Book Title: Jain Tattvagyan Ane Adhunik Vigyan
Author(s): Divyakirtivijay
Publisher: Tintoi S M P Jain Sangh
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006140/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina ddgiAna Adhunika vijJAna ane (zrI dcvArthasUtra adhyAya - 5 nuM Adhunika vivecana) che. che zvAsocchavAsa che mana 8 karma zvAsocchavAsa 7 manA 8 karma 5 bhASA 4 taijasA 3 AhAraka 2 vaikriya 1 audArika (reDIyo ekaTIva DIsaInTIgresanathI yureniyamanuM sIsAmAM rUpAMtara) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mukhapRSTha paranA pratika no paricaya * jaina tatvajJAna mujaba pudgalapadArthanI 8 vargaNAo. * vijJAna mujaba yureniyamamAMthI sIsAmAM bhautika padArthanuM rUpAMtara. vizvanA samagra pudgaladya (bhautika padArtha) nA jaina zAstromAM mahattvanA 8 vibhAgo batAvyA che. tene 8 vargaNA kahe che. A 8 vargaNAne saraLatAthI samajIe. vizvamAM ekalA, chUTA, sUkSma evA svataMtra paramANuo anaMta che. be paramANuo saMyojana pAmIne banelA krayaNukaM skaMdho (molecules)paNa anaMta che. teja rIte RNuka ane AgaLa uttarottara 1 -1 paramANuM vadhatAM asaMkhyAta paramANuo saMyojAIne banelA skaMdho temaja anaMta ane anaMtAnaMta paramANuonA banelA skaMdho, A sarve pratyeka skaMdho paNa anaMta che. AmAM nizcita anaMta paramANunA banelA skaMdhathI zarU karI 1 -1 paramANuM vadhatAM vadhatAM anaMtaguNa adhika, (paNa eka nizcita maryAdA sudhI) evA anaMta paramANuno banelo skaMdha sudhInA je je skaMdho che, tene 1lI odArika vargaNA kahI che. tenAthI paNa anaMtaguNa adhika paramANuo vALA je skaMdho che. tene rajI vaikriyavargaNA kahI che. A rIte AgaLa - AgaLanI vargaNAnA skaMdho pUrva karatAM anaMtaguNa adhika paramANuvALA jANavA. te mukhapRSTha paranA mitramAM batAvyA mujabanI 3jI AhAraka, 4thI tejasa, pamI bhASA uDhI zvAsocchvAsa, 7mI mana, ane 8mI karma. A vargaNAomAM samajavAjevI ane AzcaryakArI vizeSatA e che ke, AgaLa AgaLanI 2jI, 3jI vigere vargaNAo vadhu vadhu 52mANuovALI hovA chatAM, tenA skaMdho pUrvanI vargaNAnA skaMdho karatAM vadhu sUkSma, ane vajanamAM halakA che. ane pUrvanI vargaNAnA skaMdho ochA paramANuovALA hovA chatAM skUla ane vajanamAM bhAre hoya che. (vizeSa juo pR. 43 thI 50 ane 374 - 75) sarve vargaNAono mULabhUta ghaTaka paramANuM eka samAna che. te vikharAvA ane joDAvA dvArA vividha vargaNAomAM rUpAMtara pAme che. eTale paramANuMonA saMyojananI paddhati mujaba vividha padArtho sarjAya che. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ******************************************************************* 8 mAM na RA. jene tattvajJAna ane vaSa 3 mAhAraka 4 tela 5 bhASA "mana (reDIyo ekaTIva DIsaInTIgresanathI yureniyasanuM sIsAmAM 0269_%8 che Adhunika vijJAna IDA -: divyakRpA :$ii jaina zAsananA mahAna jyotirdhara, suvizuddha tattvajJAnanA prarUpaka pUjayapAda AcAryadeveza zrImad vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjA -: lekhaka-saMpAdaka :gurukRpA pAtra, samatAnidhi, gurudeva pUjyapAda munipravara zrI darzanabhUSaNavijayajI ma.sA.nA ziSyaratna pUjya paMnyAsapravara zrI divyakIrtivijayajI gaNivara -: prakAzaka :zrI TIMToI je.mU.pU. jaina saMgha dhari 1 *********************************************************** *** ** Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * lekhaka-saMpAdaka * pU. paMnyAsapravara zrIdivyakIrtivijayajI gaNivaryazrI * prakAzaka : zrI TIMToI zve.mU.pU. jaina saMgha (zrImuharIpArzvanAtha tIrtha) tA. moDAsA, jillA aravallI mo. peDhI. rasIkabhAI - 9429177457, satISabhAI - 9427368754 AvRtti prathama, nakala : ra700 prAptisthAna : prakAzaka tathA muMbaI bharatabhAI gulAbacaMda jhaverI bhavya -bI-203 zIvarAma epArTa., mo. 9029022014 rAmacandra lena, malADa-400064 9930575651 mo. 9904037154 muMbaI amadAvAda rIteza jitubhAI - bI-504 sugama resIDansI gArDanIyA phaleTanI bAjumAM navA zAradA maMdira roDa, pAlaDI, mo. 9824036705 amadAvAda pArzva vikramabhAI zAha :- 2, naMdanabAga sosAyaTI rAjasthAnanI hospilanI pAchaLa, zAhIbAga, amadA.-4 mo. 9904474087 surata nileSa esa. mahetA DI-204, sumerU resIDansI pAla mo. 9427920806 hiMmatanagara bhAveza gIrIzabhAI bhaMDArI sImadhUra phAInAnsa navA bajAra mo. 9824651571 muMbaI tejapALarAju bhAI meghANI amara nivAsa prArthanA samAja, DI-37 bIjo mALa, mo. 9820200701 surata jazubhAI 305, sImaMdhara komlekSa, hindu mIlana maMdira pAse, gopIpurA, mo. 9426101609) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - zrutabhakti--anumodanA - A pustakanA saMpUrNa lAbhArthI eka sagRhastha taraphathI ApanI zrutabhaktinI anumodanA karIe chIe. - prakAzaka - Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 prastAvanA dharma ane vijJAna aMge vicArabiMdu 'dharma' ane 'vijJAna' A be vastuone jagatano moTo bhAga paraspara virodhI vasturUpe jANato-mAnato Avyo cho, je keTalAka aMze sAcuM che to keTalAka aMze khoTuM che. kayAM aMze sAcuM ? - ane kayA aMze khoTuM ? - teno nirNaya karatAM pahelAM baMneya zabdo pAchaLa samAyelA arthane vicAravo anivArya che. 'dharma' zabdanI vyAkhyA anekAneka prakAre karavAmAM AvelI che, emAM sauthI vyApaka vyAkhyA che. vatyusahAvo dhammo / (vastusvamAvo dharma: / ) eTale vastu padArthano mULabhUta svabhAva e eno dharma kahevAya. A vyAkhyA jagatamAM rahelA jIva ane jaDa ema be vibhAgamAM rahelA tamAme tamAma padArthone ekasarakhI rIte lAgu paDe che. dAkhalAthI samajavuM hoya to jIva eTale AtmA-AtmAno mULabhUta svabhAva jJAnadarzana-cAritra-tapa-vIrya ane upayoga che. nirbaMdha cetanAsvarUpa paNa ene kahI zakAya. evI avasthA mokSamAM vidyamAna che. saMsAramAM saMpUrNapaNe jJAna-darzana vagere chaM guNo agara nibaMdha cetanAsvarUpa hoI zakatA nathI, kAraNa ke AtmA karmanA baMdhanathI baMdhAyelo che. mATe ja mokSa e AtmAno svabhAva che. svabhAva che mATe ja te AtmAno dharma che. A mULabhUta Atma-svabhAvane prApta karavA mATe saMsArI AtmAne, saMsA2mAM je kAMI karavAnuM thAya te paNa kAraNarUpa dharma che. mokSane meLavavAmAM kAraNarUpa je hoya tene paNa dharma kahI zakAya. A thayo jIva-AtmAno dharma. jaDano dharma zuM samajavo ? dareka jaDa vastumAM guNa-paryAya hovAnA ja. mATe ja dravyanI vyAkhyA karatAM jaNAvyuM che ke muLaparyAyavar dravyam / dravya e guNa ane paryAyavALuM hoya che. dravyanA je guNa che te ja dravyano svabhAva che. paryAya to mAtra avasthAMtaro che. dAkhalA tarIke pANIno guNa zItalatA che. game teTaluM garama karIne mUko..pANI dhIme dhIme paNa potAnA mULabhUta guNasvabhAva-zItalatAne ja pAme che. e ja rIte agnino guNa-svabhAva uSNatA che. vAyuno svabhAva gatizIlatA che. pRthvIno svabhAva bhArepaNuM che. AkAzano svabhAva bIjI vastuone samAvavAno che. ema duniyAnA dareka jIva-AtmA ke/ane jaDapudgalane potapotAno dharma hoya che. have 'vijJAna' zabda joIe. viziSTa jJAnaM vijJAnam / viziSTa kakSAnuM jJAna te vijJAna. vastunA ekAda-pAsAM ke amuka thoDAM pAsAMnuM jJAna hovuM e 'jJAna' che, tenI Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAme e vastune dareka pAsAMthI jANavI-samajavI, te vijJAna che. dharmanI ApaNe vyAkhyA joI...ke vastuno svabhAva te dharma. have A vastuno svabhAva zI rIte jaNAya? jJAnathI ke vijJAnathI? kahevuM ja paDe ke vijJAnathI. amuka thoDA pAsAM jANavAthI na AtmAne vAstavika rIte jANI-pIchANI zakAya ke na jaDapudagalanI paNa yathAsthita oLakhANa thAya. eTale dharma mATe, vastusvabhAvanA samyapha ane saMpUrNa avabodha mATe vijJAnano sahAro anivArya che. vastunA svabhAvane prApta karavo e dharma che ane vijJAna tene prApta karavAmAM sAdhana kAraNarUpa banyuM. bIjI rIte vicArIe to vastunA eka eka paDa kholatAM jaIe to enA svabhAvanI viziSTa viziSTa jANakArI thatI jAya, eTale ja vijJAna khulatuM ane khIlatuM jAya. jyAre vastunA badhA paDakhulI jAya tyAre e aMgenuM vijJAna paNa pUrabahAra khIlI jAya. A apekSAthI dharma ane vijJAna e sAmasAmA nathI paNa paraspara pUraka sApekSa bAbato che. paraMtu Aje "sAyansa mATe je "vijJAna" zabda vaparAya che te vijJAna to ghaNI ghaNI rIte dharmathI ekadama viparIta paNa che, viruddha paNa che ane adhUruM paNa che, te bhUlavA yogya nathI. jainadharmarUpe jagatamAM je mAnyatA-AcaraNA vidyamAna che tenA pariprekSyamAM vAta karIe to sAdhanAne samyagdarzana, samyajJAna ane samyakracAritranA trividha kaSapaTTakathI kasIne je mahAtmAo AtmAnA svabhAvamAM ke svabhAvanA pragaTIkaraNamAM bAdhaka tattvo (karma, viSaya, kaSAya, rAga-dveSa, ajJAna, pramAdAdi doSo)ne dUra karI jagatanA tamAma dravyo-padArthonuM traNe kALanuM sarva paryAyonuM eka sAmaTuM vijJAna (kevaLajJAna-kevaLadarzana) prApta kare che teo AtmasvabhAvanA pragaTIkaraNano svAnubhUta mArga jagatane prarUpe che. eno ja saMgraha AgamAdi dharmazAstro kare che. ene ja zramaNa, zramaNI, zrAvaka, zrAvikArUpa caturvidha zrIsaMgha svasvazakti anusAra svastha jIvanamAM jIve che ane sAdhanAne AgaLa vadhArI aMte e paNa tevuM ja viziSTa jJAna (kevaLajJAna-kevaLadarzana) prApta karI prAMte zAzvatakALa mATe AtmAnI svAbhAvika-avasthA-paramadharma-mokSane pAme che. AvA viziSTajJAnI (kevaLajJAnI-kevaLadarzanI) AtmAo ja jaina dharmamAM paramAtmA tarIke oLakhAya che. tIrthakara, arihaMta, jina, jinezvara, vitarAga, kevalI sarvajJa, sarvadarzI jevA temanA ja guNAzrita nAmo cho. zrI AdinAtha-RSabhadeva, pArzvanAtha, mahAvIra svAmI Adi tIrthakaro paNa arihaMta, jina, jinezvara, vItarAga, Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ { kevalI, sarvajJa, sarvadarzI ja hoya che. je AtmAo rAga-dveSa ane ajJAna A traNa bAdhaka tattvono samUlaghAta (nAza) kare che te ja AtmAo viziSTajJAnI (kevaLajJAnIkevaLadarzI) ke sarvajJa banI zake che. jagatamAM koI paNa vyakti asatya bole che temAM traNa ja kA2Na hoI zake. 1. rAga, 2. dveSa, 3. ajJAna. A traNeya kAraNo jemanAmAM na hoya tevA viziSTajJAnI (kevaLajJAnI-kevaLadarzI) ke sarvajJa kyAre paNa asatya na ja kahe. jaina tIrthaMkaro AvA ja sarvajJa hovAthI emanAM vacano (je AgamAdi dharmazAstromAM guMthAyelAM che.) kyAreya asatya hoI zakatAM nathI. enI ja pratIti AgamAdi jaina zAstromAM batAvelA siddhAMtone haju sudhI Adhunika vijJAna khoTA pUravAra karI zakyuM nathI. balke jema jema Adhunika vijJAnanI zodho AgaLa vadhatI jAya che tema tema eka eka jaina siddhAMto DaMkAnI coTe satya pUravAra thaI rahyA che. mATe ja ITAlInA prasiddha vidvAna DaoN. elI.pI.TesTITaoNrIe lakhyuM ke - "xx The more scientific knowledge advances, the more the Jain teaching will be proved." vaijJAnika jJAna jeTaluM AgaLa vadhaze, teTaluM jaina tattvajJAna satya pUravAra thatuM jaze.' paraMtu...sAyansa khUba ja vAmaNuM che dharma sAme ! pahelA hajAra varSamAM je zodha thatI te pachI saikAmAM thavA lAgI. saikAnI zodha pachI dazakAmAM thavA lAgI. dazakAmAMthI varSe-varSe navI zodha ane emAMthI have mahine-mahine ke roja-baroja navanavI zodha thavA lAgI che. A navI zodha jUnA vaijJAnika siddhAMtonA vikAsarUpe paNa thAya che to ghaNIvAra jUnA siddhAMtone UthalAvI enAthI taddana virodhI siddhAMtane pAyo banAvI racAya che. AIjheka nyUTane gurutvAkarSaNano siddhAMta batAvyo hato tene ghaNA varSo bAda uthalAvI devAyo che. DArvinanA utkrAMtivAdanA paNa goTalA chotarAM judA paDAyA che. AlbarTa AInsTAI jevA vizvavikhyAta vijJAnInA siddhAMto sAme paNa moTA paDakAro ane praznacihno mukAyA che. sArA sArA vaijJAniko paNa nikhAlasapaNe kabUla kare che ke amArA vijJAnane maryAdA che. AMkha agara sAdhananI AMkhathI jeTaluM dekhAya teTaluM ja vijJAna mAne. jenI AMkha nabaLI ane jenuM sAdhana pachAta tene ochuM dekhAya tethI sArI AMkhavALA ke sArA sAdhanavALAe joyeluM khoTuM che tema na manAya. TUMkamAM vijJAnanA siddhAMtone niyamo e trikAlAbAdhita nathI. enI sAme jainadharma-sarvajJakathita siddhAMto ane niyamo trikAlAbAdhita che. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAna enI eka eka zodha pAchaLa abajonuM dhana pANI kare che ane hiMsAcArano koI pAra nathI, jUThThANAno Azraya komana prekTIza gaNAya che. corI-jArI ane saMgrahakhorI vijJAnanAM zApita phaLo che. jyAre jainadharma-sarvajJakathita siddhAMtonI zodha mATe eka paNa rUpiyAnA kharcanI ke ekAda nAnakaDA ya jIva-jaMtunI hiMsAnI jarUra nathI. dharmamArga eTale tyAga mArga. artha-kAmanA saMsAdhanonI pAchaLanI AMdhaLI doTa baMdha karI Atma-svabhAvane pAmavAnI-khojamAM lAgI jAya tene viziSTajJAnanI saMprApti thAya ane e viziSTajJAna (kevaLajJAna)mAM jagatanA badhA ja padArtho-jIvA ane jaDa vastuo yathAsthita dekhAya jaNAya. mATe ja sarvA-sarvadarzI evA arihaMta prabhue batAvelI AgamAdi jainazAstronI phUTapaTTIthI vijJAnane mApI zakAya paNa sarvajJa-asarvadarzI, sImita ane ekakSetrIya jJAna dharAvatA vijJAnIoe sthApita karelI vijJAnanI phUTapaTTIthI jaina siddhAMtone mApI na zakAya. sivika ke kriminala DIsTrIkaTa korToe karelA nirNayo uparanI hAIkorTamAM paDakArI zakAya, hAIkorTanA karelA nirNayo enI uparanI suprimakorTamAM paDakArI zakAya. emAM hAIkorTano nirNaya nIcenI korTane maMjura rAkhavo paDe ane suprimano nirNaya hAIkorTe temaja enI nIcenI tamAma korTone paNa maMjura rAkhavo paDe, kAraNa e sauthI zreSTha othorITI gaNAya che, tema vijJAna ane vijJAnIonA nirNayone enAthI vikasita, saMzodhita, sUkSmavijJAna ane vijJAnIo rada karI enA sthAne vikasita, saMzodhita, sUkSma siddhAMto pratisthApita karI zake che. uparitana vijJAna vijJAnIoe pratisthApita karelA e siddhAMto jyAM sudhI ene ya pAcho paDakAra na maLe tyAM sudhI nIce-nIcenA vijJAna-vijJAnIone mAnya rAkhavA paDe che. paraMtu e badhA karatAM sarvajJa-sarvadarzI arihaMto vizvanA sarvazreSTha vijJAnane jonArA jANanArA ane AgamAdi dharmazAstronA vacano dvArA jagatamAM saMsthApita karanArA hoI, emanA e vacano, siddhAMto, upadezo, vidhAno, pravacano ane prarUpaNAone jagatanI koIpaNa vijJAnazAkhA ke vijJAnIno dvArA paDakArI zakAya tema nathI. vijJAne aNu zodhyo. jaina zAstra hajAro varSo pahelA aNu ja nahi paramANu batAvyo. jaina zAstra batAvelo paramANu paNa keTalo sUkSma ! ke kevaLajJAnI-sarvajJanA jJAnathI paNa je jaDa padArthanA (pudgalanA) have pachI be bhAga thavA zakya na hoya, tevA pudgalanA avibhAjaya aMzane ahIM paramANu kahevAmAM Avela che. AjanA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJAnIo aNunA vibhAjana karatAM karatAM hajAro ane lAkhogaNA bhAga karIne kavArka ke goDapArTIkala jevA sUkSma-bhAgane meLavI paramANu maLyAno dAvo bhale karatA hoya, jaina zAstra varNavelA "paramANuthI teo dUrane dUra che e raheze. kAraNa ke ene zodhavo, jovo e chadmastha (sarvajJa) jIvonI zakti bahAranuM che. eTale AjanuM vijJAna haju ghaNI moTI haraNaphALa bharI zake e zakya che paraMtu te jaina zAstrakathita sarvajJa prarUpita siddhAMtone AMbI zake. e azakya ja che. AvA to keTalAya daSTAMto ApI zakAya. A pustakanA praNayanano Azaya paNa jANavA jevo che. tapAgacchAdhirAja pU.A.zrI vijaya rAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna saMsArI avasthAmAM DaoNkTara rahelA ane dIkSA laI suMdaratama aMtarmukha jIvana jIvI paramagurudevezanI varadanizrAmAM pravara nirdhAmaNA pAmI samAdhipUrvaka kALadharmane varelA munirAja zrI darzanabhUSaNavijayajI mahArAjanA saMsArIpaNe suputra DaoN. dhIrUbhAInA be putro paramatArakazrIjInAM pravacanonA zravaNe ejInIyarIMganI padavI choDI dIkSita banyA ane teo Aje paMnyAsazrI divyakIrtivijaya gaNivara tathA paMnyAsazrI puNyakIrtivijayajI gaNivaranA nAme suMdara ArAdhanA prabhAvanAdi karI-karAvI zreya sAdhI rahyA che. A munivaro vijJAnazAkhAnA saMskAromAM ja traNa-traNa peDhIthI ucharelA hoI vijJAnanA ATA-pATAnA sArA jANakAra che, ahIM AvyA bAda mahAvijJAnI prabhuzrI mahAvIrasvAmIe darzAvelA AtmavijJAnanA paNa ThIka ThIka abhyAsI banyA che. enA kAraNe emaNe je tulanAtmaka abhyAsa dvArA sarvajJazAsananI mahAzreSThatA jANI, mANI tenAthI ja prerAI vijJAnanI ekAMte aMdhabhaktithI prerAI vijJAnavAdanA ghoDApUramAM taNAnArA ane jANyA-ajAye vItarAga sarvajJaprabhunA mahAsAsanI upekSA-AzAtanA-avahelanAdi dvArA karmabaMdhana-bhavabhramaNane Ubho karI duHkhI thavA sAthe AtmakalyANa ane anaMtA sukhasAmrAjyathI anAyAse vaMcita rahI janArA jIvone joI emanI upara karUNA karavA mATe paMnyAsazrI divyakIrti-vijayajI gaNivare A prayAsa AraMbhyo che. A pUrve paNa "vizvavijJAna : prAcIna ane navIna' nAme sanmArga prakAzananA mAdhyame temaNe eka vicAraNIya pustaka prakAzita karAvyuM hatuM, jemAM pro. ghAsIrAma jaine aMgrejImAM lakhelA "kaoNsmolaoNjIH olDa enDa nyu' (jJAnapIThaprakAzana) pustakano mukhya AdhAra laI, tattvArthasUtranA pAMcamA adhyAyanA AdhAre, vijJAne karelI zodhonA mULa jinAgamo-jainazAstromAM kayA kayA svarUpe upalabdha thAya che tenuM AdhArayukta tArkika nirUpaNa karyuM hatuM, je ghaNAkharAne zraddhA ane sarbodha ApanAra banyuM hatuM. ahIM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emaNe nAnA-nAnA lekhonA mAdhyamathI jainadaSTi ane vijJAnadaSTi bannene prastuta karI che. vijJAnIonA maMtavyonA AdhAre jainazAstramAM varNavelA dharmAstikAyAdi dravyonI ghaTanA paNa rajU karI che. pUrve jaNAvyA mujaba vijJAnIonA maMtavyo samaye-samaye badalAtA hovAthI A bAbatamAM aneka jAtanA vicArabheda jovA maLe che, emaNe karelI tulanAo ane kADhelAM tAraNothI jainazAstramAM varNavelA dharmAstikAya Adi padArtho tevAM ja che (eTale Ithara jevAM) tevuM na kahI zakAya, kAraNa ke, IthararUpI dravya che jayAre dharmAstikAya vigere arUpI dravya che. AvI aneka bAbato vimarSanA aMte samajAya tevI che. dharma ane vijJAna (sAyansa) aMge TUMkamAM kahevuM hoya to ema kahI zakAya ke sAdhanAmAMthI pragaTela vijJAnanA prakAzamAM jovAyelo, jaNAyelo dharma vyaktine adhyAtmanI dizAmAM laI jAya che, jayAre sAdhanomAMthI pragaTeluM AjanuM vijJAna (sAyansa) jIvane bhautikatAnI dizAmAM laI jAya che." sAdhanAmAMthI pragaTela vijJAnarUpa dharma AtmAne e sAdhanAnA mArge sAcA sukha tarapha laI jAya che, jemAM bAhya-sAdhananonI koI AvazyakatA rahetI nathI, jyAre sAdhanomAMthI pragaTela vijJAna (sAyansa) e sAdhanonA ravADe caDAvI AbhAsItakalAdI sukha apAve che, je bhogavAnuM pariNAma duHkha ane duHkhanI paraMparA ja hoya "dharma dareka vyaktine svataMtra, svAdhIna banAvI vastunA abhAvamAM paNa paramasukhanI anubhUti karAve che, jyAre vijJAna (sAyansa) dareka vyaktine parataMtra, parAdhIna banAvI vastunA DhagalAmAM ya asaMtoSAdi apAvI duHkhI karAve che." dharma, kSamA-namratA-saraLatA-saMtoSa jevA AtmikaguNonI siddhi dvArA AtmAnA mULabhUta svarUpa-svabhAvane pamADI kRtakRtya banAve che, to vijJAna (sAyansa) vyaktimAM gromora (Growmore) ane hevamora (Havenore) jevA saMskAro pADI apekSA-pUrti na thatAM krodha, abhimAna, mAyA-prapaMca-dagAbAjI ane asaMtoSa AdinA khADAmAM pADI vyaktine duHkhI-duHkhI banAve che." "dharmano mukhya pAyo "choDIne meLavavuM e che, arthAt dunyavI artha-kAmano tyAga karIne Atmika samatArasanuM pAna karavuM-karAvavuM, jyAre vijJAna (sAyansa)no mukhya pAyo "mAtra meLavye ja javuM" e che, arthAtu nava-navI vastu, sAdhana, sAmagrI bhegI karavI, ekaThI karavI, saMgraha karavo ane ene joI joI rAjI thavuM. emAMnI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 moTA bhAganI sAmagrIe pote bhogavI zakato nathI, paNa e sAdhana sAmagrI ja ene bhogavI jAya che. (eno bhoga laI le che.)" sAdhanonI maryAdA che, sAdhanA amaryAdita che. sAdhanothI nakkI karAtA siddhAMtomAM sAdhanonI maryAdA ADe Ave che. jayAre sAdhanAthI prApta thatA siddhAMtomAM koI ADa-avarodha raheto nathI. sAdhanothI nakkI thayela siddhAMto parivartanazIla hoya che, jayAre sAdhanAthI prApta thayelA siddhAMto aparivartanazIla eTale ke trikAlAbAdhita hoya che. sAdhanothI nakkI thatA siddhAMtono svIkAra ane prasAra karavA mATe sAdhanonI jevI jarUra paDe che tevI sAdhanAthI prApta thatA siddhAMtono svIkAra ane prasAra karavA mATe koI AvazyakatA rahetI nathI. sAdhano vyaktine bahAranI duniyA tarapha ghasaDI jAya che, jyAre sAdhanA vyaktine aMdaranA vizvano ughADa karI ApIne aMtarane AnaMda-sabhara banAvI de che. ahIM rajU karelI bAbato eka vicArabiMdu prastuta kare che, je buddhijIvIne vAstavikatA tarapha dorI javA mATe eka majabUta mAdhyamanuM kAma kare che. teTalI enI upayogitAnA svIkAra sAthe paMnyAsajIno A prayAsa te dizAmAM saphaLa nivaDe evI zubhakAmanA sAthe - jainazAsana ziratAja, tapAgacchAdhirAja, pU.A.zrI vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna vardhamAna taponidhi pU.A.zrI. vijayaguNayazasUrIzvarajI mahArAjAno ziSyANa vijayakIrtiyazasUri Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 II zrImuharIpArzvanAthAya namaH | || namo namaH zrIgururAmacandrasUraye | lekhakanI vAta vijJAna ke viparIta jJAna? paM. divyakIrtivijaya gaNi vijJAnano khUba vikAsa thayo che. A vAta badhe prasiddha che. paraMtu vijJAna ane vijJAnano vikAsa vAstavamAM zuM che, tene sarvajJa bhagavAnanA zAstro mujaba vicArIe. AgamazAstra zrI bhagavatIjIsUtra zataka-2 uddeza-pa mAM jaNAvyuM che ke, savaNe nANe vinnANe paccakkhANe ya saMjame gurunA upadezanuM zravaNa karavAthI jIva, ajIva, puNya pApa Adi navatattvano bodha maLe te jJAna. te pachI gurunA vizeSa saMsargathI jJAna heya, upAdeya, naya, nikSepA Adi pUrvakanuM viziSTa bane te vijJAna. tenA phalarUpe pratyAkhyAna prApta thAya. tAtparya e che ke, vijJAna AtmAmAM pariNata bane, AtmasAtu thAya, tyAre te jANakArI mAtra mAhitinA saMgraharUpa na banI rahe paraMtu heya (tyAjaya), upAdeya (AdaravA yogya ane grahaNa karavA yogya), nA viveka pUrvakanI bane. tethI jIvanamAM vrata, niyama, tapa, tyAganA AcaraNomAM ullAsa Ave. tene pratyAkhyAna kahe che. pratyAkhyAna AtmAnA saMyama guNane vikasAvanAra che. jJAnasya chatta viratiH (jJAnanuM phaLa virati). A vAta zAstromAM pracalita che. AvA jJAnane ja vijJAna kahevAya. je jJAna AtmAnA parama sukhamaya ane zuddha svarUpa evA mokSapada pratye rUci na pragaTAve, ane te prApta karAvanAra sarvajJabhagavAna kathita tapa, tyAgAdi dharmanA AcaraNo pratye ane tene anusaratI jIvanazailI pratye ullasita na kare te jJAna mAtra mAhitIno saMgraha che. AtmAno jJAnaguNa nathI. zAstromAM tene mithyAjJAna ke ajJAna tarIke ja oLakhAvyuM che. jevI rIte pustakomAM ke computernI C.D.mAM zabdono saMgraha che, tema magajamAM paNa mAhitIrUpe saMgrahita thayeluM kahevAya. chApakhAnAmAM ghaNuM chapAI jAya tema magajamAM tranfer thayeluM gaNAya. te AtmAne lAbha na kare. vartamAnamAM prayogo vagere dvArA bhautika padArthonA guNadharmonI jANakArI meLavI, navA navA AviSkAro karAyA che. tene vyavahAramAM prayojIne sagavaDatA ane manoraMjananA sAdhano vikasAvyA che, te navI navI zodhone vijJAna kahe che. te Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 AtmAnA viSayane sparzatu nathI, temaja AtmAne lAbha karanAra paNa nathI. taduparAMta hiMsAne vadhAranAra ane anAcAro ane jaDabhAvanuM poSaka hovAthI paramArthanI dRSTithI jaDajJAna ke viparIta jJAna ja kahevuM joIe. jo ke vaijJAnikoe vyaktigata ciMtako tarIke keTalIka vAto svIkArI che. dA.ta. AlbarTa AinsTAina kahe che ke - I believe that intelligence is manifested throught all nature (artha - huM mAnuM chuM ke samasta prakRtimAM cetanA kAma karI rahI che.) sara eesa eDiMgTana kahe che ke "Something unknown in doing, we do not know what...regard consciousness as fundamental. I regard matter as directive from consciousness. The old atheism is gone. Religioun belongs to the realm of the spirit and mind and cannot be shaken (artha - koI ajJAta zakti kAma karI rahI che. ApaNe jANatA nathI ke e zuM che? huM caitanyane mukhya mAnuM chuM, bhautika padArthone gauNa. purANo nAstikavAda cAlyo gayo che. dharmanuM vicArakSetra AtmA tathA mana che, ane tene koIpaNa prakAre calita karI zakatA nathI.) 24182 $1742-4 se se } 'A conclusion which suggests... the possibility of consciousness after death...the flame is distinct from log of wood which serves it temporarily as fuel. (artha :- keTalAka prayogo parathI dorAyelu anumAna batAve che ke mRtyu bAda paNa cetanAno saMbhava che. agni lAkaDAthI judo che lAkaDA to thoDA vakhata mATe ene pragaTa thavA mATe iMdhananuM kAma Ape che.) AvA vidhAno dvArA vaijJAnikoe jIvadravyane svIkAryuM che. paraMtu jo sarvajJa kathita jIva, ajIva, puNya, pApa Adi tattvajJAnane paNa mAnanArA svIkAranArA banyA hota to saravALe potAnA ane paranA AtmAne bhayaMkara nukazAna karanArI, camatkRta karatI paNa AvI zodho teoe jagata samakSa prakAzita ja na karI hota. vItarAga ane sarvajJa zrI mahAvIra svAmIe batAvelA prAcInakALanA zAstromAM cha dravyonA varNanamAM bhautika padArthonA guNadharmo ane rUpAMtaronuM vistRta varNana hatuM. te varNana jANakArI, svAdhyAya ane avasare sva-paranI zraddhAne daDha karavAnA prayojana mATe varNaveluM hatuM. vartamAna vijJAne vizvanA ghaTaka bhUta cha e dravyo madhye eka mAtra pugaladravya, eTale ke bhautikapadArthanA aneka vibhAgo madhye ekamAtra audArika vargaNA (pR.48)nA pudgalaskaMdhonA keTalAka aMzonA guNadharmo prayogodvArA zodhyA che. prAcIna zAstromAM tenAthI anekagaNuM jJAna saMgrahita karAeluM hatuM. paraMtu paDatA (avasarpiNI) kALanA jIvonI tene mATenI yogyatAnI hAnine jANI hatI. viziSTa Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ camatkArI jJAnano sadupayoga karatAM durupayoganI saMbhAvanA vadhu joI hatI. tethI te jJAna prApta karanAranA ane anyajIvonA AtmAnA hitane dhyAnamAM rAkhIne lupta karI devAyuM hatuM. te aMgenA ullekho zAstromAM maLe che. hamaNAMnA 28-5-16nA saMdezano ahevAla A saMbaMdhamAM sUcaka che. amerikAnA pramukha obAmAe hirozimAnI mulAkAta laI itihAsa racyo. te vakhate temaNe jaNAvyuM ke "je vaijJAnika krAntie A eTaboMbane pheMkavA mATeno mArga banAvyo, tenI sAthe eka naitikakrAnti thavI joItI hatI." eka mahAsattAnA rAjayakartA naitikakrAnti "thavI joItI hatI evI lAgaNI have anubhave che, teno keTalo matalaba? have pastAvAthI paristhitimAM koI parivartana zakaya nathI. paDatA kALamAM mANasamAM tevI naitikatA "thavI zakya ja nathI" te prAcIna maharSioe pArakhI lIdhuM hatuM. tethI ja agamacetI vAparI camatkArI jJAnane pracalita na thavA dIdhuM. vaijJAnikomAM A dRSTino sAva ja abhAva hovAthI Aje saghaLuM vizva viSama paristhiti tarapha dhasI rahyuM che. have tene aTakAvavAno koI upAya rahyo nathI. te darekane anubhavathI spaSTapaNe jaNAya che. vaLI A hakIkata uparAMta bIjI vastu paNa vicArIe. bhautika padArthanA viSayomAM vartamAna vijJAne je siddhAto sthApita karyA che, te paripUrNa ane aMtima che. tevo dAvo teo karatA nathI ane karI zake tema paNa nathI. navA prayogo dvArA teomAM parivartana karavuM paDe che. keTalIya ghaTanAomAM te siddhAMtathI viparIta kAryo ghaTatA jaNAya che. hamaNAM prakAzita thayela eka ghaTanA paNa samajavA jevI che. kALA DuMgarano banAva : gujarAtanA kacchamAM bhUjathI 97 ki.mI. ane khAvaDA nAmanA zaherathI 25 ki.mI. eka jagyA che, jene kALo DuMgara kahe che. A sthaLanI vizeSatA e che ke te sthaLathI AgaLa cAlatA vAhana (phora vhIlara)ne temanI jhaDapa acAnaka vadhI javAno anubhava thAya che. DhALa upara jo nyUTrala gIyaramAM baMdha karIne Ubhu rAkhavAmAM Ave to te DhALa parathI nIce utaravAne badale DhALanI uparanI tarapha sarakavA lAge che. tenuM kAraNa jANavA gujarAtanI DIjhAsTara menejamenTa, sIsmolojIkala rIsarca gAMdhInagara temaja Indian Institute of Tochnology, kanpur e prayatna karyo, paraMtu te jANI zakAyuM nathI. jaina zAstromAM paNa AvI sAmAnya svabhAvathI viparIta paNe ghaTatI ghaTanAomAM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 te kSetrano viziSTa prabhAva kAraNa tarIke jaNAvyo che. tenA varNana mATe juo pR. 173thI 179. 2000 varSa pUrve thayelA vAcakapravara zrIumAsvAtijI racita zrI tattvArthasUtra adhyAya-5 mAM 6 dravyonuM vistRta varNana che. tenA mAdhyamadvArA A pustakamAM vijJAnanI zodho sAthe tulanA karavAmAM AvI che. 20 varSa pUrve A ja viSaya upara 'vizva vijJAna prAcIna ane navIna' pustaka lakhela hatuM. e ja viSayane vadhu vistRta ane saraLatAthI Alekhana A pustakamAM karyuM che. te mATe anya pustako ane graMthono sahAro lIdho che. vijJAnIonI mAnyatAo mATe mukhyapaNe cosmology old and new le. G.R.Jain, bhAratIya jJAnapITha dvArA prakAzita pustaka temaja paMDita khUbacaMda kezavalAla pArekha likhita aNuM vijJAna, padArthavijJAna, karmasiddhAMta, jainadarzanamAM upayoga ane anya paNa sAmAyiko, vartamAna patronI mAhitIno AdhAra levAmAM Avyo che. mane dharmamArge lAvanAra tathA dIkSA dAtA parama upakArI parama-gurudeva jainazAsananA mahAna jyotirdhara pU.pAda. A.deva zrImad vijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma.sA. tathA teozrInA ziSyaratna tAraka gurudeva samatAnidhi pU.pAda munipravara zrI darzanabhUSaNavijayajI ma.sA. temaja saMyamajIvananA upakArI pU.pAda A.bha. zrImad vijaya mahodaya-sUrIzvarajI ma.sA. pU.pAda A.bha.zrImad vijayahemabhUSaNasUrIzvarajI ma.sA. tathA vidyAdAtA ane mArgadarzaka parama upakArI vardhamAna taponidhi sva.pU.A.deva zrImad vijayaguNayazasUrIzvarajI ma.sA. tathA pravacana prabhAvaka pU.pAda A.deva zrImad vijayakIrtiyazasUrIzvarajI ma.sA. Adi sarve upakArI pUjyone praNamuM chuM. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 viSayAnukrama lekha viSaya prastAvanA vijJAna ke viparIta jJAna? (1) bhUmikA - jaina tattvajJAna zAzvata che. * vizva utpatti ane vyavasthA 0 jaina tattvajJAnamAM bhagavAna sarjaka nathI, paNa jJAyaka ane prakAzaka che. 0 zrI tIrthakara bhagavAna ane dharmanI sthApanA 0 jaina tattvajJAna zAzvata che. * veda-purANa vigeremAM zrI RSabhadeva bhagavAnane namaskAra che. 2) bhUmikA - dharmanI sthApanA peja 6 0 zrI tIrthakara ane zrI gaNadhara bhagavAna 9 adhyAtma vinAnI jJAnasAdhanA zrama Apato bojo che. zrI tattvArtha sUtrano pAMcamo adhyAya. (3) bhUmikA - tripadI. peja 12 * atizayavaMta zrI tIrthakara bhagavAna tripadI ane zAstronI racanA AdhyAtmika dRSTie tripadIno sAra. (4) bhUmikA- Izvara katva. 1 peja 10) * cha e padArthomAM tripadI vyApaka che. * Izvara ane jagatuM kartutva bhautika kSetramAM paNa tripadI vyApaka che. (5) cAra ajIvakAya. 1luM ane rajuM dravya, dharmAstikAya ane adharmAstikAya. sUtra ane peja 1-21) 0 pAMca ajIva padArtho 9 "ajIvakArya ane pradezanI vyAkhyA 0 astikAyanI vyAkhyA 0 dharmAstikAya 0 adharmAstikAya 0 dharma ane adharma dravya :- tulanA "dharmAstikAya" ane "adharmAstikAya' baMne dravyo vizva vyavasthAmAM Avazyaka che. (6) cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya sUtra ane peja 1-27 0 lokAkAza ane alokAkAza 0 AkAzanuM svarUpa ane kArya 0 gati ane sthitinA kAraNa tarIke AkAzane nahi mAnavAnuM kAraNa che AkAzanA be vibhAga Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokAkAza ane alokAkAza. (7) cAra avakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya. sUtra ane peja 1-33) 0 lokAkAza ane alokAkAza. 0 Adhunika vijJAna ane AkAza. AkAza sarvatra eka samAna che. (8) cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya. sUtra ane peja 1-38 0 AkAza ane pugala baMnenA kAryo svataMtra che. 0 AkAza, ane kALa, baMne paNa svataMtra che. 0 " nizcata AkAza pachI koI AkAza nathI te mAnavuM yogya nathI 0 prayogo dvArA atIndriya padArthono tAga maLI zakato nathI. (9) cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. sUtra ane peja 1-43 * ApaNane indriya dvArA je jaNAya che, te mAtra pudgala ja jaNAya che pudgala paramANuMnA be prakAra 1 pudgala zabdanI pasaMdagI jainadarzananI AgavI che yureniyamanA rUpAMtaro, pugalano "galana" svabhAva pugala padArthanA skaMdhonuM vargIkaraNa - 8 vargaNA. (10) cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. sUtra ane peja 151 0 paramANuM vaDe AkAzapradezanI vyAkhyA 0 eka AkAzapradezamAM anaMta paramANuMo samAveza pAme. 1 pudgala (bhautika) padArthanA skaMdho (molecules) paNa adezya ane vajana rahita avasthA pAmI zake 9 yugalanA sUmapariNAma skaMdho vajana rahita kevI rIte? 11) cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. sUtra ane peja 1-57) 0 pudgalanuM eka chatrI sAmrAjya - tripadI pradAna, ane zAsana sthApanA, e nizcita ghaTanA * triguNa svabhAva sarvadravyomAM vyApaka che * bhautika vijJAna jaina tattvajJAnanI tripadIne anusare che. 12) cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. sUtra ane peja 1-63) 0 pratyakSa dekhAto padArthano nAza e bhrama che * padArthanuM urjAmAM, ane urjAnuM padArthamAM rUpAMtara, satata sRSTimAM cAlu che - UrjAne vajana che? - prakAzane vajana che? (13) pamuM jIvadravya. sUtra ane peja 2-68) 0 dravya, guNa ane paryAya 0 guNa ane paryAyanI vizeSatA 0 jIva padArthanuM Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 astittva - jIvanA 8 guNo jIvanA vividha paryAyo (14) pamuM jIvadravya. sUtra ane peja 2-73) * icchAdi guNadharmo jIvamAM ja saMbhave che vaijJAniko AtmA zodhe che taijasa zarIra Aura tejapUMja 0 manuSya jIvana AtmAnA pUrNa vikAsa mATenuM ananya sAdhana che. (15) pamuM jIvadravya. sUtra ane peja 2-78) 0 nigodamAM anaMta jIvo che jIvanA bhautika zarIrano vikAsa icchA, lAgaNI Adino proTIna ke DNA RNA sAthe saMbaMdha nathI 0 AtmA ane punarjanma 9 jIvanI jijiviSA prabala che. (16) pAMca dravyo nitya, sthira ane arUpI sUtra ane peja 3-84) * anya darzananA navadravyono chamAM samAveza 9 vAyu ane agni paNa pudgala che 0 caMcaLa mana adhyAtma kriyAo dvArA sthira thAya che. (17) pudgalanA prakAro sUtra ane peja 4-89 0 chabI ane pratibiMba pugalanA svarUpo che * pANInA phuvArA jevA chAyAnA pulo zabda paNa pugalano prakAra che dUrano zabda atyaMta jhaDapathI, ane najIkano dhIrethI Ave che0 manapaNa paugalika che. (18) traNa dravyo, akhaMDa ane eka che. sUtra ane peja pa-95) * dharmAstikAyane grIka tattvajJAnIo vizvaracanAmAM jarUrI mAnatA hatA - IzvaranI mAnyatA che zraddhagamya vastumAM tarka ke prayogo nirNAyaka nathI. (19) traNa dravyo niSkriya che. sUtra ane peja 6-99) dharmAdidravyo paNa utpAda, vyaya ane dhrauvya yukta che badhA dravyomAM tripadI ghaTe che - ekalI sthiratA vAstavika na hoya, ane mAtra parivartana paNa vAstavika na hoya. (20-21 asaMkhya ane anaMta saMkhyAnA 21 prakAra sUtra ane peja 7-8-104) samajavA 4 pyAlAnuM dRSTAMta utkRSTa saMkhyAtanuM svarUpa [1]saMkhyAta-3 peTA bheda [2]asaMkhyAta-9peTA bheda [3] anaMta-9 peTA bheda nAma yAda rAkhavAnI sahelI rIta navabhedonuM pramANa samajavA vivecana 09 prakAranA asaMkhyAta saMkSiptamAM 09 prakAranA anaMta, saMkSiptamAM. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 22) sarva AkAza ane pudgala anaMta che sarva AkAzanA anaMtapradeza che. pradezanI vyAkhyA ghanIbhUta pudgala e Matter, ane vikharAyelA pudgala e Energy, urjA. 23) vijJAnano paramANuM - Quark sUtra ane peja 9-10-116 pudgalanA pradeza sUtra ane peja 11-120 aNuthI nAnuM kaMI nathI Elementry ParticlenI vijJAnanI zodha vyAvahArika paramANuM sudhI paNa na pahoMcI zake - vijJAnano paramANuM Quark (kavArka) sUkSmathI mAMDI vizALa koIpaNa pudgala padArthamAM, varNAdi-4 guNo avazya hoya ja sarjanahAra aNu che ! sUkSmAtisUkSma karmavargaNAnA pudgalonuM vizvamAM anAdikAlIna vyApaka sAmrAjya che. 24) parimitalokAkAza sUtra ane peja 12-13-127 karmanA prabhAvathI paNa sarvoparI, AjJAno prabhAva parimita lokAkAzamAM ja saghaLA dravyonuM avasthAna che 7 dharma ane adharma akhaMDa dravyo che vizvanI vyavasthA mATe parimita lokAkAza mAnavuM jarUrI che. temaja te vyavasthAnA niyAmaka, dharma ane adharma, be dravyo paNa lokAkAzamAM ja mAnavA Avazyaka che vijJAna, vizvanI kula urjAne acaLa mAne che. 25) 14 rAjaloka sUtra ane peja 13-134 vizvanI utpatti viSe vartamAna be siddhAMto, ane jaina tattvajJAna sAthe tenI sAmyatA che lokAkAza = 14 rAjalokanuM varNana ApaNo manuSyaloka, ane ahIMnI kALacakranI vyavasthA. 26) kALacakra sUtra ane peja 13-139 kALacakranA 12 ArAnuM mApa. darekamAM jIvonA AyuSyAdi 27) pudgalano camatkArI guNadharma sUtra ane peja 14-145 lokamAM pratyakSa pudgalano camatkArI guNadharma - 'sUkSma avagAhana zakti' kArya-kAraNa bhAva na samajAya eTale camatkAra kahevAya che kuguruo aMdhazraddhA tarapha jagatane dore che. sUtra ane peja 15-150 28) AtmA zarIramAM sarvatra vyApIne rahelo che. eka jIva, lokanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI jagA roke kevalI samuddAta * Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vakhate jIva sarvalokAkAzamAM prasarI jAya 0 jagadIzacaMdra bojhanA prayogo vanaspatimAM caitanya siddha kare che. 29) AtmAnuM saMkocana ane prasAraNa sUtra ane peja 16-156 0 AtmA dIvAnA prakAzanI jema saMkocana ane prasAraNa pAme chesAta samuddaghAta-AtmAnI gupta zakti che sarvajJakathita AcAra-vicAronuM paripAlana muktipadano parama upAya che. (30) dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. sUtra ane peja 17-162 * be prakAranI gatikriyA 0 Adhunika vijJAnanuM gatikAraka baLa, gurutvAkarSaNa 0 gurutvAkarSaNanA prasAra mATe mAneluM "Ithara' binabhautika hovAnI mAnyatA dharmadravyanI mAnyatA tarapha laI janArI che - dharmAstikAya ane gurutvAkarSaNa. (31) dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. sUtra ane peja 17-168 0 AinsTAinanI avakAzI cAdara 0 AInsTAIna mujaba, gurutvAkarSaNa ane vidyuta cuMbakIya baLa, baMne maulika rIte samAna che. 0 vijJAnanA vidyutacuMbakIya baLane, pudgalanA snigdha-rUkSa guNa sAthe sarakhAvI zakAya sUrya, candra graho AdinuM paribhramaNa anAdikAlIna svabhAvathI che. (32) Agama ane tarka sUtra ane peja 17-173) tarkothI dareka padArtha siddha thaI zakato nathI. khagoLazAstranA matamAM mahattvanA prazno uddabhave che. (33) AkAzanuM kArya - jagA ApavI. sUtra ane peja 18-180) pRthvI sthira ke sUrya?vijJAna satyanuM aMtima nirNayasthAna nathI. svaitavAda ane advaitavAda.0 AkAzanuM kArya - jagA ApavI. 0 AkAzanI pachI paNa AkAza ja 34-38 jIvonA pAMca zarIro-dArika zarIra sUtra ane peja 19-184 jIvonA pAMca zarIro 0(1) dArika zarIra sau prathama zarIra racanA ane kramasara vRddhi che jIvanA traNa prakAranA AhAra 0 dareka jIvane potAnuM jIvana sauthI vadhu priya che, mATe jIvahiMsA moTuM pApa che. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 (35) dArika zarIranI jaTila racanA sUtra ane peja 19-190 0 lAkho jIvomAMthI atiprabaLa puNyakarmavALo jIva, garbhanI prakriyAmAM AgaLa vadhIne, vadhu zarIra vikAsa karIne janme che. zarIra racanA, khorAkanuM pAcana ane kramasara vikAsa Adi, jIvanI avyakta zakti vaDe satata zarIramAM thayA kare che. janma pAmIne paDadAmAMthI raMgabhUmi para Avyo, eTale jIva badhuM bhUlI, raMgarAgamAM paDI jIvana veDaphI nAMkhe che. (36) dArika zarIranI paryAtio sUtra ane peja 19-196) * "jIva' ane 'karma ja bhautika zarIranI racanAmAM niyAmaka che. * mAnavIya prayatno dvArA A abhuta koTinA zarIrayaMtranI racanA karavI zakya nathI. e karAmata karmanI che. (37) (2) vaikriya zarIra-devI zarIra sUtra ane peja 19-210 0 (2) vaikriyazarIra 0 rUdhira, carabI, mAMsa, hADakA Adi vinAnuM vaikriyazarIra devonuM ane nArakonuM hoya che. devonuM jIvana puNyAnubaMdhI puNyathI maLatuM devajanmanuM vaikriyazarIra sAdhanA mArganI musApharImAM visAmA jevuM che. (38) (3) AhAraka (4) taijasa ane (5) kArmaNa zarIra sUtra ane peja 19-209) 0 zarIranI garamI ane khorAkanuM pAcana vigere taijasa zarIranuM kArya che. 0 mAnavanuM abhUtazarIra to dUra raho, eka mAkhI macchara ke kIDAnuM zarIra paNa, tenI AnuvaMzika yoni ane karmavALA jIva vinA nirmANa na thaI zake. (39) zabda, e pudgalano prakAra che. sUtra ane peja 19-217) 0 zabdanI utpatti bhASAvargaNAnA pugalaskaMdhonA prakaMpanathI thAya che. 0 hajAro mAIlo dUrano zabda, vidyutacuMbakIya taraMgo dvArA ahIM lAvIne, turaMta sAMbhaLI zakAya che. 0 dhvaninA taraMgothI zarIrane lAbha, ane nukazAna paNa thAya che. 0 dhvaninA taraMgothI mANasa, pazu ane vanaspatinA paNa rogomAM upacAra thAya che.. (40) mana, ane vicAra paNa pIdgalika che. sUtra ane peja 19-224 0 7mI manovargaNAnA pudgalaskaMdhone mana:paryApti vaDe grahaNa karIne, pariNAvIne, choDavA te vicAra che. 0 zabdanI jema, mananA vicAranA pudgalone pakaDIne aMkana karAya to, mananA vicAra paNa citra dvArA joI zakAya. * anuttaravAsI Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 1 devo, zrI tIrthakarabhagavAna sAthe manathI vAta kare che. jene kaMI karavAnuM bAkI nathI, ane kaMI jANavAnuM bAkI nathI tene vicAravAnuM hotuM nathI. (41) mAnavanuM mana sUtra ane peja 19-231 0 mAnavInuM magaja vicAravAnI kriyA kare che tene vijJAnIo paDakArI rahyA che. 0 mANasane maLelA mananI khAmI paNa che ane khUbI paNa che, te jevuM banavuM hoya tevuM banavA svataMtra che. 0 mana kevuM che? "sahumAMhe ne sahuthI aLagumana viSe anyaciMtako (42) jainatattvajJAnano karmavAda sUtra ane peja 20-237 * sukha duHkha AdimAM, karma kAraNa bane che. 0 rAga, dveSa vigere doSothI AtmA sAthe kArmaNa vargaNAnA pudgalaskaMdho baMdhAya, te karma che. je dravyakarma ane bhAvakarma * jagatanA dareka dharmo karmane mAne che. sattA, baMdha, udaya, abAdhAkALa, nirjarA 0 AtmA pote ja karma bAMdhe che, ane AtmA pote ja karma khapAve paNa che. (43) jainatattvajJAnano karmavAda sUtra ane peja 20-245) baMdha samaye citta cetIe, udaye zo saMtApa? buddhi, karmane anusaranArI che. 0 karmaprabhAvane saraLatAthI samajavA ane jIvanamAM taTasthabhAva (samatA) keLavavA aDhaLaka kathA sAhitya jainazAstromAM vidyamAna che. karmasiddhAMtanI vyavasthAne, vargIkaraNa karIne nizcitta vyAkhyA dharAvatA pAribhASika saMjJAo vaDe bahu suMdara rIte zAstromAM samajAvI (44) padArtha vijJAna sUtra ane peja 20-251) cha dravyomAM pAMca ajIva che, temAM cAra astikAya che. 0 karma pudgaloe AtmAne saMsAramAM bhamato rAkhyo che. 0 suMdara bhavitavyatA ane karmalaghutAthI zrIjinezvaradevanA vacano rUcikara bane che. (45) jIvanuM kArya sUtra ane peja 21-256) 0 jIvadravyanuM kArya 0 ApaNe saghaLA jIvo eka pitAnA putro jevA bhAIo chIe. 0 uttamottama jIvanI koTimAM zrItIrthaMkara paramAtmA che. (46) kALa dravyaH-kALanuM kArya sUtra ane peja 22-261) 0 (1) vartanA - kALanA AdhAre dareka padArtho potAnuM astitva jALave che. * (2) pariNAma - rUpAMtara, parivartana, pheraphAra vigere. 0 (3) kriyA :- sthaLAMtara ke parispaMdana 0 (4) paratva ane aparatva kALanI AvazyakatA - kALa zAnA AdhAre Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahe che? kALane vizvamAMthI dUra karo tenI sAthe tame vizvanI krAMtine aTakAvI dezo 0. samayano koI prAraMbha nathI. samayanuM koI pUrNa virAma nathI. (47) pudgalanA 4 mukhya guNadharmo, sparza, rasa gaMdha ane varNa sUtra ane peja 23-267 0[1] sparzanA 8 prakAra uSNatAmAna-(zIta-uSNa sparza) 0 sphaTikamaya baMdhAraNa - snigdha rUkSa sparza [2]rasanA pAMca prakAra 0[3]gaMdhanA be prakAra, ane dhrANendriya [4] varNanA pAMca prakAra. (48) pudgalanA anya 10 prakAra sUtra ane peja 24-275 0 zabda, baMdha. 1 karmono 4 prakArano baMdha 0 aMdhakAra, ane prakAza, baMne pugalanA prakAra che. baMne svataMtra che. prakAza paNa pula che. tenA be prakAra che. Apa = garamaprakAza, udyota = ThaMDo prakAza. (49) aNuM ane skaMdhanI utpatti sUtra ane peja 2pa-26-281) 0 paramANuMnI vyAkhyA 0 aMtima kaNa e paramANuM che. 0 Adhunika vijJAnano atom e vAstavamAM Molecule (skaMdha) che. 0 mAtra paramANuMonA "saMyogathI nahi paNa baMdha'thI skaMdha racAya che. (50) paramANunI utpatti sUtra ane peja 27-28-287 0 ane 50 karoDa moTo karI tenuM citra levAmAM saphaLatA 0 paramANu pratyakSa na thaI zakavA mATeno vaijJAnika dRSTikoNa 0 skaMdho dezya ane adezya baMne prakAranA hoya che. (51) sata nI vyAkhyA sUtra ane peja 29-291) * vAstavika vastune saMtu kahevAya che. 0 sat ane asatu vastune samajavA mATe pAMca muddA 0dareka sat vastu, triguNa svabhAvavALI che. 0 sat te ja Izvara che, saghaLo teno vistAra che. te rIte Izvara, sarva vyApaka che. tripadImAM vizvanA vijJAnano khajAno (para) nityatvanI vyAkhyA... sUtra ane peja 30-297 0 dareka padArthamAM utpatti-nAza satata thayA kare che. 0 "nAza', e vastunA astitvano abhAva nathI, paNa rUpAMtara che. 0 pariNAmI nitya = parivartana pUrvakano sthAyI aMza. 7 "vizva dharma pariSada samakSa vI.Ara.gAMdhInuM vaktavya. 0 AtmAmAM utpAda, vyaya, ane dhrauvya. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3) syAdvAdano siddhAMta sUtra ane peja 31-303) * paraspara viruddha dharmovALI pratyeka vastu, aneka dharmAtmaka che. 0 syAdvAda pratyeka vastunI saMpUrNa oLakhANa karAve che, ane koI eka apekSAe vastunuM nizcita svarUpa batAve che. 0 prasiddha vaijJAniko, ane ciMtako paNa syAdvAdane samajI zakyA nathI. 0 syAdvAda siddhAMtane anusAra zrI AgamazAstronA vacanonA tAtparyane AtmasAt karyA hoya tevA AcArya, gItArtha kahevAya che. (54) syAdvAdano siddhAMta sUtra ane peja 31-310) * dareka mato potAno dRSTikoNa sAco che, tema siddha karavA mathe che. 0 dRSTikoNanA bhedonA viSayamAM samanvayane samajavA mATe pAMca aMdha puruSo ane hAthInuM daSTAMta syAdvAda dareka dRSTikoNane tenA yathArtha sthAne joDe che. syAdvAda, dareka avasare dareka avasthAmAM, sAco dRSTikoNa ApanAra vAda che. (55) syAdvAdano siddhAMta sUtra ane peja 31-317) * syAdvAdane, anekAntavAda, apekSAvAda, ke nayavAda paNa kahevAya che. 0 sunaya ane durnaya. * nizcayanaya ane vyavahAranaya. 0 anya darzano AMzika satya jaNAve che - jainadarzana vAstavika satya batAve che. (56) pudgalono parasparabaMdha sUtra ane peja 32-35-321 pudgalono paraspara baMdha snigdha ane rUkSa guNane kAraNe thAya che. * vIjaLI snigdha ane rUkSa guNane kAraNe pedA thAya che. Adhunika vijJAnamujaba aNuMonuM baMdhana.0 jaghanya aMzavALA snigdha ke rUkSano baMdha na thAya. 0 dhAtuomAM rahelA mukta ilekaTronane kAraNe vidyutuM vahana thAya che. garamInA sthaLAMtara mATe paNa te kAraNa che. * samAna aMzavALA sadezo (snigdha-snigdha, ke rUkSa-rUkSa)no paNa baMdha na thAya. * Adhunika bhautikazAstramAM paramANuM (aNu)ono baMdha.0 baMdha thayA bAda navo banelo skaMdha, be (snigdha ane rUkSa)mAM je adhika hoya, te rUpe thAya. (57) dravya, temaja guNa ane paryAya sUtra ane peja 37-328) * koIpaNa dravyanuM sIdhesIdhuM pratyakSa thatuM nathI. paraMtu tenA guNo ane paryAyo dvArA ja te jaNAya che. 0 iMdriyo dvArA guNo ane paryAyo ja jaNAya che, mULadravya nahi. 0. bIjA 3 dravyonA guNo ane paryAyo. * jIvadravyanA guNo ane paryAyo. 0 guNo ane paryAyo, baMneno AdhAra dravya che. * sat ane dravya, baMnenA svarUpanI tulanA. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 58) kALanuM svarUpa ane vyAkhyA sUtra ane peja 38-334 0 kALa vinAnuM vizva kalpI na zakAya, badhuM alopa thaI jAya. * pAMce ya dravyano sarvasAmAnya paryAya, te nizcaya kALa. * kALa badhAno komana hoya che, koIno prAiveTa nahi. 0 kALanA kArya dvArA, kALane samajI zakAya che. vyavahAra kALa.0 vyavahAra ane nizcaya. nizcaya kALa. 0 kALa, pAMca dravya jevuM, svataMtra dravya nathI. (59) kALanuM svarUpa sUtra ane peja 38-341) 0 kALa, e samayano pravAha che. te niraMtara cAle che. te bagaDato ke sudharato nathI. 0 mAro, tamAro ke sAro, kharAba kALa vigere aupacArika rIte ghaTe che. bIjA dravyo karatAM kALa vilakSaNa che. 0 dareka kAryanI siddhimAM kALa, eka kAraNa ghaTaka che. (60) kALanuM pramANa sUtra ane peja 39-346 * kALanA saghaLA bhedono prAraMbhika ekama-avibhAjya aMza-samaya.0 6 prakAranA palyopama kALanuM svarUpa.0 6 prakAranA sAgaropama kALanuM svarUpa.0 Adhunika vijJAna mujaba kALanuM varNana. 0 mIlI, mAikro, neno, pIko, phekho, eTo, ane plAnkasekanDa. 61) guNanI vyAkhyA pariNAmanI vyAkhyA. sUtra ane peja 40-41-353 * koI dravya, guNa vagaranuM nathI. paraMtu guNa guNa vagaranA che. 0 guNane oLakhAvavA bIjA guNanI jarUra paDatI nathI. 0 dareka dravyamAM vizeSa guNa ane sAmAnya guNa hoya che. 0 guNo sadA sthAyI hoya che, paryAyo badalAyA kare che. jIvamAM jJAnAdi guNo sthAyI che, upayogAdi paryAyo badalAyA kare che. 0 sUtra-29, 30, 31 ane 40nI saMkalanA. parivartanono sthAyI AdhAra. * jJAnaguNa, e AtmadravyanI monopolI che. (62) pariNAmanA be prakAra 1. Adi 2. anAdi sUtra ane peja 42-43-361 0 saghaLA dravyonA, bhUtabhaviSyanA saghaLA rUpAMtaro, pariNAma che. 0 bhautika padArthanuM koIpaNa rUpAMtara hoya, tenI zarUAta hoya che. vizvanA saghaLA pudgalanA padArthomAM joDAvAnI ane vikharAvAnI kriyA ekakSaNa paNa aTakyA vinA satata cAlu che. * dRSTikoNabhedathI badhA dravyomAM, baMne pariNAma ghaTe che. * rUpAMtaro anAdikALathI thayA kare che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 (63) jIvanA yoga ane upayoga pariNAma sUtra ane peja 44-368) * upayoga zabdArthanI samaja. * jJAna ane darzana. 9 jJAnopayoga ane darzanopayoga. anupayogadazA, dravyakriyA ane bhAvakriyA. 0 AdimAna pariNAma. 0 jJAna, darzana, vIrya labdhi. jJAnopayoga ane darzanopayoga.0 kevalajJAnI sadA upayogamAM hoya che. 0upayoga, bhAvanA, pariNAma, pravRtti. azuddha upayoga, ane zuddha upayoga. upayoganI sthiratAno kALa, aMtarmuhUrta.0 upayoganI zuddhi, ane sthiratAnI vRddhithI, jIva aMte sarvajJa ane vItarAga bane che. pariziSTa-1 zrItattvArthasUtra adhyAya-pa-mULa sUtro ane artha 374 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 cha dravyo ane bIjA alaga-alaga mukhya viSayo eka sAthe refer karavA mATe te te viSayonA lekha naMbarono anukrama dharmAstikAya : 5, 16, 18, 19, 20, 24, 30, 31 AkAzAstikAya : 6, 7, 8, 16, 18, 19, 20, 22, 24, 25, 33 pudgalAstikAya: 9, 10, 11, 12, 16, 17, 22, 23, 24, 27,47,48,49, 50, pa6, 62 UrjA: 4 (pR.20), 11 (pR.60thI 62) 12, 24 (pR. 130) 48 (pR. 280) 62 (pR. 365) audArikazarIra : 34, 35, 36 vaikriyazarIra : 37. taijasazarIra - 14, 38 mana: 16, 17, 36 (pR. 202) 40, 41 asaMkhya anaMtAdi-21 prakAra :- 20, 21 14 rAjaloka ane kALacakra :- 7, 25, 26 sat : 51, 57 pariNAma : 41, 61, 62, 63. adharmAstikAya: 5, 16, 18, 19, 20, 24, 30, 31 jIvadravya : 13, 14, 15, 28, 29, 34, 35, 36, 45, 61, 63 kALa: 46, 58, 19, 60 aNu-paramANuM - 9, 10, 23, 49, 50, 56, 62 IzvarakartutvaH 4, 16, 51 vizvanI utpatti : 1, 25 drivyaguNa, paryAya - 13, 27, 61 kArmaNazarIra:trapadI ane utpAda, vyaya, dhrauvya:-3, 4, 11, 19, 51,52, 57 karma : 36, 38, 42, 43, 44, 48 (pR. 276) zabda: 17, 39 syAdvAdaH pa3, 54, papa upayoga - 61, 63 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) bhUmikA - jaina tattvajJAna zAzvata che. (1) bhUmikA - jaina tattvajJAna zAzvata che. - jaina dharmanA AcAro ane tattvajJAna zAzvata che. - veda-purANa vigeremAM paNa prathama tIrthakara zrI RSabhadeva bhagavAnane namaskAra karelo che. - jaina tattvajJAnamAM bhagavAna sarjaka nathI, paNa jJAyaka ane prakAzaka vizva utpatti ane vyavasthA : jaina tattvajJAna vizvane eka suvyavasthita vyavasthA mAne che, je cokkasa kArya - kAraNanA niyaMtraNa heThaLa svayaM saMcAlita thayA kare che. te kudaratI vyavasthA che. te ja sarvopari che, te vyavasthAno bhaMga thayo nathI ane kyAreya thaze nahi. jaina dharmanA sthApaka tIrthaMkarabhagavAna dharmamArganI sthApanA sAthe potAnA kevalajJAnamAM jaNAvela vizva vyavasthAnA niyamo jagata samakSa prakAzita kare che. tIrthakara bhagavAnanI sAdhanA pUrNa thatAM kevalajJAna(saMpUrNa jJAna) thayA pachI sAdhu-sAdhvI-zrAvaka zrAvikA rUpa caturvidha saMghanI sthApanA kare che. te saMghanI paraMparAthI yAvatkAlIna sudhI jagatane tattvajJAna temaja dharmanA upadezonuM ane sAdhanA mArganuM AlaMbana maLatuM rahe che. tIrthaMkarabhagavAna potAnA prathama ziSya thanAra zrI gaNadhara bhagavaMtone viziSTa kRpAnA baLe tripadI ApI kSaNamAM saMpUrNa zAstronA jJAtA banAve che, jene zrutakevalI kahevAya che. teo 12 prakAranA-Agama zAstronI racanA kare che, mATe tene dvAdazAMgI kahe che. te bAreya AgamazAstronA mULasUtronA niryukti - bhASya - cUrNi - ane vRtti (TIkA) ema cAra prakAranA vivecano hoya che. mULasUtronA saMkSipta arthanA tAtparyane A cAra vivecanomAM vistRta ane spaSTa karavAmAM AvyA che. mULasUtra sahita te pAMca Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna thAya che. mATe tene paMcAMgI Agama zAstra kahe che. A AgamazAstrone AdhIna rahIne jaina zAsananA AcAryo upadezo Ape che. te zAstrone AdhIna rahIne ja temAM darzAvelA mArgadarzana mujaba caturvidha saMghanA sabhyo - anuyAyIo dharmanI kriyAo, ane tenA niyamone pAlanarUpe AcaraNa karI Atmazuddhi kare che. jaina tattvajJAnamAM bhagavAna sarjaka nathI, paNa jJAyaka ane prakAzaka che : tIrthaMkarabhagavAne batAvelA Agama (dharmazAstro)mAM dharmano sAdhanAmArga, eTale kriyAkAMDa uparAMta tattvajJAna paNa khUba suvyavasthita ane suvistRta rIte nirUpaNa karAeluM che. zrI tIrthakara bhagavAna kevalajJAna pAmI pote jJAnamAM je vizvanuM svarUpa, ane vizva vyavasthAnA kArya-kAraNanA niyamo joyA te batAve che. vizvane pote saryuM nathI ke, tenA niyamo temaNe ghaDyA nathI. anAdi kALathI vizva je rIte che, ane je niyamo dvArA temAM parivartano (bhautika padArthonA pheraphAro ane jIvonA janmamaraNa, sukha-duHkha, saMyoga - viyoga, rAga dveSa-zoka vigere sarve) thaI rahyA che tene jagata samakSa prakAzita kare che. A ja kAraNe jaina tattvajJAnamAM bhagavAna sarjaka nathI paNa jJAyaka ane prakAzaka che. zrI tIrthakara bhagavAna ane dharmanI sthApanA : vartamAnamAM jaina dharmanA je AgamazAstro che te, covIsamA tIrthaMkara bhagavAna zrI mahAvIrasvAmIe batAvelA che. temAM darzAveluM tattvajJAna ane dharmanA niyamo, temanI pUrve thayelA 23mA zrI pArzvanAtha bhagavAne batAvelA hatA. temano sthApelo saMgha paNa hato ja. mAtra eTaluM ja nahi, temanI paNa pUrve prathamatIrthakara zrI RSabhadeva Adi rara tIrthakarono saMgha ane temanA zAstro paNa kramasara thayA hatA. zrItIrthaMkarabhagavAnanA AtmAo sAdhanapUrNa karI kevalajJAnI bane te pachI 34 atizayathI yukta viziSTa (alaukika) prabhAvasaMpanna bane che. teo saMghanI punaH sthApanA kare che, teo Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) bhUmikA - jaina tattvajJAna zAzvata che. vacanAtizayanA prabhAvayukta vANI dvArA jaina mArganA prabhAvane vistArI, aDhaLaka jIvone hRdayaparivartana karI dharmamArgamAM joDI moze pahoMcADe che. teo je kAMI tatvajJAna ane dharmanA AcaraNanA niyamo jaNAve che, te koI navA batAvatA nathI. pUrvanA tIrthakaroe batAvelAne punaH prakAzita kare che. temaja AgamazAstronI zabdaracanA ane saMghavyavasthAne nUtana svarUpa Ape che. A kALakhaMDamAM jema covIsa zrI tIrthaMkaro thaI gayA, tevA pUrvenA kALacakromAM paNa covIsa tIrthaMkaronI covIsIo thayelI che. A rIte jotAM vizva jema nitya niraMtara kALanA pravAhamAM anAdi anaMtakALa sudhI cAle che, tema zrI tIrthakara bhagavAnanI covIsIo paNa satata thayA kare che, ane thayA karaze. vizvanA anaMta jIvomAMthI je viziSTa yogyatA (tathAbhavyatva)vALA jIvo tIrthaMkarapadavI prApta kare che. teo saMgha, saMgha e, jagatane dharmanuM AlaMbana bane che, tenA saMsarga-paricaya-AlaMbanathI bIjA jIvotare che, mATe te saMghane tIrtha kahevAya che, eTale ke, tIrthanI sthApanA karanArA hovAthI tIrthakara kahevAya che. gItAmAM je "mavAmi yuge yuge jaNAvyuM che ke, A rIte jaina tattvajJAna mujaba ghaTe che. Izvarano eka ja AtmA vAraMvAra janma dhAraNa kare tevuM jainatatvajJAna mAnatuM nathI. saMsAranA anaMta jIvomAMthI ja tIrthakarapaNAnI viziSTa yogyatAvALA jIvo kramasara sAdhanA karI, tIrthakara banI, dharmanuM utthAna kare che. A eka kudaratI vyavasthA che, te satata cAlyA ja kare che. zrI tIrthakara bhagavAna paNa sAdhanA karI aMte mukti - paramapadamokSa ne pAme che. temaja je yogya jIvo temanA sthApelA saMghamAM joDAya che, teo paNa sAdhanA karI mokSa pAme che. mokSamAM sarve samAna che. vizvanA saghaLA AtmAonuM AMtarika svarUpa zuddha che, ane eka samAna che. teonuM ekasamAna zuddha svarUpa mokSamAM pragaTe che. jaina tattvajJAna zAzvata che - A rIte jaina dharmanA AcAro ane tattvajJAna zAzvata che. zrI Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna tIrthaMkarabhagavAno tene punaH punaH prakAzita kare che. te te zrI tIrthaMkarabhagavAna, potAnA tIrthanI sthApanA kare tyAre, te te AgamazAstro dvArA tene prakAzita kare che. dareka zrI tIrthakaranA Agama zAstronA zabdo alaga hoya che. paNa kathayitavya (kahevA yogya dharmanA AcAro ane vizva sthitinuM varNana) eka ja hoya che. tAtparya ke, vastu tattvanI dRSTie bhAvArthathI jaina dharmanA AcAro, ane jaina tattvajJAna zAzvata che. AtmAne karmathI mukti apAvanAro ekamAtra mArga che. AtmAnI rAga, dveSa Adi azuddhine dUra karI kramasara paramazuddha paramAtmapada sudhI laI janArA AcAra, vicArone anurUpa koI paNa dharmanA upadezo vacano, ane koI paNa dharmanA AcAro paNa avazya AtmAne mukti, tarapha dorI janArA che. veda-purANa vigeremAM paNa zrI RSabhadeva bhagavAnane namaskAra che - anya dharmonA zAstromAM paNa, zrI RSabhadeva bhagavAna, ane temanA jayeSThaputra bharata cakravartinA ullekho maLe che. RgvadanI sthAomAM bhagavAna zrI RSabhadevane namaskAra karyA che. bhAgavata purANamAM nityAnubhUta nijalAbha nivRttatRSNaH zreyasyatadracanayA cirasuptabuddheH / lokasya yaH karuNayAmayamAtmaloka mAkhyAnna bho bhagavate RSabhAya tasmai // artha: haMmezAM viSamabhAgonI abhilASA karavAne kAraNe potAnA vAstavika zreyathI bezuddha lokone, jeoe karuNAthI, nirbhaya Atmalokano saMdeza Apyo, ane niraMtara Atma svarUpanI anubhUtine kAraNe tRSNAothI mukta hatA, te bhagavAna RSabhadevane namaskAra. purANamAM paNa zrI RSabhadeva bhagavAnano ullekha che // kulAdibIjaM sarveSAM, prathamo vimalavAhana ? cakSuSmAn ca 2. yazasvI 3. cAbhicandro 4. prasenajit 5. marudevazca 6. nAbhizca 7. bharate kulasattamAH / (aSTamo marudevyAM tu nAbhijAta urukramaH / ) darzayan vartma Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) bhUmikA - jaina tattvajJAna zAzvata che. vIrANAM surAsuranamaskRtaH nItitrayasya kartA yo (yugAdi prathamo jinaH) (nagarapurANa, 14mo zataka bhavAvatAra) A duniyAnA badhAe kuLonA bIjabhUta (1) vimalavAhana (2) cakSuSmAna (3)yazasvI (4) abhicandra (5) prasenajita (6)marudeva ane (7) nAbhi, A sAta kulakaro bharatakSetranA yugaladharmanA aMtabhAgamAM thayA-A sAta pachI AThamAkrame (RSabhadeva) thayA, jemane sura ane asura namyA che, jemaNe artha, kAma ane dharma e 3 prakAranI nItino rasto batAvyo che. yugadharmanI AdimAM prathamajina thayA. vaLI RSabhadeva ane zivanI ekatA siddha karatI aneka sAkSIo che. rudra, mahAdeva, pazupati Adi nAma RSabhadevanA svarUpanA ja che. TvedanI RcAmAM, RSabhane hiraNyagarbha batAvyA che. bhagavAna RSabhadeva jyAre garbhamAM hatA tyAre, kuberadeve pitA nAbhirAjAnA bhavanamAM hiraNyanI vRSTi karI, tethI janma pachI hiraNyagarbharUpe prasiddha thayA. lokamAM brahmAnAmathI prasiddha je deva che, te RSabhadeva che. brahmAnA aneka nAmomAM prajApati lokeza, nAbhija caturAnana gnA svayaMbhU - A darekanI saMgati RSabhadeva sAthe thAya che. prajApati eTale, kuMbhakAra zilpa vigere vyavahArono upadeza ApI prajAnI rakSA karI. lokeza eTale - vizvanA svAmI. nAbhija eTale-nAbhirAjAnA putra. caturAnana eTale -samavasaraNamAM cAradizAmAM cArasvarUpa hoya che. sraSTA eTale, bhogabhUmi naSTa thatAM saMsAranA vyavahAranA pravartaka che. svayaMbhU, eTale koInA upadeza vinA bodha pAmI tIrthakara bane che. anuzrutiomAM viSNunA sattAvIza nAma sArthaka rIte zrI RSabhadevamAM ghaTe che. - tAre koNa? taryA hoya che. pote ja DUbelA hoya te bIjAne zuM tAre? - duniyAnuM duHkha dUra thAya evuM kathana zrI arihaMtadevanA vacanasivAya bIje kyAMya nathI. - pU.A.zrIvijayarAmacandrasU.ma.sA. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (2) bhUmikA - dharmanI sthApanA - atizaya sAmarthyavALA zrI tIrthaMkara bhagavAna. - bIjabuddhine dharanArA zrI gaNadhara bhagavAna. zrI tIrthaMkara ane zrI gaNadhara bhagavAna H sarvajJa ane vItarAga zrI tIrthaMkara bhagavAna, kevalajJAna pAmI bhavijIvonA pratibodha mATe dharmazAsana pravartAve che, saMghasthApe che. zrI tIrthaMkara prabhunI zAnadaSTimAM jagatanA sarvapadArthonA sarvabhAvo pratibiMbita thayelA hoya che. te saghaLuM jANe che ane jue che. zrI tIrthaMkaraprabhu AtmakalyANa mATe sAdhanA kare che, ane jagatanA jIvone te mATe ja upadeza kare che. vItarAga banI AtmasvarUpanA AnaMdane mANavo te temanuM dhyeya hoya che. vItarAga banatAM AtmAparanA rAgadveSAdi doSo nAzapAmatAM zeSa sarvadoSo paNa nAza pAme che. sarvadoSonA mULamAM rAgadveSa mukhya che. AtmAnA te doSono nAza thatAM ja, AtmAnI anekazaktio mAMhenI anaMtajJAnazakti paNa khIlI UThe che. teo prathama ziSya thanAra gaNadharanA jIvone pratibodha karI dIkSA Ape che, tripadIpradAna kare che. tenA prabhAvathI zrutajJAnanA Agama-zAstronI navaracanA thAya che. saMghanI sthApanA thAya che. anya bhavyajIvo paNa zrI zrutajJAna ane zrI saMghanA AlaMbanathI sarvajJa kathita sAdhanA mArgamAM joDAIne, AtmakalyANa sAdhe che. A vAtane jaNAvavA zAstramAM eka dRSTAMta ApyuM che. eka moTuM, UMcu ane ghaTAdAra kalpavRkSa che. tenA para aneka prakAranA ane puSkaLa sugaMdhI puSpo che. ghaNA mANaso A vRkSa nIce UbhA che. sugaMdhI puSpone Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bhUmikA - dharmanI sthApanA joIne tene mANavA mATe, te puSpo meLavavA utsuka che. ghaNA samayathI nIce UbhA UbhA te vRkSa upara caDhavAnI mahenata kare che, paNa te UMcA vRkSa upara caDhavA zaktimAna banI zakatA nathI. teTalAmAM koI zaktizALI puruSa Ave che. saghaLA mANaso dekhatA rahe che, ane te saDasaDATa vRkSa upara caDhI jAya che. ane sugaMdhI puSpone bhegA karIne, nIce UbhA rahelA caDhavAne asamartha upara dayAnA bhAvathI, te vRkSa uparathI puSponI vRSTi kare che. jamIna upara paDavAthI puSpone dhULa na lAgI jAya mATe te mANaso zuddha ane pahoLA vastro upara te puSpone jhIlI le che. te puruSomAM keTalAka saMpUrNa puSpavRSTine grahaNa karI le che. te pachI sarva teno upayoga karI sugaMdhane mANI AnaMdita bane che. ahIM daSTAMtanI ghaTanA A pramANe che. tapa-saMyama ane jJAnarUpI vRkSa che. sadgati ane mukti, e puSpa ane tenI sugaMdha che. bhavyAtmAone te joIe che, paNa tapa saMyamanuM pAlana karavA samartha banatA nathI. keTalAka prayatna kare che paraMtu paripUrNa pAlana karI zakatA nathI. zaktizALIpuruSa eTale tIrthaMkaranA AtmA. teo pUrvajanmonI sAdhanAnA baLe saMyama - tapAdinuM paripUrNa pAlanakarI kevalajJAna pAme che (vRkSa upara caDI jAya che), ane zrutajJAnarUpI puSponI vRSTi kare che. anya bhavyajIvo nirmaLabuddhi rUpI zuddhavastramAM te zrutajJAnarUpI puSpone grahaNa karI le che. temAM viziSTabuddhi (vizALa zuddhavastra) vALA zrI gaNadharabhagavaMto che. teo saMpUrNa zrutajJAna grahaNa karI le che. teo ane anyajIvo zrutajJAnane prAptakarI, jIvanane pavitra banAvI sadgatirUpI puSpo ane muktirUpI sugaMdhIne pAme che. A dRSTAMtano sAra che. adhyAtma vinAnI jJAnasAdhanA zrama Apato bojo che - ApaNA AtmAmAM paDelI anaMta jJAnazaktino pUrNavikAsa karavA mATe AtmAnA rAga-dveSa Adi doSono nAza karavo te ja eka parama Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna upAya che. zrI tIrthaMkaraprabhue zAstramAM tene anusAre ja sAdhanA mArga darzAvyo che. khAlI koruM jJAna AtmAne lAbha karatuM nathI. yatheccha tarko lagAvIne vastutattvane samajavAnA ane samajAvavAnA prayatno te sAcuM jJAna nathI. zAstro, pustako ke svataMtra ciMtano dvArA mAtra mAhitino bhaMDAra ekaTho karI jJAna vRddhi karavAno prayatna te paNa sAcuM jJAna nathI, te prayatna Atmahitakara banato nathI. vizALa ane agAdha rahasyothI bharelA vizvanA padArthorUpI samudramAM ekAda DUbakI jevA vaijJAnika prayogo dvArA vastutattvano nirNaya karavAno prayatna e paNa sAcuM jJAna nathI. A saghaLo jJAnavRddhi karavAno prayatna, eka nizcitamaryAdAvALI jJAnavRddhi prApta karAvI de che, paraMtu AtmAne pUrNajJAna tarapha dorI jato A prayatna nathI. mohanIyakarma ane jJAnAvaraNIyakarmane kAraNe AtmAnI jJAnAdi zaktio AvRta thayelI che. tene dUra karavAno sarvajJakathita upAya karavAthI AtmAnI pUrNajJAnAdi zakti khIlI uThe che. AdhyAtmika sAdhanA ja jagatanA rahasyonA pUrNajJAna sudhI pahoMcADe che. khAlI zuSkajJAna ke mAtra mAhitIno bhaMDAra nahi. adhyAtma vinAnI jJAnasAdhanA zrama Apato bojo che, saMsAramAM mUMjhAvIne AtmAne durgatimAM rakhaDAvanAra che. zAstromAM evA aDhaLaka dRSTAMto jovA maLe che ke, zrI tIrthaMkarabhagavAne batAvela sAdhanA-mArgane yathArtha rIte anusaratAM, koI tevA kAraNe zAstra, ke bhautika-jagatanA jJAnane vizeSa prakAre nahi prApta karanArA AtmAoe paNa, temanA AtmAmAM rahelI viziSTa yogyatAnA prabhAve mohakarmano mULathI nAza karI dIdho, ane tenA prabhAve turata sIdhI jJAnanI parAkASThAne pAmI sarvajJa banyA. dA.ta. "mASa tuSa' nAmathI pracalita munivara ghaNI mahenata chatAM zAstranA zabdonuM vizALa akSarajJAna prApta na karI zakyA. paraMtu hRdayamAM AtmAnA jJAnaguNa pratyenA bahumAna ane jJAnI gurupratye samarpaNa bhAvapUrvaka tapa, saMyamane AtmAsAt karI zIdhra sarvajJapaNAne prApta karI muktipadane pAmI gayA. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 (2) bhUmikA - dharmanI sthApanA to vaLI keTalAka AtmAo, jJAnasAdhanAmAM vizeSa puruSArtha karI viziSTajJAna prApta karyuM, aneka labdhio ane siddhio paNa meLavI, paraMtu sarvAMgINa sAdhanA mArgamAM kAMka gaMbhIra khAmIne kAraNe mokSamArgamAM AgaLa na vadhI zakayA, eTale ke (1) sarvaza kathita vastutattvanI zraddhAno abhAva, (2) abhimAnane kAraNe mithyA Agraha athavA (3) bhautika sukhonI tIvra Asakita ityAdi, mithyAtva mohakarma janita AtmAnI A traNeya AMtarika malinatAne kA2Ne suvizuddha sAdhanA mArganuM anusaraNa na karI zakayA tethI saMsArabhramaNa karanArA thayA che. dA.ta. (1) tAmalI tApasa jevA bAla tapasvIo vigere (2) jamAlimuni vigere nihnavanA jIvo temaja (3) dharmanA phaLa tarIke bhautika sukhonI prArthanA karanArA cakravarti ane vAsudevanA jIvo vigere, AvA jIvo sAdhanA karavA chatAM saMsAra-paribhramaNa karanArA thayA. AvuM zAstravacana che. sAra e ja che ke, pUrNa jJAna meLavavA mATe zrI tIrthaMkarabhagavAne batAvelA mohanA nAza mATenI ja sAdhanA karavI. zrI tIrthaMkarabhagavAna mahAvIrasvAmi 30 varSanI vaye saMsAra tyAga karI kevaLa AMtara jagatamAM lIna banyA. bAhya duHkhone gaNakAryA vinA sukhaduHkha, jIvanamaraNa, sva-52 ityAdi dvandvo (joDakA) pratye samAnavRtti keLavI, bahAranA vizvamAM rahevA chatAM potAnI cetanAnuM AMtarika zuddhacetanA sAthe bahucusta joDANa karyuM. 12 varSa 6 mahinA ane 15 divasamAM AMtarika zuddhacetanAne eTalI zaktizALI banAvI ke, tenA dvArA mohakarma, ane jJAnaguNanA AvaraNakarmane mULathI AtmAmAMthI ukheDI paripUrNajJAna ane paripUrNa zuddhacetanA prApta karI. potAnI viziSTa yogyatAnA prabhAve tIrthaMkarapadavI prApta karI atizayavaMta banyA. deva dAnavothI pUjita thayA. temaNe prayogazALA - vedhazALA jevA bAhya sAdhanono upayoga karyA vinA kevala AtmikasAdhanAthI je jANyuM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna je joyuM te aMtima satya hatuM. temAM parivartanane avakAza na hato. temanA siddhAMto trikAlAbAdhita hatA, che, ane rahevAnA. badhA padArthone jANavA e temanuM aMtima dhyeya na hatuM. temanuM dhyeya to AtmAnA pUrNasvarUpane jANavuM, jovuM, ane anubhavavuM te hatuM. te prApta thatAM ja pUrNajJAna pragaTyuM hatuM. e jJAnathI jANIne, vizva-vijJAna vigerenuM jarUra jeTaluM pratipAdana karyuM hatuM. te, vartamAnamAM prApta Agama grantho ane tenA AdhAre racAyelA prakaraNa graMthomAM Aje paNa saMgrahAyeluM che. zrI tattvArtha sUtrano pAMcamo adhyAya H prastutamAM vizva-vijJAnanA viSayamAM vizvanA ghaTakabhUta mULa 6 dravyonuM varNana, zrItattvArthasUtra adhyAya-panA AdhAre ApaNe samajIzuM. AjathI 2000 varSa pUrve zvetAMbara paraMparAmAM thayela zrIumAsvAti mahArAje 10 adhyayana dharAvato zrI tattvArthasUtra graMtha racyo che. jaina zAstronA tattva jJAnanA vistRta ane aDhaLaka viSayono eka ja graMthamAM saMkSepa karyo hoya tevo ekamAtra A graMtha che. tenA pAMcamA adhyAyamAM ajIvatattvanuM varNana che. tenA para Aja sudhImAM saMskRtamAM aneka vivecano lakhAyA che. tenA uparathI vartamAna vijJAnanA saMdarbhamAM pro. ghAsIrAma jaine Cosmology old and new aMgrejI pustaka lakhyuM hatuM, je saM.1975mAM bhAratIyajJAnapITha dvArA prakAzita thayuM hatuM. vijJAnanI dRSTie ane vijJAnanI AMkhe jovA TevAyelA vartamAna vargane, jaina dRSTikoNa samajavA upayogI bane tevuM jaNAtAM prastuta vivecanamAM te pustakano upayoga karavAmAM Avyo che. Adhunika vijJAne abajo Dolara, apAra parizrama ane kaMI keTalA hiMsaka prayogo karI je tAraNo kADhyA, temAM satya keTaluM ane jagatanI upakArakatA keTalI e sarvathI ajANa nathI. prAmANika saMzodhakoe kabUla karyuM che ke, amArI zodho aMtimatathya nathI. je jANyuM che tenA karatAM jANavAnuM aneka gaNuM bAkI che. pudgalajagatanA navA navA siddhAMto jema Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) bhUmikA - dharmanI sthApanA jema AviSkRta thAya che tema tema, tenAthI keTalAya siddhAMto anAviSkRta che, tenuM jJAna thAya che. mATe ja kahevAmAM AvyuM ke, As we are begining to appreciate better and more throughly, we have come to know, how great is the range of our ignorance (44 jema vadhu sArI rIte ane pUrNa svarUpe samajavAno prayatna karIe chIe, tema tema amane jANavA maLe che ke amArI ajJAnatAnuM kSetra keTaluM mahAna che) Aje je satya lAge che, te kyAre asatya puravAra thaze te kahI zakAtuM nathI. bAhya sAdhananI maryAdA hoya che, tenAdvArA vastunA pUrNasvarUpane jANI zakAtuM nathI, tenA che AMtara sAdhanAnI ! mATe jarUra 11 sUri rAmanI evI vANI-tIrthaMkara vacananI saravANI : karmane kADhavA dharma :- huM AtmA chuM, ATha karmothI baMdhAyelo chuM. e karmo je duHkha Ape che e mane phAvatA nathI. e karmo je mane sukha Ape che, e gamI jAya che. e je pApa-kAryo karAve che, e karye jAuM chuM. A vAta samajAI jAya, pachI ja AtmAnuM kalyANa thAya. tamArA sukha ApanArAM karma tamane sIdhI rIte sukha ApatA nathI. paNa tamArI pAse ghaNuM ALuM avaLuM karAvIne sukhano TUkaDo ja Ape che. tamArI AMkha, A karma upara lAla karAvavI che. tame ema bolo ke-sukha meLavavA nahI, duHkha kADhavA mATe ya nahi, paNa karmane kADhavA mATe ja dharma karIe chIe. -- marelo chatAM jIvato ane jIvato chatAM marelo H- maravAnuM to sahune che, paNa je sArI rIte hasato hasato mare, e mare to ya jIvato ja gaNAya che ane je rotAM rotAM jIve e jIvato hovA chatAM maryA jevo ja gaNAya che. jenI AMkha sAme mRtyu haMmezA taravaratuM hoya, e ja sArI rIte jIvana jIvI zake ane sArI rIte jIvyo kahevAya. e ja mojathI marI zake. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 2 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (3) bhUmikA - tripadI [ |- dharmatIrthanI sthApanA ane zAstronI racanA - zAstrono sAra tripadI. atizayavaMta zrI tarthaMkara bhagavAna: vItarAga ane sarvajJa zrI tIrthaMkara paramAtmAe upadezelA zAstromAM, vizvanuM svarUpa, vizvanA ghaTakabhUta mULa cha padArtho ane vizvanA saMcAlana AdinuM, khUba suvyavasthita, ane tarkasaMgata, temaja anya zAstrothI AgavuM maulika pratipAdana kareluM che. - zrI tIrthaMkarabhagavAna sAdhanA karI AtmA parathI anAdikAlIna 8mAMthI, 4 ghAtI karmono nAza karIne, kevalajJAna-saMpUrNajJAna prApta kare che. kevalajJAna prApta thatAnI sAthe pUrve upArjana karela tIrthaMkara nAmakarma nAmanA puNyakarmanA prabhAvathI 8 prAtihArya ane 34 atizaya pragaTe che. jagatanA jIvone camatkAra pamADe tevI ane atizayokti jevI lAge tevI bhautika ane Atmika Rddhisiddhio te atizaya. dA.ta. (1) bhagavAna samavasaraNamAM upadeza ApavA bese tyAre, pUrva sanmukha bese. bIjI 3 dizAmAM bhagavAna jevA ja AbehUba svarUpavALA 3 pratirUpo devatAo banAvI de che. te mULasvarUpanA jevA ja hAvabhAva Adi kriyAo karatA hoya che. jethI jonAra sAMbhaLanArane mULa zarIra che tevo ja AbhAsa thAya che. (2) bhagavAna ardhamAgadhI bhASAmAM, mAlakauMsa rAgamAM upadeza Ape, paNa darekane-pazune paNa-potapotAnI bhASAmAM samajAya che, sAMbhaLavAmAM atyaMta rasa upajAve che. eka sAthe aneka jIvonA mananA praznonuM samAdhAna maLI jAya che vigere. A ane Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) bhUmikA - tripadI 13 AnAjevI atizayokita jevI lAge tevI cIjo te atizaya che. AvA 34 atizayothI saMpanna zrIarihaMta paramAtmA hovAthI paramezvara kahevAya che. paramezvarapaNAnI jagatanA jIvonI saghaLI kalpanAo, temanAmAM sAkAra thayelI hoya tevuM teone jaNAya che. tripadI ane zAstronI racanA : samavasaraNamAM birAjamAna thaI zrI tIrthakara bhagavAna prathama dezanA Ape tyAre, temanA prathama ziSya thavAnA saubhAgyavALA gaNadharanA jIvo pratibodha pAmI dIkSA grahaNa kare che. bhagavAna temane tripadI pradAna karI kSaNabharamAM zrutakevalI (pUrNa zAstrajJAnI) banAve che. bhagavAna pAsethI tripadI grahaNa karI gaNadharabhagavAna saMpUrNa dvAdazAMgIrUpa Agama zAstronI racanA kare che. teo saMpUrNazAstronA racayitA ane jJAtA bane che. A eka ativiziSTa ghaTanA kahevAya che. zAstronI navaracanA thAya eTale dharmatIrthanI sthApanA thAya che. A rIte tIrthanI sthApanA karanAra hovAthI bhagavAna, tIrthakara kahevAya che. A AgamazAstromAM dharmanA upadezo uparAMta rahasyabhUta evA padArthonA aneka guNadharmonuM nirUpaNa hoya che. mokSamArganuM pratipAdana karavAnI sAthe jaDa tathA cetanapadArthanA sarve guNadharmo bhagavAne pratipAdana karyA che. te saghaLuM AgamazAstragraMthomAM gUMthI levAmAM AvyuM. vartamAnamAM temAMnI ghaNI vAto lupta thaI, tema chatAM prApta AgamagraMtho, ane te pachI thayelA jJAnIoe AgamanA AdhAre racelA (pravezaka) vividha prakaraNa graMthomAM ghaNI vAto pratipAdana karelI che, je Aje paNa ApaNane prApta thAya che, ane Azcarya upajAve tevI che. jeTalA tIrthaMkarabhagavAna thAya che, te saghaLAnA jIvanacaritramAM pAMca kalyANaka nizcita ghaTanA che. tevI rIte anya paNa nizcita ghaTanAo hoya che. tripadI prApta karI zAstraracanAnI ghaTanA paNa nizcita hoya Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna che. je tripadIne prabhu mukhethI prApta karIne viziSTa buddhimattAne (jane bIja buddhi kahevAya che) dhAraNa karanArA gaNadhara bhagavAnanA jIvo jagatanA jaDa - cetana sarvabhAvone jaNAvanAra AgamazAstranI racanA kare che, te tripadI paNa nizcita che. 3pune vA vimevA dhuve vA. A tripadI ApIne zrItIrthakara bhagavAna, gaNadharanA jIvone zrutakevalI banAve che. A tripadI khUba arthagaMbhIra ane rahasyabhUta che. eka rIte joIe to temAM AdhyAtmikajagata ane bhautika jagata baMnenuM sArabhUta tattva nirUpAyeluM che. teno sIdho - sAdo artha thAya che. padArtha utpana paNa thAya che, padArtha nAza paNa pAme che, ane padArtha sthira paNa rahe che. AdhyAtmika dRSTie tripadIno sAra : AdhyAtmika dRSTie teno sAra samajavA mATe zAstramAM AveluM eka daSTAMta samajIe - eka rAjA hato. tene dIkarAno janma thayo. tene ramavA mATe sonAno eka suMdara nAno kaLaza banAvavAmAM Avyo. thoDA varSo pachI eka dIkarI janmI, tene ramavA mATe paNa te kaLaza kAma lAgyo. paraMtu dIkaro moTo thayo tene yuvarAja pade sthApana karavAno hovAthI tenA mATe mugaTa banAvavAnI AvazyakatA UbhI thaI, eTale rAjAe te sonAnA kaLazamAMthI mugaTa banAvaDAvyo. kaLazamAMthI mugaTa banAvavAnI A ghaTanAthI putrI, putra ane pitA traNene judI judI lAgaNIno anubhava thayo. potAne ramavAno kaLaza nAza pAmavAthI putrIne zoka thayo. putrane potAnI zobhA vadhAranAra mugaTa maLavAthI harSa thayo, ane rAjAne to kaLaza ke mugaTa baMne avasthAmAM potAnuM kaMI gayuM nathI, ke navuM maLyuM nathI, potAnuM sonuM temanuM tema rahyuM tethI, tene harSa ke zoka kaMI na thayo, mAdhyazmano anubhava thayo. sAra e che ke - jagatanA dhana, saMpatti, Rddhi ke parivAra, svajana Adi sarve padArtho utpatti nAza ane sthiti - traNa svabhAvavALA che. jyAre padArthomAM koI ghaTanA ghaTe tyAre jagatano dareka Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) bhUmikA tripadI 15 vyakti potAnA svArthane anusAra harSa, zoka, ane taTasthatAne dhAraNa kare che. svArthalAbha thAya to harSa, svArthahAni thAya to zoka, ane baMne na hoya to taTasthatA dhAraNa kare che. jagatanA padArtho tevA nimittane pAmIne utpatti - nAzarUpe parivartanane pAmatA rahe che. tevo padArthono svabhAva nizcita che tema vicArI, harSa zoka na karavo. paraMtu AtmabhAvamAM sthira rahevuM. jagatapratye taTastha rahevuM. Apa svabhAvameM re, avadhu sadA maganameM rahenA. A tripadIne bIjI rIte paNa vicArI zakAya - tuM AtmA che, tAruM svarUpa ane tArA guNadharmo zAzvata che, tArA ja che, ane tArI pAse ja rahevAnA che. mATe AtmA ane tenA guNono sthirasvabhAva manamAM lAva (purUvA), tema ja jagatanA padArtho tArA nathI. tAre vAstavika tenI sAthe koI saMbaMdha nathI. te padArtho maLe ke jatA rahe, vadhe ke ghaTe temAM tAre zo pharaka paDe che? te cIjono nAzavaMta svabhAva vicAra (3gvI vimevA). jema rAjAne to kaLaza ke mugaTa, baMne avasthAmAM potAnA sonAmAM koI phera paDato nathI, ema samajI harSa ke zoka na thayo, tema AtmAe paNa parapadArthonA utpatti-nAza baMne avasthAmAM potAnA AtmAnA guNadharmomAM kaMI phera paDato nathI ema vicArI, mAdhyacya bhAva rAkhavo - sthitaprajJa banavA prayatnazIla rahevuM. AtmAno zAzvata bhAva, ane jagatanA padArthono nAzavaMtabhAva vicAravo. "terA hai so terI pAse ora saba anerA A tripadIno TUMkamAM keTalo adUbhUta sAra che? sarve zAstronuM jJAna ApaNane tyAM sudhI laI javA mATe che. jagatane jANo juo, paNa tene AtmAthI judA samajI temAM mUMjhAo nahi ane AtmAnA guNadharmone potAnA samajI temAM sthira raho, sthira rahevA prayatnazIla bano. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sUri rAmanI tripadI - zrI tIrthaMkarabhagavAna, zrIgaNadhara bhagavAnane tripadI ApI kSaNamAM zrutakelavI (saMpUrNa zAstrajJAtA) banAve che, temaja mokSamArgarUpe tIrthanI sthApanA karI tIrthaMkarapadane sArthaka kare che. A mokSamArgane svamata ke bahumatanI azuddhi rahita zuddharUpe bhavI jIvo sudhI pahoMcADavAnA parama pavitra kartavyane kAraNe zrItIrthakara bhagavAnanA zAsananA AcAryone tIrthakara bhagavAnanI samAna gaNAvyA che "zuddha prarUpaka guNa thakI, je jinavara sama bhAkhyAre" ane "tistharasamo sUri laH no nimiyaM maLavuM (gacchAcAra pannA) ukti vaDe zAstromAM navAjayA che. A uktine AbehUba sArthaka karanArA pU.pAda.A.bha.zrI vijayarAmacandra su.ma.e bahu suMdara tripadI ApI che. choDavA jevo saMsAra, levA jevuM saMyama, meLavavA jevo mokSa. potAnA 79 varSanA sudIrdha saMyama jIvanamAM prasArita karelA pravacanomAM A tripadIno nAda guMjato hato. zAstrAnusArI vicAradhArAne sudaDha karI mokSamArgane bhavI jIvonA hRdaya sudhI pahoMcADanArA hatA. bhagavAne bhAkhelA kalikAlamAM thanArA 2004 yugapradhAna, ane aneka suvihita bhAvAcAryonI kakSAmAM sthAna pAmanArA viziSTa koTinA hatA. bhagavAna, mokSamArganA prakAzaka che, to bhAvAcAryo yathAsthita mokSamArganA darzaka che. saMsAra asAra eTale zuM?:- saMsAra asAra ! A vAta to tame hajAro vAra sAMbhaLI che. paNa enuM rahasya samajo cho kharA ? jinavANIno sAra ja e ke saMsAra asAra. saMsAra asAra eTale saMsAranuM sukha asAra. kAraNake duHkha bhale jIvane kharAba lAgatuM hoya, paNa enI utpatti to pApathI ja che, ane pApa thAya che sukha mATe. ethI sauthI pahelAM to saMsAranA sukha ja bhUMDA che. saMsAra asArano artha saMsAranA sukha asAra, ema samajAyA pachI ja dharmanI zarUAta thAya. - pU.A.bha.zrI vijayarAmacandra sU.ma. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) bhUmikA Izvara kartutva [ (4) bhUmikA - Izvara katRtva - AzcaryakArI ane rahasyabhUta evI tripadI zrItIrthakara bhagavAnanA jJAnanI gahanatA sUcave che. cha e padArthomAM tripadI vyApaka che : zrI tIrthaMkarabhagavAna, zrIgaNadhara bhagavantone je tripadI Ape che, te zAstronuM bIja gaNavAmAM AvyuM che. kAraNa ke gaNadhara bhagavaMto, te tripadI prApta karI sarva zAstragraMthonI racanA karavAnuM sAmarthya prApta kare che, ane racanA kare che. jaina zAstromAM A tripadI pracalita che. utpattinAza-ane sthiti. AdhyAtmika dRSTie tenuM rahasya ApaNe joyuM. zAstro mujaba vizvanA ghaTakabhUta chae padArtho ane tenA avAMtara sarve peTAbhedomAM te tripadI vyApaka che. chae padArtho triguNAtmaka svabhAva dharAve che. zrI tattvArtha sUtramAM tene jaNAvatuM sUtra che. kAvya dhrauvyayu sat (para9) koI paNa astittva dharAvato padArtha hoya emAM A traNe guNadharmo avazya hoya ja, tenA vinA te vAstavika padArtha ja na gaNAya. (juo pR.291thI 295) vizvamAM padArthonuM bAhyadRSTie parivartana (nAza ane utpatti) thavA chatAM AMtarika svarUpa avazya sthira (dhrauvya) rahe che. cAhe te bhautika padArtha hoya ke jIvAtmA hoya ke anya padArtho hoya. mATImAMthI ghaDo, ghaDAmAMthI ThIkarA, ane aMte mATImAM bhaLI jAya che. khetaranI jamInano mATIno piMDa e, ghAsa, anAja, dUdha, rasoI, bhojana, viSTA Adi bAhya avasthAne pAmato hovA chatAM tenA mULa AMtarika mATI svarUpamAM sthira hoya che, tethI aMte mATImAM bhaLI jAya che. AvI rIte jIvadravyaviSe vicArIe to, bAhya parivartano pAmato saMsArIjIva, deva Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna manuSya-pazu - vanaspati - nigoda - narakAdi avasthAo karmanA saMyogathI sarjAya che. A avasthAomAM AtmA svarUpe akhaMDa-sthira ja hoya che, je aMte karma saMyogano nAza thatAM - paramazuddha - mokSarUpa AMtarika karmarahita avasthAne pAme che. bAkInA dareka padArthomAM dareka samaye utpatti-nAza ane sthiratAnI prakriyA sUkSma rUpe, AMtarika rIte to satata cAlu ja che. AtriguNasvabhAva sarvapadArthomAM atyaMta vyApaka che. Izvara ane jagat kartutvaH brahmA - maheza ane viSNu, A pracalita IzvaranA traNa svarUpanI prasiddhi, A ja tripadIne AbehUba anusare che. brahmAnuM svarUpa utpattinuM kArya kare che, mahezanuM svarUpa nAzanuM kArya bajAve che, ane viSNunuM svarUpa jagatanI- sarva padArthonI sthiti jALavI rAkhe che. A traNa svarUpo padArthonA traNa guNadharmonA rUpaka mAnavA joIe. traNa guNadharmo vinA padArtha astitva ja na jALavI zake. traNe guNadharmo dareka padArthamAM satata sakriya che. jainazAstromAM sRSTinA sarjaka ke saMcAlaka rUpe koI eka Izvara vyaktine mAnyA nathI, paNa anya rIte mAnyA che. dharmazAsananA sthApaka, upadezaka, ane jagatanA sarvabhAvonA prakAzaka, viziSTa koTinA AtmAo evA, zrI tIrthaMkara paramAtmAo, ane potAnA zuddha svarUpathI jagatanA jIvone AlaMbanabhUta bananArA anaMta siddha paramAtmAo, A be svarUpe Izvara mAnyA che. koI eka Izvaravyaktine sRSTinA sarjaka nahi mAnavA chatAM, sRSTinI utpatti, saMcAlana, ane nAza vigere aMge bahu suvyavasthita ane tarkasaMgata vyavasthA jainazAstromAM batAvI che. jo ke jainazAsana anekAMtavAdI che. tethI apekSAe jagatakartA Izvara ghaTe che AtmAnuM paripUrNa aizvarya jemaNe prApta karyuM hoya, te Izvara. te apekSA pramANe zrI arihaMta ane zrI siddhapara mAtmAo Izvara che. teo jagatanA sarva padArthonA jJAtA ane dekhA che. jagatamAM kyAMya paNa sarjana, vinAza ke Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) bhUmikA - Izvara kartutva 19 sthiratA vigere je kaMI bane che te sarve, Izvare jJAnamAM joyuM hoya te ja bane che. Izvare jJAnamAM na joyuM hoya tevA sarjanAdi koIpaNa dhaTanA kyAreya banatA nathI, A rIte jJAtRtvane kartutva IzvaramAM ghaTe che. vaLI pUrve jaNAvyuM te mujaba traNa guNadharmonA rUpaka tarIke paNa, Izvarane kartA mAnI zakAya. athavA bIjI apekSAe paNa Izvara kartutva ghaTI zake che. vizvanA cha dravyomAM jIvane kartA kahayo che, ane bAkInA akartA (kAraNa) kahayA che. A jagatamAM kyAMya paNa, koIpaNa kArya bane che-nagara, makAna AdinuM sarjana karanAra manuSyAdi jIva che. vRkSAdine paNa bIjano jIva banAve che vigere. jayAM kyAMya koIpaNa kArya ghaTe tyAM moTe bhAge kartA jIva ja hoya che. A jIva dravya jJAnAdi aizvarya saMpanna hovAthI te Izvara che, ane A rIte (vastutattvane jovA-samajavAnA judA-judA dRSTikoNanA bhedo maLe A prakAranA dRSTikoNathI) Izvara kArya mAtrano kartA ghaTAvI zakAya che. jaina zAstromAM, saMsAranA sarva vyavahAronA ane dharmanA sau prathama pravartaka, prathama tIrthakara zrI RSabhadeva bhagavAnane jaNAvyA che. tenA parathI paNa jagatanA kartA IzvaranI kalpanA pracalita banI saMbhave che. A pRthvItala upara jyAre daivIkalpavRkSo dvArA manuSyo eka sarakhu sukhamaya jIvana vItAvatA hatA, paraMtu jIvanamAM vyaktitvanA vikAsa ane AtmAnA vikAsane anurUpa deza, samAja, kuTuMba vyavasthArUpa saMskRti ane dharmanuM astitva na hatuM. te pachI kALacakranA krama mujaba parivartana thatAM saMskRti ane dharma sthApanAnI jarUriyAta UbhI thaI tyAre, saMskRti ane dharmanA sau prathama sthApaka nAbhiputra RSabha, prathamarAjA ane prathamatIrthakara thayA hatA. teno vedazAstromAM paNa ullekha che. bhagavAna mahAvIrasvAmIe paNa vedane mAnanArA gautamagotrIya indrabhUti brAhmaNane vedanA je padathI, temane - jIva che, ke nahi, tevI zaMkA hatI, te ja vedanA padano sAco artha karI batAvI, te zaMkA dUra karI hatI. syAdvAda siddhAMtamAM judA judA dRSTikoNathI yathAyogya badhI ja mAnyatAono saMgraha che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna bhautika kSetramAM paNa tripadI vyApaka che - vartamAnanA bhautikazAstranI mULabhUta mAnyatA paNa A triguNa svabhAvane ja anusaratI che. tenA mujaba jagatamAM bhautikapadArthano kula jaththo sthAyI che. paraMtu eka bhautikapadArthanuM bIjA bhautika padArthamAM rUpAMtara thAya che. pANImAMthI varALa, peTrolamAMthI dhumADo, hAIDrojana ane okasIjana be vAyunA saMyojanathI pANI (H,0) ItyAdi bhautikapadArthonA vidhavidharUpAMtaro ja che. pUlasvarUpane mass ane sUkSmasvarUpane teo energy kahe che. mass mAMthI energy (urjA) ane energy mAMthI massmAM rUpAMtara satata thayA kare che. kolaso baLe (mass ghaTe) eTale agni, prakAza ane garamI (energy vadhe)mAM rUpAMtara pAme. A vastu triguNa svabhAvane ja pUrepUrI rIte jaNAve che. Ane ApaNe vistArathI cothA pudgaladravya (bhautika padArtha)nA varNanamAM joIzuM. (juo pR.58thI 66, 297, 364) zrI tIrthaMkara bhagavAna zAstronA bIjabhUta je tripadInuM uccAraNa karI gaNadhara bhagavaMtone zrutakevalI banAvI dharmazAsananI sthApanA kare che te tripadI keTalI vyApaka che? kevA rahasyabhUta ane AzcaryakArI arthothI bharelI che ? A traNapado rUpa cAvI dvArA jJAnano khajAno kholI jagatanA kalyANa mATe jagata samakSa prakAzita kare che. A saghaLI bAbata zrI tIrthaMkarabhagavAnanA jJAnanI gahanatA ane sarvajJapaNAnI sAkSI pUre che. puNyamAM eTalI sukha ApavAnI zakti nathI, ke jeTalI dharmamAM sukha ApavAnI zakti che. > samaya kiMmatI che, paNa satya ethI ya vadhu kiMmatI che. - sukhI thavAno rasto AvakamAM vadhAro nahi, jarUriyAtamAM ghaTADo, che. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. (5) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. 1luM ane 2juM dravya, dharmAstikAya ane adharmAstikAya - 'ajIvakAya' ane 'pradeza'nI vyAkhyA - 'astikAya'nI vyAkhyA 21 pAMca ajIva padArtho : pUrvenA lekhomAM zrI tIrthaMkarabhagavAna, tripadI, zrI gaNadhara bhagavAna, jaina AgamazAstro ane jainadharma vize thoDI vigata joI. have ApaNe zrI umAsvAtijI mahArAja vicarita zrI tattvArthAdhigama sUtra adhyAya - 5 ane tenA paranA pUrvamaharSionA aneka saMskRta vivecano ane vartamAna sAhityanA AdhAre Adhunika vijJAna sAthenA tulanAtmaka vivecanano prAraMbha karIe. A che tenuM paheluM sUtra, ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // artha :- dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya pudgalAstikAya e cAra ajIvakAya che. vizvamAM astitva dharAvatA 6 mULabhUta padArtho, mukhya be vibhAgamAM vaheMcI zakAya. sajIvapadArtha ane ajIvapadArtha. athavA cetanadravya ane jaDadravya. ajIva padArthanA upara batAvelA cAra prakAra che. uparokta cAra sivAya kALapadArthane paNa svIkArelo che. A mujaba ajIvanA kula pAMca bheda batAvyA che. anIvAH myurdharmAdhavihAyaH vhAlapunnatA: (yogazAstra 1-41) artha :- dharma, adharma, AkAza, kAla ane pudgala e pAMca ajIva Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dravyo che. ajIvakArya ane pradezanI vyAkhyA - je padArtho ajIva che, ane jemane kAya', arthAt "ghaNA pradezono samUha" che, te ajIvakAya kahevAya che. jema koIpaNa vastu, sUkSmakaNono samUha che tene kAya kahevAya che. pravezavivighadutve vAyAM (jemAM pradezo evA avayavo ghaNA hoya tene kAya kahevAya che.) pradeza = padArthano nAnAmAM nAno aMza, kaNa, aMtima kaNa. AvA ghaNA pradezo saMyojana thavA dvArA bhegAmaLI padArthano jaththo banAve, tene kAya (pradezonuM saMyojana) kahevAya. tethI ajIvakAya=ghaNA pradezovALo ajIvapadArtha. astikAyanI vyAkhyA : asti' eTale vidyamAna hovuM te. ane "kAya" eTale pradezono samUha. tethI astikAya = jenuM astitva hoya ane je pradezanA samUhathI banela hoya. A mujaba dharma, adharma AkAza ane pudgala A cAra astitva dharAve che, ane pradezanA samUhathI banelA che, mATe te cAreyane dharmAstikAya adharmAstikAya vigere kahevAya che. jIva paNa astitva dharAve che ane te paNa pradezono samUha che. mATe jIvAstikAya kahevAya che. kAlane pradezono samUha nathI mATe tene astikAya kahevAtuM nathI. astikAya pAMca thaze ane kAla sAthe maLI kula 6 dravyo che. A viSe Adhunika vijJAna joIe. mArca 1973nA "sAyansa TUDe'mAM lorensa hosTamena pradeza viSe 279 } - Essentially there no such thing as an "infinitesimally small distance but that instead space itself is composed of huge number of very small (but finite) unit cells which can not be subdevided any way. (AkAza pote have AgaLa upavibhAjita na thaI zake tevA ghaNA kaNonuM baneluM che.) vizALa saMkhyAnA upavibhAjita na thaI zake tevA ghaNA sUkSma kalala(kaNa) kahyA te jaina tattvajJAnanI pradezanI vyAkhyAne anusaratA che. 196pamAM Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. nobelavijetA rIcArDa phenamena kahe che. "I believe that the theory that space is continious is wrong"( mAnuM chuM ke AkAza saLaMga che e siddhAMta khoTo che) A paNa astikAyanI vyAkhyAne anusaratuM che. pudgala akhaMDa (saLaMga) nathI paNa aNumaya che te satyanI prathama vyAkhyA bhAratIya RSi kannADe (H. T. Colebroke esIyATIka risarca epha kalakattA 5-1-1799)--ApI hatI. grIka tattvajJAnIomAMthI abodara ane DemokrITasa prathama hatA jemaNe evo abhiprAya AgaLa karyo ke - vizva e, zUnya evA avakAzavALuM che, ane te dRzya adRzya avibhAjya anaMtaaNuo dharAve che. e khyAlamAM rAkhavuM ke DamonkrITasa I.sa. pUrve 420mAM thayA, jyAre aNusaMbaMdhI vizvanI adbhUta vAstaviktA, tenA 100 varSa pUrve bhagavAnamahAvIre prakAzita karI hatI.'astikAya' ane 'pradeza'nA varNanane joyuM. have prathama dravya dharmAstikAya joIe. 23 dharmAstikAya : canA sahAvo dhammo (zrInavatattva prakaraNa gAthA - 9) artha :- calana svabhAvavALo dharma che. koIpaNa padArthane sheja paNa gati karavI hoya ke lAMbA samaya sudhI satata gatimAM rahevuM hoya, tene sahAya karanAra eka svataMtra dravya che tene dharmAstikAya kahe che. gatimatAM gateH sthitimatAJca sthiterupagraho dharmAdhamayorupakAro yathAsaMm (zrI tattvArtha svopanna bhASya sU. 5-17) artha :- je dravyo svataH gati karI rahyAM che, ke svataH ja sthitimAM (sthira) hoya teone sahAya karanAra dharma ane adharma che. jevI rIte taLAvamAM rahelI mAchalI svayaM jalamAM gati kare che, tene jala sahAyaka bane che. paraMtu baLathI gati mATe preraka banatuM nathI. tema Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dharmAstikAyadravya baLathI gati karAvatuM nathI paNa gativALA dravyone jarUrI mAdhyama pUruM pADe che. te svayaM koI kriyA karatuM nathI paraMtu tenA vinA halana-calananI kriyA zakaya banatI nathI. dharmAstikAyanuM vizeSa svarUpa batAvatAM zrI lokaprakAza graMtha (sarga-2-17)mAM kahyuM che ke varNarUparasaiH gaMdhasparzaH zUnyazca bhAvataH / gatyupaSTambhadharmazca guNataH sa prakIrtitaH // artha :- dharmAstikAyadravya, bhAvathI, varNa, gaMdha, rasa ane sparzathI rahita che ane guNathI, gati karavAmAM sahAya ApavAnA svabhAvavALuM che. ahIM eka vastu khAsa dhyAnamAM rAkhavI ke, prastuta varNanamAM dharma zabda, dharmAstikAya nAmanuM svataMtra dravya, e arthamAM levAno che. sAmAnya rIte loka vyavahAramAM je arthamAM samajavAmAM Ave che tenAthI taddana alaga viziSTa arthamAM upayoga thayo che. sAmAnya rIte dharmazabdano artha "pharaja" athavA "pavitra karmo karyA che. ahIM tene gatinuM mAdhyama evuM cha dravyamAMnuM acetanadravya kahyuM che. adharmAstikAya: fthara saMvALo do ya (zrInavatattva gAthA-9) artha :-sthiratAnA svabhAvavALo adharma che. sthitipariNatAnAM jIvapudgalAnAM sthitilakSaNakAryaM prati apekssaaRUAna vyapriya (zrI uttarAdhyayanasUtra 28-9 brahavRtti) artha - sthira rahevAvALA jIva ane pudgalane temAM apekSA kAraNavaDe upayogI thAya tene adharmAstikAya kahe che. A adharmadravya paNa ajIva, amUrta, niSkriya ane akhaMDa che. dareka padArthane sthira rahevA mATe te mAdhyama bane che. jevI rIte dharmAstikAya gatinuM mAdhyama che, tevI rIte adharmAstikAya sthitinuM mAdhyama che. tene samajavA daSTAMta joIe to, pRthvI(jamIna) jema UbhA rahevAmAM mAdhyama Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 (5) sUtra - 1 - cAra ajIvakAya. pUruM pADe che, sahAyaka bane che, paNa koIpaNa padArthane baLapUrvaka UbhA rAkhatuM nathI. je vyakti ke padArtha svayaM UbhA rahevA mAgatuM hoya tene, jamIne AdhAra Ape che, paNa pote niSkriya che. tema adharmAstikAya paNa sthira rahevA mATe padArthane AdhAra Ape che. svayaM niSkriya che. dareka vastue pote sthira rahevAnuM che. paNa adharmAstikAya vinA te sthira nA rahI zake. jo adharmAstikAya na hoya to dareka vastuo jIvo ane aNuo Adi sarve AkAzamAM vikharAI jAya. sthira rahevA mAge to paNa sthira na rahI zake, tene satata gatimAM ja rahevuM paDe. dharma ane adharma dravya saMpUrNa lokAkAzarUpa vizvamAM eka samAna rIte vyApIne rahelA che. jeTalA asaMkhya AkAza pradeza, lokAkAzarUpa vizvanA che, teTalA ja asaMkhya pradeza dharma ane adharmanA che. lokAkAzanA vistAra jeTalo temano vistAra che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya che to vizvamAM halana-calana ane sthiratA vigere zakya bane che. te baMne na hoya to zuM paristhitinuM sarjana thAya te varNavI ja na zakAya. adharmAstikAya na hoya to zuM thAya? samajavA mATe daSTAMta laI e to - be vyakti sAme maLyA baMnene ekabIjAne maLavA mATe UbhA rahevuM che, paraMtu A zuM thayuM? UbhA rahevA prayatna kare che paNa UbhA ja rahI na zakAyuM, cAlyA ja karavuM paDyuM, ane baMne ekabIjAthI viruddha dizAmAM dUra dUra cAlavA mAMDyA anaMta AkAzamAM vikharAI - pheMkAI gayA, have kyAreya pAchA nahi maLe. have dhAroke dharmAstikAya na hoya to zuM bane? badhA ekadama sthira ane sajjaDa thaI jAya. cAlavA mATe prayatna kare paNa koNa jANe zuM banyu te samajI zakAya nahi ke, ghaNo prayatna karavA chatAM cAlI ja na zake. badhuM ja sthira thaI jAya. koI kriyA ja zakaya na bane. jyAM A be dravyo che, te lokAkAzamAM ja vyavasthA che, mATe ja tene vizva kahevAya che. A be vibhAga paDe che. lokAkAza eTale parimitavizva, ane tenI bahAra aparimita evuM mAtra AkAza - (avakAza) anaMtaalokAkAza. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dharma ane adharma dravyaH- tulanA (1) dharma ane adharma amUrta (arUpI) che eTale ke, indriyathI jaNAtA rUpa, rasa, gaMdha, sparza vigere guNo temAM nathI. (2) teo ajIva-jaDa che. (3) temane avakAza sAthe saMbaMdha che. kAraNa ke lokAkAzanA dareka AkAza pradezamAM dharma ane adharmano eka pradeza che. (4) temanA vinA gati sthiti zakaya na bane, paNa teo svayaMniSkriya che. (pa) teo bahiraMga hetu athavA udAsIna hetu che. gati-sthitinA mukhya hetu nahi. (6) teo abhinna - akhaMDa che. (7) te benA kAraNe ja lokAkAza (vizva) ane alokAkAza be vibhAga che. dharmAstikAya" ane "adharmAstikAya' baMne dravyo vizva vyavasthAmAM Avazyaka che - A vizvamAM AkAza (avakAza), jIvo, ane bhautika padArtho A traNa ja hoya te puratuM nathI. AkAzamAM vastuone gati ane sthiti karavA mATe sahAyaka koI dravya jarUrI che. eka ja dravyathI baMne kArya na thAya. ekadravya gatisahAyaka hoya, ane bIjuM sthitisahAyaka dravya na hoya to saghaLu gatimAM ja rahe. to vaLI sthiti sahAyaka eka ja dravya hoya to, badhu sthira ja rahe gati na thAya. mATe baMne dravyo joIe. te baMne hovA chatAM muzkelI UbhI ja raheze. kAraNa ke gati karAvanAra gati ja karAve, ane sthiti karAvanAra sthira ja rAkhe, to paNa vyavasthA na sacavAya, mATe baMne dravyo niSkriya rahevA joIe. pote taTastha rahIne sahAya pUrI pADe. vastuo gati ane sthiti svayaM kare ane te be dravya pote taTastha ane niSkriya hetu bane, mAtra AdhAra Ape mAdhyama bane. A rIte ja vizvavyavasthA goThavAI che, je jaina tattvajJAnamAM batAvI che. dharma ane adharmanA viSayamAM Adhunika vijJAna aMgenI vAto lekha- 37 pR. - Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) sUtra - 1 - cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya (6) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya - AkAzanuM svarUpa ane kArya -lokAkAza ane alokAkAza (zanIvAyA: dhadharmakAzapudratA: III) lokAkAza ane alokAkAza - zrI AgamasUtramAM bhagavAna mahAvIrasvAmIe zrI gautamasvAmIjInA praznanA uttaramAM kahyuM che ke aloe NaM bhaMte kiM saMThie pannattA ? goyamA ! jhusiragolasaMThie pannattA ! artha : prazna - he bhagavAna ! aloka kevA AkArano che? uttara - he gautama! polA goLAnA AkArano che. AkAzaH- AkAza anaMtu che. tenI madhyamAM lokAkAza che, jyAM jIvasahita cha e dravyo rahelA che. ApaNe jyAM chIe te madhyaloka che, tenI upara urdhvaloka, jyAM svarga ane mokSanA jIvo che, nIce adholoka che, jayAM 7 narako che. lokAkAzamAM kriyAo che, vyavasthA che, tenI bahAra lokAkAzanI pharate badhI bAjuM AkAza (juo pR. 33) sivAya kaMI nathI, juo pR. 33 AkAzanuM svarUpa ane kArya - mAdhIzAvAda (zrI tattvArtha sUtra 5-18) vahiUnivamaguni che alokAkAza ka ka Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna mAlviA (zrI bhagavatI sUtra 2/13 sU. 484) artha : avakAza Apavo te AkAzanuM kArya che. kAlataH zAzvataM varNAdibhirmuktaM ca bhAvataH avagAhaguNaM tacca TUto vitaM ninai: (lokaprakAzasarga 2-40) artha :- AkAza kALathI zAzvata che. bhAvathI varNAdithI rahita che. tathA avakAza ApavAnA guNa(svabhAva)vALuM jinezvaroe kahyuM che. AkAza, dareka padArthone rahevA mATe jagyA Ape che. AkAza, padArthone temanI jAte pravezavA de che, jema pANI haMsane. jo ke ahIM A dRSTAMtane sIdhe sIdhuM sarakhAvI na zakAya. kAraNa ke haMsane jagA ApavA mATe pANI amuka pramANamAM khasI jAya che, ane haMsane jagA Ape che. jyAre AkAza pote khasatuM nathI. teno avagAha che, paNa AkAza jagA rokatuM nathI. (koIpaNa padArthe rokelI jagAno vistAra hoya, tene mATe avagAha zabda prayoga che.) pote lezamAtra calita thayA vinA ke, khasyA vinA AkAzI padArthone potAnAmAM samAvI le che, te padArthone pravezavA de che. dareka padArtho AkAzamAM aMtaHpraveza pAmIne rahe che. pote sthira rahI anya padArthone jagA (sthAnarahevA mATe AdhAra) ApavAno svabhAva dharAve che. gati ane sthitinA kAraNa tarIke AkAzane nahi mAnavAnuM kAraNa: vizvanA dhaTaka bhUta 6 dravyomAMthI AkAza bAkInA pAMcane rAkhe che. A pAMce sAthe raheluM che, te lokAkAza che. paraMtu te saMpUrNa AkAzano eka bhAga che. lokanI pelepAra anaMta AkAza alokAkAza che. A anaMta alokAkAzanI maryAdAmAM sajIva ke ajIva koIpadArtha nathI. lokAkAzanI hada A pAMcathI nakkI thAya che. hadanI bahAra dharma ane adharma nahIM hovAthI te hadane vaTAvIne koI jIva ke pudgalano kaNIyo paNa na jaI Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 (6) sUtra - 1 - cAra ajIvekAya. 3juM dravya AkAzAstikAya zake. A rIte nirbheLa zuddhaAkAza saMbhAvya tarIke jaina tattvajJAnamAM ja che. jo AkAza bIjAne jagA ApavAnuM kArya kare che, tevI rIte te gati sthiti mATe paNa kAraNa bane to, alokAkAzamAM paNa jIva ane pudgalanI gati ane sthiti zakya bane. ane jo tevuM bane to saghaLA padArtho alokAkAzamAM vikharAI jAya, avyavasthA ja sarjAya, paraMtu tevuM nathI. lokAkAzasvarUpa vizvamAM saghaLI vyavasthA che. (the world is cosmos, and not a chaos) te, dharma ane adharma be alaga dravyonA astitvanA kAraNe che. AkAza te (dharma ane adharma) benuM kArya na karI zake. A vAtane paMcAstikAya sAramAM batAvI che. AgAsaM avagAsaM gamaNaTThidikAraNehiM dedi jadi uDDagadippadhANA siddhI viti thi tI (paMcAstikAyasAra-99) artha - AkAza e, avakAza ApavAnI zakti uparAMta gati ane sthitinuM kAraNa hoya to, jemano UMcI tarapha gati karavAno svabhAva che. te siddho vizvanI Toce zA mATe sthira rahe? sarva karmathI mukta thayelA siddhaAtmAo jyAre ahIMthI chelluM zarIra tyAga kare che. tyAre te karmarahita parama zuddhaAtmAo sIdhA urdhvagati kare che, ane siddhazilAnI upara pahoMcI, lokAkAzanA cheDe sthira thaI jAya che. kAraNa tenI AgaLa, eTale ke, uparanA AkAzanA vistAramAM dharma ane adharma nathI. jo AkAzanuM kArya gati ane sthitinuM hoya to te siddhaAtmAo haju paNa AgaLa gati karyA ja kare, paNa AvuM banatuM nathI. dharmAstikAya ane adharmAstikAyamAM sthAnanuM aikya hovA sAthe kArya ane svabhAvanI bhinnatAne kAraNe teo alaga dravyo che. dharma ane adharma vizvamAM aMzabhUta hovAthI lokAkAzanI maryAdAmAM che. vizvanA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna hadanI bahAra temanI asara vartAtI nathI. teonI asara pudgala ane jIva padArtha sAthe saMbaMdhita che. A be agamya prAkRtika padArtho vizvanA AkAza sAthe samavyApaka che, temanA sthAna eka ja che. eka sAthe ja che, eka bIjAmAM saMmilita thaIne astitva dharAve che, eTale teo be judA che tevuM kalpI zakAtuM nathI, paraMtu mULabhUta rIte teo baMne alaga alaga dravya che, baMnenA kArya ane svabhAva judA che. tenA kAraNe teo judA che tevuM anumAna karI zakAya che. buddhithI samajI zakAya che. teo lokAkAzanA eka eka pradezamAM rahelA che. paraMtu vastu tarIke judA che. TUMkamAM teomAM sthAnanuM aikaya hovA chatAM vastu tarIke judA che. A vizvamAM dharma, ane adharma, ane AkAza, temanA kArya vaDe nakkI thAya che. >> AkAzanA be vibhAga lokAkAza ane alokAkAza : jIvA ceva ajIvA ya, esa loge viyAhie / ajIva desamAgAse, aloe se viyAhie // (zrI uttarAdhyayana sUtra 36-2) artha:- jayAM jIvo ane ajIvo rahelA che, te lokAkAza che. jyAM AkAza sivAya bIjAdravyo nathI te alokAkAza che. vastutastu nabhodravyamekamevAsti sarvagam / dharmAdi sAhacaryeNa dvidhA jAtamupAdhinA // lokAlokapramANatvAt, kSetrato'nantameva tat / asaMkhyeya pramANaM ca, paraM lokavivakSayA // (zrI lokaprakAza sarga 1-39-40) artha :- vAstavamAM AkAzadravya, dravyathI eka ane sarvavyApI che. paraMtu dharmAdi sAthe rahevArUpa upAdhi vaDe (upacArathI-('upacAra" zabdanI Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) sUtra - 1 - cAra ajIvakAya3juM dravya AkAzAstikAya 31 vyAkhyA mATe juo pR 304)) lokAkAza ane alokAkAza ema be prakAranuM che. e AkAza, lokAloka pramANa hovAthI kSetrathI anaMta che. paraMtu lokAkAzanI apekSAe te asaMkhya che. A rIte jaina tattvajJAnamAM AkAzane lokAkAza eTale parimita vizva, ane tenI pele pAra anaMtaAkAza, ema be vibhAgamAM vibhAjita karyo che. lokAkAza hoya ke alokAkAza hoya, AkAza sarvatra samAna che. jIva pudgalAdi pAMca dravyonuM astitva jyAM che te lokAkAza che. tenuM bahAranuM alokAkAza tyAM koI sarahada, nizAnI ke divAla UbhI karavAmAM AvI nathI. AkAza lokAkAzanuM hoya ke bahAranuM emAM koI pharaka nathI. jema hindustAna ke pAkistAna ApaNe banAvelA bhedo che, tenAthI AkAzamAM koI pharaka paDato nathI. vAstavamAM AkAza badhe samAna ja che. ApaNe mamatva buddhithI, ke vyavahAra calAvavA kalpelA AkAzanA sthAnonA bheda che. hindustAna ane pAkistAnanA bhAgalA vakhate sarahada upara eka pAgalakhAnuM hatuM. tene zemAM levuM te prazna udbhavyo, eTale tenA nirNaya mATe tenA pAgalone pUchavAmAM AvyuM, "tamAre kyAM javuM che?' javAba maLyo amAre kyAMya javuM nathI jyAM chIe tyAM barAbara chIe." tyAre khulAso karyo ke-"tamAre kyAMya javAnuM nathI, ahIM ja rahevAnuM che, paNa hindustAnamAM javuM che ke pAkistAnamAM?' pharI javAba maLyo ke- tame pAgala jevA cho, kaho cho ke kayAMya javAnuM nathI, ane tema chatAM pUcho cho ke-kyAM javuM che?" - dharma zuddhi hoya to vyavahArazuddhi rahe -pariNAmane TakAvavA hoya to AlaMbana zuddha joIe. - pU.A.zrIvijayarAmacandrasU.ma.sA. Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (7) sUtra - 1 - cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya - lokAkAza ane alokAkAza. - traNa loka - urdhvaloka, adholoka, ane madhyaloka. > 14 rAjaloka. - AdhunikavijJAna ane AkAza. (ajIvakAyAH dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // ) lokAkAza ane alokAkAza - vizvanA ghaTakabhUta 6 dravyomAMnuM trIjuM dravya AkAza, anaMta pradezonuM baneluM che. anaMta AkAzanA lokAkAza ane alokAkAza be vibhAga che. je dharmadravya ane adharmadravya para AdhArita che. (pR. 27). vizvanI pele pAra gati ane sthitinuM mAdhyama nathI tethI tyAM jIva ane pudgalo nathI. gati ane sthiti zakya che, tethI lokAkAzamAM vyavasthA che. mATe tene vizva kahevAya. tenI pele pAra te vyavasthA nathI. A rIte dharma ane adharma parimita vizvanI hada nakkI karanAra che. tenI pele pAra aparimita (anaMta)AkAza che. 14 rAjaloka - lokAkAza jene vizva kahevAya che. te cAre bAjuthI gherI vaLelA anaMta anaMta alokAzanI madhyamAM Azrita che. vacce rahelA lokAkAzano AkAra kamare hAtha daI, be paga pahoLA karI, phudaDI pharatA mANasa jevo che. (juo citra) vizvanI Toce mAthAnA sthAne siddhazilA che. tenI upara zrI siddhaparamAtmAnA AtmAo sthita che. A uparanA Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya 33 bhAgane urdhvaloka kahe che. ane nIcenA bhAgane adholoka kahe che. urdhvalokamAM devo, ane adholokamAM narakonA jIvo rahelA che. madhyalokane tirhAloka kahe che. tenI ekadama madhyamAM manuSyo, pazuo ane bhavanapati, vyaMtara, temaja jyotiSa, A traNa nikAya (prakAra)nA devo che. A vizvanI UMcAI nIcethI upara sudhI 14 rAja (1 rAja = asaMkhya yojana) jeTalI che. mATe tene 14 rAjaloka jaina tattvajJAnamAM kahe che. barAbara madhyamAM 14 rAja UMcI eka rAja pahoLI, goLAkAra naLA jevI trasa nADI che. (juo citra) A trasa nADImAM ja trasa (hAlatA cAre tarapha anaMta AkAza 7 36 d tama 73 6 madhyaloka la dho lo dvIpa-samudro OM ja siddhi gatinAjIvo -siddhazilA - -1 rAja- 5 - h dho merU parvata 14 rAjaloka-lokAkAza-citra 14 rA *ka za Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna cAlatA) jIvo hoya che. deva, nAraka, tiryaMca (pazu), ane manuSyonA jIvo A ekarAjanA pramANavALI pahoLI trasanADImAM ja AvelA che. tenI bahAra mAtra sUkSma ekendriya jIvo hoya che. madhyalokanI paNa madhyamAM vacce thALI jevo goLa jaMbudvIpa che. tenI paNa madhyamAM merUparvata che. citramAM joke skelamApa mujaba batAvavuM zakya nathI. kAraNake 1 lAkha yojanano uMco merUparvata che, siddhazilA ane siddhanA jIvo, vizvanI Toce 45lAkha yojanAnA vistAramAM che, je 14 rAjalokanA asaMkhya yojananA mApa AgaLa biMdumAtra che. paraMtu samajavA mATe moTA batAvyA che. jaMbUdvIpane vIMTaLAIne valaya (baMgaDI) AkAranA asaMkhya dvIpasamudro 1 rAjanI pahoLAI sudhImAM AvelA che. - Adhunika vijJAna ane AkAza : have Adhunika vijJAnanA vidvAno AkAzanA viSayamAM zuM kahe che te joIe. ekasaplorIMga dha yunivarsamAM eca vorDa kahe che "gaNita zAstrIo ghaNI ajAyaba rIte anumAna kare che ke-pudgalano kula jaththo vidyAmAna che, te parimita che. ane vizvano kula vistAra parichinna che. teo evuM mAnatA nathI ke evI koI hada hoya jenI pele pAra AkAza na hoya, paraMtu AkAzanI samagratA evI rIte vakra thayelI che, ke jema prakAzanuM koI kiraNa sIdhI lITImAM gayA pachI, tenA Adi biMdumAM pAchuM Ave. teo e prakAzanA vartulakoNanA goLacakkara mATe je samaya joIe tenuM prAraMbhika anumAna karyuM che. te 10 parArdha (10) varSathI ochuM nathI. AvuM AkAza anaMtanI sAthe tulanA karatA susthita digvibhAgo che. gaNitajJa tene temAM puratI rIte saMkucita thayeluM mAne che." (juo pR. 38) prasiddha sApekSavAdI DaoN. eDigTana lakhe che. mane lAge che ke dareka mANase AkAzano aMta che? e prazna sAthe tenI kalpanAne koI vakhata tasdI ApI haze. ane jo AkAzano aMta Ave che, to tenI pele pAra zuM che? bIjI tarapha e mAnyatA che ke teno Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 (7) sUtra - 1:- cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya koI aMta nathI. paraMtu AkAzanI pele pAra paNa haMmezAM AkAza che, e samajI zakAya tema nathI, ane te kalpanAnA vikalpomAM hAlama Dolama thayA kare che. sApekSavAdanA siddhAMta pahelAM jUnI mAnyatA paricchinna AkAzanI hatI. anaMta AkAza koI samajAvI zake tema nathI. bhautikavizvane buddhimAM sthAna ApavA mATe eka akalpanIya mAnyatA che vyAmohavALI (Disquieting) paraMtu taddana yukti viruddha nathI, tene ApaNe samAviSTa karavI paDaze. (pR. 182) AInsTAInanA siddhAMte baMne pakSathI judo rasto sUcavyo che. AkAza anaMta che, athavA teno aMta che, baMnemAMthI ekeya nahi. AkAza parichinna che, paraMtu teno aMta nathI. paricchinna paraMtu amaryAdita (Finite but unbounded)" A vAta jaina tattvajJAna mujabanA lokAkAza ane alokAkAzanI mAnyatAne maLatuM che. AkAza sarvatra eka samAna che - AkAzane ApaNe joI zakatA nathI kAraNa ke te arUpI che. ApaNe koI najIka rahelI ane dUra rahelI vastutArA, AkAzane anumAnathI jANI zakIe chIe. najIkamAM rahelI vastu, ane ApaNI vacce AkAza ochuM che ane dUra rahelI vastu, ane ApaNI vacce AkAza vadhAre che. A rIte AkAzanuM anumAna thAya che. bhautika padArthanI sApekSatAthI ja ApaNe abhautika evA AkAzane jANI zakIe. paNa tenI paNa maryAdA che. saMpUrNa AkAzane ApaNe anumAna dvArA paNa samajI zakatA nathI. dUra kSitijamAM pRthvI ane AkAza maLelA dekhAya che. relvenA pATAne dUrathI jotA maLelA dekhAya che, ke te vaccenuM AkAza ochuM dekhAya che, paNa te ApaNo bhrama hoya che. A rIte jotAM sahajapaNe samajI zakAya che, ke anumAnathI paNa AkAzane amuka aMze ja jANI zakIe chIe. AkAza lokAkAzamAM hoya ke alokAkAzamAM sarvatra eka samAna hoya che. lokAkAzamAM paNa game teTalI uthalapAthalo thAya AkAzamAM koI phera paDato nathI. gharanI 4 divAlo vaccenuM AkAza zAMti, vizrAmano Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna anubhava karAve che. jyAre ghara paDI jAya, divAlo kADhI nAkho tyAre, te ja AkAza ApaNane kaMI judu ja lAge che. khullA AkAzamAM taMbUbAMdhI Dekorezana karavAmAM Ave, ane bIjA divase taMbU choDI detA, AkAzanA anubhavamAM kevo moTo taphAvata jaNAya che ? paraMtu kharekhara AkAzanuM sthAna to dareka sthaLe ekasamAna ja che. ApaNI buddhi mujaba ApaNe te sthAnamAM sArA ke kharAbapaNAno Aropa karIe chIe. tene samajavA eka ramujI paNa AzcaryakArI yahudI lokakathAnaka che. 36 eka vaNajArAnI pAse eka gadheDo hato, te tene khUba ja upayogI thato hato. khabho thAkI jato to bhAra gadheDA para mUkI deto, ane thAkI jAya to pote paNa besI jato. A rIte gadheDo bahu kAmamAM AvavAthI tenI sAthe tenI AtmIyatA vadhavA lAgI. varSo sudhI gadheDAnI sevA lIdhI ane ekavAra gadheDo bImAra paDyo ane mRtyu pAmyo. vaNajAro bhAMgI paDyo. tene gadheDo atyaMta priya hato, tethI e maryo tyAM ja dATIne kabara jevuM banAvyuM. bAjumAM raheto hato ane roja gadheDAne yAda karI thoDI vAra besato. ghaNIvAra enI AMkho bhInI banI jatI, codhAra AMsue raDato. A joIne rastAmAM cAlatA vaTemArguone Azcarya thatuM. paNa pachI dhIre dhIre A krama joI lokopaNa besavA lAgyA. koI paisAya mukatu. ghaNIvAra ene thatuM sAcI vAta kahI dauM paNa paisA maLatA hoI AjIvikA cAlatI hovAthI, e kazuM na bolato. dhIme dhIme vAta phelAvA lAgI. koI siddha puruSanI samAdhi che-ema mAnI lokonA ToLA vadhavA lAgyA. kALakrame maMdira banyu ane Azrama banI gayo. vaNajArAne paNa loko namavA lAgyA. nALiyera, dIvo, bhogathI pravRti dhamadhamatI rahetI ane loko potAnI badhI mAnatAo purI karatA. kaMIne kaMI mAMgI letA, saMsArI lobhathI ke duHkhathI chUTavAnI bhAvanA sivAya kaMI na hatuM. vAsanA hoya tyAM dharma kyAMthI saMbhave ? sthAnamAM koI ja vizeSatA na hatI, paNa lokonA mananI svArtha prerita zraddhAthI sthAna vizeSa mahimAvALuM gaNAvA lAgyuM. te sthaLanuM AkAza pahelA paNa eja hatuM. pachI paNa e ja Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) sUtra - 1 - cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya hatuM, ane e ja rahevAnuM che. temAM koI pharaka paDato nathI, paraMtu vyaktinA manamAM udbhavelI buddhinA AropathI tevA prakArano bhAsa te vyaktine thAya che. buddhinA Aropa vinA mULabhUta dRSTie AkAzanuM svarUpa eka sarakhuM ja che. ahIM evo prazna thaI zake ke maMdiro, tIrtho, sAdhanA bhUmio vigere sthaLo zraddhA ane AdarabhAvathI pUjAya che. te sthaLanuM AkAza paNa mULabhUta dRSTie anya sthaLanA AkAza jevuM eka samAna ja che, to pachI temAM evI kaI vizeSatA AvI jAya che ke te sthaLa pavitra manAya che? A vAta paNa sAcI che. mULabhUta daSTie to te sthaLa paNa eka ja svarUpanuM hovA chatAM (1) mahApuruSonI sAdhanAnA pavitra paramANuMothI te sthaLa pavitrita thayeluM hoya che. pavitra paramANuMonA taraMgonI asara te sthaLe thAya che. A eka vizeSatA che. (2) vaLI bIjI vizeSatAe che ke te sthaLanA mAdhyamathI te sthaLe sAdhanA karanAra pavitra puruSo vizeSathI smRtipathamAM Ave che. te rIte tyAM zraddhA AdarabhAvathI janArane bhAvavRddhimAM sahAyaka thAya che. bhavyajIvone adhyAtmamArgamAM AgaLa vadhavA AvA sthaLo ananya sahAyaka bane che, A teno mahimA che. (3) trIjI vizeSatAe che ke-AtmikaguNonA rAgathI tAtvikadaSTithI tIrtha sthaLone mAnavA-pUjavA sevavA vigere prazaMsanIya che. paNa je sthaLamAM koI tattva ja nathI, ane mAtra svArtha prerita zraddhA hoya te prazaMsanIya nathI, tene aMdhazraddhA ja mAnavI. - mANasa bIju badhuM samajavA karatAM sarvaprathama potAnA svabhAvane samaje. - jAtane badalI nAkho jagata badalAI jaze. - sukhabhogavavuM, e mUDI khAI javA barAbara che duHkhabhogavavuM e devuM cUkavIne karaja utAravA barAbara che. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 jene tattvajJAna ane Adhunika vijJAna [ (8) sUtra - 1 - cAra ajIvakAya. hajuM dravya AkAzAstikAya AInsTAInano siddhAMta - cAra mApavALo avakAza kAlakhaMDa (Four Dimensional Space Time Continium) no siddhAMta ane namata. nizcita AkAza pachI koI AkAza nathI." te mAnavuM yogya nathI. (ajIvakAyAH dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1||) AkAza ane pugala baMnenA kAryo svataMtra che : have AkAzanA viSayamAM vadhu AgaLa joIe. The Expanding Universe mAM prophe. A.C.Benerji kahe che. AinsTAinanA sApekSavAdanA mULa siddhAMta pramANe AkAzanuM mApa temAM rahelA pudgalanA jaththA vaDe nakkI thAya che. jo AkAzanI aMdaranA bhAgamAM pugala hoya, to jayAM sudhI te pUruM thAya tyAM sudhI goLAkAre vaLe che. jema pudgala vadhAre hoya tema AkAza ochuM hoya, ane AkAza kharuM jotAM anaMta tyAre hoI zake, jo temAM koI pugala na hoya. tethI AkAzanA vartuLAkAra mATe pudgala javAbadAra che. tethI AInsTAInanuM AkAza pudgala dharAve che, je koI eka dizAmAM sIdhu AgaLa jAya, te anaMtane na pAme. paNa Adi biMdue pAchuM phare." (pR 168) A matamAM 'AkAzanA vartuLAkAra mATe pugalane javAbadAra gaNuM che." te jaina mata mujaba saMgata nathI. kAraNa ke AkAza ane pudgala baMne dravyo alaga ane svataMtra dravyo mAnelA che. baMnenA kAryo paNa svataMtra che. ekabIjAnA kAryo mATe ekabIjA ne javAbadAra gaNyA nathI. vaLI Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 (8) sUtra - 1 -cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya AkAza anaMta tyAre ja hoya, jo temAM koI pugala na hoya' arthAt AkAzanI anaMtatA mATe pudgalanuM na hovuM jarUrI mAnyu (pugala vagaranuM AkAza ja anaMta hoya) A paNa saMgata thatuM nathI, kAraNa baMne svataMtra dravyo hovAthI "A (pudgala) che, mATe A mujaba (AkAza vartula-parimita) che. ane A pudgala) nathI, mATe A mujaba (AkAza anaMta che, parimita) nathI" AvuM nathI. jainamata mujaba pagalAdi dravyo jayAM che te parimita AkAza (lokAkAza) che. ane pudgalAdi koI dravyo jayAM nathI te aparimita AkAza (anaMta alokAkAza) che. A vastu sAhajika, anAdikAlIna svabhAvathI nizcita che. te vastu te rIte prathamathI che. temAM koIkAraNa nathI. paraMtu koIpaNa kAraNe AInsTAInA anumAnathI phalita thatI vastu jainamata mujabanI che. jainamata mujaba jayAM pula nathI te AkAza anaMta che, pudgalavALuM AkAza (lokAkAza) parimita che. haju AgaLa karelA varNana mujaba. AkAza, ane kALa, baMne paNa svataMtra che : 24182228 Cara Four Dimensional Space Time Continuum mAne che. arthAt "cAramApavALo avakAzakAla khaMDa.' sAmAnya rIte ApaNe AkAza (eTale ke AkAzamAM rahelI vastu)nA traNa mApa mAnIe chIe. 1. laMbAI 2. pahoLAI ane 3. UMcAI. jyAre AInsTAIna A traNa sAthe "kALa' nAmanuM cothuM mApa umere che, eTaleke tenI sAthe saMyukata kare che. tAtparya e thaze ke, dA.ta. eka IMTanuM laMbAI Adi traNa sAthe "kALa' nAmanuM cothuM mApa gaNavuM joIe. jema laMbAI Adi 3 vinA IMTa saMbhavI na zake tema "kALa' vinA paNa te saMbhavI na zake. A viSayamAM vicAratAM jaNAya che ke, teo "kALa" ne mApa gaNe che teTalA aMze jainamata sAthe, ke vyAvahArika dRSTie paNa saMgatatA jaNAtI nathI. jainamata mujaba AkAza ane pudgalanI (hamaNAM ja jaNAvyuM tema) jema AkAza ane "kALa' paNa svataMtra alaga dravya che. AkAza, e jagA (vistAra) che. jyAre kALa, e Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pravAha che. te kSetra nathI ke tenuM mApa nathI. AkAza jagA ApavAnuM kArya kare che, to kALa astitva jALavavAnuM kArya kare che. AkAza ane kALa baMnenA kArya alaga che. kALa pAMceya dravya sAthe joDAyeluM che. pAMceya dravyano paryAya e ja kALa che. A rIte jaina mAnyatA judI paDe che. nizcata AkAza pachI koI AkAza nathI te mAnavuM yogya nathI - 24186-2210- Four Dimension theory 1 cylinder theory 431 kahe che tene viSe lakhatAM prauphe ena.Ara sena relativity nA article mAM lakha che ke Einstein himself asserts that the universe consisting of large and small masses hanging apparently in infinite space is not in fact infinite, one suggestion from his theory is that universe of four dimensions is finite in spatial directions and infinite in the direction of time. It is like a cylinder whose surface is bounded in some direction viz across the lines which generate the cylinder. This finite dimension correspodes to three special dimensions of our world of perception. But the cylinder is also infinite in two other directions, so is also our univers which is infinite in the dimension of time runing from infinite past in to the infine future" (AInsTAIna svayaM bhArapUrvaka jaNAve che ke, vizva anaMtAkAzamAM nAnA ane moTA khullI rIte laTakatA piMDo dharAve che te vAstavamAM anaMta nathI. temanA siddhAMtamAMthI eka prastAva e che ke, cAramApavALuM vizva, avakAzika dizAmAM parimita ane kALanI dizAmAM anaMta che. te eka evA naLAkAra jevuM che, jenI sapATI amuka dizAmAM maryAdita hoya. A parimita vistAra ApaNA dRSTigocara vizvanA traNa avakAzika vistArane anusarato che. paraMtu naLAkAra bIjI be dizAmAM anaMtapaNa che. tethI ApaNuM vizva anaMta bhUtakALathI anaMta bhaviSya tarapha jatAM kALanI dizAmAM anaMta che) uparokata AInsTAInanuM goLamiti vizva the cylinder theory of universe kahevAya che. temAM the time dimension is uncurved and so may extend to infinity teno artha jo evo karavAmAM Ave ke vizva samayanI dRSTie anaMta bhUtakALathI anaMta bhaviSyakALamAM vistRta che, athavA vadhAre spaSTa karIne kahIe Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) sUtra-1:- cAra ajIvakAya. 3juM dravya AkAzAstikAya ke kyAreya vizvanI Adi hatI nahi ane kyAreya vizvano aMta nahi hoya to A vastu jainatattvajJAnane anusaratI che, vAstavamAM jovA jAva to jainatattvajJAnanA pAyAnA siddhAMtomAMno eka mahatvano pAyAno siddhAMta che. je AphyakArI rIte AinsTAinanA anumAnano viSaya banyo che. jo ke jainatattvajJAna lokanA eka bhAgane parimita ane pelepAra anaMta AkAza mAne che jyAre AInsTAIna samagralokane parichinna ane tenI pachI kaMI nathI tema mAne che. tethI eDiMgTana kahe che "in any case the physicist does not conceive of space as void (koI paNa rIte bhautikazAstrIo AkAzane khAlI mAnatA nathI) vijJAnIo haju vizvanA tathya tarapha AgaLa vadhe to A bheda paNa jato rahe, kAraNake, te ja eDigTananA zabdomAM"itis inconceivable that there was once a moment with no moment proceeding it" (te mAnavuM yogya nathI ke evI eka kSaNa hoya jenI pahelAM koIkSaNa na hoya) eDiMgTananI kALanA viSayamAM A mAnyatA che. jainatattvajJAnanI kSetranA viSayamAM paNa AvA prakAranI ja mAnyatA che, tethI ema paNa kahI zakAya ke, te mAnavuM yogya nathI ke, koI nizcita AkAzanI pachI koI AkAza nathI. - prayogo dvArA atIndriya padArthono tAga maLI zakato nathI : ApaNe atyAra sudhI dharma, adharma ane AkAza A traNa dravyo viSe joyuM. A traNa dravyothI suvyavasthita vizva zakya bane che. pazcimanA ciMtako ane vaijJAnikoe paNa vizvanI vyavasthA mATe je anumAno karyA che, te jaina tattvajJAne mAnelA A traNa dravyonA svarUpa ane kAryane keTalA anusaratA che ane kyAM bheda paDe che te paNa joyuM. jaina tattvajJAna pUrNajJAnIe batAvela che , jyAre vijJAna prayogo dvArA je siddha thAya che te batAve che. navA navA prayogo dvArA junI mAnyatAmAM sudhArA thatA rahe che. vAstavamAM jovA jaIe to, je atIndriya padArtho che teno pUrepUro tAga prayogo dvArA Avavo bilakula azakya che. temAM haMmezA khAmIo rahevAnI, sudhArAne AvakAza rahevAno ja, je vijJAna paNa svIkAre che. Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42. jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna A saMyogomAM jJAnIono ApaNane e ja upadeza che ke, TUMkA mAnavajIvanamAM vizvanA rahasyo pAmavA vijJAna sAme mITa mAMDIne rAha jovAmAM janma pUro thAya to paNa teno aMta kyAreya na Ave, mATe mAnava jIvanamAM je kharekhara prApta karavA yogya che, temAM prayatnazIla banavuM joIe. AtmAnuM jJAna ane AtmAnA svarUpane oLakhI tene unnata banAvavAnA upAyomAM lagADavuM joIe. madhyastha kyAM sudhI rahevAya? jaja madhyastha kharo, paNa e kyAM sudhI ? jayAM sudhI e vAdIprativAdInI vAta na samaje tyAM sudhI. samajyA pachI to e satyano pakSapAtI thAya che, ane asatya sAme AMkha lAla kare che. sAcuM-khoTuM samajyA pachI je madhyastha rahe, e kadI dharma paNa na pAmI zake. vyavahAramAM dareka cIja mATe sAcA-khoTAno sahu koI nirNaya kare che. eka dharmanI vAtamAM ja ghaNA kharAM loko "madhyastha rahevAnI zANI salAha Ape che. AvA mUrNa madhyastho pAchAM potAne DAhyA samaje che. samaju kadI madhyastha na hoya, aNasamaju ja madhyastha hoya. na samajAya tyAM sudhI madhyasthabhAva rAkhavo e guNa che. samajAI gayA pachI ya madhyastha rahevuM, e to mahAdoSa che. - pU.A. vijayarAmacandrasU.ma.sA. - asatyapAMgaLuM che, satyanA sahArA vagara te TakatuM nathI. khoTA mAla upara paNa lebala to sAcA mAlanuM lagADo to ja te khape. > dareka jaNa icche che, ke satya tenI paDakhe hoya, paraMtu satyanI paDakhe UbhA rahevAnI kharAdilanI icchA dareka jaNa rAkhatuM nathI (rIcArDabreTelI) - satyanA sAdhako sAhasika hoya che, jyAre salAmatInA cAhako siddhAMtavihIna samajUtimAM rAce che. - asatya e AbhAsa che, satya to prakAza che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. 43 ((9) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM - pudgala dravya. - indriyadvArA pudgala ja jaNAya che. - naizcayika paramANuM ane vyAvahArika paramANuM - pudgalanI audArika Adi ATha vargaNA (ajIvakAyAH dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // ) vizvanA ghaTakabhUta 6 dravyo paikI dharma adharma, ane AkAzanuM varNana karyA pachI have 4thA pudgaladravyanuM svarUpa joIe. ApaNane indriya dvArA je jaNAya che, te mAtra pudgala ja jaNAya che - vizvanA ghaTakabhUta cha dravyomAMthI 5 dravyo arUpI che. pugala padArtha ja mAtra rUpI che, eTale ke mUrti che. bIjA zabdomAM kahIe to sparza, rasa, gaMdha ane rUpa raMga-varNa) guNadharmane dharAve che. bIjA koI dravyomAM A guNadharma nathI. arUpIne ApaNe joI ke anubhavI zakatA nathI. ApaNI najaramAM ane anubhavamAM je kaMI Ave che te sarve pugala padArtha ja Ave che. rUpa, rasa, gaMdha, sparza e pudgalanA cAra mULabhUta guNadharma che. te sUkSmAtisUkSma pratyeka aNumAM ane naizcayikaparamANuMmAM paNa vidyAmAna hoya che. jyAre paramANuMomAMthI skaMdho (Molecules) bane che tyAre uparokta 4 guNo sivAya anya svarUpo (rUpAMtaro) paNa pragaTe che. jemake zabda, aMdhakAra, prakAza, chAyA, vidyuta, baMdha, sUkSatva, sthUlatva, karma, ItyAdi aneka prakAro pudgalanA ja vikAro che. ApaNane dRSTigocara thatA pRthvI, mATI, paththara, parvata, makAno, jhADa, choDa, pAMdaDA, havA,vAdaLa, ItyAdi saghaLuM pudgala padArthanA vidha vidha prakAro che. jainazAstromAM A vAta batAvI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna poAtatyijAyaM vizvAyaM (zrI bhagavatI sUtra za.7,3.10, sU.305/3) artha : : pudgalAstikAya rUpIkAya che. loka eva sadbhAvAt kSetrato lokasaMmitaH / jAtata: zAzvato viimayuMruzca bhAvataH|| (zrI lokaprakAza sarga 11-3) artha : pudgalAstikAya lokAkAzamAM ja astitva dharAve che. tethI kSetrathI lokAkAzanA vistAramAM che, te zAzvata che, ane varNa gaMdha, rasa ane sparzavaDe yukta che. (vizeSa mATe juo pR. 118, 121, 122 ane 281) pudgala paramANuMnA be prakAra : 44 pudgalapadArtha, je aMtima sUkSmAtisUkSma avibhAjya kaNa evA paramANuMomAMthI banelo che, tenuM svarUpa jaina zAstromAM bahu suMdara ane spaSTa jaNAvyuM che. dvividhaH paramANuH syAd, sUkSmazca vyAvahArikaH / anantairaNubhiH sUkSmaireko'Nu rvyAvahArikaH // 21 // so'pi tIvreNa zastreNa dvidhAkarttuM na zakyate / enaM sarvapramANAnAmAdimAhu rmunIzvaraH ||22|| vyavahAranayenaiva paramANurayaM bhavet / skandho'nantANuko jAtasUkSmatvo niyamAtpunaH // 23 // (zrI lokaprakAza sarga -1 ) artha H 52mANuM be prakArano che (1) sUkSma (2) vyAvahArika. ananta sUkSma paramANuMono eka vyAvahArika paramANuM thAya che. e paNa eTalo sUkSma hoya che ke atitIkSNa zastravaDe tenA be bhAga na thaI zake. tethI jinezvara bhagavAne A paramANuMne mApanA koSTakamAM sauthI paheluM mApa kahyu che. vaLI e paramANuM vyavahAranaye ja paramANuM kahevAya che. paraMtu te paNa nizcayathI to sUkSmapariNAmane pAmelA anaMta paramANuMno banelo Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) sUtra-1 cAra ajIvakAya. 4thuM-pudgala dravya. 45 skaMdha ja che. te paNa sUkSmapaNAne pAmelo che. eTale tAtparya e thayuM ke, dareka pudgala (bhautika) padArthano ati sUkSma aMtima kaNa = 1 naizcayika paramANuM. anaMtasUkSma naizcayika paramANu = 1 vyavahArika paramANu. pudgala zabdanI pasaMdagI jainadarzananI AgavI che : pudgala' zabdano artha -pu = pUraNa, gala = galana. pUraNa ane galana svabhAvavALo pudgala padArtha che. arthAta saMyojana ane vibhAjana dvArA rUpAMtarone pAmavuM te. A padArtha mATe pudgala zabdanI pasaMdagI jaina darzananI AgavI che. ajaina sAhityamAM te pracalita nathI. pudgalanI A vyAkhyA eTalI badhI sUcaka ane gahana arthavALI che ke, jeo Adhunika ANvika bhautikazAstrathI suparicita che, teo tenI vyAkhyA mujabanA pudgala' zabdanA prayoganI sArthakatA barAbara samajI zakaze. ilekaTrona ane nyUTronanA saMyojana ane vibhAjana vaDe pudgala padArtha eka svarUpamAMthI bIjA svarUpamAM parivartana pAme che. (pR. 364) pUraNa" ane "galanI vaijJAnika rIte daSTAMta dvArA samajIe. berIliyamamAMthI kArbanamAM rUpAMtara - pUraNa svabhAva berilIyama kArbana nyUTrona B B nyUTrona ~ AlphAkaNanuM astra ) (athaDAmaNa pahelAMno beriliyamano nyUkliAsa) (beriliyamano nyUkliAsa athaDAmaNa pachI thayelo kArbanano aNu) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna prathamacitramAM batAvyA mujaba, AlphAkaNanuM astra, berilIyamanA nyuklIasamAM joDAI jAya che. te joDAvAnA kAraNe bAjunA bIjA citramAM batAvyA mujaba eka nyUTrona bahAra pheMkAI jAya che, tenA kAraNe pariNAme je aNuM bane che te kArbanano aNuM che. eTale ke, beriliyama AlphAkaNanA astra vaDe kArbanamAM rUpAMtarita thayo. A kissAmAM vibhAjana che. chatAM mukhyapaNe saMyojana hovAthI pUraNa"ne samajAve che. - kRtrima reDIyo ekaTIvITIthI elyuminiyamamAMthI phospharasa, phospharasamAMthI sIlIkona, temaja megneziyamamAMthI silikona, silikonamAMthI elyuminiyama. soDiyamanuM reDiyo soDiyamamAM ane temAMthI megneziyamamAM vigere rUpAMtaro che. yureniyamanA rUpAMtaro, pudgalano "galana" svabhAva yureniyamana dhAtunA dRSTAMtathI galana svabhAvane bahu spaSTapaNe samajI zakAze. yureniyama dhAtuno padArtha reDIyo ekaTIva che. (ghana padArthamAMthI ArapAra nIkaLI jAya evA sUkSma prakAzanA kiraNo jemAMthI satata nIkaLatA hoya tevA padArthane reDIyo ekaTIva kahe che.) yureniyamana satata, divasa-rAta niraMtara, traNa prakAranA kiraNo pheMke che. jenAM grIka nAma, alfa (AlphA), beta (bITA) ane gamma (nemA) che. Alfa kiraNo e evA kaNonA pravAha che, je Helium aNuMnA nuclei (kendra) che. Beta kiraNonA pravAho te ilekaTronanA pravAho che. ane gamma kiraNo, prakAzanA svabhAvavALA kiraNo che. jayAre yureniyamano eka aNuM traNa alfa kaNo gumAve, tyAre te reDiyamanA aNumAM rUpAMtarita thAya che. reDiyama paNa reDIyo ekTIva padArtha che. jyAre reDiyamano aNuM paNa pAMca affa kaNa gumAve tyAre te sIsAmAM rUpAMtarita thAya che. A vastu pudgala dravyanA "gala" = galana svabhAvane spaSTapaNe nirdeza kare che. ilekTrona ane proTonanA chUTA paDavA vaDe padArtha, eka svarUpamAMthI bIjA svarUpamAM badalAya che. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM - pudgala dravya. yureniyama reDiyama 47 (sIsa) citra :- yureniyamanA reDIyo ekaTIva rUpAMtaro citramAM sAMkaLa aNuMnI aMdarathI alfa ane bITA kaNonA chUTA paDavA vaDe thatuM baMdhAraNa batAve che. judA judA vartuLo, te te racAyelA padArthonuM vajana sUcave che. jainazAstro mujaba sthUla ke sUkSma dareka padArthomAM, sUkSma rIte vicAratAM dareka samaye 'pUraNa' ane 'galana' baMne hoya che. ahIM sthUla rIte A 'galana' samajavuM. pRthvInA paDamAM khaDako je yureniyamathI bharapUra che, tyAM upara jaNAvelI dhAtunA rUpAMtaronI prakriyA thatI hoya che. tene Radio active disintegration kahe che. eTale ke AlphA ane bITA kiraNonA pheMkavA vaDe aNuonuM tUTavuM te. A khaDakomAM satata thatuM hoya che. khaDakomAM yureniyamanI sAthe sIsAnI dhAtu cokkasa tulanAtmaka aMzamAM, sakhata rIte joDAyelI hoya che. bhUstarazAstrIya saMzodhako, A benA guNottara vaDe te khaDakonA purANApaNAnuM anumAna kare che. dareka padArthamAM 'pUraNa' ane 'galana' vaDe jainatattvajJAnamAM tevA padArtha mATe upayoga thato 'pudgala' zabda atyaMta sArthaka jaNAze. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pula padArthanA skaMdhonuM vargIkaraNa - 8 vargaNA: 1 audArika 2 vaikriya 3 AhAraka 4 taijasa 5 bhASA + pAso. 8 mata8 karma jaina zAstromAM pudgala padArthanA bahu mahattvanA, atyaMta mukhya 8 vibhAgo batAvyA che, tene 8 vargaNA kahevAya che. A 8 vargaNAne TUMkamAM saraLatAthI A rIte samajAvI zakAya. vizvamAM ekalA chUTA svataMtra paramANuMo anaMtanI saMkhyAmAM che. be paramANuMo saMyojAIne dvayaNuka bane che. tevA svataMtra hayaNuka paNa anaMta che. te ja rIte traNa paramANuM saMyojAIne caNakano skaMdha bane. tevA svataMtra vyaNuka paNa anaMta che. AvI rIte uttarottara AgaLa vadhatAM asaMkhyAta paramANuMo saMyojAIne banelA asaMkhyAtANuka skaMdha paNa anaMtA che. temaja te rIte AgaLa vadhatAM anaMtANuka skaMdha paNa anaMtA che. A sarve skaMdhomAM eka nizcita maryAdAvALA anaMta paramANuM (samajavA mATe asat kalpanAthI dhAroke 1 lAkha aNuno skaMdha)thI mAMDIne vadhatAM vadhatAM anaMtaguNa adhika, paNa amuka nizcita maryAdAvALA anaMta paramANuM (dhAroke nA lAkha)no banelo skaMdha sudhInA je skaMdho hoya, te sarve skaMdhone audArika vargaNA kahI che. upara samajAvyA mujabanA 1 thI 1aaaa lAkha (vAstavamAM anaMta) sudhInA vyaktigata rIte dareka skaMdho paNa anaMta che. A audArika vargaNAmAMthI manuSya pazunA zarIro, mATI paththara vigere ApaNane atyAre dazyamAna thatA sarve padArtho audArika vargaNAnA banelA che. audArika vargaNA jyAMthI (samajAvyA mujaba 1 lAkha paramANuM no skaMdha, je vAstavamAM anaMta che) zarU thAya che, te pUrvenA 99999 paramANuM (vAstavamAM anaMta)no banelo skaMdha ane ghaTatAM ghaTatAM 1 paramANuM skaMdha sudhInA sarve skaMdho agrAhya che. eTale ke kyAreya koI paNa upayogamAM AvatA nathI. tethI te audArika pUrvenA Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM - pudgala dravya. 49 skaMdhonI 1lI agrAhaya vargaNA kahI che. te pachInI bIjI audArika vargaNA hamaNAM jaNAvI. jayAM A audArika vargaNA(samajAvyA mujaba 1 lAkha) purI thAya che, te pachI paNa (dA.ta. 15 thI 2 lAkha vaikriya agrAhya te 3jI. 2 lAkhathI rAA lAkha vaikriya te 4thI, rAA lAkhathI 3 lAkha AhAraka agrAhya te 5 mI. te rIte) AgaLa AgaLa anaMtaguNa paramANuM o jemAM vadhu che tevA skaMdhovALI bIjI aneka vargaNAo batAvI che. tevI kula 26 vargaNA che. darekamAM pUrva karatAM anaMtaguNa adhika paramANuMo rahelA che. A ra6 vargaNAomAMthI rajI, 4thI vigere 8 vargaNAo, je nIce kramasara batAvI che te upayogI che, upayogamAM Ave che. upayogamAM AvatI te vargaNAo kayA kayA upayogamAM Ave che. te paNa batAvyuM che. pustakanA zIrSakamAM Apela pratikamAM, ane ahIM ApelA citramAM, kramasara nAnI moTI vargaNAnuM citra ApeluM che, te A viSayane samajAve che. A 26 vargaNAmAMthI jIvane upayogI audArika vargaNAthI mAMDI kArmaNavargaNA sudhInI 16 vargaNAomAMthI rajI, 4thI 6ThThI, 8mI, 10mI, 1ramI, 14mI ane 16mI A bekI saMkhyAvALI 8 vargaNAo ja grAhA (upayogI) che. bAkInI 1lI, 3jI, pamI 7mI, 9mI, 11mI, 13mI, 15mI, A 8 ekI saMkhyAvALI, temaja te pachInI (ekIsaMkhyA ane bekI saMkhyAvALI 17thI 26 sudhInI 10, A) baghI ja, ema kula 18 vargaNAo agrAhya (bina upayogI che). (1) rajI audArika vargaNA -manuSya, pazunA zarIro, pRthvI,pANI, mATI vigere cakSuthI dazyamAna ane koIpaNa indriyathI jaNAtI sarve cIjo. (2) 4thI vaikriya vargaNA:- deva ane nArakanA jIvonA zarIro temaja labdhidhArI manuSyo ane labdhidhArI tiryaMconA jIvonA vaikriya zarIro. (3) daphIAhArakavargaNA:-14pUrvadhara munijemAMthI zarIra banAve che. (4) 8mI taijasa vargaNA - sarvasaMsArIjIvonI sAthe joDAyelu anAdikAlIna taijasa zarIra(ORA) agni Adi. ne 19mI thI. 3jI , maja te pachI Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (5)10mIbhASAvargaNAH-jepudgalaskaMdhomAMthI avAjautpanna thAya che. (6) 12mI zvAsocchvAsa vargaNA :- jenA AdhAre manuSya vanaspati, pRthvI, pANI Adi sarvejIvo sUkSmazvAsocchvAsa kare che. (7) 14mI manavargaNA :- saMjJI paMcendriya jIvo je pudgalanA skaMdhonuM AlaMbana laI vicAravAnI kriyA kare che. (8) 16mI kArmaNa vargaNA :- dareka saMsArI jIvanI zubhAzubha pravRtine kAraNe AtmA sAthe kSIranIra jema baMdhAtA karmo. A karmo AtmAnI sAthe baMdhAyA pachI 8 karmanA vibhAgamAM vaheMcAI jAya che. te paNa anAdi kAlIna che. A vargaNAomAM samajavA jevI ane AzcaryakArI vizeSatA e che ke :- AgaLa-AgaLanI 2jI, 3jI vigere vadhu vadhu 52mANuMonA skaMdhovALI che, A vargaNAomAM pUrvanI vargaNA karatAM vadhu vadhu 52mANuMo hovA chatAM, te sUkSma che, ane vajanamAM halakI che. te vargaNAonI pUrvanI vargaNAo ochA ochA paramANuMonA skaMdhovALI hovA chatAM skUla, ane vajanamAM bhAre hoya che. (juo citra) 50 sUri rAmanI evI vANI, jaina tattvajJAnanI lhANI mohamadArI ApaNe mAMkaDA H- mohane kahayAgaru mAMkaDu maLI jAya to e ene choDavA rAjI na hoya. ema mohane ApaNe kahayAgarA -nokara jevA maLI gayA chIe, ethI ApaNe dharma karatA thaIe ane tenI pakaDamAMthI chaTakIna jaIe, e mATe e moha ghaNo sAvadha rahe che. ApaNe dharma karavAnA AgrahI banIe, tyAre to enI sAvadhAnI ora vadhI jAya che. ane chevaTe dharmakaravAnI rajA ApavI paDe ema hoya, to e moha saMsAranA AzayathI dharma karavAnI rajA ApIne, potAnA sakaMjAmAMthI ApaNe chaTakI na jaIe, enI purI 2mata ramI jAya che A ramata je samajI jAya, e ja mohanI pakaDamAMthI chaTakI zake ane AtmAkalyANa sAdhI zake. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51 (10) sUtra-1- cAra avakAya. 4thuM pudgala dravya (10) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. 4thuM pudgalo dravya - pugala padArthanI acityazakti, eka AkAzapradezamAM anaMtA paNa samAveza pAme che. (ajIvakAyAH dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // ) vizvanA ghaTakabhUta 6 dravyo paikI 4thA pudgala dravyanA skaMdhonI 8 vargaNAo joI. teonA viziSTa guNadharmane joIe. paramANuMvaDe AkAzapradezanI vyAkhyA: praveze nAmAMkSiH sarvasUkSmastu paramALovAraMH (zrI tattvArtha svopanna bhASya pa-7) artha :- sarvasUkSma paramANuM jeTalA AkAzanA kSetrane rokIne rahelo che, te pradeza kahevAya che. bIjA zabdomAM kahIe to, avakAzano prAraMbhika ghaTaka, je pugalanA adazya aMtima aNu vaDe rokAyelo che, te pradeza che. eka AkAzapradezamAM anaMta paramANuMo samAveza pAme. have ApaNe paramANuMonI acinta athavA camatkArika kahI zakAya tevI zakti, je jaina zAstromAM varNavI che, te joIe. eka AkAza pradezane rokIne eka paramANuM jayAM rahelo che, te ja AkAza pradezamAM bIjo, trIjo yAvatu anaMta paramANuMo paNa avasthAna pAmIne rahI zake che. A pratyakSa virodhAbhAsa che, kAraNa ke, eka paramANuM jyAre eka AkAzapradezane rokIne rahelo che tyAM ja bIjo, trIjo yAvatu anaMta kevI rIte samAI zake ? A virodhAbhAsane samajAvatA kahyuM ke, Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna __ekasminnevAkAza pradeze'nantAnAmapyavagADhatvaM, tadapratighAta pariNAma pariNatatvAt ..... paramANurekasmin vyomapradeze vyavasthito'nyeSAmapi paramANunAM, bhUyasAmavagAhamAnAnAM vighAtaM prati na nivartitumutsahate / (zrI tattvArtha pa-26 zrI siddhasenagaNikRtaTIkA) artha - eka AkAza pradezamAM anaMtA paramANuMo paNa samAI zake, jo teo apratighAta pariNAmane pAmelA hoya. arthAt ekabIjAno avarodha na kare tevA sUmapariNAmanI avasthAne pAmyA hoya to. AthI eka AkAzapradezamAM rahelo paramANuM, bIjA ghaNA paramANuMone samAvavAmAM koI avarodha karato nathI. Aja vAta sUtra 5-14nI TIkAmAM paNa che. ... tasmAd pariNativizeSa evAsau tAdRzaH paramasUkSmo yenAnAntA api paramANavaH skandhIbhUtAH pradezamekamAzritya vihAyaso vartante.... artha - paramasUma pariNati vizeSane kAraNe ekatrita thayelA anaMtA paramANuMo, eka AkAzapradezane AzrayIne rahe che. zrI lokaprakAza graMthamAM jaNAvyuM che ke eka-AkAza pradeza eka paramANuM vaDe pUrAya, tathA bevaDe pUrAya, tema te pradezamAM so, hajAra, yAvat asaMkhyAta, ke anaMta dravya paNa samAI jAya. tenuM kAraNa batAvatAM jaNAve che. ke avagAha svabhAvAdantarikSasya tatsamam citratvAt pudgalAnAM pariNAmasya yumin ! (zrI lokaprakAza sarga -2-45) artha: AkAzamAM teone samAveza karavAno svabhAva che, ane pugala paramANuMono evo adbhuta pariNAma hovAthI, te yuktimatuM. che. AthI e siddha thAya che ke-paramANuMo potAnuM svarUpa gumAvyA Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 (10) sUtra-1-cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya vinA saMkocanAdi pAmyA vinA) eka bIjAmAM aMta:praveza pAmIne eka sthAnamAM avasthAna karavAnA eka viziSTaguNadharmane dharAve che. A vAtane ApaNA loka vyavahAramAM AvatA daSTAMtathI samajAvyuM che ke, atighana evA lokhaMDanA TukaDAthI vyApta AkAzanA dezamAM agninAM aNuo praveza pAmI jAya. chidra rahita evA tapAvelA lokhaMDamAM pANInA aNuo paNa praveza pAmI jAya che. tethI ja lokhaMDa garama ane ThaMDu bane che. A rIte AkAza durbhara che, ane paramANuMonI eka viziSTa zakita che temAM koI zaMkA nathI. athavA prajavalita evA dIpakanA prakAzathI bharelA oraDAmAM bIjA so dIpakano prakAza paNa aMdara aMta:praveza pAmIne samAI jAya pudgala (bhautika) padArthanA skaMdho (molecules).paNa adazya ane vajana rahita avasthA pAmI zake - eka AkAza pradezamAM anaMtA paramANuMo paNa samAI jAya che, te joyuM. mAtra ATaluM ja nahi paNa anaMtA paramANuMonA banelA skaMdhomAM paNa sUkSmapariNAma pAmavAnI zakti rahelI che. tethI tevA skaMdho paNa eka AkAza pradezamAM samAI jAya. AnuM daSTAMta ApatAM zrI lokaprakAza graMthamAM jaNAvyuM che. vizatyauSadhasAmarthyAt pAradasyaikakarSake, suvarNasyakarSazataM, taulye karSAdhikaM na tat / punarauSadhasAmarthyAttadvayaM jAyate pRthak, suvarNasya karSazataM pAradasyaikakarSakaH // artha - auSadhinA sAmarthyathI, eka karma pramANa pArAmAM, so karSa pramANa suvarNa samAya che ane chatAM tenuM vajana ekakarSathI vadhAre thatuM nathI. vaLI auSadhinA sAmarthyathI judA pADatAM, sokarSasonuM ane 1 karSa pAro pharI prApta thAya che. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pArAne amuka auSadhivaDe ghaNA puTa ApatAM pArAmAM bubhukSita avasthA utpanna thAya che. te samaye te suvarNane khAI jAya che. (potAnAmAM samAvI zake che.) chatAM pArAnuM vajana vadhatuM nathI. recaka auSadhinA prabhAve punaH suvarNAdi judA paNa paDI jAya che. AgamagraMtha zrIsthAnAMga vRttimAM paNa AvAta jaNAvI che. acintyAt dravyapariNAmasya yathA pAradasyaikenakarSeNa cAritAH suvarNasya te sAthe bhavanti punarvAmitI prayojAta sarvati (zrI sthAnAMgavRti) artha: dravyanA pariNAmanI acityazakti hovAthI, prayogathI eka karSapArAmAM sAta karSa sonuM ekameka thaI jAya, ane pharI prayogathI vamana karatAM sAtakarSa sonuM maLe. A koI camatkAra nathI, paNa pudgalano viziSTa koTino guNadharma che. jayAre koIpaNa skaMdha sUmapariNAma nAmanA guNadharmane pAme eTale AThamAMthI cAra sparzavALo thavAthI, te adazya thAya che, ane tenuM vajana paNa rahetuM nathI. jaina zAstromAM be prakAranA pudgalaskaMdho (molecules) batAvelA che. (1) bAdara pariNAma skaMdha (aSTa sparzI) (2) sUkSma pariNAma skaMdha, (catuH sparzI) bAdara pariNAmavALA skaMdhomAM vajana hoya che. jyAre te ja skaMdha sUkSmapariNAma pAmI jAya pachI te vajanarahita ane adazya bane che. ahIM prazna thAya ke, vastu te ja svarUpe vidyamAna rahevA chatAM te adrazya ane vajana rahita kevI rIte thaI jAya ? pudgalanA sUmapariNAmI skaMdho vajana rahita kevI rIte? : A viSayane samajavA mATe tene thoDA vistArathI samajIe. pudgala dravyanA mULabhUta pAMca guNadharmo varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna che. A 5 guNa dharmomAM sparzanA je 8 bheda che, temAM paraspara virodhI evA 4 joDakA che. (1) mRdu - kaThIna (2) laghu-guru (bhAre-halako) (3) zIta - uSNa (4) snigdha - rukSa. bAdara pariNAmI (sthUla - jADA aSTasparzI) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya skaMdhomAM ATheya sparza (sAmAnyathI) hoya che. paraMtu eka sAthe ATheya sparzanA guNo hotA nathI. 55 koI paNa eka samaye 4 joDakAMmAMno eka-eka guNadharma thaIne (8 mAMthI kula) 4 sparzanA guNadharma eka sAthe hoya che. e to samajI zakAya tema che ke, uSNatA hoya tyAM zItatA na hoya vigere. have Avo bAdara pariNAmI skaMgha (dA.ta. sonAno TUkaDo) jyAre sUkSma pariNAma pAme tyAre, 8 (4 joDakA) sparzanA guNadharmamAMthI mAtra (2 joDakA) 4 ja sparzanA guNadharma hoya che. ane eka sAthe to koI paNa be ja hoya che. te A mujaba (1) zIta ke uSNa (2) snigdha ke rUkSa hoya che. bIjA joDakA (kaThIna-mRdu ane guru-laghu)nA 4 guNadharma apragaTa banI jAya che. tethI te skaMdha (sonAno TUkaDo) adRzya (apragaTa) banI jAya che. TUMkamAM tAtparya e che ke, sUkSma pariNAmI skaMdhomAM kaThInatA ke mRdutA rahetI nathI, temaja gurutA ke ladhutA paNa rahetI nathI. te agurulaghu hoya che, arthAta te vajanarahita banI jAya che. A ja kAraNe draSTAMtamAM jaNAvyuM tema, pArAmAM jyAre viziSTa prakriyAthI (sonA (nAssuMgho)ne sUkSma pariNAma avasthAmAM parivartita karI) sonuM samAvI devAmAM Ave tyAre te (viziSTa prakriyAnA prabhAvathI, te sonAno skaMdha sUkSmapariNAmavALo thaI javAthI,) te sonuM adRzya ane vajana rahita thaI jAya che. tethI 1 karSa pArAmAM 100karSa sonuM samAI javA chatAM, te pArAnuM vajana 1 karSa ane kadapaNa teTaluM ja rahe che, pArAmAM, adrazyapaNe, sonuM samAeluM hoya che. te sonuM viparIta prakriyAthI pharI pAchuM prApta thAya che. zrI tattvArtha sUtranA bhASya para zrI siddhasenagaNikRta TIkAmAM A vAta jaNAvI che. skandhAH punarbAdara pariNAma pariNatAH / aSTasparzA baddhA evANusaMghAtAH sUkSmapariNAma bhAjastu catusparzA eva bhavanti / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna artha: bAdara pariNAmavALA skaMdho ATha sparzavALA ane sUkSma pariNAmavALA skaMdho 4 sparzavALA hoya che. vartamAna vijJAne pulanA saMbaMdhamAM ghaNA AviSkAro karyA, paraMtu A guNadharma sudhI pahoMcI zakyuM nathI. - A vIsamI sadInA kahevAtA vijJAnavAdanA jamAnAmAM, AtmamuktinA mArganI sAdhakadazA ja lupta prAya thatI jAya che, ane e ghaNI ja bhayaMkara bInA che. - tyAga e mokSamArganI sIDI che. - pU.A.vijayarAmacandrasU.ma.sA. buddha sAhityamAM nigraMtha jJAtaputra (mahAvIra) ane temanI mahattA viSe ullekha Ave che. majhima nikAya (PT.S.I.P 214)mAM nigraMtha sAdhuo buddhane kahe che ke, temanA mAlika nAtaputta sarva jJAtA hatA ane potAnA amaryAdita jJAnathI nAtaputte temane jaNAvyuM che ke, te sAdhuoe temanA AgaLA janmomAM kayA pApakarmo karyA che. saMyukta nikAya (PT.S, IMP 398) ApaNane evI mAnyatA jaNAve che ke potAnA ziSyo temanA maraNa pachI kyAM janmaze e vastu suvikhyAta nAtaputta kahI zakatA ane jo jhINavaTabharI tapAsa karavAmAM Ave to amuka vyaktino kyAM janma thayo che e paNa kahI zakatA. aMguttara nikAya vaLI evI mAnyatAno ullekha kare che ke nigaMTha nAtaputta sarva samajatA, sarva nirakhatA, temanuM jJAna amaryAdita hatuM ane je je samaya daramiyAna ApaNe jAgatA hoIe, UMghatA hoIe athavA ApaNo dunyavI vyavahAra calAvatA hoIe e sarvanA te saMpUrNa jJAtA che. (Jainism the oldest living religion 428.5Hiel) 1. nirgaThanAtaputta sarva vastuo jANe che ane jue che. saMpUrNa jJAna ane zraddhA hovAno dAvo kare che. kaThora tapa karI jUnA karmane nirmaLa kare che ane navA karmo pratye udAsa rahI temane aTakAve che. jyAre karma aTake che tyAre duHkha aTake che. S.B.E. VOL XXII P. XVFF. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (11) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya (11) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya 57 -> pudgalanuM eka chatrI sAmrAjya - utpatti, nAza, ane sthitinI prabhunI tripadIne anusaratA vartamAna bhautikazAstranA siddhAMto che. (anIvAyA: dharmAMdhamAMjAzavudratA: IIII) pudgalanuM eka chatrI sAmrAjya : - - pudgaladravya mULabhUta rIte jaDa che, paNa cetana-jIva-dravyanA saMyogathI A jagatamAM vividha svarUpo dhAraNa karI aneka vividhatAo lAve che. nadI-nALA-sarovara-bAga-bagIcA, vRkSo-puSpo, parvato, hariyALIo, AkAzamAM vAdaLo meghadhanuSya, kudaratI sauMdarya, vigere pudgalonA vikAro che. rasavatInI vividha vAnagIo karNapriya AhlAdaka gIta - saMgIta - nRtya - srIonA sauMdarya - strI puruSanA vastro, puSpo ane attaronI sugaMdho, vigere paNa pudgalanA vikAro che. devalokanA sphaTikamaya vimAno, vAvaDIo pAMce indriyonA AkarSaka sukhadAyaka zubhadazAvALA bhogo ityAdi pudgalanA ja vikAro che. vaLI te darekanA pratipakSI arUci dugaMchA, bhaya, zokAdine pedA karanArA janma/maraNa, ane jIvanamAM anubhavAtA azubhadazAvALA duHkhadAyaka saMyogo, narakanA ane pazuyoninA duHkho, ityAdi sarve A pudgala padArthanA zubhAzubha vikAro che, parivartano che. vizvanA jIvo A sadhaLApadArthonA nimitte rAga-dveSa karI sUkSmAtisUkSma karmaparamANuMomAMthI zubhAzubha karmapudgalone AtmA sAthe bAMdhyA kare che. te karmo paripAka pAmI udayamAM AvatAM (sakriya banatAM) tenA prabhAvathI jIva tevA prakAranI zubhAzubha avasthA pAme che. pharI temAM rAga-dveSa karI, Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pharI karmo bAMdhI, pharI tevI zubhAzubha dazAne pAme che. A rIte A paraMparA cAlyA ja kare che. tripadI pradAna, ane zAsana sthApanA, e nizcita ghaTanA : vItarAga sarvajJa 52mAtmA potAnA jJAnamAM je jue che, te jagatanA hitane mATe prakAzita kare che. ApaNe pudgala padArthanA AzcaryakArI keTalAka guNadharmo joyA. AgaLanA sUtromAM bIjA paNa guNadharmo joIzuM te viSayamAM Adhunika vijJAna keTale sudhI pahoMcI zakyuM che, vigere vigatavAra joIzuM. dareka tIrthaMkara paramAtmAo kevalajJAna pAmI pachI tIrthakara bane che. tyAre potAnA prathama ziSyanuM saubhAgya prApta karanAra gaNadhara bhagavaMtone nizcita tripadI Ape che, te A mujaba che. uppanne vA vigamei vA dhuvei vA artha : padArtha utpanna paNa thAya che, nAza paNa pAme che ane sthira paNa rahe che. A tripadI sarvazAstrajJAnanuM bIja gaNAya che. dareka zrI tIrthaMkarabhagavAnanA zAsanamAM A ja tripadI nA pradAnathI zAsraracanA thatI hoya che, jenI vigata lekhAMka 3-4 (pR. 12thI 20)mAM joI. zrI tIrthaMkara bhagavAnadvArA AgamazAstranA bIjabhUta mAtra traNa zabdonI banelI tripadInuM pradAna, ane zrI gaNadhara bhagavaMto dvArA te tripadInA prabhAve agAdha sAgara samAna suvistRta AgamazAstronI racanA, ane te pachI vidhivat dharmazAsananI sthApanA, A dareka zrI tIrthaMkara bhagavAnanA zAsanamAM viziSTa, aitihAsika ane nizcita ghaTanA che. triguNa svabhAva sarvadravyomAM vyApaka che H jaina tattvajJAna, jagatamAM vidyamAna cha e dravyomAM A triguNa Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 (11) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya svabhAva vyApaka mAne che. tattvArtha sUtranA A ja 5mA adhyAyanA 29mAM sUtramAM paNa Aja vAta jaNAvI che. utpAdravyayadhrauvyayuttuM sat / (5-9) artha : utpati nAza ane dhruvapaNA yukta hoya te sat che. tAtparya e che ke darekavastumAM A traNa guNadharmo che. zrI tattvArtha rAjavArtika (529)mAM A vAta samajAvatA jaNAvyu che ke svajAtyaparityAgena bhAvAntarAvAptirutpAdaH / = utpatti tathA pUrvamAnigamo vyayanaM vyayaH / = nAza dhruve-thairyanarmaLo dhruvatIti dhruvaH = sthiti, sthiratA artha : utpAda, te vastunuM potAnuM svarUpa choDyA vinA rUpAMtara thavuM te che. vyaya te, bAhya racanA je pUrve hatI tenuM adazya thavuM te. ane dhrauvya te, vividha rUpAMtaro madhye, mULa, AMtarika svarUpa sthAyI rahevuM te. dravyanI vyAkhyA paNa Ane ja anusare che. paryAyaiH dryante dravanti vA tAnIti dravyANi (savArthasiddhi tattvArtha sUtra-5-2-22) artha : mULasvarUpane kAyama rAkhIne paryAyo (avasthAo) vaDe rUpAMtarane pAme te dravya. rUpAMtaronI madhye mULa dravyanI sthAyitA samajavA mATe sonAnI lagaDI lo. dhAro ke ApaNe temAMthI AbhUSaNa banAvIe chIe. mULa sonAno piMDa rUpAMtarane pAme che, eTale tenI piMDa avasthA nAza pAme che ane AbhUSaNasvarUpa navI avasthA utpanna thAya che, paraMtu A baMne parivartano madhye vastu (piMDa ke AbhUSaNa) sonA tarIke to kAyamI che. padArtha mAtra vizeno A draSTikoNa che. padArthamAM amuka aMza kAyamI Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sthira hoya che. te kAyamI sthiratAnA AdhAre parivartanazIlatA paNa satata cAlatI rahe che. mUlAdhAra vinA aparivartita sthAyIpaNuM, ane kevaLa parivartanapaNuM, te baMne azakya che, e avastu che. (pR. 102, 293, 358) bhautika vijJAna jene tattvajJAnanI tripadIne anusare che : jaina tattvajJAna A triguNa svabhAvane AtmA-AkAzAdi, che e dravyo-(padArtho)mAM svIkAre che. vartamAna bhautikavijJAna A guNadharmane bahu ja anusare che. tenuM kAryakSetra mAtra pudgalapadArtha hovAthI padArtha ane urjAne lagatA niyamo zodhAyA ane niyamabaddha thayA. tethI padArthasthiti ane zaktisthitinA siddhAMto (Principle of conservation of matter and principle of coservation of energy) 241 Q Bildsalza il mULabhUta niyamo che. inaoragenika eNnDa thorITIkala kemesTrIbAya je. Dabalyu mUlara mAM - "A (uparano) pramANita siddhAMta sAmAnyata : yAtrika jagatano uttama bhAga gaNAya che. prAkRtika vijJAnano uccatama ane vyApaka siddhAMta che. jene anusaratA ghaNA saikAnA vicAro che." Prof. A. N. Whitehead A siddhAMtano ullekha karatA lakhe che Notion of quantitative permenance underlying change parivartanane pAmatA padArthanA sthAyitvano vicAra - A zabdono artha bIjo kaMI nahi paNa utpAda , vyaya ane prauvya che. utpAda ane vyaya = parivartana, ane dhrauvya = sthAyitva. vartamAna bhautikazAstra mujaba saghaLA jagatamAM je bhautikapadArtha astitva dharAve che te cokkasa nizcita pramANamAM che. jenA parivartano thAya che, te bAhya svarUpanA parivartano che. eTale ke mass mAMthI urjAmAM rUpAMtara thayuM. jeTalo mass ghaTayo teTalA aMze urjA utpanna thaI, paraMtu Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 61 (11) sUtra - 1 cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya parivartana thavAmAM koI navo padArtha utpanna thayo nathI. pANImAMthI varALamAM, IMdhaNa (lAkaDA-kolaso)mAMthI garamI, prakAza ane rAkhamAM rUpAMtara, peTrola vigerenuM agni, garamI ane dhumADAmAM rUpAMtara, agninuM pIsTana dvArA paiDAnI gatimAM rUpAMtara vigere. hAIDrojana ane okasIjananuM pANImAM (H,0) rUpAMtara. soDiyama ane kalorinanuM, mIThuM (Nacl)mAM rUpAMtara. ityAdi saghaLA rUpAMtaro che A rIte sarvatra saghaLA bhautika padArthonuM rUpAMtara (bAhya parivartana) mAtra che. navA padArthanI utpatti nathI. padArthanI jema urjA avinAzI che. A zIrSaka upara lakhatAM DaoN. je. jabalyu melara lakhe che ke jyAre yathArtha tolamApa levA zakya banaze tyAre evuM zodhAze ke jyAre koI urjAnuM svarUpa adrazya thAya che, tyAre tenA samatulya pramANanI urjAnA anyasvarUpa ke svarUpono avirbhAva thAya che. L.A. colding said . "urjA acaLa ane avinAzI che, tethI jyAM ane jyAre koI yAMtrika ke bIju koI kArya saMpAdana karatAM adrazya thatI lAge che tyAre te phakta rUpAMtara pAme che, ane navuM svarUpa punaHupasthita thAya che, paraMtu urjAno kula jaththo sthAyI rahe che." (thIsIsa ona enarjI) pheMca bhautikazAstrI Sadi camot temanA eka lekhamAM lakhe che ke "e satya che ke urjA (zakti)nuM svarUpa badalAya athavA te eka prakAranI gatimAMthI bIjA prakAranI gati upajAve paraMtu teno pUrNataH vinAza thato nathI." grIka darzanazAstrI DemokrITase paNa jaNAvayuM ke (Ex nihilu ninil fit, et in nihilum nihil potest reverti) "je kaMI nathI (abhAva-zUnya che) te, kyAreya kaMI banI zakatuM nathI, athavA kaMIka hoya te, kyAreya kaMI na hoya tevuM (abhAva-zUnya) thaI zakatuM nathI." 19mI sadImAM Hebert spencer e jaNAvyuM ke "pugala padArthano pUrNataH vinAza e ja kAraNathI Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna akalpanIya che ke pudgala padArthanI utpatti akalpanIya che ane te kAraNanuM nAma abhAva (zUnyatA-Nothing) manano viSaya banI na zake." uparokata Adhunika bhautikavaijJAnikonAM TAMcaNo jotAM zrI tIrthaMkarabhagavAne batAvelI utpatti nAza ane sthitinI tripadI keTalI AbehUba baMdha besatI che? mAtra bhautika jagata teonuM kAryakSetra che ane temAM teo tene vyApaka rIte ghaTAve che, jayAre vAstavamAM te chae dravyo - (vastu mAtra)mAM avazya ghaTe che. tene saMpUrNa zrutajJAnanu bIja kahyuM che. vastu tattvanuM sUma, vAstavika ane sarvAgINa nirUpaNa jainatattvajJAnamAM zrI tIrthaMkara paramAtmAoe phakata buddhinA baLe ke koI prayogo dvArA siddha na hotuM karyuM. temano uddezya mAtra jagatanA rahasyone kUtuhala vRttithI jANavAno na hato. AdhyAtmika guNonI sAdhanAdhArA paudgalika sukhomAMthI manane haThAvI AtmabhAvamAM sthira thaI, zAzvatasukhane pAmavAno temano uddezya hato. tenI siddhimAM avazyapaNe prApta thatI kevalajJAna (pUrNajJAna)nI siddhi hatI. prayogo dvArA thanAruM jJAna upakaraNonI maryAdA sudhInuM rahevAnuM. atIndriya (dA.ta. paramANuM, karma pudgalonA khaMgho, sUkSma pariNAma skaMdho vigere) padArtho ane arUpI (dharma, adharma, AkAza, AtmA) padArtho upakaraNathI kayAreya pakaDI jANI na zakAya. upakaraNothI vaijJAnika prayogodvArA je siddha thAya te kaMIka aMze satya, ane kaMIka aMze padArthanA vAstavika svarUpanI najIkanuM satya hoya che. prastutamAM mass ane energy nA viSayamAM vijJAnanI mAnyatA tripadInA satyanI najIka che, tripadI haju gahana viSaya dharAve che. je jainatattvajJAnanI paripUrNatAnI zraddhA upajAvI AdhyAtmika sAdhanA mATe protsAhita kare che. O Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (12) sUtra - 1:- cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. 63 ((12) sUtra - 1 :- cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. - padArthanuM urjAmAM, ane urjAnuM padArthamAM satata rUpAMtara tripadInI nakkara vAstavikatAne siddha kare che. - urjA, ane prakAzane vajana che. (ajIvakAyAH dharmAdharmAkAzapudgalAH // 1 // ) pratyakSa dekhAto padArthano nAza e bhrama che - vItarAga sarvajJa tIrthaMkara paramAtmAe batAvelI tripadIne anusaratA vartamAna bhautikazAstranA vicAro che te ApaNe joI rahyA chIe. "Inaoragenika eNnDa thIerITIkala kemesTrI" bAya je. Dabalyuelara'mAM kahyuM che ke, In all change of corporeal nature the total quantity of matter remains the same, being niether created nor destroyed (Anadi Nidhana) superficial observation might lead to the belief that, a growing tree, the evaprotation of water, and the burning of a candle prove creation and destruciton of matter, but a careful study of these and innumberable other phenomenae has shown that the apperent destruction of matter is an illusion. The law of presistance of weight or the so called, law of indestructibility of matter menas that...... substance presists while matter changes its form. (dareka mUrta sRSTinA parivartanamAM pudgala padArthano mULa jaththo samAna rahe che. utpanna thato nathI athavA nAza thato nathI. bAhya nirIkSaNa vRkSanA vikAsanI mAnyatA tarapha laI jAya. pANInuM bASpIbhavana ane mINabatInuM baLavuM padArthanI utpatti ane nAzane sAbita kare che. paraMtu Ano kALajIpUrvakano abhyAsa ane asaMkhya ghaTanAo e batAvyuM che ke pratyakSa dekhAto padArthano nAza te eka bhrama Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna che. 'vajananA sthAyitvano niyama' athavA 'padArthanA avinAzIpaNAno niyama,' A rIte je kahevAya che. teno artha vastu kAyama rahe che, jyAre pudgala tenuM svarUpa badale che.) tethI utpAda, vyaya ane dhrauvya A tripadI sthApita thaI. dareka vastu paryAya (avasthA) rUpe utpanna thAya che, ane nAza pAme che (eTale ke, avasthAo badalAyA kare che). eka avasthAne anubhavI teno nAza thatA bIjI avasthAne anubhave che. paraMtu baMne avasthAmAM mULabhUta vastu dravyarUpe sthira paNa rahe che. A vAtane eka sthaLe suMdara rIte rajU karI che. badalAya vastunI avasthA, nAza te kahevAya che. jema dUdha meLavavA thakI, dahIMrUpamAM palaTAya che. dUdha meLavatA dahIM bane, tyAre vAstavamAM avasthA badalAya che. paraMtu tene nAza thayo kahevAya. dareka vastumAM be aMza hoya che. (1) dravyAMza ane (2) paryAyAMza, dravyarUpa aMza evo che ke je traNe kALamAM zAzvata (sthira-dhruva) che ane bIjo paryAyAMza, sadA azAzvata (asthira, utpati ane nAza thAya tevo) hoya che. A be aMzamAMthI koI eka bAjue (dravyAMza, ke paryAyAMza) draSTi javAthI te phakta sthirarUpa ke asthirarUpa jaNAya che. paraMtu baMne aMzonI bAjue draSTi ApavAthI vastunuM pUrNa svarUpa (yathArtha svarUpa) jaNAya che. padArthanuM urjAmAM, ane urjAnuM padArthamAM rUpAMtara, satata sRSTimAM cAlu che : vartamAna bhautikazAsrIo mujaba padArtha ane urjAnuM paraspara ekabIjAmAM rUpAMtara thayA kare che, paNa baMneno kula jaththo sthira rahe che. dhAro ke eka kIlo kolaso bALyo, ane 100 grAma rAkha bAkI rahI gaI. to bAkInA 900 grAma kyAM gayA ? garamI, ane prakAzanI urjAmAM rUpAMtara pAmIne vikharAI gayA. te sUkSmaaNuo rUpe avakAzamAM vidyamAna che. pharI pAchA mATImAM ke vRkSodvArA khorAkarUpe grahaNa thaI, Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65 (12) sUtra - 1 - cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. padArthamAM rUpAMtara pAme che. pANImAMthI varALa thaI, je sUkSmabiMduonA bhejasvarUpe havAmAM hoya ja che, te bheja svarUpamAMthI zoSAIne rUpAMtara pAmyA kare che. vAtAvaraNamAM AvI prakriyAo satata cAlatI hoya che. dA.ta. mATImAMthI ghAsa banyu. ghAsano keTaloka aMza gAyanA khorAka dvArA dUdhamAM rUpAMtarita thayo. temAMthI kramasara dahIM, ghI vigere banyA. te paNa manuSyanA khorAkamAM AvyA. keTalAka aMza viSTArUpe thaI pAcho mATImAM bhaLI gayo. bAkIno aMza zarIramAM lohI, mAMsa vigere thaI jIvanazakitamAM vaparAIne sUkSma paramANuMo (garamI vigere) rUpe vikharAI rUpAMtaro pAmI mATImAM bhaLI gayo. A rIte UMDANathI vicAratAM dareka bhautikapadArthamAM A cakra cAlyA kare che. vijJAnamAM nAiTrojana cakra prasiddha che. UrjAne vajana che?: vaijJAnika nyUTana, ane geleliyo UrjAne ekadama vajana rahita, ane pudgala sAthenA koIpaNa saMbaMdha vinAnuM mAnatA hatA. paraMtu AInsTAinanI sApekSavAdanA siddhAMta mujaba urjA te vajana vinAnI nathI, kAraNake tene cokkasa jaththo che. 1 grAmapiMDamAM 9 x 100ergs jeTalI urjA vijJAna mAne che. ATalI urjA rUpAMtarita svarUpamAM pragaTa meLavavI hoya to 3000 Tana kolaso bALavo paDe. athavA 1000 Tana pANIne saMpUrNa garama karI varALa banAvavA mATe jeTalI urjA joIe te urjA, 1 grAmanA 30mA bhAga (1/30 grAma)nA piMDathI vadhAre nathI. AnuM kAraNa e che ke, pudgala padArthamAMthI ATalI urjA meLavavAnI evI koI prakriyA ke sAdhana nathI. tAtparya e che ke jo tame 1/30 grAma jeTalA pugalapadArtha (kolaso) ne saMpUrNa garamInI urjAmAM rUpAMtarita karI zako to 1000 Tana pANInI varALa banAvI zako. paraMtu te zakya banatuM nathI. piMDamAMthI bahu Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna alpapramANamAM ja tame urjA meLavI zako cho. eTale have samajI zakAze ke urjAne vajana che ? teno uttara e ja ke - che, paNa bahu alpa pramANamAM che.' sUryanA kiraNapAtananI urjA paNa cokkasa jaththo darzAve che. urjAnA lAkho Tana dareka sekaMDe vizvamAM phelAI rahyA che, prasarI rahyA che. prakAzane vajana che ? : - 66 jyAre eka mANasa baMduka vaDe goLIbAra kare tyAre te pratyAghAta anubhave che. prakAza je vastumAMthI nIkaLe che te vastu paNa pratyAghAta anubhave che. dA.ta. sarcalAITa upara DhAMkaNa rAkhI ekadama kholIzuM to prakAzanuM teja bahAra dhasI Avaze. tyAre te sarcalAITa sUkSma pratyAghAta anubhave che. jo ke te prakAza, goLIbAra jevo nathI paNa, satata pravAha che tethI ekadama dhakko ApatuM nathI, paraMtu A prAyogika satya che (resTaleza yunivarsa peja 384) urjA = piMDa x prakAzanI gati. piMDa te urjAnuM sthAna - AdhAra che. phakta urjAne piMDa che tema nahiM. ulaTuM dareka piMDane urjA che. tAtparya e ke, urjA ane piMDa vacceno pharaka dUra thayo. dareka piMDa, urjAno gaMjAvara saMgraha che, ane dareka urjA piMDa dharAve che, joke ghaNo thoDo. resTalesa yunivarsanA kartA prophe. meksaborna kahe che "A (sApekSavAda) nA siddhAMta pramANe piMDa ane urjA mULabhUta rIte eka che. '' Ano artha e thayo ke pudgala ane UrjAmAM svarUpa sivAya koI bheda nathI. A satya sadIothI jainazAstromAM che. - A sadhaLI vAto jotAM jainamata mujaba pudgalanI satata pUraNa ane galana (vikharAvuM)nI vyAkhyA keTalI gahana vicArapUrvakanI che, temaja piMDa ane urjA viSe je vaijJAnikoe jaNAvyuM te saghaLuM tripadIne bilakula anusaratuM che, te jaNAyA vinA nahI rahe. jaina tattvajJAna to bhautika(pudgala) padArthamAM ja mAtra nahi paNa dharmAstikAya adharmAstikAya AkAza, Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67 (12) sUtra - 1 -cAra ajIvakAya. 4thuM pudgala dravya. kALa ane jIva A, sadhaLAyavizvanA ghaTakabhUta, cha mULabhUta dravyomAMtripadIne ghaTAve che, A tripadInI nakkara vAstavikatAne siddha kare che. je havenA lekhomAM ApaNe joIzuM. dareka kALamAM thanAra zrI tIrthakara bhagavaMto kevalajJAna prApta karI A ja tripadI zA mATe gaNadharone ApI saMpUrNajJAnI banAve che? tetripadInI rahasyabhUtatA ane gahana arthapaNAnuM paNa AnAthI sUcana maLe che. (AnA anusaMdhAnamAM lekhAMka-3-4 pR. 12thI 20tripadI juo) sUri rAmanI evI vANI, gahana arthathI lyo jANI ! bhaviSyamAM sukhI thavuM hoya to, vartamAnanA kaSTanI ciMtA na karo. kevaLa vartamAnanI dRSTithI to sArAsArano viveka Apo Apa naSTa thaI jAya che. je sukha pariNAme duHkha Ape, e kalpita sukha kahevAya. je duHkha pariNAme sukha Ape, e kalpita duHkha kahevAya. sukhanuM bhAvi anaMta duHkha che. hakIkata jyAre AvI che tyAre, kalpita sukhamAM koNa mUMjhAya ane kalpita duHkhathI koNa dUra bhAge? - jenuM haiyuM na sudhare te game teTaluM bhaNe, to ya e bhaNatara bhayaMkara nIvaDe. pote to Dube paNa bIjA anekane DUbADe. daMbhI duniyA kahe che-duniyAne rAjI rAkhavA, duniyA ApaNane sArI kahe e mATe dharma karavo joIe. laukiko kahe che bhagavAnane rAjI rAkhavA dharma karavo joIe. jayAre lokottara zAsana to kahe che ke ApaNA AtmAne rAjI rAkhavA dharma karavo joIe. - dharmano arthI duHkhamAM ya duHkhI na hoya, saMsArano artha sukhanA DhagalA vacceya sukhI na hoya. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (13) sUtra - 2 :- 5muM jIvadravya - dravya, e guNa ane paryAyono AdhAra che. - jIvadravyanAM guNo ane paryAyo dravya, guNa ane paryAya : zrI tattvArthasUtranA 5mA adhyAyamAM pahelA sUtramAM varNavelA 6 dravyo paikI 4 dravyonA guNadharmo, ane temAM 4thA pudgaladravyanA guNadharmo, vartamAna bhautika zAstranA siddhAMtanI carcA, tripadInI sAmyatA, ane pudgalanI vyAkhyAne anusaratuM vartamAna bhautikazAstranuM padArthanuM svarUpa joyu. vizeSa carcA AgaLanA sUtromAM Avaze. have ApaNe sUtra -2nuM vivecana joIe. dravyApi nIvAzca II (5-2) artha : (dharma, adharma, AkAza, pudgala A cAra) ane jIvo (A pAMca) dravyo che. dharmAdicArane ajIvakAya jaNAvyA pachI jIvane sAthe laIne, A eka ja sUtra dvArA jIva sAthe pAMceyane dravyanI saMjJA jaNAvI. zrI AgamasUtramAM paNa A vAta jaNAvI che. kaivihANaM bhaMte ! davvA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA taM jahA jIvadavvA ya ajIvadavvA ya / zrI siddhasenagaNikRta TIkAmAM dravyanI vyAkhyA dezakAlakramavyaGgyabheda samarasAvasthaikarUpANi dravyANi, guNaparyAya Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) sUtra - 2 :- 5muM jIvadravya kalApapariNAmayonitvAt artha : deza, ane kAlanA kramane kAraNe pragaTa thatA bhedonI samarasa avasthArUpa dravyo che. varNa, rasa, gaMdha, sparzAdi guNo ane jUnuM navuM vigere paryAyosvarUpa pariNAmo dravyarUpa AdhAramAM pragaTa thAya che. 69 A khUba suMdara nirUpaNa che. dravya (vastumAtra)nuM vyApaka rIte svarUpa batAvI jAya che. dravya rUpa AdhAramAM, guNo ane paryAyo utpanna thAya che. dA.ta. ghaTarUpa dravyamAM ghaTAvIe to, jyAre ghaDo kAco hoya tyAre kRSNavarNanA guNavALo hoya che. eTale ke te ghaDo, te deza (sthaLa)mAM kALA varNane dhAraNa karanAro hoya che. have te ghaDo, te deza (sthaLa)thI anya nibhADAnA (deza) sthaLamAM laI jaI pakavAmAM Ave tyAre, thoDA kALapachI kALovarNa nAza pAmI lAlavarNa utpanna thAya che, temaja te pUrve kAco (pANI bharavA mATe ayogya paryAyavALo) hato. te nibhADAmAM pakAvyA pachI pAko (majUbata pANI bharavAne yogya paryAyavALo) bane che. A rIte te te deza, kALa ane krama mujaba, ghaDArUpa dravyanA AdhAramAM judA judA varNAdi guNo ane paryAyo (kAco, pAko, juno, navo, vigere vikAra, ke avasthAo) pragaTe che. A mujaba koIpaNa dravya sthira rahe che ane tenA AdhAre guNo ane paryAyo pragaTe che. A rIte sarvavastuo pRthvI, pANI, havA, mATI, lokhaMDa, patthara, sonuM, makAna, jIvonA zarIro Adi sarve dravyomAM te te deza, kALa ane krama mujaba varNAdi guNo ane judI judI avasthArUpa paryAyo pragaTe che. mATImAMthI makAna bane, anAjamAMthI rasoI bane, lokhaMDamAMthI ojAro bane ityAdi, dravyonA AdhAre guNo ane paryAyo pragaTatA hoya che. zrI uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che ke muLAAM Asano ddavyaM artha : guNono Azraya dravya che. arthAt jyAM Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna rahelA guNo utpanna thAya che, amukakAla sthira rahe che, ane tyAM ja vilIna thAya che. guNa ane paryAyanI vizeSatA - sahabhAvino guNAH / artha - dravyanI sAthe sadA je avazya hoya ja tene guNo kahevAya che. astittva, mUrtatva, ajIvatva, rUpa, rasa, gaMdha, sparza, AkAra vigere pudgalanA guNo che. te haMmezA pudgala dravyanI sAthe ja vartatA hoya che. guNo vinAnA dravyo kayAreya hotA nathI athavA guNo, dravyo vinA koI AdhAramAM rahetA nathI. teo kayAreya judA pADI zakAya tema nathI. dA.ta. koIpaNa pudgalamAM varNa, gaMdha, rasa, sparza ane saMsthAna (AkAra) A pAMcaguNa avazya hoya ja. varNanA kALo, sapheda vigere pAMca (paryAyo)mAMthI koIpaNa badalAyA kare, paNa koIpaNa eka varNa (raMga) guNa avazya hoya ja te ja rIte rasa, spardhAdimAM samajavuM. kramabhAvino pryaayaaH| artha - kramasara badalAyA kare te paryAyo kahevAya che. guNanA peTabheda, te paryAyo che. jemake , upara joyuM tema, varNanA zukalAdi pAMca bheda che. A pAMca bheda te dravyanA paryAyo che. zukala varNa badalAIne kRSNAdi thaI jAya che. sugaMdha badalAIne durgadha thaI jAya che. zarIraparanuM attara parasevA ane mela sAthe maLI thoDIvAramAM durgadhI banI jAya che, A paryAya (avasthA) badalAyo, paNa gaMdhaguNa to kAyama rahyo. te ja rIte rasAdiguNomAM tIkho, gaLyo Adi paryAyo samajavA. A mujaba guNa, e dravyanI sAthe haMmezA sthira rahe, paNa paryAyo kramabhAvi eTale kramasara thayA karatA hoya che. A graMthanA sUtra -37 pR. 328mAM paNa A ja vAta jaNAvI che. Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) sUtra - 2:-pamuM jIvadravya - 71 Adhunika vijJAnanA varNano karatAM bahu AgavI rIte dravyo-guNo ane paryAyonuM vargIkaraNa kareluM che. pUrvenA sUtromAM 4 dravyonuM varNana karI A bIjA sUtramAM jIvadravyane jaNAvyu che. jIva padArthanuM astittva - jIvanA 8 guNo : - 4 dravya uparAMta, jIva paNa eka svataMtra astitva dharAvatuM dravya che. jaina tattvajJAnamAM jIvadravyanA ATha guNo batAvavAmAM AvyA che. te ATha guNo, ATha karmanA kSayathI utpanna thAya che. 4 mULaguNa, ane 4 gauNapaNe, jIvadravyamAM kAyamI rahelA hoya che. 4 mULagUNo anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtacAritra ane anaMtavIrya. temaja bIjA 4 A che. avyAbAdhApaNuM (pIDAno abhAva), akSaya sthiti (janma - maraNano abhAva), arUpI paNuM zarIra ane karma je bhautika padArtha che (mUrta - rUpI che, tenI sAthenA saMbaMdhano abhAva), ane aguruladhupaNuM (saMsAranA uccanIcanA bhedabhAvano ke bhAre halakApaNAMno abhAva). A jIvadravyanA kAyama sAthe rahenArA guNo che. paraMtu saMsArI jIvane vividha prakAranA karmapudgalanA saMbaMdhane kAraNe, tenA 8 guNopara AvaraNa AvI javAthI dabAI gayA che. DhaMkAI gayA che ke vikRta thayelA che. jIvano karmayugalo sAtheno saMbaMdhano viyoga thatAM mokSamAM te ATheya guNo pUrNa kakSAe pragaTelA hoya che. saMsArI avasthAmAM paNa ATheya guNo alpa ke adhika mAtrAmAM avazya hoya che. karmanA viyogathI te paripUrNa ane mULa svAbhAvika svarUpamAM pragaTe che. jIvanA vividha paryAyo - janma, maraNa, roga, zoka, jJAnI - ajJAnI, deva, manuSya, pazu, naraka, rAjA, raMka, bALa, yuvAna, vRddha A sarve avasthAo, saMsArI jIvanA paryAyo, (avasthAo) che. je kramasara badalAyA kare che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna zuddha AtmasvarUpane pAmelA (mokSanA) jIvomAM paNa sUkSma paryAyo badalAyA kare che - A rIte jIvadravya paNa guNa ane paryAya dharAve che. karmamukta thayelA mokSanA jIvomAM janma, maraNAdi cUla paryAyo nathI. tema chatAM jJAnano upayoga, ane darzanano upayoga vigere, sUkSma paryAyo kramasara badalAyA kare che. tene A rIte samajI zakAya. (juo pR. 371-372) zrI siddha paramAtmAo koI eka vartamAna samaye vartatA hoya tyAre, vartamAna eka samayane, vartamAna rUpe jANe che, thaI gayelA bhUtakALane, bhUtakALa rUpe jANe che. thanAra bhaviSyakALane bhaviSya rUpe jANe che, ane jue che. te vartamAna samaya vItI jatAM, (pasAra thaI jatAM) pachInA samayamAM vartatA hoya tyAre, vItI gayelA pUrvanA te ja samayane bhUtakALarUpe ane (jene bhaviSyakALa tarIke jotA hatA temAMnA eka samaya pachInA) bhaviSyanA samayane vartamAna rUpe jANe che, (jJAna) ane jUe (darzana) che. A rIte kramasara bhUta, bhaviSya, vartamAnamAM pheraphAra thayA kare che. (TUMkamAM kahIe to bhaviSyane vartamAna rUpe, vartamAnane bhUtakALarUpe, ane bhUtakALane vadhu dUranA bhUtakALarUpe-A rIte kALane satata parAvartana pAmato jue che. A rIte vizvamAM vartatA saghaLA padArthone paNa te te kALamAM parivartana pAmatA jue che.) te sUkamaparyAya paNa kramasara badalAyA kare che. A rIte saMsArI ane mokSanA sarva jIvo, jIvadravya rUpe sadA astitvamAM rahevA sAthe, guNa ane paryAyanuM parivartana pAme che. A rIte saghaLAM jIvadravyomAM utpatti nAza ane sthiti A tripadI ghaTe che. -> dhana karatAM jJAna eTalA mATe mahAna che ke, dhananI rakSA tamAre karavI paDe che, jyAre jJAna tamArI rakSA kare che. - mRtyune maTADI zakAtuM nathI, eno aphasosa zA mATe? mRtyune sudhArI zakAya che, e keTaluM moTuM AzvAsana che. Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) sUtra - 2:-pamuM jIvadravya 98 [(14) sUtra - 2 - pamuM jIvadravya) - icchA, lAgaNI jIvanA guNadharmo che. > AtmAo anaMta che. - vaijJAniko AtmA zodhe che. >> Aura - tejapUMja, taijasa zarIra che. - manuSyajIvana AtmanA pUrNa vikAsa mATenuM ananya sAdhana che. (vyALi nIvAza rA) icchAdi guNadharmo jIvamAM ja saMbhave che - jaina tattvajJAna mujaba, guNa ane paryAya jemAM rahelA hoya tene dravya kahevAya che. AvA cha dravyo paikI jIva dravyamAM guNa paryAya oLakhAvI tenI dravya saMjJA batAvI. have jIvadravyanA viSayamAM Adhunika vijJAna zuM kahe che te joIe. eka ke bIjI rIte AtmAnA astittva viSe prAyogika vijJAnanA tAraNo kaMI kahetA nathI. jIva e arUpI-amUrta padArtha che. te bhautika upakaraNonA prayogodvArA jaNAI na zake. dha ekasaploTIMga dha yunivarsamAM Hensaw ward kahe che. Science is now and must increasingly become a limited field of endevour. Its materials are only those forces which can be measured and predicted with precision by all experiments alike. If there exisits in man a free will, a conscience a power of self sacrifice, a social mind or a conciousness of kind, these forces are beyond the pale of science... the science of tomorrow, therefore, cannot include any such forces as we commonly conceive at present, when we use the words, mind, or soul, or will, or purpose. (vijJAna avazyapaNe prayogonuM parimita kSetra che. tenI agatyatA phakta tevA padArtho para che, je samAna prayogothI sUkSmatAthI mApI Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 jene tattvajJAna ane Adhunika vijJAna ane bhAkhI zakAya. jo manuSyamAM mukta vicAro, vivekabuddhi, svArtha, tyAga, sAmAjika vicAro athavA dayAno bhAva A badhI zaktio - vidyamAna hoya to te vijJAnanA kSetranI bahAra che tethI AvatIkAlanuM vijJAna AvI zaktio jevI ke sAmAnya rIte ApaNe mAnIe chIe te vicAra, AtmA, icchA, ke uddezya ityAdino samAveza na karI zake.) jo ke eTaluM to sarvane mAnya ane svIkArya che ke - vicAra, icchA, uddezya jANavuM, samajavuM, sukha duHkhanI lAgaNI A guNadharmo abhAva (astitvavALA padArtha) mAM na hoI zake. IcchAdi asat padArthanuM kArya na hoI zake. temaja pudgalAdi ajIva dravyomAM paNa ghaTI zake nahi. tethI IicchAdi guNadharmo dharAvanAra dravya tarIke Atmadravya (jIva)nuM astitva siddha thAya che. te vijJAnanI maryAdA bahArano viSaya che. to paNa vaijJAniko eka tArkika ciMtako tarIke zarIra ane buddhinI uparavaTa aMtaHstha (Heavensent) evuM saMcAlaka tattva mAne che. paNa tene teo urjA svarUpe mAne che. vaijJAniko AtmA zodhe che - dakSiNa AphrikAnA eka DaoNkaTara ane eka Ijanere karelA tAraNo laMDanamAM scientists seek soul nA zIrSakathI prakAzita thayA hatA teno keTaloka bhAga : "eka DaoNkTara ane ijanere vicAra karyo ke jIvananuM rahasya koI prakAranI urjAmAM che? moTe bhAge vidyuta saMbaMdhI urjAmAM raheluM che. nAjuka upakaraNo Ijanera vaDe banAvAyA ane prayojAyA. prANIo upara prayogo karyA. teoe tenAthI eTaluM nakkI karyuM ke dareka prANI cokkasa vidyutabhAra Electric charge sAthe janme che, teoe A zakitane noMdhIne koThA paDyA. teoe ema zodhyuM ke vadhAre buddhizALI prANImAM nAnA karatA vadhAre vidyutabhAra hato. mRtyu samaye te adrazya thaI gayo. prANIonA prayogamAM teoe noMdhyuM ke jayAre prANI prajanana karatuM Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 75 (14) sUtra - 2 :- 5muM jIvadravya hoya. te sivAyanA samaya daramiyAna moTe bhAge vidyutabhAra sarakho rahyo.' mAnavIya ghaTanAomAM teoe samAna niyama jaLavAto joyo ane lakhyuM ke "bALako cokkasa vidyutabhAra sAthe janme che ane mRtyu pachI te nAza pAme che. mAnavano sarerAza vidyutabhAra teoe 500 volTa noMdhyo. jema te vRddha thayo tema tenI uMmara sAthe vidyutabhAra na vadhyo paraMtu tenI prakRtinA vikAsa pramANe vadhato hato. jaMgalI prANIomAM vidyuta bhAra nIco temaja gAMDapaNanA kissAomAM ati nIco hato. janma samaye mAdA bALaka karatA naramAM vidyutabhAra UMco hato. paraMtu nara karatAM mAdA keTalAka guNo pakaDI zakatI ane vaTAvI paNa zakatI." tejasa zarIra Aura tejapUMja : teo zodhe che, mRtyu vakhate vidyutabhAra kyAM jAya che ? urjA nAza pAmI na zake paNa anya svarUpamAM vidyamAna hovI joIe. AjubAjunA vAtAvaraNamAMthI A urjA zodhavA prayatna karyo. jo ke hamaNAMnA saMzodhano mujaba Aura tejapUMjano phoTogrApha laI tenA dvArA AvanArA ane thatA roganuM anumAna karI zakAya che. (vizeSavigata juo lekha 38 pR 210thI 214) A saghaLA varNano paNa sUkSma bhautikapadArthanA astittva tarapha dorI jAya che. vAstavamAM te AtmA ke jIvanA guNadharmo nathI. kAraNake jIva amUrta - arUpI che. te koI paNa bhautika ke ajIva padArthanA guNadharmane dharAvato nathI. jaina tattvajJAnamAM saMsArI sarvajIvo karmapudgalanA saMyogasahita che. A jIvo sAthe saMkaLAyelA pAMca bhautikazarIra paikInuM je taijasazarIra mAneluM che, te che. AtmA te bhautikaza2I2thI alaga arUpIdravya che. taijasazarIra ane kAryaNa zarIra, A be zarIra dareka jIvanI sAthe anya gatimAM mRtyu thavA chatAM sAthe ja jAya che. te sUkSmazarIra hoya che taduparAMta audArika zarIra-vaikriya zarIra ane AhAraka zarIra, A pAMca saMsArI jIvonA zarIro che. (juo lekha 34thI 38 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pR184thI 216) zarIramAM jaNAtI uSNatA (khorAkanuM pAcana karI rasa, rUdhira,mAMsa, meda, asthi, majA ane vIrya A sAtadhAtunAM) zarIranI racanAmAM kAraNa che. tejapUMja (Aura) paNa AnA kAraNe ja racAya che. A taijasa zarIra e, bAhya audArika zarIra ane AMtarika kArmaNazarIra para ladAyela tejomaya pudgala padArthanuM paheraNa che. te tenI AsapAsa AvaraNa athavA prakAzano tejapUMja race che. te 4thI (8mI) taijasavargaNAnA pudgala skaMdhonI racanA che. mRtyu e, tenA be aMta zarIra, kArpaNa ane taijasazarIra sAthe, AtmAnuM bAhya zarIramAMthI prasthAna sUcave che. A saghaLuM varNana ema ja sUcave che ke vaijJAnikoe prayogo dvArA je jaNAvyuM te AtmAne maLatuM AvatuM eka bhautika pratirUpa che. jaina tattvajJAna AtmAne alaga amUrta dravya mAne che. manuSya jIvana AtmAnA pUrNa vikAsa mATenuM ananya sAdhana che : jaina tattvajJAnamAM svataMtra Atmadravyo anaMtA mAnyA che. je sUkSmanigodanA goLA rUpe che. sarvatra vizvamAM vyApta che. AvA asaMkhyAtA nigodajIvonA zarIro che. te dareka zarIramAM anaMta jIvo rahelA che. tene sAdhAraNa sUkSmavanaspatikAya kahe che. ApaNe sarve, nAnA moTA dareka jIvo, A nigodamAMthI AvelA chIe. e anAdi sUphamanigodane avyavahArarAzi kahevAya che. temAMthI bahAra nIkaLelA jIvo vyavahArarAzinA jIvo gaNelA che. vyavahArarAzinA saMsArI jIvamAMthI eka jIva sarvakarmathI mukta banI zuddha paramAtma svarUpane pAme - siddhigatine pAme tyAre, eka jIva anAdi nigoda (avyavahArarAzi) avasthAmAMthI vyavahArarAzimAM Ave che. te pachI ekendriya, beindriya vigeremAMthI karma khapAvatAM paMcendriya, manuSya, pazu, naraka, deva vigere avasthAne pAmatAM zubhAzubha karma dvArA vikAsa kare che. manuSyanI vikasita avasthA sudhI pahoMcelo jIva jo Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (14) sUtra - 2- pamuM jIvadravya sarvajJa kathita zuddha tattvajJAnane samajI zraddhA karanAro bane, to mokSamArgamAM AgaLa vadhI AtmAno paripUrNa vikAsa sAdhI siddhipada pAme che. paMcendriya manuSyAdinA vikAsa sudhI pahoMcelo AtmA, jo mokSa prApta na kare to, nizcita kALa pachI jIvane pAchuM ekendriya (pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati)nI nikRSTaavasthAmAM kudaratanA kAyadA mujaba javuM ja paDe. tyAM pharI pAcho chedana-bhedana Adi sahana karatAM akAmanirjarAthI karma khape tyAre pharI vikAsa sAdhI paMcendriya Adi thAya. pharIvAra paNa jo uparokta mujaba siddhipada na pAme to, nizcita kALa pachI pAcho ekendriyAdimAM cAlyo jAya che. jIvAtmAnI caDatI paDatI thayA kare che. je jIvo siddhipada pAmI jAya che teone have saMsAraparibhramaNa karavAnuM rahetuM nathI. te AtmAo potAnA zuddhacaitanya svarUpamAM sadA AnaMdamaya avasthAmAM anaMtajJAnAdi guNamaya svarUpamAM magna rahe che. zrI tIrthaparamAtmAo AtmAnA AnaMdamaya svarUpane oLakhAvavA upadeza ApatA hoya che. sUri rAmanI evI vANI, paththara paNa banatA pANI AtmA samakitI thAya eTale virati (tyAga)nI bhUkha jAgyA vinA rahe ja nahi sAmAyikano TUMko artha eTalo ja ke - AtmAnA vicAra mATe kADhelI be ghaDI - bIjI vastunA AdhAre je sukha thAya te saMsAranuM sukha ane bIjI vastunA AdhAra vinA je sukha bhogavAya te AtmAnuM potAnuM sukha AtmAno mULa svabhAva rAga-dveSa karavAno nathI. rAga ke dveSa karAvanAra karma che, mATe ja karmane kADhavAnuM che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna ((15) sUtra - 2 - pamuM jIvadravyo - IcchA, lAgaNI Adino proTIna ane DNA RNA sAthe saMbaMdha nathI. -> AtmA svataMtra alaga dravya che. - jyAM sadA jIvavAnuM che ane jIvavA mATe koI cIjanI parAdhInatA nathI te siddhipada che. (dravyALi nIvAza rA) nigodamAM anaMta jIvo che - vItarAga sarvajJa bhagavaMte pharamAvelA vizvanA ghaTakabhUta cha dravyamAM, pAMcamA jIvadravyanuM varNana ApaNe joI rahyA chIe. anAdivizvamAM anaMtAnaMta AtmAo che. vyavahArarAzimAM AvelA je jIvo sarvajJakathita sAdhanA mArgane apanAvI karmano kSaya kare teo siddhipada pAmI kRtArtha banI jAya che. saMsArathI pAra pAmI siddhipada pAmavAnI prakriyA, e AtmAnA AMtarika malinatAnA nAzanI prakriyA che. dUdhamAMthI ghI banavAnI, ke bIjamAMthI vRkSa banAvAnI eka nizcita prakriyA hoya che. tenI jema sAdhanA dvArA AtmAnI zuddhinI, eTaleke mokSa prAptinI nizcita prakriyA che. vyavahArarAzinA je saMsArI jIvo tattvajJAna dvArA karmakSaya karI muktipadamokSane pAme che tyAre, jeTalA jIva mokSe jAya, teTalA bIjA jIvo avyavahArarAzinI nigodamAMthI chUTI vyavahArarAzimAM Ave che, eTale saMsAra kyAreya khAlI thato nathI. anaMtakALa sudhI A prakriyA cAlyA karaze to paNa, nigoda kyAreya khAlI thaze nahi, eTalA anaMtAnaMta jIvo avyavahArarAzinI nigodamAM che. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) sUtra - 2 - pamuM jIvadravya 79 jIvanA bhautikazarIrano vikAsa - Adhunika vijJAna jIvananI dareka prakriyAo bhautikazAstra ane rasAyaNazAstranA niyamothI samajAve che. teonA mate jIvananI be Avazyaka vastuo vikAsa ane punarutpAdana che. eka koSIya zarIra racanAmAM, jyAre te ekakoSa purato moTo thaI jAya tyAre, yogya samaye be sarakhA bhAgamAM vibhAjita thAya che. ane dareka bhAga pUrNa amIbA che. jyAre bIjI bAju UMcA prANIomAM jeo eka koSamAMthI zarU thAya che, temAM je koSo vibhAjita thAya che te judA paDatA nathI, paraMtu sAthe joDAIne prANIne AkAra Ape che, ane vikAsa kare che. je prANIomAM ghaNo vikAsa thAya te halanacalana karI zake che. ucca prANIo mAnasika pravRtti karI zake che. jaina tattvajJAna mujaba tene trAsa ane sthAvara jIvo kahe che, jene tenA karmamujaba zarIra prApta thAya che. pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati A pAMca sthAvara che, je halanacalana karI zakatA nathI. trasa jIvo zubhakarmavALA kahevAya che. teo be, traNa, cAra, pAMca indriyavALA hoya che. ethI vizeSa puNyathI manuSya ane devapaNAne pAme che. pAMca indriyanA puNya sAthe, bIjA atikliSTa pApakarmo hoya to, te jIvo pazu, naraka vigere avasthAne pAme che. vAstavamAM jIvanI sAthe baMdhAyelA karmamujaba ja A sadhaLAnuM saMcAlana thAya che. icchA, lAgaNI Adino proTIna ke DNA RNA sAthe saMbaMdha nathI - Adhunika vijJAna mujaba be, ke traNa rAsAyaNika padArtho che, je prANIone jIvavA mATe zaktimAna banAve che. te padArtho High polymeii zreNI sAthe saMbaddha che. proTIna je dareka jIvaMta vastunuM mukhya ghaTaka che, jenA 20 ekama che. te A vargamAM Ave che. te cokkasa kArya kare che. dA.ta. himoglobIna nAmanuM proTIna je lohanA aNuo dharAve che, ane zvAsanI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna , havAmAMthI oksIjana zoSI zarIranA vividhabhAgomAM pahoMcADI jIvanakriyA jALave che. zarIranI racanAmAM hajAro vividha proTIna hoya che, tyAM pravartaka baLa (guiding force) no keTaloka jaththo, je pezIonA koSa kendramAM vidyamAna hoya che, je A proTInane khAsa kArya karavA mATe upayogI banAve che. A pravartaka baLa, je AnuvaMzika guNadharmo dharAve che. tene teo DNA ane RNA kahe che. (Deoxy Nuclic Acid ane Rebo Nuclic Acid) 80 jaina tattvajJAna mujaba A jIvanakriyAone samajIe to vikasita jIvomAM viziSTa puNyakarma mAnyuM che. te karmarUpazarIrane kAryaNa zarIra kahevAya che. saMsArI AtmAnI sAthe, nitya sAthe rahenAruM bIjuM taijasazarIra paNa che. kArmaNa zarIra, ane taijasaza2I2, baMne sAthe maLIne jIvanA te bIjA zarIro banAve che. (juo lekha 38 pR 210) te karmapudgalanA saMcAlana taLe ja sadhaLI jIvanakriyAo thatI rahe che. vizeSathI samajavA karmagraMthanA zAstro anusAre zarIranAmakarma ane tenA peTA bhedonA kAryo samajavAthI jANI zakAya che. Adhunika vijJAne samajAvelI DNA ane RNA dvArA thatI jIvanakriyAo bhautika che. paraMtu vicAra, icchA, lAgaNI, tarka, aMtaHprareNA, nirNaya, Adino proTIna ane DNA - RNA sAthe saMbaMdha samajAvI zake tevuM koI prayogodvArA siddha thaI zakyuM nathI. bIjA zabdomAM kahIe AtmadravyanI je cetanAzakti che, tenA dvArA vyakta thatI icchA, lAgaNI vigerene bhautikazAstra ke rasAyaNazAstra dvArA samajAvI zakAyA nathI. icchA, lAgaNI AdinA prakAro ane tenI taratamatAo koI bhautikaprakriyA dvArA thatA nathI. tethI te icchAdi guNadharmovALo, zarIra ke temAM rahelA proTIna Adi rasAyaNothI judo, evo AtmA siddha thAya che. AtmA ane punarjanma : AtmAnuM astitva ane tenA punarjanmanA viSayane vistRta rIte Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 (15) sUtra - 2:-pamuM jIvadravya vaijJAniko ane manovijJAnIoe bhArata, ane bhArata bahAra abhyAsa karyo che, ane te viSe aDhaLaka evA kissAo bahAra paDyA che. je pramANita ane vizvAsa pAtra che. hamaNAMnA perAsAyakolojI (Parapsychology) nA saMzodhanoe AtmA ane tenA punarjanmane pramANodvArA puSTa karyuM che. jIvanI jijiviSA prabala che. saMsArI jIvanA janma-maraNa-jIvanakriyAo kharekhara jIvanA mULa svabhAva nathI, paNa karmabhanita vibhAva che. vikRti che. koI jIva maravAne icchato nathI ane dareka jIva sadA jIvavAne ja icche che, ane te paNa sukhamaya jIvana ja icche che. duHkha tene joItuM nathI. sadA jIvavAnuM ane saMpUrNa sukhamaya ane bilakula duHkha vagaranuM jIvana je kharekhara dareka jIvane joIe che. saMsAranA sukhanI saghaLI icchAo tevA jIvana mATenI ja che paraMtu te sukha apUrNa che. tema chatAM tenAthI calAvI le che, kAraNa ke pUrNasukhamaya jIvana(mokSa)nI tene zraddhA thatI nathI. je jIvana siddhipadamAM che. jagatanA jIvone siddhipadanA leza mAtra duHkha vinAnA ane pUrNa caitanya sukha mATe protsAhita karavAno jaina tattvajJAnano uddezya che. dareka prANImAM jijiviSA prabala hoya che te prasiddha vAta paNa siddhipadamAM ja zakya bane che. jijiviSAnI (jIvavAnI icchA) prabaLatA samajavA eka laukika dRSTAMta che. eka kaThiyAro roja savAre jaMgalamAM jaIne lAkaDA kApI lAvato ane e vecavAthI je paisA maLe temAMthI ja potAnuM gujarAna calAvato. rojano A krama hato ane varSothI cAlyA karato. eka divasa paNa cUkI javAya to takalIpha thatI. vRddhAvasthAmAM zarIra thAkavAthI ATalI sakhata majUrIthI kaMTALo Avato. thAka ane nirAzAnI paLomAM enAthI bolAI jatu ke-he bhagavAna! have mane uThAvI le to sAruM, AvI kaSTabharI jiMdagI karatAM to mota sAruM, mArAthI nAnAne uThAvI le che ne mArA to Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pUrA sittera thayA. bhUkha ane garIbI have nathI jIravAtI, to mArI vyathA kema tane samajAtI nathI ? divaso vItatA jAya che ane tenI motamATenI prArthanA paNa balavattara banatI jAya che. evAmAM sakhata varasAda zarU thAya che, lAkaDA kApavA javAtuM nathI, tethI be divasanI bhUkha paNa bhegI thaI che. varasAda thoDo rahI javAthI jaMgalamAM jAya che. lAkaDAno bhAro laIne AvatA thAkI javAthI te bhAro nIce pheMkI eka jhADa nIce besI jAya che ane pharI prArthanA zarU kare che - he bhagavAna ! he mRtyunA devatA ! mArAthI have A badhuM sahevAtuM nathI, tuM badhAnI prArthanA sAMbhaLe che ane mArI ja kema sAMbhaLato nathI, mane uThAvI le. ane Azcarya ! enA khabhA para koIno hAtha paDe che. AMkha uThAvIne sAme jUe che, to svayaM yamadevatA ja sAme UbhA che, ane kahI rahyA che - vatsa tArI prArthanA to mane roja sAMbhaLavA maLatI hatI, paNa pRthvI lokamAM have to eTalA badhA loko yAda karavA lAgyA che ke kemeya karIne pahoMcAtuM nathI. Aje jarA ahIMthI pasAra thavAnuM thayuM eTale Avyo chuM. bola zI icchA che tArI ? te vRddhanA hozakoza uDI gayA. A rIte eNe vicAreluM ja nahI ke yamadevatA sAme AvIne UbhA rahI jaze. sittera varSanuM cAlAka mana tarata ja madade AvI gayuM. vRddhe kahyuM - mahArAja A thoDIvAra thAka khAvA beTho hato. ane A bAjuthI koI nIkaLe to bhAro koNa caDhAve tenI rAha jotAM prArthanA karato hato. basa A bhAro mAthecaDAvavAmAM madadarUpa thazo eTalI ja mArI prArthanA che. 82 A rUpaka draSTAMta che. tethI yamadevatA jIvane levA Ave che. te vAstavika nathI. AnupurvI nAmakarma jIvane eka gatimAMthI bIjI gatimAM laI jAya che. ahIM tAtparya e che ke, jIvanathI kaMTALIne aneka loko mota mAMgatA hoya che, paNa mota AvI jAya tyAre to, bacavAnA ja upAya zodhatA hoya che. A vastu jIvanI jijiviSAnI prabaLatAne siddha kare che. jIvo Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15) sUtra - 2 -paNuM jIvadravya thoDA zAMta citte vicAra kare to jyAM sadA jIvavAnuM che ane jIvavA mATe koInI parAdhInatA nathI, te mokSa che. AtmA, AtmAvaDe, AtmA mATe, AtmAmAMthI AtmAnuM sukha, AtmAmAM mANe che, te sidvipada jaina tattvajJAnamAM ApaNA vAstavika sAdhya tarIke batAvyuM che. AtmAnuM svarUpa jayAM pUrNapaNe khIleluM che ane tyAM ja ApaNuM potAnuM svataMtra jIvana che. saMsAramAM to Dagale ne pagale bhautikapadArthanI parAdhInatA che. sUri rAmanI evI vANI, jainatattvajJAnathI lyo pahecAnI saMsAranA vicAro te ciMtA kahevAya, AtmAnA vicAro e ciMtana kahevAya. AtmAnI azuddhi e saMsAra, AtmAnI zuddhi te mokSa. - zAstramujaba pote cAle ane saune calAve te jJAnI. - kuTuMbane pALavuM te dharmanahi, paNa kuTuMbane prabhunA mArge rAkhavuM te dharma. - sukha game che mATe choDAtuM nathI, duHkha gamatuM nathI mATe veThAtu nathI. ane dharma A kAraNe ja sArI rIte thaI zakato nathI. pApanI tAkAta toDI nAkhavAnI zakita kALajIpUrvakanI kabUlAtamAM rahelI che. pApanI kabUlAta ane pApano pazcAttApa karo, pApanI ghaNI tAkAta tUTI jaze. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (16) sUtra-3 - pAMca dravyo nitya, sthira ane arUpI - vaizeSikamatanA dravyono, jainatattvajJAnanA 6 dravyomAM samAveza - mana paNa pIdgalika che. - caMcaLa manane adhyAtmakriyAo dvArA sthira karavAthI mokSa prApta thAya nityavasthita capaLa . sU-rU I artha :- (pudgala sivAyanA pAMca dravyo) nitya che, sthira che ane arUpI che. dharma, adharma, AkAza, kALa ane jIvo, A pAMca dravyo haMmezA ekadhArI eka ja avasthAmAM sthira rahe che, tethI teone nitya kahyA che. teo sthira ja hoya che mATe avasthita, ane rUpa, rasa, gaMdha, sparzavagaranA hovAthI arUpI kahyA che. pudgaladravyamAM satata pheraphAra thayA kare che mATe te anitya che. joke saMsArI jIvanI paNa avasthAmAM pheraphAra thAya che, paraMtu te pheraphAra jIvanI sAthe joDAyelA bhautika zarIrono ja che. mULabhUta jIvadravyano te pheraphAra nathI. athavA siddha avasthA prApta karyA pachI lokAgre rahelA siddha paramAtmAo nitya, sthira ane arUpI hoya che. dharma, adharma ane lokAkAza A traNe dravyo eka samAna vyApavALA che. eka ja sthAnamAM traNe eka sAthe rahelA che. eTale ke lokAkAzano eka pradeza (avibhAjya aMtima ekama) jayAM che, tyAM ja dharma ane adharmano eka Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) sUtra-3 :- pAMca dravyo nitya, sthira ane arUpI 85 pradeza paNa rahelo che, chatAM traNeya svataMtra che, traNenA kArya judA che, temaja teo sadA mATe sthira che, koI gati karatA nathI. niSkriya rahIne kramasara (jIva ane pudgalane) gati ane sthitimAM sahAyakapaNuM bajAve che. siddhigatinA anaMta jIvo, lokAkAzanI u52 cheDe 45 lAkha yojana vistAramAM, potAnA parimita vyApa mujaba, sthira rahelA che. teo paNa dareka svataMtra che ane jJAna,darzana ane paramaAnaMdanA guNadharmavALA che. tethI teone nitya, avasthita ane arUpI kahyA. anya darzananA navadravyono chamAM samAveza H : anya bhAratIyadarzana vaizeSika athavA kaNAdbhuta mujaba nava dravya batAvelA che. zrI tarkasaMgraha sUtra - 2mAM nava dravyone vizvanA ghaTakabhUta dravyo kahyA che. "tatra dravyANi pRthivyaptejovAyvAkAzakAla digAtma manAMsi navaiva " artha : pRthvI, pANI, agni, vAyu, AkAza, kAla, dizA, AtmA ane mana, A nava dravyo che. jaina mata mujaba pRthvI, pANI, agni, ane vAyu, A cArano pudgaladravyamAM samAveza thAya che. pudgalo sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA che. ahIM eTaluM khAsa jANavuM ke A cAramAMthI koIpaNa sparza ke, rasAdi eka ja guNa, ApaNI indriyavaDe jaNAto hoya to paNa tyAM anya traNa paNa vidyamAna hoya ja che. utkaTa (tIvra) hoya to indriyavaDe jaNAya. indriyavaDe je guNo na jaNAya te, anukda (maMda) avasthAmAM avazya hoya che. vAyu ane agni paNa pudgala che H : vaizeSika mata mujaba vAyu, rUpa (varNa) vagarano ane sparzavALo kahyo che, paNa vartamAna bhautikazAstrathI paNa A vAta siddha che ke-vAyune satatazIta karavA vaDe Acho vAdaLI raMga temAM jaNAya che. A sUcave che ke Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna vAyune raMga (varNa) che. jainamatamAM tene pulanA vibhAgamAM jaNAvyuM che. vaLI A mata, agni(teja)ne rasa ane gaMdha rahita ane, phakta sparza ane raMga sahita mAne che. Adhunika vijJAna agnine spaSTapaNe pudgalanA vargamAM batAve che. "jyAre padArthamAM Avika uttejanAnI urjA (energy of molecular agitation) ghaNI vadhI jAya, tyAre uSNatAmAna vadhe che ane agninI utpati thAya che. te eka urjAnuM svarUpa che. urjA ane pudgala eka ja che. agni e uSNaprajavalana sudhI pahoMcelA kaNone banelo che. tethI agni pudgala padArthanuM eka svarUpa ja che. vijJAna mujaba jyota, e utapta padArthanI banelI che je dahananI kriyA dvArA, UMcA uSNatAmAne laI javAya che. jayota phakta tyAM sudhI ja jalatI rahe che jyAM sudhI dahanakriyA cAle. baLatA padArthane tejomayadIptimAna rAkhavA temAM pUratuM UMcuM uSNatAmAna jALavI rAkhavAmAM Ave. je padArtha baLI rahyo che te, ane tenI AsapAsanuM vAtAvaraNa te be vaccenI kriyA ane pratikriyA e jyota che. cokkasa rAsAyaNika ane bhautikaprakriyAnI bAho nizAnI jayota che" (AuTalAIna opha IvolyuzanarI bAyolojI - DaoN. DejhI peja-2) A rIte agni paNa pugala padArthano eka prakAra che. vaLI te mata pRthvImAM ja gaMdhane mAne che. paraMtu pANI, agni ane vAyu traNemAM gaMdha hoya che. manuSyanI prANendriya (nAka) eTalI saMvedanazIla nathI ke A traNenI gaMdhane pakaDI zake. dizAno jainamata mujaba AkAzamAM samAveza thaI jAya che. mana je saMjJI paMcendriyajIvane vicArAdinuM sAdhana che, te paNa paudagalika che. A rIte 9no, damAM samAveza thaI jAya che. caMcaLa mana adhyAtma kriyAo dvArA sthira thAya che - kharekhara A mana e, pudgalanI evI racanA che, je atyaMta caMcaLa Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) sUtra-3H- pAMca dravyo nitya, sthira ane arUpI che, haMmezA bhaTakatuM ja rahetuM hoya che, te darekano anubhava che. zarIra ane indriyo nimitta che, paNa AtmAne karmabaMdhanuM kAraNa mukhyapaNe mana ja che, ane A manane jo sAdhI levAmAM Ave, adhyAtmamAM sthira karI devAmAM Ave, to te ja mana AtmAne karmomAMthI mukti apAvanAra che mATe ja kahyuM che ke mana eva manuSyANAM kAraNaM bandhamokSayoH / artha - karmabaMdha ane mokSanuM kAraNa mana ja che. manane sAdhavA mATe gItAmAM AvI ja vAta karI che. caMcala hi manaH kRSNa pramAthi balavat dRDham / tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduSkaram / / asaMzayaM mahAbAho mano durnigrahaM calam / abhyAsena tu kaunteya ! vairAgyeNa ca gRhyate // / arjuna zrIkRSNane pUche che - "he kRSNa ! A caMcaLa mana, draDha ane baLavat duHkha ApanAra che. tene kAbUmAM levuM vAyunI jema khUbaduSkara che." zrIkRSNa javAba Ape che - "he mahAbAhu ! cala evuM mana, duHkhe karI nigraha karI zakAya che, te vAta saMzaya vinAnI che. paraMtu abhyAsa ane vairAgyavaDe manane grahaNa karavuM-kAbumAM rAkhavuM-zakya bane che. zrItattvArthasUtramAM A vAtane sarvAgINa svarUpe jJAnaziyAkhyAma mokSa. A sUtravaDe samajAvI che. artha - jJAna vairAgya), ane kriyA (abhyAsa) vaDe mokSa che. darzana, jJAna, cAritranA AcAronA kriyAkalApano vistAra upayoga-pUrvaka (ekAgratAthI) sAdhavAthI manane adhyAtmamAM sthira karI zakAya che. zAMtino anubhava thAya che. eka laukika draSTAMta joIe. eka rAjakumArI jJAnI pAse gaI ane mananI zAMtino upAya Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pUkyo. jJAnIe AMkho baMdha karI 1 kalAka besI javA ane eka kSaNa mATe paNa AMkha nahi khole to upAya batAvIza tema kahyuM. te AMkho baMdha karI besI gaI. thoDIvAra pachI tenuM AMkha kholavA mana thayuM paNa teNe manane vALyuM. thoDIvAramAM koI vyakti AvI evuM lAgyuM, eTale AMkha ughADI joI levAnuM mana thayuM, paNa AMkho baMgha rAkhavAnI che te yAda karI mana vALyuM. pachI koI vyaktie vAsaNa nIce mUkyAno avAja Avyo. e zuM lAvyA haze, te jovAnuM mana thayuM. paNa pharI manAvI lIdhuM. AvI rIte 1 kalAkamAM manane pakkI rAkhyuM, pachI AMkha kholavAnuM kahyuM tyAre jJAnIe kahyuM-tame parIkSAmAM pAsa thayA cho. rAjakumArIe kahyuM-meM tame kahyuM tema karyuM paNa manane zAMta rAkhavAno upAya to batAvo? jJAnIe kahyuM upAya maLI ja gayo che. 1 kalAkamAM keTalIvAra AMkha ughADavAnuM mana thayuM? paNa dareka vakhate te manane pakaDI rAkhyuM. A draSTAMtamAM rAjakumArI, tene ApelA "AMkha kholavI nahi', te sUcanane barAbara pAlana karyuM. te pAlana dvArA "kaMIka jovAnI icchA AvA eka ja indriyanA eka ja nAnakaDA viSayamAM manane sthira rAkhI zakI. vAstavamAM manamAM AvI aneka IcchAonA viSayonA aneka guMcaLA paDelA che, tenuM preraka baLa AtmA sAthe aneka bhavothI baMdhAyelA mohakarmanA pudgalo janita saMskAro che. tene toDavA mATe adhyAtmanA saMskAro jarUrI che. zrI tIrthakara bhagavaMtoe sUcavelA jJAna, darzana, cAritranA AcArone barAbara pAlana karavAthI adhyAtmanA saMskAro prabaLa banI icchAonA preraka baLa evA, mohanA saMskArone khatama karI nAkhe che, tyAre mana paripUrNa sthira thaI jAya che. - satya ane prema vizvanI zaktizALI tAkAta che. Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) sUtra - 4:-pugalanA prakAro (17) sUtra - 4 :- pudgalanA prakAro - chabI ane pratibiMba pudgalanA prakAra che. - zabda, ane mana paNa kramasara sUmasUkSma pugalanA ja prakAra che. - dUrano zabda atyaMta jhaDapathI ane najIkano dhIre Ave che. paUT: pu trI : TU-8 || artha: pudgalo rUpI hoya che. arthAt sparza, rasa, gaMdha ane rUpavALA che. zrI lokaprakAzamAM kahyuM che ke, pudgalAstikAya lokAkAzamAM ja astitva dharAve che, tethI kSetrathI teno vistAra lokAkAza jeTalo che. kAlathI te zAzvata che, ane bhAvathI varNAdithI yukta che. pudgalanA viSayamAM vizeSa AgaLa joIe. chabI ane pratibiMba pugalanA svarUpo che - chabI ane pratibiMba (shadows and Images) je kAca ane darpaNavaDe bane che. te pudgalano prakAra che. urjAnuM AviSkaraNa che. chAyA prakAzAvaraNanimittA sA dvedhA-varNAdivikAra pariNatA prtibiNbmAtrAtmA reti (sarvArthasiddhi 5-24) artha - prakAzanA nimitte chAyA paDe che te be prakAranI che (1) varNAdi vikAravALI ane (2) mAtra pratibiMba svarUpavALI. bhautikazAstrIo pratibiMbanI racanA A mujaba batAve che - apAradarzaka avarodha prakAzanA mArgamAM paDachAyo race che. kAraNa ke kiraNo avarodha pAme che ane, te kiraNo avarodha, (bhIMta ke paDado)nI aMdara Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna praveza pAmavA zaktimAna banatA nathI. kAca ane darpaNavaDe racAyelA pratibiMbo be prakAranA hoya che. (1) adRSTa pratirUpa virtual Images (tarNa pariNat chAyA) ArasImAM dekhAtuM pratibiMba, te adRSTa pratirUpa che. temAM pratirUpamAMthI kiraNo AvatA hoya tevuM dekhAya che. temAM mukhanA AkA2 varNAdi jemanA tema ja dekhAya che. paraMtu DAbI-jamaNI bAjuo ulaTI thayelI dekhAya che. (2) yathArtha pratirUpa (real Image) sinemAnA paDadA para dekhAtuM yathArtha pratirUpa che. yathArthapratirUpanA kissAmAM pratirUpamAMthI vAstavamAM kiraNo AvatA hoya che. asvaccha vastuo 52 paDato paDachAyo te AkRtirUpa pratichAyA che, tene uninverted Images kahe che. temAM DAbI - jamaNI bAju badalAtI nathI sinemAnA dazyo paNa e mujaba hoya che. A rIte chAyAnA pudgalo, yathArtha chabI ane pratibiMbanA svarUpamAM racAI jAya che. pANInA phuvArA jevA chAyAnA pudgalo : bAdara pariNAmane pAmelA dareka mUrtadravyamAMthI 'phuvArAmAMthI vahetA pANInI mAphaka' chAyAnA pudgalo nIkaLatA hoya che. te bhAsvara ane abhAsvara svarUpanA hoya che. zrI prajJApanAsUtra nAmanA AgamagraMthanI TIkAmAM teno rocaka ullekha jovA maLe che. zabda paNa pudgalano prakAra che H- (juo pR. 217thI 222 ane 275) : ApaNane saMbhaLAto zabda, e paNa pudgalano eka vikAra-prakAra che. jaina tattvajJAnamAM batAvelI pudgalanI 26 vargaNA (vibhAgo)mAMthI upayogamAM AvatI 2jI 4thI vagere vargaNAmAMnI 10mI (upayoga AvatI 8 madhye, 5 mI juo pR 48) bhASAvargaNA che. temAMthI zabdanI utpatti thAya che. vAcAzakti dharAvato jIva, A pudgalone grahaNa karI zabdo rUpe banAvI, tene choDe che . tenA taraMgo AsapAsa phelAya che. te joI zakAtA nathI, ke vAyunI jema tvacA dvArA paNa anubhavAtA nathI, Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 91 (17) sUtra-4:- pudgalanA prakAro paNa atisaMvedanazIla zrotrendriya (kAna)vaDe grahaNa thAya che. tenA vaDe AtmAne zabdanuM jJAna thAya che. vAcAzakti, e jainatattvajJAnamAM jaNAvelI jIvanI bhASAparyApti che. jIvane puNyakarmathI prApta thatI eka viziSTa zakti che. zarIramAM viziSTa sAdhana (upakaraNo) dvArA te vyakata thAya che. jene vartamAna zarIra zAstramAM svarapeTI kahe che, tevuM bhASA bolavA mATenuM zarIramAM raheluM viziSTa, upakaraNa jenA dvArA jIva bhASA bolI zake che. zrI Avazyakaniyukti nAmanA graMthamAM jaNAvyuM che ke, mULa bolAyelA zabdo eTalI tIvragativALA che ke, eka ja samayamAM te caudarAjalokanA (vizva) cheDe pahoMcI jAya che. ApaNane je zabdo saMbhaLAya che te, bhASA vargaNAnA pudgalomAMthI jIve bhASArUpe banAvI je mULa zabdo choDyA, tenAthI vAsita thayelA taraMgo che. te eka pachI (pANImAM thatA mojAMnI jema) eka navA taraMgo racAIne phelAya che, te ja zrAvya hoya che. mULa zabda azrAvya che. vaizeSika darzanamAM zabdane AkAzano guNa kahyo che. tenAthI bhinna rIte jainadarzana zabdane samajAve che. vartamAnamAM reDiyo, TelIphona, mobAIla ItyAdi zabda paudgalika che. te siddhAMtane AdhAre kArya kare che. zabda pudgalonI urjAne vidyuta urjAmAM, ane vidyuta urjAne vidyutanA mojAnI urjAmAM rUpAMtara karanArA nAjuka upakaraNo(Micro-phone Adi) zodhAyA che. jenAthI bolAyelA zabdane kramasara vidyuta mojAmAM rUpAMtara karI hajAro mAIla dUra mokalI zakAya che ane te pachI, pharI tevA upakaraNo dvArA viparIta prakriyAthI, te vidyuta mojAMne vidyuta urjAmAM, ane tene zabda urjA, ane tenA dvArA zabdamAM rUpAMtara karI, kSaNabharamAM thatI prakriyAdvArA MobilemAM, turaMta bolAyelA zabdone sAMbhaLI zakAya Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna 92 dUrano zabda atyaMta jhaDapathI, ane najIkano dhIrethI Ave che H - koI sabhAmAM vaktAnA bolAyelA zabdonA vAsitataraMgo havAmAM phelAIne Ave che. paraMtu te zabdanA taraMgo, jyAre vidyuta mojAmAM rUpAMtara thaI jAya tyAre, prakAzanI tIvra jhaDape sarvatra phelAI jAya che tethI turaMta sAMbhaLI zakAya che. vaktAno zabda, havAmAM phelAtA zabdanA taraMgo dvArA 100-200 mITara pahoMce te pahelAM ja, zabdanA vidyutataraMgo dUra sudhI pahoMcI jAya che. tethI evuM bane che ke, sAme dUra ubhelo zrotA zabda sAMbhaLe, te pahelAM hajAra mAIla dUra mobAIlamAM te zabdo saMbhaLAya che. tenuM kAraNa samajavA mATe vyAvahArika dRSTAMta joIe. vIjaLI thAya tyAre ApaNo kAyamI anubhava che ke-pahelA prakAza dekhAze, ane lagabhaga 0 sekaMDa jeTalI vAra pachI zabda saMbhaLAya che. vIjaLIno prakAza ane zabda, baMne sAthe utpanna thayA hovA chatAM paNa, prakAza tIvra gativALo hovAthI turaMta ApaNA sudhI AvI jAya che. ane dekhAya che. jyAre zabdano vAsita taraMga havAmAM phelAto dhImI jhaDape Ave che, mATe pachI saMbhaLAya che. upara kahelA dRSTAMtamAM bolAyelA zabdanA taraMgo vidyuta mojAmAM rUpAMtara karI dUra sudhI phelAvavAmAM Ave che, je prakAzanI jhaDape Ave che. tethI atyaMta jhaDapathI AvI jAya che tethI te zabda, TV phona AdimAM turaMta saMbhaLAya che. jyAre najIka rahelA vaktAno zabda havAnA vAsita taraMgo dvArA dhImI gatie Ave che, te kAraNathI tene zrotA sudhI pahoMcatAM vadhu vAra lAge che. chabI paNa pudgalano prakAra che te ApaNe joyuM. chabInA pudgalone paNa tevA upakaraNothI vidyuta mojAmAM rUpAMtarita karI dUra sUdhI mokalI zakAya che, ane pharI chabI svarUpe TV para Aje joI zakAya che. A sadhaLA Adhunika vijJAnanA vismayo zabdaAdi pudgalanA prakAra che, te jaina tattvajJAnanI vAtane puSTa kare che. zabdanA taraMgo havAmAM phelAya che Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) sUtra-4:-pudgalanA prakAro 93 mATe ja "zabda" zUnyAvakAzamAM gati karato nathI. je zALAmAM vidyArthIne batAvAto prasiddha prayoga che. prakAzanA mojAM (te rIte vidyuta mojA paNa) zUnyAvakAzamAM gati kare che paNa zabdanA nahi. TekasTabuka opha phIjhIksanA peja - 249 upara - "te sAdhAraNa anubhava che ke zabdano ugama prakaMpana avasthAmAM thAya che. dA.ta. saMgItanA dAMtA, ghaMTa, piyAno, vAjAnI dorI, moDhethI vagADavAnI vAjAnI naLI. (baMsarI) A badhA jyAre avAja utpanna kare tyAre prakaMpana avasthAmAM hoya che." manapaNa paudgalika che - (juo pR 234-235) jainatattvajJAnamAM bhASAnI jema mana (ane mana dvArA karAto vicAra) paNa pudgalano prakAra che. jIva pAMcamI bhASAvargaNAnA pudgalaskaMdhomAMthI bhASAparyApti dvArA pudgalone laI bhASA banAve che, te ApaNe hamaNAM joI AvyA. tevI rIte (kula 26 vargaNAnA krama mujaba 14mI, paNa upayogamAM AvatI 8 madhya) 7 mI manovargaNA (juo pR48) batAvelI che. jIvane jyAre vicAravAnI kriyA karavI hoya tyAre manovargaNAnA sUkSma pudgalo ja sarvatra vyApta che)mAMthI pudgalakaNonA samudAyane grahaNa karI, jevo vicAra karavo hoya te mujaba (jevI rIte picakArI ke phuvArAmAM pANIne bharIne tenA kANAvaDe jevo AkAra Apato hoya tevo AkAra ApIne baLapUrvaka choDAya che tema) goThavIne, choDe tyAre tevo vicAra karI zake che. vartamAnamAM saMvedanazIla upakaraNo dvArA tene kaMIka noMdhI zakAya che. eka sthaLe kahyuM ke The activities of mind and mater constituted a super radio with the quintillions of living cells sending out their individual weaves to be tuned in quadrillions of receiving set in the brain. (Man's mind traced by electricity - hindustAna TAimsa, julAI 1937) DiskavarI laMDana DIse. 1973nA vizeSAMkamAM magajanA mojAMone mApavAnA upakaraNane "vAlva eplIphAyara tarIke jaNAvyuM che. je Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sAdhAraNa vicAro daramiyAna niyamita hoya che. jo koI acAnaka AghAta manane pahoMceto to, te aniyamita thAya che. M.R. Grey walter e zodhyuM che ke, vicAronI sAdhAraNa ane asAdhAraNa tIvratA mApI zakAya che. hamaNAMnA ahevAla mujaba magajanA mojAMne kAgaLa para mukta rIte noMdhI zakAya che. ane te rekorDane insephelogrAma (Electro encephologram (EEG)) 'magajanA mojAMnuM vidyutaaMkana' kahe che. 94 'sUrirAma'nI evI vANI, vairAgyarasanI saravANI pahelAnA kALamAM jainone potAnA gharamAM Avela janAvarane paNa dharma pamADavAnuM mana hatuM. jyAre Aje ghaNA jainone potAnA chokarAne paNa sAco jaina banAvavAnI icchA thatI nathI. A AryadezamAM pahelAM dharmapustako bahu vaMcAtAM hatAM eTale sthAne sthAne dharmanI carcA thatI. jyAre dharmanA pustako vAMcavAnuM ghaTavAthI jaDanI carcA vadhI. 'mAre ja sukha joIe' A pApecchAe ghara karyuM che tethI bApa dIkarAno, dIkaro bApano, bhAIbhAIno, dhaNIyANI dhaNInI ane ghaNI dhaNiyANIno banato nathI. je paiso dayALune hiMsaka banAve, satyavAdI rahevA mAganArane asatyavAdI banAve, zAhukAra banavA icchanArane cora banAve ane durgatimAM dhakelI de tevo paiso zuM kAmano ? manuSyanI bhautika ane naitika prakRti jeTalI hada sudhI tenuM aMtima dhyeya darzAvI zake eTalI hada sudhI tenuM aMtima darzAvatA sarvocca Adarzono sAkSAtkAra jaina dharmanI cAvI che ane svAbhAvika rIte te vizva vyApI madhyamavarti sAmAnya siddhAMta bane che. (jainism the oldest living religion pustakamAMthI.) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 (18) sUtra-5:- traNa dravyo, akhaMDa ane eka che. (18) sUtra - 5 - traNa dravyo, akhaMDa ane eka che.) - dharmAstikAyane grIkatattvajJAnIo vizvaracanAmAM jarUrI mAnatA hatA. ItharanI mAnyatA. > zuSka tarkothI vAda-vivAda dvArA vastutattvano nirNaya thato nathI. mANAva dravya sUdha che artha: AkAza sudhI varNavelA dravyo (dharma, adharma, AkAza) eka che eTale ke jenA be bhAga na thaI zake tevA saMpUrNakhaMDo che. (One Continuum)) prastuta graMthanA kartA zrIumAsvAtijI vAcaka pravara temanA anya graMtha zrI prazamaratimAM jaNAve che ke, dharmAdharmAkAzAnyekaikamataH paraM trikamanantam artha: dharma, adharma ane AkAza A traNa eka che ane (cha dravyomAM nA pudgala, jIva ane kALa, A) bAkInA traNa anaMta che. dharma, adharma ane AkAza A traNe akhaMDa dravyo che. temAM AkAza sarvatra vyApta che, jyAre dharma ane adharma A be dravyo lokAkAza jeTalA vibhAgamAM vyApta che, ane te baMne paNa akhaMDa che. AjanA gaNitazAstrIo AkAzane eka akhaMDita khaMDa mAne che "space' zabdano koSamAM artha paNa A ja batAve che. dhI sTAnDarDa okasapharDa DikSanerImAM AkAzanI vyAkhyA - "Continuous extension viewed with or without reference to the existance of objects within it" (tenI aMdaranA padArthanA astitvanA saMbaMdha sahita, athavA saMbaMdha vinA eka satata vistAra). Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dharmAstikAyane grIka tattvajJAnIo vizvaracanAmAM jarUrI mAnatA hatA :- ItharanI mAnyatA : 96 Anaxagoras e tenA graMtha On Nature mAM (I.sa. pUrve 450)mAM pazcima vizvamAM sauprathama gati mATe jarUrI mAdhyamano vicAra prastAvita karyo, ane tene sarva parivartananonuM kAraNa kahyo. erisToTale tene Ithara kahyuM. DaoN. je. Dabalyu melaranA graMthamAM nIce mujaba che. "Aristotle added a fifth element aether more divine than the others (earth, water, air & fire) and which pervaded all things and was in perptual motion. The ancient phillosphers also had a fifth element which in their system, was wrongly supposed to be a medium for propagating sound etc and which, in consequence had something in common with modern concept of an aether pervading all space" (Inorgainc & Theortical chemistry by J.W. Mellor) Vol. IP - 33 (erisToTele pAMcamuM tattva umeryuM je bIjA (pANI, pRthvI, vAyu, agni) karatAM vadhu alaukika ane sarve vastumAM vyApaka hatuM. nityagatimAM hatuM. prAcIna hindutattvajJAnIo paNa pAMcamuM tattva mAnatA hatA. je khoTI rIte zabda phelAvavA mATenuM mAdhyama tarIke mAneluM, tethI ItharanA vicAranI sAthe sahiyAruM thayuM.) Huyghens e ItharanI mAnyatA samajAvI che. vajana rahita pAradarzaka mAdhyama, je saMpUrNa vizvamAM vyApta che. (The world in modern science page - 30) bhautika mAdhyamamAM Ithara praveza pAmeluM che. jevI rIte vRkSanA pAMdaDA havAthI gherAyelA che. ghaNe bhAge te ja rIte skaMdhonI AsapAsa Ithara che. vijJAna Itharane aNuonuM baneluM mAne to, temane te be aNuonI vaccenuM khAlI mAdhyama paDe teno svabhAva zuM mAnavo te samasyA AvI paDe che. kAraNa ke te khAlI jagyAmAM AkAza hoya, tema mAno, to te AkAzamAM kriyA kevI rIte zakya bane ? zakaya na bane. mATe Itharane binaaNumaya akhaMDasvarUpanuM mAnyuM. vijJAna Itharane akhaMDa dravya mAne che. jaina tattvajJAnamAM Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (18) sUtra-pa-traNa dravyo, akhaMDa ane eka che. dharmAstikAyane akhaMDa dravya mAnyuM che, teTalI sAmyatA che. paraMtu te binaANvika mAne che tenuM kAraNa-Itharane ANvika (aNumaya) mAnavAmAM be aNu vacce paDelI jagAno svabhAva nakkI karavAnI samasyA che. jaina tattvajJAna mujaba dharmAstikAya arUpI dravya che, ane asaMkhyAta pradeza (aNuo)nuM baneluM che. e rIte te Avika che, paraMtu e pradezo eTalA sUkSma che ke eka AMgaLa (Azare cha ica) jeTalA bhAgamAM paNa asaMkhyAta pradeza hoya che. ATalI sUkSmatA hovAthI be pradezo (aNuo) vacce jagA rahevAnI saMbhAvanA nathI. tema chatAM A vastu sarvajJakathita che eTale zraddhAgao ja mAnavI joIe. zraddhagamya vastumAM tarka ke prayogo nirNAyaka nathI: A jagatamAM saghaLI bAbato tarka ke prayogothI siddha thaI zakatI nathI. atIndriya padArthonA keTalAka guNadharmo tarkathI viruddha paNa hoya che. vaLI tarka ane prayogo dvArA siddha thatI vastune ja satya mAnavAno, svIkAravAno, Agraha rAkho to, eka tarka dvArA je vastu siddha thAya te ja vastune bIjA tarka dvArA khoTI siddha karI zakAya che. eka hetu dvArA je sAdhya siddha thayuM hoya teno sAdhyAbhAva, hetu jevA ja jaNAtA evA bIjA, hetvAbhAsa dvArA, siddha karAto hoya che. draSTAMtomAM kyo hetu sutarka che ane kayo hetu kutarka (hatvAbhAsa) che, te alpajJAnI dvArA nakkI karavuM muzkela banI jAya che. vizeSajJAnI ja te tarkanA pRthakkaraNa dvArA temAM doSa pakaDI zake che. Ama khAlI tarkonA vAda-vivAda dvArA vastuno nirNaya thato nathI. mATe ja kahyuM ke, "tarka vicAre re vAda paraMparA re, pAra na pAme koya.' keTalAka AtmAnuM astitva, ke paraloka, puNya-pApa mokSa vagerenuM astitva svIkAratA nathI. teo kahe che AtmAne mAnyA vagara zuM jagatanA badhA vyavahAra aTakI jAya che.? zuM khAdheluM pacatuM nathI ? zuM Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna - bhogomAM majA AvatI nathI ? ane AtmA vigere hoya, to koIne cAMya dekhAyA che ? AvA tarkonA AdhAre puNya - pApa vigere vAto kapola kalpita mAne che. paraMtu taTasthatApUrvaka vicAravAmAM Ave to, jeTaluM dekhAya teTaluM ja mAno ane svIkAro to jagatano vyavahAra paNa cAlato nathI. dUdhamAM ghI, ane talamAM tela, dekhAtuM nathI, paNa cokkasa prakriyA dvArA te prApta thAya che. mATe mAnavAmAM Ave che, tema dehamAM AtmA che. tema mAnavuM joIe. mRtyu pachInA zarIranI nizceSTatA ane jIvaMta zarIramAM viziSTa koTinI sakriyatA, cetana - AtmAnuM anumAna karAve che. jagatamAM jIvonA judA judA svabhAva, buddhi, rUci, rogInirogIpaNuM, zrImaMta-garIba, sAheba - nokarapaNuM vigere aDhaLaka vividhatAo, te AtmAonA pUrvanA puNya - pApane siddha kare che. jIvomAM je vividhatAo dekhAya che te jotAM, temaja jIvanamAM banatI bIjI aneka dhaTanAomAM pratyakSa dekhAtA mahenata-saMyogo vigere kAraNo uparAMta, koI addazya kAraNa mAnyA vinA cAle evuM nathI. te adRzya kAraNa te AtmA, ane tenI sAthe lAgela puNya-pApa karmo. sarvajJa kathita puNya-pApa, paraloka, mokSa vigere je zraddhAgamya che, te A rIte tarkadvArA paNa siddha che. tene mAnavAthI badhu suvyavasthita rIte ghaTI zake che. 98 jevI rIte adhyAtmanA viSayamAM mAtra tarka dvArA tattvano nirNaya nathI thato, tevI rIte bhautikakSetramAM paNa prayoga dvArA paripUrNa jANakArI prApta thatI nathI. pUrvanA prayogo dvArA je siddha thAya che, tene tenA pachInA prayogo, tenAthI viparita siddha karatA jovAya che. athavA to temAM sudhArA-vadhArAne avakAza che. A rIte vijJAnanA prayogo dvArA paNa aMtima satya sudhI pahoMcI zakatuM nathI. aMtima satya to sarvajJanA zAstrone anusaratA tarko dvArA ja siddha thAya che. mATe mAtra tarkavAda ane prayogavAdathI bacIe temAM ja ApaNuM zreya che. Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) sUtra - 6 :- traNa dravyo niSkriya che. (19) sUtra - 6 :- traNa dravyo niSkriya che. 22 - dharma, adharma ane AkAza A 3 dravyo kAyamI sthira ane niSkriya che, tema chatAM temAM tripadI ghaTe che. - ekalI sthiratA vAstavika na hoya, ane mAtra parivartana paNa vAstavika na hoya niSkriyALi 6 // sU-6 // artha : dharma, adharma ane AkAza niSkriya che. eTale ke teo eka sthAnethI bIje sthAne gati karavA samartha nathI. A AAgAdeva dhAMvIni niSkriyALi mavatti (svopanna bhASya) dharma, adharma ane AkAza jagatanA bhautika padArtho ane jIvone anukrame gati karavI, sthira rahevuM ane jagA ApavAnA kAryane bajAve che, paraMtu svayaM koI padArthane gati karAvatA nathI. teo traNe niSkriya - taTastha che. jema jamIna, athavA nisaraNI, sthira (niSkriya) che, paNa UbhA rahevAmAM ke, upara caDavAmAM sahAyaka bane che. te rIte A traNe dravyo samajavAnA che. dharmAdidravyo paNa utpAda, vyaya ane dhrauvya yukta che H prakRtasUtranI zrIsiddhasenagaNikRta TIkAmAM prazna uThAvyo che ke-jaina siddhAMta mujaba dravyamAtra utpAda, vyaya, ane dhrauvya (utpati, nAza ane sthitinA svabhAva) yukta ja hoya che, to ahIM niSkriya zA mATe jaNAvyA ? utpatti nAzanI kriyA to temAM svIkArelI che. dravyamAtranI to te vyAkhyA defination che. jo niSkriya kahevA dvArA utpatti nAza na mAno to dravyatA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (dravyanI vyAkhyA)nI hAni Avaze. tenA samAdhAnamAM graMthakAra jaNAve che ke te traNe dravyomAM utpatti, nAza, ane sthiti traNe svabhAva rahelA che. te A mujaba ghaTe che. AkAzanuM jagA ApavAnuM kArya che. tenuM te kArya jagA lenAra jIva ane bhautikadravyo vinA vyakta (pragaTa) thatuM nathI. eTale ke, jIvAdi jayAre AkAzamAM (avagAha) jagA le che, tyAre AkAzanuM jagA ApavAnuM kArya (vyakata) pragaTapaNe saMbhave che. jIvAdino AkAza sAthe saMyoga mAtra ja avagAha che. saMyoga e, saMyoga pAmelA, be ke vadhu vastuthI ja saMbhave che. jemake be aMgulIno saMyoga. A rIte cokkasa sthaLa (AkAza)mAM jIvAdine avagAhana (jagA) ApavA rUpe, te AkAzamAM utpAda ghaTaze. te A rIte samajAvI zakAya :- je sthaLa (AkAza) pahelA jagA ApavAnuM kArya karatuM na hatuM, te sthaLa (AkAza) jyAre koI jIvAdi tyAM AkAzamAM) AvIne rahe tyAre, have tene jagA ApavAnuM kArya kare che. A rIte te sthaLa (AkAza) je pUrve jagA ApatuM na hatuM ke, have jagA ApanAra tarIke udbhavyu, te rIte buddhithI kalpI zakAya che. jo ke AkAzamAM koI pharaka paDato nathI. te to sthira ja che, ane teno jagA ApavAno svabhAva paNa badalAyo nathI, paNa je pahelAM jagA ApavAnuM kArya pragaTapaNe karatuM na hatuM ke, have jagA ApavAnuM kArya pragaTapaNe kare che. A samajI zakAya che. A ja rIte jIva ke bhautikadravyo tyAMthI sthaLAMtara kare tyAre jagA ApavAnA kAryano nAza thAya che, (athavA jayAre "jagA ApavA" tarIke udbhavyuM tyAre ja "jagA nahi ApavA tarIke nAza pAmyuM, A rIte koIpaNa utpatti sAthe te ja kSaNe nAza paNa avazya saMyukta hoya che.) A rIte temAM nAza paNa samajI zakAya - mAnI zakAya che. e baMne (jIvAdie AkAzamAM jagA lIdhI ane tene choDI gayA - sthaLAMtara karI gayA baMne) avasthAmAM AkAza tenA mULa svarUpe to jevuM hatuM tevuM ja che, eTale dhrauvya (sthiti-sthiratA - eka sarakhI sthitimAM rahevApaNuM) paNa ghaTe che. Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (19) sUtra - 6 :- traNa dravyo niSkriya che. 101 haju pharI AgaLa prazna karyo ke-jo utpatti nAzanI kriyA ghaTaze tema kaho cho, to pachI tene niSkriya zA mATe kahyA ? tenuM samAdhAna ApatAM graMthakAra lakhe che ke kriyeti gatikarmAha sUtrakAraH pudgalajIvavartinI yA vizeSa kriyA dezAntaraprApti lakSaNA, tasyAH pratiSedho'yam, notpAdAdisAmAnyakriyAyAH | artha : kriyA zabdathI gatikriyAne sUtrakAra kahevA mAge che- je pudgala ane jIvamAM rahelI vizeSa kriyA, eTale ke ekasthAnathI bIje sthAna javA rUpa je kriyA, te kriyAno ahIMyA (niSkriya kahevA dvArA) niSedha samajavo, paNa utpAdAdi sAmAnya kriyAno niSedha na samajavo. utpAda vyaya ane dhrauvya, e sarva sAmAnya kriyA che. te dareka padArthomAM eka samAna rIte ghaTe che. te astittva mAtra dharAvatA dravyamAM avazya hoya che. te vinA te vAstavika dravya ja na hoI zake. A dravyanI vyAkhyA (sAmAnya guNadharma) tattvajJAnanI AgavI vizeSatA che. A rIte dharma, adharma ane AkAzamamAM paNa utpAdAdi sAmAnyakriyA to ghaTaze ja, paNa gati karavI vigere vizeSa kriyA nahIM ghaTe. kAraNa ke AkAzAdi traNa anAdikALathI jyAM sthita che, tyAMthI eka pradeza jeTaluM leza mAtra paNa calAyamAna thatA nathI tethI te niSkriya che. AkAzanI jema dharma ane adharma dravyamAM paNa gatisahAyakapaNA ane sthitisahAyakapaNA tarIke utpatti nAza ghaTAvavo. badhA dravyomAM tripadI ghaTe che : jIva ane pudgala dravyamAM ja gati karavAnI kriyA saMbhave che. vizvamAM je kaMI paNa sakriyatA che, je kaMI parivartana che, te jIva ane pudgala be dravyomAM ja che. te parivartana paNa jIva ane pudgalanI parasparanI ekabIjAne AdhAre, ekabIjAnA saMyoga saMyojana eka rasapaNAdine kAraNe ja saMbhave che, saMsArI jIva ja, pudgala sAthe saMyojana karI jagatamAM parivartana lAve che. jayAre siddhanA jIvo Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (paramazuddha AtmadazAne pAmelA siddha paramAtmAo) gatikriyA ke pudgalanA saMyojana vigere parivartananI kriyA karatA nathI. tethI te AtmAo paNa AkAzAdi jema niSkriya jANavA. jo ke A rIte, paulikakriyAnI dRSTie niSkriya che, tema chatAM potAnA svabhAvagata anaMtajJAna, anaMta darzana, anaMta sukha (jANavuM, jovuM, ane Atmasukha ne mANavuM AvA prakAranI AtmAnI mULasvabhAvagata kriyAmAM) AMtarika rIte satata sakriya rIte kAryazIla che. te rIte saMsArI jIva, ke siddhigitanA jIvo, ane sadhaLA dravyomAM, utpatti, nAza, ane sthiti, satata cAlyA kare che. vastumAtra mULaAMtarikarUpe sthira hovA chatAM bAhyasvarUpathI parivartanazIla che, te rIte jaina tattvajJAnamAM svIkAryuM che. ekalI sthiratA vAstavika na hoya, ane mAtra parivartana paNa vAstavika na hoya - (pR. 60, 23, 358) ekalI sthiratA-niSkriyatA - mAno to jagatamAM parivartana vividhatA ghaTaze ja nahi. badhuM sthira-sajajaDa mAnavuM paDaze. ane ekaluM parivartana ja mAno to avyavasthA AvIne UbhI raheze. kAraNa parivartanano koI eka AdhAra zuM? dareka parivartanono eka sthira AdhAra hoya, to ja parivartanamAM cokkasa niyaMtraNa hoya, nahi to aniyaMtrita parivartanamAM avyavasthA sivAya kaMI nahoya, paraMtu sRSTimAM nizcita vyavasthA varte che. bAjarInA bIjamAMthI bAjarIno ja aMkuro, bAjarIno ja choDa, bAjarInA jaDIMDavA dANA, ane te mujabanA ja loTa, roTalA vigere thAya che : aMkuro, choDa ane DIDavA Adi parivartano che. te saghaLA bAjarInA mULa svabhAvane anusaratA ja hoya che. lAkaDAmAMthI lokhaMDanI khurazI na thAya, pugalanA sadhaLA parivartano pudgalanA ja guNadharmane anusare. mobAIla, kaoNpyuTara, ke yaMtramAnava, Akhare pudgalanA ja guNadharmane anusare che. te caitanyaguNanA prakAramAM nathI. tene potAne khabara nathI ke mArAmAM zuM jJAna che. jyAre AtmAmAM jJAnAdi guNo Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 (19) sUtra - 69- traNa dravyo niSkriya che. caitanya svarUpe che. jIvanA game teTalA parivartano thAya paNa (AtmAnA jJAnAdiguNo nAza pAmatA nathI.) jJAnAdi cetanA guNo zAzvata che. je vanaspati jIvanI nikRSTa avasthAmAM paNa tenI kriyAo dvArA alpamAtrAmAM paNa jIvaMta jaNAI Ave che. e ja AtmA, pudgalanA saMgathI mukta thatAM, pUrNajJAnaguNane vikasAvI zake che. A rIte ekalo nAza, ke ekalI sthiratA, saMbhavI zake ja nahi. vyavasthA ja na cAle. eka sthira AdhAramAM ja utpatti nAza thayA kare. te mATe eka ramujI kAlpanika draSTAMta joIe. eka kuMbhAra hato, divasarAta jAtajAtanA vAsaNo banAve paNa tene asaMtoSa hato ke-mArA banAvelA suMdara vAsaNo bhAMgI kema jAya che? te joI tenuM dila tUTI jatuM. teNe sAdhanA karI, devapAse potAnA vAsaNo na tUTe tevuM varadAna mAgyuM. deve pAchaLathI pastAvuM na paDe mATe khUba vicAravA kahyuM, paNa kuMbhAre khAtrI pUrvaka kahyuM - "mAre tevuM varadAna joIe, e mATe huM kadI pastAIza nahi" deve varadAna ApyuM. eka vAsaNa banAvI kuMbhAre pachADI joyuM, tUTyuM nahIM. te to rAjInoreDa thaI gayo. loko paNa tenA vAsaNanI mAMga karavA lAgyA, tenA vAsaNo capocapa vecAvA lAgyA, kuMbhAra khUba AnaMda paNa pAmyo, ane dhanavAna banI gayo. paraMtu samaya jatAM vAsaNonI mAMga ekadama ghaTI gaI. kAraNa have vAsaNo tUTatAM na hatA. kuMbhAranI kamANI ghaTI gaI. ghara ja na cAle eTale game tevo mANasa ciMtAmAM mUkAI jAya. pharI teNe adhika sAdhanA karI, deva pratyakSa thayA. te be hAtha joDI raDI paDyo. varadAna pAchuM kheMcI levA AjIjI karI. je hatuM e ja barAbara hatuM, temAM meM khoTo pheraphAra karAvyo. have kadI je che temAM pheraphAra nahIM karAvavAnA vacana sAthe deve varadAna pAchuM kheMcyuM ane kuMbhArano ghara saMsAra vyavasthita cAlavA lAgyo. A to kAlpanika vAta che, paNa jainatattvajJAna mujaba mAtra sthiratA vAstavika nahoya, ema ekaluM parivartana paNa vAstavika nahoya. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (20) sUtra - 7 ane 8:- asaMkhya ane anaMta > asaMkhya ane anaMta vigerenA bhedonA pramANane samajavA mATenuM dRSTAMta asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH // 7 // jIvasya ca // 8 // artha : dharma, ane adharmadravyanA pratyekanA asaMkhya pradezo hoya che. (7) jIvanA paNa teTalA ja pradezo che. (8) A pradezo lokAkAzanA pradezonI samAna che. A ja vAta zrI sthAnAMgasUtra AgamamAM kahI che. catAri paesaggeNaM tullA asaMkhejjA paNNattA taM jahA dhammatthikAe, adhammasthA , to te paNa nIve (zrI sthAnAMga sUtra - 4-3-334) artha : dharmAstikAya, adharmAstikAya, lokAkAza ane ekajIva, A cAreyanA pradezo tulya che ane asaMkhya che. anaMta AkAzanI maLe je lokAkAzarUpI vizva raheluM che, te lokAkAzamAM dharma ane adharma samavyApaka che. bIjA zabdomAM kahIe to jeTalo vistAra lokAkAzano che, te ja vistAramAM teTalo ja vistAra, dharma ane adharmano che. ApaNe pUrve joyuM te mujaba, A ja kAraNe lokakAzamAM ja jIva ane pudgalonI sthiti ane gati che. tenI bahAra mAtra AkAza sivAya kaMI nathI. dharma ane adharma ane lokAkAza samavyApaka che. traNeyanA pradezo (avibhAjaya aMtima kaNo) samAna che. eka jIvanA pradezopaNa teTalA ja che, paNa te pradezo pota potAnA zarIra jeTalA vistAramAM ja saMkocAIne, ekabIjAmAM praveza pAmIne rahelA che. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 (20) sUtra - 7 ane 8:- asaMkhya ane anaMta asaMkhya ane anaMtano vicAra utkRSTa saMkhyAtanuM svarUpaH have ahIM prazna thAya ke asaMkhya pradeza kahyA tenuM pramANa keTaluM? Ano sAdo artha e thAya ke je saMkhyAthI gaNI na zakAya te asaMkhya. paraMtu pharI prazna thAya ke tenuM koI nizcita pramANa che ke nahi? jaina tattvajJAnamAM asaMkhya ane anaMta vigere saMkhyAnA je bhedo pADelA che. tenA pramANane AMkaDAnI maryAdAthI samajAvI zakAya tema nathI, mATe keTalIka upamA dvArA samajAvavAmAM AvyA che. jenA dvArA tenA pramANa (jaththo (quantites)no kaMIka aMze ApaNane aMdAja Ave. zrI lokaprakAza graMtha sarga - 1 nA AdhAre saMkhyAnA bhedonuM varNana joIe. saMkhyAnA mULa 3 bheda che. [1] saMkhyAta - 3 peTAbheda ri asaMkhyAta +9 peTAbheda 3i) anaMta - 9 peTAbheda A rIte 3+9+9 = 21 peTAbheda che. te joIe [1] saMkhyAta (Numberable) H tenA 3 peTAbheda. (1) jaghanya saMkhyAta, (2) madhyama saMkhyAta, ane (3) utkRSTa saMkhyAta [1] (1) jaghanya saMkhyAta - 2nI saMkhyA (1, ne saMkhyAnI gaNatarImAM lIdhI nathI) [1] (2) madhyama saMkhyAta - 3thI mAMDIne utkRSTa saMkhyAta (3jA bhedanuM je pramANa Ave te)mAMthI eka ochuM, tyAM sudhInuM :-te madhyama saMkhyAta kahevAya che. eTale ke tenA aneka bheda thaze. 3,4,5,6,7... vigere [1] (3) utkRSTa saMkhyAta - cAra pyAlA ane sarasavanA draSTAMtathI je pramANa Ave, te nizcita pramANa. te A (cAra pyAlA ane sarasavanA) draSTAMtanI kalpanAne samajavA ApaNe vistRta varNana samajavuM paDaze. Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna 1(3) utkRSTasaMkhyAtanuM svarUpa samajavA 4pyAlAnuM dRSTAMta jaiinazAstromAM yojananA traNa prakAranA mApa che, temAMthI ahIM mahAyojana mujaba yojananuM mApa levAnuM che. 1 mahAyojana = 3200 mAIla. (ki.mI.nI gaNatarI mujaba Azare pa200 ki.mI. thAya.)]. varNana : 1 lAkha yojananA (vyAsavALA, eTale ke, jaMbudvIpa jeTalA) lAMbA, pahoLA, ane te mujabanA gherAvA(paridhi)vALA, ane 1000 yojana uMDA evA cAra pyAlA (vAstavamAM 3200 lAkha mAIla goLAkAra ane 32 lAkha mAIla UMDI vizALa khAI ja banaze)nI kalpanA karavI. e cAre pratyeka pyAlAne 8 yojana uMcI jagatI (divAla ke killo) jANavI, ane tenI upara paNa be koza (= 4 mAIla=yojana) UMcI vedikA samajavI (TUMkamAM 1008 yojana UMcAIno pyAlo samajavo) A cAra pyAlAnA anukrame (1) anavasthita (2) zalAka (3) pratizalAka ane (4) mahAzalAka, ema cAra nAma A varNana mATe yAda rAkhavA. have sau prathama (1) anavasthita pyAlAmAM zikhA sudhI sarasavanA dANA chalochala bharavA. have evI kalpanA karo ke koI deva vizALa zarIra dhAraNa karI A pyAlA (vizALa khAI)ne DAbA hAthamAM upADI temAMno ekakaNa jamaNA hAthe jaMbudvImAM pheMke che, bIjakaNa lavaNa samudramAM pheMke che. trIjo kaNa dhAtakI khaMDamAM pheMke che ane cotho kAlodadhi samudramAM, 1. have ahIM eTaluM khAsa jANI lo ke jaMbudvIpanI pRthvI 1 lAkha yojananA mApavALI thALI jevA goLAkAre che. tenI pharate valayAkAre 2 lAkha yojanano lavaNasamudra che. eTale ke te jaMbudvIpane cAre bAjuthI 2 lAkha yojanAnA vistArathI vIMTaLAIne rahelo che. tenI pharate valayAkAre dhAtakIkhaMDanI pRthvI 4 lAkha yojana cArebAjuthI vIMTaLAIne rahelI che. A rIte AgaLa 1 dvIpa ane te pachI eka samudra, e krame rahelA che, ane te saghaLA, potAnI pUrvanA dvIpa ke samudra karatAM Dabala mApanA che. tevA asaMkhyAta dvIpa samudra che. tethI thALI jevo goLa 1lo jaMbudvIpa 1 lAkha, te pachI valayAkAra lavaNasamudra 2 lAkha, ema AgaLa 4,8, 16,32,64 lAkha ema Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 107 (20) sUtra - 7 ane 8:- asaMkhya ane anaMta, evI rIte pheMkatA pheMkatA je dvIpa, ke je samudramAM A pyAlo khAlI thAya.' e dvIpa ke samudra jevaDo pharIne pyAlo kalpo e pyAlAmAM pUrvanI jema sarasava bharavA ane pharI emAMno eka eka kaNa AgaLanA dvIpa sumadramAM pheMkatA javuM. Ama bIjI vakhata paNa pyAlo jyAre khAlI thAya tyAre (pUrve je cAra pyAlA kalpelA temAMno bIjo pyAlo). (2) "zalAka nAmano che, temAM eMdhANa (sAkSI)tarIke eka sarasavano dANo nAkhavo. AvI rIte A prakriyA vAraMvAra karatAM dareka vAre jyAre jyAre (1) anavasthita pyAlo khAlI thAya te darekavAre, sAkSI tarIke (2) Dabala mApanA samajavA, je AgaLa jatAM karoDo, abajo ane saMkhyAtIta mApanA haze. eto samajAI gayuM haze ke, vacceno prathama jaMbudvIpa ja, thALI jevo goLa che. bAkInAM saghaLA eka pachI eka, samudra ane dvIpa, saghaLA valayAkAranA ja thaze. 1. vicAro ke, 1 lAkha yojana (32SOlAkha mAIla) pahoLA ane 1000 yojana (=3ralAkha mAIla) uMDA pyAlAmAM keTalA sarasava Ave? teTalA badhA sarasava eka eka dvIpa - samudramAM, eka eka nAkhatA nAkhatAM jemAM khAlI thAya te dvIpa ke samudra Ave, te keTalo badho pahoLo haze? have tenA jeTalo pyAlo kalpavAno che. tenI paNa uMDAI to pUrvanI jema 1000 yojana ja samajavI. 2. tamane ahIM thaze ke ATalA badhA sarasava nAkhatAM nAkhatAM, dviIpa samudro ochA nahi paDe? eTale ke pUrA nahi thaI jAya? to ciMtA na karo, dvIpa samudro, A AkhI prakriyA pUrI thaze tethI paNa vadhu che. 3. kahevAno Azaya e che ke-pahelA pyAlAnuM nAma anavasthita (aniyata mApavALo)-evuM nAma ApyuM hatuM. eTale ke te pyAlo vAraMvAra bharIne khAlI karatA javAnuM che, paNa dareka vakhate tenuM mApa badalAtuM rahevAnuM che - vadhatuM ja rahevAnuM che. (jayAre pahelIvAra bharyo tyAre 1 lAkha yojana hato, te pachI bharIne je dvIpa ke samudramAM khAlI thayo, te dvIpa ke samudra jeTaluM mApa thaze, je anekagaNuM moTuM haze. bIjI vakhatamAM te mApa jeTalo pyAlo kalpIne sarasavathI bharavAno che. ane tyAMthI AgaLa AgaLanA dvIpa samudramAM te sarasava khAlI karavAnA che. vaLI jayAM khAlI thAya teTaluM mApa kalpavAnuM che. A rIte A prakriyAmAM te pahelA pyAlAnuM mApa vAraMvAra badalAtuM rahe che.) eTale tenuM yathArtha, 'anavasthita', nAma ApyuM che. Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna zalAka pyAlAmAM mAtra eka ja sarasavano dANo nAkhavAno che. A rIte anavasthita pyAlo vAraMvAra bharAtAM ane khAlI thatAM, (2) zalAkA (bIjo) pyAlo paNa sAkSIrUpa kaNavaDe bharAI jAya tyAre, tyAM pharI te chellA kaNavALA dviIpa samudrathI AgaLanA dvIpa samudramAM dANAo "zalAkA'mAMthI nAMkhatA javA, ema karatAM (2) zalAkA pyAlo paNa khAlI thAya tyAre. sarasavano eka kaNa sAkSI tarIke (trIjA) pratizalAkA pyAlAmAM nAMkhavo. pachI vaLI e pUrNa bharelA anavasthita pyAlAne upADIne zalAkAnA chellA kaNavALA dvIpa ke samudrathI AgaLanA dvIpasamudromAM kaNo nAMkhavA. ahIM eTaluM barAbara samajazo ke vAraMvAra (1) "anavasthitapyAlo bharAtAM ane khAlI thatAM pUrvanI peThe (2) zalAkA pyAlo bharAya che. vaLI pUrvanI peThe (2) zalAkA pyAlAne upADIne bharIne tenI AgaLa AgaLanA dvIpa-samudramAM khAlI karIne tenA sAkSI rUpe kaNo trIjA pratizalAka pyAlAmAM nakhAya che. A (3) pratizalAka pyAlo paNa jayAre zikhA eTale zaga sudhI bharAI jAya eTale (1) "anavasthita ane (2) "zalAkA" beu potAnI meLe ja bharelA rAkhI mUkavA, kemake enA sAkSI rUpe kaNa zAmAM nAkhavA? "zalAkAmAM sAkSI rUpa nAkhelA kaNo bharelA che. ane nAkhavAnuM anya sthAna nathI. tema pahelA anavasthita'nA sAkSI rUpa kaNane nAkhavAnuM anya sthAna nathI. pachI (3) pratizalAkane upADIne pUrva pramANe emAMthI sarasavanA kaNone AgaLa AgaLanA dviIpasamudromAM pheMkavA. ema karatAM jayAre e Akho khAlI thAya tyAre enA sAkSIbhUta pratyeka kaNane (4) cothA "mahAzalAka' pyAlAmAM nAkhavA, pachI (2) zalAka upADIne enA sarasavone enI AgaLanA dvIpa-samudromAM nAkhIne ane sAkSI kaNone (3) pratizalAka pyAlAmAM nAkhavA pachI anukrame vRddhi pAmatA vistAravALA (1) "anavasthita' pyAlAne upADIne enA kaNone AgaLa - AgaLanA dvIpa-samudromAM pheMkavA. pUrvanI peThe enA sAkSIrUpa kaNathI "zalAka pyAlo bharAI jaze, ene Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) sUtra-7 ane 8-asaMkhya ane anaMta 109 paNa agAunI jema vAraMvAra khAlI karIne ane sAkSI kaNo vaDe trIjo pyAlo bharavo, ane pUrvokata rItIe khAlI karatA enA sAkSI kaNothI (4) "mahAzalAka pyAlo paNa zaga sudhI bharAI jAya che. Ama uttarottara vAraMvAra sAkSI kaNone nAkhIne pyAlAo bharAtAM, have te badhAne rAkhavAnuM sthAna nahi rahevAthI cAre pyAlA bharelA rahyA. e sarve jANe diphakanyAonA rAkhavAnA DAbalA hoya evA suMdara zobhI rahe che. A vakhate anavasthita pyAlAnuM mAna e chellI vakhate khAlI thayo hoya tyAre jeTaluM hatuM, teTaluM rahe che. bIjA traNenA mAna pUrvavat hoya che. have e cAre pyAlAnA dANAone temaja pUrve pheMkelA dvIpa - samudromAMnA dANAone ekaThA karIne koI avakAza sthaLe eka moTo Dhagalo karavo, pachI A DhagalAmAMthI eka kaNa ocho karavo e eka kaNajUna DhagalAnuM nAma pramANa) "utkRSTa saMkhyAta" thAya. ema jinaprabhunuM kahevuM che. (zrI lokaprakAza sarga-1nA AdhAre) rAmacaMdrajInA samayamAM jainadharma vidyamAna hato ane jainonA vIsamA tIrthakara bhagavAna munisuvrata rAjagRhanA rAjakumAra ane rAmacaMdrajIthI moTI uMmaranA samakAlIna rAmacaMdrajInA pUrva puruSa hatA ane svayaM rAmacaMdrajInI jema ja emanuM astitva vAstavika hatuM e viSe bilakula zaMkA rahetI nathI. uparAMta munisuvratanA samayamAM vaza audyopariSkAra rAjAnA darabAramAM evI garamAgarama carcA thayelI ke vaidika yajJomAM pazuonI ke vanaspatinA utpAdanonI Ahuti ApavI joIe ke nahi? chevaTevasurAjAe pazunA balinI tarapheNamAM potAno cukAdo Apyo ane tyAra pachI A bhayaMkara prathA zarU thaI. jaina ane brAhmaNa praNAlikAo e baMnemAM vasunI vArtA vyavahArika rIte eka sarakhI che, e enI saccAInI pratitI karAve che. (rAmAyaNa bAlakAMDa) bAkInA tIrthakaromAM RSabha-prathama, ajitanAtha-dvitIya ane supArzva-sAtamA ema emanA vedomAM paNa ullekha jovA maLe che. (rAdhAkRSNana-bhAratIya tattvajJAna) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sUtra - 7 ane 8 :- saMkhyAnA 21 prakAra - jaina tattvajJAnanA saMkhyAnA prakAro suvizALa vizvane mApavAnI phUTapaTTI che. - 1 sekaMDanA samaya = 4thuM asaMkhyAta x 5825. saMkhyAnA - 21 prakAra (asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH // 7 // jIvasya ca // 8) [1] saMkhyAta - (Numberable) 3 prakAra (1) jaghanya saMkhyA :- (ra) (2) madhyama saMkhyA :- (3, ane te pachInI saghaLI saMkhyAo) (3) utkRSTa saMkhyA :- traNa pyAlAnA dRSTAMtanI kalpanAthI (pR. 106thI 109) samajAvyuM teTaluM suvizALa pramANa (So very much quantity) [2] asaMkhyAta - (Unnumberable) 9 prakAra (1) 1luM asaMkhyAta = jaghanya, pItta, asaMkhyAta (2) rajuM asaMkhyAta = madhyama, parItta, asaMkhyAta (3) 3juM asaMkhyAta = utkRSTa, parItta, asaMkhyAta (4) 4thuM asaMkhyAta = jaghanya, yukta, asaMkhyAta (5) pamuM asaMkhyAta = madhyama, yukta, asaMkhyAta (6) huM asaMkhyAta = utkRSTa, yukta, asaMkhyAta (7) 7muM asaMkhyAta = jaghanya, asaMkhya, asaMkhyAta (8) 8muM asaMkhyAta = madhyama, asaMkhya, asaMkhyAta (9) 9muM asaMkhyAta = utkRSTa, asaMkhya, asaMkhyAta Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) sUtra - 7 ane 8 :- saMkhyAnA 21 prakAra (darekanA pramANanI samaja nIce Apela vistRta vivecanathI samajAze.) [ 3 ] anaMta - (Infintite) 9 prakAra (1) 1luM anaMta = jaghanya, parItta, anaMta (2) 2ju anaMta = madhyama, parItta, anaMta (3) 3juM anaMta = utkRSTa, parItta, anaMta (4) 4thuM anaMta = jadhanya, yukta, anaMta (5) 5muM anaMta = madhyama, yukta, anaMta (6) 6ThThuM anaMta = utkRSTa, yukta, anaMta (7) 7muM anaMta = jaghanya, anaMta, anaMta (8) 8muM anaMta = madhyama, anaMta, anaMta (9) 9muM anaMta = utkRSTa, anaMta, anaMta (darekanA pramANanI samaja nIce ApelA vistRta vivecanathI samajAze.) [1] saMkhyAta :- (Numberable) 3 bheda 111 pR. 106thI 109 upara vistRta vivecanathI samajAvyA che. have tenA AdhAre ja, asaMkhyAtanA 9 ane anaMtanA 9, bheda samajIe. [ 2 ] asaMkhyAta :- (Unnumberable) tenA 9 peTA bheda che. nAma yAda rAkhavAnI sahelI rIta : sau prathama 'parItta' 'yukta' ane 'asaMkhya' traNa bheda (prakAra) karI, te darekanA 'jaghanya' 'madhyama' ane 'utkRSTa' ema traNa bheda (prakAra) karavA. tethI kula 9 peTAbheda thaze. A 9 peTA bheda upa2 koThAmAM batAvyA che. A naveya bhedo (prakAro)ne tenA pAribhASika ane vistRta zabdo dvArA bolavA lakhavAmAM laMbANa na thAya mATe tene TUMkamAM 1luM asaMkhyAta, 2ju asaMkhyAta ema kramasara oLakhAvAya che. (juo koTho pR. 110) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna navabhedonuM pramANa samajavA vivecanaH have te nave ya bhedo (prakAro)nuM pramANa keTaluM? te samajIe. 1luM asaMkhyAta = pUrve varNana karela pyAlAnI upamA dvArA sarasavanA jaththAnuM je pramANa AvyuM hatuM te A, 1luM asaMkhyAta samajavuM. athavA bIjI rIte kahIe to utkRSTa saMkhyAmAM 1 umero eTale 1luM asaMkhyAta Ave. 4thuM asaMkhyAta = te 1luM asaMkhyAta je Ave tene abhyAsaguNita karo eTale 4thuM asaMkhyAta Ave. 7muM asaMkhyAta = ane tene (4thA asaMkhyAtane) paNa abhyAsaguNita karo eTale 7muM asaMkhyAta Ave. 9muM asaMkhyAta = te (7mA)ne paNa abhyAsaguNita karo (eTale 1luM anaMta Ave.) temAMthI 1 ocho karo eTale, 9muM asaMkhyAta Ave. abhyAsaguNitano arthaH je saMkhyA hoya tene, te ja saMkhyA vaDe, teTalIvAra, guNAkAra karavAmAM Ave tene abhyAsaguNita kahevAya che. dA.ta. pAMcano AMkaDo lyo. pAMcane, pAMca vaDe, pAMca vakhata, guNAkAra karo (55) te abhyAsaguNita kahevAya. pa4pa4pa4pa45 = 3125 thaze. eTale ke, pano abhyAsaguNita = 3125 thAya. have ahIM joIe to, 1lA asaMkhyAtamAM sarasavanA DhagalAmAM jeTalA sarasava hoya teTalA (mukhya DhagalA jevaDA) judA judA bIjA DhagalAo karIne, teone paraspara guNavAthI je saMkhyA Ave te 4thuM asaMkhyAta thaze. ane te rIte 7muM asaMkhyAta, ane 1luM anaMta Avaze. A rIte jotAM have naveya bhedonA pramANane nIce mujaba barAbara samajI zakAze. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) sUtra - 7 ane 8 :- saMkhyAnA 21 prakAra 9 prakAranA asaMkhyAta saMkSiptamAM : 1luM asaMkhyAta = utkRSTa saMkhyAta + 1 (Fix Amount or Fix Digit) 2ju asaMkhyAta = 1lA ane 3jA asaMkhyAta vaccenuM sarva pramANa jenA asaMkhya prakAro thaze. (Variable Amount) 113 3juM asaMkhyAta = 4thuM asaMkhyAta - (minus) 1 (F.A.) 4thuM asaMkhyAta = 1luM asaMkhyAta x abhyAsaguNita (F.A.) (1 AvalimAM ATalA samayo hoya che. Avali' e jaina tattvajJAnamAM nizcita (cokkasapramANanA) kALanuM pAribhASika nAma che. AjanA kALanA mApa mujabanI 1 sekaMDamAM AvI 5825thI kaMIka adhika 'Avali' thaI jAya che. bIjA zabdomAM kahIe to, 4thA asaMkhyAtanA pramANa karatA 5825 gaNA jeTalA samayo 1 sekaMDamAM hoya che. AjanA vijJAne 1 sekaMDanA 10 karoDamA bhAgathI paNa adhika nAno kALakhaMDa zodhyo che. tenA karatAM aneka ghaNo nAno A (AvalikA) kALakhaMDa che. (A aMge vizeSa kALanA varNanamAM juo lekha 61 pR.360) 5muM asaMkhyAta = 4thA ane 6ThThA asaMkhyAta vaccenuM pramANa jenA asaMkhya prakAro thaze. (V.A.) 6ThThuM asaMkhyAta = 7muM asaMkhyAta--1 (F.A.) 7muM asaMkhyAta = 4thuM asaMkhyAta x abhyAsaguNita (F.A.) 8muM asaMkhyAta = 7muM ane muM asaMkhyAta vaccenuM pramANa, jenA asaMkhya prakAro thaze. (V.A.) 9muM asaMkhyAta = 1luM anaMta-1 (F.A.) [ 3 ] anaMta (Infinite) : saMkhyAno A trIjo mukhya bheda che. tenA nava peTA bheda che. asaMkhyAtanI jema tenA pahelA 2 bheda 'parItta' 'yukta', ane trIjo bheda 'anaMta' gaNavo. ane A traNeyanA darekanA jaghanya, madhyama, ane utkRSTa ema 3 bheda samajavA. A rIte 3 x 3 = nava bheda (prakA2) thaze. (juo Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna koTho pR. 111) A dareka prakAronA saMkSipta nAma ane pramANa paNa pUrvanA asaMkhyAtAnA prakAronI jema ja che. te A rIte. 9 prakAranA anaMta, saMkSiptamAM : 1luM anaMta = 7muM asaMkhyAta x abhyAsaguNita. (F.A.) rajuM anaMta = 19 anaMta ane 3juM anaMtanI vaccenuM sarvapramANa. jenA anaMtA prakAra thaze. (V.A.) 3juM anaMta = 9muM asaMkhyAta x abhyAsaguNita. (F.A.) 4thuM anaMta = 3juM anaMta + 1 (F.A.) paNuM anaMta = 4thuM anaMta ane 6ThTha anaMta vaccenuM sarvapramANa. jenA anaMta prakAra thaze. (V.A.) khyuM anaMta = 3juM anaMta x abhyAsaguNita (F.A.) X 7muM anaMta = 6ThThuM anaMta + 1 (F.A.) 8muM anaMta = 7mA anaMtathI adhika hoya, te saghaLuM 8muM anaMta. (V.A.) tenA paNa anaMta prakAra thaze. nigodanA jIvo, jagatanA sarvajIvo ane sarvakALa vigere 8me anaMte che. 9muM anaMta = te prarUpaNA mAtra (mAtra jaNAvavA pUratuM ja) che. jagatamAM koI cIja 9mA anaMte nathI. saMkhyAnA A 21 prakAro dhyAnapUrvaka nirIkSaNa karatAM sahaja samajI zakAze ke, jaghanya saMkhyAta (2no AMkaDo), utkRSTa saMkhyAta. A be prakAra temaja 1luM, 3juM, 4thuM, 6ThThuM, 7muM ane 9muM asaMkhyAta, ema kula ATha prakAro. ane (9mA sivAya) te ja AMkaDAvALuM (19, 3ju, 4thu, dRDhu ane 7muM) anaMta, e 5 prakAra. e sarve maLI (eTale ke saMkhyAtanA 2 prakAra, asaMkhyAtanA-6 prakAra, ane Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (21) sUtra - 7 ane 8:- saMkhyAnA 21 prakAra 115 anaMtanA-paprakAra, A rIte ra+9+52)13prakAranuM eka cokkasa nizcita pramANa (Fix Amount $ Fix Digit) 24192. ane madhyama saMkhyAta, temaja 2, 5, 8muM asaMkhyAta 2, 5, 8 anaMta, A prakAromAM, aneka prakAro (Variable Amount) Avaze. temaja A sAta prakAro, dareka tenA pUrvanA prakAranA pramANa karatAM, asaMkhya guNa, ane anaMtaguNa thaze ane chello (21mo, 1 prakAra) to prarUpaNA mAtra ja che. teTalA anaMtapramANa vALI jagatamAM koI vastu nathI. jaina tattvajJAnamAM jaNAvelA saMkhyAnA A prakAro zabdonI maryAdAmAM jeTaluM vadhumAM vadhu samajAvI zakAya teTalI pUrepUrI samaja ApatuM suMdara nirUpaNa che. kharekhara lokanuM gaNita, ke Adhunika vijJAnanuM gaNita, jyAM pUruM thAya che tyAM jaina tattvajJAnanuM gaNita zarU thAya che ! ahIM jaNAvelA saMkhyAtanA 3, asaMkhyAtanA 9, ane anaMtanA 9, e rIte kula saMkhyAnA 21 prakAra batAvyA. bIjI rIte paNa saMkhyAnA prakAro batAvela che. te prakArone palyopama ane sAgaropama kahevAya che. manuSya, deva, narakAdijIvonA sudIrgha AyuSyo mApavA mATe palyopama ane "sAgaropamanA mApano upayoga thAya che. tenuM pramANa buddhimAM lAvavA mATe bIjI rIte upamA dvArA tene samajAvavAmAM AvyuM che. (juo pR358) jo ke, te sarvaprakArono samAveza 9 prakAranA asaMkhyAtamAM thaI jaze. tethI saMkhyAnA saMbhavita sarvaprakAronuM khUba vyApakapaNe batAvatuM A prarUpaNa che. bhavi, abhavijIvo, zrIsiddhigatinA jIvo Adi ane pRthvIkAya Adi judI judI yoniomAM keTalA pramANamAM jIvo che. teno A mApathI amuka aMze ApaNane khyAla AvI zake che. atisuvizALa vizvane ane tenI aMtargata traNelokanA kSetronA vistAra, teo vaccenA aMtara, jIvonA pramANa AyuSya Adine mApavA mATe A saMkhyAnA prakAro e adbhata phUTapaTTI che. Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (22) sUtra-9 ane 10:- sarva AkAza ane pudgala anaMta che > sarva AkAzanA anaMta pradezo che. -pradeza (Elementry cell) nI vyAkhyA. - Adhunika vijJAna ghanIbhUta pugalone Matter ane vikharAyelA pugalone Energy (urjA, zakti) kahe che. - anaMta paramANuMono banelo skaMdha ja (molecule) dezya bane che. bAkInA haMmezAM adazya hoya che. vAsasthAnattA: Ital saMkhyeyAsaMkhyeyAzca pudgalAnAm // 10 // artha - sarva AkAzanA anaMtA pradezo che. (9) pudgala dravyanA | pradezo saMkhya, asaMkhya ane anaMta che. (10) A sUtranA svopajJa bhASyamAM jaNAvyuM che ke tophAnoracAnaktA:praveza: (artha :- loka ane alokanA AkAzanA sarve maLIne anaMtA pradeza thAya che.) sarva AkAzanA anaMtapradeza che. pradezanI vyAkhyA - pradeza, eTale koIpaNa padArthano avibhAjya (nAnAmAM nAno-chellAmAM chello kaNa elementry cell jenA have AgaLa be vibhAga na thaI zake tevo) aMza. pudgala (bhautika) padArthamAM te avibhAjaya aMza (skaMdha sAthe joDAyelo na hoya tevo chUTo-svataMtra) paramANuM hoya che. dharma, adharma, AkAza Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) sUtra-9 ane 10H- sarva AkAza ane pudgala anaMta che 117 ane jIva, e cAreya anAdikAlIna akhaMDadravya che. te darekano, je avibhAjya aMza (skaMdha sAthe joDAyelo, skaMdhabaddha) hoya, tene pradeza kahevAya che. AkAzanA AvA anaMta pradeza hoya che. tethI kahevAnuM tAtparya e thayuM ke, sarva AkAza tenA avibhAjya aMza evA anaMtA pradezo maLIne baneluM che. lokAkAzanA asaMkhya pradezanuM baneluM che. lokAkAzanI pachI paNa sarvatra je AkAza che, tene alokAkAza kahevAya che, te anaMta che. anaMta yojananA vistAravALuM che. tAtparya e ke, teno aMta nathI. dharma, adharma ane jIva, e traNeya paNa lokAkAza jeTalA ja asaMkhya pradezavALA che. Adhunika gaNitazAstramAM anaMtane darzAvavA (Infinite) AvA cihnavaDe darzAvAya che. paNa anaMta eTale keTaluM ? tenA koI prakAro ane tenuM koI nAmAMkana, ke tenA jaththAnuM pramANa keTaluM ? te bAbatamAM vizeSavigato nathI. jaina tattvajJAna tenA bheda-prabheda sahita tenA pramANa (jaththA)nI sAcI samaja Ape che. saghaLA jIvo, saghaLA paramANuMo, dharma, adharma, AkAza ane sarvajIvonA pradezo, teonI judI judI avasthAo, bhUta, vartamAna, ane bhaviSyakALanA samayo, A saghaLuM ekaThuM karo te sarve 8mA anaMtamAM (pR. 114) samAI jAya che. pudgalanA pradeza H sarva AkAzanA anaMta pradezo che, tema jaNAvI have pachInA dazamA sUtramAM pudgalanA pradezo keTalA hoya ? te aMge jaNAvyuM ke pudgala dravyanA pradezo saMkhya paNa hoya, asaMkhya paNa hoya, ane anaMtapaNa hoya. anaMta paramANuMono banelo skaMdha (molecule) ja dRzya hoya che. bAkInA skaMdho haMmezAM adezya (sUkSmapariNAmI) ja hoya che. H pudgala (bhautika) padArtha A jagatamAM khUba ja parivartana pAmato padArtha che. A vizvamAM pudgala padArthanI jeTalI vividhatAo dekhAya che Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna te saghaLA padArtho-sonuM, cAMdI Adi dhAtuo, mATI, paththara, retI Adi sarve pRthvInA prakAro, havA, pANI Adi sarve paudgalika (bhautika) padArthono (aMtima prAraMbhika) kaNa (elementry Particle) sUkSma paramANuM che. jaina tattvajJAna mujaba te sUkSma paramANuM eka ja prakArano che, ane te sarve kula anaMta pramANavALA che. A sUkSmaparamANuo (pradezo) eka, be AdithI mAMDI saMkhyAta, asaMkhyAta, ane anaMtanI saMkhyAmAM joDAIne pudgalanA skaMdho (molecules) bane che. anaMta paramANuMono banelo skaMdha hoya, te ja dazya banI zake che. bAkInA saMkhyAta, asaMkhyAta, paramANuMonA banelA skaMdho haMmezA adezya (sUkSma pariNAmI) ja hoya che. pudgalapadArtha cAra prakArano hoya che. 1. skaMdha 2. skaMdha deza 3. skaMdha pradeza ane 4. paramANuM. A cAra prakArano pudgalAstikAya jANavo. pudgala padArthano koIpaNa akhaMDa bhAga. dA.ta. paththarano, lAkaDAno, IMTa Adino chUTo svataMtra TUkaDo te "pudgala skaMdha' kahevAze. teno koIpaNa nAno ke moTo joDAyelo vibhAga tene skaMdhadeza kahevAze. dA.ta. te paththarano aDadho, 4tho vigere vibhAga, je tenA aMtima kaNa sivAyano hoya, te koIpaNa vibhAga te aMdhadeza. skaMdhadeza, skaMdhanI sAthe joDAyelo che, chUTo paDelo nathI, tethI buddhithI kalpelo che. have skaMdhapradeza = skaMdha, ke skaMdhadezanI sAthe joDAyelo je aMtima kaNa (teno aMtima avibhAjya aMza), te "skaMdhapradeza' kahevAya che. have te joDAyelo aMtimakaNa jyAre chUTo paDI svataMtra bane, eTale te ja (skaMdha pradeza) paramANu tarIke kahevAya che. tethI have samajI zakAze ke, skaMdhapradeza ane paramANu, baMne eka ja che. baMnemAM vizeSatAe che ke, paramANuM jo skaMdha sAthe joDAyelo hoya to, te (skaMdha) pradeza tarIke oLakhavAya che, ane te Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) sUtra-9 ane 10:- sarva AkAza ane pudgala anaMta che 119 ja pradeza, jo chUTo svataMtra hoya to, te ja paramANuM tarIke oLakhAvAya che. AkAza e anAdikAlIna (kAyamI) akhaMDa dravya che, mATe tenA avibhAjya aMza rUpa je pradezo che, te kyAreya chUTA paDatA nathI. te kAraNathI AkAzano pradeza'-evo ja zabda prayoga thAya che. paramANuM Avo prayoga thato nathI. jyAre pugalano pradeza ane paramANuM ema baMne zabda prayoga thAya che. ghanIbhUta pudgala e Mater, ane vikharAyelA pudgala e Energy, urjA - Adhunika vijJAna mujaba pudgalanA mukhya be vibhAga che. (1) pratyakSa-dazya ane (2) apratyakSa-adazya. pratyakSane Matter (massjaththo) kahe che. apratyakSane Energy- urjA kahe che. Mater, Molecule ane atom dharAve che. atome, proTona, ilekaTrona, nyuTrona, ane teonA saMyogono samUha e, che. prophe. AInsTAIne vizvamAM ilekaTronanI saMkhyA 1294107 hovAnuM anumAna karyuM che. (jo ke A paNa saMkhyAta ja che.) vaLI vijJAna mujaba keTalAka tArAo evA che ke teo je padArthamAMthI banyA che te padArtha pRthvInI bhAremAM bhAre dhAtu karatAM 20OO ghaNI bhAre che. Adhunika vijJAna mujaba pudgalano jaththo A rIte atyaMta ghanIbhUta thaI ghaNA vajanavALo paNa thaI zake che, ane tenA aNuM vikharAIne ghaNA vistRta paNa bane che. nAnuM baLataNanuM kaNa vizALa dhumADAnA kadane banAve che. pANInuM varALamAM rUpAMtara thAya tyAre pANI karatAM 1700 gaNuM vadhAre kada roke che. puSpanI parAga je ghanIbhUta hoya che. je sugaMdha tarIke phelAIne vizALa kada roke che. A saghaLI cIjo pulanA pradezo saMkhyAta, asaMkhyAta, ke anaMta paNa hoya. e bAbatane sUcavanArA che. Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (23) sUtra-11 :- vijJAnano paramANuM - Quark > aNuMthI nAnuM kaMI nathI. - vijJAnano paramANu Quark klArka > Elementry Particles mATenI vijJAnanI zodha jaina tattvajJAnanA vyavahArika paramANuM sudhI paNa na pahoMcI zake. - sUkSmAtisUkSma karmapudgalonuM, vizvamAM vyApaka sAmrAjya che. - karmanA prabhAvathI paNa sarvoparIprabhAva AjJAno che. nALo: AzA. artha:- aNunA pariNAmI kAraNa hoya tevA dravyarUpa pradezo hotA nathI. mo: praveza na manti (svopajJabhASya sU.11) nadi moH mancIyAna anyaH gati (sarvArthasiddhi sU.11) aNuMthI nAnuM kaMI nathI - pudgalano adezya prAraMbhika ghaTaka (kaNa) aNu hoya che. jagatamAM tenAthI nAno bIjo koI padArtha nathI. aNunA potAnA koI vibhAgo nathI. te eka AkAzapradezane roke che. te svayaM AkAzapradeza (space point)nI vyAkhyAne anusare che. (juo pR-51) tAtparya ke AkAzapradezanI vyAkhyA eka paramANuMe rokelI jagyA dvArA nakkI karAya che. ElementryParticlenI vijJAnanI zodha vyAvahArika paramANuM sudhI paNa na pahoMcI zakeH vartamAna vijJAna jene aNuM (atom) kahe che, te vAstavamAM aNu nathI Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) sUtra-11 :- vijJAnano paramANuM - Quark 121 paNa aneka aNuono skaMdha (Molecule) che. A vastu temanA bayAno ja siddha karI Ape che. teo mujaba padArthano aNuM, eTamanA kendramAM proTona ane nyuTrona rahelA che tenI pharate judI judI bhramaNa kakSAmAM parikramaNa karatA, ilekaTrona, temaja anya kaNonA samUhathI banelo che. vijJAnano paramANuM Quark (kavArka) vartamAna saiddhAMtika bhautikazAstrIo AgaLa A saLagatA prazno che : (1) vastuo vAstavamAM zAnI banelI che ? (2) aMtima pAyAnA TukaDA (bhautika padArthanA mULa ghaTaka cell) sudhI ApaNe pahoMcyA chIe ? tenA javAba mATe amerikAmAM ghaNA vistRta ane kharcALa prayogo hAtha dharavAmAM AvyA. aNunA kendramAMthI AvirbhUta thatA kaNo AzcaryakAraka rIte vadhatA ja gayA. temAMnA keTalAka Electron, Neutron, Poins, Up, Down Muons, Charm, Strange a, Tay, Gluons, Top, Bottom vigere tema ja Bosons, Gravitons vigere tema ja tenA pratikaNo. MATTER ELECTRON NUCLEUS PROTON QUARKS = nI ke lo ATOM padArthanA kaNanI AsapAsa citra batAve che ke koI paNa vastuno TukaDo aneka aNuothI banelo che. dareka aNu kendramAM, proTona vigere kaNo ane AsapAsa parikramaNa karatA ilekaTrona dharAve che. proTonanA paNa AgaLa vadhu TukaDA thaI zake che. proTonane, atyaMta gatimAM rahelA proTona ane, ilekaTronanA asro vaDe toDavAmAM AvyA to jaNAyuM ke, vAstavamAM teo paNa nAnA kaNonA banelA che. bhautikazAstrI Murray Gell Mann (nobala proijha vijetA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 jaina tatvajJAna ane Adhunika vijJAna 1969) e tene "Quark" (klArka) nAma ApyuM. A klArkanI paNa aneka jAtio che. 18 eprila 1990 The Time (U.S.A.) nA ahevAla mujaba tenA (kavArkanA) paNa TukaDA karavA zakya banyA che, paraMtu tene nirakhavA samartha thaI zakyA nathI. Elementry Particles nA abhyAsa mATe TexasmAM duniyAnuM sauthI moTuM upakaraNa che (18 sapTe.92 Times of India'mAM "Superconducting Super collider'nA zIrSaka taLenA ahevAla mujaba) bAvana mAIlanA bogadAmAM prakAzanI gativALA aNuzastro vaDe klArkane toDavAnI yojanA banAvAI hatI, joke te yojanA saphaLa na thatAM mulatavI rahI hatI. (The time USA nave. 1993 mujaba) eka mAnyatA mujaba boTamakvArtha mAnelo che. te eka pIkosekanDa (1 sekaMDanA 10 hajAramAM bhAganA abajamA bhAga jeTalo kALa) sudhI jIvaMta rahyo. A saghaLI vastu, aNunA koI pradeza hotA nathI te vAta tarapha dorI jatA saMketo che. ApaNe pUrve vyAvahArika paramANuM ane naizcayika paramANuMnI vyAkhyA joI. (juo pR-44) te jaina tattvajJAnanI sUkSmAtisUma vastune varNavavAnI kSamatAne sUcave che. vyAvahArika paramANu sudhI paNa prayogo dvArA kayAreya na pahoMcI zakAya. kAraNake te vyAvahArika paramANuMnI vyAkhyAmAM ja jaNAvyuM che ke tIvra zastravaDe paNa tenA be bhAga thaI zake nahi. A rIte jotAM Elementry Particles mATenI vijJAnanI zodha vyAvahArika paramANuM sudhI paNa pahoMcavA sakSama na thaI zake. ilekTrona, proTonanA paNa nAnA kaNo (Quark) che, ane tene paNa toDI zakAya che. te A vastune batAve che. sUmathI mAMDI vizALa koIpaNa pudgalapadArthamAM, varNAdi-4 guNo avazya hoya ja: naizcayika paramANu atisUkSma che. vyAvahArika paramANuM tevA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) sUtra-11 - vijJAnano paramANuM - Quark 123 anaMtA naizcayika paramANuonA saMyojanathI banelo che. to paNa indriya grAhya nathI. je AMkhathI dekhI zakAya (varNa), kAnathI sAMbhaLI zakAya (zabda), jIbhathI svAda jANI zakAya (rasa), nAkathI suMghI zakAya (gaMdha), ane zarIranA sparzathI jANI zakAya (sparza), tene ja indriya grAhA kahevAya che. vaLI atisaMvedanazIla yAtrika sAdhano ke zastradhArA paNa vyAvahArika paramANuM grAhya na banI zake. A rIte baMne prakAranA paramANuo, temaja bIjA paNa ghaNA anaMtaparamANunA skaMdho evA hoya che, je indriya dvArA jANI zakAtA nathI. teno artha evo nathI ke teomAM varNa, gaMdha Adi nathI. sUkSmathI mAMDI vizALa koIpaNa pudgala (bhautika) padArtha mAtramAM varNAdi-4 avazya hoya ja che. te varNAdi atyaMta ochA aMzamAM hoya to indriyathI jaNAtA nathI. jagatanA dareka paramANuo, ane skaMdhomAM varNAdi 4nuM aMzapramANa padgaNa hAnivRddhi dvArA vadhaghaTa thayA kare che. Indriya grAhya na thaI zake teTalA aMze rahelA varNAdi hoya to indriyagrAhya na paNa thAya. vaLI varNAdi 4mAMthI koIpaNa eka, be, Adi koI indriyathI jaNAya, ane bIjA na jaNAya to paNa, cAre avazya hoya ja che. alpa aMzamAM ke anutkaTa hovAthI te te indriya dvArA na jaNAya dA.ta. vAyumAM sparza jaNAya che. varNa AMkhathI jaNAto nathI, kAraNa ke te alpa aMzamAM hoya che. puSpAdimAMthI AvatI sugaMdhanA pudgalomAM gaMdhaguNa sivAyanA, bIjA varSAdiguNo alpa mAtramAM hoya che, tethI AMkhathI dekhAtA nathI. pANI ane varALano varNa dekhAya che, paNa vikharAI jAya pachI nathI dekhAto. gharanA oraDAmAM rahelI havAmAM jhINAM rajakaNo hoya che. je sAmAnyathI dekhAtA nathI paraMtu uparanA naLIyAmAMthI AvatA tIvraprakAzamAM prakAzita thavAthI dekhAya che. ApaNe je gaMdha pArakhI nathI zakatA te kUtarA pArakhI zake che. coranA pagalAmAM tenA gayA pachI paNa haju gaMdha che mATe ja te pArakhI zake che. tenI gaMdha grAhaka Indriya sateja che. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna tAtparya ke, indriyathI pArakhI zakAya ke, vijJAnanA tIvra saMvedanazIla sAdhano pakaDI zake, teTalo ja pugala padArtha hoya tevo niyama nathI. ApaNe joyuM ke jaina tattvajJAna mujaba sarva paramANuo, ane ghaNA skaMdho, ane tenA varNAdi paNa, kyAreya indrigrAhya thaI zakatA nathI. keTalAka anutkaTa hovAthI jaNAtA nathI. avasthA badalAvAthI utkaTa thAya to jaNAya che. te ghaNA jaththAmAM bhegA maLe ane tenA varNAdi adhika aMzavALA hoya to ja indriya grAhya banI zake che. (pR. 289) jagatanA dazyamAna sarve padArtho sUkSma paramANuMonA saMyojanathI ja banelA che. saghaLA sUkSma paramANuo eka samAna hovA chatAM temanA saMyojana thavAnI vividha paddhatione kAraNe padArthomAM vividhatA jaNAya che. sarjanahAra aNu che! sUkSmAtisUkSma karmavargaNAnA pugalonuM vizvamAM anAdikAlIna vyApaka sAmrAjya che - jo ke bIjI rIte jovA jaIe to nAnA evA aNunI tAkAta sauthI moTI che. jagatanA badhA padArthono pAyAno kaNa aNu, jo sAtha na Ape to padArthanuM sarjana ja na thAya. kharekhara sRSTinA sarjanahAra aNu ja che ! meruparvatanI mahAnatA paNa aNune ja AbhArI che aNuo jo chUTA paDavA mAMDe to moTAmAM moTA paNa skaMdhanuM astitva ja jokhamAI jAya. meruparvata zAzvata che te chUTA paDavA chatAM aNuMo navA joDAyA kare che, mATe ja ne? jo saghaLA aNuo eka sAthe chUTA paDI jAya to merune paNa vikherI nAkhavAnI tAkAta, je koImAM nathI, te aNumAM che. pote mAnelA aNumAMthI vartamAna vijJAna keTalI urjA pedA kare che? Akhu jagata camatkRta thaI jAya tevI aDhaLaka zodho paNa aNunA siddhAMtone ja AbhArI che. macchara kahevAya nAno paNa masamoTA hAthIne paNa parezAna karI mUke che. aNuboMbathI Aje vizva bhayamAM che. pudgala padArthanI vizvanI saghaLI racanAone samAvI letI 8 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) sUtra-11-vijJAnano paramANuM - Quark 125 vargaNAomAM sauthI chellI ane sUkSmAtisUkSma (nAnI) vargaNA, karmanA aNuonI che. tenuM to anAdikAlIna AkhA vizva upara vyApaka sAmrAjya che. anaMta caitanyazaktinA mAlika evA AtmAne, jaDa evA sauthI nAnA gaNAtA karmanA aNuMe, kevo rAMkaDo banAvI dIdho che ? anaMta nigodamAM AtmAne sabaDAvI vyavahArarAzimAM AvyA pachI paNa keTalo nacAve che? A prabhAva karmanA aNuono ja che ne ? sUkamanI tAkAta ghaNI che. atisUkSma paramANuM eka samayamAM 14 rAjaloka (vizva)nA A cheDethI pele cheDe gati karavA samartha che. prakAzanI gati karatAM paramANuMnI A gati kaI asaMkhya guNI che. karmanA prabhAvathI paNa sarvoparI, AjJAno prabhAva-AjJAnI sUkSmatAkAta - paraMtu aNunA sAmarthya pAchaLa rahasya raheluM che. aNuo jo paraspara ekabIjAnI sAthe meLa sAdhI saMyujita thAya, to ja te sarjana karavA samartha bane. ekalo aTUlo chUTo paramANuM nakAmo ane zaktihIna che. AvA chUTA-ekalA-svataMtra aNuo A vizvamAM anaMtA paDyA che, paNa nakkAmA, rAMkaDA. khAlI Ama tema pharyA kare che. paNa te skaMdha sAthe joDAya to zaktizALI banI jAya. sUma jo ekatrita bane to tenI zakti anekagaNI vadhI jAya che. jema pANInuM TIpuM svataMtra rahe to tenuM astitva jokhamAya, paNa masamoTA pANInA skaMdha evA, sAgara sAthe joDAya to? akSaya banI jAya ! zakti saMpanna banI jAya. AdhyAtmakSetramAM paNa AvuM ja che. nAnu ke moTuM koI paNa dharma anuSThAna paramANuM jevuM ke, TIpA jevuM che. paraMtu te jo sarvajJa paramAtmAnI sarvoparI mahAna AjJA sAthe joDAI jAya, AjJAne anusaratuM banI jAya to, vizvamAM vyApaka sAmrAjya dharAvatA anaMtA karmaparamANuMone paNa vikheravA samartha bane. sarvajJa paramAtmAnI AjJA vagaranA ghaNAM paNa dharmaanuSThAnathI AtmA karmamukta na bane, ane AjJAyukta dharmAnuSThAna, sAmarthya yoga dvArA AtmAne sarvakarmabaMdhathI kSaNamAM mukta karAvI de. AjJAnI A ati sUkSma tAkAta che. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 26 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna karmanA prabhAvathI paNa sarvajJanI AjJAno sarvoparI prabhAva che. mATe ja kahyuM ke, AjJA''rAddhAvirAddhA ca, zivAya ca bhavAya ca / jaina tattvajJAnamAM prAcIna lakSaNa jovA maLe che :- vizvanA mukhya baMdhAraNIya tattvonI gaNatrImAM guNazreNIno abhAva che. dharma (gatisahAyaka) adharma (sthiti sahAyaka) jIva, pudgala, AkAza, ane kAla, A che sanAtana dravyo, athavA vizvanA aNuonA dravyonA vargamAM samAveza karavAmAM Avyo che. jaina tattvajJAnamAM rajU karavAmAM AvelI A hakIkato viSe vicAra karyA pachI prAdhyApaka jekobI evA nirNaya para AvyA ke - bhAratamAM AryonI vasAhatonA ghaNA jUnA samaya daramiyAna jainadharma utkrAMti pAmelo ane temaNe jaNAvyuM ke - A nirNaya jaina dharma bauddha dharmano phAMTo che evI bhUlane ekI vakhate kAyamane mATe dUra kare che. Ama e vastu niHzaMka rIte puravAra thayelI ke - jaina dharma taddana svataMtra ane apavAdarUpa gaNAya teTalI hade prAcIna dharmaprathA hatI ane te bauddha dharmano phAMTo na hato, eTaluM ja nahi paNa te bauddha dharma karatAM gaNanA pAtra rIte purANo hato. potAnA eka pravacanamAM te kahe che "mArA jainadharmane lagatA adhyayanoe mane jUnAM siddhAMtonA asvIkAra karavA ane jaina dharma bauddha dharma karatAM taddana svataMtra che, evI pratIti karAvavA ane preryo che. baMne tattvajJAna vacceno bheda eTalo mahAna jaNAya che ke, baMne sAmAnya pAyA para hoya tevA vicArane e dUra kare che. (jaina gejheTa 1914) prAdhyApaka rAIsa DevIDresa-jaino bauddha dharmanA utthAna pahelAMnA | bhAratIya itihAsathI mAMDIne vartamAna samaya sudhI sugrathita vyavasthita koma tarIke vidyamAna rahI che. (bauddha bhArata, bIjI AvRtti laMDana 1903) Jainism the oldest living Religion-Hiel. Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) sUtra-12 ane 13 - parimitalokAkAza 1 27 [ (24) sUtra-12 ane 13:- parimitalokAkAza) - parimita lokAkAzamAM ja saghaLA dravyonuM avasthAna che. -- vijJAna, vizvanI kula urjAne acaLa mAne che. - vizvanI vyavasthA mATe lokAkAzane parimita mAnavuM Avazyaka che. vizva vyavasthAnA niyAmaka dravyo, dharma ane adharma lokamAM vyApIne rahelA che. > dharma, ane adharma, baMne dravyo akhaMDa che. lokAkAze'vagAhaH // 12 // artha:- Adheya (rahenArA dravyo)nI sthiti lokAkAzamAM ja che. svapajJa bhASya :- gava hinAmavAho noveza mavati | parimita lokAkAzamAM ja saghaLA dravyonuM avasthAna che - anaMta AkAzanA lokAkAza, ane alokAkAza ema be vibhAga che. A vibhAga dharma ane adharma dravya para AdhArita che. jIvo ane pugalo lokAkAzamAM ja gati ane sthiti karI zake che. tenI pele pAra alokAkAzamAM (gati sahAyaka) dharma, ane (sthiti sahAyaka) adharma dravya nathI mATe tyAM jIva ane pugalo jaI, ke rahI zakatA nathI. lokAkAzamAM ja teo che. lokAkAza cAre bAjuthI gherI vaLelA anaMta vistAravALA alokAkAzanI maLe che. (juo citra pR. 27) thaHdharmayoH vRtre rUA artha - dharma, ane adharma, A bedravyo samagralokAkAzamAM vyApIne ane ekabIjAmAM aMta:praveza pAmI rahelA che. Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 28 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna A bAbatanI spaSTatA karatAM zrI sarvArthasiddhimAM kahyuM che ke, agAre'vasthito ghaTa iti yathA, tathA dharmAdharmayorlokAkAze'vagAho na bhavati, kiM tarhi ? kRtsne tileSu tailavad iti / anyonyapradezavyAghAtAbhAvo'vagAhanayogAdveditavyaH // artha :- dharma ane adharma oraDAmAM rahelA ghaDAnI jema vizvamAM rahelA nathI. teo lokAkAzanA dareka biMdu(pradeza)ne vyApta kare che, jevI rIte talamAM tela hoya che, tema dharma ane adharma dravyo, ekabIjAnA kArya para asara karyA vinA, paraspara aMta:praveza pAmelA che. vaLI teo (arUpI hovAthI) bIjA anekane samAveza karavAno guNadharma dharAve che. dharma ane adharma akhaMDa dravyo che - A vastu buddhithI samajavAmAM kaThInAI paDe che. tene samajAvavA prakAzanuM daSTAMta apAya che. eka balbanA prakAzathI oraDo bharAya che. temAM bIjA aneka balbano prakAza paNa samAI jAya che, tevI rIte dharma ane adharma ekabIjAmAM samAIne rahelAM che. dareka balbanA prakAzathI oraDo bharelo che. tema chatAM dareka balbano prakAza potAnuM AMtarika svataMtra vyaktitva gumAvato nathI. phakata aMtaHpraveza pAme che, tevI rIte dharma-adharma rahelA che. jo ke, A daSTAMtamAM paNa eka muddo bhUlAvo na joIe ke - sUkSmadRSTie prakAza paNa aNumaya che. eTale eka prakAzanA aNuonI vacce, bIjA prakAzanA aNuM sthAna meLavI rahI zake che. chidrovALo hovAthI teonI vacce jagA saMbhave che. te kAraNe ja ApaNe joI zakIe chIe ke, ghaNA balbano prakAza ekaTho thatAM, te vadhu tejasvI jaNAya che. sthUladaSTie judA judA dIvAnA prakAza ekabIjAmAM aMtaHpraveza pAmIne rahelA hoya tevuM pratyakSa anubhavAya che. tethI te daSTAMta, dharma ane adharmadravyanI ekabIjAmAM aMtaHpravezanI ghaTanA buddhithI saraLatAthI samajI zakAya, teTalA pUratuM ja samajavuM. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) sUtra-12 ane 13H-parimitalokAkAza 129 vAstavamAM dharma ane adharma baMne dravyo akhaMDa che. jo teone chUTA aNumaya mAnIe to vaccenI jagAmAM gati-sthiti sahAyaka bIjuM mAdhyama mAnavuM paDe. paraMtu tevuM nathI. teo akhaMDa che, ane akhaMDa hovA chatAM ekabIjAmAM praveza pAmelA che. A viziSTa guNadharma, teo (dharmaadharma) binapaulika (arUpI) hovAthI zakya bane che. vizvanI vyavasthA mATe parimita lokAkAza mAnavuM jarUrI che. temaja te vyavasthAnA niyAmaka, dharma ane adharma, be dravyo paNa lokAkAzamAM ja mAnavA Avazyaka che - (pR. 34, 129) AInsTAInanA mata mujaba, vizva parimita che. te nizcita vizvanI pele pAra koI AkAza nathI - AvA anumAna karatAM jaina tattvajJAnamAM darzAvelI vyavasthA suvyavasthita che. jo ApaNe ApaNA lokAkAzane parimitane badale anaMta mAnIe to, tyAM sarvatra dharma ane adharma A be dravyonuM astitva hoya. A rIte mAnatAM anaMta AkAza, ApaNA A lokAkAza jevA anaMta vizvo (khaMDo)thI pUrAyeluM hoya. jo A rIte hoya to, A saghaLA vizvamAM pugalo, ane jIvo vistaratA ja jAya. paraspara astavyasta ane veravikhera thaI jAya. sarvatra avyavasthA sarjAya, sthiratA jevuM kyAMya na hoya. (pR. 182). paraMtu vAstavamAM tevuM nathI. A vizvamAM vyavasthA zakya bane che, tenuM kAraNa ke lokAkAzanI parimitatA che. dharma ane adharma, be dravyo vaDe ahIM vyavasthA jaLavAya che. gaNitazAstrIya zarato paNa, AInsTAInanA parimita vizvanI pachI (pele pAra) zUnyatAnA vicArane nakArI kADhe che. eTale parimita kSetra sudhI ja vizva vistRta hoya, ane tenI pachI kaMI na hoya te zakya nathI. A kAraNathI samagra AkAzane parimita vizvanI racanA mATe R$12141 21104. (Since mathematical conditions negative a void space beyond infinite universe, The whole space was taken to constitute the finite universe) Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna tame anaMta vizva (lokAkAza)ne mAno to vizvamAM avyavasthAnI Apatti AvI paDaze. jo parimita vizva (lokAkAza), ane pachI kaMI nathI tema mAno to te paNa zakya nathI. jaina tattvajJAnanI parimita lokAkAza (vizva), ane anaMta alokAkAzanI mAnyatA suvyavasthita vizvavyavasthAne sAkAra banAve che - saMbhavita banAve che. vijJAna, vizvanI kula urjAne acaLa mAne cheH Adhunika vijJAna vizvanI kula urjA sthira (acaLa) mAne che, te mATe teNe vizvanI parimitatA svIkAravI jarUrI bane che. parimita vizvamAM ja urjA ekabIjA rUpAMtarone pAmatI nizcita pramANavALI-sthirarahI zake. jo vizva anaMta hoya to urjA vikharAyA kare, te anaMta AkAzamAM vikharAI jAya. pudgalano kaNiyo ahIMthI vikharAto vikharAto anaMta kALa sudhI dUra sudUra jato rahe, te pAcho na phare. paraMtu evuM banatuM nathI. ApaNe massne energy mAM rUpAMtarita karI, te energyne kudaratI prakriyAthI rUpAMtarita thavA dvArA, pharI massne prApta karIe chIe. mATImAMthI anAja, ane anAjamAMthI khorAka (mass)no zarIramAM jarUrI garamI (energy) urjA rUpe rUpAMtarita karavA dvArA teno upayoga karI vAtAvaraNamAM visarjita karIe chIe. je chUTA-sUkSma pudgalo rUpe rUpAMtara pAmI kudaratI krame pharI mATI (mass)mAM bhaLI rUpAMtara pAme che. vizvanA dareka yugala padArthamAM A cakra satata cAlyA kare che. koI ghaTanAmAM cakra vaheluM pUruM thAya to koImAM ghaNo samaya paNa cAlI jAya. TUMkamAM saghaLA pudgalo rUpAMtara pAmI vAraMvAra upayogamAM Ave che. A rIte vijJAna urjAne acaLa mAne che, ane te mATe vizvane parimita mAnavuM jarUrI che. A viSayanA anusaMdhAnamAM, eTale ke pudgala padArthanuM vikharAvavuM ane joDAvuM nA viSayamAM, eka cokkasa niyama jaLavAya che, je jainatattvajJAnamAM jaNAvyo che, tene jANavo rasaprada banaze. te e che ke Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (24) sUtra-12 ane 13H- parimitalokAkAza 131 koIpaNa pugalanI racanA (teonA AMtarika baMdhAraNa) svarUpamAM utkRSTathI nizcitapramANavALA asaMkhyAtakALa sudhI sthira rahI zake che. te pachI te pugaLa racanA avazya vikharAI jAya che. vikharAyA pachI utkRSTathI nizcitapramANavALA asaMkhyAta kALamAM pharI te ja svarUpamAM te pudgalanI racanA racAya che. arthAt pharI te svarUpane pAme che. bhautika padArthono baMdhAvAno ane vikharAvAno A viziSTa ane kudaratI niyama che. te sarvajJa sivAya koNa batAvI zake? "jaina sagraMthomAM buddha ane mahAvIranA samakAlIna evA keTalAka dharmaguruo ane magadhanA rAjAonA nAma jaNAvavAmAM AvyA che ane buddha sagraMthomAM mahAvIra, nirgaThanAtaputta (nirgathajJAta putra) ane temanuM aMtardhAna sthaLa, pAvA' (pAvApurI) darzAvavAmAM AvyuM che eTale baMne jaNA samakAlIna ane svataMtra hatA, e viSe zaMkA nathI. ghaNIvAra buddho, jainone pratispardhI saMpradAya tarIke ullekha che. paraMtu evo koI divasa ullekha karatA nathI ke, A saMpradAya nava saMzodhita saMpradAya hato. AthI UlaTuM je rIte teo tene viSe bole che te uparathI ema lAge che ke nigaMThono (jemane baMdhana nathI) A saMpradAya buddhanA samayamAM kyAranoya pracalita thaI cUkyo hato athavA bIjA zabdomAM saMbhavataH ema jaNAya che ke jaina dharma buddha dharma karatAM gaNanApAtra rIte vadhAre jUno che. vaLI buddha e jJAnanI zodhamAM keTalAka anubhavo karyA paraMtu mahAvIranI bAbatamAM A na hatuM." mahAvIre navA dharmanA saMzodhana mATe athavA pracArArthe prayatno karyA nathI. hakIkatamAM ema paNa kahevAya che ke potAnA jJAna saMzodhanamAM buddha jaina zramaNa saMghamAM paNa praveza karyo hovo joIe. (Jainism the oldest living religion Yerishiel) - maraNanA vicArathI rAgadoSa jAya che. mokSanA vicArathI draSadoSa jAya che. jo rAga-dveSa upara vijaya icchatA hoya tene, mRtyu ane mokSano vicAra rasAyaNa tulya che. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (25) sUtra-13 :- 14 rAjaloka - vizvanI utpatti viSe Adhunika be siddhAMto -> lokAkAza =14 rAjalokanuM varNana . - manuSyaloka ane kALacakra - kaliyuganI sArthakatA. (dharmAdharmayo: sTse zA) parimita lokAkAza, ane anaMta alokAkAza viSe joyuM. have lokAkAzamAM je vizva che tenA astitva, utpatti Adi viSe Adhunika vijJAna ane jaina tattvajJAna zuM jaNAve che ? vigere joIe. vizvanI utpatti viSe vartamAna be siddhAMto, ane jaina tattvajJAna sAthe tenI sAmyatA H khagoLazAstrIo vizvanuM mULa zuM ? e prazne be vibhAgamAM vaheMcAyelA che. eka bIgabeMga thIyarImAM mAne che, ane bIjo vibhAga Continuous creation theorymAM mAne che. jene stady state theory paNa kahe che. bIga beMga thIyarI. mujaba Azare 1012 (Ten billion) 1 lAkha kroDa, athavA 50 hajAra kroDa varSa pahelA padArthano agninA goLAnI jema dhaDAko thaIne vizvanI zarUAta thaI. lagabhaga eka biMdumAMthI (zUnyamAMthI nahi) zarUAta thaI, tene AdikAlIna aMDa (primeval Egg), ke brahmAnuM sonerI iMDuM kahe che. temAMthI kiraNapAtana prasaravA lAgyuM ane haju prasAraNa pAmI rahyuM che. Avo eka siddhAMta che. bIjo siddhAMta sTeDI sTeTa thIyarI che. te sau prathama bITIza vaijJAniko Hermann Bondi ane Thomas Gold vaDe I.sa. 1948mAM vikasAvAmAM Avyo. pAchaLathI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) sUtra-13-14 rAjaloka 133 briTiza bhautika khagoLavettA Fred tloyle e, sTeDI kosmolojInA mahAna himAyatI tarIke A siddhAMta sAthe hAtha milAvyo. A siddhAMta mujaba koI nizcita samaye vizvanI zarUAta thaI nathI. paraMtu vizva anAdithI anaMtatA sudhIno samAna evI vizALa zreNIono dekhAva upasthita kare E. (The universe exibits the same large scale appereance from eternity to eternity) bIga beMga thIyarImAM vizva prasAraNa pAme che. tevuM anumAna jenA 241413 $291Hi A101 a. (Red shift in the spectra of the nublae) nihArIkAonA pratibiMbamAMnI "reDa zIphaTa' che. science and culture (Apri 1964)mAM prakAzita thayelA eka lekha mujaba - "The well known red shift has beeen explained recently from Einstein's theory of relativity as due to gravitational field of galaxies. In case this theory is accepted, the idea of the expansion of universe will be ruled out.) gi AInsTAInanA sApekSavAda mujabanA AkAzagaMgAonA gurutvAkarSaNanA kAraNe reDa zIphaTa samajAvAya to, vizva prasAraNano siddhAMta rada thaI jAya. Quasar 3 279 (vizvanI kore rahelA caLakatA avakAzI padArtho)nA avalokano mujaba paNa vizvanA prasAraNano siddhAMta phera vicAraNAno viSaya bane che. jaina tattvajJAna mujaba spaSTapaNe vizvanuM prasAraNa zakya nathI. kAraNake parimita vizvanI pele pAra gati-sthitinuM mAdhyama ja nathI. sTaDI sTeTa thiyarInI "anAdithI anaMta'nI mAnyatA jaina tattvajJAnane anusaratI jaNAya paraMtu vigatavAra jotAM jainatattvajJAna sAva judu tarI Ave che. tenI thoDI vigata joIe. [1 rAjaloka = asaMkhya yojanA - tenI samajUtI :- nimiSamAtramAM eka lAkha yojana janAra deva, cha mahinAmAM jeTaluM aMtara kApe, tene 1 rAja (rajja) kahevAya. athavA 38127970 maNa = 1 bhAra. AvA 1000 bhAravALA Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna lokhaMDanA goLAne koI deva jorathI AkAzamAM uchALe, te loDhAno goLo satata paDato paDato cha mAsa, cha divasa, cha prahara, cha ghaDI ane cha samayamAM jeTalo nIce Ave tyAM sudhInuM mApa eka rAja kahevAya. ] lokAkAza = 14 rAjalokanuM varNana: jaina tattvajJAnamAM parimita lokAkAza 14 rAjaloka pramANa (asaMkhya yojana) UMcAImAM che, ane pahoLAImAM uparathI nIce sudhI, vadhatA ghaTatA ane vadhatA evI rItanA pramANavALuM che. eTale ke, keDe hAtha daIne phudaDI pharatA mANasanA AkAra samAna che. A saghaLI racanA zAzvatI-anAdi anaMta che, je vigatavAra (pR. 135) citra dvArA samajI zakAze. urvaloka :- citramAM lokAkAzanA 3 vibhAga urdhvaloka, madhya (ti7) loka ane adholoka che. urdhva lokamAM sauthI Toce zrI siddhazilA upara mokSagatine pAmela paramazuddha, avinAzI arUpI siddhigatinA anaMtA zrI siddha paramAtmAo che. tenI nIce vaimAnika 12 devaloka vigere che. madhyaloka:-madhyalokamAM madhye thALI jevo goLa jaMbudvIpa che. tenI ya madhyamAM merUparvata che. eTale sarva madhyalokanIya madhyamAM thaze te thALI jevA merUparvatanI pharate valaya (baMgaDI) AkAre asaMkhya dvIpasamudro che. manuSya, pazu, temaja (devagatinA 4 prakAra madhye vaimAnika sivAyanA 3, bhavanapati, vyaMtara, ane jyotiSa) 3 prakAranA devo che. jyAM samudro che tyAM jalacara prANIo vigere che. A saghaLuM madhyalokamAM che. adholoka - adholokamAM 7 naraka che. A lokAkAzarUpI vizvamAM 4 gatimAM zubhAzubha karma mujaba jIvo janma, jIvana, maraNa vigere anubhave che. je jIvo zubhAzubha sarvakarma rahita thAya teo vizvanI Toce siddhazilA para anaMta jJAna, darzana, cAritra (Atmika sukha) guNa saMpanna hoya che. Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) sUtra-13 - 14 rAjaloka 135 viparsana - hda rAjaloka | v.il anaMta 4 kilbiSika. Wti loka madhya loka naraka che nA nara, 3 R _11t|5. 14 rAjaloka ane tenA vibhAgo ApaNo manuSyaloka, ane ahIMnI kALacakranI vyavasthA: ApaNA madhyalokanI thoDI vadhu vigata joIe. madhyalokamAM asaMkhya dviIpa samudro madhye rA dvIpa (1lo, rajo, ane 3jo dvIpa aDadho) sudhI manuSyonA kula 101 kSetra che. jyAM manuSyonA janma-maraNa thAya che. A dareka kSetromAM vividha jIvana caryA, vividha prakAranA AyuSya, zarIranI UMcAI ane prakRti dharAvatA manuSyo hoya che. kula 101 manuSyanI bhUmimAMthI 86 akarmabhUmi ane 15 karmabhUmi kahevAya che. te madhya 86 akarma + 5 karma = 91 bhUmimAM manuSyonA AyuSya, zarIra UMcAI, baLa, prakRti, vAtAvaraNa, khorAka, buddhi, dharma sahitatA ke dharmarahitatA, jIvanacaryA, vigere jyAM jeTalA ane je mujaba hoya che, te mujaba sadAkALa mATe satata eka sarakhA Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna rahe che. te mujaba vyavasthA cAlyA kare che. arthAt te saghaLAmAM caDhAva utAra Avato nathI. jyAre 10 karmabhUmi (5 bharata + 5 airavata)mAM uparokta AyuSya zarIranI UMcAI Adi saghaLAmAM jema jema kALa pasAra thAya tema tema amuka kALa sudhI vRddhi, ane amuka kALa sudhI hAni thayA kare che. AvI rIte AyuSyAdinI vRddhi ane hAnine kALacakranI parikalpanA dvArA samajAvavAmAM AvI che. jema koI cakranuM paiDuM phare tyAre tenA ArA kramasara upara-nIce thayA kare che, tevI rIte je kALamAM AyuSyAdinI kramasara vRddhi thAya, te kALane caDato kALa kahevAya che. zAstrIya paribhASAmAM utsarpiNIkALa kahevAya. che ane hAni thAya, te kALane paDato kALa-avasarpiNIkALa kahe . che. te baMne kALakhaMDanA 6-6 paiDAnA ArAnI jevA ArA kalpIne, kula 12 ArAnuM kALacakra mAneluM che. jyAM kALacakranI parikalpanA mujabanI vyavasthA che, te 10 karmabhUmi, (pAMca prakAranA bharatakSetra ane pAMca prakAranA airavatakSetra maLIne thAya) che. vartamAnamAM ApaNe 5 bharatakSetra paikInA, jaMbudvIpanA bharatakSetramAM vasIe chIe. avasarpiNI (paDatA kALa)nA 6 ArA paikI hamaNAM pamA ArAmAM vartI rahyA chIe. zAsrIya paribhASAmAM A pAMcamA ArAne duHSamakALa, athavA kalikAla kahe che. pAMcamA ArAnA 21000 varSa che, temAMthI (vi.saM. 2072, vI2 saM. 2543) 2546 varSa thayA, 18454 varSa bAkI che. kaliyuganI sArthakatA : kaliyuga e paDato kALa che duSita kALa che. jyAM dharma AdinI hAni thatI rahe che. tema chatAM kalikAlasarvajJa pUjya AcArya zrIhemacandra sU.ma. tenI vizeSatAo batAvatAM zrI vItarAgastotramAM pharamAve che ke, yAtrAlpenApikAlena tvadbhakteH phalamApyate / kalikAlaH sa eko'stu kRtaMkRtayugAdibhiH // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (25) sUtra-13-14 rAjaloka 137 artha - jyAM thoDA kALamAM ja he prabhu ! tArI bhaktinuM phaLa prApta thAya | che, tevo eka ja kalikAla che. amAre to prabhu! tuM maLyo eTale kalikAla paNa sAro ja che. kRtayuga vaDe amAre saryuM. hiMdu zAstromAM A vastune samajAvatuM eka daSTAMta Ave che - "ekavAra pRthurAjA kaliyugane mAravA taiyAra thayA. eTale kaliyuge karagarIne vinaMti karI ke mane mArI nAkho to bhale, paNa mArAmAM je eka vilakSaNa zakti che te bAbata tame sAMbhaLo, pachI tamane yogya lAge te karajo. satyayugamAM hajAro to zuM lAkho varSa tapa-japa karI je lAbha meLavI zakAto nathI, te huM "gAyanA ziMgaDA upara rAIno dANo Take eTalA alpa samaya mATe paNa jo koI vyakti manane sthira karI sAcA bhAvathI prabhune bhaje, to kaliyuga rUpe huM ApuM chuM - A sAMbhaLI pRthurAjAe kaliyugane mukta karyo. (kaliyuga koI vyakti nathI. jene mArI zakAya eTale A rUpaka daSTAMta che. kaliyuganA svarUpanuM tAtparya samajavA upayogI che.) pAMcamA ArAnuM bhayAnaka bhAvi : pAMcamA ArAmAM loko kevA thavAnA e viSayamAM bhagavAna have AgaLa kahe che ke, maryAdAvihIna, chIcharA pANInA taLAvanI jema chalakAI jAya, dharmanI buddhi ghaTavAnIne javAnI, adharmabuddhi vadhavAnIne rahevAnI, lokonI mati kutIrthiothI mohita thavAnI, ahiMsA ghaTavAnI hiMsA vadhavAnI. gAma smazAna jevA thaze. nagara pretaloka jevAM thaze. rAjAo lobhI. loka, svajananA virodhI-svArthamAM tatpara, paropakAra vihIna, satyahIna, lajjAhIna, kSamA rahita. pahelAM asatya bolanAra zodhavo paDato Aje satya bolanAra zodhavo paDe. anubhava che ne? ziSyo gurunI sevA nahi karanArA. guru ziSyonI khabara nahi rAkhe. guru ziSyone zrutajJAnano upadeza ja nahi Ape. gurukuLavAsa dhIme dhIme nAza pAmaze. dharmabuddhi nAza pAmaze. jIvotpatti vadhavAnI, devatA sAkSAt nahi thAya. putro Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pitAnI avagaNanA karaze, putravadhUo sarpiNI jevI thaze. sAsuo kALarAtri jevI thaze. AvA thavuM evuM nahi. AvA na thavA mATe sAMbhaLIe chIe. pAMcamA ArAno aMta ane saMgha zAsana vigereno aMta: bharatakSetramAM jayAre jaina zAsananA chellA AcArya duSpasahasUri mahArAja thaze. phalyuzrInAme sAdhvI thaze nAgilanAme zrAvaka thaze. satyazrI nAme zrAvikA thaze. vimaLavAhana rAjA thaze. sumukha nAme maMtrI thaze zarIranuM pramANa be hAthanuM raheze. AyuSya 20 varSanuM thaze. vadhumAM vadhu chaThThanuM tapa thaze. dazavaikAlika jeTaluM zrutajJAna haze. saMgha raheze dharma raheze. ....kALa kharAba che enI nA nahi. paNa kharAba kALamAM sAdhavA jevuM sAdhI zakAya tevuM che. e sAdhI laIe emAM ja ApaNuM kalyANa che. A badhuM jANavAnuM hatAza thavA mATe nathI. paNa AvI sthitimAM ApaNe kema bacI javuM te nakkI karavA jANavAnuM che. A badhuM jANI, kharAbIthI bacI zakti mujaba sAruM karI, ApaNe sau AtmakalyANa sAdhIe to ja ApaNo puruSArtha lekhe lAge. ApaNe sau maLelA A yogane saphaLa karIne zIdhra paramapada pAmIe e ja maMgaLakAmanA. - pU. A. vijaya rAmacandrasUrIzvarajI ma. - bhAva, e dharmano mitra che, karmarUpI iMdhanane bALavAno agni che. sukRtarUpI annamAM ghI che ane muktino chaDIdAra che. bhagavAnanI sevA ane bhakti, bhaktanA hRdayamAM bhagavadAkAravRtti pedA thAya te mATe che. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) sUtra - 13 :- kALacakra (26) sUtra - 13 :- kALacakra 139 - kALacakranuM vigatavAra svarUpa - jainadharma vastusthitinuM nidarzana karato hovAthI zAzvata che. zAstronI zabda racanA mAtra badalAya che. - kalikAlanA paDatA bhAvo. (dharmAdharmayo: , zA) madhyaloka :- 14 rAjalokanI UMcAIvALA vizvanA, madhyamAM, 1800 yojana UMcAI, ane 1 rAja pahoLAIvALo goLAkAre (juo pR. 135 citra) madhyaloka che. ahIM asaMkhyAta dvIpo ane samudro AvelA che. temAMthI phakta madhyanA (kendramAM AvelA) rA dvIpa (1lo jaMbudvIpa, 2jo ghAtakIkhaMDa, ane jo puSkaradvIpa aDadho sudhI)mAM manuSyonI utpatti che. A 2aa dvIpamAM judA judA vibhAgomAM badhA maLIne kula 101 manuSyanA kSetro che. 101mAMnI, 91 siyAnI, bAkInI 10 karmabhUmimAM kALacakra phare che. teno artha e ke, tyAM utpanna thanArA manuSyonA uparokta AyuSyAdi vadha, ghaTa thayA kare che. A ullekha pUrvanA lekhamAM karyo hato. have A kALacakranA svarUpane (tenAthI thatI asaro - vadha, ghaTa Adi)ne vigatavAra joIe. . kALacakranuM vigatavAra svarUpa :- 10 karmabhUminA kSetra paikInI, eka karmabhUmi, bharatakSetramAM hamaNAM ApaNe chIe. ahIM kramasara ane niyamita rIte kALanI caDatI paDatI paiDAnA cakranA ArAnI jema thayA kare che. jene kALacakra kahe che. (juo citra) Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna kALacaka avasarpiNI 6Tho mAro patro Ara pamAM Aro 2jI Aro 3jo Aro 4tho A 3 Ase 2ne Ara 4tho mAro pamo aro uTho mAro 1lo A - Jche. kALacakranA-6-6 ArAnA nAme . & a Aro | nAma | kALa pramANa Aro 6Dho suSamasuSama | 4 koTAkoTi sAgaropama | 1lo pamo suSama | 3 koTAkoTi sAgaropama | rajo suSamaduSama | 2 koTAkoTi sAgaropama | 3jo duSamasuSama 42000 varSa ochA jevA 4tho 1 koTAkoTi sAgaropama 21000 varSa || La, 1lo | duSamaduSama | 21000 varSa eg kA rajo pamo (citranI samaja - jo ke paiDAnA cakramAM ArA eka samAna aMtare hoya che. tema chatAM ahIM kALacakranA citramAM asamAna ArA batAvyA che. te dareka ArAnA kALanuM pramANa eka samAna nathI, asamAna che. te jaNAvavA mATe che.) Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 141 (26) sUtra - 13:- kALacakra kALacakranA 12 ArAnuM mApa. darekamAM jIvonA AyuSyAdiH eka kALacakranA 12 ArAmAM, 6 ArA utsarpiNI-kALakhaMDanA, ane 6 ArA avasarpiNI kALakhaMDanA, ema be vibhAga che. utsarpiNI kALa daramiyAna kramasara bhautika padArthonA zubha varNa, gaMdha, rasa, spardhAdi guNadhArmonI, temaja jIvonA zarIra, baLa, AyuSya vigerenI kramasara vRddhi, ane avasarpiNI kALa daramiyAna, tenI ja kramasara hAni thatI hoya che. cakra phare tyAre tenA ArA upara nIce thatA hoya che, tethI A vRddhihAnine cakranI upamA dvArA samajAvavAmAM Ave che. A kAraNe tene kALacakra kahe che. vartamAnamAM avasarpiNI kALano pAMcamo Aro cAle che. avasarpiNI kALanA cha ArAnI sthiti A mujabanI hoya che. 1lo Aro = 4 koTAkoTi (1015)sAgaropama varSa, 2jo Aro = 3 koTAkoTi sAgaropama varSa, 3jo Aro = 2 koTAkoTi sAgaropama varSa (koTho juo) (1 sAgaropama = 10 koTAkoTi (105) palyopama varSa, 1 palyopama = asaMkhya varSa (juo pR -3489). prathamanA A traNa ArAmAM manuSyanuM AyuSya anukrame 3, 2 ane 1 palyopama (asaMkhya varSa), ane zarIranI UMcAI anukrame 3, 2 ane 1 gAu (1 gAu = 2 mAIla) hoya che. prathamanA traNa ArAno kula 9 koTAkoTI sAgaropama varSano yugalika kALa (bhogabhUmi) kahevAya che. eTale ke, te kALamAM dharmakarma athavA dharmazAsana ke adharma hotA nathI. jIvo alpakaSAyI hoya che. alpa pIDAe mRtyu pAmI devalokamAM ja jAya che. manuSyonI sarva jarUriyAto 10 prakAranA kalpavRkSo pUrI pADe che. tethI dhana upArjana, khetI, rasoI Adi jIvana jarUrI koIpaNa cIja mATenI pravRtti ane rAjya vyavasthAnI jarUriyAta hotI nathI. badhA jIvono mobho sarakho hoya che. rogAdi kaSTa, akALe maraNa, vigere duHkho hotAM nathI. trIjA ArAnA aMtamAM AyuSya, 1 palyopamathI ghaTIne 1 kroDa Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pUrvathI 84 lAkha pUrva (1 pUrva = 84 lAkha 4 84 lAkha varSa = 70560 abaja varSa) jeTaluM, ane manuSyonA zarIranI UMcAI ghaTIne 500 dhanuSanI (1 mAIla = 1000 dhanuSa, tethI 500 dhanuSa = Oaa mAIla, Azare 800 mITara) thAya che. A samaye 14 kulakaro (vidhi nyAya pravartako) janme che. tenI pachI trIjA ArAnA cheDe traNa jJAna sahita tIrthakaranA jIvano janma thAya che. te prathama rAjA bane che. kalpavRkSo lupta thavAthI rAjA avadhijJAnanI zaktithI potAno AcAra jANI, puruSanI 7ra kaLA ane strInI 64 kaLArUpa saMskRti zIkhave che. te pachI asi, maSi, kRSinA vyavahAro ane rAjyavyavasthA Adi zarU thAya che, tyArathI te karmabhUmi. kahevAya che. ahIMthI saMskRtino prAraMbha thAya che. prathama tIrthaMkara avadhijJAna dvArA potAno dIkSAkALa jANI svayaM dIkSA aMgIkAra kare che. ghAtI-karmono kSaya karI kevalajJAna (sarvajJapaNAne) pAme che. dharmatIrthanI sthApanA kare che. tyArathI dharmano prAraMbha thAya che. bhagavAne batAvelA dharmane yathArthasvarUpe samajI tene AcaraNamAM mUkI saMkhyAta, asaMkhyAta jIvo dharmanI ArAdhanA karI mokSa prApta kare che. bhagavAne kahelA syAdvAdamaya dharmanA koI eka eka aMzone laIne, ane potAnI mati anusAra alaga svataMtra mato-darzano pravarte che. A avasarpiNInA prathama tIrthaMkara, zrI RSabhadeva bhagavAna nirvANa pAmyA tyAre trIjA ArAnA 3 varSa 8 mahinA bAkI hatA. covIsamA tIrthakara bhagavAna nirvANa pAmyA tyAre, 4thA ArAnA 3 varSa ane 8aaaa mahinA bAkI hatA. eTale ke, 3jA ArAnA cheDe 1lA tIrthakarano jIvanakALa ane te pachI, 4thA ArAmAM 1lA tIrthakaranuM dharmazAsana ane bAkInA ra4 tIrthakara thayA. te pachI pAMcamo Aro zarU thayo. A rIte dareka kALacakramAM ra4 tIrthakaro, 12 cakravartIo 9-9 vAsudeva, prativAsudeva ane baLadeva, ema 63 uttama puruSo thAya che. cothA ArAnuM mApa 42000 varSa ochA evA 1 koTAkoTI (105) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (26) sUtra - 13 - kALacakra 143 sAgaropama varSa hoya che. (pa + 6 Aro = (21 + 21 =) 42 hajAra varSa.) cothA ArAmAM janmelA manuSyo saMpUrNa karmano kSaya karavA dvArA sIdhA ahIMthI mokSe jaI zake che. pamA ArAmAM 24mA tIrthakara bhagavAnanuM zAsana hoya che. paraMtu saMpUrNa karmono nAza karI, mokSa prApti nathI. pAMcamA ArAmAM manuSyanI UMcAI, AyuSya, baLa, pudgalonA zubha varNAdi guNo haju ghaTe che. ahIM kevalajJAnIo, viziSTa zrutajJAnIo, ane viziSTa labdhivaMtano abhAva hovA chatAM yugapradhAna temaja zAsanane vaphAdAra viziSTa puNyavaMta ane prabhAvazALI AcAryAdi pAMcamA ArAnAcheDA sudhI dharmazAsanane jIvaMta rAkhe che. teno Azraya karI aneka jIvo mokSamArganI ArAdhanA karI potAnI mukti najIka banAvI zake che. A ArAnA aMte dharmazAsanano aMta Ave che. gaMgA, siMdhu nadInA bilamAM surakSita rahelA bIjarUpa manuSyo sivAya sarva manuSyo, makAno, parvato, sarovaro Adino nAza thAya che. pRthvI khetIlAyaka rahetI nathI. be hAthanI UMcAIvALA bIjarUpa manuSyo, chaThThA ArAmAM mAMsAhArI, ati duHkhamaya ane pApamaya jIvana jIve che. chaThThA ArAne aMte AyuSya 20 varSa, manuSyanI UMcAI 1 hAtha pramANa hoya che. A ArAnA aMte avasarpiNI kALa pUrNa thAya che. A rIte 4+5+6 Aro = 1 koTAkoTI (105) sAgaropama varSa thAya. eTale ke, 6 e ArA maLI, kula 3+4+2+ 1=10 koTAkoTI sAgaropama varSano avasarpiNI kALa thaze. te pachI utsarpiNIkALa zarU thAya che. utsarpiNI kALa (caDato kALa) avasarpiNIthI viparIta samajavo eTale ke 1lo, + rajo Aro = 2121 hajAra varSa, 3jo Aro = 42,000 varSa ochA evA 1 koTAkoTi sAgaropama varSa. ahIM paNa 24 tIrthakaro Adi 63 zalAkApuruSo thAya che, vigere avasarpiNInA 3jA, 4thA ArA mujaba samajavuM. 4tho, pAMcamo ane chaThTho Aro anukrame avasarpiNI kALanA 3, 2, 1 ArA mujaba samajavA. eTale ke 1+2+3+4=10 koTAkoTI (1015) sAgaropama varSano Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna utsarpiNI kALa thaze. baMne maLIne 20 koTAkoTI (ra4105) sAgaropama varSanuM kALacakra thaze. A rIte 10 karmabhUmiomAM kALacakra mujaba kramasara caDatI paDatI, satata kudaratI niyama mujaba thayA kare che. bAkInI 91 bhUmiomAM kALacakra nathI. anAdikALamAM anaMta kALacakro thayAM. kalikAlanA paDatA bhAvo - bhagavAnane ThagyA : eka nagaramAM eka koI moTA saMnyAsI AvyA. te nagaramAM eka moTA zeTha rahetA hatA. temanI pAse khUba paisA. eka divasa saMnyAsIe zeThane kahyuM - tamArI pAse ghaNuM dhana che. tame maMdiramAM sonAnI mUrti padharAvo - pahelAM to zeThe kaMI dAda na dIdhI, bahu Agraha karavAthI kabUla thayA. ane potAnA oLakhItA sonIne bolAvyo ane mUrti banAvavAno hukama karyo. sonIe pUchyuM - sonAnI ke rUpAnI? zeTha - jo ApaNe thoDAmAM ja patAvavAnuM che mUrti bhale rUpAnI hoya paNa upara evo DhoLa caDAva ke jonArane to sonAnI ja lAge. lokone batAvavAnuM che ne? sonIe to suMdara rUpAnI mUrti taiyAra karI, upara sonAno DhoLa caDAvyo. mUrti maMdiramAM padharAvavAmAM AvI. Akhu nagara zeThanI udAratAnA guNagAna karavA lAgyuM. A vAtane thoDA divasa vItI gayA. zeThANInA hAthano eka dAgIno bhAMgI gayo, eTale te pharI ghaDavAnI jarUra paDI. zeThe pharI pAcho sonIne bolAvyo ane kahyuM - jo mArI zeThANInA kaMkaNa che barAbara banAvavAnA che. sonI-zeTha sAheba sonAnA ke rUpAnA? zeTha - are! rUpAnAM te hoya A to gharanuM dhana che ane mArI strI rUpAnAM, DhoLa caDhAvelAM ghareNAM pahere emAM mArI zI AbaruM rahe? sonInI AMkha sAme rUpAnI banAvelI mUrti khaDI thaI rahI. kalikAlanA paDatA bhAvonI sAkSI detI rahI. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) sUtra-14H-pudgalano camatkArI guNadharma 145 [ (27) sUtra-14:- pudgalano camatkArI guNadharma ] > "sUkSma avagAhana zakti pudgalano camatkArI guNadharma. - lokamAM pratyakSa kArya-kAraNa na samajAya tene camatkAra kahevAya che. - dharmopadezaka buddhizALI hoya ane zrotA-anuyAyI-suzraddhALu hoya to dharma kalyANakara bane. - kuguruo ardhazraddhA tarapha dore che. ekapradezAdiSu bhAjyaH pudgalAnAm // 14 // artha :- pudgalapadArthono avagAha (AkAzanA) eka pradeza | vigeremAM vibhAgathI (vikalpa) hoya che. svopajJa bhASyamAM jaNAvyuM che ke - paramAre smiseva praheze vyaNukasyaikasmin dvayozca, tryaNukasyaikasmin dvayoH triSu ca, evaM caturaNukAdInAM saMkhyeyAsaMkhyeyapradezasyaikAdiSu saMkhyeyeSu asaMkhyeyeSu ca, anantapradezasya vA artha - pudgalono avagAha lokanA eka pradeza AdimAM che. tAtparya e che ke, pudgalano aMtimakaNa paramANu eka ja AkAza pradezamAM samAya che. dhaNuka (be paramANuno banelo skaMdha) eka AkAza pradezamAM paNa samAya ane emAM paNa. caNuka (traNa aNuno banelo skaMdha) ekamAM paNa, emAM paNa, ane traNa AkAza pradezamAM paNa samAya. te pramANe caturaNuka Adi saMkhyaya, asaMkheya aNuka skaMdho temaja anaMta aNuka skaMdhono paNa eka AkAza pradezathI mAMDI, saMkheya, ke asaMkhyaya AkAza pradezamAM samAveza thAya. Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pudgalano camatkArI guNadharma- "sUkSma avagAhana zakti ahIM prazna udbhave ke atyanta sUkSma evA eka AkAzapradezamAM eka paramANuM samAya, paraMtu eka ja AkAza-pradezamAM be paramANuMo paNa, traNa paNa, ane yAvat anaMta aNuo-vALoskaMdha paNa samAI jAya te kevI rIte zakya bane? sAmAnya rIte eka AkAzapradezane, eka paramANuM rokI le che. be paramANuM hoya to, te be AkAza pradeza roke, traNa, traNane roke, tema jeTalA paramANuo hoya teTalA AkAza pradeza rokAya. paraMtu ekamAM be, traNa ane yAvat anaMta samAI jAya, te buddhithI samajAya tevuM nathI. pugala padArthano A eka viziSTa camatkArI guNadharma che jene "sUkSma pariNAma" athavA "sUkSmaavagAhana zakti' kahI che. A aMge vizeSa vivecana pUrvanA lekha 10 pR. 51thI pa6mAM ApaNe joyuM che. lokamAM pratyakSa kArya-kAraNa bhAva na samajAya eTale camatkAra kahevAya che : pudgalano A guNadharma mAnavIya buddhithI samajI zakAto nathI ke tarkathI paNa siddha thaI zakato nathI. zAstromAM tene zraddhagamya kahyo che. jainatattvajJAna kArya-kAraNa bhAvanA siddhAMtane sarvoparI tarIke svIkAre che. te camatkAramAM mAnatuM nathI. joke keTalAka atIndriya padArthonA viSayamAM dazya ke pratyakSa kArya-kAraNabhAva jaNAto nathI, to paNa nizcita kAryakAraNa bhAva avazya hoya che. te mAnavIya buddhithI samajAto nathI. tene atIndriya jJAnIo ja jANI joI zake che. mATe tenA guNadharmo vigere zAstromAM zraddhAgamya kahyA che. prastuta pugalanA guNadharmanA viSayamAM "sUkSma avagAhana zaktinA kAraNe A bane che, je zAstromAM jaNAvyuM che tAtparya e che ke, A paNa koI camatkAra nathI, paNa jyAre tevA prakAranA kAraNane AzrayIne pudgala tevA guNadharmane anusare tyAre ja Ama bane che. lokamAM pratyakSa kArya-kAraNa bhAva na samajAya eTale camatkAra kahevAya che. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) sUtra-14-pudgalano camatkArI guNadharma 147 zAstromAM AvA aneka banAvonuM varNana che jyAM sAmAnya kArya kAraNa bhAva na samajAya tevo hoya che. dA.ta. sAmAnya rIte pANI eka samAna sapATI dharAvatuM hoya che. paNa lavaNasamudranI madhyamAM 10,000 yojanA jADI ane 1000 yojana UMcI pANInI bhIMta che. te kSetramAM pANI tenA sAmAnya svabhAvathI viruddhapaNe varte che. eTale AvI bAbatone zAstra vacanathI ja svIkAravI joIe. (juo pR 17374) tarkavAda ke pratyakSavAdano Azraya karavo tyAM ucita nathI. jyAM tarka pahoMcI zake che, tevI bAbato avazya tarkathI ja samajavI ane samajAvavI joIe. paraMtu jayAM zAstra zraddhAgamyatA jaNAvI hoya tyAM mAtra zraddhAno ja Azraya karavo ucita che. tyAM tarkano Azraya karavAthI tattvane pAmI zakAtuM nathI. kuguruo aMdhazraddhA tarapha jagatane dore che - mAtra tarkavAda, pratyakSavAda, ke prayogavAdano Azraya karavAthI azraddhA tarapha DhaLI javAto loka jovAya che. to vaLI ekalo zraddhAvAda bAbA vAkya pramANam' apanAvatAM aMdhazraddhAmAM kheMcAI jatA hoya che. jo gI-jati-saMnyAsI-bAvAo, bAbAo, bApuo vigerenA camatkAromAM ja adhyAtma mAnanArAo tenAthI aMjAI jAya che. tethI ja dharmanA nAme dhatiMga cAlatA rahetA hoya che. keTalAka to bhagavAnanA sata no nirNaya paNa camatkAranA AdhAre ja karatA hoya che. camatkAra thAya to kahe bhagavAnamAM sat che. camatkAra to jAdugara paNa kare che, paNa te hAthacAlAkI tarIke ja khatavAya che, ane manoraMjana mATe ja kare che. paNa bhoLAbhaktone phasAvavA dharmaguruo kare te mAyAvI che, ane kone geramArge doranAra che. zAstroe AvA dharmaguruone kuguru, ane veSaviDaMbaka kahI vakhoDyA che. Aje uccazikSaNa pAmelA temaja netAo, abhinetAo vigere paNa camatkArI bAbAothI aMjAI jAya, e Azcarya upajAve tevuM Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna che. athavA AvI mAnavanI mAnasikatA mAnavI ? dharmopadezaka buddhizALI hoya, ane zrotA suzraddhALu hoya, to dharma kalyANakara bane. aMdhazraddhAthI viparIta bIjI bAjuM paNa joIe. Adhunika vijJAnanI siddhiothI aMjAIne pratyakSavAda ke prayogavAdane ja satyano mApadaMDa samajanArA, azraddhALu banI jatA jovAya che. dharmane ke guruone mAtra dhatiMga ja mAne che. eTalI hada sudhI jAya che ke, dharmanA kAraNe ja jagatamAM jhaghaDA, yuddho ane azAMti vadhe che. dharma na hoya to jagatamAM koI phera paDato nathI. potAnI AjIvikA calAvavA ane vAha vAha vadhAravA mATe dharmanA anuSThAno batAvAya che. vAstavamAM te badhA upajAvI kADhelA che, jANe sTaMTa ja che, Avo pracAra teo karatA hoya che. A viSayamAM eTaluM atyaMta dhyAnamAM levA yogya che ke, jo AtmA che, puNya-pApa, paraloka che, ane mokSa che, to A jagatamAM AtmAnA hita mATe dharmanI jarUriyAta che. eka rIte jovA jaIe to zarIra mATe ane jIvana mATe je cIjonI jarUriyAta che, tenA karatAM dharma kiMmatI che. mAnavanA saMskArI jIvana mATe jeTalI kuTuMba, samAja ane dezanI vyavasthAtaMtranI jarUra che, tenA karatAM vadhu mAnavanA AtmAne mATe dharmanI jarUra che. dezanuM vyavasthAtaMtra game teTaluM bagaDI jAya, to paNa te nAbUda thaI zake ? tene sudhAravAnA upAyo ajamAvavA joIe. tema dharmanuM vyavasthAtaMtra bagaDI jAya to tene sudhAravAnA upAyo karAya. vyakti, kuTuMba, samAja, rAjya, deza ane vizva uttarottara caDhiyAtA gaNAya che. dharma sarvathI caDhiyAto che. vyakti, kuTuMba vigere pUrvapUrvanAne gauNa karI anukrame kuTuMba, samAja vigere pachInAne prAdhAnya apAya che. dharma ke dharmanA niyamo khoTA nathI, vyaktio khoTA AvI javAthI teno Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (27) sUtra-14:- pudgalano camatkArI guNadharma 149 durupayoga thAya che, temAM sudhAro avazya jarUrI che. te tyAre ja zakya bane ke jyAre dharmanuM AcaraNa karanArA anuyAyIo suzraddhALu ne tattvajJAnI bane. jaina tattvajJAne vizvanI suMdara ane susaMgata vyavasthA paNa batAvI che, ane, mokSamArganI upAsanA paNa, bahu ja tarkabaddha rIte samajAvI che. jyAM azraddhA, ke aMdhazraddhAmAM kheMcAyA vinA, jIva suzraddhALu bane che. kalikAla sarvajJazrIe Ane lagatI bahu suMdara rajUAta karI che. zrAddhaH zrotA sudhIrvaktA, yujyeyAtAM yadIza tat / vaicchIzana sAmrAjyameocha- tAva | (zrIvItarAgastotra) artha : dharmopadezaka vaktA buddhizALI hoya, ane zrotA suzraddhALu hoya to, he prabhu! kalikAlamAM paNa tAruM zAsana eka chatrI varte che. sUrirAmanI evI vANI jaina tattvajJAnanI khANI - zAstramujaba pote cAle ane saune calAve te jJAnI. sAdhunA bhagata aneka hoya, paNa sAdhu temano bhagata na hoya ane sAdhune paNa jo potAnA bhagata banAvavAnI IcchA thAya to sAdhutA hAlavA mAMDe. zAstrakevaLa sAMbhaLavA mAtrathI kalyANa nathI karatuM paNa, sAMbhaLeluM jaze, yathAzakti amalamAM Ave, ane jeTaluM amalamAM na Ave tenuM duHkha thAya, to ja kalyANa kare. - maitrI eTale "zekanDa' vigere bAhyADaMbara karavo e nahi, paNa maitrI eTale paranuM hita vicAravAnuM. -> thoDuM bhaNelo paNa saMyamI hoya to e mahAjJAnI ane ghaNuM bhaNelo paNa saMyamathI vimukha hoya, to te mahAajJAnI. Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna 28) sUtra - 15 :- AtmA zarIramAM ke sarvatra vyApIne rahelo che. -- eka jIva jaghanya ane utkRSTa, lokanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI jagA roke. - kevalI samudyAta vakhate jIva sarvalokAkAzamAM prasarI jAya che. -- jagadIzacaMdra bojhanA prayogo vanaspatimAM caitanya siddha kare che. hamaNAMnA saMzodhano vanaspatimAM harSa, zoka, krodha, bhaya vigere lAgaNIo siddha kare che. asaMkhyeyabhAgAdiSu jIvAnAm // 15 // artha - jIvono avagAha lokanA asaMkhyAtamA bhAga, vageremAM hoya che. svopajJa bhASya :- tophAphAze pradeza nAmasaMyeyama vi6 navAnaamvgaaho bhavati / eka jIva, lokanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI jagA roke - koIpaNa eka jIva jaghanya ane utkRSTathI keTalI jagA (AkAza) roke che? teno A uttara che ke, jaghanya ke utkRSTa lokAkAza (vizva)nA asaMkhyAtamA bhAga jeTalI jagA roke. arthAt eka jIvanI teTalI ja avagAhanA hoya. tene vigatavAra ane UMDANathI samajIe. ApaNA A parimita lokAkAza (vizva)nA kula AkAza pradezo asaMkhya che. A asaMkhanA paNa asaMkhya prakAro paDaze. dA.ta. eka Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) sUtra - 15:- AtmA zarIramAM sarvatra vyApIne rahelo che. 151 AMgaLI (aMgula) jeTalI pahoLAImAM paNa asaMkhya AkAza pradezo samAya che. paraMtu te AkAzapradezonuM pramANa lokAkAzanA sarva AkAza pradezonA asaMkhyAtamA bhAge ja thaze. haju AgaLa. te asaMkhya AkAza pradeza dharAvatA aMgulanA, buddhivaDe asaMkhya TukaDA (khaMDa) kalpIe to temAMnA eka TukaDA (khaMDa)mAM paNa asaMkhya AkAzapradezo hoya. AvA eka khaMDa jeTalI eka jIvanI jaghanya avagAhanA hoya che. arthAt A eka aMgulano asaMkhyAtamo khaMDa (TukaDo) jeTalI jagAne roke, teTalI jagA eka jIva jaghanyathI roke. ATalI nAnI avagAhanA (zarIranuM kada) sUkSma-nigodamAM rahelA jIvonI hoya che. bIjA jIvonI tethI vadhu hoya che. * prazna - utkRSTathI keTalI hoya ? uttara H koI jIvanI be khaMDa jeTalI, koInI traNa, cAra ema vadhatAM vadhatAM asaMkhya khaMDa jeTalI avagAhanA paNa hoya. A asaMkhya khaMDanI avagAhanA paNa lokAkAzanA sarvapradezonI sarakhAmaNImAM jovA jAva to, tenA asaMkhyAtamA bhAge ja hoya, tethI vadhu na hoya. je aMgulamAM gaNavA jaIe to saMkhyAtA aMgula (amuka mAIla) thAya. zAstromAM jIvanI utkRSTa avagAhanA (vadhumAM vadhu UMcAIvALuM zarIra) 1000 yojanA (1 yojana = 8 mAIla) kahI che, te vanaspatinA kamaLanA jIvanI hoya che, tenuM mULa 1000 yojana UMDA samudranA pANImAM UMDe, ane tenI nALa UMce pANI upara AvelA kamaLa sudhI hoya che. tevA kamaLamAM ATaluM zarIra saMbhave. bAkI te sivAyanA jIvonuM ATaluM zarIra na hoya.) manuSyanuM vadhumAM vadhu zarIra 3 gAu (6 mAIla, Azare lA ki.mI.) 1lA ArAmAM hoya che. jaLacaromAM masyanuM tethI paNa vizALa (1000 yojana) zarIra hoya. zAstromAM pa63 jIvonA prakAromAM zarIranI jaghanya, ane utkRSTa UMcAI, judA judA kALamAM judI judI vigatavAra batAvI che. Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna kevalI rAmuddAta vakhate jIva sarvalokAkAzamAM prasarI jAya: jIva jayAre sAdhanA karI dhyAna dvArA sarvakarmano kSaya karavAnI aMtima kSaNomAM vartato hoya tyAre, keTalIka viziSTa paristhitimAM, (juo pR. 159) sarva lokAkAzamAM prasarI jAya che. A prakriyAne kevalIsamuddAta kahe che. te vakhate jIvanI avagAhanA (vyApa) sarvalokAkAza jeTalI hoya che. jIva vadhumAM vadhu ATalo vistRta thaI zake che. kAraNa ke lokAkAzanA, ane eka jIvanA pradezo, samAna che, ane te asaMkhyAta che. AtmAnuM sthAna zarIramAM kyAM ? e bAbatamAM darzanazAstrIomAM vivAda che. keTalAka hRdayamAM, mAthAmAM, ke magajamAM mAne che to keTalAka aNu, to keTaMlAka vibhu (sarva vyApI) mAne che. vedAntasUtra 2-2-34nA vivecanamAM jainonA matamAM khoTI rIte doSa batAvavAmAM Avyo che. tyAM dalIla karI che ke jo AtmA zarIranA kada jeTalo ja hoya to, te ja AtmA mAkhI ke hAthInA zarIramAM praveza karI zake te azakaya che. jainatattvajJAnamAM darzAveluM AtmAnuM svarUpa samajavAthI AnuM samAdhAna bahu sArI rIte thaI zake che. AtmA mAtAnA garbhamAM potAnuM zarIra banAvI sUkSma kadamAMthI zarIra vadhatAM kramasara prasAra pAme che. te pachI jIvanane aMte pharI punarjanmanA bIjamAM saMkocAya che. A rIte AtmAnuM kada acaLa rahetuM nathI. dIpakanA prakAzanI jema AtmAnuM kada saMkocana ane prasAraNa karavAnA svabhAvavALuM che. (juo pR. 156) S.J. Maher Zulassa 4241 2441 viehi sa } - (the soul an immetarial energy exerting its proper activities ubiquitously throughout the living body (AtmA te binapaugalika zakti che, je tenI ucita pravRtti jIvaMta zarIramAM sarvatra vyApta kare che.) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) sUtra - 15:- AtmA zarIramAM sarvatra vyApIne rahelo che. 153 Protoplasmne prANIzAstra caitanyasahita mAne che. te pasaMdagI karavAnI zakti dharAve che. te vidyuta uttejakanI asara taLe pratikriyA ApavAno lAkSaNika guNa dharAve che. sUkSma zarIra racanAvALA jaMtuo, jene koSo kahe che. te koSo je Protoplasm nAmanA padArthanA banelA che tene vijJAna caitanyathI sahacarita mAne che. Arthur dendynA mata pramANe. "Protoplasm te prAToIlsa, khanija kSAro, ane pANInuM mizraNa che. tene pasaMdagI karavAnI noMdhapAtra zakti che. dA.ta. samudranA pANInA eka ja namUnAmAMthI eka ja hetu mATe, eka jaMtu silikA pasaMda karaze, jyAre bIju kelzIyama kArboneTa." pudgala padArthanuM koIpaNa saMyojana upara jaNAvyo tevo guNa dharAvatuM nathI. Protoplasm e snigdha pravAhInuM nAma che. te dareka koSamAM caitanya dharAve che. (juo eksaplorIMga dha yunivarsa bAya H. ward) vanaspati ane prANI baMnenuM prAthamika ghaTaka Protoplasm rAsAyaNika mizraNo dharAve che. temAM Proteids che. anasTebala proTeIDUsa, proToplAjhamanI viziSTa kSamatAne racavAmAM sahAyaka thAya che. te caitanyano bhautika AdhAra che. jIvanA vividha vyavahAro jevA ke gati, bhojana, zvAsocchavAsa ane zramanA kAryo AnA para ja AdhAra rAkhe eka atyaMta saMvedanazIla sAdhana vaDe jhINI kAcanI soya jIvaMta koSamAM praveza pAmavAthI tenI saMvedanA sUkSmadarzakayaMtramAM joI zakAya che. bIjA saMzodhana mujaba jIvaMta zarIramAMthI thoDA koSo levAmAM AvyA. temane nAnA kAcanA khaMDamAM, aMdara koIpaNa jaMtu javA dIdhA vinA, jIvatA rAkhyA. teo keTaluM lAMbu jIve che tenuM nirIkSaNa karavAmAM AvyuM. atyaMta AzcaryakArI jIvaMta koSono A abhyAsa caitanya viSenI Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna vijJAnanI tadana navI zAkhAne AkAra Ape che. (The out line for boys and girls and their parents-Dr. Johnbaker) amIbA jevA eka koSIya jaMtuthI mAMDI jaTila racanAvALA manuSya vigere che. teo AvA karoDo koSonA banelA che. teo paNa tevuM ja caitanya dharAve che. tethI AtmA dareka koSomAM avazya vyApelo che, eTale ke AkhA zarIramAM vyApelo che. jagadIzacaMdrabojhanA prayogo vanaspatimAM caitanyasiddha kare che : rAsAyaNika ane vidyuta uttejaka biMdu (stimulus point)nI asara taLe vanaspatinuM proTeplAjhama (koSamAM raheluM proTIna) saMkocanano noMdhapAtra guNadharma dharAve che. temaja te pratikriyA Ape che, te viSe jagadIzacaMdra bojhe prayogo karyA. te prayogo vanaspatimAM paNa caitanya che, te saMkocana pAme che ane tenA AkhA zarIramAM te vyApta che, tema siddha kare che. te pachInA thayelA saMzodhano vanaspatimAM harSa, zoka, krodha, bhaya vigerenI lAgaNIne paNa siddha kare che. sUri "rAma"nI evI vANI, jaina tattvajJAnanI khANI. AtmA marato nathI. AtmA to hato, che ane rahevAno che. ahIMthI maryA eTale badho khela khalAsa thaI jato hota to, jJAnIo dharmano Avo upadeza Apata ja nahi. AtmAnI azuddhi te saMsAra, AtmAnI zuddhi te mokSa. mokSamAM javAno nirNaya karavo - enuM nAma ekaDo A lakSya vinAnI badhI ja dharmakriyAo ekaDA vagaranA mIMDA jevI (200) - Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (28) sUtra - 15:- AtmA zarIramAM sarvatra vyApIne rahelo che. 155 - sauthI prAcIna dharma: mAnava saMskRtinI zarUAtathI ja bhArate rASTronI AdhyAtmika mAtA tarIke haMmezAM bhAga bhajavyo che. DaoN. esa. sI. vidyAbhUSaNa jaNAve che ke "jo bhArata potAnA AdhyAtmika ane tAtvika vikAsamAM ajoDa sthAna bhogavatuM hoya to, koI paNa vyakti eTaluM to svIkAraze ja ke, emAM brAhmaNo ane bauddho karatAM, jainono udAtta phALo jarA paNa ocho nathI." bIjAonI sAthe e paNa evA abhiprAya dharAve che ke, "jaina dharma sarvazreSTha prAcIna dharmomAMno eka che." sara sanmukham ceTTIe kahyuM che ke, "jaina dharmanI mahattA viSe kAMI kahevuM e mArA gajA uparAMtanI vastu che. jainono bhAratIya saMskRtinA vikAsamAM kaMIka ajoDa phALo che. evA mArA kathananA samarthanamAM meM pUratA pramANamAM vAMcana karyuM che. huM aMgata rIte mAnuM chuM ke, bhAratamAM kevaLa jaina dharma ja pakkaDa jamAvI zakyo hota, to kadAca ApaNane vadhAre saMghaTita bhArata prApta thayuM hota. ane te kharekhara AjanI sarakhAmaNImAM vadhAre mahAna hota." (jaina gejheTa 1914 ane 1943) baeNrisTara zrI sI.Ara.jainanA zabdomAM kahIe to, "jaina siddhAMta tIrthakaronA dharmanuM mULa che. ane pUrvanI saMskRtinA niSNAtoe jaina dharmanA udaya viSe sarva prakAranI dhAraNAo vikasAvatI vakhate jainadharmanA siddhAMtone vizvasanIya kAraNa gaNavA chatAM, te aMgenA potAnA saMzodhanamAM tarka, vitarka ane bhUlo karI che." hakIkatamAM sAmAnya rIte ajJAna ane ardhadagdha mAhitIne lIdhe, ane keTalIkavAra AgaLathI rUDha thaI gayelA abhiprAyo ane aMdha pUrvagrahonI asarathI praNAlikAgata ane lAgaNIpradhAna pUrvagrahayukta vidvAno ane itihAsakAro ghaNIvAra jaina dharma ane tenA ItihAsane nyAya ApavAmAM niSphaLa nIvaDyA che. (Jainism the oldest living religion 42718Hiel) Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna [ (29) sUtra - 16 :- AtmAnuM saMkocana ane prasAraNa AtmA, dIvAnA prakAzanI jema saMkocana-prasAraNa pAme che. sAta samudyAta AtmAnI gupta zakti. kevalI samudyAta vakhate AtmAnA pradezo sarva vizvamAM prasAra pAmI jAya che. -> niSNAta cikitsakanI jema sarvajJakathita AcAra-vicAranuM paripAlana muktipadano sarvottama upAya che. pradezasaMhAravisarpAbhyAM pradIpavat // 16 // artha - jIvanA pradezo dIpakanA prakAzanI mAphaka saMkocana ane prasAraNa pAme che. pUrvanA lekhamAM proToplAjhamanuM saMkocana, vaijJAniko dvArA siddha thayuM te paNa AtmAnA pradezonuM ja saMkocana siddha kare che. AtmA dIvAnA prakAzanI jema saMkocana ane prasAraNa pAme che - eka-eka jIvanA darekanA pradezo (avibhAjya aMtima aMza) asaMkhya che. tema chatAM te pradezo dIvAnA prakAzanI jema saMkocana ane prasAraNa pAmavAnA svabhAvavALA che. tethI AtmA (jIva), atisUkSma zarIramAM paNa samAI zake che, ane teTalA ja pradezo, mahAmatsyanA zarIramAM paNa phelAIne rahI zake che. AtmA eka akhaMDadravya hovA chatAM saMkocana ane prasAraNa pAmI zake che. pUrvanA lekhamAM jaNAvyuM tema, kevalIsamudraghAta Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) sUtra - 16 :- AtmAnuM saMkocana ane prasAraNa vakhate saghaLA vizvamAM paNa vyApI jAya che. A prasaMge jaina tattvajJAnamAM sAta prakAranA samuddAta batAvelA che. tenuM svarUpa samajIe. sAta samudghAta-AtmAnI gupta zakti H - 157 samuddAtano artha : baLAtkAre Atmapradezo ekAeka zarIranI paNa bahAra nIkaLIne phelAya ane ghaNA jaththAmAM AtmA para lAgelA jUnA karmonI uddI2NA karI nAza kare (AtmA parathI karmanA paramANuone chUTA karI vikherI nAkhe), Avo viziSTa prayatna tene samuddAta kahe che. zabdanA padono vigraha karI artha A rIte samajAya sam = ekI sAthe, ut = prabaLatAthI, jorathI, ghAta = nAza. (karmono). ekI sAthe prabaLatAthI karmono nAza. zrI ', daMDaka prakaraNa graMthamAM AvA sAta prakAranA samuddhAtanuM varNana che. veyaNa kasAya maraNe, veuvviya teyae ya AhAre / vani ya samudhAyA, satta me dhruti sannIgaM // (gAthA :- 16) artha :- vedanA, kaSAya, maraNa, vaikriya, taijasa, AhA2ka ane kavila samuddAta. A sAta saMjJI (mana sahita) jIvone hoya che. : (1) vedanA samuddAta H- zArIrika koIpaNa vedanA vaDe vyAkula thayelo AtmA. te prasaMge potAnA keTalAka Atmapradezone zarIranI bahAra kADhI, udara vigere polANa ane khabhA vigere AMtarAone (te khAlI jagAne) pUrI daI zarIranI UMcAI ane jADAI jeTalo eka sarakho daMDAkAre thAya che. ane te vakhate prabala udIraNA karaNavaDe, pUrvopArjita AtmAmAM sattAmAM rahelA azAtAvedanIya nAmanA karmanA ghaNAM karma52mANuone, udayAvalikAmAM nAkhI, udayamAM lAvI vinAza kare te. (2) kaSAya samuddAta : kaSAya (krodha, mAna, mAyA, lobha vigere mohajanita bhAvo) vaDe vyAkuLa thayelo AtmA upara kahyA mujaba daMDAkAre Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna thaI, prabala udIraNA karaNa vaDe pUrvopArjita AtmAmAM sattAmAM rahelA kaSAyamohanIya nAmanA karmanA ghaNAM karmone, udayamAM lAvI nAza kare te kaSAya samudyAta che. A kriyA vakhate ghaNAM navAkarmo paNa bAMdhe che. (3) maraNa samudyAta : maraNAtta vakhate vyAkuLa thayelo AtmA, maraNathI aMtarmuhUrta (48 miniTathI ochuM) pahelA potAnA keTalAka Atmapradezone zarIranI bahAra kADhI, jyAM utpanna thavAno che, te sthAna sudhI, svadehapramANa jADA daMDanA AkAre laMbAvI maraNa pAme (zarIrano tyAga kare) te. A daMDa avasthAmAM AyuSyakarmanA ghaNA pudgalone udayamAM lAvI vinAza kare che. A kriyAmAM navA karmo baMdhAtA nathI. (4) vaikriya samughAtaH vaikriyalabdhivALo AtmA pUrvokta mujaba pUrvopArjita vaikriyanAmakarmanA ghaNA karmono nAza kare che. A kriyA dvArA vaikriyapudgalonuM potAne icchita bIjuM zarIra banAve che. vizeSa juo pR 203thI 208) (5) taijasa samudyAta : pUrvanI koI sAdhanAthI tejolezyA nAmanI labdhivALo AtmA, pUrvokta mujabanI kriyA vaDe, taijasanAmakarmanA pudgalone udayamAM lAvI nAza karavA sAthe, taijasavargaNAnA pugalone grahaNa karI, tejalezyA ke zItalezyA mUke che. A tejovezyA potAnI zakti mujaba eka ke aneka manuSyo, pradezo Adine bALavA samartha hoya che. zItalezyA paNa A samudraghAtathI thAya che. zrApa ane AzIrvAda paNa A rIte tenuM kArya che. (juo pR209thI 216 ) (6) AhAraka samudhrAtaH AhArakalabdhivALA (A labdhi caudapUrvanA zAstronA jJAtA viziSTa munio ja prApta karI zake che.) munizrI, arihaMta bhagavAnanA samavasaraNa Adi RddhinA darzana karavA ke, tattvanA koI sUkSma saMdehane dUra karavA, ItyAdi kAraNe pUrvokta mujaba kriyAthI eka Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) sUtra - 16 :- AtmAnuM saMkocana ane prasAraNa 159 hAtha pramANa adazya (AhAraka vargaNAnA pulonuM) zarIra banAve te. (7) kevalI samudyAta - jayAre AtmA nirvANa pAmavAno hoya tyAre, 14mA guNasthAnakamAM praveza pUrve, ane 13mAM guNa sthAnakane aMte, viziSTa paristhitimAM, AtmA potAnA Atmapradezone mULazarIramAM rAkhavA sAthe, potAnA taijasa ane kArmaNa zarIra sahitanA te Atmapradezone khUba vistAra karI, mAtra 4 sUkSma samaya jeTalA alpa samayamAM saMpUrNa 14 rAjaloka (vizva)mAM vyApI jAya che, ane turata bIjA 4 samayamAM te AtmapradezonuM saMkocana karI mULazarIramAM AvI jAya che. A ATha samayanI kriyAne kevalImuddaghAta kahevAya che. uparokta viziSTa paristhiti A mujaba che. sarvajJakathita AcAra-vicAronuM paripAlana muktipadano parama upAya che : saMsArI dareka AtmA upara anAdikAlIna mULa 8 prakAranA (peTA bheda 158) karmo dUdha-pANInI jema eka rasa thaIne lAgelA che. jUnA karmo paripakva thaI udayamAM AvatAM, te te prakAranA karma mujabanI vividha avasthAone AtmA anubhave che. te anubhavanA saMvedanakALe AtmAe karelA mana, vacana, kAyAnA sArA ke kharAba pratibhAvo (rAga, dveSa Adi)ne kAraNe navAzubhAzubhakarmo AtmA upArjana paNa kare che. jUnAkarmo dUra thAya che ane navA karmo AtmAne lAge che. A rIte karmano pravAha cAlyA kare che. jIva jayAre caramAvartimAM Ave, tathAbhavyatvano paripAka kare te pachI, jUnA karmonA udayamAM (anubhava kALamAM) AtmA potAnA bhAvone sarvajJa kathita paMcAcAranA pAlana dvArA zuddha, zuddhatara kare che. A rIte AtmAnI pariNati paripakava banavAthI jUnA karmo khapavAnI sAthe Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna navA karmo ochA upArjana thAya che. AtmAno puruSArtha vadhu prabaLa bane to, bhaviSyamAM haju vadhu zuddhine prApta karavAnI AtmAnI sAdhanA vegavaMtI banatI jAya che. jevI rIte niSNAtavaidyanI salAha sUcana mujabanI cikitsA paddhati roga dUra karavAno parama upAya che, tema sarvajJakathita AcAra-vicAranuM gItArtha gurunA mArgadarzana anusAra vAraMvAra paripAlana AtmAnI zuddhinA vikAsamAM eka sarvottama upAya che. aneka bhavonA abhyAsa dvArA AtmA sAdhanAnA prathama tabakkAmAM (zukla dhyAnanA 4 pAyAmAMthI 2 pAyA pUrNa karI) 8mAMthI 4 ghAtI karmono mULathI kSaya karI kevalajJAna (13muM guNasthAnaka) prApta kare che. te pachI te ja bhavamAM bIjA tabakkAmAM dhyAnanA bIjA be pAyA vaDe bAkInA 4 karmonA kSaya karavA nirvANa pada)nI najIka pahoMcelA kevalIbhagavAnano AtmA, jo 4 karmonI sthiti (duration) asamAna, hoya to (13mAM guNasthAnakane aMte) kevalI samuddAta kare che. eTale ke jo AyuSyakarmathI bAkInA traNa karmo adhikasthitivALA hoya (dA.ta. AyuSyakarma 5 sekaMDa cAle teTaluM che, ane bAkInA karmo tethI vadhu samaya cAle teTalA che, dA.ta. 6,7 ane 8 sekaMDa cAle teTalA che AvI paristhiti hoya.) to A upara batAvela kevalIsamughAtanI kriyA kevalIbhagavAna kare che. te prakriyAnA phaLa rUpe adhika sthitivALA karmonI sthiti ghaTADIne AyuSyanI samAna banAvI de che. Ama karavAthI (14mA guNasthAnake) jyAre AyuSyano aMta thAya tyAre, bAkInA 3 karmo paNa, eka sAthe te ja samaye aMta pAme che, A rIte sarva karmano aMta thaI jAya che. teja samaye sarvakarmarahita thaI, AtmA sadA mATe aMtima zarIrano tyAga karI, lokAgre siddhazilA para pahoMcI, zrI siddhabhagavAna bane che. jo AyuSyakarmanI (samAna) jeTalI ja bAkInA 3 karmonI sthiti (kALamAna) hoya te kevalIbhagavAnane A kriyA karavAnI jarUra rahetI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 161 (29) sUtra - 16:- AtmAnuM saMkocana ane prasAraNa nathI. kAraNa ke cAreya karmo eka sAthe ravAbhAvika rIte ja (14mA guNasthAnakane aMte) pUrAM thaI jAya che. A eka sUkSama ane adazya prakriyA che, paraMtu aMtima nirvANapada, ane kramasara karmakSayanI prakriyA kevI rIte thAya che, te AnAthI samajI zakAya che. te kriyA paNa sAhajikapaNe thanArI che. AtmAmAM thatI AvI aDhaLaka prakriyAo zAtre batAvI che je kharekhara AzcaryakArI che. - I. Dabalyu hokhInsa- bauddho nigaMTho viSe teono saMpradAya navo athavA temanA suprasiddha sthApaka nAtapura teonA mULa saMsthApaka che, evo koI divasa ullekha karatA nathI, je uparathI jekobI kuzaLatApUrvaka dalIla kare che ke, temanA sAcA saMsthApaka mahAvIra karatAM vadhAre jUnA hatA, ane A saMpradAya bauddha dharma karatAM AgaLathI zarU thayelo. Ama vAstavika dRSTie prAdhyApaka meksa mulara, olDana barga, sara mornIyara vIlIyamasa, sara Dabalyu, Dabalyu, hanTara, hArave, vhIlara, DaoN. Ara.jI. bhaMDArakara, DaoN. ke. pI. jayasvAla, bI. jI. tilaka vigere pUrvAtya ane pAzcAtya, ema sarve arvAcIna vidvAnomAM jaina dharma, bauddha dharma karatAM vadhAre pUrANo che, e viSe zaMkA nathI. uparAMta, mahAvIra pahelAM baso pacAsa varSa pUrve pArzvanAtha bhagavAna (I.sa. pUrve 877-777)no itihAsa jUno che, ane teo jainonA tevIsamAM tIrthakara hatA, e hakIkata sarvee ekI avAje svIkArI che. teo kAzInA rAjA azvasenanA putra kAzyapa vaMza, eTale uraga vaMzanA, ane aitihAsika vyakti samrATa brahmadattanA vaMza hatA. A brahmadatta jaina praNAlikA pramANe bAra cakravartIomAM chellA hatA. jekobI kahe che, "hAlamAM sarve jaNA pArtha aitihAsika vyakti hatI, evo mahad aMze svIkAra kare che." (jaina sUtro VLV prastAvanA) Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 2 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (30) sUtra - 17:- dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. AInsTAinanA mate gurutvAkarSaNa niSkriya che. - gurutvAkarSaNanA prasAra mATe mAneluM ithara' binabhautika hovAnI mAnyatA dharmadravyanI mAnyatA tarapha laI janArI che. gatisthityupagrahau dharmAdharmayorupakAraH // 17 // artha:- jIva ane pudgala padArthane gati ane sthiti (sthiratA) | karavAmAM dharma ane adharma dravyano upakAra (sahAyakapaNuM) che. be prakAranI gatikriyA - jaina tattvajJAnamAM jIva ane pudgala padArthanI be prakAranI gati kahI che. (1) visasA (svAbhAvika) (2) prayatnapUrvakanI. pugala (bhautika padArtha)nI prayatnapUrvakanI gati dainika anubhavathI siddha che, paraMtu koInA paNa prayatna vagara, svayaM ApameLe paNa, jIva ane pudgalamAM gati thAya che. tene zAstromAM visasAgati kahI che. te eTalI tIvra che ke, 1 samaya (1 sekaMDano paNa asaMkhyAtamo bhAga)mAM jIva, ke pugalano paramANu loka (vizva)nA eka cheDethI bIje cheDe gati karI zake che. Adhunika vijJAne prakAzanI gati 1 sekaMDanA 3 lAkha ki.mI. jeTalI batAvI che, je zakya teTalI vadhumAM vadhu che. vignasAgati to, 1 samaya (kALano avibhAjya aMza)nI paNa kalpanAtIta che. eTale zraddhagamya che. jo ke je visasAgati che te, pudgalanA sUkSma paramANuM nI, ke tenA sUkSmapariNAmI skaMdhanI che. skaMdha (molecule) be prakAranA hoya che (1) Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) sUtra - 17 :- dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. 163 sUkSma pariNAmI (2) bAdara pariNAmI. sUkSmapariNAmI skaMdha te vajanarahita adRzya hovAthI tenI kalpanAtIta gati zakti kahI te saMbhavI zake. vijJAne jaNAvelo prakAzano aNu te bAdara pariNAmI skaMdha che. te dRzya ane vajana sahita hovAthI tenI eTalI tIvragati kyAreya na saMbhave. A baMne prakAranI gatimAM, ane sthiratA (koIpaNa vastune sthira rahevA)mAM, dharma ane adharma dravya, sahAyaka kAraNa che. te A sUtranuM tAtparya che. jevI rIte jovAnI kriyA mATe AMkhe ja sakriya thavuM paDe che. prakAza (ajavALuM) temAM sahAyaka che, sakriyabhAga bhajavatuM nathI. paraMtu prakAza vinA AMkha, joI na zake. tevI rIte gati ane sthira rahevA (sthiti) mATe dharma ane adharma dravya-sahAyaka samajavA. A be dravya viSe pR. 23thI 26 juo. Adhunika vijJAnanuM gatikAraka baLa, gurutvAkarSaNa H Adhunika vijJAna vastuone nIce paDavAnA kAraNa tarIke 'gurutvAkarSaNa' nAmanuM baLa mAne che. nyUTane jhADa uparathI sapharajana nIce paDyuM' te ghaTanAthI 'te uparanI tarapha kema na gayuM ?' A prakAranA eka prAthamika vicAra uparathI anumAno ane prayogo dvArA gurutvAkarSaNano siddhAnta vikasAvyo. dareka padArthamAM gurutvAkarSaNa mAne che. pRthvIno jaththo ghaNo hovAthI, amuka hada sudhI te vastuone potAnI tarapha AkarSe che, mATe pRthvInA vAtAvaraNamAM vastu nIce paDe che. gurutvAkarSaNanA siddhAMtane AthI paNa vadhu vyApakapaNe mAnyo che. sUryanI AsapAsa pRthvI paNa, sUryanA gurutvAkarSaNathI phare che. ithara : gurutvAkarSaNa baLa dUrathI vastuone kevI rIte kheMce che ? dUrathI baLane sakriya thavA mATe koI mAdhyama avazya hovuM joIe. jevI rIte avAjanA mojAne prasaravA mATe havA (vAyu)nA mAdhyamanI jarUra paDe che. te kAraNathI ja havAthI zUnya peTImAMthI ghaMTaDIno Avato nathI. te Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pratyakSa che. te avAjanA mojAnI jema, gurutvAkarSaNane paNa prasaravA (dUrathI) sakriya thavA mATe, koI mAdhyama hovuM joIe. te praznanA ukela mATe vaijJAnikoe ItharanI kalpanA karI. paraMtu tenuM koI AdhArabhUta pramANa na hatuM. itharane mAnyuM eTale tenA svarUpa viSe anumAno cAlyA. keTalAka prayogo dvArA pravAhI, to vaLI keTalAka dvArA sthitisthApaka mAnyuM. vaLI te sthAyI mAnatA hatA paNa prayogo dvArA gatimAna jaNAyuM. pachI gati mApavAno prayatna thayo, to te zUnya jaNAI. eTale ithara koyaDo banI gayo. A badhAmAM 250 varSa pachI AinsTAinano udaya thayo. pUrvanA badhA siddhAMtomAM parivartana AvyuM. vijJAna jagatamAM navo yuga jANe zarU thayo. teNe ItharanI mAnyatAnuM khaMDana karyuM. gurutvAkarSaNane niSkriya kahyuM. A bAbatamAM vijJAna keTaluM ajJAna che tene lokopayogI samaja mATe AInsTAIne eka dRSTAMta ApyuM che. dhAro ke koI mANasane taddana aMdhakAravALA pAMjarAmAM mUkyo hoya, pAMjaruM atyaMta dUra tArAonI jagyAmAM sthira hoya, mANasanuM vajana kaMI na hoya. te pAMjarAnI madhyamAM koIpaNa bAjue sparyA vinA tarato hoya. sTeja dhakkAthI upara nIce ke eka bIje cheDe jaI zake tema hoya - have A paristhitimAM, dhAro ke te na jANe te rIte pAMjarAnA uparanA bhAgamAM doraDuM lagAvI te pAMjarAne uparanI tarapha kheMcavAmAM Ave. te kheMcavA mATenuM baLa paNa bilakula avAja vagara ane samatulA pUrvaka dhIrethI ApavAmAM Ave. to te mANasa zuM thayuM hovAnI kalpanA kare? tene jaNAze ke te taLIyA tarapha kheMcAyo, taLIyA sAthe dhIrethI athaDAyo, e pachI uparanI tarapha dhakelAyo. (athavA teNe pagathI kUdako mAryo tevuM tene lAge) ane pachI pAcho pharI taLIyA tarapha dhakelAyo. AvA anubhavo tene thaze. vAstavamAM bahArathI jonAra jANe che ke mAtra pAMjaruM uparanI tarapha kheMcavAmAM AvyuM che. paraMtu gurutvAkarSaNanI tenI samajathI TevAyelA tene Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) sUtra - 17 :- dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. 165 kadI AnI zaMkA nahi jAya. te taLIyA tarapha AkarSAyo vigere anubhavo ja tene thaze. te koI bhautikazAstrI haze to paNa te AmAM aTakaLo karaze paNa sAcuM nakkI nahi karI zake." gurutvAkarSaNanA prasAra mATe mAneluM 'Ithara' binabhautika hovAnI mAnyatA 'dharmadravya'nI mAnyatA tarapha laI janArI che H : Relativity and common sense - F.M. Denton pramANe. The Newtonian ether is rigid yet allows all matter to move about it without friction or resistance. It is elastic but cannot be distorted. It moves but its motion cannot be detected. It exerts force on matter but matter exerts no force on it. It has no mass nor has it any parts which can be identified. It is said to be at rest relatively to the fixed stars' yet the stars are known to be in motion relatively to one another (j ithara sakhata che, to paNa koIpaNa padArthane gharSaNa ke avarodha vinA gati karavA de che. te sthitisthApaka che paNa vikRta thatuM nathI. te gati kare che paNa tenI gati noMdhI zakAtI nathI. te padArtha para baLano prayatna kare che, paNa padArtha tenA para baLa karatuM nathI. na tene vajana che, na tenA koI aMgo oLakhI zakAyA che. sthira tArAonI apekSAe te sthira kahevAya che, jo ke tArAo ekabIjAnI apekSAe gatimAM hovAnuM kahevAya che.) Restless unverse mAM Max Born kahe che. "A hundred years ago the ether was regarded as anelastic body, something like a jelly, but much stiffer and lighter, so that it could vibrate extremely repidly but agreat many phenmena,culminating in the Michelson. Expriment and the therory of relativity showed that the ether must be something very different from ordinary terrestrial substance." (100 varSo pahelAM 'ithara' eka jelI (sareza) jevo sthitisthApaka padArtha padArtha gaNAto hato, paraMtu te jelI karatAM paNa vadhu sakhata ane halako, jethI te ekadama jhaDapathI kaMpana karI zake. paraMtu mAikalasananA prayogo ane sApekSavAdanA siddhAMtonI uccakakSAnI ghaNI moTI ghaTanAo e batAvyuM ke 'ithara' pArthiva padArtho karatAM kaMIka atyaMta juduM hovuM joIe.) (mAikalsananA prayoga 1881 ane 1905mAM karavAmAM AvyA hatA. te pachI 1921-25mAM pro. phe.DI. mIla2 - Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna keliphorniA dvArA 500 nirIkSaNo 10 divasa 24 kalAkanA noMdhavAmAM AvyA hatA. jarmanImAM Tomaschek dvArA paNa prayogo karAyA hatA. Nature of the physical world mAM A viSayanI mahAnahasti A.S. Eddington kahe che. (Ano artha e nathI thato ke itharanuM unmelana thAya che. ithara jarUrI che...chellA saikAmAM tevuM vyApaka rIte mAnatuM ke ithara te pugalano prakAra che. tene sAmAnya pudgalanI mAphaka sakhatatA ane gati jevA guNo che. A dRSTikoNa kayAre asta pAmyo te kahevuM muzkela che. vartamAnamAM ithara amUrta (arUpI) eTale pudgalano prakAra nathI temAM saMmata che. binabhautika hovAthI tenA guNadharmo anupama che. tene potAnA nizcita lakSaNo haze - binabhautika Itharano mahAsAgara.) vaijJAnikonA A saghaLA vidhAno para koI vadhu vivecananI jarUra nathI. teo arUpI evA dharma dravyanI mAnyatA tarapha ja laI janArA che. jaina tattvajJAnamAM sadIothI bahu sAhajika rIte dharmaadharmadravyanuM vivecana che, ane te paNa bahu paripUrNa rIte che. (juo pR23) vivecanathI e vastu spaSTa thaze ke, dharma ane adharma baMne dravyothI ja vyavasthA ghaTI zake che. anAdikALathI A suvyavasthita vyavasthA che. dharmAstikAya ane gurutvAkarSaNa - Letters to BentellymAM nyUTane kahyuM che. You some times speak of gravity as essential and inherent to matter. Pray do not ascribe that notion to me; for the cause of gravity is what I do not pretend to know and therefore would take more time to consider it. (gurutvAkarSaNa zuM che? te jANato hovAno huM dAvo karato nathI tene mAnyatA ApavA mATe ghaNo samaya joIze) "Gravity must be caused by some agent, acting constantly according to certain laws, but this agent be material or non material. I have left to the consideration of my readers" (gurutvAkarSaNa koI sAdhanane kAraNe hovuM joIe, je satata nirdhArita niyamo Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (30) sUtra - 17 - dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. 167 mujaba kAma karatuM hoya, paraMtu A sAdhana bhautika(mUta) che ke abhautika (amUta) che te vicAra meM mArA vAcako para choDyo che.) nyUTana gurutvAkarSaNane kheMcANanuM baLa kahe che, ane tene sakriya thavA mATe anya mAdhyamanI kalpanA karavI paDe che. AInsTAIna gurutvAkarSaNanA kAraNane binabhautika (amUta) ane niSkriya mAne che. A rIte te kAraNa jainanA gatisahAyaka dravya, dharmAstikAyanI bilakula najIkanuM che. jo ke, jainazAstro mujaba gurutvaguNa kheMcANanuM baLa nathI, paNa pudgaladravyano AMtarika guNadharma che. ane te vastuone nIce paDavAnuM kAraNa che. zrI tatvArtha sUtra pa-23 upara zrI siddhasenagaNinI TIkAmAM adhogamanaheturguruH prAyastiryagUrdhvagamanaheturlaghu... artha :- pudgalapadArthanA adhogamananuM kAraNa gurUguNa che ane tiryam (trAMsu) gamanano hetu laghuguNa che. Hensow Ward-l DLGETHI Gravitation is an absolute mystry. We can not guess at any explanation of its nature. If we call it a force of attraction, we are not saying anything. We cannot concive how a force can act at a distance without any medium through which to act or how the force can act instantaneously or what could propagate it. (gurutvAkarSaNa saMpUrNa rahasya che. tenA svarUpanA koI paNa nirdhAraNa pratye ApaNe nizcaya karI zakatA nathI. jo ApaNe tene kheMcatANanuM baLa' kahIe to ApaNe kaMI kahetA nathI. ApaNe samajI zakatA nathI ke dUrathI koI paNa baLa, evA mAdhyama ke jemAMthI tene kArya karavAnuM che tenA vinA kevI rIte kArya karI zake, athavA te baLa satata kevI rIte kArya karI zake, athavA tene koNa phelAvI zake?) | vijJAna gatinA mAdhyama ItharanI jema, sthitinA alaga mAdhyamanA svIkAra para AvyuM nathI. jo jaina dRSTikoNa svIkAravAmAM Ave to A muddo spaSTa thaI jAya. vizeSa vivecana have pachInA lekhamAM. Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (31) sUtra - 17 :- dharma, adharmadravya ane gurutvAkarSaNa. - nyUTana gurutvAkarSaNane kheMcANanuM baLa kahe che. AinsTAina te mAnyatAne bIjA pAyA para laI jAya che. -- AInsTAIna mujaba, gurutvAkarSaNa ane vidyutacuMbakIya baLa, baMne maulika rIte samAna che. - vijJAnanA vidyutacuMbakIyabaLane pugalanA snigdha-rUkSa guNa sAthe sarakhAvI zakAya. -> sUrya, candra, graho AdinuM paribhramaNa anAdikAlIna svabhAvathI che. - kudaratanA atIndriya rahasyo AgamazAstrathI samajI zakAya che. (gatisthityupagrahau dharmAdharmayorupakAraH // 17 // ) nyUTana gurutvAkarSaNane kheMcANanuM baLa kahe che. jyAre AInsTAIna tene nakAre che : vijJAnanA Ithara nAmanA dravya viSenA vicAro, nyUTane batAveluM gurutvAkarSaNa temaja AinsTAina dUrathI kheMcANanA baLane nakAre che vigere joyuM. AinsTAinano siddhAMta vastuo vaccenI pArasparikakriyAnuM kAraNa AkAzanA viziSTaguNone jaNAve che. AinsTAinanI avakAzI cAdara - nyUTana ane AinsTAinanI gurutvAkarSaNanI thIarI alaga che. nyUTana mujaba sUrya pRthvIne, ane pRthvI caMdrane gurutvAkarSaNathI bAMdhI rAkhe che. jayAre AinsTAinanA mata mujaba sUrya, ane pRthvInA gurutvAkarSaNane kAraNe AkAza maraDAya che, eTale temAM gobo paDe che. te aMtarikSane rabbariyA cAdara sAthe ane sUrya vigere vajanadAra padArthone lokhaMDanA daDA Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) sUtra - 17 :- dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. sAthe sarakhAve che. AvI rIte sUryanA gurutvAkarSaNathI avakAzI cAdaramAM gobo racAya che. te gobAmAM avakAzI cAdaranA maroDane anusAre pRthvI, sUryanI AsapAsa ane caMdra pRthvInI AsapAsa phare che jaina tattvajJAna mujaba AkAza arUpIdravya che tethI A vAta saMgata nathI. (juo pR. 23thI 26) vaLI vijJAna mujaba bIjI vigato paNa joIe. AinsTAina mujaba, gurutvAkarSaNa ane vidyut cuMbakIya baLa, baMne maulika rIte samAna che H : 169 AinsTAina ane bIjAo vaDe The unified field theory of graviton and electro magnetismnA nAme vikAsa pAmyo che. AinsTAina ane inphaleDanA zabdomAM "The electro magnetic field is, for the modern physicists as real as the chair on which he seats.' AgaLa te ja lekhaka kahe che "A new concept apperas in physics the most important invention since Newton's time. 'The field.' It needed greatest scientific imagination to realise that it is not charges nor the particles but the field in the space between the charges and the particles which is essential for discription of physical phenomena." This field is in fact the medium through which the binding forces of gravitation and electro magnetism operate and keep the microscopic as well as the macroscopic world together. (bhautika zAstramAM eka navo vicAra bahAra Avyo che je nyUTananA samayathI mahattvanI zodha manAya che. The field. te charge paNa nathI ane Particle paNa nathI, paraMtu charge ane Particle nI vaccenI jagAmAM raheluM field che, je koI bhautika ghaTanA ghaTavA mATe jarUrI che. vAstavamAM A field e evuM mAdhyama che jemAMthI gurutvAkarSaNanA baMdhana kAraka baLo ane vidyutacuMbakIya baLo pravRtta thAya che ane sthULa vizva svarUpa ane sUkSmavizvasvarUpane eka sAthe rAkhe che.) The Field e eka evuM mAdhyama che jemAMthI gurutvAkarSaNa baLa ane vidyuta cuMbakIya baLo kArya kare che. te sthULa vizvasvarUpa (Macroscopic world) ane sUkSmavizva (Microscopic World) (aNu-paramANuMonA) svarUpane eka sAthe pakaDI rAkhe che. bhAre vastuonA kissAmAM gurutvAkarSaNa baLa vizva para sattA dharAve che. jyAre aNunA baMdhAraNamAM ilekaTrona, proTonane Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna nyukalIasa(Nucleus)nI AsapAsa paribhramaNa karatA rAkhanAra vidyuta cuMbakIyabaLo kAryazIla hoya che. rara varSa karatAM vadhAre varSonI mahenata pachI AInsTAIna e niSkarSa para AvyA ke, gurutvAkarSaNa ane vidyuta cuMbakIyabaLo sUtronA eka ja samUha vaDe varNavI zakAya. bIjA arthamAM maulika rIte baMne samAna che. (vadhu vigata pR. 173thI 179) vijJAnanA vidyutacuMbakIya baLane, pudgalanA snigdha-rUkSa guNa sAthe sarakhAvI zakAya: vijJAna aNuomAM proTIna, ilekTrona, nyUTrona adinA baMdhAraNa mATe vidyutacuMbakIyabaLa mAne che. tene jainatattvajJAnamAM batAvelA snigdha, rUkSa guNa sAthe sarakhAvI zakAya. bhautikapadArthanA sparzaguNadharmanA 8 bheda che. temAMnA snigdha-rUkSa guNanA nimitte vidyuta uddabhave che tevo ullekha che.triAdhA munimitto vidyuta. (pR. 322) vaLI paramANuonA baMdhanamAM paNa snigdha-rUkSaguNa, kAraNa kahyo che. dhikSetvAbdhiH A rIte pudgala (bhautika) padArthanA snigdha-rukSa sparzane maLatuM vartamAnavijJAnanuM vidyutuM cuMbakIya baLa che. vaijJAniko "The field' jevA mAdhyamanuM anumAna kare che, te dharma ane adharmadravyanA kArya dvArA suvyavasthita rIte ghaTe che. te lekha 5 ane 6mAM varNavyuM che lokAkAzamAM dharma ane adharmadravya dvArA ja arUpI jIva ane sUkSma ke skUla koIpaNa bhautika padArthanI gati ane sthiratA saMbhave che. A vastu bahu saraLa rIte samajI ane samajAvI zakAya che. vijJAna atIndriya padArthone svIkAratu nathI ane prayogo dvArA jaNAya te ja vAstavika padArtha AvuM mAnavAno Agraha rAkhe che, mATe ja temAM aneka gUMcavADAo uddabhave che. sUrya, candra graho AdinuM paribhramaNa anAdikAlIna svabhAvathI che - sUrya, candrAdi grahonA paribhramaNa mATe teoe je rIte gurutvAkarSaNa mAnyuM che tenA sthAne, te sthaLe grahono tevo anAdikAlIna svabhAva mAnyo che. zrItattvArtha sUtra 4-5nI zrIsiddhasenagaNikRta TIkAmAM Ano khulAso karyo che. Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) sUtra 17H- dharma, adharmadravya, ane gurutvAkarSaNa. 171 etAni ca jyotiSkavimAnAni nezvarecchAdItaH kintu lokaanubhaavaadevprasatvasthitatini.. artha - jyotiSka vimAno IzvarecchA AdithI nahi paNa lokAnubhAvathI ja suMdara ane vyavasthita gativALA che. vaLI pRthvI para vastu nIce paDavAmAM gurutvakArSaNa baLa mAnyuM che, te sthaLe jainatattvajJAnamAM padArthano "gurutva' guNa mAnyo che. bhautika padArthanA sparzaguNanA 8 bheda madhye laghu ane guru guNa che. guru (bhAre) padArtha nIce tarapha gati kare che ane laghu (halako) padArtha UMce ane trAsI gati kare che. (juo pR. 167). Avo svabhAva paNa ahIMnA kSetramAM ja mAnavo joIe. jyotiSavimAno (sUrya candrAdi) jyAM rahelA che tyAM bhAre padArtha paNa A svabhAvathI viparItapaNe varte che. eTale ke merUparvatanI AsapAsa goLAkAre potAnI nizcita gatie gati kare che. guru padArtha nIce gati kare A sarva sAmAnya svabhAva che. paraMtu jyotiSakSetramAM te kSetranA prabhAve te svabhAva badalAI jAya che. te nIce gati karavAnA svabhAvane choDI goLAkAre gati kare che. goLAkAre gati karavAno A svabhAva paNa teTalA kSetra pUrato che. AvI rIte mAnavuM ucita jaNAya che. vizeSa tattva kevalIgamya samajavuM. zAstromAM viziSTa kSetra (sthaLa), kALa (utsarpiNI-avasarpiNI), AdinA prabhAvathI dravyonA sAmAnya guNadharmathI judA prakAranA viziSTa guNadharmo (svabhAva) mAnyA che. tenuM tAtparya e ke, amuka kSetramAM, ane amukakALamAM padArtho potAnA sAhajika guNadharmathI viparItapaNe ke judI rIte varte che. keTalAka viziSTa kSetramAM ane tevA kALamAM dravyo potAnA sAmAnya guNadharmathI alaga rIte varte che, AvI bAbatone zAstromAM 'nonumAvAn 'tathAsvamAvata' vingadravyapariNAmasya' vigere zabdo dvArA jaNAvI che. AvA keTalAka dRSTAMto zAstromAM jANavA maLe che tene have pachI lekhamAM jaNAvAze. kudaratanA atIndriya rahasyone pAmavA mATe AgamazAstra sivAya kharekhara bIjo koI ja AdhAra nathI. Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna siMhanA baLane sAmAnya pazuo na pahoMcI vaLe. bhUribhUSaNa nAmanuM eka vana hatuM. te vanamAM kRSodara nAno eka siMha raheto hato. bIjA vananA pazuo ziyALa, Dukkara, haraNa, sasalA vigere sevakanI jema te siMhane sevatA hatA. ekavAra rAtrine viSe vAdaLonI garjanAthI varasAda varasIne zAMta rahyo. tyAre te punamanI rAtrie eka kuvAmAM pUrNimAnA caMdranuM pratibiMba joyuM. pavanathI pANI halavAthI caMdranA pratibiMbane dhrUjato joI ziyALa Adi pazuoe siMha pAse jaI vinaMti karI - he nAtha ! hAlamAM AkAzanuM udara phUTI gayuM ane tenAthI caMdra bicAro kUvAmAM paDI DUbI gayo che. tethI bhayathI vAraMvAra pUje che. kaMpe che - tyAre siMhe te batADavA kahyuM - kyAM che caMdra ane kayA kUvAmAM paDI gayo che? - ziyALAdi pazuo AgaLa cAlyA ane pAchaLa siMha cAlyo. kUvAne kAMThe AvIne caMdrane dekhADyo. te joI siMha vicAre che aho ! A badhA mUrkhAo che. pANImAM caMdranuM pratibiMba joIne teo DUbI gayelo caMdra mAne che - pachI siMhe badhAne kahyuM tamArAmAMthI eka jaNa mAruM pUMchaDuM pakaDI kUvAmAM utarI ane pANIne valovI nAkho eTale caMdra bahAra nIkaLI jaze. - te rIte karavAthI ane pachI kuvAmAM jovAthI caMdra dekhAyo nahi. siMhe AkAzamAM caMdrane jovA kahyuM to AkAzamAM caMdra dekhavAthI sarvene saMtoSa thayo. pachI siMhe ziyALane potAnA baLathI pUMchaDAvaDe bahAra kADhyuM. sarve svasthAne gayA. vaLI pharI ekavAra pUrNimAnA divase garjanAthI varasAda paDyo ane pharI caMdrane kuvAmAM paDelo joyo. ziyALe vicAryuM svAmInuM zuM kAma che? caMdramAne kevI rIte bahAra kADhavo e have amone barAbara samajAI gayuM che. eka pUMchaDuM lAMbu karyuM ane bIjo tenuM pUMchaDuM pakaDI jeTalAmAM kUvAmAM pese che. teTalAmAM ja bhAra sahana nahi karavAthI, te ane utaranAra baMne kUvAmAM paDI maraNa pAmyA. ahIM tAtparya e che ke siMhanA baLane sAmAnya pazuo pahoMcI na vaLe. (kudaratanI suvyavasthita vyavasthAnA atIndriya siddhAMtone sarvajJa vinA koI na samajAvI zake.) Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) sUtra - 17:- Agama ane tarka 173 (32) sUtra - 17 :- Agama ane tarka - jaLazikhA, velavRddhi, unmajJA-nimagnA nadI vigeremAM pANI viparIta rIte varte che. judA judA samudranA pANInA svAda bhinna bhinna prakAranA che. - khagoLazAstramAM mahattvanA prazno udbhave che. - pRthvI sthira ke sUrya:- vijJAna satyanuM aMtima nirNaya sthAna nathI. (tithinyu praha dharmAdhApa: 2aa) jainatattvajJAnanA dharma ane adharma dravyadvArA suvyavasthita vyavasthA temaja te aMge vijJAnanA gurutvAkarSaNa, Ithara, vidyutacuMbakIya baLa, avakAzI cAdarano viziSTa guNadharma vigere aMge vivecana pUrvanA be lekhomAM joyuM. vijJAna prayogo dvArA keTalIka vastuo pratyakSa kare che, tethI ghaNAne te vAto tarkasaMgata jaNAya. paraMtu jainatattvajJAna paNa keTaluM susaMgata ane vijJAnathI keTaluM AgaLa che te samajI zakAya tevuM che. keTalIka atIndriya vastuo buddhigamya banI zakatI nathI, temAM koI tarka lAgato nathI, tevI vastuone zraddhAgamya kahI che. prastuta viSayamAM AvI keTalIka bAbato atre dhyAnamAM levA yogya che. - (1) jaLazikhA :- sauthI madhyamAM rahelA thALI jevA goLa jaMbUdIpane cAre bAjuthI vIMTaLAIne rahelo, valayAkAravALo lavaNasamudra che. jaMbUdIpanA dareka kinArAthI te ra-2 lAkha yojananA vistAravALo che. A valaya (baMgaDI) AkAravALA lavaNasamudranA, A bAjunA, ane sAmenI bAjunA kinArAthI, madhyamAM AvatAM 95 hajAra yojana sudhI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna gotIrtha che. eTale ke ahIM pANI potAnA sapATa rahevAnA svabhAvane choDI kramasara vadhatI UMcAIe vahe che. tene gotIrtha kahe che. vaLI baMne bAjunA 95-95 hajAra gotIrtha pachInA vaccenA 10 hajAra yojana jeTalA vistAramAM raheluM jaLa sIdhI 16000 yojananI UMcAIe vahe che, eTale ke lavaNasamudranA atimadhyamAM 10 hajA2 yojana jADI ane 16000 yojana UMcI pANInI jaLazikhA che. jene pANInI bhIMta paNa kahevAya. gotIrtha ane jaLazikhAmAM jaLa teno kudaratI svabhAva choDI AvI rIte varte, te A kSetrane kAraNe pANIno viziSTa guNadharma samajavo. (2) velavRddhi :- uparokta lavaNa samudrano je atimadhya bhAga kahyo, tyAM samudranI UMDAI 1 hajAra yojana che. te (valayAkAra samudra)nI cAre dizAmAM madhyabhAge te UMDAInA taLIye, cAra mahApAtAla kaLazA che. teonA nAma vaDavAmukha, keyUpa, cUpa ane Izvara che. 1 lAkha yojana UMDA, teTaluM ja peTa 10 hajAra yojana mukha ane budhu (beThakano bhAga) vALA che. te mahAkaLazonA uparanA trIjA bhAgamAM mAtra jaLa, vacce jaLa ane vAyu, ane nIcenA trIjAbhAgamAM mAtra vAyu che. A 2/3 bhAgamAM je mahAvAyu rahelo che, te sAmAnyathI divasamAM be vAra niyamita rIte kSobha pAme che, eTale e vAyumAM khaLabhaLATa pedA thAya che, tethI tenI uparanuM jaLa uchaLe che. tethI dariyAmAM bharatI, oTa thAya che. tenI asara eTalI tIvra che ke, mULa lavaNasamudrathI A bharatamAM pravezelAjaLamAM paNa te asara vartAya che. asara maMda thavAthI oTa Ave che. amAsa Adi tithiomAM te vadhu kSobha pAme che. vaLI A cAra pAtALa mahAkaLazAonA AMtarAmAM bIjA 7884 laghukaLazAo che. (laghukSetra samAsa gAthA 195thI 205 vivecana saMzodhaka pU.A.zrIdharmasU.ma. saMpAdaka - pU.A.zrI sUryodayasU.ma.) (3) pANImAM badhI ja vastu tare (unmagnAnadI) ane DUbe Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) sUtra - 17 :- Agama ane tarka 175 (nimagnAnadI) :- dakSiNabharatakSetranA madhyabhAgathI pazcima dizAe rahelI tamisrAguphAnA dakSiNadvArathI guphAnI aMdara 21 yojana dUra jaIe tyAM, pahelI 'unmannA' nadI, 3 yojana uttara-dakSiNa vistAravALI, ane guphAnI pahoLAI pramANe 12 yojana lAMbI che. te tamisrAguphAnA pUrvadizAnA kaDAha (zilAmaya bhIMta)mAMthI nIkaLI pazcima dizAnA kaDAhamAM thaI siMdhu nadIne maLe che. A nadImAM tRNa, kASTha, patthara Adi je vastu paDe te bhAre hoya to paNa nIce DUbI jatI nathI, paraMtu upara taratI rahIne pANInA mojAthI 3 vAra aphaLAtI nadInA kinArA para AvI jAya che, paNa pANImAM rahetI nathI. mATe enuM nAma (magna =DUbelI. tene ut upasarga lAgavAthI viparIta artha thato hovAthI =) upara rahetI vastuvALI 'unmanA' sArthaka nAma che. A nadIthI 2 yojana uttara tarapha evI ja bIjI nadI che, tenuM nAma 'nimagnA' che. te nadInA jaLano svabhAva evo che ke temAM tRNa, kASTha patthara Adi sarve je kaMI halakI hoya to paNa 3 vAra haNAIne nIce DUbI jAya che, tare nahi (nimajjati eTale DUbavuM) tethI tenuM nAma nimagnA sArthaka che. AvI ja rIte pUrvadizAmAM khaMDa prapAtA guphAmAM paNa A nAmanI AvI be nadIo che. te gaMgA nadIne maLe che. ahIM paNa A kSetrane kA2Ne pANIno viziSTa guNadharma jANavo. (4) samudranA pANInA vividhaprakAranA svAda :- A lavaNa samudranuM pANI sahajathI ja khAru, (lavaNayukta). temaja te pachInA asaMkhya samudronuM pANI sahajathI ja dUdha, ghI, dahIM, zeraDI, dArU vigere bhinna bhinna suMdara svAdavALuM che. te te kSetranA svabhAvane kAraNe pANIno svAda jANavo. (5) bhautika padArtha adRzya ane vajana rahita banI jAya H- pR. 51thI 54 u52 jaNAvyA mujaba 'sUkSma pariNAma' pAmavAnA AzcaryakArI guNadharmathI dravya tevA tevA viparIta svabhAvavALuM jAya che. (6) manuSyonA zarIra, baLa, AyuSya bhAvo vigere, temaja pudgalanA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna rasakasa AdinI hAnivRddhi :- 5 bharata ane 5 airavata, =10 manuSyanA kSetramAM caDatA ane paDatA kALamAM pR. 135thI 141 jaNAvyA mujabanI hAnivRddhi kramasara thayA kare che. te, te te kSetra ane kALanA kAraNo thato viziSTa guNadharma. agniutpatti vigere anya paNa aneka vividhatAo hoya che. (7) sUrya, caMdrAdinI gati :- 2 / / dvIpamAM jyotiSacakra madhyamAM rahelA merUparvatanI AsapAsa sUrya, caMdrAdi potapotAnI nizcita bhramaNa kakSAmAM ane nizcitagatie sahajatAthI gati kare che. jyAre 2 / dvIpanI bahAranuM asaMkhyadvIpamAM rahelI jyotiSacakranA sUrya, caMdrAdi nizcita UMcAIe sadA sthira che. A paNa te te kSetranA kAraNe thato viziSTa svabhAva che juo pR. 171 (8) agnimUSaka :- uSNayonivALA keTalAka jAtinA uMdaro agnimAM ja janme ane temAM ja jIvI zake. agninI bahAra jIvI na zake. te yonimAM utpanna thatAM uMdaronA zarIrano Avo viziSTa svabhAva che. tevA uMdaronA zarIranI rUMvATImAMthI ratnakaMbala banatI hatI. tarkothI dareka padArtha siddha thaI zakato nathI H A ane AvI ghaNI vastuo vartamAnamAM prApta zAstrodvArA jANI zakAya che, je zraddhAgamya che. bIjI paNa anya hakIkato kALanI gartAmAM je graMtho lupta thaI gayelA che, temAM hoI zake che. vartamAnamAM viziSTa zrutajJAna temaja viziSTa jJAnIono abhAva varte che, tema chatAM zrutajJAnano prakAza Aje paNa sarvajJa vacananI zraddhAne jvalaMta rAkhI zake che. tarko ane prayogo koI aMtima satya sudhI pahoMcADI zakatA nathI. tene anusaratI pracalita ukti che. Where debats ends faith begins (jyAM tarkonI hada purI thAya che, tyAMthI zraddhAnI zarUAta thAya che.) zrI sanmatitarkamAM paNa AvI ja vAta karI che Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) sUtra - 17 - Agama ane tarka 177 jo hauvAya pakkhammi hauo, Agame ya aagmio| so sasamaya paNNavao, siddhAMta virAhao anno / / artha:- je hetu (taka) vAdanA viSayamAM hetuthI, ane AgamavAdanA viSayamAM AgamathI pravarte che. te svasamaya siddhAMtano prarUpaka che, ArAdhaka che. ane bIjo siddhAMtano virAdhaka che. khagoLazAstranA matamAM mahattvanA prazno uddabhave che - DaoN. phIlIpanorIsana (Massachussetts Institute of Technology USS) e jAhera karyuM ke "khagoLazAstrIo vizva saMbaMdhI siddhAMtomAMthI pasaMdagIthI ghaNA ochA mAhitagAra che ane koI siddhAMta samayane anurUpa nathI." khagoLazAstrIo vizvanuM mULa zuM? e prazna be vibhAgamAM vaheMcAyelA che. eka vibhAga bIgabeMga thIarImAM mAne che. te vadhu pracalita che. te mujaba Azare 10 eka lAkha kroDa varSa pahelAM padArthano agninA goLAnI jema dhaDAko thaIne vizvanI zarUAta thaI. lagabhaga eka biMdumAMthI, jene AdikAlIna aMDa kahe che, temAMthI kiraNapAtana prasaravA lAgyuM ane haju prasarI rahyuM che. jema jema padArtho ThaMDA paDatA gayA tema AkAzagaMgAo, graho Adi racAyA. pachI jIvasRSTi pAMgarI ane dhIre dhIre jIvono vikAsa thayo. - ahIM prazna e udbhave ke jIvanI utpatti zemAMthI thaI? bhautikapadArtha ane jIva baMne taddana viruddha dharmavALA che. jIvamAM cetanA che te jANavuM, jovuM. lAgaNI, prema vigere zubha guNadharmo, ane krodha, jaDatA, ajJAna vigere azubhaguNadharmavALo che. Avo padArtha bhautika padArthamAMthI kevI rIte udbhavI zake? (pR. 73) kALanI zarUAta paNa vizvanI utpatti pachI mAne che. pUrve kALa na hato to, te AdikAlIna aMDanuM astitva kevI rIte saMbhave ? kALa to Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna niraMtara vaheto pravAha che. teno prAraMbha kevI rIte hoya? vigere mahattvanA prazno udbhave che. pRthvI sthira, ke sUrya? - vijJAnanA daSTikoNo kALakrame kevI rIte badalAya che, te A dRSTAMtathI samajAze. "pRthvI sthira che ane sUrya phare che." te Ptolemy (TolemI)no mata hato te pachI "pRthvI phare che ane sUrya sthira che" te siddhAMta Copernicus (koparanikasa)e AgaLa vadhAryo. "sUryamaMDaLanA aMgonI saMbaMdhita gatine prAcIna bhUkendrika paddhatie ane bIjI Copernicus e samajAvI te rIte samajAvI zakAya. baMne nirdoSa ane niyamita che." vAstavamAM sthira pRthvI ane pharatA sUryanI mAnyatA Adhunika gaNitazAstrIonI muzkelIne vadhArI de che. gaNatarIono vyavahAra karavo agharo banI jAya che. tethI Copernicusno sthira sUryano dRSTikoNa pasaMda karAyo che. prAcIna dRSTikoNa doSita che, tevuM nathI. AnA anusaMdhAnamAM jarmanInA DaoN. schubring nAmaka vidvAna je Hamburg UniversitynA hatA temaNe 30 jAnyuArI 1928mAM jaNAvela zabdo jaNAvavA yogya lAgaze. jene vizvanA mALakhAnuM sAcuM jJAna hoya che jene vicAronI ekavAkyatA ane aMtastha tarka sanmAnyA vinA na rahI zake. ucca staranuM khagoLazAstra ane gaNitazAstra pariSkRta thayelA vizvaracanA saMbaMdhI vicAro sAthe haLImaLIne AgaLa vadhe che. bhAratIya khagoLavidyAno itihAsa prasiddha sUryaprajJapti (AgamazAstra) vinA kalpI zakAya tema nathI." vijJAna satyanuM aMtima nirNayasthAna nathI - ahIM eTaluM khAsa noMdhI rAkhavuM ke, tIrthakara bhagavAne batAvela sRSTinA siddhAMto trikAlAbAdhita che. koIpaNa samaye vijJAna aMtimatAne Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (32) sUtra - 17 :- Agama ane tarka 179 pAmyuM ema kahI zake tema nathI, ane koIpaNa siddhAMta navA satyanA prakAzamAM vadhu ekavAra avalokana mAgI le che. pAzcAtyo je zodhakhoLa kare che te jyAM sudhI mAnavanA jJAnanI maryAdA che tyAM sudhI badhI zodhakhoLonA pariNAmo haMmezAM sAcA ja hotAM nathI. vijJAnanI paddhatino lAkSaNika guNa e che ke, te haMmezAM prAyogika satya sAthe saMbaMdha dharAve che. vijJAna e kAMI satyanuM aMtima nirNayasthAna nathI. Adhunika vijJAnanA siddhAMto haMmezAM badalAtA rahe che. vijJAna haMmezAM DhaMDhero pITIne kahe che ke 'ame haMmezAM sArI ane vadhAre pUrNa rIte samajavAno prayatna karIe chIe. amArI ajJAnatAno vistAra keTalo moTo che !' The World in Modern Science mAM Leopold Infeld kahe che ke, "vijJAna dvArA zodhAyeluM satya ApekSika che. saMpUrNa nathI. koI pUche ke je vAstavikatAo ApaNI AsapAsa che, tene pragaTa na karI zake to vijJAnanI kiMmata zuM ? haMmezAM badalAtA siddhAMtomAMthI ApaNe je vizvamAM rahIe chIe tenI sAcI rUparekhA ame kevI rIte samajI zakIe ?" vijJAna A praznano javAba ApavA niSphaLa nIvaDyuM che. suprasiddha vaijJAnika jemsajIne 'mIsTIriyasa yunivarsa' (rahasyapUrNa vizva)mAM kahyuM che ke, "Science should leave off making pronouncement, the river of knowledge too often turned back on it self" (vijJAne nitya navI ghoSaNA karavAnuM choDI devuM joIe, kAraNa ke jJAnanI saritA ghaNIvAra potAnA mULasrota tarapha pAchI vaLI che.) kahevAnuM tAtparya e che ke, eka bAju ApaNe navI navI zodhonI jAherAta karIe chIe, jyAre bIjI bAju ApaNI mULabhUta mAnyatAo aMge navesarathI vicAra karavo paDe evI sthiti pedA thaI che. Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (33) sUtra-18:- AkAzanuM kArya - jagA ApavI. - vaitavAda ane advaitavAda. jagA ApavI e AkAzanuM kArya che. - AkAzano aMta AvI jAya tenI pachI zuM hoya? kalpanA karo. jo kaMI nahi to te asaMbhavita che. mATe AkAzanI pachI paNa AkAza che. AkAzasyAvagAhaH // 18 // artha:- AkAzanuM kArya bIjA dravyone jagA ApavAnuM che. dvaitavAda ane advaitavAdaH AkAzanA svabhAvaviSe ghaNA samayathI agama samasyA rahI che. pUrvanA dezonA tattvajJAnIo ke, pazcimanA ciMtakomAM, jainatattvajJAnanI mAphaka AkAzane eka svataMtradravya tarIke mAnyo nathI. keTalAke to tene eka mAnasika kalpanAno viSaya (form of conception) mAnyo. yuropanA uccakakSAnA vicAraka kAnta evA padArthane mAnavamagajanI kalpanA tarIke gayuM. temanA mate prakRti e evo padArtha che, je indriyagrAhya bhautikapadArtha (sense material) ane mananI sahakArI kriyAthI utpanna thAya che ane "AkAza ane kALa" anubhavanA aMzabhUta padArthamAMthI (Form a prior constitutive element of experience). jarmanImAM eka tattvavicAraka Hegel hatA. temaNe badhI ja parimita vastuo ane vyaktione AtmAnA svarUpanA amuka nizcita caitanyanI upAdhimAM samAveza karyo. eTale ke eka AtmAne ja mAnyo. jaDa (pudgala-bhautika padArtha) je che, te paNa AtmAnA caitanyano eka aMza che. AkAza paNa Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33) sUtra-18 - AkAzanuM kArya - jagA ApavI. 181 ane AtmA je kahevAya che, e badhA caitanyanA aMza ja che. eTale jagatamAM AtmA sivAya bIjuM kaMI nathI. (advaitavAda) hinduonA sAMkhyadarzanane (dvaitavAda) anusarato yuropanA tattvavicAraka kAntano abhiprAya che, jyAre mImAMsA darzana (advaitavAda)ne anusarato Hegel no mata che. hinduonA vaizeSikadarzanamAM AkAzane vizvamAM rahelA navadravyo paikInuM ekadravya mAnyuM che. paraMtu tenA guNadharmo je rIte jaNAvyA che, te mujaba te jainatattvajJAnathI bhinna paDe che. teo zabdane AkAzano guNa mAne che. ApaNe joI AvyA chIe, ane vijJAna paNa mAne che ke, zabda e bhautika padArtha che. te abhautika AkAzano guNa kevI rIte hoI zake? (juo pR. 90, 217) zabda e, IndriyathI jaNAya che, mATe paNa te paugalika mAnyo che. vaizeSikamata zrotrendriyane AkAza svarUpa mAne che eTale temanA mata mujaba virodha Avato nathI. paraMtu zrotra indriya paulika che, mATe ja paudgalika evo zabda IndriyagrAhya bane che. vaLI zrotrendriyane AkAzasvarUpa mAno to bhautikazarIra sAthe tenuM baMdhAraNa kevI rIte zakya bane ? vigere ghaNA virodhAbhAso udbhavaze. AkAzanuM kArya - jagA ApavIH pazcimanA keTalAka ciMtakomAM AkAza e vAstavika dravya che. e mAnyatA e satyamAMthI janmI ke - je vastuo ApaNAthI alaga che, dUra rahelI che, te vastuo sudhI pahoMcavA ApaNe saphara karavI paDe che. A vastu dUra che, ane A vastu najIka che tenuM anumAna ApaNe, ApaNI ane te be vastuo vacce rahelA AkAzanA ochA ke vadhArepaNAne AdhAre karIe chIe. vaijJAniko AkAzane mAne che paNa tenA guNadharmo nizcita rIte nakkI thaI zakyA nathI. A sUtra jaNAve che ke "jagA ApavI e AkAzanuM kArya che. jo AkAzane dUra karavAmAM Ave to saghaLI vastuo Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pheMkAI jAya, kAraNake AkAza vinA rahe kyAM? jagA vagara rahI na zakAya. AkAza che mATe saghaLI vastuo rahI zake che, tenA vinA saghaLI vastuo sthiti jALavI na zake. ekAMta (nisaMga)mAM keda thaI jAya. TUMkamAM AkAza che mATe badhuM che. nahi to kaMI na hoya. AkAzanI pachI paNa AkAza ja che:- (pR. 34, 129) ApaNe joI AvyA chIe ke - AkAza anaMta che ane te sarvatra eka samAna ja che. paraMtu jeTalA vistAramAM jIva, pudgala vigere padArtho astitva dharAve che, je maryAdA bahAra teo jaI zakatA nathI, teTalA vistArane lokAkAza (vizva) kahevAya che. bAkInuM anaMta alokAkAza, mAtra AkAza. have AkAza kyAM sudhI che te vicArIe. jo koI sthaLe AkAzano aMta AvI jAya to tenI pachI kalpanA karIe, zuM hoya? eka pakSe AkAza pachI paNa bIjuM AkAza (khAlI jagA), athavA bIjA pakSe "kaMI nahi', bIjA pakSanI vAta "kaMI nahi'. e asaMbhavita che, tethI pahelA pakSanI vAta AkAza pachI paNa AkAza che e svIkAravI joIe. A rIte jainatattvajJAnamAM darzAvelA be vibhAga bahu vyavasthita che. bahu sArI rIte samajI zakAya che. athavA jevA teo che, tevA sarvae batAvyA che. rAmAyaNanA vArtAnI sauthI purANI, labhya jaina prata vimalasUrinuM pauma cariu I.sa. pUrvenA prathama saikAnI brAhmaNa-kRti vAlmikI rAmAyaNanA samayanI che, uparAMta I.sa. pachInA sAtamA saikAmAM racAyelAM jaina saMskRta padmapurANa, I.sa.nI AThamI sadImAM lakhAyelA apabhraMza bhASAnA svayaMbhU rAmAyaNa, munisuvrata kAvya ane purANoe A vArtAne jALavavAmAM ane lokapriya karavAmAM jaina graMthonI tulanAmAM ghaNA pAchaLathI lakhAyelA brAhmaNonAM purANo karatAM tathA prAMtIya bhASAomAM lakhAyelAM rAmAyaNo karatAM ocho phALo Apyo nathI. Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (33) sUtra-18 :- AkAzanuM kArya :- jagA ApavI. paraMtu jaina AvRtti jyAM jyAM brAhmaNa dharmanA rAmAyaNathI judA paDe che, tyAM tyAM te jaina dharmanI sthiti viSe atyaMta arthapUrNa prakAza pAthare che. jaina AvRtti pramANe rAvaNa ane temanA rAkSaso vidyAdharonI jAtinA ucca kakSAnA saMskArI ane jinanA parama bhakto hatA. ahIM hiMdu purANonI jema, temane bhayaMkara dekhAtA, duSTa svabhAvavALA, adhArmika rAkSaso, pizAco athavA asuro tarIke cItaravAmAM AvyA nathI. paraMtu cokkasa rIte temane vaidika sAdhuonA yAjJikasaMpradAyanA pratispardhIo tarIke darzAvavAmAM AvyA che. DaoN. bhaTTAcArye nirIkSaNa karyuM che te pramANe, "A baMne ahevAlone eka sAthe rAkhIne vicAra karatAM keTalAka vartamAnakAlIna vidvAno ugrapaNe bhArapUrvaka jaNAve che, ke rAkSaso jaino hovAthI temane vaidika prajAe phajeta karelA, vaLI teo jaNAve che ke vAlmikInA rAmAyaNamAM karavAmAM AvelA rAkSasonA varNana spaSTa rIte darzAvelA che ke, teo jaino sivAya, bIjA koI na hoI zake ane rAmAyaNanA graMthakartAe kevaLa dharmAMdhapaNAne lIdhe temane bihAmaNA svarUpe rajU karyAM che." (jaina daMtakathAonA mukhyanAyako je. e. XV) 183 epha. I. paragITara bhArapUrvaka darzAve che ke, "hiMduo jaino pratye asuro athavA daityo tarIke (dhikkAra vigere sUcavatA zabdothI) vartana karatA." (prAcIna bhAratIya aitihAsika praNAlikA, laMDana 1922) eDakInsa kahe che ke, "zrI hoDa paNa ema dhAre che ke jaino mATe asuro ane rAkSaso (josepha eDIkansa cInI buddhadharma laMDana-1922) jevA zabdono upayoga karatA hatA. ane zrI epha. ollAma paNa evo abhiprAya darzAve che ke bauddha ane jaina baMne paddhatio sUrya ane sarpa sAthe gADha rIte saMkaLAyelI hatI. ane sUryavaMzI jAtiomAMthI teone khAsa TekedAro maLelA. sUryavaMzIo para brAhmaNa dharmanI bahu ochI asara thayelI." Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (34) sUtra - 19 :- jIvonA pAMca zarIroaudArika zarIra - jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIra - jIvonA traNa prakAranA AhAra 1. ojAhAra, 2. lomAhAra, 3. kavalAhAra. - dareka jIvane potAnuM jIvana sauthI vadhu priya che. mATe jIva hiMsA moTuM pApa che. *zarIravAGmanaH prANApAnAH pudgalAnAm // 19 // artha :- (1) (audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kAryaNa A pAMca) zarIra (2) vANI (zabda, avAja) (3) mana (vicAra) ane (4) zvAsocchavAsa A pudgalono upakAra che (arthAt te cAreya paudgalika che.) jIvonA pAMca zarIro H cha e dravyonA svarUpa, guNadharmo, ane kAryane jaNAvyA pachI have vizeSathI pudgalanA kAryone jaNAve che. saMsArI jIvonA pAMca prakAranA zarIro hoya che. (1) audArika zarIra (2) vaikriya zarIra (3) AhAraka zarIra (4) taijasa zarIra ane (5) kArmaNazarIra. A pAMca zarIramAMthI chellA be zarIra, taijasa zarIra, ane kAryaNa zarI2, dareka saMsArI jIvane avazya hoya che. te jIvo nAnA ke moTA, kIDI ke kuMjara deva, manuSya ke, narakanA jIvo, A dareka jIva sAthe anAdikALathI joDAyelA che. bAkInA traNa zarIra jIva, mRtyu pAme ane bIjI gatimAM jAya tyAre badalAyA kare che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 (34) sUtra - 19 - jIvonA pAMca zarIro-dArika zarIra (1) audArika zarIraH manuSya ane pazu (tiryaMca) A be gatimAM (anAdikAlIna be zarIra, taijasa-kAzmaNa uparAMta trIjuM) audArika zarIra hoya che. je ApaNane pratyakSa che. pRthvI, pANI, agni, vAyu (je sparza dvArA anubhavAya che.) vanaspati Adi je dazyamAna che. te sarve temaja aLaziyAM, zaMkha Adi (beindriya), kIDI, makoDA Adi (indriya), mAkhI, maccharAdi (caurindriya), temaja pazu, pakSI, jaLacara prANIo sarve (paMcendriya), tiryaMca (pazu) gatinA sarve zarIro audArika zarIra che. saMjJI paMcendriya pazu, ane manuSya AdinA zarIro garbha ke IDA vigeremAM vIrya ane rajanA saMyogathI zarIra racanAne yogya paristhiti sarjAtAM, temAM AvIne utpanna thayelA jIvavaDe racanA karAya che. mAkhI macchara, kIDAo vigere (saMjJI paMcendriya sivAyanA jIvo)mAM teonI utpattinI te te jIvonI sadeza yoni (te jIvanI zarIra racanAne yogya mALakhu -bIja)omAM utpanna thAya che. temaja vanaspatino tenA bIja AdimAM, teone anukULa bheja, temaja pugalonA saMyoga Adi anukULa paristhiti sarjAtAM, tevA prakAranA karmavALo jIva te yoniomAM praveza karIne te mujabanA zarIranI racanA kare che. jIva pUrve upArjana karelA vividha prakAranA karmone anusAra te te yoniomAM praveza pAme che. te pachI potAne je AnuvaMzika mALakhuM prApta thayuM hoya tenI maryAdAmAM rahI zarIra racanA kare che. pUrve jaNAvelI upayogI 8 vargaNAmAMthI, pahelI vargaNA, dArika vargaNA (pulanA skaMdhonI racanAno eka viziSTa vibhAga)mAMthI jIva pudgalaskaMdhone AhAra vigere dvArA grahaNa karIne zarIra racanA kare che. janmatAM sau prathama zarIra racanA ane pachI tenI kramasara vRddhi ane vikAsa kevI rIte thAya che te joIe. garbhamAM utpanna thaIne sau prathama zarIra racanA ane kramasara vRddhiH manuSya, deva, tiryaMca, ke naraka, koIpaNa gatimAM rahelo jIva, te cAlu bhavanA bhogavAtA AyuSyakarmanA pugalo hoya tyAM sudhI jIve che. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna jIvanane aMte te pudgalo AtmA parathI kharI paDavA dvArA pUrA thAya che. tyAre turaMta te jIvanuM zarIra chUTI jAya che. eTale ke jIva zarIra choDI de che. te pUrve jIve navAjavA mATenuM AyuSya karma upArjana karI lIdhuM hoya che. cAlubhavanuM AyuSyakarma pUruM thatAM ja, navA bhavanuM bAMdheluM AyuSyakarma udayamAM Ave che. tenI sAthe, te AyuSyane anusaranArA anya paNa sattAmAM rahelA karmo paripAka pAme che. te karmo udayamAM AvavAthI te mujabanI yoni, garbha ke, bIja AdimAM jIva praveza kare che. pUrvanA bhavanuM je zarIra choDe che te audArika, ke vaikriya hoya che. A be zarIro ja mRtyu, ke cyavana (davo ane narakonA mRtyune cyavana kahe che.) thatAM badalAyA kare che. A rIte pUrvanuM zarIra choDIne jIvane anya sthaLe anyagatimAM laI janAruM 'AnupUrvI nAmakarma e nAmanuM karma hoya che. vaccenA aMtarAlamAM te karma udayamAM Ave che. jIvane te anyagatimAM laI jAya che. vaccenA aMtarAlamAM jIva sAthe taijasa ane kArpaNa zarIra A be zarIro ja hoya che. kArpaNa zarIra te, jIva para lAgelA 8 prakAranA zubhAzubha karmo che. pUrvanA zarIrane choDI, A be zarIranI sAthe prayANa karI jIva te sthaLe, te yoni, ke bIja vigeremAM Ave che. jIvasvayaM arUpI che. tenI sAthe joDAyeluM taijasazarIra (tejapUMja, tejomaya AvaraNa, ke vidyutamaya zarIra) ane kAzmaNa zarIra jIvanI sAthe hoya che. te padgalika hovAchatAM sUkSmapariNAmI hovAthI adazya ane vajana rahita hoya che. pote je yoni, ke bIja AdinA mALakhAmAM praveza kare che te sthUla, eTale kedazya ane vajana sahita hoya che. to sUkSmazarIrI jIva, sthUla bIjasAthe pote ekarasapaNAthI kevI rIte joDAya che? te prazna udbhave. tenuM samAdhAna e che ke, utpattinA prathama samaye jIva eka viziSTa prayatnavaDe, jene "ojAhAra' kahe che, tenA vaDe AsapAsamAMthI potAne je zarIra banAvavAnuM che te vargaNAnA (audArikake vaikriya) pudgalone grahaNa karIne, AtmA sAthe ekarasa karIne, te te yoninA mALakhAmAM zarIra racanA karavAno prAraMbha kare che. A prasaMge jIvanA traNa prakAranA AhAra samajI laIe. Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) sUtra - 19 - jIvonA pAMca zarIro-dArika zarIra 187 jIvanA traNaprakAranA AhAra : (1) ojAhAra - pUrvabhavanA zarIrane choDIne Avelo jIva utpattinA prathama samaye vizeSa prayatnathI je pudgalo grahaNa karI AtmA sAthe ekarasa kare te ojAhAra. te utpattinA prathama samaye ja hoya che. zeSa jIvanamAM bAkInA be hoya che. (2) lomAhAra : racAI gayelA sUkSma (nAnA) ke moTA zarIranA chidro vaDe badhI dizAmAMthI pudgalone zoSI-kheMcIne, zarIra sAthe ekarasa kare che. pudgalapadArthane chidro dvArA zoSavAnI je kriyA, te lomAhAra. A prakriyA dareka zarIra dhArI jIvane, jIvananA dareka samaye avirata cAlu ja hoya che. (3) kavalAhAra: mukha dvArA koLIyo grahaNa karI pAcanataMtra sudhI laI javo te kavalAhAra. grahaNa karelA te koLIyAnA pudgalone sAtadhAturUpe pariNAvI (rUpAMtara karI) zarIra sAthe ekarasa karAya che. A prakriyA audArikazarIravALA ekendriya (pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati) sivAyanA jIvone ja hoya che. rasa, rUdhira, mAMsa, meda, asthi, majajA ane vIrya A sAtadhAtuo kahevAya che. te lIdhelA khorAkamAMthI bane che. navA bhavamAM utpattinA samaye Avelo jIva, zarIra racanA mATe sau prathama ojAhArathI khorAka grahaNa kare che. te pachInA prathama aMtarmuhUrta (48 miniTa sudhIno kALa)mAM potAne jeTalI paryAptio ane indriyo banAvavAnI che te sarvene banAvI de che. ahIM kahevAno bhAva e che ke jIvane je gatimAM je yonimAM, nAnuM ke moTuM jevuM zarIra banAvavAnuM che tenI prAraMbhika racanA karI le che. temaja paryAptio ane indriyo, je jIvana jIvavAnA ane vadhu vadhu suMdara rIte jIvanane mANavAnA sAdhano che, tene paNa ahIM sUkSma avasthAmAM thoDA ja kALamAM banAvI de che. te Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna 188 pachI jIvanakALa daramiyAna teno vikAsa Adi thatA rahe che. pRthvI, pANI, agni, vAyu ane vanaspati AdimAM jIvone bahu ja alpa AyuSya ane sUkSmazarIra hoya che. to paNa dareka jIvo upara batAvI te zarIra banAvavAnI kriyA kare che. vRkSa vigerenA moTA za2I2o paNa bIja avasthAmAM phalita thAya che tyAre prathama aMkurA rUpe thaIne, pachI kramasara AhAra grahaNa karatAM karatAM zarIrano vikAsa karI mULa, thaDa, zAkhA, pAMdaDA, phUla, phaLa ane bIja AdinA vistArane vadhAre che. pRthvI, agni, vAyu ane sUkSma vanaspatinA jIvo je sUkSma, ane atisUkSma za2I2vALA che. te jIvonA karatAM je pratyeka vanaspati (vRkSAdi)nA jIvo, temaja pazu, pakSI, jaLacara Adi moTA, atimoTA ane khUba vizALakAya hoya che, tenuM kAraNa paNa te jIvonuM pUrva upArjana kareluM tevA prakAranuM viziSTa karma che. pRthvI AdinA A jIvo ekendriya (eka ja sparza indriya-cAmaDIvALA) kahevAya che. pRthvI Adi, ane vividha aneka prakAranI vanaspati AdinA jIvo teonI nizcitayoniomAM ja janmIne jIvanakriyA AgaLa vadhAre che. saMjJI ane asaMjJI jIvo H beindriya (aLasiyA, zaMkha Adi), teindriya (kIDI makoDA Adi), carindriya (mAkhI, macchara Adi), asaMjJI (mana vagaranA) paMcendriya, ane saMkSI (manavALA) paMcendriya pazu, pakSI, jaLacara, manuSya, deva Adi jIvo kramasara pUrve upArjana karelA viziSTa viziSTa puNyakarmathI teonI nizcita yoniomAM janmIne tevA prakAranA zarIra banAve che. je jIvo asaMzI (manavagaranA) che, te saghaLA jIvo puruSa bIja (vIrya), ane strI bIja (raja)nA saMyoga vinA, teonI nizcita yoniomAM utpanna thAya che. bIja vigere te yoniomAM, tevA prakAranA sAnukULa dravyono saMyoga, bheja vigere paristhiti sarjAtAM utpanna thAya che. teone mana hotuM nathI. cetanA alpa vikasita hoya che tethI Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (34) sUtra - 19 :- jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIra 189 teone samUcchima (suSupta jevA) jIvo kahelA che. jemake bIjamAM jIva che, paNa tene jamInamAM vAvo eTale, bheja vigere anukULa saMyogo prApta thatAM, tevA prakAranA karmavALo jIva, aMkUro phUTavA Adi avyakta cetanA dvArA vikAsa kare che. gaMdakImAM maccharo pedA thaI jAya che. dareka jIvane potAnuM jIvana sauthI vadhu priya che, mATe jIvahiMsA moTuM pApa che H : A sarve jIvone jIvavAnI icchA eka samAna che. teone bhale mana nathI paNa icchA, buddhi, tarka, lAgaNI, samaja, khuzI, nAkhuzI, bhaya, maithuna, parigraha, AhAranI tIvra icchAo vigere avyaktapaNe, chatAM sakriyapaNe avazya vidyamAna hoya che. je vikasita zarIra racanAnuM sAdhana nahi hovAthI bahu vyakta rIte nathI jaNAtI. tema chatAM sUkSmanirIkSaNothI bahu AzcaryakAraka rIte te noMdhI zakAya che. je dizAmAM Aje khUba saMzodhano paNa thayelAM che. te dareka jIvane jIvavAnI icchA eka samAna che. A sUkSma dareka jIvone potAnI lAgaNI, icchAo, sukho ane potAnuM jIvana sauthI priya che. mATe ja teonI hiMsA ka2vAthI teonuM jIvana Adi sarvasvano tame nAza karo cho. tethI te moTuM pApa che. azubhabhAvathI bIjA jIvane ApelI pIDAnuM phaLa tamane pAchuM maLavAnuM ja che. zrI tIrthaMkara bhagavAna jJAnathI saghaLuM jANIne ApaNane pApa karmathI bacAvavA koIpaNa jIvanI hiMsAthI bacavA upadeza Ape che. A rIte teo jagatanA saghaLA jIvonI kALajI rAkhe che. jagatanA saghaLA jIvonI bhAvakaruNA, e arhadvAtsalya bhAva che. tenA prabhAve te AtmAo tIrthaMkara padavI prApta kare che. A bharata kSetramAM eka nizcita kALakhaMDamAM AvA uttamakoTinA parama dayAmaya bhAvane AtmasAt karanArA 24 AtmAo ja tIrthaMkara bane che. A zAzvata niyama, kudaratI vyavasthA che. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (35) sUtra - 19 :- jIvonA pAMca zarIroaudArika zarIranI jaTila racanA. - kIDA pataMgiyA vigere jIvonI zarIra racanA bahu jaTila nathI. manuSyanA garbhamAM utpanna thayelA lAkhojIvomAMthI atiprabaLa puNyakarmavALe jIva garbhanI prakriyAmAM vikAsa sAdhI janme che. khorAkanuM pAcana, zarIra racanA, ane vikAsa, Adi kriyAo, jIvamAM rahelI avyaktazaktidvArA satata thayA kare che. -> janma pAmIne paDadAmAMthI raMgabhUmi para Avyo eTale badhuM bhUlI jIva raMgarAgamAM paDI jIvana veDaphI nAkhe che. (zarIravAtmanaH prALApAnA: vudrattAnAm III) saMmUcchimajIvo (kIDA, pataMgiyA vigerenI) zarIra racanA bahu jaTila nathI. pAMca zarIra madhye audArika zarIra, manuSya ane tiryaMca (pazu ane vanaspati)nA jIvone hoya che. mana sahita pAMca indriya je jIvane hoya teone saMjJI paMcendriya ane manavinAnAne asaMjJI kahe che. pAMca indriya A mujaba che. [(sparza (cAmaDI), rasanA (jIbha), prANa (nAka), cakSu (AMkha), ane zrotra (kAna)] je jIvo ekendriya hoya teone mAtra eka ja indriya hoya che. je krama mujaba prathama che te (sparzaindriya-cAmaDI) ja hoya che. beindriya jIvane kramamujaba 1lI, ane 2jI (jIbha). te rIte AgaLa teindriya jIvane eka vadhu, trIjI (nAka), caurindriyane eka vadhu cothI (AMkha). asaMzI (manu vagaranA) paMcendriyane eka vadhu, pAMcamI zrotra (kAna), cAra indriya sudhI saghaLA asaMzI ja hoya che. tene saMmUrNima paNa Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) sUtra - 19 - jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIranI jaTila racanA. 191 kahe che. paMcendriya jIvo saMjJI ane asaMjJI baMne prakAranA hoya che. saghaLA saMmUcchima ke asaMzI (muMbIja ane strIbIjathI thanArA garbha ke iMDA vigerenI prakriyA vinA utpanna thanArA) jIvo (pRthvI, pANI vigere ane kaDA, pataMgiyA vigere)nI zarIra racanA bahu jaTila hotI nathI. lAkho jIvomAMthI atiprabaLa puNyakarmavALo jIva, garbhanI prakriyAmAM AgaLa vadhIne, vadhu zarIra vikAsa karIne janme che - jIvone saMzI (manasahita) paMcendriyazarIra, ativiziSTa puNya (zubha) karmanA paripAka (udaya)thI prApta thAya che. AvA jIvo je audArika zarIra banAve che te, puruSabIja, ane strIbIjanA saMyogathI phalita thanArA garbha ke IMDA AdinI prakriyA dvArA racAtA hoya che. te beno saMyoga thatAM anukULa paristhiti sarjAya to, tevA prakAranA ativiziSTa puNyakarmavALo jIva, pUrvajanmanA zarIra ane sthaLano tyAga karIne, utpattinA sthAne AvIne, tenA bIjanI yonimAM praveza kare che. te pachI (pR. 187) "ojAhArathI tyAM rahelA pudgalaskaMdhone grahaNa karI paryApti purI karI zarIra racanAno sUkSama prAraMbha karI de che. dA.ta. mAtAnA garbhamAM phalIkaraNanI prakriyAmAM amuka nizcitakALa (12 muhUrta, Azare 10 kalAka)mAM tene prAyogya puNyakarmavALo jIva AvI jAya, to phalIkaraNanI prakriyAthI prathama sUkSma zarIra banAvIne, te pachI jIva, kamasara zarIrano vikAsa kare che. vIrya ane raja maLavAthI rathI 9 lAkha jIvonI utpatti tyAM thaI zake che. jo badhA ja jIvo phalIkaraNanI prakriyAmAM potAnA zarIrano vikAsa karI zake to, rathI 9 lAkha manuSyo pedA thaI zake. paraMtu tevuM banatuM nathI. moTe bhAge jIvo utpanna thaI, tevA prakAranuM viziSTa prabaLa puNyakarma nahi hovAthI, nAza pAme che. AgaLa zarIrano vadhu vikAsa karI zakatA nathI, tethI mRtyu pAme che. je koI jIva atiprabaLa puNyakarmavALo hoya, ane tenA mAtApitAnuM paNa viziSTa puNyakarma, RNAnubaMdha Adi hoya, Avo sumeLa sarjAya tyAre eka, be Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna Adi prabaLa AyuSya dharAvatA jIva phalIkaraNanI prakriyAmAM AgaLa vadhI zarIrano vikAsa karI zake che, ane janme che. temAMya Aryadeza, uttamakuLa ane zuddhadharmanI prAptine yogya saMyogovALo janma, atiati puNyathI ja prApta thAya che. zarIra racanA, khorAkanuM pAcana ane kamasara vikAsa Adi, jIvanI avyakta zaktivaDe satata zarIramAM thayA kare che : garbhamAM rahelA tyAMnA pudgalomAMthI prathama "ojAhAra" vaDe AhAra grahaNa karI jIva sUkSmazarIra banAve che. te zarIravaDe kramasara pudgalone grahaNa karI sUkSmazarIranI sAthe ekarasa karatAM karatAM zarIrano vikAsa kare che. prathama pravAhIrUpa zarIramAMthI kramasara tene ghana svarUpa ApatAM ApatAM, dhIre dhIre mAMsapezIo, mAMsa, meda, hADakA, pAMceya indriyo, zvasanataMtra ane pAcanataMtranA avayavone, te te karmanA niyaMtraNa heThaLa yathAyogya rIte racIne goThavato goThavato kramasara zarIrano vikAsa kare che. zAstromAM 7-7 divase kevA kevA svarUpe racanA thatI jAya che tenuM vigatavAra varNana kareluM che. cAreka mahinAmAM hAtha, paga Adi avayavonA aMkUrA phUTelA hoya tevo ghana mAMsanApiMDanA AkArane pAme che. A rIte zarIranuM baMdhAraNa mULarUpe racAI jAya che. lokamAM kahevAya che ke 4 mahine jIva Ave che, te A zarIranuM baMdhAraNa racAI javAthI hRdaya dhabakatuM thAya eTale kahevAtuM haze. paraMtu jo ema ja hoya to ATalA sudhI zarIranA baMdhAraNanI racanA koNe karI? jIva vinA tevI koI zakti karavA samartha nathI. jIva paNa potAnI sUjha bUjha, ke pragaTa koI icchAthI A racanA karato nathI. teNe upArjana karela karma paramANuonA niyaMtraNa heThaLa, anabhisaMdhijavIryathI kare che. vyakta icchAthI irAdApUrvaka je pravRtti thAya tene abhisaMdhijavIrya kahe che. ane avyaktapaNe IcchA vagara thatI kriyAo anabhisaMdhijavIrya kahevAya che. karmanA prabhAvathI Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) sUtra - 19:- jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIranI jaTila racanA. 193 AvI avyakta zaktio anAdikALathI saMsArI jIvamAM paDelI che. tenA prerakabaLa dvArA prathama samayathI ja jIva zarIranA prAraMbhika baMdhAraNane racavAnI kriyA kare che. prathama samaye "ojAhAra" vaDe banAvelA prAthamika zarIra dvArA, ane karmadvArA jIvane prApta thayelI viziSTa zaktidvArA, AsapAsamAM rahelA upayogI pugalaskaMdhone grahaNa kare che. jema agnidvArA rasoI pAke che. tevI rIte taijasazarIra, grahaNa karelA pudgalone pariNAvIne (rUpAMtara karIne) zarIra sAthe ekameka thavA yogya kare che. A manuSyanA zarIrane uddezIne samajavuM. iMDA, jarAyuM, potaja vigere pazu-pakSInA ane devonA vaikriya zarIra mATe te te zarIrane prAyogya pugalaskaMdho grahaNa kare che. manuSyanA jIvane A rIte garbha avasthAmAM 9 mahinA pasAra karavA paDe che. suMdara dekhAtuM ane moha pamADatuM A zarIra, kevI gaMdakImAMthI racAya che? ghora aMdhArI koTaDImAM jayAM bIjuM koI sahAya karanAra nathI. duHkho ane mUMjhavaNomAM koI pokAra karI zakAya, ke raDIne paNa duHkha ochuM kare tevI koI sAdhana-zakti haju vikasyA nathI. AvI avasthAmAM UMdhA mastake 9 mahinA laTakIne pasAra kare che. mana sahita hovAthI jIva vyaktapaNe A saghaLA duHkhone jANe che ane anubhave che. eka kavie eka suMdara sajajhAyamAM garbhAvAsanA duHkhone varNavyA che. huM to naTavo thaIne nATaka evA nAcyo ho jinavariyA, pahelA nAcyo peTamAM mAtAnA bahuvAra, ghora aMdhArI koTaDI, koNa sUNe pokAra. jihAM mAthuM nIcuM ne, chAtI mArI UMcI ho jinavarIyA. 1 hADamAMsano piMjarone upara maDhIyo cAma, maLamUtra mAMhe bharyo, mAnyo sukhano dhAma, jihAM navanavamahinA, UMdhe mastake laTakyo ho jinavarIyA. 2 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna uThI kroDa romaromamAM, karI dhagadhagatI soya, koI bhoMke jo sAmaTI, kaSTa aSTagaNuM hoya, pachI mAtAne meM, jamanA dvAra dekhADyA ho jinavarIyA. 3 bAMdhI muThI doyamAM, lAvyo puNya ne pApa, uMvAuvA karI huM raDuM, jagamAM harakha na mAya, pachI paDadAmAMthI, raMgabhUmi para Avyo ho jinavarIyA. 4 janma pAmIne paDadAmAMthI raMgabhUmi para Avyo, eTale jIva badhuM bhUlI, raMgarAgamAM paDI jIvana veDaphI nAMkhe che - garbhavAsamAM AvI avasthAmAM rahelA koI jIvane AvI duHkhadAyI paristhitimAMthI chUTavA mATe evo vicAra paNa Ave che ke, have janmIne evuM karuM ke, pharI ahIM AvavuM na paDe. paraMtu janma pAmIne jayAM paDadAmAMthI raMgabhUmipara Avyo, eTale karma nacAve tema bAla, yuvAna, vRddhAdi avasthAmAM judA judA nATaka bhajavyA kare che. janma thayo ane saMsAra joyo eTale badhuM bhUlIne raMgarAgamAM paDI jAya che. mATe ja kahevAya che ke jIva bAlyAvasthAmAM mAtRmukho thayo, yuvAvasthAmAM strImukho thayo, ane vRddhAvasthAmAM putramukho thayo, paNa mUrakho jIva, aMtaramukho na thayo. A rIte pharI janma, ane pharI maraNa, ane pharI pAchuM mAtAnA peTamAM zayana, A krama cAlyA kare che. koI viralA jIvo zrI tIrthaMkarabhagavAnanA vacanone yathArtha rIte samajI, hRdayamAM sthira karI sAMsArika sukha saMpattiothI AkarSAyA vinA, ke kumatothI bharamAyA vinA jinavacanamAM sthira rahI zake che. tevA jIvo ja A saMsAranA pArane pAmI sadAkALa mATe garbhAvAsanA duHkhothI mukta banI pAMceya zarIrothI rahita zAzvata sukhanA bhoktA bane che. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) sUtra - 19 - jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIranI jaTila racanA. 195 caMDAlane ghare putrajanma - eka vaNika zeTha potAnA nagaranI bahAra AvelA yakSanA maMdiramAM pUjA-bhakti karavA jatA hatA. temanI moTI uMmara thavA chatAM saMtAna prApti na hatI. tethI yakSanI samakSa roja bhaktipUrvaka prArthanA karatA hatA. tyAM najIkamAM rahelA caMDAle, zeTha-zeThANI baMnene roja AvatA joI kAraNa pUchyuM. zeThe kAraNa jaNAvyuM. caMDAlane paNa saMtAna na hatuM. tenI patnIe yakSanI bhakti ane prArthanA karavA preraNA karI. caMDAla paNa have roja yakSanI suMdara bhakti karI, prArthanA karavA lAgyo. thoDA samayamAM tene ghare putra avataryo. zeThe A joIne yakSane khUba AjIjIpUrvaka vinaMti karI ke - "caMDAlanI prArthanA sAMbhaLI tenA para kRpA karI, mArA upara kema nArAja cho? zuM mArI bhaktimAM khAmI che?" tyAre yakSe javAba Apyo "tArI prArthanA paNa mArA dhyAnamAM che, caMDAlane ghera avataravA yogya jIvonI to koI kamI nathI, paNa tArA ghera avataravA yogya koI jIva to hovo joIene?" - je kharekhara saMta che, tenI pAse satya anaMta che. - je banI beThelA saMta che, tenI pAse satyano aMta che. samajavuM agharuM che, paNa ekavAra samajAI gayA pachI AcaravuM saheluM che. - bhakti nahi bhADAyata, je sevAphala jAge (zrIdevacaMdrajI) -> jo pApa khaTake, to pApa aTake. zuM adhyAtma thoDA ghaNA pUjA pATha karI, devatAo sahita Izvarane vaza karI laI potAnI yogya, ke ayogya mAgaNIo purI karavAno dhaMdho che? Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (36) sUtra - 19 - jIvonA pAMca zarIro dArika zarIra-paryAptio. - "jIva' ane karma ja bhautika zarIranI racanAmAM niyAmaka che. - mAnavIya prayatno dvArA abhuta koTinA A zarIrayaMtranI racanA karavI zakya nathI. e karAmata karmanI che. - zarIrane jIvaMta ane svastha rAkhavAnA tamArA hajAro prayatna, chatAM hukamanuM pAnuM karmasattAnA hAthamAM che. cha paryAmi e, jIvanakriyAo mATenA zarIramAM rahelA upakaraNo (zarIravAGmanaH prANApAnAH pudgalAnAm // 19 // ) jIva ane karma ja bhautika zarIranI racanAmAM niyAmaka che - vizvanA dareka jIvane kula pAMca prakAranA zarIra hoya che. temAMthI prathama audArikazarIranI racanA kevI rIte thAya che, te joI rahyA chIe. A viSayamAM Adhunika vijJAnanI mAnyatA zuM che, teno pR. 73thI 76mAM sAmAnya ullekha karyo hato. teo taijasazarIrane vidyuta urjA tarIke svIkAre che. paraMtu kArmaNazarIra ane AtmAnA viSayamAM bhautikatAraNo kaMI jaNAvatA nathI. tenuM kAraNa paNa che ke, te baMne zAstra mujaba adazya ane arUpI che. prayogothI jANI zakAtA nathI. vaikriya (devonuM) ane AhAraka (14 pUrvadhara muninuM) zarIra paNa vijJAnanI pahoMca bahAra che. je vidyamAna che te manuSya, vanaspati ane pazuonA zarIranI racanA viSe teonA saMzodhano che. teo zarIranI racanAne bhautika zAstra, ane rasAyaNazAstranA niyamothI samajAve che. amIbA e Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) sUtra - 19 :- jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIra-paryAptio. 197 eka koSIjIva che. UMcA prANIomAM eka koSamAMthI vRddhi pAmIne aneka koSo pedA thAya che. A aneka koSo ekabIjAnI sAthe joDAIne prANInA aMgopAMgo Adi zarIrano vikAsa kare che. jIvaMta zarIranA vikAsa mATe proTIna mukhya ghaTaka che. jenA ghaNA (20) ekama (prakAra) che. dA.ta. himoglobIna nAmanuM proTIna thoDA lohanA aNuo dharAve che. tenuM kArya zvAsamAM lIdhelI havAmAMthI oksIjana zoSavAnuM temaja zarIranA vividha bhAgomAM oksIjana pahoMcADavAnuM che. tenAthI jIvanakriyAo jaLavAya che. proTInamAM khAsa pravartakabaLa hoya che, je zarIranI pezIomAM vidyamAna hoya che. je proTInane khAsa kArya karavA mATe upayogI banAve che. tene teo DNA ane RNA nAmanA rasAyaNothI oLakhAve che. A rIte Adhunika vijJAne zarIra racanA ane vikAsa mATenI bhautika prakriyAdine, tenI paribhASAmAM samajAvI che. jaina tattvajJAna temaja prAcIna zarIrazAstromAM paNa alaga paribhASA dvArA AvI bhautika prakriyA samajAvI che. vanaspati ane kIDA vigerenI yonimAM ane moTA prANIomAM IMDA, garbha AdinA phalIkaraNa dvArA amuka nizcita bhautika kriyA thAya che, A saghaLI prakriyAomAM niyaMtraNa karanAra jIvanuM karma che. jIve grahaNa karelA khorAkamAMthI koSonuM punarutpAdana ane vikAsa thAya che, ane zarIramAM navAkoSo racAIne yathAyogya goThavAya che. A saghaLI kAryavAhI taijasazarIranI sahAyathI, karmanA niyaMtraNa pUrvaka, jIva kare che. karmarahita zrIsiddhaparamAtmAnA jIvomAM koI bhautikakriyA hotI nathI. saMsArIjIva karma sahita che, tethI vividhaprakAranI bhautika kriyAo saMbhave che. eka samAna poSaNa hovA chatAM saghaLA zarIronuM baLa, bAMdho, majabUtAI, svasthatA, nirogItA vigere zA mATe eka samAna rIte prApta nathI karI zakatA ? 'jIva' ane 'karma' ja AmAM niyAmaka tattva tarIke mAnyA che. nAnA nAnA kIDA, kIDI, mAkhI, macchara, tIDa, pataMgiyA vigere Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna jIvajaMtuo ane manuSya pazuo vigere saghaLA prANIomAM, eka samAna Atmadravya hovA chatAM, manuSya vigerenA viziSTa zarIro, tenA aMgopAMgonI viziSTa racanA, teonA judA judA kAryonuM saMcAlana vigeremAM karmanuM paribaLa mahattvanuM che. mAnavIya prayatno dvArA A adbhutakoTinA zarIrayaMtranI racanA karavI zakya nathI. e karAmata karmanI che H alpavikasita jIvajaMtuo karatAM manuSya, pazu, naraka, deva vigerene, paribhASAmAM saMjJI (mana sahita) paMcendriya kahyA che. saMzI paMcendriya manuSya vigerenA AtmAone viziSTa koTinA puNyakarmathI bhautika sukhone jANavA-mANavAnA, ane jagatane samajavA-vicAravAnAM sAmarthyavALI, adbhuta kahI zakAya tevI, zarIranI saMracanA prApta thAya che. Aje zarIra vijJAna ane tenI marAmmata mATenA yAtrika jagatamAM AzcaryabhUta krAnti thaI che. kalpI na zakAya tevA zarIranA eke eka aMgonA rogo, tenA nidAna, ane oparezana vigere upacAranA aDhaLaka sAdhanono vikAsa thayo che, te joI zakAya che. tema chatAM temAM keTalI khAmIo che. tenI ADaasaro ghaNIvAra keTalI badhI bhayAnaka hoya che. te pratyakSa che. ghaNI davAo atyaMta pratibaMdhita che. zA mATe ? khAmIvALI che mATe ja ne ? peina kIlara jevI davAo zarIrayaMtrane nukazAnakArI ane jIvaleNa paNa che. vaLI te davAone vikasAvavA mATe prANIo u52 prANaghAtaka ane nirdaya prayogo karavAmAM Ave che. tenA ahevAlo koInA paNa kALajAne kaMpAvI de tevA che. ghaNI davAo prANIonA aMgamAMthI banAvavAmAM Ave che. prAcIna auSadha ane vADha-kApa zAstra paNa khUba vikasita hatuM, ane rogonA mULagAmI upacAro karanAruM ane ADa asaro vinAnuM hatuM. tene te te viSayanA prAcIna zAstronA ullekho parathI jANI zakAya che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) sUtra - 19 :- jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIra-paryAptio. 199 prAkRtika auSadho zarIra sAthe ekarasa thAya tevA hoya che. aprAkRtika auSadho za2I2mAM eka rasa thatA nathI tethI koIne koI vikriyA kare che. vaLI amuka samaya pachI te auSadho asarakAraka nathI rahetA. pUrvanA ghaNA auSadho bina asarakAraka thaI gayA che. eTale vAstavamAM te upacAra karavA yogya gaNAya ja nahi. AyurvedanA auSadho varSothI cAlyA Ave che. paraMtu tenI yojanA karanAra pUrepUrA jANakAro vartamAnamAM nathI. pUrve je hatuM ane vartamAnamAM je che, te. te saghaLAnI uparavaTa kudarata che. mAnavIya prayatno dvArA adbhuta kahI zakAya tevI zarIranI saMracanA karavI zakya nathI, ane potAnI icchA, ane prayatna mujaba tene svastha rAkhI, ane calAvI zakAya te te zakya nathI. e karAmata puNyakarmanI che. zarIrane jIvaMta ane svastha rAkhavAmAM nirNAyaka karmasattA che Hbhautika vijJAna ekasArI kIDI paNa, kadI banAvI zakaze nahi : prayogazALAmAM kyAreya zarIra banAvI zakAtuM nathI. tenA ekeeka aMgopAMgo, tenI racanA ane tenA kAryo joIne vaijJAniko paNa Azcarya pAme che. kahevAya che ke, AinsTAine evA bhAvanuM kaheluM ke "bhautika vijJAna eka sArI kIDI paNa, kadI banAvI zakaze nahi.'' zarIrayaMtranI racanAmAM AvelA eka aMga hRdaya mATe vicArIe to kudaratanI kevI addabhuta kamAla che ke, A eka nAnakaDo paMpa, 100 varSa sudhI satata kAryarata rahe che. zarIranA khUNe khUNe, dareka naso, ane mAMsapezIomAM pUrepUrI rIte lohI pahoMcADavAnuM kArya kare che. divasa-rAta traNe ya pAlImAM kArya kare che, tenA meinTenansa mATe bIjo koI vaikalpika paMpa nathI. te kaI rIte rIpera thaI jAya che, kaI rIte tene urjA maLatI rahe che, kaI rIte cArja thAya che, potAnA ghasArAne pahoMcI vaLe che, ane potAnI sthitine jALavI rAkhe che. A eka Azcarya che. A to eka Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna aMga hRdayanI vAta karI. samagra zarIranA yaMtranI saMracanAmAM ekeeka aMgo ekabIjAnI sAthe sumeLa sAdhI satata potAnuM kArya bajAve che. jIve pUrvabhavomAM karelA satkarmo dvArA upArjana karelA puNyakarmathI ja jIvane saMjJI paMcendriyapaNuM maLe che, tenI A saghaLI kamAla che. mAtra ATaluM ja nahi paNa A zarIranuM yaMtra svastha rahe che. AyuSyanA aMta sudhI jIvanamAM dareka paLe jIvane jIvanakriyAnuM sAmarthya Ape che. A saghaLI paNa tenI ja kamAla che. prayatno tamArA zarIrane sAcavavAnA svastha rAkhavAnA pUrepUrA hoya paNa hukamanuM pAnuM karmasattAnA hAthamAM che. A nakkara ane trikAlAbAdhita satya che. je Aje pratyakSa jovAya che. vartamAnanA dUSita paryAvaraNamAM paNa, 80-90-100 varSa sudhI suMdara zarIranA puNyavALA ya che, ane 40-50 varSe paNa aneka upacAro chatAM puNyanI khAmIthI aneka takalIpho bhogavavI paDe che. tevA roga, zoka, ane duHkhathI pIDita manuSyo paNa che. pUrvamAM jIvadayA, jayaNA ane dAnAdi satkarmothI jIvone sukha ApyuM che. ghaNAne duHkhI nathI karyA, tevA puNyazAlI jIvane A bhavamAM tenuM phaLa avazya maLe che. chaparyAptinuM svarUpa - paryApti eTale jIvanakriyAo mATenuM, eka viziSTa upakaraNa, ane AtmAnI zakti. karmagraMtha mujaba jIvane baMdhAyelA 8 karmo paikI chaa "nAmakarma nAmanuM che. tenA 103 peTA bhedamAM, zarIra saMracanA saMbaMdhI puNyakarmanA bhedomAM eka bheda "paryApti nAmakarma che. tenAthI jIvane zarIramAM 6 paryAptio prApta thAya che. paryApti e pAribhASika zabda che. paryApti = zarIramAM AveluM viziSTa upakaraNa-sAdhana (jevI rIte camacI cIpIyo, pAvaDo vigere koI vastune levAnA sAdhana che, jenAthI jIva jIvananI te te kriyAone karI zake che. paryAptino bIjo artha AtmAnI viziSTa zakti paNa karAya che. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (36) sUtra - 19:- jIvonA pAMca zarIro-audArika zarIra-paryAptio. 201 dA.ta. soya doro hoya, paNa aNI tIkSNa na hoya to kAma na karI zake, temaja sodorono upayoga, kapaDuM sAMdhavA mATe kevI rIte karavo te AvaDatuM na hoya, eTale ke tevI zakti na hoya toya soya doro maLavA chatAM paNa kArya na karI zake. athavA vAhana e sthaLAMtara karavAnuM sAdhana che. te bagaDeluM na hoya te paNa jarUrI che, temaja teno upayoga karatAM AvaDavuM paNa jarUrI che eTale ke tevI zakti paNa jarUrI che. tevI rIte paryApti eTale "sAdhana" paNa ane zakti paNa. dA.ta. (1) AhAra paryApti :- e sAdhana che. te sAdhana (avayava) jIve lIdhelA khorAkanuM pAcana karIne zoSI bAkInA maLane judu karIne, nikAla mATe AgaLa javA de. AhAra zoSavA AdinuM viziSTa pudgala racanAvALuM je upakaraNa, ane karmajanita AtmAnI zaktithI A thAya che. (vartamAna zarIra zAstra mujaba jaThara, AMtaraDA vigere pAcanataMtranA avayavo, ane tenA dvArA lIdhelA AhAramAMthI zarIrane yogya rasa zoSI levAnI AtmAnI zakti ). (2) zarIra paryApti - zodhelA AhAramAMthI rasa, lohI, mAMsa, meda, asthi, majjA, vIrya, A 7 dhAturUpa zarIra banAve. vaLI A paryApti zarIramAM mastakathI mAMDI paga sudhI jarUriyAta mujaba tene pahoMcADe. ghasArAnA sthaLe khUTatuM tattva pahoMcADI zarIrane TakAvI rAkhe. mastaka, hRdaya, pAcanataMtranA aMgonI racanA vigere saghaLuM A paryAptinA kAryamAM samAya. (3) indriya paryApti -e, sAtadhAtu rUpe banelA zarIramAMthI vadhu sArabhUta pudgalone zoSIyathAyogya rIte indriyonI racanA kare. te indriyonuM svarUpa A rIte che. (1) sparzendriya = jJAnataMtu vigere sarva zarIramAM vyApta cAmaDI, ane sparza pArakhavAnI zakti. (2) rasanendriya = jIbhamAM AveluM surapra-astrA-AkAranuM tIkhA, gaLyAdi rasane pArakhavAnuM (taste buds) upakaraNa, ane zakti. jene vartamAna zarIrazAstramAM svAdagraMthi vigere kahe che. (3) ghrANendriya = nAkamAM AveluM kadaMbanA puSpanA AkAranuM gaMdhane Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pArakhavAnuM upakaraNa, ane zakti. (4) cakSurindriya = AMkhanA paDadA (retina)mAM AveluM masuranI dALanA AkAranuM dRzyane pArakhavAnuM upakaraNa, ane zakti. (5) zrotrendriya = kAna, madhyakarNamAM AveluM zabda-avAjane pArakhavAnuM nagArAnA AkAranuM upakaraNa, ane zakti. A pAMca indriyonI racanA kare ane TakAve te indriya paryApti. (4) zvAsocchvAsa paryApti : zvAsocchvAsa nAmanI chaThThI vargaNAnA pugalone grahaNa karI choDavAnuM upakaraNa, ane zakti (nAkaphephasAM dvArA vAyu levA-mUkavAnuM kArya te sthUla zvAsocchavAsa che.) A paryAptithI dareka jIva, vanaspati vigere paNa, sUkSma zvAsocchvAsa kare che. (5) bhASAparyApti :- bhASA, nAmanI pAMcamI vargaNAnA pudgalone laIne bhASArUpe banAvI choDavAnuM upakaraNa, ane zakti. tenA vaDe jIva bhASA bolavA mATe samartha bane che. (6) manaparyApti :- manovargaNAnA nAmanI sAtamI vargaNAnA pudgalo laIne manarUpe (vicAra) banAvI choDavAnuM upakaraNa, ane zakti. tenA vaDe jIva vicAravAnI zakti prApta kare che. paryAptinAmakarma nAmanA puNyakarmathI jIvane zarIramAM A cha paryApti prApta thAya che. A saghaLA kAryo, AtmA ane taijasaza2I2nA saMmizramaNathI zarIramAM thayA kare che. temAM suMdaratA-asuMdaratA tenI racanAmAM kAryakSamatA ke, temAM khAmI tenI svasthatA vigeremAM niyAmaka tarIke zubhAzubha karmo nirNAyaka bhAga bhajave che. rogano cepa vigere paristhiti sahAyaka kAraNa bane che. vanaspati, kIDA AdithI mAMDI pazu, manuSya, deva, naraka, dareka jIvonA zarIranI saMracanA, vikAsa ane jIvanakriyA vigere tenA nizcita kAraNo mujaba satata cAlyA kare che. zarIra paNa Akhare jIvanuM baMdhana che. sAdhanA karI karmathI mukta bane, to zarIrarahita AtmA, Atmika sukha ane paripUrNa cetanAne pUrNapaNe mANI zake. Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) sUtra - 19 :- jIvonAM pAMca zarIro (2) vaikriya zarIra-daivI zarIra 203 (37)` sUtra - 19 :- jIvonAM pAMca zarIro (2) vaikriya zarIra-daivI zarIra A zarIravaDe aneka vikriyAo thaI zakatI hovAthI tene vaikriyazarIra kahevAya che. rUdhira, carabI, mAMsa, hADakA Adi vinAnuM vaikriya zarIra, devonuM ane nArakonuM hoya che. - devo sukhathI parAdhIna che, narako duHkhathI parAdhIna che, tethI te zarIro adhyAtmasAdhanA mATe nirarthaka che. - puNyAnubaMdhI puNyakarmathI prApta thatuM devajanmanuM zarIra, sAdhanAmArganI musApharImAM visAmA samAna che. (zarIra vAl mana: prApanA: puAtAnAm III) vizvanA jIvonA pAMca prakAranA bhautika zarIro paikI prathama audArika zarIranI utpatti, racanA, kriyA vigere joyuM. have bIjA krame jaNAvelA vaikriyazarIrane joIe. (2) vaikriyazarIra : A zarIravaDe aneka vikriyAo thaI zakatI hovAthI vaikriya zarIra kahevAya che. jagatanA saghaLA pudgalanA skaMdho (MoleculenA jaththA)ne 8 vibhAgamAM vargIkaraNa karyA che, te paikI bIjI vargaNA, vaikriyavargaNA che. tenA pudgala skaMdhomAMthI vaikriyazarIranI racanA thAya che. devagati (svarga)nA ane narakagatinA jIvone janmathI prApta thatuM mULa za2I2 vaikriyazarIra hoya che. te potapotAnA sthAna mujaba nizcita mApanuM Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (1thI 7 hAtha pramANa) hoya che, ane te jIvanabhara Take che. mULa zarIra uparAMta vadhArAnuM bIjuM (uttara) vaikriyazarIra banAvI zake che. te aneka mApanuM banAvI zake che. nAnuM moTuM ane aneka prakAranI mukhAkRtivALuM, temaja pazu AdinI AkRtivALuM, jevuM icche tevuM banAvI zake che. te alpakALa Take che. A rIte te zarIramAM aneka vikriyAo thaI zakatI hovAthI tene vaikriyazarIra kahevAya che. - rUdhira, carabI, mAMsa, hADakA Adi vinAnuM vaikriyazarIra devonuM ane nArakonuM hoya che H devo ane nArakone janmathI je vaikriyazarIra bane che, te manuSyapazunA audArikazarIra jevI rIte bane che tevI rIte, puM.bIja-strIbIja AdithI thatA IMDA, garbha AdinI prakriyA jevI prakriyAthI banatuM nathI. paraMtu devalokamAM AvelI nizcita upapAta zayyAmAM racAya che. te zayyAmAM devonA zarIrane utpanna thavAnI pudgalaskaMdhonA saMyojanavALI yoni rahelI hoya che. tyAM yathAkALe tevA prakA2nA puNyakarmavALo jIva AvIne aMtarmuhUrta (48 miniTanI aMdaranA) kALamAM paripUrNa yuvAna zarIra banAvI le che. teono janma je zayyAmAM thAya che tene upapAta zayyA kahevAya che. devonA janmane jaNAvato A 'upapAta' zabda che. vaikriyaza2I2mAM lohI, mAMsa, hADakA vigere hotA nathI. pocA rabara jevuM, ke mAkhaNa jevuM snigdha sparzavALuM zarIra hoya che. devonuM sarvathA nirogI hoya che. durgaMdhI parasevo, viSTA, mUtra vigere azuci hotI nathI. ApaNI jema pakAvelI rasoIno AhAra hoto nathI. teone bhUkha lAge eTale potAnI icchA mujabanA suMdara rasamaya vaikriya pudgalono saMcAra zarIramAM thaI javAthI, jamyA pachI dharAI gayA jevI tRpti thAya che. A temano AhAra che. teo garbha AdithI utpanna thatA nathI, tethI putra Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) sUtra - 19 - jIvonAM pAMca zarIro (2) vaikriya zarIra-daivI zarIra 205 putrAdi parivAra, ke tenI paraMparA hotI nathI. teone pota potAnI kakSA ane adhikAra mujaba nizcita devI, sevako devo temaja sphaTIkamaya vimAno (AvAso), vAvaDIo, bagIcAo, krIDA karavA mATenI Rddhi vigere hoya che. svAmI-sevakanI nizcita vyavasthA hoya che. dareka devane janmathI je Rddhi prApta thAya temAM vadha-ghaTa thatI nathI. teonA pAMce indriyonA viSayonA bhogo, gIta, nATaka, strIo sAthenI krIDA vigere cirakALa sudhI bhogavI zakAya che. bAla, vRddhAvasthAdi, nathI, asaMkhya varSo (palyopama-sAgaropama)nuM AyuSya hoya che. AyuSyanA chellA che mahinA zarIra uparanI phUlanI mALA karamAya che. zarIranuM teja vigere ghaTatA jAya che. AvI teonI vRddhAvasthA samajavI. bagAsu ke chIMka mAtra jeTalI pIDAthI zarIrano tyAga karI de che. - devonuM jIvana - devalokamAM devone utpanna thavA mATenI upapAta zayyAo nizcita saMkhyAnI ja hoya che. eka deva cyavI (mRtyu pAmI) jAya pachI zayyA para vastra DhAMkI devAmAM Ave che. vadhumAM vadhu cha mAsamAM bIjo jIva tyAM avazya utpanna thaI jAya che. potAnA zarIranI jIvana kriyAo mATenI paryApti ane indriyonI racanA (je vaikriyapudgala skaMdhonI banelI hoya che.) karIne aMtarmuhUrtamAM yuvAvasthA prApta karI le che. vastra dUra karI jIvana zarU kare che. devonA prakAro, temanuM jIvana, jIvananI pharaja, javAbadArI, zikSaNa, Rddhi, rAjya vigere vyavasthA. A darekanuM vigatavAra varNana zAstromAM vistArathI kareluM che. teo manuSyalokamAM pRthvI para Ave tyAre uttara (koI prayojanathI alpakALa mATe raceluM bIjuM) vaikriyazarIra dhAraNa karIne Ave che. zrI tIrthaMkara bhagavAnanA kalyANakonA avasare prabhunI bhaktithI, ane keTalAka IndrAdinA AdezathI pRthvI para Ave che. Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna kvacit sAdhanA karanAra manuSyAdinI sAdhanAthI AkarSAI, rAga, dveSa vigere pUrvajanmanI smRtithI sahAyAdi mATe AvatA hoya che. - devo sukhathI parAdhIna che, narako duHkhathI parAdhIna che, tethI adhyAtmasAdhanA mATe te zarIra nirarthaka che. suMdara, nirogI, sukhamaya, dIrghakAlIna vaikriyazarIra khUba puNyakarmanA upArjanathI prApta thatuM hovA chatAM, sukhathI atyaMta parAdhIna hovAthI, mokSamArganI sAdhanAthI rahita hovAthI, zAstrakAroe nirarthaka kahyuM che. - narakanA jIvonuM zarIra paNa vaikriyavargaNAnA pudgalaskaMdhothI racAya che. te pArA jevuM hoya che. narakAvAsanI divAlomAM rahelI kuMbhIomAM teono upapAta (janma) thAya che. te kuMbhIonuM mukha nAnuM hoya che tethI duHkhe karIne bahAra nIkaLI zake che. AhAramAM virasa pugalono saMcAra thAya che. narakomAM jIvone atyaMta duHkhamaya janma, temaja jIvana paNa duHkhamaya hoya che. koI sthaLe ati ThaMDI, to koI sthaLe atigaramI, durgadha, aMdhAru vigere sarve kSetrakRta pIDA hoya che. te sivAya paramAdhAmIo dvArA paNa duHkha pAme che teo narakanA saMtrI (adhikArI) kahevAya che. teo devagatinA bhavanapati nikAyanA eka prakAranA devo che. tenA 15 prakAra che. narakAvAsomAM te devo potAnI icchA mujaba jaI narakanA jIvone temanA pUrvabhavanA kukRtyo yAda karAvI chedana, bhedana, pakAvavuM, bhAlAthI vIMdhavuM, ukaLatA telamAM taLavuM, karavatathI kApavuM, vaitaraNI nadImAM nAMkhavuM vigere aneka prakAranI pIDA Ape che. te devomAM pUrvakarmakRta Avo janmajAta svabhAva hoya che. narakanA jIvone krodha vadhu hovAthI paraspara paNa ekabIjAne pIDA Ape che, temanA zarIra kapAI aneka TUkaDAo paNa thaI jAya to paNa, pArA jevA hovAthI bhegA thaI joDAI jAya che. bhayaMkara pIDAomAM paNa teo marI zakatA nathI. teone palyopama ane sAgaropamanA dIrghakALa sudhI pArAvAra vedanAo sahana karavI paDe che. Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (37) sUtra - 19 - jIvonAM pAMca zarIro (2) vaikriya zarIra-daivI zarIra 207 naraka ane devanA jIvonuM janmathI prApta thatuM (bhavadhAraNIya) vaikriyazarIra jIvanaparyanta hoya che. teo bIjuM (uttara) vaikriyazarIra paNa banAvI zake che. A bhava ke pUrvabhavanI sAdhanAthI upArjana karelA vaikriyalabdhinA puNyakarmanA paramANuMonA prabhAvathI cakravarti, vAsudeva, munipravara vigere viziSTa uttama jIvo, temaja zrAvaka, sAmAnyagRhastha ane pazuone paNa, mULa audArika zarIra uparAMta, AvuM uttaravaikriyazarIra banAvavAnI zakti prApta thAya che. - puNyAnubaMdhI puNyathI maLatuM devajanmanuM vaikriyazarIra sAdhanA mArganI musApharImAM visAmA jevuM che : devagati ane temAM prApta thatu vaikriyazarIra bAlatapa, akAmanirjarA vratapAlana, sarAgasaMyama Adi, temaja alpasatkarmothI paNa prApta thatuM hoya che. anicchAe parAdhInapaNe, chatAM badalo levAnI vRtti vinAnA kaMIka aMze samatAbhAvathI je koI jIvo duHkha sahana kare che, teone akAmanirjarA ane puNya upArjana thAya che. moTe bhAge pazuyoninA asaMkhyAtA jIvo duHkha sahana karI AvA prakAranI akAmanirjarAthI devabhava ane vaikriyazarIra prApta kare che. vizvanA saghaLA jIvoe A saMsAramAM aneka janma-maraNo karatAM AvA prakAranI akAmanirjarAthI anekavAra devajanma prApta karI lIdho che. paraMtu, sarvajJakathita tattvanI rUci, temaja zarIra ane AtmAnA bhedajJAna vinAno devajanma pUro kare che. AtmabhAna bhUlIne AsaktipUrvaka divyasukhone bhogavI puNyakarma khAlI thaI jatAM pharI pazuyonimAM jIva paribhramaNa karyA kare che. zarIra ane AtmAnuM bhedanuM jJAna thavAthI, tattvajJAnanA zuddhabodhapUrvaka, zrItIrthaMkara-bhagavAnanA vacanane anusaranAra gItArthagurunI AjJAnA niyaMtraNa pUrvaka, je jIvo dharmanA AcAronuM pAlana kare che. tevA AtmAo sarvakarmothI mukta banI sarvaprakAranA zarIrarahita banI zake che. AvA je AtmAo eka janmamAM sAdhanA pUrI karI sarvakarma ane sarvazarIrothI rahita Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna na banI zake, tevA AtmAone visAmAnI jevo devajanma ane vaikriyazarIra maLe che. jevI rIte musApharImAM gAma dUra hoya ane paMtha lAMbo hoya to vacce visAmo karavAnI AvazyakatA rahe che. tevI rIte je AtmAone paripUrNa karmano kSaya karavA mATenI sAdhanA ekabhavamAM pUrI na thAya ane bhavapUro thaI jAya, tevA jIvone puNyAnubaMdhI puNyathI Avo visAmA jevo devabhava maLe che. paraMtu tattvajJAnano bodha AtmAmAM sthira thayelo hovAthI, devajanmanA sukho vacce paNa AvA AtmAo, paramAtmAnA svarUpa sAthenuM zraddhArUpe satata anusaMdhAna jALavI rAkhatA hoya che. tevA AtmAo potAnuM sAdhya bhUlatA nathI. devajanmanA divyasukhomAM paNa AvA AtmAo anAsakta rahe che. puNyAnubaMdhI puNyano Avo prabhAva che. AvA AtmAo pharI manuSyanuM audArikazarIra prApta karI sAdhanA AgaLa vadhAre che. A krame alpakALamAM AtmA sarvakarmathI mukta banatA zarIrarahita niraMjana nirAkAra, zuddha AtmasvarUpane prApta karI zAzvatasukhI bane che. janma jevo koI roga nathI, sukha jevuM koI pApa nathI, ane icchA jevuM koI duHkha nathI. - sukhamAM rAga ane duHkhamAM dveSa - A baMne upara dveSa thAya, tyArathI vairAgyanI zarUAta thAya. - jagatamAM karmasattA eTalI joradAra che, ke tene mahAsaMyamI vinA koI pheDI zakatuM nathI. karma sArAM bAMdhavAM ke kharAba bAMdhavAM, bAMdhavAM ke nahi te ApaNA hAthanI vAta che. - pU. A. vijaya rAmacandrasU.ma.sA. Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) sUtra - 19:- jIvonAM pAMca zarIro... 209 (38) sUtra - 19:- jIvonAM pAMca zarIro (3) AhAraka (4) taijasa ane (5) kArmaNa zarIra AtmAonI AsapAsa AbhAmaMDaLa racAya che, jene Aura kahe che. te taijasazarIranuM kArya che. - mAnavanuM adbhuta zarIra to dUra raho. eka mAkhI, macchara ke kIDAnuM zarIra, banavuM e paNa kudaratanI ja monopolI che. -- jIve upArjana karelA zubhAzubha karmapudgala skaMdhonuM AvaraNa, te ja kArpaNa zarIra che. -> karmavALA jIvane ja karma lAge che. - saghaLI upAdhi, parivartano vigere, jaDa-cetananA (karma-jIva) saMyogane kAraNe ja che. (zarIra vAmanaH prANApanA: "AtAnAm IIII) vizvanA saghaLA jIvonA pAMca prakAranA zarIra paikI prathama be zarIra (1) audArika ane (2) vaikriya zarIranI vicAraNA karI. have trIjuM joIe. (3) AhArakazarIraH yugalaskaMdhonI 8 upayogI vargaNAmAMnI 3jI AhAraka vargaNAmAMthI A zarIra bane che. A zarIra mAtra AhAraka labdhivALA, zuddhacAritranuM pAlana karanArA dRSTivAda nAmanA 12mA aMga ane tenI aMtargata "14 pUrva' nAmanA zrutajJAna (saMpUrNa zAstrajJAna)ne dhAraNa karanArA, viziSTakoTivALA munio ja banAvI zake che. sarva muniomAM teo bahualpasaMkhyAmAM ja hoya che. zrutajJAnanA ciMtanamAM udbhavelI Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna zaMkAnuM samAdhAna karavA mATe anya kSetromAM rahelA sarvajJa zrI tIrthaMkara bhagavAna pAse javA mATe, ke evA koI kAraNe A viziSTakoTinA, ane ekahAtha jeTalA pramANavALA zarIranI racanA kare che. A zarIravaDe bhagavAna pAse jaI zaMkAnuM samAdhAna meLavI, aMtarmuhUrtamAM kArya pUruM thaye A zarIra vikharAI jAya che. AvA viziSTa zarIraracanA mATenA pudgalaskaMdhonI, A eka svataMtra ane alaga vargaNA che. have cothA krame taijasazarIrane vicArIe. (4) taijasazarIra :zarIranI garamI ane khorAkanuM pAcana vigere taijasa zarIranuM kArya che - mugalaskaMdhonI 8 vargaNA paikInI 4thI taijasa-vargaNAnA pugalaskaMdhomAMthI A zarIranI racanA thAya che. karmasahitanA dareka saMsArI jIvane A zarIra hoya che. A zarIra jIvanI sAthe anAdikALathI joDAyeluM (ekarasa thayeluM) che. taijasazarIranA jUnA pudgalaskaMdho kharI paDe che ane navA pulaskaMdho joDAtA jAya che. paNa sarvathA taijasazarIranA saMbaMdhano aMta saMsArI avasthA hoya tyAM sudhI thato nathI. taijasazarIranuM AtmA sAthe joDANanuM mULakAraNa AtmAnA karmo che. taijasanAmakarma nAmanA karmapudgalo satata A zarIranuM joDANa jALavI rAkhe che. bIjA saghaLA zarIronA joDANamAM paNa mULa kAraNa AtmAnA karmapudgalo ja che. jIva anyagatimAMthI utpanna thAya tyAre audArika, ke vaikriya zarIranI prAraMbhika racanA karavAmAM, ane te pachI satata zarIranI vRddhi vikAsa karavAnuM ane ghasAro thatAM navA pudgalaskaMdho (grahaNa karelo khorAka)ne pariNamAvavAnuM (eTale ekarasa thavAne yogya banAvavAnuM) kArya taijasa zarIra kare che. dA.ta. mukhadvArA je koLiyo levAya che, te kavalAhAra che. tenA dvArA pudgalaskaMdho zarIramAM grahaNa thAya che. te jaThara, AMtaraDA, Adi pAcanataMtramAM jAya che. temAMthI sArabhUta pudgalaskaMdhone zoSIne ekarasa Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) sUtra - 19 :- jIvonAM pAMca zarIro... 211 thavAne yogya banAvavAnuM kArya taijasazarIra dvArA thAya che. A zarIra dazya nathI, paNa zarIranI garamI ane khorAkanA pAcana AdivaDe anubhavAya che, anumAna thAya che. kavalAhAra sivAya lomAhArathI ane utpattinA prathama samaye ojAhArathI je pudgalaskaMdho grahaNa thayA hoya, tene pariNamAvavAnuM kArya paNa taijasazarIra ja kare che. - mAnavanuM adbhUtazarIra to dUra raho, eka mAkhI macchara ke kIDAnuM zarIra paNa, tenI AnuvaMzika yoni ane karmavALA jIva vinA nirmANa na thaI zake : Adhunika vijJAna khorAkamAMthI kaI prakriyA dvArA zarIramAM lohI, mAMsa vigere bane che te zodhavA prayatna kare che. tema chatAM prayogazALAmAM svataMtra rIte zarIrayaMtranI racanA karavA, ke racAyelA zarIranuM saMcAlana, vikAsa vigere karavA samartha banI zakyuM nathI. taijasazarIra, kArmaNa zarIra ane AtmAnI cetanA, A traNanA sahiyArA prayatnathI zarIraracanA ane tenuM saMcAlana thAya che. temAM kudaratanI monopolI che. vijJAna bhautikaprakriyA pakaDI zake, paNa AtmAnI cetanA vigere kyAMthI lAve ? kIDAthI mAMDIne pazuo ke manuSyo Adi vizvanA saghaLA jIvonI 84 lAkha yonio batAvI che. je jIvanA utpatti sthAno che. te te karmavALo jIva, te te zarIra racanAne anukULa AnuvaMzika bIja AdimAM AvIne, zarIrasaMracanA karI zake che. AvI 84 lAkha yoniomAM, tevA prakAranA taijasa ane kArmaNa zarIravALA jIvanA Agamana vinA mAtra vijJAnanA prayogonI bhautikakriyAthI AvuM jaTila ane adbhuta zarIrarUpI yaMtranuM nirmANa paNa na thaI zake, ke tenuM saMcAlana, vRddhi vikAsa Adi paNa na thaI zake. are ! eka mAkhI, macchara ke nAnA kIDAnA zarIrane paNa, tenI AnuvaMzika yoni ane jIva vinA nirmANa na karI zakAya. Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna viziSTa tapasvI ane puNyavaMta, temaja anya saghaLA paNa AtmAonI AsapAsa tejapUMja racAya che, jene Aura kahe che. te taijasazarIranuM kArya che : pudgalapadArthanA snigdha ane rUkSa, sparzanA A be guNone kAraNe vidhut udbhave che, te have pachInA sUtramAM joIzuM (juo pR. 322) vartamAnavijJAna tene Positive ( + dhanabhAra) ane negative - RNabhAra) kahe che. vidyutamAMthI vIjacuMbakIyakSetra racAya che, tevI rIte teo sajIva padArthanuM jaivika-vIja-cuMbakIyakSetra mAne che. tene teo AbhAmaMDaLa (Aura) kahe che. zarIranI garamI ane khorAka pAcana, je pUrve jaNAvyA che, te uparAMta Aura paNa taijasazarIranuM ja kArya saMbhave che. zrI tIrthaMkara paramAtmAnA mukhanA atyaMta tejasvI tejapUMjathI AMkho aMjAI na jAya ane paramAtmAnuM mukha sukhe karIne darzanIya bane. te mATe devo paramAtmAnA mastaka pAchaLa bhAmaMDaLa race che. te paramAtmAnA mukhanA tejane saMharI le che, te vAta zAstromAM pracalita che. bhAmaMDaLa, e paramAtmAnA prakRSTa yogasAmrAjayanA prabhAvathI udbhaveluM, teonA taijasazarIranA pudgalaskaMdhonuM A kArya che. anya paNa keTalAka viziSTa tapasvI temaja tevA prakAranA pUrvopArjita zubhakarmavALA puNyavaMta AtmAonA tejasazarIrano viziSTa vikAsa thAya che. tenAthI vacanasiddhi prApta thAya che. teonA AzIrvAda ane zrApa phaLadAyI bane che. zAstromAM varNavelI zItalezyA ane tejalezyAnI labdhi vigere paNa taijasazarIranA kArya che. zrImahAvIra bhagavAne batAvelI tapanI vidhi dvArA gozAlAe tejolezyAnI labdhi siddha karI hatI, ane bhagavAna upara ja teNe teno prayoga karyo hato, te pracalita che. A viSayamAM vartamAna vijJAna mujaba (tenI vigato - AbhAmaMDaLa : eka saiddhAMtika tathA prAyogika saMzodhana. le. paM. zrI naMdIghoSa vijayajI gaNi pustakanA, prakaraNa-2nA AdhAre joIe.) dareka sajIva padArthone AbhAmaMDaLa (Aura-vIjacuMbakIya-kSetra) hoya che. tenI chabIo kirDiyana Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 (38) sUtra - 19 - jIvonAM pAMca zarIro... phoTogrAphInI madadathI laI zakAya che. semyona kiliyana nAmanA raziyana vijJAnIe te paddhatinI zodha karI che. te mujaba koIpaNa sajIva padArtha potAnA bhautika zarIramAMthI adezya evA viziSTa taraMgo, kiraNo ke kaNo pheMke che. tene AbhAmaMDaLa (Aura) kahe che. teo mujaba manuSyanuM AbhAmaMDala vaizvikazaktikSetra (Universal Energy Field)no aMza che. avalokano mujaba tenA vividhastaro che. AgaLa AgaLanA staro pUrvanA karatAM vadhu sUkSma dravya, tathA uccakakSAnA taraMgothI banela hoya che. A vibhAjana teonA sthAna, raMga, tejasvitA, svarUpa, ghanatA, pravAhitA, ane kAryanA AdhAre karyA che. te vibhAjananI mukhya be paddhatio che. te aMgenA keTalAka tAraNo saMkSiptamAM joIe - - eka paddhati mujaba 7 stara batAvavAmAM AvyA che. te pratyeka starano saMbaMdha yogavidyAmAM AvatA 7 cakro sAthe che. - A badhAM mukhya cakro, peTA 21 cakro ane anya sUkSma cakro, tathA ekyupaMcaranA badhA ja biMduo (Points) AbhA maMDaLanI zaktine vahana karavAnA dvAra samAna che. - A cakro dvArA ja AbhAmaMDaLanA eka starathI bIjA stara sudhI zaktinuM vahana thAya che. - zaktipravAha ocho ke asamatulana bane to taMdurastI jokhamAya che, ane mAMdagI / roga pedA thAya che. - dareka mukhya cakronA alaga alaga raMga jovAmAM AvyA che. - AbhAmaMDaLa athavA jaivika vIjacuMbakIyazakti, te ApaNA bhautika zarIra ane magajanA pratyeka bhAga / koSanI AsapAsanA vidyuta bhArAnvita plAjhamA (ionised Plasma)mAM thatI prakriyAonA pariNAme utpanna thatI kSetrIyazakita (field energy) che, te AbhAmaMDaLa tarIke dekhAya che. - nirjIva padArthomAM AbhAmaMDaLa 2% ja pheraphAra pAmI zake che. Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna jayAre sajIva padArthomAM nATyAtmaka rIte jhaDapathI ghaNo ja pheraphAra thaI zake che. te kIliyana phoTogrAphInI madadathI jIvana ane caitanyano abhyAsa karavAnuM prabaLa mAdhyama pUruM pADe che. - ApaNA bhautika zarIranA kAryo ane vicAro vigere AbhAmaMDaLa upara asara kare che, te kIrliyana phoTogrAphImAM paNa dekhAya che. - hAthanI AMgaLIonI AsapAsanA AbhAmaMDaLanI chabInA abhyAsathI, roganA lakSaNo zarIramAM dekhAya tenI ghaNA pahelAM tene jANI zakAya che. -- zArIrika mRtyu pachI paNa 72 kalAka sudhI urjA bahAra nIkaLatI rahe che. - caitasika dhyAna vaDe 10 mIniTa sudhI pANInA TIpAM upara viziSTa prakriyA dvArA vIjabhArAnvita karatAM pahelAM, ane pachI kiliyana phoTogrApha lIdhA, jemAM TIpAMnA AbhAmaMDaLamAM pUrve karatAM 30 gaNI zakti jovA maLI. AvI rIte AbhAmaMDalanI vRddhine ApaNI cetanAzaktine gaNatarImAM lIdhA vinA samajAvI zakAtI nathI. > pANInAM TIpAMnA AbhAmaMDaLano prayoga, e vAtano prabaLa purAvo che ke mane barAbara keLavyuM hoya to, koIpaNa ghaTanA ke padArthane, Icchita rIte pheravI zake che. > A prayoga caitasikazaktine grahaNa karavAnI pANInI kSamatA sUcave che. - zarIramAM 70% pANI hoya che, tethI dhyAnanI zakti, zarIranI bhautika saMracanAne sArI asara karI zake che, te sUcave che. - mAnasika valaNamAM pheraphAra karavA mAtrathI, AbhAmaMDaLamAM pheraphAra thavAthI sAjA thavAnI prakriyA jhaDapI bane che. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (38) sUtra - 19:- jIvonAM pAMca zarIro... 215 - prAcIna kathAomAM AvatA abhimaMtrita pANI ane auSadhanI zakti AnAthI sUcita thAya che. - kIliyana phoTogrAphIthI AbhAmaMDaLanI zuddhi jANI zakAya che. saMta, sAdhu, yogIo vigere AdhyAtmika manuSyo ane kudaratI cikitsako AbhAmaMDaLamAM potAnI icchA mujaba pheraphAra karI zake che ane anyamAM saMkramita karI zake che, tevuM kIrjiyana paddhatimAM jovA maLyuM che. taijasazarIra pachI have kAmaNa zarIra joIe. (5) kArmaNa zarIraH- jIve upArjana karelA zubhAzubhakarmonuM AvaraNa te ja kArpaNa zarIra che. 8 vargaNAmAMnI chellI, 8mI kArmaNavargaNA che. tenA pulaskaMdhone grahaNa karI AtmA sAthe ekarasa karI jIva kArmaNa zarIra banAve che. ATheya vargaNAnA pugalaskaMdho vizvamAM sarvatra vyApta che. lokAkAza (vizva)mAM evI koI jagA nathI jyAM ATheya vargaNAmAMthI ekeya vargaNAno pudgalaskaMdha vidyamAna na hoya. ATheya vargaNAo ekabIjAnI sAthe paraspara mizra thayelI hovA chatAM svayaM svataMtra astitvavALI che. teonuM svarUpa ane kArya paNa svataMtra che. taijasanI jema kArmaNa zarIra paNa AtmA sAthe anAdikALathI lAgeluM che. rAga, dveSa Adi bhAvo saMsArI dareka jIvamAM hoya che. pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati, temaja kIDA, mAkhI, macchara, Adi sarva jIvomAM paNa avyaktapaNe sadA harSa, zoka AdinI saMvedanAo avazya vartatI hoya che. tenA kAraNe kArmaNavargaNAnA pugalaskaMdho sadA jIvane baMdhAtA rahe che. paripakva avasthAne pAmelA jUnA karmo AtmAne, sukha-du:kha, vigere vividhavicitra aneka prakAranI avasthAno anubhava karAve che. A rIte potAnuM kArya bajAvI kharI paDe che. AtmA te anubhavomAM sArA ke kharAba pratibhAvarUpe rAga-dveSa Adine AdhIna bane to te navA karmo pharI bAMdhe che Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna ane kArmaNazarIra racAya che. jUnA khape ane navA baMdhAya A rIte kArmaNazarIra paNa anAdikALathI che. - karmavALA jIvane ja karma lAge che. je kaMI bAhyasakriyatA parivartana Adi che, te jaDa-cetananA saMyogane kAraNe ja che. bAkInA 4 zarIro AtmA sAthe baMdhAvAnuM mULakAraNa kArmaNa zarIra che. AtmAnI saghaLI saMsArI avasthAo janma, maraNa, roga, zoka, rAga, dveSa AdinuM AMtarikakAraNa paNa kArmaNa zarIra che. jagatamAM je saghaLA parivartano che, je kaMI vividhatA che, je sakriyatA che, te jIva ane karmanA saMyojanane AbhArI che. ekalo zuddhajIva arUpI che. te kyAreya karma bAMdhAto nathI. te kyAreya koI bhautika kriyA, ke rAga dveSa karato nathI. te satata AtmAnI zuddha cetanAmAM sakriya rahI tene mANato rahe che. tevI rIte vizvamAM rahelA AtmA sAthe nahi baMdhAyelA kArmaNavargaNAnA mAtra pudgalaskaMdho paNa kaMI karavA samartha nathI. zuddha AtmAone te lAgatA nathI. karmavALA jIvane ja karma lAge che. je kAMI upAdhi UbhI thaI che, uthalapAthala che, ke parivartana che, te jaDa-cetananA saMyogathI che. saMsArarasika jIvane vividhatAmAM sauMdarya dekhAya che. paNa tenI pAchaLanI vicitratA-bhayaMkaratA-najaramAM Ave to kArmaNazarIrathI chUTavA mATenA zrItIrthaMkarabhagavAne darzAvelA jJAna, darzana, cAritranA AcAronA upAyone jIvanamAM apanAvavAnuM mana thAya. jIva ajJAna che, mohaniMdrAmAM poDhelo che tethI karmabaMdha che. jJAnI bane, mohanidrA dUra thAya eTale karmathI mukAya che. vastutattvane jaNAvanArA zrItIrthakara bhagavAnanA vacano mohaniMdrAne dUra kare che. (karmavAda aMge vizeSa vigata pR. 247thI 260) Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (39) sUtra - 19:- zabda, e pudgalano prakAra che. 217 (39) sUtra - 19 - zabda, e pudgalano prakAra che. >> zabdanI utpatti bhASAvargaNAnA pulaskaMdhonA prakaMpanathI thAya hajAro mAIla dUrano zabda, vidyuta cuMbakIya taraMgo dvArA ahIM lAvIne, turaMta sAMbhaLI zakAya che. - zabda-dhvaninA taraMgothI zarIrane lAbha ane nukazAna paNa thAya che. - dhvaninA taraMgothI mANasa, pazu ane vanaspatinA rogomAM upacAra thAya che. (zarIra vAGmanaH prANApanAH pudgalAnAm // 19 // ) zabdanI utpatti bhASAvargaNAnA pugalaskaMdhonA prakaMpanathI thAya che : vizvanA saghaLA jIvonA kula pAMca prakAranA zarIro e pudgalapadArthanI vividha racanAo che. teonA vigatavAra varNana pachI (2) vANI (3) mana ane (4) zvAsocchavAsa, e paNa pudgalano prakAra che, te joIe. (2) vANI (zabda, avAja) - (juo pR. 90, 92, 222 ane 275) pAMcamI bhASAvargaNAnA pugala-skaMdhomAMthI zabda (vANIbhASA)nI utpatti thAya che. jayAre jIvane manamAM vicArelI vastu vANI dvArA vyakta karavI hoya tyAre, bhASAvargaNAnA pugalaskaMdhone grahaNa karI cokkasa prakAranA parispaMdano (prakaMpana ke dhrUjArI) nipajAvIne te pudgalone choDe che. jIvano A viziSTa prayatna che. tenAthI bhASA uddabhave che. beindriyathI paMcendriya sudhInA jIvone bhASAparyApti prApta thAya che. bhASAvargaNAnA pudgalo sarvatra hoya che. temAM jyAre viziSTa prakaMpana utpanna karavAmAM Ave eTale bhASA udbhave che. pANImAM paththara Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna nAkhavAthI utpanna thatA taraMgo jevA bhASAnA pudgalonA sUkSma ane tIkSNa taraMgo che. vaktAdvArA zabdonI utpatti kevI rIte thAya che, te vicArIe. bhASAparyAptie jIvane puNyakarmathI prApta thatI viziSTa zakti che. darekano anubhava che ke, bALaka janmyA pachI thoDo kALa sudhI bIjAone bolatAM joI-sAMbhaLI pote paNa bolavAno abhyAsa kare che. tene bhASA bolavAnuM upakaraNa ane zakti maLyA che, paNa tenAthI kaI rIte bolAvuM teno abhyAsa nathI. dhIre dhIre abhyAsathI bhASA bolatA zIkhI jAya che. tAlavya, daMtya Adi zabdo, te sthaLe pratighAtathI utpanna thAya che. A viSaya vyAkaraNa zAstramAM pracalita che. be padArtho athaDAvAthI paNa avAja utpanna thAya che, paraMtu te avAja vANI jeTalo spaSTa hoto nathI. bhASA paryAptinA sAdhanathI spaSTa, suzrAvya ane samajI zakAya tevo viziSTa zabda udbhave che. tALavuM, dAMta Adi athaDAvavuM te to nimitta che. vAstavamAM bhASAparyAptinA upakaraNa vaDe vaktA jIvanI zakti ja mukhya che. vAjiMtranA avAjamAM paNa prakaMpana hoya che. paraMtu mANasa jevuM spaSTa uccAraNa hotuM nathI. pakSIo paNa manasahita che tethI teomAM paNa vicAravAnI ane bolavAnI zakti rahelI che. teonA avAjamAM paNa temaNe vicArelA cokkasa saMketo hoya che. pakSIonA avAjanuM eka alagazAstra che. anubhavIo pakSIonA avAjathI ghaNuM bhaviSyakathana karI zake che. manuSyanA avAjadvArA paNa tenA saMbaMdhI anumAno thatA hatA tevA ullekho maLe che. > hajAro mAIlo dUrano zabda, vidyutacuMbakIya taraMgo dvArA ahIM lAvIne turaMta sAMbhaLI zakAya che - juo pR. 92) Adhunika vijJAna, zabdanuM aMkana (tape record) karI tene pharI utpanna kare che. zabdanuM prakaMpana, ke parispaMdana paNa eka sUkSmaurjA che. Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (39) sUtra-19 - zabda, e pudgalano prakAra che. 219 tene nAjuka upakaraNothI vidyutabhAranI urjAmAM, ane te vidyutabhAranI . urjAne vidyutacuMbakIya taraMgonI urjAmAM rUpAMtara karI bIje sthaLe laI jaIne, pharI zabdamAM rUpAMtara karavAmAM Ave che. A saghaLA zabda pudgala(bhASAvargaNA)nA guNadharmo che. tene prayogo dvArA zodhIne vartamAnamAM upayogamAM levAyA che. AvA pudgalapadArthanA aneka guNadharmo che. tene zAstrIya paribhASAmAM pugalanA paryAyo, rUpAMtaro kahe che. Adhunika vijJAna tene pudgalanI zakti ke urjA kahe che. jainazAstro mujaba zrosendriya (kAna) zabdane jANI zake che. atyaMtara (madhyakarNamAM Avela) nivRtti upakaraNa (nagArA AkAranI) indriya sAthe bhASAnA pudgalono saMsarga thatAM, tenA taraMgonA prakaMpana parathI, kevA prakArano zabda che te oLakhAya che. te jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga ane utkRSTathI 12 yojana dUrathI Avelo zabda saMbhaLAya che. vAyu vigerethI je zabdanA taraMgonI zakti haNAI nathI tevA zabdane sAMbhaLI zakAya che. te pachI tenI zakti haNAI jAya che. prazna - vartamAnamAM hajAro yojana dUrano zabda spaSTa saMbhaLAya che, te kevI rIte zakya bane che? samAdhAna :- dUra rahelA vaktAno bolAyelo zabda, upakaraNa dvArA vidyuta cuMbakIya taraMgomAM rUpAMtara karIne choDAya che. te taraMgo prakAzanI jhaDapathI havAnA mAdhyama dvArA sAMbhaLanAranA sthaLa sudhI AvI jAya che. ahIM mobAIla AdimAM goThavelA upakaraNo dvArA viparIta prakriyAthI te vidyutataraMgonuM pharI zabdamAM rUpAMtara thAya che. te navo utpanna thayelo zabda ekadama najIkathI saMbhaLAya che. vaLI te parivardhita karelo hoya to vadhu tIvra ane spaSTa paNa saMbhaLAto hoya che. 40-50 phUTa dUra rahelA vaktAnA zabda karatAM paNa mobAIla AdimAM spaSTa saMbhaLAya che tenuM Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna kAraNa e che ke, najIkanA vaktAno zabda 40-50 phUTa dUrathI Ave che, mobAIla AdimAM pharI utpanna thayelo zabda teTalo dUrano paNa hoto nathI, paNa atyaMta najIkano che. avAjane dUra mokalavAnI vAta zAstromAM paNa Ave che. zrI tIrthaMkarabhagavAnanA kalyANakAdi prasaMge asaMkhya yojana dUra vasatA devadevIone kalyANaka utsavamAM javAnI sUcanA mATe devalokamAM sughoSA nAmanI divyaghaMTA vagADavAmAM Ave che. bIjA devaloko AdimAM rahelI ghaMTAomAM te avAja utarIne pharI raNake che. A rIte vacce vaccenA sAdhano dvArA dUra sudhI saMbhaLAya tevo zabda karIne mokalI zakavAnI vAto zAstramAM che. avAja prakaMpana avasthAmAM saMbhaLAya che, ane taraMgo rUpe phelAya che, tethI ja tene pharI pharI utpanna karI zakAya che. hajAro navI AvRttio karI zakAya che, ane tene taraMgo dvArA dUra sudhI mokalI zakAya che. eka ja avAja lAkho upakaraNomAM parivartita karIne sAMbhaLI zakAya che. maMda hoya to tIvra (moTo) paNa banAvI zakAya che. te saghaLuM vartamAnamAM pratyakSa che. - dhvaninA taraMgothI zarIrane lAbha, ane nukazAna paNa thAya che - bhayaMkara avAjathI kAnanA paDadAmAM pIDA, nukazAna, dukhAvo vigere thAya che. keTalAka avAjathI garbhiNI strIonA garbha chUTI jAya che. te sivAya je jaMtuone kAna (zrotrendriya) nathI tene paNa zabdanI asara thAya che. te tIDonA daSTAMtathI samajAya che. khetaramAM patharAIne beThelA tIDone uDADavA mATe pUrve Dhola AdinA prabaLa zabda karavAmAM AvatA hatA. te tIDone kAna na hovA chatAM tenA zarIra upara zabdanA pratikULa sparzanI asarathI teo uDI jatA hoya che. pUrve hiMsaka prayogo vinA tIDa Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (39) sUtra - 19:- zabda, e pudgalano prakAra che. 221 jaMtuothI khetInA pAkanuM rakSaNa karavA Avo prayatna thato hato. zAstromAM gardabha vidyAno ullekha Ave che. temAM vidyAdvArA eka gaddhAnuM nirmANa karI tenA mukhamAMthI vizeSa dhvani utpanna karAto hato. tene je koI sAMbhaLe te turata mukhamAMthI lohIvamato banI maraNa pAme. AvA ullekho jovA maLe che. vijJAnIo mAne che ke, manuSyanA kAnanA paDadAnuM yaMtra zaktibahAranA dhvanitaraMgathI mRtyukArI siddha thaI zake che. tIvra dhvanikAraka kiraNo pazuonA snAyuonA TUkaDe TUkaDA karI zake che. zarIranA tApamAnane 140 DigrI sudhI laI jaI zake che. 1 sekaMDamAM 10 lAkhanAra kaMpatA dhvanithI hIrAnA TUkaDe TUkaDA thaI zake che. 1 sekaMDamAM 20thI 20,000 prakaMpanavALo dhvani kAne paDe to sAMbhaLavA yogya hoya che. tethI ochA ke vadhAre prakaMpanavALo dhvani azrAvya che. paraMtu kUtarA, uMdara, pakSIo vigere mATe ghAtaka hoya che. - dhvaninA taraMgothI mANasa, pazu ane vanaspatinA paNa rogomAM upacAra thAya che - saMgItano dhvani sArI asara paNa upajAve che. jhADapAna para saMgItanI sArI asara thAya che. jenAthI keTalAka vRkSa, velA, vadhAre phaLaphUla Ape che. kelIphorniyAmAM vaTANAnA khetaromAM zAstrIya saMgItanI rekorDa vagADI tenI pAka upara suMdara asara jaNAI hatI. vaijJAnika dRSTie dhvaninA taraMgothI proToplAjhamanI gati jhaDapI bane che. moTA bhAganA vRkSone vAyolIna ke sitAranA tIkSNa, bArIka sUra vadhu priya jaNAyA che. tene philmI karatAM zAstrIya saMgIta vadhu anukULa paDe che. eka bagIcAmAM reDiyo vagADatAM tenA choDa asAdhAraNa rIte khIlyA hatA. Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna jyorjiyAnA vaijJAniko lIMbunA jhADane thatA eka rogane azrAvya dhvanithI nAbUda karI zakyA hatA. manuSyonA rogomAM paNa ghImA avAjavaDe maTADavAnA prayogomAM saphaLatA maLI che. alTAsonIka sAunDa (zAMta avAja) vaDe sAMdhAnA duHkhAvAmAM upacAra thAya che. kahevAya che ke, te lohInuM bhramaNa vadhAre che. tenA taraMgo garamImAM parAvartana thatAM rAhata thAya che ane koSomAM rAsAyaNika pheraphAra lAbha kare che. vartamAnamAM vaijJAnika upakaraNa dvArA kIDanImAM rahela patharIne azrAvya (ultra sonic sound) dhvani taraMgo dvArA toDI TUkaDA karI zakAya che. A rIte upacAra paNa thAya che. A rIte dhvanitaraMgonA aneka kAryo che, je bhASAvargaNAnA pudgala skaMdho (Molecules) no prabhAva che. ghummaTavALA makAnamAM avAjano paDagho paDe che, te sUcave che ke, avAja bhIMta sAthe athaDAIne pAcho Ave che. pavananA bahu tophAnamAM zabda taraMgo pavanathI haNAI javAthI spaSTa saMbhaLAtuM nathI. A saghaLI vAto zabda e paudgalika che te vAtane bahu buddhigamya banAve che. (Jainism the oldest living religion Hiell) hakIkatamAM evo koI paNa prakArano bhautika purAvo jovA maLato nathI, ke amuka amuka samaye, jaina dharma vaidika dharmathI chUTo paDyo athavA temAMthI | vikAsa pAmI rahelA pAchaLanA dharmamAMthI te chUTo paDyo, eTaluM ja nahi baMne paddhatio vacce pAyAnA siddhAMto ane agatyanA lakSaNo vacce evI koI spaSTa rIte tarI AvatI sarakhAmaNI jaNAtI nathI, ke jene saMpUrNa ahiMsAtmaka dharma, jIvAtmAomAM zraddhA, sUkSma ane viziSTa karmasiddhAMta ane sarjanahAra ane sarjana viSayaka siddhAMta vigereno asvIkAra karavAvALA jaina dharma sAthe tene sarakhAvI zakAya. eTale jainadharma kevaLa maulika paddhati che Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (39) sUtra - 19 - zabda, e pudgalano prakAra che. 223 eTaluM ja nahi, saMpUrNa rIte te bIjI sarva paddhatiothI svataMtra che. mULamAM je arthamAM hAlamAM sAmAnya rIte arthaghaTana karavAmAM Ave che te arthamAM jaina dharma anAdi ane Adi Arya che eTaluM ja nahi, te atipUrANo ane saMpUrNa rIte nirALI asmitA dharAvato dharma che. berIsTara sI.Ara.jena, jaina dharma, hiMdu dharmathI phaMTAyelo che e siddhAMtanuM saphaLa rIte khaMDana karatAM evo nirNaya tArave che ke, "Ama pavitra tIrthakarono saMpradAya, jaina dharma, krAMtikArI hiMdu dharmanuM saMtAna nathI eTaluM ja nahi, hakIkatamAM te niHzaMka rIte prAcIna saMpradAya che. ane jo kadAca kaMIka uchInuM levAmAM AvyuM hoya to te UlaTuM sAme pakSe thayuM che. prAdhyApaka jekobI kahe che, "upasaMhAramAM mane mArI zraddhA bhArapUrvaka jaNAvavA do ke bIjI sarva paddhatio karatAM jaina dharma e maulika taddana nirALI ane svataMtra paddhati che, ane tethI te prAcIna bhAratamAM pravartamAna tAttvika vicArasaraNI ane dhArmika jIvananA adhyayana mATe khUba ja agatyanI che." (jainonuM tattvajJAna ane nItizAstra jee.) - dayA badhA upara hoya, jyAre sevA maryAdita hoya. mAtA pitAne upakArI nahi mAnanArane dharmano upakAra samajAvavo kaThIna che. - mAtA, pitA ane vaDIla e sevya che. paNa patnI, putra ane Azrita, e sevya nathI. ATalo viveka sevA karanAre karavo joIe. > jenA upara pUjyabhAva hoya, tene mATe ghasAvAnuM mana hoya ja! - tyAga karavo hajI sarala che, paNa virAga Avavo kaThIna che. - AtmAnA guNo puruSArthathI ja maLe, paNa bhAgyathI na maLe. - pU.A.vijayarAmacandrasU. ma. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 24 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (40) sUtra - 19 :- mana, ane vicAra paNa paudgalika che. -> 7mI manovargaNAnA pugalaskaMdhothI vicAravAnI kriyA thAya che. - zabdanI jema vicAranA pugalone pakaDIne aMkana karI zakAya to mananA vicAra paNa, citra dvArA jANI zakAya. -- jene kaMI karavAnuM bAkI nathI, ane kaMI jANavAnuM bAkI nathI tene vicAravAnuM hotuM nathI. - magaja ane AtmA. (zI vAmanaH prANApanA: "AtAnAm III) jIvonA pAMca prakAranA zarIro ane vANI (zabda)ne jaNAvyA pachI, have mana paNa pudgalano prakAra che, te jaNAve che. > 7mI manovargaNAnA pudgalaskaMdhone mana:paryAtivaDe grahaNa karIne, pariNAvIne, choDavA te vicAra che - (3) mana- pudgalapadArthanI 8 prakAranI vargaNAo paikI, 7mI manovargaNA che. saMjJI (mananI zaktivALo) paMcendriyajIva, mana:paryApti nAmanA sAdhanavaDe manovargaNAnA pudgalaskaMdhone grahaNa karI, manarUpe pariNamAvI (eTale ke jevo vicAra karavo hoya tevA AkAra rUpe goThavI)ne choDe che. AvI rIte tenA AlaMbana (AdhAra)thI te vicAra karI zake che. manovargaNAnA pudgalone vicAra mujabanA citra rUpe goThave che, ane choDe che. mana dvArA A kriyA satata cAlatI rahe che. vyakti jevo vicAra kare che tevA prakAranA citrarUpe te pudgalo racAI jAya che. manaparyAptinI A zakti che. mANasanA ciMtana, manana dvArA manovargaNAnA pudgalaskaMdhonI Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) sUtra - 19 - mana, ane vicAra paNa paulika che. 225 AkRtio racAI jAya che. je cakSugocara nathI hotI paraMtu tenA taraMgonI asara vAtAvaraNamAM thAya che. mana:paryavajJAnanI labdhivALo AtmA mananI racAyelI AkRtio (citra racanA)ne joIne mANasanA mananA vicArane bahu ja spaSTa rIte jANI zake che. maMtronA jApa dvArA saMkalpabaLathI udbhavatA viziSTa taraMgonI prabaLatA dvArA, devonuM AkarSaNa thatuM hovAnI mAnyatA che. svapnamAM judI judI AkRtio mANasa jue che, te vicAronuM ja svarUpa che. svapna AvavAnA 9 kAraNonA prakAromAM, vicArothI AvelA svapnanA prakAramAM AvA AbhAsa samajavA. citrArUpe thayelA manovargaNAnA pulaskaMdhonA taraMgo vistAra pAme che ane AsapAsa phelAya che. e taraMgone vistAravAmAM, ane teonA prakaMpanamAM, vicAra karanAranI vicArazakti, ekAgratA ane icchAzakti mukhyabhAga bhajave che. -- zabdanI jema, mananA vicAranA pugalone pakaDIne aMkana karAya to, mananA vicAra paNa citra dvArA joI zakAya. (juo pR. 93) bhASA karatAM paNa atisUkSama vicAranA pugalaskaMdho che. jo tene koI upakaraNa dvArA pUratA pramANamAM parivardhita karIne moTA karI zakAya to, zabda aMkananI jema, te vicArono paNa Alekhana thaI zake. tene T.VnA paDadA para utArIne joI zakAya. tenI aneka AvRttio karI (aneka svarUpo banAvI) aneka sthaLe eka sAthe batAvI zakAya. eTale ke tamArA mukhathI nahi bolAyelA mananA vicAro paNa pradarzita karI zakAya. pakaDAI jAya. Lie detector dvArA A kaMIka aMze zakya banyuM che. ' - anuttaravAsI devo, zrI tIrthaMkarabhagavAna sAthe manathI vAta kare che - vicArelA manovargaNAnA pudgalothI dUra sudhI saMdezo mokalavAnI vAta zAstromAM varNavI che. devalokamAM sauthI urdhvamAM rahelA anuttaravimAnamAM vasanArA devo svAbhAvikapaNe ja 33 sAgaropamanA Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dIrghajIvanakALa daramiyAna kayAMya sthaLAMtara karIne jatA nathI. tattvaciMtanamAM ja jIvana pasAra kare che. te devone manamAM koI saMzaya udbhave to, teo pRthvIlokamAM vicaratA zrI tIrthaMkarabhagavAnane manathI pRcchA kare che. eTale ke udbhavelA saMzayane manovargaNAnA pulo dvArA goThave che. kevalajJAnI zrI tIrthaMkarabhagavAna goThavAyelA te pugalonA AkArane jANIne, teonA praznano jevo uttara hoya tevA AkAre manovargaNAnA pugalone goThavIne teone uttara ApI de che. eTale ke te devone, te goThavelA manovargaNAnA pudgalone potAnA avadhijJAna vaDe joIne, samAdhAna maLI jAya che. A rIte teo manomana vicAravaDe zaMkAsamAdhAnanI Apa-le kare che. kevalajJAnI zrI tIrthakara bhagavAnane vicAravAnuM hotuM nathI, tethI vicAravA mATe manano upayoga karavAnI jarUra hotI nathI. paraMtu anuttaravAsIdavonA zaMkAnA samAdhAna mATe, teo A rIte manano upayoga kare che. A saghaLI vAto manaparyApti eTale vicAravAnuM upakaraNa paNa paugalika che, ane vicAravAnI kriyA e paNa pIdgalika che, bhautikakriyA che. te vastune bahu sArI rIte darzAve che. - jene kaMI karavAnuM bAkI nathI, ane kaMI jANavAnuM bAkI nathI tene vicAravAnuM hotuM nathI: saMzI (manasahita) paMcendriyajIva deva, naraka, manuSya, pazu, pakSI Adi che. te jIvomAM dareka samaye vyakta ke avyakta, spaSTa ke aspaSTa vicAravAnI kriyA satata cAlu hoya che. ekendriya pRthvI, pANI AdinA jIvone paNa avyakta mana avazya hoya che. vicAra karyA vinA jIva rahI zakato ja nathI. tene vicAravuM khUba jarUrI paNa che. paraMtu vicAravAnuM kone hoya? (1) jene kaMIka karavAnuM bAkI che ane tene mATe (2) kaMIka jANavAnuM bAkI che tene. dA.ta. dainika jIvana mATe savAre uThI snAna, Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) sUtra - 19 :- mana, ane vicAra paNa paudgalika che. 227 dAtaNa, nAsto vigerenA vicAra hoya che. mAsika, vArSika ane yAvat sudIrgha jIvana mATe tene anurUpa Ayojana goThavaNa ka2vA AdinA sudIrgha vicAro hoya che. darekamAM je je kArya pUrA thAya teTalA pUratA vicAra zAMta thaI jAya che, ane navA kAryonI zRMkhalAnA vicAro udbhavavA lAge che. jIvananA ghaNA badhA kAma jene barAbara saMpanna thaI gyatAmAM ta thaI jAya che. ghaNA kAryo pUrA thaI javAthI tenA vicAronI ghaNI tANa (Stress) hotI nathI. chelluM jIvana zAMtimaya lAge che. tema chatAM AtmAmAM paDelI avyakta vAsanAo vaLI bIjA janmamAM jAgRta thAya che, ane tene pUrI karavA pharI vicAronI zRMkhalA cAlyA kare che. temAM vaLI navI vAsanAono umero thAya che. keTalAkane vRddhAvasthAmAM vAsanA ane mahatvAkAMkSAo pUrI na thavAthI paNa vicAronI tANa hoya che. Ama vicArano aMta nathI. jene mohajanita vAsanA (icchA)ono paripUrNa nAza thaI gayo che tethI (1) kaMI karavAnuM bAkI nathI, ane badhuM ja jANI lIdhuM che mATe (2) kaMI jANavAnuM bAkI nathI. tene vicAravAnuM kaMI rahetuM nathI. tethI sarvakarma rahita zrI siddha paramAtmAone vicAravAnI kriyA hotI nathI, te AnA parathI samajI zakAze. ahIM evuM na samajavuM ke vicArarahitatA, e zUnyamanaska ke jaDa avasthA che. te prazaMsanIya kema bane ? paraMtu evuM nathI, cetanAnI A pUrNa vikasita avasthA che, apUrNane vicAravAnI jarUra paDe, pUrNane nahi. jene vicAravuM jarUrI hoya, tyAre vicAra karI na zake tevA saMyogone zUnyamanaskatA kahevAya. siddha paramAtmAone bhUta, bhaviSya, vartamAna saghaLuM dareka samaye pratyakSa che. zuM banI gayuM, zuM banI rahyuM che. ane zuM banAvAnuM che te sarvane jANe che, ane jUve che, ane potAne zuM karavAnuM che te paNa. tethI vicAravAnI jarUra ja nathI. zuM karavuM che te mUMjhavaNanA ukela Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna mATe, Ayojana karavA mATe, ane kaMI yAda karavA mATe vicAravAnuM hoya. tyAre vicAra na mhare to jaDatA AvI kahevAya, paNa AvA prayojana na hoya to vicAravAnI jarUra kharI? je nathI jANatA te jANavA mATe vicAravAnuM hoya, badhuM ja jANe che tene vicAravAnuM hoya? apUrNane vicAravAnuM hoya pUrNane vaLI zuM vicAravAnuM? saghaLuM jANavuM, jovuM, ane te jANelA ane joyalAmAM taTastha rahI potAnA caitanyamAM sadA sakriya rahI pUrNatAne mANavuM, AvuM zrI siddhaparamAtmAonuM svarUpa che. tethI temane vicAravAnuM hotuM nathI. athavA to vicArarahita avasthA ApaNe atyAre anubhavI zakatA nathI mATe te samajavuM kaThina paDe che. navuM navuM jANavA mATe vicAravuM jarUrI che ane te ja sakriyatA che, AvuM ApaNe anubhavIe chIe, mATe te avasthA samajavI kaThina paDe che. vicAra paudgalika che, jayAre kevalajJAna apaudgalika zuddhacetanA che. prakAza, jema dIpakano svabhAva che, tema jJAna, e AtmAno guNa che tethI arUpI che. - magaja ane AtmA :(manane aMge zrIprabhudAsa becaradAsa likhita - zrItattvAthabhigamasUtra bhA-2 pR. 41-42mAMthI) . magaja ane AtmAno saMbaMdha, eka jarmana vijJAnInI mAnyatA Adhunika tabIbI vijJAnamAM have manuSyanA AtmA tarapha tabIbI vijJAnIo dhyAna ApavA lAgyA che, kAraNa ke tabIbo have mAne che ke, rogo mAnasazAstrIya rIte maTADI zakAya che. ane mAnasika kAraNone lIdhe rogo utpanna thAya che." A kAraNo viSe vijJAnIo magaja ane AtmA viSe vadhu UMDA vicAra karavA lAgyA che. magaja ane AtmA viSe aneka siddhAMto pravarte che. paraMtu jayAre Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (40) sUtra - 19:- mana, ane vicAra paNa pIdgalika che. 229 prayogo karI sAbitI meLavavA prayAso thAya che, tyAre jaNAya che ke, "AvA ghaNAkharA siddhAMto pokaLa che." manuSyanA zarIramAM magaja eka bhAre agatyanuM avayava che. A magaja kevI rIte kAma kare che ? te viSe ApaNuM jJAna alpa che. magajanA amuka bhAgomAM thatI kriyAone lIdhe zarIranA avayavonuM halana-calana thAya che. mANasa bole che athavA Aveza anubhave che. e siddhAMtanuM samarthana karavA magajanA nakazAo doravAmAM AvyA che. ane kayA bhAgamAM thatI asarane lIdhe zarIra upara zI asara thAya che? te jaNAvavAmAM AvyuM che. paraMtu eka jarmana vijJAnInA jaNAvyA pramANe "A barAbara nathI. magajanA A vividha bhAgo vIjaLInI svIco jevA che. paraMtu emanI pAchaLanuM baLa bIje kyAMkathI Ave che." magajanI kAmagIrI samajAvavA tenA AMtara magaja ane bAhya magaja evA be bhAgo pADavAmAM AvyA che. tene lIdhe mANasamAM be prakAranI vicAravRtti cAlu rahe che. bAhya mana vAstavika bAbatono vicAra kare che, jyAre AMtaramana saMskArone saMgharI rAkhe che. A AMtaramanamAM saMgharAyelI vRttio ja mAnavInuM ghaDatara kare che ane emAMthI manuSyanuM sAcuM vyaktitva ghaDAya che. paraMtu magajanA AvA bhAgo ke judI judI zarIranI kriyAo mATenAM kendrono siddhAMta mAtra kalpanA ja che. magajanI sarakhI ja racanA dharAvatA be mAnavIo laIe, to eka | banAva, e baMnenA magaja para judI judI asaro pADe che. magajano amuka bhAga mAnavInI buddhi sAthe saMbaMdha dharAve che, ema atyAra sudhI mAnavAmAM AvyuM hatuM. paraMtu tAjetaramAM eka dardInA magajanuM oNparezana karI magajano A bhAga kADhI nAMkhavAmAM Avyo hato. chatAM paNa e dardInI buddhine kazI ja asara thaI na hatI. hA, e mANasano svabhAva karakasariyo thaI gayo hato. paNa e bAbatane A oparezana sAthe kazo ja saMbaMdha na hato. Ane lIdhe mAnasazAstrIyo have mAnavA lAgyA che ke, zarIranI amuka kriyAone magajanA amuka bhAga sAthe nahi paNa aneka bhAgo sAthe saMbaMdha che. Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 jaine tattvajJAna ane Adhunika vijJAna manuSyanA magajanA AMtaramana, ane bAhya mana, evA je be bhAgo | pADavAmAM Ave che. te baMne eka bIjA para asara kare che, ane have mAnavAmAM Ave che ke, manamAM je gajagrAha cAle che, te vAta barAbara nathI. magaja samagrapaNe ja vicAra kare che. magajanI bAbatomAM saMzodhana karanAra prakhyAta jarmana vijJAnI lobenthala mAne che ke, "AtmA jevI koI cIja hayAtI dharAve che. paraMtu magajanA saMzodhananI vaijJAnika paddhatithI ApaNe teno pAra pAmI zakIzuM nahi. Avo AtmA hayAtI dharAve che. paraMtu enI hayAtI sUkSma che. Avo AtmA zarIramAM zo bhAga bhajave che? te viSayamAM bhAratIya tattvajJAna ghaNuM ja AgaLa vadhyuM che ane anubhava, prayogo, nirIkSaNa vigere pariNAme tene viSe cokkasa khyAlo bAMdhavAmAM AvyA che. "A AtmAne samajavA mATe sthULa, bhautika vijJAna pUratuM nathI." mA. "mAnavanA vyaktitva viSe vicAra karatAM hAlanuM bhautika vijJAna indriyo, magaja ane mana sudhI prathama pahoMceluM hatuM, have te vaijJAniko paNa manane paNa jaDa mAnatA thayA che. te kahe che ke, mananI pAchaLa vicAronuM ekIkaraNa karanAra buddhi jJAna-zakti kAma karI rahelI che. uparAMta buddhinIjJAnanI saMgatio karanAra-preraka-jJAtA koI hovo joIe. jJAna vyApAra che. zeya, jJAnano viSaya che, ane jJAna dvArA zeyano koI jJAtA-jANanAra hovo ja joIe paraMtu tenA svarUpano khyAla hajI teone Avato nathI. paraMtu kahe che ke, "kAMIka che, je agamya che. Something irrational." - jeTalI cIjo manane bagADanArI che. te choDavA lAyaka ane jeTalI cIjo. manane sudhAranArI che, te AdaravAlAyaka. - moTAmAM moTA pApo karanAra koI hoya to te mana ja che. manane AdhIna te saMsAramAM bhaTake, ane mana jene AdhIna te muktimAM jAya. - pU.A.vijayarAmacandrasU. ma. Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 (41) sUtra - 19:- mAnavanuM mana [ (41) sUtra - 19 - mAnavanuM mana ]. - mAnavInuM magaja vicAravAnI kriyA kare che, tene vijJAnIo paDakArI rahyA che. - mANasane maLelA mananI khAmI paNa che ane khUbI paNa che. te jevuM banavuM hoya tevuM banavA svataMtra che. - mana kevuM che? "sahumAMhene sahuthI aLagu - mana viSe anya ciMtako (zarIra vAGmanaH prANApanAH pudgalAnAm // 19 // ) jIvonA pAMca prakAranA zarIro, vANI (zabda-avAja-dhvani), temaja mana paNa, ane manathI thato vicAra e paNa pudgalanI racanA che. te viSe vadhu vigata joIe. >> mAnavInuM magaja vicAravAnI kriyA kare che tene vijJAnIo paDakArI rahyA che : jaina tattvajJAnamAM vicAravAnuM sAdhana (upakaraNa), ane vicAravAnI jIvanI zakti che, tene mana paryApti kahe che. te manaHparyApti nAmakarma nAmanA puNyakarmanA pudgalaskaMdhonA prabhAvathI prApta thAya che. tenuM sthAna mastakamAM che tevo koI spaSTa ullekha jainazAstromAM nathI. vartamAnamAM nAnuM magaja ane moTuM magaja, vicAravA vigerenuM ane zarIrakriyAo mATe saMdezA mokalavAnuM kArya kare che. tevI pracalita mAnyatA che. pR. 228-30 upara joyuM te mujaba jarmana vijJAnInI mAnyatA paNa tevA prakAranI nathI. hamaNAM (I.sa. 2014)nA je ahevAlo prakAzita thayA che te mujaba, svIDanamAM AvelI "umiyA yunivarsiTInA saMzodhakoe zodhI kADhyuM che ke Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna "tvacAnA koSo cAmaDIno sparza thayAnA mAtra saMketo magajane mokalatA nathI paraMtu sparza karanArI vyakti, ke vastunI bhaumitika vigato ane AkAranI paNa bhALa meLave che. sparza karAtI vastunA kadanI mAhitI ApatA koSonI saMvedanazIlatAno AdhAra tvacAnA atyaMta saMvedanazIla koSonA le AuTa (phelAvA) para che, jyAre AMgaLInuM TeravuM koIpaNa vastune cakAsatuM hoya tyAre tenI AsapAsanA koSo je gaNatarIo karatA hoya che, tevI ja gaNatarIo kare che. saraLa zabdomAM kahIe to tvacAnA sparzanA anubhavo, magaja sudhI vadhu pRthakkaramAM pahoMce, tenI pahelAM ja tvacAmAMnA koSoe tenuM pRthakkaraNa karIne tenI jANakArI meLavI lIdhI hoya che. mAnavInuM magaja mAtra vicAravAnuM kAma kare che. tevI mAnyatA prasarelI che tene have vijJAnIo paDakArI rahyA che." bhautika dRSTie mananI vicAraNA joI. have AtmikadaSTie tene joIe. mANasane maLelA mananI khAmI paNa che ane khUbI paNa che, te jevuM banavuM hoya tevuM banavA svataMtra che : jainazAstromAM pharamAvyA mujaba jIvane mananI prApti thavI khUba durlabha che. dareka prANIonI yoniomAM teone maLeluM mana amuka nizcita DhAMcAnI jema varte che. kutaro kutarAnI jema ja varte che. gAya, bheMsa, gadheDo vigere saghaLA pazuo, pakSIo, jaLacaro darekane vicAravAnI ane vartana karavAnI eka nizcita prakAranI ja mananI zakti maLI hoya che. A zakti te te prakAranA pazuomAM jAtisvabhAva tarIke vyakta thatI jovAya che. pazu ane pakSIomAM amuka jAtinI camatkAra pamADe tevI zaktio jovA maLatI hovA chatAM, amuka nizcita eka ja svabhAvavALI hoya che. jayAre mANasanuM mana tevuM, eka ja svabhAvavALuM nathI. tenI mananI zakti vicitra che. tethI ja mANaso aneka prakAranA svabhAvavALA jovAmAM Ave che. bIjA prANIone tenI jAtathI tenA svabhAvane oLakhI zakIe chIe. jyAre mANasane oLakhavo muzkela paDe che. badhI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) sUtra - 19 :- * mAnavanuM mana 233 prakAranI mananI zakti temAM rahelI che. kutarA gadheDA vigere mATe 'A kutaro che ke koNa che ?' vigere prazna thato nathI. kAraNa ke teo teonI jAti mujaba ja varte che. jyAre ghaNA mANaso evuM atihIna vartana kare che ke tene mATe ema kahevuM paDe che ke 'A to mANasa che ke koNa che ?' mANasane maLelA mananI A khAmI che, tema khUbI paNa che. mANasa jevo banavuM hoya tevo banavA svataMtra paNa che. A khUbIne kAraNe ja, mANasanuM mana jeTaluM bagaDI zake che, teTalI ja tenI sudharavAnI zakyatA che. mAnavanuM vikasita mana lAMbAgALAno, vastunA dareka pAsAono vicAra karI zake che. vividhaprakAranA anumAno karI zake che. aneka viSayanA UMDANamAM, te te zAstrodvArA adhyayana karI vizALa mAhitI ane siddhio meLavI zake che. dekhAtI vijJAnanI siddhio paNa mANasanA manathI ja udbhavI che. tevuM mana bIjA koIpaNa prANIone nathI. te deva jevo anekono AdhAra, rakSaka, pAlaka, poSaka, mArgadarzaka ane dayAvAna banI zake che. mana bahu kiMmatI che. teno upayoga karatAM AvaDe to aDhaLaka siddhio ane labdhio prApta karI zakAya che. devone vaza ka2vAnI tAkAta paNa mANasanA manamAM che. te AdhyAtmika sAdhanAmAM joDAI javA dvArA manane AtmabhAvamAM sthira karIne, aDhaLakabhavonA ekaThA karelA potAnA AtmAne lAgelA karmono nAza karavA samartha che. sarva karmono nAza karI paramAtma pada sudhI pahoMcavA paNa samartha banI zake che. zuM banavuM te tenI kevA prakAranI icchA zakti che, tenA para AdhAra rAkhe che. - mana kevuM che ? 'sahumAMhe ne sahuthI aLagu' mana bahu caMcaLa che. tene AtmabhAvamAM sthira karavuM sAdhaka AtmAne atyaMta agharuM che. tenuM varNana zrI AnaMdaghanajI mahArAje zrI kuMthunAtha bhagavAnanA stavanamAM bahu suMdara karyuM che. 'mana kSaNabharamAM kyAMyanuM Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna kyAMya cAlI jAya che. divasa ke rAta tene naDatA nathI. ghaNA lokonI vacce hoya ke jaMgalamAM hoya, te AkAza ane pAtALamAM pharatuM rahe che. saMsAranA kAryomAM sIdhu cAlanAruM mana, mokSanI icchAthI jJAna, dhyAna, tapane ArAdho, to te atyaMta verI banIne tamArI sAdhanAne atyaMta asthira karI de che. bhalabhalA jJAnI haTha karI mana sthira karavA mathe to paNa, A mana jaMgalI prANInI jema vAMku banI jAya che. jo tene Thaga kahIe to te tevuM paNa nathI, kAraNa ke koI Thaga vidyA karatuM dekhAtuM nathI. tene kahevuM hoya to "sahumAMhene sahuthI aLagu kahI zakAya. eka rIte vicArIe to mana napuMsakaliMge che paNa saghaLA maradone haMphAve che. bIjI rIte jovA jAva to samartha nara che. kAraNa ke koI nara tene pakaDI zakato nathI. tethI ja ukti che ke "mana sAdhyuM teNe saghaLuM sAdhyuM, te vAta navi khoTI." koI kahe ke meM mana sAdhI lIdhuM, paNa te vAta khoTI che, kAraNa ke mana sthira thAya te ja sauthI moTI vAta che. jo mana sthira thaI jAya to te saMsAra pAra pAmI jAya che. je AtmAo siddhipada pAmI gayA che, teo A durArAdhya manane vaza karIne ja thayA che. harihara, brahmA Adi devo manane sAdhI zakyA nathI, mATe saMsAra pAra pAmI zakyA nathI. -> mana viSe anyaciMtako - jevA vicAro haze tevuM mana banaze. As you think, so you become. 0 mananuM mRtyu e dhyAna che. paramAtmAmAM manane joDavuM te prayatna sAdhya che. jyAre temAM gADhatA ane lInatA thavI te kRpA sAdhya che. mana nAthe te nAtha, bIjA anAtha. * saMsAramAM saghaLI phatehano AdhAra manane jItavA upara che. Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41) sUtra - 19:- mAnavanuM mana 235 * mahenata zarIrane makkama banAve, tema muzkelI manane makkama banAve. Body has only needs mind has desires. manane besADo laI mALA, juo pachI bhItaranI domadoma sAhyabInA, sAte pAtAlanA ajavALA. aMtarathI aMtaramAM utarIne, aMtarane dhIrethI karI juo sAda, jIvatarano anahada saMvAda. (c) A contended mind is continuous feast. saMtaptamana satata sukha Ape. Peace of heart is the greatest victory a man can achieve. Hy sukha jevuM ekeya sukha nathI. A thought constantly repeated at last becomes a fixed habit (g vicArano vAraMvAra abhyAsa thAya che. te chevaTe daDhaTeva banI jAya che.) jema yathArtha phoTo levA kemerosthira goThavavo joIe, tema AtmAno anubhava karavA, manane paramAtmAmAM avazya sthira, ekAgra karavuM joIe. thAta kevuM sAruM agara jo manane hota paga. kadI to thAkI, bhaTakIbhaTakIne jAta aTakI. aDaga manane pahADa paNa naDato nathI, DhIlA manane rasto paNa jaDato nathI. zarIrano rAjA mana che, tamAma Indriyo tenI dAsI che. manane namAve e mAnavI. mana caMgA to katharoTamAM gaMgA. 0 mana hoya to mALave javAya. mana e nisaraNI jevuM che, sArA vicAro sadgati karAve, kharAba vicAro adhogati. karmabaMdha ane mokSanuM kAraNa mana, ja che. (4) zvAsocchavAsa - - zvAsocchavAsa(6ThThI)vargaNAnA pudgalone levA mUkavAnI kriyA te Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sUkSma zvAsocchavAsa che. A sUtra 19mAM (1) zarIra (2) vANI (3) mana A traNanuM varNana karI chelle (4) prANApAna-zvAsocchavAsa paNa pIdgalika che tema jaNAvyuM che. te viSe joIe. pudgalapadArthanI 8 prakAranI vargaNAo paikI, 6ThThI zvAsocchavAsa vargaNA che. saMsArI zarIradhArI dareka jIva A vargaNAnA pudgala grahaNa karavA ane mUkavA vaDe zvAsocchavAsa kare che. zvAsocchavAsa paryApti nAmanA sAdhana vaDe jIva A kArya kare che. ApaNe je nAkanA chidro vaDe zvAsocchavAsa karIe chIe te pUla zvAsocchavAsa che. zvAsocchavAsa vargaNAnA je sUkSmapudgalo che, te levA mUkavAnI kriyA te sUkSmazvAsocchavAsa che. zarIradhArI nAno ke moTo vikasita ke avikasita dareka jIva A kriyA kare che. saMsArI jIvanA kula 10 prANo paikI zvAsocchavAsa eka prANa che. tenAvaDe jIva jIve che. tenA vinA koIpaNa jIva jIvI ja na zake. Adhunika vijJAna mujaba zarIramAM thatI dahanakriyA (je zAstramujaba taijasazarIranuM kArya che.)mAM okasIjana (prANavAyu)nI jarUra paDe che. tene zvAsa dvArA aMdara levo te, ane dahanakriyAthI banelA kArbanaDAyokasAIDa (aMgAravAyu)ne bahAra kADhavo, tene zvAsocchavAsa kahe che. A skUla zvAsocchavAsa che. je nAka dvArA thAya che ane vikasita jIvo ja kare che. paraMtu zvAsocchavAsa, eka prANa che. te sUkSma che, te dareka jIvone jIvavA mATe Avazyaka che. A rIte A ogaNIsamAM sUtramAM (1) zarIra (5 prakAranA) (2) vANI (3) mana ane (4) zvAsocchavAsa, A sarve pudgala padArthanA ja judA judA svarUpo che. te jaNAvyuM. A rIte pudgalapadArthanA kAryo jaNAvyA. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) sUtra - 20 :- jainatattvajJAnano karmavAda (42) sUtra - 20 :- jainatattvajJAnano karmavAda - jIvone sukha, du:kha, jIvana ane maraNa ityAdi saghaLA, karmanA kAraNe thAya che. 8mI kArmaNavargaNAnA pudgalaskaMdho, AtmA sAthe baMdhAya tyAre te karma kahevAya che. - dravyakarma ane bhAvakarma 237 jagatanA dareka dharmo karmamAM mAne che. ->> AtmA pote ja karma bAMdhe che, ane pote ja karma khapAve che. - sattA, baMdha, udaya, abAMdhAkALa, nirjarAnI vyAkhyA. sukhaduHkhajIvitamaraNopagrahAzca // 20 // artha : tathA sukha, du:kha, jIvana ane maraNa e paNa pudgalono upakAra che eTale ke, AtmA sukhAdi pudgaladvArA anubhave che. - sukha duHkha AdimAM, karma kAraNa bane che : pUrvanA sUtramAM zarIra Adi-4 pudgalanA upakAra che. te jaNAvIne A sUtramAM sukhAdi-4 paNa pudgalanA upakAra che, te vAta jaNAvI. eka ja vAta kahevAnI hovA chatAM juduM sUtra racavAnuM kAraNa jaNAvatAM zrI siddhasenagaNikRta TIkAmAM jaNAvyuM che ke, zarIrAdi 4, pudgalanA pariNAmI (mULa) kAraNa che. jyAre sukhAdi-4, karmapudgalanA apekSA (sahAyaka) kAraNathI che. tAtparya e che ke, zarIrAdi-4 svayaM pudgalonA sIdhe sIdhA rUpAMtaro ja che. jema ghaDo, mATInuM rUpAMtara che tema. jyAre AtmAnA sukhAdi-4 e pudgalanA sahakArIkAraNathI che. pariNAmI Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (mULa) kAraNa nathI. jevI rIte ghaDA pratye daMDa, cakra, kuMbhakAra (kartA) vigere sahakArI kAraNa che tevI rIte. A vastune vigatathI samajIe. - sukha, du:kha :- dA.ta. AtmAne zArIrika sukha-svasthatA mATe zarIrane poSaka, rogapratikAraka, zaktidAyaka, ane prakRtine anukULa khorAka Adi pudgalo, temaja roga thAya tyAre, roga dUra karanAra yogya auSadha vigere pudgala bAhyakAraNa tarIke sahakArI bane che. taduparAMta zAtAvedanIya karmapudgalo paNa, AMtarika kAraNa tarIke mahattvano bhAga bhajave che. tevI ja rIte zArIrika duHkha AdimAM roga karanArA nimitto, vAtAvaraNa vigere pudgaladravyo bAhyakAraNa, ane azAtAvedanIyakarmanA pudgalo AMtarika kAraNa tarIke, khUba mahattvano bhAga bhajave che. : - jIvana-maraNa H- manuSyAdi te te gatimAM jIvane jIvita rahevA mATe zarIrayaMtranA hRdaya vigere mukhya avayavo kAryazIla rahe te bAhya kAraNa che, ane 8mAMnuM pAMcamuM AyuSyakarma AMtarika kAraNa tarIke mukhyabhAga bhajave che. AyuSyakarma prabaLa hoya to ja zarIranA avayavo kAryazIla rahI jIvana TakAvI zake che. AyuSyakarma pUruM thaI jAya, to bAkInA badhA avayavo svastha hovA chatAM jIvana TakAvavAmAM niSphaLa jAya che. AyuSyakarma pUruM thaye avazya maraNa thAya che. jIva, zarIra choDI de che. : - jIvanA vividhaprakAranA jIvano H- saghaLA jIva eka samAna sukha ane zaktivALA hovA chatAM deva, manuSya, pazu, naraka, A 4 gati ane tenA peTAbheda 84 lAkha yoniomAM vividhaprakAranA zarIro, svabhAvo, ane vicitra prakAranA sukha duHkhAdi avasthAono anubhava karavAmAM tevA prakAranA pudgalapadArthono saMyoga, e bAhya kAraNa uparAMta AMtarika kAraNa tarIke karma che. pUrvopArjita vividhaprakAranA zubhAzubha karmo mujaba vividha gatio ane vividha prakAranA jIvano A jIvane Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) sUtra - 20 :- jainatattvajJAnano karmavAda prApta thAya che. - jIvanamAM vividhaprakAranI avasthAo H eka jIvanakALa daramiyAna paNa jJAna, ajJAna, dhanavAna, nirdhana, saubhAgya, durbhAgya, caDatI, paDatI, pada, pratiSThA, mAna-sanmAna, prasiddhi vigeremAM tevA prakAranA sakhata puruSArtha, anukULa saMyogo ane paristhiti vigere bAhya dekhAtA kAraNo uparAMta karma mahattvanuM AMtarika kAraNa che. zikSaNa, tAlIma, anubhava Adi bAhyakAraNo eka ja samAna hovA chatAM eka ghaNo jJAnI, vidvAna, buddhizALI bane che, bIjA ghaNA tevA banI zakatA nathI. tethI AMtarika paribaLa tarIke jJAnAvaraNIya karma ja mahattvano ane nirNAyaka bhAga bhajave che. AvI ja rIte caDatI, paDatI Adi, pAMce indriyonA bhogo Adi ane aneka prakAranI siddhio Adi jIvananI saghaLI vividhatAomAM bAhya dekhAtA mahenata, Ayojana, buddhi Adi kA2No uparAMta pUrvopArjita zubhAzubhakarmo mahattvano ane nirNAyaka bhAga bhajave che. A rIte saMsArIjIvanA sukha, du:kha, jIvana, maraNa ityAdi saghaLA anubhavo paudgalika che. ane karma temAM mukhya sahakArI kAraNa tarIke, ghaDA pratye kuMbhakAranI jema, kartAnI bhUmikA bhajave che. 239 A rIte zarIrAdi-4, e sIdhe sIdhA pudgalonA rUpAMtara hovAthI pudgala, e te-4nuM pariNAmI (mULa) kAraNa gaNAya che. ane sukhAdi4 je AtmA anubhave che, temAM pudgala, upara batAvyuM tema, sahakArI kAraNa bane che, tethI baMne mATe judA sUtro ApyA che. - rAga, dveSa vigere doSothI AtmA sAthe kArmaNavargaNAnA pudgalaskaMdho baMdhAya, te karma che. saMsArI jIvanI saghaLI vividhatAo ane vicitratAonuM AMtarika ane mahattvanuM kAraNa karma che. jIva moha, ajJAna AdithI kArmaNavargaNAnA sUkSmAtisUkSma pudgalaskaMdho grahaNa karIne AtmA sAthe dUdha-pANI ke loha Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna agninI jema ekarasa karavA vaDe karmo upArjana kare che. A lokAkAzarUpI vizvamAM sarvatra kArmaNavarmANAnA pudgalo vyApIne rahelA che. jayAM sudhI jIva te pudgalaskaMdhone grahaNa karI AtmA sAthe ekameka karato nathI tyAM sudhI, te pudgalaskaMdho AtmAne sukhaduHkhAdi ApavA samartha banI zakatA nathI. paraMtu AtmA je sthaLamAM che, te sthaLanI AsapAsanA kArmaNavargaNAnA pudgalaskaMdhone, mohajanita zubhAzubha bhAvovaDe AkarSIne AtmA sAthe ekameka kare che eTale tene karma kahevAya che. karmagraMthamAM kahyuM che ke virani hesTiMne to mannag - artha - (mithyAtva, kaSAya (rAga, dveSa) Adi) hetue karIne, jIvavaDe je kAraNe karAya che tethI tene karma kahe che. tela coLela zarIre, telanI cIkAzanA kAraNe dhULanI rajakaNo coMTe che. te dRSTAMtathI samajavuM ke mithyAtva moha, rAgadveSa Adi janita bhAvo (telanI cIkAza jevA) AtmAmAM hoya che, tenAthI harapaLe AtmAne karma coTe che, ane AtmAmAM pariNAma (ekarasa thaI rUpAMtara) pAme che. jemAM lIdhelo khorAka zarIramAM rasa, rUdhira Adi sAta dhAtuomAM pariNAma pAmIne (ekarasa thaIne) vaheMcAI jAya che, tevI rIte AtmA sAthe saMyoga pAmelA karmapudgalo pariNAma pAmIne judA judA 8mukhya prakAra, ane 158 peTAprakAramAM yathAyogya rIte vaheMcAI jAya che. A 8 prakAra te 8 karmaprakRti ane 158 uttaraprakRti tarIke karmagraMthamAM oLakhAvI che. A 8 karmonuM baneluM, te kAryaNazarIra che. kArpaNa zarIra AtmA sAthe pravAhanI dRSTie anAdikALathI che. pUrvabhavamAM upArjana karelA karmo AtmA sAthe aneka bhavo sudhI sAthe jAya che. 8 karmaprakRtio maLe, 4thA mohanIya karma sivAyanI pUrvopArjita 7 karma ane tenI uttaraprakRtio paripAka pAmIne udayamAM AvatAM (bhogyakALamAM) AtmAne bAhyadaSTie sukha, duHkha Adi zubhAzubha avasthAono anubhava karAve che. paraMtu AtmAmAM AMtarika malinatA ke azuddhatA lAvavAnuM kArya 4thuM mohanIyakarma kare che. Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) sUtra - 20:- jainatattvajJAnano karmavAda 241 | mohanIya karmanI 28 uttaraprakRtionA udayathI mithyAtva (tattvamAM azraddhA, pApamAM ane saMsAramAM rasikatA), avirati (pAMcaindriyonA bhautikasukho meLavavA, bhogavavA mATe AraMbha ane parigrahamAM pravRttizIlatA), kaSAya (anukULamAM rAga pratikULatAmAM veSa ane krodhAdimAM ramaNatA) pramAda (vikathA, manorajena vigere nirarthaka pravRtti) vigere AtmAnI malinatAo thAya che, mohanIyakarma janita A vividha malinabhAvone ochA, vadhatA jeTalA aMze AtmA vaza bane che, te mujabanA nUtana mohanIyakarmanI prakRtione upArjana kare che, temaja bAkInA bIjA sAteya karmo ane tenI uttara pravRtionA zubhAzubhakarmone paNa upArjana kare che. te madhye zubhakarmabaMdha thavAmAM dayA, maitrI, bhakti, dharma ane dharmIono rAga temaja pApano dveSa, doSano dveSa vigere prazasta rAga-dveSa kAraNa bane che. azubha karmabaMdhamAM pUrvokta aprazasta rAga, dveSa kAraNa bane che. te karmo pharI kALAMtare paripAka thatAM upara jaNAvyuM tema zubhAzubha avasthAo, ane rAga, dveSAdi mohajanita malina bhAvo kare che. pUrvopArjita karmathI rAga, dveSa ane rAga-dveSathI nUtanakarmo A paraMparA anAdikALathI che. caramAvartamAM jayAre AtmAnuM tathAbhavyatvapAke tyAre, zrI tIrthaMkarabhagavAnanA upadeza vacanothI jAgrata banelo AtmA, darzana, jJAna, cAritranA AcArothI vAsita banatAM kramasara mohanI malinatAne dUra karI sarvakarmamukta banI paramapada, siddhipadane pAme che. - dravyakarma ane bhAvakarma: AtmA sAthe ekarasapaNAthI baMdhAyelA kArmaNavargaNAnA pugalaskaMdha tene dravyakarma kahe che. A dravyakarmothI (paripAka thatAM, udayamAM AvatAM) mithyAtva, avirati, pramAda, ane rAga, dveSa, krodhAdi kaSAya vigere doSo AtmAmAM pedA thAya che, te doSone "bhAvakarma kahe che. A doSone vaza thaIne AtmA bIjA navA kArmaNavargaNAnA pudgalaskaMdhone bAMdhe che, te Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dravyakarma che. A rIte jotAM udayamAM AvelA dravyakarmone kAraNe bhAvakarma (doSo) thAya che, ane bhAvakarmanI paravazatAthI navA dravyakarmo upArjana thatA rahe che. dravyakarma (rUpakArya)nuM kAraNa bhAvakarma che, ane bhAvakarma (rUpakArya)nuM kAraNa dravyakarma che. A rIte paraspara kArya-kAraNa bhAva jANavo. baMnenI paraMparA anAdikAlIna che. TUMkamAM AtmA sAthe baMdhAtA ane baMdhAyelA 8 sattA (Stock)mAM paDelA karmo te dravyakarmo, ane rAgAdi doSo rUpa AtmAnI malinatA te bhAvakarma. - jagatanA dareka dharmo karmane mAne che H bauddhadarzana - saMskAra, vAsanA ke avijJapti kahe che. sAMkhyadarzanaprakRti, vedAMta-mAyA ke avighA, nyAya vaizeSikadarzana-ardaSTa, mImAMsaka ane yogadarzana-apUrva jainadarzana-karma (dravyakarma ane bhAvakarma). jainatattvajJAnamAM bahu vistRta ane vigatavAra karmanA siddhAMtane samajAvyo che. karmasiddhAMtanI paribhASAnA mukhya zabdonA arthane samajI laIe. - baMdha, udaya, abAdhAkALa, sattA, nirjarA : - 'baMdha' :- kArmaNavargaNAnA je pudgalaskaMdho AtmA sAthe saMbaMdha pAme, eTale ke ekarasa5NAvaDe baMdhAya tene 'baMdha' kahe che. 'baMdha'nA 4 prakAra batAvyA che. (1) prakRti baMdha :- AtmA para baMdhAyeluM karma kALAMtare zuM asara nipajAvaze ? eTale ke AtmAnA 8 guNamAMthI kayA guNano avarodha ka2ze ? Avo teno svabhAva (Nature-quality) nakkI thAya tene 'prakRtibaMdha' kahe che. tenA mULa 8, ane peTAbheda 158 che. (2) 'sthiti baMdha' :- baMdhAyeluM karma AtmA para keTalo samaya raheze ? te nakkI thAya che tene 'sthitibaMdha'' (Time duration, ke expirydate) kahe che. (3) 'rasabaMdha' AtmaguNane rokavAnI ke zubhAzubha phaLa ApavAnI te karmanI tIvratA (intensity) keTalI haze ? te nakkI thAya tene 'rasabaMdha' kahe che. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (42) sUtra - 20H- jainatattvajJAnano karmavAda 243 (4) "pradeza baMdha baMdhAyelA karmano jaththo (mass) keTalo che? tene "pradeza baMdha' kahe che. abAdhAkALa :- baMdhAyeluM karma koI asara nipajAvyA vinA jeTalo kALa AtmA para niSkriya (suSupta avasthA silent) paNe paDI rahe tene abAdhAkALa kahe che. udaya :- baMdhAyeluM karma abAdhAkALa pachI paripAka pAme tyAre potAnI prakRti mujaba je vividha prakAranI (mULa 8 ane peTAbheda 158) asaro nipajAve tene "udaya' kahe che. te karmano bhogyakALa che. 'sattA':- koIpaNa samaye AtmAmAM karmanI keTalI prakRtio baMdhAyelI paDelI (Stock) che. tene "sattA' kahe che. nirjarAH- udayamAM AvelA karmo potAnI prakRti mujaba asara nipajAvI kharI paDe tene nirjarA kahe che. jo ke udayamAM AvelA badhA karmonI nirjarA thAya ja che, temAM kaMI vizeSatA nathI. paraMtu 4thA mohanIyakarmanA vazavarti paNAthI udbhavatI mithyAtva (tattvanI azraddhA, pApa ane sukhomAM Asakti) vigere malinatAthI nUtanakarmabaMdha thayA ja kare che. AvI prakriyA dareka jIvane anAdikALathI cAluM ja che. tenAthI AtmAnI zuddhi thatI nathI ane saMpUrNa karmakSaya karavA pratye AtmA AgaLa vadhI zakato nathI. AvI rIte jUnA karmo paripAka pAmIne kharI paDe ane navAkarmo satata baMdhAyA ja kare. tene akAmanirjarA kahe che. paripAka thaIne udayamAM AvelA karmothI anubhavAtI zubhAzubha paristhitimAM malinabhAvone vaza thayA vinA (tattvazraddhA, saMyama ane tapAdinA) zuddha bhAvothI te karmone evI rIte kheravI devA ke jethI navA (dravya)karmo baMdhAya nahi ane tenI navA karma baMdhAvavAnI zakti (bhAvaka) nAza pAme. tene sakAma nirjarA kahe che. temAM ja nirjarAnI sArthakatA che. AryadezanI saghaLI dArzanika vicAradhArAmAM karmavAda che, paNa tenA Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna rahasyoddhATana sahitanuM suvyavasthita nirUpaNa kyAMya nathI. karmavAdanA rahasyone pUrI rIte nahi samajelA hovAthI IzvaravAdanI mAnyatA bIjA darzanomAM che. - AtmA pote ja karma bAMdhe che, ane AtmA pote ja karmakhapAve paNa che. ApaNe jIvanamAM sukha, duHkhAdi pAmIe chIe te koI vidhAtAnA lekha nathI, ke IzvaranuM nirmANa (Predestination) nathI. A sUtramAM jaNAvela sukha, duHkha, jIvana ane maraNa pIdgalika che. janmathI mAMDIne maraNa paryanta sudhImAM kSaNe kSaNe, paLe paLe, divasa, pakSa, mAsa, varSa ane varSovarSa anubhavatA roga, zoka, rAga, dveSAdi ane zArIrika, mAnasika, Arthika, sAmAjIka, kauTuMbika, dhaMdhAkIya, rAjakIya ityAdi aDhaLaka anubhavomAM bAhya jaNAtA mahenata, buddhi, Ayojana saghaLA paribaLonI uparavaTa eka AMtarika paribaLa satata sakriya che, te tamAruM pUrvakatakarma che. kArya-kAraNanI vyavasthAnA saMtulanavaDe saghaLuM cAle che. jamA-udhAra ApameLe thayA kare che. tamAruM hoya te tamane avazya maLe che, na hoya te kyAreya maLatuM nathI. pAMca samavAya kAraNa jainatattva-jJAnamAM batAvyA che temAMnuM karma e mahattvanuM kAraNa che. ApaNe je vizvamAM chIe tenA kudaratI ane nizcita kAyadAo che. tenA saMcAlanamAM ane te vizvamAM ghaTatI ghaTanAo pAchaLa eka cokkasa niyaMtraNa che. te niyaMtraNa kakSA siddhAMtone AdhAre vartI rahyuM che tenAthI ApaNe ajJAta chIe. ane te ja saghaLI viSamatAonuM mULa che. Ignorance of law is not escape (kAyadAnuM ajJAna e ApaNane sajAthI bacAvI zakatuM nathI.) karmasiddhAMtonI ajJAnatAthI, ke azraddhAthI karmabaMdha thAya che. ajJAnI AtmA pote ja karma bAMdhI duHkha pAme che. jo te A karmasiddhAMtanI kAryakAraNa vyavasthAmAM zraddhALu banI, deva-gurune samarpita banI, sAdhanA kare to, jJAnI banelo AtmA pote ja karma khapAve che, temaja svayaM mokSapada pAmI anaMtasukhano bhoktA bane che. Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) sUtra - 20 - jainatattvajJAnano karmavAda 245 [ (43) sUtra - 20 - jainatattvajJAnano karmavAda -- baMdha samaye citta cetIe udaye zo saMtApa? buddhi karmane anusaranArI che. - karmaprabhAva saraLatAthI samajavA ane jIvanamAM taTastha (samatA) bhAva keLavavA aDhaLaka kathA sAhitya jainazAstromAM racAyuM che. karmasiddhAMtanI vyavasthAne vargIkaraNa karIne ane nizcitavyAkhyAvALA pAribhASika zabdovaDe vistRta rIte varNavI che. (suvahu vanavita ropagrahAza !AranA) baMdha samaye citta cetIe, udaye zo saMtApa?: jainatattvajJAnamAM darzAvela karmavAdanI vigata joI. karmanI sUkSmazakitanA saMcAlanathI saMsArI jIvonA saghaLA parivartano, ane paristhitionuM nirmANa thayA kare che. karmaprabhAva sarvatra vartI rahyo che. sarvakarmamukta zrIsiddhaparamAtmAo sivAyanA saghaLA jIvo karmasahita che. AtmA para baMdhAIne udayamAM AvelA karmapudgalonA skaMdho, nirapavAda rIte darekajIvane tevI dazAno anubhava karAve che. eka sajajhAyakAra, pU. jIva vijayajI ma.sA.e jaNAvyuM ke, kabIka huA kAjI, kabIka huA pAjI, kabIka huA apabhrAji, kabIka kIrti jagameM gAjI, saba pudgalakI bAjI. saMsArI jIvane jIvanamAM koIkavAra kAjI (nyAyAdhIza)paNA jevuM sanmAna maLe, ane kIrti jagatamAM phelAya. to vaLI bAhya tevA prabaLa kAraNa vinA paNa, asanmAnavALI avasthA ane atyaMta apakIrti thaI jAya. e saghaLI karmapudgalanI ramata che. karmo, e tamArI mana, vacana, Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna kAyAnI zubhAzubha pravRtti dvArA AtmA sAthe ekarasa pAmelA kAryaNavargaNAnA pudgalaskaMdho che. jema viSAdinA ke auSadhAdinA, zarIrane lAbha ke nukazAna karanArA, pudgaladravyonA skaMdho zarIramAM gayA pachI tenI asara nipajAve che. te zarIramAM phelAI jAya pachI tenI asarane koI tAkAta rokI zakatI nathI. tevI rIte kAryaNavargaNAnA pudgalomAM zubhAzubha phaLa ApavAnI zakti, tamArI zubhAzubhapravRttimAM tamArA bhAvodvArA Ave che. A rIte jotAM mULabhUta rIte to AtmA pote potAnA sukha, duHkha, janma-maraNa Adino kartA ane bhokatA temaja mokSano karanAra paNa AtmA pote ja che. karma bAMdhatAM pahelA sAvacetInI jarUra che. udayamAM AvyA pachI pastAye zuM thAya ? mATe ja kahyuM ke baMdha samaye citta cetIe, udaye zo saMtApa ?' - buddhi, kaMrmane anusaranArI che H jagatamAM sarvatra karmanuM sAmrAjya vyApaka che. rAmAyaNanI kathAnuM Alekhana aneka rIte thayuM che. temAM eka rAmAyaNakathA mujaba, zrI rAmacandrajI sItAnI preraNAthI suvarNamRganI zodhamAM gayA. zrIrAmacandrajI jevAne paNa, 'suvarNamRga kadI na saMbhavI zake, tethI avazya AmAM kapaTa che,' AvAta samajamAM na AvI, ane suvarNamRgamAM lobhAyA. kAraNa ke tevA prakAranuM aniSTa thavAnuM hatuM. buddhi: rmAnusArinI A vAtane samajAvavA A dRSTAMta apAya che. ghaNIvAra jIvanamAM anubhavAya che ke, kharAba karma udayamAM AvavAnuM hoya tyAre sArA, samajune paNa samaja cAlI jAya che. to vaLI jyAre sAruM thavAnuM hoya tyAre, te mujaba koI agamya preraNA thatI hoya che. ekavAra evuM banyuM ke, eka mANase ghaNAnI sAthe pravAsamAM javAnuM nakkI karyuM. te pachI ekAeka chellA samaye tene pravAsamAM javA mATe mana taiyAra na thayuM. tethI javAnuM mUlatvI rAkhyuM. te basane akasmAta thayo. A rIte te bacI gayo. eka vAra eka basanA akasmAtamAM pAchaLanI sITamAM beThelAne Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) sUtra - 20 :- jainatattvajJAnano karmavAda 247 ghaNI IjAo thaI, AgaLanI sITamAM beThela bahu AzcaryakAraka rIte bacI gayo. AvI aneka ghaTanAomAM ApaNe anubhavIe chIe ke koIpaNa sArI ke kharAba ghaTanA ghaTavAmAM, ke kAryanA phaLamAM bAhya jaNAtA saghaLA paribaLo karatAM prabaLa ane nirNAyaka evuM, AMtarika paribaLa avazya bhAga bhajave che. te ja zubhAzubhakarma che. rojIMdI dainika ghaTanAo ane sarvasAmAnya ghaTanAomAM buddhi, Ayojana, puruSArtha Adi je bAhya paribaLo che, tene anusAre ja kAryanuM phaLa AvatuM jaNAya che. tevA sthaLe paNa karmanuM AMtarika paribaLa avazya bhAga bhajave che. paraMtu te bAhyaparibaLone anukULa hovAthI pragaTapaNe jaNAtuM nathI. tethI ApaNe mAtra bAhya paribaLone ja phaLa prAptimAM kAraNa mAnavA TevAI jaIe chIe. dA.ta. bhojana karavAthI svasthatA maLe che. buddhi, Ayojana pUrvaka dhaMdho ka2vAthI vadhu dhana maLe che. sAruM zikSaNa ane vadhu puruSArthathI jJAna ane buddhi vadhe che vigere. paraMtu AvI dareka ghaTanAomAM bAhya paribaLo uparAMta, karma nAmanuM AMtarika paribaLa paNa anukULa hoya che, ane te phaLa prAptimAM avazya bhAga bhajavatuM ja hoya che. paraMtu jyAre puruSArtha, Ayojana vigere bAhyaparibaLone anarUpa phaLa na Ave, tyAre karma nAmanA AMtarika paribaLanuM anumAna thAya che, ane vAstavamAM te nirNAyaka hoya che. - karmaprabhAvane saraLatAthI samajavA ane jIvanamAM taTasthabhAva (samatA) keLavavA aDhaLaka kathA sAhitya jainazAstromAM vidyamAna che. aneka zAstromAM pUrvakarmanA phaLane jaNAvanArA aDhaLaka dRSTAMto jovA maLe che. jainazAstro karmavAdane mukhya mAne che, eTale zrI tIrthaMka2 bhagavAnanA, ke pavitrapuruSonA cAritranA varNanamAM pUrvabhavanA karmone anusAre karmasiddhAMto mujaba sarvabAbato susaMgata thAya che, te siddha karI batAve che. pAMca samavAya kAraNanI sajjhAyamAM-- Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna karme rAmavasyA vanavAse, sItA pAme ALa karme laMkApati rAvaNanuM, rAja thayuM vizALa cetana cetIe re, karma samo navi koya-1 karme kIDI karme kuMjara, karme nara guNavaMta karme roga, zoka, duHkhe pIDita, janma jAya vilapaMta-2 karme varasa lage risahasara, udaka na pAme anna karme vIrane juo yogamAM, khIlA ropyA kana-3 karmasattA samAna koI baLavAna nathI. rAmacandrajIne vanavAsa, ane sItAjIne kalaMka karmathI thayuM. rAvaNanA tevA karmathI tenuM rAjyavikharAI gayuM. kIDI, ke hAthI, athavA AtmA jagatamAM guNavaMta kahevAya, te karmano prabhAva che. karmathI ja jIvanamAM roga, zoka ane pIDA prApta thAya che. zrI RSabhadeva bhagavAnane 1 varSa sudhI bhikSAmAM anna pANI na maLyA, te temaNe pUrve pazuone AhAramAM karela aMtarAyanuM phaLa hatuM. vIrabhagavAnane kAnamAM khIlA ThokAyA ityAdi sauthI vadhu kaSTo AvyA, te pUrvajanmamAM upArjana karelA karmonuM phaLa hatuM. mATe eka sajajhAyamAM lakhyuM ke, sura, nara, jasa sevA kare, tribhuvanapati vikhyAta te paNa kameM viTaMbiyA re, to mANasa kaI mAtra A jagamAM koI nahi, karma viTaMbaNahAra dAnamuni kahe jIvane, dharma sadA sukhakAra re, prANI ! mana na ANo vikhavAda, e to karma taNA prAsAdAre prANI A rIte karmaprabhAva saraLatAthI samajAya ane jIva sukhada:khamAM taTasthabhAvane rAkhI zake te mATe preraka bane evuM aDhaLaka sAhitya jaina zAstromAM jovA maLe che. A saghaLA pAchaLa kArya karatI kArmaNavargaNAnA pugalaskaMdhonI prakriyA vaijJAnikadaSTie tarkasaMgata ane buddhigamya bane tevuM vizALa sAhitya paNa che. Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (43) sUtra - 20 :- jainatattvajJAnano karmavAda 249 karmanA mahimA para kaTAkSa karatAM nItizatakamAM paNa kahyuM che ke, je karme brahmAjIne jagatanuM sarjana ka2vA kuMbhAranI jema brahmAMDarUpI bhAjanasthAne nImyA che. viSNune mahAsaMkaTavALA daza avatAra rUpa aTavImAM nAkhyA che. rudra-mahAdevane hAthamAM khoparI rAkhIne bhikSArthe bhramaNa karAvyuM che. tathA sUrya harahaMmeza je pratApe AkAzamAM ghume che, e vAte karmane namaskAra ho !' saMsAramAM sarvatra karmanuM sAmrAjya che. kRtakarmakSayonAsti, kalpakoTizatairapi / ' avazyameva bhoktavyam, kRtaMkarma zubhAzubham // (karoDo kalpo yugo cAlyA jAya to paNa, karelA karmano kSaya thato nathI. zubhAzubhakarma avazya bhogavavuM paDe che.) - karmasiddhAMtanI vyavasthAne, vargIkaraNa karIne nizcitta vyAkhyA dharAvatA pAribhASika saMjJAovaDe bahusuMdara rIte zAstromAM samajAvI che H jevI rIte auSadhazAstramAM, tenA siddhAMtanI vyavasthAne, nizcita vyAkhyAvALA sAMketika zabdonI paribhASA dvArA vargIkaraNa karIne muddAsara samajAvAya che. tevI rIte karmasiddhAMta bahu vyavasthita rIte samajAvyo che. vartamAnamAM te amuka pramANamAM ja upalabdha che. karmasiddhAMtanuM mULa dRSTivAda nAmanA bAramA aMgamAM hatuM. te Aje astitvamAM nathI. 12mA aMganI aMtargata, caudapUrvanA 4thA bheda karmapravAdamAM, vizALa sAgara jeTaluM zrutajJAnanuM sAhitya hatuM. temAMthI jeTaluM prApta thayuM teTaluM pUrvAcAryonI paraMparA dvArA zAstrArUDha thayeluM che. saMgrahAyelA te zAstro, ane te dvArA racAyelA sAhitya dvArA, karmavAda-karmasiddhAMtanuM kaMIka svarUpa samajavA maLe che. jo ke te paNa Aje jagatamAM Azcarya upajAve che. karelA karmanuM phaLa, avazya tamane prApta thAya che. yathA dhenusahastreSu vatso vindati mAtaram / tathA pUrvakRtkarma karttAramanugacchati // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna artha :- jevI rIte hajAro gAyomAM vAcharaDu mAtAne zodhI kADhe che tema kartAe kareluM karma tene anusare che - kartAne tenuM phaLa avazya maLe che. A vAta eka rUpakathAnakathI sarasa samajAya che. 250 eka rAjA. vahelI paroDhe ene eka svapna AvyuM, jemAM mRtyunA devatAe ene cetavaNI ApI ke - 'Aje sUryAsta samaye tAruM mota che.' ane e bhayajanaka cetavaNInI sAthe ja rAjAnI UMgha UDI gaI. e akaLAyo, zuM karavuM te sUjhyuM nahIM eTale tatkALa vajIrane teDAvyo. vajIre vicAranA aMte eka yukti sUcavI. ApanI pAse pavanavegI je pANIdAra ghoDo che tenA para besI sUryAsta pahelAM, cAMka eTale dUra nIkaLI jAva jyAM mRtyu Apane pakaDI ke, zodhI na zake. rAjAne vAta vAjabI lAgI. vajIranI buddhi mATe mAna paNa thayuM. pANIdAra ghoDA para besI, ghaDInAya vilaMba vinA e doDavA lAgyo. na tarasa, na bhUkha, na thAka, na saMkaTa, kazAnIya paravA vinA potAnA rAjyanI sarahada vaTAvI e AgaLa nIkaLI gayo. ghoDo avirAma doDye jAya che. pote pasIne rebajeba che. sUryanArAyaNa DhaLavAnI aNI para che. rAjA 'hAza !' kahIne ghoDAne Ubho rAkhe che ane eka vRkSanI nIce vizrAma karavAno vicAra kare che. ghoDAnI pITha thAbaDI kahe che : zAbAza ! teM mane bacAvI lIdho che. have mane motanI to zuM koInIya paravA nathI. have huM nirbhika chuM.' ....ane e zabdanI sAthe ja eka adazya paMjo rAjAnI pITha para paDyo. 'sAbAza, mane paNa ciMtA hatI ke sUryAsta sudhImAM tuM ahIM zI rIte AvI zakIza? paNa ghoDo kharekhara pANIdAra che, e tane nizcita samaya para barAbara e ja jagyAe upADI lAvyo che, jyAM tAruM mRtyu nirmita hatuM.' 'Aje vahelI paroDhe mane kharekhara ciMtA thayelI ke tuM ATalA ochA samayamAM ATale dUra zI rIte AvI zakaze ? ane e ciMtAno kAraNe ja mAre tArA svapnamAM AvavuM paDyuM.' kathAno sAra suMda2 che. samajadAranA aMtaramAM cheka UMDe sudhI UtarI jAya evo che. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) sUtra - 20 :- padArtha vijJAna (44) sUtra - 20 :- padArtha vijJAna 251 -> - vijJAnanI zodhothI Aje Akhu vizva ApattimAM che. cha dravyomAM pAMca ajIva che, ane temAM paNa cAra astikAya che. karmapudgaloe AtmAne saMsAramAM bhamato rAkhyo che. ->> - suMdara bhavitavyatA ane karmalaghutAthI zrI jinezvaradevanAM vacano AtmAne rUcikara bane che. (muvaDu: vanIvitamALopadmahAzca // 20 // ) zrI tattvArthasUtranA adhyAya-5nA 20 sUtromAM vizvanA ghaTakabhUta 6 dravyone ApaNe sAmAnyathI samajavAno prayatna karyo. havenA sUtromAM tene thoDA vadhAre vigatathI samajavAno prayatna karazuM. jaina zAsananA AgamazAstrorUpI siMdhumAMthI biMdu samAna je kaMI sAhitya vartamAnakALe ApaNane prApta thAya che, tenA dvArA paNa ApaNane padArthavijJAnanA viSayamAM AzcaryakArI mAhitI maLe che. vartamAnanA vijJAnanA jJAna karatAM te vadhu spaSTa ane vastutattvanA sarvapAsAone sparzatuM che. vartamAnavijJAne pudgalanI zaktinA pratyakSIkaraNanI prakriyAo zodhI kADhI. tene sukha-sagavaDatA ane manoraMjanonA sAdhanomAM prayojIne sarvene sahelAIthI upalabdha karI dIdhI. tenI ADaasarothI Aje Akhu vizva ApattimAM che. pUrve pudgalanI zaktinA pratyakSIkaraNanA aneka prakAranA rahasyo hatA, je durupayoga ane AvA ApattinA bhayathI lupta karI devAyA hatA. sarvajJa zrI tIrthaMkara paramAtmAno udezya yogyajIvone AtmAnI adbhuta, alaukika anaMtI zakitaonA pratyakSIkaraNa mATenA jJAna-darzana-cAritranA upAyomAM joDI, zAzvata sukhanA bhokatA banAvavAno hato. temaNe sthApelo zramaNasaMgha zrI tIrthaMkarabhagavAnanA Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna uddezyone A pAMcamA ArAnA cheDA sudhI prasArato rahevAno che. chellI sadIomAM jayAre zramaNa (sAdhu) saMghamAM oTa AvI tyAre tene pUrI karanAra anekAneka AcAryonI madhye pU.A.bha.zrImad vijayarAmacandra sU.ma.anekomAM agresara hatA. jaina tattvajJAnanI vAtone khUba ja saraLa ane lokabhogya zailImAM samajAvIne zuddha tattva zraddhA pedA karI ghara ghara ane ghaTa ghaTamAM vairAgyabhAvane jIvaMta karI jaina zAsananI jayotane javalaMta ane ujjavaLa karI che. potAnI viziSTa pravacana zakitadvArA zrI tIrthakara bhagavAnanA udezyono prabhAva teoe vistAryo che. hajAro pRSThonuM pravacana sAhitya Aje paNa AtmA zuddhi mATe parama AlaMbana che. teonA pravacanomAMthI prastuta padArtha vijJAnanA viSayanuM eka pravacana ane tenA dvArA temanA hRdayagata bhAvone mANIe. jainadharmanuM padArthavijJAna (vyAkhyAnavAcaspati, pUjayapAda AcAryadeva zrImadvijaya rAmacandrasUrIzvarajI mahArAjA) cha dravyomAM pAMca ajIva che, temAM cAra astikAya che - jema zrI jinazAsanamAM jIvatattvanI siddhi Adi mATe aneka prakAranuM nirUpaNa che, tema ajIvatattvanA nirupaNamAM paNa zrI jainadarzane kamAla karI che. anaMtajJAnI zrI vitarAga paramAtmAo heya, upAdeya ane zeya e saghaLA padArthonuM nirUpaNa kare che. muktigAmI AtmAo potapotAnI yogyatAnA pramANamAM eno upayoga kare che. cha dravyomAM eka kALa sivAya jema pAMca astikAyo che tema, pAMca ajIva dravyomAM kALa sivAyanA cAra astikAyo che. "astiI eTale pradeza ane "kAya' eTale samUha-A arthathI je dravyo pradeza samUhAtmaka hoya, te dravyo sAthe "astikAya' zabdano yoga karAya che. AthI spaSTa thaze ke cha dravyomAM eka jIva vinA jema pAMce ajIvo che, Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (44) sUtra - 20 :- padArtha vijJAna tema eka kALa vinA pAMca, pradezonA samUhAtmaka che. jIva sivAyanA pAMca jema ajIva che, tema akartA paNa che ane kALa vinAnAM dravyo jema pradezonA samUhamaya che, tema eka pudgalAstikAya vinA pAMca arUpI-amUrta paNa che. jIvo amUrta hovA chatAM saMsArI jIvone karmanA saMyoganA pratApe mUrta paNa kahevAya che. 253 astikAya AdinI apekSAe jema koImAM bhinnatA che, tema utpAda, vyaya ane dhrauvyAtmakatAmAM kazI ja bhinnatA nathI : arthAt cha e dravyo utpAda, vigama ane dhrauvyAtmaka che. e cha dravyomAM pudgalAstikAya je ApaNane pratyakSa che, te rUpa, rasa, gaMdha ane sparzathI saMyukata che. skaMdha ane aNurUpe hovAthI be bhede paNa varNavAya che. skaMdhomAM paNa deza ane pradezonI kalpanA karI zakAtI hovAthI, cAra prakAre paNa pudUgalo ja varNavAya che. pradezo ane 52mANuomAM eTalo ja bheda hoya che ke pradezo jyAre skaMdha sAthe saMbaddhajoDAyelA hoya che, tyAre paramANuo chUTA chUTA hoya che. karma pudgaloe AtmAne saMsAramAM bhamato rAkhyo che H karma, kAyA (zarIra), maMna, bhASA, ceSTito ane zvAsa ucchvAsa Adi paNa pudgalonAM kAraNo che. sukha, du:kha, jIvitavya (jIvana) ane mRtyuno upagraha karanArAM paNa pudgalo ja hoya che. aMdhakAra, Atapa, udyota ane chAyA Adi paNa pudgalAstikAyanA ja vikAro che. zabdo paNa pudgalAstikAyano ja vikAra che. karmarUpa pudgaloe ja AtmAne saMsAramAM bhamato rAkhyo che. pudgalasvarUpe kArmaNa vargaNAmAMthI jIva mithyAtva AdinA yoge pudgalone grahaNa karIne karmo banAve che. e AtmAne saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra karmanI oLakha ApatAM upakArIo pharamAve che ke, 'mithyAtva Adi baMdhanA hetuo dvArA jIvathI je karAya, tenuM nAma karma kahevAya che.' Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna aprazasta daiSanA pratApe bhAnabhUlA banelA yoga ane saMyoga e paryAya jevA paNa che." - A vAtanuM bhAna bhUlI "jIva sAthe karmano yoga eTale saMsAra'- A vAtano virodha karavA khAtara, evuM kahevAnI paNa mUrkhAI kare che ke, "jIva sAthe karmanA saMyogane saMsAra nahi kahetAM, karmanA yogane saMsAra kahenArAoe siddhanA AtmAone paNa saMsArI mAnavA paDaze kAraNa ke siddhanA AtmAo sAthe paNa karmavargaNAno yoga che." karmavaza AtmAne anya paNa aneka pudgalo saMsAramAM paribhramaNanA kAraNarUpa bane che. karmavaza AtmAo sukhanA sAdhanabhUta pudgalo pAmIne harSAviSTa banavA dvArA paNa aneka jAtanAM navIna azubha karmone bAMdhe che, ane duHkhanA sAdhanabhUta pudgalo pAmIne dveSAviSTa banavA dvArA paNa aneka jAtanAM karmone bAMdhe che. AtmAne lAgelA zubha karmo e puNya kahevAya che, tyAre AtmAne lAgelAM azubha karmo e pApa kahevAya che. AthI e paNa samajAze ke puNya ane pApa paNa pudgalAstikAyano ja paryAya che. - AtmAne lAgelA zubha karmo jayAre potAnI sthiti-abAdhA kALa pUrNa thaye udayamAM Ave che, tyAre AtmAne ISTa saMyoga Adi anukULa saghaLI sAmagrIo e puNyakarmane anusaratI maLe che. ane jyAre AtmAne lAgelA azubha karmo potAnI abAdhA kALanI sthiti pUrNa thaye udayamAM Ave che, tyAre te karmane anusAra aniSTa saMyoga Adi pratikULa sAmagrIo maLe che. A jAtanA puNya-pApanA saMyogomAM samabhAve rahI, AtmasvarUpamAM ramato ramato sakala karmono kSaya karI zrIsiddhipadano bhokatA banI zake che. suMdara bhavitavyatA ane karmalaghutAthI zrIjinezvaradevanA vacano rUcikara bane che - AvAM nirupaNonAM zravaNa paNa prAyaH zrI jinazAsananA upAsaka Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 (44) sUtra - 20 - padArtha vijJAna : mATe ja nirmAyelAM che. anya AtmAone AvAM varNano sAMbhaLavA maLe paNa kyAMthI ! zrI jainazAsanane nahi pAmelA hovA chatAM paNa, bhadrikatA Adi guNone dharanArA ane suMdara bhavitavyatAvALA AtmAo, kadAcita AvuM sAMbhaLavAno yoga pAmI jAya, to karmaladhutAdinA yoge teone AvAM varNano ekadama rucI jAya che ane pariNAme teo paNa mokSasAdhaka zrI jainadarzananA upAsaka banI jAya che. - pudgalAstikAyane aMge A to ApaNe mAtra sAmAnya ja varNana karyuM che. bAkI zrI jinezvaradevonA zAsanamAM to ene aMge evAM evAM varNano karyA che ke eno sAco jJAtA AjanA vijJAnane to enI AgaLa kAMI mAne ja nahi. aneka AraMbha-samAraMbhonA pariNAme vividha jAtanI, chatAM apUrNatA Adi aneka doSovALI amuka zodho karIne mAcavuM, khuza thavuM. e eka judI vAta che ane anaMtajJAnIonA kathanathI saghaLIya vastuonA paramArthane pAmavo e judI vAta che. saMsArarasiko AraMbha AdimAM AnaMda pAme, paNa vastunA tharamArthane pAmatAM paNa saMsArathI virakata banI, mokSanI sAdhanAmAM ja ekatAna banatA jatA paramarSio, kadI ja kevaLa AraMbhamaya pravRttiomAM AnaMda pAme nahi. evI jAtanA pudgalAstikAya AdinA svarUpa Adine jANavA mATe paNa zrI jinezvaradevanA zAsananA tattvajJAnano sthira cite abhyAsa karavAnI AvazyakatA che. e ja rIte dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALa Adi mATe paNa, tema ja Azrava, saMvara, baMdha, nirjarA ane mokSatattva mATe paNa prabhuzAsananA abhyAsa (tattvArthasUtranA pamA adhyAyanA cha dravyonA nirUpaNa karanArA zAstro AdinA) AdinI ja jarUra che. Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (45) sUtra - 21 - jIvanuM kArya ) [ - jIvo paraspara ekabIjAne anugraha karanArA che. ekabIjAnA AdhAre jIve che. - jIvo pratye dayA bhAva dhAraNa karI zakya aMze bacAvavA te uttama kartavya che. >> ApaNe saghaLA jIvo, eka pitAnA putro jevA bhAIo chIe. > mokSamArgamAM sarvottama upagraha karanArA zrI tIrthakara bhagavAna che. tethI teo sarvottama (uttamottama) che. parasparopagraho jIvAnAm // 21 // artha : jIvo paraspara ekabIjA para anugraha kare che. jIvadravyanuM kArya - samagra vizva (akhila brahmAMDa)nA vijJAnane samajavA mATe vizvanAM ghaTakabhUta cha dravyonAM svarUpa, guNadharma ane kAryo, zrI tattvArthasUtranA A pAMcamAM adhyAyamAM ApaNe joI rahyA chIe. te paikI, dharma, adharma, AkAza ane pugala cAra dravyo vize joyuM. have A sUtramAM jIvonuM ekabIjA pratyenuM kArya zuM che? te jaNAvyuM che. jIvo paraspara ekabIjAne anugraha (sahAyatA) kare che. ahIM eTaluM samajavuM ke, dharmAdi 4 dravyo svAbhAvika rIte sahAyaka thAya che. jyAre jIvonI paraspara sahAyatA tevI nathI. paNa teo anugraha (lAbha ke nukazAna karavAnI) buddhi vaDe, ane zarIra ane indriyAdine AzrayIne ja anugraha (paraspara lAbha-nukazAna) kare che. ahIM "upagraha' zabdano artha anugraha karyo, ane anugrahano artha Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) sUtra - 21 - jIvanuM kArya 257 sahAyakapaNuM karyo. sAmAnya rIte upagraha, anugraha, ke sahAyakapaNuM, te zabdo upakAra arthamAM vaparAya che. eTale ke jIvo paraspara ekabIjAnAM upakAra ='lAbha'mAM sahAyaka thAya che. teno artha thAya. paraMtu ahIM tevo artha karavAno nathI. ahIM upagraha = nimittakAraNa, karavAno che. eTale tAtparya e thaze ke, saMsArI jIvo saghaLA ekabIjAnAM upayogamAM AvavA dvArA sahAyaka thAya che. ahIM eka prAsaMgika vAta paNa joIe. jIvo jIvonAM upayogamAM Ave che. temAMnuM eka bhojana paNa che. tethI nIvo nIvacca monanam AvI ukti che. A uktithI keTalAka "jIva jIvanuM bhojana kare "moTI mAchalI nAnI mAchalIne khAya." e kudaratI vyavasthA che. tethI mAMsAhAra karavAmAM kaMI anucita nathI. Avo kutarka karIne viruddha arthaghaTana kare che. pracalita ukti vyApakaMpaNe paristhitinuM mAtra nidarzana kare che. tenAthI mAMsAhAra ucita siddha thatuM nathI. manuSyanI zarIra racanA paNa tene. anurUpa nathI. vaLI buddhi ane zaktimAM adhika manuSya che. tenI pharaja to nAnA prANIonI dayA-rakSAnI hovI joIe. ajJAnI jIvo anucita pravRtti kare te pramANabhUta na gaNAya. prastuta sUtra dharmAdi 4 dravyonI jema jIvanAM kAryo zuM zuM hoya che. tene ja darzAve che. > jIvo ekabIjAnA AdhAra para jIvana vyatIta kare che? jagatanAM saghaLA jIvo ekabIjAne AzrayIne jIve che. svAmI, sevaka, rAjA, pradhAna, senApati, zeTha, sainika, parivAra, samAja, dezAdinA sabhyo Adi saghaLA vyavasAya AdinI levaDa devaDa vigerevaDe ekabIjAnA sahAyaka bane che. jevI rIte sAMsArika kAryomAM dareka jIva ekabIjAnAM AdhAre jIve che. sAcI salAha ke khoTI salAha dvArA jIvo ekabIjAne lAbha-nukazAna karanArA paNa bane che. tevI rIte dharmanAM viSayamAM paNa dharmopadezavaDe dharmAcAryo-guruo vigere, bIjA jIvone dharmAcaraNamAM Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna protsAhita banAvavA vaDe paNa, eka bIjAne sahAyaka thAya che. A rIte saMsArI saghaLA jIvo dareka avasthAmAM ekabIjAnA AdhAra para ja jIvana vyatIta kare che. tame koInA sArA ke kharAbamAM nimitta bano, te tamArI bhAvanA ane pravRtti upara AdhAra rAkhe che. tame karo tevuM pAmo cho. sahAyakapaNuM, nimitta kAraNa banavuM, e jIvonuM kArya che. tethI sArAmAM nimitta kAraNa banavuM, koInA khoTAmAM nimitta na banavuM. - ApaNe saghaLA jIvo eka pitAnA putro jevA bhAIo chIe. A sUtra sAmAnyathI saMsArI jIvanAM kAryo zuM che tenuM TUMkamAM paNa vyApaka nidarzana kare che. bIjI rIte vicAravA jaIe to vadhu buddhizALI ane vadhu zaktizALI jIve bIjAne sahAya karavA tatpara rahevuM joIe. cha jIvanikAya (pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati ane trasa jIvo) tIrthakara bhagavAnanAM putro samAna mAnyA che. eTale ApaNe saghaLA jIvo eka pitAnA putro jevA bhAIo chIe. temAMya manuSya tarIke ApaNe sauthI moTAbhAI ane vadhu buddhizALI ane zaktizALI chIe. to kharekhara mANasanuM kartavya zuM che? ane Aje mANasa kevI rIte vartI rahyo che? mANasa to badhA jIvono upayoga karI badhAnI sahAyatA le che, paNa te jIvonI rakSA karavAmAM pAchaLa paDe che. pRthvI, pANI, agni, vAyu, vanaspati ane pazuo Adi saghaLA mANasanA kAmamAM Ave che. paNa vartamAnamAM mANasa, pazuo ane cha jIvanikAyanI bhayaMkara hiMsA ane kudaratI saMpattiono paNa bhayaMkara nAza karI rahyo che. te karmonA kaDavAphaLa bhogavavA paDaze. saMsArI gRhasthane saghaLA jIvone bacAvavA zakaya na bane to, tevA jIvo pratye dayAbhAva dhAraNa karI, zakya aMze teone bacAvavA prayatna karavo te zakya che. zrI tIrthakara paramAtmAe te kAraNathI manuSyane mATe te ja prathama ane uttama kartavya batAvyuM che. te samajavA mATe eka daSTAMta che. Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (45) sUtra - 21 - jIvanuM kArya 259 eka rAjAnA rAjyamAM pratyeka varSe AvatA kaumudI mahotsavamAM rAjA-prajA svecchAe upavanamAM krIDA karatAM. te divase nagaramAM corI Adi na thAya te hetuthI udghoSaNA karavAmAM AvI ke - rAjA-prajA Adi sarva strI-puruSoe udyAnamAM AvavuM. koIe te divase nagaramAM rahevuM nahi. je raheze tene prANadaMDa thaze. te divase badhA TapoTapa nagaramAMthI nIkaLI udyAnamAM AvyA khAna, pAna, hIMcako, geDIdaDAdi ramatamAM paDyA ane vAte vaLagyA. eka zeThanA cha putro potAnI vakhAramAM beThA hatA. teo mAlameLavavAmAM ane hisAba karavAmAM rahI gayA. teo bahAra AvyA tyAre ghaNuM moDu thaI gayuM hatuM. nagaranA totIMga daravAjA baMdha thaI gayA hatA. nagararakSakoe AvI vyagra thayelA cha bhAIone joyA. pakaDIne purI dIdhA, ane bIjA divase rAjA pAse upasthita karyA. rAjAne krodha caDyo ane e nA vadhanI AjJA karI. rAjAnI AjJA jANI, cha e putronA pitA doDatA AvyA. putronI bhUla mATe khUba AjIjI karI, kSamA mAgI. paraMtu rAjA na mAnyA. zoka vyAkula thaI zeThe potAnI sarvasaMpatti laIne paNa putronI rakSA karavA mAgaNI karI ane khUba karagaryA. rAjA mAnyA nahi eTale pAMcane bacAvavA ghaNI vinavaNI ane prayatno karyA. chevaTe 4, 3,2 ke 1 ne bacAvavA vinavaNI karI. potAnA kuLano sarvathA nAza na thAya mATe rAjAne aMtima vinavaNI karatAM ane nagarajanoe paNa Agraha karatAM, rAjAe eka moTAputrane choDavA AjJA karI. A daSTAMtano upanaya A pramANe che. ahIM rAjAnA sthAne samyakatvadhArI, buddhizALI, ane zaktizALI manuSya jANavo, zeThanA sthAne paramAtmA, ane temanA sAdhuo jANavA. te paramapitA paramAtmA samAna Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 jene tattvajJAna ane Adhunika vijJAna zeThanA cha putronA sthAne cha prakAranA (SakAya) jIvo jANavA. te cha prakAra eTale pRthvI, pANI, agni, vAyu vanaspati, trasakAya jIvo jANavA. paramAtmAno Azaya manuSya (rAjA) mATe uttama kartavya saghaLA jIvonI hiMsAno tyAga karavo (badhA putrone bacAvI levA)no che. gRhastha manuSya (rAjA)ne te zakya banatuM (mAnavA taiyAra) nathI. tethI chevaTe eka (trasajIva)ne bacAvavA upadeza (vinavaNI) kare che. ane te tenA mATe zakya (rAjA svIkAre) che. dareka buddhizALI, ane zaktizALI manuSya jIvo pratye dayAbhAva dhAraNa karI zakya aMze teone bacAvavA prayatnazIla rahevuM. te jIvonuM uttama kartavya che. te sUcita karyuM. uttamottama jIvanI koTimAM zrI tIrthaMkara paramAtmA che - | sarvajIvonuM parama hita jyAM siddha thAya che, tevA paramapadane prApta karAvanAra mokSamArgamAM upagraha karavo te uttamottama kArya che, te paNa A sUtradvArA sUcita thAya che. mokSamArgamAM sarvottama upagraha karanArA zrI tIrthaMkara paramAtmA che. teonA jevo mokSamArgamAM sarvottama upagraha bIjo koI jIva karI zakavA samartha nathI. sarvabhavi jIvomAM sauthI uttamakoTinuM tathAbhavyatva temanAmAM mAneluM che. tethI uttamottamanI koTimAM zrI tIrthaMkara paramAtmA che. - saune sukha ApavAnI to ApaNI tAkAta nathI. paNa koIne duHkha na pahoMcADavAnuM ApaNe dhArIe to samartha banI zakIe tema chIe. - paramAtmA dUra nathI...pAramArthika dRSTie ApaNo aMtarAtmA e ja paramAtmA che. - pU.A.vijayarAmacandrasU. ma. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) sUtra - 22 - kALa dravya-kALanuM kArya 261 | (46) sUtra - 22 :- kALa dravya :-kALanuM kArya - kALanA AdhAre dareka padArtho, potAnuM astitva (vartanA) jALave che. padArthomAM parivartana, sthaLAMtara, jUnuM navuM thavuM, e paNa tenA AdhAre ja thAya che. - kALane vizvamAMthI dUra karo, tenI sAthe tame vizvanI krAMtine aTakAvI dezo. >> vartanA e ja kALa che. samayano koI prAraMbha nathI, samayanuM koI pUrNavirAma nathI. vartanApariNAmakriyAH paratvAparatve ca kAlasya // 22 // artha kALanuM kArya (1) vartanA (padArthanuM astitva jALavI rAkhavuM te) (2) pariNAma (parivartano karavAM te) (3) kriyA (sthaLAMtara Adi saghaLA kAryo) ane (4) paratva (pahelA paNa athavA jUnA paNa) ane aparatva (pachI paNa athavA navApaNu) jALavavAmAM sahAya karavuM te che. (1) vartanA - kALanA AdhAre dareka padArtho potAnuM astitva jALave che. tatra ca dravyANAM sAdi sAntAdi bhedasthityAM caturbhidi yatkenacitprakAreNa, vartanaM, vartanA hiMsA (zrI lokaprakAza-sarga 28-7) artha sAdi sAntAdi 4 bhedo vaDe cAra prakAranI avasthAmAM dravyonuM je koI paNa prakAre vartavuM (vidyAmana rahevuM) tene vartanA kahe che. | vizvamAM koIpaNa vastu satata vidyamAna rahI zake che. eTale ke thoDI kSaNa pahelAM, ke ghaNAkALa pahelAM je vastu hatI, te ja A vastu che, Avo anubhava ApaNane thAya che. eTale ke te vastu satata sthirarUpe hajuya Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna astitvamAM che. AvuM ja jaNAya che, te vartanA che. dA.ta. cUlA para tapelImAM cokhA rAMdhavA mUkyA hoya, tyAre jyArathI rAMdhavA mUkyA hoya tyArathI temAM pheraphAro thayA kare che, ane pUrA raMdhAI jAya tyAM sudhImAM je pheraphAro thAya che. te dareka vakhate, A te ja cokhA raMdhAya che, ane A te ja cokhA raMdhAI gayA. A rIte cokhAnuM satata astitva ApaNe jANI zakIe chIe. A "satata astitva dharAvavuM" te vartana che. - (2) pariNAma:- rUpAMtara, parivartana, pheraphAra vigere. koIpaNa padArtha, eka avasthAmAMthI bIjI avasthAmAM, rUpAMtara pAme tene pariNAma kahevAya. uparokta cokhA rAMdhavAnA daSTAMtamAM je pheraphAro - rUpAMtaro jaNAvyA te pariNAma che. rAMdhavA mUkyA tyAre cokhA kaDaka hatA pachI pocA thayA, thoDA phUlIne vadhAre kadanA thayA. A kaDakamAMthI "pocA thavuM ane vadhAre kadanA thavuM, eTale ke sparza ane AkArano pheraphAra te pariNAma che. te ja rIte svAda, gaMdha vigere parivartano te paNa pariNAma che. eTale ke TUMkamAM pariNAma = koIpaNa prakAranuM rUpAMtara, parivartana, pheraphAra vigere. have A pariNAmane jIvadravyamAM ghaTAvIe to, koI jIva pUrve ajJAnI hato. pachI jJAnI thayo. krodhI hato, te krodha ghaTatAM kSamAzIla thayo. pudgalamAM ghaTAvIe to lAlamAMthI pILo, tIkhAmAMthI khATo vigere rUpAMtaro te pariNAma, samajavA. jema vartanA, te rIte pariNAma paNa, kALanA AdhAre thAya che. - (3) kriyA:- sthaLAMtara ke parispaMdana gati parispaMdana ke sthAnAMtara) te ja kriyA che. sthira avasthAmAMthI hejapaNa calita thavuM. calana thavuM, satata ane vAraMvAra te ja sthAnamAM calana thavuM te parispaMdana kriyA che. eka sthAnethI bIjA sthAne javuM e sthaLAMtarakriyA che. te paNa kALanA AdhAre thAya che. Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 (46) sUtra - 22 - kALa dravya-kALanuM kArya > (4) paratva ane aparatvaH jUnuM, navuM kALanA AdhAre thAya che - paratva ane aparatva (1) prazaMsA (2) kSetra ane (3) kAlathI ema 3 prakAranuM che. dA.ta. sonuM ke kohInUra hIro vigere sarvottama hovAthI temAM paratva che. bIjA (loDhe Adi ane sAmAnya ratnAdi)mAM aparatva (hInatA) che. A (1) prazaMsAkRta thayuM. ApaNAthI dUra hoya temAM paratva ane najIka hoya temAM aparatva. A (2) kSetranA kAraNe thayuM. trIjA prakAre, vayathI adhika hoya temAM paratva (jUnu) ane vayathI nAno hoya temAM aparatva (navuM) A (3) kAlakRta thayuM. A saghaLAmAMthI ahIM kALakRta ja paratva ke aparatva (jUnuM, navuM, yuvAna, vRddha vigere) levAnuM che. te ja kAlanuM kArya che. prazaMsA ane kSetrathI je paratva ke aparatva che, e kAlanA kArya na samajavA. - A cAreya kAlanA kArya che. eTale ke kALa dravya A cAreyamAM sahAya kare che. - kALanI AvazyakatA:- kALa zAnA AdhAre rahe che? vizvanA saghaLA dravyone satata vidyamAna rahevA (vartanA Adi-4) mATe zaktimAna kare che. eTale ke (kALa vinAnA) pAMceya dravyone satata vidyamAna rahevA (Adi-4)mAM kALa, sahAyaka che. jevI rIte kuMbhakAranA cakramAM madhyamAM rahelI khIlI, tene samatulanamAM rahevA mATe ane cakragati mATe AdhAra che. tema vizvanA padArthonA astitva Adi-4 mATe kALa AdhAra che. prazna - kALa jo badhAne rahevA Adi-4mAM sahAya kare che, to kALane rahevA AdimAM AdhAra koNa che? kALa zAnA AdhAre rahe che? uttarakALane satata vidyamAna rahevA mATe koInI jarUra nathI. te svayaM potAnA AdhAre rahe che. kALanA astitvAdino AdhAra bIju dravya mAnIe to, te bIjudravya konA AdhAre mAnavuM? A rIte anavasthA (aniSTa ke avAstavika paraMparAnI kalpanA) Avaze. (eTale ke teno koI aMta nahi Ave, athavA tenuM koI samAdhAna maLaze nahi). A rIte e nizcita che ke, kALa Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna svayaM niraMtara vidyamAna rahenAra dravya che, ane bAkInA dravyonA) vartanAdi4, kALanA kArya che. * kALane vizvamAMthI dUra karo tenI sAthe tame vizvanI krAMtine aTakAvI dezo kALa viSe anya darzanakAro ane pazcimanA ciMtako zuM mAne che te joIe. keTalAka kALane mAtra AbhAsa (appearance) mAne che. vedAntamAM kALanI koI vizeSa vyAkhyA nathI. vaizeSikadarzana kALane parivartananuM mULa kAraNa mAne che, sUryanA udaya astanI kriyA sivAya vizeSa kALanuM svarUpa batAvyuM nathI. key of knowledgemAM sI. Ara. jaina, kALane dravya mAnavAnI tarapheNamAM kahe che. "te suprasiddha che ke niraMtaratA ane paraMparA (pUrvApara saMbaMdha) (paryAya-succession)nA mULa kAraNabhUta evA dravya(kALa)no koIpaNa darzana asvIkAra karatuM nathI. paraMtu tenuM rahasya ukelavAmAM paNa saphaLa thayuM nathI. tenA (kALanA) ghaNA svarUpomAMnu eka, te kALa e, niraMtaratA mATeno AdhAra che, ane bIju, e evA prakAranuM baLa che je vastune vikAsanA mArgamAM paLe paLe athavA pagale pagale AgaLanA kALamAM kuca (saphaLa) karAvavA vaDe (by making them travel), uttarottara krama oLaMgavo (to leapover succession) ane kramabaddhatA (orderliness) jALavavA zakya banAve che. kALane vizvamAMthI sarvavyApaka baLa tarIke dUra karo, ane vyaktigata rIte tene urjAnI kothaLInA svarUpamAM pheravI nAkho, ane tame eka dhaDAke pUrvAparatA (succession) eTale ke niyamita kAryakAraNatA (orderly causation) no nAza karazo. kAraNa ke kALa vagaranA vizvamAM vastuo bhAgye ja sArI rIte rahI zake. jAduI dIvAnA allAdInanA mahelanI mAphaka nAza pAme. kALane vizvamAMthI dUra karo tenI sAthe sAthe tame vizvanI krAMtine aTakAvI dezo." prakhyAta phreMca tattvajJAnI Bergson e duniyAmAM jAhera karyuM hatuM ke - "sRSTinI krAMtimAM kALa e samartha ghaTaka che. temano mata hato ke parivartana Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (46) sUtra - 22 - kALa dravyaH-kALanuM kArya 265 ane sudhArAo kALadravya vinA taddana azakya che." . ricArDa hyujIse pasAra thavuM' (Passing) te viSe Adhunika vijJAnano dRSTikoNa nIce mujaba samajAvyo che. "bhUtakALamAM tame bhaviSya kahI zako teno phakata eka ja upAya che. tame vAraMvAra ulaTAkrame jAo. sAdA daSTAMta tarIke huM eka calacitra banAvuM, ke jemAM keTalAka chokarAo suvyavasthita oraDAmAM vicAryA vinA game tema rame che. ane rUmane badhI rIte avyavasthita karI de che. have A citrane pAchaLathI batAvavAmAM Ave to tamane lAgaze ke, avyavasthita rUmamAM chokarAo, te rUma vyavasthita thAya, te rIte rame che. paraMtu tame mAnI zakazo nahi. kAraNa ke tame jANo cho ke calacitra pAchaLathI batAvAya che. barAbara te rIte A vizva, e vizALa oraDo samajo. temAM vizALa urjA che. tene aneka yugothI ApaNe DahoLI rahyA chIe. prakriyA dhImethI paNa sudaDha cAle che. A ja bheda bhUta ane bhaviSya vacce che. A DahoLavavuM ke avyavasthita thavuM tene kALa pasAra thayo tema kahevAya che." (A varNana pariNAma = pheraphAra thavo, ne judI rIte rajU kare che.) kALa pote bIjA dravyamAM kayAreya badalAI jato nathI, ke bIjA dravyone potAnAmAM badalI nAkhato nathI. paNa te bIjA dravyone vartanAdimAM sahAyaka thAya che. jevI rIte dharma, adharma ane AkAza, A3 pote svayaM niSkriya rahI anyane anukrame gati, sthiti ane jagA ApavAmAM sahAyaka che. barAbara teja rIte kALa satata vidyamAnatA (niraMtaratA) Adi-4mAM sahAyaka che. vartana, e ja kALa che.bIjI rIte jovA jaIe to vartanAdi-4 e ja kALa che. tene jaNAvatAM zrI lokaprakAza sarga 8-6mAM kahyuM che ke, tathAhi jIvAdInAM vartanA ca, paramo'pyanekadhA / kriyA paratvAparatvaM ca, syAtkAla vyapadezabhAk // artha jIvAdi dravyonA vartanAdi-4, kALanI saMjJAo ja che. Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna - samayano koI prAraMbha nathI. samayanuM koI pUrNa virAma nathI HvizvanA ghaNA ciMtakoe kALa athavA samaya viSe ghaNuM ciMtana karyuM che. paNa samayanI vyAkhyA karavI teone muzkela jaNAI che. tema chatAM samayane mAnyA vinA cAle tema nathI. samaya e vizvanuM agatyanuM paribaLa che. ApaNe jIvanane samayathI mApIe chIe. nAno moTo samayanA AdhAre nakkI karIe chIe. jema be vastu vaccenuM aMtara, te vastu vaccenA kSetranA AdhAre mApIe chIe. tema be ghaTanAo vaccenuM aMtara kALanA AdhAre mapAya che. sekaMDa, miniTa, kalAka, divasa, mAsa, varSa vigere ApaNe nakkI karelA mApa che. sekaMDa e koI samayanuM sUkSmAtisUkSma mApa nathI, paNa alpa samayamAM thatI kriyAdvA2A te nakkI thAya che. haju sUkSma mApa nakkI karyuM che, jene pIko sekenDa, ke neno sekanDa nAma ApyA che. vaLI samayanuM mahattama mApa paNa zatAbdI, sahasrAbdI, mileniyama ane AgaLa vadhAratAM vizva utpanna thayuM tyAM sudhInuM Azare 13 abaja varSa moTuM mApa Aje gaNAya che. 266 jo Ama ja hoya to vizvanA aMta sAthe kALano aMta Avaze ? zuM 13 abaja varSa pUrve kALa na hato ? ane pachI paNa nahIM hoya ? nA, samaya to satata pravAha che. samayano koI prAraMbha nathI samayanuM koI pUrNavirAma nathI. samaya nirAkAra che. chatAM zuM che samaya ? te samajavuM agharuM che. eka ciMtake kahyuM hatuM ke "mane koI jyAM sudhI pUchatuM nathI tyAM sudhI mane khabara che. pUchanArane samajAvavA besuM to mane jANa nathI ke samaya zuM che ?' samaya, eTale ke kALa viSe jainatattvajJAnamAM ghaNo prakAza pADyo che. kALa e dravya che, ke paryAya (avasthA rUpAMtaro vigere) che ? kALanA koI prakAro che ? vigere vize vigatavAra sUtra 38 (pR 334thI 352)nA vivecanamAM joIzuM. Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) sUtra - 23 - pudgalanA 4 mukhya guNadharmo, sparza, rasa... 267 (47) sUtra - 23:- pudgalanA 4 mukhya guNadharmo, sparza, rasa, gaMdha ane varNa. sparza, rasa, gaMdha ane varNa, A dareka guNadharmomAM anaMtA peTAbheda taratamatAthI paDe. - ghanatA zUlapariNAma pudgalonI apekSAe che. sUkSma pariNAmI pudgalo vajana rahita che. |-- raMgo (vaNInI zreNI prakAzanI taraMgalaMbAI para AdhArita che. sparza rasagandhavarNavantaH pudgalAH // 23 // artha pudgalo (nA mukhya cAra lakSaNo che.) sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA hoya che. paMcama aMgasUtra zrI bhagavatIsUtra (za.12, u.5, sUtra 405/ 9)mAM paNa A vAta jaNAvI che. poggalatthikAe, paMcavaNNe paMcarase dugaMdhe aTThaphAse paNNatte / artha - pAMca prakAranA varNa, pAMca prakAranA rasa, be prakAranI gaMdha ane ATha prakAranA sparzavaDe pudgala batAveluM che. (1) sparza, (2) rasa, (3) gaMdha, ane (4) varNa. A pratyeka guNadharmomAM taratamatAnI apekSAe anaMtA peTAbheda paDeH - 8 prakAranA sparza - kaThIna-mRdu, guru-laghu, zIta-uSNa, snigdharUkSa. Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna - 5 prakAranA rasa:- tIkho, kaDavo, tUro, khATo ane madhura. + 2 prakAranI gaMdha - surabhi (sugaMdha) ane durabhi (durgadha). - 5 prakAranA varNa - kALo, lIlo, lAla, pILo ane sapheda. A 20 peTAbhedo sthUladaSTikoNathI batAvyA che, pratyekanA tIvratA ane maMdatAnI dRSTie anaMtabhedo paDaze. [1] sparzanA 8 prakAranI samaja :- jainazAstromAM sparzanendriya zarIranA AkAranI che. te samagra zarIramAM vyApIne rahelI che. tenA vaDe sparzanA ATheya prakAra jaNAya che. vijJAna mujaba bhautika padArthamAM sparza, bAhya sapATInA guNadharma tarIke jaNAvAya che. tene A cAra guNadharmo vaDe samajAvAya che. kAThInyanuM pramANa = mRdu-kaThIna, ghanatA = gurulaghu uSNatAmAna = zIta uSNa, ane sphaTIkamaya (crystalline) baMdhAraNa = snigdha-rUkSa. sparzanA A ATheya prakAro sparzanendriya vaDe jaNAya che. kaThInatA, mRdu-kaThInasparza :- padArthonI kaThInatA ekabIjAne, ekabIjAnI sAthe lIsoTo karavAthI jANI zakAya che. tAMbAnA TUkaDAne lokhaMDanA TUkaDAvaDe lIsoTo karI zakAya, tethI lokhaMDa tAMbA karatA kaThIna che. kAcane harAvaDe lIsoTo karI zakAya, mATe hIro kAca karatAM kaThIna che. kaThInatAnA kramamAM kramasara nIce mujaba padArtho Ave. abhraka, khaDI, khanIja patthara, elyuM. dhAtu, cakamaka, pokharAja, kuraMda ane hIro. te sauthI sakhata che. A dazeya svabhAvika sphaTiko che. temAM hIro sauthI vadhu kaThIna che. A uparAMta padArthonI aparimita kaThInatA mApavA mATe PlafrnuM olomITara ane JaggernuM mAIkroskalo mITara hoya che. ghanatA - guru-laghusparza ghanatA sthUla pariNAmI pudgalonI apekSAe che. sUmapariNAmI pudgalo vajana rahita hoya che : Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) sUtra - 23 :- pudgalanA 4 mukhya guNadharmo, sparza, rasa... Adhunika rasAyaNazAstrae pudgalanA badhA ja prakArone rAsAyaNika mULa ghaTakanA 92 mULa ghaTakomAM vargIkaraNa karyuM che. darekamAM ghanatA judIjudI che. hAiDrojana sauthI halako ane pleTInama athavA osmium sauthIbhAre ghaTaka che. pANIne pramANita mAnIe to, sonuM 19 gaNuM bhAre che. osmium 23 gaNuM bhAre. A ghanatA (halakA bhArepaNuM) sthUlapariNAmI pudgalonI apekSAe che. jainazAstro mujaba svataMtra 52mANuo, temaja amuka anaMtanI saMkhyA sudhInA aNuno banelo skaMdha (molecule) sUkSmapariNAmI ja hoya che. temAM halakA bhArepaNuM kaMI ja nathI. te adRzya hoya che. amuka anaMta saMkhyAthI adhika paramANuone banelo skaMdha paNa, jyAre bAdara, eTale ke sthUlapariNAmI bane, tene ja vajana (bhAre halakApaNuM) nAmano guNadharma hoya che. te ja dazyamAna hoya che. (vizeSa vigata pR. 51thI 54 ane 146) 269 uSNatAmAna-(zIta-uSNa sparza) : garama ke ThaMDu, Ano artha vijJAnanI bhASAmAM uSNatAmAna che. baraphanuM zUnya, ane ukaLatA pANInuM 100 senTIgreDa kahe che. barapha karatAM ThaMDuM hoya. tene RNa (-) kahe che. teo mujaba sauthI nIcu uSNatAmAna273thI ochuM na hoya. havA-1900 DIgrIe pravAhImAM rUpAMtara pAme che. sonuM 10620 DIgrIe ogaLe che. jyAre pleTInama 1770, TaMgasTana 3400. A rIte pudgalanA zIta ane uSNa guNadharmo che. tenA aneka bheda paDI zake. jaina zAstronI dRSTie tenA anaMta bheda paDI zake che. te sparzanendriya dvArA jANI zakAya che. zAstromAM narakanuM uSNatAmAna keTaluM UMcuM hoya te jaNAvatAM zrI tattvArtha sUtra 3-3 52 svopajJa bhASyamAM kahyuM che ke - yadi kiloSNavedanAnnarakAdutkSiptya nArakaH sumahatyaGgArarAzAvuddIpte Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna ' prakSipta, sa kila suzItAM mRdumArutAM zItalacchAyAmiva prAptaH sukhamanupamaM vindyAt, nidrAM copalabheta, evaM kaSTataraM nArakamuSNamAcakSate / artha :jo koI narakanA jIvane uSNavedanAvALI narakamAMthI uThAvIne saLagatA moTA aMgArAnA DhagalAmAM nAkhavAmAM Ave to chAMyaDAmAM, ThaMDA ane komaLa pavanane pAmyo hoya tema, anupama sukhane anubhave ane niMdrA AvI jAya. AvI kaSTadAyI uSNatA narakamAM hoya che. 270 sphaTikamaya baMdhAraNa H- snigdha rUkSa sparza H 52mANuo ke skaMdho aMgAMgIbhAvathI, eTale ke paraspara ekarasapaNAthI joDAya tyAre, temanA baMdhanamAM kAraNarUpa snigdhaguNa, ane saMbaMdhathI vikhUTA paDavAmAM rUkSaguNa kAraNa che. te cokkasa niyamathI thAya che. te 33thI 35 sUtromAM Avaze. vastuonI sapATInuM snigdhatva ke rUkSatva tenI aMdaranA sphaTikonI racanA upara AdhArita che. te paNa sparzendriyathI jaNAya che. [ 2 ]rasanA pAMca prakAra : tIkho, kaDavo, tUro, khATo ane madhura. Adhunika vijJAna mujaba jIbhanA saMvedanazIla koSo rasane pArakhe che. jainatattvajJAna mujaba rasanendriya, je bAhyajIbhanI racanAnI aMdara raheluM kSurapra (anna) AkAre je upakaraNa (Instrument svAdagraMthI) che, te rasane pArakhe che. rasAyaNazAstrIo mAne che ke, rasonA judA judA bheda hovAmAM hydrocarbonnA ghaTakonI viziSTaracanA kAraNabhUta che. [ 3 ] gaMdhanA be prakAra, ane ghrANendriya H nAkanI pAchaLanA bhAgamAM Avela 1 corasa iMcanA vistAravALA, Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) sUtra - 23 :- pudgalanA 4 mukhya guNadharmo, sparza, rasa... 271 vALa jevA viziSTa koSonI racanAvaDe gaMdhane pArakhI zakAya che. jainatattvajJAnamAM ghrANendriya, ke je gaMdha grahaNa karanAra upakaraNa (Instrument) che, te kadambanA phUlanA AkAranI kahI che. kUtarAnI prANa graMthIno vistAra 10 co. IMca, ane zArkanI 24 co. IMca mAne che. je asAdhAraNa sUMghavAnI zakti dharAve che. vartamAna vijJAne ElectroolefactionnA upakaraNavaDe evA koSonI racanAnuM mALakhuM taiyAra karyuM che. je 100 vAra dUra baLatA kApaDanI gaMdha pArakhI zake. vaLI tenI sahAyathI puSpa AdinI sugaMdha eka sthaLethI bIje sthaLe tArathI ke tAra vinA, 65 mAIla sudhI laI jaI zakAya. gaMdhane pArakhavAnA A upakaraNathI svayaMsaMcAlita agni-zAmakane calAvI zakAya. dA.ta. rUnA goDAunamAM baLatA agninI gaMdha electro-olefaction pArakhI le, je vidyutacAlita uccAlanavaDe pANInA phuvArAne cAlu kare, jethI Aga holavAI jAya. [ 4 ] varNanA pAMca prakAra : kALo, pILo, lAla, lIlo ane sapheda. kApaDa para raMgakAma karavA mATe lAla, pILo ane vAdaLI (jAMbuDI bluish violet) A traNa kalaranI bhUkIne judA-judA pramANamAM bheLavIne icchA mujaba raMga banAvI zakAya che. sUryanA kiraNonA (varNapaTamAM) 7 raMga hoya che. ahIM te raMga nathI levAnA, paNa pudgalanA mULabhUta guNadharma tarIke je pAMcavarNa che, te gaNavAnA che. jainazAstro mujaba AMkhamAM AvelA masuranIdALa AkAranA upakaraNa (Instrument) vaDe raMga jaNAya che. optical soc. of Acmerica (juo Report of colorimentry committe, 1922)mAM jaNAvyA mujaba sAmAnya bhASAmAM raMga eTale AMkhanA aMdarano paDado reTInA, ane tenI sAthe joDAyelI nADImaMDalanI prakriyAthI utpanna thatI saMvedanA. dA.ta. lAla, pILo, vAdaLI, kALo ane sapheda. A rIte A pAMcavarNa vaijJAnikarIte Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra7ra. jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna paNa suvyavasthita che. jyAre koIpaNa vastune garama karavAmAM Ave tyAre te sau prathama infra-red kiraNo choDe che pachI lAla, pILo ane chelle sapheda, UMcA uSNatAmAne "bluehot. Infra-red kiraNo te adazya garamInA kiraNo (durkhot rays) che, je AMkhothI joI zakAtA nathI. aMdhakAramAM paNa hoya che. bilADI vigere prANIo tenAthI joI zake che. Messrs afrod Ltd. e evI phoTogrAphanI pleTa banAvI, je infra red kiraNo pakaDavA saMvedanazIla hoya, tenI madadathI aMdhArAmAM paNa phoTo laI zakAya. jyAM sudhI uSNatAmAna (Draper Point) para5deg seMTIgreTathI nIce hoya, tyAM sudhI vastu phakata infra-red kiraNo pheMke che. athavA bIjA zabdomAM, prathama aMdhAruM athavA kALAza lAge che, pachI te varNa badalAIne lAla, pachI pILo, pachI sapheda, ane chelle vAdaLI. = raMgonI zreNI, prakAzanI taraMgalaMbAI para AdhArita che : jema zabda (avAja) taraMganA rUpe phelAya che, tema prakAza urjA paNa taraMganA svarUpe che. pro. eksaborna kahe che ke "jevI rIte avAjanI taraMga laMbAImAM pheraphAra vAjiMtranA avAjamAM pheraphAra kare che. tenI samAna dekhAtA prakAzanI taraMga laMbAImAM pheraphAra, raMgamAM pheraphAra utpanna kare che. prakAzane taraMgagati tarIke gaNavuM te svAbhAvika che. dareka taraMgalaMbAI nizcita raMgane anurUpa hoya che. manuSyanI AMkha joI zake teTalA TUMkA taraMgo jAMbalI (Violet) raMganA taraMgo che. meghadhanuSane oLaMge che, tema te laMbAImAM vadhe che. jAMbalI, vAdaLI bane che. vAdaLI nAraMgI, nAraMgI lAla. jayAre teo AnAthI vadhu taraMga laMbAInA thAya ke manuSyanI AMkha joI na zake tyAre vastu vadhAre jhAMkhI lAge che. lAla raMganA mojA phakta 1 iMcanA 30,000mA bhAganI taraMga laMbAInA hoya che. jAMbalI tenAthI ardhA, eTale 60,000mA bhAganI. bIjA raMgonI taraMga laMbAI AnI vacce hoya che. sAmAnyathI ema kahI zakAya ke, Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (47) sUtra - 23 -pudgalanA 4 mukhya guNadharmo, sparza, rasa... 273 prakAzanA mojAnI taraMga laMbAI sarerAza mANasanA vALanA vyAsanA 100mA bhAganI hoya che. pachInAnI Azare 400mA bhAganI. jo eka prakAzanA mojA bIjA prakAzanA mojAM karatAM laMbAImAM atisUkSma paNa badalAya to te judA raMganA hoya che." - A rIte sparza, gaMdha, rasa ane varNa, A cAreyanA darekanA aneka bhedo paDI zake che, te pratyakSapaNe vijJAnanA avalokano dvArA jANI zakAya che. jaina zAstromAM haju paNa sUkSmatA jaNAvatA kahyuM che ke, A 20 bhedonA pratyekanA saMkhyAta, asaMkhyAta ane anaMta bhedo che. ta ete mUlabhedAH pratyekaM saMkhyeyAsaMkhyeyAnantabhedAzca bhavanti / (sarvArthasiddhi) artha A mULabhedonA pratyekanA saMkhya, asaMkhya ane anaMta bhedo thAya che. -> bhagavAna saMsAranuM svarUpa batAvanAra che paNa saMsAra banAvanAra nahi. - "sukha maLe to huM vadhAre dharma karuM" A vAta dharmano prema nathI bolAvato, paNa sukhanI bhIkha bolAve che. >> saMsAra kaThIna che, mokSa sahelo che. paNa zarata e che ke, saMsArano bhaya lAgI javo joIe ane mokSanI laganI lAgI javI joIe. - pU.A.vijayarAmacandrasU. ma. -> mana jyAre AtmA sAthe maLe tyAre divyabhAva pragaTe che. - mana jyAre, mana sAthe maLe tyAre vIrabhAva pragaTe che. - mana jyAre deha sAthe maLe eTale pazubhAva pragaTe che. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (48) sUtra - 24 :- pudgalanA anya 10 prakAra 274 zabda bhautikapadArtha (pudgala) che, tethI tenuM aMkana (TeparekorDIMga) thAya che, ane anya sthaLe mokalI zakAya che. karmono 4 prakArano baMdha. - prakAza ane aMdhakAra baMne paNa bhautika padArtha che. aMdhakAranuM paNa svataMtra astitva che. -> Atapa = garama prakAza. udyota - ThaMDo prakAza. zabdabandhasaukSmyasthaulyasaMsthAnabhedatamazchAyA''tapodyotavantazca // 24 // artha :- (1) zabda, (2) baMdha, (3) sUkSmatA, (4) sthUlatA, (5) saMsthAna (AkAra), (6) bheda, (7) aMdhakAra, (8) chAyA, (9) Atapa ane (10) udyota A sarve, 10 pudgalonA pariNAma che. pUrvanA sUtramAM sparzAdi-4 guNadharmo batAvyA te pudgala (bhautikapadArtha)nA mULabhUta guNadharmo che. eTale ke sUkSmAtisUkSma paramANuMthI mAMDI sarvaprakAranA skaMdho (molcules)mAM sadA mATe hoya che. jayAre A sUtramAM batAvyA che te, zabdAdi-10 pudgalanA vikAro che. pudgalaskaMdhonA te vividha rUpAMtaro che. pudgala padArthanA vividha prakAranA baMdhAraNa ke saMyojanothI udbhavelA che. dareka pudgala padArthamAM te hoya ja tevo niyama nathI. bIjA zabdomAM kahIe to sparzAdi-4 svAbhAvika guNadharmo che, jyAre zabdAdi-10 vaibhAvika guNadharmo ke Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) sUtra - 24 :- pudgalanA anya 10 prakAra rUpAMtaro che. te zabdAdi 10ne joIe. [ 1 ] zabda H zabda paudgalika che tethI tenuM aMkana (TeparekorDIMga) thAya che, ane anya sthaLe paNa mokalI zakAya che :- (juo pR. 90-92 ane 217thI 222) 275 pudgalano dhvanirUpa je pariNAma (rUpAMtara) tene zabda kahe che. zabdanI mUrtatA siddha karavA jaina graMthomAM ghaNuM vivecana che. zaMkhAdino pracaMDa zabda kAnaneM baherA banAvI de che. patthara Adi mUrta vastuo pheMkavAmAM Ave to te koI padArtha sAthe TakarAI nIce paDe che. tema zabda paNa vastuo sAthe athaDAI pAcho paDe che, teno pratidhvani ke paDagho paDe che. te mUrta sivAya na ghaTe. zabdanuM vahana vAyu dvArA sArI rIte thAya che. jevI rIte ghUmADo vAyu dvArA dUra sudhI phelAya che. tenI jema zabda pudgala paNa vAyu dvArA vahana thAya che. zUnyAvakAzamAM zabdanuM vahana thaI zakatuM nathI. nAnA DAbAmAM ilekTrikano bela mUkI vagADavAmAM Ave, to prathama te saMbhaLAya che. paraMtu tenI sAthe paMpa joDI DabAmAM zUnyAvakAza karavAmAM Ave to teno avAja saMbhaLAto nathI. te prasiddha prayoga che. zabda paudgalika hoya to ja Ama bane. Aje TeparekorDaramAM zabdanuM aMkana thAya che, ane vidyuta mojAmAM rUpAMtara karI dUra sudhI mokalAya che, te pratyakSa che. te paNa A ja batAve che. zabdanA sacitta, acitta ane mizra tema traNa bheda che. bIjI rIte vaignasika (svAbhAvika), ane prayogaja (prayatnathI thayelA) ema be bheda paNa che. meghagarjanA vigere vaignasika (svAbhAvika) che ane prayogaja (sAdhananA prayatnathI thatA zabda)nA cha bheda zrI tattvArtha sUtranA bhASyamAM kahyA che. (1) tata (2) vitata (3) ghana (4) zuSira (5) saMgharSa ane (6) Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna bhASA tato vitato dhanaH zuSiA: saMdharSo mANA rUti (prakRta sUtra para svo.bhA.) [2] baMdha : paraspara AzleSane baMdha kahe che. te paNa traNa prakArano che. prayoga, visasA ane mizra prayoga baMdha - AtmA sAthe zarIrano, AtmA sAthe karmano, lAkaDA ane lAkhano ItyAdi, jIvanA prayatna dvArA thato baMdha te prayoga baMdha che. visrasAbaMdha - vIjaLI, megha, meghadhanuSa racAvuM vigere, amuka prakAranA pudgalonA svAbhAvika rIte milanathI thato baMdha. mizra baMdha - jIvanA prayatnathI sahacarita acetana dravyanI pariNati lakSaNa baMdha Tebala, khurazI, makAna vigerenI racanA. - karmono 4 prakArano baMdhaH jIva sAthe karmono baMdha zAstromAM judI judI daSTie aneka prakAre batAvyo che, baMdhamAM gADha ane zithilatAne kAraNe tenI nirjarA mATe karavA paDatA prayatnanI apekSAe, cAra prakAra kahyA che. - 1. spaSTa baMdha:- paraspara bhegI paDelI soyo samAna, AtmA sAthe karmanuM baMdhana. tevI soyo aDavA mAtrathI vikherI zakAya, tema AvA prakAranuM karma vizeSa phaLa ApyA vinA sAmAnyathI, pradezodayathI - bhogavAI AtmAthI chUTA paDI jAya, tevA prakArano baMdha. - 2. baddha baMdha - dorAthI baMdhAyela soyo samAna. jene vikheravA mahenata karavI paDe, tema je karma thoDuM phaLa ApIne chUTuM paDI jAya, athavA tevA karmane khapAvavA prayatna karavo paDe. - 3. nidhatta baMdha - kaTAI gayelI soyonI samAna. tene chUTI Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) sUtra - 24:- pudgalanA anya 10 prakAra 277 pADavA ghaNI mahenata karavI paDe tema keTalAka karmo ghaNI mahenate, ghaNuM phaLa ApIne ja chUTA paDe tevo baMdha. A traNa prakAranA karma prAyazcitta tapa, japa, kriyAo Adi vaDe khapAvI zakAya tevA hoya che. 4. nikAcita baMdha - hathoDA kUTIne ekameka karelI soyo samAna. je upayogamAM na AvI zake. temAMthI navI soyo banAvavA navesarathI mahenata karavI paDe, tema karmo potAnuM pUrNa phaLa ApyA vinA chUTA paDe ja nahi. zubha ke azubha pUrNa phaLa ApyA pachI ja AtmA parathI karmo chUTA paDe, te nikAcita baMdha. [ 3-4] sUkSmatA ane sthUlatAH - saumya ane sthaulya baMne be be prakAranA che. aMtya ane apekSika, aMtya saumya eTale ke aMtima sUkSmatA paramANamAM che, ApekSika saumya, eTale ke madhyama sUkSmatA taNukAdimAM che. jema caNuka karatAM DhayaNaka sUma, AmaLA karatAM bora sUkSma che, ItyAdi. A phakata pudgalonA saMghAta pariNAmanI apekSAe samajavuM. aMtya sthaulya - aMtima sthUlatA, zAstra kathita sarvalokavyApI mahAtkaMdhamAM samajavI. A acitta mahAtkaMdhamAM avayava vikAsa (kada)nI apekSAe sthaulya (ati vizAlatA) jANavuM. A acita mahAtkaMdha sUkSma pariNAmI hoya che, tethI tenA astitvamAM koI bAdha Avato nathI. teja samajAvatAM kahyuM che ke - vi ra vI : sthUlaH pariNAmaH syAt, tato mahAmahIdhravat samastaM lokamutsAdayedataH sthaulve vilAsitAvavAnAmarakSagam (prakRta sUtra para svopajJa bhASya) artha: jo A mahAtkaMdha bAdara-pUla-pariNAmI hoya to moTA vizALa parvatanI jema samagra loka (vizva)no vinAza karI nAkhe. tethI A AvA vikAsa pAmelA avayavovALA, A acitta mahAtkaMdhanuM sthaulya cakSugocara nathI. AgamamAM tenuM sUkSmapariNAma ja kahyuM che, je catuHsparzI Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (juo pR. 159) hovAthI lokamAM avarodha karatuM nathI. [5]saMsthAna saMsthAna eTale AkRti ke racanA. te atyaMtva ane aniyaMtva ema be prakAranuM che. jenA AkAranI koInI sAthe tulanA karI zakAya te ItyaMta rUpa. jemake goLa, trikoNa, catuSkoNa, dIrgha, parimaMDala (valayAkAra) vigere jenI koInI sAthe tulanA na thaI zake te anityaMtva rUpa. megha Adino AkAra aniyamita hoya che. tenI koInI sAthe tulanA dvArA na samajAvI zakAya. [6] bheda - eka piMDa (skaMdha) rUpe pariNAma pAmela pudgalano vibhAga thavo, te bheda - te pAMca prakAre che. autkarika, caurNika, khaMDa, pratA ane anucaTana. [1] tama - aMdhakAra, ane prakAza, baMne pugalanA prakAra che. baMne svataMtra che : aMdhakAra paNa yugala che. aMdhakAra e kALAraMge pariNAmelA pudgalono samUha che, prakAzanA abhAvarUpa nathI. te divAla AdinI jema, dRSTimAM avarodha karanAra che. aMdhakAranA pudgalo prakAzanA kiraNo dvArA AcchAdita thaI jAya tyAre dRSTimAM avarodha karI zakatA nathI. prakAzanA pudgalonI gerahAjarImAM ja aMdhakAranA pudgalo dRSTimAM avarodha karI zake che. vartamAnavijJAna mujaba aMdhakAramAM paNa alpa pramANamAM prakAzanA kiraNo vidyamAna hoya che. te khAsa phoTogrAphika pleTa dvArA jANI zakAya che. prakAzanA kiraNonI hAjarI vinA aMdhakAramAM phoTo levo zakya na bane. tethI prakAzanI jema aMdhakAranuM alaga astitva che. Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) sUtra - 24:-pudgalanA anya 10 prakAra 279 [8] chAyA - (juo pR. 89, 90) prakAza upara AvaraNa AvavAthI chAyA paDe che. te be prakAranI che, (1) takarNa pariNata, ane (2) AkRtirUpa chAyA. (1) darpaNAdi svaccha padArthomAM mukhAdinuM pratibiMba paDe che. te tarNa pariNata chAyA. temAM mukhanA AkAra, varNAdi jemanA tema dekhAya che, ane vastuonI DAbI jamaNI bAjuo ulaTI thayelI dekhAya che. jene Virtual images kahe che. (2) asvaccha vastuo para paDato paDachAyo te AkRtirUpa chAyA che. tene univerted images kahe che. temAM DAbI-jamaNI bAju badalAtI nathI. [9-10] Atapa ane udyota - prakAza paNa pugala che. tenA be prakAra che. Atapa = garamaprakAza, udyota = ThaMDo prakAza. sUryanA prakAzane Atapa kahevAmAM Ave che. sUrya, e sUryakAntamaNinA sphaTikano vizALa goLo che. svayaM zIta che paraMtu sUryakAntamaNinI mAphaka teno prakAza uSNa che. jema dUra jAya tema tenA kiraNo vadhu garamI Ape che. candra candrakAnta-maNinA sphaTikano vizALa goLo che. caMdranA prakAzane udyota kahevAya che. te paNa svayaM zIta che ane teno prakAza paNa zIta che, caMdrakAnta maNinI mAphaka. sUrya ane candra aDadhA karelA goLadaDA (koThAnA phaLa)nA AkAranA sphaTikanA goLA che. vidyuta goLAno prakAza uSNa che. jyAre hIrAomAMthI pheMkAto athavA AgiyA (firefly) no prakAza zIta che. vidyuta goLA (bulb) AdinA prakAzamAM garamInA kiraNonI pradhAnatA che. jyAre ratnonA prakAzamAM prakAzanA kiraNonI pradhAnatA che. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna - 10% ane arc lampnuM vartamAna vidyutU dIvAnuM sAmarthya phakta 7 15% (Tyuba lAITanA dIvAmAM A sAmarthya 60 TakA sudhI che.) bIjA zabdomAM 7thI 15% UrjA ja prakAzamAM rUpAMtara thAya che. bAkInI garamInA svarUpamAM dekhAya che. tethI A sAdhanomAMthI maLatI urjAmAM, prakAza karatAM garamInuM pramANa vadhu hoya che. je Atapa sAthe sarakhAvI zakAya. sUryanA viSayamAM A ja vastu che. jyAM kiraNotsarganA 35% ja prakAzanA svarUpamAM dekhAya che. AgiyAnA kIDAnA zarIramAM rahelA nAnA dIvAnuM sAmarthya 99% hoya che. bIjA zabdomAM AgIyAnA kIDAmAMthI nIkaLatA prakAzamAM 99% prakAzanAM kiraNo ane 1% ga2mInA kiraNo che, je udyotanI sAthe sarakhAvI zakAya. A vastu jainazAstromAM batAvelA Atapa ane udyotanA arthanI samAna che. 280 AtmAnI yogyatA vikasAvavAno rAjamArga (1) svadoSa darzana. (2) paraguNa anumodana. ane (3) paramAtmAnuM zaraNa gamana. - cha prakAranA manuSyo (1) adhamAdhama - Aloka ane paralokamAM duHkha ApanArA kAryo kare (2) adhama :- AlokamAM sukha ApanArA kAryo kare (3) vimadhyama-ubhayalokamAM sukha ApanArA kAryo kare (4) madhyama :- kevaLa paralokanA sukha mATe sArI kriyA kare (5) uttama :mokSa mATe ja prayatna kare. sAdhu, sAdhvI zrAvaka, zrAvikA (6) uttamottama H- pote kRtakRtya banI anya jIvonA kalyANa mATe ja pravRtti kare - zrItIrthaMkara bhagavAna - pU.A.vijayarAmacandrapU. ma. Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 281 (49) sUtra - 25 ane 26:- aNuM ane skaMdhanI utpatti (49) sUtra - 25 ane 26 : aNuM ane skaMdhanI utpatti - paramANuMnI vyAkhyA. - vividha prakAranA saghaLA bhautika padArthono aMtimakaNa paramANuM che. te saghaLA eka ja svarUpanA che. - Adhunika vijJAnano Atom (aNuM), e vAstavamAM Molecule (skaMdha) che. - paramANuMonA mAtra saMyoga (mizraNa)thI nahi, paNa baMdha (saMyojana-ekarasapaNAthI joDANa)thI skaMdha racAya che. apAva: kyA rahA artha -pudgalo be prakAre che. aNuo ane skaMdho. paramANuMnI vyAkhyA - kAraNameva tadantyaM, sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / ekarasagandhavarNo, dvisparzaH kAryaliGgazca // artha -paramANuM te (dareka bhautikapadArthanuM) aMtimakAraNa che, ane te nitya che. te paramANamAM pAMcamAMthI koIpaNa) eka rasa, bemAMthI) eka gaMdha (cAramAMthI) be sparza hoya che tene (bhautikapadArthonI racanArUpa) kAryavaDe jANI zakAya che. (juo pR. 44) -> (vividhaprakAranA saghaLA bhautika padArthono) aMtima kaNa e paramANuM che : be paramANuMo joDAIne vyaNuMka bane che. traNa joDAIne caNuMka. te Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna rIte vadhu vadhu paramANuMo joDAvAthI teTalA aNuono aMdha bane che. anaMtA joDAIne tevo aMdha bane che. A badhAnI racanA thavAmAM mULa (anya kaNa) (elementry particle) kAraNa paramANuM che. paramANuM sadA adazya, ane vajanarahita hoya che, kAraNa te "sUkSma pariNAma' nAmanA guNadharmavALo che. aMtimakaNa - jyAre vizvano koIpaNa bhautikapadArtha racAya tyAre te tenA avayavo maLIne bane che. dA.ta. gharanI racanA IMca, mATI, retI Adi avayavo maLIne bane che. Tebala, khurazI vigere, tenA vibhAgo (avayavo) joDAIne bane che. pANI aneka TIpAM (avayavo) maLIne bane che. ityAdi samajavuM. te (ITa, mATI, TIpAM Adi) avayavo paNa tenA bIjA avayavo (vibhAgo)thI bane che. A rIte vicAratAM teono koI aMtima avayava (ghaTaka-aMza) avazya hovo joIe ke, jenA have bIjA koI avayava (vibhAga) na hoya. eTale ke have tenA be bhAga na thaI zake. Avo avibhAjya aMtimakaNa (elementry Particle) te ja paramANuM che. (juo pR. 44thI 51) paramANuM o joDAIne je padArtho racAya che, temAM aneka vividhatAo jovA maLe che, paraMtu tenA mULa prAraMbhika ghaTaka paramANumAM, vAstavamAM koI ja vividhatA nathI. te saghaLA eka samAna ja che. koIpaNa vividhatA vinA paramANuMthI racAtA bhautika padArthomAM vividhatA AvavAnuM kAraNa te paramANuMonI paraspara saMyojana pAmavAnI paddhatinI vividhatA che. vartamAna rasAyaNazAstra (chemistry) mAM te bahu prasiddha che. sonuM, lokhaMDa, Arasa, paththara, havA, pANI, vAdaLa ityAdi dazya, ane bIjA adazya, bhASA, mana, karma, AdimAM vividhatA, paramANuMo ane tenAthI banelA skaMdhonA vividha prakAranA saMyojanathI che. paramANuM sUma ane vyavahArika be prakArano che (juo pR. 44) avibhAjaya aMtimaghaTaka je paramANuM che te sUkSma samajavo. Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49) sUtra - 25 ane 26 :- aNuM ane skaMdhanI utpatti - Adhunika vijJAnano atom e vAstavamAM Molecule (skaMdha) che. Adhunika vijJAnanA pudgalanA ANvika siddhAMtanA pratipAdaka johna DelTane 1808mAM jAhera karyuM hatuM ke "tene sArI rIte jANanAra koIpaNa mANasa aNu (eTama)no bhaMga na karI zake." grIka tattvajJAnI DemokrITase (I.pU. 420) paNa pudgala padArthanA avibhAjaya aMza viSe sUcana karyuM hatuM. Adhunika rasAyaNazAstra mujaba kahevAto aNu, e vAstavamAM proTona, ilekaTrona, nyUTrona Adino samUha sAbita thayo che. nyUTronanI gati eka sekaMDanA 1000 mAIlanI mAnI che. te sIsAnI jADI dIvAlamAMthI paNa pasAra thaIne jaI zake. X-ray dvArA paNa te pratyakSa na thAya. tenI zakti eTalI che ke, jo teno topagoLo banAvavAmAM Ave to 750 mAIla jADI sTIla pleTane paNa bhedI zake. kRtrima zastromAM te sauthI zaktizALI jaNAyuM che. 283 eka vAra je zvAsa laIe temAM 1441010 nyUTrona mAnyA che. keTalAke AnAthI paNa sUkSma prAraMbhika aNu ne quark (kvArka) nAma ApyuM che, paraMtu tyAM sudhI pahoMcI zakyuM nathI. (juo pR. 120) skaMdha - paraspara joDAyelA be paramANu (vyaNuMka)thI mAMDIne samagra lokAkAza vyApI (vizvavyApI) acitta mahAskaMdha. skaMdho be prakAranA hoya che. sUkSmapariNAmavALA ane bAdara (sthUla)pariNAmavALA. bAdara pariNAvALA skaMdho ja cakSuthI dazyamAna thAya che. AthI ApaNane atyAre dRzyamAna thatA ghaTAdi sarva skaMdho bAdara pariNAmI che . bAdara pariNAmavALA skaMdhomAM ATheya prakArano sparza, ane sUkSma pariNAmavALA skaMdhomAM (snigdha, rukSa-ane zIta-uSNa-A be joDakAmAMthI eka sAthe eka skaMdhamAM koIpaNa be, ane aneka skaMdhanI gaNatarIe kula) cAra prakArano sparza hoya che. paraspareLAsaMyuttA: paramALavaH, svasthA: punarvIr - parinAmaprinntaa aSTasparzA baddhA evANusaGghAtAH, sUkSmapariNAmabhAjastu catuH Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna paNa chava mattA (prakRta sUtranA bhAga para zrI siddhasenagaNikRta TIkA) artha - paramANuo paraspara asaMyukta hoya che, ane baddhALuo (paraspara saMyojana pAmelA aNuo)nA saMghAtasvarUpa bAdara pariNAmI skaMdho ATha sparzavALA hoya che, jyAre sUrmapariNAvALA cAra sparzavALA ja hoya che. (juo lekha-pR. 11 ane 146) - vartamAna rasAyaNa zAstranA keTalAka lekhako aNune atom kahe che. ane skaMdhane molecule kahe che. upara jaina tattvajJAnIoe ApelI aNunI vyAkhyA jaNAvI, tyAM nirdeza karyo che ke, aNu, te pugalano aMtima kaNa che, jenuM koIpaNa rIte vadhu AgaLa upavibhAjana na thaI zake. tethI atom zabdano artha kAMIka adazya evo thato hoya to paNa tene jaitatattvajJAnanA paramANuMnI mAnyatA sAthe sarakhAvI na zakAya. te skaMdha (molecule) ja che. vartamAna vijJAnane nIcenA eka tattvAtmaka (elementry) kaNanuM jJAna che. (1) eka tattvAtmaka (elementry) RNabhAra jene ilekTrona kahe che. (2) eka tattvAtmaka dhana (+) bhAra jene pojhITrona kahe che. (3) 1850 gaNA bhAre eka tattvAtmaka dhanabhAra jene proTona kahe (4) koIpaNa vidyuta bhAra vinAnA ane proTona karatAM jaththAmAM saheja bhAre evA pudgalanA eka tattvAtmaka kaNo jene nyUTrona kahe che. (5) bhAre ilekTronsa. (6) nyUTrIno (neutrino)no kaNa jene koI vidyuta bhAra nathI. (7) proTonanI samAna jaththAvALA RNa, (-) bhAravALA kaNo, jene RNa proTona (negative porton) kahe che. (8) Mu Mesons dhana ane RNa, je ilekTrona karatAM 200 gaNA Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49) sUtra-25 ane 26-aNuM ane skaMdhanI utpatti 285 bhAre hoya ane sarerAza jIvana 10-sekaMDa (1 sekaMDano karoDamA bhAga jeTaluM) hoya che. je aMte nAza pAmI IlekaTronamAM pheravAya che. atyAra sudhI temAMnA 100 jeTalA zodhAyA che. prophesara meksa borne kahyuM che ke "prathamanA cAranuM astitva dRDha rIte sthApita thayuM che. ilekaTrona ane pojhITrona be halakAM che. proTona ane nyUTrona be bhAre che." AgaLa teo umere che ke "A atyaMta ghaNA che. kAraNa ke saMbhavita che ke, eka proTona ane ilekTronanuM saMyojana, nyUTrona Apaze. eka nyUTrona ane eka pojhITrona, eka proTona Apaze. nyUTrona athavA proTona avazya saMyukta hoya che." vaLI, A ja pustakamAM vAMcavA maLe che ke, eka aNuno nyUkalIasa (nucleus) proTonsa ane nyUTronsa tathA ilekaTronsa ane proTonsa dharAve che. je nIce mujabanA rUpAMtaro thAya tyAre nyUkalIasamAMthI bahAra UDI jAya che. proTona tUTIne, nyUTona + pojhITrona ane nyUTrona tUTIne, proTona + ilekaTronamAM rUpAMtara thAya che. saMdhAtame satyaghane pAradA artha - saMghAtathI, bhedathI, ane saMghAta-bheda ubhayathI skaMdhanI utpatti thAya che. alaga alaga rahelA be paramANu maLavAthI dviadezika skaMdha (dvayaNuka) thAya tyAre te saMghAtajanya kahevAya. teja rIte saMkhyAta, asaMkhyAta, anaMta ane anaMtAnaMta paramANu maLavAthI yAvat anaMtAnaMta pradezI skaMdha (joDANathI udbhavelo) saMghAtajanya kahevAya. koI moTA skaMdha tUTavAthI nAnA skaMdha thAya te bhedajanya (tUTavAthI thayelA) hoya che. jyAre koI eka skaMdha tUTatAM tenA avayavanI sAthe, te ja samaye paramANu Adi koI dravya, joDAvAthI navo skaMdha bane, te saMghAta-bheda Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna ubhayajanya samajavo. - mAtra paramANuMonA "saMyogathI nahi paNa baMdhathI skaMdha racAya che - koI vAra eka AkAza pradezamAM anaMtA paramANuo paNa paraspara saMyogavRttithI ja baMdhAIne nahi) rahelA hoya, to skaMdha tarIke gaNAtA nathI. paraMtu paraspara snigdha-rUkSa guNane kAraNe baMdhAkAre pariNAma pAmyA hoya to ja skaMdha tarIke gaNAya. praznaH saMyoga ane baMdha A bemAM vizeSatA zuM che? uttaraH avayavo (paramANuo) eka bIjAthI nirantarapaNA vaDe ja, mAtra rahelA hoya, te saMyoga kahevAya. ane te ja aNuo jo anyonya ekabIjA sAthe aMgAMgI svarUpe (ekarasa thaIne) joDAI jAya to tene baMdha kahe che. jemake anAjanA loTanA DhagalAmAM, te loTanA kaNo phakta ekabIjAnI najIka rahelA che. ekabIjA sAthe koI baMdhana nathI, svataMtra che, tene saMyoga kahevAya. jyAre te ja loTamAM pANI nAkhI piMDa banAvAmAM Ave tyAre te kaNiyA svataMtra nathI. paraMtu baMdhAIne aMgAMgIbhAva rUpe, eka alaga skandha banI jAya che. te baMdha kahevAya. - asatya e ADaMbara che, satya to sAkSAt pItAMbara che. -> vilAsapriya asatya, saMtati niyamana svIkAratuM nathI. teno parivAra bahoLo hoya che, eka jUThAne DhAMkavA bIjA hajAra jUThAne zaraNe javuM paDe che. - saMyamI satya, brahmacarya pALe che. te svayaMmAM ja pUrNa che. - satya mANasanI Atmazakti vadhAre che. asatya udhaInI mAphaka korI khAya che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (50) sUtra - 27-28:-paramANunI utpatti 287 [ (50) sUtra - 27-28:- paramANunI utpatti ] - paramANunI utpatti. - aNune 50 karoDagaNo moTo karI, tenuM citra levAmAM saphaLatA. - paramANu koI paNa upakaraNathI pratyakSa na thaI zake. mevADa rA artha - paramANuM bhedathI ja utpanna thAya che. (saMghAtathI nahi) svo. bhA. - eloveva paramapujyadyate, saMdhAtAhiti -> paramANunI utpatti - artha : skaMdhanA bheda (tUTavA)thI ja paramANu utpanna thAya che. sarvArthasiddhinA kartAe sUtra 25mAM prAcInono aNu spaSTa rIte nIce mujaba darzAvyo che. "nausthAvAtmAya mAtmaHdhyA mAtmAntAza . 3ruM 2 - attAdi attamajjaM attataM Neva iMdiyagejjaM / jaM davvaM avibhAgI taM paramANu viaannaahi| artha kadamAM nAno hovAthI aNu pote ja Adi, ane pote ja aMta che. te indriyothI grAhya maryAdAnI bahAra che. eTale ke AMkhothI joI zakAto nathI. te aMtima adezya tattva che." -> aNune 50 karoDa moTo karI tenuM citra levAmAM saphaLatAH chellA varSomAM ilekTrona mAikroskopI kahevAtA aNunA pratibiMbane jovA zakya banI che. yu.esa.e.nI eka yunivarsiTIe eka two - stage instrumentnI sahAyathI aNu 50 karoDa gaNo moTo karavAmAM Avyo ane A pramANe teo Neon ane Argon nA kahevAtA aNuonAM citro levAmAM Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna saphaLa thayA. (sAyansa TuDe jUna, 1974, peja - 10) - paramANu pratyakSa na thaI zakavA mATeno vaijJAnika dRSTikoNa. John Pilly (Bristol UniversitynA prophesara) "Do atoms really exist?" (zuM aNuo kharekhara vAstavika che?) te upazIrSaka taLe jaNAve che ke, ApaNe aNa joI zakatA nathI, ane kyAreya joI zakIzuM paNa nahi. tenuM kAraNa e che ke prakAza mojAMono banelo che, je tame vicAryuM nahi hoya...sAmAnya rIte prakAzane tame sIdhI lITImAM jato mAnazo, paraMtu vAstavamAM te thoDoka goLAkAra khUNe vaLe che - jevI rIte samudranA mojAo. AnI asara e thAya che ke, tame dareka vastu juo cho tenI kinArIone saheja baTTo (blur) dekhAya, paraMtu A baTTo eTalo badho sAMkaDo hoya che, ke tame sAmAnya rIte kyAreya joIna zako. paraMtu jo tame sUkSmadarzaka yaMtra vaDe atyaMta nAnI vastuo jovAno prayatna karazo to tamane lAgaze ke tame te baTTo (blur) jovAnI zarUAta karo cho. paraMtu tame aNune joI zako tyAM sudhI pahoMco, te pahelAM tame je vastuo juo cho te, baTTAmAM taddana lupta thaI jaze. te ja A vastu batAve che ke aNuo jovA haMmezAM azakya che. jo teo dazalAkha gaNA moTA hoya to paNa atyAra sudhI banelA sUkSmadarzaka yaMtro vaDe jovA azakya che." kaThinatA ane mRdutA temaja gurutA ane laghutA (bhAre halakApaNuM) e-4 guNo jainamata pramANe aNuo sAthe saMkaLAyelA nathI. skaMdho dezya ane adezya baMne prakAranA hoya che - (5 53-54) bhedasaMghAtAbhyAM cAkSuSAH // 28 // artha - bheda ane saMghAta ubhayathI utpanna thayelA skaMdho ja cAkSuSa (cakSuthI joI zakAya tevA) bane che. (cakSu upalakSaNa hovAthI pAMceya indriyothI jANI zakAya tevA samajavuM.) Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 (50) sUtra - 27-28:-paramANunI utpatti je skaMdho kevaLa bhedI athavA kevaLa saMghAtathI utpanna thAya che, te to cakSu Adi IndrayothI jANI zakAtA ja nathI (acAkSuSa che). je skaMdho bheda ane saMghAta ubhayathI utpanna thAya te ja cakSu AdithI jANI zakAya (cAkSuSa) che. ahIM evo niyama nathI ke, bheda ane saMghAta ubhayathI utpanna thanArA sarve cAkSuSa che. acAkSuSa skaMdho paNa ubhayathI utpanna thAya che. A rIte jotAM eTaluM nizcita thAya che ke, cAkSuSa skaMdho bheda ane saMghAta ubhayathI ja utpanna thanArA hoya che. je skaMdha pahelAM sUma hovAnA kAraNe acAkSuSa (adazyo hoya, te paNa nimittavaza sUkSmatvapariNAma choDI, bAdara(sthUla) pariNAmI bane to cAkSuSa (dazya) thaI zake che. AvA skaMdhane cAkSuSa thavAmAM bheda ane saMghAta baMne apekSita che. arthAt sUkSmamAMthI sthUla pariNAma pAme che, tyAre keTalAMka navA aNuo skaMdhamAM avazya maLI jAya che. tema bIjA keTalAka alaga paNa thaI jAya che. zUlapariNAmI sivAya koI paNa skaMdha cAkSuSa (AMkhe dekhI zakavA yogya) thaI zakato nathI. pudgalonA vicitra pariNAmane jaNAvatAM kahyuM che ke - yato vicitrapariNAmAH pudgalAH kadAcid bAdara - pariNAmamanubhUya jaladharazatakratucApasaudAminIlavaNa-sakalAdikamatha pazcAdatakSaNIyapariNAmamAtmasvarUpAvasthAnasvabhAvamatisUkSmamAdadate karaNAntaralakSaNatAM vA manane navahiAmRtayA (prakRta sUtranA sva.bhA. upara zrI siddhasenagaNi kRta TIkA) artha :- pugalo vicitra pariNAmavALA hoya che, te koIvAra vAdaLA jevA mUdu, vaja jevA kaThaNa, hAthI jevA moTA ane paththara jevA nAnA, ityAdi aneka prakAranA sthUla (dazya) pariNAmane anubhavI, te ja pudgalo, pAchA adazya evA sUkSama pariNAmane paNa pAmatA hoya che. athavA pariNAmanI vicitratAthI adhika indriyathI jANI zakAtA skaMdho Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna alpa iMdriyathI grAhya paNa banI jAya che. jema mIThuM, hiMga Adi padArtho cakSu, sparzana, rasana, ane prANa, A cAra dvArA grahaNa karAya, paraMtu pANImAM maLI jAya to phakata rasana, ane prANa dvArA ja grAhya thAya. cakSu ane sparzathI jaNAtA nathI, A vastu sahune pratyakSa che. rasAyaNazAstramAMthI dRSTAMta tarIke laIe to hAiDrojana ane kalorina gaeNsanA skaMdho AMkha mATe adazya che. paraMtu teo saMyojAIne jyAre hAiDrokalorika esiDanA be skaMdho bane che, tyAre te padArtha dazya bane che, ane ati jhINA sUkSmadarzaka yaMtramAM skaMdho oLakhI zakAya che te prakriyA samIkaraNarUpe nIce mujaba batAvAya che. H. + CI, = 2HCI eTale ke hAiDrojana skaMdha + kalorina skaMdha =hAiDrokalorika esiDanA 2 skaMdha ahIM sUtra 28 sudhI, dharmAstikAyAdi dareka dravyanuM svataMtra lakSaNa ane svarUpa jaNAvyuM. AthI e siddha thayuM ke te pAMceya dravyo sat (vAstavika) che. AthI have pAMceyanuM sat tarIke eka lakSaNa zuM che, te jaNAve che. satya vastu mATe laDavAnuM jenAmAM sAmarthya nathI hotuM teno 'saMpa' paNa 'takalAdI' hoya che. - Aje zAsananA 'satyo' ghavAya che, te samAja ajANa che. mATe ghavAya che. ekalI kriyA puNyarUpa thAya, paNa dharmarUpa na thAya. dharmI banyA hoIe to paNa, dharmI tarIkenI khyAtino lobha sAro nathI. - pApAnubaMdhI puNya anIti Adi pApo karavAthI ja phaLe. - tyAga mATe rAga karAya, paNa rAga mATe tyAga na karAya. pU.A. vijayarAmacandrasU.ma.sA. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) sUtra - 29:- sat nI vyAkhyA 291 [ (51) sUtra - 29:- sat nI vyAkhyA - vAstavika vastune sat kahevAya che. - dareka sat vastu, triguNa svabhAvavALI che. > satu, te ja Izvara che. saghaLo teno vistAra che. te rIte Izvara sarvavyApaka che. > tripadImAM vizvavijJAnano khajAno che. utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat // 29 // artha - utpAda (utpatti) vyaya (nAza) ane dhrauvya (sthiratA) yukta | hoya te sat kahevAya che. vAstavika vastune sat kahevAya che : satu = vidyamAna vastu, astitva dharAvatI vastu. je koIpaNa vastu vAstavika hoya tene "sa" kahevAya che. tevI "sat vastu avazya traNa svabhAva, ke traNa guNadharma sahita ja hoya. athavA bIjI rIte kahIe to, A traNa guNadharmo jemAM na ghaTatA hoya te vastu "sa" na hoya. tene asat (avAstavika) kahevAya. TUMkamAM kahIe to, jagatamAM badhI ja vastu triguNAtmaka che. jaina tattvajJAnamAM je saghaLA zrutajJAnanuM bIja kahevAya che. te tripadI paNa A ja che. vartamAna bhautikazAstrano padArtha ane urjAno niyama paNa A ja vastune darzAve che. (juo pR. 13thI 17 ane pa8thI 64) ka satya ane asat vastune samajavA mATe pAMca muddA - (1) satpada - zabda ke zabdothI baneluM pada hoya, ane teno koI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna artha thato hoya. tene satpada kahevAya che. te vastu jagatamAM avazya hoya ja. dA.ta. ghaTa, paTa, makAna, deva, AtmA, mokSa vigere pado satpada che. tethI te vastuo sat che. be zabdothI baneluM sAmAsikapada hoya, ane teno artha jagatamAM pracalita hoya to te vastu paNa hoya dA.ta. mRgazRMga = haraNanuM zIMgaDuM. tethI te sat che. (2) asatpada - je zabda ke zabdono artha ja na thato hoya, je vastu jagatamAM pracalita na hoya tevuM, jema tema zabdo joDIne banAveluM pada dA.ta. "Ditya, pavitya' vigere. Ano koI artha thato nathI, ane tevI vastu koIe kyAreya paNa joI, jANI ke sAMbhaLI nathI. tethI te asatpada che. tevI vastuo asat kahevAya. eTale ke avAstavika vastu. temaja kharazRMga" (gadheDAnuM zIMgaDuM), vaMdhyAputra, vigere jevAmAM be pado che. paraMtu tenA samAsathI je artha thAya che, te vastu jagatamAM pracalita nathI. te vastu astitva dharAvatI hotI nathI. mATe te asat che. (3) niSedhaH- je vastu vidyamAna hoya (sata), teno ja niSedha karAya che. je vastu hoya ja nahi. (asa) teno niSedha karAto nathI. koI pUche ke "ratilAla che ' uttara maLe ke nathI'. to teno artha e thayo ke, ratilAla nAmano koI vyakti jagatamAM che. paraMtu te ahIM, ke vartamAnamAM hAjara nathI. AnAthI e samajAze ke, je vastu sAva ja na hoya to, teno niSedha karAto hoto nathI. (4) traNakALamAM kyAreya paNa hoya - je satu hoya te traNe kALamAM kyAreya paNa hoya ja. eTale ke hatI, ke che, athavA thaze. jemake vikramarAjA atyAre bhale nathI, paNa thaI gayA che, mATe tevo prayoga pracalita che. tethI te paNa sat che. AcArya duusahasUri kalikAlamAM chellA jainazAsananA AcArya thavAnA che. AvuM zAstravacana maLe che. mATe Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) sUtra - 29 :- sat nI vyAkhyA te paNa sat che. (5) saMskAra H- je sat che tenA saMskAra kAyama rahevAnA. dA.ta. vikramarAjA atyAre hayAta nathI, paraMtu temano AtmA jagatamAM kyAMya paNa vidyamAna che. ane temanA AtmAmAM vikramarAjAnI bhUtakALanI vidyamAna avasthAnA dareka ghaTanAnA saMskAro paDelA che. (te kyAreya lopa thaze nahi). temano pUrNajJAnI banaze tyAre potAnA bhUtakALa tarIke joI zakaze. sarvajJa AtmA potAnA ane bIjA AtmAonA ane koIpaNa padArthamAtranA, bhUtabhaviSyanI anaMta avasthAone jue che, jANe che. 293 jagatamAM AvI sat vastuo anaMta che. paNa te badhAno samAveza pAMcamAM thaI jAya. eTale te pAMca dravyonuM varNana karIne tene sat 'saMjJA' ahIM ApI. sat pAMca ja che. chaThThuM koI 'sat' nathI. A pAMca satmaya A jagata che. - dareka sat vastu, triguNa svabhAvavALI che : dareka sat vastumAM 3 guNa avazya hoya che, te A sUtradvArA jaNAvyuM. A rIte AkhuM jagat (eTale ke pAMca dravyo) utpAda, vyaya ane dhauvya 3 guNa yukta che. vizva A trayAtmaka che. vizva sat che mATe zAzvata che, sadA kALa che. A saghaLuM vizva, pAMca astikAyamAM vibhAjita karI batAvyuM. tema AsUtrathI saghaLuM vizva, saghaLA padArtho trayAtmaka che. eTale ke ghaTa, paTa, makAna, ApaNe pote sahita badhA vyaktio, AkAza, vAdaLa, Adi badhuM ja trayAtmaka che. utpAda = utpatti, vyaya nAza ane dhauvya = sthiratA (sthAyI AdhAra). (tenI vizeSa samajUti mATe juo pR 17, 20, 58 ane 295thI 300) traNemAMthI ekane paNa na mAno toye na cAle. vaLI traNeya ekI sAthe, eka ja kALamAM, dareka padArthamAM ghaTe che. AvuM zrItIrthaMkara parAtmAoe batAvyuM che. = Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna = sat te ja Izvara che, saghaLo teno vistAra che. te rIte Izvara, sarva vyApaka che : paurANiko A ja vastune bIjI rIte svIkAre che. teo trimUrtimaya Izvarane mAne che. brahmA, viSNu ane maheza. brahmadevanuM svarUpa utpanna kare che. mahAdevanuM svarUpa nAza kare che, ane viSNudevanuM svarUpa sthira rAkhe che, pAlana kare che. A vastu rUpAMtarathI A sUtranI vAtane ja sUcave che. jainadaSTithI utpAdAdi traNa sat rUpa paramabrahma vyApaka che. A rIte paNa jainadaSTithI Izvara ghaTe che. AvuM sat te ja Izvara che. saghaLuM vizva teno vistAra che. A rIte vedAntIonuM parabrahma ghaTe che. je che, je thAya che, je thaze, ane je nAza pAme (badalAyo che, te sat che. te triguNAtmaka svabhAva sarvavyApaka che. dareka paLe sakriya che. AvA svabhAvarUpa Izvaratattva sarvavyApaka che. ane A rIte Izvaratatva ja badhuM kare che, tema aupacArika rIte kahI zakAya. jo ke aupacArikatA mukhya vastune AzrayIne hoya che. ahIM mukhya vastu tarIke IzvaranI vyakti tarIkenI icchAthI sarjana, saMcAlana Adine mAnavAthI IzvaranA IzvarapaNAmAM ja hAni AvIne UbhI rahe che. mukhyavastu ja lopAI jAya che. tethI Izvara vyaktirUpe nahi, paNa triguNAtmaka svabhAvarUpe che, sat e ja Izvaratattva mAnatAM vizvamAM saghaLe tenI vyApakatA ane sakriyatA ghaTI zake che. vizvanI ghaTanAomAM niyAmaka koI agamyatattva, eTale ke koI agamya kArya-kAraNabhAvanI nizcita vyavasthA che. te sAmAnya lokonI samajamAM AvatI nathI. tenI koI sAMkaLa (kaDIbaddha vigato) pratyakSa jaNAtI nathI. tenA kAraNe lokamAM vyakti tarIke IzvaranI kalpanA pracalita banI. tenA svarUpa ane kArya viSayamAM ghaNI kalpanAo karavAmAM AvI. Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (51) sUtra - 29:- sat nI vyAkhyA 295 bALajIvo agamya tattva na samajI zake eTale Izvara badhuM kare che, tenI icchA vinA eka pAMdaDuM ya na hAle', "IzvaranA darabAramAM dera che aMdhera nahi," "IzvaranI ghaMTI daLe che, paNa jhINuM daLe che." vigere AvI uktiono Azraya letA hoya che. A saghaLAmAM "sat svarUpa', ke nizcita vyavasthA" ke "AtmAnA aizvaryathI yukta Izvara" mAnIne saMgati thaI zake che. - tripadImAM vizvanA vijJAnano khajAno che - dareka vastu triguNAtmaka che, eTale ke dareka vastu paryAya (avasthA) rUpe utpanna thAya che ane nAza pAme che. jUno paryAya (avasthA) nAza pAmI, navoparyAya utpanna thAya che. paraMtu te padArtha-vastumULadravyarUpe sthira paNa rahe che. (juo pR. 58thI 64) dareka vastumAM be aMzo hoya che. (1) dravyAMza. (2) paryAyAMza. dravyAMza evo che je traNa kALamAM sadA zAzvata che. (sthira-dhruva). pAMce ya dravyono dravyAMza zAzvata che. te badalAto nathI. pAMcanA pAMca che. 4 ke 6 thatA nathI. bIjo aMza che, te paryAyAMza che. je kaMI pheraphAro thAya che, te tenA paryAya (avasthAo)nA thAya che. te sadA azAzvata (asthira che, eTale ke utpanna ane nAza thavAvALo) hoya che. A be aMzamAMthI koI eka aMza pratye ApaNI dRSTi javAthI te sthira (zAzvata), ke asthira (nAzavaMta) jaNAya che. baMne aMzonI bAjue dRSTi ApavAthI vastunuM pUrNa ane yathArtha svarUpa samajAya che. A rIte A sUtra dareka vastunuM pUrNa svarUpa jaNAve che. mATe satu e ja mukhya che. mahAsattA che. bAkInA pAMca tenA peTA vibhAgo che. A ekadama TUMkamAM paNa sacoTa vyAkhyA sat,nI karI batAvI. zrI tIrthaMkara paramAtmA dharmazAsananI sthApanA, A ja tripadI zrI gaNadhara bhagavaMtanA jIvone pradAna karIne, kare che, ane zrI gaNadhara bhagavaMtone zrutakevalI (pUrNa zAstrajJAnI) banAve che. zrIgaNadhara bhagavaMtonI Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sthApanA, e guruparaMparAnuM mULa bane che. je tripadIne grahaNa karIne, zrI gaNadharabhagavaMto dvAdazAMgIrUpa zrutajJAnanI racanA kare che, te tripadI jagatamAM vijayavaMta che, sarva padArthomAM sarvavyApaka che. uppanne vA, vigamei vA, ghuveivA viAmerU A tripadI yukta sarvapadArtho sat che. A rIte mahAsattAmaya ekasvarUpe vizvanuM svarUpa batAvI dIdhuM. sat mAM vizvanuM ekIkaraNa che. utpAdi traNamAM pRthakkaraNa che. vizvanA vijJAnano khajAno A tripadImAM ApI dIdho che. ati saMkSiptamAM vizvanuM svarUpa batAvanArA zrI tIrthaMkarabhagavaMtoe dvAdazAMgImAM teno ativistAra paNa karI batAvyo che. AvA aciMtya zaktisaMpanna zrI tIrthaMkara bhagavaMtomAM ja jagadIzvara, jagannAtha, parama paramezvara, taraNatAraNahAra, dInAnAtha, devAdhideva, jevA mahAmahima vizeSaNo sArthakatAne pAme che. - koI arihaMta evA nathI thayA, jeNe ApaNA AtmAnI ciMtA na karI hoya. ApaNA sAcA mA, bApa, bhAI, snehI saMbaMdhI koNa ? arihaMta. - janma jevo koI roga nathI, sukha jevuM koI pApa nathI, ane icchA jevuM koI duHkha nathI. - sukhamAM rAga ane duHkhamAM dveSa - A baMne upara dveSa thAya, tyArathI vairAgyanI zarUAta thAya. - jagatamAM karmasattA eTalI joradAra che, ke tene mahAsaMyamI vinA koI pheDI zakatuM nathI. karma sArAM bAMdhavA ke kharAba bAMdhavAM, bAMdhavAM ke nahi te ApaNA hAthanI vAta che. - pU.A. vijayarAmacandrasU.ma.sA. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) sUtra - 30 :- nityatvanI vyAkhyA... (52) sUtra - 30 :- nityatvanI vyAkhyA... - dareka padArthamAM utpatti-nAza-satata thayA kare che. 'nAza' e, vastunA 'astitvano abhAva' nathI, paNa 'rUpAMtara' che. - 'pariNAmI nityatva' = parivartana pUrvakano sthAyI aMza. ane 'dhrauvya'=mAtra sthAyI aMza. 297 - thavuM (becoming - utpAda, vyaya) ane hovuM (being dhrauvya) baMne vAstavika padArthanA saMpUrNabhAva (notion) nA pUrako che. - tadnAvAvyayaM nityaM rU|| -- artha :- tenA (pUrvanA sUtramAM je sattnuM svarUpa batAvyuM te satno je) bhAva (eTale svarUpa, sat nuM svarUpa, utpAdAdi-3, temaja tenuM mULabhUta svarUpa, AMtarikasvabhAva che, te) no pheraphAra na thavo (3 guNadharmo satata vartatA rahe), tene nitya kahevAya che. na dareka padArthamAM utpatti-nAza satata thayA kare che H 'sat' svarUpathI je na phare tene nitya kahevAya che. triguNasvabhAva vastumAtrano mULabhUta svabhAva che. temAM kyAreya pheraphAra thato nathI. te ja nityatva che. utpatti, nAza, ane sthiratA A 3 guNadharmo dareka padArthamAM satata vartyA kare che. prazna :- jo padArthano nAza e paNa teno svabhAva hoya to, tene nitya kema kahevAya ? samAdhAna :- utpatti ane sthiratA e vastunA svabhAva che, tevI rIte nAza e paNa vastuno svabhAva che. traNe svabhAvanuM vartavuM, te ja ahIM nityatvanI vyAkhyA che. Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna nityatva (sthiratA), ane nAza je paraspara virodhI arthavALA jaNAya che. te baMne eka ja vastumAM eka sAthe kevI rIte saMbhave ? tene samajavA mATe 'nAza'nI vyAkhyA samajavI joIe. - 'nAza', e vastunA 'astitvano abhAva' nathI, paNa 'rUpAMtara' che H jaina tattvajJAnamAM koIpaNa mULapadArthano paripUrNanAza, eTale ke 'astitvano abhAva' mAnelo nathI. phUTI javAthI ghaDAno nAza thayo, garama karavAthI pANI uDI gayuM. makAna paDI gayuM - A badhAne bAhyadRSTithI 'nAza' kahevAya che. paraMtu sUkSmadRSTithI nirIkSaNa karatAM te parivartana ke rUpAMtara che. tethI nAza = rUpAMtara. ghaDo, pANI, makAna AdinA bAhyasvarUpa ke AkArano nAza thAya, tyAre ghaDo phUTI gayo, vigere jevA zabdaprayoga thAya che. vAstavamAM jotAM ghaDAnuM ThIkarAmAM parivartana thaI gayuM, pANInuM varALamAM rUpAMtara thaI gayuM. makAnano AkAra nAza thayo. te IMTa, mATIno Dhagalo thaI gayo. A parivartana che. A parivartana paNa bAhyathI dekhAtuM moTuMparivartana che. sUkSmaparivartana to dareka samaye cAluM ja che. AvI nAzanI prakriyA dareka padArthamAM dareka samaye avirata cAlyA ja kare che. eka svarUpa nAza pAme, eTale bIjuM svarUpa utpanna thAya che. A rIte vicAratAM samajAze ke, nAza ane utpatti sAthe ja thAya che (baMne eka sikkAnI be bAju jevA che.) ane te baMnemAM mULapadArtha sthira hoya che. eTale ke traNe svabhAva padArthamAM satata vartyA kare che. jo A 3 svabhAva padArthamAM na hoya to te 'sat' na kahevAya, 'asat' kahevAya. utpatti, nAza ane sthiratA A traNe ya mizra ja hoya. utpattinI sAthe sthiratA ane nAza hoya ja, nAzanI sAthe utpatti ane sthiratA paNa hoya ja, ane utpattinI sAthe sthiratA ane nAzapaNa hoya che. TUMkamAM, traNe paraspara joDAyelA che. eka-bIjA ekabIjA vinA Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) sUtra - 30:- nityatvanI vyAkhyA.... 299 na hoya. Avo pAMca padArthono svabhAva sadA nitya che. AvA prakAranuM sapaNuM sadAnitya che. - pariNAmI nitya = parivartana pUrvakano sthAyI aMza - dareka sat vastu parivartana pAmavA chatAM potAnA mULasvarUpano tyAga karatI nathI, Ane pariNAmI nityapaNuM kahe che. pratyeka vastumAM dareka kSaNe thatuM sUrmaparivartana daSTigocara thatuM nathI. ApaNe phakta skUla (bAhya) parivartana ja joI zakIe chIe. jo badhI ja vastuo kSaNika mAtra hoya to, navI navI vastuo utpanna thavA ane naSTa thavAne lIdhe, temaja teno koI sthAyI AdhAra na hovAne lIdhe, pahelAM joyelI koI vastu pharIthI jotAM "A te ja vastu che tevo anubhava (pratyabhijJAna) na thAya...AthI pariNAmI nityatvavAdane jainadarzana yuktisaMgata mAne che. (AnA anusaMdhAnamAM juo urjA viSayaka lekho - 4 (pR. 20), 11 (pR. 60thI 62), 12, 24 (pR. 130) ane 48 (pR. 280) pUrva sUtramAM dhrauvyanuM kathana, dravyanA sarva avasthAmAM rahenArA (anvayI) sthAyI aMza mAtrane laIne che. tethI dhrauvya=sthAyI aMza. dA.ta. sonAnA mugaTamAMthI sonAno hAra banAvatAM, sonuM, sthira che. te vastu pUrvanA sUtramAM prauvya'nA kathanathI sUcavI. jayAre A sUtramAM nityatvanuM kathana che, te utpAda, vyaya ane dhrauvya e traNe aMzonA avicchinnatvane (sAtatyane) laIne che. tethI tAtparya e thaze ke, nityatva = parivartanapUrvakano sthAyI aMza, ane dhrauvya = mAtra sthAyI aMza. ATaluM dhrauvya" ane "nityatva" e benI vyAkhyAmAM aMtara jANavuM. sUra-ramAM (juo pR. 68thI 70 ane 328thI 332) A viSayanuM varNana karyuM che. tyAM vartamAna vijJAnanA adhikArathI e samajAvyuM che ke pudgala satata parivartana pAme che. navA parivartano AvirbhAva (pragaTa) pAme che, ane jUnA tirobhAva (adazya) thAya che. temaja A badhA parivartano madhye tenuM aMtaraMga (AMtarika) svarUpa Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna jaLavAyeluM rahe che. badhA ja pudgalonuM A mULabhUta lakSaNa che. gati ane sthitinA mAdhyama amUrta padArthomAM paNa A lakSaNo che. te batAve che ke utpAda, vyaya ane dhrauvya e badhA ja padArtho, cAhe te mUrta hoya, ke amUrta hoya, badhAnA aMtaraMga guNo che. A vastu na mAno, ane jo dravyane kUTastha (sarvathA) nitya, eTale ke, jemAM kadI koI ja parivartana na thAya, evuM mAno to, A traNa sthiti saMbhavI zake nahi. paraMtu te anubhavathI viruddha che. dravyane pariNAmI nitya (jemAM bAhyaparivartano thayA kare che, tevo mULa AMtarika sthAyI aMzavALo) mAno to, temAM A traNeya sthiti saMbhavI zake. te anubhavasiddha che. pariNAmI nityano artha pariNAmo (rUpAMtaro) badalAtA rahe. paraMtu mULadravya badalAya nahi. eka ja sonAnA kaMkaNa ane kuMDalarUpa pariNAmothI A vastu samajAya che. - AtmAmAM utpAdavyaya, ane prIvya: AtmapadArthanA kissAmAM, jyAM sudhI te paMcabhUtanuM zarIra dharAve che tyAM sudhI, te karmayugalonA kaNo sAthe saMkaLAyeluM che. ApaNA vicAro ane bhAvanAo ane bIjI pravRttiomAM pheraphArane pariNAme satata jUnA karmo AtmA parathI bahAra pheMkAya che. ane navA karmono aMta pravAha satata cAlu rahe che. jyAre A badhA parivartano madhye AtmA mULabhUta guNo jALavI rAkhe che. Ane utpAda, vyaya, ane prauvyano "paranimitta prakAra kahe che, je bAhya kAraNone nimitte thAya che. jyAre dharma ane adharma dravyomAM A parivartana "svanimitta' prakAranuM che. eTale ke bAhya paribaLonI sahAya vinA. (juo pR. 330-31) azarIrI zuddha (mokSanA) AtmAomAM paNa utpatti, nAza ane dhrauvyanI triguNa prAkRtikaghaTanA, "svanimitta' prakAranI che. AtmAnI Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (52) sUtra - 30 - nityatvanI vyAkhyA 301 jJAnanI pravRttimAM paNa cAlu rahe che, kAraNa ke jaina darzana ane padArthano aTalaguNa mAne che. (juo pR 356-57) vizvadharmapariSada' samakSa zrIvIracaMdajI rAghavajInA pravacana aMza : pUjayapAda zrI AtmArAmajI mahArAjA taraphathI amerikAnI zikAgo vizvadharma pariSadamAM gayela zrI vIracaMdajI rAghavajI gAMdhIe "dha ISTa inDiyA esosiezana (laMDana) AgaLa me, 21, 1900mAM Apela vaktavyamAMthI. thavuM (Becoming = utpAda, vyaya) ane hovuM' (Being = dhrauvya) baMne vAstavika padArthanA saMpUrNa bhAva (notion)nA pUrako che. daSTigocara thato padArtha, ane tattva (sat) (Noumenon and phenmenon) be alaga astitvo nathI, paraMtu padArthanI aMdara rahela saMpUrNa aMzo, jemAMno amuka bhAga vartamAnamAM ApaNe jANIe chIe ane amuka nathI jANatA, tene jovAnI ApaNI phakata be paddhatio che. lokonA magajamAM A zabdanA saMdarbhamAM vAstavika bhedanI sAthe kutarkane kAraNe thayelA bheda viSe mithyAjJAna che (The fallacy in popular mind in reference to these terms is that of confounding logical distinction, with an actual separation). buddhamata pramANe koIpaNa vastu nitya nathI. anityatA ja (Transitoriness) phakta vAstavika che. prophe. Oldenberg kahe che. "The speculation of Brahmanas apprehended being in all being, that of Buddhists becoming in all apparent being" (brahmanuM pratibiMba dareka vastumAM hoya tevuM jaNAya che, jene bauddho dareka pratyakSa vastuomAM utpanna thatuM mAne che). AnI sAme jainatattvajJAna being ane becoming ne, eka ja vastune jovAnI ApaNI be bhinna ane pUraka paddhatio mAne che. jainadarzanamAM badalAtI vastuono sthAyI AdhAra e vAstavika tattva che. "thavu'nI sAthe saMbaMdhita thavuM, kAryazIla thavuM, anya vastuo para kArya Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna karavuM, niyamone AdhIna rahevuM, kAraNa banavuM, dareka avasthAno sthAyI AdhAra banavuM, gaIkAlanI jema Aje rahevuM, badalAtI kriyAomAM paNa samAna rahevuM, A badhI jainadarzananI tattva viSenI mAnyatAo che 'phakta thavuM' (ekAMta anityatA) e teTaluM ja avAstavika che, jeTaluM 'phakata hovuM' (ekAMta nityatA) che. TUMkamAM thavuM (becoming anityatA) ane hovuM (being nityatA) baMne vAstavika padArthanA saMpUrNabhAva (notion)nA pUrako che. ghaNAnA manamAM A triguNasvabhAvanA sahaastitva viSe zabdomAM spaSTa virodhAbhAsa lAge, paraMtu jainadarzananA tarka pramANe virodhAbhAsI vAkayo ekabIjAne pratikULa ja hoya tevuM Avazyaka nathI (syAdvAda siddhAMta). A vastu havenA sUtrathI samajAvI che. - vizvanA samastabhAvo badalAtA kSaNika ane kSaNabhaMgura che. chatAM ajJAnatAthI AtmA A badhu, sthira, zAzvata ane kAyamI mAne che. pU.A. vijayarAmacandrapU.ma.sA. - ------ ' - -- -- - duHkhanA dariyAmAM sukhanuM motI pAke che. jIvana vahyA kare jaLanI jema, ApaNe rahIe kamaLanI jema. jIvatA mA-bApane cUpa kare. ane maryA pachI dhUpa kare e kevuM ? na zobhe evuM. tuM lAcAra hato tyAre tane jeNe sAcavyo, e mA-bApa lAcAra bane tyAre sAcavI le je - tuM ATalo to lAyaka banaje. mA~ aura kSamA dono eka hai, kyoMki mAphakarane meM dono neka hai. bacapaNamAM goda denAra mAne, ghaDapaNamAM dago denAra na banato. bA ! pahelAM AMsu AvatA tyAre tuM yAda AvatI, have tuM yAda Ave che, eTale AMsu Ave che. Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) sUtra - 31 - syAdvAda siddhAMta 303 [ (53) sUtra - 31 :- syAdvAda siddhAMta paraspara viruddhadharmovALI pratyeka vastu, aneka dharmAtmaka che. -> syAdvAda, e vastunI saMpUrNa oLakhANa karAve che, ane koI eka apekSAe vastunuM nizcita svarUpa batAve che. - prasiddha vaijJAniko ane ciMtako paNa syAdvAdane samajI zakyA nathI. -> syAdvAda siddhAMtane anusAra AgamazAstronA vacanonA tAtparyane jeNe AtmasAt karyA hoya, te gItArtha kahevAya che. marpitAnarpita siddha pArU artha :-arpita (vyavahAra) ane anarpita (nizcaya)thI dravyanI siddhi | thAya che. zrI AgamagraMthamAM paNa uitAtti (zrI sthAnAMga sUtra 1727) parasparaviruddhadharmovALI pratyeka vastu, aneka dharmAtmaka cheH eka ja vastumAM nityatva-anityatva vigere paraspara viruddha dharmonI siddhi, arpitathI (koIeka apekSAthI ekadharmanI siddhi), ane anarpitathI (apekSAnA abhAvathI eTale ke, bIjI apekSAthI, tenAthI viruddha dharmanI siddhi) thAya che. A rIte pratyeka vastu anekadharmAtmaka che. je vakhate je dharmanI apekSA (upayogitA, arpita) hoya, te vakhate te dharmane AgaLa karIne ApaNe vastune oLakhIe chIe. paraMtu te vastunI saMpUrNa oLakhANa nathI. A ja vastu TIkAmAM jaNAvI che. tatra prayojanavazAt kadAcit kazcid dharmo vacanenArNyate vivakSyate, Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sannapi ca kazcinna vivakSyate, prayojanAbhAvAt, na punaH sa dharmI vikSatarpamAtra (prakRta sUtranA svApajJa bhASya upara zrI siddhasenagaNikRta TIkA) pratyeka vastumAM aneka guNadharmo, (pAsAo) hovA chatAM, koIvAra prayojanane (arpita) kAraNe, koI eka guNadharma ja vacana vaDe oLakhAvavAmAM Ave che ane prayojana nahi (anarpita) hovAne kAraNe vidyamAna hovA chatAM paNa, bIjA dharmanI vivakSA karavAmAM AvatI nathI. paraMtu teTalA mAtrathI avivalita dharmano apalApa karyo gaNAto nathI. ane vivakSita dharmamAtra ja tenI saMpUrNa oLakhANa che tema gaNAtuM nathI. daSTAMta tarIke eka vyaktimAM pitRtva ane putratva, be viruddha dharmo rahelA che. eTale ke eka vyakti pitA paNa hoya che ane putra paNa hoya che. temaja bIjA paNa aneka dharmo rahelA hoya che. paraMtu keTalAka loko tenA pitAne oLakhatA hovAthI, eTale ke, te lokomAM tenA pitA prasiddha hovAthI, te vyaktinI oLakhANa karAvatAM, "amuka vyaktino putra' kahIne tenI oLakhANa karAvavAmAM Ave che. vaLI keTalAka loko tenA putrane ja oLakhatA hoya tyAre temanI AgaLa oLakhANa karAvatAM, te ja vyaktine "amuka vyaktino pitA' ema kahIne oLakhAvAya che. Ama, eka ja vyaktimAM pitRtva ane putratva Adi viruddha dharmo, temaja bIjA aneka dharmopaNa, vidyamAna hoya che. jyAre je dharmanI apekSA (arpita) hoya tyAre te dharmane AgaLa karAya che. te ja pramANe pratyeka vastumAM nityatva-anityatva dharmonI paNa ghaTanA thaI zake che. zrI sarvArthasiddhinA kartAe A vastune nIcenA zabdomAM samajAvI che. anekAntAtmakasya vastunaH prayojanavazAd yasya kasyaciddharmasya vivakSayAprApitaM prAdhAnyamarpitamupanItamiti yAvat / tadviparIta Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 305 (53) sUtra - 31:- syAdvAda siddhAMta manarpitam / prayojanAbhAvAt / / artha : padArthomAM anaMtA guNadharmo rahelA che. ApaNe koI padArthonuM varNana karIe tyAre koIeka dRSTikoNathI thoDA ja guNone mahatva ApIe chIe. teno artha e nathI thato ke bIjA guNo avidyamAna hoya che. teno artha phakata eTalo ja thAya che ke, te samaye bAkInA guNo upayogI nathI. - vartamAna bhautikazAstra mujaba (Conservation of mass and energy (daLa ane UrjA saMrakSaNa)nA siddhAMtonI daSTie vizva nitya che, paraMtu entropy (zakti hInAvasthA)nI dRSTie nitya nathI. tene lokonI bhASAmAM mUkIe ke EinsteinnA parimita vizvamAM, athavA jaina darzananA parimita lokAkAzamAM, pudgala padArtha, ane UrjAno kula jaththo haMmezAM sthira raheze tethI vizva e nitya che. bIjI dRSTie, Thermodynamics no niyama che te pramANe vizvanI entropy satata badalAtI rahe che. judI judI prAkRtika ghaTanAo je sahaja rIte bane che, te uSNatAmAna ane dabANane samatola karavA tarapha DhaLe che. A mata pramANe dareka vastu parivartananI sthitimAM che ane eka divasa Avaze jyAre dareka vastuo pharI tevI sthitimAM haze. A mata pramANe ApaNe kahI zakIe ke vizva asthAyI, nityaparivartanazIla, athavA trasitory che. A be dRSTikoNo jo ke taddana virodhAbhAsI artha batAve che, to paNa teo taddana prakRtistha (vAstivaka - Sane) 89. - syAdvAda pratyeka vastunI saMpUrNa oLakhANa karAve che, ane koI eka apekSAe vastunuM nizcita svarUpa batAve che - syAdvAdanA siddhAMtamAM eka ja vastu nitya paNa che, ane anitya paNa che, eTale ghaNA loko tene "saMzayavAda' kahe che. paraMtu tenA UMDANamAM javAmAM Ave to jaNAze ke, syAdvAda pratyeka padArthanI saMpUrNa oLakhANa Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna karAve che, ane koI eka apekSAe vastunuM nizcita svarUpa batAve che. saMzayamAM koI dharmano nirNaya hoto nathI. dA.ta. rastAmAM camakato TUkaDo joI tamane saMzaya thayo, ke cAMdI haze ke kalAI ? ahIM bemAMthI ekano nirNaya nathI. syAdvAdamAM dareka dharmanA astitvano nizcaya hoya che. jemake dravyanI apekSAe AtmA nitya ja che, ane paryAyanI apekSAe AtmA anitya ja che. (zAstromAM vastunA apekSApUrvakanA nirUpaNamAM 'ja' kArano prayoga na thayo hoya tyAM paNa adhyAhArathI teno prayoga samajI levo.) ahIM nitya ke anitya ? evo saMzaya raheto nathI. syAdvAdanI dRSTie vastune barobara oLakhavI hoya to saptabhaMgI (sAta vikalpo) dvArA spaSTa thaI zake. zaMkarAcArya ane bIjA aneka buddhizALIo paNa syAdvAdanuM tAtparya grahaNa karavA niSphaLa gayA, to pachI sAdhAraNa buddhivALAnuM to kahevuM ja zuM ? teo kahe che ke :- jJAnano upAya (means), jJAnano uddeza, (object) jJAnano viSaya (subject), ane jJAnanI kriyA (action), A badhA eka samAna anizcita che. tethI tIrthaMkara AptapaNe nizcayapUrvaka kevI rIte upadeza ApI zake ? ane je siddhAMtano viSaya sAva ja saMdigdha hoya te siddhAMta mujaba temanA ziSyo kevI rIte vartI zake ? - prasiddha vaijJAniko, ane ciMtako paNa syAdvAdane samajI zakayA nathI : prophe. S.K. Belvalkar paNa A siddhAMtane barAbara samajI zakayA nathI. teo kahe che ke "jainadarzanano saiddhAMtika (dogmatic) bhAga...jyAre tenA vivAdanA (dialectial) bhAga sAthe, eTale ke, prasiddha syAdvAda siddhAMta sAthe samAyoga karavAmAM Ave tyAre taddana asaMgata thAya che. jema ke e suprasiddha che ke A siddhAMta koIpaNa vidhAnanI zakacatAno asvIkAra kare che. 'a' vyakti 'ba' hoya athavA na hoya, athavA 'a' Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (53) sUtra - 31 - syAdvAda siddhAMta 307 vyakti "ba hoya ane na hoya, baneya sAthe na banI zake. AvA taddana nakArAtmaka, athavA ajJeyavAdI valaNa sAthe koI siddhAMta che tevuM mAnI na zakAya." paraMtu sTeja sUkSmatAthI vicAratAM jaNAze ke eka ja padArthamAM be taddana viruddha dharmonuM astitva lokavyavahAramAM paNa mAnyuM che. daSTAMta tarIke Strychmine (jharI kocalAnuM sattva) te eka prANaghAtaka tejAba che. ghaNA lokoe te laIne ApaghAta karyo che. te kyAre ya jIvana ApanAra guNadharma paNa dharAvatuM nathI. jayAre A tarapha davAvALAoe tene balavardhaka auSadhinI yAdImAM batAvyuM che. tethI ApaNe niSkarSa kADhIe chIe ke (1) ghaNA lokone Strychminee mArI nAkhyA che te dRSTikoNathI te eka jhera che ane (2) teNe ghaNA rUdhirakSaNatA (anaemia)nA rogIne sAjA karyA che. te apekSAe te jhera nathI. tethI Atrychnine sarvasAmAnya dRSTithI vicAratAM jhera che paNa, ane jhera nathI paNa tethI sAMketika (Symblical) vidhAnamAM kazuM asaMgata nathI. - syAdvAda siddhAMtane anusAra zrI AgamazAstronA vacanonA tAtparyane AtmasAt karyA hoya tevA AcArya, gItArtha kahevAya che : eka vastune jovAnA judA judA dRSTikoNa te ja syAdvAda che. apekSAvizeSathI, (syA), vastu A mujaba hoya che (vAda) (AvuM) bolavuM (vicAravuM samajavuM vigere.) syAdvAda e vacanavyavahAranI vyavasthita paddhati che. vacana vyavahArano niyAmaka siddhAMta che. dareka vyaktio potAnA vyavahAramAM, temaja vacana prayoga vigeremAM, Ano cokkasa prakAranA niyamAdhanapaNe upayoga karatA ja hoya che. tenA niyAmaka niyamo zuM che, te jaina tattvajJAnamAM khUba ja suMdara rIte pRthakkaraNa karIne, tene oLakhavAnI saMjJAo ApIne, bahu vigatavAra ane vistArathI Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna samajAvavAmAM AvyA che. syAdvAda saghaLA vyavahAramAM temaja vizeSathI tattvajJAnane samajavAmAM AcAravAmAM khUba jarUrI che. 308 dareka kSaNe vyaktine potAnA sAMsArika, sAmAjIka, rAjakIya, dhArmika ityAdika dareka kSetramAM, tevA tevA prasaMge potAno dRSTikoNa, pratibhAva, vartana vigere kevA hovA joIe teno nirNaya karavo jarUrI banato hoya che. tevA saMyogamAM A siddhAMta tene potAnA mATeno ucita dRSTikoNa barAbara nizcita karI Ape che. jo ke tenA mATe khUba UMDI samajanI jarUra paDe che. jainazAstromAM darzAvelA syAdvAda siddhAMtanI paribhASAnA zabdo, vyAkhyA, vigere khUba sUkSmabuddhithI samajavA jarUrI bane che. Avo vyakti ja syAdvAdane anurUpa yathAyogya rIte pote anusarI zake che, ane anyane paNa ucita mArgadarzana ApI zake che. mokSamArganI sAdhanAmAM te ati jarUrI mAnyuM che. zrI AgamazAsronA talasparzI abhyAsa ane anubhavathI je munio niSNAta bane teone 'gItArtha' kahyA che. gItArtha eTale ke AgamazAstronA vacanonuM tAtparya (artha) syAdvAda siddhAMtane anusAre pote AtmasAt (gIta) karyuM che, tevA AcArya. mokSamArganI sAdhanA mukhyapaNe sAdhune hoya che. tethI sAdhune savArathI sAMja sudhI divase, ane rAtri daramiyAna, tema ja jIvanabhara sarvasAmAnya rIte kevI rIte vartavuM tenA niyamo hoya che. tene utsarga mArga kahevAya che. paristhiti palaTAya ane koI vizeSa paristhiti prasaMge kevI rIte vartavuM te nakkI karavuM jarUrI banatuM hoya che. vizeSa paristhitimAM paNa vyaktigatarIte, sAmUhika rIte, samAja, deza, kALa, rAjakIya paristhiti, dukALa, sukALa ityAdi prasaMge kevI rIte vartavuM, te nakkI karavuM jarUrI bane che. tene apavAda mArga kahevAya che. A rIte Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 (53) sUtra - 31 - syAdvAda siddhAMta utsarga ane apavAda ityAdi syAdvAda siddhAMtadvArA nakkI thAya che. te baMnenA nizcita sthAno che. je paristhiti utsargano viSaya banatI hoya tevA saMyogomAM utsargamArganuM AcaraNa, ane je paristhiti apavAdano viSaya banatI hoya tevA saMyogomAM apavAda mArganuM AcaraNa karavAnuM hoya che. te mujaba je jIve che. te ja sAco sAdhaka sAdhu che. te ja karmabaMdhanane dUra karatAM karatAM guNasthAnakamAM AgaLa vadhI zake che. darekane tenuM sAcuM jJAna hotuM nathI, mATe anyoe gItArthanA mArgadarzana anusAra sAdhu jIvamAM vartavAnuM hoya che. Avo AtmA zIghra kalyANa sAdhe che. A rIte mokSamArganI sAdhanAmAM syAdvAda atyaMta jarUrI che. > saghaLAMya pApone khapAvavAno, dIkSA jevo koI uttama rasto nathI. - jaDa (ka) ane cetanano yoga tenuM nAma saMsAra. jaDa (ka) ane cetanano viyoga tenuM nAma mokSa.- pU.A. vijayarAmacandrasU.ma.sA. DaoN. kArla cArapenTIyara, pIeca.DI. kahe che, "vaLI, ApaNe e baMne vastuo yAda rAkhavI joIe ke jaina dharma mahAvIra karatAM cokkasa rIte purANo che ane temanA suvikhyAta purogAmI pArtha lagabhaga niHzaMka rIte vAstavika vyakti tarIke vidyamAna hatA, ane pariNAme mULadharma siddhAMtonA mahattvanA muddAonuM mahAvIra pahelAM lAMbA samaya pUrve ekatrIkaraNa thayuM hovuM joIe. hakIkatamAM DaoN. rAdhAkRSNa kahe che te pramANe, jaina dharma, vardhamAna athavA pArzvanAtha pahelAM pravartamAna haze e viSe zaMkA nathI. (bhAratIya tattvajJAna graMtha1) - je potAnI mUrkhatA jANe che, te saMpUrNa murkha nathI (AMgaju) - sAmarthyanuM bANa saMyamanA bhAthAmAM zobhe che. - be duHkha vaccenA TUMkA gALAnA virAma'ne "sukha' kahevAya che. - ciMtana, e AtmAno potAnI sAthe saMvAda che (pleTo) - ApaNe ApaNuM bhAvi ghaDIe chIe, ane ene nasIba kahIe chIe. Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna [ (54) sUtra - 31 - syAdvAdano siddhAMta ) - dareka mato potAno dRSTikoNa sAco che, tema siddha karavA mathe che. - yathAyogya samanvayane samajavA pAMca aMdha puruSo ane hAthInuM daSTAMta. - syAdvAda dareka dRSTikoNane tenA yathArtha sthAne joDe che. - syAdvAda sAco dRSTikoNa ApanAra vAda che. >> mahAsyAdavAdI zrI tIrthaMkaraparamAtmA sAcA pathadarzaka che. (fpatA siddhaH rUi5) . - dareka mato potAno dRSTikoNa sAco che, tema siddha karavA mathe che - > dRSTikoNanA bhedonA viSayamAM samanvayane samajavA mATe pAMca aMdhapuruSo ane hAthInuM dRSTAMta - jaina tattvajJAnanA syAdvAda siddhAMta viSe haju vizeSa vicAraNA joIe. judA judA dharmonA vAda-vivAdo matAMtaro ane paMthamAM je virodha udbhavyAM che, te syAdvAdasiddhAMtane yathArtha rIte samajavAthI dUra thAya che. eka ciMtaka prophe. dhruvanA zabdomAM "A siddhAMtamAM paraspara virodhI dRSTikoNano evo sumeLa che ke, te saMpUrNa yogyatA meLave che." upAdhyAya zrI vinayavijayajI ma.nA pAMca samavAya kAraNanA stavananA dohAnI 34-5 kaDI A vAtane suMdara rIte rajU kare che. vAdavade naya jUjUA, Apa ApaNe ThAma, pUraNa vastu vicAratAM, koI na Ave kAma-3. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 (54) sUtra - 31 - syAdvAdano siddhAMta aMdha puruSe eha gaja, grahI avayava ekeka, dRSTivaMta lahe pUrNa gaja, avayava melI aneka-4. saMgati sakala nayekarI, jugatiyoga zuddhabodha, dhanya jina zAsana jaga jyo, jihAM nahIM kazo virodha-pa artha:- tatvajJAnanA viSayamAM mULa prAraMbhathI je judA-judA mato pravaryA che, te naya (vastune ke viSayane samajavAno dRSTikoNa)nA bhedanA kAraNe, pravaryA che. te dareka mato (nayo) pota potAno dRSTikoNa sAco che ema siddha karavA mathe che. paraMtu tatvajJAnanuM pUrNasvarUpa vicAratAM eke ya kAma AvatA nathI. dareka dRSTikoNano samanvaya, e ja pUrNa tatvajJAna che, tene samajAvavA aMdhapuruSa ane hAthInuM dRSTAMta ApyuM che. tene joIe. eka nagaramAM janmathI ja aMdha evA pAMca mANaso hatA. te nagara bahAra eka hAthI Avyo hato, tene jovA gayA. aMdha hovAthI hAthIne AMkhothI joI zake tema na hatA, eTale hAthI kevo che te jANavA mATe, tenA zarIranA judA judA aMgone sparza karIne hAthI kevo che? te jANavA prayatna karatA hatA. ekanA hAthamAM kAna Avyo, eTale teNe mAnI lIdhuM ke hAthI supaDA jevo che. bIjAnA hAthamAM paga Avyo, teNe thAMbhalA jevo mAnyo. trIjAnA hAthamAM sUMDha AvI, teNe keLanA thaDa jevo, 4thAnA hAthamAM daMtazULa Avyo teNe sAMbelA jevo, pamAnA hAthamAM pUMchaDuM AvyuM teNe doraDA jevo, mAnI lIdho. A rIte dareka judA judA prakAre hAthIne mAnavA lAgyA. pAchAvaLatAM te pAMce ya mahemAMhe carcA karI potAno dRSTikoNa sAco TheravatA jhaghaDavA lAgyA. rastAmAM eka dekhato mANasa maLatAM teonA jhaghaDAnuM nivAraNa karatAM kahevA lAgyo ke "bhAIo tame khoTA jhaghaDo cho. tamArAmAMthI Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 2. jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna koIe Akho hAthI joyo nathI. tenuM eka eka aMga pakaDIne AkhA hAthIne tevo mAnavA prayatna karo cho. tame Akho (pUrNa) hAthI joI zakatA nathI, mATe jeNe Akho hAthI joyo che, tenA para vizvAsa mUkavo joIe. to tame sAcuM jJAna pAmI zako. hAthInA te te avayavo tevA che te vAta sAcI, paNa Akho hAthI te avayavonA yathAyogya samanvayavALo che. - syAdvAda dareka dRSTikoNane tenA yathArtha sthAne joDe che : judAM-judAM pAMca, ke cha darzano (nayavAda)nI mAnyatA, hAthInA eka eka avayava pakaDIne AkhA hAthIne tevo mAnanAra aMdha jevI che. syAdvAdamatanI mAnyatA hAthInA dareka aMgane yathAyogya rIte jANanAra dekhatA mANasa jevI che. dareka daSTikoNane tenA yathAyogya sthAne joDe che. tatvajJAnanA pUrNasvarUpane (zuddha bodha) samajavA mATe dareka mata (naya)no yathArtha (jugati joga) samanvaya (saMgati) jarUrI che. - syAdvAda, dareka avasare dareka avasthAmAM, sAco deSTikoNa ApanAra vAda che : jevI rIte dharmonA vAda-vivAdamAM satyane samajavA sAdvAda tamane sahAyaka thAya che, tevI rIte dhArmika jIvana ke saMsArika jIvanamAM vAtacIta levaDa-devaDa ityAdimAM ekabIjAnA abhiprAyane samajavA paNa syAdvAda sahAyaka thAya che. jayAre sarvasAmAnyathI lokamAM vyavahAra, ke vAtacIta vigere thatA hoya tyAre temAM garbhita rIte koI apekSA nizcita hoya che. dA.ta. amukavyakti sukhI che, ane bIjo duHkhI che. AvI vAto dhananI saMpannatAnI apekSAthI thatI hoya che. te sarvasAmAnya che. paraMtu jene sukhI tarIke varNana karAto hoya, tene parivAranI ciMtA, zArIrika du:kha, ke tenA khoTA kAryone kAraNe lokamAM Adara sanmAna na Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) sUtra - 31 :- syAdvAdano siddhAMta 313 hoya, tevA duHkha hoI zake che. ane jene duHkhI tarIke varNana karAya che, tene parivAramAM saMpa, lokamAM Adara sanmAna, zArirIka nirogItA, vigere sukho hoya tevuM banatuM hoya che. tema chatAM lokavyavahAramAM dhanasaMpanna sukhI tarIke varNavAto hoya che. bIju dRSTAMta joIe to, lokamAM je viSa (jhera) tarIke pracalita hoya tevA keTalAka dravyo, keTalAka viziSTa rogomAM upayogI hovAthI vaidya ke DaoNkTara dvArA auSadha tarIke vaparAtA hoya che. tema chatAM te jhera tarIke ja sAmAnya rIte pracalita hoya che. tenA vecANamAM Poision nuM lebala lagAvAya che. jethI koI sAmAnya upayoga karI nukazAnano bhAgI na bane. bIjI rIte joIe to, je sAmAnyathI auSadha tarIke pracalita hoya tevA auSadho paNa, mApasara ke vidhipUrvaka na levAya to jhera banI jAya che. paraMtu prasiddha vyavahAramAM to te auSadhanI yAdImAM ja gaNAya che. A badhAmAM mukhya ke gauNa apekSA, athavA sAmAnya ke viziSTa apekSA, e syAdvAda che. haju AgaLa joIe to, je divase kacchamAM bhayaMkarabhUkaMpa Avyo tene kALo divasa tarIke oLakhAvAya, tyAre samagratayA moTI honAratano dRSTikoNa samajAI javAto hoya che. koI gAma, nagara, kuTuMba, koIsamUha ke vyakti mATe atyaMta uttama ghaTanAno prasaMga paNa hoI zake che. teo mATe teTalA purato te zubhadina hoI zake che. teno dRSTikoNa tenA mATe ucita gaNAya, paraMtu samagratayA je dRSTikoNa che teno niSedha na hoya. vaLI keTalAka prasaMgomAM dRSTikoNa, ke abhiprAya nakkI karavo muzkela banato hoya che. tyAM UMDANamAM jaIne vivecana tarko sAbitI AdithI te nakkI karAtuM hoya che. dA.ta. eka vyaktie pistolanI goLI calAvI ane bIjo mRtyu pAmyo, to te gunegAra kahevAze. paraMtu keTalIka vAra Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna ghaTanAno UMDANathI tapAsa karatAM te nirdoSa paNa hoI zake che. nIcalI korTe gunegAra sAbita karelo upalI korTamAM nirdoSa jAhera thato hoya che. (nyAyayukta tapAsa mATe A samajavuM) nIcalI korTano cUkAdo tenI tapAsa ane sAbitio mujaba khoTo na hato, paNa UMDANathI tapAsa karatAM te khoTo siddha thAya che. dhArmika upadezomAM paNa ghaNIvAra tAtparya na samajAya to upadezonI vAta upara vizvAsa na thAya. dA.ta. saMsAra asAra che, nAzavaMta che. svapna samAna che, vigere upadeza apAto hoya che. tenuM tAtparya je kaMI dekhAya che, bane che, anubhavAya che te sAva ja bhrama che, tevuM siddha thatuM nathI, paraMtu tAtvika dRSTikoNathI vicAratAM, "je kAraNe saMsAra upara moha che te vastu kharekhara tyAM nathI mATe te bhrama che. saMpatti Adi sAthe AvatA nathI, mATe te dRSTikoNathI nAzavaMta che. te kahevAnuM tAtparya samajavAnuM hoya che." dharmopadezamAM kayA avasare syAdvAdano kayo dRSTikoNa mukhya karavo, ane kayo dRSTikoNa gauNa, ane sAva gauNa karI devo, te vastu ghaNI mahattvanI che, temAM gItArthatAnI kasoTI che. jIvo moTebhAge saMsArarasika hoya che. dharmanA jANakAra chatAM saMsAra pratye ja DhaLI jAya tevA maMdavairAgI hoya che. teone majabUta vairAgI banAvavA mATe dharmanA badalAmAM bhautika sukhanA dhyeya vinA, ekamAtra mokSanA dhyeyathI ja dharma karAya te vAta barAbara hRdayamAM sthira karavI joIe. saMsArika dhyeyathI karAto dharma niSphaLa ane nukazAna karanAro bane che. A vAta paNa tenA manamAM sthira karavI joIe. te rIte ja teone upadeza hitakara bane. AnAthI judA prakArano bIjo dRSTikoNa paNa, evA koI avasare Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (54) sUtra - 31:- syAdvAdano siddhAMta 315 yathAyogya rIte upayogI banato hoya che. paraMtu, sAmAnyathI pahelo dRSTikoNa ja mahatvano che. jo tema na karo to, tenA manamAM saMzaya rahe, temaja saMsArI cIjamATe dharma karavA lalacAI jAya, je saravALe tenA AtmAne nukazAna karanAra bane. A rIte syAdvAda, je dRSTikoNa, je avasare upayogI hoya tene spaSTapaNe sthApita karI Ape che, ane vastutattvane nizcitarUpe samajAvanAro sarvottama siddhAMta che. sakalavacana nijadhAme joDe, e lokottaranIti (350 gAthA stavana DhALa-8) saghaLA vacanone tenA sthAnamAM joDavA, te lokottara (syAdvAdanI) nIti che. syAdvAdane yathArtha rIte samajavAmAM na Ave to te anizcitavAda, saMzayavAda ke asaMgatavAda jaNAze. vaLI tenuM bIjuM bhayasthAna e che ke kadAgrahI vyakti potAnA kumatane poSavA mATe irAdApUrvaka te te dRSTikoNanA tarkane ayogya sthAne lagAvI anartha Ubho karaze. 125 gAthAnA stavananI 1lI DhALamAM pU.upAzrIyazovijayajI ma.e A vAta karI che. keI nijadoSane gopavA, ropavA keI nijamata kaMdare, dharmanI dezanA pAlaTe, satya bhASe nahi maMda re. keTalAka potAnA zithilAcAra vigere doSone gopavA (DhAMkavA) mATe eTale ke tene ucita TheravavA mATe, to keTalAka kadAgrahathI potAno mata zAstraviruddha hovA chatAM, tene paNa zAstra mujabano siddha karavA mATe, nijamatakaMdane ropavA mATe, dharmanI dezanA pAlaTe che. zrIAgama graMthonA te te daSTikoNane tene yogya sthAne joDavo te dharmadezanA ane ayogya sthAne joDavo te dharmadezanAnuM palaTAvavApaNuM samajavuM. pUrvokta kAraNe jeo Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dharmadezanAne pAlaTe che, teo satyabhASI nathI, paNa maMda che, asatyabhASI che. teo syAdvAdano durupayoga karI dharmamAM anartha kare che. syAdvAda jo yathArtha rIte samajIne upayogI banAvAya to, dareka avasare dareka avasthAmAM sAco dRSTikoNa ApanAra vAda che. je sarvatra, sarva vyApakapaNe upayogI che. te jaina tatvajJAnano mahatvano prANabhUta siddhAMta che. tene batAvanAra mahAsyAdvAdI zrI tIrthaMkara paramAtmA kharekhara jIvonA sAcA pathadarzaka che, sarvasva che. tethI ja mahAgopa, mahAniryAmaka, mahAsArthavAha ane mahAmAhaNa jevA mahAmahIma vizeSaNo zrI tIrthaMkara paramAtmAomAM ja sArthaka thAya che. 316 tarkanA niSNAto padArthanI sUkSmabheda rekhA jANI oLakhI ane pakaDI zake che. paNa jo teo kadAgrahathI grasita hoya to sukSmabhedarekhAne lopIne anartha kare che. - dharma to mAge te Ape, paNa bheda eTalo ke mokSanA arthIne badhu Ape ane putrAdikanA arthIne te te ApIne dUra bhAgI jAya, tene choDI de. - camatkAro mATe pUjA karanAro samyaktvanI vAsanAno lopa karI mithyAtvane vadhAranAro che. - pU.A.vijayarAmacandrasU. ma.sA. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (55) sUtra - 31 :- syAdvAdano siddhAMta (55) sUtra - 31 :- syAdvAdano siddhAMta 317 nayavAda :- 'syAdvAda,' ne 'anekAntavAda', 'apekSAvAda,' ke 'nayavAda' paNa kahevAya che. - sunaya ane durraya - nizcayanaya ane vyavahAranaya. (arpitAnarpita siddhe: rUzA) - nayavAda :- syAdvAdane, anekAntavAda, apekSAvAda, ke nayavAda paNa kahevAya che : syAdvAdano siddhAMta koIpaNa vastunA dareka pAsAne yathArtha rIte oLakhAvanAra che. dareka vastunA aneka nahi paraMtu anaMta pAsA, dharmo ke avasthAo hoya che. temAMthI koIpaNa eka ja pAsAne svataMtra rIte samajavA tene naya kahevAya. anantadharmAdhyAsitaM vastu ekena nayena nayanti iti nayA: artha :- anaMta guNadharma(avasthAo)vALI vastune, eka ja dRSTikoNa vaDe oLakhAve te naya. eTale syAdvAdane nayavAda', 'apekSAvAda' ke 'anekAntavAda' paNa kahevAya che. jene eka ja anna (cheDo, dRSTikoNa, mata) nathI paNa aneka cheDA che, te anekAntavAda. syAdvAdamAM saghaLA nayo (mato)no samaveza thAya che. nayamAM eka ja mata hoya che. badhA nayonuM vargIkaraNa karI sAtanayamAM samAveza karavAmAM Avyo che. tethI jainatatvajJAnamAM mukhyapaNe sAta naya che. teno vistAra karatAM sAtaso ane tethI vadhu asaMkhyAta paNa thAya. Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna -- sunaya ane durnayaHjaavnto vayaNapahA tAvanto vA nayA visddaao| jeTalA dRSTikoNa teTalA nayo. tethI utkRSTathI asaMkhyAta nayo paNa thAya. dareka naya koIeka daSTikoNathI potAnuM je maMtavya che, te mukhyapaNe ane bIjA nayanA maMtavyane gauNapaNe svIkAre, teno virodha na kare, to te sunaya kahevAya che. ane bIjA nayanA maMtavyane mAne ja nahi, apAlApa kare to te durnaya che. svArthagrAhI itarAMzApratikSepI sunayaH / svArthagrAhI itarAMzapratikSepI durnayaH // potAnA arthane mAne ane bIjAnA arthane tiraskAre nahi, gauNapaNe svIkAre, te sunaya. potAnA arthane ja svIkAre, ane bIjAnA arthane tiraskAre, gauNapaNe paNa mAne nahi, te durnaya. koI vyakti anya vyaktine maLavA jAya tyAre mukhyapaNe tene svAgata karI ADaMbarapUrvaka sadbhAva ane pakSapAta batAve, te ucita che. paraMtu anya pratye Avo, beso, eTalo paNa Adara na kare to, e sAmAnuM asanmAna-apamAna che. temAM sajjanatA nathI. anya paNa sajajano che, tenI upekSA na hoya. te rIte eka naya, bIjA nayanA vicArane gauNabhAve paNa na svIkAre, to tenI gaNatrI durNayamAM thAya. anyadarzano paNa potAnA maMtavyomAM nayanI mAnyatA ja rajU kare che. chatAM teone mithyAdarzana kahyA che. kAraNa ke teonI mAnyatA AgrahavALI che. te te nayanA viSayamAM, te sAmA nayanI mAnyatAne jarA paNa macaka nathI Apato. naiyAyikadarzana, AkAza, AtmA vigerene sarvathA nitya mAne che. jyAre ghaTa, paTAdi padArthone sarvathA anitya mAne che. A mujaba, dravyArthika naya ane paryAyarthika naya, baMne nayanI mAnyatAne rajU kare che. chatAM nirapekSapaNe mAne che, mATe te mithyA che. A Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 319 (55) sUtra - 31 - syAdvAdano siddhAMta ja vAta zrI vizeSAvazyakamAM gAthA ra995 jaNAvI che. dohi vi naehi satthamUlUeNa taha vi micchattaM / jaM savisayappahANattaNeNa aNNuNNanirakkhevA // uluka (naiyAyika) baMne nayonI mAnyatA potAnA zAstromAM rajU kare che, to paNa mithyA che, kAraNa ke te, te nayanA arthane ja pradhAnapaNe mAne che, ane anya nayanA matathI nirapekSa che (upara samajAvyuM tema). Ama anyonya nirapekSapaNe ekAMtadarzano varte che. jayAre jainamata baMnene paraspara sApekSapaNe (amukanizcita apekSAe, amuka nizcita arthane) svIkAre naiyAyika bauddhAdi nayavAdIo, te aMzamAtramAM samastanI buddhi pedA karatA hovAthI judA judA dareka nayo mithyAdRSTi che. A sarve nayono samanvaya te pramANa che. samudita thayelA te nayo vastunA samastaparyAyonuM jJAna karAve che. tethI samyagdaSTi che. anya nayonI sApekSa, ekapaNa naya hoya to paNa te samyagdaSTi che. jayAre paraspara nirapekSa ghaNApaNa nayo mithyAdRSTi che. pramANavAdI padArthamAtramAM utpAda, vyaya ane dhrauvya traNa svarUpo mukhyapaNe mAne, mukhyagauNabhAve nahi. jyAre nayavAdI traNa svarUpa mAne paNa mukhyagauNabhAve. - nizcayanaya ane vyavahAranaya - (juo pR. 338) nayomAM vyavahAranaya ane nizcayanaya, ema be bheda paNa batAvelA 88 che. tattvArthagrAhI nayo nizcayaH, lokAbhimatArthagrAhI vyavahAraH / tattvArtha, eTale sArabhUta ke mULa padArtha, yuktisiddhapadArtha vigere. lokAbhimata, eTale lokavyavahAramAM prasiddha padArtha. je naya mULabhUta ke Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna sArabhUta padArthane mAnya rAkhe, ane samajAve te nizcayanaya, ane je naya lokaprasiddha padArthone mAnya rAkhe, ane samajAve te vyavahAranaya. nizcayanaya vAstavika che, ane vyavahAranaya avAstavika che, tema samajavAnuM nathI. jyAre eka naya prAdhAnya anubhavato hoya tyAre, tenI apekSAe bIjA sarvanayo gauNa banI jAya che. darekanuM tenA potAnA kSetramAM, potapotAnA viSayamAM prAdhAnya che. nayanI A vicAraNA atisUkSma che, ane sUkSmabuddhithI manana karavA yogya che. vastunA svarUpano nizcaya karavAmAM, temaja adhyAtmakSetramAM paNa dharma ane adharmanA bhedano nizcaya karavAmAM atyaMta upayogI che. - anya darzano AMzikasatya jaNAve che - jainadarzana vAstavikasatya batAve che H jainadarzananA A syAdvAda siddhAMte athavA anekAMtavAde (dRSTibiMduno siddhAMta) darzanazAstronI zAkhAmAM krAMti pedA karI che. syAdvAda buddhinA baMdha bAraNAne kholavAnI cAvI, ane vicAronI vividhatA madhye, eka samAnatA sthApavAnA eka mAtra upAya tarIke upayogI thayo che. prasiddha amerikana ciMtakanA zabdomAM "te saMgharSa karatI badhI zAkhAomAM samAdhAna karavAnuM vacana Ape che, te teomAMnA koIne mukhyatve karIne temanA khAsa dRSTibiMduone saMpUrNapaNe choDIne nahi, paraMtu te e sAbita karIne ke, bIjA badhAnA dRSTibiMduo samAna rIte svIkArya che. athavA kamasekama teo satyanA thoDA aMzonuM nirUpaNa che, ke je satya keTalAka parivartanonI asara nIce AlekhavuM jarUrI bane che. ane sarvavyApaka ane vibhAgIya siddhAMtanI nyAyI ekatA madhye A vibhAganA bhedamAM satyanI akhaMDitatA rahelI che. (nyAyakarNikA peja-24-25) Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) sUtra-32thI 35H-pudgalono parasparabaMdha 321 (56) sUtra-32thI 36 :- pudgalono parasparabaMdha -- pugalo "snigdha-rUkSa guNane kAraNe paraspara saMyojAIne jagatanA saghaLA vividha padArtho racAya che. vIjaLI snigdha-rUkSa guNane kAraNe pedA thAya che. - Adhunika vijJAnamujaba aNuMonuM baMdhana. snigdha ane rUkSa jo, (1) jaghanya ane (2) samAna aMzavALA hoya, to teono paraspara baMdha na thAya. paraMtu (3) be vigere asamAna aMzavALA hoya to, teono baMdha thAya. snigdharukSatvAdbandhaH // 32 // artha :- (pugala paramANuo) snigdha, ane rUkSa sparzavALA hovAthI (paraspara sparzalA hoya to) baMdha thAya che. - pudgalono paraspara baMdha snigdha.ane rUkSa guNane kAraNe thAya che : baMdha eTale pulono paraspara saMzleSa, saMyojana. eTale ke aMgagIbhAva-ekarasapahAvaDe joDAvuM, saMyojana pAmavuM te. paramANuMomAM, ghI-telamAM hoya che, tevA prakAranI cIkAza, ke rAkhanI mAphaka lukhApaNuM hoya che. te sparzaguNanA 8 bhedamAM, snigdha ane rUkSa tarIke oLakhAya che. A guNanA kAraNe paramANuo paraspara baMdhAI (saMyojana pAmI)ne skaMdho (Molecules) bane che, ane skaMdho baMdhAIne A jagatanA vividha padArtho (pRthvI, pANI, vRkSo, jIvonA zarIro vigere AMkhethI je dekhAya che te, temaja saghaLI 26 vargaNAnA pudgalaskaMdho) racAya che. (1) be paramANuMono, (2) skandha ane paramANuMno, ane (3) Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna judA-judA skaMdhono, A 3 rIte paraspara baMdha thAya che. dareka paramANuMomAM, A snigdhatanA ke rUkSatAnA ekathI mAMDI anaMtA sudhInA aMzo hoya che. baMdha thavAmAM je niyama che te pachInA sUtramAM jaNAvaze. vartamAna vijJAnane A viSayamAM joIe. - vIjaLI snigdha ane rUkSa guNane kAraNe pedA thAya che : vartamAna vidhutajJAnIoe snigdha ane rUkSa, A be guNone jaNAvavA dhana (Positive) ane RNa (Negative) zabdono upayoga karyo che. sarvArthasiddhi (sUtra-5-24)mAM vidyuta-vIjaLInI utpatti A mujaba jaNAvI che. "dhikSatva mukhanimitto vidyu" artha :- vAdaLamAM vijaLInuM saMpAdana, snigdha ane rUkSaguNavaDa utpanna thAya che, eTale ke dhana ane RNabhAranA vikAsanA kAraNe. - Adhunika vijJAnamujaba aNuMonuM baMdhana: vartamAna vijJAnamujaba bhAre ilekaTrona, (pR. 284) ilekaTronsa arthAt pudgalanA RNakaNonA saMyojanathI bane che. jo ApaNe RNane rUkSa kahIe, to A rUkSano rUkSasAthenA saMyojananI ghaTanA kahevAya. phebru. 1938nA "sAyansa enDa kalcaramAM prophe. eDiMgTana lakhe che. ke "A siddhAMtathI Negatrons (Negative Protons)nuM anumAna thAya che." eTale ke, evA kaNo je proTona jeTalA ja bhAre che. paraMtu RNakaNothI banelA che. athavA RNa vidyuta bhAra dharAve che. te rUkSanI sAthe rUkSanA saMyojananuM daSTAMta che. proTonanI racanAmAM snigdhanI sAthe snigdhanuM saMyojana darzAvyuM che. pojhITrona e snigdhakaNa che. jyAre proTona e, te ja prakArano moTokaNa che. proTona e ghanakaNonA majabUta baMdhanathI (close Packing) banelo hoya che. Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) sUtra-32thI 35:- pudgalono parasparabaMdha 323 nyUTronanuM baMdhAraNa batAve che ke, te eka snigdhakaNa sAthe eka rUkSakaNa joDAvAnuM dRSTAMta che, arthAt proTona, ilekaTrona sAthe gADhabaMdhanathI saMyojAya che. AdhunikaaNuno nuclei (kendra) paNa proTonsa, nyUTronsa ane nyUsonsano samUha ja che. tethI te snigdhanI sAthe rUkSanA saMyojananuM dRSTAMta pUruM pADe che. aNuomAMthI kaMdhonA baMdhAraNamAM ApaNane pharI snigdha ane rUkSa aNuonuM saMyojana jovA maLe che. (soDiyama kalorAiDa) soDiyama ane kalorinanA aNuono banelo che. jyAre tene pANImAM ogALavAmAM Ave che tyAre te soDiyamanA dhana ions (snigdha) ane klorinanA RNa ions (rUkSa)mAM vibhAjita thAya che. sUtra A mujaba che. Nacl = Na + cl, athavA kopara salpheTanA kissAmAM (Nila Tutiya) cuso, = cu + so (biMduo snigdha, ane lITIo rUkSa batAve che) - jaghanya aMzavALA snigdha ke rUkSano baMdha na thAya : sUtra-rU2 na nadhanyamuLAnAm r|| artha :- jaghanyaguNa snigdha, temaja jaghanyaguNa rUkSa, AvA pudgalono paraspara baMdha thato nathI. koI pudgalomAM rUkSa sparza, to koImAM snigdha sparza hoya che. chatAM rUkSatA ane snigdhatAnA aMzamAM nyUnAdhikatA hoya che. jemake pANI, bakarInuM dUdha, bheMsanuM dUdha darekamAM snigdhaguNa hovA chatAM pANI karatAM bakarInAM dUdhamAM snigdhatA vadhAre, ane tenAthI vadhAre bheMsanA dUdhamAM. te ja rIte dhULa, dhAnya, photarAM, retI vigeremAM uttarottara rUkSatA vadhu che. ApaNe snigdha ke rUkSaguNano sauthI nAnovibhAga (aMza) kalpIe, jenA kevalInI dRSTie be vibhAga na thAya, AvA ekavibhAga jeTalI snigdhatA ke rUkSatA je pudgalamAM hoya, te ekaguNa aMza, jo bebhAga hoya to beguNa aMza ityAdi. A ekaguNa aMza, snigdha ke rUkSa, e Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna jaghanyaguNa kahevAze. AvA jaghanyaguNa aMzavALA snigdha ke rUkSa pugalono paraspara baMdha na thAya, tema A sUtramAM jaNAvyuM che. paraMtu temAM je apavAda che, te AgaLanA sUtramAM jaNAvAze. -- dhAtuomAM rahelA mukta IlekaTronane kAraNe vidyutuM vahana thAya che. garamInA sthaLAMtara mATe paNa te kAraNa che :- have vartamAna vijJAna mujaba vicArIe "dha eDavAnDa TeksTa buka opha megneTIjhama enDa ilekiTrasiTI volyu-2 bAyaR.w Hutchison pustakanA peja 481mAMthI nIcenuM TAMcaNa. dhanabhAra ane RNabhAravALA vAhako (carriers) jene ions kahe che. teo electrolytes ane vAyunI aMdara vidyuta vahana nipajAve che. pravAhIomAM ions ne free charged atom kahe che. vAyuomAM RNa ions te eka athavA vadhAre nyUTrona eTamathI joDAyelo ilekaTrona hoya che (nIcA dabANe ilekaTrona, tenA sahacArI nyUTrona eTamane bahAra pheMkI de che, ane ekalo phare che.) jyAre dhana (Positive) ion, te evo ion che jeNe eka ilekaTrona gumAvyo che. ghanapadArtho (solids)mAM vidyutanuM vahana paNa carriers vaDe thAya che. paraMtu tyAM phakta mukta IlekaTronsa hoya che." AgaLa A ja pustakamAM kartA umere che ke "dhAtuomAM rahelA A mukta ilekaTronsa, phakata vidyutanA vahana mATe javAbadAra che. eTaluM ja nahi paraMtu dhAtuonI aMdara garamInA sthaLAMtara mATe paNa ilekaTronsa Avazyaka kAraNa che, tevuM mAnavAne ghaNA kAraNa che." (tenuM ja peja 485) mAtra ilekaTronsa ja nahi paraMtu keTalIka ghaTanAomAM jovAmAM Ave che ke, keTalAka vyaktigata aNuomAM paNa thoDo bheda che. paraMtu te bheda kayo che te batAvavA haju vijJAna samartha nathI. Radio-activitynI ghaTanAno nirdeza karatAM prophe. meksaborna AgaLa kahe che "ApaNe te abhiprAyane Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) sUtra-32thI 35H-pugalono parasparabaMdha 325 avazya Teko ApIe ke eka aNu thoDI sekaMDa jIvita (sakriya) rahe che ane taddana tenA jevo tenI bAjuno ghaNA varSo sudhI te hakIkatanuM aMte avazya koI aMtargata kAraNa hovuM joIe. jemAM haju saphaLatA nathI meLavI." (tenuM ja peja 238) A vidhAna spaSTa batAve che ke, aNuo koIka AMtarika guNadharmane kAraNe avazya bhinna che. jene jaina tattvajJAnIoe snigdhatva ane rUkSatvaguNanuM pramANa saMjJA ApI che. > samAna aMzavALA sadezo (snigdha-snigdha, ke rUkSa-rUkSa)no paNa baMdha na thAya : sUtra-34 guNasAmye sadRzAnAm // 34 // artha:- guNanI samAnatA hoya tyAre sadezano baMdha na thAya. (tulyaguNa snigdhano, tulyaguNa snigdha (sadeza)nI sAthe ane, tulyaguNa rUkSano tulyaguNa rUkSanI sAthe (samAnaguNa sadezano) baMdha thato nathI.) snigdhanI apekSAe snigdha pudgalo, temaja rUkSanI apekSAe rUkSapugalo sadeza samajavA. te sivAya videza jANavA. snigdhaguNa ke rUkSaguNa jemAM samAna hoya temAM guNasAmya samajavuM. te sivAya guNavaiSamya jANavuM. A anusAra sadezamAM guNasAmya hoya to baMdha thato nathI sUtra 35 A baMdha thavAmAM je vizeSatA che, te A sUtramAM jaNAve che. - sadezo (snigdha-snigdha, ke rUkSa-rUkSa)no, be vigere adhika aMzavALA hoya to baMdha thAya che - sUtra-35 dvayadhikaguNAnAM tu // 35 // artha - paraMtu jo sadeza (snagdha-snigdha, ane rUkSa-rUkSa) pudgalo be (vigere) adhika guNaaMzavALA (guNavaiSamya be ke tethI adhika) hoya to, te sadeza pudgalono paNa baMdha thAya che. Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna ekasamAna pudgalomAM guNavaiSamya be, traNAdi hoya to baMdha thaI zake. paraMtu ekaguNa vaiSamya hoya to baMdha na thaI zake. jemake caturguNa vigere snigdhano, paMcaguNa vigere snigdhapugala sAthe baMdha na thaI zake. te ja pramANe rUkSa-rUkSamAM samajavuM. sUtra-32mAM (snigdha ane rUkSaguNanA kAraNe baMdha thAya, tema) sAmAnyathI ja artha jaNAvyo hato. tene pachInA traNa sUtromAM apavAdo batAvI (te artha)ne saMkucita karyo. - Adhunika bhautikazAstramAM paramANuM (aNa)ono baMdhaH vartamAna bhautikazAstranA nyUTronano abhyAsa karIe. te eka snigdhakaNa ane eka rUkSakaNa, proTIna ane ilekaTronanA majabUta baMdha vaDe bane che. bhautikazAstra mujaba hAIDrojananA aNumAM ilekaTrona e, proTonanI AsapAsa, grahonI vyavasthA hoya tema, sauramaMDalanI jema goLa goLa phare che. tenuM mApa 1 se.mI.no 10 koTAkoTimo bhAga (1/105mAM bhAga) hoya che. A ilekaTronika bhramaNakakSAnI trijyA 10 hajAragaNI nAnI banAvavAmAM Ave to ApaNe nyUTronanA mALakhA sudhI pahoMcI jaIe. tethI nyUTronanuM vajana proTonanA vajana karatAM thoDuM vadhAre hoya che. sUtra-36 :- snigdha ane rUkSa pudgalono paraspara baMdha thayA bAda navA banelA skaMdhamAM kyo (snigdha ke rUkSa) sparza thAya. tene jaNAvavA A sUtra che. - baMdha thayA bAda navo banelo skaMdha, be (snigdha ane rUkSa)mAM je adhika hoya, te rUpe thAya - sUtra-36 bandhesamAdhiko pAriNAmikau ca // 36 // artha pugalono baMdha thayA bAda, sama ane adhikaguNa (snigdha ke rUkSa koIpaNa), anukrame sama ane hanaguNane potAnArUpe pariNAve che. Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) sUtra-32thI 35 -pudgalono parasparabaMdha 327 jyAre samAnaguNa rUkSano ane snigdha (eTale ke, samAnaguNa visadeza) no baMdha thAya tyAre samaguNa snigdha-nigdhano ke rUkSa-rUkSano baMdha thato nathI. te 34mA sUtramAM jaNAvyuM che. tethI tenI vicAraNA karavAnI rahetI nathI.) koIvakhata rUkSa, snigdhane rUkSarUpe pariNamAve (rUkSarUpe kare), to koIvakhata snigdha, rUkSane snigdharUpe pariNamAve. jyAre dviguNa Adi viSamaguNa rUkSa-snigdha (videza) temaja snigdha-snigdhano ke rUkSa-rUkSa (deza)no baMdha thAya tyAre adhikaguNa, hanaguNane potAnA rUpe pariNAve. dA.ta. triguNa snigdhano, ekaguNa snigdha sAthe, ke ekaguNa rUkSa sAthe baMdha thAya tyAre je aMdha bane te, triguNa snigdha bane che. (Jainism the oldest living religion Yanshiel) 'siMdhu nadInI khINamAM khodakAma karatAM maLI AvelI mohana - jo Dero ane haDappA saMskRtinI yugapravartaka prAgaaitihAsika ghaTanA jaina dharmanI prAcInatA viSe navo ane arthapUrNa prakAza pAthare che. sara jona mArzala bhArapUrvaka jaNAve che ke, "siMdhu nadI ane vaidika saMskRtinI tulanA asaMdigdhapaNe darzAve che ke teomAM ekabIjA sAthe koI saMbaMdha na hato. aupacArika rIte vaidika dharma mUrtipUjAnI viruddha che. mohana-jo-DeronA gharomAM agninI vedI spaSTa rIte jaNAtI nathI. (mohana jo Dero pustaka-1) DaoN. kALIdAsa nAga kahe che ke, "je loko itihAsa jANavAno dAvo kare che, temAMnA koI eTaluM jANatA nathI ke buddha pahelAM lAkho ane karoDo varSo pUrve, eka be nahi paraMtu keTalAka jaina tIrthakaroe ahiMsAnA dharmasaMdezAno pracAra karelo. jainadharma ati prAcIna dharma che ane teNe bhAratIya saMskRtine ghaNuM ApyuM che." (ane kAMta86, 5 226) vaLI DaoN. jekobI evo paNa abhiprAya dharAvatA ke jaina dharma bhAratanA zarUAtanA tattvajJAna sAthe saMkaLAyelo hato. (jaina gejheTa 19-22) bhAratIyo dvArA saMzodhana karavAmAM AvelA aNusiddhAMtanA vikAsa viSe pravacana karatAM bIjA suprasiddha vidvAna jaNAve che ke, ""upaniSadomAM jALavI rAkhavAmAM AvelA ati jUnA tAttvika ciMtanamAM ApaNane aNasiddhAMtanI nizAnI suddhAM paNa jovA. Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna [ (57) sUtra-37 - dravya, temaja guNa ane paryAya - koIpaNa dravyanuM sIdhesIdhuM pratyakSa thatuM nathI. paraMtu tenA guNo ane paryAyo dvArA ja te jaNAya che. - indriyodvArA guNo ane paryAyo ja jaNAya che. dravya nahi. -- guNa ane paryAya, baMneno AdhAra dravya che. - "sat ane dravya' baMnenA svarUpanI tulanA. - padArtha(dravya)nI yathAyogya vyAkhyA karavI AdhunikaciMtakone paNa agharI lAge che. guNaparyAyavad dravyam // 5-37 // artha - jemAM (sadA sthAyI) guNo ane (kramasara thanArA) paryAyo hoya tene dravya kahevAya. A jagatamAM sarvemaLI pAMca astikAya dravyo che. tenuM varNana karyuM. have dravyanuM lakSaNa zuM te jaNAve che. lakSaNa eTale asAdhAraNa guNadharma vastuno evo guNadharma, je te vastuvinA kayAMya na raheto hoya, ane vastumAM avazya hoya ja. guNa paryAyavALuM A dravyanuM lakSaNa che. guNo ane paryAyo dravyamAM ja hoya che. dravyane choDIne kyAMya guNo ane paryAyo rahetA nathI. guNo = sadA sAthe rahenArA. paryAyo = kramasara thanArA hoya che. baMne dravyamAM ja hoya che. = koIpaNa dravyanuM sIdhesIdhuM pratyakSa thatuM nathI. paraMtu tenA guNo ane paryAyo dvArA ja te jaNAya che : Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) sUtra-37:- dravya, temaja guNa ane paryAya 329 dravyane ApaNe sIdhesIdhuM joI, jANI zakatA nathI. guNo ane paryAyodvArA dravyane oLakhIe, chIe. dA.ta. ghaDo, kabATa, mATI, IMTa, ghara, zarIro vigere pudgaladravyo che. ahIM vicArIe to, ApaNe ghaDAne joyo, jANyo eTale ghaDAnA rUpa, raMga, sparza, AkAra vigere ja jANyA - joyA. je rUparaMgAdi jANyA joyA, te to ghaDAnA guNo ane paryAyo che, paraMtu ghaDo dravyanuM ApaNane pratyakSa thatuM nathI. lAlaraMga ke pILAraMga, lukhasparza ane moTuMpeTa, nAnuMbhyo, AkAra ityAdi je ApaNane dekhAya che, te tenA paryAya che. jayAre te ghaDAnA ThIkarA thaI jAya, tyAre paNa tenA raMga, AkAra Adi ja pratyakSa hoya che. te paNa mATI ke ThIkarA vigere, dravyanA paryAyo che. te guNo ane paryAyono AdhAra, mATI ke ThIkarA vigere vastuo (dravyo) sIdhesIdhI ApaNe pratyakSa nathI karI zakatA. vaLI mATI, ThIkarA ke ghara, kabATa, IMTa, vAdaLa, pANI, nadI, samudra vigere saghaLA paNa, mULa pudgalapadArthanA avAMtara paryAyo che. IdriyodvArA guNo ane paryAyo ja jaNAya che, mULadravya nahi - upara jaNAvelA sarve mugalapadArthanA sparza, gaMdha, rasa, varNa A-4 guNo che. tenA 20 peTAbheda (kaThIna, mU, Adi 8 sparza, surabhi ane durabhi 2 gaMdha, pILo, sapheda vigere 5 varNa, ane tIkho, gaLyo vigere pa rasa) e tenA paryAyo che. temaja mATI, ghara, IMTa vigere pugalanI avAMtara avasthAo che, eTale te paNa, paryAyo che. te saghaLAnuM pratyakSa paNa, tenA spardhAdi 4 guNa, ane 20 peTAbhedarUpa paryAyo che, tenAdvArA ja thAya che. eTale bhAvArtha e thayo ke jagatamAM saghaLI bhinna bhinna ane vividha prakAranI (AMkha, ke koIpaNa indriyathI jaNAtI) cIjo pugalapadArthanA rUpAMtaro che, tene tenA guNo (sparzadi-4), ane paryAyo (kaThIna, sapheda, Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna tIkho Adi-20) dvArA ja jANI zakIe chIe. dA.ta. mANasanuM zarIra, ane pazunuM zarI2. tenI alaga alaga vizeSatAthI jaNAya che. temaja ghaNA mANasomAM paNa teonA alaga-alaga rUpa, raMga, AkAra vigere cihnodvArA, A, A mANasa, ane A bIjo mANasa, tevI rIte judA oLakhI zakIe chIe. e saghaLA judA-judA zarIranA rUpAMtaro che. mULadravya jaNAtuM nathI. sarve zarIro, e paNa Akhare, mULa pudgalavyanA amuka viziSTa paryAyo (rUpAMtaro) che. - bIjA 3 dravyonA guNo ane paryAyo H bAkInA dravyo dharma, adharma ane AkAza, A traNe dravyanA anukrame gati sahAyakatA, sthiti sahAyakatA, ane jagA ApavI, ema 3 guNo che. te guNone jIva ane pudgalanI gati Adi-3thI anumAnathI jANI zakIe chIe. kahevAno Azaya e che ke, jyAre jIva ke pudgala gati kare tyAre 'amuka jIva ke pudgalanI gati sahAyakatA' tarIke dharmadravyano paryAya pragaTarUpe utpanna thayo tema gaNAya che. A rIte pratyakSa dekhAtI gatithI jaNAtA paryAyadvArA dharmadravyanuM anumAna thAya che. A ja rIte adharma ane AkAzadravya mATe samajavuM. - jIvadravyanA guNo ane paryAyo : - jIvadravya viSe joIe. jIvadravyanA jJAna, darzana Adi-4 mULa ane bIjA-4 gauNa, ema 8 guNo che. temAMya vaLI jJAnaguNanA bIjA avAMtara bhedo-pa che. matijJAna, zrutajJAna vigere. tene paryAyo kahevAya. vaLI te matijJAnanA paNa bIjA avAMtara bhedo eTale ke paryAyonA paNa peTA paryAyo ghaNA thAya. dA.ta. zAstranuM jJAna, vyavahAranuM jJAna, AyurvedanuM jJAna vigere. A badhA jJAnaguNanA, matijJAnarUpa paryAyanA paNa paryAyo gaNAya. eTale te paryAyo ja gaNAya. te uparAMta AtmAnA jJAnopayoga Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) sUtra-37 -dravya, temaja guNa ane paryAya 331 darzanopayoga vigere paNa paryAyo che. A rIte jJAnaguNanI mAphaka, AtmAnA bIjA guNo darzana, cAritra vigerenA paryAyo paNa A rIte samajavA. deva, manuSya, pazu (tiryaMca), naraka A 4 gati, e jIvanA karmajanita zarIranA paryAyo che. bAlya-yuvAna-vRddhAvasthA vigere manuSya gatinA vaLI avAMtara paryAyo che. eTale ke jIvadravyano manuSyagati, e paryAya, te manuSyagatino paNa bAlyaavasthA vigere paryAyano paNa paryAya che. jIvadravyanA A saghaLA paudgalikazarIrarUpa paryAyo vaDe ja jIvadravya jaNAya che. temaja te mAtra anumAnathI ja jaNAya che. paraMtu jevI rIte pudgaladravyanA guNo ane paryAyo indriya pratyakSa thAya che, tevI rIte te pratyakSa thatA nathI. kAraNa ke jIvadravya paNa arUpI che, ane tenA jJAnAdiguNo, ane upara jaNAvyA te, upayogAdi paryAyo paNa arUpI che. joke darekane potAno AtmA meM jANyuM, mane samajAyuM, mane sukha, svasthatA che, Adi saMvedanavaDe jaNAya che. AnA parathI eTaluM spaSTa thAya che ke, guNa ane paryAya dvArA ja, dravyane ApaNe jANIe chIe. haju UMDANathI vicAratAM samajAze che ke, dravya ane guNa baMne paNa, potapotAnA paryAyothI ja jaNAya che. -- guNo ane paryAyo, baMneno AdhAra dravya che - A rIte jotAM e spaSTa thAya che ke, pAMce astikAya dravyo, e guNo ane paryAyono samUha che. guNo ane paryAyo baMneno AdhAra dravya che. pudgalanA sparzAdi-4, e sadA sAthe rahenArA guNo che, ane kaThIna, mUdu Adi paryAyo che. te kramasara badalAyA kare che. dareka dravyamAM guNa ane paryAya avazya hoya ja. guNa paryAya vagaranuM dravya kyAreya na hoya. dravya vinA, guNa ane paryAya anya kyAMya na rahe. tethI guNaparyAyavALuM dravya Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna hoya te A sUtra dvArA sUcita karyuM. zrI tattvArthasUtranI zrIsiddhasenagaNikRta TIkAmAM jaNAvyuM che ke yugapadavasthAyino guNA rUpAdayaH, ayugapadavasthAyino paryAyAH / artha - rUpAdi guNo ekasAthe rahe che, paryAyo eka sAthe rahenArA hotA nathI. dravyo ane guNo utpanna thatA na hovAthI nitya che. anAdi-anaMta che. paryAyo pratisamaya utpanna thAya che ane nAza pAme che. tethI anitya (sAdi-sAMta) che. paryAyonI anityatA paNa vyaktinI apekSAe che, pravAhanI apekSAe paryAyo paNa nitya che. paryAyono pravAha satata cAlu ja che. teno AraMbha ke aMta nathI. AthI ja dravyo, paryAyonA pravAhanA sAtatyane kAraNe, kyAreya paryAyothI rahita paNa hotA nathI. guNonA avAMtara prakAro, e ja paryAyo che. e rIte paryAyo e guNo ja che. guNo ane paryAyo vacceno bheda jaNAvatAM TIkAmAM jaNAvyuM che ke - vyavahAranayasamAzrayeNa tu guNAH paryAyA iti vA bhedena vyavahAraH pravacane, vastutaH paryAyA guNA ityekAtmyam / artha - vyavahAranayathI guNo ane paryAyomAM bheda che. vastutaH paryAyo ane guNo ekarUpa che. A rIte, dravyanuM lakSaNa, vizvanA saghaLA dravyone yathArtha rIte oLakhAve che. A jenatattvajJAnanI maulikazailI che. - sat ane dravya, baMnenA svarUpanI tulanA:- pUrve sat nuM lakSaNa batAvyuM. te traNa hatA. utpatti, nAza ane sthiratA. temAM utpatti ane nAza (A be aMza che,) te paryAyo che, ane je sthiratArUpa aMza che, te dravya (ane guNa) che. dravya ane temAM rahelA) guNa Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (57) sUtra-37 - dravya, temaja guNa ane paryAya 333 sthira rahe che, paraMtu te baMnemAM rahelA paryAyo badalAyA kare che. A sUtramAM te aMge vizeSatA batAvI ke, dravyamAM guNo rahe che, ane satata badalAtA rahetA (utpatti, nAza pAmanArA) paryAyo paNa rahe che. guNa ane paryAya e baMneno AdhAra dravya che. guNa jemAM rahe ene guNI kahevAya, mATe dravya = guNI, guNavALo. padArthanI yathAyogya vyAkhyA karavI Adhunika ciMtakone paNa agharI lAge che. eDiMgTana jevA vaijJAniko ane khyAtanAma Adhunika ciMtakone padArtha (dravya)nI yathAyogya vyAkhyA yojavI azakya lAge che. vartamAna vizvano nirdeza karatAM teo kahe che ke "huM kevI rIte varNana karuM ? te prasaraNazIla che. apekSAe te sthAyI che, te atizayoktivALuM che. A badhA uparAMta te vAstavika (Substantial) padArtha che. vAstavika kahevA dvArA huM phakata eTaluM ja kahevA nathI mAgato ke, te padArthano banelo che. paraMtu te zabda vaDe huM tamane tenA AMtarika svarUpa viSe thoDI jANakArI ApavAno prayatna karuM chuM. te eka vastu che, AkAzanA jevI nahi, je phakata abhAva che. (AkAza e vAstavika dravya che, te sUtra-18mAM joyuM) te kALanA jevI paNa nathI. je bhagavAna jANe zuM che? sAdhAraNa koThA vaDe samajAvI zakAya tevuM tenuM svarUpa che tema kahIne samajAvI zakAya, tenAthI vadhAre sArI rIte samajAvI zakAya tevuM huM mAnato nathI ane A pramANe ApaNe cakkaramAM goLa goLa pharIe chIe." -- guNa ane guNI, A baMnenI prazaMsA thAya, paNa doSa ane doSInI niMdA na thAya. niMdA mAtra doSanI thAya, doSI para to karuNA ja hoya. > je mANasa, je vastune sArI na mAnato hoya, tenA pratye tene Asakti na hoya. pU.A.vijayarAmacaMdrasU.ma.sA. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (58) sUtra - 38 :- * kALanuM svarUpa ane vyAkhyA 334 - -> kALa vinAnuM vizva kalpI na zakAya. badhuM alopa thaI jAya. kALa badhAno komana hoya che. koIno prAiveTa nahi. -> kALanA kArya dvArA kALane samajI zakAya che. - sUrya, caMdranA kAraNe jaNAto divasa, mAsa vigere vyavahAra kALa che. - vartamAna sUkSmatisUkSma eka samaya, te nizcaya kALa che. -> kALa svataMtra dravya nathI. kAlazcetyeke // 38 // artha : keTalAka AcAryo kALane paNa dravya kahe che. - kALa vinAnuM vizva kalpI na zakAya, badhuM alopa thaI jAya. (pR.261 6) pAMca dravyonuM varNana karIne, have kALanuM varNana kare che. kALa vinA A jagatanuM astitva saMbhavI na zake. tame vicAro, kALa aTakI jAya to zuM thAya ? badhA ekadama sthira thaI jAya, Akhu vizva sajjaDa, jakaDAI gayuM hoya tevuM, kriyAhIna parivartano vagaranuM, vividhatAo vagaranuM banI jAya. vAstavamAM jovA jAva to kALa vinA tenuM astitva ja naSTa thaI jAya. A sthira che, ke A vastu vidyamAna che, ke huM chuM, Avo anubhava karavA mATe paNa thoDA samayane pasAra thavA devuM paDe che. je samaye koIpaNa padArthane joIe chIe, pachInA samaye vicArIe chIe, thoDA samaya pachI nakkI karIe chIe. paraMtu samaya jo pasAra ja na thato hoya, athavA to samaya hoya ja nahi, to ApaNe ke saghaLA padArtho astitva ja Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 335 (58) sUtra - 38 - kALanuM svarUpa ane vyAkhyA kevI rIte jALavI zakIe? je kaMI astitva anubhavIe chIe, parivartana thAya che, A jhaDapathI thayuM, A dhImuM thayuM, ghaNo samaya thaI gayo, ityAdi saghaLuM ApaNe je anubhavIe chIe te kALanA kAraNe ja anubhavI zakIe chIe. kALa vinAnuM vizva ja kalpI na zakAya. kALa na hoya to badhuM eka sAthe alopa thaI jAya. paraMtu kALa na hoya tevuM banavAnuM nathI ane banyuM paNa nathI. kALa hato, che, ane rahevAno che. kALa vizvavyavasthAmAM jarUrI tatva che. paraMtu kALa kevo che? tene samajAvavo agharo che. koI jaTila vastune samajAvavA jainatattvajJAnanI syAdvAdazailI vastunA svarUpane bahu spaSTa karI Ape che. zabdonI maryAdAmAM kALanuM svarUpa paNa jeTaluM spaSTa karI zakAya teTaluM moTebhAge koI tattvajJAnamAM, ke ciMtanamAM spaSTa kareluM nahi maLe. prastuta sUtranI zrI siddhasenagaNikRta TIkAmAM jaNAvyuM che ke, kalanaM kAlaH prativiziSTaparyAyotpAdasaMkhyAnam, kalpate vA'nena vastitvati kaalH| artha - thavuM te kALa, dareka paryAyonuM utpanna thavuM te kALa, athavA jenA vaDe vastu jaNAya, te kAla (vastunuM thavuM, hovuM e kALa.) pAMce ya dravyano sarvasAmAnya paryAya, te nizcaya kALa: kALa dravyarUpa che ke, guNa-paryAyarUpa che, temAM matabheda che. tenuM varNana A sUtramAM che. zrI jIvAbhigama sUtramAM kALane jIvAjIva kahyo che. kimiyaM bhaMte kAlo ti pavuccai ? goyamA ! jIvA ceva ajIvA vevA Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna artha : pra. bhagavanta ! je A, kAla kahevAya che te zuM che? u. gautama ! kALa, jIva ane ajIva che. pAMce dravyono sarvasAmAnya paryAya, te nizcayanayathI kALa che, te vizeSAvazyakamAM che. so vattaNAiruvo kAlo davvassa ceva pajjAo kiNcimmettvize benAphavavAno (zrI vizeSAvazyaka bhASya-2029) - sara vartanApo dravyacaiva paryAyaH (zrI siddhasenagatikRta TIkA) te vartanAdirUpa kAla, dravyano ja paryAya (avasthA) che. tethI dravyanI sAthe ekarUpa hovA chatAM, kaMIka vizeSavivakSAthI dravyakAla, AyuSyakAla, e pramANe prayoga karAya che. - vartanAdirUpa kAla, dravyathI abhinnarUpa ja che. zrI jayotiSakaraMDakamAM kahyuM che ke, sarva kAlavizeSo sUrya caMdranI gatithI niSpanna thayelA che. aDhIdvIpamAM ja jyotiSacakra cara che. tethI tyAM kALavyavasthA vyavasthita che. (juo pR. 171) tenI bahAra jyotiSacakra sthira che. tyAM kALanI vyavasthA nathI. tethI ahIMnA AdhAre tyAMnA sarvabhAvonI sthiti samajAvI zakAya. samagra vizvamAM, madhyalokanIya madhyamAM, ApaNe jyAM chIe te aDhIdvIpamAM ja, manuSyo vase che. ahIM ja sUrya, candra Adi phare che. madhyalokanA aDhIdvIpa sivAyanA asaMkhya dvIpasamudromAM sUrya, caMdra Adi sthira che. tethI jayAM sUrya che tyAM divasa, ane caMdra che tyAM rAtri jevo prakAza hoya che. devalokanA vimAnomAM prakAzamaya sphaTiko che. tethI tyAM divasa-rAtri nathI. mAtra A aDhIdvIpamAM ja sUrya-caMdra phare che, tethI kALanI gaNatrI gaNAya che. zrI bhagavatIjI sUtramAM cha dravyomAM kALa jaNAvyo che : Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 337 (58) sUtra-38 - kALanuM svarUpa ane vyAkhyA kai NaM bhaMte davvA paNNattA ? goyamA ! cha davvA paNNatA dhammatthikAe jAva addhAsamaye / artha - pra. he prabhu ! keTalA dravyo kahelA che? u. cha dravyo kahelA che. dharmAstikAyathI kALa sudhI. prakRta tatvArtha sUtrakAre paNa apekSAe kALane dravya tarIke svIkAryuM che. tethI zrI bhagavatIjI sUtranA vacano sAthe paNa bAdha Avato nathI. paraMtu kALane upacArathI ja dravya mAnavuM sUtrakArane iSTa che. prastuta graMthanA mULasUtro (ajIvakAyanA temaja dravyanA sUtromAM kALane gaNAvyo nathI. vaLI lokAkAzamAM bAkInA cAra dravyono ja avagAha jaNAvyo, kALano nahi. vaLI kALanA aNuo(pradezo)no sUtromAM kyAMya ullekha nathI. digaMbara sUtromAM prastuta sUtranA sthaLe tniza tema kahIne kALane svataMtra dravya jaNAvyuM che. paraMtu ahIM prazna e che ke, "paryAyavet dravyam' dravyanuM A lakSaNa, jo temAM ghaTatuM hoya, to kALane alaga dravya TharAvanAruM juduM sUtra racavAnI jarUra kema paDI? - kALa badhAno komana hoya che, koIno prAiveTa nahi? kALa bAkInA pAMceya dravyo sAthe joDAyelo che. pAMceya dravyanA astitvamAM kALa AdhAra che. cakranI dharI, cakrane AdhAra Ape che, ane tenI gatimAM paNa te ja AdhAra che. tema pAMceya dravyanA astitvano ane parivartana Adi-4no, kALa e AdhAra che. mATe graMthomAM pAMce ya dravyano sarvasAmAnya paryAya, e kALa che, tema jaNAvyuM che. kALa eka eka dravyano alaga nathI, tethI sarvasAmAnya kahyo che. "mArA 25 varSa thayA ane tamArA 50 varSa thayA.' AvuM eka vyakti bIjAne kahe tyAre bIjAnA 50mAM, 25 komana (baMnenA sAdhAraNa) hoya che, judA (Private) nathI hotA. te rIte kALa pAMceyano komana che. jIvano Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna kALa sajIva, ane 4 ajIvano kALa ajIva. mATe Agama graMthomAM kALane jIvAjIva kahyo che. zrIjIvAbhigama Agamano pATha A lekhamAM joyo. A rIte kALa e vilakSaNa dravya che. te samajavA yogya che. -> kALanA kArya dvArA, kALane samajI zakAya che. ApaNe sUtra-22 lekhAMka-66mAM kALanA kArya tarIke, (1) vartanA (2) pariNAma, (3) kriyA ane (4) jUnuM navuM (ke vayamAM nAno moTo) vigere vAta joI AvyA chIe. eTale ke, (1) vastunuM astitva (2) rUpAMtara temaja (3) gatikriyA paNa, kALavinA na saMbhave. dA.ta. eka vastu eka sthaLe je kALe sthira hoya, te ja vastu bIjA sthaLe gati karaze tyAre samaya pasAra thaI gayo haze, samaya jo sthira hoya to gati na saMbhave. tema ja (4) A 5 varSano, ane A 20 varSano, Avo vyavahAra paNa kALanA kAraNe ja saMbhave che. kALa sthira thaI jAya, hoya ja nahi to koInI uMmara vadhe ja nahi. paraMtu evuM nathI, tethI nAnA-moTA ke navuM-jUnuM vigere kALane kAraNe ja saMbhave che. A rIte A cAra kAryodvArA kALane samajI zakAya che. vyavahAra kALa : zAstromAM aDhIdvIpamAM sUrya, caMdranI gatinA kAraNe kAlanI gaNanA, ke vibhAgo, ke kALanuM pramANa (mApa jaththo) nakkI thAya che. tene vyavahArakALa kahyo che. nizcayakALa to mAtra vartamAna che. te eka ja che. mATe nizcayakALanA pradezo mAnyA nathI, A viSayamAM je vyavahAra ane nizcaya zabda vaparAyA che. teno artha samajI laIe to A kALanA be svarUpa samajavAmAM sugamatA raheze. >> vyavahAra ane nizcayaH (juo pR. 319) vastunuM mULa, ke AMtarika, ke sArabhUta, ke zuddhasvarUpa hoya tene Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (58) sUtra-38 - kALanuM svarUpa ane vyAkhyA 339 nizcayathI te padArtha kahevAya che. jemAM nizcayanA padArthanA svarUpano aMza hoya, tenI sAthe saMbaMdhita thatuM hoya, ke bAhyathI te mULasvarUpa jevuM jaNAtuM hoya, ke mULasvarUpa sudhI pahoMcavAmAM kAraNa banatuM hoya, tevA padArthamAM mULano upacAra thato hoya che. tene vyavahArathI te padArtha kahevAya che. dA.ta. saMsArI azuddha AtmAmAM jeTalA aMze malinatA ghaTe ane zuddhi pragaTe teTalA aMze tene nizcaya dharma kahevAya. ane tenuM kAraNa je dharmanI kriyAo, anuSThAno, tapa, bhakti vigere vyavahAradharma kahevAya. ekAgratA vigerethI karAtI zuddhakriyAomAM, AtmAnI zuddhirUpa je nizcayadharma che, teno aMza paDelo che, athavA te zuddhine prApta karavAmAM kriyAo mahattvanuM kAraNa bane che, mATe te kriyAomAM zuddhirUpa nizcaya dharmano upacAra karIne tene vyavahAradharma kahevAya che. AvI rIte vyavahAra nizcaya' zabdo vaparAya che. have kALano viSaya joIe. nizcaya kALa: nizcayakALa mAtra vartamAna eka samaya svarUpe che. bhUtakALa anaMta thaI gayo ane bhaviSya anaMta thaze. paraMtu atyAre vartamAna che, te ja nizcayakALa che. nizcayakALa sarvadravyomAM sarvatra vyApta che, te sarvadravyono vartato paryAya che. te vartamAna che. astitvano AdhAra che. eTale lokAloka sarvavyApI sarvatra che. bhUtakALa, vartamAnarUpe thaI gayo che. ane bhaviSya, vartamAnarUpe thavAno che. e rIte te baMne nizcaya (vartamAna)nI sAthe saMbaMdhita thAya che. mATe tene vyavahArakALa gaNAya che. A rIte syAdvAdadvArA vibhAga karavAthI kALanA svarUpa viSe vadhu spaSTatA thAya che. kALanI gaNanA je thAya che. te ApaNe nakkI karelI saMjJAo dvArA thAya che. Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u40 jena tattvajJAna ane Adhunika vijJAna - kALa, pAMca dravya jevuM, svataMtra dravya nathI: jevI rIte eka mAIla, be mAIla vigere kSetranA mApane ApaNe eka sAthe pragaTa darzAvI zakIe chIe. pudgalanA amuka jaththAne paNa ekasAthe joI jANIne pratyakSa karI zakIe chIe. tevI rIte A eka miniTa, A kalAka, vigere ekasAthe pragaTa rIte darzAvI zakAtA nathI. vartamAna kALane ja ApaNe anubhavI zakIe chIe, arUpI hovAthI joI zakatA nathI. bhUtakALa naSTa thayelo che. bhaviSyakALa utpanna thavAno bAkI che. baMnemAMthI ekeya vartamAnamAM vidyamAna nathI. bhUtakALa ane bhaviSya kALanA ghaNA samUhane eka sAthe pratyakSa karI zakAto nathI, ke anubhavI zakAto nathI. tethI ja kALane astikAya (bhUtakALa ane bhaviSyakALanA ghaNA pradezono samUha) nathI kahyo. pAMca ja astikAya kahyA che. buddhinI kalpanAthI pasAra thayelA bhUtakALanA samayone ekaThAkalpI, "eka kalAkathI huM ahIM beTho chuM." "A 50 varSano che." vigere vyavahAra karIe chIe. lokamAM AvA vyavahAro karavAmAM te ati upayogI bane che, te dRSTie vyavahArakALane mAnyo che. je vastu je rIte che teno apalApa kevI rIte thaI zake ? tenA mApa ane tenA kArya, jANe svataMtradravya hoya te rIte darzAvyA che, paraMtu pAMca dravyonA jevuM svataMtra dravya mAnyuM nathI. samaya e eka evI vastu che, je badhI vastune ekasAthe ghaTavAthI roke che (rekamiDesa) - je rIte samayathI tUTelA hAtha ane paga joDAI jAya che. te rIte samayanI sAthe tUTeluM dila paNa joDAI jAya che. (jimonasana) Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 (59) sUtra - 38 - kALanuM svarUpa (59) sUtra - 38 - kALanuM svarUpa che > kALa, e samayano pravAha che. te niraMtara cAle che. te samaya bagaDato ke sudharato nathI. mAro, tamAro ke sAro, kharAba kALa, vigere aupacArika che. -> bIjA dravyo karatAM, kALa bahu vilakSaNa che. - dareka kAryanI siddhimAM kALa, e kAraNa ghaTaka che. (nitya parUiDhA) - kALa, e samayano pravAha che. te niraMtara cAle che. te bagaDato ke sudharato nathI... kALa e samayano pravAha che. kALa niraMtara cAlyA kare che. kALa kyAreya koInAthI rokAto nathI. kALa jhaDapathI paNa nathI cAlato ane dhIre-dhIre paNa nathI cAlato. te ekasarakhI gatithI pasAra thAya che. ApaNI atiutsukatA kALane dhIro cAle che." bahu samaya lAgyo, vigere mAnavA prere che, ane ApaNA mananI zAMti "kALa jhaDapathI pasAra thaI gayo." bahuvAra na lAgI tema mAnavA prere che. sukhanA divaso jaladI pasAra thaI jAya che ane duHkhanA divaso mahinA ke varSo jevA lAge che. A badhu mAnasika paristhitimAMthI thayeluM che. eTale e badhuM aupacArikatAthI vyavahAra karAya che, vAstavamAM jovA jaIe to, samaya nathI jato, ApaNe cAlyA jaIe chIe, ApaNuM jIvana cAlI jAya che. samaya to che, hato ane rahevAno. ApaNe je samaye je karavAnuM hatuM, te samaye te na karyuM eTale samaya cAlyo gayo, ema prayoga karIe chIe. Time and tide wait for none (samaya ane dariyAnA mojA koInI rAha jotA nathI) Time is money (samaya e ja paisA che) Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna AvI uktio pracalita banI che, te paNa ApaNA jIvananI dRSTie banI che. ApaNe jIvanamAM samayaucita kArya na karyuM temAM ApaNuM jIvana cAlyuM gayuM. bIjA vyaktie te ja samaye, samayane ucita karyuM. to teNe jIvana jIvI lIdhuM. bAkI samaya to baMne eka ja hatA. samaya bagaDato nathI ke sudharato nathI. samaya na veDaphAyo, ke samaya na saphaLa thayo. vAstavamAM mAruM tamAruM jIvana veDaphAyuM, bagaDyuM, cAlyuM gayuM, ke saphaLa thayuM, suryuM, jIvI lIdhuM. baMneno samaya to eka ja hato. - mAro, tamAro ke sAro, kharAba kALa vigere aupacArika rIte ghaTe che H samaya eTale kALa kono che ? mAro, tamAro, badhAno ? nA. koIno nahi. kALa koIno hoya to tene anukULa varte, paNa kALa-samaya-svataMtra che. te potAnI rIte cAlyA kare che. tamArI uMmara thaI teTalo kALa tamAro kaho, to te kALamAM zuM bIjA koIpaNa vyakti ke padArthanuM astitva na hatuM ? tenI uMmaranI gaNanAmAM tamAro kALa gaNAze ke nahi ? to pachI te kALa tamAro kALa kema kahevAya ? bIjAno ane badhAno paNa kahevAya. vAstavamAM kALa e kALa ja che, te svataMtra che. chatAM badhA sAthe joDAyelo che. mATe upacAra (eTale ke eka ja kALanA buddhithI judA-judA vibhAga) karIne mAro samaya (kALa), tAro samaya, tema kahevAya. mAro samaya kaparo che, ane tAro samaya saraLa che, AvuM kahIe te saghaLuM aupacArika rIte ghaTe che, bAkI kALa to saghaLA vizvamAM eka sarakho cAle che. pachI tene kaparo ke saraLa kevI rIte kahevAya ? vaLI sUryodayano kALa, savArano kALa, sAMjano kALa, divasa, rAtri, Rtuo, varSo vigere paNa, te sthaLanI paristhitinA AdhAre kalpeluM che. ahIMnA sthaLanI apekSAe je savAra che. te bIjA sthaLanI apekSAe bapora, sAMja, rAtri vigere paNa hoya che. A rIte vyaktinI apekSAe, buddhithI, jema kALanI sArA ke kharAbanI kalpanA karAya che, tema Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (59) sUtra - 38 - kALanuM svarUpa 343 sthaLanI apekSAe kALamAM divasa rAtri vigere upacAro karAya che. - bIjA dravyo karatAM kALa vilakSaNa che : jema eka gharamAM 5, ke 10 vyakti rahetA hoya to dareka vyakti mAruM ghara kaheze. ghara to eka ja che. te dazeyanuM kaI rIte hoya? ekanuM ja hoya. to ekanuM konuM hoya ? rahenAranI apekSAe dazeyanuM gaNAya. ane tyAM pakSIo, pazuo, kIDAo hoya te paNa upayoga kare che, rahe che mATe emanuM paNa kahevAya. mAlikanI apekSAe ekanuM hoya. paraMtu te aMge vicAratAM mULa banAvanAra, ane te pachI bhUtakALamAM bIjA aneka mAlikI karI gayA. tethI vartamAnanI apekSAe eka mAlika gaNAya. je mULa mAlike banAvyuM teNe to dhana ApyuM, paNa gharane banAvyuM to kArIgaroe, mATe tenuM kahevAya. vaLI bIjI rIte joIe to ghara ITamATInuM che. to kharekhara vAstavamAM ghara konuM ? te aneka dRSTikoNathI vicArAya che. badhA dRSTikoNa sAcA che. paNa potAnA sthAne. tema chatAM samagratayA badhA khoTA che. A ja syAdvAda che, te badhA dRSTikoNano samanvaya che. jayAre je dRSTikoNa vyavahAramAM upayogI hoya te ja dRSTikoNathI pratipAdana karAya paNa bIjA daSTikoNano sAva apalApa na karAya, gauNapaNe te paNa mAnya karAya. A rIte ja cokkasa ane nizcita prakAranuM jJAna thAya, ane suvyavasthita rIte vyavahAra cAle. nahi to virodhAbhAsa AvIne Ubho rahe. prastuta viSayamAM kALa ke samaya nAmanuM dravya zuM che? teno paNa vicAra A ja rIte sAcuM jJAna karAvI zake. kALadravya bIjadravyothI kayAM judu paDe che, ane kyAM bIjA dravyo sAthe sAmya dharAve che, tenI bhedarekhA sUkSma che, mATe kALane samajavuM agharuM paDe che. tene samajIe dA.ta. upara batAvelA "ghara konuM? te aMge judA-judA deSTikoNanI vicAraNAmAM bIjA badhA dRSTikoNa upacarita jaNAya. jayAre ghara e IMTa-mATInuM che, te dRSTikoNa upacAra vinAno che. (jo ke ahIM eTaluM samajI rAkhavuM ke, upacAra paNa Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ u44 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna te te kArya siddhi mATe jarUrI hovAthI, te rIte te paNa sAco ja che. upacAra vinAno dRSTikoNa sAco, ane bIjA khoTA tevuM samajavAnuM nathI.) upacAra vinA mULabhUta rIte ghara-IMTa-mATInuM kahyuM, tevI rIte kALa zeno banelo che ? te vicAraNA karavA jaIe to bIjA dravyonI jema te aMge koI samAdhAna ApI zakAtuM nathI. kahevAno bhAva e che ke, jema ghara e ITa mATInuM che, te buddhigamya bane che, tevI rIte kALa vinA bIjA 5 dravyomATenI vicAraNA buddhigamya bane che. (jema ke jIvadravya arUpI, cetana evA asaMkhya pradezo (sUkSma vibhAgo)thI banelo che. te rIte dharma, adharma, AkAza, A-3 dravyo acetana ane arUpI asaMkhya pradezanA banelA che. pudgala e rUpI, ane acetana evA anaMta pradezono che.) paraMtu kALanuM baMdhAraNa eTale ke tenI racanA zemAMthI thaI che ? (kALa kono? kALa zAno banelo che?) te buddhigamya banI zakatuM nathI, tethI te vilakSaNa dravya che. > dareka kAryanI siddhimAM kALa, eka kAraNa ghaTaka che : jaina tatvajJAnamAM kALane, dareka kAryasiddhi mATenA ghaTakabhUta pAMca samavAya kAraNamAMnuM eka mahattvanuM kAraNaghaTaka mAnyuM che. jagatamAM dareka kArya yogyakALe ja thAya che. strI kAle ja garbha dhAraNa kare, ane kALe ja bALaka janme che. yathAkAle ja bALaka bolato ane cAlato thAya che, ane kAle ja gharano kAryabhAra saMbhALe che. dUdhamAMthI dahIM paNa turaMta thatuM nathI. temAM kALakSepa thavA devo paDe che. jagatamAM dareka padArtha yathAkALe ja utpanna thAya ane yathAkALe ja vinAza pAme. zrI tIrthaMkaro thavAno ane cakravartio thavAno kALa paNa nizcita che. divasa, rAta, Rtuo kALanA kAraNe ja thAya che. jIvonA zarIra, AyuSya, bhAvo ane pudgalanA rasakasanI vRddhi ane hAni, je kramasara thAya che, temAM kALa ja kAraNa che. bALakanA manohara vilAsa, thanaganatI yuvAvasthA, kALAkeza, parAkrama ane sapheda vALa, zaktihInatA, vRddhAvasthA vigere kALa ja kare che. vaLI mokSamArganI sAdhanAmAM paNa jIvanI pragati caramAvartakALamAM Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (59) sUtra - 38 - kALanuM svarUpa 345 ja thAya che. acaramAvartakALamAM jIva adhyAtma pragati sAdhI zakato nathI. A rIte kALa dareka kArya mAtranI siddhimAM bhAga bhajave che. kALa koI paristhiti saMyogone jANato nathI. maravAnI icchA hoya tene, kALa bAkI hoya to, maravA paNa deto nathI. temaja kALa pahoMcI gayo hoya to hajI jIvanamAM ghaNuM jovAnuM, jANavAnuM ane mANavAnuM mana hoya, ane te mATe mAMDa jIvanamAM avakAza maLyo hoya, paNa kALa upADI le che. kALane koI pakaDI zakatuM nathI, rokI zakatuM nathI. kALane tenI potAnI mastI che. basa tenI mastImAM ramyA kare che. anaMta zaktivaMta zrI tIrthaMkara paramAtmA jevA paramezvara paNa jyAM sudhI, hajI sarvakarma mukta banI siddhi gati nathI pAmyA, tyAM sudhI teo paNa kALanI asarathI mukta nathI. kALa upara koInuM sAmrAjya cAlatuM nathI. A vAstavikatAne bhagavAna zrI mahAvIrasvAmie pote doharAvI hatI. prabhuno aMta samaya najIka hato te samayanA graho jainazAsananuM aniSTa thavAnA sUcaka hatA, te jANI zrI saudharmendrae prabhune kSaNabhara AyuSyakALa vadhAravA vinaMti karI, jethI duSTagraha pasAra thaI jatAM aniSTa TALI zakAya. paNa te vakhate paNa prabhue te vAta azakya jaNAvI. AyuSyakALane koI vadhArI zakyuM nathI. paraMtu prabhu sarvakarmathI mukta banI, pudgalanA sarvabaMdhanothI mukta banI siddhAvasthAne pAmyA, eTale have temane kALanI koI asara nathI. teo kALathI para thaI gayA. - samaya ane pairya be evA hathiyAra che jenAthI koIpaNa jaMga jItI zakAya che. (liyo TolsaToya) * tame kyAreka moDA paDI zako cho, samaya kyAreya moDo nahi paDe. -> pasAra thatA samayane bIjIvAra meLavavo agharo che. (benjAmIna phrenkalIna) Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna [ (60) sUtra - 39 - kALanuM pramANa ] > kALanA prAraMbhika ekama (avibhAjya aMza)ne jainaparibhASAmAM samaya kahe che. - "palyopama', "sAgaropama", "pudgalaparAvarta' vigere kALanA dIrghatama mApa che. - mIlI, mAIkro, neno, pIko, phesTo, eTo ane plAnka sekaMDa Adhunika vijJAnanA kALanA sUkSma vibhAgo che. so'nantasamayaH // 39 // artha - kALa anaMta samayavALo che. 2 kALanA saghaLA bhedono prAraMbhika ekama-avibhAjya aMza-samaya: vartamAna samaya (kALano sUkSma avibhAjaya aMza) eka che, bhUtakALa anaMta che, je pasAra thaI gayo che, ane bhaviSyakALa paNa anaMta che, je vartamAnarUpe thavAno che. jema pudgalano avibhAjaya aMza (aMtima kaNa je nizcayaparamANuM) che, AkAza, dharma, adharmano paNa avibhAjaya aMza che, (jene pradeza kahe che.) tema kALano avibhAjya aMza che, te samaya che. AvalikA, muhUrta vigere ke sekaMDa, miniTa vigere saMkheya asaMkhyaya ane anaMtakALa Adi saghaLA kALanA bhedono prAraMbhika ekama, je paramasUkSma che, tenI vyAkhyA karatAM jaNAvyuM ke, tatra paramasUkSmakriyasya sarvajaghanya gati pariNatasya paramANoH svAvagAhana kSetra vyatikramaH samaya ityucyate paramaduradhigamo'nirdezyaH / taM hi bhagavantaH paramarSayo kevalino vidanti, na tu nirdizati parama Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 347 (60) sUtra - 39:- kALanuM pramANa niruddhatvAt / artha :- atyaMta sUkSmakriyAvALA ane sarvajaghanya gativALA paramANune potAnA avagAhana kSetra (eka AkAzapradeza)ne oLaMgavAmAM lAgelo je kALa, te samaya kahevAya che. te anirdezya che. tene paramarSi kevalajJAnI bhagavanto pratyakSa jANI zake che. paraMtu nirdeza karI zakatA nathI. kAraNa ke atyaMta alpa evA eka samayanA gALAmAM vANIno prayoga zakya nathI. eka samayane skUladaSTie samajAvatAM zAstromAM kahyuM che ke, koI sazakta yuvAna jIrNavastrane eka sAthe phADe, te kriyAmAM te vastrano eka tAMtaNo tUTyA pachI bIjo tAMtaNo tUTe che. te be vacceno kALa ApaNI daSTie bahusUkSma jaNAya. kAraNa ke jIrNavastra ekasekaMDa karatAM paNa ochA kALamAM phATI jAya che. te vastramAM keTalA tAMtaNA hoya? dA.ta. 200 ke 500. eka tAMtaNo tUTyA pachI ja bIjo tUTe che, ane kramasara ja pachInA tAMtaNA tUTe che. eTale ekathI bIjo tAMtaNo 1 sekanDanA 500mAM bhAgamAM tUTe ema gaNAya. zAstramujaba A be tAMtaNA tUTavA vacce paNa asaMkhyAta samaya thaI jAya che. tethI samaya keTalo sUkSma che te samajAze. AvA nizcita asaMkhya samaya = 1 Avali (juo lekha-21 pR. 113). 4446 3458 AvalikA = 1 zvAsocchavAsa (prANa) 1 ucchavAsa + 1 nizvAsa = prANa 7 prANa = 1 stoka, - 7 stoka = 1 lava, 77 lava = 1 muhUrta,> 30 muhUrta = 1 divasa rAtri (24 kalAka) pakSa, mAsa, varSa, yuga (5 varSa), ane 84 lAkha varSa = 1 pUrvAga 3778 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna 84 lAkha pUrvAga (= 84 lAkha 4 84 lAkha varSa) = 1 pUrva. (70, pa60 abaja varSa) A rIte 84 lAkha+ = (194 AMkaDAnI saMkhyA) zIrSaprahelikA. ahIM sudhI nAma ApelA che. tenI AgaLanI saMkhyA paNa saMkhyAta che, paNa gaNitano viSaya banatuM nathI, temaja tethI paNa AgaLa asaMkhyAtanA palyopama" ane "sAgaropama'nA nizcitakALanA pramANa (jaththA)nA nAmo upamAdvArA ApelA che te joIe. - 6 prakAranA palyopama kALanuM svarUpa (1) bAdara uddhAra palyopama - 1 yojana (28 mAIla) goLAkAre lAMbo pahoLo ane teTalo ja UMDo eka pyAlAAkArano khADo kalpo. (devakuru nAmanuM yugalikamanuSyanuM kSetra che, tyAMnA) 7 divasanA yugalika bALakano vALa (je ahIMnA bALaka karatAM paNa sUkSma hoya che.) eka aMgula (Azare vA IMca) jeTalo laI tenA 7 vAra 8 TUkaDA (eTale ke 8 =20,97,152) karavA, teTalA sUkSmavALothI te pyAlAne ThAMsIThAsIne bharI devo, ke jethI cakravartinuM sainya cAlyuM jAya to paNa temAMnA vALa vadhu dabAya nahi. have A badhA vALane eka-eka sUma samaye ekaeka kADho, te jeTalA samaya thAya te bAdara uddhAra palyopama kahevAya. A saMkhyA paNa mAtra saMkhyAta ja thaze. 1 sekaMDathI paNa alpakALamAM te khADo khAlI thaI jaze. (2) sUkSama uddhAra palyopama :- have te TUkaDAnA ekaekanA asaMkhyAta TUkaDA kalpIe ane pratisamaye ekaeka TUkaDo kADhIe, to te saMkhyAlakroDa varSe khAlI thAya. te samayonuM je pramANa Ave te, sUkSma uddhAra palyopama. (3) bAdara addhApalyopama - have pUrvokta (1)mAM kahelA vAlA... so so varase ekaeka kADhatAM khAlI thAya te bAdara addhA palyopama. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) sUtra - 39 - kALanuM pramANa 349 (4) sUkSma addhApalyopama :- (2)mAM batAvelA asaMkhya TUkaDA so-so varSe kADhatAM pyAlo khAlI thAya, tenA samayo sUkSma addhApalyopama. (5) bAdara kSetrapalyopama :- have te vAlAjhane sparzelA jeTalA AkAzapradeza (dareka vAlAjhane asaMkhya AkAzapradeza sparzalA) hoya, tene bahAra kADhatAM je samaya lAge che. te bAdara kSetrapalyopama. (6) sUkSma kSetrapalyopama :- ane vAlAjhane sparzelA ane nahi sparzelA sarva AkAzapradeza (eTale ke pyAlAnA sarva AkAzapradeza) samaye samaye khAlI karatAM je samaya lAge te sUkSama kSetrapalyopama. 6 prakAranA sAgaropama kALanuM svarUpa: uparanA dareka, chae palyopamane 10 koTAkoTI (1015)thI guNatAM je Ave, te cha prakAranA sAgaropama thaze. A jagatamAM dvIpa ane samudronI saMkhyA rA sUkSma uddhArasAgaropama (2) jeTalI zAstromAM kahI che. sUma addhAsAgaropama (4) thI deva, narakanA AyuSya, karmasthiti, kAyasthiti, pudgalasthiti vigere mapAya che. sUkSma kSetra sAgaropama (6)thI pRthvI AdinA jIvonuM pramANa jANI zakAya che. 10 koDAkoDI (105) sUkSma addhAsAgaropamano utsarpiNI, ane teTalo ja avasarpiNI kALa jANavo. 20 koTAkoTI sAgaropama1 kALacakra (1 utsarpiNI+1 avasarpiNI) anaMta kALacakra = 1 pudgalaparAvarta bhUtakALa = anaMta pudgalaparAvarta. (bhUtakALanA samayo, siddhanA jIvo karatAM asaMkhyaguNa che. bhaviSyakALanA samayo karatAM bhavyajIvo anaMtaguNa che.) bhaviSyakALa = bhUtakALa karatAM anaMtaguNa che. (bhavya jIvo karatAM Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna anaMta guNa, bhaviSyakALa che.) A hakIkata uparathI eTaluM samajI zakAze ke, jeTalo bhUtakALa pasAra thaI gayo tenA karatAM anaMtaguNa bhaviSyakALa haMmezAM bAkI rahevAno che. jainatatvajJAnamAM kALanA parama sUkSmaaMzathI mAMDI sauthI moTA ekamanI paNa yuktisaMgata, suvyavasthita vigata ApI che. -- Adhunika vijJAna mujaba kALanuM varNana: vartamAnamAM sinemA, muvI vigeremAM 1 sekaMDanA 16thI 20 citro levAnA hoya che. tyAre tene jIvaMta jevuM joI zakAya che. tene dhImI gatie calAvavAmAM Ave to TUMkA gALAnI kriyAne spaSTa joI zakAya che. te kALanI sUkSmatAno khyAla Ape che. 1960mAM keTalAka alpajIvI kaNo zodhAyA hatA teno aDadho jIvanakALa mAtra 1-3 sekaMDa hato. bIjA paNa keTalAka aNuo alpakALa jIvaMta (sthira) rahe che. Polonium - 212nuM aDadhu jIvana 10 sekaMDa sthira rahyA. kAcanI naLImAM keTalAka aNuo prakAzanI gati jeTalI gatithI pharatA hoya che. je racAya pachI ane tUTe te pahelA 3 semI.no lIsoTo banAvatA hoya che. te 1 sekaMDanA 105 jeTalo rahe che. mIlI, mAIkro, neno, pIko, phenTo, eTo, ane plAnkasekanDaH vartamAnamAM kALano sUkSmatama gALo plAnka sekaMDa kahevAya che. je 10 sekaMDa jeTalo che. kaMIka aMze mApI zakAya tevo samayano gALo eTo sekanDa che. je abajano paNa abajamo bhAga thAya che. eTale ke 10 sekaMDa thAya. te mApavA mATenA atyaMta jaTIla sAdhanamAM utpanna thato lesara prakAzano jhabakAro 250 eTo sekaMDa Take che. joke plAnka sekaMDa karatAM te ghaNo moTo Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (60) sUtra - 39 :- kALanuM pramANa gALo che. eTo sekaMDathI moTo gALo, phesTo sekaMDa che. te 1015 sekaMDa (10 lAkha abajamo bhAga) che. aNumAM rahelA (vijJAnanA) 52mANuo je kaMpana kare che, temAM 10thI 100 phesTo sekaMDa lAge che. kahevAya che ke ApaNe koIpaNa dRzya joIe tyAre dazyamAMthI Avato prakAza AMkhanA paDadA upara paDe che. teno saMketa magajane pahoMce che. tenAthI ApaNane dRzyanuM jJAna thAya che. A prakriyAmAM 200 phesTo sekaMDa lAge che. 351 phesTo sekaMDathI moTo gALo pIko sekaMDa' che. te hajAra abajamo bhAga (10) sekaMDano che. atisUkSma kaNa je 'boTama kavArTa' che, te eka pIkosekanDa sudhI dazyamAna rahyo. pIkothI moTo gALo neno sekaMDa che. zUnyAvakAzamAM prakAzanA kiraNane 30 se.mI. musApharI karatAM 1 neno sekaMDa lAge che. kompyuTaramAM mAikro prosesara cIpa 2thI 4 neno sekaMDamAM be AMkaDAno saravALo kare che. A nenosekanDa 1 sekaMDanA abaja (109)mA bhAganI che. nenosekaMDathI moTuM mApa mAikro-sekanDa che. je sekaMDano 10 lAkha (106)mo bhAga che. temAM prakAzanuM kiraNa zUnyAvakAzamAM 300 mITara kApe. ane avAja 1mI.mI.nA trIjAbhAga jeTaluM aMtara kApe. DAInemAITano visphoTa thatA 24 mAikrosekaMDa lAge. tenAthI moTo gALo milisekaMDa je sekaMDano hajAramo bhAga (10) che. mAkhI 3 mIlIsekaMDamAM pAMkha eka vakhata phaphaDAve che. jayA2e madhamAkhI 5 milisekaMDamAM. caMdra, pRthvI pharate pradakSiNA karatAM dara varSe 2 mIlIsekaMDa vadhu le che. mIlI sekaMDathI moTuM mApa DesisekaMDa che, te dazamo (.1) bhAga che. ApaNI AMkha paTapaTAvavAmAM 1 DesI sekaMDa lAge che. mULa avAja ane Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna tenA paDaghAne alaga alaga sAMbhaLavAmAM 1 DesIsekaMDa lAge che. ane voyeja2-1 nAmanuM avakAzayAna 2 ki.mI.aMtara kApe che. 352 te pachI sekaMDanuM mApa che. temAM pRthvI, sUrya pharate 30 ki.mI., sUrya AkAzagaMgAmAM 274 ki.mI. aMtara kApe che. vijJAnIo mujaba sIjhiyama-133 nAmano 52mANu 9,19,26, 31,770 (9 abajathI kaMIka adhika) dolano kare, tene 1 sekaMDa kahevAya che. 60 sekaMDanI 1 mIniTa. 1 miniTamAM chachuMda2nuM hRdaya 1000 vakhata dhabake che. mANasa 1 miniTamAM 150 zabdo bolI zake, 250 vAMcI zake. sUryaprakAzane pRthvI upara AvatAM 8 miniTa lAge. ApaNuM zarIra 60 hajAra abaja (6x1013) sUkSma koSonuM che. eka koSa banatAM 1 kalAka lAge che. ApaNuM hRdaya 24 kalAkamAM 1 lAkhavAra dhabake che. ane phephasAM 11 hajAra lITara havA le che. A rIte varSa, zatAbdi, sahasrAbdi, mileniyama ane tethI AgaLavadhI Azare 13.7 abaja varSa pahelAM vizvanI utpatti mAnI tyAM sudhIno gALo che. temaja vizva utpanna thayuM tyArathI vistarI rahyuM che. je teonI mAnyatA mujaba chellA tArAnuM mRtyu (nAza) 10 lAkha abaja (1015) varSe thaze, ane blekaholanuM bASpIbhavana 10100 varSe thaze, tyAM sudhIno dIrgha gALo jaNAve che. (gu.sa. 6-8-14 DIskavarI DaoN. vihArI chAyAnA AdhAre) jainatatvajJAna mujaba ApaNe joyuM ke, vizva anAdi anaMta che. kALano sUkSmatamaaMza samaya, ane dIrghatama samaya pudgalaparAvarta che. bhUtakALa bhaviSyakALa anaMta pudgalaparAvarta che. A saghaLuM jotAM tenA jJAnanI vizALatA ane sUkSmatA paNa samajI zakAze. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) sUtra - 40-41 :- guNanI vyAkhyA pariNAmanI vyAkhyA. (61) sUtra - 40-41 :- guNanI vyAkhyA pariNAmanI vyAkhyA. -- - koI dravya, guNa vagaranuM nathI. paraMtu guNo, guNa vagaranA che. -> dravya, guNathI oLakhAya. paraMtu guNane oLakhavA bIjA guNanI jarUra nathI. te svayaM oLakhAya che. guNo sadA sthAyI hoya che, paryAyo badalAyA kare che. 353 - parivartanono eka sthAyI AdhAra hoya che. - jJAnaguNa, e AtmadravyanI monopolI che. dravyAzrayA nirguNA guNAH // 40 // artha :- je dravyamAM sadA rahetA hoya ane svayaM guNothI rahita hoya te guNa. - koI dravya, guNa vagaranuM nathI. paraMtu guNo, guNa vagaranA che. vizvanA ghaTakabhUta 5 dravyo, tenuM svarUpa ane kArya joI AvyA. dravyomAM rahenArA guNo hoya che. dA.ta. pudgalanA sparza, rasa, gaMdha, varNa A-4 guNo che. jIvano cetanA guNa che. te paNa 4 prakAre che. jJAna, darzana, cAritra ane vIrya. e guNo che. guNa ane guNI (dravya)no abheda saMbaMdha che. eTale ke dravyamAM guNo, otaprota thaIne rahelA hoya che. koIdravya guNa vagaranuM nathI, ane guNa dravyavinA kyAMya nahi maLe. mATe guNone dravyAzrayA: (dravyano azraya karanAra) kahyA vaLI guNanuM bIjuM vizeSaNa nirduLA: (guNa vagaranA) ApyuM. guNamAM bIjo koI guNa raheto nathI. eTale ke guNo guNa vagaranA hoya che. Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna -- guNane oLakhAvavA bIjA guNanI jarUra paDatI nathI : guNa, dravyane prakAzita kare (oLakhAve) che. A rIte te dravyane guNa kare che. paraMtu guNane guNa karanAra bIjo guNa nathI. guNane bIjA guNanI jarUra nathI. te potAnA sAmarthyathI ja prakAzita che. (te pote ja potAne oLakhAve che.) dA.ta. "kapaDuM sapheda che.' ahIM sapheda varNa e guNa che. je kapaDA (dravya)ne oLakhAve (prakAzita kare) che. paraMtu saphedavarNano bIjA koI guNa che? athavA saphedavarNaguNane koNa oLakhAve che? teno uttara e che ke, te svayaM prakAzita che. eTale ke, saphedavarNa, e jema kapaDAne oLakhAve che. tevI rIte pote potAne paNa oLakhAve che. saphedavarNane oLakhavA mATe tenA bIjA koI guNanI jarUra nathI. te ja rIte jIva, e cetanA ane jJAnAdi guNothI oLakhAya che, jaNAya che. paraMtu jJAnAdi guNane oLakhavA bIjA guNanI jarUra nathI. te svayaM prakAzita che. A rIte pAMca, ke cha e dravyonA guNo mATe samajavuM. guNa, guNa vagaranA che, eno artha, guNane prakAzita thavAne mATe bIjA guNanI jarUra rahetI nathI. te jaNAvavA vinA guna: vizeSaNa che. dravyamAM guNo satatapaNe rahelA ja hoya che. vaLI bIjuM e paNa che ke, guNa dvArA ja ApaNe dravyane jANIe chIe. pratyakSa karIe chIe. sIdhuM dravyanuM pratyakSa thatuM nathI. (juo pR. 328) dareka vastuno svabhAva ke guNadharma evuM je kahevAya che, tene ja guNa kahe che. garamI, prakAza ane dAhakatA e agnino guNadharma ke svabhAva che. e ja agnidravyano guNa che. jo ke ahIM agni, pANI, ke ghara Adi sarve pudgala dravyanA prakAro ja che. paNa tene paNa, dravyano prakAra hovAthI, dravya kahevAya che. manuSya, pazu, temaja tenA ya peTA prakAro vigere jevadravyanA ja paryAyo (prakAro) che, mATe e badhA jIvadravya kahevAya. Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) sUtra - 40-41 :- guNanI vyAkhyA pariNAmanI vyAkhyA. - dareka dravyamAM vizeSa guNa ane sAmAnyaguNa hoya che H pAMceya dravyonA guNo (svabhAva, guNadharmo) alaga alaga che. mATe pAMceya dravyo judA che. keTalAka guNo sAmAnya (sAdhAraNa) che. je eka karatAM vadhAre bIjA dravya, ke dravyomAM rahelA hoya che. dA.ta. dravyatva prameyatva, astitva, vastutva vigere guNo pAMceyamAM sAmAnya che. utpatti, nAza ane sthiti A triguNa svabhAva paNa sAmAnya che. acenatva guNa, jIva sivAya cAreyamAM sAmAnya che. amUrtatvaguNa, pudgala sivAyanA cAreyamAM sAmAnya che. tethI A badhA sAmAnya guNa kahevAya che. 355 keTalAka guNo vizeSa (asAdhAraNa) hoya che. je, te ja dravyamAM hoya, te sivAyanA bIjAmAM na hoya. dA.ta. cetanatva guNa, ane jJAna, darzana, cAritra, vIrya, A guNo mAtra jIvamAM ja che, mATe te vizeSaguNa che. varNa, gaMdha, rasa, sparza A guNa pudgalamAM ja che. mATe te vizeSaguNa che. te rIte dharma, adharma, AkAzamAM kramasara gatisahAyakatva, sthiti sahAyakatva, avagAhadAnatva te vizeSaguNo che. A rIte vizeSa ane sAmAnyaguNo dareka dravyamAM hoya che. tatvamAva: pariNAma // 4 // artha : teono (eTale ke dravyono ane guNono) je bhAva (potAnuM svarUpa) te pariNAma kahevAya. -> guNo sadA sthAyI hoya che, paryAyo badalAyA kare che H pAMca athavA cha dravyono svabhAva, te teno pariNAma kahevAya che. ahIM dravyono svabhAva, eTale ke dravyo ane guNo sthira hoya che. paryAyo satata badalAyA kare che. eTale ke, utpatti, nAza ane sthiratA, Avo je svabhAva che, te ja pariNAma che. dravyomAM guNo satata sAthe rahelA hoya che. jyAre paryAyo (rUpAMtaro) badalAyA kare che. dA.ta. pudgalamAM haMmezAM Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3pa6 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna varNAdi-4 guNo sthAyI rahevAnA, ane temAM kaThina Adi 20 peTAbheda je paryAyo (avasthA ke rUpAMtaro) che te bAdalAyA karaze. dA.ta. mATImAMthI IMTa, IMTo goThavIne dIvAla, dIvAlo maLIne makAna banAvAya che, kALAMtare pAchA te badhA svarUpo nAza pAmI mATImAM maLI jAya che. A rIte mATInA IMTa, dIvAla, makAna ane mATI e badhA rUpAMtaro che, A badhA bAhya AkAra AdinA pheraphArone paryAyo kahevAya che. temaja teonA guNanA pheraphArane paNa paryAya kahevAya che. dA.ta. kALI mATInA ghaDAne pakAvavAthI lAlaraMgano (varNaguNanA paryAyamAM parAvartana) thayo. dhUpa saLInA dhumADAnI havA sugaMdhavALI (gaMdhaguNanA paryAyamAM parAvartana) banI. dUdhamAM sAkara ogaLavAthI gaLyuM (svAdarasaguNanA paryAyamAM parAvartana) thayuM. patthara ghasavAthI lIso (snigdhasparzaguNanA paryAyamAM parAvartana) thayo. A badhI prakriyAmAM sparza, gaMdha, svAda (rasa) vigere mULaguNo sthAyI rahyA, ane tenA peTAbhedarUpe paryAyomAM parivartana AvyuM. eTale ke paryAyo badalAyA. A rIte jagatanA sarva pudgalapadArthomAM guNo sadA sthAyI hoya che, ane paryAyo badalAtA rahe che. - jIvamAM jJAnAdi guNo sthAyI che, upayogAdi paryAyo badalAyA kare che:- (pR. 368thI 375) jJAna (vizeSa bodha), darzana (sAmAnya bodha), cAritra (Atmika sukha), vIrya (zakti), A 4 jIva (AtmA)nA mukhyaguNa che. dravya ane guNa baMneno abheda hoya che. eTale ke, guNI (dravya)mAM guNo sadA saMyukta (otaprota ke ekarasa) hoya che. jJAnAdi-4 AtmadravyanA guNo che, te satatapaNe AtmAmAM hoya che. dA.ta. AtmAno jJAnaguNa satata pravAha rUpe varyA kare che. paraMtu jJAnanA upayogamAM parAvartana thAya che. jJAnano viSaya (eTale ke, AtmA jenuM jJAna kare che te padArtha), badalAvAthI (athavA AtmA bIjA padArthanuM jJAna karavA lAge, tethI) upayoga badalAyo tema kahevAya. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) sUtra - 40-41 - guNanI vyAkhyA pariNAmanI vyAkhyA. 357 upayoga = AtmAnA jJAnaguNanI, je te vastunA viSayane (upa = samIpavaDe) jANavAmAM sakriyatA. (yoga = joDANa) A upayoga parAvartana pAmyA kare che. dA.ta. eka samaye AtmA ghaTanuM jJAna karato (ghaTanA jJAnano upayoga vartato (sakriya)) hato. kSaNa pachI paTanuM jJAna karavA lAgyo. (paTanA jJAnano upayoga vartavA (sakriya thayo)) A rIte jJAnaguNa sadA sthAyI rahevA sAthe jJAnanA upayogamAM parAvartana thayA kare che. eTale ke, upayogarUpa paryAyo badalAyA kare che. jIva je padArthanuM jJAna kare temAM tanmaya (tadAkAra) bane che, eTale ke jJAnano upayoga tadAkAre (jevI rIte darpaNamAM je vastunuM pratibiMba paDe che tevA svarUpanuM darpaNa bane che, tenI jema jJAnaguNano je viSaya bane (jJAnarUpI darpaNamAM je padArtharUpI viSayanuM pratibiMba paDe) tevA svarUpano jJAnano upayoga) bane che. kSaNa pachI jIva bIjA padArthanuM jJAna kare, athavA kSaNa pachI te padArthamAM parivartana thAya, eTale upayoganI tadAkAratA paNa badalAya che. A rIte (jJAnanA viSaya banelA) padArthanA parivartanathI, upayogamAM paNa parAvartana samajavuM, te ja rIte bIjA guNo darzana, cAritra, vIrya vigere guNo ane tenA paryAyomAM parAvartana samajavuM. AtmAnA guNonA A AMtarika paryAyanuM parAvartana che. tevI ja rIte AtmAnA bAhya paryAyo (avasthA) manuSya, deva, pazu, naraka e bAhyaparyAya (avasthA-rUpAMtara) paNa badalAya che, vaLI te manuSyAdi paryAya nA paNa avAMtarabhedo, bAla, vRddha, sukhI, duHkhI, zrImaMta, garIba, sajjana, durjana vigere paryAyo paNa badalAyA kare che. A mujaba pudgaladravyanI jema jIvadravyanA guNa ane paryAyo che. te ja rIte dharma, adharma, AkAzanA paNa guNa paryAyo che. A pAMceya dravyonA guNa ane paryAya, te teno svabhAva che. eTale ke dareka dravyo ane guNonuM sthAyIavasthAmAM satata rahevApaNuM, ane paryAyo (rUpAMtaro)nuM asthAyIpaNuM (satata badalAyA karavApaNuM), Avo je traNarUpe svabhAva che, tene pariNAma kahe Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna che, te A sUtranuM tAtparya che. (kayAMya kazuM sthAyI nathI, sivAya parivartana) - sUtra-29, 30, 31 ane 40nI saMkalanA. parivartanono sthAyI AdhAra: sUtraramAM satno sarvasAmAnya guNadharma (lakSaNa) batAvyo eTale pAMce ya dravyono eka ja sAdhAraNa guNa jaNAvyo. te utpatti, nAza ane sthiti svabhAvarUpe che. tenA dvArA eka mahatvanI vastu sUcita karI ke dareka parivartanono eka sthAyI AdhAra hoya che. sthAyI AdhAranA niyaMtraNa heThaLa saghaLA parivartano thAya che, tethI jagatamAM suvyavasthA ghaTe che. pudgaladravyamAM cAhe game teTalA parivartano thAya, paNa te mUrtavAdi, ane spardhAdi 4 guNadharmone kyAreya choDe nahi. pragaTa na dekhAtA hoya to paNa apragaTa (anutkaTa) paNe avazya hoya ja. te apragaTa guNo prakriyAvizeSathI pragaTapaNe paNa anubhavAya. te pudgala (bhautika padArtha)nA paryAyomAM game teTalA rUpAMtaro thAya, sparzadi-4nA 20 peTAbheda (kaThIna, mRdu vigere, tIkho gaLyo vigere, lAla, pILo vigere) ane tenI taratamatAo (atyaM kaThIna, ocho kaThina, atitIkho, ocho tIkho, gherolAla, AcholAla vigere)nI apekSAe nizcita anaMtabhedonI maryAdAmAM rahIne ja paryAyonA rUpAMtaro ke parivartano thAya. jo AvuM na hoya to sarvatra avyavasthA sarjAya. (juo UrjA viSayakalekho) e rIte jIvanA paNa tenA potAnA guNo ane paryAyo je nizcita che. tenI maryAdAmAM rahIne ja saghaLA parivartano thAya che. jIva jJAnAdi guNarahita kyAreya na bane, ane pudgala ke bIjA koI dravyanA guNo ke paryAyone dhAraNa na kare. jIva sAva-jaDa banI jAya, ke jaDa, jIva banI jAya, Ida tRtIya thaI jAya, AvuM na bane. A ja vAtane te pachInA sUtra-30mAM taddhAvI nitya (artha:- teno aMtaraMga svabhAva, mULabhUta svarUpa, nAza pAmatuM nathI) bIjI rIte jaNAvI. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (61) sUtra - 40-41 :- guNanI vyAkhyA pariNAmanI vyAkhyA. 359 game teTalA parivartano thAya. ke uthalapAthalo thAya. dareka dravyano jaththo (tenA prAraMbhika sUkSma avibhAjya aMzo (elementy Particle nuM pramANa) ane tenA guNo kyAreya nAza pAmatA nathI. teomAM je pheraphAro rUpAMtaro thAya che, te badhA bAhyarUpanA che. AMtarika mULarUpa to satata sthira (avyayanitya-zAzvata) anAdithI vartI rahyuM che. A vAtane samajavA sUtra-31mAM syAdvAda siddhAMta, eTale ke, vastune jovAnA dRSTikoNano siddhAMta samajAvyo. eka dRSTikoNathI jovAthI ke vicAravAthI vastu nAzavaMta svabhAvavALI lAge, ane bIjA dRSTikoNathI vicAravAthI vastu zAzvatasvabhAvavALI lAge. te te dRSTikoNathI baMne sAcA che. badhA dRSTikoNano samanvaya, pUrNa vastunuM svarUpa oLakhAve che. A prastuta sUtra-41mAM, te be sUtranI ja vAtane, judA zabdomAM rajU karI vadhu spaSTa karI 'teno bhAva te pariNAma che.' chae dravyonuM zAzvata ane nAzavaMta svarUpa, te ja teno pariNAma che. (vastu badalAIne amukasvarUpe thavuM (pariNAma), te teno (dravyano) svabhAva che.) tAtparya ke, utpatti, nAza ane sthiti (sata sUtra 29)mAM traNene ekasamAna gaNAvyo, nityamAM (sUtra-30) zAzvataaMzane mukhya gaNAvyo, ane pariNAmaH (sUtra-41)mAM nAzavaMta aMzane mukhya gaNAvyo. tema ja baMne sthaLe bAkInAne gauNapaNe vastunA svarUpa tarIke ja ghaTAvI, samajAvI, vastutatvanuM svarUpa spaSTa karyuM. - jJAnaguNa, e AtmadravyanI monopolI che : zrI tatvArtha sUtrakAre vizvane eTale ke vizvanA ghaTakabhUta cha dravyone judA judA dRSTikoNathI nizcitarUpe, ane sacoTa rIte samajAvyA che. gahana arthayukta temaja saMkSiptamAM samajAvavAnI graMthakAranI zailI kharekhara adbhuta che. AjanI sI.DI. (compact disk)mAM sUkSma rUpe mAtra zabdono ja saMkSepa thAya che. zabdonA arthanA uMDANamAM javA mATe jJAnaguNa ja kAma Ave che. sI.DI. game tema to ya jaDa che. jJAna, e cetana AtmAno ja, Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna guNa che. e eka, ane ekamAtra AtmadravyanI monopolI che. te jJAnaguNanA vikAsa ane paripUrNatA sudhI pahoMcavAno bIjo koI upAya nathI. pUrNajJAnI zrIarihaMta, ane zrIsiddha paramAtmAonI upAsanA karavI, zabdonA arthanA uMDANamAM jaI tenA tAtparyane pAmavuM, ane te tAtparyane AtmasAt, karyo hoya tevA, jJAnIgItArtha gurunI upAsanA, te ja pUrNajJAnI banavAno ekamAtra upAya che. - sArA raste dhana vAparavuM, enA karatAM sAcA raste dhana kamAvavuM e AjanA kALano bahu moTo paDakAra che. - peTa ane peTIne thoDA UNA rAkho, nahIM to apaco thaze. - sukhI thavAno zorTakaTa...gamatuM meLavavuM, e nahi paNa, je maLyuM che ene gamADavuM. - nAnA nimittathI moTI laDAI thAya, ane nAnI samajathI moTA samAdhAna thAya. -> samAjane sudhAratAM pahelAM, ApaNI samajane sudhAravAnI jarUra che. - ApaNe jene sAcavavA paDe che e che padArtho, ane ApaNane je sAcave che, e che paramAtmA. - meM je joyuM che, e je meM nathI joyuM temAM zraddhA rAkhavA prere che (emarsana) | - maratAM pahelAM jAne marI. bAkI rahe te hari - moTImoTI bhUlonA mULamAM ahaMkAra rahelo che. - asatyanI uMmara lAMbI hotI nathI. > je bIjAne jANe che te vidvAna che, potAne jANe che te jJAnI che. - bhagavAnanI sevA ane bhakti bhaktanA hRdayamAM bhagavadAkAra vRtti utpanna thAya te mATe che. bhagavAnane ApaNI bhakitanI jarUra nathI, paNa bhagavAna pratye ApaNI prIti vadhAravA mATe bhagavAnanI bhakti karavAnuM vidhAna che. Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 361 (62) sUtra-42-43 - pariNAma (rUpAMtaro)nA be prakAra... (62) sUtra-42-43 - pariNAma (rUpAMtaro)nA be prakAra (1) Adi (2) anAdi 1 - saghaLA dravyonA bhUtabhaviSyanA rUpAMtaro pariNAma che. - bhautika padArthanuM koIpaNa rUpAMtara hoya tenI zarUAta (Adi) hoya che. pAMceya arUpI dravyonA pariNAma, anAdimAna che. - bhautika padArthanuM koIpaNa rUpAMtara hoya, tenI zarUAta hoya che. | eTale teno pariNAma AdimAna che. - dRSTikoNanA bhedathI, cha e dravyomAM AdimAnuM ane anAdimAnuM, baMne pariNAma ghaTI zake che. anAvirAtrimAM 4rA. artha :- pariNAma, anAdi ane AdimAna che. rUpiSyAvimAna jarUA artha:- rUpI dravyomAM AdimAna pariNAma hoya che. - saghaLA dravyonA, bhUtabhaviSyanA saghaLA rUpAMtaro, pariNAma che : pariNAma vize ApaNe pUrvanA sUtra(lekha)mAM carcA karI. sAmAnya rIte pariNAma eTale result = aMtima sthiti, teno artha karIe chIe. koI kArya karavA mahenata karI, pachI ApaNe pUchIe chIe ke pariNAma zuM AvyuM? dA.ta. koI nirNaya karavA carcAo mITiMgo karI, tenuM pariNAma Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna zuM AvyuM ? 'bahu sAruM AvyuM, ekanirNaya thaI gayo.' ahIM sAro nirNaya tene pariNAma-phaLa kahIe chIe. vidyArthI Akhu varSa bhaNyo parIkSA levAI, pariNAma zuM AvyuM ? pAsa thayo, ke sArA TakA AvyA. eTale ke ahIM pariNAmano artha (je kAryano AraMbha karyo tenI) aMtimasthiti, vartamAnasthiti, ke vartamAnaavasthA, Avo artha thAya. ahIM pAsa thayo, sArA TakA AvyA, A pariNAmano artha che. dA.ta. 95 TakA AvyA, teno artha, dareka viSayano sarerAza che. dareka viSayano pariNAma alaga hoya che. vaLI varSa daramiyAna teno dararojano abhyAsa, temAM karelI vigatavAra mahenata, e badhA paNa pariNAma che. jenuM chelluM pariNAma 95 TakA che. tevI rIte sAro nirNaya e mITiMgonuM aMtima pariNAma che. to dareka divasanI mITiMgo temAM thayelI carcAo vigere saghaLI vigato paNa pariNAma che. prastutamAM pariNAmane bahu vyApaka rIte saghaLA vizvanA viSayamAM vicArIe to, vizvamAM saghaLA dravyonI vartamAnamAM je sthiti-avasthA varte che. te pariNAma che, te pariNAma (rUpAMtara) pUrvanA saghaLA (avAMtara) rUpAMtaro thatAM thatAM thayelo vartamAnano aMtima pariNAma che. te pUrvanA saghaLA avAMtararUpAMtaro, e paNa rUpAMtara (pariNAma)nA prakAro ja che. dRSTAMta tarIke samajIe to, sUkImATI e pariNAma che, bhInI banI, te paNa pariNAma che, piMDa banyo, cakra para mUkAyo, judA-judA AkAra apAyA, kAcoghaDo banyo, pakAvyo, vecAyo, upayogamAM Avyo, nAza thayo, mATImAM maLI gayo, A saghaLA avAMtara pariNAma che. jIvadravyapaNa anAdikALathI che, karmamujaba aneka gatimAM janmamaraNa, sukha, duHkha vigere judI-judI avasthAo (rUpAMtara-pariNAmo)ne anubhavato-anubhavato atyAre manuSya tarIke varte che. te vartamAnano Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) sUtra-42-43 - pariNAma (rUpAMtaro)nA be prakAra... 363 pariNAma che. bhavijIva mokSamAM jAya, (siddhipada pAme) te teno mULazuddha avasthArUpa pariNAma che. pUrvanA saghaLA paNa tenA pariNAma ja che. jayAre ApaNe prayojana vaza je pariNAmanI vivakSA karIe, te aMtima pariNAma kahevAya. te pUrvanA badhA pariNAma thatAM thatAM A vartamAnano pariNAma thayo che, ema kahevAya. A rIte saghaLAdravyonA bhUtakALanA rUpAMtaro, ane bhaviSyamAM thanArA saghaLA rUpAMtaro te pariNAma che. A rIte pariNAma e ja saghaLuM vizvanuM svarUpa che. A sUtramAM pariNAmamAM saghaLA vizvano samAveza karI lIdho. A pariNAma be prakArano che. te batAve che. (1) anAdimAna. > pAMceya arUpIdravyonA pariNAma anAdimAna che - je pariNAmano koI kALe prAraMbha na thayo hoya, jenI utpatti na hoya te pariNAmane anAdipariNAma kahe che. jeTalA arUpI dravyo che, teono pariNAma anAdi che. kAraNa ke pAMca arUpI dravyo kyAreya utpanna thayA nathI. dharma, adharma, AkAza, kALa ane jIva, A vizvamAM sadA mATe rahenArA dravyo che. (dharma, adharma ane AkAza mATe juo pR. 23thI 41) teonA rUpAMtaro thavA ke parivartano pAmavA vagere koI pheraphAro thatA nathI. dA.ta. dharmAstikAya dravyanA asaMkhyapradeza che. nizcita AkAra che. gatimAM sahAyakapaNAno teno guNadharma che. AvA guNadharmo jene pariNAma kahevAya che. te anAdithI te rIte ja che. mATe te anAdipariNAma kahevAya che. tevI rIte adharma, AkAza, jIva, kALa, A badhA ja arUpInA pariNAmo anAdi kahevAya. te saghaLA jevA che, tevA ja rahe che. temAM parivartana, rUpAMtara thatuM nathI. zuM AkAzane koI khaseDI zake? AkAzanuM chedana bhedana thaI zake? tene bAMdhI zakAya? te Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna rIte dharma, adharma paNa arUpI hovAthI, temaja jIva paNa mULasvarUpe arUpI hovAthI, temaja kALa paNa arUpI hovAthI, te pAMceya dravyomAM koI rUpAMtaro thatA nathI, mATe te pAMca dravyo anAdipariNAmavALA ahIM jaNAvyA che. (2) AdimAna pariNAma :bhautika padArthanuM koIpaNa rUpAMtara hoya, tenI zarUAta hoya che :- have sUtra-43mAM bAkInuM je dravya pudgala che, tenA pariNAma (avasthA-rUpAMtara) AdimAna kahyA che. ApaNane indriyadvArA je kaMI jaNAya che te mAtra pudgala dravya ja jaNAya che. jIva arUpI che. ApaNe jene joIe, anubhavIe chIe, te jIvonA zarIro che. eTale je koI rUpAMtaro parivartano jaNAya che. te mAtra, ane mAtra pudgaladravyanA ja che. mATe A bIjo prakAra, AdimAna pariNAma, te rUpIdravyano samajavo. dA.ta. pudgaladravyanA varNa, gaMdha, rasa, ane sparza, A 4 guNa che, te sUkSma rIte to pratikSaNa badalAyA ja kare che. bhale ApaNI skUla najaramAM ghaNA samaye te jaNAya. vizvanA saghaLA pulanA padArthomAM joDavAnI ane vikharAvAnI kriyA ekakSaNa paNa aTakyA vinA satata cAlu che - koIpaNa moTAskaMdha (molecule)mAM sUkSmapudgalo satata vikharAya che ane navA joDAya paNa che. pANInI varALa thaI thoDA vakhatamAM pANI saMpUrNa vikharAI jAya che. peTrola atyaMta jhaDapathI UDI jAya che. AvuM badhuM ApaNe sAkSAta anubhavI zakIe chIe. saghaLA bhautika padArthomAM paNa AvI prakriyA satata cAlu ja hoya che. ochA ke vadhu pugalo satata chUTA paDe che. ane ghaNA padArthomAM navA joDAya paNa che. sAkSAt ane jhaDapathI thAya te rIte teno nAza thato dekhAto nathI. paNa sUkSma parivartana Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 365 (62) sUtra-42-43:- pariNAma (rUpAMtaro)nA be prakAra... cAlu hoya che. jIvonA zarIromAM paNa A kriyA thayA kare che. vadhatA zarIramAM ochA pudgalo chUTA paDe che, ane vadhu joDAya che. jayAre roga ke vRddhAvasthAmAM vadhu chUTA paDe che ane ochA joDAya che paraMtu vizvanA saghaLA pudgalapadArthomAM joDAvA ane chUTA paDavAnI kriyA eka kSaNa paNa aTakyA vinA satata cAlyA ja kare che. A vastu jainatattvajJAna bhArapUrvaka jaNAve che ane tethI tene mATe prayojAyelo zabda sArtha che. pudgapUraNa, ane gala =gaLavuM. (juo pR. 45thI 48) jenuM purAvuM ane gaLavuM. bhegA thavuM. ane vikharAvuM, satata cAlyA kare tene pudgala kahe che. vartamAna vijJAna paNa tenA prayoganI maryAdA mujaba A vastune svIkAre che. Mass (matter) (bhautika padArtha-pudgala)mAMthI energy (urjA)mAM ane energymAMthI massmAM rUpAMtara thayA kare che. mass ane energyno phula jaththo sthAyI rahe che. e bhautikazAstrano mULabhUta niyama che. jainatattvajJAna A vastune bahu vyApaka rIte ane sUkSmatAthI nirUpaNa kare che ane tenuM vistArathI varNana zAstromAM kareluM che. Adhunika vijJAna prAraMbhamAM ilekaTrona, proTIna ane nyUTronae ane te pachI 92 mULabhUta Primary element mAnatuM hatuM. e mAnyatAmAM hajI evA navA kaNo teo zodhatA ja rahe che. teonI mAnyatA mujaba, A mULabhUta kaNonA judA judA rAsAyaNika saMyojanothI dareka padArtho racAya che. jainatattvajJAna mujaba pudgalapadArthano aMtimakaNa jene "sUkSma paramANuM kahe che, tevA anaMta sUkSmaparamANuMo vizvamAM che. te saghaLAnuM mULasvarUpa eka samAna ja che. te paramANuMonA saMyojananI vividha prakAranI paddhatio hovAne kAraNa padArtho vividha prakAranA sarjAya che. koIpaNa pudgalapadArtha, tenA aMtima sUkSma paramANuMomAM vibhAjita thaI jAya. ane te pachI, ane navesarathI saMyojana thAya tyAre saMyojananI paddhati mujabanA, bIjA navA koIpaNa padArthanuM sarjana thaI zake che. AvI Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna 366 prakriyA vizvamAM dareka samaye cAluM ja che. mATI, ghAsa, vRkSa, anAja, dUdha, dahIM, ghI ityAdi, jo ke skaMdhonA ja parivartano che. paraMtu jo te chUTA, asaMyukta paramANuMomAM vibhAjita thaI jAya, ane te pachI navesarathI saMyojana pAme to, te saMyojananI paddhati mujabanA koIpaNa prakAranA nizcita padArthamAM rUpAMtara pAmI zake. bahu vyApaka rIte vicArIe to pUrve jaNAvelI 8 upayogI, ane kula-26 vargaNAonA pudgala paramANuMonuM ekabIjAmAM satata rUpAMtara cAlyA kare che. ApaNe Aje lIdheluM bhojana bhUtakALamAM pANI, vAyu, mATIrUpe thayeluM che. deva, naraka, tiryaMcanA bhojanarUpe, ane zarIrarUpe, paNa thayeluM che. adRzya bhASAvargaNA, taijasavargaNA, kArmaNavargaNArUpe paNa thayeluM che. A rIte anaMta parivartano thaIne AveluM che. vividha saghaLA dareka padArthono mULabhUta aMza 52mANuM eka samAna che, tethI A vastu zakya bane che. tAtparya e che ke pudgala padArtha satata parivartanazIla hovAthI te (rUpIdravya)no pariNAma ja AdimAnlR che, te ekasvarUpe kAyamI hoto nathI. dRSTikoNabhedathI badhA dravyomAM, baMne pariNAma ghaTe che H arUpI dravyamAM anAdi ane rUpIdravyomAM AdimAna pariNAma ghaTAvyo te sthUla dRSTikoNathI ke bAhyaparivartana thavAnA dRSTikoNathI samajavo. sUkSmarIte athavA AMtarika svarUpanA dRSTikoNathI rUpI ane arUpI baMne dravyomAM baMne pariNAma ghaTaze. dA.ta. dharmAstikAya arUpI dravya che, temAM bAhya dRSTie anAdimAna pariNAma hovA chatAM, sUkSmatAthI ke AMtarika rIte vicArIe to, jyAre koI jIva ke pudgalanI gati thAya tyAre, saMpUrNa dharmAstikAyanA (jIva ke pudgala jeTalA kSetramAM avagAhIne raheluM che) teTalA vibhAgamAM gati sahAyakapaNAno Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) sUtra-42-43 :- pariNAma (rUpAMtaro)nA be prakAra 367 pariNAma pragaTapaNe uddbhavyo eTale ke AdimAna thayo. AvI rIte bAkInA cAra dravyomAM paNa sUkSmarIte AdimAna pariNAma samajavo. rUpI dravya pudgaladravyamAM paNa, A rIte vicAratAM sUkSmadRSTikoNathI anAdimAna pariNAma paNa ghaTaze. te A mujaba pudgaladravyanA aMtimakaNo je 52mANuMo che, te saMyojAIne vividhapadArtho bane che. eTale te navA padArtho banatAM tenA paramANuMono, bAhya svarUpe paramANuMpaNAno svabhAva nAza pAmavA chatAM, AMtarikasvarUpe 52mANuMpaNAno svabhAva, ane teonA spardhAdi-4 guNo sthira-(kAyamI)-ja che, tethI te paramANuMo Adi pudgalamAM anAdimAna pariNAma paNa ghaTaze.' rUpAMtaro anAdikALathI thayA kare che H athavA bIjI rIte vicArIe to pudgaladravyanA IMTa, makAna, mATI, pANI, varALa, vAyu, anAja, bhojana, za2I2 vigere pariNAmo te te vyaktigata vasturUpe AdimAnlR che. paraMtu pravAhanI apekSAe anAdimAn che. kahevAno bhAva e che ke te te pudgalanA rUpAMtaro, rUpAMta2rUpe satata AdikALathI cAlyA ja kare che. pahelAM rUpAMtaro thatA na hatA, ane pachI rUpAMtaro zarU thayA, tevuM nathI. rUpAMtarono pravAha koI nizcita kALe zarU thayo tevuM nathI. anAdikALathI rUpAMtaro thavAno pravAha cAluM ja che, te thayA ja kare che. A rIte paNa anAdi pariNAma ghaTe che. paramAtmA prIti, e ja AtmAnI sAcI pratitI anubhava e jJAno pitA che, yAdazakti jJAnanI mAtA che. jeNe zraddhA gumAvI tene bIjuM kazuM gumAvavAnuM rahetuM nathI. - mANasane mRtyu raDAvatuM nathI, za2I252no AsaktibhAva raDAve che. Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna (63) sUtra - 44 :- jIvanA yoga ane upayoga pariNAma - jIvanA jJAnaguNanuM vIryaguNa dvArA pravartana, te upayoga che. -- jIva, mya (koIpaNa padArtha) ne jANavAmAM tanmaya bane, te jJAnopayoga che. - azuddha upayoga, ane zuddha upayoga. -- upayoganI zuddhi, ane sthiratAnI vRddhithI, jIva sarvajJa ane vItarAga bane che. yojAyo nIveSa 44 artha : jIvomAM yoga ane upayoga be pariNAma AdimAna che. rUpI (pAMca) ane arUpI (eka) e be prakAranA dravyomAM kramasara AdimAna ane anAdimAna pariNAma sAmAnya dRSTikoNathI che. vizeSa daSTikoNathI eTale ke AMtarika rIte baMnemAM baMne pariNAma che. te batAvyuM. have A sUtramAM arUpI dravyo madhye jIvano AdimAna pariNAma yoga ane upayoga che, tene samajIe. yoga:- pudgaladravyanA saMbaMdhathI jIvamAM udbhavato vIryano pariNAma vizeSa (eTale ke jIvanA vIryaguNanI viziSTa avasthA ke rUpAMtara ke pravartana) jenAthI pudgaladravyanA saMbaMdha pratye jIva sakriya bane che. tene yoga kahevAya che. upayoga :- jIvanA jJAna (jANavuM) ane darzana (jovuM) guNanuM viryaguNa dvArA koIpaNa vastune jANavA ke jovA mATe) thatuM pravartana (ke sakriyatA ke jADANa) tene upayoga kahe che. Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 369 (63) sUtra -44:- jIvanA yoga ane upayoga pariNAma upayoga zabdArthanI samaja - - upayoga zabda, e jaina tattvajJAnano pAribhASika zabda che. laukika bhASAmAM ApaNe dhyAna ApavuM, khyAla rAkhavo, ekAgratA, tanmayatA, citta coMTATavuM, lakSa ApavuM (Atiension) vigere jevA zabdo vAparIe chIe, te upayogane jaNAvanArA che. zabda mujaba artha karIe to, upa = samIpatA ke nikaTatAthI (padArtha (vastu)ne jANavA ke jovA tarIkeno ke mATeno) yoga = joDANa, vyApAra, kriyA, sakriyatA te upayoga. tAtparya ke jANavA jovAnI kriyA, ke temAM sakriyatA, tanmayatA, te upayoga jJAna ane darzana : upayoga be prakArano hoya che. jJAnopayoga ane darzanopayoga. tene samajatAM pUrve jJAna ane darzana samajI laIe. sAmAnyabodha te darzana. ane vizeSa bodha te jJAna, saMsArI (chabastha) jIva pAMca indriya ane manadvArA koI paNa padArthano bodha karavA mATe pravRtta thAya (athavA koIpaNa padArtha indriya sanmukha bane ke manamAM Ave, tyAre sau prathama je bodha pravarte te vizeSatAthI ke UMDANathI thato nathI. Avo prAraMbhika bodha te darzana. te pachI aMtarmuhUrta (1 muhUrta = 48 mInITa. aMtarmuhUrta = tenI aMdarano je kALa te saghaLo)mAM vizeSatAthI bodha thAya che, te jJAna. dA.ta. koI vRkSane jotAM tatkALa "vRkSa che eTalo ja prAthamika bodha thAya te darzana. te pachI te vRkSa AMbo ke lImaDo che. tenA peTA prakAra UMcu, vizALa, nAnu vigere vigatavAra je je bodha thAya te saghaLuM jJAna. AvI rIte dareka padArthamAM samajavuM. A rIte have samajI zakAze ke jJAna ane darzana baMne bodhanA ja be prakAra ke bodhanI be avasthA che. jIvanI cetanA jJAna, darzana, cAritra ane vIrya A cAra prakAre che. cAritra e Atmika sukha mANavAnA svabhAvavALuM che. vIrya guNa, e Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna zakti che e, pUrvokta traNeyane sakriya banAve che. te traNeyanI sAthe joDAyelI che. jJAna darzana ane cAritra e, traNeya vIrya dvArA ja sakriya thAya che, eTale ke te traNa guNamAM jIva, vIryaguNa dvArA sakriya, tanmaya, ekAkAra, bane che. jo ke cAreya eka cetana svarUpa che. ekameka thaIne rahelA che kyAreya judA pADatA ke pADI zakAtA nathI. paraMtu samajavA mATe judA pADIne samajAvAya che. dA.ta. bhArepaNuM, pILApaNuM ane cIkaNApaNuM sonAmAM ekameka thaIne rahelA che, paraMtu ApaNe tene vyaktapaNe jANavA-anubhavavA hoya to judI judI indriyadvArA jANI zakIe chIe. jJAnopayoga ane darzanopayoga : jIvano jANavA, jovAno guNa, vIrya (zakti) guNa dvArA pravatta (sakriya) thAya, tyAre tene jJAnopayoga ane darzanopayoga kahevAya che. (pR. 72) jIva joya (jANavA yogya) vastumAM tanmaya bane ne jJAnopayoga che. eTale upayoga e viryaguNano prakAra che. jIva jyAre pudgalapadArthanA saMbaMdhamAM pravRtta (sakriya) bane tyAre te vIrya guNane yoga kahevAya che. te mana, vacana, kAyA ema 3 prakArano che. jIvano jJAna ane darzana guNa vIryadvArA satata sakriya rahe che. kyAreya niSkriya hoto nathI. eTale ke jIva satata upayogamAM ja hoya che. upayoga vagarano hoto nathI. mATe ja jIvanuM mukhya lakSaNa upayoga kahyuM che. 3payom tasvapam | anupayogadazA, dravyakriyA ane bhAvakriyA: jyAre je vastunuM dhyAna rAkhavAnuM jarUrI hoya tyAre te vastumAM dhyAna na rahe ane bIje dhyAna hoya tene anupayogadazA ke upayoga vagaranI dazA kahe che. sAmAnyathI maMdiramAM bhaktinI kriyA ke dharmanA anuSThAnanI kriyAmAM mana sthira banAvavuM jarUrI hoya che. paraMtu moTe bhAge jIvane tyAM dhyAna rahetuM nathI, mana ekAgra banatuM nathI, paraMtu bIjA bIjA sAMsArika vigere Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) sUtra - 44 :- jIvanA yoga ane upayoga pariNAma 371 viSayomAM jhaDapathI mana cAlyuM jAya che, tyAre anupayoga dazA kahevAya che. ghaNIvAra vyakti ke vastu sAme hoya paNa jIvanA jJAnanuM joDANa tyAM na thAya to jJAna thatuM nathI. te anupayoga dazA che. paraMtu sAva upayoga vagaranuM mana (jIvano upayoga bAhya sAdhana mana, ane indriyavaDe ja pravAhita thAya che) kyAreya hotuM nathI. tethI ja dharmanA viSayamAM upayoga vagaranI dharmakriyAne dravyakriyA kahI che. anuvaoo . upayoga sahitanI dharmakriyAne bhAvakriyA kahI che. te ja AtmAne vikAsa karavAmAM sahAyaka che. AdimAna pariNAma : A sUtranuM tAtparya e che ke jIvano yoga ane upayoga parAvartana pAme che. dravya ane temAM rahelA guNa sthira rahetA hoya che, paNa paryAyo (avasthAo) badalAyA kare che (pR. 69thI 71 328thI 332). te dravyamAtrano sarvasAmAnya guNadharma che. prastutamAM jIvadravyano jJAna ane vIrya guNa sthira rahe che paNa tenA yoga ane upayoga, e paryAyo badalAyA kare che. tethI yoga ane upayoga e AdimAna pariNAma che, te A sUtramAM jaNAvyuM. jo ke pravAhanI apekSAe to te paNa anAdimAna che te pUrva (pR. 377)nI jema samajI levuM. jJAna, darzana, vIrya labdhi. jJAnopayoga ane darzanopayoga : - jIvanA jJAna, darzana ane vIrya guNanA aMtima avibhAjya aMzo vicArIe to te anaMtA che. saMsArI (chadmastha) koIpaNa jIvane e traNenA saMpUrNa anaMta aMzono vadhumAM vadhu paNa anaMtamo bhAga ja khullo hoya che. joke te paNa anaMtaaMza vALo hoya che. bAkInA, je tenAthI anaMtaguNa aMzo che, te haMmezAM karmathI AvRtta hoya che. te aMzomAMthI je jIvane vadhu vadhu aMzo khUlelA hoya che tene kSayopazamanI tIvratA ke adhikatA kahevAya. tene jJAnalabdhi, darzanalabdhi ane vIrya labdhi kahe che. je aMzo karmathI AvRtta hoya che, tene jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane vIryaMtarAyano udaya kahevAya che. tenI vadhaghaTa thayA kare che. judA judA jIvomAM temaja eka jIvamAM paNa Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna judA judA samaye ane judA judA bhavomAM te kSayopazamamAM taratamatA thayA karatI hoya che. traNenA khUlelA aMzonI be avasthA hoya che (1) labdhirUpe ane (2) pravRttirUpe. labdhirUpe hoya temAMthI ja vIryaguNa pravRttirUpe sakriya kare che. tene jJAnopayoga ane darzanopayoga kahevAya che, jIva padArthanA jJAna ke darzana mATe upayoga mUke (jJAna ke darzana mATe zeya padArthapratye mana laI jAya) tyAre je vastu ke viSayane AzrayI (manamAM vicArI ke jAgRta karI)ne upayoga mUkyo hoya, teTaluM ja jJAna jIva vartamAnamAM kare che. teTalA vastunA jJAnanA upayogamAM jIva vartato hoya che. jevI rIte kompyuTaramAM sTora (labdhi) ghaNuM thaI zake che, paraMtu jyAre jene AzrayIne baTana dabAvo teTaluM ja skrIna upa2 (pravRtti) dekhAya che. kevalajJAnI sadA upayogamAM hoya che H kevalajJAnIne jJAna, darzana ane vIryanA AvaraNanA saghaLA anaMtA aMzo khulI gayA hoya che. kAraNa ke temaNe saMpUrNakarmano kSaya karI lIdho che. tethI teo pUrNajJAnI, pUrNa darzanI ane pUrNa zaktivALA che. temaja saghaLu jJAna satata sakriya che. (pUrNavIrya) teo sadA upayogavaMta ja hoya che. teone upayoga mUkavo paDato nathI. anaMtajJAna, anaMta darzanano sadA upayoga varte che. pUrNa labdhi hoya che, ane te pUrNarUpe satata pravRtta (sakriya) hoya che saghaLA padArthonuM saghaLuM bhUta, bhaviSya ane vartamAna satata upayogamAM vartI rahyuM che. koIpaNa vastunuM jJAna karavA ApaNe manathI prayatna karavo paDe che. sarvajJane vinA prayatne saghaLu AtmapratyakSa che. AtmAno svAbhAvika guNa che. darpaNamAM sahaja jhIlAtA pratibiMbanI jema. upayoga, bhAvanA, pariNAma, pravRtti H saMsArI (chadmastha) jIva jyAM je bhavamAM jIvI rahyo hoya tyAM potAnI samakSa je je cIjo, vyaktio paristhiti vigere upasthita thAya, te potAno jJAnaguNa sakriya thavAthI jANe che, samaje che, eTale ke tenA Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) sUtra - 44 - jIvanA yoga ane upayoga pariNAma 373 pratye te jIvanI jANakArI, vicAraNA pravarte che, tenuM lakSya te tarapha jAya che. tene upayoga kahevAya. te pachI AgaLa vicAraNA pravarte che eTale te upayoga thayA pachI A vastu sArI che, game che, meLavavA ke AcaravA ke paricaya, saMsarga vigere karavA jevI che, tevI rUci thAya che. ke sArI nathI. gamatI nathI, meLavavA, AcaravA paricaya ke saMsarga karavA jevI nathI evI arUci thAya che. Avo rUci arUcino nirNaya eTale ke grahaNa ane tyAgano nirNaya, jene paribhASAmAM upAdeya ke heyano nizcaya tene bhAvanA kahevAya che. te pachI hamaNAM, tatkALa ke najIkanA samayamAM te upAdeyomAMthI kaI eka be cIja meLavavI vigere, ke heya cIjomAMthI tyAga karavI, tenAthI chUTavuM vigere mATe pravRtti karavI che, te nakkI karI te mATenI vicAraNA, Ayojana taiyArI vigere karato hoya che tene pariNAma kahevAya che. te pachI te anusAra pravRttino prAraMbha tene pravRtti kahevAya che. upayoga, bhAvanA ane pariNAma e AMtarika che. pravRtti, e bAhya che. upayogAdi traNa, jJAna ane vIrya guNanA kArya che. ane pravRtti, e vIryaguNathI thAya che. azuddha upayoga, ane zuddha upayoga - uparokta upayogAdi traNeyamAM mohanIyakarmanA pudgalaskaMdhonA udayane kAraNe tenI chAyA paDelI hoya che. tenAthI upayogamAM azuddhi Ave che. rAga, dveSa, kAma, krodha vigere mohanA bhAvo upayogane azuddha ke malina banAvavAnuM kArya kare che. saMsArI jIvone jJAna, darzana ane vIryano kSayopazama ocho vadhu anAdithI hoya ja che. paNa mohanIyano hoto nathI. tethI teno upayoga azuddha vartato hoya che. caramAvarta ane caramakaraNathI mohanIyakarmanI tIvratA ghaTavA lAge che, ane samakita pAme tyAre teno kSayopazama thayo gaNAya che. mohanIyakarmanA mukhya be prakAramAMthI prathama ane mahAbhayaMkara mithyAtva mohanIyakarmanA udayathI Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna raMgAyelo anAdino malina upayoga, te karma maMda paDavAthI kaMIka aMze zuddha bane che. upayogamAM kaMIka aMze zuddhatA, nirmaLatA AvatI jAya che. eTale ahIM AtmAno bALakALa puro thaI AtmAnA yauvanakALamAM paga mAMDe che. mithyAtvamohanIya karmano kSayopazama thAya tyAre 4the guNasthAnake amuka aMze azuddha upayogathI sarvathA mukta banI, saMpUrNa zuddha upayoga sudhI pahoMcavA mATenI saMpUrNa yogyatA prApta kare che. ahIM AtmAnA yauvana kALano vAstavika prAraMbha thAya che. ahIM vAstavika dharmasAdhanA ke AtmAno vikAsa vidhisara zarU thAya che. te pachI 5 me guNaThANe mohanIyakarmanA bIjA vibhAga evA cAritra mohanIyakarmanA thoDA aMzo jAya che, chake sarvaaMzo, 7me pramAdanI azuddhi paNa jAya che, 8me apUrva sthiratA, 9me hAsyAdi jatAM sthUlakaSAyayoga, eTale mohanIyanA chellA aMzo jatAM zuddhatA atyaMta thaI. 10methI kSapakazreNIvALo 12me jatAM sUkSmakaSAyo paNa nAza pAmatAM, saMpUrNa mohanIyakarmano nAza thatAM, 13me AtmAno upayoga paramazuddha bane che. tethI sAdhanA saMpUrNa thAya che, have bAkInA bhavopagrAhIkarma nizcitakrame te ja bhavane aMte pUrNa thatAM AtmAmuktipada pAme che. upayoganI sthiratAno kALa, aMtarmuhUrta : saMsArI (chadmastha-sarvajJasivAyanA) koIpaNa jIvane koIpaNa vastuno upayoga aMtarmuhUrta sthira hoya che. tethI vadhu koIpaNa jIvane sthiratA hotI nathI. te paNa moTebhAge, sAmAnyathI 0, 0aa ke 1-2 sekaMDa upayoga sthira raheto hoya che. keTalIka ekAgra avasthAmAM tethI vadhu sekaMDo ke mInITo raheto hoya. sAmAnya ApaNo anubhava che ke indriyanA sukho ke bhautika anukULatAomAM e upayoga vadhu ane puNya ane dharmanA viSayamAM A sthiratAno gALo ocho hoya che. jo te sthiratAno gALo vadhu mInITo ane aMtamuhUrta sudhI pahoMcI jAya to AtmA saghaLA ghAtIkarmano kSaya karI sarvajJa banI jAya. upayoganI zuddhatA Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (63) sUtra-44:- jIvanA yoga ane upayoga pariNAma 375 ane dhyAnanI sthiratA mATe darzana, jJAna cAritranA saghaLA kiyAkalApano vistAra che. upayoganI zuddhi, ane sthiratAnI vRddhithI, jIva aMte sarvajJa ane vItarAga bane che : zrI jinezvara paramAtmA kathita tattvonA zravaNathI, gahana ane vistRta vicAraNAothI vAsita banelo AtmA upayoganI zuddhine kare che. tattvabhUta AtmaguNo ane tene anusaranArA AcAra, vicAro pratye adveSa, jijJAsA, suzruSA, zravaNa, bodha, mImAMsA, pratipatti ane pravRtti rUpa yogadaSTinA 8 guNone kramasara AtmasAt kare che. upayoganI azuddhi ghaTADato jAya che. samyakta pAmyA pachI upayoganI zuddhi ane sthiratAnI pUrvanI paristhiti ulaTAtI jAya che. dharmanA AcAromAM upayoganI zuddhi vadhatI jAya che. sarvajJa kathita jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra ane vIryAcAranuM yathArtha rIte Asevana karatAM karatAM dharmadhyAna, ane zukladhyAnamAM zuddha upayoganI sthiratAno gALo vadhato jAya che. zukla dhyAnanA prathama be pAyAnA aMte upayoganI saMpUrNa, zuddhatA prApta karI le che. ahIM jIvanI sAdhanA pUrNa thaI jAya che. chabastha avasthA nAza pAme che (viyadRcha3mA). jIva sarvajJa ane vItarAga bane che. siddhi gati prApta karatAM mana, vacana, ane kAya-yogano paNa nAza thAya che. jIva sadA zuddha upayogamAM sAdianaMtabhAMge paramasukhamAM vartato rahe che. sarvejIvo upayoganI zuddhatAne pAmo, sarve jIvo muktipadane varo Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 376 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna pariziSTa-1 zrItattvArthasUtra adhyAya-5 mULa sUtro ane artha manavAyA thaIthaHvAzapudratA: III artha - dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya pudgalAstikAya e cAra ajIvakAya che. vyAja pIvA ArA (dharma, adharma, AkAza, pugala A cAra) ane jIvo (A pAMca) dravyo che. nityavasthitApAni I sU-rU che (pudgala sivAyanA pAMca dravya) nitya che, sthira che ane arUpI che. paUT: purAtA | sU-4 ne pugalo rUpI hoya che. arthAt sparza, rasa, gaMdha ane rUpavALA che. mAzAja dravyA che sU-1 | AkAza sudhI varNavelA dravyo (dharma, adharma, AkAza) eka che eTale ke jenA be bhAga na thaI zake tevA saMpUrNakhaMDo che. (One Continuum)) niya iva . TU-6 | dharma, adharma ane AkAza niSkriya che. eTale ke teo eka sthAnethI bIje sthAne gati karavA samartha nathI. asaMkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH // 7 // jIvasya ca // 8 // artha : dharma, ane adharma dravyanA pratyekanA asaMkhya pradezo hoya che. (7) jIvanA paNa teTalA ja pradeza che. (8) kALAzayAnantA: III saMgherAsaMdhyeyapudgallAnAm 20nA sarva AkAzanA anaMtA pradezo che. (9) pudgala dravyanA pradezo saMkhya, asaMkhya ane anaMta che. (10) Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 377 nALo: AzA aNunA pariNAmI kAraNa hoya tevA, dravyarUpa pradezo hotA nathI. navADava'diH Adheya (rahenArA dravyo)nI sthiti lokAkAzamAM ja che. tha yoH tre zarA gharma, ane adharma, A be dravyo samagralokAkAzamAM vyApIne ane ekabIjAmAM aMte praveza pAmI rahelA che. pravezAlivu mAnyaH pullAnAm 8aa pudgalapadArthono avagAha (AkAzanA) eka pradeza vigeremAM bhajanAthI (vikalpa) hoya che. saMyeyamA+Irfpu nIvAnAm II jIvono avagAha lokanA asaMkhyAmAM bhAga, vageremAM hoya che. prAsaMdA visaTkhyAM pravINavat ddA jIvanA pradezo, dIpakanA prakAzanI mAphaka saMkocana ane prasAraNa pAme che. gatisthityupadI thaHtharmayopAra. 27nA jIva ane pudgala padArthane gati ane sthiti (sthiratA) karavAmAM dharma ane adharma dravyano upakAra (sahAyakapaNuM) che. kAzIvAda 28aaaa AkAzanuM kArya bIjA dravyone jagA ApavAnuM che. zarIravInaH prANAyAnA putrAnA zA (1) (audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kArmasa A pAMca) zarIra (2) vANI (zabda, avAja) (3) mana (vicAra) ane (4) zvAsocchavAsa, A pudgalono upakAra che (arthAta te cAre ya paulika che.) su gavitaropAzca ra0 tathA sukha, duHkha, jIvana ane maraNa e paNa pugalono upakAra che eTale ke, AtmA sukhAdi pudgala dvArA anubhave Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 che. jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna parasparopagraho nIvAnAm // 2 // jIvo paraspara ekabIjA para anugraha kare vartanALiAmayiAH paratvAparatve A jAtasya ArA kALanuM kArya (1) vartanA (padArthanuM astitva jALavI rAkhavuM te) (2) pariNAma (parivartano karavAM te) (3) kriyA (sthaLAMtara Adi saghaLA kAryo) ane (4) paratva (pahelA paNu athavA jUnA paNa) ane aparatva (pachI pazu athavA navApaNu) jALavavAmAM sahAya karavuM te che. che. sparza rasAndhavarNavantaH puddAH ||2rU| pudgalo (nA mukhya cAra lakSaNo che.) sparza, rasa, gaMdha ane varNavALA hoya che. zabdabandhasaukSmyasthaulyasaMsthAna metamachAyADaDsapodyotavantazru / / 24 / (1) zabda, (2) baMdha, (3) sUkSmatA, (4) sthUlatA, (5) saMsthAna (AkAra), (6) bheda, (7) aMdhakAra, (8) chAyA, (9) Atapa ane (10) udyota A sarve, 10 pudgalonA pariNAma che. aLavaH sthAnna ra| pudgalo be prakAre che. aNuMo ane skaMdho. saMghAtamete utpadyante radda|| saMghAtathI, bhedathI, ane saMghAta-bheda ubhayathI skaMdhanI utpatti thAya che. mevAvanuH / / 27 / / paramANuM bhedathI ja utpanna thAya che. (saMghAtathI nahi ) mevasaMdhAtAmyAM cAkSuSA: // 28 // bheda ane saMghAta ubhayathI utpanna thayelA skaMdho ja cAkSuSa (cakSuthI joI zakAya tevA) bane che. (cakSu upalakSaNa hovAthI pAMceya indriyothI jANI zakAya tevA samajavuM.) utpAvya prauvyayu sat r.A utpAda (utpatti) vyaya (nAza) ane dhrauvya sat kahevAya che. (sthiratA) yukta hoya te Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 379 tatAvAra nityaM rUpAsenA (pUrvanA sUtramAM je satanuM svarUpa batAvyuM te satno je) bhAva (eTale svarUpa, sat nuM svarUpa, utpAdAdi-3, temaja tenuM mULabhUta svarUpa, AMtarikasvabhAva che, te) no pheraphAra na thavo (3 guNadharmo satata vartatA rahe), tene nitya kahevAya che. marpitAnA sida rUzA arpita (vyavahAra) ane anarpita (nizcaya)thI dravyanI siddhi thAya che. trirukSatnIH purA (pugala paramANuo) snigdha, ane rUkSa sparzavALA hovAthI (paraspara sparzelA hoya to) baMdha thAya che. sUtra-23 na nanya[UTInAma rU jaghanyaguNa snigdha, temaja jaghanyaguNa rUkSa, AvA pudgalono paraspara baMdha thato nathI. sUtra-34 musAcce sazAnAm rUkA guNanI samAnatA hoya tyAre sadezano baMdha na thAya. sUtra-rUpa cidhimuIInAM tu rUpA paraMtu jo sadeza (snagdha-snigdha, ane rUkSarUkSa) pudgalo be (vigere) adhika guNaaMzavALA (guNavaiSamya be ke tethI adhika) hoya to, te sadeza pudgalono paNa baMdha thAya che. sUtra-rUdda vincesaftha pariNAma 2 rUddA pulono baMdha thayA bAda, sama ane adhikaguNa (snigdha ke rUkSa koIpaNa), anukrame sama ane hanaguNane potAnArUpe pariNAve che. TUAparyAyavat dravyam Apa-rUkA jemAM (sadA sthAyI) guNo ane (kramasara thanArA) paryAyo hoya tene dravya kahevAya. #Anazretye rUTakeTalAka AcAryo kALane paNa dravya kahe che. soDanattasamayaH rUzA kALa anaMta samayavALo che. Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 jaina tattvajJAna ane Adhunika vijJAna dravyazrayA nina TUT: loiAje dravyamAM sadA rahetA hoya ane svayaM guNothI rahita hoya te guNa. taddamAvaH pariNAma 4. teono (eTale ke dravyono ane guNono) je bhAva (potAnuM svarUpa) te pariNAma kahevAya. 3nArirItimAM jharA te pariNAma, anAdi ane AdimAna che. rUpiSyAmina irA rUpI dravyomAM AdimAna pariNAma hoya che. yojAyono nIveSa 44 jIvomAM yoga ane upayoga e be pariNAma Adi mAna che. Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI muharIpArzvanAtha bhagavAna, TIMToI tIrtha tA. moDAsA, ji. aravallI gujarAta. pIna - 383250 phona naM. TrasTI - 9427368754 peDhI - 94291774pa7 muharipAsa duha duria khaMDaNa" - pada vaDe zrI jagaciMtAmaNi caityavaMdanamAM stuti karAyelA - 2500 varSathI adhika prAcIna 33 IMcanA bhavya pratimAjI - 108 pArzvanAthanA nAmamAM jenI gaNanA thAya che. - vartamAnanA zAmaLAjI pAse mezvo DemanA kinAre prAcIna devanI morI nagaranI dharatImAM bhaMDArAyelA svapna ApI vi.saM. 1828mAM TIMToImAM padhAryA - vi.saM. 1912 vai.su.panA maMdiramAM pratiSThita thayA. zrAvaka-zrAvikA ArAdhanA bhavana - yAtrika bhavana - kAyamI bhojanazALAnI vyavasthA che. - kAyamI poSadazamInA aThThama thAya che. TIMToI kevI rIte pahoMcazo ? aMbAjI kuMbhAriyA moTApozInA &ApAzvanAtha ta.) pAlanapura . * udepura pa0 ki.mI. 60 ki.mI. 60 ki.mI. * tAraMgA zrIyaMtitAma) 130 ki.mI. nAnApozInA 9 svarUpan)/ zrIjajhana ya.) kesarIyAjI 30 ki. mI. 30 ki.mI. mahesANA ja vIjApura 40 ki.mI. 40 ki.mI. 30 ki.mI. / hiMmatanagara E gasidara, zAmaLAjI | 10sI. . pI. TIMToI-muharI pArzva tIrtha - 10 ki. mI. moDAsA saraDoI le 'IF') 0ra 70 ki.mI.) 17 ki.mI. | NH No.8 pa2 ki.mI. dhanasurA 30 ki.mI. dahegAma amadAvAda Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * pustakanI jhalaka 2 vaghusAvo dhamo (vastuno mULabhUta svabhAva ane dharma kahevAya) AtmAno mULabhUta svabhAva jJAna, darzana, cAritra, tapa, vIrya ane upayoga che. tene prApta karavA mATe saMsArI AtmAne saMsAramAM je kAMI karavAnuM thAya te paNa kAraNarUpa dharma che. (prastavAnA) vartamAna vijJAne vizvanA ghaTakabhUta dravyo madhyanA eka pudgaladravyanA paNa aneka vibhAgo madhye ekamAtra odArika vargaNA (pR. 48)nA pulaskaMdhonA keTalAka aMzonA guNadharmo prayogo dvArA zodhyA che. (lekhakanI vAta) lum AdhyAtmika sAdhanAja jagatanA rahasyonA pUrNajJAna sudhI pahoMcADe che. (pR.8) In AtmAnuM paripUrNa aizvarya jemaNe prApta karyuM hoya te Izvara (pR.19) Iup AkAza, sarvatra samAna che. (pR. 31, 35) In "pugala' zabdano artha :- pu= pUraNa. gala = galana In je "kaMI nathI" (abhAva-zunya) te, kyAre ya "kaMI banI zakatuM nathI. athavA kaMIka hoya te, kyAreya "kaMI na hoya' evuM (abhAva zUnya) banI zakatuM nathI. (pR.61) In dareka vastu paryAya (avasthA)rUpe utpanna thAya che, ane nAza pAme che. paraMtu baMne avasthAmAM mULabhUta vastu dravyarUpe sthira paNa rahe che. (pR. 94). I padArthanuM UrjAmAM, ane UrjAnuM padArthamAM rUpAMtara satata sRSTimAM cAluM che. (pR.14) Im, tejasa zarIra ane kAzmaNa zarIra padgalika hovA chatAM sUkSma pariNAmI hovAthI adazya ane vajanarahita che. (pR. 186). In bhautika vijJAna eka sArI kIDI paNa, kadI banAvI zakaze nahi. (pR. 199)