha to kaMIka rahemadaSTi karo. gAMdhIjInA reMTiyAnI jema tame paNa mahAvIranA aMkanI vaphAdArI kayAM sudhI pakaDI rAkhazo?' niyuga" jyAre trIjA varSamAM pravezya tyAre, sAcA patrakArane zuM grAhya-agrAhya banavuM joIe te vize vAta karatAM mohanabhAI lakhe che : "khoTAM baNagAM phUMkavAthI kharo artha sarato nathI. alpasAra ativistAravALA lekho ke bhASaNothI nakAmo kAlakSepa thAya che. ghoMdhATa ane atiprazaMsAnI
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 zrI mohanalAla da. dezAInuM patrakArita tALIomAM (kArya) zakita * veDaphAI jAya che. mUgI sevA, pakSApakSI vagara udAtta udAratA ane parama sahiSNutA rAkhI, karyo javAmAM ja prajAne AgaLa vadhArI zakAya che ane prajAne taiyAra karavAnuM vIjaLIbaLa pedA karI zakAya che. bIjAne khoTA utArI pADI potAnI laDAInAM vAjaM vagADavAmAM sAdhutA nathI. vezamAM, vArtAlApamAM ke kRtimAM sAdAI, sIdhAI, cIvaTAI ane cokasAImAM sAdhutA che - guNacAritranuM ghaDatara che. A vAto ame patrakAro samajI laIzuM, kAryamAM utArIzuM tyAre prajAne satya saMdezo maLaze, prajA AgaLa dhapaze ane arasaparasa birAdarIne AliMgana daIne hadayehRdaya bheTADI svAdhInatatAnI devInI ArAdhanA mATe eka sAthe jhUjhIzuM." ('jaina yuga, pu. 3 aMka 1-2, bhAdrapada-azvina 1993, 5-2. paranI taMtrInI noMdha.) patrakAronuM kartavya samAjanA du:khadardone vAcA ApavAnuM ane julma-bhraSTAcArane khullA pADavAnuM che te samajAvatAM mohanabhAI lakhe che. "samAjamAM aneka jAtanAM du:kho che, julamI prathAo che, aMdhazraddhA ane ajJAnanAM jALAM che, dhanano durvyaya che, daridratAnA DhagaleDhagalA che. aneka autocrats che, saDelI saMsthAo che, dharmAdA khAtAonA geravahIvaTa che, zikSaNa saMsthAomAM avyavasthA che. A badhuM sApha svaccha na thAya tyAM sudhI samAjano uddhAra thAya tema nathI. pacAsa varSa sudhI atyAre jema che tema ne tema cAlyuM to samAjanI zI sthiti thavA pAmaze eno vicAra lokanA kahevAtA netAoe-vicArakoe kadI paNa karyo che? tevo vicAra pustapaNe dIrdhadaSTithI karyA vagara chUTako ja nathI ane e vicArane aMge yojanAo karI kArya AraMbhI satata puruSArthathI te calAvyA vagara bIje upAya nathI. cokhecokhuM paNa saMyamavALI bhASAmAM vinayapUrvaka saMbhaLAvI devuM ghaTe che ane saDAne jAhera pADI tene dUra karavAnI jarUra che. A badhuM samajI samAjanA sarva aMgone punaruddhAra-samAjanI punarghaTanA karavAmAM sau sujJo potapotAno phALo Ape - amArA vinIta kAryamAM sahakAra Ape." jenayuga'nuM taMtrIpada mohanabhAIe barAbara pAMca varSa saMbhALyuM. saMvata 1981nA bhAdaravAthI zarU karI saMvata 1986nA zrAvaNanA aMta sudhI. (I.sa. 1925 thI 1930.) 7 varSa heralDa'nI ane 5 varSa jenayuga'nI - * mULa sAmAsika zabdamAM akSaro aspaSTa vaMcAvAthI kausamAMno 'kAthI zabda anumAne meM mUkayo che. 'zakita' zabda spaSTa che.
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 289 ema kula 12 varSanI taMtrI tarIkenI mohanabhAIe saMbhALelI javAbadArI e jaina patrakAritva kSetranI eka virala sevA che. taMtrI noMdho : heralDa' ane 'jaina yugamAM mohanabhAIe je taMtrInoMdho lakhI che enI saMkhyA lagabhaga 325 jeTalI thavA jAya che. viSayavAra phALavaNI karIe to A noMdho sAhityika, aitihAsika, vicArAtmaka, caritrAtmaka viSayonI che; kyAreka emAM saMpAdano paNa che, saMsthA paricaya ane saMmelana ahevAlo paNa che; pote saMbhALI rahela sAmayika temaja anya sAmayikone lagatI che ane keTalIka prakIrNa noMdho paNa che. sAhityane lagatI taMtrInoMdhomAM noMdhapAtra pustakonA paricayo ('svIkAra ane samAlocanA" vibhAgamAM maLelAM pustakonI je samAlocanA thatI te uparAMta), jaina bhaMDAronI mAhitI, keTalAka videzI skolaronI jaina sAhityasevAno paricaya, sAhitya pariSado ane emAM rajU thayelA jaina nibaMdho, muMbaI yunivarsiTInI lAyabrerImAM jaina pustako-jevI noMdhono samAveza thAya che. aitihAsika noMdhomAM Agamono itihAsa, giranAranAM jaina derAsaronA zilAlekho, zatruMjaya tIrthano lAMbe sudhI cAlelo saMgharSa, e aMge adAlatamAM cAlato kesa, cukAdo, cukAdA pachInI paristhiti, kezariyAjI tIrthaprakaraNa vagerenI noMdho che. munazInI 'pATaNanI prabhutA'mAM jaina sAdhunA nirUpaNo vize jAgelo vAvaMToLa ane jaina samAjanA pratibhAvo vagere vize A taMtrInoMdhomAM maLatI mAhitI Aje to mahattvanI dastAvejI sAmagrI pUrI pADe che. sAmAnya rIte mohanabhAI rAjakAraNanI vAtone A sAmayikothI aLagI rAkhatA, chatAM keTalAka rASTrIya pravAhothI alipta teo rahI zakyA nathI. dakSiNa AphrikAthI svadeza pAchA pharelA gAMdhIjI vizenI noMdha ahIM che. 'jaya bAraDolI' nAmanI 1928nA niyuganI taMtrInoMdhamAM prajAnI nyochAvarI ane satyanA vijayane emaNe biradAvyAM che. gujarAta ane saurASTramAM thayelI ativRSTithI sarjAyelI tArAjI vize 1927nA jena yugamAM jalapralayanAM saMkaTo' e mathALA sAthe noMdhapAtra citAra Ape che. hAlanI caLavaLa ane svadezI mAlane pracAra' jevI taMtrInoMdha paNa mohanabhAI lakhe che. vicArAtmaka taMtrInoMdhomAM, dharmajhanUna, vicAronI asahiSNutA, jaina dharma saMbaMdhI jenetaromAM pravartatuM ajJAna, jena zikSaNa sudhAraNA, jena zilpa, ahiMsA, jaino ane vyAyAma, jaina itihAsanI AvazyakatA, prAkRta bhASAnI upayogitA,
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290. zrI mohanalAla da. dezAInuM patrakArita nyAya-rtakanA abhyAsanuM prayojana vagere viSayono samAveza thAya che. e darzAva che ke mohanabhAInuM ciMtananuM kSetra bahoLuM che. caritrAtmaka taMtrInoMdhomAM ghaNuMkharuM koI vyaktivizeSanA nidhana prasaMganI zokAMjalio che, athavA to koInI UMcA hoddA para niyukti, baDhatI, cUMTaNImAM vijaya ke parIkSAnI uttIrNatA jevA prasaMgoe apAyelAM abhinaMdano che. e nimitte mohanabhAI saMkSipta vyakti paricaya paNa Ape che. AvI zokAMjaliomAM raNajitarAma mahetA, lAlA lajapatarAya, zeTha devakaraNa mULajI, narottamadAsa bhANajI Adino samAveza thAya che; to abhinaMdanomAM muMbaI myunisipala kaoNrporezanamAM sabhyapade cUMTAvA badala motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, jarmanI prayANa prasaMge jinavijayanI vilAyatanI sivila sarvisamAM uttIrNa thavA badala lAhoranA lAlA rAyacaMda ane IMglenDamAM berisTaranI chellI parIkSAmAM pasAra thatA makanajI mahetA vagereno samAveza thAya che. A uparAMta paMDita devacaMdrajI, pUjya vijayavallabhasUrijI, rasikalAla parIkha vagere vize paNa jude jude saMdarbhe caritrAtmaka noMdho che. saMsthA paricayomAM chAtrAlayo, azaktAzrama, yunivarsiTI, kaoNnpharanso, jJAnamaMdiro, pariSado, sahakArI saMsthAo temaja aneka dhArmika saMsthAo ane emanI pravRttio vizenI prAsaMgika noMdho maLe che. A uparAMta heralDa' ane jenayugamAM taMtrI tarIke mohanabhAIe karelAM prAsaMgika nivedano, khAsa aMko mATe karelAM sUcano, viSayasUcio, niyaMtraNo, chaNAvaTo vagere emanI sAmayika viSayaka noMdho che. prakIrNa taMtrInoMdhomAM nUtana varSe vyakta karelI maMgala kAmanAo, zubhecchAo, potAne nUtana varSe prApta thayelI zubha kAmanAonA namUnA, mohanabhAIe karelA jJAnapravAso ne tIrthapravAso vagereno samAveza thAya che. svIkAra ane samAlocanA : pADI te potAnA sAmayikane maLelAM pusatakonI nAnI-moTI samAlocanAnI. 'svIkAra ane samAlocanA' e zIrSaka nIce maLelAM pustakonI TUMkI samIkSA, prakAzita thatI. nAnImoTI maLIne kula 222 pustakonI, 28 sAmayikonI ane 5saMsthAonA ahevAlonI - ema kula 300 prakAzanonI A vibhAgamAM samAlocanA karAI che. A uparAMta jenI samAlocanA nathI karAI ane mAtra svIkAranoMdha
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 291 levAI che evAM prakAzanonI saMkhyA 167 thavA jAya che, jemAM 91 pustako, 66 vividha sAmayiko ane 10 saMsthAnA hevAlono samAveza thAya che. saMpAdano : mohanabhAIe baheralDa' ane jainayuga" dvArA aneka jUnI hastapratone pragaTa karIne prakAzamAM ANavAnI ghaNI moTI saMpAdana-sevA bajAvI che. taMtrI tarIke emaNe svIkArelI nItino A eka bhAga hato. asaMkhya jUnI sAmagrInuM saMpAdana, saMzodhana, saMkalana ane saMgrahanuM kAma karIne mohanabhAIe prAcIna kRtiothI vAcakavargane suparicita karavAnuM mahatvakRtya karyuM che. AvI saMpAdita kRtiomAM stavano, sajhAyo, hariyALIo, ukhANAM, subhASito, caitya-paripATI, rAsa, prAcIna gadya namUnAo, pAdukAlekha, laghupaTTAvali, mahAvIra stotra nAme apabhraMza bhASAnuM eka ati prAcIna kAvya, bAramAsa, prAcIna patro, prAcIna gherAvalI, pUrNimA gacchanI apabhraMza ane gujarAtI bhASAmAM | guvalI, tapagacchanI paTTAvali, jena dhAtu-pratimAlekho, vijJapti patra, amadAvAdano bAdazAhI samayano ghareNAkhatano dastAveja vagereno samAveza thAya che. siddhasena divAkaranA nyAyAvatAra'ne mohanabhAIe zabdArtha-vivecana sahita saMpAdita karyo che. vinayavijayajIkRta 'nayakarNikA' aMgrejI anuvAda sAthe saMpAdita karI che. AnaMdaghana, samayasuMdara, yazovijayajI Adi kavionAM keTalAMka apragaTa pado-stavano ahIM prathamavAra pragaTa thayAM che. mohanabhAInAM lakhANo : 'heralDa' ane jainayuga'mAM mohanabhAInA pragaTa thayelA sAhitya viSayaka lekhomAM paMDita devacaMdrajI, AnaMdadhana, yazovijayajI, samayasuMdara, RSabhadAsa, buddhisAgara, meghavijaya jevA noMdhapAtra kavio vizenA lekho noMdhapAtra banyA che. aitihAsika lekhomAM mohanabhAIe ghaNI aitihAsika mAhitI aMgrejI-hindI lekhonA anuvAdo dvArA upalabdha karAvI ApI che. jemake tapagacchanI paDhAvali e mULa DaoN. jahA~nesa kalATanA lakhANano anuvAda che. dakSiNamAM ne dharma e mi. zarmAnA aMgrejI nibaMdhamAMthI mohanabhAIe gujarAtImAM utArelo saMkSepa che. "vikrama pAMcamI sadInI sthiti : maMdasoranagara' e mahAvIraprasAda dvivedInA hiMdI lekhano anuvAda che. e ja rIte vIracaritra aMgenI keTalIka vIgato keTalAka jUnA graMthomAMthI tAravIne gujarAtImAM rajU karAI che.
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 zrI mohanalAla da. dezAInuM patrakAritva - saMpAdakanI javAbadArI nibhAvatAM mohanabhAIe kavikarma paNa karyuM che. khAsa karIne jainayuga'nA UghaDate pAne teo svaracita kAvya rajU karatA. bhagavAna mahAvIra uparanAM kAvyo pramANamAM vizeSa jovA maLe che. mahAvIrathI mAMDI mahAtmA mohanadAsa gAMdhI upara emaNe kAvyo racyAM che. 'vIrabhakti' e mohanabhAInuM kavi tarIkenuM takhallusa che. A sivAya keTalAMka vyaktivizeSanAM, kaoNnpharansamAM maMgalAcaraNa rUpe gAvA mATe lakhAyelAM temaja prAkRta bhASAnAM jaina sUtrono padyAnuvAda karelAM kAvyo emaNe ApyAM che. caritrAtmaka lekhomAM 'mahAvIrano samaya ane dharmapravartaka tarIke mahAvIra e emano eka lAMbo lekha che. "bhAMDAgArika nemicaMdra', 'jainAcArya yazovijayajI ane temanI jIvanakalA', 'muni mahArAja zrI mohanalAlajI', 'zreSThIvarya zAMtidAsajI', 'sthUlabhadra' vagere noMdhapAtra che. patrakArano eka dharma satyaniSTha vicAronuM prasAraNa karavAno che, vAtAvaraNa sarjavAno che. mohanabhAIe e javAbadArI pUratI niSThAthI ane vaphAdArIthI nibhAvI che. vicAraka tarIke emanuM mana kevA kevA pradezomAM pharI vaLe che! samAja, rASTra, dharma, tattvajJAna, zikSaNa - e sarva kSetre emanI vicAraNA cAlyA karI che. samyagadarzana, nikSepasvarUpa, dravyanuM svarUpa, kAlasvarUpa, traNa tattva vagere emanAM tattvadarzananAM lakhANo che. emAMye dIkSAmImAMsA 'jainayuga'mAM traNa hapta prasiddha thayelo lAMbo lekha che. 'jaina daSTie mahAtmA gAMdhI" e lekhamAM mahAtmA gAMdhIne jaina dRSTikoNathI mUlavavAno prayAsa che. aikya kyAre karIzuM?', 'jaina garIba bALako', 'jainomAMthI lAcArI ane garIbAI dUra karavAnI jarUra' jevA lekhomAM emanI najara samAja para maMDAyelI che. pAThazALAo ane vAcanamALA vize mohanabhAI pAse eka cokkasa nakazo che. dakSiNa mahArASTra jaina zvetAmbara prAMtika pariSadanA pramukhasthAnethI mohanabhAIe ApeluM vaktavya jainonI sAmAjika manodazA" vizenuM che. sAkSarazrI manasukhabhAI, rAmalAla modI, kanaiyAlAla munazI sAtheno patravyavahAra, baLavaMtarAya ka. ThAkorano mohanabhAI parano patra, raNajitarAma mahetAnA mohanabhAI paranA patro, bhUtakALanI keTalIka ghaTanAo bAbato paratve prakAza nAkhatA hoI dastAvejI mUlyavALA banyA che. A uparAMta judI judI jaina kaoNnpharanso, gujarAtI sAhitya pariSada,
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 293 pautya pariSada vagerenAM adhivezanonA ahevAla, TippaNI vagere rajU karI emaNe samakAlIna pravAho sAthe rahevAnI patrakAranI pharaja nibhAvI che. A rIte, potAnA taMtrIpada heThaLa heralDa' ane 'jainayuga'mAM mohanabhAI eTaluM badhuM lakhatA rahyA che ke kyAreka to evI chApa paDe ke Akho ne Akho aMka ja taMtrIe lakhI nAkhyo che. AgaLa joyuM tema A paNa emano prIti-zrama ja ne! Ama, patrakAra tarIke, vizeSa karIne jaina patrakAratvane kSetre mohanabhAInuM eka AgavuM yogadAna che. emaNe vakIlAtano vyavasAya karatAM karatAM, kevaLa sAhitya ane vidyAprItie khUba zrama lIdho che. emanI pAse saMzodhakanI daSTi che, maLyuM te saMgharI levAnI cAnaka che, je bheguM karyuM tenI rajUAta mATeno eka vyavasthA-nakazo che. teo asaMkhya hastaprata-bhaMDAro pheMdI vaLyA che. hastaprato, pratimAlekho, dastAvejo, vijJaptipatro ne paTTAvalio temaNe prApta karyA che, aneka pustako AMkha taLethI pasAra karyA che, khUba UMDuM vicAryuM che ne emAMthI je-je yogya jaNAyuM te samAja samakSa dharyuM che. bhale emaNe je kaMI kAma karyuM te jaina dharma ane jaina sAhitya saMdarbhe karyuM hoya, paNa emAM kyAMye dharmajhanUnano aMza mAtra nathI. UlaTAnuM emanA ugAro ane lakhANomAM TheraThera hRdayanI udAratA ane rASTrIyatAnA raMga bhaLyAM che. emaNe patro calAvatAM UhApoha paNa saryo che ne virodha paga vahoya che, paNa e badhAnI pAchaLa satyaniSThAnuM baLa che. nikhAlasatA, pAradarzitA, bhadratA ane saujanyazIlatA je vyaktivalakSaNothI zrI mohanalAla dalIcaMda dezAInuM patrakAritva pariplAvita thayuM che.
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 amRta mahotsava smRti che 38. jIvanamAM sUryanuM mahattva - AcArya bhAIzaMkara purohita brahmA, viSNu, maheza, gaNapati, durgA vagere devadevIo kevaLa zraddhAno viSaya che. ApaNI Indriyo emano sAkSAtkAra karI zakatI nathI. zAso ane anubhavI saMtonAM vacano para vizvAsa mUkI ApaNe A paMcAyatanA devatAonI bhakti karIe chIe ane pUjIe chIe. paraMtu bhagavAna sUryanArAyaNa to pratyakSa deva che. samagra sRSTinA kalyANa mATe te aharniza saMcaraNa karatA rahe che. "sUrya mAtmA na titasthaSazA" sUrya A samasta sthAvara-jaMgama jagatano AtmA che. arthAt jema AtmA vinA zarIra niceTa ane jaDa thaI jAya che, TUMka samayamAM durgadhabharyuM banI saDI jAya che ane nAza pAme che, tema sUrya vinA A samasta carAcara vizva nAza pAme che. "punuM savane dhAtuthI sUrya zabda bane che. eno artha che utpanna karanAra, sarjanazIla sUryathI ja samagra saMsAra pedA thAya che, sUryathI ja poSAya che ane sUryathI ja jIrNazIrNa thaI vinAza pAme che. sUryane RSimunio paramezvaranuM pragaTa rUpa kahe che. koI vaLI sUryane paramAtmAnuM netra kahe che. sUryarUpI netrathI paramAtmA A samagra vizvane nihALe che ane ene prANavAna rAkhe che. mATe ja zukalayajurvedano RSi bedhaDakapaNe sUryane ja parama puruSa kahe che ne ene yathArthapaNe jANavAthI ja mRtyunuM atikramaNa karI zakAya che, ema vade che. sUryanI kRpA vinA mRtyuthI mukta thavuM zakya nathI; prakAzapuMja sUrya ja jIvane aMdhakAra athavA ajJAnathI choDAve che. A vedAnta puruSa mahAntaM AdityavarNaM tamasaH prstaat| tameva viditvA 'timRtyumeti nAnyaH panthA vidyate 'ynaay|| zu.ya. a. 31 maMtra 8. asato mA sdgmy|
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanamAM sUryanuM mahattva 295 tamaso mA jyotirgmy| mRtyormA'mRtaM gmy|| zatapathabrA0 14-4-130 asatyamAMthI satya, mRtyumAMthI amRtatva ane aMdhakAramAMthI jyoti tarapha javA mATe jyoti svarUpa sUrya ja ekamAtra zaraNa che. sUryanArAyANa sRSTine potAnA kRipAprasAdathI puSTa karatA rahe che. prANIonA ullAsapUrNa jIvanavyavahArane nihALI A parama pitA keTalA AnaMdamaya banI jAya che! vaLI sUryamAM ja paramAtmAnuM maMgaladarzana karanAra RSi harSonmatta banI prArthe che. OM citraM devAnAmudagAdanIkaM cakSurmitrasva varuNasyAgneH / A prA dyAvApRthivI antarIkSaM sUrya AtmA jgtststhussshc|| zu. . 7.2 je suryadeva tejomaya kiraNono bhaMDAra che, varuNa agni mitra tathA sarva prANIonuM je netra che, je sthAvara-jaMgama-saunA antaryAmI che, AtmA che, evA bhagavAna sUrya AkAza pRthvI ane aMtarikSa-lokane prakAzathI bharI detA Azcaryamaya svarUpe UgI rahyA che." zulyajurvedanA draSTA RSi vaLI AnaMdavibhora thaIne sUryano mahimA varNavatAM ene parama prApya paramAtmA kahe che : OM udvayaM tamasaspari svaH pazyanta uttrm| devaM devatrA sUryamaganma jyotiruttamam / / ra0-ra savitA deva! ame aMdhakArathI upara UThI svargalokane ane devonA deva Apane sArI rIte nihALIe ane sarvottama jyotirmaya paramAtmAne prApta thaIe', bRhatyArAzara smRti sUryane 6 sarvathA upAsIne jIvanane tejasvI ane samRddha banAve che, kAraNa ke sUrya tejomaya che temaja sarvasamRddhino sarjaka che. tejathI manomaLa baLI jatAM, aMta:karaNa zuddha thatAM, sAdhakane AtmadarzananI abhilASA jAge che. te mATe aDacaNarUpa banatAM janmajanmAMtaranAM IzAvAsyopaniSamAM spaSTa karAI che. "hiraNmayena pAtreNa satyasyApihitaM mukhm| tattvaM pUSannapAvRNu satyadharmAya dRssttye''| Iza. 15 he sarvapoSaka savitA, AMjI nAkhatI bhautika saMpadAthI satyasvarUpa paramAtmA DhaMkAI gayA che to e DhAMkaNa arthAt bhautika kAmanAonA AvarAgane
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 amRta mahotsava smRti vAM tame dUra karo, jethI huM satyadarzanano adhikArI banuM." vaLI mumukSu-jana sUryAntargata paramAtmA ane potAnI ekatAnuM pratipAdana karatAM varNave che. "pUSa ! yama! sUrya! prajJApatya! cUda, ramInuM samUha, tejo yatte kalyANatamaM tatte pazyAmi yo'sAvasau puruSaH so'hamasmi / he jagatanA poSaka, ekAkI gamanazIla, sarvaniyantA, prajApatisuta savitA, tamArA prakhara kiraNo dUra karo jethI huM tamArI aMdara rahelA kalyANatama rUpane paramAtmAne dekhuM A kalyANatama paramAtmA je tamArA maMDaLamAM rahI tamane tejomaya banAve che, te ane huM judAM nathI. arthAta te ye puruSa che ne huM paNa zarIrarUpI puramAM vasanAra puruSa ja chuM.' sUrya zabdanI vyutpattino vicAra karatAM te jema sarvajanaka che ema suvati Li to pravartata kRti sUrya:' arthAtuM samagra vizvane karmamAM prerita kare che mATe te sUrya kahevAya che, eTale ke karmapravartaka paNa che. tejastatvanAM traNa rUpa che: (1) AdhyAtmika arthAt zarIrAntargata cakSu (2) Adhibhautika arthAta paMcamahAbhUtAntargata agni ane (3) Adhidaivika arthAt devasvarUpI "Aditya' jene ApaNe sUrya kahIe chIe. A AdhidaivikarUpa ja brahmA, viSagu ane zivanuM svarUpa che. zAstro sUryane paramAtmAnI AMkha kahe che. saMskRtamAM AMkhane "netra' kahe che, jeno artha nAyaka, agraNI, temaja doranAra ema thAya che. AMkha vastune darzAve pachI paga te tarapha cAlavA mAMDe che ane hAtha pakaDe che. mana paNa AMkhe batAvelI vastune levI ke tajavI ema vicAre che. Ama vyaktipiMDamAM thatI kriyAonuM preraka netra ja AdhyAtmika sUrya che. A ja kArya samaSTipiMDa eTale ke jAgatika prANIonA saMdarbhamAM sUrya kare che. sUryane paramAtmAnuM netra kahyuM che kAraNake paramAtmA pANa pAMcabhautika vizvanuM darzana temaja tene preraNA sUrya dvArA ja kare che. kAlidAsa kahe che, "sUrya ane tenA tejathI prakAzato caMdra, A be dIvaDA lokonI pravRtti temaja nivRttinA niyAmaka che. "to niyata phuvArApu'' (zAkuntala) e to sarvavidita che ke sRSTinuM sarjana sUrya vinA saMbhavI zakatuM nathI. sarjita sRSTinI hayAtI ke pravRtti paNa sUrya vinA kalpI zakAtI nathI. jelamAMthI varALa ane varALamAMthI pharI jala, A badhuM parivartana, rUpAntaronI A ghaTamALa, sUryane lIdhe ja
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 297 jIvanamAM sUryanuM mahattva thaI rahI che. je ema na thAya to sRSTinI sthiti ja na rahe. jaLa pRthvI grahanakSatro vagerene maLatI uSmA ke prakAza sUryanI ja deNa che. A deNa vagara dharatI rasavatI rahI zake nahi, vividha vanaspati ke dhAnyAdinI sarjaka banI zake nahi, vAraMvAra cUsAvA chatAM navanavI rasALatA dharAvI zake nahi. jema baLataNane lIdhe yaMtra ane cetanAne lIdhe jIvasRSTi gatizIla rahI zake che, tema pRthvI ane grahanakSatrAdi sUryanA saMparkathI, sUryadatta uSmAthI ja, gatizIla banI zake che. pRthvInA peTamAM saMgharAyelI UrjAnuM sarjana paNa sUryane lIdhe ja che. UrjA-pachI te khanija kolaso, tela ke gesarUpe hoya, ke kASThamAM saMgharAyelI hoya, zarIradhArI cetana-suSTinI, sthiti mATe anivArya che. karoDo mAIlonA aMtare rahelo sUrya je prakAzapuMja vere che, je uSmApravAha pheMke che, teno karoDamo bhAga paNa atyaMta najIkano mAnavasarjita agni karI zakato nathI. A mahAprakAza temaja mahAuSmAnuM udgamasthAna sUrya che. bArIkAIthI vicArIe to jaNAze ke mAnava kRtrima rIte je kAMI prakAza vastunuM nirmANa kare che athavA uSmApaka vastu sarje che, te paNa pAraMpArika rIte sUryanI ja pedAza che. mATe ja veda kahe che: "sUrya zAtmA naIntastha" sUrya sthAvara jaMgama sarva prANI padArthono AtmA arthAtuM prANadAtA che. RvedanA sUryasUkatamAM "badrA gaThThA rita: sUryastha citrA" vagere vacanothI sUryanA citra-vicitra bahuraMgI sAta ghoDAonuM varNana che. vAstavamAM sUnAM saptaraMgI kiraNone sUryanA sAta ghoDA samajavA. sRSTimAM anubhavAtA sAteya raMgo sUryanAM kiraNonuM ja pradAna che. meghadhanuSa citravicitra kiraNasamUhanuM dAtta che. uparauparathI sUryanAM kiraNo bhale pILAM ke bhAsvarazukla lAge, paNa emAM sAtesAta raMgonI milAvaTa hoya che. zAstromAM varNavatA sUryanA sAta ghoDA A sAta raMgonuM ja pratIka che. laukika rathamAM joDAyelA ghoDA jevA sUryanA ghoDA nathI, paraMtu rathanI AgaLa jema ghoDA cAle che tema sUryanI AgaLa tenAM kiraNo cAle che. ghoDA jema rathanuM sAmartha temaja gatikAraNa che, tema kiraNo ja sUryanuM sAmartha temaja gatikAraNa che. sUrya ane enAM kiraNo vAstavamAM eka ja che, jUdAM nathI. dIvAnI jyota aMgUThA jevaDI lAge paNa eno prakAza pacAsasATha hAtha sudhI phelAya che. A prakAza paNa visUtvara arthAt vyApavAne lIdhe AchIpAtaLI banelI jyota ja che. te ja rIte sUryano goLo ane e goLAmAMthI karoDo
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 amRta mahotsava smRti rAva yojana vistaratAM prakAzakiraNo, hakIkatamAM sUrya ja che. Ama sUrya devAdhideva paramAtmAnuM pragaTa rUpa che, carAcara vizvanA pravartananuM ajoDa sAdhana che. aneka rogonA nivAraNanuM uttama sAdhana che. cakSarogane dUra karavA mATe sUrya upAsanA sUcavatuM "cAkSuSopaniSad' che. bANakavinA. sALA mayUra kavine kuSTharoga thayelo. bhagavAna bhAskaranI prArthanAnA so zlokonI racanA karI, atyaMta bhAvapUrNa hRdaye sUrya sAme joI e zlokonuM gAna karI, mayUra kavi kukamukta thayAnI prasiddhi che. yogasUtranA racayitA maharSi pataMjali kahe che ke; "bhuvanajJAnaM sUrve saMthamA" (sU. 26, sAdhanapAda) arthAta sUrya viSe dhAraNA, dhyAna ane samAdhinI siddhi karanAra cauda bhuvanonI ghaTanAono jJAtA bane che. muMDakopaniSad avyaya puruSa arthAtu paramAtmAne pAmanAra jJAnIo sUryadvArA paramadhAma pAme che ema kahe che: tapaH zraddhe ye hyupavasantyaraNye zAntA vidvAMso bhaikSyacaryAM carantaH / sUryadvAreNa te virajAH prayAnti yatrAmRta: sa puruSo hvyyaatmaa| (1-2-11) Ano artha che: "tapa:pUta puNyAtmA dhIra puruSo sUryamArge ja zrIbhagavadhAma evaM bhagavadabhAvanI prAptirUpa mokSane prApta kare che.' AcArya niMbArka A bAbatane spaSTa karatAM kahe che: "vidvAn mUrdhanyayA nA'yA niSkramya sUryarazmInanusAreNordhvalokaM gacchati sairevAmirivAraarthAtu pavitrAtmA vidvAna A pAMcabhautika kalevara choDIne sUryanAM kiraNomAM praveza kare che ane te kiraNonA mArge ja divyatama UrdhvalokamAM jAya che. AthI bhagavAna bhAsvAnanI acinya evaM aparimita mahattA spaSTa thAya che. mokSamArgIonI te nisaraNI che. sUrya eka rAzimAMthI bIjI rAzimAM praveza kare tene saMkrAnti kahe che. makara rAzimAM sUrya praveze tyArathI cha mAsa uttarAyaNa ane bAkInA cha mAsa dakSiNAyana gaNAya che. je mAsamAM sUryasaMkrAMti na thAya tene malamAsa athavA puruSottama mAsa kahe che. A ja adhika mAsa che. malamAsa , zubhakAryamAM virya gaNAya che. ** *
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 299 puNya kArya karyuM? - vAsudeva mahetA bIjI bAbatonI jema vartamAnapatro tathA anya sAmayikonA kartavyamAM paNa gujarAta pazcima bhAratanA bIjA pradezo karatAM juduM paDe che. vartamAnapatro, aThavADiko, mAsiko vagere badhA prakAranAM sAmayiko mATe AjakAla 'prinTa miDiyA' zabda pracalita che. "prinTa miDiyAmAMthI ahIM mAtra vartamAnapatro viSe carcA karI che. aThavADika samAcArapatro paNa temAM AvI jAya che. | samAcArapatronI zarUAta vAcakone deza-duniyAnA samAcAra gherabeThAM pUrA pADavAnA hetuthI thaI, tema gujarAtamAM paNa paheluM vyavasthita dainika 'muMbaI samAcAra" vepArI varga ane jAhera bAbatomAM rasa lenArAne atratatranA samAcAra ApavA mATe nIkaLyuM hatuM. Aje gujarAta rAjyamAM pIstAlIsa dainika ane aDhIsothI vadhu aThavADika pragaTa thAya che. | gujarAtI vartamAnapatra 19mI sadImAM vadhyAM ane temaNe samAcAranI sAthesAthe samAja-sudhArAnA praznomAM paNa jorazorathI jhaMpalAvyuM. vIsamI sadImAM gujarAtI patro samAja-sudhArA sAthe sAthe AjhAdInI laDatanAM vAjiMtra banyAM. A sadInA pUrvArdha sudhImAM temaNe samAjasudhAraNA tathA rASTrIya jAgRti mATe ghaNuM kAma karyuM che. gujarAta rAjakAraNa, sAmAjika pragati, kalA, sAhitya vageremAM jenAthI Aje UjaLuM che tenI mAvajatano yaza 1950 pahelAMnA vartamAnapatrone phALe jAya che. 'prajAbaMdhu' ane sayAjI vijaya" sAptAhikoe sAhityasevAmAM dhArAvAhI navalakathAo pragaTa karI ane bheTa pustako tarIke paNa navalakathAo ApI. 'phUlachAba' e potAnI uttama sAmagrI pustikAorUpe ApI jyAre 'janmabhUmi'mAMthI jhaveracaMda meghANInAM lakhANo
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 gujarAtI chApAM mATe kartavya samAna puNya kArya karyuM? pustaka - pustikArUpe bahAra paDayAM. A samayamAM gujarAtI vartamAnapatronuM nAma rASTrIya jAgRti ane sAmAjika sudhArA temaja sAhitya ane kalAnA pracAraka - preraka tarIke bahu UjaLuM che. yuropa-amerikA, jyAM vartamAnapatrano janma thayo tyAM kartavyamAM samAjasevA ke samAja-sudhArA ke rAjakIya jAgRti ke rASTrIya ghaDatarano samAveza thato nathI. teo ramata-gamata, pustakonAM avalokana, kalAcarcA vagere vibhAgo Ape che, paraMtu teno lagabhaga badho jhoka samAcAra para hoya che. | gujarAtamAM vartamAnapatranA kartavyamAM 1950 sudhImAM aDadho bhAga samAcAra rokatA hatA ane aDadho bhAga sAmAjika jAgRtinA aneka pravAha rokatA hatA. paraMtu 1950 pachI vartamAnapatro vepArIonA hAthamAM paDyAM, limiTeDa kaMpanIo racAIne udyoga banyAM. mAlikI ane saMcAlanamAMthI lokasevAnI dhagazavALA mANaso nIkaLI gayA ane napho tathA phelAvo jonArA AvyA. te kAraNe vartamAnapatranA kartavya viSenA khyAla paNa badalAyo. paraMtu mAliko-saMcAlakonA karatAM samayano avAja moTo che. samaya pokArI pokArIne kahe che ke gujarAtI vartamAnapatro samAcArapatro tarIke bezaka kAma kare paraMtu temanuM kartavya Aje paNa lokajAgRti ane samAjasevAnuM che. ene lagabhaga tyajI dIdhAthI gujarAtanI prajA dizAdora vagaranI banI che. samAja kaI dizAmAM jaI rahyo che te Toca para beThelAne paNa samajAtuM nathI. ApaNe tyAM dharmamAM guru tema samAjasudhArAmAM AgevAnonI jarUra hajI UbhI che. sudhArA ane lokazikSaNanAM kAma jhuMbeza vaDe cAle che. vartamAnapatro jaMgama vidyApIThanuM kAma kare to ja emanuM jIvyuM sArthaka bane. yuvAno uccatara mAdhyamika ke kaoNlejanuM zikSaNa pUruM karI nokarI mATe zaheronI bahAra jAya che. te sAthe temane mATe jJAna ane mAhitInI vATa kapAI jAya che. sAmUhika prasAra - mAdhyamo gujarAtane jenI anivArya jarUra che tevuM kazuM ApatA nathI. sinemA ane TI.vI. be prabaLa mAdhyamo je nathI joItuM te ja Ape che. seTelAITa Avyo ane videzI TI.vI. progrAmano mAro cAlyo. tenAthI halakuM manoraMjana pUranI jema relAyuM ane prauDha samAjanA prazno ukelIe te pahelAM UgatI peDhInAM nirdoSa jIvanamAM evI jherI gaTara-gaMgA phelAI che ke temAMthI vaLI vadhAre kaparI samasyAono janma thayo che. kamanasIbe kAgaLa ane pustaka-prakAzana ekadama moMghAM banyAM. Ama paNa gujarAtamAM paMcAvana TakA loko ajANa che chatAM dhArmika saMsthAo ane akhaMDAnaMda jevAM prakAzanagRho ghaNuM pathya vicAra bhAthuM lokone pUruM
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 301 pADatA hatA. e paNa moMghavArImAM rUMdhAI gayuM che. gAmaDAno zikSaka jJAna ane pragatinA dIvA jevo hato. e pagAra - bhaththAM tathA badalIonI paLojaNamAMthI UMco Avato nathI. sAmAnya janasamUhane jAgrata karavAnI vAta dUra rahI paNa je yuvako kaoNleja pUrI karIne zaheronI bahAra jAya che temane paNa jAgrata ane adyatana vicArothI paricita rAkhavAnuM koI ja sAdhana nathI. bIjI tarapha jUnI samasyAo dUra thatI nathI eTaluM ja nahi, temAM navI samasyAo umerAya che. gujarAtamAM TI.vI., phIja, skUTara, vI.sI.Ara, gAmaDAMmAM paNa AvI gayAM che chatAM roja sarerAza pAMca strIonAM apamRtyu thAya che, jemAM mukhya kAraNa daheja ane navI peDhI jUnI peDhI vacceno kuTumbakaleza hoya che. bALalagno paNa thAya che. javAbadArInI sAvacetIne ane jAgRtine abhAve saMtati-niyamananA upAyono eTalo durupayoga thAya che ke amadAvAda jevAM zaheromAM kAcI, phasAyelI yuvatIonA garbhapAtanA sarerAza paccAseka kesa roja bane che. lokone prAthamika ArogyanI paNa UMDANanAM gAmaDAMmAM khabara nathI. vahema ane aMdhazraddhA gAmaDAMmAMthI javAnuM bAjue rahyuM paNa zaheromAM prasaryA che. A ochuM hoya tema dArubaMdhImAM vyApaka bhaMgANathI phIjamAM dArunI bATalI asAmAnya rahI nathI ane temAM have DraganI balA AvI | gujarAtano sarerAza mANasa bhale bhoLa ane sadAcArano cAhaka che, paraMtu enA sadgaNane preraNA pAIne majabUta koNa kare? zikSaNa AjIvikAnuM sAdhana banyA pachI gAMdhIvAdI DhabanI janajAgRtimAMthI e bahAra nIkaLI gayuM che ane pustako zaherI madhyamavarganeya posAya tevAM rahyAM nathI. reDiyo, TI.vI. manoraMjananI lahANI kare che tyAre lokazikSaNa dvArA lokasevAnI javAbadArI ekalAM vartamAnapatrone mAthe AvI che. samAcAra ApavAnI sAthe lokasevA karI zake, jema gAMdhIyugamAM lachAba, saurASTra, janmabhUmi, prajAbaMdhu, gujarAta samAcAra, saMdeza, gujarAta-mitra vagere karatAM hatAM. A chApAM AjhAdI pahelAM yuvaka - maMDaLo, akhADA vyAyAma pravRtti, strI-saMsthAo vagerene khUba protsAhana ApatAM hatAM. Aje chApAM samaje che ke AvAM kAma emanA kartavyamAM ja nathI. rAjakAraNanI khaTapaTo tathA gunAkhorInA samAcArathI chApAM bharAI jAya che, ane ahIMnA samAcArathI ochuM paDatuM haze tethI videzanA samAcAra uThAvI lAvIne Ape che. gujarAtI chApAMmAM phicarsanI bolabAlA che, paraMtu emAM paNa manoraMjananuM
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 gujarAtI chApAM mATe kartavya samAna puruya kArya karyuM? AkarSaNa rAkhavuM paDe che. samAjane preraNA, mArgadarzana, hUMpha vagere mATe jhuMbezanI dhagaza joIe, je gujarAtI chApAMmAM hotI nathI. du:khanI vAta e che ke e kAma bIjA koI sAdhanathI thAya tema nathI. chApAMnI udAsInatA tarapha niHsAsA nAkhIne thoDAka sajjano mAtra paMdara ke vIsa sad AcAra-vicAranA TekAmAM khoTa veThIne paNa aThavADiko ane mAsiko pragaTa kare che. muMbaImAMthI prabuddha-jIvana", "samarpaNa', vallabha vidyAnagaramAMthI 'vicAra valoNuM', vaDodarAmAMthI 'bhUmiputra" ane "ApaNuM Arogya', amadAvAdamAMthI "lokasvarAjya', "akhaMDa AnaMda', 'vizva vAtsalya', vaizvika mAnavatAvAda', 'janakalyANa" vagere nAma AgaLa paDatAM che. A badhAM sAmayiko kAM to khoTamAM athavA parANe be cheDA sarakhA karIne jIve che. teo sAmUhika mAdhyamonuM kAThuM kADhI zake tema che paNa jAhera khabara vagara evI zakti na batAvI zake. ghora aMdhakAramAM A dIvA thoDAka sajjano mukhyatve nijAnaMda ane kartavya bajAvyAno saMtoSa khAtara saLagatA rAkhe che. dainiko temanA A mukhya kartavya sAme jotAM paNa nathI. bahubahu to agralekha lakhe je bahu ochA vaMcAya che. gujarAtamAM jAta ghasIne lokopayogI pravRtti karanArA jyAM tyAM paDayA che. temane chApAM jevA koI samUha-mAdhyamanA sahArAnI bahu jarUra che. paNa chApAM sinemA-samAcAra ane bIjI gapasapamAMthI thoDIka paNa jagyA kADhI ApatAM nathI. AvA mANaso ane saMsthAo temanI pravRtti mATe be zabda chapAya te khAtara chApAMnA kAryAlayomAM paga ghasatA hoya che. taMtrIne sabuddhi kayAreka sUjhe. tyAre paMdara-vIsa lITI chApe, paraMtu mAtra eTalAmAM pelI pravRttione oNksIjana pAmyA jeTalo utsAha vadhe. | mAro anubhava evo che ke racanAtmaka ane lokakalyANanuM kAma karatI saMsthAone chApAM rojanA ATha pAnAmAM 64 kaoNlamamAMthI mAtra be kaoNlama Ape to paNa gujarAtamAM sArI pravRttione ghaNo vega maLe. meM taka maLI tyAre temanA viSe thoDuMka paNa lakhyuM tyAre tyAre temane puSkaLa lAbha thayo che. paraMtu e prayatna je je karavAnuM che tenI visAtamAM nathI. gujarAta hajIya guNavaMtI gujarAta che. sAttvika pravRtti mATe tenI dharatImAM puSkaLa rasakasa che, ane jyAre chApAMnI madada mATe e AjIjIbharI najare joI rahela che tyAre chApAMe temane dAda daIne potAnuM prAthamika naitika kartavya bajAvavuM joIe.
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 303 40. vyartha! - rameza ma. bhaTTa zabda mAtra mane ghANA priya che. avAja ke dhvanine paNa zabda tarIke oLakhAvAya che tyAre mane zabdanI zaktinuM zravaNa thAya che ane kyAreka ni:zabda : nIrava - mIna - mAM rahelA zabdathI vismaya paNa thAya che. zabdathI AvA vividha bhAva anubhavyA karuM chuM. - jyAre huM kozamAMnA zabdone jouM chuM tyAre e badhA ja zabdo potAne maLeluM oLakhapatra (artha) coMTADIne hArabaddha UbhelA svayaMsevako jevA bhAse che. ghaNA zabdonI eka karatAM ya vadhu arthovALI oLakhANa hoya che tyAre enAM jUjavAM rUpa bhulabhulAmaNIno AnaMda Ape che. Ama chatAM kozamAMnA zabdo mane bahu gamatA nathI. paNa e jyAre kozanI bahAra nIkaLe che tyAre mane e vadhAre game che. koI paNa sainika enA gaNavezamAM pareDa karato hoya e jovuM game kharuM, paNa e ja yuvAna pATalUnanA khissAmAM hAtha nAkhIne khullA medAnamAM laTAra mArato hoya tene jovo e vadhu AphlAdakara nathI lAgatuM? evuM ja A kozamAMnA zabdonuM paNa che. ' e zabdo bahAra nIkaLIne svataMtra vihAra karI zakatA nathI, paraMtu potAne apAyela artha tyajIne akramika vyavasthAmAM goThavAya che tyAre e dhAgA mohaka lAge che. jo ke sAhityaracanAomAM ja zabdano gatividhi nUtana banIne saundarya nirmANa kare che eTaluM ja nathI. vyavahAramAM paNa dhAgA e zabdo enA vAparanAranA AMtarabhAva sAthe bhinna bhinna asara janmAve che. 'padhAro' zabda mane bahu game che. e mAnapUrvaka satkAra mATe vaparAya che. kyAreka to e AgagamAne chapAvI bhaMga karavA paNa
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 vyartha! prayojAya che. to koIka atyaMta vyavahAru vyakti ko'kanI vidAya ApavAnI vyaMjanA darzAvavA paNa 'padhAro' upayogamAM laI le che. A rIte zabdanA ghaNA ja artho che ane ene vividha rItanA upayogathI ghaNuM badhuM sAdhI zakAya che. paNa mane zabdo vadhu game che enuM kAraNa emAMnuM eka paNa nathI. huM jyAre ghaNA ja zabdonA anartha karIne vyarthatAno anubhava karuM chuM tyAre mane e vadhAre game che. keTalAka zabdonA arthamAM keTalI badhI zakti rahelI che ! e mArI azaktine paNa zaktinA rUpamAM darzAvI zake che. mAre mATe zabdonA anartha ja viziSTa artha che eTale ke "vyartha che. vyarthano artha 'nakAmuM bhale gaNAya. paNa evA arthano meM jANI joIne' - eTale ke jANyA pachI joIne -tyAga karyo che. jANI joIne' zabda paNa mane AvA ja arthamAM game che. sAdhAraNa rIte ApaNe pahelAM kazuM paNa joIe chIe, matalaba ke ApaNane kazuM paNa dekhAya che, tyArapachI ene jANI zakIe chIe. paNa jyAre joyA vinA ja jANI levAnI siddhi A zabda 'jANIjoIne'mAM hovAthI mane e vadhAre game che. vyartha' zabdanA AvA koza-arthanA tyAgane lIdhe ja eno 'viziSTa arthanA arthamAM svIkAravAthI anartha thAya che to paNa mane game che. vaLI, "anartha' zabdane paNa khoTA arthamAM na samajatAM, chupAyelA artha' tarIke pUrepUruM samajAI jAya che. zabdanA anarthanI AvI vyartha zaktino anubhava meM narasiMha mahetAthI niraMjana bhagata sudhInA kavionI racanAo dvArA karyo che. huM bhaNato tyAre tathA bhaNAvavAno veSa bhajavato tyAre kavine emanI kavitAmAM kayo artha abhipreta che evo prazna Ubho thavA deto ja nahi. prazna tathA huM banne sUtA ja rahIe ne paDyA ja rahIe evA anarthano ja Azraya huM leto. sAdhupuruSe moDe sudhI sUvuM nahi; evuM kahenAra narasiMhanA bhajana mane kyAreya vahelA na UThavA mATe vasavaso thavA dIdho nathI, kema ke huM kyAreya sAdhupuruSa nathI ane thavAno paNa nathI enI meM khAtarI karI che ane kALajI rAkhI che. huM ahIM kyAM koInuM ye kAma karavA Avyo chuM? huM to basa pharavA Avyo chuM; evI niraMjana bhagatanI racanAnI paMktie mane khyAla karI dIdho. bIjA mATe ghasAIne UjaLA thAo." evuM ravizaMkara mahArAjanuM suvAkya jyAre jyAre vAMcyuM che tyAre ema ja
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 305 thayuM che ke ApaNe mANasa chIe ke vAsaNa? vAsaNa ghasAya to UjaLAM thAya. ApaNe ghasAIe to cholAIe - lAla thaIe ane sUjIe. AthI "satyameva jayate' jevuM A suvAkya mAtra bIjAone saMdezo pAThavavA mATe sAruM che. paNa koInuM ya kAma karavAnI nahi, paNa pharavAnI vRtti keLavavI e mArI vadhu priya vRtti - pravRtti. pharavuM' e zabda paNa mane priya che kema ke eno mAtra eka ja artha nathI. pharavuM' eTale laTAra mAravI. eka rAtre laTAra mAravA nIkaLelo tAre eka mitra emanA rUmanI lAITa baMdha karavAnI bhUlI gayA haze eTale meM bUma pADIne pUchayuM 'paMDita UMghI gayA cho ke?' AvI be traNa bUma pachI e UThayA - ane pUchyuM "zuM che?' . meM kahyuM kazuM nahi. amastuM ja pUchayuM. lAITa cAlu hatIne eTale. kema, UMghI gayA hatA?' Ama pharIthI A prazna pUchatAM cheDyA eTale paMDita chaMcheDAyA. eTale tyAMthI huM pAcho pharI gayo! baherA mANasane 'tamane saMbhaLAtuM nathI?' ema pUchavuM ane UMghatA mANasane 'UMdho cho ke?' e pUchavuM ema e baMne prazno nirarthaka che. chatAM e nirarthakatA - vyarthatA keTalI badhI upakAraka che? koIne paNa na samajAya evuM lakhavuM e "AdhunikatA'nuM gaurava pAme che. sAMbhaLavAthI vadhu gUMcavADo thAya ane tene gUDhavANI' gaNI levAthI ApaNe tattvajJa" banI jaIe chIe. ATaluM lakhyA pachI mane thoDoka to saMtoSa che ke jIvanamAM meM ATalI badhI vyartha pravRttio karI enI vyarthatA ATalAthI paNa siddha karI zakAze!
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 amRta mahotsava smRti graMtha 41. zyAma aMgrejono deza - dhIrubahena paTela ATalA vakhata lagI eka manorama bhramaNAne AdhAre jIvatI AvI che ke A bhAratavarSa mAro deza che - huM bhAratIya chuM, mArI AsapAsanAM sau koI bhAratIya che. paNa have AMkha ughADyA vinA cAle ema nathI. kyAM che mArA dezanA sImADA, e dhanavanAcchAdita dharA je samAna bhAve pazupakSIonI tema ja mAnavonI ceSTA udAratAthI sahI letI hatI ane potAnA aparaMpAra rUparAzithI, akhaMDa anaMta samRddhithI sArAye jagatanI prajAonAM mana mohI letI hatI? aneka prajAo AkramaNa karavA AvI ane bhAratanA vizALa vatsala aMkamAM samAI gaI, bhAratIya banI gaI. pATaNanA paToLAMnI jema judA judA dezanA, judI judI komanA, judA judA dharmanA lokonuM raMgaberaMgI rezama koI AMtarika saMketa anusAra arasaparasa otaprota thaI eka AgavuM ane manohara rUpa dhArI rahyuM. dUra dUranA pUrvajo bhulAI gayA, paNa sAMskRtika vAraso na bhulAyo. navAM navAM jharaNAM potAnAM viziSTa lakSaNo sameta bhAratIyatAnA mahAnadamAM samAI gayAM. ItihAsanAM paDa ukheDyA vinA paNa AMkha-kAna khullAM rAkhIne bhAratano pravAsa karatAM ATalI vAta samajAyA vinA rahe nahIM, mana sAnaMdAzcaryamugdha banI jAya. paraMtu chellI je prajA AvI te to ahIMyAM rahI nahIM, ahIMnI banI nahIM, bhAratIyatAnA pravAhane pura karavAne badale tene DahoLI nAkhyo, alaga alaga khAbociyAmAM relAvIne sUkavI nAkhyo. ThIka, bhUtakALa sAthe laDavAno prayatna karavo vRthA, eno aphasosa karavo te paNa vRthA. ATaluM samajavA chatAM mananI glAni jatI nathI.
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAma aMgrejono deza 307 du:kha thAya che te A varavA vartamAnanuM, ciMtA thAya che te caturdiza aMdhakArathI gherAyelA bhAratavarSanA bhAvinI. nA, A mizrA vANIvilAsa nathI. tame ja batAvo, kyAM che bhAratIyatA? eka jamAno hato jyAre vaMdemAtarama gAtAM gAtAM AMkho sajaLa banI jatI, zasyazyAmalA dharitrI jaDa maTIne caitanyayukta thaI jatI.. e sAce ja amArI mA hatI, enA pratye jeTalo Adara tenAthI keTalAya vadhAre sneha! e snehane lIdhe ja loko sukhanA jIvane du:khamAM nAkhavA tatpara thaI jatA, lAThI, goLI ane kArAvAsathI DaratA nahIM, kuTuMbathI alaga thavuM paDe to kabUla, paNa rASTrapremanI jyota bujhAvA detA nahIM. Aje kyAM che e bhAvasAmrAjya? evuM kahI zakAya ke have aMgrejo cAlyA gayA che, gulAmInI jaMjIro tUTI gaI che, have evA badhA pocaTa lAgaNIveDAnuM ahIMyAM kaMI sthAna nathI. sAMbhaLavAmAM to vAta sArI lAge. Adhunika, tarkazuddha ane buddhigamya lAge, paNa e sAcI to nathI ja nathI. potAnA rASTra mATe Adara ane prema vinA koI prajA jIvI na zake, potAnuM svatva TakAvI na zake, jIvananI paripUrNatA pAmI na zake. sUryanI sAme AMkho mIMcIne game eTalA bakhALA kADhIe tethI e asUrya nathI thaI jato. satya paNa haMmezAM satya ja rahe che, cAhe ene svIkAro ke na svIkAro ane A satya belAzaka kaDavuM ja che, manane jarA ye game evuM nathI. to zuM karIzuM? apriya satyane dhakko mArIne pAchuM bhoMyamAM bhaMDArI daIzuM ke ene nihALI, svIkArI, enI pAchaLanAM paribaLo zodhavAno prayatna karIzuM? skUla daSTithI jaDI Ave evAM kAraNo eka pachI eka AghAM mUktA jaIe to chevaTe dekhAze ke ApaNI bhAratIyatAne aMgrejI bhASAno lUNo lAgyo che. akALe AvI paDatA karAnA varasAdanI jema joradAra dalIlo mAre mAthe paTakavAthI zuM vaLaze? tamArI e badhI vAto mane maMjUra che. aMgrejI bhASA vizvasAhityanuM dvAra che. AMtardezIya pravAsa mATe enuM jJAna jarUrI che. atyAranA vidhavidha zAstra ane vijJAnanI gatividhi jANavA mATe aMgrejI jANavuM ja paDaze. vaLI aMgrejI bhASAnuM potAnuM zabdabhaMDoLa ne lacIlApaNuM ajoDa che. vAru A badhuM svIkArI lIdhA pachI paNa vinamrabhAve mAre enI e vAta kahevAnI che ke 'mahAjana mAruM mAbApa, paNa mArI khIlI nahIM khase. aMgrejonA amalano asta thayA pachI temanI bhASAne gauravapUrNa
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 amRta mahotsava smRti ratha udaya A sadIothI du:kha sahetA AvelA dezamAM je rIte thayo che tenAthI ja ApaNI rASTrIyatAnI jyota jhaMkhavAvA mAMDI che ane je ApaNe hajIye - nahIM jAgIe to e bujhAI jaze e nirvivAda che. ane e zakyatA ja mane asvastha karI mUke che. bAkI aMgrejI bhASAnA adhyayana-adhyApanamAM meM paNa vIsa varasa gALyAM che, e bhASAne cAhI che, yatkiMcit lekhana dvArA enA vizALa mahAsAgaramAM becAra biMdu umeravAno prayatna paNa karyo che, ema chatAM mAre kahevuM paDe che ... ApaNane sAMskRtika devALAnI dizAmAM dhakelatI A aMgrejI bhASAnI mohagranyimAMthI ApaNe chUTavuM paDaze. aMgrejInI tarapheNamAM noMdhelI badhI ziSTa dalIlo uparAMta eka dUra vAstavikatA e paNa che ke aMgrejInI jANakArI ApaNA arthopArjananuM sAdhana banI che. aMgrejI na jANanAra vyakitanI sAme phaTophTa vasAI jatAM bAraNAMnI saMkhyA apAra che. tene mATe bhAgye ja koI mahattvAkAMkSA zeSa rahe che. ane A vAta ApaNe abhaNa tathA daridra varganA dhyAna bahAra nathI. tethI ja eka vakhata eka rojiMdI majUrI karI peTa bharanAra bAIne huM samajAvatI hatI ke teNe potAnA putrane konvenTamAM dAkhala na karavo joIe tyAre eNe tIvra kaTAkSapUrNa smita karIne kahyuM hatuM. kema? tamArAM chokarAM ja sAhebaloka thAya, ema?" vAta enI so TakA sAcI hatI. lajjita thaIne nIcuM joI javA sivAya bIjuM huM zuM karI zakuM? ApaNAM bALakone saMskAra-samRddha karavA nahIM paNa arthopArjananI emanI kSamatA vadhAravA ja ApaNe aMgrejI bAlamaMdiromAM dhakelI daIe chIe ne? bAkI laMDanabrija paDe ke na paDe emaNe zA mATe potAnA jagatathI tadana bahAranI vAto ane vastuo sAthe saMbaMdha dharAvatAM joDakAmAM gokhavAthI vidyAyajJanI zarUAta karavI paDe? hAlamAM ja eka ATha varSanA, atyAra lagI aspRzya gaNAtI komanA bALake parIkSAnA DarathI gaLe phAMso khAI AtmahatyA karI e tame vAMcyuM haze! mAbApa to zuM AkhA parivAramAM, sagAsaMbaMdhImAM, mitravartuLamAM koI ja aMgrejI jANatuM na hoya tevA eka asahAya bALake aMgrejI mAdhyamanI zALAmAM je manoyAtanA veThI haze tenI kalpanA karI zako cho? chatAM enI mAe paNa mAro dIkaro 'sAhebaloka' bane evI icchAthI ja ene aMgrejI zALAmAM mUko haze ne? eno vAMka kema kaDhAya? vAMka to ApaNo che ke ApaNe AvA khoTAM mUlyo UbhAM kayAM. bALaka jhADuvALAnuM hoya ke lakSAdhipatinuM bALaka e bALaka che. enI
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ zyAma aMgeono deza 309 potAnI mAtRbhASAmAM vicAravAno, bolavAno, gAvAno lakhavAno, majAka mazkarI karavAno ene hakaka che. e haka ApaNAthI kema chInavI levAya? gharamAM mAbApa sAthe paNa mAtRbhASAmAM nahIM bolavAnuM, evo dUra Adeza je zALAmAMthI maLato hoya tyAM ene mokalavAnuM pagaluM zabdAtIta mUrkhatAthI bhareluM che e ApaNe kyAre samajIzuM? manovikAsa ane bhASAnuM jJAna anivArya rIte saMkaLAyelAM che. ApaNe je bhASAsaMkara prajA utpanna karI rahyAM chIe tene jIvananI zarUAta keTalI khoTI rIte, kevI daridratAmAM karavI paDe che te to jarA vicAro! nAnuM bALaka potAnI AsapAsanuM jagata jue che ane samajavAnI koziza kare che tyAre pahelAM to IndriyagrAhya jJAna te meLave che paraMtu e jJAna cirasthAyI karavA tema ja enuM AdAnapradAna karavA ane bhASAnI jarUra paDe che. hAla to ke.jI. karatAM pahelI 'plepena ke pachI plegrupa"nI keda zarU thaI jAya che. temAM baMdI banelAM bhAratIya bALako kevI kRtrimatAthI jIvananuM prabhAta ughaDatuM jue che! gharamAM ane zALAmAM taddana alaga vAtAvaraNa, alaga bhASA, alaga vyavahAra eno temanA kumaLAM magaja para kevo prabhAva paDe? teonuM mAnasa keTaluM asvastha ane astavyasta thaI jAya? A rIte je zikSAganI zarUAta thaI hoya te zikSaNa saMpUrNa mAnava banavAmAM keTaluM sahAyabhUta thAya? vaLI je gharamAM aMgrejI vAtAvaraNa hoya ane bolIthI mAMDIne rahevAnI Dhabachaba badhuM ekasarakhI rIte pazcimanuM ja hoya te gharanAM bALakone zALA ane gharanA sAMskRtika pravAho alaga alaga na lAge ane teonuM zikSaNa ThIka ThIka jhaDape AgaLa vadhe e mAnavuM paDe. paNa bhAratIya mahAsAgaramAM AvA aMgrejI TApuo keTalA ? e vadhAravAthI ApaNane samagrapaNe jotAM keTalo lAbha? AvAM kuTuMbonAM bALakonuM mukhya dhyeya hoya che amerikA jaI tyAM ja sthAyI thavAnuM. e svapna kevuM che e vicAravAnuM atre aprastuta gaNIe to paNa e vAta to nakkI ke zasyazyAmalAnA zabdoccAra sAthe temanAM raMvADAM UbhAM thatAM nathI. mAtA, pitA, kuTuMba, samAja, deza vagere zabdonA artha teo jANe che, paNa emanA artha ApaNA artha karatAM judA che. emanA kavio judA che, emanA maMtradraSTA judA che, tethI jIvana pratyeno abhigama paNa judo ja che adyatana aMgrejI zALAmAM bhaNelA eka vaiSNava bALakane janmASTamI
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 vize pUchavAmAM AvyuM tyAre mauna rahelA sahapAThIo tarapha moTAIthI najara De oNpha ghaMTa bla baoNya! ane gaye ja mahine eka jaina parivAranI suMdara suzIla ane phAMkaDuM aMgrejI bolatI bAlikAne enA dharma vize pUchayuM tyAre thoDo vakhata mUMjhAIne eNe kahyuM, 'ITa Ijha samathiMga abAuTa vejITebalsa enDa naoNTa Tu kila enIbaDI - rAITa?' ene zI rIte kahevuM "rAITa'? mAro mUMjhAelo cahero joI eNe snehathI umeryuM, 'Aya olaso no dheTa arihaMtANaM' dha gUDa!' kahI vAta patAvI, paNa vAta eTalethI patatI to nathI. chate mAbApe bALaka anAtha bane, garbhazrImaMta parivAranA chokarAne enA vArasAmAMthI kANI koDI na maLe, tyAre ApaNuM dila dravI UThe che. to dharmanA, saMskRtinA, sAhityanA amara vArasAthI ApaNAM bALakone ApaNe vaMcita rAkhIe chIe ethI ApaNane kaMI nathI thatuM? je bAbatanuM jJAna ja nathI tenuM gaurava teo kayAMthI anubhavavAnAM hatAM? bhAratIya hovAmAM garvanI, AnaMdanI lAgaNI temane kyAMthI thavAnI? ane aMgrejo zuM A zyAma aMgrejone dilathI apanAvavAnA hatA? 'duvidhAmAM donoM gaye, mAyA milI na rAma, evo ghATa nathI thavAno? na aMgreja, na bhAratIya, evI addharatAla avasthAmAM laTakato trizaMku jevI hAlata ApaNAM bALakonI ApaNe zA mATe karavI joIe ? bhAratavarSane zyAma aMgrejono deza banAvavAnuM ApaNuM dhyeya che?" abola che. tilakanI peThe chAtI ThokIne kahI nathI zakavAnuM ke mAtRbhASA mAro janmasiddha hakaka che. tethI zuM ApaNe enI lAcArIno geralAbha uThAvavo? aMgrejI zALAmAM dhakelI devuM? paNa mAtRbhASAnA mAdhyamamAM bALakone bhaNAvatAM pahelAM ApaNe vikaTa paDaze. zikSaNa ane jIvananA dhyeya vize spaSTa ane pramANika thavuM paDaze. che taiyArI? na hoya to, sarvanAzanI rAha joyA karIe. bIjo vikalpa ja nathI. ***
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 316 42. gaurAMga prajAnuM uddabhavasthAna - kezavarAma kA. zAstrI sAyaNabhASyanI sAthe RgyedasaMhitAnuM sva-jarmana vidvAna DaoN. maeNsamUlare saMpAdana karyuM tyAre enA trIjA graMthanI prastAvanA (bIjI AvRtti vakhate prathama graMthanI prastAvanAmAM) sana 1856mAM (pR.42) "Aryana naeNzana" ('AryaprajA')no ullekha karelo. e pUrve koIpaNa pAzcAtya vidvAne prajA ke vaMza (race)nA vAcaka tarIke 'Arya' saMjJAno ullekha karelo jAgavAmAM Avyo nathI. A pUrve aDadhI sadInI eka vAta noMdhavA jevI che. jevI ke "Adelung, the father of comparative philology who died in 1806, placed cradle of mankind in the valley of Cashmere, which he identified with paradise. To Adelung we owe the opinion which was prevalent so widely, that since the human raccoriginated in the east, the most western nations the Iberians and Celts, must have been the first to Icavc thc parcnt." (The origin of the Arians by Issacc Tayler, London, 1889. p.9.). "tulanAtmaka bhASAzAstranA janaka eDeluge (mRtyu 1806) mAnavajAtinuM pAraNuM kAzmIranI ghATImAM batAvyuM hatuM, je kAzmIrane eNe svarga kaheluM mAnavakuLano janma pUrvanA dezamAM thayo che evA vyApaka banelA matanA viSayamAM eDeluMganuM ApaNI upara RNa che. A kAraNe taddana pazcimanA sAIberiyano ane kelToe mAtRbhUmino sauthI pahelo tyAga karelo." eka samartha bhASAzAstrI jekaoNba grime pAga spaSTa abhiprAya Apelo ke prajAonuM utthAna pUrvamAM thayeluM ane tyAMthI pazcima tarapha prajAono phelAvo thayo. maeNksamUlare A vAtanuM samarthana 1859mAM kareluM ke "Arya
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 gaurAMga prajanuM udbhavasthAna prajAono mukhya pravAha vAyavya khUNA tarapha vahyA karyo hato ane kaheluM ke "pAmIrathI laI (kAzmIranI uparanI uttaranI sImA uparano pradeza ke je bhaugolika dRSTie kAzmIrano bhAga che.) uttarano madhya eziyAno pradeza." (hisTarI opha ensiyanTa saMskRta liTarecara. pR. 211) varSo pachI 1922mAM prasiddha thayelA, baMgAlanI hAIkorTanA aMgreja nyAyamUrti epha. I. pArjiTaranA "ensiyanTa InDiyana hisTorikala TreDizana' nAmanA graMthamAM khUbaja mahattva dharAvato abhiprAya rajU karavAmAM Avyo che. zrI pArjiTara jaNAve che ke: "Indian tradition knows nothing of any Aila or Aryan invasion of India from Afghanistan, nor of any gradual advance from thence castwards. On the other hand it distinctly asserts that there was an Aila out-llow of the Druhyus through the north-west into the countries beyond, where they founded various kingdoms and so introduced their own Indian religion among the nations." (1st Edition, 1922, London, reprinted in India, 1962 p. 298). "bhAratIya paraMparA aphaghAnistAnathI thaI bhAratIya upakhaMDa upara koI pAga eNla athavA AryonA AkramaNanA viSayamAM kAMI paNa jANatI nathI, na to tyAMthI pUrvanI bAju koI paNa kramika AgekUcane. bIjI e vAta che ke e paraMparA spaSTarUpapaNe nizcayapUrvaka sthApita karI rahI che ke dRzuone ailapravAha vAyavya khUNA dvArA AgaLanA (uttara-pazcimanA) pradezomAM vadhato rahyo hato ke jyAM eoe aneka rAjyonI sthApanA karI hatI ane evA e pradezomAM e prajAomAM bhAratIya dharmane dAkhala karyo hato.' 241 yesi "it is said that five generations afterwards they (ie. Druhyus) began to multiply and in time founded many principalities in the mlechha countries in the northern region beyond India. They would have formed the dominant kshatriya class there and have also carried their religion there." (Ibid P. 264) . kahevAmAM Ave che ke pAMca peDhIo pachI zuo vadhavA lAgyA ane samaya vItatAM AgaLa bhAratIya upakhaMDanI uparanI bAjunA sveccha pradezomAM emaNe aneka nAnAM nAnAM rAjyonI sthApanA karI. emaNe tyAM prabhAvaka kSatriya vargane AkAra Apyo haze ane tyAM potAnA dharma (saMpradAya)ne
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 313 paNa sAthe laI gayA haze." brahmAMDapurANa ane vAyupurANa temaja matsyapurANanuM A vAtane samarthana maLe che: "pvetasa: putrataM rananI sarva va to. mleccha rASTrAdhipA: sarve hyudIcI dizamazritAH / / (viSaguparANamAM vistArathI, jyAre bhAgavata purANamAM saMkSepamAM) (pArjiTara : uparyukta graMtha, pR. 108). "pracetAnA so putro e badhA ja rAjavIo hatA. e badhA mleccha rASTranA rAjAo hatA ke jeo uttara dizAnA pradezomAM jaIne sthira thayA hatA.' . kahevAno Azaya spaSTa che ke caMdravaMzIya (white race) gaurAMga prajA yayAti rAjAne purANomAM kuru-puru-anu-turvasu hRdhu evA pAMca putro kahyA che, paraMtu RgavedamAM to e pAMcane svataMtra vaMzo ke samUha kahyA che. A pAMca vaMzadharomAMthI dUghuvaMzanA keTalAka loko bhAratIya upakhaMDamAMthI uttara pazcimanA dezomAM gayA ane tyAM rAjyAdhikAra sthAna sthAna para jamAvyo tathA bhAratIya vidika dharma-praNAlIno prasAra-pracAra karyo. eDeluMga ane jaMkaba grime je kahyuM che tenuM svataMtrarUpamAM pArjiTara samarthana kare che. A caMdravaMzIya (vAstavamAM gaurAMga prajAnA) IlAnA putra ela puravAne kAraNe pArjiTare "ela' saMjJA prayojI che ane 'athavA Arya evI vaikalpika saMjJA Akhe rAkhI che. purANomAM 'caMdravaMza' saMjJA hakIkate gaurAMga prajA (white race) ne mATe vaparAI che, je pAribhASika rIte 'kokesoIDa' (himAlayanI pazcima eziyAmAM kAspiyana samudra sudhI patharAyelI) prajA che. A prajAnI kharekhara saMjJA kaI hovI joIe e batAvyA pahelAM zrI pArjiTare jaNAvyuM che, "The north-west frontier never had any ancient sacred memories, and was never regarded with reverence. All ancient Indian belief and veneration were directed to the mid-Himalayan region, the only original sacred outside land; and it was neither that rishis and kings turned their steps in devotion never the north-west. The list of reverse in Rigbeda 10-75 is in regular order from the last to the north west-not the order of entrance from the north-west but the reverse.. Tradition or myth thus directly indicates that the Ailas
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 gaurAMga prajAnuM udbhavasthAna (or Aryans) entered India from the mid Himalaya region, and its altitude towards the N. W. frontier lands no support to any invasion from that quarter. These are very noteworthy facts. Myth suggests the country ltavarta in the north as the region from which they came." (pp 298.300) "vAyavya sarahadanI koI prAcIna pavitra smRtio kayAreya paNa maLatI nathI ane e sarahada tarapha koI AdarabhAva kadI mAnavAmAM Avyo nathI. badhI ja bhAratIya prAcIna mAnyatA ane AdaranI bhAvanA madhya-himAlayA pradeza pratye rahI che, bahAranI mULa pavitra bhUmi A ja mAtra che. evuM kadI ja nahi ke RSio ane rAjavIoe bhaktibhAvathI vAyavya khUNAnI tarapha padasaMcAra karyo hoya. Rveda (10-35)mAM ApavAmAM Avelo nadIono nakakI kama pUrvathI vAyavya khUNA taraphano che. vAyavya khUNAthI praveza krama nahi, paraMtu taddana UlaTo.. paraMparA ke paurANika gAthA spaSTarUpe batAve che ke aila (yAne Arya) loka bhAratIya upakhaMDamAM madhya himAlaya pradezamAMthI dAkhala thayA ane ene vAyavya khUNAnI sImA tarapha jovAnI rasama e pradezamAMthI koI AkramaNa AvyAnI vAta batAvatI nathI. A badhI noMdhapAtra hakIkata che. paurANika gAthA je pradezathI e loko AvyA te pradeza uttarano IlAvata' hovAnuM sUcita kare che." zrI pArjiTare A (ra98-300) pRSThomAM akADhya vidhAnothI sthApita karyuM che ke ailo (yAne A)mULa nivAsasthAna himAlayano madhya pradeza hatuM. nakazo jovAthI taddana spaSTa che ke A pradeza kAzmIrano che. himAlayanI uttara-pUrva sImApara (triviSTapa (tibeTa) che. saMskRta bhASAmAM svarga" no eka paryAya (triviSTapa" che. paurANika mAnyatA pramANe tyAM devono vAsa ane eno rAjavI che. vAstavamAM te e gorAMga prajAno vAcaka che. e bhUkhaMDanI A prajAno paurANika caMdravaMzIya rAjAvalIne pahelo rAjA IlA (vastusthitie pRthvI')no putra te aila pururavA enA vaMzajene zrI pArjiTara "aila' kahe che ane or aryan athavA "Arya' ema kahe che. zvedamAM to "Arya' zabda saMskArI" (cultured) arthamAM che. peluM prasiddha maMtravAra jIvanto vizvamArtha (R. 9-63-5)-samagra vizvane "Arya karanArA-mAM A ja mAtra artha che. RgvadamAM Arya zabda keTalIyevAra 'dAsa' ane 'dasya zabdo sAthe vaparAyela che tyAM e jAti ke vaMzano vAcaka nahi, paNa
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 315 vizeSaNarUpe che. "anArya' zabda tera vAra vaparAyo che. tyAM e 'asaMskArI arthamAM che. eTale bhAratIya samagra paraMparAmAM 'ziSTa' samAnanIya' (mAnapAtra) artha "Arya' zabda Apato rahyo. saMskRta nATakomAM 'sasarA mATe Arya zabda rUDha che. ziSTa nAyikA potAnA patine "Aryaputra' e daSTie ja kahe che. AvA saMskArI loko AvIne vikasyA te pradeza AryAvarta! manusmRti (2.22) to pUrva samudrathI laI pazcima samudra sudhIno himAlaya ane viMdhya girimALA vacceno bhAga tene DAhyA loko "AryAvarta samaje che evuM jaNAve che. tyAM e saMskArI lokono pradeza, jyAre vAstavamAM e uparano prAcInatama IlAvarta' gAMrAMga prajAno pradeza. A vyAkhyAmAM viMdhya girimALA nIceno dakSiNa bhUkhaMDa judo paDe che te draviDa deza. pArjiTarathI amerikAnI Adima jAtio vizenA ajJAnane kAraNe eka bhUla thaI gaI che. A bhUla e ke e "sUryavaMza'ne draviDa kahe che. samajavA jevI vAta e che ke I. pU. 18mI sadIthI laI 60mI sadI sudhInA 'himayuga'nA cAra sUkA gALAomAM pUrva eziyAmAMthI gayelI prajA "maoNngaoNloIDa" che, eno mukhya deva sUrya che ane enA guruone sUryanA avatAra kahevAmAM Ave che. maoNngolaoNIDa e 'pItAMga prajA', jyAre bhAratIya upakhaMDanA viMdhyanI dakSiNanA sukAyelA samudra pachInA tathA hiMda mahAsAgara ane prazAMta mahAsAgaranA lIpomAM vasatA - viSuvavRttanI upara nIcenA bhUmivistAranA loko sroloIDa thAmAMga che, je bhAratIya paribhASAnA dAnava' che. AmAMthI rahasya e nIkaLe che ke vAstavamAM sUryavaMza' pIMtAga prajA che. pArjiTare 'sUryavaMzIyo" mATe mAnya' zabda prayojayo che. je vivasvAna (sUrya)nA paurANika putra 'mana'nA vazaMjo tarIke jovA maLe che. ApaNe mAnava" zabda samagra sRSTinA lokone mATe prayojiye chIe ('manuja' 'mana' zabdo paNa) te vAstavamAM AraMbhe sUryavaMzIo mATe hato, je "caMdravaMza" "sUryavaMza" ane "danuvaMza' ja mAtra nahi, alaga paDI jatI AphrikAnI poIDa' ane kangAIDa' prajAno paNa vAcaka banI gayo. porANika gAthA pramANe agamya RSie samudrapAna karyuM ane dakSiNano bhAratIya upakhaMDa uttarIya upakhaMDa sAthe vyavahAramAM joDAI gayo Ane kAraNe uttaranI prajA dakSiNamAM jatI thaI ane dakSiNanI prajA uttara pUrva-pazcima bhAratIya upakhaMDamAM phelAtI rahI. 'sUryavaMzIya' pItAMga 'mAnava" prajA ane 'danuvaMzIya' zyAmAMga 'dAnava' prajAnuM samagra bhAratIya upakhaMDamAM vedakAla pUrve
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 gaurAMga prajAnuM udbhavasthAna ja saMmizraNa thayuM. madhya-himAlaya pradeza (kAzmIra ane triviSTapa)mAMthI nIce AvelI deva' gaurAMga prajA sAthe "sUryavaMzIya" pItAMga "mAnava" prajAnuM to e pUrve ja saMmizraNa thaI cUkyuM hatuM ane RgvadamAM diva' ane Indra' zabda mAnavetara svargavAsI tarIke cItarAyA. A mizritomAM dAnava' (kahevAtI AdivAsI) prajA paNa bhaLI gaI. ApaNe joIe chIe ke Andha vagere dakSiAganA pradezanA ucca vedika brAhmaNomAM zyAmaraMga vipulatAthI vyApaka che. bhAratIya upakhaMDanI jUnI prajAmAM saMmizrAga moTA pramANamAM che, to moDethI 'zuonA gaurAMga avazeSo bhAratIya upakhaMDamAM AvyA. teomAM asala raMga moTe bhAge sacavAyelo maLe che. varSo pUrva pathika' mAsikanA me-jUna 1972 nA aMkomAM "AryaprajA mUlasthAna ane prasAra' e zIrSaka heThaLa lekha chapAyelo ane ene saMskArI pachI ke. kA. zAstrI amRtamahotsava abhinaMdana graMtha' 1982mAM pharI chApavAmAM Avyo tyAM sudhI madhya himAlaya pradezamAMthI bhAratIya upakhaMDamAM patharAyelI ane pazcime prasarelI gaurAMga prajAne mArA taraphathI "Arya' kahevAmAM AvelI. paraMtu 198ranA julAI, oNgasTa ane sapTembaranI 17mI tArIkha sudhI mAruM yunAITeDa sTeTamAM rahevAnuM thayuM ane amerikAnA Adima vasAhatIono abhyAsa karavAmAM Avyo tyAre AMkha khUlI ane sUryavaMzIonuM svAbhAvika svarUpa AMkha sAme khaDuM thayuM. e sAthe "Arya' zabdanA vAstavika artha para vicAra karavAnuM sUjhayuM. A pachI spaSTa jovA maLyuM ke Arya koI vaMzavAcaka zabda nathI. DaoN. mekasamUlara 1956mAM jene 'Arya' kahetA hatA e Arya saMjJA to bhASAkaLanI vAcaka che evo abhiprAya 1888 AsapAsa vyakta karyo e dhyAnamAM AvyuM. gaurAMga prajAnuM sthAna to 'madhya himAlayano pradeza spaSTa rIte siddha thayuM, e rIte rathamAMga prajAnuM pANa mULa sthAna hiMdImahAsAgara ane prazAMta mahAsAgaranA viSuvavRttanI baMne bAjunA biga pradeza hovAnuM spaSTa thayuM. rahyuM mAtra pItAMga' prajAnuM mULa sthAna. hakIkatamAM himAlayano pazcimAdhI cheka kasasa parvata sudhIno 'gaurAMga'no te pUrvArdha pItAMgo'no. Aje samagra pUrva eziyAmAM A pItAMga prajA patharAyelI paDI che. Ama gaurAMgonA mULa sthAna sAthe pItAMgo ane zyAmAMgonAM paNa mUla sthAna ApaNI samakSa khaDAM thAya che.
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 317 43. manane uleco... mana caMcaLa che ane ciMtanazIla paNa che. te sadAya, jAgRta yA ajAgRta avasthAmAM satata vicAratuM ja rahe che. mANasa Icche ke na Iccha, jema tenuM hRdaya satata dhabake che tema mana paNa vicAryA karatuM rahe che. mANasane dukhano ane pIDAno ane becenIno - asukhano - je anubhava thayA kare che te jeTalo zArIrika ke sAMyogika che tethI vadhu mAnasika che. na hoya tyAM mana du:kha UbhuM kare che. ane manane jo vALyuM hoya, keLavyuM hoya to jyAM du:kha che tyAM du:khane anubhava nathI karatuM. | mana eka stara para vicaratuM nathI. eka sAthe te ekathI vadhu stara para vihare che. koI vyakti sAthe tame vAta karatA ho tyAre e vAta prakaTa rIte eka viSaya saMbaMdhe thatI hoya paNa tame AMtarika rIte tamArA koI praznanA, koI samasyAnA ciMtanamAM ke ciMtAmAM DUbelA ho ane teno ja vicAra karI rahyA ho. eTaluM ja nahi paNa prakaTapaNe rajU thatA zabdo ke bhAva ke vicArathI taddana viruddha prakAranA bhAva ke vicAra manamAM cAlatA hoya ane te tame chupAvIne bahArano vyavahAra sAcavatA ho. A badhI mananI karAmata che, kArIgarI ke jAdugarI che. tene sTIma oNpha konsIyazaneza" kahe che. be stare mana vicare che. sAhityamAM, vizeSa karIne sarjanAtmaka sAhityamAM, vArtA-kavitA-nATakamAM A rItanA prayogo thayelA jaNAya che. pragaTa saMvAdo ke pratibhAvo sAthe kasamAM mananI vAta lakhI hoya che. eTale ke mana be stare vartatuM hoya che.
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 manane uleco... mananI e khAmI ane khUbI che ke te jema satata ciMtanazIla ane caMcaLa che tema te kadI khAlI nathI rahetuM. hamezAM je jAhera kUDA-kacarAnA DabbAnI jema bharAyeluM rahe che. kSaNe kSaNe, je kaMI dainika jIvanamAM, vyavahAra jIvanamAM ke AMtarika rIte bane tenA viSe mana pratibhAvo ApatuM rahe che. ane ghANI na game tevI, anicchanIya ane hAnIkAraka vAto paNa mana saMgharatuM rahe che. koI sAthe thayelI kaDavI vAta, nAno-moTo kalaha, janmelI kaDavAza, thayelo verabhAva, vaLelo pUrvagraha, manamAM janmelI doSa vRttio, pApabharyA vicAro, gunAhita bhAvo A saghaLuM manamAM jamA thayA ja kare che, ovaraphalo thAya eTalI hada sudhI mananA A svabhAvane kAraNe, mananI A Tevane lIdhe ApaNe jiMdagIno je AnaMda laI zako joIe te laI zakatA nathI. manano kUDo-kacaro sAthe laIne ja ApaNe pharatA hoIe chIe. tame pharsTakalAsamAM ke vimAnanA lakjharI vargamAM pravAsa karo tyAre sAthe cIjavastuo paNa e staranI, e varganI hoya che. tethI ja tame zobhanIya lAgo cho bahArathI. paNa tame suMdara dekhAtI begamAM gaMdakI bharIne beThA ho to? tamane paNa tenI durgadha herAna kare ane sahapravAsIono pravAsa bagADe. tamAruM mana koIne koI kAraNasara vikRta ke kaDavAzabharyuM, doSapUrNa laIne tame svargamAM paNa jaI zako to teno AnaMda na tamane maLe, na tamArI AsapAsanA lokone tame levA daI zako. eka saMsthAmAM eka gRhastha ghaNI vakhata sabhAmAM emanA svabhAvanI kaDavAzano paricaya detA, koInuM apamAna karavuM, moTethI bolavuM, AnaMdajanaka vAtAvaraNane jANe yuddhabhUmi banAvI mUkavI. eka siniyara sabhya pAse meM A vAta karI tyAre temaNe kahyuM: - jyAre jyAre e gharamAM patnI sAthe jhaghaDIne Ave che tyAre temanuM vartana AvuM hoya che. e svabhAve evA nathI. teo TIkApAtra nahi paNa dayApAtra che, kAraNake temanI patnI jhaghaDALu che!' AvI vyakti dayApAtra jarUra gaNAya paNa tene eTalA pUratI doSapAtra gaNavI joIe ke e gharanI 'gaMdakI" sabhAmAM lAvyA. gharathI nIkaLatAM pahelAM emaNe jema kapaDAM badalyAM haze, cahero ThIkaThAka karyo haze, tema gharabahAra nIkaLatAM pahelAM manane paNa badalavuM joIe, ThIka-ThAka karavuM joIe. to bahAra emanI chApa paNa kharAba na paDe ane bIjAone emanI e "garamI' dajhADe nahi.
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 319 ApaNA moDhAmAM koI kaDavI cIja rAkhIne pachI duniyAnI uttama miThAI khAvA mATe moDhAmAM mUkIe to teno svAda mITho nahi paNa kaDavo ja Avaze. madhura svAda levA mATe pahelAM moDhAmAM mUkelo kaDavo padArtha bahAra pheMkI devo joIe. tevI rIte jagatanI madhuratA, sauMdarya ane sarasatA anubhavavA mananA pUrvagraho, kaDavAza ane kaTutA bahAra pheMkI devAM joIe. A to dainika jIvana-vyavahAra ane sAmAjika vyavahAra ane pratibhAvonI vAta thaI. jJAna bAbatamAM pAMga manane Ama zuddha karavuM paDe che. gura pAse jAva tyAre, te pahelAM manamAM paDelA vividha saMskArone eka bAju karIne, korI pATInI jema temanA caraNamAM beso to temanI vANI, upadezo, yogya rIte grahaNa karI zako. tamArA manamAM rahelA pUrvanA upadezo, jJAna, pUrvagraha, ahaMbhAva e badhuM ulecIne sAva navAnakkora mana sAthe jJAnaprAptino AraMbha karavo joIe ema zAstra kahe che. eno artha e nathI ke anubhaveluM grahaNa kareluM badhuM jJAna bhUlI javuM. paNa je kSaNe je vAtAvaraNamAM je kArya mATe gayA cho tyAM tAjA thaIne navIna bALaka jevA thaIne jAva. A viSaya upara 'vIrAyatana" rAjagRhInA munizrI upAdhyAya amara munie (jeo thoDA samaya pahelAM ja kALadharma pAmyA che,) temanA ciMtana-lekhonA pustaka-, "ciMtanake jharokhese'mAM eka suMdara carcA karI che. lekhanuM zIrSaka che. * manako yathAprasaMga khAlI karate rahIe ! munizrI lakhe che | kahe maMdiro tathA upAzrayamAM pravezatI veLA 'nisIhi' 'nisIhi' ema kahevuM joIe, evI eka vidhi che jena dharmanA AcAragraMthonI. rUDhicusta dhArmika sajjano dvArA Aja paNa kadAca e vidhi cAlu rAkhavAmAM AvI che. Ama bolavA pAchaLa zo udeza che? kayo AMtarika marma che tenI pAchaLa? e viSenuM jJAna kadAca pUrepara lokomAM nathI. zAstramAM vidhi kahI che eTale tenuM pAlana karyuM, paraMtu zA mATe tema bolavAnuM kahyuM che te viSe jJAna ke jANakArI ghaNuMkharuM nathI hotI. devamaMdiro, upAzrayo tathA guracarAgomAM upasthita thatI vakhate 'nisIhi' kahevAno artha e che ke huM manamAM Amatema UDatA bAhya vikalpo, dhandhono niSedha ke nirAkaraNa karIne, temAMthI mukta thaIne ahIM dharmArAdhanA karavA mATe upasthita thayo chuM. mArA manamAM koI kUDA-kacarAnI gaMdakI nathI. e pUrI rIte khAlI che, bhagavAna ane gurunI upAsanA mATe, emanA jJAnamaya prakAzane jhIlavA
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 manane uleco... mATe." AgaLa teo kahe che: "navuM makAna bAMdhavuM hoya tyAre ApaNe jUnI jagyA sApha karIe chIe, jemAM kesaravALuM kaDheluM dUdha nAkhavuM hoya te pAtrane pahelAM svaccha karIe chIe; sleTa-pATI upara pahelAM kaMI cItarAmaNa kareluM hoya te navuM lakhatAM pahelAM sApha karI nAkhIe chIe tevI rIte jyAre IzvarapAse ke guru pAse jaIe tyAre mananI pATI, mananuM pAtra svaccha karIne javuM jarUrI che.' | munizrIe bIjI eka be vyAvahArika vAto paNa sarasa karI che: emaNe samajAvyuM che ke tame koI sagAM-saMbaMdhIne tyAM mahemAna thaIne jAo tyAre tamArA gharanI sagavaDatAo ke zrImaMta ho to vaibhavanI saMbhAvanAo manamAM rAkhIne na jatA. e citra tamArA manamAM hoya ane zakya che ke tamArA sagAM ke snehInA gharamAM e prakAranI sagavaDatAo - suvidhAo na hoya to tamAruM mana nArAja thaI jaze. je anya AnaMda mitranA milanano, navA vAtAvaraNano ke emanI vizeSatAono levAno che tene karyA karo to anyathA maLanAro AnaMda gumAvazo. eTale jyAre koIne tyAM mahemAna thaIne jAva tyAre tamAruM mana khAlI karIne, apekSA rahita, tAjAM phUla jevuM praphulla rAkhIne jajo! AnAthI viparIta paNa banI zake. tame sAmAnya mANasa ho ane koI zrImaMta mitra ke sagAne tyAM mahemAna banIne gayA ho, pAchA ghera Avo tyAre e sukha-sagavaDatAo ane vilAsa-vaibhavano svAda ane anubhava tyAM ja mUkIne Avajo. tamArA gharanI sagavaDatAo ke tamArA gharanA sabhyonA vartana sAthe tenI sarakhAmaNI karyA karIne tamArA nityanA jIvananI prasannatAne roLI-ToLI nAkhazo nahi. manane koIe ApelA satkArathI jema bharI rAkhavuM yogya nathI tema koIe karelA tiraskArathI bhareluM rAkhavuM nahi. jUnuM jala baMdhiyAra thAya to durgadha mAre. navuM pANI, navo pravAha, navI havA, navA anubhavo, jIvanane sadAya tAjuM, praphullita, prasanna rAkhe che. eTale ja zAstra ane anubhavI kahe che: manane uleco! ** *
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 321 4. aSTakamalala - bhagavatIkumAra zarmA akamaladala padmaprakAzita yazavidyA dhana lAbha ja * gaurI...!" hA, kamalabahenanuM sAcuM nAma A ane AvatuM hatuM, paNa potAnI jIbhano loco vALyA vinA koI temane A nAme bolAvavAnI hiMmata karI zake tema na hatuM. kamalabahenanA eka mAmA saMskRtanA paMDita hatA. bhejuM buTTAdAra, eTale temaNe potAnI namAyI bhANejanuM nAma paNa AvuM aTapaTuM pADI dIdhuM; | 'akamaladala padmaprakAzita....' ityAdi! paraMtu pUrA covIsa akSaranA A nAmamAMthI baA to mAtra traNa: ka-ma-la ane eTaluM ja paryApta hatuM. mULa nAma cheka visarAI gayAno mAmA sivAya koIne raMja nahoto! maraNiyA prayatno karyA temaNe kamala pAse tenuM kharuM nAma gokhAvavAnA. saphaLa paNa thayA. kamalanI buddhi kuzAgra hatI. nAma saMskRta zlokanA caraNanI jema bolatAM AvaDI gayuM, paNa vAta tyAM pUrI thaI. nizALamAM nAma to nAnakaDuM ja noMdhAyuM : kamala paraMtu AjathI sATha sittera - paMcotera varSa pahelAMnA samayamAM nIcalA madhyama varganI chokarIonA bhAgyamAM jhAjhuM bhAgavAnuM lakhAyeluM nahotuM, temAM kamala to mA vinAnI. tene janma ApIne revAbAI maraNa pAmelI. bApa gaMjerI-bhaMgerI. moTAM traNa-cAra bhAI-baheno. garIbI pArAvAra. sAteka varSanI umarathI ja kamala rAMdhaNiyAmAM goMdhAI gaI. paNa koThAsUjha charInI dhAra jevI tINI, eTale kamala je kAMI kare temAM judI tarI Ave. dareka kAmamAM kazoka potIko sparza umere ja.
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ aTakamaladala AMgaNuM lIpavAnuM hoya, phUlanI mALA gUMthavAnI hoya, deva-devalAM pUjavAnAM hoya, divALImAM sAthiyA pUravAnA hoya, navarAtrimAM garabe ghUmavAnuM hoya - kamala badhAmAM ane badhAMthI alaga tarI AvatI. tethI pelA paMDita mAmA vAraMvAra kahetA : "nAma pramANe guNa che chokarImAM. e to mArI 'paMkajA" che. bhAgya sAtha Ape to te "aSTakamaladala' zuM, sahasra kamaladala siddha thAya !" mAmAnA zabdomAM bhAvino saMketa haze? nA ane hA. paMdareka varSanI umare kamalanuM lagna to thayuM. vara karuNAzaMkara thoDuMka bhAgelo kharo, paNa jabaro dhUnI, alagArI, rahe zaheramAM ane phare jyAM paga laI jAya tyAM. temAMthI zAstrIya saMgItano rasa lAgyo. e rase jIvanarasanuM sthAna lIdhuM. be'ka guru karyA. eka guru to samartha. paNa karuNAzaMkara savAyA ziSya thavA kaTibaddha, eTale vakhata Avye gurune ya rokaDuM parakhAvI de. AthI karuNAzaMkara ThekaThekANethI kAM haDadhUta thAya, kAM uvekhAya. prakRtimAM aLavItarApaNuM bharacaka. vyavahAru buddhine nAme mIMDuM. dAdhAraMgApaNuM. ghaDIkamAM ati vinamra, ghaDImAM ahaMkArI, paLamAM AnaMdI, paLamAM durvAsA. kazI AgAhI na karI zakAya karuNAzaMkaranA ghaDIpaLa pachInA vartana vize. koThAsUjhathI kamala patinI rageragane pArakhatI gaI. teNe eka tAraNa kADhyuM. A alagArI mANasa game tevo haze, paNa duSTa nathI ane A duniyAmAM be ja cIjane cAhe che. saMgItane ane mane! ATalI pratIti kamala mATe pUratI hatI. teNe patinI bIjI badhI nabaLAIone calAvI levAnuM nakkI karyuM. karuNAzaMkara gAMjo pItA, kyAreka kamalane mArajhUDa karatA, pachI bALaka jevA banI jatA ane saMgItamAM khovAI kaho ke DUbI jatA. e temanI samAdhikSaNa banI rahetI.kamalane karuNAzaMkaranI e kSaNo sahuthI vadhAre vahAlI lAgatI. paraMtu evI kSaNo para kAMI AyakhuM kheMcI zakAtuM nathI. vAstavika jIvataranA paDakAro kaparA hatA. vastAra vadhato jato hato. savAriyAM bALako pAMca-cha dAyakAo pahelAMnI ApaNI ghANIkharI strIonI niyati hatI. kamala temAM apavAdarUpa zI rIte hoI zake ? ane karuNAzaMkaramAM eka moTI UNapa hatI: kamAvAnI ane kamAyeluM jALavavAnI trevaDano saMpUrNa abhAva. gharamAM mAthAM ane peTa vadhatAM jatAM hatAM. kamalano kacavATa kayAreka vadhI jato, paNa tenA hoTha javalle ja ughaDatA. * jhUjhatA rahevuM e tenuM bhItarI baLa hatuM.
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 amRta mahotsava smRti graMtha duniyAdArInI A viSamatAmAM pelI bALapaNa, kizorAvasthAnI kamala cheka to khovAI gaI na hatI. hajI e divALI TANe, bIjuM badhuM bhUlIne, gharamAM sAthiyo pUravA besatI. raMga-karoThI mATenAM nANAM AkhuM varSa pAI pAI karIne bacAvyAM ja hoya. ane sAthiyo paNa kevaDo! aDadho oraDo bharAI jAya tevo! jenArAM chaka thaI jatAM! sAthiyo pAcho pUro maulika. kamale je manomana tenI racanA karelI hoya. rekhAo AMkatI jAya, raMga pUratI jAya. karuNAzaMkara jevo alagArI ye momAM AMgaLAM nAkhI jato: 'e kamalI, mArA sUra tArI AMgaLIomAM raMgarekhA banIne UtaryA che ke zuM?' kamala smita karatI. paNa mAtra raMgoLI ja zA sAru? kamala phATeluM - sAMdheluM lUgaDuM pahere ke pApaDa banAvI Ape, are, sAdI sIdhI khIcaDImAM vaghAra kare to ke temAM karuNAzaMkara saMgItanI paribhASAmAM kahetA tema, UpajanuM aMga umere! ane eTale ja najIkanI eka IspitAlamAM suvAvaDI bAIone bhANAM pahoMcADavAnI kAmagIrI zarU karI tyAre koIne navAI lAgI nahotI. karuNAzaMkarane te gamyuM nahotuM. paNa paisA kamAvAnI aNaAvaData temane nirupAya karI mUkatI hatI. kadIka temano mohallo temane pUchato ya kharo. alyA karuNA, mA tArI bairI kamalInI kamANI para tAgaDadhinnA karavAnI tane Teva to nathI paDatI jatI ne?. be-cAra divasa karuNAzaMkara udAsa rahetA. sarakhuM kamAvAnA vicAro karatA, paNa pachI pharIthI ekAda sUra lAgI jato ane.. durlabharAya e samayagALAmAM karuNAzaMkarane ghare Avato-jato thayelo ne! mULa to saMgIta zIkhavA Avato, paNa pachI gharanA mANasa jevo thaI paDelo. kamalane, ane khAsa to tenI avadazAne joIne khAssA zrImaMta durlabharAthanA manamAM sApoliyAM ramatAM hoya to te jANe, paNa kamale to haMmezA tenAthI ATha kamaLa jeTaluM aMtara rAkhyuM ja hatuM. gAmane moDhe tALAM vAsI zakAya tema na hatuM. aDozapaDozanI vAto caNabhaNa karatI kamala sudhI paNa pahoMcatI. teNe kadI tenI ciMtA na karI. tene potAnI sAphadilI para pUro bharoso hato. gaNagaNATa to karuNAzaMkara sudhI ye pahoMo. pahelAM hasIne, pachI gusse thaIne temaNe kamalane pUchyuM: eka vAra hAtha upADayo. kamale mUMgA mUMgA rasoDAmAM jaI caDu laI AvI karuNAzaMkaranA hAthamAM maNo ane pote sAmI chAtI dharIne UbhI rahI. karuNAzaMkara cAku pheMkI dIdho - bhInI AMkhe.
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 / amaladala bALako thayAM, thoDAMka maryAM, UcharyA. ziSyavRttio, lAyabrerInAM pustako ane rastAnI battInA thAMbhalAno prakAza meLavIne bhaNyA-kamala teone satata badhuM pUruM pADatI rahI. TrasTomAM pharavuM paDatuM, TrasTIone vinavavA paDatA. badhuM kamala karatI. pAMcamAMthI cAra chokarAM hoziyAra pAkyAM. be dIkarIone jema tema sAre nabaLe ghare ThAma pADI. moTA kezavane sarakArI nokarImAM dAkhala karyo. arajIpatraka paNa kamalabahena laI AvyAM hatAM. nAnAne sudharAImAM jetaryo. vacalo vadhu bhaNavA mAgato hato eTale tene kaoNlejamAM mokalavAnI goThavaNa karI. kamalanI A pralaMba, thakavI nAkhanArI jIvanasAdhanAnA avirata, lagabhaga niSiya sAkSI banIne karuNAzaMkaranA svabhAvamAM dhIme dhIme badalAva Avato jato hato. alagArIpaNuM ghaTyuM. javAbadArInuM bhAna jAgavA lAgyuM. gusso karavAnI Teva osarI gaI. pote have kazo jhAjho paraSArtha karI zake tema nahotA. ane tenI pIDA temane rahI rahIne ya DaMkhatI hatI, paNa kamalabahenanAM jIvanabharanAM bAthoDiyAMne prIchavAnI gatAgama paDavA mAMDI hatI. karuNAzaMkara ATalI vAtane ya potAnAM puNyano udaya samajatA hatA. kezave potAno pahelo pagAra kamalabahenanA hAthamAM mUkyo. mAnI AMkhomAM AMsu umaTyAM. chAtImAM sabakA jevuM AvyuM. thoDA divaso pachI kezavanuM vevizALa karavAnuM hatuM. bhAnu sAthe. 'vahu gharamAM Avaze" nI kalpanA kamalabahenane bhItaramAM raNajhaNAvI mUkatI hatI. vevizALa paNa thaI gayuM. kezava savAre sAsare jaIne jamI Avyo. sAMje bhAna jamavA AvavAnI hatI. kamalabahenanA harakhano pAra na hato. cUlA para temaNe kaMsAranuM AMdhaNa mUkyuM hatuM. eTalA paMthakamAM temanA jevo kaMsAra bIjI koI strI banAvI zakatI na hatI evI lokavAyakA hatI, ane Aje to dIkarAnI vahu pahelavahelIvAra jamavA AvavAnI hatI. koNa jANe kayAMthI kamalabahene badAma, pistA ane elacI kADhayAM. havA madhamadhI UThI. pachI mogarAnI sugaMdha emAM bhaLI gaI. aMboDe veNI bAMdhIne jhAMjhara jhamakAvatI bhAnu gharamAM AvI ane kamalabahenane jIvyuM-kAravyuM-jhUkyuM sArthaka lAgyuM. bhAnu pATale beThI. kamalabahene thALI pIrasI. vahune kaMsArano pahelo koLiyo jAte jamADavA hAtha UMcakAyo. chAtImAM pharIthI sabAko Avyo. sugaMdhanI sarvottama paLe-kSaNe aSTakamaladala biDAI gayuM.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 325 45. ApavAno anokho AnaMda! - mohammada mAMkaDa mAtra manuSya ja nahi. paraMtu jIvamAtrane levuM game che ane saMgharavuM paNa game che. vanaspati paNa potAnA mATeno khorAka mULamAM, prakAMDamAM, pAnamAM saMghare che. paraMtu levuM game che ema ApavuM paNa jIvane game che. levA pAchaLa jIvavAnI tRSNA hoya che to ApavA pAchaLa AnaMda hoya che. ApavAno AnaMda evo to anokho hoya che ke, eno svAda mANanAra jIvane ApavAnI icchA vadhu ne vadhu thayA kare che. mANaso lAkho kamAya che, karoDo kamAya che, pachI temane dAna karavAnI IcchA thAya che. dareka svastha vyaktine levAnI icchAnI jema ja ApavAnI kare che. mahAvIra ane buddha rAjAone tyAM janmyA hatA. emaNe saMpattino, sattAno tyAga karyo ane akiMcana banI gayA. saMgharavAnI icchAno paNa tyAga karI dIdho. saMgraha karavAnI vRttino paNa tyAga karI dIdho. bodha mAkho, jJAna ApyuM, levAnI kazIja icchA vinA mAtra ApavAnuM ja kAma karyuM. ApavAnI uccatama kakSA prApta karI. sAmAnya mANasa eTalI UMcAIne AMbI zakto nathI paraMtu ApavAno AnaMda to avAranavAra te mANI ja zake che. potAnA priya ziSyane vidyA ApI rahelA zikSakanA caherA para kevo viziSTa AnaMda jovA maLe che! bImAra zikSaka potAnI bImArI paNa e
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 ApavAno anokho AnaMda! vakhate bhUlI jAya che, thAka bhUlI jAya che, muzkelIo bhUlI jAya che. nirmaLa pANInuM jharaNuM vahetuM hoya ema e, basa vahyA ja kare che. ApavAno AnaMda evo adbhuta hoya che! paisA kamAvA mATe dhaMdhAmAM khUMpI gayela vepArI, ekasAthe cAra-pAMca phona para vAtacIta karato udyogapati, mana para ciMtAno bhAra rAkhI doDAdoDI karato ekjhIkyuTiva, vepAra dhaMdhAnI ciMtAmAM rAtanA ujAgarA karato dhanapati e badhAnA caherA para kayAM kazo AnaMda hoya che? paraMtu e ja vepArI ke udyogapati koI dAna Ape che, e ja ekjhIkyuTiva ke dhanapati jyAre koIne kazuMka Ape che tyAre teno cahero kevo praphulla banI jAya che! kharekhara, ApavAno AnaMda manuSyane jANe judoja manuSya banAvI de che! Apato pitA, tenA mATe, potAnI hesiyatathI paNa vadhAre kharca karIne, kapaDAM ke ramakaDAM kharIdato pitA kevo khuzakhuza dekhAya che! mAtAnI tole to ApavAmAM koNa AvI zake che? garbhastha bALakane te potAnuM lohI pAme che, ane sAthe ja potAno prema paNa Ape che. bALakane dhavaDAvatI mAtA, koI paNa dezanI, koI paNa jAtinI, dhAvaNa sAthe bALakane potAnuM sarvasva ApI devA tatpara hoya che. ApavAnI bAbatamAM mAtAnI tole bIjuM koI AvI zakatuM nathI. bALakane dhavaDAvI rahelI mAtAnA caherA jevo mIThaDo cahero bIjo koI hoto nathI. ApavAnA AnaMda viSe eka mitra sAthe anAyAse thayelI vAtacItano ullekha ahIM karyA vinA rahI zakato nathI. e mitrane meM amastu pUchayuM, "tamane kharekharA AnaMdano anubhava thayo che? athavA te acAnaka, kyAreka evA AnaMdano anubhava thayo che, jenI pratIti e ja kSaNe tamane thaI hoya?" "tame kyA prakAranA AnaMdanI vAta karo cho, te huM spaSTa samajI zakato nathI." temaNe kahyuM, "paNa mane eka prasaMge acAnaka eTalo badho AnaMda, athavA to saMtoSa ke saMtoSamizrita AnaMdanI ke evI koIka lAgaNI thaI hatI, jene huM kyAreya bhUlI zakyo nathI. sAmAnya kuTuMbamAM mAro
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 327 janma. abhyAsa paNa meTrika sudhIno. jIvana gujAro karavA mATe aneka nokarIo meM karI che. mAMDa mAMDa pUruM thAya. dara mahine koIkanA uchInApAchInA karavA paDe. jUnuM deNuM bharavA mATe navuM deNuM karavuM paDe. bahu taMgI vacce jiMdagI pasAra karavI paDe. nokarI choDIne dhaMdho karyo, to emAM paNa muzkelIo paDI. paraMtu Akhare dhaMdhAmAM saphaLatA maLI. paisA dhIme dhIme bhegA thavA mAMDayA. paiso paisAne kheMcI lAvavA lAgyo. sthiti sudharI. makAna karyuM. vAhana vasAvyuM, sagavaDa vadhArI. e vakhate mArA eka jUnA mitra mArI pAse AvyA. emanI sthiti pahelAM bahu ja sArI hatI. bhUtakALamAM be cAra vakhata meM emanI pAsethI paisA uchInA lIdhA hatA. paraMtu have emanI sthiti bagaDI hatI. mArI pAse AvIne emaNe paisA mAMgyA ane mAMgatI vakhate zarata mUkI ke lIdhelA paisA kadAca teo kyAreya pAchA na paNa ApI zake! emane paisA ApyA - kyAreya pAchA nahIM levAnI zarate, athavA to emane ApavA hoya tyAre, ane ApavA hoya eTale Ape ema kahIne. emane e paisA ApatI vakhate mane AnaMdanI eka evI jhaNajhaNATI thaI ke jene huM Aja sudhI bhUlI zakyo nathI. rUpiyA kamAtI vakhate mANasa eka sUkSma prakArano ahama anubhave che. paNa ApatI vakhate ene AnaMdano anubhava thAya che te kharekhara avarNanIya hoya che.' emanI e vAta sAMbhaLIne mANasanA mananA agocara khUNAo upara jANe ajavALuM patharAI gayuM. saMgraha karavAnI icchA mANasa mAtra mATe svAbhAvika che, paraMtu e saMgrahamAMthI kharcavAnI icchA - ApavAnI icchA paNa eTalI ja svAbhAvika che. pANI kyAM kyAMthI AvIne eka jagyAe ekaThuM thAya che, paNa jo ema ekaThuM ja thatuM rahe to gaMdhAI jAya. ekaThuM thayeluM pANI ja vahe, athavA to ulecAya, to ja te nirmaLa rahI zake. mANasa mATe pANI saMgraha karavAnI ane ApavAnI kriyA evI ja che. game eTalA paisA, sattA ke sagavaDono saMgraha mANasane AnaMda ApI zakatAM nathI. AnaMda e nirmaLa vastu che ane mANasa jeTalo nirmaLa bane eTalo te vadhAre AnaMda anubhavI zake che. lAkho kamAyA, majhA AvI. karoDo kamAyA, akakaDa thayA. sattA prApta
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 ApavAno anokho AnaMda! karI, vaTa paDI gayo. paNa AnaMda te emAMthI koIkane kazuMka ApyuM tyAre ja maLyo. ane, sAmAnya mANasa lAkhamAMthI hajAra ke karoDamAMthI lAkha Ape tyAre paNa jo ene AnaMda thAya, to je loko tenA karatAM paNa vadhu Ape emane keTalo AnaMda thato haze? karoDamAMthI lAkha ApanAra mAtra eka TakAno tyAga kare che. ane to paNa te AnaMda anubhave che, to buddha ke mahAvIra jevA so TakA tyAgIo kevo AnaMda anubhavatA haze? ibrAhIma adame rAjagAdI choDIne phakIrI apanAvI hatI tenuM rahasya A vAtamAM samAyeluM che. koI vastu choDI devAno ke ApI devAno AnaMda anero hoya che. khalIla jhibrAne lakhyuM che ke, mANasa potAnA dhanamAMthI kazuMka Ape Ape che, tyAre ja te kharA arthamAM Ape che. ane A rIte ApavAnuM kAma to sAmAnyamAM sAmAnya vyakti, garIbamAM garIba mANasa paNa karI zake che. koIne tenI musIbatamAM madada karavI, koInI takalIphanI vAta sahAnubhUtithI sAMbhaLavI, koInI thoDI prazaMsA karavI, koI mitrane ekAda patra lakhavo, evAM kAma to badhAM ja karI zake che. ane emAM kazuMja gumAvavAnuM hotuM nathI. potAnA saMparkamAM AvatI vyaktiomAM rahelI sArapa ke zaktione thoDAM sArAM ke mIThAM veNa bolavA sivAya vadhAre kazuMja karavAnuM hotuM nathI. Dela kArnegIe lakhyuM che ke hAsyanI koI kiMmata besatI nathI ane chatAM te ghaNuMja pedA karI zake che. ApanArane garIba banAvyA sivAya lenArane te zrImaMta banAvI zake che. ane, hAsya eka evI vastu che jenI bIjAne bakSisa ApavA sivAya bIjo koI upayoga nathI. hAsyane potAnI pAse saMgharI rAkhavuM nirarthaka hoya che, chatAM hasavAmAM paNa ApaNe keTalI kaMjusAI karIe chIe? keTalIka vAra ApaNA ghoDA mIThA zabdo, ApaNA smitanI thoDI
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 329 amRta mahotsava smRti graMtha rekhAo, protsAhana mATe koInA khabhA upara ke pITha uparano ApaNo ekAda sparza, sAmI vyaktinA jIvanamAM bahu moTo palaTo lAvI zake che. evAM kAryonA AnaMdathI ApaNe vaMcita zA mATe rahevuM joIe? ApaNI pAse je kaMI hoya - dhana, sattA, vidyA, DahApaNa ane ApaNA hRdayanI bhalI lAgaNIo - emAMthI banI zake eTaluM ApIne ApavAnA AnaMdanI anubhUti ApaNe karavI ja joIe. kAraNa ke, saMgharAI raheluM pANI jema gaMdhAI jAya che e ja rIte saMgharAI rahelAM dhana, sattA ane vidyA paNa nirarthaka banI jAya che. kUvAmAMthI jyAre pANI ulecI kADhavAmAM Ave che tyAre ja temAM navI saravANIo Ave che. pANIne nirmaLa rAkhavAno e ja eka mAtra mArga che. jIvanane nirmaLa banAvavAno paNa e ja mArga che. Apo, ApatAM raho, nirmaLa raho ane AnaMdamAM raho.
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 amRta mahotsava smRti graMtha - -- - 46, koLiyo mITho bane tyAre - guNavaMta zAha AcArya zabda kAne paDe eTale ApaNA dezanA samartha AcAryonAM nAmo manamAM ramatAM thAya che. AcArya viSagugupta cANakya, zaMkarAcArya, bhAskarAcArya rAmAnujAcArya, madhvAcArya, niMbArkAcArya, zrIkaMTha, zrIpati, vallabhAcArya, vijJAnabhinna ane baladevanI paraMparA AcArya vinobAjI sudhI cAlatI AvatI jaNAya che. AcArya eTale zikSaka. gujarAtanA AcAryo ekaThA maLyA che tyAre eka prazna manane pIDA pahoMcADato rahe che. AcAryonuM teja kyAMya pragaTatuM nathI. enuM kAraNa zuM? caitanya mahAprabhunA ziSya jIvagosvAmInA zrIbhaktirasAmRtasiMdhumAM tejanA be prakAra gaNAvyA che : dhAma ane prabhAva. mANasane je dIptirAzi prApta thAya tene dhAma kahe che. badhAne parAjita karanArI sthitine prabhAva (prabhAva: he prabhu! tuM tejasvarUpa che, mane teja Apaje, tuM ja svarUpa che, mane ojasa Apaje, tuM puNyaprakopa manyu) che, mane manyu Apaje. AcArya jyAre teja, ojasa ane anya gumAvI bese tyAre gujarAta rAjya AcArya saMghanA pramukha karatAM gujarAtanA mukhya pradhAna moTA mANasa gaNAya che. pachI cANakya caMdragupta pAse grAMTanI mAgaNI karato thAya evuM bane che. AcAryakuLa rAjyasattAnI kRpA para nathI TakatuM. rAjyasattA para samartha AcAryonI ANa hovI joIe. ApaNA dezamAM AcAryanI samAMtara sarakAra cAlavI joIe. ene badale guMDAonI samAMtara sarakAra cAlI rahI che. ApaNe kyAM thApa khAdhI?
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ koLiyo mITho bane tyAre 331 bhUlanI zarUAta AcArya droNathI thaI. vasiSThanA caraNomAM dazaratha mAthuM namAve tenuM rahasya e ke vasiSTha dazaratha pAse kazuMya na mAge, droNa drupada pAse apekSA rAkhe ane vaLI ekalavyane aMgUTho pAga mAgI le. vasiSThanA brahmavarcasa AgaLa dazarathano rAjavaibhava jhAMkho paDI jAya evI sthiti sarjAya tyAre brahmatejanA kahyAmAM rAjateja rahe ema bane. dhananaMda jyAre cANakyane apamAnita karIne kADhI mUke che tyAre cANakya kahe che: dhananaMda, zikSaka kabhI sAdhAraNa nahIM hotA. je gujarAtanI kaoNlejonA, mAdhyamika zALAonA ane prAthamika zALAonA AcAryo, adhyApako ane zikSako bhegA maLIne bhraSTAcAranI viruddha avAja uThAve to vidyAthIo temanI sAthe jarUra bhaLe. AvuM bane to guMDAonI samAMtara sarakAranI jagyAe zikSakonI samAMtara sarakAra taiyAra thAya. AvI sarakAra e koI taMtranuM nAma nathI. e to eka zaktizALI avAjanuM nAma che. kyAreka prazna thAya ke zikSako varSe keTalAM pustako kharIdIne vAMce che? e potAnI AvakanI eka TakA jeTalI rakama paNa pustako kharIdavA pAchaLa kharcI na zake ? enI aMgata lAIbrerImAM dasa-vIsa sArAM pustako na hoya to ene zikSaka tarIke Adara ApavAnuM pharajiyAta kharuM? eka paNa vidyAthI para jeno Acho-pAtaLo paNa prabhAva na hoya ane eka paNa vidyArthIne jenA jIvanano raMga lAgyo na hoya te adhyApakane paNa niSThAvAna, bahuzruta ane vidyAthIpriya adhyApaka jeTalo ja pagAra maLe che. dayArAma sAva sAcuM kahe che: tuja saMge koI vaiSaNava thAye to tuM vaiSaNava sAco. je AcArya khUba vAMce che enI pustakaprItino cepa anya zikSakone lAge che. AcArya saMgItapremI hoya enI saMgItaprItino cepa nizALane lAge che. amadAvAdanI eka zALAmAM AcAryazrI vidyArthIone jagatanuM zreSTha saMgIta pIrasatA. varga varge goThavAyelAM lAuDa spIkaro parathI roja risesamAM karNamadhura saMgIta vahetuM rahe evo rivAja AcAryazrIe pADelo. kyAreka to evuM banatuM ke vidyAthIo AcAryazrInI oNphiksamAM jaIne kahetA: sAheba, Aje bithovananI simphanI sAMbhaLavI che. surucinI keLavaNI suci dharAvanAra zikSako ja ApI zake. keTalAka zikSakone to pustako pratye sakhata napharata che. pratyeka AcArya nivRtta thAya tyAre vidAya-samAraMbha zA mATe goThavAvo joIe? keTalAka AcAryo to jhaTa vidAya karavA yogya hoya che. emane
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 amRta mahotsava smRti graMtha mATe samAraMbha goThavIne prazaMsAnA juThA uddhAro karavA e kharekhara AdaraNIya AcAryane anyAya karavA barAbara che. jyAre koI zikSaka ke AcAryane sarakAra taraphathI evaoNrDa maLe che tyAre tenI pratyenA ApaNA AdaramAM eka miligrAma jeTalo vadhAro paNa thato nathI. e AkhI prakriyA 'DIIo' (DEO) sAthenA saMbaMdhathI kharaDAyelI hoya che. bhAgye ja koI niSThAvaMta AcAryane evaoNrDa maLatA hoya che. AcArya evaoNrDa meLavavA arajI karavI paDe che. evA zikSako Aje ApaNI vacce che jeo saMskRta ke gaNitazAstra ke aMgrejI ke gujarAtI ke vijJAnamAM vidvattA dharAvatA hoya. AvA zikSako potAnI pAse je kaMI zreSTha che te vidyArthIone ApI zake evuM vAtAvaraNa ApaNe jALavI zakyA nathI. AvA sArasvatone bhAgye ja koI evaoNrDa maLato hoya che. zikSaNanuM sarakArIkaraNa thatuM ja gayuM che. hajI Aje paNa eka zikSaka vargamAM praveze pachI enI ane vidyAthIonI vacce koI aMtarAya hoto nathI. ApaNe zikSako pAse have koI tyAga ke bhoganI apekSA na rAkhIe. cANakya ke zaMkarAcAryanA jamAnAnI vAta judI hatI. zikSaka-khaMDomAM moTA akSaroe sUcanA mUkavI joIe ke agiyAra vAgyA pahelAM AvavAnuM ane pAMca vAgyA pachI thobhavAnuM jarUrI nathI. pAMca ane pAMca miniTe koI zikSakane kyAMka khAnagI rokANa hoI zake che, paraMtu agiyArathI pAMcanI vacce koI ja dilacorI kSamya na gaNAvI joIe. pUrA dilathI A gALAmAM kAma karavuM e ja ApaNo sAdo sIdho karmayoga gaNAya. Ama na karanAro zikSaka gunegAra che. zikSake tyAgI banavAnI bilakula jarUra nathI paraMtu te sAthe e gunegAra bane te pAga na pAlave. pagAranAM dhoraNo suryA, paraMtu zikSakanAM dhoraNo sudharyA nathI. nivRtti pachI paNa zikSakane lagabhaga vIsa-trIsa varSo sudhI penzana maLe che. kaoNlejamAM kAma karanArA adhyApakano eka tAsa lagabhaga eka hajAra rUpiyAno paDe che. e tAsa eLe jAya te kema pAlave? kyAreka adhyApako kahe che ke vidyArthIo bhaNavA taiyAra nathI. potAnA viSayane nIrasa banAvI devAmAM ane e viSaya pratye aNagamo jAge evuM karavAmAM keTalAka adhyApako niSNAta hoya che. potAnA viSayane rasapUrNa banAvavo e to viSayamAM prANa pUravA barAbara che. ApaNA dezamAM avala kArakuna sAmA mANasanuM kAma karI Ape to te paNa upakAra gaNAya che. potAne je kAma mATe pUrato pagAra
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ koLiyo mITho bane tyAre 333 maLe te kAma karI ApavAmAM upakAra kyAM Avyo? zikSaka hRdaya nicovIne vidyArthIone bhaNAve te eno nirmaLa AnaMda che. je zikSaka potAnA tAsane AnaMdane badale vaitarAnI kakSAe laI jAya che te samAjano duzmana Aje evI paristhiti UbhI thaI che ke game tevA nAlAyaka karmacArIne paNa chUTo karI zakAto nathI. nokarInAM be varSa pUrAM thAya eTale probezana piriyaDa pUro thAya che ane mANasa kanpharma thAya che. pachI to kyAreka enI lAparavAhI, enI dAdAgIrI, enI binakAryakSamatA ane enI AMtarika garIbI kanpharma thatI hoya che. ApaNI saMsthAo AvI AMdhaLI salAmatIne kAraNe tUTI rahI che. nizALo pAMjarApoLa nathI. eka nabaLo zikSaka hajAreka vidyArthIonA jIvana para avaLI asara pADe che. zikSakono prabhAva ghaTe tenI badhI javAbadArI samAjanI na hoI zake. ApaNe pramAda sevIe toya samAja ApaNane mAna Ape evI apekSA ja asthAne che. hajI sudhI koI AdaraNIya zikSakane mAna na maLyuM hoya evuM jANyuM nathI. nizALo raLiyAmaNI bane te mATe zikSaka ane AcArye raLiyAmaNA banavuM rahyuM. AvuM bhItaranuM raLiyAmaNuM prApta thAya te mATe suvAcana ane suci keLavavAnI mathAmaNa karavA jevI che. mAtra pAMca ke cha divasa mATe eka prayoga karavA jevo che. A pAMca-cha divasa daramiyAna ekAgra niSThAthI kAma karyA pachI navI ja anubhUti thaze. vidyAthIo judI ja dRSTie jetA thaze. varganI AbohavA badalAI jaze ane jIvanamAM prasannatA vadhaze. AvuM bane pachI anubhUtino svAda pAmavAnuM mana thaze. pagAra vasUla thAya e rIte kAma karyA pachI moMmAM mukAyelA koLiyAnI mIThAza anokhI hoya che. AvI mIThAza pAmavI e ApaNo adhikAra che.
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 amRta mahotsava smRti ratha 47. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : eka jhalaka - sI. ena. saMghavI zrI mahAvIra jaina vidyAlaya eTale mAtA sarasvatInuM eka anokhuM mahotsava prasaMge e yAtrApatha para paDelAM aneka virala pagalAMone, te pagalAM pADanArI virala vyaktionI smRtione ane bhavya atItane yAda karavAno ane biradAvavAno avasara prApta thayAnI tRpti anubhavAya che. vidyAlayanA pAyAmAM rahelAM jaina samAjanA aNamola ratnonI punita smRtine vaMdanA karavAnuM sadbhAgya Aje sAMpaDyuM che. amArI sarvaprathama vaMdanA che mA sarasvatIne. vidyAnI e devIne natamastake kahIe chIe, he mA zAradA! ame tArI pUjA adhUrI na rahe te mATe yathAzaktimati puruSArtha karyo che. he sarasvatI! tuM amArA hRdayamAM nivAsa karaje. tArI satata pUjA karatA rahIe evI zakti arpaje kemake tArI arcanAmAM ja jIvananI unnati che. tArI vINAnuM vAdana satata amArA manahRdayamAM pavitra vicArone janma ApyA kare evI prArthanA karIe chIe. saMsthAnA amRta mahotsava prasaMge amAruM mastaka puNyazloka, yugapuruSa, kAMtadraSTA AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajInA caraNa-kamaLamAM paNa namI paDe che. puNya prakAzane pAtharanArI A vizvajyotie bhagavAna zrI mahAvIranI parama kalyANa daSTine AtmasAta karIne jJAnanI gaMgAne bhAratanI A dharatI para relAvavAnI amane, jaina samAjane preraNA ApI hatI. AcAryazrInI amRtavANIe jaina zreSThIonAM haiyAmAM eka zivasaMkalpane janma Apyo hato
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : eka jhalaka 335 jenA phaLasvarUpe AjathI paMcotera varSa pUrve eTale ke vikrama saMvata 1970nA phAgaNa suda pAMcamane somavAra, tA. 2 mArca 1914nA maMgaLa dine bhAratanI bahuratnA vasuMdharAne khoLe jJAnanA prakAzapuMjanuM avataraNa thayuM hatuM, ajJAnanA aMdhakAramAMthI jJAnanA ujAsa tarapha gati thaI hatI, jena jayati zAsanamanI AbhA patharAI gaI hatI ane jena samAjanA harSollAsanI vacce te dine janma le che : zrI mahAvIra jaina vidyAlaya. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA pAyAropaNamAM A prasaMge eka adabhuta ane apUrva ghaTanA ghaTI hatI. mA zAradAnA maMdiranA pAyAmAM potAnI arcanA arpavA lakSmIjI jANe svayaM padhAryA hatAM. zeThazrI goviMdajI mAdhavajI karamacaMda taraphathI khAsa A vidyAlayanA makAnamAM pAyAmAM pUravA mATe chavvIsa tolA sonAnI DhAla-lagaDI bheTa maLI hatI. tenI raja banAvIne zrI devakaraNa zeThanA varada haste pAyAmAM padharAvavAmAM AvI hatI. A bhavya bheTanA prasaMganI bhAvanAno pratisAda eTalo moTo paDyo ke tyAM hAjara rahelA janasamUhamAMthI paNa emAM sAtha pUravA mATe rUpAnANuM bheTa dharavAmAM AvyuM. be baheno, sarasvatI ane lakSmI, jJAnano rAsa ramavAne zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA A prAraMbha prasaMge jANe avani para UtarI AvI hoya tevo A prasaMga sAce ja ItihAsamAM virala che, amUlya che. jyAM lakSmIjIe paNa potAno vAsa svIkAryo hoya tyAM pachI emanI asIma kRpA varasatI ja rahene! saheje vicAra to Ave ja ke AvuM umadA kArya saMbhavita karanAra jarUra koI mahAnubhAvo ja haze! svAbhAvika rIte prazna paNa thAya ke e koNa hatA? e agiyAra vibhUtio hatI : zrI ratanacaMda talakacaMda mAstara, zrI gulAbacaMdajI DhaDhaDhA, zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA, zrI hemacaMda amaracaMda, zrI makanajI juThAbhAI mahetA berisTara-eTa-laoN, zrI jamanAdAsa morArajI, zrI cunIlAla vIracaMda, zrI mohanalAla dalIcaMda dezAI ane zrI mULacaMda hIrajIbhAI. A nava AgevAnoe bIjA bene nimaMtryA hatA. te hatA zeThazrI devakaraNa mULajI tathA khajAnacI tarIke zeThazrI nagInabhAI maMchubhAI. samitinA maMtrIpade hatA zrI mULacaMda harajI.
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 amRta mahotsava smRti graMtha koI nadIno itihAsa phaMphoLavAnI jarUrata hotI nathI paNa saMsthAno itihAsa ane tenA vikAsane samajavo e ati mahatvanuM che. tArIkhiyAM phATI jAya che, kelenDaranAM pAnAM badalAtAM jAya che, samaya pote kALanA garbhamAM khovAyelo rahevA chatAM samayanI retI para te potAnI chApa, nizAnI mUkato ja jAya che ane eTale ja sarjAya che eka silasilo, eka kama, eka kamAnujama ane AkAra le che eka itihAsa. AcAryazrInI preraNAthI jJAnanI keDI kaMDAravAnI vAta jaina mahAnubhAvone haiye soMsaravI utaravI, saMsthAnI sthApanA thavI, agiyAra karmaniSThonuM kAryarata thavuM, varase 102 kalamo dharAvatuM baMdhAraNa ghaDAI javuM, zeThazrI devakaraNa mULajI taraphathI malADanI jagyA ApavAnuM sUcana thavuM paNa e taLa muMbaIthI dUra hovAnA kAraNe bhAyakhAlAmAM 1915nI 18mI jUne lavalenamAM paMdara vidyArthIothI prAcIna dharmavidhi pramANe saMsthAno prAraMbha thavo ane tenA eka mahinA pachI zrI vasanajI trikamajInA pramukhapade 18 julAI 1915nA divase saMsthAne khullI mUkAyelI jAhera karavI : A badhuM bhagavAna mahAvIranI saMsthAnI zarUAta te bahu ja sArI thaI. AcAryazrInI icchA hatI nathI lAgatI. A mATe govAliyA TeMka para sthaLa paNa levAI cUkyuM ne vidyAlayanA AThamA varSamAM eTale ke 13 Disembara 1932nA dine zrI devakaraNa mULajInA zubhahaste khAtamuhUrta paNa thayuM. e muhUrtamAM sonArUpAnI rajakaNo patharAI. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA hAlanA mukhya bhavananuM udaghATana tArIkha 31 oNkTobara 1925nA roja bhAvanagara rAjyanA dIvAna sara prabhAzaMkara dalapatarAma paTTANInA pramukhapade thayuM. prathama je jharaNAMno kalarava hato te have dhIragaMbhIra saritAno ghUghavATa thayo hato. Aroha ane avarohathI saMgIta sarjAya che ane maMthanamAMthI ja amRta bahAra Ave che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI vikAsagAthAmAM nANAMkIya muzkelIone pAra karI zakAya te mATe zeThazrI devakaraNa mULajInA aMtaranI karuNAe sImAcihna sajaryuM. emaNe potAnA vasiyatanAmAmAM lakhyA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : eka jhalaka 337 pramANe saMsthAne emanuM prinsesa sTrITa paranuM zrI devakaraNa menzana bheTa dharyuM. e vasiyatanAmAnI vigata pramANe 1937thI 1941nI ra9mI oNgasTe rUpiyA pAMca lAkha bottera hajAra navaso chenuM jevI rakama meLavIne devakaraNa menzanano kAyadesarano kabajo meLavyo. 1955-58 daramiyAna tenA para trIjo mALa caNavAno kharca thayo paNa Akhare saMsthAnA kharcanA aMdAjapatrane pUruM karavAmAM dara varSe lagabhaga eka lAkha rUpiyAnI cokhkhI Avaka devakaraNa menthane karI ApI. AcAryazrInA AzIrvAda, mahAvIra jaina vidyAlaya samitino puruSArtha ane samayanI mAga A badhuM zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI vahetI gaMgA banI. ane AcAryazrIe kADhI Apela muhUrta mujaba tA. 9 jUna 1946 nA roja zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI amadAvAda zAkhAno paNa janma - thayo. e zAkhAmAM te vakhate ja vidyArthIo joDAyA hatA. eka varSa bAda amadAvAdamAM zrI bhoLAbhAInI ardhapratimAnI anAvaraNa vidhi saradArazrI vallabhabhAI paTelane haste thaI. A prasaMge saradArazrIe kahyuM hatuM : keLavaNIne koI maryAdA nathI. jagata AkhuM ja mahAvidyAlaya che. mANasane jiMdagInI Akhara sudhI navuM navuM zIkhavAnuM maLe che. eTale keLavaNIno koI aMta nathI. samayane anukULa jJAna meLavavuM e dharma che. A saMsthAmAM jaina dharmane zikSaNanI vyavasthA che. e sArI vAta che. AjanI keLavaNImAM dharmane sthAna nathI ema kahIe to cAle. A vidyAlayamAM jainadharmanAM mULa tattvo bhaNavAnI vyavasthA che te vizeSa agatyanI vAta che. sAcI vidyA maLe to sakhAvata karanArane paNa saMtoSa thAya." zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI zAkhAo tyArapachI vibhinna sthaLoe khUlatI ja rahI. A rahyo teno krama : saMsthAnI zAkhAo nAma zrI vADIlAla sArAbhAI vidyArthIgRha tArIkha : 9-4-1926 zrI bhoLAbhAI jesiMgabhAI vidyAthIMgRha tArIkha : 9-6-1946 muMbaI : amadAvAda :
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha tArIkha : 21-6-1947 vaDodarA : zrI laheracaMda uttamacaMda vidyArthIgRha tArIkha : 11-6-1954 vallabha vidyAnagara : zrI laheracaMda uttamacaMda vidyArthIgRha tArIkha : 25-1-1964 bhAvanagara : zrI maNilAla durlabhajI vidyAthIgRha tArIkha : 16-5-1970 aMdherI : AcArya zrI vijayavallabhasUrIzvarajI janmazatAbdI vidyAthIMgRha tArIkha : 15-6-1972 e kamanI sAthe ja Aje sane 1992-93 sudhImAM enI vadhelI kSamatA paNa ApaNuM dhyAna kheMce che. taLa muMbaImAM 115 vidyArthIonI kSamatA che. amadAvAdamAM 128, pUnAmAM 80, vaDodarAmAM 120, vallabhavidyAnagaramAM 129, bhAvanagaramAM 90 ane aMdherI-muMbaImAM 110 Ama kula lagabhaga poNA Aso vidyAthIo A saMsthAono lAbha laI rahyA che. A saMsthAomAM praveza meLavanAra vidyArthIoe savizeSa traNa mULabhUta niyamonuM pAlana karavAnuM hoya che. e traNa mULabhUta niyamo eTale(1) jinapUjA-A mATe dareka zAkhAmAM zrI jinAlayanI vyavasthA che. (2) rAtrI bhojana tyAga-sUryAsta pahelAM jamI levuM. (3) dharmanuM vyavasthita zikSaNa ane tenI vArSika parIkSA samAjanA vividha starane lakSamAM rAkhIne saMsthAnA saMcAlakoe cAravarga pADyA: lona vidyArthIo, hApha peIMga, peIMga vidyArthIo ane TrasTanA vidyArthI. jaina sAhityano abhyAsa karavA icchatA vidyArthI paNa dAkhala thaI zake che. A uparAMta eka anya yojanA mujaba hoMziyAra ane jemane Arthika sahAyanI jarUra hoya tevA jaina vidyArthIone lona ApavAnuM paNa zrI mahAvIra jaina vidyAlaye svIkAryuM che. AnaMdanI vAta to e che ke A lona lenAra vidyArthIo potAno abhyAsa pUrNa karIne jyAre nokarI ke potAnA dhaMdhAmAM parovAya che tyAre saMsthAmAMthI lIdhelI lona acUka bharapAI
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 339 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : eka jhalaka karIne saMsthA pratyenuM potAnuM RNa AnaMdathI adA kare che. atyAra sudhImAM Azare nava hajAra vidyArthIo A saMsthAmAM abhyAsa karI gayA che. A nava hajAra vidyArthIomAMthI lagabhaga 46% vidyAthIoe lonano lAbha lIdho che. mAtra bhAratamAM ja nahi paradezamAM paNa abhyAsa mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlaya taraphathI sahAya ApavAmAM Ave che. ( zaikSaNika pravRtti uparAMta jaina sAhitya saMzodhana, saMkalana ane prakAzana kSetre paNa zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM AgavuM pradAna che. emAM paNa Agama prakAzananI pravRtti ziramora jevI che. pUjyayAda munivarya zrI puNyavijayajI mahArAje samagra jaina sAhityanuM, temAMye vizeSa karIne jaina Agamo tema ja samagra Agamika sAhityanuM, jIvanabhara vyApaka temaja marmasparzI adhyayana-saMzodhana kareluM. AgamonA teo pAragAmI ane adhikRta jJAtA tarIke ane Agama prabhAkara tarIke prasiddhi pAmyA hatA. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA Agama prakAzananI sarve javAbadArI - teozrIe vahana karI hatI. I. sa. 1971nI 14mI jUnanA roja pUjyapAda puNyavijayajI mahArAja kALadharma pAmyA pachI A adhyayana saMzodhananI vidyApravRtti ane Agama prakAzananI javAbadArIne bahuzruta pU. munizrI jaMbuvijayajI mahArAje vahana karI che ane teozrI ene uttarottara aviratapaNe pragatinA paMthe mUkI rahyA che. atyAra sudhImAM 14 graMthomAM 17 Agama sUtronuM prakAzana saMpanna thayuM che, jeNe AMtararASTrIya khyAti prApta karI che. pustakone ApaNA sAcA mitro kahyA che. eTale ja A vidyAlaya potAnA vividha zAkhAonAM pustakAlayone mAtabara banAvyAM che. muMbaInAM pustakAlayamAM tattvajJAna, itihAsa, rAjakAraNa, arthazAsa, dhArmika, vijJAna AdinAM pustakono vipula bhaMDAra che. pustako uparAMta 316 jeTalI TrAnsaparansIo ane 1056 prAcIna hastaprato che. A pustakAlayane paNa Aje samRddha ane vistRta karavAnI yojanA cAlu ja che. AjanA vijJAnayugane anulakSIne saMsthAnA eka bhUtapUrva vidyArthI zrI niraMjana nAthAlAla vakhAriyAe esTrokosmolojIne lagatAM ra49 pustako bheTa rUpe ApyAM che. pustakAlayamAM eno alaga vibhAga Ubho karyo che. amane kahetAM AnaMda thAya che ke pustakAlayano lAbha saMsthAnA vidyAthIo
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340. . amRta mahotsava smRti graMtha uparAMta jaina sAdhu-sAdhvIo, jJAnapipAsuo tathA saMzodhako paNa le che. saritA jema be kAMThe vahe che tema saMsthAsaritAne paNa be kAMThA hoya che. eka kAMTho Arthika to bIje vyavasthAno. saMsthAnA kAryakaronI sati bhAvanA ane temanA kAryanI satata pravRttizIlatA, agAdha zrama ane prayatno, A badhuM ja maMdiranA caNataramAMnA paththaro che jemAMthI maMdira racAya che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanAM evAM sadbhAgya che ke tene eka ekathI caDhiyAtA, sAcA arthamAM zrI mahAvIra pUkko evA kharekhara jaina kAryakartAo maLatA rahyA che. saMsthAnuM maMtrIpada A mATenuM ati kasoTIrUpa Asana hoya che. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA mahAmaMtrI tarIke sevA ApanAra sajjana hatA zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA jemaNe satata coMtrIsa varSa sudhI A kArya dIpAvyuM hatuM. zrI motIcaMdabhAI samAjamAM ghaNuM pratiSThita sthAna dharAvatA hatA. temane sAhitya, samAja, dharma, zikSaNa vagere aneka bAbatomAM rasa hato. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA teo prANasamAna hatA. mAtra mAnadmaMtrI tarIke ja nahi paNa temaNe aneka judA judA hoddA upara rahIne ke hoddAo vagara paNa zrI mahAvIra jaina vidyAlayane pravRttithI dhamadhamatuM rAkhyuM hatuM. temanI sevAone dhyAnamAM laIne tA. 7-9-1948nA roja "zrI motIcaMda giradharalAla kApaDiyA sanmAna samiti racavAmAM AvI hatI. A samiti dvArA temanuM sanmAna 28mI mArca 1949nA roja bhavya samAraMbha dvArA karavAmAM AvyuM hatuM. A prasaMge temane arpaNa thanAra thelImAM rUpiyA Ikotera hajAra jevI mAtabara rakama bhegI thaI hatI. zrI motIcaMdabhAIe bhAvavibhora thaIne emAM potAnA taraphathI bIjA rUpiyA pAMca hajAra umerIne A rakama jaina sAhityanA prakAzana mATe zrI mahAvIra jaina vidyAlayane bheTa ApI dIdhI hatI. saMsthA mATe garvanI vAta e hatI ke AvA mahAna samAja-sevakane haiye emaNe ghaDelI, pothelI, rageragamAM otaprota thayelI saMsthA pratye lAgaNInAM mULa eTalAM UMDAM hatAM ke rAjInAmuM ApatA patramAM paNa emanAthI lakhAI gayuM : huM menejiMga kamiTinI carcAmAM bhAga laIza. mAtra rAjInAmuM atyAranI mArI nAdurasta tabiyatane aMge ane sAmAnya sagavaDa mATe ApuM chuM. vidyAlaya
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarapha mArI lAgaNI pUratI che.' zrI motIcaMdabhAI mAtra nAmathI ja nahi, karmanika jIvanasAgaranAM paNa notI ja hatA. zrI mahAvIra jaina vidyAlaya temane haMmeza enI mALAmAM parovIne prasannatA anubhave che. saMsthAnAM pustakAlayanI vAta karIe tyAre eka nAma yAda AvyA vagara rahetuM nathI. e nAma che evI vyaktinuM jemaNe pacAsa karatAM paNa vadhu varSe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI avirata sevA karI che. teo prAraMbhamAM saMsthAnA suprinTenDenTa hatA. pachI rajisTrAra pade AvyA ane pachI DAyarekaTara tarIke rahyA. kuzaLa vahIvalkata ane zistanI daDha AgrahI evI e vyakti hatI zrI kAMtilAla DAhyAbhAI korA. emanI adabhuta ane sakTrika sevAone lakSamAM rAkhIne saMsthAnA samRddha pustakAlayane temanuM nAma ApavAmAM AvyuM che. A mATe saMsthAnA bhUtapUrva vidyArthIo ane zubhecchako taraphathI rUpiyA aDhI lAkhano phALo ekatrita thayela hato. zrI mahAvIra jaina vidyAlayanuM ratna che zrI caMdulAla vardhamAna zAha, sane 1953thI 1972 sudhInAM varSo daramiyAna teo vidyAlayanA maMtrIpade rahIne saphaLa yAtrAnA sukAnI banyA hatA. temanA hoddA daramiyAna vidyAlavyanI zAkhAonA vahIvaTI AyojanamAM temaNe noMdhapAtra phALo Apyo hato. temanA ane sarasvatInA upAsaka evA zrI caMdabhAIe sArI evI kAmagIrI bajAvI hatI. A badhAMya varSo emaNe ApelI sevAnAM satkAryo samAM hatAM. vidyAlayanA itihAsanA pAne zrI caMdubhAI yAdagAra raheze. koIpaNa jAhera saMsthA mATe hisAbI kAmakAja mahattvanI vAta hoya che. sadbhAge vidyAlayane hisAbI kAmakAjamAM atyaMta cIvaTa rAkhanAra caMdubhAI sArAbhAI modI jevI vyakti maLI hatI. temaNe vidyAlayano rojameLa ane tenI rokaDa rakama cakAsavAnI paddhati dAkhala karI hatI je prathA Aje paNa amalamAM rahI che. A uparAMta teo saMsthAno patravyavahAra, vidyArthIonA praveza tathA ziSyavRtti vagerenAM arajIpatrako paNa atyaMta bArIkAIthI tapAsI yogya mArgadarzana ApatA. teo spaSTavaktA hatA ane saMsthAnA hita mATe
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342 sahunI sAthe samajAvaTathI kAma karavAnI temanI AvaData hatI. Ama joIe to, ghaDiyALanA nAnAmAM nAnA kaLapurAnI jema saMsthAnI sthApanA ane ene vikAsamAM nAnI gaNAtI vyaktithI laIne moTAmAM moTI gaNAtI vyaktino upayoga ane hisso hoya che. A sthitimAM kone yAda karIe ane kone yAda na karIe? chatAM upakArIonuM smaraNa to karavuM ja joIe. A prasaMge zrI hIrAlAla maMchAcaMda zAha, zrI manubhAI gulAbacaMda kApaDiyA, zrI prasannamukha sUracaMda badAmI, zrI pravINacaMdra hemacaMda kApaDiyA, zrI bAlacaMdabhAI jI. dozI, zrI kapuracaMdabhAI nemacaMda mahetA parivAra, zrI ratilAla sI. koThArI, zrI jagajIvana pI. zAha, zrI mANekalAla jhaveracaMda vasA jevI viziSTa vyaktionA nAmano ullekha karyA vinA rahI zakAtuM nathI. aneka vyaktio jeno atre nAmollekha nathI te sarvene paNa amArA koTi koTi vaMdana. samayAnusAra astitvamAM AvatI vidyAlayanI samitionI je racanAo thaI temAM aneka dharmapremI, zikSaNapremI vyaktio potAnuM yogadAna ApatI rahI che. jJAnanI jyotane janasAmAnya sudhI pahoMcADavI ane tenA dvArA sAmA mANasanA jIvanamAM dharma ane zikSaNanAM bIja ropI sAcA bhAratIya saMskArone guMjatA karavA tenI sAcI lagana potAne haiye dharIne A mahAnubhAvo AvyA che. vartamAna samiti paNa e ja kaMDArelI keDI para pagalAM pADIne rahI che. keTalAka prasaMgo evA hoya che ke enI sAthe koI mahAmUlI ghaTanA bane ja. 1958mAM saMsthAno hIraka mahotsava ujavAyo te pahelAM saMsthAmAM eka vyakti evI pravezI ke AgaLa jatAM to e saMsthAnA pAyAnA paththara samAna lekhAvA lAgI. AvI bhekhadhArI vyakti koNa che? e vyaktinI zikSaNa vizenI mAnyatA che ke zikSaNa jIvanano pAyo che ane saMskRti tenuM maMdira che. vidyA samAjano mobho che ane vidyAnuM teja jIvananuM eka baLavattara teja che je mANasano nakazo badalI nAkhavAnI tAkAta dharAve che. AvI vicArazakti dharAvatI e paropakArI vyakti che zrI je.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : eka jhalaka Ara. zAha. gujarAtabharamAM emaNe vidyAlaya mATe jamIna kharIdI, sAcA arthamAM vidyAlayane vAcA ApI. emaNe vidyAlayanA nAmanI evI to jhAlara vagADI ke vidyAlayanuM nAma gujarAtabharamAM gAjatuM thaI gayuM. zrI je. Ara. zAhanAM 1958thI 1990nAM varSo pAyAnAM paththara banIne rahyAM. emanA krAMtikArI vicArothI saMsthAne lAbha thayo. jIvanano dIrgha kALa emaNe vidyAlayanI sevA ane pragatimAM dharI dIdho. vidyAlayanA itihAsamAM zrI je. Ara. zAhanAM A varSo yAdagAra najarANuM banIne rahyAM che. vidyAlayanI hAlanI samiti upara eka evI pratibhAzALI ane viziSTa vyaktinI varaNI karavAmAM AvI ke jemanuM jIvana zikSaNaprema ane mAnavatAthI sabhara che, jemaNe sArAye vizvamAM nAma gAjatuM karyuM che. evI pratibhA che zrI dIpacaMdabhAI savarAja gADa. zrI dIpacaMdabhAI gADano saMkalpa to juo ke temanA vicAranA dareka sAthe gAme gAma zALAo sthApavI e paNa emano daDha saMkalpa che. emanI dIrdhadaSTi evI che ke koIpaNa jAtanA bhedabhAva vagara nAnAmAM nAnA gAmaDAmAM paNa - pachI e AsAma hoya, bihAra hoya ke gujarAta hoya * zALAo UbhI karavI ane zikSaNathI vaMcita na rahe te mATe dareka gAmaDAne jAgrata karIne zikSaNayuganI sthApanA karavI. Ama juo te teo bhArata sarakAranuM kAma karI rahyA che. AvI vyakti mahAvIra jaina vidyAlayanA pramukhasthAne hoya e saMsthAnuM gaurava che ane saMsthA emanA pramukhapade vadhu pragati sAdhIne eka vaTavRkSa banI jaze emAM zaMkA nathI. vizeSa AnaMdanI vAta e che ke zrI dIpacaMdabhAI pote A saMsthAnA bhUtapUrva vidyArthI che. vidyAlayanI vikAsayAtrAmAM bhAvinA aneka saMketo sarjavA mATe sadAya kaTibaddha evI AjanI vidyAlayanI samitinA adhyakSapade rahelA zrI dIpacaMdabhAI gArDa daDhapaNe mAne che ke samAjanA kalyANa arthe thayela A vidyAlayano janma tene paMcotera varSano dIrdhakALa pUro kare che tyAre jJAnanI amRtadhArA relAvavAno teno avirata puruSArtha vidyAlayanI gauravagAthA banI raheze. zrI dIpacaMdabhAI gADanI jema ja saMsthAne sabaLa netRtva ane sahakAra
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 - ApanAra vidyAlayanA upapramukha zrI pratApabhAI bhogIlAlanI sevAono ullekha karavo paNa anivArya thaI paDe che. temanA TrasTa taraphathI agAu apAela dAna dvArA zrI mahAvIra jaina vidyAlayanI vallabhavidyAnagaranI tathA vaDodarAnI zAkhAo suMdara rIte kAryarata rahI che. zrI pratApabhAI bhogIlAlanA dAdA zeThazrI laheracaMda uttamacaMdanuM nAma tyAMnAM vidyArthIgRhone apAyuM che je temanI kAyamI smRtinuM pratIka che. keTalIka vyaktiono sparza pArasamaNi jevo hoya che. je koI kSetra sAthe temano saMbaMdha baMdhAya te jhaLahaLatI saphaLatA meLave che. sadgata amarabhAI jarIvAlA (svargavAsa, 24 navembara, 1992) eka AvuM vyaktitva hatuM. sAhitya, zikSaNa, rAjakAraNa, raMgabhUmi, samAjajIvana, vyavasAya vagere kSetromAM sva. amarabhAInuM yazasvI ane noMdhapAtra pradAna rahyuM hatuM. muMbaInA sAMskRtika TrasTI tarIke temaNe Apela sevAo avismaraNIya raheze. sthApita hito sAme temaNe satata krAMtinI mazAla pragaTAvI hatI. eka sanniSTha ane prAmANika kAryakara uparAMta kuzaLa Ayojaka tathA sudhArAvAdI daSTibiMdu dharAvanAra amarabhAIe jaina ane jainetara samAjanA hRdayamAM prItipAtra tathA AdarapAtra vyakti tarIke sthAna meLavyuM hatuM. A vidyAlayanI hAlanI samitiomAM birAjamAna sabhyo jaina samAjanI anekavidha saMsthAo sAthe saMkaLAyelA che ane udyoga, dhaMdhA vagere kSetromAM tathA sAmAjika pravRttiomAM paNa mobhAnA sthAne birAje che. sahakAra sAMpaDyo che jemAM zeThazrI zreNIkabhAI kasturabhAI, zeThazrI uttamabhAI nAthAlAla mahetA jevAnAM nAmo ullekhapAtra che. eka mahAna AdhyAtmika saMta ane jainAcArya dvArA prerita A krAMtikArI ghaTanAne Aje 75 varSanA vahANAM vAI gayAM che. poNI sadInA A kALakhaMDa daramiyAna lagabhaga 90 jeTalA yuvAnoe zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA mAdhyamathI jIvanavikAsamAM pragati karI che. asaMkhya vidyArthIoe meDikala, enjinIyariMga, TekanolojI, udyoga, vyApArakSetre to vaLI cArTarDa ekAunTansI ane vakIlAta jevA vyAvasAyika ane vyApAra kSetromAM paNa
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 345 zrI mahAvIra jaina vidyAlaya : eka jhalaka deza-videzamAM pratiSThA ane siddhi prApta karI che. sukhI tathA saphaLa jIvana jIvavAnI sAthe sAthe teo samAjasevA ane dezasevAnA kSetre paNa agrima bhUmikA nibhAvI rahyA che. saMsthAmAM rahevAthI temanAmAM je dharmanA saMskAro daDha thayA hatA tenA phaLarUpe to keTalAka vidyAthIoe dIkSA grahaNa karI banI rahe che. kahevAyuM che ke dharma vagara darzana ke tatvajJAna TakI zakatuM nathI, anuyAyI vinA dharma TakI zakato nathI ane keLavaNI vinA anuyAyI TakI zakatA jayavaMtuM banI zakatuM nathI. te mATe to jarUrata che jAgRta jaina samAjanA nirmANanI. keLavaNI ja samAjamAM jAgRti lAvI zake che ane zikSita yuvA peDhI ja sudaDha samAjavyavasthA UbhI karI zake che. "jaina samAjanI yuvA peDhInI keLavaNInA savAlane mAtra Apattidharma tarIke svIkAravAno nathI paNa samayadharma tarIke svIkAravAno che" evuM aitihAsika vidhAna karanAra zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA Adyapreraka, yugadarzI, krAMtidraSTA ane jaina zAsananA prabhAvaka jyotirdhara pa. pU. AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajI mahArAja sAhebano A upadezasAra Aje paNa eTaluM ja aicitya dharAve che. ApaNe Aje AnaMda ane gauravanI bhAvanA sAthe ni:zaMka kahI zakIe chIe ke mA zAradA ane mA lakSmInuM subhaga milana karatI anupama, tenA amRta mahotsavanA pAvana prasaMge tenI preraNAmUrti banelA AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajIne, tenA vikAsamAM nimitta banelA aneka dAnavIro, samAjasevako, kAryakaro ane mahAnubhAvone vaMdanA karIe. ahIM vidyAlayanI vikAsakathAnI eka jhalaka ApavAno ja mAro namra prayAsa che. A saMsthA ApaNA jIvanamArgamAM preraka banI rahe te daSTibiMdune dhyAnamAM rAkhIne, bhUtakALamAM zrI mahAvIra jaina vidyAlayamAM, saMsthAnA vartamAna tathA bhUtapUrva vidyArthIo, sabhyo ane zubhecchakonA saMmelanamAM AcAryazrI vijayavallabhasUrIzvarajIe uccArelI gauravabharI, preraNAdAyaka ane zubhecchAbharI vANI ("Adarza jIvana", pRSTa 803)thI A jhalakane pUrNa karuM chuM.
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti ratha "A vidyAlaya to jaina samAjanuM gaurava che, pragatinI prArAzIzI che, zramanI siddhi che ane AdarzanI ImArata che. zAsanadevane prArthanA. che ke A vidyAlaya sadA-sarvadA pragatizIla rahe, vikAsazIla rahe ane dharma, samAja tathA dezanI sevAmAM sahAyaka thAya." *** (zrI mahAvIra jaina vidyAlayanA amRta mahotsavanA udghATana samAroha (5, oNkTobara, 1993) prasaMge rajU thayela zrAvya kAryakrama "kRtikA" tathA anya upalabdha sAmagrI-mAhitInA AdhAre taiyAra karelo lekha.)
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI vibhAga (pRSTha 347 - 384)
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
_
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 347 48. guru vallabha kA zaikSaNika dRSTikoNa - AcArya zrI vijaya indradinna sUrIzvarajI ... jaina dharma aura darzana meM jJAna ko atyadhika mahattva diyA gayA hai| sarvaprathama jJAna hai aura usake bAda ahiMsA hai| kyoMki binA jJAna ke ahiMsA ko bhI kaise samajha skeNge| aura jise samajha nahIM pAeMge usakA AcaraNa bhI kaise ho skegaa| isalie sarvaprathama jJAna ke dvArA ahiMsA ko samajhanA pdd'egaa| samajhakara hI ahiMsA kA pAlana ho sakatA hai| aisI sthiti meM jJAna kA mahattva nirvivAda rUpa se ho jAtA hai| jJAna AtmA kA lakSaNa hai| jIva jJAna ke prakAza se paripUrNa hai| jaba jIva para lage hue karma dUra ho jAte haiM taba AtmA kevala-jJAna mAtra-jJAna ke Aloka se jagamagA uThatA hai| AtmA ke pUrNa ajJAna kA naSTa ho jAnA usake pUrNa jJAna kA prakaTa honA hai| jJAna kI paripUrNatA meM AtmA kI paripUrNatA hai aura jJAna kI apUrNatA meM AtmA kI apUrNatA hai| .. jIva cetanAmaya hai| yaha cetanA aura kucha nahIM jJAna hI hai| yaha jJAna jIva se kabhI alaga nahIM hotaa| jaba jIva nigoda meM rahatA hai taba bhI usake jJAna kI eka sUkSma kiraNa to prakAzita hI rahatI hai| cAhe AtmA para kitane hI karma laga jAe, cAhe vaha kitane hI ajJAna ke aMdhakAra se bhara jAe taba bhI vaha cetanA-rahita nahIM hotaa| avasara Ane para jIva kI vaha cetanA virATa banatI hai| vyakti kI samasta sAdhanA kA lakSya AtmA kI usa sUkSma jJAna cetanA ko virATa banAnA hI hai| ' ' . jJAna anaMta aura asIma hai| vyakti ke jIvana kI sImA hai para jJAna kI koI sImA nahIM hai| jJAna aura zikSA vyakti ko viveka-cakSu -
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348 guru vallabha kA zaikSaNika dRSTikoNa pradAna karate haiM aura jIne kI kalA sikhAte haiN| vidyA jIvana kA zRMgAra hai| yahI vidyA manuSya ko mukti taka le jAtI hai; paraMtu vaha sadvidyA honI caahie| sA vidyA' yA vimuktye| vahI vidyA saccI hai jo manuSya kI mukti kA kAraNa bne| jo vidyA baMdhana kA kAraNa bane vaha saccI vidyA nahIM kahalA sktii| hamAre jJAniyoM ne kahA hai - jJAnaM zreSTha-guNo jIve mokSamArga-pravartaka :- arthAta jJAna jIva kA zreSThaguNa hai aura vaha mokSamArga kA pravartaka hai| paraMtu mokSamArga kA pravartaka vahI jJAna ho sakatA hai jo sujJAna ho, Atmika jJAna ho| ___ manuSya ke jIvana meM dhArmika jJAna kI bhI AvazyakatA hai aura vyAvahArika jJAna kI bhii| dhArmika jJAna usakI AtmA ko samRddha karegA, bhItara kI zUnyatA aura riktatA ko bharegA aura vyAvahArika jJAna usake jIvana-nirvAha ko claaegaa| yadyapi vyAvahArika jJAna se AtmA ko koI lAbha nahIM hai, phira bhI vaha jIvana ke lie Avazyaka hai| binA isake jIvana-nirvAha asaMbhava hai| dhArmika yA Atmika jJAna manuSya ke jIvana ko saMyamita banAtA hai, acche, zubha saMskAroM se jIvana ko otaprota karatA hai| use vivekazIla aura vinayazIla banAtA hai| dhArmika yA Atmika jJAna rahita kevala vyAvahArika yA bhautikajJAna manuSya ko kabhI bhI sukhI nahIM banA sakatA . kevala bhautika samRddhi manuSya ke jIvana ko patita kara sakatI hai| vartamAna pariprekSya meM yahI ho rahA hai| manuSya bAhara se samRddha huA hai; para bhItara se vaha zUnyatA se bharA huA hai| bhItara se vaha apane Apako rikta anubhava karatA hai| use patA nahIM hai ki yaha riktatA kyoM hai aura kaise dUra kI jA sakatI hai| usakI bhItarI riktatA kA ekamAtra kAraNa hai usakA svayaM ke viSaya meM ajnyaan| usakI AtmA ke viSaya meM usakA ajJAna hI kAraNa hai| vartamAna meM manuSya kI bhautika unnati usake vinAza kA kAraNa bana rahI hai| jo jJAna manuSya ke vinAza kA kAraNa bane usa jJAna se manuSya ko kyA lAbha ho sakatA hai ? vinAzaka vyAvahArika jJAna ko rokane kA ekamAtra upAya hai AdhyAtmika jJAna kA vikaas| isa AdhyAtmika jJAna ko bacapana se hI denA prAraMbha kara denA caahie| AdhyAtmika saMskAroM se saMskArita bAlaka hI bhaviSya meM bhautika jagata meM praviSTa hokara svayaM ko bacA paaegaa| vaha apAra bhautika samRddhi ke pravAha meM pravAhita hokara duHkhI nahIM bnegaa| vaha puNyAnubaMdhI puNya
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha . 349 kA upArjana kregaa| paMjAba kesarI, kalikAla kalpataru, ajJAna timira taraNI, yugadRSTA, yugavIra AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja kA zaikSaNika dRSTikoNa yahI thaa| isI mUla vibhAvanA ko lekara unhoMne sthAna sthAna para zikSaNa saMsthAe~ sthApita kii| unheM hama jaina samAja ke prakhara zikSAzAstrI kaha sakate haiN| zikSA manovijJAna se ve bhalIbhAMti paricita the| kevala jaina samAja meM hI nahIM; para sampUrNa deza meM aise zikSAzAstrI nahIM mileMge jo AdhyAtmika aura vyAvahArika donoM jJAnoM ke pakSadhara hoM aura bAlakoM ko donoM jJAna dilAne ke lie vidyAlaya sthApita karavAe ho| dUsare AcAryoM kI taraha unhoMne vyAvahArika zikSA ko kabhI asvIkArya nahIM kiyaa| unhoMne kahA ki AdhyAtmika zikSA se rahita jo vyAvahArika zikSA hai vaha asvIkArya hai paraMtu jo dhArmika zikSA aura saMskAroM ke sAtha vyAvahArika zikSA dI jAtI hai vaha asvIkArya utanA vyAvahArika jJAna to anivArya hai| bhikhamaMgA kyA dharma karegA? vaha peTa kA ciMtana karegA yA AtmA kA? guru vallabha ne apane isI zaikSaNika dRSTikoNa ko dRSTigata rakhate hue Aja se pacahattara varSa pahale zrI mahAvIra jaina vidyAlaya sthApita karane kI preraNA dI thii| unakI zikSAnIti kyA thI? ise samajhane ke lie zrI mahAvIra jaina vidyAlaya kA adhyayana karanA caahie| pacahattara varSa pahale jisa zaikSaNika dRSTikoNa kA sUtrapAta guru vallabha ne kiyA thA usake .suphala Aja hama cakha rahe haiN| nau hajAra vyaktiyoMne apane jIvana ko saMskArI, dhArmika, nItimaya, sevAparAyaNa aura paropakArI banAyA hai| yaha koI sAmAnya siddhi nahIM hai| Aja isakI zAkhAoM meM saMskArI vyaktiyoM kA nirmANa kiyA jA rahA hai| vidyAlayoM ke pramukha vyakti yadi AdhyAtmika saMskAroM kI ora dhyAna dekara kArya kareMge to nizcita hI ve AnevAle bhaviSya kA sukhada nirmANa kara skeNge|
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 amRta mahotsava smRti graMtha 45. prabhu-bhakti hai kalpataru ___ - panyAsa zrI nityAnandavijayajI AvazyakatAe~ Adi pUrNa ho jAtI thiiN| parantu prabhu bhakti rUpI kalpataru sabhI yugoM meM prANimAtra kI samasta manokAmanAeM paripUrNa karatI rahI hai| ise jJAniyoM ne cintAmaNi ratna, kAmadhenu Adi kI upamAeM dI haiN| prabhu-bhakti bhakti Atmabala jAgRta karatI hai, jisase bhakti-bhAvita bhakta bhaya-mukta ho jAtA hai| prabhu-bhakti tRSNAtura ko santoSa kA amRta pilAtI hai, kAmAtura ko brahmarasa pilAkara akSaya sukhonmukha karatI hai, bhogI ko yoga arthAta prabhu-milana kA mArga batAtI hai, hiMsaka ko ahiMsA kA prema-pIyUSa pilAtI hai| prabhu-bhakta vaha paramaAnaMda ke amRta sarovara meM AnandapUrvaka snAna karatA hai| zrIman mAnatuMgasUri 'bhaktAmara stotra' ke antima zloka meM bhakti kI mahimA meM kahate haiM : 'he jinezvara prabhu! isa loka meM tere guNoM se saMyukta aura manohara varNa rUpa (sundara alaMkAra rUpa) bahuraMge phUloMvAlI tumhArI stotra rUpI mAlA ko jo manuSya sarvadA kaMTha meM dhAraNa karatA hai arthAt jo tumheM smaraNa karatA hai, usa mahA sammAnanIya manuSya ko lakSmI (rAjya, sukha-sampadA, svarga aura mokSa-lakSmI) vivaza hokara prApta hotI hai|' 1.
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-bhakti hai kalpataru 351 muNDakopaniSad kI zruti kahatI hai - 'kRpAlU paramAtmA ke darzana kara lene para jIva kI avidyA rUpI hRdaya-granthi TUTa jAtI hai, usake sabhI saMzaya naSTa ho jAte haiM aura karma kSINa ho jAte haiN|' 2. prabhu-bhakti ke prati aruci Adhunika yuga kI bhautikavAdI bhogavAdI dRSTi ke kAraNa utpanna huI hai| isase vizva zAnti kI nIMva hila gayI hai kyoMki vizva zAnti kA AdhAra hai prem| jaba prema kA srota sUkha jAtA hai, taba ghRNA, dveSa, hiMsA evaM svArtha kI kAlimA mana-mukura ko mailA kara detI hai| isase paramArtha kI bhAvanA samApta ho jAtI hai| manuSya ko daihika sukha hI suhAvanA lagatA hai| deha-sukha kI lAlasA dasaroM ko pIr3A pahu~cAne meM bhI nahIM ljjaatii| jagat aisI svArthI pravRttivAle manuSyoM ke utpIr3ana se pIr3ita hai| ___ isake viparIta prabhu-bhakti prema kA sahaja prasphuTana karatI hai| prabhu karuNA aura prema ke avatAra haiM, ve samasta jIvoM ke prati karuNA aura prema kI vRSTi karate haiN| aise prema aura karuNA ke avatAra saccidAnanda paramAtmA kI bhakti jIvamAtra ke prati prema-bhAva jAgRta karatI hai aura kSaNika daihika sukha ke prati aruci utpanna karatI hai| vastuta: prabhu-bhakti mana meM premAdi bhAva jagAkara paramArtha ke asaMkhya phUla khilAtI hai| bhakta kA nirmala mana jIva-mAtra kI sukha-zAnti ke lie sadA prayatnazIla rahatA hai| prabhu-bhakta pIDitoM kI. sahAyatA ke lie sadA tatpara rahatA hai, vaha duHkhI prANiyoM kI prema bhAva se sevA karatA hai| vaha akAla, durbhikSa, jala-pralaya evaM rogagrasita prANiyoM 1. stotramrajaM tava jinendraguNairnibaddhAM, bhaktyA mayA rucirvrnnvicitrpusspaam| taM mAnatuGgamavazA samupaiti lakSmIH / / - zrI bhaktAmarastotra : zloka 48 2. bhidyate hRdayagranthi nazyati srvsNshyaaH| kSIyante cAsya karmANi tasmin dRSTe praavre|| -muNDakopaniSad : 1218
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 352 amRta mahotsava smRti graMtha kI rakSArtha samarpita rahatA hai| vaha daridroM, dInoM, dukhiyoM meM dInAnAtha kRpAlU paramAtmA ke darzana karatA hai| prabhu dInadayAlU aura jaga-vatsala hai| prabhu-bhakti ke prabhAva se honevAlI aneka camatkArI ghaTanAoM ko yadyapi Adhunika vaijJAnika yuga ke prabuddha manuSya kapola-kalpanA mAnate haiM, parantu isameM koI sandeha nahIM hai ki isase tanAva se mukti mila jAtI hai| tanAva-grasita mAnava tanAva-mukta hone ke lie chaTapaTA rahA hai| Adhunika yuga ke bhautikavAdI parivezameM pale loga ghuTana, utpIr3ana, mAnasika vikRti aura tanAva ke vAtAvaraNa meM jI rahe haiN| unheM zAnti nhiiN| Adhunika vaijJAnika vilAsa ke sAdhanoM ne mAnava kI vikRtiyA~ bar3hA dI haiM, isa tanAva-mukti kA eka hI sahArA hai - prbhu-bhkti| prabhu-bhakti prema, tyAga, paropakAra, sajjanatA Adi sadguNoM kA vikAsa karanevAlI mahAzakti hai| Adhunika yuga kA aniSTa hai-prduussnn| pradUSaNa ke aneka prakAra haiM-jaise naitika pradUSaNa (caritra-bhraSTatA), paryAvaraNa pradUSaNa, dhvani pradUSaNa, vAyu-pradUSaNa, jala-pradUSaNa atyadhika bar3ha gayI hai, vilAsitA ke prati vizeSa ruci ho gayI hai aura deha sukha ke sAdhana juTAne ke lie saMgrahavRtti vistRta ho gayI hai| mAnava ziva se zava mAtra bana gayA hai kyoMki deha to nazvara hai| tRSNAtura mAnava kI bhayaMkara svArtha-lipsA ne jagat-sukha-zAnti kI hariyAlI ko ujAr3a diyA hai| usakI vistAravAdI anaitika dRSTi ne vanoM ko naSTa kiyA hai, pazu-pakSiyoM ko samApta kiyA hai aura asahAya manuSyoM ko duHkhI kiyA hai| AtaMka aura hiMsA kA tANDava nRtya isa naitika pradUSaNa kA phala hai| hama tabhI sukhI ho sakate haiM, jaba hamArA AkAza nIlA dIkha sake (dhue~ se AcchAdita nahIM), jaMgala hare-bhare hoM, pazu-pakSI chalAMga lagAte, caukar3I bharate, kallola karate dikhAI deN| ___ yaha tabhI saMbhava hai jaba manuSya prabhu-bhakti meM anurakta ho| prabhu-bhakti se hI naitikatA kA AvirbhAva saMbhava hai| isIse prema-bhAvanA aura nirmalatA AtI hai| isase caritrotthAna hotA hai| caritra se hI sva-para kalyANa hotA hai|
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhu-bhakti hai kalpataru 353 bhakti ke nau rUpa pracalita haiM - 'zravaNa, kIrtana, smaraNa, caraNa-sevana, arcana, vandana, dAsya, sakhya aura aatmnivedn|' 3. yaha navadhA bhakti jainoM evaM vaiSNavoM meM samAna rUpa se mAnya hai| prabhu ko aneka nAmoM se smaraNa kiyA jAtA hai, parantu unakA saccidAnanda vItarAga svarUpa akhaNDa hai, akSaya hai, anupama hai| 'zrI bhaktAmarastotra' meM prabhu ko brahmA, viSNu, zaMkara, buddha Adi kahA hai: tvaM zaGkaro'si bhuvntryshNkrtvaat| vyaktvaM tvameva bhagavan ! puruSottamo'si // 25 // aura kalikAla kalpataru zrI vallabhasUrijI zrI pArzvanAtha jinastavana' deva prabhu Izvara khudA hari hara brahmA raam| tIrthaMkara arihantajI, unako karU~ praNAma / / jo samasta doSoM se rahita, rAga-dveSa-mukta karuNAsAgara vItarAga prabhu haiM unakI upAsanA nirmala bhakti-bhAva se karanI caahiye| prabhu kI nirmala bhakti samasta sukhoM kI dAtrI hai, jagat kalyANa kI vidhAta hai| astu| jagat-kalyANa ke lie, mAnavIya maMgala ke lie, prANimAtra ke sukha-saukhya ke lie, tanAva-mukti ke lie prabhu-bhakti kI upAdeyatA asaMdigdha hai| isase mAnava meM naitika saMsAra prasphuTita hote haiM, isase mAnavIya caritra kA nirmANa hotA hai| sucaritra se mAnava meM paramArtha-bhAva jAgRta hotA hai jisase vaha satkarma meM saMlIna ho jAtA hai| isase premadhana paramAtmA kA saccidAnanda svarUpa mAnasa-mandira meM prema rUpa meM prasthApita hotA hai| vizva-maitrI kI latA sukha-zAnti ke kusumoM se prasphuTita hokara jagat ko Anandamaya kara detI hai| prabhu-bhakti kA yaha acUka pariNAma hai| mahopAdhyAya zrImad 3. zravaNaM kIrtana viSNoH smaraNaM pAdasevanam / 1 arcanaM vandanaM dAsyaM sakhyAtmanivedanam // (1) / zrImad bhAgavata - 75 / 23.
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354 amRta mahotsava smRti graMtha yazovijayajI mahArAja ne bhakti kI mahimA meM batAyA hai : 'AgamazAstra rUpa mahAsAgara meM DUbane para mujhe yaha sAra milA hai ki zrI vItarAga prabhu kI bhakti paramAnanda sampadAoM kI bIja hai|' 4 ata: hama prabhu-bhakti kA Azraya lekara paramAnanda sampadA ko prApta kreN| isI meM mAnava jIvana kI saphalatA hai, sArthakatA hai| iti shubhm| 4. sArametanmayA bhaktirbhAgavatI labdhaM bIjaM. shrutaabdhervgaahnaat| paramAnandasampadAm / /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 355 50. Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM? - paMnyAsa aruNavijaya gaNi mahArAja Izvara ko mAne yA na mAneM? mAnyatA yaha zraddhA kA viSaya hai| jabaki jAnanA yaha jJAna kA viSaya hai| zraddhA kA AdhAra bhI sahI-sacce jJAna para hai| yadi jJAna hI saccA samyag nahIM hogA to zraddhA bhI saccI-samyam nahIM ho sakatI, vaha bhI mithyA yA aMdhazraddhA ho jaaegii| ata: saccI-sahI zraddhA ke lie sacce-samyag jJAna kA honA nitAnta Avazyaka hai| vAcakavarya umAsvAtijI mahArAjane "tattvArthAdhigama sUtra" meM - "tattvArthazraddhAnaM samyag darzanam" sUtra meM tattva aura artha-ubhaya kA yathArtha jJAna samyag darzana kahA hai| zraddhA aura jJAna ke lie tattvabhUta padArthoM kA honA Avazyaka hai| . jinhoMne tattvabhUta padArtha hI nahIM mAne haiM ve jJAna-zraddhA ko bhI nahIM mAna skte| cArvAka (nAstika) matavAdI ese kaI nAstika loka jo tattvabhUta padArtha mAnate hI nahIM hai, unheM zraddhA hone kA prazna hI khaDA nahIM hotA hai| aise tattvabhUta padArtha AtmA-paramAtmA (Izvara)), loka-paraloka, aloka, svarga-naraka, pUrvajanma, puna:janma, puNya-pApa, karma-dharma, mokSa Adi haiN| ye sabhI dRSTigocara - dRzya nahIM parantu jJAnagamya-adRzya hai| ye sabhI lokottara padArtha hai; laukika nhiiN| laukika padArtha saMsAra kI vastueM Adi seMkaDoM hai jo dRzya-dRSTigocara hai| unakI zraddhA Adi kA prazna hI nahIM khar3A hotA hai| ataH Astika hone ke lie AtmA-paramAtmA (Izvara) mokSAdi lokottara kakSA ke jJAnagamya-adRzya tattvabhUta padArthoM ko jAnanA mAnanA anivArya hai aura
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAne? unakA hI yathArtha jJAna samyag zraddhA ke lie nitAnta Avazyaka hai| ina lokottara tattvabhUta padArthoM meM paramAtmA-Izvara bhI eka tattva hai| Izvara zraddhA kA kendrIbhUta viSaya hai| AtmA meM mokSAdi taka ke aneka tattvabhUta padArthoM ke kendra meM aura sabakA-AdhArabhUta tatva Izvara hai| anya sabhI padArtha paridhi para hai aura Izvara unake madhya kendra meM hai| jisa taraha ke AdhAra para anya sabhI padArthoM kA AdhAra hai| ata: Izvara viSayaka jJAna evaM zraddhA sahI yathArthaM hogI to hI anya sabhI padArthoM ke bAre meM bhI jJAna aura zraddhA sahI hogii| ata: kendrIbhUta-AdhArabhUta Izvara kA svarUpa yathArtha-vAstavika artha meM samajhanA atyanta Avazyaka hai| jagata ke sabhI dharmoM meM Izvara kI mAnyatA hai| pahale hI ullekha kiyA hai ki mAnyatA (zraddhA) kA AdhAra jJAna para hai| yadi jJAna yathArtha-samyag rahegA to hI usa para AdhArita mAnyatA (zraddhA) samyag-sahI hogii| ata: Izvara kI mAnyatA (zraddhA) mAtra honA hI paryApta nahIM hai, parantu usake viSaya meM yathArtha jJAna kA honA dhuMe ke lie agni ke hone ke jitanA anivArya hai| Izvara ko sabhI dharma mAnate haiN| kyoMki dharma Izvarajanya hai| Izvara ne hI dharma banAyA - batAyA (dikhAyA) hai| yahAM Izvara aura dharma ke bIca bhI janya-janakabhAva saMbaMdha hai| jaise pitA nahIM hote to putra nahIM hotaa| putra kA astittva pitA ke abhAva meM saMbhava nahIM hai| usI taraha Izvara hI nahIM hote to dharma kaise hotA? dharma Izvarokta hai, Izvara janya hai, Izvara prerita hai, Izvara kI AjJA svarUpa hai, Izvara kathita hai, IzvaropadiSTa hai, Izvara datta hai| isa taraha aneka prakAra se kaha sakate haiN| Izvara dRSTa-darzita, nirmita, sthApita, punaH sthApita Adi kahane meM thoDA-thoDA zabdArtha bhAvArtha badalatA hai parantu mUlArtha to Izvara kendrita hI hai| isIlie koI dharma ho aura usameM Izvara kI mAnyatA na ho aisA
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 357 hai| ata: sabhI dharma Izvara kI mAnyatAvAle Astika dharma hai| isa dRSTi se Izvara ko mAnane kA AdhAra dharma para hai, aura dharma ko mAnane kA AdhAra bhI Izvara para hai| donoM hI anyonya - paraspara - AdhArita -saMbaMdhita hai| ata: Izvara viSayaka jJAna evaM zraddhA sahI-saccI yathArtha hogI to dharma viSayaka jJAna-zraddhA bhI yathArtha saccI hogii| anyathA asaMbhava hai| kahanevAloM ne jaina dharma-darzana ko anIzvaravAdI kahakara nAstika bhI kahA hai| jaina Izvara ko nahIM mAnate haiM, Izvara nirmita sRSTi nahIM mAnate haiN| ata: jaina nAstika haiM lekina yaha kahAM taka ucita haiM? Izvara aura dharma ke janyajanakabhAva saMbaMdha, pravartaka-nidarzaka Adi saMbaMdha ke AdhAravAle niyamAnusAra yadi jaina dharma-darzana bhI eka svataMtra-dharma-darzana hai to nizcita hI jaina dharma - darzana-mata pravartaka - saMsthApaka - upadezaka - darzaka - Izvara bhI hone hI caahie| hoMge hii| tabhI to yaha jaina dharma - darzana astitva meM AyA hai| isakA pracalana hai| pitA-putra kI trh| anyathA upadeSTA - draSTA Izvara ke abhAva meM dharma kA astitva saMbhava hI nahIM hotaa| jaise pitA ke abhAva meM putra kA astitv| jaina dharma - darzana prAgaaitihAsika kAla se, svataMtra astitva rakhe hue haiM aura akhaMDa paraMparA se calatA huA Aja bhI yathAvat-pUrvavat hai phira jaina mata meM Izvara hai hI nahIM, mAnate hI nahIM hai ityAdi bAtoM kA udbhava hI kaise saMbhava hai? binA pravartaka - saMsthApaka ke astitva kaisA? ata: putra ke sadbhAva se jaise pitA kA astitva anivArya rUpa se mAnA jAtA hai ThIka usI taraha jaina dharma-darzana ke sadbhAva se usake pravartaka - saMsthApaka Izvara kA astitva anivArya rUpa se siddha hotA hI hai| ata: jaina dharma-darzana yA mata ko anIzvaravAdI kahakara nAstika kahanA mUrkhatA hogii| kisI bhI paristhiti meM kahanA ucita nahIM hai, saMbhava nahIM hai| ata: jaina dharma-darzana Astika hI hai| IzvaravAdI, IzvaramAnyatAvAlA Astika hai| samyag-yathArtha hai| isakA pratyakSa pramANa hai ki prAgaaitihAsika kAla se sarvatra pRthvItala para hajAroM - lAkhoM
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM? pracalita hai, aura isakI bhI akhaNDa paraMparA cala rahI hai| aba rahA prazna Izvara ke svarUpa ko mAnane kaa| sarvaprathama Izvara ke astitva ko mAnA-svIkArA hai| aba vaha Izvara kaisA hai? kisa svarupa kA hai? kyA usakA rUpa-svarUpa AkAra-prakAra hai ? kaisA hai? ityAdi viSayaka vicAraNA anivArya hai| kyoMki sirpha mAnanA mAtra to ajJAnatAjanya aMdhazradhdhA, azradhdhA ho jaaegii| ataH samyag-sahI sacce jJAnapUrvaka hI mAnanA hai| jAnane ke bAda hI mAnanA hai| to hI vaha mAnyatA -saccI samyag zraddhA hogii| jaina darzana samyag darzana hai| isIlie jaina darzana meM Izvara ko nahIM mAnanA aisI bAta hI nahIM hai| parantu Izvara ko kaisA? kisa svarUpa meM mAnanA? isake uttara meM jaina darzana kahatA hai ki...sA Izvara hai| jisa svarUpa meM hai, ThIka vaisA hI yathArtha - vAstavika svarUpa meM mAnanA hI samyag darzana khlaaegaa| isalie Izvara ko kisa svarUpa meM kaisA mAnanA yaha bAta bahuta hI mahattva kI hai| bahuta hI bhArapUrvaka ise jaina darzana meM samajhAI hai| aisA anivArya nahIM hai ki Izvara ko sRSTikartA hI maannaa| yA sRSTi-saMsAra kA jo sraSTA-kartA-hartA-saMhartA-pAlanahAra-visarjanahAra,phaladAtA, sukha-duHkha dAtA, lIlAkartA ityAdi hI mAnanA koI jarUrI nahIM hai| aisA kadAgraha Avazyaka nahIM hai| kyoMki aneka dRSTiyoM se kAphI gaharAI meM vicAraNA karane para Izvara meM ye sabhI vizeSatAeM jabaki pAI nahIM jAtI haiM, siddha hI nahIM hotI hai vaisA mAna lenA yaha ayathArtha - avAstavika jJAna hai| aura usase janya choDanA hI lAbhadAyI haiN| ___ na to koI Izvara zabda ke sAtha sRSTikartA saMhartA Adi artha avinAbhAva saMbaMdha se jur3e hue hai aura na hI sRSTikartA - saMhartA Adi artha meM Izvara zabda juDA huA hai| na hI koI zabda kI vyutpatti vaisI hotI hai, aura na hI vyutpatti zAstra janya aisA artha nirdhArita hai| isI taraha vyAkaraNazAstra
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 359 ke AdhAra para bhI Izvara zabda kI racanA sRSTikartA - saMhartAdi artha meM nahIM hai| ata: jabaradastI kisI bhI prakArase Izvara zabda ko sRSTi kartA-saMhartAdi arthoM meM mAnanA anivArya nahIM hai| __Astika zabda sirpha astitva kA hI sUcana karatA hai jabaki 'samyag' zabda yathArthatA - vAstavikatA kA sUcana karatA hai| ataH samyag zabda bahuta jyAdA Age kA UMcA aura arthagaMbhIra zabda hai| Astika-nAstika zabda tattvabhUta padArthoM ke astitva aura nAstitva ko sUcita karate hai| padArtha kI sattA (astitva) ko mAnanevAlA Astika aura unhIM kI sattA hote hue bhI na mAnane vAle ko nAstika kahA jAtA hai| udAharaNArtha AtmA-mokSAdi tatvabhUta padArtho kA astitva (sattA) hai use mAnanevAlA dharmadarzana - mata yA vyaktivizeSa bhI Astika kahalAtA hai| unhIM AtmA-mokSAdi padArthoM kA astitva (sattA) hote hue bhI na mAnanevAlA dharma-darzana mata yA vyaktivizeSa nAstika kahA jAtA hai| isa sAdI vyAkhyA ke AdhAra para bhI jaina darzana-va dharma Izvara - AtmA - mokSAdi padArthoM kI sattA - astitva ko barobara mAnatA hai| ata: Astika hai| na kevala mAnane mAtra se Arthika hai apitu arthAta - vAstavika svarUpa meM mAnane ke kAraNa samyag darzana, samyag dharma hai| cArvAka mata AtmA-Izvara-mokSAdi kisI bhI tattvabhUtapadArtho kI sattA-astitva mAnatA hI nahIM hai ata: cArvAka darzana sarvathA nAstika darzana hai| yaha vizvaprasiddha bAta hai| yadi cArvAka darzana ke jaisA hI jaina darzana ko bhI nAstika darzana kahA jAya to kyA jaina darzana bhI cArvAka kI taraha AtmA-mokSAdi nahIM mAnatA hai? nahIM, aisA nahIM hai| AtmA-Izvara mokSAdi viSayoM ke bAre meM jaina darzana ke aneka grantha ke grantha bhare par3e haiM yahI pratyakSa pramANa hai| dArzanika itihAsa meM bhI aisA ullekha nahI milatA hai| Akhira cArvAka jaisA nAstika kahanA kisI bhI dRSTi se saMbhava nahIM ho sakatA hai| cArvAka aura jaina darzana kI vicAradhArA kyA milatI hai? kyA kisIne tulanAtmaka dRSTi se milAkara dekhA bhI hai? aMzamAtra bhI vicAradhArA milanI saMbhava nahIM
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM ? hai| ata: jaina darzana ko cArvAkavat nAstika kahanA nitAnta mUrkhatA hai| Izvara kI sattA na svIkAranevAle nAstika kahe jAte haiN| sattA svIkAranevAle IzvaravAdI Astika kahe jAte haiN| anIzvara zabda kA artha kyA hotA hai? Izvara kI sattA-astittva ko hI na mAnanA yA phira Izvara kartRtva pakSa ko na mAnanA ? anIzvara zabda se kisa artha kI dhvani nikalatI hai? Izvara sarvathA hai hI nahIM aisA sarvathA abhAva jaina darzana nahIM mAnatA hai| sattA-astitva kA sarvathA abhAva nahIM mAnA hai| parantu Izvara meM jo sRSTikartRtva kA AropaNa kiyA gayA hai usakA abhAva jaina darzana mAnatA hai| koI aisI AvazyakatA nahIM ki Ivara ko mAnane ke sAtha-sAtha sRSTikAraka pakSa mAnanA hI caahie| nhiiN| jaina darzana ne sRSTi kI sArI vyavasthA alaga prakAra kI hI darzAyI hai| ata: Izvara meM sRSTikartRtva pakSa ko mAnane kI koI AvazyakatA nahIM hai| sRSTikartRtva Adi vizeSaNa Izvara ke sAtha jor3ane kI koI AvazyakatA nahIM hai| itane mAtra se jaina darzana ko anIzvaravAdI aura nAstika kahanA bahuta baDI bhrAnti hogii| nAstika zabda kI aisI koI vyAkhyA-yA vyutpatti bhI nahIM hai| pANini kI vyAkhyAnusAra "asti-nAsti mati dRSTiryasya sa:" astibhUta arthAt astitva (sattA) rakhanevAle padArtho meM asti (hai aisI) mati yA dRSTi rakhanevAlA arthAt mAnanevAlA Astika kahalAtA hai| aura ThIka isake viparIta astibhUta padArthoM kA astittva-sattA hote hue bhI unameM asti kI mati-dRSTi na rakhanevAlA - arthAt nAsti (nahIM hai) aisI mati-dRSTi rakhanevAlA (na mAnanevAlA) nAstika kahalAtA hai| pANini kI isa vyAkhyAnusAra Aheta mata kisI bhI rUpa se nAstika siddha ho hI nahIM sktaa| kyoMki AtmA-paramAtmA Izvara mokSAdi sabhI astibhUta-sattAvAle tatvabhUta padArthoM ko jaina darzana mAnatA hai| svIkAratA hai| na kevala mAnatA-svIkAratA haiM apitu yathArtha - vAstavika svarUpa meM ve padArtha yA tattva ThIka jaise hai vaise hI yathArtha svarUpa meM mAnatA hai, svIkAratA hai aura vaisA hI kathana pratipAdana karatA hai| ataH Astika hI nahIM paramaAstika-samyag darzana hai| yathArthavAdI darzana hai|
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 361 anIzvavara zabda kA sIdhA artha hai na+Izvara=iti aniishvr| arthAt Izvara hai hI nhiiN| isa artha meM niSedhArthaka 'na' lagAkara vyAkaraNAnusAra anIzvara zabda kI racanA kI gaI hai| ata: anIzvara zabda kA sIdhA artha hai Izva kA abhAva' Izvara nahIM hai| Izvara kI sattA - astitva ko hI na mAnanA, na svIkAranA arthAta niSedha karanA anIzvaravAdI kA kathana hai| Izvara kI sattA kA sarvathA abhAva-niSedha karate hai| anIzvara zabda se jaba Izvara kI sattA kA sarvathA abhAva-niSedha hI siddha ho jAtA hai taba nAstikavAdI kaise karegA? saMbhava hI nahIM hai| jaise vizvameM AkAzapuSpa, zazazaMga, vandhyAputra hai hI nahIM to phira vaha kaisA hai yA kaisA nahIM kA vicAra karane kI saMbhAvanA hI nahIM rhtii| jaba ki jaina darzana Izvara kaisA hai' kaisA nahIM kI kAphI gaharI chAnabIna karatA hai| vaha bhI kyoM karatA hai? kyoMki Izvara kA yathArtha-vAstavika zuddhatama svarUpa pAnA hai islie| ata: jaina darzana pahale anIzvaravAdI banakara Izvara kA abhAva-niSedha svIkAra le aura bAda meM vaha kaisA hai kaisA nahIM kI vicAraNA kre| yaha kaise saMbhava ho sakatA hai ? to jaina darzana Izvara ko vandhyAputra ravapuSpa zazazRMga ke jaisA mAnatA hai kyA? aura phira vaha kaisA hai? kaisA nahI? sRSTikartA nahIM, saMhartA nahIM, phaladAtA nahIM, ityAdi prakAra kI vicAraNA karatA hai kyA? yaha kitanI mUrkhatApUrNa bAta hogI? ata: anIzvara zabda se Izvara kI sRSTikartutva, phaladAtRtva, Adi pakSoM kA niSedha hai| isalie anIzvaravAdI jaina kahakara - anIzvara zabda se jaina Izvara ke sRSTikartRtva pakSa ko nahIM mAnate haiM isalie nAstika hai aisA kahanA bhI ajJAnatAdarzaka vicAra hai| anIzvara zabda se Izvara kaisA hai? kaisA nahIM? yaha dhvanita nahIM hotA hai| isalie Izvara ke astitva ko mAnanevAle svIkAranevAle jaina darzana ko nAstika hai aisA kahanA bhArI mUrkhatA hogii| jaina darzana Izvara ko mAnate hue bhI usameM sRSTi-kartutva, sarjanahAra,
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAne? saMhAra-pralaya-visarjanakartRtva, phaladAtRtva, pAlanahAra, sRSTisaMcAlakatva, sukha-duHkhadAtRtva, janmamaraNakAraNIbhUtatvAdi vikRta vicAraNAoM ko Izvara meM nahIM mAnatA hai| aisA kyoM mAnanA? ulTe Izvara meM sRSTikartRtvAdi vicAraNAoM ko mAnane se Izvara kA zuddhatama svarUpa bhI kaluSita, vikRta ho jAtA hai| vikRtiyA~ A jAtI haiN| Arhata darzana yahAM sApha spaSTa karatA hai ki... sRSTi nirmANa Adi ke kAraNabhUta ghaTaka dravya jIva aura paramANu hai jinakA saMyoga - viyoga - saMdhAta - vidhAta hotA hI rahatA hai| basa isIkA nAma sRSTi hai| saMsAra hai| yahI sarjana-visarjana kI sApha prakriyA hai| phira mUlabhUta kAraNasvarUpa jIva-paramANu ko choDakara nirarthaka Izvara ko kAraNa kyoM mAnanA ? isI taraha sukha-duHkha meM, phaladAtRtvarUpa meM kAraNabhUta karma hai| aura vaha bhI jIva dvArA kI huI puNya-pApa rUpa pravRtti se banA huA piNDa jo karma hai vaha jIvAtmA ke sAtha hai vahI udaya-asta meM sukha-suHkha kA phala svayaM pradAna karatI hai phira nirarthaka Izvara ko bIca meM lAkara usakI zuddhatama sApha pratimA ko dhabbA kyoM lagAnA caahie| aisA karane se Izvara kA zuddhatama rUpa kaluSita vikRta hotA hai| ata: jaina darzana ne jIna-paramANu - karmAdi vAstava meM hone ke kAraNa, unakA astitva hone ke kAraNa aura unakI kartRtva zakti hone ke kAraNa Izvara meM sRSTikartRtvAdi prakriyA na mAnakara Izvara kA svarUpa zuddha-sApha avikRta rakhA hai| isalie Izvara ko parama zuddha artha meM paramAtmA mAnA hai| phira sRSTikartRtva sarjanahAratva saMhAra-pralaya-visarjanakAra, sukha-duHkha, phaladAtRtvAdi vicAraNA Izvara meM mAnane kI koI AvazyakatA hI nahIM rahatI hai| isalie isa prakAra kI mAnyatAoM kA niSedha kiyA hai| isalie Izvara ke sAtha aise vizeSaNa nahIM lagAte haiN| jaina dArzanika tarka granthoM meM, nyAyavicAraNAvAle granthoM meM Izvara nahIM hai kI carcA nahIM hai parantu vahAM to seMkaDoM zlokoM meM Izvara sRSTikartAdi svarUpa meM nahIM hai| ata: jaina mata meM Izvara kI sattA kA niSedha nahIM hai parantu sRSTikartRtvAdi mAnyatAoM kA niSedha jarura hai| kyoMki ve nirarthaka hai| ataH sRSTikartRtvAdi mAnyatA . na mAnane mAtra se Izvara ko hI nahIM mAnate haiM aisA AkSepa yA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ 363 amRta mahotsava smRti graMtha Aropa bhI ajJAnatA pradarzaka lagatA hai| ___sRSTikartRtva, saMhAraka - pAlanahAra, phaladAtA, sRSTi saMcAlaka Adi pakSoM kI mAnyatA mAnanevAloM ne Izvara ke svarUpa ko jo atizaya vikRta kara diyA hai, Izvara ke yathArthasvarUpa para jo kAlimA lagA dI hai usa vikRti aura kAlimA ko haTAne kI pUrI kozISa jaina darzana ne kI hai| aura phala svarUpa Izvara ke zuddhatama yathArtha - vAstavika svarUpa ko jagata ke sAmane rakhane kI jaina darzana ne dArzanika kSetra meM mahAna sevA kI hai| yaha zreya eka mAtra jaina darzana ko hI jAtA hai| samasta jagata ke asaMkhya jIvoM ko mithyAjJAna, ajJAna, mithyAtva ke bhaMvara meM se bAhara nikAlakara yathArtha samyag jJAna samyakatva taka pahuMcAkara Izvara kA vAstavika svarUpa samajhAne kA athAga puruSArtha karake jaina darzana ne dArzanika kSetra meM jo ajoDa sevA kI hai vaha yAvacandradivAkarau kAla taka amara - amiTa rhegii| siddhasena divAkaramUri, vAdidevasUri, hemacandrAcArya, bhaTTa akalaMka, vidyAcandra, prabhAcandra, malliSeNasUri, mahAmahopAdhyAya yazovijaya vAcakavarya Adi jaina darzana ke dhurandhara dArzInaka mahApuruSoM ne apanI tarkapUrNa dArzanika kRtiyoM meM Izvara viSayaka mImAMsA atyanta tarka yuktipUrvaka aneka pramANoM se kI hai| buddhigamya bauddhika vicAraNA kAphI gaharAI meM jAte hue kI hai| aisA karake bauddhika jagata meM bahuta bar3A anudAna kiyA hai| phalasvarUpa yathArtha jJAna pradAna kiyA hai| jo akATya hai| tarka-yukti pramANoM se bharapUra hai| buddhijIvI varga ko sanmati tarka, prameyakamala mArtaNDa, nyAyakumudacandrodaya, zAstravArtAsamuccaya, pramANanayatattvAloka, syAdvAdamaMjarI, syAdvAdakalpalatATIkA, Adi aneka mUrdhanya jaina dArzanika granthoM kA avalokana karake unameM se navanIta prApta karake buddhi prApti kI sArthakatA siddha karanI caahie| ___ saMsAra meM aneka darzana-mata evaM dharma pracalita hai unameM se adhikAMza mata Izvara kartRtvavAdI darzana hai jo sRSTikartA, saMhartA, pralayakartA, pAlanahAra, karmaphaladAtA, sukha-du:kha dAtA, sRSTi saMcAlaka, sRSTi vyavasthApaka Adi meM hI Izvara ko mAnate hai| sirpha jaina, bauddha evaM mImAMsA darzana Izvara meM
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM ? islAma evaM hindU dharma Adi dharmo meM Izvara ko sRSTikartA Adi prakArakA mAnate haiN| basa Izvara ko vaisA sRSTikartAdi mAnakara zeSa aneka bAtoM ko joDa dI aura vaisA svarUpa banAkara mAnane lage haiN| basa use sukha aura duHkha donoM denevAlA, lenevAlA, dAtA-hartA, bhI maanaa| use hI mAtA-pitA artha meM jagata ko utpanna karanevAlA mAnakara dUsarI tarapha saMpUrNa virodhI mAnyatA bhI vahI iishvr| use hI saMsAra kI sarva kriyAoM kA kartA-janaka mAnA hai aura dUsarI tarapha usI Izvara ko sukha-duHkha dAtA, tathA zubhAzubha karmaphaladAtA bhI mAnA hai| vahI mAtA, vahI rAkSasI, vahI mAtA aura vahI vandhyA jaisI paraspara virodhAbhAsI vicAraNAoMkA jhamelA banA diyA hai| aisI aneka vicAradhArAoM ko Izvara ke sAtha joDakara Izvara kA svarUpa vikRta, azuddha kara diyA hai| Izvara kI chabi dhUmila kara dI hai| use bhI sAphasutharI nahIM rakha paae| jabaki vAstava meM Izvara vaisA hai hI nahIM to phira jabaradastI Izvara ko vaisA kyoM mAna lenA caahie| jo jaisA hai, jisa prakAra kA hai, jisa svarUpa meM hai, use ThIka vaisA hI, usI rUpa meM, usI prakArakA jAnanA hI yathArtha - samyag vAstavika jJAna hai| ThIka vaisA hI mAnanA samyag darzana (zraddhA) hai| aura jaisA hai vaisA hI kathana karanA - pratipAdana karanA, vaisI hI yathArtha prarupaNA karanA yathArthopadeza hai| vaisA yathArthopadeza karanevAlA hI lokottara Apta mahApuruSa kahalAtA hai| ___ata: Izvara bhI ThIka jaisA hai, jisa svarUpamaya hai, jisa prakArakA . hai, ThIka vaisA hI jAnanA - yathArtha samyag jJAna hai, ThIka vaisA hI mAnanA - samyag (zraddhA) darzana hai| ata: Izvara ke svarUpa ko tor3a-maroDakara vikata karake kyoM mAnanA ? nirarthaka mithyAtva lagatA hai jisase mithyAtvI banate hai aura kahalAte haiN| dUdha jaisA hai vaisA sIdhA pInA hI prAkRtika hai, guNakArI hai| parantu niMbu kA rasa DAlakara use vikRta karanA acchA nahIM hai| vaha vikRti hai| doSakAraka hai| vaise hI manuSya ne apanI svArthavRttiyoM ko, prApti
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 365 amRta mahotsava smRti graMtha kI icchA, sukhaprApti kI icchA aura duHkha - nivRtti kI icchA, sukha-duHkha kA kAraNamrota Adi saba kucha Izvara ke sAtha hI joDa diyA hai, ina saba kA kAraNa Izvara ko hI mAna liyA hai| basa Izvara hI saba bAta kA mUlabhUta kAraNa hai aisA mAna liyA hai| itanA hI nahIM sRSTi ke pRthvI, AkAza, parvatamAlA, samudra Adi vizAla-virATa svarUpa ke padArthoM ke pIche jahAM buddhi nahIM calI, jo buddhi ke bAhara kI vastu lagI, ve saba Izvara ke sAtha joDa dI aura unheM Izvara kI banAI huI mAna lii| banAnevAlA - kartA Izvara hI ho sakatA hai| kyoMki mAnavI kI zakti ke bAhara kI bAta hai, aura Izvara ke lie zakti kA koI prazna hI nahIM hai| Izvara ke viSaya meM jitanI zakti mAnanI ho utanI aba maanlo| use sarva zaktimAna, ananta zaktimAna kahA hai| aise baDe bhArI zabda mila gae hai| taba phira kyA cintA ? bs| saMsAra ke koI bhI kArya ho jo zaktisAdhya ho, zaktijanya ho, ve saba IzvarakRta hI mAna lenaa| mAnavI zakti ke bAhara kI akalpya koI bhI bAta lage saba Izvara ke sAtha joDate hI jaao| aura Izvara kA svarUpa aura vizada banAte jaanaa| yaha kahAM taka ucita hai ? ___yaha bAta to huI saMsAra ke kAryabhUta padArtha kii....| isI taraha saMsAra kI pratidina kI ghaTatI huI ghaTanA prasaMgo aura nimittoM ko bhI mAnava ne Izvarajanya, IzvarakRta banA dI hai| udAharaNArtha janma - maraNa - jIvana -roga - sukha - duHkha, saMpatti - lakSmI kA gamanAgamana, laDAI jhagaDe Adi seMkaDoM nimittoM ko, seMkaDo ghaTanAo ko Izvara ke sAtha joDakara use Izvara janya, IzvarakRta yA IzvarakAraka banA dI gaI hai| basa... janma...maraNa.... sukha... duHkhAdi saba kA eka mAtra kAraNa Izvara hI hai| Izvara ke binA saMbhava hI nahIM hai| yadi yaha pUchA jAya ki... yaha saba Izvara kyoM karatA hai? aisA karane kA kAraNa kyA hai? to usake uttara meM eka hI zabda dete haiM - lIlA - krIDA' yaha to saba Izvara kI lIlA hai, krIDA hai| aba isake Age kA prazna yaha uThatA hai ki... Izvara aisI lIlA-krIDA kyoM karatA hai?
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM? isakA kyA kAraNa hai? isake uttara meM bhI IzvarakartRtvavAdiyoM ke pAsa sirpha eka hI zabda hai - basa 'icchA' (IzvarecchA balIyasI) Izvara kI icchA hI balavAna hai| Izvara kI icchA mAtra se hI yaha saba hotA hai| icchA ke kAraNa Izvara lIlA-krIDA karatA hai| aura Izvara kI icchA janya lIlA-krIDA kI ghaTanA hI yaha saMsAra hai| isa prakAra samasta saMsAra ko mUlabhUta kAraNasvarUpa Izvara kI icchA ke sAtha hI joDa diyA hai| parantu kisI ne yaha vicAra nahIM kiyA ki... Izvara jaisI sarva zaktimAna kauna mahAna hai? Izvara yA icchA? kauna bar3A hai? Izvara yA icchA? kauna svatantra hai aura kauna paratantra (parAdhIna-gulAma) hai? Izvara yA icchA? kyA Izvara icchA ke AdhIna hai? yA icchA Izvara ke AdhIna hai? yadi Izvara icchA ke AdhIna hai to Izvara hI gulAma parAdhIna hai, paratantra hai| aura icchA baDI hai| kyoMki choTA hI baDe ke AdhIna, gulAma hotA hai| icchA svatantra hai, aura Izvara parAdhIna-paratantra-gulAma ho gyaa| parAdhIna - gulAma choTe nokara jaisA hotA hai| aura svatantra mAlika - svAmI (jaisA) hotA - hai| vahI bar3A hotA hai| yahAM kisako kyA aura kaisA mAneM? Izvara ke AdhIna icchA mAne yA icchA ke AdhIna Izvara ko mAneM ? ina donoM pakSoM meM se Aja dina taka sarvatra pracalita aura prasiddha pakSa "Izvara kI icchA" meM to Izvara hI icchA ke AdhIna hai| isameM Izvara ko icchAtattvake AdhIna batAyA hai| isase yaha sApha spaSTa hotA hai ki... itanA baDA sarva zaktimAna samartha Izvara aura vaha bhI sAmAnya tuccha icchA ke AdhIna kyoM ho gayA? icchA ke AdhIna hone meM Izvara kI mahAnatA ghaTa gii| zakti ghaTa gii| svataMtratA samApta ho gii| aura icchA kI gulAmI - paratantratA-parAdhInatA Izvara ko bhugatanI pddii| Aja pUre saMsAra meM kahIM bhI koI priya yA apriya ghaTanA ghaTatI hai, taba usake pIche loga jaba kAraNa pUchate haiM to Izvara kI icchA (marajI) esA hI thI (yA hogI) aisA kahakara bAta kA anta lAte hai| bacce ko janma dekara mAM mara jAya
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 367 to bhI, yA janma ke bAda baccA mara jAya to bhI anta meM yahI bAta AtI hai ki - 'Izvara kI icchA aisI hI thI', Izvara kI icchA ke sAmane koI bhI kyA kara sakatA hai? kisakI calatI hai?' yatra-tatra-sarvatra IzvarecchA kI hI bAta sAmane AtI hai| hAM... eka bAta yahAM jarura spaSTa hotI hai ki... kyA sacamuca Izvara kI icchA hI kAraNabhUta hai yA phira logoM kI ajJAnatAvaza yA aMdhazraddhAvaza aisI bAta mu~ha se nIkala paDatI hai ki 'Izvara kI icchaa'| kyA isalie Izvara ko icchA kA gulAma mAnanA? ajJAnI, aMdhazraddhAlU mAnava kA svabhAva yA aisI Adata par3a cukI hai ki... jahAM bhI buddhi na cale, yA jo bhI buddhi ke pare kI bAta ho, asaMbhava sI lagatI ho una sabako ajJAnatAvaza, parantu sacamuca Izvara kI icchA se hI hotA hai yA Izvara kI icchA hotI bhI hai yA nahIM? vaha usake bAre meM kucha bhI nahIM jAnatA hai, phira bhI gatAnugatikatA lokapravAha se vaha bhI usa sunIsunAI bAta ko doharAtA yahAM 'icchA' kA aisA prabala svarUpa dekhakara mana meM jijJAsA hotI hai ki - Akhira yaha 'icchA' . kyA hai? aura kaisI hai? kyA itane mahAna sarva zaktimAna Izvara bhI icchA para niyaMtraNa nahIM pA sakate? icchA ko apane vaza meM nahIM kara sake? Akhira kyoM? jabaki icchA ko jItane ke lie dharmazAstroM meM mAnava ko upadeza diyA gayA hai| icchA ke parAdhIna - gulAma mata bno| icchA ko jItanA - usa para vijaya pAnA hI caahie| icchA hI insAna ko duHkhI karatI hai| icchAoM kA anta hI nahIM hai| ye ananta hai| isalie icchAoM kA niyaMtraNa karanA hI caahie| "icchA niyaMtraNa" yA "icchA nirodha" ke lie yogazAstra, yoga darzana meM yoga-dhyAna sAdhanA Adi karane kA upadeza diyA hai| aneka yogiyoM, sAdhakoM, RSi-maharSi mahApuruSo ne sAdhanA karake icchA para niyaMtraNa pAne ke lie athAga puruSArtha
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM ? karake icchA para niyaMtraNa paayaa| vijetA bne| vAstava meM Atmika sukha kA virATa sAmrAjya pAyA aisI sthiti AI ki... una RSi-maharSiyoM ko pUchA gayA ki... aba ApakI koI icchA zeSa rahI hai? kyA ApakI koI icchA pUrI karanI hai to btaaie| usake uttara meM unhoMne spaSTa kahA ki - "nahIM, na hamArI koI icchA hai aura na hI koI icchA adhUrI hai jise pUrI karanI hai... icchA ho, yA icchA adhUrI ho aura hama yogI - RSi - maharSi baneM yaha kaise saMbhava ho sakatA hai? icchA aura yogI - RSi - maharSipanA ye paraspara virodhI zabda hai| eka dUsare ke virodhI hai| ata: icchA kI gulAmI ke sAtha yogI - RSi - maharSi nahIM banA jA sakatA isalie sahI - saccA yogI RSi - maharSi vahI hai jo icchAoM se Upara uTha jAtA hai| icchA ke pare pahu~ca jAtA hai| nirIha - "icchA rahita" ho jAtA hai| aba yogI - RSi-maharSi Upara aura icchA nIce raha jAtI hai| jaise maila-kacarA yA miTTI pAnI ke nIce jama jAtA hai aura zuddha pAnI Upara raha jAtA hai| vaise hI nirmala jala kI taraha, yogI RSi-maharSi icchArUpI maila - kacare ko nIce choDa kara svayaM Upara uTha jAte hai| punaH usake AdhIna - gulAma nahIM banate aura jo gulAma banate haiM ve yogI nahIM kahalAte, nahIM bana skte| yogI kI zuddha avasthA hotI Izvara to yogiyoM ke bhI yogI paramayogI hai, mahAyogI hai, yogInAtha hai| kyA aisA Izvara icchAoM se Upara nahIM uThA hai? kyA Izvara ne icchAoM para niyaMtraNa nahIM pAyA ? kyA unheM icchA satAtI hI rahatI hai ? isalie UThI hui icchA ko pUrI karane ke lie Izvara sRSTi kI racanA kara detA hai| Izvara kI kitanI icchAeM hotI hai? kyA jitane kArya karane rahate haiM utanI icchAeM hotI haiM ? yA icchA eka hI hotI hai aura kArya aneka hote haiM? to kyA aisA samajhanA cAhie ki... eka hI icchA se aneka kArya ho jAte haiN| aneka kArya paraspara viruddha bhI hote haiN| jaise mA~ ko jindA rakhanA aura putra kI mRtyu krnaa| yA phira putra ko jindA rakhanA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 369 to kyA ve saba eka hI icchA se janya ho sakate haiM? lekina saMsAra ke ananta jIvoM meM aisI icchA kabhI bhI pAI nahIM gii| eka mAtA jisa icchA se saMtAna ko pyAra kara sakatI hai, stanapAna karA sakatI hai usI icchA se pati ke sAtha prema nahIM kara sktii| donoM icchAeM saMpUrNarUpa se bhinna - bhinna hI hotI hai| eka icchA se donoM ke prati donoM prakAra ke kArya saMbhava hI nahIM hai| ata: Izvara meM bhI kaise samajhanA? ___ yadi kArya ke anurUpa icchA mAneM to saMsAra meM kRmi-kITa se lekara AkAza taka ke ananta kAryoM ke anurUpa kitanI icchAeM mAnanI caahie| phira utanI saba ananta icchAoM kI utpatti eka sAtha mAnanI yA alaga alaga? kaise icchAeM utpanna huI ? jaba jaba jisa jisa kArya kI nyUnatA - AvazyakatA mahasUsa huI taba taba usa usa kI icchA utpanna huI yA nahIM? yA phira pahale se hI saba icchAeM par3I huI thI aura phira jaba jaba jo kArya banAne - karane kA avasara sAmane AyA usa samaya usa ke anurUpa kArya yA kArya ke anurUpa icchA, kyA mAneM ? tathA kArya se pahale icchA mAne yA kArya ke sahabhU mAneM? - ___isa sthiti meM eka prazna aura uThatA hai ki - kyA Izvara apanI icchAnusAra sRSTi kI racanA karate haiM? yA sRSTi ke jIvoM kI icchAoM ko pUrI karane ke lie pravRtta hote haiM? yA sRSTi ke jIvoM kI icchAnurUpa AI hI kahAM se ki jinakI icchA ke anurUpa Izvara pravRtti kreN| jaba jIva hI nahIM the to phira unakI icchA kA savAla hI kahA~ UThatA hai| aura yadi prathama pakSa mAneM to sRSTi kI virodhAbhAsitA paraspara sukha-duHkha, harSa-zoka, amIra-garIba Adi aneka prakAra kI viSamatAoM, vicitratAoM, vividhatAoM, vibhinnatAoM se bhare isa saMsAra ke nirmANArtha Izvara kI icchAeM kaisI aura kitanI, kisa prakAra kI thI? isalie kyA sahI mAnanA ? jagata .
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAne? ko dekhakara icchA jagatI hai yA icchA pahale se hI jagI huI hai aura phira bAda meM jagata ko vaisA banAte haiM ? yahA~ eka zaMkA aisI bhI UThatI hai ki... icchA aura kAryotpatti ke bIca meM avakAza kAlAntara mAnanA yA nahIM? yadi kAlAntara - avakAza mAneM to pahale icchA bAda meM kaary| yA pahale kArya aura sahabhU icchaa| yA kArya aura icchA sahabhU hI hai| yadi kAryotpatti ke pahale icchA mAnakara bIca meM kAlakSepa, kAlAntara mAneM to usa samaya icchA kArya meM pariNata hue binA kyoM rhii| matalaba yaha bhI hogA ki icchA ke hote hue kArya nahIM bhI utpanna hotA hai| icchA ke rahate hue kArya ke prati koI utpatti nizcita nahIM hai| anivAryatA nahIM hai| donoM meM avinAbhAva saMbaMdha bhI saMbhava nahIM hai| to phira aisI to seMkaDo icchAeM abhI bhI Izvara meM sannihita hogI jo paripUrNa nahIM huI hai| jisake anurUpa kArya nahIM huI hai| isase aisA bhI siddha hogA ki... abhI seMkaDoM kArya hone ke avaziSTa hone ke kAraNa sRSTi adhUrI hai| pUrNa Izvara kI kRti - sRSTi apUrNa kyoM ? to phira apUrNa sRSTirUpa kArya ko samajhakara Izvara ko bhI pUrNa mAnanA yA apUrNa mAnanA ? sRSTi ko bhI pUrNa mAnanI yA apUrNa - adhUrI mAnanI? yadi apUrNa mAneM to kyA-kyA bananA aura avaziSTa hai? kyA kyA bana cukA hai? kitane pratizata sRSTi bana cukI hai? aura kitanI bananI avaziSTa hai ? vartamAna jagata-saMpUrNa saMsAra - AkAza se dharatI taka dekhakara kyA kamI hai? aura kina kina padArthoM kI kamI hai ? aura kauna kauna se padArtha hone cAhie? jinake kAraNa sRSTi kI pUrNatA mAnI jA sake? kyA samajhanA ? isase na to Izvara kI siddhi hogI aura na hI sRSTi kI siddhi hogii| dekhate haiM taba dekhate hI icchA prabala bana jAtI hai| phira usako lene ke lie lAlAyita ho jAte haiN| phira usa icchA ko roka nahIM pAte haiM, yadi icchA pUrI hone ke bIca koI avarodha A gayA to bacce - rone cillAne
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha 371 laga jAte haiN| krodha AtA hai| Akhira kisI bhI paristhiti meM bAlaka kI icchA pUrI karanI hI paDatI hai| yadi cAMda ko toDakara lA dene jaisI asaMbhava icchA ho to use bhI bAlaka ko manAne ke lie kRtrima tarIkoM se koI rIta apanAkara manAnA paDatA hai| isa taraha vastu dekhakara icchA kA jaganA eka prakAra hai| aura dUsarA prakAra hai - pahale mana meM icchA kA jaganA aura bAda meM vaisA krnaa| ___ kyA Izvara kI icchA sAmAnya mAnava jaisI hI hai? yA bhinna prakAra kI hai? yadi mAnava jaisI hI icchA ho to Izvara kI icchA se saSTi kA nirmANa ho sakatA hai to phira mAnava kI icchA se sRSTi kA nirmANa kyoM nahIM hotA hai? lekina * mAnava kI icchA se to sRSTi kA nirmANa nahIM hotA hai yaha jaga prasiddha pratyakSasiddha hai| ata: mAnava jAti ne sRSTi nirmANa kI sArI bAta Izvara para DAla dI, aura Izvara para DAlate samaya usakI icchA ko kendra banAkara sabakucha icchA para DAla diyA hai| bhale cAhe vaha icchA mAnava ke lie buddhigamya ho yA agmy| - dUsare pakSa meM Izvara mAnava se zreSTha kakSA kA viziSTa prakAra kA hai| isalie saMbhava hai ki Izvara kI icchA mAnavI icchA se alaga hI prakAra kI viziSTa - vilakSaNa prakAra kI hogii| to phira vaha icchA kisa prakAra kI hai| vastu dekhakara jaganevAle yA vastU ke pahale hI rahane vaalii| yA phira Izvara ke mana meM hI icchA pahale se utpanna ho jAtI hai aura bAda meM Izvara vaisI pravRtti karate haiM ? icchAeM akasara aneka prakAra kI kriyAoM ke sAtha juDI huI haiN| karane kI icchA, pAne kI icchA, dekhane kI icchA, sunane kI, bhogane kI icchA, banane kI, banAne kI icchA, ityAdi ananta prakAra kI icchAeM hotI haiN| inameM se saMsArI sAmAnya mAnavI ko pAne kI, bhogane kI banane kI, dekhane, sunane Adi kI pramukha icchAeM hotI haiN| zeSa-gauNa kama rahatI haiN| Izvara meM kisa prakAra kI icchA pradhAna rahatI hai| lagatA hai ki Izvara meM karane kI, banAne kI icchA hI pramukha rUpa se rahatI hogii| kyoMki
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM? Izvara ko dekhane, sunane, bhogane, banane Adi kA to prazna hI nahIM rahatA hai| karane-banAne Adi kI icchA ho to hI Izvara pRthvI, parvata, nadI, nAle, talAba, samudra, AkAza Adi aneka padArtha banA sakatA hai, kara sakatA hai| karatA-banAtA hai, banAtA hI rahatA hai| kArya karane kI icchA kAryapUrti ke bAda pUrI ho jAne para calI jAtI hai, vilIna ho jAtI hai| to kyA eka bAra sRSTi kI racanA karane ke bAda Izvara kI icchA rahatI hai yA calI jAtI hai, vilIna ho jAtI hai? sRSTi kI racanA to ho cukI hai| ataH aba to Izvara icchA rahita-nirIha ho jaaegaa| jaba sarvathA nirIha ho cukA ho taba kisI prakAra kI icchA ke jagane kA koI prazna hI nahIM utthegaa| taba phira icchA ke abhAvameM Izvara kA svarUpa kaisA hogA? aura icchA ke abhAva meM apanI sRSTi kA pAlana kaise karegA? saba ko sukha-duHkha kaise degA? karmaphala kaise degA? sRSTi kI vyavasthA tathA saMcAlana kaise karegA? yadi nahIM kara pAegA to avyavasthA ho jaaegii| tathA anta meM jAkara pralaya-saMhAra yA sRSTi kA visarjana kaise karegA ? kyoMki pralayAdi saba icchA ke abhAva meM saMbhava nahIM hai| ata: eka bAra icchA rahita ho jAne ke bAda bhI Izvara ko phira icchA jagAnI hI pddegii| isa taraha Izvara ananta kAla taka bhI icchA ke baMdhana meM isa taraha jhUlatA rahegA jaise mAnoM samudra kA pAnI laharoM ke bIca jhUlatA rahatA hai| samudra kA pAnI kabhI bhI zAnti kA anubhava kara hI nahIM sakatA hai| sthiratA kyA hai? aura kaisI hotI hai? yaha anubhava kabhI bhI sAmudrI jala kara hI nahIM sakatA hai| ThIka vaisI hI sthiti Izvara kI hogii| icchA ke AdhIna, icchA ke kAraNa Izvara na to kabhI zAnta ho sakatA hai aura na hI kabhI sthiratA A sakatI hai| satata sadAkAla Izvara icchA ke bIca jhUlatA hI rhegaa| isase aisA lagatA hai ki kyA Izvara kI icchA nitya hai yA anitya ? Izvara alpakAlIna hai yA samakAlIna hai yA atikAlIna - dIrghakAlIna? Izvara ke abhAva meM icchA kA astittva to saMbhava hI nahIM hai| kyoMki
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRta mahotsava smRti graMtha ___373 kartA ke abhAva meM kriyA raha hI nahIM sakatI hai| kriyA ke abhAva meM sarvathA niSkriya kartA raha sakatA hai| parantu kartA ke abhAva meM kriyA sarvathA nahIM raha sakatI hai| icchA kriyA svarUpa hai aura Izvara kartA svarUpa hai| icchA Izvara kI samakAlIna mAnanI pddegii| kyoMki icchA rahita Izvara thA nahIM aura ho bhI nahIM sktaa| ata: icchA alpakAlIna bhI nahIM ho sktii| vaha Izvara ke samAnAntara-samakAlIna hI mAnanI pddegii| yadi icchA nitya hai to vaha sadA hI Izvara ke sAtha rhegii| aura yadi sarvathA anitya mAneM to vaha kabhI na kabhI naSTa ho jaaegii| aura Izvara icchA rahita ho jaaege| isa taraha icchA ke baMdhana se mukta ho jAege to phira icchA ke binA sRSTi kI racanA kaba aura kaise kareMge? aura yadi icchA sadA kAla nitya hI rahegI to Izvara sadA sRSTi racanA karate hI rheNge| aura isa taraha karate hI raheMge to sRSTi adhUrI apUrNa hI khlaaegii| Izvara bhI icchA ke baMdhana se kabhI bhI mukta nahIM ho paaegaa| isa taraha ubhayata: pAzArajju jaisI sthiti hogii| doSoM kI paraMparA chUTa nahIM sakatI aura Izvara kA svarUpa zuddha niSkalaMka doSarahita siddha ho nahIM sktaa| ___icchA sadA satata pravRttizIla rakhatI hai| ata: icchA kI upasthiti meM Izvara sadA-satata pravRttizIla rhegaa| vaha zAnta sthira raha hI nahIM sktaa| ata: satata sRSTi karatA hI rhegaa| dUsarI tarapha yadi icchA ko anitya mAneM to icchA kI samApti ke bAda, icchA ke abhAva meM Izvara sRSTi kI racanA kareMge kaise? phira sRSTi racanA adhUrI raha jaaegii| aura sRSTikartA ko sRSTi kI racanA ke AdhAra para mAnane ke kAraNa use bhI apUrNa mAnanA paDegA aisI paristhiti aaegii| phira doSamukta zuddha svarUpa sthira nahIM ho sktaa| -- jaise bhogecchAvAlA saMsArI manuSya bhoga bhogane ke bAda icchApUrti ke bAda tRpta ho jAtA hai| kyA ThIka vaise hI Izvara bhI icchApUrti hone se tRpta ho jAtA hai? kyA Izvara apanI hI banAI huI sRSTi ko dekhakara tRpti kA anubhava karatA hai? kyA usa tRpti se Izvara ko saMtoSa hogA?
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374 Akhira... Izvarako kisa svarUpa meM kaisA mAneM ? apane dvArA hI viSama, vicitra, vividha prakAra kI vibhinna prakAra kI banAI huI sRSTi ko dekhakara Izvara ko tRpti yA saMtoSa kaise ho sakatA hai? yaha saMbhava bhI kaise ho? yadi tRpti-saMtuSTi nahIM hai to Izvara kyA aura kaisA anubhava karatA hai? isa taraha icchAjanya sRSTi kaise saMbhava ho sakatI icchA meM kyA kartRzakti hai? kyA kisI kI bhI icchA se kArya hotA hai? icchA mAtra se kArya kA honA kaise saMbhava hai| koI bhI kArya karane ke lie yA kucha bhI banAne ke lie sahayogI ghaTaka dravyoM kI AvazyakatA rahatI hai aura sAtha hI ucita prayatna, puruSArtha kI AvazyakatA rahatI hai tabhI kArya saMbhava hai| udAharaNArtha eka bhavana banAne ke lie retA-cUnA-iMTa, paththara, pAnI, miTTI, lohA, lakaDA Adi aneka ghaTaka dravyoM kI anivAryatA rahatI hai aura banAnevAle kalA ke jAnakAra kuzala-kArIgaroM kI anivAryatA bhI avazyaMbhAvI hai| isI taraha pRthvI, parvata, samudra Adi rUpasRSTi kI racanA karate samaya mAna leM ki Izvara kuzala zilpI hai| parantu ghaTaka dravya kucha bhI na ho aura icchA mAtra se pRthvI, parvata Adi kaise bana sakate haiM? kyA sRSTi ko jAdUI sRSTi, yA indrajAla tulya mAnanA? kyA jAdUI, indrajAlIya sRSTi sadAkAla raha sakatI hai yA alpakAlika - kSaNika rahatI hai? yA phira svapnatulya svApnika sRSTi mAneM jo sirpha mithyA bhAsamAna ho| aura vAstavikatA meM kucha bhI nahIM hai| to phira Izvara aura icchA donoM nirarthaka siddha ho jAeMge kyoMki Izvara ko phira karanA kyA rhegaa| jahA~ karanA kucha nahIM rahegA to icchA kisa bAta kI ? saba nirarthaka siddha ho gyaa| to sRSTikartRtva vizeSaNa bhI Izvara ke lie nirarthaka siddha hogaa| isase Izvara ko sRSTikartA kahane kA koI prazna hI nahIM utthegaa| Akhira icchA kyA hai ? icchA rAga-dveSa rUpa hai| isase Izvara rAga-dveSa rahita vItarAgI bhI siddha nahIM ho skegaa| vItarAgatA to paramAtmA kA mukhya guNa hai, lakSaNa hai| isa taraha icchA Adi ke kAraNa lIlA, krIDA Adi svarUpa meM
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 375 amRta mahotsava smRti graMtha sRSTi kI racanA, pralaya, saMhAra, pAlana, karmaphaladAtRtva, sukha-duHkhadAtRtva Adi aneka bAtoM ko mAnakara, use bhI Izvara meM mAnakara, yA ina saba vicAroM ko paripiNDita svarUpa kI kalpanA karake isameM Izvara kA Aropa karanA bhI ucita nyAya saMgata siddha nahIM hotA hai| ata: icchAdi svarUpa sRSTikartRtvAdi Izvara kA svarUpa tarka, yuktisaMgata, nyAya susaMgata siddha nahIM hotA hai| ata: Izvara ko zuddha paramAtmA karma rahita, vItarAga, sarvajJa, mokSamArgadarzaka, arihaMta mAnanA hI nirdoSa, kaluSitatA rahita siddha hotA hai| yahA~ to icchAdi kA dRSTikoNa lekara dizAsUcana mAtra kiyA hai| pAThaka svayaM buddhi kI kasoTI para kasake Age baDhe aura apanI dRSTi samyag bnaae| iti shm|
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376 amRta mahotsava smRti graMtha 51. eka lAkha paramAroM kA udhdAra: bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya - muni navInacandra vijayajI isa kAlacakra ke prAraMbha meM jaba prathama tIrthaMkara bhagavAna zrIRSabhadeva avataraNa huA taba unake pitA nAbhirAyane saMsAra kI vyavasthAkA bhAra RSabhadeva ke kaMdhoM para ddaalaa| unhoMne isa vyavasthA ke krama meM sarvaprathama tIna-tIna varSoM kI sthApanA kI kSatriya, vaizya aura shuudr| unake putra bharata cakravartI ne vratadhArI zrAvakoM ke cauthe varNa kI sthApanA kI jo kAlAntara meM brAhmaNa varNa ke rUpa meM khyAta huaa| isa varNa-vyavasthA ko Aja hama jisa vikRtAvasthA meM dekha rahe haiM vaisI usa samaya nahIM thii| kSatriya vaMza kI zreSThatA jaina dharma kI mAnyatA ke anusAra sabase zreSTha varNa kSatriya hai| caubIsa tIrthaMkara, bAraha cakravartI, nau vAsudeva aura nau prativAsudeva kSatriya hote haiN| jaina dharma ko kSatriyoM kA dharma kahA jAtA hai| kSatriyoM ke dvArA hI isa dharma kA prasAra aura saMvardhana huA hai| bhagavAna mahAvIra svAmI jaba devAnaMdA brAhmaNI kI kukSi meM avatarita hue to indra ne socA ki aisA na huA hai na hogaa| tIrthaMkara kA jIva kevala kSatriya kula meM hI utpanna hotA hai| yaha socakara indra ne bhagavAna mahAvIra ke paudgAlika zarIra ko brAhmaNI /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377 eka lAkha paramAroM kA uddhAra : kI kukSi se lekara trizalA kSatriyANI kI kukSi meM sthApita kiyaa| isa paramAra kSatriya vaMza kI prAcInatA bhagavAna muni suvrata svAmI ke bAda ikSvAku vaMza kSatriyoM kI aneka zAkhA-prazAkhAoM meM vibhAjita ho gyaa| bhagavAna neminAtha yaduvaMza meM utpanna hue| bhagavAna mahAvIra svAmI jJAtRvaMza meM utpanna hue| bhagavAna mahAvIra svAmI gyaa| jinameM paramAra, solaMkI, sisodiyA, rAThauDa Adi pramukha haiN| hindI sAhityakAra aura itihAsajJa jayazaMkara prasAda mAnate haiM ki paramAra, parihAra, cAlukya yA solaMkI aura cauhAna vaMza kI utpatti AbU meM agnikula se huI thii| AbU aura usake AsapAsa paramAra kSatriyoM kA rAjya thaa| suprasiddha aitihAsika nagarI candrAvatI unakI pramukha rAjadhAnI thii| usake bAda kinhIM aparihArya kAraNoMzoM se paramAra aura solaMkI Adi vaMzoM ko AbU aura candrAvatI nagarI chor3akara gujarAta aura madhyapradeza meM AnA pdd'aa| solaMkI vaMza gujarAta meM pATaNa ke AsapAsa basa gayA aura paramAra vaMza madhyapradeza ke ujjayinI ke AsapAsa basa gyaa| __ paramAra. kSatriyoM kI vIratA kSatriyoM kI anupama vIratA ke kAraNa kSatriyatva vIratva kA paryAyavAcI bana gayA aura jo vIra hotA hai vahI svAmI banatA hai| kahA bhI jAtA hai 'vIrabhogyA vasuMdharA', isa vasuMdharA kA upabhoga kevala vIra hI kara sakatA hai| bhArata varSa meM sabhI logoM ke kArya vibhAjita the| kSatriyoMkA kArya deza kI rakSA aura usakI samRddhi bar3hAnA thA aura yahI unakA kartavya bhii| paramAra kSatriyoM ne bhI apane isa kartavya kA bhalIbhA~ti nirvahaNa kiyaa| AbU se ujjayinI meM basane ke bAda paramAroM ne apane bhujabala se sampUrNa madhyapradeza ko adhIna banA liyaa| usa samaya madhyapradeza kI sImAeM baDaude se lekara cambala ghATI taka thiiN| paramAroM ne apanI rAjadhAnI ujjayinI ko bnaayaa| paramAra rAjA advitIya vIra, nyAyapriya, sAhitya evaM kalA ke rasika the|
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 amRta mahotsava smRti graMtha paramAra samrAToM meM vikramAditya nyAya ke lie, muMja vIratA ke lie aura mahArAjA bhoja vidyA ke lie prasiddha the| mahArAjA bhoja ne 'sarasvatI kaMThAbharaNa' nAma kA graMtha bhI likhA thaa| isI se preraNA lekara hemacandrAcArya ne 'siddha hema vyAkaraNa' kI racanA kI thii| solaMkI vaMza meM siddharAja jayasiMha aura muMja aura bhoja hue| paramAra kSatriya aura jaina dharma / mahArAjA bhoja ke darabAra meM mahAkavi kAlidAsa kI taraha eka pratibhAzAlI kavi dhanapAla kA bhI ucca sthAna thaa| mahAkavi dhanapAla jaina the aura unhoMne 'tilaka maMjarI' nAma kA gadya kAvya likhA hai, jisameM vinitA nagarI aura bhagavAna AdinAtha kI mahimA varNita hai| yaha saMskRta sAhitya kI eka mahAna aura advitIya kRti hai| . dhanapAla kavi kI camatkArika kAvyapratibhA evaM nirbhIkatA se g2ajA bhoja atyanta prabhAvita the| anya gajAoM kI bhAMti vaha bhI zikAra premI the| eka bAra kavi dhanapAla ne rAjA bhoja ke bANa se ghAyala hiraNI kI vyathA kA mArmika varNana sunaayaa| jise sunakara rAjAkA hRdaya karuNAI ho uThA aura mUka prANiyoM ke lie unake mana meM karuNA phUTa pdd'ii| taba se rAjA bhoja ne sadA ke lie zikAra khelanA chor3a diyaa| mahArAjA bhoja ke uttarAdhikArI laghubhoja hue| unhoMne 'jIvavicAra' ke . racayitA zrIzAMtisari ko 'vAdivetAla' kI padavI se vibhUSita kiyA thaa| kalikAla sarvajJa hemacandrAcArya ne jaise solaMkI kumArapAla ko paramAhaMta banAye the vaise hI vAdivetAla zrIzAMtisUri ne paramAra laghubhoja ko jaina dharma ke ananya prazaMsaka banAye the| paramAra kSatriya vaMza kI vyApakatA eka dohA pracalita thA : prathama sAkha paramAra, sesa sIsaudA siNgaalaa| raNathaMbhA rAThauDa, vaMsa caMvAla bcaalaa||
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka lAkha paramAroM kA uddhAra : 379 kavi ne dohe kI prathama paMkti meM paramAra kSatriyoM kI sAkha, prabhutva, adhikAra aura vyApakatA kA svIkAra kiyA hai| eka samaya thA jaba sampUrNa bhArata meM paramAra kSatriya vaMza kI bolabAlA thii| paramAra laghubhoja kI mRtyu aura vAdivetAla zrIzAMtisUri ke svargavAsa ke bAda paramAroM kA jaina dharma se paricaya simaTa gyaa| paramAra kSatriyoM meM paraspara jo ekatA thI vaha bhI TUTa gii| isalie vaMza vibhakta ho gayA aura binA mAlI kI jo dazA camana kI hotI hai vahI dazA paramAra kSatriyoM kI huii| samparka ujjayinI se TUTa gayA aura ve apane meM hI sikur3ate cale ge| yadyapi jaina dharma kA samparka unase TUTa gayA thA phira bhI usake jo maulika saMskAra the ve unameM jIvita rheN| unhoMne apane choTe-choTe rAjya bnaaeN| devagar3ha unakI mukhya rAjadhAnI thii| zeSa paramAra kSatriya do sau ki.mI. ke antara meM sAta sau gAMvoM meM vibhakta ho kara base hue the| svataMtratA ke bAda ve gAMva do jiloM meM vibhAjita ho gae aura unake choTe-choTe rAjyoM kA bhArata meM vilInIkaraNa ho gyaa| rAjya cale jAne ke bAda unhoMne apanA saumyatA, mAnavatA evaM niSkapaTatA se sabhara hai| ve nirbhIka aura parizramI haiN| svAbhimAna kI bhAvanA bhI unameM utkaTa hai| ve na kisI ke Age hAtha pasArate haiM na apanA apamAna kisI taraha saha sakate haiN| paramAra kSatriyoM kA dharmaprema ___ paramAra kSatriya svabhAvataH zUravIra, niDara, parizramI, saralAtmA aura dhArmika pravRtti ke loga haiN| madhyapradeza aura gujarAta kI sImAnta meM rahane ke kAraNa donoM saMskRtiyoM kA samanvaya unameM milatA hai| mahArAjA vikramAditya, muMja aura bhoja kI vIratA kA rakta unakI nasoM meM bahatA hai aura kalikAla-sarvajJa hemacandrAcArya evaM mahArAjA kumArapAla dvArA pravartita ahiMsA kA ghoSa bhI unake karNoM meM gUMjatA hai| boDelI jilA baDaudA ke AsapAsa paramAra kSatriyoM ke gAMva haiN| bADelI unakA vyApArika kendra hai| yahAM i. sana. 1915 ke lagabhaga suzrAvaka somacandra
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380 amRta mahotsava smRti graMtha bhAI kezavalAla kI dukAna thii| ve jaina dharma kA vidhivata pAlana karate the| paramAra kSatriya bhAI apanI jIvanAvazyaka cIjeM kharIdane ke lie somacandra bhAI kI dukAna para Ate-jAte rahate the| ve unakI saralatA, niSkapaTatA evaM dhArmika jijJAsA se prabhAvita hue| unhoMne socA yadi ina logoM ko jaina dharma kI mahimA batAyI jAe to avazya zubha pariNAma A sakate hai| eka dina unhoMne sAlapurA gAMva ke sItAbhAI nAma ke vyakti se jo unake antaraMga mitra bhI the jaina dharma ke maulika siddhAntoM kI carcA kii| ve jaina dharma se bahuta prabhAvita hue aura svayaM jina zAsana ko samarpita ho ge| sItAbhAI ne jaina dharma kI mahAnatA apane anya paramAra kSatriya bhAIyoM ko batAI aura ve jaina hota ge| isa prakAra hama dekha sakate haiM ki paramAra kSatriya kitane dharma premI aura jijJAsu the| unameM ahiMsA, satya, dayA, prema aura maitrI ke bIja pahale se hI par3e hue the| kebala unheM saMvardhita karane kI AvazyakatA thii| isa AvazyakatA ko somacandrabhAI ne samajhA aura pUrI kii| paramAra kSatriyavaMza ke Adya jaina dIkSita aura unase prabhAvita hokara sAlapurA, DumAM, jhAMpA aura sAnatalAnar3A Adi gAMvoM ke kucha parivAroM ne jaina dharma ko svIkAra kiyA aura isa taraha. paramAra kSatriya jainoM kI saMkhyA do sau assI ho gii| ina do sau assI bhAiyoM meM sAlapurA ke raNachor3abhAI gopAladAsa nAma: ke sadgRhastha bhI the| unakI patnI kA nAma bAlUbahana thaa| unake ghara I. san 1923 meM eka putra ratna kA janma huaa| jinakA nAma unhoMne mohanakumAra rkhaa| kumAra mohana ne prArambhika akSarajJAna gAMva kI choTI sI skUla meM prApta kiyaa| gyAraha varSa kI avasthA meM ve sAlapurA se bAIsa ki.mI. dUra DabhoI meM paMnyAsa zrIraMgabijayajI mahArAja ke pAsa cale ge| vahA~ unhoMne jaina dharma kA prAthamika jJAna prApta kiyaa| I.san 1936 meM paMnyAsa zrIraMga bijayajI kI preraNA se boDelI meM
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka lAkha paramAroM kA uddhAra : 381 gii| kumAra mohana DabhoI se boDelI A ge| yahAM ve dhArmika aura vyAvahArika donoM prakAra kI zikSA grahaNa karane lge| jaba kumAra mohana dasa varSa ke the usa samaya unake mAtA-pitA kI mRtyu ho gaI thii| apanI umra ke satraha varSa taka ve boDelI chAtrAlaya meM par3hate rhe| kumAra mohana ke hRdaya meM bacapana se hI vairAgya ke bIja par3a gae the| ve bIja aba aMkurita hokara puSpita aura pallavita ho gae the| unhoMne apane cAcA sItAbhAI se kahA - "maiM sAMsArika mohajAla meM pha~sanA nahIM caahtaa| meM dIkSA lekara AtmakalyANa karanA cAhatA huuN|" yadyapi unake cAcA nahIM cAhate the ki mohana dIkSA le; para kumAra mohana ke dRDha nirNaya ke Age ve jhuka ge| na cAhate hue bhI unhoMne kumAra mohana ko bhArI mana se AMkhoM meM AMsU lie dIkSA ke lie vidA kiyaa| satraha varSIya kumAra mohana dIkSAgrahaNa ke lie narasaMDA (gujarAta) meM birAjita muni zrI vinaya vijayajI mahArAja ke caraNoM meM upasthita hue| muni zrI vinaya vijayajI se kumAra mohana kA paricaya bor3elI meM hI ho gayA thA jaba muni zrI vinaya vijayajI jIvanalAlajI ke nAma se boDelI meM jaina dharma ke pracAra kA kArya kara rahe the| muni zrI vinaya vijayajI kumAra mohana ko acchI taraha jAnate the| unakI vinaya, namratA, saralatA, vairAgya aura adhyavasAya se pUrNatayA avagata the| ataH unhoMne kumAra mohana kI yogyatA aura pAtratA dekhakara I. san 1941 meM narasaMDA gAMva meM dIkSA de dii| unakA nayA nAma rakhA gayA muni zrI indra vijayajI mhaaraaj| ve paramAra kSatriya vaMza ke Adya jaina dIkSita muni indra vijaya kA saMkalpa muni zrI indra vijayajI kA gahana adhyayana unake guru muni zrI vinaya vijayajI ke pAvana, preraka sAnnidhya aura mArgadarzana meM prAraMbha huaa| gujarAta se vihAra karate hue ve rAjasthAna meM pdhaare| yahAM bIjovA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 amRta mahotsava smRti graMtha meM unake dAdA guru mahendra paMcAMga ke racayitA AcArya zrI vikAsa candrasUrijI mahArAja ke karakamaloM se san 1945 meM unakI bar3I dIkSA sampanna huii| ___ apanI dIkSA ke sAta varSa ke bAda ve san 1948 meM sAdar3I (rAjasthAna) meM birAjita paMjAba kesarI, yugavIra AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja kI chatrachAyA meM A ge| yahIM se unakA vAstavika vikAsa prAraMbha huaa| yahA~ unhoMne saMskRta, prAkRta aura hindI bhASA kA jJAna prApta kiyaa| una bhASAoM ke sAhitya kA adhyayana kiyaa| apane guru ke pAsa na rahakara aba ve AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja kI sevA meM hI rahane lge| unakA pAvana sAnnidhya, sneha aura vAtsalya unheM nayI preraNA detA thaa| unake AcAroM, vicAroM, AdarzoM aura kAryoM kA muni zrI indra vijayajI ke Upara gaharA prabhAva pdd'aa| apanI sUjhabUjha gurukRpA evaM yogyatA ke bala para ve zIghra hI vidvAna munirAja bana ge| san 1954 kI Azvina kRSNa dazamI kI rAtri ko paMjAba kesarI, yugavIra AcArya zrImad vijaya vallabha sUrIzvarajI mahArAja kA bambaI meM svargavAsa ho gyaa| samagra jaina samAja zoka meM DUba gyaa| unake svargavAsa se jaina dharma aura samAja kI apUraNIya kSati huI jisakI pUrti Aja taka na huI hai, na hogii| vaha daidipyamAna nakSatra jisake divya prakAza meM mAnava jAti apanA rAstA khojatI thI, aMdhakAra meM DUba gyaa| muni zrI indra vijayajI mahArAja ne yogodvahana kie| unake pAsa eka mumukSu ne dIkSA aMgIkAra kI jinakA nAma muni oMkAra vijayajI rakhA gyaa| ve zAntamUrti AcArya zrI samudra sUrIzvarajI mahArAja ke sAtha vihAra kara bambaI se sUrata pdhaare| yahA~ unheM AcArya zrI ne san 1954 caitra kRSNA tRtIyA ke dina gaNipada se alaMkRta kiyaa| aba gaNi zrI indra vijayajI mahArAja svataMtra rUpa se kArya karane meM sakSama ho gae the| sarvaprathama unhoMne apane janmakSetra meM aura paramAra kSatriya vaMza meM jaina dharma ke pracAra kA mahAna kArya karane kA saMkalpa kiyaa| isake lie unheM muni zrI jinabhadra vijayajI pahale se hI prerita kara cuke the| dharma pracAra kA yaha mahAna kArya unhIM kI rAha dekha rahA thaa| unhoMne AcArya zrI samudra sUrIzvarajI mahArAja ke caraNoM meM mastaka rakhA, AzIrvAda .
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 383 eka lAkha paramAroM kA uddhAra : liye aura bar3audA jile ke bor3elI zahara meM phuNce| paramAra kSatriyoM kA uddhAra isa kSetra meM jaina dharma ke pracAra kA kArya choTe rUpa meM dhIre dhIre , cala rahA thaa| isa pracAra kArya ko vyavasthita karane ke lie paMnyAsa zrIraMga vijayajI kI preraNA se san 1936 meM bor3elI meM zrIparamAra kSatriya jaina dharma pracAraka sabhA kI sthApanA huI thii| jaina dharma ke isa pracAra kArya ko aba bar3e stara para aura vyApaka rUpa meM karane kI AvazyakatA thii| isa ke lie eka aise karmaTha sAdhu kI AvazyakatA thI jo unakI bhASA se rIti-rivAjoM se, mAnyatAoM se aura vahAM kI paristhitiyoM se bhalIbhAMti paricita ho| yaha kitanA sunaharI saMyoga thA ki idhara usI kSetra ke paramAra kSatriya vaMza ke prathama jaina sAdhu bne| gaNi zrI indravijayajI isI pracAra kArya ko Age bar3hAne ke lie boDelI padhAra the| vaha san 1956 vAM sAla thaa| gaNi zrI indra vijayajI isa pracAra kArya meM tana-mana se juTa gae aura phira unhoMne kabhI pIche mur3akara nahIM dekhaa| kevala eka nahIM do nahIM, tIna nahIM, pAMca nahIM, dasa nahIM, kintu bAraha varSoM taka isa kSetra meM ghara-ghara, galI galI, gAMva-gAMva pracAra karate hue ghUmate rhe| unake mana meM basa eka hI vizvAsa thA ki maiM kaise adhika se adhika logoM ko jina kA anuyAyI jaina banAUM aura unheM samakita kI prApti kraauN| apanI bulanda AvAja, jJAna gAmbhIrya evaM samajAne kI sarala-sarasa zailI ke kAraNa isa kSetra meM unake pravacanoM kI dhUma macI rhii| isAI mizanarI, rAmAnaMdI ora svAmInArAyaNa sampradAya ke dharmaguru yahAM pahale se hI apane dharma aura mata ke pracAra kArya meM lage hue the| jaise hI gaNi indra vijayajI isa kSetra meM Ae ve unake sAmane Tika nahIM paae| gaNi zrI indra vijayajI mahArAja ke bAraha varSoM ke bhagIratha puruSArtha ke phalasvarUpa isa kSetra meM eka lAkha paramAra kSatriya bhAI-bahana (jinameM pahale bhI sammilita hai) naye jaina bne| 115 mumukSuoM ne dIkSA aMgIkAra kii| 60 gAMvoM meM jina maMdira bane aura utane hI gAMvoM meM jaina dhArmika pAThazAlAeM
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384 ___amRta mahotsava smRti graMtha kholI gii| aba gaNi zrI indra vijayajI paramAra kSatriyodvAraka kahalAne lge| zAntamUrti AcArya zrI vijaya samudra sUrIzvarajI mahArAja ne unheM san 1970 meM basanta paMcamI ke dina baralI, bambaI meM 'AcArya pada' se vibhUSita kiye| gaNi zrI indra vijayajI mahArAja aba AcArya zrI vijaya indradinna sUrIzvarajI bana ge| san 1977 meM guru samudra ne unheM apanA paTTadhara ghoSita kiyaa| vartamAna meM saMgha, samAja saMcAlana kI mahat jimmevArI ko bhalIbhA~ti nibhAte hue ve apane kAryakSetra ko jaina dharma meM sthiratA pradAna karaneko niraMtara prayatnazIla haiN| pAvAgar3ha tIrtha kA uddhAra aura vahAM jaina kanyA chAtrAlaya kI sthApanA kI preraNA isI kArya kA pramukha caraNa hai| paramAra kSatriyoddhAraka, cAritra cUr3AmaNi, jaina divAkara AcArya zrImad vijaya indradina sUrIzvarajI mahArAja kI sabase bar3I dena aura sabase adhika mahAna gauravamaya kArya eka lAkha paramAra kSatriyoM ko jaina dharma kA anuyAyI banAnA hai| jaina dharma ke pAMca sau varSoM ke itihAsa meM aisA kArya kisI AcArya dvArA nahIM huA hai| eka lAkha paramAroM kA uddhAra bIsavIM sadI kA eka aitihAsika kArya hai|
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
_