Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ diyasAmAta thAdvAra prathAka 50 MMERMOODUCooo o oooooooooo zrImanmaladhAragacchIyahemacandrasUrinirmitavRttiyutaM vallabhIyapAramparyaniyuktaM zrI-jIvasamAsa-prakaraNaM PRESEDIATREMEDIER prakAzaka:- jhaverI jIvanacaMda sAkaracaMda asyA eka kAryavAhakaH .. mudrayitA-indaura jainabandhu mudraNAlayaH REKe prati 1000 varisaMvat 2454 vikramasaMvat 1984 krAisTa sana 1927 paNyaM ru. 1-8- RE PARocOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOXOU IMEISENO NUN PRETOURS INTAGRASENOVALCEA9.NTANE CEATEAN BASKARIEROLAR 2 2 : : : : : : : : : :
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse haimIvRcau. // 2 // viSayaH nikSepAnuyogamArgaNAguNasthAnAni saprebhadgatIndriyakAyakulayonisaMhananasaMsthAnazarIrayogavedakaSAyajJAnasAmAyikA dipulAkAdidarzanalezyAbhavyakSayopazamAdisamyaktvasaMjJA''hArakavarNanaM tatra guNAstatsvAminazca dharmAstikAyAdya jIvabhedA: ... ... jIvasamAseladhvIviSayAnukramaNikA viSayaH dravyapramANe daMDAMgulA dibhedAH 9 kAle samayAdipalyAditatprayojanasaMkhyAtAdinayapramANabhedAH midhyAdRSTyAdinArakAdijIvamAnaM dharmAstikAyAdimAnaM nArakAdizarIramAnam sparzanA adhastiryagUrdhvalokAH 82 samudghAtAstatkSetrakAlamAnaM 86 midhyAdRgAdisparzanA ca gAthA yAvat. ... viSayaH 104 | nAradevatiryagnarAyUMSi midhyAgAdInAM sthitiH 143 antaraM gatyutpAdAdi siddhinArakadeva166 | guNAnAM virahakAlaca 168 bhAvabhedA jIvAjIvAzrayatvaM labdhayazca 180 | gativedapRthvIdeva jAtikAyaguNAnAma191 pabahutvaM dharmAdInAM ca phalamupasaMhArazca gAthA yAvat. 200 ... gAthA yAvat. 242 264 270 284 287 anukramaNikAH // 2 //
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI- atha jIvasamAse bRhadviSayAnukramaH | gAAMkaH viSayaH pRSThAGkaH gAthAMkaH viSayaH pRSThAGka: anukramagAthAMkA viSayaH pRSThAGkaH 1. ayogitve caturdazaguNasthAnasthAH 23-24 paMcasvindriyeSu guNasthAnAni 22 NikA: caturviMzatijinanamaskAraH catu- siddhAzca ... 11/25 paryAptaya: ... 23 dezajIvasamAsanirUpaNapratijJA ca 1 | 11-13 gaterbhedAH, bhedA nAmAni 26 SaT kAyAsteSu guNasthAnAni ca 24 nikSepaniruktisatpadAdigatyAdi gotrANi ca narakANAM 12 27-36 kharapRthvImaNiapatejovAyubhizcAnugamaH ... 214 tiryagnaragatinirUpaNaM.... 13 bAdaravanaspatikandAdisevAlAjIvanikSapoH 15 karmabhogabhUmyantaradvIpasamU disAdhAraNabhedAH ... 24|| kimAdIni SaDanuyogadvArANi 4 chimagarbhajAryamlecchabhedA anantakAyapratyekavanaspatisatpadAdIni aSTAnuyogadvArANi 4 narANAm | lakSaNAni .... 29 gatyAdIni caturdaza mArgeNAsthAnAni5/16-21 devAnAM bhedAH bhavanapatayaH 10 38-39 trasakAye dvitricatuSpaMcendriyabhedA:29 bahutvAt jIvabhedAnAM caturdaza vyantarAH 8 jyotiSkA: 5ka-- | 40-44 pRthvyAdInAM kuTakoTImAnam 31 | bhirbhedairanugamasya prastAvaH lpopapannAH 12 praiveyakAH 9 45-47 yonInAM saMvRtAdayo'cittAdayaH caturdaza mithyAdRSTyAdIni anuttarAH 5 zItoSNAdadayazca bhedAH 3318 guNasthAnAni ... 11 | 22 gatiSu catasRSu guNasthAnAni 21 | 48-50 saMhananAnikSatAni keSAM kAni ca 34 R8-9
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikAH 83 jIvasamAse gAthAMkA viSayaH pRSThAGkaH | gAthAMkA viSayaH pRSThAGkaH | gAthAMkA viSayaH pRSThAGka: haimIvRttau |68 pulAkAdayo nimranthAH 5, tatra |81 (3)saMjJAsvarUpaM, saMjJAsu guNAH 78 P51-52 saMsthAnAni 6 tatsvAminazca, pR- guNAzca 56 82 AhArAnAhArakasvarUpaM, anaahaa||4 // vyAdInAmAkArA: 35 darzanAniSThatatra guNasthAnAni ca 60 rakA jIvAH 79 53-54 zarIrANi 5 tadvantazca 36 | 70-74 lezyA:6,tAsu guNAH,pRthvyA sAkArAnAkAropayogau 83 55-58 yogAH 15 tatsvAminazca, yogeSu / diSu nArakeSu vaimAnikeSu ca 84-86 ajIvasya svarUpaM, dharmAstikAguNasthAnakAni ca 38 lezyAH,dravyabhAvabhedau tAsAM, yAdayo bhedAH(14),dharmAdInAM 59-59 // vedAH 3, tadvantaH tatra guNAzca 46 gatyAdIni lakSaNAni 84 tAsAM varNAdivicArazca 63 | pramANabhedA:(4),dravye pradezavi1160 kaSAyA:4 tatra guNAzca 4775 bhavyAbhavyalakSaNaM, tatra guNAzca 69 | bhAgau, mAnonmAnapramANaprati61-64 jJAnAni5mateH28zrutasya 14 76-80 samyaktvaghAtakakarma, spardhakani mAnagaNitabhedAH rasamAnaM daNDaraavadherbhedAH6, avadhimantaH, rUpaNaM, sarvadezaghAtIni spardhakA jjvAdimAnaM ca manaHparyAyabhedo kevalaM ca 48 ni kSayopazamopazamakSayANAM sva- 3 kSetrapramANe pradezavibhAgau, aMgu65 jJAnAjJAneSu guNasthAnAni 52 rUpaM, samyaktve guNAH, tatravaimA lAdyalokAntaM trividharmagulaM sUcIIP66-67 cAritrANi 5 tatra guNAzca 53 . nikAdayo jIvabhedAH prataraghanabhedAzca / // 4 // 92 COMESS
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSThAGka: anukramaNikA. jIvasamAse / | gAAMkaH viSayaH pRSThAGkaH | gAthAMkA viSayaH pRSThAGkaH | gAthAMkA viSayaH haimIvRttau 94-104paramANorlakSaNaM, naizcayikavyA bAdarasUkSme palyopame sAgaro tamaSTavidhamanantaM ca, nosaMkhyAvahArikabhedau, ullakSNazlAkSiNapame ca, dvIpasAgarasaMkhyA, addhA ne jJAnadarzanacAritranayAH, kAdyAH paramANutrasaraNvAdaya:palyopamasAgaropame dvividhe, pratyakSaparokSe indriyapratyakSAaMgulavitastyAdi pramANAMgulaM utsarpiNyavasarpiNyA, karmakA numAnopamAnAM matitvaM, zrutazreNipratarAdyAH AtmAMgulaM tattayabhavasthitayaHprayojanaM, dvivi lakSaNaM, darzananayAnAM bhedAH...118 daMgulameyAni ca 94 dhe kSetrapalyopamasAgaropame pR- 144-149nidhyAdRSTyAdInAM guNasthA105-116kAlapramANe samayalakSaNamAva vyAdInAM mAnaM prayojanaM ca 109 ninAM dravyakSetrakAlaiH parimANaM134 likocchvAsaprANastokalavamu- 134-143bhAvapramANe guNe varNAdi, zrutasaM- 150-164ratnaprabhAdiSu nArakamAnaM, tiryahUrtA'horAtramAsayanavarSapUkhyAne kAlikAdyakSarapadAdi, gmAnaM paryAptAparyAptatiryagmAnaM vAMgapUrvAdizIrSaprahelikAparyaMtagaNanasaMkhyAne anavasthitaza vaikriyalabdhimattiryagmAnaM strIkAlanirUpaNaM ...103 lAkapratizalAkamahAzalAkairu punapuMsakatiryagmAnaM, (mahAda4917-133palyasvarUpaM, vAlabharaNoddharaNe, tkRSTaM saMkhyAtaM navavidhamasaMkhyA NDaka:)garbhajamanuSyamAnaM catu 49545555
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikAH jIvasamAse 4 viSayaH pRSThAGkaH gAthAMka: viSayaH pRSThAGkaH | gAthAMkA pRSThAkaregA viSayaH haimIvRttInikAyadevamAnaM zreNisUcyAdikSetraM, nArakavikalaharitasaMmU ddhiH,IzAnAdiSurajjusaMkhyA ca177/5 nA nArakadevamAnaM paryAptapRthvya chimagarbhajaparyAptAparyAptajala- 192-200samudghAtA: (7) tatsvAminaH, pratyekavanaspativahivAyuapakhecaracatuSpadaparisarpapRthvyA daNDAdiprarUpaNA, mithyAdRSTyAptipRthvyAdiparyAptAparyAptabAdimanuSyabhavanapatyAdideva dipramattAdijIvAnAM narakeSu darasUkSmasAdhAraNavaikriyavAzarIramAnaM IzAnasahasrArAcyutAntadeveyuparyAptAparyAptavikalendriyamAnaM140 178-182mithyAdRkkevalisUkSmavAdarai Su naratiryakSu vikalendriyeSu bA65-166aparyAptamanuSyAdyanavasthitA kendriyaparyAptavAyUnAM kSetra, kSetra daraparyApte ca guNadvArA sparzanA, nAM mAnamupasaMhArazca jIvadravya sparzanAbhedaH, dharmAdInAM ca kSetra173 ajIvAnAM tu sA svayaM 186 mAnasya 162 183-191lokasya adhastiryagUrdhvalokA- 201-212ekajIvAnAnAjIveSu bhavAyuHkA167 ajIvadravye dharmAstikAyAdI nAM ca saMsthAnaM, jambUlavaNadhAta lAdipratijJA, narakeSu asuranAM mAnaM kIpuSkaramAnuSottararatnaprabhA nAgAdiSu vyantarajyotiSkaza168-177kSetre dharmAstikApAdayo no dipRthvImAnaM, uparipradezava krAdideveSu parApara bhavAyuSI, OMOMOMOMOMOM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama NikAH jIvasamAse gAthAMkaH viSayaH pRSThAGkaH | gAthAMkA viSayaH pRSThAGka | gAthAMkaH viSayaH haimIvRttI. pRthvyAdidvIndriyAdigarbhajetadRgAdInAM tiryagnarayormidhyA razcAM asaMjhitirazcAM tejovaa|| 7 // rajalasthalakhecarasAdhAraNAnAtvAdInAM, ekendriyAdipRthvyA yuzeSatirazcAM tamastamasA AmAyuH dikAyayogAdistrIvedAdikro natAdInAM suranArakANAM gati213-218suranArakatiryagnaraikendriyani dhAdimatijJAnAjJAnAdidarza sthAna 251 godabAdarasUkSmaparyAptabAdara nacAritralezyAbhavyasiddhAhA- 247-249ekendriyANAM cyavanotpAtau tra- 13 saMkhyAtavarSAyustiryagnaraparyA rakAnAM sthitiH 217 sajIvAnAmutpatticyavanayoHsaMtapaMcendriyatrasAnAM kAyasthiti:200235-236antarmuhUrtasamayamAnA bhAvAH 240 khyA nairantayaM ca, siddhAnAM siPR19-234mithyAdRSTyAdInAM kAlamAnaM 237-242chedopasthApanIyaparihArakANAM dvikAlaH saMkhyA ca 255 sAsvAdanamizreSu ekajIva nA jaghanyetarakAlI, nAnAjIvAzri- 250-256nArakANAmutpAdodvarttanayorantanAjIvAMzcAzritya midhyAtve eto yogakAlaH, dharmAdInAM pudra raMtrasasthAvarabAdarasUkSmapratyekekIvasya aviratAdInAM ja lAnAM ca sthitikAlaH 246 tareSAmantaraM bAdarasUkSmAnago- 4 dhanyetare carakAdiSu ca midhyA- 243-246antarasvarUpaM, narANAM saMjhiti dAnAM pratyekAnoM asaMjhitirya ESSSSSSSSSESSAGE // 7 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse haimIvRcau // 8 // gAthAMkaH viSayaH napuMsakAnAM saudharmAdInAM devagatau tatra tatrotpAdodvarttanayorantaraM pRSThAGkaH gAthAMkaH 259 1257-264 midhyAtva sAsvAdanAdInAmAhArakAdInAM chedopasthApanIyAdInAmutkRSTo jaghanyazca virahaH, samyaktvadezIvaratisarvaviratInAmantaraM ajIvAnAM ca viSayaH 265-270bhAvAH 6, karmasvavatAraH, bhedAH ajIve bhAvo 282 271-284gatitiryagAdistrI nArakAdi 270 pRSThAGkaH gAthAMkaH viSayaH 285 - 286 pranthopayogaphalaM prazastiH dharmAditiryaggatidevagatijAti kAya guNasthAni nArakadeva tiryagmanuSya guNasthAni (yogavedakaSAya lezyAdRSTijJAna) ajIva dravyatatpradezAlpabahutvaM 299 iti jIvasamAsaH pRSThAGkaH 300 301 anukrama NikA. // 8 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse mala hema-vRttiM // 1 // 3456 zrImanmalavArihemacandrasUrisUtrita vivaraNayutaH zrIjIvasamAsaH // arham // yaH sphArakevalakara jaMgatAM nihatya, hArda tamaH prakaTitAkhilavastutattvaH / nityoditaH sukharaiH stutapAdapadmo'pUrvo ravirvijayate sa jinendravIraH // 1 // praNamAmi caraNayugalaM teSAM zrIgautamAdisurINAm / yairjaladaivi RRSTa sUtrajale vyavasudhAsu || 2 || kAmadhenurivAzeSakAmitArthaprasAdhinI / yA stutA sarvagIrvANaH staumi tAM zrutadevatAm // 3 // vizeSataca tvA''tmagurUNAM pdpngkjm| vRtti jIvasamAsasya, vItavighnaH pravamyaham // 4 // tatra cAyurvalamedhAdibhirapacIyamAnAn sAmpratakAlInajantUn samavalokya tadanugrahArthamanyatra vistArAbhihitAn jIvaguNasthAnAdikAn bhAvAn sakSipya pratipAdayituM jIvasamAsasajJitaM prakaraNaM cikIrSurAcAyoM niHzeSapratyUhopazamAya maGgalagarbhA' prekSAvatprakRtyarthaM sambandhAbhidheyaprayojanagarbhA ca gAthAmAha dasa codasa ya jiNavare codasaguNajANae namasittA / coddasa jIvasamAse samAsao'Nuka missAmi // 1 // vyAkhyA - daza caturdaza ca jinavarAMna-caturviMzatisahakhyAMstIrthakarAnityarthaH ' namaskRtya ' praNipatya, kimityAha-- ' coisajIvasamAse' ityAdi, jIvAnAM samastajIvAstikAyagatAnAmanantAnAM jantunAM samAtAH sagrAhakAH saGkSepAH caturdaza ca te jIvasamAsAtha tAn vacyamANasvarUpAn siddhAntamahodadhibhaNanApecayA prastAvAna maMgalAdi gA 1 // 1 //
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 900 jIvasamAsAnugamadvArAvi gA. 2 'samAsataH' saGkSepataH 'anukramiyAmi' bhaNiyAmItisambandhaH, jIvasamAsAzceha caturdaza guNasthAnakAnyabaseyAni, mithyAdRSTisAsvAdanAdibhedatastairapi samastajantusaGa yahAd, - etadeva sUcayatedaM vizeSaNamakAri, kathambhUtAn jinavarAn ?-caturdazaguNAn mithyAdarzanAdIn jAnantIti caturdazaguNajJAbakAstAniti, anyathA hi tIrthakarAH | samastamapi vastunivahaM jAnantyeva, kimanena niryi caturdazaguNajJAyakatvavizeSaNena ?, tasmAdiha prakaraNe caturdazaguNasthAnarUpA ye jIvasamAsA mayA'bhidhAsyante tAn / samyagazeSavizeSApetAMstIrthakarA eva jAnanti, ahaM tu taduktAnusAreNa saGkSepataH kicittAn bhaNiyAmItyetadeva sUcayatedaM vizeSaNamupAdAyIti sthitaM, kevalaM guNasthAnakAntargatAni tadbhaNanAkramAyAtAni sUkSmai kendriyabAdaraikendriyadvIndriyatIndriyacaturindriyAsajhipancendriyasajhipa cendriyarUpANyapi jIvasamAsasthAnAni pratyekaM paryAptAparyAptabhedabhinnAni caturdazehAbhidhAsyanta ityvseymiti| tadatra pUrvArddhana vighnavAtavighAtAya tIrthakaranamaskAro varNitaH, 'caudasajIvasamAse' ityabhidheyapadaM, tadanukramaNaM tu prayojanamityabhidheyaprayojane sAkSAdukke, sambandhastu prakaraNaprayojanayoH sAdhyasAdhanalakSaNaH sAmarthyAdeva gamyata iti sAkSAnneoktaH, taduktam-"zAstraM prayojana ceti, smbndhsyaashryaavubhau| taduttapantargatastasmAda, bhinno noktaH prayojanAt // 1 // " anena cAbhidheyAdidarzanena prekSAvantaH pravRttitA bhavanti, yadAha-"uktArtha | jJAtasambandha, zrotuM zrotA pravattate / zAstrAdau tena vaktavyaH, sambandhaH saprayojanaH // 1 // " iti gAthArthaH // 1 // kena.punarupAyenete jIvasmAsA anukramaNIyAH ? ityAha niklevaniruttIhiM aTThahi yaannuogdaa-hiN| gaiyAimaggaNAhi ya jIvasamAMsA'NugaMtavvA // 2 // vyAkhyA-nikSepaNaM nikSepaH-samayaprasiyo nAmasthApanetyAdinAva cAnantaraM vakSyamANasvarUpaH, nizcitaktiniruktiH, nizcayena vocyate'rtho'nayeti niruktiH / jIvati jIviSyati jIvitavAniti jIva ityAdiH zabdavyutpattirityarthaH, etAbhyAM nikSepaniruktibhyAM 'jIvasamAsAH' uktasvarUpAH 'anugantavyAH' :vyAkhyeyA iti sambandhaH, tathA'nurUpaM sUtrasyArthena yojanamanuyogo-vyAkhyAnaM tasya dvArANi-upAyabhUtAni mukhAnyanuyogadvArANi tAni ca "kiM kassa keNa kattha ve" tyAdinA vakSyamANAni SaT" saMtapayapasvaNaye " tyAdinA vakSyamAdyAnyaSTau, taiH SaDbhiraSTabhizcAnuyogadvArIMvasamAsA vyAkhyeyAH, mArgaNA-jIvAdivastUnAM sadasattvAdiprakAreNa narakagatyAdiSu anveSayA / // 2 //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 3 // nikSepAH gA.3 gatIndriyakAyAdiSu mArgaNA gatyAdimArgaNAstAbhizva jIvasamAsA anugantavyA iti gAthAsamAsArthaH // 3 // vistarArthaM vibhaNiSuH svayameva sUtrakAro nikSephsvarUpaM tAvadAha nAmaMThavaNA davve bhAve ya caudhviho ya nikkhevo| katthai ya puNa bahuviho tayAsayaM pappa kAyavo // 3 // vyAkhyA nAmasthApanAdravyabhAvabhedAtsAmAnyena caturvidho nikSepo bhavati, sa ca prastute itya yojyate--jIva iti nAmamAtra nAmajIvaH, nAma cAso jIvazcetikRtvA, yasya vA'cetanasya (sacetanasya vA) vastuno jIva iti nAma kriyate sa nAmajIvaH, nAmnA-nAmamA, Na jIvo nAmajIya iti hetoH, :citrakarmalapyakarmAkSAdiSu sthApyamAnaH sthApanAjIvaH, yasya tu jIvasyaiva sto'pi jJAnAdIn leSTvAdivyAvRttiprabhRtIzca paryAyAnavagaNAyya kevalaM tadviyukta jIvamAtra vivakSyate saH dravyajIvo, guNaparyAyavaikalyavivakSayA dravyamAnatvAt / athavA'nupayukto jIvo, dravyajIvaH, 'anupayogo dravya miti vacanAt, yadivaudArikAdizarIradravyeNa saha jIvasyAnyo'nyAnugatatvAd dravyasya ca pradhAnatayA vivakSitatvAd dravyabhUto jIvo dravyajIvaH, yathA bhogI puruSo'pi bhogapuruSa ucyate evamaudArikazarIrAdidravyavAn jIvo'pi dravyajIva ityarthaH, praudayikAdibhAvayuktastu jJAnAdiguNasamanvito bhAvajIvaH, iha ca-" jattha ya jaM jANijjA nikkhevaM nikkhive niravasesaM / jatthavi ya na jANijjA caukayaM nikkhive HASI. tatya // 1 // ". iti vacanAdvastUnAM :nikSepo bahuvidhA'pi saMbhavati, yathA-"nAma ThavaNAdabie khitte kAle bhave ya bhAve y| eso khalu mohissA nikkhevo hoi sattaviho // 1 // " tathA "nAma ThavaNA davie khitte kAle bhave ya bhAve ya / pajjavaloge ya tahA mahaviho loganiklevo // 1 // nAma ThavaNA davie Ahe bhava tabbhave ya bhoge y| saMjama jasa kittI jIviyaM ca taM bharAgAI dasahA // 2 // " ityaadi| yatra punaH prajJAvaikalyAdikAraNAhuvidho nikSepo na jJAyate tatrApi nAmasthApanAdravyabhAvalakSaNaM catuSTayaM nikSipedeva, tasya sarvavyApakatvAtsupratItatvAca, tadevamatrApi catuSTayanikSepaH pradarzito'tha bahuvidhanipapradarzanArthamuttarArddhamAha- katthA ya puNe' tyAdi, kApi punarvastuni bahuvidho yathAsambhavaM paJcaSaTsaptAdividho'pi nikSepaH kartavyaH, kiM kRtvA ityAha /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 4 // tasya-nikSezavyadravyasyAzrayo-nikSepyaviSaya AdhArakSetrakAlAdistaM prApya-Azrityeti, tathAhi-prastute kSelaparyAya pradhAno (jIvaH kSatra) jIva AyuSkAdiH kAlajIvaH cakraktyA anuyogadvArAdibhoMgajIvaH gaNadharAdiH saMyamajIva ityAdi svama yA'bhyUhya vAcyamiti gAthArthaH // 3 // tadevaM nikSepadvAreNa vyAkhyAtA jIvasamAsAH, niruktistu jIvati jIvitryatItyAdinA se SaTakamaSTakaM darziteva, sAmprataM SaDanuyogadvAradarzanArthamAha | ca gA. 4-5 kiM kassa keNa kattha va kevaci kaiviho u bhaavotti| chahiM aNuogadArohiM savabhAvA'NugaMtavvA // 4 // etaiH kimAdibhiranuyogadvAraiH sarve'pi jIvAjIvAdayaH padArthAH 'anugantavyAH' vyAkhyeyAH, tatra jIvapadArthasya prastutatvAtsa eveha tAvacintyate, yathA-kiM vastu jIva ityabhidhIyate / iti prazna nirvacanamidaM draSTavyaM-gathaudadhikAdibhAvayuktaM sacetanadravyaM jIvaH 1 kasyAsau jIvaH iti svasvAmisambandhaprazna vivakSAmAnAdAtmana eva satko jIvo nAparasya, athavA kasya prabhurjIvaH? iti prazna AtmIyasyaiva vasturUpasya jIvastattatyA prabhuna bAhyasya dhanakanakAdeH, ihApi tasya vyabhicAritvAditi 2, M kena kAraNakalApena niSpannA jantuH 1, na kenacir3a, vyArthatayA niyatvenAkata katvAujIvasya 3, kamAsauHjIva ? tyakaparyantazarIramAne loka vA 4, kiyaciraM kAlamasau bhavati?, sarvakAlaM, dravyatA'nAdyaparyavasitatvAujIvasya 5, 'kaiviDA u bhAvAtti' katividho'to bhASA ? jotra iyarthaH, tatraudadhikAdibhAvAnAM SaDivadhatvAt tadyu kasyaiva ca | bhAvajIvatvAt dharmabhedAca dharmiNo'pi kathaJciddAtpaTyiA bhAvajIva iti, yadivA 'kAviho u bhAvo 'tti ' katividhaH' katibhedo bhAvaH punaH kasya jIvasya malabhyate ? iti prazna nirvacanamucyate -kSAdhikapAriNAmikabhAvadvayaM siddhasya labhyate, audayikakSAyopazamikapAriNAmikalakSaNaM bhAvavayamekadvitricaturindriyANAM, nuSyavarjapaJcandriyANAM tu titayamidameya, caturthasnu keSAJcidaupazamikaH kSAyiko vA bhAvo labhyate, manu-yANAM tu kezaJcidete paJcApi bhAvAH prApyante, SaSThastu sAMnipAtikaH siddhAdInAM sarveSAmapyanugato labhyata eva, dvaSAdibhAvasannipAtasya sarvatra pratipAditatvAditi gAthArthaH // 4 // athASTAnuyogadvAranirUpaNArthamAha saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ca khittaphusaNA y| kAlaMtaraM ca bhAvo appAbahuyaM ca dArAI / / 5 / / // 4 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 5 // vyAkhyA- sadityetatpadaM satpadaM, jIvAdInAM sattvamiti tAtparyaM tasya gatyAdimArgaNAdvAreSu prarUpaNatA kAryA, yathA va narakagatyAdau ki tat mithyAdRSTyAdikaM jIvasya syAt ? iti tathA dravyapramANaM cintanIyaM yathA va narakagatyAdau kiyanti jIvadravyANi prApyante iti tathA kSetra vaktavyaM yathA ko jIvaH kiyat - lamavagAhayati ?, tathA ko jIvaH kiyatkSela spRzati ? ityevaMlakSaNA sparzanA ca vAcyeti, tathA kasya jantoH kiyAn sthitikAlaH ? ityAdi ca nirUpaNIyaM, tathA nArakAdInAM nirantaramutpadyamAnAnAM kadAcidantaramapi bhavati, tat va kiyatpramANaM bhavati ? ityAdisvarUpamantaraM pradarzanIyam avAntare ke jIvAH keSAM katibhAge varttante ityAdilakSaNaM bhaGgadvAramapyAvazyakAdiSu dRzyate tadihAlpabahutvadvArAntarbhAvAdinA kenacitkAraNena neoktamiti draSTavyaM tathA kSAyikAdibhAvAnAM madhye ko jIvaH kasmin bhAve kttate ? ityAdilakSaNo bhAvaH paribhAvanIyaH, tathA nArakAdijanturAzInAM ca parasparaM kaH kasmAdalpo bahurvA ? ityAdilakSaNamalpabahutvaM vicAraNIyamityaSTau dvArANi jIvasamAsavyAkhyAnopAyarUpANoti gAvAtaGanepAryo, vistarArthaM tu sUtrakAraH prakaraNararisamAti yAvadvadayatIti / / 5 / / atha gatyAdimArgeNAdvArAyayAhagai iMdie ya kAe joe vee kalAya nANe y| saMjama daMsaNa lelA bhava samme sanni AhAre // 6 // gatayo - narakagatyAdikAstAsu satpadaprarUpaNA didvAreNa jIvabhedA mithyAdRSTyAdayo mArgaNIyAH evamindriyakAyayogavedakaSAyajJAnasaMyamadarzanalezyA bhavyasamyaktva saJjJA''hArakalakSaNeSvapi trayodazatru sthAnebhava jIvabhedAJcintanIyAH, ata evetAni caturdazApi mArgaNAsthAnAnyucyante, jIvAdivastUnAmeteSu mRgyamANatvAt, * jIvabhedAnAM caiva cintanaM vistareNa sUtrakAra evaM karivyatIti gAyArthaH // 6 // nanvA catuIza jovamAtA vyAkyeyatveneha pratijJAtAH tatkiM jIvasaGgrahakA bhedAH prakArAntareNApi saMbhavanti yena caturdazeti vizeSaNaM vihitamityAzaGkyAnyAnapi samasta jIvAstikAyasaGagrAhakAn bhedAn darzayannAha - AhArabhavvajogAiehiM eguttarA baha bheyA / etto u caudasaNhaM ihANugamaNaM karissAmi // 7 // vyAkhyA - ihopayAgalakSaNo jIva ityeko jIvasamAsaH, sarveSAmapi jantUnAmanenaikenaiva bhedena saGgrahAt mayaM cotsargasiddhatvAtsupratItatvAcca sUtre'nuko'pi caturdaza mArgaNAH bahubhedA: gA. 6-7 // 5 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 6 // svayamabhyUyaH, tathA-" viggahagaimAvanA kevaliyo samuhayA ajogI y| siddhA ya praNahArA sesA AhAragA jIvA // 1 // " iti vacanAdAhArakAnAhArakabhedata dvidhA jIvasamAsaH, tathA muktigamanayagyo bhavyastadgamanAyogya stvabhavyaH siddharaMtu na bhavyo nApyabhavya ityevaM tridhA jIvasamAsaH, tathA manovAkkAyayogaistadabhAvena ca caturddhA AdigrahaNAtkrodhamAnamAyAlo bhaistadabhAvena paJcadhA, tathA mithyAtvasAsvAdanaupazamika kSAyika kSAyopazamikamitrasamyaktvabhedAtSoDhA, tathA kRSNAdilezyASaTkeno tadabhAve ca saptadhA, tathA vedanA kaSAyamaraNavai kriyAhAraka tejaH kevalisamudghAtaistadabhAvena cASTaghA, tathA'NDajapotajajarAyujarasajasaMsvedajasaMmUrccha jodbhinnaupapAtikaHyaunika bhedAnnavadhA, tathA pRthivyapta jo vAyuvanaspatidvIndriya lIndriya caturindriyapaJcendriyAnindriyabhedAddazadhA tathA paryAptAparyApta kadvitricatuSpaJcendriyabhedAdanindriyaiH sahekAdazadhA tathA jJAnapaJcakAjJAnatrayasambandhibhiraSTabhiH sAkAropayogaizcakSuracakSuravadhikevaladarzanasambandhibhizcaturbhiranAkAropaya gairdvAdazadhA tathA paryAptAparyAptaSTathivyapta ejovAyuvanaspatikAyatrasabhedAdakAyaprakSepAcca trayodazadhA, 'micchaddihI sAsAyaNe ya taha sammamicchadihI ye ' tyAdicaturdazaguNasthAnabhedAccaturdazadhA tathA paryAptAparyAptasUkSmabAdarai kendriyadvitricaturindriyAsajjJi sazipacendriyairmucazca paJcadazadhA tathA caturvidhavAgyogcaturvidha manoyogarAvidhakAya yogaistadbhAvena ca SoDazadhA, evamAdye kotarayA vRddhyA bahavo jIvasamAsabhedAH sambhavanti atazcaturdazajIvasamAsa iti vizeSaNamAdau kRtam etebhyo madhyAccaturdazAnAmeva jIvabhedAnAmiha granthe'nugamanaM vyAkhyAnaM kariSyAmi, turekArArthaH, sa ca caturdazAnAmevetyatra yojita eva, Aha- nanu yadyapare'pi jIvabhedAH saMbhavanti tatkimiti zeSaparihAreNa caturdazaiveha vyAkhyAyante iti, ucyate, amISAM bahutaravicAraviSayatvena viziSTaziSya mativyutpattisambhavato vizeSopayogitvAditi gAthArthaH // 7 // ke punaste caturdaza jIvasamAsA ye'la vyAkhyAsyante : ityAha micchA 1 sssAyaNa 2 missA 3 avirayasammA 4 ya desavirayA 5 ya virayA pamatta 6 iyare 7 ayuva 8 aNiyahi 6 humA 10 ya // 8 // uvasaMta 11 khINamohA 12 sajogikevalijiNo 13 ajogI 14 ya / coddasa jIvasamAsA kameNa ee'NugaMtavyA // 6 // jIvasamAsAH 14 ( guNa) sthAnakAni ) gA // 6 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 vyAkhyA- 'micchatti iha sUcAmAlatvAtsUtasya yathAsambhavaM sarvataikadezena samudAyo gamyate, tatazca bhakSitahatpUrapuruSasya site pItapratipattivannimadhyA-viparyastA dRSTiH- arhatpraNItavastupratipattiryasya sa mithyAdRSTiH, mithyAtvamohanIyayaH moMdayAnidRSTayathA'vasthitatattvArthazraddhAnarahita ityarthaH uktaJca - "ta' micchataM jamasadda gAM tacAga hoi bhAvANaM / saMsaiyamabhiggahiyaM praNabhiggahiyaM ca ta tivihaM // 1 // " aparaJca--" payamakkharaMpi ekkapi jo na roei suttanihiDauM / seyaM vimicchi jamAlavya || 2 ||" samastajIvarAzeAnantatamabhAgarahitAH zeSAH sarve'pi jIvA midhyAdRSTaya : 1 / 'AsAyaNa tti Ayam- praupazamikasamyaktvalAbhalakSaNaM sAdayati apanayatIti AsAdanaM-anantAnubandhikaSAyavedanamiti, nairuko yazabdalopaH sati hyetasminnanantAnubandhikaSAya vedane'nantasukhaphalado niHzreyasatarabIjabhUta aupazakisamyaktvalAbho jaghanyataH ramayenaM.tkRSTataH SaDbhirAvalikA bhirapagacchatIti prAsAdanyo gAjIvo'pyAsAdanaH sa cAsau samyagdRSTizvAsAdanasamyagdRSTiH, athavA AsamantAcchAtayati-sphoTayatyopazamikasamyaktvamityAzAtanaM anantAnubandhikaSAya vedanameva tadyogAjjIvo'pyAzAtanaH sa cAsau samyagdRSTicetyAzA tanasamyagdRSTiH, yadika samyaktvarasamayApyAsvAdayati na punaH sarvathA parityajatItyAsvAdanaH sa cAsau samyagdRSTi tyAsvAdanasamyagdRSTiH, ayaM ca yathA bhavati tathocyate-iha gambhIrApArasaMsArasAgaramadhyaviparivarttI jantuH rubaladuHkhapAdapabIjabhUtamidhyAtvapratyaya manantAn pudgalaparAvarttaninantAni duHkha kSAramanubhUya kathamapi tathAbhavyatva paripAkavazA dvirisaridupala, lanAkalpenAdhyavasAyarUpeNAnAbhogani titena yathApravRttakaraNenAyurvarjAni jJAnAvaraNAdikarmANi pRthagantaH sAgaropamakoTIko TisthitikAni karoti, ala cAntare tathAvidhakarmamalapaTalatiraskRtajIvavIrya vizeSANAmasumatAM durbheyaH kaka zaniviDacira gUDhagranthiriva karmapariNAmajanito niviDarAgadveSapariNAmarUpo'bhinaMpUrvI granthirbhavati, taduktaM" gaThitti sudubheo kakkhaDatharArUDhagUDhagaMTivva / jIvassa kammajaNiyo ghaNarAgadda sapariNAmo // 1 // " amuM ca granthi N yAvadabhavyA api yathApravRtta karaNe kSapathitvA'nantazaH samAgacchantyeva tato granthibhedaM kartumasamarthaH punarapi vyAvRtya saMkle zavazAdutkRSTasthitIni karmANi kurvanti, kazcit punarmahAtmA samAsannanivRttisukhaH samullasitapracuradurvAravIryaprasaraH praccaNDakulizadaNDeneva bhUdharaM yathoktapranthimananubhUtapUrva tathAvidhaviziSTavizuddhapAtmakenApUrvakaraNena taM bhittvA viziSTataravizudyAtmakamevAnivRttikaraNamanu 0 guNasthAnaka svarUpam // 7 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ gugAsthAnakAni RAM bhavan mithyAtvasthiterudayakSaNAdArabhyAntamataduparitatpradezavedyamithyAtvadalikavedanA'bhAvalpamantarakaraNaM karoti, etasmiMzca kRte mithyAtvamohanIyasya karmaNaH sthitidvayaM bhavati antarakaraNAdadhastanI antama hurtamAtrA prathamasthitiH tasmAdevAparitanI antama honA'ntaHsAgaropamakoTIkoTipramANA zeSA dvitIyasthitiH, sthApanA, tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva, antamahurtena vA punastasyAmadhastanasthitau kSapitAyAmantarakaraNaprathamarUmaya eva mithyAtvadalikavedanA'bhAvAdaupazamikaM samyaktvamavApnoti, yathA hi vanavahniH pUrvadagdhendhanamUSaraM (vA) pradezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanAgnirapi tatpradezavedyamithyAtvadalikAbhAvarUpamantarakaraNamavApya vidhyAyatyeva, tasyAM ca paramanidhilAbhAkalpayAmAntarmohuttikyAmupazAntAddhAyAM jaghanyena smarazeSAyAmutkRSTataH SaDAvalikAvaziSTAyAM kasyacinmahAvibhISikotthAnavAlpo'nantAnubandhikaSAyodayaH sampadyate, tadudaye cAyamA- | sAdanasamyagdRSTirbhavati, upazamaNipratipatito vA anantAnuvandhikaSAyodaye prAsAdanasamyagdRSTitAM ko'pyavApnoti, jaghanyataH samayAdutkRSTataH SaDAvalikAbhyaH punarUddha mavazyaM mithyAtvoE dayAdasau mithyAdRSTireva bhavatItyalaM vistareNa, ete cAsAdanasamyagdRSTayaH kadAcidutkRTato'saGkhyeyAH prApyanta iti saviroSamupariSTAdvakSyata iti / 'misvAti samyak ca mithyA cetyeva mizrA dRSTiyasyeti mitradRSTiH, idamatra hRdayam-anantaravarNitavidhinA labdhenauSadhavirokkalpenaupazamikasamyaktvena madanakodravabadazuddhaM darzanamohanIya karma jovaH zodhayitvA va tridhA karoti, tayathA zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM ceti, sthApanA, trayANAM caiteSAM pujAnA madhye yadA'rdhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayavazAda vizuddhamahaMiSTatattvazraddhAnaM bhavati jIvasya tato'sau mizradRSTirucyate, samyagmithyAdRSTirityarthaH, antamahA caitasmin guNasthAne'vatiyate, taha samyaktvaM mithyAtvaM vA'vazyaM gacchati, Ahaca--"micchAmo saMketI aviruddhA hoi sammamIsesuM / mIsAmo vA dosu sammA miccha na puNa mIsaM // 1 // " [mithyAtvAt samyattamizrayoH saMkrAntiraviruddhA bhavati / mizrAdvA dvayoH samyaktvAt mithyAtve | mitre tu na ||111] ete'pi mitradRSTayaH kadAcidutkRSTato'sayeyAH prApyanta ityayatraiva vakSyata iti 3 / 'avirayasammA ya' ti viramate-sAvadhayogebhyo nivartata - iti 'gatyAkarmake' tyAdinA kartari vihite ktapratyaye virato na tathA virataH, athavA napuMsake bhAve kapratyaye viramaNaM virataM-sAvadyayogapratyAkhyAnameva nAsti viratamasyeyavirataH sa cAsau samyagdRSTizcetyaviratasamyagdRSTiH, ayamatra bhAvArthaH- yaH pUrvotvarNitaupazamikasamyagdRSTiH zuddhadarzanamohapujodayavartI vA kSAyopazamikasamyagdRSTiH kSINadarzanasaptako vA
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSAyikasamyagdRSTiH paramamunipraNItAM sAvadyayogaviratiM dezataH sarvato vA siddhisaudhAdhyArohaNaniHzreNikalpAM jAnan apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayavidhnitatvAnnAbhyupagacchati guNAsthAnakAni na ca tatpAlanAya yatate sa ihAviratasamyagdRSTirucyate, ete cAviratasamyagdRSTayo'saGkhyAtAH sarvadaiva prApyanta iti bahuvacanaM, 'caH' samuccaye, evamanyatrApi 4 / 'desavirayatti sarvasAvadhayogasya deze-ekavrataviSaye sthUlaprANAtipAtAdisarvavrataviSayAnumativarjasarvasAvadhayogAnte virata -viratiryasyAsau dezaviratiH, sarvasAkyayogaviratistvasya nAsti, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayanivAritatvAditi, dezaviratizcAsau samyagdRSTizca dezaviratisamyagdRSTiH, uktaJca-"sammaiMsaNapahilo girAhato viraimappasattIe / egadhayAicarimo aNumamitetti desjaI // 1 // parimiyamuvamevaMto aparimiyamaNatayaM prihrNto| pAvai parammi loe aparimiyamaNAtayaM sokkhaM // 3 // " ete'pi dezaviratasamyagdRSTayo'saGkhyAtAH sarva-N deva labhyante / / uktAH sarvaviratirahitajantusambhavino jIvabhedAH, sAmprataM tatsahitajantusambhavinastAn vibhaNiSurAha-virayA pamatta iyare' tti viramanti-sarvasAvadyayogAnivartanta iti viratAH, te ca dvividhAH-pramattA itare ca, tatra sacalanakaSAyodayAnmayaviSayakaSAyanidra vikathAlakSaNa : pramAdasthAnaH sarvairanyatareNa vA pramAdyanti-saMyamayogeSu sIdaMtIti pramattAH na pramattA apramatAH, sarvathA yathokapramAdarahitA ityarthaH 7 / 'apu va' ti ihApi bhImo bhImasena iti nyAyAdekadezena samudAyasya gamyamAnatvAdapUrvakaraNA ityarthaH, tatra sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasaGkamasthitibandhAdipadArthAnAmapUrva-tatprathamatayA'bhinavaM karaNaM kriyA yeSu te'pUrvakaraNAH, tathAhi bRhatpramANAyA jJAnAvaraNAdikamasthiterapavartanAkaraNena khaNDanam-alpIkaraNaM sthitighAta ucyate, rasasyApi karmaparamANugatasnigdhatvalakSaNasya tenaiva karaNena khaNDanaM ghAto rasaghAtaH, etau ca dvAvapi pUrvaguNAsthAneSu vizuddharalpatvAdalpAveva kRtavantaH, atra punavizuddhabRhatpramANatayA pUrvAvimau kurvanti, tathoparitanasthitevizuddhivazAdapavartanAkaraNenAvatAritasya dalikasyAntamahurtapramANamudayakSaNAduparipratarakSapaNAya pratikSaNaM guNena asaGakhyeyaguNavaddhyA viracanaM guNazreNirityucyate, sthApanA, etAM ca pUrvaguNasthAneSvavizuddhatvAtkAlato dI| dalikaviracanAmAzritya prathIyasI dalikasyAlpasyApavartanAdviracitavantaH, atra tu tAmeva vizuddhatvAdapUrSoM kAlato hrasvatarAM dalikaviracanAmaGgIkRtya punaH pRthutarAM bahutaradalikasyApavartanAdviracayantIti, tathA badhyamAnAzubhaprakRtiSvabadhyamAnAzubhaprakRtidalikasya pratikSaNaM- guNena-prasaGakhyeyaguNavyA vizuddhivazAtsaGakramaNaM-saccAraNaM nayanaM guNasaGakramaH, tamapyete viziSTatara
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasthAnakAni tvAdihApUrvaM kurvanti, tathA sthitiM ca karmaNAmazuddhatvAtprAg dIrghA baddhavantaH, atra tu tAmeva vizuddhiprakarSato hasvatayA'pUrvA badhnantItyevaM sthitighAtAdInAmihApUrvakaraNatA draSTavyA, ete cApUrva karaNA dvidhA-mehamITakarmaNaH kSapaNAhatvAtkSapakAH, tasyaivopazamAhatvAdupazamakAH 8 / 'aniyaTTi' ti ihApyekadezena samudAyasya gamyamAnatvAdanivRttibAdarasamparAyA ityarthaH, tatra yugapadetadguNasthAnapraviSTAnAM 'bahunAM jIvAnAM parasparasambandhino'dhyavasAyasthAnasya byAvRttiH-lakSarayaM nivRttirihAbhipretA, 'nAsti tathAvidhA nivRttireSAmityanivRttayaH, samakAlamevaitadguNasthAnakaM praviSTasyaikasya vivakSite prathamAdyanyatarasamaye yadadhyavasAyasthAnaM tadanyo'pi vivakSitaH kazcittadA tadvatyevetyarthaH, samparaiti garyaTati saMsAramaneneti samparAyaH-kaSAyodayaH, bAdaraH-sUdamasamparAyApekSayA sthuraH samparAyo yeSAM te bAdarasamparAyAH, anivRttayazca te bAdarasamparAyAzva anivRttivAdarasamparAyAH, ete dvividhAH-kSapakA upazamakAca, tatra kSapakA mohasya viMzatiprakRtIH styAnaddhi likaM trayodaza nAmaprakRtIzca kSapayanti, katham iti ceducyate prathamaM tAvatpratyAkhyAnApratyAkhyAnAvaraNAkhyAnaSTau kaSAyAn kSaparitumArabhante, teSu cArddhakSapite vevAtizuddhivazAdantarAla eva styAnaddhitika nAmnazcemAstrayodaza prakRtIrucchedayanti, tadyathA-narakadvikaM tiryadvikamakendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyajAtayazcatasraH pAtapamuddyotaM sthAvaraM sAdhAraNaM sUkSmamiti, etAsu ca SoDazasu prakRtiSu jJapitAsu punaH kaSAyASTakasya kSapitazeSa kSapayanti, tato napuMsakavedaM tato'pi strIvedaM tadanantaramapi ca hAsyAdiSaTakaM tato'pi puruSaveda tata Urddha saMcalanakrodhaM tato mAnaM tatA'pi mAyAM kSapayantItyevaM mohasya viMzatiprakRtIH kSapayanti, lobhamapi bAdaraM cApayanti, sUkSmasya sUkSmasamparAya eva kSapaNAta, darzanasaptakaM tu prAgevAviratAdyapramattAntAvasthAyAM kSapitamiti sapakavyApAro darzitaH, ye tUpazamakAste etAeva viMzatiprakRtIrvakSyamANanyAyenApazamayanti / 'suhumA ya' ti, ihApi pUrvokanItyA sUkSmasamparAyA ityarthaH, tatra sukSmaH samparAyaH-kiTTIkRtalAbhakaSAyodarasmapo yeSAM te sUkSmasamparAyAH, te'pi dvividhAH-kSapakA upazamakAca, tatra napakA anivRttibAdaraiH sUkSmakiTTIkRtaM lAbha nirmalata evaM kSapayanti, upazamakAstu tamevopazamayantIti 10 / 'uvalaMta' tti upazAntakaSAyA ityarthaH, 'kaSaziSa' ityAdi daNDakadhAturhisArthastatazca kaSanti kanyante vA parasparamasmin prANina iti kaSaH saMsAraH puMsi samjhAyAM ghaH:prAyeNe ' ti prAyograhaNAda ghapratyayaH, anyathA halantatvAt 'halace' ti ghapratyayaH syAditi, kaSamayante M
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ gacchantyebhiH prANina iti kaSAyAH-krodhAdayaH, upazAntAH-upazamaM nItA vidyamAnA eva saTa kramaNodvartanAdikaraNAyomyatvena byavasthApitAH kaSAyA yaiste upazAntakaSAyAH, siddhAnAmayo tatrAviratAdyapramattAntAvasthAyAM darzanasaptakamupazamitaM, tato'nivRttivAdarAvasthAyAM cAritnama hasya prathama napuMsakavedamupazamayaMti tataH strIvedaM tato'pi hAsyAdiSaTkaM tataH puruSavedaM PAK / gitA gA. 1. tato yugapadapratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNau krodhau tataH samjvalanakadhaM tataH samakAlameva dvitIyatRtIyamAnau tataH saMjvalanamAnaMtataH samakameva dvitIyatRtIye mAye tataH sajvalanamAyA~ tatazcaikadeva dvitIyatRtIyau lobhau tato'pi sUdamasaMparAyAvasthAyAM sammalanalobhamapyupazamayya sarvadevApazAnta mahatva pratipadanta ityevamupazAntakaSAyA amI procyata iti 11 / 'khINamoha' tti kSINo moho yeSAM te kSINamohAH, sUkSmasamparAyAvasthAyAM sajalanlabhamapi niHzeSa parityA sarvathA mohanIra varmAbhAva pratipannA ityarthaH 12 / 'sajogikevalijiNa' ti yogo vIrya zaktirutsAhaH parAkrama iti cAnAntaraM, sa ca manovAkAra lakSaNavarabhedataritatraH samjhA lajhate manoyogo vAgyoga: kAyayogazceti, sa cArya vividho'pi yogo bhagavataH prastutakevalinaH saMbhavati, tathAhi-manoyogastAvanmanaHparyAyajJAnyAdibhiranuttarasurAdibhirvA jIvAditattva kicinmansA pRSsya manasaiva dezanAyAM saMbhavati, vAgyogastu sAmAnyena dezanAdau, kAyayogastu cakramaNonmeSAdau, saha yogena vartanta iti sarvadhanAderAkRtigaNa dena matvarthayindhiAnAtsyoginaH saha yathoktena yogena vartanta iti pAThAntaraM vA, kevala-sampUrNajJa yagrAhitvena sampUrNa jJAnameSAmiti kevalinaH, sayoginazca kevalinaveti sayogikevalinaH te ca te rAgAdidoSajetRtvAjinAceti sayogikevalijinAH 13 / 'ajogI yatti na vidyate yathe to yogo yeSAM te'yoginasta eva kevalinaH ayogikevalinaH zailezyavasthAyAM sarvathA smucchinnamanovAkkAyavyApArA ityarthaH, ete caturdaza jIvasamAsAH-samagrajIvarAzisAhabadAH RNa gatyAdimA hAsthAneSu iha prakaraNe 'anugantavyAH' vicAraNIyA iti gAthAdvayArthaH // 6 // pAha-nanu jIvasamAsAH samagrajIvarAzisAhababhedA ihAmipratAH, na ca saMsAre mithyAdRSTyAdInayogiparyantAna jantUn vihAya na saMbhavantyavAnye jIvA ato yukta etaizcaturdazabhibhedaiH sAMsArikajIvasaGgrahaH, muktAnAM tu saGgraho na prApnoti sa kathaM vijJa yaH ? ityAzaDakyAyogikevalinAM vaividhyamupadarzayannAha- . duvihA hoti ajogI sabhavA abhavA niruddhajogI y| iha sabhavA abhavA uNa siddhA je savvabhavamukkA // 10 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatibhedAH nArakapRthvImedAH gA 11-12 bhAdra prayogino dvividhA bhavanti, tadyathA-sabhavA prabhavAya, tatra saha bhavena-saMsAraNa tanta iti saMbhavAH-zailezyavasthAbhAvinaH samucchinnakriyApratipAtidhyAnadhyAtAro | hasvapaJcAkSarodriNakAlamAnasaMsArA ityarthaH, saMsArakAraNakamamalakalakalezenApi viprayuktatvena siddhatvAnna vidyate bhavaH-saMsAro yeSAM te'bhavAH, siddhA ityarthaH, tatra sabhavAnAma# bhavAnAM ca svaspaM sUtrakAraH svayamevAha-niruddha jogI ya iha sabhava ' tti cakAro bhinnakrame, sa cAbhavAzcetyatra yojita eva, zeSasya tvaramarthaH-niruddhamanovAkAyayogA iha saMsAre sAvazeSabhavopagrAhikarmatayA'dyApi ye yogino vartate te sbhavA ityucyante, abhavAH puna. sidhA ye sarvabhavaprapaJcena vimuktAH, tadanenaitaduktaM bhavati-yogAbhAvasyobhayatrApi tulyatvAdayogizabdavAcyatA siddhAnAmapyavirudaiveti teSAmapi saGgraho vopapadyata eveti gAthArthaH // 10 // athaite caturdaza jIvasamAsA gatyAdimArgaNAsthAneSu cintayiSyante'to gatidvAranirUpaNArthaM tAvadAha nirayagaI tiri maNuyA devagaI ceva hoi siddhigii| neraiyA uNa neyA sattavihA puDhavibheeNa // 11 // - tatra gamyate svakarmarajjvAkRSTajantubhiryA'sau gatiH, sA ca nisyagatyAdibhedAstuoM, tanAyaM-iSTaphalaM devaM, nirgatamayaM yebhyaste nirayAH-sImantakAdayasta eva gamyamAnatvAdgatinirayagatiH, ihAdyantayorgatizabdasyopAdAnAnmadhye'pyasau draSTavyaH, tatazca tirazcA-ekendriyAdInAM gatistiyaggatiH, manuSyANAM gatimanuSTagatiH, devAnAM gatirdevagatiH, siddhigatistu karmajanyA zArUparibhASitA na bhavati, kevalaM gamyata iti gatiriti vyutpattisAmyamAnAdihopAttA, iha ca gatestadvatAM cAbhedavivakSayA gatau prastutAyAmapi gatimato nArakAn bhedato nirUpayannAha-'nerajhyA uNe ' tyAdi, gatistAvaditthaM bhedataH paJcadhA praktA, nArakAH punarbhedatazcintyamAnAH pRthivIbhedAtsapsavidhA jJayAH, ratnaprabhAdipRthvInAM saptavidhatvAttadAdhArA nArakA api savidhA iti bhAva iti gAthArthaH // 11 // atha kinAmikAH punastAH pRthivyo yadbhedAt nArakAH saptavidhAH ? ityAzaya pRthvInAM nAmAnyAha . dhammA vaMsA selA hoi tahA aMjaNA ya riTThA y| maghavatti mAghatti ya puDhavINaM nAmadheyAI / / 12 / /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 13 // dharmmA vaMzA zailA anjanA riSThA maghavatI, anyata kacit mayetyasau paThyate, mAghavatI ityetAni ratnaprabhAdInAM yathAsaG khyamanAdikAlAdevameva yathAkathaci danvarthanirapekSatayA pravRttAni ' nAmadheyAni ' abhidhAnAnIti gAthArthaH // 12 // atha tAsAmeva sAnvarthAnyabhidhAnAntarANyAharayaNappabhA ya sakaravA luyapaMkappabhA ya dhUmapahA / hoi tama ( hoItamA ) tamAviya puDhacINaM nAmagotAI // 13 // ratnAnAmiheva vacyamANagomeyaka rucakAGka lohitAkSavai TryaM prabhRtInAM bahUnAM tala sambhavAnnarakavarja prAyo ratnAnAM prabhA jyotsnA yasyAM sA ratnaprabhA evaM zaka rANAM upalakhaNDAnAM prabhA-prakAzanaM svarUpeNAvasthAnaM yasyAM sA zakaraprabhA, evamanyatrApi prabhAzabdo yojanIyaH, vAlukAyAH paruSapAMzUtkararUpAyAH prabhA svarUpAvasthitiryasyAM sA vAlukAprabhA, paGkasya prabhA yasyAM sA paGkaprabhA, paGkAbhadravyopalakSitetyarthaH, dhUmasya prabhA yasyAM sA dhUmaprabhA, dhUmAbhadravyopalakSiteti bhAvaH, tamasaH prabhA yasyAM sA tamaH prabhA, kRSNAbhadravyopalakSiteti hRdayam, zranye tu tamA ityetAvanmAtrameva manyante, tatrApi tamorUpadravyayuktatvAttameti mantavyaM, atizayena tamaH tamaH tamastasya prabhA yasyAM sA tamastamaHprabhA, atikRSNadravyayuktetyarthaH atrApi tamastamA ityetAvadeva kecidicchanti, tatrApyatizayavattamorUpadravyayuktatvAttamastamA, ityetAni dharmAdipRthivInAM parAparaparyAyeSu namanAt- sarvadevAnuvartanAnAmAni goH- svAbhidhAyaka vacanasya vANAd- yathArthatvasampAdanena pAlanAdgotrANi, satyArthAnItyarthaH, nAmAni ca tAni golAi ceti nAmagolAgIti gAthArthaH // 13 // uktA narakagatiH, atha tiryaggatinirUpaNArthamAha tiriyagaIyA paMciMdiyA ya pajjantayA tirisskhiio| tiriyA ya UpajjattA maNuyA ya pajatta iyare ya // 14 // : tiryaggatau bhavAstiryaggatikAH, ke punaste ? ityAha- 'paMciMdiyA yati paJcendriyAstiryaggatikA mInamahiSamayUrAdayaH cazabdAdekadvilicaturindriyANAM saGgrahaH, ete ca sarve kathambhUtA ityAha-paryAptakAH, na kevalameteH tiryaJcaH tiryagyoSitazca paryAptAstiryaggatau bhavanti / nanu kimete : ekendriyAdayaH paryAptA eva tiryaggatikA bhaNyante, 'netyAha- aparyAptAzca ete tiryacastiryaggatikA bhavanti, tasmAdeSadviti catuSpaJcendriyAstiryaH caca paryApta paryAptAstiryaggatikA bharAyanta iti tAtparyam / atha manuSya gatinirUpa narakagolAi tiryaggatiH gA. 13-16 // 13 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyabhadAH 14 // gA. 11 NArthamAha-manuSyAH paryAptA itare ca-aparyAptA manuSyagatau bhavantIti zeSa iti gAthArthaH // 14 // manuSyAneva kSetrAdibhedatazcintayannAha te kammabhogabhUmiya aMtaradIvA ya khittpvibhttaa| sammucchimA ya:gabbhaya Arimilakkhutti ya sabheyA // 15 // 'ta' anantarotAH paryAptAparyAptamanuyAH punarapi 'khettapavibhatta' ti nivAsasthAnabhUtena kSetraNa hetubhUtena pravibhaktAH-pRthakcintyamAnAH santatrividhA bhavanti, tadeva ca vaividhyamupadarzayannAha kRSivANijyatapaHsaMyamAnuSThAnAdikarmapradhAnA bhUmayaH karmabhUmayo-bharatapaJcakairAvatapaJcakamahAvidehapaJcakalakSaNAH paJcadaza tAsu jAtAH karmabhU| mijA, bhujyanta iti bhogAH-zabdarUparasagandhalpAH , te ceha yugaladhArmikANAM sambandhino viziSTA gRhyante 1, kRyAdikamarahitA bhogapradhAnA eva bhUmayo bhogabhUmayaH-hemavatapanca | kaharivarSapaJcakadevakurupaJcakottarakurupaJcakaramyakapancakairavyavatapancakarUpAstriMzat tAsu jAtA bhogabhUmijAH 1 antare-lavaNasamudrasya madhye pA antaradvIpA-ekorukAdayaH SaTME pancAsatteSu jAtA manuSya apyupacArAdantaradvIpAH 3, cazabdaH samubaye, athaka pradeze punaramI dvIpA vartante / kisvarUpAzca ? iti, atrocyate, iha jambUdvIpe bharatakSetra& paryante pUrvAparAyatatayA vyavasthitasya himavatparvatasya paryantAduttarapUrvasyAM dizi lINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhA, himavataH paryantAdIzAnakoNAnusAreNa trINi yojanazatAni lavaNasamudra'.pravizvetyarthaH, anAntare trINi yojanazatAni pratyekamAyAmakikambhAbhyAmekonapaJcAzadadhikAni nava yojanazatAni kiJcinnyUnAni parikSepeNakorukanAmA dvIpaH PPI samasti, mayaM ca paJcadhanuHzataviSkambhayA gavyUtadvayochUitayA papavaravedikayA vanakhaNDena ca sarvataH samavagUDhaH 1, evamasyaiva himavataH parvatasya. paryantAddakSiNapUrvasyAH dizi, samAna yakoyAnusArevetyarthaH, trINi yojanarAtAni lavaNasamudramakyAiyakorukanidi pramANAyaka evAbhAsikanAmA dvIpaH saMtiSThate 1 tathA talyaiva himavataH paryantAikSiNapadhi& mAyAM dizi, nazatakoyAnusAreNeti bhAvaH, trIzi yojanazatAni lavaNasamudra pravizya yathoktamAnayukta eva vaiSANikanAmA dvIpo mantavyaH 3 himavata eva paryantAt pazcimottarakhyA dizi, vAyavyakoNAnusAreNetyarthaH, trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAyAbhihitapramANAnvita eva naha golikanAmA dvIpaH prApyata iti 4, evamete catvAro dvIpA himavata evaM kA catasTamvapi vididacekapramANAdhanvitAH prokAH, ma[nya to yathAkramamekorakAdInAM: parato vyavasthitA bhinnapramANAdhanvitAzcatvAro dvIpAH procyante, tapathA-ekorakadvIpa // 14 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ mantaradvopAH // 15 // #syottarapUrvasyAM dizi caturbhiryojanazataiH parataH [ pratyekaM] catvAri yojanazatAnyAyAbhaviSkambhAbhyAM kiJcinnyUnapaJcaSaSTyadhikadvAdazayojanarAtAni parikSepeNa hayakarNanAmA kA dvIpo bhavati 5, pUrvo ka pramAyA padmavaravedikA vanaSaNDaM ca pAvataH sarvadvIpAnAM draSTavyam, evamAbhAsikadvIpasya dakSiNapUrvasyAmeva dizi caturbhirekha yojanazataiH parato hayakarNadvIpa| nirdiSTapramANayukta eva gajakarNAbhidhAno dvIpaH samavaseyaH 6, tathA vaiSANikadvIpasya dakSiNapazcimAyAmeva dizi caturbhireva yojanazataiH parato' havakarNadvIpapramANa eva gokaryAbhidhAno dvIpaH samavagantavya : 5, evaM naDgolikadvIpasya pazcimottarasyAmeva dizi catubhireva yojanazataiH parato hayakarNadvIpasamAna eva zakulIkarNanAmA dvIpo | boddhavya iti 8, evamete'pi hayakarNAdayazcatvAro dvIpAH samAnaparimANAdyanvitAH proktAH, evameteSAM caturNAmapyanantaroktahayakarNAdidvIpAnAM yathAsaGa khyamanantaroktAsu uttarapUrvAdikAsu catasTaSvapi vidikSu paJcabhiH paJcabhiryojanazataiH parataH krameNAdarzamukhamigaDhamukhAyomukhagomukhanAmAnazcatvAro dvIpA bhavanti, ete ca pratyekaM paJcayojanazAtAnyAyAmaviSkambhAbhyAmekAzItyadhikapaJcadazayojanazatAni parikSepeNa bhavanti 12, eteSAM tvAdarzamukhAdInAmetAsveva vidikSa SaDibhayojanazataH parato yathAsaha rAyamacamukhahastimukhasiMhamukhavyAghramukhAbhidhAnAzcatvAro dvIpA vaktavyAH pratyekaM SaDyojanazatAnyAyAmaviSkammAbhyAM saptanavatyadhikASTAdazayojanazatAni parikSepeNa bhavanti 16, eSAmapyazvamukhAdInAM tAsveva vidikSu | saptabhiH saptabhiyojanazataiH parato yathAsaha khyamazvakAharikarNAkarNakarNaprAvaraNanAmAnazcatvAro dvIpA draSTavyAH saptasaptayojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAM yodazAdhikadvAviMzatiyojanazatAni parikSepeNa ca bhavanti 20, eteSAM cAzvakarNAdInAmabhihitAsveva viditvaSTabhiraSTabhiryojanazataiH parato yathAsata khyamulkamukhamedhamukhavidyunmukhavidyu intAbhidhAnAzcatvAroM dvIpA | mantavyAH, aSTASTyojanazatAnyAyAmaviSkambhAbhyAmekonaviMzadadhikapaJcaviMzatiyojanazatAni parikSepeNa bhavanti24, amISAM colphamukhAdInAM tAsveva vidikSu navabhinavaniyojanazataiH parato yathAkrama ghanadantalaSTadantagUDhadantazuddhadantanAmAnazcatvAro dvIpA mantavyAH, navanavayojanazatAnyAyAmakikambhAbhyAM paJcacatvAriMzadadhikASTAviMzatiyojanazatAni parikSepeNa ca sa bhavanti 28, eteSu ca dvIpeSu varSabhanArAcasaMhananayuktAH samacaturastrasaMsthAnasaMsthitAH samapralakSaNavyaJjanaguNopetA devalokAnukArirUpalAvaNyAlaGa kRtavigrahA aSTadhanuHzatapramANAH, | strINAM tvidameva pramANaM kiJcinnyUnaM draSTavyaM, palyopamAsaha ratyeyabhAgAyuSaH strIpuruSayugalavyavasthitA manuyAH parivasanti / ete ca dazavidhakalpadrumopajIvino bhavanti, te cAmI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 // kNkNtN vNdnN kalpada mAH 'mataMgA bhiMgaMgA tuDiyaMgA dIvasihA joisiyA cittaMgA cittarasA maNiyaMgA gehAgArA maNigaNA ya' tti tatrAdyAH kalpazAkhino viziSTabalavIryakAntihetavitrasApariNatasara sasugandhisvAdumanohArinAnAprakAramadirAparipUrNakozakaH phalekhi zobhamAnAstiSTanti, tebhyasteSAM manuSyANAM madyAvAptirbhavatIti, mRgADagAH punaryayaha maSikanakamaya kalpavRkSAH (10) vicitrabhAjanAni dRzyante tavaiva vidhasApariNataiH sthAlakacolAdibhinAnAvidhabhAjanaiH phalaikhi zobhamAnA dRzyante, tebhyasteSAM bhAjanAni bhavanti, evamanyatrApi yo pa prApyate tattebhyasteSAM bhavatIti draSTavyaM, tuDitAGa gAbhidhAnAstu kalpamahIrahastatavitataghanazuSirabhedabhinna bahuprakArerAtoH phalekhiopazobhitAstiSThanti, tatra ca 'tataM vINAdikaM jayaM, vitataM paTahAdikam / dhanaM tu-kAMsyatAlAdi, zuSiraM kAhalAdikam // 1 // dIpazikhAstu yaha sindhaM prajvalantyaH kanakamaNimayyo dIpikA udyotaM kurvANA dRzyante tadvadvivasApariNataprakaSTodyotena sarvamuddyotayantastiSThanti, jyotiHzikhAstu ravimaNTalamiva svatejasA sarvamavabhAsayanto vartante iti, citrAGa gAstu vicitrasarasasurabhipaccavarNamAlyamAlAbhirAkIrNAH sadevAsata iti, citrarasAstvihatyakalamazAlidAlipakvAnnavya-janAdibhyo'tIvAparimitamAdhuryasyAdutAdiguNopetavicitrasvAdyamojyavastuparipUrNa : phalamadhye virAjamAnAH saMtiSThanta iti, maNikAla gAstu vitrasApariNAtAni vimalamahAya'bhuvanaikasArasphArahArakaTakakeyUranapurAdibhibhUSaNanivahai: samanvitAstiSTantIti, gRhAkArAstu vitrasApariNAmata evaM prAkAropagUDhasopAnapachi kavicitrazAlAratigRhagavAkSaguptaprakaTAnekApavarakakuhimatalAdyalaGa kRtavicitrabhavanasamanugatAH saMtiSThanta iti, anannAstu vizrasAvazata eva sphuratpracuratejo'tisUkSmasukumAladevadUSyAnukAripravaravicitravastrAnugatAH prApyanta iti / aparaJca-te manuSyAH prakRtyA bhadrakA vinItAH prazAntAH pratanukodhamAnamAyAlomA alpecchA nirautsukyA: kAmacAriNo vAyuvegAH, satyapi tatra kanakamaNimauktikAdike mamatvakAraNe mamatvamUrchAbhinivezarahitAH sarvathA'pagatavairAnubandhAH parasparaprebhyatAdibhAvavinimakkA ahamindrAH, hasyazvakarabhagomahiSyAdInAM tatra sadbhAve'pi tatparibhogarahitAH, pAdavihAracAriNo rogavedanAdivinirmaktA bhavanti, caturthAcate AhAraM gRhNanti, catuHSaSTizca pRSTikaraNDakAsteSAM, SaNmAsAvazeSAyuSazca strIpuruSayugalamamI prasavanti, ekonAzItiM ca dinAni tatparipAlayanti, snehakaSAyAlpatayA ca maraNAnantaraM divamupagacchanti, tana hi vyAghrasiMhasarpAdisvApadagaNA mapi krUratAdidoSavinirmuktA na parasparaM bhakSaNAdiSu pravartante'ta eva te'pi devalokagAmina eva, teSu ca dvIpeSu zAligrItyAdIni dhAnyAni vinasAta / M // 16 // aNtN nuNci nuNcuNcuNduNcuku tmku nllaa
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 17 // eva bhavanti natuH manuSyAdayo bhujate, bhumimRttikApuSpaphalAni ca takhyAM zarAto'pyatIvamAdhuryAdiguNopetAni bhavantyatastAni manuSyANAM paribhogamAyAnti teSu ca dvIpeSu daMzamazakayUkAmatkuNAdayazcandrasUryoparAgAdayazca na bhavanti, bhUmiva tatra regupa kakaNTakAdirahitA sarvatra samatalA ramaNIyA ca bhavatItyalaM vistareNa / tadevamete merordakSiNatastAvadaSTAviMzatidvipA: proktAH, merostarato'pyetaireva nAmabhiranenaiva pramANAdinA svarUpeNa yuktA aSTAviMzatidvipA: vaktavyAH kevalaM himavatparvatasya sthAne airavataparyantavarttI zikharI parvato vAcyaH, anyanniravazeSaM tathaiva tadevamete darzitA lezataH SaTpaJcAzadantaradvIpAH, vistaratastu jIvAbhigamAdibhyo'vaseyAH, yadeva ceha kalpavRkSAdisvarUpamuktaM haimavatAyakarmabhUmidhvapi tadeva draSTavyaM kevalamAyukAdinA'nyathAtvaM taca bahuSu sthAnAntareSu supratItatvAdiha noktam, antaradvIpAnAM tu svarUpaM svalpa eva sthAnAntare'bhihitamiti vizeSato'tra pradarzitamiti, ete'pi karmmabhUmijAdayaH sAmAnyena manuSyAH punarapi saha bhedairvartanta iti sabhedA bhavanti kathamityAha - saMmucchimA yetyAdi, saMmUrcchanaM- garbhanirapekSaM vAntapitAdiSvevameva bhavanaM saMmUrdhastasmAjjAtAH saMmUrcchajA manuSyAH, ete ca manuSyakSetra evaM garbhajamanuSyANAmevo cArAdiSu tpadyante nAnyatra yata ukta prajJApanAyAm -'kahi NaM bhaMte! saMmucchimamagussA saMmucchati, goyamA ! aMtomarasakhe te paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu aDDAijjesu dIvasamuddesu pannarasasu krammabhUmImu tIsAe kammabhUmI chapparANAe aMtaradIvesu ganbhavaka tiyamagussAAM caiva uccArasuvA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA vaMteSu vA pitesu vA pUesa vA soziesa vA sukasu vA sukkapoggalaparisADesu vA thopurisasaMjoesu vA nagaraniddhamaNesu vA sabvesu caiva amuiesa ThANesu saMmucchimamagussA saMmucchaMti, aMgulassa zrasaMkhebaibhAgamittAe zrogAhaNAe asarArANI micchAdiTThI savvAhiM pacatIhiM appattayA aMtomuhutAuyA ceva kAlaM kareti, setaM saMmucchimamagussA" / yoSitAM garbheSu jAtA garbhajAM manuSyAH pratItA eveti / ArAda-dUreNa sarvaheyadharmebhyo yAtA mAryAH, te ca dvividhAH RddhiprAptA anuddhiprAptAtha, tala RddhiprAptAH SaDvidhAstadyathA - tIrthakara cakravartivAsudeva baladevacAraNamunividyAdharAH, avRddhiprA sAtha AryA navavidhAH pratAstayathA kSetrata AryAH, jAtitaH kulataH karmataH zilpato bhASAto jJAnato darzanatacAritrataceti, tatra kSetata AryA ye AryakSetreSUtpadyante yeSu ca tIrthakarANAM tatsAdhUnAM taddharmmasya ca pravRttirasti tAnyArya kSetrANyucyante tAni cAmUni " rAyagiha magaha 1 caMpA aMgA 2 taha tAmalitti baMgA ya 3 / kaMcaNapuraM kaliMgA 4 saMmacchimA Ayadhi // / 17 IN
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 20 // apaarkN paatrnuNc Co Co surAzcetyanuttarasurAH, vijayavaijayantajayantAparAjitasarvArthasiddhalacaNavimAnapaJcakavAsinaH ete ubhayarUpA api kalpAtItA iti mantavyAH teSvahamindratayA mananakaraNArdikalpalya sarvathaivAsambhavAditi gAthArthaH || 16 || atha bhavanapatyAdidevAnAmuttarabhedAn pratipAdayitumupakramata - asurA nAgasuvannA dIvodahithamiyavijjudisinAmA / vAyaggikumArAviya daseva bhaNiyA bhavaNavAsI // 17 // * kumArazabdaH pratyekamabhisambadhyate, tatabhAsurakumArA nAgakumArAH suvarNakumArA dIpakumArA udadhikumArAH stanitakumArA vidyutkumArA dikka mArA vAyukumArA agnikumArA ityevaM dazavidhA eva bhavanavAsino bhavanti, gAthAbandhAnulomyAdikAraNAcca kutazcidete evaM praTitA: Agame tvamI amunaiva krameNa paThyante, yathAsuvannA bijjU aggI ya dIva udahI y| disi vAU taha thaNiyA dasabheyA huti bhavavaI // 17 // " vyantarabhedAnAha "asurA nAga kiMnara kiMpurisamahoragA ya gaMdhavva rakkhasA jakkhA / bhUyA ya pisAdhAviya aTThavihA vANamaMtariyA // 18 // ete'pyAgame prAya itthameva nirddizyante tadyathA - "pisAya bhUyA jakkhA rakkhasA kiMnarA ya kiMpurisA / mahoragA ya gaMdhavyA ahavihA vANamaMtariyA || 1 || iha tu kiMnarAdikrama nirdezakAraNaM svayamabhyUhyamiti // 18 // jyotiSkabhedAnAha 'caMdA sUrA ya gahA nakkhattA tAragA ya pNcvihaa| joisiyA naraloe gairayao saMThiyA sesA // 16 // asaGkhyeyAzcandrAH asaMkhyeyAzca sUryAH, evaM pratyekamasaGa khyAtA grahanakSavatArakA ityevaM jyotiSikAH paJcavidhAH / Aha nanvete paridRzyamAnacandrAdivatsarve'pi calA uta kecidavasthitA api bhavanti ? ityAzaGkyAha-'naraloe gairayaDa' tti naraloko - manuSyakSetra tatra, ye jyotiSkAstala naraloke mAnuSottaraparvatAdavag vartante te | sarve'pi gatau calane ratiH-svabhAvato vRttiryeSAM te gatiratayaH, zeSAstu ye mAnuSottaraparvatAtpareNa svayambhUramaNasamudra yAvadvartante te sarva'pi 'saMsthitAH' pracalanadharmakatvena sthAnasthA eva tiSTantIttarthaH, kacit 'tiriyaloe itipAThaH, sa cAsaGagata eva lakSyate, yato naraloke gatirataya ityevamevokta e saMsthitAH zeSA ityupapayate, nAnyathA, tiryaglokAdanyaSAM bhavanapativyantarajyoti kAH gA 1786 // 20 //
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ savarthaM vAbhAvAt, nApi tiyagloke gatirataya iti vAkyArthI ghaTate, sthitiratonAmapi tiryagloka eva bhAvAdityalaM vistareNeti gAthArthaH // 16 // kalpopagavaimAnikAnAM bhedAnAha-- sohammIsANa saNakumAramAhiM dabaMbhalaM tayayA / sukka sahassArANayapASaNayaya taha AraNaccuyayA // 20 // pratItArthaiva // 20 // kalpAtItavaimAnikAnAM vizeSato bhedadarzanArthamAha hemimamiuvarimagevijJA tiNNi tiNNi tiSNeva / savvaTThavijayavijayaMtajayaMta aparAjiyA avare // 21 // iha graiveyakeSu nava prastaTAstalAghastanAstrayo'dhastanaya veda kA ucyante madhyamAkhyo madhyamatra veyakAH uparitanAstu traya uparitanaya veyakAH, etAni ca lIyayapi prastaTatrikANi pratyekaM tisrastisraH samjhA labhanta iti maiveyakANAM navavidhatvasiddhiH, tatvAdhastaneSu triSu prastaTeSu yo'dhastanaprastaTastava yAni vimAnAni tAnyadhastanAdhastana vayakAnyucyante 1, madhyame:tvadhastanamadhyamatra veyakAnyucyante 2 uparitane tvadhastanoparitanamra vezakAni 3, madhyameSvapi viSvadhastanaprastaTeSu madhyamAdhastanayaM veyakAni 1 madhyame tu madhyamamadhyamatra veyakAni 2 uparitane tU madhyamo paritanayaM vaiyakAni 3, uparitaneSvapi triSu prastaTeSvadhastane prastaTe uparitanAdhastanayaM vedakAni 1 madhyame tUparitanamadhyama veyakAni 2, N uparitane tUparimoparimatra veyakAni 3, etadevAha tiNi tipaNI tyAdi, zeSa tukArthameveti gAthArthaH // 21 // tadevaM darzitAzcatastro nArakAdigatayo, pratha yadukta N pUva 'gaiyAimaggayyAhi ya jIvasamAsANugaMtavva' tti tadanusaran guNasthAnalakSaNAn jIvasamAsAn yathoktAsu gatiSu tAvaccintayannAha - suranAraesuH cauro jIvasamAsA u paMca tiriesu / maNuyAIe caudasa micchaddiTThI apajattA // 22 // sureSuH:nArakeSu caH pratyekaM catvAro jIvasamAsAH prApyante, mithyAdRSTi sAsvAdanamizrAviratasamyagdRSTilakSaNAnyAdyAni catvAri guNasthAnakAni sAmAnyato labhyanta ityartha, vizeSacintAyAM tvanuttarasureSvekamevAvi ratasamyagdRSTiguNasthAnaM labhyate, dezaviratAdIni tu guNasthAnAni suranArakeSu na labhyante, avazyaM hi tessaamprtyaakhyaanaavrgnn|aassaayodysdbhaavaat, tadudaye ca niraterdezato'pyasambhavAditi, tiryakSu punaH paJca jIvasamAsAH, tatra catvArastAvatpUrvoktA eva, dezavirataguNasthAnalakSaNastu paJcamaH keSAcidapra * -- vaimAnikAH gA 20-1 surAdiSu jIva samAsAH gA. 22 // 21 //
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 22 // tyAkhyAnAvaraNakaSAyakSayopazamasambhavena dezaviraterapi :lAbhAditi bhAva;, pramattasaMyatAdIni tu guNasthAnAni teSu na labhyante, avazyaM pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayasya sadbhAvAt, tadudaye / ekandiyAca sarvaviraterabhAvAditi, manuSyagatau punazcaturdazApi jIvasamAsAH prApyante, tasyAM sarvasyApi mohanIyAderudayakSayopazamAdisambhavAditi, sAmAnyacintA ceyamato vizeSacintAyA diSu jIvasa. gA 23-4 mapi kiJcidigmAtamabhidhIyate-'micchaddiTThI'tyAdi, ye labdhito'paryAptA manuSyAstiyaJcazva te sarve'pi mithyAdRSTaya eSa, saGa kliSTatvena zeSagugNAnAM tatrAsambhavAditi, evaM karmAkammabhUmijAdibhedena vizeSavicAraNAyAmapare'pi ye vizeSAste svayamabhyUhyA iti gAthArthaH // 22 // avasitaM gatidvAramathendriyadvAraM nirUpyate, indriyANi ca nirAzrayANi | na saMbhavanti, mAzrayAzca teSAmekendriyAdijIvA atastaddvAreNa tad vibhaNipurAha egiMdiyA ya vAyarasuhumA pajattayA apjttaa| biyatiyacauridiyaduvihabheya pajatta iyare ya // 23 // paMciMdiyA asaNNI saNNI pajattayA apjttaa| paMcidiesu coisa micchaddiTThI bhave sesA // 24 // ekendriyA dvividhAH, cazabdasya bhinnakramatvAdbAdarAH sUkSmAzca, bAdaranAmakarmodayAdvAdarAH-sUkSmanAmakarmodayAcca sUkSmA iti, te'pi pratyekaM dvividhAH paryAptakA aparyAptakAzca, dvIndriyatrIndriyacaturindriyA api pratyekaM vibhedAH paryAptakA itare ca-aparyAptakAH, paJcendriyA apyasajJisannibhedAd dvividhAH, saMmUrchajA garbhajAzcetyartha, te'pi pratyekaM dvibhedAH-paryA| ptakA itare vA-apayA ptakAzceti, tadanena "egidiyasuhumiyarA sagigAyarapaNiMdiyA ya sabiticaU / paJjattApajjatA bheevaM cudsggaamaa||1||" iti sthAnAntare yazcaturdazadhA bhUtaprAmaH prokta sa ihendriyANAmAzrayatvenoko vijJa yaH / taditthamindriyabhaNanaprakrameNa tadAzrayabhUtAn caturdazavidhAnekendriyAdijIvAnabhidhAya sAmprataM teSveva ye yatra yAvanto jIvasamAsAH saMbhavanti tAn tatra tAvato darzayannAha-'paMciMdipasu' ityAdi, paJca indriyANi yeSAM te paJcendriyAH paryAptAparyAptasa jhayasamjhipaJcendriyarUpAsteSu mithyAdRSTyAdiguNasthAnarUpAzcaturda| zApi jIvasamAsAH prApyante, paJcendriyA hi sAmAnyena nArakAdayo manuSyAcocyante, teSu ca militeSu yathokkAni caturdazApi guNasthAnAni labhyanta eveti bhAvaH, zeSAH punaH
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 23 // 000000 sUkSmAparyApta kendriyAdayo dazApi jIvabhedA midhyAdRSTaya eva, tathAvidhavizuddhyabhAvataH zeSaguNasthAnAnAM teSvasambhavAdityataH graha-nanu karaNAparyAptaSu bAdarapRthivyabU vanaspatikaruNAparyAptadvIndriyalIndriyacaturindriyeSu ca sAsvAdanasamyagdRSTiH prApyate sa kasmAnnoktaH 1, satyaM, kintu svalpakAlabhAvitvAnna tasyeha gaNanA kRtA, yadivA'nantAnuvandhyudayakaluSitatvAt pratyAsannIkRtamithyAtvodayatvAcca mithyAdRSTitvenaivAyamiha vivakSita ityadoSa iti gAthAdvayArthaH / / 24 / / grAha nanvava sArddhagAthayA sUkSmabAdare kendriyadvitricaturindriyasajjJayasanjJipaJcendriyalakSaNAH saptApi jIvabhedAH paryAptAparyAptavizeSaNAbhyAM vizeSitAzcaturdazavidhatvenoktAH tatkAstAH paryAptayo ydyogaatpryaapt| bhavati yadvaikalyAparyAptatvamAsAdayantItyAzakya prasaGa gataH paryAptisvarUpanirUpaNAdyarthamAha AhArasarI riMdiyapajjattI ANapANa bhAsamaNe / cattAri paMcachappiya egiMdiyavigalasaNI // 25 // ihAhArAdipudgalagrahaNapariNamanahetuH zaktivizeSaH paryAptiH, sA ca sAdhyabhedAtSoDhA, tathathAnyayA''hArapudgalAnAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA''hAra| paryAptiH 1; yayA tu rasIbhUtamAhAraM rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukrarUpasatadhAtutayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2, yayA tu dhAtubhUtamAharamindriyatayA pariNamayati sendriyaparyAptiH 3, yayA tvAnopAnavargaNAdravyamAdAyAnApAnatvena pariNamayya muJcati sAssnApAnaparyAptiH 4, yayA punarbhASA vargaNAdravyamAdAya bhASArUpatayA pariNamayya muJcati sA bhASAparyAptiH 5, yayA tu manaHprAyogyavargaNAdravyamAdAya manastvena pariNamayya muJcati sA manaHparyAptiH 6, tadevaM gAthApUrvArddhamadhyopAttaparyAptizabdasya sarvatra yojanAt SaT paryAptayo'vagantavyAH / graha-kiM sarveSAmapi jIvAnAM sarvA apyetAH paryAptayaH prApyante ! netyAha cattAri ' ityAdi, iha yathAsaGkhyena sambandhaH, tadyathA-AdhAtatra evai kendriyANAMH, bhASAmanasosteSvabhAvAta, vikalazabdena cAtra manovikalA gRhyante, te ca pArizeSyAt dviticaturindriyA asanpiJcendriyAzca labhyante teSAmAdyAH paJcaiva paryAptayo, na tu manaHparyAptirmanasasteSvabhAvAditi, saJjJipaJcendriyANAM punaH SaDapi paryAptayaHH prApyante, manaso'pi teSAM sadbhAvAditi gAthArthaH // 25 // uktaM saprasaGgamindriyadvAramatha kAyadvAramAha paryAptayaH gA. 25 // 23 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 24 // MI pRthyAdiSu puDhavidgaagaNimAtya sAharaNakAiyA cauddhA u| pattaya tasA duvihA coisa tasa sesiyA micchaa-|| 26 // jIvasa-pRthvIpRthivyudakAgnivAyukAyikAstathA vanaspatayo'pi ye sAdhAraNakAyikA nigodasvarUpA ityarthaH ete paJcApi pratyekaM caturddhA bhavanti, sUkSmabAdaraparyAptakAparyAptakabhedAt, pRthagete paJcApi kAyAkSurvidhA bhavantItyarthaH, ye tu pratyekasvarUpA nimbAmakosambajambUprabhRtayo vanaspatayastathA dviticatuSpaJcendriyarUpAstrasakAyikAH, ete pratyekaM paryAptApa- M 26-7-8 yaptikabhedAd dvividhA eva, sUkSmabAdaralakSaNaM tu bhedadvayamata na saMbhavati, vAdaranAmakarmodayAd, bAdaratvAdevAmISAmiti bhAvaH / tadevaM pRthivyAdIn kAyAn nirUpya teSu jIvasamAsAM cintayannAha-'coise tyAdi, yathoktasvarUpeSu sasakAyikeSu sAmAnyaciMtayA caturdazApi guNasthAnalakSaNA jIvasamAsAH prApyante, vizeSacintA tu svayamabhyUhya kartavyA, zeSAstu . pratyekavanaspatikAyaparyantAH sarve'pi mithyAdRSTaya eva, tathAvidhavizuddhayabhAvena zeSaguNasthAnakAnAmabhAvAta, karaNAparyAptabAdarapRthvIkAyikAdiSu sAsvAdanasamyagdRSTayabhaNanakAraNaM pUrvoktameveti gAthArthaH // 26 // mAha-nanvata bAdarapRthivIkAyikAdayaH paryAptAparyAptabhedadvayabhinnAH proktAstatkimetadeva bhedadvayamamISAM saMbhavatlAhozcidanye'ti bhedAH santi ? 2 iti, manocyate, santyanye'pi bhedAH, kevalaM sthAnAntare teSAM vistareNokatvAdiha tu digmAtasyaiva didarzayiSitatvAtsarve noktAH, kathaM punaH sthAnAntare te'bhihitAH ?, | ucyate, bAdarapRthivIkAyikA dvividhAH prAptAstadyathA-sadAbAdarapRthvIkAyikAH kharavAdarapRthvIkAyikAca, tatra kRSNanIlalohitapItazukmRttikApanakamRttikApAgaDumRttikAbhedataH | zladaNabAdarapRthvIkAyikAH saptavidhAH, tatreSacchubhrA mRttikaiva yA 'pAMDya' tti loke pratItA sA pANDumRttiketyucyate, asyAzca zuklamRttikAgrahaNena saGgrahe'pi bhedenopAdAnaM kRSNAdimuktikAnAmapi svasthAne varNAditAratamyAdbha dabahuvidhatvasUcanArthamiti, panako-nabhasi vivartamAnAtyantasUkSmarajorUpaH sa eva mRttikA panakamRttikA, maraSu parpaTiketi rUDhA, caraNAbhighAte sati yA jhagityuJjRmbhate sA panakamRttiketyanye, jlaashritpngkruupetypre| kharabAdarapRthvIbhedAn punavineyajanAnugrahArtha prasaGgataH sUtrakAraH svayamevAha - puDhavI ya sakkarAvAluyA ya uvale silA ya lonnuuse| ayataMbatauyasIsaya ruppasuvaNNe ya vaire ya // 27 // hariyAle hiMgulae maNasilA saasgNjnnpvaale| abhapaDala'bhavAlaya bAyarakAe maNivihANA // 28 // // 24 // indrakAnhA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 25 // aary nu tn kumaarulnu - ekadezena samudAyasya gamaramAnatvAtpRthvIzabdaneha zuddhapRthivI gRhyate, yA karkarAyu tarabhedarUpA na bhavatItyarthaH, carAna utarabhedAranayA anubaye, karka rA-labU- bAdaravRthvIbhedAH palazakalarUpA, vAlukA ca pratItA upalo-gaNDazailAdiH zilA ca yatsvarUpA lavaNaM pratItam uSA-vastrazuddhihetuH kSAramatikAvizeSaH, ayastA jalapunIlakarUpyasuvarNAni ca viditAni, lagA 26-20. navarateSAM sambandhino dhAtaba eveha grahItavyA na punarloka vyavahriyamANA ayApigaDAdayaH, teSAM agnyAdizastra pahanatvenAcetanatvAt sacitAdhvInedAnAM ceha prastuta cAditi, sadA teSu tattatyAdarzanArtha cevamabhidhAnaM, dhAtvavasthAyAmapi hya tAnyayastAvAdIni santyeSa, vaha yAditAmatrovazAtu matavigamatA viziTalvarUpAvibhava evAmIyAM sampayata iti, yaUtha-hIrayaH, haritAlo hiGagulako manaHzileti ca pratItA eva, soskaya-dhAnuviroSaH, anjana-sauvIrAjanasvarUpaM, pravAlaM ca vimaH, abhrapaTalaM-janaviditameva zladaNApa ulonmizrA vAlukA'bravAlukA, kharavApasRthvIkAye'mI bheza iti zeSaH, casya gamyamAna cAnna kevala nete, 'maNividhAnAni ca ' maNibhedAra dravyA iti gAbAdvayArthaH // 28 // H kAni punastAni maNividhAnAni ? ityAha-'momejjae ye' tyAdi, gomejara ya rupae ke phalahe ya lohi pakkhe y| baMdamaha behalie jala kate sUrakate ya // 26 // geruya caMdaNa vadho bhuyama.e taha masAragalle y| vaNNAI.he ya bhedA suhupApaM natthi te bheyaa||30|| gomejakazca rucakAvaH akaH spaTiko lohitAnazca candraprabho vaiDUryoM jalakAntaH saryakAntazceti // gairukazcandano kdhako mukhamecakastathA masAragallatheti, ete pi sarve khrvaadrpRthviikaaybhedaaH| Aha-nanuca anyasaitAni maNividhAnAnyevaM pazyante-" gAe ya rupae aMka phalihe ya le hidako y| maggaya masAragalle bhuyamoraga iMdanIle ya // 1 // caMdaNa geruya haMsaga pulae sogaMdhae ya ba ddhye| caMdappaha velie jalakate saraphte ya // 2 // " tatkathama vaM paThitAni ?, satya, kintu parasparaM vasyacitkacit kvacidantavAdavira dho bhAvanIyastatvaM tu bahuzrutA eva vidantIti, eteSAM ca kharavAdarapRthvIkAthikAnAM sarveSAmapi yathAtadebhyo'nye'pi varNa // 25 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 26 // apta jAvAyubhedA: gA. gandharasasparzAdibhiranekaprakArA bhedA mantavyAH,* ye tu sakSmanAmakoMdayAtsUkSmAH samastalokavyApinaH pRthvIkAyikAsteSAM te 'puDhavI ya sakarA vAluyA yetyAdigranthoktA varNAdijanitAzcendriyagrAhyA bhedA na santi, sUkSmatvAdeva, tataH paryAptAparyAptabhedadvayamAneNaiva te pUrvamuktA iti gAthAdvayArthaH // 30 // atha bAdarApkAyabhedanirUpaNArthamAha -- __osA ya himaM mahigA harataNu suddhodae ghaNoe y| vaNNAIhi ya bheyA suhumANaM natthi te bheyA // 31 // zaradAdiSu pazcimarajanyAdisamayabhAvI sUkSmavarSo'vazyAyaH himaM pratIla mahikA-garbhamAsabhAvinI sUkSmavRSTirUpaiva dhUmikA, haratanuH-sasnehathivyudbhavastTaNAgrasthito jalabindurUpaH zuddhodaka-samudramahAhra dabahumadhyabhAgavatti jalaM ghanodakaM tu ghanodadhinIraM, idaM ca dazavakAlikAdhu pAttAnAM zirAntarikSodakakarakAdInAmupalakSaNaM draSTavyaM, 'vaNNAIhi ya bheyetyAyu ttarArddha pUrvavadvyAkhyeyaM, navaraM pRthvIkAyasthAne'pkAyo vAcya iti gAthArthaH / / 32 / / atha bAdaratejaskAyabhedanirUpaNArthamAha -: ___ iMgAla jAla accI mummura suddhAgaNI ya agaNI y| vaNNAIhi ya bheyA suhumAzaM nasthi te bheyA // 32 / / / atra calitavidhUmakASTarUpo'GgAraH ayaspiNDAdyanuviddho jvAlAdirahito'gniraGa gAra ityanye, bAlA-agnisaMbaddhazikhArUpA, agnyapratibaddhatruTitazikhAsvarUpA tvarciH, etayoreva jvAlASioH svarUpamanye vyatyayena vyAcakSate, bhasmamiaviralAgnikaNo mumaraH, 'zuddhAgniH' vidyu dagniH, jvalitavidhUmAGgArarUpa ityapare, uktabhedAtiriktasvamiH mahAnagaradAheSTakApAkasambhava ityanye, atra pakSa upalakSaNamidamulmukolkAdyagneH, utarArddha pUrvavaditi gAthArthaH // 32 / / bAdaravAyukAyabhedAnAha ___ vAubhAme ukkalimaMDaligujA mahA ghaNataNU yaa| vaNNAIhi ya bheyA suhumANaM nasthi te bheyA // 33 // avoktabhedAtirikto mandAnilAditiH ya Urba vAti sa udbhAmavAtaH, yastu sthitvA 2 bAti sa utkalikAvAtaH, vAtolIrUpo magaDalivAtaH, gunjan yo bAti *pUrvoktAnAM pRthvIbhedAnAM pArthavye heturayaM, sarveSAmavaivAntarbhAvaH zeSabhedAnAmiti mUlakArAzayaH, ata eva ca sUkSmeSu bhedAbhAvamAda, anyathA varNAdibhedastvastyeva sUkSmeSvapi, na hi te'pi sarve ekavarNagandharasasparzAH M // 26 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 // va sa gumjAvAtaH, 'maha' tti vRkSAdIn bha-jan yo vAti sa mahAvAta ityarthaH, ghanavAtatanuvAtau tu dhanodadhyAdyAdhArabhUto pratItAveva, vAtazabdazca he prakramalabdhaH sarvatra yojitaH, l vanaspatibhedAH saMvartakAdayo'pi bhedA anyatra paThitA dRzyante teSAmihAdAvupAttavAtazabdena sahamaho draSTavyaH, tatra yo bahiH sthitamapi tRNAdikaM saMrtya-kroDIkRtya vivakSitakSetrAntaH kSipati gA. 34-5 sa saMvata kavAtaH, varyAdItyAdi pUrvavaditi gAthArthaH / / 33 / / bAdaravanaspatibhedAnAha mUlAMgaporabIyA kaMdA taha khaMdhavIya biiyrhaa| samucchimA ya bhaNiyA patteya aNaMtakAyA ya // 34 // , mUlaM bIjaM yeSAM te mUlabIjAH-utpalakandakadalyAdayaH, agra bIjaM yeSAM te avIjAH-koragaTakanAgavallyAdayaH, parva bIjaM yeSAM te parvabIjA-ikSvAdayaH 'kaMdati atrApi bIjazabdaH saMbadhyate, kando bIjaM yeSAM te kandabIjA:-suraNAdayaH, 'khaMdhabIya' tti skandho bIjaM yeSAM te skandhabIjAH-zallakIpAribhadrAdayaH 'bIjaruha' ti bIjAdohantIti bIjaruhAH-zAlimudrAdayaH, saMmUrcchanti-tathAvidhaprasiddhabIjAbhAvenaiva dagdhabhUmyAdAvapi saMbhavantIti saMmUrchimAH-tRNAdayaH, ke punarvanaspatayo mUlabIjAdibhedena pratipattavyAH / ityAha- 'patteya' ti ekamekaM prati pratyeka-ekaikazo vibhinnaM zarIraM tadyogAjIvA api vanaspatayo mudgAdayo'tra pratyekAH proktAH, eSAM hi yadekasya zarIra na tadanyasya, abhedapratibhAsastu zarIrANAM sarSapavartyA sarSapANAmiva tathApariNataH, uktamca-"jaha rugalasarisavANaM silesamissANa vattiyA vtii| patteyasarIrANaM taha huti sarIrasaMghAyA // 1 // jaha vA tilasakka liyA bahuehiM tilahiM meliyA sNtii| patteyasarIrANaM taha huti sarIrasaMghArA / / 2 // " anantAnAM jIvAnAme kaH kAyaH--zarIraM yeSu vanaspatiSu te nantakAyAH, ete pratyekA anantakAyAzca vanaspatayo mUlabIjAdibhedabhinnAH saMbhavantyeveti gAthArthaH / / 34 // atha kandAdiprAdhAnyena vanaspatibhedAnAha kaMdA mUlA challI kaTThA pattA pavAla puppha phlaa| gucchA gummA vallI taNANi taha pavvayA ceva // 35 // iha kandapradhAnA vanaspatayaH kandazabdena vivakSitAH, te ca sUraNAdayasteSAM hi kandA eva bahujIvAH, ta eva ca loke bahupakAriNastadvinAze ca sarvasya tatsaMbaddhavana|spatevinAzaH, evamanayA dizA'nyatrApi yadala saMbhavati tattatra prAdhAnyakAraNamabhyUhya, tatazca mUlapradhAnA eragaDAdayaH challI tvak tatpradhAnAH kadalyAdayaH kASThaM-tvagabhyantaravarti
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatpradhAnAH khadirAdayaH patrapradhAnA-nAgaballyAdayaH pravAlasArA-aze kAdayaH pu-pakasArA-jAvAdayaH phalatArA-badarIprabhRtayajatacchandavAcyatvena yaha vivakSitAH, gucchaH anudAyaH sAdhAraNapana ekasminneva sthAnake bahunAM prahastatpradhAnA vRntAkyAiyo gucchAH, ekasminneva prathamatrarUGalatAmU'nyAtAM kavInAM prarahaNAnnipiGa khatA~jAlaM gulmaM tantravAnA natramAlikAiyomedAH gA. 36. gulmAH, vallyA-trapunyAdayaH, tRNAni-zyAmAkAdIni paryANi sandhayastebhyo jAtAH parpajA-ivAiyaH, iha ca ballotRNaparva jAnAM yadyapi pUktiSu pIjaruitanUjaparyavIjAdiSu palapradhAnAdiSu vA yasyacitvacidantarbhAvaH saMbhavati tathA'pi ponarutya nAzakanIya, pUrvaktasya sAmAnrarUpatyAdasya tu vizeSAbhidhAnatvAditi, iha ca zAstrAntarevanye'pi vanaspatibhedA utA dRzyante, tatazcAna ktAnAmupalakSaNatyAte pIha draSTavyAstadyathA-vRkSAcatAdayaH latAH campakalatAdayaH, latAvacyAni-nAlikerIprabhRtIni, eSAM hi zAkhAntarAbhAvAllatArUpatA, tvacA-valayAkAratvena ca valayasvabhAvatA, kuhuNA-bhUmilphoTakavizeSAH tarpacchalakAdayaH jalaruhAH-padmAdayaH auSadhitRNAni-zAlyAdIni hastikAyoH tanduleyakAdayaH, ityAdyapare'pi samayAnusArato draSTavyA iti gAthArthaH / / 35 / / tadevaM proktAH sAmAnyena bAdaravanaspatebhedAH, sAmprataM vizeSataH sAdhAraNavanaspatigatAn bhedAnAha sevAlapaNakiNhaga kavayA kuhuNA ya vAyaro kaao| savvoya suSmakAo savvattha jalasthalAgAse / / 36 / / * sevAlo-jlo parivartI pratIta eva panakaH-kASTAdyAzrita ullIvizeSaH kinnako-jalaghaTAdabhyantaravartI prAyaH prATakAlasambhavI ullIvizeSa eva 'kavaya tibhUmisphoTAH 'kuhaNa' ti sarpasakAdirUpA bhUmisphoTavizeSA eva, ete ca vavayAH buhuNAzcAnyatra pratyekavanaspati vardhato dRzyante, iha tu sAdhAraNatayA nirdiSTA itva tavaM kelinaH samavagacchantIti, epa ca to'pi sevAlAdiko bAdarasAdhAraNadanaspatikAyaH, yakSmastu sAdhAraNavanaspatikAyaH sarvo'pi sarvatra sAmAnyatazcaturdazarajjvAtmaka laMke bhAti, pizavato'pi jalasthale AkAze cAnayatyena tiSThati, bAdarastu sAdhAraNadanaspatikAyo niyatpRthivIjalAdisthAnAzrita eva bhavatIti bhAva iti gAthArthaH // 36 // iha ca siddhAnte 'pAlue malae siMgavare' ityAdinA yAdarasAdhAraNavanaspatebahavo bhedAH pratAH sUcitAzca, yaha tu zaivAlAdayaH katicideva bhedAH pradarzitAH prataH zepadAnAM sarveSAmapi saGa prahArya vAdarasAdhAraNavanaspateH sarvasyApi sAmAnyalakSaNamAra INT || 28 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 26 // ... gUDhasirasaMdhipavvaM samabhaMgamahIrayaM ca chinnruhN| sAhAraNaM sarIra tabdhivarIyaM ca patteyaM // 30 // sAsAraNalakSaNaM iha yasya patrakAgaDanAlazAkhAdegUDhA-alakSyamANA zisa bhavanti sandhayaH parvANi ca gUDhAni bhavanti tathA yasya bhajyamAnasya zAkhAdesroTayamAnasya ca patrAdeH / | dvitriIndriyAdisamaH-pradanturo bhagaH-chedaH sampadyate hIrakazca-tantulakSaNo madhye na bhavati, tathA chitvA gRhAdyAnItaM zuSkatAdyavasthAprAptamapi ca jalAdisAmagrI prApya guDUcyAdivatpunarapi yat prarohati || bhedA: gA. tacchinnaraha, tadetatsarvametallakSaNaviziSTamuktazaivalAdibhedebhyo'nyadapyanantAnAM; jIvAnAM sAdhAraNaM zarIraM pratipattavyaM, tadviparItaM tu pratyekazarIra, upalakSaNAM caitadanyasyApi 37.. lakSaNasya, yadAha-"cakArga bhajamANassa, gaMThI curAgAdhaNo bhave / puDhavisarisegA bheeNa, aNaMtajIvaM viyANAhi" || 11 ayamarthaH- adanturatayA kumbhakAracakrAkAra samaM yathA bhavatyevaM bhajyamAnasya granthiH zubhraca ghano bhavati-yasya bhajyamAnasya antheH zubhro ghanavA udIyamAnI dRzyate, sa vanaspatiranantajIvAnAM sAdhAraNa zarIramityarthaH, kathaM punarasau sama bhajyate ? ityatra dRSTAntamAha-pRthavIsadRzabhadena, atra pRthvI kedArAyu parivartizuSkakoppaTikA lakSaNAkhaTikAnirmitavartikA vA gRhyate, yathA tasyA bhagyamAnAyAH samaH-pradanturo bhedo bhavati evaM vanaspatirapi cakrAkAra rAmaM yo bhajyata iti bhAva iti gAthArthaH / / 37 // tadevaM nirUpitAH paJcApi pRthvIkAthikAdayaH sthAvarAH, atha | sasakAyanirupaNarthamAha--- duvihA tasA ya vuttA viyalA sayaliMdiyA munneyvvaa| bitiyacauridiyA viyalA sesA sayaliMdiyA neyA // 38 // zItavAtAtapAdyabhilASiNastrasyanti-calantIti vasAH, te punaH 'dvividhAH' dviprakArAH proktAH, te ca vikalAH sakalendriyAzca 'muNitavyA' jJAtavyAH, tatra paJcalakSaNAmindriyasaGkhyAmAzritya 'vikalAH' asampUrNA-hInendriyasaGkhyA dvIndriratrIndriya caturindriyAH, zeSAstu basakAye ye uddharitAste sakalendriyA jJAtavyAH, paJcalakSaNAM saGakhyAmAzritya sakalAni-sampUrNAnIndriyANi yeSAM te sakalendiyA iti gAthArthaH // 38 // ke punaste dvIndriyAdayaH ? ityAha ... saMkhA gommI bhamarAiyA u vigaliMdiyA munneyvyaa| paMciMdayA ya jalathalakhahayarasuranArayanarA ya / / 36 / /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 // kulakoTIsaMkhya hana / iha zAdiSvAdizabdaH pratyekamabhisambadhyate, tatazca zaGkhAdayo dvIndriyAH gomI-karNazRgAlI tatprabhRtayastrIndriyAH bhramarAdayazcaturindUiyAH, ete tAvatsarva'pi M vikalendriyA muNitavyAH, ye tu sakalendriyatayA'nantaramuddiSTAH paJcendiyAste jalacarAdayo vize yAH, tatra jale caranti-paryaTantIti jalacarA-matsyamakarAdayaH eva, sthalacarA-go gavayaprabhatayaH, khacarAH-kAlayakAdayaH, surA-bhavanapatyAdayaH, nArakA-ratnaprabhotpannAdayaH, narAzca-karmabhUmijAdaya iti gAthArthaH / / 36 // tadevaM kAradvArasya prastutatvAnirUpitaH pRthivyAdibhedata SaDiyadho'pi jIvanikAyaH, tatra ca samastajantUnAM sAtirekA koTikoTI kulAnAM saMtavivRtAdibhedabhinnAni caturazItilakSAvi yonInAM SaT saMhananAni SaT ca saMsthAnAnItyAdayo'neke bhAvAH saMbhavanti, tatra kulAdabhidhAne savizeSa kincicchimyopakAraM pazyan prAsaGigakamidamAha- . vArasa satta ya tinni ya satta ya kulakoDi syshssaaii| neyA puDhivadagAgaNivAUNaM ceva parisaMkhA // 4 // iha kulakoTizatasahaspazabdaH pratyekamabhisambadhyate, dvAdaza kulakoTizatasahasrANi sapta kulakoTizatasahasrANItyAdi, kulAnyAzritya parisaTa lyAnaM-parisaGkhyA 'yA' jJAtavyeti sambandhaH, keSAm ? ityAha - 'puDhavI' tyAdi, yathAsalkhyaM ceha yojanA, tathathA-dvAdaza kulakoTizatasahasrANi pRthvIkAyikAnAM jJeyAni, udakajIvAnAM sapta, | amikAyikAnAM trINi, vAyUnAM punaH saptava kulakoTizatasahasrANi kulasaGkhyA ze yeti gAthArthaH // 40 // tathA kulakoDisayasahassA sattaTTha ya nava ya atttthviisNc| beiM diyateiMdiya cauridiya hariyakAyANaM // 41 // dvIndriyANAM sapta kulakoTilakSANi vIndriyANAmaSTau caturindriyANAM nava 'haritakAyAnAM' samastavanaspatInAmaSTAviMzatiH kulakoTilakSANi bhavantIti gAthArthaH // 41 / / tathA addhatterasa bArasa dasa dasa kulkoddisyshssaaii| jalayara pakkhi cauppayaurabhuyasappANa nava huti // 42 // ... jalacarANAM-pUrvanirdiSTasvarUpANAM sAhA'ni dvAdaza kulakoTilakSANi bhavanti, pakSiNAM tu dvAdaza, catuSpadoraHparisarpabhujaparisarpabhedataH sthalacarAsvividhAH, tala
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 31 // kulakoTIsaMkhyA bha catuSpadAnAM-gajagaIbhAdInAM daza kulakoTilakSANi, uraHparisappANAmapi bhujaGgamAdInAM darzava, bhujaparisarpANAM tu godhAnakulAdInAM nava kulakoTilacANi bhavantIti a. gAthArthaH // 42 // aparaJca chabbIsA paNavIsA suranerajhyANa syshssaaii| vArasa ya sayasahassA kulakoDINa maNussAdhaM // 43 // sarveSAM bhavanapatyAdimurANAM SaDviMzatiH kulakoTilakSANi, nArakANAM tu pancaviMzatiH manuSyANAM punA daza kulakoTilakSANi bhavantIti gAthArthaH // 43 / / atha pUrvoktAnAmeva kulAnAM mIlayityA sarvasaGa khyAmAha-'gage' tyAdi, egA koDAkoDI sattANauI bhave syshssaa| pannAsaM ca sahassA kulakoDInaM muNeSavvA // 44 // ga tArthava / / 44 // idAnIM yonayo nirUpyante, tatra 'yu mizraNe' yuvanti-bhavAntare saGkramaNakAle taijasakAmaNazarIkhantaH santa audArikAdizarIrayogyaskandhadavyaiH saha mizrIbhavanti jIvA asyAmiti yoniH, ekendriyAdijIvAnAmutpattisthAnamityarthaH, tAsAM ca yonInAM rumaltajantUnAzritya caturazItilakSANi bhavantIti, na ca vaktabyamanantAnAM jIvAnAmutpattisthAnAnyapyanantAni prApnuvanti, yato jIvAnAM sAmAnyAdhArabhUto loko'pyasaGkhyeyapradezAtmaka eva, vizeSAdhArarUpAgyapi narakani kuTadevazayanIyapratyekasAdhAraNajantuzarIrAdInyasaGkhyeyAnyeveti, ato jIvAnAmAnantye'pi kathamutpattisthAnAnAmAnantyaM bhavatu, taya saGakhyeyAni ? iti cet neva, yato bahunyapi tAni keyalidRSTa na kenacidammeNa sadRzAnyekaiva yoniriSyate, tato'nantAnAmapi jantUnAM kevalivivakSitasAdRzyataH parasparAntarbhAvacintayA caturazItilakSasala khyA eva yonayo bhavanti, na hInAdhikAH, tAzca he sUtre'tipratItatyAdaniddiSTA apItthaM pratipaktayA:-"puividagapragaNimArupa eka ke satta jozilaklA u| vaNapatte ya agate dasa caupasa jaM.Ni lakkhA u // 1 // vigalidiesu do do cauro cauro va cAsyasuresu / paMcidi tiriya cauro caudasa lakkhA u maNuesu / / 2 // " Aha-nanu yonikulayoH kaH prativizeSaH?, ucyate, yoniH-utpattisthAnaM yathA vRzcikAdeomayAdi, kulaM tu varNAdibhedasvarUpaM, tathai kayonyutpannAnAmapi bahuvidha saMbhavati, yathA tasyaiva vRzcikAdegomayAya kayonyutpannasyApi
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ | srpun kapilaraktAdivarNabhedAtkulAnekavidhatvamityalaM vistaraNa, etA eva yonIH saMvRtavitratAdidharmabhadena sUtrakAraH svayameva nirUpayannAha - saMvatAcittAdiegiMdiyaneraiyA saMvuDajoNI ya huti devA y| vigaliMdiyANa viyaDA saMvuDaviyaDA ya gabhami // 45 // bhedA yoni: gA. . ekendriyA nArakAzca saMvRtayonayaH, tatra nArakAH kathaM saMyatayonayaH ; ?, ucyate, tadutpattisthAnabhUtAnAM ni kuTAnAM saMvRtagavAkSakalpatvAd, devA api sarve saMvatayonaya eva 'devasayaNijyasi devasaMtarie aMgulassa asaMkhiibhAgamittAe sarIrogAhaNAe uvavannA' ityAdivacanataH paTapracchAditeSu devazayanIyeSu devadRSyAbhyantare saMbUtasvarUpe teSA-4 mutpAdAta, evametadanusArataH ekendriyANAmapi sarveSAM kevalidRSTana kenApi prakAreNa saMvRtayonitvaM bhAvanIyaM, vikalendriyagrahaNeneha dvIndriyatIndriyacaturindriyAstathA saMmUrchajapaJcendriyatiryagmanuSyAzca gRhyante, eSAmapi manovikalatvena viziSTasampUrNendriya kAryAkaraNAtparamArthato vikalendriyatvAt, tato'mISAM dvIndriyAdInAM sarveSAmapi vivratA-kevaligamyenaiva kenApi prakAreNAguptasvarUpA yonimantavyA, garbha tu ye jIvAH paJcandriyatiryagmanuSyAH samutpadyante teSAM saMvRtavivratA yoniH, AvatAnAtasvarUpetyarthaH, atrApi | bhAvanA'tIndriyajJAnagamyaiva, kevala manuSyayonisvarUpamidaM parvasUribhilikhitamavalokyate, tadyathA -strINAM nAbheradhaH zirAdvayA'dhastAdadhomukhasthitakozakAkArA yoniH, tasyAzca bahizcUtama-jarikalpA mAMsasphoTakA RtukAle sphuTanti, tebhyaH zoNitaM galati, tatra kecana raktAvayavA yonerantarvizanti, tAMzca puruSazukrasampRktAnAsAdya jIvaH samutpadyate, tala ca kalalArbudamAMsapezyAdikrameNa sarvAvayavaniSpattau tato yAnenirgacchatauti gAthArthaH / / 45 // azcittA khalu joNI neraiyANaM taheva devANa / mIsA ya gabbhavasahI tibihA joNI u sesANaM // 46 / / nArakANAM ca devAnAM yoniracittava, satyapi sUkSmaikendriyabyApakatve tadupapAtakSevasya kenApi jantunA'parigRhItatvenA'cetanatvAt, garbhazabdeneha garbhajaprANino vivakSitAsteSAM vasatiH-yoniH 'mizrA' cetanAcetanasvarUpA bhavati, acittAnAM zukrazoNitAdipudgalAnAM tatra sadbhAvAt sacittAnAM tu yoSiccharIrAvayavAnAM supratItatvAditi, roSANAM tvekendiyavikalendiyasaMmUrchajapancendriyANAM vividhA'pi yoniH saMbhavati, keSA-icadaparajIvaparigRhItakSetrotpannAnAM sacittA keSA icatvanyajIvAparigRhItakSetrotpannA // 32 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / 33 / / | nAmacittA keSAcitpunaranyajantuparigRhItAparigRhItasthAnasaMbhUtAnAM mizrA yoniriti bhAva iti gAthArthaH // 46 // aparamca sIo siNajoNIyA satve devA ya gavbhavakkatA / usiNA ya teukAeM duha narae tiviha sesANa // 47 // sarve'pi bhavanavAsyAdayo devAH zItoSNayAM nikAH tadupapAtazevasya zItoSNasparzapariNatatvAditi naikAntena zItaM nAbhyuSNaM kintvanuSNazItaM tadupapAtakSetramiti bhAvaH, evaM garbhavyutkrAntayaH paJcendriyatiryagmanujyA api sarve zItoSNayonayo bhAvanIyAH, tejaskAye tejaHkAyikajIvAnAmityarthaH, uNeva yoniH ujNasparzapariNata eva kSetre teSAmutpateH narake tu nArakANAM dvidhA yoniH keSAJcit zItA keSAJcittaNeti bhAvaH, ayamabhiprAyaH- AdyAsu tisTaSu pRthivISu tAvannArakA ekAntenoSNa vedanA mevAnubhavanti, ihatyakhAdirAGgArebhyo'pyetAsvanantaguNoSNasadbhAvAditi bhAvaH, caturthapRthivyAmapi bahavo nArakA uSNAmeva vedanAM saMvedayante, bahuSu prastaTevvasyAmapi yathA kauvyasambhavAditi hRdayaM, svalpAstu ke cinnArakA etasyAM zItavedanAmapi viSahanti, keSucitprastaTeSvavatyaddimAdapyanantaguNazailasya sadbhAvAditi paJcamapRthivyAmapyevameva vAcyaM, navaraM zItAnvitasthAnabAhulyasambhavAcchIta vedanAvedayitAro nArakA bahavaH, uSNavedanAvedakAstu svalpAH, auSNyayuktasthAnAnAmalpatvAditi vyatyato vaktavyaH SaSThIsaptama pRthvInArakAstvekAntena zItavedanAmeva sahante yathoktazaityAdapi tIvratarazetyasya tatra pRthvIdvaye sadbhAvAditi, evaM ca vyavasthite ye kecinnArakA uSNa vedanA vedakatveneha nirdiSTAH te sarve'pi zItayo nikAH, ye tu zItavedanAvedakatvena kAste sarve'pyuSNayonikAH, yadi hi zItavedakAnAM zItaiva yoniH syAduSNavedakAnAmuyaiva tadA sajAtIyatvAdva danAbAhulyaM nasyAta, nArakANAM tu prAyaH sarva tathaiva pariNamati yathA vedanA prAcuryamApayata iti yo nivedanayorvyatyayaH, tasmAdAdyapRthvIvaye caturthapRthivyAmapi ca bahuSu sthAneSu paJcamapRthivyAM tu svalpeSu sthAneSu zItayonikA eva, caturthapRthivyAM svalpeSu sthAneSu paracamapRthivyAM bahuSu sthAne SaSTIsaptamapRthvIdvaye ca nArakA uSNayonikA eveti sthitamityalaM vistareNa tadarthinA tu prjnyaapnaivaanvessnniiyaa| mUlavRttikRtA tvAssyAsu tisTaSu pRthvISu nArakANAM tu yoniruva, caturthyAM tu ke pucitprastaTevAyaM pRvizeSeSu zItA, tisTaSu cAghastanISu pRthvISu zItaiveti vyAkhyAtaM etaca prajJApanA'bhiprAyato bahuvisaMvAdi lakSyate, tattvaM tu bahuzrutA eva vidantIti, 'tiviha sesANa' ti uktazeSANAM zItAdibhedA yoniH gA 47 / / 33 / /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMhananAdhikAra | pRthivyabavAyuvanaspativikalendriyarumUrchajapa cendriyANAM vividhA'pi yoniH saMbhavati, zItasparzapariNatakSetrotpannAnAM zItA uSNasparzapradezajAtAnAM tUSNA zItoSNasparzA- 1 nvitasthAnasambhUtAtAM punaH zItoSNA yoniriti bhAva iti gAthArthaH // 47 // yathoktayonisamutpannAzca jIvA yathAsambhavaM SaTsu saMhananeSu vartante'taH saMhananasvarUpanirUpaNArthamevAha ___ bajarisaha nArAyaM vajanArAyayaM ca naaraayN| addha ciya nArAyaM khIliya chevaTTa saMghayaNa // 48 // saMhatiH saMhananaM-asthUnAM paraspara sambandhaprApaNamiti bhAvaH, tacAsthisambandhasyaiva vaicitryamAzritya SoDhA bhidyate, tatra vajrazabdeneha kolikA procyate, RSabhastu 50 saMhatAsthidvayasyevopari valayAkAraH pariveSTanapaTTaH, vivakSitAsthanArevAdharottareNa saJcayApannayorubhayato markaTabandho nArAcaH, tatazcedamuktaM bhavati-dvayorasthnorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyenAsthnA pariveSTitayorupari tadasthitayabhedi kIlikAkAraM vajranAmakamasthi yatra bhavati tadvavarSabhanArAcaM prathamasaMhananaM, vajrarSabhAbhyAmupalakSito-niyantrito nArAco'sminnitikRtyA 1 'baja nArAyayaM ceti yatra tu aSabho nAsti zeSa tu vidyate tadvajranArAcaM dvitIyamiti, vArahitamRSabhanArAcaM dvitIyamityanye 2 varSabhavarja nArAcaM tRtIyaM 3 'addha ciya nArAya' ti caturtha cArddhanArAcaM divatIyamiyanye, yadekato markaTabandhaM divatIyapArace tu kIlikAviddhaM tadarddhanArAcamiti hRdayam 4 aSabhanArAcavarja kIlikAviddhAsthidvayasam-caramAtraM tu kolikAkhyaM paJcamaM / chevaTThati dakArasyAnusvArasya ca lupasyeha darzanAcchedaiH-paryantairevAsthanAM vRtta-parasparasambandhaghaTanAlakSaNa vatanaM vRttiyatra tacchedavRtta, kIlikApaTTamarkaTabandharahitamasthiparyantamAvasparzi chedavRttAbhidhAnaM SaSThaM saMhananamityarthaH, sevAtamidamityanye, asthivyaparyantasamparzalakSaNAM sevAmRta gatamiti sevArtamiti kRtvetigAthArthaH // 48 // RSabhavajranArAcazabdAn svayameva vyAcikhyAsurAha risaho ya hoi paTTo vajja puNa koliyA viyaannaahi| ubhabho makaDabaMdhaM nArAyaM taM viyANAhi // 46 / / gatArtha va / / 46 // etAni ca saMhananAni yeSAM jIvAnAM yAvanti bhavanti yeSAM ca sarvathA na bhavanti tadetaddarzayannAha // 34 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 // naratiriyANa chappiya havai hu vigaliMdiyANa chevddh| suranerajhyA egidiyA ya sabve asaMghayaNI // 50 // saMhananasvAminaH . iha vikalendriya kendriyANAM pRthagaivopAdAnAtpArizepyAdeva tiryaphUzabdaH paJcendiyatiryaveva vartate, tatazca narANAM paJcandiyatirazcAM ca kasyacitkilpi- saMsthAnAni gA. diti sAmAnyena SaDapi saMhananAni yathoktasvarUpANi prApyante, vikAtendriyANAM tvekameva vedavattaM labhyate, na zeSANi, muranArakA ekendriyAzca sarve 'asaMhananinaH' saMhananarahitAH, | saMhananasyAsthisaJcayarUpatyAdeteSAM cAsthyabhAvAditi bhAva iti gAthArthaH // 50 // etAni ca saMhananAni sAmAnyataH saMsthAnAvyabhicArIgayeva, saMsthAnAbhAve saMhananasya sarvathaivAbhAvAdataH saMsthAnapratipAdanArthamAha samacaurasA nAgoha sAi khujA ya vAmaNA dduddaa| paMciMdiyatiriyanarA surA samA sesayA huMDA / / 51 // zarIrAkRtiravayavaracanAtmikA saMsthAnamucyate, tadapi samacaturastrAdibhedAtyoDhA, tatra samAH-zarIraviSayalakSaNapramANAvisaMvAdinyazcaturdivibhAgopalakSitAH zarIrAvayavarUpAzcatasro'zrayo yatra samAsAntavidhinAtpratyayAtsamacaturana'-sAmudrikazAstrAdipratipAditasamavalakSaNaparipUrNa prathamaM saMsthAnaM tadyogAjIvA api samacaturasrAH, 'nAgoha' ti / ihaikadezena samudAyasya gamyamAnatvAnnyagrodhaparimagaDalA iti dRSTavyaM, tatra nyagrodho-vRkSavizeSastatparimaMDalaM nyagrodhaparimaMDalaM, yathA nyagrodha upari ramaNIyaH-sampUrNAvayavo'dhastane tu na tathA tadvannAbherupari bistarabahulaM-zarIralakSaNayuktamadhastu hInAdhikapramANAnvitaM yatsaMsthAnaM tannyagrodhaparimaNDala' tayogAjIvA api nyagrodhaparimagaDalAH 2 'sAdi'tti AdirihotsedhAkhyo nAbheradhastano dehabhAgo gRhyate tenAdinA-zarIralakSaNabhAjA saha vatate yaktatsAdi, sarvameva hi zarIramaviziSTa nAdinA saha vartata eveti vizeSaNAnyathA'nupapatterAderiha viziSTatA labhyate, sAdisaMsthAnayogAjIvA api sAdayaH 3 'khujjA ya' tti kubjAzcetyarthaH, yatra pANipAdazirogrIvaM zarIralakSaNapramANayukta koSTaM tu zeSakAyalakSaNaM hInAdhikapramANaM tatkumjasaMsthAnaM tadyogAjIvA api kubjAH 4 yatra pANipAdazirogrIvaM lakSaNavisaMvAdi zeSastu pRSTodarAdirUpaH koSTho lakSaNayuktastadvAmanaM saMsthAnaM tadyogAjIvA api vAmanAH 5 yatra punaH prAyeNa ko'pyavayavaH zarIralakSaNaM na saMvadati tatsarvatrAsaMsthitaM huNDasaMsthAnamucyate tadyogAjjIvA api huNDAH / / ke punaste : || // 35
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRthivyAdisaMsthAnAni zarIrANi ca gA. ve yathoktaSaTsaMsthAnayukttA ? ityAha-'paMciMdiyatiriyanara'tti nAnAjIvAnAzritya paJcendriyatiryaJco manuSyAzca yathoktasaMsthAnayuktAH pratipaktavyAH, 'surA samatti devAH sarve'pi samacaturasrasaMsthAnayuktA ityarthaH, zeSAstUktAvaziSThA jIvA nArakaikendriyavikalendriyalakSaNAH sarve huNDasaMsthAnayuktA eveti, lAghavArtha yugapadeva saMsthAnAni tatsvAminazca | nirdiSTA iti gAthArthaH // 11 // yadala kendriyANAM huNDasaMsthAnaM tatpRthivyAdInAM masUrAdyAkArabhedato bhinnaM draSTavyamiti darzayati massUrae ya thibuge sUi paDAgA ayogsNtthaannaa| puDhavidgaagaNimAruyavaNassaINaM ca saMThANA // 52 / / masUro-mAlavakAdiprasiddho masUrakAkAro dhAnyavizeSastadAkAraM zarIrasaMsthAnaM 'puDhavitti pRthvIkAyikAnAM draSTavyaM, stibuko-bindustadAkAraM 'daga' ti udakakAyikAnAM, sUcyAkAramanikAyikAnAM, patAkAkAraM vAyukAyikAnAM, 'vaNassaIyaM ca saMThANa' tti, ca pUrvoktapekSayA samucaye, vanaspatInAM ca zarIrasya saMsthAnAnyavayavaracanAtmikAni anekAkArANi bhavantItyarthaH, iti gAthArthaH / / 12 / / granthAnam 1000 // kAyadvAramidaM prastutaM, kAyazabdazca yathA pRthivyAdijIvanicayarUpe kAye evamaudArikAdirUpe zarIra'pi vakte'ta idaM kArazabdavAcyatvamAzritya kAyadvAre'smin prastute zarIrAgathapyaudArikAdIni vicArayitumAha orAliya veviya AhAraya teyae ya kmmye| paMca maNuesu cauro vAU paMciMdiyatirikkhe // 53 // udAraiH-tIrthakarazarIrApekSayA samastalibhuvanapradhAnaiH pudgalairniyuttamaudArika, azvodArAHsphAratAmAtasArA vaikriyAdizarIrapudgalApekSayA sthUlA ityarthaH, tairitthambhUtaiH pudgalairniSpannamaudArikaM athavodAraM-zeSasahajasamastazarIrApekSayA vRhatpramANaM udAramevaudArika vaikriyaM tUttarave kriyAvasthAyAmeva lakSa yojanapramANaM prApyate sahajaM tu tadapyutkRSTataH paJcadhanuHzatamAnameva praudArika tu sahajamapi svayambhUramaNamatsyApekSa yA yojanasaharUmAnaM padmanAlApekSayA vA sAtireka yojanasaharUmAnaM labhyata iti shessshjshriirbhyo| bRhatpramANatA'sya bhAvanIyA 1 vividhA-nAnAprakArA kiyA vikriyA tasyAM bhavaM ve kiyaM, tathA ca tadanubhUtAyAH kriyAyA vainiyasamudghAtakaraNadaNDanisargAdivividhatvaM prajJaptyA diSu nirdiSTaM, tadyathA-"tAhe ceva NaM se veubviyaM kAukAme veubviyasamugdhAeNa samohagAi 2 saMkhejjAi jAyaNAidaMDa nisirai 2 ahAbAyare poggale parisADei 2 docapi veu // 36 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ | devAdInAM zarIrANi gA 54 bviyasamugghAeNa samohaNaI' tyAdi, evambhUtayA :vikriyayA niSpadyamAnatvAdvai kriyamidamucyate asvAbhAvikamitiyAvat , nanvanayA vyutpatyottaravaikriyasaGa graha eva syAnna sahajava kriyasya, tasya samudghAtAdikriyAmantareNeva jAyamAnatvAta, satyaM, kintUttaravaikriyasamAnajAtoyapudgalairniSpadyamAnatvAdvai kriyamiva vaikriyamityupacAratastadapi vaikriyamucyate, athavaudArikAdyapekSayA viziSThA-vilakSaNA kriyA vikriyA tasyA bhavaM vaikriyamityevaM tadapi saMgRhyate, "pANidayaridvisaMdarisaNatthamasthovagahaNaheuM vaa| saMsayavoccheyatthaM gamaNa jiNapAyamUlami // 1 // ityevaMbhUtakAryotpattau caturdazapUrvavidA Ahriyate gRhyata ityAhArakaM athavA''hriyante sUkSmA jIvAdayaH padArthAH kevalisamIpe'nenetyAhArakaM 3 AhArapAkakAraNabhUtAstejonisargahetavazcoSNAH pudgalAsteja ityucyate tenetthambhUtena tejasA nivRttaM taijasaM, mauSmAdiliGgagamyaM 4 karmaNA nivRtta kArmANamaSThakarmasamudAyaspami tyarthaH / tadevametAni paJca zarIrANi sAmAnyena sarvajIvAnAM bhavanti, vizeSato'pi cintyamAnAni 'paMca maNuesu' tti nAnAjIvAnAzritya manuSyeSu paJcApyamUni labhyanta TAIL ityarthaH, vAyUnAM garbhajapaJcendriyatirazcAM catvAri zarIrANyaudArikavaikriyataijasakArmaNalakSaNAni prApyante, AhArakaM tu na labhyate, tasya caturdazapUrvavida eva sambhavAditi gAthArthaH // 53 // devAdInAM zarIrasaGkhyAmAha-'veuvvI'tyAdi, veunviyatee kammae ya suranArayA ya tisriiraa| sesegiMdiyaviyalA orAliyateyakammaigA // 54 // suranArakAH punastrINi zarIrANi yeSAM te trizarIrA bhavanti, kAni punastrIgi zarIrANi teSAM bhavanti ? ityAha-vaikriyaM jasaM kArmaNaM ceti, audArika tvamISAM na bhavati, tasya tiryagganuSyeSveva sambhavAt, AhArakamapi na saMbhavati, tasya manuSyacaturdazapUrvadhareSveva bhAvAditi, bhaNitazeSAH punarekendriyAH pRthivyapta jovanaspatilakSaNAH tathA sampurNandriyamanovaikalyAdvikalAH-dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsajJipaJcendriyasvarUpA audArikataijasakArmaNazarIravanta eva bhavanti, vaikriyaM tu bhavapratyayika tAvadamISAM na bhavati, tasya suranArakeSveva sambhavAda, uttaravaikriyamapi na prApyate eSAM tallabdhyabhAvAt, AhArakAbhAve tu pUrvoktameva kAraNaM bhAvanIyamiti gAthArthaH // 14 // tadevamabhihita saprasaGgaM kAyadvAramatha kramaprApta yogadvAramabhidhitsurAMha
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ / sacce mose mIse'sacce mose maNe ya vAyA y| orAliyaveubviya AhArayamissakammaie // 55 // yogAH 15 . manoviSayo vAgviSayazca sa satyo muSA mitro'satyAmapaJceti yogaH pratyeka caturdaityakSaraghaTanA, bhAvArthastUbhidhIyate-taba yoga iti tAvatkaH zabdArtha: , ucyate, [...] yojanaM yogo jIvasya vIrya zaktirutsAhaH parAkramaceSTA parispanda itiyAvat, athavA yujyate-dhAvanavalganAdikriyAsu vyApAryate yaH sa yoga iti karmasAdhanaH, yadivA yujyatesambadhyate dhAvanavAganAdikriyAyAM jIvo'neneli yoga iti karaNasAdhanaH, sa ca manovAkAyabhedAttidhA, tadyathA-manoyogo vAgyogaH kAyayogazceti, tatra samzabhirjIvaH kAyayogena manaHprAyogyavargaNAbhyo gRhItvA manastvena pariNamitAni vastucintApravartakAni dravyANi mana ityucyate, tena manasA sahakArikAraNabhUtena yogo manoyogo, manoviSayo vA yogo manoyogaH 1, ucyate iti vAg-bhASApariNAmApannapudgaladravyasamUha ityarthaH, tayA vAcA sahakArikAraNabhUtayA yogo vAgyogo vAgviSayo vA yogo vAgyogaH 2, cIyata iti kAyaH audArikAdistena sahakArikAraNabhUtena yogaH kAyayogaH kAyaviSayo vA yoga: kAyayogaH 3, eSa ca vividho'pi yogaH punaH paJcadazadhA bhidyate, tatra manoyogastAvacaturdhA, tadyathA-santo munayo-jIvAdipadArthA vA teSAM yathAsaG syaM muktiprApakara dena yathAvasthitasvarUpacintanena vA hitaH satyaH, asti jIvaH zarIramAtravyApaka ityAdiyathAvadvastuvikalpanapara ityarthaH, satyazvAsau manoyogazca satyamanoyogaH, Aha-nanu yogaH parispakriyArUpa uktastasya ca kathaM salyAdivyapadezaH saMbhavati ?, tathApratItarevAbhAvAditi, satyaM, tathA'pi satyamanovijJAnasahakArikAraNatvAt manoyogasyApi stratvamucyate, kAraNe kAryadhopacArAdityevamanyatrApi bhAvanIyamiti 1, satyaviparIto'satyo, nAsti jIvaH sarvavyApakovA: yamityAdayathAvasthitavara tucintanapara iti bhAvaH, astrazcAsau manoyogadhAsatramanoyogaH 2, satyazvAsAvastyazca satyAsatya iti kRtAkRtAdivatkarmadhArayaH sa cAsau manoyogaH, iha dhavakhadirapalAzAdimitreSu bahuSvazokasaneSvazokavanamevedamiti yadA vikalpayati tadA prastutamanoyogaviSayatA, ayaM hi vikalpaH talAzokavRkSANAM sadbhAvAtsatyo'nyeSAmapi dhavAdInAM kiyatAmapi vidyamAnatvAdasalya iti mizratvAtsatyAsatyamanoyogatayA procyate'ta eva sUtrakRtA mizra ityuktam, upalakSaNaM cAzokavanodoharaNaM, sarvasminnapi nagare gRhe 2 dArakA jAtAH pratigaha vivAhA ityAdi vikalpasvApi prastutamanoyogaviSayatA draSTavyA, idamevAzokavanAdikaM vacanena tru bato // 38 // anukunn vaaru ii pnul aNcnu aNculku unn prti raassttr raanu raanu raanuNdi.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 36 // vakSyamANasatyAsatyavAgyogaviSayatA mantavyA kiM ca dRSTA asmin pradeze tvayA katicicaurAH kuraGgA vA ? ityAdike kenacitpRSTe ete purata kathayAmItyAdyapi vikalpayataH prastutamanoyogo draSTavyaH zrayaM hi vikalpaH paristhuravyavahAranayamatena satyo nizcayanayamatena tu parapIDAvahatvena pApAnubandhitvAdasatya iti satyAsatyamanoyogatA, etasminneva prazne ete puratastiSTantItyAdi vadato vakSyamANasatyAsatyavAgyogaviSayatA'pi bhAvanIyA, idaM hi vacanaM sthUravyavahArataH satyaM nizcayatastvasatya yata uktam -- "praliyaM na bhAsiyavvaM asthi hu saba pi jaM na dattavvaM / saca epi taM na sacca jaM parapIDAkaraM vayaNaM || 1|| "ti, na vidyate satyaM yatra sa bhavatyasatyo na vidyate mRSA yatra sa bhavattyamRSaH asatyazcAsAvamRSaceti pUrvavatkarmadhArayaH sa cAsau manoyogasya satyAmRSAmanoyogaH iha vipratipattivivakSAyAM vastupratiSzasayA pramANAbAdhitaM sarvvajJamatAnusAreNa yadvikalpyate procyate vA yathA'sti jIvaH sadasadrUpa ityAdi tatkila satyaM paribhASitamArAdhakatvAt yattu vipratipattivivattAyAmeva vastupratiSTAsayA pramANavAdhitaM sarvajJamatottIrNa kiJcidvikalpyate procyate vA yathA nAsti jIva ekAntanityo betyAdi tadasatyamiti parikIrtitaM virAdhakatvAt yattu pramANabAdhitAvAdhitatvaM tatpUrve ] kamazo kA nAdikaM satyAsatyaM, virAdhakAvirAdhakatvAditi, yatpunarvipratipattimantareNaiva vastupratiSThAsAM dinA svarUpamaH pratipAdanaparaM vyavahAra patitaM vicidvikalpyate procyate vA yathA he devadatta ! ghaTamAnaya gAM: dehi mahyamityAdi, tadetat svarUpamAtrapratipAdanaparaM vyAvahArika vikalpajJAnaM dacanaM vA na satyaM nApi mRSA kintvasatyAmRSamityAgame paribhASitamanArAdhakatvAdavirAdhakatvAcca tyato he devadatetyAdivikalpo'satyAmRSamanoyoga ityucyate, he devadatta ! ityAdivacanaM tvasatyAmuSavAgyoga iti 4 / tadevaM manoyogacaturddhA vyAkhyAtastadvyAkhyAne ca vAgyogo'pi caturvidho vyAkhyAta eva draSTavyaH, prAyo manovikalpitasyaiva vAgviSayatvAttathA'pi sthAnAzUnyArtha kiJcidvyAkhyAyate - satAM hitA satyA sA cAsau vAk ceti satyavAk tayA sahakArikAraNabhUtayA yogaH satyavAgyogaH, athavA pUrvoktanItyA vacanagataM satyatyayoge'pyupacaryate, tataH satyazcAsau vAgyogazceti satyavAgyoga ityapi mantavyaM, zeSamihottarala ca satyamanoyogAdivadvatavyaM 1 satyAdviparItA'satyA sA cAsau vAkU pelavAkU tathA yogo'satyavAgyogaH 2, satyA cAsAvasatyA ca satyAsatyA sA cAsau vAk ceti satyAsatyavAk tayA yogaH satyAsatyavAgyogaH 3, na vidyate satyaM yatra so'styo na vidyate mRSA dala so'mRSaH astyazcAsAvamRSaceti asatyAmuSaH sa cAsau yogAH 15 gA. 55 // 36 //
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogAH nnu tnu unn prti anu akssN nuNci aa mrklnu klupukuNdaamnn raadu kNcu vAgyogazcetyasatyAmRSavAmyogaH, viSayavyavasthA sarvatra pUrvokkaiveti 4 / iha tRtItacaturthoM manoyogau vAgyogau ca paristharavyavahAranayamateneva draSTabyau, zuddhanayAnAM tu manojJAnaM vacanaM vA sarvamaduSTavivakSApUrvakaM satyaM prajJAnAdidUSitAzayapUrvakaM tvasatyaM, ubhayAnubhayarUpaM tu nAstyeva, satyAsatyarAzidvaye'ntarbhAvAditi bhAvanIyaM / kAyayogastvaudArikavaikriyAhArakatanmiakArmaNakAyabhedAtsaptadhA, tatraudArikavaikriyAhArakANyanantarameva vyAkhyAtAni, 'missa'tti ayaM mizrazabdastrivapi zarAreSu pratyekaM saMbhatsyate, tatazcaudArikameva kAyastena sahakAriNA yoga audArikakAyaviSayo vA yoga audArikakAyayoga: 1, mitrazabdasambandhAdaudArikaM mitraM yatra kAmaNeneti gamyate sa bhavatyaudArikamizraH, utpattideze hyanantarAgato jIvaH prathamasamaye kAmayenaivAhArayati tataH paramaudArikasyApyArambhAdaudArikeNa kArmaNamizreNAntarmuhurtamAhArayati, uktaJca niyuktikRtA-"joeNa kammaeNa AhAreI aNaM taraM jiivo| teNa paraM mIseyaM jAva sarIrassa niSphattI // 1 // " audArikamizrazcAsau kAyazca tena yoga audArikamizrakAyayogaH, mitratAyA ubhayagatatve'pi kArmaNamitra iti na vyapadizte, | kintyaudArikasya tadA prArabhyamANatvena bahuvyApAratvena ca pradhAnatvAttanaiva vyapadeza audArikamizra iti 2, vaikriyaM pUrvanirdiSTasvarUpaM tadeva kAyastena yogo kriyakAyayogaH 3, vaikriya kArmaNena mizraM yatrAsau vaikriyamizrA, ayaM ca devanArakANAmaparyAptAvasthAyAM mantavyaH, anApi kArmaNamitratAnabhidhAne kAraNa pUrvoktameva bhAvanIyaM, aparaM ca bAdaraparyAptakavAyorgarbhajapancendriyatiryagmanuSyANAM ca vaikriyalabdhimatAM vaikriyaM kRtvA tat parityajya punaraudArikaM svIkurvatAmaudArikeNApi midhaM vaikriyamavApyata ityamISAmapi vaikriyamitrasadbhAvo jJAtavyaH, athAtra pakSe yathA baiMkriyamaudArikeNa mizramiyato vaikriyamitramiti vyapadizyate tathaudArikamapi vaikriyeNa mi-mityaudArikamizramityapi kasmAnocyata ? iti cet, tadyuktaM, yato hanta pradhAneneva vyapadezo bhavati, vekriyaparityAgakAle ca bahubyApAratvAttadeva pradhAnamatasteneva vyapadezaH, ata eva hivAravAdInAM vaikiyArambhakAle vaikriyamitratAvyapadezo na bhavati, audArike hi sthitA amI vaikriyamArabhante, tataH prArambhakatvena bahuvyApAratvAdaudArikameva pradhAnamatasteneva vyapadezo bhavatyaudArikamitramiti, anye tu vaikriyArambhaa kAla eva vAgvAdInAM vaikriyamizratAM pratipadyante, mArabhyamANatvena vaikriyasya prAdhAnyavivakSayA tenaiva vyapadezamicchantIti bhAvastadalamativistareNa, tadarthinA tu prajJApanATIka va nirIkSaNIyA, vaikriyamizrazvAsau kAyazca tena yAgo vaikriyamitrakAyayogaH 4, AhArakaM pUrvAbhihitasadbhASaM tadeva kAyastena yoga mAhArakakAyayogaH 5, AhArakaM mitraM yatrau aaru l un n n n n n n // 40 // n
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 41 // gA.56 dArikeNeti gamyate sa AhArakamizraH sa cAsau kAyastena yoga AhArakamitrakAyayogaH, yadA siddhaprayojanazcaturdazapUrvadhara AhArakaM parityajya punaraudArikopAdAnAya pravartate tadau manovAmyogeSu dArikeNa mizramAhArakaM prApyate, bahuvyApAratvena pradhAnatvAdAhArakeNe va tadA vyapadeza iti bhAvaH, anye tvasyApi prArambhakAla evAhArakamizratAM pratipadyante, prArabhyamANatve guNasthAnakAni Lal nAhArakasya prAdhAnyavivakSayA tenaiva vyapadezamicchantIti hRdayaM 6, kArmaNa-nirU pitatattvaM tadeva kAyastena yogaH kArmaNakAyayogaH, kArmaNamizrastu yathA na saMbhavati tathA nive ditameva, kArmaNakAyayogazca kevalo vigrahagato kevalinaH samudghAtagatasya ca tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu prApyata iti bhAvanIyam, iha ca taijasakAma'NAyArekasadbhAve dvitIyaM bhavatyeva ekasyAbhAve dvitIyamavazyatayA na bhavatyevetyevaM sarvadeva sahacaritatvAt kArmaNagrahaNeneva tejasaM gRhItamityanayA vivakSayA kArmaNakAyayogAtajasakAyayogaH pRthaga HM nokta iti bhAvanIyamiti gAthArthaH / / 16 // tadevaM nirdiSTAH paJcadazayogAH, iha ca jIvasamAsA guNasthAnalakSaNA gatyAdimArgaNasthAneSu cintanIyA iti prastutaM, tade-12 | tanmanasi saMpradhArayan guNasthAnakAni yathoktayogeSu cintuyitumAha sacce asaccamose saNNI u sajogikevalI jaav| sapaNI jA chaumattho sesaM saMkhAi aMtavau // 56 // satyo'satyAmRSazca manoyogo vAgyogazca sajJimithyAvRSTiguNasthAnAdArabhya yAvatsayogikevaliguNasthAnaM tAvatprApyate, idamukta bhavati-ekendriyANAM tAvanmanoyogavAgyogau sarvathaiva na saMbhavataH, dvitricaturindriyAsajJipaJcendriyANAM tu vAgyogaH saMbhavati, kevalamasAvasyAmeva gAthAyAmasatyAmRSatayA vakSyate'ta iha pArizeSyAtsa-inamithyAdRSTiguNasthAnAdArabhyetyuktam, ayogikevalinastu sarvathA yogAbhAva eveti sayogikevalyeva paryante nirdiSTa iti, 'saNNI jA chaumattho' 'sesa'ti bhaNitazeSam, asatyamanoyogasatyAsatyamanoyogAsatyavAgyogasatyAsatyavAgyogacatuSTayaM samjhimithyAdRSTiguNasthAnAdevArabhya kSINamohacchamasthaguNasthAnaM yAvatala bhyate, ihApyekendriyadvitri caturindriyAsajJipaJcendriyANAmabhRNane kAraNaM pUrvoktameva draSTavyam, aparaM ca prastutayogacatuSTayaM rAgadveSAjJAnAnAbhAgavatAmeva saMbhavati, te ca rAgAdayaH sayogikevalinaH FI sarvathaivocchinnA iti sayogikevalinaM parihatya kSINamohacchamastha eva paryante nirdiSTaH, nanvevamapi mithyAdRSTyAdiSu pramattAnteSveva guNasthAnakeSu prastutayogacatuSTayasya sambhavo // 41 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 42 // yujyate, teSAmevAvizuddhatvAt, ye tvapramattAdayaH kSINamohAntAsteSAmatIva vizuddhabizuddhataravizuddhatamatvAtkathametatsambhavo'vizuddhAvevAsalyatAyAH sambhavAt ?, satya, kintvamISAM kA jJAnAvaraNAA dayastAvadadyApyastyeva, tasmiMzca satyanAbhogAdayaH saMbhavanti, teSu cAsatyatA'vazyambhAvinI, ataH kSINama he'pi chamasthe'nAbhogato'satyatA saMbhavati, kiM punaH zeSe ? sthAnakAni gA.57 ataH prastutayogacatuSTayasambhava eteSu na virudhyate, yata uktaM "nahi nAmAnAbhogAcchamasthasyeha na bhavati skhalitam / karmaNi jJAnAvaraNe jJAnAvaraNasvabhAve hi||1||"syogikevlinstu na jJAnAvara NAdhu dayastadabhAve ca naivAnAbhogAdisambhavastadasaMbhave ca nAsyAsatyatAsadbhAvo'ta ihAsau na gRhIta ityalaM vistareNa, grAha-nanu mithyAdRSTiguNasthAnake sakSipaJcendriyasyaiveha yogacintA kRtA, atha ca tadvatinAM zAdidvitricaturindriyAsamjhipaJcendriyANAmapi vAgyoga: sabhavati, sa cAsyAM gAthAyAmadyApi na cintita ityAzaGkyAha'saMkhAi atavau' tizaDa khAdidvIndriyANAM karNagAlyAdinIndriyANAM bhUmarAdicaturindriyANAM matsyAdyasijhapa cendriyANAM ca mithyAdRzAmantyA vAg, asatyAmuSalakSaNA vAga bhavatItyarthaH, avyaktadhvanimAtratyAta tavAga na satyatayA vaktuM pAryate nApyasatyatayA, tasmAdasatyAmaSarUpaiveyamiti bhAvaH, aparastvAha-nanu pUrva narakagatyAdiSu kva kiyanti kAni ca guNasthAnakAni labhyate ? ityevaM guNasthAnakalakSaNamArgaNAjIvasamAsasthAneSu cintitA, ana tu vaiparItyaM, guNAsthAnasvarUpeSu jIvasamAseSveva yogacintAyA bhavadbhirvyAkhyAtatvAt, satyaM, kintu yeSu yAvatsu guNasthAna la ca yajIdaramAseSu ye yAvantazca yogAH prApyante teSu tAvatsu yogeSvapi te tAvantaH guNasthAnarUpA jIvasamAsA api labhyanta iti na kazcidarthabhedaH, kevalaM sukhataraprasiddhapratItyupAyatvamAzritya kvApi kathA-cadvacanoktiH pravartate ityevamabhide satyanyatrApyuktibhedamAle Na na saMmohaH / kArya iti / atra ca yo yasya jIvasya yoga uktaH sa tasya labdhitaH prathamasamayAdeva draSTavyaH, karaNatastu svaparyAptyuttarakAlamiti gAthArthaH / / 56 // tadevaM cintitA vAgma. noyogayogaNasthAnalakSaNA jIvasamAsAH, atha kAyayogatacintayatrAha suranarayA viubbI nara tiri orAliyA sveuvvii| AhArayA pamattA savve'pajjattayA mIsA // 57 // 'veuvvI ti vaikriyazarIravantA bhavantIti tAtparya , ke ? ityAha-mithyAdRSTisAsvAdanasambanmithyAdRSTyaviratasamyagdRSTisuranArakAH, nanu sUtra suranArakA iti // 42 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogeSu guNasthAna / nirvizeSaNamevokamato mithyAdRSTyAdivizeSaNaM kathamupAdIyate ? ceda, ucyate, sAmarthyAta, anyathA hi guNAsthAnalakSaNAnAM jIvasamAsAnAM kAyayoge cintanIyatvena prakRte kevala- suranArakagrahaNamaprastutameva syAta, na ca baktavyaM sUtrakRto nAyamabhiprAyaH, tenApi mithyAdRSTyAdivizeSaNasya tasyadhyavasitatvAta, kathamidamavasIkte ? iti ceda, ucyate, uttaragAthAyAM kArmANakAyayogacintAvasare 'micchAsAsaNe' tyAdiguNasthAnakopanyAsAt prekSApUrvakAritvAJca, anyathA hyaprastutabhaNanena tatkAritA hIyeta, tasmAnmithyAdRSTyAdiguNasthAnakeSvapi surAdivizeSaNabhUteSu yadi yogacintA kriyeta tathA'pi sAmarthyAttadvizebhyabhUteSu surAdivevAsau kRtA bhaveda, vizebhyamantareNa nirAzrayasya vizeSaNasyAsambhavAd, ato mithyAdRSTyAdivizeSaNAni prastutAnyapyapradhAnatvAce tasi nidhAya vizeSyatvena pradhAneSu suranArakAdiveveha sUtrakAraH kAyayogacintAM cakAra, evaM hi sati pratyekamevekasminnapi jIvasamAse suranArakAyAdhArabhedatA'nekadhAtvaM pratipanne kAyayogacintAyAM vidhIyamAnAyAM vicArabAhulyAcchinvavyutpattyAdisAdhyasiddhirbhavatItyalaM vistaraNa, sudhiyA tvanyathA'pyAgamAvirodhato'tra samAdhAnaM vAcyamiti / Aha-nanu suranArakANAM vaikriyavai kriyamizrakArmaNAla kSaNAstrayaH kAyayogAH saMbhavanti tatkathamatra ka eva vaikipakAyayogo nirdiSTaH ?, ucyate zarIraparyAptyA paryAptAvasthAbhAvyevAyamiha proktaH, tadaparyAptAvasthAsaMbhavI tu baMkiMyamizrakAyayogA'syAmeva gAthAyAmuttarArddha vakSyate, vigrahagatyAdisaMbhavI tu kArmaNakAyayoga uttaragAthAyAmityadoSaH, etaca paribhAvya narAdivicAre'pi vakSyamANe notsukatA vidheyaa| 'naratiri orAliyA sarvauvvi' ti mithyAdRSTisAsvAdanamitrAviratadezaviratapramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntakSINamohasayogikalilakSaNA narAH mithyAdRSTisAsvAdanamizrAviratadezaviratasvarUpAstiryaJcazca praudArikakAyayogino bhavanti, tathaiva saha vaikriyeNa vartanta iti 'savai kriyAH' vaikriyakAyayogavanto bhavanti, idamuktaM bhavati narAstiryaJcazca yathoktavizeSaNaviziSTA audAssikAya yogasthAH prApyante, tathA te'pi naratiyaco vaikriyakAyayogino labhyante, kevalaM narA iha garbhajA pramattAntA eva ca draSTavyAH, saMmUrchajamanu-yANAM sakliSTatvena vaikriya- labdhyabhAvAtsakalaparyAptibhiraparyAptAnAmeva maraNAca, audArikakAyamAtra tvamISAmapi saMbhavati, zarIraparyAptyA paptAnAmeva paJcatvagamanAditi, apramatAdayo'pIha na gRlAnte, teSAmativizuddhatvena vaikriyalabdhyupajIvanAbhAvAditi, tirya-co'pIha garbhajA mantavyAH, samarchajAnAM vaikripalabdhyabhAvAditi / 'AhArayA pamatta tti' manuSyeSu caturdaza- nuNcuNdi nnnu tnN nuNci tnnu knukunnnu // 43 //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ / / 44 // yogeSu guNasthAna ' gA.57 pUrvavidaH pramattasaMyatA AhArakakAyayogino'pi bhavanti, 'Aha-nanvAhArakaprArambhakAle eva labdhyupajIvanautsukyasambhavatastatkartuH pramattatvaM sthAnAntare proktaM, AhArakazarIra- sya niSpattau punarautsukyanivRttarapramatto'pyasau nirdiSTastatkathamiha pramattatvenaiva proktaH 1, satya, kintu sthAnAntare'pi yeSAmetanmatamasti yadutAhArakasya prArambhe niSThAyAM ca tatkartA pramatta eva bhavati labdhyupajIvanatvAditi tanmatamihAttimityadoSaH, vaikriyasyApIdameva matamAzrityApramate niSedhaH kriyate iti bhAvanIyamiti / 'savve pajattayA mIsatti sarve'pi-yathAnirdiSTavizeSaNaviziSTAH pUrvAbhihitAH surAdayo'paryAptA-aparyAptAvasthAvartino yAvadadyApi zarIrapotina samayaMta iti hRdayaM, tAvadamI mizrakAyayogavanto bhavanti, tadyathA-suranArakAstAvadaparyAptAvasthAyAM sarve'pi pUrvoktasvarUpavaikriyamitrakAyayogavantaH prApyante, kevalaM tadavasthAyAM mithyAdRSTisAsvAdanAviratasvarUpA evaite draSTavyAH, natu samyagamithyAdRSTayaH, aparyAptAvasthAyAM samyagmithyAtvAsambhavAt, tathAhi-tadavasthAyAM tatpArabhavikaM vA bhavettAvikaM vA ? ; na tAvatpArabhavika samyagmithyAdRSTemaraNasyaiva niSedhAta, 'na sammamiccho kuNai kAla' miti vacanAt, nApi tAvikaM, yato yadi mithyAdRSTiH san parvabhavAdAyAtastadA'paryApta eva samyagmithyAtvaM na gacchati, tadavasthasya tathAvidhavizuddhayabhAvAt, atha sAsvAdanaH san parvabhavAdAyAtastadA SaDAvalikA (ta): Urddhamavazya mithyAtvameva gacchati, na samyagmithyAtvam, atha samyagmithyAdRSTiH saMstatrotpannastahya sthAnantaryeNa samyagmithyAtve gamanameva nAsti, anyatra niSiddhatvAda, yata ukta-'micchattA saMkaMtI aviruddhA hoi dosu puMjesu / missAyo vA dosuM samma micchaM na uNa mIsaM // 1 // " iti, tasmAnnAparyAptAvasthAyAmamI samyagmithyAdRSTayaH, tataH samyagmithyAdRSTisuranArakANAM na vai kriyamizrasambhava' iti sthitaM, naratirya-castvaparyAptAH pUrvoktasvarUpaudArikamizrakAthayogino bhaNyante, kevalamete'pi tasyAmavasthAyAM mithyAdRSprisAsvAdanAviratA eva mantavyAH, yataH samyagmithyAdRSTitvAbhAve niravazeSA'nantaroktaiva yuktirihApyavatarati, dezaviratAdInyapi guNAsthAnakAnyaparyAptAvasthAyAM na saMbhavanti, viratisadbhAva eva tadbhAvAd, aparyAptasya ca virataraMzato'pyabhAvAditi / mAha-nanu 'savve apajattayA mIsA' iti sUtrakRtA proktaM, etaccAyuktamiva lakSyate, paryAptasyApi manuSyasya sayogikevalinaH samudghAtAvasthAyAM dvitIyaSaSTasaptamasamayeSvaudArikamitrasya sambhavAta, tathA narANAM tirazcAM ca paryAptAnAM labdhimatAM vaikriyasya ArammakAle pUrvoktasvarUpasya vaikriyamiH sya lAbhAta, tathA paryAptamanuSyANAmeva caturdazaparva
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! // 45 // vidAM AhArakArambhAdikAle AhArakamizrasya suprasiddhatvAcceti, na caite'pyaparyAptAH, sarvasyApi jantoH prathamotpannasyAntamuhartakAlameva aparyAptatvena samaye paribhASitatvAt, &|| kAmaNe guNAH tatra ca kevalitvAdibhAvAnAM asambhavAditi, satya sUktamuktaM, kintu abhiprAyAparijJAnAt, na hyana aparyAptaH samayaparibhASita eva sUtrakRta vivakSitaH kintu apariparNazarIro'pi gA.18 aparyApta iti abhidhitsitaM, aparyApta itikRtvA, aparipUrNa naratirazcAM vaikriyaM caturdazaparvavidA AhArakaM ca tadArambhAdike kAle, kevalinAmapi samudghAtadvitIyAdismayeSu / audArikaM asampUrNameva, sampUrNavyApArAbhAvAt, tathA uktanIyA eSAmapi aparyAptatvAt etat sambhavItya pi mizrANi atra saGgrahItAni ityadoSaH, guNasthAnakAni tveteSu yAni sambhavanti tAni svayamabhyUhya vAcyAni, kevalaM samyagmithyAdRSTInAM naratirazcAmapi vaikriyamitraM na draSTavyaM, sthAnAntare'nuktatvAt, te ca kiM vaikriyameva na kurvanti anyadvA kiJcitkAraNamiti kevalino bahuzrutA vA vidantItyalaM vistareNeti gAthArthaH // 54 // atha kArmaNakAyayoge prastutajIvasamAsAzcintyante micchA sAsaNa aviraya bhavaMtare kevalI samuhayA y| kammayao kAogo na sammamiccho kuNai kAlaM // 58 // mithyAdRSTisAsvAdanAviratasamyagdRSTayo bhavAntare vigrahagatau vartamAnAH 'kammaio kAzrogo'ti 'supA supo bhavantIti' vibhaktivyatyayAtkArmaNakAyayoge vartanta iti sAMTaGkaH, prAktanasyaudArikAdeH prAgeva parityAgAdatanasya ca tasyAdyASyaprAptaH kArmaNakAyayoga eva tadAnIM te prApyanta iti bhAvaH, kevalinazca samavahatAH kRtasamudghAtAstRtI yacaturthapaJcamasamayeSu kArmaNakAyayoga eva labhyate, idamukta bhavati-iha ko'pi kevalI muktigamanArunnAvasthAyAM svakIramAyuH stokaM vedanIyaM tvadyApi pracuraM jJAtvA''yuHsthiPal tyadhikavedanIyasthitikSapaNArtha svajIvapradezaiH samastalokavyApanAya daNDakapATAdikrameNa samudghAtaM karoti, taduktam-"yasya punaH kevalinaH karma bhavatyAyuSo'tiriktataram / sa | samudghAtaM bhagavAnatha gacchati tatsamIkartum / / 1 / / " katham? "daNDaM prathame samaye kapATamatha cottare tathA smye| manthAnamaya tRtIye lokavyApI caturthe tu // 2 // saMharati / pancame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / sahamake tu kapATaM saMharati tato'STame daNDam / / 3 // " ete cASTAnAM samayAnAM madhye kasmin samaye ka yoge vartante / iti, ucyate " praudAriva.prayokkA prthmaassttmsmyyorsaavissttH| mizraudArikayokA saptamaSaSThadvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayogI caturthaka paJcame tRtIye ca / // 45 //
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasa& mAsAH gA.8 To samayatraye'pi tasmin bhakyanAhArako niyamA // 2 // " diti, tadevaM kevalinaH samavahatA yathokteSu niSu samayeSu kArmaNakAyayoge prApyante, zeSAstu dezavi ratAdayo jIvasamAsAH kArmaNakAyaproge na prApyante, sayogikevalinaM vihAyAnyasya vigrahagatAveva kevalakArmaNakAyayogasadbhAvAt, tasyAM ca dezaviratatvAdiguNAnAmasadbhAvAt,samyamithyAdRSTirapi vigrahagatau na saMbhavati,mRtasyaiva bhavAntarasthAnamaprApnuvato vigrahagatibhAvaH, tasya cAgame maraNaniSedhAt , etadevAhana sammamiccho kuNai kAla'miti, samyagmidhyAdRSTitve vartamAno jantuH kAlaM na karotyeva, tatsvAbhAvyAditi, atha 'sacce asaJcamose sarANI u sajogikevalI jAve' tyAdigAthAtrayoktasyaivArthasya tAtparyamucyate, tayathA-mithyAdRSTisAsvAdanAviratasamyagdRSTilakSaNAstrayo jIvasamAsAstAvaccaturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikaudArikamizrarva kriyavai kriyamizrakArmaNakAyayogalakSaNeSu trayodazasu yogeSu vartante, samyagmithyAdRSTistu caturvidhamana yogacaturvidhavAgyogaudArikazarIkhe kriyazarIralakSaNeSu dazasu yogeSu vartante, dezaviratastu dazasveteSveva tathaikodaze vaikriyamitrakAyayoge vartate, pramattasaMyatastyeteSvevAhArakadvikasahiteSu trayodazasu yogeSu prApyate, apramattAdayaH kSINamohAntAH punaH SaD jIvasamAsAzcaturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikazarIralakSaNeSu navasu yogeSu labhyante, sayogikevalI tu satyamanoyogAsatyAmRSamanoyogasatyavAgyogAsatyAmRSavAgyogaudArikaudArikamizrakAmaNakAyayogalakSaNeSu saptasu yogeSu vartanta ityetatpUrvoktAntheneha pratipAditaM, tathA ca sati--" cauro jIvasamAsA terasajogesu dasama ekko y| ekArasasu ya ekAra sattayu eko navasu chakka // 1 // " ayogikevaliguNAsthAnaM tu yogeSu na vartata evAyogatvAdevetyetadiha samarthitaM bhavatIti gAthArthaH / / 58 / / uktaM yogadvAramatha vedadvAramabhidhitsurAha neraiyA ya napusA tirikkhamaNuyA tiveyayA huti| devA ya itthipurisA gevijjAI purisaveyA // 56 / / vedyate-snyAdikAmA bhilASajanakatvenAnubhayata iti vedaH-caritramohanIyAntargataH karmampudgalasamUhavizeSa ; aya ca lidhA, tadyathA-striyAH puruSaM prati kAmAbhilASajanako vedaH strIvedaH, puruSasya sriyaM prati kAmAbhilASajanako vedaH puruSavedaH, napuMsakasyobhayaM prati kAmAbhilASajanako vedo napuMsakavedaH, eSa trividho'pi veda AdhAramantareNa nirAzrayo na saMbhavatyato nArakAdyAzrayadvAreNaiva nirUpyate-nArakAstAdannapurakAH, nArake ghu napuMsaka veda evaM prApyate, teSAmatiruGliSTatvena zeSavedadvayAbhAvAditi bhAvaH, tiryagmanubhyAtrivedakA // 46 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 // vede kaSAye ca guNa gA.6. bhavanti, tatra kendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyarUmUrchajapaJcendriyatiryacca saMmUrchajamanuSyeSu ca napuMsakaveda eva prApyate, garmajatiyagmanuSyeSu punasrayo'pi vedA labhyante, bhavanapativyantarajyotiSkAH saudharmezAnasambandhinazca devA upapAtamAzritya strIvedapuruSavedabhAjo bhavanti, devAnAM devInAM caiteSUtpAdAta, sanatkumArAdayastUpapAte puruSavedakA eva bhavanti, devInAM teSvanutpAdAta, saudharmazAnotpannAstu devyo'cyutakalpAntadevAnAM paribhogamAyAnti, ataH saMbhogamAzritya dvAdazakalpaM yAvat strIvedapuruSavedvadvayamapi prApyate, aveyakAnuttaravartinaH surAH punaH sarvathaiva puruSavedakAH, svIsambhogasyApi teSvabhAvAditi gAthArthaH // 56 / uktaH svarUpataH svAzrayayukto'pi vedaH, sAmprataM tatra va guNAsthAnalakSaNA jIvasamAsA| zcintyaMta ityAha . aniyaTTanta napuMsA sannIpaMciMdiyA ya thiipurisaa| koho mANo mAyA niyaTTi lobho sraagto||6|| 'aniyaTTI'tyAdi, mithyAdRSTayAdIni anivRttirante yeSAM tAnyanityantAni nava guNAsthAnakAni 'napuMsatti ekendriyAdIn jIvAnAzritya napuMsakavede | labhyante, kiM tasminnevaH, netyAha-'sannIpaMciMdiye tyAdi, ye tu mithyAdRSTyAdyanivRtyantAH samjhino garbhajAH paJcendriyA jIvAH te 'thIpurisatti strIvade puruSavede ca a vartanta ityarthaH, idamuktaM bhavati-anivRttyantAni nava guNasthAnakAni nAnAjIvAn pratItya vedatraye'pi labhyante, sUkSmasamparAyAdIni tvapagatavedodayAnyeva mantavyAnIti evaM ukta | vedadvAraM, sAmprataM kaSAyadvAramucyate, tatra 'kaSaziSe tyAdi hiMsAoM daNDakadhAtuH, tatazca kaSyante narakAdisthAneSu prANino'neneti kaSaM-karma, athavA kaSanti prANinaH parasparama| sminniti kaSaH-saMsArastadeva sa eva vA prAyo-lAbho yeSAM te kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhalakSaNAH supratItA eva, ata eva sUtrakArastAn nirUpya prathamameva teSu prastutajIvasamAsa neva cintayannAha--'koho mANo mAyA''niyaTTi lobho sarAgaMtoti gAthottarAddha', mithyAdRSTayAdayo'nivRttivAdarAntA navaiva jIvasamAsAH krodhamAnamAyAlakSaNeSu triSu kaSAyeSu vartante, lobhakaSAyeSu punarnava tAvadeta eva prApyante, dazamastu sUkSmasamparAyo, yata aAha-'lobho sarAgaMto' tti saha rAgeNa-sUkSmakiTTIkRtalobhalakSaNena vartata iti sarAgaH sUkSmasamparAyastatra sUkSmarumparAye bhAvastaduttaratnAbhAvalakSaNo'to-vyavacchedo yasyAsau sarAgAnto lobha, idamana hayaM-krodhamAnamAyAlakSaNakaSAyalayasyodayos- // 47 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 // jJAne matau ca bhedAH gA. | nivRttivAdara eva vyavacchidyate, paratastu tabudayAbhAva evetyetasmin kaSAyanaye yathoktA eva nava jIvaghamAsAH prApyante, lobhakaSAyodayastu sUkSma samparAye'pi bhavatyatastatra sUkSmasamparAyAntA daza jIvasamAsA labhyanta iti gAthArthaH // 6 // ukta kaSAyadvAramaya jJAnadvAraM vibhaNipurAha - AbhiNisuohimaNakevalaM ca nANaM tu hoi paMcavihaM / ' uggaha Iha avAyA dharaNA'bhiNibohiyaM cauhA // 61 // jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnaM jJAtirvA jJAna sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH,tat punanimiha bhImo bhImasena'ityAdinyAyAdekadezena samudArasya gamyamAnatvAdAbhiniyodhikazru tAvadhimanaHparyAyakevalabhedAtpaJcavidha, tanAbhItyAbhimukhye nIti naiyatye, tatazcAbhimukho vastuno yogyadezAva thAnApekSI niyata indriyANyAzritya svasvaviSayApekSI bodho'bhinibodhaH sa eva svArthikataddhitotpAdAdAbhinivodhikaM, athavA'bhinibudhyate-paricchinnatti vastvitvaminibodha iti katari, yadivA'bhinibudhyate-saMvedyate AtmanA sa ityabhinibodha iti karmaNi sa evAbhinivodhikamiti tathaiva, tathA zravaNaM :zrutaM-abhilApalAvitArthagrahaNapratyaya upalabdhivizeSaH, athavA zrUyate'sAviti zrutaM-zabdaH, ayaM ca kAraNe kAryopacAraNa jJAnazabdavAcyo bhavatyataH so'pi zrutamucyate, tathA'dhAnamavadhiH-indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam, athavA'vadhiHmaryAdA tenAvadhinA-rUpidrava maryAdAtmakena rajjJAnaM pravartate tadapravadhirupacArAditi, tathA sa-iimijAvaH kAya yoge.netyAdinA pUrvoktasvarUpaM manaH paryayati-avagacchattIti karmaNyaNi kRte manaHparyAra miti, tathA kedalaM evamaruhAramasAdhAraNamanantamaparizeSaM cocyate, talaikaM tadbhAve zeSachAi sthivajJAnadarzanAbhAvAt asahAyaM tvindriyamanaHkRtasAhAyyanirapekSatvenArthaparicchedAt asAdhAraNaM tvanandara dRzadAta manantaM tvaparavastikAlAvasthAyitvAt aparizeSaM tu sampUrNa mucyate sampUrNa vyAdizeragrAhityAditi, talaitasmin paJcavidhe'vagrahahApAyadhAraNAbhedAttAvadAbhinibodhikaM caturkI bhavatIti gAthArthaH // 61 / / avagrahAdInAmapi bhedanirUpaNArthamAha paMcahivi iMdiehi maNasA atthoggaho mudhoyvvo| cakviMdiyamaNarahiyaM vaMjaNamIhAiyaM chaddhA // 6 // avagraho dvidhA vyanjanAvagraho'rthAvagrahazya, tatra vyajyate-prakaTIkriyate zabdAdiroM'neneti vya-janaM, kiM tat 1, ucyate, upakaraNendriyasya kadambapuSpAdyAkRteH zrota // 48 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 46 // matijJAnabhedAH gA. 62. 94sang prANamsanasparzanalakSaNasya zabdagandharasasparzapariNata dravyANAM ca yaH parasparaM sambandhaH-prathamamupAra pamAna nadiha vyaJjanamucyate, aparaM cendriyeNApyarthasya bya mAnatvAttadapI- ndriyamiha vyamjanamabhipretaM, tatazca vyamjanena-indriyalakSaNena vyanjanasya-viSayasambandhalakSaNasyAvagrahaNaM-paricchedanamakasya vyanjanazabdasya lopAd vya-janAvagrahaH, kimapIdamitya- vyaktajJAnarUpAkSyamANArthAvagrahAdapyadho'vyaktatarajJAnamAtramiyarthaH, ayaM ca nayanamanovarjendriyacatuSTayabhedAccaturdA, nayanamanasAraprApyakAritvena viSayasambandhAbhAvAd, vyajanAvagrahasya cendriyaviSayayoH sambandhagrAhakatvAditi bhAvaH, idamevAha sUtrakAra: 'cakviMdiyamaNarahiyaM vaMjaNa miti cakSu rindriyamanArahitaM zeSendriyacatuSTayaviSayaM vya-janaM, vya janAvagrahI bhavatItyarthaH, paryata iti ardhaH-zabdaruparasagandhAdistasya zabdarUpAdibhedAnAmanyatareNApi bhedanAniritasya sAmAnyarUpasyAvagrahaNamarthAcaprahaH, kimapIdamilyavyaktajJAnamityarthaH, sa ca manaHmahitendriyapaJcakajanyatvAtSoDA, etadevAha, sUryakAra:-'paMcahivi iMdipahiM maNasA atthoggahoti paJcabhirapIndriyamananA ca hatubhUtana ya utpadyate so'rthAvagrahaH SaD vidhA muNitaghyaH, anayozca jAyamAnayoH pUrva vyajjanAvagrahastato'vagaha iti kramaH, sUtrakAreNa tu gAthAvandhAnulomyAdikAraNAtkRtazcidityaM vyatikramanirdezaH kRta iti bhAvanIyam, 'IhAiyaM chaddhati AdizabdAdapAyadhAraNAparigrahaH, tatazcAbhinibodhikasyehApAyadhAraNAlakSaNamapi bhedatrayamindriyapaJcakamanAjanyatvAtpratyekaM paDvidhaM muNitavyaM, tatrArthAvagraheNAvagRhItasyaiva sthANyAdivastuno'pi kimayaM bhavet myAgurekha na tu puruSa ityAdirUpeNa vastudharmAnveSaNAtmakaM jJAnaceSTanamIhA, IhanIhatikRtvA 'araNyametatsavitA stamAgato, na cAdhunA saMbhavatIha mAnavaH / prAyastadetena svagAdibhAjA, bhAvyaM smarA rAti samAnanAmnA" / / 1 / / ' ityAdyanvayadharmaghaTanavyatirekadharmanirAkaraNAbhimukhyAliGgito jJAnavizeSa Iheti hRdayam , Ihitasyaiva vastunaH sthANurevAyamityAdinizcayAtmako bodhavizeSo'pAcaH, itthaM nizcitasyaivAvicyutivAsanAsmRtirUpaM dharaNaM dhAraNA, atra cApAyena nizcite ghaTAdivastuni tadupayogato'ntarmuhurtamavicyavanamavicyutiH, ekadA ghaTAdirUpeNa nizcitaca cArthasya saGkhyAtakAlabhAvinI asaGkhyAtakAlabhAvinI vA punastaddarzane yA nizcayayogyatA sA saMskArarUpA vAsanA, pUrvadaSTasya cArthasya kAlAntare yatpunaranusmAranA smRtintyeivaM dhAraNA vidhA bhavatIti gAthArthaH / / 62 // tadevaM nirUpitAH saGkSepataH kecidAbhinivodhikajJAnabhedA vistaratastu sarva'jyAvazyakAdibhyA vijJa yaaH| atha zrutAvadhi- / // 46 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 50 // 1 jJAne kiJcidbhedato nispayitumAha zrutAvadhyo dAH aMgapavidviyarasuya ohi bhave patiguNaM ca vinneyaM / suranAraesu ya bhave bhavaM pati sesamiyare su||6|| zrutajJAnaM dvidhA-aGgapraviSTam-aGgasvarUpamAcArAdikam, itaratu-aTgabAhyamAvazyakadazavakAlikottarAdhyayanAdikam, avadhijJAnamapi tAvad dvividhaM vijJa yamiti darzayati-bhavaM prati guNaM ca, pratIti saMbadhyate, bhavapratyayikaM guNanimittaM cayarthaH, tatra sureSu narakeSu ca 'bhave' tti bhavet sampadyata, kathambhUtam ? ityAha-bhavaM prati, bhavapratyavikameve-- teSvavadhijJAnaM bhavedityarthaH, bhavaH-suraloke narake ca janmaiva pratyayaH-kAraNaM yasya na tu tadatiriktaM tapaHprabhRtiguNAntaraM tadbhavapratyayikamavadhijJAnaM, svAvaraNakSayopazama eva sarvasAvadhivijJAnasya nimitta, kevalaM so'pi tatkAraNabhUtaH kSayopazamo devaloke narakeSu janmamAtrAnantarameva tapaHprabhRtiguNAnapekSaH sampadyata iti devanArakANAM pakSiNAM gaganotpa tanasAmarthyamiva bhavapratyakkimavadhijJAnamucyate, itareSu-punastiryagmanubhyeSu zeSa-bhaNitapariziSTa guNapratyayikamavadhijJAnaM bhavediti gAthArthaH / / 63 // prakArAntareNApyavaIN dhijJAnabhedAnAha aNugAmi avaTThiya hIyamANamii taM bhave sapaDivakkhaM / ujjumaI viulamaI maNanANe kevalaM ekaM // 64 // anugAmyavasthitaM hIyamAnamiti sapratipakSaM tadavadhijJAnaM potA bhavati, tatra yasmin pradeze vyavasthitasyotpanna tato'nyeSvapi pradezeSu saMcarato locanavadyadanugacchati tadanugAmyavadhijJAnamucyate, tatpratipakSastvananugAmi yatpradezAntaraSu saMcarataH sthAnapradIpavanAnugacchatItyarthaH ; avatiSThata ityavasthitam-avicalitasvarUpam, avasthAnaM cehAvadherA dhArata upayogato labdhitazca cintyate, tatrAdhAra:-kSetra, tau kasminneva celaM trayastriMzatsAgaraMpamANyavasthito'vadhiranuttarasurANAM prApyate, upayogatastu dravye'vadhijJAnasyopayoga 14 utkRSTatoantarmuhUrtamavatiSThate, payayiSu punarutkRSTataH sapta cASTau vA samayAniti, anye tvabhidadhati-paya viSu sapta guNeSvaSTAviti, tatra sahavarsino guNAH zukratvAdayaH kramavartinaH paryAyA navapurANAdayaH, yathottaraM dravyaguNaparyAyANAM sUkSmatvAt stAkopayogateti bhAvanIya, labdhitastvavasthAnamavadhijJAnasya tavAnyatra vA kSetra utkRSTataH sAtirekaSaTSaSTi- // 50 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ avadherbhadaSaT km| // 51 // IM sAgaropamANi bhavanti, avasthitapratipakSabhUtaM tu calaM yadanuttaramurANAmiva naikatra kSetre 'vatiSThate kintu acyutadevAdInAmivAnyAnyakSetra ghu saMcarati, dravyaparyAyavapyanyAnyeSu zIghra yadgati, landhito'pyutkRSTAM sthitimasampUyaiva yadapagacchati punazca bhavati tadiha sarva calatvena vivakSitamityarthaH, hIyamAnaM tvapacIyamAnaM, sA ca hIyamAnatA kSetrataH kAlato dravyataH paryAyatazca, tathAhi-kSetrakAlAvAzritya kiJcidavadhijJAnaM prabhUtaviSayatvenotpadya pazcAdasaGkhyAtabhAgahAnyA vA saGkhyAtabhAgahAnyA vA saGkhyAtaguNahAnyA vA'saGkhyAtagugAhAnyA vA hIyate na tvanantabhAgahAnyA'nantaguNahAnyA vA, kSetrakAlayoranantayorakhadheraviSayatvAdeva, dravyANyAzritya punarbahuviSayatvena saMbhUya pazcAdanantabhAgahAnyA'nantaguNahAnyA vA'pacIyate, dravyANAmanantAnAmapyavadhijJAnena darzanAta, yathA ca paryAyeSu SaDvidhA hAnirvakSyata tathA dravye na bhavati, tatsvAbhAvyAditi, paryAyAnAzritya pracuraviSayatvenAvirbhAvanato'nantabhAgahAnyA vA asaGkhyAtabhAgahAnyA vA saGkhyAtabhAgahAnyA vA saGa syAtaguNahAnyA vA:saGa khyAtaguNahAnyA vA'nantaguNahAnyA vA hIyate vA, ananteSu dravyeJcanantAnAmapi paryAyANAmavadhigocaratvAditi, hIyamAnapratipakSabhUtaM punavardhamAnakaM, tatA varddhamAnatApi kSetrakAladravyapayiSu vaktavyA, tathAhi-kSetrakAlAvAzritya SI kiJcidavadhijJAnaM stokaviSayatvenotpadya tato'saha khyAtabhAgAddhayA vA saGkhyAtabhAgavRddhathA vA saGkhyAtaguNAnaddhayA vAsaha khyAtaguNAvRddhadhA vA varddhata ityAdi sarva hIya mAnakavadvaktavyaM, kevalaM hAnisthAne vRddhivaktavyA, zeSa prAyastathaiveti / uktA avadhijJAnasya SaD bhedAH, atha manaHparyAyajJAnabhedAnabhidhitsurAha-'ujjumaI' tyAdi, 'maNanANe' tti vibhaktivyatyayAnmanaHparyAyajJAnaM dvividham-Rjumati vipulamati ceti, tantra mananaM matirviSayaparicchittirityarthaH, RcI-alpataravizeSaviSayatayA mugdhA matiyasya tad Rjumati, vipulA-bahutaravizeSaviSayatayA paTvI matiryasya tadvipulamati, tatra RjumaterItRtIyAGa gulahIno manuSyalokaH kSetrato viSayaH, vipulamatestu sa eva sampUNoM / nirmalatarazca, kAlatastvetAvati kSele bhUtamAvinoH palyApamAsa jyeyabhAgayoratItAnAgatAni sajhimanorUpANi mUrtadravyANi, dravyato'pi caitAnyeva dravyANi, bhAvatastu tatparyAyAzcintanAnuguNapariNatirUpAH, cintanIyaM tu bAhyamartha mUrtamamUrta vA trikAlagocaramapyanumAnAdeva jAnAti, yata etatpariNatAnyetAni manodravyANi tata etadanyathAnupapatterayamanenArthazcintita iti lekhAkSaradarzanAt taduktArthamiva pratyakSIkRtya manodravyebhyazcintitamarthamanumimIte na punaH sAnAjAnAti, sa caiSa bAhyAbhyantararUpo dvividho'pi viSayos
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAneSu guNasthA // 52 / / . sphuTataraH stokatarazca RjumateH sphuTanaro bahutarazca vipulamatejheM yatvenAvaseyaH / ityuktaM bhedatA'pi manaHparyAyajJAnaM, kaMvalajJAne tu sarvAvaraNa kSaya sambhUtavAddA na antyevellAha 'kevalaM eka' ti ekameva bhedarahitaM kevalajJAnaM, svAvaraNakSayopazamavaicitrye hi yuktaH nAyApazamikajJAneSu bhedasambhavA'smiMstu samastAvaraNakSayasambhUte nAyika kevalajJAne kuto bhedasambhAvanA'pi ? iti gAthArthaH / / 64 / / tadevaM nirUpitAni saGkSepataH paJcApi jJAnAni, jJAneSu ca prastuteSu tatpratipakSabhUtAni mAnyajJAnazru tAjJAnavibhaGgalakSaNAnyajJAnAnyapi trINi vaktavyAni, nava matijJAnamapi mithyAdRSTa matyajJAnamucyate, tathA dhrutajJAnamapi tasya zrutAjJAnamabhidhIyate, evaM tasyAvadhirapi vibhAga ucyate, nanu kathaM mityAdRSTAnamapi ajJAnamucyate ?, jJAnakAryAkaraNAt jJAnasya hi tatvAvagamaH phalaM, sa ca mithyATenAstyeva, yathA puvakAryAkaraNAtpukho'yapula ucyate vastukAryA samarthatvAdvastvapyavastu vyAdizyate, evaM jJAnakAryAkSamatvAt mithyAdRSTAnamayajJAnamucyate // sAmapratameSu jJAneSvajJAneSu ca guNasthAnalakSaNA jIvasamAmAzcintanIyA PSI ityata Aha maisuya micchA sANA vibhaMga samaNe ya mIsae miisN| sammachaumAbhiNisuohi visyamaNa kevala sanAme // 65 // 'maisuya tti ekadezena samudAyasya gamyamAnatyAnma-yajJAnazrutAjJAne mithyAdRnTau sAsvAdane ca base sthAvara samanaska amanaska ca sAmAnyana labhyene, 'vibhaMga samaNe yatti tasminneva mithyAdRSTau sAsAdane ca vibhaGgaH, cakArasyaivakArArthatvAtsamanaska sajJinyeva prApyate, asajinAM pArabhavikasya tAivikasya ca vibhaMgasyAsambhavAditi, sAsvAdanasamyagdRSTe zca yadyapi samyaktvazeSaH ko'pi prApyate tathA'pyanatAnubandhyudayaSitatvAdajJAnitvenaivAyamiha citrakSita iti bhAvanIyaM , mIsae mismani mitraH samyagmidhyAdRSTistava matizrutAvadhitrayaM "mizra' jhAnAjJAnasvarUpaM prApyate, vyavahAranayamatAzrayaNenaiva caityamukta, vyavahAgnayA hi sthUlatvAnmanyate, yathA nAyamekAntana samyagdRSTinApi mithyASTiH kintu mizraH-samyagmithyAdR STistathA'sya matizrutAvadhijJAnatrayamapi naikAntena jJAnaM nApnyajJAnaM, kintu jJAnAjJAnasvarUpaM mitramucyata iti, nizcayanayastu manyata-sambayodhA jJAnaM tanAEsnyadaMzato'pyasamyagbhAvena dUSitaM sarvamajJAnameva, aMzato'pi hi viSeNopasaMsTaSTamannamapathyameva, azucilavenApi mizritaM jalAdyazunyaba, evamalpenApi mithyAbhAvena dRSitamajJAna ||52 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ mayamAdau guNasthAnakAni // 53 // mava, tasmAnmatyajJAnazrutAjJAnavibhaMgalakSaNamajJAnavayamevAsya prApyate na mitra', sthAnAntareSu ca sarveSu prAyo' jJAni vanavAyaM nirdiSTa iti mantavyaM, 'samma umAbhiNisuprIhitti abi ratasamyagda STimAdau kRtvA kSINakaSAyachyasthamanta vyavasthApya navamu guNasthAnake vAbhinivAdhikazrutAvadhilakSaNAM jJAnatrayaM labhyata ityarthaH, 'visyamaga' si vintaM-pramattasaMyataM punagadau kRtvA kSINakaSAyachapasthamavAnte vidhAva saptamu guNAsthAnakaSu caturtha manaHparyAyajJAnamapi prApyate, manaHparyAyajJAnasya ca pratipattA yadyapyapramatta eva bhavati tathA'pi pUrva pratipannaH pramato'pi syAditi pramatte tatsadbhAvA na virubhyate, 'kavalasanAma' ti samAnaM nAma yathAsau manAmA tasmin manAnni, kavalinItyarthaH, kaMbalaM prApyate, kavalajJAnaM kevalajJAnini | labhyata ityarthaH, na ca vaktavyaM matvarthayina samAnanAmatA vihanyate, tAvanmAvabhedasyAvivanitatvAditi, sa ca kavalI syAMgyayogiguNasthAnakabhedAda dvidhA, tataH kevalajJAnamatasmin guNAsthAnadvaye prApyata iti tAtparyamiti gAthArthaH // 6 // ukta jJAnadvAramaya saMyamadvAgmabhidhIyate ajayA avirayasammA desavirayA ya hu~ti stttthaanne| sAmAiyacheyaparihArasuhumaahakkhAiNo virayA // 66 // aviratasamyagdRSTa rArabhyAgvirtinaH sarve'pyayatAH-masaMyatAH, mithyAdRSTisAsvAdanasamyagmithyAdRSTayaviratasamyagdRSTiSu tAvadasaMyama evaM prApyata ityarthaH, dezaviratAstu svasthAna eva bhavanti, dezato viratizca teSAM svasthAnaM, tataH saMyamAsaMyamasteSu prApyata iti hRdayaM, sAmAyikacchedIpasthApanIyaparihAravizuddhikasUtmasamparAthayathAkhyAnacAritrigAstu P vistAH sarvaviratisaMyaminA bhavanti, idamuktaM bhavati sAmAyikAdiSu paJcamu cArikha Su saMyamo labhyate, dezavintau tu saMyamAsaMyamaH, zeSeSu tu nirdiSTasthAneSvasaMyama eveti, visvarU pANi punastAni sAmAyikAdIni paJca cAritrANi yAni saMyamarUpatvena pratipattavyAni ? iti, anocyate-samo-gagaTU parahitasnAvadabhidhIyate, samasyAyo-lAbhaH samAyaH, samo hi | pratikSaNamaparAparairvizuddhatamainidarzanacAritraparyAyaiyujyata eveti, samAya eva sAmAyika, cAritrAvaraNIyakarmakSayopazamajanyaH sarvaviratirUpA jIbapariNAmavizeSa ityarthaH, paJcaprakAramapi ca cAritraM sAmAnyataH sAmAyikamucyate, kevalaM yatra chedopasthApanAdayo vizeSAH saMbhavanti tataireva vizeSeyapadizyate, yava tu te vizeSA na saMbhavanti tannivizeSaNaM sAmAnyena sAmAyikamucyate, tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tavaM tvaraM svalpakAlInamucyate, tacca bharatairAvateSu prathamapazcimatIrthakaratIrthadhvanAropittavratastha zikSakasya vijJa yaM,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikAdyAH bhedAH RSS RE/ AB8-00-600-600-550HRESMART-10-12 vAkkathikaM tu yAvajIvikamucyate, taca bharatairAvatamadhye madhyamatIrthakaratIrthavattinAM vidahatIrthakaratIrthAntargatAnAM sAdhUnAmavaseyaM, teSAM vratopasthApanarUpAyA upasthApanAyA abhAvA- diti 1, chadazvopasthApanA ca yasmiMstacchadopasthApanam etaduktaM bhavati-pUrvaparyAyasya chedo mahAtrateSu copasthApanamAtmano yatra tacchedopasthApanaM, tacca sAticAramanaticAraM ca, tatra | sAticAraM mUlabAtino yatpunatra tAropaNam, anaticAraM tu yaditvarasAmAyikasya zikSakasyopasthApanakAle mahAvatAropaNadvAreNAropyate, tIrthAntarasakrAntau bA, yathA pArzvanAthatIrthAdrdhamAnavAmitIrtha sAmanAM sAdhUnAM paJcayAmadharmapratipattau chedopasthApanamiti 2, pariharaNaM parihAraH-tapovizeSastena vizuddhiryasmiMstatparihAravizuddhika, tadapi dvibhedanirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca, tatra nirvazamAnakAstadAsevakA ucyanta, tadavyatirakAttadapi cAritra nirvizamAnakaM, niviSkAyika AsevitavivakSitacAritraH kAyo yeSAM te | nirviSTakAyAsta evaM svArthikakarapratyayopAdAnAnniviSTakAyikAstavyatirakAccAritramapi nirviSTakAyikam, iha ca navako gaNaH svagacchAnirgatyedaM tapaH karoti, tatra catvAraH sAdhavaH parihArikA bhavanti, apara tu navai yAtrayakarAzcatvAra evAnuparihArikAH, ekastu kalpasthitA vAcanAcAryo, gururUpa ityarthaH, eteSAM ca nirvizamAnakAnAM yaH parihArastaporUpaH sa bhAvyagAthAbhirucyata tadyathA--- "parihAriyANa u tavA jahagagA majho tahava ukkosaa| sIugahavAsakAle bhaNiyo dho rahiM patta yaM / / 1 / / tattha jahanno gimha cauttha chAtu hoi mjhimyo| ahamamiha ukAsA etA sisira pavakkhAmi / / 2 // sisire u jahagaNAI chahAI dasamacarimagA hoi| vAsAsu agamAI vArasapajjaMtagI negro | / / 3 / / pAraNAge AyAmaM paMcamugahA dosa bhiggahI bhikkha / kampadriyAi paidigA kuNaMti emeva aAyAma / / 4 / / evaM chammAsa tavaM cariparihAriyA annucrNti| aNu caraMge parihAriya payadie jAva chanmAsA / / || kApadriyAvi evaM chammAsa tavaM karai sesA u| aNuparihArigabhAvaM vayaMti kappadviyatta' ca / / 6 / / evaM so ahArasamAsapamANo u vagirAnI kaayaa| maMtvanA visalI mata ebanna nAyacI // 7 // kappasamatIe~ tayaM jiNakappaM vA uti gacchaM vA |pddivjjmaanngaa ugA jiNastagAse pavajjati / / 8 // tinthayarasanIvAsavagasya pAsa va na ugA agamya / eesiM jaM caraNAM parihAravimuddhigaM taM tu // 6 // " 3, saMparaiti-paryaTati sasAramatairiti samparAyA:-kaSAyAH sUkSmaH-kiTIkRtalAbhalakSaNaH sanyAyaH kaSAyo yatra tatsunasamparAvaM, tadapi dvivA-trizudhyamAnaka saMktizyamAnakaM ca, taba vizudhyamAnaka kSapakopazamaNiyamArohatA bhavati, saMki // 54
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyikAdiSu guNasthAnakAni gaa.67| % - zyamAnakaM tUMgagana ginaH prayavanAnanya 1, sarva cAritrabhyo'pAyA cArita vizudaM bhavatIti siddhAnta samAkhyAtaM, tatazca yathe vAkhyAtaM samaya tathaiva yata te cArita' tadyathAkhyAtaM, sarvadhaiva kaSAyodayarahitamityarthaH, idamapi dvidhA-chapasthayathAkhyAtacAritra kevaliyathAkhyAtacAritraM ca, punaramyAya' dvidhA-upazAntamAhacchAsthayathAkhyAtacAritra kSIgAmAharAmasthayathArakhyAtavAriva' ca, itarapi dvivA-payogikavaliyathANyAtacArilamayogikavaliyathAkhyAtacAritra' cati / tadevamatAni paJca cArilAgi saMyamarUpatvena pratipaktavyAnIti sthitamiti gAthArthaH / / 6 // tadevaM nirupitaM saMyamasvarUpa, tannirUpaNatastvasa yamaH saMyamAsaMyamaya nirUpitaH, sAmprataM saMyamatvenaiva nirUpitaSu sAmAyikAdicAkhiSu guNAsthAnalakSaNAn jAbasamA sAnnirUpayitumAha -- sAmAiyacheyA jA niyaTTi prihaarmppmtttaa| suhamA suhumasarAge uvAsaMtAI ahakakhAyA // 67 // sAmAyikalachadopasthApanIyA bhavanti, kriyadara yAvata ? ityAha-jA niyahi' ti pramattasaMyatalakSaNAt patraguNAsthAnakAdArabhyAnivRttibAdarasamparAyalakSaNaM navama guNAsthAnakaM yAvaditi, pramattApramattApUrva karaNAnivRttibAdarasamparAyalakSaNAzcatvArI jIvasamAsAH sAmAyikacchedApasthApanIyacArikhalakSaNe saMyama vartanta ityarthaH, SaSTagugAsthAnakAdArabhyeti, etaca sUtre nuktamapi labhyata, dezaviratiparyantaSu paJcamu jIvasamAseSu sarvacAritrasya sarvathaivAsambhavAditi, parihAravizuddhikasaMyame pramattAntA jIvA labhyanta, pramatApramattagugAsthAnakavatniI jIvAH pUrvokta sAmAyikaDadopasthApanIyalakSaNa parihAravizuddhikasyarUpe ca saMyame vartante ityarthaH, apUrvakaraNAdIni ca gugAsthAnakAni parihAra vizuddhikasaMyama na prApyanta, teSAM zreNiyArAhagA evaM sambhavAI gidvayArohagAsya ca kaSAMcinmatana parihAravizuddhikacAritriNAM niSedhAditi / 'mahuma' ti sUkSmasamparAyaguNasthAnasambhavinA jIvAH sUramasamparAyasaMyama, bartanta nAnyatreti, upazAntamahAdayastu yathAkhyAtacAritriNaH, upazAntamahinIgaNamohasayogikavalyayAgikavalilanagaNAracatvArA jIvasamAsA yathAkhyAtacAritra labhyanta ityarthaH / tadevaM cintitAH saMyama jIvasamAsAH, asaMyame tu mithyA TyAdayo'viratasamyagdaSTiparyantAH, saMyamAsaMyama tu dezaviratA anantaragAthAyAmeva nilapitA iti gAthArthaH / / 17 / / tadevaM sAmAyikacchadApasthApanIyAdirUpatayA saMyama nirUpya cintitAstatra jIvasamAsAH, pAgama tu pulAka // 55 //
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 56 // 40X8 pukA bakuzakuzIlanindhasnAtakarUpAH pAca AmagAH paThyante, atastacaraNApariNAmAtmakospi saMyamaH saMbhavati, tataslama yupadarzayita pulAkAdIna amagAAna nirUpayannAha ... pulAkAdiSu samaNA pulAya vausA kusIla nigaMtha taha siNAyA ya / Aitiya sakasAI virAya chaumA ya kevaliNo // 68 // guNasthAnakAni . - dhAmyantIti zramagAH-sAdhavazcAritriNaH, ke punaste? ityAha -'pulAya vause' tyAdi, pulAkA bakuzAH kuzIlA nigranthAH hAtakAzceti, eteSAM ca pulAkAdInAM sarveSAMta gaa.68| sAmAnyatazcAritrasadbhAve'pi mahanIyakarmakSayopazamAdivaicinyA do'vagantavyaH, tatra pulAkA-nisvAraH palajirUpasya dhAnyasya kaNastadvadeva bakSyamAgAyuttadhA jJAnadarzanacAritropajIvanAtsaMyamasAraM sphaTayanto ye'sArAstaM pulAkAH, pulAkA iva pulAkA itikRttvA, bakuzaH zabalaH kavara ityanAntara, eyambhUtazca sAticAratvAtsaMyamA'trAbhipretaH, tatazca bakuzasaMyamayogAtsAdhavA'pi bakuzAH sAticAratvAcchabalacAriviNa ityarthaH, mUlottaraguNavirAdhanAt sancalanakaSAyodayAdA kutsitaM zIlaM cArikha yeSAM te kuzIlAH, nirgatA mohanIyakarmalakSaNAd granyAditi nimranthAH, ghAtikarmamalapaTalakSAlanAtsnAtA iva snAtakA:-kevalinaH, tatraH pulAkA dvividhA-labdhipulAkA: pratisevApulAkAzca, tatra labdhipulAkA labdhivizeSayuktAH, badAha- "saMghAiyANa kajja curAiNajjA cAvahimavi jiie| nIe lazI jumA laddhipulAyo muNeyavyA // 1 // " anya vAhuH Asevanano yo jJAnapulAkastasyaivamIdRzI labdhiH, sa eva ca labdhipulAko, na tadvyatiriktaH kazcidapara iti, pratisevApulAkAstu paJcavidhA:-jJAnadarzanacAritnapratisevakA liGgapratisevakA yathAsUkSmapratisevakAca, grAha ca-'khaliyAisaNehiM nANaM saMkAiehiM tammataM / mUlattaraguNApaDisevagAi caraNaM virAhai / / 1 // liMgapulAyo anna nikAragAyA karaDa jo liMgaM / maNasA akappiyANaM nisevA homahAsahumA // 2 // " iti 1, bakuzA api dvidhA - upakaragAvakuzAH zarIrabakzAtha, nala vajhApAbAdhu pakaraNAsya prakSAlanAdivibhUSAnuvartakA upakaraNayakuzAH, karacaraNamukhAdizarIrAvayavAnAM samastazarIrasya yA prakSAlanAdivibhUSAnuvartinaH zarIrabakuzAH, ete ca vibhedA api sAmAnyataH paJcavidhAstadyathA-AbhAgayakuzA anAbhAgavakuzAH saMvatabakuzA asaMyatabakuzAH sUkSmabakuzAH, navAbhAgaH--mAdhUnAmakRtyamataccharIropakaraNAvibhUSaNamityavaMbhUtaM jJAnaM tatpradhAnA . bakzA AbhAgabakuzAH, tadviparItAstvanAbhAgavakuzAH, saMvatA-guptA loka'vijJAnadIpAH saMvatabakuzAH, tadviparItAstvasaMvatabakuzAH, netradUSikApanayanAdisUkSma 4 NE
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 // dASAH sUkSmayakuzAH, uktaJca -"prAbhoge jANato karei dAse ajaannmnnbhogii| lAe jANijjatI asaMkhur3A saMbuDo ivaro // 1 // acchimuha manjamANo hoi prahA- pulAkAdisvasuhumayo tahA bauso / / " ityAdi, ete ca bakuzAH sAmAnyena * RddhiyazaskAmAH sAtagauravAzritA aviviktaparivArAzchezyAgyazabalacAritayuktA avagantavyAH, tatra rUpam / RddhiH-pracuravastrapAtrAdiprAptiryazaH khyAliguNAstatkAmakAH, sAta-sukhaM tatra gaurava-prAdaras tadAzritAH, avivikta:-prasaMyamAt adharabhUtaH samudra kanAdinA niSTajaGgharatailAdinA vihitazarIramRjaH kartarikAkalpitakezaH parivAro yeSAM te'viviktaparivArAH, chedayogyaM zavalamaticArakavara yacArikhaM tena yuktAH 2. kuzIlA dvividhAH-pratisevanAkuzIlAH kaSAyakuzIlAca, tatra sevanA-saMyamasya samyagArAdhanA tatpratipakSastu pratisevanA tathA kuzIlAH pratisevanAkuzIlAH, kaSAyaH sampracalanakAdhAdhu dayalakSagau: kuzIlAH | kaSAyakuzIlAH, tatra pratisevanAkuzIlAH paJcabidhAH-jJAnadarzanacArikhaliGgapratisevakAH sUkSmapratisevakAzca, natra jJAnadarzanacArikhaliGgAnyupajIvastatpranisevaka ucyate, eSa eva zAbhanastapasvItyAdiprazaMsayA tu yastuSyati sa sUkSmapratisevakaH, uktaJca- "iha nANAikusIlo ubajIyaM hAi naannpbhiiie| ahamuhamA pugA tussaM esa tavassitti / saMsAe // 1 // " kaSAyakuzIlA api paJcavidhAH-jJAnadarzanacAritraliGgakaSAyakuzIlAH sUkSmakaSAyakuzIlAzca, tatra jJAnadarzanacAritraliGa gAni jvalanakrodhakaSAyA- | apayukto yaH svasvaviSaye vyApArayati sa tattatkaSAyakuzIla ucyate, kaSAyAviTa eva yaH kasyApi zApaM prayacchati sa cAritrakaSAyakuzIlaH, manasA tu krodhAdIn kurvan / sUkSmakaSAyakuzIlaH, athavA saMjvalanakrodhAdikaSAyAviSTa eva jJAnadarzanacArikhaliMgAni yo virAdhayati-aticAramalinAni karAti sa jJAnAdikaSAyakuzIlaH, sUkSmaka- / pAyakuzIlastu tathaiva, Aha ca- "nANaM daMsaNa liMga jo juMjai kohmaannmaaiihiN| lo nANAikusIlA caraNakusIlA u sAvaMgA / / / // ahavA kohAIhi nANAidirAhayo kusiiltti| maNasA kohAIe kubvaMto hoi muhumo u // 2 // " uktA dvividhA api kuzIlA iti 3 ninthA dvividhA-upazAnlamohAH kSINamaHhAca , etatsvarUpaM tu prAgeba nirUpitaM snAtakAstu sarvopAdhivyatItyAnnirupacaritabhedAsambhavata ekaprakArA evati / eteSAM ca pulAkAdInAM vyAkhyAprajJaptau - "pANavaNe baya rAge kappa caritta paDisevaNA nANe" ityAdi yathoktaH SaTti'zatA dvArairvicAro'sti, taba bahuta payAMgIni kAnicid dvAgaNyatrApi likhyata, taba vedadvAra pulAkAnAM 164 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 58 Naroo pAka- vIjedaH na saMbhavati, tadvaMdavatAM pulAkalabdherabhAvAditi, bakuzapratisevanAkuzIlAH punarvedatraye'pi labhyante, kaSAyakuzIlA api zreNeranyatra vedatraya evaM vartante, zregayArUDhAratvavedakA api bhavanti, nimranthAH snAtakAstvavedakA eva 1, cAritradvAre pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAH sAmAyikacchedopasthApanIyalakSaNe cAritradvaya eva labhyate na zeSapu, kapAyakuzIlAstu yathArakhyAtavaje zeSacAritracatuSTaye vartate, nimranthasnAtakAstu yathAkhyAtacAritriNaH 2, pratisevanAdvAre pulAkapratisevanAkuzIlA mUlaguNAnAmutta| raguNAnAM ca pratisevakA-virAdhakAH, akuzAstUtaraguNAnAM virAdhakAH, na mUlaguNAnAM, kaSAyakuzIlanipranthatvAtakAH punarapratisevakA eva 3, jJAnadvAre pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA matitha tAvadhilakSaNe jJAnatraya prApyante, na zeSa, kaSAyakuzIlanimranthAstu kevalajJAnavarje zeSajJAnacatuSTaye, snAtakAstu kevalajJAnina eva, pulAkAnAM jaghanyato navamalya pUrvasya yattIyamAcAravastu, utkRSTatastu nava pUrvANi zrutaM bhavati, bakuzapratisevanAkuzIlAnAM tu jaghanyato'STapravacanamAtR zrutaM utkRSTatastu daza pUrvANi, kaSAyakuzIlanindhAnAmapi jaghanyato'pravacanamAtR zrutaM utkRSTatastu caturdaza pUrvANi, snAtakAnAM tu kevalitvAnna zrutam 4, kAladvAre pulAkA avasarpiNyAM suSamaduSamAduSpamasuSamAlakSaNayAsnIyacanurikayoM va janma pravajyAM ca pratipadyanta, caturthArake gRhItatratAstu sattAmAzritya duSamAlakSaNe paJcame'pyarake prApyante, utsarpigyAM tu duSamAduHpamamupamAsuSamaMduSpamAlakSaNeSu dvitIyatRtIyacaturthArakaSu janma labhanta, vrataM punastRtIcaturthArakayorevAsAdayanti, duSSamasuSamAsadRzakAleSu mahAvidehakSetreSu punarjanmanA vratena ca prApyante, bakuzapratisaMvanAkaghAyakuzIlAH punarakhasappiMgayAM supamaduHpamATupamamuSamAduzvamAlakSaNeSu tRtIyacaturthapa-camArakeSu janmanA vratena ca prApyante, na zeSeSu, utsarpiNyA tu duSpamAduSpamasuSamAmuSamaduHSamAlakSaNeSu dvitIyatRtIyacaturthAraRSu janma prApnuvanti, vrata punastRtIyacaturthArakayorevAsAdayanti nAnyana, duSpamasuSamAsadazakAleSu mahAvi. | dahakSetraM Su janmanA vratena ca sarvadA labhyanta, devAdibhirupasaMhRtA ete utsarpiNyavasarpiyoH sarveSvapyarakeSu labhyantai, tathA suSamasuSamAsadRzakAleSu devakurUttarakuruSu suSamAtulyakAleSu harivarSaramyakaSu spamadhyamApratirUpakAleSu haimavatairarAyavateSu duSpamasuSamAsannibhakAleSu mahAvidehakSetra Su caite sarve labhyante, nirganthannAtakAstu yathA pulAkAstathA vaktavyAH, kavalamupasaMharaNaM bakuzAdInAmiva teSAmapi vAcyaM, te hyaprApta ninthannAtakabhAvAH pUrva virAdhitadevAdinA mahAvidehAdibhyo'paya bharatAdiSu kSipyante, tatra ca zikSA nirganthannA 40-26012-40-4500 -00 // 58 // -00809
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 56 // pulAkAdisvarUpam / maTakA takabhAvaM prApyAntakRtkevalinA bhavanti, prAptanigranthasnAtakabhAvAnAM tyapaharaNaM samaye nivAritaM, pulAkAnAM tu sarvathaiva tanniSiddhaM, yadAha- "samaNImavagayaveyaM parihArapulAyamapyamataM ca / caudasapubdhi AhArakaM ca na ya koi saMharati / / 5 // " cAritrazuddhidvAre, pulAkAd bakuzapratisevanAkuzIlAvanantaguNavizuddhau kaSAyakuzIlena tu sahAsau SaTsthAnapatitaH, nimranthannAtakau tu cAritravizuddhayA parasparaM tulyau, pulAkAdibhyastu sarvebhyo'pyanantaguNavizuddhAviti 6, parimANadvAre paJcadazasvapi karmabhUmiSu pulAkAH kadAcid bhavanti kadAcinna bhavanti, yadA bhavanti tadA jaghanyata ekAdika utkRSTatastu sahapRthaktva, bakuzAstu sarvadeva prApyante, te ca jaghanyataH koTizatapRthaktvamutkRto'pi koTizatavaktvam, evaM pratisevanAkuzIlA aki vAcyAH, kaSAyakuzIlaH api sarvadA labhyante, te tu jaghanyataH koTisahatvapRthaktvamutkRSTato'pi koTIsahastradRthaktvaM, nimranyA kadAcit prApyanta kadAcita na prApyante, yadA prApyante tadA jaghanyata ekAdiH utkRSTatastu zatapRthaktva, nAtakAH punaH sarvadA bhavanti, te ca jaghanyataH koTigRthaktvamutkRSTatA-pi koTimRthaktvamiti , tadevaM nirUpitAH pulAkAdayaH pancApi zramaNAH, ateSu bhagavatIgranthoktaSaTtriMzavArANAM madhye zepadvArApalakSaNArtha kaSAyadvAraM sUtrakAra evaM cintayannAha -'prAitiya'miyAdi, Adau likamAdinika-pulAkabakurAkuzIlalakSaNaM 'sakasAitti saha kaSAyaiH sajvalanakodhAdibhirvartata iti sakapAyaM bhavati, idamukta' bhavati-pratisevanAkavAyakuzIlabhedataH kuzIlAH pUrva dvidhA proktAH, tatra pulAkabakuzapratisevanAkuzIlAstAvalkSapakopazamazreNidvayamadhye'nyatarAmapi zreNiM na pratipadyante, tathAvidhavizudhdhyabhAvAda, ataH samjvalanakrodhamAnamAyAlobhalakSaNeSu catuSu kaSAyeSvete vartante, kaSAyakuzIlAstu zreNidvayamapi pratipadyate, sUkSmasamparAvaM yAvatkaSAyakuzolavyapadezapravRtte ataH eSo'pi sajvalaneSu krodhamAnamAyAlobheSu vartate, krodhe tapazamAtkSapaNAdvA'pagate mAnamAyAlobheSu, mAne tvapasate mAyAlobhayormAyA'pagame punarlobha vartate, tato vyavasthitamidaM yatpulAkabakuzakuzIlAH sakaSAyA eva bhavanti, akaSAyatAyAM nimranthasnAtakatva prApta riti bhAvaH, 'chaumA yatti chanasthazabdeneha nimranthA gRhyante, kramaprAptatvAt , te ca kathambhUtA bhavanti ? ityAha-'virAya tti vigataH kSINa upazAnto vA mAyAlo* bhAtmako rAgo yeSAM te virAgA bhavanti nimranthAH, vigatadveSA ityapi gamyate, krodhamAnAtmakaddha SApagame satyeva yathoktarAgApagamasya samaye nirNItatvAd, ataH sthita. sAyakala
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ metat-nigranthAH sarvatha va kaSAyAdayarahitA bhavanti, mAtakAstu kevalinA jJAtavyAH, idamuktaM bhavati-na kevalaM kaSAyAbhAvA jJAnAvaraNAdikammaNAmapi teSvabhAvastatta- cakSurzanAbhAve kevalitvAyogAditi, vaha ca mAtakA ityanuktamapi labhyate'nyeSAM kevalitvAsaMbhavAta, tadevaM tulAdaNDanyAyena madhyagatasyAsya kaSAyadvArasya grahaNe zeSANAmapyA-diSu guNasthAna, dyantabhUtAnAM bhagavatIgranthoktadvArANAmiha grahaNaM veditavyaM, tAni ca pulAkAdiSu kAnicitpUrva vRttau cititAni, zeSANi tu bhagavatyuktAnusAreNa ,svayamapi cinta kAni gA. 66. nIyAnIti gAthArthaH // 6 // tadeva pulAkAdizramaNAmvarUpabhagAnena taccaraNapariNAmAtmako'pi saMyamaH saMbhavatIti darzitam / athaitasminnapi saMyama guNAsthAnalakSaNA: jIvasamAsAzcintanIyAH, saMyamazca nirAdhAro na saMbhavati, AdhArazcAna pulAkAdayaH prastutA atasteSu tacintA kriyate, tatra pulAkabakuzapratisevanAkuzIleSu pramatApramattaguNAsthAnayaM prApyate, na zeSANi, cAritraguNAyuktatva naiteSu mithyAdRSTitvAdyasambhavAta, zreNidvayAnArohaNena cApUrvakaraNatvAdyayogAditi, kaSAyakuzIleSu tu pramattApramattAparvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyalakSaNAni paJca guNasthAnakAni lampante kAraNaM tu prAgevoktaprAyameva, niryanthapUpazAntamAhakSINamAhalakSaNaM guNAsthAnavyamavApyataM, snAtakeSu tu sayogyayogiguNAsthAnakadvayaM bhavati / tadeva sAmAyikacchedopasthApanIyAdirUpaH pulAkAdicaraNapariNAmAtmakazcoktaH saMyamaH, pratye ka ca cintitAstatra jIvasamAsAstathA ca satyavasita saMthamadvAramatha darzanadvAramabhidhitsurAha - cariMdiyAi chaume cakbu acakna ya savva chumtthe| samme ya ohidaMsI kevaladaMsI sanAme y||66|| tatra cakSuracakSuravadhikavalabhedAddarzanaM caturdA, idaM cAtipratItamiti sUtrakRtA svarUpatA na ni ematA vineyajanAnugrahArtha vayaMbhava kiJcitta svarUpaM nirUpayAmaH, tatra a dRzyate'neneti darzanaM, dRSTirvA darzanaM, sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrAhako bodha ityarthaH, yathA vanaM senA grAmA nagaramityAdi, cakSuSA vastusAmAnyAMzagrahaNAtmakaM | darzanaM cakSurdarzanam 1, pracakSuSA-cakSurvarjendriyacatuSTayena darzanaM yathoktarUpaM tadacakSurdazanam 2, cakSurAdikaraNayAmanirapekSabodhAtmako'vadhivi darzana-vastusAmAnyAMzagrahagrAmavadhidarzanama, athavA rUpidravyagrahaNAtmikA maryAdA'vadhistena darzanamavadhidarzanaM, kavalaM-pUrvoktazabdArtha tena darzanaM-yathoktarUpaM kayaladarzanam , ukta myarUpato darzanacatuSTayamatha
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 // tatra guNasthAnakalakSaNA jIvasamAsAzcintanIyAH, te ca prastutagAthayA sUtrakRtA'pi cintitA ataH saiva byAkhyAyate-'cauriMdiyA' iti, caturindriyA Adiryasya pancendriyA- I darzanalezyAderasau caturindriyAdimithyAdRSTiriti zeSaH, tatazcaturindriyAdimithyAdRSTerArabhya 'chaume ti kSINakaSAyamasthaM yAvat 'cakkhutti cakSurdazanaM prApyate, mithyAdRSTyAdiSu dvAre kSINamohAnteSu dvAdazasu guNasthAnakeSu cakSurdarzanaM bhavatItyarthaH, yaca he caturindriyAditvena cakSu darzanAbhAvAditi mithyAdRSTevizeSaNaM tadekendriyIdiyatrIndriyANAM mantavyaM, sayogyayogikevalinostu cakSurdarzanaM na saMbhavati, 'atIndriyAH kevalina' iti vacanAditi' acakkha ya savvachaumatthetti sarvasminnapi chamasye'cakSurdarzanaM labhyata ityarthaH idamuktaM bhavati-cakSurdarzanacintAyAM ye vIndriyAntA jIvA varjitAstevapyacakSurdarzanamavApyate'taste'pi neha varjanIyAH, sparzanAdIndriyANAM teSu sadbhAvAta, tatsadbhAve cAcakSurdarzanasyAbyAhattvAt , evaM ca satyanantaroktaMSu dvAdazaguNasthAneSu sAmAnyena va sarvabAcakSurdarzanamavApyata itisthitaM, 'samme ya zrohidaMsi' tti aviratasamyaudRSTa rArabhya kSINamohaguNasthAnakameva yAvavadhidarzanamavApyate, parataH kevalitvena mithyAdRSTyAdInAM ca vibhaGgajJAnitvenAvadherabhAvAta, apare tu mithyAdRSTayAdInAmavadhidarzanaM pratipadyante paraM tanmatamiha nAzritaM, kevaladaMsI sanAme ya' tti samAnaM nAma yayostau sanAmAnau tayoH sanAmnoH sayogyayogikevalinoH kevaladarzanaM labhyate, kevaladarzanena cAbhyAM samAnanAmatvaM kevalazabdapravRttimAtrakRtaM veditavyamiti gAthArthaH // 63 // ukta darzanadvAramatha leNyAdvAramucyate, tatra 'liza zleSaNe'lizyate-saMzliSyate:karmaNA jIvo yakAbhistA lezyAH sakalakarmaprakRtiniSyandabhUtakRSNAnIlakApotatejaHpadmazuruvarNadravyasahAyasya jIvasyAzubhAH zubhAva pariNAmavizeSA iti hRdayaM, yadAha-"kRSNAdidravyasAcivyAta, pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tattrAyaM, lezyAzabdaH prayujyate // 1 // " etAzca pariNAmavizeSAtmikA lezyAH kRSNA nIlA kApotI tejasI pamA zukatyevaMbhUtairnAmabhirvizeSitAH SaT bhavanti, tAsu cAdyAstisro'zubhA aparAstu zubhAH, etAsAM ca vizeSataH svarUpAvagamArtha jambUkhAdakadRSTAnto grAmaghAtakadRSTAntazcocyate-tatra kasmin / mahAkAnane bubhukSAturAH SaT puruSAH suvizeSavipakkasarasaphalaprAgabhArAvanamitasakalazAkhAna sakalazAkhAgranilInamattamadhupamadhukarIvApUryamANyasakaladikcakravAlaM sakaladikcavAlamilatsakuntasandohasamArabdhabahalakolAhalaM sakuntasandohasamArabdhabahalakolAhalaprIyamANacchAyAvizrAntApahastitazramapathikajanasamAjazravaNayugalaM yugaladharmasamayasmRtisamAdhAna- // 61 //
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 62 // 200-202014 0000000 samarthakalpad mAkAraM bibhrANamekaM mahAjambUvRkSamadrAkSuH, tataH sarvairapi harSamAgatairabhihitam aho avasara prAptamasya darzanaM tasmAnnivarttayAmo bubhukSAM bhakSayAmo nijecchayA'sya sarasaphalAni ityekavAkyatAyAM satyAM tanmadhye kliSTapariNAmenaikena proktaM yuktamidaM kevalamasminnArohatAM jIvitavyasyApi sandehastasmAttIkSNakuThArai rAmUlata eva karttayitvA tiryagenaM prapAtya sukhenaiva sarvaphalAni bhuJjIrmAha, eSa evaMjAtIyaH kRSNalezyApariNAmaH 1 dvitIyena tu kiJcitsazUkenoktaM kimasmAkametAvatpramANenaitena mahAvRkSeNa karttitena, mahatIM zAkhAmevaikAmasya sambandhinIM kartayitvA pAtayAmastatastatphalAnyabhyavaharAmaH, evaM prakArastu nIlalezyApariNAmaH 2 tRtIyastvAha- kiM tathApi mahAzAkhayA karttitayA, tadavayavabhUtA eva laghutarAH prazAkhAzchiMbha ityevaMvidhaH kApotalezyApariNAmaH 3 caturthastu jagAda kiM tAbhirapi varAkIbhi chinnAbhiH, tatparyantavartinaH kAMzcidgucchAneva karttayAmaH, ayaM taijasalezyApariNAmaH 4 paJcamastu vrate guccherapi kiM chinna e ?, tanmadhyAtparipakkAni bhakSaNayogyAni kAnicittatphalAnyeva gRhNIma ityeSa padmalezyApariNAmaH 5 SaSThastvabhidhattaM -tairapi kimuJcitaiH?, yAvadbhirasmAkaM prayojanaM tAvanti phalAnyasya vRkSasyAdhastAdapi patitAni prApyante tadvaraM taireva prANavRtti kalpayAmaH, kimetanmoTanabhaJjanAdisantApenetyevaM jAtIyaH zukralezyApariNAma iti jambUkhAdakadRSTAntaH 1 // atha grAmaghAtakAnAM dRSTAnta ucyate tatra SaDbhistaskaranAyakairmilitvA dhanadhAnyAdyapahAranimittaM kasmiMzcidrA li ghATI prakSiptA, taakena proktaM dvipadacatuSpada puruSa strIbAlavRdvAdikaM yatkimapi pazyatha tatsarvaM mArayatetyevaM jAtIyaH kRSNalezyApariNAmaH 1 dvitIyastu nIlalezyApariNAmayuktaH prAha-mAnuSANyeva mArayata kiM tiryagbhiriti 2 tRtIyastu kApotalezyApariNAmAnvitaH prAha - puruSAneva vinAzayata, kiM strIbhiriti 3 caturthaH punastai jasalezyApariNAmavarttI jagAda-puruSeSvapi sAyudhAneva ghAtayata, kiM nirAyudhairiti 4 paJcamastu padmalezyApariNAmayukto'vAdIt sAyudheSvapi yudhyamAnAneva nigRhNIta, kiM zeSairniraparAdhairiti 5 SaSThastu zuklalezyApariNAmasampannaH pratipAdayati-hanta sarvamidamayuktaM yata ekaM tAvat dhanaM haratha aparaM ca lokamenaM barAkaM vinAzayatha, tasmAdvanaM yayapyapaharatha tathA'pi prANAn tAvatsarvasyApi lokasya rakSateti 6 / tadevaM pradarzitAH sadRSTAntAH SaD lezyAH svarUpato'tha guNasthAnalakSaNAn jIvasamAsAn sUtrakAra eva tAsu nirUpayannAha -- kiver nIlA kAU avirayasammaMta saMjayaMta'pare / teU pamhA saNNa'ppamAyasukkA sajogaMtA // 70 // 00000000 lezyAsu dRSTA ntau / / / 62 / /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 63 / / guNasthAnakeSu pRdhyAdiSu lezyAH gA. kRSNA nIlA kApotI cetyAdya lezyAvayaM mithyAdRSTarArabhyAviratasamyagdRSTayantaM bhavati na parataH, idamukta bhavati-mithyAdRSTayAdyaviratasamyagdRSTayantA eva jIvA yathoktalezyAlaye vartante na dezaviratAdayaH, teSAM vizuddhatvAta, lezyAnAM cAmUSAmavizuddhatvAditi, 'saMjayaMta'pare'tti 'apare' anye punarAhuH-saMyatAntamidaM lezyAlayaM bhavati, midhyAdRSTerArabhya pramattasaMyataguNasthAnaparyantA jIvA etasmin kRSNAdilezyAlaye vartante na tvapranatAdaya iti bhAvaH, dezaviratapramattAvasthAyAmapi tathAvidhavizuddharabhAvAdidaM lezyAlayaM te pratipadyanta iti hRdayaM, 'teUpamhA saNmA'ppamAya'tti sajJigrahaNe nAtra mithyAdRSTiH saJI gRhyate, taM mithyAdRSTisajJipaJcandriyamAdau kRtvA'kArasthAntargatasyehAdarzanAta na vidyate pramAdo yanAsau apramAdaH saMyatastamante vyavasthApya taijasI padmA ca lezyA prApyate, idamukta' bhavati-mithyAdRSTayAdiSvapramattasaMyatAnteSu saptasu guNasthAnakeSu vartamAnasya sajhino jIvasya taijasIpamAlakSaNamapi lezyAdvayaM : vartate, na tvapUrvakaraNAdiSu, teSu zuklalezyAyA evaMkasthAH sadbhAvAditi, Aha-nanu zAstrAntareSu pRthivyabvanaspatInAmapi taijasI lezyA zrUyate'tra tu samjhina evAsau proktA tatkathaM na virodhaH ? iti, anocyate, ihAnantaravakSyamANanyAyena lezyA dvividhA bhavanti-dravyatI bhAvatazca, / tale zAnAntAnAM devAnAM yA'tra va dravyatastaijasIlezyA vakSyate tadyukta eva kazcinmithyAdRSTidevastebhyazcayutvA pRthivyabvanaspatiputpadyata, tasya ca sA pUrvabhavasambandhinI | tejasI dravyalezyaivetyatra nAbhihitA, bhAvalezyAnAmeveha guNasthAnakeSu cintayitumabhipretatvAt , athavA pRthivyAdInAmaparyAptAvasthAyAmevaiSA bhavati, na parataH, kRSNAghazubhalezyAparAvartanAd, ato'lpakAlabhAvitveneha nAsau nirdiSTa tyavirodha iti, 'sukkA sajogaMtati mithyAdRSTimAdau kRtvA sayogikevaliparyantA zuklalezyA prApyate, mithyAdRSTayAdiSu sayogikevaliparyanteSu trayodazasu guNasthAnakeSu zuklezyA labhyata ityarthaH, ayogino'lezyatvAditi gAthArthaH / / 70 // athAsminne ba lezyAdvAre prastute pRthivyAdijIvAnAM madhye kasya kiyatyaH kAzca lezyAH saMbhavantItiziSyopayogitvAnirUpayannAha puDhavidagahariya bhavaNe vaNa joisiyA asNkhnrtiriyaa| sesegiMdiyaviyalA tiyalesA bhAvalesAe // 71 / / 'puDhavI'tyAdi, pRthivyudakavanaspatayastathA'surakumArAdayo bhavanapatayo vyantarAzca pratyekaM kRSNAnIlAkApItItejasIlezyAcatuSTayayuktA bhavantItizeSaH,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA gA. 72 RsATa tathA jyotiSikAH kevalatejasIlezyAsamanvitA bhavantItyayamapyupaskAraH, asaGkhyeyavarSAyuSo yugaladharmAnuvartino narAstiryaJcazca kRSNAnIlAkApotItaijasIlakSaNa- 70.1' lezyAcatuSTayayuktA bhavantItyatrApyadhyAhAraH, zeSaikendriyAstejovAyulakSaNA dvIndriyatrIndriyacaturindriyalakSaNA vikalendriyAzca kRSNAnIlAkApotIlakSaNalezyAlaya-nArakeSu lezyA: yuktA bhavanti, pAha-nanu gAdhApUrvArdhe triSu sthAneSu lezyAcatuSTyAdiko'dhyAhAraH kasmAllabhyate ? yAvatedameva gAthAparyantoktakaNadilezyAlayamAdita evArabhya sarveSAmeva pRthivIkAyikAdInAmavizeSataH kathaM na !, ucyate, naitadevaM, pRthivyava vanaspatibhyaH zeSai kendriyANAmuttarArdhe bhedenopAdAnAt, yadi hi sarveSAmidameva kRSNAdilezyAnayamabhipreta syAttadai kendriyAn samuditAneva niddi zeta, kiM pRthagni zena !, tasmAdata eva bhedanirdezAtpUrvArddha'dhyAhAro gamyate, sa ca prajJApanAdigranthasaMbAdena yathA nirdiSTa eva ghaTAmiyarti, na hi zAstra zAstrAntaravisaMvAdena vyAkhyAyamAnaM pramANAtAmadhyArohatItyalamaticarcitena, pAha-navamI gAthottarArddhana nirdiSTAstejovAyuprabhRtayo jIvA dravyalezyayaiva nilezyA bhavantItyuta bhAvalezyayApi ? ityAzaGa kyAhe-bhAvalesAe ti apizabdasyeha gamyamAnatvAnna kevalaM dravyalezyayA nilezyAH apitu bhAvalezyayApyete yathoktatrilezyA eva bhavanti, na punarvakSyamANAnyAyena devAdaya iva bhAvaparAvRtyA SaDlezyA api bhavantIti bhAvaH, pRthivyavavanaspatayo'pi dravyalezyayA yathoktakRSNAdyazubhalezyAlayayuktA eva mantavyAH, kevalamaparyAptAvasthAyAM pUrvoktayuktathA tejasyapi caturthI dravyalezyA'mISAM draSTavyA, bhavanapativyantarANAM punaH pUrvanirdiSTAzcatastro dravyalezyA eva draSTavyAH, jyotiSikANAmapi taijasI dravyalezyaivAvagavyA, bhAvaparAvRtyA punarbhavanapatyAdInAM SaDapi lezyA vakSyanta iti bhAvaH, asaGa tyeyavarSAyuSastu naratiyaJco dravyalezyayA bhAvalezyayA ca pUrvoktacatulezyA eva mantavyAH, aparaM cAsyAM gAthAyAmupalakSaNavyAkhyAnAtsaGa khyeyavarSAyuSAM garbhajanaratirazcAM dravyato bhAvatazca SaDapi lezyA bhavantIti draSTavyaM, sammUcrchajAnAM nu natirazcAM kRSNAdikAstino'zubhalezyA iti mantavyamiti gAzArthaH / / 71 // atha nArakANAM saptasvapi narakathivISu krameNa lezyAH / pratipAdayitumAha-'kAU' ityAdi, kAU kAU taha kAunIla nIlA ya nIlakiNhA ya / kiNhA ya paramakiNhA lesA rayaNappabhAINaM / / 72 // -00840 8 - S
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 5 // 'kAU'tti ratnaprabhAnArakANAmekA kApotyeva lezyA bhavatItyarthaH 'kAUtti zarkaraprabhAnArakANAmapi saivetyatha :, paraM kliSTatareti draSTavyaM, 'kAunIla'tti vaimAnikAnAM vAlukAprabhAyAM kApotI nIlA ca lezyA bhavati, keSuciduparitaneSu tatprastaTeSu kApotalezyA kecittvadhastaneSu nIlalezyeti bhAvaH, 'nIlA yatti caturthyA paTaka- lzevAH gA. prabhApRthivyAM nIlalezyaiva bhavatItyarthaH, 'nIlakiNhA yatti manApi paJcamAyAM dhUmaprabhApRthivyAM keSuciduparitanaprastaTeSu nIlalezyA zeSevadhastanaprastaTeSu kRSNa-17 lezyA bhavatItyarthaH, 'kiNhA yati SaSkRthivyAmekaiva kRSNalezyA bhavati, 'paramakiNhA yatti saptamavRthivyAM paramakRSNalezyA bhavati, saiva kRSNAlezyA tasyAM kliSTatarA | prApyata ityarthaH, uktakrameNa ratnaprabhAdinArakANAmetA lezyA bhavantIti gAthArthaH // 72 // atha vaimAnikAnAM lezyAnirUpaNArthamAha . teU teU taha teU pamha pamhA ya pamhasukkA ya / sukkA ya paramasukA sakAdivimANavAsINaM // 73 // zakaH-saudharmAdhipatirindrastadupalakSitaceha saudharmadevaloka evaM gRhyate, tatazca saudharmAdidevalokavartinAM vimAnavAsinAM devAnAM tejasyAdikA lezyAH kramegA vize yAstadyathA-saudharma tAvadevaiva taijasI lezyA bhavati, IzAne'pi saiva, kevalaM kiJcidvizuddhatarA'sau draSTavyA, 'taha teupamha'tti sanatkumAre keSAJcadalpatarasamUddhInAM svalpataradevAnAM taijasI zeSadevAnAM tu padyalezyetyatha: 'pamhA yatti mAhendradevaloke pAlezyaiva kevaleti bhAvaH 'pamhasukkA ya' brahmaloke'pi bahUnAM devAnAM / panalezyaiva vizuddhatarA prApyate, keSAJcidatimaharddhikAnAM svalpadevAnAM tu zuklezyA'pi labhyata ityarthaH 'sukkA yati lAntakAdiSvacyutaparyanteSu devalokeSu navasu paca veyakeSvekeva zuklezyA prApyate, kevalaM lAntakAnmahAzukra sau vizuddhatarA draSTavyA, tato'pi sahasrAre vizuddhatametyevaM yathottaraM vizuddhA sau mantavyA yAvannavama ve yakam, anuttaravimAneSu punaH 'paramasukkA' paramazukalezyA ativizuddhazuklezyA bhavatItyarthaH, tadevaM vyAkhyAtA'sau gAthA, paraM-"kiNhA nIlA kAU teUlesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohammIsANa teullessA muNeyabvA // 1 // kappe saNakumAre mAhide ceva baMbhaloge y| eesu pamhalesA teNa paraM sukalesA ya // 2 // " | ityAdi, prajJApanAdiSu sanatkumAre padmalezyaiva kevalA nirdiSTA, brahmaloke'pi ca saiva kevalA proktA, prastutagAthAyAM tu sanatkumAre kiyatAmapi devAnAM tejasyapya vaarN nuNcee aNdN aaku kNkNcu
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 // | bhihitA brahmaloke'pi keSAzcidamarANAM zukalezyA'pi pratipAditA, yaccAna tattvaM tatkevalino bahubhratA vA vidantIti, anye punaretAM gAthAmanyathA'pi vyAkhyAnayaMti, nArakadevAnAM paraM tadvyAkhyAna prajJApanAdibhirdU ravisaMvAdotyupekSitamiti gAthArthaH // 3 // iha bhavanapatyAdInAM vaimAnikAntAnAM devAnAM nArakANAM ca parva yAH kRSNadikA lezyAH / dRvyalezyAvaM keSAJcitkAzcideva pratiniyatAH proktAstA dravyalezyA eva draSTavyAH, bhAvalezyA tu pratyekaM sarveSAM SaDapi bhavantItyetadidAnoM darzayitumAha - 'devANe'tyAdi, sthitiH gA. devANa nArayANa ya daballesA havaMti eyAu / bhAvaparittIe uNa neraiyasurANa challesA // 74 // 'devAnAM nArakANAM ca ' eyAu'ti yAH pUrva yathAsvaM lezyAH proktAstA etA dravyalezyA eva jJAtavyA bhavantItyarthaH, bhAvalya-leNyAdravyopaSTambhitasya cittAdhyavasAyasya punaH parAvRttau-parAvartane nArakasurANAM sarveSAmapi pratyekaM SaDapi lezyA bhavantIti jJAtavyam, idamana hRdaya-lezyAzabdaH zubhAzubhe pariNAmavizeSa vyAkhyAtaH, tasya ca pariNAmavizeSasya janakAni sakalakarmanisyandabhUtAni dravyANi jantUnAM sadA sannihitAni santItyapi pUrvameva sUcitaM, tatra kRSNAlezyApariNAmasyotpAdakAni dravyANi varNato'bjanapuJjAdisadRzakRSNAvarNAni gandhato mRtagavAdizarIragandhAdapyanantaguNAzubhagandhAni rasataH kaTuktumbakanimbarohigIrasAdapyanantaguNAkaTukarasAni sparzataH karapalasparzAdapyanantaguNAkaka zasparzAni bhavanti, nIlalezyApariNAmajanakAni tu varNatazcAsapicchavaiDUryamaNisamAnavarNAni gandhataH kRSNAlezyAvyavadeva navaraM tasmAtkiJcidasau zubhataroM mantavyaH, rasatakhikaTukahastipiSpalIrasAdapyanantaguNatiktarasAni :sparzato gojihvAsparzAdapyanantaguNakarka zasparzAni bhavanti, kApAtalezyApariNAmanirtikAni tu varNatastailakarATakakokilazarIrapArApatagrIvAditulyavarNAni gandhato nIlalezyAdravyavadeva kevalaM tasmAdayaM manAgvizuddhataro vantavyaH, rasatastaruNAmraphalatuyarakapittharasAdapyanantaguNAzu bharasAni sparzataH sAgavRkSapalasparzAdapyanantaguNakarkazasparzAni bhavanti, taijasalezyApariNAmasampAdakAni tu varNato hi gulapravAladinakarazukmukhadIpazikhAsadRzavarNAni gandha2 tastu surabhikusumamRdyamAnagandhadravyatulyasurabhigandhAnvitAni rasataH paripakvAmraphalasupacakapittharasAdapyanantaguNazubharasAni sparzatastu vUranayanItazirISakusumasparzAdapyanantaguNako malasparzAni bhavanti, padmalezyAnirvatakAni tu varNatavarNitaharidrAsaNakusumasadRzavarNAni gandhatastaijasalezyAvadeva navaraM zubhataro'tra vaktavyaH rasataH susaMskRtadrAkSAsarakAdibhyo'pyana
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntaguNAzubharasAni sparzatastu taijasalezyAvaduktavyo navaraM komalatamo'tra draSTavyaH, zukalezyAhetubhUtAni tu dravyANi varNataH zaGkhakundakSIrahArAdisamAnavarNAni gandhatastaijasalezyA- avasthitavadeva navaraM zubhatamo'tra draSTavyaH, rasatastu kharjuradrAkSAkSIrazaka rAdapyanantaguNazubharasAni, sparzatastu taijasalezyAvadeva navaraM komalatamo'tra vAcya iti| evaM ca satyetaiH lezyAvicAraH kRSNAdivyairjIvasya ye pariNAmavizeSA janyante mukhyatayA ta eva lezyAzabdenocyante, gauNAvRttyA punaH kAraNe kAryopacAralakSaNayA etAnyapi kRSNAdidravyANi lezyAzabdena / vyapadizyante, tatazca kRSNAdidravyANi dravyarUpA lezyA dravyalezyA iti niddizyante, tato bhavanapativyantarANAM yAH kRSNAnIlAkApotItaijasIlakSaNAzcatasro lezyA uttAstA dravyalezyA eva draSTavyAH, kasyaciddevasya janmata Arabhya paryantaM yAvatkRSNale zyAdravyANyevoditAni prApyante kasyacinnolalezyAdravyAgayeva kasyacitkApAtalezyAnyeva kasyacidAjanmata evAvasAnaM yAvattaijasaleNyAdravyANyevodayavanti labhyante, natu panalezyAzuklalezyAdravyANAmavasthitodayaH kasyApi tevastItyarthaH, evaM zeSadevAnAM nArakANAM ca madhye yA yasya pUrva lezyA proktA sA tasya dravyalezyA dRSTavyA, tattale zyAdravyANi tasya devasya nArakasya vA savvadevAvasthitAdayAni draSTavyAnIti tAtparya, bhAvamAzritya punaH sarveSAM devanArakANAM SaDapi lezyA bhavantIti, Aha-nanu bhAvo'pi dravyalezyAjanyatvenaiva nirdiSTo, yadi ca dravyANi teSAM SaTprakArANi na saMbhavanti tahi bhAvA'pi SaTprakAraH kathaM syAt ? kAraNamantareNa kAryasya bhavato nirhetukatvaprasaGgAt 1, satyaM, kintvavasthitodayatvamAzritya yAni yasyoktAni dravyANi tAnyeva tasya bhavanti, kAdAcikatvena tUdayena bhaNitebhyo'nyAnyapi tAni teSAmudaye prApyanta eva, tathAhi-saptamanarakapRthivyAM sarvadA kRSNalezyAdravyAgayevAvasthitAdayAni prApyante, kadAcittu samyaktUbalAbhAdikAle tejasyAdilezyAdravyANyapyudayamAgacchanti, tataste samyakta vAdibhAvaM pratipadyante, avazyaM caitadaGgIkartavyamanyathA samyaktvalAbhasteSAM samaye yaH proktaH sa nApapadyata, azu* bhalezyApariNAme tadasambhavAditi, Aha "yadya va tarSa vasthitAgantukalezyAdravyajanyapariNAmadvayasyaikakAlaM sadbhAvaH prasajyate, na ca yugapatparasparaviruddhapariNAmasattA samaye'bhyu| pagamyate, yuktathA vA saGgacchate, satyaM, yAnyAgantukalezyAdravyANi kadAcidudayamAgacchanti tairavasthitalezyAdravyANi pratihatasAmarthyAni tathA vidhIyante yathA svajanyaM pariNAmaM janayituna zaka vanti, tatadhAgantukalezyAdravyodayakAle tajanya evekaH pariNAmaH saMbhavati, tatkutaH pariNAmadvayasadbhAvaH iti, Aha--yadyayaM tarhi nArakadevAnAM yA'vasthitA sukhN aNtulu uNcu SS
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ IN // 8 // kRSNAdilezyA proktA sA virudhyate, AgantukalezyAdravyodayakAle tatpratighAtAt , netadevaM, AgantukalezyAdravyodayakAle'vasthitalezyAdravyANi tadAkAramAnameva pratipadyante na |ralezyAnAmAkA punaH sarvathA svarUpaM parityajya rUpAntaraM pratipadyate yenAvasyitodayatvaM virudhyate, taduktaM prajJApanAyAM-"se naNaM bhaMte! kirAhalesA nIlalesaM papya no tAtvattAe no tAvannatAe no| bhAvAdi / tAgaMdhattAe no tArasattAe no tAphAsattAe bhujo bhujo pariNAmai, haMtA goyamA! kirAhalesA nIlalesaM pappa no tArUvattAe"ityAdyabhyupagamataH sarva pratyucAraNIyaM yAvatparyante 'bhujA bhujo pariNamai' tti hanta gautama! yathA tvaM pratipAdayasi, avasthitodayA kRSNAlezyA AgantukanIlalezyAdravyodaye tadrUpavarNagandharasasparzatAM na pratipayata ityarthaH, evaM bhagavatA nirvacane pradatte punarapi gautamaH pRcchati-"se keNa gaNAM bhaMte! evaM vuccai kirAhalesA nIlalesaM pappa no tArUvattAe jAva pariNAmai" patra bhagavAn kAraNamAha-"pAgArabhAvamAyAe vA siyA paribhAgamAyAe vA se siyA, kigahalesA ga sA no khalu nIlalesA, tattha gayA prossakai ti, AkAraH---AgantukanIlAdilezyAsambandhyAbhAsaH, anayAsanne japAku| sumAdike vastuni darpaNe tatpraticchAyAvat, prAkAra eva bhAvaH ---padArtha AkArabhAvaH sa eva tanmAtraM tenAkArabhAvamAtra Na vAsAvavasthitA kRSNalezyA AgantukanIlalezyArUpA syAtUna punaH sarvathetyarthaH, tathA pratirUpo bhAgaH pratibhAgaH pratibimbamityarthaH tasminneva japAkusumAdike vastunyatyAsanne darpaNasa kAntata tpratibimbacata pratibhAga evaM pratibhAgamAtra tenaiva ceyamavasthitalezyA'gantukalezyArUpA syAt na tu sarvathetyarthaH, idamuktaM bhavati-prathamaM mandatare Agantukalozyodaye'vasthitalezyA tadAbhAsamAnameva pratipadyate, tataH | prakarSa gacchatyAgantukalozyodaye itarA tatpratibimbamAlabheva pratipadyate, viziSTataraM tadAkAraM pratipadyata ityarthaH, sarvathA tu nijasvarUpaM parityajya taba patAmeva nAsAdayatItyataH | kRSNAlezyaiva svarUpataH sA na tu nIlalezyA, kevalaM tatra gatItsati, kimuktaM bhavati-tava svakIyasvarUpe'vasthitA nIlAdilezyA'ntaraM prApya samutsapaMti, kicit zubhaM tadAWkArabhAvamAtra' vA tatpratibimbamAtra vA pratipadyata ityarthaH, evaM kRSNAlozyAyAH kApotalozyAdibhirapyAlApakA vAcyAH, tayathA -"se nUNaM bhaMte! kirAhalesA kAulesaM pappe"- | tyAdi, tathA "teulosaM pamhalosaM sukkosaM pappe," tyAdi, tadevaM kRSNAlezyAmavasthitodayAmAzrityetaduktaM, yadA tu nIlalozyA'vasthitodayA bhavati -tadA'dhastanyA kRSNAlozyayA saha uparitanIbhidha kApotalezyAtai jasozyAdibhiH sahAlApakA vaktavyAH, yathA-"se nUNaM bhaMte! nIlalosA karAhalosaM pappe" tyAdi "nIlalosA kAulesaM teulosa pamhalosaM // 8 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 // sukalesa" mityAdi, navaraM kRSNalezyayA sahAlApake tatra gatA nIlalezyA'vasapatIti vaktavyaM, AgantukakRSNalezyodaye'vasthitanIlale zyAyA zravasarpasyaiva ghaTanAt, evaM yathA nIlozyA'vastyoparitanozyAbhiH saha cAritA tathA kApotIprabhRtayo'pi cAraNIyAH, sarvatra cAdhastanalezyayA sahAlApake'vasarpatIti vAcyam, uparitanozyayA utsarpatIti yAvacchukalezyA prApyAvasarpatItyevaM vAcyaM taduparilezyAyA evAbhAvAdityalaM prasaGge na tasmAdAgantukale zyodaye vyavasthitalezyodayo na virudhyate sarvvathA tatpratighAtasyAMka nyAyena nivAritatvAditi sthitaM, tadevaM nArakadevAnAM dravyato yA yasyoktA lezyA seva tasya bhavati, bhAvalezyAstu sarvaSAM sarvvA eva saMbhavantIti samarthi saptamapRthvInArakAdInAM samyaktvalAbhAdikAle tejasozyAdisaMbhavaH, saMgamakadevAdInAM zrImanmahAvIropasargakaraNAdisamaye kRSNAdilezyAsadbhAvazca' nirvivAdo ghaTata eveti gAthArthaH // 74 // avasitaM saprasa lezyAdvAramatha bhavyadvAramucyate tatra muktiparyAyeNa bhaviSyantIti bhavyAH, ya idAnImayApi nirvANaM na prApnuvanti AgAmini tu kAle nizcayena tatprApsyanti te bhavyA ityarthaH tadviparItAstvabhavyAH, ata eva bhavyA bhavasiddhikA prapyucyante, bhavA bhAvinI siddhiryeSAM te bhavasiddhikA itikRtvA, tadviparItAstvabhavasiddhikAH, idaM ca bhavyAnAM bhavyatvamanAdikAlasiddhaM zAzvatameva na punaH sAmagyantareNa pazcAdbhavatyapagacchati vA abhavyatvamapyabhavyAnAmityameva vyaM, etAbhyAM ca bhavyatvAbhavyatvAbhyAM sAMsAriko jIvarAziH sabrvo'pi saMgRhIto draSTavyaH tatra cAbhavyAH svalpAH bhavyAstu tadanantaguNA boddhavyAH, siddhAnAmanantabhAgavarttitvenAgame'bhatryAnAM paThitatvAta, bhavyAnAM tu siddhebhyo 'nantaguNatvena tatraivAdhItatvAditi, graha-nanu yadi bhavyatvamabhavyatvaM cAnAdikAlasaMsiddhamabhyupagamyate tadA vaktavyaM kimetatpratyakSagamyamanumAnagamyaM vAr3a, ucyate, kevalinAM pratyakSagamyaM vyavahAriNAM tvanumAnAdyavaseyaM, nanvanumAnaM liGgAtpravartate, kiM ca taliGgaM yena vyavahAriNo bhavyatvamavagaccheyuH ityalAbhidadhmahe yaH saMsAravipakSabhUtaM mokSaM manvate tadavAptyabhilASaM ca sasyUhaM vahati, kimahaM bhavyo'bhavyo vA yadi manyastadA zobhanamathAmanyastadA ghigmAmityAdi cintAM ca kadAcidapi karoti sa ityAdiprakAcina jJAyate bhavya iti yasya tu kadAcidapi neyaM cintA samutpannA samutpadyate samutpatsyate vA sa jJAyate'bhavya iti vRddhA vyAcakSate yata uktamAcAraTIkAyAm -- " abhavyasya hi bhavyAbhavyAzaGkAyA abhAvA" dityAdi / tadevaM nirUpitAH svarUpataH saGkSepeNa bhavyA abhavyAtha, atha sUtrakAraH svayameva guNasthAnalakSaNAn jI 4 lezyAtsapa yAdi, bhavyA| bhavyasvarUpaM ca // 66 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ | kNcucuNcu tuNcuNcu kdaa ? vasamAsAsteSu nispayitumAha bhavyAbhavyayoH micchaddiTThI abhavvA bhavasiddhIyA ya savvaThANesu / siddhA neva abhavvA navi bhavvA huti nAyavvA // 75 // guNadezasarvoprabhavyAH sarvadeva mithyAdRSTaya eva bhavanti, sAsvAdanAdIni tu guNasthAnakAni teSu kadAcidapi na prApyante, bhavyevveva tadavApteritibhAvaH, bhavasiddhikA-bhavyAH punaH || pAtikarma sarveSvapi mithyAdRSTayAdiguNasthAnakeSu bhavanti, mithyAdRSTimAdau kRtvA'yogiparyantAni caturdazApi guNasthAnAni bhavyeSu labhyanna iti tAtparya, tIrthakarAdInAmapyanAdikAle gA - prathamaM mithyAdRSTyAdirUpatvAditi, 'siddhAH' kSINaniHzeSakarmANo jIvavizeSAH punarnevAbhavyA muktiparyAyAnubhavanAta nApi te bhavyA iti jJAtavyAH muktiparyAyasya vartamAnatvena | tadbhaviSyattA'nupapatteriti gAthArthaH // 55 // bhaNitaM bhavyAbhavyadvAra, samyaktvadvAramabhidhitsuH prasaGgataH ziyApakArAya samyaktvalAbhavighAtakakammaiva tAvanirUpayitumAha maisuyanANAvaraNaM dasaNamohaM ca taduvaghAINi / taphphaDagAI duvihAi savvadesovaghAINi // 76 // tacchabdenAna prastAvAyAtaM cetasi viparivartamAnaM samyaktvaM parAmRzati, jIvAdipadArthazraddhAne samyagaJcati-pravatta te jIvo yena zubhAtmapariNAmavizeSeNa tatsamyaktvaM, yathA'vasthitasamastavastubaddhAnagocaraH zubho jIvapariNAmavizeSa iti bhAvaH, tatsamyaktvamupahantuM zIla yeSAM tAni tadupaghAtIni karmANi mantabyAni, kAni punastAni ? ityAha-matizca zrutaM ca matica te te ca te jJAne ca tayorAvaraNaM matizru tajJAnAvaraNaM, tathA dRzyate-samyak paricchidyate vastvasmin satIti darzanaM samyaktvamucyate tanmohayati-AcchAdayatIti darzanamohaM samyaktvamizramithyAtvapujjalayalakSaNaM tadetAni matijJAnAvaraNazru tajJAnAvaraNadarzanamAhalakSaNAni karmANi samyaktvApacAtakAni draSTavyAni, | Aha-nanu matizru tajJAnAvaraNadvayaM matizru tajJAnayorekhopaghAtakaM kathamiha samyaktvopadhAtakatvenocyate ? darzanamohanIyasyaiva tadupaghAtakatvAt. satyaM, kinna yadA jIvaH samyaktva| mavApnoti tadA tatsamakAlameva matizru tajJAne apyavazyamAsAdayati, yadA tu tasya tatsamyaktvamapagacchati tadA matizrutajJAne apyavazyamapagaccha : samyaktvamatijJAna| tajJA nAM sahacaratvAdevaM manyate-amISAM madhye yadekasyopaghAtakaM tatsthUlavyavahAranayadarzanena yadyanyasyApyupaghAtakatvenocyate tathA'pi na ka dvastukSatiH, anvayavyatireka
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlasya sarvatra tulyatvAta, paramArthacintAyAM tu samyaktvasyopaghAtakaM darzanamohanIyamevetyalaM vistareNa, teSAM ca matijJAnAvaraNazru tajJAnAnAvaraNadarzanamohAnAM karmaparamANuskandha spadhakapUrUpaNA rUpANAM sparddha kAni-rasapracayavizeSalakSaNAni 'dvividhAdi' dviprakArANi bhavanti, kathamityAha -'sarvadezopadhAtIni' sarva svAvAryajJAnAdikaM guNamupahantuM zIlaM yeSAM tAni sarvopaghAtIni, tasyaiva svAvAryaguNasya dezamupahantaM zIlA yeSAM tAni dezoSaghAtIni, Aha-nanu sparddhakamiti tAvatkimucyate ? kazveha zabdArthaH ?, ucyate-iha tAvatpratyekamanantaH paramANubhiniSpannAnanantaskandhAn karmatayA prANI pratisamayamupAdatta, tatra caikaikaskandhe ya sarvajaghanyarasaH paramANastadgato'pi rasaH kavaliprajJayA chidyamAnaH kila sa4jIvebhyo'nantaguNAn bhAgAn prayacchati, aparastu paramANustAnapyekabhAgAdhikAn anyaH punaretAnapi dvadhadhikAn aparastu tAnapi na yadhikAnityAdya kottaravRddhayA tAvanneyaM / yAvadanyaH paramANumau larAzeranantaguNAnapi rasabhAgAn prayacchati,evaM sthite vivakSitakarmaskandhe ye kecana jaghanyarasAH paramANavasteSAM samudAyaH samAnajAtIyatvAdekA vargaNeti pratipAdyate, anyeSAM tvekena rasabhAgenAdhikAnAmaNUnAM samudAyo dvitIyA vargaNA, apareSAM tu rasabhAgadvayavaddhAnAM samUhastRtIyA vargaNA, anyeSAM rasabhAganayAbhyadhikAnAM saGaghAtaHcaturthIvargaNA, evamanayA dizA ekaikarasabhAgAdhikAnAM paramANUnAM samudAyarUpA vargaNAH siddhAnAmanantabhAge'bhavyebhyo'nantaguNAH saMprApyante, etIsAM caitAbatInAM vargaNAnAM samudAyaH sparddhakamityucyate, zabdArthastvayaM-sparddhata ivAtrottarottararasavRddhadhA paramANuvargaNA iti sparddhakamiti, ita UrdhvamekottarayA nirantarabuddhayA pravarddhamAnarasayaktAH paramANavo na labhyante, kiM tarhi?, prathamasparddhakacaramavargaNAparamANugatarasabhAgebhyaH sarvajIvAnantaguNarasabhAgavRddhenaiva rasena samanvitAH paramANayaH prApyanta ityato dvitIyaM 12 spardhakamArabhyate, pratApi ca jaghanyarasAnAM paramANUnAmekA vargaNA, tata ekena rasabhAgena vRddhAnAM dvitIyA rasabhAgadvayAdhikAnAM tRtIyetyevaM tAvanneyaM yAvatparvoktasaGa khyopetA vargaNA iti dvitIyaM sparddhakam, atha punarapi rasasyaikottarA bRddhirna labhyate kintu sarvajIvAnantaguNarasabhAgAdhika eva rasaH prApyate, itastenaiva krameNa tRtIyaM spardhakamAbhyate, punaranenaiva nyAyena caturthamityAdi yAvadanantAni rasasparddhakAnyuttiSThanti, eteSu ca spaddhakeSu raso dvidhA bhavati-zubho'zubhazca, tatra zubhaprakRtInAM sambandhI zubhaH, azubhaprakRtInA tu sambandhI azubhaH, tatra zubho rasaH sairibhItIreyyAdirasopamo bhavatyatastadRSTAntAdasau bhAvanIyaH, tathAhi-yathA mahiSIkSIrekSvAdirasaH sahajo'kvathito madhura ekasthAnikavyapade-- // 1 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ koNddNt rkN | zayogyo bhavati, sa eva ca pazcAJjalalavabinduculukArddhaculukaprasTatyajjalikarakakumbhadroNAdisamparkAnmandamandatarAdibahubhedatvaM pratipadyate, evaM zubhaprakRtInAmapi sambandhI kazci- rasasthAnaprarU| tathAvidhaH zubho rasa ekasthAnika ityucyate, sa eva ca svakAraNabhUtAdhyavasAyavaicitryAnmandamandatarAdibhedamAsAdayati, tathA sa eva kSIrezvAdirasaH kvathito'virtitaH san || prAptiyoyatA | madhurataro yathA dvisthAniko bhavati, sa eva ca jalalavabinduculukA disambandhAnmandamandatarAdibhedAnaGgIkaroti,evaM zubhaprakRtiraso'pi kazcit zubhataro dvisthAnika ityucyate, gA 7 | svakAraNavaicitryAnmandamandatarAdibhedAMzca pratipadyate, tathA sa eva kSIrekSvAdirasaH kvadhitvA bhAgadvaye prAvartite tRtIye tu bhAge'vazeSite sati madhuratamo yathA visthAniko jAyate, sa eva ca jalalavAdibhedAnmandamandatarAdibhedAn bhajate, :evaM zubhaprakRtiraso'pi kazcita zubhatamasnisthAnika ityabhidhIyate, svakAraNavaicitryAnmandAdivicitratAbhAga bhavati, tathA sa eva kSIrekSyA dirasaH kathitvA bhAgalaye zrAvartite caturthaM tu bhAge zeSatvamAnIte'tizayamadhuratamo yathA catuHsthAnika iti vyapadizyate, sa eva yathoktamAnajalasaMparkAdvaicitryamAdhatte, evaM zubhaprakRtaraso'pi kazcidatizubhatamazcatuHsthAnika ityAkhyAyate, svakAraNavasadRzyAcca vaisadRzyamanubhavati, tadevaM kRtA shuddhprkRtirsbhaavnaa| azubhaprakRtInAM tu sambandhI azubho rasaH kozAtakIpicumandAdirasopamo bhavatyatastaduSTAntAdbhAvyate, tathAhi yathA paTolikAnimbAndirasaH sahajo'ddhAvattitaH bharagadvayAvartI bhAgavayAvatazca yathAsaGkhyaM kaTuH kaTutaraH kaTutamo'tikaTutamazca sannekadvitricatuHsthAnikavyapadezayogyo bhavati, ayamapi ca pUrvoktajalasambandhAtsarvo'pi vaicityamA proti, evamazubhaprakRtiraso'pi yathAlambhavamekadvitricatu:sthAnika ucyate, svakAraNabhedAtpratyekaM bahubhedazca bhavati, iha cAzubho rasazcatuHsthAnikatisthAnikazca sarvo'pi svAvAryaguNaM | sarvamuhapantItikRtvA sarvaghAtyeva, dvisthAnikastu:kazcittathAvidhaH sarvadhAtI kazcittu dezaghAtI, ekasthAnikastu sarvo'pi dezaghAtyeveti, ataH sthitamidaM jJAnAvaraNAdyazubhakarmaNAM M sambandhIni spardhakAni dvividhAni-yathoktasaLadhAtakarasAnvitAni sarvaghAtIni, dezaghAtakarasAnvitAni tu dezadhAtInIti gAthArthaH ||7||ttH kim? ityAha--'sabvesu' ityAdi, savvesu savvaghAisu haesu desovaghAiyANa ca / bhAgehi muccamANo samae samae aNata hi // 77 // sarveSvapi sarvaghAtiSu catuHsthAnikatristhAnikarasAnviteSu tathA kiyatsu dvisthAnikarasAnviteSu ca sparddha keSu hateSu-vizuddhAdhyavasAyato'pavata nAdikaraNa // 72 / /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ tayopasamAdi- kamera sarvocchediteSu satsu, dezophyAtinAmapi kiyatAM dvisthAnikAdirasasparddhakAnAM pratisamayamanantaiH bhAgaH' aMzamacyamAno dezopavAtisparddhakarasatyApyekasmimanantatame | svarUpam gA. bhAge'vatitamAne ityarthaH jIvaH samyaktvamavApnoti, nAnyatheti zeSa iti gAthArthaH // 7 // tadevaM nirdiSTa samyaktvasya lAbhakAraNaM, tacca samyaktvaM vidyA bhavati, tyaHalthA-kSayopazabhena nivRtta kSAyopazamika, upazamena nivRttamaupazamika kSayeNa niSpannaM kSAyikamiti, tatra kSayopazamAdInAmeva svarUpanirUpaNArthamAha- ... khoNamuiNNaM sesayamuvasaMtaM bhaNNae khoksamo / udayavighAya uvasamo khao ya dasaNatigAdhAo / / 78 / / - mithyAtvaM yadudIrNam-udayamAgatamAsIt tatsarva yadA 'kSINam' apagataM bhavati, udIrNAtpunaH 'zeSakam' uddharitaM yadvivacitakAle'yApyudayaM nAgacchati kevala meM sattAyAmeva vatta te tad 'upazAntaM' viSkambhitoyaM yadA bhavati tadA'yamIdRzo mithyAtvamohanIyasyodIrNasya kSINatvAdanudIrNasya tupazAntatvAtkSayopazamo bhaNyate, tena vayomasona citta kSAyopazamikaM samyaktvaM, mithyAtvamohanIve karmaNi kSayopazamAvasye yavantavaH samyaktvaM labhante tatkSAyopazamikasamyaktvamucyata ityartha, etacca so 'sadapi prakramAyAtatvAtsvayamevAvagantavyam , evamuttaratrApi, 'udayavidhAya uvasamo' ti upazamanamupazamaH, sa kaH? ityAda-mithyAtvamohanIyasya ya udayattasya yo vighAto bhavet sa upazamaH, udayavidhAtazyopalakSaNaM, udIrNasya mithyAtvasya kSaya ityapi draSTavyaM, udINa kSINe mithyAtvasyopazamAyogAd , ata eva sthAyitsUtsustikAyAM 'khayo ya daMsatigAdhAmo' ityasya sthAne 'jA samuiNyAssa ya visuddhI' iti pATho dRzyate, bhatAyamarthaH- anuditasyodayavidhAtaH samudIrNasya codakAmasya yA vizuddhiH--kSayaH sa upazamaH, patra pAThe kSayalakSaNaM sugamatvAtsvayamabhyUtyamiti, tatachaMdamuktaM bhavati-udayaprAptasya mithyAtvastha kSayaH zeSasya tvanudauryasya sattAmAtravattino ya udayavidhAta-udayAyogyatvApAdanalakSaNaH sa upazamaH, Aha-yAvaM kSayopazamasyApyevaM svarUpasyaiva pUrva vyAkhyAtatvAttasyopazamena saha | medo na prAmoti, satyaM, kintu cayopasamAkaye karmaNi vipAkata ekhodayo nAsti pradezatastvastyeva, upazAntAvasthe tu pradezato'pi nAstyudaya ityetAvatA'nayovizeSa ityl| . prasakena, loparAmena nivattapoSAmikaM , samyaktvamiti svayameva draSTavyaM, idaM ca yathA labhyate yathA ca mithyAtvamohanIyasya karmayo'ntarakarale vartamAnasya jIvatyaitadbhavati
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyaktve jIvasamAsAH gA0 it 74 // tathA granye sAsvAdanamukasa dhAnavicAre pUrva darzitameva kSAyopazamikasyApi samyaktvasya zuddhasamyaktyapujaputasavedanasyasya svarUpaM talena nirNItamavagantavyamiti, "vo ya daMsatigASAma' tti darzanazabdena darzanamohanIyaM karmmAla vivakSitaM, tasya likaM pUrvokasvarUpaM samyaktvamizramithyAtvapunjanayalakSaNaM tasya yo ghAto- vizuddhAdhyavasAyataH sarvvathA dalikanirlepatAkarayalakSaNaH sa kSaya ihocyate, tena kSayeya niSpannaM kSAyikaM samyaktvamabhidhIyata iti svayamevAkseyam, Aha-- nanvanyatva darzana saptakaye kSAyika samyaktvamukaM atra tu darzanantrikakSayAttaducyata iti kathaM na virodhaH 1, satya, kintu mukhyata idameva darzanatrikaM samyaktvasyAvArakamata eva tatkSayAdeva kSAyikaM samyaktvaM cakumucitaM yacAnyatra darzanasaptakakSayAttaducyate tadanantAnubandhicatuSTaye'kSapite darzananikaM kadAcidapi na kSipyate, tadakSapaNe tu na kSAyikaM samyaktvamataH pAramparyeNAnantAnubandhicatuSTayakSayAvinAbhAvitvAtkSAyikasamyaktvasya te'pyanantAnubandhinazcatvAraH krodhAdayo darzanamohatvena vivakSitAH, darzanasaptakakSayAca kSAyi samyaktvamityanyaloka mityadoSaH, paramArthatastu yathAkaM darzanattikameva darzanamoha ucyate, tatkSayAnantarameva cAyikasaMmyaktvopalabdherityalamatitvaciMtena, kkopi 'svaiyaM 'dasaNatigandhAo' ti pAThastana darzanalikaghAtaH kSaya iti zeSastena kSayeNa niSpannaM kSAyikaM samyaktvaM bhavatItyupaskAraH evamanyAnyapi pAThAntarAyuktAnusArataH prastutAvirodhato vyAyeyAnIti gAthArthaH // 78 // tadevamuktaM svarUpataH samyaktvamathAna guNasthAnalakSavAn jIvasamAsAMcintayanAha uSasamaveyaga khaiyA avirayasammAi sammadiTThIsu / uvasaMtamappamattA taha siddhaMtA jahAkamalo // 76 // 'uvasame' tyAdi, 'ucasama' tti aupazasikaM samyaktvaM ' ceyaga' tti vedyate-- anubhUyate zuddhasamyaktyapujapudralA asminniti vedavaM kSAyopazamika: samyaktvamucyate, aupazamika kSAyikasamyaktvayoH pudralavedanasya sarvathaivAbhAvAdidameva kSAyopazamikaM samyaktvaM vedakamabhidhIyata iti bhAvaH, ata eva kSapyamANasamyaktvapunjapudrala caramagrAsalakSaNaM yadanyatra vedakaM samyaktvamuktaM tadiha pranye pRthag nokaM, pulavedanasya samAnatvena kSAyopazamikasamyaktva evAntarbhAvAditi, 'khaiya' tti kSAyikaM samyaktvaM, tadetAni loyapi samyaktvAni 'avirayasammAi sammadiTThIsu ti aviratasamyagdRSTAdiSu samyagdRSTiSu kartate natu mithyAdRSTisAsvAdanamitraguNasthAnakeSvityarthaH pra 000000 // 74 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnikAdikSu viratasamyagdRSTyAdayo hAyogiparyantA: sarva samyagdRSTya iti te yathAsambhavameteSu samyaktvedhuM prApyante , adhastanAstu syo'samyagdRSTitvAdeva neteSkyatarasminapi vartanta iti / samyaktvaM mA. | tAtparyam , aviratasamyagdRSTyAdiSu ca sarveSvapyuparitanaguNasthAnakeSvetAni vINyapi samyaktvAni samuditAni na tante, kintu kimapi kiyadapi guNasthAnakaM mAvaditi darzayati'uvasaMtamappamatta' tyAdi, siddhAntA ityatra yo'yamantazabdaH sa pratyekamabhisaMbadhyate, tatazcaupazamikaM samyaktyamupezAntAntaM bhavati, aviratasamyagdRSTilakSaNaM caturthaM guNasthAnakamAdau kRtvopazAntamohasvarUpamekAdazaM guNasthAnakaM yAvatprApyata ityarthaH, tataH paraM kSINamohatvena kSAyikasamyaktvasyaiva bhAvAditi bhAvaH, sAyopazamikaM tu * samyaktvamapramattAntaM bhavati, aviratadezaviratapramattApramateSveva prApyate na parata ityarthaH, apUrvakaraNAdInAM hi darzanamohasya kSINatvAdupazAntatvAdvA kSAyikamaupazamikaM vA samya-15 tvaM bhavati, na khAyopazamikabhiti bhAvaH, kSAyika samyaktvaM siddhAntaM bhavati, aviratasamyagdRSTyAdiSvayogiparyanteSu guNAsthAneSu vartitvAt siddhAvasthAyAmapi na nivartata ityarthaH, jahAkamaso' ti ukasvarUpeNa 'yathA krameNa yathA kramaza etavRttirbhAvanIyA, na samuditAnAM savve va tya, ayamana paramArthaH-- aviratadezaviratapramattApramatAntAnAM prastutAni vINyapi samyaktvAni saMbhavanti, apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSma 'ga'-2...' samparAyopazAntamAhAstu kSAyikasamyagdaSTayo vA bhavansyaupazamikasamyagdRSTayo vA, na tu cAyopazamikasamyagdRSTayaH, kSINamAhasayogyayogikevalinaH siddhAvasAyikasamyagdRSTya eveti gAthArthaH // 76 | tAnyeva sIyi samyakacAni prasaGgato vaimAnikAdijIveSu cintayatrAha-'vemANI' tyAdi, vemANiyA ya maNuyA rayaNAe asaMkhacAsatiriyA ya / tivihA sammaTTiI veyagauvasAmagA sesA // 8 // vaimAnikA manuSyAH riyaNAe' ti ratnaprabhAnArakA ityarthaH asahasyeyavarSAyuSastiyaJcaca 'tivihA sammaddiSTi' ti trividhAH samyagdRSTayo bhavanti, vINya II I pi prastutasamyaktvAnyeSu saMbhavatItyarthaH, tathAhi-vaimAnikAnAM madhye yo nAdimithyAvRSTidevaH prathama samyaktvamavAproti, tasmAntarakarakhakAle prathamamantamuhata maupazamikaM .... 75 // .. Ma samyaktvaM bhavati, tacca kathaM kiMvarUpaM vA ityAyava sAsvAdanaguzvasthAnavicAra nitimeva, aupazamikasamyaktvAccAnantaraM zuddhasamyaktvapunjapugalAn vedayatastasyApi
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ciM sakhavidha sAmanAyopazamika samyaktvamavApyate, manuSyatiryagbhyo vA yaH kSAyopazamikasamyagdRSTimAniketpadyate tasyaitatpArabhavikaM labhyate, yadA punaH kazcinmanuSyo vaimAnikayogyamA yurvandha viSAya pazcAttapakazreNimArabhate baddhAyukatvAcca tAM na samApayati, kevalaM darzanasaptakaM kSapayitvA kSAyikaM samyaktvamavAyoti, tatazca manuSyAyuvastuTisamave mRtvA vaimAnikatyayate tadA'nena nyAyena vaimAnikAnAM pArabhavika kSAyika samyaktvamavApyate, na tu tAdbhavika , manuSyasyeva tadbhave kSAyikasamyaktvArambhakatvAdityevaM vaimAnikAstri viSasamyambaTayaH, manuSyAstu dvividhAH-sakhyeyavarSAyuSo'saGkhyeyavarSAyuSazca, tatra saGkhyeyavarSAyuSAM manuSyANAmaupazamikasamyaktvamanantarotanyAvena .prathamasamyaktvalAbhakAle bhaktyupazamazreNyAM vA, tadanantarakAlAdibhAvi tu kSAyopazamika tadbhakki, athavA devIdInAM kSAyopazamikasamyagdRSTInAM manuSyeSutpattau pArabhavikaM kSAyopazamikaM samya tvamavApyate, nAyikaM tu kSapakazreNayAM tAdbhavivaM, nArakadevAnAM kSAyikasamyagdRSTInAM manuSyeSatpattau pArabhavikaM vA taditi, asaGkhyeyavarSAyuSAM tu manuSyANAmaupazamikaM vaimAnikavadeva bhAvanIya, kSAyopazamikaM tu tadanantarakAlAdibhAvi tAdbhavikaM tathaiva, tiryagmanubhyAstu kSAyopazamikasamyaktvayuktA vaimAnikeSveva jAyante nAnyata, ye tu mithyAdRSTya vasthAyAM batAyuSkallAdeSutpadyante te'vazyaM maraNasamave mithyAtvaM gatvaivAtpayanta iti pAsbhavikaM cAyopazamikasamyaktvamamISAM na labhyata iti kArmagranthikAH, saiddhAntikAstu manyante jJAyopazamikasamyaktvasaMyuktA api baddhAyuSo'mI kecideteSutpayanta iti pArabhavikamapi kSAyopazamikaM samyaktvamamISAM labhyate, kSAyikaM tu vaimAnikavadeva vAcyAmiti, ratnaprabhAnArakANAM tvaupazamikaM cAyikaM ca vaimAnikavadeva, kSAyopazamikaM tvasaGkhyeyavarSAyuSkamanuSyavadbhAvanIyamiti, asaGkhyeyavarSAyuSkatirazvAM punasrIgayapi samyastvAnyasaha jyeyavarSAyuSkamanuSyavadvAcyAni, 'asaMkhavAsanaratiriyA' iti kvacitpAThaH, sa cAsaha gata eva, sarUveyavarSAyuSAmataha khyeyavarSAyuSAM ca manuSyANAM 'maNuya'tyasaveneva sAmAnyapadena pUrvamupAktatvAditi, 'veyagamuvasAmagA sesa' tti bhaNitebhyaH zeSA bhavanapativyantarA jyotiSkAH saGakhyevavarSAyu kasajJipaJcendriyatiryaJcaH zarkarAprabhAvadhastanapaTapRthvInArakAzca 'veyaga' ti bAyopazamikasamyagdRSTayaH 'ughasAmaga' tti aupazamikasamyagdRSTyazca bhavanti, kSAyika hi samyaktvameteSu tAdbhavika tAkna bhavati ,saha kyeyavarSAyuSkamanuSyasyaiva kSAyikasamyaktvArambhakatvAdityuktameva, pArabhavikamapi na bhavati, kSAyikasamyagdRSTareteSvanutpatta:, mAha- nanu vAsudevAdInAM cAyikasa | .
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 77 / / saMjJAsvarUpam MOI myAdRSTInAM tRtIyAM narakapRthvI yAvadutpattirAgamai bhrUyate tatkimiti zaka rAprabhAvAlukAprabhAnArakANAmapi kSAyikasamyaktvaM niSidhyate?, satya', kintu kSAyikasamyagdRSTayaH prAyo | kA ratnaprabhAmeva yAvadgacchanti, paratastu svalpA eva kiJcidvajantIti svalpatvAtte iha granthe na vivakSitAH, anyato vA kutazcitkAraNAditi kevalinA bahuzrutA vA vidantIti, ekamA dvitricaturindriyAsanikSapaJcendriyANAM tu tadvaM parabhavaM vA'vecya prastutasamyaktvamadhye ekamapi na saMbhavatIti gAthArthaH // 80 // urpha ca saprasaGa gaM samyaktvadvAraM, sAmprataM sannidvAramabhidhIyate, tatra sajJAnaM sajhA vijJatirityarthaH, sA ca vidhA hetuvAdasamJA dIrghakAlikasajhA dRSThivAdasamjhA ceti, tatra hetuH yuktiniSThaH sAdhyArthagamako vacanavizeSo vadanaM vAdo heto do hetuvAdastena sajhA hetuvAdasamjhA, sA ca dvitricaturindriyAsamipaJcendriyANAM mantabyA, te hi hetuvAdenevaM vaktuM zakyate samjhina ete mAtapAdibhyarachAyAdyAzrayaNAdAhArAdinimittakeSTAyuktatvAca manunyAdivaditi hetuvAdenete sacinaH, etadapekSayA tu nizcenTAH pRthivyaptejovAyuvanaspatayo'samjhinaH, Aha-nanu pRthivyAdInAmayAhArAdikA dazavidhA sajhA samaye prAkkaiva tatkathamete'pyasajina, satya, kintvatIvAvyaktatvena tucchatvAdAhArAdInAmiSTAniSThAdivizeSAparijJAnenAzobhanatvAcca vidya- | mAnA api teSAM nehAsau vivakSitA'to na pRthivyAdya kendriyANAM sannitvaM, na hi rUpakAditucchanA dhanItyucyate, nApyazemArUpo rUpavAniti vyapadizyate, ityevamekendriyA api stokayA'zobhanayA ca saJjayA neha saGgitvena prokkA iti bhAvaH, dIrghaH-pratItAnAgatavartamAnarUpo yaH kAlo dinapakSamAsAdistatra bhavA dIrghakAlikA sA cAsau sajhA ca dIrghakAlikasajJA-kRtamidaM karomIdaM kariSyAmIdaM zabhanametadAsIdvattate bhaviSyati vetyAdisudIrghakAlatrayagocaraviziSTamanovyApAravatI na tu hetuvAdisaJcavaprAyaH sAmprataikSitvamAnarUpeti bhAvaH, hetuvAdena ceyaM na sAdhyate, pratispaSTatvena bAlAnAmapi supratItatvAditi hetubAdasajhayA sahAsyaH sAGkaTaM na bhAvanIya, iyaM ca manolabdhisaMpamAnAM nArakagarbhajatiryagmanuSyadevAnAmeva boddhavyA, ete hi kAlatrayagocarayuktAyuktavicAracaturatvAtprastutasamjhyA samina uyaMte, etadapekSayA tu manolabdhizUnyAH sarve'pyasanninaH, dRSTiH samyagdRSTiriha gRhyate tasyA vadanaM vAdo dRSTivAdastena saJjJA dRSTivAdasajJA-samyaktvavimalIkRtajJAnarUpA na tu mithyAdRSTinArakAdInAmiva mithyAtvakaluSitabodhasvarUpeti hRdayam, eSA'pi nArakagarbhajatiryagmanubhyadevAnAmeva draSTavyA, kevalaM samyagdRzAM, na tu mithyAdazA, ataste samyaktvapadAvavizuddhajhAnatvAtprakRtasaJjayA sannino'bhidhI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMjJAsu bIvana // 8 // bhedAH gAyante, etadapecayA tu mimyAdRSTayaH sarve'pyasacina, Aha-kvevaM hetuvAdasammAdibhedA trivikaha samajhA prokA bhavati, siddhAnte tu dvoniyAdInAmapyAhArasajJAdibhedAdaso dakSiA'pi nirdiSTeti kathaM na virodhApattiH?, netadevaM, samAnattyArAhaNAdismA: sAmAnyapravRtti kurvatAM labhyate ( oghasajhe ti ) AhArAdidazavidhasajhAmadhye ? siddhAnte ca teSAmasau protA'taH seha caturthI satyA prApnoti, tatsambandhAccaikendriyANAM saJchitvamApadyate, bhavadbhistviha hetuvAdAdibhedAttitra evaM sadbhAH proktAH, ekendriyAca sarvaprakAre rekhAsanitvena nirdiSTAstatkayamidamavagantavyam, salyamukta, kintvavyaktamAnatvena stokA'zobhanA caikendriyANAM sambandhinI oghasamjhA'to'sau neha vivakSiteti kutacaturthasajAprasaGgaH1, yathA hi rUpakAdinA stokena dhanena vidyAmAnenApi daridro dhanIti nocyate, kutsitavapuryukto'pi ca rUpavAnnAbhidhIyate, ki tarhi pracuradhanavAneva dhanI vizirUpayukta eva ca rUpavAniti lAka vyapadizyate, evamekendriyA apyanayA stokayA zAbhanayA caughasajjJayA sajhino nAbhidhIyanta ityamISAM sarvaprakArairasajJitvamihocyamAnaM na kiJcidvisvamiti, yo vamAhArabhayaparigrahAdisamjhA anyatra yAH proktAstAsAmiha saGgraho na prApnotIti maivaM, etAsveva tisaSu samjhAsu tatsaGgraharUpatvena sAmAnyasvarU pAsvetadvizeSabhUtAnAmeca tAsAmanta vAdityalamatibahuvistaraNa kAryamevAbhidadhmaH, tanai tAsu tisaSu sajJAsu madhye'spaSTA hetuvAdasajJA tataH spaSTatarA dIrghakAlikI tato'pi samyagvitispatvena spaSTatamA dRSTivAdasajJA, siddhAnte punaryana kvacitsajhAsajhiyavahAraH sa niHzeSA'pi prAyo dIrghakAliko samjhAmAzritya pratipaktavyo'to'nApi manolabdhisampannaH phacendriyaH sarvo'pi samjhI, tandhizUnyastu paryadAsAzrayaNAtsa evAmanItyadhitaM deditavyamiti // tadevaM nirdiSTau svarUpataH sanna yasacinau, | etayoca guNasthAnalakSavAn jIvasamAsAnnimpayitumAha svayameva sUtradhAraH assaNi amaNapaMciMdiyaMta saNNI u samaNa umtthaa| noNi no asANI kevalanANI u viSNeyo // 81 // 'assapiNa' tti luptavimatiko nirdezA, yathAsambhavamevamanyatnApi, tatazcAsandhi molabdhirahitasammUchajapaJcendriyeSu prApyate,ke ? ityAha'amaNapaMciMdiyaMta' ti amanasko-manolabdhirahitaH paJcendriyo vRttimAzrityAnte yeSAM te'manaskapacendriyAntAH mithyAdRSTimAsvAdanapakSamA jIvasamAsA, eSAmevekendri
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAhArakAnAhA yAdiSvamanasvaphacendriyAnteSu jIveSu vRttaH,ntu mitrAviratasamyagdRSTapAdayasteSAmekendriyAdyamanaskapancendriyAnteSu kadAcidamyakRtaH, tadidamana hRdayam-ekadvitirindri yAmana | rakAH gA.81 skapa cendriyalayameSu jIveSu ve vartante mithyAdRSTisAsvAdanalakSaNA jIvAsta evAsaviSa prApyante na mizrAkritAdayo'sAinAM tathAvizuddharabhAvAta, sAsvAdano'pi pUrvabhavAdAyAto'paryAptAvasthAyAmevAdiSu prApyate, parato mithyAtvagamanAditi bhAvanIyaM, 'sannI u' 'tuH' punarathe luptasaptamIbahuvacanatvAnmanAlabdhiyukta saciphacendriyalakSayeSu sandhui punarvatate, ke ? ityAha-samaNachaumattha' tti chAdayati-prAvRNoti kevalajJAnAdIti chaya-jJAnAvaramAdikama tatra tiSThantIti jyAsthAH-tINamohapayantaguNasthAnavartinA jIvAste cekadviticaturindriyAsaJcipaJcendriyA amanaskA api bhavantyatastadvavyacchedArthamAha samanaskAH,tatazcedamuktaM bhavati-samanaskAH santo ye kecana chadAsyAste sarve 'pi sani vatanta, te ca mithyAdRSTyAdicIyamohaparyantA dvAdazaguNasthAnavatino jIvA mantavyAH, mithyAdRSTisAsvAdanAH samanaskA amanaskAzca bhavantya tasteSA vRttiyathAsambhavaM sajitAvasaniSu ca draSTavyA, minAviratAdayastu samanaskA eva bhavantyatA'mISAM sabjiSveva vRttiritIha tAtparya, sayogyayogikevalinastahiM kA vArtA Fll ityAha-'nosammI'tyAdi, ubhayaspo'pi kevalI na satiSa pati nApyasandhui, yato'sau samjhI tAkanna bhavati, tathAhi-manovyApArapUrvakAtItArthasmaraNAnAgatArthaci ntAdyAliDgitadIrghakAlikamatizrutavimarzAtmikA saha pratA, sA ca bhagavataH kevalinI na saMbhavati, niHzeSavarastayotpannakevalajJAnasAkSAtpratisamayAvabhAsitasamastavastu | stomatvena manovikalpasmaracacintAmatizrutavyApArAtItatvAd, ataH sajJAtItatvAnna sannivyapadezabhAjaH kevalinaH, tuvaM--"sannA sarakhamazAgayacintA ya na sA jiNesu sNjhvaa| mAnAvAravimukA sannAIyA ime tamhA // 1 // " iti, asativyapadezaM yathA nAInti tathA pratItameva, tadvyapadezasya manAlandhizUnyeSu sammachajapaJcendriyaSyeva nivezanAt , kevalinAM tu tanlabdhisampannatvAda, ataH sayogyayAgikevalau na mantrI nApyasamIti viSaM yaH, kintu rAzyantarameveti sthitamiti gAbhArthaH / / 81 // rakaM sanni. dvAramayAhArakAnAhArakadvAramabhidhAnIyaM, tala ke AhArakAH ke cAnAhArakAH ityetadeva taavnnispynnaai|| // vimgahagahamAvannA kevaliyo samuiyA ajogI ya / siddhA ya athAhArA seA ahAragA jIvA // 2 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vigurupatiH iha bhavAntaraprasthitajIvasya RjuzreNayapekSayA'nyasyA viziSTAyA vakrAyAH zreNegrahaNaM-svIkaraNaM vipraho, vakrareNyArambharUpaM vaktimityarthaH, tena vigrahesa parityakapUrvazarIrasya janto vAntarotpattisthAnAbhimukhaM gamanaM gativigrahagatistAmApannAH--prAptA jantavo'nAhArakA iti sarvatra saMbadhyate, tathA samavahatAH samuddhAtavartino yathAsambhavaM sayogikeva| linaH prayogikevalinadha siddhAzvete sarve'pyanAhArakAH,tathAhi -yadA jIvasya maraNasthAnAdayatanabhavotpattisthAnamuparyadhastriyamvA samazreNyA prAnjalameva bhavati tadA'yamekenaiva sama yena tadavApnoti, Rjugativeyamucyate, AhArakazvAsyAM niyamAd bhavati, parityAjyopAdeyazarIramokSagrahaNasaMsparzabhAvenAharaNIya dalAnAM vyavacchedAbhAvAditi, yadA tu maraNasthAnAdutpattisthAnaM kiJcidvakaM bhavati yathaizAnakoNoparibhAgAdAna yakoNAdhastanabhAgaH tadA prathamasamaye IzAnakoNoparibhAgAdAma yakoNoparibhAgaM gatvA tadadhastanabhAgalakSaNasyotya ttisthAnasya samatreNI pratipadyate, jIvapudgalAnAmanuzreNigamanAtprathamasamaya evotpattisthAnaprAptaH, tato dvitIyasamave vakaNyantarArambharUpaM vigrahaM vidhAya tatrotpattisthAne prANI samutpadyata iti, iyaM ca vigrahagatirucyate, ekena vakaNyantarArambharUpeNa vigraheNopalakSitA gativiprahagatiritikRtvA, asyAM cekavigrahAyAM dvisamayAyAM vigrahagatau prAdhasamaya pUrva zarIrasya muktatvAdayatanasya tvadyApyaprAptatvAdanAhAraka iti prajJapyAdyAgamAnusAribhirabhyupagamyate, [pustakAntare' parabhApaDame saadde|' iti vacanAt mucyanAnaM hi pUrvazarIramasminnA ra yasamaye muktamasArImUtamiyanAhArako'yamatra kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedavAdinizcayanayamatasyaitairAzrayaNAditi bhAvaH,] tatvArthaTIkAdyanusAriNastu manyante--pratrAdyasamaye'pya nAhArako'sau na bhavati, pUrvazarIraM hya ta mucyamAnaM na muktasadbhAvApannamata evAyaM pUrvabhavacaramasamaya eva na tu parabhavaprathamasamayaH,parvazarIrasyAdyApi sadbhAvAta,tatsadbhAve ca na vidyate | mAhAro'syetyanAhAraka iti vaktumazakyamevetyanAhArako'yamiha na bhavati, kriyAkAlaniSThAkAlayormedavAdivyavahAranayamatasyatairAzrayaNAditihRdayam , idaM ca matadvayamapyata kathacitpramANamubhayanayamatAtmakatvAt jinamatasyeti, dvitIyasamaye tatpattisthAnaprabhAta rAhAraka ektyanAvivAda iti, yadA punamaraNasthAnAdutpattisthAnaM vakrataraM bhavati yathA tasmAdeve zAnakoNoparibhAgAnnaiRtakoNAdhastanapradezastadA prathamasamaye vAyabdakoNoparibhAgaM gacchati, tato dvitIyasamaya viheNa netakoNoparibhAgamAgacchati, tRtIyasamaye vigraheNaiva | tadadhastanabhAgasvarUpamutpattisthAnamavAna tti, tadevaM vigrahadvayopetA tisamayA vigrahagatiriyaM bhAvitA, na caite layaH samayA bhanenaiva prakAreNa saMbhavantIti pratipatavyaM, kintuktA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 8 // hA kAmA za nusAreNa sudhiyA'nyathA'pi bhAvanoyAH, upalakSaNamAtattvAdasya, evaM pUrvamuttaratrApi ca, ihApi pUrvoka yuktivazAdAyamayaye'nAhArakastRtIyasamave svAhAraka iti nizcayanayavAdino manyante, vyavahAranayavAdinastu prAgukta yuktavikasminneva madhyame vigrahasamaye'nAhArako na tu prathamacaramasamayayoriti pratipadyante, tadevaM sarvajIvAnAM bhavAntarapratipattau anumatiryayojasvalyA dvisamayA vismayA ca vigrahagatirityetadeva gatitrayaM saMbhavati, akendriyANAmeva vigrahatyApetA catuHsamayA bigrahagatisiMbhavati tadbhAvanA pratipAcate-iha , tasanAcA bahirvidigvyavasthitasya sato yasya nigodAderadholokAdUrvaloke utpAdo nAvyA bahireva dizi bhavati so'vazyamekana samayena vidizo dizamAgacchati dvitIyena nADI vizati tRtIyenorddhalokaM vrajati caturthena lokanADIto nirgatyotpattisthAne utpadyate, tadevaM trivigrahA catuHsamayA vigrahagatiriyam, anApi pUrvavadekIyamatenAyeSu triSu samayajvAnAhArakacaturthe vAhArakaH; anyadIyamatena tu madhyame pakrasamayadvaya evAnAhArako na tvAdyantyasamayayoH, taditthamAgame jantUnAM bhavAntarAlagatiriyameva catuvidhA proktAmujumatirekaviprahAdviviprahA trivigraho ceti, anye tvAhu turvakropetA pha-casAmAyikI anyA'pyana ganiH saMbhavati, yadA lasanADIbahirvidizastahirvidizyevotpadyata iti, atra 'ca mamayanaya pUrvavadeva, caturthasamaye tu nADIto nirgasyotpattisthAnasya samaNi pratipadyate, paJcame tu nADIbahirvidigalakSaNamutpattisthAnamavApnoti, mavApyekeSAmAdyasamayacatuSTaye jAhArakaH paJcame tvAhArakaH, anyeSAM tu madhyame vakrasamayatya evAnAhArako na tu prathamacaramasamayayoH, uktaJca -'eka dvau vA'nAhArakaH' (tattvArthe a02-2031 ) vA zabdAkadAcintrInveti draSTavyam, bhASyakarAbhiprAyeNa vAzabdasya ekasya dvayozca vikalpArthatayonmayanaM, adhikasya spaSTa tana niSedhAta, iyaM ca paJcasAmayikI gatiH kAdAcikA nadAgame nokkA, prAyeNe kendriyANAmapItthamanutpatteriti / tadevaM darzitA vigrahagatyApanA anAhArakAH, iha ca vimahagalyApamA evAnAhArakA iti nAvadhAraNIyaM,siddha donAmapyabAhArakatvAd vigrahagatAvanAhArakA evetItthamapi nAvadhAryate, tasyAmapi keSucitsamayeSvanAhArakatvasyAnukatvAta, tarhi sarvANi vAkyAni sAvadhAraNAni bhavantIti kathaM netavyamiti, ucyate, kriyate'vadhAraNaM kevalaM sambhavadarzanaparamayogavyavacchedena viprahagatAvanAhArakAH saMbhavantyeveti, yathA nabhasi pakSI jAle matsya ityAdiJcityatraM vistareNa, tathA sayoginaH | 9 kevalino'pisamAhatAH samuddhAte vartamAnAstRtIyacaturthapaJcamasamayeSu kevalakAmayakAyayogAvasthAyAmnAhArakAH, etacchehApi prAk cincitsavistaraM prophameveti, myogikevlinH| ERTAR
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 1 // mAhArA dimedAH . siddhAzca punaH savayenAnAhArakAH, AhAragRhakakArabaudArikAdizaroraca danIyakammAisteSvabhAvAditi, usazeSAH punaH sarve'pi jIvA AhArakA va bojAhAralomAhAra propAharAnyatarAhAragrahaskAraksadbhAvena yathAsambhavamAhArayantyevetikRtvA, tannaujasA taijasazarIreNa skhacArikAmasmarIrAnvitenmahAraH sakAravAlApAdojAhAraH, athavA ojaH svajanmasthAnocitazuanuviddhazozitAdipugalasaMghAtastasyAhAra AjAhAraH, ayaM cAparyAptAvasthAmAmevAntarmuharta sarvajantUnAM draSTavyaH, tathA lAmabhiH lomarandhra ziziraprATkAlAdibhAvinAM zItajalAdipudgalAnAmAharaNaM-grahavaM lomAhAraH, ayaM ca paryAptyuttarakAlamAbhakkSayAtsamastajIvAnAmavaseyaH, tathA prakSepaNaM mukhe pravezanaM prakSepa- | stenaudanAderAhAraH prakSepAhAraH, athavA prakSipyata iti prakSepa-prodanakavalAdistasyAhAraH prakSepAhAraH, ayaM ca vikalendriyapaJcendriyatiryak manuSyANAmeva draSTavyaH, teSAmapi kAdAcitko na tvavirahitaH, utaJca- "proyAhArA jIvA savve pajjattayA mukheyvaa| pajattayA ya lAme pakleve haoNti bhAvA // 1 // egidiyadevAcaM nerajayAyaM ca natya pakkhevo / sesAcaM jIvANaM saMsAratthANa paklevo // 3 // " ityAdi, Aha-nanu manazcintitophnatasvarUpazcaturtho'pyAhAro bhavanapatyAdInAM saMbhavati sa kasmAdiha nAchaH, satya', kintu karAdinA'prakSiptA evAgantukAH puralA matAhAratayA pariNamanti lomAhAre'pyayamevamevetyetAvatsAmyAlobhAhAre'nta vitatvAtpRthagasAvAgame'pi nokaH itya| doka,tasmAdviprahagalyApanAdibhyaH zeSAH savve'pi jIvA yathottasvarUpaM trividhamAhAraM yathAsambhavamAhArayantyevelyAhArakA eveti gAthArthaH // 82 // tadevamAhArakA anAhA| rakAzca jIvAH svarUpato niddiSTA, atha guNasthAnalakSazA jIvasamAsAsteSu cintanIyAH, te ca sugamatvAdikAraNataH kutazcitsvakRtA na cintitA iti mugdhamativineyAcaprahArtha vayameva cintayAmaH, tanAnAhArakeSu mithyAdRSTisAsvAdanAviratasamyagdRSTayo'yogikevalinaH samudvAte tRtoyasurvapaJcamasamapravartinaH sayogikavalinazca nanta, na zeSAH | tathAhi-ayogikevalinaM tRtIyacaturthapaJcamasamayavattisayogikevalinaM ca vhiAyAnve saMsAriyA jIvAH sarve'pi vigrahagatAdevAnAhArakAH saMbhavanti nAnyanna, sA ca pUrvasvAtkAlaM, itvA bhavAntarapasthitAnAmeva bhavati, samyagmidhyAdRSTizca tAvatkAlameva na karoti 'na sammaminko kucha kAla' miti vacanAdato'sya kuto viprahagatisamavaH?, tadasaMbhave ca kathamanAhArakatvamiti, dezaviratAdinIyamohAntamamAnavattimo jInA vimApatau na saMbhastva , bhavAntarAkhe dezaviralyAca citaparivAmasyevAgame niSiddhatvAditi ta eSA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakArataramedAH mapyanAhArakatva, samudghAtRtIyapaturthaphacamasamyaJjasyokkeivalino'bhyatA saMbhavati, vipahanaterasyAbhAvAditi, ye caiteM samyagmiyAdRSTidezaviralyAdisamuddhAtasamayalayavarjasyA| gikevaliparyantA jIvA vigRhagateranyana mithyAdRSTisAsvAdanAviratAH te coka yuktivAdanAhArakebhyo vyAktAste AhArakeSu vartanta iti sAmathyacivokaM bhavati, tadevamuktamA| hArabaddhAraM, tadbhapane ca cintitA gatyAdiSvAhArakaparyanteSu dvAreSu catuI zaguNasthAnalakSayA joksamAsAH, tacintane cAvasitaM 'saMtapayapasvalyA' davvapamAzaM cetyAdigAthopanyastaM prathama satpadaprarUpaNAdvAram , atha dvitIyaM dravyapramANadvAraM prastutamapi tAknocyate, yato'tAntare Aha kazcit -nanu cintitA bhavadbhirgatyAdidvAreSu gurusthAnalakSayA jIvasamAsAH paraM yena kenacitsarvasAdhAraNalakSasenAjIvebhyo byAvRttA jIvA bhaNyante tadeva tAkdadyApIha na kiJcidamihitaM, 'tatastadaparikSAne jIvA evAjIvavilakSavAH kathaM zotavyAH ityAzakya sarvajIvAnAM sAdhAraNamupayogarUpaM lakSaNamAha nANaM paMcavihaMpiya aNNANatigaM ca savva sAgAraM / cauda'saNamaNanAraM savve tapAsaNA jIvA // 3 // ihApayojanamupayogaH arthopalambhaH, azvopayujyate-arthagrahaNapariNAmena pariNamati jIvo'nenAsmAdasmin vetyupayogaH, avizeSitaH sAmAnyena bodha ityarthaH, | yasa ca vizeSajijJAsAyAM dvidhA bhavati-sAkAro'nAkArazca, tana sahaprAsvArthasambandhinASSkAreNa vati iti sAkAraH, na vidyate grAhyArthasambandhI prAkAro yatnAsau * anA| kAraH, tatra sAkAropayogo 'STadhA, kathamityAha-'nANa pacavihamityAdi, jJAyate vizeSAMkAreNa vastu paricchyate'neneti jJAnam-mAbhinivodhikazrutAvadhinaHparyAyakevalamAnalakSaNam, etatpaJcaprakAramapi tathA matyajJAnazrutAsAnavibhAgalakSaNamajJAnanikaM ca savva sAgAra"ti sarvametatsAkAra, sAkArophyoga iyartha, anAkAropayogastu | catuoM, kathamityAha 'caudaMsaNa'miti cacuSA darzana-vastunaH sAmAnyAkAreNa paryAlocanaM cakSurdarzanam, pracakSuSA-caturvandriyacatuSTayana manasA ca darzanaM arthasya sAmAnyAkAreva grahaNamacakSurdarzanam, avadhinA avadhireva vA darzanamavadhidarzana, kevalaM asahAyaM cakSu zanAyasahacarita' darzanaM kevaladarzanam, etadarzanacatuSTayam 'abagAraMti || viyate prAkAro yasa tadanAkAram , anAkArophyoga iti tAtparmam, Aha- mAnuSaM mAnuSamityAdi sAmAnyAkAreya gRtvamANe vastuni darzanamiyate, tasminneva strI
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA084 PPR jIvalmIvasaMhA- puSadevadattavAttAdinASSkAravizeSeca paricintyamAne zAnamabhidhIyate mato darzanopayoge'pi sAmAnyorvAkAraH samastyeveti kayAnAkAratA taba !, ucyate satya, kintu sasamyudare gAMdhiSThite viziSTodarakhyAbhAvAdanudarA kanyA sayapi ca rUpAdike svalpadhane viziSTapracurataraghanasyAsatvAdadhano devadaca ityAdi yathA loke vyapadizyate evamatrApi darzanopayogasya satyapi sAmAnye vastvAkAre jJAnagrAhyaviziSTA kArasyAbhAgAinAkArateha procyata iladoSaH, prAH paJca hAnAni noNi cAjhAnAni, etatsarvaM | sAkAropayoga ityaSTaprakAro'sau, cakSurdarzanAnArdIni tu catvAri darzanAnyanAkAropayoga ityevaM caturdA siddha iti sthitaM, 'sabve tallakkhayA jIva'tti te anantarokA | dvAdazApyupomA lakSaNaM-jIvatvaparijJAnopAyo yeSAM sAmAnyena sarva jIvAnAM te tantakSazaH sarve'pi jovAH, sAmAnyena ca jIvAnAM dvAdazApyupayogA ete khatrayatvenocyante, vizeSajijJAsAoM tvekadvitIndriyANAM matyajJAnazrutAjJAnAcaturdarzanakAstraya evopayogalakSaNatvenAvagantavyAH, caturindramAsanipancendriyANAM tu vaya eta eva turthastu cacurdarzanopayogo labhyate, sannipaJcendriyANAM tu manunyAdInA nAnAjIvAnAzriya dvAdazApyate upayogAH prApyante, ekakasya tu sannipaJcendriyasya mana pAvata upayogA labhyate tAvantaH svadhiyA bhAvanIyAH, tadevamuktasvarUpaidazabhirUpayogairajIvebhyo vyAvRttA jIvA lakSyanta iti tallakSacA jIvA ucyante, na tva THS jIvAH teSu yathokopayogAbhAvAditi bhAvaH, yaccAnyatroka' 'upayogalakSANo jIva' (tatvA0 a0 1 sU0 upayogo lakSaNaM) iti tajjIvatvasAmAnyamupayogasAmAnya cAzrityeti bhAvanIya, jIvatvAvasyopayogamAtreNa saha kadAcidapi vyabhicArAbhAvAdupayogo jIvasya lakSaNamiti bhAva iti gAthArthaH / / 53 // bhava. prastutopasaMTE hArAce prAsaGgikasya tu vivakSitasya prastAvanAracanA cAha-- evaM jIvasamAsA bahubheyA vanniyA smaasnnN| eva maha bhAvarahiyA ajIvavvA u vineyA // 4 // "evaM" pUrvokaprakAreNa 'jIvasamAsAH' smstjiivraashijvaahk| jIvAzepAH 'varSitAH' bhavitA, kathambhatAH ityAha-mithyAvRSTisAsvAdanAdiprakAreya HAI prasaGgocI kendriyadvIndriyAdiprakAreNa vA gatyAdimArgayAdvArabhedena vA bahavo bhedA veSAM te bahubhedAH, yavotarvahubhibha deH pratipAditA ityarthaH, 'samAsena' salkSepeya, tadvistarasya
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ k // samayasamudragamyatvAditi / mAha-nanu yadi jIvasamAsA yathokta svarUpA bhavanti taya jIvAH kathambhUtAH kiMlakSaNAzca bhavanti iti kathyatA, vipakSasvarUpe hi kathite tad yaavRttH| prastuto'rthaH sukhAvasevo bhavatItyAzaGkya jIvasamAseSu prastuteSvapi tadvipakSatayA''sannabhUtAnajIvAnapi prasaGgataH pratipAdayituM prastAvanArthamAha -'evamihe tyAdi, yathA | pUrvoktasvarUpANi jIvadravyANi jJAtAni tuzabdasyApizabdArthatvAdevamajIvadravyAgayapi 'iha' asmilloka vijJa yAnIti sambandhaH, tairapi jJAtairata va granthe purastAdanyatra ca prayojanasiddhisabhAvAditi bhAvaH, kathambhUtAni punarajIvadravyANi vijJa yAni? ityAha-bhAvarahiya' ti bhAvA-anantaroktadvAdazopayogalakSaNA jIvaparyAyAstairbhAva rahitAnyajIvadravyANi pratipattavyAnIti gAthArthaH // 84 // kAni punastAni iti vineyavacanamAzaGkya mUrtAmUrtabhedabhinnAnyajovadravyAgayevAbhidhitsurAha . te uNa dhammAdhammA AgAsa arUviNo tahA kaalo| khaMdhA desa paesA aNutti'viya poggalA rUvI // 85 // te uNa' ti yAnyanantaragAthAyAmajIvadravyANi vijJa yatvenopadiSTAni tAni punA rUpyarUpibhedatA dvidhA bhAntIti roSaH, tatrArUpoNi-mamUrtAni, kAni puna-2 |stAni? ityAha-- 'dhammAdhammA AgAsa' tti dharmAstikAyAdharmAstikAyAkAzAstikAyA ityarthaH, tathA kAlavetyetAni catvAryajIvadravyANyamUrtAni jJAtavyAni, tatra jIvapugalAnAM svata eva kriyApariNatAnAM tatsvabhAvopaSTambhadvAreNa dharaNAddharmaH mastayaH-pradezAsteSAM kAyaH-saGghAto'stikAyaH dharmazvAsAvastikAyazceti samAsaH, sakalalokavyApA asaGkhyeyapradezAtmako dabyavizeSa ityarthaH, jIvapudgalAnAmeva tathaiva gatipariNatAnA tatsvabhAvAdharaNAdadharmaH, jIvapudgalAnAM sthityupaSTambhakAraka ityarthaH, zeSaM dharmAstikAyakatsa vamiti, sarvavastvAkAzanAdAkAzaM, kimuktaM bhavati? -mA-maryAdayA yatsaMyoge'pi svakIyasvakIyasvarUpe'vasthAnataH sarvathA tatsvarUpatvAprAptilakSaNayA kAzante-svabhAva| lAbhenAvasthitikaraNena ca dIpyante padArthasArdhA yatra tadAkAzamiti, mathavA mA -abhividhinA sarvAtmanA tatsaMyogAnubhavanalakSaNena kAzante-tathaiva dIpyante padArthA yatra tadAkAzaM taba tadastikAyazcetyAkAzAstikAyaH, lokAlokavyApI manantapradezAtmako dravyavizeSa ityarthaH, kalanaM samastavastustomasya saGkhyAnamiti kAlaH prathavA kala| yanti-samayo'syAnena rUpeNotpannasyAvalikAmuhurnAdi cetyAdiprakAreNa sarvamapi sacetanAcetana vastvavagacchanti keklyAdayo'neneti kAlaH-samayAvalikAdirUpo dravyavizeSaH,
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ PORNERPF athavA etA eva samayAvalikAdikAH kalA:-kAlAMzarUpAstAbhinitastAsAM vA samUha iti kAlaH-samayAvalikAdirUpa eva, matha yathA dharmAstikAya ityuktaM tathA kAlAstikAya iti kasmAnnocyate iti cet, neva, pradezabahutva eva tadupapatteH, ana ca tannAsti, atItAnAgatasamayAnAM vinAnutpannatvena prajJApaMkaprarUpaNAkAle vartamAnasamayalakSaNa. | syekasyaiva pradezasya sadbhAvAditi, yayevamAvalikAmuhUrtadivasAdiprarUpaNAyA apyabhAvaprasaGgaH prApnoti, bhAvalikAdInAmapyasaGkhyeyasamayAtmakatvena pradezabahutva evopapatte, al satyametat , kevalaM sthirastharakAlatrayavartivastyabhyupagamaparavyavahAranayamatamAzrityAvalikAdikAlaH prarUpyate, 'nizcayanayastu manyate-na dharmAstikAyAdau pradezarAzirikhAvalikAdA vavasthitaH samayarAzirasti, matItAnAgatAnAM vinaSTAnutpannatvena vartamAnasamayamAnasyaiva satvAditi na vAstavA mAvalikAdayo, nApi kAle'stikAyateti, ata eva kAlo'nyatra vartamAnasamayamAvatayaiva nirdhAyaM prokto na sAmAnyena, yadAha ---"kA bhaMte ! davvA pannattA ? goyamA ! cha davyA pannatA, taMjahA---dhammatthikae pradhammatthikAe AgAsatthikAe jIvatthikAe poggalasthikAe praddhAsamae" ityala' vistareNa, tadevametAni dharmAstikAyAdIni catvAryapyajIvadravyANi 'marUpINi' amUrtAni jJAtavyAni, pudgalAzca te'stikAyAzceti pudgalAstikAya iti yo'nyatroktaH sa skandhadezapradezaparamANubhedAt caturddhA bhavati rUpavAMzcetyata mAha----'saMdhA vese' tyAdi, tata skandhAH ---anantAnantaparamANupracayarUpA mAMsacakSuAyAH stambhakumbhAdayastadagrAhyA acittamahAskandhAdayo'pi, dezAstu teSAmevorkhAdhomadhyabhAgavRttayaH sthUlakhagaDarUpA avayavAH, pradezAstu | dezAnAmeva sUkSmazakalasvarUpAH avayavA eva, 'aNutti'vi ya' ti aNu rityapi ca, niraMzaikaparamANu rapi cetyarthaH, jAtinirdezazcAyaM vyaktipakSe tvaNavo'pi ceti draSTavyaH, visakalitakAkiparamANUnAmapi pudgalAstikAye'nantAnaMtatvAnupapatteH, tadete skandhadezapradezaparamANurUpAzcatubidhA api pudralAH pudralAstikAyA ajIvadravyalakSaNA rUpiNo-mUrtA eva jJAtavyAH, pUraNalagalanadharmakatvAzcete pudgalA ucyante, ete hi kutazcid dravyAdgalanti viyujyante kiJcitu dravyaM svasaMyogataH pUrayanti ---puSTuM kurvanti, tadevametAni dharmAstikAyAdoni paJcApi mRrtAmUrtasvarUpANyajIvadravyANi jJAtavyAnIti gAthArthaH // 8 // Aha - nanu jIvadravyasyopayogo lakSaNamuktamatastaddarzanAttasya sattA pratipadyAmahe, | dharmAstikAyAdInAM tvajIvadravyANAM kiM lakSaNaM yatsamIkSya tatsattA pratImaH 1 ityAzaGkyAha
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 // gaiThANavagAhaNalakSaNANi kamaso ya vattaNaguNo ya / rUvarasagaMdhaphAsAi kAraNaM kammabaMdhassa // 86 // lakSyante-cihanyante satvenAvagamyante vastUni yestAni lakSaNAni, gatisthityavagAhanA eva lakSaNAni dhamAdhamAkAzAstikAyAnAM 'mamazaH' krameNa, tatra jIvapudgalAnAM dezAd dezAntaraprAptisvarUpaM gamanaM gatiH sA lakSaNaM dharmAstikAyasya, calananivRtisvarUpA sthitiH sthAnaM, tallakSaNamadharmAstikAyasya, avagAhanamavaA gAhanA-teSAmeva gatisthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAmavakAzadAtRtA mAzrayatvabhavananapariNatiH, AdhAratApratipattiriti tAtparya, sA lakSaNamAkAzAstikAyasya, idamuktaM bhavati jIvapudgalasambandhigatisthityanyathA'nupapatterddhamadhirmAstikAyayoH sattvaM pratIyata iti tayorgatisthitI tAvallakSaNaM bhavataH, naca vaktavyaM tadatisthitI ca pravattate dharmAdharmAstikAyau ca na bhaviSyata iti ko'tra pratibandhaH 1 iti, tAvantareNApi tadbhavane'loke'pi tatprasaGgAditi, yadi tvaloke'pi tadgatisthitI syAtAM tadA'lokasyAnantatvAllokAnnirgatya jIvapudgalAnAM tatrApi pravezAdekadvivAdijIvapadlayuktaH sarvathA tacchUnyo vA kadAcillokaH syAt , na caitad dRSTamiTavA, tasmAlloka eva jIvapudgalAnAM gatisthitI | abhyupagantabye, te cAloke'bhavantyau loka eva ca bhavanyau svanibandhanabhUtau dharmAdharmAstikAyau loke sattvanAvasthApayata iti tallakSaNaM te bhavata eveti sthitam, prAkAzamapi jIvapudalAnAmAdhArapratipattisvarUpayA'vagAhanayA lakSyate-astitvena gamyata iti sA tasya lakSaNaM bhavati, yadi hi jIvapudgalAnAmAdhArabhUtamAkAzaM na syAtadA | | dharmAdharmAstikAyopaSTambhitA gatisthitipariNatA apyamI ka varteran ? iti bhAvaH, na hi gatisthitipariNatA api devadattAdayaH pRthivyAdyAdhAramantareNa vattituM zakna - vanti, na ca vaktavyaM gatisthitI api teSAM tahi AkAzAvaSTambheneva pravartiyete, kimantargaDakalpAbhyAM dharmAdharmAstikAyAbhyAmiti ?, AkAzasyAloke'pi sattvAt tatrApi tagatisthitiprasaGgAta, tatprasaGge ca dUSaNasyoktatvAditi, tahiM dharmAdharmAstikAyAveva jIvAdyAdhAratvenApyabhyupagamyetAM kimapramANakAkAzakalpanayeti cet tadayuktaM, AkAzasyaiva tacchaktisampannatvAt, dharmAdharmayostu gatisthityupaSTambhakatvamAtra eva sAmarthyAt, nacAnyasAdhyA kriyAmanyaH karoti, atiprasaG gAda, dahanasAdhyasya dAhapAkAderjalAderapi | bhAvAt, kimityasyevabhUtA zaktirasti na punaranyasyeti, ayaM ca paryanuyogo'zatAmeva sUcayati, alanajalAdAvapi sarvavatantranatya prasaT gAt , na ca yuktyA''gamalAka
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ || = || 20 100000522002 200 prasiddha yA pratiprANiprasiddhasya nabhaso'pramANakatA vaktumucitA, nApyatIndriyeSvartheSvekAntato yuktayanveSaNaparairbhAvyaM, yadAha - "Agamavopapattica, sampUrNa dRSTikAraNam / tondriyANAmarthAnAM sadbhAvapratipataye || 1 ||" tasmAjjIvapudgalAvakAzahetutAsvarUpayA'vagAhanayA nabho lakSyata iti sA tasya lakSaNaM bhavati, tena 2 navapurANAdibhAvena pratiniyataphalakusumapradAnAdibhAvena vA pariNamanaM varttanaM varttanA seva sAdhyatvena guNo yasya kAlasya sa vartta nAguNaH kAlo boddhavyaH, idamukta' bhavati yathoktasvarUpA varttanA kAleneva sAdhyate mataH sA tasya guNaH procyate, lakSaNaM ca tasya sA bhavati, tayA kAlasya lakSyamA yattvAt tathAhi prastIha jagati kAlaH, stambhakumbhAdivastUnAM navapurANAdipariNatilakSaNAyA bakulAzokasahakAracampakAdInAM pratiniyatasamayaniyamena puSpaphalAdipradAnalakSaNAyAzca varttanAyAstamantareNAnupapattaH, satsvapi hi teSu vRkSAdidravyeSu satyapi ca tatra grAmanagarAdika kSetra pratiniyate vasantatvAdikAla eva vRkSAdInAM puSpaphalaprasavAdikA varttanA dRzyate, yadi svabhAvAdeveyamiSyate tadA nityaM sattvamasattvaM vA prasajyeta, niyAmakasadbhAva eva bhAvAnAM kAdAcitkatvasambhavAt yastvasyA niyAmakaH sa kAla eveti pratipaktatryam, atra ca bahu vaktavyaM tattu nocyate granthaprapaJcabhayAdanyato tatvAcceti, tasmAduktanyAyena varttanayA kAlasya lacyamANatvAttasyAsau lakSaNaM bhavati, pratha pudgalAstikAyasya lakSaNamabhidhitsurAha - 'rUvara se' tyAdi, rUparasagandhasparzA yathAsaGakhyaM nayanarasanAgasparzanendriyamAyA gugAvizeSAstaM yadi yeSAM saMsthAnasaMhananAdInAM te rUparasagandhasparzAdayasteSAM kAraNaM heturnibandhanaM rUparasagandhasparzAdikAraNaM, pudralAstikAya iti prakramAgamyate, na kevalaM rUparasAdInAM pudgalAH kAraNaM, kintu sottarabhedajJAnAvaraNAdyaSTaprakArakammabandhasya ca ta eva kAraNamiti kAraNazabdo DamarukamaNinyAyenAvApi sambadhyate, yathA hi svAsakozakapAlakumbhazarAvodaJcanAdirUpeNa pariNamantI mRteSAM pariNAmi kAraNAM bhavati tathA pulA api rUparasagandhasparzAdibhAvenASThaprakArakarmmabandharUpeNa ca pariNa mantasteSAM pariNAmi kAraNaM bhavatoti sapratotamevedam, evaM ca pudgalAnAM kAraNatvaM rUparasagandhasparzAdInAM karmmapariNAmasya ca kAryatvamAdarzayatA te rUpAdayaH karmmapariNAmaca pudgalAnAM lakSaNatvena sAmarthyAduktA veditavyAH, pratyakSapramANata evaM pratiprANiprasiddha rUpAdibhirjagadve citra yAnyathAnupapattisiddhena ca karmmabandhena svakAraNabhUtasya pudgalAstikAyastha lakSyamANatvAhanadhUmAdAviveti gAthArthaH // 76 // tadevaM jIvasamAsaprarUpaNAprasaGgAyAtAni prarUpitAni salakSaNAnyajIvadravyANyapi tatprarUpaNAcca saprasaGgamapi, // 88 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 86 // satpadaprarUpaNAdvAraM samAptamiti / atha 'saMtapayaparUvaNayA davyapamArga ce' tyAdigAthopanyastaM kramaprApta dvitIyaM dravyapramAdvAramabhidhitsuH pramANasya tAvatsvarUpaM nirUpayitumAhadavye khette kAle bhAve ya caubvihaM pamANaM tu / davya paesavibhAgaM paesamegAiyamaNaMtaM // 87 // pramIyate-dhAnyAdi paricchidyate'neneni pramANam - asatiprasRtyAdi, athavedaM cedaM ca svarUpamasya bhavatItyevaM pratiniyatasyarUpatayA pratyekaM pramIyante paricchiyante yatatpramANa N yathoktameva, yadivA dhAnyAdeva pramitiH paricchedaH svarUpAvagamaH pramANam, ala patre 'satiprasRtyAdestaddhetutvAtpramANatA, tacca pramANa dravyAdiprameyavazAccatuvidhaM bhavatItyetadevAha - 'caudhvihaM pamANaM tu' tti 'tuH' punararthe, pramANaM punaJcaturddhA tadyathA-'davve' ityAdi, sUcAmAtratvAt suvasya dravyaviSayaM pramANaM dravyapramANaM kSetraviSayaM pramANaM kSetra pramAyAM evaM kAlatramAgA bhAvapramANa ceti tatra 'davya' ti dravyapramANa dvidhA bhavati, tadeva dvaM vidhyamAha - 'paesavibhAgaM' ti pradezaniSpannaM vibhAganiSyannaM cetyarthaH, tatra 'paesa' ti prakRSTA nirvvibhAgA niraMzA dezAH pradezAH paramANava ityaryanteH pradezairniSyannamanekavidhaM bhavati, tadevAGa - 'egAiyamAMta' ti eka paramANumAdau kRtvA anantamityanantapradezaniSpannaskandhaparyantaM sarvamapi pradezaniSpanna dravyapramANamucyata ityarthaH tava paramANu rekapradezasvarUpaM dravyapramANa dvaya kastu skandhaH pravezadvayaniSpanna dravyapramANAM tryaNukastu skandhaH pradezalaya niSpanna dravyapramANa yAvadanantANu kaH skandho'nantapradezaniSpanna dravyamANamabhidhIyate, grahananvidaM paramANvAdikamanaMtANu skandhaparyantaM dravyameva tasya ca prameyatvAtkathaM pramANatA yujyata iti, naitadevaM prameyasyApi dravyAdeH pramANatAyA rUDhatvAt tathAhi - prasthakAdipramANena mitvA puJjIkRtaM dhAnyAdi dravyamAlokya loke vaktAro bhavanti prasthakAdirayaM punjIkRtastiSThatIti tata kadvitricaturAdipradeza niSpannatvalakSaNena svarUpeva pramIyamANatvAtparamANvAdidravyasyApi karmmasAdhanapramAyazabdavAcyatA'duSTeva, karaNasAdhanapakSe tvekadvitryAdipradeza niSpannatvalakSaNA' svarUpameva mukhyatayA pramANamucyate, dravyaM tu tatasvarUpayogAdupacArata iti bhAvasAdhanatAyAM pramitiH pramANa, pramANasya prameyAdhInatvAtpramANaprameyayodvayorapyucArAtpramANatA'to'trApi pakSe paramANvAdidravyasyopacAra tpramAdyatA'viruddhaiveti gAthArthaH // 87 // idaM coktasvarUpaM dravyaM yathottaramanyAnyasaG khyopetaiH svagatairava pradezairniSpannatvAtpradezaniSpannaM 6 mAyAmukta, dvitarI // 86 //
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 20 11 tu svagatapra dezAn vihAyAparA vividho viziSTo vA bhAgA-bhaGgo vikalpaH prakAra itiyAvat tena nippannaM vibhAganipannaM taccAdhikRtyAha--- mANusmANapamANaM paDimANaM gaNiyameva ya vibhAgaM / patthakuDavAi dhanne caubhAgavivaDiyaM ca rase // 88 // vibhAganiSpannaM pramANaM paJcadhA bhavati, tadyathA - mAnamunmAnamavamAnaM pratimAnaM gaNimaM ceti tatra mAnalakSaNaM pramANaM punarapi dvidhA-dhAnyamAnapramANaM rasamAnapramANaM ca tatra mIyate'neneti mAnaM tacca tatpramANaM ceti mAnapramANaM dhAnyaviSayaM mAnapramANaM dhAnyamAnapramANaM tacca magadhadezaprasiddha' siddhAnte 'do asaIu parAI' tyA dinA'satyAdikaM pratipAditaM tathAhi praznute tatprabhavatvena samastadhAnyamAnAni vyAptottItyazatiH pravAGmukhahasta. laspA tatparicchinna dhAnyamapi tathocyate, tadadvayena ce niSpannA navAkAratAvyavasthApitaprAnjalakaratalarUpA prasRtiH, dva e ca prasUtI setikA sA ca neha prasiddhA gRhyate, mAgadhamAnasyaiva pratipipAdayiSitatvAd, ta iyaM magadhAjanapadaprasiddhA kAcidavagantabyA, catasraH setikAH kuDavaH ; te catvAraH prasthaH pramI catvAra mADhakaste catvAro droNaH phaTyA bhrADhakAnAM jaghanyaH kumbhaH zrazItyA''DhakAnAM madhyamaH kumbhaH zatenADhakAnAmutkRSTaH kumbhaH aSTabhirADhakazatairbAhaH anena dhAnyamAnapramANena magadhAdeze vrIhyAdidhAnyAni mIyante, atra ca sutaM 'patthakuDavAi dhanne' iti bruvatA prasthakuDavalakSaNaM dhAnyamAnaM sAcAdupAttaM, zeSaM tvasatiprasRlyADhakAdikamAdizabdAd gRhItaM, rasamAnapramANasvarUpamAha 'caubhAgavivahniyaM ca rase' ti raso-vRtalAdistadviSayaM mAnaM dhAnyamAnAt setikAdeH sakAzAccaturbhAgavivarddhitaM caturthozenAbhyadhikaM bhavati, dhAnyasyAdravarUpatvA cchikhA saMbhavati rasasya tu dravAtmakatvAnna tatsambhavaH, ato dhAnyamAnAdabhyadhika caturthozalakSaNyA'ntaH zikhayA yuktaM kiletadvidhIyate, dhAnyamAnaM tvitarApekSayA hInasvacaturbhAgalakSaNayA bahiHzikhayA samanvitaM bhavati, ato rasamAnamantaHzikhaM dhAnyamAnyaM tu bahiHzikhamityaM vaM sAmarthyAd dvitayamapi tulyaM bhavati tala rasamAnamAgame - 'caupalamANA causahiye' tyAdinA catuHSaSTyAdiSamuktaM tathAhi SaTpacAzadadhikapalazatadvayamAnaM mANikAnAmakaM rasamAnamiha sarvopari vakSyate, tasya catuHSaSTitamabhAganiSpannatvAtsAnvarthe catuSpaSTikAnAmaprathamaM rasamAnam iyaM ca sAmarthyAdeva catuSpalamAnA draSTavyA, tathA tasyA eva mANikAyA dvAtriMzattamabhAgavarttitvAdaSTapalapramANA dvAtriMzikA, tathA mANikAyA evaM SoDazabhAgavattitvAtSoDazapalapramANA poTazikA, tasyA // 60 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 61 // eva cASTamabhAgavarttitvAd dvAtriMzatpalaparimANA'STabhAgikA, tasyA eva caturthozavattitvAccatuHSaSTipalapramANA caturbhAgikA, tasyA evArddhabhAgavartinI aSTAviMzatyadhikapalazatamAnArddhamANikA, SaTpacAzadadhikapalazatadvayamamANA tu mANikA, anena sarvvaNApi rasamAnena magadhAdeza evaM ghRtatailAdIni mIyante, etacca rasamAna sUtrakRtA nAmagrAhaM na pratipAditaM, saGkSiptarucisattvAnuprahamAttraphalatvAdasya sUtrasyeti gAthArthaH // 88 // tadevaM dhAnyamAnarasamAnalakSaNabhedadvayayuktamapi pratipAditaM mAnarUpaM dravyapramANAmathonmAnAdidravyapramANasvarUpanirNayArthamAha kasAiyamummANaM avamANaM ceva hoi dNddaaii| paDimANaM dharimesu ya bhaNiyaM ekkAiyaM gaNimaM // 86 // ud-UrdhvamutkSipya moyate-tolanadvAreNa paricchidyate kAMsyAdikamanenetyunmAnaM -kArSikatulAdikaM keSu punadravyeSu viSaye vyApriyamANamidaM dravyapramANamadhye paThyate ? ityAha-'kaMsAiya' miti subvyatyayAtkAMsyAdivityarthaH, tatra kAMsyaM pratItaM pradizabdAttAmu lohakarmmAsaguDakhaNDAdeH parigrahaH, eSAmanenonmIyamAnatvAdetadviSayamidamityarthaH, idaM cAgame 'addhakariso kariso' ityAdinA'rddhakarSAdikaM bhAraparyantamuktaM tatra palasyASTamo bhAgo'rddhakarSastasyaiva caturthozaH karSastadarddha svarddhapalaM dve male palaM pancottarapalazatamAnA tulA dazabhistulAbhirarddhabhAro viMzatitulAbhirbhAra ityetai maMgadhAdeze kAMsyAdyunmIyata iti sarvvamidamunmAnamucyate nanu yadya yamAgame RSAMdikamunmAnamucyate tarhi kathamiha kArSikatulAdikamityukta ? satyaM kintvarddhakarSAdiparijJAnopAyatvAdupacAratastadapi tathocyata ityadoSaH / uktamunmAnaM yathAvamAnasvarUpamAhaavamIyate-pramANaviziSTa N bhUmyAdiSaistvavagamyate'nenetyavamAnaM tatpunardagaDAdikameva bhavati, Adizabdena hastadhanuryugarajvAdiparigrahaH, eSAM ca hastadagaDadhanuryu gAdInAM vizeSataH svarUpamuttaragAthAyAM vRkSyAmaH / atha pratimAnamAha - 'paDimANa' mityAdi, mIyate - paricchidyate'neneti mAnaM meyasya - suvarNadaH pratirUpaM dvitIyapakSaM pratiyogitvena pratitulyaM-pratisadRzaM mAnaM pratimAnaM - gujjAkAkaNyAdi, etadapi siddhAnte "gujjA kAgaNI nimphovo" ityAdinA bahubhedamabhihitaM tatra gunjA- 'ciNodviya' tti pratItaiva 1 sapAdaguljA tu kAkaNI 2 savibhAgakAkaNyA tribhAgonagujjAdvayena vinitra to niSpAvo-valaH 3 trayo niSpAvAH karmmamASakaH 4 dvAdaza karmabhAvakA eko bhayaDalakaH 5 11 29 11
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 2 // | SoDaza karmamASakA ekaH suvargAH 6, etatsarva pratimAnamucyate, keSu dravyeSu punaH paricchedakatvena pravattaM mAnametad vyapramANabhedAnAM madhye'dhIyate ? ityAha-dhiyante-pramANapari jJAnAya nArAce vyavasthApyate yAni tAni dharikANi-suvarNarajatamuktAphalAdIni teSu vipave paricchedakatvena pravata mAnatvAtpratimAnarUpaM dravyapramANamucyate, gaganate-saGkhyAyate vastvaneneti gaNimaM gaNitaM kA, tatpunarekadvivyAdizoSaprahelikAparyantamiheva vakSyamANasvarUpamiti gAthArthaH / / 86 // athoktasyaivAvamAnasya svarUpaM kiJcid, vizepitataramAha daMDadhaNUjuganAliya akkho musalaM ca hoi cauhatthaM / dasanAliyaM ca rajju viyANa avamANasaNNAe / 60 / / bahAvamAnaM samayasAgara 'hattheNa vA daDagA vA' ityAdivacanena hastadagaDadhanurAdikamukta, atra ca hastaH kutazcitkAraNAtsUtrakRtA yadyapi noktastathApyupalakSaNabyAkhyAvAd draSTavyaH, sa ceheva vakSyamANasvarUpotsedhAGa gulena caturvizatyaGa gulamAno boddhavyaH, tena ca hastena pratyekaM caturhastapramANA ete dagaDadhanuyuganAlikAkSamuzalanAmAnaH Sar3a mAnavizeSA bhavanti, etAMzca SaDapyavamAnasazayA vijAnIhIti sambandhaH, eSu ca madhye nAlikA-yaSTivizeSarUpA akSI dhUH zeSAH pratItArthAH, tathA dazanAlikApramANAM catvAriMzaddhastabhAnAmityarthaH rajju va mAnavizeSarUpamavamAnasamjhayA vijAnIhi, Aha-nanu yadi daNDAdayaH sarve'pi pratyekaM caturhastapramANA eva na nyUnAdhikamAnAstahoM kanava daNDAdyanyataropAdAnena siddhyati, kiM zeSApAdAnena , satyaM, kintu vAstubhUmyAdika meyavastuni lAkarUDhivazAdeteSAM samAnapramANAnAmapi bhedena vyApriyamANatvAtsava SAmupAdAnaM, loka hi vAstubhUmyAdikaM hasteneva moyate, kRSikarmAdiviSayabhataM kSetra tu caturhastavaMzalakSaNena dagaDenaiva, mArgastu gabyUtiyojanAdiparijJAnArtha dhanuSeva, khAtaM tu kUpAdi nAli| kayaiva caturhastapramANayaSTivizeSarUpayA moyate, evaM yugAderapi dezAdirUDhitaH pratiniyatavastuvyApAro draSTavyaH uktamca"bhUmimmi hatyameja khettaM daMDo ghaNu' ca paMthami / * khAyaM ca nAliyAe viyANa promANaparimANe // 1 // iti gAthArthaH / / 60 / / uktaM ca paJcaprakAramapi dravyapUmANamatha kSetrapramAgAmabhidhitsurAha khettapamANaM duvihaM vibhAga ogAhaNAe niSphannaM / egapaesogADhAi hoi ogAhaNamaNegaM // 11 // // 1 //
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSetra-AkAzaM tadviSayaM pramANa 2, taca dvividha vibhAganiSpannamavagAhanAniSpanna ca, tatra svalpavaktavyatAviSayatvAdavagAhanAniSpannaM tAvadAha-'egapae sogADhAI' tyAdi, 'ogAhaNamaNega' ti avagAhanamityekadezena samudAyasya sUcitatvAdavagAhanAniSpannaM kSetrapramANamityarthaH, tathAnekavidhaM bhavati, kathamityAha -ekasminnAkAzapradeze'vagAhate yaH paramANudvayaNukatryaNukAdyanantANukaskandhaparyantaH pudgalasamUhaH sa ekapradezAvagADhaH sa evAdiyaMtrAvagAhane tadekapradezAvagADhAdi, AdizabdAd dvipradezAvagADhatripradezAgADhAyasaGakhyeyavadezAvagADhAntadravyasamUhaparigrahaH, tatazcAyamarthaH ekapradezAvagADhadvipradezAvagADhatripradezAvagADhacatuSpradezAvagADhAdyasaGkhyeyapradezAvagADhAntavyasamUhabhedabhiatvenAsaGa khyeyaprakAratvAdavagAhanAniSpanna kSetrapramANamanekavidhaM bhavati, idaM cAnyatra granthe pradezaniSpannamityuktaM, ekapradezAvagADhAdi tvasyakAdibhiH kSetrapradeza niSpannatvAd , ekAdikSetrapradezevagAhanayA niSpannamaragAhanAniSpannamityatrApi tatvata eka evArtha iti na kazcidvirodha iti, pramANatA cekapradezAvagADhAdInAmekapradezAvagAhitvAdinA svarUpeNaiva pramIyamAnatvAditi gAthArthaH / / 1 // atha vividho viziSTo vA bhAgo-bhaGa go vikalpaH prakAro vibhAgastena niSpannamiyAdi pUrvoktabyutpattyarthaviziSTa vibhAganiSpanna kSetrapramANamabhidhitsurAha aMgula vihatyi rayaNI kuccho dhaNu grAuyaM ca seDhI ya / payaraM logamalogo khettapamANassa pvibhaagaa||12|| agulaM vitastiH tniH kukSiH dhanuH gavyUtaM zreNiH prataraH lokaH alokaH vibhAganiHpannasya kSetrapramANasyaite 'pravibhAgAH' pravikalyA bhedA mAntIti gAthAsaGa - kSepArthaH // 12 // atha vistarArtha pratipipAdayiSuH sUtrakAraH svayamevAGa gulasvarUpanirUpaNArtha mAha tivihaM ca aMgulaM puNa ussehaMgula pamANa AyaM ca / ekkakaM puNa tivihaM sUI payaraMgula ghaNaM ca // 3 // .. 'agi ragI' tyAdi gatyarthaH, gatyarthAzca jJAnArthA api bhavantyataH aMgyante-pramANato jJAyante padArthA anenetyaGagula' pratItameva, tatpunaH 'trividha' triprakAra, tadyathA--utsedhAGa gula pramANAG gula AtmAGa gulaca, tatrotsedhaH-'aNaMtANaM suhumaparamANupoggalANa samudayasamiisamAgamegAM se ege vAvahArie paramANa' ityAdikrameyo // 3
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 4 // cchyA vRddhinayanamAgamoktamalevAnantaraM vakSyamANasvarUpaM vA tasmAduktasvarUpotsedhAjjAtamaha gulamutsedhAGgalaM, athavotsedhA--nArakAdizarorAzAmuccaistvaM tatpramANanirNAyakata tvena tadviSayamaGgulamutsedhAGagula', ava vakSyamANanyAyena catuHzataguNitAtsahasraguNitAdvA utsedhAG gulapramANAjjAtaM pramANAG gula, athavA pramANaprAptamaGa gula pramANAGagula, nAtaH paraM bRhattaramaGgulamastyata idameva pramANaprAptamiti bhAvaH, yadivA samastalokavyavahArarAjyAdisthitiprathamapraNetRtvena pramANabhUto'sminnavasarpiNI| kAle tAvA gAdidevo bharatacakravartI vA tasya pramANabhUtapuruSasyAGgula pramANAGgula, AtmAGa gule tu ve yasmin kAle bharatasagarAdayo manuSyAH zAstroktapramANayuktA bhavanti / teSAM sambandhyAtmA gRhyate tasyAtmano'GgulamAtmAGa gula, idaM ca vividhamapyaGgula punaH pratyeka vidhA bhavati, tadyathA-sUcyaGgula pratarAgula ghanAGagula ceti, tatra deya'NAmulAyatA bAhalyatastvekaprAdezikI nabhaHpradezazreNi: zUcyaGgulamucyate, etacca sadbhAvato'saGkhyeyapra dezazUcyAtmakamapyasatkalpanayA sUcyAkAraNa pradezavayaM vyavasthApya bhAvanIyaM, tadyathA... -sUcI sacyaiva guNitA pratarAGa gulaM bhavati, idamapi paramArthato'saG khyeyapradezAtmakam, asadbhAvatastvetAmevAnantaradarzitA tipradezAtmikoM sUcI tayava guNayitvA pratyekaM pradezastrayaniSpannaM sUcIlayAtmakaM navapradezasaGakhyaM vinidhAya paribhAvanIyam, atrApi sthApanA.........,pratarazca sacyA guNito dedhyeviSkambhavAhalyeSu samasaGkhyaM ghanAGa gulaM bhavati, pratarAGgula' ca daiyaviSkambhAbhyAmeva pradezaiH samasakhyaM na piNDataH tasya tatrekapradezamAnatvAditi pratarAGa gulato dhanA- | gulasya bhedo bhAvanIyaH, idamapi sadbhAvato dedhyaviSkambhabohalyeSu pratyekamasaGkhye yapradezAtmakam, asatprarUpaNayA tu kila saptaviMzatipradezamAnaM, pUrvanirdiSTatripradezAtmakasUcyA'nantaradarzitanavapradezAtmake pratare guNite etAvatAmeva pradezAnAM. bhAvAt , eSAM ca sthApanA'nantaraniddiSTanavapradezAtmakapratarasyAdha upari ca nava nava pradezAn datvA. bhAvanIyA, tathA ca satyAyAmaviSkambhapiNDaistulyamidamApadyata iti gAthArthaH // 13 // nanvamISAmutsedhAG gulapramANAGagulAtmAG gulAnAM madhye utsedhAGgula tAvatkipramANaM bhavati ? ityAzaGkya tatpramANaniHpattikramanirUpaNArthamAha--- satyeNa sutikkheNavi chettuM bhettuM ca jaM kira na skaa| taM paramANu siddhA vayaMti AI pamANANaM // 24 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 // iha yaH paramANuH sutIpaNenApi zastreNa khaDgAdinA kuntAdinA ca yathAsaGkhyaM kila chettu bhettuM vA na zakyate bhatisUkSmatvAta tamavetthambhUtaM paramANa vakSyamANAnAmutsedhAGa gulaniSpattikAraNabhUtAnAmucchlakSNalakSNikAdipramANAnAm 'Adi' prathamamArambhakaM vadanti 'siddhA' jJAnasiddhAH kevalino, na tu muktiprAptAH, teSAM zarIrAyabhAvena vacanasthAsambhavAditi, kilazabdena ca lakSaNamevAsyedamadhIyate na punastaM ko'pi chettu bhettu vA samArabhate, atizlaphNatvena chedanabhedanAviSayatvAt prayojanA-1 bhAvAcceti sUcayati, mayaM ceha vyavahAranayamatenaiva paramANutvenocyate, yAvatA'nantANukaskandha evAsau, kevala sUkSmapariNAmApannatvena cakSu grahaNacchedanabhedanAdyaviSayatvAdamumapi vyavahAranayaH paramANu manyata itIha paramANutvenopanyasta iti gAthArthaH / / 64 // pAha-nanu kiM paramANorapi nizcayavyavahAranayakRto bhedaH samasti yenAmumapi vyavahAranayaH paramANu manyate ityucyate iti, satyaM, astye velyAha paramANU so duviho suhumo taha vAvahArio ceva / suhumo ya appaeso vavahAranaeNatao khNdho||15|| gItikeyaM, na tu gAthA // sa paramANuH sAmAnyena dvividho bhavati-'sUkSmaH' naizcayikastathA vyAvahArikazca, tatra nizcayanayAbhipreta: sUkSmaH paramANurapradeza eva jJAtavyo. niraMzatvena svavyatiriktAnyapradezAnAmabhAvAt , evaMbhUta eva hi paramArthataH paramANurucyate, paramaH-prakRSThaH prakarSaprApto'NuH-- sUkSmaH paramANuriti vyutpatteH | uktaJca-"kAraNameva tadantyaM sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasavarNagandho dvisparzaH kAyaliTa gazca // 1 // " iti, 'kAraNameva tadanya' miti, paryantabhUta uttareSAM | dvaSaNukAdiskandhAnAM kAraNamevAsau paramANuna punaranyasya kasyApi satka kAryamasau, tato'pi parato'nyasya kasyApi tadArambhakasyAbhAvAt, dvaSaNukAdayastu pUrvottarApekSayA kArya kAraNaM ca bhavantIti bhAvaH, zeSaM sugama, 'vabahAranaeNa aNaMto khaMdha' tti vyavahAranayamatena punaranantAgu niSpanno'pi skandho yo'dyApi sUkSmapariNAmApannatvena chettu bhettuM vA na zakyate so'pi paramANurucyate, sUkSmatvena chedanabhedanAdyaviSayatvasyAvApi tulyatvAditi bhAvArthaH / Aha-nanu bhavatvevaM tathA'pi sUkSmaparamANugva pramANAnAmAditvena kasmAnnAdhikriyate, na cAsau pramANAnAM kAraNatvena na vyApriyate, vyAvahArikaparamANorapi tairevAnantainniSpannatvAt ?, satyamukta, kintu pramANabyavahAro'tra prastutaH, vyavahA mNcukoovddN tnku ||
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ reca lokasya sarvatAnantANukaskandha eva mukta upayujyate na sUkSmaparamANava iti jJApanArtha sUkSmaparamANuH pramANAnAmAditvena hi na vivakSitaH, gambhorAbhiprAyAzca sutrapravRttaya ityanyadapi sudhiyA kAraNamabhyUhyamiti gItikArthaH // 15 // athottaramanena vyAvahArikaparamANunA yatpramANaM yathA niSpadyate tattathopadarzayannAha paramANU ya adhAMtA sahiyA ussaNhasahiyA ekkaa| sA'yaMtaguNA saMtI sasahiyA so'Nu vavahAro // 6 // 'paramANU' ityAdi, te ca vyAvahArikaparamANavo'nantAH 'sahitAH' militAH santa ekA ucchlakSaNalakSNiAkA bhavati, atyanta zlakSNA zlakSNazlakSNA saiva lakSyazlakSiNakA uttarapramANApekSayA ut-prAbalyena zlakSNazlakSiNakA ucchlakSNazlakSiNakA, sA canintaguNA satI 'sasaNhiya' ti zlakSNazlakSyikA bhavatItyarthaH Agame ceyaM pUrvasyAH sakAzAdanekasthAneSvaSTaguNaiva nirNItA, anena tvanantaguNA kuto'pi likhiteti kevalina eva vettAro na vayaM agdirzitvAditi, 'so'Nu vavahAro' ti 'so' tiliGgavyatyayAccakArasya ca gamyamAnatvAta sA ca zlakSaNaladiNakA vyAvahArikaparamANoH krameNa niSpannatvAdupacArato vyAvahArikaH paramANurapyucyata ityarthaH, tatazcai| tAvatI parimANamAlA mukhyataH zlakSNazladiNakA upacAratastu byAvahArikaH paramANurapyasAviha procyata iti siddhamiti gAthArthaH // 6.6 // anAntare'vyutpannamativi neyaH prAha---nanu vyAvahArikaH paramANuranantaraNubhinniSpanno'pi chedanabhedanAdyaviSaya uktaH, tatkiM sarvo'pyanantANukaH skandha itthaMbhUta eva AhozcitkazcicchedanAdi| viSayo'pi bhavati ? ityAzaGkyAha khaMdho'tapaeso atthegaio jayammi chijjejjA / bhijjejja va evaio no chijje no ya bhijjejjA // 7 // 'khaMdho' ityAdi, anantaiH paramANulakSaNaiH pradezaniSpannaH skandho 'jagati' asmin saMsAre sa kazcidastyekakaH tathAvidhavAdarapariNAmApana ityarthaH yaH kimi- | | tyAha-chijjejjA bhijjejja va' tti 'chiya ta' khaDgAdinA dvidhA kriyeta 'bhidyata kuntAdinA sacchidratAM gamyeta, ekakastu sa kazcidasti sUkSmapariNAmApanna ityarthaH, yaH | | kimityAha-na chidyata na ca bhir3ata, kASThopalaleSTavAdayo bAdarapariNAmApannA mAMsacakSurgamyAH skandhA bhavanti chedanAdiviSayAH, sUkSmapariNAmApannAstvatizayajJAnagamyA
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva pUramANo // 97 // na bhavantyeva tadviSayA iti bhAvaH, "baMdho'Natapaeso atthegaio u jo ya chijjejjA / bhijjeja va" ti kvacit pAThaH,atrApyarthoM na bhidyata eveti gAthArthaH // 97 // tatra yazchedanAdyaviSayaH sUkSmapariNAmApano vyAvahArikaH paramANuH sa pUrvameva darzitaH, yevamadhyA4 idAnI cAdarapariNAmatayA chedanAdigocaraskandharUpAn zlakSNazlakSNikAyA upAravartinaH zeSAnutsedhAMgulaniSpattikAraNabhRtAn: nmAnaM. do parimANavizeSAnupadarzayannAha paramANU tasareNU rahareNU aggayaM ca vAlassa / likkhA jUyA ya javo aTThaguNavivADDiyA kamaso / / 98 // iha paramANoranantaramupalakSaNavyAkhyAnAdRrdhvareNoH pATho draSTavyaH, Agame'nekasthAneSu tathaiva dRSTatvAd yuktisaGgatatvAcca, tatazcaite dra paramANUvareNukatrasareNurathareNvAdayo yavaparyantAH parimANavizeSA yathottaramaSTaguNAH krameNa karttavyAH, tadyathA-paramANuraSTaguNaH UrdhvareNuH bhavatItyarthaH, paramANuzceha yaH pUrvagAthAyAmupacArataH zlakSNazlakSiNakAlakSaNaH proktaH sa draSTavyo na tu chedanAdyaviSayaH pramANAdibhUto mAvyAvahArika iti, tenAnantaguNenAntarAla eva zlakSNazlakSNikAdyabhidhAnAd AtisUkSmaNa ca tenASTaguNena bAdarapariNAmasyordhvareNAraghaTa nAt, tathAhi-vAtAyanAdiSu ravirazmyAdivyaGgyaH svataH parato vA UrdhvAdhastiryakacalanadharmA reNurUrdhvareNurucyate, sa kathaM tenASTaguNena // 97 // niSpadyeta?, tasmAt siddhAntAvyabhicAri sthitamidaM-yadutopacArataH pUrva vyavahAraparamANutayA proktAbhiraSTabhiH zlakSNazlakSNikAbhireka UrdhvareNurbhavatIti, vyasyati-paurastyAdivAyuprerito gacchati yo reNuH sa trasareNuH, UrdhvareNuH svato'pi calati ayaM tu paurastyAdivAta[prerita evetyasmAt so'lpapramANa ityato'STabhirUddharaNubhirekaH trasareNuH sampadyate, evaM ca sati UrdhvareNoradhyAhAro yuktisaGgata evAvaga
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse 1186 11 46 44 ntavyaH, bhramadrathacakrotkhAto reNU rathareNuH, pUrvaH porastyAdivAteSu calati ayaM tu tatsadbhAve'pi rathacakrAdyutkhananamantareNa na calatItyasmAt pUrvo'lpapramANa ityato'STAbhistrasareNubhireko sthareNurApadyate, iha ca paramANU rahareNU tasareNU " ityAdireva pATho bahuSu sUtrAdarzeSu dRzyate sa cAsaMgata eva lakSyate, rathareNumAzritya trasareNoraSTaguNatvAnupapatteH uktanyAyena viparyayasyaiva ghaTanAditi, yadapi saMgrahaNisUtrakRtA paramANU rahareNU tasareNu " rityAdireva pATho nirdiSTa ityucyate tatrApi samAnaH panthAH, tasyApi ghaTamAnakatvasya cintyatvAdAgamena saha virodhAd yuktyasaMgatatvAcceti, aSTabhI rathareNubhirdevakurUttarakurumanuSyANAM sambandhyekaM vAlAnaM jAyate, tairapyaraSTabhirharivarSaramyakamAnuSavAlAgraM bhavati, etairaSTabhirhemavatairaNyavata manuSyavAlAgraM sampadyate, etaistvaSTAbhiH pUrvavidehAparavidehamanujavAlAgraM bhAvanIyaM, etaiH punaraSTAbhirbharatairavatanarANAM vAlAgraM draSTavyam, iha caivaM vAlAgrANAM bhede satyapi vAlAgrajAtisAmAnyavivakSayA vAlAgrAmiti sAmAnyenaikameva nirdiSTamiti, aSTabhirbharatairavatamanuSyavAlAgrairekA pratItasvarUpaiva likSA jAyate, tAbhirapyaSTabhi - rekA yUkA sampadyate, etAbhirapyaSTabhiryavazabdasUcitaM yavamadhyamekaM niSpadyata iti gAthArthaH // 98 // tataH kimityAha aTTheva ya javamajjhANi aMgulaM chacca aMgulA pAo / pAyA ya do vihatthI do ya vihatthI bhave hattho // 99 // aSTau ca yavamadhyAnyaMgulaM bhavati, anantaragAthoktasvarUpeNa yavamadhyenASTaguNena prastutamutsedhAMgulamabhijAyata ityarthaH, etAni ca paDegulAni - aGgulaSaTkavistIrNaH pAdasya madhyatalapradezaH pAdaikadezatvAt pAdo bhavati, dvau ca yugmIkRtAvetau pAdau dvAdazAMgulapramANA vitastirbhavati, dve ca vitastI "aMgula vihatthI rayaNI" tyAdi mUlagAthAyAM paryAyazabdatvAdratnizabdenokto hasto bhaved, dvau paramANoyevamadhyAntaMmAnaM. // 98 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse pramANAMgulamAnam. // 99 // %ERAL hastau kukSiAnavizeSo bhavati, ayaM cAsyAM gAthAyAmanukto'pyadhyAhRtya draSTavyaH, mUlagAthAyAmatrApi pUrvamupanyastatvAdAgame cokatvAditi gAthArthaH // 99 / / ataH paraM kimityAha* cauhatthaM puNa dhaNuyaM dunni sahassAI gAuyaM tesiM / cattAri gAuyA puNa joyaNamegaMmuNeyavvaM // 10 // caturhastaM punardhanurbhavati, kukSidvayamAnaM vA etadbhavatItyapi samAnArthatvAd draSTavyam, teSAM dhanuSAM dve sahasre gavyUtaM bhavati, catvAri punaH gavyUtAni, yojanamekaM muNitavyaM, etacca mUlagAthAyAmanupanyastamapi gavyutabhaNanenopalakSitatvAdAgame'pyuktatvAdupayogitvAcahoktAmati gaathaarthH|| 10 // ataH paraM mUlagAthAyAM yadyapi zreNIpratarAdayo'pi kSetrapramANapravibhAgA nirdiSTAH sAnta, tathA'pyetasminnutsedhAMgulaniSpannapramANavicAre na vyAkhyAyante, aprastutatvAt , nArakAdyavagAhanAmAnaviSayatvenaiva hyetadutsedhAMgulapramANamiheva vakSyate, tassi~zca narakAdyavagAhanAmAne yojanaparyantameva kSetrapramANaM vyApriyate, ataH prastutatvAdiha vyAkhyAtaM, zreNyAdikaM tu tatrAvyApriyamANatvenehAprastutatvAnna vAkhyAyate, upariSTAttu tadapi vyAkhyAsyata iti / tadevaM nirUpitamutsedhAMgulaM taniSpanna ca vitastyAdikaM kSetrapramANaM, atha kramaprApta pramANAMgulaM taniSpannaM ca vitastyAdikaM kSetrapramANamabhidhitsurAha ussehaMgulamegaM havaha pamANaMgulaM dupaMcasayaM / osappiNIe paDhamassa aMgulaM cakkavahissa // 11 // | anantaroktasvarUpamekamutsedhAMgulaM dvipaJcazataM ekadezena samudAyasya gamyamAnatvAd dvipaJcazataguNamityarthaH, kiM bhavatItyAha-pramANAMgulaM bhavati, ekamutsedhAMgulaM sahasraguNaM sat pramANAMgulaM sampadyata iti bhAvaH, idaM cotsaMdhAMgulAt sahasraguNitaM pramANAMguLamasyAmavasappiNyAM 55OMOMkrama M // 99 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANAMgulamAnam 14.96 man pramANAM gurutvatAeva bhAvAt, tatathaivaM bhAtusarUpa pRthutvamasti, tato yathAstukatavarNana viSkambhena zavaNa OMkana RA jIvasamAse prathamasya cakravartinaH sambandhyekamevAMgulaM mantavyaM / Aha-nanvevaM sati bharatacakriNaH sambandhyaMgulaM pramANAMgulAmatyuktaM bhavati, evaM ca satyu tsedhAMgulAt pramANAMgulaM catuHzataguNameva syAnna sahasraguNaM, tathAhi-bharatazcakravartI AtmIyAMgulena kila viMzaM shtmNgulaanaamnuyogdvaar||10|| cUrNAdiSu nirNItaH, utsedhAMgulena tu paJcadhanuHzatamAnatvAt pratidhanuzca SaNNavatyaMgulasvabhAvatvAdaSTacatvAriMzatsahasrANyaMgulAnAmasau sampadyate, evaM ca satyekasmin pramANAMgule utsedhAMgulAnAM catvAryeva zatAni bhavanti, viMzatyadhikazatena pramANAMgulAnAmaSTacatvAriMzatsahasrasaGghacasyotseghAMgularAzerbhAgApahAre etAvata eva bhAvAt, tatazcaivaM bharatasambandhyaMgulalakSaNaM pramANAMgulamutsedhAMgulAccatuHzataguNameva syAnna sahasraguNamiti, satyamuktaM, kintu pramANAMgulasyA tRtIyotsedhAMgularUpaM pRthutvamasti, tato yadA svakIyapRthutvena viyuktaM yathA'vasthitamevedaM cintyate tudotsedhAMgulAta pramANAMgulaM catuHzataguNameva bhavati, yadA tvarddhatRtIyotsedhAMgulalakSaNena viSkambhena zatacatuSTayalakSaNaM pramANAMguladaiya guNyate tadotsedhAMgulenAMgulaviSkambhA zatacatuSTayadIrghA ca ekA dvitIyApi cetAvanmAnaiva tRtIyA tudairpaNa catuHzatamAnaiva viSkambhatastvAMgulapramANA, tatazcaitasyA dairdhyAcchatadvayamapanIya viSkambhe yojyate, tathA ca satyaMgulazatadvayadIrghA aMgulaviSkambhA ceyamapi sampadyate, tatastisRNAmapyetAsAmuparyuparivyavasthApane utsedhAMgulenAMgulasahasradIrghA aMgulaviSkambhA pramANAKgulasya sUciH siddhA bhavati, tata imAM sacimadhikRtyotsedhAMgulAt pramANAMgulaM sahasraguNamuktaM, vastutastu catumzataguNameva, ata eva pRthvIparvatadvIpapayorAziIvamAnAdimAnAnyanenaiva catuHzataguNanA tRtIyAMgulalakSaNasvaviSkambhAnvitenAnumAyante, na tu sahasradiguNayA aMgulaviSkambhayA sUcyA iti tAvadasmAbhiH zAstrAntaradarzanAt vRddhasampradAyAccAvagataM, tattvaM tu kevalino vidantIti gAthArthaH 101 // etAni ca SaT pramANAMgulAni bharatacakravAtenaH pAdo madhyataladezarUpaH, tau ca yugmIkRtau dvau pAdau vitastiH, te ca dve // 10 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 AtmA | utsedhAcaMgulameyAni jIvasamAse | vitastI hastaH, taizcaturbhihastairdhanuH, teSAM ca dhanuSAM dve sahasre gavyUtaM, catvAri gavyUtAni yojanamityetat pUrvoktaM sarvamihApi draSTavyaM, nanvevamapi sati yojanaparyantameva kSetrapramANaM vyAkhyAtaM bhavati, ye tvanye'pi zreNipratarAdayo mUlagAthAyAM tadbhedAH proktAste'dyApi na vyAkhyAtA ityAzaGkaya tdvyaakhyaanaarthmaah||10|| / teNaMguleNa jaM joyaNaM tu etto asaMkhaguNayAro / seDhI payaraM logo logA NatA alogo ya // 102 // tena pUrvoktapramANAMgulena yadanantaroktakrameNa yojanaM niSpadyate 'etto'tti ita Arabhya yathottaramasaGkhatheyarAzisvarUpo guNakAro dIyate, tataH anuyogadvAroktakrameNa saMvartya ghanIkRtasamacaturasralokasyaikA namaHpradezazreNirbhavati, tayA'pyasaMkhyAtaguNayA di yathoktarUpasyaiva lokasyaikapradezamAtrapiNDo'saMkhyeyayojanAyAmaviSkambho namaHpradezaprataro bhavati, tenApyasaMkhyAtaguNena yathokta svarUpo lokaH sampadyate, "logANaMtA alogoya" ti, alokaH punarlokairanantaireva bhavati, nAsaMkhyAtairniravasAnatvAttasyetyartha | iti gaathaarthH|| 102 // tadevaM nirUpitaM pramANAMgulaM, tatprasaMgatazca pUrvamavyAkhyAtAH zreNyAdayo'pi vyAkhyAtAH, athAtmAMgulaM prAguddiSTakramaprAptaM vyAkhyAtumAha| je jammi juge purisA ahasayaMgulasamUsiyA huMti / tesi sayamaMgulaM je tayaM tu AyaMgulaM hoi // 103 // ye puruSAzcakravartivAsudevAdayo yasmin yuge-suSamaduSpamAdikAle nijAMgulairvASTottaraM zatamaMgulAnAmucchritA-uccA bhavanti, 'tesi | sayamaMgulaM jati teSAM svakIyAMgulenASTottarAMgulazatoccAnAM puruSANAM svakamAtmIyAMgulaM tat punarAtmAMgulaM pUrvoddiSTasvarUpaM bhavati, CARSAARE // 10 //
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAsemA | ayamatra bhAvArthaH- ihASTottarAMgulazatoccatvaM lakSaNazAstroktapramANAdilakSaNayuktatvasyopalakSaNaM, pramANAdilakSaNasampannA hi puruSAH AtmAprAyeNASTottarAMgulazatoccA eveti tadihopanyasta, paramArthatastvaSTottarAMgulazatamAnAddhInAH samadhikA vA ye yatra yuge zAstroktena pramANAdi-18 IRI lakSaNena yuktAH puruSAsteSAM yadAtmIyara aMgulaM tadA''tmAMgulamiti vijJeyamiti gaathaarthH||130||aah-nnu nirUpitametad utsedhAMgulAdi-1 // 102 // utsedhAdya gulameyAni bhedAt trividharmagulaM, kintu kSetrapramANabhedAnAM madhye'dhItatvAdidaM kSetrapramANatvena bhavatAmabhipreta, tatra kiM tat kSetramanena pramIyate yenA | kSetrapramANatA'sya bhavedityAzaGkaca trividhasyApyaMgulasya pratyekaM prameyaM kSetramupadarzayabAha dehassa UsaeNa u gihasayaNAI ya AyamANeNaM / dIbudahibhavaNavAsA khettapamANaM pamANeNaM // 104 // nArakAdInAM 'dehasya' zarIrasya 'UsaeNa' utsedhAMgulena pramANaM vijJAyate, nArakatiyaGnarAmarANAM sarveSAmapi sambandhinaH zarIrasya 'satta dhaNu tini rayaNI chaccava ya aMgulAI rynnaae| muNasu pamANaM bhavadhAraNIyadehassa nirayANaM // 1 // ityAdikaM zAstrAntare yat pramANamuktaM tadutsedhAMgulaniSpannanaiva vitastihastAdinA pramANena draSTavyaM, nAnyenetyarthaH, gRhazayanAdInAM tu pramANamAtmAMgulena vijJeyaM, ye yasmin kAle pramANapuruSAzcakravattivAsudevAdayaH pRthvImaNDalasya bhoktAro bhavaMti teSAM sambandhIni ? yAni zayanAsanagRhanagarAdIni vAstUni tAni sarvANyAtmAMgulaniSpannenaiva vitastihastAdinA pramANena mIyaMte, nAnyeneti bhAvaH, // 102 // "dIvudahibhavaNavAsA khettapamANaM" ti, 'vAsA' ityatra sakArasya dIrghatvamalAkSaNikaM, tatazca dvIpodadhibhavanavarSalakSaNasya kSetrasya yat | pramANaM-mAnaM tat pramANena-pramANAMgulaniSpannenaiva yojanaparyantena pramANena mIyate nApareNetyarthaH, tatra dvIpodadhayaH pratItA eva SAXTAKORXHIRXHIRIS
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ so samayAdinirUpaNaM. // 10 // 2 DASARASEARCAN bhavanAni-asurakumArAdyAvAsAH 'varSANi ' bharatahaimavataharivarSamahAvidehAdIni, etacca himavadAdivarSadharavimAnanarakAvAsapRthivyA| ghantarAlapAtAlakalazahadanadyAdInAmupalakSaNaM, etanmAnasya pramANAMgulaniSpannapramANenaiva pramIyamAnatvAditi / atrAha-nanUtsedhAMgulA- dInAM nArakazarIrAdIni prameyatvenoktAni, tAni ca dravyANyeva, tatazca dravyapramANamevaitAni prApnuvanti, tat kimiti kSetrapramANamadhye|'dhItAni?, naivamabhiprAyamaparijJAnAt, nArakazarIrAdidravyadvAreNa tadavagADhaM kSetramevAtra prameyatvenoktaM draSTavyamiti naiSAM kSetrapramANatA viru dhyate, yattu kSetrameva sAkSAdiha tatprameyatvane noktaM tattasyAmUrtatvena mukhyataH pramAtumazakyatvAditi bhAvanIyamiti gaathaarthH||104|| | tadevaM vyAkhyAtaM saviSayaM trividhamapyaMgulaM, tadvyAkhyAnaprasaGgena ca vyAkhyAtAH sarve'pi 'aMgula vihatthI rayaNI kucchI' tyAdimUlagAthopanyastAH alokaparyantAH kSetrapramANapravibhAgAH, tavyAkhyAne ca vivRtA sarvA'pi mUlagAthA, tadvivaraNe ca samarthitaM sarvamapi pramANadvArasya dvitIyabhedarUpaM kSetrapramANamatha tRtIyabhedasvarUpaM kAlapramANaM nirUpayitumAha - | kAletti ya egaviho kAlavibhAgo ya hoi Negaviho / samayAvaliyAIo aNaMtakAlotti NAyavvo // 10 // iha jinavarendrazAsane sarvamapi vastu sAmAnyavizeSAtmakaM, tatra sAmAnyarUpatayA vivakSitaM sarvamapyekarUpameva, yathA vanaM, vizeSarUpatayA tu hai vivakSitaM sarvamapyanekarUpaM, yathA tadeva vanaM dhavakhadirapalAzasAlatAlatamAlAdisvagatabhedavivakSAyAmanekavidhamiti / evaM ca sati nyagbhUtasamayAvalikAdisvagatAnekabhedajAlaH kAlo'pi pUrvoktazabdArthaH kAla iti sAmAnyavivakSAyAmekavidhaH, ekaprakAra | evetyarthaH, yadA tu tasyApi kAlasya vibhAgo-bhedo vivakSyate tadA sa bhavatyanekavidhaH, kathaM anekavidho bhavatItyAha-samayAzcAva - // 103 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse // 104 // likA ca samayAvalike te Adau yasya prANustokalavAderasau samayAvalikAdiranantaravakSyamANalakSaNaH, nanvayaM kAlaH sAmAnyena kiM sAnto'nanto vA ityAzaGkayAha- 'anaMtakAlotti nAyavvotti ' ayaM ca kAlaH sAmAnyarUpatayA vivakSito'nantaH - aparyavasita upalakSaNatvAdanAdizca bhavati, na hyayaM kadAcidapi pUrva nAsat nApi na bhavati na cApi na bhaviSyatIti gAthArthaH // 105 // athAnekavidhatvameva kAlasya vivarItumAha samayAdinirUpaNaM. kAlo paramaniruddho avibhAgI taM tu jANa samaotti / te'saMkhA AvaliyA tA saMkhejjA ya UsAso // 106 // samyak tAMstAn sarvAnapyAvalikAdIn kAlavizeSAn svaprabhavatvena eti gacchati vyAmotIti samayaH, athavA samyag gIyanteparicchidyante sthitiviziSTatvena padArthA aneneti samayaH, sa ca samaya ityevaM jAnIhi avagaccha tvamiti ziSyasambodhanaM, yaH kimi - tyAha- kAlaH - kAlavizeSaH, kathaMbhUtaH 1 -' paramaniruddhaH ' paramasaMkSiptaH sarvAlpa ityarthaH yasmAtparato nAnyA'lpIyasI kAlamAtrA'sti, kintu sa eva sarvAlpa iti bhAvaH, ata evAvibhAgI, paramaniruddhatvAdeva na vidyate kevaliprajJApracchedanenApi chidyamAnasya vibhAgovibhedaH aMzo yasyAsau avibhAgI, yadi punastasyApi vibhAgaH syAttadA paramaniruddhatvameva na syAditi hRdayaM tasmAt sarvasUkSmo niraMzaH kAlavizeSaH samaya iti sthitaM, ete ca samayA ekasminnapyatIva komale utpalapatre tIkSNasUcyA bhidyamAne'saMkhyAtAH sama- 1 // 104 // tikrAmantIti mantavyam, paTTasATikApATanadRSTAntAdikaM ceha bahu vaktavyaM taccAnuyogadvArebhyo'vaseyamiti, te cAsaMkhyAtAH samayA AvalikA bhavati, asaMkhyAtaM cAsaMkhyeyaireva bhedairihaivAbhidhAsyate, tatra yAvatparimANenAsaMkhyAtenAvalikAyAmasaMkhyAtAH
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ nIvasamAse haimIvRttI. // 105 // samayA bhavanti tadihApyupariSTAd vakSyAmaH, tAzcAvalikAH saGkhyAtA eka ucchvAsaH UrdhvaH zvAsa ucchvAsaH, upalakSaNatvAcceha nIcairaantarmukhaM zvasanaM nizvAsaH, so'pi saGkhyAtA AvalikA iti draSTavyaM, ucchvAsopalakSito niHzvAsa ucchvAsaniHzvAsa ityetadubhayamapi saGkhyAtA AvalikA ityapi mantavyamiti gAthArthaH / / 106 / / ayaM cocchvAsaniHzvAso'vizeSeNa yasya kasyApi sambandhI na gRhyate apitu viziSTa eva, prANuriti cAyaM vyapadizyata iti darzayannAha esNagallussAso eso pANutti sannio ekko / pANU ya satta thovo dhovA satteva lavamAhU // 107 // 'hRSTasya' pramuditasya 'anavakalpasya' jarasA'pIDitasya nirupakliSTasya vyAdhinA prAk sAmprataM cAnabhibhUtasyetyapyupalakSaNatvAd draSTavyaM evaMbhUtasya prANinaH saMbaMdhI yaH ekadezena samudAyasya gamyamAnatvAducchvAsaniHzvAsa eSa ekaH prANuriti saMjJitaH prANasaMjJayA sarvajJairvyavahRta ityarthaH, ukArasyAlAkSaNikatvAt prANa ityapare, rogajarAdibhirasvasthasya jantorucchvAsaniHzvAsastvaritAdisvarUpatayA'svabhAvastho bhavatyato hRSTAdivizeSaNopAdAnamatreti bhAvanIyaM ete ca prANavaH prANA vA sapta samuditAH stoka ityucyate, stokAca sapta militA lavamAhustIrthakaragaNadharA iti gAthArthaH // 107 // aparaMca aTThattIsaMtulavA addhalavo ceva naaliy| hoi / do nAliyA muhutto tIsa muhuttA ahorattA // 108 // aSTatriMzallavAstathA'rddhalavazca nADikA bhavati, sArthairaSTatriMzallavairekA ghaTikA bhavatItyarthaH, dve tu nADike muhUrtaH, triMzanmuhUrttAstvahorAtramiti gAthArthaH // 108 // athaikasmin muhUrtte ya ucchvAsaniHzvAsA bhavanti tAnupadarzayannAha - tinna sahassA sattaya sayANi tesattarI ya ussAsA / ekkekassevaiyA huMti muhuttassa ussAsA // 109 // zvAsAdi zIrSaprahe likAnta svarUpaM. // 105 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 106 // anantaroktena stokalavAdikrameNa trINi sahasrANi trisaptatyadhikAni ca sapta zatAnItyetAvanta ucchvAsA upalakSaNatvAducchavAsaniHzvAsA ekaikasya ghaTikAdvayalakSaNasya muhUrtasya bhavanti, tathAhi - saptabhirucchvAsaniHzvAsairekaH stoko nirdiSTaH, evaMbhUtAzca stokA ekasmillave sapta proktAH, tavaH saptabhiH sapta guNitA ityekasmiMlave ekonapaJcAzaducchvAsaniHzvAsAH siddhA bhavanti, ekasmi~zca muhUrtte lavAH saptasaptatiruktA ata ekonapaJcAzat saptasaptyA guNyate, tato jAyate yathoktaM mAnaM, tadyathA 3773 iti gAthArthaH // 109 // athAhorAtrasya parato'pi ye kAlavizeSAstAnupadarzayannAha pannarasa ahorattA pakkho pakkhA ya do bhave mAso / do mAsA uusannA tinni ya riyavo ayaNamegaM // 110 // do ayaNAI varisaM taM dasaguNavaDiyaM bhave kamaso / dasa ya sayaM ca sahassaM dasa ya sahassA sayasahassaM // 111 vAsasayasahassaM puNa culasIiguNaM haveja putrSaMgaM / puvvaMgasayasahassaM culasIiguNaM bhave putrvaM // 112 // paJcadazAhorAtrANi pakSaH, dvau pakSau mAso bhavet, dvau ca mAsau RtusaMjJA, trayazca RtavaH SaNmAsapramANamekamayanamiti gAthArthaH // 110 // dve ayane varSa, tacca varSaM dazalakSaNena guNakAreNa yathottaraM krameNa varddhitaM bhavet kimityAha - daza 10, ete'pi dazabhirguNitA zataM bhavet 100, tadapi dazabhirguNitaM sahasraM bhavet 1000, idamapi dazabhirguNitaM daza sahasrANi bhaveyuH 10000, etAnyapi dazabhirguNitAni zatasahasraM lakSaM bhavedityarthaH 100000, iti gAthArthaH // 111 // etadapi varSANAM lakSaM punazcaturazI tyA guNitaM caturazItivarSalakSAtmakaM pUrvAGgaM bhavediti, asyAMkanyAsaH 8400000, eSAmapi pUrvAgAnAM zatasahasraM lakSaM vyavasthApya caturazItyA guNitaM pUrvaM bhaved idamuktaM bhavati-pUrvAMgaM lakSeNa guNyate tadguNa ca yo rAzibhavati so'pi caturazItyA guNyate tataH zvAsAdi zIrSaprahelikAnta svarUpaM. // 106 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4CA jIvasamAse saMpadyate, graMthAMtare tu pUrvAgaM pUrvAgena guNitaM pUrvamityuktaM tatrApyayameva vastvartha iti na virodhaH, iha ca yo'GkaH so'nantaragAthAyAM haimIvRttau. darziSyata iti 2 iti gAthArthaH // 112 // kiyanti punaH pUrvokterthe'nuSThite satyekasmin pUrve varSANi bhavantItyAha-- puvassa u parimANaM sayariM khalu hoti koDilakkhAo / chappannaM ca sahassA yoddhavvA vAsakoDINaM // 113 // // 107 // pAThasiddhava, aGkastvayam-70560000000000, idaM ca pUrva caturazItyA lakSaguNitaM nayutAGgaM bhavati 3, etadapi catura& zItyA lakSaistADitaM nayutaM 4, tadapi caturazItilabhaireva samAhataM nalinAGgaM sampadyate 5, etadapyanenaiva guNakAreNa guNitaM nalinaM 6, evaM sarvatra pUrvaH pUrvo rAzizcaturazItilakSasvarUpeNa guNakAreNa guNita uttarottararAzirUpatAM pratipadyata iti pratipattavyaM, teSAM cotta| rottarapravarddhamAnarAzInAM yathAkramametAni nAmAni pratipattavyAni, tadyathA-mahAnalinAGgaM 7, mahAnalinaM 8, padmAGga 9, padma 10, kamalAGgaM 11, kamalaM 12, kumudAoN 13, kumudaM 14, truTitAGgaM 15, truTita 16, aTaTAGgaM 17, aTaTaM 18, avavAGgaM 19, avavaM |20, huDukAGgaM 21, huhukaM 22, ayutAGga 23 ayutaM 24, prayutAGgaM 25, prayutaM 26,zIrSaprahelikAGgaM 27, evamete rAzayazcaturazIti-| lakSasvarUpeNa guNakAreNa yathottaraM pravarddhamAnA draSTavyAH tAvadyAvAdadameva zIrSaprahelikAGgaM caturazItyA lakSaguNitaM zIrSaprahelikA bhavati |28, asyAzca zIrSaprahelikAyAH svarUpamaGkato'pi darzyate, aGkAzcaha caturnavatyadhikaM zataM bhavati, tadyathA 75826325307 |3010241157973569975696406218966848080183296, agre catvAriMzaM zUnyazataM, yathoktAnyeva zIrSaprahe-18 |likAparyantarAzinAmAni sUtrakAro'pyAha HARSA REENA // 107 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse puvaMgaM puvvaMpi ya nauyaMgaM ceva hoi nauyaM ca / naliNaMgaM nAliNaMpi ya mahAnaliNaMgaM mahAnaliNaM // 114 // pUrvAgAdihamAtA paumaM kamalaM kumuyaM tuDiyamaDaDamavava hahuyaM ceva / auyaMga auya pauyaM taha sIsapaheliyA ceva // 115 // svarUpaM iha prathamagAthAyAM pUrvAMgAdInyaSTau nAmAni sAkSAduktAni, dvitIyagAthAyAM tu sAkSAdekAdazAbhihitAni, pdmaaNgkmlaaNgkumudaaN||108|| gatruTitAMgATaTAMgAvavAMgahUhUkAMgaprayutAMgazIrSagraholikAMgalakSaNAni tu nava nAmAnyupalakSaNavyAkhyAnAt svayameva draSTavyAnIti 5 sarvANyapyaSTAviMzatiH, eteSAM cASTAviMzatinAmnAM vyAkhyAprajJaptyAyuktApekSayA kvacita kramabhedaHkvacittu sarvathaiva nAmAnyatvaM dRzyate, na caitAvatA sammohaH kAryaH, saMketAnusAryabhidhAnabhede'pyabhidheyatattvasyAbhadAd ata eva prastutagraMthasUtrapustikAsvapi kvacid / vAcanAbhedaM samIkSya vAcyArthasyAbhede'nAsthA na karttavyati, tadevaM gaNitaviSayatA yAvAn kAlaH samupayAti tAvAnasau zIrSaprahelikAparyaMto darzitaH, ataH paramekaM daza zataM sahasramityAdigaNitasaMkhyAvyavahArAtItatvAdasaMkhyeyo'sAvityanatizayinA palyAyupamayaiva X jJAtavya iti darzayannAha evaM eso kAlo vAsaccheeNa saMkhamuvayAi / teNa paramasaMkhejjo kAlo uvamAe nAyavyo // 116 // evamanantaroktakramaNa varSANAmekaM daza zataM sahasramityAdigaNitena yazcheda iyattA paricchedalakSaNastena varSacchedena eSa eva-zIrSaprahelikAparyantaH kAlaH saMkhyAmupayAti, ataH paraM punaH pUrvamunibhirgaNitasaMkhyayA'vyavahRtatvAdasaMkhyAtaH kAla ityupamayaiva jJAtavya // 108 // Piti gAthArthaH // 116 // yazca palyAdhupamAgamyaH kAlaH sa dvividhaH-palyopamarUpaH sAgaropamarUpazca, tatra palyopamanirNayArtha tAvadAha SHRESC%DAORE zataM sahasrAma kartavyoti, tadAyabhidheyataca
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 109 // paliovamaM ca tivihaM uddhAra'ddhaM ca khettapaliyaM ca / ekaikaM puNa duvihaM bAyarasRhumaM ca nAyavvaM // 117 // dhAnyapalyavatpalyo'nantaramevAbhidhitsitasvarUpastenopamA yatra tatpalyopamaM tacca tridhA, tadyathA uddhArapalyopamamadghApalyoparma kSetrapalyApamaM ca tatra vakSyamANasvarUpavAlAgrANAM tatkhaNDAnAM vA tadddvAreNa dvIpasamudrANAM vA uddharaNam- apaharaNamuddhA rastadviSayaM tatpradhAnaM vA palyopamamuddhArapalyopamaM tathA ' addhe ' ti kAlaH sa ceha vyAkhyAnAdvakSyamANavAlAgrANAM tatkhaNDAnAM vA pratyekavarSazatalakSaNa uddhArakAlo gRhyate athavA prastutAddhApalyopamaparicchedyo nArakAdyAyuSkalakSaNaH kAlo'ddhA tatpradhAnaM tadviSayaM vA palthopamamaddhApalyopamaM tathA ' kSetraM ' AkAzaM taduddhAraviSayaM palyopamaM kSetrapalyApamaM, eSAM ca madhye punarakaikaM dvividhaM vakSyamANasvarUpaM vAdaraM sUkSmaM ceti gAthArthaH // 117 // kaH punarasau palyo yena palyopame upamA vidhIyata ityAha jaM joyaNAvIcchiNaM taM tiuNaM pariraeNa savisesaM / taM caiva ya ubviddhaM pallaM pAliovamaM nAma // 118 // 'nAma' iti ziSyasya komalAmantraNe 'paliovamami' tyatra vibhaktivyatyayAt saptamI 'palya' mityAdAvapi liGgavyatyayAt puMstvaM, tatazca palyopame-palyA pamaviSaye dhAnyapalyavatpalyaH prAguddiSTaH sa vijJeyo, yaH kimityAha-yo vistIrNaH, kiyadityAha-yojanaM, vRttAkAratvAdairyeNApi yojanamiti draSTavyaM tacca yojanaM triguNaM savizeSaM 'pArarayeNa' parikSepeNa. 'sarva vRttaM svaviSkambhAdAyAmato vA triguNaM sAdhikaM bhavatIti vacanAt trINi yojanAni sAdhikAni bhramityA yo bhavatItyarthaH, 'ubviddhaM' ucco'pi tadeva yojanamityarthaH, dairghyavistArAbhyAM pratyekaM yojanapramANa uccatvenApi yojanamAno bhramityA tu kiJcinnyUnaSaDbhAgAdhikayojana trayamAno palyopama sAgaropama svarUpaM // 109 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau. // 110 // yaH palyaH sa iha palyopamaviSaye 'nirdiSTo' vijJeya iti tAtparyamiti gAthArthaH // 118 // athaiSa eva palyo yatsvarUpairvAlAyaiH pUryate tadetAnnarUpAyitumAha gAhiya behiya tehiyANa ukkosa sattarattANaM / sammahaM saMniciyaM bhariyaM vAlaggakoDINaM // 119 // ekena ahnA nirvRttA ekAhikyo dvAbhyAM tribhizvAhobhirniSpannA dvayAhikyastryAhikyazca tAsAmekAhikIdvayAhikItryAhikInAmevaM caturAhikInAM yAvadutkRSTataH saptarAtraprarUDhAnAM vAlAnAM vAlA evAtisUkSmatvAdagrakoTaya ivAgrakoTayo vAlAgrakoTayasvAsAM bhRto'sau palyo'trAdhikriyate, tatra muNDite zirasyekenAhnA yA vAlAgrakoTaya uttiSTanti tA ekAhiktha ucyante dvAbhyAM tu yA uttiSThanti tA vyAhikyaH tribhistu vyAhikyaH evaM yAvat saptarAtraprarUDhAH saptarAtrikya iti kathaM punastAsAM vAlAgrakoTInAM bhRta ityAha-- sammRSTaH- AkarNa pUritaH sannicitaH pracayavizeSAniviDIkRta iti gAthArthaH // 119 // tataH kimityAhatato samae samae ekeke avahiyammi jo kAlo / saMkhejjA khalu samayA bAyarauddhArapallami // 120 // rato yatheoktavAlAgrabhRtapalyAt pratisamaya mekaikasmin vAlAgre'pahiyamANe yAvatkAlo lagati tadvAdaramuddhArapalyopamamityAvRttyA prathamAntatayA'pyatra sambadhyate, kiyAn punarasau kAla iti kathyatAmityAha -- 'khalva' vadhAraNe saGkatheyA eva samayA asmin bAdare uddhArapa lyopame bhavanti, nAsaGkhyeyAH, vAlAgrANAmapyatra saMkhyAtatvAtteSAM ca pratisamaya mapahAre saMkhyeyasyaiva samayarAzerbhAvAditi, bAdaratA ceha sUkSmakhaNDAkaraNena vAlAgrANAM bAdaratvAdbhAvanIyeti gAthArthaH // 120 // atha kramaprAptameva sUkSmamuddhArapalyopamamabhidhitsurAha palyopama sAgaropamasvarUpaM // 110 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse ekekamao lomaM kaTumasaMkhejakhaDamAdissaM / samacheyANaMtapaesiyANa pallaM bharejjAhi // 121 // palyopama hemIvRttI. sAgaropamA ataH sahajavAlAgrabhRtapalyAdekaikaM loma asaMkhyeyAni khaNDAni yatra tadasaMkhyeyakhaNDamadRzyaM, tAvadasatkalpanayA khaNDya- svarUpa ne yAvadadRzyasvarUpamasaMkhyeyakhaNDarUpatAmekaikaM vAlAgraM bhajata iti bhAvaH, evaM ca kRte ekaikaM khaNDaM bAdaraparyAptapRthivIzarIratulyaM 8 // 11 // se bhavatIti vRddhAH,evaM kRtvA tataH kiM vidheyamityatrocyate, tato'mISAM sarveSAmapi samacchedAnAM parasparatulyakhaNDIkRtAnA pratyeka cAdyApyanantaprAdezikAnAmanantaparamANvAtmakAnAM tameva palyaM vibhRyAH-buddhathA paripUrNa kuryAstvamiti gAthArthaH / / 121 // evaM ca tasmin bhRte yat kartavyaM tadAha tatto samae samae ezeke avahiyammi jo kAlo / saMkhejjavAsakoDI suhame uddhArapallammi // 122 // tataH sUkSmakhaNDIkRtavAlAgrabhRtapalyAt pratisamayamekaikasmin sUkSmavAlAgrakhaNDe'pahiyamANe yAvAn kAlo lagati tatpramANaM sUkSmamuddhArapalyApamaM bhavatIti pUrvavadatrApi sambandhaH, kiyAn punarasau kAlo bhavatIti nivedyatAmityAha-saGkhaceyA varSakoTyaH, sUkSma | uddhArapalyopame bhavantIti jJAtavyaM, vAlAgrANAmiha pratyekamasaGkhayeyakhaNDAtmakatvAdekakasyApi vAlAgrasya sambandhinA khaMDAnAmapahAre'saGkhatheyasamayarAziprApteH sarvavAlAgrakhaNDApahAre bhavantyeva saGkhyAtA varSakoTayaH, sUkSmatvamapyasya vAlAgrANAM sUkSmakhaNDakaraNAd // 11 // bhAvanIyamiti gaathaarthH|| 122 // tadevamuktaM bAdaraM sUkSmaM coddhArapalyopamam,atha tatprabhavameva sAgaropamaM nirUpayitumAha eesiM pallANaM koDAkoDI havejja dasaguNiyA / taM sAgarovamassa u ekassa bhave. parImANaM // 123 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRtto. // 112 // A5%ESSASSACRORG etayoH pUrvoktayo|darasUkSmabhedabhinnayoruddhArapalyopamayoryA pratyeka koTikoTirdazabhirguNitA daza koTIkoTaya ityarthastadetat 8 palyopama pratyekamekasya bAdaroddhArasAgaropamasya sUkSmoddhArasAgaropamasya ca parimANaM bhavediti, dazabhirbAdaroddhArapalyApamakoTIkoITIbharekaM | |bAdaroddhArasAgaropamaM bhavati, dazabhizca sUkSmoddhArapalyopamakoTIkoTibhirekaM sUkSmoddhArasAgaropamaM bhavatItyarthaH, tatrAtimahattva | svarUpaM sAmyAt sAgareNa-samudreNopamIyata iti sAgaropamAmati gAthArthaH // 123 // iha bAdare prarUpite sUkSmaprarUpaNA kramaniSpanatvAt sukhakartavyA sukhAvaseyA ca bhavatItyetAvanmAtreNaiva bAdaroddhArapalyopamasAgaropamayoH prarUpaNA kRtA, na punarAmyAM siddhAMte kiMcit prayojanamasti, sUkSmAbhyAM tvetAbhyAmAgame samastyeva prayojanaM taccopadarzayannAha___ jAvaio uddhAro aDDAijjANa sAgarANa bhave / tAvaiyA khalu loe havaMti dIvA samuddA ya // 124 // arddhatatIyapramANAnAM vyAkhyAnAta sUkSmoddhArasAgaropamANAM yAvAnuddhAro vAlAgroddhArasamayarAzirityarthaH, 'bhaveta' jAyeta 6 tAvanta evaM loke dvIpAH samudrAzca bhavaMti, idamuktaM bhavati-sAr3he sUkSmoddhArasAgaropamadvaye sUkSmoddhArapalyApamAnAM paMcaviMzatikoTI koTirityarthaH, yAvanto vAlAgroddhAraviSayAH samayA bhavaMti tAvatsaMkhyAstiryagloke dvIpasamudrA api sarve bhavaMtItyarthaH, iti sUkSmoddhArapalyopamasAgaropamayorkIpasamudrasaMkhyAnayanaM prayojanatvenoktaM bhavatIti gAthArthaH // 124 // atha kramaprAptamaddhApalyApamaM se nirUpayitumAha vAsasae vAsasae ekake bAyare avahiyammi / bAyaraaddhApalle saMkhejjA vAsakoDIo // 125 // AAAAABAR
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. ropame. // 113 // tatraiva pUrvoktasvarUpe palye sahajabAdaravAlAgrapUrite yadA prAtavarSazatamekaika vAlAgramapahiyate tadA sarvasminnapi tadapahAre yAvAn adApalyokAlo bhavati tadeva bAdaramaddhApalyopamaM vijJeyam, tatra ca bAdareddhApalyopame saMkhyayA varSakoTyo bhavaMtIti subodhameveti gAthArthaHpama saag|| 125 // sUkSmamaddhApalyopamamAha vAsasae vAsasae ekeke avahiyammi suhamammi / suhume addhApalle havaMti vAsA asaMkhejjA // 126 // tasmAdevAsaMkhyeyakhaNDIkRtasUkSmavAlAgraparipUrNapalyAt prativarSazatamekaikasmin sUkSme vAlAgrakhaNDe'pahiyamANe yAvAnkAlaH sampadyate tat sUkSmamaddhApalyApamaM boddhavyam, tatra ca sUkSmeddhApalyopame'saGkhayeyAni varSANi bhavanti, asaMkhayeyA varSakoTayo bhavantItyarthaH // 126 // uktaM bAdaraM sUkSmaM cAddhApalyopamamidAnImetanmAnaprabhavameva bAdaraM sUkSmaM cAddhAsAgaropamaM vivakSurAha eesiM pallANaM koDAkoDI havejja dasaguNiyA / taM sAgarovamassa u parimANaM havai ekassa // 127 // etayoH pUrvoktavAdarasUkSmabhedAbhinnayoraddhApalyopamayoryA yA pratyeka koTAkoTIrdazabhirguNitA dazakoTIkoTya ityarthaH tadetat pratyekamekasya bAdarAddhAsAgaropamasya sUkSmAddhAsAgaropamasya ca pramANaM bhavet, bhAvArthastUddhArasAgaropamavaditi gAthArthaH // 127 // atrAha-nanu samayAvalikAdikAlabhedA iha pratipAdayituM prastutAH, te ca bhavadbhiH sAgaropamaparyantA evAdyApi nirdiSTAH, siddhAnte | tu "sAyara ustappiNi pariyahA" ityAdivacanAdeva utsapiNyAdayo'pi tadbhedAH zrUyanta eva, te'tra kimiti nAbhidhIyanta ityAzaGkaya tAnapyuktazeSAnavasarpiNyAdIna kAlavizeSAn sUkSmAddhAsAgaropamamAnaniSpAdyatvAt etadvicAraprastAva eva pratipAdayannAha // 1
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 114 // dasa sAgarotramANaM punnAo huMti koDikoDIo / osappiNIpamANaM taM cevussappiNIevi // 128 // ussappiNI aNatA poggalapariyahao muNeyavvo / te'NaMtA tIya'ddhA aNAgayaddhA anaMtaguNA // 129 // sUkSmAddhAsAgaropamANAM sampUrNA daza koTI koTyo bhavanti, kimityAha-pramANaM, kasyA ? - arakaSaTkopetakAlavizeSarUpAyA avasapiNyAH, sUkSmAddhAsAgaropamANAM dazabhiH koTAkoTibhirniSpanno'vasarpiNIlakSaNaH kAlavizeSo mantavya ityarthaH tathA arakapaTkopetAyA utsarpiNyA apyetadeva pramANamiti / " ussappiNI " tyAdi, avasarpiNyA upalakSaNatvAdetAzca yathoktapramANA avasarpiNyutsarpiNyo'nantAH samuditAH pudgalaparAvarto muNitavyaH, te ca pudgalaparAvartA anaMtA atItAddhA, anantapudgalaparAvartAtmako'tItaH kAla ityarthaH, atItAddhApekSayA cAnantaguNA'nAgatAddhA, bhaviSyatkAla ityarthaH, vartamAnaikasamayarUpA vartamAnAddhA'pyasti sA ca ' kAlo paramaniruddho avibhAgI taM tu jANa samau ' tti samayaprarUpaNAyAM proktaiva draSTavyA, sAmAnyena sarvakAlarUpA sarvAddhA'pi pUrva " kAlotti ya egaviho " iti sAmAnyakAlabhaNanena bhaNitaivAvagantavyeti gAthArthaH // 129 // tadevaM proktAH sarve'pi kAlavizeSAH, prakRtamucyate tatra bAdarAddhApalyopamasAgaropame niSprayojane api pUrvoktakAraNAt upanyaste, sUkSmAddhApalyopamasAgaropamayostu prayojanamasti tadupadarzanArthamAha- suhumeNa ya addhAsAgarassa mANeNa savvajIvANaM / kammaThiI kAryaThiI bhAvaTTiI yAvi nAyavvA // 130 // sUkSmAddhAsAgaropamasya upalakSaNatvAdaddhApalyopamasya ca mAnena, sUkSmAddhApalyopamasAgaropamayoH pramANeneti tAtparyArthaH, utsarpiNyAdiH kAlaH // 114 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ pame ca jIvasamAse hai ki punaranayoH pramANena kartavyamityAha-jJAtavyAH, kA ityAha-sarveSAM nArakatiryagAdijIvAnAM karmasthitikAyasthitibhavasthitayaH, tatra | addhAprayo. hamIvRttA. karmasthitau jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyAMtarAyalakSaNakarmacatuSTayasya triMzat sAgaropamakoTIkovya utkRSTA sthitiH, mohanIyasya tu jana" saptatiH sAgaropamakoTIkovya AyuSastrayastriMzat sAgaropamANi nAmagotrayoviMzatiH sAgaropamakoTIkoTya utkRSTA sthitiH | kssetrplyo||115|| kAyaH pRthivyAdikAyotrAbhipretaH, vivakSitaikasin kAye punaH punastatraivotpatcyA sthitiH kAyasthitiH, tatra pRthivIkAye vivakSi- * pamasAgaro | taikajIvaH punaH punarmRtvA tatraivotpadyamAno'saMkhyayotsarpiNyavasarpiNIravatiSThate, evamapkAyatejaskAyavAyukAyeSvapi pratyekamasaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH kAyasthiAtirvAcyA, vanaspatikAye tvanantA utsarpiNyavasarpiNyaH, trasakAye tu sAtireke dve sAgaropamasahasra utkRSTA | kaaysthitiH| bhavo- nArakAyekajIvasya vivakSitamekameva janma tatra bhave sthitirbhavasthitiH, tatra nArakeSvakasyaiva jIvasyaikasminneva bhave trayastriMzatsAgaropamANyutkRSTA bhavasthitiH, evaM deveSvapi, tiryaGmanuSyeSu tu pratyekaM trINi palyopamAni, evametAH karmakAyabhavasthitayaH sUkSmAddhApalyopamasAgaropamapramANenaiva jJAtavyAH / evamanyadapyanayoH prayojanaM samayAnusAreNa vAcyAmiti gaathaarthH130|| atha kSetrapralyApamaM nirUpayannAha bAyarasuhumAgAse khettapaesANa samayamavahAre / bAyarasuhama khettaM ussappiNIo asaMkhejjA // 131 // bAdarANi ca sUkSmANi ca bAdarasUkSmANi pUrvoktapalyagatAni sahajAnyasaMkhyeyakhaNDIkRtAni ca yAni yAni vAlAgrANItyarthaH teSAmavagADhatvasambandhena sambandhi yadAkAzaM tatra ke kSetrapradezA niraMzanabhovibhAgasvarUpAsteSAM pratisamayamekaikApahAre DRONACH155 P115 //
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau . // 116 // kriyamANe yAvAn kAlo lagati tadAtmakaM yathAkramameva bAdaraM sUkSmaM ca kSetrapalyopamaM bhavati, taccaikaikaM pratyekamasaMkhyeyotsarpiNyAtmakaM mantavyaM, idamatra hRdayaM - bAdaravAlAgrapUrite palye ekaikavAlAgreNa yadavagADhamAkAzaM tatra pratyekamasaGkhyeyAH kSetrapradezAH saMti, bAlAgrANAM vAdaratvAnnabhaH pradezAnAM tvatisUkSmatvAdekaikasya vAlAgrasya pratyekamasaMkhyeyeSveva kSetrapradezeSvavagAhasya ghaTanAditi bhAvaH, eteSAM sarveSAmapi sarvavAlAgrAvagADhakSetrapradezAnAM pratisamayamekaikApahAre yaH kAlo bhavati tadAtmakaM bAdarakSetrapalyopamaM draSTavyaM, etaccAsaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNImAnaM, yata ekaikavAlAgrAvagADhakSetra pradezAnAmapi pratisamayamekaikApahAre " aMgula asaMkhabhAge osappiNio asaMkhejA " iti vacanAdasaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo laganti, kiM punaH sarvavAlA grAvagADhakSetra pradezApahAra iti, . asaMkhyeyakhaNDIkRtasUkSmavAlAgrapUrite tu palye ekaikasUkSmavAlAgrakhaNDena yadavagADhamAkAzaM tatrApi pratyekama saMkhyeyAH pradezA vidyaMta eva, sUkSmasyApi vAlAgrakhaNDasya nabhaH pradezApekSayA sthUlatvAd asaMkhyeyAstatpradezAnantareNAvagAhasyAsambhavAditi, eteSAM ca sarveSAM sarvavAlAgrakhaNDAvagADhakSetra pradezAnAM pratisamayamekaikApahAre yaH kAlastadAtmakaM sUkSmakSetrapalyopamamiti jJAtavyam, idamapyasaMkhyeyotsarpiNyavasappaNImAnameva kevalaM pUrvasmAdasaGkhyeyaguNaM, vAlAgrANAmasaMkhyAtaguNatvAditi, athavA ye tatra palye'saGkhyeyakhaNDI - kRtavAlAgraiH spRSTA aspRSTA cAkAzapradezAste sarve'pIha gRhyante teSAM ca pratisamayamekaikApahAre yaH kAlastadAtmakaM sUkSmaM kSetrapalyopamamavagantavyaM, Aha- nanu sUkSmakhaNDIkRtavAlAgrairnirantaraM pUrite palye kimadyApi kecittairaspRSTA nabhaH pradezAH santi yenaivaM dvitIyamapi vyAkhyAnaM vidhIyate, atrocyate, sUkSmavAlAgrakhaNDa spRSTanabhaH pradezebhyo vidyante te tatrAspRSTA asaGkhyAtaguNAH, zilAstambhakapATaparvatAdayo dyarthAH svAkrAntamAkAzaM vyApya sthitA chadmasthalakSyante atha ca vAkrAntakSetrasya ye pradezAstaiH spRSTAstabhyo kSetrapalyasAgaropame // 116 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAselA haimIvRttI. 'saMkhyAtaguNAstatraivAspRSTA api vidyante, pazcAduparyAsphAlitAyaHkIlakanirbhidyAntaHpraviSTavRkSamUlAdhavakAzAnyathA'nupapaceH, evamatrApi sUkSmavAlAgrakhaNDanicite'pi palye tatspRSTebhyastadaspRSTA nabhaHpradezAH santyevAsaGkhayeyaguNAH, ata evAnantaroktaprakAreNA-12 | bhihitasUkSmakSetrapalyopamAdidamasaGkhathAtaguNaM, idameva cAdyakAlInasiddhAnte'dhikriyate, Aha-yadyevaM palyasya sUkSmavAlAgrakhaNDapUraNena kssetrphlyaa||117|| diprayojanaM dakiM prayojanaM? yadA hi tatspRSTAstadaspRSTAzca nabhaHpradezA gRhyante taditthamevAbhidhAtumucita-tatra palye ye kSetrapradezAsteSAM pratisamaya mekaikApahAre yaH kAlastadAtmakaM sUkSmakSetrapalyopamamiti, kiM vAlAgrakhaNDapUraNena?, naitadevaM, tatpUraNaM vinA prathamaprakAroktasUkSmakSetrapa4lyopamasya prarUpayitumazakyatvAditi, tenApi kiM prayojanaM. dvitIyaprakArasyavahAdhikRtatvAditicet satyaM, kintu prastutapalyopamena dRSTivAde dravyANi mIyante, tAni ca kAnicita sUkSmavAlAgrakhaNDaspRSTaireva nabhaHpradezairmIyante, kAnicittu tatspRSTAspRSTairityevaM prathamaprakArasyApi dRSTivAdoktadravyamAnApayogitvAdvAlAgrakhaNDapUraNamapi nAsaMgatamiti gAthArthaH // 131 // uktaM bAdaraM sUkSmaM ca kSetrapalyopamamidAnIM tatpramANakramaniSpanna kSetrasAgaropamamAha eesiM pallANaM koDAkoDI havajja damaguNiyA |tN sAgarovamassa u ekassa bhave parImANaM // 132 // / bAdarakSetrapalyopamAnAM dazabhiH koTIkoTibhirbAdaraM kSetrasAgaropamaM sUkSmakSetrapalyopamAnAM tu dazabhiH koTIkoTibhiH sUkSma | kSetrasAgaropamamiti tAtparyArtho'kSarArthastu pUrvavadeveti gAthArthaH // 132 // atrApi bAdare kSetrapalyopamasAgaropame niSprayojane api // 117 // pUrvoktakAraNAdupanyaste, sUkSmAbhyAM tvAbhyAmasti prayojana, tadupadarzayannAha MUSHRESOR ma RCE
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau . // 118 // eeNa khettasAgarauvamANeNaM havejja nAyavvaM / puDhavidgaagaNimAruyahariyatasANaM ca parimANaM // 133 // * etena sUkSmakSetra sAgaropamasyopalakSaNatvAt sUkSmakSetrapalyopamasya copamAnena pramANena jJAtavyaM kimityAha- 'parimANaM' saGkhyAnaM keSAM ? - pRthivyudakAzivAyuvanaspatitrasajIvAnAm, etacca kiJcidihaiva vakSyate, kiJcittu dRSTivAdgamyamiti gAthArthaH // 133 // tadevaM vyAkhyAtaM " paliocamaM ca tivihaM uddhAra'ddhaM ce " tyAdi, tadvyAkhyAne coddhArapalyopamanirUpaNaprastAve proktAH sarve'pi sarvAddhAparyantAH kAlavibhAgAstadbhaNane ca vyAkhyAtaM sabhAvArtha ' kAlavibhAgo ya hoiNegaviho ' ityAdi, tadvyAkhyAne ca vyAkhyAtaM pramANadvArasya tRtIyabhedasvarUpaM kAlapramANamatha taccaturthabhedasvarUpaM bhAvapramANaM nirUpayitumAha guNanoguNaniSpannaM guNanipphannaM tu vannamAIyaM / noguNaniSpannaM puNa saMkhANaM no ya saMkhANaM // 134 // bhavanaM bhAvo vastunaH pariNAmo jJAnAdirvarNAdizva, pramitiH pramIyate'nena pramIyate vA sa iti pramANaM, bhAva eva pramANaM bhAvapramANaM, tacca dvividhaM - guNaniSpannaM noguNaniSpannaM ca, guNasvarUpaM noguNasvarUpaM cetyarthaH, tatra guNA rUparasagandhasparzasaMsthAnarUpAstatsvarUpamekaM bhAvapramANaM, te hi vastupariNAmatvAd bhAvAstaizca kRtvA vastu pramIyate paricchidyate ete'pi vA svasvarUpeNa pramIyanteparicchidyanta ityamISAM pramANatA, evamanyatrApi bhAvapramANatA sarvatrAbhyudyA, noguNastu-guNaniSedharUpastatsvarUpaM tu bhAvapramANaM dvitIyaM idaM punarapi dvidhA - saMkhyAnaM - saMkhyAsvarUpaM nosaMkhyAnaM ca taniSedhasvarUpamiti gAthArthaH // 134 // saMkhyAnaM punardvidheti darzayannAha - kSetrapalyAdiprayojanaM // 118 //
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 119 // saMkhANaM puNa duvihaM suyasaMkhANaM ca gaNaNasaMkhANaM / akkharapayamAIyaM kAliyamukkA (3000) liyaM ca suyaM // 135 // saMkhyAnaM punarapi dvidhA, zrutasaMkhyAnaM gaNanasaMkhyAnaM ca tatra zrutasaMkhyAnamakSarapadAdikaM, AdizabdAtparyAyasaGghAtapAdagAthAdiparigrahaH, taduktaM-" suyaparimANasaMkhA aNegavihA paNNattA, taMjahA- pajjavasaMkhA akkharasaMkhA saMghAyasaMkhA payasaMkhA pAyasaMkhA gAhAsaMkhA silogasaMkhA veDhayasaMkhA nijjuttisaMkhA aNuogadArasaMkhA uddesasaMkhA ajjhayaNasaMkhA suyakhaMdhasaMkhA aMgasaMkhatti " tatra paryavAH paryAyA dharmA ityanarthAntaraM tadrUpA ca saMkhyA zrutasyAnantA draSTavyA, ekaikasyApyakArAdyakSarasya tadabhidheyasya ca jIvAdi| vastunaH pratyekamanantaparyAyatvAd, evamanyatrApi saMkhyAyojanA bhAvanIyA, navaraM saMkhyeyAni zrute akArakakArAdInyakSarANi hyAdyakSarasaMyogarUpAH saMkhyeyAH saGghAtAH suptiGantAni samayaprasiddhAni vA saMkhyeyAni padAni gAthAdicaturthAMzarUpAH saMkhyeyAH pAdAH | saMkhyeyA gAthAH saMkhyeyAzca zlokAH pratItA eva, chandovizeSarUpAHsaMkhyeyA veSTakAH nikSepaniryuktyupodghAtaniryuktisUtrasparzikaniryukti| rUpA trividhA ca niryuktiH vyAkhyAnopAyabhUtAni satpadaprarUpaNAdInyupakramAdIni vA saMkhyeyAnyanuyogadvArANi, saMkhyeyA uddezAH | saMkhyeyAnyadhyayanAni saMkhyeyAH zrutaskandhAH saMkhyeyAnyAcArAdInyaGgAni / kiM punastacchrutaM yatreyamakSarapadAdikA saMkhyetyAha-kAlikam| AcArottarAdhyayanAdikamutkAlikaM ca dazavaikAlikAvazyakajIvAbhigamaprajJApanAdRSTivAdAdikaM tacchrutaM yatreyamakSarapadAdikA pratyekaM saMkhyeti, navaramutkAlike aGgaM ekameva dRSTivAdalakSaNaM nAnyaditi gAthArthaH // 135 // uktaM zrutasaMkhyAnamatha gaNana|saMkhyAnamupadarzayannAha-- bhAve noguNe zruta saMkhyAnaM - // 119 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 120 // saMkhejjamasaMkhejjaM anaMtayaM caiva gaNaNasaMkhANaM / saMkhejjaM puNa tivihaM jahaNNayaM majjhimukosaM // 136 // vakSyamANasvarUpaM saGkhyeyakamasaGkhyeyakamanantakaM cetyeva trividhaM gaNanasaGkhyAnaM, saGkhyeyakaM punarapi trividhaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedAditi gAthArthaH / / 136 / / asaGghayeyakaM punarnavavidhamiti darzayannAha tivihamasaMkhejjaM puNa paritajuttaM asaMkhayAsaMkhaM / ekaikaM puNa tivihaM jahaNNayaM majjhimukkosaM // 137 // asaGkhyakaM tridhA, tadyathA- parItAsaGghayeyakaM yuktAsaGgha yeyakaM asaGkhyayAsaMkhyeyakaM ceti, punaH pratyekamekaikaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt tridhatyevaM navavidhamasaMkhyeyakamiti gAthArthaH // 137 // anantakaM tvaSTavidhamityAdarzayannAha tivihamaNataMpi tahA parinta juttaM aNatayANataM / ekkekaMpiya tivihaM jahaNaNayaM majjhimukkAsaM // 138 // - tathA'nantakamapi trividhaM tadyathA- parItAnantakaM yuktAnantakaM anantAnantakaM ceti jaghanyamadhyamotkRSTabhedAt punarekaikaM trividhamityevaM sUtre'vizeSoktAvapi vyAkhyAnato vizeSapratipatterAdyabhedadvaya eva pratyeka traividhyamavagantavyaM, tRtIyabhedastu dviprakAra eva, tadyathA - jaghanyamanantAnantakaM madhyamaM cAnantAnantakamiti, utkRSTaM tvanantAnantakaM kvacidapi vastuni na sambhavatIti na tat prarUpyate, ato'nantakamaSTavidhamiti gAthArthaH // 138 // tadevaM sAmAnyamAtreNa vyAkhyAtaM saMkhyeyakAdisvarUpamatha vizeSataH sabhAvArtha tad vyAkhyAtumAha jaMbuddavo sarisavapuNNo sasalAgapaDimahasalAgAhiM / jAvaiaM paDipUre tAnnaiaM hoha saMkhejjaM // 139 // gaNana saMkhyAne saMkhyeyAdi bhedAH // 120 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ navavidhaM saMkhyeyaM. jIvasamAse hai asyA gAthAyA bhAvArtha vyAkhyAya pazcAdakSarArtha vyAkhyAsyAmaH, tatra ceha saMkhyeyakAdisvarUpajJApanaprastAve jambUdvIpahaimIvRttI. | samAna AyAmaviSkambhAbhyAM pratyekaM yojanalakSapramANo yojanasahasramavagADho, ratnaprabhApRthivyA yojanasahasramAnaM prathamaM ratnakANDa bhittvA dvitIye vajrakANDe pratiSThita ityarthaH, vRttAkAratvAcca bhramityA " parihI tilakkha solasasahassa do ya saya sattavIsahiyA / // 121 // kosa tiya aTThavIsa dhaNu saya teraMguladdhahiyaM // 1 // " iti gAthApratipAditapramANayukto dhAnyapalyavatpalyaH kalpyate, sa caibapramANaH palyo buddhikalpanayA sarSapANAM tAvad bhriyate yAvajjambUdvIpavedikAyA uparyapi sampUrNazikhaH sampadyate, te caitadgatAH sarpapAH kilAsakalpanayA devAdinA kenacidutkSipyaiko dvIpe ekaH samudra ityevaM krameNa sarve'pi prakSipyante, evaM caite prakSipyamANA yatra kApi dvIpe samudre vA niSThAM yAnti etAvatparyavasAno jambUdvIpAdiranavasthitapalyanAmA palyaH parikalpyate, sa ca sarpapANAM vedikAyA uparyapi saprazikhaH pUryate, zalAkApalye caikasarpaparUpA zalAkA prakSipyate, ko'yaM zalAkApalya iti ceducyate, sahasrayojanAvagADho yojanalakSavistaraH sAtirekayojanalakSatrayaparidhiparikalito jambUdvIpavedikAparyantoccastvasamanvitaH palyo yAdRzaH pUrva parikalpitastAdRzastrayo'nye'pi parikalpyante iti sarve'pyamI catvAraH palyA bhavanti, tatra prathamaH krameNa parivarddhamAnamUrttitvAdavasthitarUpAbhAvAdanavasthita palya ucyate, dvitIyastu zalAkAbhirmiyamANatvAcchalAkApalyo vyapadizyate, tRtIyastu pratizalAkAbhirApU|ryamANatvAt pratizalAkApalya iSyate, caturthastu mahAzalAkApUraNIyatvAnmahAzalAkApalyo'bhidhIyata iti, atha prakRtamucyate, yaH pUrva di manavasthitapalyaH sarSapANAM bhRto muktaH, tatsarpapA api punarutkSipyante, tatazcaiko dvIpe ekazca samudra ityevaM prakSipyamANA yadA niSThAM yAnti tadA zalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSipyate, sarpapAzca yatra dvIpa samudre vA niSThitAstatparyavasAnaH pUrveNa saha vRhattaro'nava // 12 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse sthitapalyaH sarSapabhRtaH parikalpyate, punaH punaH so'pyutkSipya ekaikasarSapaprakSepakrameNa dvIpasamudreSu prakSipyate, zalAkApalye ca8| navavidha haimIvRttau. tRtIyazalAkA prakSipyate, te ca sarSapAH prakSipyamANAH yatra dvIpe samudre vA niSThitAH tatparyantaH pUrveNa saha vRhattamo'navasthitapalyasta saMkhyeya thaiva sarSapabhRtaH parikalpyate punaH so'pyutkSipya tenaiva krameNa dvIpasamudreSu prakSipyate zalAkApalye ca caturthI zalAkA kSipyate, evaM | nirUpaNaM // 122 // 4 yathottaraM vRddhasyAnavasthitapalyasya bharaNariktIkaraNakrameNa tAvadvAcyaM yAvadekaikazalAkAprakSepeNa zalAkApalyo vedikAyA uparyapi saprazikho niyate'parAM zalAkAM na pratIcchati, tato'navasthitapalyaH sarSapabhRto'pi notkSipyate kintu zalAkApalya evodhriyate, | ayamapyanavasthitapalyAkrAntakSetrAt parata ekaikasarSapakrameNa dvIpasamudreSu prakSipyate, yadA ca niSThito bhavati tadA pratizalAkApalyalakSaNe | tRtIye palye ekasaSaparUpA prathamA pratizalAkA prakSipyate, tato'navasthitaM samuddhRtya zalAkApalyaniSThAsthAnAtU paratastenaiva krameNa prakSipyate, niSThite ca tasmin zalAkApalye zalAkA kSipyate, itthaM punarapyanavasthitapalyapUraNarecanakrameNa pUrvavat zalAkApalyaH | zalAkAnAM bhriyate, tato'navasthitazalAkApalyayo tayoH zalAkApalya evotpATya anavasthitapalyaniSThAsthAnAt parataH pUrvoktakrameNaiva prakSipyate, tataH pratizalAkApalye dvitIyA pratizalAkA prakSipyate, tato'navasthitapalyaM samudhRtya zalAkApalyaniSThAsthAnAt paratastenaiva krameNa prakSipyate, zalAkApalye ca zalAkA kSipyate, evamanavasthitapalyotkSepaprakSepakrameNa zalAkApalyaH punarapi IN zalAkAbhiH pUryate, zalAkApalyasya cotpATananikSepaNAbhyAM pUrvoktanyAyena pratizalAkApalye tAvat pratizalAkAH prakSipyante / yAvat sa tAbhiH sapazikhaH pUryate, yadA caivaM pratizalAkApalyaH zalAkApalyo'navasthitapalyazcetyete trayo'pi saprazikhAH pUritA | bhavanti tadA pratizalAkApalya evotpATya dvIpasamudreSu tathaivaikaikasarSapakrameNa prakSipyate, niSThite ca tasmin mahAzalAkApalye 4%AA%E AKASHANCHAR RESISTER
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2% jIvasamAse prathamA ekasarSaparUpA mahAzalAkA prakSipyate, tataH zalAkApalya utpATya tathaiva dvIpasamudreSu prakSipyate, pratizalAkApalye ca pratihaimIvRttI. zalAkA prakSipyate, tato'navasthitapalya utkSipya tathaiva dvIpAdiSu kSipyate, zalAkApalye ca zalAkA nikSipyate, evamanavasthita-12 navavidha | palyotpATanakSepaNakrameNa zalAkApalyaH zalAkAnAM bharaNIyaH zalAkApalyoddharaNavikiraNakramaNa tu pratizalAkApalyaH prati saMkhyeya // 123 // | zalAkAbhiH pUraNIyaH pratizalAkApalyotpATanaprakSepaNAbhyAM tu mahAzalAkApalyo mahAzalAkAbhiH pUrayitavyaH, yadA tu catvAro' nirUpaNaM | pItthaM paripUrNA bhavanti tadotkRSTa saMkhyeyakaM rUpAdhikaM bhavati, idamatra tAtparya-yathokteSu caturpu palyeSu bhUteSu ye sarpapAH ye cAnava sthitapalyazalAkApalyapratizalAkApalyotkSepaprakSepakrameNa dvIpasamudrAH sarpaSaiAptAstAvatsaMkhyamutkRSTaM saMkhyekamekena sarSaparUpeNa | samadhikaM bhavati, idaM ca tAvadutkRSTaM saMkhyeyakaM, jaghanyaM tu dvau, na tvekaH, saMkhyAvyavahAre tasyAnadhikRtatvAditi, jaghanyotkRSTayostva|ntarAle yAni vyAdIni saMkhyAsthAnAni tat sarva madhyamaM saMkhyAtaM, Agame ca yatra kvacidavizeSitaM saMkhyeyakagrahaNaM karoti tatra | sarvatra madhyamameva draSTavyamiti abhihitaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinna trividhaM saMkhyeyakaM, atha navavidhamasaMkhyeyakaM prAguddiSTaM nirUpyatebhaihotkRSTasaMkhyeyakaM yenaikena sarSaparUpeNAdhikamuktaM tadyadA tasminnevotkRSTasaMkhyAtarAzau prakSipyate tadA jaghanyaM parItAsaMkhyeyaka | bhavati, tataH paramasyaiva parItAsaMkhyeyakasya madhyamAni sthAnAni bhavanti tAvadyAvadidamevotkRSTa parItAsaMkhyeyakaM, kiyatpramANaM hai punarutkRSTaM parItAsaMkhyAtamiti ced, ucyate, asminneva jaghanyaparItAsaMkhyeyake yAvanti rUpANi bhavanti tAvatsaMkhyAH pratyekaM jaghanya-1# | parItAsaMkhyeyakasvarUpA rAzayo vyasthApyante, tataH parasparaM guNyate, taizca parasparaM guNitairyo rAzirbhavati sa ekena rUpeNa hIna utkRSTaM parItAsaMkhyeyakaM bhavati, atra vineyAnAM sukhapratipattyarthamudAharaNamAtraM kiJciducyate, tatra jaghanyaparItAsaMkhyeyake sadbhAvato'saMkhyeya RCALCCA // 12 %
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse rUpAtmake'pyasatkalpanayA kila paJca rUpANi sampradhAryante, tataH paMcaiva vArAH paJca paMca vyavasthApyaMte, tdythaa-5| 5 / 5 / 5 / 5 / , 8 navavidhama haimIvRttI. atrAdya-paMcapramANo rAziruttareNa paMcapramANena rAzinA guNito jAtA paMcaviMzatiH, sA ca paMcabhirAhatA jAta paMcaviMzaM zatamityAdi la saMkhyeyakam // 124 // krameNAmISAM rAzInAM parasparAbhyAse jAtAni paMcaviMzatyadhikAnyekatriMzacchatAni 3125, eSa kalpanayA etAvanmAnaH sadbhAvatastva| saMkhyAtasvarUpo rAzirekena rUpeNa hIna utkRSTa parItAsaMkhyeyakaM sampadyate, yadA tu yena rUpeNonaH pratipAdito'yaM rAzistadapi tu rUpaM 4 gaNyate tadA jaghanyayuktAsaMkhyeyakaMjAyate, asmiMzca jaghanye yuktAsaMkhyeyake yAvanti rUpANi prApyante pUrvoktAyAM AvalikAyAmapi tAvantaH samayA bhavantIti pratipattavyaM, ataH sUtre yatra kvacidAvalikA gRhyate tatra sarvatra jaghanyayuktA'saMkhyeyakatulyasamayarAzimAnA'. | sau draSTavyA, itazca jaghanyayuktA'saMkhyeyakarAzeH parata ekottarayA ca vRddhyA yAni saMkhyAsthAnAni tat sarva madhyamaM yuktA'saMkhyeyakamavaseyaM tAvadyAvadutkRSTaM yuktA'saMkhyeyakaM na prAmoti, kiyat punarutkRSTaM yuktA'saMkhyeyakaM bhavatItyucyate, jaghanyakayuktAsaMkhyekarAzistenaiva rAzinA guNita ekena rUpeNona utkRSTa yuktA'saMkhyeyakaM bhavati, yadi punastadapi rUpaM gaNyate tadA jaghanyamasaMkhyeyAsaMkhyeyakaM bhavati, tataH paramekottarayA vRddhayA yAni saMkhyAsthAnAni tat samastaM madhyamamasaMkhyeyAsaGkhadheyakaM boddhavyaM, yAvadutkRSTamasaMkhyeyAsaM- #khyeyakaM na prApnoti, kiyata punastadutkRSTamasaMkhyayAsaMkhyeyakaM syAdI ,ucyate, jaghanye asaMkhyeyAsaMgvyeyake yAvanti rUpANi labhyante tAvat saMkhyAH pratyekaM jaghanyA asaGkhayeyA'saGkhayeyAtmakA eva rAzayo vyavasthApyante, ete ca rAzayaH pUrvavat parasparaM guNitA yaM rAzimutpAdayanti sa ekena rUpeNa hIna utkRSTamasaMkhyeyAsaMkhyeyakaM bhavati, udAharaNaM cAtrApyutkRSTaparItAsaMkhyeyakoktAnusAreNa vAcyam , samAna // 124 // nyAyatvAt , kevalaM tatrAbhyastarAzibhyontra mahAnto rAzayaH parasparaM guNanIyA ityetAvanmAtrakRto vizeSaH, yadA ca tadapi rUpa
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hai masminneva rAzau kSipyate tadA jaghanya parItAnantaka sampadyate, evamekIyAcAryamataM tAvaddarzitaM, anye tvAcAryA uskRSTamasaMkhyeyA-8 haimIvRttI. 4 asaMkhyeya | saMkhyeyakamanyathA pUrUpayanti, tathAhi tadvacaH -jaghanyAsaMkhyeyAsaMkhyeyakarAzervargaH kriyate, tasyApi vargarAzeH punarvargo vidhIyate, sya | tasyApi ca vargavargarAzeH punarapi vargo niSpAdyate, evaM ca vAratrayaM varge kRte'nye'pi pratyekamasaMkhyeyasvarUpA daza rAzayastatra prakSi-14 // 125 // | pyante, tadyathA-" logAgAsapaesA dhammAdhammegajIvadesA ya / dabaTThiyA nioyA patteyA ceva boddhabvA // 1 // ThiibaMdhajjhavasANe / aNubhAgA jogacheyapalibhAgA / duNha ya samANa samayA asaMkhapakkhavayA dasa u // 2 // " ayamarthaH, lokAkAzasya sarvasyApi yAvantaH pradezAH tathA dharmAstikAsyAdharmAstikAyasyaikasya ca jIvasya yAvantaH pradezAH "davvaDhiyA nioya"tti sUkSmANAM bAda| rANAM cAnantakAyikavanaspatijIvAnAM zarIrANItyarthaH, ' patteyA ceva 'tti pRthivyaptejovAyupratyekavanaspatidvIndriyatrIndriya8 caturindriyapazcendriyalakSaNAH sarve'pi pratyekazarIriNo jIvA ityarthaH, 'ThiibaMdhajjhavasANa' tti, jJAnAvaraNAdikarmaNAM sthitibandhasya la kAraNabhUtAnyadhyavasAyasthAnAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni tAnyapi sarvANi, atrAha-nanvatrAsaMkhyeyakavicAre prastute'saMkhyAtasvarUpA eva rAzayaH prakSepe'dhikriyante na saMkhyAtAtmakAH,teSAmalpatvenehAkiJcitkaratvAt, nApyanantAanantAnAmasaMkhyeyake'nupravezAyogAt tat 1 5 kimetAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAnyasaMkhyayAni yenehAdhikriyante?,ucyate, evametat, tathAhi-jJAnAvaraNIye jaghanyo'ntamuhartapramANaH | sthitibandhaH, utkRSTastu triMzatasAgaropamakoTIkoTipramANaH, madhyamapade tvekadvitricaturAdisamayAdhikAntamuhUrtAdau tvayamasaMkhyeyabhedaH, // 125 // 31 eSAM ca sthitibandhAnAM nivartakAnyadhyavasAyasthAnAni pratyekaM bhinnAnyeva, evaM satyekasminnapi jJAnAvaraNe'saMkhyeyAni sthitibandhA-15 | dhyavasAyasthAnAni labhyante, evaM darzanAvaraNAdiSvapi vAcyamiti, asaMkhyayakatvamamISAM vyaktameva, 'aNubhAga'tti anubhAgAH jJAnAvara
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau. // 126 // | NAdikarmaNAM sthitibandhe jaghanyamadhyamAdibhedabhinnA rasavizeSAH asaMkhyeyA eva, eteSAM cAnubhAgavizeSANAM nirvarttakAnyasaMkhyeyalokAkAzapradeza pramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavanti, ato'dhyavasAyasthAnakAraNabhUtAnAmasaMkhyeyatvAttatkAryabhUtA anubhAgavizeSA apyetAvanto draSTavyAH, kAraNabhedAzritatvAt kAryabhedAnAM, "jogacheyapalibhAga" tti, yogo manovAkkAyaviSayaM vIrya tasya kevali - prajJAchedena chidyamAnasya prativiziSTA nirvibhAgA bhAgA yogacchedapratibhAgAste ca nigodAdInAM saMjJipaMcendriyaparyantAnAM jIvAnAmAzritA jaghanyAdibhedabhinnA asaMkhyeyA mantavyAH, 'duNhya samANa samayatti ' dvayozca samayoH utsarpiNyavasarpiNIkAlalakSaNayoH samayA asaMkhyeyasvarUpAH, evamete pratyekamasaMkhyeyasvarUpA daza kSepAH pUrvokte vAratrayavargite rAzau prakSipyante, itthaM ca yo rAziH piNDitaH sampadyate sa punarapi pUrvavadvAratrayaM vargyate, evaM ca yo rAzirbhavati tata ekasmin rUpe pAtite utkRSTamasaMkhyeyAsaMkhyeyakaM bhavati / uktaM navavidhamapyasaMkhyeyakaM, sAmprataM prAguddiSTamaSTavidhamanantakamabhidhIyate, tatrotkRSTAsaMkhyeyAsaMkhyeyakabhaNane yadrUpaM pAtitaM tadyadA tasminneva rAzau prakSipyate tadA jaghanyaM parItAnantakaM bhavati, tataH paramekottarayA vRddhayA yAni saMkhyAsthAnAni tat sarvaM madhyamaM parItAnantakaM yAvad utkRSTaM parItAnaMtakaM na prAmoti, kiyat punarutkRSTaM parItAnantakaM bhavatIti, ucyate, jaghanye parItAnantake yAvanti rUpANi bhavanti tAvatsaMkhyAH pratyekaM jaghanyaparItAnantakapramANA rAzayo vyavasthApyante, pUrvavacca te parasparaM guNitAH santo yaM rAzimutpAdayanti sa ekena rUpeNona utkRSTaM parItAnantakaM bhavatyudAharaNabhAvanA'trApi pUrvavaditi, yena ca rUpeNono'sau rAziryadA tadapi gaNyate tadA jaghanyaM yuktAnantakaM bhavati, etajjaghanyayuktAnantakarAzipramANazcAbhavyarAziH kevalibhirdRSTa iti pratipattavyaM, ataH paramekottaravRddhayA yAni saMkhyAsthAnAni tat sarvaM madhyamaM yuktAnantakamavaseyaM yAvadutkRSTaM yuktAnantakaM na prApnoti, kiyat punarutkRSTaM asaMkhye prakSepAH 10 | // 126 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** ananta svarUpa *** ** jIvasamAse &aa yuktAnantakaM syAditi, taducyate, yadA jaghanyayuktAnantakarAzistenaiva rAzinA guNyate rUpaM caikaM tataH pAtyate tadotkRSTa yuktAnantakaM haimIvRttI bhavati, yadA ca tadapi pAtitaM rUpaM gaNyate tadA jaghanyamanantAnantaka sampadyate, tataH paramekottaravRddhayA saMkhyAsthAnAni madhyamamana ntAnantakaM, utkRSTaM tvanantAnantakaM nAstyeveti bhAvaH, anye tvAcAryAH pratipAdayaMti-jaghanyamanantAnantakaM pUrvavadvArAtrayaM vaya'te, tt||127|| stasminneva rAzau ete paDanantakaprakSepAH prakSipyante, tadyathA-" siddhA nigoyajIvA vaNassaI kAla poggalA ceva / savvamalogAgAsaM chappete paMtapakkhevA // 1 // ayamarthaH-sarve siddhAH sarve'pi sUkSmavAdaranigodajIvAH pratyekasAdhAraNabhedabhinnAH sarve ca vanaspatayaH sarvo'pi cAtItAnAgatavartamAnakAlasamayarAziH sarvalokavartI ca sarvaHpudgalasamUhaH lokAlokasvarUpasya ca sarvasyApyAkAzasya pradezAH, ete SaDapyanantAnantakavicAretra prastute svayamanantasvarUpAH prakSepakAH prastutarAzau prakSipyante, atrAha-anantakavicArasyAtra prastutatvAdanantAtmakA eva rAzayaH prakSeptavyAH, saGkhacAtAsaGkhathAtarAzyoH svalpatvenAkizcitkaratvAt ,tatra ca vanaspatigrahaNe pratyekavanaspataya evAdhikAH prApyante, sAdhAraNAnAM 'nigoyajIvA' ityanena pUrvameva gRhItatvAt, pratyekavanaspatibhizca prAptairapi na kazcidupayogaH, svalpatvAditi, naitadevamabhiprAyAparijJAnAd, etadeva hi nigodajIvAnantakaM pratyekajIvAdhikyavizeSitaM rAzevRddhathApAdanAtha vanaspatigrahaNena dvitIyavAraM prakSiptaM, iha hi paunaruktyacintA nopayoginI rAzivRddhathApAdanasyaiva sAdhyatvAttathaikasyApi rAzervAradvayaprakSepeNa sampadyata evetyalaM vistareNa, etaizca SaDbhirapyanantakaprakSepaH pUrvarAzau prakSipto rAzirApadyate sa punarapi pUrvavadvArAvayaM vayete, tathA'pyutkRSTamanantAnantakaM na bhavati, tatazca kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca jJeyAdibhedAt pratyekamanantabhedabhinnaM prakSipyate, tatazcotkRSTamanantAnantakaM bhavatIti prastutaprakaraNacUrNAvuktaM, sarvasyaiva vastujAtasya saMgRhItatvAd , ataH paraM 6 // 127 //
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 jIvasamAse haimIvRttau. anaMte // 128 // 35ASARE vastutattvasyaiva saMkhyAviSayasyAbhAvAditi bhAvaH, anuyogadvArasUtrAbhiprAyastu itthamapyutkRSTamanantAnantakaM na prApyate, ajaghanyotkRSTasthAnAnAmeva tatra pratipAditatvAdatastanmatenehAnantakasyASTavidhatvamucyate, tattvaM tu kevalino vidantIti, sUtre ca yatra kvacidana la prakSepAH6 ntAnantakaM gRhyate tatra sarvatrAjaghanyotkRSTaM draSTavyamiti // prarUpitaM saMkhyAtamasaMkhyAtamanantaM ca saprabhedaM, tatprarUpaNe ca "jaMbuddIvo sarisavapuNNo" ityAdigAthAyAH kathito bhAvArthaH, idAnImakSarArtha ucyate tatra jambUdvIpagrahaNena jambUdvIpasamAnasya prathamaM vyavasthApitatvAttadupalakSito'navasthitapalyo gRhyate, zalAkApratizalAkAzabdAbhyAmapi zalAkApratizalAkApalyau | gRhItau, etau copalakSaNaM mahAzalAkApalyasya, tatazca jambUdvIpa:-anavasthitapalyo yo varttate sarSapapUrNaH, kathaM ? , saha, kaiH ?-zalAkApratizalAkAmahAzalAkApalyaiH, sa kimityAha- " jAvaiyaM paDipUri" tti ArSatvAdyAvatA sarvapasamUhena pratipUrveta--pUrvoktavistarakrameNa saprazikhatayA nirantaraM bhriyeta. tAvat sarSapanikurumba sarSapAkrAntadvIpasamudrasaMkhyayA saha rUponakamutkRSTaM saMkhyAtaM bhavati, tadrUpaprakSepe tu jaghanyaM parItAsaMkhyeyaka saJjAyata ityAdi svayameva draSTavyaM, sUtrakAreNa tu noktaM, saMkhyAtasvarUpe prokta tasya sukhAvaseyatvAditi gAthArthaH // 139 // tadevamuktaM zrutasaMkhyAnagaNanasaMkhyAnabhedabhinnaM saMkhyAnamatha taniSedhasvarUpaM nosaMkhyAnamabhidhatsurAhanosaMkhANaM nANaM daMsaNa caraNaM nayappamANaM ca / paMca cau paMca paMca ya jahANapuvIe nAyavvA // 140 // 4 // 128 // 'nosaMkhyAnaM' saGkhthAnaniSedharUpaM tallakSaNaM yat pramANaM bhAvapramANamityarthaH, tadiha jJAnadarzanacAritranayabhedAt caturvidha A4%25A 4-
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 129 // mavaseyam, ete'pi ca jJAnAdayo'rthAzcatvAro'pi ' yathA'nupUrvyA ' yathAsaGkhyaM paJcacatuH paJcapaJcasvarUpA jJAtavyAH, tatrAbhinibodhikRzrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnabhedAt jJAnasya paJca bhedAH pUrvaM jJAnadvAre, darzanasya tu cakSuracakSuravadhikevaladarzana bhedAccatvAro bhedA darzanadvAre cAritrasya tu sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrabhedAt paJca bhedAH saMyamadvAre vistareNa vyAkhyAtA eva, nayabhedAH punarnaigamasaMgrahavyavahArarjusUtrazabdalakSaNAH paJca tatra nayantyekAMzena vastvavabodhagocaraM prApayantIti nayAH, nIyate ekAMzavastvavabodhaviSayaM prApyate'mIbhiriti vA nayAH, nItayo vA vastvekAMzaparicchedasvarUpA nayAH, anantadharmAtmake vastunyekAMzAdhyavasAyAtmakA nayA ityarthaH, te ca naigamAdayastaduktam- "negamasaMgahavavahAra ujjusue ceva hoi boddhavve / sa ya samabhirUDhe evaMbhUe ya mUlanayA // 1 // " tatra sAmAnyaM cAsti vizeSAzca santItyAdiprakAreNa parasparanirapekSasAmAnyavizeSAdyabhyupagamarUpA naike'pi tu bahavo gamA vastuparicchedA yasyAsau niruktavidhinA kakAralopAnnaigamaH, sAmAnyavizeSAtmakatvena anuyogadvAroktanilayanaprasthakagrAmodAharaNAdyabhihitaprakArairvA bahurUpavastvabhyupagamaparo vA nayo naigama ityarthaH, sarvamapi bhuvanatrayAntarvarti vastunikurumbaM saMgRhNAti - sAmAnyarUpatayA ekatvenAdhyavasyatIti saMgrahaH, kevalasAmAnyAbhyupagamaparo nayaH saMgraha ityarthaH, vyavaharaNaM vyavahAro laukikapravRttirUpastadabhyupagamaparo nayo'pi vyavahAraH, athavA vyavahiyate laukiko vyavahAraH sarvo'pi pravartyate'neneti vyavahAraH, prAyaH kevalavizeSAbhyupagamaparo nayo vyavahAra ityarthaH, jalAharaNavaNapiNDIpradAnAdike hi lokavyavahAre ghaTaniMbAdayo vizeSA evopakurvANA dRzyante, na punastadatiriktaM ghaTAdisAmAnyamiti vizeSAneva saccenAsau manyate na sAmAnyaM, prAyo lokavyavahArAnupakAritvAdvizeSavyatirekeNAnupalabhyamAnatvAcceti vizeSavAdyayamucyata iti RjvatItAnAgata nosaMkhyAne jJAnAdi bhedAH // 129 //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse naigamAdi haimIvRttI. nayAH // 130 // parakIyaparihAreNa prAMjalaM vastu sUtrayati-abhyupagacchatIti RjusUtraH, vartamAnakAlamAvi svakIyameva ca yo vastvabhyupagacchati sa naya RjusUtra ityarthaH, 'zapa Akroze' zabdyate-procyate'rtho'neneti zabdaH-arthavAcako dhvanistatpradhAno nayo'pi zabdaH, ayaM hi zabdameva| pradhAnamicchatyartha tu gauNaM, zabdavazenaivArthapratipatteH, saMjJAzabdavikalasyArthasya kvApyapratIteH zabda eva pradhAnaM na tvartha iti bhAvaH, aparaM cAyaM zabdanayaH pUrvanayebhyo vizuddhatvAnnAmasthApanAdravyendrA na santyeveti manyate, indrakAryAkaraNAt khapuSpavAditi, bhAvendra| meva ca santamabhyupagacchati indrakAryakaraNAditi, taTastaTI taTaM dArAH kalatraM bhAryetyAdayo bhinnaliMgAH zabdAH vRkSo vRkSau vRkSAH ityAdayo bhinnavacanAzca dhvanaya ekArthA iti ca na manyate, liMgavacanabhedAta, strIpuruSAdizabdavaditi / indraH zakraH purandara ityAdIMstu samAnaliGgavacanAn zabdAnekArthAn pratipadyate vakSyamANanayA'pekSayA avizuddhatvAditi / indraH zakraH purandara ityAdInAM paryAyazabdatayA rUDhAnAmapi pRthak pRthak bhinnAnAn samabhirohati-samabhizrayatIti samabhirUDhaH, ayaM hi nayaH zabdapradhAno'pi pUrvasmAdvizuddhatvAditthaM manyate-iMdrazakrAdayaH paryAyazabdA naikArthA bhinnanimittatvAd ghaTapaTAdizabdavat, tathAhi-indanAt iMdraH zakanAcchakaH pUrdAraNAt purandara ityAdInAM bhinnAnyeva nimittAni, tathA 'ghaTa ceSTAyA' miti viziSTaceSTAvAnartho ghaTa ucyate 'kuTa kauTilya' iti kauTilyayogAttu kuTaH 'ubha ubha pUraNa' iti kusthitapUraNAcca kumbha ityAdiparyAyANAmiti bhinnAnyeva nimittAni, yAda ca nimittabhede'pi dhvanInAmekArthatvamabhyupagamyate tadAtivyAptirghaTavRkSAdizabdAnAmapyekArthatvaprasaMgAditi, vakSyamANanayApekSayA cAsau | nayo vizuddhatvAd ghaTanAdikorthaH svavAcakaghaTAdizabdAbhidheyaM ceSTAdikamarthamakurvANo'pi tadyogyatayA ghaTAdizabdavAcyo bhavati // 130 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hai ghaTAdizabdazca tadvAcako bhavatIti manyata iti, yathA zabdo vyavasthitastathaiva cArtho yathA cArthastathaiva zabda ityevaMsvarUpaM prakAraM bhUtaHhaimIvRttI- prApta evaMbhUto nayaH, idamuktaM bhavati-ayamapi nayaH zabdapradhAno ghaTakuTakumbhAdiparyAyadhvanInAM ca bhinnArthatvamupagacchati, kevalaM naigamAdi nayAH pUrvasmAdvizuddhatvAdayaM vizeSo draSTavyaH-yo ghaTAdizabdavAcyatvenokto'rthaH sa yadA jalAharaNAdikriyAvasthAsu yossinmstkaadyaa||13|| rUDhaHsvAbhighAyakadhvanivAcyaM ceSTAdikamartha karoti tadaiva ghaTAdistadaiva ca ghaTAdizabdavAcyo nAnyadA, pramANayati cAtrAyaM prastuta | nayaH-sthAnasthito nizceSTo ghaTo na bhavatyeva ghaTaH, ceSTAlakSaNasya ghaTazabdavAcyArthasyAbhAvAtparvatAdivaditi, ghaTazabdo'pi nizceTA'vasthAyAM ghaTasya vAcakatvena naiva pravarttate, svAbhidheyasyAbhAvAt paTAdizabdavadityevaM kuTakumbhendrazakAdAvapi bhAvanA kAryetyatra | bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAt, svasthAne vizeSAvazyakAdau prapaJcenoktatvAcceti / ete naigamAdayaH sapta mUlabhedarUpA nayA uttarabhedApekSayA tvamI samaye'nekavidhAH proktAH, 'ekkeko ya sayaviho satta nayasayA havaMti emeva ' ityAdivacanAditi, Aha-18 | nanu yadyamI Agame'nekavidhAH proktAH, tat kimatra svalpabhedAbhidhAnaM, mUlanayA eveha vivakSitA iti cennanu tepi saptoktAH, kimitIha paJcAbhidhIyante, sAdhUktaM, kintu zabdasamabhirUDaivaMbhUtalakSaNAstrayo nayA yathottaravizuddhatvenAbhyupagamabhede'pi zabdapradhAnatvasAmAnyaM na vyabhicaraMtItyekazabdanayatvena vivakSitAH, tato naigamasaMgrahavyavahArarjusUtralakSaNAzcatvAro mUlanayAH, paJcamastu zabdanaya ityadoSa iti gAthArthaH // 140 // jJAnapramANaM matizrutajJAnAdibhedAt paMcadhA proktametacca pratyakSaparokSabhedAt saMkSepato dvividhamapi bhavatIti darzayabAha // 13 ROSS
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ C 5 jIvasamAse | haimIvRttau. pratyakSa parokSabhedau % // 132 // - 8 paccakkhaM ca parokkhaM nANapamANaM samAsao duvihaM / paccakkhamohimaNakevalaM ca pArokkha misutte||141|| | jJAnapramANaM samAsataH-saMkSepato dvividhameva, tadyathA-pratyakSaM parokSaM ca, tatra 'azu vyAptA vityasya dhAtoraznute jJAnAtmanAn vyAmotItyakSo-jIvaH 'aza bhojane' ityasya vA aznAti bhuMkte pAlayati vA sarvArthAnityakSo-jIva eva, pratigatamAzritamakSa pratyakSamiti 'atyAdayaH krAntAdyarthe dvitIyaye ti dvitIyAtatpuruSaH samAsaH, anye tvakSamakSaM prati varttata ityavyayIbhAvasamAsaM vidadhati, tacca na yujyate, avyayIbhAvasya napuMsakaliGgatvena pratyakSazabdasya triliGgatArthAnupapatteH, dRzyate ceyaM, pratyakSA buddhiH pratyakSo bodhaH pratyakSa | jJAnamiti darzanAt tasmAdyathAdarzitatatpuruSa evAyaM, indriyanirapekSasyaivAtmanaH sAkSAdartha yaddarzayati tajjJAnaM pratyakSamityarthaH, taccAvadhimanaHparyAyakevalasvarUpamave, asyaivendriyanirapekSatayA'rthaparicchedakatvasambhavAditi, idaM cAgame noindriyapratyakSatvanAkta, nozabdasya sarvaniSedhavacanatvAdyatrIndraya sarvathaiva na vyApriyate kintu jIva eva sAkSAdartha pazyati tannoindriyapratyakSamavadhimanaHparyAyakevalAtmakamevetyekArthatvAnna kazcidvirodhaH, akSasya-jIvasya paraM iMdriyAdibhirvyavahitamiti parokSaM, tacca matijJAnazrutajJAnabhedato dvividhametajjJAnadvayasyaiveMdriyasApekSasyArthaparicchedAditi gaathaarthH|| 141 // matizrute api vizeSato nirUpayitumAha| iMdiyapaccakkhapi ya aNumANaM uvamayaM ca mainANaM / kevalibhAsiyaatthANa Agamo hoi suyajANaM // 142 // parokSatayA yaduktamanantaraM matijJAnaM tad dvividhaM, indriyapratyakSamapizabdAdindriyaparokSaM cetyapi draSTavyaM, tatrendriyaiH sparzanarasanaghrANacakSuHzrotralakSaNaiH sahakArikAraNabhUtairakSaM-jIvaM prati gatamindriyapratyakSaM, yatrendriyANyeva sAkSAdvastu pazyanti na tu jIvastacchro %A AASARIES 8 -% // 132 // %%%%%%
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAsa haimIvRttI. pramANa // 133 // trAdIndriyadvAreNotpannatvAdindriyANAM sAkSAdbhutaM jIvasya tu parokSaM loke pratyakSatayA rUDhaM zabdarUparasagandhasparzaviSayaM matijJAnamindriyapratyakSamucyata ityarthaH, yatra tvindriyANyapi dhUmaliGgAdidvAreNAgnyAdikaM vastu gRhNanti na sAkSAttadindriyANAmapi parokSatvAdindriyaparokSamucyate, tacca kiM taditi sUtrakAra eva darzayati-anumAnamaupamyaM ceti, anu liMgagrahaNasambandhasmaraNAbhyAM pazcAnmIyateparicchidyate vastvanenetyanumAnaM, tacca kRtakatvadhUmavattvAdiliMgebhyaH zabdaparvatAdiSvanityatvAgnimattvAdisAdhyavastunizcayarUpaM draSTavyaM, aupamyaM sAdRzyaM, kvacidindriyAnizcaye vastuni tataH sAdRzyAttanizcayo bhavati, yathA gosadRzo gavayo bhavatIti pUrvagRhItasaGketasya pramAtuH kadAcidaTavyAM gatasya gosAdRzyadarzanAd gavayanizcayaH, tadetad dvividhamapi jJAnaM kRtakatvAdibhiH sAdRzyeNa ca vyavadhAnAdindriyaparokSamucyate, abhAvArthApattilakSaNamapi pramANadvayamindriyaparokSamasti, kevalamanumAne'ntarbhAvAdiha pRthak noktaM, zabdarUpaM tu zrutajJAnaM vakSyate, pratyakSaM tvindriyapratyakSatayA proktamiti pramANapaTakasaMgrahaH / tadevamindriyapratyakSamindriyaparokSaM ceti | bhedadvayarUpatayA nirUpitaM matijJAnam , atha zrutajJAnasvarUpamAha-'kevalabhAsiye' tyAdi,kevalaM kevalajJAnaM tena bhAsitAH-prakaTitA ye-18 steiSAM pratipAdakatvena sambandhI ya Agamo-dvAdazAMgIrUpastacchratajJAnaM zabdapramANarUpaM bhavati, atrApIndriyANAM zabdasya ca vyavadhAyakatvAt pUrvagAthoktaparokSatA'styeveti gAthArthaH // 142 // uktaM jJAnapramANamatha cakSurdarzanAdibhedAt yat caturvidhaM darzanapramANaM | | sAmAyikAdibhedAt paMcavidhaM cAritrapramANaM naigamasaMgrahAdibhedataH paMcavidhaM nayapramANamiti darzayannAha cakkhudaMsaNamAI desaNa caraNaM ca saamiymaaii| negamasaMgahayavahArujjusue ceva sadda nayA // 143 // // 133 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hamAvRttI. // 13 // pUrva vyAkhyAtAthaiveyaM // iha ca jJAnadarzanAdInAmapi guNatvAt kimiti guNapramANAt pRthaguktAni jJAnadarzanAdipramANAnIti na preya, mithyAdRSTi ziSyamativyutpAdanaphalatvAdvistarasyeti gaathaarthH||143|| tadevaM pratipAditaM sarvamapi bhAvapramANaM, tatra ca pratipAdite proktaM dravyakSe pramANaM kAlabhAvabhedAccaturvidhamapi pramANaM, anena ca dravyANi pramIyante ata eva dravyANAM pramANaM dravyapramANamitivyutpatcevyapramANadvAramidamucyate, iha ca mithyAdRSTisAsvAdanAdicaturdazajIvasamAsalakSaNAni jIvadravyANi prastutAni varttante, atastAnye-131 |vAnena caturvidhapramANena pramIyamANAni pratyekaM yAvanti bhavanti tadetaddarzayitumAha micchAdavvamaNatA kAleNosappiNI aNaMtAo / khetteNa mijjamANA havaMti logA annNtaao||144 // iha dravyato mithyAdRSTijIvadravyANyanantAni bhavanti,kAlena-kAlapramANena punarmIyamAnAni tAnyeva mithyAdRSTijIvadravyANyanantA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti, kimuktaM bhavati?-anantAsUtsarpiNyavasarpiNISu yAvantaH samayAH prApyante sarvalokavartInyakendriyAdimithyAdRSTijIvadravyANyapi sarvANi tAvanti bhavantIti, kSetreNa-punaH kSetrapramANena mIyamAnAni tAnyeva mithyAdRSTijIvadravyANyanantA lokA bhavanti, ananteSu lokAkAzeSu yAvantaHpradezAstAvanti bhavantItyarthaH, bhAvapramANeneha mAnaM noktaM, tasya dravyakSetrakAlapramA| NAntargatasyApi pramANatvena vyApArAt, tathAhi-saMkhyAtAsaMkhyAtAnantasvarUpA saMkhyA bhAvapramANe'dhItA, saMkhyayaiva cAnayA mukhyato dravyANi mIyante, dravyakSetrakAlAstu saGkhayeyA evopAdhitvena vartamAnA guNabhUtA eva, tasmAnmukhyataH sarvatrAntargatena bhAvapramANenaiva // 134 // dravyANi mIyante iti na tadiha pRthaguktamityevamanyatrApi bhAvanIyamiti gAthArthaH // 144 // atha sAsvAdanasamyamithyAdRSTiviSayaM pramANamAha ORGANE
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ avirata haimIvRttI gdRSTayAdimAnaM // 135 // jIvasamAse hai egAIyA bhajjA sAsAyaNa tahaya sammamicchA ya / ukoseNaM duhavi pallassa asaMkhabhAgou // 145 // sAsvAdanAH samyamithyAdRSTayazcAdhruvatvAlloke kadAcid bhavanti kadAcittu na bhavanti, yadi bhavanti tadaikAdayo bhaajyaa||135|| vikalpanIyAH, pratyekameko vA dvau vA trayo vA bhavanti yAvadutkRSTato dvayorapi rAzyoH pratyekamamISAM kSetrapalyopamAsaGghayeyabhAgaH prApyate, bhAvArthastvayaM-kSetrapalyopamasyAsaGkhayeyabhAge yAvantaH kSetrapradezAstAvatpramANAH pratyekaM sAsvAdanasamyagdRSTayaH samyagmithyAdRSTayazcotkRSTataH kadAcidbhavantIti bhAva iti gAthArthaH / / 145 // athAviratasamyagdRSTyAdInAM pramANamAha___ pallA'sakhiyabhAgo avirayasammA ya desavirayA ya / koDisahassapudduttaM pamatta iyare u saMkhejjA // 146 // ihAviratasamyagdRSTidezaviratapramattApramattarAzInAM dhruvatvAt sAmAnyataH sarvalokamAzritya na kadAcit vyavacchedo'ta etadiha ciMtyate-vivakSitakAle pratyekamete kiyantaH prApyante?, tatrAviratasamyagdRSTayo jaghanyataH kSetrapalyopamAsaGkhayeyabhAgavartipradezarAzipramANA labhyante, utkRSTato'pyetAvanta eva, kevalamasaMkhyAtasyAsaMkhyAtabhedatvAjjaghanyAdutkRSTamasaMkhyAtaguNaM draSTavyam, dezaviratA apyetAvatpramANA eva, kevalaM so'pi palyopamAsaMkhyeyabhAgo'viratasamyagdRSTInAM bRhattaro'mIpAM tu laghutara iti draSTavyamiti, INI'koDisahassapuhattaM pamatta' tti pramattA:-pUrvoktazabdArthAH, pramattasaMyatA ityarthaH, te sAmAnyena paJcadazasvapi karmabhUmiSu jaghanyataH BI koTisahasrapRthaktvamutkRSTatopi koTisahasrapathaktvaM bhavanti, dviprabhRtyA navabhyaH pRthaktvamiti sAmayikI saMjJA, tatazca jaghanyato'pi koTisahasradvayAdupari utkRSTato'pi nava koTisahasrANi yAvat pramacasaMyatAH prApyaMta ityuktaM bhavati, itare tu pUrvAbhihita OMOM RSGASGASSERO
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hemIvRttI. // 136 // ASS-%E zabdArthA evApramattasaMyatAH saMkhyAtA labhyante, pramattasaMyatebhyaH stokatarA ityabhiprAya iti gAthArthaH // 146 // athA-1apUrvekaraNA | pUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyalakSaNeSu triSu guNasthAnakeSu mohanIyakarmaNa upazamakAH kSapakA eva ca prApyante, nAnye, &AdimAnaM upazAntamohaguNasthAne tUpazAntamohanIyakarmANa eva kSINamohaguNasthAne punaH kSINamohA eva labhyante nApara iti pUrva guNasthAnakavicAre nirNItaM, ata ihApUrvakaraNAdikSINamohaguNasthAnakAnteSu paJcasu guNasthAnakeSu yAni jIvadravyANi teSAM mohopazamakopazAntamohamohakSapakakSINamohapramANadvAreNaiva pramANa cicintayiSurmohopazamakAnAmupazAntamohAnAM ca tAvat pramANamAha egAiya bhayaNijjA pavesaNeNaM tu jAva caupannA / uvasAmagovasaMtA addhaM pai jAva saMkhejjA // 147 // iha mohanIyasya karmaNa upazamakA upazAntamohAca kadAcid bhavanti kadAcittu na bhavanti, upazamazreNerantarasyApi sambhavAt , | tatra yadA bhavantyamI tadaikAdayo bhAjyA mohopazamakA upazAntamohAzca, pratyekameko vA dvau vA trayo vA yAvadutkRSTatazcatuHpaMcAzataH prApyante, kenetyAha-pravezanena, upazamazreNyAmekasamaye yugapat pravezamaGgIkRtyetyarthaH,ekAdayazcatuHpaMcAzadantA eva jIvA ekasmin samaye upazamazreNi pratipadyante nAdhikA iti siddhAntaniyamAditi, ete cApUrvakaraNAnivRttivAdarasUkSmasamparAyaguNasthAnakeSUpazamakA ucyante, upazAntamohasthAnakaM tu prAptA upazAMtamohA ityarthaH tadevamete catuHpaJcAzadekasamaye yugapat pravezamaGgIkRtyoktAH, nAnAsamayapraviSTAstvadhikRtyAha--' addhaM par3a jAva saMkhejja' ti, addhAzabdena prArambhAt parisamAptiM yAvadupazamazreNikAlo viva- // 136 // |kSitaH, sa cAsaGkhayeyasamayAtmako'ntarmuhartamAno mantavyaH, upazamazreNerantarmuhurtAt parato nirantaramasaMbhavAt , tatazcaitAmantarmuhUte ***SHAISA
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ dakSapakakSINa jIvasamAse lakSaNAmupazamazreNyaddhAM prati cintyamAnA upazamakA upazAMtAzca anyAnyasamayapraviSTAstAvad bhavanti yAvadutkRSTataH saGkhacAtAH, idamuktaM | haimIvRttau. | bhavati-antarmuhUrtalakSaNe upazamazreNikAle ekasmin samaye yugapadevaikAdayo yAvadutkRSTatazcatuHpaJcAzatpraviSTAH, anyasminnapi samaye mohamAnam // 137 // 4 etAvanto'parasminnapi samaye etAvantaH praviSTAH, evaM nA nA samayapraviSTAn sarvAnapyaGgIkRtya sarvasminnapyantarmuhartamAne upazamazreNikAle & paJcadazasvapi karmabhUmiSu kadAcidutkRSTataH saMkhyAtA upazamakAH saMkhyAtAzcopazAMtAH prApyante, tataH paramupazamazreNenirantaramabhA da,Aha-nanvantarmuhUrtamAne'pyupazamazreNikAle'saMkhyAtAH samayAH prApyante, tatra ca pratisamayaM yadyekaikaH pravizati tathA'pyasaMkhyebhavanti, kiM punazcatuHpaJcAzatpraveza iti, atrocyate, syAdevaM yadi pratisamayamasaMkhyAteSvapi samayeSvevaM tatpravezaH syAdetacca nAsti, 181 keSucideva samayeSvevaM tatpravezasambhavAttathavAtizayibhidRSTatvAt garbhajamanuSyANAmapi cAsaMkhyAtAnAmasambhavAd vizeSatastu cAritriNAM, na ca garbhajamanuSyaM cAritriNaM vihAyAnya upazazreNi pratipadyata ityalaM vistareNa / tasmAdihetat sthitam-apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyalakSaNeSu triSu guNasthAneSu pratyekaM yugapadekasamayapraviSTAnaGgIkRtya jaghanyata ekAdaya utkRSTatastu catuSpaMcAzanmohasyopazamakAH kadAcit prApyante, nAnAsamayapraviSTAMstvAzrityotkRSTataH saMkhyAtAH ta eva kadAcillabhyante, upazAntamohaguNasthAnakeSvevameva draSTavyaM, navaramupazamasthAne upazAntA vAcyA iti gAthArthaH // 147 // atha mohakSapakAnAM kSINamohAnAM ca pramANamAha X // 137|| mA khavagA u khINamohA jiNA u pavisanti jAva aTThasayaM / addhAe sayapuhuttaM koDipuhuttaM sajogINaM // 148 // atrApi mohasya kSapakAH kSINamohAzca kadAcid bhavanti kadAcinna bhavanti, kSapakazreNerapi nirantaramasambhavAt , tato yadA
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 138 // bhavanti tadA kSapakA rAgAdijetRtvena kSINamohalakSaNA jinAtha kSapakazreNyAM yugapadekasamayapravezamaGgIkRtya jaghanyata ekAdaya utkRSTatastvaSTottaraM zataM prApyanta iti vAkyazeSaH, ete cApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyaguNasthAnakeSu varttamAnAH kSapakA ucyante, zreNimastaka prAptAstu kSINamohaguNasthAne kSINamohA ityAkhyAyante, kutaH punarekasamayapravezamaMgI kRtyaitAvanta evaite labhyante nAdhikA ityAha-' pavisaMti jAva aTThasayaM ' ti, yataH kAraNAdyugapad ekasamaye kSapakazreNyAM jaghanyata ekAdaya utkRSTato yAvadaSTottarazatapramANA eva pravizanti nAdhikA iti siddhAntaniyama iti bhAvaH, tadetadyugapadekasamayapraviSTAnaMgIkRtya pramANamuktaM, atha nAnAsamayapraviSTA naMgIkRtyAha - 'addhAe sayapuhuttaM' ti, addhA kSapakazreNikAlaH so'pi cAsaMkhyeyasamayAtmako'ntarmuhUrttamAno draSTavyaH, tasyAM coktasvarUpAyAmaddhAyAmutkRSTataH pratyekaM zatapRthaktvaM kSapakANAM kSoNamohAnAM ca labhyate, idamuktaM bhavati antarmuhUrttasvarUpe kSapakazreNikAle ekasmin samaye yugapadevaikAdayo yAvadutkRSTo'STottarazatapramANA jantavo mohakSapaNAya praviSTAH, evamaparAparasamayeSvanyepAmapi bahUnAM pravezasambhavAnnAnAsamayapraviSTAn sarvAnapyaGgIkRtya sarvasminnapyantarmuhUrttapramANe kSapakazreNikAle sAmAnyena sarvasminnapi manuSyakSetre kadAcicchatapRthaktvaM kSapakANAM zatapRthaktvaM ca kSINamohAnAM prApyate, tataH paraM kSapakazreNerapi nirantaramabhAvAditi, asaMkhyeyAH kathamamI na prApyanta ityAkSepaparihArau pUrvavadvAcyAviti, tasmAdidamiha sthitam - apUrvakaraNAnivRttivAdarasUkSmasamparAyalakSaNeSu triSu guNasthAnakeSu pratyekaM yugapadekasamayapraviSTAnAzritya jaghanyata ekAdaya utkRSTatastvaSTottaraM zataM kSapakANAM kadAcillabhyante, nAnAsamayapraviSTAMstvaGgIkRtyotkRSTataH pUrvAbhihitazabdArthazatapRthaktvapramANAsta eva kadAcit prApyante, kSINamohaguNasthAnake'pyevameva vaktavyaM, navaraM kSapakasthAne kSINamohA vAcyAH, tadevaM pUrvagAtheoktAn mohopazamakAn prastutagAthoktAn kSapakakSINamohamAnam // 238 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAsa hemIvRttI. // 139 // koDigRhattaM sajogINa tiyantaraNasthAnavartijIvadravyapramANama. ANamohaguNasthAne tu kSINamoha-BHI R-CA mohakSapakA~zca mIlayitvA'pUrvakaraNAnivRttivAdarasUkSmasamparAyaguNasthAnakavartijIvadravyANAM sarvasaMkhyA paribhAvanIyA, asyaiva mithyAdRSTi rAzidvayasya yathoktaguNasthAnatraye varttanAd, upazAntamohaguNasthAne tUpazAntamohajIvadravyANyeva, kSINamohaguNasthAne tu kSINamoha- nArakamAnaM | jIvadravyANyeva vartanta iti nirNItameveti, uktaM kSINamohaparyantaguNasthAnavartijIvadravyapramANam , atha sayogiguNasthAnavArtisayogikevalijIvadravyamAnamAha- koDipuhuttaM sajogINaM' ti, sayogikevalinAM sambandhI rAziravasthitaH sarvadeva, natu vyavacchidyate, sa ca sAmAnyena paJcadazasvapi karmabhUmiSu jaghanyataH koTipRthaktvapramANa utkRSTato'pi koTipRthaktvamAno bhavati, ayogikevalinastu kadAcidbhavanti kadAcittu na bhavanti, yadi bhavanti tadA jaghanyata eko vA dvau vA utkRSTatastu saMkhyAtA bhavantItyetat sUtrakRtA sugamatvAdikAraNAdanuktamapi svayameva draSTavyamiti gAthArthaH // 148 // tadevaM pratipAditaM sAmAnyena prastutacaturdazajIvasamAsavartijIvadravyapramANam , atha narakAdigativizeSitaM tadevAbhidhitsuH narakagato tAvadAha paDhamAe asaMkhejA seDhIo sesiyAsu puDhavIsu / seDhIasaMkhabhAgo havaMti micchA u neraiyA // 149 // | mithyAdRSTayo nArakAH prathamAyAM-ratnaprabhAnarakapRthivyAmasaMkhaceyAH zreNayo bhavanti, saMvartya ghanIkRtalokasyAsaMkhyAtAsvAkAzazreNiSu yAvantaH AkAzapradezAstAvatpramANAH prathamanarakapRthivyAM mithyAdRSTinArakAH sarve'pi bhavantItyarthaH, 'sesiyAsvityAdi, zeSAsu-zarkarAprabhAdiSu SaTsu narakapRthivISu pratyekaM ghanIkRtalokasyaikasyA api nabhaHzreNerasaMkhyeyatame bhAge yaavntH| // 139 // pradezAstAvanto mithyAdRSTinArakA bhavaMti, atra ca dvitIyapRthivyAM ye zreNyasaMkhyeyabhAgavattino nArakAstebhyastRtIyapRthvI
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 14 // nArakAH zreNyasaMkhyeyabhAgavartitve tulye'pyasaMkhyAtatame bhAge draSTavyAH, asaMkhyAtasyAsaMkhyAtabhedatvAd,evaM tRtIyapRthvInArakebhyo'pi | mithyAdRSTi caturthapRthvInArakA asaMkhyAtatame bhAge eva yAvat SaSThapRthvInArakebhyaH saptamapRthvInArakA asaMkhyAtatame bhAge vartanta iti / tiryagmAnam | asaMjJino hi matsyAdayaH prathamapRthivyAmevotpadyante na parata iti tasyAmeva nArakaprAcurya, saMjJino'pi bahubahutarabahutamAdi-| saMklezayuktA dvitIyAdinarakapRthivyutpAdayogyAH krameNa hInA iti tAsu kramazo nArakahInatA bhAvanIyetyuktaM mithyAdRSTinArakapramANaM, sAsvAdanAH samyagmithyAdRSTayazca saptasvapi pRthvISu kadAcid bhavanti kadAcittu na bhavanti, yadi bhavanti tadA catRsRSvapi / gatiSu sAmAnyena pUrvamamI kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapramANAH pratyekamutkRSTataH proktAstadanusArato'trApyekasyAM narakagatau svalpatarAH kecid boddhavyAH, aviratasamyagdRSTayastu saptasvapi pRthvISu pratyekamasaMkhyAtAH sarvadaivAvyavacchinnAH prApyante, asaMkhyAtaM ca kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgavAno'mI sAmAnyena catasRSvapi gatiSu pUrva nirNItAH, tadanusAreNAtrApi svalpaM kimapi draSTavyam, dezaviratAdayastu narakagatau na sambhavantyeveti prAgeva nirNItamiti gAthArthaH // 149 // atha caturdazajIvasamAsagatImathyAdRSTayAdijIvadravyANAmeva tiryaggativizaSitaM pramANamAha tiriyA hu~ti aNaMtA payara paMciMdiyA avaharaMti / devAvahArakAlA asaMkhaguNahaNi kAleNaM / / 650 // mithyAdRSTaya iti pUrvagAthAsUtrAdadhikRtaM vartate, tatazca mithyAdRSTayastiya'caH sAmAnyenaikendriyAdayo'nantA bhavanti, vishess-hai| cintAyAM tu kriyamANAyAM paryAptAparyAptasvarUpAH sAmAnyena paMcendriyatiryaJco mithyAdRSTayaH saMvartitadhanIkRtasyAsaMkhyeyapratarA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse haimIvRttI. // 141 // jn6 tmakasya lokasya sambandhinaM saptarajvAyAmaviSkambhaM ekapradezamAtrapiNDaM sarvAtmanA tvasaMkhyeyanabhaH pradezapramANaM uparyuparivyavasthApitaprabhUtamaNDakAnAM madhyAdekamaNDakamiva prataramapaharanti, kiyatA kAlenetyAha- devApahArakAlAdasaMkhyeyaguNahInena kAlena, idamatra hRdayaM - ete paMcendriyatiryacaH sAmAnyena yathoktapratarAsaMkhyeyabhAge'saMkhyeyayojanakoTIkoTivarttinISu nabhaH pradezazreNiSu yAvantaH pradezAstatpramANAH siddhAnte kSetrataH pratipAditAH, kAlatastvasaMkhyeyotsappaNyavasarpiNIsamayarAzitulyAH, uktaM ca- 'paMceMdiyatirikkhajoNiyA NaM bhaMte! kevaiyA paNNattA ?, goyamA ! asaMkhejjA kAlao asaMkhejjAhiM ussappiNIosappiNIhiM avahIraMti, khettao asaMkhejjAo seDhIo payarasthAsaMkhejjaibhAgo, tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUI asaMkhajjAo joyaNako DAkoDIo " ityAdi, ataH pratarAsaMkhyeya bhAgavarnyasaMkhyeyayojana koTI koTigatanabhaHzreNizritapadezarAzitulyAH sAmAnyena paMcendriyatiryaMco jIvA ityuktaM bhavati, ete ca sarve pratisamayaM pratyekamekaikaM pradezaM gRhNanto devApahArakAlAdasaMkhyeyaguNanena kAlena sarva prataramapaharanti devA hi sarve'pi paMcendriyatiryagbhyo'saMkhyeyaguNahInAH, paMcendriyatiryacastu tebhyo'saMkhyeyaguNAH prajJApanAmahAdaNDake nirdiSTAH, tatazca sarve'pi devAH pratisamayaM pratyekamekaikaM pradezaM gRhNantaH paMcendriyatiryagbhyo'saMkhyeyaguNahInatvena svalpA iti paMcendriyatiryaga pahArakAlAdasaMkhyeyaguNena kAlena sarvaM prataramapaharanti, paMcendriyatiryaMcastu devebhyo'saMkhyeyaguNatvena bahava iti devApahArakAlAt sAmarthyata evAsaMkhyAtaguNahInatAyuktena svalpenaiva kAlena sarvaM prataramitthamapaharaMti, aMgulAsaMkhyeyabhAgarUpaM tu pratarakhaNDaM yadi pratyekaM sarve'pi gRhNanti tadA sarve'pi paMcendriyatiryaca ekahelayaiva sarva prataramapaharantIti draSTavyamiti gAthArthaH // 151 // atha midhyAdRSTitirazcAmeva vaikriyalabdhimatAM pramANamAha paMcendriyatiryagmAnaM // 141 //
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 142 // paDhamaMgulamUlassAsaMkhatamo sUiseDhiAyAmo / uttaraviubviyANaM pajjattayasannitiriyANaM // 152 // anantaroktasAmAnyapaMcendriyatiryakSu madhye paryApta saMjJinAM paryAptagarbhajAnAM paMcendriyatirazcAM vaikiyalabdhimatAmetat pramANaM bhavati, kimityAha - ' paDhamaMgule ' tyAdi, ete hi tAvat paryAptagarbhajapaMcendriyatiryaMco vaikriyazarIriNaH kAlato'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAH kSetratastu pratarAsaMkhyeya bhAgavartyasaMkhyeyazreNInAM yaH pradezarAzistatsamAnAH siddhAnte pratipAditAH, yadAha" paMcidiyatirikkhajoNiyANaM bhaMte! kevatiyA veDavviyasarIrA paNNattA ? goyamA ! asaMkhejjA kAlao asaMkhijjAhiM osappiNIussappiNIhiM avahIraMti, khettao payarassa asaMkhajjaibhAgo asaMkhejjAo seDhIo " tti, Aha- nanu pratarAsaMkhyeyabhAge asaMkhyeyAH zreNayo'saMkhyAtayojanakoTIkoTIgatA api bhavanti tat kiM tAvadvistarA api tA iha gRhyante utAnyathetyAzaMkyAgame'pi " asaMkhejjAo seDhIo " ityasyAnantaramuktam -" tAsiNaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlassa asaMkhejjaibhAgo " tAsAmasaMkhyAta zreNInAM viSkambhasUcittiryagvistAriNI pradezapaMktiriti hRdayaM, sA jJeyeti vAkyazeSaH, kiyatItyAha - 'aMgulapaDhame - tyAdi, etatsaMvAdakaM ceha gAthAyAM sUtrakAreNoktaM ' paDhamaMgule ' tyAdi, tasmAdayamartha:-' aMgulasya ' aMgulapramANasya pratarakSetrasya yanmUlaM-vargamUlaM tadaMgulamUlaM prathamaM ca tadaMgulamUlaM ca prathamAMgulamUlaM tasya prathamAMgulamUlasyAsaMkhyeyatamo yo bhAgastatpramANA sUciriha zreNInAmAyAmo vistaro boddhavyaH, idamatra tAtparya - aMgulapramANe pratarakSetre yaH zreNirAzistatra kilAsaMkhyeyAni vargamUlAnyuttiSThanti teSu madhye prathame vargamUle yAH zreNayastAsAmasaMkhyeyatame bhAge yAvatyaH zreNayastatpramANA sUciH zreNInAM vistaro'tra vaikriya tiryaymAnaM // 142 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttauH // 143 // strInapuMsaka tiryagmAnaM | gRhyate, tatra cAMgulapramANe'pi pratarakSetre'saMkhyeyAHzreNayo bhavanti, prathamavargamUlamapi ca tAsAmasaMkhyeyazreNyAtmakaM, tadasaMkhyeyabhAge'pi | cAsaMkhyeyAH zreNayaH, tAsu ca madhye ekaikA'pi zreNirasaMkhyeyapradezAtmakaiva, ataH sarvAsvapyetAsu ye'saMkhyAtAH pradezAstAvatpramANA uttaravaikriyazarIralabdhisampannAH paryAptasaMjJipaMcendriyatiyaMco'saMkhyeyeSu dvIpAdiSu gajamatsyahaMsAdayo bhavantIti pratipattavyam , atra vineyajanAnugrahArtha kalpanayA kazcidbhAvArthaH kathyate, tatrAMgulapramANe pratarakSetre'saMkhyeyazreNyAtmake'pi paMcaSaSTiH sahasrANi paMca zatAni patriMzadadhikAni zreNInAM kalpyante, tadyathA-65536, asya rAzeH prathamaM vargamUlaM SaTpaMcAzadadhike dve zate256 dvitIyaM tu SoDaza 16 tRtIyaM catvAraH 4 caturtha dvau 2 etAni sadbhAvato'saMkhyeyAni pratyekaM cAsaMkhyeyazreNyAtmakAni jJAtavyAni, tatra SaTpaMcAzadadhikazatadvayalakSaNasya prathamavargamUlasyAsaMkhyeyatame bhAge dvAtriMzacchreNayaH kalpyante, tAzca pratyekaM sadbhAvato'saMkhyeyapradezAtmikA apyasatkalpanayA dazapradezAtmikAH paribhAvanIyAH, tato viMzatyadhikazatatrayapramANAH paryAptasaMjJipaMcendriyatiryaco vaikriyalabdhi| manto vijJeyAH, sadbhAvatastvasaMkhyeyAH / aparyAptAnAmasaMjJinAM ca vaikriyalabdhirna bhavatyeveti paryAptasaMjJivizeSaNamiti gAthArthaH | // 152 / / tadevaM mithyAzAmekendriyAdisvarUpANAM sAmAnyena tirazcAM prathamaM pramANamuktaM, tataH paryAptAparyAptasvarUpANAM sAmAnyena | paMcendriyatirazcAM tato'pyuttaravaikriyalabdhimatpaMcendriyatirazcAM, sAmprataM punaH pUrvoktaparyAptAparyAptapaMcendriyatiryagbhyo nirjharya vizeSataH | paryAptAnAmeva strIpunapuMsakasvarUpANAM paMcendriyatirazcAM pramANamAha saMkhejjahINakAleNa hoi pajjattatiriyaavahAro / saMkhenaguNeNa tao kAleNa tirikkhavhaaro||153|| // 143 //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahA // 144 // jIvasamAse pratisamaya pratyekamekaikaM pradezamapaharanto yAvatA kAlena devAH prataramapaharanti tataH kAlAt saMkhyeyaguNahInena kAlena 31 haimIvRttI. paryAptapazcendriyatiracA pratarApahAro bhavati, bhAvanA ceha sAmAnyena pUrvoktapaJcendriyatiryagvadeva kAryA, navaramayaM vizeSaH daNDakA | sAmAnyena paryAptAparyAptasvarUpAH pazcendriyatiryazco devebhyo'saMkhyAtaguNA iti devApahArakAlAttadapahArakAlo'saMkhyeyaguNahInaH pUrva | muktaH, iha tu paryAptAH paJcendriyatiyaJcaH kila devebhyaH saMkhyAtaguNA eveti devApahArakAlAt tadapahArakAlaH saMkhyAtaguNenaiva hIno Rsna punarasaMkhyAtaguNeneti tAvat prastutagranthAbhiprAyaH, prajJApanAbhiprAyatastu paryAptA api paJcendriyatiyaJco devebhyo'saMkhyAta|guNA eveti devApahArakAlAdetadapahArakAlo'pyasaMkhyeyaguNenaiva hIno na saMkhyeyaguNeneti jJAyate, tathA hi buhuSu sthAneSvatraiva prakaraNe'nyatrApi cAtIvopayogitvAt prajJApanAbhihito mahAdaNDakapATha eva likhyate, tadyathA-" aha bhaMte ! savvajIva'ppabahuhai mahAdaNDayaM kittaissAmi, savvatthovA gabbhavatiyamaNussA, maNussIo saMkhejjaguNAo, bAyarateukAiyA pajjattayA asaMkhejjaguNA, I aNuttarovavAiyA devA asaMkhejjaguNA, uvarimagevejjagA devA saMkhejjaguNA, majjhimagevejjagA devA saMkhejjaguNA, hiDimagevejjagA || devA saMkhejjaguNA, accue kappe devA saMkhejjaguNA, AraNe kappe devA saMkhejjaguNA, pANae kappe devA saMkhejjaguNA, ANae kappe | devA saMkhejjaguNA, ahe sattamAe puDhavIe neraiyA asaMkhejjaguNA, chaTThAe tamAe puDhavIe neraiyA asaMkhejjaguNA, sahassAre kappe devA asaMkhejjaguNA, mahAsukke kappe devA asaMkhejjaguNA, paMcamAe dhUmappabhAe puDhavIe neraiyA asaMkhejjaguNA, hai laMtae kappe devA asaMkhejjaguNA, cautthIe paMkappabhAe puDhavIe neraiyA asaMkhejjaguNA, baMbhaloe kappe devA asaMkhejjaguNA, taccAe // 14 // vAluyappabhAe puDhavIe neraiyA asaMkhejjaguNA, mAhiMde kappe devA asaMkhejjaguNA, saNaMkumAre kappe devA asaMkhejjaguNA, doccAe se CANAGAR
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI. jIvasamAse sakkarappabhAe puDhavIe neraiyA asaMkhejjaguNA, samucchimamaNussA asaMkhejjaguNA, IsANe kappe devA asaMkhejjaguNA, IsANe kappe & mahAdaNDaka devIo saMkhejjaguNAo, sohamme kappe devA saMkhejjaguNA, sohammakappe devIo saMkhejjaguNAo, bhavaNavAsI devA asaMkhejjaguNA, pAThaH bhavaNavAsiNIo devIo saMkhejjaguNAo, imIse rayaNappabhAe puDhavIe neraiyA asaMkhejjaguNA, khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA 4 // 145 // purisA asaMkhejjaguNA, khahayarapaMcidiyatirikkhajoNIo saMkhejjaguNAo thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA purisA saMkhejjaguNA, thalayara paMciMdiyatirikkhajAo saMkhejjaguNAo, jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA purisA saMkhejjaguNA, jalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiNIo saMkhejjaguNAo, vANamatarA devA saMkhajjaguNA, vANamaMtarIo devIo saMkhejjagu|NAo, joisiyA devA saMkhejjaguNA, joisiNIo devIo saMkhejjaguNAo, khahayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA napuMsayA 6 asaMkhajjaguNA, thalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyA napuMsayA saMkhejjaguNA, jalayarapaMciMdiyatirijakkhoNiyA napuMsayA saMkhejjaguNA, cauridiyA pajjattayA saMkhejjaguNA, paMciMdiyA pajjattayA visesAhiyA, beiMdiyA pajjattayA visesAhiyA, teiMdiyapajjattayA visesAhiyA, paMciMdiyA'pajjattayA asaMkhejjaguNA, caturiMdiyaapajattayA visesAhiyA, teiMdiyApajjattayA visesAhiyA, beiMdiyA | apajjattayA visesahiyA, patteyasarIrabAyaravaNapphaikAiyA pajjattagA asaMkhajjaguNA, bAyaranigoyA pajjattagA asaMkhajjaguNA, | bAyarapuDhavikAiyA pajjattagA asaMkhejjaguNA, bAyaraAukAiyA pajjattagA asaMkhajjaguNA, bAyaravAukAiyA pajjatagA asaMkhajjaguNA, bAyarateukAiyA apajjattagA asaMkhejjaguNA, patteyasaribAyaravaNapphaikAiyA apajjattagA asaMkhajjaguNA, bAyaranigoyA jaagoyaa||145|| | apajjattagA asaMkhajjaguNA, bAyarapuDhavikAiyA apajjattagA asaMkhejjaguNA, bAyaraAukAiyA apajjattagA asaMkhajjaguNA, bAyara ARREARSHA =
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ nagA visesAhiyA, suhumAyA pajjattagA visasasiddhiyA aNaM jIvasamAse | vAukAiyA apajjattagA asaMkhajjaguNA, suhumateukAiyA apajjattagA asaMkhejjaguNA, suhumapuDhavikAiyA apajjattagA visesAhiyA, paMcendriya haimIvRttI. suhumaAukAiyA apajjattagA visesAhiyA, suhumavAukAiyA apajjattagA visesAhiyA, suhumateukAiyA pajjattagA saMkhejjaguNA, tiryagmAnaM // 146 // suhumapuDhavikAiyA pajjattagA visesAhiyA, suhumaAukAiyA pajjattagA visesAhiyA, suhumavAukAiyA pajjattagA visesAhiyA, suhumanigoyaapajjattagA asaMkhajjaguNA, suhumanioyA pajjattagA saMkhejjaguNA, abhavasiddhiyA aNaMtaguNA, parivaDiyasammaddiTThI aNaMtaguNA siddhA aNaMtaguNA, vAyaravaNassaikAiyA pajjattagA aNaMtaguNA, bAyarapajjattagA visesAhiyA, bAyaravaNassaikAiyA | apajjattayA asaMkhajjaguNA, bAyarA apajjattagA visesAhiyA, bAyarA visesAhiyA, suhumavaNapphaikAiyA apajjattagA asaMkhajja-| | guNA, suhumaapajjattayA visesAhiyA, suhamavaNassaikAiyA pajjattagA saMkhejjaguNA, suhumapajjattagA visesAhiyA, suhumA visesAhiyA, [tirikkhajoNiyA visesAhiyA. bhavasiddhiyA visesAhiyA, nigoyajIvA visesAhiyA, vaNapphaijIvA visesAhiyA, zaegidiyA visesAhiyA, nigoyajIvA visesAhiyA, vaNapphaijIvA visesAhiyA, egeMdiyA visesAhiyA, tirikkhajoNiyA visesA-1 hiyA, micchaddiTThI bisesAhiyA, avirayA visesAhiyA, sakasAI visesAhiyA,chaumatthA visesAhiyA, sajogI visesAhiyA, saMsAra-12 | tthA visesAhiyA savvajIvA visesAhiyatti / " tadevamatra prajJApanAmahAdaNDake ye napuMsakakhacarapaJcendriyatiryagAdirAzayo |* jyotiSkaparyantadevebhyo'saMkhyeyaguNAdisvarUpA uktAH teSAmapi rAzInAmupayevAgrataH paryAptAH paMcendriyA vizeSAdhikatvena paThitA 31 & iti kathaM paryAptAH paMcendriyatiyaMco devebhyo'saMkhyayaguNA na bhaveyuH / atha mahAdaNDake paryAptapaJcendriyagrahaNena caturgatikA api | // 146 // sAmAnyataH paryAptapaJcendriyA gRhItA iti bahutvAddevebhyaste yujyanta evAsaMkhyAtaguNAH, natu prastutagranthagAthoktAH paryAptapaJcendriya
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 147 // tiryaJcaH, teSAM tiryaggatilakSaNakagativiSayatvena stokatvAditi cettadayuktaM, yato mahAdaNDa ke sAmAnyaparyAptapaJcendriyagrahaNe'pi paryAptapaJcendriyAstiryaJca evAvaziSyante, nArakamanuSyapaJcendriyA hi svalpatvena jyotiSkadevAdibhyo'pyadhastAd dUre'saMkhyeyabhAgavRttitvenAdhItA iti tairgRhItairapyatra na kiJcid varddhate, tasmAt paryAptacaturindriyebhyo'pi vizeSAdhikatvabhaNanAdihApi paryAptapaJcandriyAstiryaJca eva paramArthato vivakSitA iti, ataH paryAptAnAmapi paJcendriyatirathAM prajJApanA'bhiprAyato devebhyo'saMkhyeyaguNatA'vagamyate, tathA ca sati devapratarApahArakAlAttepAmapi tadapahArakAlaH pUrvavadasaMkhyeyaguNahIna eva yujyate, natu saMkhyeyaguNena hIna iti tAvadvayamavagacchAmaH, sudhIbhiH punaryadi ghaTate tadA'nyathA'pyavirodhena gamanIyamityalaM prasaGgena, tadevamabhihitaM vizeSataH paryAptAnAmapi paJcendriyatirathAM pramANam, athottarArddhanaiteSAmapi madhyAnnirddhArya tiryagyoSitAM pramANamAha - 'saMkhejjaguNeNa tao' ityAdi, tato devasambandhinaH pratarApahArakAlAt saMkhyAtaguNena kAlena tirazcInAM pratarasyApahAro mantavyaH, saMvadati cedaM mahAdaNDakena, yatastatra vyantarAdidevebhyo'dhastAt saMkhyAtabhAgavRttitvena tirazcayo'dhItAH, vyantarAdidevAstu tAbhyaH saMkhyAtaguNAH paThitA iti, ato bahutvAdamI tiracI pratarApahArakAlAt saMkhyAtaguNahInenApi kAlena prAgabhihitanItyA prataramapaharanti tirabhyo devebhyaH saMkhyAtaguNahInatvAt svalpA iti tadapahArakAlAt saMkhyAtaguNena kAlena prataramapaharantIti yuktiyuktameveti etacca sarvaM tiryaggatau mithyAdRzAM pramANamuktaM, sAsvAdanamizrAviratadezaviratAnAM tu sAmAnyena gaticatuSTayamaMgIkRtyaudhikaM yatpramANamuktaM tadanusAreNa vibhAgato'trApyabhyU kiMcit svayameva boddhavyam, pramattAdayastu tiryaggatau na sambhavantIti prAgeva niNatamiti gAthArthaH / / 153 / / tiryakatrI mAnaM // 147 //
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 148 // tadevaM tiryaggatau sAmAnyena tirathAM pramANamuktam, tataH sAmAnyato vizeSatazca paMcendriyatirazcAM pRthivyAdInAM tu pramANaM vizeSato bhaNanIyamapyullaMghya paMcendriyasAmAnyAnmanuSyagatau manuSyANAM tAvat pramANamAha saMkhejjA pajjattA maNuyA'pajjattayA siyA natthi / ukkoseNa jai bhave seDhIeN asaMkhabhAgo u // 154 // manuSyAstAvad dvividhAH-strIgarbhasaMbhUtA garbhajAH, manuSyavAtapittAdijanmAno vistareNa pUrvAbhihitasvarUpAH sammUrcchajAzca tatra garbhajAH paryAptA aparyAptAzca bhavanti, sammUrcchajAstvantarmuhUrttAyuSo'paryAptA eva mriyante, ataste paryAptA na bhavantyevetyapi prAgevoktam, tadiha paryAptagrahaNena garbhajA eva paryAptA mantavyAH, aparyAptasvIkAreNa tu garbhajA aparyAptAH sammUrcchajAzcAparyAptAH svIkRtA boddhavyAH, tatra caivaM sati ye garbhajAH paryAptAstAvatte dhruvarAzitvAt sarvadaiva saMkhyeyA bhavanti, nanu saMkhyAtaM saMkhyAtabhedameva bhavati, tadiha katamena saMkhyAtena saMkhyAtA ete mantavyA:, atrocyate, paSThavarge paJcamavargeNa guNite yat saMkhyAtaM bhavati tatpramANA evAmI samadhigantavyAH, atha varga iti kimucyate ? kiMsvarUpazvAsau paMcamaH kathaMbhUtazca paSTha iti, atrAbhidhIyate, yatra vivakSitaH kazcidrAzistenaiva rAzinA guNyate sa tAvad varga ityucyate, tatraikasya varga eka eva bhavati, ato vRddhirahitatvAdeSa varga eva na gaNyate, dvayostu vargazvatvAro bhavantItyeSa prathamo vargaH 4, caturNAM tu vargaH SoDazeti dvitIyo vargaH 16, SoDazAnAM tu vargo dve zate SaTpaMcAzadadhike iti tRtIyo varga : 256, asya tu rAzervargaH paMcaSaSTiH sahasrANi paMca zatAni SaTtriMzadadhikAnIti caturtho vargaH 65536, asya ca rAzervargaH sArddhagAthayA procyate, tadyathA - " cattAri ya koDisayA auNattIsaM ca hoMti koDIo | auNAvannaM manuSya pramANaM // 148 //
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSya 5555 pramANaM jIvasamAse lakkhA sattaDhi ceva ya sahassA // 1 // do ya sayA chaNNauyA paMcama vaggo imo viNiddiTo" aGkato'pyeSa darzyate 429496haimIvRttI. | 7296, asyApi rAzergAthAtrayeNa vargaH pratipAdyate, tadyathA-" lakkhaM koDAkoDI Nava caurAsAI bhave shssaaii| cattAri ya | sattaTThA huMti sayA koDikoDINa // 1 // coyAlaM lakkhAI koDINaM satta ceva ya sahassA / tini ya sayA ya sayarA koDINaM huMti // 149 // nAyavvA // 2 // paMcANauI lakkhA egAvanaM bhave sahassAI / chassolasottarasayA eso chaTTho havai vaggo // 3 // " aGkato'pi daya'te 18446744073709551616, tadayaM SaSThavargaH pUrvoktena paJcamavargeNa guNyate, tathA ca sati yA saMkhathA bhavati tasyAM jaghanyato'pi paryAptagarbhajamanuSyA vartante, sA ceya saMkhyA -79228162514264337593543950336, ayaM ca rAziH koTIkoTyAdiprakAreNa kenApyAbhidhAtuM na zakyate, ataH paryantAdArabhyAGkasaMgrahamAtraM gAthAdvayenAbhidhIyate, tadyathA-cha tinni 2 sunna paMcava ya nava ya tinni cattAri / paMcava' tini nava paMca satta tiNNeva tiNNeva // 1 // cau chaddo cau ekko paNa do chakkevago laya advaiva / do do nava satteva ya aMkaTThANA iguNasaM // 2 // tadevaM yathoktakonatriMzadaGkasthAnalakSaNena saMkhathAtena saMkhayAtA jaghanyato'pi paryAptA garbhajamanuSyA bhavantIti sthitaM, 'apajjattayA siya natthi 'tti, ye tu manuSyA garbhajA apyaparyAptakAH | sammUrcchajalakSaNAzca ye'paryAptakAste ubhaye'pi kadAcidbhavanti syAt-kadAcittu na bhavantyeva, jaghanyataH samayasyotkRSTatastu dvAdaza| muhUtAnAM garbhajamanuSyotpattivirahakAlasyAgame pratipAditatvAt, sammUchejamanuSyotpAdavirahakAlasyApi jaghanyataH samayasyotkRSTata|zcaturviMzatimuhUrtAnAM tatraivAbhihitatvAt, pUrvopapannAnAM cAMtarmuhUrtAyuSkatvenaiva tatpayante sarveSAM nilepanAditi, tasmAd dvaye'pyamI lA adhruvatvAt kadAcidbhavaMti kadAcittu na bhavanti, yadi punarbhaveyuH tadA ete'paryAptAH pUrvoktAzca paryAptAH sarve'pi samuditA manuSyA %E0%A5%CAR 4 // 149 // SEX
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hemIvRttI. // 15 // utkRSTataH zreNyasaGkhayeyabhAgapramANA bhavanti, saMvartitaghanIkRtalokasyaikasyAH zreNeH-pradezapaMkterasaMkhyeyatame bhAge yAvantaH pradezAstAvat- prakArAntapramANAH sarve'pi manuSyA utkRSTapade bhavantItyartha iti gAthArthaH // 153 // tadevamekazreNyasaMkhyeyatamabhAgapradezarAzipramANatvena reNa manuSya utkRSTato nirUpitAnapi samastamanuSyAn prakArAntareNa nirUpayitumAha mAnaM ukkoseNaM maNuyA seTiM ca haraMti rUvapakkhittA / aMgulapaDhamayatiyavaggamUlasaMvaggapalibhAgA // 154 // | cakAraH pakSAntarasUcakaH, sacetthaM yojyate na kevalaM zreNyasaMkhatheyabhAgapradezarAzipramANAH samastamanuSyAH, kintu zreNi ca-18 pradezapaMktitarUpAM sarvA te'paharanti, kathaMbhUtAH santa ityAha-rUpasya-ekamanuSyalakSaNasya utkRSTapadaprApteSvapi teSvavidyamAnasya / | buddhivikalpanayA prakSipta-prakSepo yeSu te rUpaprakSiptAH, asatkalpanayA prakSiptaikamanuSyarUpAH santa ityarthaH, kiM pratyekamekaikapradezApahAreNa 4 te zreNimapaharanti !, netyAha-'aMgulapaDhamaye ' tyAdi, tasyAH zreNeraMgulapramANe kSetre prathamakaM vargamUlaM gRhyate, tato'pi pUrvokta-18 yuktyA dvitIyaM punastRtIyamiti, tatrAMgulapramANazreNikSetrasya prathamakaM yadvargamUlaM tasya 'tiyavaggamUla ' tti tRtIyavargamUlena yaH saMvargo-guNanaM tena hetubhUtena yaH pratiniyato bhAgaH-zreNikhaNDarUpastasmAt-tamAzritya te sarvA zreNimapaharantItyarthaH, idamuktaM bhavatiaMgulaprathamavargamUlapradezarAzau tRtIyavargamUlapradezarAzinA guNite yaH pradezarAzirbhavati tatpramANaM kSetrakhaNDaM yadyekaiko mnussyH| zreNemadhyAdapaharati tadotkRSTapadavartibhiH sarvaireva manuSyayugapadeva saikA lokapradezazreNiH sarvA'pyapahiyate yadyekaM manuSyarUpaM // 150 // manuSyarAzau kSipyate, tacca nAsti, utkRSTato'pi tenaikarUpeNonasvarUpANAmeva manuSyANAM paramagurubhidRSTatvAd, evaM ca sati
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavanapatyAdimAnaM jIvasamAse , yathoktapramANAni kSetrakhaNDAnyekasyAM lokapradezazreNI yAvanti bhavanti tAvanto rUpe prakSipte utkRSTato manuSyAH sarve'pi bhavantIti haimIvRttI sAmarthyAduktaM bhavati, itthaM ca pUrvagAthoktaM zreNyasaMkhyeyabhAgavarttitvaM na virudhyata eva, ekaiko hi manuSyaH svaaphRtythoktkssetr||15|| khaNDapradezAnAmasaMkhyeyabhAge varttate, ataH samastaprastutakSetrakhaNDAtmikAyAH sarvasyAH zreNeH sarve'pi manuSyA asaMkhyeyabhAge | vartanta iti pratItamevetyalaM vistareNa, tadevaM jaghanyata utkRSTatazcoktaM manuSyapaMcendriyapramANaM, iha ca manuSyagatau mithyAdRSTyAdayo'| yogiparyantAzcaturdazApi jIvasamAsAH sambhavanti, tatra sammUrcchajamanuSyAstAvat sarve'pi mithyAdRSTayo, garbhajA api bahavo | mithyAdRSTaya eva, zeSeSu tu teSu sAsvAdanAdayo'yogiparyantA oghoktapramANAdyanusAreNa svayameva paribhAvanIyA iti gAthArthaH // 154 // sAmprataM paMcendriyaprakramata eva devagatau bhavanapativyantarajyotiSkANAmekagAthayaiva pramANamabhidhitsurAhaseDhIo asaMkhejjA bhavaNe vaNajoisANa payarassa / saMkhejjajoyaNaMguladosayachappannapalibhAgo // 155 // 'seDhIo asaMkhejjA bhavaNe' tti vibhaktivyatyayAdekadezena ca samudAyasya gamyamAnatvAdbhavanapatayo devAH pratarAsaMkhye| yabhAgavartinISu zreNiSu yAvantaH pradezAstatpramANA bhavanti, tAsAM ca zreNInAM vistaramAnaM purastAd vakSyate, 'vaNa joisANa' tti, vyantarANAM jyotiSkANAM ca yathAsaMkhyaM saMkhyeyayojanapramANA ekaprAdezikI paMktiH SaTpaMcAzadadhikAMgulazatadvayapramANA kAcaikaprAdezikI paMktiH pratarasya pUrvoktasvarUpasya pratibhAgo-bhAgahAro draSTavyaH, idamuktaM bhavati-saMkhyeyayojanapramANAyAmekapA-| |dezikyAM paMktI yAvanto nabhaHpradezA bhavanti taiH sarvaiH pratarapradezarAzerbhAgo hiyate, amunA ca bhAgahAreNa yAvatpramANaM pratarakSe // 151 //
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau . // 152 // khaNDaM labhyate tatra ye nabhaH pradezAstAvatpramANAH sarve'pi vyantarA devA bhavantIti, athavA yathoktabhAgahArapramANaM pratarakSetrakhaNDaM yadyekaiko vyantaradevo'paharati tadA sarvo'pi pratarastairvyantaradevairekahelayaivApahiyate ityeka evArthaH / tathA SaTpaJcAzadadhikAgulazatadvayapramANAyAmekaprAdezikyAM paGktau yAvanto nabhaH pradezA bhavanti taiH sarvaiH pratarapradezarAzerbhAgo hiyate, anena ca bhAgahAreNa yAvatpramANaM pratarakSetrakhaNDaM labhyate tatra ye nabhaH pradezAstAvatpramANAH sarve'pi jyotiSkadevA bhavanti, athavA yathoktabhAgahArapramANaM pratarakSetrakhaNDaM yadyekaiko jyotiSkadevo'paharati tadA sarvo'pi pratarastairjyotiSkadevairyugapadevApahiyata ityatrApyeka evArthaH, jyotiSkadevAzca vyantarebhyaH saGkhyAtaguNA mahAdaNDake paThitA iti iha vyantarebhyaH saGkhyeyaguNahInaH pratarapratibhAgastepAmukta iti gAthArthaH // 155 // atha devagatAveva vaimAnikAnAM pramANamAha sakIsANe seDhIasaMkha uvariM asaMkhabhAgo u / ANayapANayamAI pallassa asaMkhabhAgo u || 156 // 'zakraH' saudharmendrastadupalakSitaha saudharmadevaloka eva gRhyate, tatazca saudharme kalpe sarve'pi devAH pUrvoktasvarUpasya ghanIkRtalokapratarasyAsaGghayeyAH zreNayo bhavanti, pratarAsaGghayeya bhAgavartinISvasaGghayeyAsu zreNiSu yAvantaH kSetrapradezAstatpramANAH saudharmadevaloke sarve'pi devA bhavantItyarthaH, IzAna devaloke'pi devAnAM pramANamitthameva pratarAsaGkhyeya bhAgavarnyasaGkhyeyazreNipradezarAzitulyatvena vaktavyam, kevalaM saudharmadevebhya ete saGghayeyaguNahInAH, etebhyastu saudharmadevAH saGkhayeyaguNA iti draSTavyam, itthameva mahAdaNDake paThitatvAditi / ' uvariM asaMkhabhAgo u' tti saudharmezAnAbhyAmupariSTAt sanatkumAramAhendrabrahmalokalAntakamahAzukra sahasrAra vaimAnika mAnaM / / 152 / /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAsa hamIvRttau. // 15 // ROCARROCE lakSaNeSu SaTsu devalokeSu dhanasamacaturasrIkRtalokasyaikasyAH pradezazreNerasaGkhtheyatame bhAge yAvantaH pradezAstatpramANAH pratyeka bhavanUdharmA | devAH sarvadaiva prApyanta ityarthaH, parasparamalpabahutvaM mahAdaNDakoktamavagantavyam / AnataprANatAraNAcyutedavalokaSu adhastanamadhyamo- saudharmamAnaM paritanauveyakeSu anuttaravimAneSu ca pratyeka kSetrapalyopamAsaGkhayeyabhAge yAvantaH pradezAstAvanto devAH sarvadeva labhyante, parasparAlpabahutvaM tu mahAdaNDakoktameveti gAthArthaH // 156 / / atrAntare Aha kazcit nanu bhavanapatayo ratnaprabhApRthvInArakAH saudharma| zAnadevAzca pratarAsakhayeyabhAgavaya'saGkhayeyazreNipradezarAzipramANAtmakatvena sAmAnyataH prAguktA bhavadbhiH, paraM tAHpratarAsaGkhathe yabhAgavarttinyo'saGkhacAtAH zreNayo'saMkhyeyayojanakoTikoTigatA api bhavanti, ata etadvistarA api tAstatra grahItavyA | utAnyathetyAzaMkya bhavanapatyAdizreNInAM pratiniyataM vistarasUcimAnaM darzayitumAha-- seDhIsUipamANaM bhavaNe ghamme taheva sohamme / aMgulapaDhamaM viyatiyasamaNaMtaravaggamUlaguNaM // 157 // UrdhvagAminyastAvat pratare kila pUrvoktA asaMkhyeyAH zreNayo vivakSyante, tiyagvistAriNI ca tAsAM sUcirihocyate, tatazca drA pUrvoktAnAM zreNInAM saptarajjudIrghANAM UrdhvagAminInAM pradezapaMktInAM tiryagavistArarUpA sUciH zreNIsUcistasyAH pramANaM zreNI-IA sUcipramANaM, tadbhavati kiyadityAha-'aMgule tyAdi, keSAM punaridaM zreNIsUcipramANa bhavatItyAha- 'bhavaNe' tyAdi, yathAsaMkhyaM bhavanapatInAM 'dharmA' ratnaprabhApRthvI tannArakANAM saudharmakalpadevAnAM cetyakSarayojanA, bhAvArthastUcyate-samanantaravargamUlaguNitaM | tAvadiha sarvatra yojyate, tato'GgulaprathamavargamUlalakSaNena samanantaravargamUlena guNitaM bhavanapatInAM zreNivistararUpA sUcirbhavati, tadIpa
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. bhavanadharmA sodhamemAna // 154 // prathamavargamUlaM dvitIyavargamUlasvarUpeNa samanantarvargamUlena guNitaM ratnaprabhAnArakANAM zreNivistarAtmikA sacirbhavati, idamapi. dvitIya|vargamUlaM tRtIyavargamUlAtmakena samanantaravargamUlena guNitaM saudharmadevAnAM zreNivistaralakSaNA sUcirbhavati, idamuktaM bhavati pratarasyAMgula- pramANaM yat kSetraM tat sadbhAvatastAvadasaMkhyAtAH zreNayo bhavanti, yAzca vineyajanasya sukhAvagamArtha SaTpazcAzadadhikazatadvayapramANAH parikalpyante, asya ca rAzeH prathama dvitIya tRtIyaM ca vargamUlaM gRhyate, etAnyapi ca pratyekamasaMkhyeyazreNyAtmakAnyeva, tathApi pUrvoktahetoreva prathame vargamUle SoDaza zreNayo dvitIya catasraH tRtIye tu dve parikalpyante, evaM ca sati sadbhAvato'saMkhyeyazreNyAtmaka kalpanayA tu SaTpaJcAzadadhikazroNazatadvayAtmakamaMgulapramANaM pratarakSetraM sadbhAvato'saMkhyeyazreNyAtmakena kalpanayA tu SoDazazreNisvarUpeNa prathamavargamUlalakSaNena samanantaravargamUlena guNitaM sadbhAvato'saMkhyeyazreNivistarAtmikA kalpanayA tu paNavatyadhikazroNisahasracatuSTayavistArasvarUpA bhavanapatInAM viSkambhasUcirbhavati, aGkato'pi darzyate yathA 4096, etAvatISu pratarazreNiSu yAvanda AkAzapradezAstAvanto bhavanapatayo bhavantIti bhAvArthaH, evamuttaratrApi bhAvArtho vAcya iti, yatta prathamaM vargamUlaM tad dvitIyavarga-1 mUlalakSaNena. samanantaravargamUlena guNitaM ratnaprabhAnArakANAM viSkambhasIcarbhavati, iyamapi sadbhAvato'saMkhyeyazreNyAlmikA kalpanayA tu catuHSaSTizreNyAtmikA bhavati 64, yat punardvitIyavargamUlaM tattRtIyavargamUlalakSaNena samanantaravargamUlena guNitaM saudharmadevAnAM viSkambha| sUcirbhavati, iyamapi sadbhAvato'saMkhyeyatheNyAtmikA kalpanayA tvaSTazreNyAtmikA siddhA bhavatItyeSa tAvat prastutagranthagAthAbhiyAyaH / ayaM ca prajJApanAmahAdaNDakAnuyogadvArAdibhiH saha visaMvadati, tathAhi-prajJApanAmahAdaNDake bhavanapatibhyo ratnaprabhAnArakA |asaMkhyAtaguNAH paThitAH, prastutagranthagAthAyAM tu ratnaprabhAviSkambhasUceH sakAzAdbhavanapItasUcaraMsasyAtaguNena bRhattvAbhi // 154 //
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 155 // dhanAdratnaprabhratArake stro bhavanapataya evAsaMkhyAtaguNAH prAptA iti bAka jaisA dRzyaM, anuyogadvAreSvapi ratnabhAnArakasaMkhyA vicAre - "tAsi NaM seDhINaM vikkhabhasUI aMgulapaDhamatraggamUlaM bIyAmUla ippaNNaM " pratyutpannaM guNita mityarthaH, iti vacanAd, bhavanapatisaGkhyAvicAre ca tAsi NaM seDhINaM vikkhabhavaI aMgulapaDhamavaggamUlassa, asaMkhaabhAgo ' iti vacanAdratnaprabhAnAraka viSkambhasUcerbhavanRpativiSkambhasUcirasaGkhyAtatame bhAge vyaktamevAdhIdeti pratItA prastutagranthena saha visadRzatA, tasmAdiha 'ghamme bhavaNe tadeva sohamme ' iti vyatyayapAThe kRte bhavati ko'pi kiyAnapi saMvAdaH, paraM sUtrapratiSu kvApi naivaM dRzyata ityalaM vistareNeti / atra zAnadevAnAM viSkambhasUcirnAbhihitA, kintvetebhyaH saudharmadevA mahAdraNDake saMkhyAtaguNAH paThitAH, tadanusAreNa viSkambhasUcirapi svayamabhyeti gAthArthaH || 157 || atha zarkaraprabhAdipRthvInArakANAM sanatkumArAdidevAnAM ca vizeSatataraM pramANamAbhidhitsurAha bArasa dasa aTTheva ya mUlAI chatti dunni narae / ekkArasa nava satta ya paNaga caukaM ca devesu // 158 // .. re gAthA vyAkhyA yAmacInaTIkAkAraH prAha tadyathA- mUlaTIkAyAM va vyAkhyAtA, asmAkaM tvayamarthaH pratibhAsate - dhanIkRdlokasyaikasyAM.. pradeza zreNyAmasaMkhyeyAni tAvadvargamUlAnyuttiSThatti, tatra dvAdaze zreNivargamUle.. yAvanto brabhaH pradezAstAvantaH saptamUpRthivyAM nArakAH prApyante SaSThapRthivyAM tu dazamavargamUlapradeza pramANAH paJcama pRthivyAM STavargamUlapradeza pramANama caturthapRthivyAM tu SaSThavargamUlapradezapramANAH, tRvIya prAcyAM tu tutayivargamUla pradezapramANAH dvitIya pRthivyAM punaH zreNidvitIya vargamUla pradezarAziparimANA nArakA labhyanta iti, prathamapRthvInArakANAM tu 'seDhInupamANaM bhavaNe ghamme' ityAdau vizeSitataramapi sanatkumArA di mAnaM // 155 //
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 156 // pramANamanantaramabhihitamiti tadiha noktamiti / atha vaimAnikadevAnAM vizeSitataraM pramANamabhidhIyate, tatra saudharmezAnadevAnAmanantaragAthAyAmapi taduktam, ataH sanatkumArAdidevAnAM gAthottarArddhaparyantAt pazcAnupUrvyA tadabhidhIyate, tadyathA- 'caukkaM ca devesu' ti zreNezvaturthaM yadvargamUlaM tatpradezarAzipramANA vaimAnikadeveSu madhye sanatkumAramAhendrayordevAH prApyante, brahmaloke tu paJcamavargamUlapradezarAzipramANA lAntake tu saptamavargamUlapradezarAzipramANAH mahAzukre tu navamavargamUlapradezarAzipramANAH sahasrAre punardevA ekAdazazroNivargamUle yAvantaH pradezAstAvanto labhyanta iti, AnataprANatAdiSu tu " ANayapANayamAI pallassa asaMkhabhAgo u " ityanena vizeSitataramapi pramANamuktamiti nehAbhihitamiti tAvat prastutagAthAvyAkhyAnamarvAcInaTIkAkArakRtaM darzitam, asmAbhistvevaMvidhasya nirddharitasyArthasya saMvAda AgamAntare kvacidapi nopalabdhaH, prajJApanAmahAdaNDakena ca sahetthaM vyabhicAro'pyApatati, tattvaM tu kevalino bahuzrutA vA vidantIti gAthArthaH // 158 // tadevamuktaM caturgatikAnAmapi paJcendriyANAM pramANam atha tiryaggatAvanukta pUrvANAM bAdaraparyAptakapRthivyapkAyikAnAM bAdaraparyAptakapratyekavanaspatInAM ca pramANamabhidhitsurAha bAyarapuDhavI AU patteyavaNassaI ya pajjattA / te ya payaramavaharijjaMsu aMgulAsaMkhabhAgeNaM // 159 // bAdaraparyAptakapRthivyapkAyikAH pratyekabAdaraparyAptavanaspatikAyikA zvetyete trayo'pi rAzayaH pratyekaM prataramapahareyuH, kena prakAreNetyAha- aMgulAsaGghayeyabhAgeneti, idamuktaM bhavati bAdaraparyAptapRthvI kAyikAH sarve'pi samuditAH kilaikasmin samaye pratyekamekaikaM pratarapradezamapahRtyAsadbhAvakalpanayA'nyatra vyavasthApayanti, punardvitIye'pi samaye pratyekamekaikaM pratarapradeza mapahRtyA'nyatra bAdara pRthvyanvanaspatimAnaM // 156 //
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAptAgnivAyumAnaM 2-964 jIvasamAse vyavasthApayantyevaM tRtIye'pi samaye caturthe'pi yAvadagulAsayayabhAge rUpe namaHpradezazreNikhaNDe yAvantaH pradezAstAvatsaGkhyaiH haimIvRtto. samayaiste sarvamapi prataramapaharanti, athavA'GgulAsaGkhayeyabhAgasvarUpe namaHpradezazreNikhaNDe yAvantaH pradezAstaiH sarvasyApi pratarapradezarAzerbhAgo hriyate, etadbhAgahAralabdhe ca pratarapradezakhaNDe yAvantaH pradezAstAvantaH sarve'pi bAdaraparyAptapRthvIkAyikA // 15 // bhavanti, yadivA bAdaraparyAptapRthvIkAyikAnAM sarveSAmapi pratyekaM yadyaMgulAsaGkhathayabhAgarUpaM pratarapradezakhaNDaM samarpyate tadA yugapadekenaiva samayena te sarvamapi prataramapaharantIti tisUNAmapi prarUpaNAnAmeka eva tAtparyArthaH, yathA caiSA bAdaraparyAptapRthvIkAyikAnAM pramANabhAvanA kRtA tathA bAdaraparyAptApkAyikAnAM vAdaraparyAptapratyekavanaspatikAyikAnAM ca karttavyA, samAnapramANatayA gAthAyAM nirdiSTatvAd , itthaM ca samAnapramANanirdeze'pyaMgulAsaGkhayeyabhAgasyAsaGkhathAta bhedatvAt svasthAne parasparamamISAmalpabahutvaM draSTavyam , tadyathA-cAdaraparyAptapratyekavanaspatibhyo bAdaraparyAptapRthivIkAyikA asaGkhacAtaguNAstebhyo'pi bAdaraparyAptApkAyikA asaMkhyAtaguNA iti gAthArthaH // 159 // atha bAdaraparyAptAnAM tejaHkAyikavAyukAyikAnAM pramANamabhidhitsurAha pajjattabAyarANala asaMkhayA huMti AvAliyavaggA / pajjattavAyukAyA bhAgo logassa saMkhejjo // 160 // bAdaraparyAptatejaHkAyikA bhavanti, kiyanta ityAha-asaMkhyayA AvalikAvargAH, AvalikAyAM yAvantaH samayAsteSAM vargaH || kriyate, tasyAM teSu cAsaMkhyAteSu vargeSu yAvantaH samayAstatpramANA bAdaraparyAptatejaHkAyikA bhavantItyarthaH, bAdaraparyAptavAyavaH | punarlokasya saMkhyAtabhAge bhavanti, saMkhyAtatame lokAkAzasya bhAge yAvanto nabha pradezAstatpramANAH sarve'pi bAdaraparyAptA vAyavo // 157 //
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. / / 158 / / bhavantItyarthaH, iti gAthArthaH // 160 // Aha - nanvasaMkhyAtairAvalikAvargairAvalikAyAstAvad ghano bhavati, hIno'dhikava vA'sau bhavati, ato'saMkhyAtA AvalikAvargA ityetAvanmAtreNa bAdaraparyAptAnalAnAM nizcitaM pramANaM na jJAyate, lokasyApi saMkhyAtatame bhAge kiyanto'pi pratarA bhavantIti na vidma ityAzaGkaya vizeSitataramamISAM pramANamAha AvalivaggA'saMkhA ghaNassa aMto u bAyarA teU / pajjattabAyarANila havanti payarA asaMkhejjA // 169 // ye bAdaraparyAptatejaH kAyikAH prAgasaMkhyeyA AvalikAvarga uktAste AvalikAvargA ghanasyAntaH madhye draSTavyAH, idamuktaM bhavatiasaMkhyeyA AvalikAvargAstAvanta eva grAhyA yAvadbhirAvalikAyAH saMbandhI ghano na pUryate, asya cArthasya vineyajanAnugrahArthamasatkalpanayA pratItirutpAdyate, tadyathA - asaMkhyeyasamayAtmikAyAmadhyAvalikAyAM kila daza samayAH parikalpyante, tadvarge ca zataM bhavati, ete cAsaMkhyAtA vargAH kalpanayA kila dazApi bhavanti, parametAvanto na kalpyante, etAvadbhiretairAvalikAsambandhino ghanasya sampUrNasya sambhavAt, tathAhi AMvalikAyAM daza samayAH parikalpitAH, teSAM ca ghanaM sahasraM bhavati, dazabhirapi ca tadvargaiH sahasraM sampadyata iti tadgrahaNe ghanasya sampUrNatA jAyate, tasmAdaSTau nava vA AvalikAvargA asaMkhyeyatvena kalpyante, tathA ca sati kalpanayA aSTazatapramANA navazatapramANA vA sadbhAvatastvasaMkhyeyA bAdaraparyAptatejaH kAyikAH siddhA bhavanti, tatazcAvAlikAghanasya madhyavRttitA bhavati, evaM ca satyeka AvalikAvargaH kiJcinnyUnAvalikAsamayarAzinA guNite bAdaraparyAptatejaH kAyikA bhavantItyuktaM bhavati / paryAptabAdaravAyavaH punarasaMkhyeyAH pratarA bhavanti, idamuktaM bhavati prAgukte lokasya saMkhyeyabhAge asaMkhyeyAH pratarA boddhavyAH, tatasteSu lokasya ekendriya bhedAlpa bahutvaM / / 158 / /
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. // 159 // 924399X99X bAdarAdimAnaM saMkhyeyabhAgavatiSvasaMkhyeyapratareSu yAvantaH pradezA bhavanti tAvatsaMkhyA bAdaraparyAptavAyavo bhavantIti / eteSAM coktapramANAnAM bAdara- payoptAnAM pRthivyudakatejovAyupratyekavanaspatInAM parasparamalpabahutvamitthaM bhAvanIyaM-sarvastokAH bAdaraparyAptatejAkAyikAH pratyekavanaspatikAyikA asaMkhyAtaguNAH pRthvIkAyikA asaMkhyAtaguNAH apkAyikA asaMkhyAtaguNA vAyavo'saMkhyAtaguNA iti, | yadyevaM stokatvAd agnikAyikAnAmeva kasmAt prathamaM pramANamiha noktamiti na preya, vicitratvAt sUtrakArapravRtteriti gAthArthaH // 161 // tadevaM bAdarANAM paryAptapRthvyudakatejovAyupratyekavanaspatilakSaNAnAM paJcAnAmapyedriyANAM pramANamuktam, arthateSAmevAparyAptAnAM sambandhI eko rAziranabhihitapramANo'vaziSyate, dvitIyastu sUkSmANAM paryAptAnAM pRthivyudakatejovAyUnAM rAziH tRtIyastvamISAmevAparyAptAnAM rAziravaziSyate, ete ca trayo'pi rAzayaH pratyekazarIriNaH, sAdhAraNAnAM tu vanaspatInAM sUkSmANAM bAdarANAM paryAptAnAmaparyAptAnAM ca sambandhinazcatvAro'pi rAzayo'nuktapramANA avaziSyanta ityamISAM saptAnAmapi rAzInAM pramANamabhidhitsurAhasesA tipiNavi rAsI vIsu loyA bhave asaMkhejA / sAhAraNA u causuvi vIsuM loyA bhave'NaMtA // 162 // pratyekazarIriNAmekendriyANAM tAvaccatvAro rAzayaH sambhavanti, tadyathA-bAdarAH paryAptA aparyAptAzca, sUkSmAH paryAptA aparyAsAca, tatra bAdaraparyAptalakSaNasyaikasya rAzeH pramANamuktam, uktazeSAstu trayo'pi rAzayo viSvak-pRthagasaMkhyeyA lokA bhavanti, asaM-13 | khyeyeSu lokAkAzeSu yAvantaH pradezAstatmamANa ekaiko rAzirbhavatItyarthaH, itthaM samAnanirdeze'pi trayANAmapyamISAM rAzInAM na AASAROSAROKARNERALEKAR 9 1
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse haimIvRttau. // 160 // svasthAne'lpabahutvamitthaM bhAvanayim, pratyekazarIravAdarAparyAptakendriyebhyaH pratyekazarIriNaH sUkSmApayAptakA asaMkhyeyaguNAH te- kara bhyo'pi sUkSmaparyAptakAH saMkhyeyaguNA iti, sAdhAraNazarIrAstu vanaspatyekendriyAH bAdaraparyAptAparyAptasUkSmaparyAptAparyAptalakSaNeSu vAyumAnaM caturvapi rAziSu viSvak-pRthaganantA lokA bhavanti, ananteSu lokAkAzeSu yAvantaH pradezAstatpramANa ekaiko rAzirbhavatItyarthaH, dvInyiAdiatrApItthaM tulyabhaNane'pi caturNAmapyamIpAM rAzInAM svasthAne parasparamalpabahutvamitthaM cintanIyam-sAdhAraNazarIrabAdarapayAptakIndra- mAnaM yebhyaH sAdhAraNazarIriNo bAdarAparyAptakA asaMkhyAtaguNAH, sUkSmA aparyAptakA saMkhyAtaguNAH, sUkSmaparyAptakAH saMkhyAtaguNAH, saptAnAmapi ca prastutarAzInAmalpabahutvamitthaM vaktavyam-sarvastokAH pratyekazarIriNo bAdarA'paryAptaikendriyAH 1, tebhyaH sUkSmAparyApta-18 kA asaMkhyeyaguNAH 2, ito'pi sUkSmaparyAptakAH saMkhyAtaguNAH 3, etebhyo'pi sAdhAraNazarIriNo bAdaraparyApta kIndrayA anantaguNAH 4, ato'pi bAdaraparyAptakA asaMkhyAtaguNAH 5, etebhyo'pi sUkSmA aparyAptakA asaMkhyAtaguNA : 6, amIbhyo'pi sUkSmAH paryAptakAH saMkhyAtaguNAH 7, iti gAthArthaH // 162 // atha bAdaraparyAptakavAyavaH keciduttaravaikriyazarIriNA'pi sambhavanti, atastatparimANamAhabAyaravAu samaggA bhaNiyA annusmymuttrsriiraa| pallAsaMkhiyabhAgeNa'vahIraMtitti savvevi // 163 // bAdarA ityupalakSaNaM paryAptA ityapi vizeSaNaM draSTavyam, aparyAptAnAmuttaravaikriyakaraNasyAsambhavAt,tatazca bAdarAH paryAptAH samagrA | api ye vAyavaH pUrvamuktAsteSu madhye keciduttaravaikriyazarIravanto'nusamayam-anavarataM prApyanta iti sopaskAraM vyAkhyeyam, kiyat SAROGRAMSARAMARCELECRECARS
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRcau. // 161 // saMkhyAH punaste bAdaraparyAptakottaravaikriyazarIrAH vAyavaH prApyanta ityAha- palyopamA saMkhyeyabhAgenApahiyante sarve'pIti, pratisamayamekaikapradezApahAre kriyamANe yAvatA kAlena kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgo niSThAM yAti tAvatA kAlena vaikriyazarIravanto vAyujIvA api prati samayamekaikApahAre kriyamANe sarve'pi niSThAM yAntItyarthaH, kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAge yAvanta AkAzapradezAstAvanto vaikriyazarIriNo bAdaraparyAptavAyavaH sarve'pi bhavantIti tAtparyam, anye tu vyAkhyAnayanti - bAdaraparyAptavAyavaH sarve'pyanusamayamuttaravaikriyazarIriNo labhyanta iti, taccAyuktam, bAdaraparyAptavAyUnAM samagrANAmapi lokasaMkhyeyabhAgavarttitvenehaiva prAg nirNItatvAdatra kSetrapalyopamAsaMkhyeya bhAgavRttitvAnupapatteH, samagrabAdaraparyAptavAyUnAM vaikriyazarIrasyAgame niSiddhatvAcceti gAthArthaH / / 163 / / atha paryAptAparyAptabhedAnAM dvitricatuHpaJcendriyANAM pramANamAha iMdiyAiyA puNaparaM pajjattayA apajjattA / saMkhejjA saMkhejjeNa'Ggula bhAgeNa'vaharejjA // 164 // 'dvIndriyAdaya' iti AdizabdAt tricatuHpaJcendriyaparigrahaH, tatazca paryAptAparyAptasvarUpA dvitricatuHpaJcendriyAH punaH pratyekaM prataramapaharanti, kiyatA pratibhAgenetyAha- yathAsaMkhyaM paryAptakA aMgulasaMkhyeyabhAgena, aparyAptakAstvaM gulAsaMkhyeyabhAgeneti, idamuktaM bhavati - aMgula zreNIpradezAnAM saMkhyeyabhAgena ghanIkRtalokapratarasya bhAgo hiyate, tena ca bhAgahAreNa yAvat pratarakSetrakhaNDaM labhyate tatra yAvantaH pradezAstAvantaH paryAptadvIndriyAH samuditA bhavanti, athavA sarve'pi paryAptadvIndriyAH prathamasamaye pratyekamekaikaM pratarapradezamapaharanti evaM dvitIyasamaye sarve'pi pratyekamakaikaM pratarapradezamapaharanti evaM tRtIyasamaye'pi caturtha - 4 vaikriyavAyumAnaM dvIndriyA di mAnaM // 161 //
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvIndriyAdimAnaM haimIvRttI. // 162 // samaye'pIti, evamaGgulazreNIpradezAnAM saMkhyeyabhAge yAvantaH pradezAstAvadbhiH samayaiH sarvamapi prataraM paryAptakadvIndriyA apaharanti, yadivA'gulazreNipradezAnAM saMkhyeyabhAgarUpaM khaNDa yadyekaikasya samarpyate tadA sarve'pi paryAptA dvIndriyA yugapadekenaiva samayena | sarvamapi prataramapaharantIti pUrvavadatrApyekArthe tisro bhAvanikAH, evamaparyAptakadvIndriyeSvapi niravazeSa vAcyam, kevalamagulazreNI pradezAnAM saMkhyeyabhAgasthAne'saMkhyeyabhAgalakSaNaH pratibhAgo vAcyaH, paryAptabhyo'paryAptadvIndriyANAmasaMkhyAtaguNatvAt pUrvoktAt | sUkSmeNaiva pratibhAgenaitatprarUpaNopapatteH, yathA ca paryAptAparyAptAnAM dvIndriyANAM pramANaM bhAvitamevamubhayasvarUpANAM tricatuHpaJce|ndriyANAmapi pratyekaM bhAvanIyam, itthaM ca tulyanirdeze'pyaSTAnAmapyamISAM rAzInAM parasparamalpabahutvamevamavagantavyaM, tadyathA-sarva| stokAH paryAptacaturindriyAH 1, paryAptAH paJcendriyA vizeSAdhikAH 2 paryAptA dvIndriyA vizeSAdhikAH 3 paryAptAstrIndriyA vizepAdhikAH 4 paJcendriyA aparyAptakA asaMkhyAtaguNAH 5 caturindriyA aparyAptakA vizeSAdhikAH 6, trIndriyA aparyAptakA vizepAdhikAH 7 dvIndriyA aparyAptakA vizeSAdhikAH 8, iha ca paJcendriyANAM pramANaM sAmAnyenaivoktam , pUrva punazcatasRSvapi gatiSu | pRthak pRthak tadabhihitamiti na paunaruktyamAzaGkanIyamiti gaathaarthH||164|| tadevaM nArakAdidravyANAM prAyo ye'vasthitarAzayasteSAM pramANamuktam, sAmprataM jIvadravyeSu ye'navasthitarAzayaH kadAcilloke sambhavanti kadAcittu na sambhavanti tAn sampiNDya darzayatimaNuya apajjattA''hAra missaveubvi cheya parihArA / suhumasarAgovasamA sAsaNa missA ya bhayaNijjA // 165 // aparyAptakA manuSyAH 1 AhArakazarIriNaH 2 mizravaikriyakAyayoginaH 3 chedopasthApanIyacAritriNaH 4 parihAravizuddhika // 162 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse cAritriNaH 5 sUkSmasamparAyikA 6 'uvasama'tti, upazamakagrahaNena mohasyopazamayogyAH apUrvakaraNaguNasthAnavRttayaH 7, mohahaimIvRttI. syopazamakAH anivRttivAdarasamparAyalakSaNAH 8, upazAntamohAzcaite trayo'pi rAzayo gRhyante 9, sAsvAdanasamyagdRSTayaH 10 manuSyAdhamizrAH-samyagmidhyAdRSTayaH 11, ete ekAdazApi rAzayo' bhajanIyA' vikalpanIyAH, kadAcilloke prApyante kadAcinetyarthaH, navasthita // 13 // rAzimAnaM tathAhi-manuSyagato garbhajamanuSyANAM jaghanyataH samaya utkRSTatastu dvAdaza muhUrtAH sammUrchanamanuSyANAM tu jaghanyataH samaya utkRSTatastu caturvizatirmuhurtA utpattivirahakAlaH siddhAnte pratipAditaH, yadA caitasmin virahakAlezabhinavamanuSyA notpadyante pUrvotpannAstu garbhajAparyAptakAH kecinniyante kecittu paryAptIH samarthayante, sammRrchajAstvantarmuharttAyuSkatvAt pUrvotpannAH sarve'pi nirlepyante tadA siddho'paryAptakamanuSyANAM kAdAcitko'bhAva iti, AhArakazarIrArambhasyApyutkRSTataH SaNmAsAn yAvAdvirahakAlo nirdiSTa iti AhArakazarIriNo'pi kadAcinna sambhavantyeva, taduktam-" AhAragAI loe chammAsaM jA na huMtivi kayAI / ukkoseNa niyamA eka samayaM jahaNNeNaM // 1 // jai huMti jahaNNeNaM ekaM do tinni paMca va havanti / ukkoseNaM jugavaM puhuttamettaM sahassANaM ||2||"ti, mizravaikriyakAyayogino'pi ye prathamamutpattikAle kArmaNamizrakriyakAyayoginasteja vivakSitAH, te ca narakagatau devagatau vA''dyotpattikAle prApyante, anayozca dvayorapi gatyoH pratyekaM jaghanyataH samaya utkRSTatastu dvAdaza muhUrtA virahakAla ukto, yadabhya dhAyi- "narayagaI NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM paNNatA ?, goyamA! jahaNNeNaM ekaM samaya ukoseNaM bArasa muhuttA, // 16 // jA evaM devagaIvi" yadA ca caitAvantaM kAlaM nArakadevAH kadAcinnotpadyante pUrvotpannAstvantarmuharttAt parataH sampUrNavaikriyakAyayoginaH13 / sarve'pi jAyante tadA ghaTata eva mizravaikriyakAyayoginAM kadAcidabhAva iti / chedopasthApanIyacAritriNAmapi jaghanyatastriSaSTivarSa
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau. jIvadravyo. pasaMhAraH // 164 // sahasrANyutkRSTatastvaSTAdaza sAgaropamakoTIkoTayaH parihAravizuddhikacAritriNAM jaghanyatazcaturazItivarSasahasrANyutkRSTatastvaSTAdaza | sAgaropamakoTikoTayo'nyatrAntaramuktamihApi ca purastAdabhidhAsyate, sUkSmasamparAyApUrvakaraNAnivRttibAdarAstu dvividhAH-upazamazreNigatAHkSapakazreNigatAca, upazAntamohAstu kevalopazamazreNiziraHsthAyinaH, tatropazamazreNerutkRSTato varSapRthaktvaM kSapakazreNestUtkRSTataH SaNmAsA antaramanyatroktamihApi ca bhaNiSyate, sAsvAdanamizrANAmapi jaghanyataH samaya utkRSTatastu palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntaramihaiva vakSyate iti sarveSAmapyamISAM rAzInAM kAdAcitko'bhAvaH paribhAvanIyaH, etaccehApi granthe purastAt prAyaH sarva vyaktIbhaviSyatIti gAthArthaH // 165 // tadevaM dravyapramANadvAreca prastute jIvadravyapramANamabhidhAyopasaMharanAha evaM je je bhAvA jahiM jahiM haMti paMcasu gaIsu / te te aNumAnjittA davvapamANaM nae dhIrA // 166 // ___evamanantaroktayA nItyA ye ye bhAvA-jaghanyasthitinArakatiryaGmanuSyAmaraprathamasamayotpannasiddhAdayo jIvAnAmavasthAvizeSA nArakatiryanarAmarasiddhilakSaNAsu paJcasu gatiSu madhye yatra yatra bhavanti tA~stAn bhAvAn ' anumajjya ' svabuddhathA paryA| locya siddhAntAnusAratotroktAnusAratazcAnuktAnAmapi teSAM bhAvAnAM dravyapramANaM 'nayeyuH' saMvedanapathaM prApayeyuH, dhI:-buddhi|stayA rAjanta iti dhIrA-buddhimanta iti gaathaarthH|| 166 // tadevaM nigamitaM jIvadravyapramANaM, athAjIvadravyapramANamAhatini khalu ekkayAiM addhAsamayA va poggalA'NaMtA / dunni asaMkhejjapaesiyANi sesA bhave 'NaMtA // 167 // ihAjIvadravyANi tAvat pUrvoktasvarUpANi pazca bhavanti, tadyathA-dharmAstikAyo'dharmAstikAyaH AkAzAstikAyaH pudgalAsti // 16 //
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIvadravya mAnaM kSetradvAre jIvasamAse kAyaH kAlazceti, iha caiteSAM pramANaM dravyataH pradezatazca cintyate, tatra dharmAdharmAkAzAstikAyalakSaNAni trINyajIvadravyANi haimIvRttI. 'ekkayAI' ti dravyatazcintyamAnAni pratyekamekadravyasaMkhyAni bhavantItyarthaH, 'addhA' kAlastadrUpA ye samayAH paramANukhyaNu kAdiskandharUpAzca ye pudgalAste dravyato nirUpyamANAH pratyekamanantAni dravyANi bhavanti, addhAsamayadravyANAM caanntymtiitaa||165|| nAgatAnAmapi kathaMcitsattvato mantavyam / athaiSAM paJcAnAmapyajIvadravyANAM pradezataH pramANaM cintyate-'dunnI' tyAdi, dve dharmA18 dharmAstikAyalakSaNe ajIvadravye pratyekamasaGkhatheyapradezAtmake bhavato, nAnantapradezAtmake, tayorlokamAtravRttitvAt , lokasya cAsaMkhyeya tvAditi, zeSANi tvAkAzapudgalAstikAyAddhAsamayalakSaNAni trINyapi dravyANi pratyekamanantapradezAtmakAni bhavanti, nanvalokAkAzasyAnantatvAdanantapradezAtmakatvaM yuktameva, pudgalAstikAyasyApi dvanyaNukatryaNukacaturaNukAdyanantAnantANukaparyantAnantaska ndhAtmakatvAt pratiskandhaM cAnekapradezasambhavAt kevalaparamANUnAM ca tatrAnantAnAM bhAvAt saMgatamevAnantapredazAtmakatvaM, addhAsamahai yAnAM tvatItAnAgatavartamAnasvarUpANAM sarveSAM dravyatvenAnantaramevoktatvAt ke tatra pradezA yairanantapradezAtmakatvamihocyata iti ced , yuktamuktaM, kintu yadA kAlalakSaNaM sAmAnyenaikaM dravyaM vivakSyate tadA tadapekSayA dravyatvenoktA apyatItAdisvarUpAH samayAH pradeza| tvenApi gRhyante, na hi bhinnanimittApekSayA ekasya dravyatvapradezatve bhavantI viruddhyete, anantadharmAtmakatvAdvastuna iti, athavA ye dravyatvenAbhihitA anantAH samayAste pratyekamanantAnantazo vibhidyante, tathAhi-anantAnantAnyekendriyAdIni tAvajjIvadravyANi anantAnantAni ca paramANudvathaNukAdIni pudgaladravyANi, etAnyapi kSetrAvagAhabhedataH ekasamayasthityAdikAlabhedataH ekaguNakA| lakatvAdibhAvabhedatazcAnantabhedAni, etaizca saprabhedaiH sahakaikaM samayadravyaM sambadhyate, tatsambandhAcca pratyekamanantAnantAn skala // 165 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRtto. jIvasamAse / bhedAn pratipadyate, evaM satyatItAdayaH samayAH sAmAnyato dravyANi jIvAdidravyAdisambandhabhedAstu pradezA ityevamaddhA-1/kSetranokSetra samayAnAmapi dravyapradezabhAvamavagacchAmo vayaM, Agame tu pudgalaskandhAnAmivAddhAsamayAnAM piNDarUpatAyA abhAvAt pradezabhAvo kSetradvAre nAbhyupagataH, tattvaM tu bahuzrutA eva vidantIti gAthArthaH // 167 // tadevaM pratipAditaM saprapaJcamapi jIvAjIvadravyapramANaM, tatpratipAdane | ca "saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ce" tyAdigAthoktaM dvitIyaM pramANadvAraM samAptamiti // atha kramaprApta kssetrdvaarmbhidhitsuraah||166|| khettaM khalu AgAsaM tavivarIyaM ca hoi nokhattaM / jIvA ya poggalAvi ya dhammAdhammatthiyA kAlo // 168 // uttaraparyAyaprAptau pUrvaparyAyavilayataH kSIyante-vilIyantepadArthA asminniti kSetram-AkAzaM athavA kSiNvanti-hiMsanti prANinaH parasparaM yatra tat kSetraM-AkAzameva, tadviparIta-tato'nyat punarnokSetraM bhavati, kSetrazabdavAcyaM na bhavatItyarthaH, kiM punastAdatyAhajIvAH pudgalA dharmAdharmAstikAyau kAlazca, ataH paraM ca vastveva nAstIti gaathaarthH||168| uktaM svarUpataH kSetraM, iha ca caturdaza jIvasamAsAH satpadaprarUpaNatAdibhiranuyogadvArIvicArayituM prakrAntAH, te ca nArakAdirUpeNa vyavasthitA ato nArakANAM tAvaccharIramAnaM vicArayitumAha satta dhaNu tinni rayaNI chacceva ya aMgulAI uccattaM / paDhamAe puDhavIe biuNA viuNaM ca sesAsu // 169 // prathamapRthivyAM nArakANAM zarIroccatvaM bhavati, kiyadityAha-sapta dhaSi tisro ratnayaH,trayA hastA ityarthaH, SaDeva cAMgulAni, // 166 // PutsecAMgulapramANena sapAdaikatriMzaddhastA iti bhAvaH, zeSAsu dvitIyAdipRthvISu punaretadeva mAnaM dviguNaM dviguNaM draSTavyam , tadyathA CateHARRESS AAAAAAS
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hai zarkarAprabhAyAM sArddhahastadvayAdhikAni pazcadaza dhaSi, vAlukAprabhAyAM hastAdhikAnyekatriMzaddhanaSi, paGkaprabhAyAM sArdAni dviSaSTi nArakAhaimIvRttauA dhanUMSi, dhUmaprabhAyAM sapAdaM dhanuHzataM, tamAyAM sArdhadhanuzatadvayaM, saptamapRthivyAM mahAtamAyAM nArakANAM zarIrasyocatvamutsedhAMgulena NAmavagAkSetradvAre | paJca dhanuHzatAni, jaghanyatastu zarIramAnaM sarvAskhapi pRthivISvaMgulAsaMkhyeyabhAgo draSTavyaH, idaM ca bhavadhAraNIyazarIramAnamuktaM uttaravaikriyazarIramAnaM tu sarvatra jaghanyato'GgulasaMkhyeyabhAgaH, utkRSTatastu bhavadhAraNIyazarIramAnAd dviguNamavaseyaM, // 167 // | tadyathA-ratnaprabhAyAM sArddhahastadvayAdhikAni paJcadaza dhanUMSi utkRSTamuttaravaikriyazarIramAnamavagantavyamitthaM bhavadhAraNIyazarIramAnAd dviguNaM tattAvanneyaM yAvat saptamapRthvInArakANAmuttaravaikriyazarIraM jaghanyato'gulasaMkhyeyabhAgaH utkRSTatastu dhanuHsahasraM / nanu kSetradvAre prakrAnte javisamAsAnAM zarIramAnavicAraNamaprastutamiti, cet, naitadevam , abhiprAyAparijJAnAd, anyatra hi nArakAdizarIramAnena taccharIrAvagADhakSetrasyaiva vastuto mAnaM pratipAditaM bhavati, ataH kSetradvAre prastute nArakAdijIvasamAsAnAM zarIrakSetrAvagAhacintanaM sana kizcidaprastutamiti gAthArthaH // 169 // atha dvIndriyAdInAM zarIramAnamAbhidhitsurAha bArasa ya joyaNAI tigAuyaM joyaNaM ca boddhavvaM / beiMdiyAiyANaM hariesu sahassamabhahiyaM // 170 // dvAdazayojanAdikaM dvIndriyAdInAM yathAsaMkhyamutkRSTaM zarIramAnamavagantavyam , tadyathA-zaMkhapramukhadvIndriyANAM dvAdaza yoj-8||16|| nAnyutkRSTaM zarIramAnaM, cakravartisainyAdyadhastAdyaH kadAcit sammUrcchati sa AzAlikAjIvo'pi dvAdazayojanamAno dvIndriya ityeke, 15 sammUchejapazcendriya ityapare, karNazRgAlImarkoTakaprabhRtitrIndriyANAM tu trINa gavyUtAnyutkRSTaM zarIramAnaM, bhramarAdicaturindriyANAM ACROCEROSS
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse haimIvRttI. kSetradvAre // 168 // GREGRASS yojanamekaM zarIrapramANamutkRSTaM vijJeyaM, hariteSu-samudrAdyAzritavAllilatAmbhoruhAdibAdaravanaspatiSu sAtirekaM yojanasahasraM zarIra- dvIndriyAmAnamutkRSTamavaseyam , jaghanyaM tu dvIndriyAdInAM sarveSAmapyaMgulAsaMkhyeyabhAgaH zarIrapramANamavasAtavyam , pRthivyaptejovAyUnAmapye- dyavagAhanA | kendriyANAM jaghanyata utkRSTatazcAgulAsaMkhyayabhAgarUpaM zarIrapramANaM svayameva vakSyatIti gAthArthaH // 170 // paJcendriyatiyaMcatrividhAH, tadyathA-jalacarAH sthalacarAH khacarAzceti, jalacarAH punarapi samUchejA garbhajAca, punaH pratyekamaparyAptAH paryAptAzcetyevaM | caturvidhAH, sthalacarAstu dvividhAzcatuHpadAH parisappAzca, catuHpadAH punarapi sammUchejAH garbhajAzca, punaH pratyekamaparyAptAH paryAtAzcetyevaM caturvidhAH, parisAstu dvividhAH-ura parisarpA bhujaparisAzca, uraHparisAzcatuHpadavatpunarapi caturvidhAH, evaM bhujapariso api, ityevaM sthalacarAH sarve'pi dvAdazavidhAH, khacarAstu jalacaravaccaturvidhAH,tadevaM viMzatibhedeSu tiryakSu sammUrchajAparyAptakajalacarasthalacarakhacarANAM paryAptakasammUrcchajajalacarANAM ca zarIrapramANamabhidhitsurAhajala-thala-khaha-sammucchima tiriya apajjattayA vihatthIo / jalasaMmacchimapajjattayANa aha joynnshssN||17|| sammUrchajAparyAptakajalacarANAM vitastiH zarIrapramANa 1 sthalacarANAmapi sammUrcchajAparyAptakAnAM catuHpadAnAmapi 2 ura:parisarpANAM 3 bhujaparisarpANAM ca vitastiH zarIrapramANa 4 khacarANAmapi sammRrcha (4000) jAparyAptakAnAM zarIramAnaM vitastikheti 5, eteSAM ca sammUrchajAparyAptAnAM jalacarAdInAM vitastirutkRSTaM pramANaM draSTavyam , jaghanyaM tu sarvatrAMgulAsaMkhyeyabhAga / // 168 // | eveti bhAvanIyam, paryAptAnAM tu sammUrchajajalacarANAM nadItaDAgAdisambhUtApekSayA jaghanyamagulAsaMkhyeyabhAgaH, utkRSTaM tu
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jIvasamAse hai svayambhUramaNotpannamatsyApekSayA yojanasahasraM zarIrapramANaM 6 iti gAthArthaH // 171 // tadevaM SaNNAM paJcendriyatiryagbhedAnAM zarIra- paJcendriyAhaimIvRttI | mAnamabhidhAya zeSamabhidhitsurAha 10vagAhanA kSetradvAre uraparisappA joyaNa sahassiyA gambhayA u ukkosaM / samucchima pajjattaya tesiM ciya joyaNapuhuttaM // 172 // // 169 // urasA-hRdayena parisappanti-gacchantItyura parisaH-pannagAdayaste garbhajAH, tuzabdasya vizeSaNArthatvAt paryAptAzca jaghanyato'GgulAsaMkhyeyabhAgazarIrAH, utkRSTatastu samayakSetrabahirjAtAsta eva yojanasAhasrikAH, yojanasahasramAnavapuSa ityarthaH 7, sammUchajaparyAptAnAM punasteSAmapyura parisarpANAM jaghanyato'gulAsaMkhyeyabhAgaH utkRSTaM tu yojanapRthaktvaM zarIramAnaM 8, pRthaktvazabdArthastu pUrvokta eveti gAthArthaH // 172 / / athAnyasyApi pazcendriyatiryagbhedadvayassa zarIramAnamabhidhAtumAhabhuyaparisappA gAuyapuhuttiNo ganbhayA va ukkosaM / samucchima pajjattaya tesiM ciya dhaNupuhuttaM ca // 173 // bhujAbhyAM parisarpanti-gacchantIti bhujaparisarpA-godhAnakulAdayo garbhajAH, tuzabdasyAtrApi vizeSaNArthatvAt paryAptAzca, jaghanyato'gulAsaMkhyeyabhAgavartizarIrA utkRSTatastu manuSyakSetrabahirjAtA gavyUtapRthaktvino gavyUtapRthakttvazarIramAnA ityarthaH, sammU- // 169 // chejaparyAptAnAM punasteSAmeva bhujaparisarpANAM zarIramAnaM jaghanyato'GgulAsaMkhyeyabhAgaH utkRSTatastu dhanuHpRthaktvaM 10 iti gAthArthaH // 173 / / atha garbhajAparyAptajalacarAdipaJcendriyatirazcAM zarIramAnamAha
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparyApta haimIvRttI. kSetradvAre zarIramAna sthalacarAstu samma-japaryAthalasamucchimA ya para jIvasamAse 8 jalathalagambhapajattA khahathalasamucchimA ya pajjattA / khahaganbhayA u ubhae ukoseNaM dhaNupuhuttaM // 174 // 'jalathalaganbhaapajatta'ti, paryantopAtto dhanuHpRthaktvazabdaH sarvatra yojyate, tatazca garbhajAparyAptajalacarANAM dhanuHpRthaktvaM garbhaja jalacarAdi zarIrapramANaM 11, garbhajAparyAptasthalacaragrahaNena trividhA api garbhajAparyAptasthalacarA gRhyante, tatazca garbhajAparyAptAnAM catuHpadAnAM da zarIramAnaM 12 uraHparisarpANAM 13 bhujaparisarpANAM ca dhanuHpRthaktvameva zarIramAnaM 14 'khahathalasamucchimA ya pajattatti' sammUcheja-13 hi paryAptAnAM khacarANAM dhanuHpRthaktvaM zarIramAna 15, sthalacarAstu sammUchejaparyAptAH pArizeSyAccatuHpadA eveha labhyante, sammUccheja paryAptora parisarpabhujaparisarpANAM zarIramAnasyAnantarameva nirNItatvAttasmAccatuHpadalakSaNAnAM sammRrchajaparyAptAnAM dhanuHpRthaktvaM | zarIrapramANa 16, 'khahagabbhayA u ubhae' ti, khacaragarbhajAnAmubhayeSAM paryAptAnAM 17 aparyAptAnAM cotkRSTato dhanuHpRthaktvaM | zarIrapramANaM 18, pUrveSvapi prastutagAthokteSu garbhajAparyAptajalacarAdisthAneSu dhanuHpRthaktvaM zarIramAnamutkRSTata eva draSTavyaM, jaghanyaM || tu sarvatrAMgulAsaMkhyayabhAga eva draSTavya iti gAthArthaH // 174 / / athoktazeSapaJcendriyatiryagbhedadvayazarIrapramANamAha jalaganbhayapajjattA ukkosaM haMti joyaNasahassaM / thalaganbhayapajjattA chaggAukosagubvehA // 17 // garbhajaparyAptajalacarANAM jaghanyato'gulAsaMkhyeyabhAgaH zarIramAnaM, utkRSTatastu svayambhUramaNamatsyAnAM yojanasahasraM 19, sthala-181 // 17 // carAstu garbhajaparyAptAH pariziSTanyAyenahApi catuHpadA eva labhyante, garbhajaparyAptora parisarpabhujaparisarpANAM dehamAnasyAnantarameva prAgnirUpitatvAt,tatasteSAM catuSpadalakSaNAnAM garbhajaparyAptasthalacarANAM gavAdInAM jaghanyato'GgulAsaMkhyeyabhAgaH zarIramAnaM, utkRSTaM CASSESECSSRECREESAR R- SECRETARA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. kSetraMdvAre // 101 // tu devakurUttarakurugajAdInAM SaD gavyUtAni 20 / tadevaM 'jalathalakhahasammucchimetyAdigAthApaJcakena viMzaterapi paJcendriyatiryagbhedAnAM zarIramAnamuktaM, etacca granthAntaraiH kiJcit kvacid visaMvadati, tathAhi atra viMzatibhedeSu madhye daza bhedAH paryAptAnAM daza punaraparyAptAnAM tatra prajJApanAnuyogadvArAdigrantheSu kayApi vivakSayA dazAnAmapyaparyAptAnAM jaghanyata utkRSTatazcAvizeSeNAgulAsaMkhyeyabhAga evaM zarIrapramANamuktaM, prastutagranthe tu 'jalathalakhahasammucchime' tyAdiprathamagAthAyAM paJcAnAM sammUrcchajAparyAptAnAM pratyekamutkRSTato vitastiH zarIramAnamuktaM paJcAnAM tu garbhajAparyAptAnAM ' jalathalaganbhaapajatte ' tyAdicaturthagAthAyAM pratyekamutkRSTato dhanuHpRthaktvaM dehapramANamAveditaM tadatra tattvaM kevalino bahuzrutA vA vidanti, paryAptAvasthAyAM (ye) yojanasahasrAdimAnavapuSo bhavanti teSAmapyaparyAptAvasthAyAmutkRSTato'pyagulAsaMkhyabhAga eva zarIramAnaM prajJApanAdiSvabhihitaM, etaccaduravagamaM yadapIha prastutagranthe caturthagAthAyAM ' khahaganbhayA u ubhae' ityanena garbhajakhacarANAM paryAptAnAmivAparyAptAnAmapyutkRSTato dhanuH pRthaktvaM mAnamuktaM tadapi pRthaktvasya bahubhedatve'pi nAtipezalatayA'vagacchAmaH, aparaM ca sammUrcchajaparyAptacatu:padalakSaNAnAM sthalacarANAM prajJApanAnuyogadvArAdiSu gavyUtapRthaktvamutkRSTaM dehamAnamabhihitaM prakrAntagranthe tu prastutavicAracaturthagAthAyAM poDaze'GkasthAne teSAmeva dhanuHpRthaktvamutkRSTaM zarIrapramANamAkhyAtamityatrApi tattvamatizayina evaM jAnantIti gAthArthaH // 175 // ekendriyANAM madhye prAgvanaspatInAmeva zarIramAnamuktam, idAnIM pUrvamanuktAnAM pRthivyAdInAM zarIramAnamAhaaMgula asaMbhAgo bAyarasuhumA ya sesayA kAyA / sabvesiM ca jahaNaNaM maNuyANa tigAu ukkosaM / / 176 / / paryApta garbhaja jalacarasthalacara mAnaM // 171 //
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse haimIvRttau. kSetradvAre // 172 // uktazeSakA ye kAyAH pRthivyaptejovAyulakSaNAsteSAM pratyekaM sUkSmANAM bAdarANAM ca jaghanyata utkRSTata cAMgulAsaMkhyeyabhAgaH zarIramAnaM, na kevalameteSAmevAMgulA saMkhyeyabhAgaH zarIramAna kintu ' savvesi ca jahaNaNaM' ti yeSAM nArakANAM dvitricaturindriyavanaspatInAM sammUrcchajagarbhajAparyAptapaJcendriyatirazcAM prAg jaghanyadehamAnaM noktaM yeSAM ca manuSyAdInAmagre'pi tannAbhidhAsyate teSAmapi sarveSAM jaghanyamaMgulA saMkhyeyabhAga eva zarIramAnamavagantavyam, manuSyANAM gavyUtatrayamutkRSTaM zarIramAnaM, jaghanyaM tUktameveti gAthArthaH // 176 // atha devAnAM zarIrapramANamAha bhavaNavaivANamaMtarajoisavAsI ya sattarayaNIyA / sakkAi sattarayaNI ekkekA hANi jAvekA // 177 // bhavanapativyantarajyotiSkAH sarve'pyutkRSTataH pratyekaM saptahastapramANA bhavanti, 'sakAi sattarayaNI'ti zakraH - saudharmendrastadupalakSito'tra saudharmadevaloka eva gRhyate, AdizabdAdIzAnaparigrahaH, tatastayorapi saudharmezAnayordevAH pratyekamutkRSTataH saptahastazarIrA bhavanti, tataH paramekaikahastahAniryAvat paryante eko hastaH, idamuktaM bhavati - sanatkumAramAhendrayorutkRSTasthitikadevAnAmutkRSTazarIrahAnimatAM SaD hastAH zarIrapramANaM, brahmalokalAntakayoH paJca mahAzukrasahasrArayozvatvAraH AnataprANatAraNAcyuteSUtkRTAyuSAM surANAmutkRSTazarIrahAnimatAM trayo hastAH zarIramAnaM, graiveyakeSu sarvopari dvau hastau anuttaravimAneSUtkRSTAyuSAM devAnAmeko hastaH zarIramAnaM, jaghanyaM ca zarIramAnamamISAM prAgevoktaM etacca saptaratnyAdikaM vapurmAnaM devAnAM bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA veditavyam, uttaravaikriyaM tvacyutadevalokaparyantAnAmamarANAM jaghanyato'GgulasaMkhyeyabhAgaH utkRSTatastu yojanalakSaM svayamevAvaseyaM, devAnAM zarIramAnaM // 172 //
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAjIvasamAse hai graiveyakAnuttarasurAstu satyAmapi labdhyAmuttaravaikriyaM svabhAvAt na kadAcit kurvantIti mantavyam , idaM ca sarvamapi prAguktaM zarIramAna dRSTyAdeH haimIvRttI. mutsedhAragulenaiva draSTavyam , " ussehapamANao miNa deham" iti vacanAditi, diGmAtrapradarzanaM cedaM, vistarastu devendranarakendra- kSetra kSetradvAre kAdibhyo'vaseya iti gAthArthaH // 177 // tadevamavagAhanAcintanamukhena nArakAdInAM kSetradvAraprakramAyAtaM kSetraM cintitaM, guNasthAna-18! lakSaNeSu ca jIvasamAseSu prastuteSu yannArakAdInAmavagAhanAmAnaM cintitaM tatra kAraNamAdAvevoktam , sAmprataM tu teSAmeva // 173 // guNasthAnalakSaNajIvasamAsAnAM mukhyata evAvagAhakSetraM lokabhAgalakSaNapramANatazcintayitumAha micchA ya savvaloe asaMkhabhAge ya sesayA huMti / kevali asaMkhabhAge bhAgesu va savvaloe vA // 178 // mithyAdRSTayastAvat sarvasminnapi caturdazarajjvAtmake loke prApyante, sUkSmaikendriyA hi sarvatrApi loke varttante, te ca sarve'pi | mithyAdRSTaya eveti yuktaM sarvalokavartitvamamISAM, ' asaMkhabhAge ya sesayA hoMti 'tti zeSAH-sAsvAdanasamyagmithyAdRSTyAvarata| samyagdRSTayAdayaH sayogikevalivarjAH sarve'pi pratyekaM lokasyAsaMkhyeyabhAge vartante, samyagmithyAdRSTayAdayo hi sarve saMkSipaJcendrihayeSveva labhyante, sAsvAdanAstu kecit svalpAH aparyAptadvitricatIndriyAsaMjJipaJcendriyAdiSvapi prApyante, ete ca saMjJipaJcendriyAdayaH 6 // 17 // * svalpatvAllokAsaMkhyeyabhAga eva labhyanta iti yuktaM sAsvAdanAdInAM lokAsaMkhyeyabhAgavartitvAmiti, kevali asaMkhabhAge' | ityAdi, sayogakevalI punarekaH kevalisamudghAtamakurvan sahajAvasthAyAM samudghAte'pi kRtadaNDakapATAvasthAyAM lokasyAsaMkhyeyabhAge | varcate, 'bhAgesu va 'tti manthAnaM kurvan punareSopi lokasyAsaMkhyeyeSu bhAgeSu vartata ityarthaH, 'savvaloe va' tti caturthe | %AAAAAAAG
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse kSetradvAre numAnaM // 174 // | lokavyApitvasamaye eSo'pi sarvasminnapi loke prApyata iti gAthArthaH // 178 // nanvasyAM gAthAyAM mithyAdRSTayaH sarvalokavartina | | ityuktaM te caikIndrayAdibhedato bahubhedAstat kiM te sarve'pi sarvalokavArttina Ahozcit kecidevetyAzaGkayAha suukssmaadit| tiriegidiyasuhumA savve taha bAyarA apajjattA / savvevi savvaloe sesA u asaMkhabhAgammi // 179 // | 'tiriegiMdiyasuhamA savvetti tiryaJcaH pRthivyaptejovAyuvanaspatyekendriyalakSaNAH sUkSmAH sarve 'savvaloe' tti | sarvasminnapi loke prApyanta ityarthaH, 'suhumA ya sabaloe' iti vacanAditi, 'taha bAyarA apajjattA savvevi' ti tathA |bAdarAparyAptAH pRthipyaptejovAyuvanaspatyekendriyAH pratyekaM sarve'pi samuditAzcintyamAnAH, sarvasminnapi loke prApyanta itIhApi | sambadhyate, Aha-nanu sUkSmaikendriyAn vihAya zeSajIvAnAM sarvalokavartitvamAgame na kvaciduktaM tat kathaM bAdaraparyAptakendriyANAmatra | pratyekaM sarvalokavartitvamucyate ?, satyaM, svasthAnamaGgIkRtya sUkSmaikendriyA eva sarvalokavyApinaH prApyante, utpAdasamudghAtau tvAzritya bAdarAparyAptA apyekendriyAH pratyekaM sarvasminnapi loke prApyante, uktaJca prajJApanAyAm- "kahi NaM bhaMte ! bAyarapuDhavikAiyANaM / apajjattagANaM ThANA paNNattA ?, goyamA ! jattheva bAyarapuDhavikAiyANaM pajjattagANaM ThANA paNNattA tattheva bAyarapuDhavikAiyANaM apajjattagANaM ThANA paNNattA, uvavAeNaM sabaloe, samugghAeNaM savvaloe, saTThANeNaM loyassa asaMkhejjaibhAga" tti, tatrotpAdo, // 174 // bhavAntarAlagatilakSaNastasminnete bAdarAparyAptapRthvIkAyikA vigrahAvasthAbhAjaH sarvamapi lokaM vyApnuvanti, tathA samudghAtomAraNAntikasamudghAtalakSaNo vakSyamANasvarUpastasminnapi vartamAnA ete sarvalokavyApinaH prApyante, svasthAnaM tu ratnaprabhA nA., goyamA ! jattheva bAyarapuTavikA yAca majJApanAyAm- "kahiNa asAdasamudghAtau tvAzritya
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI kSetradvAre // 175 // G ROCCASANASAMROSAROK pRthivyAdikamAzrityAmI lokA'saMkhyeyabhAga eva vartante ityarthaH, evaM bAdarAparyAptA vAyuvanaspatayo'pyutpAdasamudghAtAbhyAM pratyekaM pAdaraparyApta sarvalokavyApino bhAvanIyAH, bAdarAparyAptatejaskAyikAstu samudghAtenaiva sarvalokavyApina ityalaM vistareNa, tadArthinA tu prajJApanaivavAyutanu anveSaNIyA, tadevaM bAdarAparyAptakendriyANAmutpAdasamudghAtAvevAzritya sarvalokavyApitvamatroktamiti mantavyam , uktazeSAstu mAna | mithyAdRSTayo'pi bAdaraparyAptabhRthivyAdayo bAdaraparyAptavAyuvanaspativarjAH sarve'pyutpAdasamudghAtAbhyAmapi lokasyAsaMkhyeyabhAga | eva varttate, bAdaraparyAptavanaspatayastu bAdaraparyAptathivyAdivad draSTavyA iti gAthArthaH // 179 // bAdaraparyAptavAyUnAM tarhi kA vArtA | ityAha pajjattavAyarANila saTThANe loga'saMkhabhAgesu / uvavAyasamugghAeNa savvalogammi hoja bahu // 18 // bAdaraparyAptavAyukAyikAH svasthAna-dhanavAtatanuvAtAdikamAzritya lokasyAsaMkhyeyeSu bhAgeSu varttante, ekasminneva lokasyA| saMkhyAtatame bhAge'mI na prApyante, zeSeSu punarlokAsaMkhyeyabhAgeSu prApyanta evetyarthaH, lokasya hi yAvat kimapi zuSiraM tAvat | | sarvasminnapi vAyavaH saJcarantyeva, yatpunarazuSiraM ghanaM kanakagirizilAmadhyabhAgAdikaM tatraiva te na prasarpanti, tacca sarvamapi lokasyAsaMkhyeyabhAga eveti atastenaivaikaM tadasaMkhyeyabhAgaM varjayitvA'nyeSu zuSireSu tadasaMkhyeyabhAgeSu bAdaraparyAptavAyUnAM vRttina virudhyate, yuktyanuyAyitvAt prajJApanA''gamasiddhatvAcceti / upapAtaH-antarAlagatilakSaNaH 'samudghAto' mAraNAntikasamudghAtAdisvarUpaH tAbhyAmupapAtasamudghAtAbhyAM sarvasminnapi loke bAdaraparyAptavAyavo bhaveyuH, bhavAntarAle hi vigrahagatyApannAH mAraNA
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. kSetradvAre // 176 // ntikasamudghAte cAgretanotpattisthAne nikSiptasvapradezadaNDAste sarvamapi lokaM vyApnuyuriti, pUrva ca yAdaraparyAptavAyUnAM yallokasya saMkhyeya bhAgapramANatvamuktaM tat saMkhyAmevAzrityeti mantavyam, atra tu te lokasaMkhyeya bhAgapradezarAzipramANatayA pUrva nirNItA | bAdaraparyAptavAyavaH svAvagAhena kiyat kSetra rundhantIti cintitamiti na kazcit pUrvAparavirodha iti gAthArthaH // 180 // tadevamabhihitaM jIvadravyANAM kSetram, sAmpratamajIvadravyANAM tadabhidhAne prakrAnte'pi vicitratvAt sUtragatestAvadbhaNyamAna kSetradvAragatasya | kSetrasya vakSyamANasparzanAdvAragatasparzanAyAzca vizeSaM didarzayiSurAha saTThANasamugdhAeNuvavAeNaM ca je jahiM bhAvA / saMpai kAle khettaM tu phAsaNA hoi samaIe // 181 // ye yatra jIvAH samutpadyante tatteSAM svasthAnamucyate, yathA pRthvIkAyikAnAM ratnaprabhApRthivyAdikaM samudghAto- mAraNAntikasamudghAtAdilakSaNo vakSamANasvarUpaH 'upapAto' bhavAntarAlavarttanAtmakaH, etaiH svasthAnasamudghAtopapAtairye bhAvAH pRthivyAdayo yatra ratnaprabhAdike sthAne sambhavanti teSAM tat sAmpratakAlaviSaye kSetramavagantavyam, sparzanA tvatItakAlaviSayApi bhavati, tathAhivigrahagatyavasthAyAM svapradezaiH sarvataH samAkrAntameva samastalokalakSaNaM kSetraM vAdarAparyAptaikendriyANAM pUrvamuktaM, sparzanA tvatItakAlaviSayApi vakSyate, yathA dezaviratAderitaH sthAnAdacyutadevalokAdyutpannasya paDrajjvAdikA, sA hi ataH sthAnAd rajjuSaTkaM spRSTvA'cyutadevalokaM gato'pyanantarAtItakAlaspRSTarajjuSaTkApekSayA rajjuSadakasya sparzako vakSyate, evamanyatrApi bhAvanIyamiti gAthArthaH // 189 // atha prAganabhihitamajIvadravyANAM kSetramabhidhitsurAha kSetrasparzanayorvizeSaH ajIvakSetraM ca // 176 //
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamA se hamIvRttau kSetradvAre // 177 // loe dhammA'dhammA loyAloe ya hoi AgAsaM / kAlo mANusaloe u poggalA savvaloyammi // 182 // dharmAdharmAstikAya pUrvoktasvarUpau pratyekaM sarvasminnapi lokAkAzakSetre bhavataH, samastamapi lokAkAzakSetraM dharmAdharmAstikAyau pratyekamabhivyApya tiSThata ityarthaH, AkAzAstikAyastu lokamalokaM cAbhivyApya tiSThati, kAlastu candrasUryagatikriyA'bhivyaGgyo'tRtIyadvIpasamudralakSaNe manuSyakSetra eva bhavati, na parato, manuSyakSetrAt pareNa candrasUryANAM gatikriyAyA evAbhAvAditi bhAvaH, dravyANAM yattena tena rUpeNa varttanaM tadrUpaH kAlo manuSyakSetrAdvahirapi siddhAnte samanujJAta iti bhAvanIyam, paramANudvyaNukAdayo'nantANuskandhaparyavasAnAstu pudgalAH sarvasminnapi lokakSetre prApyanta iti gAthArthaH / / 182 // tadevaM darzitamajIvadravyANAmapi kSetraM, tathA ca sati kSetradvArasamAptamiti / sAmprataM ' saMtapayaparUvaNayA duvvapamANaM ce ' tyAdigAthopakSiptasya (meva) sparzanAdvAramabhidhAnIyam, sparzanA ca sparzanIye satyeva bhavati, sparzanIyaM ca lokovIdhastiryaglokAdibhedAdanekadhA sambhavati, atastadeva tAvadda - rzayitumupakramate AgAsaM ca aNataM tassa ya bahumajjhadesa bhAgammi / supaiTTiyasaMThANo logo kahio jiNavarehiM // 183 // lokAlokagataM sAmAnyena tAvaccintyamAnamAkAzamanantaM bhavati, tasya cAnantasyAkAzasya bahumadhyadeza bhAge - madhyarUpo | dezo madhyadezaH, sa ca kizcidUnAdhiko'pi upacArAnmadhyadeza ucyate atastannirAsArthamAha-caMhu-atizayena nirupacarito yo'sau madhyadezastadrUpo bhAgaH sarvAkAzasyAMzo bahumadhyadezabhAgastasminnityarthaH, atra ca pAThAntarANi dRzyante, tAnyapi dezazabdasya bhinna loka saMsthAnaM // 177 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI. UrdhvAdi loka saMsthAnaM jIvasamAse / sthAnayojanAdiprakAreNoktAnusArato vyAkhyeyAni, tatraivaMbhUte sarvAkAzasya bahumadhyadezabhAge, kimityAha-supratiSThitasaMsthAno |lokaH-paMcAstikAyasamudayarUpaH kathito jinavaraiH, tatra supratiSThitaH kASThatrayaniSpanno bhAjanAdhArabhUto loke pratIta AskhalakaH, kSetradvAre A samantAdadhaH patadbhAjanaM skhalati-nivArayatItyAskhalakaH, ata eva supratiSThitaH suSThu pratiSThitaM bhAjanAdyasminnitikRtvA, suprtisstthit||178|| syeva saMsthAnam-AkAro yasyAsau supratiSThitasaMsthAno lokaH, upalakSaNaM caipa supratiSThitaH taduparyavAGmukhIkRtazarAvAdibhAjanasya, liyata Askhalakavalloko'dhastAt krameNa vistIrNo madhye saMkSiptaH, uparyapi krameNa vistIrNo brahmalokaM yAvattadupari tu punarapi saMkSiptaH siddhikSetraM yAvat, tatazcetthaM brahmalokaparyanta eva lokaH supratiSThitasaMsthAno bhavati, siddhikSetraparyantastu cintyamAna uparyavAGmukhIkRta|tilakAdibhAjanasupratiSThitopama eva bhavatIti bhAvanIyamiti gAthArthaH // 183 // asya ca lokasyAdhastAdadholoko madhye tiryaglokaH upariSTAdUrdhvaloka ityato'mISAM trayANAmapi vibhAgAnAM pRthak saMsthAnanirUpaNArthamAha heTThA majjhe uvariM vettAsaNajhallarImuiMganibho / majjhimavitthArAhiyacoisaguNamAyao loo // 184 // _____ adhastAdvetrAsanasannibho'yaM lokaH, yAdRzaH zlakSNavetralatAnirmito'dhastAdvistIrNa upari kiJcit saMkSipta AsanavizeSo bhavati, loko'pi ratnaprabhoparitalAdadhastAkrameNa vistaratastAdRza eva bhavati, 'jhallara' ubhayato'tivistIrNamukho jAvAlapurAdiprasiddho vAditravizeSaH madhye-tiryaglokapradeze lokastAdRzo bhavati, yathA hi jhallarIvAditrasyordhvavyavasthApitasyopariSTAdadhastAccA- tIva vistIrNatA vRttattA ca madhyaM tu stokaM dRzyate, evaM tiryaglokalakSaNe madhyaloke'pyadha upari ca pratyekaM sAtirekarajju SARALARAM // 17 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ C4 jIvasamAse hai vistIrNo madhye tvaSTAdazayojanazatocchyatvAt stoka iti, mRdaGgo'pyadha upari ca kiJcit saMkSipto madhye kimapi vistIrNaH tiryagloka haimIvRttI. pratIto vAdinavizeSa eva, tatazca loko'pyuparitanabhAge UrdhvalokalakSaNe tiryaglokoparitanabhAgAt siddhikSetra yAvaccintya sparzanIyaM kSetradvAre mAnastatsadRzo bhavati, tadevaM sAmAnyato vizeSatazca nirUpitaM lokasya saMsthAnam , sAmprataM tu tasyaivordhvAdhaAyatatvapramANaM niruu||179|| | payitumAha-'majjhime tyAdi, madhyamazcAsau vistArazca madhyamavistAraH, adhikaM ca taccaturdazaguNaM cAdhikacaturdazaguNaM, madhyama| vistArAdadhikacaturdazaguNaM madhyamavistArAdhikacaturdazaguNaM anusvAro'lAkSaNikaH madhyamavistArAdhikacaturdazaguNana pramANeneti gamyate Ayato-dI| madhyamavistArAdhikacaturdazaguNAyato loka iti samAsaH, bhAvArthastUcyate-tatrAsyAM ratnaprabhAyAM bahusamatvabhAge merumadhye nabhaHpradezaprataradvayaM vidyate, idaM cAyAmato vistAratazca pratyekaM paripUrNarajjupramANaM, sarvalokamadhyavartitvAccaitatprataradvayaM madhyamamucyate, tasya saMbandhI rajjupramANo vistArova madhyamavistAro nirdiSTastasmAdadhikacaturdazaguNaH sarvospi loko bhavati, sAtirekacaturdazarajjupramANaderyopetaH samastopi loka iti tAtparya, anyatra sampUrNacaturdazarajjvAyato lokaH zrUyate, atra tu kiJcitsAdhikatvamuktaM, tattvaM tu kevalino vidantIti gAthArthaH // 184 // Aha-nanu yadi tridhA vibhakto'yaM lokastarhi kathyatAM tiryagloke jIvAdeH kiM sparzanIyamastItyAzaGkayAha 18 // 179 // majjhe ya majhaloyassa jaMbudIvo ya vsNtthaanno| joyaNasayasAhasso vicchipaNo merunAbhIo // 185 // UrdhvalokAdholokayAmadhyavartitvAnmadhyalokaH- tiryaglokastasya madhyabhAge samastadvIpasamudrAbhyantare jambUdvIpanAmA dvIpaH samasti, sa
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvIpasamudrA haimIvRttI jIvasamAse BI tatra dvAbhyAM prakArAbhyAM sthAnadAtRtvAhArAdyupaSTambhahetutvalakSaNAbhyAM prANinaH pAtIti dvIpaH, zAzvatena ratnamayajambUvRkSaNopalakSito dvIpo jambUdvIpaH, saca sampUrNacandramaNDalamiva vRttasaMsthAno-cartulAkArastathA vRttatvAdeva pUrvApareNa dakSiNottareNa ca yojanazatasahakSetradvAre | savistIrNo-lakSayojanavistAraH, apara ca meru bhau-madhyapradeze yasyAsau merunAbhika iti gAthArthaH // 185 // tasyApi pArvataH // 18 // kimastItyAhataM puNa lavaNo duguNeNa vitthaDo savvao parikkhivai / taM puNa dhAyaisaMDo taduguNotaMca kAloo // 186 // taM punaryathoktasvarUpaM jambUdvIpaM 'lavaNo' lavaNarasAsvAdo lavaNasamudrastato dviguNena vistIrNo dvilakSayojanavistAra ityarthaH sarvataH-sarveSu pArveSu parikSipati-veSTayati, tamapi lavaNasamudraM zAzvataratnamayadhAtakIvRkSakhaNDopalakSito dvIpo dhAtakIkhaNDastadviguNolavaNasamudrapramANAd dviguNapramANazcaturlakSayojanavistAra ityarthaH, sarvataH parikSipatItyatrApi sambadhyate, tamapi dhAtakIkhaNDadvIpa zuddhodakarasAsvAdaH kAlodanAmA samudraH sarvataH parikSipati, tadviguNa itIhApi sambadhyate, dhAtakIkhaNDadvIpapramANAdapi dviguNapramANo'yamaSTayojanalakSavistIrNa ityartha iti gAthArthaH // 186 // tato'pi kimityAha taM puNa pukkharadIvo tammajjhe mANusottaro selo / etAvaM naraloo bAhiM tiriyA ya devA ya // 187 // tamapi kAlodasamudraM puSkarANi-padmAni taiH zAzvataratnamayairupalakSito dvIpaH puSkaradvIpaH, sarvataH parikSipati tadviguNa itIhApyapakSaNoyam , kAlodapramANAd dviguNapramANa ityarthaH, poDazayojanalakSavistAra iti hRdayam , tasya ca puSkaradvIpasya madhye SASARVASCRIKA RECAAAAAACHAR // 180 //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvIpasamudrA haimIvRttI madhyabhAge. kAlodasamudrAdaSTaMbhiryojanalakSavalayAkAro mAnuSottaranAmA zailaH-parvataH samasti, etAvAneva ca-mAnuSottaraparvataparyanto jIvasamAse narANAM janmamRtyusadA'vasthitisthAnabhUto loko naraloko vijJeyaH, parato narANAM jananamaraNasadA'vasthAnAbhAvAt , tarhi tabahiH kSetradvAre | kimastItyAha- mAnuSottaraparvatAd bahistiyaJco devAstannagaryazcAvAsthitAH sarvadaiva prApyante, na manuSyA iti gAthArthaH // 187 // Aha-nanu puSkaradvIpAt parato dvIpasamudrAH santi na vetyaah||18|| evaM dIvasamuddA duguNaduguNavittharA asaMkhejjA / evaM tu tiriyalogo saMyaMbhuramaNodahiM jAva // 188 // ___evaM yathA pUrvamuktAstathA'nye'pi dvIpasamudrA vaktavyAH, kiyanta ? ityAha- asaMkhyeyA dvIpasamudrAH, asaMkhyeyakasya ca pramANaM prAgeva nirNItam , kathambhUtAste vaktavyAH ? ityAha- yathottaraM dviguNadviguNavistArAH, tathAhi-puSkaradvIpAt paratastato dviguNapramANaH lazuddhodakarasAsvAda eva puSkarodaH samudro vAcyaH, tato'pi varuNavaro dvIpaH vAruNIrasAsvAdo varuNodaH samudraH 4, tataH kSIravaro dvIpaH kSIrarasAsvAdaH kSIrodaH samudra 5, tato'pi ghRtavaro dvIpaH, ghRtarasAsvAdo ghRtodaH samudraH 6, tato'pIkSuvaro dvIpaH, ikSu| rasAsvAda evekSurasaH samudraH 7, ita Urdhva sarve samudrA dvIpasadRzanAmAno'vagantavyAH , aparaM ca-svayambhUramaNavarjAH sarve'pi te ikSu| rasAsvAdA vijJeyAH, tatra dvIpanAmAnyamUni, tadyathA- ikSurasasamudrAdanantaraM nandIzvaro dvIpaH 8, aruNavaraH 9 aruNAvAsaH 10 | kuNDalavaraH 11 zaMkhavaraH 12 rucakavaraH 13 ityanuyogadvAracUrNyabhiprAyeNa trayodazo rucakavaraH, anuyogadvArasUtre tvaruNAvAsazaMkhavaradvIpo likhitau na dRzyete tastadabhiprAyeNaikAdazo rucakavaraH, paramArtha tu yogino vidantIti, nandIzvarAdidvIpAnAmantare 25AAAAAAD ASARAMA // 18 //
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRtto. jIvasamAse kSetradvAre // 182 // samudrAH svadvIpasadRzanAmAnaH svayameva boddhavyA ityuktameva, ete ca jambUdvIpAdayo rucakavaraparyantA dvIpasamudrA nairantaryeNAvAsthatAH nAmataH pratipAditAH, ita Urdhva nairantaryeNAvasthitAnAM dvIpAnAmasaMkhyeyatvAt pratyekaM nAmAni kathayituM na zakyaMte, ato'saMkhyAtatamadvIpAnAM kiyatAmapi nAmAni kathyante, tadyathA-rucakavaradvIpAdasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn gatvA bhujagavaro nAma dvIpaH samavaseyaH, tato'pyasaMkhyeyAMstAnatikramya kuzavaro nAma dvIpo jJAtavyaH, tato'pyasaMkhyeyAMstAnullaGghya krauJcavaro nAma dvIpaH, evamasaMkhyeyAna|saMkhyeyAn dvIpasamudrAnativayaM- "AbharaNavattha gaMdhe uppala tilae ya puDhavinihirayaNe / vAsaharadahanaIo vijayA vakkhAra kappidA // 1 // kuru maMdara AvAsA kUDA nakkhatta caMda sUrA ya / deve nAge jakkhe bhUe ya sayaMbhuramaNe ya // 2 // " asmin siddhAntoktagAthAdvayapratipAditAbharaNavastragandhotpalatilakAdivastuparyAyasadRzanAmaka ekaiko dvIpastAvadvaktavyo yAvadante svayambhuramaNo dvIpaH, tatparatastu zuddhodakarasAsvAdaH svayambhuramaNaH samudraH, Aha- yadyevaM tIsaMkhyeyAnasaMkhyeyAn dvIpAnAtakramya ye vartante teSAmeva dvIpAnAmetAni nAmAnyabhihitAni, ye tu tadantarAleSu dvIpAste kiMnAmakA iti vaktavyam , satyaM, loke padArthAnAM zaMkhadhvaja| kalazasvastikazrIvatsAdIni yAvanti zubhanAmAni taiH sarvairapyupalakSitAste dvIpAH prApyanta iti svayameva draSTavyam , uktaM ca samayasAgare-"dIvasamudANaM bhaMte! kevaiyA nAmadhejjehiM paNNatA? goyamA! jAvaiyA loe subhA nAmA subhA rUvA subhA gandhA subhA rasA subhA phAsA evaiyA NaM dIvasamuddA nAmadhejjehiM paNNatta"ti, yAvanti zaMkhadhvajAdIni zubhanAmAni yAvantazca zubharUpagandhAdivAcakA dhvanayastadvAcyA asaMkhyeyA dvIpA jJAtavyA iti bhAvaH, samudrAstu dvIpasadRzanAmAna ityuktameva, tadevamete yathottaraM dviguNAdvaguNavistArA asaMkhyeyA dvIpasamudrAH paribhAvanIyAH, evaM cAsaMkhyeyadvIpasamudrAnvitaH svayambhuramaNasamudraM yAvat tiryagloko mantavyaH,
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse Urdhvaloko'dholokayoH samayaparibhASayA tiyaG-madhye vyavasthito lokastiryaglokaH, athavA tiyakazabdo'tra madhyamatvavAcakaH,ta adholoka haimIvRttI tazca tiryaG-madhyapariNAmavanti dravyANi lokyante-dRzyante kevalinA asminniti tiryaglokaH, atra hi kSetrAnubhAvAdeva sarvANyapi spezanA kSetradvAre prAyo madhyamapariNAmavanti dravyANi bhavanti, na tUrdhvalokavadutkRSTapariNAmavanti nApyadholokavanikRSTapariNAmavantIti bhAva // 183 // | iti gAthArthaH // 188 // nanu-uktaM tiryagloke jIvAdeH sparzanIyaM vastu, adholoke kiM jIvAdeH spraSTavyamastIti nivedyatAm , ucyate | ratnaprabhAdikAH sapta pRthivyaH,tarhi tAsAM kiM tiryak pramANamiti kathyatA, sAntarA nirantarA vA etA iti cAvedyatAmadho'dhovartinyazcoparyuparivartipIthavIbhyaH sakAzAt kiM adhikavistarAH samAnavistarA vA ityetacca pratipAdyatAm , ityAzaMkyAha-13 tiriyaM logAyAma pamANa heThThA u sabapuDhavINaM / AgAsaMtariyAu vicchinnayarA u heTTeTThA // 18 // kA tiryagloke sparzanIyaM vastUktam, heTThA u' ti adhastAt punaH sapta narakapRthivyo draSTavyA ityupaskAraH, 'savvapuDhavINa'prati tAsAM ca sarvapRthivInAM 'tiriyaM ' tiryak pUrvApareNa dakSiNottareNa vA pramANaM vijJeyamiti saNTaGkaH, kiyadityAha luptavibhaktikatvAnirdezasya lokAyAma, idamuktaM bhavati yAvatpramANaM tiyaglokAkAzaM tAvatpramANAstiryagatA api sapta pRthivyo bhavanti, atrAha-tiryaglokAyAmo lokaM yAvadasti, na caitAH sapta pRthivyo'loke spRSTAH, pRthivyalokayorantare " chacceva addhapaMcamajoyaNamaddhaM ca hu~ti rayaNAe " ityAdinA granthena ghanodadhidhanavAtatanuvAtavalayAnAM kevalasya stokAkAzasya cAgame pratipAditatvAt tat kathamucyate lokAyAmastAsAM tiryakpramANamiti, satyaM, kintu bahutare AASAASAASAASAAN
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Urdhvaloka sparzanA jIvasamAse haimIvRttI kSetradvAre // 184 // lokAkAze tiryak pRthivyastAvat sarvA api vartante, yatra tu paryantavartini kiyatyapi svalpe na vartante, tadihAlpatvAdeva na viva| kSitamityadoSaH, atra ca "tiriyaM loyapamANaM, tiriyaM logAyAma pamANa" mityAdi pAThAntarANi dRzyante, tAnyapyuktAnusAreNa vyAkhyeyAni / 'AgAsaMtariyA u' tti AkAzena-asaGghatheyayojanasahasravistIrNanabhaHkhaNDena saptApi pRthivyaH parasparamantaritA AkAzAntaritAH, idamuktaM bhavati-ratnaprabhAyAH parato'dhastAdasaGkhtheyayojanasahasravistIrNAkAzakhaNDenAntaritAvyavahitA zarkarAprabhA vyavasthitA, na punarnirantarA, tadadhastAdvAlukAprabhApItthameva sthitA, evaM yAvat SaSThapRthivyAH pareNAdhastAdasaMkhyAtayojanasahasravistareNAkAzena vyavahitA saptamapRthvI vyavasthitA, na tu nirantarA, uktaJca-"imIse NaM bhaMte ! rayaNappabhAe | puDhavIeya sakarappabhAe puDhavIeya kevaiyaM abAhAe aMtare paNNatte? goyamA! asaMkhejjAI joyaNasahassAI abAhAe aMtare paNNatte, evaM | tAva chaTThINaM bhatte! tamAe puDhavIe ahe sattamAe ya puDhavIe kevaiyaM abAhAe aMtare paNNatte ? goyamA ! asaMkhejjAi joyaNasaha ssAI abAhAe aMtare paNNatte // " 'vicchiNNayarAu hiDe?' ti adho'dhovistIrNatarAzcaitAH saptApi pRthivyo mantavyAH, 8loko'dhastAt krameNa vistIrNaH, tiryagvadAyatapramANAzcaitAH samanantarameva nirUpitA iti sAmAAllokavistArAnusArataH pRthivInAmadhodho vistaraH siddha eveti gaathaarthH|| 189 // tadevaM nirUpitamadholoke'pi sparzanIyaM vastu, sAmpratamU lokasya tAvat svarUpanirNayamAha uDDe paesavuDDI niddiTTA jAva baMbhalogotti / ajhuTThA khalu rajjU teNa paraM hoi parihANI // 19 // // 18 //
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamA se vRt kSetradvAre // 185 // pUrvoktalokamadhyagataratnaprabhAprataradvayamadhye uparitanapatarAdUrdhva maMgulAsaMkhyeyabhAgArohe'GgulAsaMkhyeyabhAgavRddhayA pradezavRddhirnanyAdau ' nirdiSTA ' kathitA, kiyaddUraM yAvadityAha - ' brahmalokaM ' paJcamaM kalpaM yAvaditi, nanu rajjupramANena kiyatpramANeyaM pradezavRddhiravagantavyetyAha- 'abuTThA khalu rajju ' tti arddhacaturtharajjupramANAsau lokasyordhvaM pradezavRddhirityarthaH, ' teNa paraM hoi parihANI' tti, tato'rddhacaturtharajjubhyaH pareNAMgulAsaMkhyeyabhAgArohAMgulAsaMkhyeyabhAgahAnyA pradezahAnirlokAntaM yAvadbhavati, sApyarddhacaturtharajjupramANetyavaseyam, arddhacaturthazabdasyobhayatrApi sambandhAd, atrAha nanu yadi Urdhvaloke ardhacaturtharajjupramANA pradezavRddhi| statpramANaiva ca parataH pradezahAni:, tarhi sampUrNasaptarajjupramANa evordhvalokaH prokto bhavati, kiJcinnyUna saptarajjvAtmakazcaiSa siddhAnte zrUyate, satyaM kiJcinnyUnatvasyAlpatvenehAvivakSitatvAdadoSaH, tadevaM brahmalokaM yAvadarddhacaturtharajjupramANaM lokaparyantena tu saptarajjupramANaM kSetra jIvAjIvAnAM sparzanIyatvenAtroktamityapyavagantavyamiti gAthArthaH // 190 // nanu yadyevaM tarhi pratyekamIzAnAdInapi devalokAn yAvat kiyadrajjupramANaM jIvAdisparzanIya kSetramastItyucyatAmityAzaMkyAha IsANammi divaDDhA aDDAijjA ya rajju mAhiMde | paMceva sahassAre cha accue satta logaMte // 191 // pUrvoktAllokamadhyAt saudharmezAnadevalokau yAvat sArddharajjuH sArddharajjupramANaM sparzanIyaM kSetramityarthaH evaM sanatkumAramA - hendrau yAvat sArddharajjudvayamAnaM sahasrAraM yAvat paJcarajjupramANaM AraNAcyutau yAvat SaDjjupramANaM lokAntaM yAvat saptarajjupramANaM, anantaragAthAyAmUrdhvapradeza vRddhihAniprasaMgena lokAnte sapta rajjavaH proktAH, iha tu mukhyata iti na paunaruktyamAzaMkanI - saudharmAdiSu rajjumAne samud ghAtAzva / / 185 / /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau. kSetradvAre // 186 // | yamiti gAthArthaH // 191 // Aha-nanUktaM sarvamapi lokagataM sparzanIyaM vastu, kevalametadvaktavyam-kimeta vakSyamANAH sparzakA samudghAtAH | mithyAdRSTyAdayo jIvAH svarUpasthA evaitat spRzantyAhozcit kenacidavasthAvizeSaNeti, atrocyate, ubhayathApi spRzanti, yadyevaM | | tarhi svarUpasthatA tAvad budhyata eva, avasthAvizeSastu ka iti nivedyatAM, atrAbhidhIyate, samudghAtasaptakalakSaNo'vasthAvizeSaH,* ke tarhi te sapta samudghAtA ityatrAha veyaNa kasAya maraNe veubbiya teyae ya AhAre / kevaliyasamugghAe satta ya maNuesu nAyabvA // 192 // sam-ekIbhAvena ut-prAbalyena hananaM vedanIyAdikarmapradezAnAM nirjaraNaM ghAtaH, samekIbhAvamApannasya jantorutprAbalyena ghAtaH hA samudghAtaH, tatra kena sahakIbhAvagamanaM jIvasyeti ceducyate, yadA AtmA vedanAdisamudghAtagatastadA vedanAdyanubhavajJAnapariNato | bhavati nAnyajJAnapariNata iti vedanAdyanubhavajJAnena sahakatvApattirjIvasyAvagantavyA, prAbalyena ghAtaH kathaM tarhi ?, atrocyate, yasmAdvedanAdisamudghAtapariNato jantuhun vedanIyAdikarmapradezAn kAlAntarAnubhavayogyAnudIraNAkaraNenAkRSyodaye prakSipyAnubhUya ca nirjarayatIti tasyAmavasthAyAM prAbalyena ghAta ucyate iti samudghAta iti sthitaM, sa ca vedanAdibhedena saptadhA bhidyate, tadyathA-vedanAsamudghAtaH kaSAyasamudghAto mAraNAntikasamudghAto vaikriyasamudghAtastaijasasamudghAta AhArakasamudghAtaH kevalisamudghAta iti / tatra vedanayA-asadvedanIyodayajanitayA pIDayA hetubhUtayA samudghAto vedanAsamudghAtaH, vedanA''kulito | hyAkulIbhUto jIvaH svapradezAnanantAnantakarmaskandhaveSTitAn zarIrAd bahirapi prakSipati, taizca pradezairjaTharamukhabAhlAdizuISarANi krnn-18||186||
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse skandhAdhantarAlAni cApUryAyAmatA vistaratazca zarIramAtra kSetramabhivyApyAntarmuhata yAvattiSThati, tasmizcAntarmuhUrte prabhUtAsAtahaimIvRttau vedanIyakarmapudgalazAtaM karoti, tataH samudghAtAnivRtya svarUpastho bhavati 1,kaSAyaiH-krodhAdibhirhetubhUtaiH samudghAtaH kaSAyasamudghAtaH, samudghAtAH dra tIvakaSAyodayAkulito hi prANI svapradezAnanantAnantakarmaskandhaveSTitAn bahiH prakSipati, taizca pradezairudarAsyakaNThAdizISarANita karNaskandhAdhantarAlAni ca pUrayitvA AyAmavistarAbhyAM dehamAnaM kSetramabhivyApyAntarmuhUrta yAvattiSThati, tatra cAntarmuhUrte prbhuut||187|| kaSAyamohanIyakarmapudgalazAtaM vidadhAti, samudghAtAnivRttya svarUpastho jAyata iti 2, maraNameva prANinAmantakAritvAdanto maraNAMtaH | tatra bhavo mAraNAntikaH sa cAsau samudghAtazca mAraNAntikasamudghAtaH, maraNasamaye'ntarmuhUrttazeSe svAyuSi kecidasumanto'muM kurvantIti mAraNAntika ucyate, ayaM cetthaM draSTavyastadyathA-kazcijjIvo'ntarmuhUrttazeSe svAyuSi svazarIraviSkambhabAhalyAnvitamAyAmatastu jaghanyato'GgulAsaMkhyayabhAgamAtraM utkRSTatastvasaMkhyeyAni yojanAni zarIrAda bahiHsvapradezadaNDaM nisRjati,nisRjya ca yatra sthAne gretanabhave samutpatsyate tatra sthAne taM svapradezadaNDaM prakSipati,taccotpattisthAnaM RjugatyA ekenaiva samayena pradezadaNDaM prApnoti,vigrahagatyA tUtkRSTataH pUrvavaccaturthe / samaye prAmoti, ayamapi ca mAraNAntikasamudghAto'ntamauhartika eva, tasmiMzcAntamuharte prabhUtAyuHkarmapudgalazAtaM karoti 3,vaikriyazarIranAmakarmaviSayaH samudadhAto vaikriyasamudghAtaH, athavA vaikriyazarIrakaraNakAlaviSayaH samudaghAto vaikriyasamudghAtaH,ayamapi cetthaM pratipattavyo, // 187 // yathA vaikriyazarIralabdhimAn jIvo vaikriyakaraNakAle viSkambhavAhalyAbhyAM zarIrapramANaM AyAmatastu jaghanyato'gulasaMkhyeyabhAgaBI mAtra utkRSTataH punaH saMkhyeyAni yojanAni zarIrAd bahiH svapradezadaNDaM nisRjati, nisRjya ca yathAsthUlAn vaikriyazarIranAmakarma pudgalAn prAgavadhdhAn zAtayati, yata uktam-'veubdhiyasamugyAeNaM samohaNai samohaNittA saMkhejjAI joyaNAI daMDaM nisirai 2 ahAbAyare AULAGAKALASSICAL 20-562 SAMADAM
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse 3 | puggale parisADeI' tti, ayamapi ca samudghAto'ntamauhartika eva, tataH paraM vaikriyasamAptyA svarUpasthatvAditi 4, tejaHzabdena taijasa-1 haimIvRttI zarIramabhidhIyate, tatkAraNabhRtaM copacArAttaijasazarIranAmakarmApyucyate, tatazca tejoviSayaH samudghAtastejaHsamudghAtaH, ayamapItthaM | ghAtAH kSetradvAre bhAvanIyaH- yathA tejonisargalAbdhamAn kruddhaH sAdhvAdiH saptASTau padAnyavaSvaSkatha viSkambhavAhalyAbhyAM zarIramAnaM AyAmatastu // 188 // jaghanyato'GgulasaMkhyeyabhAgamutkRSTataH punaH saMkhyeyAni yojanAnyanantataijasazarIraskandhaveSTitAnAM jIvapradezAnAM daNDaM zarIrAd bahiH prakSipati, tataH krodhaviSayIkRtaM manuSyAdi nirdahati, eSo'pi samudghAto'ntamuhUrtapramANa eva, tatra cAntarmuhUrte prabhUtA~staijaHzarIra| nAmakarmapudgalAn zAtayati, tato'ntarmuhUrttAt samudghAtAnivRttya svarUpastho bhavati 5, AhArakazarIranAmakarmaviSayaH samudghAta: AhArakasamuddhAtaH, yadivA AhArakazarIrakaraNakAlaviSayaH samudghAta AhArakasamudghAtaH, ayamapi vaikriyasamudghAtavedava bhAvanIyaH, tathAhi-AhArakazarIralabdhimAn caturdazapUrvavid AhArakazarIrakaraNakAle viSkambhavAhalyAbhyAM zarIramAnaM AyAmatastu jaghanyato gulasaMkhyeyabhAgamutkRSTatastu saMkhyeyAni yojanAni zarIrAd bahiHsvapradezadaNDaM nisRjati, nisRjya ca yathAsthUlAn prabhUtAnAhArakazarIra nAmakarmapudgalAn prAgbaddhAn zAtayati, ayamapyantarmuhUrttamAnaH, antarmuhUrtAcca samudghAtAnnivarttata iti 6,kevalinaH samudghAtaH kevalisamu dghAtaH,tatkaraNasamaye ca bhagavAna kevalI antarmuhUrtamudIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArarUpamAvarjIkaraNaM karoti, tataH samudghAtaM gacchati hai| | tasya cAyaM kramaH, tadyathA-prathamasamaye tAvat svadehaviSkambhavAhalyopeta AyAmatastRAdholokAntagAminaM jIvapradezasaMghAtarUpaM daNDaM vaa||188|| kevalajJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAttiryaglokAntagAminaM kapATamiva kapATaM vidadhAti, tRtIyasamaye tameva kapATa dakSiNottaradigdvayaprasAraNAttiryaglokAntagAminameva manthAnamiva manthAnaM karoti, evaM ca lokasya prAyo titSACREAtos
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ *** samudghAtasvAminaH tatkAlazca hai bahu pUritaM bhavati, mathyantarANi cApUritAni prApyante, jIvapradezAnAmanuzreNigamanAditi, caturthasamaye tAnyapi saha lokaniS kuTaiH pUrayati, tathA ca samasto'pi lokaH pUrito bhavati, nanu lokamadhye sthito yadA kevalI samudghAtaM karoti tadA tRtIye'pi samaye haimIvRttI lokaH pUryata eva, kiM caturthasamaye'ntarapUraNeneti, naitadevaM, lokasya madhyaM hi merumadhya eva sambhavati, tatra ca prAyaH samudghAtarkatuH kSetradvAre | kevalino'sambhava eva, anyatra ca samudghAtaM kurvatastasya tRtIyasamaye'ntarANyuddharantyeveti paribhAvanIyam, tadanantaraM ca paMcamasamaye // 18 // yathoktakramAt pratilomaM mathyantarANi saMharati, prasUtAn jIvapradezAn saGkocayatItyarthaH, SaSThe samaye manthAnamupasaMha- rati, | saptame tu samaye kapATaM saGkocayati, aSTame tu samaye daNDamapi saMhRtya zarIrastha eva bhavati, tadevamaSTasAmayikaH kevalisamu| ghAtaH, pUrvoktAstu SaDapi samudghAtA antahirtikA eva, eteSu cASTasvapi samayeSu kevalI prabhUtAn vedanIyAdikarmapudgalAn zAtayatIti 7 Aha-nanvavagatAH svarUpataH saptApyete samudghAtAH, kevalamamI sarve'pi keSAM jantUnAM prApyante ityAzaGkayAha-satta maNuesu nAyavya ' ti saptApyete pUrvoktAH samudghAtAH, manuSyeSu-manuSyajAtau nAnAjIvAnAzritya prApyanta ityartha iti gAthArthaH // 192 / / zeSajIvAnAM madhye tarhi kasya kiyantaH samudghAtAH prApyanta ityAzaMkyAha pajjattabAyarAnila neraiemu ya havaMti cattAri / paMcasu tiriyapaMcidiesu sesesu tigameva // 193 // vaikriyakaraNalabdhimatAM paryAptavAdaravAyUnAM nArakANAM cAdyAzcatvAraH samudghAtA bhavaMti, tejaHsamudghAtastvamISAM na bhavati, tallabdhereteSvabhAvAd, AhArakasamudghAto'pi na bhavati, caturdazapUrva vidAmeva tatsambhavAt, kevalisamudghAto'pyeSu na bhavati, kSAyika *+-99%** %*% 18 // 189 // C4999;
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse 8 mithyAhajJAnadarzanacAritravatAmeva tatasambhavAditi, sureSu saMjJipaMcandriyatiyA cAdyAH paMca samudghAtA bhavanti, tejaHsamudghAtalabdharapi teSu haimIvRtto. gAdInAM sambhavAd, AhArakakavAlasamudghAtAbhAve tu hetuH pUrvokta eva, uktazeSaSu pRthivyaptejobAdaraparyAptavarjavAyuvanaspatiSu dvitricaturindriyAkSetradvAre sparzanA saMjJipaMcendriyatiyaglakSaNeSu ca jIveSvAdyasamudghAtatrikameva bhavati, vaikriyasamudghAtAdilabdhizUnyatvAdeSAmiti gAthArthaH // 19 // // 190 // tadevaM nirUpitAH samudghAtAnAM svAmino'tha teSAmeva kAlavizeSanirUpaNArthamAha daMDa kavADe ruyae loe cauro ya paDiniyattate / kevaliya aThThasamae bhinnamuhunnaM bhave sesA // 194 // pUrvoktanyAyena prathame samaye daNDo, dvitIye kapATaH, tRtIye rucako manthA ityarthaH, caturthe tu lokaH sarvo'pyApUryata ityevaM catvAraH samayAH, pratinivartamAne'pi samudghAte pUrvoktayuktyaiva catvAra eva samayA bhavantItyevaM kevalisamudghAto'STasAmayikA, zeSAstu samudghAtAH sarve'pyantauhUrtikA ityetat sarva prAgeva bhAvitArthamiti gAthArthaH // 194 // tadevaM prAg nirUpitaM lokAdikaM 6 sparzanIyaM kSetraM, tataH sparzakAnAmavasthAvizeSazca samudghAtarUpo nidarzitaH, sparzakAstu mithyAdRSTisAsvAdanAdayazcaturdaza jIvasa-14 *mAsAH prastutA eva, atasteSAM madhye kaH kiyat kSetraM spRzatItyAha // 19 // micchehiM savvaloo sAsaNamissehiM ajayadesahiM / puTThA caudasabhAgA yArasa aTThaSTa chacceva / / 195 // mithyAdRSTibhiH sUkSmaikendriyAdibhiH yathAsvaM svarUpasthaiH samudghAtagataizca pratyeka prAguktayuktyA sarvo'pi lokaH sarvadeva spRSTaH
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jIvasamAse haimIvRttI kSetradvAre SEX // 19 // STORI prApyate, sAsvAdanAdInAM dvAdazAdibhiH saha yathAsaMkhyena sambandhaH, sa cetthaM draSTavyaH-'puTThA caudasa bhAgA bAraseti caturdazAnAM pUraNazcaturdazaH bhAgaH-sarvasyApi lokasyAMzaH, tatazca sarvasyApi lokasya caturdazarajvAtmakatvAt taccaturdazabhAga ekA rajjurucyate, tA mithyAhadvAdaza punazcaturdazabhAgA dvAdaza rajjavo'bhidhIyante, ataH sAmAnyena sAsvAdanasamyagdRSTidiza rajjUH spRzatItyarthaH, lokasya gAdInAM sparzanA | dvAdazarajjupramANa kSetraM spRzatIti yAvaditi, tathAhi-SaSThapRthivIto nArakaH sAsvAdanasamyaktvasamanvito yadAtra tiryagloke 51 samutpadyate tadA paJcarajjupramANaM kSetraM spRSTaM bhavati, yadA punarihatya eva tiyagmanuSyayoranyataraH sAsvAdanasamyaktvAnvita hai| upari lokAnte kArmagranthikamatena IpatprAgbhArapRthivyAditvanotpadyate tadA tasya saptarajjupramANakSetrasparzo labhyata iti, WI itthameka sAsvAdanaguNasthAnamAzritya dvAdazAnAM lokacaturdazAMzAnAM sparzanA prApyate, na tvekaM sAsvAdanajIvamAdhikRtya, evama nyatrApi yathAsambhavamekaguNasthAnApekSayaiva sparzanA draSTavyA, prastutasUtrAbhiprAyAccAdholokapRthvIkAyikAdiSu ataH sthAnAt sAsvAdano na gacchatyeva, anyathA tiryaglokAttasyordhvamadhazcotpadyamAnasya trayodazarajjusparzo'pi labhyeta. saptamapRthvInArakazca sAsvAdanabhAvaM parityajyaivAtrotpadyata iti SaSTanarakapRthivInAraka eveha nirdiSTaH, mizraH-samyagmithyAdRSTiguNasthAnakajIvairaSTI lokasya caturdazAMzAH spRSTAH prApyante, lokasyaite'STa rajjUH spRzantItyarthaH, kathamityatrocyate, yadA samyagmithyAdRSTirbhavanavAsyAdidevaH pUrvasAMgatikenAcyutadevalokadevena snehAttatra nIyate tadA paDrajjusaMsparzaH 'cha accue' iti vacanAt , tathA samyagmithyAdRSTayaH sahasrArAntA devAH pUrvasAMgatikasya nArakasya vedanopazamanArtha pUrvavairikasya vA vedanodIraNArthaM yadA tRtIyanarakapRthivyAM gacchanti / 4 // 191 // tadA bhavanavAsidevebhyo'dhastAdrajjudvayena tRtIyanarakapRthivyAH sadbhAvAt pUrvoktaSaDrajjubhya uparyadhika rajjudvayaM labhyata iti HERS RECORESANSAROSAGAR ES
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hamIvRttI kSetradvAre // 192 // CASSACRECI | sAmAnyataH samyagmithyAdRSTijIvA aSTarajjvAtmakaM kSetraM spRzanti, athavA samyagmithyAdRSTiH sahasrAradevalokAmaraH pUrvokta- pramacAkAraNAttRtIyanarakapRthvIM gacchan sapta rajjUH spRzatIti, sa eva ca sahasrAradevo'cyutadevena snehAttatra nIyamAno rajjumekAmanyAmapi dA dInAM spRzatIti sarvA apyaSTa rajjava iti, AnatAdidevAstvalpasnehAdibhAvAt sAMgatikAdiprayojanenApi narakaM na gacchantItyatra spazenA sahasrArAntagrahaNa, samyagmithyAdRSTayazca tadbhAve vartamAnAH kAlaM na kurvantItyatra bhavasthAnAmeva teSAM sparzanA cintiteti bhAvanIyam , aviratasamyagdRSTayo'pyaSTa rajjUH spRzanti, bhAvanA viha samyagmithyAdRSTivadeveti prastutagAthAbhiprAyo lakSyate, cirantanaTIkAkRtApItthamatideza eva datto, bhAvanikA tu tathAvidhA na kAcit kRtA, prajJaptyAdyabhiprAyeNa punarasya dvAdazAnAmapi rajjUnAM sparzanA labhyate, tathAhi-anuttarasurasya tatrotpadyamAnasya tata Agacchato vA saptarajjusparzanA tAvaduktaiva, aparaM ca naratirazcAmanyataro'viratasamyagdRSTiH pUrvabaddhAyuH kSAyopazamikasamyaktvena gRhItenApi prajJapyAdyabhiprAyeNa SaSThanarakapRthivyAM nArakatvenotpadyate, tato'pi vA nArakaH kSAyopazamikasamyaktvavAnatrAgatya manuSyeSUtpadyata ityevamaviratasamyagdRSTiH SaSTanarakapRthivyA gacchannAgacchan vA paJca rajjUH spRzatIti sarvA api dvAdaza rajjava iti, saptamapRthivyAM punaH samyaktvasahitasya gamanamAgamanaM vA prajJaptyAmapi niSiddhamiti SaSThanarakapRthvIgrahaNamityalaM vistareNeti / dezaviratastu manuSya itaH sthAnAnmRtvA'cyutadevaloka utpadyamAnaH SaD rajjU : spRzati, na ca vaktavyaM kathaM tatrotpadyamAno devatvAdaviratasamyagdRSTirevAyaM na dezavirata iti satyam , yo hi RjugatyA ekena samayena tatrotpadyate tasya pUrvabhavAyuH kSIyamANaM na kSINaM pUrvabhavazarIramapi ca mucyamAnamamuktamiti prAgbhavAyuHzarIrasampannatvAdRjugatyAM dezavirata evAyamityadoSaH, tadevaM ca 'puTThA caudasabhAgA bArase' tyAdiko grantho || // 192 // CASSACROCOGE0 CIA
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 :0 jIvasamAse hai yathAsaMkhyena sAsvAdanAdInAM yojita iti gAthArthaH // 195 // athoktazANAM pramattAdInAM sparzanAmAha mithyAhahaimIvRttau sesehasaMkhabhAgo phusio logo sjogikevlihiN| egAIo bhAgo bIyAimu Naraga puDhavIm // 196 / / gAdidevAkSetradvAre uktshessaiH-prmttaaprmttaapuurvkrnnaadigunnsthaankjiivailoksyaasNkhyeytmo bhAgaH spRSTaH, ete hi bhavAntarAle vartamAnAH pramatta 18nAMsparzanA // 193 // saMyatAdibhAvaM parityajyAsaMyatatvaM pratipadyante, ataH svasthAnasthA epa gRhyante, yaccAmISAM bharatairavatAdikaM svasthAnaM tallokasyAhai saMkhyeyabhAga eveti tatasparzina evAmI nirdiSTAH, atrAha-navamIpAmapyupazAntamohaparyantAnAmRjugatyA'nuttarasureSUtpadyamAnAnAM saptarajjvAtmikA sparzanA labhyata eva tat kimiti lokAsaMkhyeyabhAga evocyate ?, yathA hi RjugatyAM samayamekaM dezAvaratatvamavApyate tathA'mISAM pramattadibhAvo'pi prApyata eva, uktA caiyAM saptarajjusparzanA paJcasaMgrahe- "saga sesA u phusaMtI rajjU khINo asaMkhaMsa" miti vacanAt , satyam , kintu sUtragaticinyAdeva prakArova na vivakSita ityadoSaH, sayogikevalibhistu kevalisamudghAtasya caturthasamaye sarvo'pi lokaH spRSTaH prApyate // tadevaM caturdazAnAmapi jIvasamAsAnAM nirdiSTA sparzanA, te ca jIvasamAsA narakagatyAdyAzritA ityato narakagato tAvat sparzanAM nirUpayitumAha--'ekAdikaH' AdizabdAd dvivyAdipIragrahaH bhAgo-lokasya | rajjusvarUpazcaturdazoaMzaH, dvitIyAdikAsu narakapRthivIpu sparzanA draSTavyA, tathAhi-dvitIyanarakapRthivyA ya ihAgacchati yo vA'taH sthAnAttasyAM gacchati sa lokasya caturdazAMzarUpAmekAM rajju spRzati, tRtIyanarakapRthivyAM tu gacchannAgacchan vA rajjudvayaM spRzati, caturthapRthivyAM tu rajjutrayaM, evaM yAvat saptamapRthivyAM gacchanAgacchan vA jantuH par3a rajjUH spRzatIti gAthArthaH / / 196 / / atha % A 4 %9-'
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau kSetradvAre %ARC5 // 194 // % kiJcit samAnavaktavyatvAttiryamanuSyagItasparzanA yugapadeva pazcAdvakSyata iti cetasi nidhAya devagatimAdhikRtya tAvadAha- mithyAhaIsANaMtA micchA sAsaNa nava missa avirayA atttth| aTTha sahassArAtiya chalaccuyA'saMkhabhAguppiM // 197 // gAdidevA nAM sparzanA bhavanapatyAdaya IzAnAntA devA mithyAdRSTayaH sAsvAdanAca nava rajjUH spRzanti, tathAhi-bhavanapativyantarA jyotiSkAstAvat pUrvoktakAraNAdadhastRtIyanarakapRthvIM yAvadgacchanto rajjudvayaM spRzanti, upari ceSatprArabhArAdipRthivIkAyikeSUtpadyamAnAH sapta rajjUH 4. spRzantIti sarvA api nava, saudharmezAnadevA api mithyAdRSTisAsvAdanAH tRtIyapRthivIM yAvat gacchantaH sArdhaM rajjutrayaM / spRzAnta, upari ceSatprArabhArAdipRthvIkAyikeSu utpadyamAnAH sArdha paMcarajjukaM spRzantIti sarvA api nava rajjava iti, 'missa avirayA adutti / eta eva bhavanapatyAdaya IzAnAntA devAH samyagmithyAdRSTayo'viratAzcASTa rajjUH spRzanti, iyaM cASTarajjusparzanA'mISAmadhastAt tRtIyanarakapRthvI yAvadgacchatAmupari ca pUrvasAMgatikadevanAcyutadevalokaM yAvannIyamAnAnAM bhAvanIyA, tRtIyapRthivyacyutadevalokayorantara'STarajjusadbhAvAditi, ' aTTha sahassAratiya 'tti sAmAnyena mithyAdRSTayAdisvarUpAH sanatkumArAdisahasrArAntikA api devA aSTa rajjUH spRzanti, iyamapyaSTarajjusparzanA eteSAmadhastAt tRtIyapRthvIM yAvadgacchatAmupari cAcyutadevaloke pUrvasAGgatikadevena nIyamAnAnAM tathaiva paribhAvanIyA, atrAha-nanu 'aTTha ya pANayaaMtiya' ti kasmAtroktaM ?, prANatAntAnAmapi devAnAmanayA yuktyA'STarajjusparzanAsambhavAditi, satyam , kintvevaM manyate alpamohatvAdAnatAdayo devA narakeSu vedanodIraNAdinImattaM na gacchantyeva, pUrvasAGgatikadevenApi ca nIya-18 // 194 // CE%ERS
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse mAnAnAmuparyacyutagamanecchApi na bhavati, ato ' aTTa sahassAraMtiya'tti itthameva paThitaM, 'chalaccuya' tti acyutadevalokAt haimIvRttI tridazAH zrImajjinavandanAdyamihAgacchantaH SaD rajjUH spRzanti, tRtIyapRthivyAM vedanodIraNAdinimittaM tvasya matenete'pi na kSetradvAre gacchantyevAlpamohatvAd,yeSAM tu matena sItendrazcaturthapRthivyAM lakSmaNavedanopazamanArtha gataH zrUyate tanmatenAmISAM rajjuSadkAt parato'pi sparzanA bhavatyeva, vyAkhyAprajJaptyabhiprAyatastu saptamapRthivyA apyadhastanapredaza yAbadvaimAnikadevAnAM gamanamasti, ydaah||195|| "atthi NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe ahe urAlA balAhayA-meghA" ityarthaH, "saMseyaMti-saMmucchaMti ?, haMtA! atthi, taM bhaMte! | kiM asuro pakarei nAgo pakarei devo pakarei ?, goyamA ! asurovi pagarei, nAgovi devovi" devotra vaimAniko'bhipretaH, " evaM haidoccAe'vi puDhavIe ahe evaM taccAe'vi navaraM asurovi pakarei, devovi pakarei, no nAgo pakarei, nAgakumArasya tRtIyapAthivyA adhogamanAsAmAditi, 'heDillAsu causu puDhavIsu ahe ego devo pakarei' asuranAgayostatra gamanAbhAvAditi, tadevamiha 5 saptamapIthavyadhodezamapi yAvadvaimAnikadevAnAM gamanamuktam , prastutagranthe tu tRtIyapRthivImeva yAvattadgamanamAvaditaM, tattvaM tu kevalino | vidantIti, 'asaMkhabhAguppi ' ti acyutadevalokoparivartinAM graiveyakAnuttaravimAnavAsidevAnAmanyatra gamanAgamanAbhAvAt | svasthAnagataiva sparzanA, sA ca lokAsaMkhyeyabhAgarUpaivetyarthaH, mriyamANasparzanAvivakSA rivaha na kRtaiveti gAthArthaH // 197 // | atha tiryagmanuSyagatisparzanAmAha naratiriehi ya logo sattAsANehi cha'jayagihIhiM / misseha'saMkhabhAgo vigaliMdIhiM tu sabvajagaM // 198 // OMCREASEX // 195||
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse 18 naratirya haimIvRttI kSetradvAre // 196 // naraistiryagbhizca sarvo'pi loko vyAptaH prApyate, tatra narANAM kevalisamudghAtacaturthasamaye sarvalokavyApitA'vagantavyA, anye tu vyAcakSate-mithyAdRSTayo manuSyAH sarvatrolamadhastiryak cotpadyamAnAstatra Agacchantazca vedanAmAraNAntikasamudghAtAbhyAM hai vikaleMdriya 51 sparzanA sarvalokaM vyApnuvaMtIti, etacca vyAkhyAnaM vayaM tAvatrAgacchAmaH, yato' tRtIyadvIpasamudramadhyamAtravartitvena stokA eva manuSyAH, ato yadi te zeSajIveSUtpadyamAnA vivakSyante, zeSajIvAzca teSUtpadyamAnAstadrUpatvena gRhyante, vedanAmAraNAntikasamudghAtAvasthA ca vivakSyate, tathApi sarvalokavyApitvamamISAM nAvagamyate, aparaM ca paMcendriyA " upavAeNaM samugdhAeNaM saTThANeNaM loyassa asaMkhajja| ibhAge" iti vacanAt prajJApanAyAM sarveSAmapi paMcendriyANAM sarvalokavyApitA niSiddhA, kiM punaH kevalamanuSyANAM ?, tasmAt I kevalyapekSayaiva narANAM sarvalokavyApitvamavagamyata iti, tiryacastu mithyAdRSTayaH sUkSmaikendriyAdyapekSayA sarvalokavyApino budhyanta eveti| 'sattAsANehi' tti sAsvAdanastiryagmanuSyairopataprArabhArApRthivyAdiSUtpadyamAnaiH sapta rajjavaH spRSTA, itazca mRtaHlA sAsvAdanaH kizcit zubhatvAdUrdhvameva gacchati, nAdhastAd,ata eva sUtropanyAsAd , yadi punaradhastAdapi gacchettadA trayodazarajjusaMsparzobhA pyuktaH syAditi, yastu sAsvAdananArakaH SaSTanarakapRthivyAdibhyaH samAgatyeha tigmanuSyatvenopajAyate so'pAntarAle vartamAno-18 |gretanAyuSkodaye'pyagretanazarIrAprAptanArakatvenaiva vivakSitaH, anyathA sAsvAdanatiryagmanuSyANAM dvAdaza rajjvAtmikApi sparzanA hai syAditi, ' cha'jayagihahiM ' ti ayatAH-aviratasamyagdRSTayo gRhiNastu dezaviratazrAvakA iha gRhyante, tairayataihibhizca pratyekamataH sthAnAdacyutadevaloke samutpadyamAnaiH par3a rajjavaH spRzyante, ete cehAyatA gRhiNazca sAmarthyAnmanuSyA eva boddhavyAH, na natu tiryazcaH, teSAM sahasrArameva yAvadutpatteH SaDrajjusaMsparzAbhAvAditi, nissahaptakha bhAgo' tti mizraH-samyagmithyAdRSTi-1 // 196 / /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdaparyA jIvasamAse haimIvRttI kAladvAre kendriya sparzanA // 197 // bhistiryamanuSyaistadavasthAyAM maraNAsambhavenAnyatrotpattyabhAvAt svajanmasthAnarUpo lokAsaMkhyeyabhAga eva spRSTaH // tadevaM tirazvAM sAmAnyena sparzanA proktA, sAmprataM teSAmeva bAdaraikendriyAdibhedabhinnAnAM vizeSatastAmabhidhitsuridamAha- 'vigaliMdIhiM' ti 'savvajagaM' ti dvitricaturindriyalakSaNairvikalendriyairutpAdasamudghAtAvasthayoH sarva jagat-sarvo'pi loko vyAptaH prApyate ityarthaH, eSa tAvat prastutagranthAbhiprAyaH, prajJApanAyAM tUtpAdasamudghAtasvasthAnoMkAsaMkhyeyabhAgavartina eva vikaleMdriyAH sarve'pyuktAstadeva ca yuktisaGgataM budhyate, svalpatvAdamISAM, tattvaM tu bahuzrutA eva vidantIti gAthArthaH // 198 // uktamevArtha sAvizeSamAbhidhitsurAha___ bAyarapajjattAvi ya sayalA viyalA ya samuhauvavAe / savvaM phosaMti jagaM aha evaM phosaNANugamo // 199 / pRthivyAdibAdaraparyAptakIndrayAH sampUrNapaMcendriyatiryaglakSaNA sakalAH dvitricaturindriyasvarUpA vikalAzca 'samuha'. tti samudghAtAvasthAyAM ' uvavAe' tti vigrahagatilakSaNotpAdAvasthAyAM ca ' sarva jagat ' sarva lokaM spRzantItyeSo'pi prastutagranthAbhiprAya eva, prajJApanA'bhiprAyatastu tiryaMco bAdaraparyAptapRthivyaptejaHkAyikAH paMcendriyAH vikalendriyAzca sarve'pi svalpatvAdutpAdasamudghAtasvasthAnaH pratyekaM lokAsaMkhyeyabhAga evaM prApyanta iti, asyAM ca gAthAyAM sUkSmaikendriyA noktAH, sarvalokavyApitvena teSAM prAgevoktatvAd,aparyAptabAdaraikendriyAstvasya granthasyAbhiprAyeNa svasthAnenApi sarvaloke vyApina eveti tepIha nopAttAH, prajJApanAbhiprAyatastu bAdarAparyAptaikendriyA apyutpAdasamudghAtAbhyAmeva lokaM vyApnuvanti, na svasthAnena,payoM| kendriyanizrayaiva teSAmutpatteH, vikalendriyANAM sarvalokavyApitvamanantaragAthAparyante sAmAnyenAbhihitaM, atrotpAdasamudghAtAvasthA 4595 // 197||
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHREAC jIvasamAsemA | vizeSitaM tadapi proktAmati na punaruktatA zaMkanIyeti, tadevaM jIvagatAM sparzanAmabhidhAyopasaMharabAha-'aha evaM phosaNANu 8 ajIvaspahaimIvRttI gamo' tti athAnantaramaparo'pyevamuktAnusAreNa jIvasamAsasparzanAyA anugamo-vicAro buddhimatA'bhyuhya karttavya iti gAthArthaH dazanA bhavAkAladvAre | // 199 // tadevamabhihitA jIvasparzanA, sAmprataM tatpratipakSabhUtatvapratyAsatyAjjIvasparzanAmabhidhitsurAha yuH kAya sthitayaH // 198 // AidugaM logaphuDaM gayaNamaNAgADhameva savvagayaM / kAlo naralogaphuDo poggala puNa savvalogaphuDA / / 200 // iha tAvat paJcAjIvadravyANi-dharmAdharmAkAzAstikAyAH pudgalAH kAlazca, tatrAdau dvikamAdidvikaM-dharmAdharmAstikAyalakSaNaM | lokaspRSTaM, sarvamapi lokaM spRSTvA sthitamityarthaH, gaganam-AkAza punaranavagADhaM, idamuktaM bhavati-sarve'pi jIvA ajIvAzcAkAza evAvagADhAH, AkAzaM punaranyatra kvacidapi nAvagADhaM, atastadevAkAzaM jIvarajavizca spRSTatvena prarUpyate, AkAzena punaranyat kimapi spRSTaM nocyata iti bhAvaH, tarhi tadgaganaM kiyatpramANamityAha-taM tu savvagayaM 'ti tat punargaganaM sarvatra-loka'loke ca gataM-sthitaM lokAlokavyApItyarthaH, 'kAla' candrasUryagatikriyA'bhivyaGgayo'rddhatRtIyadvIpasamudralakSaNaM naralokameva spRzati, parataH punazcandrasUryANAM gatikriyAyA evAbhAvAt samayAvalikAdirUpakAlasyAsambhava evetibhAvaH, pudgalAstu sarvameva lokaM spRzanti, sarvalokAkAzavartitvAtteSAmiti gAthArthaH // 200 // tadevamajIvAnAmapyabhihitA sparzanA, tadabhidhAne ca sparzanAdvAraM samApta| miti / ' atha saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ce' tyAdigAthAbhihita kramaprApta kAladvAramabhidhitsurAha kAlo bhavAukAyaTTiI ya taha guNavibhAgakAlaM ca / vocchAmi ekajIvaM nANAjIve paDuccA ya // 201 // // 198 // H ECIPE
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI kAladvAre // 199 // 54: Ashot 'kAlo' tti kAlaH pUrvoktazabdArthaH samayAvalikAdirUpastAvadiha prarUpaNIya iti zeSaH, sa ca prAk prarUpita eveti neha prarUpyate, sAmAnyana kAlaprarUpaNAnantaraM ca bhavAyuHkAlaM kAyasthitikAlaM guNavibhAgakAlaM ca vakSyAmIti, dvitIyAntaH kAlazabdaH |nArakANAM sarvatra sambadhyate, tatra nArakAdibhavAnAmanyataro vivakSita eko bhavaH-ekaM janmasthAnaM tatra bhave AyubhavAyustadviSayaH kAlo dazavarSa-dramavAra sahasrAdikastamekajIvaM nAnAjIvAMzcAzritya vakSyAmIti sambandhaH, tathA 'kAyaH' pRthivyapkAyAdistatraikaikasmin kAye mRtvA punaH punarutpadyamAnasya tadbhAvamaparityajato jIvasya sthitiH kAyasthitistadviSayaH kAlaH kAyasthitikAlo'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNyAdikastaM / ca vakSyAmIti saNTaMkaH, tathA guNAH-mithyAdRSTisAsvAdanAdiguNasthAnalakSaNAzcaturdaza teSAM vibhAgena-pArthakyena tadbhAvAparityAgaviSayaH kAlo guNavibhAgakAlaH taM ca ekajIvaM nAnAjIvAzcAzritya vakSyAmIti yogaH, tadevaM bhavAyuSkAdiviSayabhedA trividhaH* kAlo'tra vaktavya iti gAthArthaH // 201 // tatra krameNa saptasu narakapRthvISvekaikanArakasyakakabhavAyulakSaNa kAlaM tAvadvaktumAha egaM ca tiNi satta ya dasa sattaraseva hu~ti bAvIsA / tettIsa uyahinAmA puDhavIsu ThiI kamukkosA / / 202 // | mahattvasAmyAdudAdhinAmazabdena sAgaropamamihAbhipretaM, tatazcaikaikanArakasyai kakasmin bhave ratnaprabhAdiSu saptasu pRthvISu kramaNotkRSTA sthitiriyaM pratipattavyA, tadyathA-ratnaprabhAyAmekasya nArakasyaikasmin bhave ekaM sAgaropamamutkRSTA sthitiH, zarkaraprabhAyAM trINi vAlukAprabhAyAM sapta paGkaprabhAyAM daza dhUmaprabhAyAM saptadaza tamaHprabhAyAM dvAviMzatiH sAgaropamANi ekasya nArakasyaikatra // 199 // bhave utkRSTA sthitiH, saptamanarakapIthavyAmakasya nArakasyaikatra bhave trayastriMzat sAgaropamAnyutkRSTA sthitiriti gAthArthaH // 202 / /
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ javisamAse haimIvRttI. kAladvAre // 20 // nArakAdiSu jaghanyA bhavasthiti RECENE arthatAsveva saptasu narakapRthivISu nArakAyuSo jaghanyAM sthitimAhapaDhamAdi jamukkosaM bIyAdisu sA jahaNiyA hoi / ghammAe bhavaNavaMtara vAsasahassA dasa jahaNNA // 203 / / / prathamAdipRthivISu yadutkRSTamAyuH pratipAditaM dvitIyAdiSu pRthivISu saiva jaghanyA sthitirbhavatIti mantavyam , tathAhiprathamapRthivyAM yA sAgaropamalakSaNA utkRSTA sthitiruktA dvitIyapIthavyAM saiva jaghanyA sthitiH, dvitIyapRthivyAM tu yA sAgaropamatrayalakSaNA utkRSTA sthitirabhihitA tRtIyapRthivyAM saiva jaghanyA sthitiH, evaM tAvanneyaM yAvat SaSThapRthivyAM yA dvAviMzatisAgaropamalakSaNA utkRSTA sthitirAveditA saiva saptamapRthivyAM jaghanyA sthitirveditavyA, nanvevaM sati dharmAbhidhAnAyAM pRthamapRthivyAmadyApi jaghanyA sthitirna niveditA bhavati, ataH sA nivedyatAmityAzaMkya prathamapRthivInArakANAM tatprasaMgato jaghanyasthityA samAnatvAd bhuvanapativyantarANAM ca jaghanyAM sthitimabhidhitsurAha-' ghammAe' ityAdi, dharmAbhidhAnaprathamapRthvInArakANAM bhavanapativyantarANAM ca daza varSasahasrANi jaghanyA sthitirvijJeyeti gAthArthaH / / 203 // nanu yadi bhavanapativyantarANAM daza varSasahasrANi jaghanyA sthitistadA utkRSTA teSAM kiyatpramANA'sau bhavatItyAzaGkathAsurakumArAdibhavanapatInAM vyantarANAM cotkRSTAM sthitimAha asuremu sAramAhiyaM saTTe pallaM duve ya desUNA / nAgAINukosA pallo puNa baMtarasurANa // 204 // // 20 //
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ asurANAM bhavasthitiH jIvasamAse haimIvRttau iha bhavanapatayo'surakumAradibhedAddazadhA zrutasAgare paThyante, tadyathA-" asurA nAga suvaNNA vijjU aggI ya dIva udahI yaa| kAladvAre disi vAu tathA thaNiyA dasabheyA huMti bhavaNavaI // 1 // " ti, ete cAsurakumArAdayo dazApi punAbibhedAH-merugirerdakSiNadigvartinaH | uttaradigvartinazcaH tatra 'asuresu sAraM' ti merudakSiNadigvatiSvasurakumAreSatkRSTA sthitirekaM sAgaropamamityarthaH, 'ahiyaM' ti // 201 // uttaradigvartiSu tvasurakumAreSu tadeva sAgaropamaM kiJcidadhikamutkRSTA sthitiqhatavyati, nAgakumArAdInAmAdizabdAt suvarNakumAra | vidyutkumArAdInAM dakSiNadigvartinAM sArddhapalyopamamutkRSTA sthitiH, uttaradigvartinAM tu teSAmeva nAgakumArAdInAM dezonapalyopamadvaya| mutkRSTA sthitirbhavati, uttaradigvatino hyete svabhAvAdeva zubhAzcirAyuSazca bhavanti, dakSiNadigvartinastu tadviparItA iti, vyantarasurANAM tu pizAcabhUtayakSAdibhedato'STavidhAnAmapi palyopamamevotkRSTA sthitirbhavati, dakSiNadigvaya'surakumAraprabhucamarendradevInAM tu | sArddha palyApamatrayamutkRSTamAyuH, uttaradigasurakumArAdhipavalIndradevAnAM tUtkRSTamAyuH sArdAni catvAri palyopamAni, nAgakumArAdi|| navanikAyadevInAM tUttaradigvartinInAM dezonaM palyopamamutkRSTamAyuH, dakSiNadigvartinInAM tu tAsAmeva devInAM vyantarINAM cArddhapalyo pamamutkRSTamAyurityetat svayameva draSTavyam, jaghanyaM tu sarvatra prAgabhihitaM dazavarSasahasrarUpaMmeveti gAthArthaH / / 204 // atha jyotiSkadevAnAmAyuHpramANamAha pallaTThabhAga pannaM ca sAhiyaM joise jahaNiyara / heDillu kosaThiI sakAINaM jahaNNA sA // 205 // sAmAnyena jyotiSAM palyopamasyASTamo bhAgo jaghanyamAyuH,itarat punaH utkRSTaM teSAmeva sAdhikaM palyopamamAyuH,varSalakSAdhikaM palyo SHRASIRSASS 201 //
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau kAladvAre // 202 // pamamityarthaH, vizeSataH kasya jyotiSaH kimAyuriti ced ? ucyate- jyotiSkadevAstAvaccandrAdityagrahanakSatratArakebhadAt paJcavidhAstaddevyo'pi paJcavidhA iti sarve'pi dazavidhAH, tatra candrANAM palyopamacaturthAMzo jaghanyamAyurutkRSTaM tu varSalakSAdhikaM palyopamamiti, taddevInAM palyopamacaturthAMzo jaghanyamAyurutkRSTaM tu paJcAzadvarSasahasrAdhikaM palyopamArddhamiti 2, AdityAnAmapi jaghanyamAyuzcandravadeva, utkRSTaM tu varSasahasrAdhikaM palyopamamiti 3, taddevInAmapi jaghanyaM candradevIvadeva, utkRSTaM tu paMcavarSazatAdhikaM palyopamArddhamiti 4, bhaumabuddhAdInAM tu zeSagrahANAM jaghanyaM sUryavadeva, utkRSTaM tu palyopamaM 5, taddevInAmapi jaghanyaM sUryadevIsadRzameva utkRSTaM tu palyopamArddhamiti 6, azvinyAdinakSatrANAM tu jaghanyaM grahatulyameva, utkRSTaM tu palyopamArddhamiti 7, taddevInAM tu jaghanyaM / grahadevIsamAnameva, utkRSTaM tu sAdhikaH palyopamacaturthAMza iti 8, tArakadevAnAM jaghanyaM palyopamasyASTamAMzaH, utkRSTaM tu palyopamacaturthAMzaH 9, tadevInAM tu jaghanyaM palyopamasyASTabhAgaH, utkRSTaM tu sAdhikaH palyopamASTabhAga eva 10, tadetaddazasvapi sthAneSu vizeSato jyotiSkANAM jaghanyetarabhedabhinnamAyuH draSTavyam, taduktam- " caMdAiccagahANaM nakkhattANaM ca devisahiyANaM / aTThaNhaMpi jahaNNaM AU paliyassa caubhAgo || 1 || palio maTTabhAo tArayadevANa taha ya devaNaM / hoi jahaNaNaM AuM etto ukkosagaM vocchaM // 2 // paliyaM ca varisalakkhaM caMdANaM sUriyANa paliyaM tu / varisasahasseNa'hiyaM gahANa paliovamaM puNNaM // 3 // nakkhatte paliyarddha tArayadevANa paliyacaubhAgo / sasidevINaM AuM ukkosa hoi paliyaddhaM // 4 // paNNAsasahassehiM vAsANa'hiyaM taheva paliyaddhaM / paNavAsasayanbhahiyaM ravidevINaM paraM AuM / / 5 / / palio massa arddha gahadevINaM taheva saviseso / paliovamacaumAgo AuM nakkhattadevAMNa || 6 || tArayadevIrNapi ukkosaM AuyaM viNiddi / palio maTTabhAo ahio kiMcI viseseNa // 7 // " jyotiSka bhavasthiti // 202 //
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttau / | ityalaM prasaMgena / atha vaimAnikadevAnAM jaghanyasthitinirUpaNArthamAha- hevillukose ' tyAdi, zakrazabdana pUrvavat saudharmajIvasamAse | | devalokobhidhIyate, tatazca saudharmAdidevalokAnAM greveyakAnuttaravimAnasahitAnAM madhye uparyuparitanAnAM 'heDilla 'zabdopAdA vaimAninAdayaM sAmarthyalabdho'dhyAhAraH, sA jaghanyA sthitiya kimityAha-'heTTillu kosahi' ti, adho'dhovartinAM yA utkRSTA kAladvAre kAnAM jagha| sthitiH uparyuparivarttanAM saiva jaghanyA sthitirityarthaH, tathAhi-yaiva saudharmadevaloke sAgaropamadvayalakSaNA utkRSTA sthitirvakSyate nyAsthiviH // 203 // | saiva taduparivartini sanatkumAre jaghanyA, yaiva cezAne sAtirekasAgaropamadvayasvarUpA utkRSTA sthitirabhidhAsyate saiva taduparivartini | mAhendre jaghanyA, sanatkumArotkRSTasthitistu sAgaropamasaptakalakSaNA brahmaloke jaghanyA, tadutkRSTasthitistu dazasAgaropamAtmikA lAntake jaghanyA, tadutkRSTasthitirapi caturdazasAgaropamarUpA mahAzuke jaghanyA, tadutkRSTasthitistu saptadazasAgaropamasvarUpA | sahasrAre jaghanyA, tadutkRSTasthitiH punaraSTAdazasAgaropamalakSaNA Anate jaghanyA, tadutkRSTasthitirekonaviMzatisAgaropamasvarUpA prANate jaghanyA, tadutkRSTasthitirapi viMzatisAgaropamAtmikA AraNe jaghanyA, tadutkRSTasthitistvekaviMzatisAgaropamasvarUpAta | acyutadevaloke jaghanyA, tadutkRSTasthitiH punAviMzatisAgaropamarUpA navAnAM aveyakavimAnaprastaTAnAM madhye'dhastanaprastaTe | jaghanyA, evameteSu navasu aveyakavimAnaprastaTeSvekaika sAgaropamaM varddhayadbhistAvaneyaM yAvannavamaprastaTe triMzatsAgaropamAni jaghanyA sthitiH, tadutkRSTasthitistvekatriMzatsAgaropamalakSaNA vijayAdiSu caturdhanuttavimAneSu jaghanyA sthitiH, sarvArthasiddhavimAne tu jaghanyA sthitireva nAsti, trayastriMzatsAgaropamalakSaNAyA ajaghanyotkRSTAyA eva sthitastatrAbhidhAsyamAnatvAditi, nanvevaM sati // 203 // 'heThillu kosaThiI sakAINaM jahaNNA sA' ityanena sanatkumArAdInAmeva jaghanyA sthitinirUpitA bhavati, na saudharmezAna AARA%
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau . kAladvAre // 204 // yoH, satyaM, tayArasA svayameva draSTavyA, tadyathA - saudharme jaghanyA sthitirekaM palyopamaM, IzAne tu sAtirekaM palyopamamityalaM vaimAnikAvistareNeti gAthArthaH // 205 // adhAmISAmeva vaimAnikAnAmutkRSTAM sthitimAha- do sAhi satta sAhiya dasa caudasa sattareva atttthaaraa| ekAhiyA ya eto sakAisa sAgaruvamANA // 206 // sAgareNa mahattvasAmAnyAt samudreNopamAnam-upamA yeSAM te sAgaropamAnAH- kAlapramANavizeSAH, pUrvoktasvarUpANyaddhAsAgaropamANItyarthaH tAni ca dvayAdIni zakrAdiSu pUrvavat saudharmAdidevaloke yathAkramamutkRSTA sthitiriti sAmarthyAllabhyate, tathAhisaudharmadevaloke dve sAgaropame utkRSTA sthitiH, IzAne tu ' sAhi ' tti, te eva dve sAgaropame sAdhike, sanatkumAre tu sapta sAgaropamANi, mAhendre ' sAhi 'ti tAnyeva sapta sAdhikAni, brahmaloke daza lAMtake caturdaza mahAzukre saptadaza sahasrAre aSTAdaza 'ekAhiyA etto' tti ita Urdhva pratisthAnamekaikaM sAgaropamamadhikaM vAcyam, tadyathA - Anate ekonaviMzAtiH prANate viMzatiH AraNe ekaviMzatiH acyute dvAviMzatirityevaM graiveyakavimAnaprastaTeSvApyekaikaM sAgaropamaM vardhayitavyaM yAvannavamagraiveyakaprastaTe ekatriM zatrUsAgaropamAnyutkRSTA sthitiriti, iha ca ' ekkAhiyA ya etto ' iti sAmAnyoktAvapi vyAkhyAnato vizeSapratipatternavarmagraiveyakaparyantamevaikAdhikatvaM draSTavyam, anuttaravimAneSu tu sAgaropamadvayenaivAdhikyaM vAcyam, teSu trayastriMzatsAgaropamalakSaNAyA utkRSTasthiterAgame'nekasthAneSu pratipAditatvAd tatrApi sarvArthasiddhe vimAne jaghanyasthiterabhAvAt trayastriMzatsAgaropamAnyajaghanyotkRSTA sthitiriti vizeSa iti gAthArthaH // 206 // atha tiryaggatau bhavAyuHkAlamabhidhitsure kendriyANAM tAvadAha nAyutkRSTA bhavasthitiH // 204 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI kAladvAre // 205 // bAvIsa satta tinni ya vAsasahassANi dasa ya ukkosA / puDhavidagAnilapatteyatarusu teU tirAyaM ca // 207 // pRthvyAdi dvAviMzatyAdibhiH saha pRthivyAdInAM yathAsaMkhyena sambandhaH, pRthivyAyekendriyAca sUkSmavAdarAyanekabhedabhimAH siddhAnte paThyante, tatreha bAdaraikendriyANAmevotkRSTameva cAyurvaktavyam , bAdarANAM tu jaghanya sUkSmAdInAM jaghanyetarabhedabhinaM cAyurupariSTAd dInAM vakSyate, tatra bAdarANAM pRthivIkAyikAnAM 'bAvIsa' ti dvAviMzatiH varSasahasrANyutkRSTA bhavasthitiH, 'satta' ti yAdarApkAyikAnAM bhavasthitiH sapta varSasahasrANi bAdarAnilAnAM trINi varSasahasrANi bAdarapratyekatarUNAM daza varSasahasrANi bAdaratejaHkAyikAnAM punakhirAtraM|trINyahorAtrANyutkRSTA bhavasthitirityartha iti gAthArthaH // 207 // atha dvIndriyAdInAmutkRSTaM bhavAyuHkAlamAha pArasa auNappannaM chappiya vAsANi divasamAsA ya / beiMdiyAiyANaM naratiriyANaM tipallaM ca // 208 // dvAdaza varSANi dvIndriyANAmutkRSTA bhavasthitirityAdi yathAsaMkhyena sambandhaH, ekonapaJcAzadivasAstrIndriyANAM, SaNmAsAzcaturindriyANAM, garbhajAnAM narANAM paJcendriyatirazcAM ca trINi palyopamAnyutkRSTA bhavasthitiH, iha ca tiryaggatibhavAyuHkAlaprarUpaNe prastute'pi yanmanuSyANAmutkRSTAyuHpratipAdanaM tat palyopamatrayotkRSTAyuHsAmyAllAghavArthamiti nAsambaddhabhASitvamAzaGkanIyamiti gAthArthaH // 208 // iha paJcendriyatirazcAM sAmAnyenaivotkRSTamAyuH pratipAditaM , vizeSacintAyAM tvamI sammUchenajalacarAdibhedato 131 |bahudhA bhiyanta iti sammUcrchajajalasthalacarANAM bhavAyuHkAlamAha -
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAsa jalathalakhahasaMmucchimapajjatukosa puvvakoDIo / varisANaM culasII Sisattari ceva ya sahassA // 209 // tiryak pacehaimIvRttI. | driya bhavakAladvAre ihApi jalacarAdInAM pUrvakovyAdibhiH saha yathAsaMkhyena saMvandhaH, tatra paryAptasamUrchajajalacarANAM pUrvakoTI varSANAmutkRSTA SITE dA bhavasthitiH, paryAptasaMmUrchajasthalacarANAM caturazItivarSasahasrANyutkRSTamAyuH, paryAptasammUrchajakhacarANAM dvisaptativarSasahasrANyutkRSTo // 206 // bhavAyuHkAla iti gAthArthaH // 209 // athaiSAmeva jalacarAdInAM paryAptagarbhajAnAmutkRSTaM bhavAyuHkAlamAha-- tesiM tu gabbhayANaM ukkosaM hoi puvakoDIo / tiNNi ya pallA bhaNiyA pallassa asaMkhabhAgo u // 210 // ___ teSAmevAnantaragAthoktAnAM jalacarAdInAM garbhajAnAM pUrvakovyAdyutkRSTamAyuritIhApi yathAsaMkhyena sambandhaH, tatra paryAptagarbhaja-13 jalacarANAM pUrvakoTirvarSANAmutkRSTamAyuH paryAptagarbhajasthalacarANAM trINi palyopamAnyutkRSTamAyuH paryAptagarbhajakhacarANAM palyopamasyAsaMkhyeyabhAga utkRSTamAyubhaNitAmati.gAthArthaH / / 210 // atha pUrvoktAnAmeva bAdarapRthivyAyekendriyANAM tathA paryAptasammUchejajalacarasthalacarakhacarANAM pUrvamanuktAnAM sAdhAraNavanaspatyAdInAM ca jaghanyAyAyuHsvarUpaM bhavAyuHkAlamAhaeesiM ca jahaNNaM ubhayaM sAhAra sabbasuhamANaM / aMtomuhuttamAU savvApajjattayANaM ca // 211 // 206 // eteSAM pUrvanirdiSTAnAM bAdarapRthivyaptejovAyupratyekavanaspatInAM paryAptasaMmUrchajagarbhajajalacarasthalacarakhacarANAM ca 'jahaNaM'. ti utkRSTasya prAgeva pratipAditatvAt jaghanyamantarmuhartamAyurityuttareNa sambandhaH, tadetat pUrvamutkRSTAyuHpratipAdanakrameNoktAnA
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau. kAladvAre | ekajIva // 207 // meva jantUnAM jaghanyamAyuH pratipAditam , atha pUrvamanuktAnAmubhayasvarUpamapyAyuH pratipAdayannAha-'sAhAre' ti sAdhAraNA-ananta-8 kAyikavanaspatayasteSAM sUkSmavAdarabhedabhinnAnAM tathA 'savvasuhamANaM' ti uktazeSANAM sarveSAM pRthivyatajovAyulakSaNAnAM sUkSmANAM vanaspatInAM tu sUkSmANAM sAdhAraNavanaspatidvAreNaivoktatvAditi 'ubhayaM' ti jaghanyotkRSTasvarUpamubhayamapyAyurantarmuhU nAnAjIva mevetyatrApi sambadhyate, jaghanyapakSe tadevAntarmuhUrta laghusvarUpaM utkRSTapakSe tu tadapi bRhattaramityayameva jaghanyotkRSTayomeMdo nAnya bhavasthitiH iti bhAvaH, evamuttaratrApi 'savvApajjattayANaM ce' ti ye pRthivyAdayo'paryAptA eva mriyante na tu paryAptIH sarvA samarthayante teSAmaparyAptAnAmapyubhayaM-jaghanyotkRSTasvarUpamAyurantarmuhUrtameveti gAthArthaH // 211 // tadevamekaikaM jIvamadhikRtya bhavAyuHkAlobhihitaH, sAmprataM tadupasaMhArapUrvakaM nAnAjIvAnAzritya tamAha ekagajIvAuThiI esA bahujIviyA u savvaddhaM / maNuyaapajjattANaM asaMkhabhAgo u pallassa // 212 // eSA pUrvoktA ' ekkagajIvAuThii ' ti ekaikasya ratnaprabhAnArakAdijIvasyAyu:sthitiruktA, bahujIviyAu savvaddhaM' ti bahavo jIvA viSayo yasyAH sA bahujIvikA sthitiH, bahujIvasambandhinItyarthaH, 'sarvAddhaM ' sarvakAlaM draSTavyA, na sa kAlo'sti yatra nArakAH sarve'pi mRtvA anyatrotpadyante, narakagatistu taiH zUnyA bhaviSyatIti, evaM tiryaggatyAdiSvapi vAcyam , tasmAnAnAjIvAnAM sarvakAlaM sthitiH, Aha-nanu jIveSu mUlottarabhedabhinaMSu sarveSvapyayaM nyAyo'tha keSucidevetyA 207 // zasyAha-'maNuye' tyAdi, aparyApsA manuSyAH kadAcidekaH kadAcid dvA kadAcittu bahavaH prApyante tAvadyAvadutkRSTataH palyopamA
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ puSyaga sarvakAlaM sA na labhyate, kintava, para kenApyabhiprAyeNa nArakAtadevamekajIvaM nAnA jIvasamAsa saMkhyeyabhAgaH, tataH paramavazyamevotkRSTato dvAdaza muharlAn yAvat paryAptA eva sarve'pi manuSyAH prApyante, naiko'pyaparyApto, dvAdaza devanAraka haimIvRttI mohUrtikasya manuSyagatyutpattivirahakAlasyAgame pratipAditatvAdityabhiprAyaH, tatazca nAnAjIvAnapyAzrityAyuHsthitau cintyamA narapaMceMdriya kAladvAre kAyasthiti | nAyAmaparyAptamanuSyANAM sarvakAlaM sA na labhyate, kintu palyopamAsaMkhyayabhAga eveti bhAvaH, narakagatidevagatyovIndriyAdi-II // 208 // 5 tirazcAM ca kasyApi kiyAnapi virahakAlaH samaye prokta eva, paraM kenApyabhiprAyeNa nArakAdayo'paryAptAH kiyantamapi kAlamavyava-13 cchinnAH prApyanta itIha na nirdiSTaM sthAnAntarAccAvaseyamiti gAthArthaH // 212 // tadevamekajIvaM nAnAjIvAMzcAzrityokto | bhavAyuHkAlaH, atha kAyasthitikAlamadhikRtyAha ekekabhavaM suranArayAo tiriyA aNaMtabhavakAlaM / paMciMdiyatiriyanarA sattadbhavA bhavaggahaNe // 213 // iha kAyazabdena pRthivyAdikAyo'bhipretaH, tatra kAye sthitiH-avasthAnaM kAyasthitiH,mRtvArapunastatraivotpatteH,tameva ca vivakSita hai kAyamaparityajato jIvasya yA sthitiravasthAnaM sAkAyasthitistadviSayaH kAlovAbhidhAtumiSTa iti bhAvaH, tatra surA nArakAca svakIya| svakIyanikAye ekaikameva bhavaM yAvanirantaraM bhavanti, tataH paraM mRtvA tiryaGmanuSyayorevotpadyante na punastatraivatyathaH, ato mRtvA / mRtvA punastatraivotpattilakSaNA kAyasthitiramISAM na sambhavati, kintu bhavasthitirevaiteSu sambhavinItyuktaM bhavati, 'tiriyA aNaMta-181 kAlaM' ti sAmAnyena tiryaco mRtvA mRtvA punastiyakSvevotpadyamAnA anantabhavakAlaM yAvattiSThanti, anantAnantAn bhavAntAvadbhavasambandhinamanantAnantotsArpaNyavasarpiNIlakSaNaM kAlaM yAvadavatiSThanta ityarthaH, kSetratastvasaMkhyayAn pudgalaparAvartAn yAvadavatiSThante, 3 // 20 // SORCASRA%5C%
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI kAladvAre // 209 // uktaMca prajJApanAyAm-"tirikkhajoNie Na bhaMte! tirikkhajoNietti kAlao keciraM hoi?, goyamA jahaNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM ekendriyA | aNaMtaM kAlaM, anaMtAo ussappiNIosappiNIo kAlao tti, khettao aNaMtA logA asaMkhejjA poggalapariyaTTA, te NaM poggalapariyaTTA | saNAM kAyaAvaliyAe asaMkhajjaibhAgo' ti, atha paMcendriyatiryacaH paMcedriyAtiyakSveva manuSyAstu manuSyeSveva punaH punarutpadyamAnAH kiyato sthitiH bhavAn kiyantaM ca kAlaM yAvadavatiSThanta ityAzaMkyAha- 'paMciMdiye' tyAdi, bhavAnAM grahaNaM punaH punarutpAdanaM bhavagrahaNaM tasmin-bhavagrahaNe vicAryamANe, bhavagrahaNAnyAzritya kAyasthitau cintyamAnAyAmiti bhAvaH, sapta vA aSTau vA bhavAn yAvatte tatraivotpadyamAnA utkRSTatastiSThanti, kAlatastu sapta pUrvakoTIstadadhikAni ca trINi palyopamAnyutkRSTatastiSThanti , idamatra hRdayam- yadi saMkhyAtavarSAyuSaH pUrvakoTIsthitikAH paceMdriyatiyaco narAzca saMkhyAtavarSAyuSkeSUtkRSTataH pUrvakoTosthitikeSveva ca yathAkramaM paMceMdriyatiryakSu nareSu ca punaH punarutpadyante tadA saptava bhavagrahaNAnyutkRSTataH pratyekamamISAM prApyante, kAlatastUtkarSataH saptaiva pUrvakoTayo labhyante, | yadi punaH saMkhyAtavarSAyuH sambandhisaptamabhavagrahaNAdanantaramete utkRSTasthitiSvasaMkhyAtavarSAyuSkeSu paMcendriyatiryakSu nareSu ca yathAkramamevASTamabhave samutpadyante tadA'nayA gatyA saMkhyAtavarSAyuSAmasaMkhyAtavarSAyuSAM ca bhavamIlane pratyekaM paMcendriyatirazcA narANAM cASTau bhavagrahaNAni labhyante, navamaM tu bhavagrahaNaM na prApyate, asaMkhyAtavarSAyuSkabhavAdanantaramavazyaM deveSUtpAdAditi, kAlatastu trINi palyopamAni saptabhiH pUrvakoTIbhiradhikAni prApyante iti, tasmAt saMkhyAtavarSAyuSo'saMkhyAtavarSAyuSazcApekSya // 209 // 'sattaTThabhavaggahaNA' ityaktamiti gAthArthaH // 213 // athaikendriyatirazcAM kAyasthitimAha OMOMOMOM
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau kAladvAre // 210 // 36-436 egiMdiyahariyaMti ya poggalapariyaddyA asaMkhejjA / aDDAijja nioyA asaMkhaloyA puDhavimAI // 214 // 'hariyati ya'tti haritAni - vanaspatayo'nte - paryante avadhau yeSAM te haritAntAH - pRthivyAdyekendriyAH, pRthivyaptejovAyuvanaspatilakSaNAH sarve'pyekendriyA ityarthaH kimityAha- ' poggale ' tyAdi, punaH punareteSvevaikendriyeSUtpadyamAnAstadrUpatAmaparityajanto 'saMkhyeyAn pudgalaparAvarttAn yAvadavatiSThante, uktaMca prajJApanAyAm- 'egiMdie NaM bhaMte! egidietti kAlao kecciraM hoi 1, goyamA ! jahaNaNaM aMtomuhuttaM ukkoseNa aNataM kAlaM, aNaMtAo ussappiNiosappiNIo kAlao khettao anaMtA logA asaMkhajjA poggalapariyaTTA, te Na poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhejjaibhAgo "tti, nanu yadaikendriyebhyaH pRthakkRtya nigodavanaspatInAmeva | kevalAnAM kAryasthitizcintyate tadA kiyatI sA bhavatItyAha- ' aDDAijje ' tyAdi, nigodavanaspatayaH punaH punastatraivotpadyamAnAstadbhAvamamuMcanto'rddhatRtIyAn pudgalaparAvarttAn yAvadAsate, tataH paramanyatrotpadyante, uktaMca " nioe NaM bhaMte ! nioetti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA !. jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM anaMtaM kAlaM anaMtAo osappiNIussappiNIo kAlao khettao aDDAijjA pogga lapIrayaTTAtti, 'asaMkhalogA puDhavimAi 'tti vanaspateH pRthagvaktavyatvAt pRthivyAdayaH pRthivyaptejovAyava ityarthaH, pratyekaM nijanijakAyeSu punaH punarutpadyamAnA asaMkhyeyAMllokAn yAvadavatiSThante, idamuktaM bhavati-pRthivIkAyikAH pRthivIkAyikeSveva punaH punarutpadyamAnAH kAlato saMkhyeyA utsapiNyavasarpiNIryAvadavatiSThante, kSetratastvasaMkhyeyAMllokAniti, asaMkhyeyeSu lokeSu pratisamayaM pradezApahoraNApahiyamANeSu yAvatya utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatIryAvadavatiSThanta itIha tAtparyyam uktaMca- " puDhavikAie NaM bhaMte ! puDhavi pRthvyAdInAM kAyasthitiH // 210 //
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimavRta kAladvAre // 211 // kAietti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM atomuhuta ukoseNaM asaMkhajjaM kAlaM asaMkhajjAu ussappiNiosappi - NIo kAlao, khettao asaMkhajjA loga " tti, evamaptejovAyUnAmapi pratyekaM svakIyasvakIyakAye utpadyamAnAnAmetAvatI sthitirvAcyeti, pUrvamekendriyeSu madhye svakAye parakAye cotpadyamAnAnAM pRthivyAdyekendriyANAM sAmAnyenaikendriyakAlaH prarUpitaH, idAnIM tu nijanijakAya evotpadyamAnAnAM teSAM pRthak pRthivyAdikAlabhedena cintita iti pUrvasmAd bheda iti gAthArthaH // 214 // atha vizeSataH pRthivyAdInAmeva bAdarAdibhedataH kAyasthitimAha kammaTTibAyarANaM suhumA assaMkhyA bhave logo / aMgulaasaMkhabhAgo bAyara egiMdiyatarUNaM // 215 // 'kammaThiyAyarANaM ' ti karmmazabdeneha mohanIyaM karma vivakSitaM aparaM ca yadyapi bAdarANAmiti sAmAnyenoktaM tathA'pyayaM vizeSo draSTavya :- avivakSitaparyApta paryAptabhedAnAM bAdarapRthivyaptejovAyUnAM pratyekaM nijanijakAye punaH punarutpadyamAnAnAM mohanIyasya karmaNo yA utkRSTA saptatiH sAgaropamakoTIkeTilakSaNA sthitirgIyate sA'mISAmutkRSTA kAyasthitiH, idamuktaM bhavatibAdarapRthvIkAyiko bAdareSveva pRthivIkAyikeSu punaH punarvAdarapRthvI kAyarUpatayA jAyamAna utkRSTataH saptatisAgaropamakoTIkoTipramANaM kAlamavatiSThate, evamaptejovAyUnAmapi svakIye svakIye kAye bAdaratvamaparityajatAM pratyekamidameva kAlamAnaM vAcyamiti, Aha ca - " bAyarapuDhavikAie NaM bhaMte ! bAyarapuDhavikAietti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuDutaM ukkoseNaM sattaraM sAgarovamakoDAkoDIu, evaM AukAiyateukAiyavAukAievi " ti 'suhumA asaMkhyA bhave loga ' tti sUkSmAH- sUkSmanAma bAdarakAyasthitiH // 211 //
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryAptavA|darAdInAM jovasamAse haimIvRttI kAladvAre // 212 // kAya sthitiH | karmodayino jIvAH sUkSmeSveva punaH punarutpattyA sUkSmatvamapariharanto'saGghayAneva lokAn yAvadavatiSThante, idamuktaM bhavati-sUkSma- nAmakarmodayavartI jIvaH punaH punaH sUkSmatvenotpadyamAnastadbhAvamaparityajannasaGkhayeyeSu lokAkAzeSu pratisamaya pradezApahAreNApahiyamANeSu yAvantyo'saGghaceyA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvatIryAvadavatiSThate, abhyadhAyi ca-" muhume NaM bhaMte ! suhumetti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA! jahaNNaNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM asaMkhejjAo ussappiNIosappiNIo kAlao khettao asaMkhajjA loga' ti, evaM suhumapuDhaviAuteuvAuvaNassaINaM suhumanioyANa ya bhANiyavvaM " ti, Aha-nanu pUrva pRthivyatejovAyulakSaNAnAmeva bAdaraikendriyANAM pratyekaM saptatisAgaropamakoTIkoTilakSaNA kAyasthitiyAkhyAtA vanaspatisvarUpANAM tu bAdaraikendriyANAM kiyatI sA'vagantavyetyatrAha- 'aMgulaasaMkhabhAgo bAyaraegidiyatarUNaM' ti bAdaraikendriyAzca te taravazca bAdaraikendriyataravasteSAM bAdaraikendriyatarUNAM bAdaraikendriyataruSvevotpadyamAnAnAmaMgulAsakhyeyabhAgakSetrakhaNDapradezarAzipramANA kAyasthitirvaktavyA, idamuktaM bhavati-bAdaravanaspatikAyiko jIvaH bAdaravanaspatikAyikeSveva punaH punarbhavannaMgulAsaMkhyeyabhAgarUpe kSetre pratisamayaM pradezApahAreNApahiyamANe yAvatyo'saMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyo bhavanti tAvantaM kAlamavatiSThate, yadivA'traikendriyazca | taruzcaikendriyatarU bAdarauca to ekendriyatarU ca bAdaraikendriyatarU tayorityevaM samAsaH kAryaH, tatazcAyamarthaH-avivakSitapRthivyAdibhedasya 5. sAmAnyacintayA pUrvamanuktasya bAdarekendriyasya vizeSacintayApi prAgabhihitasya bAdaravanaspatijIvasya ceyaM kAyasthitiravagantavyA, uktaJca 'bAdareNaM bhaMte ! bAdaretti kAlao keccira hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkosaNa asaMkhajjaM kAlaM asaMkhajjAo ussappiNiosappiNIo kAlao khettao aMgulassa asaMkhejjaibhAgo' tti, "bAdaravaNassaikAie NaM cAdaravaNassaikAietti kAlao OMOMOM | // 212 //
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI vikalona vaya paMcendri kAladvAre // 213 // kAyasthiI keciraM hoi?, evaM ceva vattavyaM " ti, iti gAthArthaH / / 215 // atha vizeSacintAprakramAdeva bAdarAdInAM paryAptAnA kAyasthitimAha vAyarapajjattANaM viyalasapajjatta iMdiyANaM ca / usosA kAyaThiI vAsasahassA u saMkhejjA // 216 // 'vAyarapajjattANaM' ti bAdaraparyAptAnAmutkRSTA kAyasthitiH saMkhyeyAni varSasahasrANIti, iha caivaM mukulitabhaNanejapa siddhAntasindhusamIkSitavizeSato vyAkhyAdhvagantavyA, sA ceyam-yadA sAmAnyena bAdarapayAptajanto daraparyApteSveva punaH punarutpadyamAnasya tasya tadbhAvamaparityajataH kAyasthitirvivakSyate tadotkarSataH sAtirekasAgaropamazatapRthaktvamasau veditavyA, yata uktam| "bAdarapajjattae NaM bhaMte ! bAdarapajjattaetti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasayapuDuttaM sAiregaM" ti, atha vizeSeNa bAdaraparyAptAnAM kAyasthitizcintyate tadA bAdaraparyAptapRthvIkAyikasya tadbhAvamaparityajataH saMkhye| yAni varSasahasrANyasau mantavyA, evamapkAyikavAyukAyikapratyekazarIravanaspatikAyikAnAmapi bAdaraparyAptAnAM pratyekaM saMkhye| yAni varSasahasrANi kAyasthitirvaktavyA, tAmeva ca vizeSacintAmurarIkRtya sUtre saMkhyeyavarSasahasrasthitiprakrame bAdaraparyAptAbhidhAnamiti mantavyam, bAdaraparyAptatejaHkAyikasya tu vizeSataH kAyasthitau cintyamAnAyAM saMkhyeyAnyevAhorAtrANi sA vaktavyA, yata uktam-" vAyarateukAiyapajjattae NaM bhaMte ! bAyarateukAiyapajjattaetti kAlao keciraM hoi 1, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM | ukkoseNaM saMkhejjAiM rAIdiyAI" bAdaraparyApta nigodastu tadbhAvamapariharan jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhartameva tiSThati, 'viyala' tti | vikalAni-asampUrNAni indriyANi yeSAM te vikalendriyA-dvitricaturindriyalakSaNAsteSAM pratyekamAgamAnusAreNa kAyasthitirabhyUhya RASIKASI-505
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRcau kAladvAre // 214 // svayameva vaktavyeti zeSaH, saMkhyAtavarSasahasralakSaNA tviha na yojyate, siddhAMtasaMvAdAbhAvAditi, siddhAntoktApi ta mISAM kAryasthitiH kiyatIti kathyatAmiti ceducyate, yadi paryAptAparyAptavizeSamakRtvA sAmAnyena dvIndriyAdivikalendriyANAM pratyekaM kAyasthitirvaktumiSyate tadotkRSTA saMkhyeyakAlasvarUpA'sau mantavyA yata uktam " beIdie NaM bhaMte ! ' beIdieti kAlao keciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuDutaM ukkoseNaM saMkhejjakAlaM, evaM teIdiyacauriMdiyANavi' atha prastutagAthAyAmAdau nirdiSTaM paryAptavizeSaNamihApi yojayitvA cintyate tadA paryAptadvIndriyANAM saMkhyAtAni varSANi paryAptatrIndriyANAM saMkhyAtAnyahorAtrANi paryAptacaturindriyANAM saMkhyeyA mAsAH kAyasthitiH, taduktam- ' beiMdiyapajjattae NaM bhaMte! beIdiyapajjatae - tti kAlao keciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhutaM ukkoseNaM saMkhejjAI vAsAI, evaM teiMdiyapajjataevi, navaraM ukkoseNa saMkhejjAI rAiMdiyAI, evaM cauridiyapajjattaevi, navaraM ukkoseNaM saMkhejjavAsatti, 'sapajjattaiMdiyANaM ' ti, saha paryAptaiH paripUrNaH paJcabhirapIndriyairvartanta iti saparyAptendriyAH paJcendriyA ityarthaH, teSAM paryAptAparyAptavizeSaNarahitAnAM sAmAnyena paJcendriyANAM sAtirekaM sAgaropamasahasramutkRSTA kAya sthitirvaktavyA, yadAha- 'paMcidie NaM bhaMte ! paMcidietti kAlao keciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM atomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasahassaM sAiregaM' athAtrApi paryAptavizeSaNamanuvartyate tadA paryAptAnAmamISAM sAgaropamazatapRthaktvamutkRSTA kAyasthitiH, tathA coktam- 'paMcidiyapajjattae NaM bhaMte! paMcidiyapajjattaetti kAlao keciraM hoi ?, goyamA ! jahaNaNaM atomuhuttaM ukAseNaM sAgarovamasayapuduttaM ' ti, tasmAdihApyasaMkhyeyavarSasahasralakSaNAmeva kAyasthitirna yojyate, kintvapAkRtya yathoktaiva sA vAcyA, anye tu vikalendriyeSu paJcendriyeSu ca paryAptavizeSaNamanuvartya sarvatra saMkhyayavarSa - paMcendriyAtiryaGnarANAM kAya sthitiH // 214 //
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI ACAERA paryAptapaMcendriyatrasAnAM parAzepANAmaparAca | sahasralakSaNAmeva kAyasthitiM varNayanti, tadabhiprAyaM tu yadi para ta eva jAnantIti gAthArthaH // 216 / / evamanantaraM sAmAnyena jIvasamAse pazcendriyANAM sAmAnyena paJcendriyeSu punaH punarutpadyamAnAnAM kAyasthitiruktA, sAmprataM tu saMkhyAtavarSAyuSAM paMcandriyatiyanarANAM | saMkhyAtAsaMkhyAtavarSAyuSkeSu paMcendriyatiyaGnaravRtpadyamAnAnAM kAyasthitimAhakAladvAre tiNNi ya pallA bhaNiyA koDipuhuttaM ca hoi puvvANaM / paMciMdiyatiriyanarANameva ukkosakAyaThiI // 217 // // 215 // iha tAvat pUrvakoTivarSAyuSkapaMcendriyatiryaka pUrvakoTyAyukeSupaMcendriyatiryakSu punaH punarutpadyamAna utkRSTataH sapta vArAH samutpadyate, | evaM ca pUrvakoTipRthaktvavAcyatvenahIbhepratAH sapta pUrvakoTayo jAtA:, aSTamyAM tu vArAyAM yadyasau tiryakSutpadyate tadA niyamAdasaM8 khyeyavarSAyuSkeSvevaiti proktam, tatra cotkRSTatakhoNi palyopamAnyAyurbhavanti, evaM ca paMcendriyatirathAmaSTabhirbhastrINi palyopamAni pUrvakoTipRthaktvAdhikAni kAyasthitiH saMpadyate, evaM saMkhyeyavarSAyuSo manuSyasyApyutkRSTasthitiSu saMkhyeyAsaMkhyeyavarSAyuSkeSu jAyamAnasya niravazeSA bhAvanA kAryeti gAthArthaH // 217 // atha paryAptAdInAM kAyasthitimAhapajjattayasayaliMdiyasahassamabhahiyamuyahinAmANaM / duguNaM ca tasattibhave sesavibhAgo muhuttaMto / / 218 // paryAptasya paryApteSveva punaH punarutpadyamAnasya kadAcillabdhitaH kadAcit karaNatastadbhAvamaparityajataH sAtirekaM sAgaropamazata-| pRthaktvamutkRSTA kAyasthitirbhavatIti vAkyazeSaH, uktaMca- 'pajjattae NaM bhaMte ! pajjattaetti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA ! // 215| %
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ % jovasamAse haimIvRttI. kAladvAre mithyAtvAdaH kAyasthitiH // 216 // ARRRRRRRRRRRC jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasatapuhuttaM sAireMga' ti, 'sayaliMdiya' ti sakalAni-paripUrNAni paMcApIndriyANi yeSAM te sakalendriyAH, paMcendriyA ityarthaH, teSAmudadhinAmAni-sAgaropamAni teSAM sahasramabhyadhikamatkRSTA kAyasthitirbhavati, etacca itaH prAgekAntaritagAthAyAM nirNItameva, yadyevamiha punarapi kimityabhidhAnamiti cet satyaM, kintu pUrva vyAkhyAnadvayaM kRtaM, tatra prAk paryAptavizeSaNavyAkhyAnapakSe paryAptavizeSaNAnAM paMceMdriyANAM kAyasthitiruktA, atra tu nirvizeSaNAnAmiti vizeSaH, prAg nirvizeSaNavyAkhyAnapakSastvasyAnabhipreta iva lakSyate, anye tu paryAptapaMcendriyANAM sAtirekaM sAgaropamasahasraM kAyasthitiritIha vyAkhyAnayaMti, taccAyuktameva, sAtirekasAgaropamazatapRthaktvapramANAyA eva kAyasthitesteSAM samaye pratipAditatvAt paunaruktyAdidoSaprasaGgAceti, 'duguNaMca tasattibhave' ti dviguNaM ca sAtirekasAgaropamasahasraM trasAnAM kAyasthitiH, dviguNitena ca saMkhyeyavarSAdhikasAgaropamasahasradvayamavagantavyam , yadAha- 'tasakAie NaM bhaMte ! tasakAietti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNa aMtomuhuttaM ukkoseNaM do sAgarovamasahassAI saMkhejjavAsabhahiyAI" ti, tadevamabhihitA utkRSTA kAyasthitiH, sAmprataM jaghanyAmabhidhitsurAha- 'sesavibhAgo muhattato' ti utkRSTakAyasthitipakSAdyo'sau zeSaH kAyasthitereva vibhAgapakSaH sa ceha jaghanyakAyasthitilakSaNa eva vivakSito, jaghanyotkRSTayoruktayormadhyamasya tadantarAlarUpasya sukhogneyatvAt, sa ca jaghanyakAyasthitilakSaNo | vibhAgo muhUrtAntaH sarvatra jJAtavyaH, yeSu yeSu sthAneSUtkRSTA sthitiH pUrvamuktA teSu sarveSu jaghanyA'ntarmuhUrtapramANAsau mantavyeti bhAva iti gAthArthaH // 218 // tadevaM pratipAdito jaghanyetarabhedAbhinnaH kAyasthitikAla ekaikajIvasya, nAnAjIvAzrayastu kAyasthitikAlaH AdAvapi na pratijJAto nAnAjIvAnAM sadaiva sthitatvena tadvicArasya kilahAsambhavAditi // sAmprataM guNavibhAgakAlaM vivakSurAha ARA. 216 //
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ micchA avirayasammA desavirayA pamattu iyare ya / nANAjIva paDucca u sabve kAlaM sajAgIya // 219 // | sAsvAdana guNA-mithyAtvasAsvAdanatvAmitvAviratidezaviratyAdayasteSAM vimAgena-pArthakyena kAlo'bhidhAnIyaH, te guNA nirAzrayA na jIvasamAse mizrayoH kAlamAna haimIvRttau sambhavanti atastadvatAM mithyAdRSTayAdInAM kAla ucyate, tatra mithyAdRSTayastAvanAnAjIvAn ' paDuca' pratItya- Azritya sarvakAladvAre kAlamavyavacchimA bhavanti, teSAM narakamanuSyadevagatiSu prAyaH pratyekamasaMkhyeyAnAM tiryaggato tvanantAnAM sarvadaivAvyavacchedAditi, evamaviratasamyagdRSTayAdayo dezaviratAH pramattA itare ca-apramattAH sayogikevalinazca sarvakAlaM bhavanti, aviratasamyagdRSTInAM deshvir||217|| pratAnAM ca pratyeka kSetrapanyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAzipramANAnAM pramattasaMyatAnAM tu koTisahasrapRthaktvamAnAnAM apramattayatInAM puna: saMkhyAtAnAM sayogikevalinAM ca koTipRthaktvapramANAnAM sarvadaivAvyavacchedena prAk pratipAditatvAditi gAthArthaH // 219 / / atha sAsvAdanasamyagmidhyAdRSTInA kAlamAnamAha pallAsaMkhiyabhAgo sAsaNamissA ya huMti ukkosaM / avirahiyA ya jahaNNaNa ekasamayaM muhuttaMto // 220 / / sAsvAdanasamyaktvAH samyagamithyAdRSTayazca nAnAjIvAnAzritya jaghanyato yathAsaMkhya samayamantarmuhUttaM ca, utkRSTatastu pratyekamubhaye'pi kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapramANaM kAlaM yAvadavyabAcchanAH pApyante, parato'vazyamantarasadbhAvAda,idamuktaM bhavati-sAsvAdanasamyagdRSTayo jaghanyataH samayamutkRSTatastu kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgavartipradezarAzeH pratisamayaM pradezApahAreNa yAvAn kAlo lagati,sa 18 // 217 // cAsaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIlakSaNo mantavyaH, etAvantaM kAlaM yAvadutkRSTatazcatasRSvapi gatiSpavirahitA-niraMtaraM bhUtvA tataH paramavazyaM ARCASEANGA
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovasamAse haimIvRttI. kAladvAre // 218 // vyavacchittimanubhavanti, evaM samyamithyAdRSTInAmapi bhAvanA kAryA, navaraM jaghanyapade'mISAmantarmuhartamavyavacchedo vaktavyaH, sAsvAdanaantarmuhUrte'sampUrNe eSAM tadguNAbhAvaniSedhAt, sAsvAdanasamyagdRSTAnAM tu samayAdapyUrva tatsambhavAditi gAthArthaH // 220 // tadevaM nAnAjIvAnAzritya mithyAtvasAsvAdanatvAdInAmaSTAnAM guNAnAM kAlamAnamuktam, sAmprataM tvamISAmeva guNAnAmekaika | eka jIva kAlaH |jIvamAzritya tadabhidhitsuH sAsvAdanamizrayostAvadAha mithyAtvaM | sAsAyaNegujIviya ekagasamayAi jAva chaavliyaa| sammAmicchaTThiI avarukosaM muDuttaMto // 221 // 'sAsAyaNegajIviya'ci eko jIvo yatra kALavizeSe sa ekajIvikaH sAsvAdanasyaikajIvikaH sAsvAdanakajIvikaH kAla ucyata iti zeSaH, kaH punarasAvityAha-'ekagasamayAi jAva chAvaliya 'ti idamuktaM bhavati-ekaH sAsvAdano jIvaH pUrvaguNasthAnakavicAranirdiSTanyAyena prAptasAsvAdanabhAvaH kazcit samayamekamavatiSThate,anyastu dvau samayau aparastu bIn samayAnevaM yAvat ko'pyutkRSTataH SaDAvalikAstadbhAve sthitvA tata UrdhvamavazyaM mithyAtvamupagacchatItyevamekasya sAsvAdanajIvasya jaghanyataH samaya utkRrSatastu paDAvalikAmAnaH kAlobhihitaH syAditi, samyagmidhyAdRSTistvekaH 'avarumosaM'ti aparaM-jaghanyataH | utkRSTam-utkarSatazca muhUrtAntaH-antarmuhUrtameva bhavati, idamatra hRdayaM-ekaH samyagmithyAdRSTijIvo guNasthAnakavarNitakramaNa prAptasamyag 218 // mithyAtvaH tadbhAve jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva bhavati, jaghanyapade tadevAntamUharta laghutaraM utkRSTapade tu bRhattaramiti vizeSa iti gAthArthaH / / 221 // atha mithyAtvakAla ucyate, tatra cAnAdyaparyavasitAdibhaMgakacatuSTayaprarUpaNA tAvadavagantavyA, tadyathA-2 SUC4X446
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRcau. kAladvAre // 219 // anAdyaparyavasitamityeko bhaMgaH 1, anAdi saparyavasitamiti dvitIyaH 2 sAdyaparyavasitamiti tRtIyaH 3 sAdisaparyavasitamiti caturthaH 4, eteSu ca tRtIyabhaMgakaM muktvA zeSeSu triSu mithyAtvamekajIvamAzritya sambhavatIti darzayannAha - micchatamaNAIyaM apajJjabasiyaM sapajjabasiyaM ca / sAiyasapajjavasiyaM muhutta pariyahamaddhUNaM // 222 // 'micchatta maNAIyaM apajjavasiyaM / ti midhyAtvaM samyaktvAvArakapudgalodayApAditaviparyastarucirUpaM abhavyalakSaNasyaikasya jIvasthAnAdya paryavasitastrarUpe prathamabhaMge bhavatItyarthaH, anAdikAlAttasya tatra sadbhAvAd AgAmikAle'pi ca tadabhAvAsambhavAditi bhAvaH, ' sapajjavasiyaM ' ceti anAdItyanuvarttamAnaM sambadhyate, tatazcAnAdisaparyavasitamiti dvitIyabhaMgake midhyAtvamekasyAnAdimithyAdRSTerbhavyajIvasya prApyata ityarthaH, anAdikAlAttasya tatrApi sadbhAvAd AgAmikAle tu bhavyatvAnyathAnupapatteravazyaM tatra tatparyavasAnasambhavAcceti, ' sAiya sapajjavasiya ti iha kazcidanAdimidhyAdRSTirbhavyajIvastathA bhavyatvapAkavazAt kadAcit samyaktatraM labdhvA yadA kenApi kAraNena punarapi pratipatito mithyAtvaM gacchati tadA tasya tanmithyAtvaM sAdi bhavati, samyaktvalAbhAdanantaraM tatprApteH sAditvAditi, prAptasamyaktvasya ca yaH punarapi midhyAtvopagamaH so'vazyaM saparyavasAna eva bhavati, utkRSTato'pyapArddhapudgalaparAvarttaparyante tasyAvazyaM muktiprApterityasya sambandhi midhyAtvaM saparyavasitameva bhavati, tadevaM pratipatitasamyagdRSTerbhavyasya yanmithyAtvaM tat sAdisaparyavasitamiti caturthabhaMge labhyata ityuktaM bhavati, sAdyaparyavasitamiti tRtIyabhaMge tu midhyAtvaM na sambhavatyeva pratipatitasamyagdRSTereva mithyAtvasAditAyAH sambhavAttasya cApApudgalaparAvartta mithyAtvasyAntaraM // 219 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI jIvasamAse paryante'vazyaM samyaktvabhAvena mithyAtvasya niyamena saparyavasitatvAdaparyavasitatAyAH sarvathaivAsambhavAditi prarUpaNAmAtrameveSa bhaMgo-18/ aviratasabeti, kiyantaM punaH kAlaM sAdisaparyavasitaM mithyAtvamavatiSThata ityAzaMkyAha-' muhutta pariyamaNaM' ti iha gAthAbhaMgabha lamyaktvAdikAladvAre yAdantaHzabdAnirdeze'pi * bhImo bhImasena ' ityAdinyAyAdevaM draSTavyam- jaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTatastu dezonamarddhapudgalaparAvarta | P] kAla: / / 220 // yAvadetat sAdisaparyasitaM mithyAtvamavatiSThate, tathAhi-kazcidanAdimithyASTiH samyakttvaM labdhvA punarapi pratipatito mithyAtva mupasaGgatastatra cAntarmuhUrta sthitvA punarapi samyaktvaM labhata iti sAdisaparyavasitamithyAtvasya jaghanyapadAvasthitiH, aparastu samyaktvaM prApya punarmithyAtvaM gato'rhadAzAtanAdipApabahulatayApApudgalaparAvarttapramANaM kAlaM yAvadbhavaM paribhramya tato'vazya samyaktvamavAmotItyutkRSTapadAvasthitiriti gAthArthaH // 222 // tadevaM nAnAjIvAzrayakAlavicAroktAnAmaSTAnAM guNAnAM madhye mithyAtvasAsvAdanamizralakSaNaguNatrayasyakajAvAzrayo'pi kAlavicAro nirdiSTaH, idAnImaviratasamyagdarzanadezavirAtisayogitvarUpasya guNatrayasya tamabhidhitsurAha tettIsa uyahinAmA sAhIyA huMti ajayasammANaM / desajaisajogINa ya puvANaM koDidesUNA // 223 // 'ayatasamyagdRSTInAm ' aviratasamyagdRSTInAM madhye ekamaviratasamyagdRSTijIvamAzritya trayastriMzat sAgaropamANi da sAdhikAnyutkRSTA sthitirbhavati, tathAhi kazciditaH ( granthAnam 5000) sthAnAdutkRSTasthitiSvanuttaravimAneghUttamaH // 220 // | tatra cAviratasamyagdRSTitvena trayastriMzat sAgaropamANi sthitaH, tatazyutvA'trApyAyAto yAvadadyApi viratiM na labhate tAvattadA CARECANSAR
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ ERIA hai venaiva sthita iti, evamekasyAviratasamyagdRSTerutkRSTataH sAdhikarayastriMzatsAgaropamapramANaH kAlo'vasthitiH siddhA bhavati, aviratAjIvasamAse atrAha-kazcinanu vijayAdivimAneSu trayastriMzatsAgaropamANyaviratasamyagdRSTitvena sthitvA yotrAyAtope viratiM na pratipadyate | dInA japahaimIvRttI kintu tadbhAvenaiva sthitvA paryante dvAdazadevaloke samutpadyate tasya nirdiSTAdinA krameNa paMcapaMcAzatsAgaropamAdiko'pi kAlaH lanya zeSANAM kAladvAre jaghanyetarau sambhAvyate, tat kathametAvAnevoktaH, satyam, kintvanena krameNa santatamaviratasamyagdRSTitvameva kiM na bhavati anyadvA kiMcit kaarnn||22|| miti bahuzrutA eva vidantIti / 'desajaisajogINa ye' tyAdi, 'dezayatiH' dezavirataH 'sayogI tu' sayogakevalI, anayordvayorapyekajIvAzrayeNa pratyekamutkRSTavo dezonapUrvakoTiH sthitikAlo bhavati, garbhastho hi kila sAbirekAn jaba mAsAn mamayati, jAtopi cATau varSANi yAvad virateranoM bhavati, tata Urdhva dezaviratiM pratipadya sarvavitipratipattyA kevalajJAnaM cotpAdya yau dezaviratasayogikevalinI pratyeka pUrvakoTiM jIvatastayoruktasvarUpeNa kiMcidananavavarSalakSaNena dezena nyUnaH pUrvakoTisvarUpo'yamutkRSTo'vasthitikAlaH pRthagavagantavya iti mAthArthaH // 223 // athaiSAmevAviratadezaviratasayogikevalinA jaghanyakAlaM pUrvamanuktAnAM tu guNAnAM jaghanyetarabhedabhinnaM ca kAlamabhidhitsurAha eesiM ca jahaNNaM khavagANa ajogi khINamohANaM / nANA jIve egaM parAparaThiI muhttNto|| 224 / / 'eesiM ca jahaNati cakAro bhitrakrame upariSTAd yokSyate, eteSAmanantaragAthoktAnAmaviratasamyagdRSTidezaviratisayogikevalinAM pratyekaM jaghanyaM kAlamAzritya 'muhuttaMto'tti antarmuhUrtamavagantavyamiti paryante sambandhaH, tathAhi-anAdi ACAA
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarakAlaH jIvasamAse 51 mithyAdRSTa yAdiH kazcidaviratasamyagdRSTitvaM pratipadyAntarmuhAta punarapi mithyAtvaM gata ityevamaviratasamyagdRSTejaghanyo'ntarmuhUrta- 1 pramattAdIhaimIvRttI. | mavasthitikAlaH, aviratAdizca kazcidyadA'ntarmuhUrtamekaM dezaviratiM pratipadya punarapyaviratAditvamevAbhyupagacchati tadA dezaviraterapi | dinAM jaghanyekAladvAre jaghanyakAlasiddhiH, antakRtkevalinazca sayogikevalitvamantarmuhUrtameva bhavati, tataH paramayogitvaM pratipadya nirvANaprApteriti, // 222 // tadevaM nAnAjIvAzritakAlavicAroktaguNASTakasya madhye mithyAdRSTisAsvAdanamizrAviratadezaviratitvasayogitvarUpANAM SaNNAM guNAnAmekajIvAzrayo'pi jaghanyetarabhedabhinno'bhihitaH kAlaH, pramattApramattaguNadvayasya tUpariSTAdeSa vakSyate, sAmprataM pUrvamanuktAnAM kSapakazreNigatApUrvakaraNAdiguNAnAM nAnAjIvAzritamekajIvAzritaM ca jaghanyetarabhedabhinna kAlamAha- khavagANa ajogI khINamohANaM ' ti mohanIyaM karma kSapayantIti kSapakAste cApUrvakaraNAnivRttibAdaramukSmasamparAyalakSaNAH kSapakazreNyantargatAstrayo mantavyA, apUrvakaraNo'pi hi yadyapi mohanIyaM na kSapayati tathApi tatkSapaNArhatvAdrAjyArhakumAro rAjavat kSapaka ucyate, tatazcaiSAM trayANAM kSapakANAM tathA'yogikevalinAM sarvathA kSINamohAnAM ca nAnAjIvAnAzritya ekajIvaM ca pratatyi parAutkRSTA aparA tu-jaghanyA sthitirantarmuhartameva bhavati, kSapakazreNihi sarvApyantarmuhartameva bhavati, atastadantargatAnAmapUrvakaraNAdInAM | kSINamohAntAnAM jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtapramANA sthitiH sukhAvabodhaiva, antarmuhUrtasya bahubhedatvAditi, nAnAjIvAzrayapakSe'pi nirantaraM kSapakazreNirantarmuhUrtameva labhyate, parato'vazyamantarasya sambhavAd , atastadantavRttayo'pUrvakaraNAdayo'pyantarmuhUrtameva bhavanti, ayogikavalinastu zailezyavasthAyAM hasvapaMcAkSarodgiraNamAtrakAlameva bhavanti, zailezyavasthApi ca nirantaraM bhavantyapi | antarmuhUrtAt paraM na bhavatyeva, tasmAdete'pyekajIvaM nAnAjIvAMzcAzritya jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva bhavantIti gaathaarthH||224|| 222 // SENSESUSA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse atha pramattApramattAnAmakajIvAzritaM upazamakopazAntAnAM tvekajIvAzritaM nAnAjIvAzritaM ca prAganuktaM jaghanyetarabhedabhinna kAlamAbhi 1 midhyAhaMgahaimIvRttIdhitsurAha nArakadevakAladvAre egaM pamatta iyare ubhae uvasAmagA ya uvsNtaa| ega samayaM jahanna bhinnamuhattaM ca ukkosaM // 225 // sthitiH // 223 // 'pamatta' ti pramattasaMyatAH itare ca-apramattasaMyatAH 'egaM' ti ekaikaM jovamAzritya jaghanyata ekaM samayaM bhavanti, tadanantaramaraNabhAvenAviratatvopagamAditi, utkRSTatastvatarmuhUtaM bhavati, parataH pramattasyApramattatvAdibhAvAn maraNAdvA, apramattasya tu pramatta| tAdisambhavAt kAlakaraNAdveti, mohanIya karmopazamayantItyupazamakA-upazamazreNyantargatAH, apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyAkhyA ityarthaH, apUrvakaraNo yadyapi mohanIyaM karma na kiJcidupazamayati tathApi pUrvavattadarhatvAdupazamaka ucyate, upazAntAH-sarvathaivopazAntamohanIyakarmANaH, upazAntamohacchabasthavItarAgA ityarthaH, ete sarve'pi ca 'ubhae' ti ubhayapakSe'pi ekajIvAzritapakSe nAnAjIvAzritapakSe cetyarthaH, kimityAha-jaghanyataH samayaM bhavanti, tadanantara mRtvA'nuttaravimAneSatpattisambhavenAviratatvaprApteH, utkaSTatastvantarmuharta bhavati, parato guNasthAnakAntaragamanAt kAlakaraNAdveti gaathaarthH|| 225 // tadevaM sAmAnyena caturdazAnAmapi guNasthAna| kAnAmekajIvAzrito nAnAjIvAzritazca jaghanyetarabhedabhinno'pyuktaH kAlaH, sAmprataM tu keSAMcid guNasthAnakAnAM vizaSato narakAdigatiSu tamabhidhAtukAmaH prAha 18 // 22 // micchA bhavaDiIyA sammaM desUNameva ukosaM / aMtomuttamavarA naraesusamA ya devesu // 226 / / SAAMANA
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI kAladvAre // 224 // AASARAKASRANA mithyAdRSTayo bhavasthitikA narakeSu bhavantIti sambandhaH, idamuktaM bhavati-mithyAdRSTinArakANAM sarvAsvapi narakapRthvISu yathA mithyAgsvaM bhavasthiti yAvanmithyAtvaM bhavati, ye hyataH sthAnAnmithyAtvAnugatA eva ratnaprabhAdikAsvadhaHsaptamIparyantAsu pRthvIpUtpadyante nArakadeva tatra gatAzca samyaktvaM na labhante teSAmutkRSTataH sAgaropamAdikaM trayastriMzatsAgaropamaparyantamAtmIyAtmIyAM bhavasthitiM yAvanmithyAtvaM / sthitiH | bhavatIti subodham, evaM 'sammaM desUNameva ukkosaM ti samyaktvamapyutkRSTaM kAlamAzritya evameva sAgarApemAdibhavasthitipramANaM vakta| vyam, kevalaM dezonaM, kAsucitrarakapRthivISu bhavasthiterdezonatA vaktavyetyarthaH, yAsu hi narakapRthvISu samyaktvayuktasyotpattiH pUrva niSiddhA tAsu mithyAtvasamanugataH samutpanno'paryAptaH samyaktvaM na labhate, kiMtu paryApta eva tadAmoti, ato'paryAptakAlena nyUnatA bhavasthiteISTavyA, saptamanarakapRthivyAmapyaSTAviMzatisatkarmAdiH ko'pi paryAptAvasthAyAM samyaktvaM labhate, kintUdvartanAkAle'|ntarmuhUrtazeSe svAyuSyavazyameva tadasI parityajati, tiryakSveva tata utpAdAt teSu ca samyaktvasyotpattiniSedhAt,tasmAttasyAM trayastriMzatsAgaropamalakSaNA utkRSTA samyaktvasya bhavasthitiH kiMcibRhattaraNa dezena nyUnA draSTavyeti vizeSaH, yAsu punarnarakapRthivISu samyaktvAnvito'pyutpadyate udvarttate ca tAsu samyaktvasyApi yathAsvamutkRSTA bhavasthitiH sampUrNApi draSTavyA, tadevaM | mithyAtvasya samyaktvasya cokto narakagatAvutkRSTaH kAlaH,atha tayoreva jaghanyaM tamabhidhitsurAha-' aMtomuhuttamavara'ti | savAsvapi narakapRthvIpu mithyAtvasya samyaktvasya cAparA-jaghanyA sthitiH pratyekamantarmuhUrtameva bhavati, tathAhi-sambagdRSTi rakaH // 24 // kazcit pratipaya mithyAtvaM gatastatra cAntarmuhRtaM sthitvA punaH samyaktvamavAmotItyevaM mithyAtvasya jaghanyato'ntarmuhUrtapramANA sthitiH, yopi pUrvabhavAd gRhItImathyAtvo narakevRtpadyate'ntarmuhAcca paraM samyaktvaM labhate tasyApi nArakasyayamavA 5555
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pyate, narakagatimAzritya tanmithyAtvasyApyantarmuhasthitikatvAditi, yastu mithyA dRSTinArakaH samyaktvaM pratipadyAntarmuhurtAt punara- naratirazcA jIvasamAse | pi mithyAtvamupagacchati. tamAzritya samyaktvasyApi jaghanyA antarmuhUrttapramANA sthitirlabhyata iti, 'samA ya devesu ' ti | samyaktva haimIvRttI bhavanapatyAdiSu deveSu punarmithyAtvasamyaktvayorutkRSTasthityA saha bhavasthitiH samaiva bhavati, na tu dezAneti bhAvaH, tathAhi-bhavana mithyAtvakAladvAre patyAdiSu navamaveyakanivAsiparyanteSu deveSatpatteH prabhRti maraNAntaM yAvanmithyAtvayuktA devAH sambhavantyeva, ata eteSAM yA yasya zyoHsthitiH devasyAtmIyA utkRSTA ekatriMzatsAgaropamaparyantA bhavasthitiH sA utkRSTamithyAtvasthityA saha samA bhavatIti pratItameva, anutt||225|| ravimAneSu tu mithyAdRSTiH sarvathaiva na sambhavatIti, ye'pi bhavanapatyAdiSvanuttaravimAnanivAsAnteSu deveSUtpattisamayAdArabhya maraNakAlaM | yAvat samyaktvasahitAH surAH prApyante, teSAmapi yA yasyAtmIyA utkRSTA trayastriMzatsAgaropamAvasAnA bhavasthitiH sA utkRSTa| samyaktvasthityA samA bhavatItyapi viditameveti, Aha-nanu vaimAnikadevAnAmutpatteH prabhRti samyaktvasampannatA yuktava, pUrvabhavAd | gRhItasamyaktvasya teSUtpatteH, bhavanapativyantarajyotiSkeSu tu sA kathaM?, prAgbhavikasamyaktvAnvitasya teSUtpatterabhAvAt , 'sammadiTThI | jIvo vimANavajjaM na baMdhae Au' mityAdivacanAditi, tAdbhavikasamyaktvalAbhApekSayA teSvapyasau bhaviSyatIti cennaitadevam,aparyA6 sAvasthAyAM samyaktvalAbhAsambhavAdatrApi tatkAlasvarUpeNa dezena bhavasthite!natAprasaMgAt , satyamuktaM, kintu kArmagrAnthaka| matenaiva samyaktvasahito bhavanapatyAdiSu notpadyate, saiddhAntikAbhiprAyeNa tu virAdhitazrAmaNyAdiH kazcit samyaktvayukto'pi teSu jAyate, tadeva ceha vivakSimityUdoSa iti gaathaarthH|| 226 // tadevaM narakagAtadevagatyordiGmAtrapradarzanArtha mithyAtvasamyaktvaguNa 4 // 225 // yodarzitaH kAlaH, sAmprataM tiyaGmanuSyagatyostamupadarzayatrAha S:RASRA-
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. kAladvAre // 226 // SARA ONSOLOSIRISIS | micchANaM kAyaThiI ukosa bhavaDiI ya sammANaM / tiriyanaregidiyamAiesu evaM vibhAyavvA / / 227 // naratirazcA 'tiriyanara'tti sAmAnyena tiryaggativartinAM tirazvAM manuSyagaticAriNAM manuSyANAM ca 'micchANaM' ti mithyAdRzAM samba-15 mithyAtva|ndhino mithyAtvasyotkRSTaH sthitikAlo bhavatItyupaskAraH, kiyAn punaH sa ityAha- kAyaThiI ukosa 'ti yAvatI sAmAnyena yo sthitiH | tirazcAM manuSyANAM ca pratyekamutkRSTA kAyasthitiruktA tAvAneva mithyAdRSTitiryaGmanuSyANAM sambandhino mithyAtvasyApyutkRSTaH sthitikAla ityarthaH, idamuktaM bhavati-sAmAnyena tirazvA tAvada saGkhyeyAH pudgalaparAvartAH kAyasthitirutkRSTAtraiva granthe prAgabhihitA, yadA ca mithyAdRSTistiryasUtpanastAvamamuJcannutkRSTata etAvantaM kAlamAste tadA tatsambandhino mithyAtvasyApyeSo'saGkhayeyapudgalaparAvartasvarUpa utkRSTaH sthitikAlaH siddho bhavati, manuSyANAmapi sAmAnyenASTasu bhaveSu pUrvakoTipRthakvAdhika palyopamatrayamutkRSTA kAyasthitirabhihitA, ato mithyAdRSTarutkRSTato manuSyeSvapyavicchedenaitAvantaM kAlaM bhrAmyatastatsambandhino mithyAtvasyAyamutkRSTaH sthitikAlo yuktita eva bhavati / tadevaM bhAvitastiryamanuSyagatidvaye mithyAtvasyotkRSTaH sthitikAlo'tha samyaktvasyaiSa bhAvyate-tatraiSAM tirazvA manuSyANAM ca 'sammANaM' ti samyagdazA sambandhinaH samyaktvasyotkRSTaH sthitikAlo bhavatItyatrApyupaskAraH, kiyAna punaH sa ityAha-'bhavadviAya 'ti'ukosa' ti etadihApi yojyate, tatazca yAvatI tirazcA manuSyANAM // 226 // ca pratyekamutkRSTA bhavasthitiruktA tAvAneva samyagdRSTitiryaGmanuSyANAM sambandhinaH sambatsyotkRSTaH sthitikAlo bhavatItyarthaH, idamatra hRdayaM-tirazcAM manuSyANAM ca pratyekamutkRSTA bhavasthitiH palyopamatrayalakSaNA prAgabhihitA, yadA ca karmabhUmijamanuSyaH prAga
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau kAladvAre SAROKA sA // 227 // saMkhyeyavarSAyustiryakSu baddhAyuSkaH pazcAddarzanasaptaka kSapayitvA kSAyikasamyagdRSTi tvA devakurUttarakurvAdivartiSu tripalyopamAyuSkeSu hai ekendriyeSu | tiryakSutpadyate tadA tasya kSAyikasamyagdRSTitiryaksambandhinaH samyaktvasya palyopamatrayalakSaNotkRSTabhavasthitipramANa utkRSTaH samyagmisthitikAlaH siddho bhavati, yadA tu sa eva karmabhUmijamanuSyaH pUrvamasaMkhyeyavarSAyuSkamanuSyeSu ca baddhAyuSkaH pazcAt kSAyikasamyaktvaM thyAtvayoH prApya devakurvAdivartiSu tripalyopamasthitiSu manuSyepUtpadyate tadA tasya kSAyikasamyagdRSTimanuSyasambandhino'pi samyaktvasyAyamutkRSTa- naratirazcA bhavasthitipramANa utkRSTaH sthitikAlaH sampadyata iti, kSAyopazamikasamyaktvaM tu pratItya na prApyate, taddhi pArabhavikamasaMkhyeyavarSA- sAsvAnAyuSAM na labhyate, tadyuktasya vaimAnikeSvevotpAdAta,tAdbhavikaMtu paryAptAvasthAyAmeva bhavati, natvaparyAptakAle, tathA ca sati bhavasthiti diSu kAlaH | kAlo dezona eva syAt, na sampUrNa iti / Aha-kazcit nanu bhavatvevaM, kintu tirazcAM tAvat kSapakazreNyArambhasya niSedhAttatsamyaktva|sthitikAlasya bhavasthitikAlasamAnatA'stu, manuSyastu yadA karmabhUmijAvasthAyAM prAgeva kSAyikasamyaktvaM prApya tripalyopamasthitiSu | manuSyeSveva jAyata iti bhavatA'pyuktam, tadA'vasthAdvaye'pi manuSyagatitvasya samAnatvAnmanuSyasamyaktvasthitikAlasya prAgbhavikena | samyaktvalAbhakAlena bhavasthitikAlAt sAtirekatA bhavantI kena vAryata iti, satyaM, na ko'pi nivArayitA, kevalaM svalpatvena sUtrakRtA | tadiha na vivakSitaM, upalakSaNavyAkhyAnAtu svayamevaitadbhavasthiteriha sAtirekatvaM draSTavyam, jaghanyAca mithyAtvasamyaktvasthitiriha prAgutAnusAreNa svayameva boddhavyeti tadevaM manuSyagato mithyAtvasamyaktvayoH proktaH sthitikAlaH, tiryaggatAvapyayamabhihitaH sAmAnyena // 227 // natvekendriyAdibhedataH ata ekendriyAdInAM tamatidizannAha-egidiyamAiesu' ityAdi, ekendriyAdiSvAdizabdAd dvIndriyAdiparigrahaH, evamuktAnusAreNa sambhavanImathyAtvAdiguNAnAM sthitirvibhajanIyA, svayamevAbhyUhya jJAtavyA, iha tu sAkSAnocyate, ISADSONGS R
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamIvRttI yogaveda saMjJitvAdi kAla: jIvasamAseDU granthagahanatAbhayAt , tathAvidhopayogAbhAvAcceti gAthArthaH / / 227 / / tadevaM vizeSacintAyAmapi mithyAtvasamyaktvaguNayorabhihito gaticatuSTaye'pi sthitikAlaH, sAmprataM punarmanuSyagatAveva sAsvAdanamizraguNayonAnAjIvAnakajIvaM cAzritya tamabhidhitsurAhakAladvAre sAsAyaNamissANaM nANAjIve paDucca maNuesu / aMtomuttamukosakAlamavaraM jahuriTTha // 228 // // 228|| sAsvAdanasamyagdRSTInAM samyamithyAdRSTInAM ca manuSyeSu nAnAjIvAnAzritya utkRSTakAlaM ca pratipAdayitavyaM pratItyAnta| muhUrta yAvadavasthitiH, idamuktaM bhavati-sAsvAdanA mizrAzca manuSyeSu nAnAjIvAnAzritya nirantaraM bhavanta utkRSTataH pratyekamantarmuhUrtameva bhavanti, na parataH, parato'vazyamantarasya sadbhAvAditi, Aha ziSyo-yadi nAnA jovAnAzrityeyamutkRSTA bhavasthitistahi jaghanyA kiMpramANeti kathyatA tathaikajIvaM samAzrityotkRSTA jaghanyA ca kiMmAnA setyapi cAvedyatAmityatrAha-'avaraM jahuddi' ti avaram-anyaduktazeSa nAnA jIvAnAzritya jaghanyasthitermAnaM ekajIvAzritAyAstu jaghanyAyA utkRSTAyAzca tasyAH pramANaM yathoddiSTa vije| yam 'yathA' yena prakAreNAvizeSitagaticatuSTayAzrite audhikavicAre sAsvAdanamizrANAmetasthitipramANaM "pallAsakhiyabhAgo sAsaNa missA ya huMtI" tyAdinA granthena prAguddiSTa-kathitaM tathaivahApi vAcyamityarthaH, idamuktaM bhavati-avizeSitagaticatuSTayAzrita| sAmAnyavicAre sAsvAdanamizrANAM nAnAjIvAnAzritya pratyekamutkRSTataH palyopamAsaGkhadheyabhAgapramANo'vAsthitikAlaH prAgabhihi taH, atra vekAmeva manuSyagatimAzritya vizeSato'mIpAmA cintyamAno'ntarmuharttamAna eva nirdiSTa iti vizeSaH, zeSa tvavasthiti| kAlamAnamamISAM prAguddiSTamevehApi mantavyam , taccedam-sAsvAdanAnA nAnAjIvAn pratItya jaghanyataH samayaH, samyagmidhyAdRSTInAM HISTARSAA %
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau kAladvAre // 229 // tvantarmuhUtaM, ekajIvaM tvAzritya sAsvAdanAnAM jaghanyataH samaya utkRSTatastu paDAvalikAH, mizrANAM jaghanyata utkarSatazcAntarmuharttameveti gAthArthaH // 228 // tadevaM mithyAtvasAsvAdanatvamizratvAdiguNAnAM mArgaNAdvAreSu madhye gatidvAre'pi dikpradarzanA thaM darzito'vasthitikAlaH, tato'nayA dizA zeSeSvapIndriyAdidvAraSvamISAM guNAnAM svabuddhayaivAvasthitikAlo'bhyUhyaH, sAmprataM guNakAlAbhidhAnaprastAvAdyeogaveda saMjJitvAdInAmapi guNAnAM tamabhidhitsurAha - kAgatakAlaM vAsasahassA urAla bAvIsaM / samayatigaM kammaio sesA jogA muhuttaMto / / 229 / / 'kAogasickAlaM ' ticIyata iti kAyaH zarIraM yujyate sambadhyate karmAdibhiH saha jovo'neneti yogaH kAyazcAsau yogazca kAyayogastatraiva ca kevalaM varttamAno janturanantakAlamavatiSThate, sa ca janturatraikendriya iti pratipattavyam, tasya hi prAgasaMkhyepudgalaparAvarttalakSaNo'nantaH kAlaH kAyasthitau nirdiSTaH, etAvantaM ca kAlamasau kevale kAyayoga eva vartate, ekeMdriyANAM vAGmanoyogayorabhAvAdityutkRSTataH kAyayogasyAnanto 'vasthitikAla iti, atha kAyayogasyaiva vizeSato'vasthitikAlamAha- ' vAsasahassA urAla bAbIsa' tti audArikakAyayogo dvAviMzatirvarSasahasrANi kharabAdara pRthvIkAyikasyotkRSTataH prApyate, Aha- nanvayamaudArikakAyayogasya kiM nAnA bhavAnAzrityAvasthitikAla ucyate Ahosvidekameva bhavaM?, yadyAdyaH pakSastarhi pratibhavaM nirantaramRjugatyotpadyamAnasyai kendriyAderutkRSTato'saMkhyeyamapi kAlamaudArikakAyayogaH samaye nirddizyate, kimityetAvAnevoktaH, atha dvitIyaH pakSastasaMkhyeyavarSAyuSAmekasminnapi bhave trINi palyopamAnyutkRSTata audArikakAyayogo labhyate, kimiti dvAviMzativarSasahasramAna 4 yogaveda saMjJitvAdi kAlaH // 229 //
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau kAladvAre // 230 // evoktaH, satyaM, dvitIya eva pakSo'trAzritaH, tataH kevalaM ya eva vAGmanoyogarahitaH kevala audArikakAyayogastasyaivAvasthitikAlAca - ntayitumatrAbhipretaH, evaMbhUtazvAsaMkhyeyavarSAyuSAM na prApyate, vAGmanoyogayorapi teSAM sadbhAvAda, ekendriyANAM tu kevala evAsau labhyate, tasya caikabhavikasyotkRSTo dvAviMzativarSasahasramAna evAvasthitikAlo bhavatItyalaM vistareNa / 'samayatigaM kammahago ' tti | kArmaNakAyayogaH kevalo bhavAntarAla eva labhyate, nAnyatra tatra ca pUrvapratipAditacatuHsAmayikavigrahe trIn samayAnutkRSTato'sau prApyate, paMcasAmAyikastu vigrahaH svalpajIvabhAvitveneha na vivakSita iti, Aha vineyaH nanu taijasakAyayogaH kArmaNAt pRthak kevalaH kadAcidapi na labhyate, ataH kArmaNakAyayogAvasthitikAlapratipAdanenaiva tejasasyAsau pratipAdita evetyavagacchAmaH, zeSaSostu vaikriyAhArakakAyayogayoH vAGmanoyogayozvAvasthitikAlaH pratipAdyatAmityAzaMkyAha - 'sesA jogA muhattaMto 'ti uktazeSA yogA vaikriyAhArakavA manoyogalakSaNA pratyekamutkRSTato'pyantarmuhUrttameva bhavanti, tathAhi ya eva vAGmanoyogarahitaH kevalo vaikriyakAyayogastasyaiveha sthitikAlo'bhivitsitaH, kevalazcAyaM vaikriyalAbdhimatAM vAyUnAmeva labhyate, na devAdInAm teSAM vAGmanoyogayorapi sadbhAvAda, vAyUnAM cotkRSTato'pi vaikriyakAyayogo'ntarmuhUrtamevAvatiSThate, AhArakakAyayogasya tu caturdaza pUrvavido vihAyAnyatra sambhava eva nAsti, sa ca teSAmantarmuhUrtAt paraM na tiSThatIti pratItameva, vAgyogamanoyogAvapi pratyekamantarmuhUrttameva bhavataH, ayaM ca yogAnAmutkRSTo'vasthitikAlaH proktaH, jaghanyatastu svayameva kAyayogavAgyogamanoyogAnAM pratyavaseyaH, sa cAyaM - sAmAnyena kAyayogasya vizeSata audArikAhAraka kAyayogayozca pratyekamantarmuhUtaM jaghanyo'vasthitikAlaH, vaikriyakArmaNakAyayogavAgyogamanoyogAnAM pratyekaM pratyekaM jaghanyataH samaya eveti gAthArthaH / / 229 / / atha vedAdiguNAvasthitikAlamAha veda sthitiH ||230 //
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . * . devI paNapaNNAU itthittaM pallasayapuhuttaM tu / purasata saNitaM ca sayapuhuttaM ca uyahINaM // 230 // jIvasamAse iha vedasyaikamAvikI nAnAbhavAzrayA ca sthitirucyate, tatrakabhavikI sthitimAzrityAha- 'devI paNapaNNAU itthittaM ' ti paMcahaimIvRttau kAladvAre paMcAzatpalyopamAyuSo dvitIyakalpAparigRhItadevyA ekaM bhavamAzrityotkRSTataH paMcapaMcAzadeva palyopamAni strItvaM, prApyata | iti zeSaH, atha strIvedasyaiva nAnAbhavikImutkRSTAM sthiAtimAha- 'pallasaya'ti palyopamazataM tathA 'puhutta'ti, puurvkottii||231|| pRthaktvaM ca nAnAbhaveSu nirantaramutkRSTataH khItvaM prApyata itIhApyupaskAraH, iha ca nirantarastrIvedasthitiviSaye siddhAnte paMcAdezA BAntarANyabhihitAni, tadyathA- itthIvae NaM bhaMte ! itthIveetti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA ! egeNaM AesaNaM jahaNNaNaM eka samayaM + ukkosaNaM dasuttarapaliovamasayaM puvvakoDipuhuttamabbhahiyaM ti, 1 egeNaM AeseNa jahaNeNaM ekaM samayaM ukkAseNaM aTThArasapaliova mAI pumbakoDipuhuttamabbhahiyAiMti 2, egeNaM AeseNaM jahaNNeNa ekaM samayaM ukkoseNa coddasa paliovamAI puvvakoDipuhuttamabbha4 hiyAiMti 3, egeNa AeseNa jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNaM paliovamasayaM puvvakoDimanbhahiyaMti 4, egeNaM AeseNaM jahaNNeNaM ekaM samayaM ukkoseNa paliovamapuhuttaM puvvakoDipuhuttamambhahiyati 5, iha ca prathame AdezAntare iyaM bhAvanA-kAcidyoSidupazama zreNyAM vedatrayopazamenAvedakatvamanubhUya pratipatantI strIvedodayaprathamasamaya eva kAlaM kRtvA deveSUtpadyate, tatra ca tasyAH puMstva 8. meva bhavatIti evaM jaghanyataH samayaH, yadAtu kazcijjIvaH pUrvakoTyAyuSkAsu nArItirazcISu kAMzcid bhavAn IzAnadevaloke cotkRSTAyu kAsvaparigRhItadevISu bhavadvayaM nirantaramupajAyate tadA pUrvakoTipRthaktvAdhikaM dazottarapalyopamazataM strIvedasyotkRSTA sthitirbhava OMOMOMOMOMOMOM
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse | ti, Aha- yadi devakurUttarakurvAdiSu palyopamatrayasthitikAsu strIputpadyate tadA'dhikA'pyasya sthitiravApyate, kimityetAvatye 18 puruSAdivevocyate ?, satyaM, kintu devebhyastAvadasaMkhyeyavarSAyuSkeSu notpadyate, asaMkhyeyavarSAyuSkApi yoSidutkRSTAyuSkAsu devISu notpadyate, TU kAladvAre ato yathoktaiva strIvedasyotkRSTA sthitirbhavati, evamanyeSvapi caturbAdezAntareSu bhAvanA kAryA, navaraM dvitIye AdezAntare iishaan||23|| devalokaparigRhItAsveva navapalyopamalakSaNotkRSTAyuSkAsu devISu vAradvayaM samutpAdanIyaH, zeSa sarva tathaiva, tRtIye tu saudharmadevalokaparigRhItAsveva saptapalyopamalakSaNotkRSTAyuSkAsvamarISu vAradvayamutpAdanIyaH, caturthe tvAdeze saudharmadevaloka evAparigRhItAsu paJcAzatpalyopamalakSaNotkRSTAyuSkAsu surasundarISu vAradvayaM netanyaH, pazcame tvAdezAntare devAkurvAdighRtpadyamAnasya jantoH pUrvakoTI6 pRthaktvAdhikapalyApamapRthaktvalakSaNA strIvedasyotkRSTA sthiti vanIyA, etAni ca paJcApyAdezAntarANyasmAdRzAM chadmasthAnAMpramANAni,18 M kevalinAM tvekameva kiJcit pramANaM, sUtrakAreNa tviha grantha ekameva caturthamAdezAntaramabhihitaM, na zeSANi, granthavistarabhayAdikAra| NAdityalaM vistareNa / atha puruSavedAdInAM sthitimAha-'purisatta'mityAdi, puruSatvaM-puruSavedastAvanAnAbhaveSu nirantaramudInAMsAgaropamANAM zatapRthaktvaM sAtireka, jaghanyatastvatamuhUtaM bhavatIti svayamapi draSTavyam , parato vedAntarasyAvedakatvasya vA bhAvAt,taduktam-"purisavee NaM bhaMte ! purisaveetti kAlao keccira hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM sAgarovamasayapuhattaM sAirega" ti, jaghanyapade strIvedavadasya samayo na labhyate, upazAntAddhAyAM mRtasya deveSvapi puruSavedasyaiva sadbhAvAd,antamuhUrta tu puruSavedavato'ntarmuhUrta jIvitvA mRtasya vedAntare utpannasya prApyata iti bhAvanIyam , napuMsakavedasyaha sthiti!ktA, sA copala 10 // 232 // kSaNavyAkhyAnAjjaghanyataH samayalakSaNA utkRSTatastvanantakAlAtmikA svayameva draSTavyA, yadAha-"napuMsakaveyae NaM bhaMte ! napuMsaga CHARSIPANISHAXSA
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogopajIvasamAse & veyayatti kAlao keccira hoi ?, goyamA ! jahaNeNaM eka samayaM ukkosaNa aNataM kAlaM, aNatA osappiNiussappiNIo kAlao yogAdihaimIvRttI khattao aNatA logA asaMkhajjA poggalapariyaTTA, te NaM poggalapariyaTTA AvaliyAe asaMkhajjahabhAgo" ti, atra ca napuMsakasya sthitiH kAladvAre vedatrayamupazamayya pratipatitasya samayamekaM napuMsakavedamanubhUya mRtvA devepatpannasya jaghanyataH samayo labhyate, utkRssttkaal||233|| stu vanaspatyAdiSu nirantaranapuMsakavedamanubhavato bhAvanIyaH, saMjitvamapi puruSavedavajjaghanyato'ntarmuhattaM utkRSTatastu sAtirekaM sAgaropamazatapRthaktvaM prApyate, paratastadabhAvAd,asannitvamapi jaghanyata evameva, utkRSTatastu napuMsakavedavadeva svayamapi draSTavyamiti gAthArthaH // 230 // atha yogopayogAdiguNAnAM sthitikAlamAha aMtamuhuttaM tu parA joguvaogA kasAya lesA ya / muranAraemu ya puNo bhavaDiI hoi lesANaM / / 231 // 'yogA' kAyavAGmanoyogalakSaNAstaSAM upayogAH-tadviSayajJAnopayogarUpAH, vibhaktivyatyayAtteSAM yogopayogAnAM parA-utkRSTA sthitiH pratyeka bhavati, kiyatItyAha-antarmuhurtamiti, idamuktaM bhavati-iha yadA kAyena dhAvanavalganacapeTApradAnabhaGgakavarttanAdikaM vyApAramupayuktaH karoti tadA kAyayogasya prAdhAnyena vyApArAt kAyayogasyopayogaH kAyayogopayoga ityasau vyapadizyate, ayaM 8 |cotkRSTato'pyantarmuhUrtameva bhavati, parato'nupayogasyopayogAntarAyasya vA sadbhAvAditi, yadA tu nizcalagAtro vacanAvazopayukto| navarataM vaktyeva kevalaM tadA vAgyogasya prAdhAnyana vyApArAdayaM vAgyogopayogo'bhidhIyate, yadA punarniSpakampazarIro niruddhavA-1 // 23 // gvyApArazca kevalenaiva manasA upayuktaH kiJcidvicintayati tadA manoyogasyaiva prAdhAnyena vyApArAdasau manoyogopayoga ityucyate,
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI naso iyare tattheka do va nA kevalino vAcyutkaTAyA kAmAya' ti kaSAyAH krodha jIvasamAse etAvapi ca vAgyogopayogamanoyogopayogI pratyekamutkRSTato'pyantarmuhUrtameva bhavataH, iha yadyapyekayAgavyApArakAle'nyayogavyA kaSAya| pAro'pyantargataH sambhAvyate tathApi vAtAdidoSANAmivotkaTAnutkaTatAmAzritya tattadvyapadezAvyapadezAsaddhiH, uktazca- vAyAI sthitiH kAladvAre dhAUNa jAhe jo hoi ukkaDo dhAU / kuviotti so pavuccai na ya iyare tattha do natthi // 1 // emeva ya jogANaM tiNhavi jo jAhera // 234 // | ukkaDo jogo / tassa tahiM nideso iyare tatthekka do va navA // 2 // ' iyare tatthekka dovanava' ti utkaTAdyogAditaro'nutkaTastavaiko vA bhavet dvauvA bhavetAM na vA bhavediti, iyamatra bhAvanA-kevalino vAcyutkaTAyAM kAyo'pyasti, asmadAdInAM tu manaHkAyAviti, zailezyavasthAyAM tu kevalinaH kAyanirodhakAle sa eva kevalo bhavati nAnya iti / 'kasAya' ti kaSAyAH krodhamAnamAyAlakSaNAsteSAmapi parA-utkRSTA sthitiH pratyekamantarmuhartameva, jaghanyatoSpi trayANAmantarmuhUrtameva, lobhasya tu samayo'vasthitiH, viziSTaM | copayogamAzritya krodhAdInAmiyaM sthitiH, anyathA sattAmAtreNa krodhAdayaH sadaiva vidyanta eveti, tatazcedamuktaM bhavati-krodhamAna mAyAspayuktaH pratyekaM jaghanyata utkRSTatazcAntarmuharttamavatiSThate, lobhopayuktastu jaghanyataH samayamutkRSTatastvantarmuhUrtamevaH uktaJcadA'kohakasAINaM bhaMte ! kohakasAitti kAlao kecciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNavi ukkoseNa'vi aMtomuhuttaM, evaM mANamAyAkU sAivi, lobhakasAI jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNaM atomuhuttaM 'ti, ayamatrArthaH-krodhamAnamAyopayuktaH pratyekaM jaghanyato'ntarmuharttamutkRSTato'pi tadeva bRhattaramavatiSThate, lobhopayuktastu jaghanyataH samayaM, kathamiti ?,ucyate, ya upazAntamohaH pratipatanneka samayaM lobhapudgalAn vedayitvA'nantaraM kAlakaraNAdanuttarasureghRtpadyate, tasya kila yugapat sarve'pi kaSAyAH pradezodayenodayamAgacchanti, na tu kevalo lobha evetyevaM jaghanyato lobhakaSAyodayaH kevalaH samayamaikamavApyate, utkRSTatastvantarmuhUrta krodhAdivadeva mantavyam , SARKARISM SHAROMOMOMAE // 234 //
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - haimIvRttI TU Aha-yadyevamanayA nItyA krodhAdhupayogo'pi jaghanyapade samayapramANaH kasmAnna labhyate ?, satyaM, kintu zreNimastakAt pratipatatolezyAdeH jIvasamAse yadA krodhAdaya udayamAgacchanti tadodayaprAptakaSAyAdapare'pi kaSAyAH pradezodayana yugapadeva vedyante, ato lobhavat kevalaH | matyAdezva krodhAdyudayo na labhyate iti vRddhA vyAcakSata, tattvaM tu kevalino vidantIti, 'lesA ya'tti lezyAnAmapi kRSNanaliAdInAM sthitiH kAladvAre paNNAM tiyaGmanuSyeSu dravyalezyA bhAvalezyAM cAzritya jaghanyata utkRSTatazcAntarmuharta sthitiH, devanArakayostu bhAvalezyAmevAdhikRtya // 235 // baghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrta sthitiH, dravyalezyAnAM tarhi devanArakayoH kiyatI sthitirityAha-'suranAraesu ye' tyAdi, sureSu yathAsambhavaM tisRNAM kRSNAdyazubhalezyAnAM yA yasya devasya nArakasya vA''tmIyA bhavasthitiruktA tatpramANaiva sthitiravagantavyA, tatra saptamapRthvInArakANAmutkRSTataH kRSNalezyA trayastriMzatsAgaropamAni prApyate, nalilezyA tUtkRSTataH paJcamapRthivyAmAdyaprastaTe palyopamAsaMkhyayabhAgAdhikAni daza sAgaropamAnyavApyate, kApotalezyA tUkapatastRtIyapRthivyAmAdyaprastaTe palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni trINi sAgaropamAni labhyate, taijasI punarutkRSTata IzAnadevaloke palyopamAsaMkhyeyabhAgAdhikaM sAgaropamadayamavApyate, padmalezyA tUtkRSTato brahmaloke daza sAgaropamAni zuklalezyA punarutkRSTato'nuttaravimAneSu trayastriMzatsAgaropamAni prApyate, kRSNanIlakApotalezyA bhavanapativyantareSu deveSvapi sambhavanti paramutkRSTasthitipradipAdanArtha narakeSveva bhAvitA iti gAthArthaH // 231 // atha matijJAnAdiguNAnAM sthitimAha // 235 // chAvahiuyahinAmA sAhiyA maisuohinANANaM / UNA ya puvakoDI maNasamaiyacheyaparihAre // 232 / / OMAAAA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamA se haimIvRttau . kAladvAre // 236 // matizrutAvadhijJAnAni nairantaryeNotkRSTataH sAtirekAni SaTSaSTiH sAgaropamAni prApyante, tathAhi atrotpannamatizrutAvadhijJAnaH kazvidezonAM pUrvakoTiM jIvitvA trayastriMzatsAgaropamasthitiSvanuttaravimAneSUtpannaH, tataH punaratrAgato narajanmanyapratipatitaprastutajJAnatrayaH pUrvakoTiM jIvitvA tAvasthitiSyevAnuttaravimAnadeveSUtpannaH punarapratipatitaprakRtajJAnatrayo manuSyeSvAgata ityevaM vArAtrayaM manuSyabhavAyuSkenAdhikAni SaTSaSTiH sAgaropamAnyadhikRtajJAnatrayamutkRSTo'vApyate, athavA sa eva manuSyo'pratipatitAnutkrAntajJAnatrayo dvAviMzatisAgaropamasthitiSvacyutadeveSvanenaiva krameNa vArAtrayamutpAdyeta ityevamapi prastutaH sthitikAlo labhyate, taduktam- 'do vAre vijayAisu gayassa tiSNaccue ahava tAI / areMge narabhaviyaM nANAjIvANa sambaddhaM // 1 // " ayaM cotkRSTo'mISAM sthitikAlaH sUtre'bhihitaH, jaghanyatastu matizrutajJAnayorantarmuhUrtta avadhijJAnasya tu samayaH, kathamiti ceducyate, tiryaG manuSyo vA vibhaGgajJAnI kazcit samyaktvaM pratipadyate, tasya ca tadvibhaMgajJAnaM prathamaM samayamekamavadhirUpatAM pratipadyate, tato'vadhijJAnAvaraNodayAnmUlata eva yadA pratipatati tadA'vadhijJAnaM jaghanyataH samayamekamavApyata iti uktaJca - ' mainANI jahaNNeNaM aMto muhutaM, evaM suyanANIvi, ohInANI jahaNNeNaM evaM samayaM ti, UNA ya puvvakoDI 'tyAdi, manaHparyAyajJAnasya kizcinnyUnavarSanavakena nyUnA pUrvakoTirutkRSTA sthitiH, cAritriNa eva manaHparyAyajJAnaM bhavati, cAritraM ca garbhakAlAdArabhya kiJcinyUnavarSanavaka evAtikrAnte prAyaH sampadyate, ata etAvatA nyUnA pUrvakoTiH, jaghanyatastvidamekameva samayamavApyate samutpannamanaHparyAyajJAnasyApramattasaMyatasya samayAdUrdhvaM maraNasambhavena deveSUtpAdAt teSu ca manaHparyAyajJAnasyAbhAvAditi, sAmAyikacchedopasthApa| nIye api cAritre, ato'nayorapyetAvatyaiva nyUnA pUrvakoTiH pratyekamutkRSTA sthitiH, jaghanyato'nayorapi pratyekaM samayamAnaiva sthitiravaseyA, matyAdijJAnAnAM cAritrANAM ca sthitiH // 236 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhaMgasya jIvasamAse haimIvRcau. kAladvAre // 237 // REARREARS tadanantaraM mRtvA deveSUtpAdasambhavAditi, parihAravizuddhikacAritrasyApi jaghanyataH samayaH, utkRSTatastu kiMcinnyUnarekonaviMzadbhiva cakSurAdeva |pairUnA pUrvakoTiH sthitiH, uktazca-"parihAravisuddhie NaM bhaMte ! parihAravisuddhietti kAlao keciraM hoI , goyamA ! jahaNNeNaM hai| ekaM samayaM ukkoseNaM desUNAe egUNatIsAe vAsahiM UNiyA pucakoDi" tti, iha jaghanyapadaM pUrvavanmaraNApekSayava, utkRSTapadabhAvanA tvevam-iha parihAravizuddhikacAritraM jaghanyato'pi navamasya pUrvasya tRtIyamAcAravastu yAvad dRSTivAde'dhIta eva sati pratipadyate, tatazca dezonanavavarSaparyAyeNa kenApi pUrvakoTyAyuSA pravrajyA pratipannA, tasya ca viMzativarSaparyAyasya dRSTivAdo'nujJAtaH, etAvatpravajyAparyAyAdarvAg dRSTivAdAnunAyAH samaye pratiSiddhatvAt , tatazcAsau parihAravizuddhikacAritraM pratipadyate, taccASTAdazamAsamAnamapyavicchinnatatpariNAmenatenAjanma paripAlitamiti dezonakonatriMzadvarSonA pUrvakoTistasyotkarSataH sthitikAlo bhavati, sUkSmasamparAyacAritrasya jaghanyataH samaya utkRSTatastvantarmuhUrta, yathAkhyAtacAritrasya tu jaghanyataH samaya utkRSTatastu dezonA pUrvakoTiH sthitikAla iti prAgapi vastuto nirNItaprAyamiti nehoktam , kevalajJAnasyApi sAdiraparyavasitaH sthitikAlaH pratIta eveti, iha | jJAnasthitikAlAbhidhAnaprastAve'pi nokta iti gAthArthaH / / 232 // atha vibhaMgajJAnAdiguNAnAM sthitikAlamAhavibhaMgassa bhavaDhii cakkhussudahINa be mahassAiM / sAI apajjavasio sapajjavasio tiya acakkhu // 233 / / jJAnasya sthitikAlastAvadanantaramabhihitaH, sAmprataM tu jJAnapratipakSatvAdajJAnasya sthitikAlobhidhAnIyaH, taccAjJAnaM trividham // 237 // matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnaM ca, tatra matyajJAnaM zrutAjJAnaM cAnAdyaparyavasitamabhavyAnAM bhavyAnAM tvanAdimithyAdRzAM tadevAnAdi
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hamIvRttI kAladvAre // 238 // -%AE%AA-RECE saparyavasitaM bhavati, pratipatitasamyagdRSTInAM punarjaghanyato'ntarmuhUrtamutkRSTatastvapApudgalaparAvarta ityevaMrUpaM sAdisaparyavasita jJAnadarzana kAlaM yAvat prApyate, upalakSaNavyAkhyAnAdidaM tAvat svayameva draSTavyam , vibhaGgajJAnasya tu sthitiM sUtrakAra evAha- 'vibhaMgassAla sthitiH bhavaDiI' ti yatra tiryagbhave manuSyabhave vA sthitasya jantorvibhaMgajJAnamutpannaM yatra ca bhave tena gRhItena gacchati tayorbhavayorutkRSTA sthitiH sA kiMcinnyUnA vibhaMgajJAnasya nairantaryeNotkRSTA'vasthitikAlarUpatayA vijJeyeti tAtparyam , tathAhi-tirazco manuSyasya vA kiMcid vyaktasya sataH kasyacid vibhaMgajJAnamutpannam , tena cotpannena dezonAM pUrvakoTimihAsau jIvitaH, guNAbhAsena hi kenacid vibhaMgajJAnamupajAyate, sa ca guNAbhAsaH kiMcidavyaktasyaiva bhavati, ataH pUrvakoTardezonatA, tatazcApratipatitavibhaMga evaM adhaHsaptamapRthivyAmutpannastrayastriMzatsAgaropamAni jIvita ityevaM vibhaMgajJAnasya bhavadvaya narantaryeNa dezonapUrvakoTyA'dhikAni trayastriMzat sAgaropamAnyutkRSTataH sthitikAlaH siddho bhavati, jaghanyatastu samayarUpaH, sa cetthabhavagantavyaH-mithyAdRSTaH kasyacidvizuddhimAsAdayataH samayamekaM vibhaMgajJAnamutpanna, tadanantaraM ca prakarSamanubhavantyAM vizuddhau samyaktve labdha tadeva vibhaMgajJAnamavadhirUpatayA pariNatamityevaM jaghanyataH samayapramANo'syAvasthitikAlaH, uktaM ca-"vibhaMganANI NaM bhaMtevibhaMganANitti kAlao kecciraM hoi, goyamA! jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNa tettIsa sAgarovamAI desRNAe puvakoDIe abbhahiyAI" ti, tadevaM jJAnAnAmajJAnAnAM ca proktaH sthiti| kAlaH,atha cakSurAdidarzanAnAM tamabhidhitsurAha- 'cakkhussudahINa besahassAI 'ti cakSuSaH-cakSurdarzanalabdhirUpasya sAgaropama- 238 // sahasradvayaM nairantaryeNotkRSTo'vasthitikAla iti tAvat sUtrakArabhiprAyaH, eSa cAsaMgata iva lakSyate, samayavisaMvAdAdhuktivirodhAcca tathAhi-samaye tAvaduktam-'cakkhudaMsaNI NaM bhaMte ! cakkhudaMsaNitti kAlao kecciraM hoi , goyamA ! jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukoseNaM
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 - acakSurdarzanAdi sthiti kAla: 6 RAO sAgarAvamasahassaM sAirega' ti, tadanena sAtirekasAgaropamasahasrasthitipratipAdakena siddhAntavacanena saha etat sAgaropamasahasra dvayasthityAbhidhAyakaM vacanaM visaMvadati, aparaM ca- pajjattayasayalindiya sahassamambhAhiyamuhinAmANaM / duguNaM ca tasatti bhave' haimIvRttau ityAdiprAguktagAthAyAmasminneva granthe tathA siddhAnta ca sarveSAmeva dvIndriyAditrasAnAM sAtirekasAgaropamasahasradvayalakSaNaH kAladvAre | sthitikAlaH pratipAditaH sa kathaM kevalAnAmeva cakSurdarzaninAM caturindriyapaMcendriyANAM sambhavati?, caturindriyANAM hi saMkhyeyaH kAla 8. paMcendriyANAM tu sAtirekaM sAgaropamasahasramakaM prastutagranthe siddhAnte ca kAyasthitiruktA, na caitA~zcatuHpaMceMdriyAn vihAyAnyeSAM // 239 // cakSurdarzana sambhavati, tataH siddhAntokta eva cakSurdarzanasya sthitikAlA yuktyA saMgacchate, na tu prastutagranthokto, yuktivirodhAditi, 'acakkhu 'tti, acakSurdarzanI jIvaH cakSurvajazeSendriyacatuSTayadarzanalabdhimAn janturiti tAtparyam, abhavyamAzrityAsau akArasya | luptasyeha darzanAdanAdiraparyavasitazca bhavati, abhavyAnAM sparzanendriyamAzrityAcakSurdarzanalabdheranAditvAdaparyavasitatvAcceti, 'sapajjavasiotti ya' tti anAdirityanuvartamAnameva sambadhyate, tatazca sa evAcakSudarzanI janturbhavyamAzrityAnAdiH saparyavasitazca | bhavati, bhavyAnAM sparzanendriyamapekSyAcakSurdarzanalabdheranAditvAt kevalajJAnotpattikAle paryavasitatvAcceti, avadhidarzanakevaladarzanadrA yostu sthiAtikAlo granthavistarabhayAdikAraNAt sUtrakRtA noktaH, sa cAgame itthaM pratipAditaH svayameva draSTavyaH- 'ohidasaNI NaM bhaMte ! ohidaMsaNitti kAlao keccira hoi ? goyamA ! jahaNNeNa ekaM samayaM ukkoseNa dochAvaTThIo sAgarovamANaM sAiraMgAu 'tti, 51 asya bhAvanA- iha tiyaGmanuSyANAmanyataraH kazcidvibhaMgajJAnI saptamanarakapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamasthitiSu narakeSatpannaH, tatra codvartanAkAlAsannaM samyaktvaM pratipadya punaH pratipatya ca vibhaMgajJAnAnvita evAvigraheNa pUrvakoTIsthitiSu tiryakSu jAtaH, svAyuHparyante R - RECE / 22 / ENphara
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. kAladvAre // 240 // cApratipatitavibhaMga evaM punarapi saptamapRthivyAM trayastriMzatsAgaropamAyurnArako jAtaH punarapyudvarttanAkAlapratyAsattau samyaktvaM pratipadya punaH parityajya cApratipatitavibhaMga evAvigraheNa pUrvakoTyAyuSkeSu tiryabhUtpannaH, ityevaM tAvadekA SaTSaSTiH sAgaropamANAM sAtirekA siddhA, dvitIyA tvasAvitthamavagantavyA sa eva jIvo'pratipatitavibhaMgastiryagbhyo manuSyeSvavigraheNotpannaH, tatra ca samyaktvaM avadhiM ca prApya 'do vAre vijayAisu gayassa tinaccue ahava tAI' ityAdiprAguktakrameNApratipatitamavadhijJAnaM dhArayanavadhidarzanasya dvitIyAM sAtirekaSaTSaSTisAgaropamANAM pUrayati, paratastu muktimavApnotIti, iha ca vibhaMgajJAnAvadhijJAnayoH parasparaM bhedo darzanaM tu sAmAnyAvabodharUpaM dvayorapi tulyatvAdavadhidarzanamucyate, Agame tathaivAbhyupagatatvAdityavadhidarzanasya sAtireke dve pa SaSTI sAgaropamANAM nairantaryeNAvasthitikAlaH sampanno bhavati, Aha- kasmAt punaH saptamanarakapRthivyAM vibhaMgajJAnI vArAdvayaM svAyuH paryante samyaktvaM grAhitaH ?, ucyate, vibhaMgajJAnasya nirantaraM parataH sthityabhAvAda, tathA ca prAguktam- 'vibhaMgagANI jahaNNeNa ekaM samayaM koNa tettIsa sAgarovamAI deNAra puvvakoDIe abbhahiyAI' ti, punarapyAha - tiryaGmanuSyeSu tarhi kimarthamavigraheNa vibhaMgajJAnI utpAditaH satyaM vigraheNa anAhArakatvaprasaGgAt tiryagmanuSyeSu ca vibhaMgajJAnino'nAhArakatvasya niSedhAt, taduktam-vibhaMganANINaM paMcadiyatirikkhajoNiyA maNUsA ya AhAragA aNAhAragA?, AhAragA no aNAhAraga" tti, tadevameteSAM vyAkhyAnamupadarzitam, anye tvevaM vyAcakSate kiM naH saptamanarakapRthivInivAsinArakAdiparikalpanayA ?, sAmAnyenaiva nArakatiryaGanarAmarabhaveSu paryaTataH khalvavadhivibhaMga nirantaraM sAtirekasAgaropamapaTSaSTidvayaM bhavatastato'vadhidarzanasya nirantarametAvAnavasthitikAla ityalaM vistareNa, kevalasAmAnyAvabodhasvarUpasya tu kevaladarzanasya sAdiraparyavasitaH sthitikAla iti gAthArthaH // 233 // atha bhavyatvAdiguNAnAM sthitikAlamAha acakSurdazanAdi sthiti kAlaH
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hemIvRto. kAladvAre // 241 // bhavvo aNAi saMto aNAi'NaMto bhave abhavvo ya siddho ya sAi'Nato asaMkhabhAgaMgulAhAro // 234 // bhavyastAvadanAdiH sAntazca bhavati, idamuktaM bhavati bhavyasya jantoryo'sau bhavyatvaguNaH so'nAdikAlAt pravRttatvAdanAdirucyate, siddhAvasthAyAM tu niyamAnivarttiSyatIti sAntaH pratipAdyate, siddho hi na bhavyo nApyabhavyaH tathAhi bhaviSyati muktiparyAyeNeti bhavya ucyate, na bhaviSyati muktiparyAyeNa kadAcidapIti cAbhavyo vyapadizyate, siddhasya caitad dvitayamapi nAsti, muktiparyAyasya tenAnubhUyamAnatvAt tasmAdbhavyatvasya siddhAvasthAyAM nivRttatvAt sAntatvamavaseyam, abhavyastvanAdyanantaH anAdikAlAt pravRttatvAdanAdi tasyAbhavyatvaM, muktiparyAyasya ca kadAcidapyaprAptestasya tadanantamityarthaH, 'siddho ya sAi'Nato 'ti siddhasya siddhatvaM vizuddhajJAnadarzanacAritrAnuSThAnAnantarabhAvitvAt sAdi bhavati, labdhasya ca kadAcidapi pratipAtAbhAvAdanantamitibhAvaH, AhArakatvaguNasya sthitikAlamAha - 'asaMkhabhAgagulAhAro' ti, AhArako jIvastadbhAvena nirantaramaMgulAsaGghayeya bhAgakSetrapramANaM kAlaM yAvadavatiSThate, idamuktaM bhavati -' aMgulaasaMkhabhAgo osappiNio asaMkhejjA' iti vacanAdaMgulA saMkhyeya bhAgapramANe kSetre'saMkhyeyA utsarpiNyo bhavanti, tatazvAhArakaH prANI nirantaramAhArakapudgalAn gRhNAnaH kazcijjaghanyatastrisamayonakSullakabhavagrahaNaM yAvat prApyate ityetat sUtre 'nupAttamapi svayameva draSTavyam, utkRSTatastvasaGkhyeyA utsarpiNyavasarpiNIryAvannirantaramAhArako labhyata ityeta sUtre 'pyabhihitamiti, tatra jaghanyapadamitthaM bhAvanIyama - kazcidekendriyAdirjIvo mRtaH pUrvAbhihitaprakAreNa ca vigrahe samayatrayamanAhArako bhUtvA kSullakabhavagrahaNAyuSkeSu pRthivyAdiSUtpannaH, tatra ca tAvantaM kAlaM nirantaramAhArako bhUtvA mRtaH punarapi vigrahe'nAhArako jAta bhavyAbhavya siddha sthiti kAlaH // 241 //
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI 4% C4% jIvasamAse 3 ityevaM jaghanyatastrisamayonaM kSullakabhavagrahaNamAhArakatvamiti, utkRSTapadabhAvanAyAM tvasaMkhyeyA upiNyavasarpiNIryAvadbhavAntareSatpa- 1antamuhUce dyamAno'vigrahaNaivotpadyate, tatazcaitAvantaM kAlaM utkRSTato nirantaramAhArako labhyate uktaJca-"chaumatthAhArae NaM bhaMte ! chaumatthA bhAvino kAladvAre bhAvAH | hAraetti kAlao kecciraM hoi !, goyamA! jahaNNeNaM khuDDAgabhavaggahaNaM tisamaUNaM ukkoseNaM asaMkheja kAlaM. asaMkhejjAo // 242 // kAlao osappiNIussappiNIo khettao aMgulassa asaMkhajjaibhAgaM "ti iti gAthArthaH // 234 // atha kAyayogAdi guNAnAM pUrvasUtre'nabhihitaM jaghanyasthitikAlamAbhidhitsurAha kAogI naranANI micchaM missA ya cakkhu saNNI ya / AhArakasAyIvi ya jahaNNamaMtomuhuttaMto // 235 // | cIyata iti kAyaH-zarIraM tasya kevalasya sambandhI yogo-vyApAraH sa yasyAstyasau kAyayogI, asya ca jaghanyato'ntarmuhartama| vasthitikAlaH, utkRSTatastu prAgeva 'kAoo'NatakAla' mityAdigAthAyAmAbhihitaH, jaghanyakAlasya bhAvanA'pyetadgAthAvRttI prAgukteti nehocyate, 'nara' ti bhAvapradhAnatvAnirdezasya naratvamityarthaH, tacceha puruSavedarUpaM puMstvaM manuSyatvaM vA, tatra puruSavedasya | jaghanyato'ntarmuhartalakSaNaH sthitikAlaH pUrvameva 'devI paNapaNNAU itthitta' mityAdigAthAvRttau bhAvitaH, manuSyatvaM tu jaghanyato'ntarmuhRtaM bhavatIti pratItameva, manuSyANAM jaghanyato'ntarmuhurtAyuSkatvena prAgatraiva pratipAditatvAditi, utkRSTo'pyetatkAlaH prAgevoktaH, 'nANi' ti sAmAnyena jJAnamasyAstIti jJAnI, sa ca jaghanyato'ntarmuhurtamutkRSTato'paryavasitalakSaNamanantaM kAlamavApyate, // 242 // tatra mithyAdRSTiH samyaktve prApte jJAnI saJjAtastadbhAvena cAntarmuhUrta sthitvA punarmithyAtvaM gato'jJAnI sampama ityevaM jaghanyena A 4
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 215 antarmuhUrta sthApino bhAvAH jIvasamAse haimIvRttI kAladvAre // 24 // *** jJAnino'ntarmuhartamavasthitikAla hIta, utkRSTatastu kevalajJAnalakSaNaM jJAnamAzritya jJAnI aparyavasitalakSaNamanantaM kAlaM labhyata iti sukhonneyameveti, 'micchaM' ti mithyAtvaM jaghanyato'ntarmuhUttaM bhavati, tacca samyagdRSTeH pratipatya mithyAtvaM gatasya tatra cAntarmuhUrta sthitvA punarlabdhasamyaktvasya prAgeva 'micchattamaNAIyaM apajjavasiya'mityAdigAthAvRttau utkRSTa kAlabhAvAnAM prakrame bhAvitameva, 'missA ya'tti mizraM samyagmithyAtvamiti tAtparyam , tadapi jaghanyato'ntarmuhurta bhavati, asya ca samyagmithyAtvasya | jaghanya utkRSTazca sthitikAlaH 'sAsAyaNegajIviyetyAdigAthAyAM sUtrakRtA prAgapyuktaH, kintu jaghanyato'ntarmuhUrttasthitikaguNAbhidhAnaprastAvAt punarapyAbhihita iti, 'cakkhu'tti catuHpaMceMdriyANAM cakSudvArotpannasAmAnyopayogalakSaNaM cakSudarzanaM, tadapi jaghanyato'ntarmuhurtameva bhavati, utkRSTastvetadavasthitikAlaH pUrva vibhaMgassa bhavaDiItyAdigAthAyAmuktaH, 'saNNI yatti saMjJipaMceMdriyagarbhajo jIvaH, sopi niraMtaraM tadbhAvena jaghanyato'ntarmuhUrtamevAvatiSThate, utkRSTAvasthitikAlastu 'purisattaM saNNittaM ca sayapuhuttaM ca udahINa 'mityatraiva pratipAditaH, 'AhAra'tti AhArayatItyAhArako jIvaH, so'pi niraMtaraM tadbhAve jaghanyato'ntarmuhUrtamavApyate, Aha-nanu 'asaMkhabhAgaMgulAhAro'tti utkRSTAhArakasthitikAlaprItapAdakagAthA'vayavavivaraNaprakrame trisamayona kSullakabhavagrahaNamAhArakatvasya jaghanyaH sthitikAla uktotra tvantarmuharttalakSaNa iti kathaM na virodha iti, naitadevaM, bhAvArthAparijJAnAghatotrApyAhArakatvasya jaghanyasthitirUpatayA yadantamuhUrttamucyate tadapi trisamayonakSullakabhavagrahaNamAnemavAvaseyam, antarmuhurttasyAnakabhedatvAditi na kazcidvirodha iti, 'kasAyAviya'tti kaSAyAH sAmAnyena kaSAyamohanIyakarmodayarUpA iha gRhyante, sAmAnyena sakapAyitvamAtra kaSAyazabdavAcyatveneha vivakSitamityarthaH, taccAgame sthitikAlamapekSya bhaMgakatrayavartitvenoktam , DIR43 // *
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. samayamAtra sthitikA bhAvAH kAladvAre // 244 // AAAAAAA tadyathA-" sakasAI NaM bhaMte ! sakasAitti kAlao kIccara hoi ?, goyamA ! sakasAI tivihe paNNatte, taMjahA-aNAIe vA apajjavasie aNAIe vA sapajjavasie sAIe vA sapajjavasie, tattha NaM je se sAI sapajjavasie se jahaNNeNaM aMtomuhuttaM ukkoseNaM avaDDapoggalapariyaTTU desUrNa"ti, tatra mithyAtvasyeva prathamabhaMgakotrApyabhavyAnAM, dvitIyastvanAdimithyAdRzAM bhavyAnAM, tRtIyabhaMgake tu ya upazAntavItarAgAvasthAyAmakaSAyIbhRtvA pratipatya punaH sakaSAyitvaM pratipadyate'ntarmuhartAcca punarapyupazamazreNI kRtAyAmakaSAyo sampadyate tasyAntarmuhUrtapramANaM jaghanyapadavarti sakapAyitvaM labhyate, yastUpazAntavItarAgAvasthAyAHpratipatya sakaSAyIbhUtvA'pAddhepudgalaparAvartta yAvat saMsArasAgara paribhramya punarapyakaSAyI bhavati tasyotkRSTapadokta sakaSAyitvaM draSTavyam , prastutavicAryamANagAthAyAM tu sakaSAyitvasya tRtIyabhaMgakajaghanyapadamevoktam, zeSaM tUpalakSaNatvAt svayameva draSTavyam , antarmuhUrttasthitiguNakAlasyaiva prastutagAthAyAmabhidhAtumiSTatvAditi, 'jahaNNamaMtomuhattaMto' tti etata padaM kAyayogAdiSu pratyekaM sarvatra yojanIyaM, tacca yojitamevati gAthArthaH // 235 // tadevamantarmuhartasthitikaguNAH sampiNDyoktAH, sAmprataM tu jaghanyataH samayasthitikAn manoyogAdIn guNAn saMgRhya vivakSurAhamaNavaiuralaviubbiya AhArayakamma joga aNaritthI / saMjamavibhAgavinbhaMga sAsaNe egasamayaM tu // 236 // jaghanyata iti pUrvagAthAto'nuvartamAna sambadhyate, yogazabdo'pi 'kammajoga 'tti asmin pade upAco'pi yathAsambhavamanyatrApi yojyate, tatazca manoyogastAvajjaghanyataH samayamekaM bhavati,kasyacidgarbhajapaMceMdriyasya samayamekaM manaHparyAptyA paryAptatvamA // 244 //
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ samayamAtra sthitikA bhAvA: sAdya tadanantaraM maraNasambhavAditi, evaM vAgyogo'pi jaghanyataH samayamekaM bhavati, kasyApi dvIndriyAdijIvasya samayamekaM jIvasamAse I bhASAparyAptyA paryAptatvamanubhUya tadanantaraM maraNabhAvAditi, ' urala'tti, audArikazarIrI vaikriyaM kRtvA prayojanasiddhau haimIvRttI parityajya ca punaraudArikamAgataH samayamekaM jIvitvA mRtaH kArmaNayogI vaikriyayogI vA saJjAta ityanayA vivakSayA kAladvAre audArikakAyayogo jaghanyataH samayasthitiko bhavati, vaikriyalabdhirahitAnAM tu pRthivyAdInAmaudArikakAyayogo // 245 // jaghanyato'pyantarmuhartika eva vijJeyaH, ' veubviya ' tti audArikazarIriNA vAyvAdinA vaikriyamArabdhaM, tadArambhe ca samayamekaM jIvitvA mRto yogAntaraM cApana ityevaM vaikriyakAyayogo'pi jaghanyataH samayamavApyate, ' AhAraya '. tti caturdazapUrvadhara AhArakazarIrayogyAn pudgalAn samayamekaM gRhItvA mRta ityAhArakakAyayogo jaghanyataH samaya ityevaM tAvat kecid vyAcakSate, etaccAnAgamikamiva lakSyate, AhArakazarIrasyAgame jaghanyataH utkRSTatazcAntarmuhUrttasthitikadatvenoktatvAt tasmAt kRtAhArakazarIrazcaturdazapUrvagharaH kAryasiddhipratyAsattikAle manoyogAdvAgyogAdvA uttorya punarapi ca samayamekamAhAhairakakAyayogamanubhUyaudArikazarIraM pratipadyata ityanayA kayAcid vivakSayA yadi paraM jaghanyataH samayasthitiko'yamAhArakakAyayogo bhavatItyalaM vistaraNa / 'kambhajoga'tti vigrahe yadA ekaM samayamanAhArako bhavati tadA kArmaNakAyayogasya jaghanyataH samayasthitikatvamavagantavyam, 'aNaritthi' ti na narojnaraH payudAsAzrayaNAnapuMsakotra vivakSitaH tatazcAnarazca strI cAnarastriyau, napuMsakavedastrIvedAviti bhAvaH, tayorapi pratyekaM jaghanyataH samayaH sthitikAlaH, etacca 'devI paNapaNNAU' ityAdigAthAvRttau bhAvanAsahitaM nirdiSTameveti, 'saMjamavibhAga'tti saMyamaH sAmAnyena cAritrarUpotra vivakSitastasya vibhAgA-bhedAH sAmAyikacchedopasthA *SAASEASEASN-% NASHIKASHREERSIS // 245 // pratyeka jaba naro'naraH paryudAsAmanAhArako bhavati jayanyataH sama TECH
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAvasamAsAdApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritralakSaNAH paMca, ete'pi pratyekaM jaghanyataH samayasthitikA bhavaMti, etadapi 18 chedopasthAhaimIvRttI. bhAvanAsahitaM 'chAvahiuyahinAmA sAhIyA' ityAdigAthAvivaraNe darzitameveti, 'vinbhaMga' tti vibhaGgajJAnamapi jaghanyataH nIya parikAladvAre hAra samayasthitikameva, yathA caivaM tathA vinbhaMgassa bhavadviI' tyAdigAthAvRttI proktameveti, 'sAsaNe' ti sAsAdanasamyaktva sthitiH // 246 // | mapi jaghanyataH samayasthitikaM, etacca sUtrakRtA'pi 'sAsAyaNegajIviye ' tyAdigAthAyAM prAguktameva, kevalaM samayasthitikaguNa saMgrahaprakramAt punarapyuktamiti na punaruktatAdoSo bhAvanIya iti, manoyogAdInAM cotkRSTo'vasthitikAlaH sUtre tatra prAgevokta iti | nehAbhihita iti gAthArthaH // 236 // pUrva sAmAyikAdicAritravibhAgAnAM paMcAnAmapyekaikajIvAzrito jaghanya utkRSTazcoktaH sthi4AtikAlaH, sAmprataM chedopasthApanIyaM parihAravizuddhikaM ca cAritraM nAnAjIveSvavyavacchinnaM jaghanyata utkRSTatazca kiyantaM kAlamavApyate | ityetadvizeSatIzcantayitukAmo jaghanyatastAvaccintayati aDDAijjA ya sayA vIsapuhuttaM ca hoi vAsANaM / cheyaparihAraThANaM jahaNNakAlANusAro u // 237 / / jaghanyataH sArdhaM varSazatadvayaM nAnAjIveSvavyavacchinnaM 'cheya'tti chedopasthApanIyaM cAritramavApyata iti sambandhaH, eta- // 246 / / ccotsarpiNyAstRtIyArake navAzItipakSeSu gateSu prathamatIrthakarotpattau chedopasthApanAyacAritre pravRtte tRtIyavarSazatalakSaNe tattIrthe draSTavyam, dvitIyatIrthakaratIrthe chedopasthApanIyacAritrAbhAvAditi, parihAragANaM' ti parihAravizuddhikacAritriNAM punarjaghanyakAlasyAnusAraH-anusaraNaM nirantarapravRttirityarthaH, viMzatipRthaktvaM varSANAM bhavati, kathamiti ceducyate, varSazatAyuSA kenApi navakena |
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse | gaNena pUrvoktahetorekonatriMzadvarSeSu gateSvavasarpiNIcaramatIrthakarasamIpe parihAravizuddhikacAritraM pratipadyaikasaptatiM varSANi nirantarama-IM chedopahaimIvRttaunupAlitaM, tadAyuHparyante ca tatsamIpa varSazatAyuSaivAnyena navakagaNena pUrvoktayuktita evaikonatriMzadvarSeSu svAyuSo'tikrAnteSu || sthApya kAladvAre prastutacAritramaGgIkRtyaikasaptatimeva varSANi nirantaramanuSThitaM, ataH paramidaM na ko'pi pratipadyate, tIrthakaraM tatsamIpapratipanaprakR. parihAra kAla: // 247 // | tacAritraM vA vihAyAnyasyAntike tatpratipatteniSedhAditi, evaM ca sati dvicatvAriMzaM varSazataM nirantarametatpratipattiruktA bhavati, etadeva ca viMzatipRthaktvavAcyatvena vivakSivamatrAvagantavyam, varSadvayAdhikAbhiH saptabhirvizatibhirmadhyamasya viMzatipRthaktvasya bhAvAditi gAthArthaH // 237 // etayoreva cAritrayo nAjIvagatamutkRSTaM kAlamAha koDisayasahassAI pannAsaM huMti uyAhanAmANaM / do puvakoDiUNA nANAjIvahi ukossaM // 238 // nAnAjIvetkRSTaM kAlamAzritya pUrvagAthAto'nuvartamAnaM chedopasthApanIyacAritraM paMcAzatkoTizatasahasrANyudadhinAmnAM sAgaropamAnAM bhavati, paMcAzatkoTilakSasAgaropamapramANe'vasarpiNIkAlaprathamatIrthakaratIrtha nirantaramavyavacchinnaM prApyata ityarthaH, | dvitIyAditIrthakRtIrtheSu chedopasthApanIyacAritrAbhAvAditi, pUrvagAthAyA evAnuvartamAna parihAravizuddhikaM cAritraM nAnAjIvetkRSTato dve pUrvakoTI dezone nirantaramavApyate, tathAhi-avasarpiNIkAlaprathamatIrthakarasyAntike pUrvakovyAyuSA navakena gaNenakonatriMzadvarSeH svAyuSo'tikrAntaiH parihAravizuddhikacAritraM pratipannamAmaraNAntaM ca paripAlitaM, tadAyuHparyante ca tatsamIpe pUrvakoTyAyuSaivAnyena navakaga // 247 // | Nena svAyuSkAdekonatriMzadvarSeH svAyuSaH samatikrAntaH parihAravizuddhikacAritraM pratipannamAmaraNAntaM ca paripAlitam , ataH paramidaM na
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAsemA haimIvRttI vikriyAhAraka mizrakAla: kAladvAre // 248 // | ko'pi pratipadyate, tIrthakaratadAsevako vihAyAnyasamIpe tatpratipattyanujJA'bhAvAd , evaM ca satyaSTaMpacAzadvarSalakSaNena dezena nyUne dve pUrvakoTI yAvadutkRSTato nirantaramidamavApyata ityuktaM bhavati, ete ca chedopasthApanIyaparihAravizuddhikacAritre utsarpiNyavasarpiNIkAlaprathamacaramatIrthakaratIrtheSveva bhavataH, madhyagatadvAviMzatitIrthakarakAle mahAvideheSu ca tadabhAvAd, ato na tatra te darzite iti bhAvaH, uktaMca prajJaptau-"cheovaTThAvaNiyasaMjayeNaM bhaMte ! kAlao keciraM hoMti ?, goyamA ! jahaNeNaM aDDAijjAI vAsasayAI ukoseNa pannAsaM sAgarovamakoDisayasahassAI" ti, " parihAravisuddhiyasaMjayA NaM bhaite ! kAlao keciraM huti ?, goyamA! jahaNNeNaM desUNAI | do vAsasayAI ukkoseNaM desUNAo do puvakoDiu" ti, Aha-yadyevamanena rUpeNa sAmAyikAdicAritrANAmapi kAlo vaktavyaH sambha vatyeva, kimiti tatparihAraNa prastutacAritradvayasyaivAyamukta iti, satyaM, kintu sAmAyikayathAkhyAtacAritre tAvanmahAvidehAdiSu sarvakA&AlaM bhAvAt sarvadaiva bhavataH, sUkSmasamparAyacAritraM tu jaghanyataH samaya utkRSTa tastvantarmuhUtaM bhavatIti svayameva draSTavyam, uktaMca-"suhu masaMparAyasaMjayA NaM bhaMte ! kAlao keciraM huti ?, goyamA ! jahaNNeNaM eka samaya ukAsagaM aMtomuhuttaM" ti, tataH paraM kSapakazreNyu4. pazamazreNyorantarasadbhAvAccheNezcAnyatra sUkSmasamparAyacAritrAbhAvAditi bhAva iti gAthArthaH // 238 // yogAnAmapyekajIvAzritaH sthi| tikAlaH prAgabhihito, nAnAjIvAzritaM tu tamabhidhitsurAha pallAsaMkhiyabhAgo veubbiyamissagANa aNusAro / bhinnamuhuttaM AhAramissasesANa samvaddhaM // 239 // vaikriya kArmaNena saha mizraM yeSu te vaikriyamizrAH kAyayogAsteSAM palyopamAsaMkhyeyabhAgaM yAvadanusaraNamanusAro-nirantarapravRtti OMOMOMOM%%% M // 24 //
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai jIvasamAse rityarthaH, narakagatidevagatyoH palyopamAsaMkhyeyabhAga yAvadutkRSTato vaikriyamizrakAyayogo nintaramavApyate, parato'ntarasadbhAvAditi bhAvaH zeSa kAla hainIvRttau / yadi punakriyalabdhimatAM tiryaGmanuSyANAM caikriyazarIrArambhakAle tatparityAgasamaye vA yo vaikriyamizrakAyayogo'nyatrAbhi-vibhAgAtikAladvAre hitaH so'pIha vivakSyate tadA sarvadevAsau nirdizyate, na kadAcanApi tadvyavacchedo, yadAha-"oghato vaikriyamizrazarIrakAyayogino dezaH nArakAdayaH sadaiva bhavantIti," "bhinna muhuttaM AhAramissa 'tti AhArakamaudArikeNa mizraM yatrAsau AhArakamizraH kAyayogaH, // 249 // sa bhinnamuhartamantarmuhurta yAvanirantaramavApyate na parataH, idamuktaM bhavati-paMcadazasvapi karmabhRmiSvAhArakAmazrakAyayogavRttayazcaturdazapUrvavido nirantaramantarmuhUrtameva labhyante, parataH sampUrNAhArakavRttestadabhAvasya vA sambhavAditi, sesANa savvaddhaM ' ti ukta| yogadvayaM AhArakakAyayogaM ca tRtIyaM varjayitvA zeSayogAnAM satyAsatyAdibhedabhinnamanovAgyogAdArikAmazrevaikriyakArmaNakAyaprayogalakSaNAnAM nAnAjIveSu sarvAddhaM-sarvakAlamavasthitiH, nAnAjIveSu hi dvitricatuHpaMcendriyeSu satyAsatyobhayAnubhayabhedabhinnA | manovAgyogAstAvat sarvadevAvyavacchinnAH prApyante, tathaudArikANyaudArikamizrANi ca zarIrANi pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANAni sAmAnyena tiryaGmanuSyeSu sarvadaivAvyavacchinnAni labhyante, vaikriyazarIrANyapi nArakAdinAnAjIveSvasaMkhyeyazreNipradezarAzipramANAni sarvadaiva loke'sminnavyavacchinnAni bhavanti, kArmaNazarIrANi tu sarvasaMsArijIvAnAmanantAni sadaiva na vyavacchidyante, AhArakakAyayogastarhi kiM sarvakAlaM na labhyate yenAtra varjita iti cedevamevaitat , tathA coktam-" AhAragAI loe chammAsaM jA na hutivi kayAi / ukkoseNaM niyamA eka samayaM jahaNNeNaM / / 1 / / huMtAI jahaNNeNaM eka do tinni paMca va havati / // 249 / / ukAseNaM jugavaM puhuttamegaM sahassANaM // 2 // " ti. iha ca gAthAyAM yadyapi 'sesANa samvaddha' miti bhaNanAdAhArakakAyayo lAmavante, tadhaudArikANyAnAlanyante, vaikriyazu sarvasaMsAri ARRC46
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajIva jIvasamAsegasyApyupAdAnaM prApnoti tathA'pi gAthA'vayavasyAsya prAyovRttyA pravRtteH siddhAntAnurodhAt svayamapi tadvarjanaM draSTavyamiti haimIvRttau gAthArthaH // 239 // tadevaM bhavasthitikAyasthitiguNavibhAgasthitilakSaNaM jIvasamAsaviSayaM trividhamapi kAlamabhidhAyopasaMharanAha sthitiaMtaradvAraM kAla: ettha ya jIvasamAse aNumajjiya suhamAnauNamaikusalo / suhumaM kAlavibhAgaM vibhaejja suyammi uvutto||240|| // 250 // anantaH zrutasamudro'parimitAstadabhihitA jIvasamAsaviSayAH padArthAstat kiyatAM pratyekamahaM sthitikAlaM vacmi, tasmAd | e vacanavyatyayena jIvasamAseSveteSu kAladvAramAzritya vicAraNIyatvena prakrAnteSu sthUlasya kiyato'pi mayA'pyabhihitatvAt sUkSmamati gamyaM sUkSmamaparamapi sambhavina jIvasamAsaviSayaM kAlavibhAga-sthitikAlabhedaM zrute upayuktaH tadanusAreNaiva vibhajet --svayamapi | vibhAgena pratipAdayet, kiM kRtvA ?-'anumajja' vimRzya vimarza dvAreNa tasyaiva zrutAmbhodherantaH samavagAhya, ka ityAha-sUkSmanipuNamati | kuzalaH, atiniviDAnAmapi padAthonAmantaH pravizya tattvAvagamAta sUkSmA, tathA sUkSmasUkSmatarasUkSmatamapadAtheparicchedadakSatvAnipuPNA yAsau matistayA kuzalo-vijJaH sUkSmanipuNamatikuzalaH, idamuktaM bhavati-anyasya kathitamAtrAvadhAraNa'pi sandehAt svamatyA'bhyUhya hai dUrasthitatvAdyathoktamatireva kazcicchutAnusAreNa vimRzya jIvasamAsaviSayamaparamapi kAlavibhAga yathocitamabhidadhyAditi gAthArthaH 1 // 240 / / tadevamabhihito jIvasamAsaviSayaH sthitikAlaH, sAmpratamajIvaviSayaM tamabhidhitsurAha tiNNi aNAiaNatA tIyaddhA khalu aNAiyA saMtA / sAiaNaMtA esA samao puNa vaTTamANaddhA // 241 // t||250|| dharmAdharmAkAzAstikAyAH kAlapudgalAzceti pazca tAvadajIvadravyANi, eteSu ca madhye dravyArthatayA dharmAdharmAkAzAstikAyalakSaNAni HAR
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau aMtaradvAraM // 251 // trINyajIvAkhyadravyANyanAdyanantAni bhavanti, anAdikAlAttatsAmAnyarUpasya pravRttatvAd, bhaviSyatkAle tu kadAcidapyavyavacchedAditi, kAlo'pi sAmAnyarUpeNa anayaiva yuktyA'nAdyananta eva, vizeSa rUpatayA tu cintyamAnaH sa tAvat tridhA bhavati, tadyathA atItAddhA eSyAddhA vartamAnAddhA ceti, tatrAddhAzabdaH strIliGgapratirUpa ko'vyayaH kAlavAcI, tatazvAtItA cAsau addhA cAtItAddhA, atItakAla ityarthaH, seyamatItakAlarUpA'tItAddhA khaluravadhAraNe anAdikA sAntaiva ca bhavati, na vidyate AdiryasyAH sA'nAdikA, sahAntena vartate iti sAntA, prajJApakaprarUpaNAkAlavarttinaM hi samayamavadhau kRtvA'tItakAlasyAtItAddhArUpatA vyavasthApyate, tatastasyA anAdikAlAt pravRttatvAdanAditA varttamAnasamayaparyantatvAttu sAntatA, 'sAi anaMtA esa ' ci eSyati varttamAnasamayAdUrdhvaM pravarttiSyata ityeSyA, sA punaH sAdiranantA ca bhavati, varttamAnasamayAdanantaraM tatpravRttiriti sAditvaM puratastvaparyavasAnatvAdanantatvamiti, ' samao puNa vahamANaddha'tti prajJApakaprarUpaNApekSayA idAnIM vartata iti varttamAnA sA cAsau addhA ca varttamAnAddhA, sA punarekasamayarUpaiva bhavati, atIta samayasya tItAddhA'nupravezAdanAgatasamayasya tveSyAddhA mIlanAt pArizeSyata eva varttamAnAddhA ekasamayarUpaivAvatiSThata itibhAva iti gAthArthaH / / 241 / / atha pudgalalakSaNAnAmajIvAnAM sthitikAlamAha kAla paramANu yadupaesAINameva khaMdhANaM / samao jahaNNamiyaro ussappiNio asaMkhajjA // 242 // paramANordvipradezAdInAM ca skandhAnAM pratyekaM kAlo bhavati, kiyAnityAha- jaghanyaH samaya itarastu utkRSTe'saGghayeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, idamuktaM bhavati ekAkI paramANustadrUpatayA jaghanyataH samayamutkRSTatastvasaGghayeyA utsarpiNyavasarpiNIryAvadavatiSThate, evaM ajIvAnAM sthitiH // 251 //
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpam SHARE jIvasamAse 4 vyaNukaskandho'pi tadbhAvenaitAvasthitimAn vaktavyaH, tathA vyaNukaskandho'pi tathA caturaNukaskandho'pi evaM yAvadanantANu- antara svahaimIvRttI. kaskandho'pyetAvasthitimAn vAcya iti gAthArthaH // 242 // tadevaM paJcAnAmapyajIvadravyANAmAbhahitaH sthitikAlaH, tadabhidhAne ca aMtaradvAraM jIvAnAmajIvAnAM cAvasitaH kAlavicAraH, tadavasAne ca kAlalakSaNa pazcamadvAraM samAptamiti // atha 'saMtapayaparUvaNaye tyaadi||252|| gAthopanyastamevAntaralakSaNaM SaSThaM dvAramabhidhitsuH yadiha dvAre vaktavyaM tasya tAvat pratijJA kattu antarasvarUpaM cAbhidhAtumAha jassa gamo jattha bhave jeNa ya bhAveNa virahio vasai / jAva na uvaha bhAvo so ceva tamaMtaraM havai // 243 // dva yasya manuSyAdema'tasya bhavAntaraM yiyAsoryatra narakagatitiryaggatyAdau gamo-gamanamutpattistadiha dvAre tAvad vaktavyamiti zeSaH, antarasvarUpaM punaretadavagantavyaM,kiM tadityAha-yena ca pUrvAnubhUtena tAvad nArakAdiparyAyeNa virahito-viyukto janturanyatra-manuSyAdiparyAya vasati, saca pUrvAnubhUto bhAvo yAvatpunarapi nopaiti-anubhavaviSayatAM nAgacchati tAvadyaH kazcanApyantarAlakAlo bhavati tatsvarUpamantaraM vijJeyam, yathA'nubhUtanArakaparyAyaH kazcittato nirgatya nArakaparyAyavirahito'nantakAlaM manuSyAdiparyAyeSveva vartate tadante ca muktimaprApnuvaMstasya niyamAnArakaparyAyo bhavatyeva, tato narakagateranyatra paryaTato yastasya kAlo jAtastatsvarUpamantaramavagantavya 51 // 252 // miti, upalakSaNaM cedaM gatyupapAtabirahAdilakSaNasyApyantarasyehAbhidhAsyamAnatvAditi gAthArthaH // 243 // athAntarakAlAbhidhAnopakArakatvAt kasya jIvasya kasyAM gatAvutpattirityetadabhidhitsurAhasavvA gaI narANaM sannitirikvANa jA sahassAro / ghamsAe~ bhavaNavaMtara gacchai sayaliMdiya asaNNI // 244 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse narANAM paralokagamane sati sarvA api gatayo bhavanti, te hi mRtAH santo nArakatiryagnarAmaralakSaNAsu saMsAravartinISu catasR- narasaMjhyasahaimIvRttI. pvapi gatiSu tabAharbhUtAyAM siddhigatau ca gacchantItyarthaH, tiyacastu paMcendriyAstAvad dvividhAH- saMjhino'savinaya, tatra saMnni- zitiryaguaMtaradvAraM 4 paMcendriyA nArakatiryagnarAmarasambandhinISu catasRSvapi gativRtpadyante, kevalaM devagatau ya eSAM vizeSastamAha-saNNitirikkhANe- tpatiH & tyAdi, saMjJipaMceMdriyatirazcAM devagatAvutpadyamAnAnAM bhavanapativyantarajyotiSkeSvAvazeSeNa sarvatrotpattirbhavati, vaimAnikeSu tvaSTamaM // 253 // | sahasrAradevalokameva yAvadutpadyante, na tu pareNAnatadevalokAdiSu, tathAvidhayogyatA'bhAvAditi bhAvaH, asaMjJipaMcendriyA api 4 tiryacazcatasRSvapi nArakAdigatighRtpadyante, kevalaM narakadevagatyorutpadyamAnAnAmamISAM yo vizeSastamupadarzayati- 'dhammAe' ityAdi, sakalAni-sampUrNAni paMcApIndriyANi yasyAsau sakalendriyaH-paMceMdriyo'saMjJA-samUrchajastiryagnArakeputpadyamAnastAvad dharmAbhidhAnAyAmeva prathamanarakapRthivyAmutpadyate, na zeSAsu dvitIyAdipRthvISu, tatrApyutkRSTato'pi palyopamAsaMkhyeyabhAgAyuSkeSveva jAyate, | nAdhikAyuSkeSviti vizeSaH, devagatau punarutpadyamAno bhavanapativyantareSvevotpadyate, na tu jyotiSkavaimAnikeSu, tatrApi pUrvavat palyopamAsaMkhyeyabhAgAyuSkaSveva jAyate, na parata iti gAthArthaH // 244 // nanu saMjinAmasaMjJinAM ca paMcendriyatirazcAM gatiruktA, zeSAstvekendriyAdayastiya'caH kvotpadyanta ityAha tiriesu teuvAU sesatirikkhA ya tiriyamaNuesu / tamatamayA sayalapasU maNupagaI ANayAIyA // 245 // 8 // 25 // | tejAkAyikA vAyukAyikAzcaikendriyatiyaMcastiryakSvevotpadyante nAnyatra, agnivAyUnAmekaiva tiryaggatirutpattisthAnaM, zepAsu puna rakama ba
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekendriya nArakadevagatiH A ka jIvasamAse nuSyadevagatilakSaNAsu tisRSvapi gatiSvamI notpadyanta evetyarthaH, 'sesatirikkhAye'tyAdi,uktazeSAstu tiyaca pRthivyavanaspatilakSaNA haimiivRttau| ekeMdriyA dvitricaturiMdriyalakSaNA vikaleMdriyAzca tiryakSu manuSyeSu cotpadyante,na devanArakeSviti bhAvaH, Aha-nanvevaM tiracA manuSyANAM aMtaradvAraM ca nirUpitamutpattisthAnaM, nArakadevAstu kvotpadyata ityAha-'tamatayA sayalapasuti sakalazabdeneMdriyANyAzritya paripUrNA iha viv||254|| 4 kSitAH, te ca paMcendriyA eva bhavanti, pazavastu tiryacaH, tatazca tamastamajAH saptamapRthivInArakAstAvattata udvRttAH saMtaH paMceMdriya |tiyaMca eva bhavaMti, na manuSyAdirUpA ityarthaH, 'maNuyagaI ANayAI ya'tti AnataM navamadevalokamAdau kRtvA ye upari vartate | prANatAraNAcyutaveyakAnuttaravimAnavAsinasta AnatAdayo devAH kevalamanuSyagataya eva bhavati, manuSyeSvevotpadyate na tiryagAdi|viti bhAva iti gAthArthaH / / 245 / / zeSAstarhi nArakadevAH kva jAyata ityAha-- paMcendiyatiriyanare suraneraiyA ya sesayA jati / aha puDaviudaya harie IsANaMtA surA jaMti // 246 // hai uktazeSA bhavanapativyaMtarajyotiSkalakSaNAH saudharmezAnasanatkumAramAhendrabrahmalokalAMtakamahAzukrasahasrAradevalokavAsinazca surA ratnaprabhAdiSaSThapRthavIvartinazca nArakAH ' paMciMdiyatiriyanare ' paMceMdriyeSu tiryakSu nareSu ca 'yAnti' utpadyaMta ityarthaH, Aha-nanvamI | | bhavanapatyAdayo devAstiryamRtpadyamAnAH kimiti paMceMdriyeSveva nirdiSTAH, anyatra ekeMdriyeSvapi keSAMcidutpAdazravaNAdityAha'aha puDhaviudayaharie ' ityAdi, athazabdo vizeSopadarzanArthaH, bhAnapatyAdaya IzAnadevalokaparyatA devA vizeSatazcintyamAnA bAdaraparyAptapRthivyapkAyikeSu pratyekaparyAptaharitakAye cotpadyante, na punaH zeSekeMdriyavikaleMdriyaSviti bhAvaH, sanatkumArAdivartinastu OMOMOMOMOM raka- // 254 // CA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau aMtaradvAraM // 255 // devAH paMceMdriya tiryagnareSvevotpadyante, nAnyatreti gAthArthaH // 246 // tadevaM caturgatikAnAmapi jIvAnAM nirUpitamutpattisthAnam, atha gatyupapAtAdvarttanAvirahalakSaNasyAntarasyAgre pratipAdayiSyamANatvAt yeSAM jantUnAM nirantaramutpatirniraMtaraM codvartanA, tadviraha eva tAvanna sambhavati, tadetaddarzayannAha--- caNuvAo egiMdiyANa avirahiyameva agusamayaM / hariyANaMtA logA sesA kAyA asaMkhejjA // 247 // pRthivyaptejovAyu banaspatilakSaNAnAmekeMdriyANAM cyavanamudvarttanaM maraNamiti tAtparyam upapAtaH- utpattirjanmeti hRdayaM tadetad dvitayamapi sarveSAM pratyekamanusamayaM pratisamayamavirahitaM - niraMtaraM bhavati, pRthivyAdye keMdriyeSu pratyekaM prANinAmutpattiH pratisamayaM niraMtaraiva sampadyate, mRtvA janmAntaragamanalakSaNaM cyavanamapi teSu pratyekamasumatAM pratisamayamavirahitameva jAyata ityarthaH, jantUnAmutpazyudvarttanayoH pratisamayameva bhAvAt eteSvantaraM kadAcidapi na prApyata iti bhAvaH tarhi kiyanto jIvAH pratyekameteSu pRthivyAdyekendriyeSu samaye samaye utpadyante udvarttante vA ityAha-' hariye ' tyAdi, hariteSu sAmAnyena vanaspatilakSaNeSvekendriyeSu tAvadananta lokAkAzapradezarAzipramANA jIvAH samaye samaye utpadyante udvarttante ca ' sesA kAyA asaMkhajja ' tti vibhaktivyatyayAccheSeSu pRthivyaptejovAyulakSaNeSu caturSva kendriyakAyeSu pratyekamasaMkhyeyAH, lokA ityatrApi vartate, tatazcAsaMgbyeyalokAkAzapradeza zipramANA jIvAH samaye samaye utpadyante udvarttante ceti svayameva draSTavyam, vanaspatijIvA dhanantAnantasaMkhyAstata eSUtpadyamAnA udvarttamAnAzca jIvAH pratisamayamanantAH prApyante, zeSAstu pRthivyAdikAyAH pratyekama saMkhyA asaMkhyeyasvarUpA eva bhavanti, atasteSu jAyamAnA zriyamANAzca jantavaH prati ekendriyotpAdaH // 255 //
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ tanAviSayo vicAra , ato dvandrivAra dvitricaturindriyasyeyajI jIvasamAse | | samayamasaMkhyeyA eva lamyaMta iti bhAva iti gAthArthaH / / 247 // atha trasajIvAH kiyantaH pratisamayamutpadyante vinazyanti ca, ki-151 ghasakAyohaimIvRttau. | | yantaM ca kAlaM nairantaryeNa jAyante mriyante cetyetanirUpAyitumAha / tpAta: aMtaradvAraM AvaliyaasaMkhejjaibhAgo saMkhejjarAsi uvvaao| saMkhiyasamaye sakhejjayANa advaiva siddhANaM // 248 // // 256 // iha pRthivyAdisthAvarajIvAnAmutpAdodvartanAviSayo vicArastAvadanantaragAthAyAmapi nirdiSTa iti sAmarthyAdeva prastutagAthAyAM dvIndriyAditrasajantUnAmutpAdodvarttane vicArayitavye iti pratipattavyam , ato dvIndriyAdayaH sUtre'nuktA api gamyante, tatazca 'asaMkhejjarAsi uvavAu' tti jIvAnAM pratyekamasaGkatheyo rAziyeSu te'saGkayeyarAzayo dvitricaturindriyapaJcendriyatiryak| sammUchejamanuSyApratiSThAnanarakAvAsavarNyanArakAH sarvArthasiddhavimAnavayaMdevAtmakAstrasajantusaGghAtAH, ete hi pratyekamasaGkhayeyajI| varAzisvarUpAstatazca luptasaptamIbahuvacananirdezAt pratyekameteSu saptasu trasajIvAsaGkhyayarAziSu jIvAnAM pratisamayamupapAta:- utpAdo | bhavati, kiyantaM kAlaM yAvadityAha-'Avaliya asaMkhejjaibhAgu' ti AvalikAyA asaMkhyeyatame bhAge yAvantaH samayAstAvataH samayAn yAvadutkRSTata eteSu saptasvapi rAziSvanavarataM jantavaH samutpadyante, parato dvitricaturindrayANAM pratyekaM jaghanyataH samayamAnasyotkRSTatastvantarmuhUrttapramANasyAntarakAlasyAgame nirdiSTatvAta, paJcendriyatiryagAdyantarakAlasya tvatrApi vakSyamANatvAditi, evaM cAvalikA'saMkhyayabhAga yAvajjaghanyata eka utkRSTatastvasaMkhyAtAH pratisamayameteSu saptasvapi rAziSu pratyekaM jIvAH samutpadyanta ityupalakSaNavyAkhyAnAt svayamapi draSTavyam , evamutkRSTata AvalikA'saMkhyeyabhAga yAvajjaghanyata ekasyotkRSTatastva 4984******
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 RCTCRECRUCK jIvasamAse saMkhyeyAnAM pratisamayamuddhartanA'pyeteSu saptasu rAziSu pratyekaM draSTavyA, paratastUtpAdavadantarasadbhAvAditi / saMkhyeyeSu rAziSu tarhi kA siddhigatAhaimIvRttau- vArtetyAha-'saMkhiye ' tyAdi, ye tu garbhajamanuSyA apratiSThAnanarakAvAsanArakAH sarvArthAsaddhavimAnadevAzca pratyekaM saMkhyeyAsteSAM vatpAdaH aMtaradvAraM |saMkhyeyAnAM satAM triSu rAziSu pratyekamutkRSTataH saGkhtheyAneva samayAn yAvadutpAda udvarttanA ca nairantaryeNa bhavati, parato'ntarAla | sadbhAvAdeveti, iha ca pratyekaM triSvapi rAziSu jaghanyata eko dvau vA yAvadutkRSTataH saMGkhayeyA eva jIvA utpadyante udvarttante ca, // 257 // nAsaGkhayeyA iti svayamapi draSTavyam , ete hi trayo'pi rAzayaH pratyekaM saGkhyAtasvarUpA eva, saGkhyAteSu cAsaGkhayeyAnAmutpAdodvarttane na sambhavata iti bhaavH| 'ava siddhANaM' ti siddhAnAM punanirantaramutkRSTatoSTau samayAn yAvadutpAdaH, udvartanA tu tepAMna sambhavati, apunarAvRttyaiva siddhatvabhAvAditi, aSTau ca samayAn yAvadutkRSTataH siddhAnAM nirantaramutpattistadaiva bhavati yadA prathamasamaye Aeko dvau vA yAvadutkRSTato dvAtriMzat siddhayanti, evaM dvitIyasamaye'pyeko dvau vA yAvadutkRSTato dvAtriMzat siddhayanti, evaM tRtIyasamaye'pi caturthasamaye'pi yAvadaSTame'pi samaye eko dvau vA yAvadutkRSTato dvAtriMzadeva siddhayanti, tataH paramavazyameva samayAdika mantaraM bhavati, evaM nirantaramaSTau samayAnutkRSTato jantUnAM siddhiravApyate, yadi punarjaghanyatastrayastriMzata ArabhyotkRSTato'STacatvAriM 4 zataM yAvat pratisamayaM siddhathaMti tadA saptaiva samayAn yAvadutkRSTataH siddhayanto labhyante, na parataH, samayAdyantarasadbhAvAditi, atha | jaghanyata ekonapaMcAzata ArabhyotkRSTataH SaSTiM yAvat pratisamayaM siddhayanti tadotkarSataH SaDeva samayAn yAvat siddhatvaparyAyotpattinirantaramavApyate, na parataH, antaradbhAvAditi, yadA tvekaSaSTeH prArabhya dvAsaptatiM yAvat pratisamayaM nirantarameva siddhayanti tadotka 4 // 257 // STataH paMcaiva samayAna yAvannirantaraM siddhiravApyate, na parataH, antarasadbhAvAditi, trisaptatestvArabhya caturazItiM yAvat pratisamayaM 5
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI aMtaradvAraM 45A4 // 258 // sidhyatAM catura eva samayAn yAvat nirantaraM siddhiH, paMcAzItestvAramya SaNNavatiM yAvat sidhyatAM trIneva samayAn yAvat nirantaraM siddhimatAsiddhiH, saptanavatestvArabhya vyattarazataM yAvat siddhyatAM dvAveva samayau siddhiH, yadA tu vyuttarazatAdArabhyASTottaraM zataM yAvadutkRSTataH tpAdaH samayenaiva yugapat siddhayanti tadA tamevaika samayaM siddhiH, paratastu samayAdikamantaraM sampadyata iti, anye tu vyAcakSate-prathamasamaye jaghanyenaikaH siddhayati utkRSTatastu dvAtriMzaditi, dvitIyasamaye tu jaghanyenaikaH utkRSTatastvaSTacatvAriMzaditi, evaM tRtIyasamaye utkRSTataH SaSTiH caturthasamaye tUtkRSTato dvAsaptatiH paMcamasamaye caturazItiH SaSThasamaye SaNNavatiH saptamasamaye vyattaraM zatam, evamaSTamasamaye jaghanyata eko dvau vA utkRSTatastvaSTottaraM zataM siddhathati, evaM jIvAH pratisamayaM nirantarameva siddhayanta utkRSTato'STau samayAn yAvallabhyante, etacca vyAkhyAnaM prajJApanAdibhiH saha vyabhicaratIti phalgu valgu veti bahuzrutA eMva vidantIti gAthArthaH // 248 // atha yathoktAnAmeva dvAtriMzadAdInAmutkRSTasiddhapadAnAM saMgrahagAthAmAha battIsA aDayAlA saTThI vAvattarI ya yoddhabbA / culasII chaNNaui durahiya aThuttarasayaM ca / / 249 // yadA pratisamayaM jaghanyapade ekAdaya utkRSTatastu dvAtriMzat siddhayanti tadA nirantaramaSTau samayAn siddhakAlaH, yadA punasvaya-2 khiMzadAdayaH paryante'STacatvAriMzat pratisamayaM siddhAnta tadA sapta samayAH, yadA tvekonapaMcAzadAdayo'vasAne SaSTistadA SaT samayAH, yadA tvekaSaSTayAdayo'nte dvAsaptatistadA paMca samayAH, yadA tu trisaptatyAdayo nidhane tu caturazItistadA catvAraH samayAH, // 258 // yadA tu paJcAzItyAdayo'vasAne SaNNavatistadA trayaH samayAH, yadA tvAdau saptanavatirante punayuttarazataM tadA dvau samayo, yadA ka- %AHAR G
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nantaramavazyaM samayAntarasahAsayatAmaSTavyA, etadeva ceha siddhiAbhihitA sA prasaGgamukhenavAta spAda javisamAsa hemIvRttI aMtaradvAra // 259 // 5453 punarjaghanyAdipade vyuttarazatAdaya utkRSTatastvekasamayenaiva yugapadaSTottarazataM siddhayati tadA sa evaikaH samayo jIvAnAM siddhiprAptikAlaH | narakeSatato'nantaramavazyaM samayAdhantarasadbhAvAdityetat sarva prAgapi gatArtha, ziSyAnugrahArtha tu punarapyuktamiti, tadevamaSTau samayAH siddhAnAM nirantaraM siddhiAtriMzatparyatAnAmeva siddhayatAmaSTavyA, etadeva ceha prakRtam-'adveva siddhANa'miti nirdezAditi, yA tu traya &AmanuSyeSuca | striMzadAdyaSTacatvAriMzatparyantAdInAM siddhayatAM nairaMtaryeNa saptasamayAdikA siddhirabhihitA sA prasaGgamukhenaivIta, anayA ca gAthayA | dvAtriMzadAdInyutkRSTapadAni saMgRhItAni, jaghanyAni tu svayameva paribhAvanIyAni, aSTasaptasamayAdisaMgraho'pyanayA gAthayA | draSTavyastadyathA-"aTTha ya satta ya chappaMca ceva cattAri tini do ekaM / battIsAipaesu samayA bhANayA jahAsakha // 1 // "x dvitIyavyAkhyAne tu saptasamayAdipakSo nokta eva, aSTasu ca samayeSu yathAsaMkhya yAni dvAtriMzadAyaSTapadAnyuktAni tAnyanayA | gAthayA saMgRhItAni, jaghanyAdipadAni tvaSTasvapi sayayevekadvayAdIni, tAni ca sukhasmaraNIyAnyevetyalaM vistaraNa, prakSepagAthA ceya, pUrvaTIkAkAraNa sAkSAdavyAkhyAtatvAt , sUtrAdarzeSu ca keSvapyadarzanAt , kevalaM saMgrahAthinAmupayoginIti vyAkhyAteti gAthArthaH // 249 // tadevaM yeSu jIveSu yAvantaM kAlamutpAdodvartanayorantaraM na sambhavati tadetadupadarzitam , sAmprataM tu narakagatyAdighUtpAdodartanayoryAvantaM kAlamantaraM sambhavati tadupadarzayabAhacauvIsa muhuttA satta divasa pakkho ya mAsa duga cauro / chammAsA rayaNAisu cauvIsa muhutta saNNiyare // 25 // // 259|| iha narakagatau tiryagmanuSyagatikA jIvAstAvadanavarataM sarvadaivotpadyate kadAcidantaramapi bhavati, kiyantaM kAlaM yAvaditi ASS
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA sAkarAprabhAyAlayAM catvAro mAvA kadAcinA ranA jIvasamAse ceducyate-sAmAnyena samapi narakagatimAzritya jaghanyenaikA samaya utkRSTatastu dvAdaza muhUrtAH, etAvantaM kAlamanyata Agatyai dra narakeSahaimIvRttau. ko'pi janturnarakagatau notpadyate iti bhAvaH, idaM tu sUtre'nuktamapi svayameva draSTavyam , yata uktamAgame-"nirayagaI NaM bhaMte ! kevaiyaM tpAdaH aMtaradvAraM | kAlaM virahiyA uvavAeNaM paNNattA ?, goyamA ! jahaNNeNaM ekaM samayaM ukkoseNaM bArasa muhutta " ti, tadevaM sAmAnyena narakagatau | manuSyeSu ca // 26 // utpAdasyAntaramuktam, vizeSacintAyAM tu ratnaprabhAdikAsu narakapRthvISu yadutpAdasyAntaraM tat sUtrakAraH svayamevAha-'cauvIse' | tyAdi, ratnaprabhAnarakapRthivyAmanyata AgatyotpadyamAnAnAM jantUnAM jaghanyataH samaya utkRSTatastu caturviMzatimuhUrtI antaraM bhavatIti gAthAyAM sAdhyamadhyAhRtya prakramAta svayamapi yojanIyam, muhartastu ghaTikAdvayapramANo mantavyaH, evaM jaghanyamantaraM sarvatra samaya eva, utkRSTaM tu zarAprabhAyAmutpAdasya sapta dinAnyantaraM vAlukaprabhAyAM pazcadazadivasalakSaNaH pakSo'ntaraM paGkaprabhAyAM mAsaH dhUmaprabhAyAM mAsadvayaM tamAyAM SaSThapRthivyAM catvAro mAsAstamastamAyAM tu saptamapRthivyAM SaNmAsA utkRSTamantaraM bhavati, nijanijoktakAlaM yAvadetAsu pRthvISvanyata Agatyaiko'pi jovaH kadAcinnotpadyata iti bhAvaH, atra mugdhaH prerakaH kazcidAha-nanu sAmAnyena narakagatau dvAdazamuhUttepramANo virahakAla uktaH, tadvizeSabhUtAsu ca ratnaprabhAdinarakapRthvISu caturvizatimuhUrtAdikaH SaNmAsAvasAno'yamIbhahito, na tu kvApi dvAdazamuhUrttamAnaH, yazca vizeSabhRtAsu narakapRthvISu kvApi nAsti sa kathaM tatsAmAnyarUpAyAM narakagatau dvAdazamuhUrtamAno virahakAlo bhaviSyati, na hi sikatAkagavizeSeSu pratyekamavidyamAnaM tailaM tatasAmAnyarUpAyAM sarvasyAmapi sikatAyAM 181 1 // 26 // & bhAvatumarhati, atrocyate, ayuktamidamabhihitaM bhavatA, sarvasyAM hi narakagatau saptApi narakapRthivyaH piNDitAH prApyante, tatastAsu | pratyekamavidyamAno'pi samudAyApekSayA dvAdazamuhUrtamAno virahakAlo nagaradRSTAntana prApyata eva, tathAhi-kasmiMzvinagare sapta mahA-| SARA
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ narakeSatpAdaH manuSyeSuca | pATakAH, tavaikasmin pATake jaghanyataH samayanotkRSTatastu caturvizatimuhUratikrAntaiH kApi yoSidavazyameva putra prasUte, dvitIyahaimIvRttI. pATake tu saptAbhadivasaiH tRtIyapATake tu pakSaNa evaM yAvat saptame pATake jaghanyataH samayenotkRSTatastu SaDbhirmAsairatikrAntaiH kApi aMtaradvAra TrayoSitriyamena tanayaM prasUte, evaM ca sati yadyekasmin pATake utkRSTA sthitirlagati tadA'nyasmin jaghanyasthitikrame'pyutpadyate | punaranyasmistu madhyamAyAM sthito jAyate tanaya ityevaM tAvadyAvat samastapATakApekSayA jaghanyataH samayenotkRSTatastu dvaadshbhirmuhuu||26|| bharavazyameva kAcidyoSit prasUte bAlakam, evamihApi bhAvanIyam, na ca vizeSeSvavidyamAna samudAye na bhavati, taMtvAdau pratyekamadRSTasyAMpi paTAdestatsamudAye darzanAdityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthAntaragamyatvAttasyeti, tiryamanuSyagatidvayamAdhikRtyAha 'cauvIsa muhutta saNNiyare' ti sAmAnyena tiyargatau zeSagatikAnAmutpadyamAnAnAM jIvAnAmutpAdasya jaghanyataH samaya utkRSTa| tastu dvAdazamuhUrtapramANamantaranavagantavyam , evaM manuSyagatAvapi, uktaJca-" tiriyagaI NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAe| NaM paNNattA, goyamA jahaNNeNaM eka samayaM ukoseNaM bArasa muhuttA, evaM maNuyagaIvi" ti, vizeSacintAyAM tu tiryaggatau saMjJino garbhajA itare cAsaMjJinaH sammUrcchajAstAvat paMcendriyA bhavanti, manuSyagatAvapi saMnjinoH garbhajA itare ca-sajJinaH-asammUchejA | manuSyA bhavanti, tatra garbhajapaMcendriyatiryakSu garbhajamanuSyeSu cAnyata AgatyotpadyamAnAnAM jantUnAmutpAdasya jaghanyataH samaya utkRSTatastu dvAdaza muhUrtAH pratyekamantaramavaseyam, sammUchejapaMcendriyatiryakSu jaghanyataH samaya utkRSTato'ntarmuhUrtamantaram, sammUchejamanupyeSu tvantaraM jaghanyataH samaya utkRSTatastu caturvizatirmuhartAH, etadeva ca sUtre sAkSAduktam , zeSaM tu sUcitatvAdasmAbhireva darzitamavagantavyam , yatra ca yAvAnutpAdasyaiSa virahakAla uktastatrodanAyA api tAvAneva virahakAlo boddhavyaH, siddhAnte tathaiva prati // 26 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntaraM jAvasamAsApAditatvAt , kevalaM vivAkSitajIvebhya udRtya nirgatyAnyatra gamanalakSaNA udvartanA draSTavyati gAthArthaH // 250 // atha sAmAnyenai- prasthAvaratrasahamAvRttAva sAdijIvAnAM prathamapratijJAtalakSaNamantaraM pratipAdayannAha bAdarakhaaMtaradvAraM 8 kSmANAmathAvarakAlo tasakAiyANa egidiyANa tskaalo| vAyarasuhame harieare ya kamaso pauMjejA // 25 // // 262 // cIyate-pratikSaNamutpadyamAna vaiH puSTi nIyata iti kAyaH-saMghAtaH sAnA kAyaH trasakAyastena carantIti trasakAyikA jIvAsteSAM |sakAyaM parityajyAnyatrotpannAnAM punarapi trasakAyotpattau jaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatastu sthAvarANAm-ekeMdriyANAM jIvAnAM & sambandhI kAlo'ntaraM bhavati, sa cAtraiva pUrva kAladvAre ekendriyakAlAbhidhAnaprastAve'bhihita AvalikA'saMkhyeyabhAgavarnisamaya| rAzipramANapudgalaparAvartarUpo mantavyaH, 'egiMdiyANa tasakAlo 'tti pRthivyAyekendriyANAM jIvAnAM tadbhAvaM parihatyAnyatrotpa| nAnAM punarapyekendriyatvaprAptau jaghanyato'ntarmuhUrta utkRSTatastu trasakAlo'ntaraM bhavati, sa cehaiva granthe pUrva kAladvAre trasajIvakAlA| bhidhAnaprakrame nirdiSTaH sAtirekasAgaropamasahasradvayalakSaNo'vagantavyaH, tadevaM diGmAtraM pradarzya zeSANAM bAdarAdInAmantarakAlamati| dizanAha- 'vAyarasuhumotti yathA trasAnAM sthAvarakAlaH sthAvarANAM tu trasakAla uktaprakAreNotkRSTamantaraM, evaM bAdarANAM sUkSmakAlaH sUkSmANAM tu bAdarakAla utkRSTamantaramityAdyapi krameNa pratyekaM yojayet buddhimAnitIha tAvat samudAyArthaH, idamuktaM bhavati-bAdaranAmakarmodayavartinAM pRthivyAdijIvAnAM bAdarebhya uddhRtyAnyatrotpannAnAM punarapi bAdarevRtpattau jaghanyato'ntarmuhartamutkRSTa-12 tastu sUkSmanAmakarmodayavartinaH sUkSmA ye jIvAstatsambandhI kAlo'ntaraM bhavati, sa cAtraiva pUrva kAladvAre sUkSmajIvakAlAbhidhAna // 262 //
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse vRtta aMtaradvAraM // 263 // prastAve pratipAdito'saMkhyeyalokAkAzapradezarAzipratisamayApahAraniSpannaHsaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIlakSaNo mantavyaH, sUkSmANAmapi pRthivyAdijIvAnAM sUkSmebhya udvRttyAnyatrotpannAnAM punarapi sUkSmetpattau jaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatastu bAdarajIvasthitikAlo'ntaraM bhavati, sa ca bAdarasthitikAlAbhidhAne pratipAditaH saptatisAgaropamakoTakioTisvarUpo vijJeyaH, 'harieyare ya' ti haritAnivanaspatikAyaH itarastu - pRthivyaptejovAyutrasakAyaH, tatazca vanaspatikAyikAnAM punarvanaspatikAyikatve pRthivyAdisthitikAlo'ntaraM, pRthivyAdikAyasya tu punarapi pRthivyAdirUpatAyAM vanaspatisthitikAlo'ntaraM bhavatIti krameNa pratyekaM yojayediti, idamuktaM bhavati| sAmAnyena vanaspatikAyikAnAM jIvAnAM vanaspatikAyAdudvRttyAnyatreAtpannAnAM punarapi vanaspati kAya bhavane jaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatastu pRthivyAdizeSajIvasthitikAlo'ntaraM bhavati, sa cAsaMkhyeyalokAkAzapradezarAzipratisamaya pahAra nirvRttAsaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNImAnaH prAgukto draSTavyaH, itareSAM tu pRthivyaptejovAyutrasajIvAnAM pRthivyAdibhya udvRttya vanaspatiSu bhrAmyatAM punarapi pRthivyAdiSUtpattau jaghanyato 'ntarmuhUrttamutkRSTatastu vanaspatikAlo'ntaraM bhavati, sa cAvalikA saMkhyeyabhAgavarttisamayarAzipramANa pudgalaparAvarttasvarUpaH prAgukto | mantavya iti gAthArthaH // 259 // kiMcitprakArAntaravizeSitamidamevAha harieyarassa aMtara asaMkhyA hoMti poggalaparadvA / aDDAijjaparahA patteyatarussa ukkAsaM // 252 // haritasya - sAmAnyena vanaspatikAyasyetaraH- pRthivyaptejovAyutrasajIvarAzistasya haritetarasya etebhyaH pRthivyAdibhya udvRttya vanaspatiSUtpannasya punaH pRthivyAdirUpatApattau jaghanyamantarmuhUrttamutkRSTaM tvAvalikA'saMkhyeya bhAgavarttisamayarAzipramANAH pudgalaparAvarttA antaraM sthAvarAdInAM pratyekAdInAM cAntaraM - // 263 //
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAntaraM haimIvRttI. vasamAsAkA bhavati, 'aDDAijjaparahA patteyatarussa' tti pratyekataru:- pratyekazarIravanaspatikAyastasya upalakSaNatvAta sarve'pi pratyekazarIriNaH pratyekApRthivyaptejovAyvAdayo'tra gRhyante, tatazca sAmAnyena pratyekazarIriNAM jIvAnAM pratyekarAzerudvartya sAdhAraNazariSUtpannAnAM punarapi madInAM bAda aMtaradvAraM | pratyekazarIritvabhavane jaghanyato'ntarmuharttamutkRSTatastvarddhatRtIyAH pudgalaparAvA antaraM bhavati, pratyekazarIrebhyo hyudvRttAnAM sAdhAraNa 18 ranigodA dInA // 264 // zarIreSvevotpattiH, teSu cotkRSTato tRtIyapudgalaparAvalakSaNaH sthitikAlaH prAgabhihitaH, etAvantaM ca kAlamiha sthitvovRttAnAM pratyekazarIreSveva gamanaM. pratyekasAdhAraNarAzibhyAmanyasya jIvarAzerevAbhAvAta , tasmAt pratyekazIribhya udvartya punarapi pratyekazarI| riSvevotpattau yuktamevA tRtIyapudgalaparAvarttalakSaNamutkRSTamantaraM, anye tUpalakSaNavyAkhyAnaM na kurvanti, kintu kevalapratyekataroH svakA-13 yAdudvRtyAnyatrotpannasya punarapi pratyekatarutvabhavana eva yathoktamantaraM vyAkhyAnayanti, taccAyuktamiva lakSyate, yataH kevalAnAmeva sAdhAraNavanaspatikAyikAnAmarddhatRtIyapudgalaparAvartalakSaNA kAyasthitirabhihitA, pratyekatarubhyazcovRttAnAM na sAdhAraNavanaspatikAyikA eva sthAnaM yena tatkAyasthitirevAntaraM syAt , kintu pRthivyaptejovAyutrasA api, eteSAM ca SaNNAmapi rAzInAM samuditA | kAyasthitirasaMkhyAtA api pudgalaparAvartAH sambhAvyante, yuktisaMgatatvAda, yathA pratyekApratyekasvarUpANAM sAmAnyena vanaspatikAyikAnAM, tatazca yathA pRthivyaptejovAyutrasebhya udvartya vanaspativRtpannAnAM punarapi pRthivyAdirUpatAyAmasaMkhyAtAH pudgalaparAvartAH prAgutkRSTamantaramabhihitam, evaM kevalapratyekatarubhya udvartya sAdhAraNavanaspatipRthivyaptejovAyutraseSUtpannAnAM jantUnAM punarapi pratyeka-18 tarutvabhavane'pyuktaM syAt, na caivamabhihitaM, tasmAdupalakSaNavyAkhyAnAt sarve'pi pratyekazarIriNotra gRhyante, etebhyazcovRttAnAM sAdhAraNavanaspataya evotpattisthAnaM, tatasteSUtkRSTato tRtIyAn pudgalaparAvarttAnativAhya punaH pratyekazarIriSvevotpattiH, ato yuktaM
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau aMtaradvAraM // 265 // pratyekazarIriNAmravRttAnAM punaH pratyekazarIritve'rddhatRtIyapudgalaparAvarttalakSaNamutkRSTamantaramiti gAthArthaH / / 252 / / atha bAdaranigodAdInAmantarakAlamAha bAyarasuhumanioyA hariyatti asaMkhyA bhave logA / uyahINa sayapuhuttaM tiriyanapuMse asaNNI ya // 253 // bAdaranigodajIvAnAM bAdarebhya udvartyAnyatrotpannAnAM punarapi bAdaranigodatvaprAptau jaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatastvasaMkhyeyA lokA antaraM bhavati, asaMkhyeyalokAkAzapradezarAzipratisamayApahAraniSpannAsaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNImAna mutkRSTamantaraM bhavatItyarthaH, bAdaranigodebhya zudvRttAnAM bAdaranigodAnAM sUkSmanigodajIvAH pRthivyaptejovAyupratyekavanaspatitrasAzcotpattisthAnaM, teSu cotkarSato'| pyetAvAneva sthitikAla itibhAvaH, evaM nigodajIvAnAmapi sUkSmanigodajIvebhya udvartyAnyatrotpannAnAM punarapi sUkSmanigodatvabhavane etadevotkRSTamantaraM bhAvanIyam, eteSAM hi svakAyAdudvRttAnAM bAdaranigodAH pRthivyAdayazca janmasthAnaM, teSvapi cotkarSato'pyetAvAneva sthitikAla iti paramArthaH, 'hariya ' ti sAmAnyena vanaspatayasteSAmapi svakAyAnnirgatyAnyatrotpannAnAmidamevAntaraM, yatasteSAmapi tata udvRttAnAM pRthivyaptejovAyvAdayo gamanasthAnaM, teSvapi cotkRSTata etAvAnevAvasthAnakAla iti hRdayam, iha ca yat prAguktamapyantaraM punarucyate tadasya rAzitrayasyApi tulyAntaratAkhyApanArthamityadoSaH, anyasyApi rAzitrayasya tulyamantaraM darzayannAha- 'uyahINa sayapuhutta ' mityAdi, ' tiriya ' ti tiravAM tAvattiryaggaternirgatya zeSagatitraye paryaTatAM punarapi tiryaktva prAptau jaghanyato'ntarmuhUrttamutkRSTatastu sAtirekasAgaropamazatapRthaktvamantaraM bhavati, sAtirekatvaM cAlpatvenehAnuktamapi svayameva draSTavyaM, zeSa nigodaharitatiyagnapuMsakA saMjJi nAmantaraM // 265 //
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva samAse haimavRtta aMtaradvAraM // 266 // gatitraye utkRSTato'pyetAvantameva kAlamavasthAnAditi, 'napuMse'tti napuMsakasmApi tadbhAvaM parityajya strIpuMvedayorutpannasya punarapi napuMsakatvaprAptau idamevAntaraM bhAvanIyaM, strIpuruSavedayorutkarSato'pyetAvantameva kAlaM sthitibhAvAt, na ca vaktavyaM puruSavede kevale'pyetAvAnavasthitikAlaH prAgukto'taH strIvedakAlo'tiricyata iti, yasmAdasau svalpa eva tatazca sAtirekasAgaropamazatapRthaktvalakSaNapuruSavedasthitikAlo'pyantarbhavatItyadoSaH / ' asaNNI ya' tti na saMjJI asaMjJItivyutpattergarbhajapaMcendriyasaMjJino'nyaH sarvo'pyekendriyAdirasaMjJitveneha vivakSitaH, tasyApyasaMjJitvaM parihRtya garbhajapaMceMdriyalakSaNeSu saMjJiSUtpannasya punarapyasaMjJitvabhavane etadevAntaraM, yataH saMjJinAM prAgevAvasthitikAlo yathoktamAna evokta iti, yadi punarihAsaMjJI sammUrcchajapaMceMdriyalakSaNaH samayaparibhASita eva gRhyeta tadA tasyAnyatreotpadya punarasaMjJitvabhavane vanaspatyAdikAlaH sarvo'pyantare labhyeta, tathA ca satyasaMkhyeyAH pudgalaparAvarttA antaraM grAmoti, na caivamuktaM, tasmAdyathokta evAsaMjJIha gRhyata iti, anye tu tiryagnapuMsakAsaMjJilakSaNasyaikasyaiva rAzeranyatrotpadya punastadbhAve utkRSTataH sAgaropamazatapRthaktvamantaramiti vyAcakSate, etaccAnekadoSaduSTatvAdayuktamiva lakSyate, te ca doSAH siddhAntaparikarmitamatibhiH pUrvAparoktArthavettRbhizca suvyaktatvAt svayamevAbhyudyA iti gAthArthaH / / 253 // atha devagatau devAnAmAdau pratijJAtalakSaNamantaramabhidhitsurAha- jAvIsANaM aMtomuhuttamaparaM saNaMkusahasAro / nava diNa mAsA vAsA aNuttarokkosa uyahidugaM // 254 // ' jAvIsANaM'ti bhavanavAsyAdIn devAnAdau kRtvA IzAnaM dvitIyadevalokaM yAvad ye devAstebhyazcyutasya matsyAdiSUtpanna - asaMjJinAM devAnA mantaram // 266 //
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ devAnAmantaram haimIvRttau sya devasya punarapi svadevAlaya evotpadyamAnasyAparaM-jaghanyamantarmuhUrtamantaraM, utkRSTaM tu vanaspatyAdiSu paryaTatastasyaivAvalikAsaMkhyeyajIvasamAse NIbhAgavartyasaMkhyeyapudgalaparAvarttamAnaM tat svayamevAvagantavyam , evamuparitanaveyakadevAn yAvat sarvotkRSTamidamevAntaraM draSTavyam , jaghanya aMtaradvAraM & tUcyate-'saNaMku sahasAro navadiNa' tti sanatkumAradevalokAdArabhya yAvat sahasrAradevalokastAvad ye devAstebhyaH cyutasya devasya punarapi svakIyAmaraloka evotpadyamAnasya nava dinAni jaghanyamantaraM bhavati, navadinebhyorvAk tatrAsau notpadyata iti bhAvaH, ||267||8'maas'tti navetyatrApi sambadhyate, tatazcAnataprANatAraNAcyutadevalokebhyazcyuto manuSyeSUtpanno devaH punarapi svasthAna evotpadyamAno | jaghanyato'pi navabhirmAsairatikrAntarutpadyate, nArvA gityarthaH, 'vAsa' ti navetIhApyanuvartate, atazca navaveyakebhyaH sarvArthasiddhavarjAnuttaravimAnacatuSTayAca devazcyuto manuSyeSu jAtaH punarapi svasthAna evopajAyamAno jaghanyato'pi navabhivaratikrAntairupajAyate, nAgiti bhAvaH, navamagraiveyakarpayantaH prAgasaMkhyeyapudgalaparAvartAtmakA'nantaH kAla utkRSTato'ntare siddhAntokto darzitaH, sarvArthasi varjAnuttaravimAnadevAnAM tUtkRSTamantaraM svayamevAbhidhitsurAha- ' aNuttarukkosa uyahidugaM' ti vijayAdyanuttaravimAnacatuSTayAt cyuto devo manuSyeSu paribhraman muktiM cAprApnuvan utkRSTataH sAgaropamadvayAt punarapi vijayAdivimAneSUtpadyate, sarvArthasiddhavimAne tvantaracintA nAsti, tatazcyutasya tadbhava evAvazyamuktigamanAditi bhAvaH, eSa tAvat prastutagranthAbhiprAyaH, vyAkhyAprajJaptI tu bhavanapatyAdibhyaH sahasrArAntebhyo devebhyazyutasya kasyacijjIvasyeha tiryasUtpadyAntarmuhUrtta jIvitvA punarapi svakIyadevasthAne utpadyamAnasya jaghanyato'ntarmuhUrtamantaramuktaM, manuSyastu ya IzAnAntadeveSUtpadyate so'gulapRthaktvAvagAhanAyA mAsapRthaktvamAnAcAnayuSo'rdhAga notpadyate, yastu sanatkumArAdiSvanuttaravimAnaparyanteSu deveSu manuSyo jAyate sa hastapRthaktvAvagAhanAyA varSapRthaktvapramANA 54456 // 267 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ha tpAdodarI manuSyAnevAzritya siddha, prastutagranthe tANa sahasrArAntadevevala jIvasamAse cAyuSobhaMga notpadyate, atastirazvaH, samAzritya sahasrArAntadeveSu jaghanyato'ntarmuhartamantara tatrAbhihitamiti bhAvaH, AnatAdyanutta-18| devAnAmahaimIvRttau. ravimAnaparyantebhyastu devebhyo'tra samAyAtA manuSyA eva bhavanti, manuSyA eva ca teSu deveSatpadyante, ata AnatAdyanuttaravimAnAntaaMtaradvAra devebhyazyutAniha varSapRthaktvaM jIvitvA punarapi svadevasthAna evotpadyamAnAn manuSyAnevAzritya bhagavatyAM jaghanyato varSapRthaktva- nayArantaram // 268 // BAmantaramabhihitaM, tadevaM bhagavatInirdiSTAbhiprAyeNa sahasrArAntadeveSvantarmuharta jaghanyamantaraM, paratastvAnatAdiSu sarvatrAvizeSaNa varSapRthaktvamevAntaraM siddha, prastutagranthe tu kApyantamuharta kApi nava dinAni kacinmAsapRthaktvaM kvacittu varSapRthaktvamantaramAveditaM, tattvaM na jJAyate, kevaligamyatvAttasyeti gAthArthaH // 254 // atha devagatAveva devAnAmutpAdodvartanayovirahakAlalakSaNamantaraM pratipAdayitumAhanavadiNa vIsamuhuttA vArasa diNa dasa muhuttayA huMti / addhaM taha bAvIsA paNayAla asIda divasasayaM // 255 // | saMkhejjamAsavAsA sayA sahassA ya sayasahassA ya / dusu 2 tisu 2 paMcasu aNuttare palla'saMkhaimA // 256 // ___ iha bhavanapativyantarajyotiSkeSu saudharmezAnayozca tiryaGmanuSyagatikA jIvAstAvanirantaramutpadyante kadAcittu viraho'pi bhavati, kiyantaM kAlamiti ceducyate, jaghanyataH samayaH, utkRSTatastu caturviMzatirmuhartAH, etacehAnuktamapi siddhAnte pratipAditatvAt / / svayamapi draSTavyaM, yadAha-'asurakumArA NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM paNNatA ?, goyamA! jahaNNeNaM evaM samaya | ukkoseNaM cauvIsa muhuttA, evaM jAva thaNiyakumArANa, evaM vANamaMtarANaM joisiyANa sohammIsANakappesuvi' 'navadiNa vIsamuhutta'-12 18| // 26 // RECESSARANASIC
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ | devAnAmatpAdodvarttanayorantaram jIvasamAse ti sanatkumArakalpe tiryaGmanuSyagatikAnAM jIvAnAM jaghanyataH samaya utkRSTatastu nava dinAni viMzatirmuhUrttA utpAdasya virahahaimIvRttI. kAlaH, evaM jaghanyataH sarvatra samaya eva, utkRSTastvantarakAla ucyate, mAhendre kalpe dvAdaza dinAni daza muhUrttA utkarSeNotpAdasyAaMtaradvAra ntarakAlaH, 'addha taha bAvIsa ' ti brahmaloke sArdAni dvAviMzatirdinAni, lAntake paJcacatvAriMzaddinAni mahAzukra azItima rdinAni sahasrAre tu dinazataM, 'saMkhejamAse' tyAdInAM 'dusudusu' ityAdibhiH saha yathAsaGkhayena sambandhaH, tatazcAnataprANatayoH saMkhyeyA mAsA varSAdAgeva utkarSeNotpAdasyAntaraM bhavati, AraNAcyutakalpadvaye tu saMkhyeyAni varSANi zatAdAgeva, adhastanauve& yakaprastaTatraye punaH saMkhyeyAni varSazatAni, sahasrAdAgeva, madhyamagraiveyakaprastaTatraye tu saMkhyeyAni varSasahasrANi, lakSAdAgeva, | upAritanauveyakaprastaTatraye tu saMkhyeyAni varSalakSANyutkRSTata utpAdasyAntaraM bhavati, paMcasu aNuttare' ityAdi pazcasvanuttaravimAneSu manuSyagatarutpadyamAnAnAM jantUnAmutpAdasya jaghanyataH samaya utkRSTatastu palyopamAsaMkhyeyabhAgo'ntaraM bhavati, evamihAnutaravimAneSu paJcasvapi sAmAnyenaikasvarUpamevAntaramuktaM, siddhAnte tu vizeSeNetthamabhihitaM-- vijayavejayantajayantAparAjitadevANaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA uvavAeNaM paNNatA ?, goyamA ! jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNa asaMkheja kAlaM, savvaTThasiddhadevA gaM bhaMte ! pucchA, goyamA ! jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNa paliovamassa asaMkhejjaibhAgaM' ti, tattvaM tu kevalino vidantIti / iha yatra yAvAnutpAdasyAntarakAlaH proktaH prAguktalakSaNAyA udvartanAyA api tatra tAvanirvizeSo'ntarAlakAlo vijJeyaH, siddhigatau tu siddhAnAmutpAdasya jaghanyataH samaya utkRSTatastu SaNmAsA virahakAlaH svayamevAvagantavyaH, yadAha-'siddhA NaM bhaMte ! kevaiyaM kAlaM virahiyA sijhaNayAe paNNatA ?, goyamA ! jahaNNeNaM eka samayaM ukkoseNaM chammAsA' udvartanAvirahakAlastu siddhigatI na // 269 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ guNasthAnAM jIvasamAse haimIvRttI aMtaradvAraM // 27 // SMSTU054 vaktavyaH, udvarttanAyA evAbhAvAditi gAthAdvayArthaH // 255-256 // tadevaM darzito nArakAdigatyAzritajantUnAmantarakAlaH, sAmprataM guNasthAnalakSaNAnAM jIvasamAsAnAM tamupadarzayannAha paramantaram micchassa uyahinAmA be chAvaTThI paraM tu desUNA / sammattamaNugayassa ya puggalapariyaTTamadhUNaM // 257 / / mA mithyAdRSTeH parityaktamithyAtvasya punastadbhAvaprAptau param-utkRSTamantaraM bhavati, kiyaditi ceducyate, dve SaTpaSTI udadhi| nAmnAM sAgaropamANAM 'paraMtu' ti tuzabdazvazabdArthe sa ca bhinnakrame yojyate, dezonA ca muhUrtAddhA iti zeSaH, antarmuhUrta| mityarthaH, uktaM ca kammapra [6000] kRticUAm-" ko'vi micchattAo sammattaM gao chAvadvisAgarovamA sammattakAlo, tao aMto| muhuttaM sammAmicchattaM gao, puNo sammattaM paDivanno chAva isAgarovamAI aNupAlei, tayaMte ya sijjhai micchattaM vA paDivajai, eva-12 | mukkoseNaM aMtomuhuttabbhahiyAo do chAvaTThIo sAgarovamANaM micchattassa aMtarakAlo havai"tti, paMcasaMgrahe'pi jIvasamAsadvAre vRttikRtA |proktam-"ko'pi mithyAdRSTiH samyaktvaguNaM pratipannaH pakSaSTiH sAgaropamANi sthitaH, tatazcAsau samyakttvaguNI samyagmithyAtve'ntarmu-* | hRtaM sthitvA bhUyo'pi samyaktvaM gacchati, tatastatra pakSaSTiH sAgaropamANi sthitvA yo'dyApi na siddhyati so'vazyaM mithyAtvaM gacchati, yata utkarSeNaitadantaraM mithyAtvasyeti, kArmagranthikamataM cedaM, saiddhAntikamatena tu samyaktvAnmizragamanaM prAg niSiddhameveti, // 27 // anye tu vyAcakSate-dezone-antarmuhUrtone dve SaSaSTI sAgaropamANAM mithyAtvasyotkRSTamantaramiti, tadetadayuktamiva lakSyate, granthAntaraiH saha vyabhicArAditi, sammattamaNugaye'tyAdi samyaktvAnugatasya-samyaktvayuktasyAviratadezaviratapramattApramattopazamINagatA 55555
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohalakSaNasya jIvasamUhasya svakIyasvakIyaparyAyaparityAge punastatparyAyaprAptau kiMci- guNasthAnAM jIvasamAse dUnaM pudgalaparAvartArddhamutkRSTamantaraM bhavati, samyaktvAnugatagrahaNena ca sarve'pyamI aviratAdaya upazAntamohAntA jIvAH saMgRhItA koparamantaram haimIvRttI aMtaradvAraM bhavanti, samyaktvamAtrasya sarvatra bhAvAditi samyaktvAnugatopAdAnaM, ete cAviratAdayaH samyaktvaguNAdapi paribhraSTA utkRSTataH kiMcinnyUnaM pudgalaparAvartArddha saMsArasAgaramavagAhante, tadante punarapyavazyaM samyaktvAdiguNamavApya siddhayantIti, samyaktvapuMjasya prAyaH // 27 // sattAyAmavazyaM bhAvAt sAsvAdanamizrA apIha samyaktvAnugatatvena vivakSitA draSTavyAH, tepi ca tadbhAvaparityAge utkRSTato'pArddha pudgalaparAvartta yAvadbhavaM paribhramanti, tadante ca kecit punarapi tadbhAvaM prApya kecittvaprApyaiva vizuddhAM samyaktvAdiguNasAmagrI labdhvA'vazyaM siddhayantIti, kSapakakSINamohasayogyayogikevalinAM tvantaracintA nAsti, teSAM pratipAtasyaivAbhAvAd , ataH samyakvAnugatattve satyapi teSAM neha grahaNam / / atha ko'yaM pudgalaparAvarto yadardU kiMcinnyUnamutkRSTataH sAsvAdanAdayo bhavaM bhrAmyantIti, ucyate, yadA caturdazarajjvAtmakalokavartinaH sarve'pi pudgalAH saMsArasAgare paryaTatA ekajIvenAnanteSu bhaveSvaudArikavaikriyataijasakArmaNabhASAnApAnamanolakSaNapadArthasaptakarUpatayA pAraNamayya muktA bhavanti tadA'sau pudgalaparAvarttaH paribhASyate, anye tvAcAryA dravyakSetrakAlabhAvabhedAcaturdA punaH pratyekaM bAdarasUkSmabhedato dvidhA pudgalaparAvartta varNayanti, tatra dravyato bAdaraH kila tadA bhavati meM yadA saMsAre paryaTanneko jIvaH sarvAnapi sarvalokavartinaH pudgalAn sAmAnyenaudArikavaikriyataijasakAmaNazarIracatuSTayarUpatayA pariNa-10 mayya muMcati, yadA tu yathoktaudArikAdizarIracatuSTayamadhye pratyekamekaikazarIrarUpatayA sarvAnapi sarvalokapudgalAn pariNamayya visa // 27 // jati vivakSitazarIrAccheSazarIrAdirUpatayA tu pariNamitA api na gaNyante tadA dravyata eva sUkSmapudgalaparAvarto bhavati / kSetra +91956
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. aMtaradvAra // 272 // tastu nAnAbhavaparamparAsu nirantareSu vyavahiteSu vAjnyAnyAkAzapradezeSu priyamANo yadA sarvAnapi lokAkAzapradezAn spRzati tadA guNasthAnAM kSetrato bAdaraH pudgalaparAvataH, yadA tu yeSvAkAzapradezeSvavagADha ekadA mRtasteSAmevAnantarAnAkAzapradezAnavagAhyAnyadA mriyate'para-1 paramantaram syAM tu velAyAM teSAmapi nirantarAnanyAn anyasyAM tu vArAyAM tannirantarasthitAnaparAnevaM tAvadyAvaditthaM mriyamANo janturanantAnanteSu janmasu nairantaryasthitAnamaHpradezAn krameNa spRzan sarvAnapi lokapradezAn spRzati yA~zcAparapradezavRddhirahitAn pUrvAvagADhAn vyavahitatvAnnamA pradezAnavagAhya mRtaH te na gaNyante tadA kSetrataH suukssmpudglpraavtH| kAlato yadotsarpiNyavasarpiNIkAlacakrasama| yeSu sarveSvapi krameNotkrameNa vA'nantAnantarbhavaireko jantuma'to bhavati tadA bAdaraH pudgalaparAvarttaH, atra pakSe yeSu samayeSvekadA mRto| jyadApi yadi teSveva mriyate tadA te na gaNyante, yadA tu prathamAdvitIyatRtIyacaturthapaMcamAdisamayakramamulaMdhyApyapUrveSu samayeSu mriyate tadA te vyavahitA api samayA gaNyante, sUkSme tu kAlapudgalaparAvarte'yaM vizeSo yat prathamadvitIyatRtIyAdisamayakrameNava mriyamANasya te samayA gaNyante yAvat sarve'pi kAlacakrasamayA Adito'ntaM yAvat krameNa maraNaiAptA bhavanti, yeSu tu prathamAdisamayakramamullaMghya mriyate te vyavahitasamayA na gaNyante eveti / idAnIM bhAvataH pudgalaparAvoM nirUpyate, tatra tAvad ye ekasmin samaye samutpadyante sUkSmAgnikAyikA jIvAH te'saMkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANAH tebhyastu sUkSmAgnikAyikAH sarve'pyasaMkhyeya| guNAH, kathamiti ceducyate, ekaH sUkSmAgnikAyiko jIvaH samutpanno'ntarmuhUrta jIvati, etAvanmAtrAyuSkatvAt teSAM, tasmi~zcAnta // 272 // | muhUrte ye samayAsteSu pratyekamasaMkhyeyalokAkAzapradezapramANAH sUkSmAgnikAyikAH samutpadyante, itaH siddhamekasamayotpannasUkSmAgni| kAyikebhyaH sarveSAM sUkSmAgnikAyAnAmasaMkhyeyaguNatvaM, tebhyo'pi sarvasUkSmAgnikAyikebhyasteSAM kAyasthitirasaMkhyeyaguNA, ekaika
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI aMtaradvAra // 273 // syApi sUkSmAgnikAyikasyAsaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIpramANAyAH kAyasthiteH pratipAditatvAditi, tasyA api kAyasthiteH sakA *guNasthAnA nAMparamantaraM zAt saMyamasthAnAni anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni ca pratyekamasaMkhyeyaguNAni, kAyasthityAmasaMkhyeyAnAM sthitibandhAnAM bhAvAda, jaghanya ca ekaikasmi~zca sthitibandhe'saMkhyeyAnAmanubhAgavandhAdhyavasAyasthAnAnAM sadbhAvAditi, saMyamasthAnAnyapyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnastulyAnyeveti, tatra yadA ekaikasminnanubhAgavandhAdhyavasAyasthAne krameNotkrameNa vA mriyamANo jantuH sarvANyapyetAni spRzati tadA bAdaro bhAvapudgalaparAvartaH, atra pakSe yadadhyavasAyasthAnamekadA niyamANena spRSTaM yadyanyadApi tadeva spRzati tadA na gaNyate, apUrva tu dUravyavahitamapi spRSTa gaNyate, yadA tu yenaiva vizuddhavizuddhataravizuddhatamAdikrameNa vyavasthitAnyetAnyanubhAgabandhAdhyavasAyasthAnAni tenaiva krameNAnantAnantarbhavaimriyamANaH sarvANyapi spRzati vyavahitAni tu spRSTAnyapi na gaNyante tadA sUkSmo bhAvapudgalaparAvarto bhavatItyalaM vistareNeti gAthArthaH // 257 // tadevamuktaM mithyAdRSTyAdiguNAnAmutkRSTamantaraM, sAmprataM teSAmeva jaghanyaM tadevAha sAsANuvasamasamme pallAsaMkhajjabhAgamavaraM tu / aMtomuhattamiyare khavagassa u aMtaraM nasthi / / 258 / / 'sAsANuvasamasammetti sAsvAdanazca aupazamikaM samyaktvaM yasyAsau aupazamikasamyaktvazca sAsvAdanaupazAmikasamya // 273 // kvau etayoyorapi tadbhAvaparityAge punastatparyAyaprAptI aparaM hi jaghanyamantaraM palyopamAsaGkhatheyabhAgaH, ya upazamazreNyAH pratipatan lA sAsvAdano bhavati yazcopazamazreNyAmaupazamikasamyagdRSTiH prApyate to dvAvapyalpatvAnneha vivakSitau, kiM tarhi ?, yo'nAdimithyA
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAnAM jagha javisamAse | dRSTirudvartitasamyaktvamizrapuJjo vA mithyAdRSTiH SaDviMzatisatkarmA san pUrvopavarNitakramaNaupazamikaM samyaktvamavAmoti yazca 181 haimIvRttau hai| tasyAmevaupazamikasamyaktvAddhAyAM pUrvoktenaiva nyAyena sAsvAdano bhavati tau dvAvapi caturgativattitvAdinA prabhUtatvAdihAbhidhiaMtaradvAra tsitau, etau ca labdhamApazamikaM samyaktvaM sAsvAdanatvaM ca parityajya yadi punarapi tadeva prApnutastadA jaghanyato'pi palyopamA nyamantaraM // 274|| saMkhyeyabhAgAdeva, nArvAka, tathAhi-aupazamikasamyagdRSTisAsvAdanayomithyAtvaM gatayoH prathamaM tAvadavazyaM samyaktvamizrapuJjI | sattAyAM bhavata eva, na ca tayoH sattAyAM tiSThatoH punarapyaupazamikasamyaktvalAbhasAsvAdanabhAvau sambhavataH, tau ca samyaktvamizrapuJjI | mithyAtvagato jIvaH pratisamayamudvalayati, taddalika mithyAtvapuJja pratisamaya prakSipatItyarthaH, evaM ca krameNodvaya'mAnAvetau palyo|pamAsaMkhyeyabhAgenaivodvaya'te, sarvathaivAbhAvarUpatAmApayete, nArvAk , karmaprakRtyAdiSu tathaivAbhihitatvAditi bhAvaH, evaM ca palyopa| mAsaMkhyeyabhAgena samyaktvamizrapuJjayorudvArttitayostadante ko'pi jIvaH punarapyaupazamikaM samyaktvaM sAsvAdanatvaM ca prAmotIti, evamanayoH palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpaM jaghanyamantara bhavati, 'aMtomuhuttamiyare' tti itarasmin-uktazeSe mithyAdRSTyaviratadezaviratapramattApramattopazamazreNigatApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohalakSaNajantusaMghAte nija nija guNamapahAya punasta-14 meva labhamAne'ntarmuharta jaghanyamantaraM vijJeyam, etacca mithyAdRSTayAdInAM prAyaH prAgeva bhASitam , upazamazreNigatApUrvakaraNAdInAM tUpazamazreNeH pratipatya punarantarmuharttAttAmevArohatAmidaM jaghanyamantaraM boddhavyam , ekasmin bhave vArAdvayamupazamazreNikaraNasya ||274 // siddhAnta samanujJAtatvAditi, kimarthaM punarupazamazreNigatAnAmevApUrvakaraNAdInAM grahaNamityAha-kSapakasya punaH- ksspkshrennigtsyaa-hai| pUrvakaraNAdeH kSINamohasayogyayogikevalinAM cAntaraM nAsti, tadguNapratipAtasyaivAbhAvAdityuktameveti gAthArthaH // 258 // ACHARACTex
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI aMtaradvAra // 275 // ASSISASTEISA tadevaM jaghanyamutkRSTaM cAntaramuktaM javisamAsaguNAnAM, sAmprataM-teSAmeva loke yathAsambhavaM kadAcidabhAvalakSaNamantaraM nirUpayitumAha guNasthAnA pallA'saMkhiyabhAga sAsaNamissAsamattamaNuesu / vAsapuhuttaM uvasAmaesu khavagesu chammAsA / / 259 // nAma bhAva kAla: _ 'sAsaNe'tyAdi sAsvAdanazca mizrazvAsamAptamanuSyazca te tathA, tatra sAsvAdanamizrI pratIto, asamAptamanuSyastu yo labdhitaH karaNatazca sadaivAsamAptaH-aparyApta eva manuSyo bhavati sa iha vivakSitaH, sa caivaMvidhaH sammUrchajamanuSya eva bhavati, garbhajamanuSyANAM paryAptAnAmaparyAptAnAM ca bhAvAt , tatazca sAsvAdanamizrAsamAptamanuSyeSu palyopamAsaMkhyeyabhAgarUpamantaraM bhavati, idamatra hRdayam-ete trayo'pi rAzayaH sarvasminnapi loke kadAcit palyopamAsaMkhyeyabhAgaM yAvanna bhavantyapIti, mohanIyaM karmopazamaya|ntItyupazamakA:-upazamazreNivartinaH saMyatAH teSvapi varSapRthaktvapramANamantaraM samavaseyaM, kadAcidvaSapRthaktvaM yAvalloke upazamazreNi na ko'pi pratipadyata ityarthaH, mohanIyaM karma kSapayantIti kSapakA:-kSapakazreNivartinazcAritriNa eva, teSu punaH SaNmAsamAnamantaraM vijJA| tavyaM, kadAcidutkRSTataH SaNmAsAn yAvalloke kSapakazreNiM ko'pi na karotIti bhAvaH, paratastu karotyava kazcittAmiti, iha copazamakakSapakagrahaNenApUrvakaraNAnivRttivAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohAnAmutkRSTamantaramuktam , ayogikavalinAM tu SaNmAsamAnamutkRSTamantaraM svayamevAvaseyaM, mithyAdRSTayaviratapramattApramattasayogikevalinAM tu virahakAlo na sambhavatyeva, eteSAM loke'virahitaM , sarvadaiva bhAvAd , evaM ca guNasthAnalakSaNAnAM jIvasamAsAnAmuktaM yathAsambhavaM loke virahakAlasvarUpamutkRSTamantaraM, sammUchejamanu // 275 // pyANAmapi guNasthAneSu aprastutAnAmapi palyopamAsaGkhayabhAgalakSaNavirahakAlAbhidhAnaprastAvAllAghavArthamabhihitamutkRSTamantaraM, malapramANamantara nAritriNa karotyeva kAbIlanAM tu pAkavirahita / ASKAR
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAseThA jaghanyaM tu sarveSAM samayapramANamevAntaraM, taccAgretanagAthAyAM svayamevAbhidhAsyatIti gAthArthaH // 259 // atha guNAnAM virahakAlA-15 yogAnoM haimIvRttI. davirahakAla: mAbhidhAnaprakramAdyogAdiguNAnAmapi yathAsambhavaM virahakAlamabhidhitsurAha ___ AhAramissajoge vAsapuhattaM viuvimissesu / bArasa haMti muhattA sabvesu jahaNNao samao // 26 // // 276 // ____ AhArakaM mizraM yatraudArikeNAsau AhArakamizrI yogaH, caturdazapUrvadhareNa prayojanotpattI prArabdhamaparipUrNAvasthamAhArakazarIramityarthaH, tasyotkRSTaM varSapRthaktvamantaraM jAyate, utkarSato varSapRthaktvaM yAvadAhArakazarIrasya prArambhakaH ko'pi loke na prApyata iti | bhAvaH, 'AhAramAI loe chammAsaM jA na haoNti u kayAI'tyAdi prajJApanAvacanAd AhArakamizrasya SaNmAsapramANamevAntaraM prAmotIti, atra tu varSapRthaktvamukta, tadatra tattvaM sarvavedina eva vidantIti, vaikriyANi mizrANi kArmaNaiH saha yeSu te vaikriyamizrA yogAH, nArakadevAnAmutpattisamayabhAvInyasampUrNAvasthAni vaikriyazarIrANItyarthaH, teSatkRSTato dvAdaza muhUrttA virahakAlaH, narakadevagatyorhi utkRSTato dvAdaza muhUrtA utpAdavirahakAlaH prAguktaH, tataH sAmarthyAdeva vaikriyamizrANyapyetAvantaM kAlaM na bhavanti, utpadyamAnAnAmeva nArakadevAnAM tatsambhavAt, labdhipratyayatiyaGmanuSyavaikriyamizrANAM vihAvivakSitatvAditi, zeSANAM tvaudArikaudArikamizravaikriyakArmaNalakSaNAnAM kAyayogAnAM manovAgyogAnAM cAntarameva nAsti, teSAM loke'virahitaM sarvadeva bhAvAditi / // 276 // | AhArakamizrANAM tvantare prokta AhArakANAmapi tat proktameva, AhArakamizrasya sampUrNasya cAntarmuhartAt parato'vasthAnAbhAvAditi / tadevaM prAktanagAthAyAM prastutagAthAyAM ca nirdiSTaM sAsvAdanAdInAmutkRSTamantaraM, sAmprataM sarveSAmapi jaghanyaM tadAha-sarveSu-sAsvAda
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse &aa | nAdiSu vaikriyamizraparyanteSu guNeSu jaghanyataH samayo virahakAla iti gAthArthaH // 260 // sAmprataM chedopasthApanIyAdicAri-1 chedopasthAhaimIvRttI triNAM virahakAlamAha panIyAdIaMtaradvAra dAnAMvirahatevaThThI culasII vAsasahassAI cheyaparihAre / avaraM paramudahINaM aTThArasa koDikoDIo / / 261 // kAlaH // 277 // chadopasthApanIyasaMyatAnAM triSaSTivarSasahasrANyaparaM-jaghanyamantaraM bhavati, parihAre ti parihAravizuddhikasaMyatAnAM-caturazItivarSa| sahasrANyaparaM-jaghanyamantaraM sampadyate,param-utkRSTaM tvantaramubhayeSAmapi pratyekamaSTAdaza sAgaropamakoTIkoTayaH, idamuktaM bhavati-avasarpiNyAM duSpamAlakSaNasya pazcamArakasya paryante bharateSvaravateSu ca sarvatra chedopasthApanIyasaMyatAstAvadvayavacchidyante, tatazca tIrthakaragaNadharA-31 | dizUnye ekaviMzativarSasahasrapramANe duSSamaduSpamAbhidhAne'vasarpiNyAH SaSThArake tAvatpramANayukta tannAstyeva cautsarpiNyAH prathamArake, tAvanmAne duSpamAbhidhAne utsarpiNyA eva dvitIyArake'pi te na labhyante, kiM tarhi ?, duSpamasuSamAlakSaNe tasyAstRtIyArake tIrthaka-* rotpattAveva te prApyante, evaM ca pratyekamekaviMzativarSasahasramAneSu trivarakeSu triSaSTivarSasahasrANi chedopasthApanIyasaMyatAnAM jaghanyo | virahakAlaH sampadyata iti, parihAravizuddhikasaMyatAstvavasarpiNyAH paJcame'rake pravRtte AdAveva vyavacchidyanta ityekaviMzativarSasahastra| pramANenatenArakeNa pUrvoktana cArakatrayeNa caturazItivarSasahasrANyamISAM jaghanyamantaraM bhavati, utkRSTatastUbhayeSAmapyaSTAdazasAgaropa t||277|| makoTIkoTilakSaNo virahakAlaHprocyate, tadyathA-utsarpiNyAH suSamaduSpamAbhidhAne caturthArake pravRtte chedopasthApanIyAH parihAravi-18 zuddhikAca cAritriNo vyavacchidyante, tatazcAtrArake dve sAgaropamakoTIkoTyau suSamAbhidhAne tu paMcamerake tisraH sAgaropamakoTI 44
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse cAritra haimIvRttI virahA aMtaradvAra, prastutakAlamate na lampanta ityevamavasarpiNyAmapi tRtIyArakapa kiJciddhInAdhikatvasyApyavivarahakAla eva nAsti, mahAsvayameva / rikasyAdI aevaM jaghanyakAlatavyaH, sAmAjaghanyataH kAlamAha- samyaktvAdipratipatti R/278 virahA AAAASARIESIA koTayaH suSamasuSamAre tu SaSThArake catasraH sAgaropamakoTIkovya ityevamutsarpiNyA nava sAgaropamakoTIkoTipramANaM kAlaM yAvat prastutasaMyatAH kApi na prApyante, avasarpiNyAmapi suSamasuSamAsuSamAsuSamaduSSamAbhidhAneSu triSvarakeSu navasAgaropamakoTIkoTImAnaM kAlamete na labhyanta ityevamaSTAdazasAgaropamakoTIkoTayazchedopasthApanIyaparihAravizuddhikAnAmutkRSTo virahakAlaH sampadyate, | yatpunarutsapiNyAzcaturthArakasyAdau avasarpiNyAmapi tRtIyArakasya paryante kiyantamapi kAlamete prApyante atisvalpatvAttena nyUnatA utkRSTavirahakAlasyeha na vivakSitA, evaM jaghanyakAlavirahapakSe'pi kiJciddhInAdhikatvasyApyavivakSotprekSaNAyeti, paMcasu mahAvideheSu punaramISAM prastutasaMyatAnAM sarvadaivAbhAva eva pratipattavyaH, sAmAyikayathAkhyAtacAritriNAM tu virahakAla eva nAsti, mahAvidehA| diSu teSAmavirahitaM sarvadeva bhAvAt , sUkSmasamparAyacAritriNAM tu jaghanyataH samaya utkRSTatastu SaD mAsA virahakAla iti svayameva | draSTavyamiti gAthArthaH // 261 // sAmprataM samyaktvAdiguNAnAM pratipativirahakAlamAha sammattasattagaM khalu virayAviraIya hoi coddasagaM / viraIe panarasagaM virahiyakAlo ahorattA // 262 // iha prastutagAthoktAn samyaktvAdiguNAnAzritya dvividhAstAvajjIvA bhavanti-pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAca, tatra samyasvasya pUrvapratipannAH kadAcidapi na vyavacchidyante, loke'saMkhyAtAnAmamISAmavirahitaM sarvadaiva bhAvAditi, pratipadyamAnakAstu samyaktvasya kadAcidbhavanti kadAcittu jaghanyataH samayamutkRSTatastu saptaka-saptAhorAtrANi yAvana bhavanti, utkarSataH saptAhorAtrANi | yAvat triSyapi lokeSu kadAcit samyaktvasya pratipattA ko'pi na prApyata iti bhAvaH, viratAviraterapi-dezavirateH pUrvapratipannAH sarvadeva, OMOMOMOMOMOMOMOMOMOM kAlo // 278 //
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau aMtaradvAraM // 279 // asaMkhyAtAH sarvadaiva prApyante, pratipadyamAnakAnAM tvamISAM jaghanyataH samaya utkRSTatastvAvazyake 'virayAviraie hoi bArasaga'miti vacanAd dvAdaza dinAni virahakAlaH proktaH, anena tu kuto'pi caturdaza dinAnyasau likhita iti paramArthamatrApi na jAnImaH, sarvaviraterapi pUrvapratipannAH saMkhyAtAH sarvadaiva prApyante, pratipadyamAnakAnAM tveteSAM jaghanyataH samaya utkarSatastu paJcadazAho - rAtrANi virahakAla iti gAthArthaH / / 262 / / tadevaM jIvagatabhAvAnAM kiyatAmapi lezato'ntarakAlamabhidhAya sarveSAM virahakAlAbhidhAnasyAzakyatAM pravibhAvyAtidizannAha bhavabhAva parittIrNa kAlavibhAgaM kmenn'nnugmittaa| bhAveNa samuvautto evaM kujjaMtarANugamaM // 263 // bhavA--nArakAdijanmalakSaNA bhAvAstu - audayikAdayasteSAM bhavabhAvAnAM parAvRttayo vivakSitebhyastebhyo'nyatra gatilakSaNAstAsAM bhavabhAvaparAvRttInAM kAladvArAdyabhihitaM kAlavibhAgaM viviktam- asaMkIrNa kAlasvarUpamAgamoktakrameNAnugamya jJAtvA 'bhAvena ' manaHpariNAmena samupayukta:- ekAgro bhUtvA evaM pUrvoktAnusAreNa prAganuktasyApi jIvagatabhAvasya kuryAt kimityAha - antarAnuyogam-antarakAlavyAkhyAnam, idamuktaM bhavati - vivakSitabhavAdbhavAntare gamanalakSaNA vivakSitabhAvAcca bhAvAntare saMkramaNasvarUpA parAvRttiryAvatA kAlena bhavati taM kAlavibhAgaM jJAtvA upalakSaNatvAllezyAvedakaSAyajJAnadarzanAdiparAvRttInAM ca kAlasvarUpamAgamAnusAreNAvagamya pUrvamanuktAnAmapi padArthAnAmuktAnusAreNa subuddhiH siddhAntaparikarmitAtmA kazcidantarasya - virahakAlasya vyAkhyAnaM vidadhyAditi gAthArthaH // 263 // tadevaM cintitaM jIvAnAzrityAntaraM, sAmprataM tadvipakSabhUtAnAmajIvAnAM taccintayitumAha- zeSeSu virahakAlA tidezaH // 279 //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau . aMtaradvAraM // 280 // paramANU davvANaM dupaesAINameva khaMdhANaM / samao anaMtakAlotti aMtaraM natthi sesANaM / / 264 // 4 paramANU davvANaM ' ti ekaikavizakalitapudgalarUpANAM paramANudravyANAM jaghanyataH samaya utkarSatastvasaMkhyeyaH kAlo'ntaramiti zeSaH, idamatra hRdayam-yadA ekAkI paramANuH kazcidanyena paramANudvyaNuka tryaNukAdinA dravyeNa saha samayamekaM saMyujya punarapyekAkiparamANutAM pratipadyate tadA paramANoH punaH paramANutvabhavane jaghanyataH samayo'ntaraM bhavati, yadA tu sa eva paramANustena paramANvAdinA'nyadravyeNa saha saMyukto'saMkhyeyaM kAlaM sthitvA punaH paramANutvamaznute tadotkRSTato'saMkhyeyaH kAlo'ntaraM bhavati, uktaJca " paramANussa NaM bhaMte ! aMtaraM kAlao kecciraM hoi ?, goyamA ! jahaNNeNaM ekaM samayaM ukkoseNaM asaMkhejjaM kAlaM " ti, 'dupae sAINameve ' tyAdi dvau pradezau - paramANudvayalakSaNau yasminnasau dvipradezaH skandhaH sa AdiryeSAM tripradezAdInAM te dviprade zAdayasteSAM dvipradezAdInAM skandhAnAM jaghanyataH samaya utkRSTatastvanantaH kAlo'ntaraM bhavati, idamuktaM bhavati-iha vivakSitena kenApi dvipradezAdiskandhenaikena khaNDazaH sphuTitvA dravyAntareNa vA saMyujya parityakte dvipradezAdibhAve vizrasApariNAmena samayAdUrdhvaM punaH prApte ca tasminekasya dvipradezAdiskandhasya parityaktatatpariNAmasya punastadavAptau jaghanyataH samayo'ntare prApyate, yadA tu sa eva dvipradezAdiskandhaH khaNDazo vibhidya dravyAntaraiH saha saMyogaviyogAdibhAvamanubhavamanantaM kAlaM paribhramya punarapi taireva paramANubhistameva vivakSitabhAvamAsAdayati tadotkRSTato'nantaH kAlo'ntare siddho bhavati, anye tvadhyAhAramakRtvA paramANudravyANAmapyutkRSTato'nantameva kAlamantare vyAcakSate taccAyuktameva paramANoH punaH paramANutvabhavane vyAkhyAprajJaptyAdiSvAgame paramANvA diSu viraha kAlaH // 280 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI | meSvanekeSu sthAnetkRSTAntare'saMkhyeyasyaiva kAlasya pratipAditatvAditi, 'nathi sesANaM' ti uktAt pudgalAstikAyAt zeSANAM bhAvasvarUpaM dharmAdharmAkAzAstikAyakAlasvarUpANAmajIvAnAM nAstyantarakAlaH, svarUpaparityAgapunastallAbhayoreteSvasambhavAda, na hi sa! bhAvadvAre kazcitkAlo'sti yatra dharmAstikAyAdayo nijasvarUpamapahAya punaH kAlAntareNa tat pratipadyante yenAntarakAlazcintyeta, anAdyaparya-14 // 28 // vasitapariNAmikabhAvena teSAM sarvadaivAvasthitatvAditi bhAvaH iti gAthArthaH // 264 // tadevaM cintitaM yathAsambhavamajIvAnAma | pyantaraM, tathA ca sati jIvAnajIvA~zcAzritya samarthitA'ntarakAlacintA, tatsamarthane ca SaSThamantaradvAraM samAptamiti // atha 'saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ce ' tyAdigAthoktadvArakramAyAtaM saptamaM bhAvadvAramabhidhitsurAhauvasama khaio mIso udao pariNAma sannivAo ya / chaddhA jIvasamAso pariNAmudao ajIvANaM // 265 // iha sUtrasya sUcAmAcatvAdekadezena ca samudAyasya gamyamAnatvAd 'uvasame' tyAdinA siddhAntapIThatA aupazamikAdayaH SaD bhAvA nirdiSTA iti pratipattavyam , tadyathA- aupazamikaH 1 kSAyikaH 2 mizraH-kSAyopazamikaH 3 audAyikaH 4 pAriNAmikaH 5 sAnipAtikaH 6, tatropazamanamupazamaH- karmaNo'nudayAkSINatAvasthA bhasmapaTalAvacchannAgnivat sa evaupazamikaH tena vA nivRttaHla WaupazamikaH, kSayaH- karmaNo'pagamaH sa eva tena vA nivRttaH kSAyikaH, karmaNo yathoktau kSayopazamAveva tAbhyAM vA nivRttaH kSAyopa zamikaH daravidhyAtabhasmacchannavahnivat , jJAnAvaraNAdikarmaNAmAtmAyAtmIyasvarUpeNa vipAkato'nubhavanamudayaH sa eva tena vA nivR&tta audayikaH, tena 2 rUpeNa vastUnAM pariNamana-bhavanaM pariNAmaH sa eva tena vA nivRttaH pAriNAmikaH, eSAmeva nirdiSTabhAvAnAM ACCICROCII-% 155557 7
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI. karmasu bhAvA vatAraH jIvasamAse dvayAdimelakaH sannipAtaH sa eva tena vA nivRttaH sAnnipAtikaH, ete SaDapyAgame bhAvA ityucyante tatra viziSTahetubhiH svabhAvato vA bhAvasvarUpaM jIvAjIvAnAM tattadrUpatayA bhavanAni bhAvAH bhavanti ebhiriti vA bhAvAH, tadevametAn SaD bhAvAn svarUpato nirUpya jIvasamAseSu bhAvadvAre tatsambhavamupadarzayannAha- 'chaddhA jIvasamAsoti mithyAdRSTayAdikazcaturdazavidho'pi prastuto jIvasamAsaH prkraantbhaavssttk||282|| sambandhAt SoDhA bhavati, ete prastutAH SaDapi bhAvA jIvAnAM prApyanta iti bhAvaH, ajIvAnAM tarhi kiyanto'mI labhyate ityAha 'pariNAmudao ajIvANaM'ti ajIvAnAM -zarIradharmAstikAyAdInAmaudayikaH pAriNAmikazca bhAvo bhavati, naupazamikAdaya | iti bhAvaH, tatrAjIvAnAmaudayiko bhAva audArikAdizarIreSu nAmakarmodayAdijanitaH surUpakurUpatvAdiko bhAvanIyaH, anye tUdaya | evaudayika iti vyutpatte nAvaraNAdikarmalakSaNeSvajIveSvaudAyikaM bhAvamupavarNayanti, vipAkato'nubhavalakSaNasyodayasya jIve karmaNi |ca sthitatvAditi gAthArthaH // 265 // Aha- nanu ya ete aupazamikAdayo bhAvA jIvAnAmuktAsteSAM madhye ko bhAvaH kasmin 6 karmaNi bhavatItyAha-- Hi udaIo uvasAmao khaio mIso ya mohajA bhAvA / uvasamarahiyA ghAisu hA~ti u sesAI odaie // 266 / / mI audayikaupazamikakSAyikakSAyopazamikalakSaNAzcatvAro bhAvA mohanIyakarmaNi jAtA mohajA bhavanti, mithyAtvAdibhedabhine // 282 // mohanIye karmaNi ete catvAro'pi bhAvA bhavantItyarthaH, yo yasmin sati bhavati sa tasmAjjAta ityapi vyapadizyata eva, yathA rogAdau sati jIvAdiSUtpannA bhrAntyAdayaH, jJAnAdiguNaM hantuM zIlaM yeSAM tAni ghAtIni-jJAnAvaraNAdikarmANi catvAri, eteSu ca | BREASEASEARS545
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI bhAvadvAre // 283 // madhye mohanIyasyoktatvAdiha zeSANi trINyeva gamyante, atasteSu jJAnadarzanAvaraNAntarAyalakSaNeSu triSu ghAtikarmasvaupazAmikavA karmasubhA|eta evaudayikakSAyikakSAyaupazamikalakSaNAH samanantaroktAstrayo bhAvA bhavanti, aupazamikastu mohanIyaM varjayitvA zeSakarmasu na vAvatAraH | sambhavatyeva, " mohassevovasamo" iti vacanAditi, ' hoMti u sesAI odaie' tti vibhaktivyatyayAduktazeSaSu tu bhavopagrAhiSu vedanIyAyurnAmagotralakSaNeSu catuSu karmasvaudayiko bhAvo bhavati, na zeSA ityarthaH, Aha-nanu kSAyike bhAve etAnyapi varttanta eva, zailezyavasthAdiSveteSAmapi kSayasambhavAdanyatroktatvAca, yadAha- " mohassevovasamo khAovasamo cauNha ghAINaM / khayapariNAmiyaudayA aTThaNhavi huMti kammANa // 1 // " ti, satyaM, kintu yathA jJAnAvaraNAdInAM kSaye viziSTAH kevalajJAnAdikA labdhayaH prAdurbhavanti, naivameteSAM kSaye kAcidviziSTA labdhirudbhavantI samaye samAkarNyate, ekA tu siddhatvalabdhiH satyapi na vivakSitA, ekatvAdeveti, ataH sannapyeSAM kSAyiko bhAvoz2a nAbhidhitsitaH, audayikastvabhihitaH, prastutakarmodaye vedanAdInAM vyaktAnAmavopalambhAditi, aparastvAha-nanu karmaNAM vipAkato'nubhavalakSaNaH prAgudayaH pratipAditaH, sa ca jIvasyaiva sambhavati, na karmaNAM, teSAM vipAkAnubhavasyAbhAvAt , tat kathametAnyaudayike bhAve vartanta iti?, ucyate, hanta ! vismaraNazIlosi yato'nantaramevoktaM | vipAkAnubhavalakSaNasyodayasyAnubhavitari jIve'nubhavanIye karmaNi ca sthitatvAdanyatarAbhAve'pi tasyAbhAvAditi, satyaM, na kiJci // 283 // vismRtaM, kintvanena nyAyena karmANyAzrityaupazamikAdayo'pi bhAvA ajIvAnAmapi prApnuvanti, upazamAdInAmapi tatkatIra 3 jIve upazamanIyAdike ca karmaNi sthitatvAditi, satyametat , kintu vivakSApradhAnatvAt sUtrapravRttInAmaudayikapAriNAmikAveva
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse hamAvRtta bhAvadvAre kSAyikAdi bhAvabhedAH 4%A // 284 // E bhAvI ajIvAnAM vivakSitau, na tvanayA yuktyA sambhavanto'pyaupazamikAdaya ityadoSaH, ata eva ca tat keSAMcideva mataM na sarveSAM, kaizcidakasyaiva pAriNAmikamAvasyAjIveSvamyupagatatvAditi, bhavatvevaM, tathApi prastutagAthAyAM pAriNAmiko bhAvaH karmaNAM kasmAbokto, na ca pariNAmasteSAM nAsti, " svayapariNAmiya udayA aTThaNhavi haoNti kammANaM " ityAdivacanAdanyatrAbhihitatvAt | samastavastustomavyApakatvena pariNAmasya jainairabhyupagatatvAcceti, sAdhUktaM, kintu karmaNAmaudayika evotkaTo bhAvo na pAriNAmikA, tasya nyagbhUtatvAd , utkaTasyaiva ceha vivakSitatvAdityalaM vistareNeti gAthArthaH // 266 // sAmprataM kSAyikAdibhAvajanyAn labdhi-| vizeSAn vibhAgato darzayannAha__ kevaliya nANadaMsaNa khAiyasammaM ca caraNadANAI / nava svaiyA laddhIo uvasamie samma caraNaM ca // 267 // kevalajJAnaM kevaladarzanaM tathA 'khAiyasammaM cetyAdi, kSAyikasamyaktvaM, kSAyikacAritraM taccAntarAyakarmakSayasamudbhUtA dAnalabdhiH AdizabdAlAbhabhogopabhogavIryalabdhiparigrahaH, tatazcaitAH kevalajJAnAdikA nava labdhayaH kSAyikyaH-kSAyikabhAvasamudbhUtA bhavanti, tathAhi-kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca nijanijAvaraNakSaya evopajAyate, kSAyikasamyaktvamapi darzanamohasaptakakSaye, kSAyikacAritramapi cAritramohakSaye, kSAyikadAnAdilabdhayastu paJcApi paJcavidhAntarAyakSaya evopajAyanta iti kSAyikatvametAsAmiti, 'uvasamie sammacaraNaM ca ' ti iha samyaktvacaraNayoranuktamapyaupazamikatvavizeSaNaM vyAkhyAnato draSTavya, sarvasamyaktvacAritrayoraupazamikabhAvavRttyayogAt , tatazcaupazamikasamyaktvamaupazamikacAritraM caupazamika bhAva eva varttate, na zeSeSu, aupazamikaM hi samyaktvaM %A5% AA C // 284 //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ | kSAyopazamikAdi| bhAvabhedAH | darzanasaptake cAritraM tu cAritramohanIye upazAnte sambhavati, ata aupazamikabhAvattitvamanayoriti gAthArthaH // 267 / / atha kSAyohaimIvRttau. pazamikabhAvavarttino labdhivizeSAnupadarzayannAhabhAvadvAre nANA cau aNNANA tini u saNAtagaM ca gihidhammo / veyaya cau cAritta dANAiga missagA bhAvA // 268 // // 285 // 'missagA bhAvatti, ete jJAnAdayo bhAvA-jIvaparyAyA mizra-kSAyopazamikaM bhAvaM gacchanti-kAraNatvenAzrayantIti | mizragAH-kSAyopazamikA bhavanti, tathAhi-matizrutAvadhimanaHparyAyalakSaNAni catvAri jJAnAni matyajJAnazrutAjJAnavibhaMgajJAnarUpANi |ca trINyajJAnAni yathAsvamAvArakasya matijJAnAvaraNAdikarmaNaH kSayopazama eva bhavanti, 'dasaNatigaM ca'tti cakSuracakSuravadhidarzanatrikaM cakSurdarzanAvaraNAdikSayopazame, gRhidharmo-dezaviratirUpaH, so'pyapratyAkhyAnAvaraNakaSAyamohanIyakSayopazame, 'veyaya-- tti vedyante vipAkAnubhavena samyaktvapuJjapudgalA yatra tadvedakaM-kSAyopazamikaM samyaktvaM, tadapi darzanasaptakakSayopazame, 'cau cAritta'&Ati, sAmAyikacchedopasthApanIyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyalakSaNaM cAritracatuSkaM tu cAritramohanIyakSayopazame, 'dANAiga' ti dAnAdikAstu paJca labdhayo'ntarAyakarmakSayopazame bhavanti, Aha-nanu dAnAdilabdhayaH pUrva kSAyikyaH proktA iha tu kSAyopazamikya | iti kathaM na virodho ?, naitadevam , abhiprAyAparijJAnAd, dAnAdilabdhayo hi dvividhA bhavanti-antarAyakarmaNaH kSayasambhavinyaH kSayopazamasambhavinyazca, tatra pUrva yAH kSAyikyobhihitAstAH kSayasambhavinyaH kevalina eva bhavanti, yAstviha kSAyopazamikyaH |procyante tAH kSayopazamabhAvinyazchamasthAnAmeva avagantavyA ityevamamI sarve'pi prastutA bhAvAH kSAyopazamikA bhavantIti gAthArthaH // 268 // athaudayikabhAvajanyAn pAriNAmikabhAvavartinazca jIvadharmAn didarzayiSurAha SASARASAS 6 // 285 //
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttau audayikabhAvabhedA: 15 % jIvasamAse gaikAyaveyalesA kasAya annANa ajaya assaNNI / micchAhAre udayA jiyabhaviyariyattiyasahAvo // 269 // 'udaya'tti ete sarve'pi gatyAdayo jIvaparyAyAH udayAH-narakagatinAmAdikarmodayajanyatvAt , kArye kAraNopacArAd yathedaM bhAvadvAre me zarIraM paurANaM karmetyAdi, tatazca sarve'pyamI gatyAdayo jIvaparyAyA audayikabhAvavarjina iti tAtparya, tathAhi-yo'yaM naarktv||286|| tiryakvamanuSyatvadevatvalakSaNo gatiparyAyo jIve prAdurasti sa narakagatyAdinAmakarmodaya eva bhavati, 'kAya'tti pRthvIkAyidra katvApkAyikatvAdiparyAyo'pi gatijAtizarIrapratyekasthAvarAdinAmodaye sambhavati, 'veya' tti strIvedAdivedatrayaM strIvedapuruSaveda| napuMsakavedamohanIyakarmodaye, lezyASaTkaM tu yeSAM mate kaSAyaniSyando lezyAstadabhiprAyeNa kaSAyamohanIyakarmodaye yeSAM tu yogapari|NAmo lezyAstanmatena tu yogatrikajanakakarmodaye, anye tu manyante--yathA saMsArasthatvamasiddhatvaM vA samuditakASTakodaye bhavati tathA lezyASaTkamapi, kaSAyAstu krodhAdayaH kaSAyamohanIyakarmodaye, ajJAnamapi viparyastabodharUpaM matyajJAnAdikaM jJAnAvaraNamidhyAtvamohanIyakarmodaye, yattu pUrvamasyaiva matyAdyajJAnasya kSAyopazamikatvamuktaM tadvastvavabodhamAtrApekSayA, sarvamapi hi vastvavabodha| mAtraM viparyastamaviparyastaM vA jJAnAvaraNIyakarmakSayopazama eva bhavati, yatpunastasyaiva viparyAsalakSaNamajJAnatvaM tajjJAnAvaraNami| thyAtvamohanIyakarmodaya eva sampadyata ityekasyaivAjJAnasya kSAyopazamikatvamaudayikatvaM ca na viruddhathata iti, evamanyatrApi virodhaparihAraH karttavya iti, ayatatvam--aviratatvaM tadapyapratyAkhyAnAvaraNakaSAyodaye samupajAyate, asaMjJitvaM tu manouparyAptinAmakarmodaye jJAnAvaraNAyudaye ca samudeti, mithyAdRSTitvaM tu mithyAtvamohanIyodaye, AhArakatvaM tu bubhukSAvedanIyAhAraparyAptyAdi AASARAM %4545 // 286 //
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI bhAvadvAra prasiddhatvasaMsArasthatvAdayazcAparezana nyApi draSTavyA iti / pAriNAminApAraNAmiko bhAva ityartha iti 15. // 287 // karmodaye sampadyata ityevaM yathAsvakarmodayajanyatvAdamI gatyAdayo jIvaparyAyAH srve'pyaudyikaaH| Aha-yadyevaM tarhi nidrApaMcaka- sAnipAvedanAhAsyaratyaratyAdayo'siddhatvasaMsArasthatvAdayazcApare'pi karmodayajanyAH paryAyA jIveSu bahavaH santi, te'pi kasmAdiha tika bhedAH noktAH', 'satyam ' upalakSaNamAtratvAdamISAM sambhavino'nye'pi draSTavyA iti / pAriNAmikabhAvamAha-'jiye' tyAdi, jIvatvaM bhavyatvaM itaracca-abhavyatvaM, jIvasya svabhAvaH anAdikAlAt pravRtta, AtmagataM svarUpaM anAdipAriNAmiko bhAva ityartha iti | gAthArthaH // 269 // atrAha-nanu darzitA mohajatvAdirUpeNa kevalajJAnAdikAryadarzanadvAreNa ca audayikAdayaH paMca bhAvAH, SaSThastu | sAnnipAtiko bhAvo ya Adau jIvAnAmastitvenoktaH sa kAryAdidarzanadvAreNa kvApi na proktaH, satyaM, kintu yadyaudayikAdibhAvapaMca kavyatirikto'sau bhavettadA tasya kAryAdyapi bhinnaM daryeta, etacca nAsti, audayikAdibhAvadvayAdisaMyogenaiva tasyAgame nirdiSTa-17 | tvAt , tathAhi-audayikAdibhAvapaMcakasya daza dvikasaMyogA bhavanti, dazaiva ca trikasaMyogAH, paMca catuHsaMyogAH, ekastu paMca-18 kasaMyoga ityevaM prarUpaNAmAtreNa SaDviMzatibhaGganiSpannaH sAnnipAtiko bhAvo bhavati, paramArthatastveteSAM madhye jIveSu SaDeva bhaGgAH prApyante, zeSAstu viMzatiH prarUpaNAmAtreNaiva saMti, na punaH kApi labhyante, tatra dazasu dvikasaMyogeSu madhye kSAyikapAriNAmikabhAvadvayaniSpanno navamo bhaMgakaH siddhAnAM sambhavati, kSAyikasya samyaktvAdeH pAriNAmikasya tu jIvatvasya teSu bhAvAt , zeSAstu navadvikayogabhaMgakAH prarUpaNAmAtram , anyeSAM hi saMsArijIvAnAmaudayikI gatiH kSAyopazamikaM jJAnAdikaM pAriNAmikaM tu jIvatvamityAdibhAvatrayaM jaghanyato'pi labhyata iti kathaM teSu dvikayogasambhava? iti bhAvaH, trikasaMyogeSvapi dazasu madhye audayika // 287 // | kSAyikapAriNAmikamAvatrayaniSpannaH paMcamo bhaMgaH kevalinaH sambhavati, tathAhi-audayikI manuSyagatiH kSAyikANi kevalajJAnA 5 45 %
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAnnipAtika bhedAH jIvasamAse dIni pAriNAmikaM tu jIvatvamityete trayo bhAvAstasya sambhavanti, aupazamikastviha nAsti, mohanIyAzrayattvena tasyoktatvAt , haimIvRttau. mohanIyasya ca kevalinyasambhavAt , tathA kSAyopazamikabhAvotrApAsya eva, kSAyopazamikajJAnAderasyAsambhavAt , tasmAt pArizebhAvadvAre | pyAdyathoktabhAvatrayaniSpanna eva paMcamo bhaMgaH kevalinaH sambhavati, SaSThastvaudayikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvatrayAtmako naar||288|| | kAdigaticatuSTaye'pi prApyate, tathAhi-odayikI anyatarA gatiH kSAyopazamikaM jJAnAdikaM pAriNAmikaM tu jIvatvamityetadbhAvatrayaM sarvAsvapi gatiSu jIvAnAM labhyate, zeSAstvaSTau trikayogAH prarUpaNAmAtraM, kvApyasambhavAditi, catuSkasaMyogeSvapi paMcasu madhye audayikaupazamikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvacatuSTayanirvartitastRtIyo bhaMgazcatasRSvapi gatiSu sambhavati, tatra bhAvatrayabhAvanA | pUrvoktava, aupazamikaM tu samyaktvaM prathamasamyaktvalAbhAdikAle bhAvanIyam , evamaudayikakSAyikakSAyopazamikapAriNAmikabhAvacatuSTayani|ppannazcaturthabhaMgo'pi sarvAsu gatiSu sambhavati, tatrApi bhAvatrayabhAvanA saiva, kSAyikaM tu samyaktvamavagantavyaM, zeSAstu trayazcatu:saMyogAH prarUpaNAmAtramasambhavAditi, ekastu paMcakasaMyogo yaH kSAyikasamyagdRSTiH sannupazamazreNI pratipadyate tasya sambhavati, | nAnyatra, samuditabhAvapaMcakasyAsya tatraiva bhAvAditi / tadevameko dvisaMyogabhaMgako dvau dvau trikacatuSkasaMyogabhaMgakAvekastu paMcakasaMyogabhaMgaka ityete pad bhaMgakA atra sambhavinaH pratipAditAH, zeSAstu viMzatiH saMyogotthAnamAtratayaiva prarUpitA iti sthitaM, sambhaviSu ca paTsu bhaMgakeSu madhye ekatrikasaMyogabhaMgako dvau punazcatuSkasaMyogabhaMgakAvityete trayo'pi pratyekaM catasRSvapi gatiSu lAsambhavantIti nirNItam , ato gaticatuSTayabhedAtte kila dvAdaza vivakSyante, zeSAstu dvikayogatrikayogapaMcakayogalakSaNAstrayo bhaMgAH | siddhakevalyupazAntamohAnAmeva yathAkrama nizcitA ityekaikasthAnavartitvAdete traya evetyanyA vivakSayA'yaM sAnnipAtiko bhAvaH sthA ***RARASSA // 288 //
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau bhAvadvAre // 289 // nAntare paMcadazavidhaH prokto draSTavyaH, taduktam- ' aviruddhasannivAiyabheyA emete pannarasa 'ti, tadevamaudayikAdibhAvapaMcakasaMyogasAdhyatvAt kAryAdidarzanadvAreNa pRthagasAviha nokta ityalaM vistareNa, prakRtamucyate / / 269 / / pUrvaM jIvAnAM SaDapi bhAvAH sambhavantIti yaduktaM taddarzitaM yat punaruktam -' pariNAmudao ajIvANaM ' ti tadupadarzayannAha - dhamAdhammAgAsA kAlotti ya pAriNAmio bhAvo / khaMdhA desa paesA aNU ya pariNAma udae ya // 270 // dharmAdharmAkAzAstikAyAH kAlazca pAriNAmiko bhAvaH, anAdipAriNAmike bhAve'mI varttanta ityarthaH, anAdikAlAdArabhya jIvapudgalAnAM gatisthityupaSTambhAvagAhadAnapariNAmena samayAvalikAdipariNAmena caiSAM pariNatatvAditi, tathA skandhA-dvayaNukAdayo'nantANukaskandhaparyantA dezA:- teSAmeva sthUlAvayavAH pradezAstveSAmeva sUkSmatarAvayavAH aNavastvekAkiparamANava ityevaM caturvidho'pi pudgalAstikAyaH pAriNAmike audAyike ca bhAve varttate, dvyaNukAdiskandhAnAM sAdikAlAt tena 2 rUpeNa pariNAmAt mervAdiskandhAnAM tvanAdikAlAt tena 2 svabhAvena pariNAmAditi, Aha-nanu bhavatvevaM sAdipAriNAmike'nAdipAriNAmike vA bhAve pudgalAstikAyasya vRttiH, audayike tu bhAve kathamasau varttate 1 karmaNAM vipAkAnubhAvo hradayaH, sa eva tena vA nirvRtta audayika iti prAg vyAkhyAtaM na caitat sAmAnyena pudgalAstikAyasya sambhavati, satyaM, kintu varNagandharasAdInAM tu pudgalAstikAye'pyastyudayo'taH sa eva tena vA nirvRtta audayika ityanayA vivakSayA'syApyaudayikabhAvavRttitvaM na virudhyate, pUrvavivakSA tviha nApekSitaivetyadopa iti gAthArthaH // 270 // tadevaM jIvAjIvAnAM yathAsambhavaM darzitAH SaDapi bhAvAH, tathA ca sati saptamaM bhAvadvAraM samAptamiti / sAmprataM ' saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ce ' tyAdigAthAbhihitamalpabahutvalakSaNamaSTamaM dvAramabhidhitsurAha- ajIveSu bhAvabhedAH // 289 //
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ I hemIvRttI jIvasamAse | thovA narA narehi ya asaMkhaguNiyA havaMti neraiyA / tatto surA surehi ya siddhANatA tao tiriyA // 271 // 4 gatervedAnAM _zeSagatisambandhijIvApekSayA manuSyagativarttino manuSyAstAvat sarvebhyo'pi stokAH, arddhatRtIyadvIpasamudramAtravartitvAteSAM, &cApekSayA'bhAvadvAre lpabahutvaM | tebhyo'pyasaMkhyAtaguNitA nArakA bhavanti, ratnaprabhAdisaptapRthvIbhAvitvAdekaikasyAM ca pRthivyAmasaMkhyeyAnAM teSAM sadbhAvAta, tebhyo||29 // mapi cAsaMkhyeyaguNitAH sarve'pi surAH, bhavanapativyantarajyotiSkeSu dvAdazasu devalokeSu navasu graiveyakeSu paJcasu cAnuttaravimAneSu | teSAM sadbhAvAt , mahAdaNDake tathaiva paThitatvAceti, tebhyo'pyanantaguNAH siddhAH, kAlasyAnantatvAt SaNmAsAnte ca kasyacidavazyaM | siddhigamanAt tatprAptasya ca punarAvRttyabhAvAt , tebhyo'pi ca tiyaco'nantaguNAH, anantenApi kAlenaikanigodAnantabhAgavartijI|varAzeH siddhatvAt , tiryaggatau cAsaMkhyeyanigodasadbhAvAt , pratinigodaM ca siddhAnantaguNajIvarAzibhAvAditi gAthArthaH // 271 // | atha tiryagAdigativartinInAM strINAM tatprasaMgato'nyeSAM ca nArakAdInAmalpabahutvamAha-- thovA ya maNussIo naranarayatirikkhao asNkhgunnaa| suradevI saMkhaguNA siddhA tiriyA aNaMtaguNA // 272 // | pUrvoktayuktita eva sarvastokAstAvanmanuSyastriyaH, 'narAstu' manuSyAstebhyaH, asaMkhyeyaguNA iti sarvatra sambadhyate, Aha-nanu sthAnAntare manuSyebhyo mAnuSya eva saptaviMzatiguNAH saptaviMzatirUpAdhikAH proktAH, yadAha- " tiguNA tirUvaahiyA tiriyA-18 | NaM itthiyA muNeyavvA / sattAvIsaguNA puNa maNuyANaM tadahiyA ceva // 1 // battIsaguNA battIsarUva ahiyA ya taha ya devANaM / // 2 devIo paNNatA jiNehiM jiyarAgadosehiM // 2 // " iha tu kathaM tAbhyo manuSyA evAsaMkhyeyaguNAH?, satyaM, kintu garbhajanarApekSayA SRAE% EOS
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse nAryo'nyatra bahvayaH proktAH, iha tu sammUrcchajamanuSyApekSayA tAbhyasteSAmasaMkhyeyaguNatvaM, sammUrcchajamanuSyANAmasaMkhyAtatvAt manuSyINAM tu saMkhyAtatvAdityadoSaH, narebhyo'pi pUrvoktayuktito'saMkhyeyaguNA nArakAH, tebhyo'pi tirazrayo'saMkhyeyaguNAH, mahAdaNDake hi nArakebhyo'saMkhyeyaguNAstiryak puruSAH paThyante tadyoSitastu tebhyastriguNAtrirUpAdhikA iti yuktaM tAsAM nArakApekSayA'saMkhyeyaguNatvam, etAbhyo'pi surAH - sAmAnyena devAH saMkhyAtaguNAH, mahAdaNDake tathaiva paThitatvAt, tebhyo'pi devyaH saMkhyeyaguNAH, devebhyastAsAM dvAtriMzadguNAnAM dvAtriMzadrUpAdhikAnAM ca paThitatvAt, tAbhyo'pi pUrvAbhihitayuktito'nantaguNAH siddhAH, tebhyo'pyuktanyAyAttiryaMco'nantaguNA iti gAthArthaH || 272 || atha narakAdigatiSveva nArakAdInAM svasthAna evAlpabahutvamupadarzayannAha - haimIvRttau bhAvadvAre // 291 // thovA ya tamatamAe kamaso dhammaMtayA asaMkhaguNA / thovA tirikkhapajjatta'saMkha tiriyA anaMtaguNA // 273 // tamastamAyAM saptamanarakapRthivyAM nArakAH zeSanarakapRthvInArakebhyaH stokAH, tebhyaH SaSThapRthvInArakAstvasaMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi paMcamapRthivyAmasaMkhyeyaguNAH, evaM krameNa tAvaneyaM yAvad dharmAntAH - ratnaprabhA pRthvIparyantA nArakAH zarkarAprabhAnArake - bhyaste'saMkhyeyaguNA iti yAvadvaktavyamityarthaH / uktaM ca narakagatau svasthAne'lpabahutvamatha tiryaggatau tadAha- stokAstiryaggatau tirazyaH, tAbhyastu paryAptakAH paMcendriyatiryaco'saMkhyeyaguNAH, paryAptapaMcendriyanapuMsakatirazcAM tiryakstrIbhyo'saMkhyeyaguNatvena mahAdaNDake paThitatvAditi, Aha- bhavatvevaM, kintu paryAptatirazcAM paMcendriyatvavizeSaNamatra kuto labhyate ?, satyaM, tirazcyastAvat paMcedriyA eva jllt nArakANA malpabahutvaM // 291 //
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ RCCC jIvasamAse haimIvRttI. bhAvadvAre // 29 // bhavanti, tatprastAvAdete'pi paMcandriyA eva labhyante, asaMkhyeyaguNatvAbhidhAnAca, anyathA paryAppaikendriyAditirazcAmanantatvAtti-| devAnAmalpa ravInAM tvasaMkhyeyatvAttAbhyaH sAmAnyana paryAptatirazcAmanantaguNatvameva syAdityalaM vistareNa / paryAptapaMcendriyatiryagbhyastu sAmAnye- lA bahutvaM naikendriyAditiyaco'nantaguNA iti gAthArthaH / / 273 // atha devagatau svasthAne'lpabahutvamAha___ thovANuttaravAsI asaMkhaguNavaDDI jAva sohammo / bhavaNesu vaMtaresu ya saMkhajaguNA ya joisiyA // 274 // zeSadevApekSayA stokA evAnuttaravimAnavAsino devAH, tebhyo graiveyakavartino'saMkhyeyaguNAH, etebhyo'pyacyute'saMkhyeyaguNAH tato'pyAraNe ito'pi prANate asmAdapyAnate kalpe'saMkhyeyaguNA devAH, evaM krameNa pratikalpamasaMkhyeyaguNA vRddhistAvanneyA yAvadI| zAnakalpanivAsidevebhyaH saudharme'saMkhyeyaguNA devA iti prastutagranthAbhiprAyaH, sa cAsaMgata iva lakSyate, yato mahAdaNDake'nuttara| vimAnavAsibhya AnatakalpaM yAvat saMkhyAtaguNaiva vRddhiruktA, mAheMdradevalokebhyo'pi sanatkumAradevAH saMkhyeyaguNAH, IzAnadevebhyo'pi saudharme devAH saMkhyeyaguNAH proktA iti, saudharmadevebhyo bhavaneSu ye bhavanapatilakSaNA devAH prativasanti te'saMkhyeyaguNAH, evametebhyo vyantareSvapyasaMkhyeyaguNatvaM vAcyaM, vyantarasurebhyastu jyotiSkadevAH saMkhyeyaguNAH, mahAdaNDake tathaiva paThitatvAditi gAthArthaH | // 274 // sAmprataM sAmAnyenaikendriyatvAdivizeSaNaviziSTAnAM jantUnAmalpabahutvamabhidhitsurAha // 292 // paMciMdiyA ya thovA vivajjaeNa viyalA visesahiyA / tatto ya aNaMtaguNA aNidiegidiyA kamaso // 275 // dvIndriyAdijIvApekSayA stokAstAvat paMcedriyAH, tebhyastu vikalA:-dvitricaturindrayalakSaNA vikalendriyA(viparyayeNa) vizeSAbhya RESTORANASASAAAAAA
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI bahutvaM jIvasamAse hai| dhikAH, idamuktaM bhavati-paMcendriyebhyazcaturiMdriyA vizeSAdhikAstebhyo'pi trIndriyA vizeSAbhyadhikAH etebhyo'pi dvIndriyA vizeSopetA dA indriyakAbhAvadvAre ityevaM viparyayeNa-pazcAnupUrvyA vikalendriyA vizeSAdhikAH, 'tatto ya aNante ' tyAdi, tebhyo'pi dvIndriyebhyo'nindriyAH- siddhA | yAnAmalpaanantaguNAH, siddhabhyastvekendriyAH prAguktayuktita evAnantaguNA iti gAthArthaH // 275 // atha sAmAnyenaiva jantUnAM kaayvishe||293|| | SaNavizeSitAnAmalpabahutvamAhathovA ya tasA tatto teu asaMkhA tao visesahiyA / kamaso bhUdagavAU akAya hariyA aNaMtaguNA // 276 // / zeSatejaHkAyAdijIvApekSayA stokAstAvat trasAH-trasakAyikA jIvAH, etebhyo'pyasaMkhyeyaguNitAstejaHkAyikAH, tebhyo'pi | vizeSAdhikAH krameNa bhUprabhRtayaH, idamuktaM bhavati-tejaHkAyikebhyaH pRthvIkAyikA vizeSAdhikAstebhyo'pyapkAyikAH etebhyo'pi | vAyukAyikAH, ityevaM krameNAmISAM jantUnAM vizeSAdhikatvamiti, 'akAye'tyAdi, vAyubhyo'pyakAyAH-ayogikevalisiddhAH samuditA evAnantaguNAH, tebhyo'pi haritakAyA canaspatikAyikA jIvAH sAmAnyenAnantaguNAH, mahAdaNDake tathaiva paThitatvAditi yuktiH sarvatra svayamevAbhyUhyeti gAthArthaH // 276 // atha prastutagranthaprakrAntAnAmeva guNasthAnalakSaNAnAM jIvasamAsAnAmalpabahutvamAhauvasAmagA ya thovA khavaga jiNe appamatta iyare ya / kamaso saMkhejjaguNA desaviraya sAsaNe'saMkhA // 277 // X // 293 // missA'saMkhejjaguNA avirayasammA tao asaMkhaguNA / siddhA ya aNaMtaguNA tatto micchA aNaMtaguNA // 278 // 26256
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttI. bhAvadvAre // 294 // ihopazamakagrahaNena mohopazamakA upazAntamohAca gRhyante, kSapakopAdAnenApi kSapakAH kSINamohAca svIkriyante, upalakSaNavyAkhyAnAt, tatazca sarvastokA eva upazamakAH, kSapakAstvetebhyaH saMkhyeyaguNAH, eteSAM copazamakakSapakANAmetadalpabahutvamubhayeSAmapyutkRSTapadasattve labhyamAne draSTavyam, anyadA tUbhaye'pyamI bhavanti vA navA, bhavanto'pi kadAcidupazamakAH stokAH kSapakAstu bahavaH, kadAcittu viparyayeNeti bhajanaiva draSTavyA, kSapakebhyo'pi janAH - bhavasthakevalinaH saMkhyeyaguNAH, etebhyo'pyapramattaguNasthAnavarttino yatayaH saMkhyeyaguNAH, tebhyastvitare- pramattayatayaH saMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi dezaviratAH tiryakSvapi bhAvAdasaMkhyeyaguNAH, sAsvAdanAstu kadAcit sarvathaiva na bhavanti, yadA tu bhavanti tadA jaghanyapade eko vA dvau vA yAvadutkRSTato gaticatuSTayasambhavitvAdezaviratebhyo'saMkhyeyaguNA bhavanti, mizrAH samyag midhyAdRSTayo yadA bhavanti tadotkRSTataH sAsvAdanebhyaH saMkhyAtaguNA bhavanti, tebhyastu aviratasamyagdRSTayaH sarvadaivAsaMkhyeyaguNAH prApyante, etebhyo'pyanantaguNAH siddhAH siddhebhyo'pi mithyAdRSTayo'nantaguNAH, sarvanigodajIvAnAM mithyAdRSTitvAdityAdiyuktiH sugamaiveti gAthAdvayArthaH / / 277 - 278 // sAmpratameteSAmeva guNasthAnajI - vasamAsAnAM gaticatuSTaye pratyekamalpabahutvamabhidhitsurnArakadevagatyorekavaktavyatvAdyugapadevAha suranarae sAsANA dhovA mIsA ya saMkhaguNayArA / tatto avirayasammA micchA ya bhave asaMkhaguNA / / 279 // sureSu nArakeSu ca pratyekaM sati sambhave utkRSTapadavarttino'pi sAsvAdanAH stokAH, mizrAH samyAgmithyAdRSTaya utkRSTapadabhAvinaH, saMkhyeyena rAzinA sAsvAdanarAzerguNakAro yeSAM te saMkhyeyaguNakArAH, saMkhyeyaguNA ityarthaH, tebhyastu-mizrebhyo'viratasamyagdRSTayo guNasthAnA nAmalpa bahutvaM // 294 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ H haimIvRttI. bahutvaM jIvasamAse saMkhyeyaguNAH, tebhyo mithyAdRSTayo'saMkhyeyaguNA iti eteSAM mithyAdRSTisAsvAdanamizrAviratalakSaNAnAM caturNA jIvasamAsAnAM devanAraka devanarakagatyoH pRthagalpabahutvaM draSTavyaM, zeSANAM dezaviratAdijIvasamAsAnAmatrAsambhavAditi gAthArthaH / / 279 ||ath tiryaggatau tirazcA bhAvadvAre sambhAvanAM jIvasamAsAnAmalpabahutvamAha gunnaalp||295|| tiriesu desavirayA thovA sAsAyaNA asaMkhaguNA / mIsA ya saMkha ajayA asaMkha micchA aNaMtaguNA // 280 // tiryakSu dezaviratAH stokAH, sAsvAdanAstu sati sambhave utkRSTapadavartino'saMkhyeyaguNAH, mizrAstebhyaH saMkhyeyaguNAH, aviratasamyagdRSTayastvetebhyo'saMkhyeyaguNAH, mithyAdRSTayastvamIbhyo'nantaguNAH, zeSAstu pramattAdayo jIvasamAsA iha na sambhavantyeveti gAthArthaH // 280 / / atha manuSyagatAvalpabahutvamAhamaNuyA saMkhejjaguNA guNIsu micchA bhave asaMkhaguNA / evaM appAbahuyaM dabvapamANehi sAhejjA // 281 // manuSyagatau tAvaccaturdazApi guNasthAnakAni sambhavati, ato mithyAdRSTInAM pRthagupAttatvAccheSeSu sAsvAdanAdiSvayogiparya-18 nteSu trayodazasu guNiSu-trayodazaguNasthAnavArtiSu jIveSu viSaye manuSyAH parasparato yathAsambhavaM saMkhyeyaguNAH sarvatra vaktavyAH, | mithyAdRSTivaya'manuSyarAzereva saMkhyeyatvAditi bhAvaH, mithyAdRSTimanuSyAstvasaMkhyeyaguNAH, idamuktaM bhavati-manuSyagatau sati sambhave 8 sarvastokAstAvadayogikevalinaH, tebhyastu sambhavamAzrityotkRSTapadavartina upazamakAH saMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi kSapakAH sNkhyeygunnaaH,18||295|| &Atebhyo'pi sayogikevalinaH saMkhyeyaguNAH tebhyo'pyapramattayatayaHsaMkhyeyaguNAH, pramattayatayastebhyaH saMkhyeyaguNAH, dezaviratAstvetebhyaH BARSASAR
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse saMkhyeyaguNAH, tebhyo'pi aviratAHsaMkhyeyaguNAHsAsvAdanAHsaMkhyeyaguNA mizrAHsaMkhyeyaguNAH, mithyAdRSTayastu garbhajAn sammRrchajA~zca naragatI haimIvRttI. manuSyAnAzrityaitebhyo'saMkhyeyaguNAH, sAsvAdanAdIni hi trayodaza guNasthAnAni garbhajAnAmeva manuSyANAM sambhavanti, te ca saMkhyAtA guNasthAnAbhAvadvAre evetyatastrayodazasu guNasthAneSu yathAsambhavaM pUrvapUrvApekSayA uttarottare manuSyAH sarvatra saMkhyAtaguNA evoktAH, mithyAdRSTiguNasthAnake lpasvahutvaM // 296 // | tu mithyAdRSTayaH sarvamanuSyAnAzritya mizrebhyo'saMkhyAtaguNAH proktA iti, tadevaM saMkSepato jIvasamAsAnAmalpabahutvaM pratipAdyopasaM | jighRkSuratidezamAha-' eva' mityAdi, evamuktAnusAreNAnyadapyalpabahutvaM jIvAnAM prAjJaH siddhAntaparikarmitamatiH sAdhayeta , kairhetu bhUtaiH ?- prAgabhihitadravyapramANaiH, pRthivyAdijIvadravyANAM pUrva pramANadvAre yAnyabhihitAni saMkhyAvizeSarUpANi pramANAni hetubhU-I | tairityarthaH, idamuktaM bhavati-prAgabhihitAni jIvadravyapramANAnyavadhArya yebhyo yeSAM yadalpabahutvaM sambhavati tadAgamAvirodhena prAjJaH 4 | pratipAdayediti, tadvayameva siddhAntAbhihitaM vineyajanAnugrahAya kizcidupadarzayAmaH-sarvastokAstAvanmanoyogino jIvAH, vAgyo- | gino'saMkhyAtaguNAH, ayogino'nantaguNAH, kAyayogino'nantaguNAH / sarvastokAH puruSavedakAH strIvedakAH saMkhyeyaguNAH aveda8! kAstvanantaguNAH npuNskvedkaastebhyo'pynntgunnaaH| stokA akaSAyiNo mAnopayuktAstvanantaguNAH krodhopayuktA vizeSAdhikA mAyopayuktA vizeSAdhikAH lobhopayuktA vizeSAdhikAH / stokAH zuklalezyAjIvAH padmalezyAH saMkhyeyaguNAH tejolezyAH saMkhyeya| guNAH alezyAstvanantaguNAH kApotalezyAstebhyo'nantaguNAH nIlalezyA vizeSAdhikAH kRSNalezyA vishessaadhikaaH| stokAH samyagmithyAdRSTayaH samyagdRSTayo'nantaguNA mithyAdRSTayo'nantaguNAH / manaHparyAyajJAninaH stokAstebhyo'vadhijJAnino'saMkhyeyaguNAH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninazca svasthAne tulyAH pUrvebhyo vizeSAdhikAH, vibhaMgajJAnino'saMkhyAtaguNAH kevalajJAnino'nanta SHRSSC554 RESEARSARAKARSEX 10
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRttau bhAvadvAre // 297 // 3x36x guNAH, matyajJAninaH zrutAjJAninazca svasthAne tulyAH pUrvebhyo'nantaguNAH / avadhidarzaninaH stokAH cakSurdarzanino'saMkhyeyaguNAH kevaladarzanino'nantaguNAH acakSurdazanino'nantaguNAH / sarvaviratAH stokAH dezaviratAstvasaMkhyeyaguNAH noviratAviratAH punaranantaguNAH aviratAstebhyo'nantaguNAH / anAkAropayuktAH stokAH sAkAropayuktAH saMkhyAtaguNAH, darzanopayogApekSayA jJAnopayogakAlasya saMkhyeyaguNatvAditi / anAhArakAH stokA AhArakAstvasaMkhyeyaguNAH, antarmuhUrtta samayarAzipramANA hi sUkSmanigodAH sarvadaiva vigrahe vartante teSu caikavigrahikAnmuktvA zeSA anAhArakAH, anye tu sUkSmanigodajIvAH sarve'pyAhArakA iti pUrvebhyo'saMkhyAtaguNAH / aparyAptebhyaH paryAptAH saMkhyeyaguNAH, sAmAnyajIvAnAzrityaitadavagantavyaM, vizeSatastu bAdaraparyAptebhyastadaparyAptAH eva asaMkhyeyaguNAH / bAdarebhyo'saMkhyeyaguNAH sUkSmAH / abhavyAH stokAH nobhavya abhavyarUpAH siddhAstvanantaguNA bhavyAH punaranantaguNAH / dizo'pyAzritya stokA jIvAH pazcimAyAM dizi, pUrvasyAM vizeSAdhikAH dakSiNasyAM vizeSAdhikAH, uttarasyAM tu vizeSAdhikAH, bAdarajIvAnAzrityedamalpabahutvaM, sUkSmANAM sarvAsvapi dikSu prAyastulyatvAd, bAdareSvapi vanaspataya eva bahavo'tastadanurodhenaivAlpabahutvaM, te ca bAdaravanaspatayo yatrodakaM bahu tatra bahavo bhavanti, yatra tvidamalpaM tatrAlpA eva bhavanti, udakaM ca bahu samu dreSveva prApyate, prAcIpratIcyozca samudrANAM madhyeSu candrasUryadvIpAH santi, yatra ca teSAmavasthAnaM tatrodakAbhAvaH, tadbhAve ca bAdaravanaspatyabhAvaH, pazcimAyAM dizi punarapyayaM vizeSo yaduta tasyAM SaTsaptatyadhikaM yojanasahasramuccaistvena dvAdaza yojanasahasrANi viSkambheNa gautamadvIpo'bhyadhikaH samasti, tadavaSTabdhe ca pradeze jalAbhAvena bAdaravanaspatya bhAvAdasyAM dizyalpA jIvAH, pUrvasyAM tu dizi gautamadvIpAbhAvAdvizeSAdhikAH, dakSiNasyAM tu candrasUryadvIpA bhAvAdvizeSAdhikAH, uttarasyAM tu dizi saMkhyAtayojanavistara yogAdyapekSayA'lpava hutvaM // 297 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse haimIvRcau. bhAvadvAre // 298 // dvIpamadhye saMkhyeyayojanakoTIkoTya AyAmaviSkambhAbhyAM mAnasasarovaramasti, tato'syAM vizeSAdhikA jIvAH, tadevaM sAmAnyena jIvAnAM digAzritamalpabahutvamabhihitaM, vizeSato'pyabvanaspatidvitricaturindriyatirathAmidameva prAyo 'lpabahutvakAraNaM, tejovAyUnAM tu meroH pazcimAyAM dizyadholaukikagrAmeSu bAhalyasadbhAvAd bahutvamanyatra tvalpatvaM ityAdi sarvamanyat samayasamudrAdadhigantavyam, UrdhvAdhastiryagulokAzrayeNa stokA jIvAstiryagloke Urdhvaloke tvasaMkhyeyaguNAH, kSetrasyAsaMkhyeyaguNatvAdasaMkhyeyaguNAH, adholoke tu kSetravizeSAdhikyAdvizeSAdhikA ityalaM vistareNa, tadarthinA tu prajJApanAtRtIyapadamanveSaNIyamiti gAthArthaH / / 281 / / tadevamabhihitaM jIvagatamalpabahutvaM, sAmpratamajIvagataM tadabhidhitsurAha - dhammAdhammAgAsA tinnivi davaTTayA bhave thovA / tatto anaMtaguNiyA poggaladavvA tao samayA // 282 // dravyalakSaNo'rtho dravyArthastadbhAvo dravyArthatA tayA dravyArthatayA - dravyatvena cintyamAnAni dharmAdharmAkAzAstikAyalakSaNAni vastUni trINyapi pratyekamekaikadravyatvAt svasthAMna tulyAnyuttaradravyApekSayA tu stokAni bhavanti, tebhyastvanantaguNAni pudgaladravyANi paramANuvyaNukatryaNukAnyanantANukaparyaMtAni, tebhyo'pi nirvibhAgakAlAMzarUpAH samayAH anantaguNAH, teSu hi pudgaladravyeSu madhye ekaikena paramANvAdidravyeNa anyAnyadravyakSetra kAlabhAvasaMyogairanantAH samayAH samanubhRtapUrvAH evamaparAparadravyakSetrakAlabhAvasambandhenenAnantAH samayAH purastAdapyanubhaviSyanta iti yuktaM pudgaladravyebhyaH samayAnAmanantaguNatvaM na ca vaktavyamatItasamayAnAM vinaSTatvena bhaviSyatAM cAnutpannatvenAvastutvAt varttamAna evaikaH samayo'vasthitaH, niranvayavinAzasyaikAntAsata utpAdasya cAnyatra nyakSeNa nirAkRtatvAditi gAthArthaH // 282 // atha dharmAstikAyAdyajIvAnAmeva pradezArthatayA'lpabahutvamAha - dikSujIvAnAmalpa bahutvaM ajIvAnAM ca // 298 //
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAse dhammAdhammapaesA tullA paramANavo aNaMtaguNA / samayA tao aNaMtA taha khapaesA aNaMguNA // 283 // haimiivRttau| hai pradezApekSadharmAdharmAstikAyayoH pradezAH pratyekamasaMkhyeyatvAt svasthAne tulyAH pudgalAstikAyAdipradezabhyastu stokA iti svayameva bhAvadvAre yA'lpa-. draSTavyaM, tebhyaH samastapudgalAstikAyapradezarUpAH paramANavo'nantaguNAH, ekaikadharmAdharmAkAzAstikAyapradezAvagAhe'nantAnAM paramANu hA bahutvaM // 299 // vyaNukatryaNukAdipudgaladravyapradezAnAmavagADhatvAditi, pudgaladravyapradezabhyastu pUrvoktayukteranantaguNAH samayAH, tathA khaM-lokAloka | jIvAjI18gatamAkAzaM tasya pradezA-niraMzA bhAgAste'nantaguNAstathaiva samaye dRSTatvAditi gAthArthaH // 283 // athaiSAmeva dharmAstikAyAdyajI-131 vAnAM ca | vapradezAnAM jIvAna madhye adhikRtyAlpabahutvamAha dhammAdhammapaesehiMto jIvA tao aNaMtaguNA / poggalasamayA khaMpi ya paesao teNa'NataguNA // 284 // ____dharmAdharmAstikAyapradezebhyastato'nantaraM pradezato dravyato vA'nantaguNA jIvAH, ekaikasminnapi nigode ca dharmAdharmAstikAyapradezebhyo jIvadravyANAmanantaguNatvAt , kiM punaH samagrANAM ?, pratijIvadravyaM cAsaMkhyeyatvAt pradezAnAM dharmAdharmapradezebhyo yadanantaguNatvaM tat subodhameva, jIvAstikAyapradezebhyastu pudgalAstikAyo dravyato'pyanantaguNaH, kiM punaHpradezataH?, ekaikasyApi jIvapradeza| syAnantAnantaiH karmapudgalaskandhadravyairAveSTitapariveSTitatvAditi, pudgalAstikAyapradezebhyastvanantaguNAH samayA ityatroktaiva yuktiH, tebhyo'pi kha-lokAlokAkAzaM pradezato'nantaguNamiti gaathaarthH||284||tdevmbhihit jIvAjIvagatamalpabahutvaM, tadabhidhAne cAvasitamalpabahutvadvAraM, tathA ca sati vicAritAH satpadaprarUpaNatAdibhiraSTabhirapi dvArai vasamAsAH, evaM sati vyAkhyAtA 'saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ce' tyAdigAthA, tataH samApta jIvasamAsAkhyaM prakaraNamidaM, tatkartuzca prayAsastadadhyetRzrotRjanapravRttyaiva saphalatAmA
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ haimIvRttI jIvasamAse 3 sAdayatyatastadutsAhanArtha prakaraNArthopayuktAnAM phalamAha mAprakaraNaphalaM bahubhaMgAdIvAe didvatthANaM jiNovaihANaM / dhAraNapattaTTho puNa jIvasamAsasthauvauttI // 285 // bhAvadvAre ___jIvasamAsasya prastutaprakaraNasyArthaH-abhidheyalakSaNastatra tadadhyayanaparAvarttanazravaNacintanadvAreNopayukto jIvasamAsArthopayukto 2 janturbhavati, kathaMbhUta ityAha- 'dhAraNapattaTTho' tti dhAraNe-avadhAraNe sthiratayA cetasi vyavasthApane prAptArtha:-samarthaH, kessaami||30|| tyAha-dRSTAzca teAzca-jIvAdayo dRSTArthAsteSAM, va dRSTArthAnAmityAha-parikarmasUtrAdibhedAd 'bahubhaMgo' bahubhedo yo dRSTivAdastasmin bahubhaMgadRSTivAde, sarvasminnAgama ityarthaH, dRSTivAdAdevaikAdazAMgayAH samuddharaNAd dRSTivAdagrahaNena sarvasyApyAgamasya saMgrahAdi|ti, punarapi kathaMbhUtAnAm ?-arthato jinopadiSTAnAM sUtratastu gaNadharakathitAnAM, idamuktaM bhavati-jinAgamadRSTAnAmazeSavizeSayu|ktAnAM jIvAdyarthAnAmavismRtyA dhAraNe sa jIvaH samartho bhavati yo jIvasamAsArtha upayukto bhavati, atastadarthinA tadupayoga eva | sarvadaiva yatitavyamiti gAthArthaH // 285 // jIvasamAsArthopayuktAnAmanyadapi phalamAha- . evaM jIvAjIve vittharabhihie samAsaniddiSTe / uvautto jo guNae tassa maI jAyae viulA // 286 // jIvAjIvAn vistarataH siddhAnte'bhihitAn-pratipAditAn atra tvevaM-pUrvoktena prakAreNa 'samAsataH saMkSepato nirdiSTAn 'upayuktoM' dattAvadhAno jIvaH etad guNayet-zRNuyAt anuprekSeta ca, tasya vipulA-vistIrNA matirjAyate, ayamarthaH-Agame vistaroktAna // 30 // atra tu pUrvoktakrameNa gAthAsaMkSepanirdiSTAn satpadaprarUpaNatAdibhAvayuktAn jIvAjIvAn upayukto yaH paribhAvayettasyaitat kurvato'bhyAsAt krameNottarottaravizeSAnAsAdayantI 'vipulA' vistIrNA matirjAyata iti gaathaarthH||286|| evaM prakaraNe samarthite nigamite ca RSSICASSAGARIES
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvasamAsa haimIvRttI 230%A4 // 30 // 'jIvA poggala samayA davva paesA ya pajjavA ceva / thovAI aNaMtAI visesamAhiyA duve'NatA // 1 // jIva iti prakSepagAthA keSucit sUtrAdarzeSu likhitA dRzyate, iyaM ca pUrvaTIkAkRtA'vyAkhyAtA'pi vineyAnugrahArtha vyAkhyAyate, pudgalAdyalpa tadyathA-jIvAdipadAnAM stokAdipadaiH saha yathAsaMkhyena sambandhaH, tataH pudgalAdyapekSayA stokAstAvajjIvAH, tebhyaH pUrvokta- bahutvaM yuktitaH pudgalAH sarve'pyanantAH, anantaguNA ityarthaH, samayAstu tebhyaH prAgabhihitanyAyAdevAnantaguNAH, samayebhyastu sarvadravyANi vizeSAdhikAni, samayA hi sarve pratyeka dravyatvenaiva siddhAnte'bhihitAH, tato'nyAni yAni jIvapudgaladravyANi tAnyetadanantatame | bhAge vartante, yacca dharmAdharmAkAzAstikAyalakSaNaM dravyatrayaM teSu sarveSvapi dravyeSu samayalakSaNadravyarAzI mIliteSu yo drvyraashiH| sampadyate sa kevalasamayadravyarAzervizeSAdhiko bhavatIti subodhameva, sarvadravyebhyastu tatpradezA anantaguNAH, ekasyApi lokAlokAkAzadravyasya sarvadravyAnantaguNapradezatvAditi, pradezebhyastu paryAyA anantaguNAH, ekaikasyApi pradezasyAnugatavyAvRttAnantaparyA-2 yAtmakatvAditi gaathaarthH||1|| tadevamanyA api prakSepagAthAH siddhAntAnusAreNa vyAkhyeyAH / / yad vRttAviha vastu prAyastat samayasAgarAllikhitam / manyUtidoSaduSTa tathApi zodhya budhaiH sarvam // 1 // jIvasamAsasyaitAM vRttiM kRtvA mayApi yat puNyam / jIvAditattvamavagamya tena zivamApnuvantu janAH // 2 // // 301 // zrIpraznavAhanakulAmbunidhiprasUtaH, kSoNItalaprathitakIrtirudIrNazAkhaH / vizvaprasAdhitavikalpitavasturuccaizchAyAzritapracuranirvRtabhavyajantuH // 3 // jJAnAdikusumanicitaH phalitaH zrImAn munIndraphalavRndaiH / kalpadruma iva gacchaH zrIharSapurIyanAmAsti // 4 // %AC %
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ prazastiH javisamAse haimIvRttI // 302 // ASCARRIOR etasmin guNaratnarohaNagirirgAmbhIryapAthonidhistugatvAnukRtakSamAdharapatiH saumytvtaaraaptiH| samyagjJAnavizuddhasaMyamapatiH svAcAracaryAnidhiH, zAntaH zrIjayasiMhamUrirabhavaniHsaGgacUDAmaNiH // 5 // ratnAkarAdivatasmAcchiSyaratnaM babhUva tat / sa vAgIzo'pi no manye, yadguNagrahaNe prabhuH // 6 // zrIvIradevavibudhaiH sanmantrAdyatizayapravaratoyaH / druma iva yaH saMsiktaH kastadguNakarttine zaktaH // 7 // tathAhiAjJA yasya narezvarairapi zirasyAropyate sAdaraM, yaM dRSTvApi mudaM vrajanti paramAM prAyotiduSTA api / yadvakrAmbudhiniryadujvalavacaHpIyUSapAnodyatairgIvANairiva dugdhasindhumathane tRptina lebhe janaiH // 6 // kRtvA yena tapaH suduSkarataraM vizva prabodhya prabhostIthaM sarvavidaH prabhAvitamidaM taistaiH svkiiyairgunnaiH| zuklIkurvadazeSavizvakuharaM bhavyairnibaddhaspRhaM, yasyAzAsvanivAritaM vicarati zvetAMzuzubhraM yshH||7|| yamunApravAhavimalazrImanmunicandrasUrisamparkAt / amarasariteva sakalaM pavitritaM yena bhuvanatalam // 8 // visphUrjatkalikAladustaratamaHsantAnaluptasthitiH, sUryeNeva vivekabhUdharazirasyAsAdya yenodayam / samyagjJAnakaraizcirantanamunikSuNNaH samudyotito, mArgaH so'bhayadevasUrirabhavattebhyaH prasiddho bhuvi // 9 // tacchiSyalavaprAyairavagItArthApi ziSTajanatuSTyai / zrIhemacandrasUribhiriyamanuracitA prakRtavRttiH / / 10 / / pratyakSaragaNanayA cAtra sarvagranthAgramanuSTubhAM SaT sahasrANi SaTzatAdhikAni saptaviMzatiH shlokaaH|| aGkato'pi 6627 // harSapurIyamaladhArazrImaddhemacandasUrisUtritA zrIjIvasamAsavRttiH sampUrNA. // 30