Book Title: Hirsundaramahakavyam Part 1
Author(s): Devvimal Gani, Ratnakirtivijay
Publisher: Jain Granth Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001448/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIrasaubhAgya-laghuvRttisameta zrI hIrasundara mahAkAvyam (saTippaNIkam) kartA: paNDita zrIdevavimalagaNi nuvAkAra pAtamajhAmataMgA nAparavArirAtI soma'vayAni mahIvalyaka prakAzaka: zrI jaina grantha prakAzana samiti khambhAta air Eduation international pAnava SAD Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagadguru hIra-svargArohaNa-catuHzatAbdI granthamAlA-4 aham // paNDita zrIdevavimalagaNiviracitaM zrIhIrasundara-mahAkAvyam / / saTippaNIkaM 'hIrasaubhAgya' upari-laghuvRttisametam // prathamo bhAgaH saMpAdaka : zrIvijayazIlacandrasUrikRtamArgadarzanAnusAreNa muni ratnakIrtivijayaH prakAzaka: zrI jaina granthaprakAzana samiti khambhAta I. 1996 saM. 2052 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvaraNa- citra - paricaya : delavADA - vimalavasahI caityasthita jagadguru zrIhIravijayasUrinI saM. 1661nI pratimA tathA IDaranA bhaMDAranI pratinA aMtima pRSThano aMza. prakAzaka : (c) sarvAdhikAra surakSita I. 1996 prAptisthAna : mUlya : zrIhIrasundaramahAkAvyam - saTippaNIkaM (hIrasaubhAgyopari laghuvRttisametam ) // kartA : paM. devavimalagaNi // saMpAdana : muni ratnakIrtivijayaH zrI jaina graMthaprakAzana samiti, zAha zanubhAI kacarAbhAI jIrAlA pADo, khaMbhAta, 388620 Arthika sahayoga : zrI hIrAlAla parasottamadAsa zropha parivAra, khaMbhAta. vi.saM. 2052 sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapoLa, ahamadAbAda- 380001 mudraka : harajIbhAI ena. paTela kriznA prinTarI rU.120-00 966, nAraNapurA jUnA gA~va, amadAvAda - 13 ( phona : 7484393) prati : 500 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya samrATa akabara pratibodhaka, kalikAlagautamAvatAra, jagadguru zrIhIravijayasUridAdAnA 400mA svargArohaNanA varSe, temanA bhavya jIvanacaritrane varNavato A mahAna graMtha prakAzita karavAnuM saubhAgya amone prApta thayuM che, te badala amo anahada dhanyatAno anubhava karIe chIe. A lAbha khaMbhAtane maLe temAM aucitya e che ke jagadguruno khaMbhAta sAthe gADha ane aitihAsika mahattva dharAvato saMbaMdha hato. temano rAsa khaMbhAlanA ja zrAvaka kavi RSabhadAse racyo che. A pUrve, A graMthamAlAnA prathama graMtha tarIke muni vidyAvijayajIkRta "sUrIzvara ane samrATa" e graMthanA tathA tRtIya graMtha tarIke "zrIzAMticandravAcakakRta kRpArasakoza" e graMthanA prakAzanano lAbha A samitine maLyo hato. prasaMgopAtta jaNAvayU~ joIe ke A graMthamAlAnA dvitIya graMtha "amArighoSaNAno dastAveja" nA prakAzananuM zreya godharAnA zrI bhadraMkarodaya zikSaNa TrasTane phALe che. e pachI, A graMthamALAnA caturtha graMtha tarIke A mahAkAvyanA prathama khaNDanu prakAzana karavAno lAbha amane maLe che, teno amane AnaMda che. AnI pAchaLa, pUjya AcArya zrI vijayasUryodayasUrIzvarajI ma. tathA temanA ziSya A. zrI vijayazIlacandrasUrijInI kRpAno mukhya phALo che. ___ A prakAzana mATe, khaMbhAtanA zrIstaMbhatIrtha tapagaccha jaina saMghanA AgevAna zeTha zrI hIrAlAla parasottamadAsa zropha-parivAre, sadgata zrI ramezacaMdra hIrAlAla zrophanA smaraNArthe, graMtha prakAzanano saghaLo kharca arpaNa karIne zrutabhaktino, gurubhaktino tema ja sukRtanA mArge dhana kema vaparAya te mATeno eka umadA dAraTalo pUro pADyo che, te badala te parivAra lAkha lAkha dhanyavAdano adhikArI che. pustakanA rUDA mudraNakArya badala kriznA prinTarI-amadAvAdanA harajIbhAI paTelano A take ame AbhAra mAnIe chIe. prAMte, jagadguruno A jIvanacaritra graMtha, jagadgurunI 400mI svargArohaNatithi bhA.su.11, 2052 nA pAvana dine, pUjya gurubhagavaMtonI nizrAmAM, jaina saMghanA agraNI zeTha zrI zreNikabhAInA haste, zrI bhAvanagara jaina zve. mU. tapAsaMghanA Azraye, vimocana pAme che, te paNa eka cirasmaraNIya ghaTanA che. Apo lAbha amArI samitine vAraMvAra maLato rahe tevI bhAvanA saha li. jaina granthaprakAzana samiti-khaMbhAta vatI zanubhAI ke. zAha bAbulAla parasottamadAsa kApaDiyA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 smaraNAMjali amArA lADIlA bhAI sadgata rameza zrophanI puNyasmRtimAM samyag jJAnanI upAsanAsvarUpa A grantha- prakAzanano uttama lAbha maLavAthI amAro parivAra parama dhanyatA anubhave che. sva. ramezane A prakAranI smaraNAMjali apane ame amArA bhrAtRpremanI sArthakatA paNa anubhavI rahyA chIe. li. zeTha hIrAlAla parasottamadAsa zropha - parivAra khaMbhAta Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zeTha zrI hIrAlAla parasottamadAsa zrI kamaLAbena hIrAlAla zropha zrI ramezacaMdra hIrAlAla zropha Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 samarpaNam // yaiH pUjyasUryodayasUrivaryai-ranAdisaMsAramahATavItaH / bhramanmahA'jJAnatamobhareSu, cAritradAnAdahamuddhRto'smi // 1 // svakIyavAtsalyasudhAbhRtAGke, yaiH saMskRto nirguNazekharo'ham / mAtRtva-kAruNyaparItacittaiH, zrIzIlacandrAbhidhasUrirAjaiH // 2 // duSkarmavicchedakarI pravrajyA, kRpAdRzA bhAgavatI ca yeSAm / lebhe mayA darzana-candrakIrti-munIzvarANAmupakArakANAm / / 3 / / teSAM sameSAM gurupuGgavAnAM, smRtvopakAraM hRdi naikavAram / bhaktyA mudA granthamimaM hi tebhyaH, sadbhAvayukto'hakamarpayAmi // 4|| -muni ratnakIrtivijayaH Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA jagadguru ane 'hIrasaubhAgya' jagadguru zrI hIravijayasUrIzvarajI mahArAja, e 16mA zatakanA eka prabhAvaka dharmapuruSa ane pratibhAsampanna jainAcArya che. teonA ahiMsAparAyaNa, karuNA chalakatA, ane vizvakalyANanI udAtta bhAvanAthI maghamaghatA jIvana ane jIvanakAryo vize temanI vidyamAnatAmAM ane tyAra pachI Aja sudhImAM aneka grantho racAyA che. jaina saMghanA ane vizeSe tapagacchanA itihAsamAM AvI prazasti bhAgye ja koI gacchanAyakane sAMpaDI che. temanA jIvanano UMDANathI abhyAsa karatAM ane temanA vize je lakhAyuM che tenuM avalokana karatAM saheje samajAya che ke jagadguru sAcA svarUpamA lokavallabha yugapuruSa hatA. teonI siddhAntaniSThA, vidyAdhyayana, tapazcaryA, caritraramaNatA, pratibhA, hRdayanI vizALatA, gacchanI tathA zAsananI dhurAnuM saMcAlana karavAnI nipuNatA, svapakSa ane parapakSano sumeLa tathA saMkalana sAdhavAnI kuneha, gaMbhIratA, samaya Ave gacchapati tarIke kaDaka athavA makkama rIte kAma levAnI dRDhatA vagere viziSTatAo paratve temanA virodhIomAM paNa be mata nahotA. balke, A badhI viziSTatAone lIdhe ja teozrI svaparapakSamAM temaja bhakto ane virodhIomAM paNa mAnya ane AdarapAtra banI gayA hatA. temanA vize racAyelI kRtiomAM-zrI jagadgurukAvya, zrIhIravijayasUri dAsa jevI pragalbha racanAo uparAnta hIrasUri svAdhyAya, aneka sajjhAyo, salokA, mAMDavaNA (vahANa), prabandha, vagere vividha prakAranI aDhaLaka racanAono samAveza thAya che. A racanAo jotAM jagadgurunI lokavallabhatAnI pratIti anAyAsa thaI jAya che.. __ A badhI racanAomAM ziramora samI racanA eTale-hIrasaubhAgya mahAkAvya. zrI jagadgurunA gurubhagavaMta tapagacchanAyaka zrI vijayadAnasUrIzvarajI dAdAnI ziSyaparaMparAmAM UtarI Avela paMDitazrI siMhavimalagaNinA ziSya paMDitazrI devavimalagaNie jagadgurunI hayAtImAM ja racela A mahAkAvya prAcIna saMskRta mahAkAvyonI paraMparAne anusaratuM eka samRddha ane pratibhAsaMpanna mahAkAvya che. mahAkAvyanAM tamAma lakSaNo dharAvatuM, sattara sargomAM ane TIkA sahita Azare 10 hajAra zlokomA patharAeluM ane vaLI svopajJavRttiyukta A mahAkAvya mAgha ane naiSadha jevAM prAcIna mahAkAvyonI haroLamAM ni:zaMka UbhuM rahI zake tema che; to A mahAkAvyanA praNetA zrIdevavimalagaNinI A kAvyamAM UpasatI kavipratibhA teone pUrvanA pratibhAsampanna mahAkavio temaja TIkAkAronI paMktimAM mUkI Ape che. ___ hIrasaubhAgya mahAkAvya tenA kAvyanAyaka mahApuruSanA jevU ja saubhAgyazALI jaNAya che. A mahAkAvya jevU racAyuM tevU lokapriya ane lokaprasiddha banI gayuM hatuM. mahopAdhyAya zrI dharmasAgarajIgaNie potAnI racanA-tapagacchapaTTAvalI-nI svopajJavRttimAM zrI hIravijayasUrinuM saMkSipta caritravarNana karatAM noMdhyuM che ke 'tavyatikaro vistarataH zrIhIrasaubhAgyakAvyAdibhyo'vaseyaH'. arthAt, zrI jagadgurunA caritrano adhika vRttAnta zrI hIrasaubhAgya vagere thakI jANI levo. saMvat 1648 mAM racAyelI paTTAvalImAM paNa hIrasaubhAgyano, eka variSTha ane vRddha upAdhyAyajI bhagavaMta dvArA, ullekha thAya ane havAlo apAya te sUcave che ke A mahAkAvya 1648mAM to ghaNuM pracalita ane lokapriya banI gayuM haze. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 jo ke, (bhArata nA) anyAnya aneka granthabhaMDAromAM tapAsa karavA chatAM hIrasaubhAgyanI sAMpaDatI ati alpasaMkhyaka pratio jotAM pAchaLathI A mahAkAvyanuM adhyayana ghaTI gayuM haze, tema mAnI zakAya. paraMtu, tenuM kAraNa pAchaLanA saikAomAM saMskRtanuM ghaTI gayekheM adhyayana-adhyApana ja gaNavU joie, nahi ke A kAvya ke tenA kathAnAyakanI lokapriyatAnI UNapa. paraMtu, chellAM thoDAM varSomAM A kAvyanuM paThana-pAThana punaH vipula pramANamAM thatuM jovA maLe che. raghuvaMza, kirAta, mAgha, jevAM mahAkAvyo, vyAkaraNanA tathA saMskRtanA bodhane dRDha/sphuTa karavA mATe jANavAM joie tevI eka paraMparA ApaNe tyAM che, ane varSothI te pramANe thatuM paNa AvyuM che. paNa, nirNayasAgara prese sarvaprathama hIrasaubhAgya tathA vijayaprazasti vagere kAvyonuM mudraNa karyu, te pachI vidvadvargane ahesAsa thavA lAgyo ke paMcamahAkAvyonI haroLamAM ke barAbarImAM UbhA rahI zake tevAM A kAvyo paNa che, to temanuM adhyayana saMghamAM thAya to zuM khoTuM? A rIte dhIme-dhIme A kAvyonuM adhyayana saMghamAM pracalita thatuM gayu, je Aje to vyApaka ane vipula banyuM che. hIrasaubhAgyano anuvAda paNa thayo che, ane tenuM punarmudraNa paNa thaI cUkyuM che. hIrasundara : hIrasaubhAgyano pUrvAvatAra 'hIrasaubhAgya, e, kharI rIte, e mahAkAvyano bIjo avatAra che. A kAvyano pahelo avatAra to che. 'hIrasundara' mahAkAya. ema samajAya che ke zrIdevavimalagaNie, A kAvya racanAno upakrama sarvaprathama hAtha dharyo haze tyAre temaNe A kAvyane 'hIrasundara kAvya' lekhe racavAnuM vicAryu haze. AnuM pramANa eTale : (a) 'hIrasaubhAgya' nI hIrasundara kAvyanA nAme upalabdha thatI vibhinna pratio, temaja, (ba) hIrasundara' nA rUpamA kartAe karavA dhArelA kAvyanA kAcA Alekha(Draft)nI hIrasaubhAgya karatAM bhinna pATha dharAvatIpratio. alabata, A (a) ane (ba) banne vibhAganI jUja pratio ja maLe che; temAMye (ba) vibhAganI upalabdha pratio ekAda sarga jeTalA aMzane ja samajAvanArI che. paraMtu, te prato uparathI eTaluM spaSTa thaI zake che ke kartAe pahelA 'hIrasundara' nAme kAvya sarjavAnuM vicAryu haze, ane pAchaLathI 'soma saubhAgya'nA anukaraNarUpe hoya, nAmamAM vadhu saundarya lAvavAnI abhilASAthI hoya ke kartAnAM mAtA 'saubhAgyade' nuM nAma amara karavAnI bhAvanAthI hoya-game te kAraNe kartAe nAmamAM parivartana karyu che; eTaluM ja nahi, paNa (ba) vibhAganI pratio tapAsatAM, temaNe kAvyanA padyonI vAcanAmAM paNa mahadaMze zAbdika-parivartana karyu che. 'hIrasundara' kAvyanI je pratio atyAre amArI samakSa che, te A pramANe cha : 1. zeTha DosAbhAI abhecaMda peDhI-bhAvanagara jaina tapA saMghanA jJAnabhaMDAranI prati. 2. zrI jaina AtmAnaMda sabhA-bhAvanagara nA bhaMDAranI prati. 3. IDara-jaina saMghanA jJAnabhaMDAranI prati. prastuta prakAzanamA mukhyatve kramAMka 1 pratino ja upayoga thayo che. kramAMka 2 prati te kramAMka 1nI nakala hovA uparAnta azuddhino bhaMDAra che tethI teno upayoga karavo munAsiba nathI mAnyo. kra. 3 nI prati mAtra eka ja sarga dharAvatI prati che. ane tenI pratilipi A pustakamAM pariziSTa-1 tarIke mUkI che. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pratinI nakala prakAzana kArya daramyAna cheka chelle maLI hoI teno upayoga A rIte ja thaI zakyo che. __ AmAM kra. 1 vALI pratimAM 15-16 e banne sargone paMdaramA sarga tarIke oLakhAvyA hoI, kula 16 sarga ja hovAnu samajAya che, paNa vastuta: 17 sargo ja che. kra. 1 pratinI vAcanAmAM tathA mudrita hIrasaubhAgyanI vAcanAmA keTaleka sthaLe taphAvata maLe che, te tamAma sthaLo tathA taphAvatono nirdeza je te sthaLe pAThanoMdho(Foot notes)mAM darzAvela che. mudrita hIsau0 mAM keTaleka sthaLe TIkA hovA chatAM padyo nathI. e padyo hIsuM0 nI prati kra.1mAM akabaMdha jaLavAyAM che. e uparAnta, mudrita hIsau0 mULa tathA vRttimAM ghaNI azuddhio jovA maLe che, tenuM mArjana hIsuM0 dvArA mahadaMze thaI zake tema che : A be bAbato hIsuM0 dvArA thatI upalabdhi gaNAya. kra. 3 nI prati e zuddharUpeNa hIrasundara kAvyano kharaDo jaNAya che. kharaDo eTalA mATe ke tenA prathama sarganI mukhya vAcanAnI sAthe ja, te ja pratimAM, hAMsiyAmAM te vAcanAgata ghaNAM padyonAM ke padyAMzonA pAThAntaro paNa AlekhAyAM che. IDaranI pratimA mAjinamAM jovA maLatAM sUkSma akSaro te pAdaTIpa nathI, paNa padya-padyAMzanA, karttAnA manamAM udbhavelAM pAThAntaro che, te noMdharbu jarUrI che. ane Aja kAraNe, IDaranI prati te kAvyanA kartA paM. zrI devavimalagaNinA svahastAkSara che evaM vidhAna jarA paNa aMdezA vinA kahI zakAya tema che. zuddha pATha ane mULapAThanAM ja pheraphAronI noMdha-A lakSaNo 'karttAno svahasta' hovA bAbate nakkara AdhAra banI zake. kartA sivAya mULapAThamAM pheraphAra koNa kare ? koNa karI zake ? ___ sArAMza e ke, kartA e prathama hIsuM0 racyu, te paNa tenA vividha AkAra-prakAro badalatA-badalatAM. chelle eka AkAramA sthira karyu haze, ane te pachI hIsuM0 nuM hIsau0mAM rUpAMtara sUjhyu haze. tethI ApaNane hIsau0nu maLatu svarUpa sAMpaDyu. hIrasaubhAgya/hIrasundaranI TIkAo jevU mULa hIsuM0/hIsau0 kAvya mATe, tevU ja tenI TIkA paratve paNa che. kartAe potAnA A kALAnI eka nahi, traNa-traNa vRttio racI che, je sAhityanA itihAsamAM eka virala ke ajoDa ghaTanA gaNAya. temaNe pahelA hIsuM0 para TippaNI rUpa sAva nAnI TIkA lakhI. ApaNe sagavaDa khAtara tene 'hIsuM0' no paryAya evaM nAma ApI zakIe. e pachI temaNe hIsau0nI laghuvRtti racI, jenI ekamAtra prati amadAvAda - DelAnA upAzrayanA bhaMDAramAthI upalabdha thaI zakI che, ane jenI saMpAdita vAcanA A prakAzanamAM ApI che. ane tyAra pachI temaNe hIsau0 nI bRhadvRtti banAvI, je mudrita hIsau0mAM upalabdha che. eka granthakAranA, eka sarjakanA manovyApAro kevI rIte satata palaTAtA rahe che, ane potAnA sarjanamAM kevA ane kevI rIte sudhArA-vadhArA-umerA-parivartana karatA rahe che-tenuM A eka zreSTha dRSTAnta gaNI zakAya. hIsuM0 ke hIsau0 nI Ama to aDhaLaka vizeSatAo ane lAkSaNikatAo che. ane e badhI vizetAono tAga meLavavA mATe A kAvyano aneka dRSTie abhyAsa thavo atyanta jarUrI che. A kAvyamAM dhArmika, sAmAjika, sAMskRtika, bhaugolika, bhASAzAstrIya, tulanAtmaka, alaMkArika, sAhityika-ema aneka prakAre adhyayana karavAjogI sAmagrI maLI zake ja. Ama chatAM, prathama najare AMkhe UDIne vaLagatI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 be vizeSatAo te A : (1) AmAM kartAe TAMkelA aneka granthonAM aDhaLaka udAharaNo-avataraNo. (2) AmAM maLatA dezya temaja kaphnA samakAlIna vyavahAropayogI bhASAkIya zabdaprayogo. thoDaM phuTakaLa kAma A dizAmAM thayuM che khalaM. paNa nakkara kAma hajI sanniSTha-rasika abhyAsInI pratIkSAmAM UbhuM ja che. hIsuM0 nA dvitIya bhAgamAM AvA zabdo tathA udAharaNonI eka noMdha mUkavAnI dhAraNA che, e AzAe ke koI abhyAsI teno upayoga karI zake. prastuta prakAzana/saMpAdana paratve saMvat 2048mAM UnAkSetranI sparzanA thaI, tyAre jagadgurunI aMtima bhUmi rUpa "zAhabAga" nI paNa yAtrAno yoga banyo. jagadgurunA spRhaNIya jIvana-kArya pratyeno ahobhAva te paLe prabaLapaNe abhivyakta thato anubhavAyo. teozrInI jIrNa thaela samAdhino punaruddhAra 2052 sudhImA karAvavo - evo eka saMkalpa paNa sahajabhAve manamAM jAgyo. saM. 2050mAM jagadgurunI janmabhUminA kSetra 'pAlanapura'mAM cAturmAsano yoga banyo. apiricita kSetra, paNa ekamAtra AkarSaNa e ke tyAM hajI jagadgurunuM janmasthAna gaNAtuM makAna upAzrayarUpe mojUda che. comAsAmAM paNa A sivAya koI ja bAbata evI na maLI ke je tyAM ajANyAne javA ke rahevAnuM AkarSaNa banI zake.paNa e comAsAmAM jagadgurunA janmasthAna 'nAthIbAInA upAzraya' nA nityadarzanano sarasa lAbha thayo, e ja mahatva- gaNAya. huM ema vicAruM chu ke jemanA janmanuM tathA svargArohaNa- - A banne sthAno Aje paNa mojUda hoya tevA aitihAsika puruSa mAtra jagadguru ja che. pAlanapuranA varSAvAsamAM 'hIrasaubhAgya' nuM vAMcana karavaM AraMbhyu. to mudrita pratimAM AvyA karatI kSatio bahu khaTakavA mAMDI. zodhakavRttinI preraNAthI hIsau0nI hastapratio meLavavA prayAsa karyo, to hIsau0 nI betraNa ja pratio maLI, ane vadhumAM hIsuM0 tathA hIla0 nI kula traNeka pratio sAMpaDI. e badhI sAmagrI tapAsatAM hIsuM0 tathA hIla0nI sAmagrI hajI apragaTa hovAnuM jaNAtAM tenuM saMpAdana tathA prakAzana, caturtha zatAbdInA avasarane anulakSIne, karavAno nizcaya karyo; ane muni zrIratnakIrtivijayajIne e kAma bhaLAvyuM. temaNe paNa ullAsabhera e kAma karavAnuM svIkAryu; ane temaNe karelI doDha varSanI mahenatanuM pariNAma A graMtharUpe Aje pragaTa thaI rahyaM che. A saMpAdanamA prathama hIsuM0 kAvyano mULapATha, tenI nIce tenI TippaNI, ane te pachI hIla0 (hIrasaubhAgya paranI laghuvRtti)no pATha-A krame vAcanA ApavAmAM AvI che. hIla0 pratimAM paNa mULa-kAvya pATha che ja; paraMtu te hImu0 (hIrasaubhAgya-mudrita)ne sarvAMze maLato ja pATha che, tethI te pATha atre Apela nathI. jyAM jyAM hIsuM0 ane hIla. prati ke hImu0 vAcanAnA pAThamAM pheraphAra Ave che tyAM te pATha yogya sUcanapUrvaka mULamAM ke pAdanoMdharUpe mUkela che. padyonA kramamAM pheraphAra hoya, koI padyo, padya hIsuM0 mAM na hoya eve sthaLe te aMgenI noMdha ke pATha mUkavAmAM Avela che. AvAM sthAnonI tAlikA bIjA khaNDamAM ApavAnI dhAraNA che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 prathama khaNDarUpa A prakAzanamAM hIsuM0 nA 1 thI 8 sargo samAvyA che. 9 thI 16/17 sargo bIjA bhAgamA samAvAze. prAMte ApelAM be pariziSTomAM prathamamAM hIsuM0nI IDara-bhaMDAranI pratinI vAcanA che. e prati hIsuM0 nA prathama sargAtmaka che, temaja temAM kartAe svayaM tenA pAThAMtaro ke rUpAMtaro noMdhelA che. e akSaro jheroksa nakalamAM jeTalA ukelI zakAyA teTalA ahIM ApyA che. paraMtu, A pratino pATha ahIM prathama vakhata prakAzamAM Ave che, je abhyAsIo mATe khUba upayogI thaze tevI zraddhA che. dvitIya pariziSTamAM 8 sargomAM padyonI akArAdi-sUci ApI che. A kArya mATe potAnA bhaMDAronI prationI jheroksa nakalo ApavA badala 1. DahelAno upAzrayaamadAvAda, 2.zeTha Do. a. peDhIno bhaMDAra-bhAvanagara, 3. zrI jaina AtmAnandasabhA-bhAvanagara, 4. IDara-saMgha bhaMDAra-A badhAnA kAryavAhakono RNasvIkAra karIe chIe. IDaranI pratinI nakala mATe panyApa zrImunicandravijayajI gaNi (jhIMjhuvADA)no paNa AbhAra mAnavo joIe. A graMtha, saMpAdana muni ratnakIrtivijayajIe khUba rasa ane khaMtathI karyu che. saMpAdana-saMzodhana mATeno temano A prathama ja prayAsa hovA chatAM A kAryamAM temaNe prazasya gati ane nipuNatA dAkhavI che, te graMtharnu avalokana karanArane avazya jaNAI Avaze. Ama chatAM 'gacchataH skhalanaM kkApi' e nyAye, temano A prathama ja anubhava tathA prayAsa hoI kyAMya paNa kSati jaNAya to sujJa jano dhyAna dore tevI temanI prArthanA, ahIM mArA dvArA teo pragaTa kare che.... graMthanA prUphavAcana tathA anyAnya kAryomA munizrIvimalakIrtivijayajI, muni zrI dharmakIrtivijayajI tathA muni zrI kalyANakIrtivijayajIno bharapUra sAtha maLyo che, te paNa ahIM noMdhaq joIe. prAMte, jagadgurunI 400mI svargArohaNa-tithi ujavaNIrUpe ane ArAdhanArupe A graMtha- prakAzana thaI rayuM che, tenI pAchaLa zrI gurubhagavaMtanI kRpA ja mahattvapUrNa paribaLa che, ane te sadAya varasatI ja raho tevI prArthanA sAthe -vijayazIlacandrasUri bhAvanagara paryuSaNamahAparva-saM. 2052 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaH jambUdvIpa-deza-nagara-nRpAdivarNano nAma prathamaH sarga kuMrA-nAthI-gajasvapna-svapnajAgarikA-sakhIgoSThyAdivarNano nAma dvitIyaH sargaH garbhadhAraNa-dohadotpAdakathana-garbhasamaya-lakSaNAvirbhAvana-janma-tanmahotsava -bAlakrIDA paThana-sarvAGgalakSaNarUpavarNano nAma tRtIyaH sargaH zrI mahAvIrajinendramArabhya zrIvijayadAnasUrIndraM yAvatpaTTaparaMparAprAdurbhAvano nAma caturthaH sargaH 109 146 hIrakumArapratibodha-svajanakRtamahotsava-purAGganAceSTita-tatsaGkathA-dIkSAgrahaNo nAma paJcamaH sargaH / dakSiNadiggamana-dvijasamIpapaThana-gurusamIpAgamana-paNDitavAcakAcAryapadapradAna nandibhavana-zrIvijayasenasUrijanmadIkSAdivarNano nAma SaSThaH sargaH varSA-zarat-sUryAsta-sandhyArAga-timira-tAraka-candra-candrikA-varNano nAma saptamaH sargaH zAsanadevatAsamAgamana-tatsarvAMGgavarNano nAmASTamaH sargaH pariziSTa-1 IDarasatkahIrasundarapratervAcanA 236 258 297 pariziSTa-2 hIrasundarakAvyasya 1-8 sargagatapadyAnAmakarAdisUciH 313 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI cintAmaNipArzvanAthAya namaH // paNDita zrIdevavimalagaNiviracitam 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam saTippaNIkam // hIrasaubhAgyamahAkAvyoparilaghuvRttisametam // e~ namaH // atha prathamaH sargaH // hIsuM0 zriyaM sa pArzvAdhipatiH pradizyAt 'sudhAzanAdhIzavataMsitAMhniH // jagannididhyAsuriva trimUrttiryatkIrtirAsIttri dazastravantI // 1 // zrIpArzvanAthAya namaH // ( 1 ) lakSmIM dadAtu / (2) devendrazekharitakramaH / (3) trailokyadidRkSuH / ( 4 ) gaGgA // 1 // hIla0 zrIcintAmaNipArzvAdhipataye namaH // svopajJahIrasaubhAgyakAvyasyAvyAsazAlinIm / kurve vRttiM vidagdhAnAM jhaTityarthAvabodhikAm // iha hi granthArambhe granthakarttA svAbhimatArthasiddhaye ziSTAcAraparipAlanAya ca sakalavighnavighAtakaM viziSTeSTadevatAnamaskAralakSaNaM maGgalamAcarati / ziSyazikSAyai sUtrAntalivIkaroti / tadeva sUtram - zriyamiti - saH advaitamahimA zriyA catustriMzadatizayarUpayA yuktaH / pArzva evAdhipatistrijagadIzvaraH / yadvA- pArzvanAmA yakSAnA (NA) maSTacatvAriMzatsahasrANAM nAyakaH pArzvanAmA yakSastasyAdhipatiH / lakSmIM pradeyAdityAzIH / kiMlakSaNaH pAzrvA'dhipatiH ? | sudhAmamRtamaznantIti, sudhA amRtamazanaM yeSAM vA / sudhA pIyUSamazyate ebhiriti sudhAzanA devAH / teSAmadhIzairvataMsitau / 'tatkaroti tadAcaSTe' itInaktapratyaye 'avApyo' rityakAre lupte vataMsitAviti siddhau / avataMsau kurvantItyavataMsayanti, avataMsyete smetyavataMsitau / tAdRzau caraNau yasya / sa kaH ? yatkIrtirnidhyAtumicchuriva gaGgA AsIt // 1 // hIsuM0 prINAti yA prAjJadRzazcakorIvibhAvarIvallabhamaNDalIva / tamastiraskArakarI surIM tAM namaskRtergocarayAmi vAcam // 2 // ( 1 ) AhlAdayati / ( 2) candrabimbam / maNDalazabdastriliGgaH / ( 3 ) tamaH ajJAnamandhakAraM ca tasya bhetrIm / ( 4 ) namaskaromi ( 5 ) bhAratIm // 2 // 1. jhagitya hImu0 / 2. bhakternate0 hImu0 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 gocarAM karomIti gocarayAmIti / 'jiGitkaraNe' iti JiH / praNamAmItyarthaH // 2 // hIsuM0 'yaccakSuSA 'mAtRmukho'pyazeSavizeSavizekharatAnuSaGgI / "guruM surANAma'dharIkaroti bhavantu te me' guravaH prasannAH // 3 // (1) yatsaumyanayananirIkSaNAt / (2) mUryo'pi (3) nikhilavizeSajJottaMsabhAvasaGgI / (4) bRhaspatim (5) parAjayati // 3 // hIla0 te guravaH prasattibhAjo bhavantu / yadRSTipAte tu jaDo'pi azeSavizeSavidAM zekharatAM prAptaH sanbRhaspati hInIkaroti / / 3 / / * hIsu0 kavitva niSkaM 'kaSituM kavInAM yeSAM manISA kaSapaTTikeva / / santaH prasannA mayi santu "zuddhAzayAH pravAhA iva jAhnavIyAH // 4 // (1) suvarNam / (2) samyakparIkSitum / (3) matiH (4) svarNaparIkSaNapASANazileva / (5) nirmalacittamadhyAzca / (6) gaGgAsambandhinaH // 4 // hIla0 kAvyaniSkaM suvarNaM parIkSituM yeSAM matiH kaSapaTTikAsti te santa: zuddhAzayAH zuddhAbhiprAyAH nirmalamadhyA gaGgApravAhA iva mayi bhavantu // 4 // .. hIsuM0 amandagandhairiva gandhasAro dizo yazobhissurabhIkaroti / "vRttaM vratIndrasya tanomi tasya "kurAnvavAyAmbarapadmabandhoH // 5 // (1) pracuraparimalaiH / (2) candanataruH / (3) vAsayati / ( 4) kAvyam / (5) sUrIzvarasya / (6) karomi / (7) kuMrAsAdhuvaMzAkAzabhAskarasya // 5 // hIla0 amandabahulairgandhaizcandanadrumo dizaH surabhIkaroti tadvadyazobhirdizaH surabhayati / tasya vRttaM tanomi / karomItyarthaH / "kathitAH karaNe tanane grathane cotpAdane ca ye pUrvam / te dhAtavaH spRzanti prAyastulyArthatAmeva // 1 // " kiM ca vRttanAyakAzcaturvidhA varNyante / dhIrodAttAH, dhIroddhatAH, dhIralalitAH, dhIraprazAntAzcAtra dhIraprazAntatvena vRttakaraNaM yuktamityarthaH // 5 // hIsuM0 'pAre girAM vRttamidaM kva "sUrestanuprakAzA kva ca zemuSI me / "prakramya mohAdahamaGgalIsta pramAtumIhe caraNaM murAreH // 6 // (1) pAre girAm vAcAmagocaraM vaktumazakyamityarthaH / (2) caritam / (3) kutra / (4) svalpaviSayA matiH / (5) praarbhy| (6) ajJAnAt / (7) tat-tasmAtkAraNAt / etaccihnAGkitAH zlokA hIlapratau hImuvadRzyante / 1. zrIguravaH hImu0 / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH 3 (8) viSNoH padam - gaganam / (9) pramAtumicchurasmi aGgulIbhirvyomapramANaM kartumanA vartte // 6 // hIla0 girAM pAre vAcAmagocaramidaM vRttaM kva, me svalpA buddhiH kva / tattasmAtkAraNAdahamaGgulIH prArabhya viSNupadaM mAtumicchAmi / kazcidanantaM nabhaH svAGgulIrmaNDayitvA pramAtumArabhate, na punaH prabhavati, tadajJAnAdeva ||6|| hIsuM0 'yo vAlukA haimavatIpratIre pramAti saMkhyAti ca ' vipluSo'bdheH 6 / tArA: puna: "pArayati pramAtuM guNAnga' NendorgaNayenna so'pi // 7 // ( 1 ) yaH pumAn / ( 2 ) gaGgAtaTe / (3) sikatAkaNAn / ( 4 ) pramANIkaroti : (5) bindUn / ( 6 ) samudrasya / (7) samarthIbhavati / ( 8 ) gacchanAyakasya / (9) iyattAvacchinnasaMkhyAgocarIkuryAt // 7 // hIla0 yaH gaGgAtaTe vAlukAH pramAti / abdherjalabindUn uta ca tArAH saGkhyAti / so'pi sUrerguNAnna gaNayet // 7 // hIsuM0 vRttaM vibhorbhASituma' prabhuryajjambhArisUristadahaM 5 6 kimIze / yaH zRGgizRGgAgragatairdurApaH kiM bhUmigastaM vidhumAdadIta // 8 // (1) sUrIndrasya / (2) vaktum / (3) asamarthaH / ( 4 ) bRhaspatiH / ( 5 ) taccaritaM bhASitum / ( 6 ) kathamahamIzIbhavAmi / ( 7 ) girizikharoparigataiH / (8) duSprApya / ( 9 ). pRthvIstha: / (10) gRhNIyAt // 8 // hIla. vibhorhIravijayasUrIzvarasya yadvRttaM vaktuM bRhaspatirasamarthaH tarhi tadvRttaM vaktuM ahaM kathamIze-samarthIbhavAmi / api tu na / uktamarthamarthAntareNa draDhayati gRhaNIyAt // 8 // yazcandraH zailazikharasthairduHprA (duSprA) pa: taM bhUcaraH kathaM - hIsuM0 'prabhoH `prabhAvAdathavAre kathaM na prabhurbhavAmi pravidhAtumetat / 6svassatprasAdAttridazAcalasya 'zikhAsu khelAyati kiM na khaJjaH // 9 // iti pIThapaddhatiH // ( 1 ) sUri: (re: ) / ( 2 ) mAhAtmyAt / ( 3 ) athaveti smaraNagarbhe pakSAntare vA / ( 4 ) karttum / (5) etaccaritam / (6) devatAprasattyAH / (7) mero: ( 8 ) cUlAsu / ( 9 ) krIDati / (10) caraNavikalaH // 9 // hI tarhi kathaM kariSyate / tatsAmarthyamAha - prabho0 ahaM prabhuprabhAvAtkSamaH / svaH saddevastadanugrahAnmeruzRGge khaJjaSki(JjaH kiM) na khelati / api tu khelatItyarthaH // 9 // hIsuM0 'suparvabhirbhogibhiraGgirasaMghairlIlAM svayaM bibhradiva trilokyA: / 'preyAniva strIbhirihAsti jambUdvIpo'bdhivelAbhiru 'pAsyamAnaH // 10 // Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) devaiH pakSe zobhanAni paryuSaNA-dIpAlikAdiparvANi yeSAm / (2) nAgakumAraiH pakSe bhogo rAjyAdisukhamastyeSAmiti / (3) janasAthaiH / (4) dadhat / (5) tribhuvanasya / (6) patiH / (7) pArthivaH rajata-himaratnamayo'nAdRtAbhidhAnadvIpAdhidevAvAsabhUtottara kuruvartijambUvRkSeno( No)palakSitaH (7) sevyamAnaH // 10 // hIla0 supa0 / iha jambUdvIpo'sti / taistaistrijagatyA lIlAM dadhat / abdhivelAbhiH saMsevyo yathA priyaH strIbhiniSevyate // 10 // hIsuM0 'nIrAjayantISviva citrabhAnumAdAya digvAravilAsinISu / 4saMvardhayantISu "payaHpRSadbhirvelAsu kAntAsviva muktikAbhiH // 11 // yaM zaMbhuzailacchaviromagucchacandrAtapatroddhata vAhinIkam / vArddhastaraGgA magadhA ivorvIdhavaM stuvantIva gabhIrarAvaiH // 12 // yugmam // (1) ArAtrikaM kurvatISviva / (2) sUryo vahnizca / (3) digvArAGganAsu / (4) vardhApayantISu / (5) jalakaNaiH (6) laghumuktAphalaiH / (7) kailAzaH / (8) cAmaram / (9) senaandyau| (10) bandinaH / (11 / 12) yugmam // yaM jambUdvIpam / abdhikallolAH / stutikAriNa iva stuvanti / kiMbhUto jambUdvIpa: ? / kailAsakAntireva, tadvadvA ujjvalA romagucchA yasya / tathA candratulyaM, sa evAtapatraM yasya / tathoddhatA vAhinyaH senA nadyo yasya / pazcAtkarmadhArayaH / kAsu satISu? digvArAGganAsu satISu / kiMbhUtAsu digvArAGganAsu ? nIrAjanAM kurvantIti nIrAjayanti / nIrAjayantIti nIrAjayantyastAsu / citrabhAnuM vahni arthAtsUrya gRhItvA / punaH kAsu ? velAsu / kiNbhuutaasu.?| avakirantISu / kaiH ? / payobindubhiH / yathA anyAH kAminyaH kSamAkAntaM lAjairvardhApayanti tadvat // 11-12 / / hIsuM0 candrArkacakradvayabhRtprabhUtakSetraprabhU ratnanidhAnavArddhiH / yaH ko'pi cakrIva cakAstyasaMkhyadvIpAvanIpaiH sa samupAsyamAnaH // 13 // / iti jambUdvIpaH // (1) kSetrANi bharatAdivarSANi kRSibhUmayazca / (2) maNInAM nidhInAM ca vAddhinAmadheyA saMkhyA yatra, yadvA ratnopalakSitanidhAnAni vAddhiH sagaracakrivacasA susthitasurAnItasAgaro yatra / (3) ko'pyadbhutavaibhavaH / (4) rAjabhiH // 13 // hIla0 candrA0 / yaH jambUdvIpaH cakrIvAsaGghayairdIpAvanIpAstaiH saMsevyaH zobhate / candrArkayoH cakrarUpayo yaM bibhartIti / atha pracurANAM kSetrANAM nidhInAM prakarSaNotpattisthAnaM cAthavA maNInAM nidhAnAnAM vArddhiH saMkhyA yatra // 13 // hIsuM0 'yatrollasadgaurima'tuGgimazrIjharapravRttiH sphuTabhadrazAla: / paravIndughaNTAgrahaghargharIko vibhAti hemnazizakharI karIva // 14 // 1. 0zAlI hImu0 / 2. karIva hemnaH zikharI vibhAti ravIndughaNTAgrahaghargharImAn hImu0 / 3. hIlapratau hImu0 caite 1415-16 zlokAH 16,14,15, evaM krameNa dRzyante / Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH (1) yatra- jambUdvIpe / (2) gauraH zvetapItayoH zvetimnaH pItimnazca tuGgatvasya ca zobhA yatra / (3) nirjharANAM pravarttanaM yatra pakSe jharavatpravRttirmadapravAho yatra / (4) bhadratvena bhadrajAtitvena zobhate pakSe vanam / (5) sUryAcandramasAveva ghaMTe tathA grahA upalakSaNAnakSatra-tArA eva . kiGkiNyo yatra / (6) meruH // 14 // hIla. yatra dvIpe suvarNagirivibhAti / ka iva ? karIva / kiMbhUtaH karI meruzca ? / ullasantI gaurimnaH tuGgimnaH zrIyaMtra / punarjharANAM pravarttanaM jharavatpravRttirmado yatra athavA sphuTaM vikasitaM bhadrazAlAkhyaM vanaM yatra / sphuTaM prakaTaM bhadrajAtitvena zAlate zobhate / tathA sUryAcandramasau ghaNTe grahA ghargharyo yasmin * // 16 // hIsuM0 antaHsphuranmauktikaratnarAjIvirAjikUlyezadukUlabhAjaH / bhAsvajjagatyarjunamekhalAyA nizAvazA'hamaNikarNikAyAH // 15 // 'saMdhyArucIkuGkamapaGkilAGkaprAcI pratIcIkSitibhRtkucAyAH / dvIpazriyAstArakatArahAre kinAyako rAjati ratnasAnuH // 16 // yugmam // (1) madhye dyotamAnamuktAphalamaNizreNizobhanazIlasamudra eva vasanavatyAH / (2) kapizIrSakavarjitaprAkArabhittiH / (3) nizAvazazcandaH "bhUvalayorvazIvaza" iti naiSadhe, ravikuNDalama // 15 // (1) sandhyArAgaghusRNapaGkayuktaudayAstAdristanAyAH / (2) "tAro nirmalamauktike"4 hAre / (3) madhyamaNiH / (4) meruH // 16 // yugmam // hIla0 yatra meruvirAjate / kimutprekSyate / dvIpalakSmyAstArakA eva tArA nirmalamauktikAni teSAM hAre madhyamaNiH / kiMbhUtAyA dvIpazriyAH ? antarmadhye sphuratAM mauktikAnAM ratnAnAM rAjyA zreNyA virAjate ityevaMzIlo yaH kulyezo'bdhi sa eva dukUlaM bhajatIti tasyAH / dIpyamAnA jagatI eva suvarNamekhalA yasyAH / nizA vazA yasyaitAvatA candrasUryo kuNDale yasyAH / saMdhyArAga eva kuGkama tena paGkilau vyAptAvako yayostAdRzAvudayAstAcalau kucau yasyAH // 14-15 / / yugmam // hIsuM0 yatrArthino'rthezamiva prasArya karAnsuvarNa vivarISavaH kim / *pradakSiNAgocaratAM nayanti "jyotirgaNA gairikasAnumantam // 17 // iti meruH // (1) dhanavantam / (2) kiraNAn hastAMzca / (3) yAcitumicchavaH / (4) pradakSiNIkurvanti / (5) grahanakSatratArAvrajAH / (6) meruH // 17 // hIla0 yatrA0 / yatra dvIpe grahanakSatratArAsamUhAH sumeruM pradakSiNayanti / kimutprekSyate / kiraNAnprasArya suvarNa varItumicchavaH / yathAthino yAcakA dhaninaM anukUlayanti // 17 // iti meruH // 3. AthamaNo'gastAcala iti pratipArzve Ti0 / 1 0kaNDalAyAH hiil0| 2 pUrva udayAcala iti pratipAi~ tti0| 4. lamauktike ityanekArthaH hImu0 / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'savezakezAyitakUlinIzo 'lalAmalIlAyitasiddhazailaH / dvIpA'vanIndoriva bhAlapaTTo yasmin vyabhAdbhAratanAma varSam // 18 // (1) samIpe kezapAzavadAcarito lavaNasamudro yasya / (2) tilakalIlAvadAcaritaH zatruJjayo yasya / (3) dvIparAjasya // 18 // hIla0 sve0| yasmindvIpe bharatakSetraM zobhate sma / ivotprekSyate / dvIpalakSmIbhAlapaTTaH / kiMbhUta ? / samIpe kezasamUha ivAcaritaH saridIzo yatra / tilakazobhayA caritaH zatruJjayo yatra // 18 // hIsuM0 'parAjitadvIpatatipratISTaciratnaratnAdyupadAgaNena / dvIpena pRthvIpatineva 'varSaM vyadhAyi dhAmopanidherivaitat // 19 // (1) nirjitadvIpAvalIbhyo gRhItacirakAlotpannamaNipramukhaprAbhRtaprakaraNa 'pratISTakAmajvaladastrajakaM'6 ciratnaratnAki(cita )muccita' miti naiSadhe / (2) kSetraM / (3) nikSepasya // 11 / / parA0 jambUdvIpena etadbharatakSetraM upanidheAsasya dhAma gRhaM vyadhAyi cakre / iva yathA pRthvIpatinA rAjJA nikSepasya niketanaM kriyate / kiMbhUtena dvIpena ? / parAjitA dvIpAnAM tatiH zreNI tasyAH sakAzAtprati(tI)To gRhItazciratnAni cirakAlotpannAni ratnAni tadAdirupadAprakaro yena sa tena // 19 // hIsuM0 vaitADhyazailo 'vipulAM dviphAlAM vinirmimIte sma nijena yasya / "yamIbhramIbhaGgivibhUSyamANAM pastraiNasya sImanta iva praveNIm // 20 // (1) bhUmIm / (2) dvibhAgAm / (3) AtmanA / (4) yamunAjalabhramaNIracanayA manyamAnAM 'api bhramIbhaGgibhirAvRtAGga' miti naiSadhe, bhramIzabdo dIrghaH / (5) strIgaNasya / (6) kabarI // 20 // hIla0 vaitA0 / vaitADhayagiribhUmiM dvibhAgAM kRtavAn / kena / nijenAtmanA / kiMbhUtAM vipulAM praveNI c| yasyA yamunAyA bhramaNaM tasyA bhaGgayo vilAsAstAbhistadvadvAlaGkriyamANAm / yathA strINAM samUhasya kabarI dvibhAgAM kurute / 'kezaveSe sImantaH' siddhAntakaumudyAM zakandhyAdimadhye pAThAt / anyatra sImAnta ityeva syAt / hIsuM0 vaitADhayazailena vibhajyamAnAvubhau vibhAgau bharatasya bhAtaH / 'dvIpAvanIpaM kimupetya bhUtyA jitau bhajantau 'phaNinAkilokau // 21 // iti bhAratam // (1) vibhAgIkriyamANau / (2) dvIparAjam / (3) Agatya / (4) sevamAnau / (1) pAtAlasvargau // hIla0 vaitADhayazailena0 iti sugamam // 21 // 1. dvIpendirAyA iva hImu0 / dvIpendirAyA ityapi pAThaH iti hIlaprati pArzve Ti0 1 2. iti bharatakSetrasya dvau bhAgau hiil| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH hIsuM0 'svacchandakelItaralIbhavantyAH strastaM zirasto bhuvi varSalakSmyAH / kimuttarIyaM marutottaraGgIkRtaM sitaM yatra 'babhasti gaGgA // 22 // iti gaGgA / (1) svairakrIDayA capalIbhavantyA 'kelISu tadgItaguNAnnipIye 'ti naiSadhe, kelIzabdaH dIrghaH / (2) patitam / ( 3 ) mastakAt / ( 4 ) vAyunA / (5) caJcalIkRtam / (6) bhAti // 22 // hIla. svacchanda0 / yatra bharatakSetre gaGgA bhAsate / kimutprekSyate / svecchayA krIDAbhizcaJcalAjAyamAnAyAH / kSetralakSmImastakAtpatitam / marutA taraGgayuktaM kRtaM prAvaraNam // 22 // hIsuM0 taddakSiNArddhe suragehagarvvasarvvaMkaSo gUrjaranIvRdAste / zriyevarantuM puruSottamena 'jagatkRtAkAri vilAsavezma // 23 // (1) dakSiNabharate (2) svargAbhimAnasarvApahArI / ( 3 ) gUrjaranAmA deza: sattAyAmastyAste iti / ( 4 ) puruSeSu zreSThena - nArAyaNena ca / (5) dhAtrA / (6) krIDAgRham ||23|| hIla 0 tadda0 / tasya bharatasya dakSiNapArzve / svargagarvasarvApahArI gurjara iti nAmnA nIvRddezo vartate / ivotprekSyate / sRSTikartrA vibhunA saha rahaH krIDituM lakSmyA keligRhaM kRtam // 23 // hIsuM0 azeSadezeSu 'vizeSitazrIryo maJjimAnaM vahate sma dezaH / 'AkrAntadikcakra ivAkhileSu 'vasuMdharAbhartRSu ' sArvabhaumaH ||24|| (1) vizeSaprakAraM prAptA zrIlakSmIH zobhA vA yasya / (2) manoharatAm / ( 3 ) svabhujabalavijitadignikaraH / ( 4 ) rAjasu / (5) cakravarttI // 24 // hIla. yo gUrjaramaNDalaH / azeSadezeSu vizeSayuktA zrIH sampacchobhA vA yasya sa / atra samAsAnta - vidheranityatvAtkapratyayAbhAvaH / etAdRzo maJjuno bhAvaM vahate sma / iva yathA bhUpeSvakhileSu sArvabhaumaH cakravartI / kiMbhUto gUrjaraH sArvabhaumazca ? / AkrAntaM mahatvAnmahimnA vA vyAptaM cartudiGmaNDalaM yena sa ||24|| hIsuM0 susvAmibhAjo vibudhAbhirAmAssajiSNavo yatra puraH sphuranti / dhRtA dadhAnena divAbhyasUyAM yenAmarAvatya ivA'prameyAH // 25 // (1) svAmI - rAjA kArttikeyazca / (2) vibudhAH paNDitA devAzca / ( 3 ) jayanazIla indrazca / ( 4 ) svargeNa / ( 5 ) IrSyAm / (6) indrapuryaH / (7) asaMkhyAH // 25 // hIla0 susvA0 yatra deze puraH nagaryaH rAjanti / ivotprekSyate / divA svargena saheya dadhatA yena gUrja reNendranagaryo dhRtAH / kiMbhUtA nagaryaH indrapuryazca ? | suzobhanaM svAminaM rAjAnaM purandaraM svAmikArttikaM vA bhajantIti / vizeSeNa budhairvibudhairdevairvA ramyAH / tathA saha jiSNubhirjayanazIlairjiSNunA zakreNaM kRSNena ca varttante yAstAH ||25| 1. iti gaGgA / iti bharatakSetram hIla0 / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 zatruJjayAdrestalahaTTikAyAM yadArSabhirvAsa yati sma pUrvam / dviSanniva kSoNibhRtAM vinItAM yasmiMstadAnandapuraM samasti // 26 // (1) bharatacakrI (2) sthApayAmAsa / (3) indraH // 26 // zatru0 / bharatacakrI yanagaraM pUrvaM vAsayati sma / yathA giriripurvinItAM vAsitavAn / dhanadeneti zeSaH / tat AnandanAmnA puram / idAnIM bRhannagaranAmnA puram / yasmingUrjaramaNDale vibhAti // 26 / / hIsuM0 yattuGgatAraGgagirau 'girIzazailopame koTizilA samasti / svayaMvarorvIva 'zivAmbujAkSIpANigrahe 'koTimunIzvarANAm // 27 // (1) kailAzasadRze / (2) siddhivadhUvivAhe / (3) koTisaMkhyAnAM sAdhUnAm // 27 // hIla0 yatuGga / kailAzopame yasya dezasyA_lihe tAraGganAmni parvate koTizilA vidyate / ivotprekSyate koTiyatInAM muktimAninIvivAhe svayaMvaramaNDapamedinI // 27 // hIsuM0 yatpate 'kalpitasaptabhUmI 'rAjarSiNAkAryata jainagehaH / ivAdhiroDhuM "zivacandrazAlAM nizreNikArohaNa saptakAGkA // 28 // (1) racitAH saptakSaNA bhUmayo yatra / (2) kumArapAlena / (3) prAsAdaH / (4) muktirUpopari gRham / (5) sopAnasaptakamaGke kroDe yasyAH / hIla. ytp0| yasminparvate tArale kumArapAlena racitasaptabhUmIka: jainaprAsAdaH zilpibhirakAryata nirmApitaH / ___ ivotprekSyate / zivazirogRhaM caTitum / ArohaNAnAM sopAnAnAM saptakamaGke yasyAstAdRzI adhirohiNI kAriteva // 28 // hIsuM0 gabhIratAdhaHkRtavArddhineve( vo) padIkRtaM dantinamudvahantam / rAjarSirasminvi jayAGgajAtaM tIrthAdhipaM sthApayati sma caitye // 29 // (1) gAmbhIryajinasAgareNa / (2) Dhaukitam / (3) gajam / (4) ajitanAtham // 29 // hIla0 gmbhii0| kumArapAlaH asmintAraGgacaitye'jitanAthaM nivezayAmAsa / kiMkurvantam / lAJchanagajaM udvahantam / kimutprekSyate / gAmbhIryeNa parAbhUtena samudreNa Dhaukitam // 29 // hIsuM0 caityena cUDAmaNineva 'zIrSaM vibhUSya rAjarSira'muSya zRGgam / siddhAcalasyeva sumaGgalAbhUstIrthatvamurtyAM 'prathayAJcakAra // 30 // iti tAraGgAgariH / / (1) mastakam / (2) tAraGgagireH / (3) zatruJjayasya / ( 4 )bharatacakrI / (5) vistArayAmAsa // 30 // hIla0 caitye0 rAjarSiramuSya tAraNagirestIrthatvaM pRthivyAM vistArayAmAsa / yathA bharatacakrI zatruJjayasya 1. gambhIra0 hImu0 / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH tIrthatvaM vistArayati / kiM kRtvA ? / caityena zRGga vibhUSya / mukuTena zIrSa bhUSyate tathaiva // 30 // hIsuM0 deze punastatra samasti zaMkhezvaro'ntika'sthAyukanAganAthaH / ___ dhAtrA dharitryAM jagadiSTasiddhayai merorivAdAya suraduruptaH // 31 // (1) tiSThatItyevaMzIlaH / (2) dharaNendraH / (3) brahmaNA / (4) bhUmau / (5) IhitapUraNAya / (6) utkhAya // 31 // hIla0 gUrjaradeze dharaNendrasevyaH zozvaro jAgarti / ivotprekSyate / meroH sakAzAtlAtvA / vidhinA / kalpataruH praropitaH / kimartham ? jagadiSTasiddhyai / tAtsthAttadvayapadeza iti nyAyAjjagajjanAnAma bhilaSitapUrtaye // 31 // hIsaM0 vidyAdharendrau 'vinamirnamizca 'yadvaM( di)bamabhyarcayataH sma pUrvam / svarge tato'pUji biDaujasA [ya]t 'svadhAmna eva spRhayeva siddheH // 32 // (1) RSabhajinasevAsantuSTadharaNendradattagaurI-prajJaptIpramukhavidyA-vaitADhyadakSiNottarazreNidvayaizvaryo nami-vinaminAmAnau khecarendrau / (2) pArzvapratimAm / (3) indreNa / (4) svargAdeva // 32 // hIla0 vidyaa0| namivinamirAjAnau zrIzadvezvarapArzvanAthapratimAM pUjayataH sma / tadanantaramindreNa pUjitam / IvotprekSyate / svargAdeva, manuSyAvatAraM vinaiva vaikriyazarIreNaiva muktervAJchayeva // 32 // hIsuM0 tenAtha muktaM 'girinArizRGge'dhigamya mANikyamivAmarANAm / nItvAtmadhAmno vidhupadmapANI yadArcatAM panirvRtimIhamAnau // 33 // (1) kAJcanabalAnakanAmni / (2) jJAtvA / (3) cintAmaNimiva / (4) candraravimaNDale raviH (?) / (5) muktim // 33 // hIla0 tenaa0| atha tena zakreNa kiyatkAlaM girinArigireH kAJcanabalAnakAravyazRGge yatbimbaM muktaM sat candrArko cintAratnamiva prApya punarAtmagRhayorAnIya ArcatAm // 33 // hIsuM0 tAbhyAM 'punaH sthApitamujjayante pArzva svasarvasvamivA'vasAya / 3AkhaNDalaH kuNDalinAM krameNa sabhAjanAyAna-yati sma vezma // 34 // (1) zazisUryAbhyAm / (2) jJAtvA / (3) nAgendraH / (4) pUjanAya // 34 // hIla0 tAbhyAM0 / nAgendraH pArzvanAthamAtmagRhe arcanAya Anayati sma / kiM kRtvA ? / candrArkAbhyAM sthApitaM svakIyanidhimiva pArzva jJAtvA // 34 // hIsuM0 girAtha neme a[ ra vindanAbhirupAsya padmApriyamaSTamena / AnAyayattena jinaM tamAtmadviSajjayaM mUrtimivAzrayantam // 35 // 3. tataH hImu0 / 2. nayadAtmadhAmni hImu0 / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam ( 1 ) nArAyaNaH kAtantravArttike'pyuktam, ' aravindanAbhi' rityAdayo mAghAdikAvyoktAH prayogA: ziSTairabhyupagamyAH / (2) saMsevya / ( 3 ) dharaNendraM pUrvavyAvarNitasvarUpam / ( 4 ) jarAsandhajayamiva // 35 // girA0 / aravindanAbhirnArAyaNo neminAthavAcA'STamabhaktena dharaNendramArAdhya tena dharaNendrena (Na) taM pUrvavyAvarNitaM pArzvajinamAnAyayat / utprekSyate / mUrtimantaM svavairiNAM vijayamiva // 35 // hIsuM0 tato z2arA yena yadu ( dU ) dvahAnAM nyavAri vArA snapanodbhavena / * bANasya kuSTaM vapuSastviSeva rAjIvinIjIvitavallabhena // 36 // hila0 ( 1 ) yAdavAnAm / (2) jalena / ( 3 ) snapanajanitena / ( 4 ) bANanAmnaH kaveH / ( 5 ) kiraNena / (6) raviNA // 36 // hIla0 tato0 tato'trAgamanAnantaraM yena zrIpArzvadevena strAtrotpannena jalena yadunandanAnAM jarA nivAritA / yathA kamalinIpatinA nijakAntyA bANakaveH zarIrAtkuSTarogo nirAkRtastadvat ||36|| hIsuM0 yatrA'rhatAdhmAyi 3 nijadhvajinyAstrANAya kamburbhramatA samantAt / "tatrAcyutenArijayaprazastirivAtmajaH zaMkhapuraM nyadhAyi // 37 // ( 1 ) ariSTaneminA / (2) vAditaH / (3) svasenAyAH / ( 4 ) rakSaNAya / (5) kRSNena / (6) vAsitam // 37 // hI 0 yatrA0 / yatra sthAne zrIneminAthena senAsamantAdbhramatA satA nijasenArakSaNAya zaGkho vAditaH tatra sthAne viSNunA zaGkhapuraM vAsitam / utprekSyate / nijavairiNAM jayasya prazastilikhitA ||37|| hIsuM0 'vasundharAyAmiva vaijayantaM nirmApya caityaM suragotramitram / nivezayAmAsa suvarNabindurA nandasAndro'tra jinendrabimbam // 38 // (1) svarge yathA indraprAsAdastathA bhUmAviva / ( 2 ) indragRham / (3) mandarottuGgam / (4) nArAyaNaH (5) pramodapallavitaH / ( 6 ) zaGkhapure // 38 // hIla0 vasu0 / suvarNabindurnArAyaNaH atra caitye pArzvapratimAM sthApitavAn / kiM kArayitvA ? merormitraM sAdRzyena caityaM vidhApayitvA / ivotprekSyate / pRthivyAH indraprAsAda iva / kiMbhUtaH suvarNabinduH / ? pramodameduraH ||38|| hIla. svakAritezAcalacArucaitye nivezitaH sajjanamantriNA yaH / sa ropitaH svaHzikharIva saudhAGgaNe'sya jajJe'khilasiddhidAyI // 39 // sva0 / AtmakArite kailAzasundare caitye sajjananAmnA mantriNA sthApitam / zaGgezvarapArzvanAthaH / asya mantriNa eva / siddhiM dadAtItyevaMzIlo / jajJe jAtaH / yathA gRhAGgaNadvAre kenacitpraropitasuratarustasyaiva samastavAJchitArthapradAtA bhavati tathaiva / 'praropita' ityapi pAThe tAtparyArthaH // 39 // etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH hIla0 -ni:svAdivaizvaryamanApya jhaMjhUpUrArkato durjanazalyabhUmAn / rUpaM yataH smAramivApya devasa va yaccaityamacIkaracca // 40 // niHsvaa0| ni:svAdyathA ezvaryaM nApyate tadvajjhaMjhUpure grAme sUryata: rupaM aprApya / yataH pArzvanAthAtsmarasadRzaM rupaM prApya dujaNasAlanAmA bhUpaH devavimAnamiva zrIpArzvacaityaM zilpibhiH kArayamAsa / ca punararthArthaH // 40 // 6 hIsaM0 padmAvatIprANapatiH prasanAzanIbhaviSNazcaraNAravinde / "tantanyate yanmahimAnamuha~ "sarojasaurabhyamivAhikAntaH // 39 // (1) dharaNendraH / (2) bhramarIbhavanazIlaH / (3) padapadme / (4) atizayena tanoti / (5) kamalaparimalam / (6) vAyuH // 39 // . hIla0 pdmaa0| kramakamale prasUnAzano bhRGgaH sa bhaviSNurbhavanazIla etAdRzadharaNendraH pRthivyAM yasya mahimAnamatizayena vistArayati / yathA sarpavallabho vAyuH kamalasaugandhyaM vistArayati, tadvat // 41 / / hIsuM0 yo dhvaMsate'STApi darAnarANAM vyAlAnvavAyAniva "vainateyaH / 'zayezayAlUH punaraSTasiddhIH praNemuSAM ya: pra'thayAmbabhUva // 40 // (1) nAzayati / (2) bhayAni / (3) nAgakulAnIva (4) garuDaH / (5) pANipagrasthA / (6) namatAM janAnAm (7) vistArayati sma / hIla0 yaH zaGkezvarapArzvanAtha: narANAM manuSyAnAM(NAM) aSTAvapi bhayAni nAzayati / yathA garuDa: vyAlakulAni vAsuki1 anantara takSaka3 kolaka4 padma5 mahApadma6 zaGkha7 kulIzazi8nAmAni vidhvaMsate / punaryo dayAvAnnijapAdAbje namrIbhUtAnAM aSTasiddhIH kare zayanazIlA hastasthitAH kurute sampAdayati // *42 // hIsuM0 'UrjasvalatvaM kalayankalau yo nidhirmahimnAM mahasAmivAMzuH / jAgarti zaMkhezvarapArzvanAtha: "zreyaHpurIprasthitapAMthasArthaH // 41 // iti zaMkhezvarapArzvanAthaH // (1) sphUtimattAm / (2) dhArayan / (3) sUryaH ( 4 ) muktinagarI prati calitapathikAnAM sArtha iva // 41 // hIla0 Urjasva0 / yaH zaGkezvarapArzvanAthaH sphUtimattAM dhArayansan jAgatiM / kiMbhUtaH ? / mAhAtmyAnAM sthAnaM / yathA sUryaH pratApAnAM nidhAnaM bhavati / punaH kiMbhUtaH ? / zreyaHpurI muktinagarI tatra calitA ye pAnthA bhavyAdhvagAsteSAM sArtha iva sArthaH // 43 / / * etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / 1. kurute kRpAluH hImu0 / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'tatrApi ca sphUrtimiyartya'pUrvAM zrIsthaMbhane sthambhanapArzvadevaH / vyadhvaMsi dhanvantariNeva yena "kuSTopatApo'bhayadevasUreH // 42 // (1) api ca punaH tatra gUrjaramaNDale / (2) nivAritaH (3) dhanvantarinAmA vaidyaH / (4) kuSTarogaH // 42 // hIla0 ttraa0| tatra gUrjaramaNDale zrIsthambhane sthaMbhanapArzvaH asAdhAraNIM sphUrtiM prApnotIti / yena pArzvanAthena navAGgIvRttividhAturabhayadevasUreH kuSTopadravaH nirastaH / yathA dhanvantarivaiyena kuSTAdirogo vidhvaMsyate // 44 // hIsuM0 'svakSAratAM 'sUnukalaGkitAM ca 'mASTuM kramAmbhojarajomRtena / "velAchalAdyaM jaladhidvivela mutkaNThito nantumivAbhyupaiti // 43 // iti sthambhanapArzvaH / (1) Atmano lavaNatvam / (2) candrasya kalaGkamatvam / (3) spheTayitum / (4) jalavRddhivyAjAt / (5) dviAram / (6) utsukitaH / (7) samAyAti / 43 // hIla. svkssaar0| samudraH utkaNThitaH san vArivRddhivyAjAdvivAraM yaM sthaMbhanapArzvanAthaM nantuM Agacchati / kiMkartum ? / kramakamalarajo'mRtena kRtvA svalavaNabhAvaM api ca candrakalaGka apanetumiva // 45 // hIsuM0 tIrthAni 'tIrthAdhipapAvitAni 'parassahasrANyaparANyapIha / sphUrti parAM bibhrati pUrvadeze jinezakalyANakazAlinIva // 44 // (1) jinendaiH pavitrIkRtAni / (2) sahastrAtparANi / (3) tIrthakRtAM cyavana-janma-dIkSA kevala-siddhigamanasthAnakarUpaiH kalyANakaiH zAlate ityevaM zIle // 44 // hIla0 tiirthaa0| ihaM deze api punaH anyAni aparANi sahasrAtparANi aneka sahasrasaGghayAni tIrthAni puNyasthAnAni mahimAnaM kalayanti / kiMbhUtAni ? / jinapratimAbhiH pAvitAni / pavitritAnItyarthaH / kasminniva / pUrvadeza iva / yathA pUrvadeze sahasrasaGkhyAkAni tIrthAni sphuranti / kiMbhUte pUrvadeze ? / jinezAnAM kalyANakaiH zAlate zobhate ityevaMzIlastasmin // 46 / / hIsuM0 navodayaM hIrakumAracandraM nirIkSituM kautukinIsametA / svayaM 'svayaMbhUtanayA kimeSA sarasvatI yatra vibhAti sindhuH // 45 // (1) udayo janma-udgamanaM ca / (2) vidhAtuH putrI // 45 // hIla0 nvodyN0| yatra deze sarasvatI nadI vibhAti / kimutprekSyate / navo nUtano, bhAvini bhUtopacArAdudayo yasya taM tathoktaM hIranAmA kumAreSu kumArANAM madhye dIpyamAnatvAccandram / taM nirIkSitum / kautukaM vidyate yasyA sA kautukinI kutUhalAkalitA sametA / eSA kiM svayaMbhuvo brahmaNastanayA putrI sarasvatI samAgateva / anyApi purandhrI kutUhalAnavodayaM candraM prekSituM sameti // 47 // 1. iti sthambhanapArzvadevaH hIla0 / 2. iti puNyasthAnAni hIla0 / 3. atha krIDAsthAnAni / navodayaM0 hIla0 / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH hIsuM0 'kapolapAlImRganAbhipatralatAGkitaizca dvijacandrikAH / krIDanmRgAkSIvadanairbabhU ( bhau ) yA sahastracandreva viraJciputrI // 46 // (1) gallasthaleSu - kastUrikApatravallireva, antazcihnaM jAtameSviti / (2) dazanakAntiyuktaiH, dvijAzcandrikA ca kroDe yeSAM te / (3) jalakelikurvantI ( tI )nAM kAntAnAM vadanaiH // 46 // hIla0 kapo0 yA viraJcisutA nadI sahasracandrA iva jAtA / kaiH kRtvA ? / gallasthaleSu kastUrikApatralatAkalitaiH punardantakAntisahitaizcandravadanAnAM vadanaiH kRtvA // 48 // hIsuM0 'yUno riraMsopagatAnsa' kAntAnhaMsasvanaiH 'svAgatamuccarantI / taraGgahastasthitapaGkajairyA vizrANayAmAsa kimarthamardhyAn // 47 // sarasvatI nadI / ( 1 ) taruNAn / ( 2 ) rantumicchayA / ( 3 ) sametAn - strIyutAn / (4) sukhenAgamanaM - kuzalapraznam / (5) pUjAm / (6) pUjArhAn // 47 // 13 hIla yA sarasvatInadI / svakallolA eva hastAsteSu sthitaiH paGkajaiH kRtvA / kimutprekSyate / rantumicchayA AgatAn / punaH strIsahitAn / punaH pUjAyogyAn / etAdRzAnyUnaH pratihaMsazabdaiH sukhenAgatamiti uccarantI satI kamalaiH kRtvA pUjAvidhi datte sma // 49 // hIsuM0 1vidhordhiyA mandamarandalInazilImukhonmIlitapuNDarIkam / vIkSyAbhito yatra cakorikAbhirabhrAmire 4 pIyUSarasAbhikAbhiH // 48 // ( 1 ) bahulaparimalapAnArthaM madhyalInamadhukaram / (2) smerazvetakamalam / ( 3 ) bhrAntam / ( 4 ) sudhArasakAGkSiNIbhiH // 48 // hIla. vidhodhi0 / vyAkhyA / yatra sarasvatyAM sariti amandamakarandArthaM lInA bhramarA yatraivaMvidhaM vikasitaM sitAmbhojaM vilokyAmRtarasakAmukAbhirjyotsanApriyajAyAbhizcandrabuddhyA samantAt bhrAmyate sma // 50 // hIsuM0 'muktAlatAGkeva nijopakaNThazreNIbhavallakSmaNapakSilakSaiH / ziJjAnamaJjIravatIva kUlAnukUlakUjatkalahaMsikAbhiH // 49 // 'zilImukhAzleSisaroruheva sanetravaktrazriyamAzrayantI / rathAGganAmadvitayena tuGgapInastanadvandvamivodvahantI // 50 // 'romAvalIM zaivalavallarIbhirivAdadhAnApi ca yatra deze / 4svakelilolAnvaravarNinIva' yuvavrajAnsAbhramatI' tanoti // 51 // tribhirvizeSakam / 4 iti nadI / ( 1 ) hArayukteva / ( 2 ) taTe paGktibhUtasArasaiH / (3) zabdAyamAnanUpurayukteva / ( 4 ) taTe karNasukhakRtkvaNanmarAlIbhiH // 49 // 1. iti sarasvatI nadI hIla0 / 2. bhramara iti pratipArzve Ti0 / 3. cakravAkastana iti pratipArzve Ti0 / 4. iti sAbhramatI hIla0 / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 4 zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) bhramarayuktapadmaneva / (2) cakravAkamithunena // 50 // (1) romarAjIH / ( 2 ) zevAlamAlAbhiH / (3) api ce 'ti punararthe - ekA sarasvatI nadI aparA sAbhramatIti / ( 4 ) svasyAM viSaye krIDAyAM lAlasAn ( 5 ) pradhAnastrI / ( 6 ) nAmanadI // 51 // hIla0 muktAla0 / api ca / yatra deze sAbhramatI nadI pradhAnastrIva taruNagaNAnsvasminviSaye krIDAcapalAnkaroti / kiMbhUtA sAbhramatI ? / nijataTavarttino lakSmaNAH sArasavihaGgamAsteSAM lakSaiH / muktAlatAGkeva muktAhAraH pUrvabhAge yasyAH sA / punaH kiMbhUtA sAbhramatI ? taTe'nukUlaM zabdAyamAnAbhirhasIbhiH raNajjhaNiti nikvaNAyamAnanUpuramaNDiteva / punaH kiMbhUtA sAbhramatI ? | netreNa sahitaM yadvaktraM tasya zriyamAzrayantIva / kena ? / bhramaraM AzliSati AliGgatItyevaMzIlaM yatsaroruTpadmaM tena / punaH kiMbhUtA sAbhramatI ? / rathAGganAmnoryugalena kRtvA uttuGgau puSTau yau stanau tayordvandvaM dadhatIva / punaH kiMbhUtA sAbhramatI ? zevAlalatAbhiH kRtvA romazreNimAdadhAneva / varamahelApyetAdRzI bhavati // 51-5253 // hIsuM0 'yatronnamadvAridavammitAGgAsta'DilatopAttanizAtazastrAH / 'AkhaNDalena dviSateva roSAdyoddhuM 'vyavasyanti vilAsazailAH // 52 // (1) namrIbhUtaghanena sannAhayuktazarIrAH / ( 2 ) vidyudeva gRhItatIkSNAyudhAH / ( 3 ) indreNa / ( 4 ) udyamaM kurvanti // 52 // hIla0 yatronna0 / yatra deze vilAsazailAH zakreNa dviSatA vairiNA saha roSAtsvavaMzyalakSapakSachedodbhUtAtkopAdyoddhuM saGgrAmaM kartuM pragalbhante / kiMviziSTAH ? | unnamantameghAstairvarmitaM sannAhayuktaM jAtamaGga yeSAM te / punaH vidyudvitAnAnyeva gRhItAni zANottejitA [ ni] zastrANi yaiste // 54 // hIsuM0 iyattayAnantamapi pramAtuM pragalbhamAnA iva kautukena / zailAH kRtavyomavahAvagAhA jagAhire nirjjararAjamArgam // 53 // ( 1 ) etAvatparimANatvena antarahitamapi / ( 2 ) udyamaM kurvANA / (3) vihitasvargagaGgAjalaviloDanAH / (4) AkAzam / "surezvarAdhva" iti naiSadhe // 53 // hIla0 iya0 / yatra de [ ze] zailAH parvatAH kRtasvargaGgApravezAH nirjararAjamArgaM AkAzaM avagAhate sma / ivotprekSyate / etAvatpramANenAkAzamiti mAtuM kautukena udyamaM kurvANA iva / kautukino hi nirvicAraM yatra tatrApyutsahate // 55 // hIsuM0 'savAhinIkAH smitanUtacUtacchatrA jharannijjhararomagucchAH / 3anihvavAnA 'dharaNIdharatvamivAtmano yatra babhugirIndrAH // 54 // (1) nadI senA ca / ( 2 ) navasahakArachatrAH / ( 3 ) prakaTIkurvANA: ( 4 ) rAjatAM zailatvaM ca // 54 // hIla0 savA0 / yatra parvatapatayaH bhAsire / ivotprekSyate / bhUbhRdbhAvaM svakIyaM prakaTIkurvANAH / kiMbhUtA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH girIndrAH ? / saha nadIbhiH senAbhizca varttante / punavikasitA navInAH AmrA evAtapatrANi yeSAM te / punaH kiMbhUtA girIndrAH ? / jharanto vahanto ye nirjharAsta eva romagucchAzcAmarANi yeSAM te / uta ca rAjAno'pi chatracAmarasenAyuktAH syuH 56 / / hIsuM0 vidyunmaNI bhUSaNabhUSyamANA miladvalAkAghanapuSpanaddhA / kAdambinI baddhazikhAnuSaGgA 'yadgotralakSmyA:3 kabarIva reje // 55 // (1) vizeSeNa dyotamAnA maNayaH pakSe vidyudeva maNibhUSaNAni / (2) milantya AzliSantyo yA bakAGganAstA eva pracurANi kusumAni taiAptA pakSe balAkAvadujjvalairmedhamAlayA racitazzUlAyAM saMgo yasyAH (3) girilakSmyAH / (4) veNI // 55 // hIla. yatra deze zailopari meghamAlA bhAti sma / utprekSyate / gUrjaraparvatAnAM lakSmyA veNI / kiMbhUtA ? / kRtazikharaprasaGgA / kiMbhUtA ? / vidyudeva ratnabhUSaNaM, tena zobhitA / punaH milantIbhirbalAkAbhighana puSpairjalairnaddhA pakSe zubhratvAdvalAkAtulyaiH sAndrapuSpairgumphitA // 57 / / hIsuM0 'nityAtivAhAdvigatAvalambAmbarembaradvIpavatI vikhinnA / 'prottuGgayadbhUdharanirjharANAM nibhena bhUbhAgamivAbhyupaiti // 56 // iti girayaH / / (9) sadAtizayena pravahanAt nirAlambA svargagaGgA / (2) ambarAlambigUrjaragirinirjharavyAjena / (3) sameti // 56 // hIla0 nityaa0| ambara-nadI-gaGgA-parvata-nirjharakapaTena / ivotprekSyate / pRthvIM AyAti / kim ? nirAzraye AkAze ativahanAt khinnA iva // 58 // hIsuM0 'kai dAryamujjRmbhitazAli yasminvihaGgavRndairvyarucaccaradbhiH / 'mahIndirAyA maNigumphagarbho nIlIvinIlaH kimayaM nicolaH // 57 // (1) kedAranikaraH / (2) vikasitakalamam / (3) zuzubhe / (4) zAlikaNAnI( ni) svAdayadbhiH vicaradbhizca / (5) bhUmilakSmyAH / (6) ratnaracanAmadhyaH / (7) nicola: // 57 // hIla. kaidaa0| yasmindeze kedArasamUha: bhAti sma / ivotprekSyate / ratnaracanAgarbhitaH / kiMbhUtaH ? galIva nIlaH / kaJcuko'sau // 59|| hIsuM0 kaidArikaM kvApi samaJjarIkazAli 'vyalAsInnadasannidhAne / romAvalI nAbhivibhAsimadhyadeze kimeSA viSayendirAyAH // 58 // (1) babhau / (2) iha samIpe / (3) nAbhinA zobhanazIla udrbhaage| (4) dezalakSmyA: // 58 // 1. giri iti pratipArzve Ti0 / 2. veMNa iti pratipArzve Ti0 / 3. kyAryA yatra iti pratipArzve Ti0 / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 kai0| kvApi jharasamIpe / samaJjarIkA zAlayo yatra / tAdRzaM kaidArikaM zobhate sma / .utprekSyate / dezalakSmyAH , nAbhinA vibhAsimadhyapradeze romazreNIva // 60 // hIsuM0 'uttAlatAlaM karatAlikAbhiH sajanti gItIriha rezAligopyaH / *zriyA "samagrAnviSayAnvijitya kIrtIH sthitAnAmiva "gUjarANAm // 59 // iti kedArAH // (1) zIghraM tAlo yatra / (2) hastadvayavAdanaiH / (3) zAlirakSikAH (4) svavaibhavena / (5) samastadezAn (6) paribhUya / (7) sukhaM sthitAnAm / (8) gUrjarANAM yazAMsIva // 59 // hIla. uttaa0| uttAlastvaritavAdinastAlA yatraiva syAttathA kriyAvizeSaNam / tAlikAbhiH zAlirakSikA gItibhirgAyanti / utprekSyate / sama[sta] pradezAnnijityaikasthAnasthAyukAnAM gUrjarANAM gUrjarasya vA / "dezAnAmagre bahutvameva vAcyam" / kIrtIryazAsIva gAyantIva // 61 / / hIsuM0 'kutrApi 'damyairanugamyamAnAH 'saridvarAyAH sakhitAM dadhAnA / zyadgocare "doNadughAzcaranti mUrtAH "samAjJA iva maNDalasya // 60 // (1) vatsataraiH prauDhatarNakaiH / (2) gaGgAyAH / (3) yaddezasya gavAM caraNasthAne / (4) doNapramANaM dugdhaM yAsAm / (5) kIrttaya iva / (6) gUrjaradezasya // 60 // kutrA0 / kutrApi sthAne vatsataraiH sevyamAnAH / punaH zvaityAdgaGgAsAdRzyaM dadhAnAH / punardoNaparimANaM dugdhamAsAM tA gAvo gavAM caraNasthAne caranti / ivotprekSyate / gUrjarasya mUrtimatyaH kIrtayaH // 62 / / hIsuM0 gAvaH kvacidbhAnti 'sudhAmudhAkRtpayaHsravantyaH pravibhAvya vatsAn / yadIrghyayA niSThitanAkabhAgyaiH svardhenavaH kSoNimivAvatIrNAH // 61 // (1) amRtAdharIkariSNudugdham / (2) gUrjaradezena samamasUyayA (3) niHzeSeNa gataiH svrbhaagyaiH| (4) kAmagavyaH // 61 // gAva0 / gAvo bhAnti / kiMbhUtA gAva: ? / vatsAndRSTvA sudhAniSphalakRdugdhaM kSarantyaH / utprekSyate / yadgUrjaradezena samaM IrSyApApena kSINadevalokabhAgyaiH kRtvA patitAH kAmagavyaH // 63 // hIsuM0 'brahmANDabhANDoparibhittibhAgaprottAnayAnodbhavadatibhAjaH / sAtaM carantyaH kimupetya dhAtryAM svardhenavo yatra vibhAnti gAvaH // 62 // iti gAvaH / / (1) brahmANDaM loka eva bhANDaM bhAjanaM gopAlakAkAravizeSastasya UrdhvabhittisUtraprottAnaM UrdhvAH pAdA adhaH zarIramiti yadyAnaM gamanaM tena prakaTA bhavantI atiH mAnasA-zArIrakIvyathA tAM bhajantIti // 62 // 1. gAyavarNanam iti pratipArzve Ti0 / 2. 0caradoNa hImu0 / 3. yairivAvatIrNa bhuvi devagAva: hImu0 / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIla0 prathamaH sarga br0| yatra gAvaH zobhante / utprekSyate / svardhenavaH / kiMbhUtAH svardhenavaH ? brahmA [NDa ] bhANDasyoparitanabhittibhAge ambupratibimbavadUrdhvapAdamadhovapurevaMvidhaM yadgamanaM tenodbhavantIM ati pIDAM bhajantIti / tAdRzaH satyaH bhUmau Agatya sukhaM carantyaH gacchantyaH / 'cara gatibhakSaNayo' riti dhAtorgamanabhakSaNArthatvAt // 64 // hIsuM0 ' yasmiMzca rAjarSiyazoma randavRndAravindaiH puTabhedanAntaH / dvAtriMzatA zrI RSabhAdisArvacaityairvilese ' dazanairivAsye // 63 // (1) kumArapAla ( 2 ) makarandaH // ( 3 ) aNahillapattanamadhye ( 4 ) RSabhapramukhatIrthakRdvAtriMzadvihArai: / (5) dantadvAtriMzikAnAmabhiH // 63 // hIla0 yasmindeze / pattanAnta: rAjarSinirmitairdvAtriMzatsaGkhyAkairjinacetyairvilasitam / ivotprekSyate / vadane radanaiH // 65 // hIsuM0 zrIsta (stha ) mbhatIrthaM 'puTa' bhedanaM ca yatrobhayatra sphurataH pure dve / ahammadAvAdapurAnanAyAH kiM kuNDale gUrjjaradezalakSmyAH // 64 // ( 1 ) pattanam / ( 2 ) dvayoH pArzvayoH // 64 // hIla0 zrIsthaM / yatra deze ubhayoH pArzvayoH dve pure sphurataH zobhate / ekaM staMbhatIrthaM anyacca pattanam / kimutprekSyate / ahammadAvAdapuramevAnanaM yasyA gUrjaradezalakSmyAH kiM karNAbharaNe // 66 // hIsuM0 'vibhUtibhAkkA'labhidaGka durgaH krIDatkumAraH sakalAdharazca' / 'ahIna bhUSaH sa vRSaH su' parvvasarasvatI bhRdbhava' vadbabhau yaH // 65 // 17 ( 1 ) lakSmIrbhasma ca / ( 2 ) kaliyugaM daityazca / (3) utsaGge samIpe ca pArvatI girizikharasthaprAkArazca / ( 4 ) bAlaka: kArttikeyazca / ( 5 ) zilpinaH sUtradhArAdayaH zazimazca( nA ca) taiH sahitaH ( 6 ) sampUrNA zeSanAgena ca zobhA yasya / (7) dhamrmo vRSabhazca / (8) zobhanAni paryuSaNA - dIpAlikAdiparvANi sarasvatI nAmnI nadI ca pakSe gaGgA / ( 9 ) Izvara iva // 65 // hIla0 vibhu0 / vibhUrti sampadaM bhasma vA bhajatIti / kAlaM kalikAlaM, kAlanAmAnaM daityaM vA bhinatti / aGke durgaH koTTaH pArvatI vA yasya / tathA krIDantaH kumArAH kumAraH svAmikArttiko vA yatra / saha kalAdharaiH strIpuruSaiH candreNa vA varttate saH / tathA na hInA bhUSA vA ahInAminaH zeSaH sa eva bhUSA yasya / tathA saha vRSeNa dharmeNa vA balIvardena varttate / tathA suzobhanAni parvANi sarasvatInAmnIM nadIM athavA devanadIM gaGgAM bibhartti iti / etAdRzo yo deza: zaMkareNa saha sAmyaM karoti // 67|| hIsuM0 'tatraikadeze' vapuSIva vaktraH zrIdhAnadhArAbhidhamaNDalo'sti / `svarlokajaitrairvibhavairiva svairadhaH kRto yena bhujaGgalokaH // 66 // iti dezavarNanam // 1. paTaNadesavarNana iti pratipArzve Ti0 / 2. paTaNa iti pratipArzve Ti0 / 3. yatraika0 hImu / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) ekatra pradeze uttarasyAM uttarapUrvasyAM vA / (2) jayanazIlaiH / (3) tiraskRto nIcaiH kRtazca / (4) nAgagRham // 66 // hIla0 ytrai0| yatra gUrjaradeze / ekasminpradeze nAgalokAbhidhaH dhAnadhAradezo vidyate / yathA vapuSi vaktraH / asya punapuMsakatvAt // 68 // hIsuM0 1'savADave zrIpuruSottamAGke nAthe nadInAmiva tatra deze / prahlAdanaM nAma puraM cakAsti pura: "praticchanda 'ivAdridasyoH // 67 // (1) vaDavAnalo brAhmaNazca / (2) zobhAyuktAH puruSeSu zreSThA lakSmIkalito viSNuzca / (3) samudre / (4) pratibimbam / (5) indrasya // 67 // hIla0 svaa0| saha vADavena vaDavAnalena viprairvA vartate, tasmin / tathA zrIkRSNau aGke zrImahitAH puruSA aGke yasya tAdRze samudrasadRze deze'marAvatIsadRzaM prahlAdanapuraM zobhate // 69 / / hIsuM0 'idaM 'purA sAradalaiH "praNIya 'tvaSTrAva ziSTairiva taddalAMzaiH / 'dRkkarNagIrvANapure praNIte na cetkimA bhyAmatiricyate19 tat // 68 // (1) prahlAdanapuram / (2) pUrvam / (3) pradhAnAMzaiH / (4) kRtvA / (5) vidhAtrA / (6) udbhutaiH / (7) sArAMzaiH / (8) nAgadevanagare / (9) kRte / (10) nAganAkipurAbhyAm / (11) adhikIbhavati // 68 // hIla0 idaM prahlAdanapura pUrva niSpAdya nAganAkipure nirmite / na cettAbhyAM tatkathamadhikam // 70 // hIsuM0 raghUdvahopakramama'bdhimadhyasthAyIva setuH3 "zazikAntaklu(kla )ptaH / 'candrAcirAzleSaviniryadarNa:pUrNAntikaH kvApi cakAsti yasmin // 69 // (1) rAmeNAdau upakrAntaH / (2) samudrajalAntastiSThatItyevaMzIlaH / (3) padyA / (4) candrakAntamaNinirmitaH / (5) candrakiraNasaGgamanirgacchatpayaHpUritasamIpaH // 69 // hIla0 kvApi candrakAntaracitasetuH zobhate / kiMbhUtaH ? candrakiraNena niryatpAnIyapUritasamIpaH / utprekssyte| raghunandanenAdAvupakrAntaH seturiva // 71 // hIsuM0 kvacitpuraM 'pratyaphalattaTA'kodare jagatpattanajitvarazri / yenAbhibhUtiM "gamitA "mahendrapurIva duHkhAdiha dattajhampA // 70 // (1) pratibimbati sma / (2) sarojalamadhye / (3) tribhuvananagarajayanazIlalakSmIkam / (4) prApitA / (5) amarAvatI / (6) sampAtapATavaM jhampA adha:patamiti yAvat // 70 // hIla0 kvacittaTAke prahlAdananagaraM pratibimbati sma / utprekSyate / yena parAbhUti prApitA satI taduditaduH1. pAlaNapuravarNana iti pratipArzve Ti0 / atha prahlAdapuravarNanAvasara: hIla0 / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH 19 khAjjagatsamakSasvavijayakaraNajAtAsAtAttaTAkasyAgAdhajalamadhye dattA jhaMpA sampAtapATavaM yayA tAdRzIndranagarI amarAvatIva dRzyate // 72 / / hIsuM0 'kapAlimitraM trizirAH kubera: pizAcakI puNyajanaH patirme / . "tannAbhigamyaH kimitI tvarIva tyaktvA tamAgAdalakeyamuAm // 71 // (1) yogivizeSaH Izvarazca / (2) trimastakaH kutsitavapuH / (3) pizAcA: santyasyeti rAkSaso yakSazca (4) tasmAdabhigantuM na arhaH / (5) vyabhicAriNI // 71 / / hIla0 kpaa0| yatpuraM bhAtIti sambandhaH / kapAlino rudrasya yogino vA mitram / punastrINi zirAMsi yasya / kutsitaM beraM zarIraM yasya / pizAcA vidyate yasya / punaH rAkSasaH me Izastena na sevyaH / iti kAraNAttaM dhanadaM tyaktvA UrdhyA alakA AgatA // 73 / / hIsuM0 rAmAyutaistA_zatai ramAbhiH "pradyumnakoTyA zatazUravaMzaiH / jitena kRSNena purI svakIyopadIkRteyaM kimu maNDalasya // 72 // iti 'puravarNanaM samudAyena / (1) strIrbalabhadrazca / (2) dazasahastrANi azvo garuDazca / (3) lakSmIbhiH / (4) prakRSTadyumnaM davyaM kAmazca / (5) zatasaMkhyA zUrANAM vIrANAM zUranAmno rAjJazca / vazAH [?] / (6)dvArikA // 72 // hIla0 raamaa0| puraM bhAtIti sambandhaH / kimu ? kRSNena / jitena / nijapUauMkitA / rAmANAM aGganAnAM ayutairdazasahastrIbhistatra tu eka eva balabhadraH / tAANAM vAjinAM zataistatra eka eva garuDaH / punA ramAbhiH sampadbhiH / tatraikA lakSmIH / prakRSTAnAM dyumnAnAM dravyANAM koTyA / tatra eka eva madanaH / zataiH zUrANAM subhaTAnAM anvayaiH / tatra tu zUranAmA yAdavapUrvajaharivaMzyanRpaH / kRSNasya tu ete sarve'pyekaike iti parAjayaH // 74 // hIsuM0 atha pRthakavarNanam-2 prahlAdanAccandra ivAGgabhAjAmanvarthanAmAjani yo jagatyAm / prahlAdanaH pArzvapatiH sa tatra prahlAdanAhve vyalasadvihAre // 73 // (1) AnandotpAdanAt / (2) satyArthaH (3) prahlAdananAmaprAsAde // 73 // hIla0 prhlaad0| prahlAdanaH pArzvanAtha: zobhate sma / zeSaM sugamam / 75 / / hIsaM0 yadIyamUrtirniramApi bhaktyA 'prahlAdanAmnA puri rANakena / tasyApyajasyeva nRpasya pAryo *gadApahaH snAtrajalena 'jajJe // 74 // 1. iti samudayena prahlAdanapuravarNanam hIla0 / 2. vihAravarNanam iti prati pArzve Ti0 / atha prahlAdanapArzvanAthavarNanam hiil| 3. pyAmApahaH snAna0 hImu0 / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) prahlAdananAmarANakena / (2) prahlAdanarANakasya / (3) roganAzakaH / (4) jAtaH / // 74 // . hIla0 yadI0 / prahlAdarANakena prahlAdanapArzvabimbaM kAritam / so'pi snAtrAbhiSekajalena bhasmakuSTApaho jAtaH / yathA ajayarAjJaH dazarathapituH saptottarazatarogApahantA jAtaH tadvat / / *76 / / hIsuM0 pradehi na: 'sAkSaratAmabAhyAM bAhyAmivAkhyAtumitIva pArvaM / bhogainidaiSpa( jaiH pa)JcazatImitA'bhiH saMsevyate 'vizvalayukpurIbhiH // 75 / / (1) jJAnitAm / (2) AntarAm / (3) vaktum / (4) pUjAdibhiH / (5) vizvalapurInAma nANakaM 'paJcazatI bhogo jinasya prahlAdavihAre' iti zrutiH // 5 // hIla0 pradehi0 / ya: pArzva: vizalapurI nANakaiH paJcazataiH kRtvA bhogaiH sevyate / ivotprekSyate / naH asmAkaM bAhyAmiva abAhyAM pradehi / iti vaktum // 77 // hIsuM0 'svacokSabhAvena jitA jinena nirmAtukAmA iva retatprasattim / yatrAkSatA mUDhakasaMmitA yaccaitye'nizaM prAgupajagmivAMsaH // 76 // (1) nijanirmalAzayatvena / (2) kartumanasaH / (3) jinasya prasAdam / (4) mUDhakapramANAH / (5) aharnizam akSatA AyAnti prahlAdavihAre iti zrutiH / (6) AgattuM( cchanti) sma // 76 // hIla. svaco0 / yasminnagare pArzvacaitye mUDhakapramANA akSatA nistuSA:- kalamA Agacchanto abhUvan / utprekSyate / jinenAtmIyanirmalAzayatvena jitAH santastatsevAM niSpAdayitukAmA iva // 78 / / hIsuM0 'udvegabhAvaM svamivApakartuM zrIpArzvabhartuH prishiilnaabhiH| caitye kalAsaMkhyamaNapramANAnyasminpuna: pUgaphalAnyupeyuH // 77 // (1) viSAditAM pUgatvaM ca / (2) saJcAbhiH / (3) SoDazamAnaH / (4) prahlAdavihAre SoDazamaNapramANAni kramukaphalAni nityamAyAnti smeti zrutiH / hIla0 uddhe0 / asmiMzcaitye SoDazamaNapramANAni pUgaphalAnyAgacchanti sma / utprekSyate / pArzvanAthasya sevAbhini udvegatvaM nirvedatvaM nirAkartumiva / "pUge kramukagUvAko tasyodvegaM punaH phalam" // 79 // hIsuM0 azItirasminnadhikAzcatubhirmahebhyamuravyAH zritazIkarIkAH / surA vimAnairiva yApyayAnaiH smAgatya zrRNvanti giraM gurUNAm // 78 // __ iti prahlAdavihAraH / (1) caturAzItimahebhyAH / (2) zrIkarikalitA: (3) zibikArUDhAH pArzva praNipatya 1. bhiryaH sevyate hImu0 / 2. nityaM kalA. hImu0 / 3. yApyayAnaM-zibikA / hImu0 tu yApyamAnaiH iti azuddhaH pATho dRzyate / 4. iti prahlAdanapArzvanAtha: hIla0 / Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sarga: guruvyAkhyAnaM zrRNvantIti zrutiH // 78 // hIla. azI0 / asminnagare caturazItirmahebhyAH zibikAbhiH samAgatya vAcaMyamAnAM vAcaM zrRNvanti sma / kiMbhUtA mahebhyAH ? / zritAH zrIkaryaH mahebhyatAyA vA rAjamAtyatAyA vA chatrAkRtayo yaiste / yathA surA Agacchanti // 8 // hIsuM0 19vapuHzriyA 2bhatsitamatsyaketuradvaitavairAgyarasAmburAziH / labdhIrdadhAno vividhAzca vajrasvAmIva vizvAgamapAradRzvA // 79 // 'somAdima: sundarasUrisiMha: 'prAgvATavaMzyo nijajanmanA yat / sAketamikSvAkukulAvataMso mahokSalakSmeva "purA'punIta // 80 // yugmam // iti ratnanarabhUmiH // (1) tanulakSyA / (2) jitasmaraH / (3) asAdhAraNaH / (4) samastazAstrapAragAmI // 69 // (1) zrIsomasundarasUriH / (2) prAgvATAnvayajanmA / (3) ayodhyAm / (4) RSabhajinaH / (5) pavitrIkaroti sma pUrvam // 8 // hIla0 vapu0 / prAgvATavaMze bhavaH zrIsomasundarasUrIndraH svotpattyA yatpuraM pUrvaM pavitrIcakAra / yathA RSabhanAthaH ayodhyAM pAvanIkaroti sma / kiNbhuutH?| svazarIrasaundaryeNa jitamadanaH / asAdhAraNo yo vairAgyarasastasya samudraH / labdhIrdadhAnaH / punarvizvazAstrANAM pAraM dRSTavAn iti pAradRzvA / ka iva? vayarasvAmIva // 81-82 // hIsuM0 vibhAti yatropavanaM vinidrA t] sAndradrumadroNimiladvihaGgam / bhUvAstupaulastyapurIbhrameNa tAmanvitaM 'caitrarathaM kimetat // 81 // (1) prahlAdanapure / (2) snigdhataszreNIsamAgacchatkhagam / (3) bhUminiketana alakAdhiyA dhanadapurI / (4) pRSTe samAyAtam / (5) vanam // 81 // hIla0 vibhA0 / yatra vinidrantaH sAndrA ye drumAsteSAM droNISu milanto vihaGgA yatra tattAdRzaM vanaM bhAti / utprekSyate / bhuvi pRthivyAM vAstugRhaM yasyAstAdRzI dhanadanagarI tasyA bhrameNa zaGkayA tAM purIM anu pRSTe sametaM etaccakSurgocaratAM(tAma)gacchat / caitrarathaM vaizravaNodyAnamiva / / 83 / / hIsuM0 AmuSmikAmaihikavatsamIhAM nirmAhi naH 'pUrayituM prabhUSNUn / "vijJIpsavaH pArzvamitIva 'yatra prAptA dumAGgA' iva kalpavRkSAH // 82 // (1) paralokasambandhinI / (2) ihalokasambandhinI / (3) vAJchA / (4) kuru / (5) dAtum / (6) samarthAn / (7) vijJaptiM kartumicchavaH / (8) yanagaropavane / (9) tarudehAH // 82 // 1. nararatnavarNana iti pratipArzve Ti0 / atha ratnapuruSotpattisthAnaM darzayati hiil| 2. ayodhyA iti pratipArzve Ti0 / 3. vanakhaNDavarNana iti pratipArzve Ti0 / atha nagare varNane upavanaM varNyate hiil0| 4. citra. hImu0 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 AmuSmi0 / yatropavane drumA vRkSAsta eva zarIraM yeSAM te / kalpavRkSAH sametAH / ivotprekSyate / vijJaptikAM kartumicchavaH / iti kim ? he pArzvanAthaprabho ! tvaM no'smAn / aihikavat ihaloka sambandhinImiva / AmuSmikAM paralokasambandhinI vAJchAM pUrayituM samarthAnirmAhi // 84|| hIsuM0 1zrI'nandanaM 'hIrakumArarUpaM yasyAM bhaviSyanta mavetya manye / "sAhAyakAyAsya samaM "sametya sarvarttavastadvipinaM bhajante // 83 / / (1) kAmadevam / (2) hIrakumAra eva rUpaM yasya / (3) jJAtvA / (4) sAhAyyAya / (5) Agatya // 83 // hIla0 zrInaM0 / madanasadRzaM hIrakumAraM yasyAM nagaryAM bhAvinaM jJAtvAhamevaM manye'sya madanasya sAhAyyAya samaM samakAlaM Agatya SaDRtavastadvanaM zrayante // 85 / / hIsuM0 'yatrabhramadbhaGgarasAlamAlA vilokya 'kUjatkalakaNThabAlAH / bharatIzavIrastRNavatrilokIma jIgaNannistulazastralAbhAt // 84 // (1) makarandapAnAma( ) ) paryaTanto madhukarA yatra tAdRzIrmAkandamaNDalI: / (2) paJcamarAgaM kurvantyaH pikAGganA yAsu / (3) smarasubhaTaH / (4) gaNayati sma / (5) asAdhAraNA yudhalabdhaH // 84 // hIla0 yatra0 / bhramanto bhRGgA yasyAM sA cAmrazreNI / vilokya / madanazUraH jagattrayIM tRNamAtrAM gaNayati sma / kasmAdamUlyazastraprApteH // 86 // hIsuM0 cUtaprarohAyudhakiMzukArddhacandrAzugAnAM dalavammitAnAm / yadbhUruhAM svardujayodyatAnAmadundubhIyanta pikA: kvaNantaH 5 // 85 (1) mAkandAGkarA eva zastrANi tathA kiMzukakusumAnyevArddhacandranAmAno bANA yeSAm / (2) patraiH kRtvA sannAhayuktAnAM kaTakaiH sAkaM vA kavacakalitAnAm / (3) kalpavRkSANAM vijayArthaM pragalbhamAnAnAm / (4) dundubhaya ivAcaranti sma / (5) paJcamasvaramAlapantaH // 85 // hIla. cUta0 / suddhamANAM jayane pragalbhamAnAnAm / yasya vanasya bhUruhAM tarUNAm / kvaNantaH kUjantaH / kokilAH / adundubhIyanta dundubhaya ivAcaranti sma / kiMbhUtAH ? / cUtAnAmaGkurA evAyudhAni yeSAM te| tathA palAzakusumAnyevArddhacandrAkArA bANA yeSAM teSAm / punardalaiH patraiH sannAhitAnAM, kavacayuktAnAm // 87 // hIsuM0 babhe 'nabhasyAmbudharAyamANatamAladhArAgRhadhoraNIbhiH / / 'tapata'tAmyattanukuJjalakSmyAH susImatAyai kimanuSThitAbhiH // 86 // (1) bhAdrapadameghAyamAnatamAlA eva dhArAgRhANi yeSu kenApi zilpena stokAH stokA 1. atha RtavaH hiil0| 2 iti vasantaH hiil:0| 3 iti grISmaH hIla0 / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH 23 jalakaNavRSTayo jAyante tAni tamAladhArAgRhANi teSAM zreNIbhiH / (2) grISmeNa glAniM prApnuvadvanazriyAH / (3) zItalatAkRte / (4) kRtAbhiH // 86 // hIla0 babhe0 / bhAdrapadasyAmbudharo meghastadvadAcarantIbhistApicchatarUNAM dhArAbhiryatravizeSakRtajaladhArAbhiru palakSitAnAM gRhAnAM(NAM) dhoraNIbhiH reje / utprekSyate / tapartunA tAmyantI glAni gacchantI tanuH zarIraM yasyAstAdRzyA vanazriyAH zItalatAkRte / kRtAbhirAjjanaistayA vA // 88 // hIsuM0 1zrIhIravIkSotsukitA ivAntarnetrANi vismeramaNIcakAni / dhArAkadambA dadhate'tra satrA sAndApanidratkuTajAvanIjaiH // 87 // (1) zrI hIrakumAraM draSTamutkaMThitAH / (2) ye jaladharadhArAsAramadhigamya praphullanti te dhaaraakdmbaaH| (3) sArdham / (4) snigdhavinidravagirimallikAtarubhiH "kuDau" iti prasiddhAH // 87 / / hIla0 zrIhIra0 / snigdhA vikasanto ye kuTajA girimallikA evAvanIjAstaiH satrA saha dhArAbhirAhatAH kadambAH vikacAni maNIcakAni kusumAni dhArayanti / utprekSyate / antazcitte zrIhIrakumArasya darzane utkaNThitAH santo netrANIva dadhate // 89 // hIsuM0 'saptacchadAnspaddhitadAnagandhAnarolambasrolAkulitAnvilokya / "virodhikumbhibhramamA dadhAnA dhAvanti mugdhA iha sindhurendrAH // 48 // (1) saptaparNAn drumavizeSAn / (2) spardhAyuktaH kRtaH gajagaNDasthalagalanmadajalaparimalo yaiH / (3) bhRGgadhvanibhirvyAkulIkRtAn / ( 4 ) pratigajabuddhim / (5) dhArayantaH kurvanto vaa| 'bhUyo babhau darpaNamAdadhAnA' tadvRttau bibhrANeti kumArasaMbhavasaptamasargaSaDvizatitamavRtte(ttau) // 88 // hIla0 sapta0 / sparddhAviSayIkRto madagandho yaistAdRzAn / 'punaH bhramaraguJjitaiH sazabdAn / tAdRzAnsapta parNavRkSAndRSTvA vairikaribhrAnti kurvANA madoddhatatayA mUrkhAH santo yannikuJje hastino dhAvantyabhimukhaM gacchanti / / 90 // hIsuM0 zAkhAvizeSonmiSitaprasUnAn zArdUlabAlAni[va] lodrasAlAn / dRSTvA hRdutpiJjalitainikuJje lalaGghire 'tatkakubhaH kuraGgaiH / / 89 / / (1) zikhAgreSu smitakusumAni / (2) vyAghraDimbhAn / (3) hRdaye bhRzamAkulitaiH / (4) ullavitAH / (5) vanadikpradezAH / (6) bhayAtpalAyitaiH // 89 // hIla. zAkhA0 / teSAM lodradrumANAM dizo mRgairullaGkitAH / palAyitairityarthaH / kiMbhUtaiH kuraGgaiH ? / zAkhAgreSu vikasitAni puSpAni(Ni) yeSAM tAdRzAnlodravRkSAn siMhazAvakAn iva dRSTvA hRdi AkulitaiH // 11 // hIsuM0 'paGktiprarudvaiH pracalatpataGgapotaiH priyaGgaprakarairbabhe'smin / vanazriyAH prAvaraNairivAnta vicchittimadbhistuhinadviSadbhiH // 90 // 1. iti varSA hila0 2. 0barAvakuli0 hImu0 / 3. iti zarat hIla0 / 4. iti hemantaH hIla0 / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) zreNyA udgataiH / (2) caladvihaGgamabAlaiH / (3) phalinIpaTalaiH / (4) racanAyuktaiH / (5) himanivArakaiH // 10 // hIla0 paGktiH / zreNIbhUtaiH / punarantaHsaJcarantaH vihaGgamAnA bAlakA yeSu te / tAdRzaiH phalinIpaTalaiH zobhitam / utprekSyate / racanAJcitaiH zItazatrubhirvanalakSmyAH pracchAdanairiva // 92 / / hIsuM0 'dRgdAnadAsIkRtadevavanyA 'pragalbhase tvaM purataH kiyanme / vanazriyAzcaitrarathaM kimitthaM dantA hasantyA iva bhAnti kundAH // 91 // (1) vilokanamAtreNaiva kiGkarIkRtanandanavanayA / (2) utsAhaM kuruSe // 11 // hIla0 dRgdA0 / kimutprekSyate / caitrarathaM prati itthaM hasantyA vanazriyA dantA iva kundA bhAnti / itthamiti kim ? / he caitraratha ! sammukhAvalokanenaiva dAsIkRtA devAnAM vanyo yayA tAdRzyA mama purastAt tvaM kiydutshse| matpurastvaM na kimapItyarthaH // 93|| hIsuM0 'krIDatturaGgadvipapadmanetrAH 'krIDAsarasyo vipine virejuH / ucceHsR( zra)vaH svardviradApsaraskA: "sudhApayodhe: "pratimA ivaitAH // 12 // (1) jale vilasaddhayagajavaji( vAjiH) tAH / (2) ki ke)likRte mahAsarAMsi mahatsaraH / (3) indrasyAzva-kari-ibhapramukhadevyaH / (4) kSIrasamudrasya / (5) pratibimbAnIva // 92 // hIla0 krIDa0 / jalakeliM kurvantaH / azvA hastinaH vilAsavatyo yAsu tAH / krIDArthaM sarasya: sarAMsi bhAnti sma / utprekSyate / kSIrAbdhaiH pratibimbAni indrAzva-airAvaNa-apsara:sahitAni // 94|| hIsuM0 'madhupradhAvanmadhukRnniruddhairjAmbUnadairyatra babhe'ravindaiH / saraHzriyAmAbharaNairivAntaHsandarbhagIbhavadazmagabbhaiH // 13 // (1) makarandakRte dhAvadbhiH zIghramAgacchadbhiH / (2) bhRGgairvyAptaiH / (3) svarNasambandhibhiH / (4) madhye racanAyA garbhe antarAle bhavantaH azmagarbhA marakatamaNayo yeSu // 13 // hIla0 madhu0 / madhvarthaM pradhAvadbhirdhamarairvyAptaiH / punaH sauvarNaiH kamalairbabhAse / utprekSyate / antarmadhye sandarbho yeSAM tAdRzA garbhIbhavantaH kukSau sampadyamAnA azmagarbhA marakatazreNayo yeSu taistAdRzairAbhUSaNaiH // 95 / / hIsuM0 'patrAntarAjajjalabinduvRndaiH sarassu yasminsmitapuNDarIkaiH / / adIpi muktAkalitAtapattrairnandIsaraH zrIjayinAmivaiSAm // 14 // (1) parNaprAnte zobhamAnapayaHkaNagaNaiH / (2) devataDAgalakSmIjaitrANAm // 14 // hIla0 patrAntaH / yasminvane sarassu kamalaiH zobhitam / utprekSyate / zakrasarojetRNAmeSAM sarasAM mauktikachatrairiva // 96 // 1. iti ziziraH / iti SaDapi RtavaH hIla0 / 2. iti krIDAtaDAgAH hIla / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH hIsuM0 'dRkkarNaveNI 'kalakaNThakaNThI bimbAdharA 4 sindhurarAjayAnA / "prasUnanetrA stabakastanI ca bhuktA vanazrIriha gandhavAhaiH // 95 // iti vanam / / (1) bhujaGgarUpA veNI yasyA pakSe tattulyA / ( 2 ) kokilakaNTha eva kaNTho yasyA madhyapadalopIsamAsaH pakSe tadvat / (3) gohlaka eva tadvacca oSTho yasyA / ( 4 ) gajendrANAM tadvacca gamanaM yasyAM yasyA vA / ( 5 ) puSpANyeva tattulyAni nayanAni yasyA / (6) gucchA eva tattulyA kucA yasyA / (7) pavanaiH gandhadhAribhirbhogijanaiH // 95 // hIla. dRkka0 / iha vane vAyubhirvana zrIrbhuktA / kiMca / gandhaM candanAdikaM vahanti tairgandhavAhairyuvabhiranyApi strI bhujyate / kiMbhUtAH ? bhujaGgA eva vA bhujaGgatulyA veNI yasyAH / punaH kokilAnAM kokilavadvA dhvaniryasyAM yasyA vA sA / bimbameva bimbasadRzo vA oSTho yasyAH / gajendrANAM gamanaM tadvacca gatiryasyAH / puSpameva tatsamAnaM ca nayanaM yasyAH / kusumagucchau eva tatsarUpau stanau yasyAH sA // 97 // hIsuM0 'svarjiSNupuryAH parikhApra' vaGgarAvairuda'syAtmataraGgahastAn / adaHpuraste kiyatI vibhUtirva' svokasArAmiti 'garhatI // 96 // 25 (1) svargajaitrAyAH / (2) dardurazabdaiH / (3) UrdhvakRtya / ( 4 ) alakAm / (5) nindati // 96 // hIla0 kamre0 / vanazrIH purasya parikhAM dUtIM kartumicchuH satI pratibimbena sthitA'rthAt pratibimbitA / kiM kurvatI ? / koTTena saha saGgaM kartumicchuH / yathA'satI strI yUnA saGgaM kartukAmA kAmapi dUta karttumicchantI tadgRhe sametya tiSThanti / kiMbhUtena yUnA vapreNa ca / kamreNa svakAmukena kamanIyena vA vasubhirdravyairbhAtIti vA vasunAM maNInAM prabhA yatra // 98 // hIla0 hIsuM0 'pipAsitaM 'rocakitaM ca raGkaM 'vASpA ( vAH pA ) yituM cArayituM ca zaSpAn / candraH kimAgAtparikhe' ndubimbapazyairvyamarzIti janai rajanyAm // 97 // | ( 1 ) tRSitam / (2) kSudhitam / ( 3 ) mRgam / (4) pAnIyam / (5) svAdayitum / (6) nIlatRNAn / (7) candrapratibimbavilokakaiH // 97 // sv0| svargajaitryAH prahlAdanapuryA: khAtikA svakallolarUpAnhastAnudyamyorzvIkRtya alakAmiti nindati / iti iti kim ? / asyA agre te Rddhirna kimapi // 99 // hIsuM0 kamreNa vapreNa vasuprabheNAsatIva yUnA saha "saMsisRkSuH / dUtIM cikIrSuSpa ( : pa ) rikhAmivAsyAH sthitAnubimbena nikuJjalakSmIH // 98 // iti parikhA / 1. iti prahlAdapuropavanam hIla / 2. pAlaNapura khAi varNana iti pratipArzve Ti0 / 3. 0 khAplavaGga0 hImu0 / 4. iti parikhA hIla0 / 5. 0mivAsya sthitA0 hImu0 / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) abhilASukeNa / (2) prAkAreNa / (3) suvarNakAntinA dravyena( Na) prakarSeNa bhAtIti vA (4) vyabhicAriNIva / (5) saMsargakartumicchuH / / 98 // hIla0 pipA0 / parikhAyAmindubimbaM pratibimbitaM pazyanti / tAdRzainarairnaktaM tarkitam / candraH tRSitaM punaH kSudhitaM mRgaM prati nIraM pAyituM tRNAzca cArayituM ihAgataH // 100 / / hIsuM0 1'nabha:parIrambhaNalolubhairyadvapro 'maNizreNimahaH prarohaiH / ghanAnvinAkhaNDaladhanvadaNDamakANDamADambarayannivAste // 19 // (1) AkAzAliGganalAlasairabhraMlihairityarthaH / (2) ratnakiraNAGkaraiH / (3) indracApacakram / (4) asamaye (5) prakaTIkurvan // 19 // hIla0 nabha0 / AkAze AliGganalAlasai ratnakiraNaiH kRtvA koTTaH akANDamindradhanurArambhayandRzyate // 101 / / hIsuM0 sAlo'dasIyaH sasanAtanazrI: kapATapakSazca suvarNa kAyaH / vigAhamAno gaganaM kathaM na labheta tArthena (Na) samAnabhAvam // 10 // (1) etasyAH sambandhI / (2) sadA viSNunA ca zobhA yasya / (3) kapATA eva pakSA yasya / (4) svarNena nirmita: kAyaH svarUpaM bhittilakSaNaM yasya / pakSe garuDaH uccaistvena vyomaspRzan garuDapakSe gatyA gaganaM gAhamAnaH / (5) garuDena tulyatvam // 100 // hIla0 sAlo0 / asyAH koTTaH / garuDena saha sAmyaM kiM na prApnuyAdapi tu prApnotyeva / kiMbhUtaH prApnuyAt ? / saha sanAtanayA nityasthAyukayA zriyA vartate vA / sanAtanaH kRSNaH zrIzca tAbhyAM sahitaH / "sadA sanAnizaM zazva" diti haimyAm / kapATAveva tattulyau pakSau yasya / tathA suvarNasya kAyo'GgaM yasya / gaganaM gAhamAnaH uccastvena bhramaNena ca ata eva garuDasadRzaH // 102 / / * hIsuM0 'maNIghRNizreNidhutAndhakArairabhraGkaSairyatkapizIrghya( rSa )kaughaiH / 'yAnazvarodI( di)tvarakarmasAkSilakSeva pUrdakSajanairalakSi // 101 // (1) ratnarucirAjInihatadhvAntaiH / (2) zAzvatA udayanazIlA: sUryalakSA / (3) paNDitaiH / (4) jJAtAH // 101 // hIla0 mnni0| ratnakAntidalitAndhakAraiH / punargaganollekhibhiH / aTTAlakAnAM uccaiH kRtvA yA nagarI / zAzvatA / udayanazIlAH karmasAkSiNo bhAskarAsteSAM lakSA yasyAM tAdRzIva / paNDitaidRSTA // 103 // hIsuM0 'candrAzmavezmasmitamudvahantI 'kaTAkSayantI sitaketanaizca / yuveva jAyAM nagarImivaitAM 'kroDIkaroti praNayena vapraH // 102 // iti prAkAraH // (1) candrakAntamaNinirmitagRhANyevojjvalatvAt hasitam / (2) kaTAkSAn kurvantI( tI )va / 1. pAlanapuragaDhavarNana iti pratipArzve tti0| . sadRkSabhAvam hImu0 / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH (3) dhavaladhvajaiH / (4) priyAm / (5) AliGgati / (6) snehena // 102 // hIla0 candrA0 / koTTaH purIM aalinggtiityrthH| "parIrambhaH kroDIkaroti" riti haimyAm / yathA yuvA patnI snehena kroDIkurute / kiMbhUtAM purIM jAyAM ca? / candrakAntaghaTitagRhANi tAnyeva tattulyaM hAsyaM bibhrtii| ujjavalaketubhiH kaTAkSAnkurvantI(tI) // 104 / / hIsuM0 1'svAlavezmAvanivAstuzastavastuvrajAtmambharigarbhagehaiH / yatrApaNaiH kutritayApaNAnAM vaMzyairivAvApyata kApi lakSmIH // 103 / / (1) svarge nAgaloke bhUloke ca sthAnaM yeSAM te prazastapadArthasAthai tamadhyAni garbhAgArANi yeSAM / (2) haTTaiH / (3) kutrikApaNAnAM vaMze anvaye bhavAni vaMzyAni taiH // 103 / / hIla0 svaH / svarge nAgaloke avanau vAstusthAnaM yeSAM tAdRzA vastuvrajAstairAtmambharayo bhRtamadhyA garbhagehA yeSAM tAdRzairhaTTaiH zobhA(bhAM) AptA // 105 / / hIsuM0 'bAhrIkakAlAgurugandhasArasAraGganAbhIhimavAlukAbhiH / sadbhissamAjJAbhirivAdasIyApaNairavAsyaMta dizo'pyazeSAH // 104 // (1) kesara-kRSNAgaru candana-kastUrikA-kapUraiH "gorocanAcandanakuGkamaiNanAbhIvilepA" diti naiSadhe kastUrikAyAmapi nAbhIzabdo dIrghaH / (2) yazasvibhiH / (3) kIrtibhiH / (4) purIsambandhibhiH / (5) sugandhIkriyante sma // 104 // hIla0 bAhrI0 / kuGkamakRSNAgurucandanakastUrikAkapUraiH kRtvA haTTaidizaH surabhIkriyante sma / yathottamaiH kIrtibhirdizo vAsyante // 106 / / hIsuM0 yadApaNazreNiSu 'sAndracAndrakSodeSu gAGgAsviva vAlukAsu / 'maugdhyena nIlairiva kAcagolaiH krIDanti DimbhAH sphuradindranIlaiH // 105 // iti haTTAH // (1) karpUrasambandhireNuSu / (2) ajJAnabhAvena / (3) bAlAH // 105 // hIla0 yadA0 / prahlAdanapurI haTTeSu snigdhakarpUrakSodeSu kAcagolairiva marakataratnaiH kRtvA ramante / yathA vAlakAsu ajJAnAdbAlakAH khelanti / etAvatA maNiratnakarpUrAdibAhulyamapi pratipAditam // 107 / / hIsuM0 yaccAndracAmIkaravezmacandracaNDAciSau garbhagatAGgirAvaiH / mithaH kimutya( mityu )nnayato'bhi yA(ghA)tirjeyaH kathaM rAhurajayyavIryaH // 106 // (1) candrakAnta-kanakagRhAveva vidhubhAnU / (2) madhyagatajanazabdaiH / (3) mantrayataH / (4) vairI / (5) jetuma(za)kyaH parAkramo yasya // 106 // hIla0 yazcA0 / yasyAH puryAH / candrakAntaiH suvarNairghaTitagRhe eva candrasUryo madhyavarti manuSyazabdaiH kRtvA 1. hATavarNana iti pratipArzve tti0| 2. gharavarNana iti pratipArzve Ti0 / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam mitho vicArayata iva / yadrAhurvairI kathaM jetavyaH // 108 / / hIsuM0 zazAGkabimbaM 'kulizAGgaNAntardRSTvA vRNAnAniha mugdhaDimbhAn / __ 'vi'lobhya kelIkalahaMsabAlairAzvA sayanti sma kathaJcidambAH // 107 // (1) candrapratibimbam / ( 2 ) hArakaracitagRhaprAGgaNamadhye / (3) yAcamAnAn / (4) lobhyitvaa| (5) zvasIkurvantisma (6) jananyaH // 107 // hIla0 zazA0 / iha pure mugdhAnbAlakAn kelyarthaM raajhNsbaalkailo bhayitvA mAtaraH kaJcinmahatA kaSTenAsvA(zvA)sayanti / kiM kurvANAnbAlAn ? / vRNAnAnyAcamAnAn / hIrakanibaddhe'GgaNamadhye bimbitamindubimbaM vilokya // 109 / / hIsuM0 2caitye'zmagarbhAGkasitAzmakumbhaM nibhAlya 'mugdhAbhradhunIrathAGgyaH / zazI sa vizre(zle)SayitA 'dviSanna: krudhetiM taM nanti kimaGghi ghAtaiH // 108 // (1) marakatamaNizilpaM madhye yasya tAdRzaM sphaTikaratnakalazam / (2) vIkSya / (3) svargagaDAcakravAkyaH / (4) viyogotpAdayitA / (5) zatruH / (6) asmAkam / (7) caraNaprahAraiH / (8) tADayanti // 108 // hIla vezma0 / yadvezmani kvApi gRhe azmagarbhANAM marakataratnAnAmaGko madhyaM yasya tAdRzaM sitAzmanAM sphaTikaratnAnAM kalazaM nibhAlya dRSTvA mUrkhA AkAzagaGgAyA cakravAkyaH atrINAM prahArairdhnanti praharanti / no asmAkaM viyogakArakaH sa prasiddhaH zatrurmaMgAko'yamiti cetasi ruSA // 117 // hIsuM0 arkAzusaMparkacayArkakAntodbhUtAnalomAvanasannibhasya / caityA grazRGgasthagajadviSadbhirduSyaira dhRSyasya kathaMcanApi / 109 // bhiyA bhramUvallabhavAhanAreH praNazya zaGke zaraNaM zrayantaH / 'laghUbhavanmandaramukhyazailAH purasya rejurmaNihemagehAH // 110 // yugmam // (1) sUryakiraNasaMyogAtprAkArakalpitasUryakAntaratnaprakaTIbhUtavahnibhirabhito / bANAsuranagaratulyasya, 'bANapure hi agniprAkAra AsI 'diti zrutiH // (2) prAsAdopari zRGge. sthitakesaribhiH / (3) vairibhiH / (4) anAkalanIyasya // 109 // (1) airAvaNayAnasya zatroH indrasya / 'abhramU' dIrgho'pyasti-yathA kAvyakalpalatAyAM 'gajAnAmabhramUpati' riti / (2) vapuSA'lpIbhavanto mespramukhA girayaH // 110 // hIla0 arkA0 / bhriyA0 / jinagehA rejurutprekSyate / airAvaNaM vAhanaM yasya sa indraH / sa eva vairI / tasya bhayena naMSTvA purIzaraNaM kurvata: / laghUbhavantaH merupradhAnAH parvatA iva / kiMbhUtasya abhramUvallabhavAhanAre: ? / sUryakiraNasaGghaTTena ca yasya vaprasyArkakAntebhyaH udbhUto yo'nalovahnistena bANAsurapurasadRzasya / punaH 1. vyAlokya hImu0 / 2. vezmAzma0 hImu0 / 3. gehAnaza0 hImu0 / Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH 29 zikharasthasiMhaiH kRtvA zatrubhiranAkalanIyasya / gajayAnasya hi siMhAzritamArge duSkaram / kRzAnau tu sarvadApyazakyam // 118-119 / / hIsuM0 candrodaye 'candirakAntagarbhasandarbhazRGgasravadambupUraiH / zira:sphuratsiddhadhunI 3dharendro yatrAnucakre kaladhautasaudhaiH // 111 / / (1) candrakAntamaNInAmantarAle racanA yeSAM tathAvidhAni zikharANi tebhyo gljjlsrvaiH| candira iti zeSanAmamAlAyAM candrAbhidhAnaM mAkandavatprasiddham / (2) mUrddhani vahantI gaGgA yasya / (3) tAdRkSahimAdriH / (4) rajatagRhaiH // 111 / / hIla0 candro0 / yatra pure candrodaye jAte rUpyamandiraiH, zirasi sphurantI gaGgA yasya tAdRzo himAcalaH sadRzIkRtaH / kiMbhUtaiH kaladhautasaudhaiH ? / candrakAntAnAM garbhe madhye sandarbho racanA yeSAm / tAdRzebhyaH zRGgebhyo nissarantaH sravanto'mbupUrAH payaHpravAhA yeSu taiH / candira iti candraH zeSanAmamAlAyAm // 110 // hIsuM0 'vAtAtivelladdhvajayallavAgrakaraNa rAveNa ca kiGkaNInAM / yA vaibhavasparddhitayA maghonaH 'purIM smayAdA hvayatIva yoddham // 112 // (1) pavanenAdhikaM kampamAnaketuvasanaprAntapANinA / (2) amarAvatIm / (3) garvAt / (4) AkArayati // 112 // hIla0 vAtA0 / yA purI indrapurIM / smayAdahaGkArAdyo saGgrAmaM kartuM AkArayatIva / kena ? / vAyunAtizayena vellantazcaJcalIbhavanto ye dhvajapallavAH patAkAvastrANi teSAmagraM sa eva karo hastastena / punaH kSudraghaNTikAnAM zabdena // 111 // hIsuM0 zrIvatsarAmAGgajakambutArthyacakrAGkitairikatainiketaiH / jajJe "mukundairiva yatra citrametatparaM 'dhenukamadviSadbhiH // 113 // (1) lakSmI-tarNaka-vanitA-putra-zaGkhA-'zvasamUhakalitaiH, hRdayalakSaNa-balabhadra-kandarpapAJcajanyazaGkha - garuDa - sudarzanacakrayutaiH / (2) marakataratnasambandhibhiH (3) gRhaiH / 'zaGke svasaMketaniketamAptAH' iti naiSadhe / (4) kRSNaiH / (5) daityaM dhenusamUhaM ca // 113 // hIla0 zrIva0 / marakataratnaghaTitagRhai: kRSNairiva jAtam / bahuvAsudevApekSayA bahutvam / kiMbhUtaiH gRhai: kRSNaizca ? / zrIlakSmIrvatsAstarNakAH zrIvatso hRdayacihnam / rAmAH striyaH, aGgajA nandanA rAmAGgajaH kAmaH / kambavaH zaGkhAH pAJcajanyazca / tAA azvA garuDazca / teSAM cakrANi samUhAH, cakra sudarzanam / taiH sahitaiH / paramidamAzcaryam / yaddhenUnAM samUhaM gokulaM pAlayadbhiH / sa tu dhenukAsuradviT // 112 / / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'etajjagajjitvaralakSmivIkSAkSaNoditAdvaitakutUhalena / zaGke tridazyaH stimitIbhavantyo vibhAnti yadvezmasu rezAlabhaJjayaH // 114 // (1) puryA jagannagarajayanazIlazriyA darzanotsavenodbhUtAsAdhAraNakautukena / (2) nizcalA bhavantyaH / (3) putrikAH // 114 // hIla0 eta0 / purIgRheSu putrikA bhAnti / tatraivaM zaGke-manye / etasyAH puryAH jagajjetRzobhAyA yA vIkSAlokanaM tadevotsavastenodbhUtaM yatkutUhalaM tena nizcalA jAyamAnAH // 113 / / hIsuM0 viSNonihantuM narakaM gatasyautsukyAkramAnniliteva gaGgA / pajyotsnISu yaccAndragRhacyutAmbhodhArA bhuvaM bhUSayati sma yasmin // 115 // (1) narakAsuram / (2) rAbhasyAt / (3) padAt / (4) patitA (5) pUrNiNamArAtriSu / (6) candrakAntamaNinirmitabhavananiSyatatpayaHpravAhaH // 115 // hIla. viSNo0 / yasminpure pUrNimAsu candrakAntagRhebhyo ni:sRtA vAridhArA bhUmImalaGkurute sma / utprekSyate / rAbhasyAnarakanAmAnaM daityaM mArayituM gatasya kRSNasya caraNAnnirgatya patitA gaGgA bhUmImabhyetIva // 114 // hIsuM0 'jyotistaraGgIkRtayanniketaharinmaNIzAlizikhA cakAse / 'idaMpadavyeva pataGgaputrI nabhaH prayAntI milituM "svatAtam // 116 / / (1) kAntipratApaimilajjalakallolakaliteva yadbhavanAnAM nIlaratnazobhAyamAnazikharam / (2) etadgRhamArgeNa / (3) yamunA (4) bhAskaraM pitaram // 116 // hIla. jyo0 / kAntibhiH kallolIkRtAnAM purIgRhANAM nIlaratnazAlinI zikhA uparitanapradezaM zuzubhe / utprekSyate / etannagaramandirazikharamArgeNa svatAtaM sUryaM milituM gacchantI sUryaputrI yamIva // 115 / / hIsuM0 gAGgeyagArutmatapadmarAgacandrAzmavezmAvalirulalAsa / 'preyAMsamuddizya mahImahendraM purazriyA klRpta ivAGgarAgaH // 117 // (1) suvarNa-harinmaNi-raktaratna-candrakAntanirmitabhavanapaGktiH / (2) kAntam / (3) rAjAnam / (4) racitaH // 117 // hIla0 suvarNahiraNmayaraktopalacandrakAntaghaTitagRhazreNiH didIpe / utprekSyate / rAjAnaM pratyuddizya puralakSmyA vilepanaM kRtam // 116 // hIsaM0 'bAlAruNajyotirakhardhvagaLanirvAsimANikyanikAyyakoTi: // vyaktIbhavanbhAtyanubhUpakAntaM purazriyodgIrNa ivAnurAgaH // 118 // (1) udayan raviraruNa: bAlazca ucyate, laghubhAskaraprabhANAM samagrAbhimAnasya dhikkArANAM mANikyAnAM gRhakoTi:, mANikyAni padmarAgA ucyante / yathA naiSadhe 'zizutaramahomANikyAnAmaharmaNimaNDalI' ti / pratyagrakiraNapadmarAgANAM ravibimbamiti taddhattiH // 118 // Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH 31 hIla0 bAlasUryakAntInAmatigarvaM nirnAzayantItyevaMzIlAni mANikyAni / teSAM koTi ti / bhUkAntamanu lakSIkRtya purazriyA udgIrNaH / ata eva prakaTIbhavansneha iva // 120 / / hIsuM0 prItAdupAstyAdhigatA "giri( rI )zAniraGkanaikAGgavidhAnavidyA / prapaJcitA kautukinA kimeSA candreNa zyaccAndragRhacchalena // 119 / / iti gRhAH // (1) santuSTAt / (2) sevayA / (3) prAptA / (4) IzvarAt / (5) nirgatalAJchanaM yebhyastAdRzAnAmanekakAyAnAM nirmANasya kAraNaM vidyA / (6) vistAritA / (7) candrakAntamaNibhavanavyAjena // 119 // hIla0 prI0 / sevayA prItAdIzvarAt niHkalaGkaa(GkA)nekarUpakaraNavidyA prAptA satI candreNa candrakAntaratnaghaTita gRhamiSAdvistAritA kiM eSA // 121 // hIsuM0 'yasmindidIpe 'madhudIparUpazrIgavanirvAsivilAsivRndaiH / rUpasmayaM vIkSya 'jayasya tasya madacchide kiM vidhinA praNItaiH // 120 // (1) smararUpazobhAbhimAnapravAsakAribhistara ru)NagaNaiH ( 2 ) indraputrasya (3) kRtaiH // 120 // hIla0 yasminpure mArarUpasampanirdalananipuNavyavahArivyUhairdhAjitam / utprekSyate / jayasyendrasutasya rUpAhaGkAra dRSTvA tannirAkRterdhAtrA vihitaiH // 122 / / hIsuM0 mero: 'zikhAgrAvasathavyathAbhiruttIrya sAta sthitimIhamAnAH / yasminsametAH kima nAkizAkhivrajA vadAnyA vyalasanyuvAnaH // 121 // (1) atyuccacUlopari nivsnkssttaiH| (2) sukhasthAnam / (3) kalpatarunikarAH / (4) dAnazIlAH // 121 // hIla0 mero0 / zikharopari Avasatho vasatistenodbhavantIbhiH pIDAbhiSkR(: kR)tvA meruparvatAduttIrya sukhanivAsamIhamAnAH yasminpure samAgatAH devataruvrajA iva dAnazIlAstaruNAH svacchandaM zuzubhire // 123 / / hIsuM0 jitasmarAnpaurajanAnnipIya mA tadvaSasyantyasatI satI syAt / itIva yoSAvapuSA svavarma dviSA makhasya vyatisIvyate sma // 122 // iti naagraaH|| (1) nAgarajanAn / (2) sAdaramavalokya / (3) teSAM kAmukI tadabhilASiNI / (4) pArvatI / (5) strIzarIreNa (6) svazarIram / (7) zaMbhunA / (8) parasparaM syUtam // 122 // hIla0 jita0 / makhanAmno daityasya vairiNA zaMbhunA / utprekSyate0 / iti hetoH pArvatIzarIreNa samaM svavarma nijazarIraM vyatisIvyate sma parasparaM syUtaM yojyate sma / itIti kim ? / yat jitaH smaro yaistAdRzAntaruNAn sAdaramavalokya satI pArvatI tadRSasyantI rAgodrekAtkAmAturA teSAM kAmukI bhavantI 1. nagarajanavarNanamAha iti pratipArzve Ti0 / 2. stAt hImu0 / 3. iti paurAH hIla0 / | Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam satI, satI pativratA asatI vyabhicAriNI mA stAdbhavatAt / / 124|| hIsuM0 'yasminvibhAnti sma vilAsavatyaH 'smarAvarodhabhramamudvahantyaH / kiM zaktayo manmathamedinIndoramUramoghAstrijagadvijetuH // 123 // (1) ratibhrAnti "smarAvarodhabhramamAvahantI"ti naiSadhe / (2) smararAjasya / (3) saphalA: apratihatavIryAH // 123 // hIla. yasmin / yasminpure pramadA bhAnti sma / kiMbhUtAH ? / kandarpAntaHpuraM ratistasya bhrAnti bibhrantyaH / utprekSyate / tribhuvanajetuH kAmabhUpasyAmUH pratyakSAH avandhyAH zaktayaH praharaNavizeSAH / / 125 // hIsuM0 tyaktAzravaH kaJcukikAmukAbhi: sakarNayannAgararAgiNIbhiH / svamandirAtkuNDalinIbhirasminkimIyuSIbhiH zuzubhe'GganAbhiH // 124 // (1) ujjhitAH / (2) akarNA badhirAH / (3) sauvidallAH kaJcukayuktA vA abhilASiNaH kAntA vA yakAbhiH / (4) karNayuktAH paNDitA vA yasyA nAgarikAsteSu rAgiNIbhiH raktAbhiH / (5) kuNDalaM karNaveSTikA tadyuktAbhiH nAgAGganAbhirvA // 124 // hIla. tyaktA0 / strIbhiH zuzubhe / utprekSyate / nijamandirAnnAgalokAdIyuSIbhirasminnagare AgatAbhi gAGganAbhiH / kiMbhUtAbhiH ? / tyaktA azravasaH / akarNAH, badhirA ityarthaH / kaJcukinaH sauvidallA: kubJavAmanA ityarthaH / kRtrimaklIbA vA kAmayitAro yAbhistAbhiH / punaH kiMbhUtAbhiH ? / sakarNAH prAjJAH zrotAraH yasyAH puryAzchekAsteSu rAgiNIbhiH // 126 / / hIsuM0 bhAnti sma yasmin 'sumanobhirAmA rAmA ramAdhaHkRtakAmarAmAH / svasparddhinaM yena ruSeva deva gRhaM 'nigRhyApsaraso gRhItAH // 125 // (1) sumanastvena-vizuddhacittatvena pAtivratyena satItvenetyarthaH, puSpairvA manojJAH / (2) svalakSmyA tiraskRtaratayaH / (3) nagareNa / (4) svargam / (5) nigrahaM kRtvA-parAjitya / (6) rambhA ghRtAcIpramukhApsarasaH (7) haThAdupAttAH // 125 // hIla0 bhAnti0 / yasminpure niSpApatvenAbhirAmAH / punA ramayA zobhayAdha:kRte kAmasya rAme ratiprItyo(tI) yAbhistAdRzyaH rAmA bhAnti sma / utprekSyate / yena pureNa svena saha spardhAkAriNaM devalokaM bandIkRtya gRhItAH svagivadhvaH / / 127|| hIsuM0 kimagradUtyo madanAvanIndoH sakhyo'tha vA 'svarvaravarNiNanInAm / nAgAGganAnAM kimutA'nuvAdA yatrAbjanetrA madayanti cetaH // 126 // iti striyaH // iti puravarNanam / 1. nagarastrIvarNanamAha hIla0 / 2. bhujaGgamInAM hIsu0 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamaH sargaH 33 (1) prathamA: zAsanahArikAH / (2) devInAmapsarasAM vA / (3) anukArAH // 126 // hIla0 kima0 / yatra pure kamalalocanA mano madayanti / arthAdhUnAM madayuktaM kurvanti / zeSaM sugamam // 128 // hIsuM0 'tatrAsti bhUmAnmahamundanAmA 'sthAmaikabhUrbhUvalayaikavIraH / vadhUnavoDheva dine dine bhUH "zriyaM dadhau yatkarapIDitApi // 127 // (1) pAtisAhiH / (2) balAnAmadvaitasthAnam / (3) bhUmImaNDalAdvaitasubhaTaH / (4) nvprinniitev| (5) lakSmI zobhAM ca / (6) karo rAjadeyAMzaH / pakSe AliGganAdibhiH // 127 // . hIla0 tatrA0 / tatra deze mahamundapAtisAhirasti / kiMbhUtaH ? / sthAmnAM parAkramANAmekAdvitIyA bhUH sthAnam / yatkareNa deyAMzena pIDitA satI navodeva bhUH zobhAM dhatte sma ||129 / / hIsuM0 prajAM 'dvijilairiva pIDyamAnAM kalevilAsairava'sAya vizvAm / tAM "zAsituM dAzarathi: kimAttajanmA svayaM sAhirasau babhAse // 128 // (1) durjanaiH / (2) jJAtvA / (3) bhuvam / (4) pAlayitum / (5) rAmaH / (6) gRhItajanmA // 128 // hIla0 prajAM0 / pAtisAhi ti sma / utprekSyate / kalivilAsitaivizvAM pRthvI pIDayamAnAM jJAtvA tAM pRthvI pAlayituM gRhItAvatAro rAmaH kimayam / yathA khalaiH pIDyamAnAM prajAM kazcitprazAsti // 130|| hIsuM0 nistUM( striM )zamanthAnagamathyamAnamahAhavakSIradhijanmanA yaH / vave 'balidhvaMzI( sa )vidhAnadhuryo jayazriyA zatrurivArasurANAm // 129 // (1) khaDga eva kSubdhAcalo merustena mathyamAna AloDyamAno yo mahAsaGgrAma eva dugdhasamudraH tasmAjjanma ysyaaH| (2) balidaityo balavAMzca tadghAtakaraNe gRhiitvrtH|(3) kRSNaH // 129 // hIla0 nistriMzaM khaGgaH sa eva manthAparvato merustena mathyamAno yo mahAsaGgrAmasamudrastasmAdutpannayA jayazriyA sa vane / kiMbhUtaH saH? / balinAM balavatAM bale daityasya vadhakaraNasamarthaH / utprekSyate / daityAnAM zatruH kRSNaH jayenopalakSitayA lakSmyA viyate / balaM-sainye parAkrame ca // 131 / / hIsaM0 1azyAmitAsyaM 'kamalAtidAnairjitaiH prasattipraNinISayAsya / 4abhairivAbhrAddhavamabhyupetairyadbhabhujo gandhagajaivireje // 130 // (1)nakRSNaM kRtaM mukhNyen|(2)jllkssmyortishyvishraa[ m]nnnaiH|(3)prsaadN krtumicchyaa| (4) meghaiH / (5) gaganAt / (6) AgataiH // 130 // hIla. azyA0 / yasya rAjJo gandhahastibhiH shobhitm| utprekssyte| ujjvalavaktraM yathA syaattthaa| lakSmIdAnaijitaiH / asya rAjJaH prasAdasya kartumicchayA gaganAdAgatairvaIlaiH // 132 / / 1. dezAdhirAjAvaraNana iti pratipArzve Ti0 / 2. prajApAlanArthaM rAmAvatAze gRhyaH iti pratipArzve Ti0 / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 vizvakadhanvI 'zarasAnnRpo'sau mA kvApi kuryAtpararAjavanmAm / 4jijIviSurbhAta itIva parAjA nabho bhramIgocarayAJcakAra // 131 // (1) bhuvane pArtha ivAdvaitadhanurdharaH / (2) bANAyattaM bANahatamityarthaH / (3) anya rAjamiva / yathA anyaM rAjAnaM raNe bANAyattaM karoti tathA rAjazabdadhAriNaM mAmapi mA zarasAtkarotu / (4) jiivitumicchuH| (5) candraH / (6) gocaraM karoti iti gocarayati, gocarayati sma iti gocarayAJcakAra, bhramaNyA gocarayAJcakAra, "vidheH kadAcit bhramaNIvilAse" iti naiSadhe // 131 // hIla. vizvaiH / iti amunA prakAreNa bhIta: sanarAjA candraH gaganaM bhramyA bhramaNasya gocryaanyckaar| itIti kim ? / vizve'dvitIyadhanvI asau nRpaH pare ye rAjAnastAniva mAM rAjAnamapi kvApi sthAne zarasAdvANaviddhaM mA kuryAt // 135 // hIsuM0 'jambAlayadbhirjaladairivortI madAmbubhiryasya babhe dvipendaiH / digjaitrayAtrAsu jitairdigIzaidigvAraNendrai'rupadIkRtaiH kim // 132 // (1) kardamayuktAM kurvdbhiH|( 2 ) dizAM jayanazIleSu prayANeSu / (3) diggajaiH / ( 4 ) DhokitaiH // 132 // hIla. jambA0 / jambAlAnkurvantIti jmbaalynti| jambAlayantIti jambAlayantastairjambAlayadbhirvI kardamayuktAM kurvadbhiryasya gajandai rAjitam / kaiH ? / madapAnIyaiH / yathA jaladairmedhaiH pRthvI jambAlakalitA vidhIyate / utprekSyate / jitaidikpAlauMkitaidiggajendraiH // 134 / / / hIsuM0 1ajayyavIryaM nijanirjayAyodyataM yamAlokya vipakSalakSaiH / 4svakSatravRttIrapahAya" bheje kSetrasya vRttiH "kRSikairivAtra // 133 // (1) jetumazakyaH parAkramo yasya / (2) svaparAbhavanAya / (3) prAdurbhUtam / (4) viirvyaapaarN| raNakarmapArINatAM zastragrahaNAtmikAM vRttim / (5) tyaktvA / (6) AjIvam / (7) karSakaiH // 133 // hIla0 aja0 / ajeyaparAkramam / punaranyajayAyodyataM yaM bhUpaM dRSTvA vairilakSaiH svakSatrasya AjIvikA vihAya kRSikArakairiva kedArairjIvanopAyo bheje'GgIkRtaH // 133 / / hIsuM0 yasya dveSiniSUdanavratajuSa: 'pratyarthipRthvIbhujAM santrAsena "kalindabhUdharaguhAga) kimA seduSAm / straiNasyAJjananIlimAGkitapatadvASpAmbupUrairiva kSmApIThaprasaradbhirAvirabhavatpAthojabandhoH sutA // 134 // (1) vairiNAmunmUlanameva vratabhAjaH / (2) vairinRpANAm / (3) atyAkasmikabhayena (4) kalindanAmA giristasya kandaramadhyotsaGgam / (5) prAptavatAm (6) strIsamUhasya (7) kajjalakAlimakalitanirgaladrodanajalaplavaiH / (8) bhUmaNDale vistaradbhiH (9) prakaTIbhUtA yamunA // 134 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 prathamaH sargaH hIla0 yasya0 / dveSiNAM mUlAdunmUlanavrataM juSate-sevate / tasya santrAsenAkasmikabhayena kalindaparvata madhyapraviSTAnAM vairirAjJAM strIsamUhasya pRthvItalavistRtaiH kajjalanIlimnAGkitaiH patadbhirbASpAmbupuraiH kRtvA padmabandhoH sUryasya sutA yamunAvirabhavatprakaTIbhUtA / / 136 / / hIsuM0 sutrAmAmbudhidhAmadiggirikucadvandvAbdhinemIdhavaH / / pRthvIpAlalalATacumbitapadaproddAmakAmAGkaza: / dyAM "svarNAcalasArvabhauma iva yo nizzeSavizvambharAM zAsatzAtravagotrajidvijayate 6zrIgUjarorvIpatiH // 135 // iti paNDitadevavimalagaNiviracite hIrasundaranAmni mahAkAvye prathamaprArambhe jambUdvIpa-deza-nagaranRpAdivarNano nAma prathamaH sargaH // (1) prAcIpratIcIzailAveva stanadvayaM yasyAstAdRgbhUmeH patiH / (2) nakhaH / (3) svarlokam / (4) indraH "jAmbunadovIdharasArvabhauma" iti naiSadhe / (5) vairiNAM vaMzaM jayatIti zatrava eva gotrAH / (6) mahamundapAtisAhiH // 135 // iti prathamasargAvacUriH // hIla0 sUtrA0 / zrIgUrjarorvIpatirvijayati(te) / kiMbhUtaH ? sutrAmA zakraH ambudhidhAmA varuNastayodizogirI parvatau udayAstAcalAbhidhAnau, tAveva kucadvandvaM yasyAstAdRzyA abdhinemermekhalAyA bhUmerdhavo bhartA / punaH kiNbhuutH?| pRthvIpAlAnAM lalATaizcumbitAH padayoH prakRSTAH kAmAGkazA nakhA yasya / kiM kurvan ? / niHzeSapRthvI zAsat pAlayan / yathA svarNAcalasArvabhau mazcakravartI dyAM divaM zAsti / "jAmbUnadorvIdharasArvabhauma'' iti naiSadhe / rAjA indrazca kiMbhUtaH ? / zAtravANAM gotrANi-vaMzAn / zAtravA ripava eva gotrA:-parvatAstAn jayatIti / / 135 / / / hIla. -yaM prAsUtazivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH zrImatkovidasiMhasI( siM )havimalAntevAsivAstoSpatim / tadbrAhmIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayu ksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo'yamAdyo'bhavat // 138 // iti paNDitazrIsI(siM)havimalagaNiziSyapaM.devavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye prathama prArambhe jambUdvIpa-bharatakSetra-gUrjaradeza-prahlAdanapura-mahamundapAtisAhivarNano nAma prathamaH sargaH // hIla0 -yaM prA0 / hIrazabdena yunakti iti hIrayuktAdRzaM saubhAgyamitya'bhidhA yasya tAvatA hIrasaubhAgyakAvye ayaM pratyakSalakSaH prathamaH sargaH bbhuuv| kiMbhUtena? / sa pUrvoktatazcAsau brAmyAH kramau sevata ityevaMzIlazca / tAdRzena devavimalena vyAvaNite / sa kaH? | paM.devavimalaM zivA ityAhvA yasya tAdRzaH sAdhuH / sAdhuriti vaNijAM nAma / prAkRte tu sAhA, teSu maghavA / punaH saubhAgyadevI janayAmAsa / punaH kiNbhuutH?| zrImatkovidazArdUlasI(siM)havimalasya ziSyANAM madhye agraNI prathamaziSyatvena pradhAnam // 138 / / iti prathamaH sargaH // 1. iti nUpavarNanam hIla0- / -6 etadantargataH pATho hIsuM pratau nAsti / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e~ namaH atha dvitIyaH sargaH // hIsuM0 1 pure'tha tasminvyahAripuGgavo babhUva kuMrA iti nAma dhAmavAn / mahIruhAM svaH zikharIva vizruto rasA spRzAM nyakkRtavizvaniH svataH // 1 // ( 1 ) prahlAdanapure / (2) zreSThaH vRSabho vA / (3) kalpataruH / (4) drumANAM vikhyAtaH / (5) janAnAm / ( 6 ) nirAkRtajagaddaridrabhAvaH // 1 // hIla0 nyakkRtA vizvasya niHsvatA yena saH / tAdRzaH kuMrAzreSThI babhUva / anyatsubodham // hIsuM0 'ariSTaketuM 'navabhogasaGginaM trirekhapANiM puruSottamaM punaH / "bhramAdvivoDhurjaladherivodvahA mahebhyamabhyetya" babhAja yaM mudA // 2 // (1) upasarge daitye ca dhUmaketuH / ( 2 ) vilAsaH sarpakAyazca tatsaGgo'styasya / ( 3 ) AkRtizaGkhaH pAJcajanyazca haste yasya / ( 4 ) puruSeSu zreSThaH kRSNazca / ( 5 ) bharttuH / ( 6 ) lakSmIH / (7) Agatya // 2 // hIla0 ari0 / jaladherudvahA putrI lakSmIH svapatibhramAtkuMrAsAdhuM babhAja / kiMbhUtam ? / ariSTeSu upadraveSu ariSTanAmni vRSabharUpe daitye dhUmaketum / navabhogasya sarpasya vA saGginam / trirekhaH zaGkhaH AkRtyA pANau yasya tam / punaruttamam // 2 // hIsuM0 2" kubera ityAtma' janAvamAnanAM vyapohituM 'kiMpuruSezvaraH svayam / vitIrNasauvarNamaNIgaNo'rthinAM 'praNIya ' yanmUrttimivAvatIrNavAn // 3 // ( 1 ) kutsitadehaH ( 2 ) ityamunA prakAreNa / (3) svasya loke avahelanAm / ( 4 ) nirAkarttum / (5) dhanadaH / ( 6 ) yAcakAnAM dattakanakaratnanikaraH / (7) kRtvA / (8) kuMrAsAdhurUpam // 3 // hIla0 kube0 / kutsitavapurityAtmanAM jane'vagaNanAM apakartum, pradattasuvarNasamUhaH ratnagaNaH san yanmahebhyamUrtiM niSpAdya svayaM dhanado vasundharAyAM avatIrNavAn // 3 // hIsuM0 'tamaH sapatnaH zritazambhuzIlanaH kumudvikAsI 4 vacanAmRtaM "kiran / zazIva yo zIli "kalAbhiribhyarAD vimuktadoSaH sa tadatra 'kautukam // 4 // ( 1 ) ajJAnasyAndhakArasya ca zatruH / (2) zaMbhostIrthakRta Izvarasya ca sevA yena (3) pRthivyAH pramodaM kairavANi ca vikAsayatItyevaM zIlaH / ( 4 ) vacanamevarUpaM vA amRtam / 1. hIrapitA 'kuMrA' varNanam iti pratipArzve Ti0 / 2. dhanadAvatAra iti pratipArzve Ti0 / 3. 0kAzI hemu0 / 4 zivAvatAra iti pratipArzve Ti0 / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH (5) kirati vistArayatIti / (6) dvAsaptatimitAbhiH udayAMzaizca sevitaH / ( 7 ) tyaktApaguNaH / sarAnikaH ( ? ) // 4 // hIla0 tamaHsa0 / yo vyavahArI 72kalAbhiH zazIva sevitaH / kiMbhUtaH sa ibhyaH zazI ca ? / tamaso'jJAnasya dhvAntasya ca vairI / punaH zritaM zaMbhojinasya zivasya ca ziraH sthAyukatvAcchIlanaM sevanaM yena / kau pRthivyAM mudaM kundi vikAzayati / punarvacanameva tattulyamamRtaM varSan / parametaccitraM yanmuktA doSA apaguNA yena / zazI tu saha doSayA rAtryA vartate sa sadoSaH * // 4 // hIsuM0 'alambhi 'dambholizayebhazAlinI na kIrttiretasya paraH zataiSpa ( : pa )rai: / 'zaratprasannIkRtacandragolikA sudhAmarIcergrahatArakairiva // 5 // ( 1 ) prAptAH / ( 2 ) vajrapANistasya gajastadvat zvaityAt zobhate ityevaMzIlA / ( 3 ) ghanAtyayena nirabhrIkRtA candracandrikA / (4) candrasya // 5 // 0 a0 / airAvaNanibhA etatkIrttiH parairnAptA / yathA grahaizcandrikA nApyate // 5 // hIsuM. 'vahansuparvvadrumarAmaNIyakaM sanandano gotraparArdhyatAM dadhat / 4 sujAtarUpaH sumanomanoramo'nuyAti yaH svena suparvaparvatam // 6 // 37 1 ) kalpataruriva vapuSA ramaNIyatAM kalpadrumaizca cArutvam / (2) bhAvini bhUtopacArAtsaha putrAbhyAM hIrajI -- zrIpAlAbhyAM vartate yaH / pakSe vanam / ( 3 ) vaMze zaileSu ca prakRSTatAm / ( 4 ) zobhanamutpannaM rUpaM yasya pakSe svarNam / ( 4 ) sumanobhirhArAdikusumai ramyaH niSpApaM manasAM satAM manasi suguNadharmitvena ramate vA / sumanastvena manoramaH sumanasAM madhye manojJaH / pakSe- daivyai ramyaH / (5) anukaroti / ( 6 ) merum // 6 // - hIla0 vaha0 / kalpavRkSAstadvattaizca ramyabhAvaM vahan / punaH saha nandanAbhyAM hIrakumAra zrIpAlAbhyAM nandanavanena [vA] varttati (te) tathA gotre vaMze'caleSu prakRSTatAM dadhat vA suzobhanaM jAtaM rUpaM vA suSThu jAtarUpaM svarNaM yatra / sumanasAM sumanastvena ramyaH / etAdRzo ya ibhyaH mandaramanukaroti // 6 // hIsuM0 1jagajjanAvAGmanasAvagAhinA 2 gabhIrabhAvena jitena sAdhunA / sudhAsravantIpatinA hRdA dadhe kimeSa roSo vaDavAnalopadheH // 7 // (1) vizvalokasya vacanamanogocarAtIte / (2) kSIrasamudreNa / ( 3 ) kapaTAt // 7 // hola0 jaga0 / jagajjanAnAM na vAGmanasau avagAhate ityevaMzIlastena vaktumazakyenetyarthaH / gambhIrastvena kRtvA ibhyena jitena kSIrAbdhinA vaDavAgnirUpaH / kimu kopaH dhRtaH * // 7 // 1. kalA- 72 / iti pratipArzve Ti0 / 2. gambhIra0 hImu0 / 3. vaDavAciSo miSAta hImu0 / Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 samApya kAmAnmarutAM svadArutAM 'nirasya teSAM ca varAtpraseduSAm / miSAdamuSyepsitaditsayA 1 vizAM 'maruttaruH kSoNimivAvatIrNavAn // 8 // ( 1 ) sampUrNIkRtya / (2) manorathAn / (3) devAnAm / (4) nijakASThatvam / (5) apAkRtya / ( 6 ) prasannIbhUtAnAm / ( 7 ) narANAM kAmitAnAM dAtumicchayA kuMrArUpeNa / (8) kalpadrumaH ||8|| hIla0 devAnAmabhilASAnpUrayitvA / punasteSAM devAnAM varAtkASThatvamapAsya / vizAM narANAmIhita dAtumicchayA etadibhyamiSAtki kalpatarurAgataH * // 8 // hI atisma sta] ttanukAmanIyakaissahAbhyasUyAM dadhatau nijazriyAm / anaucitIkruddhajagatkRtArkajAvakAriSAtAM vaDavAsutAviva // 9 // ( 1 ) atikrAntaH smaro yaiH smaraparAbhaviSNubhiH kuMrArArIrasya kamanIyatAbhiH / "kAmanIyakamadhaH kRtakAma" miti naiSadhe / (2) IrSyAm / ( 3 ) yogyatvAbhAvena kupitena vidhinA / ( 4 ) azvau kRtau zabdacchalAditi, tattvatastu azvinIsutau // 9 // hIla0 atikrAntaH smaro yaistAdRzaistasya zarIrasaundaryaiH saherghyaM dadhatau prati anaucityA kruddhena dhAtrArkajau hayAsutAvavau kRtau // 9 // hIsuM0 mithaH parisparddhitayA 'vadAnyatAguNairvijitya vyavahAriNAmunA / imA( a ) rakSyanta sudhAzadhenavaH svagodhanasyopadhineva dhAmani // 10 // ( 1 ) dAnazIlatvaguNaiH / (2) kAmagavyaH / ( 3 ) nijagokulakapaTena // 10 // hIla0 mithaH 0 / amunA vyavahAriNA svagokulamiSeNa dhAmani gRhe suradhenavaH rakSitAH / zeSaM sugamam // 10 // hIsuM0 'supAtrasasnehaguNAgyavRttibhRttamaH pratIpaH 2 svakulaprakAzakRt / pradIpadezyo'pi paraM na dhUmabhAkkulaM na cAdhyAmalayatkadApi yaH // 11 // (1) zobhanAni pAtrANi caturvidhasaMgho yasya / pakSe amatraM zarAvakaM prItistailaM ca audAryAdiguNairmukhyAM vRttiM bibharttIti / ( 2 ) ajJAnadhvAntayoH zatruH / ( 3 ) svasya kule - gotre gRhe ca prakAzakarttA / (4) kopa: ( 5 ) malinIcakAra na // 11 // hIla0 su0 / suzobhanAni pAtrANi yasya, snehena sahitaH / punarguNairaudAryAdibhirmukhyAM AjIvikAM bibharti tAdRzaH / punastamaH zatrum / svasya kulasya- vaMzasya gRhasya vA prakAzakaH / ata eva pradIpasamAno'pi paraM dhUmaM kopaM bhajati tAdRzo na / punaryaH kulaM vaMza gRhaM kadApi nAdhyAmalayat na malinIcakAra / 1. vizAmivAvanau svaH phalado'vatIrNavAn hImu0 / Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH ' pradIpastu dhUmabhAk kulaM cAdhyAmalayati / "kulaM kulyagaNe gehe dehe janapade'nvaye" ityanekArthaH // hIsuM0 'dhunIdhavaM yena gabhIrani: svenairvijitya muktAmaNividrumAvalI' / tataH samagrA jagRhe tadAdyasau babhUva kiM ni:sthi ( sva ) tayA 'jaDAzayAH // 12 // (1) samudram / (2) gambhIradhvanibhiH / (3) daridratvena / ( 4 ) jaDaH // 12 // hIla0 dhunI0 / yena vyavahAriNA gambhIrazabdairnadIpatiM jitvA tataH samudrAnmuktAdigRhItam / utprekSyate / tadAdi taddinamArabhya niHsvatayA daridratvena Azayo yasya / atha kiM kariSyate, kva gamiSyate, kva pUtkariSyate / DalayoraikyAdiyaM ghaTanA // 12 // hIsuM0 'vyamoci nAmuSya kadAcidantikaM rathAGgapANevi padmasadmanA / * guNavrajeneva "niyantrya muktayA vitIrNavAceva " yadRcchayAtha vA // 13 // hIla0 ( 1 ) muktam / ( 2 ) viSNoriva / ( 3 ) lakSmyA / ( 4 ) audAryAdayo rajjavazca (5) badhvA / (6) dattavAgbandhayeva (7) svecchayA // 13 hIsuM0 manaH samutkaNThayatastanUmatAM payaH plavaM zaivalinIpateriva / vya0 / cakrapANerivAsya samIpaM padmavAsinyA lakSmyA na muktam / utprekSyate / svaguNena nibaddhayAthavA svairaM dattavAcayA iva // 13 // 2 iti kuMrAvarNanam // amuSya nAthI sumukhI babhUvuSI 'kumudvatIva 'dvijacakravarttinaH // 14 // 39 ( 1 ) utsukaM kurvataH / utprAbalyena kaNThaM taTaM nayataH / (2) janAnAm / ( 3 ) samudrasya vAripUram / ( 4 ) jAtA / ( 5 ) kairaviNI / ( 6 ) candrasya // 14 // hIla0 manaH / zarIriNAM cittamutkaNThayato'sya nAthI patnI babhUvuSI jAtA / yathA nadIpateSpa (: pa) ya: pUraM kaNThAdUrdhvaM nayato dvijarAjasya kumudinI patnI bhavati // 14 // hIsuM0 'caleti vizve vacanIyatAzruteH priyeNa bANadviSatA tiraskRtA / "udItaduHkhAdidamAtmanA 'paraM januH prapede kimu 'padmamandirA // 15 // (1) iyaM capalA, asthirA, na kasyApi gRhe sthirIbhavatIti / (2) apavAdazravaNAt ( 3 ) kRSNena / ( 4 ) dhikkAritA / (5) utpannaduHkhAt / "udItamAtaGkitavAnazaGkite " ti naiSadhe ( 6 ) nAthIsvarUpeNa / (7) lakSmyA : ( lakSmIH ) // 15 // 1. valiH hImu0 / 2. iti kuMrAsAhaH hIla0 / 3. hIramAtA 'nAthI' varNanam iti pratipArzve Ti0 / 4. januH paraMprape0 hI 0 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 cale0 / nAthI bhAtIti sambandhaH / utprekSyate / iyamasthiretyapavAdazravaNAt / priyeNa kRSNena tiraskRtA satI utpannaduHkhAdasyAH zarIreNa kiM lakSmIranyajanma prapede-prapannA * // 15 / / hIsuM0 'tataM vaco yasya ghanaM padAGgadadhvanizca kAJcyAH 'suSiraM punaH svanaH / tayA babhe jaGgamaraGgazAlayA kimatra zRGgAranaTasya nRtyataH // 16 // (1) tataM vINAprabhRtikam / (2) tAlaprabhRtikam / (3) nUpura ra]vaH / (4) mekhlaayaaH| (5) vaMzAdikaM suSiram / (6) calannatanasthAnam // 16 // hIla0 ttN0| tayA babhe / utprekSyate / zRGgAranaTasya jaGgamayA calantyA raGgazAlayA yatra vINAprabhRtikaM tataM vacanam / punaryatra ghanaM tAlAdikam / padAGgadAnAM nUpurANAM dhvaniH / kAJcyA ravaH / suSiraM vaMzAdikaM bhAti // 16 // hIsuM0 4jagattrayIjanmajuSAM mRgIdRzAM vijitya rAjInijajitvarazriyA / adhAri kiM mUrddhani padmacakSuSA "jayAGkabAlavyajanaM 'kacacchaTA // 17 // (1) trailokyodbhUtAnAM / (2) jayanazIlazobhayA / (3) nAthIdevyA / (4) vija[ya]sUcakaM cAmaram / (5) kezapAzaH / chaTAzabdaH samUhavAcI "taTAntavizrAntaturaGgamacchaTA" iti naiSadhe // 17 // hIla. jaga0 / trijagati utpannAnAM strINAM zreNInijasyAtmano jitvaryA zriyA kRtvA vijitvA(tya) |anyaa kezapAzaH jayasUcakaM bAlavyajanaM cAmaraM dhRtam / chaTAzabdaH zreNIvAcakaH / "taTAntavizrAnta turaGgamacchaTA" iti naiSadhe'pi // 17 // hIsuM0 vidhuM dvidhAkRtya vidhiLadhatta[ya]llalATamaddhena zive nyadhAtparam / na cenmRgAGkArddhadharaH kathaM hara: "kimadacandroparamiti ca tadvaheta // 18 // (1) dvau bhAgau / (2) bhAlam / (3) arddhacandradharaH / " labdhArddhacandra Iza" iti cmpuukthaayaam| (4) arddhacandrasAmyam // 18 // hIla0 vidhuM0 / vidhAtA candraM dvidhA kRtvArddhana yasyA bhAlaM cakre / anyadarddha zive / upalakSaNAcchivazirasi sthApayAmAsa / evaM tasmAttadA labdhArddhacandro haraH kathaM tallalATaM arddhacandropamAnaM aSTamIcandropamAnaM, kathaM-kayA rItyA, vaheddharet / / 18 // 1. yatra hImu0 / 2. svanaH punaH hImu0 / 3. iti nAthI hiil.| 4. atha nAthIsarvAGgavarNanAvasara: hiil0| 5. mitaM ca hImu0 / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH hIsuM0 mRgIdRzo 'helitakelatIzriyo lalATapaTTe kuralena nirbabhe / smitAravindasya dhiyeva tasthuSA yadAnane pauSya pipAsayA linA // 19 // (1) avagaNitaratizobhAyAH "kelatImadanayorupAzraye" iti naiSadhe / ( 2 ) bhramarAlakena bhramarAkAreNAlakanikareNa / (3) makarandapAnaspRhayA // 19 // hIla0 mRgI0 / helitAvagaNitA kelatyAH kandarpapatnyA ratyAH zrIH zobhA yayA / tAdRzyAstatyA: kuralena bhramarAlakena nirbabhe zobhitam / utprekSyate / yudAnane pauSpaM marandaM pAtumicchayA tasthuSA vikasitakamalabuddhyA sthitena bhramareNa ||19|| hIsuM0 "amUdRzAmbhojadRzA sma bhUyate na jAtucidyauvata nimmitau mama / "itIva rekheya' midaMmukhe 'maSermiSAdbhruvornAbhibhuvA vyadhIyata // 20 // ( 1 ) IdRzayA / ( 2 ) striyA / striyA [ ? ] ( 3 ) kadAcidapi / ( 4 ) yuvatIsamUhanirmANe / (5) iti hetoH / ( 6 ) asyA vadane / (7) bhruvoH / (8) kapaTena / maSe rekhA nAbhibhuvA vihitA "idaM yazAsi dviSataH sudhAmuca" iti naiSadhe // 20 // 41 hIla. amU0 / asyA mukhe bhruvordambhAddhAtrA / iyaM maSeH kajjalasya rekhA vihitA / itIti kim ? | mama yuvatInikaranirmANe etatsadRzayA padmanetrayA jAtucitkadAcidapi na jAtam ||20|| hIsuM0 svakAminI kairaviNI tanUbhave viraJcinA lo [ca] natAmaravAyite / vidhAtumaGke kimu lolake ( kai )ve yadAsyabhAva: 'zaradindunA 'dadhe // 21 // (1) svapriyAyA: kumudvatyAH zarIrAdutpanne kairaviNIpatizcandraH / (2) dhAtrA / ( 3 ) nAthInayanIkRte / ( 4 ) nAthIvadanabhAvaH / ( 5 ) zAradazazinA / zaradi kamalakumudAnAmudbhavAt zaraccandreNeti sArthakavizeSaNam / ( 6 ) dhRtaH // 21 // hIla. svapatnyAH kumudvatyAH aGgajAte / dhAtrAsyA netrabhAvaM prApite / lolakairave prati kimUtsaGge karttum / zaraccandre[Na] yanmukhatvaM dhRtam // 21 // hIsuM0 vibhAti yabhrU yugabhAsinAsikA vijitya vizvatritayaM manobhuvA / 'yadaGgaru'kpUrapayodhisannidhau kRto yazastambha iva dhvajAGkitaH // 22 // (1) upari pArzvadvayavilasadbhUyugalazobhanazIlA nAsikA / ( 2 ) smareNa / ( 3 ) nAthIzarIrarucinicayasamudrasamIpe / (4) kIrtistambha iva / (5) dhvajakalitaH // 22 // hIla0 vibhA0 / yasyA bhruvoryugena bhAsate ityevaMzIlA nAsikA bhAti / utprekSyate / manojena jagajjitvA / 1. vadanavarNana iti pratipArzve Ti0 / 2. netranAsIkAvarNana iti pratipArzve Ti0 / 3. rukJja0 hImu0 / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam yasyA aGgasya rucAM kAntInAM puJja eva jaladhistannikaTe patAkAJcitaH kIttistambhaH kRtaH // 22 // hIsuM0 vi'DambitAkhaNDamRgAGkamaNDale kapolapAlI sphurataH tadAnane / 'maNImaye darpaNike "yadokasorime ratiprItimRgIdRzoriva // 23 // (1) svazriyA anukRtaM pUrNa candrabimbaM yAbhyAm / (2) ratnanirmite / (3) Adarzike "yanmatau vimaladarpaNikAyA" miti naiSadhe / (4) nAthIdevyeva gRhaM yayoH // 23 // hIla0 vidd0| viDambitaM anukRtaM vA sampUrNacandramaNDalaM yAbhyAM tAdRze gallasthale tasyA mukhe lasataH / utprekSyate / yA nAthI evauko gRhaM yayostAdRzyoH kAmakAntayoH ime dRglakSye ratnaracite Adarzike iva // 23 // hIsuM0 kimicchatA 'pAzayituM 'jagattrayIyuvavrajAnvAregurikena(Na) "raGkavat / smareNa "yAdaSpa( :pa) tipAzajitvarI dadhe dvipAzI sudRzaH zrutidvayI // 24 // (1) pAzapatitAn kartum / (2) trailokyataruNagaNAn / (3) jAlikena / (4) mRgAniva / (5) varuNapAzasya jayanazIlA / (6) pAzadvayam // 24 // hIla0 kimi0 / sunayanAyAH zrutidvayI bhAti / utprekSyate / jagattaruNavrajAnpAzayituM kAmena yAda:patipAzavaruNapA[za] jaitrI / dvayoH pAzayoH samAhAro, dvipAzI dhRtA // 24 // hIsuM0 viyogavatyoSadhi yoSayA 'yadAnanIbhavatkAntasitadyutiM prati / sthitastadaGke prahitastanUjavat pravAla AhvAtumivAdharopadheH // 25 // (1) nAthIdevyAH virahiNyA auSadhireva kAntA tayA / (2) nAthIvadanarupajAtaM svavallabhaM candram / (3) vadanacandrotsaGge / (4) putra iva / (5) pallavaH prakRSTabAlazca bavayoraikyAt / (6) AkArayitum // 25 // . hIla0 viyo0 / viyogo viraha: / vInAM bhRGgakhagAdInAM yogassambandho yasyAstAdRzI auSabhireva yoSA strI tyaa| yadAnanI bhavantaM nAthIvaktraM sampadyamAnaM svabhartAraM candraM prati AkArayituM preSitastanUjavatputra iv| pravAlaH prakRSTo dakSo bAla:-zizuH pallavazca / utprekSyate / oSThamiSAccandrotsaGge sthita iva bAlaH-sutaH piturutsaGge tiSThatIti sthitiH // 25 // hIsuM0 ni pAtukena dvija'kAntimizritasmitena yasyA radanacchade babhe / jalena "vAtUlataraGgitAtmanA 'sudhApayodheriva hema kandalaH // 26 // (1) patanazIlena / (2) dantadyutimilita / (3) adhare / (4) vAyusamuhena kallolita 1. kapolasthalavarNana iti pratipArzve Ti0 / 2. mastakakesavarNana iti pratipArzve Ti0 / 3. hoThavarNana iti pratipArzve Ti0 / 4. vatyau0 hImu0 / 5. dale hImu0 / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH svabhAvena / (5) kSIrasamudrasya / (6) 'vidrumaH // 26 // hIla0 ni0 / yasyA dantavastre patanazIlena dantakAntimizriteneSaddhasitena babhe / utprekSyate / kSIrasamudrasya pravAle nipAtukena punarvAtavrajena taraGgayuktIkRtaM svarUpaM yasya tAdRzena jalena zobhitam / / 26 / / hIsuM0 'svakAntavaktrAmRtakAntidarzanAt 'hRdantarudvelitarAgasAgarAt / nirI( ri)tvarI vidrumakandalIvara yadvi lAsavatyA 'dazanacchado babhau // 27 // (1) nija kuMrA 'bhidhavallabhavadanacandravIkSaNAt / (2) manomadhye velAmatikrAntAdanurAga samudrAt / (3) nirgamanazIlA / (4) nAthIdevyAH / (5) adhare // 27 // hIla0 svakA0 / yasyA vibhramavatyA oSTho babhau / utprekSyate / svabharturyo mukhacandrastasya darzanAt manomadhye velAmatikrAnta udvelaH udvelatvaM saJjAtamasminsa tasmAdudvelitAd rAgasamudrAnnirgamanazIlA pravAlalateva // 27|| hIsaM0 dvijAdhipatyaM mukha eva 'mukhyato mRgIdazo yo na kamadvatIpatau / "dvijairamIbhiryadasau divAnizaM niSevaNAgocaratAM sma nIyate // 28 // (1) dvijAnAM rAjatA / (2) prAdhAnyataH / (3) na candre / (4) dazanaiH / (5) sevyate // 28 // hIla0 dvijA0 / asyA mukhe dvijAnAmAdhipatyaM na candre / mukha zabdaH punapuMsake / yasmAdasau mukhaH dantaiH sevAyA gocaraM prApitaH // 28|| hIsuM0 5zyadAnanAntarvasateH sudhArasAdivodgataH pATala eSa kandalaH / vilAsadoleva nikhelituM giro'thavA 'mRgAkSIrasanA sma bhAsate // 29 // (1) yadvaktramadhye / (2) prarUDhaH / (3) raktaH / (4) sarasvatyAH / (5) nAthIjihvA // 29 // hIla0 yadA0 / tasyA jihvA zobhate sma / utprekSyate / yadAnanamadhye vasitAtsudhArasA-prarUDho rakta eSo'GkaraH vAyavA sarasvatyAH prekheva // 29 // hIsuM0 'yadIyavAcaM vidhinA vidhitsunA 'sudhAmupAttAmadhigatya: 5nistuSAm / sudhAzanA adhvarabhojinastadAdito babhUvustadabhAvataH kimu // 30 // (1) nAthIvANI / (2) kartukAmena / (3) gRhItAm / (4) jJAtvA / (5) samagrAm / (6) devAH / (7) yajJabhujaH / (8) taddinAdArabhyaH / (9) sudhAyA abhAvAt // 30 // hIla0 yadI0 / yadvAcaM vidhAtumicchunA dhAtrA sudhAM samagrAM gRhItAM jJAtvA devA yajJAMzabhojyakArakAH kiM tatprabhRti jAtA // 30 // 1. pravAla iti pratipArzve Ti0 / 2. ca hImu0 / 3. 0zo'syA na0 hImu0 / 4. 0vaNAyA viSayaM hImu0 / 5. jihAvarNana iti pratipArzve Ti0 / 6. zobhate hImu0 / 7. nAthIvANIvarNana iti pratipArzva Ti0 | 8. 0gamya hImu0 / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 1kuzezayAdarzasudhAMzujitvaraM vidhAya vedhA 'idamIyamAnanam / idaM dRzA mA kudRrezAM praduSyatAditIva cakre cibukena "danturam // 31 // (1) kamala-darpaNa-candrajayanazIlam / (2) nAthIsambandhimukham / (3) kSudradRSTInAM dRSTyA mA duSyatAt, dRSTidoSo mA stAdityarthaH / (4) viSamonnatam // 31 // hIla0 ku0 / kamaladarpaNacandrajaitraM mukhaM niSpAdya durjanAnAM dazA mA vikRti gacchatAditi cibukena viSamonnataM cakre // 31 // hIsuM0 vijitya 'kAntyA jagRhe krudhA yadAnanena lakSmI: kSaNadApatestathA / hRdasphuTaccenna kutastatassudhA nirI(ri)tvarI 3kSudratadaGkarandhrataH // 32 // (1) zobhayA / (2) candrasya / (3) laghucandravakSachidrataH lAJchanarUpaM vA chidram // 32 // hIla0 viji0 / yasyA mukhena nizApatezcandrasya zrIstathA gRhItA yathA tasya hRdayaM sphuTitam / iti cenna tarhi tasya kSudralaghukalaGkarandhrAt tatazcandrAtsudhA kuto nirgacchati // 32 / / hIsuM0 samaM yadAsyena madhe 'mahaujasA nirojasA 'bhAji kimeNa lakSmaNA / yato'munA'dyApi, tadaGkabodhikA "vyamoci nA bhrabhramaNI kadAcana // 33 // (1) saGgrAme / (2) atibalavatA / (3) nirbalena / ( 4 ) palAyitam / (5) candreNa / (6) tasya bhaGgasya cihnasya jJApayitrI / (7) muktA / (8) gaganaparyaTanam // 33 // hIla0 samaM0 / mahAbalena yanmukhena saha mRdhe raNe nirbalena mRgAGkena bhagnam / yata amunA candreNa tasya bhaGgasya cihnajJApayitrI abhrabhramaNI adyApi na muktA // 33 / / hIsuM0 'trinetranetrAnalabhasmitAtmabhUprabhorjaga nirjayavAdanocitaH / jagatkRtAdAya yadaGganimmitau kimeSa 'kamburgalakandalIkRtaH // 34 // (1) IzvarabhAlalocanavahninA bhasmIbhUtamakaradhvajarAjasya / ( 2 )tribhuvanavijayaM kRtvA vAdanayogyaH / (3) vidhinA / (4) nAthIzarIranirmANe / (5) smarazaGkhaH kaNThapIThaH kRtaH // 34 // hIla. trinetra0 / IzvaranetrAgnidagdhakAmanRpasya jagajjaye vAdanArhaH eSaH zaGkhaH / asyAstanuniSpAdane kaNThapIThatAM dhAtrA prApitaSki(: ki)mu // 34 // hIsuM0 sphuratprabhApUgataraGacaGgatAM nitambalIlApulinaM ca bibhratI / dhunIva rodhau[ dho ]vihasanmRNAlikAM bhujAdvayIM yA bibha"rAmbabhUvuSI // 35 // (1) dIpyamAnakAntipratAnakallolaccArutAm / (2) nitamba eva krIDAkaraNArthaM jalojjhitatIram / (3) nadItaTe vikasantyau mRNAlike yasyAH / (4) dadhau // 35 // 1. galasthalavarNana iti pratipArzve Ti0 / 2. bAjUryAcchdAMcche (?) iti pratipArzve Ti0 / 3. ananyalAvaNyatara0 hImu0 / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH 45 hIla0 ananya0 / yA bAhuyugalI bibhatti sma / yathA dhunI nadI unmiSantI bisalatAM dhatte / yA ki kurvatI ? / asAdhAraNalAvaNyataraGgANAM cArutAM punarnitambAveva lIlAtaTaM bibhratI // * 35 / / hIsuM0 'sakuGkamaitadvadanena nirjitaM jigISayA tacchaladarzanotsukam / / kimAgataM ko kanadaM tadantike cakAsti tasyA navapANipallavaH // 36 // (1) ghusRNayuktam / (2) nAthIvaktraparAbhUtam / "ayamudayati ghusRNAruNataruNIvadanopamazcandraH" iti vidagdhamukhamaNDane / (3) jetumicchayA / (4) nAthImukhacchidrAnveSaNe utkaNThitam / / (5) raktakamalam // 36 // hIla0 tasyA navanaM navaH stutiH / tadyukto yaH karapallavazcakAsti / utprekSyate / sakuGkamena nirjitaM sat jetumicchayA mukhachalAlokanotkaM mukhapArzve AgataM raktotpalam // 36 / / hIsuM0 'pRthakpRthakpaJcamukhadviSanmukhAnnihantukAmena ruSA manobhuvA / zarAzraye yatkaranAmni 'kalpitA amI zarAH paJca "kimaGgulImayAH // 37 // (1) Izvara evAristasya paJcApi mukhAni pRthak pRthakchettukAmena / / (2) tUNIre / (3) nAthIhastAbhidhAne / (4) nirmitAH / (5) nAthIdevyAH paJcAGgulirUpAH // 37 // hIla0 pRtha0 / krudhA bhinnAni bhinnAni kRtvA zaMbhumukhAn chettumicchatA kAmena yasyAH kara eva nAma yasya tAdRze tUNIre aGgulIrUpAH kiM ete bANAH // 37 / / hIsuM0 'yadIyapRSThe kanakatviSi smitaprasUnazUnyetarakuntalacchaTA / *zilAtale resvagigireriva "grahAGkitAbhravIthI pratibimbitA vyabhAt // 38 // . (1) tanozcarame bhAge vaMzake ityarthaH / (2) vikacatkusumakalitakezapAzaH / (3) meroH / (4) shilotsngge|(5) tArakayuktaM gaganasthalam / "svaHsopAnaparaMparAmiva viyadvIthImalaGkavate" iti campUkathAyAm // 38 // hIla. yadI0 / yasyAH pRSThabhAge vikasitapuSpabhRtA kezazreNi ti sma / ivotprekSyate / meroH zilAtale grahayuktA pratibimbitA gaganapaddhatiriva / kiMbhUte pRSThe zile? / kanakatviSi kanakena kanakatvena tviSate dIvyate iti kAJcanatviT / tasmiMstAdRze // 38 // hIsuM0 'parAnavApyAnnijavArApattanAnmanobhidhAnAnmadanAvanIbhujaH / jagadvijetuM calitasya rahRtsumastrajA puro "vandanamAlikAyitam // 39 // (1) anyanaraiH prAptumazakyAttasyAH satItvena AtmanaH kandarpasya vasanArthaM pattanAt / (2) manonAmanagarAt / (3) vakSaHsthalasthAyukakusumahAreNa / (4) maGgalyamAlevAcaritam // 39 // hIla0 parA0 / parairvairibhiSkA(: kA) mukairvA nAvAptuM yogyAtnAthIcittanAmnaH jagajjetuM calitasya prasthitasya kAmarAjJaH purastAt hRdi puSpamAlayA maGgalAya jAtam / parAnavApyeti padena satItvamudbhAvyate // 39 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'yadIyahRtkeliniketakhelinaM 'jhaSAGkamAkArayituM suhRttayA / "sitAMzuneva prahitoDu maNDalI vibhAti yadvakSasi mauktikAvalI // 40 // (1) nAthIhRdayaM eva krIDAgRhe lIlAyamAnam / (2) smaram / (3) mitratvena / ( 4 ) shshinaa| (5) nakSatrazreNiH // 40 // hIla0 yadI0 / yasyA hRdi hAralatA bhAti / utprekSyate / yadIyahadeva krIDAniketaM tatra khelate ityevaMzIlaM kAmaM suhattayA AhvayituM preSitA tArakazreNiriva / jhaSAGkaM makaradhvajamiti // 40 // hIsuM0 rathAGgalIlAM dadhatau 'prabhAmbhasi stanau tadIyau sphurataH sacUcukau / marandalubhyadbhamarAbhiSaGginau( Nau) 'suvarNapaGkeruhakuDmalAviva // 41 // (1) cakravAkazobhAm / (2) zarIrarucijale / (3) makarandapAnArthaM lolupIbhavatAM bhramarANAM saMyogayoH / (4) kanakakamalakozau // 41 // hIla0 prabhAnIre cakravAkayomalAM dhArayantau tadIyau stanau sphurataH / utprekSyate / makarandeSu lubhyatAM lolupIbhavatAM bhramarANAM saGgo yayostAdRzau kanakakamalakozau iva // 41 // hIsuM0 'tanUlatAgAdhataraGgitaprabhApratAnapAthodhipayastitIrSayA / / 'harinmaNIseturivAtma janmanA vyadhAyi romAvalireNacakSuSaH // 42 // (1) nAthIdevIzarI( ra)yaSTeH atizAyikallolayuktaM jAtaM yatkAntikadambakaM tadeva samudrastajjalasya tarItumicchayA / (2) marakatamaNimayA padyA / (3) smareNa // 42 // hIla0 tanU0 / mRgadRzaH lomA zreNI bhAti / utprekSyate / smareNa nIlaratnanibaddhaH seturvihitaH / paraM kimarthaM kAmayaSTeragAdhaM taraGgitaM yatkAntivitAnaM sa eva samudrastasya payasAM tarItumicchayA // 42 // hIsuM0 dravIbhavadbharisitAbhracandanapragalbhavAhlIkakuraGganAbhibhiH / vilipya kAcitkutukAtpRthagavalI: kadAcidetAmidamUcuSI sakhI // 43 // tvayA svakIyA' sumanastaraGgiNI vacovilAsena punaH sarasvatI / "yamasvasA 'kuntalabhaGgibhirjitA bhajantyupetya trivalIcchalAdiva ||44||yugmm|| (1) jalIbhavantyaH bahulaM karpUraM yatra tAdRk zrIkhaNDaM tathA prakRSTaM yatkuGkama tathA kastUrikAstAbhiH / (2) udare mAMsasaGkocalakSaNAH / (3) bhASitavatI // 43 // (1)gaGgA / (2) vAkcAturyena( nn)|(3) vAgvAdinI / (4) yamunA / (5) keshrcnyaa| (6) gaGgA-sarasvatI-yamunAH sevante / (7) trivalIkapaTena // 44 // hIla0 davI0 / dravIbhavan / bhUriH karpUro yatra tAdRkcandanaM punarmanojJaM kuGkamaM ca kastUrikA ca tAbhiH kRtvA / bhinnA bhinnA valI(vi)lipya sitAbhreNa candanena prathamAM, kuGkamena dvitIyAM, kastUrikayA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH 47 tRtIyAM liptvA sakhIdamUcuSI bruvAsa(NA) / he sakhi ! tvayA kIrtyA gaGgA, vAcA sarasvatI, kezaracanAbhiryamI jitA etA trivalImiSAdetya tvAM sevante // 43-44|| hIsuM0 nirIkSya lakSmI nijabhartumAtaraM sthitAM sadAdhyAsya 'vikAsi paGkajam / ivAnukartuM ratirAtmanApi tAM yadI yanAbhInaline niSeduSI // 45 // (1) nijabhartuH kAmasya jananI tasya zrInandanatvAt / (2) smerakamalam / (3) svena / (4) zriyam / (5) nAthInAbhikamale / "nAbhImathaiSa zlathavAsasA nutiH" naiSadhe (6) sthitAH // 45 // hIla0 nirI0 / ratiH kAmapatnI yannAbhikamale niSeduSI sthitavatI / kiMkRtvA ? / nijabhartuH kAmasya . jananIM vikasitapuSpamAzritya sthitAM dRSTvA tAM svena sadRzIbhavitum // *45|| hIsuM0 1agaNyalAvaNyataraGgacaDimAnuSaGgizociHsurasindhusannidhau / nikhelituM kiM pulinaM smarAbhramUpriyasya yasyA jaghanaM vidhiLadhAt // 46 // (1) pramAtumazakyAyA yadvapuHsubhagatAyAH kallolAnAM lAvaNyalaharINAM ramaNIyatAyAH saGgo'styasya tAdRkzocireva gaGgA tasyAH samIpe / (2) krIDitum / (3) jalojjhitaM tIram / (4) madanarUpairAvaNasya // 46 // hIla0 aga0 / yasyA jaghanaM dhAtA cakre / utprekSyate / agaNyaM yallAvaNyaM tasya taraGgANAM cArutA yatra tAddak / zocireva suranadI tasyAH pArzve smara evairAvaNastasya krIDituM kiM taTam // 46|| hIsuM0 ajayyavIryaM 'mRDAmanyahetibhirviji tvarIbhirjagato'pi "jAnatA / smareNa dhAtrA kimu kAryate sma yannitambacakraM "yuvayogidhairyajit // 47 // (1) jetumazakyaparAkramam / (2) Izvaram / (3) aparapraharaNaiH / (4) jayanazIlAbhiH / (5) avadhArayatA / (6) nirmApitam / (7) tasagAzca yogino vazIkRtAtmAnazca, atha taruNAH santo yoginasteSAM dhairyaM brahmavrataM jayati dhvaMsate iti na hi prAyo vRddhAnAM madanAbhilASaH syAt // 47 // hIla0 : ana0 / anyazastrairjagajjayanazIlairapi / IzvaraM ajeyaparAkramaM jAnatA smareNa vizvasRSTikRtA pArzve yasyA nitambacakraM kAritam / yadi anyairjagajjetRbhirna jAtaM tarhi cakreNApi kiM bhAvi / atazcakraM yuvayogidhairyajit // 47 // hIsuM0 'karIndrahastAtkadalIprakANDato nirasya "kArkazyamasAratAM punaH / imau kimAdAya parasparopamaM yadUruyugmaM vidhinA vinirmame // 48 // (1) karizuNDAdaNDAt / (2) rambhAstambhAcca / (3) apAkRtya / (4) kaThinatAm / (5) prakANDo mUlazAkhAnirgamanapradezayorantarAlavartI vibhAgastatrAsAratAM nirbIjatvam / 1. vijRmbhi hImu0 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (6) anyonyameva sAmyaM yayoH anyatadupameyapadArthAbhAvAt // 48 // hIla0 karI0 / bhadragajazuNDAdaNDAtkArkazyaM nirAkRtya / punaH rambhAstambAt asAratAmapAsya / pazcAddvau gRhItvA yasyA UruyugmaM dhAtrA nirmitam // 48 // 48 hIsuM0 yadUrujaGghAyugayorvivRtsa' toSpa ( : pa ) rasparAdvaita' tayA virodhinoH / * dvirAjatAyA bhayatastadantarAnivAsijAnU kimala kSyatAM gatau // 49 // (1) varddhitumI (mi)cchato: / ( 2 ) anyonyAsAdhAraNalakSmIkatvena / ( 3 ) vairabhAjoH / (4) dvayorAjJeorbhAvo dvirAjatA / ( 5 ) UrujaGghAyugayormadhye nivasanazIlau jAnU / ( 6 ) adRzyatAm // 49 // hola0 yadUru0 / anyonyaM viruddhabhAvadhAriNoH / punarvarddhitumicchato yasyA UrujaGghAyugayoyadvairAjyaM tasya bhayataH / tayorjaGghAyugayormadhye nivAsinau jAnU UruparvaNI kimadRzyatAM prAptau // 49 // hIsuM0 ratIzagehe'jani yatra jaGghayorgRhAzrayasthUNikayoriva dvayam / yadIyagulphAvapi guptatAM gatau kimaMhi zociH salile nimajjanAt // 50 // (1) nAthItanurUpe madanamandire / (2) bhavanAdhArastambhayoH / (3) nAthIdevyAzcaraNagranthI / ( 4 ) padakAntisalile // 50 // hIla0 ratI0 // yatra dehe jaGghayordvayamajani / utprekSyate / kAmasadmani gRhasyAzrayo yasmin tAdRzastambhayordvayamiva / punaryasyA gulphau adRzyatAM gatau / utprekSyate / aGghrayoH kAntireva salilaM, tasminnimajjanAdeva 11*4011 hIsuM0 'padAravindonnatatAbhirAtmanaH parAjitaiH kuJjararAjayAnayA / hIla0 agopi mandAkSavilakSitAtmabhirva'ne vasadbhiH kama' ThaiH kimAnanam // 51 // ( 1 ) kramakamalaunnatyaiH / ( 2 ) gajendragamanayA / (3) guptIkRtam / ( 4 ) lajjA / ( 5 ) vanaM jalaM kA [ ? ] kAntArazca / ( 6 ) kacchapaiH // 51 // padA0 / gajagamatayA tayA svasya caraNakamalayorunnatatvena jitaissadbhiH / hriyA vimanIbhUtasvarUpaiSpu(: punarvane pAnIya tiSThadbhiH / kacchapaiH mukhaM guptIkRtamiva // *51|| hIsuM0 yadIyapAdau saralAGgulI dyutA karambitau jhAMkRtikArinUpurau / zriyAnuyAtaH kamale 'daladdale 'marandaniH syandinadatsitacchade // 52 // (1) kAntyA / ( 2 ) mizritau / ( 3 ) raNajjhaNitizabdaM kurva (ru)ta ityevaM zIle nUpure yayoH / ( 4 ) sadRzIbhavataH / (5) vikasanti dalAni yayoH / ( 6 ) makarandaraso 'styanayostathA zabdAyamAnA haMsA yayoH // 52 // 1. 0 dvaitavirodhitAjuSo: hImu0 / 2. gatAvivAGghrizo0 hImu0 / 3. 0maThairivAnanam hImu0 / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya: sarga: hIla. yadI0 / saralAGgalIdIptyA vyAptau / punarjaMkRtikAriNI nUpure yayostAdRzau / yasyAH pAdau kamale'nukurutaH sadRzau bhavataH / kamale kiMbhUte ? / daladdale dalanti vijRmbhamANAni patrANi yayoH / punaH kiMbhUte ? / marandaM ni:syandate-kSarate ityevaMzIle / nadanto vadanto haMsA yayostau / / 52 // hIsuM0 'sphuratprabhAtailakarambitAntare 'yadaMhipAtre'gulivRtti varti ] vartinaH / nakhAH pradIpA iva visphurattviSo'puSanvibhUSAma bhibhUtatAmasAH // 53 // (1) dIpyamAnakAntitailabhRtamadhye / (2) nAthIcaraNarUpazarAvake / (3) aGgalaya eva dazA stAsu varttante ityevaMzIlAH / (4) bhinnatamaH samUhAH // 53 // hIla0 kAntivitAnameva tailaM, tena vyAptamantaraM yasya tAdRze caraNapAtre'GgalIdazA vartinaH nakhAH pradIpA iva zobhAM puSTAmakArSuH // *53 / / hIsuM0 vyalIlasatpATalimA padAmbujadvayasya yasyAH sarasIjacakSuSaH / "svamAIvenAbhibhavaM 'vidhitsataH pravAlapujairupa dIkRtaH kimu // 54 // (1) zuzubhe / (2) raktatvam / (3) nAthIdevyAH / (4) nijasukumAlatayA / (5) kartumicchanti (micchataH) / (6) pallavapaTalaiH / (7) Dhaukitam // 54 // hIla0 vyalI0 / yasyAH kamalalocanAyAzcaraNakamaladvayasya raktatA vilasati sma / kimutprekSyate / svamRdutayA parAbhavaM kurvata: caraNadvayasya kisalayaughaiH pATalimA prAbhRtIkRtaH // 54 // hIsuM0 asau jayantI 'jalajaM svapANinA radaizca tArazriyamAtmanA "zriyam / mRgAGkamAsyena rucA'pi campakaM smarasya "hetiSki(:ki)mu vizvajitvarI // 55 // 4iti nAthI / (1) kamalam / (2) kareNa (3) dantaiH / (4) tArakazobhAm / (5) lakSmIm / (6) candram / (7) zastram / (8) jagajjaitram // 55 // hIla0 kimutprekSyate / asau vizve jayanazIlA smarasya hetiH zastram / asau kiMkurvatI ? / kamalaM svakareNa jayantI / punA radaistArANAM nirmalamauktikAnAM zobhAM, punarlakSmI svasvarUpeNa mukhena candra kAntyA campakaM jayantI / / *55 / / hIsuM0 atho mitha:1 prIti parItadampatI imau kalAkelivilAsazIlinau / vilesatuH keli sarassaridvanIgirIndrabhUmISu ratismarAviva // 56 // (1) parasparam / (2) premakalitau nAthIkuMrAkhyau / (3) kandarpakrIDAkAriNau / (4) khelata( : )sma / (5) krIDAtaDAka-nadI-kAnana-zaila-kSitiSu // 56 // hIla0 atho0 / kalAkeleH smarasya vibhramaM zIlato bhajanta ityevaMzIlau / punaH pramodena vyAptau dampatI 1. prabhAprathAtaila0 hImu0 / 2. ramAm hImu0 / 3. ca hiimu0| 4. iti nAthIsarvAGgavarNanam hIla0- / Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam strIbharttArau imau nAthIkUMrau krIDArthaM ye sarAMsi sarito vanyaH vanAni parvatAzca teSAM bhUmISu sthAnakeSu vilesaturvividhAM krIDAM kelatIkAmAviva cakratuH // 56 // hIsuM0 'sakAkatuNDaiNamadadravAGkitorasoH parikSAlanataH kadApi tau / sutAmivArkasya vihAra vAhinIM 'vinirmimAte 'jalakelilAlasau // 57 // hIla0 (1) kRSNAgurumizritakastUrikApaGkavitisa [ vyApta ? ] vakSasoH / (2) yamunAm / (3) krIDAnadIm / ( 4 ) cakrAte / (5) salilakhelanalolupau // 57 // sakA0 / kadApi kasminnapi samaye saha kRSNAguruNA varttate / tAdRzo yaSka (: ka) stUrikApaGkastena vyAptayorurasordhAvanataH vilAsanadIM yamunopamAM kurvAte / "vihArastu jinAlaye lIlAyAM bhramare skandhe" ityanekArthaH // 57 // hIsuM0 'kumutsmitA SaTpadapaGkti kuntalA smitotpalAkSI kajakuDmalastanI / priyeva 'pAtha:plavane 'sahaMsakA "taraGgahastA saridAliliGga tam ' // 58 // (1) kumudeva tadvadvA hasitaM yasyAH / ( 2 ) bhRGgazreNireva tadvacca kezA yasyAH / (3) vikacatkuvalayameva tadvadvA nayane yasyAH / ( 4 ) kamalasya kozAveva tadvacca kucau yasyAH / (5) jalekelisamaye / ( 6 ) saha nUpureNa marAlena vA varttate yA / svArthe 'ka' pratyayaH / ( 7 ) kolA eva tadvadvA karau yasyAH / ( 8 ) kuMrAkhyam // 58 // hIla0 kumu0 / pAthaH plavane jalakelisamaye / nadIM priyeva taM AliliGga / yathA patnI svabharttAramAzliSyati / kiMbhUtA nadI priyA ca ? / kumudeva tadvadvA smitaM yasyAH / punarbhramarANAM paGktaya eva tadvadvA kuntalA yasyAH / smitakamalameva tadvadakSiNI yasyAH / kamalamukulAveva tadvatstanau yasyAH / sahaMsakairmarAlairnUpurAbhyAM ca varttate sA / ubhayataTasthau taraGgau eva tadvadvA bAhU yasyAH // 58 // hIsuM0 vi'jRmbhijAmbUnadapadmaniSpatatparAgapiGgIkRtavArizAlini / samaM kariNyA kariNeva paGkajAkare 'munA krIDi kuraGgacakSuSA // 59 // (1) smerasuvarNakamalanirgaladrajaH pItIkRtasalilazobhA bhAsite / ( 2 ) sarasi / (3) krIDitam / ( 4 ) nAthIdevyA samam // 59 // hIla0 vikasitasuvarNAravindebhyo niSpatatparAgapItavAriNA zAlini kamalAkare / anena kuraGgAkSyA samaM krIDitam / yathA hastinyA samaM hastinA krIDyate // 59 // hIsuM0 1smitAravindodayadinduvibhramAdivAmbu' lIlAsamaye tayormukhe / "vimugdhasAraGgacakorazAvakA bhajanti 'pauSpAmRtayoSpi' ( : pi) pAsayA // 60 // ( 1 ) vikacatkamalasya tathA udayaccandrasya ca bhrAntyAH / ( 2 ) jalakrIDAsamaye / (3) 1. sahaMsikA hImu0 / 2. taraGgabAhuH hImu0 / 3. marandapIyUSapipAsayAbhajan hImu0 / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH 51 nAthIkuMrAkhyayoH / (4) ajJabhramaracakorabAlau (lA: ) / (5) makarandapIyUSayoH / (6) pAtumicchayA // 60 // hIla0 smitA0 / jalalIlAsamaye makarandANA (nA) mamRtAnAM ca pAtumicchayA / acaturAH sAraGgANAM bhRGgANAM cakorANAM ca / "sAraGgA hariNe zaile kuJjare cAtake khage / zabale ciJcarIke ce" tyanekArthaH / potAstayormukhe prati sevante sma / ivotprekSyate / vikasitaM yatkamalaM udayan ya industayorbhramAdiva // *60 // hIsuM0 'praphullakaGkellirasAlamallikAkadambajambUnikurambacumbite / `alIva sAkaM sudRzA sa niSkuTe kadApi reme "zritasUnazIlanaH // 61 // (1) vinidrAzokaH - sahakAro- vicakilanAmA puSpajAtivizeSaH - nIpa :- jambUH prasiddhaH zyAmaphalaH nikarakalite / ( 2 ) bhRGgaH / ( 3 ) nAthIdevyA / ( 4 ) gRhArAme / (5) AzritaH puSpAvacayo yena saH // 61 // hIla0 praphu0 / praphullA kusumitA ye kiGkellayo'zokAH, sahakArAH, mallikA vicikilA:, kadambAH, jambvaH, zyAmaphalAsteSAM vRndena cumbite kalite / etAdRze niSkuTe gRhArAme svastriyA saha kasminnapi sa reme krIDati sma / yathAlI bhramaraH sImArAme ramate / kiMbhUtaH sa alI ca ? 1 zritaM sUnAnAM kusumAnAM sevanaM yena saH ||61|| hIsuM0 rasAlasAlasya' tale vilAsinA 'praNIya vINAM kvaNanAnuvAdinIm / agIyata 'zrotrasudhArasopamaM kvacinmRgAkSyA saha kiMnarendravat // 62 // (1) AmrataroradhastAt / (2) kuMrAmahebhyena / (3) kRtvA / (4) svazabdamanugacchatItyevaMzIlA, AtmadhvanitulyAM vidhAya / (5) karNayoramRtarasaniSekatulyam / (6) nAthIdevyA sArddham ||62 // hIla0 rasA0 / kvaNanaM nijadhvanimanukarotItyevaMzIlAM vINAM sajjIkRtya amunA tayA samamagIyata gItam // 62 // hIsuM0 kadApi mandAra iva smitadrume vilAsadolAma valambya lIlayA / nyakheli tenopavane 'mRgIdRzA 'samaM svadevyA 'sadeva nandane // 63 // (1) mandAranAmni suratarau / ( 2 ) krIDApreGkholanAm / ( 3 ) Azritya / ( 4 ) striyA / ( 5 ) sArddham / ( 6 ) devena / (7) meruvane svargavane vA // 63 // hIla0 kadA0 / mandAraH kalpavRkSastatsadRze smitatarau lIlayA vilAsArthaM preGkholanamAzritya tena svastriyA samaM nyakheli / upavane krIDitam / yathA sadA devena svadevyA samaM dolAM badhvA nandanavane krIDyate // 63 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 kadAcidibhyaH 'kaladhautabhUdhare cikhela sArddhaM paramANumadhyayA / "mRgAGkacUDAmaNiradvicakriNa' stanUjayevA'dbhutabhUtibhAsuraH // 64 // hIla0 kadA0 / ibhyaH kaladhautaM rUpyaM tasya vA zvetatvena tattulye girau paramANuvanmadhyamudaraM yasyAstAdRzyA tayA samaM cikhela, khelati sma / yathA candracUDaH adrIzasya putryA samaM rUpyAcale khelati / kiMbhUtaH sa ibhyaH ? / adbhutayA bhUtyA- sampadA bhasmanA vA bhAsuraH ||64 // hIla0 vinodamevaM sRjatoraharnizaM tayoH smarAjJaikavazaMvadAtmanoH / iti dampatIkrIDA // (1) krIDArthaM rajatazaile kailAze ca / ( 2 ) ramate sma / ( 3 ) paramANurivodaraM yasyAH / kRzodaryAH / " adhyApayAmaH paramANumadhyA" iti naiSadhe / ( 4 ) IzvaraH / " mRgAGkacUDAmaNivarjanAjjita" mityapi naiSadhe / (5) himAcalasya putryA pArvatyA / ( 6 ) AzcaryakAriNI bhUtiH - lakSmIrbhasma ca tayA bhAsuro dIpyamAnaH // 64 // hIla0 dinAni dogundakadevayoriva pramodabhAjoraticakramuH kramAt // 65 // - vino0 / anizaM krIDAM kurvatoSpu (: punaH smarasya AjJAyA vazaMvada AtmA yayostAdRzayoH svayornAthIkuMrAvyavahAriNordinAni dogundakadevayoH iva aticakramuratikrAmanti sma / kiMbhUtayoH ? | pramodabhAjinoH // 65 // hIsuM0 kadAcidambhoruhiNIva nidrayA sukhaM prasuptA prahare'ntime nizaH / "tadaGganA'svapnasaro'vagAhinaM nyabhAlayajja' mbhanizumbhakumbhinam // 65 // ( 1 ) padminI / ( 2 ) zayAnA / ( 3 ) rAtrezvarame yAme / ( 4 ) kuMrAsAhapriyA nAthI / ( 5 ) svapna eva saro'vagAhate AzrayatItyevaMzIlam / ( 6 ) airAvaNam // 65 // kadA0 / kasminnapi samaye sA padminI rAtrau yathA svapiti tathA suptA satI nizAcaturthe yAme tasyA nAthyAH svapna eva sarastamavagAhate ityevaMzIlaM jambhasya nizumbhanaM hiMsanaM yasmAtsa indrastasya hastinaM pazyati sma // 66 // hIsuM0 zriyeva nirjitya samagradiggajAndhRtairjayAGgaizcamarairvirAjitam / prabhuM dharANAmiva dhAtvadhityakAM svamUrdhni sindUraruciM ca bibhratam // 66 // ( 1 ) jayasUcakaiH / ( 2 ) himAcalam / (3) gairikamayordhvabhUmIm / ( 4 ) kumbhasthale // 66 // hIla0 zriye0 / caturbhiH kAvyairgajaM nizinaSTi / kiMbhUtaM gajam ? / zobhayA sarva diggajAnvijitya dhRtairjayasUcakaiH zobhitam / punaSki ( : kiM ) kurvantam ? / sindUrakAnti dhArayantam / yathA dharANAM prabhurhimAdrigairikasyoddharvabhUmIM dhatte // 67 // * etadantargata: pATho hIsuMpratau nAsti / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * dvitIyaH sargaH hIsuM0 akhaNDacaNDetaradhAmamaNDalAntarAlato nirgatama vartmanA / mahItale 'styAnatayA kathaJcanAvatiSThamAnaM kimu vA sudhArasam // 67 // (1) sampUrNacandrabimbamadhyAt / (2) lAJchanamArgeNa / (3) piNDatvena / (4) tiSThantam // 67 // hIla. akha0 / akhaNDo yastIkSNetarakiraNaH zazI, tasya bimbamadhyAllAJchanamArgeNa niHsRtam punarnizcalatayA sthiti kurvANaM amRtadravaM iva // 68|| hIsuM0 'sRjantamuccaiH2 3svakaraM madodayAtkulAdi sAndrapratinAdameduraiH / svajitaiH "spaddhitayA payomucAM camUM "vigAyantamivAtikopataH // 68 // (1) kurvantam / ( 2 ) Urdhvam / (3) nijazuNDAdaNDam / ( 4 ) mandarapramukhazaileSu nibiDapratizabdena puSTaiH / (5) sparddhanazIlatvena / (6) ghanAnAm apmatAM "navAmbudAnIkamuhUrtalAJchane" iti raghuvaMze / (7) nindantam / (8) adhikakrodhena // 68 // hIla0 sRja0 / kiM kurvantam ? uccaiH karaM kurvantam / punaSki(: kiM) kurvantam ? / mahatparvateSu praticchandena puSTairgajitairmeghAnAM senAmavagaNayantam // 69 / / hIsaM0 katahaleneva 'mahIvihAriNaM mahIdharaM kairavabandhudhAriNaH / kimetayorbhAgya nabhomaNeraha:5 6zaradvidhorvA kimu "piNDitaM mahaH // 69 // iti gajasvapna : // 'paJcabhiHkulakam // (1) bhUmaNDalacAriNam / (2) parvatam / Izvarasya kailAzamityarthaH / (3) nAthIkuMrAkhyayoH / (4) puNyasUryasya / (5) divasaH / (6) zAradazazino vA / (7) piNDIbhUtam / (8) kAntinikaraH // 69 // hIla0 kutU0 / utprekSyate / candradhAriNaH Izvarasya kautukAnmahyAM carantaM kailAsamiva / kimathavA tayorbhAgyasUryasya dinam / athavA zaraccandrasya piNDIbhUtaM teja iva / / 70 / / hIsuM0 21amoci taM svapnamavekSya saMlaye vilocanAmbhoruhamudraNAnayA / "payoruhiNyeva "payojabAndhavodaye zacIkAntaharinmahIdhare // 70 // (1) muktA / (2) nidrAyAm / (3) nayanakamalamIlanam / ( 4 ) padminyA / (5) sUryodgame / (6) pUrvAcale // 70 // hIla0 vyamo0 / anayA taM svapnaM daSTvA, saMlaye nidrAyAM, nayanakamalayormudraNA nimIlanaM, vyamoci muktA / yathA indraharitaH pUrvAyAH, parvate udayagirau sUryodayaM vibhAvya pagrinyA netratulyayoH payojayormudraNA mukulanaM vimocyate // *71 / / 1. AditaH paJcabhiH0 hIla0 / 2. vyamoci hImu0 / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 sukhaM zayAnA nizi nidrayA'GganA nibhAlya taM svapnamavApa saMmadam / yathA parabrahma samIrarundha(rodha)nairnibaddha dhI'rAsanayogimaNDalI // 71 // (1) sukhena svapantI / (2) vIkSya / (3) paramajyotiH / (4) prANApAnAdivAyUnAM vazIkaraNaiH / (5) racitapadmAsanA yogabhAjAM rAjiH // 71 // hIla0 sukhaM suptA sA strI svapnaM dRSTvA mudamApa / yathAntarvAyunirodhe paramAtmAnaM dRSTvA padmAsanasthitA yoginAM zreNiSpa(: pa)ramAM mudamApnoti // *72 / / hIsuM0 gabhIrimANaM dadhataH sa pallavasmitaprasUnavrajirAjitAntarAt / svahaMsatUlIzayanodarAdasau kSaNAdu dasthAtkariNIva saikatAt // 72 // (1) nimnatAm / (2) pravAlakalitavikacatkusumanikarazobhitamadhyAt / (3) Atmano haMsenopalakSitA tUlI prastaraNopakaraNavizeSastatsaMyuktaM yat / zayanIyaM zayyA tasya madhyAt / (4) utthitA / (5) taTAt // 72 // hIla0 gabhI0 / gambhIrAt / punaH kisalayasahitA vikasitA ye puSpavrajAstai rAjitaM antaraM yasya tAdRzaM yatsvakIyaM haMsatUlInAmnA zayanam / tanmadhyAt nAthI tatkAlamutthitA / yathA hastinI taTAduttiSThate // 73 // hIsuM0 'marAlabAleva vilAsagAminI kSitau 3kSipantI padapadmayAmalam / tataH samuddizya patiM pativratA "mahebhyapatnI padavIM vyabhUSayat // 73 // (1) haMsIva / (2) mantharagamanazIlA / (3) sthApayantI / (4) satI, patireva vrataM ysyaaH| kA? tameva tridhA kAmayate nAnyaM sA pativratA / (5) nAthI / (6) mArgam / (7) zobhayati sma // 73 // hIla0 marA0 / haMsIva lIlagatiH / punaH pRthivyAM caraNakamalayugaM sthApayantI satI pati uddizya tataH zayanAdutthitAnantaraM ibhyapatnI mArgamalaGkRtavatI / / 74 / / hIsuM0 kSaNAdathovalayo+sI maNIvibhUSaNadhvaMsitarodasItamAH / asau purastAtprakaTIbabhUvuSI priyasya mUrteva kulAdhidevatA // 74 // (1) mahImaNDalorvasI / "vizati vizati vedImurvasI seyamuph" iti naiSadhe / (2) ratnAbharaNakiraNanirdalitabhUmInabhodhvAntA / (3) kulAdhiSThAtrI surI // 74 // hIla0 kSaNA0 / bhUvalayasya urvasI nAmApsarA tAdRzI / punaH ratnabhUSaNairnilitaM rodasyoAvAbhUmyostamo yayA tAdRzI / sA priyasyAgre prakaTitA / yathA mUtimatI kuladevI ||75 / / / 1. 0padmA0 hImu0 / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 dvitIyaH sargaH hIsuM0 'tayA kramAdibhyavibhAvarIvaro vimudaNA'gocaratAmavApitaH / "vacovilAsairaruNAMzubhiryathA'ra vindavandaM "divasAnanazriyA // 75 // (1) nAthIdevyA / (2) kuMrAkhyaH patiH / (3) jAgaritaH / (4) sukumAravANIbhiH / (5) sUryakiraNaiH / (6) kamalAkaraH / (7) prabhAtalakSmyA // 75 // hIla. tayA0 / tayA sa ibhyacandra : vanavibhramaiH vimudraNAyA jAgaraNasya gocaraM gamitaH / prabodhita ityarthaH / yathA prabhAtalakSmyA sUryakiraNaiH padmanikaraH prabodhyate // 76 / / hIsuM0 sumadhvajorvIdharajaitrazastrayA 'rahasyavatsvapna udAttanetrayA / "vinidratAM locanayorvitanvate panyavedi tasmai vyavahAribhAsvate // 76 // (1) smararAjajayanazIlapraharaNayA / (2) guptavRttimiva / (3) vizAlacakSuSA / (4) prabudhyamAnAya / (5) kathitam / (6) kuMrAmahebhyAya // 76 // hIla0 suma0 / kAmabhUpasya jaitraM yatzastraM tadrUpayA / punaH sphAranetrayA / tasya netrayonidrAbhAvAtsmeratAM kurvte| ibhyasUryAya rahasyavanniveditam // 77 // hIsuM0 kimAvayoreSa' phalaM pradAsyati 'svapANisiktasmayamAnazAkhivat / idaM nigadya pramadAdvasundharApsarA vyaraMsIdvayavahArivarNinI // 77 // (1) svapnaH / (2) nijahastAbhyAM jalasekAt vikasattaruriva / (3) kathayitvA / (4) pRthivyA apsarA iva / (5) kaMrAkhyamahebhyasya priyA nAthI // 77 // hIla0 kimA0 / eSaH svapna: AvayoH svakarasiktapraphullitataruvatika phalaM dAsyati ? / idaM kathayitvA urvasI sadRzA sA ibhyastrI viramati sma // 78 / / hIsu0 'tadAnanendoramRtommimAlino giraM sudhAyA bhaginImivodgatAm / "nipIya 'karNaiH puTakairi vAntarA sa 'kUNitAkSaSpa (: pa)ramAM mudaM dadhau // 78 // (1) nAthIvadanacandrAt / (2) sudhAsamudrAt / "tadeva gatvA patitaM sudhAmbudhau dadhAti paGkIbhavadaGkatAM vidhau" iti naiSadhe / (3) prakaTIbhUtAm / (4) sAdaraM nizamya / (5) zravaNaiH / (6) nitarAM pItvA ca puTakaiH / (7) antarA manomadhye / (8) kiJcinimIlite nayane yena / (9) vacanAgocaram / (10) harSam // 78 // . hIla0 tadA0 / amRtasya urmimAlI samudrastAdRzAnnAthIvadanacandrAdudgatAM prakaTIbhUtAmamRtasadRzAM vAcaM puTakasadRzaiH ___ karNaiH zrutvA kUNi[te] nimIlite akSiNI yena sa ibhyaH paramAM mudaM dhArayati sma // 79 / / hIsuM0 dvijAvalIcandrikayAnuviddhayA smitazriyA zvetitasRkvadezayA / 3bhujAntarAbhogavilAsinIrivo pacinvatA 'caJcuramauktikAvalIH // 79 // 1. 0NAyA gamitaH sagocaram hImu0 / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam nigadyate sma vyavahAriNA kSaNaM vimRzya sA tena "sukezamAninI / 'rathAGganAmneva 'rathAGgabAndhavodaye rathAGgI 'svasamIpamIyuSI ' // 80 // yugmam / ( 1 ) dantasantatijyotsanayA vyAptayA / "dazanacandrikayA vyavabhAsita" miti raghuvaMze / (2) dhavalIkRtAdharaprAntavibhAgayA / ( 3 ) vakSovistAre vilasanazIlA (4) varddhayatA / (5) prakRSTahArAn // 79 // ( 1 )bhASitA ( 2 ) vicArya / ( 3 ) nAthI / ( 4 ) kuMrAkhyena / (5) sukezIM svAM manyata ii sukezamAninI " kyaGmAninozce" ti puMvadbhAvaH / (6) cakravAkeNa / (7) sUryodrame / (8) AgatA // 80 // hIla0 dvijA0 / tena vyavahAriNA sA sukezImAninI nigadyate sma / bhASitetyarthaH / yathA bhAnorudaye cakravAkena samIpAgatA satI cakravAkI nivedyate / kiM / tena dantajyotsnayA vyAptayA / punardhavalIkRta auSThaprAntadezo yayA / tAdRzyA ISaddhasitalakSmyA kRtvA hRdayasyAbhogo vistArastatra vilasantItyevaMzIlA / pradhAnamuktAvalIhArAnupacinvatA puSNatA // 80-81* / / hIsuM0 'anekapasvapnanirIkSaNAtpriye sutaM tadanvarthamavApsyase'cirAt / 'mahodayaM vindati maNDalI yathA 'samAdhibhAjAM 'paramAtmadarzanAt // 81 // (1) gajasvapnAvalokanAt / (2) tasyAnekapasyAnvartho'nekAn pAti rakSati ityanugatArtho yasya / (3) stokakAlena / (4) mokSam / (5) labhate / ( 6 ) yoginAm / ( 7 ) paramabrahmasvarUpadarzanAt / dhyAnAvasthAyAM paramajyotiHsvarUpAvalokanAtsiddhi prApnoti / yogino hi yadA dhyAnena hRdi paramAtmAnaM pazyanti tathA( dA ) dhyAnAdviramanti' iti zrutiH // 81 // hIla0 ane0 / he ambhojalocane ! gajasvapnapradarzanAttvayA tasyAnekapasyAnvartho anekAnpAti rakSati svAmitayA ityanugatArtho yasya tAdRzaH putraH lapsyate / yathA yatisamayA kevalajJAnalAbhAnmokSo labhyate // * 82 / / hIsuM0 'jayantavajjambha nizumbhabhAminI patiM camUnAmiva 'sarvamaGgalA / zeva zaure : 'sumanazzarAsanaM kramAcca putraM praviSyasi priye // 82 // ( 1 ) indraputraH / ( 2 ) indrANI / ( 3 ) skandam / (4) pArvatI / ( 5 ) lakSmIH / ( 6 ) pradyumnam / (7) janayiSyasi // 82 // hIla0 jaya0 / yathA zacI jayantaM sUte / punaryathA pArvatI svAmikArttikaM sUte / yathA lakSmIH kAmaM prasUte / tathA tvaM sutaM prasaviSyasi // 83 // 1. savidhe samIyuSI hImu0 / 2. 0NAdavApsyate tadanvarthasuto'cirAttvayA hImu0 / 3. mahodayaH kevalalambhato munisamajyayevAmbujamaJjalocane hImu0 / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 dvitIyaH sargaH hIsuM0 iti praNIya' zrutigocaraM vacaH priyasya dadhe 'pulakodgamastayA / taDidvatAmu rvvarayeva "jIvanaM nipIya sasyAGkararAjirAjitA // 83 // (1) kRtvA zravaNagatam, zrutvetyarthaH / (2) romAJcakaJcakaH / (3) meghAnAm / (4) sarvasasyabhuvA / (5) pAnIyaM (6) pItvA (7) dhAnyaprarohazreNizobhitA // 83 // hIla0 iti0 / iti priyavacaH zrutvA tayA romAJcAvirbhAvo dhRtaH / yathA meghAnAM pAnIyaM pItvA sarvasasyA (yayA) bhuvA sasyAGkurazreNizobhanaM dhriyate // 84 / / hIsu0 dhavaH sudhAdhAmasagotravaktrayetyavAdi baddhAJjalipANipadmanA( yaa)| vare surendoriva kAnta tAvake vacaH prapaJce'vyabhicAritAstu me // 84 // (1) bhartA / (2) candropamamukhayA / (3) racito'Jjaliryena tAdRkkarakamalaM yasyAH / (4) prakRSTadevasya / (5) satyatA // 84 // hIla0 dhvH0| candrasamavaktrayA tayA iti rItyA dhavaH patirbhASitaH / iti kim ? he kAnta ! tvadIye vacovistAre me satyatAstu / yathA indrAdivare satyatA bhavet / / *85 / / hIsu0 mitha:1 prathAbhirvacasAM vicasvinau "kiyacciraM tasthaturatra 'dampatI / vasantaphullatsahakArakAnane "pikAvivodI ritapaJcamasvanau // 85 // (1) parasparam / (2) vacanavistAraiH / (3) pragalbhavacanau / ( 4 ) kiyantaM samayam / (5) jAyApatI / (6) vasantasamayena vikasanmAkandavane / (7) kokilau / (8) prakaTIkRtapaJcamAlApau // 85 // hIla0 mitha:0 / atrebhyagRhe vAgvistAraistau dampatI kiyadvelAM sthitau / ivotprekSyate / vasantena phullatAM sahakArANAM vane prakaTIkRtaH paJcamarAgasya dhvaniryAbhyAM, tAdazau pikau / "pikI ca pikazca pikau' / tathA ca siddhAntakaumudyAm-pumAn striyA tallakSaNazcedeva vizeSaH / striyA sahoktau pumAn ziSyate na strI / strIpuMlakSaNazcedeva vizeSe / brAhmaNI ca brAhmaNazca brAhmaNau / tallakSaNaH kim ? kukkuTamayUryo ||86 // hIsuM0 mudAtha nAthI zayanIyamandiraM krameNa' paurandarasadmasundaram / vyabhUSayatki puruSaprabhorivAravindadRGmandarakandarodaram // 86 // iti svapna vicAraH // (1) bharturanujJAnantaram / (2) zayyAgRham / (3) vaijayantasadRzam / (4) kiMnarendrasya kAntA meruguhAmadhye // 86 // hIla0 mudA0 / indramandirasundaraM zayyAgRhaM nAthI alaGkaroti sma / yathA indrasya strI meruguhAmadhyamalaGkurute ||*87 // 1. meNa saGkrandanasadma0 hImu0 / 2. navicArakathanam hIla0 / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 sukhaM svakIye' zayane 'niSeduSI mudaM mahAsvapnajuSaM prapeduSI / - idaM "kalAkelimarAlamAnase vyacintayatsA 'viduSIva mAnase // 87 // (1) zayyAyAm / (2) upaviSTA / (3) prAptA / (4) smara eva haMsastasya krIDA) mAnasasaraHsadRzaM (5) vijJA / (6) citte // 87 // hIla0 sukhaM svamandire sthitA satI / punarmahAsvapnodbhavAM mudaM prapannA satI sA kAma eva haMsastasya mAnasanAmni sarasi citte / idaM vakSyamANaM cintayati sma // *88|| hIsuM0 'punaH 'sRjantyAM mayi mudraNAM dRzoSpa(: pa)rairapa svapnavijRmbhitairasau / nihanyatAM mA''sahajairiva grahaistrikoNakendropagataH "zubhagrahaH // 88 // (1) dvitIyavAram / (2) kurvantyAm / (3) nidrAm / (4) kusvapnavilasitaiH / (5) vairibhiH / (6) navapaJcamaM trikoNaM caturastrANi teSu prAptaH / (7) prazasyagrahaH // 88 // hIla0 punardvitIyavAraM dRzonidrAM kurvatyAM mayi asau susvapnaH kusvapnavilasitairmA hanyatAm / yathA'sahajaiH zatrubhirgrahaibhImamandAdibhistrikoNaM navapaJcamaM prathamacatuHsaptamadazamAkhyAni kendrANi teSu bhavaneSu gataH zubhagraho gurubudhAdiryathA hanyate nirbalIkriyate // 89 / / hIsuM0 'idaM vimRzyeyamajUha vanmudA sakhIrazeSA: "svakapAripArzva( zvi)kAH / 'dvirephaguJjAravamajhuvAdinI vasantalakSmISpi(: pi)kakAminIriva // 89 // (1) pUrvoktam / (2) vicArya / (3) AkArayAmAsa / ( 4 ) nijasamIpavartinIH / (5) bhramaraguJjitamiva manojJaM vadatItyevaMzIlA / (6) kokilAH // 89 // hIla0 idaM vimRzya iyaM nijasamIpavartinI: sakhIrAkArayAmAsa / yathA bhramaraguJjitena manojJavAdinI vasantalakSmI: kokilA: AkArayati // 90 // hIsuM0 tato 'vayasyo'ntika-mAgatA 'madhuvratAGganAzcuta latAmiva smitAm / babhASire 'kokilakAminIgaNakvaNA'dvayIvAdaninAdayA'nayA // 90 // (1) sakhyaH / ( 2 ) bhuMgA ( bhRGmyaH ) / (3) Amratarum / ( 4 ) kokilakAminInikarasya kalakUjitamivAdvayIvAdaH asAdhAraNatA (tayA) yasmiMstAdRgdhvaniryasyAH // 10 // hIla0 tato0 / yadvadbharAGganA AmralatAM Azrayante / tadvatsamIpaM AzritAH sakhyaH anayA bhASitAH / kiM bhUtayA anayA ? / kokilAgaNAnAM kvaNena rAveNa sahAdvayIvAdo ekIbhAvo yasya tAdRzo ninAdo yasyAstAdRzyA // 91 // hIsuM0 'cakorike candrakale lavaGgike mRNAlike 4puSpakale kuraGgike / kuraGganAbhe surabhe zaziprabhe vinodike modini vandi sundari // 91 // 1. 0ye sadane hImu0 / 2. 0vattataH sakhI0 hImu0 / 3. 0mAzritA hImu0 / 4. puSpalate hImu0 / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH 'tathA 'prathantAM kathakA yathA kathA mamAgrata: 4zrIjinacakrisaMkathAH / yathA 'zubhasvapnadRzA mayA nizA panIyate "paddhativatpathispRzA // 92 // yugmam // (1) etAni sakhInAmAni campUkathAyAmevaMvidhAnyeva sakhInAmAni dRzyante // 11 // (1) tena prakAreNa / (2) vistArayantu kathayantvityartha : / (3) kathAkathayitAra iva / (4) zrItIrthakRccakravartivArtAH (5) prakRSTasvapnAvalokinyA / (6) pUrNIkriyate / (7) mArga iva / (8) pAnthena // 92 // hIla0 pUrvakAvye sakhIsambodhanAnyeva santi / tathA0 / he sakhyaH ! yUyaM mamAgrataH jinAnAM cakriNAM vArtAstathA prathantAM vistArayantu yathA kathakAH kathayanti / yathA zubhaM svapnaM pazyatItyevaMzIlayA mayA rAtrirapanIyate / yathA pathikena paddhativartma apanIyate // 92-93 // hIsuM0 'kathAnuSaGgeSu mithassakhIjano diteSu kAcidvaya sIdamA lapat / pareSu gAndharvvaraseSu paJcamaprapaJci(Jca )gItiM "vidureva gAyanI // 93 // (1) kathAprastAveSu / (2) kathiteSu / (3) sakhI / (4) uvAca / (5) gItiraseSu / (6) paJcamarAgAlApavistAram / (7) caturA / (8) gAnakArikA // 13 // hIla0 ka0 / kathAprasaGgeSu sakhIkathiteSu kAcitsakhI idaM kathayati sma / yathAnyeSu gAndharvaraseSu satsu kAcitpaNDitagAyanI paJcamagIti vistArayati // 94 // hIsuM0 'purAbhavannAbhimahIhimAtestanUbhavaH zrIvRSabhadhvajo jinaH / ivAtmabhU rAjasabhAvabhAsitaH sasarja yo 'viSTapasRSTimAtmanA // 94 // (1) yugasyAdau / (2) nAbhirnAmarAjA / (3) putraH (4) RSabhajinaH / (5) vidhAtA / (6) rAjasabhA yA rAjanyavrajenAvabhAsita: vedhAH tu rAjasabhAvena rAjaguNasvabhAvena zobhitaH / (7) cakAra / (8) lokanirmANam / (9) svena // 14 // hIla0 purA0 / he svAmini] ! purA-pUrvaM nAbhibhUcandrasya sutaH zrIRSabhadevaH abhavat / yaH svayaMbhUriva jagatsRSTiM cakAra / kiMbhUto yaH AtmabhUzca ? / rAjJAM sabhAsu avabhAsitaH / athavA rajoguNasvabhAvena bhAsitaH // 15 // hIsuM0 amuSya 'nAbheyajinAvanInabhomaNerajAyanta zataM tanUbhavA: / paverivAstrA: pakratavaH zatakratorivaccha"dAnIva punaH "payoruhaH // 15 // (1) RSabharAjasya / "madhyaMdinAda(va)tha(dhi)vidhervasudhAvivasvAza(n)" iti naiSadhe / (2) putrAH / (3) vajrasya / (4) koNAH / (5) yajJAH / (6) indrasya / (7) patrANi / (8) kamalasya // 15 // 1. ruhAH hImu0 / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 amu0 / etasya RSabhadevajinasUryasya zataM putrA jAtAH / vajrasya koTayaH, indrasya yajJAH pratimA vA / yathA kamalasya patrANi zatamevAbhUvan tathA // 96 // hIsuM0 'jinAvanIndoSkila (: kila) dharmmakarmmaNorvyavasthayAsmAduda ra bhAvi bhUtale / * rathAGgapAthoruhayormu 'dodi' tAravindinIvallabhamaNDalAdiva // 96 // (1) RSabhadevAt / ( 2 ) dharmavyavasthA karmavyavasthA / ( 3 ) prakaTIbhUtA / 94 ) cakravAkakamalayoH / (5) harSeNa / ( 6 ) udayaM prAptAt sUryabimbAt // 96 // hIla0 jinA0 / asmAjjinAddharmakarmarItyA prakaTitam / yathoditasUryamaNDalAt cakravAkakamalayormudA harSeNodbhUyate ||97|| hIsu0 babhUva 'nAbheyavibhuH sa 'AdimaH kSitau samagrAvanibhAminIbhujAm / 'pulomajAprANapaterma' taGgajo mahAmRgANAmiva dAnazAlinAm // 97 // (1) RSabhajinaH / (2) prathamaH / (3) samagrabhUpAnAm / "vasumatIyuvatIbhujaGga" iti kAvyakalpalatAyAm / ( 4 ) indrasya / ( 5 ) airAvaNaH / ( 6 ) paragajAnAM madhye madavArizobhitAnAm, dAnena ca // 97 // hIla0 babhU0 / kSitau samagrarAjJAM madhye AdyaH RSabhanAthaH abhUt / yathA madavAridhAriNAM gajAnAM madhye zacIpaterindrasya gajaH airAvaNo bhavati // 98 // hIsuM0 'payodhiputrItanayAvanIpaterivAnubimbeSu mahIvihAriSu / 4zatAGgajAteSu tadA dimaprabhorbabhUva mukhyo bharatAbhidho 'grajaH // 98 // ( 1 ) smararAjasya / ( 2 ) pratimUrttiSu / 93 ) bhUmaNDalavivaraNazIleSu / ( 4 ) zatasaGkhyAGgajeSu, putreSu / (5) RSabhadevasya / ( 6 ) prathamaH zreSThaca // 98 // hIla0 payo0 / lakSmIsutapratibimbeSu mahyAM viharantItyevaMzIleSu R SabhadevaputreSu bharataH Adyo'bhUt // * 99 / / hIsuM0 'yadIyayAtrAsu camUsamutthitairdivaspRthivyoH pravisAripAMzubhiH / "ahastriyAmIyati 'padminIpatiH pataGgati dhvAntati tatprabhAbharaH // 99 // ( 1 ) bharatasambandhidigvijayaprayANeSu / (2) kaTakacalanAdudbhUtaiH / (3) AkAzabhuvoH / ( 4 ) vistaraNazIladhUlIbhiH / (5) divasaH / ( 6 ) rAtririvAcarati / ( 7 ) sUryaH / ( 8 ) khadyota ivAcarati / ( 9 ) andhakAra ivAcarati / (10) sUryakAntivrajaH // 99 // hIla. yadI0 / yasya bharatasya digvijayaprayANeSu senodbhUtaiSpu (: punarAkAzabhuvorviSaye vistaraNazIlai - reNubhiraho trivadAcarati sUryaH khadyotavajjAtaH punaH sUryakAntitatistama ivAcarati // 100 // 1. dho'GgajaH hImu0 / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ F1 dvitIyaH sargaH hIsuM0 harermahiSyAM' hariti prayAtavAnya AditaH sAditagotrazAtravaH / pati: surANAmiva dAnavAriyuggajendrasindhUdbhavavAjirAjitaH // 100 // (1) pUrvadizi / "nijamukhamitaH smeraM dhatte harermahiSI hari" diti naiSadhe / (2) prathamataH / (3) hatA vaMzA yeSAM tAdRzA vairiNo yasya / (4) indra: / (5) madajalakalitakarirAjasindhu dezotpannahayazreNizobhitaH / devavrajrayutairAvaNasamudrotpannoccaiHzravorAjitaH indrapakSe // 107 / / hIla0 hare0 / yaH prathamata indrapatnyAM dizi prAcyAM gataH / yathA surANAM patiH prAcyAM yAti / kiMbhUto yaH zakrazca ? | uccheditA gotrasahitA gotrAH parvatA eva vA zAtravA yena saH / punaH kiMbhUto yaH zakrazca ? / dAnavAribhirmadajalairyuJjanti yogaM prApnuvanti / tAdRzA gajendrAH / sindhudezodbhavA vAjinastai rAjitaH / pakSe-dAnavAnAM daityAnAmaribhirdevairyunaktIti / devayukta ityarthaH / tathA airAvaNaH sindhUdbhavaH samudrotpannaH uccaiHzravA azvastena zobhitaH // 101 / / hIsuM0 sa 'sArvabhaumo 2dhvajadaNDazekharIkRtasphuratkAJcanakumbhakAntibhiH / mataGgajairaJjanazailamAMsalaiH kSitau 'tanotIva savidhudambudam // 101 // (1) bharatacakravartI / (2) patAkAdaNDeSu uttaMsA vihitA ye dIpyamAnakanakakalazAstadrucibhiH / (3) gajaiH / (4) kajjalagirivanmAMsalaiH puSTairunnataizca / (5) karotIva / (6) taDitkalitamegham // 101 // hIla0 sa cakrI dhvajAnAM daNDeSu uparisthitAnAM, punaH sphuratAM dIpyamAnAnAM kanakakumbhAnAM kAntiryeSu, tAdRzaiH / punaraJjanAcalavatpuSTairgajaiH pRthivyAM vidyutsahitaM meghaM karotIva / / 102 / / hIsuM0 dazAmavAsyanti yadantimAmime'smadAzrayA lakSamitA: 'kSa'mAkSitaH / vivarNatetIva digaGganAgaNairmukhe niSeve'sya camUrajobharaiH // 102 // (1) avasthAm / (2) yasmAtkAraNAt caramAM maraNalakSaNAmityarthaH / (3) vayamevAzraya AvAsasthAnaM yeSAm / (4) rAjAnaH / (5) vicchAyatA / (6) bheje / (7) caturaGgadalacalanodbhUtadhUlIbhiH // 102 // hIla0 dazA0 / vayamevAzrayo yeSAM tAdRzAH, punarlakSabaddhAH kSitipAH / antimAM dazAM maraNAvasthAM lapsyante / itIva kAraNAddigrAmAbhiH senAreNubhiH kRtvA mukhe vivarNatA vicchAyatA niSeve dhRtA // 103|| hIsuM0 'camUdhvaniH 'prAggirikandarodare priyopagUDhaM sukhasuptarkinna( na )rAn / "idaMyazo gApayituM 'guhAgatapratisvanai rjAga[ ra]yannivodgataH // 103 // (1) kaTakakolAhalazabdaH / (2) udayAcalaguhAmadhye / (3) priyAM kiMna( na )rImupagUhyAliGgaya sukhena suptAn kiMpuruSAn / (4) bharatakIrtiH / (5) kandarodaraprasaratpratizabdaiH / (6) vinidrIkurvan / (7) prakaTIbabhUva // 103 // 1. kSitikSitaH hiimu0| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 camUdhvanirudgataH prakaTitaH / utprekSyate / udayAdriguhAmadhye priyAmupaguhyAliGgaya AliGgya sukhena suptAnkinarAn prati idaMyaza:-asya yazaH gApayituM gahvaraprAptagajjitaiH utthApayanniva // 104 // hIsuM0 pragalbhaphAlairgagane nakhaiSpura : pu )narmahItalasyotkhananaihayavrajaH / jayaM sRja svarbalivezmanoIyoratheti saMjJApayatIva yaM patim // 104 // (1) uccaiH satpatanairulalanaiH / (2) he sArvabhauma ! tvayA bhUH sAdhitA, atha svarlokapAtAlayo vijayaM kuru / (3) iti saMjJAM kurvantI( tI )va // 104 // hIla0 praga0 / gagane ucchalanaiH punarnakhaiH kRtvA bhUmikSodanairazvaughaH nijapati iti jJApayatIva / iti kim ? / he cakrin ! tvaM svargapAtAlayorjayaM sRja / / *105 / / hIsuM0 'payodhirodhaHsthalarodhibhirvibhora saji garjAJjanabandhusindhuraiH / "carAcare varSita-munmukhairitaH kimambudairambujighRkSayAgataiH // 105 // (1) samudropakaNThasthalarundhanazIlaiH / (2) kRtA / (3) kajjalAcalatulyairvapuSA zyAmatvena ca / (4) jagati / (5) utsukaiH / (6) jalagrahaNecchayA // 105 // hIla0 payodhestaTasthalaM velAgamanabhUstadrundhanti ityevaMzIlaiH / aJjanAcalasahodarairgajairgarjA garjitamasarji niSpAditA / utprekSyate / sarvajagati varSituM utkaNThitairitaH samudrAdambugrahaNecchayA AgatairmedhaiH kim ? / / *106 // hIsuM0 ivekSu DimbhAnkSi tirakSiNo mahaujasA "samutkhAya punaH praropayan / sa "pUrvapAthonidhisaikatakSitiM kSite vivoDhA vrajati sma "sasmayaH // 106 // (1) bAlezUn / (2) rAjJaH / (3) utkaTapratApena / (4) rAjyAd bhraMzayitvA / (5) pUrvasAgarasya jalojjhitatArabhUmIm / (6) bharatacakrI / (7) gataH / (8) sagarva : / "palAlajAlaiH pihitekSuDimbha" iti naiSadhe // 106 // hIla0 sa bhUpaH pUrva samudrataTe vrajati sma / kiM kurvan ? / mahApratApena kSitipAn rAjyAd bhraMzayitvA punarrAjye sthApayan / yathA kRSika: ikSuDimbhAnuptasthAnAdutkhAyAnyatra ropayati // 107 // . hIsuM0 ajihmatA sumanRpairbile "bilezayairivaitadvasudhAdhave' dadhe / . vinamratA ca dhriyate sma vetasai zye "sravantyA iva bhUri vaitasaiH // 107 // (1) saralatA / (2) suhmanAmadezastannAyakaiH / (3) bhujaganivasanasthAne / (4) sappaiH / (5) bharatacakriNi / (6) nAmadrumaiH / (7) pravAhe / (8) nadyAH / (9) vetasvaddezabhUpaiH // 107 // hIla0 aji0 / etasminnRpe suhmadezanRpaiH akuTilatA dadhe-dhRtA / yathA bhujaGgaibile saralatvaM dhriyate / punarbhUribhirvaitasadezIyanRpairvizeSeNa namratA dhriyate sma / yathA nadyAH raye pravAhe vetasavRkSairnamratA dhriyate, 1. 0yati svayaM patim hImu0 / 2. mutsukairitaH hImu0 / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH tadvat // 108 // hIsuM0 avApito gocaratAM sa mAgadhairiva stavasya pramadena 'mAgadhaiH / sRjadbhirindro ''digaNaiH 'kaliM gajairivopalai "ruddhanataH kaliGgajaiH // 108 // (1) bandibhiriva stutaH / (2) magadhadezanRpaiH / (3) kurvadbhiH / (4) zakraH / (5) girigaNaiH / (6) saGgrAmam / (7) prastaraiH / (8) pUrvaM ruddhaH pazcAnnataH / (9) kaliGgadezabhUpaiH // 108 // hIla0 sa bharatacakrI bandIjanairiva magadhadezodbhavai paiH stuteviSayatAM prApitaH / punaH gajaiH kaliM sRjadbhiH, kaliGgadezanRpaiH pUrvaM ruddhaH pazcAnnataH / yathopalaiH kali kurvadbhiH parvataiH ruddhaH natazca // 109 // hIsuM0 ni( di)zAM caturNAmayamarNavAvadhIniti pradezAn 2dhvajinIbhirAnaze3 / vibhAsitAbhi: smitasindhurazriyA yathA bhrikAbhiH prasaratpayodharaH // 109 // (1) samudraparyantAn / (2) senAbhiH / (3) vyApnoti sma / (4) dhavalagajaiH airAvaNena vA zobhitAbhiH / airAvaNo hastimallaH zvetagajo'bhramupriyaH / "prAvRSeNyaM payovAhaM vidyudairAvatAvi ve"ti raghuvaMze / (5) vaIlaiH / (6) vistaranmeghaH // 109 // hIla0 catu0 / zubhragajazobhayA zobhitAbhiH senAbhizcaturdigavayavAnvyApnotI(ti) sma / yathA vistRto megho varddalairdigavayavAnvyApnoti / / *110 / / hIsaM0 athaiSa velAtaTataH samaM bhaTaiya'gvIvRtannIra dhineminAyakaH / 'gabhIrarAvairu daraM bharanbhuvo rayaH payodheriva yAdasAM bharaiH // 110 // (1) pUrvasamudrajalavelAtIrAt / (2) sainikaiH sArddham / (3) nivarttate sma / pazcAdvavale / (4) bharatacakrI / (5) senAgambhIrazabdaiH / (6) pRthivyA madhyam / (7) pUrayan / zabdAdvaitamayAM bhuvaM kurvan / (8) payaHpravAhaH / (9) jalajantunikaraiH // 110 // hIla0 athetyanantaraM gambhIrasvaraiH pRthvyA madhyaM bharan / pRthvInAtho bhaTaiH samaM samudrataTAnnivarttate sma / yathA gajitaiH pRthvI pUrayan jaladhipravAho matsyaughaiH samaM taTe Agatya pazcAnivarttate / etAvatA senA samudra iva jAta:(tA) ||111|| hIsuM0 sa cakriNAM 'bhAratabhUmibhAminIvizeSakAnAM( NAM) vRSabhAGgajo'graNI: / 4tadIyavateva jinA'vanIbhujAmabhUtsura zreNiniSevitakramaH // 111 // (1) bharatabhUmilakSmInAM tilakAnAM dvAdazacakriNAm / (2) bharataH / (3) mukhyaH / (4) bharatatAto yugAdidevaH / (5) sAmAnyakevalinAM caturviMzatitIrthakRtAM vA / (6) amaranikaraparicaritacaraNaH // 11 // 1. caturdizAmapyayamarNa0 hImu0 / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla. sa ca0 / bharatabhUmitilakAyamAnAnAM cakriNAM madhye Adyo bharatacakrayabhUt / yathA bharatapitA RSabhanAthaH jinarAjJAM madhye AdyaH abhUt // 112 // hIsuM0 ya AdimoddhArakaro jinAlayaM vyadhApayanmUrddhani siddhabhUbhRtaH / samagratIrtheSvapi 'sArvabhaumatA mamuSya vaktuM kimu hemazekharam // 112 / / (1) prathamoddhAravidhAtA / (2) ata evaM zatruJjayazikhare RSabhaprAsAdam / (3) kArayati sma / (4) cakravartitAm / (5) zatruJjayasya / (6) suvarNottaMsam // 112 // hIla0 ya A0 / yo bharataH zrIzatruJjayaparvate jinagRhaM nirmApayati sma / utprekSyate / etasya tIrtheSu cakravartitvaM vaktuM hemazikhAm // 113 // / hIsuM0 mRgAkSi ! so pArakaku'lapAkayora mUlyamANikyavinIlaratnayoH / 3svatAtamUrtIrbha( bha)ratena kArite dRzAvivaite bharatAvanIzriyaH // 113 / / (1) sopArakanAma pattanaM kullapAkanAma nagaraM, tayoH / (2) maharghyapadmarAgamarakataratnayoH / (3) RSabhadevapratime / (4) bharatakSetralakSyA nayane iva // 113 // hIla. he mRgAkSi ! bharatena amUlyena raktaratnena nIlaratne[na] ca svatAtasya RSabhadevasya mUrtI kaarite| te'dyApi zatruJjayatalahaTTikAyAM sopArakaM nAma pattanaM, punaH kulyapAkaM nAma nagaraM, tayoH purayorviSaye vidyete ityAdhyAhAraH / utprekSyate / bhA(bha)ratakSetrakSoNilakSmyA ete'pratime dRzau netre iva // 114|| hIsuM0 tathA 'caturviMzatitIrthakRdgRhaM dharAdhavo'STA padabhUdhamurddhani / 22vyadhApaya zAzvatajainavezmavattadadya' yAvarddhava[va]dvitiSThate // 114 // (1) tulyanAsAgracaturviMzatijinapratimaM siMhaniSadyAnAmaprAsAdam / (2) aSTApadopari / (3) kArayati sma / (4) zAzvatacaityatulyam / (5) adhunApi / (6) dhruvatAraka iva yastiSThati // 115 // hIla0 tathA0 / tathA, punaH sa bharatabhUpatiH kailAzazailazikhare tulyanAsAgrasvasvavarNapramANapadmAsanA dyaGkitapratimAlaGkRtasiMhaniSadyA nAma jinasadma kAritavAn / anyatsukhoneyam // 115|| hIsuM0 parAnpara:1 koTijinAlayAnayaM hiraNyamANikyamayAnacIkarat / jinendramUrtIrapi koTizastarIrivAGginAM saMsRtisindhupAtinAm // 115 / / (1) koTizaH prAsAdAn / (2) svarNaratnamayAn / (3) daNDA iva / ( 4 )saMsArasamudre patanazIlAnAm // 115 // hIla0 parA0 / ayaM bharatacakrI koTimitAn jinAlayAnkArayAmAsa / punaH koTimitAH pratimAH kArayati sma / utprekSyate / saMsArasamudrapatanazIlAnAM manujAnAM nAva iva // 116 / / 1. 0kalya0 hImu0 / 2. vyadhApayatzAzvatasArvavezmavata taccaityamadya dhavavadyathAsthitam hola0 / 3. 0zvatasArvave0 hImu0 / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH hIsuM0 nRpo'yamAdyo'jani saGghanAyakaH kRzAGgi ! zatruJjayarUpyazailayoH / kSamAbhRtAM bhogabhRtAM ca yo'graNIrabhUtpunaH kuNDalinAmi'vAdhibhUH // 116 // (1) saGghapatiH (2) zatruJjayASTApadayoH / (3) pRthvIdharANAm / (4) bhogaM sarpazarIraM rAjyAdisukhaM ca tadbhAjAm / (5) zeSanAgaH // 116 // hIla0 nRpo0 / ayaM bharataH zatruJjayASTApadayoH saGghapatiSpu(: pu)na: pRthvIpatInAM bhoginAM madhye mukhyo'bhUt / yathA kSamAbhRtAM girINAM bhogaH sarpakAyastaddhRtAM sarpANAM madhye zeSaH mukhyo bhavati // 117 / / hIsu0 asau prakAmapramadaM dadAnayA 'prasUtayA 3dhyaansudhaapyodhinaa| zivazriyA agrajayeva kevalazriyA zrito "darpaNikAniketane // 117 // (1) atizayaharSa siddhi prakarSeNa madanasya pramodam / (2) janitayA / (3) dhyAnarUpakSIrasAgareNa / (4) vRddhabhaginyA / (5) AdarzagRhe / "yanmatau vimaladarpaNikAyA' miti naiSadhe // 117 // hIla0 asau0 / dhyAnameva kSIrAdhistajjAtayA / punaH prakAmamatyartham, athavA prakRSTakAmasya svasutasya pramodaM dadAnayA kevalalakSmyA yaH AdarzikAbhuvane vRttaH / utprekSyate / mokSalakSmyA jyeSThabhaginyeva prathamotpannatvena kevalajJAnAnantaraM mokSaprApteH // 118 // hIsuM0 digantavAsaM kima pAsya kAzyapI'vihArazIlaiH kakubhAM "purandaraiH / 'tadaSTapaTTakSitipairavApyatA muneva sImantini kevalendirA // 118 // (1) dizAM prAnte vasatim / (2) tyaktvA / (3) bhUmIvivaraNasvabhAvaiH / (4) digIzaiH / "AkhaNDalo daNDadharaH zikhAvAnpatiH pratIcyA iti digmahendra" riti naiSadhe / (5) bharatAdArabhyASTapaTTadharaiH rAjabhiH / (6) avApe / (7) AdarzagRhe / (8) kevalazrIH // 118 // hIla. diga0 / he sImantini ! tasya bharatasya aSTapaTTakSitipaiH bharateneva kevalalakSmIH prAptA / utprekSyate / dizAM prAnte vAsaM tyaktvA pRthvyAM vilAsibhiH aSTadikpAlaiH // 119 // hIsuM0 tato'sya 'saGkhyAtigapaTTapaGktibhiH prapadya zatruJjayamUrddhina kevalam / 'mahodayazrI: samasevi bhAskarairivodayaM "dyaurudayAvanIdharam // 119 // (1) bharatapaTTadharairasaGkhyazreNibhirbhUpaiH / (2) zatruJjaye / (3) kevalajJAnam / (4) adhigamya / (5) mokSalakSmIH / (6) bheje / (7) yathA sUryaiH / (8) udayAcale udayaM prApya gaganaM sevyate // 119 // hIla0 tato'STamapaTTadharadaNDavIryarAjAnantaraM saGkhyAmatigacchantyatikrAmanti / tAdRzAH paTTapaGktayastAbhiH __siddhAcalazikhare kevalajJAnamAsAdya muktilakSmI: saMsevitA / yathA sUryerudayAcale udayaM prApya dyaurAkAzaM 1. vilAsa0 hImu0 / 2. re hImu0 / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sevyate // 120 // hIsuM0 babhUvurikSvAkukule sahasrazaH 'sahastrazociH sadRzA mahaujasA / tataH kSitIndrA 'jagadIhitAvahA " mahendrazaile "surabhUruhA iva // 120 // (1) sUryatulyAH / (2) sphuratpratApaiH / (3) vizvavAJchitavidhAyina: / ( 4 ) merau / ( 5 ) kalpataravaH // 120 // 'iti bharatadigvijayAdiH / hIla 0 tato'nantaraM pratApena sUryasadRzAH dharendrA abhUvan / yathA jagatkAmitadAH kalpavRkSA bhavanti // 121 // hIsuM0 'idaM vadantyAma'vindacakSuSaSpu ( : pu) ro'tha tasyAmaparA 4 nipastanI / girAnanaM^ yojayati sma kautukAnmarA' likAyAmiva kIrakAminI // 121 // ( 1 ) pUrvoktaM bharatadigvijaya - caityanirmApaNAdi / ( 2 ) nAthIdevyAH / ( 3 ) anyA / ( 4 ) ghaTastanI / (5) jagAda / (6) haMsyAm // 121 // hIla0 idaM0 / kamalAkSyAH puraH idaM vadantyAM tasyAM satyAmanyA ghaTastanI vadati sma / yathA haMsyAM vadantyAM satyAM kI vakti // 122 // hIsuM0 mRgAkSi ! pazyAmara sindhusAraNI tvamabhravIrthI sumanovanImiva / mayUkhalekhAmakaranditArakAmaNIcakA me cakimAlimaNDalAm // 122 // (1) svargaGgaiva kulyA yasyAm / ( 2 ) puSpavATikAm / (3) kiraNa zreNireva makarando vizva(dya ) te yeSu tAdRzAstArakA eva kusumAni yasyAm / (4) gaganasya zyAmalatvameva bhRGgamAlA yasyAm // 122 // hIla0 he mRgAkSi ! svarnadIsAraNI yasyAM tAdRzI puSpavATikAmivAbhrapaddhatiM pazya / kiMbhUtAm ? / kiraNa zreNireva marando yasyAM tArAH puSpAni (Ni) yasyAM mecakimA gaganazyAmatvamalimaNDalaM yasyAM tAm // 123 // hIsuM0 'mRgendramadhye ! mRgayasva tArakAn zramodabindustabakAnivAGgake / 3 "vibhAvarIkairavacakSuSo'munA 'nikhelayantyA 'dayitAmRtAMzunA // 123 // ( 1 ) paJcAnanodari ! / ( 2 ) pazya / ( 3 ) pariklamajalakaNanikarAn / ( 4 ) zarIre / ( 5 ) rAtristriyAH / ( 6 ) krIDayantyA / ( 7 ) bhartrA candreNa // 123 // hIla he siMhodari ! tArAkAnpazya / utprekSyate / amunA dRzyamAnena dayitena candreNa saha krIDantyAH rAtrirAmAyAH zramajalabindUnzarIre pazya // 124 // 1. iti RSabhadeva - bharatadigvijayAdiH hIla0 / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH hIsuM0 'kuzezayAmodini ! vIkSyatAmasau zanaizzanaiSpa ( : pa ) GkajakAnanAnilaH / tvadAnanAmbhojajanuHprabhaJjanairjita' Ski ( : ki) ma 'bhyarNamupaiti sevitum // 124 // ( 1 ) kamalaparimale ! / ( 2 ) kamalavanavAyuH / ( 3 ) bhavanmukhapadmajanmAnilaiH / (4) pArzvam // 124 // hIla. he kamalAmodinI (ni) ! / padminItyarthaH / vilokyatAM asau sparzAnumeyaH nalinavanavAtaH zanaiH zanaiH zrImatyAH antike Agacchati / utprekSyate / tava vadanAravindAjjanurutpattiryeSAM tAdRzairvAtairjitaH sansevitum // *125 // hIsuM0 'kareNukumbhastani ! pazya dIpyate'ntike ramaNIkuTTimabimbatArakaiH / tvadAnanasvAmisitAMzusevanAkRte nabhastaH kimupAgatairiha // 125 // ( 1 ) kumbhikumbhapInapayodhare ! / ( 2 ) maNInibaddhaprAGgaNapratibimbitajyotirgaNaiH / ( 3 ) tava vadanameva svasvAmino nijanAyakasya vidhoH paryupAsanAkRte / ( 4 ) gaganAt / (5) samAgataiH / (6) tvadgRhAGgaNe // 125 // hIla. he kareNukumbhakuce ! yacchrImatsamIpe ratnanibaddhaprAGgaNe bimbAni yeSAM tAdRzaistArakairdIpyate / tattvaM pazya / utprekSyate / tava mukhameva svAmI candrastasya sevAM kartuM gaganAdiha tvadgRhAGgaNe sametairiva // 126 // hIsuM0 'tvadIyavApItapanAstamudritAmbujanmakozavyasanAnupAtinaH / rakSapAkSayAyauM kRtimantravarNakAniva dvirephA "gaNayanti guJjitaiH // 126 // 67 (1) tava krIDAdIrghikAyAM sUryAstamanena nimIlitakamalamukule yadvyasanamApat kozAntarduHkhasthitivipattistAmanulakSyIkRtya jJAtvaiva padmamudraNAyAM rAtrau kozAntarduHkhena sthAtavyameveti vicAryaiva patantItyevaMzIlAH / ( 2 ) rAtrivirAmAya / (3) oMkRtirUpANi mantrAkSarANi / (4) bhRGgAH / ( 5 ) gaNayanti // 126 // hIla 0 tvadI0 / he svAmini ! tava vApyAM sUryAstena nimIlitakamalakozeSu vyasanamanulakSIkRtya patanazIlAH / patitvA sthitA ityarthaH / bhramarA guJjitaiH kRtvA rAtrikSayAya U~kAramantravarNAngaNayanti - japanti iva / OMkAramantrAdiH sukhaM datte iti // 127 // hIsuM0 'nabhaHzriyAstA rakamauktikasrajaSkira (: ki) meNanAbhIzitimAGkanAyakam / dRzA 'vinirdizya nizIthinIpatiM parA dade kApi giraM mRgekSaNA // / 127 / / ( 1 ) gaganalakSmyAH / (2) tArakA eva mauktikamAlA - tasyAH / ( 3 ) kastUrikAyAH zyAmatvenAGkitamadhyamaNiH / ( 4 ) darzayitvA / (5) candram // 127 // 1. to'ntikaiH kiM samupaiti0 hImu0 / 2. zazAGkamAdarAt0 hImu0 / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 nabhaH / anyA giramAdade / vadati smetyarthaH / kiMkRtvA ? / netreNa candraM darzayitvA / utprekSyate / gaganalakSmyA nirmalamuktAhArasya kastUrikAyAH zitimA zyAmatvamaGke kroDe yasya tAdRzo nAyako madhyamaNiriva / / *128 // hIsuM0 'nijAkSilakSmIhasitAbjakhaJjane!'dharIkRta: subhra! tavAsyavibhramaiH / "vivarNatAzleSimukha strapAbharAdivAstatAM yAti 'tamasvinIpatiH // 128 // (1) nijanayanazobhayA bhatsitakamalakhaJjarITe ! / (2) hInIkRtaH / (3) vadanazobhAbhiH / (4) vicchAyatAyA AzleSo yatra tAdRk mukhaM yasya / (5) lajjAtizayAt / (6) candraH // 128 // hIla0 he nijacakSuHzobhAhasitAbjakhaJjane ! he subhra ! tvanmukhavibhramaiInIkRtazcandraH lajjayA vicchAyatAyA AzleSo yatra, tAdRgmukhaM yasya tAdRzaH sannastatAM yAti / .129 / / hIsuM0 'nijAsyadAsIkRtazAradodayatsitayute! 2bhRGgitatAratArake / 3vinidratAM vIkSya tavekSaNAmbuje pahiyeva nidrAti "kumudvanaM vane // 129 // (1) svavadanakiGkarIkRtazAradInodgacchaccandre ! / (2) bhRGgAvivAcarite / pradhAnakanInike yasyAH / (3) vikAzatAm / (4) nayanakamale / (5) lajjayeva / (6) saGkacati / (7) kairavakAnanam // 129 // hIla. he nijAsyadAsIkRtacandrabimbe ! bhRGgavivAcarite tAre nirmale tArike kanInike yatra tAdRze tava locanakamale vikasvaratvaM dRSTvA vane kairavavanaM nidrAti-saGkacitam / yadA kamalaM vikasati tadA kumudaM saGkacati, iti sthitiH // 130 // hIsuM0 kRzAGgi ! 'rAjanyapayAtavaibhave'parAzraye zocyadazAvazaMvade / zanaiH zanaistAragaNA ivAnugA vibhAvayA'bhre 'viralIbhavantyamI // 130 // (1) candre gatalakSmIke sati / (2) anyA strI Azrayo yasya, pazcimAyAM ca gate / (3) zocayituM yogyAmavasthAM prApte / (4) sevakA iva / (5) stokA bhavanti // 130 // hIla0 he kRzAGgi ! rAjani candre gatazrIke / punarapareSAM sazrIkANAM aparasyAM pazcimAyAmAzrayo yasya tasmin / punaH zocyAvasthAM prApte sevakA iva tArAH stokA jAtAstattvaM vibhAvaya-pazya // 131 / / hImuM0 1'tanUbhavattArakatArabhUSaNA 'prapUrNapAthoruhabandhugarbhiNI / hareharitpANDurimAna( Na )mAnane bibharti "mattebhagateva susmite // 131 // (1) stokIbhavanti tArakA eva tArabhUSaNAni mauktikAbharaNAni yasyAH / (2) prapUrNa udayasamayonmukhaH sUrya eva garbho'styasyAH / (3) pUrvA dig / (4) pANDuratAm / (5) yuvatIva / (6) zobhanahasite // 131 // 1. prapUrNapAdhoruhabandhurbhiNI tanUbhavattArakatArabhUSaNA hImu0 / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 dvitIyaH sargaH hIla0 sUryagabhiNI / punaH stokanakSatrAbharaNA pUrvA dig vazeva pANDuratAM dhatte // * 132 / / hIsuM0 'tamasvinIze'stamite prakAzatAM vilokayAsye dadhate'khilA dizaH / kalaGkidoSAkararudrasaGginAM vahanti kena vyasanodaye mudam // 132 // (2) candre / (2) prakaTatAm / (3) kalaGkavatAM apavAdabhAjAM, nirguNAnAM, raudraM caNDaM zritAnAM, pApmavatIpatInAm / (4) Apada AvirbhAve // 132 // hIla0 candre'stamite'khilA dizaH prakAzaM bibhrati, tattvaM pazya / apavAdinAmapaguNavatAM candra saGginAmApatprakaTI[ bhAve] ke modaM na vahanti // 133 // hIsuM0 'itaH zriyA' nijitavizvayauvate ! samujjihAna: "savitA "nipIyatAm / kimu sphuradbhAgyabharo vibhAvarIviyujyamAnadvijasantaterasau // 133 // (1) asminpArzve / (2) vapurlakSmyA parAjitajagadyuvatIjanavraje ! / (3) udayan / (4) sUryaH / (5) sAdaramavalokyatAm / (6) rAtrau viyogaM prApnuvantyAH dvijAnAM-pakSiNAM zreNyAH cakravAkapaGkteH // 133 // hIla0 itaH0 / he priyAnirjitavizvayuvatIsamUhe ! / itaH asminpArzve prAcyAM dizi abhyudayan sUryastvayA sAdaramavalokyatAm / kimutprekSyate / vibhAvaryAM viyujyamAnAnAM viyogaM prApnuvatAM dvijAnAM-pakSiNAM arthAccakravAkAnAM santateH zreNyA asau saryarUpaH spharanprakaTIbhavanbhAgyabhara iva // 134 // nirI(ri)tvarIbhirmadhu pIbhiru lasatsarojakozAtsakhi ! maJju guJjyate / kiM gAyanIbhirdhavalasya vAsara" zriyAbjabandho: "karapIDanotsave // 134 // (1) nirgamanazIlAbhiH / (2) bhramarIbhiH / (3) vikasatkamalamukulAt / ( 4) zravaNasukhakadyathA syAttathA gAyanakartIbhirgAndhavIM[ bhirvA / (5) dhavalamaGgalasya gAnakartya : / (6) dinalakSmyA / (7) sUryasya / (8) pANigrahaNamahotsave // 134 // hIla. niri0 / he sakhi ! vikasatkamalamukulAnnirgamanazIlAbhirdhamarIbhirgujyate / kimutprekSyate / sUryasya dinalakSmyA saha pANigrahotsave dhavalamaGgalagAyanIbhiH // 135 / / hIsu0 'hale ! himAmbhaSpa(: pa)titaM vihaGgamavyAhAralIlAyitavallipallave / "gAyanmRgAkSIdazanacchade "dvijajyotsanAsmitazrIriva lakSyate kSaNam // 135 // (1) sakhi ! / (2) himajalam / (3) pakSiNAM kUjitAnAM girAM lIlayA AcaritaM yatra tAdRglatAyAH kisalaye / (4) gAnaM kurvatyA yuvatyA adhare / (5) dantacandrikAkalita hasitalakSmIH / (6) dRzyate // 135 // hIla0 he hale ! pakSiNAM bhASitavacanAnAM lIlayAcaritaM yatra / tAdRze vallipallave patitaM himAmbhaH dRzyate / yathA rAmAdhare dantakAntikalitasmitazobhA dRzyate // 136 // hIsuM0 'haimAbjaniryAsapizaGgitaiH sitacchadaivataMsairiva bhAnti "palvalAH / krauJcairapi kreGkriyate 'kajAzraye zriyA: "praveze kimu "tUryanisvanaiH // 136 // hIsaM0 nirI Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) kanakakamalaparAgapiGgIbhUtaiH / (2) haMsaiH / (3) zekharairiva / (4) sarAMsi / (5) padmAkare padmasadmani vaa|(6)lkssmyaaH / (7) pravezotsave / (8) tUryazabdaiH, vAditra-nirghoSaiH // 136 // hIla0 hai | kanakAmbujarasena pItaiha~saiH sarAMsi bhAnti / krauJcairapi keGkAravo vidhIyate / utprekSyate / padmagRhe lakSmIpraveze vAditranirghoSaiH / / 136 / / hIsuM0 vAtA vAnti 'smitakajasaridvAri kallolayanto mandaM mandaM skhalitagataya: "straiNavakSojazailaiH / jAtisnehAtki miha milituM "kampitairAnanAnA'mAjAneyA api 2 harihayAnAhvayante vibhAte // 137 // (1) vikasitAni kamalAni yasyAM tAdRgnadyA jalam / (2) taraGgayuktaM kurvantaH / (3) zanaiH zanaiH / (4) bhagnaM gamanaM yeSAm / (5) yuvatIvrajavikakitakucAcalaiH / (6) azvAnAM jJAteH premNaH / (7) bhuvi / (8) vaktravellanaiH / (9) kulInAzvAH / (10) indrasya ravervA turagAn / (11) AkArayanti // 137 // hIla0 vAtA0 / vikasvarakamalasahitanadI[jalaM] kallolayantaH / etena zItasurabhitvam / punaH strIsamUhakucAcalairmandA gatiryeSAM, tAdRzA / etena mandatvam / vAtAH prabhAte vAnti |pun: AjAneyAH kulInAzvAH iha pRthivyAM milituM mukhakampanena sUryAzvAnAkArayantIva // 138 / / hIsuM0 'candrAnane!''mandamarandabASpA kumudvatI "mudritanetrapatrA / "vidhoviyogAdiva 'kozamadhyAvaruddhaguJjanmadhupai virauti // 138 // (1) zazimukhi ! / (2) bahulamakarandameva rodanajalaM yasyAH / (3) kairaviNI (4) nimIlitalocanasadRkparNA / (5) zazivirahataH candrAstamanAt / (6) mukulamadhye baddhairmadhya eva sthitaiH zabdAyamAnaiH bhRGgaiH / (7) roditi // 138 // hIla0 he candrAnane ! bahulamakaranda eva netrAmbu yasyAH / punanimIlite netre iva patre yasyAstAdRzI kairaviNI guJjabhramaraizcandraviyogAcchabdAyate // 139 / / hIsuM0 1 upagatamihAnyasmAddvIpAtprage'dhipatiM tviSA "manuratiparIrambhArambhaprasArikaraM puraH / 'vikacavadanA "rAjIvinyaH "sphuTodgatakaNTakA 2"nalinanayanairA lokante vazA iva 11vallabham // 139 // iti sakhIkathitarAtrivirAmavibhAtadinakarodayaH // (1) Agatam / (2) dvIpAntarAt / (3) prabhAte / (4) bhAskaram / (5) anurAgeNAliGgana prArambhAya prasAritAH hastAH kiraNAzca yena / (6) hasitamukhAH / (7) padminyaH / (8) prakaTaM 1. Agamane gamanArthAH samabhyupAbhyaH parAH kathitAH / iti hIlaprati pArzve Ti0 / 2. nayanakamalai0 hIma0 / 3. iti vibhAtadinakarodaya varNanama hIla0 / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIyaH sargaH 71 prakaTIbhUtakaNTakA romAJcasya yasyAH / (9) kamalalocanaiH / (10) pazyanti / (11) bhartAram // 139 // hIla0 up0| prage-prAtaranyadvIpAdAgataM pura:-agre anurAgeNAliGganArthaM prasAriNaH kiraNAH hastAzca yasya / taM sUryaM vikasitamukhAH udgataromaharSAH padminyaH netratulyaivilokante / / *140 // hIsuM0 AnandAdvayavAdameduramanA madhye sakhInAmiti 'prArabdhAbhinavoktiyuktiracanAvAgdevatAzrIjuSAm / devInAM jayavAhinIva sumanovallIva vA vIrudhAM tArANAM vidhumaNDalIva mahilA kAmapyavApa "zriyam // 140 // iti paNDitadevavimalagaNi viracite hIrasundaranAmni mahAkAvye kuMrA-nAthIgajasvapna-svapnajAgarikAsakhIgoSThyAdivarNano nAma dvitIyassargaH / / / (1) prahlAdasyAdvaitatayA puSTamAnasI / (2) prakrAntanavInavArtAyuktisandabbhaiH zAradAzobhAbhAjAm / (3) indrANI / (4) kalpalatA vallInAm / (5) candrabimbam / (6) nAthI / (7) anirvacanIyAm / (8) lakSmIm // 140 // // iti dvitIyaH sargaH // hIla0 AnandAdhikyena puSTacetAH sA sarasvatIzobhAbhAjAM sakhInAM madhye sthitA satI anirdiSTavacanIyAM zobhAM prApa / yathA devInAM madhye indrANI, vallInAM madhye kalpavallI, tArANAM madhye candramaNDalIva / tArA puMstrIliGge / maNDalazabdastriliGge // 141 / / hIla0 -yaM prAsUta zivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH zrImatkovidasiMhasI(siM )havimalAntevAsinAmagrimam / tadbrAhmI kramasevidevadimalavyAvarNite hIrayuksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo dvitIyo'bhavat // 142 // iti paM.zrI sIhavimalagaNiziSya paM.devavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye kuMrA-nAthIgajasvapna-tajjAgarikA-sakhIkathita-bharatadigvijayAdi-rAtrivirAma-dinakarodayavarNano nAma dvitIyaH sargaH // iti paM. devavimalagaNivyAvarNite hIrasaubhAgyAbhidhe mahAkAvye hIravijayasUricarite dvitIyaH sargaH abhavat-jAtaH // 142 / / // iti dvitIyaH sargaH // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aiM namaH // athaH tRtIyaH sargaH // hIsuM0 'kalpadrumAGkamivAma razailabhUmI ratnaM vidUradharaNIva 'ghanasvanottham / 6antarmadodayamive bhakapolapAlI nAthI tato'vahata 'dohadalakSaNaM sA // 1 // (1) kalpatarupraroham / (2) merumahI / (3) vaiDUryaratnam / ( 4 ) vidUrazailAvaniH / (5) meghagarjAzravaNodbhUtam / 'prAvRTkAle jala[da garjitazravaNAt vidUrazailabhUmI vaiDUryaratnazilAkA udbhavatIti zrutiH' / (6) madhye dAnavAriNa udbhavam / (7) gajendragaNDasthalam / (8) garbhama // 1 // hIla0 kalpa0 / tataH svapnadarzanAnantaraM nAthI dohadalakSaNaM garbha dhatte sma / yathA merumahI surataruprarohaM vhte| punaryathA vidUraparvatapRthvI meghagarjAravazravaNasamudbhUtaM vaiDUryaM nAma ratnaM bibhatti / yathebhagallasthalImadhye madAnAM dAnaM jalAnAmudayaM prAdurbhAvaM dhatte // 1 // hIsuM0 1zrImanmahebhyapuruhUtapayoruhAkSI nIrAjyamAnavadanA zaradindulakSyA / 4AseduSI pazazimukhI suSamAM dadhAnA garne "palAlapihitekSuzizuM kSameva // 2 // 'zuktIrasodbhavamivAmbu ghanAvalIva mANikya paGktimiva 'zaivalinIzavelA / vidyAvizeSamiva "vijJa tatijinendra-bimbaM vrajaM jinaniketanamrAlikeva // 3 // raktAGkapaktiriva kRSNalatApraroha-mAtreya dRSTiriva vallabhamauSa dhInAm / "dhAtrI nidhAnamiva nandana medinI ca mandArabhUmiruhamAdriguheva siMham // 8 // __iti garbhAdhAnam / tribhirvizeSakam / (1) lakSmIkalitavyavahArizakrakamalAkSI nAthI nAmA / (2) ArAtrika kriyamANavaktrayA / (3) zaratkAlasambandhividhuzriyA / (4) prAptavatI / (5) nAthI / (6) sAtizAyinI zobhAm / (7) kANDarahitatRNairAcchAditaH bAlekSuH ikSuprarohaH / "palAlajAlaiH pihitaH svayaM hi prakAzamAsAdayatIkSuDimbhaM' iti naiSadhe // 2 // (1) mauktikam / (2) jalam / (3) meghamAlA / (4) ratnamAlAm / (5) samudravelA / (6) cetazcamatkArakAriNI vidyAm / (7) paNDitarAjI / (8) prAsAdazreNI // 3 // (1) vava( vidrumamAlikA / (2) kRSNavallIpraroham / (3) atrinAmno munernayanam / (4) zazinam / "atha nayanasamutthaM jyotiratreriva dyauH" / (5) bhUmI / (6) nandanavanAvaniH / (7) mandAranAmAnaM kalpadrumam / (8) girikandarA // 8 // 1. bimbaiH hImu0 / 2. 0rAzi0 hImu0 / 3. sabhAptabimbaM prAsAdabhUmiriva vAyusakhaM zamIva0 hImu0 / 4. zailagaheva siMha kaMsArinAbhikajakozakuTIva zaMbhum hImu0 / Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 tRtIyaH sargaH // hIla0 zrIma0 / zrImanto ye mahebhyAsteSu indrasya kamalanayanA nAthI patnI suSamAM sAtizAyinI zobhAmAseduSI prAptavatI / lebhe ityarthaH / kiMbhUtA? candrAnanA / kiM kriyamANA ? / zaratkAlInacandramaNDalairArAtrikaM kriyamANaM vadanaM yasyAH / punaH kiM kurvANA ? / garbhaM dadhAnA / yathA dhAnyatvagbhirAcchAditaM ikSuprarohaM dharA dhatte / yathA zuktikA muktAphalam / yathA meghamAlA jalam / nadIpatervelA ratnamaNDalImiva / paNDitasabhA vidyAvizeSaM rahasyamupaniSadaM vAM / yathA jainavihArabhUmI AptasyAhato bimbaM pratimAm / yathA zamI 'khejaDI' tarurvAyusakhamagnim |ythaa vidrumamAlikA kRSNalatAyAH 'kAlIveli' nAmnyAH aGkaram / atriRSisambandhinI dRk / auSadhIpatim / dhAtrI nidhAnam / zailaguhA siMham / yathA kaMsAreH kRSNasya nAbhistatrodbhUtaM yatkamalaM tasya koza eva kuTI parNAcchAditagRhaM brahmANaM dhatte / tadvat / / *2-3-4 // hIsuM0 'ekAtapatramiha yattanujo vidhAtA sAmrAjyamindu vizadaM jinazAsanasya / zItAMzumaNDalamitIva "sitAtapattrI-kartuM svamUrdhani tayA 'spRhayAMbabhUve // 5 // (1) ekachatram / (2) yasyAH putraH (3) kariSyati / ( 4 ) samyagrAjyam / (5) candra iva nirmalam (6) candrabimbameva / (7) zvetacchatraM kartum / (8) kAGkSitam // 5 // hIla0 ekaa0| yasyAH sutaH / iha jagati jinazAsanarAjyaM ekachatraM vidhAsyati / iti kAraNAdeva tayA candramaNDalaM chatrIkartuM vAJchitam // 5 // hIsuM0 premNA guNAnanuguNIkRtaveNuvINA 'eNIdRzaH sumanasAma dasIyasUnoH / gAsyanti tAbhiriti kIva ( kinnu ? )tayA vidhAtuM "sauhArdamambujadRzA hRdi kAmyate sma // 6 // (1) svadhvanisadRzIkRtavaMzavINAH / (2) striyaH / (3) devAnAm / (4) nAthIputrasya / (5) maitryam // 6 // hIla0 premNA0 / asyAH sutasya guNAn AtmasvarasadRzIkRtavaMzavINAH devAGganA gAsyanti / iti kAraNAdeva tAbhirdevIbhiH saha sakhyaM kartuM tayA vAJchyate sma // 6 // hIsuM0 zauNDIryacakramaNavArimadAnalIlA-zrIbhiryato mama sutasta madho vidhAtA / 4AroDhumantariti 'jambhanizumbhakumbhi-kumbhasthale kimanayA hadi kA'jhyate sma // 7 // (1) zUratvagatimaJjimadAnaM mado vizrANanaM ca tasya lIlAgrAbhiH / (2) airAvaNam / (3) adho vidhAtA adho nIcaiH kariSyati / (4) adhyAsitum / (5) airAvaNakumbhasthalopari // 7 // hola0 zauNDI0 / yataH yasmAtkAraNAnme putraH parAkramagaticArutAmadazobhAbhistamairAvaNamadhaH kariSyati / iti kAraNAdindrahastikumbhasthale caTituM anayA anta:karaNe kAmyate sma / / *7 // 1. kAmyate hImu0 / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsu0 'yattatsuto 'madhurivAva nijavrajAnAM kartA "yaza:surabhidigvalayaH "prabodham / prItiM praNetumRtunA kimiti "smitAsyA "grISmAgrajena saha 'kAmayate sma citta (tte) // 8 // (1) yasyAH putraH / (2) vasanta iva / (3) avanijA narA drumAzca / "bhuvidivijamahiya" mitivat ( 4) kIrtyA sugandhIkRtadigvibhAgaH / (5) pratibodhaM vikAzaM ca / (6) kartum / (7) uSNakAlAtprathamavRttena RtunA vasantenetyarthaH / (8) hasitavadanA nAthI (9) vAJchati sma // 8 // hIla0 ytt0| yazobhiH sugandhaM digvalayaM yasmAttAdRzastasyAH sutaH avanau jAtA janA drumAzca teSAM vrajAnAM pratibodhaM vikAzaM vA kariSyati / iti kAraNAdeva sA vasantena saha prIti kartuM Ihate sma // 8 // hIsuM0 tasyAH suto raviri vAmbujapANivizva-cakSuH 'prabodhakarakRttatamA mahasvI / bhAvI yataH kimiti padmadRzA ca kAkSe tanmaNDalaM "svasadane'nizamujjihAnam // 9 // (1) kamalamAkRtyA haste yasya / lokasya dharmaprakAzakatvena cakSuriva cakSuH / (2) pratibodhavidhAtA dhvastapApaH / (3) pratApavAn / ravistu padmahastaH jagaccakSuH prakAzakaraH dalitAndhakAra: kAntimAn / (4) ravibimbam / (5) svagRhe / (6) nirantaram / (7) udayantam // 9 // hIla0 tasyA0 / yasyAH sutaH sUryavat ambuje iva pANI vA AkRtyA kamalaM pANau yasya / tathA jagaccakSustathA pratibodhakaraH / dalitAjJAnAndhakAraH / pratApavAnutsavavAn bhaviSyati / kiM itIva tayA sUryabimbaM svagRhe udayamAnaM vAJchitam // 9 / / hIsuM0 sva: sAnumantamadhiroDhumathAtmadarzI-kartuM vidhuM punarapAMpati muttarItum / "siddhAlayeSvapi sabhAjayituM jinAnsA garbhAnubhAvata iyeSa "yathArhadamnA // 10 // iti dohadAH / (1) merum / (2) darpaNaM vidhAtum / (3) samudram / (4) tarItum / (5) zAzvatacaityeSu / (6) pUjayitum / (7) garbhaprabhAvAt / (8) jinajananIva // 10 // sva0 / merumAroDhum candraM darpaNaM kartum / samudra tarItum / punaH zAzvatArhatprasAdeSu jinAnpUjayituM garbhAnubhAvAtsA kAGkSati sma / yathA jinajananI zubhadohadaM Ihate / / 10 / / hIsuM0 taddohadaprakarapUrtividhau 'suparba-vallyA vidheriha "tathA "spRhayA vyalAsi / "zreyovatAmiva tatiSpa ( : pa)ripUrNakAmA jajJe yathA naticirAdiyamAya tAkSI // 11 // hIla0 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / tRtIyaH sargaH // 75 (1) tasyA dohadanivahAnAM pUrNIkaraNaprakAre / (2) kalpavallItulyayA / (3) vidhAtuH / (4) tena prakAreNa / (5) vAJchayA / (6) vilasitam / pravRttam / (7) puNyavatAm / (8) sampUrNIbhUtAbhilASA: / (9) stokakAlena / (10) prasRtipramANe akSiNI yasyAH // 11 // hIla0 tddo0| iha jagati tasyA dohadapUrNIkaraNe kalpalatAtulyayA vidhAtRvAJchayA tathA vilasitaM yatheyaM tvaritaM pUrNAbhilASA jAtA / yathA puNyavatAM zreNI pUrNAbhilASA bhavati // 11 / / hIsuM0 sA dohadodayakRzIkRtatatprapUrti-saMprApitopacayasaJcaracArimazrIH / bhAti sma' phAlgunavipatritacaitrasAndrI-bhUtAvanIruha'vatI vipinasthalIva // 12 // (1) sA nAthI pUrvaM dohadAnAmAvirbhAvena durbalIkRtA pazcAt teSAM pUrtyA pUrNIbhavanatvena saMprApitA puSTiryasmiMstAdRzasya dehasya cArutvasya zrIryasyAH / (2) phAlgunamAsena patrarahitAH / kRtASpa( : pa )zcAccaitramAsena patra-puSpa-pallavairnivaDA jAtA ye drumAste vidyante yasyAM sA // 12 // hIla0 sA do0| dohadena durbalIkRtA pazcAttatpUraNena prAptopacayasya dehasya manoharatAyAH zrIryasyAM tAdRzI sA bhAti sma / yathA phAlgunena vigatAni patrANi yebhyaste vipattrIH / vipattrAnkarotIti vipattrayati / vipattyante smeti vipattritAH kRtAH caitreNa pallavitA vRkSANAM tatiryasyAM tAdRzI vanI bhAti / / 12 / / hIsuM0 'nistIrya dohadabhavAtimathaiNacakSu-rmeda svitAmavayaveSu babhau vahantI / "phulladdalairupacitA navazAradIna-nAlIkinIvadati vAhitavArivAhA // 13 // (1) tIrlA / (2) dohadotpannavyathAm / (3) nAthI / ( 4 ) puSTim / (5) smairatparNaiH puSTA jAtA sadyaskA / (6) zaradibhavA kamalinIva / (7) atikrAntameghA // 13 // hIla0 dohadodbhavAM pIDAM nirasya puSTA sA bhAti sma / yathAtikrAntameghasamayA patraiH pUrNA kamalinI zobhate // 13|| hIsuM0 zuddhAM kriyAM vidadhatAma dhibhUryadeSa bhAvIritaH kimiti bhAgavataiH pratApaiH / 6AnandapUrvavimalavrativAsavastAM prAgjanmanaH samaya eva "samuddadhAra // 14 // (1) nirdoSAm / (2) anuSThAnam / (3) kurvatAm / (4) yatInAM svAmI / (5) bhagavatsambandhibhirmahimabhiH / (6) ANaMdavimalasUriH / (7) hIrakumArajanmanaH pUrvameva / (8) kriyoddhAraM kRtavAn // 1 // hIla0 zuddhakriyAkAriNAM patirbhAvI iti bhagavatpratApaiH preritaH zrIAnandavimalasUriH hIravijayasUreH prAk tAM kriyAmuddhRtavAn / / 14 / / 1. hImu0 hIlapratau cAtra bhUtAvanIruhatati0 pATho dRzyate / tatra bhUtAvanIruhavatI pATho yogyaH pratibhAti / / 2. smeraddalai0 hiimu0| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'kAlAgurudvakarambitagandhadhUlI-pattrAvalIkalitapANDuragaNDabhAjA / chAyAdhara: zaradapAsta payodarodho'vazyAya dIdhitiraha syata tanmukhena // 15 // (1) kRSNAgurudraveNamizrIkRtakastUrIpatralatAGkitapANDurakapolaM bhajantyA / (2) lAJchanayutaH / (3) ghanarundhanaM yasya / (4) candraH / (5) hasitam / (6) nAthIvadanena // 15 // hIla0 kRSNAgurupaGkena vyAptA kastUrI, tasyAH patralatAsahitau dhavalau gallau bhajati, tAdRGmukhena zyAmatAdharaH abhramuktastuhinakAntirhasitaH // 15 // hIsuM0 lIlAcaladdalagaNA 'vigalanmaranda-lubhyannilInamadhupA sitapadmapaGktiH / prasyandamAnanayanena resavibhramabhU-bhAjA yadIyavadanena viDambyate sma // 16 // (1) lIlayA nAtizayena mandamarutpreraNayA capalIbhavantaSpa( : parNanivahA yasyAm / tathA makarandArthaM lolupIbhavatAmata eva nilInAnAM kozAntarlayaM prAptAnAM bhramarANAmAsitamavasthitiryasyAM tAdRzI kamalamAlA / (2) svabhAvacapale locane yasmin / (3) vilAsakalitabhuvaM bhajatIti / (4) nAthImukhena / (5) anukriyate sma // 16 // hIla0 calannetreNa vilasaddhUsahitena yadvadanena nAtizayena calan dalAnAM gaNo yatra / punarbhamarAJcitA dhavalakamalazreNiranukriyate sma // 16 // hIsu0 'nIlAravindanayanA kalamAvadAtA bandhUkadantavasanA sitakAnti vaktrA / "kAsasmitA kumudinI surabhirmarAla-lIlAgati: 'zaradivAjani sA 'tadAnIm // 17 // (1) nIlotpalaH / (2) kalamazAlivadujjvalA / (3) bandhujIvAdharA / (4) cndrmukhii| (5) kAsavadvizadahasitaM yasyAH (6) kumudvatsugandhA / (7) marAlo haMsastadvanmantharA gatiryasyAH (8) zaradarthe / (9) sarvaM tadeva garbhAdhAnasamaye // 17 // hIla0 tadAnIM garbhAdhAnasamaye sA zarat jAteva / kiMbhUtA sA zaracca ? / nIle paGkaje tadvatte eva vA netre yasyAH / kalamAH zAlayastadvattaizca gaurI / tathA bandhUkAni sumAni tadvattAnyevAdharo yasyAH / sitA kAntiryasya tAdRg mukhaM yasyAH / pakSe candra eva mukhaM yasyAH kAsAstadvatte eva smitaM yasyAH / kumudinyaH kairaviNyastadvattAbhirvA sugandhiH / marAlA rAjahaMsAstadvatteSAM ca mantharatayA gatiryasyA yasyAM vA // 17|| hIsu0 'mANikyabhUSaNagaNairna tadA kadAci-tkhedodayAdvapurabhUSyata candramukhyA / krIDAgatAmarakarAvacitAmbujAtAM jAne'nuyAtumanasA saritaM surANAm // 18 // (1) mANikyAnAmupalakSaNAnmaNI alaGkAranikaraiH / (2) garbhadharaNanirvedAt / (3) jalakrIDArtha 1. sarasi hImu0 / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 tRtIyaH sargaH // sameta suraiH svakarairgRhItapadmAm / (4) svargaGgAm // 18 // hIla0 tayA bhUSaNairvapurna bhUSitam / kasmAt / khedasyAvirbhAvAt / taccAha - ahaM evaM jAne krIDayAgatA ye devAsteSAM karaizcaNTitAmbujAM devanadI anukartum // 18 // hIsu0 reje 'stanAna[ na vinIlimamaJjulena yasyAH samujjvalapayodharayAmalena / kelIkRte marakatAGkitasAnuneva raupyena(Na) zailayugalena manobhavasya // 19 // (1) cUcukakRSNatA cAruNA / (2) pANDurastanadvandvena / (3) krIDArtham / (4) nIlaratnazikhareNa / (5) rajataparvatadvandvena // 19 // hIla0 reje0 / cUcukazyAmatvebha manojJena yasyAH stanadvayena reje / utprekSyate / kAmasya marakatazikhareNa rajatazaileneva // 19 // hIsuM0 'yasyAH samecakimaccU( cU)cukicaJcu reNa vyabhrAji zubhrimabhRtA stanayordvayena / zyanmAnasAzrayanivAsiratIzaratyo-vidmo vinodamadhupAGkakumudyugena // 20 // 'premNA 'praNetamajarAmarAtAM "prasadya 'vizrANitena vidhinA kusu'mAyudhasya / "raupyena(Na) nIladRzadAM dadhatA pidhAnaM pIyUSapUrNakalazIyugalena kiM vA // 21 // yugmam // (1) kRSNatvakalitacUcukacAruNA / (2) pANDuratAdhAriNA / (3) nAthIhRdayameva gRhaM tatra nivasanazIlayoH smaratadbhAryayoH / (4) vinodArthaM bhRGgasaGgikairavadvayena // 20 // (1) pitAmahatvena prItyA / (2) kartum (3) jarAmaraNarAhityam / (4) prasannIbhUya / (5) dattena / (6) smarasya / (7) rajatasambandhinA / (8) nIlamaNInAm / (9) sudhAparipUritakumbhIdvayam / "avalambitakarNazaSkulIkalazI ka"miti naiSadhe // 21 // hIla. yasyAH saha mecakimnA zyAmatvena varttate, tAdRzAbhyAM cUcukAbhyAM sundareNa / punarujjvalena stanadvayena zobhitam / utprekSyate / nAthIcittameva gRhaM tatra nivAsino ratIzaratyoH vinodArthaM bhramarayuktakairavadvayenetyevaM vayaM vidmaH // 20 // premNA Agatena / punaH prasannIbhUya dhAtrA dattena / punaH palevApASANaDhaMkanakayuktenAmRtapUrNakalazadvayeneva stanadvayena reje / utprekSyate / ajarAmaratvaM niSpAdayituM premNA datteneva / / 21 / / hIsu0 pInastanadvayama mecakitaM payobhi-stasyAH kSaNaM kSaNamapUryata garbhavatyAH / sAndai rasairiva 3vikAzikuzezayinyAH kozadvikaM vizadamazriya mAdadhAnam // 2 // (1) pANDuritam / ( 2 ) snigdhairmakarandaiH / (3) vikckmlinyaaH|(4) zvaityalakSmIm // 22 // hIla0 pIna0 / tasyA garbhavatyA amecakitaM pANDurIbhUtaM kucadvandvaM kSaNaM kSaNaM stanyaiH pUrNaM jAyate sma / yathA 1. 0mAyudhena hImu0 2. vikasvarakairaviNyAH hImu0 / 3. 0yamadvahantyAH hImu0 / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam vikasanazIlAyAH kumudinyAH mukulayugalaM kSaNaM kSaNaM bahalairmakarandai sampUryate / kiMkurvatyAstasyAH kairaviNyAzca ? / vizadimnaH satItvena nirmalatAyA zvetatAyAzca zobhAM lakSmI vA dharantyAH / / 22 / / hIsu0 'dambholibhUSaNabharodbhavadaMzucApa- cakrAGkitena payasA paripUritena / AdIyate kimu samunnamatA cakora-cakSuH payodharayugena payodharazrIH // 23 // iti kapolastanAdipANDimA / / (1) vajraratnAbharaNanikarodbhUtaM kiraNaiH / prArabdhadhanurmaNDalakalitena / "ullasanmayukhateM (ma )JjarIracitendracApacakrANyAbharaNAni" iti campUkathAyAm "vRtA vibhUSAmaNirazmi kArmakai"riti naiSadhe / (2) gahItA / (3) stanadyena / (4) meghalakSmIH // 23 // hIla0 dambho0 / cakoralocanAyAH stanadvayena / kimutprekSyate / meghazrIguhyata iva / kiMbhUtena payodharayugena ? / vajraratnaghaTitAbharaNaughAtprakaTIbhavantaH aMzavasteSAM yaddhanurmaNDalaM tenAGkitena / punIreNa dugdhena ca pUritena / punarunnatena // 23 // hIsu0 'sA pUrNacandravadanA 'prasavonmukhatvaM pUrNe'tha garbhasamaye bibharAMbabhUva / varSAbhimukhyamupakaNThavitiSThamAna-jyeSThonmukhIkRtajanAmbudamaNDalIva // 24 // (1) garbhajanane sanmukhatvam / (2) varSaNaM varSA tasyA AbhimukhyaM sanmukhatAm / (3) samIpe sthitA vRddhA strI jyeSThamAsazca yasyA utkaNThAM nItAH svajanAdivizvalokAzca yayA kAdambinI // 24 // hIla0 sampUrNacandravaktrA prasavasya sammukhatAM dhArayAmAsa / yathA meghamAlA varSaNaM varSaH vRSTistasya sammukhatAM dhatte / kiMbhUtA sA kAdambinI ca ? / upakaNThe samIpe vitiSThamAnAH sthitiM kurvANA: jyeSThAH kulavRddhastriyo jyeSThamAsazca yasyAH / punarunmukhIkRtAH santAnAvalokanArtha-mutkaNThIkRtA uccamukhAzca kRtAstAdRzA janA svajanA vizvalokAzca yayA // 28 // * hIsu0 'vaMzyaiH sudhAzanacikitsakayorivArbha-bhRtyAvinimmitivizAradatAM dadhAnaH / 4adhyUSire'khila bhiSagvRSabhairmahebhya-jambhadviSadbhavanagarbhabhuvaH pradezAH // 25 // (1) devavaidyayordazrayorvaze gotra utpannairiva / (2) bAlakAnAM cikitsAkaraNe pANDityam / (3) dadhadbhiH / (4) adhyUSire AzritAH / (5) pradhAnavaidyaiH / (6) kuMrAvyavahArIndra gRhamadhyabhUbhAgAH // 25 // hIla. vaMzyai0 / bAlakasya bhRtyAyAH karaNe pANDityavadbhidyaistasya kuMrAgRhasya madhyabhUmeH pradezA AzritAH / utprekSyate / devavaidyayorvaMzyaiH // 25 // 1. sampUrNacandra0 hImu0 / 2. bhUtyA0 hImu0 / 3. iti prasavasamaya: hIla0 / / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 tRtIyaH sargaH // hIsuM0 'lagnaM gurau zikhini "zIlati yugmagehI bhUmIbhave bhajati khiDga ivAtha kanyAm / yAte tulAM sitamarIcisute site ca "sUre'pi sArasa ivAlivilAsazIle // 26 // rAhI 'punaH sukRtinIva dhanaM prapanne pAthonidhAviva "vidhau 'makarAzrayeva / "mInaM zanau madanavanmadayatyadIna mitthaM 'graheSu tadayAbhyudayAvaheSu // 27 // 'vizvAvanIdhara 8zilImukha 5 pUSa 1583 saMkhye saMvatsare'dhvanipurandaravikramArkAt / mAsa: sahasya vizadazriyamAzrayantyAM "janmAnubhAvata ivAsya tithau navamyAm // 28 // lagnodaye'sya 'zubhazaMsini sArvabhauma-janmocite'hani 5 "ssaadhimdhissnnyyoge| kUlaGkaSA' makhabhujAmiva kekiyAna-mAkhaNDalAmRtamayUkhamukhI jayaM vA // 29 // Amoda mamburuhiNIva vijRmbhamANA paJcArciSaM "zucimarIcicakoracakSuH / "saudAmanIvalaya mambudamAlikeva pRthvIva tIrthamanaghaM 'kRSimurdhareva // 30 // 'pIyUSakAntimiva dugdhapayodhivelA siMhaM mahAmRgariporiva vA mahelA / "vizvAvabodhamiva 'vAsaravaktralakSmI: zrIkhaNDasAlamiva vA malayAcalovI // 31 // zrRGgArayonimiva nIrajanAbhapatnI rAjJaH pratApamiva vA jagatIjayazrIH / / 4AcAryamadhvarabhujAmiva phAlgunI sA nAthI krameNa tanayaM janayAM babhUva // 32 // [saptabhiH kulakam ] (1) mithunalagne tanubhavanam / (2) bRhaspatau / (3) ketau ca / (4) sevamAne / (5) viTa iva maGgale kanyArAziM kumArI ca bhuJjAne / (6) tulArAzim / (7) candrasute / budhe zukre ca gate sati / (8) sUrye'pi / (9) punaH sArasapakSIva alau vRzcikanAmarAzau zreNyA ca kRtvA yo vilAsasthitirgamanaM tatra zIlaM svabhAvo yasya // 26 // (1) kRtasukRte puMsIva rAhau / (2) dhanaM rAzi dravyaM ca / (3) prApte / (4) samudra iva / (5) candre / (6) makarANAM matsyavizeSANAmAzrayaH / makararAzerAzrayo yasya / (7) kandarpa iva zanaizcare mInaM matsyaM mInarAziM ca madayati sati / (8) itthamamunA prakAreNa / (9) janmasamayagraheSu / (10) tasya hIrakumArasya zubhakarmaNaH puNyasya abhyudayasya kareSu( kArakeSu) satsu / iti janmakuNDalikA // 27 // 1. nAma homu0 / 2. salila0 hImu0 / 3. iti janmakuNDalikAgrahAH hIlaH / 4. ye'tha hImu0 / 5. 0sasAdhimadhiSNyayoge / vikramAtsaMvat 1583 varSe mArgazIrSasitanavamyAM somavAsare pUrvabhadrapadanakSatre harSaNanAmayoge ghaTI 12 uparAMta vajrayoge mithunalagne taddine prahlAdanapuravAstavya-okezavaMzya sA kuMrApatnI nAthI sutamajIjanat hIla0 / 6. cakAra hImu0 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) trINi jaganti 3 (go)trazailA: sapta( aSTau ) kulAcalA 7(8) bANAH paJca 5 sUryaH mitisaMvatsare / (2) mArgazIrSasya / (3) zvetalakSmIm / (4) hIrakumArasya janmanaH prbhaavaadiv| vikramAvanizakravarSAt saMvat 1583 varSe mArgazIrSasitanavamyAM tithau somavAsare pUrvabhAdrapadanakSatre harSaNaghaTI 12 uparAntavajrayoge taddine prahlAdanapuravAstavya aukazavaMzya sAhakuMrApatnI nAthI sutaratnamajIjanat // 28 // (1) hIrakumArabhAgyAbhyudayasya kalyANasya vA kathayitari / (2) cakravartijanmayogye / (3) dine / (4) sAdhi[ mnA] zrIramyatvena sahite nakSatrayoge / "tvayAdRtaH kinnarasAdhimabhramaH" iti naiSadhe / (5) gaGgA / (6) kArtikeyam / (7) zacI // 29 // (1) parimalam / (2) padminI / (3) budham / (4) rohiNI (5) vidyudvalayam / (6) meghamAlA / (7) "pRthvIva puNyatIrtha' miti campUkathAyAm / (8) sarvasasyA bhUH // 30 // (1) candram / (2) kSIrasAgaravelA / (3) siMhI gajAristrI / (4) jagajjAgaraNam / (5) prabhAtazrI: / (6) candanatarum / (7) malayAdribhUH // 31 // (1) smaram / (2) lakSmIH / (3) vizvavijayazrIH / (4) surasUrihaspatiM nakSatram // 32 // hIla. lagnaM0 / Arabhya saptabhiH kulakam / gurau kaitau ca mithunalagnaM zIlati sati tathA maGgale kanyAM bhajati sati / yathA viTa: kumArikAM bhajate / punarbudhe zukre ca tulAM prApte / punaH sUrye alau vilAsinI / yathA sArasaH AlyA zreNyA kRtvA yo vilAso gamanamAsanaM ca tatra svabhAvo yasya tAdRzo bhavati / punA rAhau puNyavAniva dhanaM prapanne / punazcandre makarAzrite sati / yathA makaradhvajo makarAzrito bhavati / punaH zanaizcare adInaM mInaM madayati sati / yathA pAnIyaM matsyaM samadaM kurute / itthamamunA prakAreNa tasyA yasyAbhyudayaM vahati / tAdRzeSu graheSu satsu vikramAdityAt 1583 saMvatsare sahasya mArgazIrSasya janmaprabhAvAdiva ujjvalAyAM navamyAM tithau satyAM zubhakathake mithunalagnodaye sati / punazcakravartino janmano'vatArasyocite yogye ahani vAsare sati / punaH kasminsati ? / saha sAdhimnA pradhAnatvena vartate tAdRze dhiSNyasya nakSatrasya yoge sati nAthI nandanaM prAsUta iti sambandhaH / athopamAnonyevAha-keva ? / kUlaGkaSeva / yathA makhabhujAM devAnAM kUlaGkaSA nadI gaGgA kekimAnaM svAmikArtikaM janayatIti sarvatra yojyam // 1 // punaH keva ? / AkhaNDalAmRtamayUkhamukhIva / yathA AkhaNDalasya zakrasya zakrasyAmRtamayUkhamukhI pIyUSakAntivaktrA candraravadanA indrANI jayantanAmAnamaGgajaM sUte // 2 // vikasvarA kamalinI parimalaM yathA sUte // 3 // yathA zItakAntezcandrasya patnI paJcAciSaM budhaM sUte // 4|| punarmeghamAlA vidyunmaNDalamiva // 5 // pRthvI zlAghanIyaM tIrthaM zatruJjayAdi sute // 6|| sarvasasyA pRthvI karSaNamiva / / 7 // kSIrAbdhizcandramiva / / 8 / / gajAnAM ripoH kesariNaH strI siMham // 9 / / dinAnanasya prabhAtasya zrIrjagato jAgaraNaM sUte // 10 // punarmalayAcaladharA candanadrumaM sUte // 11 // nIrajaM brahmotpattikamalaM nAbhau yasya kRSNasya strI lakSmI: kAmaM sUte / / 12 / / yathA jagatyA bhUmerjayalakSmI rAjJaH pratApaM sUte / yathA pUrvAphAlgunInakSatraM yajJAMzabhojinAM devAnAM guruM bRhaspati sUte // 14 / / tadvannAthI krameNa sUtamajIjanat / / 26* -32 // Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 81 hIsuM0 'zyAmIkRtAni 'kudRzAmapakIrtipakai-rasmanmukhAni vizadAni "vidhAsyate yat / eSa "svakIrtivilasatridazastravantI-visphUtibhiSki(: ki)miti 'dikpramadAH praseduH // 33 // (1) malinIkRtAni / (2) pAkhaNDikukIrtikardamaiH / (3) nirmalAni / (4) kariSyati / (5) nijayazaHprasaragaGgApravAhaiH / (6) digaGganAH / (7) prasannIbabhUvuH // 33 // hIla0 zyA0 / durvAdinAM apayazobhireva kardamairasmAkaM dizAM mukhAni zyAmIkRtAni svakItireva vilasadgaGgAyA vilAsairujjvalAni / eSaH vidhAsyate / kimiti kAraNAdeva digaGganAstajjanmasamaye prasannIbabhUvurnirmalA jAtAH // 33 // hIsuM0 bhAvI yadeSa pRthukaH sumanoniSevya-staraSTiyo diva itIva gRhe nipetuH / . hantA yataH sa 'tamasAM 'tamasAmivAri: prAgeva taiSki(: ki)[ mi ]ti bhI[ ti ] vazAtpraNeze // 34 // (1) bhaviSyati / (2) sumanobhirdevaiH paryupAsanIyaH / (3) teSAM sumanasAM puSyANAM vRSTayo varSaNAni / (4) pApAnAmandhakAraNAM ca / (5) raviriva tadvapuprabhAbhireva / (6) tairdhvAntaH / (7) praNaSTam // 34 // hIla0 bhAvI0 / yadyasmAtkAraNAt eSa bAlakaH sumanobhirdevairupAsyo bhaviSyati / kimitIva gRhe teSAM sumanasAM puSpAnAM(NAM) vRSTayaH patitAH / yataH sa pRthuka: tamasAM ari: sUrya iva tamasAmajJAnAnAM pApanAM hantA bhAvIti iva tadRhe vapurbhAbhiH pUrvameva bhayAttamobhiH palAyitam // 34 // hIsuM0 'labdhi'zriyA nusaratA vasubhUtiputraM sArupyamAka layatA ca yugapradhAnaiH / jajJe'cirAdyadamunA vibhunA mamAntaH-prItyetyanRtyadiva zAMbhavazAsanazrIH // 35 // (1) kSIrAzravAdilabdhInAM lakSyA / (2) anukurvatA / (3) gautamam / ( 4 ) sAdRzyam / (5) bibhratA / (6) vajrasvAmyAdibhiH / (7) jinazAsanazrIH // 35 // . hIla0 labdhi0 / labdhyA gautamaM anukurvatA / punarvajrasvAmyAdibhiH sAdRzyaM bibhratAmunA mama zAsanazriyA svAminA jAtam / itIva tIrthakRcchAsanazrIranRtyat / / 35 / / hIsuM0 vizvatrayIzrutipuTaikavataMsikAnA-masmAkameSa samajAyata vAsavezma / gAmbhIryadhIrimamukhAbhiradhaH kRtendu-zrIbhizca valgitamitIva guNAvalIbhiH // 36 // (1) trailokyalokakarNAdvaitottaMsAnAm / (2) vAsArthasadanam / ( 3 ) tiraskRtzazAGkalakSmIbhiH / "vidarbhaputrIzravaNAvataMsikA" iti naiSadhe // 36 // 1. labdha0 hImu0 / 2. gambhIra0 hImu0 / Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam vi0 / nirmalatvenAdhaH kRtacandrazrIbhirgAmbhIryAdiguNazreNIbhiritIva valgitaM ullasitam / itIti kim ? | yattrijagajjanakarNakarNAbharaNAnAmasmAkaM hIrakumAraH vAsagRhaM jAtaH // 36|| hIsuM0 ' Ajanma yadvidhurivaiSa udeti kIrtti - jyotsnAH ki rankuvalayaikavikAzakArI / asmAdRzaiSika ( : ki) mayazo'Jjana mAdadhAnaiH kiJcitprakAzitanizAntadazAntadIprai : // 37 // 'bhAsvanmayUkhavijigi( gI ) SuyadaGgajAta - naisariMgakAGgabhavabhAsvadabhIzu( Su )jAlaiH / 'tatkAlama'lpatamatailadazairivopa-dIpairitIva samajAyata 'dIptidusthaiH // 38 // yugmam // (1) janma maryAdIkRtya / ( 2 ) yadyasmAtkAraNAt / ( 3 ) vistArayanbhUmaNDalasya kairavasya ca vikAzaM pratibodhaM vikacatAM ca karotItyevaMzIlaH / ( 4 ) apakIrttiH tulyazyAmatvAt kajjalam / (5) bibhradbhiH, udbhiradbhiH / ( 6 ) stokamivodyotito nizAyAH prAnto yaistathA dazA'vasthA varttizca tasyAnte dIpanazIlaiH ||37|| 82 hIla0 hIla0 (1) sUryakiraNAnjetumicchubhiH nAthIsutasya svAbhAvikakAyodbhUtadIpyamAnakiraNanikaraiH / (2) tasminsamaye / ( 3 ) stokIbhUtatailavarttibhiH / (4) vicchAyaiH ||38| - A0 bhA0 / tasminneva samaye alpatailavarttibhiriva sUryakiraNajitvarA yasyAH putrasya sahajaM zarIrAdutpannA dIpyamAnA ye'bhISavasteSAM jAlaiH kRtvA samIpadIpaiH kAntidaridrairjAtam / yato janmasamayAdArabhya kIrtticandrikAH kiranpunaH kuvalaye pRthvImaNDale kamalAnAM cAdvaitaM vikAzakRccandra iva eSaH prAdurbhavati / ataH apayazatulyAJjanavadbhiH / punaSki (: ki) JcitprakAzitagRhAntaiH avasthAyA varttezca prAnte dIprairasmAdRzaiSki (: ki) m ||37-38 / / hIsuM0 'svaHkUlinIjalavilocanaklRptakeliH 'pATaccaro vikacavArijasaurabhANAm / 4utphullavallinavanATakasUtradhAra staM prekSituM kimu vavau pavano'nukUlaH // 39 // (1) gaganagaGgAsalilottaraGgIkaraNe kalito vilAso yeneti zItalaH / ( 2 ) taskaraH / (3) smitapadmaparimalAnAm / etena surabhiH / (4) vikasitalatAnAM navInanRtyasya tANDavaprArambhakartA / etena mandatvam // 39 // hIla0 svaH / sukhasparzaH pavano vAti sma / kiMbhUtaH pavanaH ? / gaGgAjalavilolane racitakrIDAvilAsaH / punaH smerAmbhoruhaparimalAnAM taskaraH / punarvikasitalatAnAM nATake sUcakastANDavakArakaH ||39|| hIsuM0 AsIdasau kaliyuge yugabAhurasminnarhannivAtizayitAtizayAzritatvAt / etasya janmani jinAdhipaterivAntaH- prIteritIva divi dundubhayaH praNeduH ||40|| ( 1 ) yugavadyugandharavadbAhU yasya / ( 2 ) sphUrtti prAptairmahimavizeSairAzritatvena / ( 3 ) hIrakumArasya / (4) madanabheryaH / ( 5 ) dandhvananti sma // 40 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 83 A0 / etajjanmani gagane madanabheryaH vAdyanti / utprekSyate / iti antaH svasvAnte prItitaH / itIti kim ? | dhUsarapramANabhujaH asau paJcamArake'rhanniva atizayaM prAptairatizayairAzrito bhaviSyati kimitIva // 40 // hIsuM0 'ekAMzavAnapi kalau zizunAmunAha- 'maGgaizcaturbhirudayIha purA bhavAmi / dharmeNa pallavitamantaritIva jAte vizvAsumatpramadadAyitadaGgajAte // 41 // iti tajjanmamAhAtmyam // (1) caturthAMzasya caturthAMzo vidyate yasya / (2) kaliyuge / ( 3 ) kumAreNa / ( 4 ) sampUrNAvayavaiH / (5) sphUrttimAn / (6) bhaviSyAmi / " yAvatpurAnipAtayoryoge bhaviSyati kAle varttamAnAH " / "pUredamUrdhvaM bhavatIti vedhasA " iti naiSadhe dRSTam // 41 // hIla0 ekAM0 / vizvasyAsumatAM prANinAM harSadAyini tasyAH aGgaje jAte sati / itIva kAraNAddharmeNa antazcitte pallavitam / itIti kim ? | yato'haM kalau ekAMzamAtro'pi amunA zizunA kRtvA caturavayavairudayI purA bhavAmi / bhaviSyAmItyarthaH / " yAvatpurA yoge varttamAnAyA bhaviSyadarthaH // 41 // hIla0 etadguNAbhinavagAnavidhAnapUrva-prArabdhatANDavataraGgirasAGgaraGgaH / prArapsyate vibudharAjasamAjaraGge'smAbhirmudeti divi kiM nanRte'psarobhiH // 42 // iti janmamAhAtmyam // eta0 / divi svarge apsarobhiH / kim ? / iti kAraNAdeva nartitam / iti iti kim ? asmAbhirdevAGganAbhiH / devendrasamAja eva raGgo nATyasthAnaM tatra etaduNAnAmabhinavagAnasya vidhAnaM pUrvaM yasmintAdRzaM prArabdhaM yattANDavaM tasya tatra vA taraGgiNo ye zRGgArAdirasAsta eva aGgaM zarIraM yasya tAdRzo raGgaH prArapsyate upakramyate // 42 // hIsuM0 prahlAdanAhvanagaraM 'punarapyamuSya mUrtyA pavitrayitumantarivahamAnaH / 8 4 zrIsomasundarayatikSitizItakAnti rjanmAparaM svayamasau grahayAMbabhUva // 42 // "" ( 1 ) dvitIyavAram / (2) hIrakumArakAyena / ( 3 ) citte kAGkSanniva / ( 4 ) somasundarasUrIndraH / (5) sAkSAdeva / ( 6 ) jagrAha // 42 // hIla0 prahlA0 / zrIsomasundaranAmA yatInAM madhye kSitezcandraH rAjA / utprekSyate / aparaM janmAdade / utprekSyate / prahlAdananagaraM punarapi amuSya kumArasya zarIreNa pavitrIkartuM antazcite vAJchanniva ||43|| hIsuM0 cakrasya catrivadudI(di) tvaradIpradIpti - rdaNDaughacaNDimavikhaNDitacaNDabhAsaH / 'ibhyaH svabhRtyajanarAjibhiru 'tsukAbhiH 'saMvardhyate sma 'jananena 'tanUbhavasya // 43 // (1) udayanazIlA dIpyamAnA kAntaya eva saralatayA nirgamanAddaNDA iva daNDAsteSAM nikarastasya 1. oyIva hImu0 / etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam caNDatA tayA vizeSeNa paribhUtaH sUryo yena / cakravartyAyudhavizeSasya / (2) kuMrAkhyaH / (3) tadIyasevakalokapaGktibhiH / (4) utkaNThitAbhiH / (5) vaddhitaH / (6) janmanA / (7) putrasya // 43 // hIla0 cakra0 / utsukAbhiH svasevakazreNibhiH kuMrAvyavahArI putrajanmanA vardhApyate sma / yathA cakrasyotpatyA cakrI vardhApyate / kiMbhUtasya sUnozcakrasya ca ? / udayanazIlA dIpanazIlA yA dIptayastAsAM yaH prasarasamUhastasya caNDimabhirugratAbhirvikhaNDitazcaNDabhAH sUryo yena tasya // 44 // hIsuM0 sUno rjanerupa'nateriva sevadhInA- mudgatvarA svajanavaktrasudhAkarebhyaH / varNAnsva karNapuTakena "sudhAyamAnA-npItvA tadA pramumude hRdaye mahebhyaH // 44 // (1) putrajanmanaH / (2) Agamanamiva / (3) nidhInAm / (4) prakaTanazIlAn / (5) bandhujanavadanacandrebhyaH / (6) zravaNaparNena / (7) amRtamivAcarataH / (8) sAdaraM zrutvA / // 44 // hIla0 sUno0 / svajanAnanacandrebhyaH nisRtAn sudhAsamAnAn putrajanmanaH varNAn, karNa eva puTaka:-patrabhAjanaM, tena sAdaraM zrutvA tasminsamaye mahebhyaH jaharSa / kasyA iva ? / upanateriva / yathA sevadhInAM navanidhAnAnAM svarNaratnamANikyAnAmupanaterAnamanasya varNAn zrutvA kazcitpumAnmodate // 45 / / hIsu0- sUnorjaniM 'nigadatAmanugavrajAnA-mAsIdadeyamiha tasya 'kirITameva / 5bhUbhartRbhAvakakudaM vizadAtapatraM dhAtrIpateriva mudaM dadhato "hRdantaH // 45 // (1) kathayatAm / (2) sevakanikarANAm / (3) dAtumayogyam / (4) mukuTa eva / (5) rAjatva cihnam / " nRpatikakudaM datvA yUne sitAtapavAraNam" iti raghuvaMze / (6) zvetacchatram / (7) hRdayamadhye // 45 // hIla0 sUno0 / putrajanma kathayatAM sevakagaNAnAM adeyaM tasya kuMrebhyasya mukuTaM AsIt / yathA pRthvIpate rAjacihna chatraM dAtumanaha~ syAt / / 46 / / hIsuM0 'lakSmIvatAmadhipateranujIvivRndaiH "putraprasUtimamitaM "madhu nirdizadbhiH / pANi: "pradezanavidhau dadRze'sya "paJcazAkho'pi lekha zikharIva sahasrazAkha: // 46 // (1) zrImatAm / (2) vyavahAriNAM madhye adhipatirivAdhipatirmukhya ityarthaH / (3) anucaranikaraiH / (4) nandanajanma / (5) pramANarahitaM madhu mAdhvIkam / "amitaM madhu tatkathA mame'' ti naiSadhe / (6) kathayadbhiH / (7) dAnaprakAre / (8) paJcamitA: zikhA aGgalayazca / (9) kalpataruH / (10) sahastrasaGkhyA zAkhA yatra // 46 // 1. iti patravardhApani[kA]-dAnAdi hIla0 / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 85 hIla0 lkssmii0| dhaninAM nAyakasya asya kuMrAkhyasya paJcaiva zAkhA aGgalayo yasya tAdRzo hastaH / putraprasavalakSaNaM pracuraM madhu kathayadbhiH sevakasamUhairdAnasamaye devataruriva sahasraM zAkhA yasya tAdRzo dadRze-dRSTaH // 47|| hIsuM0 1AsAdya tatprasavavezma samaM sagotraiH sUno ratRpti sa "pibanvadanAravindam / 6advaitasammadaparamparayA liliGge "lakSmyA pumAniva pacelimapuNyazAlI // 47 // (1) prApya / (2) tasyA nAthIdevyAH sUtikAgRham / (3) svajanaiH / (4) na vidyate tRptiH sauhityamatyAdaratayA yatra / (5) sAdaraM pazyan / (6) asAdhAraNapramodaparamparayA / (7) AzliSTaH / (8) paripAkaM prAptena sukRtena zobhamAnaH pumAn yathA zriyA AzrIyate // 47 // hIla0 AsA0 / tasya putrasya prasavavezma sasvajanaiH saha prApya / sa atRpti yathA syAttathA sUnoH putrasya mukhakamalaM sAdaramavalokayan / na vidyate dvaitaM-yugalaM yeSAM tAdRzAnAM asAdhAraNAnAM pramodAnAM paramparayA AliGgitaH / yathA paripAkaprAptena udayAvalikAyAmAgatena puNyena zAlate, tAdRzaH puruSaH lakSmyA AzrIyate // 48 // hIsuM0 'tasyAGgajAsyazazidarzano'mburAze-rAmivollasadamandamudAmiyattAm / rahRtsadmasUtritajagattrayavistarApi "vijJAvalI prabhurabhUnna tadA pramAtum // 48 // (1) svasutavadanacandrAvalokanAt / (2) samudrasya jalAnAmiva prakaTIbhavantInAmameyAnAM mudAM pramadAnAM iyatparimANatvaM etAvanmAtratAm / (3) manomandire gocarIkRtastrailokyaprapaJco yayA tribhuvanasvarUpavedanavidurApi / (4) nipuNazreNiH // 48 // hIla0 tsyaa0| putrasya Asyameva candrastadarzanatastasya kuMrebhyasya ullasantInAM pracurANAM mudAM harSANAM __ iyattAM pramAtuM hRdeva sadmani gRhe sUtritaH vijJAtaH jagattrayasya vistaro yayA tAdRzI paNDitazreNI prabhuH samarthA nAbhUt / yathA candradarzanataH samudrasya vArAM iyattA na ko'pi vakti // 49 / / hIsuM0 AsvAdayanla'vaNimAmRtametadAsyA-vazyAyabhAsi vasatiM 'gavi cAnutiSThan / pazyansutaM dyusadivAjani nirnimeSa-netrAravindayugalaH sa mahebhyakumbhI // 49 // (1) piban / (2) lAvaNyasudhArasam / (3) nandanavadanacandre / (4) sthitim / (5) bhuvi divi ca / (6) devaH / (7) meSonmeSarahitanayanakamalaH // 49 // hIla0 aasvaa0| sa ibhyahastI sutaM pazyan san svarvAsIva meSonmeSarahitanayanakamalayugalo jAtaH / kiM kurvan ? / etasyAsyamevAvazyAyasya tuhinasya bhAH kAntiryasya tasmizcandre lAvaNyasudhAM piban / punargavi bhUmau svarge vA vAsaM kurvan / idaM devalakSaNam // 50 // hIsuM0 pUrvAdripATalazilAvalaye zazIva lIlAmarAla iva kokanadacchade vA / *pArIndrapota iva 'gairikazRGgizRGge tatpANipallavatale vilalAsa bAlaH // 50 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) udayAcalaraktopalatale / (2) krIDAhaMsaH / (3) raktotpale / (4) siMhazizuH / (5) gairikaparvatazikhare / (6) kuMrAhastamadhye / (7) zuzubhe // 50 // hIla0 puurvaa0| tasya kuMrebhyasya pANipallavatale sa bAla: vilasati sma / ka iva ? / udA(dayA)calalohitopale candra iva / raktotpalaparNe krIDAhaMsa iva / dhAtumaye zRGge siMhabAla iva // 51 // hIsuM0 janmotsavaM vidadhatA tanayasya tena 'kAmAdhikaM pradizatA thijane'parthajAtam / zrIdasta dAva gaNanAM 'gamito niketaM 1 kailAzamUrNi vidadhe kimapatrapiSNuH // 51 // (1) kurvatA / (2) abhilaSitAdapi atizayitAbhyadhikam / (3) dadatA / (4) yAcakalokam / (5) dhananivaham / (6) dhanadaH / (7) tasmin putrajananamahasamaye / (8) avahelanAm / (9) prApitaH / (10) sthitim / (11) kailAzazikhare / (12) lajjAzIla: // 51 // hIla0 janmo0 / tadA tasminsamaye sutajanmotsavaM kurvatA punarathinAmabhili(la)SitAdhikaM dravyasamUhaM dadatA tenebhyenAvahelitaH dhanadaH lajjAzIlaH san kailAzazikhare gRhaM kRtavAn / / 52 / / hIsuM0 sUno rjanermahamasau ravibhavAnurUpaM zrImanmahebhyamaghavA gha'TayAMbabhUva / saJjAtajAtavidhirapya dasIyasUnu-nidbhutadarpaNa iva 'sphurayAMbabhUva // 52 // (1) putrasya janmanaH / (2) utsavam / (3) svadravyasadRzam / (4) vyavahArizakraH (5) cakAra / (6) sampannajanmasaMskArAdividhiH / (7) kuMrAkumAraH / (8) zANottejitAtmadarza iva / (9) dIpyate sma // 52 // hIla0 suuno0| asau ibhyendraH svadravyAnusAreNa putrajanmotsavaM racayAmAsa / jAtajanmasaMskAro'sya suto'pi zANottejitAtmadarza iva cakAsAmAsa // 53 // arthivrajena' milituM 'svakakAmukena 'saGketasaudhamiva 'vAridhinandanAyAH / 'gItipratidhvanitanartitakelikeki SaSThIdine rajanijAgaraNaM praNIya // 53 // 'pAtAlabhUtalasurAlayalokakoTI-koTIrahIra iva bAlaka eSa bhAvI / unnIya nItikRtinAntaritIva pitrA satrA 'svagotribhirakAri sa hIranAmA // 54 // yugmm|| iti janma // (1) yAcakalokena, sAkaM saGgaM kartum / (2) nijAbhilASukena / (3) saGketagRham / (4) lakSmyAH / (5) gAnapratizabdena nRtyakalitA jAtA krIDAmayUrA yatra / (6) SaSThIrAtrijAgaraNam // 53 // 1. iti janmotsava-nAmadAnAdi hIla0 / hIsuM0 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 tRtIyaH sargaH // (1) tribhuvanajanakoTimukuTe hIraka ivaiSa bhaviSyati / (2) vicArya / (3) nyAye catureNa / (4) svasvajanaiH samam // 54 // hIla0 pAtAlapRthvIsvargavAsikoTInAM mukuTeSu nagIno iva eva bAlo bhAvI iti antazcite vicArya svasvajanaiH satrA-samaM pitrA sa bAlaH hIranAmA kRtaH / kiMkRtvA ? / padyAM gItAnAM pratizabdainartitAH krIDArthaM mayUrA yatra tAdRzaM rAtrijAgaraNaM niSpAdya / utprekSyate / lakSmIkAmayitA yAcakacakreNa samaM abdhiputryAH milituM saGketaH / amukasmin tvayA sametavyaM mayApi tatra samAgaMsyate iti yUno yuvatyAzca saGketastasya gRham // 54-55 / / hIsuM0 'pUrvAparAmbunidhi bandhuramekhalAyA bhUmeH sabhaJjuru citaiH samabhUSi 'cidvaiH / 'dAnAnukampanasabhAjananIrasikta-prAcInapuNyaviTapiprasavairivaitaiH // 55 // (1) prAcI-pratI[ cI ]sAgara eva sundarA kAJcI yasyAH / (2) yogyaiH / (3) alngkRtH| (4) sAmudrikalakSaNaiH / (5) dAna-dayA-pUjArUpairjalairabhiSiktasya prAktanajanmapraNIta puNyadrumasya puSpaiH // 55 // hIla0 pUrvA-prAcI aparA-pratIcI sRSTibhramaNena pUrvasyA dakSiNAM gamanAddakSiNA gRhItA pazcimAyA uttarasyAM iti uttarA gRhItA / tAsAM jaladhaya eva ramyA mekhalA yasyAstAdRzyA bhUmerbhartuzcakriNaH yogyaizcitairalaGkRtaH / utprekSyate / dAna dayA pUjArUpairnI raiH siktaH prAktanapuNyavRkSastasya puSpaiH / "prasavazca maNIcaka" miti haimyAm / / 56 / / hIsuM0 sajJAti locanacakoranipIyamAnai rlA'vaNyacaJcadamRtairupacIyamAnaiH / ___ vRddhiM dadhAra pRthuko'"pratimaiH pratIkai-'dvaitIyakenduriva sAndrakalAkalApaiH // 56 // (1) svajananayanacakorakairAsvAdyamAnaiH / (2) lAvaNyapuNyasudhArasaiH / (3) puSTiM praapnuvdbhiH| (4) bAlaH / (5) asAdhAraNaiH / (6) avayavaiH / (7) zvetapakSadvitIyAsambandhicandra iva // 56 // hIla0 sjnyaa0| svajanAnAM netrANyeva cakorAstairatRptamAlokyamAnaiH / punarlAvaNyAnyeva caJcanti amRtAni taiH puSTiM nIyamAnairanupamAvayavaiH puSTiM dhatte sma / yathA dvitIyenduH kalAbhiredhate // 57 / / hIsuM0 'pitrormanorathagaNAnkuTajAvanIjA-2nprAvRTpayoda iva "pallavayankumAraH / utsaGgayorudalasatkalayanvilAsaM "phullalatA viTapayoriva ke likIraH // 57 // AnandameduritamAnasapadmacakSu-raGkAntaraM paricaransa' mahebhyasUnuH / 3abhrAbhrikAntaramivA bhakabhAnumAlI kastUrikAmRgazizu vipinAntaraM vA ||58||yugmm|| 1. dhimaJjala hImu0 / 2. 0phaladayoriva hImu0 / 3. hIsuprato 57-58 iti zlokadvayaM yugmatayA nidiSTam / hIlapratau tu 58-59 iti zlokadvayaM yugmatayollikhitam / tatra ca tathaiva ca laghuTIkApi 58-59 padyayoH sahaiva dRzyate / atha 59tamaM padyaM hIma0 naasti| kintu, bRhaTTIkAyAM (hImu0) 59tamapadyasya TIkA vidyate, iti jJeyam / / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) mAtRtAtayoH / (2) nIpatarUn / (3) varSAkAlasambandhI megha iva / (4) krIDAM kurvan / (5) vikacavallIdrumayoH / (6) krIDAzukaH // 57 // (1) harSeNa puSTIbhUtamanasAM kAntAnAmutsaGgAntaram / (2) sevamAno hIrakumAraH / (3) meghavArdalikAmadhyam / (4) bAlasUryaH / (5) vanAntaram // 58 // hIla0 yathA nIpAH meghaH pallavayati tathA manoratha-pallavayanbAla: mAtRpitroH kroDayoH krIDAM kurvan ullasati sma / yathA phullatorvallIva tayorutsaGge krIDArthaM zukaH ullasati / / *58 / / hIsu0 vindhyopalAntaramiva 'dviradendrabAlazcutadrumAntaramivArbhakakAkapuSTaH / "smerAmbujAntaramiva bhramara staraGgotsaGgAntaraM ca 'kalahaMsa ivAbabhAse // 59 // (1) vindhyAcalazilAntaram / (2) karikalabhaH / (3) sahakAravRkSAntaram / (4) kokilabAlaH / (5) vikacakamalAntaram / (6) bhRGgaH / (7) mAnasasarasaH parasaraso vA kallolAntaram / (8) haMsazizuH // 59 // hIla0 Anandena puSTaM mAnasaM yAsAM tAdRzAmambujAkSINAM kroDAntaraM bhajan sa bAlo bhAti sma / yathA DimbhadyumaNirmeghasya vaIlikAntaraM bhajana zobhate / kastUrIhariNo vanAntaramiva / gajazizujalabAlakazilAntaramiva / bAlakokilo mAkandAntaramiva / bhramaraH vikasitkamalAntaramiva / haMsaH taraGgAnA(NA)mutsaGgAntaraM bhajanbhAti / / 59-60 // hIsuM0 'sva'rNAdizRGga iva candrikayA'nuviddhaH kAyaH zizorvika cagandhaphalI vilaasii| "saJcAricandramalayadrumasAndrapaGkeliptaH kayAcana cakoradRzA cakAse // 60 // (1) meruzikharamiva / (2) candrajyotsnayA / (3) vyAptaH / (4) vikasitacampakakalitaH / "kRtAM vidhorgandhaphalIbalizriya'' miti naiSadhe / (5) saJcaraNazIlaM madhye mizrIbhUtaM karpUra yatra evaMvidhacandanataroH snigdhadravaiH // 60 // hIla0 sv0| vikasitA yA gandhaphalaM(lI) campakapAdapastadvadvilasatItyevaMzIlo, gaurAGga ityarthaH / zizukAH kayAcitstriyA prasaraNazIlo yatra tAdRzaiH candanadravairliptaH reje / yatA candrajyotsnayA vyApto meruzRGgaH zobhate / 'zRGga'zabdaH putrapuMsake // 61 // hIsuM0 'nIlAMzukAkalitabAlakakAmapAla-mUrterivopamitimAnayituM kumAre / kAcitkadAcana 'kuraGgamadAGgarAgaM kautuhale na ] "kuruvindadatI 'tatAna // 61 // (1) vinIlavasanasaMyutakumArAvasthAlaGkRtabalabhadrasya kAyasya upamAnaM svAbhAvikasuvarNagaure kumAre / (2) kasturikAyA vilepanam / (3) kutukAt / (4) padmarAgamaNayastadvaddantA ysyaaH| "ko darzayetsvAM kuru vindamAlAm", "citte kuruSva kuruvindasakAntadanti" "agrAntazuddhazubhravRSabhavarAhebhyazce" ti dantasya dadvA iti naiSadhIyaM padadvayaM cakAra / 1. svarNe'dri0 hImu0 / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // (5) kRtavatI // 61 // hIla0 niilaaN0| kAcit kuruvindAH padmarAgamaNayastadvaddantA yasyAH sA kuruvindadatI kastUrIvilepanaM cakre / utprekSyate / nIlavastrAvRtasya zizubalabhadrasya zarIrasyopamAnaM kumAre Anayitumiva // 62 // hIsuM0 kAcicca' koranayanA vyavahArisUno -rvaktrAmbujaM vikacanetrapuTairnipIya / 'cetasta'mIdayitanirmmalitAtmadarza-smerAbjadarzanavidhau " zithilIcakAra // 62 // 89 ( 1 ) cakorAkSI / ( 2 ) hIrakumArasya ( 3 ) manaH / ( 4 ) candrasya, zANottejitadarpaNasya, vikacakamalasya vilokanaprakAre / (5) mandIcakAra // 62 // hIla0 kAciccakoranetrA strI ibhyaputrasyAnanAbjaM vikasvaranetrapatrapuTairdRSTvA svakIyaM cittaM candrasyAtmadarzasya vikasitajalajasya darzanakaraNe mandIkaroti sma // 63 // hIsuM0 enaM hiraNyamaNibhUSaNabhUSitAGga-mibhyAGgajaM nayanayoratithiM praNIya / so'yaM smaro 'harahutAzahato'vatIrNa etanmiSeNa 'samazAyikadAcidevam // 63 // (1) svarNaratnAlaGkArairalaGkRtakAyam / (2) locanayo: prAghuNaM kRtvA dRSTvetyarthaH (3) prAkzrutaH / ( 4 ) kAmaH / (5) trilocanabhAlalocanAnalajvAlitaH ata evAvatIrNaH / (6) hIrakumArarUpeNa / ( 7 ) saMzayaH kRtaH // 63 // hIla0 enaM0 / suvarNaratnAbharaNazobhitAGgaM enaM sutaM netragocaraM kRtvA kayAcit evaM samazAyi - saMzayazcakre / evamiti kim ? / harAgnijvAlitaH / punaretadvyAjAdavatIrNo'yaM smaraH // 64 // hIsuM0 kAcidvazA 'vikacacampakasUnazAli-mAlAM vilambitavatI zizukaNThapIThe / tasmizcikIrSuriva "kautukinAkimukta-prAlambikAGkinavakalpatarUpamAnam // 64 // (1) smitacampakapuSpAkalitahAram / ( 2 ) sthApitavatI / ( 3 ) hIrakumArakaNThe / ( 4 ) kumAraiH karttumicchavi / (5) kutUhalAkalitadevena sthApitakanakajhumbanakena saMyutakalpavRkSasyopamAnam // 64 // hIla0 kAcitstrI vikacacampakapuSpaiH zAlate / tAdRzIM mAlAM zizukaNThe sthApayati sma / utprekSyate / kautukinA nAkinA muktA prAlambikA jhumbanakaM aGke asyAsti tAdRzasya nUtanakalpatarorUpamAnaM tasmin bAle karttumicchuriva // 65 // hIsuM0 cUDAmaNi' stribhuvanasya yadeSa bhAvI cUDAmaNiM kimiti kApi dadhAra mUrdhni / sUrizriyA stilakavadbhavitA kumAro bhAle'parAsya kimatastilakaM cakAra // 65 // ( 1 ) trailokyazikhAratnam / (2) dhRtavatI / (3) AcAryalakSmyAstilakam // 65 // hIla0 cUDA0 / kAciddhAtrI mUrdhni kirITaM dhRtavatI anyAsya lalATe tilakam / kim ? / ataH kAraNAdeva racayAmAsa yato'sau zizuH sUrilakSmyAstilakavadbhaviSyati itIva // * 66 // 1. tilakaM kimatazcakAra hImu0 / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasunTara' mahAkAvyam hIsuM0 tatkarNayormaNivinimmitakarNapUra-dvandvaM kayAcidavalambitamuddidIpe / nityodayaH kathamabhUstvamidaM mukhendaM praSTuM kimi tyupagataM zazisUryayugmam // 66 // (1) arthAtveta-pItaratnaghaTitakuNDalayugalam / (2) karNayordattam / (3) naktaMdinamastarahitaH / (4) kumAravadanacandram / (5) Agatam // 66 // hIla0 tatka0 / ratnaghaTitakuNDalayugalaM kayAcittasyAH(sya) karNayo viSaye vilambitaM sthApitaM zuzubhe / utprekSyate / asya mukhacandraM iti praSTuM upagataM sametaM zazisUryayoryugmam / itIti kiNm?| he mukhendo ! nityamudayo yasya tAdRzaH kena prakAreNa saJjAtastatkAraNamAvayorvada / yathA AvAmapi nityodayau bhavAmaH(va:) // *67 // hIsuM0 ne trAmRtAJjanamasau jagatAM yadasyA-naJjAkSiNI kimiti kAcana kajjalena / sarvAGasUtramiha dhAsyati yena tasyorasUtrikAM kimiti kAci durasyadhatta // 67 // (1) netrANAmamRtasyAJjanamiva / (2) samagrANi AcArAGgAdilakSaNAGgAni tadeva sUtraM siddhAnta masau hRdaye dhArayiSyati / (3) mauktikakRtahAram / (4) vakSasi // 67 // hIla0 netrA0 / kAcana strI asya netre AnaJja / kimitIva iti kim ? / yadasau jagannetrANAmamRtAJjanaM bhaavii| punariha hRdaye AcArAGgAdibhirupalakSitaM sUtraM dhArayiSyati / kim ? / iti kAraNAdeva tasyorasi muktAlatAM kSipati sma // 68 // hIsuM0 pAdAravindayugaloparilambinInAM kvANai raNajjhaNitarAjatakiGkiNInAm / zvIkAvizeSalalitena 'marAlabAla-stamberamAviva 'vigAyati yaH kumAraH // 68 // iti dhAtrIbhiSpa( : pa)ripAlanazRGgArakaraNAdi / (1) caraNakamalayugaloparibaddhAnAm / (2) raNajjhaNitazabdaM kurvadUpyaghughurikANAm / (3) gamanAtizayavilAsena / (4) bAlazabdo lAlAghaNTAnyAyena ubhayatra sambadhyate / tato bAlahaMsaM bAlagajaM vA / (5) avagaNayati jayatIti yAvat // 68 // hIla0 pAdAravindoparisthAnAM raNajjhaNitAnAM rUpyakiGkiNInAM zabdena punargate vizeSalAvaNyena haMsabAlaM bAlagajaM ca / bAlazabdo ghaNTAlAlAnyAyenobhayatra sambadhyate / yaH zizunindatIva // 67 // hIsuM0 'kuMrAhvayasya harati sma mano manojJaM tanmunmunAlapanamibhyagabhastibhartuH / 'kiJcidvijRmbhiyuvabhAvanavoDhabAlA-nAtipragalbhakilakiJcitavatpriyasya // 69 // (1) tatpituH / (2) manoharam / (3) yattasyamunmunAlapanam / (4) vyavahAriSu madhye tatputrapratApena bhArakara iva bhAskarasya / (5) kimapi prakaTIbhavattAruNyaM yasyAstAdRzyA navapariNItakAntAyA nAdhikacAturyAnvitaM kilakiJcitaM vilAsavizeSaH // 69 // 1. kayAcana vilambi0 hImu0 2. iti dhAtrIparipAlana-zRGgArakaraNam hIla. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 91 hIla0 kuNraa0| cetoharaM tasyAspaSTabhASaNaM vyavahAriSu bhAskarasya mano hRtam / yathA kiJcitprakaTIbhavan yuvabhAvo yasyAstAdRzI navoDhA bAlA tasyA nAticAturyaM kilakiJcitaM vibhramavizeSaH priyasya mano harati // 70 // hIsuM0 ikSvAkuvaMza iva 'nAbhimahImaghonA vizvaprazasyavRSabhAGkatanUbhavena / 1okeza ityudayavAMstanayena tena mene mahebhyavRSabhena ni jAnvavAyaH // 70 // (1) nAbhirAjena / (2) tribhuvanazlAghAspadAdidevanandanena / (3) abhyudayayuktaH / (4) svavaMzaH // 70 // hIla0 ikssvaa0| tena sutena kRtvA ibhyapuGgavena svavaMza udayavAn mene / yathA vizve zlAdhanIyena RSabhadevena kRtvA nAbhIpRthvIndreNa ikSvAkuvaMzaH abhyudayayukto'mAni // 71 / / / hIsuM0 dhAtryo'ditAM prathamata: 'pRthukaprakANDaH kIrasya zAva iva cArumuvAca 'vAcam / 'tasyAH punaH samavalambya 'karAGgulIH sa lIlAyitaM vitanute sma gatau 1degsvikAyAm // 71 // (1) upamAtrA kathitam / (2) kumAramukhyaH / (3) zukabAlakAH / (4) manojJAM (5) vANIm / (6) dhAtryAH / (7) Azritya / (8) hastAGgalIH / (9) AtmIyagamane lIlayA AcaritaM cakAra / lIlAgatimadarzayat / (10) "haMsaM tanau saMnihitaM carantaM munermanovRttiriva svikAyAmiti naiSadhe // 71 // hIla0 dhaatryo0| so'rbhaka upamAtrA prathamamuccaritAM vANI uvAca / yathA zukazAvaka: prathamakathitAM cArvI vAcaM vadati / punaH sa kumArastasyA dhAtryAH hastasya tarjanyAdikAH aGgalIgRhItvA AtmIyAyAM gatau gamane lIlayAcaritaM cArucaGkramaNavilAsaM tanute sma / lIlAgamanamadarzayat ityarthaH // 72 // hIsuM0 'cUlAkriyAmahamathA bhavasya tasya santanvatA pulakakorakitane tena / 4zrIdAyitaM "pradizatA maNihemajAta-mADhyAyitaM samudayena ca mArgaNAnAm // 72 // (1) zikhAkaraNAdyAcAram / (2) putrasya / (3) romAJcakaJcakitena dAnavidyau vyvhaarinnaa| (4) dhanadavadAcaritam / (5) dadatA / (6) ratna-svarNasamUham / (7) mahebhyavadAcaritam / (8) yAcakanikareNa // 72 // hIla0 cUlA0 / romAJcakaJcakitena cUlAkriyotsavaM kurvatA / punA ratnAdi dadatA dhanada ivAcaritam / uta yAcakavyUhena IzvarIbhUtam // 73 // hIsuM0 zAvaH zubhairavayavaissa vituH prayatnA-dvaddhi dadhAvanudinaM svajanairupAsyaH / bhUmIbhRto bahalanirjharatasta raGgaiH sindhupravAha iva pattrarathA bhirAmaH // 73 // 1. utkeza hImu0 / 2. rathairniSevyaH hImu0 / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) hIrakumAraH / (2) zlAghanIyaiH / (3) aGgai : / (4) pituH / (5) pratidivasam / (6) parvatasya / (7) jalaparipUritanirjharaNataH / (8) kallolaiH / (9) nadIpravAha iva / (10) pakSigaNairmanojJaH // 73 // hIla0 shaa0| pituAlanAt bAlaH puSTimApa / yathAdreH pracuranirjharapravezAttaraGgairnadI vardhate // *74|| hIsuM0 'vAcaspate divi vidhAya surAnvigneyA'n jAne narAnapi vidhAtumupeyuSa: mAm / vipnA vyamoci "paThituM savidhe dvijasya kasyApi zvAGmayavidaH sa mahaM kumAra: // 74 // (1) bRhaspateH / (2) svarge / (3) ziSyAn / (4) ahaM granthakRdvicArayAmi / (5) manuSyAnapi ziSyAnkartuM bhUmImAgatavataH / (6) pitrA / (7) muktaH / (8) paThanAya / (9) brAhmaNasya pArzve / (10) nAmnA anirdiSTasya / (11) zAstrajJasya / (12) samahotsavam // 74 // hIla. vaac0| pitrA sa hIra: zAstrajJasya brAhmaNasya samIpe sotsavaM yathA syAttathA muktaH / utprekSyate / svarge devAn ziSyAn kRtvA pRthvyAM narAnapi ziSyIkartumAgatasya bRhaspatenikaTe mukta iva // *75 / / hIsu0 tasyArbhazakra iva citrazikhaNDisUno-relabdhvopa kaNThama zaThassa paThannakuNTham / "pota: "zrutiM sa vidhivallipisaGgraheNa premNA viveza nagarImiva 10gopureNa // 75 // (1) bAlendrasya / "zaizavAvadhigururgururasye" ti naiSadhe / (2) bRhaspateH / "vicitravAkcitrazikhaNDi nandana" iti naiSadhe / (3) prApya / (4) samIpam / (5) saralaH / (6) sotsAham / (7) hIrakumAraH / (8) zAstram / (9) yathoktaprakAreNa varNavAcanalikhanAdi prakAreNa / (10) pratolyA // 75 // hIla0 tasya dvijasya samIpaM labdhvA sa kumAraH azaTha: saralAzayaH san akuNThaM tIkSNaM paThan akSarazikSaNena zAstraM praviSTaH / yathA pratolyA kazcitpurI vizati / yathA bAlendraH bRhaspaterupakaNThaM labdhvA vijJaH syAt / indrasya bAlatvamadhyayanatvaM ca naiSadhe uktam / yathA "zaizavAvadhigururgururasye"ti // 76 / / hIsuM0 'chAyAM tanoriva na laGghayatApi vAcaM 'prAsAdi tena viznayAva[ na tena sUriH / sarvairabhAvi 'ca guroH saphalaiH prayatnaistasminna nUSarabhuvIva kRSIvalasya // 76 // (1) gurorvAcaM chAyAmiva nollaGghayatA / (2) prasannIkRtaH / (3) vinayanameNa / (4) kalAcAryaH / (5) guroH samastaiH prayatnaiH hIrakumAre saphalIbabhUve / (6) sukSetrakSitau / (7) kAryukasya kRSikAriNaH // 76 // hIla0 yathA ko'pi chAyAM na laGghayati / tadvadgurorvAcaM na laGghayatA tena putreNa vidvAn prasannIkRtaH / gurorapyudyamaiH saphalairbhUtam / yathA karSaNakAriNaH prayAsaiH sarvasasyAyAM bhUmau saphalairbhUyate // 77 / / 1. 0yAnuvA' narA0 hImu0 / 2. kim hImu0 / 3. sUnoH hImu0 / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // hIsuM0 taM sAkSiNaM 'praNayavAnsvaguruM praNIya svalpairdinaiH sa 'vahanairiva dhIvizeSaiH / saMprApa pArama khilAgamasAgarasya sAdhuH samAdhibhirivAnupamairbhavasya // 77 // (1) snehavAn / (2) kRtvA / (3) yAnapAtrairiva / (4) buddhiviziSTaguNaiH / (5) samastazAstrasamudrasya / (6) asAdhAraNairdhyAnaiH / (7) saMsArasya // 77 // hIla0 taM svakIyaM guruM sAkSimAtraM kRtvA snehavAn sa svaprajJotkarSaiH samagrazAstrasya pAraM prApa / yathA pravahaNaiH samudrapAram / punaH sAdhuH yogairbhavasamudrapAraM prApnoti tadvat // 78 // hIsuM0 adhyApya tena vidhivatsakalAH sa vidyA: pratyarpyate sma guruNA 'janakasya tasya / zrImAnmurAririva tena 'hiraNyaratna-koTIvitIrya 1degsutasUrirapi 19vyadhAyi // 78 // (1) pAThayitvA / (2) yathoktaprakAreNa / (3) pazcAdarpitaH / (4) kalAcAryeNa / (5) tAtasya / (6) lakSmIvAn (7) kRSNa iva / (8) svarNamaNInAM koTI: / (9) datvA / (10) kalAcAryo'pi / (11) kRtaH // 78 // hIla0 adhyaa0| tena guruNA vidyAH pAThayitvA tasya pituH sa sutaH pazcAdarpitaH / api punastena pitrA dInArakoTAkoTIdatvA kavirapi kRSNa iva lakSmIpatirakAri // 79 / / hIsuM0 citrAmivenduranavadyatamAM sa vidyAM labdhvA zriyA tadavadhi vyarucatkumAraH / AsIdasImamahimApyanayA'rbhakasya prollekhitasya nikaSena(Na) maNe stviSeva // 79 // (1) citrAnakSatram / (2) candraH / (3) prazasyAm / (4) taddinamArabhya / (5) shushubhe| " sahasradhAtmA vyarucadvibhakta" iti raghuvaMze / (6) advaitamAhatmyavidyayA / (7) uttejitasya / (8) zANena / (9) kAntyA // 69 // hIla0 citraa0| sa niravadyAM vidyAM prApya vyarucat / yathA citrAM prApya candraH zAradInakaumudIlakSmyA rocte| anayA vidyayA sutasya advaitamAhAtmyajani / yathA zANottejitasya ratnasya kAntyAnanyamahatvaM maharcyatA syAt // 8 // hIsuM0. atha guNalakSaNAni : 'nAbhIbhavena tadudAharaNaiH kRtaiSkiA : kiM) 'sAmudrazAstragaditairnara lakSaNaughaiH / 'nAlambhi tatra kumare 'vyabhicAribhAvaH prAmANikaissadupamAnavidhAviveha // 8 // (1) vidhinA / (2) sa eva hIrakumAra eva udAharaNaM dRSTAntastatkRtaiH / (3) samudre tatkRtaM sAmudram / tadeva zAstraM tatra kathitaiH (4) puruSalakSaNagaNaiH / (5) na prAptaH / (6) parasparavirodhitA / (7) tArkikaiH / (8) sadvidyamAne upamAnavidhau // 80 // 1. iti bAlakrIDA-paThanAdi hIla0 / 2. raNIkR0 hImu0 / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 nA0 utprekSyate / dhAtrA sa eva hIrakumAra udAharaNaM dRSTAnto yeSAM tAdRzaiH kRtaiH / punaH samudreNa kavinoktaM zAstraM tatroktairnaralakSaNaistatra kumare / "kumAraH kumaro'pi ceti" zabdaprabhede / vyabhicAro nAptaH / yatheha jagati sati yogye vidyamAne upamAnavidhau anyapadArthasAdRzyIkaraNaprakAre tAkikai rvyabhicAritvaM na labhyate / / 81 / / hIsuM0 tasyAbhavallavaNimAtizayaH sa ko'pi prottArayan yadupari sthavira: 'zivAya / muktAH kSipatyanudinaM 'pavamAnamArge 'tA eva tatra kimu tAragaNA bhavanti // 81 // (1) lAvaNyAdhikyam / (2) prottArayan nyuJchanAni kurvan / (3) yllaavnnyaatishysyopri| (4) sthavira:-pitAmaho vidhAtA / (5) kalyANAya / (6) muktAphalAni (7) pratidinamuktAH kSipati tyajati / (8) gagane / (9) tA muktA eva / (10) tArAH // 81 // hIla0 tasya lAvaNyAtizayo'dvaito'bhUt / yasyopari pratidinaM pitAmahaH kalyANakAraNAya muktAH gaganamArge kSipati / tA eva tatrAmbare kimu jyotirmaNDalAni bhavanti / / 82 // hIsuM0 spodayAdiva mithaH pravayaM 'sRjadbhi-raGgaiH sa caGimavapurvibhavena tena / ISyAM 'tamIpriya tamaH praNayanvijitya lakSmacchalena "mumuce kimu lAJchayitvA // 82 // (1) sparddhAyA udayAt / (2) puSTiM kurvadbhiH / (3) avayavaiH / (4) caGgimnA cArutvena yutakAyazobhayA / (5) vidhuH / (6) kurvan / (7) lAJchanakapaTena / (8) lAJchanaM maSyA abhijJAnamAsye kRtvA muktaH // 82 // hIla. sprdo0| tena kumareNa ISyAM kurvan candraH mukhe maSyA abhijJAnaM kRtvA muktaH / kiMbhUtena ? tena saha caGgimnA vartate tAdRzo vapurvibhavo yasya / kairaGgaiH spardhAyAH utpAdAtpuSTiM kurvadbhiH // 83|| hIsuM0 kezoccayaH sphurati tasya sa nIlakaNTha-pRSThe praviSTa iva yena jitaH 3kalApaH / AbAlyataH kuTilatA "manaso'panItA yaM bhejuSI punarupetya kacacchaTAsu // 83 // (1) kezapAzaH / (2) kekI zambhuzca / (3) mayUrapiccham (4) bAlatvaM maryAdIkRtvA / (5) cittAt / (6) bahiH kRtA / (7) kezanikareSu "taTAntavizrAntaturaGgamacchaTA" iti naiSadhe chaTA zabdaH samudaye'stIti // 83 // hIla0 kezo0 / asya sa kezapAzo bhAti / yena kezapAzena jitaH kalApaH / Izasya mayUrasya pRSThabhAge praviSTaH / punaryena kumAreNa zaizavaM maryAdIkRtya manasaH kuTilatA niSkAsitA satI / yaM kumaraM kezeSu sametya babhAja // 84|| hIsuM0 'svadhyAnalopabhavakopapinAkijAgra-dAtaGkazaGkitamanaHsumanaHzarasya / tyAgaM tanovidadhataH kRtavAnvidhAtA chatreNa yasya kimu maulima vAGmukhena // 84 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 95 ( 1 ) nijadhyAnasya vighnavidhAnAdutpannaH krodho yasya tAdRzAt zambhoH prakaTIbhavatA bhayena hananalakSaNAM zaGkAM prAptaM hRdayaM yasya tathAvidhasmarasya / (2) zarIramujjhataH / (3) smarachatreNa / ( 4 ) nyaGmukhena // 84 // hIla0 svasya dhyAnalopodbhUtakopasyezasya bhayabhItasya, ata eva tanostyAgaM kurvataH kAmasya adhomukhena chatreNa yasya mastakaM kRtam // 85 // hIsuM0 uttuGgabhAvamatha' varttulatAM dadhAna-muSNISamasya suSamAM sma bibhatti maulau / yasminsa' mAjigamiSostaru NatvalakSmyA 'mAGgalyakumbha iva ke zaru hAzritAGkaH // 85 // ( 1 ) unnatatvaM vRttatvaM ca / ( 2 ) sAtizAyinIM zobhAm / ( 3 ) samAgantumiccho: / ( 4 ) tAruNyazriyaH / ( 5 ) kalyANakArikalaza iva / ( 6 ) kezA eva durvAstAbhirAzrita utsaGgo yasya // 85 // hIla0 uttu0 / asya maulau vartulaM uSNISaM sAtizAyizobhAM dadhAra / utprekSyate / yasminhIrakumare AgantukAmA yauvanazriyaH / kezA eva ruhA dUrvA tayA zritaH aGko yasya tAdRzaH kalyANakArI kumbhaH ||86|| hIsuM0 yazcandrikAGkitacaturdvijarAjarAja - dbhAlArddhazItamahaso vahate sma zazvat / zuddhAzayo'mRtarasAyitavAgvilAso dvAsaptatiH kalayatAtsakalAH kathaM na // 86 // (1) jyotsnAbhiH saMyutaizcatuH saGkhyAkairdvijarAjai rAjadantai rAjanzobhamAnaH lalATa evArthaH zazI tAn sArddhacatuzcandrAn / ( 2 ) nirmalahRdayaH / ( 3 ) sudhArasa ivAcaritA vac[ na ]vaicitrI yasya // 86 / hIla0 yazca0 / yo hIrakumaraH jyotsnAsahitAn catuH saGkhyAkAn rAjadantAn candrAzca / tathA rAjat dIpyamAnaM yadbhAlamevArddhazItamahAstAnsArddhacatuzcandrAndhatte / sa kumAro dvAsaptatikalAH kathaM na dhattAm / zeSaM sugamam ||87|| hIsuM0 'bhAlasthalaprasRmarAMzupayaH pravAho-pAntaprarUDhalatikeva vibhAti yadbhUH / 'zaGkho'pyabhUdvadanavArijapArthivasya candrAdivairivijaye kimu " vAdanArhaH // 87 // hIla0 ( 1 ) lalATarUpaM yatsthalaM pradezavizeSastatra prasaraNazIlA aMzava eva pAnIyAnAM samIpasamudgataphalinI vallI ca / (2) lalATazravaNayormadhye pradezavizeSaH zaGkhaH / ( 3 ) mukharAjasya / ( 4 ) vidhupramukhadviSatparibhavasamaye / ( 5 ) svavijayasUcanAya vAdayituM yogyaH // 87 // bhAla0 / yadbhUrbhAti sma / utprekSyate / bhAlasthalasya vistaraNazIlA ye kiraNAsta eva nIrapravAhastatrodbhUtA latA / zaGkho'pi mukharAjJaH candradarpaNajaye kimu vAdanayogyaH // 88 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 lAvaNyanIranayanAbjayadIyavaktra-kAsArapAliriva karNa yugaM 'vireje / . dvipeSu sUcayati kiM svamiteSu bhAvi-rezlokaM zizo: "zravaNayozca nvdvyaangkH||88|| (1) lavaNimaiva jalaM tathA nayane eva kamale yatra tAdRzahIrakumAravadanataDAkasya setuH pAliH -saraso jalasya rundhanasthAnam / (2) aSTAdazadvIpeSu / "aSTAdazadvIpanikhAta yUSa" iti raghuvaMze / (3) yazaH / (4) karNayoH AkRtirupo navakAGko dRzyate / yathA -"karNAntarutkIrNa gabhIralekhaH kiM tasya sakhyaiva navA navAGkaH" iti naiSadhe // 88 // hIla0 karNayugaM vibhAti / utprekSyate / lAvaNyameva nIraM yasya, nayane eva abje yasya, tAdRzasya yadvaktrataTAkasya pAliH / ca punaH karNayorna veti saGkhyAkAnAM dvayasyAGkaH AkRtirUpa: aSTAdazavAcI aSTAdazapramANeSu dvIpeSu bhAviyazaH kathayatIva // 89 / / * hIsuM0 vidveSibhAvamapahAya paraspareNa svarbhANuzubhrakiraNAmbujabandhavo'mI / kezacchaTArajatakAJcanakuNDalAGgA yasminvidhAtumiva sAptapadInamIyuH // 89 // (1) vairabhAvaM tyaktvA / (2) rAhu-candra-sUryAH / (3) kezapAzarUpyasvarNakarNapUrakAyAH / (4) sakhyam / (5) AgatAH // 89 // hIla0 vidve0 / dveSarahitAH punaH kezapAzaH sphaTikahemayoH kuNDale tadrUpA rAhucandrArkAH yasmin kumArarUpasamyaksthAne maitrI kartumAgatAH // 90 // * hIsuM0 'saktaH zrutau zizuzazI yadasAvitIva taccakSuSI 3zrutiyugaM "pariSasvajAte / 'nIlotpale udaya:( yataH) kumadostadA(da)kSNo-rlakSmI *ca te taralatArakayoH zrayete // 10 // (1) AsaktaH / (2) sa raGgazAstre ? / (3) zravaNayugalam / (4) AliGgataH / (5) yadi smerakumudayornIlakamale prAdurbhavatastadA vilastkanInikayoH kumAralocanayoH zriyaM zrayataH // 90 // hIla0 skt0| asau zAstre saktaH iti kAraNAttasya netre karNadvandvaM AliGgataH sma / yadi nIlotpale kairavayormadhye udayatastadA calakanInikayornetrayorlakSmI bhajete // 91 / / * hIsuM0 'dRgdoSakhaNDanakRte 2bhramaraM tadIye cihna miSeriva mukhe kRtavAnvira JciH / 'vizvapradIpasadRzo yadasau tadIyA nAsApi tadbhajati dIpazikhopamAnam // 11 // (1) dRSTidoSanivAraNAya / (2) kuralo bhramarAlakam / (3) kajjalalAJchanam / 1. vibhAti hImu0 / 2. vidveSibhAvamapahAya paraspareNa keshcchttaasphttikhaattkkunnddlaangg|| svarbhANazabhrakiraNAmbujabandhavo'mI yasminvidhAtamiva sAptamadInamIyaH // hImu0 / 3. yaMdA0 hImu0 tatra bRhaTTIkAyAM tu 'tadakSNoH' ityeva pATho vyaakhyaatH| 4. tadA tarala. hImu0 14. tArikayoH hImu0 / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 97 (4) brhmaa| (5) jagati pradIpasya tusya / (6) kajjaladhvajakalikAsAmyam // 11 // hIla0 maSelAJchanamiva zAkinyAdibhayavAraNArthaM brahmA kuralaM cakAra / agre sugamam // 92 / / / hIsuM0 cApalyakelikalite 2asitAzaye ya-netre mithaH sadRzavaibhavabhAjinI tat / mA "duhyatAM 'kajabhuveti tadantarAle nAsAnibhena vidadhe kimu sImadaNDaH // 92 // (1) caJcalatAyAH krIDAyAM caTulatayA krIDane vA lalite / zrRGgAravatI tatra rasike ityrthH| (2) zyAmahRdaye / (3) tulyalakSmIdhAriNI / (4) parasparaM drohaM mA kurutAm / (5) vidhAtrA / (6) cakSuSormadhye / (7) vibhAgadaNDaH // 12 // hIla0 capale punaH zyAmamadhye punaH sadRze asya netre vartete / tasmAnmA drohaM kurvAtAm iti kAraNAdeva brahmaNA tayormadhye nAsikA / utprekSyate / vibhAgayaSTiH kRta iva // 93 / / hIsuM0 sthANo: zironivasanAnazanAmbupAnaM 'saMtapya dustapatapo maNidarpaNena / prApe paraM "janurivedama"gaNyapuNya-samprApaNIyama dasIyakapolarUpam // 13 // (1) sthANurIzvaraH kIlakazca tanmUrdhani vasanaM tathA na vidyate AhArajalapAne yatra / (2) samyak tridhA taptvA / (3) labdham / (4) anya janma / (5) pramAtumazakyena sukRtena prAptuM yogyam / (6) kumArakapolasya rUpaM yasya // 13 // hIla0 sthANo0 / kIlakAgre vasanaM, punarazanapAnarahitaM tapastaptvA ratnAdarzena asya kapolarUpaM pratyakSalakSyaM asaGkhyapuNyena labdhaM, dvitIyaM janma prAptamiva // 94 / / hIsuM0 yasya 'prazasyayazasaH zrutipAzamadhya-niSpAtinakrazukacaJcapuTAtkathaJcit / bimbIphalaM vigalitaM skhalitaM ca vaktra-padmodare kimu paradacchadanIbabhUva // 94 // (1) zlAghanIyakIrtiH / (2) karNAveva pAzau tayormadhye nipatanazIlasya nAsikArUpakIrasya vaktrapuTAt / (3) kenApi prakAreNa / (4)vaktrodare sthitam / (5) adharo jAtaH // 14 // hIla0 yasya0 / bimbIphalaM golakaM yasya kumArasya radanacha(ccha)danIbabhUva / utprekSyate / prazastakIrteryatkumArasya karNAveva pAzau bandhanagranthI tayormadhye niSpAtino niSpatanazIlasya nakrazukasya nAsikArUpakIrasya caJcupuTAt zRpATikAsampuTataH kathaJcitkenApi prakAreNa svabandhanabhayAkulitatvena vigalitaM niSpatitaM sanskhalitaM sanmukhakamalamadhye'dharo babhUva // 15 // hIsu0 'raktAGkaraktamaNipallavapATalazrI-pATaccaro yadadharaH zriyamaznute sma / AsthAnavediriva 'vAGmayadevatAyA AvAsavezmani kumAramukhAravinde // 15 // (1) vidrumapadmarAgaratnakisalayavadraktA zobhA, tasyAH taskaraH / (2) dhatte smetyarthaH / Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (3) sabhAyAmupavizanavedikeva / (4) sarasvatIdevyAH / (5) hIrakumAravadanakamalarUpe vasanArthaM gRhe // 15 // hIla. raktA0 / vidrumapadmarAgamaNayaH kizalayAsteSAM raktatvataskaraH oSThaH zobhA vyApnoti / utprekSyate / sarasvatyA mukhagRhe vedikeva // 96 / / hIsuM0 abhyudgatairmukhakhaneriva 'vajraratnai-dantairadIpyata kumArapurandarasya / vaktrAbjadhAmna iva vA zrutadevatAyAH "sevAsukhAnubhavanAgatagaurapatraiH // 16 // (1) prakaTitaiH / (2) vadanarUpavajrAkarAt / (3) hIrakanAmamaNibhiH / (4) vadanakamalameva gRhaM yasyAH (5) sevayA kRtvA sukhaM prAptuM sametaiH haMsaiH // 16 // hIla0 dantairdIpyate sma / utprekSyate / vadanAkarAdudgataihIrakairiva / vAthavA vaktragRhe sthitAyAH sarasvatyAH sevAyAH anubhavArthaM Agataiha~saiH // 97 / / hIsuM0 bimbAdhare nipatitAbhirabhAsi yasya nirdUta mauktikazucidvijacandrikAbhiH / ___ klRptendudarpaNapayojajaye kRtAbhi- bhI bhuveva suma vRSTibhireta dAsye // 17 // (1) bimbasya gohnakasya tulye adhare / (2) uttejitamuktAphalavadvizadAbhirdazanakAntibhiH / (3) kumAravaktreNa yaH kRtazcandrAdarzakamalAnAM vijayastatra / tasmin (sa)maye ityarthaH / (4) dhAtrA / (5) puSpavRSTibhiH / (6) kumAramukhopari // 17 // hIla0 bimbA0 / raktoSThe patitAbhirmuktAvadujjvalAbhirdantajyotsnAbhirvyAptam / utprekSyate / darpaNAdInAM jaye kRte sati dhAtraitanmukhe puSpavRSTiH kRtA / / 98 // hIsuM0 pUrNAmRtairaruNaratnamanojJamadhyA ptiibhvdvijviraajisveshdeshaa| yasyAnanAntaraniketanavAktridazyA vApIva khelanakRte rasanA babhAse // 98 // (1) bhRtA padmarAgai racitatvAnmanoharamantarAlaM yasyAH / (2) zreNyA jAyamAnairdvijairdazanaiH vihaGgairarthAnmarAlaiH zobhitaH samIpabhAgo ysyaaH|(3) vadanamadhye gRhaM yasyAstAdRzyA: sarasvatyAH // 98 // hIla. pUrNAH / yajjI(jji)hvA reje / utprekSyate / mukhamadhye nivAsinyAssarasvatyA jalakelikRte amRtairjalairvA pUrNA raktaratnaghaTitamadhyA punaH zreNIbhavadbhirdantaiH pakSibhirvA zobhitaH samIpadezo yasyAstAdRzI vApI // 38 // hIsuM0 pUjyeSu raJji-tamanA yadasau kumAra-stasya sma rajyata itIva rasajJayApi / "zuddhAzayasya dazanairapi dhAryate sma zrImatkumAravRSabhasya 'vizuddhimattA // 99 // (1) gurvAdiSu / (2) rAgayuktacittaH / (3) jihvayA / (4) nirmalahRdayasya / (5) 1. nirdhAta0 / hImu0 / 2. raGgita0 hImu0 / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // nirmalavattA // 99 // hIla0 pU0 / yadayaM gurvAdiSu sarAgo bhAvItikAraNAttajjI(jji)hvayA raktIbhUtaM punarnirmalacittattvA detaddantairnirmalIbhUtam / / *100 // hIsuM0 'raktAGkapallavamukhAndviSato jigISu-rdhatte'sikaM "kimadharaH sa vidhe'dasIya:6 / bhAvI zizu vi yadeSa suvRttazAlI bheje tadasya "cibuko'pi suvRttbhaavm||100|| (1) vidrumakisalayapramukhAn / (2) ripUn / (3) jetumicchuH / (4) aparAdhaHpradezo'sikaH / pakSe asistaravArirevAsikaH 'svArthe kaH', tam / (5) pArve / (6) kumArasambandhI oSThaH / (7) zobhanAcAreNa zAlate rAjate ityevaMzIlaH / (8) vadanAdhaH kazcitpradezavizeSaH yatra nimnabhAgo bhavet // 10 // hIla0 raktAGkAn pravAlAdIn jetuko'dharaH / asirevAsikastaM khaDgaM dhatte / anyo'pi ripUnvijetuM karavAlaM kalayati / punarasau zobhanAcAravAn bhAvItIvAsyAsikAdhaH pradezo'pi zobhanAzayaM sadAcaratAM vAstavArthe tu zobhanavartulatAM bheje // 101 // hIsu0 dvAtriMzatAjani radairapi lakSaNAni' dvAtriMzadA'kalayataH zizuvAsavasya / 'pIyUSavarSisitarocirasUyayAnta-rvAgbhiH sudhAmiva 'vavarSamukhaM tadIyam // 101 // (1) karacaraNayozchatracAmarAdIni dvAtriMzanmitAni lakSaNAni / (2) bibhrataH / (3) kumArasya / (4) dantairapi dvAtriMzatA jAtam / (5) amRtavarSaNazIlasya candrasyejyA / (6) vANI dvArA / (7) amRtam / (8) varSati sma // 101 // hIla0 dvAtriMzallakSaNavatastasya dvAtriMzaddantairjAtam / punastanmukhaM vANIbhiramRtaM varSati sma / utprekSyate / antazcitte'mRtavarSiNaH sitarociSazcandrasya IrSNayA iva sudhAmavarSat / / 102 / / hIsuM0 uddhRtyakaNTakagaNAnkimu 'vArijanma kiM vAtmadarzamapahRtya vicetanatvam / "saMtakSya lakSmazitimAnamutAmRtAMzuM "rAjIvabhUrakRta hIrakumAravaktram // 102 // (1) karSayitvA (2) kamalam / (3) darpaNam / (4) nizthe ta ]natAM hatvA / (5) tanUkRtya / (6) lAJchanakRSNatAm / (7) candram / (8) vidhAtA // 102 // hIla0 uddhRtya0 / kaNTakAniSkAsya kajaM gRhItvA vA darpaNaM sacetanaM gRhItvA ca niraGkamRgAGkamAdAya brahmA hIrakumAravaktraM racayAmAsa / / 103 / / hIsu0 niHzeSabhUvalayakuNDalivezmanAki-lokatrike prasamarairyazasAM vilAsaiH / rekhA bhaviSyati mahatsu yadasya kaNThe rekhAtrikaM kimiti nirmitavAnvidhAtA // 103 // (1) samagrabhUmaNDala-pAtAla-svargANAM traye etasmAtpara: kopyetAdRgguNakalitastribhuvane nAstIti 1. iti mukham hIla0 / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam prasiddhiH / rekhA(?) / (2) cakre // 103 // hIla0 niHzeSa0 / samagrapRthvIpAtalasvargANAM traye'pi vistaraNazIlairyazobhirmahatsu rekhA bhAvinI / iti kAraNAdasya kaNThe rekhAtrayaM vidhiH kRtavAn // 104 / / hIsaM0 bhAvI yadeSa 'vaSavajjinadharmadhuryaH skandho'pyabhUtkimiti tatkakudopameyaH / arbha: "purA bhavati yena "yugapradhAno jajJe'sya bAhurapi tena yugapradhAnaH // 104 // (1) vRSabha iva / (2) arhatpraNItadharme dhurandharaH / (3) tasya vRSabhasya kakudena skandhena upamAtuM yogyaH / naicikaM ziro vA tattulyaH (?) (4) purA bhavatyagre bhaviSyati / "purA yoge bhaviSyadarthe vrtmaanaa"| (5) yuge kalikAle viziSTAtizayaiH pradhAno mukhyaH / (6) AjAnubAhutvAt / (7) yugavaddhUsara iva pradhAnaH // 104 // hIla0 bhaavii0| vRSabha iva dharmadhuryatvAdasya skandhaH vRSasyasa(syAMsa)kUTenopamAtuM yogyo'bhUt / punararbhaH yuge kalikAle pradhAnaH purA bhavati bhaviSyati / "yAvatpurAnipAtayoryoge laG' AbhyAM yoge bhaviSyakAle vartamAnA syAditi siddhAntakaumudyAm / ityasya bAhubUMsaropameyo jAtaH / / 105|| hIsuM0 uddAmadurgatipure 'gnalatAMgamI ya-rattaddoritIva labhate'rgalayopamAnam / yasye bhazaGkhamakarAnkalayanpravAla-zAlI punaH "zriyamasUta zayaH "samudraH // 105 // (1) bahujanabhItikaratvAt utkaTamucchRGkhalaM yatkugatipuraM tatra parighabhAvamayaM gamiSyati / ye janA amuM seviSyante tAn durgatiM gantuM na dAsyati / tataH idaM vizeSaNam / (2) kumArabhujaH (3) argalAsadRzo babhUva / (4) gaja-kambu-makarAn dadhat vidrumaiH pallavavacca zAlate ityevaMzIlaH / (5) zobhAM kamalAM ca / (6) janayati sma / (7) zayaH pANi: / (8) sahamudrayA sAkSarAGgulIyakena varttate yaH / pakSe sAgaraH // 105 // hIla0 uddA0 / pUrvArddha sugamam / punA rekhAkArIbhUtAn gajazaGkhamakarAn dadhan / ata eva samudraH sahormikayA varttate / tAdRzaH pANiH zobhAM lakSmI ajIjanat / / 106 / / hIsuM0 tasya 'sphuradyutipayaSya(: pa)ripUrNabAhu-mUlAlavAlavilasadbhujagaNDibhAjaH / rejuH zayAvaniruho'Ggulayo'nuzAkhASkA(: kA)mAGkuzaiSki (: kisalayairiva zAlamAnAH // 106 // (1) vistaratkAntaya eva jalAni taiSya(:pa)ripUritaM bAhorbhujasya mUlaM koTara: sa eva sthAnakaM tatra vilasanprakaTIbhavanbAhureva gaNDirmUlAt zAkhAvadhipradezastaM bhajatIti / (2) hastadumasya (3) nakhaiH / (4) pallavaiH // 106 // hIla0 tasya0 / tadaGgalayo rejuH / utprekSyate / kAntijalapUrNaM yadvAhumUlaM tadevAlavAlaM tatra vilasanyo Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 101 bAhureva mUlAcchAkhAvadhipradezastadbhAjinaH / karavRkSasya kizalayai ramyAH zAkhAH // 107|| hIsuM0 'jAnuspRzau zizubhujau 'viniyantraNAya pAzAvivAbdhiduhitusta ralAzayAyAH / hastau "samastakajarAjatayApyamuSya dhAtrA'kSatairiva yavaiH sama pUjiSAtAm // 107 / / (1) jAnupralambau / (2) bandhanAya / (3) lakSmyAH / (4) capalasvabhAvAyAH / (5) sarveSAM padmAnAM rAjatvena tatsevyatvAdAkRtyA / (6) arcitau // 107 // hIla0 jAnu0 / uruparvayAvatpralambau bhUjAvabhUtAm / utprekSyate / caJcalAyA lakSmyA bandhanAyA pAzau / punardhAtrA hastau sakalakamalarAjatvenAkhaNDairyavaircitAviva // 108 / / hIsuM0 'vakSaHzilAkalitamaJjulajAtarUpo 'nakSatrabhUSitatanuzca nabhogayuktaH / "svaHzAkhiruGmahimadhIrimarAjamAnaH zAvassuparvazikharIva pupoSa bhUSAm // 108 // (1) hRdayarUpazilayA yutastathA ramyaM svarNaM utpannaM rUpaM yasya / (2) na niSedhe, kSatratvena rAjanyatvena zobhitAMDAH / vaNigjAtitvAt nakSatraiotibhiH zobhitavapuH / (3) na naiva bhogena vaiSayikasukhena yuto bAlatvAt, vidyAdharairdevairvA yuktaH / (4) kalpadruvat teSAM ca kAntiryatra mAhAtmyena dhairyena(Na) zobhamAnaH / (5) meruriva // 108 // hIla0 vakSa0 / hRdayameva zilA tayA yutastathotpannaM rUpaM yatra sa punarno kSatratvena vaNigjAtitvAt kSatrairvAlaGkRtakAyaH punarna bhogaiviSayaividyAdharairvA ceSTitaH / kalpavRkSAnAM (NAM)tadvadvA ruk yasya / punarmahimnA'gre bhaviSyatA bhAvini bhUtopacArAt dhairyaNa ca zobhito bAlo merurivAbhAM bibharti sma // 109 // hIsuM0 'prAmANyamasya vahato mahatAM sadasya-prAmANyamAzrayadurastadihAsti citram / zrIvatsa ullasati tasya punaH sa 'vakSaH-sthAyI gabhIrima vibhaavnkautukiiv||109|| (1) yathArthavAditAM mukhyatAM ca / (2) sabhAyAm / (3) apramANatAM vizAlatAm / (4) kumArasya / (5) hRdaye vasati / (6) gAmbhIryasya vIkSaNe kutukavAniva // 109 // hIla0 asya hRdayaM pramANAtItamityarthaH / / * 110|| hIsuM0 'sAndrIbhavattanuvibhAbharanirjhariNyAM sAvarttazoNa iva nAbhiramuSya reje / vakSaHsthalena 'vipulena "sahAbhyasUyA-mAbibhratIva kttirpy[bh]vdvishaalaa||110|| (1) nibiDAM jAyamAnaH zarIraprabhAsamUha eva nadI, tasyAm / (2) jalAvarttayuktahUda iva / (3) hRdayena / (4) vizAlena / (5) IrSyAm // 110 // hIla0 sAndrI0 / asya nAbhiH zuzubhe / utprekSyate / bahulo yaH kAyakAntibharaH sa eva nadI tasya sAvarto 1. vilokana0 hImu0 / 2. riNyAH hiimu0| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hRdaH punarvakSaHsthalenerSyayA kaTirvizAlA bhUt // *111 // hIsuM0 'kArkazyasaMhRtilaghUkRtahastihastA- vUrU kRtAviva zizorna linAsanena / stambhopamo janamatAvasathe sa bhAvI stambhopamAM kimiti tasya bibharti jaGgA // 111 // (1) kaThinatAyAH saMharaNena kRtvA alpau hrasvau kRtau karikarau / ( 2 ) vidhAtrA / (3) jinazAsanarUpasadmani tadbhAradhAraNe stambhatulyo bhAvI / "vajrastambhAvivaite ' ' iti jinazatake ( 4 ) stambhasAdRzyaM jaGghAyAH // 111 // hIla0 kArkazyApanayanena hrasvau kRtau hastihastau / utprekSyate / dhAtrA zizoH sakthinI kRtau punararhacchAsanasadmani sthambhatulyatvAdasya jaGghA sthambhasAdRzyaM dadhau // * 112 // hIsuM0 'sparddhAdayAnnijavivRddhikRtau yadUrU jaGghe punaH sarasijanmabhuvA vibhAvya / tadyugmavigrahaniSedhavidhiprabhuSNu-sImAkaraM viracitaM kimu jAnuyugmam // 112 // ( 1 ) parasparaM sparddhAyAH prAdurbhAvAdAtmano vivRddhi kurvata iti / ( 2 ) dhAtrA / ( 3 ) dRSTvA / ( 4 ) tasya kumArasya urujaGghAyugalayoH klezanivAraNaprakAre samarthamata eva vibhAgavidhAyakam / (5) kRtam / 112 // hIla. sparddhA 0 / saMharSAdanyonyaM vRddhi kRtau yasya urU punarja dRSTvA brahmaNA tayordvandvayorvigrahaniSedhakaM sImAkaram / utprekSyate / jAnuyugmaM niSpAditam // 113* // hIsuM0 'zuzrUSayA sanatayAnizamA prasAdA-llabdhvA prasannamanaso varamAtmayoneH / "vizvAGkakAravijayaprabhaviSNulakSmi smerAmbujanma kimu ' yatpadatAma' vApa // 113 // (1) sevakatayA / ( 2 ) padmasyAsanatvena / ( 3 ) prasAdaM maryAdIkRtya / ( 4 ) vidhAtuH / ( 5 ) jagati ye svavibhavapratimallAsteSAM vijaye samarthazobhAbhRt / ( 6 ) padmam / (7) yasya caraNakamalabhAvam / (8) lebhe // 113 // hIla0 zuzrU0 / nirantaraM viSTarabhAvena prasAdasamayaM yAvatsevayA prasannAt AtmayoneH sakAzAt varaM prApya / kimutprekSyate / vikacakajaM kumArasya caraNatvaM pAdAvatAraM labhate sma / kiMbhUtaM smerAmbujanma ? 1 jagatsu ye'GkakArAH pratimallAsteSAM vijaye prabhaviSNuM samarthA lakSmIryasya tattAdRzam / "zuzrUSArAdhanopAstirvarivasyApariSTayaH" iti haimyAmityavaboddhyam // 114 // hIsuM0 yatpAdapaGkajayugAGgulibhiH svakIya-lakSmyA parAbhavapadaM gamitAH prvaalaaH| duHkhAdiva 'dumazikhAzikharAntareSu ti`tyakSavastanulatAM nija mudbabandhuH // 114 // 1. sthambho0 hImu0 / 2. sthambho0 hImu0 / 3. taddvandva0 hImu0 / Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 103 (1) vRkSazAkhAnAM zikharANyagrANi teSAM madhyeSu / ( 2 ) tyaktumicchvaH / (3) UrdhvaM badhnanti sma / svaM pAzayanti sma // 114 // 0 yatpAda0 / kumAracaraNAGgulibhiH svazobhayA parAbhavasthAnaM prApitAH pravAlA drumazikharAgrAntareSu AtmAnAmUrdhvaM babandhuH / utprekSyate / kAyaM ta (tya)ktumicchavaH // 115 // hIsuM0 'kAmadvipeGkuza ivodbhavitAyameta' - tkA' mAGkuzaiSika ( : ki) miti sUcayati sma vedhAH / ratnaM yadeSa bhuvi sUribhareSu bhAvI ratnazriyaM kimu puna rnidadhe sa teSu // 115 // hIla0 ( 1 ) madanamattagaje / ( 2 ) prakaTIbhaviSyati / ( 3 ) nakhaiH / ( 4 ) sUrIndrazreNISu maNiriva bhAvI / (5) sthApayAmAsa / ( 6 ) nakheSu // 115 // kaam| smare sRNivatprAdurbhaviSyati / ityeva nakhairvedhAH sUcayati sma / punarnyakSasUriSu nagIno bhAvI, ityeva sa vedhAH nakheSu ratnazriyaM dadhau // * 116 // hIsuM0 'yanmUrttidIdhitijhareSu kimu prarohA romANi kAmapi ramAM kalayAMbabhUvuH / dRgvidhA vayamihaiva na 'cA'paratra vaktuM guNaiSki ( : ki) miti yatra kRtAH svarekhAH // 116 // ( 1 ) kumArakAyakAntinirjhareSu / (2) aGkurA iva / ( 3 ) advaitamAhAtmya: / ( 4 ) kumAre (5) aparasminsthAne na smaH // 116 // hIla0 yanmU0 / yasya zarIrasya kAntinijjhariSu aGkarA iva lomANi (ni) apUrvazobhAM dhArayanti sma / utprekSyate / audAryAdiguNaiH svA: svA: sarUpANAmekazeSe svAH sUkSmA rekhAH kRtAH / yadi (dI) - dRgvidhA vayamihaiva smaH vartAmahe / aparasminsthAne sarvathApi na smaH vaktum ||117|| hIsuM0 skandhopadheH 'kakudaDhaukanakaM vidhAya yasmAtzizorgatirazikSi kakudmateva / abhyasyate gatirivAsya gatAnukAra - kAmena vindhyavipineSvapi 'hAstikena // 117 // (1) kakudaM naicikaM zirastasyopadAm / ( 2 ) vRSabheNa / ( 3 ) abhyAsaH kriyate / ( 4 ) gamanasya sAdRzyAbhilASeNa / (5) vindhyAcalagahvareSu / ( 6 ) hastinAM samUhena // 117 // hIla0 skandho0 / aMsamiSAt kakudaprAbhRtaM kRtvA vRSabhena (Na) hIrakumArAdgati: zikSitA / punarhastisamUhena asya gamanasya sadRzIbhavanaM tatrAbhilASukena (Na) vindhyagirigahvareSu gamanaM zikSyate vA // 118 // hIsuM0 1liptA dravairiva vilInahiraNyarAzeH saGkalpiteva 'navagandha phalIdalairvA / kiM 'rocanAbhIrathavA racitA 'smitAbja- gabrbhairivAtha ghaTitA 'sya tanuzca' kAse // 118 // 1. va kAmA0 hImu0 / 2. yantra hImu0 / sa pATho'zuddhaH pratibhAti // 3. 0dhakalI0 hImu0 / sa cAzuddhaH pAThaH 4. 0kAze hImu0 / 5. iti hIrakumArasarvAGgavarNanam hIla0 / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) lipyate smeti liptA, digdhA / (2) vahninA gAlitakanakanikarasya / (3) raciteva / (4) campakapatraiH / "na SaTpado gandhaphalImajighradi''ti sUkte / (5) gorocanaiH / (6) vikacakamalagabbhaiH / (7) kumArasya // 118 // hIla0 liptaa0| asya tanurdidIpe / utprekSyate / gAlitasuvarNasamUharasaidigdheva vA'thavA gandhakalIdalaizcampaka kalikApatrairviracitA vA gopitavizeSadravyai racitA vA vikacakamalasArairghaTitA // 119 // hIsaM0 tasminpadaM pravidadhe 'guNadhoraNIbhiH sarvAbhirarNava ivArNavavarNinIbhiH / 4Alokyate sma ca kadAcana naiSa doSai->SA tanairiva 'tamobhira bhIzrumAlI // 119 // (1) hiirkumaare| (2) audArya-dhairya-gAmbhIryAdiguNAnAM maNDalIbhiH / (3) samudre nadIbhiH / (4) dRSTaH / (5) kumAraH / (6) viruddhaguNaiH / (7) rAtrijAtaiH / (8) andhakAraiH / (9) sUryaH // 119 // hIla0 tsmi0| tasminzizau guNazreNibhiH sthAnaM kRtam / yathArNavapatnIbhirnadIbhiH samudre sthAnaM pravidhIyate / punareSaH zizurapaguNaiH kasminnapi samaye na dRSTaH / yathA bhAsvAn rAtrijAtairandhakAraiSka(: ka)dApi nAlokyate-na prekSyate // 120 // hIsuM0 'svaspaddhinaH rezarabhavapramukhAnazeSA-3nkAntyA vijitya vijayIva "nijapratIpAn / savyAnaze "visRmaraiH svayazobhirAzA-dezAnmila tparimalairiva puSpa kAlaH // 120 // (1) AtmanA sparddhanazIlAn / (2) svAmikArtikAdyAn / (3) zobhayA / (4) jiSNuH / (5) AtmanaH zatrUn / (6) vyApnoti sma / (7) prasaraNazIlaiH / (8) vistaradgandhaiH / (9) vasantaH // 120 // hIla0 svruup0| yathA vijayI rAjA pratIpAn jayati tadvat smarapramukhAn svazatrUn jitvA AzAdezAnvyApnoti sma / yathA vasantartuH parimalairdizo vyaznute // 121 // hIsuM0 bhUSAzanisphuritazakradhanu:samudya-ddhArAGkitazca jalamukti jainapAdaH / yuktaM yadA sa "saghanaH kamalodayena citraM tadeva sudinena yadatra jajJe // 121 // (1) bhUSANAmAbharaNAnAM azanibhyo vajraratnebhyaH prakaTIbhUtamindracApaM yatra / "vRtA vibhUSA maNirazmikArmukai' riti naiSadhe / bhUSA AbharaNAni dIpyamAnamuktAlatAkalitaH / (2) DalayorekyAt jaDasaGgarahitaH / (3) sevitaH arhatsambandhIcaraNo yena / (4) sa kumAraH / (5) nibiDaH / (6) nirbharalakSyA udayenAvirbhAvena megho'pi bhUSAkAriNI vidyuttathA zakracApazca yatra prakaTIbhavajjaladhArAyutaH salilaM muJcatIti / sevitaH gaganaH jino'rhan buddhaH kRSNazca / parasmin etadAzcaryaM yataH zobhanena divasena jAte meghe tu durdinaM, kumArasya sadA muditA eva // 12 // 1. iti kumAragaNalakSaNabhUSaNAdivarNanam hIla0 / 2. ratna0 hiimu0|| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 0 bhUSA0 / sa yat lakSmyA abhyudgamena ghano dRDha Asa - babhUva / atha ca kamalAnAM pAnIyAnAmudayena megho bhavati / kiMbhUtaH sa meghazca ? | bhUSANAM bhUSaNAnAmazanibhyo vajraratnebhyaH prakaTitAni indracApacakrANi yatra / tathA dIpyamAnena hAreNa kalitaH / bhUSAkAriNI azaniryatra / punaH prAdurbhUtendradhanuH / punarjalavRSTisahitaH / athavA jaDAnajJAnamuJcan zrita ArhataH viSNozca kramo yena sa yuktam / parametaccitraM yadatra sudinena jAte meghe tu durdinena jAyate // 122 // hIsuM0 krIDan 'jayanta iva yajJabhujAM kumAraiSpau ( : pau ) rAGgajaissaha 'vayovibhavAnurUpaiH / kAlakrameNa 'parivarttamasau dinAnAM zrImatkumAramaghavA gamayAMbabhUva // 122 // 105 ( 1 ) indraputraH / (2) devakumAraiH / (3) nAgarikabAlakaiH / (4) tasya yAdRk vayo bAlyarUpaM vibhavo dravyaM tattulyaiH / ( 5 ) kSayam / (6) gamayati sma // 112 // hIla0 krIDa0 / devakumAraiH krIDan jayanta iva sa dinAnAM kSayamativAhayati sma // 123 // hIsuM0 tasyAnujo gajagateH zatakoTipANeH zrIpAla ityajani viSNurivA' dvidasyoH / dve agraje sma bhavatapu ( : pu) narasya jAmI rANI parA ca vimalA 'kamalAnurUpe // 123 // ( 1 ) zatasaGkhyAkAH dravyakoTayo haste yasya / vajrakarasya / ( 2 ) kRSNaH / ( 3 ) zakrasya / ( 4 ) vRddhabhaginyau / ( 5 ) lakSmyAH sadRze // 123 // hIla0 tasyA0 / gajastena tadvad gamanasya zatazo dravyakoTayaH kare prApyA yasya vA vajrapANestasya laghubhrAtA zrIpAlo jAtaH / bhaginI rANI anyA vimalA evaM dve lakSmIsadRze bhavataH sma // 124 // hIsuM0 kRtvA 'vilAsamavanIvalaye yathecchaM sotkaNThayorvilasituM surasadmanIva / "pitroratha tridazapadmadRzAM krameNa dRggocaraM gatavatorbhajato: 'samAdhim // 124 // kRtvordhvadehikamasau vidhinA vidhijJo vaMzyai nijaiH saha cirasya 'nirasya zokam / uktaH kadApi milituM vimalAM 'svajAmiM jajJe mahebhyakalabho "jayavajjayantIm // 125 // yugmam // (1) bhogAdikrIDAm / ( 2 ) svatantram / ( 3 ) krIDitum / (4) devaloke (5) jananIjanakayoH / ( 6 ) devAGganAnAm / (7) samAdhimaraNena // 124 // (1) pitrormaraNadivase dAnAdi / (2) yathoktaprakAreNa / ( 3 ) nijagotribhiH / ( 4 ) samam / (5) cirakAlena / (6) muktvA / (7) utkaNThitaH / ( 8 ) nijabhaginIvimalAm / ( 9 ) hIrakumAraH / (10) indraputraH / ( 11 ) indraputrIm // 125 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam' hIla0 kRtvA0 / kRtvo0 / pRthvImaNDale vilAsaM kRtvA svarloke gantuM sotkaNThayoH / punaH samAdhi bhajatoH svarvadhUnAM dRSTipAtaM gatayoSpi(: pi)troH dAnajalAJjaliM datvA / punarvaMzodbhUtanaraiH / sAkaM cirakAlena zokaM tyaktvA kasminnapi samaye'sau kumAro vimalAM svabhaginI militumutkaNThito jajJe / yathA indraputraH jayantI militumutko bhavati / / 125 -126 / / hIsuM0 gantuM tataH spRhayatA prati pattanaM sva-bhRtyena tena saturaGgayugaH zatAGgaH / 5AnApyate sma namucerdamaneva( na) jambU-dvIpavimAnamiva pAlakanijareNa // 126 // (1) vAJchatA / (2) nijasevakena / (3) azvayugalayutaH / (4) rathaH / (5) AnAyitaH / (6) indreNa / (7) pAlakanAmadevena // 126 // hIla0 gntuN0| tato jAmimilanotkaNThAnantaraM pattanaM yAtukena tena svabhRtyena turaGgayugmasahitaH zatAGga AnAyyate sma / yathA jambUdvIpe gantukenendreNa pAlakasureNa tannAmnA vimAnamAnAyyate // 127 // hIsuM0 taM pAriyAnikamasAvadhiruhya bhUmI-mArge 'nabhasvadatipAtirayAzvavAhyam / haimaM zatAGgAmiva sArathinA sanAthaM "pAthoja-bandhura marAdhvani sampratasthe // 127 // (1) adhvarathaH pAriyAnikaH / (2) pavanamatikrAmatItyevaM zIlo nabhasvadatipAtI vAtAdapyadhiko vego yayostAdRzAbhyAmazvAbhyAM vahanayogyam / (3) suvarNaratham / (4) saMyutam / (5) sUryaH / (6) gaganamArge / (7) pracalati // 127 // hIla. taM pAri0 / asau adhvarathaM vAyuvegAzvavAhyamAruhya pratasthe / yathA sauvarNarathaM sArathiyuktaM Azritya sUryaH gagane pratiSThate // 128 // hIsuM0 kAlaM kiyantamu dayAntaritaM tapasyA-sAmrAjyasaGgrahavidhau pravilambamAnaH / samprApya pattanamasau muditaH svajAme-5zcaulukyavad bhavanabhUmimalaJcakAra // 128 // (1)kiyatpramANamasyeti / (2) sUripadalakSaNamahodayo vyavadhAnaM prApto yatra / (3) dIkSA eva sAmrAjyasya upAdAnaprakAre / (4) vilambaM kAlakSepaM kurvan / (5) kumArapAla iva / (6) bhaginIgRhabhuvaM bhUSayati sma // 128 // . hIla0 kAlaM0 / dIkSAgrahaNe kiyantaM kAlaM sUripadAntaritaM vilambamAnaH / sa pattanaM prApya muditaH san bhaga(gi)nIgRhabhuvamalaGkarute sma / yathA kumArapAla: rAjyagrahaNe vilambamAnaH svajAmehe sthitaH // 129 // hIsuM0 taM 'jaGgamaM 'tridazasAlamiva svapuNya-prAgbhArama GginamivAgata'mAtmadhAmni / 'dRSTayA nivAtasarasIjasagarbhayA svaM bandhuM nipIya vimalA mumude hRdantaH / 129 // 1. matha hImu0 / 2. japANiriva nAkipathe pratasthe hImu0 / 3. mRtAgata0 hImu0 / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tRtIyaH sargaH // 107 (1) calantam / (2) kalpatarum / (3) nijapuNyAtizayam / (4) mUrtimantam / (5) nijagRhe / (6) bhAgyena / (7) vAtarahitasya sthirasya kamalasya tulyayA / (8) sAdaramavalokya // 129 // hIla0 taM jaGgamaM0 / calantaM kalpavRkSamiva / utAtmagRhe AgataM mUrtimantaM puNyaughamiva taM bandhuM nirvAtani:kampakajasadRzayA dRSTyA dRSTvA vimalA hRdayamadhye jaharSa // 130 / / hIsuM0 'kAdambinIva salilaiH 'surazailazRGgaM harSAzrubhiH svasahajaM sna pantyamandam / pasaMbibhrataM kanakaketakakAntakAyaM taM "svAgatAdi bhaginI paripRcchati sma // 130 // (1) meghamAlA ( 2 ) meruzikharam / (3) nijabAndhavam / (4) bahu / (5) dhArayantam / (6) svarNaketakavanmanojJAGgam / (7) sukhenAgataM kuzalapraznamastItyAdipraznam // 130 // hIla0 kAda0 / yathA meghamAlA jalairmeruzRGga kSAlayati tadvadharSAzrubhiH snapayantI bhaginI suvarNasadRzakAyaM bibhrataM taM svabhrAtaraM kuzalAdi pRcchati sma // 131 // hIsaM0 vijJAtapUrvajananIjanakapravRtteH premNA 'nigadya kuzalAdikamAtmajAmeH / vidyAbhRtAM 'kumaravatkaladhautakAntaM vaitADhyazRGgamayamAsanama dhyuvaas||131|| (1) pUrvaM kumArAgamanAt prAkjJAtA'vabuddhA pitrorvArtA yayA / (2) kathayitvA / (3) nijabhaginyAH (4) vidyAdharakumAra iva / (5) kaladhautaM-svarNarupyayoH, tena manoharam / (6) hIrakumAraH / (7) Azrayati sma // 131 // hIla0 vijnyaa0| jJAtajananIjanakapravRtteH svajAmeH kuzalAdikaM nigadya sa rajatena hemena vA ghaTitaM viSTaramadhivasati sma / yathA vidyAdharakumAraH rajatamayaM vaitADhyazRGgamadhivasati // 132 // hIsuM0 anena 'goSThImanutiSThatAtmajAmermanovyA hativaiduSIbhiH / __5ananyavRtti kriyate sma vijJai parasAtirekai rasikasya yadvat // 132 // (1) hIrakumAreNa / (2) vArtAm / (3) kurvatA / (4) vacanavaicitrIbhiH / (5) na vidyate anyatrAparasminsthAne varttanaM yatra tadekatAnam / (6) zRGgArAdirasAnAmatizayaiH / (7) rsvtH| (8) yathA // 132 // hIla0 ane0| goSThI kurvatAnena vyAhAro-bhASitavacanaM tasya cAturIbhiH AtmabhaginyAH mano nAsti anyasminvRttiryasya tadekatAnaM kriyate sma / yathA vijJai rasai rasikamano'nanyavyApAraM kriyate // 133 // hIsuM0 pade pade yatpura kautukAni nirIkSamANaH kSaNadAkarAsyaH / vyadhatta vAsaM hRdaye 'manasvinAM nijairguNairhAra ivaiSa hIraH // 133 // 1. 0payatya0 hImu0 / 2. nijairguNairhAra ivaiSa hIro vyadhatta vAsaM hRdaye manasvinAm hImu0 / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam . (1) sthAne sthAne / (2) pattanakutUhalAni / (3) pazyan / (4) candravadanaH / (5) paNDitAnAm / (6) guNA audAryAdayaH tantavazca / (7) hIrakumAraH // 133 // hIla0 pade0 / pade pade vIpsAyAM dvitvam / aNahillapattanakautUhalAni prekSyamANaH eSa hIrakumAra: nijairguNairmanasvinAM hRdaye vakSasi hAra iva vAsaM vyadhatta / yathA hAra: hRdaye, tantubhissUtraprotatvena hRdaye tiSThati / "hRdayaM mano vakSazce"tyenekArthaH / kiMbhUtaH saH ? / kSaNadAkarazcandrastadvadAnanaM yasya saH // 134 // hIsuM0 haririva girikuJje mAnase mAnasaukAiva karakamalevA zrIpateSpA(: paa)-6nycjnyH| "muraripuriva vArDoM sa "svasurdhAmni tiSThankamapi kalayati sma zrIbharaM 'zAvasiMhaH // 134 // iti paNDitadevavimalagaNi viracite hIrasaubhAgya(sundara) nAmni mahAkAvye garbhadhAraNadohadotpAdakathana-garbhasamaya-lakSaNAvirbhAvana-janma-tanmahotsava-bAlakrIDA-paThana-sarvAGgalakSaNarU pavarNano nAma tRtIyaH sargaH // (1) kesarIva / (2) parvatavane / (3) haMsaH / (4) pANipadye / (5) kRSNasya / (6) kRSNavAdanazaGkhaH (7) kRSNaH / (8) bhaginyA gRhe / (9) hIrakumAraH // 134 // iti tRtIryasargAvacUrNiH // hIla0 hri0| [yathA] siMha: girigahvare tiSThati / yathA mAnasasarasi haMsastiSThati / yathA lakSmIpateH kRSNasya pANipane devatAdattaH hariNaivavAdanayogyaH pAJcajanyanAmA zaGka: sthitiM vidhatte / punaryathA kRSNo vADauM arthAtkSIrasamudre vasatiM vidhatte / tadvatsvabhaginyAH sadane tiSThan kamapyadvaitaM zrIbharaM zobhAtizayaM dadhAra // 135 // hIla0 -yaM prAsUtazivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH zrImatkovidasiMhasIhA siMha)vimalAnte vAsinAmagrimam / tabAhIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayuk saubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargastRtIyo'bhavat // 136 // iti paM. devavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye zrIhIravijayasUrigarbhAdhAnaityAdipattanagamo nAma tRtIyaH sargaH // -yaM.prA.0 // 136 // * etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e~ namaH // atha caturthaH sargaH // hIsuM0 atho purAsan bharate vRSAGkamukhAzcaturviMzatitIrthanAthAH / bAhyAnyabAhyAni 'tamAMsi hantuM kRtadvirUpA iva bhAnumantaH // 1 // (1) atheti caturthasargaprArambhaH / (2) pUrvaM tRtIyacaturthArakayoH / (3) bharatakSetre / (4) RSabhapramukhAH (5) ajJAnAni pApAni vA / (6) nirmitacaturviMzatirUpA dvAdazasUryA iva / dvAdazAnAM dvitvabhAvena caturviMzatiH syAt // 1 // hIla0 athau0| atheti caturthasargaprArambhe / purA pUrvaM tRtIyArakaparyantacaturthArakamadhye bharatanAmni kSetre RSabhanAthapramukhAzcaturviMzatistIrthakRtaH AsannabhUvan / utprekSyate / bAhyAni dRzyamAnAnyabAhyAni jIvAnAmantaraGgavartIni tamAMsi andhakArANi pApAni vA vyApAdayituM kRte dve rUpe yaistAdRzA aMzumantaH // 1 // hIsuM0 'ikSvAkuvaMzAmbudhizItabhAsAM dvAviMzatistIrthakRtAM babhUva / yayA 'tamaSpa(: pa)Gkama pAsya panthAH "prAkAzi siddheH zaradeva vizve // 2 // (1) RSabhadevasya bAlye zakraprAbhRtAnItekSuyaSTerAsvAdanAzayena zakrapratiSThApitekSvAkuvaMza: sa eva samudrastatra candrANAm / (2) jinadvAviMzatyA / (3) pApakardamaH ajJAnakardamam / (4) nirAkRtya / (5) prakaTIkRtaH / (6) mokSasya // 2 // hIla0 ikSvA0 / dvAviMzatijinendrA ikSvAkukule jAtA ityarthaH / yayA dvAviMzatyA tamaH-paGkaM nirAkRtya jagati mokSamArgaH prakAzitaH / yathA zaratkAlena pakaM vizoSya panthAH prakaTaH kriyate // 2 // hIsuM0 babhUvaturtI bhuvanapradIpau 'jinau yadUnAM punara'nvaye ca / rathe 2dhUrINAviva puSpadantA vivAbhramArge ca bhujA vivAGge // 3 // (1) munisuvrata-neminAthau / (2) yAdavakule / (3) dhurandharau vRSabhau / (4) nabhasi sUryAcandramasau / (5) zarIre bAhU // 3 // hIla0 babhU0 / eka: nemiranyo munisuvratazca, dvau jinau yaduvaMze jAtau / yathA indriyAyatane zarIre urjasvalau dordaNDau // 3 // hIsuM0 'siddhArthabhUkAntasuto jinAnAma pazcimo'jAyata pazcimo'pi / zazI 4babhau paGkilapaGkajAsyakAdambavadyasya "yaza:sudhAbdhau // 4 // (1) siddhArtharAjAGgajaH / (2) AdyaH / "apazcimo vipazcitA'"miti campUkathAyAm / (3) 1. pavAye hImu0 / 2. ariSTanemirmunisuvratazca sphUrja jAvindriyavezmanIva hImu0 / 3. iti jinAH hIla0 / 4. vyabhAtpaGki0 hImu0 / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam caramo'pi / (4) kardamAkalitakamalavadanaH / haMsa iva / (5) kIrtikSIrasamudre // 4 // hIla0 siddhA0 siddhArtharAjasutaH / zrImahAvIrazcaramo'pi sAmAnyakevalinAM madhye Adyo'bhUt / yatkIrtikSIrAbdhau candraH / paGkilaM kamalamAsye yasya tAdRzo haMsastadvadbhAti sma // *4|| hIsuM0 'bAlye'pi 'hemAdirakampi yena prabhaJjaneneva 'niketaketuH / zrIdvAdazAGgI ca yataH pravRttA guro girINAmiva 'jahvakanyA // 5 // (1) janmamahotsavasamaye jAtamAtre'pi / (2) meruH / (3) cAlitaH / (4) vAyuneva / (5) gRhoparidhvajaH / (6) mahAvIrAt / (7) prAdurbhUtA / (8) himAcalAt / (9) gaGgA // 5 // hIla. bAlyeH / yathA vAyunA gRhoparidhvajaH kampyate tadvadyena bhagavatA bAlye'pi meruH kampitaH / yataH bhagavataH sakAzAt gaNipiTakaM pravRttam / yathA himAdrergaGgA pravRttA // 5 // hIsuM0 ekAdazAsanga NadhAridhuryAH 2zrIindrabhUtipramukhA amuSya / 4AryopayAme "punarAptamUrti rudAH smaraM hantumivehamAnAH // 6 // (1) gaNadharavRSabhAH / (2) gautamAdyAH / (3) mahAvIrasya / (4) pArvatIvivAhe / (5) dvitIyavAram / (6) pUrvazarIrApekSayA labdhazarIram / (7) ekAdazApi rudrA iva / rudrA ekAdazaivocyante // 6 // hIla0 ekA0 / zrIvIrasya ekAdazagaNadharA babhUvuH / utprekSyate / pArvatIpANigrahe labdhakAyaM smaraM hantuM kAGkSantaH rudrAH // 6 // hIsuM0 babhUva mukhyo 'vasubhUtisUnusteSAM gaNInAmiha gautamAhvaH / yo 'vakrabhAvaM na babhAra pRthvI-suto'pi no "viSNupadAvalambI // 7 // (1) prakRSTa Adimo vA / (2) gautamaH / (3) ekAdazagaNadharANAm / (4) gautamanAmA / (5) kuTilatAM vakro maGgalazca / tatra tvam / (6) pRthvyA brAhmaNyA bhUmezca / (7) nArAyaNacaraNaM gaganaM vAvalambate ityevaMzIlaH // 7 // hIla0 babhUva / teSAmAdyo gautamo'bhUt / yaH pRthvyAH brAhmaNyA kSitezca suto'pi vakratAM na dhatte sma / "Aro vakra lohitAGgo maGgalo'GgArakaSku(: ku)ja "iti haimyAm / viSNupadamAkAzAvalambI api na viSNubhaktaH // 7 // hIsuM0 yatpANipadmaH sa punarbhavo'pi 'datte nitAnAma punarbhavaM yat / ziSyIkRtA yena 5bhavaM vihAya zivaM zrayante ca tadatra citram // 8 // (1) gautamakarakamalam / (2) nakhayuktaH / (3) praNatajanAnAm / (4) mokSam / (5) saMsAraM IzvaraM ca / (6) mokSaM zambhuM ca / (7) Azcaryam // 8 // hIla0 yatpA0 / saha punarbhavairnakhairvarttate / tAdRzaH karo janAnAM mokSaM datte / punaryena ziSyIkRtA janA bhavaM -IzaM tyaktvA zivaM-zambhuM zrayante taccitram / tattvatastu saMsAraM muktvA mokSamAzrayante // 8 // 1. iti vIrajinaH hIla / 2. te janAnAma0 hImu0 / Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // hIsuM0 lUtAsyatantUnavalambya vajrAvalambarazmIniva yaH zayAbhyAm / nantuM jinA'nArSabhiklRptamUrtIgnaSTApadorvIdharamAroha // 9 // (1) karNanAbhaH kolikastadvadanAdvinirgatajAlatantavaH rajjavastAn karAbhyAmAzritya vajrarajjava iva hastAbhyAm / (2) bharatacakrinirmitapratimAn / (3) aSTApadaparvatam / (4) caTitaH // 9 // hIla0 [sUrya0 / ra]jjUriva sUryakiraNAn karAbhyAmavalambya bharatacakrikAritajinabimbAni nantuM yo gautamo'STApadaparvatamadhirUDhavAn // 9 // hIsuM0 'kathaM labhetAsya 'tulAM suraduryadyasya nAmApi piparti kAmAn / 'tapasvino'pyAbhyavahArayanyo dvidhA mRtAsvAdajuSaH pupoSa // 10 // (1) kena prakAreNa / (2) sAmyam / (3) pUrayati / (4) abhilASAn / (5) tApasAn / (6) bhojayan / (7) sudhA mokSazca, tasyAsvAdo-bhogastaM sevante iti // 10 // hIla0 [kathaM la0] sudruH sAmyaM kathaM prApnuyAt, yadi asya nAma samIhitAni pUrayati / paraM kalpavRkSanAmnA ko'pyartho na sarIsati / punaryastapasvi[no bhojayaMzca] dvidhA sudhAyA mokSasya ca svAdadhAriNaH kRtAH // 10 // hIsuM0 AsItsudharmA gaNabhRtsu teSu zrIvardhamAnaprabhupaTTadhuryaH / vihAya vizve "surabhItanu(nU )jaM kaH stAtparopa dhuryapadAvalambI // 11 // (1) sudharmasvAmI / (2) gaNadhareSu / (3) mahAvIrapaTTadhurandharaH / (4) vRSabham / surabhIzabdaH dIrgha IkArAnto'pi dRzyate / yathA kalpakiraNAvalyAM svapnAdhyAye - "svapne mAnavamRgapatituraGgamAtaGgavRSabhasurabhIbhi"riti / (5) tyaktvA / (6) anyaH / (7) dhurINasthAnakAzrayaH // 11 // hIla0 teSu sudharmAsvAmI paTTadhArI abhUt / jagati vRSabhaM tyaktvA dhurandharaH kaH [stAt // 11 // ] hIsuM0 yaH paJcamo'bhUgaNapuGgavAnAM ki 'paJcamI 2svena gati "yiyAsuH / / 'yatroktibhistIrthakRtAM didIpe zuktivraje vArimucAmivAdbhiH // 12 // (1) gaNadharendrANAm / (2) mokSalakSaNAm / (3) AtmanA / (4) gantumicchuH / (5) sudharmasvAmini / (6) mahAvIravacanaiH / (7) meghapAnIyaiH // 12 // hIla0 yaH p0| yaH sudharmA gaNadhAriNAM madhye paJcamo'bhUt / kim ? / utprekSyate / AtmanA muktiM gantuka iva yatrAgamairdIpyate / yathA meghajalaiH zuktiSu mauktikIbhUya dIpyate // 12 // hIsuM0 'sarasvatIzAlilasajjinazrIraMgAdhamadhyo rasabhAsamAnaH / siddhAnta Aste yadupajJamudyA (dya)dabhaGgabhaGgaH "saritAmivezaH // 13 // (1) sarasvatyA zrutadevatayA sara: prasaraNaM mukhe'styasyAstatratvena zobhate ityevaMzIlaH / pakSe -nadIbhiH dIpyamAnA tIrthakRtAM catustriMzadatizayAdilakSmIryatra / pakSe-sphurantyau kRSNalakSmyau 1. sUryasya razmInavalambya hImu0 / 2. iti zrI gautamasvAmI hIla0 / 3. iti sudharmasvAmI[1] hIla0 / Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam yatra / (2) mahArthatayA athAptapAraH atalaspRk, madhyazca / (3) zAntarasAdibhiH pAnIyaizca zobhamAnaH / (4) yaH sudhAsvAmyevAdyaM jJAnaM yatra / sudharmasvAmikRta ityarthaH / (5) prakaTIbhavantaH / (6) sampUrNA racanAstaraGgAzca yatra / (7) samudraH // 13 // hIla0 srsv0| yaH sudharmAsvAmI upajJA AdyajJAnaM yatra tatkartRkatvAt siddhAntaH samudra ivAste / kiMbhUtaH siddhAntaH samudrazca ? / zrutadevyA nadyA ca zAlI dIpyantI (dIpyamAnA) jinAnAM zrIyaMtra / pakSe krIDatkRSNa lakSmIvAn / punA rasai rasena jalena ca zobhitaH / punaH prakaTIbhavanto'bhaGgA bhaGgAstaraGgAzca yatra // 13 // hIsuM0 'gaNIndunA paTTaramA gaNInduH "paTTazriyA ca 'vyatibhAsate sma / nizA nizezena nizA "nizeza ivApi "zaMbhoSpa (:pa)ricAricetAH // 14 // (1) sudharmasvAminA / (2) paTTazrIH / (3) sudharmasvAmI / (4) paTTazriyA / (5) parasparaM zobhate sma / (6) rAtrizcandreNeva / (7) rAtryAcandra iva / (8) tIrthakRt Izvarazca, tasya / (9) sevAsaktamAnasaH // 14 // hIla. gaNI0 / sudharmasvAminA paTTazrIH, paTTazriyA sa zobhate sma / yathA candreNa nizA, nizA kRtvA candraH zuzubhe / so'pIzasevakaH, ayamapi zrIvIrasevakaH // 14 // hIsuM0 yaza:zriyA dhaHkRtakundakamburjambUkumAro'jani tasya paTTe / 'laghorapi svasya yato'bhibhUtiM pazyanhiyA dRzya iva smaro'bhUt // 15 // (1) tiraskRtamucakundazaGkhaH / (2) bAlAdapi / (3) AtmanaH / (4) parAbhavam / (5) anaGgaH // 15 // hIla. ysh:0| tatpaTTe zrIjambUkumAro'jani / zizorapi yataH kumArAt svaparAbhavaM pazyan smaraH / utprekSyate / lajjayevAdRggocaraH abhUt // 15 // hIsuM0 'ujjhAMcakAraiSa mahebhyakanyA 'madendirAmUtimatIrivASTau / navAdhikAM yo navatiM "hiraNya koTIzca ceTIriva "doSarAjA( jJA)m / 16 // (1) tyajati sma / (2) madalakSmI / (3) navanavatim / (4) svarNakoTim / (5) aSTAdazadoSabhUpAnAM dAsIriva // 16 // hIla0 ujjhA0 / aSTa padAnivaiSa aSTau kanyAstyajati sma / punaryo navanavati suvarNakoTIstyajati sma / utprekSyate / aSTAdazadoSabhUpaceTIstyajati sma // 16 // hIsuM0 'vazaMvadIbhUtajagattrayasya na 'pusphure'sminkamanasya zaktyA / "havirbhujo 5bhasmitakAnanasya visphUya'te kiM mahasAburAzau // 17 // (1) vazyaM jAtaM tribhavunaM yasya / (2) na sphuritam / (3) madanasAmarthyena / (4) agneH / (5) jvAlitavanasya / (6) pratApena / (7) samudre // 17 // hIla0 vazaM0 / asmin kAmazaktyA na sphuritam / yathA vahnahisAM pratApena / kimiti prazne'bdhau sphuurcyte| api punaH // 17 // 1. 0koTIna hiimu0| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // hIsuM0 pazyantu 'vaiduSyamamuSya jambUprabhorva purbhatsitamatsyaketoH / vizvaM vRSasyantyapi 'pAMzuleva vazIkRtA yena zivasmitAkSI // 18 // 2 (1) cAturyam / (2) zarIrasaundaryanirjitamadanasya / (3) bhuvanamapyabhilaSantI / ( 4 ) vyabhicAriNIva / (5) nijavaze kRtA / tvayA saGkaM vidhAya nAnyaM bhAratamAnuSamathAbhilaSAmItyarthaH / (6) sidvizrIH ||18|| hIla0 pazyantu cAturyamasya yatpAMzuleva vizvaM kAmukI api muktiryena svAyattA kRtA // * 18 || hIsuM0 alaMcakAra prabhavaprabhustatpaTTazriyaM puNDra ivenduvaktrAm / 'steno'pi sArtheza ivAGgino yaH zreyaH zriyaM prApayadatra citram // 19 // (1) tilaka iva / (2) kAntAm / ( 3 ) cauro'pi / ( 4 ) sArthanAtha iva / (5) prANinaH / (6) muktilakSmIm // 19 // 113 hIla0 jambUsvAmipaTTaM prabhavasvAmI bhUSayati sma / yathA candramukhIM tilaka [ malaMkurute / ] yazcaurAnsan sArthapatiriva janAn kuzalena lakSmIM- mokSalakSmIM ca lambhayati smeti citram ||19|| hIsuM0 kiM varNyate varNyaguNasya cauryacAturyamasya prabhavasya bhartuH / 'ahAryamapyeSa manonidhAna-mapAharadya'tridivendirAyAH // 20 // (1) prazasyate / (2) lokottaraguNasya / ( 3 ) taskaratAyAH nipuNatAm / ( 4 ) harttumazakyamapi / (5) svargalokalakSyAH // 20 // hIla0 kiM varNya0 / asya ] cauryacAturyaM kiM varNyate / yat svarvadhUnAM ahAryamapi devAzrayatvAnmanonidhAnaM ayaM jahAra / muktigamanAbhAvAt svarloka [mevAlaMkRtavA ] nityarthaH // 20 // hIsuM0 zayyaMbhavo'bhUSayadasya paTTaM siMhAsanaM tryamivAvanIndraH / 'kalindikA 'mauktikamAlikeva yatkaNThapIThe 'viluThatyakuNThA // 21 // (1) prabhavaprabhoH / (2) pitRsambandhi / ( 3 ) sarvavidyA / ( 4 ) hArayaSTiriva / (5) sphurantI // 21 // hIla0 zayyaM0 / zayyaMbhavaH asya paTTaM abhUSayat / yathA rAjA pituH siMhenopalakSitamAsanaM bhUSayati / [ mukha eva] kalindikA sarvavidyA muktAhAralateva dIpyamAnA viluThati // *21 // hIsuM0 'yUpAdadhastaH pratimAM 2 jinendorvAcA sa vAcaMyamapuGgavasya / 'dRksaMjJayeva svaguroSki (: ki) rITI nArAcagaGgAM 'prakaTIcakAra // 22 // (1) yajJastambhAdadhovibhAgAt / ( 2 ) zAntinAthabimbam / ( 3 ) zayyaMbhavaguruvacanAt / (4) dRSTezceSTayA-bhrUbhaGgavikAreNa (5) droNAcAryasya ( 6 ) arjunaH / ( 7 ) bANagaGgAm / ( 8 ) prakaTIkRtavAn // 22 // hIla0 yUpA0 / yaH prabhavaprabhorvAcA yUpAt adhastAt zayyaMbhavabhaTTaH zrIzAntinAthapratimAM karSati sma / 1. 0tAsyA hImu0 / 2. iti jambUsvAmI [2] hIla0 / 3. tridivAnAyAH hIla0 / 4. iti prabhavasvAmI [3] hIla0 / 5. pitryao hImu0 / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam yathA kirITI gurugAGgeyadRSTyA bANagaGgAM prakaTIkaroti sma // 22 // hIsuM0 vagAhya' zAstraM manakAhvasUnoH kRte'kRta zrI dazakAlikaM yaH / hariH sudhAmuddhRtavAnsu parvavargasya nirmathya yathAmbunAtham ||23|| 114 (1) caturdazapUrvAn nirmathya / (2) manakanAmanandanakRte / (3) dazavaikAlikaM kRtavAn / ( 4 ) kRSTavAn / ( 5 ) devagaNasya / (6) viloDya / (7) samudram // 23 // hIla0 vagA0 / yaH samayamavagAhya manakakRte dazavaikAlikaM sUtraM cakre / yathA kRSNaH samudraM viloDya devavRndakRte sudhAmuddhRtavAn // *23 // hIsuM0 sampUrayankIrti nabhonadIbhirdizo yazobhadgaNAdhirAjaH / vyabhUSayatpaTTamamuSya bhUbhRdadhityakAM dasyurivadvipAnAm // 24 // ( 1 ) gaGgApravAhaiH / (2) zailoparibhUmIm / ( 3 ) kesarIva // 24 // hIla0 yazobhadrasUrirasyaM paTTaM vibhUSayati sma / yathA kesarI zailordhvabhUmIM bhUSayati // 24 // hIsuM 0 'etadyazaH kSIradhinIrapUraiH sampUritAyAM paritastrilokyAm / abudhyamAno'mbunidhiM svazayyAM padmazayo'bhUdiva 'padmanAbhaH // 25 // ( 1 ) yazobhadrasUrikIrti kSIrasamudrapravAhaiH / (2) dhavalIkRtAyAm / (3) ajAnan / ( 4 ) samudram / (5) nijazayanayogyam / ( 6 ) padme zete iti vyutpattyA padmezayaH / ( 7 ) kRSNaH // 25 // hIla0 eta0 / zrIyazobhadrayazobhirdhavalitAyAM bhuvi svazayyAM ajAnan kRSNaH padmazAyI jAtaH ||25|| hIsuM0 'saMbhUtipUrvo vijayo gurustatpaTTaM zriyA pallavayAMcakAra / kadambajambUkuTajAvanIjaku nabhombhoda ivAmbuvRSTyA // 26 // (1) saMbhUtivijayaguruH / ( 2 ) nIpa : 'kuDau' iti prasiddhaH / trayo'pi dumAH prAvRSi puSyanti / (3) zrAvaNajaladharaH // 26 // hIla0 sambhUtivijayo'sya paTTamabhUSayat / yathA zrAvaNameghaH kadamba - jambU- kuTajAn vRkSAn pallavayati // 26 // hIsuM0 ' saMharSaroSAtsva' jighAMsumetatpra tApamArttaNDamavekSya sAkSAt / 'yuyutsayA haihayavatsahastraM sahastrabhAseva karAyante // 27 // 3 ( 1 ) spardhAt krodhAt / ( 2 ) nijaM hantumicchantam / ( 3 ) sUryam / ( 4 ) saGgrAmaM karttumicchayA / (5) kArttavIrya iva "GgrAmanirviSTasahasrabAhu" riti raghuvaMze tathA - " bAhusahastrArjunaH pizuna" iti sUkte / ( 6 ) bhAnuneva / (7) kiraNA hastAzca // 27 // hIla. saMharSa0 / sparddhayA krodhAt svaM hantumicchraM asya pratApasUryaM dRSTvA sUryeNa sahasraM kiraNA thriyante / yathA yoddhumicchayA arjunaH sahasrapANIn dhatte ||27|| 1. iti zayyaMbhavagaNadhara : [4] hIla0 / 2. iti yazobhadrasUriH 5 hIla0 / 3. iti sambhUtivijayasUriH 6. hIla | Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // hIsuM0 sa tatsaM tIrtho'jani bhara bAhusUriH samagrAgamapAradRzvA / dazAzrutaskandhata uddadhAra 'vajrAkarA' jramivAtra 'kalpam // 28 // (1) satIrthyAstvekaguravaH / ( 2 ) samastasiddhAntapAragAmI / ( 3 ) navamapUrve dazAzrutaskandhAdhyayanAt ( 4 ) uddhRtavAn / ( 5 ) hIrakakhane: / ( 6 ) hIrakamaNi / ( 7 ) kalpasUtram // 28 // hIla0 sa ta0 / sa bhadrabAhuH svAmI sambhUtivijayasya gurubhrAtA'bhUt / yaH pratyAkhyAnAbhidhe navamapUrve dazAzrutaskandhAdhyayanataH kalpaM uddhRtavAn / yathA kazcidbhAgyavAn hIrakANAmAkarAdratnamukhyamuddharati / / * 28 / / hIsuM0 'upaplavo 'mantramayopasargaharastavenAvadhi yena saGghAt / " januSmato "jAGgulikena 'jAgradgarasya 'vegaSki (: ki) la 'jAGgulIbhiH // 29 // (1) varAhamihiravyantaravinirmitasaGghajanopadravam / ( 2 ) viSadharasphuliGganAmamantrasaGkalitopasargaharastavanena kRtvA / ( 3 ) nivAritaH / ( 4 ) janasya / (5) viSabhiSajA / (6) prasaradbhujaGgamaviSasya / (7) vistAraH ( 8 ) bhujagaviSApahAriNIvidyAbhiH // 29 // hIla0 yenopasargaharastavena saGghAt upadravo hataH / yathA jAGgulikena svavidyAbhirjanAt prasaradviSavego hanyate // 29 // hIla0 yatkIrttigaGgAM prasRtAM trilokyAmAlokya kiM SaNmukhatAM dadhAnaH / jayadbhramIbhirjananIM didRkSurgaGgAsuto'dhyAsta mayUraSRSTham // 30 // iti bhadrabAhusvAmI, dvayorekapaTTadharatvam / yatkIrttigaGgAM vyAptAM dRSTvA mukhaSaTkena svamAtaraM draSTuM kumAro mayUramAruroha ||30|| hIsuM0 zrIsthUlabhadreNa ni'jAnvavAyastrotasvinInAyakakaustubhena / vizvatrayI tadyazaseva zobhAmalambhi tatpaTTapayodhiputrI // 30 // 115 (1) svakIyo yo nAgaranAmabrAhmaNavaMzaH sa eva sAgarastatra kaustubharatnasadRzaH / nArAyaNabhujasthAstu: kaustubho maNiH / (2) sthUlabhadrasya kIrtyeva / ( 3 ) saMbhUtivijayaprabhupaTTazrIH // 30 // hIla0 yathA sthUlabhadrakItrtyA jagacchobhAyitaM tathA kaustubhatulyena sthUlabhadreNapaTTalakSmIH zobhAM prApitA ||31|| hIsuM0 'pravAlamuktAmaNimaJjimazrIcitrApsaraH svardviradAzvadRzyam / kozAgRhaM prAvRSi yo' niSeve harirghana ra cchAyamivAmburAzim // 31 // 1. bhadrabAhuH sU0 hImu0 / 2. yaH siSeve himu0 / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) vidrumamauktikaratnAnAM cArutAyAH zobhA yasmin, tathA AlekhyIkRtairapsarobhirairAvaNairuccaiHzravobhizca draSTuM yogyam / samudre tu citramAzcaryakAri apsara airAvaNoccaiHzravo darzanArham / sarveSAM samudrotpannatvAt / (2) varSAkAle / (3) nibiDA manojJA meghAnAM ca zobhA praticchAyikA ca yatra // 31 // hIla. yaH kozAgRhe prathamaM caturmAsakaM kRtavAn / yathA kRSNaH samudraM yAtaH / kiMbhUtaM kozAgRhaM samudra ca ? / pravAlAdiyutaM zrIyutaM citritadevI-erAvaNocaiHzravaiH prekSyam / ghanA sAndrA vA meghasya chAyA yatra // 32 // hIsuM0 'paNyAGganAyASki ( : ki)lakiJcitAni na lebhire yasya hadi pravezam / 3dhanurbhUtaH sAnumataH zilAyAM "pRSatkapaGkteH prahatAni zyadvat // 32 // (1) kozAvezyAyAH / (2) vilAsavizeSaH (3) dhanurdharasya / (4) gireH / (5) zararAjyAH / (6) prahArAH / (7) yathA // 32 // hIla. pnnyaa0| vezyAyAH vilasitAni yaccetasi na praviSTAni / yathA dhanurdharasya bANazreNiprahArAH zailazilAyAM na laganti // 33 // hIsuM0 'prAgnijjita zrIrathanemimukhyavIrAvalInAmiva vairazaddheH / 3vidhitsayA dhyAsya 'tadAzrayaM yo dhyAnA'sinA'naGganRpaM jaghAna // 33 // (1) pUrvakAle parAjitaneminAthalaghusahodararathanemipramukhasubhaTazreNyAH / (2) vairprtikriyaayaaH| (3) kartuM kAGkSayA / (4) Azritya-pravizya / (5) kozArUpaM madanamandiram / (6) praNidhAnakhaDgena / (7) smararAjam // 33 // hIla0 prA0 / smarajitAnAM rathanemipramukhANAM vIrANAM vairazodhanasya kartumicchayA yaH kozAgRhAzritaM kAmaM jaghAna // 34 // hIsuM0 'cakrIva ratnAni caturdazApi pUrvANi dhatte sma "patiryatInAm / yazca kvaciddevakule 1svajAmIzci trIyituM tathya "ivAsa siMhaH // 34 // (1) cakravartIva / (2) caturdazaratnAnIva caturdazapUrvANi / (3) cArayati sma / (4) sthUlabhadraH / (5) kutracidyakSAdyAyatane / (6) nijabhaginIryakSA-yakSadinnApramukhAH / (7) AzcaryamutpAdayitum / (8) satya iva // 34 // hIla. yaH cakrIva cartudaza pUrvANi kvacitsUtrataH kvacitsUtrArthataH dhatte sma / punaryaH kvaciddevagRhe svajAmIzcitrayuktAH kartuM siMharUpadhArako babhUva / yathA satyaH paJcAnano bhavati / / *35 // 1. svajAmI: svajAmi vA iti hIlapratau pAThaH / 2. satya hiimu0| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // hIsuM0 'dharmopadezacchalataH svapANisaMjJAjJayA stambhatalAdadarzi / nidhiH svanikSipta iva 'pravAsisuhRdgRhiNyA 'gRhametya yena // 35 // (1) dharmadezanAvyAjAt / (2) nijahastadarzanarUpAdezena / ( 3 ) stambhAdhaH pradezAt / (4) AtmanA bhUmau sthApita iva / ( 5 ) paradezagatanijamitrapriyAyAH / ( 6 ) mitramandiram / (7) Agatya // 35 // hIla0 yeno0 | paradezagatasya mitrasya patnyA gRhe Agatya yena upadezamiSAt svakarasaMjJAdezena sthambhatalAnidhiradarzi / yathA svanikSipto darzyate // * 36|| hIsuM0 paTTe'tha tasyAryamahAgirizcAparaH kramAdAryasuhastisUriH / babhUvaturdharmmadhuraM dadhAnau rathe yathA sArathikasya // 36 // ( 1 ) sthUlabhadrasya / (2) AryamahAgiri - AryasuhastinAmAnau / ( 3 ) rathasya voDhArau vRSabhau // 36 // hIla 0 tatpaTTe dvau paTTadharo babhUvaturyathA niyantuH rathe dvau vRSabhau bhavataH ||37|| hIsuM marudgRhA' dAryasuhastimUttirmarudumaH kSoNimivottatAra / "kRpArNavena 'damako'pi yena trikhaNDabhUmIprabhutA malambhi // 37 // 117 ( 1 ) svargalokAt / (2) AryasuhastisUrizarIraH / ( 3 ) kalpavRkSaH / (8) dayAsamudreNa (5) bhikSuko'pi / (6) SoDazasahasradezAdhipatyam / ( 7 ) prApitaH ||37|| hIla0 maru0 / svargAt AryasuhastimiSAtsurataruravAtarat / yatprasAdAd dramako'pi trikhaNDabhUmI jAta: 11*3411 hIsuM0 'bhUsubhruvo bhartRtayA pragalbhabhUSAvizeSAniva zAtakaumbhAn / sapAdalakSAniha saMpratiryo nirmApayAmAsa mahAvihArAn // 38 // (1) bhUmIstriyAH / ( 2 ) manojJAbharaNavizeSAn / (3) suvarNasambandhinaH / ( 4 ) -uttuGgazRGgaprAsAdAn // 38 // hIla0 ya: iha jagati sapAdalakSAnmahAvihArAn zilpibhiH kArayAmAsa / utprekSyate / pRthvyAH patitvena kAritAnpragalbhAnmanojJAnbhUSArthaM tilakAniva // 39 // hIsuM0 yaH saMpratikSoNipatiH sapAdakoTIrnu peTIH svayazonidhInAm 'syAdvAdinAM `sadmasu 'zilpisaGghai' racIkara' tpAragatIyamUrttiH (rttIH) // 39 // 1. yenopade0 hImu0 / 2. 0NyAH sadane sametya hiimu0| 3. iti sthUlabhadrasvAmI 7 hiil0| 4. bhUmau marudvakSa ivotta0 / hImu0 / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) jinAnAm / (2) gRheSu prAsAdeSu / (3) sUtradhAranikaraiH / "saGghasArthau tu dehinAM 'samUhe" / (4) kArayati sma / (5) tIrthakRtAM pratimAH // 39 // hIla0 yaH sampratirAjA svakAritaprAsAdeSu sUtradhArANAM samUhai: kRtvA sapAdakoTIjinAnAM pratimA acIkarannirmApayAmAsivAn / nu iti vitarke / Atmano yazAMsyeva nidhayo-nidhAnAni teSAM maJjUSA iva // 40 // hIsuM0 'naktaM nalinyAdimagulmanAmavimAnamArgaH prabhuNA ca yena / ___snehapriyeNeva mahebhyasUnoradaya'vantIsukumAlanAmnaH // 40 // (1) rAtrau / (2) nalinIgulmavimAnamArgaH tapasyAgrahaNapUrvazmazAnakAyotsargaparISahasahanalakSaNaH / (3) pradIpena // 40 // hIla0 naktaM0 / yenAvaMtIsukumAlasya: nalinIgulmavimAnamArgaH darzitaH / yathA pradIpena mArgaH darzyate // 41 // hIsuM0 'sthAne gatasya tridivaM svavaptuLadhAdarevantIsukumAlasUnuH / nAmnA mahAkAla itIha puNyapAnIyazAlAmiva sArvazAlAm // 41 // (1) devalokagamanabhUmau / (2) nijatAtasya / (3) avantIsukumAlasya nandanaH / (4) sukRtaprapAprasAdam // 41 // hIla0 sthaane| avantIsukamAlaputraH ujjayinyASpa(: pa)risaravartikantherikAvanazmazAne avantIpArzvanAtha prAsAdaM cakAra / yathA prapA kAryate / / *42 // hIsuM0 zrImatsuhastivrativAsavasya zrIsusthitaH supratibaddhasUriH / padaM vineyau nayataH sma lakSmI kramaM 'murAreriva "puSpadantau // 42 // (1) suhastisUrIndrasya / (2) ziSyau / (3) gaganam / (4) sUryacandrau // 42 // hIla0 zrIsuhastisUripaTTe dvau vineyau bhavataH sma / yathA murAricaraNe AkAze puSpadantau sUryAcandramasau / puSpadantau "puSpadantAvekoktyA zazibhAskarau" zuzubhAte // 43 // hIsuM0 prIti sRjantI puruSottamAnAM 'dugdhAmburAzeriva padmavAsA / "hRdA 'jinaM bibhrata AvirAsIttatsUriyugmAdiha "kauTikAkhyA // 43 // (1) puruSazreSThAnAM viSNUnAM ca / (2) kSIrasamudrAt / (3) lakSmIH / ( 4 ) manasA madhyena ca / (5) arhan viSNuzca / (6) susthita-supratibaddhasUridvandvAt / (7) kauTikazAkhA // 43 // hIla0 priiti0| yathA kRSNasya prItikAriNI lakSmI: samudrAdutpannA tathA tasmAtsUriyugmAt koTikagaNa iti 1. vande hiimu0| 2. svavaptastridivaM gatasya vya0 hiimuH| 3. iti susthita-supratibaddhasUrI, ekapaTTadharau 9 hiil0| Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 119 nAma babhUva / kiMbhUtAt tatsUriyugmAt dugdhAmburAzezca ? / hRdayena madhyena ca tIrthaGkaraM kRSNaM ca dhArayataH // 44 // hIsuM0 1zrIindradinnavrati sArvabhaumasta tpaTTalakSmItilakaM babhUva / ___ nizumbhyate "dAmbhikatA sma yena pakalindakanyeva pahalAyudhena // 44 // (1) cakravartI / (2) susthita-supratibaddhasUripaTTazriyAstilakam / (3) hanyate sma / (4) kApaTyam / (5) yamuneva / (6) balabhadreNa // 44 // hIla0 tatpaTTe zrIindradinnasUrirjAtaH / yena kApaTyaM nirdalitam / yathA balabhadreNa yamunA parAbhUtA / "rukmipralambayamunAbhidanantabhAla'' iti haimyAm // 45 / / hIsuM0 pakSadvayaM bhinnatamobhareNa pitroSya( : pa)vitrIkriyate sma yena / "kuberadigdakSiNayoSpa ( : pa)davyordvandvaM priyeNeva "payojinInAma // 45 // 2 (1) jananIjanakasambandhikuladvandvam / ( 2 ) nihatAjJAnAndhakAranikaraNa / (3) jananIjanakayoH / (4) uttarAdakSiNayoH / (5) mArgayoH / (6) yugalam / (7) bhAnuneva // 45 // hIla0 pkss0| yena mAtRpitrorvaMzadvandvaM pAvanIcakre / yathA sUryeNottarAyAmyormArgayordvandvaM pavitryate / yena bhAnunA ca kiMbhUtena ? / bhinnaH pApmanAM vA dhvAntAnAM bharaH samUho yena sa, tena // 46 / / hIsuM0 zrIdinnasUrirguNa bhUrira smAtsaptarSibhUraGgirasAdyathAsIt / yenAnurAgo'vadhi kAlanemiH "kallolinIvallabhazAyineva // 46 // (1) prabhUtaguNaH / (2) indradinnasUreH / (3) bRhaspatiH / ( 4 ) aGgirA nAma tApasavizeSaH / (5) hataH / (6) daityavizeSaH / (7) kRSNena // 46 // hIla0 shriidi0| asmAdguNabahula: zrIdinnasUrirjAtaH / yathAGgirasastApasAbRhaspatirjAtaH / yenAnurAgo htH| yathA nArAyaNena kAlanemirhanyate sma // *47|| hIsuM0 'paJcAzugAnyaH samitIvidhAya babhaJja 'paJcAzugapaJcabANIm / zareNa kenApi na cetkadAcitkasmAnna taM sa prabhaveddhanuSmAn // 47 // (1) paJcasaGkhyAkAn bANAn / (2) smarapaJcazarAn / (3) samarthIbhavet / (4) dhanurdharaH // 47 // hIla0 pnycaa0| paJcasamitirUpaiH paJcabANaiH kAmasya paJcAnAM bANAnAM samAhAraM ciccheda / evaM cenna tahi sa smaradhanurddharaH kenApi zareNa kasminnapi prastAve kasmAttaM dinnasUri na praharet // 48 / / 1. atra gaNasya dvitIyanAmAjani hiil0| 2. iti zrIindradinnasUri:10 hiil0| 3. 0raso yathA0 hiimu0| 4. 0dvapuSmAn iti hImu0 dRzyate / sa cAzuddha: / 5. iti zrIdinnasUri:11 hiil0| Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 sUrIzvarassI( siM )hagiriH krameNa 'vyabhAsayattatprabhupaTTalakSmIm / jinasya pAdaM zirasA spRzantIM 'nikAyyarAjImiva 'ketuvAraH // 48 // (1) bhUSayati sma / (2) dinasUripaTTazriyam / (3) viSNupadaM gaganam / (4) gRhazreNIm / (5) dhvajavrajaH // 48 // hIla0 suurii0| sI(siM )hagiriH tatpaTTalakSmI bhUSayati sma / yathA dhvajaughaH saudhadhoraNI bhAsayati / paTTalakSmI nikAyyarAjI ca kiMbhUtAm ? / mastakenArhatpAdaM AkAzaM vA zRGgeNa spRzantIm // 49 // hIsuM0 'vindhyaM nipItAbdhiriva vratIndro ya edhamAnaM "niSiSedha kopam / "yadvAktaraGgaizca 'jitAbhrasindhustra pAtirekAdiva 'nimnagAsIt // 49 // (1) vindhyAcalam / (2) agastimuniriva / (3) varddhamAnam / (4) nivArayati sma / (5) yasya vacanavilAsaiH / (6) gaganagaGgA / (7) lajjAtizayAt / (8) nimnaM nIcairgacchatIti adhomukhA // hIla0 vindhyN0| yaH kopaM niSedhayAmAsa / yathAgastivindhyaM niSedhate sma / yadvAgvilAsairjitA svargaGgA nIcairgatirjAtA // 50 // hIsuM0 'tamobharorvIdharabhedavajrivrajo'tha vajraprabhuretadIyam / paDheM parAM prApayati sma bhUSAM 'mANikyakoTIra ivottamAGgam // 50 // (1) ajJAnanikaraparvatabhedane zakrakulizaH / (2) ratnamukuTa iva / (3) mastakam // 50 // hIla0 t0| ajJAnacchedane vajratulyaH vajrasvAmI paDheM bhUSayati sma / yathA maNimukuTa: zIrSaM zriyaM nayati // 51 // hIsuM0 yaH zaizavAdeva jahau nijAmbAM velAmiva kSIranidhiH(dheH )sudhAMzuH / adhyaiSTa yaSyA(: pA)lanake zayAno'pyekAdazAGgI "smRtapUrvajanmA // 51 // (1) bAlyAt / (2) muktavAn / (3) rodanakapaTena svajananIm / (4) kSIrasamudravelAm / (5) candraH / (6) paThati sma / (7) jAtismaraNena jJAtaprAcInabhavaH // 51 // hIla. AbAlyAdeva yo nijajananI tatyAja / yathA candro mathyamAnakSIranIrAkarasya velAM jahAti sma / yaH pAlane svapannapi ekAdazAGgAnAM samAhAraM adhItavAn // 52 / / hIsuM0 'yaSpa(: puSpadaSpa (: pa)lavalIlayeva vairAgyalakSmyAlamakAri bAlye / "prAgjanmamitratridazAnna bhogavidyAM punarvaikilabdhi mApat // 52 // (1) vRkSaH / (2) kisalayazriyA / (3) bAlyAvasthAyAm / (4) pUrvasurabhavasambandhimitra1. iti sI(siM)hagiriH12 hiil0| 2. Azaiza. hImu0 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 121 surAt tiryagjRmbhakAt / (5) AkAzagAminI vidyAm / (6) vaikriyalabdhi ca / (7) prAptavAn // 52 // hIla0 yaH pu0| yathA vRkSaH pallavalIlAvAnsyAttathA vairAgyavAnsa jAtaH / yaH pUrvajanmamitrAddevAdAkAzagAminI vidyAM vaikriyalabdhi ca lebhe // 53 // hIsuM0 'durbhikSavarSeSu 'subhikSabhUmI saGkha 'kRpAnIranidhe ninISoH / vajraprabhoryasya "paTaSya (: pa)TIyAn vimAnava vyomani dIpyate sma // 53 // (1) duHkAlavarSeSu / (2) sukAlazAlimaNDalam / (3) dayAsamudrasya / (4) praapyitukaamsy| (5) kalpo-vapurAcchAdanavasanam / (6) atizayavRddhi prAptaH / (7) suravimAna iva / (8) gagane // 53 // hIla0 durbhikSavarSeSu satsu subhikSabhUmiM saGgha netumicchorvajrasvAmina: paTo vimAnavadRSTaH // 54 // hIsuM0 sahaiva dehena samagrasaMGkha nayatyasau siddhipurImivainam / / janairiti vyomani taLamANaH paTa: "prabhobauddhapurImavApa // 54 // (1) vartamAnenaivodArikazarIreNa / (2) mokSanagarIm / (3) AkAze / ( 4 ) vicAryamANaH / (5) vajrasvAminaH // 54 // hIla0 shai|| asau audArikakAyenaiva saGgha siddhipurIM prApayati iti janairgagane taya'mANaH paTaH kalpaH __bauddhapurIM gataH // 55 // hIsuM0 1dhyAturvaraM zrIH zrutadevateva yasyAdarAtpadmamadatta 'padmA / vanApiturmitrahutAzanasyAgrahIcca yo viMzatilakSapuSpAn // 55 // (1) dhyAnakartuH / (2) iSTasiddhim / (3) sarasvatIva / (4) sahasrapatram / (5) lakSmIH / "padmahUde gatasya vajrasvAminaH zrIH sahasradalakamalaM dattavatIti zrutiH" / (6) dhanagiri mitrahutAzananAma devAdviMzati lakSakusumAni gRhItavAn // 55 // hIla0 dhyaa0| yasyAdezAt zrIH sahasradalakamalaM dattavatI / yathA sarasvatI dhyAturvaraM datte / yaSpi(: pi) tu[mitrasya] vanAviMzatilakSasumAni agrahIt // 56 // hIsuM0 'mUtairiva svasya guNaiH praphullatpuSpotkaraiSya(: paryuSaNAkSaNeSu / "samunnatiM 'zAMbhavazAsanasya tasyAM sunandAtanayastatAna // 56 // (1) aGgayutaiH / (2) vikacatkusumasamUhaiH / (3) paryuSaNAdinAnAmutsaveSu / (4) prabhAvanAm / (5) jinazAsanasya / (6) sunandAnAmnI vajrasvAmijananI, tasyAstanayaH putraH // 56 // hIla0 muurte| dhanagiripatnIsuto vajrasvAmI puSpotkaraiH bauddhanagaryAM jinazAsanaprabhAvanAM cakAra / utprakSyate / svairguNaiH // 57 // | Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 __'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'prAbodhayatbauddhapurIprabhuM yaH sArddha samagrairapi pauralokaiH / sAkaM zakuntairiva "paGkajAnAM kucaM "samudyadgaganAdhvanInaH // 57 // (1) pratibodhayati sma / zrAvakazcakre / (2) bauddhanagarasvAminam / (3) nagarajanaiH sArddham / (4) pakSibhiH / (5) kamalAnAm / (6) vanam / (7) udayamAnabhAnuH // 57 // hIla0 praabo0| yaH sugatanagarIsvAminaM jainaM cakAra / yathodito raviH kujaM vikAzayati / / *58 // hIsuM0 'apAsyati 'smADhayasutAM sarAgAM suvarNakoTI: saha rukmiNIryaH / "krIDanmRgendrAM smita sallakIbhini kuJjarAjImiva "kuJjarendraH // 58 // (1) tyajati sma / (2) vyavahAriputrIm / (3) sasnehAm / (4) kanakakoTyA samam / (5) ramamANasiMhAm / (6) vikasitagajapriyataruyuktAm / "sallakI tu gajapriyA" / (7) vanamAlAm / (8) gajendraH // 58 // hIla0 apaa0| yaH rukmiNI kanyAM sarAgAmapi tatyAja / yathA gajendraH mRgendrasahitAM vanarAjI tyajati // 59 // hIsuM0 zrIvajraseno'tha 'tadIyapaDheM 'vyabhAsayatprINitajantujAtaH / "sphuranmadodbheda iva 'dvipendrakapolamA nanditacaJcarIkaH // 59 // (1) vajrasvAmisambandhipadam / (2) zobhayati sma / (3) pratibodhapradAnena tRptiyuktAH kRtA jantUnAM-prANinAM samUhA yena / (4) prakaTIbhavanmadavAriNa udayaH / (5) krikpolsthlm| (6) pramoditamadhukaraH // 59 // hIla0 zrI vajrasenaH tadIyapaDheM vyabhAsayat / yathA mAdyabhramaro madodbhAvaH gajakapolaM vibhAsayati // 60 // hIsuM0 'durbhikSake 'pAyasamekSya "lakSapakvaM mahebhyasya gRhe prabharyaH / dine dvitIye "kuladevateva nyavedayadbhAvisubhikSamasya // 60 // (1) duSkAlavarSeSu / (2) paramAnnam / (3) dRSTvA / (4) lakSasuvarNaiH zAli-dugdha-ghRtakhaMDAdi melayitvA rAddham / (5) kasyacidvyavahAriNo mandire / (6) AgAmidivase / (7) iSTagotrasura iva / (8) kathayati sma / (9) bhaviSyantaM subhikSaM sukAlam / (10) vyavahAriNaH // 60 // hIla0 yaH bhAvinaM sukAlaM kathayati sma // *61 // hIsuM0 'catvAra etattanujA vineyAH zAkhAbhRtastasya vibhorbabhUvuH / ivA maradveSTi Si)camUjayazrIjuSaH surendradviradasya "dantAH // 61 // 1. samaM hiimu0| 2. yo rukmiNI kAJcanakoTibhizca hiimu0| 3. iti vajrasvAmI 13 hiil0| 4. sukAla0 hImu0 / 5. nayA vi0 hImu0 / 6. iti vajrasenaH 4 hIla0 / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 123 caturthaH sargaH // (1) tasya mahebhyasya catuHsaGkhyAkA nandanAstasya vajrasenasya gurovineyA bhUtvA nAgendra-candranirvRtti-vidyAdharAkhyAzAkhAdharA Asan / (2) daityasenAvijayalakSmIdhAriNaH / (3) airAvaNasya / (4) dantakozAH // 61 // hIla0 ctvaa0| tasya catvAraH nAgendra-candra-nirvRtti-vidyAdhareti zAkhAdharAH ziSyA abhavan / utprekssyte| daityasenAbhaMjakAH airAvaNasya dantAzcatvAraH santi // *62 // hIsuM0 bhartA 'surANAmiva lokapAleSveteSu saudaryayatIzvareSu / zrIcandranAmnA munipuGgaveSu( na ) tatpaTTapUrvA pramadena bheje // 62 // (1) indraH / (2) bhrAtRsUriSu / (3) vajrasenasUripaTTaprAcIdig // 62 // hIla0 bhrtaaH| eteSu caturSu bhrAtRsUriSu madhye zrIcandranAmnA sUriNA vajrasenapaTTaprAcI harSeNa siSeve / yathA lokapAleSu caturpu madhye indreNa prAcI dig sevyate // 63 // * hIsaM0 rAjA 'svayaM rAjanataM sadoSo nirdoSamaGgopagato 'niraGkam / sAsto nirastaM ca nijAdhikaM caM samIkSya cikSAya "zazI 'kimA // 63 // (1) AtmanA / (2) bhUpaiH praNataH / (3) doSA rAtrayaH apaguNAzca / (4) samagraguNaH / (5) kalaGkarahitaH (6) sadodayaH (7) kSayati sma / (8) candraH / (9) cintayA // 63 // hIla. rAjA0 / zazI kiM artyA kSINo jAtaH / kiMkRtvA? / yaM dRSTvA / kiMbhUtaM yam ? kiMbhUtam ? zazI-rAjA taM rAjanatam / punaH kiMbhUtam ? sadoSastaM nirdoSam / svayaM kalaGkI taM niSkalaGka, svayaM astavAn taM sadodayaM, ato'tiH // 64 // hIsuM0 zrIcandrasUreratha candragaccha iti prathA 'prAdurabhUdgaNasya / 3bhAgIrathInAma bhagIrathAkhyamahImahendrAdiva 'devanadyAH // 64 / (1) khyAtiH / (2) gacchasya / (3) gaGgA / (4) sagaracakrisUnujanunandano bhagIrathanAmA bhUmIpurandaraH / (5) gaGgAyAH // 64 // hIla0 zrIcandrasUrezcandragacchanAma jAtam / yathA bhagIrathAd bhAgIrathI utpannA // 65 // hIsuM0 'kallolikAruNyarasAnvitasya sAmantabhadraprabhurasya paTTam / vyarAjayadvAriruhAkarasya madhyaM yathonmuMdritapuNDarIkam // 65 // (1) atizayapravarddhamAnastaraGgitaH kallolitaH sa vAsau kRpArasasamastena kalitaH / (2) bhUSayati sma / (3) sarasaH / (4) vicAlam / (5) vikasitaM sitAmbhojam // 65 // 1. saudarya0 hImu0 / sa cAzuddha: pratibhAti / 2. iti candrasariH[15] / candragaccha tatIyaM nAma gaNasya 3 hIlA 3. 0thonnidi0 hImu0 / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 kllo0| bahulakaruNArasAnvitasyAsya paDheM sAmantabhadrasUri bhUSayati sma / yathA tarAkamadhyaM vikasitaM zvetakamalaM virAjayati // *66 // hIsuM0 'vaimukhyabhAg yo viSayAtkuraGgadveSIva jajJe 'vipine 'nivAsI / tasmAnmunIndorvanavAsisaMjJA parA punaH prAdurabhUnmunInAm // 66 // (1) parAGmukhatA sevamAnaH / manomAtramapyakurvANaH / (2) zabdAdikAt gocarAddezAcca / (3) kesarIva / (4) vane / (5) nivasanazIlaH / (6) sAmantabhadraprabhoH / (7) vanavAsIti nAma // 66 // hIla0 vaimu0| yathA dezAdvimukhaH siMha: vanavAsI bhavet, tathA yaH paJcakAmAtparAGmukhaH vanavAsI jAtaH / punastataH vanavAsI nAma jAtam // 67|| hIsuM0 'koraNTake 'vIrajinendramUrti dRkpAMthavRtiM kRtapuNyapAkAm / yaH "pratyatiSThatkimu satrazAlAM sa vRddhadevo'jani tasya paTTe // 6 // (1) koraNTakanAmanagare / (2) mahAvIrapratimAm (3) netrapathikAnAM varttanaM yatra / dRntulyA bhramaNazIlatvAtpathikAsteSAM vRttirAjIvo yasyAm / ( 4 ) nirmitaH sukRtasya pAkaH phalapradAnAbhimukhatA yayA pakSe racitaH pavitraH pAko'nnAdisaMskAro yasyAm / (5) pratiSThitavAn / (6) dAnazAlAm // 67 // hIla0 kor0| dRza eva pAnthAsteSAM vRttiryatra, tAm / punaH kRtaH puNyasya pAkaH phalAbhimukhatA yayA / tAdRzIM vIrajinapratimAM yaH pratiSThitavAn / utprekSyate / satrasA(zA)lAM nirmitavAn / sa vRddhadevasUristatpaTTe abhavat // 68 // hIsuM0 pradyotanAhvaprabhuNApya'muSya paTTaSya(: poraM vaibhavamAbabhAra / ___ trailokyalakSmItilakAyitena pituH svaputreNa yathA nvavAyaH // 18 // (1) pradyotananAmasUriNA / (2) vRddhadevasUrizakrasya / (3) bhuvanatrayazriyastilakavadAcaritena / (4) svasya pitureva nandanena / (5) vaMzaH // 68 // hIla0 pradyotanasUristatpaTTe jAtaH / yathA rAjJo'nvaye uttamaH putro bhavati // 69 / / hIsuM0 'prabodhayanbha'vyasarojarAjI: saMzoSayanduNa( na )yakardamAMzca / 'doSodayaM nirdalayanmahasvI "pradyotano'nyaH kimabhUdbhuvo'yam // 69 // (1) pratibodhayuktAnkurvan vikAzayaMzca / (2) bhavikakamalamAlAH / (3) nAzayan viralIkurvanvA / (4) mithyAdRgjambAlAn / (5) apaguNAnAM-rAtrINAM cAvirbhAvam / (6) 1. iti sAmantabhadrasUri:[16] / vanavAsIti gacchasya caturthaM nAma / hIla0 / 2. iti vRddhadevasUriH 17 hIla0 / 3. paDheM hiimu0| 4. iti pradyotanasUriH 18 hIla0 / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 125 vidhvaMsayan / (7) tejasvI / "paDirUvo teyassI" tyupadezamAlAvacanam / asAdhAraNa eva / (8) sUryaH / (9) pRthivyAH // 69 // hIla0 prbo0| bhavyasarojaM prabodhayan, punarmithyAdRza eva paGkAstAn zoSayan, punA rAtrINAmudayaM nirdalayan pratApavAn etAdRzo'nyaH kiM pRthivyAH ayaM sUryaH // 70 / / hIsuM0 'dhiyA 'jayaMzcitra zikhaNDisUnuM "gaGgAtaraGgAyitavAgvilAsaH / zrImAnadevaSpa( : pa)dametadIyaM 'sabhyaH sabhAsthAnamivA dhyuvAsa // 70 // (1) buddhyA / (2) parAbhavan / (3) bRhaspatim / "vicitravAJcitrazikhaNDinandana" iti naiSadhe / (4) surasaritaH kallolA ivAcaritAM vAcAM vaicitryo yasya / (5) sabhAyAM sAdhuH / (6) AzritavAn // 70 // hIla0 dhiyaa0| buddhyA bRhaspatisadRzaH zrImAnadevasUriretatpaDheM AzritavAn // 71 // hIsuM0 'padapradAnAvasare samIkSya sAkSAttadaMsopari vANipadme / / rAjyAdiva pakSoNipuraMdarasya bhraMzo'sya prabhAvI niyamasthitere // 71 // "itthaM 'guruM svaM vimanAyamAnamAlokya lokezvaragItakIrtiH / tatyAja yaH SaDrevikRtIvratIndraH SaDantarArIniva 'jetukAmaH // 72 // yugmam // (1) sUripadasya dAnAvasare / (2) pratyakSalakSye / (3) mAnadevasUriskandhopari / (4) sarasvatI-lakSyau / (5) rAjyAdiva rAjJaH (6) cAritrAdasya patanam / (7) bhaviSyati // 71 // (1) anena prakAreNa / (2) viruddhamanasaM guruM dRSTvA / "cirAya tasthe vimanAyamAnaye''ti naiSadhe / (3) ghRtAdikAH / (4) SaTsaGkhyAkAnAntarAn zatrUn / kAma 1 krodha 2 mada 3 matsara 4 mAyApalobhAdaravyAn (5) parAbhavitumicchan // 72 // hIla0 pd0| padapradAnasamaye tatskandhayorupari sarasvatIlakSmyau dRSTvA asya cAritrAdbhazo bhaviSyati iti vimanAyamAnaM guruM dRSTvA yaH SaTvikRtIstatyAja / utprekSyate / kAmakrodhamadamatsaramAyAlobhAdIn pratIpAnjetum // 72-73 / / hIsuM0 'camUbhirurvIndra ivAmarIbhiru pAsyamAnaM yamavekSya kazcit / kiM strIyuto'sAviti saMzayAno naDDUlake' zikSyata 'tAbhireva // 73 // (1) senAbhiH / (2) nRpaH / (3) jayA-vijayA-aparAjitA-padmAkhyAbhirdevIbhiH / (4) sevyamAnam / (5) marakabAhulyAtsaGghakRtakAyotsargaprabhAvAgatazAsanadevIkathitamAnadevasUriprabhAvotsukIbhUtatakSazilAnagarIsaGgrena svamarakazamanAya preSitaH ko'pi zrAddhaH / (6) saMzayaM kurvan / (7) kuTTitaH / (8) guruvacasaiva muktaH / (9) davIbhiH // 73 // 1. iti zrImAnanadevasUriH 19 hIlA Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 camU / yathA senAbhiH patiH sevyate tathA devIbhiH sevyamAnaM yaM dRSTvA ? kiM strIyukto'sau, iti saMzayaM kurvANaH zrAddhaH tAbhireva zikSitaH // 74 // hIsuM0 'tadIyapaTTAmbarabhAnumAlI zrImAnatuGgaH zramaNendurAsIt / ya 3aujiDhatsAdhujanA nijAjJAM 'nAthAnpRthivyA iva sArvabhaumaH // 74 // (1) mAnadevasUripaTTAkAzabhAskaraH / (2) mAnatuGgasUriH / (3) vAhayati sma / (4) svasyAjJAm / (5) nRpAn / (6) cakravartI // 74 // hIla. tdii0| tatpaTTe zrImAnatuGgasUrirjAtaH / yaH sAdhUnnijAjJAM vAhayAmAsa / yathA cakravartI nRpatIn nijAjJAM grAhayati // 5 // hIsuM0 'bhaktAmarAhvastavanena sUrirbabhaJja yo'GgAnnigaDAnnazeSAn / "pravarttitAmandamadodayena gambhIravedIva "marahImaghonaH // 75 // (1) bhaktAmaranAmastotreNa kRtvA / (2) nijazarIrAdaSTacatvAriMzatzRGkhalAH / (3) bhanakti sma / (4) pravAhamAnAtizAyimadavAriprAdurbhAvena / (5) rAjJaH / (6) karI / "tvagbhedAdrudhira zrAvAdAmAMsavyathanAdapi / saMjJAM na labhate yastamAhurgambhIravedinam" // hIla0 bhktaa0| yo bhaktAmarastotreNa nijAGgalagnAnaSTacatvAriMzat zRGkhalAn bhanakti sma / yathAvamatAGkuzaH rAjJaSka(: ka)rI madAvirbhAvAt zrRGkhalAn troTayati / "tvagbhedAdrudhirazrAvAdAmAMsavyathanAdapi / saMjJAM na labhate yastamAhurgambhIravedinam" // 76||* hIsuM0 zrImAnatuGgaSka(: ka)raNena bhaktAmarastutestaM 'kSitizIti( ta )kAntim / cakAra 'nanaM phalapuSpapatrabhAreNa yadvatphaladaM vasantaH // 76 // (1) rAjAnam / (2) namanazIlam / (3) vRkSam // 76 // hIla0 zrImAnatuGasUriH rAjAnaM nanaM cakAra / yadvadvasantartuH phalabhAreNa vRkSaM namra nirmAti // 77 // hIsuM0 bhayAdimenAtha 'harastavena yo 'duSTadevAdikRtopasargAn / zrIbhadrabAhuH svakRtopasargaharastaveneva 'jahAra "saGghAt // 77 / / (1) namiUNanAmnA bhayaharastotreNa / (2) duSTasuranirmitopasargam / (3) zrIbhadrabAhusvAmIva nijaracitopasargaharastavaneneva (4) nivArayati sma / (5) saMghamadhyAt // 77 // hIla0 bhyaadi0| yathopasargaharastotreNa bhadrabAhusvAmI saGghAdupasargAn jahAra tadvadayamapi "namiUNa paNaya." ityAdi stotreNa harati sma // 78 / / 1. 0tanazrama0 hiimu0| 2. karI dharendoH hiimu0| 3. iti zrImAnatuGgasariH 20. hiil0| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 127 hIsuM0 'saddhyAnanAgezvararazmisAmyamanthAdriNA loDya madAmburAzim / tatpaTTalakSmIratha vIranAmnAcAryeNa "vave 'vanamAlineva // 78 // (1) dhyAnarUpazeSanAgarazmikRSTasamatApariNAmarUpamandaragiriNA / (2) nirmathya / (3) vIrAcAryeNa / (4) vRtA / (5) zrIkRSNena // 78 // hIla0 sddhyaa0| saddhyAnameva zeSa eva rasmi(zmi)rmathanarajjustadyukto yaH samatAmandarastena madArNavaM nirmathya tatpaTTazrIrvIrAcAryeNa vRtA / yathA kRSNena vRtA // 79 / / hIsuM0 tato'jani zrIjayadevasUrirdUrIkRtA zeSakuvAdivRndaH / yadvAgvilAsairavaheliteva sudhA kimu kSIranidhau mamajja // 79 // (1) nirgazita nikhi[la]durvAdivRndaH / (2) vijitA / (3) samudre / (4) nimagnA // 79 // hIla0 tataH zrIjayadevasUrirabhavat / yadvAkcAturyairavahelitA mAdhuryazrIryasyAstAdRzI sudhA kSIrArNave brUDiteva / / *80 // hIsuM0 'svaSkA( :kA)minIkIrtitakIrtidevAnandazcidAnandamanA munIndraH / tAruNyameNA mukhImivaitatpaTTazriyaM 'vaibhavamA ninAya // 8 // (1) devAGganAgItakIrtiH / ( 2 ) muktau mano yasya / (3) yauvanAvasthA / (4) vanitAmiva / (5) zriyam / (6) prApayati sma // 8 // hIla0 sva:kA0 / mokSakAmo devAnandamunistatpaDheM zobhA nayati sma / yathA yauvanaM eNAGkamukhIM zriyaM lambhayati // 8 // hIsuM0 zrIvikramaH sUripuraMdaro'bhUtta'tpaTTadagdhAbdhisudhAmarIciH / / 'tamazcamUM hantumanAH samagrAM kiM vikramo'GgIkRtakAyayaSTiH // 81 // (1) devAnandasUripaTTakSIrasamudre candratulyaH vRddhikAritvAt / (2) ajJAnasenAm / (3) parAkramaH (4) svIkRtazarIraH // 81 // hIla0 zrIvikramasUristatpaTTe jAtaH / utprekSyate / ajJAnasenAM hantuM kiM mUrtimA parAkramaH // 82 // hIsuM0 AsIttataH zrInarasiMhasUriH sa 'vAGmayAmbhonidhipAradRzvA / / atyAji yakSaH kila yena mAMsaM "svApaM 'jagadvArijabandhuneva // 82 // (1) zAstrasamudrapAragAmI / (2) tyAjitaH / (3) kazcidyakSaH / anirdiSTanAma kila iti zrUyate shaastroktyaa| (4) nidrAm / (5) bhuvanam / (6) sUryeNa // 82 // hIla0 aasii0| tataH zrInarasiMhasUrirjAtaH / yena sUriNA yakSaH mAMsaM atyAji-tyAjitaH / yathA sUryeNa vizvaM svApaM nidravasthAM tyAjyate // 83 / / 1. iti vIrAcAryaH 21. hiil0| 2. 0litazrI: hImu0 / 3. iti zrIjayadevasUriH 22. hIla0 / 4. iti zrI devAnandasUri 23. hIla0 / 5. iti zrIvikramasariH 24.hIla0 / 6. iti zrImAna [nara]siMhasariH 25. hIla0 / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'maharghyamANikyamivAGgalIyaM rekhomANabhUpAlakulapradIpaH / paTTazriyaM zrInarasiMhasUreralaGkaroti sma samudrasUriH // 83 // (1) mahAmUlyaratnam / (2) mudrikAm / (3) khomANanAmAno nRpAsteSAM vaMze pradIpaH // 83 // hIla0 maha0 / narasiMhasUreH paDheM khomANajJAtIyaH samudrasUriralaGkurute sma / yathA bahumUlyaM ratnaM mudrikAmalaGkarate ||84|| hIsuM0 'digvAsaso 'yena vijitya vAde nAgade nAganamasyatIrtham / "svavazyamAnIyata bhUmibhA "durgaH "pratIpAniva 'samparAye // 84 // (1) digambarAn / (2) samudrasUriNA / (3) nAgadanagare / (4) zrIpArzvanAthaM dharaNendranamaskaraNIyaM saprabhAvam / (5) AtmAyattaM svakIyam / (6) rAjJA / (7) koTaH / (8) zatrUn / (9) yuddhe // 84 // hIla0 digvA0 / AzAmbarAn vijitya nAgahUde nAganamaskaraNIyaM pArzvabimbaM zvetAmbarasaGghAyattaM aaniiyt| ___ yathA raNe ripUn jitvA nRpena(Na) durgaH koTTaH svavazyaH kriyate / / iti zrIsamudrasUriH samabhavat 26 // 85 // hIsuM0 sa mAnadevo'jani tasya paTTe 'vAgdevatA yanmukhapadmasadmA / tRptAmR taizcAruvacovilAsacchalAdivodgAramivAtanoti // 85 // (1) sarasvatI / (2) zrImAnadevasUrimukhamandirA / (3) tRpti prAptA satI / (4) pIyUSaiH / (5) prabhuvacanavaicitryavyAjAt / (6) amRtodgAram // 85 // hIla. samA0 / tatpaTTe zrImAnadevasUrirjAtaH / yanmukhe sthitA sarasvatI amRtodgAraM kurute // 86 // hIsuM0 pade tadIye vibudhaprabheNa sma bhUyate sUripuraMdareNa / yenAbhibhUta(:) kila 'puSpadhanvA 'punaryugyutsurviSa mAyudho'bhUt // 86 // (1) kAmaH / (2) vyAghuTya / (3) saGgrAmaM kartumicchuH / (4) viSamAnyapratihatAni bhayaGkarANi vA zastrANi yasya / paJcabANaH // 86 // hIla0 pade0 / tatpaTTe vibudhaprabhasUriNA jAtam / yena parAbhUtaH kAmaSpu(: pu)naryodbhumicchustIkSNAstra: samajani / / 87 // hIsuM0 'tatpaTTapaGkehamAnasaukAH zrImAnjayAnandavibhurbabhUva / / yasyAzaye'zmAtsamayo'pyazeSaH "kumbhodbhavasya "prasRtAvivAbdhiH // 87 // 1. iti zrIsamudrasUriH 26. hIla0 / 2. iti zrImAnadevasUriH 27. hIla0 / 3. iti zrIvibudhaprabhasUriH 28. hIla0 / 4. iti jayAnandasUriH 29. hIla0 / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 caturthaH sargaH // (1) paTTakamalamarAlaH / (2) AzayaM hRdayam / "dayAsamudre sa tadAzaye'tithIcakAra kAruNyarasApagA giraH" iti naiSadhe / (3) mamau praviSTo vAtilIno vA / (4) agastimuneH / (5) prasAritAGguliH pANistatra / (6) samudre( daH) // 87 // hIla0 tatpaTTe rAjahaMsatulyaH jayAnandasUrirjajJe / yaddhRdaye samagraH siddhAntaH amAt / yathAgastiprasRtau abdhirmAtaH // 88 // hIsuM0 yasyA'nanaM 'candrati dantakAnti jyotsnAyate bhrUyugama GkatIha / vAcAM vilAso'pi sudhAyate tatpade munIndraH sa raviprabho'bhUt // 88 // (1) mukham / (2) candra ivAcarati / "sarvaprAtipadikebhyaH kvipa vA AcAre" iti kvipa pratyaye / tadudAharaNAni kRSNati svati kRSNAmAsa svAmAseti prakriyAkaumudyAm / (3) candrikevAcarati / (4) lAJchanamivAcarati / (5) iha mukhacandre // 88 // hIla0 ysyaa0| raviprabhasUrarvadanaM candratulyaM dantAnAM dyotiryotsnAsamaM bhrUdvayaM aGkatulyaM vAgvilAso'pi sudhAtulyaH sa raviprabhastatpaTTe'bhavat / / 89 // hIsuM0 varddhiSNuyatkIrttisudhArNavena 'vyalumpi nAmApya sitAdibhAvaiH / 4arhanmahimneva jagatpra'(tya )janyaiH so'bhUdyazodevavibhuSpa( : pa)de'sya // 89 // (1) varddhanazIlayazodevasUrikIrttikSIrasamudreNa kRtvA / (2) luptam / (3) kRSNa-nIlapIta-raktapadArthaiH / (4) tIrthakaramAhAtmyena / (5) ItibhiH / "ajanyamItirutpAta" iti haimyAm // 89 // hIla0 varddhi0 / varddhamAnena yatkItikSIrArNavena zyAmAdibhAvaiH svaM nAma viluptam / yathA tIrthakaramAhAtmyena vizve ItibhiH lupyate / sa yazodevasUrirjAtaH // 10 // hIsuM0 pradyumnadevo'tha pade tadIye pradyumnadevo'bhinavo babhUvaM / bhindanbha'vaM "muktaratirda vIyo bhavanmadhurvizvavibhAvyamUrttiH // 10 // (1) kandarpadevaH / (2) navInaH prAcInAdvilakSaNaH / (3) IzvaraM saMsAraM ca / (4) kAmakAntA krIDA ca / (5) dUrIbhUtaH / (6) vasanto madyaM ca / (7) jagajjanalocanakaccolakapIyamAnA sAdarAvalokyamAnA tanuryasya / smarastvevaMvidho na // 10 // hIla0 prA0 / tatpaTTe pradyumnadevaH samajani / utprekSyate / bhavaM zaMkaraM saMsAraM chidan sahito ratirahitaH punara jAtaM madhurmadyaM vasanto vA yasya / punarjagaddRggocaro nUtanaH kAmaH / / 91 / / . 1. iti raviprabhasUri, [30] hIla0 / 2. iti yazodevasUriH 31. hIla0 / 3. iti pradyumnadevaH 32. hIla0 / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 zrImAnadevena punaH sva kIrttijyotsnAvadAtIkRtaviSTapena / etatpadazrIraMgami pratiSThAM zaktitrayeNeva narendralakSmIH // 9 // (1) kIrttikaumudIdhavalIkRtavizvena / (2) agami prApitA / "ninye vijanamajAgari rajanimagami madamayAci saMbhogam / gopIhAvamakAryata bhAvazcainAmanantena" / "nyAdayo NyantaniSkarmagatyarthA mukhya karmaNi / pratyayaM yAnti duhyAdiauNe'nye tu yathAruci" // ityasyodAharaNAni / (3) prabhutvotsAhamantralakSaNena / (4) rAjyazrI : // 11 // hIla0 shriimaa0| kIrtyA dhavalIkRtalokatrayeNa zrImAnadevena (ta)tpaTTazrIM zobhAM lambhitA / yathA prabhutvotsAhamantralakSaNena zaktitrikeNa rAjyazrIH pratiSThAM prApyate // 92 // hIsuM0 vAcaMyamendrAdvimalAdicandrAtpadAbjabhRGgIbhavadindracandrAt / amuSya paTTaH zriyamaznute sma paraMtapAdbhapa iva pratApAt // 12 // (1) vimalacandrasUrIndrAt / (2) caraNakamale bhramarIbhUtazakrazazAGkAdyA yasya / (3) zrImAnadevasUripaTTa : / (4) paraM vairiNaM tApayatIti satyArthAt // 12 // hIla0 vAcaM0 / asya paTTaH indracandrasevitAt vimalacandrasUre: zobhAM prAptaH / yathA rAjA paraM tApayatIti tAdRzAtpratApAt lakSmI prApnoti / / 93 // hIsuM0 ra re)je'sya paTTe 'smararUpadheyaH sUrIndurudyotananAmadheyaH / 'digvAraNendrA iva sUricandrAH saJjajJire yatpadadhAriNo'STau // 13 // (1) kandarpa iva rUpasyAtizayo yasyeti gartitopamA / "rUpadheyabharamasya vimRzye" ti naiSadhe / (2) diggajAH / (3) udyotanasUripaTTadharAH // 13 // hIla0 re0 / smaravatprazastarUpaH udyotanasUristatpaTTe'bhUt / yatpaTTadhAriNo'STau AcAryA jAtAH // 94|| hIsuM0 'muhUrttamadvaitamavetya TelIgrAmasya yaH sImni 'bRhadvaTAdhaH / asthApayaccai tyatarostale'STau "pArtho gaNIndrAniva 'kAzikuJje // 14 // (1) samagragrahagocaranavAsA( vAMzA )divizuddhAmasAdhAraNAM velAM vijJAya / (2) mahato nyagrodhadrumatale / (3) samavasaraNasthasarvajanacchAyAkAribhagavatkevalajJAnotpAda sthAnaka taruzcaityadrumaH / (4) pArzvanAthenASTau gaNadharAH sthApitAH / (5) vArANasIvane // 14 // hIla0 muhaH / ya: TelIgrAmasImni vRddhavaTasyAdho aSTAvAcAryAn sthApayat / yathA pArzvanAtho vArANasIvane aSTagaNadharAn sthApitavAn // 95 / / / 1. iti tRtIyamAnadevasUriH 33. hIla0 / 2. iti zrIvimalacandrasUriH 34. hIla0 / 3. pArzve gaNe0 hImu0 / pArzve iti azuddha AbhAti . Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 131 hIsuM0 zAkhAprazAkhAbhiramuSya vRddhirbuhadvaTasyeva yato bhavitrI / tato "bRhadgaccha itIha nAmAparaM gaNasya prakaTIbabhUva // 15 // (1) zAkhA vayarIpramukhAH prazAkhAstadudbhavA aparAparanAmadheyarUpAH / (2) vRddhanyagrodhasyeva / (3) bhAvinI / (4) vaDagacchaH // 15 // hIla0 zA0 / zAkhAbhirasya gaNasya vRddhirbhAvinI / ato bRhadgaccha iti gaNasya nAma jAtam // 96 / / hIsuM0 'mAhAtmyanamrIkRtasarvadevaH pade tadIye'jani sarvadevaH / 'tArApatistArerakaparSadeva guNazriyA yaH prabhura nvayAyi // 16 // (1) prabhAveNa namanazIlIkRtasamastasuraH / (2) candraH / (3) tArAzreNyeva / "uDupariSadaH kiM nArhantI[ ttvaM] nizaH kimanaucitI"ti naiSadhe / (4) anugataH // 16 // hIla0 mAhA0 / indracandrAdinataH sarvadevasUristatpaTTe jAtaH / yaH sUrirguNalakSmyA AzritaH / yathA nakSatramaNDalyA candraH anugamyate // 97 // .. hIsuM0 yo 'rAmasenAhvapure vratIndurlabdhizriyaM gautamavaddadhAnaH / nAbheyacaitye mahasenasUno rjinasya "mUrtevida'dhe pratiSThAm // 17 // (1) rAmaseNinagare / (2) RSabhadevaprAsAde / (3) candraprabhasvAminaH / (4) pratimAyAH / (5) cakAra // 17 // hIla. yo rAmaseNinagare zrIRSabhadevacaitye prAsAde candraprabhasvAminaH pratimAyASpra(: pratiSThAM kRtavAn // 98 // hIsuM0 candrAvatIzasya 'nRpasya netra ivAsa yo'zeSavizeSadarzI / taM 'klRptacaityaM pratibodhya vAcA "prAvAjayatkuNamantriNaM yaH // 98 // (1) caNDAulinRpasya / (2) samastakarttavyakuzalaH / (3) kRtaprAsAdam / (4) dIkSayAmAsa / (5) kukuNanAmAnaM pradhAnam // 98 // hIla0 candrA0 / yaH pradhAnazcaNDAulinagaranRpasya netra iva jAtaH / puna: klRptaM caityaM yena sa taM tAdRzaM kuNanAmnA(nAmAnaM) mantriNaM svavacanena pratibodhya dIkSayAmAsa // 99 / / hIsuM0- 'kurvannivAsaM gavi gauravazrIgirAmadhIzo 'vibudhairupAsyaH / zrIdevasUriSkira : ki)mu devasUri: pade tadIye'pyajani krameNa // 19 // (1) vasati / (2) svarge bhuvi ca / (3) gurutvena bRhaspatitvena mahattvena vA zobhA yasya / (4) vAkpatiH / (5) paNDitairdevaizca / (6) bRhaspatiH // 19 // 1010 1. iti udyotanasUriH 35. / atra gacchasya 'bRhadgaccha', 'vaDagaccha' iti paJcamaM nAma jAtam / hIla0 / 2. iti sarvadevasUriH 36. hIla0 / 3. iti devasUriH 37. hIla0 / Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 kurvanni0 / tatpaTTe devasUrirjAtaH / kiMbhUto devasUri: ? / gavi svarge pRthivyAM ca nivAsaM kurvan gauravena (Na) zrIH zobhA yasya / punarvAcAmIzo devaiH paNDitairvA sevyaH / ata eva devAcAryaH bRhaspatiH // 100 // hIsuM0 'doSodayodItatamaHprapaJcavyApAdanavyApRtidIkSitena / zrIsarvadevena padaM tadIyamadIpi dIpena yathA 'niketam // 100 // ( 1 ) apaguNAnAM nizAnAM vA saMbhavenAvirbhUtAni ajJAnAni timirANi ca teSAM vistAravinAzanavyApAre gRhItavratena / (2) gRham // 100 // hIla0 doSANAM doSAyA vA udayena prakaTIbhUtaM ajJAnamandhakArazca tasya dhvaMsakaraNe sajjena / gRhItavratenetyarthaH / tAdRzena sarvadevena tasya paTTamadIpi / yathA dIpena gRhaM dIpyate // 101 // hIsuM0 zrImadyazobhadgaNAvanIndraH zrInemicandravratipuGgavazca / 'tatpaTTamAkandamubhau bhajete zuko'nyapuSTazca yathA vihaMgau // 101 // 2 ( 1 ) sarvadevasUripaTTasahakAratarum / ( 2 ) kIrakokilau / ( 3 ) pakSiNau // 101 // hIla 0 zrIma. / tatpaTTasahakAraM ubhau saMzrayete / yathA kIrakokilau sahakAraM saMzraye // 102 // hIsuM0 'tayoSpa ( : pa ) de zrImunicandrasUrirabhUttato nirmitanaikazAstra: / zAstre na kutrApi tadIyabuddhizca skhAla vIGkheva 'samIraNasya // 102 // hIla0 (1) yazobhadra - nemicandrayoH / (2) viracitavividhagranthaH / ( 3 ) skhalitA / ( 4 ) pavanasya gatiH // 102 // hIla0 tayoH paTTe zrImunicandrasUrirabhUt / tasya dhIH kutrApi zAstre na skhalati sma / yathA vAyorvega (go) gatiH kvApi vanagahanAdau na skhalati // 103 // hIsuM0 'bhUpIThakhaNDAniva 'cakravarttI yatIbhavanSavikRtI hau yaH / kadApi kAye na dadhanmamatvaM papau punaryaH sakRdAranAlam // 103 // ( 1 ) gaGgAsindhunadIbhyAM vibhaktAn vaitADhyadvibhAgIkRtottarArddhadakSiNArddha bharatasya SaTkhaNDAn / (2) dvAtriMzatsahastra dezAdhipatizcakrItyucyate / ( 3 ) sAdhvAcAraM gRhNan / ( 4 ) tyajati sma / (5) mama ityasya bhAvo mamatvam / (6) ekavAram / (7) kAJjikam // 103 // bhUpI0 / yathA yatIbhavan cakrI SaTkhaNDAn tyajati tathA yaH sUriH SaDvikRtIstatyAja / punaSkA (: kA) ye nirmamatvAtsa ekavAraM kAJjikaM pibati sma // 104 // 1. iti dvitIyasarvadevasUri : 38. / hIla0 / 2. iti dvitIyayazobhadra - nemicandrasUrIndrau 39. hIla0 / 3. iti zrImunicandrasUriH 40. hIla0 / Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 caturthaH sargaH // hIsuM0 nirjIyate sma kvacanApi nAyaM kRtopasaggairapi devavargaH / itIva nAmnA 'bhuvi "vizrutena jajJe'sya paTTe'jitadevasUriH // 104 // (1) na jitaH / (2) vividhamanovacanakAyakSobhakaraNaprakAraiH / (3) bhUmau / ( 4 ) vikhyAtena // 104 // hIla0 nirjI0 / kadApyayaM upasargaM kurvadbhirasurasurasamUhairna nirjIyate sma / iti kAraNAt pRthvIvikhyAtena nAmnA'jitadevasUriratatpaTTe samajani // 105 / / hIsuM0 'jagatpunAnaH 'sumana:sravantIrayo jaTAjUTamizvendumU( mau)leH / amuSya paDheM "vijayAdisiMho'dhyAsAMbabhUvAtha tapasvisiMhaH // 105 // 2 (1) vizvaM pavitrIkurvANaH / (2) gaGgApravAhaH / (3) Izvarasya kapaImiva / "kapaIstu jaTAjUTa'' iti haimyAm / (4) vijayasiMhasUriH / (5) Azrayati sma / (6) zramaNakesarI // 105 // hIla0 jaga0 / asya paTTa vijayasiMhasUriH Azrayati sma / yathA surasindhupravAho rudrajaTAM zrayate / sa ca kiMkurvANaH ? / jagadvizvaM pavitrIkurvANaH // 106 / / hIsuM0 somaprabhaH zrImaNiratnasUrI 1amuSya paDheM nayataH sma lakSmIm / 'ikSvAkuvaMzaM bharatazca bAhubalistanujAviva nAbhisUnoH // 106 // (1) ajitadevasUreH (vijayasiMhasUreH) / (2) RSabhadevasya bAlyAvasthAyAmikSuyaSTera bhilASAdindreNa sthApita IkSvAkuvaMzaH / (3) RSabhadevaputrau // 106 // hIla0 soma0 / tatpaDheM dvau abhUtAm / yathA RSabhanAthasya dvau sutAvabhUtAm // 107 / / hIsuM0 zrImajjagaccandra 'idaMpadazrIlalAmalIlAyitamA'tatAna / yenojjhi zaithilyapathasta DA go ghanAvilo mAnasavAsineva // 107 // (1) anayoH somaprabhamaNiratnayorAcAryayoH paTTasya lakSmyAstilakalIlAcaritam / (2) kurute sma (3) tyaktaH / (4) zithilIbhUtAnAM munInAM mArgaH / (5) saraH (6) meghajalaiH paGkilIkRtaH / (7) haMsena // 107 // hIla0 zrImajja0 / zrIjagaccandrasUriH asya padasya lakSmyAstilakasya lIlAvadAcaritaM kurute sma / yena mutkalatA tyaktA / yadvaddhaMsena kaluSIbhUtastaTAka ujjhyate / / *108 // hIsuM0 'dvAtriMzadAzAvasanaira bhedyo vAdaM sRjanhI rakavadyadAsIt / 4AghATabhUpena sa' hIralAdyo nAmnA jagaccandra idaM nyagAdi // 108 // 1. iti zrIajitadevasUri: 41. hIla0 / 2. iti zrIvijayasiMhasariH 42. hIla0 / 3. iti somaprabhamaNiratnasUri 43. hIla0 / 4. 0TAko hImu0 / 5. iti hImu0 / 6. atra hIralAjagaccandrasUririti nAmasthApanA hIla0 / Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) dvAtriMzatsaGkhyAkaidigambarairvAdibhiH / (2) jetumazakyaH / (3) vajramaNisvi / ( 4 ) AghATanAmanagarasvAminA / loke 'AhaDanagara miti prasiddhiH / ( 5 ) hIralAjagaccandrasUriH / ( 6 ) kathitaH // 108 // hIla0 dvAtriMzaddigambarAcAryaiH samaM vAdaM vidadhan yaH hIrAvajjAtaH / sa AhaDanagararAjJA 'hIralAjagaccandra' iti nAmnA kathitaH // 109 // hIsuM0 9AcAmlakairdvAdazahAyanAnte tapetyavApadvirudaM munInduH / hIla0 'mahAhavairvai'rivinirjayAnte bhe( bha ) va bhUmerjitakAzisaMjJAm // 109 // ( 1 ) dvAdazasaMvatsaraM yAvannirataM[ ntaraM ] kRtairAcAmlaiH kRtvA / ( 2 ) bhUmIpAlAttapA iti birudaM prabhuH prAptavAn / ( 3 ) mahadbhiH saGgrAmaiH kRtvA / ( 4 ) ripUNAM vijayAvasAne / (5) jitAhava iti saMjJAM labhate / " jitAhavo jitakAzI "ti haimyAm // 109 // AcA0 / yaH AcAmlakaiH kRtvA dvAdazavarSaprAnte 'tapA' birudamApa / yathA samastArijayAdrAjA 'jitAhava' saMjJAM labhate // 110 // hIsuM0 'asmAttataH prAdurabhUttapAkhyA netrAdi vAtrerdvijarAjalekhA / adIpi yasmAcca mumukSulakSmyA vasantamAsAdiva bhAnubhAsA // 110 // (1) jagaccandrasUre: / ( 2 ) taddivasAdArabhya / ( 3 ) atrinAmatApasalocanAt / ( 4 ) candramaNDalI / (5) sAdhuzriyAH / (6) sUryayA // 110 // hIla0 asmAjjagaccandrasUreH sakAzAdbRhadgacchasya 'tapAgaccha' iti SaSThaM nAma jAtam / yathAtrerne trAccandrarekhA jAtA / punaryasmAdyatilakSmyA adhikaM dIpyate sma / yathA vasantamAsAdbhAskarasya prabhayA dIpyate // 111 // hIsuM0 'devendrakarNAbharaNIbhavadbhiryazobhirudbhAsitaviSTapena / 'devendradevena babhe'sya paTTe viSNoryathA vakSasi 'kaustubhena // 111 // (1) samastasurapatikarNapUratAM prApnuvadbhiH / gItagoSThISu tuMburupramukhagAndharvagaNagIyamAnayadguNazravaNaikatAnAH surendrAH saMjAyante / ( 2 ) zobhitabhuvanena / (3) devendranAmasUrIndreNa / "pAdA bhaTTArako devaH prayojyAH pUjyanAmata" iti haimyAm / ( 4 ) ratnavizeSeNa // 111 // hIla0 devendrANAM karNayorAbharaNIbhavadbhiH karNapUrAyamANairyazobhidyetitavizvena devendrasUriNA asya paTTe zobhitam / yathA kRSNahRdaye kaustubharatnenodbhAsyate / "pAdA bhaTTArako devaH prayojyAH pUjyanAmataH" iti haimyAm // 112 // 1. iti zrIjagaccandrasUri : 44 / iti bRhadgacchasya tapagaccha iti SaSThaM nAma saJjAtam 6. hIla0 / 2. zrIdevendrasUri : 45. / hIla0 / Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // hIsuM0 nijAGganodgItayadIya' kIrti zuzrUSurakSizravasAmRbhukSAH / cakSussahastre rasikaSki( : ki) mA[ thA ]tpaTTe sa tasyA'jani dharmmaghoSaH // 112 // ( 1 ) svakAminIbhiH mitho dharmagoSThyAM gIyamAnAM dharmaghoSasUrikIrttim / (2) zrotumicchuH / ( 3 ) nAgendraH / akSiNI eva zravasI yeSAM teSAM nAgAnAM indraH / ( 4 ) dve sahastre nayane // 112 // hIla0 nijavadhUbhirgItAM yasya kIrtiM zrotumicchurnAgendro nayanAnAM [ sahasra ] dvayaM rasikaH sannakarot / tatpaTTe sa dharmaghoSasUrirjAtaH // 113 // hIsuM0 'mithyAmatotsarpaNabaddhakakSaM prekSya kSitau jIrNakaparddinaM yaH / prabodhya vAcA jinarAjabimbAdhiSThAyakaM pUrvamiva vyadhatta // 113 // (1) vajrasvAmimAhAtmyAnnavInotpannakapardinA tyAjitazatruJjayaM jIrNakapardinaM bhUmau mithyAtvamutsarpaNaikaraGgaM dRSTvA / ( 2 ) madhuragirA pratibodhya / ( 3 ) zatruJjayapratimAdhiSThAyakamiva 135 // 113 // hIla0 mithyA0 / yaH pRthivyAM mithyAtvavRddhividhAne sajjIbhUtaM gomukhayakSaM pratibodhya, yathA pUrvaM adhiSThAyako'bhUttathaiva tatrApyakRta // 114 // hIsuM0 1 ziSyArthanAnirmitasaMstavasyAnubhAvato devapattane'bdhiH / bhUpasya zuzrUSurivAsya ratnaM taraGgahastairupadIcakAra // 114 // (1) kautukAnnijaziSyAbhyarthanayA mantramayastutikaraNaprabhAvataH / (2) devakapattanasamIpasamudrena (Na) ratnaM taraGgahastoparidarzitam // 114 // hIla0 ziSyANAmAgraheNa kRtamantramayastotraprabhAvAt devakapattananikaTavartI abdhiH asya dharmaghoSasUre ratnaM taraGgarUpahastairdokayAmAsa / nirgranthatvena grahaNAbhAvAddarzayAmAsetyarthaH / yathA sevAkarttumicchurnaye rAjJo ratnamupadIkurute // 115 // hIsuM0 vidyApure yo'' khilazAkinInAmupadravaM drAvayati sma sUriH / zrIhemacandro bhRgukacchasaMjJe pure yathA durddharayoginInAm // 115 // (1) zAkinInAM upadravaM paTTakAdimaNDanaM rajanyAM paTTikotpATTA( Ta ) nacatvarAnayanaM vaTakAdivihAraNaM ityAdyupradravam / (2) hanti sma / ( 3 ) yathA bhRgukacche svanirmApitamunisuvratasvAmiprAsAde sandhyAyAM prahlAdAnnarttanAvasare catuH SaSTiyoginIdoSe jAte vijJAtaM vRttena hemasUriNA sametya yazobhadragaNinA hakkAdAnodUkhalakhaNDanAdinA upadravo drAvitaH sajjitazcAbhaTTamantrI // 115 // hIla0 vidyApure yaH sUriH paTTakamaNDanaguruzayanapaTTikotpATanAdividyAtrINAM zrAvikANAM upasargaM nivAritavAn / yathA masUriNA nivAritaH // 116|| Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 yo yoginaM 'puSpakaraNDinIsthaM duzceSTitai panabaddhakakSam / padAvananaM vidadhe'ntimo'rhannivA sthikagrAmikazUlapANim // 116 // (1) ujjayinIsthASNuH(snuH) / (2) ko'pi siddhaceTakapeTako yogI / sAdhUnAM dantadarzanena tathopAzraye undura-biDAla-vRzcika-bhujagAdidarzanena cAcAryamapi bhApanodyataH prabhuNA jainamantrAnubhAvato baddhvA prAsAdazikhare saGghaTyamAnAsphAlyamAnAGgaH pUtkutA gaganamArgenA(NA)laye AnItaH / (3) prabhuM praNeme / (4) mahAvIraH / (5) asthikagrAmavAsizUla pANiyakSam // 116 // hIla. yo yo0 / yathA vIrajinena zUlapANiH zikSitastathA sUrirujjayinyAM bhayotpAdane kSamaM yoginaM nataM vidadhe // 117|| hIsuM0 'yasyopadezAnR pamantripRthvIdharazcatubhiH sahitAmazItim / jJAtIrivoddhartumidaMmitA: svA vyadhApayattIrthakRtAM vihArAn // 117 // (1) zrIdharmaghoSasUrarupadezAt / (2) pethaDadenAmA maNDapAcalapAtisAhipradhAnaH / (3) caturazItirjinaprAsAdakAritavAn raivate ca SaTpaJcA(za )tsvarNadhaTIbhirindramAlAM parihRtavAMzca // 117 // hIla0 yasyopadezAnmAlavadeze maNDapAcalapAtisAhemantrI pethaDade 84 jJAtIruddhartuM 84 jinaprAsAdAnakarot // 118 hIsuM0 'daMzAdaheAhitakASThabhAraviSauSadhIsajjatanurnizAnte / mahAtmavadyo vikRtIvihAya vRttiM vyadhAdeva yugandharIbhiH // 118 // (1) ekadA naktaM sarpadaMzAdviSeNa ghUrNaM taM guruM dRSTvA kiMkarttavyamUDhaM saGgaM vijJAya guruH saGgaM prati prAha-prAtaryA kASThabhArikA sameti tasyA viSApahAriNImauSadhIM gRhItvA vallI ghRSTvA mahuMke deyA sajjo bhaviSyAmIti zrutvA saGghana tathAkRte sajjIbhUtaH prabhustadAdiSaDvikRtIstatyAja // 118 // hIla0- daMzA0 / aherdazAdAnAyitAtkASThabhArAt viSasyAvahAriNyauSadhyA sajjatanurnizAnte prAtaH SaT(D) vikRtIstyaktvA / yathA sajjanaH paradrohAdIn tyajati tadvadyaH yugaMdharyavAhAramakarot // 119 // hIsuM0 yasmAdidIpe caraNasya 'lakSmIrghotse( tsne )va 'cAndrI zarado'nuSaGgAt / somaprabhAkhyo janadRkcakorIsomaprabhaH sUrirabhUtpade'sya // 119 // (1) cAritrazrIH / (2) rAzisambandhinI / (3) meghAtyayasya saGgAt // 119 // 1. iti zrIdharmaghoSasUriH 46. hIla0 / 2. iti zrIsomaprabhasUriH 47. hIla0 / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // hIla0 yasmAccAritrazrIrdidIpe / yathA zaradi candrikA dIptimatI bhavati / sa somaprabhasUriH janAnAM dRza eva cakoryastAsAM candratulyaH / so'sya paTTe samabhavat // 120 / / iti zrIsomaprabhasUri 47 // hIsuM0 tenApi somatilakAbhidhasUrirAtma-paTTe nyavezi vazilakSmilasallalAmam / vAdeSu yena paravAdikadambakasyA-nadhyAyatA pratipadeva mukhe 'nyavAsi // 120 // (1) sthApitaH / (2) yatizriyAH sphurattilakam / (3) tUSNIkatA maunamityarthaH / (4) vAsitA // 120 // hIla0 tenApi somatilakasUriH paTTe sthApitaH / yena paravAdimukhe tUSNIkatA maunaM sthApitA / yathA pratipadA chAtrANAM mukhe'nadhyAyatA vAsyate // 121 // hIsuM0 saMsthApito nijapade prabhuNAtha tena zrIdevasundaraguru: surasundarazrIH / ahnomukhena timireNa 'tamasvinIva yena 'vyapAsyata samaM madanena mAyA // 121 // (1) somatilakena / (2) devatulyasundarazobhaH / (3) prabhAtena / (4) rAtriH / (5) nirastA // 121 // hIla0 saMsthA0 / tatpaTTe suravatsundaraH devasundarasUri: jajJe / yena kAmena saha mAyApAstA / yathA prabhAtenAndhakAreNa saha rAtriLapAsyate // 122 / / hIsuM0 ghUkairarkamiva dviSadbhirudaye hantuM paraiSre ( : pre)SitaM kaJcicca ndrarucA pramAdavimukhaM svApe'pi dRSTvA prabhum / kSAmyantaM gaditAkhilavyatikaraM sambodhya yo'dIkSayatsa zrImAnatha somasundaragururbheje tadIyaM padam // 122 // (1) sUryam / (2) vairAyamANaiH / (3) parapakSiyaiH / (4) ghAtukam / (5) candrodaye rajoharaNena saMstArakaM svapRSThaM ca pramAj pArzva parAvartayantaM vIkSyAho ! amI nidrAyAmapi jIvarakSAkAriNastatkathamanyAndrutyantIti vitarkapUrvaM guruM prabodhya svavyatikaraM jJApitavAn dIkSAM grAhitavAn // 122 // hIla0 dhUkai0 / sUrya prati ghUkairiva parairdviSadbhiH prabhuM hantuM preSitaM kaJcitpumAMsaM pratibodhya yaH prAvrAjayat / sa tatpade'bhUt // 123 / / hIsuM0 paTTazriyAsya munisundarasUrizakre samprAptayA 'kuvalayapratibodhadakSe / kAntyeva 'padmasuhRdaH rezaradindubimbe prItiSpa( : pa)rA "vyaraci locanayorjanAnAm // 123 // 1. 0lalAmaH hIla0 / 2. 0nadhyAyitA hIla0 / 3. iti zrIsomatilakasUriH [48] hIla0 / 4. iti zrIdevasundarasUriH 49. hIla0 / 5. iti zrIsomasundarasUriH 50. hiil0| Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam ( 1 ) nIlotpalaM bhUvalayaM ca tasya pratibodhe vikAze deza- sarvaviratyAdidAne cature / (2) sUryasya / ( 3 ) zaratkAlasambandhicandramaNDale / (4) kRtA // 123 // hIla0 paTTa0 / munisundarasUrau AgatayA paTTalakSmyA janAnAM netrayoH prakRSTA prItirviracitA / yathA sUryasya kAntyA zaraccandramaNDale samprAptayA jananayanayoH prItirviracyate / kiMbhUte munisundarasUrizakre zaradindubimbe ca ? kuvalayaM, bhUvalayaM utpalaM ca tasya bodhibIjapradAne vikAzane ca dakSe // 124 // hIsuM0 'yoginIjanitamAryupaplavA yena zAntikarasaMstavAdiha / 'varSaNAdiva 'tapartutaptayo 'nIravAhanivahena 'jaghnire // 124 // (1) duSTayoginInirmitamarakopadravaH / (2) munisundarasUriNA / (3) "saMtikaraM saMtijiNa " mityAdistavanena / ( 4 ) vRSTeH / (5) grISmatApAH / ( 6 ) meghavrajena / ( 7 ) hatAH // 124 // hIla0 yoginIbhirduSTavyantarIbhiH kRtopadravA yena nivAritAH / yathA meghaughena grISmatastApAni hanyante // 125 // hIsuM0 'bAlye'pi razmInisa ( sa ) rasIjabandhurivAvadhAnAni 'vahansahastram / aSTottaraM "varttulikAninAdazataM sma vevekti dhiyAM nidhiryaH // 125 // (1) bAlabhAve'pi / (2) kiraNAniva / ( 3 ) raviH / ( 4 ) sahastrAvadhAnadhArakaH / ( 5 ) aSTotarazatavarttulikAzabdAnAm / (6) pRthak pRthak vaktA // 125 // hIla0 bAlye 0 / yathA raviH sahasrakiraNAndhatte tathA bAlye'pi yaH sahasrAvadhAnadhArI 108 varttulikAsvaraM pRthak-pRthak kRtvA kathayati sma // 126 // hIla0 hIsuM0 'alambhi yAmyAM dizi yena kAlI sarasvatIdaM birudaM budhebhyaH / veru dicyAmiva tatra tejo'tiricyate yatpunaratra 'citram // 126 // (1) prAptam / (2) dakSiNasyAm / (3) uttarasyAm / ( 4 ) adhikIbhavati / (5) Azcaryam // 126 // ala0 / yena dakSiNasyAM dizi 'kAlIsarasvatI 'ti birudamAptam / yathA kheruttarasyAM tejovRddhiH tadvadetasya dakSiNasyAmapi tejo'dhikaM jAtamiti AzcaryakAri // 127 // hIsuM0 sUrestato'jAyata ratnazekharaH zrI' puNDarIko vRSabhadhvajAdiva / bAmbIti nAmnA dvijapuGgavena nyagAdi yo bAlasarasvatIti // 127 // (1) bharatacakriprathamasutaH / (2) RSabhadevAt / (3) stambhatIrthe bAmbInAmnA dvijena / (4) bAlasarasvatIti birudaM dattam // 127 // 1. iti zrI munisundarasUriH 51. hIla0 / 2. iti zrIratnazekharasUriH 52. hIla0 1 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 139 hIla0 sUreH / yathA bharatacakriNaH prathamasutaH puNDarIka: vRSabhadevagaNabhRdabhUt tathA tatpaTTe ratnazekharasUriH samabhavat / yaH bAmbIdvijena bAlasarasvatI kathitaH // 128 / / hIsuM0 lakSmIsAgarasUrizItamahasA lakSmIravApe tato dIpeneva 'guNodayaM kalayatA jyotirbarahadbhAnutaH / gAyantIH surasundarIrguNagaNAnyasyASTa digsa( ksa)GginIparvijJAyA STa vinirmame kimu vidhi: "zrotuM "zrutIrAtmanaH // 128 // (1) guNAH zamadamArjavamAIvAdayaH vRttizca teSAmabhyudayam / (2) dadhatA / (3) vahnaH / (4) dikSu vidikSu ca sthitAH / (5) jJAtvA / (6) aSTasaGkhyAkAH / (7) zravaNAya / (8) karNAn // 128 // hIla0 lakSmIsAgarasUriNA tata: zobhAptA / yathA dIpena guNavatA'gneH kAntirApyate / yasya guNAn aSTAsu dikSu gAyantIrdevavadhUdRSTvA sraSTA tAna zrotuM svAsyASTa karNAn karoti sma // 129 // hIsuM0 sumatisAdhurabhUdatha tatpade 'trijagatIjananetrasudhAJjanam / 'samakucatrapayA hRdi yadrAiM madhurimAdharitA kimu go stanI // 129 // (1) trailokyalokanetrAhlAdakaH / (2) saGkacati sma / (3) lajjayA / (4) sumati sAdhusUrivacanavilAsamAdhuryadhikRtA / (5) drAkSA // 129 / / hIla0 suma0 / jagajjananayanAsecanakatvAdamRtAJjanaM sumatisAdhusUristatpade'bhavat / yasya vAcAM madhurimnA hInIkRtA (drAkSA) punarmanasi lajjayA saGkocaM prAptavatI // 130 // hIsuM0 zIlena 'jambugaNanAtha ivAtra vajra-svAmI para: kimatha vA mahimodayena / jajJe navadvayazatavratisevyamAno nAmnAtha hemavimalaSpra( laH pra )bhurasya paTTe // 130 // (1) brahmacaryeNa / (2) jambUsvAmI / (3) mAhAtmyAvirbhAvena / (4) aSTAdazazatasAdhuzra (se )vyakramaH // 130 // hIla0 zIle0 / asya paTTe'STAdazayatisevyamAnaH zrIhemavimalasUrirabhavat / yaH zIlena jambUsvAmI punaryaH mahimodayena vajrasvAmIva jajJe // 131 / / hIsuM0 vibhUSAma'dvaitAmakalayadathAnandavimala'-vratIndre vidrANAkhilakudRzi tatpaTTakamalA / vasante vAsantItatiriva punardharmajaya( yi )ni, 'kSitIndre rAjyazrIriva 'vijita vizvapratibhaTe // 131 // 1. iti lakSmIsAgarasUriH 53. hIla0 / 2. iti zrIsumatisAdhusUriH 54. hIla0 / 3. iti zrIhemavimalasUriH 55. hiil| 4. 0le vratI0 hImu0 / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) asAdhAraNAm / (2) praNaSTakumatigaNe / (3) dharmiSThe / (4) rAjani / (5) parAbhUtasamastazatrau // 131 // hIla0 vibhU0 / vidrANAH palAyitA nyakSAH kupAkSikA yasmAttAdRze AnandavimalavratIndre tatpaTTalakSmI: asAdhAraNI zobhAM dadhAra / yathA vasante atimuktakIlatApaGktirananyAM zriyamaznute / punaryathA dharmeNa jayo'syAstIti tAdRze / punarjitavairisamUhe rAjJi rAjyalakSmIH zobhAM vibharti // 132 / / hIsuM0 tyaktvA zeSakupAkSikAMzca kudRzaH kiMpAkabhUmIruhA naroglambairiva 'pArijAtazikharI yo 'janmibhiH zizriye / yenAtmA zithilIbhavanmunipathAdapyuddhRtaH sUriNA saMsArAmbunidherivoddhatakudRgyAdovrajavyAkulAt // 132 // (1) samastamatAni / (2) viSavRkSAn / (3) bhramaraiH / (4) kalpadruvizeSaH / "kalpadrumANAmiva pArijAta" iti raghau / (5) bhavyaiH / (6) pramAdapadavIparigatAn / (7) munimArgAt / (8) kumatimakaranikarAkulAt // 132 // hIla0 tyaktvA0 / kupAkSikAn lumpAkapramukhAn kudRzaH saugatAdIn vimucya yaH sUriH prANibhiH zritaH / yathAlibhirmahAkAlamahIruhAMstyaktvA mandAra: sevyate / punaryena munimArgAcchithila: svajIva uddhRtaH / utprekSyate / kumatamInAkulAtsaMsArArNavAt pAraM prApitaH // 133 // hIsuM0 zuddha kriyA muddharato'sya bhAvinI madvatpravRddhistamitIva ziMsitum / svapne'nuyukteranu kasyaci jjinadhyAturdvitIyenduradarzayannijam / .133 // (1) AdriyamANasya / (2) candra iva / (3) kathayitum / (4) praznAdanu / (5) pArzvanAthamantradhyAtuH / (6) dvitIyAcandraH // 133 // hIla0 zuddhAM0 / kasyacitpArzvanAthamantrArAdhakasya zrAddhasyAnuyukteH praznAdanu pazcAtsvapne dvitIyendurAgataH / utprekSyate / madRddhivat tavApi bhAvinIti gaditum // *134 / / hIsuM0 'jainA_zramaNAdyabhAvabhaNanAmbhaHplAvyamAnAtmanAM jajJe dvIpa iva vratIziturihoddhAraH 3kriyAyA nRNAm / vidyAsAgaranAmavAcakavaro yasyAtha "durdaggaNA6nsenAnIriva cakriNo 'ripunapAnsarvAnsvavazyAnvya dhAt // 134 // (1) jinapratimAsAdhUnAmabhAvam / nAsti jinapratimA-sAdhavazceti kathanameva lumpAkakaTukamatipAkSIya vacanameva pAnIyapUreNopadrUyamANAtmanAm / (2) jalamadhyataTa iva / (3) kriyoddhaarH| (4) bhavyAnAm / (5) kumativrajAn / (6) senApatiriva / (7) cakravartinaH / (8) 1. 0ddhAM kri0 hImu0 / 2. 0pAnprAsvasya vazyA0 hImu0 / pratyaksvavazyA0 hIla0 / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 141 virodhinarapatIn / (9) nijapraNatAn svAjJAvidhAyino vA / (10) cakre // 134 // hIla0 jainA0 / iha bharatakSetradakSiNArddhamadhyakhaNDe zrIANandavimalasUreH kriyoddhAraH brUDatAM prANinAM dvIpatulyo jAtaH / yasya vidyAsAgaranAmnA vAcaka: kumatAnsvAyattAnkurute sma / yathA cakrisenAnI vairiNaH svAyatAnkurute // 135 // hIsuM0 'prAtaH sAdhuvRtastvadApaNapuro yo yA ti 'sUrIzitA samyaksaMyamavAnsa pUrvagaNivatse vyastvayA'hanizam / "svapne' svapnagireti 1degyaM nijagRhe nItvAtibhaktyA prabhuM zrAddhaH 19kazcana 12maNDapAdivasati3rbheje sagotrai:14 samam // 135 // (1) prabhAte / (2) yatibhiSpara : pa )rivRtaH / (3) tava haTTasyAgre / (4) vrajati / (5) AcAryaH / (6) asminkalikAle pUrvAcArya iva sa sUriH zuddhacAritravAn vijJeyaH / (7) punastvayA sa eva sevyaH, nityaM sevAyogyaH / (8) svApasya nidrAyA avasthAyAm / (9) devavacasA / (10) ANaMdavimalasUrIndram / (11) kaTukazrAddhaH / (12) maNDapadurgagRhaH / (13) sevate sma / (14) svasvajanaiH sArddham // 135 // AdezaM sthApayitvA jinasya zIrSAM saurASTranAmA dezeSu prabhAte munigaNaiSpa( : pa )rivAritaH / tava haTTasyAgre sUrIndraH, asminkalikAle suvizuddhacAritrayuktaH pUrvAcArya iva, tvayA nityaM sevanIyaH / "anUcAnaH pravacane sAGge'dhItI gaNizca sa" iti haimyAm / svApAvasthAyAm-nidrAyAmityarthaH devavacanena Atmamandire AnIya / maNDapAcalavAstavyaH / svasvajanaiH sArddham // 135 // hIla0 prAtaH sAdhuparivArAJcitaH yaH sUrIzaH tava haTTapuraH prayAti / sa samyakkriyAvAn gautama ivArAdhanIyaH / tasyAbhijJAnaM tava haste kusumAnyarpayAmIti jAgaraNe'pi puSpAni(Ni) dRSTavAn svajanAnAM prAtardarzitAvAMzceti kAvye'nuktamapi jAtatvAduktaM kArikAyAm / iti devagirA sa gotraiH saha maNDapAcalIyaSka(: ka) zcit zrAddhIbhUya tamArAdhayati sma // 136 / / hIsuM0 'tamaHstomaprAye 'kunayanagaNairdAru raNatame, kalau zrIsUrI'ndraH zaraNamabhavadyo janimatAm / "mRgArAtivyAladviradazabaravyUhabahule, gire?: saJcAre gahana iva sArthaSpa ( : pa)thijuSAm // 136 // (1) ajJAnabahule / (2) parapakSIyaiH kumataizca / (3) bhayakAriNi / (4) prANinAm / (5) siMha-sarpa-gaja-bhillagaNabhRte / (6) duHkhenollaGghayituM zakye / (7) aTavyAm / (8) pAnthAnAm // 136 // 1. rInduH hImu0 ! Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla. yaH sUriH kalau zaraNaM jAtaH / yathA siMhabhujaGgahastibhillaiApte punardurlaGghaye girivanakuJje sArthaH pAnthAnAmAzrayo bhavati // *137 / / hIsuM0 gabhIrimnA( mNA) pAthonidhiriva mahimnA'para me( ma )ru dviri zcetojanmapratibhaTatayA vA gaganajit / "prasArai razmInAM sarasiruhiNInAmiva patiH pavitrIcakre yo vihatibhirazeSA api diza: // 137 // (1) gAmbhIryena(Na) / (2) samudraH / (3) mahattvena / (4) meruH / (5) kandarpasya zatrutvena / (6) buddhaH / (7) kiraNavistAraiH / (8) sUryaH / (9) vihAraiH // 137 // hIla. yaH gabhIrimnA(mNA) samudraH / punaryo mahato bhAvenAparo devagiriH / yaH smaradamanena khajit buddhaH / "mAra 1 loka 2 kha 3 jiddharmarAjo vijJAnamAtRka'' iti haimyAm / yo vihArairdizaH paavniickre| yathA sUryaH kiraNapracArairdizaH prakAzayati / / 138 // hIsuM0 yo dakSiNAvartta iva 'sravantIpatiplave kambukadambakena / zvAcaMyamAnAM nivahena bhUmIpIThe "parIto vijahAra sUriH // 138 // (1) samudrapUre / (2) zaGkhavajena / (3) yatInAm / (4) parivRtaH // 138 // hIla0 yo dakSiNAvartta iva munimaNDalIvRtaH bhUmaNDale viharati sma // *139 / / hIsuM0 bhAgIrathIva 'yabrAhmI punIte bhuvanatrayam / "paraM vizeSaSkora : ko)'pyasyA 'nimnagA na kadAcana // 139 // (1) galeva / (2) yasya vANI / (3) pavitrIkaroti / (4) antaram / (5) avadyagAminI na // 139 // hIla0 bhAgI0 / svadhunIva yasya vANI tribhuvanaM pavitrayati / paramayaM vizeSaH yadvANyA nimnaM nIcairavA gacchati tattvaM nAsti / gaGgA tu nIcagAminI // 140 / / hIsuM0 ye 'karNAbharaNIbabhUvuranizaM 2 vizvatrayIjanminAM sAndronnidritacandrikA iva zucIcakrustrilokImapi / yAnsaMstotumivAbhavadbhu jagarADjihvAsahasradvayasteiSAM sUripurandaraH sa samabhUdeko guNAnAM nidhiH // 140 // (1) karNapUrIbhavanti sma / (2) trailokyalokA api sotkaNThamaharnizamAkarNayantItyarthaH / (3) nibiDaprakaTIbhUtatvaM candrajyotsnA iva / (4) dhavalayanti sma / (5) zeSanAgaH / 1. pRthvI0 hImu0 / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 caturthaH sargaH // (6) pUrvoktavizeSaNa viziSTAnAm // 140 // hIla0 ye guNAH karNAbharaNAyamAnA abhUvan / punarye candrikA iva jagaddhavalayanti sma / yAnguNAnstotuM zeSa: sahasrajihvo jAtasteSAM guNAnAM nidhAnaM zrIAnandavimalasUrirbabhUva // 141 // hIsuM0 1azrotraiH zrotukAmairbhujagaparivRddhairya jjagadgItakIrti "zabdAdhiSThAnasRSTyai zatadalanilayo yAcitastAM "cikIrSuH / 'nyAyyA nAsau mayAtikramitumiha 11jagatsargabhaGgIvyavasthA zaktiM zabdaM gRhItuM kimiti sa kRtavAneva taddRSTisagarge // 141 // (1) karNarahitaiH / (2) bhagavadguNAkarNanotkaNThitaiH / (3) nAgendraiH / (4) zrIAnandavimalasUrIndrasya bhuvanairgIyamAnAM kIrttim / (5) karNanirmANAya / (6) brahmA / (7) karNasRSTim / (8) kartumicchuH / (9) yogyA / (10) ullaGghayitum / (11) vinirmANa racanAparipATI / (12) dRkkarNAH kRtAH // 141 // hIla0 azro0 / kamalavasatibrahmA akarNairnAganAyakaiH zrotuM(tu)kAmaiH yasya kIrti zrotrasRSTyai yAcitaH san tAM karNasRSTiM kartumicchusteSAM nAgendrANAM locanAnAM nirmANe eva zabdaM gRhItuM zaktiM kimiti kAraNAdeva kRtavAn / itIti mama sRSTiracanA-sthApanA tyaktuM na nyAyyA // 142 / / hIsuM0 bhUreSA kimu 'candracandanarasairAlipyate sarvato 'dugdhAbdhiprasarattaraGgitapayaSpUra : pU) rairivAplAvyate / 3modaukti kavilI'natuhinaiH kundairivApUryate yatkIrtiM prasRtAM vibhAvya vibudhairityantarA rekyate // 142 // (1) karpUrAkalitazrIkhaNDadvaiH / (2) kSIrasamudrasya vistaradbhiH kallolayuktairbhavadbhiH jalapravAhaiH / (2) cUrNaiH / (4) mauktikebhyo jAtaiH / (5) dravIbhUtahimaiH / (6) mucakundakusumaiH / (7) vicAryyate // 142 // hIla0 bhUre0 / yasya zrIAnandavimalasUreH kIrti prasRtAM dRSTvA kavibhirevaM vicAryate sma / itIti kim ? / eSA bhUH karpUracandanadravairdhavalIkriyate vA kSIrAbdheH pAnIyairmadhyagateva kriyate / athavA mauktikacUrNairvA himairvA mucakundakusumairvA nirbhara bhriyate ityArekA // 143 // hIsuM0 vijayadAnamumukSupurandaraSpara : pa)damamuSya tataH samabhUSayat / 'udayabhUmibhRtaH zikharaM zaradvizadadIptirivArambaraketanaH // 143 // (1) udayAcalasya zRGgam / ( 2 ) meghAtyayena vimalakAntiH / (3) sUryaH // 143 // 1. iti zrIAnandavimalasariH 56 hIla0 / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hola0- vijayadAnasUriH asya paDheM abhUSayat / yathA meghApagamena krUrakAnti svAnudayAcalacUlAM bhUSayati // 144 // hIsuM0 AjJAM yasya nidhAya mUrddhani mudA zIrSAmi vAptaprabhoH saurASTreSu "jagarSinAmavibudhAdhIzA vihArairnijaiH / lumpAkAnparivarttamAruta iva pronmUlya mUlAdrumA zrI samyaktvakRrSi tataSka ( : pha)lavatI 1degcakre "nabhombhodavat // 144 // (1) Adezam / (2) vijayadAnasUreH / (3) mastake dhRtvA / (4) jinendrasya zeSAmiva / 'sesa' iti prasiddhiH / (5) jagau RSi iti nAma paNDitendrAH / (6) kalpAntakAlavAyuriva / (7) utkhanya / (8) samyaktvanAmnI kRSim / (9) saphalAm / (10) cakAra / (11) zrAvaNamegha iva // 144 // hIla. AjJAM0 / yasyAnandavimalasUrerAjJAM zirasi dhRtvA / yathA bhuvanAdhIzasya zIrSAM 'sesa' iti prasiddhAM mastake dhriyate / tadvajjagarSinAmavibudhAH saurASTradeze svavihAraiH / yathA kalpAntakAlamarudbudhnAdrumAnunmUlayati tadvallumpAkAnpronmUlya 'luMkA' ityabhidhAnAdUrIkRtya samyaktvanAmnA kRSi phalayutAmakarot / yathA zrAvaNameghaH kRSi niSpAdayati // 145 // hIla0- prAbodhayadduHzakanaikatIvratapomi[ hA ]taptoktikRtoktiyuktibhiH / sa tatra lumpAkajanaM yatIndro bhAsvAnivAmbhojavanaM marIcibhiH // 146 // prAbo0 / yastapobhiH punaH siddhAntayuktibhiH lumpAkajanaM pratibodhayati sma / yathA raviH kiraNaiH ambujavanaM prabodhayati vikAzayati // 146 / / hIsuM0 zyadvAcA raMgalarAjamantrimukuTo nirmApya pANmAsikI muktiM siddhagirau vyadhAdbharatavadyAtrAM samaM yAtrikaiH / . "paJcAkSIM 'damituM ca paJcavikRtIstatyAja yaH sarvadA "prANazyaMstara NergrahA iva punaryasyodaye 'durdazaH // 145 // (1) vijayadAnasUrIndropadezena / (2) 'gallo mahato' iti nAmA / (3) zatruJjaye / (4) yAtrAkArakairlokaiH / (5) paJcendriyANi / (6) niyantrayitum / (7) praNaSTAH / (8) sUryasyodaye / (9) kupAkSikAH // hIla0 yadvAcA galarAjamantrI zatruJjaye SaNmAsaM yAvanmukti 'mugatau' kenApi kasyApi pArzve zulkadraviNaM na mArgaNIyam / ahameva zrImadIpsitaM dravyaM dAsyAmItyakarot / yaH sUriH paJcai(Jce)ndriyANi damituM] 1. vidhAya hImu0 / 2. zeSA0 hIla0 / 3. samyaktvAkhyakRSi hImu0 / * etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthaH sargaH // 145 paJcavikRtIstatyAja / yasmAtkupAkSikA naSTAH / yathA ravergrahA nazyanti / / 147 // hIsuM0 yatkIrttigaGgAM prasRtAM trilokyAremAlokya kiM SaNmukhatAM dadhAnaH / "jagabhramIbhirjananIM 'didRkSurgaGgAsuto'dhyAsta mayUrapRSTam // 146 // (1) zrIvijayadAnasUrikIrtinAmnI gaGgAm / (2) trailokyavyApinIm / (3) vIkSya / (4) vilokanAya SaTsaGkhyAkAni mukhAni dhArayan / (5) bhuvaneSu bhramaNena paryaTanena / " api bhramIbhaGgibhirAvRtAGgI''-miti naiSadhe / (6) gaGgAsutatvAnmAtaraM draSTumicchu : / (7) mayUravAhanatvAt svAmikArttikaH // 146 // hIsuM0 ratnAnAmiva rohaNo'mburuhiNIpreyAniva jyotiSAM vindhyAdriSkira : kari)NAmi vAmaragiri: "svarbhUruhANAmiva / labdhInAM vasubhUtinandana ivAmbhodhiH sudhAnAmiva zrImatsUrizatakraturbhuvi ciraM jIyAdguNAnAM nidhiH // 147 // iti paNDitadevavimalagaNiviracite zrIhIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye zrImahAvIrajinendramArabhya zrIvijayadAnasUrIndraM yAvatpaTTaparaMparAprAdurbhAvano nAma caturthaH sargaH // granthAgraM 222 // (1) ratnazailaH / (2) sUryaH / (3) kiraNAnAm / (4) meruH / (5) kalpavRkSANAm / (6) gautamasvAmI // 147 // iti caturthaH sargaH // granthAgraM 256 // hIla0 yathA maNInAM gRhaM rohaNaH, yathA ravirdhAmnAM gRhaM, yathA vindhyAdrirgajAnAM gRhaM, meruH kalpavRkSANAM, gautamaH labdhInAM, abdhiramRtAnAM gRhaM bhavati tadvadguNAnAM gRhaM zrIsUrizciraM jIyAt / / 148 / / hIla0-> yaM prAsUta zivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH, putraM kovidasiMhasIhavimalAntevAsinAmagrimam / tadbrAhmIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayuksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargazcaturtho'bhavat // 149 // iti zrIsIhavimalagaNiziSyapaM.devavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye zrImanmahAvIradevapaTTa paraMparAvarNano nAma caturthaH sargaH / / 1. ayaM zloko hIlapratau 30tamazlokatvena zrIbhadrabAhusvAmivarNane dRzyate / hImu0 api tathaiva / kintu, hIsuM pratau ayaM zloko'syaiva sargasya 146tamazlokarUpeNa zrIvijayadAnasUrIzvaravarNane likhito'sti / - etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e~ namaH // atha paJcamaH sargaH // hIsuM0 AjagAma viharansa dharitryAM pattane vijayadAnamunIndraH / rAjahaMsa iva janusutAyAH "prollasatkamalazAlini nIre // 1 // (1) AgataH / (2) gUrjaradeze vihAraM kurvan / (3) gaGgAyAH / (4) vikacakamalaiH zobhamAne / pakSe-prakarSeNa nirantaraM vAsatvAdullasantI hRSyamANA kamalA lakSmIryatra tathA zobhamAne // 1 // hIla. Aja0 / adhikalakSmIkalite pattane vijadAnasUrirAgacchati sma / yathA gaGgAyAH kamalakalite nIre rAjahaMsaH sameti // 1 // hIsuM0 'sAmpratInayugajantupavitrIkarturarhata iva vratibhartuH / AgamaM zravaNagocarayitvA nAgarA hadi nananduramandam // 2 // (1) AdhunikayugaH kaliyugastasya prANinaH pavitrIkArakasya / (2) karNayorgocaraM kRtvA, zrutvA / (3) jahaSuH / "paricaraNAmandanandannakhendu" riti naiSadhe // hIla0 sAmpra0 / zrIsUrerAgamaM zravaNayorgocaraM vidhAya paurA manasi jahaSuH / utprekSyate / kaliyugaprANinAM pavitrayituM tIrthakarasyevAgamanamivAnandakAraNam // 2 // hIsuM0 vyAhRtA mitamadhu 'spRhayadbhirnAgarairupagatairgaNadhArI / dAnavAri madhukRnnikurambairgandhasindhura ivaiSa ni(si )Seve // 3 // (1) vacanApramANamAdvI( dhvI )kam / (2) vAJchadbhiH / (3) madajalam / (4) bhramaranikaraiH / (5) gandhahastI // 3 // hIla0 vyAhaH / bhASitavacanamevAmeyaM madhu kSaudraM kAGkSadbhiH / ata evAgataiH nagaralokaiH eSa suurirbheje| yathA madhupakalApaiH amitaM madodakaM kAGkSadbhiH gandhenopalakSito vAraNarAjaH sevyate, tadvat / / 3 / / hIsuM0 'sUrizakrapariSatkRtabhUSaistadveSaNarasAdanimeSaiH / "vAksudhArasapibaiSNu( : pu )ralokairbhUgatairiva babhe suralokaiH // 4 // (1) sabhAmadhye nirmitazobhaiH / "parSatpariSadA sahe''ti zabdaprabhede / (2) sUrIndramukhAlokanarasena / (3) nirnimeSaiH / (4) vacanAmRtarasapAyibhiH // 4 // hIla0 sUri0 / puralokairnagarajanaiH zuzubhe / kiMbhUtaiH puralokaiH ? sUrizakrasyAcAryapurandarasya vijayadAna sUreSpa(: pa)rSadi parSadArthaM niSpAditA bhUSA yaistAdRzaiH / punaH kiMbhUtaiH puralokaiH ? / tasya sUrIndrasya arthAdgurumukhasya yaddarzanaM tasya rasAnnimeSarahitaiH vacanAmRtapibaiH / utprekSyate / bhUgatairdevalokaiH // 4 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 147 paJcamaH sargaH // hIsuM0 AtmanAmiva 'vataMsavidhitsAtyutsukaivikacakokanadena / ___paura maulibhiracumbyata sUreH saMmadAtpadayugaM "yugabAhoH // 5 // (1) sveSAm / (2) avataMsAnAM kartumicchayA'tizayenotkaNThitaiH / (3) smeraraktakamalena / (4) nagaralokamastakaiH / (5) dhUsarapramANabhujasya / AjAnubAhutvAdidaM vizeSaNam // 5 // hIla0 AtmanA0 / nagarajanottamAGgaiH yugapadbAhUryasya tAdRzasUrezcaraNayugaM acumbyata namrIbhUtamityarthaH / utprekSyate / vikacena kokanadena raktotpalena AtmanAM-sveSAM avataMsasya yA vidhAtumicchA-kartumicchA tatrAti zayenotsukairutkaNThitaiH / 'vaSTi bhAguri'riti sUtreNAvApyorakAralopaH // 5 // hIsuM0 AgamaM gaNadharasya kumAro jJAtavAnatha mitho 'janavAgbhiH / 'kokapota iva naktavirAme tAmracUDavacanaista panasya // 6 // (1) parasparabhASamANajanAlApaiH / (2) cakravAkabAlakaH / (3) rAtrerante / (4) kurkuTavAkyaiH / (5) sUryasya // 6 // hola0 Aga0 / anyonyaM nAgarikavacanaiH sUreH pattane AgamanaM jJAtavAn / yathA kurkuTavacanainizAtyaye . cakravAkabAlakaH sUryodayaM jAnAti // 6 // hIsuM0 'bAlasAla iva 'korakabhUSAmudvahanvapuSi kaNTakalekhAm / "taM mudA 'namasituM spRhayanmo'dhyAsa 'sArathisanAtharathAGkam // 7 // (1) laghuvRkSasya / (2) kalikAzobhAm / (3) romAJcarAjIm / (4) vijayadAnasUrim / (5) namaskartum / (6) vAJchan / (7) adhirohati sma / (8) sArathiyuktaM rathamadhyam // 7 // hIla0 bAlavRkSaH mukulazobhAM dhatte, tadvadvapuSi romAJcatAM vahan / punaH sUriM nantuM kAGkSan sa kumAraH sArathiyuktaM rathamadhirohati sma // 7 // hIsuM0 raMhasAsya manaso vibhuvIkSotkaNThitasya dadhatA kimu mUrtim / saJcaratpathi rathena sa tena prAptavAnu pamunIndraniketam // 8 // (1) vegena / ( 2 ) sUridarzanotsukitasya / (3) mArge calan / (4) vijayadAnasUrirupAzraya samIpam // 8 // hIla0 rathena saha sa gacchan upAzrayasamIpaM gatavAn / utprekSyate / mUrtimatA manovegena rathenetyatrotprekSA // 8 // hIsuM0 'syandanAnma NihiraNyavareNyazrIjuSaH pramadameduritAGgaH / "svariMgavarga iva panAkivimAnAduttatAra bhuvi hIrakumAraH // 9 // (1) rathAt / ( 2 ) ratnasvarNaprakRSTazobhAbhAjaH / (3) prItipuSTakAyaH / ( 4 ) devavrajaH / (5) 1. iti guroH paurAgamanavandane hIla0 / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam devAnAM vizeSaNatvAdvidyAdharavimAnasadbhAve'pi devayAnAditi // 9 // hIla0 syanda0 / ratnajaTitasyandanAtkumAraH sUriM nantumuttarati sma / yathA devayAnAddevavrajo jinaM nantumuttarati // 9 // hIsuM0 'sUrivaktravidhuvIkSaNajanmAnandadugdhanidhiphena ivodyan / 3candrikAcchuritarukda(gda )zanAnAmAnane smitamanena vitene // 10 // (1) guruvadanacandradarzanodbhUtapramodakSIrasamudrasya phena iva / (2) prakaTIbhavan / (3) dantAnAM kAntizcandriketyucyate / yathA raghuvaMze- "dazanacandrikayA vyavabhAsita" miti / vyAptakAntiH "candanacchuritaM vapuriti pANDava caritre // 10 // hIla0 sUri0 / dazanakAntyA vyAptA ruk yasya tAdRzamISaddhasitaM cakre / utprekSyate / zrIsUrimukhacandrA lokanenotpadyamAnaH kSIrAbdhiphenaH // 10 // hIsuM0 'sUrirAjacaraNAmbujayugme 'nemuSo mukhamamuSya babhAse / Agato militumatra vasantI jAmimA tmana iva zriyaminduH // 11 // (1) gurucaraNakamalayAmale / (2) praNatasya / (3) kumArasya / ( 4 ) gurucaraNa vAsinIm / (5) svasyabhaginIm / (6) lakSmIm / dvayorapi samudrotpannatvAbhrAtRbhaginyorvyavahAraH // 11 // hIla0 sUri0 / sUricaraNAmbujayugme praNatasyAsya mukhaM reje / utprekSyate / atra caraNAbje vasantIM svabhaginIM zriyaM militumAgatazcandraH // 11 // hIsuM0 bhAti 'tatpadarajo'sya lalATe pUrvameva tilakaM kRtametat / "tvayyatha tvaritameva sameSye bhASituM kimiti tatpadalakSmyA // 12 // 1) gurucaraNareNuH / (2) kumArabhAle / (3) prathamameva tilakaM kRtam / (4) guroH padasya caraNasyAtha ca paTTasya lakSyA iti vaktum / iti kim ? / yadahaM tvayi viSaye zIghrameva sameSyAmIti // 12 // hIla0 bhAti0 / sUricaraNareNuH tallalATe lagnaH / utprekSyate / tatpaTTalakSmyA iti vaktuM tilakaM kRtam / itIti kim ? / ahaM tvayi sadyaH samAgamiSyAmi / / 12 / / hIsuM0 tasya locanapathe 'pRthukendrastasthivAnatha yathAsanameSaH / sakriyeva "vidhinA pariSatsA tena kAJcidapuSacca vibhUSAm // 13 // (1) guroragre / (2) hIrakumAraH / (3) zobhanAnuSThAnamiva / (4) zAstroktaprakAreNa / (5) kamAreNa / (6) apUrvAM zobhAm // 13 // hIla0 tasya0 / suurelocnmaarge kumArendro yathAsthAnaM upatiSThaH / tena kumAreNa sabhA zobhAM puSNAti sma / 1. iti hIrakumArAgamana-guru vandane hIla0 / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // yathA zAstroktaprakAreNa satkriyA kriyamANA zobhate, tadvat // 13 // hIsuM0 dezanAM 'zamavatAM zatamanyuH sa prabodhayitumaGgisamAjam / prAdizadvarayitA " vasatInAM kaumudImiva vanaM kumudAnAm // 14 // (1) munInAm / (2) zakraH / ( 3 ) bhavyasabhAm / ( 4 ) bharttA / (5) rAtrINAm / (6) candrikAm // 14 // hIla0 deza0 / sAdhUnAmindraH bhavyasabhAM pratibodhayituM dezanAM dadau / yathA rAtrikAntazcandraH kumudavanaM pratibodhayituM candrikAM pradizati ||14|| hIsuM0 'indravAraNamiveyamasArA saMsRtiH kRtadurantavikArA / * paGkilAvaTa ivAtra nimagnA nirgamena bhavinaH prabhavanti // 15 // ( 1 ) kaTukaphalam / ( 2 ) saMsAraH / (3) vihitaH duSTo'ntodu : khadamavasAnaM yasya tAdRgvikAro - vikRtiryayA / ( 4 ) kardamakalitakUpe / (5) brUDitAH / ( 6 ) nirgantum / (7) samarthIbhavanti // 15 // hIla0 indra0 / iyaM saMsRtirindravAraNaphalamiva ramyAtikaTukA, kRtaH duSTa ante vikAro yayA, sAsti / yathA paGkilakUpe patitA na nirgacchanti saMsRtau patitA api nirgantuM na samarthIbhavanti // 15 // hIsuM0 'nArakAdigatayo'tra catasraH saMsphurantyasumatAmiva puryaH / santi bhUpatipathA iva lakSA yonayazcaturazItiramUSu // 16 // 149 (1) naraka - tiryak - manuSya - devagati lakSaNA / ( 2 ) prANinAM sthAtuM nagarya: / ( 3 ) rAjamArgAH / (4) caturazItijIvayonilakSAH // 16 // hIla0 nArakAdigatayaSpu ( : pu)rya iva santi / purISu rAjamArgAzcaturasI (zI ) tilakSA yonayo vidyante // 16 // hIsuM0 9martyajanmanagarIma dhigatya prANino bhramivazena kathaMcit / "darzanAdivaravastvanavApterAyureva dhanavat payanti // 17 // (1) manuSyayoninAmapurIm / (2) prApya / (3) bhavaparibhramaNaprakAreNa / ( 4 ) mahatA kaSTena / (5) samyaktvapramukhaviziSTapadArthAnAmalAbhAt / ( 6 ) niSThApayanti // 17 // hIla0 martyabhavamAsAdya ratnatrayAnavApterjanA nIvIdravyamiva AyuH kSapayanti // 17 // hIsuM0 nirgatAyurakhiladraviNAste raGgavanna rakavartma bhajantaH / "hA durAgatadazA "azaraNyA 'nityaduHkhamanubhUya mriyante // 18 // ( 1 ) niSThApitanikhilajIvitadravyAH / (2) dramakA iva / (3) nArakamArgam / ( 4 ) zrayantaH / (5) hA iti khede / ( 6 ) duSTA nindyA sametA avasthA yeSAm / ( 7 ) zaraNarahitAH / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (8) sadA / (9) bhuktvA // 18 // hIla. nirgatAyurbalA jIvA narakanigodAdiSu duHkhamanubhUya mriyante // 18 // hIsuM0 dharmamA rhatamato 'janimanto yAnapAtramiva saGgrahayadhvam / 'tasthuSIM bhivapayonidhipAre muktinAmanagarI ca "jihIdhvam // 19 // (1) jinapraNItam / (2) jantavaH / (3) vAhanamiva / (4) saGgrahaM kurudhvam / (5) sthitAm / (6) bhavasamudrasya parasmin pAre / (7) gacchata // 19 // hIla0 dharma0 / ata ArhataM dharmaM yUyaM saGgrahayadhvam / yadi saMsArapArasthitAM zivapurI jihIdhvaM yUyaM gacchata // 19 // hIsuM0 dve 'mahodayapurasya padavyau pradhvarA ca viSamA ca jinokte / AdimA nanu mahAvratanAmA pazcimA 'punaraNuvratarUpA // 20 // (1) ubhe / (2) muktinagarasya / (3) mAgau / (4) sAdhumArgaH / (5) zrAvakamArgazca // 20 // hIla0 dvema0 / bho bhavyAH ! dvau maukSamArgoM vartate / AdyA paJcamahAvratalakSaNAnyA dvAdazavratarUpA // 20 // hIsuM0 tUrNamasti yadi tatra yiyAsA pradhvare pathi tataH 'prayatadhvam / saugatoditapadArtha ivAste yadbhavaH sphuradazAzvatabhAvaH // 21 // (1) zIghram / (2) muktipure / (3) gantumicchA / (4) sAdhumArge / (5) udyamaM kuruta / (6) bauddhamatakathitapadArthe sarvaM kSaNikamityAdike / (7) prakaTIbhavanazvaratvaM yatra // 21 // hIla. tUrNa0 / bho bhavyA ! statra mokSapure yadi yAtumicchA satUramAste tarhi sAdhumArgarUpe mArge prayatna kurudhvam / bauddhakathitavastuvraje sarvaM kSaNikamityAdi vAkyAt yAvatpadArthasArthe anityatAsti tadvadbhavaH -saMsAraH sphurannazAsva(zva)taH bhAvaH svarUpaM yasya tAdRzaH samasti // 21 // hIsuM0 'sAndhyarAga iva jIvitamAste yauvanaM ca saritAmiva vegaH / yatkSaNeva kamalA 'kSaNikeyaM tattva rava manizaM jinadharme // 22 // (1) sandhyAsambandhI rAga iva / (2) vidyudiva (3) lakSmIH / (4) kSaNasthAyinI / (5) zIghrIbhavata / (6) nityam // 22 // hIla0 yadyasmAtsandhyArAga iva jIvitavyaM Aste, yauvanaM nadIpUramiva tvaritaM prayAti, lakSmIrapi vidyudivAsthirAsti, tattasmAdbho bhavyAH ! jinadharme tvarAM kurudhvam / / 22 // hIsuM0 1bhAratImiti nizamya "zamIndoH 'kalpitAplava ivAmRta:( ta )kuNDe / ullasatpulakapallavitAGga zcetasIti 'vi-mamarza kumAra: // 23 // 1. iti guru dezanA hiil| 2. vitatarka hImu0 / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 151 (1) vANIm / (2) dezanArUpAm / (3) zrutvA / (4) guroH / (5) kRtasnAnaH / (6) prakaTIbhavadromAJcena korakayuktakAyaH / (7) citte / (8) vicArayati sma // 23 // hIla0 bhAratI0 / gurorvANIM zrutvA kRtAmRtasnAna iva romAJcitaH kumArazcetasi cintayAmAsa // 23 // hIsuM0 asti kazcana na kasyacanApi bhrAtRputrapitRmitrajanAdi / 'saMsRtau 2kSaNikatAM 'kalayantyAM nAnuSA( yA )ti paralokajuSaM yat // 24 // (1) saMsAre / (2) kSaNikatvaM 'je puvvate diTThA te avarahne na dIsantI'tyAdinA / (3) bibhratyAm / (4) anyabhave kazcitsArddha na yAti / eka eva jIvo vrajati // 24 // hIla0 asti0 / saMsAre kazcit kasyApi nAsti / anyaccAnyasminbhave na ko'pi sArddhaM yAti / eka eva jIvo yAtItyarthaH // 24 // hIsuM0 'vallabhIbhavati yadbhavabhAjAM svArtha eva na tathAtra parArthaH / "parvaNIndurapi paGkajapANiM yAtyasau 'vasukRte''parathA no // 25 // (1) iSTo bhavati / (2) prANinAm / (3) svakIyo'rthaH / (4) tena prakAreNa pareSAmoM na dra( dRSTaH / (5) amAvasyAyAm / (6) candraH / (7) sUryaH( ryam) / (8) kAntikRte / (9) arthe sRte punaH pArzve nAyAti / "prakAravacane thAl" / "sAmAnyasya bhedako vizeSaprakArastadvatteH kimAdesthAl syAt sarvaprakAreNeti sarvathA anyathA itarathA aparathA" iti prakriyAkaumudyAm // 25 // hola0 iha jagati nijakAryameva vallabham, anyakRtyaM na vallabham / yathA kSINazcandraH amAvasyAM(syAyAM) kAntikRte sUryapArzve yAti // 25 / / hIsuM0 'kAryakAla 'itaro'pi nareNAdIyate tadanu mucyata eva / vibhramAya vidhRto hRdi hAro "hIyate parahasi "somamukhIbhiH // 26 // (1) kAryasya samaye-velAyAm / (2) anyo'pi / (3) gRhyate / (4) vilAsArtham / (5) tyajyate / (6) ekAnte / (7) strIbhiH // 26 // hIla0 kRtyasamaye itaro'pi svIkriyate / yadvatstrIbhirekAnte dhRto'pi hAra uttAryate // 26 // hIsuM0 'janminAma'yama'kRtrimamitraM zreyase tadudayejjinadharmaH / 5vaibhavAya parizIlanabhAvaM lambhitaH 'kSitizazIva kRtajJaH // 27 // (1) prANinAm / (2) anaupAdhikaH / (3) svAbhAvikaH / (4) mokSAya / (5) vibhUtaye / (6) sevAgocaratAm / (7) nItaH / (8) sevitaH rAjA // 27 // hIla0 janminAM-prANinAM ayaM dharmaH svAbhAvikasuhRt, tasmAtsa kalyANAya prakaTIbhavet / puna: sevitaH bhUtaye syAt / yathA kRtajJaH rAjA sevitaH bhUtaye bhavati // 27 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 svAnujanmabhaginIkulavRddhAnA dade tadanuyujya te( ta )pasyAm / pAralambhanavibhurbhavavArddharyattarIva niyamasthite( ti )reSA // 28 // (1) nijalaghubhAtRjAmigotravRddhAn / (2) gRhNA( hrA )mi / (3) pRSTvA / (4) dIkSAm / (5) paratIraprApaNAya samarthAH / (6) bhavasamudrasya / (7) veDeva (8) dIkSA // 28 // hIla0 svAnu0 / ahaM bhrAtRbhaginyAdIn pRSTvA dIkSAM gRhNAmIti / yato bhavasAgarapAraprApaNe nauriva dIkSAsti // 28 // hIsuM0 'sUrisindhurapura: sa kumAro 'vyAjahAra manasIti vimRzya / dantakAntimucakundasumaista tpAdayoriva sRjannu pahAram // 29 // (1) guroragre / (2) uvAca / (3) dazanadIptikundapuSpaiH / (4) gurucaraNayoH / (5) pUjAM kurvan // 29 // hIla0 sUri0 / sa kumAra: citte vicArya sUrirAjapuro vadati sma / utprekSyate / dantAnAM kAntaya eva mucakundapuSpAni(Ni) taistasya sUreH pAdayoH pUjAM kurvanniva // 29 / / hIsuM0 prApya tAvakakarAdiha dIkSA mAhitAyatihitAmiva zikSAm / sevituM caraNatAmarasaM te mAnasaM munipa kAmayate sma // 30 // (1) sthApitamuttarakAle hitaM yayA / (2) padapadmam / (3) manaH / (4) vAJchati // 30 // hIla0- prApya0 / sthApitamuttarakAle hitaM yayA tAdRzIM zikSAmiva tava karAddIkSAM prApya he munipa ! tvaccaraNAbjaM sevituM me mano vAJchati / / 30 // hIsuM0- evamuktavati hIrakumAre 'sUrizItakiraNaH sma' gRNAti / mathyamAnamakarAkararAvaM lajjayanniva gabhIravirAvaiH // 31 // (1) guruH / (2) bhASate sma / (3) hariNA mandare'pyAloDyamAnasamudrazabdam / (4) gambhIradhvanibhiH // 31 // hIla0- evamu0 / hIrakumAraM prati sUrIzaH kathayati sma / utprekSyate / mandradhvanibhirviloDyamAnasamudragabhIranirghoSaM lajjayanniva // 31 // hIsuM0- mA kRthAH kvacana 'tatpratibandhaM bAndhavasvajanamitrajaneSu / gandhavAha iva bhUdharasindhugrAmasImapurabhUmidhunISu // 32 // (1) mamatvena kRtvA saMsAre sthAyibhAvam / (2) vAyuriva / (3) girinadIlaghupuragrAmabahisthapradezanagarapRthvInadISu // 32 // 1. iti hIrakumArasya saMsArAsAratAvicAraNA hIla0 / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 153 hIla0 mA kRthAH0 / he kumAra ! yadyevaM tavAzayastahi kvacana pratibandhaM mA kRthAH / vAyurivApratibaddho bhava // 32 // hIsuM0 yairavaddhi( rddhi) jina dharmasuradruH pUrvajanmani janairiha teSAm / taddalAni 'kamalAkamalAkSI-sArvabhaumapadavIpramukhAni // 33 // 'tatsumAni 'suravaibhavalambhaH kIrttayaSpA : pa )rimalo'pya dasIyaH / "siddhimugdhamRgadRkparirambhArambhaNAni punarasya phalAni // 34 // yugmam // (1) varddhitaH / (2) dharmakalpavRkSaH / (3) kalpadrumaparNAni / (4) lakSmI-lakSmItulyavanitAcakravartipadavImukhyAni // 33 // (1) dharmakalpadrumapuSpANi / (2) devalokalakSmIprAptiH / (3) etatsambandhI / (4) muktikAntAliGganaprakArAH-phalAni // 34 // hIla. yairjinadharmakalpatarurvarddhitaH teSAM janAnAM tasya dharmakalpataroH patrANi lakSmI-vadhU-cakri-padapramukhAni tatpuSpANi svargasukhaM, parimalaH kIrttayaH, punarasya dharmataroH phalAni siddhivadhvAliGganArambhaNAni vartante // 33-34 // hIsuM0 dharma eva manujairiha mantraH sArvakAmika ivaiSa niSevyaH / yena vAGmanasapAragataM yattatkaroti 'karasAtta rasAsau // 35 // (1) manuSyaiH / (2) sarvAnkAmAnkaroti-samastAnabhilASAnpUrayatIti sArvakAmikaH / (3) vAGmanasayoH pAragataM vana( ca )namanasorgocarAtItaM yatra / vAco manasazca gocaro na bhavatItyarthaH / (4) karasAt-hastaprAptam / (5) vegena / (6) dharmaH // 35 // hIla0 dharma eva sArvakAmikamantra iva vibudhaiH sevyaH / yena kAraNenAsau dharmaH vacanamanasorgocaraM yadbhavati tatkarAdhInaM karoti // 35 // hIsaM0 tAM nipIya munivAsavavAcaM smeradRgpra bubudhe sa kumAraH / ___'kairavAkara iva smitakozazcandrikA "kumudinIramaNasya // 36 // (1) sAdaraM zrutvA / (2) gurudezanAgiram / (3) harSeNa hasitanayanaH / (4) pratibodhaM prAptaH / (5) kumudanikaraH / (6) vikasitaH kuDmalo yasya / (7) candrasya // 36 // hIla0 tAM vAcaM nipIya hasitalocanaH sa kumAraH prabuddhayate sma / yathA candrasya candrikAM pItvA vikasitAH kozA yasya tAdRzaH kumudaprakara: vikAzaM labhate // 36 // hIsuM0 nizcikAya vinayAnatakAyastatpuraH zizuzazI svatapasyAm / 6zaMbhusubhruva ivAmbu janAbhaH pratyagAcca bhavanaM nijajAmai:( meH) // 37 // 1. iti guruvAkyam hIla0 / 2. iti vijayadAnasUripUro hIrakumArasya dIkSAgrahaNe nizcayakaraNam hIla0 / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) nizcayaM kRtavAn / (2) vinayena namrazarIraH / (3) guroragre / (4) hiirkumaarH| (5) Atmano dIkSAgrahaNam / (6) pArvatyAH / (7) kRssnnH| ambujanAbhaH, ambhojanAbha ityAdi prayogAH pANDavacaritre / (8) "bhavAnI kRSNamainAkasvase''ti haimyAm // 37 // hIla0 nizci0 / vinayanamraH sa zizucandraH sUripuraH dIkSAM nizcinoti sma / punaH sa kumAraH svabhaginIgRhaM pratyagAt / yathA kRSNaH pArvatyA gRhaM prati gacchati / bhavAnI hi kRSNabhaginI / "bhavAnI kRSNamenAkasvase"ti haimyAm // 37|| hIsuM0 icchatA hRdi 'mahodayalakSmIsaGgadUtimiva jainatapasyAm / taniketanamupetya babhASe tena 'bhAvayatinA nijajAmiH // 38 // (1) muktizriyo mahAbhyudayazriyazca saGgame dUtiH sandezahArikAmiva dUtiriti / dUtizabdazcampU kathAyAm / (2) bhAvapariNAme manasi vA cAritramasyAstIti / (3) svabhaginI // 38 // hIla0 icchatA0 / manasi muktistrIdUtIrUpAM jainadIkSAM vAJchatAnena kumAreNa gRhaM gatvA bhaginI bhASitA ||38 // hIsuM0 dhAriNIsuta ivAdya sudharmasvAminaM vijayadAnamunIndram / ____ vandituM vijayasiMhamahobhyAmbhojadRggata "ito'hamabhUvam // 39 // (1) jambUkumAra iva / (2) mahAvIrajinapaJcamagaNadharaH / (3) hIrakumArasya bhaginIpatiH / (4) tava gRhAt // 39 // hIla0 dhAri0 / yathA RSabhavyavahAripatnI dhAriNI tatsuto jambUkumAra: sudharmasvAminaM nantuM gatastadvat he vijayasiMhavyavahAripriyatame ! he jAme ! ito gRhAdvijayadAnasUri vandituM gato'bhUvam // 39 // / hIsuM0 'kIlanaikalalitaM kalayantI yA 'kazeva turagasya bhavasya / dezanAzravaNago[ carabhAvaM lambhitA 5zramaNazItamarIceH // 40 // (1) tADane ekAdvitIyavyavasAyam / "vrajate helihayAlikIlanA"miti naiSadhe ! (2) carmadaNDaH / (3) saMsArasya / (4) zrutA / (5) vijayadAnasUrIndrasya // 40 // hIla0 kIla0 / carmadaNDasadRzA bhavAzvasya tADane dezanA zrutA // 40 // hIsuM0 'unnamajjaladharAdiva jAme sUrirAjavadanA dadayadbhiH / vANivaibhavarasaiddhayameta[ t ] pUryate sma mama "karNakalazyoH // 41 // (1) varSonmukhIbhavanmeghAt / (2) prakaTIbhavadbhiH / (3) vacovilAsasalilaiH / (4) zravaNakuNDaladvayam / "avalambitakarNazaSkulIkalazIkaM racayannavocate''ti naiSadhe // 41 // hIla0 unnamajjaladharasadRzAtsUrivadanAt udbhUtavAgjalairme karNakalazIdvayaM pUritam // 41 // 2. bhASyate sma bhavanaM pravibhUSyAnena bhAvaya0 hImu0 / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // hIsuM0 sUribharturamRtAdapi vAco dRzyate jagati ko'pi vizeSaH / 3tyaktamanyave ( va ) *idaMrasikA yanmanyubaddhamanasastva mRtAzAH // 42 // ( 1 ) anirvacanIyaH / ( 2 ) mahadantaram / ( 3 ) ujjhitakrodhAH / ( 4 ) guruvacanasudhArasikAH / (5) maulAmRtapAyino devAstu yajJotkaNThitahRdayAstadbhojitvAt / "svAhA svadhA Rtu sudhAbhuja" iti haimyAm // 42 // hIla0 amRtAdapyadhiko vAgvizeSaH / yatkAraNAddevavANyA rasikAstyaktakopA jAtAH / tattvatastu yajJotkaNThitahRdayAstadazanatvAt // 42 // hIsuM0 sAMprataM bhagini tena munIndo: sannidhau grahayituM vratalakSmIm / 3utsuko'hamabhavaM bhavabhagno dhAriNeya iva vIrajinendoH // 43 // ( 1 ) adhunA / ( 2 ) zrIvijayadAnasUri pArzve / ( 3 ) utkaNThitaH / ( 4 ) meghakumAra iva // 43 // hIla0 sAmprataM sUrisamIpaM dIkSAM AdAtumahamutsuko'bhavam / yathA meghakumAraH zrImahAvIrajinapArzve vrataM gR ( grahItumutsuko jajJe ||43|| hIsuM0 'setubandhamiva saMsRtisindhostadvratAya mama dehi nidezam / 'vighnayena hi 'mahodayalakSmIsammukhaM nijajanaM hitakAGkSI // 44 // 155 ( 1 ) pAjaviracanam / (2) saMsArasamudrasya / ( 3 ) Adezam / ( 4 ) vighnamantarAyaM kuryAt / (5) mahAnudaya aizvaryaprAptirmokSazca tallakSmyA abhimukham / (6) svakIyam // 44 // hIla0 setu0 / saMsArArNavasya padyA tulyaM vratanirde (de) zaM me dehi / hi yasmAnmuktizrIsammukhIbhUtaM svakIyaM janaM hitArthI jano na vighnayet nAntarAyI bhavati // 44 // hIsuM0 tadvaco viracitaM sahajena prAptamAtramapi karNapuTAntaH / kSipta' taptagurupatramivAsyA duHkhama' pratimamAtanute sma // 45 // ( 1 ) tatpUrvoktalakSaNam / (2) vacanam / (3) kathitam / ( 4 ) AgatamAtram / (5) karNayoH / (6) uSNIkRtatrapuriva / (7) asAdhAraNam // 45 // 0 tadva0 / bhrAtrA racitaM dIkSAdezamArgaNarUpaM vacaH karNamadhye gatamAtramapyasAdhAraNaM duHkhaM kurute sma / yathA kSiptaM trapu karNayoratiduHkhadaM syAt, tadvat // 45 // hIsuM0 'DimbhalambhitaviDambana bhAjA duHkhataSpa' ( : pa ) rabhRteva bhaginyA / sa enyagAdi mRdugadgadavAcA sAdhimAdharitapuSpadhanuH zrIH // 46 // (1) bAlakena prApitA yA viDambanA tAM bhajatIti / (2) kokilayA / ( 3 ) bhASitaH / 1. iti bhaginIM prati dIkSAdezamArgaNavacanam / hIla0 / Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (4) zarIrasaundaryanirjitakandarpazobhaH / "cayAdRtaH kiM narasAdhimabhramaH" iti naiSadhe // 46 // hIla0 Dimbha0 / Dimbhena prApitaM yatsantApanaM tadbhajati / tAdRzyA bhaginyA gadgaditasvareNa sAdhimnA zarIrasaundaryeNa hInIkRtA kAmasya zrIH zobhA yena tAdRzaH sa kathitaH // 46 / / hIsuM0 'sAMprataM vyatikarastava ko'yaM vArddhakocitavidhezcaraNasya / 'lIDhi vatsa "viSayasya 'rasAlasyeva 'pavitramaphalasya rasAMstvam // 47 // (1) adhunA, bAlalIlAyAm / (2) samayaH -prastAvaH / (3) vRddhAvasthAyogyakriyasya / (4) cAritrasya / (5) AsvAdaya / 'lihIka AsvAdane' / (6) heH prayogaH / (7) zabdAdirUpasya / (8) Amrasya / (9) paripakvaphalasyeva // 47 // hIla0 vRddhocitasya cAritrasya kA vArtA ? tvamidAnI viSayarasAnAsvAdaya / yathA pakvamAmraphalamAsvAdyate // 47 // hIsuM0 bhAgyabhAji 'jalajanmagRhe vAgantukA taruNatA tvayi vatsa / 'kAmakelivasatau ratisakhyAM tvaM ramasva yuvatIbhiramuSyAm // 48 // (1) puNyavati / (2) lakSmIH (3) AgamanotsukA / (4) yauvanAvasthA / (5) kandarpakrIDAsadane // 48 // hIla0 yathA lakSmIH puNyavati sameti tathA tvayi tAruNyamAgamiSyati / punA rateH sakhyAmasyAM smarakrIDAvasatau strIbhiH saha tvaM ramasva // 48 // hIsuM0 'yauvane'rjaya yazoguNalakSmIH 3kSoNimAniva "mahaHkSitikozAn / ___ 5ArhataM tama(da)nu dharmamapiTa tvaM sthAvire sthiratayA "vidadhIthAH // 49 // (1) tAruNye / (2) upArjaya / (3) rAjA / (4) pratApapRthvIbhANDAgArAn / (5) jinapraNItam / (6) vRddhAvasthAyAm / (7) kuryAH // 49 // hIla0 yathA rAjA pratApaM kozamarjayati tadvatvaM kIrtyAdInarjaya / anu pazcAddharma kurvIthAH // 49 // hIsuM0 'mauktikena 'kila sodara ! sarvaiH zlAdhyate'[tra]bhavatA "pitRvaMzaH / 6bhrAtRma tyahamapi tvayakAsmi zrIrivA mRtakareNa "vareNa // 50 // (1) muktAphalena / (2) kileti ivArthe / (3) bhrAta: ! / (4) atra jagati tvayA pUjyena mAnyena vA / atrabhavattatravatzabdau pUjyArthe nipAtyete / (5) kuMrAsAhikulam / (6) sahodarasahitA / (7) candreNa / (8) zreSThena // 50 // hIla0 mauktiH / yathA muktAphalena pitA-vaMzo janaiH zlAdhyate tathA sarvaiH he sodara ! tvayA piturvaMzaH 1. gRhaivA0 iti hImu0 / sa cAzuddho bhAti / 2. mayi hImu0 / 3. vatyaH iti hImu0 / sa cA zuddhaH / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 157 zlAdhyate / ahamapi bhrAtRmatI, yathendunA zrIH // 50 // hIsuM0 tvadvadhUmukhasudhAMzusudhAyAH pAnamutsukatayA 'pravidhitsU / madvilocanacakorazakuntau cApalaM racayatazcirametau // 52 // (1) tava patnIvadanacandrAmRtasya / (2) kartumicchU / (3) mama netracakorapakSiNau / (4) capalatvam / utkaNThAmityarthaH // 51 // hIla0 he sodara ! tvadvadhUmukhacandradarzanotsukau mallocanacakorau capalau vartete // 51 / / hIsuM0 vAGmayairviracitairi damAdyaiH 3zrotrapatrapathikaiH svabhaginyAH / prerito "nigadati sma kumAro 'garjitairiva 'zikhI dhanapaGkteH // 52 // (1) vAcAM prapaJcaiH / "itIdRzaistaM viracayya vAGmayai" riti naiSadhe / (2) ityAdibhiH / (3) karNaprAghurNaiH / zrutairityarthaH / (4) babhASe / (5) garjAravaiH / (6) mayUraH / (7) meghamAlAyAH // 52 // hIla0 svajAmivacanaiH preritaH kumAro gadati sma / yathA meghagarjitaiH praNodito mayUro vakti // 52 // hIsuM0 'jIvitaM 'kuzazikhAsthamivArambhaSpAM( : pAM)zuleva 'taralA kamalApi / "aikSavAgramivayau vatametatpre kSaNakSaNa iva svajano'pi // 53 // (1) jIvitavyam / (2) darbhazikharasthitam / (3) pAnIyam / (4) vyabhicAriNIva / (5) capalA / (6) lakSmI: (7) ikSusambandhiprAntam / (8) strIgaNaH / (9) rAmalakSmaNAdirUpa darzananATaka prakAra iva // 53 // hIla0 he jAme ! jIvitavyaM dabhA( )grasthamambha ivAsthAyukam / punarlakSmIrapi vyabhicAriNIva capalA / yuvatInAM samUha ithUNAM prAnta iva nIrasaH / parijano'pi nATakaprastAva iva kSaNaSTanaSTaH syAt / / 53 / / hIsuM0 yadgamiSyati mamArbhakabhAvo'laMkariSyati tanuM ca 'yuvazrIH / 3vArdhakaM punaramA tyamiva svaM bhUSayiSyati 'ka itya vagacchet // 54 // (1) bAlabhAvaH / (2) taruNatAzrIH / (3) vRddhAvasthA / (4) pradhAnam / (5) kaH pumAn / (6) idam / (7) jAnAti // 54 // hIla0 yadga0 / he jAme ! mama zaizavaM yAsyati tAruNyaM AgamiSyati / punarvRddhAvasthA AtmAnaM bhUSayiSyati / yathA rAjA-'mAtya-bhiSag-munIn sthAviraM bhUSayati / idamavasthAtrayaM bhAvIti ko'vabudhyeta // 54 // hIsuM0 'jantureSa iha 'jAmikalatrabhrAtRmAtRpitRputravizeSaiH / bambhramIti paramANurivaiko nIlimAruNimapItimarAgaiH // 55 // 1. iti vimalAyA bhaginyAH hIrakumAraM prati prathamoktiH hIla0 / Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) jIvaH / (2) bhaginI-strI-sahodara-jananI-janaka-sutavizeSaiH / (3) nIlatva-raktatva pItatvaM raGgaiH // 55 // hIla0 jantuH -prANI nAnAprakArairatizayena paryaTati / yathANu nAraGgairbhuvane bhrAmyati // 55 // hIsuM0 'saurabhena(Na) malayadurivAtmA yasya dharmavidhinA sma vibhAti / tena "viSTapama zeSamabhUSi procyate sma kimutAbhijanAdi // 56 // (1) parimalena / (2) candanadrumaH / (3) dharmasambandhiprakAreNa / (4) vizvam / (5) samastam / (6) zobhitam / (7) vaMzAdi tu sukhenaiva bhUSyate // 56 // hIla. saurabheNa candanataruvibhAti tathA yasyAtmA dharmAcaraNena vibhAti tena puMsA trijagadbhUSitam / svavaMzAdi tu bhUSitameveti bodhyam // 56 // hIsuM0 'nimnageva parisarpati nimnaM yA dadhAti 'pitRsUriva rAgam / 3bhoginIva "kuTilA 'kamalAkSI sA satAmanucitA bhyupagantum // 57 // (1) nimnaM-nIcairgacchatIti nimnagA, nIcagAminI nadI / (2) sandhyeva / (3) sarpiNIva / (4) vakragatiH / (5) strI / (6) ayogyA / (7) aGgIkartum // 57 // hIla0 yA nIcagAminI, sandhyeva kSaNarAgiNI, sarpiNIva vakragAminI sA strI sevituM na yogyA // 57 / / hIsuM0 yA 'jahAti na kadApya'nuSaGgaM yA ravirAgavati cAdhikarAgA / tAM jagajjanamanaSkara : ka)manIyAM lipsate "zivakanI mama cetaH // 58 // (1) tyajati / (2) saGgam / (3) vairAgyazAlini / (4) trailokyairapyabhilaSaNIyAm / (5) muktikanyAm // 58 // hIla0 yA vadhUH pArzva na muJcati, yA vairAgyabhAjini rAgiNI, jagadvikhyAtAM zivakanyAM me cittaM vAJchati 1158 // hIsuM0 'nizcikAya vacanairatha taistaistasya sA 'vratavidhau DhimAnam / "mauktikastrajamivAzru kaNaiH sA tanvatI hadi punasta mavocat // 59 // (1) nirdhAraM kRtavatI / (2) dIkSAgrahaNaprakAre / (3) dRDhatAm / (4) muktAhAramiva / (5) bhrAtaraM hIrakumAram / (6) uvAca // 59 // hIla0 sA bhaginI tairvacanairdIkSAgrahaNe dRDhatAM nirdhArayAmAsa / punaH hRdi azrubindubhirmauktikamAlAM kurvantI(tI) taM bhrAtaraM vakti sma // 59 // hIsuM0 vatsa 'vatsalatayA tava kiJcidvacmi 'karNapathikIkuru tattvam / yadra sAyanamiva svajanAnAmasti 'vAgviracanA hitagarbhA // 60 // 1. iti tapasyAdRDhatAyAM bhaginIM prati kumAravacaH hIla0 / 2. kaNauTusta0 hImu0 / Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 paJcamaH sargaH // (1) hitakRttvena / (2) kathayAmi / (3) zravaNagocaraM kuru| zrUhItyartha:( shrunnvityrthH)| (4) tuSTi- puSTikRdreSajamiva / (5) hitazikSA // 60 // hIla0 he vatsa ! hitakRttvena yadahaM kathayAmi tattvaM zrRNu / yadyasmAtsvajanAnAM hitazikSArasAyanamiva ca tuSTipuSTidA syAt // 60 // hIsuM0 aGganAGgaparirambhahasantIgarbhagehanivahAnpravihAya / marSayiSyasi kathaM vada zaiSyaM bhUmimAniva bhaTAnarisainyam // 6 // (1) kAminyAH kAyena sahAzleSaNaM, zItakAle tasyoSNatvena, tathAgnizakaTikA tathA apavarakAstAn tyaktvA / (2) sahiSyase / (3) ziziram / upalakSaNatvAt hemantazizirau, dvAbhyAM kRtvA zItakAla ucyate / (4) nRpa iva / (5) subhaTAnmuktvA / (6) kaTakam // 61 // hIla0 aGga / he vatsa ! vadhUkAyAzleSaNaM, zakaTikAM, madhyagRhANi muktvA tvaM haimantaM kathaM sahiSyase / yathA rAjA bhaTAnmuktvA vairisainyaM kathaM sahate // 61 // hIsuM0 'candracandanazirogRhazayyAvAravAmanayanAvanakelIH / antareNa taraNIriva "sindhurNISma eSa kimu nistaraNIyaH // 12 // (1) candrazAlAzayanIyam, vAravilAsinIvana krIDA / (2) vinA / (3) veDAH / (4) samudraH / (5) uSNakAlaH / vasantagrISmau dvAvapyuSNasamayaH / (6) atikramaNIyaH // 62 // hIla0 candracandanAdi vinA eSa grISmaH kathamatikramaNIyaH / yathA veDA vinArNavaH kathaM nistIryate // 62 // hIsuM0 krIDituM ratipateriva re ge)hAH prAvRSeNyadivasAH kathamete / gItanRtyayuvatIjanalIlAmukhyasaukhyavimukhena viSahyAH // 63 / (1) kandarpasya / (2) varSAkAlasambandhino dinAH / (3) gAnanATakastrIvargakrIDAdimasukhaparAGmukhena / (4) sahanIyAH / upalakSaNAnmeghAtyaye'pi vAsarAsteSvapi kadApi meghAnAM sadbhAvAt vASikA eva dinAH // 13 // hIla0 kAmasya krIDanAya gRhANi tAdRzAni dinAni gItAdiparAGmukhena tvayA kathaM sahanIyAH // 63 / / hIsuM0 'jRmbhamANajalajadvitayI vAhidvayI pradadhatI "pradimAnam / pakSoNicaGkramaNaduHkhamiyaM te mirSayiSyati kathaM kathayaitat // 64 // (1) vikacakamalayugmam / (2) caraNadvandvam / (3) dhArayantI / (4) sukumAlatAm / (5) pRthvIparyaTanaduHkham / (6) sahiSyate // 64 // hIla0 yathA smerakamalayAmalaM mradimAnaM dhatte tadvanmRdvI padadvayI iyaM kaThinabhUpIThe paryaTanaduHkhaM kathaM sahiSyate / he bhrAta ! stattvaM kathaya // 64|| 1. saiSyaM iti hImu0 / sa cAzuddho bhAti / 2. zItakAlakAvyam hIla0 / 3. grISmartRkAvyam hIla0 / 4. varSAsamayakAvyam hIlA Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'vaktravArijadhiyA samupetAM 'SaTpadAvalimivAlakamAlAm / reluJcayiSyasi kathaM "mukhalakSmInyuJchitAmRtamayUkha "sagarbha ! // 65 // (1) mukhe kamalabuddhyA / (2) bhRGgazreNIm / (3) utpATayiSyati / (4) mukhalakSmyA upari luJchanIkRtaH candro yasya / (5) bhrAtaH ! // 65 // hIla. vakA0 / he mukhazobhAyA upari nyuJchanIkRtya kSipto'mRtamayUkhazcandro yasyArthAddhAtrA, sa tasya sambodhanam / he sagarbhavaktrAbje ! AgatAmalipaGktimiva zyAmAM kacachaTAM kathamutpATayiSyasi // 65 / / hIsaM0 rAzinA' sumanasAmiva 'sarpistarpitoddhatadhanaJjayakIlA / tatparISahatatiSkiA : ki)masahyA vigraheNa mRdunA tava sahyA // 66 // (1) puSpaprakaraNa / (2) ghRtena dIpitotkaTavahnijvAlA / (3) zarIreNa // 66 // hIla0 rA0 / tava mRdunA yena asahyA kSudhAdiparISahANAM zreNI kena prakAreNa soDhavyA / yathA puSpANAM prakaraNa sarpiSA-ghRtenoddIpita uddhata utzikho vA yo vahnistasya kIlAM kathaM kSamyate // 66 // hIsuM0 'kundakuDmalajayaM sRjatevAbhIzrubhiH prasRmarairdazanAnAm / "pratyavAdi vadatAM vidureNAnena jAmiriti nItimatA sA // 67 // (1) mucakundakozAnAM parAbhavam / (2) kurvateva / (3) vistaraNazIlaiH / (4) dantAnAm / (5) pratibhASitA / (6) vaktRSu catureNa / (7) bhaginI // 67 // hIla0 kunda0 / mucakundakalikAnAM parAbhavaM vistaraNazIlairdantakiraNaiH kurvateva / punarvaktRNAM madhye vidagdhena, punarnayayuktena tena bhaginI pratyuttarIkRtA / pratyuttaro datta ityarthaH // 67 / / hIsuM0 zvarNinIva viratiH kRtasaGgA dhyAnasantatirasau hasanIva / zAntatApavarakaSkiA : ki)mu jAme "zarmaNe zamavatAM tuhinattau // 68 // (1) strIva / (2) aGgArazakaTI / (3) zamanAmApavarakaH / ( 4 ) sukhAya / (5) himasamaye / zItakAle // 68 // hIla0 varNi0 / zItakAle sAdhUnAM amI sukhAya bhavanti / yatra viratiH kAntevAste, dhyAnaM zakaTIvAste, tathA zamapariNAmo garbhAgAra ivAste / he jAme ! zItaM sukhadam // 68 // hIsuM0 aGgarAga iva sadguru zikSA zrIjinasya ca vidhoriva sevA / kelira'bjasarasIva ca yoge prINayanti "zamino'pi nidAghe // 69 // (1) vilepanam / (2) guruNAM zikSA / (3) kamalopalakSitataTAke / ( 4 ) cAritriNaH / (5) uSNakAle // 19 // 1. iti hIrakumAraM prati zItAtapAdyasahyasUcakavimalAvAkyAni hIla0 / 2. kumAroktaM yatisAtakRt zItakAla kAvyam hIla 3. kumAroktaM munimanaHsukhakRt grISma kAvyam hIla0 / Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 161 hIla aGga / sAdhUnAM grISmasamaye candrasadRzA guruzikSA / punaH kamalakalitasaraH sadRze yoge keliH / ete'rthAH nidAghe prItidAH ||69 || hIsuM0 yatra gItaya ivA' gamaghoSAstA'NDavA iva punarbhavabhAvAH / "vArivAhadivasAH zamabhAjAM nityamutsavamayA iva santi // 70 // ( 1 ) siddhAntapaThanadhvanayaH / ( 2 ) nRtyAni / tANDavA: puMklIbe / ( 3 ) saMsArasvarUpAni (Ni) / ( 4 ) meghadinAni |||70 // hIla 0 yatra samayaghoSA eva gItAni / punaH sasArasvarUpANi nRtyAni / tANDavazabdaH puMnapuMsake / "pUrvatridivatANDavA" iti liGgAnuzAsane / ata eva prAvRDvAsarAH sAdhUnAM mahAmahamayAH santi // 70 // hIsuM0 yo vijetumiva 'vArijarAjIM pazyatastata itaH kramaNena / pallavAMzca vibhavairatidRptau tau kramau ' kalayataSki ( : ki) ma sAtam // 71 // (1) kamalamAlAm / ( 2 ) paryaTanena / ( 3 ) svazobhAbhiH / ( 4 ) darpAdhmAtau / (5) dhArayataH / ( 6 ) duHkham // 71 // hIla0 yau caraNau kamala zreNIM jetuM itastataH paryaTanena pazyataH punaH pravAlAn netuM pazyatastau sAtAsAtaM na gaNayataH // 71 // hIsuM0 dveSiNAmiva gaNA: zitimAnaM vakrabhAvamapi ye kalayanti / ko "mahAbhaTa ivAtmahitaiSI 'nocchinatti 'nanu tAniha kezAn // 72 // (1) zatrUNAm / (2) zyAmatAm / (3) kuTilatAm / ( 4 ) ca / (5) baliSThasubhaTa iva / (6) Atmano hitasyAbhilASI / ( 7 ) na ucchedayati / (8) nanu prazne / ( 9 ) kuntalAn / kutsitAn IzAn - kubhUpAnityarthaH // 72 // hola 0 zatrava iva drohaM kuTilatAM ca ye bibhrati tAn kezAn ko nocchedayati / yathA subhaTaH kutsitAnIzAn zatrUnucchedayati / nanu iti prazne / he jAme ! samyagavardhAryam ||72 || hIsuM0 'jaimanIyamanujA iva' daive vigrahe na zaminaH kRtayatnAH / 3 kSetramatra hi "tapovidhi' sIrollekhitaM dizati nirvRtisasyam // 73 // ( 1 ) jaimanIyamatabhAjo manujA iva / (2) devatAsambandhini zarIre na kRtodyamAste hi daivaM vapurna manyante / tasya jaimanimunitvamudIye vigrahaM makhabhujAmasahiSNu" riti naiSadhe / cAritriNo'pi meghakumAra iva zarIre mamatvapariNAmarahitAH syuH / ( 3 ) kSetraM zarIraM kRSibhUmizca / 1. kumAroktaM zramaNasvAntasvAsthyakAri varSAsamayakAvyam hola0 / 2. jaimi0 hImu0 1 3. 0sIrakSeDitaM diza0 hImu0 1 4. "vigrahaM mukhabhujAmasahiSNustasya jaiminimunitvamudIye" hImuH / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (4) ihaloke / (5) tapaHkriyAhalena kSeDitaM trisatIkRtaM sat / (6) yaddadAti sukhena dhAnyAdi mokSaphalaM ca / sasyaM dhAnyaphalayoriti // 73 // hIla0 yathA jaimanIyA devatAsambandhizarIre na kRtodyamAstathA yatayo gAtre mamatvarahitAH / punaH kSetraM-zarIraM tapohalakSeDitaM mokSaphalaM datte // *73 // hIsuM0 indriyANyanizamutpathagAni 'zUkalAniva vahanza marazmIn / yo niyantrayati jantura vindhaM prApya nirvRtipurI sa sukhI syAt 74 // (1) unmArga pracalanti indriyANi / (2) durvinItAzvAn / (3) samatApariNa[ ti ]kazAH / (4) svAyattAn vazAnvA kurute / (5) nirantarAyam / (6) muktinagarIm // 75 // hIla0 indriyANi zUkalAzvasadRzAni upavAsakazayA yo'nizaM aGgati so'GgI mokSapurIM prApya sukhI syAt // 75 / / hIsuM0 'mAnavAnsvayamasauccha ladarzI cchAyayAstyanusaranniva kAlaH / Ayatau hitamataSka ( : ka)raNIyaM tajjinakramayugaM zaraNIyam // 75 / / (1) manuSyAn / (2) AtmanA / (3) pratyakSalakSaH / (4) chidrAnveSI / (5) vapuH praticchAyikayA / (6) yamaH / "chAyAmiseNa kAlo savvajiyANaM cchalaM gavesaMto / pAsaM kahavi na muMcai [tA dhamme ujjamaM kuNaha // "] iti vacanAt / (7) uttarakAle / (8) kAryam / (9) bhagavatpadadvandvam / (10) Azrayitavyam // 75 // . hIla0 yadyasmAt ayaM kAlaH chalAnveSI san chAyAdambhAnmanuSyAnanugacchannivAsti / ataH uttarakAle hitaM karttavyam / ut tadvikhyAtamahatpadadvayamA zrayitavyam // 75 / / hIsuM0 'vAGmayairjita'sudhAmadhudugdhairnirjayaM vidadhatIva zukInAm / itthamuktavati hIrakumAre sA bibheda vadanAmbujamudrAm // 76 // (1) vacaHprapaJcaiH / (2) parAbhUtAmRtamadhupayobhiH / (3) amunA prakAreNa / (4) mukhakamalamudraNaM maunatAlakSaNam, babhASe ityarthaH // 76 // hIla0 vAgvibhramaiH sUtrakaNThAGganAnAM jayantI sA hIrakumArakathanAnantaraM mukhAbjamudraNaM bibheda / babhASe ityarthaH // 76 // hIsuM0 'nAhatI 'vratavidhau tava tenA'dyApi yatsphurati zaizavamate / "yoddharA hava ivApaTutAyAM tena tiSTha kiyatI: "zaradastvam // 77 // (1) na yogyatA / arhato bhAva ArhatI / arhato numveti vibhASayA num vidhAnAdArhantI 1. 'kheDyu' iti gUrjaragirAyAm / 2. iti hIrakumArasya svabhaginIM prati dvitIyavAraM pratyuttaravacanAni hIla0 / 3. vimalAyAstRtIyavAraM vAkyam hIla0 / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 163 AhatIti rUpadvayam / "uDupariSadaH kiM nArhantI nizaH kimanaucitI''ti naiSadhe / (2) diikssaagrhnne| (3) bAlAvasthA / (4) subhaTasya / (5) saGgrAme / (6) asAmarthya / (7) varSANi katicit // 77 // hIla0 he vatsa ! tava vratagrahaNe na ArhatI-na yogyatA / yatastvaM zizuH / yathA bhaTasyApaTutAyAM satyAM saGgrAme nArhatI, tena kAraNena kiyadvarSANi tiSTha / / 77 / / hIsuM0 shaishve| madanamohamahebhAn siMhazAva iva "hiMsitumI zaH / tatsamAdiza mamA sya "nidezaM 2'tAmidaM tadanu so'pi jagAda // 78 // (1) bAlye'pi / (2) smaramohAdihastinaH / (3) kesarikizoraka iva / (4) hantum / (5) samarthaH / (6) dehi / (7) vratasya / (8) Adezam / (9) bhaginIm // 78 // hIla0 zaizave0 / he jAme ! ahaM zaizave'pi madamohahastIn nihantuM kesarIva samartho'smi / tasmAdAjJAM deza(hi) / tadanu sa babhASe / / *78 // / hIsu0 tasya vIcibhirivAmarasindhoruktiyuktibhirito'pyaparAbhiH / omiti pravadati sma kathaJcitsApi "bASpabharagadgadavAgbhiH // 79 // (1) gaGgAkallolairiva / (2) asyA api / (3) anyAbhiH / (4) nirgacchannayanAzrubhirgadga dAbhiraspaSTAbhirvANIbhiH // 79 // hIla0 gaGgAyA raGgattaraGgairiva tasya vacanaiH pUrvoktAdapyaparaiH sA duHkhAzrubhareNa gadgaditasvaraiH omiti- evamastviti vadati smAdezaM dadau // 79 // hIsuM0 'pUrvameva niyamasthitikAlAtsA galadvahulagjalapuraiH / bhrAtaraM svayamiva snapayantI daM punargaditumArabhate sma // 8 // (1) prathameva / (2) dIkSAgrahaNAvasarAt / (3) niH saradasvalpalocananIrapUraiH / (4) Atmaneva hIrakumAram / (5) vakSyamANam / (6) bhASitum // 10 // hIla0 pUrva0 / dIkSAgrahaNakAlAtpUrvameva sA jAmirgaladazrupUraiH sahodaraM snapayantI satI idaM kathayati sma / / 80 // hIsuM0 'yAdasAM bhavadhunIdhavamadhye 'mAdRzA matidurAkalanIyaH / saMyama: 'sukRtaviprayutAnAM bhrAtara lpatarasAmiva durgaH // 81 // (1) nakrAdijalacarajantusadRzAnAm / (2) saMsAra samudramadhye / (3) asmatsadRzAnAm / (4) duHkhenAdaraNIyaH / (5) niSpuNyAnAm / (6) stokabalAnAm / (7) koTTaH // 81 // 1. ve'pi madamohaH hImu0 / 2. tAyinaM hIla0 / 3. vimalAM prati kumArasyApi tRtIyavAraM prativAkyam hIla0 / 4. iti vimalAyA dIkSAdezAdAnam hIla0 / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 he bhrAtaH ! sukRtarahitAnAM mInasaddazAM mAddazAM saMsArasaritpatimadhye saMyamazcAritraM durgAhyaH / yathA stokabalAnAM rAjJAM koTTaH durgrAhyaH syAt // 81 / / hIsuM0 'santatopacitakarmagaNasyA nAdidhAbhavaparaMparayAste / ___ 3krItabhRtya iva bhartRjanasyA yattadhIriha sudhIrapi bandho // 82 // (1) niranta[ ra]puSTikRtakarmavrajasya / (2) suranaranArakatiryagrUpAnekaprakArayA saMsArasaMtatyopArjitakarmavrajasya / "anAdidhAvizvaparaMparAyA'"miti naiSadhe / (3) mUlyagRhIta sevaka iva / (4) svAminaH / (5) vazaH / (6) paNDito'pi // 82 // hIla0 santa0 / nirantaraM nibiDA jAyamAnasya karmasamUhasya bhava zreNyA AdirnAsti / yadyasmAdbuddhimAnapi karmAyattabuddhirbhavati / yathA dravyamUlyagRhIto DiMgaraH svasvAmina AyattadhIrbhavati / he bandho ! idamavaseyam // 82 // hIsuM0 'karmasaMtatitirohitabhAvazceSTate'tra 'niravagrahaceSTaH / __ loka eSa nikhilo'pi pizAcAvezitAzaya iva vratakAGkSin // 83 // (1) karmazreNyA AvRtaH samyagjJAnarUpo jIvasya bhAvo yasya / (2) svecchayA krIDati / (3) pretAdhiSThitamanaH // 83 // hIla0 he dIkSAbhilASuka ! eSaH samasto'pi lokaH karmasantatyA AvRto bhAvaH -samyakjJAnaM yasya / ata eva pizAcagRhItacittajana iva svatantraM hAsyavinodAdikaraNe na ceSTate vilasati // 83 / / hIsuM0 saMsRtau sukhamazeSa mamuSyAM bAndhavAmRtamivAnubhavanti / hInasaGgamamivA ramaNIyaM jAnate nanu janASpa ( : pa)riNAme // 84 // (1) saMsAre / (2) samastam / (3) asyAM saMsRtau / (4) nIcaiSpA : pa )ricayam / (5) virasam / (6) vadanti / (7) prAnte // 84 // hIla0 saMsRte0 / he bAndhava ! asya saMsArasya sukhaM janA amRtamivAnubhavanti / paraM pariNAme -ante nIcasaGgama iva virasaM naiva vidanti / / 84|| hIsuM0 saMsRterma'timatAM vara tasyAstvaM pRthagbhavitumicchasi vatsa ! / puNDarIkamiva palvalapaGkAttatsa garbha ! bhuvi dhanyatamastvam // 85 // (1) buddhibhAjAm / (2) zreSThaH / ( 3) kamalam / ( 4 ) sara:kardamAt / (5) bhrAtaH ! / / 85 / / hIla0 saMsR0 / he matimatAM vara ! he vatsa ! tasyAH saMsRtestvaM tyaktuM vAJchati / yathA sara:kardamAt kamalaM bhinnaM bhavati / he sahaja ! tvaM dhanyatamo'si // 85 / / 1. sRteH hIbhula / 2. 0muSyA0 hImu0 / 3. dIkSAnujJAnantaraM dharmakArakatvena bhaginIstutiH hIla0 / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 165 paJcamaH sargaH // hIsuM0 'etadA lapitamAtmabhaginyAH zrotrapatrapuTakena nipIyaH / sAtamA pa "mR'dutaittirapicchasparzajAtamiva hIrakumAraH // 86 // (1) pUrvoktam / (2) bhASitam / (3) sukham / (4) lebhe / (5) tittirapakSisambandhipicchasya mRdulena sparzena karNe'tIva sukhaM jAyate / "2antastaittirapakSipatramathavA mandaM mRdu bhrAmyati" // 86 // hIla0 bhaginIvAkyaM zrutvA sukhaM prApa / yathA zravaNayormadhye sukumAlatittirapakSipicchAdisparzAtsAtaM bhavati / / 86 / / hIsuM0 romaharSaNamiSAttadanujJodvelaharSajaladhau zizukAye / "utsva( cchva )santi kimu kiJcana loladvAlazAlizapharASpa( : pa )rito'mI // 87 // (1) romAJcavyAjAt / ( 2 ) bhaginyA AdezarUpotkaNThaprAptapramodasamudro yatra / (3) hIrakumAra zarIre / (4) kiJciccapalA laghavaH zobhamAnAH ucchalanti / hIla0 roma0 / tasyA AdezadAnAdvelAmatikramya prasarati harSasAgararUpe bAlakAye romogamamiSAccaJcalAH sUkSmAH laghavaH amI mInAH // 87|| hIsuM0 etayA dhvaninirastavipaJcyA 2bhUtalopagatayeva ghRtAcyA / tvaM gRhANa ca "sagotrajanebhyaH "zAsanaM punaridaM jagade saH // 88 // (1) vANIvijitavINayA / (2) bhUmaNDalaM AgatayA / (3) ghRtAcInAmApsarasA / (4) .. svasvajanebhyaH / (5) dIkSAdezam // 88 // hIla0 vINAsvarayA punaghRtAcIsadRzayA etatkathitam he vatsa ! tvaM svajanavargebhyaH sakAzAt AdezamAdatsva // 88 // hIla0- bhAratI zrutiyugAJjalinA tAM svasvasurmadhusakhIM vinipIya / zaikSavannijagurohitazikSA sa sma bhUtpramadameduritAGga : // 89 / / tAM vAcaM zravaNayugena pItvA harSapuSTaH sa samajani / yathA prAthamakalpikaH nijaguroraihikAmuSmikasAdhanakAriNI zikSA sAdaraM zrutvA hRSTo bhavati / kiMbhUtAM bhAratIm ? / madhuna: -kSaudrasya saMkhIM-vayasI madhumRSTAm // 89 / / hIsuM0 'svAnujAdinikhilasvajanebhyaH zAsanaM vratavidheH pRthuko'pi / Adade punarasau "vyavahArI lAbhava dvividhavastugaNebhyaH // 89 // (1) nijalaghubhrAtA zrIpAlanAmA tatpramukhasamastagotrivargAt / (2) dIkSAdezam / (3) 1. dutittira0 hImu0 / 2. antastitti0 hImu0 / / 3. sa punaretadavAdi hImu0 / -><- etadantargataH pATho hIsuMpratI naasti| 4. iti bhaginyA dIkSAdezAnantaraM tadvacasaiva svabhrAtRsvajanavargAdezAdAnam hIla0 / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIrakumAraH / (4) vyApArakartA / (5) bahuvidhakriyANakebhyaH // 89 // hIla0 svAnujA0 / svasya anujo laghubhrAtA zrIpAlanAmA sa Adau yeSAM tAdRzA ye svajanAstebhyaH AdezaM Adade-gRhItavAn / yathA vyApArI vastugaNebhyo'dhikaM adhikaM phalaM gRhNAti // 90 / hIsuM0 bhUcarAniva vidheranuvAdAnsopavItakRtavedaninAdAn / rAjahaMsagakamaNDalupANInAjuhAva gaNakAnsa suvANIn // 10 // (1) bhUmIsaJcAriNaH / (2) anuvadantItyanuvAdA: svarupANi / (3) yajJopavItayuktAnkRtavedoccArAMzca / (4) rAjahaMsagamanAn kamaNDaluhastAn / (5) AkArayAmAsa / (6) jyotirvidaH // 90 // hIla0 bhUca0 / yajJopavItayuktAn, kRtavedoccArAn, punA rAjahaMsagamanAn, punaH kamaNDalukarAn, suvANIn, daivajJAn sa kumAra AkArayati sma / utprekSyate / bhuvi prAptAn brahmAnukArAn // 91 // hIsuM0 AtmakAmitamukhAniva mUrttAn puSpapallavaphalAkSatapuJjAn / tatpuro'yamupahRtya "sagotraiH pRcchati sma caraNasya muhUrtam // 11 // (1) svasya vAJchitasya prArambhAn / (2) jyotiSikAnAmagre / (3) DhokayitvA / (4) gotravRddhaissArddham // 11 // hIla0 AtmakA0 / teSAM puraH puSpAni(Ni), kizalayAni, phalAni, taNDulAzca, teSAM vrajAn upahatya -DhokayitvA / utprekSyate / svavAJchitaprArambhAn mUrttimata: DhaukayitvA svajanaiH samaM sa kumAscAritramuhUrta pRcchati sma // 12 // hIsuM0 'pUrvanirmitaparasparatanizcitoccapadasaMpadadaH / tairathocyata mahodayasadmadvAravavratadinaM pRthukendoH // 12 // (1) prathamaM kRto'nyonyaM vicAro yaiH / ( 2 ) nirdhArito'sya hIrakumArasya uccairatizAyigaNadharAdipadasya lakSmyA uttaraphalaM yaiH / (3) mokSamandirasya dvAram / (4) dIkSAgrahaNadivasam // 92 // hIla0 pUrva0 / kRtavicAraiH punarnizcitaH uccapadasya sampado lakSmyA udarkastadbhavaM phalaM yaistAdRzaistaiH kumArasya dIkSAdinaM uktam / utprekSyate / muktidvAram // 93 / / hIsuM0 svarNarupyamaNimauktikadAnairIzvarAniva vidhAya vidhijJaH / nizcitavratamuhUrttadinastAnvarNinaH sa visasarja kumAraH // 13 // (1) vyavahAriNa: atidAnaiH / (2) mahebhyAn / (3) nirdhArito dIkSAyAH samyagdivasaH / (4) brAhmaNAn // 13 // hIla0 svarNAdIn datvA, ibhyAn kRtvA, nizcitadIkSAdezadinaH sa tAn daivajJAn yathAgataM preSIt // 94|| Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 167 paJcamaH sargaH // hIsuM0 'Agate'hni 'suhRdIva tadukte "zuddhagocaranavAMzakayukte / saMmadAdvijayasiMhamukhebhyAH prArabhanta caraNakSaNamasya // 14 // (1) divase / (2) mitra iva / (3) mauhurttikakathite / (4) nirdoSA grahA gocarA rekhAdAnAdayaH navAMzakAstaiH sahite / (5) kumArabhaginIpatipramukhavyavahAriNaH / (6) dIkSAmahotsavam // 14 // hIla0 tairukte vAsare Agate / yathA mitramAgacchati / punaH zuddhe gocare rekhAdAnAdau navAMzake lagnamadhya gataviziSTavelAyAM svabhaginyA vimalAyA bhartA vijayasiMhanAmA sa ibhyastatpramukhAzcA ritrotsavamupakrAmati sma // 95 / / hIsuM0 keciduccamaNipIThaniSannaM( NNaM) gandhabandhurapayobhRtakumbhaiH / nirjarA iva jinAvanijAni dIkSaNasya "samaye'snapayaMstam // 15 // (1) unnate ratnamayAsane snAnArthamupaviSTam / (2) puSpAdibhirvAsitaiSpa( : pa )yasAM ghaTaiH / (3) devA iva / (4) jinendrasya / (5) dIkSAsamaye // 15 // hIla0 keci0 / kecijjanA uccAsanasthaM taM dIkSAsamaye snapayanti sma / yathA jinaM surAH snapayanti // 96 / / hIsuM0 'sAmprataM kathamamuSya jaDenAzleSaNaM "vibudhakairavabandhoH / 'ko'pyarukSayaditIva tadIyaM vAsasAtimRdulena zarIram // 16 // (1) yuktam / (2) kumArasya / (3) DalayoraikyAjjalena-pAnIyena atha ca mUrkheNa / (4) paNDitapuraMdarasya / "paNDito hi mUrkhasaGgaM na kuryA''diti khyAtiH / (5) nirnArayAmAsa / (6) sukumAravastreNa / (7) kumArakAyam // 16 // hIla0 sAmpra0 / ko'pi tasya kAyaM komalAMzukena, iti kAraNAt nirnIrayAmAsa / itIti kima ? idAnIM paNDitacandrasyAsya DalayoraikyAt jalena mUrkheNa saGgaH kaH // 97|| hIsuM0 'kAJcanapratimayeva nitAntottejanA danupamaprabhayAsya / 'mA nAnmRdulagandhadukUlairnirmalena vapuSA pupuSe zrIH // 17 // (1) suvarNamUrtyA / (2) atizayena nirmalIkaraNAt / (3) asAdhAraNakAntyA / (4) nirnIrIkaraNAt / (5) sukumAlasurabhivasanaiH / (6) zobhA // 17 // hIla0 kAJca0 / nirantaraM nirmalIkRtakAJcanapratimAnurupena(Na) nijavapuSA zobhA puSTA kRtA // 98 // hIsuM0 'tatkalAkuzalamAnavavargastaM prasAdhayitumArabhate sma / svastarUniva nipAtayituM 5zrIgaz2aparvatazikhAmadhirUDhAn // 98 / / (1) prasAdhava( ? )naM maNDanaM tasya kalAyAM vijJAne caturo janaH / (2) maNDayitum bhUSayitum / (3) kalpavRkSAn / ( 4 ) adhaHkSeptum / (5) svazobhAbhimAnagirizikharAdhyAzritAn // 18 // hIla0 prasAdhanapaNDitastaM maNDayituM upakrAmati sma / utprekSyate / garvAdreH svastarUn pAtayitum / / 99 / / Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'sAndravA( ca )ndranikurambakarambIbhUtanUta(tna )dhusRNadravacarcA / tattanau vilasati sma sumerau 'candrikAkhacitasAndhyarucIva // 19 // (1) snigdhaM bahulaM vA karpUrasambandhivRndaM te na ] vyAptaM navInaM kuGkamajalavilepanam / "candro vidhau karpUre svarNe ce''tyanekArthaH / (2) candrajyotsnAmizritasandhyAbhrakakAntiH / "rucyo __rucIbhirjitakAJcanAbhi''riti naiSadhe // 19 // hIla0 karpUramizrakuGkumadravavilepanaM tatkAye zuzubhe / yathA merau candrikAmizrasandhyArAgaH // 100 // hIsuM0 'saurabhaM sumanasAM samudAyo'dhyApayedyadi "mahArajatasya / "aGgarAgalalitArbhakamUrtestallabheta tulanAM kalayApi // 100 / / (1) sugandhatAm / (2) puSpaprakara: / (3) pAThayet / (4) suvarNasya / (5) vilepanena manojJakumArazarIsya / (6) aMzena // 100 // hIla0 saura0 / yadi puSpaprakara: suvarNasya svaparimalaM pAThayet / dadyAdityarthaH / tadA vilepanena manojJAyA bAlasya mUrteH aMzenApi sadRzIbhAvaM suvarNaM prApnuyAt / / 101 // hIsuM0 vizvajaitramiva 'mohamahIndraM hantumarbhadharaNIramaNena / khaDgaratnamiva keza kalApo dhUpadhUmapaTalIbhira dhUpi // 101 // (1) jagajjayanazIlam / (3) moharAjam / (3) hIrakumAreNa / ( 4 ) kezapAzaH / ( 5 ) utkSipyamAnA( NA )garudhUmavRndaiH / (6) dhUpitaH // 101 // hIla0 kumareNa kezapAzo dhUpitaH / utprekSyate / mohanAmAnaM rAjAnaM hantuM khaDgaratnaM dhUpitam / rAjJApi vairiNaM vyApAdayituM khaDgaratnaM dhUpyate // 10 // hIsuM0 'svaM kSaNAtkSaya mavekSya "sRjadbhiSpA ( : pA )ralaukikasukhAya tapAMsi / dhUmapAnamiva dhUpajadhUmavyAjatastadalakaiH kriyate sma // 102 // (1) AtmIyam / (2) svalpakAle vinAzaM localakSaNam / (3) jJAtvA / ( 4 ) kurvadbhiH / (5) paralokasambandhisukhAya / (6) kezapAzadhUpanArthaM nirmitadhUmasya kapaTIdhUmapAnaM kriyate // 102 // hIla0 svaM-AtmIyaM kSayaM dRSTvA tapaH kurvadbhistasya kacaidhUpadhUmamiSAt dhUmapAnaM kriyate / / 103 / / hIsuM0 'mAninIjanamanonayanasvaM yairanIyata' hRteviSayatvam / pAripanthikabhariva lebhe bandhanaM kimiti taccikuraistaiH // 103 // (1) nAgarikastrIlokasya hRdayanetrarUpavibhavaH / (2) apahRtaH / (3) taskaranikarairiva / (4) kumArasya kezaiH // 103 // hIla0 mAni0 / kimiti kAraNAttatkezairbandhanaM labdham / yathA taskarA badhyante / yaiH kezaiH strINAM manAMsi Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 169 paJcamaH sargaH // netrANi tAnyeva dravyaM apaharaNagocaratAM prApitamapahRtamityarthaH // 104 // hIsuM0 sUnasaGgatazilImukhalekhAsUnasAyaka dhanuH zararAzeH / saMzrayanzriyami'vArbhakamallIkuDmalAkalitakuntalahastaH // 104 // (1) puSpeSu makarandapAnArthaM militA yA bhRGgamAlA saiva puSpabANasya-kAmasya kArmukabANa gaNastasya / (2) kumArasya mUrdhi mallikAmukulamaNDitakezapAzaH // 104 // hIla0 sUneSu puSpeSu AgatA ye bhramarAsteSAM lekhA zreNI saiva sUnasAyakasya dhanUMSi zarA bANAsteSAM samUhasya zriyaM zrito'rbhakasya mallikAkozaracitakezapAzo bhAti // 105 // hIsuM0 mUni tasya mukuTena didIpe'narghyaratnapaTalIlalitena / barhacAmarajayaM cikurANAM vibhramairiva vidhAya dhRtena // 105 // (1) bahumUlyamaNigaNamaNDitena / (2) mayUrapiccharomagucchAnAM vijayam // 105 // hIla0 tanmUdhi mukuTena reje / utprekSyate / zikhipicchAnAM cAmarANAM jayaM dhRtena // 106 / / hIsuM0 'paTTikA'rbhakavibhoSkA : ka)nakasyA lIkamaNDalama laMkurute sma / vibhrameNa 'cikurAmbudharANAM pahAdinIva nikaTe "viluThantI // 106 // (1) svarNapaTTikA kazcit AbharaNavizeSaH / "nalasya bhAle maNivIrapaTTikA" / tathA damayantyA api / 'dhRtaikayA hATakapaTTikAlike " iti strIpuruSayorapi bhAle paTTikAkhyamAbharaNavizeSa iti naiSadhe (2) bhAlasthalam / (3) bhUSayati sma / (4) buddhayA / (5) keshruupmeghaanaam| (6) vidyut / (6) samIpe / (8) milantI // 106 // hIla0 hemnaH paTTikA zizusvAminaH bhAlasthalamalaGkarute / cihu(ku)rA eva meghAsteSAM bhrameNa samIpavartinI vidyudiva / / 107|| hIsuM0 'didyute 'maNikarambitayAsye zAtakumbhakRtapaTTikayAsya / svairamAtmana ivA nanalakSyA nirmitena "varaNena nivastum // 107 // (1) zuzabhe / (2) ratnakhacitayA / (3) svarNanirmitapaTTikayA / (4) vaktrazriyA / (5) prAkAreNa / (6) vAsArtham // 107 // hIla0 di0 / asyAsye kanakaghaTitayA paTTikayA didyute / utprekSyate / mukhalakSmyA svecchayA vasituM nirmitena prAkAreNa // 108 / / 1. hIsuM pratau etacchlokaM likhitvA tadanantaraM tasya nimnalikhitaM pAThAntaraM taduttarArdhasya TIkA ca dRzyate dIpyate sma maNimaNDitayAsye hATakairghaTitapaTTikayAsya / *indupadmamukurAdhabhibhAvodbhUtanUtamahaseva mukhasya // pAThaH pAThAntare - candrakamaladarpaNAdInAM vijayakaraNodbhUtanavapratApena arthAdvaktrasya // hIlapratau tu etacchlokasyottarArdhasya pAThAntaramevaM dRzyateindapadmamakuTAdyabhibhAvodbhutanUtamahaseva mukhasya // pAThAntaram / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 bhAlamaNDalamamaNDyata rAjajjAtarUpatilakena tadIyam / tasthuSA'tra caraNakSaNavIkSAkAGkSiNAlpavapuSAMzumateva // 108 // (1) zobhamAnakanakatilakena / (2) kumArasambandhi / (3) lalATapaTTasthitavatA / (4) bhaale| (5) cAritramahotsavadarzanAbhilASiNA / (6) laghuzarIreNa / (7) sUryena( Na) // 108 // hIla0 bhAla0 / zobhamAnakanakatilakena tadIyaM bhAlaM bhUSitam / utprekSyate / cAritrotsavaM darzanAbhilASiNA laghunA bhAle sthitavatA bhAskareNa // 109 / / hIsuM0 'yasya 2bhAlatalacandanabindordambhato vadanakairavabandhuH / *kopanAM 'priyatamAmiva tArAmAnukUlyavidhaye vyadhitA ke // 109 // (1) kumArasya / (2) lalATodare kRtazrIkhaNDasya maNDalAkArastilakaH / (2) mukhcndrH| (3) krodhavatIm / ( 4 ) atizayena vallabhAm / (6) anukUlIkaraNAya / (7) kRtA / (8) utsaGge // 109 // yasya bhAle candanabindumiSAdvadanacandraH atyamarSaNAM vallabhAM kAmapi tArikAM anukUlIkaraNAyotsaGge kRtavAn // 110 // hIsuM0 yasya 'cAndana upabhru babhAse 'binduraGgajabhaTaM praNihantum / __nAsikAnalikayA 'gulikeyaM yena moktumanasA vidhRteva // 110 // (1) bhruvo:samIpe candanabindurbhAti / (2) smaravIraM / (3) nAsA nAma nalikayA / nAlibandhU( dU)ka iti nAmAni / (4) iyaM candanabindunAmnI gulikA / 'jIragolI' ti prasiddhA // 110 // hIla0 yasya bhruvoH samIpe binduH zobhate / utprekSyate / yena kSeptukAmena kAmabhaTaM praNihantuM nAsikA 'bandhUkena gulikA dhRtA iva // 111 // hIsuM0 'astu 'vAma'nizamabhyupagamyo''taSpA : pa )raM 'caTulatApratiSedhaH / "etadAlapitu maJjanarekhA kalpitA nayanayoriva tasya // 111 // (1) yuvayoH / (2) nityam / (3) AdaraNIyaH / (4) adyadinAdArabhya yAvajjIvam / (5) cApalyaniSedhaH / (6) idaM kathayitum / (7) locanayoH kajjalarekhA kRtA // 111 // hIla. cApa0 / tasya netrayoH iti vaktuM aJjanarekhA kRtA / itIti kim ? / ataH paraM yuvAbhyAM cApalyaM na vidheyamiti kAraNAnnetre aJjite / / *112 // hIsuM0 'khaJjanAmbujacakoramukhArIn 'yadvilocananRpau paribhya / "sAlayoH sukhamivA"JjanarekhAnIlaratnakRtayorvasataH sma // 112 // 1. cApalasya niyamo'bhyupagamyo'taH paraM dhunizamatra yuvAbhyAm hImu0 // 2. utpalAbjakumudAdimadasyUna hImu0 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 171 (1) khaJjarITa: / "gaMgeTiu" iti lokaprasiddhastathA kamalacakorAstatpramukhazatrUn / (2) kumAranetranAmarAjAnau / (3) jitvA (4) prAkArayoH / (5) kajjalalekhArUpamara katamaNinirmitayoH // 112 // hIla0 utpalaM nIlakamalaM padmaM zvetakamalaM etAni jitvA tasya netranRpau aJjanarekhA eva nIlaratnaM tatkRtayordurgayormadhye sukhena vasataH sma // *113 // hIsuM0 bhRGgasaGgatavataMsasaroje tasya karNayugale zuzubhAte / 'vigrahItumanasI nayanAbhyAmAgate kimitaretaravairAt // 113 // (1) bhramarayuktAvataMsakamale / (2) yoddhakAme / (3) zobhayA kRtvA parasparavirodhAt // 113 / / hIla0 bhRGgayukte kamale tatkarNayoH rejatuH / utprekSyate / netrAbhyAM saha yoddhakAme Agate / 114 // hIsuM0 zrotrapatrayugamAzritavatyA didyute 'maNivataMsikayAsya / 3aciva vadanAntaramA ntyA piNDabhAvamitayA sthitayAsmin // 114 // (1) karNayugalam / (2) ratnAvataMsikayA / (3) "vidarbhasu'bhrUzravaNAvataMsike"ti naiSadhe / (3) arciH kAntivAcI strIklIbaliGgaH / (4) mukhamadhye / (5) baahulyaatsthaatumshknuvtyaa| (6) piNDIbhUtayA // 114 // hIla0 zrotrazritena ratnottaMsena zobhitam / utprekSyate / mukhamadhye amAntyA ata eva piNDIbhUtayA asminkarNe sthitayA kAntyA // 115 // . hIsuM0 'manmahe 'sakalazItalA(la)bhAsAM sArvabhaumamidamAnanacandram / "kuNDalacchalatamIramaNAbhyAmanyathA kathamupAsyata eSaH // 115 // (1) vitaLayAmaH / (2) samastacandrANAm / (3) cakravartinam / (4) kuNDala kapaTAccandrAbhyAm // 115 // hIla0 manma0 / vayaM asya mukhacandraM sakalacandrANAM cakravartinaM manmahe vicArayAmaH / evaM cetra tarhi kuNDalacchalAccandrAbhyAmetanmukhacandraH kathaM sevyate // 116 // hIsuM0 kuNDale 'kalayatI pratibimbe gaNDayorvahati hIrakumAraH / rekrodhamukhyacaturAtmavipakSAn bhettukAma iva cakracatuSkam // 116 // (1) saGkrAntI / (2) kapolayoH / (3) catuSkaSAyadveSiNaH / (4) cakrANAmAyudha vizeSANAM catuSTayam // 116 // hIla0 kuNDale0 / dve pratime bibhratI / kuNDale prati hIrakumAro dhArayati / utprekSyate / krodhAdIna catuHkaSAyAn hantuM cakrANAM catuSTayaM bibharti // 117 / / 1. putrI0 hImu. / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'vyAlavallidalakhaNDanajanmA zoNimAdharadale vilAsa / etadIyahRdayAdanurAgo niH saranbahiriva sthita eSaH // 117 // hIla0 (1) nAgavallIpatracarvaNodbhUtaH / (2) raktatA / ( 3 ) kumAramanasaH // 117 // vyAla0 / tAmbUlazoNimA adharapatre babhAse / idaM hRdayAtriH saranAga eva bahiH sthita eva // 118 // hIsuM0 'rAgasaGgiradanacchadarAjatta tsmitaM dazati ( na )dIdhitimizram / 'pallavodaravihArihimAmbhovibhramaM kimu "jighRkSati lakSmyA // 118 // ( 1 ) nAgavallIdalAsvAdanajAtaraktimAkalitAdhare zobhamAnam / ( 2 ) kumArahasitam / ( 3 ) dantakAntimizram / ( 4 ) pravAlamadhyavilasattuhinA ( na ) jalazobhAm / (5) grahItumicchati // 118 // hIla0 raag0| tAmbUlarAgasya saGgo yasmintAdRze'dhare zobhamAnaM punardantakAntimizraM tasya smitaM pravAlAntaHsthAnAM himAmbhasAM vilAsaM kimu grahItumicchati // 119 // hIsuM0 rajyate sma 'dazanaprakareNAmuSya kuNDala ( li ) purandarabAhoH / * rAgiNIM savidhagAM ca rasajJAM prekSya kairna dhriyate hyanurAgaH // 119 // ( 1 ) raktIbhUy[ te ] sma / (2) dantanikareNa ( 3 ) zeSanAgasadRzabhujasya / ( 4 ) rAgayuktAm / (5) pArzvasthAyinIm / (6) vividharaseSu caturAm // 119 // hIla0 nAgendravaddIrghabAhoH kumArasya dantA raktAH kRtAH / tadyuktaM hi yasmAt raktAM navarasajJAM pArzve dRSTvA kai rAgo na dhriyate // 120 // hIsuM0 'saMyamAdhyavasitiprathamAnaprAvRSeNyajalavAhaghaTAyAH / binduvRnda mudiyAya kimetatkaNThapIThakRtamauktikahAraH // 120 // (1) cAritrapariNAmanAmavistaradvarSAkAlasambandhimeghamAlAyAH / ( 2 ) jalakaNanikara. / (3) prakaTIbhUtA(ta) m // 120 // hIla0 saMya0 / etatkaNThasthApitahAraH / kimutprekSyate / cAritrAdhyavasAya eva vistRtameghaghaTAyA binduvRndaM prakaTIbhUtam // 121 // hIsuM0 etadIyavadanAmRtabhAsA sparddhayeva saha zItalabhAsA / `bhUta( nUna )tArakatatidhriyate smA muktamauktikalatAkapaTena // 121 // ( 1 ) kumAramukhacandreNa saha / ( 2 ) navInatAramaNDalI / ( 3 ) paridhRtamuktAhArA mauktikavyAjena // 121 // hIla0 etanmukhacandreNa anyacandrasparddhayA parihitamauktikahAramiSAt / kimutprekSyate / navInatAraka zreNirdhRtA // 122 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // hIsuM0 'bhArasAsahitayA jitazeSaH kiM zrito valayamasya vibhAti / 'mohazUramasubhiH 'praviyujyAnena vIravalayaM vidhRtaM vA // 122 // ( 1 ) saMyamabhArasahanazIlatayA / (2) parAbhUtazeSanAgaH / (3) kanakakaTakaM sa zeSaH / ( 4 ) mohanAmAnaM vIram / (5) vyApAdayitvA / ( 6 ) vIravalayaM dhRtam // 122 // bhAra0 / asya valayaM vibhAti / utprekSyate / bhArasahanena jitaH zeSaH zritaH vA moharAjAnaM prAyo pRthakkRtvA vIravalayaM dhRtam // 123 // hIsuM0 yogineva 'vahatAtmani 'mudrAmU'mmikAM ca dadhatAmbudhineva / phullapallavavilAsajuSA tatpANinAdhriyata kApi vibhUSA // 123 // (1) mudrikAM yogamudrAM ca sAkSarAGgulIyakam / ( 2 ) kallolaM ca / ( 3 ) vikasitakisalayazobhAbhRtA // 123 // hIla0 hIla0 yathA yoginAtmani mudrAM mudraNaM uhyate tadvatsAkSarormikAM dadhatA / yathArNavena Urmaya eva priyante tadvannirakSarormikAM dadhatA tatpANinAdvaitA zrIrdhRtA // 124 // hIsuM0 pANinA viruruce 'pavirocizcApacakravilasatkaTakena / gandhasindhuraturaGgazatAGgAlaMkRtena jagatIpatineva // 124 // (1) vajramaNinirgatakAntaya evendradhanurmaNDalaM tena dIpyamAnaM valayam / "vRtA vibhUSA maNirazmikArmukai " riti naiSadhe / tathA - " vividharatnaprabhAsaMvalitaM zakradhanu" riti kaviprasiddhiH / vajrakAntistathA dhanuzcakrANi zastrANi tena vilasatsainyaM yasya / ( 2 ) gajahayarathAkAravibhUSitena caturaGgasenAkalitena / ( 3 ) rAjJeva // 124 // hIla0 pANi0 / vajraratnakAntyotpannadhanurmaNDalaiH zobhamAnaH kaTako yasya tAdRzena / punarlakSaNIbhUtairgajaturagarayairalaGkRtena kareNa zobhitam / utprekSyate / rAjJA iva jajJe // 125 // hIsuM0 'rAmaNIyakahRtAparacittaM tatkalatramavalokya yuveva / jAtarUpakalito "guNazAlI 'zRGkhalaSki ( : ki) makarotparirambham // 125 // (1) manojJatayAhRtaM apareSAM mano yena / ( 2 ) kumArasya kaTiM jAyAM ca / ( 3 ) svarNena utpannena rUpeNa ca yuktaH / ( 4 ) rajjava: audAryAdayazca / ( 5 ) "sA zRGkhalA puMskaTisthA" / svarNakaTidavarakaH / (6) AliGganam // 125 / / 173 hIla0 rAma0 cArutve [na] hRtaM citaM yena tAdRzaM kalatraM kaTIM striyaM ca vIkSya hemaguNazAlI kaTidavaraka AliGganamakarot // 126 // hIsuM0 bhUSaNaiSka' ( : ka ) nakaratnanibaddhairbhUSito vyarucadeSa kumAraH / 'maJjarIbharakarambitakAyaSka ( : ka ) lpasAla iva bhUtalazAlI // 126 // 1. dadhatA0 hImu0 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) svarNamaNiracitaiH / (2) zuzubhe / (3) kalikAnikarakalitavapuH / (4) bhUmImaNDalasthAsnuH // 126 // hIla. bhUSaNaireSa kumAraH zuzubhe / utprekSyate / bhuvi AgataH kalpavRkSaH // 127 // hIsuM0 darpaNeSviva 'gaveSayati svaM bhUSaNeSu 'kiraNAGkuriteSu / "darpaNArpaNavidhAbhira muSminiSphalAbhira jani svajanAnAm // 127 // (1) pazyati / (2) AtmAnam / (3) kAntiprarohavatsu / ( 4 ) AdarzadarzanaprakAraiH / (5) kumAre / (6) niHprayojanAbhiH / (7) jAtam // 126 // hIla0 yathA kazciddarpaNeSu svaM pazyati tadvadAbharaNe AtmAnaM pasya(zya)ti / amuSmin kumAre svajanAnAM darpaNArpaNaprakArairniSpa(Spha)lairjAtamityarthaH / / 128 // hIsuM0 dIpyate kimadhikaM suSamA' no''muSya vA muSitamanmathakAnteH / bhUSaNAni mRgayanta itIva 'sphAraratnanayanairidama Ggam // 128 // (1) na:-asmAkaM bhUSaNAnAM sAtizAyinI zobhA / (2) kumArasya vA / (3) apahRtasmarazobhasya / (4) pazyantaH / (5) dIpyamAnamaNinetraiH / (6) kumArazarIram // 128 // hIla0 dIpya0 / bhUSaNAni asyAGgaM sphAraratnaireva netraiH pazyantIva / no'smAkaM zobhAdhikA etasya vA itIva // 129 // hIsuM0 'tadvibhUSaNamaNInikurambaiH 'spaddhibhiSpra( : pratibhaTairiva 'bhUtyA / prApya 'tanmRdhadharAM dadhire 'svajyotiraGkurasurendradhanUMSi // 129 // (1) kumArAbharaNaratnavi( ni )karaiH / (2) sparddhA kurvadbhiH / (3) vairibhiH / (4) lkssyaa| (5) kumArarUpasaGgrAmabhUmIm / (6) nijakAntipraroharUpendracApAH // 129 // hIla0 anyonyaM sparddhAvadbhirAbharaNaratnaiH kumAra eva saGgrAmabhUmIM prApya svajyotIMSi eva surendracApA dhRtAH / yathA bhaTairdhanUMSi dhR(dhri)yante / / 130 // hIsuM0 bhUruhaiviharesitairiva kuJjaH saurabhairiva 'saroruhapuJjaH / sAndracandrakiraNairiva doSA bhUSaNairapuSadeSa vibhUSAm // 130 // _ 'iti kumArazRGgAraH / (1) vRkSaiH / (2) smitaiH / (3) vanam / (4) parimalaiH / (5) kamalavrajaH / (6) jyotsnAbhiH / (7) rAtriH / (8) zobhAm // 130 // hIla. bhUru0 / eSaH zobhAM bibharti sma / zeSaM sugamam // 131 / / 1. iti dIkSAsamaye hIrakumArasya zRGgArAbharaNAdivarNanam hIla0 / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 paJcamaH sargaH // hIsuM0 nirjitena yazasA sitabhAsA 'prAbhRtIkRtamiravaitya nabhastaH / Anayannatha turaGgamamuSyArohaNArtha managhasya manuSyAH // 131 // (1) candreNa / (2) Dhaukitam / (3) Agatya / (4) gaganAt (5) prazasya / 131 // hIla0 narA asyArohaNArthaM azvaM Anayanti / utprekSyate / yazaHzvaityazriyA jitena candreNa AkAzAdAgatya daukitamiva // 132 // hIsuM0 yannabhasvadatipAtirayena nyakatena vinatAtanayena / "tattulAM 'kalayituM balidasyuH "sevanAma gami yAnatayeva // 132 // (1) turagasya vAtajitvaravegena / (2) jitena (3) gasDena / (4) tadvegasAmyam / (5) prAptum / (6) kRSNaH / (7) sevAm / (8) prApitaH / (9) vAhanatvena // 132 // hIla0 yasya turagasya samIraNajayakRdrayena(Na) jitena garuDena turagavegasAdRzyaM prAptuM vAhanatvena kRSNaH sevAM gamita iva // 133 / / hIsuM0 yo 'dRzA bhuvi punardivi 'phAlai 'gavezmani khurotkhananaizca / "sphUttibhistata itastrijagatyAM svAGkakAramiva pazyati jetum / 133 // (1) darzanena / (2) uccairutpatanalakSaNena / (3) pAtAle / (4) nakhavilikhanaiH / (5) svabalojitaiH / (6) Atmano jaitramallam / "dUraM gauraguNairahaGkatibhRtAM jaitrAGkakAre cara re )tI" ti naiSadhe // 133 // hIla0 yo dRzA0 / ko'zva: itastataH saMsphuraNaiH kRtvA jagatraye svaspaddhinaM parAbhavituM pazyatIvaH // 134 // hIsuM0 sparddhayA'rkaturagAnsvajigISUndhUnanena zirasaH sa marAya / 'aGkakAravibhavAbhibhavAhapUrvikAbhirahA?]yamAhvayatIva // 134 // (1) ravihayAn (2) nijaM jetumicchan / (3) kandharAkampakaraNena / (4) saGgrAmAya / (5) jaitramallazobhAparAbhavakaraNodbhUtAbhimAnena / (6) AkArayati // 134 // hIla0 utprekSyate / sUryAzvAn prati saGgrAmAya samastakadhUnanena ayaM turaGga AhvayatIva / kAbhiH ? svajaitrapratimallasya vibhavasya yo'bhibhavastenAhapUrvikA garvAvezAstAbhirAkArayatIva // 135 / / hIsaM0 AtmaphenaharicandanasAndrasyandacarcanavidhAbhirivArvA / patprahArabhava mambudhinemeH svAparAdhama dharIkurute yaH // 135 // (1) nijamukhalAlAphenarUpazrIkhaNDasnigdha iva pUjAvidhibhiH / (2) turagaH / (3) caraNatADanajanitam / (4) bhUmeH / (5) zAmayati / nivArayati / (6) hayaH // 135 // hIla0 Atma0 / yo'rvA svAsyalAlA eva zrIkhaNDasya snigdhA ye syandA-rasA dravA vA taiH pUjanaprakAraiH padaprahArabhavaM svAparAdhaM ambudhineme meH kSAmayatIva // 136 / / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'vRttazAtravaturaGgamamukhyAnvai bhavena paribhUya turagA (GgA )n / 4skandhakesarasaTAkapaTAtta' ccihnacAmaramivAyamadhatta // 136 // (1) indrasyoccaiHzravaH pramukhAn / ( 2 ) zobhayA / ( 3 ) jitvA / (4) skandhaprarUDhakezanikaravyAjAt / ( 5 ) jayasUcakam / "miSeNa pucchasya ca kesarasya ce 'ti naiSadhe // 136 // hIla0 vRtra0 / indrAzvamukhyAn turaGgAn jitvA skandhe prarUDhAnAM kesarazreNInAM miSAt ayaM tasya jayasya cihnaM cAmaraM bibharti sma // 137 // hIsuM0 'rohiNIkamalinIramaNAzvA'nsvoparisthitijuSaH suSa emAbhiH / nirjigISuriva nirjjaramArge phAlakelimayamAtanute sma // 137 // hIla0 ( 1 ) candraravituragAn / (2) UrdhvagAmitvena nijoparisthitAn / ( 3 ) sAtizAyizobhAbhiH / (4) gagane / (5) uccairullalanakrIDAm // 137 candrasUryayoH azvAn jetumicchurivAyaM AkAzamArge uccairullalanasya gativizeSasya vilAsaM Atanute sma // 138 // hIsuM0 'arjitAni garuDasya ca gatyA nirjjayairhariharezca vibhUtyA / "udgiranniva yazAMsi 'hariryaSphe ' ( : phe ) napiNDapaTalIkapaTena // 138 // ( 1 ) upArjitAni / (2) gamanena / ( 3 ) indrAzvasya / ( 4 ) svalakSmyA / (5) prakaTIkurvan / (6) azvaH / (7) mukhanirgataphenagaNadambhAt // 138 // hIla0 arji0 / gatyA garuDasya jaye si(sa) JcitAni / punarvibhUtyA indrAzvasya jaye arjitAni yazAMsi yaH / patatphenapiNDakapaTena prakaTIkurvannivAste // 139 // hIsuM0 Aruroha 'jitajiSNuhayaM taM vaityataSphara ( : pha )NipatiM ca "jayantam / vAjinaM 'kanakavaibhavabhAjaM kaiTabhAririva " nIDajarAjam // 139 // 'ityazvavarNanam // ( 1 ) paribhUtoccaiHzravasam / (2) dhavalatayA / ( 3 ) nAgendram / ( 4 ) parAbhavantam / ( 5 ) suvarNabhUSaNazobhAphalitam / (6) viSNuriva / ( 7 ) garuDam // 139 // hIla 0 A / jitendrayaM taM turagaM adhyAsAmAsa / yathA kRSNaH pakSirAjamArohati // 140 // hIsuM0 tatra 'bhAvayatinaSpura ( : pu) lakodyatkaJcukAnaNumahaSka ( : ka ) TakoghA: / muktipattanajighRkSumanaskautsukyabhAja iva rAjakumArAH // 140 // 'bhUvihArihayavAhanazasyA'nekamUrttaya ivo tsavapazyAH / vAhapRSThamadhiruhya kumArA Agamannapi pare jitamArAH // 141 // yugmam / / 1. iti dIkSAsamaye kumArArohaNArthamAnItAzvavarNanam hIla0 / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 177 (1) bhAvacAritriNaH / (2) romAJcasphuratsannAhAH, bahulaiH kiraNaiH pratApaizca yukta[ nAM ] valayAnAM sainyAnAM ca samUhA yeSAm / (3) zivanagaraM grahItumicchanmanaskAH utsukatAkalitAH // 147 // ( 1 ) mahItalakrIDat revatasya prakRSTAnekakAyAH / (2) utsavAvalokinaH / ( 3 ) vijitakandarpAH // 141 // hIla0 tatra0 bhuvi0 / pare'pi bhAvacAritriNaH kumArA azvamAruhyaM samAgatAH / pulaka evodyutsannAho yeSAM tAdRzAH / punaH pracurakAntiyuktA valayaughA yeSAM te / karmadhAraya / evaM vidhAM muktinagarIM grahItumicchu mano yeSAM tAdRzAH santaH utsukA rAjakumArAH / ivoprekSyate / bhUvihAriNyaH evaM tasya zasyAH zlAghyA mUrttayaH zarIrANi // 141-142 // hIsuM0 'padminIpriyatamo divAsAdau pAvakAdiva sahastramayUkhaiH / 'pUruSairni 'khilamaNDalamadhyAttatkSaNAdupagataiSpa ( : parivavre // 142 // (1) sUryaH / (2) prabhAte / (3) agneH sakAzAt / " dinAnte nihitaM tejaH savitreva hutAzana" iti raghuvaMze / ( 4 ) naraiH / "puruSaH pUruSo nara" iti haimyAm / ( 5 ) samastadezamadhyAt / (6) AyAtaiH // 142 // hIla0 padmi0 / yathA sUrya : prabhAte vanaiH samAgataiH kiraNaiH parivriyate / sUryo hi sAyaM svakiraNAn vahnau nikSipati, prAtargRhNAti iti kavisamayaH / tadvatsakaladezajanaiH sa parivRtaH // 143 // hIsuM0 tatra 'tadvratamaho panatAnAM 'melakaH sphurati paJcajanAnAm / kautukena "nijazaktididRkSornAkinaSki( : ki )miha "kAyanikAyaH // 143 // (1) kumAradIkSAmahotsave AgatAnAm / (2) janasaGgamaH / ( 3 ) manuSyAnAm ( NAm) / ( 4 ) svasAmarthyaM draSTumiccho: / ( 5 ) dehanivahaH // 143 // hIla 0 tatrAgatajanaughaH sphurati / utprekSyate / vaikriyalabdhi draSTumicchoH surasya dehavraja iva // 144 // hIsuM0 'niSpatanmadavilolakapolAstatpuraH samacarandviradendrAH / vindhyabhU iva nirjharazAlI jaGgamaSka ( : ka ) raNabaMhimamAlI || 144 // ( 1 ) ni:saraddAnavAricaJca[ la ] gaNDasthalAH / (2) vindhyAdriH / ( 3 ) nirjharaNayutaH / ( 4 ) zarIrabAhulyadhArI // 144 // hIla0 niSpa0 / tasya puraH samadA gajAH saJcaranti sma / utprekSyate / kAyAnAM baMhimA - bAhulyaM malatedhArayati tAdRzo vindhyAcalaH // 145 // hIsuM0 'syandanaiH sya' davigAnitavAtaistatpuro'GkavilasajjanajAtaiH / pusphure surasamUhasanAthaiH kSmAgatairiva marudrathasArthaiH // 145 // 1. 0pagatAnAM himu0 / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) rathaiH / (2) vegavijitavAtaiH / (3) utsaGge zobhamAnajanasamUhaiH / (4) suravargayutaiH / (5) pRthvIsametaiH / (6) devarathaiH // 145 // hIla0 syanda0 / kroDasthitajanaiH punarvAtAdhikagamanai rathaiH zobhitam / utprekSyate / devayuktairdevarathaiH // 146 / / hIsuM0 'svarNapalyayanapallavitAnAH tatpuraH pravicaranti turaGgA / tatturaGgavijitAzza zibhAsvadvAjinaSkira : ki)mu niSevitumetAH // 146 // (1) suvarNaparyANamaNDitakAyAH / (2) candrasUryAzvAH // 146 // hIla0 svarNa0 / hemnaH paryANena maNDitAGgAsturaGgAstasya puraH pravicaranti / utprekSyate / kumAraturagajitAH candraravihayAH sevitumAgatAH // 147 / / hIsuM0 'mAgadhA madhuramaGgalavAcaH proccakairudacaranpurato'sya / Ahvayanta ihA va) darzayituM kiM digmahendranivahAnma hamenam // 147 // (1) bandinaH / (2) AkArayanta iva / (3) digIzagaNAn / "AkhaNDalo daNDadharaH zikhAvAnpatiH pratIcyA iti digmahendrA" iti naiSadhe / (4) dIkSotsavam // 147 // hIla0 mAga0 / maGgalapAThakA maGgalamuccaranti sma / utprekSyate / dIkSotsavaM darzayituM lokapAlaughaM AkArayanta iva // 148 / / hIsuM0 gAyanairayama gAyi sametaiH svargehAtkimiha 'tumburuvaggaiH / 5abhi( bhya )Sicyata sudhApya vasIye veNubhiH "stra( zra)vasi vaiNavikaughaiH // 148 // (1) gItagAtRbhiH / (2) gItaH / (3) devalokAt / (4) devagAyanaiH / (5) abhissiktaa| (6) kumArasambandhini / (7) karNe / (8) vaMzavAdakavRndaiH // 148 // hIla0 gAya0 / tumburusadRzairgAyanairyo agAyi / vaiNavikairasya zrotre sudhA siktA // 149 // hIsuM0 ghoSaNA'sya yazasAmiva 'bherIbhAGkatiLaraci kaizcana mArge / kinnarAliriva vaiNikapaktiH saMmadAttamupavINayati sma // 149 // (1) paTahadhvaniH / (2) bherIdhvaniH / (3) vINAvAdakamAlA / (4) vINayA gAyati sma // 149 // hIla0 kainarairmArge dundubhIbhAGkAro niSpAditaH / punarvINAvAdakastaM vINayA gAyati sma // 150|| hIsuM0 'sAGgaje prabalamohamahIndre prApite 'pitRpateratithitvam / yasya caJcapuTacaJcurarAvA "maGgaladhvanitaya( ma )SkiA : ki) mudIrNA // 150 // (1) samadena saputre ca / (2) yamaprAghuNatAm / (3) tAlAnAM prakRSTadhvanayaH / (4) maGgalagItaya iva / (5) prakaTA kRtA gItAH // 150 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 179 hIla0 sAGga0 / tAlavAdakaiH caJcapuTastAlAsteSAM rAvAH prakaTIkRtAH / utprekSyate / sahAGgajena smareNa-putreNa ca vartate, tAdRze moharAjJi paJcatvaM prApite sati maGgalazabdA ivodIrNAH // 151 / / hIsaM0 'tANDavaM vyaraci 'vAravadhUbhistatpuraSkiA : ki)mu resuparvvavadhUbhiH / "tathyavatpa thimitha:6 "pRthu "mithyAyuddha muddhatanarairniramAyi // 151 // (1) nRtyam / (2) vArAGganAbhiH / (3) devIbhiH / (4) satyamiva / (5) mArge / (6) parasparam / (7) bahulam / (8) mRSAsaGgrAmam / (9) utkaTapuruSaiH, zastrazarmakAribhiH // 15 // hIla0 tANDa0 / devAGganAsadRzAbhirvArAGganAbhistasya purA nRtyaM viracitam / punaruddhatapuruSairmArge anyonyaM bahulaM mithyAyuddhaM nirmitam / yathA uddhatA narAH satyaM yuddhaM vidadhate // 152 // hIsuM0 dundubhidhvanitibhirjayazabdaM tasya bandivadudIrayatIva / / tagdguNAniva mudA 'nigadantI 'dandhavanIti madhurApi 'napherI // 152 // (1) uccarati sma (2) kumAraguNAn (3) harSeNa (4) kathayantI (5) atizayena zabdAyate (6) madhuradhvaniH // 152 // hIla0 dundubhiH / madanabherIzabdaiH kRtvA jayAravaM vadati / api punarna pherI na tadguNAnvadati // 153 / / hIsuM0 'kSAtriyairiva sutairyuvarAjo'laMkRtaiSpA : parivato'nyakumAraiH / pristhitiM pathi cakAra kumAro''nalpakalpitamaheSu "sagotraiH // 153 // (1) kSatriyANAM sambandhibhiH / (2) bhUSita:( taiH)|(3) pracacAlaH / (4) bahuracitotsaveSu / (5) svajanaiH / 153 // . hIla0 kSA0 / kumAro dIkSAyai pratasthe // 154 // hIsaM0 heSitaihaya gaNasya gajAnAM gajjitaizca rathacItkRtibhizca / rodasI janaravairapi "zabdAdvaitavAdakalite iva jAte // 154 // (1) "heSA heSA turaGgANAM gajAnAM gajabRMhite" iti haimyAm / (2) azvavrajasya / (3) bhUmInabhasI / (4) kevalaM zabdamaye iva sampanne // 154 // hIla0 hessi0| hayaheSAravairgajagarjAravai rathacItkArairapi punarjanakolAhalaiAvApRthivyau zabdamaye iva jAte // 155 / / hIsuM0 reNubhiH samudaDIyata raGgadvAjivAraNarathAbhyuditAbhiH / "dikpatInnigadituM mahamatrA'bhUtabhAvinamivotsukitAbhiH // 155 // (1) rajobhiH / reNuzabdaH striliGgaH / (2) uccairgatam / (3) pracaladgajahayarathaprathotthitAbhiH / 1. nAna)bherI hImu0 2. iti dIkSAgrahaNaprasthAne purastauryatrikam hIla0 / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (4) indrAdilokapAlAn / (5) kathayitum / (6) ajAtamanutpatsyamAnam // 155 // hIla0 reNu0 / raGgantaH uparyupari calanto ye azvagajarathAstebhya utthitAbhiH reNubhiruDDItam / utprekSyate / lokapAlAn na kadAcijjAtaM na kadApi bhaviSyantaM etAdRzaM utsavaM gaditumutkaNThitAbhiH / reNuzabdastriliGge, ata: strIliGge vivakSitaH // 156 / / hIsaM0 tadgajAdamarabhArama sahyaM, svena vIkSya nirapekSamahIndraH / "yAcitena 'jalajanmabhuvevAcIkaratku lagirInsva sahAyAn // 156 // 'iti svajanakRtotsavaH // (1) tasminmahotsave samAgatagajAzvarathajanAnAM bhAram / (2) soDhumazakyam / (3) nirgatA apekSA parasahA[ yasya ] yatra evaM yathA syAttathA ekenAtmanA voDhumazakyaM bhAraM jJAtvA / (4) prArthitena bhAravahanasaMvibhAginam / (5) vidhAtrA / (6) kArayati sma / (7) aSTau mahAkulAcalAn / bhUmibhAradhAriNaH / (8) Atmano bhAradharaNasahAyAn // 156 // hIla. tadga0 / tatsamayAnItagajAzvAdibhAra sahAyamantarA asahyaM dRSTavA dhAtrA kRtvA svasakhA(hA)yAn bhUbhAroddharaNakSamAn kulAcalAn zeSanAgaH kArayAmAsa // 157 / / hIsuM0 tadvilokanarasastimitAnAM citravibhramamivopagatAnAm / tatpurAlayavilAsavatInAM 'ceSTitairiti tadA virabhAvi // 157 // (1) kumAradarzanarasena nizcilIbhUtAnAm / (2) AlekhyavilAsam / (3) prAptAnAm / (4) pattanavAsinInAM strINAm / (5) vilasitaiH / (6) prakaTIbabhUve // 157 // hIla0 tadvi0 / tanmahAlokanarasena nizcalAnAM citralikhitAnAmiva jAtAnAM tannagaravAstavyavarNinInAM ceSTitaivilAsitaistasminsamaye AvirbhUtam // 158 / / hIsuM0 kAcidI kSaNarasena babandho dveSTitaM na nijakuntalahastam / kautukAdiva kalApikalApazrIkalApama numAtumanena // 158 // (1) vilokanarAgeNa / (2) choTitam / (3) svakezapAzam / (4) mayUrapicchazobhAsamudAyam / (5) anukartum // 158 // hIla0 kAcidvadhU vIkSaNarasena choTitaM kezapAzaM na babandha / utprekSyate mayUrabarhasya zobhAsamudayaM anena kezapAzenAnumAtumiva // 159 // hIsuM0 kApi 'vIkSaNarasatvaramANA trastamapyadhRta "mUrdhni na 'mAlyam / yajjitena madanena "nijaukaHsthAyino jjhitamivAsamavetya // 159 // (1) AlokanarAgeNa zIghrA / (2) patitam / (3) na dhRtam / (4) mastake / (5) 1. iti tatsamayAnItagajAzvAdibhArabAhulyam hIla0 / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. paJcamaH sargaH // 181 kusumavRndam / (6) kumAraparAbhUtena (7) strImandirasthitena / (8) tyaktam / (9) jJAtvA // 159 // hIla0 kApi mastakAtpatitaM puSpadAma mUrdhni na dhRtavatI / utprekSyate / kumAreNa jitena smareNa tyaktaM zastramityavetya // 160 // hIsuM0 'haMsapAdabharitArddhama hAsItkezavartma 'tamave kSitumanyA / "pUrNarAgiNamiha pravidhAtuM "zyAmalAzayama laMbhavatAtkaH // 160 // (1) sindurapUritArdham / (2) tyajati sma / (3) sImantam / (4) kumAram / (5) draSTum / (6) atizAyirAgayuktam / (7) malinacittam pizunam / (8) samarthIbhavatu // 160 // hIla0 hNs| taM draSTumutsukA kAcitsindUreNArddhapUritaM sImantaM tatyAja / yukto'yamarthaH mali[na]manasaM rAgaraGgayuktaM kartuM kaH kSamaH // 161 / / hIsuM0 bhAti' mukta malike rabhasenApyAnya yArddhakRtacandanacitram / "spaddhijitvarakalAM zizusomo'dhyetumAgata ivaiSa 'mukhAbjAt // 161 // (1) tyaktam / (2) bhAle / (3) autsukyena / (4) arddhameva nirmitaM candanasya tilakam / (5) svazobhAvidveSijayanazIlacAturIm / (6) bAlacandraH / (7) paThitum / (8) kumAramukhakamalAt // 161 / / hIla0 bhAti0 / kayAcinmastake ardhakRtaM candanatilakaM tyaktaM bhAti / utprekSyate / svavirodhijaitra cAturyamadhyetumAgataH // 162 // hIsuM0 'pAtumaprabhu 'kumAravibhUSAM svaM dRzordvayamavetya kayAcit / "locane iva dhRte itare "svazrotrayoH smitavataMsasaroje // 162 // (1) samyanirIkSitumasamartham / (2) hIrakumArazarIrazobhAm / (3) jJAtvA / (4) anye dve nayane dhArite / (5) svakarNayoH / (6) vikacAvataMsasya saroje kamale // 162 // hIla0 pAtu0 / kayAcitsvakarNaviSaye vikasitottaMsakamale dhRte / utprekSyate / kumArazobhA draSTumakSamaM svaM dRgdvayaM jJAtvAnye netre dhRte // 163 // hIsuM0 rAjata: 'zrutipuTe dhRtamekaM kuNDalaM ca mukhamutsukitAyAH / . 3bhAskarAmRtakarAviva 'parvApyantareNa militau sphuTametau // 163 / / (1) karNe / (2) autsukyAdekera dekasmin ) karNe ekameva svarNakuNDalaM kSiptam, aparaM ca mukhaM dve bhAteH / (3) sUryAcandramasAveva / (4) amAvAsyAM vinApi militau // 163 // hIla0 utsukAyAH kasyAzcit ekasminkaNe dhRtaM kuNDalamanyanmukhaM evaM dve rAjataH / utprekSyate / amAvAsyAM vinA militau etau ravicandrau // 164 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'taddidRkSura parAJjanayaSTyAnaJja savyanayanaM na tadanyat / 'vAmatAM bhajati yaH zitamaiva syAtta dAnana' itIva vicintya // 164 // (1) kumAraM draSTakAmA / (2) kajjalazi( za)lAkayA / (3) vAmaM netram / (4) na dakSiNam / autsukyAt / (5) pratikUlatAM savyatAM ca / (6) kRSNatA / (7) tasya mukhe // 164 // hIla0 taddidR0 / kumAraM draSTumicchu: kAcidaJjanazalAkayA vAmaM nayanamAnaJja na dakSiNam / yuktaM yatpratikUlatAM zrayate tadAsye zyAmataiva yuktA // 165 // hIsuM0 kAcanA tirabhasAnmRganAbhIvAriNA vyalikhadeka kapolam / manmukhaM 'jitazazI zrayate'sau gaNDamUrtiriti kIva( ?) "vivakSuH // 165 // (1) atyautsukyAt / (2) kastUrIdraveNa / (3) citrayati sma / (4) ekameva gaNDasthalam / (5) parAbhUtacandramAH / (6) kapolakAyaH / (7) vaktumicchuH / lokAnAM purastAditi gamyam // 165 // hIla0 kAcana kastUrikA[vA]riNA kapolaM citrayati sma / utprekSyate / iti kAraNAdeva / itIti kima ? ayaM candraSka(: ka)polamUtirmanmukhaM sevate iti vaktumicchuH // 166 / / hIsuM0 tadvibhAvyata( vana )rasavyavasAyA 'nAgavallidalavibhramato'nyA / kApi kelikamalaM 'nijavaktrasparddhayeva "kavalIkurute sma // 166 // (1) kumArAvalokane rAga eva vyApAro yasyAH / (2) tAmbUlavallIpatrabuddhyA / (3) krIDApadmam / (4) vadanena samaM spardhA karotIti hetuH / (5) khAdati sma // 166 // hIla0 tadvilokanavyApArA yA kApi bITakabhrAnteH krIDAkajaM khAdati sma / utprekSyate / svamukhena saherpyayA // 167 / / hIsuM0. kAcana 'vyadhita 'kAJcanakAJcI kaNThapIThaluThitAM rabhasena / 'indujAM militumabjapizaGgAM yanmukhAGgapitRsomamivaitAm // 167 // (1) cakAra / (2) svarNamekhalAm / (3) galakandalasthAyinIm / (4) autsukyena / (5) revAnAmnI nadIm / (6) kamalaparAgapItIbhUtAm / (7) kumAramukhamevakAyo yasya tAdRzaM pitaraM candram / (8) AgatAm // 167 // hIla0 kAcana suvarNamekhalAM kaNThe kSiptAM cakAra / utprekSyate / yasya mukhamevAGgaM yasya tAdRzaM pitaraM candraM militumAgatAM, abjairarthAtparAgaiH pItAM revAmiva // 168 / / hIsuM0 kApi 'mauktikalatAM 'svakaTIre vibhramAdadhRta 'sArasanasya / ____ vezmanIva racitAM ratibhartuH "kundakuDmalitavandanamAlAm // 168 // 1. namitI0 hImu0 / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 183 (1) muktAhAram / (2) kaTItaTe / (3) buddhyAH / (4) mekhalAyAH / (5) gRhe / (6) avalambitAm / (7) kAmasya / (8) mucukandamukulakalitamaGgalamAlAm // 168 // hIla0 kApi maNimekhalAyA bhramAt svazroNau hAraM dhRtavatI / ivotprekSyate / kAmasya gRhadvAre mucakunda mukulakalitAM vandanamAlAM racitAm / / 169 // hIsuM0 'hAracArimakucau 'parayA no vAsasA "sarabhasaM "pidaghAte / "mAlyazAlikalazadvitayIva "zreyase 'pathi 10dhRtA 11vrajato'sya // 169 // (1) muktAlatAyAzcArutvaM yayostAdRzau stanau / (2) anyayA striyA / (3) no iti niSedhe / "amAnonA pratiSedha" iti vacanAt / (4) vastreNa (5) sotsukam / (6) pihitau / (7) puSpamAlAkalitakumbhayugalI / (8) kalyANAya / (9) mArge / (10) dhAritA / puraskRteva / (11) mArge gacchato'sya kumArasya // 169 // hIla0 hAreNa cArutA yayostAdRzau stanau kayAcit pihitau / utprekSyate / gacchato'sya zreyase mArge kumbhadvayI dhRtA // 170 // hIsuM0 'nUpuraM nijabhuje rabhasenA' jIghaTa"tkaTakavibhramato'nyA / vaibhavairbhujabhavairabhibhUtaM "zIlituM kimu mRNAlamupetam // 170 // (1) maJjIram / (2) svabAhau / (3) utsukatvena / (4) kSipati sma / (5) vlybuddhyaa| (6) bAhusaJjAtazobhayA / (7) jitam / (8) kamalanAlaM sevitumAgatamiva // 170 // hIla0 nUpu0 / anyA valayabhramAt maJjIraM bhuje ghaTayAmAsa / paridhRtavatItyarthaH / utprekSyate / bhujena paribhUtaM mRNAlaM sevitumAgatam // 171 / / hIsuM0 'tadgaveSaNarasotsukacetA: kAcanA dhvani dhRtazlathabandham / 4ambaraM pahariNadraksvakareNA lambya saMcarati 'candrakaleva // 171 // (1) kumArAvalokanarAgeNotsukIbhUtacittAH / (2) mArge / (3) zithilIbhUtabandhanam / (4) vastraM gaganaM ca / (5) vanitAhastena kiraNena vA / (6) Azritya / (7) vrajati / (8) zazilekheva // 171 // hIla0 tanmahekSaNotsukamanaskA kAciddhRtaM zithilaM bandhanaM yena tAdRzaM paridhAnaM hastenAlambya saJcarati / candralekhAmbaraM svakiraNenAlambya saJcarati // 172 / / hIsuM0 anyayArddharacitAtmakalApAtpAtimauktikabharai rabhasena / sRjyate sma "vidhaye kimu 'lAjotkSepaNA varayitutilakSmyAH // 172 // (1) arddhaprotanijamekhalAyAH sakAzAtpatanazIlamuktAphalanikaraiH / (2) autsukyena / (3) kriyate sma (4) AcArArtham / (5) lAjAnAmakSatAnAM vardhApanam / (6) caraNazrIpariNetuH 1. sAtirabhasAtpida0 hImu0 / Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 // 172 // anyayA arddhaproto yo nijakalApo mekhalA, tasmAdAsAmastyena pAtukAni mauktikAni teSAM vrajaiSkR(: kRtvA vratalakSmIpariNetuH kumArasya AcArArthaM varddhApanaM kriyate // 173 // hIsuM0 kAcida'rbhakamapAsya yantaM yAntya' vekSituma' muM 'svagavAkSam / "vezmani 'stananipAtipayobhirjAhnavIM janayatIva 12 navInAm // 173 // ( 1 ) bAlakam / ( 2 ) tyaktvA / ( 3 ) stanyaM pibantam / ( 4 ) vrajantI / ( 5 ) vilokitum / (6) kumAram / (7) AtmagRhasambandhigavAkSam / (8) mandire / ( 9 ) nijakucakumbhaniSpannadugdhaiH / (10) gaGgAm / ( 11 ) utpAdayatIva / (11) navyAm // 173 // hIla0 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 kAcinnandanaM dhayantaM tyaktvA kumAraM draSTuM svagavAkSaM yAntI satI stanayoH patadbhirdugdhairgRhe navInAM gaGgAM kRtavatI // 174 // hIsuM0 prAptarUpavibhavaM vahate yaH syAtkimatra' sa '' ranuSaGgI / 'arddhadhautamitarA' svamitIvotkaNThitA " taraladRkka mamau jjhat // 174 // ( 1 ) adhigatasamyagrUpatvena zobhAM paNDitatvena zriyaM vA / ( 2 ) dhArayati / ( 3 ) katham ( 4 ) jagati / (5) DalayoraikyAnnarairmUrkhezca sArddham / (6) saGgamavAn kRtasaGgo bhavati / api tu syAdeva ( 7 ) arddhaprakSAlitam / (8) anyA yuvatI / ( 5 ) iti hetoriva / ( 10 kumArAlokanotsukamanA / ( 11 ) capalalocanA / ( 12 ) caraNam / (13) tyajati sma // 174 // hIla0 prApta0 / yaH kramaH prAptarUpasya kAJcanasya kavervA sampadaM dhatte, sa jaDairmukhairjalairvA saha kRtasaGgaSka(: ka) thaM syAditIvArddhadhautaM kramaM kAcijjahAti sma // 175 // hIsuM0 'sphATikAvaniSu vezmani zyAntyA vIkSya 'yAvakapadA 'nya parasyAH / 'mugdhabhRGgavihagairjalarohadaktapaGkajadhiyeva 'dadhAve // 175 // (1) sphaTikaratnabaddhAsu bhUmISu / (2) gRhe / ( 3 ) vrajantI ( ntyAH) / ( 4 ) alaktakarasArdrapadAni / (5) anyasyAH striyaH / ( 6 ) mugdhairbhramarapakSibhiH / ( 7 ) nIrAntarudgacchatkokanadabhrAntyA / ( 8 ) tatsanmukhaM dhAvitam // 175 // hIla. sphaTikabhuvi alaktakapadAni dRSTvA kokanadabhrameNa bhRGgA eva vihaGgAstairdhAvitam // *176|| hIsuM0 +-kApya'laktakadhiyo tsukitAGgI pAdayora' kRta 'candanacarcAm / 'candrikAM 'zazabhRtA 'sakhitAyai raktapatkamalayoH prahitAM kim // 176 // ( 1 ) yAvakarasabhrAntyA / ( 2 ) kumAradarzanarasaikatAnamanAH / ( 3 ) caraNayoH / ( 4 ) kRtavatI / 1. ni parasyAH himu0 / 2. kApyalaktadhiyotsukitA patpadmayorakRta candanacarcAm / raktayorna savidhe prahitAM svAM candrikAM zazabhRtA sakhitAyai hImu0 / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 185 paJcamaH sargaH // (5) candanarasasya vilepanam / (6) candrajyotsnAm / (7) candreNa / (8) maitryArtham / (9) anuraktayozcaraNapaGkajayorviSaye / (10) preSitAm // 176 // hIla0 kApya0 / kAcidutsukitA alaktadhiyA candanamaNDanaM akarot / utprekSyate / svopari rAgavazaiH patkajayoH sakhyAya preSitAM candrikAM na ? api tu jyotsneva / nakAro maulArthameva vakti // *177 / / hIsuM0 darzayantya parapadmamukhI taM kApi 'pANimakaronnijamuccaiH / 2vyomapalvalamiva 'smayamAnonnAlatAmranalinaM "praNayantI // 177 // (1) anyA strIH / (2) hastam / (3) gaganataDAgam / (4) vikacAni atyuccamRNAni raktAni kamalAni yatra tAdRzam / (5) kurvantIva // 177 // hIla0 kApi kajamukhI svapANimUrdhvamakarot / utprekSyate / vikasitamunnAlaM raktakajaM yasmin tAdRzaM gaganataTAkaM kurvantI(tI)va // 178 / / hIsuM0 'subhruvA'miha mahe jagRhe kiM 'cakSuSaiva ni'khilendriyavRttiH / jyotiraciriva 'ca-NDarucA 'yatkvApi sA prabhavati sma na kiJcit // 178 // __ iti paurAGganAceSTitAni // (1) strINAm / (2) asmin / (3) dIkSAmahotsave / (4) gRhiitaa|(5) netreNaiva / (6) caturNA zravaNa-nAsikA-rasanA-sparzanAnAmnAmindriyANAM vyApAraH / (7) graha-nakSatratArakakAntiH / (8) suuryen(nn)|(9) kutrApi / (10) samartho bhavati / (11) kiJciditi zrotumAghrAtumAsvAdayituM spaSTuMmapIti // 178 // hIla0 strInetre'khilA vRttirgatA / yathA sUryeNa nakSatrANAM vRttirgRhItA / yatazcaturindriyavRttiH zrotumAghrAtuM AsvAdayituM spaSTuM na kSamI babhUva // 179 // hIsuM0 'rAmaNIyakatiraskRtakAmaM taM nipIya nayanaiSya( : pa)thi kAmam / __ "vallakIkulasakhImiva vANImi tyatho yuvatirAjirabhANIt // 179 // (1) vapuHkamanIyatvena jitasparam / (2) sAdaramavalokya / (3) mArge / (4) atizayena vINAvrajavayasImiva / (5) atha-kumArasya samyagvilokanAnantaram // 179 // hIla0 rAma0 / taM dRSTvA vINAvaMzasakhImiva vAcaM yuvatizreNirbabhASe // 180 / / hIsuM0 'sAmprataM tadiha zaizavazeSaH sAmprataM vratajighRkSarayaM yat / anyathA kathamasAvanukuryAdAtmanA jagati 'jambukumAram // 180 // (1) yuktama / (2) kiJcidvidyamAnabAlyAvasthA / "praNItavAn[ zaizava zeSavAnaya''miti 1. sakalendriyaH hImu0 / hIlapratau 'sakalendriya', ityasya upari caturindriya iti Ti0 / 2. bhAnumatA hImu0 / 3. iti paurAGganAnAM kumAradarzanautsukyAdvividhaceSTitavarNanam hiil0| Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam naiSadhe / (3) adhunA (4) dIkSAM grahItukAmaH / (5) hIrakumAraH / ( 6 ) anukuryAt / sadRzIbhavet / ( 7 ) svena / (8) jambUsvAminam // 180 // hIla0 sAmpra0 / idAnIM trayodazavarSIyo'yamAste / ato vratagrahaNaM sAmprataM yuktam / kathamanyathA jambUkumArasadRzo bhavet // 181 // hIsuM0 'aGgajAbhilaSano ( No ) dbhavakopAcAntacittacaturAnanazApAt / rudranetrazikhinIva nipatyA datta janma kamanaSya ( : pa )rametat // 181 // ( 1 ) putryAH tilottamAyA vAJchanA kAmakrIDAbhilASastasmAdutpanno yaH krodhastenAkulaM mano yasya tAdRzasya vidhAtuH zApAt / (2) zambhubhAlalocanavahnau / ( 3 ) patitvA / vaya / (4) kAmaH anyaM bhavaM gRhItavAn // 189 // hIla0 aGga0 / tilottamAyA abhilaSano (No) tpannakopena vAntaM pUritaM cittaM yasya tAdRzo brahmaNaH kopAt vahnimaye haranetre jhampAM datvA mAraH etanmiSAtkiM dvitIyaM janma Adatta ||182 // hIsuM0 'advijArddhaghaTanAGkitamUrtyA vrIDamAkalayatA girizena / 'preyarUpakavatI "tanuretatkaitavAtkimurarIkriyate sma // 182 // (1) pArvatyAH zarIrArddhana yojanayA kalitakAyena / ( 2 ) lajjAm / vrIDa' zabdaH akArAntopyasti / " tvayi smaravrIDasamasyayAnaye" ti naiSadhe / ( 3 ) zambhunA / ( 4 ) priyarUpasya bhAvaH praiyarUpakam / manojJAditvAdvaN / preyarUpakavizeSanivezai "riti naiSadhe / (5) kumArakAyamiSAt / ( 6 ) aGgIkriyate sma // 182 // hIla0 a0 / pArvatyA saha arddhAGgatvena lajjatA rudreNa / priyarUpasya bhAvaH prayarUpakaM, tadvatI, tanuH zarIrametanmiSAtprakaTIkRtA // 183 // hIsuM0 tyaktapUrvavapuSA nijayoSAviprayogajanitAntaraduHkhAt / 'urvvasIpriyatamena kimetatkaitavena jagRhe tanuranyA // 183 // (1) ujjhitaM pUrvaM purUravAlakSaNaM zarIraM yena / ( 2 ) svapriyA urvasInAmnI tasyA viraheNotpannamanaHkhedAt / ( 3 ) ye(ai) lena // 183 // hola0 tyakta0 / svastrIviyogAtyaktakAyena purUravasA etallakSaNa: kAyo gRhItaH ||184 // hIsuM0 'dastrayoSika ( : ki ) mayamanyatamo'sminnAgatastridivataH kSitipIThe | 4 niSkalaGka iva "viSNupadasyopAstibhiSku ( : ku ) mudinIdayito vA // 184 // (1) azvinIputrayoH / ( 2 ) dvayormadhye kazcana / ( 3 ) svargAt / ( 4 ) kalaGkarahitaH / ( 5 ) nArAyaNapadasevanAbhiH / ( 6 ) candraH // 184 // 1. iti hIrakumArarUpadarzanAtpattananagaranAgarINAM manasi vicAraNA hIla0 / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 paJcamaH sargaH // hIla0 dastra0 / azvinIjayormadhye ayaM ekaH kazcidAgataH / athavA niraGkazcandraH // 185 // hIsuM0 11mAdyasi smara jagajjayinIbhitibhiSkiA : ki)mu hatAza ! "vazAbhiH / saMzrite hi caritazriyamamistvanmido'yama vakezivadAsIt // 185 // (1) matto bhavasi / (2) vizvajayanazIlAbhiH / (3) zastraiH / (4) nirdalitAbhilASa ! / (5) strIbhiH / (6) tavAbhimAnaH / (7) niSphaladruma iva // 185 // hIla0 mAdya0 / he hatAza ! jagajjaitrapraharaNasadRzAbhirvazAbhiSki(: kiM) mAdyAsi / yato'smin cAritraM zrite tvanmado vandhyataruriva jAtaH // 186 / / hIsuM0 'daityamartyamarutAM vijaye tvaM sAhasikyamatha moha ! jahIhi / 4bhUdharaM haririvA'zaninAsau saMyamena nihaniSyati yattvAm // 186 // (1) asuranarasurANAm / (2) sAhasakarmasattvaM balavattAM vA / "aho madIyastava sAhasikya" miti naiSadhe / (3) tyaja / (4) zailam / (5) zakravajreNa / (6) cAritreNa // 186 // hIla0 daitya0 / he moha ! sarvaprANivijaye satvaM muJca / yat yasmAttvAM cAritrenA(NA)yaM haniSyati / yathAdrimindro vajreNa hanti // 187 / / hIsuM0 'saMsRte ! 'vrataramAnirato'sau duHpravRttimiva yattyajati tvAm / "niSphalA tadabaleva "parasyAM saktamAnasapaterapamAnAt // 187 // (1) saMsAra !! (2) cAritrazriyAmAsaktamanaH / (3) duSTavArtAm / (4) vandhyA / (5) anyavanitAyAm / (6) AdRtacittakAntasya // 187 // . hIsuM0 he saMsAra ! hIrakumAraH durmArgamiva tvAM tyajati / tasmAttvaM niSphalaiva / yathAnyastriyAM Asaktapate rapamAnAt svastrI: sambhogAnavAtenirAnandA syAt / / 188 / / hIsuM0 rAga ! sAgara ivAsi 'nipIto'nena pItataTinI-dayitena / darpa ! kharparakarIbhava sarpana vadyudhi jito yadanena // 188 // (1) culukIkRtaH / (2) agastinA / (3) abhimAnaH / (4) ghaTAdikapAlam / ThikkaramityarthaH / pANau kuru / (5) dramako bhikSuriva / (6) kumAreNa // 188 // hIla0 he rAga ! tvamagastisadRzenAnena samudra iva pItaH / punaranena jita he darpa ! tvaM khaparaM kare kRtvA bhikSAM mArgaya ||*189 / / hIsuM0 mAna mAna[ na ]saroruhanatyA 'mAninIjana ! jahIhi jahIhi / "mohanAhvamaNineva "mahA na )svI navyamu( mo)hyata yA(yato) bhavatAyAm // 189 // (1) lajjayA vadanapadmanamrIkaraNena / (2) strIlokaH / (3) tyaja tyaja / (4) mohkRdrtnen| 1. atha kAmamohAdInAmupAlambhAH hIla0 / 2. patineva hImu0 / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (5) viziSTamanovAca(n), surAdibhirakSobhyamanAH / (6) mohitaH // 189 // hIla0 mAna0 / he mAninIjana ! mukhaM nIcaiH kRtvA mAnaM tyaja tyaja / yataH zrImatA ayaM na mohitaH / yathA mohakRdratnena jano mohyate // 190 // hIsuM0 'svarNajAlakavimAnagatAnAM subhruvAM dhruva ivApsarasAM saH / 3AnanAmRtarucIbhya udItAstA: sudhA iva kathASpi( : pi)bati sma // 190 // 'iti purAGganAnAM mitho vArtAH / (1) kanakaghaTitagavAkSarUpavimAneSu prAptAnAm / (2) strINAm / (3) mukhacandrebhyaH / (4) udgatA( tAH) // 190 // hIla0 svarNa0 / pRthivyAH surAGganAnAmata eva svarNagavAkSavimAnasthitAnAM mukhacandrebhyo nirgatAH sudhA iva kathAH sa sAdaraM zruNoti sma // 191 / / hIsuM0 nIrado'vanibhRtAmiva tApaM vRSTibhI rajatahemamayIbhiH / so'rthinAM pramathaya npathi daussthyaM saMcacAra "puTabhedanamadhye // 191 // (1) meghaH / (2) girINAm / (3) svarNarupyapracurAbhiH / (4) nivArayan / (5) maarge| (6) daridratAm / (7) aNahillapattanamadhye // 191 // hIla0 nIra0 / yathA megho'drINAM tApaM hanti tadvadyAcakadAridyaM dalayan san sa pattanavicAle saJcarati sma // 192 // hIsuM0 tadyazodharaNibharturito'nyadadvIpanirjayakate "prayiyAsoH / 5adhvarodhijaladhiM kimu paroddhaM tatkSaNe bhuvi 'rajobhirudIye // 192 // (1) kumArayazorAjasya / (2) asmAdvIpAt / (3) apa[ ra dvIpasAdhanArtham / (4) gantumicchoH / (5) mArgarodhakasamudram / (6) AvarItum sthalIkartum / (6) tsminprsaave| . (8) dhUlIbhiH / (9) prasastre // 192 // hIla0 tadyazo0 / tatsamaye pRthvI dhUlIbhiH prasRtam / utprekSyate / ito dvIpAdanyadvIpajayArthaM yAtumi cchoSku(: ku)mArayazorAjJaH mArga rundhanti / tAdRzAnarNavAn roddhaM sthalIkartumiva reNubhiH prasastre // 193|| hIsuM0 'saMyamAya 'samiyAya kumAra: pattanopavipinaM "ditadoSaH / 'pUrvaparvataziraHzikharAvaM padminIpatirivA bhyudayAya // 193 // (1) cAritragrahaNAya / (2) samAgataH / (3) pattanodyAnam / (4) ditAzcchinnA doSA 1. iti pattananagaranAgarINAM hIrakumAradarzanodbhUtamitha:kathAprathA hIla0 / 2. 0dhIniva hImu0 / 3. kSitira0 hImu0 / / . 4. opine hImu0 / 5. 0rAGke hImu0 / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 189 paJcamaH sargaH // apaguNA rAtrayo vA yena / (5) udayAcalamastakazRGgotsaGgam / (6) sUryaH / (7) udgamanAya // 193 // hIla0 sNy0| cAritragrahaNArthaM sa vane AjagAma / yathA ravirudgamanArthaM udayAdrAvAgacchati / kiMbhUtaH sa ravizca ? / ditAH khaNDitA doSA apaguNA rAtrayazca yena saH // 194 / / hIsuM0 'kautukAddhvamupetya 'vasantI rasvaSNu( : pu )rImiva purIma"vagatya / AgataM kimanu 'nandanamatrodyAnameSa nipapau nayanAbhyAm // 194 // (1) bhUtalAvalokanArthaM kautuhalena bhuvamAgatya / (2) tiSThantIm / (3) amarAvatIm / (4) jJAtvA / (5) nandanavanamiva // 194 // hIla0 kautu0 / hIrakumAra: vanaM papau / utprekSyate / kutUhalAtpRthvyAmAgatAmamarAvatIM vIkSya anu-pazcAnnandanavanaM Agatam // 195 // hIsuM0 1zArikAzukazikhaNDikapotIpotakelIkalanAkamanIyam / mattavAraNavicitritasAlaM prAvizadgRhamivopavanaM saH // 19 // (1) zArikAzukamayUrAH pArApatIzizukrIDAkaraNena manojJam / (2) "mattAlambopAzrayaH syAditi" haimyAm / viziSTAni citrANi saMjAtAnyasyAM tAdRzI zAlA yatra / madoddhatA gajAstathA viziSTAzcitrA auSadhi yastadyutAH, 'zasayorekyAt' drumA yatra // 195 // hIla. zArikA0 / sadmani sArikAdInAM sadbhAvAttai ramaNIyam / punarviziSTAzcitrA AkhuparNI auSadhayo vaa| citrA uragavizeSAH 'citraDi' iti prasiddhAstairyuktA vRkSA yatra, tathA vividhacitrasahitA zAlA yatra / zleSe zasayoraikyAt / tAdRzaM vanaM sa pravizati sma // 196 / / hIsuM0 puSpapallavaphalAni dadhAnAH zAkhinaH 'smitazikhAgrazayeSa / svAgataM dvijaravaiSkiA : ki) mudIryA'syA titheyama titheriha cakruH // 196 // (1) vikacazAkhAzikharahasteSu / (2) sukhenAgataM kuzalapraznAdi vA / (3) pakSizabdaiH / (4) uktvA / (5) atithisatkriyAm / (6) prAghuNAya // 196 // hIla0 vRkSAH zAkhAkareSu puSpAdIn dhRtvA, puna: pakSiravaiH kuzalaM pRSTvA'sya satkriyAM kurvanti sma // 197|| hIsuM0 tatra 'sasyabharagauravabhAgbhiH 'kokilAkvaNitasaMstavavAgbhiH / pAdapairayamanamyata vanyai visUripurahUtadhiyeva // 197 // (1) phalagaNabhArayutaiH / (2) pikakUjitastutivacanaiH / (3) vanabhavaiH / (4) bhaviSya sUrIndradhiyA // 197 // hIla0 phalagauravaM kurvadbhiH pikapaJcamAlApA eva saMstavavacanaM yeSAM tAdRzairvRkSairnamaskRtaH // 198 / / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'kAmanIyakamazeSama muSyA'nveSayanvaTataruM sa dadarza / 5zrItiraskRtasamagravanasya cchatrametadiva muni vanasya // 198 // (1) manojJatAm / (2) kA( ka )manIyasya bhAvaH kAmanIyakam 'manojJAditvA'dvaN / (2) vanasya / (3) pazyan / (4) hIrakumAraH / (5) zobhayA jitasamastabhuvanakAnanasya // 198 // hIla0 kAma0 / sa vanasya manojJatAM pazyan vaTaM dadarza / utprekSyate / dhanAdhirAjavanasyAlike chatram // 199 // hIsuM0 'nyakSarukSanikareSu gurutvaM yadvibharti manujeSviva bhUmAn / gauravAtkimiti zlolavihaGgairvIjyate sma camarairiva pakSaiH // 199 // (1) sarvavRkSagaNeSu / (2) mahattvam / (3) lolairuDDayanAccapalaiSpa( : pakSibhiH // 199 // hIla0 nyakSa0 / samagravRkSeSu mahattvAtpakSibhiH pIjyate sma // 200 // hIsuM0 'rAgiNa: 'praNayato'khilalokAnzaizavAvadhijagajjanageyAn / "tadguNAniva nizamya sarAga: "pallavairayama sA(zA)lata 'sAla // 200 // (1) sarAgAn / (2) kurvataH / (3) bAlyAvasthAmArabhya tribhuvanajanAnAM gAtuM yogyAn / (4) hIrakumAraguNAn / (5) zrutvA / (6) rAgayuktaH / (7) kisalayaiH / (8) zuzubhe // 200 // hIla. rAgi0 / rAgayuktAn kurvatastadguNAna zrutvA sAla: sarAgaH san pallavairazobhata // 201 // hIsuM0 'valkalaiSkA : ka)layatAtmani bhUSAM bibhratA kapizazAlijaTAlIm / kAnanasthitimatA jani 'tenA tanvatA kimu tapo "vatineva // 201 // (1) vRkSatvagbhiH / (2) piGgalazobhamAnajaTAsaTA yogikezAzca / (3) vane vasatA / (4) jAtam / (5) vaTena / (6) sRjatA / (7) anAhAralakSaNam / (8) tApaseneva // 201 // hIla. valka0 / valkalaizchallIbhiH zobhitena / punaH pItaraktAnAM vRkSamUlAnAM jaTAnAM vA zreNI dadhatA / punarvane sthitena / punastapaH kRrvatA vaTena yatineva jAtam // 202 // hIsuM0 niSkuhAntaritaviSkaravArA( ra)sphAratAraninadairvaTazAkhI / yo maruttaralapallavahastairAhvayanniva nijAntika metam // 202 // (1) koTarasaMsthitapakSinikarANAM paTuruccaiH kUjitaravaiH / (2) pavanacaJcalakisalayakaraiH / (3) svasamIpe kumAramAkArayatIva // 202 // hIla. niSkuhAntaritAnAM svakoTaramadhyagatAnAM pakSiNAM rAvaiH / punarvAyuvepitazAkhAhastaio vaTa: etaM hIrakumAraM svasamIpe AkArayanniva // 203 / / 1. zAlaH hImu0 / 2. ka etam hImu0 / 3. dIkSAdAnocitavaTataruvarNanam hIla0 / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 191 hIsuM0 zizriye vijayadAna'munIndraSpU( : pUrvameva tadupAgamanAdyaH / chAyayA'khilajanaM "sukhayantaM kaH zreyanna dhanadAzrayamatra // 203 // (1) prathamameva / (2) kumArAgamanAt / (3) praticchAyikayA / (4) samastalokam / (5) sukhIkurvantam / (6) kuberasya dAtRNAM vAzrayam // 203 // hIla0 zizriye / hIrakumArasyAgamanAtpUrvameva sarvasukhadAyinaM yaM vaTaM zrIvijayadAnasUriH zritavAn / prAgeva tatrAgatya niSanna(NNa) ityarthaH // 204 // hIsuM0 'tIrthanAthamiva caityatarosta'tpAdapasya savidhe sthitimantam / saMmadena sa kumAramahendra striH "pradakSiNayati sma munIndram // 204 // (1) jinendram / (2) tasya vyAvarNitasvarUpasya / (3) pArzvasthitam / (4) trivAram / (5) pradakSiNAvartaM bhramati sma // 204 // hIla0 tIrtha0 / kumAro vaTatale sthitaM vijayadAnasUriM vAratrayaM pradakSiNayati sma / yathAzokadumatale sthitaM jinamindrastriH pradakSiNayati // 205 / / hIsuM0 uttatAra turagAtsa kumAro 'barhiNAdiva sutaH2 surasindhoH / zrIguruM pramuditazca lalATanyastahastanalinastama naMsIt // 205 // (1) mayUrAt / "AvAsavRkSonmukhabarhiNAnI"ti raghuvaMze / (2) svAmikArtikaH / (3) bhAlasthalayojitakarakamalaH / (4) namaskaroti sma // 105 // / hIla0 utta0 / sa hayAduttatAra / yathA SaNmukho mayUrAduttarati / punaH zrIsUriM praNamati sma // 206 / / hIsuM0 'rAmaNIyakavidherava'dherme "bhUSayA 'vapuSi kRtrimayA "kim / "tatyaje 'nijatanoriti 1degsarvAGgINabhUSaNabharaSkiA : ki)manena // 206 // (1) manojJatAprakArasya / ramaNIyasya bhAvo rAmaNIyakam / yopadhAdvaJ / (2) sImAyAH / (3) mama (4) AbharaNaiH / zobhayA / (5) aGge / (6) aupAdhikyA viracitayA / (7) kim, bhavatu na kimapItyarthaH / (8) tyaktaH / (9) svazarIrAt / (10) sarvANyaGgAni vyApnotIti sarvAGgINaH / "pathyA( ya )GgakarmapatrapAtraM vyApnotIti sUtreNa khaH, InAdezazca / AbharaNasamudAyaH sarvazarIrAlaGkaraNAni // 206 // . hIla0 rAma0 / svakAyAdAbharaNabharaM anena kimiti kAraNAtyaktaH / itIti kim ? / ramaNIyatAyAH prakArayAvadheH -sImAyA me-mama zarIre aupadhikyA zobhayA kim // 207 / / hIsuM0 SaTdagraheSu5zazizsaGkayamite'bde1596 kAttikasya ca tithau dvikarasaGye / "yannirastabhavaniHsva( zva )sitAcidhUmavartibhirivA vizadAsye // 207 // 1. vyatI0 hImu0 / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam 'saMyama vijayadAnamunIndorAdade saha paraiH sa kumAraH / repadminIpriyatamAtpra vikAzaM "puNDarIkamiva paGkajapuJjaH // 208 // yugmam // (1) SaTsaGkhyA, grahA nava, iSavo bANASpa( : pa)Jca, zazI candra eka eva, etatsaGkhyayA pramANIkRte varSe / (2) kArtikamAsasya / (3) yugmasaGkhaye tithau / titi( thi )zabdaH puMstrIliGgaH / (4) hIrakumAraparAbhUtasaMsAraniHsvA( zvA )sAnaladhUmalekhAbhiriva / (5) zyAmalitamukhe / zyAme ityarthaH / vikramArkAtpaJcadazazateSu SaNNavatyAM varSeSvatikrAnteSu kArtikabahuladvitIyAyAM vratamAdatteti tAtparyam // 207 // (1) dIkSAm / (2) zrIvijayadAnasUrIndrAtsakAzAt / (3) sUryAt / (4) vikacatAm / (5) sitAmbhojam / (6) kamalapaTalaiH / puNDarIkamiti prAdhAnyakhyApanAm, "purisavara puMDarIyANa"miti vacanAt // 208 // hIla0 yena kumAreNa dhvasto yaH saMsArastasya nisva(ni:zva)sitAnyeva acIMSi vahnayasteSAM dhUmalekhAbhiH kRSNamukhe dvitIyAtithau / "praznistithyazanImaNisRNi"riti puMstriyoliGgAnuzAsane / zeSaM sugamam / / 208 / / parairamIpAlakumArapramukhairityarthaH / / 209 / / hIsuM0 'saMyamazriyamavApya kumAraH sAdhikaM zaradamindurivAbhAt / "sA'pyanena suSamAM zrayate smA'rthena vAgiva purIva nRpeNa // 209 // (1) cAritralakSmIm / (2) atizAyitayA / (3) meghAtyayam / (4) caraNazrIrapi / (5) kumAreNa / (6) vANI artheneva // 209 // hIla0 saM0 / sa kumAra: cAritraM prApyAdhikaM zuzubhe / yathA zaraRtuM citrAnakSatraM vA prApya candraH zobhate / sA cAritrazrIrapi amunA zobhAM prApnoti sma // 210 // hIsuM0 hIraharSa iti nAma 'tadIyaM nirmame vijayadAnayatIndraH / sparddhayeva yazasA'sya janAnAM karNapUrapadavIM tadavApat // 210 // (1) kumArasambandhiH / (2) kRtavAn / (3) asUyayA / (4) karNAbharaNatA sakalajagajjana zrUyamANatApadam // 210 // hIla0 hIraharSa iti nAma kRtaM tannAma / asya hIraharSamuneryazasA saha sparddhayA janAnAM kuNDalapadavI prApa // 211 // hIsuM0 'nabhoGgaNAni rahastamuktA marandalubhyanmadhupAnuSaGgA / papAta tasyopari puSpavRSTiSkA : ka)TAkSalakSA iva mokSalakSyAH // 21 // (1) AkAzAt / (2) suranikarakaraiH kRtA / (3) makarandalubdhIbhavatAM bhramarANAM saGgo 1. saMvata 1596........kumAraH saMyamazriyaM pariNItavAniti hIla0 / 2. 0Sale iti hImu0 dRzyate / sa cAzuddho bhAti / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcamaH sargaH // 193 yasyAH / (4) lakSAzabdaH strIklIbaH / tathA -"mAne lakSa''miti liGgAnuzAsane // 211 // hIla0 nabho0 / bhramaraveSTitA punargaganAddevena muktA puSpavRSTistadupari papAta / utprekSyate / muktizriyaH kaTAkSazatasahasrANi // 212 / / hIsuM0 mahAvratI 'kAlamanobhavArirma hokSalIlAgatigau rakAntiH / 'zivAzritaH zaMbhuriva krameNezAnI dizaM pUrva'mayaM babhAja // 212 // (1) paJcamahAvratavAn / (2) kAla: kalistathA smarasya zatruH / (3) vRSabhagati, "mattokSagamana: pumAni''ti kAvyakalpalatAyAm / (4) svarNaruciH / gaura: pItasve( zve )tayoH / (5) maGgalayutaH / (6) zaMbhurapi "mahAvratI vahnihiraNyaretA" iti haimyAm / kAladaityasyArirmRtyuJjayatvAt smarAriH, vRSabhavAhanaH, zvetadyutiH, pArvatyAzritaH, arddhazaMbhutvAt, tadvat / IzAnyAM( nI) dizaM prAk jagAma // 212 // hIla. mahA0 / hIraharSamuniH pUrvamIzAnI dizaM zritavAn / yatheza IzAnI dizaM gacchati, tadadhipatitvAt / kiMbhUtaH sa Izazca ? paJcamahAvratavAn / "mahAvratI vahnihiraNyaretAH" / kAladaityakAmayorariH / punarvRSabhena(Na)vRSabhavadgamanaM yasya / zivairmaGgalaiH zivayA vA yuktAH // 213|| hIsuM0 'kalabho 'yUthanAthena gyadvaddamyaH kakudmatA / hIraharSaH samaM sUri-zakreNa 'vijahAra saH // 213 // (1) kalabhastriMzadabdakaH karI / (2) yUthAdhipena sArddham / (3) "damyo vatsatara: samA" viti haimyAm / puSTavatsandhivarSIyaH / (4) dhuriNeneva / (5) vihAraM kRtavAn / 213 // hIla0 yathA bAlagajaH SaSTivarSIyagajena viharati / yathA vRSena(Na) vatsataraH tadvadhIraharSaH sUriNA vijahAra // 214 // hIsuM0 prIti jineSu vRjineSu na tasya jajJe, yogaM vyagAhata mano na kadApi bhogama / aGgIcakAra viratiM na rati kadAci-navyo'pyanavya iva so'jani sAdhudhuryaH // 214 // (1) tIrthakareSu / (2) na pApeSu (3) praNidhAnam / (4) sukhAdikaM sAMsArikam / (5) sarvasAvadhaviramaNam / (6) cittAsakti maithunAdi vA / "vRddhAsviva gataprAyAsu varSAsu ratimakurvANa" iti campUsUtre / taTTipanake rati cittAsaktimiti // 214 // hIla0 tasya prema jineSu jAtaM na pApeSu / zeSaM sugamam // 215 / / hIsuM0 sUrIndroH sannidhau zrImAnku mArazramaNo'nizam / santAnasya navonnidatpArijAta ivAbabhau // 215 // (1) hIraharSasAdhuH / (2) kalpadruH / "kalpadrumANAmiva pArijAta" iti raghuvaMzavacanA1. masau hImu0 / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam tpArijAtasya sarvakalpadrumeSu prAdhAnyakhyApanA / / 215 // hIla0 sU0 / yathA santAnakalpadrumapAdhai pArijAtanAmA kalpadruH zobhate / tadvatsUrisamIpe hIraharSabAla: zobhate sma // 216 / / hIsuM0 zramaNadharaNIbhartuSpA ( : pA)dAravindaniSevanA pramuditamanA nAthIdevItanUjayatIzvaraH / 3anupamazamakSIrAmbhodhau 'vilAsarasaM sRja pansitagaru divAmandAndaM dinAni ninAya saH // 216 // iti paNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgya(sundara) nAmni mahAkAvye hIrakumArapratibodhasvajanakRtamahotsavapurAGganAceSTita-tatsaGkathA-dIkSAgrahaNo nAma paJcamasargaH // graM. 303 // (1) zrIvijayadAnasUrIndrasya / (2) caraNakamalopAsanAhaSTacittasya( cittaM yasya) / (3) asAdhAraNopazamarasadugdhasamudre / (4) vilAsarasaM - krIDAsvAdam / AsvAdo'nubhavanam / athavA krIDAyAmanurAgaM sRjan / "rasaH svAde jale vIrye zRGgArAdau viSe drave / bole rAge dehadhAtau tiktAdau pArade'pi ce''tyanekArthaH / (5) rAjahaMsa iva / (6) paramAnandaH // 216 // iti paJcamaH sargaH // graM0 336 // hIla0 zrama0 / zrIsUrIzvaracaraNasevanAyAM harSavAn nAthIsUto munIzaH sitacchado haMsastadvatkSIrasamudre krIDAyA rasaM AsvAdaM kurvan divasAnatikrAmati sma / "rasaH svAde jale vIrye zRGgArAdau drave viSe / bole rAge dehadhAtau tiktAdau pArade'pi ca // " ityanekArthaH / haMsAnAmapi kSIrArNave satvAdyathA "'haMsAMsAhatapadmareNuka0 ityAdau // 217 // hola- yaM prAsUta zivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH putraM kovidasiMhasI( siM )havimalAntevAsinAmagrimam / tabAhIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayuk- . saubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo'bhavatpaJcamaH // 218 // iti paNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye hIrakumArasya vijayadAnasUrivandanadezanAzravaNa-vairAgyabhavana-sAMsArikavargAdezAdAna-bhUSaNA....tauryatrikAdimahotsavapuraH saro vipinAgamanavaTadumAdhodIkSAgrahaNAdivandano nAma paJcamaH sargaH // 1. haMsAMsAhatapadmareNukapizakSIrArNavAmbhobhRtaiH iti samagraH pAThaH // * etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aiM namaH // atha SaSThaH sargaH // hIsuM0 atha sUripurandarAntike nikhilaM vAGmayamA mananna'yam / 'gaNadhArisudharmmasannidhAviva' jambUH 'suSamAma'degpUpuSat // 1 // (1) atha dIkSAgrahaNAnantaram / ( 2 ) vijayadAnasUrisamIpe / (3) samastam / ( 4 ) zAstram / ( 5 ) paThan / "paThatyamanatI" tyapIti kriyAkalApe / ( 6 ) hIraharSa: / (7) sudharmmasvAmipArzve / (8) jambUriva / ( 9 ) sAtizAyinI zobhAm / (10) puSNAti sma // 1 // hIla0 atha sUrasamIpa AgamaM paThan zobhAM puSNAti sma / yathA sudharmasvAmisamIpe paThan jambUsvAmI zobhAM puSNAti // 1 // 1 hIsuM0 zrutamatra gaNendunAmunA nihitaM sphUrttimanuttarAM dadhau / iva zuktikasaMpuTAntare salilaM 'svAtimilatpayomucAm // 2 // (1) zAstram / (2) vijayadAnasUriNA / ( 3 ) sthApitamadhyApitamityarthaH / ( 4 ) camatkArakAritAm / ( 5 ) asAdhAraNAm / (6) muktAzuktisaMpuTamadhye / ( 7 ) svAtinakSatreNa saGgacchamAnaghanAnAM nIram // 2 // hIla0 zrutamenaM prApya zobhate sma / yathA zuktikayoH sampuTamadhye patitaM svAtipayo muktAzobhAM dhatte // * 2 // hIsuM0 'adhigatya tataH zrutaM vratakSitibharturdadhire'munA zriyaH / surabhe: sara mireNa saurabhaM 'malayorvIruhakAnanAdiva // 3 // (1) prApya / " adhigatya jagatyadhIzvarAdatha mukti puruSottamAttata" iti naiSadhe / ( 3 ) vijayadAnasUrindrAt / ( 3 ) vasantamArutena / malayAnilenetyarthaH 4) sagandhitvaM parimalamiti / (5) candanataruvanAt // 3 // hIla0 adhi0 / sUrIzvarAcchAstraM prApyAnena zobhA dhRtAH / yathA vasantavAyunA malayAcalavanAtsugandhitAM prApya zobhA thriyante ||3|| hIsuM0 skhalati sma na kutracidva' coracanA 'syAgamapAradRzvanaH / 'hUdinI hRdayezituzca'lajjalakallolaparamparA iva // 4 // (1) vAgvilAsaH / (2) hIraharSasya / ( 3 ) zAstrapAragAminaH / (4) samudrasya / (5) taraGgamAlA iva // 4 // hIla0 skhala0 / asya vAkcAturyaM kvApi zAstre na skhalati sma / yathA nadIzasya jalakallolA kvApi [na] skhalanti / atra kimu ivArthe // * 4 // 1. 0NIndu0 hImu0 / hIlapratau 'gaNIndunA' itaH paraM mite'bde 1596 kArtikasya .... evaM dRzyate / pazcAdavAcyamasti / 2. kimu hImu0 / Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'asamAnamahA 'dinezavanma timAMzcitrazikhaNDiputravat / "bhaTavaccaraNollasanmanA vinayI yo raghusUnuvadvyabhAt // 5 // hIla0 ( 1 ) parairasahyatApaH / asAdhAraNatejAzca / (2) raviriva / ( 3 ) kuzAgrIyamatiH / buddhimAn / ( 4 ) vAcasyatiriva / "vicitravAkcitrazikhaNDinandana" iti naiSadhe / (5) cAritre vikasaccetAH / caH punararthe, 'subhaTastu saGgrAme pramAdyanmAnasaH vigrahamicchanti 'bhaTA' iti vacanAt / (6) vinayakalitaH / ( 7 ) lakSmaNa iva / (8) "vinaye lakSmaNa" iti kAvyakalpalatAyAm // 5 // asa0 / yaH asahyapratApaH sUryavat, bRhaspativat bRddhimAn, punaryaH bhaTavat cAritre ullAsavAn / yathA bhaTo raNollasanmanAH syAt / punaryaH vinaye rAmabhrAtRvat / athavA vizeSeNa nayo nyAyo yasmin tAdRzaH san rAma iva vyabhAt ||5|| hIsuM0 girirAja iva kSamAdharo budhalakSmIM dadhada bhramArgavat / "jalajAsanAvadbha'vAntakRtadhuryaH sa ' mahokSavadbabhau // 6 // hIla0 (1) himAcala iva / (2) kSamA- kSAntirbhUmizca / (3) pANDityazriyam / somaputrasya zobhAm / (4) gaganamiva / ( 5 ) brahmA iva / (6) saMsAracchedA( rocchedakaH) / (7) paJcamahAvratabhAroddhAre dhurINaH / (8) vRSabha iva // 6 // hIla0 girirA0 / yaH kSAntipANDityayuktaH saMsArocchedakArI vratadhuraMdharaH zuzubhe || 6 || hIsuM0 'taruNI tapanAtmajanmano haridAste bhuvi nAma dakSiNA / kimu kasyacApi kopino 'vratinaH 'svarnipapAta zApataH // 7 // (1) yamapatnI / ( 2 ) dig dakSiNA / "nijamukhamitaH smeraM dhatte harermahiSI harit" / tathA "varuNagRhiNImAzAmAsAdayantamamuM rucI" ti naiSadhe / idamapi tadvat / ( 3 ) roSavataH / ( 4 ) tApasasya ( 5 ) svargaH / (6) uccaiH sthAnAttruTitvA adhobhUmau patitaH // 7 // tru0| sUryasuto yamastasya vadhUrdakSiNA digasti / utprekSyate / anuktanAmnastApasasya kopAddevaloko bhuvi AgataH // 7 // hIsuM0 vasati sma ghaTodbhuvo munirdizi yasyAM ciramujjhitAnyadig / kimu zambaravairivibhramairyuvatIbhiryuvavadvi mohitaH // 8 // (1) agastitApasaH / ( 2 ) tyaktAparAza: / ( 3 ) smaravilAsaiH / (4) dakSiNAtyataruNIbhiH / (5) taruNa iva / ( 6 ) mohaM prApitaH // 8 // hIla0 yatrAgastirasti / utprekSyate / dakSiNAtyastrIbhiH kAmavibhramairmohitaH // 8 // 1. iti hIragaNe : paDhanaguNavatvam hIla0 / Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 SaSThaH sargaH // hIsuM0 'smaraviSTapajaitrazastritastritarodIrNavinoda vibhramAt / vrajatIva kutu(tU )halI kSituM kimu mandIbhavadaMhire"zumAn // 9 // (1) kandarpasya tribhuvanajayanazIlAyudhavadAvaritAbhiH pradhAnastrIbhiH / prakaTIkRtakrIDAvilAsAt / "rahaH sahacarImetAM rAjannapi stritarAM kSaNa" miti naiSadhe / (2) duSTam / (3) gamane atvaritIbhavantaH tejobhiH pratApai rahitA vA bhavantaH] / [aMhUya] zcaraNAH kiraNA vA yasya / "sAhasrairapi pahibhirabhivyaktIbhavanbhAnumA" niti aMhizabdena kiraNA naiSadhe / tathA dizi mandAyate teja" iti raghuvaMze / (4) sUryaH // 9 // hIla0 kutUhalarasAnmandakaro raviryAti / utprekSyate / smarasya bhUjaitrAyudhIbhUtAbhirAmarAmAbhiH kRtavibhramAna draSTum // 5 // hIsuM0 zamanasya mRgIdRzo 'dizo 'maNimuktAphalazAlamAnayA / saritAM dayitasya velayA vilasanme khalayeva didyute // 10 // (1) dakSiNasyAH (2) ratnamauktikayuktayA / (3) samudrasya / (4) kAJcyeva // 10 // hIla0 samudravelayA reje / utprekSyate / dakSiNasya diza(zo) mekhalayA // 10 // hIsuM0 tilakaM 'haritAma'sau haridyadagastimunirapyamuM zritaH / 'kimapAcyapayonidhiH "svanauridamA vedayate 'taraGgajaiH // 11 // (1) samastadizAm / (2) citram / (3) dakSiNA tatra vAsAddakSiNasamudraH / (4) kathayati / (5) kallolajAtazabdaiH // 11 // hIla. dakSiNArNavaH kimiti vaktIva / itIti kim ? / dakSiNA dig dizAM tilakaM yasmAnmANikyasvAmI RSabhadeva enAM zritaH // 11 // hIsuM0 malayo 'malayadrumeduraH zuzubhe yatra sumerusodaraH / zamanasya vilAsasAnumAniva rantuM nijadiGmRgIdRzA // 12 // (1) candanataruyutaH / (2) merubandhuruccaistaratvAt / (3) yamasya / (4) krIDAparvataH / (5) krIDituma / (6) dakSiNadikpatnyA sArddham // 12 // hIla. malayAcalaH / utprekSyate dakSiNadizA saha krIDituM yamasya parvataH // 12 / / hIsuM0 malayo 'balivezmavadvabhau kalayankuNDalimaNDalIriha / vizadAmRtakuNDamaNDito 'dhRtapunnAgabalAhakotsavaH // 13 // (1) nAgaloka iva / (2) bhujaGgamamAlAH / (3) nirmalAnAM jalAnAM sudhAnAM ca 1. 0masAvamUM jinamANikyavibhuryataH zritaH hImu0 / 2. iti kevaladakSiNA dig hIla0 / 3. atha katicitpadArthavarNanAvasaraH / hIla0 / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam kuNDaivibhUSitaH / (4) dumavizeSAH / pumAnnAgo vAsukizca / tathA megho nAgavizeSazca / "dhurjaTijaTAjUTa iva punnAgaveSTito vApIparisara" iti campUkathAyAm / pumAnnAgo vAsukiriti taTTipanake / "atha kambalAzvataradhRtarASTrabalAhakA" ita haimyAm // 13 // hIla0 ml0| malayo nAgaloka ivAbhAti / kiMbhUtaH ? sarpayuktaH / punaH kiMbhUta ? amRtAnAM sudhAnAM jalAnAM vA kuNDairmaNDitaH, dhRtAH punnAgAH surapaNivRkSAH / pumAnnAgo vAsukiryena / tathA meghayukto vA bakayuktaH // 13 // hIsuM0 malayo 'malayadusaurabhaiH pratidikSu prahitairna rairiva / rasikAyitadigvalAsinInija bhUmau "hvayatIva 'khelitum // 14 // (1) candanaparimalaiH / (2) rasayuktobhUtadigaGganAH / (3) svasthAne / (4) AkArayati / (5) krIDAM kartum // 14 // hIla0 malayazcandanasaurabhaidigaGganA AkArayatIva // 14|| hIsuM0 'yadudItasamIra'No'nvitaH prasaraccandanasArasaurabheH / kiTakairvijayIva bhUpati nikhilAzA api "paryapUrayat // 15 // (1) malayAgurutpanno vAtaH / (2) vistaraccandanatarUNAM prakRSTaparimalaiH kalitaH / (3) sainyaivijayI rAjeva / ( 4 ) samastadizaH / (5) nirbharati sma // 15 // hIla0 ya0 / malayAcalavAyuH saurabhairdizaH pUritavAn // 15 // hIsuM0 iha zaMkarabhUmibhRtsukhaMkaramANikyavibhurvibhAsate / mahiSAGkadigaGganA nane kimu mANikyamayo vizeSakaH // 16 // (1) zaMkaranAmanRpasya rogopazamakaratvAtsukhakaro mANikyasvAmI / (2) dakSiNAdi gnggnaamukhe| (3) ratnaghaTitatilakaH // 16 // hIla0 iha dakSiNasyAM zaMkaranAmna(no) rAjJo rogopazAmako mANikyasvAmI zobhate // 16 // hIsuM0 vividhAbharaNaprabhAGkaracchuritA yA jinamUrtirAbabhau / kimazeSayazaHprazastikA prathamArhattanujanmacakriNaH // 17 // (1) anekabhUSaNakAntivyAptA / (2) "candanacchuritaM vapu" riti pANDavacaritre / (3) samastayazasAM likhitavarNamAlikA / (3) RSabhasutasya bharatasya cakravartinaH // 17 // hIla0 vi0 / AbharaNAbhAvyAptA sA mUrti ti / utprekSyate / bharatacakriNo yazo'kSarANi // 17 // hIsuM0 api pArzva'jinAntarikSakAbhidha uccaiH sthitikaitavAdiha / kimu labhbhayituM mahodayaM 5bhavinAM bhUvalayAtpra celivAn // 18 // 1. 0raNaH samaM hImu0 / 2. iti malayAcalaH hIla0 / 3. nAmukhe hImu0 / 4. iti mANikyasvAmI RSabhadevaH hIla0 / 5. jino'nta0 hIla0 / 6. bhavino hIla0 / Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 199 (1) api punararthe / (2) antarikSapArzvanAthaH / (3) prApayitum / (4) mokSanagaram / (5) bhavyAnAm / (6) bhUtalAt / (7) calitaH // 18 // hIla0 api punarantarIkapArzvaH sukhakRt Aste / utprekSyate / gagane sthitidabhbhAt prANino mokSaM prApayituma // 18 // hIsuM0 phaNabhRdbhagavanibhAlanAdagnubhUtAhivibhutvavaibhavaH / "spRhayanbhuvanatra yIzatAM phaNadambhAdbhajatIva yaM punaH // 19 // (1) nAgendraH / (2) pArzvanAthadarzanAt / (3) prAptadharaNendrazrIkaH / ( 4 )kAGkSan / (5) trailokyaizvaryam // 19 // hIla0 phnn0| zrIpArzvanAthadarzanAt prAptAhIndratvasampad nAgendraH svargamRtyudvayIzatAM vAJchan yaM sevate / / hIsuM0 iha jIvata' Adimaprabhorapi sopArakanAmapattane / pratimA pratibhAsate satAM vRSakozaH prakaTa: kimArSabheH // 20 // (1) jIvatasvA( tsvA )mI RSabhadevaH / ( 2 ) puNyabhANDAgAraH / (3) bharatacakriNaH // 20 // hIla0 iha dakSiNAsyAM jIvatsvAmipratimA bhAsate / utprekSyate ArSarbherbharatacakriNaH / puNyabhANDAgAra iva // 22 // hIsuM0 'kAraTAbhidhapArzvanAyako dizi 'yatrAsti punaH prabhAvavAn / na jahAti kadApi yatpadaM kimu tasyaiva samIhayA phaNi // 21 // (1) karahaDAnAmapArzvanAthaH / (2) karahaDApure / (3) mAhAtmyayuktaH / ( 4 ) tyajati / (5) __ pArzvanAthacaraNam / (6) tIrthakRtpadakAGkSayA / (7) nAgaH // 21 // hIla0 karaheTakapArzvanAthaH samasti / phaNI nAgendro yatpadaM na tyajati / utprekSyate / tasyaiva padaM mokSaH tIrthakRtpadavI vA tasya vAJchayA / / * 20 // hIsuM0 vibhavaiH saha 'mAdhavAdayaH prativarSa yamuyetva bhejire / / kimidaM 'gadituM tanumatAM marutAmapyayameva "devatA // 22 // (1) svasarvaparivAreH / (2) kRSNapramukhA devA / (3) karahaDApArzvaprabhoH sannidhau samAgatya / (4) svasevakakRtagItanATakAdibhaktibhiH sevante sma / (5) kathayitum / (6) janAnAm / (7) devAnAmapi / (8) devaH // 22 // hIla0 vibha0 / kRSNAdayo devAH svasvabhaktapuraSapAtravAdyAdibhiH sArddhaH samIpe upetya yaM pArzvanAthaM bhejire| 1. dvayIza0 hImu0 / 2. ityantarikSapArzvanAthaH hIla0 / 3. hIla pratau hImu0 caiteSAM trayANAM zlokAnAmeSo'nukramaH 2220-21 / 4. iti jIvatsvAmyAdidevaH hiil0| 5. karaheTakapArzva0 hiimu0| 6. 0varSe ya0 hiil0| 7. itizrIkaraheTakapArzvanAtha: hola0 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam utprekSyate / bhUspRzAM devAnAmayameva devo, nAnya iti vaktum // 21 // hIsuM0 dizi bibhrati yatra bhUbhRtaH zriyamabhraSazRGgasaGginaH / 'kimagastimuni "kulAcalA nija vidveSibhayadrutAH zritAH // 23 // (1) dhArayanti / (2) zailAH / (3) gaganAliGgizikharakalitAH / (4) mandarapramukhagirayaH / (5) svaripurindrastadbhayena naSTAH / (6) AzritAH // 23 // hIla0 dizi0 yatrottuGgazRGga girayaH zobhante / utprekSyate / indrabhayAdantarIkSaM zritAH / / 23 / / hIsuM0 'vipinAni 'pade pade mudaM dadate yatra ravilAsazAlinAm / / "sphATikAcalamUrddhanIva "yadvijitaM caitrarathaM "hiyA yayau // 24 // (1) vanAni / (2) sthAne sthAne / (3) taruNAnAm / (4) kailAsazikhare / (5) yairvanairvijitam / (6) dhanadavanam / (7) lajjayA // 24 // hIla0 yatra vilAsinAM harSadAni vanAni santi / yena jitaM caitrarathaM kailAzazikhare gatam // 24 // hIsuM0 'sarito dizi yatra nimnagetya pavAdaM vyapanetumAtmanaH / "sthitavantya 'upetya sevituM kima pAcIgRhanAbhisambhavam // 25 // (1) nadyaH / (2) nindAm / (3) apahartum / (4) sthitAH / (5) Agatya / (6) dakSiNadisthAyukamANikyasvAminam // 25 // hIla. sari0 / yatra nadyo nIcagAminItyapavAdaM nirAkartuM zrIRSabhadevaM zritAH // 25 // hIsuM0- pibatAnmunireSa no'pi mA pativatparvajA bhayAditi / dizi yatra sametya saMzritA iva jIvavRSabhAGkapAragam // 25 // iti pAThAntaram / iti girivananadyaH // hIla. pib0| yathAsmatpatirarNavaH pItaH tadvadeSa munirasmAnmA piba iti bhayAdgirijA nadyaH zrIRSabhadevaM zritAH // 25 // hIsuM0 'maNikAJcanakalpanandanai vibudhaiH 3zrIharibhiH sa jiSNubhiH / iha "devagireriva zriyaM kalayandevagirivirocate // 26 // (1) ratnaiH, svarNaiH, AcAraiH kalpadrumaizca, putrairvanena ca / (2) paNDiterdevaizca / (3) zobhAkalitAzvairlakSmIyuktakRSNaizca / (4) jayanazIlabhaTaiH, indaizca sahitaiH / (5) meroH / (6) devagirinAma nagaram // hIla0 mnni0| meruriva devagiri ti / kaiH kRtvA ? / nandanavanena sutairvA lakSmIkRSNairvA zrIyuktaturagaiH jaitrabharairvA indreNa vA // 26 // 1. kima zakrabhayadgatAH zritAH kulazailA jinamantarikSam hImu0 / * etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 SaSThaH sargaH // hIsuM0 'kva[ ci]dindumaNImithomilabahalodyotaniketakaitavAt / dhruvavAsavidhAnakAGkSiNI vasati svairamivA'tra pUrNimA // 27 // (1) candrakAntamaNInAM parasparamekIbhavannibiDAloko yeSAM tAdRzAnAM gRhANAM kapaTAt / (2) zAzvatasthitikaraNAbhilASukA / (3) atra devagirau // 27 // hIla0 kvaciccandrakAntakRtagRhacchalAt nizcalA pUrNimaiva // 27 // hIsuM0- 'kvacidindramaNIniketanacchalabhUcchAyamudItvaraiH "karaiH / "dviSateva vivasvatA purIM zaraNIkRtya "yuyutsu "lakSyate // 28 // (1) kutrApi / (2) nIlaratnabhavanakapaTaM tamaH / (2) uccainiHsaradbhiH / (3) karaiH kiraNairhastaizca / (5) vairiNA / (6) raviNA / (7) yodbhumicchuH / (8) dRzyate // 28 // hIla0 api nIlaratnakRtagRhacchalAddhvAntaM uccaiH kiraNaiH sUryeNa saha yoddhamicchardRzyate // 28 // hIsuM0 nagare nagarandhrakRddyuto nitarAM didyutire'tra nAgarAH / "marutAM 'tanugaLakharva tAmiva kartuM vidhinA vinirmitAH // 29 // (1) svAmikArtikasamAnakAntayaH / "sanagaraM nagarandhrakarojasaH" iti raghau / krauJcAcalastasya chidrakartA guhaH bANena viddha iti tadvRtiH / (2) atizayena / (3) rejuH / (4) devAnAm / (5) zarIrasaundaryAbhimAnAdharIkaraNAya // 29 // hIla0 ng0| krauJcAcalasya chidraM kara: svAmikArtikastadvatkAntimantaH paurAH zuzubhire / utprekSyate / devAn garvagireH pAtayituM dhAtrA kRtAH // 29 // hIsuM0 ratikAntakalAvaheliyattaruNAnAM 'tanurAmaNIyakam / spRhayanta ivAtmajanmano nikaTe' harnizamA sate surAH // 30 // (1) smararUpazrItiraskAriNAM devagireyUnAm / (2) zarIracArutAm / (3) brahmaNaH / (4) samIpe / (5) nityam / (6) tiSThanti // 30 // hIla0 ratiH / brahmaNo nikaTe surAstiSThanti / utprekSyate / devagire garANAM smarAdhikakAyasaundaryaM vAJchanta iva // 30 // hIsuM0 'pratipaJcamukhaM 'dviSaM 'vyayIkRtasarvAstratayA "nirAyudhaH / akarodi damaGganAnibhAdiva 'hetI: zataza: smaraH punaH // 31 // (1) Izvaram / (2) ripum / (3) kSiptasamastazastratvena / (4) nirastrIbhUtaH / (5) devagiriramaNIkapaTAt / (6) praharaNAni // 21 // 1. api nIlamaNI0 hImu0 / 2. iti devagirigRhAH hIla0 / 3. 0tAkRtaye vizvakRtA kRtA iva hImu0 / 4. iti devagiranagaranAgarAH hIla0 / 5. nAmiSA0 hImu0 / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 paJcamukhaM IzvaraM prati prahitAni AyudhAni / ato niHzastraH smaraH dakSiNastrIdambhAddhetIrAyudhAni kRtavAn // *31 // hIsuM0 'svapadAbhikakumbhasambhavaM tapasaH pAtayituM marudvatA / " idamindumukhImiSAdiha prahitAH 'svargimRgIdRzaH kimu // 32 // (1) nijapadasya indratvasyAbhilASiNamagastim / idaM zaivazAstrAnuyAyivaco na jainaM paraM kavisamayAnugatatvAducyate / (2) tapa: karaNAt / ( 3 ) bhraMzayitum / ( 4 ) indreNa / ( 5 ) devagirivanitAkapaTAt / ( 6 ) apsarasaH // 32 // agasti tapAt (tapasaH) pAtayituM dakSiNastrImiSAddevaramA muktAH ||32|| hIla0 hIsuM0 'jalakeligaladvilepanIkRtagozIrSavilocanAJjanaiH / puri padmadRzaH prakurvvate gRhavApIrvidhu maNDalIriva // 33 // (1) salilakrIDAyAM salilasaGgAnnipatathRdaye'GgarAgAttacandanaistathA netrakajjalaizca / (2) candrabimbAnIva | candanadraveNa jalasyaujjvalyaM lAJchanasthAne kajjalakAlimA / "zuddhA sudhAdIdhitimaNDalIyam" iti naiSadhe // 33 // hIla0 striyazcandanairaJjanairgRhavApISu candratvaM dadyuH ||33|| hIsuM0 puri tatra nijAmasAhinAjani rAjJA raghusUnunItinA / tadupAttadizA 'mahasvinA vidadhe yena yamo'pi 'daNDabhRt // 34 // ( 1 ) nijAmasAhabahirI nAmarAjA / (2) rAmatulyanyAyena / (3) nijAmasAhinA gRhItaharItA / (4) pratApavatA / (5) daNDo rAjadeyAMzaH yaSTizca // 34 // hIla0 tatra nijAmasAhiH patirjAtaH / gRhItAzeSapratApavatA yena yamo'pi daNDado daNDadharo vA kRtaH | 34|| hIsuM0 'samare nihatAriniSpatadrudhirAhvAsavapAnakAGkSayA / 'yadasicchalataH 'sphuTIkRtA 'rasanevA' mbujabandhusUnunA // 35 // (1) saGgrAme / ( 2 ) vyApAditaripuzarIraniH sarallohitamAdhvIkapAnAbhilASeNa / ( 3 ) nijAmasAhikhaDgalatAcchalAt / ( 4 ) prakaTIkRtA / (5) jihvA / ( 6 ) sUryaputreNa / yamenetyarthaH // 35 // hIla0 sm0| yatkhaDgadambhAdyamena raktapAnArthaM jI (ji)hvA prakaTIkRtA // 35 // hIsuM0 'mahasAM nivahe mahIzitu vipine'pi sphurite'tiduHsahe / 'davadhIvidhurAsta'dAzrayAH 'pratipakSAH sarasIrja "gAhire // 36 // ( 1 ) pratApAnAm / ( 2 ) samUhe / (3) nijAmasAheH / ( 4 ) vane / (5) prakaTIbhUte / (6) 1. iti devagirinagarAGganA: hIla0 / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 203 atizayena soDhumazakye / (7) dAvAnalabhrameNa vyAkulAH / (8) vanavAsinaH / (9) zatravaH / (10) mahAtaDAgAn (12) avagAhante sma // 36 // hIla0 mh0| yasya rAjJaH pratApAnAM vyUhe vane'pi prakaTIbhUte sati davabuddhyA vyAkalIbhavanto vanasthAyino vairiNaH sarassu praviSTAH // 36 / / hIsuM0 1ahitA amunA parAhatA vanavAsA: "zabarA ivAbhavan / 5abalA iva vAtavepitAdapi "patrAdvipine'pi "bibhyire // 37 // (1) vairiNaH / (2) nijAmasAhinA / (3) araNyacAriNaH / (4) bhillA iva / (5) striya iva / (6) pavanakampitAn / (7) taruparNAt / (8) bhayamApuH // 37 // hIla0 ahi0 / amunA zatravo paribhUtAH santo bhillA iva jAtAH / vAyukampitAtpatrAdapi abalA ni:satvA iva striya iva vane'pi palAyante sma // 37 // hIsuM0 atha 'tatpuri 'devasItyabhUdabhidhAnena vaNikpurandaraH / vidhinA sya yazaHprazastayo'mbarapaTTe likhitA 6ivoDavaH // 38 // (1) tatra devagirau / (2) devasInAmA vaNikzreSThaH / (3) vidhAtrA / (4) devasIvyavahAriNaH / (5) AkAzapaTTake / (6) tArakA eva varNAH // 38 // hIla0 tatpuri devasIvaNigAste / dhAtrA tArAmiSAtkIrtivarNA likhitAH // 38 // hIsuM0 'surayauvatajaitrakAntiyadhuvatIsaGgamaraGgimAnasaH / vapurasya dadhatsu dhAzanaH kimu ko'pyatra pure'vatIrNavAn // 39 // (1) surAGganAgaNajayanazIlA zobhA yAsAM tAdRzInAM devagirisundarINAM saGgame sarAgamAnasaH / (2) devasIzarIram / (3) dadhAnaH / (4) devaH // 39 // hIla0 sur0| surIsamUhajaitrANAM devagiristrINAM saGgame lagnacitaH / etadvapurdhArI ko'pi devo'vatAraM gRhItavAn // 39 // hIsuM0 'kamanaH 'kamanAtpraseduSaH saha "sAraGgadRzopa'zIlitAt / bhava sAGga itIva "tannibhAdvaramApyAjani 'mUrtimAniha // 40 // (1) smaraH / (2) vedhasaH / (3) prasabhIbhUtAt / (4) ratyA samam / (5) sevitAt / (6) zarIrayuktaH / (7) devasIkapaTena / (8) vidhAturvaraM prApya / (9) zarIravAn // 40 // hola0 smaro ratyA samaM sevitAdataH prasannAtkamanAdvidhAtuH sakAzAtsAGgo bhave'ti varaM prApyebhyanibhAccharIrI jAtaH // 40 // 1. iti devagirisvAminijAmasAhi: hIla. 12. iti devasIvyavahArI hIla0 / For Private & Personal use only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'adasIyavilAsavatyabhUjja'samAdevyabhidhAnadhAriNI / vidhinA 'prahiteva varNikA 'tridivastraiNadidRkSubhUspRzAm // 41 // ( 1 ) devasIpatnI / ( 2 ) jasamAdevInAmnI / (3) bhUmau preSitA / ( 4 ) svargAGgA( GganA )nAM gaNaM draSTumicchUnAM narANAma ||41 // hIla0 asya jasamAdevI strIrabhUta / utprekSyate / svargivadhvAlokanaratAnAM janAnAM dhAtrA kanI preSitA // 41 // hIsuM0 'kamalAnmadhupAnuSaGginaH sitakAnte rudayAstadUSitAt / 'kamalA' bdhizayAlukezavAdati khinneva tametya bhejuSI // 42 // ( 1 ) padmAt / ( 2 ) madyapairbhRGgaizca saGgavataH / ( 3 ) udgamanAstAbhyAM sadoSAccandrAt / ( 4 ) lakSmI: (5) samudre zayanazIlAtkRSNAt / (6) udvignA / (7) zritAH // 42 // hIla0 madyapairuddhAtkajAt punarudayAstadUSitAccandrAt punaH samudre suptAtkRSNadudvignA zrIstaM bheje // 42 // hIsuM0 'vRSabhadhvajagodhilocanAnalakIlAzalabhaM svavallbham / 'avagatya ratiSpa( : pa ) raMjanurnibhato'syAH pratipeduSI kimu // 43 // (2) IzvaralalATanayanavahnijvAlAyAM pataGgam / bhasmIbhUtamityarthaH / (2) jJAtvA / (3) anyajanma / ( 4 ) prapannA // 43 // hIla0 vRSa0 / zaMbhorlalATanetrAgnijvAlAyAM pataGgaM kAmaM jJAtvA ratirasyA miSAnnavaM janmAdade ||43|| hIsuM0 'anayA nijarUpasampadA'bhibhavaM labhbhitayA zriyA kimu / 'jaladhau vimanAyamAnayA 'dayitopAstinibhAda' gamyataH // 44 // (1) jasamAdevyA / (2) svarUpazriyA / ( 3 ) prApitayA / ( 4 ) samudre / (5) viruddhamanaskIbhavantyA / "cirAyatasthe vimanAyamAnayA" iti naiSadhe / ( 6 ) bhartuH samudrazAyinaH kRSNasya sevAkapaTAt (7) gatA brUDitA // 44 // hIla0 anayA rUpena (Na) jitayA zriyA unmanastvena kRSNasevAnibhAdagamyata-gatA / brUDitetyarthaH // 44 // hIsuM0 'yuvasaMmadakandalIghanaiH kamalAnandanakelizIlanaiH / tridazAviva dampatI sukhaM vasatastau 'tridivopame pure // 45 // ( 1 ) taruNAnAmAnandakandeSu meghasadRzaiH / ( 2 ) smarakrIDAsevAbhiH / ( 3 ) devadevAviva / 'pumAnstriyA' strIyA sahoktau pumAnziSyate, na strI / udAharaNam -brAhmaNI ca brAhmaNazcabrAhmaNa iti prakriyAkaumudyAm / tathA'trApi tridazI ca tridazazca - tridazau / (4) jasamAdevIdevasInAmAnau / (5) svargatulye / ( 6 ) nagare // 45 // 1. iti jasamAdevI hIla 10 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 205 hIla0 yUnAmAnandA eva kandalya: kandAsteSu meghasadRzaiH kAmakrIDAkaraNaiH / devI ca devazca devau / 'striyA sahoktau pumAn ziSyate na strI' / tAviva dampatI sukhaM vasataH // 45 // hIsuM0 'parazAsanazAstramAlikAmayamadhyetumatho "gurogirA / vrajati sma kadApi dakSiNAM 'haritaM hIramuni dinezava[ t] // 46 // (1) zaivazAsanasyAgamazreNIm / (2) hIraharSaH / (3) paThitum / (4) vijayadAnasUrivacanena / (5) dizam / (6) hIrakumAranAmA muniH / (7) raviriva // 46 // hIla0 ayaM sUryavat kadApi dakSiNAM dizaM vrajati sma // 46 / / hIsuM0 atha devagirAvagamyatA khilatarkAdhijigAMsayAmunA / paTalena payomucAM yathA 'salilAdAnasamIhayAmbudhau // 47 // (1) samastapramANazAstrapipaThiSayA / izca / 'iGadhyayane' ityasya gama syAt / sani pare adhijigAMsate, iti prakriyAyAm / (2) meghavRndena / (3) jalagrahaNakAGkSayA // 47 // / hIla0 atha0 / amunA hIraharSagaNinA devagirau paDhituM gatam / yathA jalagrahArthaM abdhau abdaughena gamyate // 47 // hIsuM0 paDhatA saha dharmasAgaravatinA devagirau gururvyabhAt / 'sahakAra iva praphullatA navarAjAdanazAkhinA vane // 48 // (1) Amra iva / (2) vikasitanavapriyAlataruNA // 48 // hIla0 dharmasAgarayatinA saha guru ti sma / yathA vikasatpriyAladrumeNa saha vane sahakAro bhAti // 48 // hIsuM0 purasaGghajanaiH 'praNoditaira munA dhItikRte kRtIndunA / / pratibimbamiva "dhusadgurordvija 5AnAyi tataH kutazcana // 49 // (1) preritaiH / (2) hIraharSamuninA / (3) adhyayanAya / (4) bRhaspateH / (5) AhUtaH // 49 // hIla0 hIraharSamuninA preritaiH saGgharadhyayanArthaM bRhaspatitulyaH AkAritaH // 49 // hIsuM0 tadupAntabhuvaM vyabhUSayatsa tato gauragarudgatirdvijaH / . ___ avatIrNa ivAravindabhUH svayaM(?) svakasargasya 'didRkSayA kSitau // 50 // (1) hIraharSasamIpabhUmIm / (2) haMsagamanaH / (3) brahmA / (4) svakRtabhUlokasya / (5) daSTimicchayA // hIla0 sa haMsagatirdvijastatsamIpe sthitaH / utprekSyate / svasRSTiM draSTuM brahmA bhuvyAgataH // 50 // hIsuM0 'mRDamUni nivAsa sauhRdAnmilituM jahvasutAmivAgatAm / 4alikAddhavidhuM "lalATikAM vahamAno haracandanodbhavAm // 51 // 1 mUrdhanivA0 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) Izvaramastake / ( 2 ) ekatrasthitimaitryAt / ( 3 ) gaGgAmiva / (4) bhAlarUpArddhacandram / (5) lalATamaNDanam / tilakamityarthaH (6) dadhAnaH / (7) candanaracitAm // 51 // hIla0 kiMbhUto dvija: ? / candanatilakaM vahan / utprekSyate / zaMbhumastake sadA sthitimaitryAd bhAlArddhacandraM milituM gaGgAM AgatAM vahan // 51 // 206 hIsuM0 'upavItamuraH sthalAntare kalayaMzcandanacandracarcitaH / damano madanasya 4 bhUtimAniva 'vaikakSitakuNDalIzvaraH // 52 // (1) yajJasUtram / ( 2 ) karpUramizracandanakRtAGgarAgaH / ( 3 ) IzvaraH / ( 4 ) bhasmayuktaH / ( 5 ) uttarAsaGgIkRtazeSanAgaH // 52 // hIla0 candanakarpUrAbhyAM carcitaH / utprekSyate / bhasmavAn, punaH prAvArIkRtazeSanAgaH, smarazatruH // 52 // hIsuM0 'zivavAGmayavAddhipArago'nizaSaTkarmmarato tAnvitaH / vapurabhyupagatya 'varNinAmiva dharmmaH prakaTIbhavanniva // 53 // 1 caturbhiH kalApakam // (1) naiyA[ yi ]kazAstrasamudrapAragAmI / ( 2 ) niyamayutaH / (3) aGgIkRtya / ( 4 ) brAhmaNadharmaH // 53 // 0 punaH kiMbhUtaH / zaivazAstre nipuNaH svamArganiSThaH / utprekSyate / kAyavAn / brAhmaNAnAmayaM dharmaH // 53 // hIsuM0 paThati 'sadharmmasAgaraH savidhe tasya sa tasya vAGmayam / "samayaM sugatasya 'saugatAdiva 'haMsaSpa ( : pa ) ramAdihaMsayuk // 54 // (1) dharmmasAgaragaNisahitaH / (2) tasya brAhmaNasya / ( 3 ) tasya naiyAyikasya / ( 4 ) zAstram / (5) zAstram / (6) bauddhasya / (7) bauddhAcAryAt / ( 8 ) paramahaMsasahito haMsaH / haribhadrasUribhAgineyo haMsaparamahaMsau // 54 // hIla0 dharmasAgarasahitaH sa paThati sma / yathA haMsaH paramahaMsasaMyukto bauddhAcAryAdvauddhasya siddhAntaM paThati sma // 54 // 1. hIsuM0 kalayanpratibhAma enuttarAmatitIkSNAM sa kuzaH 4 zikhAmiva / "prathamaM pravidhAya 'tarkayukparibhASAmukhazAstrasaGgraham // 55 // 'daviNANahRSTamAnasAdatha' cintAmaNimagrahIdvijAt / 3parizIlanakarmmatoSitAdiva cintAmaNimAditeyataH // 56 // yugmam // ityAdi catuH kalApakena paNDitadvijavarNanam hIla0 / 2. sa papATha sadharmasAgaro'khilanaiyAyikavAGmayaM tataH / hImu0 / Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 207 (1) buddhim / ( 2 ) asAdhAraNAm / ( 3 ) darbha: / ( 4 ) agramiva / (5) pUrvam / ( 6 ) paThanaM kRtvA / ( 7 ) tarkaparibhASApramukhANAM zAstrANAm // 55 // (1) yathepsitadravyapradAnena santuSTahRdayAt / ( 2 ) cintAmaNinAma zaivaM zAstram / (3) sevAprasannIkRtAt / ( 4 ) cantAmaNiratnamiva / ( 5 ) devAt // 56 // yugmam // hIla0 yathA darbhastIkSNAM zikhAM dhatte tadvattIkSNAM matiM dadhan san pUrvaM tarkabhASAdikamadhItya dravyadAnatuSTAdvijAccintAmaNi agrahIt / yathA sevAtuSTAddevAt kazciccintAralaM gRhNAti // 55-56 // hIsuM0 'pratibhAvibhavaiH paThantramA tsamayasyAsya sa pAramAptavAn / pracaranpazvamAnavartmano'dhvarathai rbhAnumatAmiva vrajaH // 57 // (1) buddhiguNaiH / (2) tarkazAstrasya / ( 3 ) AkAzasya / ( 4 ) pAriyAnikaiH / ( 5 ) sUryANAm / (6) gaNaH / dvAdazatvAdbhAnUnAM samUhapadopAdAnam // 57 // hIla0 prati / sa zAstrapAraM prAptavAn / yathA pAriyAnikaiH kRtvA sUryavrajo nabhasaH pAraM prApnoti // 57 // hIsuM0 'amunA dhyayane samApite dvijarAjadraviNArpaNAvidhau / "sumanolatikeva kevalaM 'jasamAdevyajaniSTa sA tadA // 58 // ( 1 ) hIraharSagaNinA / ( 2 ) paThane / (3) pUrNIkRte sati / ( 4 ) pAThakabrAhmaNadhanapradAnaprakAre / (5) kalpavallIva / (6) pUrvavarNitA devasIpatnI jasamAdevI // 58 // hIla0 adhyayane jAte sati jasamAdevI tasminkalpavallIva jAtA // 58 // hIsuM0 zirasIvara zivasya jAhnavI zaradacandramasIva candrikA / alinIva 'mRNAlinIvane hRdi reme'sya muneH "kalandikA // 59 // ( 1 ) Izvarasya mastake / (2) gaGgA / ( 3 ) candre / ( 4 ) kamalinIkAnane / (5) sarvavidyA // 59 // hIla0 yathA zivamastake gaGgA ramate zaraccandre jyotsnA ramate, kamalavane bhramarI ramate, tathA'sya citte sarvavidyA reme // * 59 // hIsuM0 vidhinA vacasAmadhIzvarI kimutAkAri bRhaspatiH kSiteH / 3nikhalAgamapAragAhinaM tamudIkSyedamatarki 'tArkikaiH // 60 // 2 ( 1 ) sarasvatI / ( 2 ) svarge tu dvAvapi varttete / ayaM tu bhUmeH / ( 3 ) samastAnAM jainazaivazAstrANAM pAragAminam / ( 4 ) vicAracaturaiH // 60 // hIla0 taM dRSTvA tArkikairidaM vicAritam / yadasau dhAtrA sarasvatI kRtA vA pRthivyAH bRhaspatiSkR(tiH kRtaH // 60 // 1. gaNe0 hImu0 / 2. iti hIraharSagaNe : paNDitadvijasamIpapaThanavarNanam hIla0 / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 bhavati sma 'vicakSaNaH kSaNAdatha sAmudrikavatsa 'lakSaNe / api kAvyavizeSavittayA vijita: 'kAvya 'ivAbhajannabhaH // 61 // (1) caturaH / (2) vyAkaraNazAstre karacaraNAdyAkAravizeSe ca / (3) kAvyAnAM raghu naiSadhAdInAM rahasyajJAtRtvena / (4) zukraH // 61 // hIla0 yathA sAmudriko lakSaNe nipuNastadvallakSaNAtmakazAstre vicakSaNaH so'bhavat / punaSpa(: pa) JcakAvyajJAnAjjitaH kAvyaH - zukro nabhasi gataH // 61 / / hIsuM0 padamasya hadi vyatantanIdanizaM jyotirivAbhravartmani / narinRtyati nartakIva dhIrapi tAMgamaraGgavezmani // 62 // (1) jyotiHzAstram / tArakAdiva (2) buddhiH / (3) tarkazAstrarUpanarttanagRhe // 62 // hIla0 asya citte jyoti:zAstraM reme / yathAkAze jyotirnakSatraM ramate / punarasya matistarkazAstre atizayena nRtyaM kurute, yathA nartakI raGgagRhe nRtyaM karoti // 62 / / hIsuM0 gaNitaM hyanurAgirAgavanna visasmAra 'mAnasAnnijAt / prasRtAsya matirjinAgame'mbudhikAJcyAmiva 'cakriNazcamUH // 63 // (1) svasminnanuraktajanasneha iva / (2) cittAt / (3) jainazAstram / (4) bhUmau / (5) cakravartisenA // 63 // hIla0 yathA snehisneho na vismarati tathA gaNitaM zAstraM na vismarati sma / yathA cakrisenA kSoNImaNDale AsamudrAntaM prasarati, tadvadasya matiH pravacane prasRtA // 63 // hIsuM0 'bahunA kimu tanmanasvino'khilaSaDdarzanazAstrasantatiH / galakandalamAliliGga ya yu (dhu )vavatkhaJjanamaJjulekSaNA // 64 / / (1) kiM bahUktena / (2) prakRSTamanasaH / (3) jaina 1 boddha 2 naiyAyika 3 sAGkhya 4 vaizeSika 5 nAstika 6 ityAkhyAni SaDdarzanAni, teSAmAgamamAlikA / (4) kaNThapITham / (5) yad-yasmAtkAraNAt / (6) taruNasyeva / (7) kaNThakAminI // 64 // hIla0 bahUktena kim ? / SaDdarzanazAstrazreNIrgale sthitA / yathA prauDhA yuvAnamAliGgati // *64|| hIsuM0 'savidhe 'svaguro: sagauravaM gamanA'yotsukamAzayaM tataH / ayamajitazAstravaibhavo'dhita sArtheza iva vratIzItA // 65 // (1) pArcha / (2) vijayadAnasUreH / (3) sabahumAnam / (4) gantum / (5) utkaNThitam / (6) cittam / (7) upAjitazaivazAstrasampattiH / (8) sArthanAtha iva // 65 // 1. ivAbhavannarAbhaH iti hImu0 dRzyate / sa cAzuddhaH / 2. mAlikA0 hImu0 / 3. iti hIraharSagaNe: svasamayaparasamayazAstrANAM parijJAnam hIla0 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 SaSThaH sargaH // hIla0 ayaM svagurusamIpe gamanamakarot / yathA sArthapatiH pituH samIpe gacchati // 65 // hIsuM0 atha 'dakSiNadezato mahAvratabhRnmUchitamacchaya( tsya )lAJchanaH / malayAnilavatsa celivAnyazasA saurabhayanbhuvastalam // 66 // (1) dakSiNadezAt / (2) mUrchA nidhanAvasthyaM prApitaH vAddhitotsAhazca smaro yena / mahAvratadhArI, Izvarazca / so'pi hatasmaraH (3) vAsayan // 66 // hIla0 atha0 / mUrchA nIto makaradhvajo yena, tAdRzaH sa pracalati sma / yathA malayavAyuH pracalati // 66 / / hIsuM0 marutAmiva paddhatIH purIvRSa kanyAmithunAjarAjinIH / makarAnvitamInazAlinI: saritaH sA bjabalAhakAH punaH // 67 // vasatIriva valgu viSTarAH sakuraGgAH zazimaNDalIriva / sphuradapsaraso yathA divaSya( : padavIrlacitavAnmunIzvaraH // 68 // yugmam // 2 (1) AkAzamArgAH / (2) vRSabhAH kumArikA: taruNItaruNayugalAni meSAstaiH rAjante ityevaMzIlA: gagane tu meSavRSamithunakanyArAzayaH / (3) jalayAdAMsi matsyAstaiH shobhmaanaaH| pakSe-makaramInau raashii| (4) kamalAni bakAstairyuktA nadyaH / gaganaM candrameyaiH sahitam // 67 // (1) AsanaM vRkSazca / (2) appradhAnAni sarAMsi yatra / (3) itastato bhramantya urvazImukhApsaraso yatra (3) mArgAn // 18 // hIla0 mru0| sa muniH purIrullacitavAn / utprekSyate / devavIthI: / kaiH ? / vRSabhaiH kanyAbhiH strIpuMyugalairajaizchAgaiH zAlinIH / pakSe-caturbhiH rAzibhiryuktAH / punardevavIthIrIva nadIrullacitavAn / kiMbhUtAH ? makarairyuktamatsyayuktAH / punaH kiMbhUtAH ? / kamalairbakairyuktAH / pakSe rAzidvayakalitAH / abjeva candreNa medhairvA sahitAH // 67 // yathA gRhaM manojJAsanaM bhavati tadvanmanojJavRkSAH punazcandra iva mRgayuktAH / punaH sphuranti appradhAnAni sarAMsi yAsu tAdRzAH padavIrmArgAnullaGghayati sma / yathApsaroyuktA divaH // 68 / / hIsuM0 marudezamabhUSayatkramAdatha kurAGgajasAdhusindhuraH / atulairiva dhanvajanmanAM sukRtaiH "sva:zikharI samIyivAn // 69 // (1) hIraharSagaNiH / (2) asAdhAraNaiH / (3) marunarANAm / (4) kalpadruH merurvA kalpadruyuktaH // 69 // hIla0 dhanvajanmanAM marusambandhinAm // 69 / / hIsuM0 'kavinA ca 'budhena sannidhisthitibhAjA kSitijanmanAnvitaH / savidhe sa gurorupeyivAnvidhuvadvAgamRtaM tataH kiran // 70 // 1. 0vatprace0 hImu0 / 2. iti mArgavarNanam hIla0 / 3. 0janmi0 hImu0 / 4. 0nA punaH / hImu0 / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) kAvyakartA zukreNa ca / (2) paNDitena somaputreNa ca / (3) samIpasthitena / (4) bhUmau janma yasya tathA maGgalena ca yuktaH / gagane sarveSAM sthitatvAt / (5) vijayadAnasUre bRhaspatezca / (6) candra iva // 70 // hIla0 yathA candro bRhaspatigRhe samAyAti tathA gurusamIpamAgataH / zukreNa, budhena, maGgalena // 70 / / hIsuM0 sa cucumba padAmbujaM guro raminonUya navaiH stavaistataH / matidarpaNikAnubimbitazrutibhAvassa( : za)ka'DAlasUnuvat // 71 // (1) stutvA / (2) prajJAdarzikAyAM pratibiMbitA: zAstrANAM bhAvA rahasyAni yasya / "manmatau vimaladarpaNikAyA''miti naiSadhe / (3) sthUlabhadra iva // 71 // hIla0 . 2agre vRttaM sugamama // 71-78 // hIsu0 atha nAradanAmni pattane turaga7vyomarasenduzvatsare 1607 / vRSabhAGkajinAlaye gireriva zaMbhorvibhavaiH sahodare // 72 // padamA pyata paNDitAhvayaM gaNinA tena yati kSitIzituH / 3abhibhUya 'budhaM "budhazriyA padamasyaiva ki mAttamAtmanA // 73 // yugmam // (1) pattanazabdaH sAmAnyena nagaravAcI na mukhyavRttyA pattanasya / naDulAI nagare / (2) vikramArkAtsaptAdhikaSoDazazatavarSe 1607 / (3) RSabhadevaprAsAde / (4) kailAzasya / / 72 // (1) prAptam / (2) prajJAMzAbhidhAnam / (3) jitvA (4) somasutam / (5) paanndditylkssyaa| (6) rohiNIsutasyeva / (7) gRhItam // 73 // hIsuM0 4 "tapasaH "sitapaJcamIdine kulazailA8bhra0rasAtmazvatsare1608 / api nAradaparyanuttariva resakhyAM vibhavaihare: 'puraH // 74 // 'suhadeva sametya zobhite 'varakANAkhyajinAvanIndunA / jalajadhvajasArvamandire padamasyAjani 'vAcakAhvayama // 75 // yugmam // (1) asAdhAraNasampattyA / (2) amarAvatyA / (3) vayasyAmiva / (4) mAghamAsasya / (5) zuklapaJcamyA / (6) vikramanRpAdaSTAdhikaSoDazazatavarSe 1608 // 74 // (1) mitreNa / (2) varakANakanAmapArzvanAthena / (3) neminAthaprAsAde / (4) upAdhyAyapadam // 75 // hIsuM0 'vibudhAvatha rAjapUrvako vimalo dharmayutazca sAgaraH / ___ sacivAviva vAcakezvarau kRtavAnsUrimahIpurandaraH // 76 // 1. kaTAla. hImu0 / 2. 'ane' iti 71tamazlokAdArabhya 78tamazlokaparyantaM jJeyam / 3. hIlapratau hImu0 caiSA dvitIyA paktiH / 4. 0NAkhyaphaNIndaketunA hImu0 hIla0 / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 211 (1) paNDitau / (2) rAjavimala-dharmasAgaranAmAnau / (3) pradhAnAviva / (4) vijayadAnasUriH // 76 // hIsuM0 zriyamAzrayate sma vAcakatritayI sA zramaNAvanIzituH / pratibodhayituM 'jagattrayImiva mUrtitritayI samudyatA // 77 // (1) vijayadAnasUreH / (2) trailokyam / (3) pratibodhayitum / (4) mUrtitrayIva / (5) prakaTIbhUtA // 77 // hIsuM0 viharansaha 'vAcakendunA zivapUryAM samavAsaradguruH / "vasubhUtisutena saGgatau 5bhagavAnarAjagRhe yathAntimaH // 78 // (1) hIraharSavarSo )pAdhyAyena saha / (2) zrIrohInagaryAm / (3) samavasRtaH / (4) gautamena / (5) mahAvIraH // hIsuM0 'tridivojjayinI pUrI tadAjani dUdAhvanRpo vibhUSayan / 'sukhayanjanatAM vadAnyatAM kalayanvikramabhAnumAniva // 79 // (1) svarga utprAbalyena jayatItyevaMzIlAm / pakSe tridivatulyA avantInagarIm / (2) sukhIkurvan / (3) janasamUham / (4) dAnazIlatAm // 79 // . hIla0 tridi0| svargajayantI sIrohInagarI vibhUSayan dUdArAjA'bhUta / yathA svargatulyAmujjayinI vibhUSayan sukhadaH dAnI vikramo jAtaH // 79 // hIsuM0 'sacivaH punarasya bhUbhujo'jani cA GgAbhidhasaGghanAyakaH / jinadharmarato nidhi rdhiyAma bhayaH zreNikabhUpateriva // 80 // (1) pradhAnaH / (2) dUdAnRpasya / (3) jAtaH / (4) 'cAGgo saMghavI" iti nAmA shraaddhH| (5) buddhInAM nidhAnam / (6) abhayakumAraH // 8 // hIla0 asya cAGgAhvo'mAtyo'jani // 80 // hIsuM0 'niramApayadasya pUrvajo dharaNo rANapure caturmukham / . "vRSabhadhvajatIrthakRdgRhaM na linIgulmami vAgataM kSitau // 81 // (1) kAritavAn / (2) dharaNAkhyaH / (3) rANapuranAmni svavAsanagare / (4) caturmukhaM RSabhadevaprAsAdam / (5) nalinIgulmanAma vimAnam / (6) svargAd bhUmAvAgatamiva // 81 / / hIla0 nira0 / cAGgAhvasya pUrvajo dharaNo nalinIgulmasadRzaM RSabhacaityaM akArayat // 81 / / hIsuM0 gaNapuGgavamantramanvahaM vidhinArAddhamanA munIzvaraH / atha "susthitasUrizakravatpraNidhAnaM vidadhe sa tatpure // 82 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) sUrimantram / (2) nirantaram / (3) sAdhayitum / (4) susthitanAmAcArya iva / (5) dhyAnam / (6) zivapuryAm // 82 // hIla0 ga0 / sUrimantrArAdhanArthaM sa dhyAnaM vidadhe / / 82 / / hIsuM0 viSaye'pyakhile tadA 'purIpatinA mAriravAri janminAm / "paramArhatabhUmibhAskaraM kimu saMsmArayituM svayaM nRNAm // 83 // (1) samaste deze / (2) dUdAnRpeNa / (3) amAri: pravartitA / (4) kumArapAlarAja (jam) / (5) smRtiviSayaM kArayitum // 83 // hIla0 samastedeze'mAri: pravartitA / utprekSyate / kumArapAlarAjAnaM nRNAM smRtigocarIkartum // 83 / / hIsuM0 anizaM varivasyitasya tattapasaH siddhirivArasaGginI / "svakakAntatayAtihAIto 'vratalakSmIriva vA vipuSmatI // 84 // 'va'tizItarucaH kadAcana praNidhAnAmbudhimadhyagAhinaH / jinazAsana nirjarapriyA prakaTIbhAvamabIbhajatpuraH // 85 // yugmam // (1) nirantaram / (2) sevitasya / (3) mUrtimatI / (4) nijasvAmitvenAtisnehAt / (5) cAritrazrIriva / (6) zarIriNI // 84 // (1) vijayadAnasUreH / (2) dhyAnasamudramavagAhamAnasya / (3) zAsanadevatA / (4) prakaTIbhUtA // 85 // hIla0 ani0 / sura0 / yathendragaja: samudramadhyaM gAhate tadvaddhyAnAbdhimadhyAvagAhina: sUraH puro jinazAsanadevatA prakaTatvamAptA / prAdurbhUtetyarthaH / utprekSyate / nirantaraM kriyamANasya tapasaH mUrtimatI siddhiH vAthavA svabhartRtvenAtisnehAtkAyamaGgIkRtyAgatA cAritralakSmIH // 84-85 / / hIsuM0 'saphalIkuru 'kiGkarImiva 3kvacidA dizya "vidhau vratIndra ! mAm / praNipatya padAmbujaM prabhoriti sA zAsananirjarI jagau // 86 // (1) kRtArthaya / (2) sevikAmiva / (3) kasminnapi / (4) kArye / (5) niyojya / (6) babhASe // 86 // hIla0 saphalI0 / sA zAsanAdhiSThAyikA iti vadati sma / itIti kim ? / yathA kiGkarI Adezena saphalIkriyate tadvat he yatIndra ! tvaM kvacidAdezaniSpAdane mAM saphalI kuru / caraNaM namaskRtyeti vadati sma // 86 // hIsuM0 nijagAda gururga bhIrimAdharitadvIpavatIpatIstataH / bhavitAbhyudayaSpa( : pa )dasya 'me vada kasmAtzarado "muneriva // 87 // 1. surisindhuravatkadA0 hImu0 / 2. nadevatA prabhoH / sIma. ! 3. iti vijayadAnasUre[Anam] hIla0 / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // kA 213 (1) gAmbhIryanirjitasamudraH / (2) mama / ( 3 ) padasyodayo bhAvI / ( 4 ) agasteriva / "munidrumaH korakitaH zitidyuti "riti naiSadhe / "munidumo'gastitaruriti tadavRttau // 87 // hIla0 nija0 / samudragambhIragururvadati sma / yathA zaratkAlAnmuneragasterudayo bhavati, tadvatkasmAdudayo bhAvI // 87 // hIsuM0 avadheranubhAvato guNai rasamAnaM jinamedinIndravat / atithiM 'pravidhAya bhRGgavathR dayAmbhoruhi 'hIravAcakam // 88 // 'anayetthamabhaNyata prabhurbhagavanna bhramaNerdinAdiva / bhavitA bhavataH `padodayo bhuvi nAthIsutasAdhusindhurAt // 89 // yugmam // (1) avadhijJAnaprabhAvAt / (2) asAdhAraNaguNam / ( 3 ) jinendra iva / ( 4 ) hRdayakamalagocaram / (5) kRtvA / ( 6 ) hIraharSopAdhyAyam // 88 // ( 1 ) zAsanadevatayA / ( 2 ) sUryasya / ( 3 ) paTTasyodayaH / ( 4 ) hIrakumArAt // 89 // hIla0 tIrthakRdvadguNADhayaM hIropAdhyAyaM avadhijJAnaprabhAvato hRdayakamale dhRtvAnayedamuktam yathA dinAtsUryodayaH syAttathA hIraharSopAdhyAyAttvatpadodayo bhAvI // 88-89 / / hIsuM0 'padapadmavilAsalAlasabhramarIbhUtavasundharAdhavaH / bhagavansa yugapradhAnavara nmahima zrIbhavanaM bhaviSyati // 90 // ( 1 ) caraNakamale krIDArasikabhRGgabhUtabhUpaH / (2) pUrvAcAryavat / ( 3 ) mAhAtmyalakSmIgRham // 90 // hIla. he bhagavan ! ayaM vajrasvAmyAdivadrAjamAnyo bhaviSyati // 90 // hIsuM0 'ayameva hi hIravAcako 'styu racitaH - sUripadasya nAparaH / dharaNIdhara' sUnureva yadvasudhAdhIzapadasya netaraH // 91 // -(1) hIraharSopAdhyAyaH / (2) AcAryapadasya / ( 3 ) yogya: / ( 4 ) rAjaputraH / (5) rAja( jya) sya / (6) na hInakulaH // 91 // ayameva sUripadayogyo, nAnyaH / yathA rAjJaH suto rAjyayogyo, nAnyaH ||11|| hIla0 hIsuM0 praNigadya puro guroridaM pramadenApi vinamya tatpadam / 'tridazI kSaNata stirodadhe 'stanayitvA 'stanayitnupaGkivat // 92 // 12 ----- ( 1 ) uktA / ( 2 ) vijayadAnasUreragre / ( 3 ) taccaraNam / ( 4 ) praNamya / ( 5 ) zAsanadevatA / (6) adRzIbhUtA / (7) garjitvA / ( 8 ) meghamAleva // 92 // 1. 0dhava0 hImu0 / 2 iti sUripuro dhyAnapratyakSIbhUtazAsanadevIproktAcAryapadocitahIravAcakakathanam hIla0 / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 praNi0 / guroH pura ityuktvA punaSpa ( : pa ) daM praNamya zAsanAdhiSThAtrI adRzyIbhUtA / yathA meghamAlA garjitvA vinamyonnatIbhUyArthAdvarSitvA tirodhatte, adRzyA syAt // 92 // hIsuM0 sa tadIyagiraM nipIya tAM zitivallImiva hemakandalaH / 1 'mudantaranuttarAM dadhadga' mayAmAsa dinAMni kAnicit // 93 // hIla0 sa ta / sa sUrirdevIvacanaM zrutvA yathA pravAla: kRSNalatAM 'kAliveli' nAmnIM dhatte tadvadasAdhAraNAM mudaM dadhan kiyanti dinAni kiyatpramANAnvAsarAngamayAmAsAtikrAmati sma / pItvetyatyAdareNa nizamyetyarthaH // 93 // ( 1 ) zAsanadevatAsambandhinIM vANIm / ( 2 ) pUrvoktAm / (3) kRSNavallIm / ( 4 ) vidrumaH / (5) harSam / (6) citte / (7) asAdhAraNAm / (8) atikrAmati sma // 93 // hIsuM0 atha 'sAdhusudhAzanAdhipaH praNidhAnaM paripUrya sUryaruk / "zazabhRtza' radabhrakAdiva 'praNidhAnAspadato 'viniryayau // 94 // hIla0 (1) vijayadAnasUriH / (2) dhyAnam / ( 3 ) samApya / ( 4 ) raviriva kAntiryasya / (5) candraH / ( 6 ) zaratkAlotpannajalariktaghanAbhrakAdiva / (7) dhyAnagRhAt / ( 8 ) nirgataH // 94 // atha / sUryavatkAntiryasya tAdRzaH sUrIndraH dhyAnagRhAnnirgataH / yathA zarado'bhrAccandro nirgacchati // 94 // hIsuM0 sa babhAja 'samAjamAtmanA zramaNAnAM zramaNAva 'nImaNiH / *kSitimAniva "bAhujanmanAM vilasanmaGgalatUryanisvanaiH // 95 // hIla0 (1) munisabha( bhAm) / (2) zizrAya / ( 3 ) vijayadAnasUriH / (4) rAjeva / (5) subhaTAnAm / (6) vAdyamAnamaGgalavAdyaiH // 95 // 0 sa0 / maGgaladhvanibhiH sa sUriH sAdhunAM parSadaM babhAja / yathA rAjA rAjanyAnAM parSadaM bhajate // 95 // hIsuM0 'jahire mihiraujasA mahIpatinA 'cAracarA narAstadA / 24 aruNAbhyudayena SaTpadA iva paGkeruhakozavAsinaH // 96 // 3 ( 1 ) tyaktAH / ( 2 ) sUryatulyapratApena / ( 3 ) dUdAnRpeNa / ( 4 ) kArAgArasthAyino janAH / (5) aruNodayena / (6) bhramarAH / (7) kamalamukulasthAyinaH // 96 // pataGgapratApena nRpena(Na) bandIjanA mumucire / yathA vikasitakamalaughena prAtarmukulasuptA alino mucyante // 96 // 1. vanIzitA hIla0 / 2. bhramarA iva kozazAyino divavako smitapadmarAzinA / hImu0 / 3. iti sUrerdhyAnavidhAnAnantaraM tato bahirAgamanam hIla0 / Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 SaSThaH sargaH // hIsuM0 vatinAmiva 'tathyabhASiNAM janibhAjAM vipinAbhracAriNAm / 5zramaNenduravekSayatpunaH sa nimittAni nimittavedibhiH // 97 // (1) sAdhUnAmiva / (2) satyabhASaNazIlAnAm / (3) prANinAm / (4) vanacAriNAM gaganacAriNAM ca / (5) vijayadAnasUriH / (6) zakunAni / (7) zakunajJaiH // 17 // hIla0 yatinAmiva satyavAdinAM mRgazRgAlAdayo vanacAriNaH, cASa-khaJjana-zikhi-tittira-devI-bhAradvAjAdayo gaganacarAsteSAM prANinAM zakunAni sa sUrivilokayati sma // 97|| hIsuM0 nyagadaniti te puro guroH "sitapakSAdiva 'zItadIdhiteH / udayo bhavitA padasya te bhuvi kurAGgaja'sAdhupuGgavAt // 98 // (1) kathayanti sma / (2) ityamunA prakAreNa / (3) nimittavedinaH / (4) shuklpkssaadiv| (5) candraH / (6) hIraharSopAdhyAyAt // 98 // hIla0 zakunajJA nigadanti sma / yathojjvalapakSAccandrodayastadvaddhIraharSavAcakata udayo bhAvI // *98|| hIsuM0 vidhuvadgaNapuGgavaM navodayamAlokayituM hRdI'cchatA / atha "sUripadArparNAvidhau 'prabhurAgRhyata dhIsakhena saH // 99 // (1) candramiva / (2) sUrIndram / (3) vAJchatA / (4) AcAryapadapradAnaprakAre / "sevAcaNadarpaNArpaNA'"miti naiSadhe / (5) sUriH / (6) cAGgAkhyasaGghanAyakena // 19 // hIla0 'dhIsakheneti arthAt zivapurI[saGghapuraH]sarIkRtaM cAGgamantriNAcAryapadArthamAgrahaH kRtaH // 99 / / hIsuM0 1avadhArya 'tadAgrahaM hitAmiva vANI bhaNitAM 'hitaiSiNA / tata omiti "vaktravArijaM vacasA yojitavAnsa 'tatpuraH // 100 // (1) hRdaye nidhAya / (2) cAGgAkhyasyAgraham / (3) pathyAmiva / (4) kathitAm / (5) sukhakAGkSiNA / (6) omiti svIkAre vacanam / (7) vadanakamalam / (8) saGghapatipuraH // 10 // hIla0 yathAyatau hitAM vANI mitreNoktAM kazcidhRyavadhArayati tadvattadAgrahAM jJAtvA omitisvIkAravAkyaM vadati sma // 100 // hIsuM0 niradhAri muhUrttamAtmanA gaNakaiH zrIzramaNAvanIndunA / mahanIyamaho 'vivAhavatpunarArabhyata mantriNA pure // 101 / / (1) nizcayIkRtam ( 2 ) jyotiSikaiH / (3) sUriNA / (4) prazasyotsavaH / (5) pANigrahaNe iva / (6) prArabdhaH / (7) zivapuryAm // 101 // 1. vAcakendrataH hImu0 / 2. iti zakUnAvalokanam hIla0 / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 nira0 / zrIsuriNA muhUrtaM gRhItam / punazcAGgAmantriNA zloghyotsava: ArabdhaH // 101 / / hIsuM0 atha 'zilpicaNaira cIkarana nuvAdairiva "vizvakarmaNaH / maNimaNDapamaM zuDambarAdharitAdityamamAtyamAnavAH // 102 // (1) zilpicaNaiH-prakRSTavijJAnibhiH / (2) kArayanti sma / (3) pratirUpaiH / ( 4 ) tvaSTuH / (5) kiraNADambareNa tiraskRtamArtaNDam // 102 // hIla0 devasUtradhArasadRzaiH zilpiSu caturairmantrimA ratnamaNDapaM kArayanti sma // 102 // hIsuM0 'maNikalpitazilpakautukaprakarAlokanalAlasAzayAH / tridazAstri'dazIsakhAdivaH kimihAlekhyamiSAdupAgaman // 103 // (1) ratnai racitavijJAnIkutUhalanikaranirIkSaNe lampaTacittAH / (2) devIyutAH / (3) citrakapaTAt // 103 // hIla0 utprekSyate / citradambhAddevIyuktA devA AgatAH // 103 / / hIsuM0 'samuhUrttadine guruH samaM munibhirmaNDapamadhyamIyivAn / sadasaH sadanaM 'dhusadmabhiH pratipanthI pRthivIbhRtAmiva // 104 // (1) sUriH / (2) nizcitavAsare / (3) sametaH / (4) sabhAgRham / "nRpasya nAtipramanA: sadogRha"miti raghuvaMze / (5) devaiH / (6) zakraH // 104 // hIla0 sa mu0 / sa sUriH sAdhusahito maNDapamAgataH / yathA girivairIndro devaiH saha sabhAgRhamAgacchati // 104 / / hIsuM0 'idamIyamahAmahekSaNopanataiH pauranaraiH paraHzataiH / __ nibhRtaM bhriyate sma na maNDapo "navakAsAra ivAmbudAmbubhiH // 105 // (1) sUripadasambandhimahotsavavilokanArthamAgataiH / (2) sahasrasaGghayaiH / (3) nirbharam / (4) navInasara iva / (5) meghanAraiH // 105 // hIla0 idamI0 / asya padotsavAlokanArthamAgatairlakSabaddhanarairmaNDapo'tyarthaM bhriyate sma / yathA navInataDAka: meghajalainirbharaM pUryate / / 105 / / hIsuM0 'trizalAtanujanmazAsanAbhyudayaM 'mUrttamiva vratIzvaram / yatibhistama jUhavadguru stridazIzaMsitabhAgyavaibhavam // 106 // (1) mahAvIrazAsanasyodayam / (2) mUrta(ti)mantamiva / (3) hIraharSopAdhyAyam / (4) sAdhUnpreSitvA / (5) AkArayati sma / (6) zAsanadevIkathitapuNyasampadam // 106 // hIla. triza0 / zrIsUriH vratibhistaM hIraharSopAdhyAyaM AkArayAmAsa / utprekSyate / zrIvarddhamAnasvAminaH Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 SaSThaH sargaH // zAsanasya mUrtimantamabhyudayamAhvayatIva // 106 // hIsuM0 gaganAtmarasenduhAyane vizade 'poSajapaJcamIdine / 3dhRtazItarucIrucicchalojjvalavastre kimu tatpadotsave // 107 / / 'vrativAridhinemi'nAyakaH svapade sthApitavAnsa vAcakam / iva "paJcamakaM 'gaNAdhipaM trizalAyAstanujo jinezvaraH // 108 // yugmam // (1) vikramArkAdazAdhikaSoDazazatavarSAMtikrame / (2) possshuklpnycmiivaasre| (3) paridhRtacandracandrikAjva(kojjvala)vasane / (4) hIraharSopAdhyAyasyAcAryapadadAnamahotsave // 107 // (1) vijayadAnasUriH / (2) nijapade / (3) sthApayati sma / (4) sudharmasvAminam / (5) gaNadharam / (6) mahAvIrajinaH // 108 // hIla. ujjvale poSamAsasya paJcamIdine / utprekSyate / tasya padotsave dhRtaM parihitaM, zItarucIrucizcandracandrikA tasyAzchalenojjvavalaM vastraM yena evaMvidhe eva vAsare // 107-*108 / / hIsuM0 hadi 'hIra ivaiSa viSTape vijayo'syaiva punarbhaviSyati / 4ata eva kRtAsya "sUriNA vijayAhvA kimu hIrapUrvikA // 109 / / (1) hadi arthAjjagatAM hRdaye / ( 2 ) hIra iva vajramaNiriva / janabhASayA "hIro" / rahasyaM ca tadbhaviSyati / (3) bhuvane'syaiva vijayo bhAvI / nA parasyeti / (4) ataH kAraNAt / (5) vijayadAnasUriNA / (6) hIraharSasya / (7) hIravijayasUririti nAma nirmame // 109 // hIla0 hRdi / etadIyAbhidhA hIravijayasUririti cakre // 109 // hIsuM0 idameva dinaM jagatpaterabhiSekAhamitIva sammadAt / "udayAdimasiMhabhUmimAnabhiSikto'tra retadaiva "bAhujaiH // 110 // (1) ayameva divasaH cakravartyAdInAmabhiSektuM yogyaH / (2) atra zivapuryAm / (3) tasminneva dine / (4) rAjanyaiH / (5) udayasiMho nRpo rAjye'bhiSiktaH // 110 // hIla0 cakravartyAderabhiSekayogyaM idameva dinam / ata eva zrIrohiNImaNDalarAjye rAjanyairudayasiMha bhUpa: sthApitaH // 110 // hIsuM0 1bhUvi 'maGgalatUryanisvano divi "divyo'jani "dundubhidhvaniH / iti tau kimu zaMsato "gururna Rte'smAdaparo'sti rodasoH // 111 // (1) bhUmau / (2) zreyaHsUcakavAdyaninAdaH / (3) AkAze / (4) devasambandhI / (5) bherIzabdaH / (6) dvAvapi zabdau / (7) kathayata iva / (8) dyAvApRthivyo_vijayasUribhyaH 1. vAsava0 / hImu0 / 2. mugarAjadhvajatIrthanAyakaH / hImu0 / 3. saMvat 1610 poSazuklapaJcamIdine hIraharSavAcakasya suripadasthApanA / iti hIravijayasarerAcAryapadam / hIla. / Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam ko'pi asAdhAraNaguNo gururnAsti // 111 // hIla0 tau dvau ninAdau iti kathayataH / itIti kim ? dyAvApRthivyorviSaye etasmAdaparo gururnAsti // 111 // hIsuM0 'pikapaJcamakUjitakvaNAstama gAyandvayareNukodarIgaNAH / 4adasIyayazojigAsayo"pagatA: kiMpuruSAGganA iva // 112 // (1) kokilAnAM paJcamAlApatulyadhvanayaH / (2) gAyanti sma / (3) striyaH 'zRGgArasargadvayaNukodarIya"miti naiSadhe / (4) hIravijayasUreryazasAM gAtumicchayA / (5) gatAH / (6) kinnarya iva // 112 // hIla0 pikapaJcamAravavat nAdo yAsAM tAdRzA vadhvastaM gAyanti sma / utprekSyate / etadyazo gAtumAgatASki (: kiM)naryaH // 112 // hIsuM0 'trijagannayanAmRtAJjanaM zuzubhAte 'yatipuGgavAvubhau / surabhIkRtabhUtalau yazaH sumanobhirma dhumAdhavAviva // 113 // (1) tribhuvanajanalocaneSu sudhAJjanatulyau / (2) vijayadAna-hIravijayasUrIzvarau / (3) vAsitamahImaNDalau / (4) kIrtipuSpaiH / (5) caitra-vaizAkhamAsAviva // 113 // hIla0 trija0 / yathA caitra-vaizAkhamAsau puSpaidizaH surabhayatastadvadyazobhiH surabhIkRtabhUtalau sUrIndrau zuzubhAte // 113 // hIsuM0 dhusadAmiva 'medi[ nI hau 'jagatIjaGgamatAnuSaGginau / sma vibhUSayataH krameNa tau reviharantA vaNahillapattanam // 114 // (1) kalpavRkSAviva / (2) pRthivyAm / (3) saJcarantau / (4) aNahillanAmapattanam // 114 // hIla0 dyusa0 / jaGgamAmaralatAsadRzau vicarantau tAvaNahillapattanaM Agatau // 114 / / hIsuM0 zramaNadhumaNI 'maNIva tau munimuktAvalimadhyazAlinau / puri tatra tamonizumbhanau 'gaNalakSmI: 'madayAMbabhUvatuH // 115i? (1) sUrIzvarau / (2) nAyakaratne iva / (3) sAdhurUpahArayaSTimadhyasthau / (4) ajJAnAndhakAradveSiNau / (5) tapagacchalakSmIm / (6) zRGgArakalitAM cakratuH // 115 // hIla0 munimArtaNDau munipaGktimuktAhAre madhyamaNIsadRzau dhvAntaripU tau tapAgacchalakSmI madayAMbabhUvatuH / zRGgArakalitAM kurvAte smetyarthaH / maNIvAdivarjamiti dvivacane'pi sandhiH syAt / / 115|| hIsuM0 atha 'tatra 'samarthanAmabhRdbhaNa sAlI bhavati sma bhUtimAn / sacivo yavanasya bhUbhujo mativAddhizcaraNakAGgajanmavat // 116 // 1. ityAcAryapadamahotsavaH hIla0 / 2. iti dvayoH sUrIndrayoH pattane pAdAvadhAraNam hIla0 / 3. 0zAlI hImu0 / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 219 ( 1 ) tatra - pattane / ( 2 ) samarathabhaNasAlI nAma mlecchabhUpasya sacivo jajJe / bhaNasAlIti vyApArakAriNAM kazcitsaMjJAvizeSaH / (3) cANakya iva buddhinidhAnam // 116 // hIla0 atha tao / tatra samarthanAmA bhaNasAlI serakhAna paThANasya pradhAna AsIt / cANakyavannipuNaH // 116 // hIsuM0 upacakramire " mahAmahA amunAcAryapadasya nandaye / "zivazaivalinIvarodvahopayamArthaM prathamotsavA iva // 117 // ( 1 ) prArabdhAH / ( 2 ) sUripadasya / ( 3 ) nandyartham / ( 4 ) mahotsavAH / ( 5 ) muktirUpA yA zaivalinI tadvaraH samudrastasyodvahA putrI lakSmIstasyA vivAhasyAdyA utsavA iva // 117 // hIla 0 tena sUripadotsavA ArabdhAH / utprekSyate / muktilakSmIkarapIDanArthamutsavAH // 117 // hIsuM0 'puri jAnapadIyamAnavatraMja AkAryata tena sevakaiH / "pikabhRGgabharaH 'svasaurabhairiva 'kuJje 'smitacUtazAkhinA // 118 // ( 1 ) pattane / ( 2 ) dezasambandhijanavrajaH / ( 3 ) samarathabhaNasAlinA / (4) svasevakaiH / (5) kokilamadhukaranikaraH / ( 6 ) nijaparimalaiH / (7) vane / (8) vikacamAkandadumeNa // 118 // hIla0 puri0 / tena samagrA janA AkAritAH yathA praphullAmreNa svasaurabhaiH kuJje kokilabhramaraugha AkArya // 118 // hIsuM0 'sukRtaM 'pravidhAya satkriyAmamunA saGghajanasya saMmadAt / "samacIyata 'zambalaM 'mahodayapUrvyaM prayiyAsunA kimu // 119 // ( 1 ) puNyam / ( 2 ) kRtvA ( 3 ) satkAram - bhojanavastrAdidAnaiH / ( 4 ) harSAt / (5) puSTaM kRtam / (6) muktinagare / (7) gantumicchunA ( 8 ) pAtheyam // 119 // hIla0 amunA saGghabhaktitaH sukRtaM saJcitam / utprekSyate / mokSe yiyAsayA zambalam // 119 // hIsuM0 gurunandimahe'GganAsakhairva' satiH / kAmamabhUSi mAnuSaiH / * jinajanmamahe "marudvireriva gIrvANagaNairadhityakA // 120 // ( 1 ) svastrIyutaiH / (2) upAzrayaH / (3) janaiH / ( 4 ) tIrthakarajanmamahotsave / (6) sumero: / (7) devavrajai: / (7) cUlikA // 120 // hIla0 guru 0 / strIyuktairnarairgRhamadhyaM bhUSitam / yathA jinajanmotsave merorUrdhvabhUrdevairbhUSitA // * 120 // hIsuM0 gaNinandimahe'psarogaNairiva muktAbhirupetya 'yauvataiH / 'karapIDanamaNDapo yathA' kSataputraiH 'samavaddhatA 'layaH // 121 // 1. 0termadhyamabhU0 hImu0 / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) devIvrajai: / ( 2 ) Agatya / ( 3 ) strIsamUhaiH / ( 4 ) pANigrahaNasya maNDapaH / ( 5 ) lAjavrajai: / (6) vardhApyate [ sma ] / ( 7 ) upAzrayaH // 121 // hIla0 gaNinandimahe yuvatIvyUhairvivAhamaNDapavadAlayo varddhApitaH // 121 // 220 hIsuM0 'jinavadgaNadhAriNaH padaM samanujJApya sa sUricakriNaH / gururasya sahastradIdhitipramitAvarttanavandanAnyadAt // 122 // ( 1 ) tIrthakara iva / ( 2 ) samyak anujJApya / ( 3 ) hIravijayasUreH / ( 4 ) vijayadAnasUriH / (5) dvAdazAvarttavandanakAni / (6) dadau // 122 // yathA jinaH sudharmasvAmino gaNadhAriNaH samanujJApayati, tadvaddatvA sUrIndro dvAdazAvarttavandAnAni dadAti sma // 122 // hIla0 hIsaM0 'vazino'sya tato vazaMvadAM gaNabhRdbhUmimaNirgaNazriyam / svatasya piteva sampadaM 'praNayena 'praNinAya nItimAn // 123 // (1) jitendriyasya ( 2 ) AyattAm / ( 3 ) vijayadAnasUrIndraH / (4) pitA nijaputrasya / (5) gRhasampattim / (6) snehena / (7) cakAra // 123 // hIla0 vazino0 / zrI sUrIzastapAgacchalakSmIM asyAyattAM praNinAya - cakAra / yathA guruH pitA ca svasutasya sampadaM dadAti, tadvat // 123 // hIsuM0 mudamA dadhire mumukSavasta 'ma' vApyAbhinavodayaM prabhum / nRte narakadviSaM punargaNalakSmyA 'puruSottamaM patim // 124 // ( 1 ) harSam / ( 2 ) prApuH / ( 3 ) tapagacchasAdhavaH / ( 4 ) hIravijayasUrim / (5) prApya / (6) nartitam / (7 narakasya kugaterdaityasya dveSiNam / (8) puruSeSu zreSThaM nArAyaNaM ca // 124 // hIla0 muda0 / taM prApya yatayo mudaM prAptAH / punastapAgacchalakSmyA narakasya daityasya durgatezca zatruM kRSNaM uttamaM vA prabhuM prApya narttitam // 124 // hIsuM0 gaNapUrvagirau 'mahodayi zramaNavyomamaNInirIkSaNAt / 'kunayairiha 'kauzikAyitaM "bhavikaiH 'paGkajakAnanAyitam // 125 // (1) gaccharUpodayAcale / (2) hIravijayasUrisUryAlokanAt / ( 3 ) parapAkSikaiH / ( 4 ) mUkavadAcaritam / (5) punarbhavyaiH / (6) kamalavanavadAcaritam / vikasitamityarthaH // 125 // hIla0 gacchodayAdrau zrIsUrAvudIte kumatibhiH ghUkavatpraNaSTam / bhavyaiH kamalavanavadvikasitam // * 125 / / 1. iti samarathabhaNasAlIkRtamahotsavapUrvakaM hIravijayasUre: sUripadanandivandanakapradAnavarNanam hIla0 / 2. dayazramaNa0 hImu0 | 3. maNIsamIkSaNAt hImu0 / Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // hIsuM0 svayameSa zivaM gamI 'parAnapi samprApayituM prabhuH prabhuH / iti vaktumivezvarA' ndizAM yazasA 10 vyAnazire'khilA dizaH // 126 // (1) AtmanA / (2) sUriH / (3) mokSam / ( 4 ) gamiSyati / (5) bhavAntaritaH tathA parAnapi / (6) mokSaM prApayituma / (7) samartho'sti / (8) ayam / (9) dikpAlAn / (10) dazApi dizo vyAptA // 126 // hIla0 svayaM mokSagAmI paraM parAnapi prApayituM kSamaH / iti dikpAlAnvaktuM kIrtyA dizo vyAptAH // 126 // hIsuM0 'kajapANitamodviSajjagannayanasyAsya mahobharairbharAt / kimu caNDarucera' sUyayA "bhriyate bhUminabhastaladvayI // 127 // ( 1 ) kamalatulyaH pANiryasya / pakSe padmaM pANau yasya / ajJAnasyAndhakArasya ca vairI / vizvasya dharmmamArgadarzakatvAccakSuriva / pakSe jagaccakSuritinAmA sUriH sUryazcaH / (2) pratApaprakaraiH / (3) sUryasya pratApaiH sArddham / (4) sparddhayA / (5) bhRtA / ( 6 ) pRthivIgaganayoryAmalI // 127 // hIla0 kajavadraktakarasya kamalAGkitakarasyAjJAnadviSato dharmopadezakasya / ravipakSe-kaje karA yasya punarandhakAravairI ca / punarjagaccakSustAdRzasya raverIrSyayAsya pratApairdyAvAbhUyorvyAptam // 127 // hIsuM0 sa pativratayeva vallabho gaNalakSmyA samupAsyata prabhuH / anAma sA punarmudaM nagarI 'nItimateva ' bhUbhRtA // 128 // ( 1 ) satyeva / ( 2 ) bharttA / ( 3 ) hIravijayasUriNA / ( 4 ) gaNazrIH: / ( 5 ) prApitA / ( 6 ) harSam / (7) nyAyavatA / (8) nRpeNa // 128 // hIla0 sUriNA gaNalakSmIrmudaM nItA // 128 // hIsuM0 abhajanta 'yativrajA vibhuM vihagAH smeramivAvanIruham / pRNAti sma sa tAnpunarmahodayasasyaM pradizaMstAniva // 129 // 221 ( 1 ) sAdhavaH / ( 2 ) pakSiNaH / (3) smitatarum / (4) prINayati sma / (5) sAdhUn / ( 6 ) mokSaphalam / (7) dattvA / ( 8 ) taruH pakSiNAM phalAni dattvA prINAti // 129 // hIla0 yatayastaM abhajanta / sa yatInprINAti sma / yathA sa taruH phalaM vizrANayanvihagAn tAn prINAti / / 129 / / hIsuM0 'kunayAnnayatA vinamratAM jayineva pratigarjato'munA / dadhatAdharitaH kSamAM hriyA kimu 'pAtAlamahIzvaro'vizat // 130 // 1. pAThAntare taruNIvattaruNena sariNA hIla0 / 2. iti sUrestapAgacchasAmrAjyam hIla0 / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) kupAkSikAn / ( 2 ) jayaM kurvatA nRpatineva / (3) pratigarjataH - sparddhAM kurvataH / "suhRdayo hRdayaH pratigarjatA 'miti raghuvaMze / ( 4 ) kSamAM - kSAnti dharaNIM ca / ( 5 ) zeSanAgaH // 130 // hIla0 yathA jayinA rAjJA pratisparddhino namratAM nIyante tadvacchAkyAdInnamratAM nayatA kSamAdhAritvena hInIkRto nAgAdhipaH pAtAlaM vizati sma // 130 // hIsuM0 'parizIlitazIlalIlayA tulayanzrIsa ( za ) kaDAlanandanam / sa gabhIratayeva sAgaraM guNamANikyanidhiH "parAbhavan // 131 // (1) cirapAlitabrahmacaryavilAsena / (2) sthUlabhadram / (3) gAmbhIryena (Na) / ( 4 ) guNamaNisthAnam / (5) 'parAjayati sma // 131 // hIla0 sthUlabhadrAnukArI sa samudraM 'parAjaiSIdiva // 131 // hIsu0 'nijadhairyavadAnyatAzriyA vijitA yena surAcaladrumAH / kimu tadvijayAya 'mantraNaM ' sahavAsacchalato 'vitanvate // 132 // ( 1 ) svasya dhIrimnA dAnazauNDatvena ca / ( 2 ) merukalpadrumAH / ( 3 ) sUrervijayaM karttum / ( 4 ) Alocam / ( 5 ) ekatra nivasanakapaTAt / ( 6 ) kurvanti // 132 // hIla0 nija0 / dhairyeNa dAnena surANAM parvatA drumAH / paJcamevaH kalpavRkSAzca jitAH santo militvA mantraNaM I kurvate // 132 // hIsuM0 'adhipau nikhilakSamAbhRtAM surasevyau kaladhautadIdhitI / "himamagirI 'nu 'jaGgamau municandau bhuvi tau 'vijahutuH // 133 // ( 1 ) svAminau / ( 2 ) sAdhUnAM parvatAnAM ca / (3) devairupAsanIyau / ( 4 ) kaladhautaM-svarNaM tadvatkAyakAntI yayoH / pakSe hemarajatayoH kAntI yayostau / (5) himAcalasumerU iva / (6) nu iti utprekSe / (7) vicarantau (8) vihAraM cakratuH // hIla0 dvau sUrI vijahutuH / kSamAvatAM girINAM vA mukhyau / punaH " kaladhautaM svarNarUpyayo" rityanekArthaH / tadvattena vA kAntiyuktau jaGgamau himagiri- hemagirI kima ? // 133 // hIsuM0 atha 'bhAvaDasUnusUrirAD mudirairmedurite nabhastale / iva 'mAnasa 'iSTamAnasaH kRtavAna suratibandire 6 sthitim // 134 // ( 1 ) zrIvijayadAnasUriH / (2) meghairvyAptairgaganamaNDale / varSAkAle ityarthaH / ( 3 ) mAnasanAmni sarasi / ( 4 ) haMsaH / " nRpamAnasamiSTamAnasa "iti naiSadhe / (5) suratinAmapure / (6) cAturmAsaM cakre // 134 // 1. parAverjeH 3-3-28 iti siddhahemasUtrAnusAreNa parAjayate parAjeSTa ca rUpadvayaM yogyam / 2. iti hIravijayasUriguNA: hIla0 / . Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 223 hIla0 bhAvar3ebhyaputraH zrIvijayadAnasUrirmeghapuSTe gagane prAvRSi sUratibandire sthitavAn / yathA haMso mAnasasarasi tiSThati // 134 / / hIsuM0 vilasatya'tha meda pATakAbhidhadezo zvasudhAvizeSakaH / nikhileSvapi maNDaleSu yaH "pramukho'GgA vayaveSu "vaktravat // 135 // (1) atheti ekasminsamaye / (2) medapATanAmA dezaH / (3) pRthivyAstilaka iva / (4) samastadezeSu / (5) mukhyaH / (6) zarIrAvayaveSu / (7) mukhamiva // 135 // hIla0 nyakSadezamukhyo medapATakadezo'sti // 135 // hIsuM0 suramandirajitvarazriyA gamitaM yena 'vimAnanIyatAm / phaNabhRdbhuvanaM 4bhuvastalaM bhajati 5vIDabharodayAdiva // 136 // (1) svargalokajayanazIlalakSyA / (2) avagaNanAm / (3) nAgalokaH / (4) rasAtalam / ... (5) lajjAtizayodayAdiva // 136 // hIla0 yena hInIkRto nAgalokaH pAtAlaM gataH // 136 // hIsuM0 alakAyitapU:paramparAH paramaM bibhrati yatra vibhramam / "nabhaso''navalambanacyuteH zatazo'zA iva bhUtale "divaH // 137 // (1) dhanadanagarIvadAcaritA purINAM zreNayo yatra / (2) utkRSTazobhAm / (3) dhArayanti / (4) AkAzAt / (5) AdhArarahitatvena patanAt / (6) zatasaGkhyAH vibhAgAH / (7) bhuumnnddlopri| (8) svargasya // 137 // hIla0 yatrAlakAsadRzAH puryaH zobhante / utprekSyate / AkAzAnirAdhAratvena cyutiryasyAstAdRzyA divaH svargasya zatamaMzAH // 137 // hIsuM0 trijagadvijayodyatasya 'yadvanarAjyo 3ratijAnidhanvinaH / "sumasaGgataSaTpadA 5dhanurvizikhollAsi khalUrikA iva // 138 // (1) trailokyaM jetuM kRtodyamasya / (2) nAradapurIvanazreNayaH / (3) kAmadhanurdharasya / (4) puSpeSu makarandapAnArthaM lInabhRGgA yAsu / (5) kodaNDa bANayuktAH zastrAbhyAsabhuva iva // hIla0 alikalitapuSpayuktA vanazreNyaH zobhante / utprekSyate / kAmasya dhanubhirbANaiH zobhinyaH khalUrikA dhanurvidyAbhyasanabhUmayaH // 138 // hIsuM0 'zritanAgasagandhasA[ ra]bhUruhamAlA vyalasanihAcalAH / malayasya 'vilAsamUrtayaH rezamanAzAGkama pAsya hRSyataH // 139 / / 1. atha vijayasenasaridIkSAvasara: hiil.| 2. iti medapATamaNDala: hiil0| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) AzritA gajA yAbhistathA saha gandhaiSpa ( : pa ) rimalaistathA sArairmajji ( jjA ) bhirvarttante ye tAdRzAstaruzreNayaH / malayAcalapakSe- AzritA bhujaGgA yAbhistAdRzAzcandanatarupaGktayaH / ( 2 ) krIDAkAyAH / ( 3 ) yamavAJchAkroDaM tattvatastu dakSiNadiza utsaGgam / ( 4 ) tyaktvA // 139 // hIla0 zritA nAgAH - sarpA hastino vA tathA saha gandhaiH sArairmajjibhizca varttante, tAdRzA vRkSA yeSu / tattvatazcandana vRkSayuktAH parvatAH zobhante / utprekSyate / yamasya vAJchAyA aGkamutsaGgam / tattvataH dakSiNadikkroDam / tyaktvA muditasya malayagireH krIDArthaM kAyAH // 139 // hIsuM0 iha nIvRti nAradAbhidhA nagarI nAgapurIva rAjate / balirAjavirAjitAntarA ramamANAnaNubhogibhAjinI // 140 // 224 (1) medapATe / (2) balavattA rAjJA zobhitA / pakSe- balinAmnA rAjJA zobhitA / ( 3 ) svairaM krIDanto'naNavo mahAnto bhogabhAjo rAjyAdisAtayutAH puruSAstAnbhajante ityevaMzIlA / pakSekhelatpralambabhujagayuktA // 140 // hIla0 iha nI0 / medapATe naDulAI baliSTharAjJA yuktA / punarbahudhanADhyairahibhirvA yuktA zobhate / utprekSyate / bhogA (ga) vatI // 140 // hIsuM0 'upamAtumivAmarAvatIM bhuvanaM tannibhabhAvadurvidhe / kRtavAnaravindanandanaH purametAM vibudhairupAsitAm // 141 // ( 1 ) upamAyuktAM karttum / ( 2 ) tattulyAparanagaradaridre / ( 3 ) brahmA / "padmanandanasUtAriraMsunA" iti naiSadhe / tadvadaravindanandanaH / (4) paNDitairdevaizca / (5) sevitAm // 141 // hIla0 amarAvatItulyArthairdaridre jagati tatsadRzAmenAM vidhirakarot // 141 // hIsuM0 'yuvatI yuvarAjirAjite nagare sAlanibhAnma enobhavaH / sthitavAnnava sUrisAdhvasAdiva durgaM pravidhAya 5 sAnugaH // 142 // ( 1 ) taruNI taruNazreNIbhUSite / (2) prAkArakapaTAt / ( 3 ) smaraH / ( 4 ) navInaH sUriH zrIhIravijayasUristasya bhayAt / (5) sasevakaH // 142 // hIla0 puradurgadambhAtkoTTaM kRtvA / utprekSyate / svasevakayuktaH kAmaH sthitaH // 142 // hIsuM0 'yadananyahiraNyazItarugmaNiklRptAlayalakSmikAGkSayA / caraNaM ( 1 ) yasyAH puryA asAdhAraNAnAM svarNaizcandropalaiH kalpitAnAM gRhANAM zobhAM prAptuM vAJchantau / (2) viSNupadam / (3) sUryAcandramasau / "hariH zucInau gaganAdhvajAdhvagA" viti haimyAm // (4) bhajete sma // 143 // hIla0 yasya purasya sAdhAraNasvarNaizcandrakAntamaNibhiH kRtagRhazobhecchayA sUryacandrau viSNupadaM sevete sma // 143 // vairiNo'nizaM zucicandrAvu paceratuH kimu // 143 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 225 SaSThaH sargaH // hisuM0 pravibhAvya bhavena bhasmitaM smarame tannikhilAnujIvinaH / kimu yatra sametya cakrire vasatiM 'pauraparamparopadheH // 144 // (1) dRSTvA / (2) zaMbhunA / (3) bhasmIkRtam / (4) smarasya samastAH sevakA: / (5) nAgarANAM kapaTAt // 144 // hIla0 smaraM dagdhaM dRSTvA tatsevakAH / utprekSyate / nAgarajanadambhAttatpure vAsaM kRtavantaH // 144 // hIsuM0 kutukA dvahurUpiNaM smaraM hRdi nizcitya ratiryuvabhramAt / svayamapyakarodi daMmitA nijamUrtIH kimu 'yadvadhUpadheH // 145 // (1) anekANi(ni) rUpANi santyasyeti / (2) jJAtvA / (3) purIjanopadheH / (4) smarazarIrasaGkhyAH / (5) nagarInAgarIkapaTAt // 145 // hIla0 kutu0 / bahurUpadhAriNaM smaraM dRSTvA ratiryadvadhUdambhAttAvanti rUpANi kRtavatIva // 145 / / hIsuM0 muravairipurIva 'mAdhavo'jani tatrodayasiM[ ha]bhUdhanaH / dharaNIramaNaM praNIya yaM zuzubhe zva(sU )ramivAravindinI // 146 // (1) dvArikAyAmiva / (2) kRSNaH / (3) pRthvI yaM patiM pravidhAya / (4) sUryam / (5) padminIva // 146 // hIla0 yathA dvArikAyAM kRSNaH tadvannAradapuryAM udayasiMharAjA jAtaH / yaM bhartAraM kRtvA bhUreje / yathA ravimApya kamalinI rAjate // 146 / / hIsuM0 yuvatIva 'yuvAnamaGgajAnka ladhautapramukhAnkhanI vrajAn / pRthivI pRthivIpurandaraM yamavApya pramadAdajIjanat // 147 // (1) strI / (2) puruSaM prApya / (3) putrAnjanayati / (4) svarNarUpyAdIn / (5) khAninikArAn / (6) udayasiMhanRpam / (7) harSAt // 147 // hIla0 yathA yuvAnaM prApya yuvatI sutAnjanayati tadvat yaM patimApya svarNarUpyAkarAnprakaTIkRtavatI // 147 // hIsuM0 'vipulAM 'vipulAhavAhatAhitazUrastravadatrarAzinA / hRdayezava dUrguNA( nA)va yo 'navakausumbhikavAsa[ sA] vazAm // 148 // (1) pRthvIm / (2) mahAsaGgrAme hatAnAM ripUNAM subhaTAnAM zarIraniH saragudhiravrajena / (3) bharteva / (4) AcchAdayAmAsa / (5) kusumbhena raktaM vastraM kausumbhikam // 148 // hIla0 yo rAjA mahAsaGgrAmeSu hatazatrubhyo niHsaradraktaughena pRthvImUNunAvAcchAdayAmAsa / yathA bhartA navena kusumbharaktavasanena vazApUrNonoti / hvadiko dhAtuH // 148 // 1. oIriva hImu0 / 2. iti nAradapurI hIla0 / Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 bahunA mahimAbhinandyate 'kimu yasyodayasiMhabhUbhujaH / na 'cirAdajarAmarIbhavedyudhiyo'muSya hi sammukhIbhavet // 149 // (1) zIghram (2) devabhAvaM bhajet / (3) saGgrAme / (4) yaH subhaTaH / (5) asya / (6) saGgrAmAya sammukhIbhavetsaGgrAmaM kuryAdanenetyarthaH // 149 // hIla. bahunA0 / udayasiMharAjJo mahimA kiM varNyate ? / yo'nena saha saGgrAmaM kuryAt sa zIghraM devabhUyaM bhajet // *149 // hIsuM0 api tatra kamAkhya naigamo'jani tadbhapuruhUtasammataH / vyavahAriSu yaH puro gatAmiva 'vargeSu dadhAra dharmavat // 150 // (1) nAradapuryAm / (2) vaNik / (3) rAjJo mAnyaH / (4) prakRSTatAm / (5) arthakAmeSu / (6) dharmaH / pradhAnastayostadadhInatvAt // 150 // hIla0 tatra kamosAdhU rAjamAnyo'bhavat / yathA caturvargeSu dharmaH zreSThaH // 150 / / hIsuM0 kimapAsya jinAMhisevayA zazinA yena kalaGkakazmalam / sthitametya 'divaH 'kSitau "punarna bhaso 'nIlimasaGgazaGkayA // 151 // (1) tvaktvA / (2) jino-vItarAgaH kRSNazca tasyAMhe:-padasya sevayA / viSNupadasevayA / (3) kalaGkamalam / (4) yena yadvyavahArirUpeNa / (5) AkAzAdAgatya / (6) bhUmau sthitam / (7) vyAghuTya / (8) AkAzasya / (9) zyAmatvasya saGgasyAzaGkayA // 151 // hIla. svavimAnasthapratimAM gaganaM vA tatsevayA kalaGkarahitazcandra AkAzakAlimasparzabhayAd bhuvyAgataH // 151 // hIsuM0 'karavIragRhatva'mugratAM pravihAyAtmavirUpanetratAm / "puri 'yannibhato'vatIrNavAniva pIyUSamayUkhazekharaH // 152 // (1) zmazAnavezmatAm / (2) caNDatvam / (3) svasya viruddhaM vikRtAkAraM vahnimayatvAnetraM tata, tAm / "ahirbudhno virUpAkSaviSAntakau" iti haimyAm / (4) nAradapuryAm / (5) kamAkapaTAt / (6) candrazekharaH / zaMbhuH // 152 // hIla0 zmazAnagRhatvaM caNDatAM virUpatAM tyaktvA zaMbhuruttaritaH // 152 // hIsuM0 koDAItyasya kAntA bhUjjaga tIyuvatImaNiH / "yathA sumanasAM 2 sArvabhaumasya jayavAhinI // 153 // (1) tribhuvanavanitAcUDAmaNiH / (2) indrasya / (3) zacI / (4) yathA ivArthe // 153 // 1. kimamaSyodaya0 hImu / 2. yo'bhyetya hImu0 / 3. ityudayasiMharANakaH hIla0 / 4. 0gatAM samavarge0 hImu0 / 5. nApAsya kala. hIla0 / 6. iti kamosAha: hIla0 / 7. 0ntAsIjja0 hImu0 / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // tasya koDAM nAmnIstrIratnaM jAtam / yathendrasya paulomI syAt // 153 // hIla0 hIsuM0 rambhA dambhAdivA' muSyA stridazI tridazaukasaH / * vimohitA kamArUpaM nirUpya kSmAmupAgatA // 154 // ( 1 ) koDimAdevyAH / (2) devI / ( 3 ) devalokAt / (4) anuraktA jAtA / (5) dRSTvA / (6) pRthvIm / (7) sametA // 154 // hIla0 rambhA0 / asyA dambhAdrambhA nAmnI devI kamArUpaM dRSTvA mohitA / svargRhAtpuryAmAgatA / 1' || hIsuM0 dRSTvA patiM rataM tyAM prItyeva "tyaktakAyayA / duHkhAtsa'palyAsta'tpatnyA vyAjAjjanmAdade 'param // 155 // ( 1 ) smaram / (2) atyAsaktam / ( 3 ) rativiSaye / ( 4 ) aparapalyA prItinAmnyA / (5) duHkhAdujjhitazarIrayA / ( 6 ) samAnaH patiryasyAH sA sapatnI / " sapalyAdiSu nityaM nuka vAcyaH" iti sapatnI / (7) kamAkAntAyAH / ( 8 ) anyamavatAram // 155 // hIla0 ratisaktaM smaraM dRSTvA prItyA sapatnIduH khAdanyajjanma gRhItam // 155 // hIsuM0 tyaktvAvatIrNAM puruSaM purANaM 'svamimAM ramAm / vilakSya: "prekSya tadduHkhAnma' majjevArNave jale // 156 // (1) vRddhapuruSatvAnnijamapAsya / (2) koDimadevIrUpAm ! (3) lakSmIm / ( 4 ) vatIrNAm / (5) jJAtvA / ( 6 ) kRSNaH samudre bubrUDaH // 156 // hIla0 svaM patiM tyaktvA mRtvA koDArUpeNAttAvatAraM dRSTvA zrIpatirarNavajale magnavAn // 156 // hIsuM0 sparddhayeva divA dambhAdasyAH straiNaziromaNeH / * dhRtarA purA rambhA cittabhUbhUmibhRtsabhA // 157 // 2 (1) svargeNa / (2) tribhuvanastrIgaNacuDAmaNirUpAyAH / (3) aparA rambhA / ( 4 ) dhAritA / (5) nAradupuryA (6) smararAjasthAnasabhA // 157 // hIla0 divA saha sparddhayA nAradapurA asyA miSAditarA rambhA dhRtA / kiMbhUtA rambhA ? | cittabhUH kAmarAjA tasyAsthAnasabhA // 157 // hIsuM0 'amandAnandasandoha 227 dhUvarau / gamayAMcakratuH kAlaM 3 kelatI zrIsutAviva // 158 // (1) varddhamAnapramodasamudayapuSTau / (2) tau koDimadevI - kamAvyavahAriNau / ( 3 ) ratiratIzAviva / "kelatImadanayorupazraye" iti naiSadhe // 158 // hIla. ratismarAviva tau kAlamaticakramatuH // 158 // 1. vyAsyAmu0 hImu0 / 2. iti koDimadevI hIla0 1 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 kadApyadarzi tatpalyA svapne sukhazayAnayA / utsaGgasaGgataH siMhaH 4zreyorAzirivA GgavAn // 159 // (1) kasminnapyavasare / (2) kamAkAntayA puNyasamUha iva / (5) mUrttimAn // 159 // hIla0 kadA / tatpatnayA svapne siMho dRSTa: // 159 // hIsuM0 mRNAladhavalAnskandhe bibhradvandhurakesarAn / zikhare zikharI zaMbho: zAradInAnivAmbudAn // 160 // ' hIla0 yathA kailAzaH zaranmeghAn dhatte, tadvadujjvalakesarAn dadhan // 160 // hIsuM0 kimabhyarthayamAnAnAmucchettuM dausthyamarthinAm / *kumbhikumbhabhidAlagnA muktA bibhrannakhAntare // 161 // - koDimadevyA / ( 3 ) sukhena suptayA / ( 4 ) (1) yAcamAnAnAm / ( 2 ) nivArayitum / (3) daridratAm / (4) yAcakAnAm / (5) karizirovidAraNAvasare lagnA / (6) nakhAnAM randhreSvantarAle // 161 // hIla0 bhadrahastivadhAllagnAni muktAphalAni nakhAntarbibhran / utprekSyate / yAcakAn dhanADhyIkartum // 161 // hIsuM0 'jRmbhaNAdAnanaM kAzapratIkAzo vikAzayan / mattastamberamIkAntakavalIkRtaye kimu // 162 // AdizcaturbhiH kulakam 12 ( 1 ) jRmbhIkaraNAvasare / ( 2 ) kAzAH prasiddhAsteSAM pratIkAzastulyazubhrattvAt / "vilasatkAzacAmara" iti raghuvaMze / ( 3 ) mattebhakavalIkaraNAya // 162 // I hIla0 jRmbhIkaraNAnmukhaM vikAzayan / utprekSyate / mattebhabhakSaNAya // 162 // hIsuM0 ' jahe mahelayA nidrA vininnetrapatrayA | saGgatidauM rjjanIyeva sajjanAnAM 5 samajyayA // 163 // ( 1 ) tyaktA / ( 2 ) koDimadevyA / (3) vikasitanayanakamalapatrayA / ( 4 ) durjanasambandhinI / (5) sabhayA // 163 // hIla0 jahe0 / vikasannetrayA tayA nidrA jahe- tyaktA / yathA sajjanAnAM sAdhUnAM parSadA, durjanAnAmiyaM daurjanIyA saGgatiH, sA hIyate // 163 // hIsuM0 'kaMsAreriva rukmiNyA sa svapnaH svapateH puraH / tayA muditayAbhASi "bhASitezopameyayAH // 164 // (1) kRSNasya / (2) siMhasvapnaH / (3) kamAkhyasyAgre / ( 4 ) koDimadevyA / (5) 1. hIsuMpratau asya zlokasya TIkA nAsti / 2. iti koDimadevI hIla0 / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 SaSThaH sargaH // vAkcAturyAtsarasvatyA sArddhamupamIyate // 164 // hIla0 kaMsAre0 / bhASitezayA sarasvatyopamIyate / tAdRzyA tayA sa svapnaH svabhartuH puro bhASitaH / yathA rukmiNyA zrIpateH puro naktadRSTaH svapna uktaH // 164 / / hIsuM0 sa vicArya 'vicArajJo'GganA midamajIgadat / sUnuH siMha ivAdhRSyo bhavitA tava bhAmini ! // 165 // (1) vimRzya / (2) vicAracaturaH / (3) svapatnIm / (4) idaM vakSyamANam / (5) kathayati sma / (6) anAkalanIyaH // 165 // hIla0 sa kamAnAmavyavahArI priyAmiti kathayati sma / he vaNini ! tava siMhatulyaH putro bhavitA // 165 // hIsuM0 'gandhasindhurarAjasya 'vazevAlasagAminI / antarvatnI tataH patnI "mahebhyasya 'babhUvuSI // 166 // (1) madamattagajendrasya / (2) vazA strI / etAvatA hastinI / yadyapi vazAzabdo hastinyAM pravarttate tathApi bAhulyAnnAryAmeva prayujyamAnatvAdgandhasindhurarAjasya vazA hastinI / vazA strIgajayoSito "ityanekArthaH / (3) gurviNI / (4) mahebhyapatnI koDimadevI / (5) bhUtA // 166 // hIla0. tato hastinIva mantharagAminI ibhyastrI garbhavatI saJjAyate sma / "vazA nAryAM vandhyagavyAM hastinyAM duhitaryapi / vezyAyAM0" ityanekArthaH / vazAzabdo nAryAM bAhulyAtsamagrapadopAdanaM na kevalam // 166 / / hIsuM0 samaye'tha 'tayA ratyA "brahmasUriva 'nandanaH / suSuve "suSamAstomaH prodbhavanmUrtimAniva // 167 // (1) koDimadevyA / (2) sutaH / (3) kandarpapalyA / (4) aniruddha iva / (5) sAtizAyizobhAsamUha iva / (6) prakaTIbhavan // 167 // hIla0 sama0 / yathA smarapatnyA aniruddhanAmA nandanaH prasUtaH tathA tayA sutaH prasUta / utprekSyate / mUrtaH zobhAtizayaH // 167 // 'tanUjanmAnanajyotsnAnAthe relavaNimAmRtam / cakoreNeva pibatA nanRte "pitRcakSuSA // 168 // (1) putramukhacandre / (2) lAvaNyasudhAm / (3) sAdaraM vilokayatA / ( 4 ) kamAnayanena // 168 // hIla0 sutavadanacandre lAvaNyasudhAM pibatA sAdaraM vilokayatA pitRnetreNa nirtitam / yathA cakoreNa nRtyate // 168 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 kSIrakaNTha: 'kRtotkaNThaH saJjAte 'jAtakarmaNi / / uttejita "ivAdarzaH zizriye paramAM zriyam // 169 // (1) kRtA svajanAnAmautsukyaM yena / (2) azucikarmanivartanAdikam / (3) zANolli khitaH / (4) darpaNaH // 169 // hIla0 saundaryAdibhiH kRtA utkaNThA yena, tAdRzaH zizurdarpaNa iva zuzubhe // 169 / / hIsuM0 ayaM 'jayaM yataH kartAH siMhavadveSi dantinAm / jayasiMha itIvAsya 'bIjI nAma "vinirmame // 170 // (1) kumAra: / (2) parAbhavam / (3) kariSyati / (4) vairiMgajAnAm / (5) bIjI tatpitA kamAkhyaH / (6) jayasiMha iti nAma / (7) cakre // 170 // hIla0 kunayagajAnAM jayakRdbhAvIti pitA jayasiMhanAmAkarot / / 170 / / hIsuM0 dhAtrIbhiH 'premapAtrIbhiH pAlyamAnaH sa bAlyataH / "rAmo "yAdavarAmAbhiri vAvaddhi dine dine // 171 // (1) upamAtRbhiH / (2) snehabhAjanaiH / (3) janmadinamArabhya / (4) balabhadraH / (5) yAdavAGganAbhiH / (6) vaddhitaH // 171 // hIla. yathA balabhadro yaduvaMzotpannavanitApAlyamAno varddhate / tathA sa varddhate sma // 171 / / hIsuM0 pupoSA vayavairvRddhi sa krameNa stanaMdhayaH / / 4AlavAlAmbupAyIva zi( zA)khAbhizcandanAGkuraH // 172 // (1) zarIraGgopAGgaiH / (2) jayasiMhakumAraH / (3) stnypaayii| (4) sthAnakajalapAnazIlaH / (5) zAkhAbhiH zrIkhaNDaprarohaH // 172 // hIla0 sa payodharapayaH pAyI bAlo'GgopAGgAni puSNAti sma / yathA sthAnakAmbunA zrIkhaNDavRkSa upacayaM labhate // 172 // hIsuM0 sa 'prAkca GkramaNaiH pitrorAropya prItivallarIm / 4Alapansapha lIcakre varSanniva ghanAghanaH // 173 / / (1) prathamam / (2) hiNDanaiH / (3) snehavallIm / (4) bruvan / (5) phalayuktAm / (6) meghaH // 173 // hIla. sa bAla: pUrvaM hiNDanaiH snehalatAM sthAnake ropayitvA pazcAt bruvansan saphalAM cakre / yathA megho varSana prAk vallI vRkSAdiSvAropya saphalIkurute // *173 // 1. 0vAsau vavRdhe kramAta hImu0 / 2. 0vIrudham / hImu0 / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 231 SaSThaH sargaH // hIsuM0 'varddhamAnaH krameNAtha so'janiSTA'STahAyanaH / pratyahaM "praNaya kelI: sindhurAdhipapotavat // 174 // (1) vRddhi prApnuvan / (2) aSTavarSaH / (3) nityam / (4) kurvan / (5) krIDAH (6) gajendrabAlaH / "syAtpoto dazavArSikaH" iti haimyAm // 174 // hIla0 yathA gajapoto / dazavarSIyagajaH keli kurute tadvatkrIDAM kurvanso'STavArSika: saJjAtavAn // 174|| hIsuM0 'so''navadyAstato vidyA: smAdhIte gurusannidhau / "hAI tAsAM sa jagrAhA'bhijJavanmugdhacetasAm // 175 / / (1) jayasiMhakumAraH / (2) prazasyAH / (3) paThati sma / (4) kalAcAryapArzve / (5) rahasyavizeSAdi / (6) vidyAnAm / (7) vidagdhaH / (8) nirbuddhInAm // 175 // hIla0 sa vidyAH paThati sma / ca punastAsAM vidyAnAM rahasyaM jagRhe / yathA vidvAn murkhapuMsA rahasyaM gRhNAti / / *175 / / hIsUM0 'siddhyadhvAnaM pratiSThAsurvidhitsurdharma mArhatam / "sakhAyamiva tadvaptA saMyamaM "samupAdade // 176 // (1) muktinagarImArgam / (2) pratisthAtukAmaH / (3) kartumicchuH / (4) tIrthakarapraNItaM dharmam / (5) mitramiva / (6) jayasiMhapitA kamAkhyaH / (7) cAritram / (8) jagrAha // 176 // hIla0 siddhaya0 / siddhimArga prasthAtumicchuSpi(: pi)tA sakhAyaM saMyamaM gRhNAti sma // 176 / / hIsuM0 'tato namasituM sUriM "kumAra: sa kadAcana / 'pratiSThate sma sAnandaM "vRSabhAGkamivArSabhiH // 177 // (1) pitRdIkSAnantaram / (2) kiyati kAle / (3) vanditum / (4) vijayadAnasUrim / (5) jayasiMhaH / (6) calati sma / (7) saharSam / (8) RSabhadevam / (9) bharataH // 177 // hIla0 tataH kumAraH sUriM nantuM pracalati sma / yathA bharatacakrI svatAtaM RSabhadevaM praNetuM pracalati sma // 177 / / hIsuM0 prItivApIpayaHpUrAplavanaiH 'pulakAGkitA / ___ prasUstamanu yAti sma 5 gaurivAGgajamAtmanaH // 178 // (1) sneharUpadIrghikAjalaplave snAnakaraNairmajjanaiH / (2) romAJcitA / (3) mAtA koddimdevii| 1. 0NAsAvajani0 hImu0 / 2. ca / hImu0 / 3. 0tuM tAtaM0 / hImu0 / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (4) anugacchati sma / (5) dhenurnijavatsam // 178 // hIla0 prasU: koDAI tamanuyAti sma / yathA gaurvatsamanugacchati // 178 / / hIsuM0 zrImanmuninizAratnaM jayasiMhakumArarAT / praNatergocarIcakre 3zrIvIramati"muktavat // 179 // (1) vijayadAnasUrim / (2) namaskaroti sma / (3) mahAvIram / (4) atimuktakanAmA kumAraH // 179 // hIla0 kumAreNa zrIvijayadAnasUrinamyate sma / yathAtimuktaka: zrIvIraM praNatavAn // 169 / / hIsuM0 atha 'pRthukapurogassaM madena vratIndoriva gajasukumAlaH svAmino 'riSTanemeH / adhikama dharayantIM sAdhimAnaM "sudhAnAM zravaNaviSayabhAvaM dezanA mAninAya // 180 // (1) kumArarAjaH / (2) prItyA / (3) vijayadAnasUreH / (4) kRSNalaghubhrAtA / (5) neminAthasya / (6) tiraskurvatIm / (7) cArutAm / (8) amRtAnAm / (9) dezanAM zrRNoti sma // 180 // hIla0 atha pR0 / zizumukhya sudhAcArutAM dhikkurvatI sUridezanAM zrutavAn / yathA kRSNalaghubhrAtA devakyA aSTamaputro gajasukumAlaH zrIneminAthasya dezanAM zuzrAva // 180 // / hIla0- asArAddehinAM dehAtsAro'rhaddharma eva hi / uddhAryo'narthakAryarthAddAnazauNDena dAnavat // 181 // asA0 prANibhUghanAddharma evoddharitavyaH / yathAnarthakAriNo'rthAdvadAnyena dAnamudhriyate // 181 // hIsuM0 'prabubudhe 'prabhudeza'nayA tayA 2zizusahastradRzA samamambayA / ___ "vizadacandrikayeva kumudvatIlatikayA "kumudena 'tamImaNeH // 181 // (1) pratibudhyate sma / (2) vijadAnasUrigirA / (3) kumAreNa / (4) koDimadevyA sArddham / __ (5) nirmalacandrajyotsnayA / (6) kumudinIvallyA saha / (7) kairaveNa / (8) candrasya // hIla0 jananyA samaM kumArendreNa prabodhaH prApyate / yathA candrajyotsnayA kairaviNyA saha kairaveNa prabuddhyate // 182 // hIsu0 'prabhorupAnte sama mambyA mahAmahairmahebhyIbhavadarthimaNDa le / "sunandayA sI(siM )hagiriH sa vajrasvAmIva jagrAha 'zizustapasyAm // 182 // (1) sUrisamIpe / (2) jananyA samam / (3) dhanADhyA jAyamAnA yAcakavrajA yeSu / (4) vajrasvAmino jananI sunandAnAmnI / (5) jayasiMhakumAraH / (6) dIkSAm // 182 // hIla. prabho0 / dhanADhyIkRtayAcakajanairutsavairambayA samaM zizubhakSA jagrAha / yathA sunandayA mAtrA saha * etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / 1. 0yAnayA0 hImu0 / 2. 0DalaiH / hImu0 / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSThaH sargaH // 233 vajrasvAmI dIkSAM jagrAha // *183 / / hIsuM0 jayavimala idaM 'tannAmadheyaM vidhijJo 'vyadhita vijayadAna: sUrisAraGgarAjaH / punara bhinavasUrestaM pradatte sma sUno-"vinayina iva vaptA "svaM kramA'dAgataM svam // 183 // (1) kumAramunerabhidhAnam / (2) cakAra / (3) sUrisiMha H / (4) navInAcAryasya hIravijayasUreH / (5) jayavimalamunim / (6) putrasya (7) vinayavataH / (8) AtmIyam / (9) pitRparipATyA samAgatam / (1) dravyam // 183 // hIla0 zrI sUrirjayavimala iti nAma dattvA taM navInasUreH prattavAna / yathA pitA vinayavataH sutasya svakIyaM svaM dravyaM pradatte // *184 // hIsuM0 vijayadAnavibhurvaTa pallikAbhidhapure'tha vibhUSitavAndivam / ___3bhuvi 5bhareNa 'visArya punardivi prathayituM mahimAnamivAtmanaH // 184 // (1) vaDalInAmanagare / (2) svarlokamalaGkaroti sma / (3) pRthivyAm / (4) atizayena / (5) vistArayitvA / (6) vistArayitum / (7) mAhAtmyam / (8) svasya // 184 // hIla0 vaDalIgrAme vijayadAnasUriH svargataH / utprekSyate / bhuvi zobhA vistArya svarge vistArayituM gataH // 185 // hIsuM0 'sUrIndrahIravijayaH "pratipadya repaTTalakSmI guroranu 'viziSya "pupoSa bhUSAm / "vasturnijasya yuvarAja ivAdhipatyaM kraantaarickrmkhilaambudhimekhlaayaaH||185|| (1) zrI hIravijayasUrIndraH / (2) vijayadAnasUreH pazcAt / (3) paTTazriyam (4) prApya / (5) vizeSaprakAreNa / (6) zobhAm / (7) puSNAti sma / (8) tAtasya (9) prabhutAm / (10) vazIkRtazatruvRndam / (11) bhUmeH // 185 // hIla0 anu-pazcAtsUrIndro vizeSAt zuzubhe / yathA pituH sAmrAjyaM prApya yuvarAjo'dhikaM dIpyate // 186 / / hIsuM0 'maNDayatyamaramandiraM gurau "dIpyate sma 'munivAsavo'dhikam / "padminIpriyatame'parAmbudhermadhyabhAgamiva zarvarIvaraH // 186 // (1) alaGkarvati (2) svargalokam / (3) vijayadAnasUrIndre / (4) sphUrti dhatte sma / (5) hIravijayasUriH / (6) atizayena / (7) sUrye / (8) pazcimasamudramadhyapradezam / (9) candraH // 186 // hIla0 gurau svarge gate zrIsUriradhikaM dIpyate sma / yathA pazcimasamudrasya madhyamabhAgaM gate candre sUryo'dhikaM dIpyate // 187 // 1. meNAga0 / hImu0 / 2. iti vijayasenasaridIkSA-janmavarNanam hIla0 / 3. padminIpatiH hImu0 / Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 yadgehazRGgAGgaNanaddhamArutaprevatpatAkApaTapallavacchalAt / 'goSThImanuSThAtumivAmarAvatI priyAM 'sakhImAhvayatIva pANinA // 187 / / (1) DIsAnagaragRhazikharaprAGgaNabaddhavAtAndolitadhvajapaTakapaTAt / (2) rahasyavArtAm / (3) kartum / (4) indrapurIm / (5) iSTavayasIm / (6) AkArayati // 187 // hIla0 yatpuraM DIsAnagaraM gRhANAM zRGgAGgaNabaddhaH punarvAyunA kampito yo dhvajapallavaH / 'jAtAvekavacanam / tasya dambhAt svasakhImindrapurIM goSThIkartuM pANinAhvayatIvAkArayatIva / 'dhvajavAcake ekatkam' // 188 // hIsuM0 'yadIyarAjadvibhavAbhibhUtayA 'paulastyapUryA kimabhAji lajjayA / "yadujjhyate'dyApi "tayA na bhaGgAbhijJAnamI zAnaziloccayAzrayaH // 188 // (1) DIsAnagarasya vilasalakSmyA jitayA / (2) alakAnagaryA / (3) praNaSTam / (4) yasmAtkAraNAttyajyate / (5) dhanadapuryA / (6) palAyanacihnam / (7) kailAsanivAsalakSaNam // 188 // hIla. yadI0 / yasyAdhikazobhayA jitayA lajjayA dhanadapuryA naSTaM yadadyApi bhaGgalakSaNaM kailAzazikharAvasthitirna tyajyate // 189 // hIsuM0 'yadIyalakSmyA vijiteva laGkA praNazya madhye'mbunidhevi veza / kadAcana 'prAvRSi sUrirAjo "DIsAhvayaM tatpuramA sasAda // 189 // tribhirvizeSakam / (1) DIsAnagarasya zriyA / (2) rAvaNapurI / (3) samudramadhye / (4) praviSTA / (5) varSAkAle / (6) hIravijayasUriH / (7) DIsAnAma / (8) pUrvavarNitam / (9) Azrayati sma // 189 // hIla0 yena jitA laGkA'bdhau patitA / tadDIsAnagaraM bhajati sma // 190 hIsuM0 'kulAdrivAddhipratinAdamedurIbhaviSNuniHsvAnitatUryaniHsvanam / 2 jinezvarasyeva janA vitenire pure pravezasya' mahaM munIzituH // 190 // (1) mandarapramukhakulazailakandareSu tathA samudramadhye pratizabdaiH puSTa STI )bhavanazIlA vAditA rAjavAdyAnAM nIsANetyabhidhAnAM tUryANAM vAditrANAM zabdA yatra / (2) tIrthakarasya / (3) cakruH / (4) DIsAnagare / (5) pravi( ve )zanotsavam / (6) hIravijayasUreH // 190 // hIla0 kulAcaleSu samudre yaH pratizabdastena puSTA vAditavAditrA rAvA yatra, tAdRzamutsavaM praveze cakruH // 19 // 1. zriyA hImu0 / 2. iti vijayadAnagurau svargate hIravijayasUre: paTTadharatvam hIla0 / 3. ityante (?) tribhivizeSakam hIla0 / 4. purapraveze'timahaM manI0 hImu0 / Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 SaSThaH sargaH // hIsuM0 'sUrivAsavasamAgamasphuratprItipallavitacittavRttibhiH / 'nAgarairamitapRtka( riktha )varSibhiH "sparddhayeva dhanado nidhIzvaraH // 191 // (1) zrIhIravijayasUrIndrAgamanena prakaTIbhUtapramodenAnuraktIbhUtamanovyApAraiH / (2) nagaranaraiH / (3) mAnAtItadraviNadAyibhiH / (4) IrNyayeva / (5) saMha gha)rSeNa / (5) kubero'pi davyaprado babhUva // 191 // hIla0 sUrisamAgamane bahudravyavarSibhiH pauraiH saha sparddhayA nidhIzvaro-vaizravaNo dhanaM dadati / iti dhanado babhUva // 192 / / hIsuM0 'nRtyaccandrakicakramunmadanadadvappIhabAlAkulaM 3 zrIsUnoriva yauvarAjyasamayaM vyAlokya 'varSAgamam / "krIDanzAntarasAhvamAnasasarojanmAkare hasaMvazrIsUrIzvarahIrahIravijayastasminsukhaM 1 tasthivAn // 192 // iti paNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgya(sundara) nAmni mahAkAvye dakSiNadiggamanadvijasamIpapaThana-gurusamIpAgamana-paNDitavAcakAcAryapadapradAna-nandibhavana - zrIvijayasenasUrijanmadIkSAdivarNano nAma SaSThaH sargaH / graMthAgram // 254 // (1) nRtyanmayUranikaram / (2) madoddhatAH zabdAyamAnAcakorA yatra / (3) kandarpasya / (4) dRSTvA / (5) varSAkAlAgamanam / (6) zAntarasanAmni mAnasarasi / (7) marAla iva / (8) khelan (9) DIsAnagare / (10) sthitaH / cAturmAsI pratikrAntavAn // 192 // iti SaSThaH sargaH // graMthAgram // 275 // hIla0 nRtya0 / nRtyanti candrakiNAM mayUrANAM cakrANi yatra tam / candrakaM-picchaM vidyate yeSAM te / iti unmadA ye nadanto bappIhAnAM bAlAH zizavaH striyo vA / prAyo vipadi strINAM zizUnAM kAtaryAdvAlapadaprayogaH, taiyAptam / kAmasya yuvarAjapadAbhiSekaprastAvasadRzaM varSAsamayaM dRSTvA zamarasanAmni mAnase taTake haMsavatkrIDAM kurvan zrIhIravijayasUrirDIsApure cAturmAsImAsIdati sma // 193 // hIla0-yaM prAsUta zivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH / putraM kovidasiMhasI( siM)havimalAntevAsinAmagrimam / tabAhIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayuksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite SaSTho'tra sargo'bhavat // 194 // iti paM. sI(siM)havimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni - mahAkAvye SaSThaH sargaH // 6 // *- etadantargata: pATho hIsuMpratau nAsti / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e~ namaH // atha saptamaH sargaH // hIsuM0 'sUrIndurAnandayati sma tasminpure samagrAnapi nAgarAnsaH / "pacelimaprAktanapuNyapuJjaH prAdurbhavanmurtta ivaiSa teSAm // 1 // (1) zrIhIravijayasUriH / (2) harSamutpAdayati sma / (3) DIsAnagare / (4) nagaralokAn / (5) paripAkaM prAptaH purvajanmopArjitasukRtarAziH / (6) prakaTIbhavan / (7) zarIravAniva / (8) DIsApuralokAnAm // 1 // hIla. sUrIndraH paurAnAnandayati sma / utprekSyate / paurANAM paripAkaM prAptaH puNyaprAdurbhAvaH // 1 // hIsuM0 miladvalAkAmbaramudvahantI 'lIlAgatodvejitarAjahaMsA / zyAmA'lasajjAtipayodharodyaddhArAbhirAmA "pihitAnanenduH // 2 // 'surAyudhabhulatikAtmayonimujjIvayantIva taDidvilAsA / mude tadAnImajaniSTa "yUnAM varSA navoDhA "varavarNinIva // 3 // yugmam // (1) AzliSantyaH patyA saha saGgaM kurvatyo vA bakapriyA yatra tAdRgAkAzama / "seviSyante nayanasubhagaM khe bhavantaM balAkAH" tathA- "garbhAdhAna kSaNaparicayAt" iti meghadUte / palebakavadujjvalaM vastraM dhArayantI / (2) varSAdivilAsenAgamanenodvegaM prApitA vijayakaraNevijitA vijayinRpazreSThA yyaa| "vizrAntajiSNukSmApAlayudhi" iti campUkathAyAm / tathA jambAlAvilajalAvalokanenodvegaM nItA mAnasaM prati prasthAtumutsukIkRtA rAjahaMsA yayA / pakSe vilAsagatyA vijitamarAlA / (3) kRSNacchavi: SoDazavArSikI ca / smerantI mAlatIlatA yatra tathA meghebhyaH prakaTIbhavantIbhirjalavRSTibhirmanojJA pakSe dIpyamAnavaMzI tathA stanayordIpyamAnahArahAriNI / (4) dhanairvasanairvA AcchAditaH mukhatulyo mukhameva vA candro yayA / (1) navyatve salajjatvAt indradhanureva tadvadvAbhrUvallI yasyAH / (2) smaraM prakaTokurvantI / (3) vidyutastadvadvA viceSTitaM yasyAH / (3) prAtaH / (4) taruNAnAm / (5) nvprnniitaa| (6) pradhAnastrI // 3 // hIla0 yathA navoDhA strI yUnAM harSAya syAt, tadvatprAvRT yUnAM mude jAtA / vRddhAnAM tu zItavAtakardamAdinA duHkhadAyinyata eva yUnAmiti padam / kiMlakSaNA prAvRT varavarNinI ca? / miladbakAGganA yatra tadvadvA zvetaM gaganaM vastraM vA dadhatI / punarvarSitumAgamena gatyA vA AturIkRtA vijayirAjAno haMsA vA yayA sA / punaH kRSNA SoDazavArSikI vA giryAdiSu gurvAdiSu vA namrA / punaH payodharebhyaH payodharayorvA udyaddharAbhirvA udyatA hAreNa ramyA, AcchAdito vadanatulyastadeva vA candro yayA / punarindradhanureva tattulyA vA bhrUlatA yasyAH / punarprataM kAmaM jIvantaM kurvantI(tI) / punavidyutAM tadvadvA vilAsA yasyAm // 2-3 // 1. mAtinamrA ca payo0 hImu0 / 2. prAvRNna / hImu0 / 3. yugalam / iti varSA samaya: hiil| Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH // hIsuM0 atha vyadhatta praNidhAnamicchankaJcitsa saMsthApayituM svapaTTe / pure'pi jIvAturivA' khi' le'tra prAvarttata 'prANabhRtA' mAriH // 4 // ( 1 ) cakAra / ( 2 ) dhyAnam / (3) kamapi ziSyam / ( 4 ) DIsAnagare / (5) jIvanauSadham / (6) samaste / (7) jIvAnAm / ( 8 ) mAraNaniSedhaH // 4 // hIla0 kaJcitsthApayitumicchan sUrirdhyAnaM cakre / jIvanauSadhamivAmAriH prAvarttata // 4 // hIsuM0 dvAraM 'svasiddheriva sUrirAjo dhyAnaM dadhAno vasubhUtisUnoH / 'ahAnya'harbAndhavabandhuraujAsta ' nniSThayevAga' mayabahUni // 5 // 2 (1) AtmanaH devatAgamanalakSaNaphalaniSpatteH / (2) gautamasya / ( 3 ) dinAni / ( 4 ) sUryaprakRSTapratApaH / (5) dhyAnavidhinA / ( 6 ) nayate sma // 5 // hIla0 svakAryasiddhyai heturgautamadhyAnaM kRtvA sUryatejAH sa dinAni gamayAmAsa // 5 // hIsUM0 'sampipratI 'kAmitamutsukAnAM digjaitrayAtrAsu 'dharAdhavAnAm / atha patasthe zaradasya sUre vidhitsayeva praNidhAnasiddheH ||6|| 237 (1) sampUrayantI / ( 2 ) vAJchitam / (3) samutkaNThitAnAm / ( 4 ) dizAM jayanazIlaprasthAneSu / (5) nRpANAm / ( 6 ) atha dhyAnakaraNAvasare / (7) AgatA / ( 8 ) karttumicchayA // 6 // hI sampi0 / digvijayodyatAnAM rAjJAM vAJchAM pUrayantI zaratsUrISTasiddhayai AgA ||6|| hIsuM0 'malImasIbhUtama zeSama bhramAtaGgasaGgena padaM 4 murAreH / "dvijAdhipaH kSAlayatIva yasyAM nistandracandrAtapanIrapUraiH // 7 // (1) malinIbhUtam / (2) samastam / ( 3 ) airAvaNo gaganazcANDAlazca / ( 4 ) AkAzam / (5) candro brAhmaNazca / (6) vikacaccandrikApayaH pUraiH ||7|| hIla0 yathA brAhmaNa zreSThazcANDAlaspRSTaM kSAlayati, tadvaccandro'bhrasya gaganasya cANDAlo megho vA tatsaGgena malinIbhUtagaganaM meghAbhrahimadhUma (mai) rAmukto yazcandrAtapazcandrikA tattulyaistaireva jalapUraiH kSAlayati // 7 // hIsUM0 'gAdhA vyAdhA dyA'mbaracumbiraGgataraGgapUrAnapi vAddhidArAn / "jagatprasArotsukayadyazaHkSmAdharasya kiM 'supratarAH 'praNetum // 8 // (1) pAdottaraNayogyAH / ( 2 ) yA zarat / (3) gaganasparzakacalatkallolamAlAn / ( 4 ) nadI: / (5) tribhuvane prasaraNotkaNThitasUriyazonRpasya / ( 6 ) sukhena tarItuM zakyAH / ( 7 ) // 8 // hIla0 zastradIrgAdhAzcakAra / utprekSyate / yadyazasaH sukhottaraNAya // *8 / / 1. lespi hImu0 / 2. iti hIravijayasUreH sUrimantrArAdhanadhyAnavidhAnArambhaH hIla0 / 3. sindhu0 hImu0 / Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 AsvAditasvAdumRNAlakANDA: 'kUjanti lIlAlasarAjahaMsAH / 4AgantukArhanmatadevatAyAH "smaradhvajA: pUrvamiva dhvanantaH // 9 // (1) jagdhAH svAdanIyakamalanAlapaTalAH / (2) zabdAyante / (3) krIDayA mantharA rAjahaMsAH / (4) AgamanazIlazAsanadevatAyAH / (5) vAdyAni / (6) prathamameva / (7) zabdAyamAnAH // 9 // hIla0 kANDAH stambAH rAjahaMsAH zabdAyante / utprekSyate / sureH pura AgantukAyAH zAsanadevyA vAdyAni // 9 // hIsuM0 nirmi(ma)STani: zeSaniSadvarAyAH ki varNyate'syA: zaradindirAyAH / jaDAzayAnapyasRjatprasannAzayAnka vizrIkalitAMzca 'yatsA // 10 // (1) apahRtasamastakamAyAH / (2) zaralakSmyAH / (3) mUrkhAnsarAMsi ca / (4) svacchamadhyAn prasAdayuktacittAn / "dayAsamudre sa tadAzaye'tithI-cakAra kAruNya[ ra]sApagAgira" iti naiSadhe / (5) pAnIyapakSizobhAyutAn kAvyakartRlakSmIsahitAMzca // 10 // hIla0 zuSkapaGkayAH zaracchobhAyAH kiM varNyate / DalayoraikyAjjaDacittAnkavIn ca punaH kAvyakanikarAt / tattvato nirmalajalamadhyAn / punaH kasya jalasya vayasaH pakSiNo haMsAdayastairyuktAMzcakre // 10 // hIsuM0 'smiteSu 'padmeSu mukheSvivAsyA raGgatsu netreSviva khaJjaneSu / "bandiSviva "smerasarojapauSyaniSpAtiguJjanmadhupavrajeSu // 11 // 'paTIzvivoddAmakalAmakaughAvadAtakedAravasundharAsu / 3bhUSAsvivAsyA vividhAsu "lInazilImukhasmerasumAvalISu // 12 // 'gaNAdhirAje 'praNidhAnadugdhapAthonidhau mIna ivAtilIne / tadA kadAcidgaganAdhvanIno'parAcalAbhyarNabhuvaM babhAja // 13 // - tribhirvizeSakam // iti zarat // (1) vikaceSu / (2) kamaleSu / (3) calatsu / (4) maGgalapAThakeSu / (5) vikacakamalaparAgeSu niSpatanazIlazabdAyamAnabhramaranikareSu // 11 // (1) vastreSu / (2) ullasatkalamazAlizreNizubhrakedArabhUmISu / (3) AbharaNesu / (4) makarandapAnAgatanilayamAnabhramaravikacatkusumapaGktiSu // 12 // (1) hIravijayasUrInde / (2) dhyAnakSIrasamudre / (3) macchyA tsya ) iva / ( 4 ) zaradi / (5) sUryaH / (6) astAcalasamIpasthAnam // 13 // hIla0 gaganapAnthaH sUryo'stAdribhuvaM bhajati sma / keSu satsu ? / asyAH zarado vikasitakamalapa mukhneSu satsu / punaH khaJjaneSu calannetreSu satsu / punarvikasatkamalAmarande lolupamadhupeSu bandiSu maGgalapAThakaSu satsu / uccazAlisamUhenojjvalakedArabhUmiSu asyAH zaradaH paridhAnavastreSu satsu / punarnAnAvidhAsu 1. yatsA( dyA) hImu0 / 2. madhukadava0 hImu0 / 3. iti zaratsamayaH hIla0 / Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH // 239 bhramarayuktAsu kusumAvalISu asyA bhUSAsu satISu / punaH sUrau dhyAnakSIrAbdhau mInavallIne sati // 1112-13|| hIsuM0 vidherniyogena 'nijAstapazyAnputrAnivotsaGagajuSa: "svarazmIn / dRSTvA 'yiyAtUMstadudItakopAdivAruNIbhUtamathAruNena // 14 // (1) daivavazena / (2) nijasya sUryAtmanaH astaM pazyantIti / (3) utsaGgasaGginaH / (4) nijakiraNAn / (5) gantumicchUn / (6) teSu kiraNeSu prakaTIbhUtakroghAt / (7) raktIbhUtam / (8) bhAnunA // 14 // hIla0 vidhe0 / nijasya sUryAtmanaH astaM kSayaM pazyanti, tAdRzAsvakiraNAn yAtumicchUn dRSTvA teSUdItakopAtsUryeNa raktIbhutam // 14 // hIsuM0 'jahe'mbaraM 'sAyama zItabhAsA nItvA stadhAtrIdharagahvarAntaH / pradoSanAmnA parimoSiNevA sahAyibhAvena balAdgRhItam // 15 // (1) tyaktam / (2) vastramAkAzaM ca / (3) sandhyAyAm / (4) bhAnunA / (5) astAcalagahanamadhye / (6) rajanImukhanAmataskareNa / (7) ekatvena sahAyarAhityena // 15 // hIla0 jahe0 / sUryeNAmbaraM-gaganaM vasanaM vA tyaktam / utprekSyate / astAdreNuhAntarnItvA pradoSataskareNa ekAkitvena gRhItam // 15 // hIsuM0 'kalaGkavAnindurathA bhyudetA 'kalaGkino 'vizvavibodhino me / na sAmprataM sAmpratamatra vastumitIva yAti kvacidaMzumAlI // 16 // (1) doSAbhyuditApavAdavAnsalakSmA ca / (2) candraH / (3) udayiSyati / (4) niSkalaGkasya / (5jagatpratibodhavidhAtuH / (6) yuktam / / hIla0 kalaGkavAMzcandro'dhunodeSyati / akalaGkavato me vastumidAnIM nocitamitIva raviH kvacidyAti / / 16 / / hIsuM0 svarAgiNImaJjanakumbhikumbha pragalbhapInastanadigmRgAkSIm / nirvarNya rAgIva 'dinAvasAne kiM 'padminIprANapatiH prayAti // 17 // (1)[atra kiJciTitamiva pratibhAti / ] tAveva proddAmau puSTau stanau yasyAstAdRzI digpazcimA saiva taruNI tAm / (2) dRSTvA / (3) rAgavAn / (4) sAyam / (5) sUryaH // 17 // hIla0 svasmin snehalAM aJjanaH paJcamadiggajasya kumbhAveva pInau stanau yasyAstAdRzI pazcimadig mRganetrAM vA dRSTvA sUryo rAgI san sAyaM tatsannidhau yAti // 17 // hIsuM0 'uttuGgatAraGgazikhAvalambi 'kiJjalkalIlAyitarazmirAzi / payodhipUre'mbujabandhubimbaM "smerAruNAmbhoruhavadvibhAti // 18 // (1) uccaistarataraGgagaNAgramAzrayan / (2) kesaralIlAyamAnakiraNanikaraH / (3) samudrajale / Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hIsuM0 240 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (4) ravimaNDalam / (5) vikacakokanadamiva // 18 // hIla0 ravibimbaM abdhipUre kokanadavadvibhAti / kiMbhUtaH ? / uttuGgo gaganacumbI yastaraGgANAM samRhara tAragaratasya zikhAmavalambate, tAdRzam / punaH kiMbhUtaH ? / kamalakesaravadAcarita: karanikaro yasya, tAdRzam // 18 / / pUre samudrasya 'babhasti bimbaM rAjIvinIjIvitanAyakasya / . .payodhipalyaGkatale zayAlo rullAsi cakraM kimu 'cakrapANeH // 19 // (1) bhAti / (2) sUryasya maNDalam / (3) samudrazayyAmadhyazayanazIlasya / ( 4 ) sphuraccakram / (5) kRSNasya // 19 // hIla0 pUre0 / samudrasya pUre sUryabimbaM bhAti / utprekSyate / samudrazAyikRSNasya cakram // 19 // hIsuM0 khaNDena 'caNDadyutimaNDalena nyamajji pUre makarAkarasya / ___ sUrermahaHsAmyakRte'bdhijhampAsRjA zanairniSyatateva bhItiH // 20 // (1) kiMcinnyUnena / (2) mArtaNDabimbena / (3) brUDitam / (4) samudrajalaplave / (5) hIravijayasUripratApasAmyArthaH / (6) samudrapatanakRtA / (7) bhayAt // 20 // hIla0 sUryasya bimbasyArddhakhaNDo'rNave magnaH, arddhaH sthitaH / utprekSyate / sUripratApaM prAya ma kurvatA zanairbhayAtpatatA // 20 // hIsuM0 ambhodhimadhye'dhitabimbamambhojinIvarasya sphurati sma "sAyam / 5atAdRzI prekSya dazAM "priyasya kima bdhimajjaddinalakSmibhAlam // 21 // (1) samudramadhye / (2) ardhIbhUtamaNDalam / arddhaM samudra magnamarddhaM ca bahirdRzyamAnA / ( 3 ) sUryasya / (4) sandhyAyAm / (5) zocyAm / (6) avasthAm / (7) rave: (8) duHkhAtsamudre brUDaddivasakamalAlalATamiva // 21 // hIla0 samudramadhye rakherarddhabimbaM bhAti / utprekSyate / svasvAmino vizvazocyA dazAM vIkSya divagalAdaNyA: lalATam // 21 // hIsuM0 bhAnorbabhau maNDalakhaNDamabdhau 'gantuH 'purAremilituM "murArim / "mRgAGkalekheva saroSacaNDIsAlaktapAdAhatazoNitazrIH // 22 // (1) bimbasyAMzamAtram / caturthAMza ityarthaH / (2) gacchatIti gantA tasya / (3) zaMbhoH / (4) kRSNam / (5) candrakaleva / (6) kupitapArvatyA alaktayuktacaraNaprahAreNa raktIbhUtazobhaH / kupitAM girijAmanunetuM padapatita Izvarasya zirasi prahAra: pradattastadavasare caraNAlaktarasena lagnena raktevetyarthaH // 22 // hIla0 bhAnobimbakhaNDaM bhAti / utprekSyate / kRSNaM milituM yAtukasyezasya caraNe patitagya kruddhapArvatyA yAvakAktacaraNahananaraktA candralekhA // 22 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 241 saptamaH sargaH // hIsuM0 dvIpe 'parasminni taro'sti kazcidasya vratIndrasya vazI sadRkSaH / "didRkSayAntaH kutukAditIva patistviSAM yAti paratra khaNDe // 23 // (1) anyasmindvIpe / (2) anyaH / (3) ko'pi jitendriyaH / (4) hIravijayasUrestulyaH / (4) draSTumicchayA / (6) bhAnuH / (7) anyasthAne // 23 // hIla0 dvIpe0 / sUryaH anyasmin dvIpe yAti / utprekSyate / anyasmindvIpe zrIsUrisadRzo munIzA'sti nabati draSTum / / 23 / / hIsuM0 1anakSilakSyIbhavati sma 2bhAsvAnnijAGanAyAma nurAgibhAvAt / pakvacinigUDhaM varuNena roSAdivaiSa pAzena niyantrya "muktaH // 24 // iti sUryAstaH / (1) adRzyIbhavati sma / (2) sUryaH / (3) svapatnyAm - pazcimadizi / ( 4 ) anuraktatvena / (5) kutrApi / (6) baddhvA / (7) rakSitaH // 24 // hIla. ana0 / sUryo'dRggocaro'dRzyo jAtaH / utprekSyate / pazcimadigmRgalocanAyAM raktatvenAdbhUtako pAtpratIcIpatinA kvacitkutrApi pradeze pAzena niyamya baddhvA guptasthAne muktaH sthApito kSita ina // 24 // hIsuM0 1AvAsavismeramahIruhANAM sAyaM 'zikhA: "zizriyire rezakuntAH / / 'vizvopakartA kva gataH saMgotra: khagasta dIkSArthamivA sthuru'"ccaiH // 25 // (1) AvAsArthaM vikasitatarUNAm / (2) zAkhA: / (3) pakSiNaH / (4) zritAH / (5) vizvayorbhUna[bha]sorAlokanakArakatvenopakartA / (6) svajanaH / (7) khagatvena / (8) tasya khagasya bhAnorvIkSaNArtham / (9) sthitAH / (10) uccastaruzikhareSu // 25 // hIla0 AvA0 / vayasaH svanIDavavRkSazikhrirANi bhajante sma / vizvopakArI khagaH pakSI sUryo vA vatra gata iti vilokanArthaM uccairAsthuH // 25 // hIsuM0 marandanispanditamAlatAlI: sAyaM sma zIlanti 'kalApimAlAH / 'prAvRTpayodasya dhiyeva maitryA dupeyuSa: 'svaM milituM nabhastaH // 26 // (1) makarandarasakalitatApiccharAjatAlI: / (2) mayUragaNAH / (3) vArSikameghabudbhayA / (4) prAptavataH / (5) svaM megham (6) AkAzAt // 26 // hIla0 tamAlAstAlAstAn mandAramAlAH zrayanti sma / utprekSyate / gaganAtkSamAyAM militumAgatara ya meghasya buddhayA / / *26 / / hIsuM0 'vikAlavelAmanu sUtrakaNThA anInadannI DasanIDabhAjaH / dRSTvA 'jagaccakSuraniSTamete paThanti kiM zAntikamantrapAThAn // 27 // 1. 0So'bhrAnmilitaM kSamAyAm / hImu0 / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) sandhyAmanulakSyIkRtya / (2) zukAH / (3) zabdAyante sma / ( 4 ) kulAya samIpasthAH / (5) jagatazcakSuriva / darzakatvAtsarvamArgANAM cakSuH sUryastasyAstalakSaNAmApadaM dRSTvA zAntikamantrapAThAn / (6) uccaranti // 27 // hIla0 sandhyAsamayaM anudRSTvA sUtrakaNThA dvijAH zukAzca sUryasyApadaM vAraNArthaM zAma II III // 27 // hIsuM0 viyanmaNIvallabhaviprayuktAM pAthojinIM 'mudritavaktrakozAm / 1pauSyArpaNaprItahRdasta dAnImAlApayantIva ravai virephAH // 28 // (1) raviNeva kAntena viyoginIm / (2) pihitavadanamukulAm / ( 3 ) makarandadAnena haTamanamaH / (4) sandhyAyAm / (5) zabdaiH / (6) bhramarAH // hIla0 sUryAdviyuktAM duHkhArtI kamalinI bhramarA AravairAzvAsayantIva / / * 28 / / hIsuM0 sarojinI 'kozakucau nipIDyA dharacchade 'pItarasai: 'svavAtAt / __ "mIlanmukhI 'kampamiSAnniSedhI 'jahe 1degmaheleva 1'yuvadvirephaiH // 29 // (1) kamalinI / (2) mukulAveva stanau / (3) pIDayitvA / ( 4 ) adhastanapatre goSThe ca / "svamAha sandhyAmadharoSThalekhA "iti naiSadhe / adhastanoSTha iti tadvRttiH / (5) AsvAditAkaraH / (6) nijapakSapavanAt / (7) saGkacanmukhakamalA / (8) puna: kmpkpttaanivaarynt| / ( 1 ) tyaktA / (10) strIva / (11) taruNabhUGgaiH // 29 // hIla. saro0 / kamalinyAH kucasadRzau kozau nipIDyAdhaHpatre oSThadale vA pItarasai yudadiraphena vAya: kampastaddambhAniSedhanazIlA kamalinI tyaktA / yathA yuvatI nikhilaM kRlyA trAgate / / / hIsuM0 21mRgIdRzAmaJjanamaJjulAbhirvilocanazrIbhirivAbhibhUtA / 4vIDena panIDamakoTarAntaH prayAnti sandhyAmanu khaJjarITAH // 30 // (1) strINAm / (2) kajjalakAntAbhiH / (3) netralakSmIbhiH / ( 4 ) lajjayA / (5) kulAyadrumaniSkuhamadhye / (6) divasAvasAnamanulakSyIkRtya // 30 // hIla0 khaJjarITAH sandhyAM dRSTvA vRkSakoTare praviSTAH / utprekSyate / mRgIdRzAM ma / / 3.1 / hIsuM0 vizvaM vizantI dviSatI muSAM svA manviSya tasyA: kimamaGgalAya / "rathAGganAmnAM nivahai viyuktairvimuktakaNThaM rurude 1 dinAnte // 31 // (1) lokam / (2) madhye samAyAntIm / (3) vairiNIm / ( 4 ) nizA / ( 5 ) sapTanA / (6) rAtrerazakunAya / (7) cakravAkanikareNa / (8) virahibhiH / (9) gAsvaMgaNa / (10) sandhyAyAm // 31 // 1. rasArpa0 hImu0 / 2. hIlapratau hImu0 cAnayordvayoH zlokayoreSo'nukramaH 31 30 / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 saptamaH sargaH // hIla0 cakravAkai rudanaM kRtam / utprekSyate / jagati AgacchantI rAtriM dRSTvA tasyAH kimamaGgalAzam / / 30 / / hIsuM0 'doSAmukhena 'dviSateva vA kSiptaM samIkSya "svavipakSama rkam / zatroragotrIbhavanAdi vAbhrabhuvormudAbhrAmyata "ghUkalokaiH // 33 // (1) sandhyayA / (2) vairiNA / (3) dRSTvA / (4) nijaripum / ( 5 ) sUryama / (6) nAmAbhAvabhavanAt / zatrornAmno'pyabhAvo jAtaH sUryAgamanataH / (7) gaganabhUmitalAyAH / (8) ulUkanikaraiH / "AlokatAlokamulUkaloka" iti naiSadhe / tathA "AkAze mAvakAze tamasi samamite kokaloke sazoke" iti nATakazAstre'pi pakSizabdAnAM pura: samUhavAcI lokazabdo dRzyate // 32 // doSAmu0 / sandhyAsamayavairiNA sUryaM jale kSiptaM dRSTvA zatrunirmUlanAzAdulUkai tim // 32 / / hIsuM0 'kapotapAlItaTasanniviSTA 'huMkurvate kvApi kpotpotaaH| "zocyAM "dazAM prAptamudIkSya "mitramudIyamAnAnma nasIva duHkhAt // 33 // (1) viTaGkapradezasthitAH / "kapotapAlI viTaGka" iti haimyAm / (2) huMkAraM kurvanti krAM kurvanti / "sadA ninAdapaTale te piSpalera" iti subhASite / (3) pArApatabAlAH / (4) zocanArhAm / (5) avasthAm / (6) dRSTvA / (7) sUryaM suhRdaM ca / (8) prakaTIbhavataH / (9) hRdaye // 3 // hIla0 viTaGkaprAntadezasthAH pArApatA huGkAraM kurvate / utprekSyate / mitraM ravi suhadaM vA vipadi padAvA duHkhAt // 33 // hIsuM0 pikAzcu kUjuH sahakArakuJje ratyA ratazrAntatayA pazayAloH / jagajjayasyA vasaraM 'jigISoH saMsUcayantIva ratIzabhartuH // 34 // iti sandhyA / (1) kUjanti sma / zabdAyante sma / (2) mAkandakAnane / (3) smarapalyA / (4) suratenodbhUtazramatvena / (5) zayanazIlasya / (6) vizvavijayasya / (7) prastAvA / (8) jagatAM jayaM kartumicchoH / (9) smarasya prabhoH // 34 // hIla0 pikAH zabdAyante sma / ratyA saha ratakaraNena zramAtsuptasya smarasya jayarAmayaM kathayatI / / 3.4 / / hIsuM0 'samullalAsAbhrapathe'tha sandhyArAgo 'virAgIkRtacakracakraH / paJceSuNA "vizvajigISuNeyaM "prAdAyi zoNIva navopakAryA // 35 // (1) prakaTIbabhUva / ( 2 ) vyomAGgaNe / (3) sandhyAbhavanAnantaram / ( 4 ) sandhyAyAM raktimA / (5) duHkhIkRtacakravAkaprakaraH / (6) smareNa / (7) jagajjetumicchanA / (1.) pradatA / (9) raktA / "racayati ruciH zoNImetAM kumAritarAravai''riti naiSadhe / (10) navInapaTakuTI // 35 // 1. iti sandhyAsamayavarNanAdhikAre sarvavihagavirutAdivarNanam hIla0 / Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla. virahavyAkulIkRtacakraughaH sandhyArAgo jAtaH / utprekSyate / smareNa raktA navapaTakuTI dattA // 35 / / hIsuM0 'nabhoGgaNe sAndritasAndhyarAgairbabhe'mbudhiM 'zIlati 'helibimbe / bharturvidhorAgamane 'praNItai rAtristriyA kuGkamahastakaiH kim // 36 // (1) gaganamaNDale / (2) nibiDIbhUtasandhyAsambandhirAgai raktimabhiH / (3) sUryamaNDale / (4) samudram / (5) zrayati / (6) kAntasya / (7) candrasya / (8) kRtaiH (9) ghusRta iva hastabimbaiH // 36 // hIla0 ravimaNDale'rNavaM gate sAyaMtanarAgaiH zobhitam / utprekSyate / svasvAmina Agame rAtryA kuGkamahastabimbaiH // 36 // hIsuM0 'majjatkakupkuJjarabinduvRndAruNIbhavavyomasarittaraGgaiH / abhre'ruNAmbhojarajovimirjharadabhrasandhyAbhranibhAtprasastre // 37 // (1) jalakrIDAM kurvatAM diggajAnAM binduvRndairmadakaNanikaraiH / paJcamyAM hi dazAyAM karIndrANAM kapoleSu raktA bindavo nirgacchantIti zAstroktestathA- "bhUrjatvacaH kuJjarabinduzoNA" iti kumArasambhave / tai raktIbhavadgaganagaGgAtaraGgaiH / (2) vyomni / (3) kokanadaparAgaiH karambitaiH / (4) prasRtam // 37 // hIla0 magnadiggajamadai raktaiH svarganadItaraGgaiH sandhyArAgamiSAdgagane prasRtam // 37 // hIsuM0 AgAmukaM 'kAmukama kSilakSyaM praNIya parAjAnamanantalakSyA / aGge'GgarAgo ghusRNaiH praNItaH 1degsAndhyollasallohitA( timA)kimeSaH // 38 // (1) AgamanazIlam / (2) kAmayitAramabhilASiNam / (3) dRggocaram / (4) kRtvA / (5) candram nRpaM ca / (6) gaganazriyA / (7) vapuSi / (8) vilepanam / (9) kRtaH / (10) sandhyAbhavasphuradaktimA / hIla0 aagaa0| gaganalakSmyA AgantukaM pati candraM dRSTvA sandhyArAgamiSAdaGge raktacandranaivilepanaM kRmiva // 38 // hIsuM0 'nizAnane zrIsutakAntamattairatyutsavAyotsukabhAvabhAgbhiH / *digvArasAraGgavilocanAbhiH sandhyAruNazrI rudagAri rAgaH // 39 // (1) sAyam / (2) smaramadoddhataiH / (3) suratakrIDotsukAzayaiH / ( 4 ) digaGganAbhiH / (5) udgIrNaH // 39 // hIla0 sandhyAsamaye kAmena mattaidignAyakaiH sArthaM rateH sukhasyotsavAyotsukAbhirdigaGganAbhiH sandhyAruNatvameva rAga udgIrNaH // 39 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH // hIsuM0 'svarNevatAMhipratikarmasajjaprasAdhikA 'pANipayoruhebhyaH / nipAtukAlaktakapaGkapaGktiH sandhyAbhra(bhri)kA vyomni 'babhUvuSIva // 40 // (1) svargayuvatIgaNasya maNDanakaraNapravaNamaNDanakArikA / (2) karakamalebhyaH / (3) patanazIlayAvakajjalamAlAbhiH / (4) sAndhyarAgapaTalI / (5) jAtA // 40 // hIla0 svargAGganApratikarmakArikAhastebhyaH patitA laktakazreNI // 40 // hIsuM0 anIdRzIM 'vyomamaNenizrIcUDAmaNe: prekSya dazAM "svabhartuH / duHkhena tAmbUlama hAyi vaktrAtsandhAbhradambhAdiva digvadhUbhiH // 41 // (1) nikRSTAmastalakSaNAm / (2) sUryasya / (3) divasalakSmyAH zikhAmaNisadRzasya / (4) nijanAthasya / "dizo haridbhirharitAmivezvara" iti raghuvaMze / (5) tyaktam / (6) digaGganAbhiH // 41 // hIla0 svabhartuH sUryasyAsamyagavasthAM dRSTvA digaGganAbhistAmbUlaM tyaktam // 41 // hIsuM0 patyaugavAM kvApi gate'sya bandhUnpadmArathAGgA ripuvatpra doSaH / 'kliznAti 'kopAkimato "digIzaiH sandhyAbhradambhAdaruNIbabhUve // 42 // iti sandhyArAgaH // (1) sUrye bhUpe ca / (2) asya-gopateH / (3) cakravAkAn / (4) zatruriva / (5) yAminImukham / (6) pIDayanti / (7) dikpatibhiH / (8) raktIbhUtam / (9) krodhAt // 42 // hIla0 bhUsvAmini kiraNasvAmini vA gate taraNibhrAtRn kamalAn cakravAkAn sandhyA sukharahitAn karoti / ato dignAyakaiH kopAdraktIbhUtam // 42 // hIsuM0 1abhre 'manAksantamasaiH pradoSa: 'rAgAntare'tha prakaTIbabhUve / "pravAlapuJje smayamAnakRSNavallIprarohairiva vAddhimadhye // 43 // (1) AkAze / (2) kimapi / (3) andhakAraiH / (4) sandhyArAgamadhye / (5) vidumavRnde / (6) vikasatkRSNalatAGkaraiH // 43 // hIla0 sandhyArAgamadhye'ndhakAraiH prakaTIbhUtam / yathA samudramadhye pravAlapuJje kRSNavallIprarohairaGkaraiH prakaTIbhUyate // 43 // hIsuM0 vibhrAjisandhyAbhraparamparAbhiralambhi bhUcchAyabharai vibhUtiH / "smerAruNAmbhoruhamaNDalIbhirbhRGgairivAntarmadhupAnalInaiH // 44 // (1) zobhanazIlasAndhyarAgAbhrikAzreNIbhiH / (2) prAptA / (3) andhakAranikaraiH / Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (4) zobhA / (5) vikacakokanadamAlAbhiH / ( 6 ) kozamadhye makarandapAnArthaM nizcalIbhUtaiH // 44 // hIla0 zobhanazIlAbhirabhra zreNibhirandhakAraiH kRtvA zobhA prAptA / yathA raktAmbhojapaGktibhirbhRGgaiH zobhApsate // 44 // hIsuM0 tamogaNAliGginabhoGgaNazrIH sandhyAbhrarAgacchuritA cakAse / "vRndArakaiH "kuGkumagandhadhUlIdravairivA sicyata zakramArgaH // 45 // ( 1 ) tamonivahAzliSTagaganalakSmIH / (2) sandhyAghanaraktimnA vyAptA / "candanacchuritaM vapu"riti pANDavacaritre / ( 3 ) zuzubhe / ( 4 ) devaiH / (5) ghusRNamRganAbhipaGkaiH / ( 6 ) siktaH / (7) AkAzam / "yenAmunA bahuvigADhasurezvarAdhva " iti naiSadhe // 45 // hIla0 andhakArayuktaM yatsandhyArAgayuktaM gaganaM bhAti / devaiH / utprekSyate / kuGkumakastUrikAbhirgaganaM sicyate // 45 // hIsuM0 'sudhAndhasAmadhvani sAndhyarAgollAsaM vilupya prasRtaM 'tamobhiH | "malImasAH 'svAvasaraM prapadya 'parodayaM hanta kutaH sahante // 46 // (1) devAnAM mArge / nabhasItyarthaH / ( 2 ) sandhyAraktimAnam / ( 3 ) apAkRtya / ( 4 ) andhakAraiH / ( 5 ) malInA: ( 6 ) svasamayam / (7) prApya / ( 8 ) pareSAmunnatim // 46 // hIla0 gagane sandhyArAgamatikramya dhvAntaiH prasRtam / nIcAH pApAH prastAvaM prApyAnyeSAmudayaM na sahante // 46 // hIsuM0 'purArikaMsAripadaprasate rajayyavIryaM zazinaM nizamya / dhvAntopadhestannijighRkSayeva 'tamobhira thre 'bahulI - babhUve // 47 // - 1 iti sandhyArAgaH // ( 1 ) Izvarasya viSNupadasya ca prasAdAt / ( 2 ) jetumazakyaparAkramam / (3) zrutvA / (4) tasya zazinaH nigrahaM kartumicchayA / (5) ajayyavIryatvAdrUpabAhulyaM rAhubhiH / ( 6 ) gagane / (7) bahubhirjAtam // 47 // hIla0 IzakRSNayoH padamanantaM tatsevayA balavantaM candraM zrutvA dhvAntamiSAnnigrahakartuM dhvAntairbahulaM jAtam 11*8011 hIsuM0 ' kvacijjagatsAkSiNamekSya yAtaM jagajjagajjIvapibo jighatsuH / svIyaM 'vibhAvyAvasaraM 'smarArirbhUcchAyakAyAM sRjatIva mAyAm // 48 // (1) kutrApi / ( 2 ) jagataH sAkSibhUtam / sarvakarmmaNAmityarthaH / ( 3 ) dRSTvA / ( 4 ) vizvam / (5) vizvaprANaharaH / "jIve'tsu(su) jIvitaprANA" iti haimyAm / "kSaye jagajjIvapibaM 1. iti sandhyArAgamadhyagatatamisrAvarNanam *hIla0 / 2. 0bhirbabhU0 hImu0 / Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH // 247 zivaM vadaniti naiSadhe / (6) khAditumicchuH / (7) dRSTvA / (8) zaMbhuH (9) tamomayAm // 48 // hIla0 sUryaM kvacidgataM dRSTvAvasaraM prApya prANahara Izo jagatkhAditumicchardhvAntarUpAM mAyAM karoti // 48 // hIsuM0 pazorivortIdivagocarasya dhvAntasya bhoH pazyati(ta) mandimAnam / nihanyamAno'pi muhuH 'kareNa 'caMDadyutA dhAvati rodasoryat // 49 // (1) tirazca iva / (2) bhUminabhasIviSayazcaraNasthAnaM yasya / (3) mandimAnaM mUDhatAm / "mandimAnamagamacchanaiH zanai"-riti vastupAlakIrtikaumudyAm / (4) kiraNena hastena ca / (5) sUryeNa / (6) dyAvApRthivyoH // 49 // hIla0 uccanIcasthAne caraNazIlasya pazoriva dhvAntasya mUDhatAM bhoH bhUspRzaH pazyata / yatsUryeNa hastena rucA vA hanyamAno'pi divaspRthivyordhAvati AyAti // 49 / / hIsuM0 aGkAccyutAyA rabhasena bAlyA lIlAM 'sRjantyAH svapiturga bhasteH / jAmeya'masyeva payaHpravAhai te 'nabhobhUmitale degtamobhiH // 50 // (1) utsaGgAt / (2) patitAyAH / (3) autsukyena / (4) krIDAm / (5) kurvatyAH / (6) nijatAtasya / (7) raveH / (8) yamunAyAH / (9) gaganabhUmI / (10) andhakAraiH // 50 // hIla0 tamobhirgaganabhUtale vyApte / utprekSyate / svapitustaraNeSkro(: kro)DAtpatitAyA yamunAyAH pravAhaiApte // 50 // hIsuM0 1rathAGanAmnAM 'divasAvasAne 3viyogabhAjAM samamaGganAbhiH / sphuradviSAdAnaladhUmalekhA manye 'tamisrA bahulIbabhUvuH // 51 // (1) cakravAkAnAm / (2) sandhyAyAm / (3) virahiNAm / (4) prakaTIbhavatkhedarUpaduHkhAnaladhUmAvalIva / (5) andhakArANi / tamisrazabdaH strIklIbaliGge / (6) pracurA jAtA // 51 // hIla0 andhakArA bahulA jAtAH / tatraivamahaM manye-viyuktAnAM cakravAkAnAM duHkhAgnedhUmarekhA // 51 // hIsuM0 gate gavAM 'svAmini 'nAbhyudIte rAjanyathArAjakavadvibhAvya / svairapracAreNa jagatsamagramupAdravadda syurivAndhakAraH // 52 // (1) sUrya nRpe ca / (2) udgate na / (3) candre bhUpe ca / (3) atha punararthe / (5) niHsvAmikavat / "hAhA mahAkaSTamarAjaka jaga''diti dhanapAloktiH / (6) svecchayA saMcaraNena / (7) upadravati sma / (8) vairIva // 52 // hIla0 bhUsvAmini ravau vA gate sati punarnavInapaTTadhare candrevAnudite satyarAjakaM dRSTvA dhvAntArAtirjagadupadravati sma // 52 / / Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 kiyadvihAyaH kiyatI kSitirvA pramAtukAmastamasAM samUhaH / kutUhalAkrAntamanA itIva dyAvApRthivyoH prasarIsarIti // 53 // (1) kiM pramANamasyeti / (2) gaganam / (3) pramANIkartumanAH / ( 4) kautukavyAptacetAH / (5) nabhobhUmyoH / (6) atizayena prasarati sma // 53 // hIla0 tamaH prasarati sma / utprekSyate / kutUhalena dyAvApRthivyau pramANIkartum / / 53|| hIsuM0 tepe tapo bhUdharagahvarAntastyaktAzanAmbha: prativAsaraM yat / "vyomAvanI vyApakasiddhirasmAda lambhi bhUcchAyabharairivaiSA // 54 // (1) tadA( ? ) giriguhAsu / (2) muktAnapAnam / (3) nityam (4) dyAvAbhUmI vyApanarUpaphalaniSpattiH / (5) labdhA (6) pratyakSA // 54 // hIla0 giriguhAntaryattapastaptaM tasmAttapasa: phalaM bhUnabhasorvyApakasiddhirAptA // 54|| hIsuM0 atho dadIpyanta nabhaHpadavyAM rejhagajjhagityusravimizratArAH / "svakAntamAyAntama vetya rAtryA puSpopacAro "vyaracIva mArge // 55 // (1) tamaHprasArAnantaram / (2) uddIpitAH / (3) jhagajjhagiti kRdbhiH kiraNaiH karambitAH / "jhagajjhagitikAntaya" iti pANDavacaritre / (4) nijapatim / (5) jJAtvA / (6) kusumaprakaraH / (7) racitaH // 55 // hIla0 dIpyamAnakiraNakarambitAstArAH sphuranti sma / utprekSyate / svapatiM candramAgacchantaM jJAtvA nizA kusumaprakAro vyaraci kRtaH / / 55 // hIsuM0 'kukSibhari kSoNi nabha:padavyopsAhitaM santamasaM jighAMsoH / tArAH svayaM rAjJa 6ihA yiyAso: "patAkinIva prasRtA purastAt // 56 // (1) bhRtamadhyam (2) bhUgaganamArgayoH / (3) mattaripum / (4) hantumicchoH / (5) candrasya nRpasya ca / (6) iha gaganamaNDale / (7) AgantumicchoH / (8) senA / (9) agre // 56 // hIla. dhvAntaM hantuM svayamAgantukasya candrasya purastAttArArUpA vAhinI prasarati sma / yatra rAjJo'bhiSeNanAbhi lASastatra purastvaritamanIkaM prasaratIti rItiH / kiMbhUtaM dhvAntam ? / bhUgaganayo tamadhyaM, punarjagadAkramakArakaM zatrurUpam // 56 // hIsuM0 ciraM vinodairdinanAyakenAbhikena sAkaM "suravartmalakSmyA / 'nakSatralakSAtkimazeSavakSaH zramAmbubhirbindukitaM babhUva // 57 // (1) vilAsaiH / ( 2 ) raviNA / (3) svAbhilASukena( nn)| patinIva ( ? ) ( 4 ) gaganazriyA / (5) uDukapaTAt / (6) jalakaNakalitaM jAtam / "svedabindukitanAsikAzikhaM' iti 1. ityandhakAraH / hIla0 / 2. 0marutpa0 hIla0 / Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH // 249 naiSadhe // 57 // hIla0 cira0 raviNA sArddhaM vinodairgaganazriyAstArAmiSAdvakSaH zramAmbubhibindukalitaM jAtam // 57 // hIsuM0 AgantukasyodayazRGgizRGgasthAnIM tamodviDdamanasya rAjJaH / 'nabhovitAnaM kimakAri tArAmuktAGkitaM sRSTikRto pariSTAt // 58 // (1) AgantumicchataH / (2) udayAcalazikharasabhAm / (3) andhakAraripuhantuH / (4) candrasya / (5) gaganacandrodayaH / (6) brahmaNA / (7) candropari / / 58 / / hIla0 udayAdrirUpAM sabhAmAgantukAmasya tamaHsaMhArakRtazcandrasyopari dhAtrA muktAGkitazcandrodayo dhRtaH // 58 / / hIsuM0 'nabhogasAraGadRzAM ratIzarAbhasyavazyapriyakhelinInAm / vakSaHsthahArazru( cyu )tamuktikAbhirnabhaHsthalI 'tArakitA kimAsIt // 59 / / (1) devavadhUnAm / (2) kAmautsukyena svAyattaiH kAntaiH saha krIDanazIlAnAm / (3) hRdayasthalasthAyukamuktikahAratruTitamuktAphalaiH / (4) tArAyuktA // 59 // hIla0 smarotkarSeNa vazIbhUtaiH priyaiH saha ramamANAnAM devAGganAnAM hRdayAt truTitvA patitairmuktAphalairnabhastArAGkitaM jAtamiva / / 59 // hIsuM0 'svardaNDadaNDaM dadhatA tamistravAso vasAnena sitetarazri / "kapAlamAleva dhRtA 'vihAya:kapAlinA vakSasi tAratArAH // 60 // (1) svargadaNDaH / loke 'pitRpatha' iti prasiddhaH / gaganAntarAmArga iva dRzyamAnaH sa eva yaSTiH / (2) andhakArarUpaM vastram / (3) paridhAnena / (4) zyAmam / (5) naramastakakharparapaGiktaH / (6) AkAzakapAlikena // 60 // hIla0 svargadaNDaM dadhatA punaH kRSNaM dhvAntavasanaM dadhAnenAnantarudreNa tArAmiSAtkapAla zreNibhRtA // 60 // hIsuM0 tathA tavApyastu yathA triyAme ! "niSkAsyate'haM galahastayitvA / "zapannitIvA kSipakSalakSAkSatAna haryogya bhimantrya gacchan // 61 // (1) tenaiva prakAreNa-galahastadAnAdinA / (2) niSkAsanaM bhavatu / (3) sambodhane rAtre !! (4) lokamadhyAt / katham ? te galahastaM datvA / (5) zApaM dadAnaH / (6) kSipati sma / (7) nakSatranibhAt / lAjAnakSatrataNDulAn vA / (8) divasayogI / (9) mantrayitvA // 1 // hIla0 tathA0 / caturyAmAyA api triyAme iti sambodhanaM kSayakRtsUcakam / yathAhaM divasastvayA niSkAsye tathA tavApyastu iti vAsarayogI tArAdambhAdakSatAnakSipat // 61 // hIsuM0 'prasthAtukAmena tamo jighAMsorjayAya pUrvAvanibhRdgatena / 5akSepi rAjJA dazadikSu manye zAntyai balistA rakatandulAlI // 62 / / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) calitumanasA / (2) andhakAram / (3) hantumicchoH / (4) udayAcalasthitena / (5) kSiptaH / (6) nirvighnakRte / (7) tArA eva tandulamAlA // 62 // hIla0 dhvAntarUparAhorhantumudayAdrAvAgatena candreNa tArakarUpo baliH kRtaH // 62 / / hIsuM0 'kAnte nimagne'mbunidhau praNazya dinazriyo'trANatayA 'prayAntyAH / 6Acchidya "muktAbharaNAni "tArA 'dviSattaye vAdadire rajanyA // 63 // (1) sUrye / (2) divasalakSyAH / (3) arakSakatvena / (4) naSTvA / (5) gacchantyAH / (6) haThAt gRhItvA / (7) mauktikabhUSaNAni / (8) tArArUpANi / (9) zatrutayA / (10) gRhItAni // 63 // hIla0 zrIsUrye samudre brUDite sati rAtryA dinazriyA muktAbharaNAni gRhItAni // 63 // hIsuM0 'svaHkUli[ nI ]kUlavilAsinInAM pradoSavizleSivihaMgamInAm / vilocanodbhUtapayaHpRSadbhiH "kimambaraM 'tArakitaM patadbhiH // 64 // (1) gaganasarittaTe krIDAzIlAnAm / (2) rAtrimukhe viyogo vidyate yAsAM tAdRzInAM pakSiNInAm / cakravAkInAmityarthaH / "nijaparidRDhaM gADhapremA rathAGgavihaGgamI''ti naiSadhe / / (3) nayanani: saradvASpakaNaiH / (4) AkAzam / (5) tArAkalitam // 64 // hIla0 svargaGgAsthAnAM sandhyayA viyuktarathAGgInAM netrebhyaH patadbhiH payobindubhirnabhastArAGkitam // 64 / / hIsuM0 svAM 'niSTitAM prekSya sudhAM sudhAzaiH punaH kRte'syA iva "mathyamAnAt / "sudhaambudheyomni samucchaladbhirambhaHkaNaistArabharaiH rbabhUve // 65 // iti tArAH // (1) vyayitAm / (2) devaiH / (3) sudhAyA artham / (4) viloDyamAnAt / (5) kSIrasamudrAt / "sudhAmbhonidhiDiNDIrapiNDapANDuyazaHkuzezayakhaNDamaNDitasakalasaMsArasarA" iti campUkathAyAm / (6) uccairutpatadbhiH // 65 // hIla0 svasudhAkSayaM dRSTvA punaH sudhArthaM madhyamAnAdarNavAt udbhUtairambhaHkaNaistA dhairjAtam // 65 // hIsaM0 1athodadhe 2caNDakare prayAte prAcyA mukhe kiJcana pANDimazrIH / ___ "smitaM "pramodAdiva 'saumyarAjodayaM prakRtye[va] "dizAM samIkSya // 66 // (1) tArakaprakaTanAnantaram / (2) pracaNDadaNDe - nRpe bhAnau ca / (3) vizadimazobhA / (4) hasitam / (5) harSaprAdurbhAvAt / (6) somatAyuktasya rAjJazcandrasya nRpasya ca udayam / (6) prajayA nagaralokena / (8) pUrvadizAm // 66 // * hIla0 atho0 / ravau yAte prAcyA mukhe pANDutA dhRtA / utprekSyate / candraM dRSTvA smitaM kRtam / yathA prajA saumyapatiM dRSTvA modate // 66 / / 1. iti tArakodayaH hIla0 / Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptamaH sargaH // hIsuM0 'saMsRjya rAjyaddayitena patnI harerha rittA ravibhUSaNazrIH / garbhaM vahantI 'mihikAmayUkhaM mukhepuSatpANDurimANamUhe // 67 // (1) saGgaM kRtvA / "nirvApayiSyanniva saMsisRkSo ' 'riti naiSadhe / saGgaM karttumicchoriti tadvRttiH / (2) anuraktIbhavatkAntena / "rajyannakhasyAGgulipaJcakasye" ti naiSadhe ( 3 ) patnI / ( 4 ) dig pUrvA / "nijamukhamitaH smeraM dhatte harermahiSI harit " iti naiSadhe / (5) tArA ujjvalA manojJAstArarUpA vA AbharaNAnAM zrIryasyAH / "prathamamupahRtyArthaM tArairakhaNDitatandulai" riti naiSadhe / ( 6 ) candram / (7) zvetatAm // 67 // hIla0 rAgipatinA - indreNa patinA vA saha saGgaM kRtvA candragarbhaM vahantI gurvINI jAtA // 67 // hIsuM0 'AkaNThamambhassu nimajya kAmamantro'lizabdaiH kumudaira' sAdhi / vikAzalakSmIM dadatI kimeSA tatsiddhirindudyutirAvirAsIt // 68 // (1) kaNThamaryAdIkRtya / (2) abhilASadAyimantraH / ( 3 ) bhramaraguJjAravaiH / ( 4 ) sAdhitaH / (5) kairavaiH / ( 6 ) candracandrikArUpA tasya mantrasya phalaniSpattirjAtA // 68 // hIla. kumudairmantraH sAdhitaH / utprekSyate / kumudAnAM vikAzaM dadatI tatsiddhizcandrikA udbhUtA // 68 // hIsuM0 ' sAndradumollAsini pUrvazailazRGgAGgaNe caJcati candralekhA / 3kiJcinnirIkSyA "haridigmRgAkSyAzcUDAmaNiH kiM cikurAntarasthA // 69 // (1) sacchAyataruzAlini / ( 2 ) zobhate / "cakAsti caJcati lasatyapi zobhate " iti kriyAkalApe / ( 3 ) svalpam / ( 4 ) dRzyA / ( 5 ) pUrvAkAntAyA: / ( 6 ) kezapAzamadhyasthAsnuH // 69 // hIla0 udayAdridrumAntazcandralekhA saMzobhate / utprekSyate / pUrvasyAzcikurAntarvartinI cUDAmaNiH / 'maNizabdaH puMstriyoH' // 69 // hIsuM0 datvAdhipatyaM nikhilAcalAnAM svadiggireH svargiricakriNeva / "maulisthale rAjatapaTTabandho vinirmitaH 'sphUrjati sAmisomaH // 70 // 251 ( 1 ) rAjyam / ( 2 ) sarvagirINAm / (3) pUrvAde: ( 4 ) indreNa / "jAmbUnadorvvIdharasArvabhauma' iti naiSadhe / ( 5 ) zirasi / ( 6 ) dIpyate / (7) arddhacandraH / "pUrvaM gAdhisutena sAmighaTitA muktA nu mandAkinI "ti naiSadhe / arddhanirmiteti tadvRttiH // 70 // hIla0 dtvaa0| arddhazcandraH zobhate / utprekSyate / udayAdreH parvatAdhipatyaM datvendreNa maulau rUpyapaTTabandhA nirmitaH // 70 // hIsuM0 'surendradigbhUdharamUrdhina bimbama' pUrNamAbhAsata zItabhAsaH / khaNDaM zikhAyAmiva 'saiMhikeyadaMSTrAntarAyantraNato'janiSTa // 71 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) udayAcalazikhare / (2) kiJcinnyUnam / (3) candrasya / (4) rAhudaMSTrAmadhyanirgamanata: // 71 // hIla0 asampUrNazcandraH zuzubhe / utprekSyate / rAhuNArddhakRtaH // 71 / / hIsuM0 'sampUrNapIyUSamayUkhabimbaM babhau tataH 'svIyadigaGganAyai / marandalInAlipurandareNa kima yete sma smitapuNDarIkam // 72 // (1) akhaNDacandramaNDalam / (2) nijadigmRgAkSyai / pUrvAyai / (3) makarandapAnArthamantarnizcalI bhUtA bhRGgA yatra / (4) arpitam // 72 // hIla0 atha sampUrNaH zuzubhe / utprekSyate / indreNAlikalitaM puNDarIkaM pUrvasyAH prattam / / *72 / / hIsuM0 2pitAmahasya 'vratirATcaritraizci trIyamANasya 'vidhUtamauleH / kamaNDaluzcAndra ivotpalAGkaH srasta: "zayAdullasati sma 'somaH // 73 // (1) kaveraparavarNanarAbhasyena mA granthanAyako vismRto bhUditi tameva smArayati / hIravijayasUricaritaiH (2) vismayaM dadhAnasya / (3) vidheH / (4) kampitazirasaH / (5) candrakAntamaNimayaH kamaNDaluH / (6) kuvalayakalitaH / (7) patitaH / (8) hastAt / (9) sa eva candraH / (10) sphurati // 73 // hIla0 candro bhAti / utprekSyate / zrIhIravijayasUricaritraiH kampitaziraso brahmaNaH karAtpatita: kamalasahita: candrakAntaratnaghaTitaH kamaNDaluriva // 73 / / hIsuM0 'pIyUSapUrNaH 'kaladhautaklRpto'bhiSekakumbhaH kimu zIta kAntiH / pazRGgArayoniM 'jagadAdhipatye'bhiSiJcatA vizvakRtA 'vyadhAyi // 74 // (1) amRtabhRtaH / (2) rUpyanirmitaH / (3) abhiSekakaraNAya kalaza: / (4) candraH / (5) smaram / (6) bhuvanAnAM rAjye / (7) vidhinA / (8) kRtaH // 74 // hIla0 piiyuu0| saGkalpayonimAdhipatye nyasyatA vidhinA vidhuH kumbhaH kRtaH // *74 / / hIsuM0 1kSayAtsudhAyAzcirakAlapAnAttAM' yAcamAnAnanugRhya devAn / "sudhArucivizvasRjA sudhAyA 6akSINakumbhaH kimu kalpyate sma // 75 // (1) nAzAt / (2) sudhAm (3) anugrahaM kRtvA / (4) candraH / (5) dhAtrA / (6) akSayakalaza: / (7) kRtaH // 75 // hIla0 sudhAkSayAtpunaH sudhAM yAcamAnAndevAnanugrahaM kRtvA dhruveNa candro'mRta kumbhaH kRtaH // 75 / / hIsuM0 prAgdigmRgAkSyA 'praNayena patyau "samIyuSi 5svAvasathaM surendre / / 6udbodhito bhettumivAndhakAraM 'nizIthinInAyakadIpradIpaH // 76 // iti cndrH|| 1. sama0 hImu0 / 2. kaumudIza: hImu0 / 3. iti candrodayaH hIla0 / Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 saptamaH sargaH // (1) pUrvadikkAntayA / (2) snehena / (3) zakre / ( 4 ) samAgate / (5) nijagRham / (6) prakaTIkRtaH / (6) rAtritvAttamo nirAkartum / (8) candra eva dIpanazIladIpaH // 76 // hIla0 svagRhamAgacchati vajriNi prAcIvadhvA dhvAntaM nirAkartuM triyAmezarUpo dIpto dIpro vihitaH / / 76 / / hIsuM0 'pUrvAdrimauleratha mandamandaM pracakrame gantuma caNDarociH / 'nijodayazrInavanRttasUtradhArAparAdi milituM kimutkaH // 77 // (1) udayAcala zikharAt / (2) zanaiH zanaiH / "gaganamavajagAhe mandamandaM mRgAGka" iti campUkathAyAm / (3) prArabdha[ vAn] / "pracakrame vaktumanukramajJA" iti raghuvaMze / (4) candraH / (5) nijasyAtmanaH abhyudayalakSmyA navInatANDavasya kalAcAryaH / yathA prAtarvarNana"udayagiri-kuraGgIzRGgakaNDUyanena svapiti sukhamidAnImantarendoH kuraGgaH // " "pariNataravigarbhavyAkulA paurahUtI, digapi ghanakapotI huMkRtaiH kranthatIva // " ityudayanAcAryakAlidAsayoH padadvayaM pRthak pRthak / pazcimadiggirim / (6) sotkaNThaH / candrasya tu pratipadvitIyAyAH pazcimAyAmevodayastasmA-dastAcalazcandrasyodayAdriH // 77 // hIla0 puurvaa0| candrazcalati sma / utprekSyate / udayalakSmyArabdhanATyasUcakAstAcalaM militum / / 77 / / hIsuM0 svarbhANubhIte: zaraNIkRtena prAcIdhavenAya mupekSitaH san / patrasyanzazAGkaH kimu pazcimAzApate: "zaraNyasya sametyupAntam / / 78 / / (1) rAhubhayAt / (2) Azritena / (3) zakreNa / (4) akRtamamatva: san / (5) ripostrAsaM prApnuvan / (6) varuNasya / (7) zaraNAgatavatsalasya / (8) pArzvam // 78 // hIla0 pUrvazaraNaM muktvA pazcimApatiM zaraNaM yAti // 78 / / hIsuM0 'prAcIpayorazipayaHplavAntarvilAsamAdhAya marAlabAlaH / krIDAM cikIrSuH kimu pazcimAbdhau 'nabhodhvanAsau pracacAla candraH // 79 // (1) pUrvasamudrapayaHpUramadhye krIDAM kRtvA / (2) krtumicchuH| (3) pazcima samudre / (4) gaganamArgeNa // 79 // hIla0 candraH pracacAla / utprekSyate / haMsabAlaH // 79 // hIsuM0 saJcAri nirdaNDamivAtapatraM vihastako vA "caladAtmadarzaH / krIDAtaDAgaH kimu 'jaGgamo vA smarAvanIndoH zazabhRdvabhAse // 80 // iti snycaarH|| (1) saJcaraNazIlam / (2) daNDarahitam / (3) hastakena rahitam / ( 4 ) pracalandarpaNAH / (5) saJcalan / (6) candraH // 80 // hIla0 candro bhAti sma / utprekSyate / smarasya chatraM vA darpaNaM vA kAsAro veti kavivimarzaH // 8 // 1. 0te / hImu0 / 2. iti nabhasi candrabimbasaJcAraH hIla0 / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 bhIte: 'svikAyA divasasya lakSmI vijJAya naSTAmiha 'jIvanAzam / vidmo visatyA "hasitaM "hasantyA jyotsnA jajRmbhe gagane sudhAMzoH // 81 // (1) bhayAt / (2) svasya / "munermanovRttiriva svikAyA" miti naiSadhe / (3) jJAtvA / (4) palAyitAm / (5) jIvaM gRhItvA / (6) nizAyAH / (7) smitam / (8) hAsaM kurvatyAH / (9) candrikA / (10) prakaTitA // 81 // hIla0 candrikA samallasati sma / utprekSyate / rAtribhItenaSTAM dinalakSmI jJAtvA hasantyA rAtryA hasitamiti vayaM vidmaH // 81 // ambare 'viruruce sudhArucezcandracaJcuramarIcisaJcayaH / dugdhavArinidhirA tmajaM vidhuM kiM 'cirAya milituM samIyivAn // 82 // (1) bhAti sma / (2) karpUrazubhrakiraNanikaraH / (3) kSIrasamudraH / (4) putram / (5) sAgarotpannatvAt cirakAlena militum / (6) samAgataH // 82 // hIla0 karpUravatkAntiprakaraH zuzubhe / utprekSyate / kSIrasamudraH svaputraM candraM milituM samAgataH // 82 // hIsuM0 'svargaM gatA 'kratubhujAM prabhavAmi tRptyai "tadvannRNAmapi 5dharAma dhigatya nityam / pIyUSasantatiritIva vicintayantI jyotsnAtanUravatatAra tale'calAyAH // 83 // (1) devalokaM gatA satI / (2) devAnAm / (3) tRptyai samarthIbhavAmi / (4) tenaiva prakAreNa / (5) pRthivIm / (6) prApya / (7) narANAmapi tRptyai prabhavAmi / (8) candrikAkAyaH / (9) bhUmaNDale // 83 // hIla. ahaM sudhA svargaM gatA satI kratubhujAM devAnAM tRptyai jAtA, punaH pRthivIM prApya narANAM tRptikAriNI syAmiti cintayantI amRtazreNiotsnAmiSAddharAtale uttarati sma // 83 // hIsuM0 prasasAra 'mahIvihAyaso mihikAdIdhiti dIdhitivrajaH / yuvateriva zItadIdhiteru pasaMvyAnama mecakadyuti // 84 // (1) dyAvApRthivyoH / (2) candracandrikAnicayaH / (3) candrapatnyA nizAyAH / (4) paridhAnavastram / (5) zyAmam // 84 // hIla. prssaa0| dyAvApRthivyozcandrikA prasarati sma / utprekSyate / candrapatnyA rAtryAH zreSThaM paridhAnavastram // 84 // hIsuM0 vArirAzirazanAvihAyasoH kaumudIbhirudaraM sma pUryate / andhakAraripunirjayodbhavatkIrtibhiH kimu kumudvatIpateH // 85 // (1) bhUmInabhasoH / (2) madhyam / (3) pUrNIkRtam / (4) andhakAra eva zatrustasya parAbhavanAt athavA sUryasyAbhibhavAccandrodaye hi bhAnurastaM yAtIti prakaTIbhavantIbhiH Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 255 saptamaH sargaH // kIrtibhiH / (5) candrasya // 85 // hIla0 dyAvApRthivyormadhyaM pUryate sma / utprekSyate / candrakIrtibhiH // 85 / / hIsuM0 bhUmInabhomaNDalamedurazrI ryotsnAvapurviSNupadIpravAhaiH / "naktaMdinaM 'jahvapadaprasatteH prAkAmyarUpA "kimavApi "siddhiH // 83 // (1) pRthvIgaganayorupacitazobhA / (2) candrikAkAyA / (3) gaGgAjalaiH / (4) nityam / (5) viSNupadasya sevanAt / (6) rodaHkandaravistaraNazIlA / bahurUpA / (7) prAptA / (8) phalaniSpattiH // 86 // hIla0 bhUmInabhasormaNDale medurA zobhA yasyAstAdRzI jyotsnA saiva vapuryasyAstAdRzI yA gaGgA tasyAH pravAhairAkAzasevAtaH kiM bahurUpakAriNI siddhirAptA // 86 // hIsuM0 'cUrNai: 'prapUrNA kimu mauktikAnAM pIyUSapaDraiH kimu vA viliptA / zrIkhaNDanIraiH kimutAbhiSiktA jyotsnAbhiru <Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 256 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam vallI mauktikahAravanma rakatazreNIzazAGkAzmava - 'lakSmI kAJcidamI0 dadhuH 11sitarucau candrAtapaM 12cinvati // 10 // (1) padmabandhuH sUryastasya putrI yamunA / (2) airAvaNaH / (3) nIlakamalam / (4) zvetakamalavat / (5) haMsa iva / (6) kAkaH / (7) nIlaratnamAlA / (8) candrakAnta iva / (9) zobhAm / (10) pUrvoktA gaGgAprabhRtayaSpa( : pa )dArthAH / (11) candre / (12) vistArayati sati // 10 // hIla0 gnggaav0| candrikAyAM satyAmamI padArthAH pUrNAM zobhAM dadhuH / yato yamI gaGgA jAtA airAvaNavat dugdhavat nIlotpalam / zeSaM subodham // 90 // hIsuM0 'smeratkairavazaGkayA 'kuvalayAnyuttaMsayatyaGganA bhRGgAnmAlikabAlikA: "sumadhiyA gRhNanti kelIvane / "muktAbhrAntibhRtaH kirAtavanitAzcinvanti guJjAvrajAM - "zcaJcaccandramaso bhramaM vitanute no kasya candrAtapaH // 9 // (1) vihasat / "smeradambhoruhArAmapavamAnamivAnila'' iti pANDavacaritre smeraditi vikAsanArthe dRzyate / (2) nIlakamalAni / (3) avataMsAni kurvanti / avataMsakaraNaM zirasi zravasi ca zAstre dRzyate / " ApIDazekharottaMsAvataMsAH zirasaH straji" iti haimyAm / tathA - "vidarbhasubhrUzravaNAvataMsike''ti naiSadhe / (4) puSpabhrAntyA / (5) mauktikabhramadhAriNyaH / (6) bhillAGganAH / (7) dIpyamAnacandrasya / (8) karoti // 91 // hIla0 candracandrikA kasya bhramaM no kurute ? / zvetakajadhiyA nIlotpalAni avataMsayanti / sumadhiyA puSpabuddhyA // 91 // hIsuM0 jJAyante 'vasudhAsudhAkaragRhA garjAravaiH 'kumbhinAM dugdhAbdhiH pratinAdameduramilatkallolakolAhalaiH / 5zailA: kandaramandirAGkaviluThatkaNThIravakSveDitai - rjAte shvetkrodye| "surasariDDiNDIrapiNDopame // 12 // (1) vasudhA pRthvI tasyAH sudhAkarAzcandrA nRpA ityarthaM teSAM saudhAH / "idaM tamurvItalazItaladyuti" miti naiSadhe / (2) hastinAm / (3) kSIrasamudraH / (4) pratizabdena puSTAstathA sannihitIbhavantaH taraGgadhvanayastaiH / (5) parvatAH / (6) guhA gRhAsteSAmutsaGge viluThatAM pArzve parivarttanAM kurvatAM siMhAnAM nAdaiH / (7) candrodaye / (8) gaGgAphenapaTaladhavalaiH // 12 // hIla0 jJAya0 / gaganagaGgAphenasadRze candrodaye jAte sati rAjagRhA hastigarjitaiyinte, kSIrArNavAH kallolazabdai 1. 0daye'mbarasari0 hImu0 / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 257 saptamaH sargaH // yinte, guhAntatisiMhasiMhanAdaiH zelA jJAyante // 92 / / 'dugdhAmbhonidhinijarA iva narAH sarve'pi saMjajJire 'svaHsindhoradhidevatA iva babhustrasyatkuraGgIdRzaH / "sphArasphATika'koTinirmitatalevAsItpunarmedinI pakSubhyatkSIrasamudrasAndravibhave jAte zazAGkodaye // 13 // (1) kSIrasamudrAdhiSThAyakA iva / (2) gaGgAdevyA iva / (3) striyaH / (4) prakRSTasphaTika ratnanikaraghaTiteva / (5) kSobhaM prApnuvataH kSIrasamudrasyeva nibiDA zobhA yasya // 13 // hIla0 kSIrArNavasadRze candrodaye jAte sati paJcajanAH svastikadevA iva zubhrA jAtAH / punaH striyo gaGgAdevya iva zubhrA jAtAH / punarutprekSyate / dIpyamAnaiH sphaTikaratnairghaTitA racitA iva medinI vasundharA jAtA // 93|| hIsuM0 vijayina iva rAjJaH 3zvetabhAso "vibhAvyA bhyudayama'khilakASThAmadhyarAjatkarasya / pavihitasakalasandhyAvazyako dhyAnalIlAkamalakalamarAlaH sa sma 'bhUtsUrirAjaH // 14 // iti paNDitadevavimalaviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye varSA-zarat-sUryAsta-sandhyArAga-timiratAraka-candra-candrikAdivarNano nAma saptamaH sargaH // graMthAgra 137 akSara 18|| (1) sarvatra vijayavataH / (2) nRpasya / (3) candrasya / (4) dRSTvA / (5) samagradizo madhye dIpyamAnA rAjAdeyAMzAH kiraNAzca yasya / (6) nirmitasamastapratikramaNAdividhiH / (7) praNidhAnarUpakrIDApadme rAjahaMsa iva / (8) jajJe // 14 // iti saptamaH sargaH // 7 // graMthAgraM 175 // hIla. vijyi0| candrodayaM dRSTvAvazyakaM kRtvA dhyAne stimitIbabhUva // 94 // hIla0-yaM prAsUta zivAhnasAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH putraM kovidasiMhasI( siM )havimalAntevAsinAmagrimam / tabrAhmIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayuksaubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo'bhavatsaptamaH // 15 // iti paM. sIhavimalagaNiziSyapaNDitadevavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye varSA-zarat-sUryAsta-sandhyArAga-timira-tAraka-candra-candrikAdivarNano nAma saptamaH sargaH // 95|| 1. TikaratnakoTighaTitevA0 hImu0 / * etadantargataH pATho hIsuMprato nAsti / Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e~ namaH // atha aSTamaH sargaH // hIsuM0 1atho nizIthe radvijarAjarAjajjyoti:prathAbhirmathitAndhakAre / "nivAtanAlIka iva 'vratInduAnaM dadhAnaH stimitIbabhUva // 1 // (1) atho dhyAne manaso nizcalIkaraNAnantaram / (2) madhyarAtre / (3) candra sphuratkiraNavistArai dalitadhvAnte / (4) nirvAtapadma iva / (5) sUricandraH / (6) nizcalo jAtaH // 1 // hIla0 candradyutA dIpyamAne'tha nizIthe tvardharAtrau niSkampa[pa]dmavaddhyAnanizcalo babhUva // 1 // hIsuM0 'paryaGkabandhaH sa vibho tazrIvilAsaparyaGka ivAbabhAse / kathaM bharo''muSya mayA viSayo "hRdeti yasminsama zeta zeSaH // 2 // (1) padmAsanaracanA / (2) saMyamalakSmIkrIDApalyaGka iva / (3) kena prakAreNa / (4) bhAraH / (5) sUrIndraparyaGkabandhasya / (6) soDhuM zakyaH / (7) manasA / (8) saMzayaM kRtavAn / "dhyAnabhAjAM yogIndrANAM dhyAnasamaye paryaDUbandhasyAtizAyI bhAro bhavatI" ti kavisamayaH / tathA- "tato bhujaGgAdhipate: phaNAgrairadhaH kathaJciddhRtabhUmibhAgaH / zanaiH kRtaprANavimuktirIza: paryaGkabandhaM nibiDaM bibheda" / iti kumArasambhave // 2 // hIla0 paryaGka0 / mahAvratalakSmIkrIDApalyaGka iva sUrIndrasya sa paryaGkabandhaH zuzubhe / sa kaH ? / mayA bhAraH kathaM sahyeti zeSanAgo yaM dRSTvA saMzayaM kRtavAn // 2 / / hIsuM0 9bhujAntarAsannazayAravinde vibhozcakAse vizadAkSamAlA / hRddhayAnadugdhAmbunidhipratIraM *prapeduSI ki kalahaMsa'mAlA // 3 // (1) vakSasa: samIpasthAyini karakamale / (2) dhavalajapamAlA / (3) manasi yo dhyAnarUpaH kSIrasamudrastasya taTam / (4) prAptavatI // 3 // hIla0 bhujA0 / dakSiNakare navakaravAlI zuzubhe / zeSaM sugamam // 3 // hIsuM0 zrIsUrimantraM vijane vratIndro japansa gotratridazImiva svAm / "dadhyau 'hRdA "zrIjinazAsanasyAdhiSThAyikAM nirjaranIrajAkSIm // 4 // 2 (1) ekAnte / (2) dhyAyan / (3)kuladevatAmiva / (4) dhyAyati sma / (5) manasA / (6) devIm / (7) jinazAsanAdhiSThAtrIm // 4 // hIla0 svakuladevatAmiva zAsanadevatAM dadhyau // 4 // hIsuM0 1dhyAnAnubhAvena tato nizIthe sUrIzituH zAsanadevatAyAH / ketu niketasya parayena( Na) vAyoriva kSaNAdAsanamA cakampe // 5 // 1. sapatiH hImu0 / 2. iti sUreAnavidhAnam hIla0 / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 259 (1) praNidhAnaprabhAvena / (2) madhyarAtre / (3) dhvajaH / (4) gRhasya / (5) vegena / (6) vAtasya / (7) kampate sma // 5 // hIla0 dhyAnAnubhAvAddhvajavacchAsanadevyA AsanaM kampitam // 5 // hIsuM0 'svaviSTaraM 'kampramagvekSya "bimbamivottaraGgAmbudhibimbitendoH / zoNAravindAyitamIkSaNena roSAruNena 'tridazAGganAyAH // 6 // (1) nijAsanam / (2) kampanazIlam / (3) dRSTvA / (4) maNDalam / (5) prabalakallolakalitasamudrajale pratibimbitacandrasya / (6) kokanadamivAcaritam / (7) netreNa / (8) koparaktena / (9) jinazAsanAdhiSThAyikAyAH // 6 // hIla0 makarAkarakallolabimbitendubimbavatkampraM svapIThaM samIkSya tasyAmbakAbhyAmaruNIbhUtam // 6 // hIsuM0 dhyAnasthitaM rezAsana nirjarI sA nipIya taM "jJAnadRzA "vazIndram / mudaM dadhArA mRtakuNDamadhyapraNItalIlAplavaneva "citte // 7 // (1) praNidhAnopaviSTam / (2) zAsanadevatA / (3) sAdaramavalokya / (4) avadhijJAnarU :nayanena / (5) sUrIndram / (6) sudhAkuNDasya madhye kRtaM krIDayA snAnaM yayA / (7) manasi // 7 // hIla0 avadhinA taM sUrIndraM dRSTvAmRtasnAteva sA mumude // 7|| hIsuM0 1athAvirAsIdvazizItakAnteH puraH sphurajjainamatAdhidevI / 2"prasAdanAbhiryu nizaM zamazrIriveyama GgIkRtakAyayaSTiH // 8 // (1) dhyAnasthitasUrIndradarzanAnantaram / (2) sUrIndrasya / (3) jinazAsanAdhiSThAyikA / (4) ArAdhanAbhiH / "prasAdanAM dAnazAtravANA" miti naiSadhe / (5) nirantaram / (6) upazamalakSmIH / (7) mUrtimatI // 8 // hIla. athetyanantaraM sUreH puraH zAsanadevI AgatA / utprekSyate / sevAtaH prasannIkRtA / ato mUrtimatI upazamalakSmIH // 8 // hIsuM0 3'cAndrI dvitIyeva 'kalAM janAyAM prAptAM "surI darzayituM "svamasmai / nidrAM dRzA kiJcana "cumbatApi "prekSyA munAjAyata 1'jAgrateva // 9 // (1) candrasambandhinIm / (2) lekhAm / (3) AgatAm / (4) zAsanadevIm / (5) AtmAnam / (6) sUrIndrAya / (7) dhArayatApi / (8) dRSTvA (9) sUrIndreNa / (10) jAtam / (11) jAgradavastheneva // 9 // 1. 0devtaa| hImu0 / 2. prasAditopAsanayA hiimu0| 3. kalAmivendorjagate dvitIyAM hImu0 / Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 yathA samagralokAya svarUpadarzanAyendomaNDalamAyAti tadvatsvasmai darzayitumAgatAM tAM dRSTvA nidrAyita netreNApyamunA jAgrateva jAtam // 9 / / hIsuM0 pravAlalakSmIriva kAmitadostaddhyAna siddheH kimutAgradUtI / pratyakSavatprAdurabhUtpuro'sya svapne'pi sA sArvamatAdhidevI // 10 // (1) pravAlazobhA / (2) vAJchitavRkSasya / (3) prthmshaasnhaarikev|(4) jAgradavasthAyAM prakaTeva / (5) prakaTIbhUtA / (6) nidrAyAm / (7) jinazAsanadevatA // 10 // hIla0 vAJchAvRkSasya puSpamiva jinamatadevatA svapne AgatA // 10 // hIsuM0 sRSTiM 'sisRkSoH 'sudRzAM babhUva svayambhuvaH "zilpaguru: 5purA yaH / vidhAya tAM "bimbamivAdasIya zikSAkRte so'rpayati sma 'tasmai // 11 // (1) kartumicchoH / (2) strINAm / (3) vidhAtuH / (4) vijJAnAcAryaH / (5) pUrvam / (6) kRtvA / (7) zAsanadevatAyA mUrtim / (8) zikSaNAya / (9) dhAtre // 11 / / hIla0 dhAtugururmUlarUpaM tAM kRtvA tasmai dhAtre zikSAkRte'rpayati smetyutprekSA // 11 // hIsuM0 'mahIviyadvIkSaNakelilolIbhavanmanAH svairavihAriNIyam / jambUnadinyA adhidevateva "samIyuSI kAJcanacArimazrIH // 12 // (1) bhUminabhovilokanakrIDayA capalIbhavaccittA / (2) svecchayA cAriNI / (3) jambUnadyA / (4) adhiSThAyikA / (5) sametA / (6) svarNavanmanojJA zobhA yasyAH // 12 // hIla0 mahI0 / yasyA mRjjAmbUna[da]dambhAttasyA jambUnadyA adhiSThAtrI sameteva // *12 / / hIsuM0 'niryatsurAstrAzanibhUSaNAni virejuraGgAni 'surAGganAyAH / svaspaddhinaH zrIbhirivendracApavajrANyamIbhirvidhRtAni jetum // 13 // (1) nirgacchanti zakradhanuSi yebhyastAdRzAni vajraratnAbharaNAni yeSu / (2) zAsana devatAyAH / (3) nijazatrUn / (4) indradhanurvajANIva // 13 // hIla0 niH sarantIndradhanuM(nUM)Si yebhyastAdRzAni vajraratnAnAM bhUSaNAni yeSu tAdRzAnyaGgAni rejuH / utprekSyate / aGgairvajrANi dhRtAni // 13 // hIsuM0 'rAjIvarAjI vijitA yadaGgai duzriyA raGgadanagaraGgaiH / tattulyabhAvAya tapaH sRjantI 'vane vasantIva kuzezayA sIt // 14 // (1) kamalamAlA / (2) sukumAlalakSmyA / (3) nRtyaM kurvataH smarasya nartanasthAnaiH / (4) tasyA aGgAnAM sadRzatAyai / (5)"vanaM kAnananIrayo" rityanekArthaH / (6) drbhshaayinii| 1. iti sUripUra: zAsanadevatAvarNanArambhaH hIla0 / 2. purA yaH hImu0 / 3. 0rbabhUva hImu0 / 4. hadinyA hImu0 / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 14 // aSTamaH sargaH // (7) jajJe // 14 // hIla0 anaGgAsthAnabhUtairyadaGgaijitA rAjIvinI tapasvinIva vane vane jale vA vasantI satI darbhe zayAlurjAtA hIsuM0 'agaNyanaipuNyamukhAnni yantrya saMrakSitAnprekSya guNAMstri dRzyA / 'svayantraNodbhUtabhayAtirekAttasyAH 'praNeze kima zeSadoSaiH ||15|| 261 (1) atizAyi gaNayitumazakyaM vA dAkSiNyaM tadevAdau yeSAm / (2) baddhvA / (3) zAsanadevatayA / ( 4 ) nijabandhanajAtabhayAtizayAt / (5) praNaSTam / ( 6 ) samastApaguNaiH // 15 // hIla0 guNAn baddhvA rakSitAn dRSTvA svabandhabhayAddevyAH sakAzAt doSaiSki (: ki) mitIva praNaSTam ||15|| hIsuM0 25 jinezituH zAsanadevatAyAH pAdAravinde'ruNimA didIpe / *praNemuSInAM( NAM ) 'diviSadvadhUnAM sImantasindUramivAtra' lagnam // 16 // ( 1 ) mahAvIrazAsanadevyAH / (2) caraNakamale / ( 3 ) rAgaH / (4) praNamanazIlAnAm / (5) devInAm / ( 6 ) kezavartmanaH zRGgArabhUSaNAm / (7) caraNe // 16 // hIla0 jinazAsanadevyAzcaraNakaje pATalimA bhAti / utprekSyate / praNatasurINAM sImantasindUraM lagnam // 16 // hIsuM0 'yatpAdapadmena parAjitena vijRmbhamANAruNavArijena / zuzrUSaNAyA 'ruNimA 'tadaGke 'zaGke DuDhauke'ruNalakSmilakSAt // 17 // 3 ( 1 ) zAsanadevatAcaraNakamalena / (2) smerattAmrakamalena / (3) ArAdhanAya / sevanAya / ( 4 ) svaraktatvam / ( 5 ) caraNotsaGge / ( 6 ) ahamevaM manye / ( 7 ) raktakAntikapaTAt // 17 // hIla0 yatpAda0 / ahamevaM manye yadyaccaraNajitakajena sevAyai raktatA muktA // 17 // hIsuM0 yasyAH 'sphuratkAntivikAzitAzAH kAmAGkuzA didyutire padAbje / 'idaMmukhAmbhojavinirjitena rAjJeva ratnAnyupadIkRtAni // 18 // 6 (1) dIpyamAnadIptidyotitadizaH / ( 2 ) nakhAH / ( 3 ) babhuH / ( 4 ) zAsanadevIvadanapadmAbhibhUtena / (5) candreNa nRpeNa ca / ( 6 ) tasya maNInAM sadbhAvAt DhaukanaM DhaukitAni // 18 // hIla0 tasyA nakhA abhuH / utprekSyate / parAjitena candreNa ratnAni DhaukitAni // 18 // hIsuM0 'yadAzrayIbhUya kimarbhasUrAH rAhuM nihantuM gnakharAGgabhAjaH / 'praNamragIrvANavadhUpraveNIcchAyAcchalAGgIkRtacandrahAsAH // 19 // 1. iti zAsanadevatAsAdhAraNasavArraGgavarNanam hIla0 / 2. atha pRthagaGgavarNAnArambhaH hIla0 / 3. iti pAdatalapATalimA hIla0 / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) yA devyevAzrayo yeSAM te yadAzrayAH / na yadAzrayA yadAzrayA bhUtveti / (2) udyadbhAnavaH / (3) nakhA eva kAyA, tAn bhajantIti / (4) praNamanazIlasurAGganAveNIpratibimbakapaTenAzrita khaDgAH santi // 19 // hIla0 yadA0 / natasurIveNi(NI)dambhAtsvIkRtakhaDgA rAhuM hantumudyatA nakharUpASki(: kiM) bAlasUryAH // 19 // hIsuM0 'idaMpadIbhUya bhavAntare'pi lauhityalakSAtka litAnurAgAm / padmadvayIM prekSya 'nakhAGgabAlAruNA ivaitanmilanArthamI yuH // 20 // (1) asyAH padau bhUtvA / (2) aparasminjanmanyapi / (3) lauhityacchalAt / (4) dhRtarAgAm / (5) nakharUpazarIrA udyadbhAskarAH / (6) etasyAH padmadvayyAH arthAdvandhutvena milanArtham / (7) AgatAH // 20 // hIla0 bhavAntare'pyetasyAzcaraNIbhUtvA'pi snehAkulAM kajadvayIM dRSTvA bAlAruNA militumetASki(: ki)mu // 20 // hIsuM0 'prapeduSIM yatpadatAM payojadvayIM vibhAvyArbhakazItabhAsaH / "nijAnurajyanmanasaM "praNetuM nakhIbabhUvuH kimutatridazyAH // 21 // (1) prAptAm / (2) zAsanadevIcaraNatvam / (3) bAlamRgAGkAH / "rAkAmRgAGgAH sambhUya vibhAnti zaraNAgatA" iti pANDavacaritre / iti kavisamaye candrabAhulyam / (4) sveSu anuraktIbhavaccittAm / "cakAsti rajyacchavirujjhiAna" iti naiSadhe / (5) kartuma / (6) tasyA devyAH // 21 // hIla0 yaccaraNarUpAM kajadvayIM prekSya candrAH svasminrAgakalitAM tAM kartum / utprekSyate / nakhabhUyaM gatAH // 21 // hIsuM0 'saundaryapAthaHplavapAdapadmAkare'GgalInAlajuSo'nimiSyAH / "kAmAGkuzA: 'zoNasarojarAjyo jyotiH'parAgopacitA ivAbhuH // 22 // (1) sundarataiva payaHpUro yatra tAdRze caraNarUpe sarasi / pade AkRtikamalAnAM sadbhAvAtkamalAkaratvam / (2) aGgalyaH padazAkhA eva mRNAlAni bhajante / (3) devyAH / (4) nakhAH / (5) kokanadapaGktayaH / (6) kAntirUpapauSpavyAptAH / (7) zuzubhire // 22 // hIla0 devyAH saundaryameva payaHpUro yatra, tAdRze caraNasarasi aGgulInAlavantyo nakharUpAH kokanadapaGktayaH // 22 // 1. tirmarandopa0 hImu0 / 2. ivAbabhaH hImu0 dRzyate / tacca chandobhaGgakAritvAdayogyamAbhAti / 3. iti padanakhAH hiil.| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 263 hIsuM0 aSTamaH sargaH // hIsuM0 nakhollasatpallavazAlamAnairna mrAmarInetramiladvirephaiH / zAkhAvizeSaiH *padazAkhinaH kiM 'tadaGgulIbhibhriyate sma zobhA // 23 // (1) nakhA eva vikasantaH pravAlAstaiH zobhamAnaiH / (2) namanazIladevInetrapratibimbAnyeva samAgacchanmadhukaraiH / (3) viziSTazAkhAbhiH / (4) pAdadrumasya / (5) devyA aGgulIbhiH / (6) dhriyate sma / "DubhRJ dhAraNapoSaNayo''rityasya rUpam // 23 // hIla0 nakho0 / tasyA aGgulIbhiH zobhA dhRtA / utprekSyate / nakhapallavakalitairnatasurInetrAliyuktaizcaraNavRkSasya zAkhAvizeSaiH // 23 // 'padaM mayedaM pradade zirassu dizAM dazAnAmapi "sundarINAm / itIva rekhA: 'padayo ramAGgalImiSAttatpramitA bibharti // 24 // (1) ayaM caraNaH / padazabdaH puMklIbe / yathA naiSadhe- "padaM kimasyAGkitamUrdhvarekhayA" / (2) dattam / (3) dazadigvatinInAm / (4) strINAm / (5) devI / "alambhi mAbhiramuSya darzane" iti naiSadhe / yathA mA tathA amartyApi / (6) aGgulIrUpA rekhA / (7) dshdikprmaannaaH| (8) dhatte // 24 // hIla0 mayA diksundarINAM zirasi padaM dattam / itIva kAraNAdaGgulIdambhAddazarekhA sA dhatte // * 24 / / hIsuM0 vilAsibAlavyajanA dhRtAtapatrA sphuradvArijarAjamAnA / 3adhIzvarIvAkhilavArijAnAM 'yadIyapAdadvitayI didIpe // 25 // (1) AkRtisphuraccAmarA / punarAkRtyaiva kalitachatrA / (2) prakaTIbhavadbhiH kamalairAkRtidhAribhistaiH zobhamAnA / (3) svAminIva / (4) samastakamalAnAm / (5) devIcaraNayugalI // 25 // hIla0 tattvato lAJchanatazcAmarachatrakajakalitA // 25 // hIsuM0 'kathaJcanAbhyarthanayA mRdutvaM 'rAgazriyaM cApya padAravindAt / pravAlamAlA 'dharaNIruhANAmi vAdhamarNIbhavati sma 'tasyAH // 26 // (1) kenApi prakAreNa / (2) yAcanayA / (3) saukumAryam / (4) lauhityaM ca / (5) tarUNAm / (6) pallavapaGktiH / tarupravAlakathanena vidrumANAM nirAsaH / (7) grAhakA jAtAH / (8) devyAH // 26 // hIla0 padAravindAt mRdutAM raktatAM prApya vRkSapravAlazreNistasyA grAhakA jAtA // 26 / / hIsuM0 yatpAdarAjau parizuddhapASrNI nirjitya gatyA khilarAjahaMsAn / uccai rucIsphUrtimiSA jjigISU prasthAtukAmAviva 1degnAkinAgam // 27 // 1. kramayo0 hImu0 / 2. iti devIpAdAGgulyaH hIla0 / 3.dhRtodyacchatrA0 hImu0 / 4. rucisphU0 hImu0 / 5. hImu0 27-28 tamazlokayoreSo'nukramaH 28-27. 1 6. iti pANiH hIla0 / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) devyAH pAdAveva bhUpau / (2) pari samantAnirmalaH ghuTayoradhaH pradezo yayoH / rAjA tu nirdoSapAzcAtyarAjaH / "zuddhapANirayAnvita" iti raghuvaMze / (3) jitvA / (4) gamanena prayANena ca / (5) samastamarAlAn prakRSTanRpAMzca / (6) UrdhvaM arthAtsvarge uccaiH| (7) rucInAM kAntInAM sphuraNakapaTena / (8) jetumicchU / (9) prasthAnaM kartumanasAviva / (10) airAvaNaM devapradhAnaM zakramityarthaH / "syuruttarapade vyAghrapuGgavarSabhakuJjarAH siMhazArdUlanAgAdyA" iti haimyAm / tathA-"kArAgRhe nirjitavAsavene" ti raghuvaMze iti // 27 // hIla0 yatpA0 / zuddho lAJchanarahitaH pANirghaTayoradha:pradezo yayauH / tathA zuddho virodhAdirahitaH pANiH pAzcAtyaH nAgaM airAvaNam // *28 // hIsuM0 'prasAdakAntI dadhatI 'suvarNAlaGkAriNI 3ramyatamakramA ca / "saMzleSadakSA' pratimopamAnazrIH zlokamAleva surI ckaase||28|| (1) prasannatAM zobhAM ca / jhagityavabodhagocaratvaM prasAdaguNaH / dIptarasatvaM ca kAntiH / (2) hemabhUSaNavatI / zobhanAkSarairUpopamotprekSAdyairalaGkAraizca yuktAH / (3) manojJacaraNA anukramA vA / (4) AliGganacaturA tathA zabdaguNArthaguNazabdAlaGkArArthalaGkArarUpaH samIcInaH zleSastaMtra paTavI / (5) na vidyate pratimA sAdRzyaM yasyAH / " na tanmukhasya pratimA carAcare" iti naissdhe| tAdRzI upamA tasya zrIryasyAstathA asAdhAraNA upamAnaiH kRtvA zobhA yatra / (6) anuSTuppaGktiriva // 28 // hIla. prasA0 / anuSTubhAM paGktiriva zAsanAdhiSThAtrI zuzubhe / kiMbhUtA ? / prasannabhAvaM kAnti vapurdIpti tathA jhagityarthAvabodhagocaratvaM prasAdaguNastathA dIptarasatvaM kAntiste dadhAnA / punaH kiMbhUtA ? / kanakabhUSaNAJcitA vA zobhanAkSarA / punaralaGkAravatI / punaH zastAnukramA |punraalinggne vA samyazleSastatra paTvI / punrsaadhaarnnaa| punarupamAnairupalakSaNAdutprekSAdyaiH zrIlakSmI zobhA yasyAM pA ||27|| hIsuM0 'jambhadviSatkumbhiparAbhavinyA yayAbhibhUti gamitaH "svagatyA / kiM 'haMsakastAM caraNAravinde tasthau "prasatteviSayIcikIrSuH // 29 // (1) airAvaNavijayinyA / (2) parAbhavam / (3) prApitaH / (4) nijayAnena / (5) haMsa eva haMsakaH / svArthe kaH / nUpuraM ca / (6) sthitaH / (7) padakamale / (8) prA( pra )sAdagocaratAM netumicchuH // 29 // hIla0 yayAbhibhUto haMsa eva haMsako nUpuraH sevAyai sthitaH // 29 // hIsuM0 'svajihmayAnena vigAnitaH sannAkhaNDalaH kuNDalinAmivaitAm / 'siJjAnamaJjIravinirmitAGgaH prasAdaya tyahipayojalagnaH // 30 // 1. iti devIcaraNAH hiil0| 2. iti devIcaraNanapUram / hIlA Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 aSTamaH sargaH // (1) nijavakragatyA / (2) avagaNitaH / (3) zeSanAgaH / (4) devIm / (5) zabdAyamAna nUpurameva kRtaM zarIraM yena / (6) prasannIkaroti / (7) padapaddhe vilagnaH // 30 // hIla0 svakuTilagatenAbhibhUtaH zeSanAgo raNajjhaNitirAvakRnnUpurazarIreNAzritya prasannIkaroti // 30 // hIsuM0 yayA 'jaga'jjitvarayA zriyAM higulphaH parAM koTimavApitaH san / "parAkSilakSyatvamayAMbabhUva na cakravartI ca "kadAcanApi // 31 // (1) bhuvanajayanazIlayA / (2) caraNagranthiH -ghuTakaH / (3) utkRSTakASThAm / (4) anyeSAM nayanayordRzyatvaM gocaratvamiti / vairiNAM dRggocaratAM jagAma / "aya gatA''vityasyApi rUpatrayaM yathA- ayAMcakre ayAmAsAyAMbabhUva / (5) kasminnapi prastAve // 31 // hIla0 yayA svazobhayotkarSatAM prApite chuTaka: paracakSurgocaratAM na gacchati sma / yathA cakravartI jaitrazriyotkRSTaH sanpareSAM zatrUNAM netragocaratvaM nAyate // *31|| hIsuM0 yajjaGghayAdhaHkaraNAdu'dItavrIDAtirekAdidamIyagulphaH / manye 'nyamajja'navaniryadarcirarNa:prapUrNIbhavadaMhizoNe // 32 // (1) nIcaividhAnAttiraskaraNAdvA / (2) utpannalajjAtizayAt / (3) devIdhuMTakaH / (4) bubrUDaH / (5) abhinavaniHsarajjayotirjalaprapUrNapadahUde // 32 // . hIla0 jaGghAto'dhastAtsthitatvAllajjayA gulphaH navInAni niryanti arcISi evArNAsi jalAni taiH pUrNe caraNahUde brUDati sma // 32 // hIsuM0 zrImajjinAdhIzamatAdhidevyA jaGgre vibhUSA managhe dadhAte / kimu pragalbhakamanAmadheyavRndArako/ruhayo: 'prakANDe // 33 // (1) zAsanadevyAH / (2) niSpApe prazasye / (3) prakRSTayozcaraNAvevAbhidhAnaM yayostAdRzayoH kalpasAlayoH / (4) vRkSaskandhau / prakANDa: puMklIbayoH // 33 // hIla0 zrImacchAsanAdhiSThAtryA jaGke bhAtaH / utprekSyate / prakRSTau kramau tAveva nAmadheyaM yayostAdRzayoH kalpavRkSayoH prakANDe mUlAcchAkhAvadhipradezau iva // 33 // hIsuM0 yasyAH 'prakANDasphuradagrajaGghAsadRkSalakSmIspRhayAlavaH kim / viSahya bhAraM bhavanavrajAnAM stambhA manuSyAnupakurvate sma // 34 // (1) vRkSaskandhAviva zobhamAnayorjayostulyazobhAkAGkSAH / (2) gRhagaNAnAm / (3) upakAraM kurvanti // 34 // hIla0 yasyAH pr0| sthambhA gRhavIvadhaM sahitvopakAraM kurvanti sma / utprekSyate / gaNDisadRzajaGghAzrIzobhArthinaH // 34 // 1. gajjaitratamazri0 hImu0 / 2. tu0 hImu0 / 3. iti gulphaH hIla0 / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'sAraGganAbhIsurabheramuSyA janAvibhUSAbhi radhaHkRtAbhiH 'mRgaGganAbhirgirigahvarorvI mandAkSalakSyAbhiriva "prapede // 35 // (1) kastUrikAsadRzaparimalAyAH / (2) zAsanadevyAH / (3) jaGghAzobhAbhiH / (4) tiraskRtAbhiH / (5) mRgIbhiH / (6) zailaguhAbhUmI / (7) lajjAkalitAbhiH / (8) prapannA // 35 // hIla0 kastUrikAvatsugandhAyA asyA jaGghAbhUSAbhirjitAbhirmugIbhirlajjayA vanamAzritam // 35 // hIsuM0 jaGgre 'yadIye 'praNayanprayatnAtpra kANDasAraM pRthivIruhANAm / jagrAha dhAtA kimabhAvi teSu tataH sphuratkoTarakUTarandhaiH // 36 // (1) devIsambandhinyau / (2) kurvan / (3) AdarAt / (4) vRkSANAm / (5) skandhAnAM sAraM vastujAtam / (6) skandheSu sAragrahaNAnantaram / (7) prakaTIbhavanto ye niSkuhAH / "polADi" iti prasiddhAH / ta eva kapaTaM yeSAM tAdRzaizchidraiH // 36 // hIla0 yasyA jo kurvan dhAtA vRkSaskandhasAraM jagrAha / no cet koTaramiSAdrandhrANi kathaM jAtAni // 36 / / hIsuM0 'kapolayugmena 'maruAvatyA tiraskRte "darpaNike 'vibhUtyA / 'guptaM sthite jAnunibhA dupetya jetuM "dviSaM 'chidradidRkSayeva // 37 // (1) gaNDadvandvena / (2) zAsanadevatAyAH / (3) jite / (4) Adarzike / "yanmatA vimaladarpaNikAyA'"miti naiSadhe / (5) zriyA / (6) chnnm| (7) Agatya / (8) vairiNam / (9) apaguNAnAM draSTumicchayA // 37 // hIla0 yatkapolaparAbhUte darpaNike jAnudambhAdoSekSaNArthaM kiM guptaM sthite // 37 // hIsuM0 AdarzikA ghAni mitho mRdheSu yajjAnunA spaddhitayA 'svakAntyA / tataH kimu prApada tucchamUcchauM na ceda caitanyavatI "kimeSA // 38 // (1) AdarzikA mukurikA / loke "ArasI''ti prasiddhA / (2) htaa| ( 3 ) paraspara yuddheSu / (4) nijazobhayA / (5) bahumoham / (6) cetanArahitA / (7) kena prakAreNa // 38 // hIla0 Ada0 / yajjAnunA darpaNikA hatA / tasmAdeva mUrchA prApat // 38 // hIsu0 'rambhAsphuradvaibhavayatsuparbasAraGgadRkkeliniketanasya / antarvasatsAlasadRksmarasya stambhau pragalbhau sphurataH kimUrU // 39 // (1) rambhAnAmapsarasastadvatprakaTIbhavanvilAso yasyAstadRzI yA cAsau surAGganA saiva kelaya krIDArthaM gRhaM tasya / anyadapi krIDArthaM kelIgRhaM 'kadalIhara' miti prasiddham / (2) madhye krIDAgRhAntarAle nivAsaM kurvataH ratiyuktasya kAmasya / (3) prakRSTau // 39 // 1. iti jaGgA hiil0| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 267 hIla0 rambhA0 / antarvasan alasekSaNayA ratyA saha smaro yatra tAdRzasya rambhApsarovadvaibhavo yasyAstAdRzyAH zAsanadevyAH krIDAgRhasya sthambhasadRzau sakthyau sphurataH // 39 // hIsuM0 yadUrusRSTyai kariNAM karebhyo manye mRdutvaM gRhayAMbabhUva / svayaM svayambhUriti teSu no cedekAntakArkazyamidaM ' kutastyam // 40 // ( 1 ) zAsanadevyA urdhvornirmANAya / ( 2 ) hastinAm / ( 3 ) zuNDAbhyaH / ( 4 ) saukumAryam / (5) gRhItavAn / (6) vidhAtA / (7) sarvathA pratyakSalakSyaM kAThinyam / (8) kuto bhavam // 40 // hIla0 brahmA gajAnAM zuNDAdaNDebhyo mRdutAM gRhItavAn / iti no cet karikareSu kArkazyaM kuto bhavam / tato jJAyate saukumArye gRhIte karkazataiva sthitA ||40|| hIsuM0 'dUtAM yadUrudvitayIM pratIpAmanviSya saMharSaka "kareNa / praNazya bhItyA 'bhramuvallabhaH kiM 'dambholipANiM ' zaraNIcakAra // 41 // ( 1 ) baliSThAm / ( 2 ) vairiNIm / (3) dRSTvA / ( 4 ) sparddhAkArakAm / ( 5 ) hastena / zuNDayA / ( 6 ) airAvaNaH / (7) zakram / vajrahastatvAdajeyam / ( 8 ) AzritavAn // 41 // hIla0 dRptAM0 / yasyA UrudvayIM sparddhAkarIM dRSTvA airAvaNo vajriNaM zaraNaM kRtavAn // * 41 // hIsuM0 'tatveva vArttA mama rAjahaMsA sarvAnasau yajjayati svagatyA | "ityU'rukAyaM kimu 'tAva 'da'syai 'karaM karIndro vyataratridazyai // 42 // (1) tarhi kathaiva kA ? na kAcidapi vArttA / (2) marAlAn prakRSTabhUpAlAn / (3) samastAnapi / ( 4 ) nijavilAsagamanena / prayANena / (5) hetoH / ( 6 ) urU eva vapuryasya / (7) prathamam / (8) zAsanadevatAyai / ( 9 ) daNDaM hastaM ca / (10) dadau // 42 // hIla0 asau devI haMsAn jayati / tanme kA kathA iti kAraNAdevorumiSAtkaraM dadAti sma // 42 // hIsuM0 4" yasyA babhAse jaghanena ratyA 4riraMsayA 'svIyavilAsavatyA / vinodajAmbUnadamandireNa kRtena manye "sumanaH zareNa // 43 // (1) devyA: / ( 2 ) strIkaTyA agrapradezena / ( 3 ) smarapatnyA / ( 4 ) krIDitukAmena / (5) nijajAyayA / (6) krIDArthaM svarNagRheNa / ( 7 ) smareNa // 43 // 0 yasyAH kaTyA agrabhAgena zobhitam / utprekSyate / ratyA saha rantuM madanena kanaka mandireNa kRtena // 43 // hIsuM0 'bhasmIkRtaM dhUrjaTinA kSilakSyIkRtya prasUnadhvajajIvitezam / mA hantu mAmeSa itIva ratyA guptaM gRhaM yajjaghanaM ' vyadhAyi // 44 // 1. 0mukAmukaH hiimu0| 2. syA: hImu0 / 3. dRzyA: hImu0 / 4. ayaM zlokaH hImu0 nAsti / TIkA tu dvAcatvAriMzattamazlokaTIkAyAmantargatA mudritA / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) jvAlitam / (2) IzvareNa / (3) nayanayorgocaraM kRtvA / (4) kAmam / (5) svakAntam / (6) shmbhuH| (7) zAsanadevyA kaTeragrabhAgaH / (8) kRtam // 44 // hIla0 IzvareNa smaraM bhasmIkRtaM dRSTvA eSa mAM mA hantAditIva hatorguptagRhaM jaghanaM kAmapatnyA kRtam // 44 / / hIsuM0 'tIrthAdhibharturma tadevatAyAzcakAsti lakSmyA pratimo nitambaH / moghIkRte'dhU "makhajidviSantaM jetuM dhRtaM 'cakramiva smareNa // 45 // (1) jinasya / (2) zAsanadevyAH / (3) zobhayA / (4) asAdhAraNaH / (5) kttiipRsstthprdeshH| (6) niSphalIkRtabANam / (7) Izvaram / (8) AyudhavizeSaH // 45 // hIla. tIrthA0 / zAsanadevyAH zobhayA asAdhAraNo nitambaH zobhate / utprekSyate / moghIkRtA bANA yena tAdRzamIzaM jetuM dhRtaM cakram / / 45 / / hIsuM0 'yadaGgaraGgannavarAjadhAnInivAsinaH zrIsutabhUvivoDhuH / sphuTIbhavatpuSparathasya zaGke prathAGgameta tridazInitambaH // 46 // (1) zAsanadevIzarIrameva jaGgamaH skandhAvArastatra vasanazIlasya / (2) smararAjasya / (3) prakaTaM jAyamAnam / (4) krIDArtharathasya / (5) cakram / (6) idaMdevyAH kaTyAH pazcAttanapradezaH // 46 // hIla. tridazInitambaH zobhate / utprekSyate / yadaGgarAjadhAnIvasitasya madanasya zatAGgasyaitaccakram // 4 // hIsuM0 etatkalatrasya hare:2 kalatrajaitrasya saubhAgya mudIryate kim / gAGgeyamapyA tanute sma 'kAJcInibhAnnijAliGganalAlasaM 19yat // 47 // (1) devyAH kaTyAH / jAyAyA ityapyarthadhvaniH / (2) kesarikaTIjayanazIlasya / kRSNapalyA lakSyA jagha( ya )nazIlasyetyapyarthadhvaniH / (3) subhagatAM saundaryam / (4) kimityanirvacanIyamAhAtmyam / (5) kathyate / (6) suvarNaM-gaGgAtanayaM bhISmaM ca / (7) api zabdena brahmacAritvena strIviSayavimukho'pIti lakSyate / (8) cakAra / (9) mekhalAkapaTAt / (10) svakIyasyAliGgane jAtadohadaM lolupaM vA / amarastu- "icchAtirekastu lAlasA" / (11) yasmAtkAraNAt // 47 // hIla. viSNoH siMhasya vA kaTIjaitrasyaitasyAH kaTyAzcAturyaM kiM kathyate, yat rasanAdambhAbhISmamapi kAJcanamapi vA svasyAliGgane lolaM kurute sma // 47 // hIsu0 asyAH 'kalatraM 'harijitvaraM yanmA mAM hariM tajjayatA dbhiyeti / aDhauki 'kAJcI kanakasya tena zayyAbdhimuktAmaNimaNDiteva // 48 // (1) kaTiH / (2) paJcAnanajayanazIlam / (3) haririti ekAbhidhAnena kRSNaM nAmnA / (4) 1. 0teSUma0 hImu0 / 2. iti nitamba: hIla0 / 3. iti kaTiH hIla0 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 269 aSTamaH sargaH // bhItyA / (5) baukitA / (6) mekhalA / (7) svasya palyaGkabhUtasya samudrasya mauktikaratnairbhUSitA // 48 // hIla. asyA0 / asyAH kaTiharijaitrA, ato mAM hari-siMhaM viSNuM vA mA jayaM kurutAt iti bhayAdviSNunA zayyArUpasamudrasya muktAdyaGkitA kAJcI DhaukitA // 48 / / hIsuM0 umopayAme 'punarAptajanma zizusmarasyendraguro rupAnte / adhyetukAmasya 'kalAstridazyA: "pRSThasthalI "hATakapaTTikeva // 49 // (1) pArvatIpANigrahaNasamaye / (2) dvitIyavAraM prAptotpatteH labdhajanmanaH / ata eva bAlakalya kAmasya / (3) bRhaspateH / "IdRzIM giramudIrya biDaujA joSamAsa na viziSya babhASe / nAtra citramabhidhAkuzalatve zaizavAvadhigururgururasye" ti naiSadhe / indragururvAcaspatiH / (4) pAveM / (5) likhitagaNitapramukhAH zakunarutAntA dvAsaptatiH / (6) devyAH / (7) tanozcaramapradezaH / (8) svarNapaTTikA // 49 // hIla0 pRSThaM bhAti / utprekSyate / umodvAhe prAptAvatArasya ato bAlasya smarasya puro'dhyetukAmasya suvarNapaTTikA // 49 // hIsuM0 'saGkrAntaveNIgrathitaprasUnapaGktirbabhau pRSThataTe tadIye / saMvezanazrAntazayAlukAmakRte'rkatUlI kimu nimnamadhyA // 50 // (1) pratibimbitA kezapAze sandubdhakusumamAlA / (2) sambhogena zramaM prAptasyAta eva zayanazIlasya kAmasyArthe / (3) zayyAvizeSaH / (4) gambhIramadhyA // 50 // hIla0 pRSThe saGkrAntA puSpapaGktirbhAti / utprekSyate / ratazramAtsuptasya smarasyArthaM zayyA // 5 // hIsuM0 AvartavibhrAjitaraGgitAntaryotiHpayaHpUritanAbhirasyAH / samaM vizAbhyAM smarasindhurasya svairaM pariraMsoH sphuratIva zoNaH // 51 // (1) bhramarakAkRtivizeSaH / payasAM bhramazcAvartena zobhanazIlaiH kallolAkArIbhUtaiH kAntirUpajalaiH bhRtA nAbhiH / (2) ratiprItikAntAbhyAM hastinIbhyAM ca / "vazA kAntAkariNyoH / (3) kAmagajasya / (4) svecchayA / (5) rantumicchoH / (6) hRdaH // 51 // hIla0 AvarteNa(na) bhramarakeNa payaH sambhrameNa vA zobhitaM taraGgitaM cAntarmadhyaM yeSAM tAdRzAni jyotIMSi kAntayastAnyeva jalAni taiH pUritA nAbhirbhAti / utprekSyate / ratiprItibhyAM yuktasya smaragajasya hRdaH // 51 // hIsuM0 prasArizocirmakarandasAndrA parisphuratkAmukadRgdvirephA / ananyalAvaNyajale yadIyanAbhirbabhau jRmbhitapadminIva // 52 // 1. iti pRSThapradeza: hIla0 / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) prasaraNazIlakAntirUpamakarandaiH snigdhA / (2) parito nipatantaH tadabhilASukAnAM( NAM) netrANyeva bhramarA yasyAm / (3) asAdhAraNalavaNimapayasi / (4) vikaca'kamalam / "padminI yossidntre| abje'bjinyAM sarasyAM ce"tyanekArthaH // 52 // hIla0 kAntimakaranda yuktA punardhamatkAminetrabhramarA, ato vikasitakamalinIva nAbhI reje // 52 / / hIsuM0 'yadaGgagehe nivasanprasUnAyudhaH "sudhAbhukspRhayansva valbhAm / __ acIkaratkUpamivAmRtasya viraJcinA pUrttakRteva nAbhim // 53 // (1) devIzarIrarUpabhavane / (2) tiSThan / (3) smaraH / (4) suraH / (5) svAhAraM sudhAm / (6) kArayati sma // 53 // hIla0 kAmadevaH svAhAraM vAJchan dhAtrA khanakena nAbhIrUpAmamRtakUpikAM kArayati sma // 53 // hIsuM0 yasyA valagnena vigAnitena paJcAnanenA nucikIrSayAsya / / vaimukhyabhAjA viSayAdvizeSAtki tapyate bhUdharagahvarAntaH // 54 // (1) madhyapradezena / (2) jitena / (3) siMhena / (4) anukrtumicchyaa|(5) praangmukhen| (6) zabdAdikAd gocarAddezAcca / (7) tapaH kriyate / (8) giriguhAmadhye // 54 // hIla0 yanmadhyajitaH siMhastatsadRzIbhavituM viSayaviraktaH tapaSku(: ku)rute // 54 / / hIsuM0 "parAbubhUSogirizaM smarasya tapasyataH zAsanadevatAyAH / madhyaM puro nirmitanAbhihomakuNDA 4"tapaH sAdhanavedikeva // 55 // (1) parAbhavitumicchoH / (2) Izvaram / (3) agre / (4) kRtaM nAbhireva homArthaM kuNDaM yasyAH / (5) tapasaH sAdhanArthaM vedikA // 55 // hIla0 tapa0 / madhyaM bhAtIti sambandhaH / utprekSyate / zambhuM dagdhumicchayA tapaH kurvataH kAmasya nirmitaM nAbhirUpaM homakuNDaM yasyAM tAdRzI tapovediH // *55 / / hIsuM0 'sarvAGgasRSTiM sRjatastadIyAM dhAturvilagnasya vidhAnakAle / prAptaH kSayaM sAradalasya kozo'lpIyastato'bhUdiva madhyamasyAH // 56 // (1) samagrANAmavayavAnAM nirmANam / (2) madhyaracanAsamaye / (3) prakRSTavastunaH / (4) bhANDAgAraH / (5) atizayena laghu // 56 // hIla0 dhAturbhANDAgAraH kSayaM prAptaH tata eva madhyaM kiM kRzamabhUt // 56 // hIsuM0 'yadaGgayaSTIbahalIbhaviSNurociSNurocizcayanirjhariNyAH / 'prAdurbhavantI trivalIvilAsikallolamAleva vibhAti madhye // 57 // 1. iti nAbhiH hIla0 / 2. tapasyataH zambhudidhakSayAkiniSThayA spRSTabhuvaH smarasyA / hImu0 / 3. punarni0 hIla0 / 4. tapovediriva kraziSTA hImu0 / 5. iti madhyam hIla0 / Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 271 (1) yasyAstanUlatAyAM ni( nI )randhrIbhavanazIlastathA zobhanazIlo yaH kAntinikaraH sa eva nadI tasyAH / (2) prakaTIbhavanti / (3) saGkocalakSaNA trivalya evaM vilasanazIlA taraGgazreNIva / (4) madhye / udare / "madhyena sA vedivilagnamadhyA valitrayaM cArubabhAra bAlA" iti kumArasambhave / madhyenodareNeti tavRttiH // 57 // hIla0 yadaGgayaSTyAH pracuraH zobhano yo rucirAziH sa eva nadI, tasyA utpannA kallolazreNIriva madhye trivalI bhAti // 57 // hIsuM0 1'kIrtyA ca 'vAcA ca kacairjitAbhirjahno vidhezcAMzumataH sutAbhiH / "madhye "sametya trivalIcchalena prasattipAtrIkriyate ki meSA // 58 // (1) kIrtyA jahvasutA gaGgA / (2) vacovilAsena vidhisutA sarasvatI nadI / (3) kezaracanAbhiH aMzumataH sUryasya sutA yamunA / (4) udare / (5) samAgatya / (6) prasAdasthAnam / (7) devI // 58 // hIla0- caNDI sapatnI prabalA mamAste jyAyAnajo vedajaDaH patirme / bharcA viyogo hariNA mamApi duHkhaM jahIdaM tisRNAmapIti // 58 // vaktuM jagatkalpitakalpavalli ! jorvidhezcAMzumataH sutAbhiH / madhye sametya trivalIchalena prasAdapAtrIkriyate kimeSA // 59 // yugmam / hIla0 me-gaGgAyAH sapatnI caNDI, punarme-sarasvatyAH patirvaidikamUrkhaH pazuva'ddhaH, me-yamunAyAH kRSNena viyogo'sti / he vAJchitakalpalate ! asmAkaM duHkhaM jahihi, iti vaktuM gaGgAsarasvatIyamunAbhireSA surI prasannA kriyate / ityutprekSA / / 58-59 // hIsuM0 1adhyArurukSoI dadhityakAM2 yadvapargahasya smaramedinIndoH / 4sauvarNasopAnaparampareva pamadhye vireje trivalI tridazyAH // 59 / / (1) adhyAroDhumicchoH / (2) hRdayarUpAmUrdhvabhUmikAm / (3) devIzarIrUpasaudhasya / (4) svarNanirmitasopAnapaGktiH / (5) udare / (6) devyAH // 59 // hIla0 devyAstrivalI reje / utprekSyate / kAyagRhe sthitasya, punarhadi adhyAroDhumicchoH smarasya sopAnapaGktiriva / / *60 // hIsuM0 jagattrayIstraiNajayArjitAyAH zvaityena kIrteranayA vijitya / bandIkRtA nijhariNI surANAmiva triveNI trivalI cakAsti // 60 // (1) trailokyastrIgaNasya vijayena svIkRtAyAH / (2) ujjvalatayA / (3) devyA / (4) nigRhya / (5) rakSitA / (6) gaGgA / (7) tripravAhA / "pravAhaH punarodhaH syAdveNIdhArA rayazca 1.vaktuM jagatkalpita kalpavallI jahno0 hiimu0| * etadantargata: pAThastasya TIkA ca hIsuM pratau nAsti / 2. 0tyakAyAM vapuH hiimu0| 3. iti trivalI hIla / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam saH" iti haimyAm // 60 // hIla0 jgtr0| trivalI bhAti / utprekSyate / svakIrteH zvetatvena jitA tisro veNyaH pravAhA yasyAstAdRzI gaGgevAgatA // 61 // hIsuM0 stanAntarIpAGkavapuHprasarpajjayotiHsravantIsalilaprarUDhA / lomAvalI zaivalavallarIva rarAja "rAjIva vilocanAyAH // 61 // (1) kucAvevAntarjale taTau dvIpAvutsaGge yasya tAdRze zarIrasya vistaratkAntirUpanadIjale udgtaa| (2) romarAjI / (3) zaivAlamAlA / (4) padmadRzo devyAH // 61 // hIla0 stanAveva dvIpe kroDe yasya tAdRzAni kAyasya kAntijalAni teSUdgatA // 62 / / hIsuM0 vinidranIlotpalakesarazrI: 'svaHsubhruvo rAjati romarAjI / kiM retuGgavakSojakalindazRGgizRGgAntarodIta kalindakanyA // 62 // (1) vikasitendIvarakiJjalkAnAmiva zobhA yasyAH / (2) devyAH / (3) atyuccau kucau eva kalindanAmnaH zailasya zikhare tayorantarAle prakaTIbhUtA yamunA / "udItamAtaGkitavAnazaGkate" ti naiSadhe // 62 // hIla0 uttuGgastanAveva zRGge yatra tAdRzo yaH kalindazRGgI tatzRGgayormadhye udgatA yamunA // 63 // hIsuM0 smaradvIpasyai'NamadAbhirAmavakSojavindhyAcalasannidhAne / nAbhIhadAbhyarNavibhAsinI yallomAvalI kelikRte 'vanIva // 63 // (1) kastUrIvilepana manojJastanarUpavindhyAdrisamIpe / (2) nAbhIhUdapArzvazobhanazIlA / "nAbhImathaiSa zlathayA samonu (?)" iti naiSadhe / (3) krIDArtham / (4) udyAnam / "svavanI pravadatpikApi kA" iti naiSadhe // 63 // hIla0 mRgANAM madena kastUryA krIDAbhirvA ramye girinikaTe lomAvalI kAmagajasya vanIva // 64|| hIsuM0 'nijAkSilakSmIhasitaiNazAvakazreNyA vyabhAllomalatA 'tridazyAH / madhyaM kRzaM vardhayituM kima syA vaya:zriyA nIla madAyi sUtram // 64 // (1) svkiiynynshobhaapraabhuutmRgbaalaabaalkmaalikyaa|(2) devyAH (3) udaram (4) puSTaM kartum / (5) devyAH / (6) yauvanalakSmyA / (7) davarikA / (8) dattA // 64 // hIla0 devyA lomalatA vyabhAt / utprekSyate / yauvanalakSmyA kiJcidudaraM varddhayituM nIlaM sUtraM dattam // 65 / / hIsuM0 yasyAH stanau saMsphurataH sma 'cittanivAsimInAGkamahIdhanasya / 'vilAsavatyoriva zAtakumbhasandRbdhalIlAlayatuGgazRGgau // 65 // 1. iti romAvalI hiil0| Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 273 (1) hRdaye vasanazIlasmararAjasya / (2) ratiprItyoH striyoH / (3) svarNanirmitagRhonnata zikhare / zRGgazabdaH puMklIbaliGgayoH // 65 // hIla0 yasyA devyAH stanau bhAtaH sma / utprekSyate / cittarAjadhAnImAzritasya kAmabhUpateH patyo ratiprItyoH suvarNena ghaTitau krIDAmandirayostuGgazRGgau unnate zikhare // 66 // hIsuM0 'ta'nirvRteH sthAnamurojayugmaM jAgarti gIrvANamRgIdRzo'syAH / 'prodyanmahAnandarasA yi dasminmuktA dRzo no panamanti bhUyaH // 66 // (1) tasmAtkAraNAt / (2) sukhasya mokSasya ca / (3) stanadvandvam / (4) zAsanadevyAH / (5) prakaTIbhavanatizAyI pramodaH mokSazca tasya tatra vA rAgaH svAdo vA yeSAm (yaasaam)| (6) yasmAtkAraNAt / (7) stanadvaye / (8) nikSiptAH / muktiM prAptA yaH (yAH) / (9) Agacchanti / (10) pazcAt // 66 // hIla0 tattasmAtkAraNAdetasyAH [mukteH ?] mokSasya sukhasya vA sthAnamasti / yat jAtAmitAnandA dRSTe' sminpreSitAH pazcAnnAgacchanti / muktAtmAnaH kAmukadRSTayazca pazcAnnAyAntyeva // 67|| hIsuM0 mitre gate'staM reviyunakti "rAjan ! rAtriH 'kalatraM tava naH "kulAni / itIva duHkhaM 'gadituM 'prapannau yadvaktracandaM 'kucacakravAkau // 67 // (1) sUrye suhRdi ca / (2) paradvIpaM mRtyu c| (3) viyojayati / (4) he nRpa ! he candra ! vA / (5) bhavatkAntA / (6) asmAkam / (7) gotrANi / (8) kathayitum / (9) prAptau / (10) devIvadanazazinam // 67 // hIla. mitre0 / sUrye bAndhave vA gate sati he rAjan ! tava strI asmAkaM kulAni viyojayati, iti vaktuM yanmukhacandrazritau cakravAkau // *68|| hIsuM0 'prottuGgapInastanavaibhavena yayAbhibhUtau 'surakumbhikumbhau / 2Uhe sahete "zriyamAptume tatsAdhAri ra)NImaGkuzakIlanAni // 68 // (1) atyunnatapuSTakucazobhayA / (2) airAvaNazira:piNDau / (3) vitarkayAmi / (4) zobhAm / (5) stanadvandvatulyAm / "sAdhAraNI giramuSarbudhanaiSadhAbhyA"miti naiSadhe / (6) aGkuzAnAM tADanAni prahArAH // 8 // hIla0 yatkucaparAbhUtau gajakumbhau aGkazatADanaM saheta / ityUhe, ahaM manye // 69 / / hIsuM0 'prasUnamAlAbhiralatAbhyAM svaHsubhravo' bhAsi payodharAbhyAm / prasthAtukAmasya jagajjayAya zreyonipAbhyAmiva mInaketoH // 69 // (1) kusumahAraiH / (2) zobhitAbhyAm / (3) zAsanadevyAH / (4) zuzubhe / (5) 1. kima cakra0 hiimu0| Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam stanAbhyAm / (6) calitumanasaH / (7) kalyANakumbhAbhyAm / (8) kAmasya // 69 // hIla. devIstanAbhyAM zobhitam / utprekSyate / jagajjayArthaM prasthitasya smarasya maGgalaghaTAbhyAm // 70 // hIsuM0 kumbhIndrakumbhau 'kucabhUyamUhe'nubhUya yasyAH "sukhinAvabhUtAm / "suvyaktamuktAphalamAlikAnAM saubhAgyamAbhyAdi( mi )ha labhyate yat // 70 // (1) stanabhAvam / (2) samprApya / (3) devyAH / (4) sAtavantau / "priyAmukhIbhUya sukhI sudhAMzu' riti naiSadhe / prakaTaM dRzyamAnAnAM mauktikAnAM paGktInAm / (6) subhagatAM saundaryam / (7) yatkaraNAt / (8) stanAbhyAm // 70 // hIla0 airAvaNakumbhau kucatvaM prApya sukhinau jAtau / yato'tra muktAphalasaubhAgyaM pratyakSato labdham / / 71 / / hIsuM0 'prasUnatArAvalizAlitAyAM 'veNItamAyA'mudite "mukhendau / yanmA dyatastatkucacakravAkau "zrIsUnusaurAjyavijRmbhitaM tat // 71 // (1) puSpANyeva tArakapaGktibhiH zobhitAyAm / (2) kabarIrUparAtrau / (3) udgate / (4) vdncndre| (5) madaM pra( prA )pnuvataH / (6) devIstanarathAGgau / (7) madanarAjasya zobhA rAjyavilasitam // 71 // hIla. prasU0 / puSpAnye(Nye)va nakSatrANi taiH kalitAyAM veNIrUparAtrau mukhacandre udite kucAveva cakravAko yatpramuditamanasau saMyuktau stastatkAmabhUpapratApaH / yadA surAjyaM syAttadA keSAmapi duHkhAtaGkau na sta: // 72 / / hIsuM0 'patrAvalIvyAjavatI 'yadIyavakSojadambharSabhanAmakUTe / ___ 2vijitya 'vizvaM vijayaprazasti lipIkRtA zrIsutacakriNeva // 72 // (1) patravallaya eva kapaTaM yasyAM / (2) prazaste stanacchadma yasya tAdRze RSabhakUTe / kSullahimavannikaTasthAne SaTakhaNDavijayavidhAyicakriNa: svanAmalikhanasthAne / (3) tribhuvanam / (4) svAjJApAlanaparaM vidhAya / (5) likhitA / (6) smarasArvabhaumena // 72 // hIla. yasyAH stanalakSaNe RSabhakUTe [pa]tralatAdambhAdvijayaprazastiH kandarpacakriNA vizvaM vijitya likhitA ||73 // hIsaM0 zyayA svavakSoruhayojitena retuGazriyA rohaNabhUdhareNa / 24upAyanAnIva kRtAni lakSmIpuSpANi pANyornakharacchalena // 73 // (1) devyA / (2) nijastanayoH (3) uccatvazriyA / ( 4 ) ratnAcalena / (5) DhaukanAni / (6) raktamaNayaH / (7) karanakhadambhAt // 73 // hIla0 yayA stanaunatyazobhayA jitena rohaNAdriNA kare nakhacchalena mahArghyaraktaratnAni danAni 11*5:: 1. iti stanau hiil0| 2. dattAni daNDe kimudAttalakSmI0 hImu0 / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 aSTamaH sargaH // hIsaM0 'svayaM vinirmApayituM jayaM svazobhAparAbhAvukayannakhAnAm / "rAjAnama'bhyarthayate svakAntamupAntayAtA kimu tArakAlI // 74 // (1) AtmanA / (2) kArayitum / (3) nijalakSmIparAbhavanazIladevIkarakAmAGkazAnAm / (4) candraM nRpaM ca / (5) yAcate / (6) nijabhartAram / (6) samIpe sametA // 74 // hIla0 tArAlI rAjAnaM-candraM bhUpaM ca yAcatIva / yathA vayaM nakhajayaM kurmastathA kuru // 75|| hIsuM0 'vane 'sva'magu(dva)dhya zikhAsu bhUmIruhAM tapo'tapyata ya nirannam / yadaGgalIbhUyamiva pravAlaiH pacelimaistaiH sukRtairavApe // 75 // (1) AtmAnam / (2) UrdhvaM baddhvA / (3) zAkhAsu / (4) vRkSANAm / (5) nirAhAram / (6) devIa(vya)GgalItvam / (7) paripAkaM prAptaiH / (8) puNyaiH / (9) prAptam / / 75 // hIla. pallavaiH zAkhAnte AtmAnamUrdhvaM baddhvAzanarahitaM yattapastaptaM tairudayAvalikAyAmAgataiH puNyairyadaGgulIbhAvo vAptaH // 77 // hIsuM0 2'suparbapAriplavalocanAyA: zriyaM dadhau dhauraNiraGgalInAm / "vijRmbhamANAruNapANipaGkahe "prarUDhA dalamAlikeva // 76 // (1) capalanetrAyA devAGganAyAH / (2) zobhAm / (3) zreNiH / (4) vikcrktkrnaamkmle| (5) udgatA / (6) parNazreNiH // 76 // hIla0 aGgulyaH zobhate / utprekSyate / karakokanade udgatA patraGktiH // 78 // hIsuM0 2 prasUnadhanvA nijadehadAhe 'nidhyAya dagdhAnvizikhAna zeSAn / "kAmAGkazAlIkuruvindapuGkhAnya daGgalIstA na tha kiM cakAra // 77 // (1) smaraH / (2) dRSTvA / (3) bANAn / (4) samastAnpaJcApi / (5) aruNanakhazreNi rUpahiGgulapuGkhAn / (6) devIkarazAkhAH / (7) tAnbANAn / (8) punaH // 77 // hIla0 smaro bANAndagdhAn dRSTvA nakhA eva kuruvindasya hiGgulasya ratnasya vA puGkhA yeSAM tAdRzAnaGgulIrUpA nbANAMzcakAra // 76 / / hIsuM0 ajayyayatpANipayoruhAbhyAM sahAhave saMsravadatrapUraiH / "zoNIbhavadbhiH kamalaira vApe'ruNAmbujakhyAtiriva "kSamAyAm // 78 // (1) jetumazakyAbhyAM devIkarakamalAbhyAm / (2) saGgrAme / (3) galadrudhiranikaraiH / (4) aruNairjAyamAnaiH / (5) prAptA / (6) raktakamalAnIti prasiddhiH / (7) bhUmau // 78 // 1. iti pANinakhAH hiil0| 2. hIlapratau hImu0 ca yathAsaGkhyameteSAM 75-76-77 tamazlokAnAmeSo'nukramaH 77-78-76, 76-77-75 / 3. iti karAGgalyaH hiil0| Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 yatkarakamalAbhyAM saha saGgrAme prahArodbhUtaraktai raktIbhUtaiH kamalaiH kokanadakhyAtirApteva // 79 // hIsuM0 iyaM 'mRNAlI jaDasaGgamaujjhya nijAGgajenAnugatAmbujena / "etyAzritA kiM vibudhAmbujAkSI "yaddolatAzAlizayA "vyalAsIt // 79 // (1) kamalanAlam / mRNAlazabdastriliGgaH / (2) mUrkhANAM DalayoraikyAjjalAnAM ca garma tyaktvA / (3) svaputreNa / svotpannatvAt / (4) sahitA padmena / (5) Agatya / (6) paNDitAM striyaM surAGganAM ca / (7) devIbhujayaSTizobhanazIlapANiH / (8) zuzubhe // 79 // hIla. ramyakarA dolatA bhAti / utprekSyate / jalaM mUrkha vA tyaktvAmbujayuktA mRNAlI kamalanAlam // 82 / / hIsuM0 AbAlamudyadvalayaH zikhAzcA GgalyaH punaryatra nakhAH "sumAni / / jyotirmarandAni karadrumo'syA "yUnAM manobhRGgagaNaM 'dhinoti // 80 // (1) sthAnakam / (2) dIpyamAnakaTakaH / (3) zAkhAH / ( 4 ) karazAkhAH / (5) pusspaanni| (6) kAntirUpamadhUni yeSu / (7) devyAH / (8) taruNAnAm / (9) prINayati // 80 // hIla. yatra dIpyamAno valayaH AlavAlaH, punaryatrAGgalyaH zAkhAH, yatra nakhAH puSpANi, punaryatra kAntayo makarandAstAdRzo'syA hastatarustaruNAnAM manobhramaraughaM prINayati / 'dhivi prINane' iditvAnnum / "dhinvikRNvorazca' AbhyAmapratyayaH syAdakArAntAdezazca syAtkartari sArvadhAtuke / 'u'pratyayasyA zitvAdalopaH / alopasya sthAnitvAnopadhAguNaH / dhinotIti siddham // 80 // hIsuM0 'mRNAlikAbhirjaladurgabhAgbhirapi svajaitrI pravibhAvya 'bAhAm / svasUna( nu)padmaH prahitaH kimetadupAstaye 'pANirarAjadasyAH // 8 // (1) kamalanAlaiH / (2) pAnIyarUpaM viSamasthAnaM bhajatIti / (3) Atmano jayanazIlAm / (4) dRSTvA / (5) bhujAm / (6) svasyAGgajAtaM kamalam / (7) preSitaH / (8) devIbhujAyAH sevAkRte / (9) zobhate sma / (10) devyAH // 81 // / hIla0 jalakoTTamadhyasthAbhiSka(: ka)malanAlikAbhiH svAsAM jaitrI bAhAM dRSTvA svaputrapadmaH preSitaH // 81 // hIla0-babhau bhujAbhyAM makhabhugmRgAkSI dagdhAyudhasyeva kRte smarasya / rasAlavallImayakArmukAbhyAmabhyarthanAdAtmabhuvA kRtAbhyAm // 83 // devI bhujAbhyAM babhau / utprekSyate / dhAtrA smarArthaM rasAlasya cApAbhyAM kRtAbhyAm // 83 / / hIla0 samuccaraccandrarucIcayAmbhA pArzvadvayodbhUtabhujA mRNAlI / jambUnadIvoccakucAntarIpA yA bhAti dRgbhRGgamukhAravindA // 84 // iti bhujA ||hIla0 prAdurbhavanti kanakakAntyaugha evAmbhAMsi yasyAm / punarbhujA mRNAlIvatI / punaruccau kucAveva dvIpe 1. hIlapratau hImu0 ca yathAsaGkhyameteSAM 79-80-81 tamazlokAnAmeSo'nukramaH 82-80-81, 81-79-80 12. iti hastaH hIlA* etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 aSTamaH sargaH // yatra tAdRzI / punardRgbhRGgAJcitaM mukhakamalaM yasyAM sA / ata eva jambUnadIva yA bhAti // 84 // hIsuM0 1bhujAntarAnuttararAjadhAnyA 2abhyarNabhUmau tijAnibhartuH / kimu "sphuraccandanacArimazrIkrIDAdrikUTau palasatastadaMsau // 82 / / (1) hRdayarUpAyA rAjadhAnyAH (2) samIpasthAne / (3) smararAjasya / (4) prakaTIbhavantI zrIkhaNDasya manojJatvalakSmI yayostAdRze krIDAkRte zailazikhare / (5) zobhete / (6) devIskandhau // 82 // hIla0 tasyAH skandhau bhAtaH / utprekSyate / hRdayarUparAjadhAnInikaTe kAmasya candanasya vilepanena vRkSaNa kalitau krIDAparvatasya kUTau zikhare / / 85 / / hIsuM0 'svaHsubhravaH prekSya payodharau "svasaMspaddhinau "tuGgimavibhrameNa / jayAya tayuddhavidhitsayeva kumbhau sametau sphuratastadaMsau // 83 // (1) devyAH / (2) dRSTvA / (3) stanau / (4) AtmanA spardhAkAriNau / (5) uccatvalakSmyA / (6) stanAbhyAM sAdhU saGgrAmaM kartumicchayA / (7) ghaTau / (8) devI skandhau // 83 // hIla0 tasyA aMsau sphurataH / utprekSyate / devyAH stanau saMharSakarau dRSTvA jayArthaM svayaM tAbhyAM yuddhaM ' vidhAtumicchayA Agatau kalazau bhAta iva // 86 / / hIsuM0 'asyAH sadRkSAM zriyamAzrayantI nAsti trilokyAmapi kApi kAntA / 'itIva rekhAtritayaM tatAna 'tatkaNThapIThe 'sarasIjajanmA // 84 // (1) devyAH / (2) tulyAm / (3) zobhAm / (4) kAcitstrI nAstyeva / (5) iti hetoH| (6) rekhAtrikam / (7) cakAra / (8) devIkaNThakandale / (9) vidhAtA // 84 // hIla0 etatsadRkSA kApi kAntA lokatraye nAstIti vicArya brahmA kaNThe rekhAtrayamakarot // 87|| hIsuM0 kaNThIkRto yajjalajastridazyAstadvedhasA sAdhu vidhIyate sma / naisagikAnArjavamAtmaniSThaM 'jahyAdabAhyaM kathamanya thAyam // 85 // (1) zaGkhaH / "nivezya dadhmau jalajaM kumAraH" iti raghuvaMze / (2) samyakRtam / (3) svAbhAvikAM vakratAm / (4) tyajet / (5) AntaraM madhyasthitam / (6) apareNa prakAreNa / (7) zaGkhaH // 85 // hIla0 dhAtrA zaGkhaH kaNThIkRtastatsamyakRtam / no cedeSa antargatAM vakratAM kathaM jahyAt // 89 // hIsuM0 yatkaNThapIThena 'haThAdu'pAttAM dRSTvAtmabhUSAmakhilA strirekhAH / / 'pUtkurvate kiM "vikalIbhavantaH pratyAlayaM 'bhaikSabhujo bha( bhu)jantaH // 86 // 1. ityaMsau hIla0 / 2. hIlapratau hImu0ca yathAsaGghameteSAM 85-86-87-tamazlakAnAmeSo'nukramaH 89-90-88, 88-89-87 / 3. iti kaNThapIThaH hIla0 / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) balAt / (2) gRhItAm / (3) svasyazobhAm / (4) zaGkhAH / (5) bhUSAgrahaNAt grathilI jAyamAnAH / (6) pUtkAraM kurvanti / (7) gRhaM gRhaM prati / (8) bhikSAsamUha bhujantIti / (9) bhikSukAn // 86 // hIla0 yatkaNThena zobhA gRhItAM dRSTvA zaGkhA vikalAH sanyAsikAdikaragatAH pUtkAraM kurvanti // 90 // hIsuM0 kaNThazriyA 'svaHkuravindadatyA 'nirjitya zaGkhanigRhItabhUSaiH / / rerathAGgapANi prati pAJcajanyaH "putkartukAmaiH prahitaH kimekaH // 87 // (1) devyA / "sve hi darzayati kaH pareNa vA'naya'dantakuravindamAlike" iti naiSadhe / (2) haThAdgRhItazobhaiH / (3) nArAyaNaM prati / (4) nAmA zaGkhaH / (5) rAvAM kartumicchabhiH / (6) preSitaH // 87 // hIla0 kaNThaH / zrIjinazAsanAdhiSThAtryA kaNThazobhayA jitaiH zaGkhaH kRSNaM prati ekaH zaGkhaH preSita iva / / 88 / / hIsuM0 'yUno manojanmanRpasya tasyA "vapulatA vAsaniketabhAjaH / 'zRGgArabhUSAsuSamA 'didRkSorivA tmadarzaH zuzubhe "tadAsyam // 88 // (1) taruNasya / (2) smararAjasya / (3) devyAH / (4) zarIrayaSTireva nivAsArthaM gRhaM bhajatIti tasya / (5) zRGgArArthaM bhUSaNAnAM sAtizAyizobhAm / "vinA['pi ?] bhUSAmavadhiH zriyAmasau" iti naiSadhe / bhUSaNAni vinApi damayantI zobhAnAM sImA-iti tadvRttiH / (6) draSTumicchoH / (7) darpaNaH / (8) devIvadanam // 88 // hIla. tadAsyaM reje / utprakSyate / tadvapuHsthasmarasya svazobhAlokanArthaM mukuraH // 11 // hIsuM0 'lakSmacchavibhrUyugalI dadhAnaM 'jyotsnAsudhApAyicakoracakSuH / utsaGgasaGgIkRtatAradantamAsyaM tridazyAM zazibimbati sma // 89 // (1) lAJchanavatkRSNA kAntiryasyAstAdRzI bhruvordvayIm / (2) candrikAM sudhAM ca candrikArUpAM vA sudhAM pibata ityevaMzIlau cakorAveva cakSuSI netre yatra / (3) aGkasaGgamaM prApitAH tArA eva dazanA yatra / "prathamamupahRtyArthaM tArikhaNDitatandulai"riti naiSadhe / (4) candramaNDalamivAcarati sma // 89 // hIla0 devyA mukhaM candramivAcarati sma / kiMbhUtam ? / lAJchanavarddhavaM dadhAnam / punaH kiMbhUtam ? jyotsnAmRtapAyino(nau) ye(yau) cakorau tattulye netre yatra / punaH kiMbhUtam ? / kroDe sthApitA ye tArAstadvaddantA yatra // 92 // hIsu0 'cikIrSatA yanmukhamArettasAramAtmAnama nviSya 'caturmukhena / galanmarandAzrukaNAbjarAjIdvirepharAvairiva "rAraTIti // 10 // 1. nirjIyamAnairnikhilaistrirekhaiH hImu0 / 2. tAyAH sa niketabhAjaH hImu0 / 3. kRSNacchavi hImu0 / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 279 (1) kartumicchatA / (2) devIvadanam / (3) gRhItasamyagmaJji samIcInadalam / (4) dRSTvA / (5) dhAtrA / (6) niSpatanmadhurUpabASpabindukamalamAlAbhRGgagujjAravaiH / (7) roditi putkurute vA // 10 // hIla0 yasyA mukhaM kartumicchatA brahmaNA svasAraM gRhItamiti jJAtvA galanto ye makarandAsta evAzrukaNA yasyAM tAdRzI kamalamAlA / utprekSyate / dvirepharAvairmadhukaraguJjAravai rAraTIti / atizayena roditIva pUtkRti vA kurute iti tAtparyam / / 93 // hIsuM0 'yadIyacetovasatau 'vasantaM resvamitrapuSpAstranRpaM nirIkSya / kimAgatastaM5 milituM mRgAko vaktraM 'ca'kAse "surakambukaNThyAH // 91 // (1) devImanogRhe / (2) tiSThantam / (3) nijasuhRdaM smararAjam / (4) dRSTvA / (5) smaram / (6) babhAse / (7) surAGganAyAH // 91 // hIla0 yadI0) devyA mukhaM cakAze / utprekSyate / yanmanasi sthitasya kAmasya milanArthamAgatazcandraH // 9 // hIsuM0 yasyA mukhaM 'svarvanitArcitAyAH saMvardhya 'tArAtatimuktikAbhiH / "sva:sindhutIre kimu 'digmRgAkSyo nirmicya "rAtrImaNi mutsRjanti // 92 / / (1) devIjanapUjitAyAH / sevitAyA ityarthaH (2) vardhayitvA / (3) tArakazreNaya eva laghumuktAphalAni taiH / "sitA vamantyaH khalu kIrtimuktikAH" iti naiSadhe / (4) svrgnggaattte| (5) digaGgatAH / (6) nyuJchanaM kRtvA / (7) candram / "kathayati parizrAnti rAtrItamaH saha yudhvanA''miti naiSadhe / (8) tyajanti // 12 // hIla. ysyaa0| digvadhvastArAmuktAbhiryanmukhaM vardhApayitvA candraM nyuJchanaM kRtvA svargaGgAyAM tyajanti // 95 / / hIsuM0 agaNyalAvaNyapayastridazyA AsyAtprasarpadvilasattara. / / "mA stAdahistAditi panimnabhAgaM cakre viraJcizcibukaM ki mante // 13 // (1) ameyalavaNimajalam / (2) mukhAt / (3) prsrtsphurtkllolaiH| taraGgAkArIbhUtakAntibhiH / (4) bahi rmA nirgacchatu / (4) gamA( mbhI )rvibhaagm|" dhRtyudbhavA yaccibuke cakAsti nimne manAgaGgaliyantraNeveti naiSadhe / (6) brahmA / (7) pra( ? )mukhaprAnte // 13 // hIla0 kAntikallolaiH kRtvA devImukhAllAvaNyajalaM bahirmA yAtvitIva vedhAzcibukaM mukhaprAnte nimnaM cakre // 96|| hIla0-yadAnanAmbhoruhavAsasaudhe sAtaM vasantyA jalarAziputryAH / vilAsa vApIva payovihAraM svairaM vidhAtuM cibukastridazyAH // 97 / / iti devIcibukaH / 1. kAze hIla0 / 2. nirmicchaya hiil0| hIsuMpratau hImu0 ca nimicya iti pATho dRzyate / hImu0 TIkAyAM - 'mukhaM vadanaM nirmicya nIrAjayitvA mukhasyanyuJchanaM kRtvA' evamasti / haimadhAtupAThe 1345 'michat utkleze' ityasti / 3. iti mukham hIla0 / * etadantargataH pATho hIsuMpratau naasti| Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam devIcibuko bhAti / mukhAravindasthAyA lakSmyA jalakrIDAM kartuM krIDAdIdhikeva // 97|| hIsuM0 reje'dharo'syA 'harimanthakAlAtpravAsinaM "yanmukhacandrasUnum / 'hallekhabhAjA milituM pravAlaH payodhinA hvAtumiva 'prayuktaH // 14 // (1) devyAH / (2) kRSNena meruNA manthanasamayAt Arabhya / (3) paradezaM gamanaM yAtam / (4) devIvadanameva candraputram / (5) utkaNThAvatA / (6) vidrumaH / samudrotpannatvAt / atha ca prakRSTa uktasandezakathakaH bAlakaH / (7) samudreNa / tAtatvAt / (8) AkArayitum / (9) prahitaH // 14 // hIla0 reje0| asyA adharo reje / utprekSyate / viSNunA yo mantho manthanaM tasya kAlAdgataM punarAgataM candraM sutaM autsukyabhAjANavena milituM prakRSTo bAlaH preSitaH // 98 / / hIsuM0 'yadAnanAGgIkRtavigraheNa radacchadAGgaH kSaNadAkareNa / "priyauSadheraGgabhavaH kimeSa "prapAlyate vaptatayA "pravAlaH // 15 // (1) devIvadanameva svIkRtazarIreNa / (2) adharakAyaH / (3) candreNa / (4) svapriyAyA auSadheH tanUbhavaH / candrasyauSadhIpatitvAt pravAlasyauSadhIjAtatvAdauSadhyAH putratvamevopapannam / (5) lAlyate / (6) pitRtvena / (7) pallavaH prakarSeNa bAlazca // 15 // hIla0 yanmukhacandreNa svapalyA auSadhyA utpannatvAt] radacchadarUpaH eSaH kiM prakRSTo bAlaH suto lAlyate ||99 // hIsuM0 'idaMmukhIbhUta mavetya candraM bAlaM tadIyaM "karacakravAlam / 5anvAgataM prAkpraNayAdivaitaddantacchadaH sphUrtimiti tasyAH // 16 // (1) devIvadanaM jAtam / (2) jJAtvA / (3) laghu / (4) kAntivRndam / (5) pRSThe sametam / (6) candrAvasthAsnehAt / (7) adharaH / (8) prApnoti // 16 // hIla0 etadIyAdharo bhAti / utprekSyate / etasyA mukharUpaM jAtaM candraM jJAtvA snehAtpazcAdAgataM bAlakaM kiraNamaNDalam / bAlatvAtkiraNAnAmaruNatvamapi yuktameveti // 100 // hIsuM0 yaddantapantreNa vijIyamAnA naSTA praviSTApi payodhimadhye / raktAGkarAjI hadi kRSNavallI zalyaM kimadyApi na paryahArSIt // 17 // (1) devyA adhareNa / (2) samudrajale / (3) vidrumamAlA / (4) pariharati sma // 97 // hIla0 ydd0| yadadhareNAdharitA vidrumapaGktiH kRSNavallIrUpaM zalyaM tyajati sma // *101 // hIsuM0 'bandhUkabandhUbhavadetadIyadaMtacchade 'dantarucizca'kAze / "nipetuSI "kokanadacchadAGke zaratsudhAdIdhiti kaumudIva // 98 // 1. putram hImu0 / 2. raNe'bhibhUtA hIsu0 / 3. 0vAlIzalyaM hIla0 / 4. kAse hImu0 / Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 281 ( 1 ) bandhujIvasya 'vapohariyA' iti prasiddhasya taruvizeSasya sahodare jAyamAno devyA are / (2) dazanadyutiH / (3) babhau / ( 4 ) patitA / (5) raktakamaladalotsaGge / ( 6 ) ghanAtyaya-candracandrikeva // 98 // hIla0 'vipoharIyAM' puSpaM sadRze'dhare patatI (ntI) dantaruciH zuzubhe / yathA raktotpale candrajyotsnA patatI (ntI) zobhate // * 102 || hIsuM0 'pIyUSapUrNasmarakelizoNamaNInibaddhAdharadIrghikAyAm / yasya vinidradvijacandrikAbhirAzrIyate 4 kairaviNIvanazrIH // 99 // (1) amRtapUritAyAM kandarpasya krIDArthaM raktaratnanirmitAyAmoSTharUpavApyAm / (2) devyAH / (3) sphuraddantakAntibhiH / (4) kumudvatIkAnanalakSmIH // 99 // hIla0 amRtapUrNAyAM smarakelyarthaM padmarAganibaddhAyAmadharavApyAM dantakAntibhiH kumudinIvana zrIrAptA // 103 // hIsuM0 1 " smitazriyA ra mizritadantakAntizca kAsti 4 gIrvANamRgekSaNAyAH / bandIkRtA 'candramasaM vijitya jyotsnAsya 'dArA vadanena vidmaH // 100 // 2 (1) hasitalakSmyA / ( 2 ) vyApta / ( 3 ) bhAti / ( 4 ) zAsanadevyA: / ( 5 ) zazinam / (6) jitvA / (7) candrasya / (8) priyA / ( 9 ) vidma ivArthe // 100 // hIla0 devyA dantakAntiH zuzubhe / utprekSyate / candraM jitvA'sya dArA jyotsnA bandIkRtA / iti vayaM jAnImaH // 106 // hIsuM0 'svarbhANubhIro 'rajanIcariSNoH kalaGkabhAjaH kSayinaH 'smi(si ) tAMzo: / jyotsnA kimudvegavatI 'yadAsyaM bheje'' pavighnaM dazanAMzudambhAt // 101 // ( 1 ) rAhorbhIrukasya / ( 2 ) nizAyAM caraNazIlasya / ( 3 ) sakalaGkasya / ( 4 ) kSayo- roga: kSINatA ca / (5) candrAt / (6) khinnA / (7) devIvadanam / (8) nirantarAyam / ( 9 ) dantakAntimiSAt // 101 // hIla0 candrAtkhedamAptA jyotsnA yadAsyaM bheje ||104 || hIsuM0 yasyAH pRNannirjaradRkcakorAndantaprabhAbhirvadanaM 'didIpe / 'zaradvinidrIkRta candrikAbhi vibhAvarINAmiva sArvabhaumaH // 102 // ( 1 ) devyAH / ( 2 ) prINayan / (3) suranayanacakorAn / (4) zuzubhe / ( 5 ) ghanAtyayena vikAzitakaumudIbhiH (6) rAtripatiH / " kandarpe'nalpadarpe vikirati kiraNAnzarvarIsArvabhaumaH " iti nATakagranthe // 102 // hIla0 dantakAntibhirdRkvakorAnprINayat sadvadanaM didIpe / yathA candraH zarannirmalIkRtajyotsnAbhirdIpyate // 125 // 1. hIlapratau hImu0 ca yathAsaGkhyamateSAM 100-101-102 tamazlokAnAmeSo'nukramaH 106-104-105. 105-103-105 2. iti sasmitadantakAntiH hIla0 / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'marunmRgAkSIvadanAbjadantaistArezatArairvijitairvibhUtyA / 4Alocyate "tadvijigISayeva sambhUya tIre'mbaranirjhariNyAH // 103 // (1) devyAH vadanena dantaizca / (2) candratArakaiH / (3) zriyA / (4) AlocaH kriyate / (5) vairiNo vijetumicchayA / (6) ekatra bhUtvA / (7) taTe / (8) AkAzagaGgAyAH // 103 // hIla0 zrIzAsanasurIdantaijitaizcandratAraiH svargaGgAtIre sambhUyaikatra militvA teSAM dantAnAM parAbubhUSayA Alocyate mantryate / vicAra iva vidhIyate // 107 // hIsuM0 1ajayyavIryaM mukhapadmamasyA: zriyA jayantaM "sva mavetya rAjJA / "sandhi 'vidhAtuM prahitA: 11degpradhAna-dvijAH samaM 11tena 12kimullasanti // 104 // (1) jetumazakyaH parAkramo yasya / (2) devyA vadanakamalam / (3) lakSmyA / (4) cndraatmaanm| (5) jJAtvA / (6) candreNa / (7) parasparaprItim (8) kartum / (9) pressitaaH| (10) prakRSTA mantriNazca dvijA dantA brAhmaNAzca / (11) vadanakamalena sArddham / (12) kimutprekSAyAm / (13) bhAnti // 104 // hIla0 aja0 / dvijA dantAH zobhante / utprekSyate / candreNa mukhapadyena saha prItiM kartuM pradhAnadvijAH preSitAH // *108 // hIsuM0 'pANDuH kSayI rezUnyanabhazcariSNu niraGgAhoSitovi( 'pi) bibhyat / "doSAkaraH pazyAmamukho zvarAko'smAkaM purastAjja DakastvamekaH // 105 // rupyadyuto'kSINasukhA 'mukhasthA 'jitAhitA: "sphItaguNA 'vishuddhaaH| "nai ke'bhirupAH kimitIndu mudyadhutA tridazyAH prahasanti dantAH ||106||yugmm|| (1) rogaH zvetazca / (2) rAjayakSmA kSINatA ca / tadyutaH / (3) nirmAnuSe gagane snycrnnshiilH| (4) ziro'vazeSAdapi vairiNo rAhorbhayaM prApnuvat / (5) rAtrirapaguNazca khaniH / (6) lakSmayutaH kRSNamukhazca / (7) raGkaH / (8) jaDasvarUpo mUrkhazca // 105 // (1) rajatavaddIpyamAnakAntayaH / (2) sarvAGgINasukhabhAjaH / (3) sarveSAmagresthAyukA vaktravAsinazca / (4) jitavairiNaH / (5) khyAtaguNAH / (6) ni:kalaGkAH / (7) bahavaH / (8) lakSaNayuktarUpAH / "abhirvIpsA-lakSaNayo" rityanekArthaH / paNDitAzca / (9) prkttiibhvtkaantyaa| (10) devyAH // 106 // hIla0 dantAzcandraM hasanti / yatastvaM na bhAti iti nabhastadvAsI, apaguNAnAmAkaro nizAkaro vA / puna:kalaGkI / vayaM tu mukhe sarveSAmapyagre vaktre ca tiSThanti, tAdRzAH / punarjitazatravaH / dvAtriMzatpramANatvenAneke / punarabhirUpAH paNDitAH / ato he jaDa ! tvaM ka: ? // 109-110 // 1. pradhAnAH dvijA0 hImu0 1 2. haMsadhuto0 hImu0 / Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 aSTamaH sargaH // hIsuM0 AzAnurAgAtizayaM 'sRjantI 'pracetasaH "sphAramarIcitArA / "samujjihAnadvijarAjarAjivaktrA sma sandhyeva vibhAti devI // 107 // (1) vAJchA dig ca snehaH anugataraktimA ca utkarSam / vAJchAmohayoratizayitAm / (:) kurvatI / (3) prakRSTacetasa uttamasyApi varuNasya ca / (4) dIpyamAnakAntimattArA kanInikA tArakA ca / (5) udgacchan dvijarAjazcandraH rAjadantazca tena zobhanazIlaM vadanaM prArambhazca yasyAH // 107 // hIla0 devI sandhyeva bhAti / kiMbhUtA ? / prakRSTacetaso vAJchAyAH snehasya vA rAgAdhikyaM vA varuNadizi rAgaM vA kurvantI(tI) / punardIprA tAre kanInike jyotIMSi vA yasyAm / punarudgatadantairuditacandreNa rAjate / tAdRzaM vaktraM prArambho mukhaM vA yasyAH // 111 / / hIsuM0 zazI sudhAM prekSya nipIyamAnAM suraiH sRjaMstatra mamatva mantaH / pararakSa nikSipya raho 'rasajJApAtryAmivaitAM kRtayanmukhAGgaH // 108 // (1) candraH / (2) nijAGkasthAyi pIyUSaM / (3) sudhAyAm / (4) mohamUrchAm / (5) citte / (6) gopayati sma / (7) saMsthApya / (8) ekAntasthAyAm / (9) rasanApAtrikAyAm / (10) nirmitayadvadanadehazcandraH // 108 // hIla0 candraH sudhAyAM mamatvavAn / utprekSyate / ekAnte jI(ji)hvApAtre gopayati sma // 112 / / hIsuM0 'yasyA rasajJAM 'jayinIM nibhAlya zoNacchadaM 'tattulanAvilAsam / pitAmahaM prArthayate svatAtA ravindagehe "nivasanta mUhe // 109 // (1) devyAH (2) jayanazIlAm / (3) dRSTvA / (4) raktapatramarthAtkamalasya / (5) jihvAsAdRzyalIlAm / (6) nijajanakaH vidhAtA ca / (7) AtmanaH janmakartRtvena janakIbhUtaM kamalam / tasya tadeva vA gRhaM tatra / (8) nivAsaM kurvantam / (9) Uhe vicArayAmi / ivArthe vA // 109 // hIla. raktotpalapatraM kamalasthaM pitAmahaM janakajanakaM dhAtAraM vA jI(ji)hvAsAdRzyaM yAcatIva / NyantatvAdvikarmakatvam // 113 // hIsuM0 svaM niSThitaM nityasuparva tyAnAtpIyUSama nviSya sitatviSeva / "praiSI damA nAyayituM rasajJAsudhAhUde'syA9 12dvijarAjirAbhAt // 110 // (1) AtmIyam / (2) kSINam svalpAvaziSTaM vA / (3) arohAtraM devAnAM pAnavazAt / (i) amRtam / (5) dRSTvA / (6) candreNa / (7) preSitA / (8) pIyUSam / (9) AtmArthe grAhayitum / (10) jihvArUpAmRtadrahe / (11) devyAH / (12) dantapaGktiH / (13) babhau // 110 // 1. iti dantAH hIla0 / 2. nApayituM hImu0 / 3. 0hUdo0 hImu0 / For Private & Personal use only Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 dantapaGkirAbhAt / utprekSyate / pIyUSaM kSINaM dRSTvA candreNa tadevAnAyayituM jI(ji)hvAhUde brAhmaNazreNiH preSitA // 114 // hIsuM0 jAne 'yadAsyaM 'sarasI sudhAyA vijRmbhijihvAruNapadmapatram / 4zreNIbhavantaH pulinA'vataMsA haMsadvijAH syuH kathama nyathA syAm // 111 // (1) devImukham / (2) amRtataTAkaH / (3) vikasanazIlaM rasanaiva raktakamaladalaM yatra / (4) paGktyA tiSThantaH / (5) jalojjhitapradeze taTe ca / (6) zekharIbhUtAH / (7) haMsavadujjvalAdantA haMsapakSiNo vA / (8) anyena prakAreNa / (9) sudhAsarasyAm / / 111 // hIla0 jAne ya0 / ahamevaM manye-yadAsyaM pIyUSasarasI / anyathA taTazekharIbhUtAH haMsapakSiNo vA haMsavadujjvalA dantAH kathaM bhaveyuH // 115 // hIsuM0 vaddhiSNudevIhRdayAnurAgavArAMnidhevidumakandalIva / 3kaMThatrirekheNa mukhe gRhItA pupoSa bhUSAM rasanA dasIyA // 112 // (1) vardhanazIlo yo devyA manasi / hRdayaM-mano vakSazca / rAgasya eva samudrastasya / (2) pravAlanavAGkaraH / "kandalI tUparAge'pi kalApe ca navAGkare / mRgajAtiprabhede ce"ti liGgAnuzAsanacUrNau / (3) kaNTharUpazavena / (4) devIsambandhinI / (5) jihvA // 11 // hIla0 jI(ji)hvA bhAti / utprekSyate / snehArNavAdvidrumakandalI kaNThazakena mukhe gRhItA // 116 / / hIsaM0 jaDIbhavantI ripani ye zyadvAcA jitA hIvidhurA pavipaJcI / payiyAsayA zaivalinIzapAre tumbadvayaM kiM "bibharAmbabhUva // 113 // (1) pratikartumazaknuvantItyarthaH / (2) vairiparAbhavanAya / (3) devIvANyA / (4) ljjaavyaakulaa| (5) vINA / (6) gantumicchayA / (7) samudrasya pare tIre / (8) dhutavatI // 113 // hIla0 yadvANyA jitA svAsyaM darzayitumazaknuvantI vINArNavapAre gantum / utprekSyate / tumbe bibharti sma / / 117 // hIsuM0 'stra(zra)vaHsudhAyai 'jagatAM yadIyavAce pikena "spRhayAluneva / 5abhyasyate 6bhaikSyabhujA tarubhyo' nizaM vane paJcamagIti saccaiH // 114 // (1) karNayoramRtabhUtAyai / pIyUSatoSakA ? )sadRzAyai / (2) jagajjanAnAm / (3) deviigire| (4) icchanazIlena / (5) abhyAsa: kriyate / (6) bhikSAsamUhAhAreNa / (7) vRkSebhyaH sakAzAt / (8) nirantaram / (9) bADhasvareNa // 114 // hIla0 zravaH / karNAmRtarUpAyai vANyai vAJchatA / ato vRkSebhyo maJjarIkalikAdibhujA kokilena 1. iti rasanA hIla0 / 2. bhaikSa. hImu0 / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 285 aSTamaH sargaH // paJcamadhvanirudghoSyate // 118|| hIsuM0 svaraikasAraM 'paravAdinIbhyaH saGgRhya jAne "jalajAsanena / pavidhIyate sma dhvanitaM tridazyAstAbhyo' tiricyeta na cetkutastat // 115 // (1) saptatantrIkavINAbhyaH / (2) khaDgAdisaptasvarANAmadvaitasAram / (3) ApUrya / (4) vidhAtrA / (5) kRtam / (6) devyA vAg / (7) sarva? ]vINAbhyaH / (8) adhikIbhavet // 115 // hIla0 vINAbhyo dhvaniM gRhItvA dhAtrA devIsvaro vihitaH / na cettAbhyo'dhikatvaM kathamiti ahaM jAne // 119|| hIsuM0 yadvAkpurastAdiva pANDurAbhirvilIyate sma trapayA sudhAbhiH / sitopalAbhizca tapasvinIbhistRNaM kimAdAya mukhena tasthe // 116 // yadvAcamadvaitamAdhuryAM nijajitvarI ca vIkSya lajjayeva sudhA vilIyagatA pANDurA ca jAtA zarkarAbhirapi tathaiva vaktre tRNaM gRhItvA sthitaH // 116 // hIla0 yadvAcA jitamamRtaM dravIbhUtam / punaH sitAbhirmukhe tRNaM dattam // 120 // hIsuM0 'svaprItiratyori damoSThadhAmno: 'sApatnyataH saMsthitivAdabhAjoH / smarasta da. vibabhAja "sImAM rekhAmiSAtki "vininISurA jim // 117 / / (1) AtmanaH prItiratinAmapanyoH / (2) devyA adhara eva dhAma gRhaM yayoH / (3) sapatnItvena / (4) sthAnasya vivAdakAriNyoH / (5) tayoraH / tatsthAnakayormadhye / (6) vibhAgIkRtavAn / (7) avadhiH / (8) nivArayitumicchuH / (9) parasparakalaham // 117 // hIla0 svprii0| ratiprItyoH sapatnyo raNaM vinetumicchu: kAmaH sImAM vibhAgIkRtavAn // 121 / / hIsuM0 tatsAdhu manye malayAnilena yadetadIyasva( zva)sitI babhUve / "sarvartupuSpodbhava "saurabhasya saubhAgyamApnoti kimanyathAsau // 118 // (1) samIcInam / (2) vicArayAmi / (3) devIsambandhisvA( zvA )sena jAtam / (4) SaT RtukusumasaJjAtAmodasya surabhitAyA vA / (5) cArutAm / (6) kena prakAreNa / (7) malayAnilaH // 118 // hIla0 tadahaM samyagjAne // 122 / / hIsuM0 'nimIlanonmIlanadUSitebhyo nityaM dadhadbhayo 'madhupAnuSaGgam / nirvedavAnpa dmakumudanebhyaH sthitaH kimA moda idaMmukhAbje // 119 // (1) saGkocavikAzAbhyAM pIDitebhyaH / (2) madyapA bhramarAzca taiH saGgaM kurvadbhayaH / (3) 1. iti nAsA (vANI) hIla0 / 2. ityadharoSThamadhyarekhA hIla0 / Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam udvegakalitaH / (4) kamalakairavakAnanebhyaH / (5) parimalaH / (6) asyA devyA vadanakamale // 119 // hIla0 saGkocavikAzAbhyAM dUSitebhyo madyapairdhamarairvA prasaGgavadbhayaH sarvakamalebhyaH khedavAnparimalA'dAmukha sthitaH // 123 / / hIsuM0 'vizrANayitveva 'purA svasAra saurabhyametadvadanAmbujAya / 5zobhA sahastrAMza itaH payojaparamparAbhirgrahayAMbabhUve // 120 // (1) datvA / (2) pUrvam / (3) AtmanaH sArabhUtAM surabhitAm / (4) asyA vaktrapadmAya / (5) devIvadanasya zobhAnAM sahasrasaGkhyAkaH bhAgaH / (6) devImukhakamalAt / (7) padmapaGktibhiH / (8) gRhItaH // 120 // vizrA0 / asyA mukhakamalAya svasaurabhyaM datvA / utprekSyate / kamalairito devIvadanAcchobhAyA dazazatasaGkhayoM'zo bhAgo gRhItaH // 124 // hIsuM0 vyarthIkRtAM 'zaktimavetya pUSadviSA 'virakternijahetihAtuH / "tUNIramAdAya 'manobhavasya viraJcinA"syA "vyaracIva 12nAsA // 121 // (1) niSphalIkRtAm / (2) svabalam / (3) jJAtvA / (4) zambhunA / (5) vairAgyAt / (6) nijapraharaNAni tyajanazIlasya / zIle 'tRn', 'ohAk tyAge' ityasya honaM zIlo hAtA, tasya hAtuH / (7) niSaGgam / (8)smarasya / (9) vidhAtrA / (10) kRtam / (11) devyAH / (12) nAsikA // 121 // hIla. IzvareNa svavIryaM vyarthIkRtaM jJAtvA virAgAnnijazastratyajanazIlasya kAmasya riktaM tUNIraM gRhItvA : trA tasyA nAsA vihitA // 125 // hIsuM0 'yannAsikAM vIkSya jagannirIkSyAmetatpuraH zrIrmama kA "hiyeti / / zaGke'nizaM 5nyakRtikaitavena svaM 'gopyate kIrasRpATikAbhiH // 122 // (1) devyA nAsAm / (2) jagajjanAnAM nirIkSaNayogyAm / (3) etasyA devInAsAyA agre| (4) lajjayeti / (5) adhaHkaraNakapaTAt / (6) guptaM kriyate / channaM rakSyate / (7) zukacaJcubhiH // 122 // hIla0 ynnaa0| yatrAsikAyAH puro mama kA zobheti vrIDAt / ahamevaM manye / nIcaiSka(: ka)raNakaitavena zukacaJcabhiH svaM gopyate // 126 / / hIsuM0 'muktvA 'dviSaH paJcamukhI prati svAnpaJcApi 5roSAnsmaradhanvinAjau / yadaGgavAsaukasi kiM 'niSaGgo rikto 10vimukto'11jani nAsikA'syAH // 123 // (1) kSiptvA / (2) zambhorvairiNaH / (3) paJca vaktrANi prati / (4) AtmIyAn / (5) bANAn / (6) madanadhAnuSkena / (7) devyAH zarIrameva vasanArthaM gRhaM tatra / (8) tUNIra / (9) vAravyatyayAt bANarahitaH / (10) sthApitaH / (11) jAtA / (12) devyAH // 123 // 1. iti vadanaparimala: hIla0 / Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 287 aSTamaH sargaH // hIla0 smareNa zambhoH paJcavadanAni prati paJcabANAn muktvA yadaGge riktastUNo mukto nAsikA jAtaH // 127 // hIsuM0 svamandire yadvadanAravinde lAvaNyalakSmyA prakaTIkRteva / "bhrUkaitavAtkajjala ' mudgirantI 'pradIpalekhA vilalAsa nAsA // 124 // (1) nijagRhe (2) devIvaktrapadye / (3) lavaNimnaH zriyA / (4) udbodhitA / (5) zyAmAM bhUmiSAdaJjanarekhAm / (6) muJcantI / sRjantI / (7) dIpakalikA // 124 // hIla0 dIpasamAnA nAsA bhAti // 128 // hIsuM0 'nijapratidvandvividhuntudasya nirIya bhAgyAbhyudayena vaktrAt / 'punasta'dAtaGkitacetaseva 'yadgaNDabhUyaM vidhunA 'nusatre // 125 // ( 1 ) svazatrurAhoH / (2) nirgatya / ( 3 ) puNyaparipAkena / ( 4 ) dvitIyavAramapi / (5) tasmAdda rArbhItiyuktacittena / (6) devIgallabhAvam / (7) anusRtam // 125 // hIla. rAhumukhAdbhAgyena nirgatya punastadbhayAdiva yatkapolatAM zritA // 129 // hIsuM0 'yadAsyato'bhyarthayituM vibhUSAbharaM triyAmAdayitAtmadarzI / "tannityasevAvidhaye 'kapolapAlIdvayIbhAvamivAbhajetAm // 126 // (1) devImukhAt / (2) yAcitum / (3) zobhAtizayam / ( 4 ) candradarpaNau / (5) devImukhasya sadA paryupAstikRte / ( 6 ) gaNDadvandvatvam / "kapolapAlIjanitAnubimbayo" riti naiSadhe // 126 // hIla0 yadAsyato vibhUSAM yAcitum / ata eva devIvadanasevArthaM candradarpaNau kapolabhAvaM prAptau // 130 // hIsuM0 kapolabhittau 'mRganAbhipaGkaizcitrIkRto'syA kara / 'yadvezmano'dRzyatanora'naGgatayAtmayoneriva 'lakSma "lakSyam // 127 // (1) kastUrI dravai: ( 2 ) macchaya ( tsya ) vizeSaH / " kapolapatrAnmakarAtsaketu" riti naiSadhe / ( 3 ) devIrUpagRhasya / ( 4 ) na nayananirIkSaNIyazarIrasya / ( 5 ) kAyarahitatvena smarasya / ( 6 ) ketanaM cihnam / (7) dRzyam // 127 // hIla0 kapole kastUryA kRto magara iti lokaprasiddhaH / sa zuzubhe / utprekSyate / anaGgatvenAdRzyasya smarasya dRgdRSTaM cihnam // 131 // hIsuM0 1hiraNyagarbhaH praNayansurIM tAM vidyo'ravindaM vadanIcakAra / 4 marandalubhyannayanadvirephau na cedbhavetAM kathamanyathAsmin // 128 // ( 1 ) dhAtA / ( 2 ) kurvan / (3) jAnIma ivArtho vA / ( 4 ) makarandeSu lolupau bhavantau netre eva bhRGgau / (5) vadanapadme // 128 // brahmaNA kamalena mukhaM kRtam / idaM no cedasminnetre iva bhramarau kathaM bhavetAm // 132 // hIla0 1. iti nAsikA hIla0 / 2. 0kAse hImu0 / 3. iti kapola: hIla0 / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'sphuranmahogocaritAkhilAzau 2bhUpAvivAsyA bhavataH sma netre / / adhAriSAtAM kathamA tapatre 'pakSmopadhe mUrddhani cenna tAbhyAm // 129 // (1) dIpyamAnadyutibhirlakSIkRta samagradizau / tejasAM sarvatra vyApitvAt / pakSe- prasaratpratApairviSayI[kRtasamastaharitau / (2) rAjAnau / (3) dhRte / (4) chatre / (5) netraromacchalAt / (6) mastake / (7) netrAbhyAm // 129 // hIla. dIpreNa mahasA tejasA pratApena vA dRSTA dizo yAbhyAM tau(te) netrau(netre) bhUpAviva jAtau / an yA netraromadambhAcchatre kathaM dhRte / / 133 / / * hIsuM0 1asUyayA svIyaparAbhaviSNuM dRzaM yadIyAM pravibhAvya bhRGgAH / spardhI na dadhmo'tha vayaM kadAciditIva cakruH kaja kozapAnam // 130 // (1) IrghyayA / (2) nijasya parAbhavanazIlAm / (3) dRSTvA / (4) na vadAmaH / (5) adyataH prArabhya / (6) zapatham // 130 // hIla0 asU0 / parAbhaviSNuM yadRSTiM dRSTvA bhramarAH kozapAnaM cakruH // 134 / / hIsuM0 'sArairdalaiH zAsanadevatAyAH praNIya netre kimu padmayoniH / "zeSairazeSairdalikaira kArSItpunazcakorAmbujakhaJjarITAn // 131 // (1) viziSTairvastubhiH / (2) kRtvA / (3) dhAtA / (4) avaziSTaiH / (5) kRtavAn / (6) kamalakhaJjanAn // 131 // hIla. dhAtA sAradalairnetre niSpAdya zeSairdalaizcakorAdIMzcakAra // 135 / / hIsuM0 'jeyA trilokyeva zaraistribhistatzeSA 'dvikANDI "kimiti smareNa / pratyaktAtha sA "padmabhuvA kRtArthIkRteva devyA nayane praNIya // 132 // (1) jetuM yogyA / (2) trisaGkhyaireva bANaiH / (3) avaziSTA uddhRtA / (4) bANadvayI / (5) kimiti na kiJcitkAryA iti hetoH / (6) ujjhitA / (7) pazcAtmadanatyajanAnantaram / (8) dhAtrA / (8) saphalIkRtA / (10) kRtvA // 132 // hIla0 tribhiH zaraistrilokI eva jeyA / tato dvayoH kANDayorbANayoH samAhAro dvikANDI smareNojjhitA satI dhAtrA devInetre niSpAdya satyA kRtA // 136 / / hIsuM0 zriyA sudhAbhu-kparamANumadhyA-cakSurvibhUSAmanuka kAmaiH / / guptaM kvacitprA vRSi 'khaJjarITairArAdhyate mantra ivAtadattaH // 133 // (1) svazobhayA / (2) devAGganAnayanavibhavam / "adhyApayAmaH paramANumadhyA" iti naiSadhe / (3) channam / (4) varSAkAle / (5) khaJjanapakSibhiH / (6) iSTavizrANitaH // 133 // hIla0 zobhayA cakSuHsadRzo bhavituM khaJjarITaimantra ArAdhyate // 137 // 1. netrI hImu0 / 2. 0dhAbhAkpara0 hImu0 / Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 289 hIsuM0 candrAccakoro'mRtapAnadambhAdyAnasthito gandhavahAtkuraGgaH / / "pitAmahAtpaGkajamA sanasthaM yadakSilakSmImiva 'mArgayanti / / 134 // (1) sudhApAnArthAgamanamiSAt / (2) vAhane sthitaH / (3) pRSadazvo vAyustathA-"kartuM zazAGkAbhimukhaM na bhaimyAM mRgaM dRgambhoruhanirjitaM yat / asyA vivAhAya yayau vidarbhAstadvAhanastena na gandhavAha" iti naiSadhe / vAtAt / (4) vidhAtuH / (5) kamalam / (6) viSTara: pIThamAsanam / saroruhAsanatvAt / (7) devInayanazriyam / (8) yAcanti // 134 // hIla candrAccakoro yaccakSuSaH zobhA yAcatIva / punarvAhanatvena sthito mRgo vAyorgiyati / punarAsanarUpaM paGkajaM brahmaNo yAcati // 138 // hIsuM0 'smitaM nizAhorapi nityaraGgaddhRGgAGkitaM syAdyapi puNDarIkam / prasyandamAnAntaratAskiAyAstato'nukuryAtridizIdRza stat // 135 // (1) vikasitam / "smitaM divA nizyapi" ityapi sUtrapAThaH / (2) avirahitabhramabhramarakalitam / (3) calantI vicAle kanInikA yasyAH / (4) devInayanasya / (5) zvetakamalam // 135 // hIla0 yadi puNDarIkaM sadA vikasitaM, uta ca bhRGgAGkitaM bhavettato bhramatkanInikA etasyA dRzamanukuryAt // *139 // hIsuM0 'prItyA ca ratyA saha mInaketorerandolanAdohadapUraNAya / vinirmimate "nAbhibhuveva lIlAdole tadIye 'stra( zra)vasI vibhAtaH // 136 // (1) prItiratinAmnyau smarapatnyau tAbhyAM sArddham / (2) smarasya / (3) preGkholanaspRhAparipUrtaye / "dohado'pi ca caladvIcIcayaiH pUryate" iti haMsASTake / (4) vidhinA / (5) kaNNau // 136 / / hIla. tasyAH karNau bhAtaH / utprekSyate / svapatnIbhyAM saha smarasya dolanecchApUrtaye dhAtrA kelipreDDole vihite // 140 // hIsuM0 'moghIkRtAzeSazaraM 'girIzaM pratyarthinaM "pAzayituM "kathaJcit / 6adhAri pAzo "viSamAyudhena "yadvezmaneva zravaNacchalena // 137 // (1) viphalIkRtasamagrabANam / (2) Izvaram / (3) zatrum / (4) pAzayantritaM kartum / (5) kenApi prakAreNa / (6) dhRtaH / (7) madanena / (8) devIzarIravAsinA / (9) karNakapaTAt // 137 // hIla0 moghii0| yA devI eva vezma yasya tAdRzena smareNezaM pAzayituM zrotradambhAt / utprekSyate / pAzo dhRtaH // 141 // hIsuM0 'dhRtaikapAzena payodhidhAmnA svAGkaprabhutvena kimAtmayoniH // "spardhI dadhAnaH "stra( zra)vasI tridazyAH pAzadvayImAkalayAMcakAra // 138 // 1. dine nizyapi hImu0 / 2. kAM tattanotu kuryAdRzametadIyAm hImu0 / 3. iti locanam hIla0 / 4. iti karNI hIla0 / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam (1) aGgIkRta eka eva bandhanagranthiryena / (2) varuNena / (3) svasyAGkazcidraM makaro yAdo'paranAmA tasya svAmitvena / "yAdaH patipAzimeghanAdA' iti hemacandravacanAt / (4) spardhI-svasya tasya ca makaraprabhutve tulye spardhAm / (5) karNau / (6) dadhAraH / hIla0 devyAH zrotre bhAtaH / utprekSyate / makarapatitvena kRtvA varuNena saha sparddhayA saGkalpayoniH pAzadvayaM dadhAra // 142 / / 'svapRSThalagnAgatakezakAyasvarbhANumA lokya 3jinAdhidevyAH / trAyasva nau 'vaktumitIndubhAnU "zrutyorvi lagnAviva kuNDalAGgau // 139 // (1) AtmanoH sUryAcandramasayoH pazcAdvilagna evAgato yaH kezapAza zarIraH svarbhANuH rAhustam / (2) daSTvA / (3) trailokyanAthasyAdhiSThAtrI devI tasyAH (4) acintyasAmarthyAt he devi ! tvaM nau-AvayoH prabalazatroH sakAzAt rakSa-jIvitadAnaM dehIti / (5) kathayitum / (6) candrasUryo / (7) karNayoH (8) anyAvapi vaktumicchU zravaNayorvila ]gataH // 139 // hIla. zAsanAdhiSThAtryAH kezarUpaM bAhuM dRSTvA nau AvayostrAyasveti vaktuM candrabhAnU kuNDalarUpeNa zaraNaM zritau // 144 // hIsuM0 zriyA bhyabhUvanta mayA samagrA nivadvayadvIpamahImahelAH / itIva vaktuM jagataH sma dhatte surI stra(zra)vaHsaGginavAGkayugmam // 140 // (1) lakSmyA / (2) parAbhUtAH / (3) aSTAdazadvIpAnAM mahIsamutpannavanitAH / "navadvayadvIpapRthagjayazriyA'"miti naiSadhe / (4) zravaNayugalasaGgatanavAGkadvandvam / "karNAntarutkIrNa gabhIralekhaH kiM tasya saGkhyaiva navA navAGka" iti naiSadhe // 140 // hIla0 mayASTAdazadvIpAGganAH abhibhUtAH / iti vaktuM yA devI zrotrayornavasaGkhyAkadvayaM dhatte // 143 / / hIsuM0 nIlotpale karNayuge cakAsAMbabhUvatuH 'straiNamaNeH surANAm / 'yuyutsunI tannava(ya)notpalAbhyAmiva pratispardhitayA bhyupete // 141 // (1) surANAM strINAM samUhe rtnbhuutaayaaH| (2) yodbhumicchanI / (3) devIvilocanakamalAbhyAm / (4) mithaH spardhanazIlatayA / (5) Agate // 141 // hIla0 karNayugasthe nIlotpale bhAtaH sma / utprekSyate / tannetre evotpale tAbhyAM saha yoddhakAme ivAgate // 145 // hIsuM0 1abhyasyatAsyA: sra(zra)vasI manobhUdhanurdhareNeva dhRte 3zaravye / na cedbhavetAM kathamantarAle''nayo vinIle kamale kalambau // 142 / / (1) abhyAsaM kurvataH / (2) devIzravaNau / (3) vedhye / (4) madhye / (5) zaravyayoH / (6) bANau / (7) nIlotpalau( le)| "karNayoH kuNDale nIlotpale ca" / naiSadhe damayantI zRGgArAdhikAre dRzyate tato'trApi // 142 // 1.hIlapratau hImu0 yathAsaMkhyametayoH139-140tamazlokayoreSo'nukramaH 144-143, 143-142 / 2. itikarNAntargatanavA: hIla0 / 3. iti kuNDale hIla0 / 4. iti karNayorutpale hIla0 / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 291 hIla0 asyAH zravasI / utprekSyate / abhyAsaM kurvatA kAmadhanurdharaNa vedhye maNDite eva / cenna tahi anayormadhye kajabANau kathaM vartete // 146 / / hIsuM0 kaTAkSabANAnpraguNAnpraNIya sva:subhruvo bhUH "kuTilIbhavantI / dhanurlatA 5zrIsutadhanvineva prasAdhitAbhAttrijagajjayAya // 143 // (1) sajjAn / (2) vidhAya / (3) devyAH / (4) vakrA jAyamAnA / (5) madana dhAnuSkena / (6) sajjIkRtA // 143 // hola0 devIbhrU ti / utprekSyate / kaTAkSabANAnsajjAn kRtvA kAmena jagajjayArthaM dhanuH praguNIkRtam // 147 // hIsuM0 'ujjRmbhavaktrAmbujamandirAyA 'lIlApravAlo'yamivendirAyAH / "uptA 'tayA vA phalinIva bhAlAjire vireje "surasubhruvo bhrUH // 144 // (1) devyAH vikasitavadanakamalavasateH / (2) krIDAkRte pallavaH / (3) lakSyAH / (4) praropitA / (5) zriyA / (6) priyaGgalatA / (7) lalATarUpaprAGgaNe / (8) devyAH // 144 // hIla0 bhrU reje / utprekSyate / yanmukhasthalakSmyAstamAlasAlapallavaH / punastayA bhAlAGgaNe ropitA priyaGgulatA // 148 // hIsuM0 'mitho 'munIndreNa mRdhe 'manobhUbhUmIpati jarjaritAGgayaSTiH / suparvasubhrUbhruvamA zmagarbhayaSTImivA lambakRte 'tatAna // 145 // (1) parasparam / (2) hIravijayasUrizakreNa / aparavarNanasamaye mA varNanIyanAyako vismRtaH syAditi tadantarAle munIndrapadopAdAnam / yathA naiSadhe'pi kuNDinapuravarNanAdhikAre - "payasA naiSadhazIlazItala''miti / (3) saGgrAme / (4) smaranRpaH / (5) bhagnAsthipuJjA vapulatA yasya / (6) devIbhruvam / (7) marakatamaNimayadaNDam / (8) zarIrAdhArakRte / (9) cakAra // 145 // hola0 zrIhIravijayasUriNA saha yuddhe jarjarIbhUtAM bhrUrUpAm / utprekSyate / AdhArArthaM marakatamayaM daNDaM kAma: kRtavAn // 149 // hIsuM0 'nIlAravindena 'purA praNIya dRzaM tridazyA: "sarasIjajanmA / pakiJjalkavRndaidane 'tadIye "praNItavAnbhrUlatikAmi vAsyAH // 146 // (1) kuvalayena / (2) pUrvam / prathamam / (3) kRtvA / ( 4) vidhAtA / (5) tatkuvalayakesara nikaraiH / (6) devIvadane / (7) cakAra / (8) devyAH // 146 // hIla0 dhAtA nIlakamalena netre kRtvA pazcAtkesarairdUlatAmakarot // 150 / / 1. tadIyaiH hiimu0| Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIsuM0 'saMspadhibhAvaM dadhatA svalakSmyA khaNDena "caNDetarakAntineva / jagrAha "yoddhaM tridazIlalATaM bhrUyugmakAyAM 'karavAlayaSTim // 147 // (1) spardhanazIlatAm / (2) nijazriyA / (3) ardhena / (4) zItakAntinA / candreNetyarthaH / (5) yuddhaM vidhAtum / (6) devIbhAlam / (7) kartRbhrUdvandvarUpAm / (8) khaDgala ma // 147 // hIla. sNsp0| svazobhayA spardhAvatA'rdhacandreNa saha yoddham / utprekSyate / tridazyA bhAlaM bhrUyugmameva kAyaH zarIraM yasyAstAdRzIM nizitanistriMzalatAM grahayAMbabhUva // 151 // hIsuM0 smaraM ratiprItinitambinIbhyAM sahAbhiSektuM bhuvanAdhipatye / "yadbhAladambhAjjalajAsanena manye 'praNinye 'kaladhautapaTTaH // 148 // (1) ratiprItisaMjJAbhyAM priyAbhyAm / (2) samam / (3) trailokyarAjye / (4) abhiSekaM kartum / (5) devIlalATacchalAt / (6) brahmaNA / (7) ahamevaM jAne / (8) kRtaH / (9) svarNapaTTakaH // 148 // hIla. ratiprItibhyAM saha zrInandanaM trailokyarAjye abhiSektuM, abhiSekaM kartum / ahamevaM manye yallalATachadmatA vedhasA kAJcanapaTTako vinirmita iva // 152 // hIsuM0 trailokyamA kramya 'parAkrameNa sukhaM niSanna( NNa )sya jhaSadhvajasya / "vyadhatta 'hemnaH phalakaM vidhAtA'vaSTambhanAyeva tadIyabhAlam // 149 / / (1) parAbhUya / (2) balena / (3) sukhenopaviSTasya / (4) cakAra / (5) svarNasya / (6) pRSTidAnAya / (7) devIsambandhilalATam // 149 // hIla0 tadIyabhAlaM bhAti / utprekSyate / mInaketoH pRSThapradAnArthaM hemaphalakam // 153 // hIsuM0 adhRSyamanviSya yadIya bhAlaM 'dveSyaM nijaM(ja)spardidhatayA 5jigISat / 6ardhAmRtAMzuH prapalAyya "pUSadviSo jaTAjUTa iva praviSTaH // 150 // (1) anAkalanIyam / (2) dRSTvA / (3) vairiNam / ( 4 ) svasya spardhanazIlatvena / (5) jetumicchat / (6) ardhacandraH / (7) naMSTvA / (8) Izvarasya // 150 // hIla0 adhRSya0 / yasyA, bhAlaM jetumicchatdRSTvArdhacandro naMSTvA zarvajaTAyAM praviSTa iva // *154|| hIsuM0 advaitalakSmIkamavekSya yasyA bhAlaM retadIyazriyamI hamAnaH / 'vizvambharasyeva pade lagitvA "tAM 'mArgayatyarbha ivArdhacandraH // 151 // (1) asAdhAraNazobhAbhAsuram / (2) dRSTvA / (3) bhAlasambandhizobhAm / (4) kAGkSan / 1. iti bhUvoyam hIla0 / 2. 0Ninyai hImu0 / 3. nijaM prati spardhitayA jigISat hImu0 / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTamaH sargaH // 293 (5) jagata IpsitadAnena poSakasya kRSNasya / (6) caraNe / (7) viSNupade vilagya / (8) bhAlazriyam / ( 9 ) yAcati / (10) bAlaka iva // 151 // hIla0 bAlazcandrastadbhAlazobhAM dRSTvA viSNupade vilagya tAM mArgayatIva // 155 // hIsuM0 'yadbhAlalakSmyA' dharito'rddhacandrastatsAmyamicchanva' ruNAlayasthAm / abhISTadAM "kAmadughAM pratIcImastacchalAdyAti kimA rirAtsuH // 152 // ' (1) devI lalATalakSmyA / ( 2 ) dhikkRtaH / (3) devIbhAlazobhAsAdRzyam / ( 4 ) varuNagRhavAsinIm / (5) kaamdhenum| "kratoH kRte jAgrati vetti kaH kavi prabhorapAM vezmani kAmadhenavaH" iti naiSadhe / (6) pazcimadizyA (zA)m / (7) ArAddhumicchuH // 152 // hIla0 ardhacandro'stacchalAtpratIcIM yAti / utprekSyate / varuNagRhavAsinIM kAmadhenumArAdhayitumicchuH // 156 // hIsuM0 'yadAnanazrIjitama 'bjabandhoH padmaM karakroDa ivaitya bandhoH / 'nirveda' mAvedayate svametatpuro bhramadbhRGgagaNakvaNena // 153 // ( 1 ) devIvadanalakSmIparibhUtam / ( 2 ) sUryasya / ( 3 ) hastotsaGgam / (4) Agatya / (5) parAbhavodbhUtakhedam / (6) kathayati / (7) bhramaraguJjitena // 153 // hIla0 mukhazriyA jitaM padmaM mitrasya sUryasya svaM duHkhaM vakti [ sma ] // 157 // hIsuM0 'vaktraM tridazyA vijitAtmadarzanizAmaNi prekSya hiraNyagarbhaH / sRSTiM "sisRkSuH ki'mado'nurUpAM vinirmimIte'mbujahastalekham // 154 // (1) mukham / (2) zobhAbhibhUtadarpaNapArvaNendum / ( 3 ) dhAtA / ( 4 ) karttumicchuH / ( 5 ) asya devIvadanasyAnurUpAM tulyAm / "adaHsamitsaMmukhavairiyauvatatruTadbhujA kambumRNAlahAriNI" iti naiSadhe / ( 6 ) karoti / ( 7 ) kamalAnAM hastalekham / 'hastolaka' iti prasiddhaH // 154 // hIla0 jitama (mu) kura candraM mukhaM dRSTvA vidhistatsadRzarUpaM zikSitum / kimutprekSyate / kamalairhastalekham / lokoktyA 'hatholo' / akarot // 158 // 1 hIsuM0 manye 'kumubdandhu ridaMmRgAGkamukhImukhIbhUya sukhIbabhUva / * niyantrya yattena namaH ' svadasyuM 'prAkSepi pRSThe 'sphuTakezakAyaH // 155 // 2 (1) candraH / (2) iyaM cAsau mRgAGkamukhI ca / tasyA mukhaM bhUtvA / " idaM nRpa - prArthibhirujjhito'rthibhiriti naiSadhe / ( 3 ) nizcinto jAtaH / (4) baddhvA / (5) yasmAtkAraNAt / ( 6 ) rAhuH nijazatruH / (7) prakSiptaH / ( 8 ) prakaTaM kuntalarUpavapuryasya / / 155 // 1. iti de [ vIbhAlam ] hIla0 / 2. iti vadanam hIla0 / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam hIla0 [candra] etasyA mukharUpo bhUtvA sukhI jAtaH / yadyasmAttena baddhvA rAhuH pRSThabhAge svariputvA tprakSiptaH / baddhvA kSiptaH / / 159 / / hIsaM0 aho 'mahIyAnmahimA 'suparbasAraGgacakSuzcikuracchaTAyAH / nirjitya yasmAtpa'zunApi pazcAdacIkara dyA 'camarAnpratIpAn // 156 // (1) aho ityAzcarye / yathA naiSadhe - "aho ahobhirmahimA himAgame" iti / (2) atishaayii| (3) mAhAtmyam / (4) devIkuntalakalApasya / " taTAntavizrAntaraGgamacchaTe''ti naiSadhe / chaTA zre( zro)NIti tadvRttiH / (5) camaragavA kartA(A) / tiryaGmAtraH pazurucyate / tayA naiSadhe'pi pazunApyapuraskRtena tattulanAmicchatu cAmareNa kaH" / (6) kArayati sma / (7) yA devI / (8) kacacchaTAH / (9) svaspaddhinaH // 156 // hIla0 [aho| devIkeza]pAzasya mahAnmahimA vidyate / yadasau devI pazUnAM pRSThabhAge camarAn badhnAti sma // 160 // hIsuM0 spardhAM vidhatte 'sumanaHsukezIkezacchaTAbhiryadasau 'kalApaH / 3anaucitIyaM tamitIva 'kekI 'jahAti kopAdapi pakSabhUtam // 157 // (1) zAsanasurAGganAkezazreNibhiH / (2) kekipiccham / (3) na yogyatA / "sAnaucitI vetasi nazcakAstu" iti naiSadhe / (4) mayUraH / (5) tyajati / (6) pakSaH sahAyaH / piccham / "pakSo mAsAddhe picche virodhe dehAGge sahAye rAjakuJjare" ityanekArthaH // 157 // hIla0 asau kalApaH devyAH kezapAzena saha spardhAM dhatte / idamanucitam / iti krudhA pakSaH-sahAyaSpi(: pi)cchaM ca tatsamAnamapi kekI tyajati / / 161 / / hIla0-zrIsparddhayA yaccikurAnvijetuM vyavasyamAnAnsvamavetya barhaH / trAsAtpraNazyanniva nIlakaNThaH pRSThe praviSTaH zaraNAbhilASI ||162||iti keshpaashH| kalApo mayUraM zaraNIcakAra // 162 / / hIsuM0 'sImantadaNDa: 'surapadmadRSTe runmAdayAmAsa manAMsi yUnAm / "sahAvarodhazcarataH smarasya vyaktIbhavantI padavI kime SA // 158 // (1) kezeSu vartmadaNDAkRtitvAddaNDaH / (2) devyAH / (3) unmAdazcittaviplavastadyuktAni karoti / (4) taruNAnAm (5) strIbhiH sArddham / avarodhazabdenAtra patnIgrahaNam / yathA naiSadhe strIvarNane-"smarAvarodhabhramamAvahantIti / (6) prakaTA jaaymaanaa| (7) janasaJcAraNAmArgo'pi mArgaH syAt / (8) eSA pratyakSalakSyamAnA( NA) sImantarUpA // 158 // hIla. sImantadaNDo vayasthAnAM manAMsi unmAdayAmAsa / utprekSyate / antaHpureNa saha saJcarataH smarasya sphuTo mArgaH / yato ghanajalasaJcAreNa mArgaH syAditi // 163 / / KetadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 295 aSTamaH sargaH // hIsuM0 'prekSya 'svadAhe jvalitAstramAlAM jeyaM kathaM 'vizvama tho mayeti / / 'pitAmaho'dAnmadanasya tasyAH sImantadaNDaM vimanAyitasya // 159 // (1) dRSTavA / (2) zambhunA svasya bhasmIkaraNAnantare / (3) bhasmIbhUtAM praharaNazreNIm / (4) jetuM zakyam / (5) praharaNAni vinA / (6) svajanakajanako vidhAtA ca / (7) dattavAn / (8) devIsImantarUpaM daNDaratnam / (8) viruddhamanaskIbhavataH / "cirAya tasthe vimanAa(ya)mAnayA" iti naiSadhe // 159 // hIla0 jvalitAstreNa mayA jagatkathaM jeyamiti vimanaskIbhUtasya smarasya brahmA pautrapremNA daNDaratnaM dattavAn // 164 // hIsu0 sindUrapUra pracitena tasyAH sImantadaNDena ziroruhAlI / vidyudvilAsena payaHprapUrNa:(rNa )payomucAM paGktiriva vyarAjat // 160 // (1) pUrazabdo lakSaNayA samUhavAcI / (2) vyAptena / (3) kezazreNI / (4) taDidvitAnena / (5) salilasampUritameghAnAm / (6) mAlikeva // 160 // hIla0 sindUrapUritena sImantadaNDena kacacchaTA bhAti sma / yathonnatajImUtapaGktividyudvijRmbhitena virAjate // 165 // - hIsuM0 'praphullamallIkusumAvanaddhayatkezapAza: sphurayAmbabhUva / 3apUji puSpairiva cAmarAdidviSajjayasyAvasare "digIzaiH // 161 // (1) vikacamallikApuSpagrathitaveNI / (2) bhrAjate / (3) kusumairarcitA / (4) cAmara kalApapramukhavairivijayaprastAve / (5) dikpatibhiH // 161 // hIla0 prphu0| mallIpuSparacitaH kezapAzo bhAti / utprekSyate / cAmarAdijaye kRte sati dikpAlaiH puSpaiH pUjitaH // 16 // hIsuM0 'sandarbhitAntarmucakundamallIkacacchaTAyAH kapaTAdamuSyAH / vakvendunA maitryavidhitsayeva tArAGkiteyaM kuhurA jagAma // 162 // (1) grathitA antarmadhye kundamallikA arthAttatkusumAni yasyAM tAdRzyAM kezazreNImiSAt / (2) devIvadanacandreNa sArddham / (3) sakhitAyAH kartumicchayA / (4) grahanakSatratAra kalA ka)litA / (5) amAvAsIvara syaa)| (6) sametA // 162 // hIla0 mucakundamallIkusumakalitakezapAzamiSAtkuhuH / utprekSyate / mukhendunA saha maitryaM kartumAgatA / / 167 / / hIsuM0 veNIkRpANA 2bhujakarNapAzA nAsAniSaGgA nayanAzugA ca / bhrUkArmukA 'cArunitambacakrA smarAstrazAleva surI ca*kAze // 163 // (1) kabarIrUpakhaDgA / (2) bAhU karNau ca pAzA yasyAm / (3) tUNIra: / (4) netrabANA 1. vizvamidaM hImu0 / 2. iti sImantaH hIla0 / 3. iti kezapAze kusumaracanA hiil0| 4. kAse hImu0 / Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam dhanuH (5) viziSTaM nitamba eva rathAGgaM yasyAm / (6) madananRpasyAyudhagRham // 163 // hIla0 bhujau karNau pAzau yasyAM tAdRzI kAmasya zastrazAleva surI zuzubhe // *168|| hIla0-vibhUSaNaiH svarNamaNIpraNItairvasantalakSmIriva naikapuSpaiH / vididyute sA malayAnilairivAmodairdiza: saurabhayantyaharnizam // 169 / / kAJcanaratnaghaTitAbharaNaiH sA bhAti / yathA vasanto vividhapuSpaiH zobhate / kiNkurvntii(tii)?| svAbhAvika kAyasurabhitAbhirdizaH saurabhayantI / yathA dAkSiNAtyavAyubhirdizaH sugandhIkaroti // 169 / / hIla0- divyairdukUlAbharaNairvibhUSitA sampUrayantI jagatAmapIhitam / AkRSya bhAgyena vibhormalatA nItA purastAdiva devatA babhau // 170 // devatA babhau / utprekSyate / sUrIndrabhAgyenAkRSya AnItA kalpavallI // 170 // hIsuM0 _ 'nikhiladiviSado( dyo)SAlekhAkumudanakaumudI, 'zritatanulatA retadbhAgyazrIrivA'marasundarI / panakharazikharAdArabhyeti kramAccikurAvadhi, "prathitasuSamA mA]zliSyantI puraH zuzubhe prabhoH // 164 // iti paM. devavimalagaNiviracite hIrasaubhAgya(sundara) nAmni mahAkAvye zAsanadevatA samAgamanatatsarvAGgavarNano nAmASTamasargaH // granthAgraM // 225 // (1) samastasuravanitApaGktikairavakAnanena aahlaadcndrcndrikaa| (2) aGgIkRtA zarIrayaSTiryayA / (3) tasya sUrIndrasya bhAgyalakSmIriva / (4) zAsanadevatA / (5) caraNanakhAgrAt / (6) kezapAzaM yAvat / (7) trijagadvikhyAtAM sAtizAyinI zobhAmAzrayantI // 164 // ityaSTamaH sargaH // granthAgraM // 325 // hIla0 sakalasvargAGganAnAM lekhA zreNI saiva paGkajavanaM tatra candrajyotsnA sadRzI punaH sUrIzabhAgyalakSmI [riva caraNanakhA]dArabhya kezapAzAntaM yAvatsAtizayazobhA puSyantI sA zAsanAmarasundarI sUripuraH zuzubhe iti // 171 // hIla0- yaM prAsUta zivAhAsAdhumaghavA saubhAgyadevI punaH putraM kovida siMhasI( siM)havimalAntevAsinAmagrimam / tabAhIkramasevidevavimalavyAvarNite hIrayuk saubhAgyAbhidhahIrasUricarite sargo'janiSTASTamaH // 172 // iti zrIpaM.sI(siM)havimalagaNiziSyapaM.devavimalagaNiviracite hIrasaubhAgyanAmni mahAkAvye dhyAna-zAsa devatAgama-[devIH ?]sarvAGgavarNano nAmASTamaH sargaH // *- etadantargataH pATho hIsuMpratau nAsti / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 (bhUmikA) (paNDita zrI devavimalagaNinA potAnA svahaste kharaDArUpe lakhAyelI 'hIrasundara'- mahAkAvyanI prati ukelIne atre rajU karI che. prati kula cha patranI che. banatA prayatne sampUrNa sarga-pAThAntaro sAthe ukelavA prayatna karyo che. mULa zloko vyavasthita ane sughaDa hoI ukelI zakAyA che. te zlokonA ja pAThAntaro tarIke hAMsiyAmAM cAre bAju lakhANa che. pratinA patranI jamaNI bAjunA hAMsiyAnA akSaro kapAyelA hovAthI tenI nakala thaI zakI nathI. te sivAya paNa jyAM sampUrNa spaSTatA thaI nathI tyAM jagyA khAlI rAkhIne athavA praznacihna mUkIne jevU UkalyuM tevU mUkyuM che. amArI pAse pratinI jherokSamAtra che. paNa mULa prati tapAsatAM AthI paNa vadhu sAruM pariNAma nIpaje tevI zakyatA che. pAThAntaromAM kartAe naMbara ApyA che. paNa te mULa zlokonI sAthe baMdhabesatA AvatA nathI. ghaNA badhA zloko, konAM pAThAntara che ? te nizcita thaI zakyuM nathI. kadAca ekaja vAta ne savistara kahevA mATe zloko banAvyA hoya evaM samajAya che. pratinA patra 3/2 sudhI pAThAntaromAM 64thI AgaLa sudhI aMko ApyA che. vacce kyAMka-kyAMka ghaNA zlokomA 1-2, evA paNa aMko ApyA che. pachI patra 3/2 thI AgaLa 1 thI 36 ane 1 thI 22 ema saLaMga zlokAMka ApyA che. e zlokomAM paNa ghaNAM mULa zlokonAM pAThAntara tarIke meLavI zakAyA che. zeSa to artha vistAra hoya ema ja samajAya che. ___ mULa zlokomAM zabdo upara paNa kyAMka-kyAMka kartAe TippaNa karI che. te, e ja patramA TippaNarUpe mUkI che. prathama sarga pUrNa thayA bAda 18 paGkti mAM 1 thI 23 zloko che. teno chaMda badalAya che tethI ane A pustakamAM mudrita hIrasundaranA dvitIyasarganA chaMda ane enA zlokomA samAnatA che tethI ghaNe bhAge te bIjA sargano aMza hovAnuM samajI zakAya che. hIrasaubhAgya-mudrita, hIrasundara, hIrasaubhAgya uparanI laghu TIkA ane kharaDArUpa A prata-A cAranI samAnatA tathA taratamatAnI eka tAlikA bIjA vibhAgamA mUkavAno atyAre khyAla che.) IDarasatkahIrasundarakAvyapratigatavAcanA zreyAMsi puSNAtu sa pArzvadevo vizvatrayIkalpitakalpazAkhI / piNDIbhavadyasya vibhAsate sma yazaHpratApadvayamindubhAnU // 1 // "udItapIyUSamayUkhalekhe-vAjIhUdadyA kavidRkcakorAn / tamastiraskArakarI surIM tAM namaskRtergocarayAmi vAcam // 2 // yadadRSTipAtAdapi mandamauli-vizeSavitzekharatAmavApya / guruM surANAmadharIkaroti 'mayi prasannA guravo bhavantu // 3 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam 'kva vRttametanmunimedinIndoH kazemukhI(pI) vA tanugocarA me / "mohAdivAhaM nikhilAbhravIthIM pramAtumIhe'GgalimaNDalena // 4 // yo'mandagandhairiva gandhasAro dizo yazobhiH surabhIkaroti / tasyaiSa kAvyaM prathayAmi nAthI-'devItanUjanmayatikSitIndoH // 5 // 'krIDanmarunAgaranAgayugmai-riva trilokI suSamAM dadhAnaH / / ilAtalAlakRtirasti jambU-dvIpo mahImaNDalamadhyavartI // 6 // "yaM sto( stauti raGgadgajavAhinIkaM kumudvatIkAntasitAtapatram / gabhIrarAvairiha sArvabhaumaM vaitAlikAlIva payodhivelA // 7 // "dvIpazriyAH zvetamarIcicaNDa-rocirdvayImaNDalakuNDalAyAH / sma dyotate tArakatArahAra-stanAntare ratnamivAmarAdriH // 8 // antaH praticchAyitatAramuktA-maNImarIcisphuradindracApA / 1"kAJcIpade dvIpamahIndirAyAH sauvarNakAJcIva cakAsti sAlaH // 9 // 19punnAganAraMgarasAlasAla-niSyAtipauSpaprasaratpravAhaH / dvIpendirAyA iva ratnasAnuH khelAyituM padmabhuvA vyadhAyi // 10 // jyotIMSi yasminsurarAjazailaM pradakSiNaprakramaNaM nayanti / suvRttakalyANamayaH kSamAbhR-tsustho mahAtmAyamitIva buddheH // 11 // 1 pradakSiNIbhUtavatAM grahANAM vRndAni vRndArakasAnumantam / vyAjena jAne prasaratkarANA-mabhyarthayante tapanIyajAtam // 12 // jAgarti tasminbharatAbhidhAnaM kSetrakSitizrItilakAyamAnam / uccitya sAraM vidhineva jambU-dvIpasya nikSiptamihaikadeze // 13 // 1vaitADhyazailena vibhaktamanta-vidyotate bhAratabhUmipITham / sImantadaNDena yathA sukezI-kaizyaM yamIraGgitaraGgadezyam // 14 // vaitADhyabhUmIdhravibhaktabhAga-dvayasya dambhAdiva bhAratasya / "dvIpAvanIpAlamupetya lakSmyA svarnAgaloko vijitau bhajete // 15 // krIDArasAduttaralIbhavantyA yadbhAratAmbhonidhinandanAyAH / 15srastaM zirastaH sitamuttarIya-mivAsti vistArinabhaHzravantI // 16 // tasmin zriyA 'svargasamRddhigarva nirvAsayangUjaranIvRdAste / rantuM ramAyAH puruSottamena lIlAlayo'mbhojabhuveva sRSTaH // 17 // 16sphuranmaNIkarmavinirmitAnta-niketanA yatra babhurnagaryaH / anai( ne )karUpairamarAvatI ya-mupeyuSI kautukinIva bhUmau // 18 // yatrAbabhurbhUlalanAlalATa-lalAmalIlAyitakelizailAH / iveyivAndezadidRkSurindra-zailaH svamUrtIrbahudhA vidhAya // 19 // 1. sva:sadanasya iti Ti0 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 "azeSadezeSu vizeSitazrI-ryo maJjimAnaM vahate sma dezaH / jyotiH samudyatpariveSarekhaM muktAkalApeSviva madhyaratnam // 20 // yatrAbhitazcandanapatrabhaGgi-samulsadgandhaphalIvilAsi / zailadvayaM zekharacumbijambu-kSitistanadvandvamiva vyarAjan // 21 // "yatronmadiSNudvipadAnavAri-siktadrumaH sAnumadanvavAyaH / iyattayA mAtumivAntarikSa-muttuGgazRGgairavagAhate sma // 22 // 2degkSatAhitovIdharavAhinIkA: kAsAlivAlavyajanopavIjyAH / mAkandadambhAdiha sAnumanto bhUbhRtsmayAcchatramivAvahante // 23 // 2"vidyunmaNImaNDalamaNDitAGkA kAdambinIkaitavataH svamaulau / paTIva bhinnA janikA vinIlA yatrAdilakSmyA kalayAmbabhUve // 24 // nirAvalambAmbaravIGkhayAsau zrAntaH sthito'mbhoda ivAdizRGgam / marandalubhyanmadhupaughaghoSA na meravo mecakayAmbabhUvuH // 25 // yatronnamadvAridavarmitAr3AH zikhAkaropAttataDitkRpANAH / svazAtravaM gotrabhidaM nihantuM manye vyavasyanti dharAdharendrAH // 26 // 23 zrAntAtivAhAdvigatAvalambe-'mbarembaradvIpavatI cireNa / bhUmImivAbhyeti jharajjharAmbho-dambhAnnabhasto nagavartmaneha // 27 // mandArakundAgurugandhasAra-rAjIvirAjagirirAjalakSmIH / yasminnibheneva jharajjharANAM muktAkalApaM kalayAJcakAra // 28 // yasminsamAkramya samadrakAJcI-cakraM jharannirjharavAridhArAma / kundendukAdambakadambakAntAM bhUmIbhRtaH kIrtimivodvahanti // 29 // pracaNDacaNDadyutidIptitAmya-ttanUbhirurvIdharadhoraNIbhiH / yasminjharanirjharavAridhAro-padheriva svaM snapayAmbabhUve // 30 // sphuradvibhUtirdvijarAja'rAjad-dugrgAGka-susvAmyudayatpramodaH / ahInabhUSo vRSabhapracAro hiraNyaretA iva didyute yaH // 31 // svakandaradvArivihArihAri-mRgendamandradhvanitena zailAH / itIva garvAtkakudaM girINAM huGkArarAvaM praNayanti yatra // 32 // nyakSakSamAbhUdvijayodyatasya savAhinIkasya mahIdharasya / kutrApi jhAtkArijharapravAhai-rbhAGkAribherI ninadairivAse // 33 // kvacidbabhe bandhurabhillapallI kirAtadhAtrIzakRzodarIbhiH / kautuhalAdbhUtalamAgatAbhiH khelAyituM kuNDalinIbhirUhe // 34 // 1. 0zAlI iti Ti0 / 2. 0taH kelicalatkumAraH [?] iti Ti0 / 3. yo babhAse iti Ti0 / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam bhillAdhipAtAM paramANumadhyA adhyAsata kvApi parAM vibhUSAm / gArunmatodAttamarIcirucyAH saGketagehA iva mInaketoH // 35 // lakSmIH kvacitpuJjitapAmarIbhiH zubhrAmbarAbhirbibharAmbabhUve / jyotsnAvadAtIkRtakajjaloz2a-dharasya zaGke zikharAvalIbhiH // 36 // kvaciccakAse zabarAGganAbhi-muktAsarazreNipariskR( SkRtAbhiH / nakSatratArAgrahasaGgrahAbhiH kuhUbhirUhe'GgaparigrahAbhiH // 37 // kutrApi karNIkRtadantapatrA babhuH zabaryaH zritama guJjAH / milabalAkAjalabAlikAGkA ivonnamanmedurameghamAlAH // 38 // iti 2"nIlotpalazyAmalitAntarAlai-ryasminvireje sarasIsamUhaiH / bibhyadbhiretairiva saihikeyAt bhUmau dazazvetahayairupetam // 39 // 25zazAGkadezyaiH smayamAnakozaiH sahasrapatraiH zuzubhe sarassu / nandIsara:zrIjayinAmivaitaiH 26saro nRpANAM vizadAtapatraiH // 40 // 2"marandalubhyanmadhupAnuSaGgai - hemAravindaiH kamalA lalambe / mahendranIlAGkitabhUSaNAnAM gaNairivAmuSya taDAgalakSyA: / 41 // 2"uttAlatAlaM karatAlikAbhi-rgIti jage kvApi kuTumbinIbhiH / zrInandanakSoNipurandarasya jagajjayopAjita kIrtirUhe // 42 // 2"kvaciccukUje kalamAnadadbhiH phalAdanaiH 'karNasudhAyamAnam / bAlaiH prabhinnAJjanikAvinIla - kedAralakSmyA iva kelilolaiH // 43 // "kvacidvinIlA vilalAsa yasmin - kedArabhUrbhUdharayugmasImni / uttuGgapInastanasannidhAne mahIndirAyA iva romarAjI // 44 // 'unmAdikAdambakadambakena kaidArikena sphuyAmbabhUve / antarmilanmauktikamAlineva nIlottarIyena mahIramAyAH // 45 // 3"gopAlabAlAbhirakheli lIlAhalIsakhaM yatra sukhaM sakhIbhiH / gIti sRjantIbhirananyajanma-mahIhimAMzoriva nartakIbhiH // 46 // 2'kutrApidamyainugamyamAnA godhuggaNairdoNadughA nikuJjam / yasminnanIyanta vanaM surANAM marutkumArairiva kAmagAva: // 47 // 3"kutrApi damyairanugamyamAnA marutkumArairiva gopabAlaiH / gavAM gaNAH kAmadughopameyAH yasminnanIyanta vanapradezam // 47 // pAThAntaram // 3"sudhAsudhAsindhusudhAMzulakSmI-muSAM miSAdyatsurabhIbharANAm / ivAlpazeSaiH sukRtaiH surANAM svaHsaurabheyIbhirihAvatIrNam // 48 // 1. zrotra0 iti Ti0 / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa - 1 yasminnRNAM krIDitumAgatAnAM haMsasvanaiH svAgatavAdinIbhiH / AdAya padmAni taraGgahastaiH saridbhirarthaH kimu kalyate sma // 49 // 3"kuraGganAbhIkRtapatrabhaGgai-rnistandasAndradvijacandrikAH / krIDanmahelAvadanAravindairjajJe zravantI zatacandriteva // 50 // khelAyituM yatra vilAsabhAjA - mAjagmuSAM candramukhIsakhInAm / cakrAGgacakradhvanitena jAne sma zaivalinyaH samamAhvayanti // 51 // 38 nibhAlaya phulladdalapuNDarIkaM madhye pravAhaM zazabhRdbhrameNa / jyotsnApriyairyatra vimugdhacittai-rabhrAmyatAbhyarNa ivAmRtArtham // 52 // 39 zreNIbhavantI kalahaMsamAlA lIlAyate yatra saritpravAhe / nirddhatamuktAphalamAlikeyaM zriyA zravantyA iva paryadhAyi // 53 // 40 ujjRmbhijAmbUnadapadmanirya-nmarandaniH syandapizaGgitAGgam / payodharadvandvamiva zravantI zriyA rathAGgadvayamAbabhAse // 54 // svavallabhaM vArinidhiM vrajantyAH kUlaGkaSAyAH kalahaMsazabdaiH / raNajjhaNannUpurajhAkRtInAM dhvAnairivAbhUyata yatra deze // 55 // 41 azobhi yasminsmitahemapuSpairmadhuvratavrAtanipItapauSpaiH / gAGgeyagehairiva rantumetairvasantakAntena nikuJjalakSmyAH // 56 // 42dandhvanyamAnadvijarAjirAva - tUryAM sphuratkuDmalakoTihetim / yasminjagajjetumananyajanmA sasajja senAmiva cUtapaGktim // 57 // 4 sarvarttubhiryatra puropakaNTha-krIDAvanAntarvasatirvitene 1 yadbhAvinaM hIrakumArarAjaM sambhUya suzrUSayituM kimetaiH // 58 // preGkholitairyatra jalena svagai: sudhAMzudezIyavikAzikAsaiH / zriyA nikuJjasya vasantakAntaH prakIrNakaughairupavIjyate sma // 59 // kelIvane yatra pikadvirephadhvAnopadheH puSpadhanurvasantau / vinirmimAte sma mithaH pravRttiM mRtyuJjayaM jetumiva pratIpam // 60 // 44bhRGgekSaNAzcandanapatrabhaGgA-bimbAdharAH kokilabAlarAvAH / mattebhayAnA iva gandhavAhai - ryasminnasevyanta nikuJjalakSmyaH // 61 // 45 vasantabhatra saha saMsRjantyA vanazriyA yatra mudaM vahantyAH / kundadrumANAM kalikAkalApairdantairivaitaiH prakaTIbabhUve // 62 // 46 yasminvibhAnti sma vilAsadolAH smitAvanIjanmazikhApraNaddhAH / samaM ratiprItinitambinIbhyAM sasajjire rantumiva smareNa // 63 // 47 agAyi yasminmadhuraM nikuJje prasUnalubhyanmadhupAvalIbhiH / vasantakAntaprathamAnuSaGge vanazriyA maGgalagarbhagItiH // 64 // * puSpAyudho ]rvvItalazItalAMzoH samprasthitasyeva jagadvijetum / 301 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam adundubhIyanta pikAGganAnAM yasminsvanAH paJcamagItigarbhAH // 65 // pade pade yatra rasAlamAlA nibhAlya kUjatkalakaNThabAlAH / smarAvanIndustRNavatrilokI-majIgaNannistulazastralAbhAt // 66 // iti / 45prahlAdanAhvA nagarI cakAsti hiraNmayA tatra hareH purIva / zrIgUrjarakSoNipurandarasya mANikyagarbheva kunAbhikumbhI // 67 // bhartA marutvAnmama kauzikazca gotrasya hanteti jugupsamAnA / miSAdamuSyAH parihRtya nAkaM purI kimAgAdiha pauruhUtI // 68 // 5 yasyAM maNIkarmavinirmitAnA-mabhraMlihAnAM gRhayAraNInAm / madhyaMdine zRGgagaNAGgaNeSu mArtaNDabimbaM kalazAyate sma // 69 // 5'chAyApatho'bhraMlihamandirANAM daNDAyate - zikhAntareSu / dhvajAyate siddhadhunI dhvanantyo-'pyakiGkiNIyanta tadIyahaMsyaH // 70 // 52akheli khe yadgRhazrRGgavAta-vellatpatAkApaTapallavIdhaiH / yaddarzibhirviSNupadIpravAhaiH sahasrakAyaiH kutukAdivAse // 71 // yadvarNanAkarNanataddidRkSA - ratnAkulIbhUtahRdArNavena / asthAyi yasyAM parikhAmiSeNa, jAne laghUbhUtavatA sametya // 72 // 5romAJcitA vIcicayena mInaiH, smitekSaNA da1rarAvacATuH / vilAsibhiravilAsinIva, prabhaJjanairyatparikhA nyaSevi // 73 // 5"cirAzanAyAkulitaM kuraGga, sudhARcA cArayituM nabhastaH / upAntasaMrUDhavinIlanIle, bimbacchalAdyatsalile'vatere // 74 // 55udastahaste pavanAvadhUta-vIcicchalAd t ) khAtikayeva yasyAH / etatpuraste kiyatI vibhUti-rvasvokasAreti vigIyate sma // 75 // 56mAtaGginI puSpakarambitAGgI, kRtAnuSaGgA madhupairitIva / vigAnadhUtyai kurute vanazrI-bimbena dI( di )vyaM parikhApravAhe // 5 ArAmalakSmIrabhisArikeva, sAlena yUnA saha saMsisRkSuH / bimbopadheH zAsanahArikAM svAM, cikIrSurAgAtparikhAmivaiSA // 77 // 5"yadvapranAnAmaNirAjinirya-jjyotiHprarohairdivi saMcaradbhiH / prapaJcyate sma prasaratpayodaM, vinA'pi saGkrandanacApacakram // 78 // vahan hariM yadvaraNaH sa lakSmI, kapATapakSo'tha suvarNakAyaH / vigAhamAno gaganaM kathaM na, labheta tArthena(Na) sadRkSabhAvam // 79 // priyaM bruvANA janatAraveNa, sAraGganAbhIsurabhIbhavantam / gajendrayAnAM varaNo yuveva, purImahelA parirabhya tasthau // 80 // jagattrayIsaMbhavazastavastu-vistArasampUritamadhyadezaiH / yatrApaNaiH kutritayApaNAnAM zreNI sagotrairiva bhUyate sma // 81 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 303 pariziSTa-1 5"bAlIkakAlAgurugandhasAra-karpUrapArImRganAbhI( bhi )gandhaiH / AzA avAsyanta yadIyahaTTai-ryazaHprasArairiva sajjanAnAm // 42 // gabhIrarAvairvyavahArabhAjAM, ghanopalAGkaH sphaTikAvalIbhiH / antarnibaddhAruNaratnavidhu-dvilambimuktAlatikAbalAkaiH // 83 // itastato niSpatabindukAnta-kAnti pratAnAGkaravAridhAraiH / mahendranIlopalabaddhahaTTaiH, payodavRndairiva yatra jajJe // 84 // yugmam // svarlokabhUlokabhujaGgaloka-purI: parAbhibhUya( parAbhUya) yayA vibhUtyA / maulau jayAGkA iva tuGgagehe, zRGgapraNaddhAM kuTakA dhriyante // 85 // parasparereNa( pareNa) pratibiM( bimbi )tAbhi-ryasyAM maNImandiramaNDalIbhiH / rahasyavRtiH sthitabhittigarbha-janasvaneneva vitanyate sma // 86 // yadAlayairhelitahelimAlai-rabhraMlihaini( ni )dalitAGkakAraiH / manye maNIlocanamAlikAbhi-vijetumAlokyata nAkalokaH // 87 // zriyA jayantyA jagadaGkakArAn, yayA sma yAce zavazIbhavantyA / svasaudhazuddhadhvajadhoraNIbhiH, prahasyate pUriva pauruhUtI // 88 // 6degkutrA'pi candropalacandrabaddha - saudhopadheH kelizukakkaNena / suradviSaM hantumivadviSanta-mAlocyate 'candranabhomaNIbhyAm // 89 // 6"svazAtravAdgotrabhido bhayArte-himAdrihemAdrimukhaigirIndaiH / laghUbhavadbhirbhavanacchalena, yasmin zaraNye zaraNIbabhUve // 10 // sAdRzyasaMspardhitayA'valepAt, kapotahuGkAragireva yasyAm / parasparaM vigrahamAdadhAnaH, zoNAzmagehairaruNIbabhUve // 11 // gAGgeyagArutmatapadmarAga-sandarbhagarbhAlayamAlikAbhiH / bhUkAntakAntena sahAnuSaGge, purIzriyA klRpta ivAGgarAgaH // 12 // vilAsavApIjalakelilola-vilAsinInAM paTalacchalena / prAdurbabhUvuH purakautukAni, dRggocarIkartumivAmbudevyaH // 13 // vidyotitA'zeSadigantarAbhi-maNImayIbhirbhavanAvalIbhiH / dhikkAritadhvAntamivAGkadambhA-duvAsa rAjJaH zaraNArthamaGke // 14 // "nIlAzmavezmapratibimbamanta-dadhadbhiretat tapanIyagehaiH / rAmeNa nIlaM 'vahatA dukUlaM, zriyA samAlambyata tulyabhAvaH // 15 // vRndArakAlIbhiralaGkRtAyA, asUyayevAmararAjapuryAH / tRNIkRtazrItanayAvanIpa-rUpAnasau dhArayati sma mAn // 16 // prabhAparAbhAvukavaibhavAyAH, yasyAH svapuryAzca paraspareNa / 1. kumbhaniketayozcandranabhomaNIbhyAm / iti Ti0 / 2. kelizukavaNena iti tti0| 3. dadhatA iti Ti0 / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam uttIrNagIrvANagaNairjanAnAM, vyAjAdivAvi:kriI kriyate sma sAmyam // 17 // laghUkRtasvarlalanAvilAsA, vilAsinIryatra nibhAlayitvA / vihAya gehaM svamivAditeyai-rihAvatIrNa vyavahAridambhAt // 18 // sarvAnuvAdairiva mInaketo-lIlAlasairyatra vilAsivRndaiH / nirbhasitairbhUmitalaM bhUjaGgai-rmadAkSalakSyairiva vizyate sma // 19 // vigAnitAnaGgakuraGganetrA-zcakAsire yatra gajendrayAnAH / amoghazaktIrmakaradhvajorvI-purandarasyeva jagadvijetum // 10 // tyaktvA zrutIn kaJcakino dvijihvAn, prANapriyAn yauvatakaitavena / purI kimetadyuvakAmukIbhi-radhyAsyate nAganitambanIbhiH // 101 // madAlasA yatsarasIruhAkSya, zrImanmanojanmamahAbonaH / ivAgradUtyaH parikalpayantya-stadekatAnAni manAMsi yUnAm // 102 // pade pade yatpuruSottamaughAn, vIkSya zriyA candramukhImiSeNa / pativrataucityamivodvahantyA, svayaM babhUveva kumUrttimatyA // 103 // kumAragaurIgaNapazupANi-mahezvarAdInidamakamAptAn / . ivAvamanyasphaTikAcalena, prApe'nunetuM sitasAlalakSAt // 104 // "nirIkSya yasyAM maNivezmabhittau cchAyAM vimugdhena yuvadvayena / nikhelatA puSpadhanurmate'pi, bhrAntyeva yUnoH parayoya'vati // 105 // "vidhUdaye zRGgazazAGkakAnta-niSpAtipAthaHprasaratpravAhaiH / niryajjharAH sAnumatAM samUhA, yasyAM vyaDambyanta vilAsasaudhaiH // 106 // saMjJAnadAnAdiva saudhalola-dhvajopadheH pANipayoruheNa / viyogavatyA vasudhAyuvatyA-mbhovAha AhUyata yatra kAntaH // 107 // yatkautukAnIva dRzA nipIya, krIDAgatAbhistridazAGganAbhiH / pAJcAlikA nAkibhavAn nimeSe ni:svekSaNAbhi[ : ] stimitAbhirAse // 108 // AryopayAme punaraGgabhAjA, kautUhaleneva manobhavena / ratyA svamUrtIrbahudhA vidhAya, reme yuvadvandvanibhena yasyAm // 109 // nabhe'tivAhAdvigatAvalamba-zramAkulIbhUtatayAnayeva / yattuGgagehoparivajradaNDa-dhvajopadheH svaHsaritA lalambe // 110 // "divobalervezmani yAtaviSNoH, padAdiva bhraSTasurendrasindhoH / jyotsnISu yaccAndragRhacyutAmbho-nibhAdavApe pRthivIpravAhai: // 111 // kutrApi sandRbdhamahendranIla-niketanAnAmiha kaitavena / mahImahelAmiva viprayuktAM, cirAdavApe milituM ghanena // 112 // 6"cirAtsvavizleSavatIM dharitrI, payomucA sthAsayituM nabhastaH / prasthApitA yatra maNIsuvarNa-prAsAdadambhAjjalabAlikeva / 113 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. pariziSTa - 1 kutrApi jAgartti purItaDAko -dare praticchAyitamudvahantI / yadvaibhaveneva parAbhibhUtA, pradattarUpA nagarI surANAm // 114 // zocirnizumbhitatamastatisAndracandra-sambaddhasaudhanivahA avahan vibhUSAm / bhaktiprasannaharalabdhavarakSatAGkAM, zItAMzavaH kimu mahImavatIrNavantaH // 15 // 66 bAlAruNajyotirakharvvagarvva- 'sarvvaGkaSaiH zoNamaNIniketaiH / dharA turAsAhamivasvakAnta mudgIrNarAgaprasarairnagaryAH // 115 // iti // 67 asti sma tasyAM mahamUMdanAmA, mlecchAvanIndraH kakudaM nRpANAm / rAmaH puna: zAsitumabdhinemI-mivAvatIrNaH kalipIDyamAnAm // 116 // 68 kRpANagIrvvANagirIndramadhya-mAnAhavakSIranidherbhavantyA / jayazriyA''zrIyata vArirAzi - zAyIva bhUcakrazatakraturyaH // 117 // parAbhibhUtairiva kAmavarSaM lIlAyitairunnatavArivAhaiH / unmattamAtaGgagaNacchalenA-nukUlya ve(vai) madhyamalokapAlaH // 118 // idaM mahaujaH prasabhAbhibhUya mAnairivAmuSya vipakSalakSaiH / kSetrasya vRttirvanitAsahAyaiH svakSatravRttIrapahAya bheje // 119 // 71 bhUmI[ ndra ]candraprabalapratApai-rjetuM pravRtte jagadaGkakArAn / prAkAraguptapariveSadambhAt, bibhyanniva svaM vidadhe vivazvAn ( svAn ) // 120 // 7smAdyatpadodAnapayaHpravAha-jambAlitopAntamahImataGgAH / digjaitrayAtrAsu jitairdigIzai-digvAraNendrA upadIkRtAH kim // 121 // 73 ApUrvAparavArirAzipulinA'laGkArahAropamakSoNI bhRnnikurambacumbitapadadvandvAravindazciram / dyAM svarNAcalasArvabhauma iva yo niHzeSavizvambharAM zAsatzAtravagotrajidvijayate zrIgUrjjarorvvIpatiH // 122 // // iti sakalamahIvalayamAlaGkAra 5. 6. zrIsI(siM) havimalapAdAravindadvandvabhRGgAyamAna(Na) devavimalaviracite hIrasundaranAmni kAvye prathamaprArambhe dezanagarAdivarNano nAma prathamaH sargaH // TippaNI zaratsudhAdIdhitimaNDalIva0 // 2 // pA0 / bhavantu te me guravaH prasannAH // 3 // kvavRtta[]tivAsavasya0 / asmi pramANIviSayIcikIrSu-rmohAdahaM vyoma nijAGgulIbhiH // 4 // devItanUja zramaNAbjabandhoH // 5 // priyAsahAyaiH sumanaH sumukhyai-rlIlAlasaiH kuNDalibhirjanairyaH / trailokyalakSmIM vahatIva jambU dvIpaH sa bhUmeriva nAbhirasti // 6 // 1. nirvvAsi zoNAzma hairbabhAse iti Ti0 / 305 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. 306 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam lIlAyamAna dvi0[?] / yaM stauti gambhIra ra vairivAbdhi-velA mahIndraM magadhAvalIva // 7 // yadvIpalakSmyAH sarasIjabandhu-sudhArucImaNDalakuNDalAyAH / tArAvalImauktikahAraratna-mivorasi svaHzikharI babhAse // 8 // saGkrAntatArAtatimauktikAGkA0 / 10. kAJcIpade kAcana mekhaleva, dvIpazriyo'syA jagatI cakAsti // 9 // 11. punnAganAraGgalavaGgapUga-rasAlasAlAvalisAlamAnaH / suvarNazailo vilalAsa yasyA, dvIpasya lakSmyA iva kelizailaH // 10 // 12. pradakSiNaprakramaNapragalbhA, grahA ivaite prasaratkaraiH svaiH / abhyarthayantairvijanA mahebhya-mivArthajAtaM surasAnumantam // 11 // vibhajyamAneva vibhAti tadbhAti tadbhAratabhUtadhAtrI [?] / sImantadaNDena calaccakora-vilocanA kuntalavallI( lla )rIva // 14 // 14. surAsurANAM sadane sametya, dvIpaM bhajete vijite svalakSyA // 15 // yadRcchayA yadbharatasya lakSmyA, bhUmau nabhaHsindhunibhAdivAste // 16 // susvAmibhAjo vibudhAbhirAmA, sajiSNavo yatra babhurnagaryaH / dhRtA anekA iva devasadma-saMspardhayA yena suparvapuryaH // 18 // yasminsulokopamakautukAni lakSA nirIkSA kSaNalAlaseva / 'sarasvatIsindhunibhAdupetya, svayaM sarasvatyadhitiSThati sma // 19 // 18. prabhApratispaddhitapadmabandhu-cUDAmaNIvanmaNibhUSaNeSu / AkrAntadikcakra ivAkhileSu vasundharAbhartuSu cakravartI // 20 // zRGge nabhaHsindhukRtAvagAhai-riyatpramAgocaratAM praNetum / pragalbhamAnA iva yagirIndrA, jagAhire nirjararAjamArgam // 22 // savAhinIkAH sahakArahAricchatrAzcalatkAsasaromagucchAH / aniDhuMvAnA dharaNIdharatva-mivAtmano yatra babhugirIndrAH // 1 // vidyunmaNImaNDanamaNDitAGkA, miladvalAkA susumAvanaddhA / girIndralakSyA kabarIva zRGge, kAdambinI yatra bibharti zobhAm // 1 // taDilatopAttanizAtazastrAH // 26 // gatAvalambe pavamAnamArge, zrAntAtivAhA tridazazravantI / bhUbhAgamabhyeti jharajjharANAM, dambhAddivo yannagavartmaneva / kvacidvapuHkaJcukibhiH praNIta-hastAvalAmbAH zabarAmbujAkSyaH / .. nAgAGganAnAM na gRherNyayeva, bhuvA dhRtA nAgamadAbhirAmAH // kutrApi kRSNA janikA vinIlAH, pallISu khelanti kirAtabAlAH / vindhyAJjanorvIdharayorivAdhi-devyo dharAyAM ku[ tu]kAd bhramantyaH // 2 // rAjJI kvacitpuJjitapAmarINAM, vAsAMsi zubhrANi babhau vahantI / 20. 23. Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 41. pariziSTa - 1 sudhArucIcandrikayAvadAtA, zRGgAvalIvAJjanabhUdharasya // 1 // krIDatturaGgadvIpapadmanetrA, yasminsarasyaH zriyamudvahante / uccaiHzravaH svadviradApsaraskA, manye vayasyo harivArirAzeH // 39 // muktAyitaprAntavilagnapAthaH kaNairbabhe smerasahasrapatraiH // padmAkarANAM // 40 // yasminvilubhyanmadhupAnuSaGgai- rhemAravindairvikacairvilese / kAsAralakSmyA sphuradindranIla- maNIvimizrAbharaNairivaitaiH // 41 // sRjanti gItIriha zAligopyaH, jagattrayInirjayanArjitAbhiH / ja[ ? ] ..........t [ ? ], kIrtIriva zrItanayAvanIndoH // 42 // kvaciccukUje0 / kedAralakSmyA iva bandivRnda-vRndArakaiH saMstavamuccaradbhiH ||43|| kaidArikaM kvApi nadopakaNThe, zAlivrajairmaJjaritaizcakAse / priyA ivAmbhonidhimekhalAyAH, romAvalI nAbhisavezadeze // 1 // kaidAryamujjRmbhitazAlizAli, yasminnazobhiSTa caranmarAlaiH / sandRbdhamantarnavamuktikAbhiH kSitizriyA nIlamivAntarIyam // 1 // AbhIrapallISu sukhaM sakhIbhiH, sagItahallIsakhakhelinIbhiH / gopAlabAlAbhirabhAsi yasmin, smarAvanIndAviva narttakIbhiH // 1 // kutrApi damyairanugamyamAnAH, kailAsakelIzikharAyamANAH / sudhAbhujo droNadudhAzcaranti mUrttA samAjJA iva [ma]NDalasya // 1 // gopAlabAlairdiviSatkumArai-rivAnuyAtAH surabhIsamUhAH / divovazeSaiH sukRtaiH surANA mivAvanau kAmadughAH samIyuH // 1 // brahmANDabhANDoparibhittibhAga-prottAnayAnodbhavadarttibhAjaH / svaH saurabheyInivahA ivorvI, cariSNavo yatra vibhAnti gAvaH // 1 // yUno riraMsopagatAnsakAntAn kiM svAgataM haMsarutaiH sRjantyaH / taraGgahastasthitavArijairvA, kimarthamasminpraNayanti nadyaH // 50 // kapolapAlIsphuradeNanAbhI - patrAGkitaizca dvijacandrikAyaiH / krIDanmRgAkSIvadanaiH sahastra - candreva yasminnadinI didIpe // 50 // vidhodhiyA yatra saritpravAhai-rlInAliphulladdalapuNDarIkam / prekSyAbhito mugdhacakoraDimbhA, bhramanti pIyUSa pipAsayeva // 52 // muktAlatAGkeva nijopakaNTha-zreNIbhavatsArasamAlikAbhiH / si(zi) JjAnamaJjIravatIva rAvaiH, svakUlakUjatkalahaMsikAnAm // 52 // bhrAmyadvirephasmitavArijena praphullalolannayanAnaneva / rathAGgayugmena galannivAla - payodhara dvandvamivodvahantI // 53 // rantuM vasantena samaM priyeNa, gAGgeyagehairiva kuJjalakSmyAH // 56 // vasantakAntena nikuJjalakSmyA, vilAsahAsA iva bhAnti kAsAH | yadvA parAbhUtamarudvanAyA - stasyA jayAGkA iva romagucchAH // 57 // 307 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam 42. nizvAnarAvaM tumulairalInAM zAkhAzayAlambita( sUna )puSpazastrA / smarasya vizvasya jayAya yasmi-nanIkinI vAjani zAkhilekhAH // 55 // yadabhAvinaM hIrakamArarAjaM svasvaprasanAdinabhopadAbhiH / prabhUya zuzrUSayituM kimatra sarvarttavaH kelivane vasanti // 54 // prasananetrA kalakaNThakaNThI bimbAdharA mattagajendrayAnA / bhujaGgaveNI stabakastanI ca bhuktA vanazrIriha gandhavAhaiH // 53 / svaHkAnanazrIsakhitAM vahantyAH svavibhramaizcaitrarathaM hasantyAH / ArAmalakSmyA mucakundavRnda-dambhAdivAsmindazanAH sphuranti // 63 // smarAvanIjanmazikhAvanaddhA yasminlasanti sma vilAsadolAH / rantuM ratiprItinitambinIbhyAM vitenire cittabhuveva yUnAm // 62 // lIlAyamAnAH sahakArazAkhA-zikhAntare kelizukAH kvaNanti / na vyAnuSale madhuneva bha; vanazriyA maGgalagarbhagItiH // 61 // yasminpravAlaprabalAyudhAnAM saMvarmitAnAM smitatAcchalena / mahIruhAM sva? [ matulya ? ]kAnA-madundu bhIyanta ] pikAH kva[ NantaH] // 64 // 49. tatrAsti paulastyapurAyamANaM, prahlAdanaM nAma pure pradhAnam / niHzeSanRvRddhitayojitasya, zrIgUrjarasyeva nidhAnakumbhaH // 1 // 49. hiraNmayaM sUrikulAbhirAmaM, vilAsirAmaM puruSottamazri / zrInandanAnandi samIkSya tArkSya-puraM murAreriva yaccakAsti // 2 // bhujaGgamAnAM ca sudhAzanAnAM, nivAsayoH sAradalairgRhItaiH / vyadhAyi yadvArijanandanena, na cetkimAbhyAmatiricyate tat // 3 // nAnAmaNIkarmavinirmitAnA-mabhraMlihAnAmiha mandirANAm / mahAnizAyAM zikharAntareSu, zItAMzubimbaM kalazAyate sma // 4 // daNDAyate ca tridazAdhvadaNDA, dhvajAyate siddhadhunIpravAhaH / akiGkiNIyanta punastadambho-vilAsi haMsyo madhuraM dhvanantyaH // 5 // yugmam // akheli khe mArutavegavella-dyadvaijayantI paTapalla [ vodhaiH / / saha [ stra ]kAyairiva kautukAdya-ddidRkSubhirviSNupadIpravAhaiH // 6 // romAJcitA vIcicayairdulInAM svanaiH sa cATuH zaraiH smitAkSI / vyAloki lokaiH parikhAnilena, calIkRtA vAravilAsinIva // 6 // ayaM payaH pAyayituM kimasyA-mAgAnmRgaM cArayituM ca zaSpAn / bimbaM vidhoryatparikhAjalAnta-phlokya lokairiti kalpyate sma // 7 // yad t ) khAtivAta( tena) lulattaraGga-hastAdudasya plava[ na svanena / etatpuraste kiyatI vibhUti-rvasvokasArAmiti nindatIva // 8 // mAtaGginI puSpavatI ca nityaM, kRtAnuSaGgA madhupairitIha / nindAchide yatparikhAmbhasIva, bimbena divyaM kurute vanazrIH // 9 // Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 309 58. 61. 60. pariziSTa-1 57. ArAmalakSmIriha pAMzuleva sAlena yUnA saha saMsisRkSuH / bimbopadheH zAsanahArikAM [svAM ], yad t ) khAtikAM kartumupeyuSIva // 10 // yadIyavapreNa maNImayUkhai-rnIlIvinIle nabhasi sphuradbhiH / akANDamevAmbudharo....prapaJcyate.....cApacakram // 11 // yatrApaNeSveNamadabhrameNa nAzA( sA )puTe dattamapi dvirephaH / lokAravAM gocarama gaJjI- veda sma daNDazatAthayA dhmArNa [?] // 17 // yadadRra di)koTyAM himavAlukAnAM kSodeSu sindhoriva vAlukAsu / khelanti mugdhAH zizavazca kAca-golairivAnalpataraGganIlaiH // 18 // zatrobhiyA gotrabhido girIndra-himAdrihamAdrimukhaiH sametya / nAnAmaNIharmyanibhAdivAsya laghUbhavadbhiH zaraNaM prapede // 19 // yaccAndracAmIkarabaddhasaudho-padhermitho rAtrinizAmaNibhyAm / Alocyate hantumiva dviSantaM suradviSaM kelizukakvaNena // 20 // [vire ]jire cAndramavekSya bimba-mambA vimugdhA iha yAcamAnAn / lIlAmarAlena vilubhya bAlA-nAzvAsayanti sma kathaJcanApi // 21 // vezmAIgarbhAnanacAndrakumbhaM, dRSTvA'tra mugdhA'bhradhunIrathAGgyaH / ruSeti vizleSayitA'yamindu-rna zatrurAjanti kimaGghighAtaiH // 22 // ayaM madutsaGgamRgaM svakukSi-kSiptaM sudhAmAkuratAmiyAya[ ?] / samIkSya yasmingRhazRGgasiMha-mabhrAdabhre sabhayo mRgAGka[?] // 23 // mANikyakumbhaM gRhatuGgazRGge, dRSTvA nabhaHzaivalinI rathAGgyaH / nityodayAdityadhiyApi yogAt, pathAM vahante sma kadApi nAsmin // 24 // nityoditavyomaNIyamAnai-ryasminmaNImaNDalabaddhasaudhaiH / tiraskRtaM santamasaM kimetat, rAjAGkadambhArazaraNaM babhAja // 25 // Wan prAdurbabhUvuH purakautukAni, dRggocarIkartumivAmbudevyaH / vApISu kelIrasikA mRgAkSyaH samIkSya lokairiti taya'te yat // 26 // 62. dRSTvA maNIvAmagRhe vimugdha-yuvadvayenAtra nijAnubimbam / nikhelatA puSpadhanurmate'pi, nyavarti yUnoH parayodhiyeva // 27 // candrodaye mandiracAndrazRGga-niSpAtipAthaHprasa ratpravAhaiH / niryajjharAH sAnumatAM samUhA, yasminvyaDambyanta vilAsasaudhaiH // 28 // svavezmavAtUlalulatpatAkA - kareNa rAveNa ca kiGkiNInAm / spodayA voDhumivAtmanA yatpurI surasyAhvayatIva dRSTam // 29 // abhyarNasauvarNagRhAnubimbaM bibhradbhiratrA'sitaratnasaudhaiH / pItaM dukUlaM dadhatA'cyutena saMzrIyate sAmyamivAtmalakSyA // 30 // nimeSaniHsvairnayanaiH surIbhi-vibhAvayantIbhiradaH samRddhim / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam saudheSu dantAdiva putrikANAM rakSAtirekaiH stimitIbabhUve // 31 // yAtasya viSNornarakaM nihantuM bhraSTA tadaMhernabhasA......... / jyotstrISu yaccAndragRhacyutAmbho-dambheva bhUpIThamivopayAtAm // 32 // jyotiHpayaHpUrataraGgitaitannivAsanIlAzmazikhAmiSeNa / etatpathenArkasutA svavatuH samprasthitoccaimilitotsukeva // 33 // gAGgo( Gge yagArunmatapadmarAga-candrAzmasaMdRbdhagRhacchalena / svabhUpabhA saha saGgaraGge purazriyA klRpta ivAnurAgaH // 34 // 66. bAlAruNajyotirakharvagarva-sarvakaSaiH zoNamaNIniketaiH / dharAturA sAhami nu( ? ) svakAntaM purazriyodgIrNa ivAnurAgaH // 35 // bhaktiprasannAdagirizAdavAptAM, galatkalAM bahurUpavidyAm / yaccAndrasamacchalataH sitAMzuH kiM kautukIva prathayAJcakAra // 36 // yatpaurapuMsai ratijAnigarva-nirvAsibhiH zrIbhirivAbhibhUtaH / mandIbhavanbhUbhRdadhityakAyA-mAvAsamAlambata nArakAriH // 1 // yannAgarairbhatsitamacchayA tsya )ketu-zrIbhiH praabhuutimyaapymaanaa| vihastacitteva tatiH surANAM, svaHsArvabhaumaM zaraNIcakAra // 2 // paurazriyaM prekSya tadekatAnI-bhUtAM svakAntAmavalokya yatra / lakSmacchalenA'pararAgazIkA, zaGke zazI zyAmamukhIbabhUva // 3 // yatpauralokAnavalokya mA stA-ttallubdhacetA girinandanA'sau / svAGgaM tadaGgena tadanyasaGga-zaGkIva zambhurvyatisIvyate sma // 4 // harAkSivahnau jvaladAtmayone: sAraM gRhItveva sarojajanmA / yatpaurarAgo racayAJcakAra, na cetkutastatra tadIyalakSmIH // 5 // vigAnitAnaGgakuraGganetrA-zcakAsire mattacakoranetrAH / amUramoghA iha zaktayaH kiM jagadvijetuM makaradhvajasya // 6 // zrI sUnubhUbharturivAgradUtyaH svarvarNinInAM kimutAnuvAdAH / nAgAGga [nA ]nAM kimu vA vayasyo-'laGkarvate yannagaraM mRgAkSyaH // 11 // tatrAsti bAhAdara bhUmibhAnu )pAThisAhi-sUnurmahIndro mahamUndanAmA / vadhUnavoDheva dine dine bhUH, zriyaM dadhau yatkarapIDitA'pi // 12 // prajAprazAstAramitAtmatAnaM, nIteniketaM tamavekSya vijJaiH / svayaM punaH zAsitumeSa vizvaM, rAmo'vatIrNaH kimiti vyatarki // 13 // 68. nistriMzamanthAnaghanavyamAna- mahAhavakSIrataraGgiNIze / prasUtayA yo balizAsato'bdhi-zAyIva vave vijayasya lakSyA // 14 // 69. parAjitairapratimaiH svadAna-lIlAyitairunnamadambuvAhaiH / 1. ayaM zloka: 92tamazlokasya pAThAntaro'sti / 2. ayaM zlokaH 100tamazlokasya pAThAntaro'sti / Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73. 73. pariziSTa-1 mAtaGgatuGgAGgadadhairivetyA-'nukUlya [vai]madhyamalokapAlaH // 15 // hantuM vyavasyantamavetya bhUpaM, dviSadbhayAtmAnamadaH pratIpaiH / svakSatravRttIrapahAya bheje, kSetrasya vRttiH kRSikairivAtra // 16 // bhUpAlamauleH prabalapratApe, jetuM pravRtte jagadaGkakArAn / / bhayena bhAnuH pariveSavajra-prAkAraguptaM kRtavAniva svam // 17 // yatprAvRSeNyAmbudama garji-gajA vyarAjanta sadAnadhArAH / digjaitrayAtrAsu jitaidigIzai-hUMDhaukire digdviradA ivAsya // 18 // vikacaviTapivallI channallIlAgirIndrA, galitanilayamAlApyAtmanA rAjadhAnI / yadaridharaNipAlaiH vaprakAntAracAra-girigahanamahA vAzrIyate nirvizeSam // 19 // yasya dveSiniSUdanavratajuSastrAsAd dviSadbhUbhujAM santAnasya kalindabhUdharaguhAlInasya loladRzAm / azrAntAM natamecakIkRtagaladvASpAmbupUrairivAvirbhUtA prasa[ radbhiraGkaruhiNIprANeziturnandanA // 20 // yatrAsAtizayena kAna[ na ]carAH pratyarthipRthvIbhujA nidrAM yeSu nitambinIbhujalatAM prekSyAtmakaNThasthitAm / yatpAzasya dhiyeva mugdhamanaso hAhAravavyAkulAstadbhavallinibhAlanAddhanurapi vyAzaGkaya mUrchAmaguH // 21 // sutrAmAmbudhidhAmadiggirikucadvandvAvanIzrIdhavaH mAbhRdbhAlavizeSakApilanakhajyoti:padAmbhoruhaH / kSoNIpAlazirovataMsitalasatpAdAravindadvayadyosvarNAcala sArvabhauma iva yo niHzeSavizvambharAM zAsatzAtravagotrabhidvijayate zrIgUrjarorvIzvaraH // 22 // [dvitIyaH sargaH ?] kumudasmitA SaTpadapaGktikuntalA, smitA( to )tpalAkSI kajakuDmalastanA / priyeva kelIsamaye sahaMsakA, taraGgahastaiH saridAliliGgata // 1 // sakAkatuNDaiNamadadravAGkito-rasoparikSAlanataH kadApi nau / sutAmivArkasya vihAragehinIM vinirmimAte jalakelizAlinau // 2 // smitAravindodayadindumaNDalI-dhiyena yUno pramadonmiSanmukhe / vimugdhacittA sma nayanti cumbana-kriyAM dvirephAMzca cakorazAvakAH // 3 // praphullakiGkelirasAlamallikA-kadambajambUnikurambacumbite / alIva sAkaM priyayA sa niSkuTaM kadApi reme zritasUnazIlanaH // 4 // kadApi lIlA kaladhautabhUdhare samaM sa cikrIDa kuraGganetrayA / mRgAGkamauliH sphaTikAvanIdhare, zatakratornandanayeva bhUbhRtAm // 5 // ....kadApi nidrAM parirabhya tasthuSI / ................ // 6 // 73. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam niSpAditaM yattanujanmanaH kRte gajendrayAnasya zatakratoriva / pramathya dugdhAmbudhimabhramUpriyaM paraM punaH kaM sa jiteva karSitam // 7 // vijitya lakSyAkhiladiggajAnivA-mitairjayAddezca( va? rairvirAjitam / kimastasandhyA parasau( zauryabhAsvatAM, svamUrdhni sindUraruciM ca bibhratam // 8 // madAmbubhiH SaDrasabhojanairiva svagaNDayordAnaniketayoriva / madhuvratAnAmiva mArgagAminAM, sRjantamadvaita mudaM vadAnyavat // 9 // jalaM karaM praNava (?) nirgataM zarad-vibhAvarIvallabhabimbamadhyataH / mahItale'bhyAgatayA kathaJcanA-vatiSThamAnaM kimu vA sudhArasam // 10 // sRjantamuccaiH svakaraM madodayA, kulAdisAndrapratinAdameduraiH / dhvanipratisparddhitayAtmagarjitai - ruSAvagAyantamivAmbudAnvayam // 11 // kutUha [ le naiva mahIvihAriNaM, mahIdharaM kaira[va]bandhudhAriNaH / zaratsudhAMzoriva piNDitaM mahaH, kimetayorbhAgyanabhomaNerahaH // 12 // Adi saptabhiH kulakam // amocitaM svapnamavekSya saMlaye vilocanAmbhoruhamudraNAnayA / payoruhiNyeva pulomazA sanA-vanIdhare vArijabAndhavodayam // 13 // asau prasuptA sukhanidrayAGganA, samIkSya svapnaM tamavApa saMmadam / yathA parabrahma samIrarundhanai-nibaddhavIrAsanayogimaNDalI // 14 // gabhIratAbandhuritopakAnanaM smitaprasUnavrajarAjitAntarAt / svahaMsatUlI zayanodarAdasau kSaNAdudastAtkariNIva saikatAt // 15 // marAlabAleva vilAsagAminI kSitau kSipantI [ pada padmayAmalama / nitambinI mantharamantharaM tato yayau samuddizya patiM pativratA // 16 // kSaNAdathorvIvalayorvasImaNI-vibhUSaNaproSitarodasItamAH / asau purastAtprakaTIbabhUvuSI priyasya mUrteva kulAdhidevatA // 17 // tayA kramAdibhyavibhAvarIvaro vinidraNAgocaratAmavApitaH / vacovilAsairaruNAMzubhiryathA-ravindavindaM divasAnanazriyA // 18 // sumadhvajorvIdharajaitrazastrayA, rahasyavatsvapna udAtta netrayA / vinidratAM locanayorvitanvate, nyavedi tasmai vyavahAribhAsvate // 19 // giraM sadhApAmiva jAmimadatAM, sadhAsamadrAdidamAnanAddhioH / / nipIyakarNaiH puTakairivAntarA sa kUNitAkSaH paramAM mudaM dadhau // 20 // kimAvayoreSa phalaM pradAsyati svapANisiktasmayamAnazAlivat / idaM nigadya pramadAd vasundharA-psarA anAdhyAyamavAsayanmukhe // 21 // dvijAvalIcandrikayAnuviddhayA smitazriyA sevitasRkvadezayA / bhujAntarAbhogavilAsamauktikA-valIsarazreNimivopacinvatA // 22 // nigadyate sma vyavahAriNA kSaNaM, vimRzya tenAtha vilolalocanA / rathAGganAmneva rathAGgabAndhavo-daye rathA[GgI ] svasamIpamIyuSI // 23 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to or w u uw w m 69 a pariziSTa -2 hIrasundarakAvyasatkapadyAnAM akArAdyanukramaH // sargAGka shlokaangkH| sargAGkaH zlokAGkaH a atho purAsanbharate vRSAGka akhaNDacaNDetaradhAmamaNDalA0 67 atho mithaH prItiparItadampatI0 agaNyanaipuNyamukhAnniyantrya0 adasIyavilAsavatyabhU0 41 agaNyalAvaNyataraGgacaGgimA0 adrijArddhaghaTanAGkitamUrtyA0 agaNyalAvaNyapayastridazyA0 advaitalakSmIkamavekSya yasyA0 aGkAcyutAyA rabhasena bAlyA0 adhigatya tataH zrutaM vrati0 aGgajAbhilaSaNodbhavakopA0 adhipau nikhilakSamAbhRtAM0 aGganAGgaparirambhahasantI0 adhRSyamanviSya yadIyabhAlaM0 aGgarAga iva sadguruzikSA0 adhyApya tena vidhivatsakalA: sa vidyA03 ajayyayatpANipayoruhAbhyAM0 adhyArurukSorhadadhityakAM yada0 ajayyavIryaM nijanirjayAyo0 133 anakSilakSyIbhavati sa bhAsvAn0 ajayyavIryaM mukhapadmamasyA:0 anayA nijarUpasampadA0 ajayyavIryaM mRDamanyahetibhi0 47 anayetthamabhaNyata prabhu ajihmatA suhAnRpaibile bile0 107 anizaM varivasyitasya tat0 . atismaraistattanukAmanIyakaiH0 anIdRzI vyomaNerdinazrI0 atha tatpuri devasItyabhUd anekapasvapnanirIkSaNAtpriye0 atha tatra samarthanAmabhRd 116 | | anena goSThImanutiSThatAtma0 132 atha dakSiNodezato mahA0 66 / anta:sphuranmauktikaratnarAjI0 atha devagirAvagamyatA0 * 47 / anyayArddharacitAtmakalApA0 172 atha nAradanAmni pattane 72 apAsyati smAdayasutAM sarAgAM atha pRthukapurogaH saMmadena vratIndo0 180 api tatra kamAkhyanaigamo0 atha bhAvaDasUnusUrirAD0 134 api pArzvajinAntarikSakA0 atha vyadhatta praNidhAnamicchan / abhajanta yativrajA vibhuM0 atha zilpicaNairacIkara 102 abhyasyatAsyAH zravasI manobhU0 atha sAdhusudhAzanAdhipa:0 94 abhyudgatairmukhakhaneriva vajraratnai0 atha sUripurandarAntike0 abhre manAksantamasaiH pradoSaH0 athAvirAsIdvazizItakAnteH0 amandagandhairiva gandhasAro0 athaiSa velAtaTataH samaM bhaTai0 110 amandAnandasandoha0 athodadIpyanta nabhaHpadavyAM0 amunA'dhyayane samApite0 atho dadhe caNDakare prayAte0 amuSya nAbheyajinAvanInabho0 atho nizithe dvijarAjarAjaja0 1 | amUdRzAmbhojadRzA sma bhUyate0 rurua 5 5 5 vor urrr w w w w w w w 104 w w w or in a 500 w w w 58 150 18 m w w w uro ou ma or w wer 55 20 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 70 A 6 9 3 moc 9 9 3 A 3 3 3 3 - 100 88 m 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGkaH shlokaangkH| sargAGka zlokAGka: amoci taM svapnamavekSya saMlaye0 ambare viruruce sadhAruce 82 |AkaNThamambhassu nimajya kAma0 ambhodhimadhye'dhitabimbamambho0 ' 21 | Agate'hni suhRdIva tadukte0 ayaM jayaM yataH kartA | AgamaM gaNadharasya kumAro0 ayameva hi hIravAcako0 | AgantukasyodayazRGgizRGgA0 ariSTaketuM navabhogasaGginaM0 AgAmukaM kAmukamakSilakSyaM0 akAMzasamparkacayArkakAnto0 | AcAmlakAdazahAyanAnte0 109 ajitAni garuDasya ca gatyA0 138 AjagAma viharansa dharitryAM0 arthivrajena milituM svakakAmukena0 53 | Ajanma yadvidhuriveSa udeti kIrti0 3 alakAyitapU:paramparA:0 137 | AjJAM yasya nidhAya mUrddhani mudA alaMcakAra prabhavaprabhustat0 zIrSAmivAptaprabhoH0 144 alambhidambholizayebhazAlinI0 | AtmakAmitamukhAniva mUrttAn0 92 alambhi yAbhyAM dizi yena kAlI0 126 AtmaphenaharicandanasAndra0 avadhArya tadAgrahaM hitA0 AtmanAmiva vataMsavidhitsA0 avadheranubhAvato guNai0 | AdarzikAghAni mitho mRdheSu0 avApito gocaratAM sa mAgadhai0 108 | AnandameduritamAnasapadmacakSu0 azItirasminnadhikAzcaturbhi0 | AnandAdvayavAdameduramanA madhye azeSadezeSu vizeSitazrI0 sakhInAmiti0 azyamitAsyaM kamalAtidAnai0 | AplAvite kiM surasindhusubhravaH0 azrotraiH zrotukAmai AbAlamudyadvalayaH zikhAzcA0 (jagaparivRddhairyajjagadgItakIrti AmuSmikAmaihikavatsamIhAM0 asamAna mahA dinezavan0 | amodamamburuhiNIva vijRmbhamANA0 / asArAddehinAM dehAt0 Aruroha jitajiSNuhayaM taM0 asUyayA svIyaparAbhaviSNuM0 AvartavibhrAjitaraGgitAnta0 asau jayantI jalajaM svapANinA0 AvAsavismeramahIruhANAM0 asau prakAma pramadaM dadAnayA0 AzAnurAgAtizayaM sRjantI0 07 asti kazcana na kasyacanApi0 AsAdya tatprasavavezma samaM sagotrai0 / astu vAmanizamabhyupagamyo0 | AsIttataH zrInarasiMhasUriH0 asmAttataH prAdurabhUttapAkhyA0 110 | AsItsudharmA gaNabhRtsu teSu0 asyAH kalatraM harijitvaraM yat0 48 | AsIdasau kaliyuge yugabAhurasmi0 3 asyAH sadrakSAM zriyamAzrayantI0 | AsvAdayanlavaNimAmRtametadAsyA0 3 ahitA amunA parAhatA0 AsvAditasvAdumaNAlakANDA0 aho mahIyAnmahimA suparva0 156 99ur or or Imurwwr or or oruww x 31000 130 90 orm 3 9 24 m 2 / m2 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 315 m sargAGka zlokAGka tviSA0 3 upacakramire mahAmahA0 | upaplavo mantramayopasarga0 upamAtumivAmarAvatI upavItamurAsthalAntare0 umopayAme punarAptajanma0 sargAGkaH zlokAGkaH 139 117 29 70 2 w so w w 38 20 / UrjasvalatvaM kalayankalau yo0 ikSvAkuvaMza iva nAbhimahImaghonA0 ikSvAkuvaMzAmbudhizItabhAsAM0 icchatA hRdi mahodayalakSmI0 ita: zriyA nirjita vizvayauvate. iti praNIya zrutigocaraM vaca:0 itthaM guruM svaM vimanAyamAna idaMpadIbhUya bhavAntare'pi0 idaM purA sAradalaiH praNIya0 idaMmukhIbhUtamavetya candraM0 idaM vadantyAmaravindacakSuSaH0 idaM vimRzyeyamajUhavanmudA0 idamIyamahAmahekSaNo0 idameva dinaM jagatpate0 indriyANyanizamutpathagAni0 indravAraNamiveyamasArA0 iyattayAnantamapi pramAtuM0 iyaM mRNAlI jaDasaGgamaujjhya0 ivekSuDimbhAnkSitirakSiNo mahau0 iha jIvata Adimaprabho0 iha nIvRti nAradAbhidA0 iha zaMkarabhUmibhRtsukhaM0 .. ar in so man rror rrrur 33 Mururu ekAtapatramiha yattanujo vidhAtA0 ekAdazAsanagaNadhAridhuryAH0 ekAMzavAnapi kalau zizunAmunAha0 etajjagajjitvaralakSmivIkSA0 etatkalatrasya hare: kalatra0 etadAlapitamAtmabhaginyAH0 etadIyavadanAmRtabhAsA0 | etadguNAbhinavagAnavidhAnapUrva0 79 etadyazaHkSIradhinIrapUrai0 106 etayA dhvaninirastavipaJcyA0 enaM hiraNyamaNibhUSaNabhUSitAGga 140 evamuktavati hIrakumAre0 som so 5 m 5 164 127 143 87 59 ujjRmbhavaktrAmbujamandirAyA0 ujjhAMcakAraiSa mahebhyakanyA0 uttatAra turagAtsa kumAro0 uttAlatAlaM karatAlikAbhiH0 uttuGgatAraGgazikhAvalambi0 uttuGgabhAvamatha vartulatAM dadhAna0 uddAmadurgatipure'rgalatAM gamI ya0 uddhRtya kaNTakagaNAnkimu vArijanma0 3 udvegabhAvaM svamivApakartuM0 unnamajjaladharAdiva jAme0 upagatamihAnyasmAdvIpAtprage'dhipati 18 kaMsAreriva rukmiNyA0 kajapANitamo dviSajjagan kaTAkSabANAnpraguNAnpraNIya 205 kaNThazriyA sva:kuravindadatyA0 kaNThIkRto yajjalajastridazyA0 kathaJcanA'bhyarthanayA mudutvaM0 kathaM labhetAsya tulAM suddha0 kathAnuSaGgeSu mithaH sakhIjano0 kadAcidambhoruhiNIva nidrayA0 kadAcidibhyaH kaladhautabhUdhare0 41 kadApi mandAra iva smitadgume0 | kadApyadarzi tatpalyA0 39mmons w w ruuv o r r or w 102 oo 63 159 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 o 128 pyd w hm bh 21 / 316 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGkaH zlokAGka sargAGkaH zlokAGka kapAlimitraM trizirAH kuberaH0 71 kAryakAla itaro'pi nareNA0 kapotapAlItaTasanniviSTA0 kAlaM kiyantamadayAntaritaM tapasyA0 kapolapAlImRganAbhipatra0 kAlAgurudravakarambitagandhadhUlI0 kapolabhittau mRganAbhipaGke0 127 kiM vaya'te varNyaguNasya caurya0 20 kapolayugmena maruyuvatyA0 | kimagradUtyo madanAvanIndoH0 126 kamanaH kamanAtpraseduSaH kimapAsya jinAMhisevayA0 kamalAnmadhupAnuSaGginaH0 kimabhyarthayamAnAnA0 kamreNa vapreNa vasuprabheNa0 kimAvayoreSa phalaM pradAsyati0 karaTAbhidhapArzvanAyako kimicchatA pAzayituM jagattrayI0 karavIragRhatvamugratAM0 |kiyadvihAyaH kiyatI kSitirvA0 karIndrahastAtkadalIprakANDato0 48 kiyambhaNIvallabhaviprayuktAM0 kareNu kumbhastani! pazya dIpyate0 kIrtyA ca vAcA ca kacaijitAbhiH0 karmasantatitirohitabhAvaH kIlataikalalitaM kalayantI0 kalaGkavAnindurathAbhyudetA0 kuMrAhvayasya harati sma mano manojJaM0 kalabho yUthanAthena0 kukSimbhari kSoNinabhaH padavyo0 kalayanpratibhAmanuttarA0 kuNDale kalayatI pratibimbe0 kalpadrumAGkaramivAmazailabhUmI0 kutukAbahurUpiNaM smaraM0 kallolikAruNyarasAnvitasya0 kutUhaleneva mahIvihAriNaM0 kavitvaniSkaM kaSituM kavInAM0 kutrANi damyairanugamyamAnAH0 kavinA ca budhena sannidhi0 kunayanAnnayatA vinamratA0 kAcana vyadhitakAJcanakAJcI0 kundakuDmalajayaM sRjatevA0 kAcanAtirabhasAnmRganAbhI0 165 kubera ityAtmajanAvamAnanAM0 kAciccakoranayanA vyavahArisUno0 3 kumusmitA SaTpadapaGktikuntalA0 kAcidarbhakamapAsya dhayantaM0 173 kumbhIndrakumbho kucabhUyamUhe. kAcidIkSaNarasena babandho0 158 kurvanivAsaM gavi gauravazrI0 kAcidvazA vikacacampakasUnazAlI0 3 kulAdrivArddhipratinAdamedurI - 6 kAdambinIva salilaiH surezailazRGgaM0 / kuzezayAdarzasudhAMzujitvare0 kAnte nimagne'mbunidhau praNazya0 | kuzezayAmodini ! vIkSyatAmasau0 2 kApi mauktikalatAM svakaTIre0 kRtvA vilAsamavanIvalaye yathecchaM0 3 124 kApi vIkSaNarasatvaramANA0 kRtvordhvadehikamasau vidhinA vidhijJo 3 125 kApyalaktakadhiyotsukitAGgI0 176 kRzAGgi ! rAjanyapayAtavaibhave0 130 kAmadvipeza ivodbhavitAyameta0 keciduccamaNipIThaniSaNNaM0 kAmanIyakamazeSamamuSyA0 198 kezoccayaH sphurati tasya sa nIlakaNTha03 kArkazyasaMhatilaghUkRtahastihastA0 111 kaidArikaM kvApi samaJjarIka0 3mmMww r99 VIm93urror urrowrr m 3 . 0 ur worwwxx393wr or 33m 3 Imm931IMIm 0 167 0 mm pa ra 190 130 31 124 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 317 57 117 194 / or www 63 58 sargAGka zlokAGka sargAGkaH zlokAGkaH kaidAryamujjRmbhitazAli yasmi0 gAGgeyagArutmatapadmarAga0 koDAItyasya kAntAbhU0 153 gAdhA vyAdhAdyAmbaracumbiraGgAt 7 koraNTake vIrajinendramUrti | gAyanairayamagAyi sametaiH0 148 kautukAdbhuvamupetya vasantI gAva: kvacidbhAnti sudhAmudhAkRt0 krIDatturaGgadvIpapadmanetrAH0 92 girAtha nemeraravindanAbhi0 krIDan jayanta iva yajJabhujAM kumAraiH 0 3 122 girirAja iva kSamAdharo0 krIDituM ratipateriva gehA:0 | guru nandimahe'GganAsakhai0 kvacijjagatsAkSiNamekSya yAtaM0 48 kvicitpuraM pratyaphalattaTako0 | ghUkairarkamiva dviSadbhirudaye hantuM paraiH kvacidindumaNI mitho milad0 27 preSitaM0 122 kvacidindramaNIniketana0 ghoSaNAsya yazasAmiva bherI0 149 kSaNAdatho:valayorvasI maNI0 74 kssyaatsudhaayaashcirkaalpaanaat| | cakorike candrakale lavaGgike0 kSAtriyairiva sutairyuvarAjo0 153 cakrasya cakravaduditvaradIpradIpti0 kSIrakaNThaH kRtotkaNThaH0 169 cakrIva ratnAni caturdazApi0, kha caNDI sapatnI prabalA mamAste0 khaJjanAmbujacakoramukhArIn0 112 catvAra etattanujA vineyA0 khaNDena caNDadyutimaNDalena0 candracandanaziroruhazayyA0 ga candrAccakoro'mRtapAnadambhAd 134 gaganAtmarasenduhAyane0 candrAnane'mandamarandabASpA0 138 gaGgAvajjalajanmabandhutanayA svaH candrArkacakradvayabhRtprabhUta0 kumbhivatkujjaro0 candrAvatIzasya nRpasya netre0 gaNapuGgavamantramanvahaM0 candrAzmavezmasmitamudvahantI0 gaNapUrvagirau mahodayi0 candrodaye candirakAntagarbha0 gaNAdhirAje praNidhAnadugdha0 camUdhvaniH prAggirikandarodare0 gaNitaM hyanurAgirAgavan0 camUbhirurvIndra ivAmarIbhi0 gaNinandimahe'psaro gaNai 0 |caleti vizve vacanIyatA zruteH gaNIndunA paTTaramA gaNInduH 14 cAndrI dvitIyeva kalAM janAya0 gate gavAM svAmini nAbhyudIte0 cApalyakelikalite asitAzayeya0 / gantuM tataH spRhayatA prati pattanaM sva0 3 cikIrSatA yanmukhamAttasAra0 gandhasindhurarAjasya0 166 | citrAmivenduranavadyatamAM sa vidyAM0 / gabhIratAdhaHkRtavAddhinevo0 29 | ciraM vinodaidinanAyakenA0 gabhIrimANaM dadhataH sapallava0 72 | | cUDAmaNistribhuvanasya yadeSa bhAvI0 3 gabhIrimNA pAthonidhiriva mahimnA paramaru04 137 | cUtaprarohAyudhakiMzukArdha0 o/ wwwr 93w 39 ww w * , 98 000 2 2 126 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 318 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGka zlokAGka sargAGka zlokAGka cUrNaiH prapUrNA kimu mauktikAnAM0 7 87 | jainArcAzramaNAdyabhAvabhaNanAmbhaHcUlakriyAmahamayAGgabhavasya tasya0 3 72 plAvyamAnAtmanAM0 134 caityena cUDAmaNineva zIrSa0 ___30 jaimanIyamanujA iva daive0 caitye'zmagarbhAGkasitAzmakumbhaM0 1 jJAyante vasudhAsudhAkaragRhA garjAravaiH kumbhinAM0 chAyAM tanoriva na laGghayatApi vAcaM0 jyotistaraGgIkRtayaniketa0 mr or or 39 m 7 DimbhalambhitaviDambanabhAjA0 n 30 m m mr.wrr m 177 5 5 m or un 119 66 w jagajjanAvAGmanasAvagAhinA0 jagattrayIjanmajuSAM mRgIdRzAM0 jagattrayI streNajayAjitAyAH0 jagatpunAnaH sumanaHsravantI0 jaGke yadIye praNayanprayatnAt0 jaDIbhavantI ripunirjaye yad jantureSa iha jAmikalatra0 . janminAmayamakRtrimamitraM0 janmotsavaM vidadhatA tanayasya tena0 jambAlayadbhirjaladairivorvI0 jambhadviSatkumbhiparAbhavinyA0 jayantavajjambhanizumbhabhAminI0 jayavimala idaM tannAmadheyaM vidhijJo0 jalakeligaladvilepanI0 jahire mihirojasA mahI0 jahe mahelayA nidrA0 jahe'mbaraM sAyamazItabhAsA0 jAnuspRzau zizubhujau viniyantraNAya0 jAne yadAsyaM sarasI sudhAyA0 jitasmarAnpaurajanAnipIya0 jinavadgaNadhAriNaH padaM0 jinAvanIndoH kila dharmakarmaNo0 jinezituH zAsanadevatAyAH0 jIvitaM kuzazikhAsyamivAmbha:0 jRmbhaNAdAnanaM kAza0 jRmbhamANajalajadvitayIvAM0 jeyA trilokyeva zaraistribhistata0 3. w w / taM jaGgamaM tridazasAlamiva svapuNya0 3 | taM pAriyAnikamasAvadhiruhya bhUmI0 3 | taM sAkSiNaM praNayavAn svaguruM praNIya0 3 tataM vaco yasya ghanaM padAGga tato'jani zrIjayadevasUri0 |tato jarA yena yadUdvahAnAM0 tato namaMsituM sUri0 | tato vayasyo'ntikamAgatA madhu0 / tato'sya saGkhyAtigapaTTapatibhiH 2 tatkarNayormaNivinimmita karNapUra0 3 tatkalAkuzalamAnavavarga0 tatkveva vArtA mama raajhNsaan| | tatpaTTapaGkeruhamAnasaukA:0 | tatsAdhu manye malayAnilena0 tatsumAni suravaibhavalambhaH tatra tavratamahopanatAnAM0 tatra bhAvayati naH pulakodyat0 tatra sasyabharagauravabhAgbhiH tatrA'pi ca sphUtimiyartyapUrvAM0 tatrA'sti bhUmAnmahamundanAmA0 tatraikadeze vapuSIva vaktraH0 tathA caturviMzatitIrthakRdRhaM0 | tathA tavApyastu yathA triyAme0 64 tathA prathantAM kathakA yathA kathA0 132 | tadAnanendoramRtormimAlino0 GOK w 118 o m 34 107 143 111 197 or w r II II or a r9 127 5 w 162 / / 5. Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 151 . or w 3 0. 3 166 wi I am 3 1 3 3 Irrown 183 168 124 sargAGkaH zlokAGkaH sargAGkaH zlokAGkaH taddidRkSuraparAJjanayaSTyA0 164 | tAM nipIya munivAsavavAcaM0 36 tadIyapaTTAmbarabhAnumAlI0 74 tANDavaM vyaraci vAravadhUbhi0 tadupAntabhuvaM vyabhUSayat0 tAbhyAM punaH sthApitamujjayante0 34 tadgajAdibharabhAramasahyaM0 156 tilakaM haritAmasau hrid| tadgaveSaNarasotsukacetA0 171 tIrthanAthamiva caityatarostat0 taddakSiNArdhe suragehagaLa0 tIrthAdhibharturmatadevatAyA0 taddohadaprakarapUrtividhau suparva0 tIrthAni tIrthAdhipapAvitAni0 tadyazodharaNibharturito'nya0 192 tUrNamasti yadi tatra yiyAsA0 tadvaco viracitaM sahajena0 45 tenAtha muktaM girinArizRGge tadvibhAvanarasavyavasAyA0 tenApi somatilakAbhidha sUrirAtma0 tadvibhUSaNamaNInikurambaiH0 tepe tapo bhUdharagahvarAnta tadvilokanarasastimitAno0 157 tyaktapUrvavapuSA nijayoSA0 tanUjanmAnanajyotsnA0 tyaktAzravaH kaJcakikAmukAbhi:0 tanUbhavattArakatArabhUSaNA0 tyaktvAvatIrNA puruSaM0 156 tanUlatAgAdhataraGgitaprabhA0 42 tyaktvAzeSakupAkSikAMzca kudRzaH tannirvRteH sthAnamurojayugmaM0 kiMpAkabhUmIruhA0 tapasaH sitapaJcamIdine0 74 | trijagadvijayodyatasya yad0 tamaHsapatnaH zritazambhuzIlanaH0 trijagatrayanAmRtAJjanaM0 tamaHstomaprAye kunayanagaNairdAruNatame0 136 | tridivojjayinI parI tadAjani0 tamasvinIze'stamite prakAzatAM0 132 trinetranetrAnalabhasmitAtma0 tamogaNAliGginabhoGgaNazrI:0 trizalAtanujanmazAsanA0 tamobharorvIdharabhedavajri0 trailokyamAkramya parAkrameNa0 149 tayA kramAdibhyavibhAvarI varo0 | tvadIyavANItapanAstamudritA0 126 tayoH pade zrImunicandrasUri0 | tvadvadhUmukhasudhAMzusudhAyA:0 taruNI tapanAtmajanmano0 | tvayA svakIrtyA sumanastaraGgiNI0 tasminpadaM pravidadhe guNadhoraNIbhi0 / tasya locanapathe pRthukendra0 | daMzAdaheAhitakASThabhAra0 tasya vIcibhirivAmara sindho0 | datvAdhipatyaM nikhilAcalAnAM0 tasya sphuradyutipayaH paripUrNabAhuH0 3 106 | dambholibhUSaNabharodbhavadaMzucApa0 tasyAGgajAsya zazidarzanato'mburAze0 3 48 darpaNeSviva gaveSayati svaM0 tasyAnujo gajagateH zatakoTipANe0 3 123 | darzayantyapara padmamukhI taM0 177 tasyA bhavallavaNimAtizayaH sa ko'pi0 3 81 dazAmavAsyanti yadantimAmime0 tasyArbha zakra iva citrazikhaNDisUno0 3 | dasrayoH kimayamanyatamo'smin0 184 tasyAH suto ravirivAmbujapANi vizva0 3 | digantavAsaM kimapAsya kAzyapI0 132 138 A. 34 106 93rwww wwww vM IN 9 m3 3M 75 51 Sumo no 44 119 70 127 102 75 118 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGkaH zlokAGka sargAGka zlokAGka dharmamArhatamato janimanto0 19 107 dharmopadezacchalataH svapANi 35 109 dhava: sudhAdhAmasagotravaktraye0 84 23 dhAtrIbhiH premapAtrIbhiH0 171 128 dhAtryoditAM prathamataH pRthukaprakANDa:0 71 dhAriNIsuta ivAdya sudharma0 dhiyA jayaMzcitrazikhaNDisUnuM0 152 | dhunIdhavaM yena gabhIrani:svanai0 dhRtaikapAzena payodhidhAmnA0 | dhyAturvaraM zrIzrutadevateva0 | dhyAnasthitaM zAsananirjarI sA0 dhyAnAnubhAvena tato nizIthe0 digvAsaso yena vijitya vAde0 didyute maNikarambitayAsye0 dizAM caturNAmayamarNavAvadhI0 dizi bibhrati yatra bhUbhRtaH0 dIpyate kimadhikaM suSamA no0 dugdhAmbhonidhi nirjarA iva narAH sarve'pi saMjajJire0 dundubhidhvanitibhirjayazabdaM0 durbhikSake pAyasamekSya lakSa0 durbhikSavarSeSu subhikSabhUmI0 dRkkarNaveNI kalakaNThakaNThI0 dRgdAnadAsIkRtadevavanyA0 dRgdoSakhaNDanakRte bhramaraM tadIye. dRptAM yadUrudvitayIM pratIpA0 dRSTvA pati rataM ratyAM0 devendrakarNAbharaNIbhavadri0 dezanAM zamavatAM zatamanyuH0 deze punastatra samasti zo daityamartyamarutAM vijaye tvaM0 doSAmukhena dviSateva vAddhau0 doSodayodItatamaHprapaJca0 dhusadAmiva medinIruhau0 draviNArpaNahaSTamAnasA dravIbhavadbharisitAbhracandana0 dvAtriMzatAjani radairapi lakSaNAni0 dvAtriMzadAzAvasanairabhedyo0 dvAraM svasiddheriva sUrirAjo0 dvijAdhipatyaM mukha eva mukhyato0 dvijAvalIcandrikayAnuviddhayA0 dvIpe parasmintritaro'pi kazcid dve mahodayapurasya padavyau0 dveSiNAmiva gaNAH kSitimAnaM0 rus93oram vus 339ww.mo 9 9 30MM 300000 w or 399 orms Im or 111 14 127 naktaM nalinyAdimagulmanAma0 155 nakhollasatpallavazAlamAnai0 nagare nagarandhrakRdyato0 | nabhaHparIrambhaNalolubhairyad nabhaHzriyAstArakamauktikasrajaH0 nabhoGgaNAnirjarahastamuktA0 | nabhoGgaNe sAndrita sAndhyarAgai0 | nabhoGgasAraGgadRzAM ratIza0 navodayaM hIrakumAracandra0 nAbhIbhavena tadudAharaNaiH kRtaiH kiM0 / 43 nArakAdigatayo'tra catasra0 nArhatI vratavidhau tava tenA0 niHzeSabhUvalayakuNDalivezmanAki0 / niHsvAdivaizvaryamanApya jhaMjhU0 nikhiladiviSadyoSA lekhAkumudvanakaumudI0 nigadyate sma vyavahAriNA kSaNaM0 nijagAda gururgabhIrimA0 nijadhairyavadAnyatA zriyA0 nijapratidvandvividhuntudasya nijAkSilakSmIhasitaiNazAva0 186 101 108 oco 8 ruru N NUM dha dharma eva manujairiha mantra0 . Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 321 pa 0 0 81 0 MM 35 30 5 131 m 0 sargAGkaH zlokAGkaH sargAGkaH zlokAGkaH nijAkSilakSmIhasitAbjakhaJjane0 128 nyakSarukSanikareSu gurutvaM0 199 nijAGganodgItayadIyakIrti0 112 nyagadanniti te puro guro0 nijAsyadAsIkRtazAradodaya0 129 nityAtivAhAdvigatAvalambA0 56 pakSadvayaM bhinnatamobhareNa0 nipAtukena dvijakAntimizrita0 26 | paGktiprarUDhaiH pracalatpataGga nimIlanonmIlanadUSitebhyo0 119 / paJcAzugAnyaH samitIvidhAya0 nimnageva parisarpati nimnaM0 | paTISvavoddAmakalAmakaughA0 niradhAmi muhUrtamAnmanA0 101 | paTTazriyAsya munisundarasUrizake0 niramApayadasya pUrvajo0 paTTikA'rbhakavibhoH kanakasya0 niritvarIbhirmadhupIbhirullasa0 paTTe'tha tasyAryamahAgirizcA0 nirIkSya lakSmI nijabhartRmAtaraM0 paThatA saha dharmasAgara0 nirgatAyurakhiladraviNAste0 18 paThati sma sa dharmasAgaraH0 nijitena yazasA sitabhAsA0 paNyAGganAyASkiH kilakiJcitAni0 nirjIyate sma kvacanApi nAyaM0 / 104 | patyau gavAM kvApi gate'sya nirmuSTaniHzeSaniSadvarAyA0 | patrAntarAjajjalabinduvRndai:0 niryatsurAstrAzani bhUSaNAni0 13 padapadmavilAsalAlasa0 nizAnane zrIsutakAntamattai0 padapradAnAvasare samIkSya0 nizcikAya vacanairatha taistaiH0 | padaM mayedaM pradade zirassu0 nizcikAya vinayAnatakAya0 padamasya hRdi vyatantanId niSkuhAntaritaviSkiravAra0 padamApyata paNDitAhvayam niSpatanmadavilolakapolA0 144 padAravindonnatatAbhirAtmanaH0 nistIrya dohadabhavArttimathaiNacakSu0 pade tadIye vibudhaprabheNa0 nistriMzamanthAnagamathyamAna0 129 pade pade yatpurakautukAni0 nIrado'vanibhRtAmiva tApaM0 padmAvatIprANapati: prasUnA0 39 nIrAjayantISviva citrabhAnu0 padminIpriyatamo divasAdau0 142 nIlAravindanayanA kamalAvadAtA0 payodhiputrItanayAvanIpate0 98 nIlAravindena purA praNIya0 payodhirodhaHsthalarodhibhivibhoH0 nIlAMzukAkalitabAlakakAmapAla0 parazAsanazAstramAlikA0 nIlotpale karNayuge cakAsAM0 parAjitadvIpatatipratISTa0 nUpuraM nijabhuje rabhasenA0 parAnavApyAnnijavAsapattanA0 nRtyaccandrakicakramunmadanadadbappI parAnparaH koTijinAlayAnayama0 habAlAkulaM0 parAbubhUSogirizaM smarasya0 nRpo'yamAdyo'jani saGghanAyaka:0 116 | parizIlitazIlalAlayA0 netrAmRtAJjanamasau jagatAM yadasyA0 3 67 | paryaGkabandhaH sa vibhorbratazrI0 39 Morror v3wwrr 330093 3 33 mirm om In or m 3woo.90 dwu09 Muovww. rom or 3rur orror w v 37 02 Wm WWW 146 61 WW 5Nm 0 181 0 192 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 sargAGkaH zlokAGka 18 / 124 / 104 91 m mor ur, mor wrm m 12 57 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGkaH shlokaangkH| pazorivortIdivagocarasya0 pUrvAdripATalazilAvalaye zazIva0 pazyantu vaiduSyamamuSya jambU0 | pUrvAdrimauleratha mandamandam pANinA viruruce paviroci0 pUrvAparAmbunidhibandhuramekhalAyA0 pANDuH kSayIzUnyanabhazcariSNu0 105 pRthak pRthak paJcamukhadviSanmukhA0 pAtAlabhUtalasurAlayalokakoTI0 pragalbhaphAlaigagane nakhaiH punaH pAtumaprabhu kumAravibhUSAm0 prajAM dvijilairiva pIDyamAnAm0 pAdAravindayugaloparilambinInAm0 68 praNigadya puro guroridam pAre girAM vRttamidaM kva sUraH0 pratipaJcamukhaM dviSaM vyayI0 pikapaJcamakUjitakvaNA0 pratibhAvibhavaiH paThamkramAt0 pikAJcukUjuH sahakArakuJje0 pradehi naH sAkSaratAmabAhyAm pitAmahasya vratirAT caritrai0 pradyumnadevo'tha pade tadIye0 pitrormanorathagaNAnkuTajAvanIjA0 pradyotanAhvaprabhuNApyamuSya0 pipAsitaM rocakitaM ca raGkam 97 prapeduSIM yatpadatAM payoja0 pibatAnmunireSa no'pi mA06 praphullakaGkelirasAlamallikA0 pItAdupAstyAdhigatA girIzA0 praphullamallIkusumAvanaddha0 pInastanadvayamamecakitaM payobhi0 3 prabubudhe prabhudezanayA tayA0 pIyUSakAntimiva dugdhapayodhivelA0 prabodhayanbhavyasarojarAjI0 pIyUSapUrNaH kaladhautaklRpto0 prabho prabhAvAdathavA kathaM na0 pIyUSapUrNasmarakelizoNa 99 prabhorUpAnte samamambayA mahA0 putrAvatIvyAjavatI yadIya0 pravAlamuktAmaNimaJjimazrI0 punaH sRjantyAM mayi mudraNAM dRzo:0 pravAlalakSmIriva kAmitadro0 pupoSA'vayavairvRddhim0 pravibhAvya bhavena bhasmita0 purasaGghajanaiH praNoditai0 prasasAra mahIvihAyasoH purAbhavatrAbhi mahIhimAte0 prasAdakAntI dadhatI suvarNA purArikaMsAripadaprasatte0 prasArizocirmakarandasAndrA0 puri jAnapadIyamAnava0 prasUnatArAvalizAlitAyAm0 puri tatra nijAmasAhinA0 prasUnadhanvA nijadehadAhe pure'tha tasminvyavahAripuGgavo0 prasUnamAlAbhiralaGkRtAbhyAm puSpapallavapalAni dadhAnA0 prasthAtukAmena tamo jighAMso0 pUjyeSu raJjitamanA yadasau kumaarH0| prahlAdanAccandra ivAGgabhAjA0 pUre samudrasya babhasti bimbam0 prahlAdanAnagaraM punarapyamuSya pUrNAmRtairaruNaratnamanojJamadhyA0 | prAgdigmRgAkSyA praNayena patyau0 pUrvanimmitaparasparata :0 92 prAgnijjitazrIrathanemimukhya0 pUrvameva niyamasthitikAlAt 80 prAcIpayorAzIpayaHplavAnta0 161 181 Mrwww svr owwwwww vvvvv 9. M 929 182 31 rururr purur 3m 9m 33 2r m Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ or w 44 P.. 03300 3000mm . 136 m pariziSTa-2 323 sargAGkaH zlokAGka sargAGka zlokAGkaH prAtaH sAdhuvRtastvadApaNapuro yo | brahmANDabhANDoparibhittibhAga0 yAti sUrIzitA0 135 prAptarUpavibhavaM vahate yaH0 174 | bhaktAmarAhvastavanena sUri0 prApya tAvakakarAdiha dIkSA0 | bhayAdimenAtha harastavena0 prAbodhayatbauddhapurIprabhuM ya0 57 bhartA surANAmiva lokapAle0 prAbodhayaduHzakanaikatIvra0 146 bhavati sma vicakSaNaH kSaNAd prAmANyamasya vahato mahatAM sadasya0 / 109 | bhasmIkRtaM dhUrjaTinAkSilakSyI0 prINAti yA prAjJadRzazcakorI0 bhAgIrathIva yadbrAhmI0 prItirjaneSu vRjineSu na tasya jajJe0 / 214 bhAgyabhAji jalajanmagRhevA0 prItivApIpayaHpUrA0 178 | bhAti tatpadarajo'sya lalATe0 prIti sRjantI puruSottamAnAm0 bhAti muktamalike rabhasenA0 prItyA ca ratyA saha mInaketo. bhAnorbabhau maNDalakhaNDamabdhau0 prekSya svadAhe jvalitAsramAlAm0 159 bhAnti sma yasmin sumanobhirAmA0 / premNA guNAnanuguNIkRtaveNuvINA0 3 bhAratImiti nizamya zamIndoH0 premNA praNetumajarAmaratAM prasadya0 bhAratI zrutiyugAJjalinA tvAm0 prottuGgapInastanavaibhavena0 bhArasAsahitayA jitazeSa:0 bhAlamaNDalamamaNDyata rAja0 108 phaNabhRdbhagavannibhAlanA0 | bhAlasthalaprasRmarAMzupayaHpravAho0 bhAvI yadeSa pRthakaH sumano niSevya0 3 bandhUkabandhubhavadetadIya0 | bhAvI yadeSa vRSavajjinadharmadhurya: 0 3 babhUvaturtI bhuvanapradIpau0 | bhAsvanmayUkhavijigISuyadaGgajAtaH0 3 38 babhUva nAbheyavibhuH sa Adima:0 | bhiyAbhramUvallabhavAhanAre:0 babhUva mukhyo vasubhUtisUnu0 bhIte: svikAyAH divasasya lakSmI0 7 babhUvurikSvAkukule sahasrazaH bhujAntarAnuttararAjadhAnyA0 babhe nabhasyAmbudharAyamANa0 | bhujAntarasannazayAravinde0 babhau bhujAbhyAM makhabhugmRgAkSI0 bhuvi maGgalatUryanisvano0 bahunA kimu tanmanasvino0 64 bhUcarAniva vidheranuvAdAn bahunA mahimAbhinandyate bhUpIThakhaNDAniva cakravartI bAlasAla iva korakabhUSA0 | bhUmInabhomaNDalamedura zrI0 bAlAruNajyotirakharvagarva 118 | bhUruhaivihasitairiva kuJjaH bAlye'pi razmInsarasIjabandhu0 125 | bhUreSA kimu candracandanarasairAlipyate bAlye'pi hemAdrirakampi yena0 sarvato0 142 bAhrIkakAlAgurugandhasAra0 104 | bhUvihArihayavAhanazasyA0 141 bimbAdhare nipatitAbhirabhAsi yasya0 97 | bhUSaNaiH kanakaratnanibaddhaiH 126 A 104 0 3 3 39 II II m mmm or vov 09 10 13 or 0 v wwcommmoc cm 4 149 om W0 0 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sargAGka zlokAGka 96 bhUSAzanisphuritazakradhanuH samudyad0 bhRGgasaGgatavataMsasaroje0 ma 85 26 145 113 123 124 86 155 146 94 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGka zlokAGka 3 121 | mAhAtmyanamrIkRtasarvadeva:0 113 | mitre gate'staM viyunakti rAjan0 mithaH parispardhitayA vadAnyatA0 mithaH prathAbhirvacasAM vacasvinau0 | mitho munIndreNa mRdhe manobhU0 | mithyAmatotsarpaNabaddhakakSaM0 miladvalAkAmbaramudvahantI0 muktAlatAGkeva nijopakaNTha0 93 muktvA dviSaH paJcamukhI prati svAn0 14 mudamAdadhire mumukSava0 115 mudAtha nAthI zayanIyamandiraM0 muravairipurIva mAdhavo0 muhUrtamadvaitamavetya helI0 mUtairiva svasya guNaiH praphullat0 67 mUni tasya mukuTena didIpe0 69 mRgAkSi ! pazyAmarasindhu sAraNI mRgAkSi ! sopArakakullapAkayo0 mRgIdRzAmaJjanamaJjulAbhi0 mRgIdRzo helitakelatIzriyo0 mRgendramadhye mRgayasva tArakAn0 mRDamUni nivAsa sauhRdAn0 mRNAladhavalAnskandhe0 | mRNAlikAbhirjaladurgabhAgbhi0 83 meroH zikhAgrAvasathavyathAbhi0 36 moghIkRtAzeSazaraM girIzaM0 mauktikena kila sodarasarvaiH0 12 |yaM prAsUta zivAhvasAdhumaghavA saubhAgyadevI puna: 18 56 105 122 39xurwari v_9r www vs www 90ws VIIm majjatkakupkuJjarabinduvRndA0 maNikalpitazilpakautuka0 maNikAJcanakalpanandanai0 maNIghRNizreNidhutAndhakAraiH maNDayatyamaramandiraM gurau0 madhupradhAvanmadhukRniruddhai0 manaH samutkaNThayatastanUmatAM0 manmahe sakalazItalabhAsAM0 manye kumubandhuridaM mRgAGka marandanispanditamAlatAlI0 marAlabAleva vilAsagAminI0 marutAmiva paddhatI: purI0 marudezamabhUSayat kramAd marud gRhAdAryasuhastimUrti0 marunmRgAkSIvadanAbjadantai0 martyajanmanagarImadhigatya0 malayo balivezmavad babhau0 malayo malayadrumeduraH0 malayo malayadrusaurabhai:0 malImasIbhUtamazeSamabhramA0 maharyamANikyamivAGgulIyaM0 mahasAM nivahe mahIzituH0 mahAvratI kAlamanobhavAri0 mahIviyadvIkSaNakelilolI0 mA kRthAH kvacana tatpratibandhaM0 mAgadhA madhuramaGgalavAca:0 mANikyabhUSaNagaNairna tadA kadAci0 mAdyasi smarajagajjayinIbhiH0 mAnamAnanasaroruhavatyAM0 mAnavAnsvayamasau cchaladarzI mAnanIjanamanonayanasvaM0 o w 3 m 3 m3 0 0 0 or or w w 81 121 or u 137 s 212 50 ya 147 138 142 136 185 armo309 149. 218 189 75 103 194 95 172 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaM zambhuzailacchaviromaguccha0 yaH paJcamo'bhUd gaNapuGgavAnAM0 yaH zaizavAdeva jahau nijAmbAM 0 ya AdimoddhArakaro jinAlayaM 0 yaccakSuSA mAtRmukho'pyazeSa0 yajjaGghayA'dhaHkaraNAdudIta0 yatkaNThapIThena haThAdupAttAM 0 yatkIrttigaGgAM prasRtAM trilokyA0 * yattatsutomadhurivAvanijavrajAnAM 0 yattuGgatAraGgagirau girIza 0 yatparvate kalpitasaptabhUmI 0 yatpANipadmaH sa punarbhavo'pi0 yatpAdapaGkajayugAGgulIbhiH svakIya0 yatpAdapadyena parAjitena0 yatpAdarAjau parizuddhapArNI 0 yatra gItaya ivAgamaghoSA 0 yatra bhramadbhRGgarasAlamAlA 0 yatrArthino'rthezamiva prasArya 0 yatrArhatA''dhmAyi nijadhvajinyA0 yatronnamadvAridavarmitAGgA0 yatrollasagaurimatuGgamazrI 0 yadaGgagehenivasanprasUnA0 yadaGgayaSTIbahalI bhaviSNu0 yadaGgaraGganavarAjadhAnI0 yadananyahiraNyazItarug0 yadAnana zrIjitamabjabandhoH 0 yadAnanAGgIkRtavigraheNa0 yadAnanAntarvasateH sudhArasA0 yadAnanAmbhoruhavAsasaudhe yadApaNa zreNiSu sAndracAndra0 yadAzrayIbhUya kimarbhasUrAH 0 yadAsyato'bhyarthayituM vibhUSA0 yadIyacetovasatau vasantaM 0 doyapAdau saralAGgulIdyutA0 sargAGkaH zlokAGka 1 12 4 4 51 2 112 1 3 8 32 8 86 4 yadIyapRSThe kanakatviSi smita0 12 yadIyamUrttirniramApi bhaktyA 0 yadIyayAtrAsu camUsamutthitai 0 yadIyarAjadvibhavAbhibhUtayA0 yadIyalakSmyA vijiteva laGkA0 yadIyavAcaM vidhinA vidhitsunA0 yadIyahRtkeliniketakhelinam 0 yadudItasamIraNonvitaH 0 8 yadUrusRSTyai kariNAM karibhyo0 yadgamiSyati mamArbhakabhAvo0 yadrehazRGgAGgaNanaddhamAruta0 yaddantapatreNa vijIyamAnA0 yadbhAlalakSmyA'dharito'rdhacandra0 yadbhUtajaGghAyugayorvivRtsato : 0 yadvAkpurastAdiva pANDurAbhi0 yadvAcA galarAjamantrimukuTa nirmApya 3 1 27 1 28 4 8 3 8 1 1 1 1 1 8 8 8 6 8 8 2 8 pariziSTa - 2 8 8 30-146 114 17 27 70 84 SANmAsikIm0 yannabhasvadatipAtirayena0 17 37 yannAsikAM vIkSya jagannarIkSyA0 52 yanmUrtidIdhitijhareSu kimu prarohA 0 14 53 57 46 yayA jagajjitvarayA zriyAMhi0 yayA svavakSoruhayojitena0 yazaHzriyAdhaH kRtakundakambu 0 yazcandrikAGkitacaturdvijarAjarAja0 yazcAndracAmIkaravezmacandra0 yaH puSpadaH pallavalIlayeva0 yasmAddidIpe caraNasya lakSmI0 yasmindidIpe madhudIparUpa0 yasminvibhAnti sma vilAsavatyaH 0 yasmiMzca rAjarSiyazomaranda0 yasya cAndana upabhru babhAse0 yasya dveSiniSUdanavratajuSaH pratyarthipRthvIbhujAm0 yasya prazasyayazasaH zrutipAzamadhya0 143 153 95 29 97 105 19 126 91 52 325 sargAGkaH zlokAGka 2 38 1 74 2 99 188 189 30 40 15 40 - 58 187 6 6 2 6 8 5. 6 8 8 2 8 4 8 3 8 8 4 3 1 4 4 1 1 1 5 1 3 x x 97 152 49 116 145 132 122 116 31 73 15 86 106 52 119 120 123 63 110 . 134 94 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sargAGka zlokAGka 100 or 147 41 326 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGkaH zlokAGka yasya bhAlatalacandanabindo0 109 yasyAH pRNannirjaradRk cakorAn08 102 | raktAGkapaGktiriva kRSNalatApraroha0 yasyAH prakANDasphuradagrajaGghA0 raktAGkapallavamukhAndviSato jigISu0 yasyAH samecakimacUcukacaJcureNa0 3 raktAGkaraktamaNipallavapATalazrI0 yasyAH stanau saMsphurataH sma citta0 | raghUdvahopakramamabdhimadhya0 yasyAH sphuratkAntivikAzitAzA:0 rajyate sma dazanapracUreNA0 yasyAnanaM candrati dantakAnti0 ratikAntakalAvaheliyat0 yasyA babhAse jaghanena ratyA0 ratIzagehe'jani yatra jaGghayo0 yasyA mukhaM svarvanitArcitAyAH0 ratnAnAmiva rohaNo'mburuhiNIyasyA rasajJAM jayinI nibhAlya0 preyAnivajyotiSAm0 yasyA'valagnena vigAnitena | rathAGganAmnAM divasAvasAne0 yasyopadezAnnRpamantripRthvI0 rathAGgalIlA dadhato prabhAmbhasi0 yaH saMprati kSoNipatiH sapAda0 . rambhA dambhAdivAmuSyA0 yA jahAti na kadApyanuSaGgam rambhAsphuradvaibhavayatsuparva0 yAdasAM bhavadhunIdhavamadhye rasAlamAlasya tale vilAsinA0 yuvatIyuvarAjirAjite0 142 rAga sAgara ivAsi nipIto0 yuvatIva yuvAnamaGgajA0 147 | rAgasaGgiradanacchadarAjat0 yuvasaMmadakandalIghanai:0 | rAgiNaH praNayato'khilalokA0 yUno manojanmanRpasya tasyA0 | rAjataH zrutipade dhRtamekam0 yUno riMsopagatAn sakAnatAn 47 | rAjA svayaM rAjanataM sadoSo0 yUpAdadhastaH pratimAM jinendro0 22 | rAjIvarAjI vijitA yadaGgai ye karNAbharaNIbabhUvuranizaM vizvatrayI | rAmaNIyakavidheravadherme0 janminAm 140 rAmaNIyakahatAparacittam0 yairavarddhi jinadharmasuddhaH0 | rAmAyutaistAya'zatai ramAbhiH0 yoginIjanitamAryupaplavA0 | rAzinA sumanasAmiva sarpi:0 yogineva vahatAtmani mudrA0 123 | rAhI punaH sukRtinIva dhanaM prapanne0 yo dakSiNAvarta iva sravantI0 138 | rupyadhuto'kSINasukhA mukhasthA0 yo dRzA bhuvi punardivi phAle0 133 | reje'dharo'syA harimanthakAlAt0 yo dhvaMsate'STApi darAnnarANAm 40 | reje stanAnanavinIlama maJjulena0 yo yoginaM pusspkrnnddiniisthm| 116 reje'sya paTTe smararUpadheya:0 yo rAmasenAhvapure vratIndu0 97 | reNubhiH samudaDIyata raGgA0 yo vAlukA haimavatIpratIre0 | romaharSaNamiSAttadanujJo0 yo vijetumiva vArijarAjIm0 romAvalI zaivalavallaribhi0 yauvane'rjaya yazoguNalakSmI: 49 / rohiNI kamalinIramaNAzvAn v_mvvvvv 03 I www vors 154 62 188 118 45 200 mmm Irr, Nw 3333333 mvom 33s 88 163 14 206 125 72 124 66 1 cmG 191939.33 137 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ la lakSmacchaviM zrUyugala dadhAna0 lakSmIvatAmadhipateranujIvivRndaiH0 lakSmIsAgarasUrizIlamahasAlakSmIravApe lisA dravairiva vilInahiraNyarAze0 lIlAcaladdalagaNA vigalanmaranda0 lUtAsyatantUnavalambyavajrA0 va tato 0 4 3 lagnaM gurauzikhini zIlati yugmagehaM0 - lagnodaye'sya zubhazaMsini sArvamaubhaH labdhizriyAnusaratA vasubhUtiputraM 0 3 3 lAvaNyanIranayanAbjayadIyavaktra 0 3 3 3 4 vaMzyaiH sudhAzanacikitsakayorivArbha0 vaktraM tridazyA vijitAtmadarza0 vaktravArijadhiyA samupetAM0 vakSaHzilAkalitamaJjulajAtarUpo 0 vagAhya zAstraM manakAhvasUnoH 0 vatsavastalatayA tava kiJci0 vanaM svamudbadhya zikhAsu bhUmI0 vapuH zriyAbhartsitamatsyaketu0 varNinIva viratiH kRtasaGgA0 varddhamAnaH krameNAtha0 varddhiSNudevI hRdayAnurAga0 varddhiSNuyatkIrtisudhArNavena0 valkalaiH kalayatAtmani bhUSAM0 vallabhIbhavati yadbhavabhAjAM 0 vazaMvadIbhUtajagattrayasya0 vazino'sya tato vazaMvadAM 0 vasati sma ghaTodbhuvo muni0 vasatIriva valguviSTarA0 vasundharAyAmiva vaijayantaM 0 vahan suparvadrumarAmaNIyakaM0 vADmayairjitasudhAmadhudugdhai0 sargAGkaH zlokAGka 8 3 3 8 5 3 4 8 1 5. 6 4 5 5 4 pariziSTa-2 6 .6 1 2 5 5 vADmayaiviracitairidamAdyai0 vAcaMyamendrAdvimalAdicandrAt 0 vAcaspaterdivi vidhAya surAnvineyAn 0 3 4 vAtAtivelladdhvajapallavAgra0 1 128 vAtA vAnti smitakajasaridvAri 26 29 kallolayanto 0 vArirAzirazanAvihAyaso: 0 vikAlavelAmanusUtrakaNThA0 vijayadAnamumukSupurandaraH 0 35 88 118 vijayadAnavibhurviTapallikA0 16 9 89 46 * 65 25 vijJAtapUrvajananIjanakapravRtteH 0 154 viDambitAkhaNDamRgAGkamaNDale0 vidyAdharendrau vinamirnamizca0 108 vidyApure yo'khilazAkinInA0 vidyunmaNIbhUSaNa bhUSyamANA0 vidveSibhAvamapahAya paraspareNa0 vidhinA vacasAmadhIzvarI 0 23 60 75 79 68 174 112 89 201 25 17 123 vidhuM dvidhAkRtya vidhirvyadhatta yat0 vidhuvadraNapuGgavaM navo0 vidherniyogena nijAstapazyAn 0 vidhodhiyA mandamarandalIna0 vinidranIlotpalakesarazrIH 0 vinodamevaM sRjatoraharnizaM0 vindhyaM nipItAbdhiriva vratIndro0 vindhyopalAntaramiva dviradendrabAla0 vipinAni pade pade mudaM0 8 vipulAM vipulAhavAhatA 0 68 vibudhAvatha rAjapUrvako 38 vibhavaiH saha mAdhavAdayaH vibhAti yatropavanaM vinidrat0 vibhAti yadbhUyugabhAsinAsikA 0 6 76 327 sargAGkaH zlokAGka 52 92 74 112 4 6 vijayina iva rAjJaH zvetabhAso vibhAvyA0 7 vijitya kAntyA jagRhe krudhA yadA0 2 vijRmbhijAmbUnadapadmaniSpatat0 2 2 7 7 3 2 1 4 1 3 6 2 6 7 1 8 2 4 3 6 6 6 6 1 2 137 85 27 143 184 94 32 59 131 23 32 115 55 89 60 18 99 14 48 62 65 49 59 % 24 148 76 22 81 22 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 135 17 101 203 328 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGka zlokAGka sargAGkaH zlokAGkaH vibhrAjisandhyAbhraparamparAbhi0 vibhUtibhAkkAlabhidaGkadurga0 zatruJjayAdrestalahaTTikAyAm0 26 vibhUSaNaiH svarNamaNIpraNItaiH / 169 zamanasya mRgIdRzo dizo0 10 vibhUSAmadvaitAmakalayadathAnandavimala0 131 zayyaMbhavo'bhUSayadasya paTTam0 viyogavatyoSadhiyoSA yadA0 zazAGkabimbaM kulizAGgaNAnta0 vilasatyatha medapATakA0 zazI sudhAM prekSya nipIyamAnAm vilAsibAlavyajanAdhRtAta0 zAkhAprazAkhAbhiramuSya vRddhi0 vilIyamAnaistuhinAvanIbhRn0 zAkhAvizeSonmiSataprasUnAn0 vividhAbharaNaprabhAGkara0 zArikAzukazikhaNDikapotI0 vizrANayitvena purA svasAra0 zAvaH zubhairavayavaiH savituH prayatnA0 vizvaM vizantI dviSatImuSAM svAM0 zirasIva zivasya jAhnavI0 vizvatrayIzrutipuTaikavataMsikAnA0 zilImukhAzleSisaroruheva0 vizvanetramiva mohamahIndra0 101 zivavAGmayavArddhipArago0 vizvAvanIdhara 8 zIlImukha 5 pUSa 1 zizriye vijayAdAnamunIndraH0 saMkhye (1583) 28 ziSyArthanAnirmitasaMstavasyA0 vizvakadhanvI zarasAnnRpo'sau0 zuktIrasodbhavamivAmbu ghanAvalIva viSaye'pyakhile tadA purI0 . 6 zuddhakriyAmuddharato'sya bhAvinI0 viSNonihantuM narakaM gatasyau0 | zuddhAM kriyAM vidadhatAmadhibhUryadeSa0 3 viharan saha vAcakendunA0 | zuzrUSayAsanatayAnizamAprasAdA0 vRttaM vibhorbhASitumaprabhuryad zRGgArayonimiva nIrajanAbhapatnI0 vRtrazAvavaturaGgamamukhyA0 | zaizave madanamohamahebhAn0 vRSabhadhvajagodhilocanA0 zauNDIrya cakramaNavArimadAnalIlA0 3 veNIkRpANA bhujakarNapAzA0 zyAmIkRtAni kudRzAmapakIrtipaGka0 vaitADhyazailena vibhajyamAnA0 | zramaNadhumaNI maNIva tau0 vaitADhyazailo vipulAM dviphAlAM0 zramaNadharaNIbhartuH pAdAravinda0 vaibhukhyabhAg yo viSayAt kuraGga0 niSevanA0 216 vyamoci nAmuSya kadAcidantikaM0 / zruva:sudhAyai jagatAM yadIya0 vyarthIkRtAM zaktimavetya pUSa0 zritanAgasagandhasArabhU0 vyalIlasatpATalimA padAmbuja0 54 zriyaM sa pAzrvAdhipatiH pradizyAt0 vyAlavallidalakhaNDanajanmA0 zriyamAzrayate sma vAcaka0 vyAhRtAmitamadhuspRhayadbhiH0 zriyAbhyabhUyanta mayA samagrA0 vratinAmiva tathyabhASiNA0 zriyA sudhAbhukparamANumadhyA0 vrativAridhineminAyakAH0 zriyeva nirjitya samagradiggajAn0 2 vratizItarucaH kadAcana | zrI indradinnavratisArvabhauma0 133 worw v_9w 3m 3 monwww nsw on aor 33www WwwcWW 0 0 115 or Im wow 30 mmmmm Imm x 1 vrrr vr. 14 139 133 85 44 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-2 329 0 N on un >> or vo_v_mw>>>>. w w -00 070 Nm vr in a 30 w so 5 sargAGkaH zlokAGkaH sargAGkaH zlokAGkaH zrIcandrasUreratha candragaccha saMspaddhibhAvaM dadhatA svalakSmyA0 147 zrIdinnasUrirguNabhUrirasmAt 46 | saMharSaroSAtsvajighAMsumetat0 27 zrInandanaM hIrakumArarUpaM0 83 | sakAkatuNDaiNamadadravAGkito0 zrImajjagaccandra idaMpadazrI0 107 | sakuGkamaitadvadanena nirjitaM0 zrImajjinAdhIzamatAdhidevyA0 33 | saktaH zrutau zizuzazI yadasAvitIva0 3 zrImatsuhastiprativAsavasya0 42 | saGkrAntaveNI grathitaprasUn0 zrImadyazobhadragaNAvanIndraH0 101 sa cakriNAM bhAratabhUmibhAminI0 zrImanmahebhyapuruhUtapayoruhAkSI0 2 | sacivaH punarasya bhUbhujo0 zrImanmuninizAratnaM0 179 | sa cucumba padAmbujaM guro0 zrImAnatuGgaH karaNena bhaktA0 76 sajJAtilocanacakoranipIyamAnai0 zrImAnadevena punaH svakIrti0 | saJcAri nirdaNDamivAtapatraM0 zrIvajraseno'tha tadIyapaTuM0 59 sa tatsatIryo'jani bhadrabAhu0 zrIvatsarAmAGgajakambutAya0 113 sa tadIyagiraM nipIya tAM0 zrI vikramaH sUripurandaro'bhUt / / saddhyAnanAgezvararazmisAmya0 zrIsarimantraM vijane vratIndro:0 | santatopAcitakarmagaNasyA0 . zrIstambhatIrthaM puTabhedanaM ca0 . | sandarbhitAntarmucakundabhallI0 162 zrIsthUlabhadreNa nijAnvavAya0 | sandhyArucIkuGkamapaGkilAGka0 16 zrIsparddhayA yaccikurAnvijetuM0 . | sa pativratayeva vallabho0 128 zrIhIravIkSotsukitA ivAnta0 | saptacchadAnspaddhitadAnagandhAn0 zrutamatragaNendunA'munA0 | sa prAkcaGkramaNaiH pitro0 173 zrotrapatrayugamAzritavatyA0 saphalIkuru kikirImiva0 sa babhAja samAjamAtmanA0 SaD 6 grahe 9 Su 5 zazi 1 samApya kAmAnmarutAM svadArutAM0 saMkhyamite'bde samaM yadAsyena mRdhe mahaujasA0 samaye'tha tayA ratyA0 saMyamaM vijayadAnamunIndo0 sa mAnadevo'jani tasya paTTe0 saMyamazriyamavApya kumAra:0 samIre nihatAri niSpatad saMyamAdhyavasitiprathamAna0 samuccaraccandrarucIcayAmbhA0 saMyamAya samiyAya kumAraH0 samullalAsA'bhrapathe'tha sandhyA0 saMsRjya rajyaddayitena patnI0 sa muhUrtadine guruH samaM0 saMsRtermatimatAM vara tasyAH0 | sampipratI kAmitamutsukAnA0 saMsRte vrataramAnirato'sau0 187 | sampUrayankIti nabhonadIbhi0 saMsRtau sukhamazeSamamuSyAM | sampUrNapIyuSamayUkhabimbe0 saMsthApito nijapade prabhuNAtha tena0 4 121 / sambhUtipUrvo vijayo gurustat0 or . .vor 3 m w 87 or 88 w w w -GWAS mW is n w so w o 3 3333333 w 104 85 9 0 84 9 20 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sargAGkaH zlokAGkaH 1 135 to w 76 a vor or w w 67 54 11 178 129 76 136 sarasvatIzAlilasajjinazrI0 sarito dizi yatra nimnage0 sarojinIkozakucau nIpaDya0 sAGgasRSTi sRjatastadIyAM0 savADave zrI puruSottamAGke0 savAhinIkAH smitanUtacUta0 sa vicArya vicArajJo0 savidheH saguroH sagauravaM0 savezakezyAyitakUlinIzo0 sa sArvabhaumo dhvajadaNDazekharI0 sahaiva dehena samagrasaGgha sAGgaje prabalamohamahIndre0 sA dohadodayakRzIkRtatatprapUrti0 sAndrumollAsini pUrvazaila0 sAndracandranikurambakarambI0 sAndrIbhavattanuvibhAbharanijjhariNyAM0 sAndhyarAga iva jIvitamAste0 sA pUrNacandravadanA prasavonmukhatvaM0 sAmprataM kathamamuSya jaDenA0 sAmprataM tadiha zaizavazeSa0 sAmprataM bhagini tena munIndo0 sAmprataM vyatikarastava ko'yaM0 sAmpratInayugajantupavitrI0 sAraGganAbhI surabheramuSyA0 sArairdalaiH zAsanadevatAyAH0 sAlo'dasIyaH sasanAtanazrI:0 siddhArthabhUkAntasuto jinAnA0 siddhyadhvAnaM pratiSThAsu0 sindUrapUrapracitena tasyAH0 sImantadaNDa: surapadmadRSTe:0 sukRtaM pravidhAya sakriyA0 sukhaM zayAnA nizi nidriyA'GganA0 sukhaM svakIye zayane niSeduSI0 sutrAmAmbudhidhAmadiggirikuca 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGkaH zlokAGka dvandvAbdhinemIdhavaH0 25 | sudhAndhasAmadhvani sAndhyarAgo0 29 | suparvapAriplavalocanAyA:0 56 | suparvabhirbhogibhiraGgisaGgai | supAtrasasnehaguNAgyavRtti bhRt0 subhravAmiha mahe jagRhe kiM0 sumatisAdhurabhUdatha tatpade0 sumadhvajorvIdharajaitrazastrayA0 suramandirajitvarazriyA0 surayauvatajaitrakAntiya0 surAyudhadhUlatikAtmani0 surendradigbhUdharamUrdhni bimba0 susvAmibhAjo vibudhAmirAmA0 suhRdeva sametya zobhite0 sUnasaGgatazilImukhalekhA0 sUnorjaniM nigadatAmunagavrajAnAM0 sUnorjanerupanateriva sevadhInA0 3 sUnorjanermahamasau vibhavAnurUpaM0 sUribharturamRtAdapi vAco0 sUrirAjacaraNAmbujayugme0 sUrivaktravidhuvIkSaNajanmA0 sUrivAsavasamAgamasphurat0 sUrizakrapariSatkRtabhUSai0 sUrisindhurapuraH sa kumAro0 131 sUrIndrarAnandayati sma tasmin0 100 sUrIndoH sanidhau zrImAn 4 sUrIndrahIravijayaH pratipadya paTTa0 176 sUrIzvaraH siMhagiriH krameNa 160 sUrestato'jAyata ratnazekhara:0 158 sRjantamuccaiH svakaraM madodayA0 119 sRSTi sisRkSoH sudRzAM babhUva0 __ 71 setubandhamiva saMsRtisindho0 87 so'navadyAstato vidyAH0 | somaprabhaH zrImaNiratnasUrI0 or or so 5 na 5 m 5 m 5 5 5 5 5 ou or, or 3rww99 ww Immm 333339300-3w 25 or to w w r 44 175 106 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ or us 5 m w 100 wj 56 or or an 41 mw v 157 82 112 mx 5 w mm s nou v w pariziSTa-2 331 sargAGkaH zlokAGka sargAGkaH zlokAGkaH somAdimaH sundarasUrisiMha:0 80 | sva:sAnumantamadhiroDhumathAtmadarzI0 3 saundaryapAthaH plavapAdapadmA0 / 22 | svaHsubhravaH prekSya payodharau sva08 saurabhaM sumanasAM samudAyo0 svakAnta vaktrAmRtakAntidarzanAt0 2 saurabheNa malayagurivAtmA0 svakAminIkairaviNItanUbhave0 skandhopadheH kakudaDhokanakaM vidhAya0 svakAritezAcalarucaitye0 skhalati sma na kutracidvaco0 stanAntarIpAGkavapuHprasarpa | svakSAratAM sUnukalaGkitAM ca0 svacokSabhAvena jitA jinena0 sthANoH zironivasanAnazanAmbupAnaM0 / svacchandakelItaralIbhavantyA0 sthAne gatasya tridivaM svavastu0 sparddhayArkaturagAnsvajigISUn0 svajidyayAnena vigAnitaH san0 134 sparddhayeva divA dambhA0 svadhyAnalopabhavakopapinAkijAgra0 157 spaddhA vidhatte sumanaHsukezI0 svapadAbhikakumbhasambhavaM0 spardhodayAdiva mithaH pravayaM sRjadbhiH0 3 svapRSThalagnAgatakezakAya0 sparbodayAnijavivRddhikRtau yadUrU0 3 svamandire yadvadanAravinde0 sphATikAvaniSu vezmani yAntyA0 175 | svayaM vinirmApayituM jayaM svazobhA0 / sphuratprabhAtailakarambitAntare0 | svayameva zivaM gamI parA0 sphuratprabhApUgataraGgacaGgatAM0 35 | svarAgiNImaJjanakumbhikumbha0 sphuranmahogocaritAkhilAzau0 129 |svaraikasAraM paravAdinIbhyaH0 smaraM ratiprItinitambinIbhyAM0 svarga gatA kratubhujAM prabhavAmi tRptyai0 smaradvipasyaiNamadAbhirAma0 svarjiSNupuryAH parikhApravaGga smaraviSTapajaitrazastrita0 svarNajAlakavimAnagatAnAm smitaM nizAhrorapi nityrnggd| smitazriyA mizritadantakAnti0 svarNapalayayanapallavitAGgAH0 smitAravindodayadindu vibhramA0 | svarNarUpyamaNimauktikadAna0 smiteSu paddheSu mukheSvivAsyA0 | svarNAdrizRGga iva candrikayA'nuviddham0 3 smeratkairavazaGkayA kuvalayAnyu svardaNDadaNDaM dadhatA tamisra0 ttaMsayatyaGganA0 svarbhANubhIteH zaraNIkRtena0 syandanAnmaNihiraNyavareNyaH svarbhANubhIro rajanIcariSNo:0 syandanaiH syadavigAnitavAtai0 svayauvatAMhipratikarmasajja svaM kSaNAkSayamavekSya sRjadbhi0 svAlavezmAvanivAstuzasta0 svaM niSThitaM nityasuparvapAnAt0 svaviSTaraM kampramavekSya bimba0 svaHkAminIkIrtitakIrtidevA0 80 svaspaddhinaH zarabhavapramukhAnazeSA0 sva:kUlinIkUlavilAsinInAM0 | svAM niSThitAM prekSya sudhAM sudhAMzaiH0 7 sva: kUlinIjalavilolanaklRptakeli:03 39 | svAnujanmabhaginIkulavRddhA w 2 la Wmom WF G mc. 2 or 5 5 5 ng 2 9 78 9 3 3 3 0 9 0 000 0 0 0 0 m 4 5 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 svAnujAdinikhilasvajanebhyaH 0 ha haMsapAdabharitArddhamahAsI 0 haririva girikuJja mAnase mAnasaukA 0 harermahiSyAM hariti prayAtavA0 hale! himAmbhaH patitaM vihaGga0 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam sargAGkaH zlokAGka 5 5 3 2 2 89 hAracArimakucau parayA nau0 hiraNyagarbhaH praNayansurIM tAm0 hIraharSa iti nAma tadIyam 0 hRdi hIra ivaiSa viSTape0 | heSitairhayagaNasya gajAnAm 0 haimAbjaniryAsapizaGgitaiH sita0 160 134 100 135 * sargAGkaH zlokAGka 4 169 8 128 5 210 109 154 136 Fw 6 5. 2 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MIuwa ur G9. or zuddhipatrakam pRSTham paGktiH azuddham zuddham pRSTham paGktiH azuddham zuddham 8 15 mahAkAya mahAkAvya 29 12 0dhvajayallavAgra0 0dhvajapallavAgra0 9 29 vizetAono vizeSatAono 30 29 taddhRttiH tadvRttiH 10 12 apiricita aparicita 31 13 rUpAhaGkAra rUpAhaGkAraM 2 TippaNa hImuvadRdRzyante hImuvad dRzyante 35 27 brAmyA brAhmayA 5 14 nizAvazazcandaH nizAvazazcandraH 39 TippaNa januH paraMprape0 januH paraM prape0 6 ciratna 'ciratna 40 4 // 16 // // 16 // vaitADhaya0 vaitADhya0 41 12 yazAsi yazAMsi vaitADhaya0 vaitADhya0 0mavAyite 0mavApite vaitADhaya0 vaitADhya0 41 24 0sadbhayugala0 sadbhUyugala. 84 shtru0| hIla0 shtru0| 4 pUrNa candrabimbaM pUrNacandrabimbaM tAtsthAttadvaya0 tAtsthyAttadvya0 viyogavatyoSadhi0 viyoga vatyoSadhi0 nArAyaNaH nArAyaNaH / dazA dRzA 12 23 svayaMbhU0 svayaMbhU0 24 0vArApattanA0 0vAsapattanA0 16 21 gaav0| hIla0 gaav0| zarI(ra) yaSTeH zarI[ra]yaSTeH 16 TippaNa 1, 2, 3 1, 2, 3 46 28 / valI(vi)lipya valI[vi]lipya TippaNa yairivAvatIrNa yairivAvatIrNA yugayoyadvairAjyaM 0yugayoryadvairAjyaM 19 14 (6) (6) 48 22 gajagamatayA gajagamanayA 19 21 pRthakavarNanam pRthak varNanam 48 23 / pAnIya pAnIye 20 27 caturAzItiH caturazIti0 bhinnatamaH samUhAH bhinnatamaHsamUhAH 21 22 vAstugRhaM vAstu gRhaM 49 22 punarlakSmI punarlakSmI 22 13 kurvantyaH kurvantyaH(rvatyaH) 53 26 daSTvA dRSTvA 25 zloka 96-97-98mAM dRSTidoSanA kAraNe 55 18 urvasI sadRzA urvasIsadRzA hIlaTIkAno krama badalAI gayo che. tyAM zloka 96mAM hIla 57 tAdazau tAdRzau TIkA 99, zloka 97mAM hIla TIkA 100 ane zloka 98 58 lAka 98 58 9 / kurvantyAm kurvantyAm(rvatyAm) mAM hIlaTIkA 98 samajhavI. 20 ntika mAgatA .ntika mAgatA 27 4 ujjavala0 ujjvala0 58 22 (bhRGmyaH) (bhRGgyaH) vAlakAsu vAlukAsu 27 gUhyAliGgaya gUhyAliGgaya 27 27 jetuma(za)kyaH jetuma[za] kyaH // 114 // // 114 // hArakaracita0 hIrakaracita0 65 24 rasaGghaya zreNi0 rasaGghayazreNi0 28 10 krudheti krudheti 65 27 saGkayAmati0 saGkhyAmati0 28 27 kurvataH 72 15 vijJatatijinendra0 vijJatatijinendra0 kurvantaH * For Private & Personal use Only Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 140 3 3 3 3 3 3 1. 334 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam pRSTham paGktiH azuddham / zuddham . pRSTham paGktiH azuddham zuddham 75 10 pallavainivaDA pallavainibiDA 135 27 .vidyAtrINAM vidhAtrINAM 76 27 krIDAgatA0 'krIDAgatA0 136 13 zatapaJcA(za)0 zatapaJcA[za]0 77 1 sameta suraiH sametasuraiH parapakSiyaiH parapakSIyai: (go)trazailAH go] trazailAH 139 17 / (drAkSA) [drAkSA] candraravadanA candravadanA vibharti bibharti aa0| hIla. A0 / 143 10 / vinirmANa0 vizvanirmANa 15 dAna dayA pUjA dAna-dayA-pUjA0 154 8 taniketana0 taniketana0 20 . kartumicchariva kartumicchuriva 154 14 vijayasiMhamahobhyA0 manojJAM manojJAm / vijayasiMhamahebhyA0 91 20 0korakitane korakitena 154 TippaNa 2. 94 13 tamIpriya tamaH tamIpriyatamaH 156 27 zlAdhyate zlAghyate 95 15 0zcatuH saGkhyA0 0zcatuHsaGkhyA0 157 1 zlAdhyate zlAghyate dvipeSu dvIpeSu 161 7 sasAra0 saMsAra0 96 8 karNayorna veti karNayornaveti 163 20 niH sarada0 ni:sarada0 100 18 sahamudrayA saha mudrayA 164 1 mInasaddazAM mAddazAM mInasadRzAM mAdRzAM 101 11 zobhitAMGgAH zobhitAGgAH 166 6 svarupANi svarUpANi 104 5 // 119 // // 119 // 168 1 0dhusUNa 0ghusRNa0 106 6 dvIpavimAnamiva 0dvIpaM vimAnamiva 170 20 0bandhUkena bandhU(dU)kena 109 17 tamaH-pakaM tamaHparka . 172 2 niH saranbahi0 niHsaranbahi0 / 109 TippaNa pavAye 0vavAye hRdayAnniH saranrAga hRdayAniHsararAga 113 TippaNa tridivAnAyAH tridivAGganAyAH 172 20 jalakaNanikara, jalakaNanikaraH 114 25 "igrAma0 "saGgrAma0 173 26 citaM cittaM 116 14 jita zrIratha0 jitazrIratha 175 15 rahakatibhRtAM rahakRtibhRtAM 119 26 dinasUri dinasUri 177 tatra0 bhuvi0| tatra0 bhUvi0 / 121 24 0SaNA kSaNeSu 0SaNAkSaNeSu 177 10 sahastramayUkhaiH sahasramayUkhaiH 122 TippaNa iti vajrasena:4 iti vajrasenaH 14 177 15 vaha 123 6 saudarya0 sodarya0 178 20 bherIbhAGkati0 bherIbhAkRtika 126 1 dRSTvA ? kiM strIyukto'sau, 179 14 / / punarna pherI punarnapherI dRSTvA, kiM strIyukto'sau ? 191 4 dAtRRNAM 128 20 yenAbhibhUta(:) yenAbhibhUta[:] 194 6 sRja 134 8 yAvannirata [ntaraM] yAvannirata(ntaraM) 194 7 divAmandAndaM divAmandAnandaM 135 25 catuH SaSTi0 catuHSaSTiH 195 19 sUrindrAt sUrIndrAt 172 va: dAtRNAM Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 1 217 zuddhipatrakam pRSTham paGktiH azuddham zuddham pRSTham paGktiH azuddham zuddham 196 4 vAcasyatiriva vAcaspatiriva 213 26 uktA uktvA 196 TippaNa paDhanaguNavattvam paThanaguNavattvam 214 20 sAdhunAM sAdhUnAM vinoda vibhramAta vinodavibhramAta 215 sUripadAparNA0 sUripadArpaNA0 197 23 krIDituma krIDitum 216 zrIsuriNA zrIsUriNA . 198 2 dhurjaTi0 dhUrjaTi0 216 1 zlodhyotsavaH zlAghyotsava: 198 9 rasayuktobhUta0 rasayuktIbhUta0 217 1 mUtimanta0 mUrtimanta0 199 13 dakSiNAsyAM dakSiNasyAM 217 nA parasyeti nA'parasyeti phaNi phaNI hIvijayasUribhyaH hIravijayasUribhyaH 199 21 prativarSa yamuyetva prativarSa yamupetya 218 11 yazaH sumano0 yaza:sumano0 199 22 tanumatAM tanUmatAM 220 14 zrI sUrIza0 zrIsUrIza0 199 26 bhaktapuraSapAtra0 0bhaktapuruSapAtra0 220 25 mUkavadA0 ghUkavadA0 200 6 yatrottuGgazRGga yatrottuGgazRGgA 221 4 prApayituma prApayitum 200 15 dakSiNadisthAyuka0 dakSiNadik- 222 23 kima? kim? sthAyuka0 224 5 0zcandana vRkSa0 zcandanavRkSa0 201 14 tadvRtiH tadvRttiH 224 16 nandanasUtA0 nandanasutA0 204 4 narANAma narANAm 225 24 zarIrani: sara0 zarIraniHsara0 204 5 strIrabhUta strIrabhUt 226 14 tvaktvA tyaktvA 204 16 labhbhitayA lambhitayA 226 tata 204 devadevAviva devIdevAviva 227 20 0cuDAmaNi 0cUDAmaNi 205 10 gama 229 nirttitama nartitam 205 paDhitaM paThituM 230 18 zarIraGgopAGgaiH zarIrAGgopAGgaiH paDhatA paThatA 230 26 varSana varSana 205 25 draSTimicchayA draSTumicchayA 231 10 murkhapuMsAM mUrkhapuMsAM 206 20 obhAgineyo 0 bhAgineyau 233 8 prattavAna prattavAn 207 4 cantAmaNi cintAmaNi 237 15 sUrISTasiddhayai sUriSTasiddhyai 208 25 vratIzItA vratIzitA 238 6 niH zeSa niHzeSa 210 9 sugamama sugamam 245 7 0sandhAbhra0 sandhyAbhra0 210 22 vAcakAhvayama vAcakAhvayam 246 3 zobhApsate zobhApyate 211 6 zivapUryAM zivapuryA 250 13 nijaparidRDhaM nijaparivRDhaM 211 10 pUrI purI 250 14 nayanani: sara0 nayaniHsara:0 212 29 surisindhura0 surasindhura0 251 2 mukhepuSatpA0 mukhe'puSatpA0 tat gam 205 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 pUtkurute 'zrI hIrasundara' mahAkAvyam pRSTham paGktiH azuddham zuddham pRSTham paktiH azuddham zuddham 252 26 mRta kumbhaH mRtakumbhaH 272 10 rodIta kalinda0 0 rodItakalinda0 253 6 cala zikharAt 0calazikharAt 273 25 aGkazatADanaM aGkazatADanaM 253 12 tasmA-dastAcala00tasmAdastAcala0 273 26 0ralaGkatAbhyAM 0ralaGkRtAbhyAM 253 pazcima samudre pazcimasamudre zobhA- zobhana254 20 dIdhiti dIdhiti 278 4 putkartukAmaiH pUtkartukAmaiH dIdhitidIdhiti0 278 15 utprakSyate utprekSyate 255 4 1183|| ||86 // 279 3 putkurute 255 19 patnya palyA 282 19 nai ke0 naike0 256 1 zreNIzazAGkA0 0zreNI zazAGkA0 283 24 pAnAtpI0 pAnAtpI0 257 22 zivAhnasAdhu0 zivAhvasAdhu0 285 20 puSpodbhava 'saurabhasya 257 TippaNa hIsuMprato hIsuMpratau puSpodbhava saurabhasya 260 22 ni: sarantI0 niHsarantI0 286 1 udvegakalitaH udvegakalitaH 261 TippaNa savArIGgavarNanam 0sarvAGgavarNanam 286 8 . sahasrasaGkhyAkaH sahasrasaGkhyAka: 263 15 vyajanA dhRtAta 0vyajanA dhRtAta0 287 10 / tasmAdda rAIti0 tasmAda rAho(ti0 264 12 0kSarairUpamo0 0kSarairupamo0 290 9 daSTvA dRSTvA 264 13 zabdAlaGkArArthalaGkArarUpaH / 293 22 kumubdandhu0 kumudbandhu0 zabdAlaGkArArthAlaGkArarUpaH 294 6 vizrAntaraGgama0 vizrAntaturaGgama0 267 TippaNa 3. dRzyAH 3. 0dazyAH 294 7 tathA 268 3 hatoguptagRhaM hetoguptagRhaM . 296 23 zivAhvAsAdhu0 zivAhvasAdhu0 270 2 vikaca'kamalaM vikacakamalaM 296 kovida siMha0 kovidasiMha0 270 TippaNa smarasyA smarasya tayA Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tArAhATasvahakSatrIrapahAyatenemAmAcabarUvatAyaijanamata tapariSadetAta bityativAsvavidadhavizvAnAzAmAchatyUdAdAnapa yAyava daNjevayAnajitadizogAdigvArapAupadAnAkiAzAvAlAruNajye puhinAlaMkArahAropamakoNItikarabacudi padAvAra vidayArAdyAna zavavidhatarAgAsantAtravagotranikSayavatrIgRGgArAcAza malAlokAravArIsATamaLaNAdAyaTa.gAya mAnaTeaamelibrary ain Education International For late & Personal Use Op