________________ ક્યા કેળવણી 193 સમાંતર પ્રવાહોને સાંકળી દઈને એક સ્વતંત્ર, સહુને સમાવતું સંગમસ્થળ શિક્ષણક્ષેત્રે હજી વિકસાવી શક્યા નથી. શહેરોની શાળા-મહાશાળામાં પાશ્ચાત્ય ઢબે શિક્ષણ અપાય છે. આ શિક્ષાગ ખર્ચાળ છે એટલું જ નહીં પરંતુ શિક્ષણનો વ્યાપ વધારતી સગવડોનો અભાવ અને અછત દેખીતાં છે. ઘરગથ્થુ કામો જે સહુએ વહેલાં મોડાં તો કરવો જ રહ્યાં સવિશેષ સીઓએ * એની ઉપેક્ષા કરીને શિક્ષણ લેવું હોય તે કન્યાએ શિક્ષણસંસ્થામાં જવું પડે. યાતાયાતના સાધનોની અગવડ અને જગ્યાના અભાવને લીધે શિક્ષણ સંસ્થાઓનું સમયપત્રક એવું ઘડવું પડે કે ઘરગથ્થુ કામો માટે જરૂરી સમય અને ભાગતાનો સમય આ બે વચ્ચે સતત ખેંચતાણ રહે. પરિણામે ભણતી કન્યાના મનમાં પણ ઘરકામ પર એક પૂર્વગ્રહ બંધાઈ જાય અને બહુજન સમાજમાં ભણેલી છોકરી ઘરકામ ન કરે, એને આવડે પણ નહીં આવી કંઈક અંશે તથ્થવાળી માન્યતા ઘર ઘાલી જાય અને ભાગતર, લગ્ન-વિવાહ વચ્ચે આડું આવે માટે છોકરીઓ ભાગતી અટકી જાય. આવીજ બીજી મુશ્કેલી શિક્ષણ સાથે સંકળાએલા ખર્ચની છે. કન્યા કેળવણીને નિ:શુલ્ક કરીને ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્રમાં સરકારે આ પ્રશ્ન કંઈક અંશે ઉકેલી આપ્યો છે. પરંતુ આ સગવડનો લાભ ઉઠાવી કન્યાઓ કઈ શાળામાં જાય અને કેવી રીતે જાય એ પ્રશ્નો ઉકેલવા પરવા કરી નથી. ગણતરીબંધ શાળાઓ ધરાવતાં મોટા શહેરોમાં પણ પ્રવેશની મુશ્કેલી પડે એવા આપણા દેશમાં તો શાળાઓનું અસ્તિત્વ છે જ્યાં નથી એવાં ગામડાંઓજ વધુ છે. કન્યાઓને નિ:શુલ્ક કેળવણી આપી, કન્યાકેળવણીના દરવાજા ખુલ્લા મૂકી દીધા છે એમ કેટલાક શિક્ષણ પ્રધાન અને રાજ્યકર્તાઓ અને એમની વાહ વાહ પોકારનાર શિક્ષણશાસ્ત્રીઓ આ બધાને કોઈ તો પૂછે કે કઈ શાળાના દરવાજાની વાત કરો છો? શાળા કયાં છે? અને જ્યાં મર્યાદિત સંસ્થામાં પણ મહાશાળાઓ છે, એમાં શીખવામાં વૈવિધ્યભર્યા અભ્યાસક્રમો છે અને એ અભ્યાસક્રમોની તાલીમ માટે સુસજ્જ પ્રયોગશાળાઓ અને કાર્યશાળાઓ છે, અને આ બધાનો લાભ લેવા ઈચ્છતી જિજ્ઞાસુ અને હોંશીલી કન્યાઓ છે ત્યાં પણ આ કન્યાઓ ત્યાં જઈને ભણી શકે એવી શાળા-મહાશાળાઓ સાથે સંકળાયેલી સગવડો કેટલી? મુંબઈ જેવા પચરંગી મહાનગરમાં દૂર દૂરથી આવતી કે બહારગામથી કોઈ ખાસ અભ્યાસક્રમનો લાભ લેવા આવતી વિદ્યાર્થિનીઓ માટે સમાજના છાત્રાવાસ કેટલા અને કેવા? એક સર્વેક્ષણ કરીએ તો ખ્યાલ આવે કે સંખ્યા અને