Book Title: Avashyak Niryukti Part 01
Author(s): Aryarakshitvijay
Publisher: Vijay Premsuri Sanskrit Pathshala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005753/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI Agyujha niyukita _ (sarTIka gurjarAnuvAda sahita) cayiHI zrImad bhaTrabAhuvAmI TIkAkAra zrImad haribhadrasUri bhASAMtara karyA mutazrI Aryaravijaya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH | // zrImad vijayaprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-candrazekhara-jitarakSitagurubhyo namaH | zrImad bhadrabAhusvAmI praNIta zrImad haribhadrasUriracitaziSyahitAvRttiyukta thI vaghu niyukita lookaa loo S SSSSS (saTIka gurjarAnuvAda sahita) bhAga-1 (ni. 1-185) bhASAMta2 kartA : zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna saraLasvabhAvI pU. munizrI jitarakSitavijayajI ma. sAhebanA ziSyaratna muni AryarakSitavijaya amm naann nnnu saMzodhaka svAdhyAyapremI pU. munizrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sAheba prakAzaka zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA amadAvAda - tapovana Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -divyakupAcchasiddhAntamahodadhi zrImadvijaya premasUrIzvarajI ma. sAheba vardhamAna taponidhi zrImadvijaya bhuvanabhAnusUrIzvarajI ma. sAheba --ThaMzubhAziSa8- siddhAntadivAkara zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma. sAheba zAsanaprabhAvaka pUjyapAda paM. zrI candrazekharavijayajI ma. sAheba sukRtAnumodanA pa.pU.A.bha. zrImadvijaya yazoratnasUrIzvarajI ma. sAhebanA ziSyaratna munirAjazrI dharmaratnavijayajI ma. sAhebanI preraNAthI umarA zvetAMbara mUrtipUjaka jainasaMdha - umarA-surate jJAnakhAtAnI upajamAMthI bhASAMtarasahita A graMthanA prathama be bhAganA prakAzanano saMpUrNa lAbha lIdhela che. zrIsaMghanI zrutabhaktinI ame hArdika anumodanA karIe chIe. thI 7deg deg degdegdegdegdegdegdegdegdegdegdegdegdeg prathamaprakAzana : vi.saM. 2067 tA. 7 - 11 - 2010 nakala : 1OOO mUlya: rU. 150/ prAptisthAna zrImadvijayapremasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, mu. amiyApura, po.sugaDa, tA.jI. gAMdhInagara - 382424 phonaH (079) 29289738, 32512648 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jA aMtaramAM pAthanA ghoghano ghughavATa hato, jamA haiyAmAM vAtsalyanA maghura RNA A~jA hU~ jamA samarpaNa hRdayamAM viInuM sauMdarya jhagANa mArI rahyuM hatuM, eNvA siddhAntamahodadhi, rrasAhityapUiNamati, pa.pU.A.bha. premasUrIzvarajI ma. sAhebanA karakamalamAM trI A kavinI sAdara samarpaNa. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ In 3OM hrIM ahaM namaH | jJAna kriyAbhyAM mokSaH jJAnasya phalaM viratiH samyagrajJAna ApatI, dhArmika adhyApakone taiyAra karatI ane bhAvine ujjavala karatI zeThazrI kAMtilAla lallubhAI jhaverI saMskRtI pracAraka TrasTa saMcAlita, AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI ma. saMskRta pAThazALA preraNAdAtA : zAsana prabhAvaka pa.pU. paMnyAsa zrI caMdrazekhara vijayajI mahArAja sAheba saMyojaka : pU.munizrI jitarakSita vijayajI ma.sAheba saujanya : sva.mAtuzrI subhadrAbena kAMtilAla pratApazI ha. praphullabhAI pAThazALAnI vizeSa vizeSatAo * 3 thI 5 varSano Thosa abhyAsa, viziSTa abhyAsa sAthe viziSTa skolarazIpa * abhyAsuone viziSTa skolarazIpa tathA InAmo * mumukSaone suMdara tAlIma * nyAya-vyAkaraNano abhyAsa karanArane pratimAsa viziSTa ziSyavRtti * dhArmika abhyAsa sAthe English, kayUTara, saMgItano abhyAsa jhaH paryuSaNa parvamAM dezavidezamAM ArAdhanA * rahevuM, jamavuM saMpUrNa phrI (niHzulka) bhAra vinAnA bhaNatara sAthe samyam jJAna sahitanuM dhaDatara eTale tala tapovana gRhadIpaka vidhAlaya * dho. 5 thI 12 sudhInuM skUlanuM DIgrIlakSI bhAra vinAnuM bhaNatara * saMskRta-tattvajJAna Adino viziSTa abhyAsa * dhoraNa 10 ane 12nI borDanI parIkSA * zALAmAM gayA vinA anubhavI zikSako pAse abhyAsa ApazrInA parIcitomAMthI A baMne yojanAmAM bALakone mUkIne Apa nizcita bano. Apano bALaka bhaviSyamAM jinazAsanano sevaka tathA mAtApitAno bhakta banaze. saMparka sthaLa : zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskArapITha, amIyApura, posTa-sughaDa, ji. gAMdhInagara gujarAta, phona (079) 32512648, 29289738 mo.- 9328681145 web site - www.tapovanpathshala.com Email : tapovanpathshala@gmail.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika Avazyaka niryukti graMthanI AvazyaktA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtomAM atyaMta mahatvanI che. je graMtha sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone zarUAtanA varSomAM bhaNavAno che te graMtha bhaNavA ane bhaNAvavAmAM kyAreka koIka paMkti aTakI jAya tyAre graMtha AgaLa vadhe nahi. tethI Avazyaka niryukti graMthamAM saraLatAthI praveza karavA mATe gujarAtI bhASAMtaranI jarUriyAta hatI. tenI lAMbA samayathI mAMga paNa hatI ane A mAMganI pUrti arthe A graMthanA bhASAMtaranI zarUAta mArA ziSyaratna munizrI AryarakSita vijayajIe karI. bhASAMtara daramiyAna je sthAno zaMkita hatA te sthAno aMge samudAyanA vidvAna mahAtmAone puchAvyA ane udAracarita mahAtmAoe je te samaye praznonA nirAkaraNa karIne graMthanI racanAne AgaLa vadhArI hatI. teonA ame RNI chIe. Avazyaka niryuktinA eka eka bhAga jaina saMghane samarpita thatA jAya tema tema AnaMdanI lAgaNI pragaTe te sahaja che. amArA samudAyamAM pahelethI svAdhyAyano joga vizeSa rahevAthI svAdhyAyanuM vAtAvaraNa munizrI AryarakSita vi.ne mahAnagraMthanuM bhASAMtara karavA preraNAdAyI banyuM. temAM paNa pU.gurudevazrI candrazekhara vijayajI ma.sAhebanA svAdhyAyaprema ane preraNA A graMthanA sarjanamAM sahAyaka banyA. sva-parane upakAraka navA navA graMtho jaina saMghane maLatA rahe tevI prAnte bhAvanA bhAvIza to te ayogya nahi lekhAya. anekAneka sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto AvazyakaniryuktinA graMtha dvArA vizeSa svAdhyAyamAM joDAya tathA ApaNA saumAM jh Avazyaka pratyeno sadbhAva pedA thAya to munizrIno prayatna saphaLa thayo lekhAze. e ja apekSA saha..... amAvAda-tapovana aSADha suda 6 vira li. muni jitarakSitavijayanI vaMdanA / anuvaMdanA 5 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ da namo'stu tasmai jinazAsanAya One Minute Please cha AvazyakanA kula sUtro bhegA karIe to karemi bhaMte - logassa - vAMdaNA vagere maLIne ghaNuM ochuM sAhitya bane. paNa enA upara racAyelI niryukti, cUrNi, vRtti, bhASya vagere vagerenuM jo saMkalana karIe to sAMbhaLyuM che ke Aje paNa cha Avazyaka upara aMdAje eka lAkha zloka pramANa saMskRta-prAkRta sAhitya maLe che. mahApuruSoe Avazyaka upara ATaluM badhuM lakhANa karyuM, e ja dekhADe che ke A cha AvazyakonuM mahattva keTaluM badhuM emanA manamAM dRDha thayeluM haze ! cha Avazyaka uparanI ghaNI badhI TIkAomAMnI eka TIkA eTale sUripuraMdara zrI haribhadra sUrIzvarajI viracita hAribhadrI vRtti ! AnI kamAla e che ke emAM prAyaH cAreya anuyogono sArAmAM sAro bodha thaI zake che. pAMcajJAna ane niSnavAdamAM dravyAnuyogano bodha thAya. pagAmasiAya vagerenA vivecanamAM caraNakaraNAnuyogano bodha thAya. kathAono to bhaMDAra che A grantha ! eTale kathAnuyogano bodha thAya. te te sthAne thoDA-ghaNA aMzamAM gaNitAnuyogano paNa bodha thAya. vartamAnakALanI dRSTie ema cokkasa kahI zakAya ke A eka granthano paNa jo barAbara abhyAsa karavAmAM Ave, to sAdhu gItArtha banI jAya, arthAt DhagalAbaMdha padArtho enA manamAM - AtmAmAM ramatA thaI jAya. paNa moTI muzkelI e ke e mahApuruSa haribhadrasUrijI mahArAjanI TIkAzailIM samajavI ghaNI kaThina ! (A) teozrI ghaNuM TUMkamAM lakhe, e TUMkANamAMthI ghaNuM badhuM samajavAnuM hoya, je atyAranA jIvo mATe to ghaNuM badhuM kaparuM ja che. (B) AmAM kathAnako vagere badhuM prAkRtabhASAmAM che, e bhASAmAM te kALamAM prasiddha ghaNA badhAM dezI zabdo vaparAyA che. e zabdomAMthI keTalAya zabdo evA che ke zabdakoSamAM paNa eno artha na maLe, kadAca artha maLe toya tyAM e artha barAbara saMgata na thato hoya. (C) Akhone Akho A grantha gItArtha guru pAse bhaNyA hoya evA sAdhu-sAdhvIo Aje keTalA maLe ? ochA ja ne ? eTale eno artha spaSTa ja che ke guruparaMparAthI A granthano vyavasthita bodha dharAvanArA saMyamIo ochA che, mATe ja vyavasthita abhyAsa karAvI zake evA saMyamIo paNa ochA che. paMDitajIo Ano abhyAsa karAvI zake, evI zakyatA nahivat che. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A badhI paristhiti dhyAnamAM AvatA evuM spaSTa lAgyuM ke "saMyamIo Ano abhyAsa ekaMdare sArAmAM sAro karI zake, e mATe enuM vyavasthita bhASAMtara jarUrI che." Aje DhagalAbaMdha saMskRta-prAkRtagranyo bhASAMtara sahita bahAra paDe che. enI pAchaLa A ja badhA kAraNo che. mArA sahavartI munirAja AryarakSita vijayajIne meM A mATe saheja preraNA karI ane emaNe vaDIlonI saMmati meLavIne tarata ja e kAma saharSa upADI lIdhuM. A kAma upADyAne paNa Aje traNeka varSa thavA AvyA che, tyAre A prathama be bhAga prakAzita thaI rahyA che. enuM kAraNa e nathI ke "kAma dhImI gatie cAlatuM hatuM." paNa enuM kAraNa e che ke A kAma atizaya kaparuM hatuM.' dareke dareka paMktiono, zabdono barAbara artha lakhavo jyAM na bese tyAM bIjA badhA grantho kADhI emAMthI eno artha meLavavo, chatAMya na maLe to vidvAnone patro dvArA pUchAvavuM, e patra vyavahAra paNa ghaNo badho samaya mAMgI le........ kyAreka to eka-eka paMkti mATe paMdara-paMdara divasa samaya nIkaLI jAya....A badhuM thayA bAda jayAre lakhANa saMpUrNa thAya tyAre vidvAna saMzodhakane mokalavuM...... e saMzodhana aneka kAryo vacce samaya kADhIne khUba ja jhINavaTathI badhuM saMzodhana kare, emAM emane amuka padArtho khoTAasaMgata lAge, to e badhuM lakhIne jaNAve eTale e padArtho upara carcAo zarU thAya...... e mATe vaLI patra vyavahAra thAya, jayAM sudhI baMne pakSa ekamata na thAya tyAM sudhI chapAvI kema zakAya ?.......ema ghaNI carcA bAda padArtha nizcita thAya ane e chapAya...... kyAMka vaLI padArtha nakkI na thAya to ene mATe vaLI navA navA vidvAnone pUchavuM paDe...... A badhA pachI paNa presamAM badhuM kaMpojha thAya, pachI enA eka-be-traNa mupha ceka karavA paDe. e pachI badhuM seTIMga karavuM paDe..... AvI AvI to DhagalAbaMdha mahenata pachI, muzkelIo pachI A kAma pUrNatAne pAmatuM hoya che. emAM traNa varSa to pANInI jema vahI jAya, khabara ja na paDe. ApaNA hAthamAM to taiyAra pustaka AvI gayuM, paNa enI pAchaLa munirAje traNa-traNa varSa kevI agAdha mahenata karI che, eno vicAra paNa karazuM, to anaMtI vaMdanA arpaNa karyA vinA nahi rahIe. - jema gharamAM nAnA bALako to savAra-bapora-sAMja nAsto-jamaNa karI letA hoya che. bhAvatuM hoya to khuza thAya ane na bhAve to mammIne be-cAra apazabdo saMbhaLAvI paNa de, mammI to bAluDAo pratyenA snethI e paNa sahana karI le, paNa e bAluDAone bhAna nathI ke "mammI keTalo badho bhoga Ape che ?' rasoI pahelA ane rasoI pachI mammIe to kalAko sudhI rItasara majurI karavAnI hoya che. zAka lAvavuM-samAravuM-vaghAravuM vagere, ghauM daLAvavA loTa bAMdhavo, roTalI vaNavI, gesa para utAravI vagere.... bhojana vakhate badhuM pIrasavuM, samayasara hAjara karavuM.....vagere. badhuM patI gayA bAda vadhelAnuM ThekANuM pADavuM, vAsaNo dhovA.....vagere. A badhuM traNa TAIma ane rojeroja karavAnuM...... mAtra bhANA para AvIne bhojana karI janArA ajJAnI bAlako mammInA bhogane zuM samaje ? ApaNe AvA bALaka chIe? A munirAje bhojana rUpI suMdara pustaka ApaNA hAthamAM ApI dIdhuM che. emAMthI bhAvatuM haze e ApaNe khAzuM. paNa bhASAMtaramAM thoDIka bhUlo dekhAze ke tarata TIkA-TIppaNa karavA lAgazuM ke "A barAbara nathI lakhyuM, A bhUla karI che. A utAvaLa karI che, be-cAra jaNane pUchavuM Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 joIe....." vagere. paNa munirAjanI pelI mammI jevI sakhata mahenatane, traNa-traNa varSanA avirata puruSArthane kadI dhyAnamAM paNa lezuM kharA ? bhalA AdamI ! bhUla to konI na thAya ? chadmasthamAtranI bhUla thavI saMbhavita che, to A munirAja bhUla na kare. e to potAnA A bhoganI niMdA-prazaMsA badhuM ja hasate moDhe svIkAravA taiyArI rAkhaze ja, paNa ApaNI badhAnI pharaja zuM ? e ApaNe khAsa vicAravuM joIe. prastAvanAmAM A bAbatano ullekha ka2vAnuM kAraNa e che ke pUrve jaNAvyuM tema A grantha kaparo hovAthI emAM ghaNI badhI mahenata bAda paNa bhUla thavAnI zakyatA rahevAnI. e bhUlano bacAva to nathI ja karavAno. bhUla sudhAravAnI ja che paNa jema e munirAje potAnI bhUla sudhAravAnI che. tema ApaNe badhAe bIjAnI bhUlo joIne tarata enI niMdA-TIkA karI devAnI paDI gayelI kuTeva rUpI bhUla paNa sudhAravAnI che. hA ! bhUlo batAvavI cokkasa ! paNa sAthe sAthe A mahAna sukRtanI kadara paNa karavI. jo ke saMyamIo sukRtonI anumodatA karanArA hoya ja chatAM koIkane A upayoga na raheto hoya, to emaNe A khyAla rAkhavo jarUrI kharo. A bhASAMtara pAchaLa keTalAya bhavyAtmAoe bhoga Apyo che. traNa varSa sudhI sakhata-satata mahenata karanAra munirAja AryarakSita vijayajIno sauthI moTo bhoga ! emanA guruvara pU. munivara jitarakSita ma. sAhebe emane A kArya mATe satata protsAhana ApyuM, badhI ja anukULatAo karI ApI, ziSya pAsethI potAnI sevA levAnI TALI dIdhI e badho emano bhoga paNa ocho nathI. * athathI Iti sudhI badhuM ja akSarazaH saMzodhana karI ApIne munirAja zrI bhavyasuMdara vi.e paNa sAro bhoga Apyo. A saMpUrNa kAryamAM anarAdhAra kRpAvRSTi varasAvanArA mArA-amArA saunA gurudeva pU.pAda zAsana prabhAvaka paMnyAsapravara zrI candrazekhara vijayajI ma. sAhebanA bhoganI to kiMmata ja zI rIte AMkavI? emanI amIdraSTi vinA A kAryamAM eka DagaluM ya AgaLa vadhavuM zakya ja kyAM hatuM ? A nAnakaDI prastAvanA lakhI ApIne meMya nAnakaDo bhoga Apyo che hoM ! eTale mane bhUlI na jatA. bIjA keTalAya bhavyAtmAonA bhoga pachI A bhavyakAryanuM nirmANa thayuM che. basa, sau saMyamIo A zAstrano sArAmAM sAro abhyAsa karIne, zAstrajJAtA banIne, pariNatisaMpanna banIne paramapadane pAme e ja eka mAtra abhilASA. amadAvAda tapovana vikrama saMvata 2066 jeTha suda punama li. guNahaMsavijaya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 2 Avazyaka niryukti eTale sAdhu ane zrAvakoe rojeroja karavAnA cha Avazyako parano zrutakevali bhadrabAhusvAmI mahArAjAno vyAkhyA graMtha.... Avazyaka sUtro, gaNadhara bhagavaMto dvArA racAyelA che. tenA eka eka akSaro maMtrAkSaro samAna che. eka eka zabdamAM adbhuta rahasyArthI paDelA che. sAmAnya buddhivALA ApaNA mATe to e agamya ja gaNAya. eTale cauda pUrvadhara bhadrabAhu svAmI mahArAjAe e artho ApaNane kholIne batAvyA che... eka - be udAharaNa joIe. karemi bhaMte ! mAM be vAra bhaMte ! zabdathI bhagavAnane saMbodhana karAyeluM che, te be vAra zA mATe ? tivid tivide N mAM, tividdano artha karaNa-karAvaNa-anumodana che ane tiviheLa no artha mana-vacanakAyAthI, ema che. to pachI, te zabdo pachI pahelAM maLeLa-vAyA-jALuM mUkIne na remi-1 chAvemi aMtamapi anna no samaNuggAmi, e pAchaLathI jaNAvavAnuM kAraNa zuM ? AvA aneka praznonA adbhuta samAdhAno niryuktikAre batAvyA che, je ApaNane AnaMdita karIde. zrutajJAnanA khajAnA jevo graMtha / Avazyaka niryukti...je viSaya Avyo che, tenuM vistArathI nirUpaNa che...maMgaLa, cAra nikSepA, pAMca jJAna, prabhu vIranuM caritra, RSabhadeva bha.nuM caritra, gaNadharavAda, nirbhavavAda, bhASA.... kayo viSaya bAkI che ? e prazna thAya. niryuktikAranI zailI, saMkSipta che...eTale tenA artho paNa ApaNA mATe durbodha che. ene kholIne batAvyA che sUripuraMdara haribhadrasUrijI mahArAjAe... temaNe pote ja karelA ullekho parathI evuM anumAna thAya che ke Avazyaka upara temaNe bRhaTTIkA paNa racI che, je hAla upalabdha nathI..A laghuTIkA paNa ApaNA mATe to dariyA jevI che. tyAre bRSTIkAmAM keTalA padArtho haze ? te to kalpanA ja karI zakAya. haribhadrasUri mahArAjanI TIkA uparAMta, maladhArI hemacandrasUri ma.nI TippaNa, malayagiri ma.nI TIkA, jinabhadragaNi kSamAzramaNa ma.nuM vizeSAvazyaka bhASya, tenA upara maladhArI hemacandrasUri ma.nI TIkA.. zrI jinadAsagaNimahattaraskRta cUrNi A badhA graMtho Avazyakaniryukti upara upalabdha che. guruparaMparAthI ja cAlI AvelA arthone haribhadrasUri mahArAjAe graMthastha karIne ananya upakAra ApaNA upara karyo che. temanI TIkA vinA niryukti samajavI agharI ja nahIM lagabhaga azakya hota !... haribhadrasUri mahArAjA paNa tArkika vidvAn hatA. eTale temanI TIkA paNa alpa kSayopazamavALA jIvone samajavAmAM kaThinAI to paDe ja..kyAMka paradarzanono abhyAsa, kyAMka anya graMthono abhyAsa hoya, Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 SSC to ja temanA Azayane samajI zakAya... anyathA aneka sthAno ukale nahIM, ane tethI prAthamika abhyAsa ullAsa gumAvI bese, hiMmata hArI jAya, ane abhyAsa baMdha karI de... kyAMka viparIta arthaghaTana thA paNa zakyatA kharI ja.. A samasyAno ukela, munirAjazrI AryarakSita vijayajIe Apyo che. saraLa gujarAtI bhASAmAM TIkAno anuvAda prastuta karavAnI hAma temaNe bhIDI che. gurukRpA ane abhyAsanA baLe teoe graMthakAranA Azayane pragaTa karavAmAM khUba suMdara saphaLatA hAMsala karI che, te anuvAda vAMcatA ja samajAya che. AvA vizALa graMthano anuvAda e varSo mAMgI letuM kArya che. vaLI temAM apAra dhIraja, khaMta ane utsAha joIe. lakhavuM, tapAsAvavuM. kliSTa sthaLo para kalAko vicAra karavA, anya vidvAno sAthe patra dvArA vimarza karavo, prupha tapAsavuM, saMskRtagujarAtIno meLa besADavo vi..kAryo kevA bhagIratha che, te to anubhava karanAra ja jANI zake. chellA traNa varSanI je mahenatane aMte A prathama be bhAga bahAra paDI rahyA che, teno huM sAkSI chuM... AvA avirata mATe mahAtmA anamodanIya che. vaMdanIya che. dhanya che. temaNe to A puruSArtha dvArA karmanirjarAdi apAra lAbho meLavI lIdhA che. - A graMthanA abhyAsa dvArA ApaNe jinazAsananA aNamola zrutajJAnane prApta karI zraddhAvata banIne samyagdarzanane nirmaLa karIe, svAdhyAya dvArA saMkalpa vikalpono nAza karI, saMvegathI vAsita banIe, apUrva nirjarA karIe to, teonI A mahenata ApaNA mATe sArthaka thaze... temano A avirata puruSArtha cAlu rahe ane saMpUrNa graMthano anuvAda ApaNane vahelI take prApta thAya, eTaluM ja nahIM paNa AgaLa bIjA paNa graMtho temanA dvArA ApaNane maLe, tevI AzA rAkhIe. jinAjJA viruddha kaMIpaNa lakhAyuM hoya to micchAmi dukkaDam aSADha suda 5, 2066, 16.7.10. jagadguru hIrasUri .mU.5.tapA jaina saMgha malADa (I), muMbaI - 97 da. bhavyasuMdaravijaya Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Excuse Me ! ere 'ya pravrakhyAprathamavivase va rIyate', odhaniyuktino pATha cAlI rahyo hato. temAM A paMkti vAMcatA mArA vidyAguru pa.pU. muni guNahaMsavijayajIe ama saune uddezIne kahyuM ke, "juo, A graMtha to dIkSAnA prathama divasathI vAMcavAno che, ane tame dIkSAnA pAMca-cha varSa pachI vAMcI rahyA cho," pATha pUro thayA pachI emanuM mano-maMthana AgaLa cAlyuM ane vicAryuM ke, AnuM kAraNa saMskRtabhASA che, saMskRtabhASAne kAraNe je sAdhu-sAdhvIjIoe saMskRta buko bhaNI nathI, teo AvA graMtho prathama divasathI kyAMthI vAMcI zake ? 16 A manomaMthananA phaLa svarUpe vidyAgurue ovaniryukti vigere pAyAnA graMthonuM bhASAMtara karavAno AraMbha karyo. te AraMbhe Aja dina sudhImAM odhaniryukti ane dazavaikAlika AgamagraMthonuM bhASAMtara vAcakavarga samakSa raju karyuM. paraMtu "eka akelA thaka jAegA, milakara hAtha baTAnA" nyAye emanA udAra hRdaye eka AgamagraMthanuM bhASAMtara karavAnI mane preraNA karI. preraNAe prathamavA2mAM mane hasAvyo. paraMtu vAraMvAranI preraNAe mArA mana upara kabajo meLavyo. savAla e ubho thayo ke kayA graMthanuM bhASAMtara karavuM ?, vidyAgurunA manamAM Avazyaka niryukti graMthanuM nAma AvyuM. te mATe preraNA thatA zubha AraMbha karyo. paraMtu jema khetarane kheDatI vakhate haLa vAraMvAranI skhalanA pAme che, tema mAro AraMbha paNa "A kArya mArAthI thaze ke nahIM ?, vigere......kuzaMkAothI vAraMvAra skhalanA pAmavA lAgyo. paraMtu 'yad bhAvyuM tat maviSyati' nyAye vAtsalyavAridhi evA mArA gurujI pa.pU. jitarakSitavijayajI ma. sAhebanA utsAhavardhaka vacanoe mArI kuzaMkAone dUra karI mArA AraMbhane askhalita gati ApI. jenA phaLa svarUpe vAcakavarga samakSa Aje Avazyakaniryukti uparanI yAkinI mahattarAsUnu paramapUjya haribhadrasUriracita ziSyahitA nAmanI TikAnA gujarAtI bhASAMtaranA prathama be bhAga raju thaI rahyA che. TIkAkArazrIe racelI 22000 zrlokapramANa A TIkA gurjarabhASAMtarasahita pustakAkAre lagabhaga ATha bhAgamAM saMpUrNa chapAze. temAMnA prathama be bhAga prakAzita thaI rahyAM che. bIjA be bhAga TUMka samayamAM ja prakAzita thaze. tathA chellA cAra bhAga prakAzita thatAM sAro evo samaya jaze. sAmAyika, cavIsattho, vaMdana, pratikramaNa, kAussagga ane paccakkhANa A cha adhyayanonA samUharUpa AvazyakaniryuktigraMthanI mULa gAthAonA racayitA zrutakevalI pa.pU. bhadrabAhusvAmI ane tenI upara TIkA racanAra 1444 graMthanA racayitA pa.pU.haribhadrasUrijInA jIvanacaritrathI vAcakavargane sAro evo paricaya hovAthI paricayollekha karato nathI. A prathama be bhAgamAM gaNadharavAda sudhInA varNanano samAveza karavAmAM Avyo che. temAM varNavelA viSayonI jANakArI mATe vistArathI jaNAvelI viSayAnukramaNikA jovI. hastalikhita pratonA AdhAre saMzodhana karI tenuM mudraNa karanAra prAyaH AgamoddhAraka pa.pU.sAgarAnaMdasUrIzvarajI ma.sAheba hovA joIe evuM lAge che. jemAM temaNe sthAne-sthAne TIppaNIo karI che. te ja TIppaNIonuM A pustakamAM avataraNa karavAmAM AvyuM che. jo ke bhASAMtara karatI vakhate mudrita pratimAM ghaNA sthAne azuddhio najaramAM AvI. jethI lAgyuM ke A graMthanuM punaH saMzodhana thavuM joIe. Avo ja abhiprAya anya AcArya bhagavaMto, mahAtmAo pAsethI sAMbhaLavA paNa maLyo. paraMtu bhASAMtaranuM kArya ja eTaluM moTuM ane lAMbu hovAne kAraNe saMzodhana tarapha daSTipAta karavAnuM mulatavI rAkhyuM. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N 1 2 SSSSS bIjI eka khAsa vAta ke saMskRta TIkAnA prAyaH sarva zabdonuM bhASAMtara karavAno prayAsa karyo che tathA te uparAMta jayAM padArthanI spaSTatA karavAnI jarUra lAgI tyAM ( ) kauMusa karI arthAt vigere zabdo dvArA padArthanI spaSTatA paNa karI che. bhASAMtaramAM AdyArabhUta graMtho che. vizeSa Avazyaka bhASya upadeza prAsAda Avazyaka cUrNi upadeza pada Avazyaka niryukti-malayagiri TIkA naMdI sUtra Avazyaka niryukti dIpikA anuyoga dvArA satra upadeza mALA chuM vinaMtI 8{ 8rajoDIne chuM. vAcakavargane upayogI thAya e daSTie bhASAMtara karela che. chatAM vAcakavargamAM khArA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone vinaMtI karuM chuM ke AnA pachI Apela "saMskRta TIkA vAMcavAnI paddhati" nAmanA lekhamAM Apela paddhatine vAMcIne saMskRtamAM ja Apa sau vAMcana karo to vadhu sAruM. mAtra jayAM jarUra paDe tyAM ja gujarAtI bhASAMtarano upayoga karavo joIe. jo saMskRtavAMcana mATe mahenata karazo to bhaviSyamAM A sivAyanA anyagraMthonuM vAMcana tame jAte sahelAIthI karI zakazo. e sivAya jo prathamathI ja bhASAMtarano upayoga thaze to saMskRtavAMcanano muhAvaro na rahetA jatA kALe saMskRtavAMcana agharuM paDaze. mATe khAsa TIkAnI paddhatine jANI te anusAre saMskRtavAMcana thAya to sAruM. hA ! bIjI eka khAsa vinaMtI ke A saMskRtavAMcana ke gujarAtIvAMcana svayaM na karatA vidyAguru pAse vinayapUrvaka thAya to sAruM. tArA upakAra anaMtA che, teno badalo huM vaLe? - * saMsArarUpa ghora aTavImAM samyaguM mArgathI bhraSTa thayelA mArA jevA hajAro yuvA-yuvatIone samyaga mArga ciMdhanArA zAsanaprabhAvaka pa.pU.paM. candrazekhara vijayajI ma.sAheba ke jemanI vAcanAMoe mArA hRdayamAM svAdhyAyano prema jagAvyo, svAdhyAyanI mahattA jaNAvI, jenA prabhAve A graMthanA prathama be bhAganuM prakaTIkaraNa thayuM che. A sivAya paNa potAnA sAnidhyamAM rAkhI saMyamanI jabaradasta kALajI, prabhunI AjJA pratyeno Adara zAsanano rAga, vigere guNo mATe satata mArgadarzana ApavA dvArA agaNita upakAro karyA che. A upakArono badalo huM zuM vALIza? vAraMvAra skUlanA pAmatAM bhASAMtaranA AraMbhane utsAhavardhaka vacano vaDe vega ApatA, bhASAMtara daramiyAna joItI badhI sAmagrIo pUrI pADavA dvArA, sAcI samajaNa ApavA dvArA, tathA keTalIka vakhata potAnA kAryone gauNa karI bhASAMtaranA kAryane mukhya banAvI sahAya karanArA evA sarala svabhAvI mArA paramopakArI gurudeva pa.pU. jitarakSitavijayajI ma.sAhebanA A upakArano badalo huM zuM vALIza ? * je saMskRta bhASAnuM bhASAMtara thayuM te saMskRta bhASAnI ma, nA, DuM, ..... vigere bArAkhaDI zIkhavADanArA pa.pU.paM. meghadarzanavijayajI ma.sAhebanA tathA te bhASA zIkhyA pachI bahulatAe graMthonuM vacana karAvanArA pa.pU.mu.guNahaMsavijayajI ma.sAhebanA te upakArano badalo huM zuM vALIza? * Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArI maMdatine kAraNe bhASAMtaramAM thayelI khoTI prarUpaNAo, skUlanAo.... vigerenuM sAghanta tapAsIne rimArjana karI ApavA dvArA virya munirAjazrI bhavyasuMdaravijayajIe karelA upakArono badalo huM ze vALIza ? bhASAMtara daramiyAna uThelA/uThAvAyelA praznonA samAdhAna ApavA dhArAsiddhAntadivAkara pa.pU.gacchAdhipati zrImadvijaya jayaghoSasUrIzvarajI ma. sAhebanA, prazAMtamUrti pa.pU.A.bha. zrImadvijaya kulacandrasUrIzvarajI ma. sAhebanA, saMgha-zAsana kauzalyAdhAra pa.pU.A.bha. zrImadvijaya jayasuMdarasUrIzvarajI ma. sAhebanA, tArkika ziromaNI pa.pU.A.bha. zrImadvijaya abhayazekharasUrIzvarajI ma. sAhebanA upakArono badalo huM zuM vALIza ? bhASAMtara daramiyAna mudritapratamAM azuddhio sArA pramANamAM hovAthI hastalikhita pratonI jarUra paDI, je AcArya kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira (kobA-amadAvAda) taraphathI prApta thatAM, tenA AdhAre amuka sthAnomAM pheraphAra karyA che, te sivAya paNa jayAM jarUra lAgI tyAM kauusa karI pATha umeryA che. tathA zrI bherumalA kanaiyAlAla koThArI dhArmika TrasTa dvArA prakAzita "Avazyakaniyukti' graMthamAM Apela ane prazAMtamUrti pa.pU.A.bha. zrImadvijaya kulacandrasUrijI pAsethI prApta thayela zuddhipatrakAnusAre paNa yathAyogya pheraphAro karelA che. bhASAMtaranuM pUpha rIDIMga karavAmAM potAno amUlya samaya ApavA dvArA sahAya karanArA pU.giribhUSaNa vijayajI ma.sA., mu. saMyamakIrti vijayajI, mu. rAjahaMsavijayajI tathA mu. rAjadarzanavijayajI paNa vaMdanA/dhanyavAdane pAtra che. khUba-khUba vaMdanA/dhanyavAda. tathA pUjyapAda A. zrI rAmacandra-bhadrakarakuMdakuMdasUrIzvarajI ma. sAhebanA ziSyaratna vardhamAnataponidhi pUjyapAda gaNivarya zrI nayabhadra vi. ma. sA.nA ziSyaratna mu. zrI jayaMtaprabhAvi. ma. sAhebe paNa pUpha joIne azuddhio dUra karI ApavAnuM kArya AtmIyabhAvathI karela che. pU. haribhadrasUrijInI racanA zailI jo ke saMkSipta hovAthI, vizeSa guruparaMparAno abhAva hovAthI ane mArI matimaMdatAne kAraNe TIkAkAranA garbhita Azayo sudhI pahoMcavAmAM mArI mati TUMkI paDI hoya e saMbhavita che, ene nakArI zakAya ema nathI. tethI te te sthaLoe kyAMka artha karavAmAM mArI matikhkhalanA thaI hoya tenuM hArdika kSamAyAcana karuM chuM, sAthe sAthe vidvaryone vinaMtI karuM chuM ke e alanAo tarapha mAruM dhyAna dore. prAMte graMthanI zarUAtamAM TIkAkAre je para ane apara prayojana batAvyA che te prayojana ApaNe saune A graMthanA vAMcanamanana dvArA zIdhra prApta thAya tevI prArthanA zubhecchA sAthe... prabhuvIra cyavana kalyANaka dina aSADha suda - 6, vi.saM. 2066 tA. 17-7-10 amadAvAda-tapovana gurupAdapaghareNu mu. AryarakSitavijaya Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 SMS chesaMskRta TIkA vAMcavAnI paddhati mAM TIkAnI zailI : TIkAkAro mULagAthAnA eke eka zabdano artha TIkAmAM karatA hoya che, eTale jyAre TIkA vAMcIe, tyAre mULagAthA barAbara najara sAme rAkhavI ane enA je je zabdo TIkAmAM AvatA jAya. te te dhyAnathI jotA javuM. AmAM TIkAnI zailI be prakAre che. (1) anvaya vinAnI TIkA, (2) anvayavALI TIkA. mULagAthAomAM to badhA zabdo ADA-avaLA paNa hoya, jema saMskRta zlokomAM zabdo kramaza: na hoya, eno ApaNe anvaya karIne artha besADavAno hoya che. ema zAstronI mULagAthAomAM zabdo kramaza: na hoya, eno artha pramANe anvaya karavAno hoya che. prAcIna TIkAonI zailI evI che ke te TIkAo anvaya pramANe goThavIne nathI lakhAI, paNa mULagAthAmAM je pahelo zabda hoya, tene lakhIne eno artha kare, pachI mULagAthAmAM rahelA bIjA zabdane laIne eno artha kare, pachI mULagAthAmAM rahelA trIjA-cothA-pAMcamAM....... zabdane laIne kramaza: eno artha kare. Ama badhAno artha to ApI de, paNa kayA zabdano konI sAthe anvaya karavo e na paNa batAve, e ApaNe besADavAnuM hoya che. - jyAre anvayavALI TIkAnI zailI e che ke mULagAthAmAM bhale game tema zabdo hoya to paNa jo anvaya pramANe 3-5-1-2-4...naMbaranA zabdo kramazaH jarUrI hoya to TIkAmAM pahelA 3 naMbarano zabda le, pachI 5 naMbarano zabda le, pachI 1-2-4 naMbaranA zabda le, ane eno artha ApatA jAya, AmAM ApaNe anvaya goThavavo na paDe, anvaya thaI ja gayelo hoya. Agamo uparanI badhI ja TIkAo lagabhaga prathama zailivALI che. have bemAMthI game te zaili hoya, paNa eka vAta pAkI che ke baMnemAM mULagAthAnA zabdo to barAbara levAmAM Ave che, ane dareke darekanA artho paNa ApavAmAM Ave che. 1-4-Urva-pa-tu.... AvA ekeeka avyayonA paNa artho ApavAmAM Ave che. kazuM bAkI rakhAtuM nathI. eTale ja TIkA vAMcatI vakhate mULagAthA najara sAme ja rAkhavI ane enA kayA kayA zabdo AvatA gayA ane eno artha zuM karyo ? e barAbara jotA javuM. ahIM A baMne zaili mATe eka dRSTAnta joIe. namoDastu vardhamAnA ardhamAnAya cheHMI | A zlokArdhanI jo prathamauli pramANe vyAkhyA thAya to kaMIka A rIte thAya. nama: = nama : matuM = mavastu ti prArthanAmAM, nai ? tyAdi vardhamAnAya = paramatIrtharAya, kIdRzAya vardhamAnAya ityAha spardhamAnAya spardhA kurvate / kena saha spardhamAnAyetyAha karmaNA aSTaprakAreNAntarazatraNetyarthaH / AmAM joI zakAze ke zlokanA tamAme tamAma zabdo TIkAmAM utArelA che, ane eno artha karavAmAM Avyo che. ane badhA zabdo anvaye vinA lAInabaMdha levAmAM AvyA che. A ja zlokArdhanI jo bIjI zaili pramANe vyAkhyA thAya to kaMIka A rIte thAya. rmaUT = aSTaprakAreNAntarazatruNA saha spardhamAnAya = spardhA kurvate vardhamAnAya = caramatIrthakarAya namo'sta = namaskAro bhavatu / bhavatu iti prArthanAyAM, atra caturthI vibhaktirnamaH avyayayoge iti / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ a! zailimAM cokhuM dekhAya che ke zlokanA tamAme tamAma zabdo anvaya pramANe laIne eno artha ApavAmAM AvyA che. A to mAtra samaja mATe daSTAnta Apela che. paNa A barAbara dhyAnamAM levA jevuM che. jeo mULagAthAne sAme nathI rAkhatA, teo artha karavAmAM garabaDa karI bese che. teo mULagAthAnA zabdano ane enA artharUpe TIkAmAM lakhAyelA zabdano judo judo artha karI bese che. ane pachI muMjhavAya che. dA.ta. vardhamAnAya gharamatIrtharAya lakheluM hoya, to teo artha A rIte kare ke "vadhatA evA chellA tIrthakarane." teo A vAta na samaje ke mULa gAthAmAM vardhamAnA zabda lakhelo che, eno artha ja kholelo che ke gharamatIrtharAya. vardhamAna eTale chellA tIrthaMkara. eTale vAMcana karanAre mULagAthAnA zabdone barAbara pakaDI pakaDIne ja cAlavuM. ane e mATe TIkA vAMcatI vakhate eTale ke zabda bolavAnI Teva barAbara pADavI. dA.ta. namoDastu nI je TIkA upara ApI che. ene A rIte vAMcavI. nama: eTale namaskAra, kastu eTale bhavatu... A kriyApada prArthanA arthamAM che. vardhamAna eTale chellA kara, e vardhamAna kevA che ? e kahe che ke ardhamAnAthe spardhamAna eTale spardhA karatA. konI sAthe spardhA karatA? e kahe che ke veLA karma eTale ATha prakAranA AMtarazatruo sAthe. AmAM eTale zabdathI e khyAla Ave ke mULagAthAnA zabdano ja artha karavAmAM Avyo che. eTale be ya zabdanA judA-judA artha nathI levAnA. A rIte vAMcavAnI ane vaMcAvavAnI mahenata karIe to bhale zarUAtamAM vAra lAge. paNa emAM zAstravAcananI pakaDa joradAra AvI jAya. pachI to enI meLe ja jhaDapa vadhI jAya. ane eTale bolyA vinA enI meLe ja badhuM vaMcAtuM jAya. (viratidUtamAMthI uddhata) te sivAya TIkAmAM kyAMka, kyAMka chAndasa prayoga, ca zabda samuccayamAM, sUtra trikALa viSayaka zabdo vAMcavAmAM Ave che teno artha nIce pramANe jANavo. 1. chAndasa prayoga ke ArSaprayoga baMne eka ja vAta che bhAvArtha eka che. zabdArtha judo che. chandasa = veda, vedamAM Avato prayogane chAndasa kahevAya che. RSie karelA prayogo te ArSaprayoga kahevAya che. Ama to koIpaNa chaMda=zlokanI racanA karavI hoya tyAre tenA niti-niyamo sAcavavA paDe paraMtu mahApuruSone A niyama lAgu paDato nathI. tethI jayAre muLagAthAmAM chaMdAnuzAsana vigerenA niyamono bhaMga thato dekhAya eTale TIkAkAro TIkAmAM khulAso kare ke mULagAthA RSioe racelI hovAthI eTale ke ArSaprayoga hovAthI niyamano bhaMga thavA chatAM koI doSa nathI. 2. ca no artha samuccaya che - samuccayano artha e che ke rAmo nakSmaNa chata:, ahIM rAma javAnI kriyA kare che e ja rIte javAnI kriyA lakSmaNa paNa kare che. TUMkamAM ekajAtIya kriyAmAM jyAre anekano kartA, karmAdirUpe anvaya darzAvavo hoya tyAre samuccaya arthamAM ca no prayoga thAya che. 3. sUtra trikALaviSayaka e rIte - sUtramAM bhUtakALanA banelA bhAvonuM, bhaviSyamAM bananArA bhAvonuM ane sUtraracanA kALe bananArA bhAvonuM nirUpaNa hoya che. athavA sUraja Uge che A vAkya jema trikALa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayaka che tema pApathI du:kha dharmathI sukha maLe - A vidhAna trikALa viSayaka (traNe kALamAM sarakhI rIte lAgu paDatuM hovAthI) kahevAya che. trikALavartI meruparvata vagere padArthonuM nirUpaNa karavAthI trikALaviSayaka kahevAya che. kharatA pAMdaDAvALI kalpita kathA dvArA traNe kALamAM thanArA jIvone eka sarakho pratibodha thAya che, traNe kALamAM upadeza sUtro prastuta hoya che kyAreya aprastuta hotA nathI. jIvana mUlyono upadeza karatA sUtro paNa traNe kALamAM bodhaprada hovAthI zAzvatamUlyavALA kahevAya. bhUtakALamAM kaSAyazAmaka sUtro jeTalA upayogI hatA eTalA ja Aje upayogI che ane AvatIkAle eTalA ja upayogI banI rahevAnA che. vagere.. vagere.... 'sUtra trikALaviSayaka' zabdano artha jANavo. tathA TIkAmAM SaSThI vibhakti ane tvapratyaya sAthe paMcamIvibhaktino prayoga paNa vAraMvAra thato hoya che. dA. ta. "dravyAtiyA-topanAthAmAmI nityavat turabhAva va " ahIM Agamazabdane pachIvibhakti ane nityazabdane tvapratyaya sAthe paMcamIvibhakti thayela che. AvA prayogono artha kevI rIte karavo ? e khAsa jANavA jevuM che, jethI TIkAnI paddhati khyAlamAM Ave. A paMktino sIdho artha A pramANe thAya ke dravyAstikanayanI vicAraNAmAM AgamanuM nityapaNuM hovAthI AgamanA kartAno abhAva ja che. jo vyavasthita artha karavo hoya to AgamazabdanI SaSThIvibhakti kADhI nAMkhIne prathamAvibhaktimAM Agamazabda levo. jethI 'AgamanuM' evo artha karavAne badale 'Agama' evo artha thaze, ane teno anvaya 'nityatAtu' zabda sAthe karavo. temAM paNa je tvapratyaya lAgela che te paNa kADhI nAMkhavo, jethI 'nityapaNuM hovAthI'ne badale 'nitya hovAthI' evo artha thaze. Ama baMne zabdomAMthI SaSThI ane tvapratyaya kADhatAM artha suvyavasthita thaze ke- 'Agama nitya hovAthI AgamanA kartAno abhAva ja che." A rIte saMpUrNa TIkAmAM jayAM jayAM paNa SaSThI-tvano prayoga Ave tyAM uparokta pramANe artha karatA tamane TIkA vAMcavI sahelI paDaze. e sivAya koIka sthAne"vaiyAvazrvaniyamI tapomenTena vatrAMzarUpUtvam' AvI paMkti hoya tyAre tameana' zabdamAM rahela 'tvena'no artha 'tarIke hovAthI' evo karavo jethI paMkitano artha A pramANe thaze - vaiyAvaccano niyama (ahIM niyamazabdane lAgela SaSThI vibhakti kADhI nAMkhIne artha karavo) e tapanA bheda tarIke hovAthI (eTale ke tapanA eka prakAra tarIke hovAthI) cAritranA aMzarUpa che. (ahIM tvapratyaya kADhIne prathamAvibhaktimAM artha karatA suvyavasthita artha thAya.) : tathA taatasthati, yAta, matha, 34tra cAhuM, navu vigere zabdothI cAlu thatI paMkti ghaNuM karIne pUrvapakSa zaMkAkAranI hoya che te dhyAna rAkhavuM. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ISIS17 gaNadha2 bhagavaMto racita Avazyaka sUtro sAga2nI jema atizaya gahana ( gaMbhIra arthavALA) che. tenA upa2 zrutakevalI bhagavAna bhadrabAhukvAmIjIe Avazyakanaryukata zUnyanI sthanA karI. sUripada2 1444 graMthanA praNetA pUjyapAda ha2bhadrasUjIe A grantha upa2 vistRta saMskRta TIkAnuM sarjana kyuM. pUjanIya sAdhu-ssAdhvIjI bhagavaMto mATe A grantha pAyAno mahattvano graMtha lhI zakAya. seMkaDo varSothI A granthanuM adhyayana thatuM AvyuM che. paNa hAlanA maMda kSayopazamavALA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMto mATe mUrdhanya vidvAna mahAtmAonA saMyoga vinA A graMtharatnano saMpUrNa arthabodha mukla banyo che. mATe A graMbhanA padArthonuM saraLa zailImAM spaSTIkaNa ka2tuM gurja6 bhASAMtara Avazyaka banyuM. pUjyapAda zAsanaprabhAvaka paMnyAsa zrI candrazekha2 vi.ma.sA.nA ziSyaratna saMskRta pAThazALAnA kuzaLa saMyojaka munirAja zrI jitakSita vi.ma.sA.nA ziSyaratna munirAja zrI AryarakSita vijaya ma. sAhebe pUjya paMnyAsajI bhagavaMtanI pre2NAne jhIlIne A grantha upa2 gurja2 bhASAMtarano stutya prayAsa AraMbhyo ane Aje Avazyaka niryokAnA prathama be bhAganuM prakAzana karatAM amo khUba ja AnaMda anubhavI 2hyA chIe. pUjya munivarano A prayAsa khUba khUba anumodanIya ane AvakArya che. tathA AgAmI bhAgo paNa munizrI dvArA zaghiprakAzita thAya e ja abhyarthanA. prAkRta-saMskRta tathA gujarAtI vibhAganuM suMda2 rIte mudraNa karI ApanAra zrI rAmAnaMda ophaseTa (amadAvAda)no ame A avasare abhA2 mAnIe chIe. temaja papU.A.bha.zrIrmAdvajaya yazoratnasUrijInA ziSyaratna mu. dharmaratnavajayajI ma sAhebanI preraNAthI zrI umA spe.mu. jaina saMgha (surata) potAnA jJAnanadhamAMthI A zUnyanA prakAzana mATe dravyano saccaya karIne zrutarmAtano mahAna lAbha lIdho che. tenI ame aMtarathI anumodanA kvIe chIe. prAnta A granthanA vAMcana, ciMtana, manana dvA2A sahu paramapadane prApta ka2ze e ja aMta2nI prArthanA.... lalitabhAI dhAmI. premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 ASS viSayAnurmANakA. gAthA kramAMka viSaya pRSTa kramAMka 53 29 maMgalAcaraNa * prayojanAdinuM varNana * maMgalavAda * maMgala zabdanI vyAkhyA nAmAdi nikSepAonI vyAkhyA tathA nAmAdi maMgalo * pAMcajJAnarUpa naMdI * 1. pAMca jJAnanA nAma * mati-zrutajJAnanA zabdanI vyAkhyA * mati-zrutanI sAmyatA * avadhi zabdanI vyAkhyA ane mati-mRta sAthe sAmyatA * kevala zabdanI vyAkhyA ane mana:paryavajJAna sAthe sAmyatA * mati-zrutano paraspara bheda, pAMca jJAnanA kramanuM prayojana * matijJAnanuM svarUpa (zrata-anizrita matijJAnanuM svarUpa) zrutanizritamatijJAnanuM svarUpa avagrahAdinuM svarUpa avagrahAdinuM kAlapramANa zrotrendriyAdinI prApta prApta viSayatA * indriyonuM viSayapramANa cakSu ane mana aprApyakArI 6. mizravAsita dravyonuM zravaNa 7. kAyika vAcikayogavaDe zabda dravyonuM kamazaH grahaNa maMcane * kAyayoga e ja vAgyAga ana manoyoga 8 -: trividha zarIramAM rahelA Atmapradeza:vaDe bhASAnuM grahaNa (jIvanI sapradezatAnI siddhio pRSTa gAthA viSaya mAMka kramAMka 10-11 bhASAdravyavaDe lokapUrtinA samaya 12 | matijJAnanA paryAyavAcI zabdo 13-15satpadaprarUpaNAdivaDe matijJAnanuM | svarUpavarNana 16-18 mati-zrutanA bhedo 19-2| zrutajJAnanA cauda bhedo 2 1-2 2 zrutajJAnano lAbha ane buddhinA | ATha guNo 23-24 zravaNavidhi ane vyAkhyAnavidhi 25-28] avadhijJAnanA bhedo avadhinA nikSepa 30 jadhanyAvadhi kSetra utkRSTAvakSetra 32-35 madhyamAvadhikSetra 36 dravyAdimAM jenI vRddhimAM jenI | vRddhi thAya te 37 | | kAla karatAM kSetranI sUkSmatA jaghanyAvadhimAM dekhAtA dravyo 39-40| vargaNAonuM svarUpa 41 gurulaghu ane agurulaghu dravyo avadhimAM dravya, kSetra ane kALano paraspara saMbaMdha paramAvadhinA dravya. ! kSetra ane kALa -47) tiryaMca-nArakanA avadhinuM jadhanyatara pramANa vimAnika devonA avadhinuM Urdhva-ayo-tirya kSetrapramANa phaka vimAnika sivAyanA devonuM sAmAnyathI avadhikSetra pramANa | jaghanyotkRSTa ane pratipAtIapratipAtI avadhijJAna 38 42-43 107 114 1 1 7 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ G19 kRSTa gAthA viSaya kramAMka 50-55 stibuka vigere avadhinA AkAro diva-nArakone anugAmI, zeSone | traNa prakAre avadhijJAna 57-58 kSetrAdina AzrayI jadhanyatara avadhinu avasthAna pa9 | dravyAdine AzrayI vRddhi-hAni 60-63| tIvra-maMda tathA pratipAtotpAda 126 87 ! avadhijJAnamAM jaghanyAdithI ! keTalAM paryAyo dekhAya che ' na dana, vibhaMga ane 1 35 141 pRSTI gAthA viSaya kramAMka kamAMka kramAMke kramanA bhedo, anAnupUrvInA 12 1 bhAMgAonI prAptino upAya, upodaghAtaniyuktino avasara 149 80-82 | upodyataniyuktinuM maMgala | (tIrthanuM svarUpa) 173 124 [83-86 AvazyakAdibrutajJAnaniryuktinI pratijJA sAmAyikaniryuktinI pratijJA (dravyaparaMparAnuM daSTAnta) 183 88 niyukti zabdano artha 195 1 [89 tIrthakara-gaNadharonI zIlAdi saMpatti 19 6 33 90-92 sUtraracanA,, tenuM prayojana zrutajJAnanI zarUAta. aMta. teno sAra nirvANa 202 94-97 pavana vinAnA vahANanI jema tapa-saMyama vinAnI vyaktine | 1 37 zrutamAtrathI mokSAbhAva 208 98-101 AMdhaLAne karoDo dIpakonI jema cAritrarahita jIvanuM ghaNuM 145| zrata paNa nirarthaka 20Ne AMdhaLA ane pAMgaLAnuM dRSTAnta 2 10 jJAnAdi trikanA samAyogamAM mokSa kaSAyonA kSayamAM ja kevalajJAna 214 ATha karmanI utkRSTasthitivALAne sAmAyikamAtrano alAbha 216 nyUna koTAkoTI sAgaropama thatAM anyatara sAmayikano lAbha 218 107 samyaktvasAmAyikanI prAptimAM palyAdiSTAnto 221 dezaviratI vigerenI prAptikALa 226 108-111| anaMtAnubaMdhI vigere kaSAyonuM phaLa 227 112-113ii saMjavalananA 6 aticAra, zeSamAM cheda, tathA bAra kaSAyonA kSayAdithI cAritrA 2 31 bAhya-abAhyAvadhinuM kSetra pramANa 6 8-70gatyAdidvArono atideza ane RddhionuM varNana 91-75 vAsudevAdinuM zArIrika bala mana:paryavajJAnanuM svarUpa | kevalajJAnanuM svarUpa | prajJApanIya padArthonI dezanA ane te dezanA vacanayoga che. sva-para prakAzaka hovAthI zrutajJAnano adhikAra * pIThikA vivaraNa samApta 4 * upakramAdinuM svarUpa * * zrutajJAnano anuyoga, zAstranI zarUAtamAM naMdI adhyayananA arthanuM kathana anAvazyaka, Avazyaka zabdano artha, AvazyakanA nikSepA, agItArtha - asaMvignanuM daSTA, AvazyakanA ekArthika nAmo, cuta ane skaMdhanA nikSepA, cha adhyayananA cha viSayo, upakramAdi cAra anuyoga vAronuM svarUpa, upakramanA bhedo, briAhmaNi vigerenA dRSTAnto, gurunI ArAdhanAnuM mahattva, zAstrIyopa 21 2 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paSTa kramAMka 3 27 135 2pa6 333 342 20 ASSOCIATIONS gAthI pRSTa gAthA viSaya viSaya kramAMka kramAMka kramAMka 114-115 | pAMca prakAranA cAritranuM svarUpa 233 | 153-154. prathamakulakarano pUrvabhavAdi 324 116-117 | upazamazreNInuM svarUpa 241 | 155-168 kulakaronA nAma, pramANa, 118-120 | kaSAyonI duSTatA 245 saMghayaNa, saMsthAna, varNa, 121-126 | kSapakazreNinuM svarUpa 247 strIonA nAmAdi, AyuSya, 127 kevalInI sarvadarzitA 2 53 kulakarabhAga, gati, strIo ane | 1 28 jinapravacanotpatti, hastionI gati, nIti pravacananA ekArthika nAmo, 169 mANavakanidhimAMthI bharatane dvAravidhi vagere dvArA 254 daMDanItinI prApti 129-131 pravacanAdinA ekArthika | 170 RSabhavatavyatA pratipAdaka nAmo dvAragAthA 33 1 32 anuyoganA nikSepA 171-172 | RSabhadevanA pUrvabhavo 133 anuyoga ananuyoganA 173-174 | vaidyaputravaDe sAdhunI cikitsA daSTAnto 175-178 | RSabhadevanA pUrvabhavo ane 1 34 bhAvaviSayaka anuyogAdinA tIrthakaratvanI nikAcanA 343 dRSTAnto 179-181 | vIzasthAnakonuM svarUpa 347 135 bhASakAdinuM svarUpa 282 | 182 kayA tIrthakare keTalA 1 36 vyAkhyAnavidhimAM gAyAdinA sthAnakonI ArAdhanA karI ? 349 dRSTAnto 284 | 183 jinanAmakarmanuM vedana, 137 ziSyanA doSa-guNo 293 teno baMdha-kALa 349 138 gurunI ArAdhanAthI 184 jinanAmano baMdha mAtra zratanI prApti manuSyagatimAM 350 139 ziSyanI parIkSAmAM 185 RSabhadevano janma 352 magazailAdinA dRSTAnto ma. hemacandrasUrikRta TippaNI pariziSTa-1 35 3 * upoddhAtaniryukti 140-141 | udezAdi dvArA 304 142-143 | uddeza-nirdezanA nikSepa 310 144 nayonI apekSAe nirdezano vicAra 313 145 nirgamanA nikSepa 317 * niyukti gAthAonuM vargIkaraNa * *vIrajinAdinI vaktavyatA bhAga-1 1 - 185 146 nayasAranA bhavamAM bhAga-2 186 - 641 samyaktvanI prApti 320 bhAga-3 642 - 879 147-149 | devabhava ane marIcino janma 322 bhAga-4 880-1055 150-151 | kulakarono kALa ane kSetra 323 zeSa bhaviSyamAM 152 kulakarasaMbaMdhI dvAragAthA inakALa 2 95 324 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daSTAntonI anukramaNikA | 162 277 165 viSaya pRSTha kramAMka 1. vargaNAonuM svarUpa samajavA kucikarNa dhanapatinuM dRSTAnta 100 no-AgamathI lokottara dravyAvazyaka upara agItArtha - asaMvignanuM dRSTAnta 152 . aprazastabhAvapakrama upara brAhmaNI vigerenA dRSTAnto 4. prazastabhAvopakama upara vinayI ziSyanuM dRSTAnta 5. dravyaparaMparA upara citrakAraputranuM diSTAnta 185 6. strIlaMpaTa suvarNakAranuM dRSTAnta 191 7. kAcabAnA zokanuM dRSTAnta 206 8. aMdha ane paMgunuM dRSTAnta 9. samyaktvaprAptidarzaka palyAdinA dRSTAnto 221 * anuyoga ananuyoganA dRSTAnto * 10. gAya ane vAcharaDuM 265 11. kunjA dAsI 266 12. svAdhyAyA ra67 13. baheruM kuTuMba 268 14, gAmaDIyo 269 viSaya | pRSTha kramAMka *bhAvaviSayaka anuyoga | ananuyoganA dRSTAnto * 15. zrAvaka patnI 272 16. sAptAdika 273 17. koMkaNaka 275 18 noLiyo 276 19. kamalAmelA 20. zAbanuM sAhasa 280 21. zreNikano kopa 281 * vyAkhyAnavidhi upara dRSTAnto * 22. rogiSTa gAya 286 23. caMdanakaMthA 287 24. zreSThi putrIo 290 25. mleccho 292 26. ziSya parIkSA mATenA magazalAdinA daSTAnto 295 27. bharavADaNanuM dRSTAnta 303 28. nayasArano bhava 29. prathama kulakarano pUrvabhava 30, dhanasArthavAhano bhava 338 31. (RSabhanAthano) vaidyaputra tarIkeno pUrvabhava 34) 211 | 320 325 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sau sAthe maLI karIe zrutano samudhdhAra jinazAsanamAM sauthI mahattvanuM sthAna che jinamaMdira ane jinAgama. jinamaMdira mATe Aje cArebAju jAgRti sArI che, paraMtu jinAgama mATenI jAgRti alpa pramANamAM che. sAMbhaLyuM che ke jainasaMghanA aneka jJAnabhaMDAromAM hastalikhita prato paDelI che je pratonI ekAda nakala ja che. pUrvenA mahApuruSoe mahenata karIne AgamanA dohana svarUpa graMthonI racanA karI hatI. paraMtu tenI aneka nakalo naSTa thaI gaI che. pU. A. haribhadrasUri, pU. mahopAdhyAya yazovijaya ma. sA. AdinA graMtho atyaMta alpa pramANamAM ja Aje upalabdha che. te te granthone AjanI lIpImAM lIpyAMtara karavAnI khUba ja jarUra che. tathA je prAcIna graMtho che tenuM saMzodhana karavAnI tAtI jarUra che. te mATe jJAnakhAtAnI rakamo paNa ghaNI maLI zake tema che paraMtuM A badhAnuM saMkalana jarUra che. te mATe zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA dvArA lIpyAMtara ane saMzodhana kArya zaru karela che. je vyaktione hastalekhana, lIpyAMtara ane saMzodhana kAryamAM rasa hoya teoe nIcenA saranAme patra lakhavA vinaMtI che. tathA jainasaMghamAM AgavuM sthAna sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonuM teone dIkSA ApyA bAda paThana-pAThananI vyavasthA puratI thAya te mATe sthAne-sthAne tapovana, sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtonI pAThazALA zarU karI | karavAnI bhAvanA che. tethI je kSetramAM AvA vidyApIThonI jarUra hoya te kSetrasaMbaMdhI mAhitI tamArA taraphathI amane prApta thAya evI Apa sau pAse AzA rAkhIe chIe. tathA AvI vidyApITho mATe ApazrInA paricita vargamAM jemaNe potAnI lakSmIno sadvyaya karavAnI bhAvanA hoya teoe nIcenA saranAme saMparka karavo. tapovana sAdhu-sAdhvI vidhApITha preraNAdAtA : pU.paM. pravara caMndrazekhara vijayajI ma.sA. mAM saMyojaka : pU. munizrI jitarakSita vijayajI ma.sA. , * zrImadvijaya premasUrIzvarajI saMskRta pAThazALA tapovana saMskAra pITha,mu. amIyApura, posTa sughaDa, tA.jI. gAMdhInagara-382424. phona : (079) 29289738, 32512648, Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // zrutakevalizrImadbhadrabAhusvAmisUtritA zrImadbhavavirahAGkitaharibhadrasUripraNItaziSyahitAvRttisametA zrI AvazyakaniryuktiH bhASAMtarakartAnuM maMgalAcaraNa praNamya parameSThinaM svaparabodhaprAptaye / haribhadrIyaTIkAyA anuvAdo vilikhyate // 1 // gAthArtha : parameSThi bhagavaMtone namaskAra karIne sva-parabodhanI prApti mATe ribhadrIyaTIkAno anuvAda lakhAya che. TIkAkAranuM maMgalAcaraNa 2 5 gAthArtha : jinavaromAM indrasamAna vIrasvAmIne, zrutadevatAne, guruone ane sAdhuone namaskAra karIne gurunA upadezane anusAra Avazyaka nAmanA graMthanI TIkAne huM kahIza. gAthArtha : jo ke mArA vaDe ane anyo vaDe A graMthanI TIkA karAyelI che chatAM saMkSeparucivALA jIvo upara upakAra karavA mATe saMkSepathI A TIkA racavArUpa prayAsa karAya che. 10 praNipatya 'jinavarendra, vIraM zrutadevatAM gurUn sAdhUn / Avazyakasya vivRtiM, gurUpadezAdahaM vakSye // 1 // yadyapi "maYA tathA'nyaiH, kRtA'sya vivRtistathApi saMkSepAt / tadrurcisattvAnugrahahetoH kriyate prayAso'yam // 2 // ihavazyakaprarambhaprayAso'yuktaH, prayojanAdireM hitatvAt kaNTakazAkhA mardanavat 15 1. anenAbhISTadevatAstavaH ( abhiyuktairijyate ityabhISTaH ) jinA: avadhijinAdayasteSu varA: 20 kevalinasteSAmindraH / 2. anenAbhimatadevatAstava: ( abhimanyate vighnavighAtakatvenetyabhimatA zAsanadevatAdiH) / 3. zrutAdhiSThAtrI devatA zrutadevatA, zrutarUpA devatA zrutadevatetivigrahe tu nAbhimatadevatAtvaM kintu adhikRtadevatAtvaM syAt, asyA jJAnAvaraNIyakSayopazamasAdhakatvena praNipAto nAnucitaH, "suyadevaye" tyAdivacanAt / anenAviratatve'pi zrutadevatAyAH stavanIyatA jJApitA, mithyAtvApAdanaM tu siddhAntAcaraNobhayottIrNameva / 4. anenAdhikRtadevatAstavaH ( zAstrapraNetRtvenAdhikriyate 25 ityadhikRtA) / 5. sAdhutvAvyabhicArAdupAdhyAyavAcanAcAryagaNAvacchedakAdayaH / 6. vivRtaM vistarato'bhiyuktairebhiriti dhvanitaM caturazItisahastrapramitaM ca taditi praghoSaH / 7. anenAsyAH samUlatAmAha / 8. saMkSeparucijIvopakArAya tannimittamAzrityeti vA / (H) bhasadhArIya hemayandrasUrikanI TippaNImAM A padArtha jaNAvela che. te TippaNI pariziSTa naM. 1mAM ApelI che. * prastAvanAnA vibhAgamAM Apela 'saMskRta TIkA vAcavAnI paddhati' nAmano lekha abhyAsuvargane avazya vAcavA vinaMti che. 1 30 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 Avazya: niyukti * 72madrIyavRtti * sAmASAMtara ((bhA-1) ___ ihAvazyaka rambhaprayAso'yuktaH, prayojanAdira hitatvAt, kaNTakazAkhA mardanavat ityevamAdyAzaGkApanodAya prayojanAdi pUrvaM "pradarzyata iti, uktaM ca - "prekSAvatAM pravRttyarthaM, phalAditritayaM sphuTam / maGgalaM caiva zAstrAdau, vAcyamiSTArthasiddhaye // 1 // " ityAdi / ata: prayojanamabhidheyaM sambandho maGgalaM ca yathAvasaraM pradarzyata iti / tatra prayojanaM tAvat parAparabhedabhinnaM dvidhA, punarekaikaM kartRzrotrapekSayA dvidhaiva, tatra dravyAstikanayAlocanAyAmAgamasya nityavAt karturabhAva eva, "ityeSA dvAdazAGgI na kadAcinnAsIt, na kadAcinna bhaviSyati, na kadAcinna bhavati" itivacanAt / paryAyAstikanayAlocanAyAM TIkArtha : kAMTAvALI zAkhAonuM mardana karavAmAM koI prayojana na hovAthI AvI zAkhAonuM 10 mardana jema ayukta che tema A graMthanI TIkA racavAmAM paNa koI prayojanAdi na hovAzrI tamAro A prayAsa ayukta ja che. samAdhAna - tamane AvI zaMkA thavI e yuktiyukta che, mATe tamArI zaMkAne dUra karavA prathama prayojanAdi dekhADAya che. kahyuM che ke "zAstramAM buddhimAna jIvonI pravRtti thAya te mATe spaSTa rIte zAstranI zarUAtamAM prayojanAditrikane ane iSTa arthanI siddhi thAya te mATe maMgalane 15 vA yogya cha." // 1 // mAthI prayo4na, mabhidheya (viSaya), saM05 bhane bhaMgalane yathA avasare ame dekhADIzuM. temAM prathama prayojana dekhADAya che. tenA para (paraMpara) ane apara (anaMtara) ema be prakAra che. vaLI te pratyeka kartA ane zrotAnI apekSAe be prakAre che. Ama tenA cAra bheda paDe che. temAM prathama kartAnuM zuM prayojana che ? e praznano uttara detA pahelA A graMthanA kartA viSe be nayathI vicAraNA karAya che. eka dravyAstika naya ke je Agamane nitya 20 mAnato hovAthI AgamanA kartA A nayanI apekSAe nathI, kAraNa ke "dvAdazAMgI bhUtakALamAM nahotI evuM nathI, vartamAnamAM nathI evuM nathI ane bhaviSyamAM nahIM hoya evuM paNa nathI" 1. cikIrSitAyAmAvazyakavivatau / 10. satrArthobhayarUpasyAvazyakasya / 11. abhidheyasaMbandhau maGalaM ca / 12. kAkadantaparIkSASaDapapAdivAkyadRSTAntayorupalakSakamidama / 13. parvAcAryaiH prarUpitaM. mayeti zeSaH / 14. carcitaviSayasAmmatyAya / 15. avighnena paargmnaadiruupessttaarthsiddhiH| 16. siddhArtha 25 siddhasaMbandhaM zrotuM zrotA pravarttate ityAdivAkyagrahaH / 17. uktaniyamAt / 18. paraM prakRSTam aparaM tatsAdhanabhUtaM phlm| 19. upadezasyobhayAzritatvAt / 20. iSTAvadhAraNArthaH, ubhayorubhayaphalAspadatA tena / 21. kartRprayojanavicAre "natthi naehi vihUNaM suttaM attho va jiNamae kiMcI"ti vcnaannyvicaarnnaamaah-ttretyaadinaa| 22. artharUpasya (jIvAdevAcyasya) / 23. sarvakSetrApekSayA (videheSu tu sarvadAbhAvaH sUtrasya ) zrutavatAmavinAzAtparyAyANAM dravyAbhedAt / 24. ityabhiprAyavannandyA3) dizAstravAkyAt, tAtparyaM tu trikAlAvasthAyitve / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojanAdinuM varNana : 3 cAnityatvA ttatsadbhAva iti / tattvAlocanAyAM tu sUtrArthobhayarUpatvAdAgamasya arthApekSayA nityatvAt sUtraraca nApekSayA cAnityatvAt kathaJcit kartRsiddhiriti / tatra sUtrakartuH paramapavargaprAptiH aparaM sattvAnugrahaH, tadarthapratipAdayituH kiM prayojanamiti cet, na kiJcit, kRtakRtya tvAt, prayojanamantareNArthapratipAdanaprayAso'yuktaH iti cet, na, tasya tIrthakaranAmagotravipAkitvAt, vakSyati ca- "taM ca kahaM veijjai ?, agilAe dhammadesaNAdIhi" ityaadinaa| 5 zrotRNAM tvaparaM tadarthAdhigamaH, paraM muktireveti / katham ? jJAnakriyAbhyAM mokSastanmayaM cAvazyakamitikRtvA, nAvazyakazravaNamantareNa viziSTajJAnakriyAvAptirupajAyate, kutaH ?, AvuM vacana che. bIjo paryAyAstika naya ke je Agamane anitya mAnato hovAthI AgamanA kartA A nayanI apekSAe che. paramArthathI joIe arthAta pramANathI vicArIe to Agama e sutra ane artha-ukhyarUpa hovAthI arthanI apekSAe nitya che ane sUrAnI apekSAe anitya che tethI 10 sUtranI apekSAe. (kathaMcita) kartAnI siddhi thAya che. Ama kartAnI siddhi thatAM sUtrakartAnuM para prayojana mokSaprApti ane apara prayojana jIvo upara upakAra karavo (samyajJAnanI prApti karAvavI) che. zaMkA :- AgamanA arthanuM pratipAdana karanArAonuM (tIrthakaronuM) zuM prayojana che? samAdhAna :- teo pote kRtakRtya hovAthI koI prayojana nathI. zaMkA :- prayojana vinA arthanuM pratipAdana karavuM e ucita nathI. samAdhAna - nA, te (prayAsa) tIrthaMkaranAma gotra (ahIM gotra zabda saMjJA arthamAM che, tethI tIrthaMkaranAma e che saMjJA=nAma jenI evuM je karma te tIrthaMkaranAmagotra) karmanA udayavALo che, arthAtu udayamAM thanAro che, kAraNa ke AgaLa kaheze ke "te (tIrthaMkaranAmakarma) kevI rIte bhogavAya che ? uttara :- glAni vinA dharmadezanAdi vaDe A karma bhogavAya che" vi. Ama tIrthaMkaranAmakarmanA udayane kAraNe ja arthanuM pratipAdana thAya che. zrotAonuM apara prayojana zAstrArthano bodha thavo 20 ane para prayojana mokSanI prApti ja che. zaMkA - paraMparAe mokSanI prApti kevI rIte thAya ? samAdhAna - mokSanI prApti jJAna ane kriyA vaDe thAya che. A AvazyakagraMtha tanmaya (jJAnakriyA ubhayarUpa) che. mATe A graMtha dvArA paraMparAe mokSa prApta thAya che. viziSTa (jenAthI mokSa prApta thAya evI) jJAnakriyAnI prApti A graMthanA zravaNa vinA thatI nathI, kAraNa ke A 25 26. satpattivivasvAn ! 26. saddhIva: 27. narezarfhatvIcashrutruu papramANavicAraNAdarzanAya / 28. gaNabhRdvihitAM sUtraracanAmapekSya / 29. vayaHzaktizIle iti tRn, yAjakAdibhirityasyAkRti-gaNatvAdvA tRjapi / 30. prayojanaM paraM muktiH, sA prAptakevalatvAt 'mokSe bhave ce' ti vacanAnnoddezyA, avazyambhAvinI ca seti kRtakRtyaH / 31. prayAsasya tIrthakRto vA / 32. ( gAthA 28rU ) rUrU. pratyenA rU4. atyavaktavyatvat sUvarahicAnAdrivipara rU. sUtrArthomAmavIvavadha: I 30 36. paramapAnullA ! Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 2ka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tatkAraNatvAttadevApteH, tadavAptau ca pAramparyeNa muktisiddheH ityataH prayojanavAnAvazyakaprArambhaprayAsa iti / tadabhidheyaM tu sAmAyikAdi / saMbandhazca upAyopeyabhAvalakSaNa: tarkAnusAriNa: prati, katham ?, upeyaM sAmAyikAdiparijJAnaM muktipadaM vA, upAyastu Avazya kameva vacanarU pA pannamiti, yasmAttataH sAmAyikAdyarthanizcayo bhavati, sati ca tasmin 5 samyagdarzanAdivaimalyaM kriyAprayatnazca, tasmAcca muktipadaprAptiriti / athavA upodghAtaniryuktau "uddese niddese ya" ityAdinA granthena saprapaJcena svayameva vakSyati / kazci dAhaadhigatazAstrArthAnAM svayameva prayojanAdiparijJAnAt zAstrAdau prayojanAdyupanyAsavaiyarthyamiti, graMthazravaNa tenI prAptinuM kAraNa che ane jJAnakriyA prApta thatAM paraMparAe mokSanI prApti thAya che. (tArAtvIt tavAte: = "AvazyakazravaNa e che kAraNa jenuM evI jJAnakriyAnI prApti hovAthI" 10 A rIte samAsano vigraha karavo) Ama, AvazyakanI TIkA racavAno prayAsa prayojanavALo che. ahIM prayojana karyuM. have viSaya = abhidheya batAvatA kahe che ke sAmAyikAdi paDuM Avazyako e A graMthanA viSayo che. (have saMbaMdha batAvavo che - jIvo be prakAranA hoya che. zraddhAnusArI ane tarkanusArI = yuktine anusaranArA, zraddhAnaMta jIvo mATe guruparvakramarUpa saMbaMdha batAvavAmAM Ave che.) 15 takanusArI jIvo mATe ahIM upAya-upaya bhAvarUpa saMbaMdha jANavo. te A pramANe - sAmAyikAdinuM jJAna athavA muktipada e upaya che ane tenA upAya (upeyane pAmavA mATenI sAmagrI) tarIke vacanasvarUpane pAmela A graMtha che. (zaMkA :- A graMtha kevI rIte upAyarUpa bane ?) samAdhAna : A graMthanA zravaNathI sAmAyikAdinA arthano nizcaya thAya che. A nizcayathI 20 samyagdarzananI nirmaLatA ane kriyAmAM prayatna thAya che ane tenAthI muktipadanI prApti thAya che (mATe A graMtha upAyarUpa che.) athavA AgaLa graMthakAra pote ja upoddhAtaniyuktimAM " ni ca" ityAdi gAthAo vaDe vistArathI saMbaMdha batAvaze. (upoddhAtaniryuktimAM batAvela saMbaMdha zraddhAnusArI jIvo mATe jANavo.) zaMkA :- zAstrArtha jeNe jANI lIdhA che evI vyaktione to jAte ja prayojanAdinuM jJAna 25 thaI jatuM hovAthI prayojanAdi zAstranI zarUAtamAM jaNAvavAnI koI jarUra nathI. samAdhAna : e vAta sAcI paraMtu zAstranA artho jeNe jANyA nathI evI vyaktio prayojanAdine jANI graMthamAM pravRtti kare te mATe jaNAvavA jarUrI che. rU7. sAvajazravaViA rU8-36. viziSTajJAnaziyAvAtiH | 40. savisthA 42. jJAnAdipaadkkriyaadi / 42. aparaprayojanaM / 43. paraprayojanaM / 44. evakArasyeSTAvadhAraNArthatvAt aparaprayojanasya 30 nAnyacchAstramuttarAdhyayanAdi parasyApyasAmAyikAdimato'bhAvAt makternAnyaH ko'pi upAyaH / 45. rcitN| 46. AvazyakAt / 47. caturviMzatistavAdInAM / 48. zraddhAnusAriNaH prati / 49. dharmottarAnusArI vyapohavAdI bauddhH| 50. zAstrArambhe / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalavAda pa tanna, anadhigatazAstrArthAnAM pravRttihetutvAt tadupanyAsopapatteH / prekSAvatAM hi pravRttirnizcayapUrvikA, prayojanAdau ukte'pi ca anadhigatazAstrArthasya tainnizcayAnupapatteH, saMzayataH pravRttyabhAvAttadupanyAso'narthakaH iti cet, na, saMzaryaivizeSasya pravRttihetutvadarzanAt, kRSIvalAdivat, ityalaM prasaGgena / sAmpraitaM maGgalamucyate yasmAt zreyAMsi bahuvighnAni bhavanti iti uktaM c"yAMsi vavighnAni, matta mahatApi / 7 azreyasi pravRttAnAM, kvApi yAnti vinAyakAH // 1 // " iti / AvazyakAnuyogazca apavargaprAptibIjabhUtatvAt zreyobhUta eva, tasmAttadArambhe vighnavinAyakAdyairdyupazAntaye tat pradarzyata iti / tacca maGgalaM zAstrAdau madhye avasAne ceSya 5 zaMkA : buddhimAn jIvonI pravRtti nizcaya thayA pachI ja thAya che. (arthAt tame je anaMtara- paraMpara bhedathI prayojana batAvyuM teno nizcaya thAya, tathA sAmAyikAdi je viSayo tame abhidheya 10 tarIke kahyA te ja abhidheyo A graMthamAM che vagere nizcaya thAya pachI ja prekSAvAn jIva pravRtti kare che.) have jyAre tame zarUAtamAM prayojanAdi batAvyA che te batAvavA mAtrathI zAstrArtha nahIM jANanArA jIvone teno nizcaya thaI jato nathI. (kAraNa ke bolavA mAtrathI vizvAsa thAya nahIM). vaLI saMzayathI to koI pravRtti karatuM nathI eTale prayojanAdi kahevA e nirarthaka che. samAdhAna :- (prathama to tame je kahyuM ke buddhimAn jIvone prayojanAdi kahevA chatAM teno 15 nizcaya thatoM nathI te vAta kadAca mAnya rAkhIe to paNa 'saMzayathI koi pravRti karatuM nathI' e vAkyamAM jo ke badhA saMzaya pravRttijanaka na banatA hovA chatAM) saMzayavizeSa pravRttinuM kAraNa banatuM dekhAya che. jemake kheDUtane dhAnyanA bIja vAvatA pahelA varasAdano saMzaya ja hoya che ke varasAda Avaze to dhAnya pAkaze, nahIM Ave to nahIM pAke AvA saMzayathI ja te bIja vAvavArUpa pravRtti kare ja che. tema ahIM paNa tamAre jANavuM. A viSayamAM vadhu vistArathI saryuM. 20 have maMgala kahevAya che. maMgala karavuM jarUrI che, kAraNa ke kalyANakArI kAryo ghaNA vighnovALA hoya che. kahyuM che ke-- "mahApuruSone paNa kalyANakArI kAryo vighnavALA bane che jyAre akalyANakArI kAryamAM pravRtta thayelA (durjano)ne to vighnasamUho kyAMya dUra bhAgI jAya che.'' ||1|| Avazyakano anuyoga mokSaprAptinuM kAraNa hovAthI kalyANakArI che tethI tenI zarUAtamAM vighnonA samUhanI upazAMti mATe maMgala karAya che. te maMgala zAstranI zarUAtamAM, 25 madhyamAM ane aMtamAM karavAmAM Ave che. 51. prayojanAderupanyAsasya yuktiyuktatvAt / 52. kevalazAstrasya mUkatvAt zAstrArthasyeti / 3. prayonanAve: / 64. aniSTAnanuvandhIsiddhisaMzayasya / . niyuMvitatA sAkSAtutatvAt| 6. pRthAvatArA / 17. mAnto vighnA: ( pUrvapaddatoSAt vighnanAyA: ) 18. niryuktirUpa / 11. pAt| 60. AvavAnuyogamme / 6. viSlezAnAmAvinA madhyAnAM / 62-62. 30 zAstracetvadhyAryam / + zAstrasyAdga -4 / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sarvamevedaM zAstraM maGgalamityetAvadevAstu, maGgalatrayAbhyupagamastvayuktaH, prayojanAbhAvAt iti cet, na, prayojanAbhAvasyAsiddhatvAt / tathA ca kathaM nu nAma vineyA vivakSitazAstrArthasyAvighnena pAraM gaccheyuH ? ato'rthamAdimaGgalopanyAsaH / tathA sa eva kathaM nu nAma teSAM sthiraH syAd ? ityato'rthaM madhyamaGgalasya, sa eva ca kathaM nu nAma ziSyapraziSyAdivaMzasya avicchittyA 5 upakArakaH syAd ? ityato'rthaM caramamaGgalasya ityato hetorasiddhatA iti / tatra "AbhiNibohiyaNANaM, suyaNANaM caive" " tyAdinA''dimaGgalamAha / tathA "vaMdaNa kitikammaM" ityAdinA madhyamaGgalaM, vandanasya vinayarUpatvAt tasya cAbhyantaratapobhedatvAt, tapobhedasya ca maGgalatvAt / tathA "paccakkhANaM" ityAdinA cAvasAnamaGgalaM, pratyAkhyAnasyAdyatapobhedatvAdeva maGgalatvamiti // 10 zaMkA : A saMpUrNa graMtha ja maMgalarUpa hovAthI te ja maMgalarUpa thAo. anya traNa maMgala zA mATe karavA joIe ? tenuM koI prayojana nathI. samAdhAna: "prayozana nathI" khevuM tame uDo cho, se ayogya che te jA rIte 3, ziSyo vivakSita zAstranA arthano nirvighnapaNe pAra kevI rIte pAme ? arthAt e nirvighnapaNe saMpUrNa artho jANI zake te mATe prathama maMgala kahevAya che. e ja rIte pAmelo te zAstrArtha ziSyone 15 sthira thAya te mATe madhyama maMgala ane te zAstrArtha ziSya-praziSyAdi vaMzane avicchinnapaNe (arthAt niraMtara viccheda thayA vinA) upakAraka bane te mATe attva maMgala karavAmAM Ave che. Ama tame kahela prayojanAbhAvarUpa hetu asiddha che. A zAstramAM graMthakAre "AbhiNibohiyaNANaM, suyaNANaM caiva" ityAhi sUtradvArA prathama maMgala darzAvyuM che. tathA "vaMdaNa citi kitikammaM" sUtra dvArA madhyama maMgala jatAyuM che. h 20 zaMkA : (te te gAthAo ja maMgala zI rIte bane che,bIjI gAthAo kema nahIM ?) samAdhAna : (AbhiNibohiya... sUtramAM pAMyaprajharanA jJAna jatAvyA che. A jJAna spaSTa rIte nirjarAnuM kAraNa hovAthI maMgalarUpa che) tathA vaMdana vinayarUpa hovAthI atyaMtarataparUpa che ane tapa se to zavai asiDanI "dhammo maMgalamukkihaM..." tyAhi gAthAmAM) maMgala35 hyuM 4 che. mATe uparokta sUtrI maMgala35 4vyA che tathA "paccakkhANaM..." tyAhi sUtravaDe aMtima maMgala dhuM 25 che kAraNa ke pratyAkhyAna e bAhyataparUpa (tapanA be prakAra che--bAhya ane atyaMtara. temAM prathama leha jAhya hovAthI Adyatapa = mAhyata5) hovAthI maMgala35 che. 64. nirvighnasamAptisthairyA vyavacchittinimittaketi / 65. maGgalaprayojanasya zAstreNa sAdhanAtprayojanAntarAbhAvAdityarthaH / 66. "vibhaktithamantatasAdyAbhAH" iti tasantamavyayaM, tathA caitadarthamiti / 67. zAstrArthaH / 68. vineyAnAm / 69. upanyAsa iti / 70. prayojanAbhAvarUpasya / 30 71. gAthA 72. AdizabdenAdyabhAgAvasAnaparyantasya grahaH / 73. jaM neraio ityAdinA jJAnasya spaSTaM nirjarArthatvAnmaGgalatA / 74. gAthA vandanakani / 75. dvitIyabhedaH / 76. dhammo maMgalamukki ahiMsA saMjamo tavo iti vacanAt / 77. bAhyeti / ityataH 8-4 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalavAda : 7 - tatraitatsyAt, idaM maGgalatrayaM zAstrAdbhinnamabhinnaM vA ?, yadi bhinnamataH zAstramamaGgalaM, tadbhedAnyathAnupapatteH, amaGgalasya ca sato'nyamaGgalazatenApi maGgalIkartumazakyatvAt tanmaGgalopanyAsavaiyarthya , tadupAdAne'niSThA vA, yathA prAgamaGgalasya sataH zAstrasya maGgalamuktam, evaM maGgalAntaramapyabhidhAtavyam, AdyamaGgalAbhidhAne'pi tadamaGgalatvAt, itthaM punarapyabhidhAtavyamityato'niSTheti / athAbhinnam, evaM sati zAstrasyaiva maGgalatvAt anyamaGgalo- 5 pAdAnAnarthakyameva, atha maGgalabhUtasyApyanyanmaGgalamupAdIyata iti, evaM sati tasyApyanyadupAdeyamityanavasthAnuSaGga eva, athAnavasthA neSyata iti maGgalAbhAvaprasaGgaH, katham ? yathA maGgalAtmakasyApi sataH zAstrasya anyamaGgalanirapekSasyAmaGgalatA', evaM maGgalasyApyanya maGgalazUnyasya, ityato maGgalAbhAva iti / zaMkA : (tatraMtasthA-A viSayamAM koIka vyaktine A thAya arthAta AgaLa batAvatI zaMkA 10 thAya) A maMgalatraya zAstrathI judA che ke zAstrarUpa che ? jo e zAstrathI judA che to zAstra amaMgalarUpa sAbita thAya, kAraNa ke taacathInupattei =maMgalathI zAstrano bheda zAstrane amaMgala mAnyA vinA ghaTe nahIM (Azaya e che ke maMgalathI abhinna vastu maMgalarUpa ja hoya ane tame zAstrane maMgalathI bhinna kaho cho tethI zAstra amaMgala ja bane.) ane sekaDo anya maMgalo karavA chatAM paNa amaMgala vastu e maMgalarUpa banI zake nahIM. tethI zAstramAM maMgalatrayano upanyAsa 15 nirarthaka che. athavA zAstramAM maMgalanuM upAdAna karavAthI aniSThA (anavasthA) ubhI thAya che te A rIta, pUrve amaMgala evA zAstramAM tame maMgala kahyuM. te kahevA chatAM zAstra amaMgalarUpa hovAthI anya maMgala paNa kahevuM paDaze. ema trIjI vAra, cothI vAra paNa maMgala kahevArUpa anavasthA UbhI thAya che. - have jo tame ema kahezo ke maMgalatraya zAstrathI abhinna che to to zAstra ja maMgalarUpa banI javAthI anya maMgalonuM grahaNa nirarthaka banI jAya che. chatAM jo ema kaho ke, "zAstra maMgalarUpa hovA chatAM anya maMgala grahaNa karavAmAM Ave che" to pachI te maMgalanuM paNa maMgala karavuM joIe ema anavasthAnI Apatti Avaze ane A anavasthA jo tame mAnya nahIM rAkho to koI vastu maMgalarUpa banaze nahIM, kAraNa ke jema maMgalarUpa evuM paNa zAstra jo anya 25 maMgalathI zUnya chatuM amaMgalarUpa bane tema maMgala paNa maMgalathI zUnya chatuM amaMgala banI jAya. Ama, koI vastu maMgalarUpa banaze nahIM. 20 ___78. maGgalabhedavattvasya / 79. na paryavasAnam / 80. zAstrasya / 81. mngglruupsyaapynynmngglkrnne| 82. mUlakSayakarIti (anyadvitIyamaGgalakaraNAbhAvAt ) / 83. kRtasya / 84. dvitIyeti / 85. ditIyaRUTTmAvat ! 86. rAtre saMpana: | * mannamUtacApa 2-4 | + naM 2-4-6 / 30 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) atrocyate-AdyapakSoktadoSAbhAvastAvadanabhyupagamAdeva, tadabhyupagame'pi ca maGgalasya lavaNapradIpAdivat svaparAnugrahakAritvAduktadoSAbhAva iti / " caramapakSe'pi na maGgalopAdAnAnarthakyaM, ziSyamatimaGgalaparigrahAya zAstrasyaiva maGgalatvAnuvAdAt, etaduktaM bhavati-kathaM nu nAma vineyo maGgalamidaM zAstramityevaM gRhNIyAt ?, ato maGgalamidaM zAstramiti kathyate / Aha5 yadyapi maGgalamidaM zAstramityevaM na gRhNAti vineyastathApi tat svato maGgalarUpatvAt svakAryaprasAdhanAyAlameveti kathaM nAnarthakyaM ?, na, 'abhiprAyAparijJAnAt, iha maGgalamapi maGgalabuddhyA parigRhyamANaM ma~GgalaM bhavati, sAdhuvat, tathAhi - sAdhurmaGgalabhRto'pi sanmaGgalabuddhyaiva gRhyamANaH prazastacetovRtterbhavyasya tatkAryaprasAdhako bhavati, yadA tu na tathA 8 samAdhAna : tame batAvela doSomAM prathama to maMgalane zAstrathI judA mAnelA na hovAthI 10 bhinna pakSamAM kahelA doSo to amane Avaze ja nahIM. chatAM kadAca bhedapakSa mAnIe to paNa lavaNapradIpanI jema maMgala svapara upakArI hovAthI anavasthA doSa raheto nathI. (jema lavaNa pote khAruM che ane je bhojanAdimAM bhaLe te bhojanAdine paNa khAruM banAvavAnI zaktivALuM che. tathA jema dIpaka sva-para banneno prakAzaka che tema maMgala paNa pote maMgalarUpa hovA sAthe jemAM gUMthAya che tene paNa maMgalarUpa banAve che. tethI pUrve je kahyuM ke "amaMgalarUpa 15 zAstrane seMkaDo maMgalo vaDe paNa maMgalarUpa banAvI zakAya nahIM" te yuktisaMgata nathI. tethI anavasthA paNa rahetI nathI.) have jo abhinna pakSa mAno to" vagere kahevA dvArA abhinnapakSamAM Apatti ApI te paNa rahetI nathI, kAraNa ke ziSyamAMtamAM maMgalano parigraha karavA mATe zAsrane maMgalarUpa kahyuM che arthAt ziSya paNa 'A zAsra maMgalarUpa che'. evuM jANI zake te mATe maMgalanuM upAdAna karela che. 20 zaMkA : jo ke ziSya "A zAstra maMgalarUpa che" evuM na jANe to paNa zAstra svayaM maMgalarUpa hovAthI nirvighnapaNe pAra pAmavArUpa potAnuM (maMgalanuM) kArya karavAmAM samartha ja che to zA mATe upAdAna nirarthaka na kahevAya ?(arthAt 'A zAstra maMgalarUpa che''evI maMgalanI buddhi ziSyane na thAya to vAMdho zuM che.?) samAdhAna H tamane zAstrakAronA abhiprAyonuM jJAna lAgatuM nathI. maMgala paNa maMgalana 25 buddhithI grahaNa karAya to ja maMgalarUpa bane che, arthAt potAnuM kArya karavAmAM samartha bane che. jemake, maMgalabhUta evo paNa sAdhu jo maMgalanI buddhithI grahaNa karAya to ja prazastacittavRttivALA bhavyajIvone kAryanI siddhi karanAro bane che. paNa jo maMgalanI buddhithI grahaNa na thAya to 87. medraMti / 88. aniSTAnnakSaiti / 81. mepakSe / 10. siddha dhanam / 16. iSTanamaskArAdimaGgalavidhAnadvArA'nUdyate / 92. zAstram / 93. anyanamaskArAdimaGgalanirapekSatvena / 94. 3)nirvighnapAmanAri| . makRtapasyApi maGgalo / 16. makRtAryadbhut / 17. 'nomo bhAvo suvisuddho khAiyAio' tti ( vi0 49 gAthA ) vacanAtkSAyikAdibhAvavato yatermaGgalatA / 98. AsannasiddhitAjJApanAya / 99. pradhAnamaGgalatAsaMpAdaneti / 1. maGgalabuddhyA / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalavAda "kAluSyopahatacetasaH sattvasya na bhavatIti, evaM zAstramapItibhAvArtha: / Aha-yadyevamamaGgalamarpi maGgalabuddheH prANino maGgalakAryakRtprApnotIti, aniSTaM caitaditi, na, tasya svarUpeNaivAmaGgalatvAt, `maGgalasya ca svabuddhisApekSasya svakAryAbhinivarttakatvAditi, tathAhi-yadi kazcitkAJcanameva kAJcanatayA'bhigRhya pravarttate tatastatphalamAsAdayati, na punarakAJcanaM satkAJcanabuddhayA~, nApyatadbuddhayeti / maGgalatrayApAntarAladvayamitthaimamaGgalamApadyata iti cet, na, 5 kAluSyathI haNAyela cittavALA jIvane kAryasiddhi karanAro banato nathI. (arthAt kAryAraMbhe sAdhunuM darzana thatAM, 'A maMgaLa thayuM' evI buddhi thAya, to ja te darzana vighnavinAzaka bane, kAryasiddhi karAve. jo evI buddhi na thAya, paNa 'muMDiyo maLyo - apazukana thayuM' evI buddhi thAya, to te sAdhunuM darzana vighnavinAzaka banatuM nathI, kAryasiddhi karAvatuM nathI.) e ja rIte zAstra paNa svayaM maMgalarUpa hovA chatAM "A zAstra maMgalarUpa che" evA prakAranI buddhithI grahaNa karAya to 10 ja maMgalarUpa banI zake che anyathA nahIM. tethI ziSyane zAstramAM maMgalanI buddhi thAya te mATe maMgalanuM upAdAna karyuM che. zaMkA : jo A pramANe hoya eTale ke maMgala e maMgalanI buddhithI grahaNa karAyeluM chatuM maMgalarUpa banatuM hoya to, amaMgalane paNa koI vyakti maMgalanI buddhithI grahaNa kare to te amaMgala paNa maMgalarUpa banI maMgalanA kAryane karanAruM mAnavuM paDaze, paNa AvuM to koI mAnatuM nathI ja. samAdhAna : amaMgala e svarUpathI ja amaMgalarUpa hovAthI maMgalanI buddhithI grahaNa karavA chatA maMgalarUpa banatuM nathI. ni 15 (zaMkA : jo maMgalanI buddhithI grahaNa karavA chatAM amaMgala svarUpathI amaMgala hovAthI maMgalarUpe banatuM nathI to eno artha e thayo ke vastumAM rahelI svarUpatA ja mukhya che nahIM ke buddhi. to to pachI maMgala e to svarUpathI ja maMgalarUpa hovAthI ziSyane temAM maMgalanI buddhi 20 thAya ke na thAya to paNa te maMgala saphaLa bane ja.) samAdhAna : maMgala pote svarUpathI maMgalarUpa hovA chatAM maMgalanI buddhithI grahaNa thAya to ja potAnuM kArya kare che. jema, koI vyakti sonAne ja sonA tarIke jANI temAM pravRtti kare to te vyakti sonAnA phalane pAme che. paNa je sonuM nathI tevI (pittaLa vi.) vastune sonA tarIke mAne to sonAnA phalane pAmI zakato nathI. te ja rIte sonAne paNa jo 'A sonuM che' evuM 25 jANyuM na hoya to paNa te tenA phalane pAmI zakato nathI. tema maMgalamAM paNa samajI levuM. zaMkA : (maMgalane maMgalanI buddhithI grahaNa karAya to ja potAnuM kArya kare e vAta samajAI 2. maGgalakAryakRt / 3. maGgalabuddhyA gRhyamANaM maGgalabhUtamapi maGgalakAryakRt / 4 maGgalabuddhermaGgalakAryakRttve / 5. amaGgalasya / 6. svarUpeNa maGgalasyApi tathAtvApatterAha maGgaleti / 7. co vizeSArtha: / 8. ma'tttatvati / . vividhvaMsAti / o0. suvarNanArya vAritryanAzAhi / ??. brina-3() kAryakRdbhavatIti zeSaH / 12. kAJcanamapi kAJcanakAryakRt bhavatItizeSaH / 13. maGgalaM maGgalabuddhyA gRhyamANaM tatkAryakRditiniyame / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) azeSazAstrasyaiva tattvato maGgalatvAt, tasyaiva ca saMpUrNasyaiva tridhA vibhaktatvAt modakavadapAntarAladvayAbhAva iti, yathA hi modakasya tridhAvibhaktasya apAntarAladvayaM nAsti, evaM prakRtazAstrasyApIti bhAvArthaH / maGgalatvaM cAzeSazAstrasya nirjarArthatvAt, prayogazca-vivakSitaM zAstraM maGgalaM, nirjarArthatvAt, tapovat / kathaM punarasya nirjarArthateti cet, jJAnarU patvAt, 5 jJAnI 2 nirnarahetutvA, 3varta re - "jaM neraio kamma, khaver3a bahuyAhi vAsakoDIhiM / taM nANI tihi gutto khaver3a UsAsamitteNaM // 1 // " syAdetat, evamapi maGgalatrayaparikalpanAvaiyarthyamiti, na, "vihitottaratvAt, tasmAtsthitametat-zAstrasya Adau madhye'vasAne ca maGgalamupAdeyamiti / Aha-maGgalamiti kaH zabdArthaH? 10 gaI.) paraMtu tame je traNa maMgala karyA che temAM prathama ane madhyamamaMgala vacceno tathA madhyama ane avasAna (aMtima) maMgala vacceno bhAga amaMgala banavAnI Apatti Avaze (arthAta je sUtro maMgalarUpa kahyA te sivAyanA sUtro amaMgala banI jaze.) samAdhAna : nA, evI koI Apatti Avaze nahIM, kAraNa ke vAstavika rIte to saMpUrNa zAstra ja maMgalarUpa che ane A saMpUrNa zAstranA ja traNa bhAga pADelA hovAthI, jema lADavAnA 15 traNa bhAga karatA vaccenA bhAga judA rahetA nathI, tema zAstranA paNa traNa bhAga karatA vaccenA be bhAga judA rehatA nathI. (zaMkA : saMpUrNa zAstra kevI rIte maMgalarUpa gaNAya ?) samAdhAna : jema tapa nirjarAnuM kAraNa hovAthI maMgalarUpa che tema, saMpUrNa zAstra nirjarAnuM kAraNa hovAthI maMgalarUpa che. ahIM anumAnaprayoga batADe che. (pratijJA) vivaNitazAstra e 20 maMgalarUpa che. (hetu-) nirjarAnuM kAraNa hovAthI, (daSTAnta-) tapanI jema. zaMkA : zAstra nirjarAnuM kAraNa kevI rIte bane ? samAdhAna : zAstra jJAnarUpa che ane jJAna nirjarAnuM kAraNa hovAthI zAstra nirjarAnuM kAraNa kahevAya che. kahyuM che ke "nArakajIva karoDo varSo vaDe je karma khapAve che te karmone (manavacanakAyA e)traNathI gupta jJAnI eka ucchavAsamAM khapAve che." zaMkA: chatAM traNa maMgalanI kalpanA nirarthaka che. ? (kAraNa ke eka maMgalathI ja kAma pUruM thAya che.) samAdhAna : A praznano uttara ane pUrve kahI ja dIdho che ke nirvidanaparisamApti vagere traNa kAryo mATe traNa maMgala karela che. tethI pharI e vAta karatA nathI. Ama e vAta siddha thAya che ke zAstranI zarUAtamAM, madhyama ane antamAM maMgala upAdeya che. zaMkA : maMgala eTale zuM ? 30 14. anumAnasya / 15. maGgalatrayasya avijasamAptyAdikAryatrayasya pRthakpRthaktayA saadhktvaat| 6. siddham | * ta7 2-3-4 / 25. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMgalazabdanI vyAkhyA ja 11 ucyate, agiragilagivagimagi itidaNDakadhAtaH, asya "idito numdhAtoH" ( pA0 7-1-58) iti numi vihite auNAdikAlacpratyayAntasyAnubandhalope kRte prathamaikavacanAntasya maGgalamitirUpaM bhavati, maGyate hitamaneneti maGgalaM, makyate adhigamyate sAdhyata "itiyAvat athavA maGgeti dharmAbhidhAnaM, 'lA AdAne' asya dhAtormaGga upapade "Ato'nupasarge kaH" (pA0 3-2-3) iti kapratyayAntasya anubandhalope kRte "Ato lopa iTi ca kiti" (pA0 6-4-64 Ato 5 lopa iTi ca) ityanena sUtreNAkAralope ca prathamaikavacanAntasyaiva maGgalamiti bhavati, maGgaM lAtIti maGgalaM dharmopAdAnaheturityarthaH, athavA mAM gAlayati bhavAditi maGgalaM sNsaaraadpnytiityrthH| tacca nAmAdi caturvidhaM, tadyathA-nAmamaGgalaM 1 sthApanAmaGgalaM 2 dravyamaGgalaM 3 bhAvamaGgalaM 4 ceti| tatra - samAdhAna : agi, ragi, lagi, vagi, magi mA prabhArI pAtu . temA ma, 22, sa, 10 vagu ane maga dhAtuo che. A badhA dhAtuo pha(rU) saMjJAvALA kahevAya che. pANinI vyAkaraNasUtra naM. 7-1-58 nA "idito numdhAtoH" thI i(it) saMzAvANA pAtumAne numano mAgama thAya che. bhA 'numa'mA "um" se anu5 je. // anusaMdhano to5 42tA man+ g, tyA2 pachI - no . "" thAya tethI maG-g, tyAra pachI auNAdikathI "alac" pratyaya lAge bhane te pratyayamA "c" anubaMdhano so5.42tA, maGga-ala-maGgala, mAne prathama meyayanano pratyaya saat| "maGgalaM" 15 e pramANe rUpa thAya. 4aa 43 rita prApta 42|5=49||y (maGgyate) te. maMgala. mI 'prA 42||y, bhegavAya, siddha 4215' mA 55 samAna artho cha athavA "bhaMga" zano '' artha thAya. "lA" dhAtu ahe| 42vAnA arthama 152rAya che. mApAtunI pUrva bhaMga za6 bhUtA maMga+lA thAya, pachI 'Ato'nupasarge kaH (pA0 3-2-3) niyama lAge arthAt 75sa vinAnA "mA" 2rAnta pAtune 20 "ka' pratyaya lAge che. ___ "ka" pratyayamA "k' se anubaMdha ke 4no lo5 yatAM lA+a (ka pratyayamAMthA k 5tDhatA a DI. 2yo) thAya. "Ato lopa iTi ca kiti" sA sUtrathI kit-Gt ipratyaya 52 chata puurvn| "ma" ||2no lopa thAya tethI maGga- lA+a=maGga l+a maGgala, prathamA vimati. sAgata maGgalaM 35 thAya. maMganebhane sAvI mApe te maMgala, arthAt dhanI prApti, 129 // 25 athavA saMsArathI je mane gALa=dUra kare te maMgala. te maMgala nAmAdi cAra prakAre che. nAmamaMgala, sthApanAmaMgala, dravyamaMgala ane bhAvamaMgala. temAM (prathama nAmanikSepAnI vyAkhyA karatA kahe che ke) - anya arthamAM raheluM hoya, tadarthathI 17. sadRzadhAtUnAmekArthe pAThAt / 18. prAptyarthatvAt gatyarthAnAM / 19. nidrshnmaatrtvaaddhaatuunaam| 20. paryAyasya paryAyakathane prayoga etasya / 21. tattvabhedaparyAyairvyAkhyetiniyamAt prAktattvaM maGgalasya 30 hitaprAptyAdyabhidhAya bhedadarzanAya / 22. caturvidhe maGgale / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) "yadvastuno'bhidhAnaM sthitamanyArthe tadarthanirapekSam / paryAyAnabhidheyaM (ca) nAma yAdRcchikaM ca tathA // 1 // " asyAyamartha:-yad 'vastuno' jIvAjIvAdeH 'nAma' yathA gopAladArakasyendra iti 'sthitamanyArthe ' iti paramArthataH tridazAdhipe'vasthAnAt / tadarthanirapekSam' iti indrArthanirapekSaM, 5 katham ? tatra guNato varttata iti, indanAdindraH 'idi paramaizvarye' iti tasya paramaizvaryayuktatvAt, gopAladArake tu tadarthazUnyamiti, tathA paryAyaiH-zakrapurandarAdibhiH nAbhidhIyata iti, iha nAmanAmavatorabhedopacArAdgopAlavastveva gRhyate, evaMbhUtaM nAmeti, tathA'nyatrAvarttamAnamapi kiJcid nirapekSa hoya, ane paryAyathI anabhidheya evuM vastunuM je abhidhAna (te nAmanikSepo che.) tathA je yAdecchika hoya te nAma kehavAya che Ill A zlokano artha A pramANe che- jIva-ajIvAdi vastunuM je abhidhAna jemake govALiyAnA bALakanuM indra e pramANenuM nAma (abhidhAna). A abhidhAna "sthitamanyArthI" eTale ke gopAladArakarUpa (davonA rAjA indra karatA) anyArthamAM raheluM hoya, kAraNa ke paramArthathI A nAma devonA rAjA indramAM raheluM che. vaLI te nAma 'tadarthanirapekSa'=indra zabdano arthathI nirapekSa hoya, ahI bALakanuM "indra" 15 nAma indra zabdanA arthathI zUnya che kAraNa ke Indra zabdamAM "idu" dhAtu vaparAyelo che, jeno artha "paramaizvarya bhogavavuM" thAya che. tethI paraaizvarya bhogavavArUpa indra zabdano artha devalokamAM rahela devonA rAjAmAM ja ghaTe che kAraNa ke tyAM te paraaizvaryane bhogave che. paNa govALiyAno bALaka paraaizvaryane bhogavato nathI, tethI bALakanuM "indra" nAma tadartha-nirapekSa bane che. vaLI A nAma "paryAyAnabhidheya" paryAyavAcI zabdo vaDe bolAvAtuM na hoya arthAt devalokamAM rahela 20 devonA rAjA mATe jema zaka, puraMdara vagere paryAyavAcI zabdo vaparAya che, tema A bALakane indra" zabdanA paryAyavAcI zabdothI bolAvAto na hovAthI bALakanuM nAma paryAya vaDa anabhidheya=bolavA yogya nathI. ahIM dhyAna rAkhavuM ke paryAyAnabhidheya tarIke vyakti ja hovAnI che, paNa tenuM nAma nahIM. chatAM nAma-nAmavALAno abheda upacAra karI A vizeSaNa nAmanuM jANavuM. (ahIM Akho niSkarSa 25 A pramANe jANavo ke je nAma anyArthamAM (gopAladArakarUpa anyArthamAM) raheluM hoya, prastutamAM tadarthathI zUnya hoya ane nAmanA paryAyavAcI zabdothI anabhidheya hoya tevuM nAma e nAma (nikSepa) tarIke kahevAya che. Ama nAma (nikSepA)ne jANavA eka lakSaNa batAvyuM, have bIjuM lakSaNa batAvatA kahe che-) tathA anyatra bIje kyAMya vartatu na hoya, mAtra potAnI icchAthI 23. AryAvRttasya nAmalakSaNapratipAdakagranthasyeti vA / 24. AdinA tadubhayasya / 25. 30 TIA: I 26. trizarfdhare ra7. rUdrazya | 28. rUdrAkthati ! Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApanA nikSepAnI vyAkhyA zau& 13 yAdRcchikaM DitthAdivat, cazabdAt yAvadrvyabhAvi ca prAyasa iti / yattu sUtropadiSTaM "NAmaM AvakahiyaM" tat pratiniyatajanapadasaMjJAmAzrityeti, nAma ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tatra yat jIvasyAjIvasyobhayasya vA maGgalamiti nAma kriyate tannAmamaGgalaM, jIvasya yathA-sindhuviSaye'gnirmaGgalamabhidhIyate, ajIvasya yathA-zrImallATadeze davarakavalanakaM maGgalamabhidhIyate, ubhayasya yathA-vandranamasteti | "yattu tadarthaviyuktaM tadabhiprAyeNa yacca tatkaraNi / ___ lepyAdikarma tat sthApaneti kriyate'lpakAlaM ca // 2 // " asyAyamarthaH-'yad' vastu 'tadarthaviyuktaM' bhAvendrAdyartharahitaM, tasminnabhiprAyastadabhiprAyaH, abhiprAyo buddhiH, tadvaddhayetyarthaH, karaNirAkRtiH, yaccandrAdyAkRti 'lepyAdikarma kriyate' cazabdAttadAkRtizUnyaM cAkSanikSepAdi 'tatsthApaneti' taccetvaramalpakaulamitiparyAyau, 10 pADeluM hoya te paNa nAma kahevAya che. jema ke Ditya, vitya vagere. mULagAthAmAM "a" zabdathI A paNa samajI levuM ke te baMne prakAranA nAmo prAyaH dhAvadravyabhAvi arthAt jayAM sudhI nAmavALuM te dravya Take tyAM sudhI prAya: rahenArA hoya che. (zaMkA : sUtramAM [anuyogadvAra sU-12mAM) to 'mAvadiya' eTale ke nAma nirapavAde thAvatkathika batAvyuM che, to tame prAya: zabda zA mATe vAparo cho ?) 15 samAdhAna : sUtramAM je kahyuM che te cokkasa evA dezonA nAmo mATe kahyuM che. (je haMmezA te ja rahe che, jayAre gopAladAraka vi.nuM nAma to kyAreka badalAya paNa che) tethI prAyaH zabdamAM koI doSa nathI. A rIte nAmanI vyAkhyA kahI. have nAma evuM je maMgala te nAmamaMgala. (A rIte karmadhAraya samAsa karavo.) temAM jIvanuM, ajIvanuM ke ubhayanuM "maMgala" e pramANenuM nAma e nAmamaMgala kahevAya. 20 jema ke, siMdhudezamAM agni maMgala tarIke kahevAya che. Ama jIvanuM daSTAnta batAvI have ajIvamAM ghaTAve che ke RddhivALA lATadezamAM davaraka valanakane (vALelI dorIne) maMgala tarIke kahevAya che ane ubhayamAM daSTAnta tarIke vaMdanamAlAne (jene viSe aMdara rahela doro e acitta ane upara rahelA pAMdaDAdi sacitta hovAthI ubhayarUpa evA toraNone) maMgalarUpa te te dezomAM kahevAya che. A badhA (nAma-nAmavALAno abheda upacAra karavAthI) nAmamaMgala jANavA. 25 have sthApanAnikSepanI vyAkhyA kahe che ke, je lepyAdi karma bhAvendrAdinA arthathI rahita hoya, bhAvendrAdinA abhiprAyathI bhAvendrAdinI AkRtivALuM banAveluM hoya te lepyAdikarma (pUtaLA vagere) sthApanA kahevAya che. ahIM "a" zabdathI eTaluM jANavuM ke je akSa vagere bhAvendrAdinI AkRtithI zUnya hovA chatAM bhAvendrAdinA abhiprAyathI sthapAya te paNa sthApanA jANavI. A sthApanA alpakALa mATe tathA "a" zabdathI yAvadravyabhAvi hoya che. je sthapAya te sthApanA. 30 29. abhidhAnAntare'pi prAgabhidhAnavAcyatvAt / 30. parAvRttibhAvAt / 31. AkRtyantare pUrvAkArocchedAt / Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * satbhASAMtara ( (bhAga - 1) cazabdAdyAvaddravyabhavi ca, sthApyata iti sthApanA, sthApanA cAsau maGgalaM ceti samAsaH, tatra svastikAdi sthApanAmaGgalamiti / "bhUtasya bhAvino vA bhAvasya hi kAraNaM tu yaloke / tadravyaM tattvajJaiH sacetanAcetanaM kathitam // 3 // " asyAyaM bhAvArtha:-'bhUtasya' atItasya 'bhAvino vA' eSyato 'bhAvasya paryAyasya' 'kAraNaM' nimitta 'yad' 'eva 'loke' 'tad dravyam' iti dravati gacchati tA~stAnparyAyAn kSati ceti dravyaM 'tattvajJaiH' sarvajJaistIrtha kRdbhiritiyAvat sacetanam anupayuktapuruSAkhyam acetanaM jJazarIrIMdi tathAbhUtamanyadvA 'kathitaM' AkhyAtaM pratipAditamityarthaH / tatra dravyaM ca tanmaGgalaM cetisamAsaH, tacca dravyamaGgalaM dvidhA - Agamato noAgamatazca tatra AgamataH khalvAgamamadhikRtya 10 AgamApekSamityarthaH, noAgamatastu tadviparyayamAzritya tatrAgamato maGgalazabdAdhyetA anupayukto dravyamaGgalam 'anupayogo dravya' mitivacanAt, tathA noAgamatastrividhaM dravyamaGgalaM, tdythaa"sthApanA evuM je maMgala" A pramANe samAsa karavo. tyAM svastikAdi sthApanAmaMgala jANavA. (kAraNa ke te svastikAdi maMgala tarIke sthapAya che.) dravyanikSepanI vyAkhyA kare che ke lokamAM bhUta ke bhAvi paryAyanuM je kAraNa hoya te dravya tarIke tattvajJovaDe kahevAyeluM che. te sacitta--acitta 15 ema baMne prakAranuM hoya che. navA navA paryAyone pAme ane jUnA jUnA paryAyone je choDa te dravya kahevAya che. ahIM sacitta tarIke anupayukta purUSa tathA acitta tarIke jJazarIrAdi athavA tevA prakAranuM bIjuM (jJabhavyathI vyatirikta) levuM. "dravya evuM je maMgala'" e pramANe samAsa jANavo. te dravyamaMgala be prakAranuM che. AgamathI ane noAgamathI. ahIM AgamathI eTale Agamane AzrayI arthAt Agamane sApekSa. tathA noAgamathI 20 kheTale sAgamanA abhAvane AzrayI temAM "anupayogo dravyam" jAvu vayana hovAthI maMgala zabdanA arthane jANanAra paNa atyAre maMgala zabdanA arthamAM upayoga vinAnI vyakti AgamathI dravyamaMgala jANavI. (kAraNa ke maMgala zabdanA arthanuM jJAna hovAthI "AgamathI'" ane upayoga na hovAthI 'dravya" tarIke A vyakti AgamathI dravyamaMgala kahevAya che.) 5 32. nandIzvaradvIpAdisthapratimAdi / 33. sthApyamAnApekSayA, anyatra tu tiSThatIti sthApanA / 34. AdinA 25 nandAvarttAdi / 35. Agamano AgamAbhyAM vicArayiSyamANatvAdbhAvArtha iti / 36. vAzabdasya nipAtAnAmanekArthatvena samuccayArthatvAdbhUtabhaviSyatozceti jJeyaM ( cakArAdbhUtabhaviSyatparyAyameti vizeSAvazyake ) 37. vivakSitasya bhAvatayA 38. "AgamakAraNamAyA deho saddo ya to davvaM " ti / 30 vizeSA-vazyakavacanAdupAdAnAdIni vividhAni kAraNAni / 39. iSTAvadhAraNArthatvAdyogyatvasadbhAva iti jJApayati / 40. paryAyasya kramabhAvitvAtpUrvaparyAyAn kSarati, bhUtApekSayA rati, bhaviSyadapekSayA gcchtiitypi| 30 41. dvAdazAGgArthaprarUpaNAkAritvAtteSAm / 42. AdinA bhavyazarIragrahaH / 43. jJabhavyazarIravyatiriktamapradhAnaM kAraNAdi ca / 44. yuktidarzanapurassaraM darzitaM dravyasvarUpametaditi / upalakSaNAdanupayuktAnuSThAnAdi vyatiriktamaGgalatvAttasya / + pekSayetyarthaH jJAtA Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ noAgamathI dravyamaMgala * he 15 jJazarIraMdravyamaGgalaM 1 bhavyazarIradravyamaGgalaM 2 jJazarIrabhavyazarIvyatiriktaM, 3 dravyamaGgalamiti / tatra jJasya zarIraM jJazarIraM, zIryata iti zarIraM jJazarIrameva dravyamaGgalaM jJazarIradravyamaGgalam, athavA jJazarIraM ca tad dravyamaGgalaM cetisamAsaH / etaduktaM bhavati-maGgalapadArthajJasya yaccharIramAtmarahitaM tadatItakAlAnubhUtatadbhAvAnuvRttyA siddhazilAditalagatamapi ghRtaghaMTAdinyAyena noAgamato jJazarIradravyamaGgalamiti, maGgalajJAnazUnyatvAcca tasya, iha sarvaniSedha eva nozabdaH / tathA bhavyo 5 yogyaH, maGgalapadArthaM jJAsyati yo na tAvadvijAnAti sa bhavya iti, tasya zarIraM bhavyazarIraM, bhavyazarIrameva dravyamaGgalam, athavA bhavyazarIraM ca tad dravyamaGgalaM cetisamAsa iti / ayaM bhAvArtha:-bhAvinI vRttimaGgIkRtya maGgalopayogAMdhAratvAt madhughaTAdinyAyenaiva tat bAlAdizarIraM tathA no-AgamathI dravyamaMgala traNa prakAranuM che. (1) jJazarIra, (2) bhavya zarIra, (3) jJazarIra-bha zarIrathI vyatirikta (juduM). temAM maMgala zabdArthanAM jJAtAnuM je mRtazarIra te 10 jJazarIra, je nAza pAme te zarIra.A jJazarIra ja dravyamaMgala athavA jJazarIra evuM je dravyamaMgala e pramANe samAsa jANavo. kahevAno bhAvArtha e che ke maMgala zabdanA arthane jANanAranuM AtmAthI rahita mRta evuM je zarIra che te siddhazilAditaLamAM raheluM evuM paNa zarIra atItakALamAM anubhavelA maMgalabhAvano (vartamAnamAM A zarIra sAthe) saMbaMdha hovAthI vRtaghaTAdi nyAyathI no-AgamathI jJazarIra dravyamaMgala jANavuM, kAraNa ke ahIM "nA" zabda sarvaniSedha arthavALo 15 hovAthI jemAM maMgalajJAnano saMpUrNa abhAva hoya te vastu no-AgamathI dravyamaMgala kahevAya che. A zarIra atyAre maMgalajJAnathI zUnya hovAthI no-AgamathI dravyamaMgala kahevAya che. (vRtaghaTAdijAya eTale jema bhUtakALamAM ghIno ghaDo vartamAnamAM ghIthI khAlI hovA chatAM "A ghIno ghaDo" evA zabdaprayogane pAme che. tema bhUtakALamAM maMgala zabdanA arthane jANanAra vyaktinuM zarIra paNa vartamAnamAM jJAnathI zUnya hovA chatAM jJazarIra dravyamaMgala tarIke kahevAya che. 20 "siddhazilAdi taLamAM raheluM zarIra" evuM je TIkAmAM lakhyuM che, teno artha e ke jayAM anazana karI sAdhuo siddhigatine pAmyA, te sthaLa upara raheluM zarIra. rUti manuyorasUtra) (2) bhavyazarIra H bhavya eTale yogya arthAt maMgala zabdArthane je bhaviSyamAM jANaze, paNa atyAre jANato nathI te bhavya, tenuM je zarIra te bhavyazarIra ane A bhavyazarIra ja dravyamaMgala athavA bhavyazarIra evuM je dravyamaMgala te bhavyazarIradravyamaMgala, e pramANe samAsa karavo. 25 bhAvArtha : bhAvi paryAyane najaramAM rAkhI maMgalanA upayogano AdhAra hovAthI te bALaka vagerenuM zarIra madhuvaTAdinyAyathI bhavyazarIra dravyamaMgala jANavuM. "nA" zabda ahIM paNa pUrvanI jema jJAnanA sarvaniSedha arthamAM jANavo. (madhughaTanyAya =vartamAnamAM khAlI hovA chatAM bhaviSyamAM te ghaTamAM 45. maGgalabhAveti / 46. yatra vidhAyAnazanaM jagmuH zobhanAM gatiM vAcaMyamAH seti, (anu0) AdinA tIrthanirvAinamUkhyAdriA 47. sAvinA madhuvAdri 48. nokAmato pAnAya . 46. mAva5tna- 30 kAraNatAjJApanAya / 50. AdinA yuvaadi| Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. 16 dazeka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) bhavyazarIradravyamaGgalamiti, nozabdaH pUrvavet / jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca dravyamaGgalaM saMyamataponiyamakriyAnuSThAtA anupayuktaH, Agamato'nupayuktadravyamaGgalavat, tathA yaccharIramAtmadravyaM vA atItasaMyamAdikriyApariNAmaM, tacca ubhayAtiriktaM dravyamaGgalaM, jJazarIradravyamaGgalavat, tathA yad bhAvisaMyamAdikriyApariNAmayogyaM tadapi ubhayevyatiriktaM, bhavyazarIradravyamaGgalavat, tathA 5 yadapi svabhAvataH zubhavarNagandhAdiguNaM suvarNamAlyAdi, tadapi hi bhAvamaGgalapariNAmakAraNatvAd dravyamaGgalam, atrApi nozabdaH sarvaniSedha eva draSTavyaH, ityuktaM dravyamaGgalam / "bhAvo vivakSitakriyAnubhUtiyukto hi vai samAkhyAtaH / sarvajJairindrAdivadihendanAdikriyAnubhavAt // 4 // " asyAyamartha:- bhavanaM bhAvaH, sa hi vaktumiSTakriyAnubhavalakSaNaH sarvajJaiH samAkhyAtaH, madhu bharavAnuM hovAthI te ghaTa atyAre paNa madhaghaTa tarIke oLakhAya che, tema ahIM paNa jANavuM.) (3) jJazarIra-bhavyazarIravyatirikta = saMyamatapaniyamAdi kriyAne upayoga vinA karanAra ' sAdhu AgamathI anupayukta dravyamaMgalanI jema no-AgamathI tavyatirikta dravyamaMgala jANavo tathA je zarIra athavA Atmadravya bhUtakALamAM saMyamAdi kriyAnA pariNAmavALuM hatuM te jJazarIradravyamaMgalanI jema ubhaya vyatirikta jANavuM (pUrve jJazarIra ane bhavya zarIra dravyamaMgala 15 tarIke zarIra lIdhuM ane ahIM tadgatirikta tarIke paNa zarIra lIdhuM. tethI baMnenA bheda pADavA samAdhAna tarIke evuM lAge che ke pUrve jJazarIramAM je zarIra lIdhuM, te maMgala padanA arthanA jJAtAnuM hatuM, ahIM bhUtakALamAM saMyamAdi kriyAnA pariNAmavALAnuM zarIra grahaNa karyuM che, e ja pramANe AgaLa bhavya zarIramAM paNa bheda jANI levo.) tathA je zarIra athavA svAtmadravya bhaviSyamAM saMyamAdi kriyAnA pariNAmavALuM thaze, te zarIra athavA Atmadravya bhavyazarIradravyamaMgalanI jema 20 ubhayavyatirikta che. je vaLI svabhAvathI zubhavarNagaMdhAdiguNovALuM suvarNamAlyAdi che, te paNa bhAvamaMgalanA pariNAmanuM kAraNa hovAthI (suvarNAdine jotAM prazasta pariNAma utpanna thAya che, tethI) dravyamaMgala che. ahIM no zabda sarvaniSedhamAM varte che. Ama dravyamaMgala kahevAI gayuM. bhAvanikSepa batAvatA kahe che ke, thavuM enuM nAma bhAva, kahevA mATe icchAyelI kriyAnA anubhavane sarvajJo bhAva kahe che. jema ke, indanAdi kriyAnI anubhUtithI yukta indra vigere. 25 (bhAvArtha e che ke bhAvendra kone kahevAya ? te jANavuM hoya to, 'rUndranAm rUdraH' e indra zabdano artha che. ahIM indana eTale aizvaryane bhogavavuM. mATe aizvaryane bhogavavArUpa kriyA ahIM kahevA mATe icchAyelI che. tethI kahevA mATe iSTa evI A kriyAno anubhava e bhAva kahevAya che. A anubhavathI yukta indra che, tethI te indra bhAvendra kahevAya che. Ama vivakSita-kriyAnI anubhUtithI je yukta hoya te bhAva kehavAya che. A rIte bhAvanikSepo batAvI have bhAvamaMgala 30 12. sarvavidha vApara. 3mayasamuccayAya rU. bAdrinA taponiyamadriA 14. zarIramArtha vA | vala. jJamavyarIti 3mayaM vadda nimittavArA sthApidravyavArtha 17, dvityantaH * nAnupayu: 2-2rU-45 + grAti zarU I Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamathI bhAvamaMgala 17 . indanAdikriyAnubhavanayuktendrAdivaditi / tatra bhAvato maGgalaM bhAvamaGgalam, athavA bhAvazcAsau maGgalaM ceti samAsa:, tacca dvidhA - Agamato noAgamatazca tatrAgamato maGgalaparijJAnopayukto bhAvamaGgalaM, kathamiha bhAvamaGgalopayogamAtrAt tanmayatA'vagamyata iti, nahyagnijJAnopayukto mANavako'gnireva, dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyAprasAdhakatvAbhAvAd iti cet, na, abhiprAyAparijJAnAt, saMvit jJAnam avagamo bhAva ityanarthAntaraM, tatra 'arthAbhidhAnapratyayAH tulyanAmadheyAH ' 5 iti sarvapravAdinAmavisaMvAdasthAnam, agniriti ca yajjJAnaM tadavyatirikto jJAtA tallakSaNo gRhyate, anrtyaithA tajjJAne satyapi nopalabheta, atarmaMyatvAt, pradIpahastAndhavat puruSAntaravadvA, jaNAve che.) bhAvamaMgalano samAsa A pramANe karavo ke bhAvathI maMgala athavA bhAvarUpa maMgala te bhAvamaMgala. te be prakAre che. AgamathI ane no--AgamathI, temAM AgamathI bhAvamaMgala tarIke maMgala zabdanA jJAnamAM upayogavALo sAdhu jANavo. zaMkA : bhAvamaMgalanA upayogamAtrathI te sAdhu bhAvamaMgala kevI rIte kahevAya ? agninA jJAnamAM upayukta mANavaka e kaMI agni kahevAto nathI. kAraNa ke te mANavaka dahana--pacana-- prakAzanAdi arthakriyAne karato nathI. 10 samAdhAna abhiprAyane jANatA na hovAthI tamArI vAta yogya nathI. prathama e ke saMvit, jJAna, avagama ke bhAva A cAre zabdo samAnArthI che. tethI jJAnane paNa bhAva tarIke 15 bolI zakAya che bIjuM e ke artha (vastu), abhidhAna (vastunuM nAma), pratyaya (vastuno bodha) A traNeya tulya madheya che arthAt A traNeya eka samAna zabdothI oLakhAya che. A niyama sarvavAdione avisaMvAdanuM sthAna che arthAt sarvene A niyama mAnya che. ("jema ke, sAme paDela ghaTane AzrayI koI pUche ke A zuM che ? to javAba maLe ke A vastu e ghaTa che. ahIM dharUpa vastu dhaTazabdathI oLakhAI. AnuM nAma (abhidhAna) zuM che ? 20 to javAba maLe ke AnuM abhidhAna ghaTa che. ahIM abhidhAna e "ghaTa" zabdathI oLakhAyuM. temaja A vyaktine zeno bodha (pratyaya) thayo ? to javAba maLe ke ghaTano bodha thayo. ahIM pratyaya e "ghaTa" zabdathI oLakhAyo. Ama artha, abhidhAna ane pratyaya traNe mATe eka zabda vaparAya che.) A nyAyathI agninuM jJAna (pratyaya) paNa agni zabdathI oLakhAya che. tathA jJAna ane jJAnI abhinna hovAthI jJAnI paNa agni zabdathI oLakhAya che. tethI agninA jJAnamAM 25 uparyukta mANavaka paNa agni tarIke oLakhAya che. jo tame jJAna ane jJAnI vacce abhinnatA mAno nahIM to jJAna hovA chatAM vyaktine agnino bodha thaze nahIM. kAraNa ke te vyakti jJAnamaya nathI arthAt jJAnathI bhinna che. jema aMdha 58. maGgalAdhikAre bhAvAdhikAre bhAvalakSaNasiddhau vA / 59. jJAnAtmanorvyatiriktatve / 60. jJAnAtmanormedrAt / 62. pratIpavajJAnam, andhavajJAnatiriktta: puruSa:, pradIpahastatvaM ca nikaTatvAya / 30 62. samavAyApekSayA dRSTAntAntaraM antarApekSayA vA jJAnopayukto Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) na cAnAkAraM tajjJAnaM padArthAntaravadvivakSitapadArthAparicchedaprasaGgAt, bandhAdyaMbhAvazca jJAnAjJAnasukhaduHkhapariNAmAnyatvAd, AkAzavat, na cAnalaH sarva eva dahanAdyarthakriyAprasAdhako, bhasmacchannAdinA vyabhicArAt ityalaM prasaGgena, prakRtamucyate-noAgamato bhAvamaGgalam Agamavarja jJAnacatuSTayamiti, sarvaniSedhavacanatvAnnozabdasya, athavA samyagdarzanajJAnacAritropayogapariNAmo 5 vyaktinA hAthamAM pradIpa hovA chatAM te vyaktine pradIpano bodha thato nathI athavA eka vyaktithI anya vyakti judI hovAthI eka vyaktie karela jJAna anya vyaktine jaNAtuM nathI, te ja rIte ahIM paNa jJAna ane jJAnI vacce jo bhinnatA mAnIe to jJAnIne jJAna thaze nahIM arthAt agnino bodha thaze nahIM. (zaMkA : jJAna anAkAra che arthAt jJAnamAM agnino AkAra nathI hoto to te jJAna 10 agnizabdathI kevI rIte oLakhAya ?) samAdhAna : te jJAna anAkAra che evuM paNa manAya nahIM, kAraNa ke jo te jJAna anAkAra mAno to anya padArthanI jema vivakSita agnirUpa padArthano paNa bodha nahIM thavAnI Apatti Avaze. (agninA jJAnamAM paTano bodha kema nathI thato? kAraNa ke temAM paTAkAra nathI. tema jo jJAnamAM agnino AkAra na hoya to agnino bodha paNa na thAya.) paNa kharekhara to 15 AtmAne agninuM jJAna thAya to che ja. tethI jJAna-jJAnI vacce abheda ja che ane tethI agninuM jJAna karanAra vyakti paNa agni kahevAya che. bIjI paNa eka Apatti e Ave ke jo tame jJAna-zAnI vacce bheda mAno to jJAna- ajJAna-sukha-du:kha vagerenA pariNAmothI AkAzanI jema jIvane zubhAzubha karmabaMdha tathA karmanirjarAdi ghaTaze nahIM arthAt jema AkAza A parimANothI juduM hovAthI A pariNAmothI 20 baMdhAdine pAmatuM nathI, tema jIva paNa pariNAmothI judo hovAthI baMdhAdi pAmaze nahIM. mATe tamArI vAta yuktiyukta nathI. vaLI tame kahyuM hatuM ke "mANavaka dahana-pacanAdi kriyA karato nathI, mATe tene agni kahevAya nahIM." te vAta paNa ghaTatI nathI, kAraNa ke vAstavika evA paNa badhA agni dahana-pacanakriyA kare ja che evuM nathI, je agni rAkhAdithI DhaMkAyelo che te agni jyAM dahana-pacanAdi kriyA karavAmAM samartha che? nathI ja. chatAM tene agni to kahevAya 25 ja che, tema ahIM paNa tamAre jANavuM. adhika carcAthI saryuM. prastuta vicArIe. (AgamathI bhAvamaMgala batAvIne have noAgamathI bhAvamaMgala batAvatA kahe che ke, noAgamathI bhAvamaMgala tarIke Agamane zrutajJAnane choDI zeSa cAra jJAna jANavA. ahIM "nA" zabda sarvaniSedhamAM vaparAyelo hovAthI Agamano sarvathA niSedha karavAmAM Avyo che athavA 63. viSayavaiziSTyazUnyaM, tathA ca jJeyasya bhinnatvaM jJAnAt / 64. prasaGgo'niSTApattiH 65. cakAro 30 nopalabhetetyanena saha samuccayArthaH, jJAnAtmanobheMde dUSaNAntarametaditi / 66. syAdityadhyAhAryam / 67. candrakAntamaNivyavahitAdehaH, bhasmacchannAdivadupayogarUpo'pi na dAhakAdiguNa iti tattvam / . 68. nozabdasya paryudAsapratiSedhArthatvAdAgamavayaM jJAnacatuSTayamiti. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAdino paraspara bheda ke 19 yaH . sa nAgama eva kevalaH na cAnAgamaH, ityato'pi mizravacanatvAnnozabdasya noAgamata ityAkhyAyate, athavA arhannamaskArAdyupayogaH khalvAgamaikadezatvAt noAgamato bhAvamaGgalamiti // nanu nAmasthApanAdravyeSu maGgalAbhidhAnaM vivakSitabhAvazUnyatvAd dravyatvaM ca samAnaM varttate, tatazca ka eSAM vizeSa iti, atrocyate, yathA hi sthApanendre khalvindrAkAro lakSyate, tathA kartuzca sadbhUtendrAbhiprAyo bhavati, tathA draSTazca tadAkAradarzanAdindrapratyayaH, tathA 5 praNatikRtadhiyarthaM phalArthinaH stotuM pravarttante, phalaM ca prApnuvanti keciddevatAnugrahAt, na tathA nAmadravyendrayoriti, tasmAtsthApanAyAstAvaditthaM bheda iti / yathA ca dravyendro bhAvendrasya kAraNatAM pratipadyate, tathopayogApekSAyAmapi tadupayogatAmAsAdayiSyati avAptavAMzca, na tathA nA" zabda mizra arthamAM hovAthI samyagdarzana, jJAna ane cAritranA upayogano pariNAma je che te mAtra AgamarUpa ja che evuM paNa nathI ke Agama vinAno che, evuM paNa na hovAthI te 10 Agama-anAgama mizrarUpa che. Avo pariNAma no-AgamathI bhAvamaMgala jANavo athavA "nA" zabda Agama eka dezanA arthamAM batAvatA kahe che ke arihaMtAdinA namaskArano upayoga e Agamano eka deza hovAthI noAgamathI bhAvamaMgala che. zaMkA : nAma, sthApanA ane dravya A traNeyane tame maMgala tarIke kahyA, tethI traNeyamAM maMgalatA samAna ja che. tathA A traNeya vivakSitabhAvathI to zUnya hovAthI traNeyamAM dravyapaNuM 15 . ja raheluM che, paNa bhAvapaNuM raheluM nathI. Ama A traNeyamAM maMgalatA ane dravyapaNuM samAna hovAthI traNeyano paraspara bheda zuM rahyo ? arthAta A traNeya dravyamaMgalarUpa ja banI gayA. samAdhAna : jema sthApanAindramAM Indrano AkAra dekhAya che. sthApanA karanArane vAstavika indranI buddhi hoya che tathA jonArane "A indra che" evo bodha thAya che, namaskAramAM karAyelI che buddhi jenA vaDe evA phalanA arthI jIvo tenI stuti kare che ane keTalAka jIvo devatAnA anugrahathI 20 phalanI prApti kare che. te rIte nAmaindramAM ke dravya indramAM thatuM nathI. tethI nAma ane dravya indrathI sthApanA Indrano bheda che. ane jema dravya indra bhAvaindranI kAraNatAne pAme che tathA upayoganI apekSAe paNa dravya indra (anupayukta jJAtA) indra zabdanA arthamAM upayogatAne pAmaze ke pAmyo hato, te rIta nAmasthApanA pAmatA nathI, tethI nAmasthApanA karatA dravya indrano bheda che. 69. dravyeSa dadhidarvAdiSa agnyAdiSa ca maGlAbhidhAnaM / 70. "abhihANaM davvattaM tayatthasannattaNaM 25 ca tullAiM" itivizeSAvazyake pRthak proktaM, atra tu tadarthazUnyatvaM dravyatve hetutayoktam, 'yadvastuno'bhidhAna' miti 'yattu tadarthaviyukta' miti vacanAnnAmasthApanayorapi dravyatvaM, kAraNatA sarvatreti vA dravyatA, pUrvaM nikSepacatuSkasya prakAntatvAnnAmadravyabhedaviSayAzaGkA, vivakSitetyAdestu dravyatve hetutA / 71. bhAve saMbhavAnnAmna Aha-dravyastavamiti, vivakSitabhAvazUnyatvaM hi tat, na ca tadbhAva iti / 72. spaSTaM lakSyamAnatvAdAdau sthApanAbhedanirUpaNam / 73. sadbhAvasthApanApekSayA / 74. avitatheti / 75. buddhiH / 30 76. sahasrAkSavajradharatvAdi / 77. pratItiH / 78. ArAdhanAtatparatAdarzanAya / 79. sutadhanAdi phalaM / 80. tatpAkSiketi / 81. sthUlabuddherlokasya tatra tathAdhyavasAyAdyabhAvAt / 82. noAgamato bhAvendrasya / 83. labdhijJAnavatAM / 84. bhavyazarIradravyaM / 85. jJazarIradravyaM / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) nAmasthApanendrAvityayaM vizeSaH / bhAvamaGgalamevaikaM yuktaM, svakAryaprasAdhakatvAt, na nAmAdayaH, tatkAryAprasAdhakatvAt, pApavad iti cet, na, nAmAdInAmapi bhAvavizeSatvAt, yasmAdaviziSTamindrAdi vastu uccaritamAtrameva nAmAdibhedacatuSTayaM pratipadyate, bhedAzca paryAyA eveti, athavA nAmasthApanAdravyANi bhAvamaGgalasyaivAGgani, tatpariNAmakAraNatvAt, tathA ca maGgalAdyabhidhAnaM 5 siddhAdyaibhidhAnaM copazrutya arhatpratimAsthApanAM ca dRSTvA bhUtayatibhAvaM bhavyayatizarIraM copalabhya prAyaH samyagdarzanAdibhAvamaGgalapariNAmo jAyate ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- tatra noAgamato'rhannamaskArAdi bhAvamaGgalamuktaM, athavA noAgamato bhAvamaGgalaM nandI, tatra nandanaM nandI, nandantyanayeti vA bhavyaprANine iti nandI, asAvapi ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnA zaMkA : cAra prakAre maMgala batAvyA paNa temAMthI bhAvamaMgala ja potAnuM (maMgalanuM) kArya 10 sAdhato hovAthI yukta che. jyAre nAmAditrika pApanI jema kAryasAdhaka na hovAthI yogya nathI (arthAt jema pApa vighnanAzaka nathI, tema nAmAdi maMgaLa paNa vighnavinAzaka nathI.) samAdhAna : nA, nAmAditrika paNa bhAva vizeSa ja hovAthI maMgala tarIke yukta ja che, kAraNa ke (sthApanA--dravyarUpa) vizeSaNa vinA sAmAnyathI indra zabda bolavAmAM Ave tyAre sAmevALAnI buddhimAM nAmAdi cAra bhedo upasthita thAya che ane A bhedo e paryAya (bhAva) 15 ja che, tethI te nAmAdi paNa yogya ja che athavA nAma, sthApanA ane dravyo bhAvamaMgalanA pariNAmanuM kAraNa hovAthI bhAvamaMgalanA ja aMgo che. tethI te maMgala tarIke yogya che. (zaMkA : nAmAditrika bhAvamaMgalanA kAraNo kevI rIte kahevAya ?) samAdhAna H koIkane maMgalabhUta vastunuM nAma ke siddhAdinuM nAma sAMbhaLI, koIkane ardhapratimAnI sthApanAne ke bhUtakALamAM yatibhAva pAmelA evA mRtazarIrane ke bhavyazarIrane 20 joI samyagdarzanAdi bhAvamaMgalano pariNAma utpanna thAya che. A rIte prAsaMgika carcAne batAvI have prastuta vAtane kahe che. no--AgamathI arhannamaskArAdi bhAvamaMgala tarIke kahyuM athavA no--AgamathI naMdIne bhAvamaMgala jANavuM. naMdI eTale AnaMdita thavuM athavA jenA vaDe bhavya prANIo AnaMdita thAya te naMdI. A naMdI paNa maMgalanI jema nAmAdi cAra bhede che. temAM nAma--sthApanAnaMdInI pUrvanI 25 jema arthAt nAmamaMgala ane sthApanAmaMgalanI jema vyAkhyA karavI. dravyanaMdI be prakAre - AgamathI 86. arthakriyAkAri vastvityabhipretyAha / 87. nirvighnazAstrArthapAragamanAdi / 88. nAmamaGgalAdInAM / 81. dharmarU patnAt / 10. avyutpAti / 16. nAnIte / 12. nikSepavatusya mitramitrAdhira[tAmAzrityAha / 13. avavavA / 14. bhAvamaGganidrAna~At / . JAtinA jJAnanirnAtigrahaH / 16. vizeSanAmnAM kAraNatAyai, AdinA jinendrAdiH / 97. samyagdarzanAdeH prabalakAraNatvAt, zayyambhavAdivat / 98. 'imeNaM sarIrasamussaeNaM jiNadidveNaM bhAveNaM Avassaetti payaM seakAle sikkhissai na tAva sikkhati' iti anuyogadvAravacanAt 99. jJAtvA dRSTvA vA / 1. kliSTasyAbhAvAt / 2. jJAnacAritropayogagrahaH / 3. 'kayapaMcanamukkArassa dinti sAmAiyAiyaM vihiNA' itivacanAtsUtrApekSaM, 4. anuyogApekSaM, nandyanuyogasyaikadezatvAd / 5. karttRtAmApannAH 30 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAmAdi naMdInuM svarUpa niyukti 1) 21 avagantavyeti, tatra nAmasthApane pUrvavat, dravyanandI dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayukto, noAgamatastu jJazarIrabhavyazarIrobhayavyatiriktA ca dravyanandI dvAdazaprakArastUryasaMghAta: 'bhaMbhA mukuMda maddala kaDaMba jhalari huDukka kaMsAlA / kAhali *talimA vaso, saMkho paNavo ya bArasamo // 1 // ' tathA bhAvanandyapi dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA 'upayuktaH, noAgamataH 5 paJcaprakAraM jJAnaM, taccedam AbhiNibohiyanANaM suyanANaM ceva ohinANaM ca / taha maNapajjavanANaM kevalanANaM ca paMcamayaM // 1 // vyAkhyA-arthAbhimukho niyato bodhaH abhinibodhaH, abhinibodha eva AbhinibodhikaM, vinayatipavit minivo zabdaya "vinayampiSTa'' (To -4-24) rUtyanena svArtha 10 eva Thakpratyayo, yathA vinaya eva vainayikamiti abhinibodhe vA bhavaM tena vA nirvRttaM tanmayaM tatprayojanaM vA athavA'bhinibudhyate tad ityAbhinibodhikaM, avagrahAdirUpaM matijJAnameva, ane no-AgamathI, temAM AgamathI naMdI tarIke naMdIzabdArthano anuyukta evo jJAtA arthAta naMdIzabdArtha jANe che, paNa atyAre temAM upayoga nathI tevI vyakti. no-AgamathI jJazarIra-bhavyazarIrathI vyatirikta dravyanaMdI tarIke bAra prakAranA vAjiMtrono 15 samUha jANavo. bAra prakAranA vAjiMtro - 1. bhaMbhA, 2. mukuMda, 3. maddala, 4. kadaMba, 5. jhallarI, 6. huDuka, 7. kaMsAlA, 8. kAli, 9. salimA, 10. vAMsa, 11. zaMkha, 12. praNava/1/ tathA bhAvanaMdI paNa AgamathI ane no-AgamathI be prakAre che. temAM AgamathI jJAtA ane upayukta tathA nA-AgamathI pAMca prakAranuM jJAna jANavuM. te pAMca prakAranuM jJAna have pachInI gAthAmAM batAve che. gAthArtha : Abhinibodhika jJAna, zrutajJAna, avadhijJAna tathA mana:paryavajJAna ane pAMcamuM 20 kevalajJAna che. TIkArthaH arthane abhimukha (yogya dezamAM avasthita arthanI apekSAvALo) niyata (potapotAnA viSayanI apekSAvALo jemake cakSu rUpanI apekSA rAkhe vi.) evo je bodha te abhinibodha. A abhinibodha e ja abhinibodhika e rIte samAsa karavo. ahIM pANinI vyAkaraNanA "vinayAdilyuiga" (pa.4-34) satrathI abhinibodhazabdane svArthamAM (potAnA arthamAM ja) Thapha 25 pratyaya lAgela hovAthI Abhinibodhika zabda banela che jemake vinaya e ja vaiyika. athavA abhinibodhamAM thayeluM hoya athavA abhinibodhavaDe baneluM hoya athavA abhinibodhamaya hoya ke abhinibodha e che prayojana jenuM evuM hoya athavA je jaNAya te 6. 'davve tUrasamudao' iti vacanAt, kriyAviziSTa ityadhyAhAryamanyathA nAmanandItvApatteH / 7. pArthanAntarIya : 8. niyavivuM, nA divandrAvivat . * titrima 2-4 I ; tadupayu: 2-3-4 | 30 * stavyatattave, 35savatra vizeSa ghAto: I + pravezavama * trivIzakUpanotAya ! Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 che. Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tasya svasaMviditarUpatvAt, bhedopacArAdityarthaH, abhinibudhyate vA'nenetyAbhinibodhikaM, tadAvaraNa-karmakSayopazama iti bhAvArthaH, abhinibudhyate asmAditi vA''bhinibodhikaM, tadAvaraNakarmakSa-yopazama eva, abhinibudhyate'sminniti vA kSayopazama ityAbhinibodhikaM, Atmaiva vA'bhinibodhopayogapariNAmAnanyatvAt abhinibudhyata ityAbhiniMbodhikaM, AbhinibodhikaM ca 5 tajjJAnaM ceti samAsaH / tathA 'zrUyata iti zrutaM zabda eva, bhAvazrutakAraNatvAditi bhAvArthaH, athavA zrUyate'neneti zrutaM, tadAvaraNakSayopazama ityarthaH, zrUyate'smAditi vA zrutaM, tadAvaraNakSayopazama eva, zrUyate'sminniti vA kSayopazama iti zrutaM, zrRNotIti vA''tmaiva Abhinibodhika jANavuM. (ahIM mAtra judA judA vyutpatti artho karelA che. A rIte vyutpatti artho karavAthI avagrahAdirUpa matijJAna ja Abhinibodhika tarIke Avaze. kAraNa ke "je jaNAya 10 te Abhinibodhika" A vyutpattithI matijJAna potAno paNa bodha karAvatuM hovAthI matijJAna paNa jaNAya che. (jama vastu jaNAya che tema) tethI Abhinibodhika tarIke matijJAna Avaze. kahevAno Azaya e che ke matijJAna pote potAno ane bIjAno bodha karAve che. tethI matijJAna kartA ane karma baMne bane che. ahIM kartArUpa matijJAna ane karmarUpa matijJAna vacce vAstavika koI bheda na hovA chatAM be vacce bhedano upacAra karI "pote potAne jaNAve che" 15 evuM kahyuM che athavA jenA vaDe jaNAyabodha thAya te Abhinibodhika. A rIte vyutpatti karatAM Abhinibodhika tarIke matijJAnanA AvaraNabhUta karmano kSayopazama jANavo. (kAraNa ke te kSayopazama thatAM vastuno bodha thAya che.) athavA jenAthI jaNAya che athavA je hote chate jaNAya te Abhinibodhika: ahIM paNa karmakSayopazama ja jANavo athavA je jANe te Abhinibodhika, e vyutpattithI AtmA pote 20 abhinibodhaupayoganA pariNAmathI ananya (abhedarUpe) hovAthI Abhinibodhika tarIke jANavo. (vastutaH jJAna jANe che, paNa AtmA jJAnathI abhinna che, tethI AtmA paNa jANe che.) tathA Abhinibodhika evuM je jJAna te AbhinibodhijJAna, e pramANe samAsa jANavo. (bhAvArtha :A rIte judA judA vyutpatti artho karavAthI Abhinibodhika jJAna tarIke matijJAna athavA tatkarmayopazama athavA AtmA jANavo.) (have zrutajJAnanI vyAkhyA kare che :-) je saMbhaLAya te zrata. zabda pote bhAvathutanuM kAraNa hovAthI zruta tarIke jANavo athavA jenA vaDe saMbhaLAya che, jenAthI saMbhaLAya che athavA je hote chate saMbhaLAya te zruta. A traNe vyutpatti karavA dvArA zrutajJAnAvaraNa karmano kSayopazama zruta tarIke jANavo athavA je sAMbhaLe te zrata, e vyAtti--arthathI AtmA pote ja zrutapayogathI 9. prakAzyaprakAzakobhayarUpatvAdityarthaH, prAk prakAzakam / 10. ekatvAt krtRkrmaikyaat| 30 ??. 'mavargo:' rUmanavoghaniutta pravAminavodhizaniSpatti:, kartari tu nihAdri tvAdac, 12. bahulavacanAt karmAdiSvapi kto napuMsake, prAbhRtajJo dravyamiti bhavyamAhetivacanAtprAbhRtAdvA niSpattivamanyatra khUm ++ 00 -4 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mati-zrutanI sAmyatA (ni. 1) ka 23 tadupayogAnanyatvAt, zrutaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastvanayorevaM tulyakakSatodbhAvanArthaH, svAmyAdisAmyAt, katham ?, ya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya "jattha mainANaM tattha suyaNANa" miti vacanAt, tathA yAvAnmatijJAnasya sthitikAlastAvAnevetarasya, pravAhApekSayA atItAnAgatavartamAnaH sarva eva, apratipatitaikajIvApekSayA ca SaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, uktaM ca bhASyakAreNa ""dovAre vijayA-isu gayassa tiNNaccue ahava tAI / airegaM NarabhaviaM NANAjIvANa savvaddhaM // 1 // " yathA ca matijJAnaM kSayopazamahetukaM, tathA zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnamAdezataH sarvadravyAdiviSayam, evaM zrutajJAnamapi, yathA ca matijJAnaM parokSam, evaM zrutajJAnamapi iti, evakArastvavadhAraNArthaH, parokSatvamanayorevAvadhArayati, AbhinibodhikazrutajJAne eva parokSe iti bhAvArthaH / 10 ananya hovAthI zruta tarIke jANavo ane zruta evuM je jJAna te zrutajJAna, e pramANe samAsa jANavo. mUlagAthAmAM zabda che, je zrutajJAna ane matijJAnanI svAmI vagerenA sAmyathI tulyatA jaNAvanAra che. kevI rIte ? te A rIte - (1) jyAM matijJAna tyAM zrutajJAna, AvuM vacana hovAthI je matijJAnano svAmI che te ja zratajJAnano svAmI che. (2) matijJAnano jeTalo sthitikAla che. teTalo ja zrutajJAnano che. (sthitikAla eTale AtmAmAM rahevAno kAla) pravAhanI apekSAe bhUtakAla- 15 bhaviSyakAla ane vartamAnakAla ema traNe matizrutajJAnano sthitikAla che arthAtu anAdianaMtakAla che ane samyaktathI bhraSTa nahIM thayela eka jIvanI apekSAe matizrutajJAna AtmAmAM sAdhika 66 sAgaropama sudhI rahe che. A vAtanI puSTi mATe bhASyakAranuM vacana batAve che ke apratipatita eka jIvanI apekSAe be vAra vijayAdimAM athavA traNa vAra amruta devalokamAM gayelAne narabhavathI adhika 66 sAgaropama ane judA judA jIvanI apekSAe 20 (pravAhanI apekSAe) sarvakAla matizrutajJAnano sthitikAla jANavo." (3) jema matijJAna kSayopazamathI utpanna thAya che, tema zrutajJAna paNa kSayopazamathI utpanna thAya che. (4) matijJAnanI jema zrutajJAna paNa AdezathI (sAmAnyathI) sarva dravyakSetrakAlabhAvaviSayavALuM che. (5) matijJAnanI jema zrutajJAna paNa parokSa che arthAt Indriya-noIndriyathI thanAruM che. mUlagAthAmAM veva zabda che, temAM vadhAre che. je A baMne jJAnanuM parokSapaNuM 25 "ja"kArapUrvaka jaNAve che, arthAt mati-zrutajJAna ja parokSa che. 13 jJAnadvayAnantaraM casya pAThAt / 14. tulyapakSatodvodhanAya / 15. ekendriyAdiSu kSayopazamasadbhAvAdvayoH saMjJAsadbhAvAcca zrutasattA (vi0 102 prabhRtike ), samyagjJAnApekSayA / 16. zrImatA jinabhadragaNikSamAzramaNena / 17. dvau vArau vijayAdiSu gatasya trIn vArAn acyute'thavA tAni (SaTSaSTisAgaropamANi) atiriktaM narabhavikaM (apratipatitaikajIvApekSayA ) nAnAjIvAnAM sarvAddhaM (vi0436)| 30 18. oghAdezAtsUtrAdezAdvA / 19. AdinA kSetrakAlabhAvagrahaH. 20. dravyendriyamanoniSpAdyatvAt / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) tathA avadhIyate'nena ityavadhiH, avadhIyate iti adho'dho vistRtaM paricchei dyate, maryAdayA veti, avadhijJAnAvaraNakSayopazama eva, tadupayogahetutvAdityarthaH, avadhIyate'smAditi veti avadhiH, 'tadAvaraNIyakSayopazama eva, avadhIyate'sminniti vetyavadhiH, bhAvArthaH pUrvavadeva, avadhAnaM vA'vadhiH, viSayaparicchedanamityarthaH, avadhizcAsau jJAnaM ca avadhijJAnaM, cazabdaH 5 khalvanantaroktajJAnadvayasAdharmyapradarzanArthaH, sthityAdisAdharmyAt katham ?, yAvAnmatizrutasthitikAla: pravAhApekSayA apratipatitaikasattvAdhArApekSayA ca, tAvAnevAvadherapi, ataH sthitisAdharmyAt, yathA matizrute viparyayajJAne bhavataH, evamidamapi mithyAdRSTevibhaGgajJAnaM bhavatIti viparyayasAdharmyAt, ya eva ca matizrutayoH svAmI sa eva cAvadherapi bhavatIti svAmisAdharmyAt, vibhaGgajJAninaH tridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapajjJAnatrayaM saMbhavatIti laabhsaadhrmyaacc| tathA mana:paryavajJAnaM, 10 3yaM bhAvArtha -dhari sarvato Ave, lavane mavaDa, mane sAmane veti paryAyA:, pariva: paryavaH paryavanaM vA paryava iti, mana si manaso vA paryavo mana:paryavaH, sarvatastatpariccheda (have avadhijJAnanI vyAkhyA kare che.) jenA vaDe avadhAraNa thAya=jaNAya te avadhi, ahIM avadhIyata zabdano artha kahe che ke nIce nIce vadhu vadhu vistRta dravyAdi jaNAya athavA (rUpI. dravyAtmaka) maryAdA vaDe jaNAya. A rIte vyutpatti artha karavAthI avadhijJAnAvaraNayopazama 15 avadhi tarIke jANavo (kAraNa ke A kSayopazamathI avadhijJAnano upayoga prApta thAya che.) ahIM paNa pUrvanI jema, jenAthI jaNAya athavA je hote chate jaNAya te avadhi, e pramANe vyutpatti thAya che athavA avadhAna arthAt viSayano bodha karavo e avadhi ane avadhi evuM je jJAna te avadhijJAna che e pramANe samAsa jANavo. mulagAthAmAM "godinA ', ahIM "' zabda uparokta be jJAna sAthe svAmI vagerenuM sAdharyu hovAthI avadhijJAnanuM sAdhamma dekhADavA mATe che. te A pramANe :- (1) pravAha ane apratipatita eka jIvarUpa AdhAranI apekSAe jeTalo sthitikAla matizrutano che, teTalo avadhijJAnano paNa hovAthI sthiti sAdharma che. (2) jema mazrita viparyayajJAnamAM pheravAya che arthAt mati-ajJAna ane zrutaajJAna rUpa thAya che, tema A avadhijJAna mithyASTi jIvane virbhAgajJAnarUpa thAya che mATe viparyaya sAdharmsa (3) matizrutano je svAmi che, te ja avadhino paNa hoya che mATe svAmi sAdharmsa (4) virbhAgajJAnI evA devo vagerene 25 samyagdarzananI prApti thatAM eka sAthe traNa jJAna saMbhavatA hovAthI lAbhanuM sAdharyu che. (have mana:paryavajJAnanI vyAkhyA kare che -) "pari" zabda "cAre bAjuthI" evA arthamAM che. va zabda "jANavuM" arthamAM che. mATe parivuM = paryava eTale cArebAjuthI jANavuM tathA manane viSe athavA manano paryava te mana:paryava arthAta cArebAjuthI manodravyono bodha thavo, te 21. darzanarUpabodhavyavacchedAya / 22. rUpidravyAtmikayA / 23. kssyopshmsyaabhaavruuptvenedm| 30 AtmasvarUpa jJAnapajyuksamam | 24. viSayasaptamI ! ra1. sarvajo pacha | ra6. vinA naM jJAnenAnena , vizeSopayoga iti, vizuddhatarANi vA manodravyANi jAnAtyaneneti jJApanAya vA / * tadAvaraNakSayo0 2-4 | eka trayamavato | + pari | Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAna zabdanI vyAkhyA (ni. 1) 25 ityarthaH, sa eva jJAnaM manaH paryavajJAnaM, athavA manasaH paryAyA manaHparyAyAH paryAyA bhedA dharmA bAhyavastvAlocanaprakArA ityanarthAntaraM teSu jJAnaM manaH paryAyajJAnaM, teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnaM, idaM cArdhatRtIyadvIpasamudrAntarvarttisaMjJimanogatadravyAlambanameveti, tathAzabdo'vadhijJAnasArUpyapradarzanArthaH, katham ?, chadmastha- svAmisAdharmyAt, tathA pudgalamA~trAlambanatvasAmyAt, tathA kSAyopazamikabhAvasAmyAt, tathA pratyakSatvasAmyAcceti / kevalamasahAyaM matyAdijJAna- 5 nirapekSaM zuddhaM vA kevalaM, tadAvaraNakarmamalakalaGkAGkarahitaM, sakalaM vA kevalaM, tatprathamatayaiva azeSatadAvaraNAbhAvataH saMpUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalaM, ananyasadRzamiti hRdayaM, jJeyAnantatvAdeM anantaM vA kevalaM yathAvasthitAzeSabhUtabhavadbhAvibhAvasvabhAvAvabhAsIti bhAvanA, kevalaM ca tajjJAnaM ceti samAsaH, cazabdastUktasamuccayArthaH, kevalajJAnaM ca paJcakamiti, athvaa'nntrUpa je jJAna te mana:paryavajJAna athavA mananA paryAyo te mana:paryAya. ahIM paryAya, bheda, dharma 10 tathA bAhya evo vastune vicAravAno prakAra, A badhA zabdo samAnArthI che. mananA paryAyone viSe je jJAna te mana:paryAyajJAna athavA te mana:paryAyo saMbaMdhI je jJAna te mana:paryAyajJAna. A jJAna aDhIdvIpasamudravartI saMjJIjIvonA manogata dravyone jANe che. mUlagAthAmAM "tathA" zabda je che te A jJAnanI avadhijJAna sAthe svAmI vagerenI samAnatAne laI samAnatA jaNAvavA mATe che. te A rIte - (1) adhijJAnanI jema A jJAna chadmastha 15 jIvane thAya che. (2) A baMne jJAnanA viSaya pudgalamAtra hoya che. (3) avadhijJAnanI jema A jJAna kSAyopazamikabhAvathI utpanna thAya che. (4) tathA A baMne jJAna pratyakSa che. kevala eTale asahAya-matyAdijJAnonI sahAyathI rahita hovAthI asahAya athavA kevala eTale zuddha=kevalajJAnAvaraNarUpa karmamalarUpa kalaMkanA cihnathI rahita hovAthI zuddha athavA kevala eTale sala=pahelethI (prApti samayathI) ja kevalajJAnAvaraNakarmano abhAva thavAthI saMpUrNa jJAna 20 utpanna thatuM hovAthI sakala athavA kevala eTale asAdhAraNa = A jJAna jevuM bIjuM koI na hovAthI asAdhAraNa athavA jJeya=jANavA yogya padArtho anaMta hovAthI kevala eTale anaMta arthAt yathAvasthita saMpUrNa bhUtabhAvi--vartamAna bhAvonA svabhAvane jANanAruM, kevala evuM je jJAna te kevalajJAna, e pramANe samAsa jANavo. mUlagAthAmAM "" zabda je che te AgaLa kahevAyelA cAra jJAno sAthe A pAMcamA 25 jJAnano samuccaya karavA mATe che. tethI artha A pramANe ke "cAra jJAna ane A pAMcamuM kevalajJAna ema pAMca prakAre jJAna che'" athavA A "" zabda mana:paryavajJAna sAthe kevalajJAnanI 27. arUpidravyAlambanavyacchedAya mAtreti / 28. "jIvo akkho atthavvAvaNabhoyaNaguNa neLa / te parU vaTTapha nALa, khaM padmavavuM yaM tividde'' (vi0-81) kRti / 21. apekSAtra sahAvasthAnaApaNA 30. matyAvInAM svAvALopetatvAt, addo lakSya / rU1. utpattisamaya v / rU2. na tAratamyavat 30 nyUnaM vA kadApi / 33. anyasya kasyApi rUpyarUpisUkSmadUretarAdipadArthAgrAhakatvAt / 34. AdhArApekSayA saMkhyeyatve'pi / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) rAbhihitajJAnasArUpyapradarzaka eva, apramattabhAvayati-svAmisAdharmyAt viparyayAbhAvayuktatvAcceti gAthAsamAsArthaH // Aha--matijJAnazrutajJAnayoH kaH prativizeSa iti ucyate, utpannAvinaSTArthagrAhakaM sAmpratakAlaviSayaM matijJAnaM, zrutajJAnaM tu trikAlaviSayaM utpannavinaSTAnutpannArthagrAhakamiti, bhedakRto vA vizeSaH, yasmAdavagrahAdyaSTAviMzatibhedabhinnaM matijJAnaM, tathA'GgAnaGgAdibhedabhinnaM ca zrutamiti, 5 athavA''tmaprakAzakaM matijJAnaM, svaiparaprakAzakaM ca zrutamityalaM prasaGgena, gmrnikaamaatrmevaitditi| atrAha -- eSAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM prayojanaM iti, ucyate, parokSatvAdisAdharmyAnmatizrutasadbhAve ca zeSajJAnasaMbhavAt AdAveva matizrutopanyAsaH, matijJAnasya pUrvaM kimiti cet, ucyate, matipUrvakatvAt zrurtaisyeti, matipUrvakatvaM cAsya " zrutaM matipUrvam" ( 0 dvyanekadvAdazabhedam zrItattvArthe a0 1 sU0 20) iti vacanAt tatra prIyo matizrutapUrvakatvAtpratyakSatvasAdharmyAcca 10 jJAnatrayopanyAsa iti, tatrapi kAlaviparyayAdisAmyAnmatizrutopanyAsAnantaramevAvadherupanyAsa iti sAmyatAne jaNAvanAro che, te A pramANe - (1) mana:paryavajJAna ane kevalajJAna apramatta evA bhAvatine ja thatuM hovAthI svAmInI samAnatA (2) tathA A baMne jJAna viparyayane arthAta mana:paryava ajJAna ke kevala ajJAnane pAmatA na hovAthI viparyayanA abhAvanI samAnatA, A pramANe mUlagAthAno saMkSepa--artha pUrNa thayo. zaMkA :-- matijJAna ane zrutajJAnamAM zuM bheda rahelo che ? samAdhAna :- matijJAna utpanna thayelA ane nAza nahIM pAmelA arthanuM grAhaka hovAthI vartamAnakAlane grahaNa karanAruM che. jyAre zrutajJAna utpanna thayela, nAza pAmela ke utpanna nahIM thayela ema traNe arthane grahaNa karatuM hovAthI trikAlaviSayaka arthAt traNe kAlanA viSayone grahaNa karanAruM che athavA bheda vaDe karAyelo taphAvata jANavo, te A rIte - avagrahAdi aThThAvIsa prakAranuM matijJAna 2) ane aMga, anaMga vagere bhedovALuM zruta che athavA matijJAna svaprakAzaka che jyAre zrutajJAna svapara prakAzaka che. gamanikAmAtra=mAtra vyAkhyA ja karavAnI hovAthI vadhAre vistAra karatA nathI. zaMkA :- A zAnone A pramANe kramathI goThavavAmAM koI kAraNa kharuM ? 15 26 25 samAdhAna :- hA, parokSatva vagere sAdharmI hovAthI ane matizruta hoya to ja zeSajJAnono saMbhava hovAthI prathama matizrutajJAnano krama Ave che. zaMkA :- paraMtu matijJAna prathama kema ? samAdhAna :- matipUrvaka ja zrutajJAna thatuM hovAthI prathama matijJAna che. zrI tattvArtha sUtramAM kahyuM che ke zrutajJAna matipUrvaka (ane 14 prakAranuM che.) tathA matizruta pachI matizrutapUrvakapaNuM ane pratyakSapaNuM A baMnenI zeSa traNa jJAnamAM prAyaH karIne (kAraNa ke mithyArdaSTijIvane avadhijJAna prApta thAya te pUrve matizruta hotuM nathI) samAnatA hovAthI (matizruta pachI) zeSa traNa jJAnano krama che. temAM paNa kAlaviparyayAdinI samAnatA hovAthI matizruta pachI avadhijJAnano krama che. 30 rU. 7 zeSajJAnAnAmitvartha:| 36. matyAvInAmapi tena svarUpanirUpaLAt / rU7. saMkSepavivrnnruuptvaat / 38. bhAvazrutasya / 39. mithyAdRSTestrijJAnAvAptau na prAG matizrute sta iti prAya kRti / 40. jJAnatrayopanyAse ! 46. bhAmAvipraH / + atrocyate Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matijJAnanuM svarUpa (ni. 1) tadanantaraM ca chAdmasthaiikAdisAdharmyAnmana: paryAyajJAnasya, tadanantaraM bhAvamunisvAmyAdisAdharmyAtsarvottamatvAcca kevalasyeti gAthArthaH // 1 // sAmprataM 'yathoddezaM nirdeza:' iti nyAyAd jJAnapaJcakAdAvuddiSTasya AbhinibodhikajJAnasya svarUpamabhidhIyate--taccAbhinibodhikajJAnaM dvidhA, zrutanizritamazrutanizritaM ca yatpUrvameva kRtazrutopakAraM idAnIM punastadanapekSamevAnupravarttate tad avagrahAdilakSaNaM zrutanizritamiti / 5 yatpunaH pUrvaM tadaparikarmitamateH kSayopazamapaTIyastvAt autpattikyAdilakSaNaM upajAyate tadazrutanizritamiti / Aha - "tivaggasuttatthagahiyapeyAlA" iti vacanAt tatrApi kiJcit zrutopakArAdeva jAyate, tatkathamazrutanizritamiti ucyate, avagrahAdInAM zrutanizritAbhidhAnAd autpattikyAdicatuSTaye'pi ca avagrahAdisadbhAvAt yathAyogamazrutanizritatvamavaseyaM, na tu sarvameveti, ayamatra bhAvArtha:- zrutakRtopakAranirapekSaM yadautpattikyAdi tadazrutanizritaM, 10 chadmasthikAdinI samAnatA hovAthI avidha pachI mana:paryavajJAna che. bhAvamunirUpa svAmI vagerenI samAnatA ane sarvottama hovAthI mana:paryava pachI kevalajJAnano krama che. 1 have "yathodezaM nirdeza: rUti yAyA' arthAt pAMca jJAnano je krame uddeza (sAmAnya vidhAna) karyo che te krame nirdeza thAya e nyAyane AzrayI prathama Abhinibodhika jJAnanuM svarUpa kahe che. te Abhinibodhika jJAna be prakAre che (1) zrutanizcita ane (2) azrutanizcita. 15 temAM je jJAna pUrve zruta dvArA upakRta thayeluM che, paNa have zrutanI apekSA vinA ja utpanna thayuM, te avagrahAdi bhedovALuM jJAna zrutanizrita jJAna kahevAya che. je jJAna prathama vakhata ja zrutathI aparikarmita mativALI vyaktine (eTale ja zrutanA upakAra vinA) potAno viziSTa kSayopazama hovAne lIdhe utpanna thayuM te autpAtikI vagere bhedovALuM jJAna azrutanizrita kahevAya che. zaMkA :-- (naMdIsUtra graMthanA sUtra naM.66mAM tathA A.ni.gA.naM.943mAM) vainayikI buddhinuM 20 lakSaNa batAvatA graMthakAre kahyuM che ke "trivarga=dharma-artha ane kAma, tenA sUtra ane arthane viSe grahaNa karAyelo che peyAla=sAra je buddhithI te vainayikI buddhi kahevAya che.' AvI buddhi zrutanA AdhAre ja utpanna thAya che, to tame A buddhine azrutanizrita kema kaho cho ? 27 samAdhAna :- - autpAtikI vagere cAre buddhimAM avagrahAdi hoya che ane avagrahAdi e zrutanizrita kahelA che. tethI A cAre buddhimAM jyAM azrutanizrita ghaTatuM hoya tyAM ghaTAvavuM, paNa 25 badhe nahIM. kahevAno Azaya e che ke, vainayikI buddhimAM zruta AdhAra hoya che, tethI tene choDI zrutanA AdhAra vinA autpAtikI vagere buddhi utpanna thAya che, te azrutanizrita jJAnaprAtibhajJAna jANavuM, arthAt vainayikI buddhine choDI zeSa traNa budghio ja azrutanizrita jANavI. (ahIM prAtibha eTale, viziSTa kSayopazamavALI je prajJA te pratibhA ane tenAthI utpanna thayela jJAna te prAtibhajJAna.) 42. pudranAvatambanatvAvi:| 4rU. viparyayAmAvatvA:i 5 44. gautpattiyAviviSayakvstusmbndhiprikrm na zrutakRtamiti / 45. parikarma vinA / + zrutakRto0 30 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) prAti mitihRdayaM, vainayikI vihAyetyarthaH, buddhisAmyAJca tasyA api niryuktau upanyAso'viruddha ityalaM prasaGgena / tatra zrutanizritamatijJAnasvarUpapradarzanAyAha - uggaha IhA'vAo ya dhAraNA eva huMti cattAri / AbhiNibohiyanANassa bheyavatthU samAseNaM // 2 // vyAkhyA-tatra sAmAnyArthasyAzeSavizeSanirapekSAnirdezyasya rUpAderavagrahaNaM avagrahaH, tadarthavizeSAlocanaM IhA. tathA prakrAntArthavizeSanizcayo'vAyaH, cazabdaH pathaka pathaka avagrahAdisvarUpasvAtantryapradarzanArthaH, avagrahAdInAM IhAdayaH paryAyA na bhavantItyukta bhavati, avagatArthavizeSadharaNaM dhAraNA, evakAraH kramapradarzanArthaH, (ArSatvAcca makAralopaH) 'evaM' 10 anenaiva krameNa bhavanti catvAri, AbhinibodhikajJAnasya bhidyanta iti bhedA vikalpA aMzA (zaMkA : to pachI vainayikI buddhino azrutanizrita buddhio sAthe zA mATe upavAsa karyo che ?). samAdhAna : vainayikI zrutAdhAre utpanna thavA chatAM zeSa traNa buddhi sAthe buddhinI sAmyatA hovAthI niyuktimAM teno upanyAsa karela che. 15 avataraNikA : temAM zrutanizcita matijJAnanuM svarUpa batAvatA kahe che ? gAthArtha : avagraha, ihA, apAya ane dhAraNA e pramANe Abhinibodhika jJAnanI saMkSepathI cAra prakAre bhedavastuo che. TIkArtha : saMpUrNa vizeSothI nirapekSa ane mATe ja anirdezya evA sAmAnya rUpAdi arthonuM avagrahaNa=bodha karavo te avagraha kahevAya che. te rUpAdi arthanI vizeSa vicAraNA 20 IhA kahevAya che. te ja prastuta arthavizeSano nizcaya apAya jANavo. mUlagAthAno "ca" zabda avagrahAdinA svarUpanI svataMtratA jaNAvanAro che [arthAt avagrahanuM svarUpa juduM, ihAnuM svarUpa juduM che. Ama chatA vagere avagrahAdinA paryAyo arthAt avagrahAdinA eka aMzabhUta nathI, paraMtu juduM juduM astitva dharAvanAra che.] jaNAyela nizcita thayela arthavizeSanuM dhAraNa--dhAraNA jANavI. (mudrita pratomAM " R: #HprarzanArtha, "va" mane naiva meLa 25 mavanti" e pramANe pATha che. paraMtu "vizvaR: #HprarzanArtha sarSaGIdavuM mAratApa: "vuM ane naiva meLa mavati" Avo pATha pU. malayagiri TIkAmAM che, je vadhu saMgata lAgatA e pramANe artha karela che.) mUlagAthAno "va" zabda krama batAve che. (ArSa hovAthI makArano lopa thayo che) arthAt A kramathI ja A cAre thAya che. A cAre jJAno Abhinibodhika jJAnanA bhedo che. "je bhedAya te bheda" e pramANe bhedano vyutpatti artha karavo. bheda, 46. "prajJA navanavollekhazAlinI pratibhA matA" saiva prAtibhaM, na tvatra zrutakevalAtirikta sAmarthyayogajanyaM prAtibham / 47. sakRcchrutanizritatvAt tyAgaH, bAhulyApekSayA tadananusaraNaM tvazrutanizritatvaM, yadvA pUrvamazikSitazAstrArthasyAzrutanizritatvaM vainayikI tvanyatheti hAnaM, vimarzaprAdhAnyAcca vRddhatuSTayAntaryAva: * varzanArtha: 30 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahAdinuM svarUpa (ni. 3) zika 29 ityanarthAntaraM, ta eva vastUni bhedavastUni, katham ?, yato nAnavagRhItamIhyate, na cAnIhitamavagamyate, na cAnavagataM dhAryata iti / athavA kAkvA nIyate-evaM bhavanti catvAryAbhinibodhikajJAnasya bhedavastUni, 'samAsena' saMkSepeNa aviziSTAvagrahAdibhAvasvarUpApekSayA, na tu vistarata iti, vistarato'STAviMzatibhedabhinnatvAttasyeti gAthArthaH // 2 // idAnImanantaropanyastAnAmavagrahAdInAM svarUpapratipipAdayiSayedamAha atthANaM ogahaNaMmi uggaho taha vicAraNe IhA / vavasAyaMmi avAo dharaNaMmi ya dhAraNaM biMti // 3 // vyAkhyA-tatra aryante ityarthAH, aryante gamyante paricchidyanta itiyAvat, te ca rUpAdayaH, teSAM arthAnAM, prathamaM darzanAnantaraM grahaNaM avagrahaNaM avagrahaM bruvata itiyogaH / Aha-vastunaH sAmAnyavizeSAtmakatayA'viziSTatvAt kimiti prathamaM darzanaM na jJAnamiti, ucyate, tasya 10 vikalpa, aMza, A samAnArthI zabdo che. bheda e pote ja vastu te bhedavastu, A rIte samAsa jANavo. (mUlagAthAmAM "bhedavastu" zabda che, tenI vyAkhyA batAvI.) zaMkA : A cAre bhedo A kramathI rAkhavAnuM zuM prayojana che ? samAdhAna : AnuM kAraNa e che ke je artha avagRhIta nathI, tenI vicAraNA thaI zakatI nathI. avicArita artha nizcita thato nathI ane anizcita arthanI dhAraNA thaI zakatI 15 nathI, mATe A rIte krama che. athavA kAkunyAyathI (arthapattithI) artha karAya che. A pramANe saMkSepathI arthAt sAmAnyatha=avagrahAdi bhAvonA svarUpanI apekSAe AbhinibodhikajJAnanA cAra bhedavastuo (bhado) che paNa vistArathI nahIM, kAraNa ke vistArathI te Abhinibodhika jJAna aThThAvIsa prakAre che. (ahIM arthapatti A rIte samajavI ke gAthAnA pUrvArdhamAM avagrahAdi cAra bhAvo batAvyA. 20 tethI arthapattithI jaNAya che ke saMkSepathI jJAna cAra prakAre che.) avataraNikA : have upara jaNAvela avagrahAdinAM svarUpane pratipAdana karavAnI icchAthI AgaLanI gAthA jaNAve che ke gAthArtha : arthonA avagrahaNane avagraha tathA vicAraNAne IhA, vyavasAyane apAya ane dhAraNane dhAraNA tarIke (tIrthakarAdi) kahe che. 25 TIkArtha - je jaNAya te artha, te artho tarIke rUpAdi che. A rUpAdi arthonuM avagrahaNa e (tIrthakaro) avagraha tarIke kahe che. ahIM avagrahaNa eTale prathama vAra joyA pachI arthonuM grahaNa karavuM te. zaMkA H vastu sAmAnyavizeSAtmaka tarIke aviziSTa che arthAt je rIte vastumAM sAmAnya che, te rIte ja vizeSa che. 48. atthANaM oggahaNaM, uggahaM taha viyAlaNaM IhaM / vavasAyaM ca avAyaM, dharaNaM paNa dhAraNaM viti rUA + ghara, pucha | prApa mavagrahRA 30 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) prabalAvaraNatvAt, darzanasya cAlpAvaraNatvAditi / sa ca dvidhA - vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca tatra vyaJjanAvagrahapUrvakatvAdarthAvagrahasya prathamaM vyaJjanAvagrahaH pratipAdyata iti / tatra vyaJjanAvagraha iti kaH zabdArthaH ?, ucyate, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM tacca upakaraNendriyaM zabdAdipariNatadravyasaMghAto vA tatazca vyaJjanena upakaraNendriyeNa zabdAdipariNatadravyANAM ca 5 vyaJjanAnAM avagraho vyaJjanAvagraha iti / ayaM ca nayanamanovarjendriyANAmavaseya iti, na tu nayanamanasoH, aprAptakAritvAt, aprAptakAritvaM cAnayoH "puDhaM suNer3a saddaM rUvaM puNa pAsaI apuTuM tu " ityatra vakSyAmaH / tathA ca vyaJjanAvagrahacaramasamayopAttazabdAdyarthAvagrahaNalakSaNo 'rthAvagrahaH, sAmAnyamAtranirdezyagrahaNamekasAmayikamiti bhAvArtha: / ' tathA ' ityAnantarye 'vicAraNaM' paryAlocanaM arthAnAmityanuvarttate, IhanamIhA tAM, bruvata iti saMbandhaH / etaduktaM bhavati - avagrahAduttIrNaH 10 avAyAtpUrvaM sadbhUtArthavizeSopAdAnAbhimukho'sadbhUtArthavizeSatyAgAbhimukhazca prAyo madhuratvAdayaH 30 15 samAdhAna : jJAna e prabaLa AvaraNavALuM che ne darzana alpAvaraNavALuM hovAthI prathama darzana thAya che, paNa jJAna nahIM. A rIte avagrahanI vyAkhyA kahI. te avagraha be prakAre che 1. vyaMjanAvagraha ane 2. arthAvagraha. temAM arthAvagraha haMmezA vyaMjanAvagraha pachI ja thanAra hovAthI prathama vyaMjanAvagrahanI vyAkhyA karAya che. temAM vyaMjanAvagraha zabdano artha zuM che ? te kahe che - jema dIpakavaDe ghaTano bodha thAya che, tema jenAvaDe artha (rUpa, rasa, gaMdhAdi te te indriyanA viSayorUpa artha) pragaTa thato hoya arthAt jaNAto hoya te vastu vyaMjana kahevAya che ane te upakaraNa indriya athavA zabdAdimAM pariNata dravyono samUha jANavA. (kAraNa ke A dravyono samUha pote zabda, rUpa vageremAM pariNata thaI zabda, rUpAdine pragaTa kare che.) A upakaraNendriyarUpa vyaMjanavaDe zabdAdimAM pariNata dravyasamUharUpa vyaMjanono je avagraha te vyaMjanAvagraha e pramANe 20 samAsa jANavo. cakSu ane mana e aprApyakArI hovAthI A be sivAya zeSa indriyono vyaMjanAvagraha jANavo. "puduM muLeSa sad vaM puLa pAsarUM apur tu" ityAdi gAthAvaDe cakSu ane mananuM aprApyakArIpaNuM (aprApyakAritA=viSayane prApta karyA vinA ja bodha karAvavo.) graMthakArazrI AgaLa kaheze. vyaMjanAvagrahanA carama samaye grahaNa karAyela zabdAdi arthonuM je avagrahaNa te arthAvagraha 25 che. je sAmAnyamAtra ane tethI ja anirdezya vastunA grahaNa svarUpa eka samayano che. mUlagAthAmAM '"tathA'" zabda AnantaryamAM arthAt "tyAra pachI" arthamAM vaparAyela che. (tethI artha A pramANe jANavo ke arthAvagraha thayA pachI) rUpAdi arthonuM paryAlocana (vicAraNA) te ihA tarIke (tIrthaMkarAdi) kahe che, kAraNa ke ihA eTale vicAraNA. bhAvArtha A pramANe : avagraha pachI ane apAyathI pUrve sadbhUta evA arthavizeSanA 30 upAdAnane abhimukha ane asadbhUta (avidyamAna) evA arthavizeSanA tyAgane abhimukha (mativizeSa ihA che) "prAyaH madhuratva vagere zaMkhazabdanA dharmo ahIM ghaTe che, paNa kharakarkaza 41. gAthA0 / * aprApya rivAr -6 | Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apAyAdinuM svarUpa (ni. 3) ke 31 zaGkhazabdadharmA atra ghaTante na kharakarkazaniSThuratAdayaH zArGgazabdadharmA iti mativizeSa Iheti / viziSTo'vasAyo vyavasAyaH, nirNayo nizcayo'vagama ityanarthAntaraM, taM vyavasAyaM ca, arthAnAmiti varttate, avAyaM bruvata iti saMsargaH, etaduktaM bhavati zAla evAyaM zArga eva vA ityavadhAraNAtmakaH pratyayo'vAya iti, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, vyavasAyamevAvAyaM bruveta iti bhaavaarthH| dhRtirdharaNaM, arthAnAmiti varttate, paricchinnasya vastuno'vicyutismRtivAsanArUpaM taddharaNaM punardhAraNAM 5 bruveta, punaHzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, dharaNameva dhAraNAM bruvata iti, anena zAstrapAratantryamAha, itthaM tIrthaMkaragaNadharA bruvata iti / evaM zabdamadhikRtya zrotrendriyani bandhanA avagrahAdayaH pratipAditAH, zeSendriyanibandhanA api rUpAdigocarAH sthANupuruSa-kuSThotpalasaMbhRtakarillamAMsasarpotpalanAlAdau itthameva draSTavyAH, evaM manaso'pi svapne zabdAdiviSayA nidhuratA vagere zArga (ziMgaDAmAMthI banAveluM vAdya) zabdanA dharmo ghaTatA nathI" AvA prakAranI 10 buddhi te ihA kahevAya che. kahevAno Azaya e che ke amuka zabdo sAMbhaLI "A zabdomAM madhura Adi dharmo rahelA che, mATe zaMkhanA zabdo hovA joIe, paNa kharakarkazAdi dharmo na hovAthI zArganA zabdo lAgatA nathI" AvA prakAranI sabUta padArthane grahaNAbhimukha ane asabhUta evA zArga zabdanA tyAgane abhimukha evI buddhi e ihA kahevAya che.) apAyanI vyAkhyA kare che ke viziSTa evo je avasAya (=bodha) te vyavasAya, ahIM vyavasAya, nirNaya, nizcaya 15 ke avagama A badhA samAnArthI zabdo che. arthonA A vyavasAyane (tIrthakaro) apAya kahe che. kahevAno Azaya e che ke "A zabdo zaMkhanA ja che athavA zArganA ja che," AvA prakArano ja" kAra pUrvakano nizcayAtmaka bodha e apAya kahevAya che. dhAraNAnI vyAkhyA karatA kahe che ke nizcita vastunuM avizrutismRtivAsanArUpa dhAraNa e dhAraNA kahevAya che. mUlagAthAmAM "punaH" zabda je che teno evakAra jevo artha jANavo ane te 20 evakAra avadhAraNAmAM arthAt "ja"kAra arthamAM jANavo. tethI uparokta dhAraNane ja dhAraNA (tIrthakaro) kahe che. ahIM "tIrthakaro-gaNadharo kahe che" AvuM kahevA dvArA A zAstranuM pAtaMtrya jaNAvyuM che. (arthAt "A zAstraracanA svamatithI nahIM paNa tIrthakaro-gaNadharonA upadezAnusAra karelI che" evuM jaNAvyuM che.) A pramANe zabdane AdhAre zrotrendriyathI thatAM avagrahAdi kahyA. A ja pramANe zeSa cakSu 25 vagere indriyathI thatAM rUpAdiviSayaka avagrahAdi "sthANu ke purUSa"nA dRSTAMtamAM jANavA. (arthAt A sthANu (jhADanuM TUMThuM) che ke puruSa che, ahIM hAtha, pagAdi avayavo dekhAya che paNa zAkhAdi avayavo dekhAto nathI, eTale A puruSa hovo joIe paNa sthANu nahIM, AvA prakArano mativizeSa "ihA, A rIte apAyAdi jANavA.) dhrANendriyane AzrayI gaMdhaviSayaka avagrahAdi kuSTha (gaMdhadravyavizeSa) ke utpalanA dRSTAMtamAM 30 "ANavA, rasanendriyanuM dRSTAMta saMbhUtakarilla (bharelAM kArelAM) ke mAMsa, sparzendriyamAM sarpa ke 50. cakSurAdInAM kramazo dRSTAntadarzanAt koSThapuTAkhyo gandhadravyavizeSaH / / bandhanAvagra0 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) avagrahAdayo'vaseyA iti, anyatra cendriyavyApArA - bhAve'bhimanyamAnasyeti / tatazca vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH, tasya nayanamanovarjendriyasaMbhavAt, arthAvagrahastu SoDhA, tasya "srvendriysNbhvaat| evamahAdayo'pi pratyekaM SaTprakArA eveti * / evaM saMkalitAH sarva eva aSTAviMzatirmatibhedA avagantavyA iti / anye tvevaM paThanti - ' atthANaM uggahaNaMmi uggaho' tatra arthAnAmavagrahaNe sati 5 avagraho nAma matibheda ityevaM bruvate, evaM IhAdiSvapi yojyaM, bhAvArthastu pUrvavaditi / athavA prAkRtazailyA 'arthavazAdvibhaktipariNAma' iti yathA''cArAne - " agaNiM ca khalu puThThA ege saMghAyamAvajjaMti" ityatra agninA ca spRSTAH, athavA spRSTazabdaH patitavAcI, tatazcAyamartha:agnau ca patitA 'eke' zalabhAdayaH 'saMghAtamApadyante' anyo'nyagAtrasaMkocamAsAdayantItyarthaH, 32 kamaLanI nALanuM dRSTAMta jANavuM tathA manane AzrayI svapramAM zabdAdi viSayaka avagrahAdi jANavA. 10 (arthAt svapramAM saMbhaLAyelA zabdane ke joyelA rUpane AzrayI manathI utpanna thatAM avagrahAdi'' e pramANe artha jANavo.) ane anyatra=svapra sivAyanA kALamAM indriyavyApAranA abhAvamAM manathI vicAra karatI vyaktine avagrahAdino saMbhava che. Ama, cakSu ane mana vinA zeSa indriyathI thato hovAthI vyaMjanAvagraha cAra prakAre tathA sarvendriyathI thato hovAthI arthAvagraha cha prakAre jANavo. A ja pramANe ihAdi dareka cha prakAranA 15 che. badhA maLI matijJAnanA 28 bhedo jANavA. (A TIkAnI racanA karatI vakhate TIkAkAre "asthAnuM mohinaM diM tada viyAnAM Io' A gAthAne sAme rAkhI racanA karI che.) keTalAka loko A gAthAnA sthAne kaMIka vibhaktinA pheraphAravALI gAthAne kahe che, je A pramANe che " atthANaM ogahaNaMmi uggaho taha viyAraNe IhA / vavasAyaMmi avAo dharaNaMmi ya dhAraNaM biMti // " A gAthAno artha A pramANe jANavo ke arthonA avagrahaNamAM avagraha nAmano matijJAnano bheda 20 (tIrthaMkara) kahe che. A ja pramANe IhAdimAM joDavuM. A gAthAno bhAvArtha uparokta gAthAnA anusAre ja che. (uparokta gAthAmAM oLahaLa e pramANe prathamAvibhakti che. jyAre A gAthAmAM "ohiIni' saptamIvibhakti che). 25 athavA prAkRta zailIthI 'arthavazAddhimatti pariNAma' (arthanA AdhAre vibhaktimAM pheraphAra thAya che) A sUtranA AdhAre ahIM paNa saptamIvibhakti prathamAvibhaktinA arthamAM jANavI. A rIte vibhaktino pheraphAra thaI zake che, te batAvavA AcArAMga sUtrano pATha batAve che ke "aLi na hatu puThThA o saMdhAyamAnaiti" agnivarDa sparzAyelA pataMgiyAdi jIvo anyonya gAtrasaMkocane pAme che athavA pRSTa zabda paDavAnA arthamAM jANavo, tethI agnimAM paDelA evA keTalAka pataMgiyAdi jIvo anyonya gAtrasaMkocane pAme che. (arthAt maraNAdine pAme che.) tethI aneka jIvonA maraNanuM kAraNa 51. noindriyasyApi grahaNamupalakSaNAt, anyathA na syurbhedAH SaT, indriyatvaM vAbhipretamatra tasyAbhyantara30 nivRtyanvitatvAn| * vetvartha:, saMja | vAto. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avagrahAdinuM kAla pramANa (ni. 4) taka 33 tasmAd agnisamArambho'nekasattvavyApattihetuH ityato na kAryaH ityAdivicAre dvitIyA tRtIyArthe saptamyarthe ca "vyaakhyaateti| evamatrApi saptamI prathamArthe draSTavyeti gAthArthaH // 3 // idAnImabhihitasvarUpANAmavagrahAdInAM kAlapramANamabhidhitsurAha 'uggaha ikkaM samayaM IhAvAyA 'muhuttamaddhaM tu / kAlamasaMkhaM saMkhaM ca dhAraNA hoI NAyavvA // 4 // vyAkhyA- tatra abhihitalakSaNo'rthAvagraho jaghanyo naizcayikaH, sa khalu ekaM samayaM bhavatIti saMbandhaH, tatra kAlaH paramanikRSTaH samayo'bhidhIyate, sa ca pravacanapratipAditotpalapatrazatavyatibhedodAharaNAd jaratpadRzATikApATanadRSTAntAcca avaseyaH, tathA saaNvyvhaarikaarthaavhovAthI agnino samAraMbha karavo joIe nahIM. A pAThamAM fNa A rIte mUlagAthAmAM dvitIyA vibhakti hovA chatAM tRtIyA ane saptamI vibhaktinA arthamAM agni zabda joDyo che. e ja rIte 10 uparokta "sthAnaM 3 diifma.." gAthAmAM "avagrahaNa" zabdane saptamI hovA chatAM prathama vibhaktino artha joDyo che. tethI "arthonuM avagrahaNa e avagraha che" e pramANe artha karavo. tial avataraNikA :- A rIte avagrahAdinuM svarUpa batAvI teonuM kAla pramANa kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ke gAthArtha : eka samaya pramANa arthAvagraha, IhA ane apAya ardhamuhUrta ane dhAraNA 15 asaMkhyAta ane saMkhyAlaMkAla jANavI. TIkArya - kahevAI gayela che svarUpa jenuM evo jaghanya arthAvagraha nathayika che (arthAvagraha jaghanya-utkRSTa be prakAre che, temAM jaghanya je che te naiRRyika che, ane te eka samayano che. ahIM samaya eTale paramanikRSTa (avibhAjaya aMza) evo kAla, ane te anya graMthamAM kahevAyelA kamalapatrane bhedavA rUpa daSTAMtathI ane jIrNa sADIne phADavArUpa daSTAMtathI 20 jANavo (te A pramANe-koI baLavAn purUSa bhAlAnI tIkSNa dhAra vaDe ekaso kamalonA pAMdaDAone eka sAthe ja bhede che. chedatI vakhate eka pAMdaDAthI bIjA pAMdaDe pahoMcatA bhAlAne asaMkhyasamaya pasAra thAya che evuM jJAnIoe joyuM che. athavA atyaMta jIrNa sADIne phADatAM sADInA eka taMtu pachI bIjA taMtune tUTatA vacce asaMkhya samaya pasAra thAya che. ahIM je avibhAjya aMzarUpa kAla che tene zAstramAM 'samaya' zabdathI oLakhAya che - 25 ti-navatattvapUravRtta. A dRSTAnta dvArA zAstrakAra jaNAvavA mAMge che ke jo eka taMtuthI bIjA taMtu sudhI ke eka pAMdaDAthI bIjA pAMdaDA sudhI pahoMcatA asaMkhyasamaya jatAM hoya to eka samaya keTalo sUkSma haze ?) tathA sAMvyavahArika arthAvagraha (utkRSTArthAvagraha) ane vyaMjanAvagrahano darekano aMtarmuhUrtamAtra kAla jANavo. 52. jJAyate'nena AcArAGgavyAkhyA zrImatAM kAlAtprAktanIti / 53. arthAvagraho dvidhA jaghanya 30 utkRSTazca, Adyo naizcayika evetaraH sAMvyavahArika iti jaghanyo naizcayika iti procuH, vyAkhyAnato vishesspratipatti di saMdAnakSaurfmati cAthAt | + 36 (ni. 3) muhuramataM tu(vR0) * nIrtha0 -ddA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) grahavyaJjanAvagrahau tu pRthak pRthag antarmuhUrttamAtraM kAlaM bhavata iti 'vijJAtavyau / IhA cAvAyazca IhAvAyau, prAkRtazailyA bahuvacanaM, uktaM ca - "devvayaNe bahuvayaNaM chaThThIvihattIe bhiNNai cautthI / jaha hatthA taha pAyA, Namo'tthu devAhidevANaM // 1 // " tAvIhAvAyau muhartArdhaM jJAtavyau bhavataH, tatra muhUrttazabdena ghaTikAdvayaparimANaH kAlo'bhidhIyate, tasyArdha tu muhUrtAdhU, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-vyavahArapekSayA etad muhUrtArdhamuktaM, tattvatastu antarmuhUrtamavaseyamiti / anye tvevaM paThanti 'muhuttamantaM tu' muhUrtAntastu dve pade, ayamarthaH-antarmadhyakaraNe, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, etaduktaM bhavatiIhAvAyau muhUrtAntaH, bhinnaM muhUrtaM jJAtavyau bhavataH, antarmuhUrtamevetyarthaH / kalanaM kAla: 10 taM kAlaM, na vidyate saMkhyA iyantaH pakSamAsavayanasaMvatsarAdaya ityevaMbhUtA yasyAsAvasaMkhyaH, palyopamAdilakSaNa ityarthaH, taM kAlamasaMkhyaM, tathA saMkhyAyata iti saMkhyaH, iyantaH pakSamAsavayanAdaya ityevaM saMkhyApramita ityarthaH, taM saMkhyaM ca, cazabdAta antarmahartaM ca, dhAraNA abhihitalakSaNA bhavati jJAtavyA, ayamatra bhAvArtha:-avAyottarakAlaM avicyutirUpA-antarmuhUrta ihA ane apAya aImuhUrta pramANa jANavA. mUlagAthAmAM "ihApAyA" zabdane prAkRta 15 hovAthI bahuvacana karela che, kAraNa ke prAkRtamAM dvivacanane sthAne bahuvacana ane cothI vibhaktinA arthamAM chaThThI vibhakti kahevAya che. jemake "nada ha@A taha pAyA, garoDa sevAdivA" (ahIM "sthA" zabdathI be hAtho jaNAvavA che, chatAM bahuvacana karela che tathA namaskAranA yogamAM saMbaMdhita zabdane cothI karavAne badale prAkRtamAM chaThThI vibhakti thAya che.) IhA ane apAyano aImuhUrtapramANakAla jaNAvyo. temAM "adhamuhUrta" zabdano artha 20 kare che ke ahIM "muhUrta" zabdathI be ghaDIno kAla jANavo. tenuM aDadhuM te muhUrtAI. mUlagAthAmAM "tuM" zabda che, te vizeSa arthane jaNAvanAro che, te vizeSa artha A pramANe ke ihA ane apAyano vyavahAranI apekSAe ardhamuhUrta kAla kahyo. paramArthathI aMtarmuhUrta kAla jANavo. keTalAka loko "muhuttamaddha tu" ne badale "duttamAM tu" kahe che. teno artha A pramANe ke ahIM "muhUrtAnta" eka ane "tuM" bIjo ema be pado che. temAM "antaH' zabda 25 "YSya" arthamAM che ane "tuM" zabda "va" nA arthamAM che." tethI bhAvArtha :- ihA ane apAyano muhUrta madhyano kAla eTale ke antarmuhUrtakAla ja che. kalana=gaNavuM, mApavuM te kAla, tathA jemAM pakSa-mAsa-Rtu-ayana-saMvatsara jevI koI saMkhyA nathI te asaMkhyAtakAla arthAt palyopamAdi tathA jemAM uparokta saMkhyA hoya (arthAt ATalA pakSa, mAsa, Rtu, ayana vagere evI) te saMkhyAtakAla, mUlagAthAnAM "" 30 zabdathI aMtarmuhUrta paNa laI levuM. tethI saMkhyAtakAla, asaMkhyAtakAla ane aMtarmuhUrta pramANamAla sudhI kahevAyelA svarUpavALI dhAraNA jANavI. 54. bhASyakArAdivyAkhyAnAt / 55. bahuvacanaM dvivacane SaSThIvibhaktau bhaNyate caturthI / yathA hastau tathA pAdau namo'stu devAdhidevebhyaH / / jJAtavyau # bhaNNae Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indriyonI prAptAprAptaviSayatA (ni. 5) mIka 35 bhavati, evaM smRtirUpA'pi, vAsanArUpA tu tadAvaraNakSayopazamAkhyA smRtidhAraNAyA bIjabhUtA saMkhyeyavarSAyuSAM sattvAnAM saMkhyeyaM kAlaM asaMkhyeyavarSAyuSAM palyopamAdijIvinAM cAsaMkhyeyamiti TthArtha: Il8I itthamavagrahAdInAM svarUpamabhidhAya idAnIM zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatAM pratipipAyipu-nAda - puDhe suNei saI rUvaM puNa pAsaI apuTuM tu / gaMdhaM rasaM ca phAsaM ca baddhapuTuM viyAgare // 5 // vyAkhyA-Aha-nanu vyaJjanAvagrahanirUpaNAdvAreNa zrotrendriyAdInAM prAptAprAptaviSayatA pratipAdi-taiva, kimarthaM punarayaM prayAsa iti, ucyate, tatra prakAntagAthA vyAkhyAnadvAreNa pratipAditA, sAmprataM tu sUtrataH pratipAdyata ityadoSaH / tatra 'spRSTaM' ityAliGgitaM, tanau reNuvat, zrRNoti 10 gRhNAti upalabhata iti paryAyAH, kam ? -zabdyate'neneti zabdaH taM zabdaprAyogyaM dravyasaMghAtaM, idamatra hRdayam-tasya sUkSmatvAt bhAvukatvAt pracuradravyarUpatvAt zrotrendriyasya cAnyendriyagaNAtprAyaH bhAvArtha : apAya pachI avismRtirUpa dhAraNA aMtarmuhUrNakAla sudhI hoya. e ja pramANe smRtirUpa dhAraNAno paNa eja kAla jANavo tathA dhAraNAnA AvaraNabhUta karmonA kSayopazama nAmanI vAsanArUpa dhAraNA ke je smRtinuM kAraNa che, teno kAla saMkhyAtavarSanA AyuvALA jIvone, saMkhyAtakAla ane asaMkhyAtavarSanA jIvanavALA jIvone asaMkhyAtakAla jANavo. A pramANe gAthAno artha pUrNa thayo. ||4|| avataraNikA : A rIte avagrahAdinuM svarUpa batAvI have pAMca indriyomAMthI kaI indriya prAptakArI (viSayane sparzI bodha karAvanArI) che ? ane kaI indriya aprApyakArI (viSayane sparyA vinA bodha karAvanArI) che ? tenuM pratipAdana kare che ; gAthArtha : spaSTa zabdane sAMbhaLe che, aspaSTa rUpane jue che tathA baddhaskRSTa evA gaMdha, rasa ane sparzane (indriyagaNo grahaNa kare che, e pramANe tIrthakaro) kahe che. TIkArtha : zaMkA : vyaMjanAvagrahanA nirUpaNa samaye zrotrendriyAdinI prAptAprApta viSayatA pratipAdana karelI che, to zA mATe pharIthI nirUpaNa karo cho ? samAdhAna : vyaMjanAvagrahanA nirUpaNa vakhate A gAthAno artha TIkAmAM batAvyo hato, paNa 25 sUtramAM batAvyo nahoto. have A artha sUtrakAra sUtra dvArA batAvatA hovAthI koI doSa nathI. (have sUtramAM batAvelA padono kramazaH artha kare che, temAM "spaSTa" eTale AliMgita thayela arthAta jema zarIra upara dhULa coTe tema zrosendriya sAthe saMbaMdhane pAmela evA zabdane) . maLe che. ahIM sAMbhaLe che, grahaNa kare che, bodha kare che A badhA samAnArthI dhAtuo che. kone sAMbhaLe che? jenA vaDe bolAvAya te zabda. A zabdane arthAta zabdane prAyogya dravyasamUhane (sAMbhaLe che) . 30 bhAvArtha zabdaprAyogya dravyano samUha sUkSma, bhAvuka ane puSkaLa pramANamAM hovAthI ane 56. cakSurmanasorasatyapi vyaJjanAvagrahe'rthAvagrahasadbhAvAdastyeva paTutarateti prAya iti / Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) paTutaratvAt spRSTamAtrameva zabdadravyanivahaM gRhNAti / rUpyata iti rUpaM tadrUpaM punaH, pazyati gRhNAti upalabhata ityeko'rthaH, aspRSTamanAliGgitaM gandhAdivanna saMbaddhamityarthaH, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, rUpaM punaH pazyati aspRSTameva, cakSuSaH aprAptakAritvAditi bhAvArthaH, puna:zabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ?-aspRSTamapi yogyadezAvasthitaM, na punarayogyadezAvasthitaM 5 amaralokAdi / gandhyate ghrAyata iti gandhastaM, rasyata iti rasastaM ca, spRzyata iti sparzastaM ca, cazabdau pUraNArthoM, 'baddhaspRSTaM' iti baddhamAzliSTaM navazarAve toyavadAtmapradezairAtmIkRtamityarthaH, spRSTaM pUrvavat, prAkRtazailyA cetthamupanyAso 'baddhapuTuM'ti, arthatastu spRSTaM ca baddhaM ca spRSTabaddhaM / Aha-yadvaddhaM gandhAdi tat spaSTaM bhavatyeva, aspRSTasya bandhAyogAt, tatazca spRSTazabdoccAraNaMgatArthatvAdanarthakamiti, ucyate, sarvazrotRsAdhAraNatvAcchAstrArambhasyAyamadoSa iti / triprakArazca 10 zrotrendriya anya indriyo karatAM vadhu nipuNa hovAthI A dravyasamUhano zrotrendriya sAthe mAtra saMbaMdha thatAM ja zrotrendriya zabdanA dravyasamUhane grahaNa kare che. jayAre anya prANendriyAdi potAnI sAthe viSayano saMbaMdha thavA sAthe Atmapradezo vaDe te viSaya AtmasAta thAya tyAre ja potAnA viSayone grahaNa karI zake che, anyathA nahIM. zrotrendriya potAno viSaya (zabda) Atmapradezo vaDe AtmasAta na thAya to paNa saMbaMdha mAtra thatAM grahaNa karI zake che. A ja enI 15 vizeSatA che.) je dekhAya te rU5. gaMdhAdinI jema saMbaddha nahIM paNa aspaSTa rUpane cakSu jue che. ahIM jue che, grahaNa kare che, bodha kare che, A traNe ekArthaka che. mUlagAthAmAM rahela "tuM" zabda "ja"kAranA arthamAM hovAthI asaMbaddha evA ja rUpane jue che kAraNa ke cakSu pote aprApyakArI che. mUlagAthAmAM rahela "punaH" zabda vizeSa arthane jaNAvanAro che. te A pramANe ke cakSu 20 asaMbaddha evA paNa yogya dezamAM rahela rUpane jue che, paNa ayogya dezamAM rahela devalokAdine jotA nathI. je suMdhAya te gaMdha, jeno svAda anubhavAya te rasa ane je sparzAya te sparza. mULamAM ApelA baMne "ca' zabdo zlokapUrti mATe jANavA. A traNe viSayo te te indriya sAthe saMbaddha thayelA ane navA koDiyAmAM pANInI jema Atmapradezo vaDe AtmasAta thayelA chatAM grahaNa karAya 25 che. ahIM prAkRta zailIthI prathama "baddha" zabda ane pachI "spaSTa" zabda gUMthAyela che. jyAre artha pramANe jotA prathama "spaSTa" ane pachI "baddha" zabda jANavo. (bhAvArtha - spaSTa ane baddha evA gaMdha, rasa ane sparzane te te indriyo grahaNa kare che.) zaMkA : je vastu baddha hoya te spaSTa hoya ja, kAraNa ke sparyA vinA te vastu AtmasAt thAya nahIM. tethI gaMdhAdi viSayo baddhatAne pAmelA chatAM grahaNa karAya che, AvuM kahevA dvArA ja 30 pRSTatA jaNAI jatI hovAthI pRSTa zabda nirarthaka banI jAya che. 57. sparzAbhAve bandhAbhAvasattve'pi spaSTatvArthametat, ghrANAdIndriyebhyo nipuNatAkhyApanAya vaa| * nAtIta. 1-2-3-4 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spaSTa zabda nirarthaka nathI (ni. 5) zrotAro bhavanti - kecid udghATitajJAH kecit madhyamabuddhayaH, - tathA'nye prapaJcajJA iti prapaJcitajJAnAM anugrahAya gamyamAnasyApyabhidhAnamadoSAyaiva, athavA vizeSaNasamAsAGgIkaraNAdadoSaH, spRSTaM ca tadvaddhaM ca spRSTabaddhaM tatra spRSTaM gandhAdi vizeSyaM, baddhamiti ca vizeSaNaM / Ahaevamapi spRSTagrahaNamatiricyate, yasmAdyadvaddhaM na tatspRSTatvavyabhicAri, ubhayapadavyabhicAre ca vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo yathA nIlotpalamiti, na ceha ubhayapadavyabhicAra:, atrocyate, naiSa doSa:, 5 yasmAdekapadavyabhicAre'pi vizeSaNavizeSyabhAvo dRSTo, yathA abdravyaM pRthivI dravyamiti, bhAvanAab dravyameva, na dravyatvaM vyabhicarati, dravyaM punarab cAnab ceti vyabhicAri, atha vizeSaNavizeSyabhAva iti / prakRtabhAvArthastvayam - AliGgitAnantaramAtmapradezairAgRhItaM gandhAdi bAdaratvAd abhAvukatvAt alpadravyarUpatvAt ghrANAdInAM cApaTutvAt gRhNAti nizcinoti 37 samAdhAna : nA, zAstrano AraMbha e sarva zrotAone najaramAM rAkhI karavAmAM Avato hovAthI 10 ahIM paNa spaSTa zabda nirarthaka banato nathI. Azaya e che ke traNa prakAranA zrotAo hoya che. 1. udghATitajJa (tIvrakSayopazamavALA), 2. madhyamabuddhivALA ane 3. vistArarUcivALA (alpakSayopazamavALA). temAM je alpakSayopazamavALA zrotAo hoya che, teo upara upakAra karavA mATe arthapattithI jaNAI jatA arthanuM paNa kathana karavAmAM koI doSa nathI. (tethI ahIM spaSTatA baddha zabda dvArA jaNAI jatI hovA chatAM spaSTa zabdanuM uccAraNa nirarthaka nathI.) athavA vizeSaNa samAsa 15 svIkRta hovAthI koI doSa nathI arthAt sRSTa evuM te baddha te spaSTabaddha, A pramANe samAsa karavo. temAM spaSTa gaMdhAdi e vizeSya ane baddha e tenuM vizeSaNa jANavuM. " zaMkA : tame vizeSaNa vizeSyabhAva ghaTAvyo, paNa jyAM ubhayapada vyabhicAra Avato hoya, te sthAne A vizeSyavizeSaNabhAva yogya che. jemake "nIlotpalaM' ahIM je nIla hoya te badhA utpala hoya evuM banatuM nathI. temaja je utpala hoya te badhA nIla ja hoya evuM paNa banatuM nathI. tethI ahIM 20 ubhayapada vyabhicAra hovAthI 'nIla (zyAma) evuM utpala' e pramANe vizeSaNavizeSyabhAva ghaTe che. jyAre sRSTabaddhamAM ubhayapadavyabhicAra nathI, kAraNa ke je spaSTa hoya te baddha hoya evuM na paNa bane, je chatAM je baddha hoya te spaSTatvane vyabhicArI nathI arthAt je baddha hoya te spaSTa hovAnuM ja che. tethI ahIM ekapada vyabhicAra che, paNa ubhayapada vyabhicAra nathI. tethI vizeSaNavizeSyabhAva ahIM yogya nathI ane eTale spaSTapada vadhArAnuM ja che. samAdhAna : tamArI vAta yuktiyukta nathI, kAraNa ke ekapada vyabhicAramAM paNa A bhAva dekhAyelo che. jema ke adravya, pRthivIdravya. ahIM je ap (pANI) hoya te dravya hoya ja, paNa je dravya hoya te arUpa ke anarUpa (pANI sivAya anya rUpe) paNa hoya che. Ama ahIM ekapada vyabhicAra hovA chatAM "arpI evuM je dravya" A pramANe vizeSaNavizeSyabhAva che. (ahIM ap vizeSya che ane dravya e vizeSaNa che) ema ahIM paNa A bhAva yuktiyukta che. 30 bhAvArtha : gaMdhAdi dravyo bAdara, abhAvuka ane alpa hovAthI tathA ghrANendriyAdi anipuNa hovAthI te te indriyo sAthe gaMdhAdi dravyono sparza thayA pachI Atmapradezo vaDe AtmasAt karAyA pachI * vA. + veti. 18. zrotrApekSayAnvi 25 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) ghrANendriyAdigaNa ityevaM vyAgRNIyAt pratipAdayeditiyAvat / Aha-bhavatoktaM yogyadezAvasthitameva rUpaM pazyati, na punarayogyadezAvasthitamiti, tatra kiyAn punazcakSuSo yogyaviSayaH ?, ki~to vA dezAdAgataM zrotrAdi zabdAdi gRhNAtIti, ucyate zrotraM tAvacchabdaM jaghanyataH khalvaGgulAsaMkhyeyamAtrAddezAt, utkRSTatastu dvAdazabhyo yojanebhya iti cakSurindriyamapi rUpaM 5 jaghanyenAGgulasaMkhyeyabhAgamAtrAvasthitaM pazyati, utkRSTatastu yojana- zatasahastrAbhyadhikavyavasthitaM iti, ghrANarasanasparzanAni tu jaghanyenAGgulAsaMkhyeyabhAgamAtrAddezAdAgataM gandhAdikaM grahNanti, utkRSTatastu navabhyo yojanebhya iti / AtmAGgulaniSpannaM ceha yojanaM grAhyamiti / Aha-uktapramANaM viSayamullaGghaya kasmAccakSurAdIni rUpAdikamarthaM na gRhNantIti, ucyate, sAmarthyAbhAvAt, dvAdazabhyo navabhyazca yojanebhyaH parataH samAgatAnAM zabdAdidravyANAM tathAvidhapariNAmAbhAvacca, manasastu na kSetro 10 viSayaparimaNamasti, pudgalamAtranibandhanAbhAvAt, iha yat pudgalamAtranibandha niyataM na bhavati, na ja gaMdhAdidravyone ghrANendriyAdi grahaNa kare che. (ema prajJApaka guru ziSyone) pratipAdana kare. zaMkA H tamArAvaDe kahevAyuM ke cakSu yogya dezamAM rahela rUpane grahaNa kare che, paNa ayogya dezamAM rahela rUpane nahIM. to cakSuno yogya viSaya keTalo ? athavA keTalA dUranA dezamAMthI Avela zabdAdine zrotrAdi grahaNa kare che ? 38 15 samAdhAna : zrotrendriya jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamAtra dUranA dezathI Avela zabdane ane utkRSTathI bAra yojana dUrathI Avela zabdane grahaNa kare che. cakSu paNa jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtabhAga mAtra dUra dezamAM avasthita rUpane ane utkRSTathI kaMIka adhika eka lAkha yojana dUra rahela rUpane jue che. ghrANendriyAdi trika jaghanyathI aMgulAsaMkhyAtabhAga mAtra dUrathI ane utkRSTathI navayojana dUrathI Avela gaMdhAdikane grahaNa kare che. ahIM AtmAMgulathI baneluM yojana 20 grahaNa karavuM. zaMkA : batAvela pramANathI adhika dUrathI Avela rUpAdine cakSu vagere kema grahaNa karatA nathI ? samAdhAna :- pramANAdhika dUrathI Avela rUpAdine grahaNa karavAmAM indriyonuM sAmarthya nathI ane bArayojana dUrathI Avela zabdadravyono tathA navayojana dUrathI Avela gaMdhAdi dravyono tevA 25 prakArano pariNAma paNa raheto nathI. (arthAt pramANane oLaMgyA pachI te zabdAdi pudgalo tathAsvabhAvathI ja evA maMda pariNAmavALA thAya che ke jethI svaviSayaka zrotrAdi vijJAna utpanna karAvavAmAM samartha banatA nathI.) mananuM kSetrathI viSaya parimANa nathI, kAraNa ke mananA viSaya mAtra pudgalo banatA nathI (paNa badhuM ja bane che) 30 je pudgalamAtranA viSayane niyata hoya tenuM viSaya parimANa hoya che. (arthAt viSayabhUta 59. punaH zabdena vizeSite'spRSTatve yA bhaNitistadapekSayA prAk praznaH, samagragAthApekSayA viSayakSetraparimANajJAnArthazca dvitIya iti / 60. sarvendriyApekSayA / 61. prApyakArIndriyacatuSkApekSayA / 62. kSetreti / 63. viSayati / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cahyuM ane mananuM aprAptakArIpaNuM (ni. 5) : 39 tasya viSayaparimANamasti, yathA kevalajJAnasya, yasya ca viSayaparimANamasti, tatpudgalamAtranibandhaniyataM dRSTaM, yathA'vadhijJAnaM mana:paryAyajJAnaM veti gAthAsamAsArthaH // sAmprataM yaduktamAsIta yathA "nayanamanasoraprAptakAritvaM 'puThaM suNei sadaM' ityatra vakSyAmaH", taducyate, nayanaM yogyadezAvasthitAprAptaviSayaparicchedakaM, prAptinibandhanatatkRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt, manovat, sparzanendriyaM vipakSa iti / Aha-jalaghRtavanaspatyAlokaneSvanugrahasadbhAvAt sUryAdyAlokaneSu 5 copaghAtasadbhAvAt asiddho hetuH, manaso'pi prAptaviSayaparicchedakatvAtsAdhyavikalo dRSTAntaH, pudgalanA AdhAre ja bodha karAve evuM jenA mATe niyata hoya te pudgalamAtranA nibaMdhanane niyata kahevAya ane tenuM ja viSayaparimANa hoya) je AvuM nathI hotuM tenuM viSayaparimANa paNa hotuM nathI. jema ke kevalajJAna. jemanuM viSayaparimANa hoya te pudgalamAtranA nibaMdhanane niyata paNa hoya che. jemake avadhijJAna-mana:paryavajJAna, (bhAvArtha-avadhi vagerenuM cokkasa viSayaparimANa che, to te pugalamAtra 10 nibaMdhanane niyata paNa che.) jayAre mane cokkasa viSayone ja grahaNa kare evuM nathI. pU TIkAkAre kahyuM hatuM ke cakSu ane mananuM aprAptakAripaNuM "puOM surU sad" gAthAmAM AgaLa batAvIzuM, te have batAve che. (indriya viSayano bodha kare che, to te prAptaviSayano bodha kare che ke aprApta viyano bodha kare che ? te jANavAnuM cihna e che ke, jo viSaya dvArA te indriya upara anugraha (upakAra) thayo hoya ke nukasAna thayuM hoya to ema kahevAya ke te viSaya indriyane prApta thayo che arthAt te viSayane !5 , indriya sAthe saMbaMdha thayuM che eTale ke te Indriya prApyakArI che. paraMtu viSaya dvArA Indriya upara koI anugraha ke upaghAta thayo na hoya ane te indriya viSayano bodha karatI hoya to te indriya aprApyakArI kahevAya che. mATe nakkI e thayuM ke viSayavaDe karAyela anugraha ke upaghAta e viSayanI prAptinuM jJApaka che.) prastutamAM cakSu upara viSayakRta anugraha ke upadhAta thato na hovAthI cakSu yogya dezamAM avasthita viSayane prApta karyA vinA bodha karanAra che. (arthAt cakSu aprApyakArI che.) daSTAMta tarIke 20 jema mana viSayane prApta karyA vinA bodha kare che, tema cakSu mATe paNa jANavuM. ahIM anumAna prayoga A pramANe jANavo. pakSa-cakSu, sAdhya yogyadezAvasthita evA aprApta viSayano paricchedaka che. hetu="prAptinA kAraNabhUta viSayakRta anugraha ke upaghAtathI zUnya hovAthI" dRSTAMta=jema ke mana, vipakSa tarIke sparzendriya che. vipakSa eTale je nizcita sAdhyanA abhAvavALo hoya. ahIM sAdhya tarIke "yogya dezamAM rahela evA aprApta viSayano bodha karanArapaNuM', teno abhAva sparzendriyamAM 25 che, kAraNa ke viSayakRta upaghAta ke anugraha thato hovAthI sparzendriya prApta viSayano bodha karanArI che. Ama, sparzendriyamAM sAdhyAbhAva hovAthI te vipakSa kahevAya che.) zaMkAH pANI, ghI, vanaspati vagerene jotA AMkhomAM ThaMDakarUpa anugraha ane sUryAdine jotA nukasAna thatuM hovAthI cakSumAM viSayakRta anugraha ke upaghAtanI zUnyatArUpa hetu siddha thato nathI (arthAt viSayakRta anugraha-upaghAta thAya ja che) vaLI vyakti jyAre kaMIka vicAratI hoya che, tyAre 30 + nivacana. 1-2-3-4 ! Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tathA ca loke vaktAro bhavanti-"amutra me gataM manaH" iti, atrocyate, prAptinibandhanAkhyahetuvizeSaNArthanirAkRtatvAd asyAkSepasyetyadoSaH / kiM ca-yadi hi prAptinibandhanau viSayakRtAvanugrahopaghAtau syAtAM, evaM tarhi agnizUlaiMjalAdyAlokaneSu daahbhedekledaadyH syuriti / kiM ca-prAptaviSayaparicchedakatve sati akSiaJjanamalazalAkAdikamapi gRhNIyAt / Aha-nAyanA 5 marIcayo nirgatya tamarthaM gRhNanti, tatazca teSAM taijasatvAt sUkSmatvAccAnalAdisaMparke satyapi dAhAdyabhAva iti, atrocyate, prAk pratijJAtayoranugrahopaghAtayorapyabhAvaprasaGgAd ayuktametat, tadastitvasya upapattyA grahItumazakyatvAcca / vyavahitArthAnupalabdhyA tadastitvAvasAya iti mAruM mana amuka sthaLe gayuM che," evuM bolanAra loka jagatamAM vidyamAna che. tethI mana paNa prApta viSayano ja bodha karanAra hovAthI daSTAMtamAM paNa sAdhya ghaTatuM nathI. samAdhAna : "prAptinibandhanatatkatAnugrahopaghAtazUnyatAtu" upara jaNAvela A hetumAM 'prAptinibaMdhana nAmanuM vizeSaNa che, tenA artha dvArA ja uparokta zaMkAnuM khaMDana thaI jAya che. Azaya e che ke pANI, sUryAdi padArtho prApta thayelA chatAM ja cakSune anugraha ke upaghAta kare che evuM nathI, paraMtu te jala, vanaspati, sUryAdinuM svarUpa ja evuM che ke cakSu vaDe viSaya tarIke prApta thayA vinA paNa tevA prakAranA pudgala pariNAmano sadbhAva hovAthI cakSune anugraha ke upaghAta utpanna kare che. vaLI, jo viSaya dvArA karAyela anugraha ane upaghAta viSaya prApta thayA pachI ja thatAM hota (arthAt viSaya prApta thayA vinA na ja thatAM hota) (ahIM "prApti che kAraNa jenuM evA anugrahaupadhAta" e pramANe artha karavo) to agni, zUla, pANI vagerene jotAM kramazaH dAha, bheda, kleda (bhInAza) vagere thAta, paNa thatAM nathI (arthAt agnine jovAthI ja dAjhI javAya, kAMTo jovAthI ja vAgI jAya vagere thatAM nathI.) tathA jo nayana prAptaviSayano bodha karanAra hota to AMkhamAM lagADela 20 aMjana, AMkhamAM rahela mela tathA AMkhamAM aMjanAdi lagADavA vaparAyela zalAkA vagere paNa AMkhanI sAthe saMbaMdhane pAmelA hovAthI AMkho aMjana, melAdino paNa bodha karata, paNa AMkho aMjanAdino bodha karatI nathI. tethI nakkI thAya che ke AMkho viSayane prApta karyA vinA bodha karanArI che. zaMkA : agni vagerene joyA pachI paNa AMkhomAM dAtAdi thatAM nathI. tenuM kAraNa e che ke AMkhomAMthI kiraNo bahAra nIkaLI te te arthone grahaNa kare che arthAta bodha kare che. te kiraNo taijasa 25 ane sUkSma hovAthI kiraNo sAthe agni vagereno saMparka thavA chatAM dAdAdi thatAM nathI. samAdhAna : jo A rIte AMkhomAMthI kiraNo nIkaLavAnI vAta karazo to to pUrve tame kahyuM ke pANI, ghI, vanaspati vagere jotAM anugraha ane sUryAdine jotAM upaghAta thAya che, e vAta yuktisaMgata Tharaze nahIM, kAraNa ke kiraNo pote sUkSma hovAthI kiraNo sAthe te te padArthono saMparka thavA chatAM paNa anugraha-upaghAta thaze nahIM ane bIjI vAta e ke AMkhomAMthI nIkaLatA kiraNonuM 64. viprakRSTa kasmiMzcinnirdizyamAne sthale iti / 65. nayanamarIcInAmeva nirgamAt cakSuSazcAnirgamAt / 66. suvarNAdInAM bhedAdibhAvAt taijasatve'pi Aha-sUkSmatvAcceti / 67. zUlajalAdiH / 68. prAptinibandhanetyAdihetorasiddhatodbhAvane / 69. nAyanamarIcInAM / 70. ayuktametaditi saMTaGkaH / * jlshuulaa| * snemevA Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakSukiraNonA astitvanuM nirAkaraNa (ni. 5) 41 cet, na, tatrApi tadupalabdhau kSayopazamAbhAvAt vyavahitArthAnupalabdhisiddheH, AgamamAtramevaitat iti cet, na, yuktirapyasti, AvaraNAbhAve'pi paramANvAdau darzanAbhAvaH, sa ca tadvidhakSayopazamakRtaH, yaccoktaM-'sAdhyavikalo dRSTAnta' iti, tadapyayuktaM, jJeyamanasoH saMparkAbhAvAt, anyathA hi salilakarpUrAdicintanAdanugRhyeta, vahnizastrAdicintanAccopahanyet, na cAnugRhyate upahanyate veti| Aha-manaso'niSTaviSayacintanAtizokAt daurbalyaM ArttadhyAnAduro'bhighAtazca 5 upalabhyate. tatheviSayacintanAtpramodaH. tasmAtprAptakAritA tasyeti, etadapyayaktaM. dravyamanasA astitva yuktithI grahaNa karavuM zakya nathI. tethI uparokta zaMkA yogya nathI. zaMkA:- vyavahita arthanI upalabdhi thatI nathI, e ja yukti cakSukiraNonuM astitva siddha kare che. kahevAno Azaya e che ke paDadA vagerenI pAchaLa paDelI vastu e vyavahita kahevAya che. jemake, divAlanI pAchaLa ghaTa paDyo hoya to te ghaTa divAlathI vyavahita (aMtarita) kahevAya che. AvA 10 arthanI upalabdhi (bodha) thatI na hovAthI mAnavuM paDe ke te divAla cakSumAMthI nIkaLelA kiraNo mATe pratibaMdhaka banatI hovAthI divAlanI pAchaLa rahela ghaTAdinI sAthe kiraNono saMparka na thavAthI ghaTAdino cakSuvaDe bodha thato nathI mATe kiraNonuM astitva to che ja.) samAdhAna - tamArI vAta taddana khoTI che, kAraNa ke vyavahita arthanI upalabdhimAM jarUrI tevA prakArano kSayopazama nathI, tethI ja vyavahita arthanI upalabdhi thatI nathI. Ama, kSayopazamanA 15 abhAvathI ja vyavahita arthanI anupalabdhi siddha thaI javAthI anya (kiraNonA astitva vigerenI) kalpanAo karavI nirarthaka che. zaMkA - "tevA prakArano kSayopazama kAraNa che" e vAta mAtra AgamamAtra=zraddheya ja che. koI yukti to che ja nahIM. samAdhAna - A vAta mAtra zraddheya ja che, evuM nathI. temAM yukti paNa che. paramANu upara 20 koIpaNa jAtanuM AvaraNa na hovA chatAM paramANunuM darzana ApaNane thatuM nathI. tenuM kAraNa A kSayopazamano abhAva che. (tethI paramANu e vyavahita (koI vastuthI aMtarita) na hovA chatAM tenI anupalabdhi e bIjI koI rIte ghaTI zakatI na hovAthI kAraNa tarIke kSayopazamano abhAva mAnavo e yuktiyukta che.) vaLI tame je kahyuM hatuM ke "mana paNa prApta viSayano paricchedaka hovAthI sAdhya daSTAMtamAM ghaTatuM nathI" e vAta paNa ayukta che, kAraNa ke zeya ane manano saMparka thato nathI. anyathA 25 mana jayAre pANI kapUrAdinuM ciMtana kare tyAre mana upara anugraha thavo joIe ane vali, zastrAdinuM ciMtana kare tyAre manane dAdAdi thavA joIe, paNa AvuM thatuM dekhAtuM nathI. mATe mana paNa aprApta viSayano paricchedaka che. zaMkA :- paraMtu mane jayAre koI aniSTa viSayanuM ciMtana kare che, tyAre atizoka utpanna thatAM (zarIranI) durbaLatA ane ArtadhyAnathI chAtI kUTavA vagere thAya to che ja. tathA iSTa viSayanA 30 ciMtanathI AnaMda utpanna thato dekhAya che. mATe mana prAptakArI che. + gametan. *ti. -2- rti 45 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 ki Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) aniSTeSTa-pudgalopacayalakSaNena sakarmakasya jantoraniSTeSTAhAreNevopaghAtAnugrahakaraNAtkathaM prAptaviSayateti / kiM ca-dravyamano vA bahiH ni'ssaret, mana:pariNAmapariNataM jIvAkhyaM bhAvamano vA ?, na tAvadbhAvamanaH, tasya zarIramAtratvAt, sarvagatatve ca nityatvAt bndhmokssaadybhaavprsnggH| atha dravyamanaH, tadapyayuktaM, yasmAnirgatamapi sat akiJcitkaraM tat, ajJatvAt, upalavat / AhakaraNatvAdravyamanasastena pradIpeneva prakAzitamarthamAtmA gRhNAtItyucyate, na, yasmAt zarIrasthenaivAnena jAnIte, na bahirgatena, antaHkaraNatvAt, IMha yadAtmano'ntaHkaraNaM sa tena zarIrasthenaiva upalabhate, samAdhAna :- A vAta yukta nathI, kAraNa ke aniSTa ane iSTa pudgalonA upacayarUpa dravyamana vaDe sakarmaka jaMtune aniSTa-iSTa AhAranI jema upaghAta-anugraha thAya che. (Azaya e che ke jema khavAyelo icchita AhAra zarIranI puSTi kare che ane aniSTa AhAra zarIranI hAni kare 10 che, tema jayAre jIva aniSTa ciMtana kare che tyAre manovargaNAnA aniSTapudgalone grahaNa kare che. e aniSTapudgalothI upacita=manarUpe pariNamela aniSTapudgalAtmaka te dravyamana atizokathI zarIranI durbaLatA utpanna kare che ane iSTa pudgalathI upacita mana harSa-pramoda vaDe zarIranI puSTi kare che. Ama manovargaNAnA pudgalothI puSTi-hAni thAya che, viSayathI nahIM.) tethI viSayakRta anugraha-upaghAta manane thatAM na hovAthI mana prAptakArI kevI rIte kahevAya? 15 vaLI pUrve tame kahyuM ke "amutra me gata manaH" tyAM prathama ame tamane pUchIe ke, dravyamAna bahAra nIkaLe che ke mananA pariNAmamAM pariNata evuM jIva nAmanuM bhAvamana bahAra nIkaLe che ? temAM bhAvamana to jIvarUpa che. te zarIramAtramAM raheluM hovAthI bahAra nIkaLatuM nathI ane jo "zarIramAtramAM vyApIne raheluM che" evuM na mAnI jIvarUpa bhAvamanane sarvagata=sarvavyApI mAnazo to nitya thavAthI jIvane karmabaMdha, mokSAdi ghaTaze nahIM. kAraNa ke jema AkAza e sarvavyApI che ane nitya che, tema jIvane 20 paNa jo sarvavyApI mAnazo to nitya thaze, tethI "anutpanna-vinasthire nityaM" AvuM vacana hovAthI jIvano sthira eka svabhAva mAnavo paDe, tethI jIvamAM karmabaMdhakatva, muktatvarUpa judA judA svabhAvo ghaTe nahIM. tethI karmabaMdhAdino abhAva thAya.) vaLI have jo tame dravyana bahAra nIkaLe che, ema kaho to te paNa ghaTatuM nathI, kAraNa ke patharAnI jema te ajJa hovAthI bahAra nIkaLavA chatAM nakAmuM banI jAya che. (arthAta kaMI jJAna karI 25 zakaze nahIM.) zaMkA :- dravyamana karaNa hovAthI pradIpa vaDe jema prakAzita arthane AtmA grahaNa kare che, tema dravyamAna vaDe arthane AtmA grahaNa kare che. (AthI e niyama siddha thAya che ke -karaNabhUta evuM dravyamane bahAra nIkaLe che ane bahAra nIkaLIne AtmAne bodha karAve che.) samAdhAna - nA, pote aMtaHkaraNa hovAthI zarIramAM raheluM chatuM ja bodha karAve che, paNa bahAra 30 nIkaLIne nahIM, kAraNa ke je AtmAnuM aMtaHkaraNa=(aMdaranuM karaNa) hoya te zarIrastha ja bodha karAve ___71. zarIrapramANatvAt vihAya tanna tadavasthAnamitvarthaH / 72. AkAzAdivat / 73. ymniymochedraprasaH / 74. dravyamanasA I + prApti pa-6 : are pa-6 . * nAstitaY -6 / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrotrendriya dvArA mizra athavA vAsita dravyonuM grahaNa (ni. 6) yathA sparzanena, pradIpastu nAntaHkaraNamAtmanaH, tasmAd dRSTAnta - dAntikayorvaiSamyamityalaM vistareNa, prakRtaM prastuma iti gAthArthaH // 5 // kiM ca prakRtaM ? spRSTaM zrRNoti zabdamityAdi, atra kiM zabdaprayogotsRSTAnyeva kevalAni zabdadravyANi gRhNAti ? uta anyAnyeva tadbhAvitAni ? AhosvinmizrANi iti codakAbhiprAyamAzaGkya [ Aha--- ] na tAvatkevalAni teSAM vAsakatvAt, tadyogyadravyAkulatvAcca lokasya, 5 kintu mizrANi tadvAsitAni vA gRhNAti ityamumarthamabhidhitsurAha bhAsAsamaseDhIo, saddaM jaM suNai mIsayaM suNaI / vIseDhI puNa saddaM, niyamA parAdhAe // 6 // vyAkhyA - bhASyata iti bhASA, vaktrA zabdatayotsRjyamAnA dravyasaMhatirityarthaH, tasyAH samazreNayo bhASAsamazreNayaH, samagrahaNaM vizreNivyudAsArthaM, iha zreNayaH kSetra pradezapaGktayo - 10 'bhidhIyante, tAMzca sarvasyaiva bhASamANasya SaTsu dikSu vidyante, yAsUtsRSTA satI bhASA''dyasamaya evalokAntamanudhAvatIti, tA ito bhASAsama zreNItaH, ito gataH prAptaH sthita ityanarthAntaram, che jemake sparzanendriya. jyAre pradIpa e aMtaHkaraNa nathI, tethI pradIpanI sAthe mananI sarakhAmaNI thaI zake nahIM. (kAraNa ke mana e aMtaHkaraNa che) mATe dRSTAnta ane dArpAntikanI viSamatA che. tethI tamArI zaMkA yogya nathI. vadhu vistArathI saryuM. prastuta vAta upara AvIe. // 5 // avataraNikA : prastuta vastu zuM che ?to ke "zrotrendriya spaSTa zabdadravyone sAMbhaLe che" vigere prastuta vAta cAlI rahI che. temAM bolatI vakhate nIkaLelA (bhASAvargaNAnA) zabdo rUpe pariNata thayelA zabdadravyone jIva grahaNa kare che ? ke tenAthI bhAvita anya dravyone ke pachI mizradravyone grahaNa kare che ? 43 15 samAdhAna : bolatI vakhate nIkaLelA zabdadravyo pote vAsaka che ane pote jene vAsita karI 20 zake tevI yogyatAvALA dravyothI A saMpUrNa loka pUrNa che. tethI bolatI vakhate nIkaLelA dravyo nIkaLatAnI sAthe yogya dravyone vAsita karI de che. tethI sAMbhaLanAra vyakti pAse mizradravyo pahoMcatA hovAthI athavA vAsita dravyo pahoMcatA hovAthI mizra athavA tadvAsita dravyone jIva grahaNa kare che. A vAtane kahevAnIicchAvALA sUtrakAra gAthAvaDe batAve che gAthArtha : bhASAnI samazreNImAM rahelI vyakti je zabdane sAMbhaLe che, te mizra zabdane sAMbhaLe 25 che tathA vizreNimAM rahelI vyakti niyamathI vAsita zabdavyone sAMbhaLe che. TIkArtha : je bolAya te bhASA arthAt vaktAvaDe zabda tarIke bahAra nIkALAto dravyasamUha. tenI samazreNI te bhASAsamazreNI kahevAya che. ahIM samazreNI je kahI te viSamazreNIno niSedha karavA mATe kahI che. AkAzapradezanI paMktio e zreNI kahevAya che ane te zreNIo bolanA2 sarva vyaktinI chae dizAomAM hoya che ke je zreNIomAM choDAyelI (bolAyelI) bhASA prathama samaye ja 30 lokAnta sudhI jAya che. te samazreNImAM rahelI vyakti bhASA tarIke pariNata thayela je purUSa--ghoDAdinA 75. bhASAvargaNAdravyeti / Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 ta Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) etaduktaM bhavati-bhASAsamazreNivyavasthita iti / zabdyate'neneti zabdaH-bhASAtvena pariNataH pudgalarAzistaM zabdaM 'yaM' puruSAzvAdisaMbandhinaM zrRNoti gRhNAtyupalabhata iti paryAyAH, yattadonityasaMbandhAttaM mizraM zrRNoti, etaduktaM bhavati-vyutsRSTadravyabhAvitApAntarAlasthazabdadravyamizramiti / vizreNiM punaH ita iti varttate, tatazcAyamartho bhavati-vizreNivyavasthitaH punaH zrotA 'zabdaM' 5 iti, punaH zabdagrahaNaM parAghAtavAsitadravyANAmapi tathAvidhazabdapariNAmakhyApanArthaM, zrRNoti 'niyamAt' niyamena parAghAte sati yAni zabdadravyANi utsRSTAbhighAtavAsitAni tAnyeva, na punarutsRSTAnIti bhAvArthaH / kutaH ? - teSAmanuzreNigamanAt pratIghAtAbhAvAcca, athavA vizreNisthita eva vizreNirabhidhIyate, padaipi padAvayavaprayogadarzanAt 'bhImasenaH senaH satyabhAmA mAmA' kRtimAthArtha: HddA 10 pudgalarAzirUpa zabdane grahaNa kare che-vad ane taMdu zabdano nityasaMbaMdha hovAthI te pugalarAzi mizra hoya che arthAtu bolatI vakhate nIkaLelA zabdadravyo tathA tenAthI bhAvita thayelA madhyavartI zabdadravyo ema mizradravyone sAMbhaLe che. tathA vizreNIne pAmelo, ahIM paNa ItaH pada levAnuM che. tethI artha A pramANe jANavo ke vizreNImAM rahelo zrotA zabdane-ahIM pharIthI zabdanuM je grahaNa karyuM che, te nIkaLelA dravyo jevA ja vAsita dravyo hoya che, te jaNAvavA mATe grahaNa karyuM che. evA te 15 zabdanekanIkaLelA dravyonA parAghAtathI vAsita thayelA dravyone ja sAMbhaLe che, paNa nIkaLelA dravyone nahIM. (ahIM 'parAghAtavAsitadravyo' zabdano artha A pramANe jANavo ke bolatI vakhate nIkaLelA dravyono anya dravyo sAthe je saMparka te parAghAta kahevAya che. te parAghAta thavAthI vAsita thayela dravyone parAghAtavAsita dravyo ke utkRSTAbhighAta-vAsitadravyo kahevAya che.) zaMkA : vizreNImAM rahela vyakti sIdhAM nIkaLelAM dravyo kema sAMbhaLI na zake? samAdhAna - tenuM kAraNa e che ke nIkaLelA dravyo haMmezA samazreNImAM ja gamana kare che tathA teono pratighAta paNa thato nathI arthAt A dravyonI koI padArtha sAthe athaDAmaNa thatI nathI ke jethI teo vizreNImAM gamana kare. (A rIte viseDhI' zabdane dvitIyA vibhakita karIne artha karyo paraMtu mULamAM A zabda prathama vibhakitamAM che tethI "athavA' karIne prathama vibhakitamAM artha kare che.) athavA "vizreNI" zabdathI vizreNImAM rahela vyakti jANavI, kAraNa ke padamAM paNa padanA avayavano 25 prayoga thato dekhAya che. jema ke bhImasenane sena zabdathI ke satyabhAmAne bhAmAM zabdathI jaNAvAya che. ahIM "vizreNIsthita vyakti" e pada , tenA avayava tarIke "vizreNI" zabda che. tethI padane jaNAvA padanA avayavano prayoga thaI zake che. (tathI artha A pramANe jANavo ke vizreNImAM rahela vyakti niyamathI parAghAta thavAthI thayelA vAsita dravyone ja sAMbhaLe che.) II6ll ___76. 'te lugvA' iti sUtreNa pUrvasyottarasya vA lopAt padAvayavaprayogeNa sampUrNapadopasthityA 30 tavavo, parva va samasta vANaM natu vyastasthane . 20 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda dravyonuM kAyika/vAcika yoga vaDe kramazaH grahaNa/nisarga (ni. 7) kena punaryogena eSAM vAgdravyANAM grahaNamutsarge vA kathaM vetyetadAzaDkya gururAhagiNhai ya kAieNaM, nissarai taha vAieNa joeNaM / egantaraM ca giNhai, Nisirai egaMtaraM ceva ||7|| vyAkhyA - tatra kAyena nirvRttaH kAyikaH tena kAyikena yogena, yogo vyApAraH karma kriyetyanarthAntaraM, sarva eva hi vaktA kAyakriyayA zabdadravyANi gRhNAti, cazabdastvevakArArthaH, 5 sa cApyavadhAraNe, tasya ca vyavahitaH saMbandhaH, gRhNAti kAyikenaiva, nisRjatyutsRjati muJcatIti paryAyAH, tathetyAnantaryArthaH, uktirvAk vAcA nirvRtto vAcikastena vAcikena yogena / kathaM gRhNAti nisRjatIti vA ? kimanusamayaM uta anyathetyAzaGkAsabhave sati ziSyAnugrahArthamAhaekAntarameva gRhNAti, nisRjati ekAntaraM caiva, ayamatra bhAvArtha:- pratisamayaM gRhNAti muJcati vruti, tham ?, yathA pramAco grAmo grAmastara, puruSAdA puruSonantaropi sanniti, 10 evamekaikasmAtsamayAd ekaika eva ekAntaro 'nantarasamaya evetyarthaH / ayaM gAthAsamudAyArthaH / 45 avataraNikA H A vacanadravyonuM kayA yogathI grahaNa ke tyAga thAya che athavA kevI rIte grahaNa ke tyAga thAya che ? AvI zaMkAne UbhI karI guru tenuM samAdhAna ApatAM kahe che ke gAthArtha : kAyayogavaDe grahaNa kare che ane vacanayogavaDe choDe che athavA niraMtara grahaNa kare che ane niraMtara choDe che. TIkArtha : kAyAvaDe baneluM hoya te kAyika kahevAya che. te kAyikayogavaDe, ahIM yoga, vyApAra, karma, kriyA A badhA samAnArthI zabdo che. tethI badhA ja vaktA kAyikayoga=kAyakriyAvaDe zabdadravyone grahaNa kare che. mUlamAM "zva" zabda evakAra arthamAM jANavo ane evakAra paNa '"ja"kAranA arthamAM jANavo. ane te "" zabdano vyavahita=judA sthAne saMbaMdha che (arthAt jyAM prayoga karyo che, tyAMthI te "zva" zabdane uThAvI '"kAyika" zabda sAthe joDavo.) vaktA kAyikayogavaDe ja zabdadravyone grahaNa 20 kare che tathA "nIkaLe che, choDe che, mUke che" A badhA dhAtuo samAnArthI jANavA. "tathA" zabda AnaMtarya=pachInA arthamAM che (eTale ke kAyayogathI grahaNa karyA pachI vacanayogathI choDe che.) kahevuM te vAcA, vAcAvaDe baneluM hoya te vAcika kahevAya. dareka vaktA vAcikayogavaDe zabdadravyone mUke che. 15 zaMkA : vaktA zabdadravyonuM grahaNa ke maMcana zuM pratisamaye kare che ke koI bIjI rIte kare che ? 25 samAdhAna : vaktA zabdadravyonuM grahaNa ke maMcana ekAMtare = pratisamaye kare che. (zaMkA : mUlagAthAmAM ekAMtara zabda che ane tame teno artha pratisamaye zI rIte karo cho ?) samAdhAna H-- jema eka gAmathI bIjuM gAma, e grAmAntara athavA eka puruSathI tarata Ubhelo bIjo puruSa puruSAntara kahevAya che, tema eka samaya pachIno bIjo samaya e paNa ekAntara anantara samaya ja kahevAya che. A gAthAno samudAyArtha (saMkSepArtha) thayo. = 30 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 maka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) __ atra kazcidAha-nanu kAyikenaiva gRhNAtItyetad yuktaM, tasyAtmavyApArarUpatvAt, nisRjati tu kathaM vAcikena ?, ko vA'yaM vAgyoga iti / kiM vAgeva vyApArApannA Ahozcit tadvisargahetuH kAyasaMrambha iti ?, yadi pUrvo vikalpaH, sa khalvayuktaH, tasyA yogatvAnupapatteH, tathA ca na vAkkevalA jIvavyApAraH, tasyAH pudgalamAtrapariNAmarUpatvAt, rasAdivat, yogazcAtmanaH 5 zarIravato vyApAra iti, na ca tayA bhASayA nisRjyate, kintu saiva nisRjyata ityuktaM, atha dvitIyaH pakSaH, tataH sa kAyavyApAra evetikRtvA kAyikenaiva nisRjatItyApannaM, aniSTaM caitat iti, atrocyate, na abhiprAyAparijJAnAt, iha tanuyogavizeSa eva vAgyogo manoyogazceti, kAyavyApArazUnyasya siddhavat tadabhAvaprasaGgAt, tatazcAtmanaH zarIravyApAre sati yena zabdadravyopAdAnaM karoti sa kAyikaH, yena tu kAyasaMrambheNa tAnyeva muJcati sa vAcika iti, 10 tathA yena manodravyANi manyate sa mAnasa iti, kAyavyApAra evAyaM vyavahArArthaM tridhA vibhakta zaMkAH kAyikyoga e AtmavyApArarUpa hovAthI "AtmA kAyiyoga vaDe grahaNa kare che." e vAta ghaTe che paNa "vAcikayoga vaDe tyAge che" e kevI rIte ghaTe ? (ahIM zaMkAkAranA manamAM vAcikyoga AtmavyApArarUpa nathI paNa pudgalavyApAra rUpa che, Avo padArtha hovAthI A prazna karyo che ema jANavuM.) athavA A vAyoga zuM che? zuM vyApAra pAmelI vANI pote vAyogarUpa che ke 15 vANInA tyAganuM kAraNa evo kAyavyApAra e vAyoga che ? jo tame ema kahezo ke bhASA pote ja vAyogarUpa = Atma-vyApArarUpa che to te ghaTaze nahIM kAraNa ke vANI=bhASA pote vyApArarUpa thaI zakatI nathI. bhASA e pote rasAdinI jema pudgalamAtrarUpa che kaMI jIvavyApAra nathI. ane yoga e to zarIravALA AtmAno vyApAra che. tithI pudgalarUpa bhASA ane vyApArano meLa besI zake tema nathI.] tathA pUrve tame to ema kahyuM che ke bhASA 20 pote tyajAya che, paNa bhASA vaDe tyAga thAya che evuM nathI kahyuM. tethI mAtra vANI=bhASA e vacanayoga banI zakatI nathI. have jo bIjo pakSa svIkAro ke bhASAtyAganuM kAraNa evo kAyasaMraMbha (vyApAra) e vacanayoga che. to e to kAyikayoga ja thayo tethI "kAyiyoga vaDe tyAge che." evo artha prApta thayo. paraMtu te kema ghaTI zake ? kAraNa ke pUrve tame je kahyuM ke vacanayoga vaDe joDe che, teno virodha thaze. 5 samAdhAna: amArA abhiprAyane jANatA na hovAthI tamArI vAta yogya nathI. vizeSa prakArano kAyayoga ja vacana ane manoyoga che. jo AvuM na mAno to kAyavyApArathI zUnya vyaktine siddhanA jIvonI jema kAyayogavinAno mAnavAnI Apatti Ave. tethI jayAre AtmAno zarIravyApAra vartA rahyo che tyAre je vyApAra vaDe zabdadravyonuM grahaNa kare che te kAyikavyApAra che, je vyApAra vaDe zabdadravyone mUke che te vAcikayoga tathA je vyApAra vaDe manodravyono vicAra kare che te manoyoga che. 30 A kAyavyApAra pote ja judI judI rIte vyavahAra karavA mATe traNa bhAgamAM vaheMcAyelo hovAthI ahIM koI doSa raheto nathI. 77. zabdadravyasaMhatirUpA bhASA / 78. itihetoH / 79. vyApAravizeSeNa / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekAntara eTale niraMtara (ni. 7) ke 47 ityto'dossH| tathA ekAntaraM ca gRhNAti, nisRjatyekAntaraM caiva' ityatra kecidekaikavyavahitaM ekAntaramiti manyante, teSAM ca vicchinnaratnAvalIkalpo dhvanirApadyate, sUtravirodhazca, yata uktaM"aNusamayamavirahiyaM nirantaraM giNhai''tti / Aha-yatpunaridamuktaM "saMtaraM nisarati, no niraMtaraM, egeNaM samaeNaM giNhati, egeNaM NisaratI''tyAdi, tatkathaM nIyate ?, ucyate, iha grahaNApekSayA nisargaH sAntaro'bhihitaH, etaduktaM bhavati-yathA AdisamayAdArabhya pratisamayaM grahaNaM, naivaM 5 nisarga iti, yasmAdAdyasamaye nAstIti, grahaNamapi nisargApekSayA sAntaramApadyata iti cet, na, tasya svatantratvAt, nisargasya ca grahaNaparatantratvAt, yato nAgRhItaM nisRjyata iti, ataH pUrvapUrvagrahaNasamayApekSayA sAntaravyapadeza iti / tathA ekena samayena gRhNAti ekena nisRjati, tathA pUrve sUtrakAre kahyuM ke "ekAntare grahaNa ane maMcana thAya che." temAM keTalAMka loko "ekAntare eTale eka eka samayanA AMtare" evo artha kare che. teonA A zabdo chUTA paDelA 10 ratnonI paMkti jevA thavAnI Apatti Avaze (arthAt avAja niraMtara nahIM saMbhaLAya, paNa TukaDe TukaDe saMbhaLAze.) ane sUtravirodha paNa Ave che kAraNa ke sUtramAM jaNAvyuM che ke pratisamaye, niraMtara grahaNa kare che. tethI ekAntarano Avo artha yukta na hovAthI niraMtara artha samajavo. zaMkA : jo niraMtara artha lezo to "sAMtare tyAge che paNa niraMtara tyAga thato nathI", "eka A samaye grahaNa kare che eka samaye tyAge che." ItyAdi sUtrono artha 15 sthApanA | zu karavo ? samaya- 1 | 2 | 3 | 4 | . | .| .| gra. | 0 5. 15 samAdhAnaH A sUtramAM grahaNanI apekSAe nisarga= tyAga He sAMtara kahyo che. kahevAno Azaya e che ke, jema prathama0 | ni) ni. | ni. | ni. |"* !K*T samayathI laIne dareka samaye grahaNa thAya che te rIte nisarga thato nathI, kAraNa ke prathama samaye mAtra grahaNa hoya che nisarga nahIM. Ama nisarga sAMtara kahevAya che. 20 zaMkA : to to pachI grahaNa paNa nisarganI apekSAe sAMtara na kahevAya ? samAdhAna: nA, na kahevAya kAraNa ke grahaNa e svataMtra che, jayAre grahaNa thayA pachI ja nisarga thato hovAthI nisarga e grahaNane AdhIna che. tethI prathama grahaNa thaze pachI teno nisarga thaze, pAchuM grahaNa thaze, pachI nisarga thaze. Ama nisarga pUrvapUrvagrahaNanI apekSAe sAMtara kahevAya che. paraMtu A ja rIte grahaNa e pUrvapUrva nisarganI apekSAe sAMtara kahevAto nathI, kAraNa ke te grahaNa 25 nisargane AdhIna nathI, te svataMtra che. tathA "omAM samavi fbdata, i fsatti" A sUtrano artha A pramANe jANavo ke grahaNa 80. samayasya sUkSmatamatvena Aha-sUtretyAdi / 81. vyAkhyAyata ityarthaH, bhavadvyAkhyAnena viruddhatamatvAt / 82. pUrvamagRhItatvAt gRhItAnAM ca dvitIyasamaye nisargAt / 83. gRhItAnAM vinA nisargaM grahaNAbhAvAt sAntaratA yathA tathA nisarjane eva grahaNAdgrahaNasyApi sAntaratetyarthaH / 84. grahaNasya-pUrvasamaye'nisarge'pi 30 grahaNAdityarthaH, nisarjanaM tu gRhItAnAmeveti tasya paratantratvaM / 85. nisargAt / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) kimuktaM bhavati ? - grahaNasamayAnantareNa sarvANyeva tatsamayagRhItAni nisRjatI / ekasamayena gRhNAtyeva Adyena, na nisRjati tathA ekena nisRjatyeva carameNa, na gRhNAti, apAntarAlasamayeSu tu grahaNanisargAvarthagamyau ityato'virodha iti / Aha-grahaNanisargaprayatnau AtmainaH parasparavirodhinau ekasminsamaye kathaM syAtAmiti, atrocyate, nAyaM doSaH, ekasamaye 5 karmAdAnainisargakriyAvat tathotpAdavyayakriyAvat tathA'GgulyAkAzadezasaMyogavibhAgakriyAvacca kriyAdvayasvabhAvopapatteriti gAthArthaH // 7 // thavu 'vRdghAti Ayina' nRtyAdri, taMtra Ayio yoga: padmaprA:, audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNabhedabhinnatvAttasya, tatazca kiM paJcaprakAreNApi kAyikena gRhNAti AhosvidanyathA ityAzaGkAsaMbhave sati tadapanodAyedamAha 10 - tivihaMmi sarIraMmi, jIvapaesA havanti jIvassa / pachInA bIjA samaye prathama samaya gRhIta sarvadravyono tyAga thAya che, tethI ema kahevAya ke eka samaye grahaNa kare che ane eka samaye (anya samaye) tyAga kare che. athavA prathama samaye mAtra grahaNa thatuM hovAthI "eka samaye grahaNa kare che." ema bolAya che. tathA chellA samaye mAtra tyAga ja thAya che paNa grahaNa nahIM tethI "eka samaye nisarga kare che." ema bolAya che. vaccenA samayomAM dareka samaye 15 to grahaNa ane nisarga baMne thAya che. Ama A rIte artha karavAthI koI virodha raheto nathI. zaMkA : grahaNa ane nisarganA prayatno paraspara virodhi hovAthI eka ja samaye (vaccenA dareka samaye) kevI rIte saMbhave ? samAdhAna H jema je samaye karmabaMdha thAya che te ja samaye pUrvakRta karmano vipAka dvArA nisarga thAya che. tathA je samaye dUdhamAMthI dahIM banyuM arthAt dahIMnA paryAyarUpe dUdhano utpAda thayo te samaye 20 ja dUdha rUpa paryAyano nAza thayo. tathA je samaye vivakSita AkAza pradezathI AMgaLIno viyoga thayo te ja samaye anya pradeza sAthe AMgaLIno saMyoga jema thAya che. e ja rIte je samaye grahaNa thayuM te ja samaye pUrvagRhIta zabdadravyono nisarga thAya che. Ama eka ja samaye grahaNa ane nisarga rUpa be kriyAno svabhAva ghaTI zake che. gA avataraNikA : pUrve kahyuM ke "kAyikayogathI zadravyone grahaNa kare che.' te kAyikayoga 25 audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa ane kArmaNa rUpa pAMca prakAre che to zuM jIva A pAMce prakAranA yogathI grahaNa kare che ke bIjI rIte grahaNa kare che ? AvI zaMkAne dUra karavA graMthakArazrI have pachInI gAthAmAM samAdhAna Ape che gAthArtha : traNa prakAranA zarIrane viSe jIvanA jIvapradezo hoya che ke je jIvapradezo vaDe 86. samayena / 87, prAptitti / 88. arthAvattito teau, anyathA'dyAsamayapradanisargAva30 dhAraNAnupapatteH / 89. manovAkkAyayogAnAmatmavyApArarUpatvAt, AtmanazcaikatvAt, ekasamaye parasparaviruddhakriyAkaraNAnupapattirityarthaH / 90. yAvadantimaM guNasthAnaM bhAvyeva bandhaH karmaNAM tadvipAkavedatazca nisargaH teSAmanusamayaM Agamopapanne ca tasminnavirodho yathA tathA'trApItyarthaH / Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvanI sapradezatA (ni. 8) jehi u giNhai gahaNaM, to bhAsai bhAsao bhAsaM // 8 // vyAraNyA-'trividhe' triprAre, zItyaMta vRti zarIra tasmin, saurijAtInAmanyatama kRtyartha:, jIvatIti jIvaH tasya pradezAH, jIvapradezAH bhavanti, etAvatyucyamAne 'bhikSoH pAtraM ' ityAdau SaSThyA bhede'pi darzanAt mA bhUd bhinnapradezatayA pradezAtmasaMpratyaya ityata Aha-jIvasya AtmabhUta bhavanti, tatazcAnena niSpradezajIvavadinirAkaraNamAha, sati niSpradezatve 5 karacaraNorugrIvAdyavayavasaMsargAbhAvaH, tadekatvApatteH, katham ? - karAdisaMyuktajIvapradezasya uttamAGgAdisaMbaddhAtmapradezebhyo bhedAbhedavikalpAnupapatteriti / yaiH kiM karotItyAha-' yaistu gRhNAti' zabdadravyonA samUhane grahaNa karI bhASaka bhASAne bole che. TIkArtha : je nAza thAya te zarIra. audArika, vaikriya ane AhAraka, A traNa zarIramAM jIvanA pradezo hoya che. "jIvanA pradezo" A zabda bolatA '"sAdhunuM pAtra" ahIM bhedamAM chaThThI 10 vibhakti dekhAya che, tema jIva ane pradezo vacce paNa bhedanI zaMkAthI AtmA pradezavinAno che e pramANe koIne jJAna na thAya te mATe khulAso kare che ke A jIvapradezo jIvanA AtmabhUta = jIvathI abhedarUpe rahelA che. A rIte abhedarUpe rahelA hovAthI je (naiyAyikAdi) loko jIvane pradezavinAno mAne che temanAM matanuM khaMDana thaI jAya che, kAraNa ke jo jIvane pradeza vinAno mAnavAmAM Ave to hAtha, paga, 15 kuru, DokAdi avayavono AtmA sAthe saMbaMdha che evuM bolAya nahIM, kAraNa ke A avayavo badhA eka thavAnI Apatti Ave che. te A rIte ke--hAthanI sAthe sambaddha jIvapradeza e mastakAdi aMga sAthe sambaddha jIvapradezothI judo che ke abhinna che ? ema be vikalpo ghaTatA nathI. (jo tame bheda mAno to spaSTa ja jIvanI sapradezatA siddha thAya kAraNa ke jIvanI sapradezatA vinA judA judA AkAzamAM rahelA karAdi avayavo sAthe nipradeza evA jIvano saMbaMdha ghaTI zake 20 nahIM. have jo tame abheda mAno arthAt karAdi avayavamAM rahelo Atmapradeza ja mastakAdi sAthe sambaddha che. to satarAm avayavonI ekatA thavAnI Apatti Ave, kAraNa ke je niSpradeza AtmA hAtha sAthe sambaddha che te ja nipradeza AtmA mastakAdi sAthe paNa sambaddha che. ane A nipradeza AtmA eka hovAthI tenI sAthe abhinna evA hAthAdi avayavo paNa paraspara abhinna eTale ke eka banI jaze. 49 Ama bheda ke abheda baMne vikalpo ghaTatA na hovAthI nipradeza AtmA manAya nahIM. tethI AtmA pradezavALo siddha thAya che ane A pradezo traNa prakAranA zarIramAM rahelA che.) je jIva pradezo vaDe zuM kare che ? te kahe che - zarIramAM rahelA A Atmapradezo vaDe (zabdadravyonAM samUhane) grahaNa 25 91. abhedaSaSThyA tatrasthAH pradezA jIvAbhinnAH, etadeva ca jIvasyetyuccAraNe phalaM, anyathA 'nIvapravezA' nRtyanena saMvaddhArthIvamAt / 12. naiyAyiLavaizeSiyaH, tate di nityaM niravayavameva, 30 sAvayavatve hi kAryatvApattyA anityatvApattiH ghaTAdInAmiva / 93. bhede sAvayavatvAtpratijJAtahAni:, abhede bhinnAvayavasaMyogAnupapattestadekatareNa sAtmakatA na sarvairityaniSTeH / pradarzanAt / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - 1 sarvanaiva vRjJAti, vintu tatvariLAme sati, i ?gRhyata iti grahaNaM, grahaNamiti " kRtyalyuTo bahulaM " ( pA03 -3 - 113 ) itivacanAtkarmakArakaM, zadvadravyanivajJamityartha:, 'tato' gRhrItvA 'mASate' vRtti, bhASata kRti bhASA: yiA'viSTa jJatyartha:, anena niSkriyAtmavAdavyavacchedamAha, sati tasminniSkriyatvAt apracyutAnutpannasthiraika5. rUpASAmAvaprasaS:, jAm ? - mAyata kRti bhASA tAM bhASAM / Avatato mASate bhASa' ityanenaiva gatArthatvAdbhASAgrahaNamatiricyate iti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha bhASyamANaiva bhASocyate, na pUrvaM nApi pazcAd, ityasyArthasya khyApanAya bhASAgrahaNamaduSTameveti gaathaarthH||8|| yaduktaM- 'trividhe zarIre' ityAdi, tatra na jJAyate katamat traividhyamiti, atastadabhidhAtu kAma Aha 10 kare che. mUlagAthAmAM "tu" zabda vizeSa arthane jaNAvavA mATe che te vizeSArtha e che ke jIva haMmezA (zabdadravyone) grahaNa karato nathI paNa jyAre bolavA mATenI kriyAmAM pariNata thAya tyAre grahaNa kare che. zuM grahaNa kare che ? te kahe che - (mUlagAthAmAM rahela "grahaNa" zabdano artha kare che ke) je grahaNa karAya te grahaNa.'' ahIM 'tvatyuTo vaThThAM' (pA.rU-rU-663) sUtrathI prad dhAtune karmanA 15 arthamAM "TyuTa" pratyaya lAgyo hovAthI "grahaNa" zabdathI karma levuM. tethI artha A pramANe ke zabdadravyonA samUhane grahaNa kare che. te dravyone grahaNa karI bhASaka vyakti (bhASAne) bole che. ahIM "bhASaka' zabdanA 'kriyAthI yukta AtmA'' evo artha karatA je (sAMkhya) loko AtmAne niSkriya mAne che tenuM khaMDana jANavuM, kAraNa ke niSkriya eTale nAza nahIM pAmela, utpanna nahIM thayela, sthira, eka svabhAvavALI vyakti 20 arthAt kyAreya svabhAva na badalAvo enuM nAma niSkriya, ane AtmA to maunarUpa svabhAvane choDI bolavArUpa svabhAvane svIkAre che. tethI jo niSkriya mAnavAmAM Ave to sthira ekasvabhAvavALo thavAthI te AtmAmAM bolavAnI kriyAno abhAva thavAno prasaMga Ave je ghaTato nathI. tethI AtmA niSkriya nathI. zaMkA : "tato mASate mApajo bhASAn'" arthAt 'mASate'" dhAtumAM ja "bhASA" zabdano artha 25 AvI jAya che tethI mUlagAthAmAM '"masaM" zabda je judo grahaNa karyo che te nirarthaka lAge che. (mAtra mASate kahe to cAle) samAdhAna : nA, ahIM je bolAya che te ja bhASA kahevAya che paNa tenAthI pUrve ke pachI bhASA kahevAtI nathI, (arthAt bolatA pahelA je bhASA vargaNAnA pudgalo grahaNa thAya che. te ke bolyA pachI ka, kha, ga vagere pariNAmane pAmelA zabdadravyo e bhASA kahevAtI nathI.) A arthane jaNAvavA 30 bhASA zabdanuM svataMtra grahaNa karAyeluM che, je aduSTa ja che. 85 avataraNikA : pUrve kahyuM ke "traNa prakAranA zarIramAM jIvapradezo hoya che.'' te traNa prakAranA zarIro kyA che te jaNAtuM nathI. ethI te traividhyane kahevAnIicchAvALA graMthakArazrI kahe che. Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ traNa prakAranA zarIro vaDe bhASAdravyonuM grahaNa/muMcana (ni. 9) orAliyaveDavviyaAhAro ginhaI muyai bhAsaM / saccaM mosaM saccAmosaM ca asaccamosaM ca // 9 // 51 vyAkhyA- tatra audArikavAnaudArikaH, ihaudArikazabdenAbhedopacArAd matublopAdvA audArikazarIriNo grahaNamiti, evaM vaikriyavAnvaikriyaH, AhArakavAnAhAraka iti / asau audArikAdiH, 'gRhNAti' Adatte 'muJcati' nisRjati ca, bhASyata iti bhASA tAM bhASAM, zabdaprAyogyatayA 5 tadbhAvapariNatadravyasaMhatimityarthaH / kiMviziSTAmityAha - satAM hitA satyA, santo munayastadupakAriNI satyeti, athavA santo mUlottaraguNAstadanupaghAtinI satyA, athavA santaH padArthA jIvAdayaH taddhitA tatpratyAyanaphalA janapadasatyAdibhedA satyeti, tAM satyAM satyAyA viparItarUpA krodhAzritAdibhedA mRSeti tAM tathA tadubhayasvabhAvA vastvekadezapratyAyanaphalA utpannamizrAdibhedA satyAmRSeti tAM tathA tisRSvapyanadhikRtA zabdamAtrasvabhAvA''mantraNyAdibhedA asatyAmRSeti tAM 10 ca, cazabdaH samuccayArthaH, AsAM ca svarUpamudAharaNayuktAnAM sUtradavaseyamiti gAthArthaH // 9 // gAthArtha : audArika zarIravALA, vaikriyazarIravALA tathA AhAraka zarIravALA jIvo bhASAne grahaNa kare che ane mUke che. te bhASA satyabhASA, bhRSAbhASA, satyamRSAbhASA ane asatyAmRSAbhASA ema cAra prakAre che. TIkArtha: ahIM audArika zarIra ane tadnAna vyakti vacce abhedano upacAra karavAthI athavA 15 audArika zabdane matuC pratyeyano mULagAthAmAM lopa thayelo samajI audArikazabdathI audArikazarIravALI vyaktinuM grahaNa karavuM. eja pramANe vaikriya ane AhAraka zabdathI te te zarIravALI vyakti jANavI. AvI vyaktio bhASAnuM grahaNa ane maMcana kare che. bolAya te bhASA arthAt zabdane prAyogya hovAthI zabdabhAvamAM pariNata thayelo dravyono samUha, A dravyonA samUharUpa bhASA kevA prakAranI hoya che ? te kahe che - je sajjano arthAt munijanone upakArI hoya te satyabhASA athavA 20 mUlottaraguNone nahIM haNanArI, athavA vidyamAna jIvAdi padArthonI pratItine karAvanArI evI janapada vagere bhedovALI satyabhASAne (uparokta zarIravALA grahaNa kare che.) satyathI viparIta svarUpavALI evI krodhAzrita vagere bhedovALI mRSAbhASAne grahaNa kare che. tathA satya ane mRSArUpa ubhaya svabhAvavALI vastunA ekadezanI pratItine karAvanArI evI utpannamizra vagere bhedovALI satyAmRSA bhASAne (grahaNa kare che) tathA uparokta traNe bhedomAM jeno 25 94. prajJApanAyAH, yatastatra bhASAlakSaNaM padamekAdazaM "jaNavaya 1 sammaya 2 ThavaNA 3 nAme 4 rUve 5 paDucca 6 sacce ya / vavahAra 7 bhAva 8 joge 9 dasame ovammasacce 10 ya // 1 // kohe 1 mANe 2 mAyA 3 lobhe 4 peje 5 taheva dose 6 ya / hAse 7 bhaye 8 ya khAiya 9 uvaghAiyaNissiyA 10 dasa // 2 // AmaMtaNI 1 ANavaNI 2 jAyaNI 3 taha pucchaNI 4 ya paNNavaNI 5 / paccakkhANI 6 bhAsA, bhAsA icchAlomA 7 ya // 3 // aNabhiggAhiyA bhAsA 8, bhAsA a abhiggahaMmi 9 boddhavvA / saMsayakaraNI 30 bhAsA 10 vogaDa 11 avvogaDA 12 ceva // 4 // iti satyAsatyAsatyAmRSAsvarUpaM, satyamRSA tu 'uppaNNamIsiyA 1 vigayamIsiyA 2 uppaNNavigayamIsiA 3 jIvamissiyA 4 ajIvamissiA 5 jIvAjIvamissi 6 aNaMtamissiA 7 parittamissiA 8 addhAmissiA 9 addhaddhAmIsiA 10 / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para eka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) Aha-audArikAdiH gRhNAti muJcati ca bhASAM' ityuktaM, sA hi muktA utkRSTataH kiyatkSetraM vyAnotIti, 3, samastameva nomiti, hiM-cazevaM 'jarU' rihita, martha sUtra tomasNbndhH, athavA'rthataH pratipAdyate, Aha-dvAdazabhyo yojanebhyaH parato na zRNoti zabda, mandapariNAmatvAttadrvyANAmityuktaM, tatra kiM parato'pi dravyANAmAgatirasti ?, yathA ca 6 viSayA~bhyantare nairantaryeNa tadvAsanAsAmarthya, evaM bahirapyasti uta neti, ucyate, asti, keSAJcit trano vyApta:, - vaM- ' samAveza na thAya tevI zabdamAtranA svabhAvavALI AmaMtraNI vagere bhedovALI asatyAmRSAbhASAne grahaNa kare che. A cAre prakAranI bhASAnuM udAharaNa sAthenuM svarUpa prajJApanA sUtranA agiyAramAM padamAMthI jANI levuM. 10 avataraNikA : zaMkA: dArika zarIravALo jIva bhASAnuM grahaNa, mucana kare che. to mUkAyelI. te bhASA utkRSTathI keTalA kSetra sudhI jAya che ? samAdhAna : te bhASA samasta lokane vyApe che. A rIte javAba sAMbhaLI jijJAsu koIka vyakti prazna kare che. te prazna ja sUtrakAre gAthAmAM guMthI nAMkhyo che. eTale uparokta javAba sAMbhaLI jANe ke sUtrakAra pote ja jijJAsu vyakitarUpe banI gAthAnI racanA kare che. Ama gA.naM. 9 pachI gA.na. 15 10 vacce saMbaMdha batAvyo che. A sUtrathI saMbaMdha batAvyo athavA arthathI (gA.naM.-10mAM je artha batAvyo che teno pUrvanI kaI gAthAnA artha sAthe saMbaMdha che tene) jaNAve che. (gAthA naM. 5 "purUM muLarU chuM...." mAM pAMce IndriyonA viSayo batAvyA hatA. tene najaramAM rAkhI TIkAkAra pote jijJAsu banI avataraNikA kare che.) | jijJAsu : zabdadravyo maMda pariNAmavALA hovAthI bAra yojana pachIthI Avela zabdone jIva 20 sAMbhaLato nathI." e je tame kahyuM hatuM. temAM zuM dravyo bAra yojana karatA paNa vadhu dUrathI Ave che? ane jema zrotrendriyanA viSayanA abhyataramAM arthAt bAra yojanamAM niraMtara zabdadravyonuM zabdana yogya dravyone vAsita karavAnuM sAmarthya che tema bAra yojanathI bahAra paNa A sAmarthya che ke nahIM ? samAdhAna : te dravyo bAra yojana karatA paNa vadhu dUrathI Ave che, ane bAra yojana bahAra paNa bIjA dravyone vAsita karavAnuM sAmarthya che, kAraNa ke keTalAka zabdadravyo saMpUrNalokane vyApe che. jijJAsu : jo keTalAka zabdadravyaskaMdho saMpUrNa lokane pUre che to.. (have AgaLanI gAthA sAthe saMbaMdha joDavo.) - 95. pUrvasUtre orAliyaveubviye' tyAdipratipAdanAt / 96. 'bhAsAsamaseDhIo' ityAdau zrotrendriyAdInAM dvAdazayojanAdirUpasya viSayasya pratipAdanAt vRttikRtA / 97. maMdapariNAmalakSaNaM vizeSahetuM zrutvA dravyagatau praznaH / 98. dvAdazasu yojaneSu / 99. viSayakathanAt zabdadravyANAM vAsakatvAt vAsyaiH 30 pUrNatvAcca lokasyeti vA / 1. zrotrendriyAgrAhyatve'numAnajJApanAya keSAJcidityAdi / 2. zabdadravyANAM keSAJcillokavyAptipratipattau / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASA dravyo keTalA samayamAM saMpUrNa lokamAM vyApe che ? (ni. 10-11)) kaihi samaehi logo, bhAsAi nirantaraM tu hoi phuDo / logassa ya kaibhAge, kaibhAgo hoi bhAsAe // 10 // vyAkhyA--'katibhiH samayaiH ' 'lokaH ' lokyata iti lokaH caturdazarajjvAtmakaH kSetralokaH parigRhyaMte, bhASayA nirantarameva bhavati spRSTaH vyAptaH pUrNa ityanarthAntaraM, lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH // 10 // atrocyate - 53 - spRSTaH, Aha- kiM sarvathaiva cauhi samaehi logo, bhAsAi niraMtaraM tu hoi phuDo / logassa ya caramaMte, caramaMto hoi bhAsA // 11 // vyAkhyA-caturbhiH samayairloko bhASayA nirantarameva bhavati mASayAta viziSTavaiveti, nyate, viziSTayA, tham ? iha kazcinmandaprayatno vaktA 10 bhavati, sa hyabhinnAnyeva zabdadravyANi visRjati, tAni ca visRSTAni asaMkhyeyAtmakatvAt paristhUlatvAcca vibhidyante, bhidyamAnAni ca saMkhyeyAni yojanAni gatvA zabdapariNAmatyAgameva kurvanti, kazcittu mahAprayatnaH, sa khalu AdAnanisargaprayatnAbhyAM bhittvaiva visRjati, tAni ca gAthArtha : bhASA vaDe keTalA samayamAM niraMtara loka vyApta bane che ? ane lokanA keTalA bhAgamAM bhASAno keTalo bhAga hoya che ? TIkArtha : je dekhAya te loka. ahIM lokazabdathI caudarAjalokarUpa kSetra grahaNa karavuM. A saMpUrNa loka bhASA vaDe niraMtara keTalA samayamAM sparzAya che arthAt pUrNa thAya che ane lokanA keTalA bhAgamAM bhASAno keTalo bhAga hoya che ? // 10 // 5 15 avataraNikA : uparokta zaMkAnuM samAdhAna Ape che gAthArtha : (uparokta sUtrano javAba Ape che) bhASA vaDe A loka cAra samayamAM niraMtara 20 vyApta thAya che. ane lokanA asaMkhyeyabhAgamAM sarvalokamAM vyApelI evI bhASAno asaMkhyayabhAga hoya che. 3. na tu paJcAstikAyarUpo dravyakSetrAdirUpo vA / 4. paramANoH saptapradezA yathA sparzanA tathA naatretynrthaantrdrshnN| 5. asaMkhyeyAH skandhA na tu paramANavo'saMkhyeyAH / 6. tIvraprayatnavattRvisRSTadravyApekSayA / * vaiva ?-rU-ba-6 / sthUrA' 1-3-6-6 | TIkArtha : cAra samaya vaDe = cAra samayamAM bhASA lokane niraMtara sparze che. zaMkA : zuM badhI bhASA lokane sparze che ke amuka viziSTabhASA ja sparze che ? samAdhAna : viziSTabhASA ja lokane sparze che. te A rIte... ke koI vaktA maMdaprayatnathI = 25 dhImA avAjethI jyAre bolato hoya che tyAre te vaktA abhinna evA zabdadravyone choDe che ane te tyajAyelA dravyo asaMkhyayaskandhAtmaka ane sthUla hovAthI bhedAya jAya che. ane te bhedAyelA dravyo saMkhyAta yojana jaI zabdapariNAmane choDI de che. A zabdadravyo saMpUrNalokane sparzatA nathI paraMtu koIka mahAprayatnavAn vyakti jayAre zabdadravyonuM grahaNa ke maMcana kare che tyAre te dravyone bhedIne ja grahaNa ane bhedIne ja maMcana kare che. 30 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 eka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sUkSmatvAdbahutvAcca anantaguNavRddhyA vardhamAnAni SaTsu dikSu lokAntamApnuvanti, anyAni ca tatparAghAtavAsitAni vAsanAvizeSAt samastaM lokamApUrayanti, iha ca catuHsamayagrahaNAt tripaJcasamayagrahaNamapi pratyetavyaM, tulAdimadhyagrahaNavat, tatra kathaM punastribhiH samayaiH loko bhASayA nirantarameva bhavati spRSTa iti ?, ucyate, lokamadhyasthavaktRpuruSanisRSTAni, yatastAni 5 prathamasamaya eva SaTsu dikSu lokAntamanudhAvanti, jIvasUkSmapudgalayoH 'anuzreNi gati: ' (tattvArtha0 a0 2 sUtra 27) iti vacanAt, dvitIyasamaye tu ta eva hi SaT daNDAzcaturdizamaikaikazo vivardhamAnAH SaT manthAno bhavanti, tRtIyasamaye tu pRthak pRthak tadantarAlapUraNAt pUrNo bhavati loka iti, evaM tribhiH samayairbhASayA lokaH spRSTo bhavati, yadA tu lokAntasthito vA bhASako vakti, catasRNAM dizAmanyatamasyoM dizi nADyA bahiravasthitastadA caturbhiH 10 samayairApUryata iti, katham ?, ekasamayena antarnADImanupravizati, trayo'nye pUrvavadrSTavyAH, yadA t vidigvyavasthito vakti, tadA pudgalAnAmanuzreNigamanAt samayadvayenAntoMDImanupravizati, A bhedAyelA dravyo sUkSma ane ghaNA hovAthI anaMtaguNa-vRddhivaDe (eTale ke potAnAvaDe anyane vAsita karavA dvArA) vadhatA jatA chae dizAmAM lokAnta sudhI jAya che ane te dravyonA parAghAta = saMparkathI vAsita anya dravyo vAsanA vizeSane kAraNe e dizAnA apAntarAlane pUravA 15 dvArA lokane pUrI nAMkhe che. AvA dravyo cAra samayamAM saMpUrNa lokane vyApI jAya che. ahIM grahaNa karelA cAra samayathI traNa ane pAMca samaya paNa grahaNa karelA jANavA. jema tulAne (trAjavAne) madhyamAMthI grahaNa karatA AjubAjunA baMne trAjayAM paNa AvI jAya tema ahIM paNa jANavuM. zaMkA : traNa samaye bhASAvaDe saMpUrNa loka kevI rIte vyApta bane ? ' samAdhAna: lokanA madhyabhAgamAM rahela vaktA dvArA nIkaLelA dravyo prathama samaye chae dizAmAM 20 lokAnta sudhI jAya che, kAraNa ke jIva ane sUkSmapudgalo anuzreNimAM arthAt sIdhI zreNimAM gati kare che. bIjA samaye te ja cha daMDo cAre dizAmAM dareke dareka vadhatA jatA cha maMthAna kare che. trIjA samaye judA judA maMthanonA apAntarAlone (madhyabhAgane) pUravA dvArA te dravyo saMpUrNa lokane sparze che. A rIte traNa samayamAM bhASA saMpUrNa lokane sparze che. (zaMkA : cAra samaye loka kevI rIte pUrAya ?) 25 samAdhAna : jayAre koI vyakti lokanA aMtamAM Ubhelo hoya athavA cAramAMthI koI eka dizAmAM trisa) nADInI bahAra rahelo chato jyAre bole tyAre prathama samaye dravyo aMtarnADImAM praveza kare che. ane bAkInA samayo upara kahyA pramANe jANavA. e ja rIte jyAre vaktA vidizAmAM Ubho rahelo chato bole tyAre pudgalonuM anuzreNimAM gamana thatuM hovAthI prathama samaye vidizAmAMthI dizAmAM AvI bIjA samaye nADImAM praveza kare. zeSa traNa samaya pUrvapramANe jANavA. A rIte traNa, 30 7. jJAyate'nena trasANAM gatirvyavasthitizca nADyA bahiH, janmAdyabhAvazca naralokarItyA narANAmiva na tatreti cAnumIyate / 8. tathAsvAbhAvyAdeva anukUlasAmagryabhAvAdvA bahirnADyA na zreNyArambha iti / 9. vyAvarijI vivitra, anyathA vyavasthAnAmavAn + vA?-2-3-4 | Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samuddAta paddhativaDe bhASA dravyothI lokapUraNano niSedha (ni. 11) 55 zeSasamayatrayaM pUrvavad-draSTavyamityevaM paJcabhiH samayairApUryata iti / anye tu jainasamudghAtagatyA lokApUraNamicchanti, teSAM cAdyasamaye bhASAyAH khalu UrdhvAdhogamanAt zeSadikSu na mizrazabdazravaNasaMbhavaH, uktaM cAvizeSeNa - "bhAsAsamaseDhIo, saddaM jaM suNai mIsayaM suNai " ( 6 ) ti / atha mataM- ' vyAkhyAnato'rthapratipattiH' iti nyAyAddaNDa eva mizrazravaNaM bhaviSyati, na* zeSadikSviti, tatazcAdoSa iti, atrocyate, 5 evamapi tribhiH samayairlokApUraNamApadyate, na catuHsamayasaMbhavo'sti, katham ? - prathamasamayAnantarameva zeSadikSu parAghAtadravyasadbhAvAt dvitIyasamaya eva manthAnasiddheH, tRtIye ca tadantarAlApUraNAt iti / Aha - jainasamuddhAtavaccaturbhirevApUraNaM bhaviSyatIti ko doSa iti, atrocyate, na, cAra ane pAMca samayamAM bhASA lokane vyApe che. ahIM keTalAka AcAryo kevalisamuddhAtanI paddhatithI lokanuM ApUraNa icche che. (arthAt teonuM evuM kahevuM che ke jema kevalisamuddhAtamAM prathama samaye daMDa, bIjA samaye kapATa, trIjA samaye manthAna ane cothA samaye apAntarAlanuM pUraNa thAya che. te ja paddhati ahIM paNa jANavI. Ama, mUlagAthAmAM kahelA cAra samayone anya AcAryo A rIte ghaTADe che. mUlagAthAmAM kahelA cAra samayo TIkAkAra anya rIte ghaTADe che je upara joI gayA. chatAM saMkSepathI pharI joI laIe. TIkAkAranA mate 15 prathama samaye aMtarnADImAM pudgalono praveza, bIjA samaye cha daMDa, trIjA samaye manthAna ane cothA samaye apAntarAlonuM pUraNa.) anya AcAryonA mate prathama samaye samuddhAtanI jema pudgalonuM Urdhva-adho gamana thavAthI zeSa dizAomAM mizrazabdonuM zravaNa thaze nahIM. jyAre mULagAthAmAM je kahyuM che "bhASAnI samazreNimAM rahelI vyakti mizrazabdane sAMbhaLe che." tenI sAthe virodha Ave che. tethI te anya AcAryono mata 20 yogya nathI. 10 anya AcAryo : mULagAthAmAM je vAta karI che te sAmAnyathI kahI che. ane "vyAkhyAnathI arthanI pratipatti arthAt vizeSa bodha thAya che." e nyAye mAtra daMDamAM ja mizrazravaNa thaze paNa zedizAmAM nahIM. (kahevAno Azaya e che ke mULagAthAmAM bhASAnI samazreNimAM mizrazabdonuM zravaNa je kahyuM che, te samuddhAtanI paddhatithI prathama samaye Urdhva-adho ja pudgalonuM gamana thatuM hovAthI 25 "bhASAnI samazreNimAM eTale ke Urdhva-adhorUpa daMDamAM" Avo artha samajI mAtra daMDamAM ja mizra zravaNa samajavuM jethI koI virodha Avaze nahIM.) TIkAkAra : jo A rIte samuddAtanI paddhatithI lokanuM pUraNa mAnazo. to te traNa samayamAM ja thaI jaze paNa cAra samaya ghaTaze nahIM. te A rIte ke prathama samaya pachI zeSadizAmAM vAsitadravyo javAthI bIjA samaye ja manthAna thaI jaze (paNa kapATa nahIM) ane trIjA samaye avAntaraNanuM pUraNa 30 thatAM traNa samayamAM ja loka pUrAI jatA mULagAthAmAM je cAra samayo kahyA te ghaTaze nahIM. anyAcAryo H kevalisamuddAtanI jema (ja bIjA samaye mAtra kapATanI racanA mAno to) cAra 60. venisamuddhAtamaryAdyA / * nA. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 4 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) siddhAntAparijJAnAt, iha jainasamuddhAte svarUpeNApUraNAt, na tatra parAghAtadravyasaMbhavo'sti, sakarmakajIvavyApAratvAttasya tatazca kapATanirvRttireva tatra dvitIyasamaya iti, zabdadravyANAM tvanuzreNigamanAtparAghAtadravyAntaravAsakasvabhAvatvAcca dvitIyasamaya eva manthAnApattiriti, acittamahAskandho'pi vaizrasikatvAt parAghAtAbhAvAcca catubhireva pUrayati, na caivaM zabda iti, sarvatrAnuzreNigamanAt, ityalamativistareNa, gamanikAmAtramevaitat prastutamiti / yaduktaM-'lokasya ca katibhAge katibhAgo bhavati bhASAyAH' iti, tatredamucyate-'lokasya ca' kSetragaNitamapekSya 'caramAnte' asaMkhyeyabhAge 'caramAntaH' asaMkhyeyabhAgo bhavati 'bhASAyAH' samagralokavyApinyAH rUti thArtha: I samaye ja pUraNa thaze. evuM mAnavAmAM zo vAMdho Ave ? TIkAkAra : nA, ema ghaTe nahIM, kAraNa ke kevalisamuddhAtamAM Atmapradezo pote ja saMpUrNa , . lokamAM vyApe che paNa te AtmapradezathI vAsita thaI koI anya lokane pUratuM nathI, kAraNa ke kevalisamudyata sakarmaka jIvanA vyApAra che. tethI tyAM bIjA samaye mAtra kapATanI ja racanA thaI zake jayAre ahIM to zabdadravyo anuzreNimAM gamana karatA hovAthI ane anyadravyone vAsita karavAno svabhAva hovAthI ahIM bIjA samaye ja maLyAna mAnavuM paDe. tethI traNa samayamAM lokanuM pUraNa thavAthI 15 sUtravirodha Ubho rahe. tethI tamAro mata samyagu nathI. acittamAskandha paNa vizrasAthI utpanna thato hovAthI ane temAM vAsakatvano abhAva hovAthI te paNa cAra samaye ja lokamAM vyApe che. paNa A rIte zabdamAM ghaTI zakatuM nathI, kAraNa ke zabda prathama samaye daMDa thayA pachI bIjA samaye cAre dizAmAM anuzreNi gamana karato hovAthI manthAna banI jAya che. Ama, anya AcAryonA matamAM sUtravirodha Avato hovAthI te mata yogya nathI. mATe 20 vadhu carcAthI saryuM. vyAkhyA mAtra ja ahIM prastuta che. vaLI pUrve je prazna thayo hato ke "lokanA keTalo bhAgamAM bhASAno keTalo bhAga vyApe che?" teno uttara Ape che ke kSetra gaNitane AzrayI lokanA asaMkhyAtabhAgamAM bhASAno asaMkhyAtabhAga pUrAya che. | (kahevAno Azaya e che ke traNa samayamAM, cAra samayamAM ke pAMca samayamAM samastalokamAM pahoMcanArI bhASAno pahelA ane bIjA samaye lokanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM (bhASAno) asaMkhyAtamo 25 bhAga pahoMce che. ahIM 'kSetragaNitane AzrayI' evuM kahevA pAchaLano Azaya e che ke lokakSetra asaMkhyayapradezAtmaka hovAthI catuHsthAnarUpa gaNita ja saMbhave che paNa anaMtabhAga ke anaMtaguNa A be sthAna saMbhavatA nathI. tethI ahIM "caramAnta' zabdano artha asaMkhya bhAga karyo anaMtabhAga nahIM. ahIM vistRta artha mATe malayagiri TIkA jovI.) I/11 11. vAsyadravyasaMbhavaH / 12. samudghAtasya / 13. vaizrasikatvAbhAvAttasya parAghAta ( vAsya). 30 dravyAbhAvarahitatvAcca / 14. UrdhvAdhodaNDabhavanAnantaraM catusRSu dikSu anuzreNi gamanAt mnthaansNpttirityrthH| 25. kSetrI kAsthi mAta no pravezadvArA lAInamasaMdhyeyarUpa I + 4mAvISya 4. * Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ matijJAnanA paryAyavAcI zabdo (ni. 12) 57 'tattva-bheda-paryAyairvyAkhyA' iti nyAyAt tattvato bhedatazca matijJAnasvarUpamabhidhAya idAnI nAnAdezajavineyagaNasukhapratipattaye tatparyAyazabdAn abhidhitsurAha - IhA apoha bImaMsA, maggaNA ya gavesaNA / saNNA saI maI paNNA, savvaM AbhiNibohiyaM // 12 / / vyAkhyA-'Iha ceSTAyAM' IhanamIhA satAmarthAnAM anvayinAM vyatirekANAM ca paryAlocanA 5 itiyAvat, apohanaM apohaH nizcaya ityarthaH, vimarzanaM vimarzaH IhAyA uttaraH, prAyaH zira:kaNDUyanAdayaH puruSadharmA ghaTante iti saMpratyayo vimarzaH, tathA anvayadharmAnveSaNA mArgaNA, cazabdaH samuccayArthaH, vyatirekadharmAlocanA gaveSaNA, tathA saMjJAnaM saMjJA, vyaJjanAvagrahottarakAlabhAvI mativizeSa ityarthaH, smaraNaM smRtiH, pUrvAnubhUtArthAlambana: pratyayaH, mananaM mati:kathaJcidarthaparicchittAvapi sUkSmadharmAlocanarUpA buddhiriti, tathA prajJAnaM prajJA-viziSTakSayopazamajanyA 10 prabhUtavastugatayathAvasthitadharmAlocanarUpA matirityarthaH, sarvamidaM AbhinibodhikaM' matijJAnamityarthaH, avataraNikA : "tattva (svarUpa), bheda (prakAro) ane paryAya vaDe vastunI vyAkhyA thAya che." A nyAyathI matijJAnanuM svarUpa ane tenA prakArone kahI have judA judA dezomAM utpanna thayela ziSyagaNane sukhethI bodha thAya te mATe matijJAnanA paryAyavAcI zabdone kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : ihA, apAya, vimarza, mArgaNA, gaveSaNA, saMjJA, smRti, mati, prajJA A badhA matijJAna che. TIkArtha da dhAtu "ceSTA karavI" arthamAM vaparAya che, arthAt anvayi evA arthonI (ahIM hAtha-pagAdi puruSanA avayavo ghaTatA hovAthI A puruSa hovo joIe e rIte anvaya (Positive) vicAraNAthI yukta puruSarUpa arthanI) ane vyatireka evA arthonI (ahIM zAkhA-thaDAdi sthANunA 20 avayavo ghaTatA na hovAthI A sthANu hoI zake nahIM." e pramANenI niSedhAtmaka (Negative) vicAraNAthI yukta sthANurUpa arthanI) paryAlocanA (vicAraNA) e IhA kahevAya che. apoha eTale nizcaya. "prAya: mastakane khaNavA vagere puruSanA dharmo ghaTe che." evo IhA pachI thanAro vicAra e vimarza kahevAya che. anvayadharmonI arthAt saddabhUta dharmonI anveSaNA e mArgaNA che. vyatirekadharmonI arthAta 25 "asadUbhUta dharmo ahIM ghaTatA nathI" evI vicAraNA e gaveSaNA che tathA vyaMjanAvagraha pachI thanAra mativizeSa e saMjJA kahevAya che. smaraNa karavuM e smRti arthAt pUrvAnubhUta padArthaviSayaka pratIti, koIka rIte arthano bodha thayA pachI paNa sUkSmadharmanI AlocanArUpa buddhi e mati kahevAya che. prajJA eTale viziSTakSayopazamathI utpanna thanArI, vastumAM rahelA ghaNA badhA yathAvasthita dharmanI AlocanA, 6. patthA mAda'' (AthI rU) "35da rUMdAvAjho ''(nAthA 2) menA medra- 30 nakSaUTI dhyAnadrArA 2 + 0naqnago 2-3-4 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 mo Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) evaM kiJcidbhedAr3hedaH pradarzitaH, tattvatastu mativAcakAH sarva evaite paryAyazabdA iti gAthArthaH 22IL. tattvabhedaparyAyairmatijJAnasvarUpaM vyAkhyAyedAnI navabhiranuyogadvAraiH punastadrUpanirUpaNAyedamAha saMtapayaparUvaNayA davvapamANaM ca khitta phusaNA ya / kAlo a aMtaraM bhAga, bhAve appAbaDaM ceva // 13 // vyAkhyA-sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNaM satpadaprarU paNaM tasya bhAvaH satpadaprarU paNatA gatyAdibhirdArairAbhinibodhikasya karttavyeti, athavA sadviSayaM padaM satpadaM, zeSaM pUrvavat, Aha-kimasatpadasyApi prarUpaNA kriyate ? yenedamucyate 'satpadaprarUpaNeti', kriyata ityAha kharaviSANAderasatpadasyApIti, tasmAt sadgrahaNamiti, athavA santi ca tAni padAni 10 ca satpadAni gatyAdIni taiH prarUpaNaM satpadaprarUpaNaM materiti / tathA 'dravyapramANaM' iti jIvadravyapramANaM vaktavyaM, etaduktaM bhavati-ekasmin samaye kiyanto matijJAnaM pratipadyanta iti, sarve vA kiyanta iti, caH samuccayeH, 'kSetraM' iti kSetraM vaktavyaM, kiyati kSetre matijJAnaM A badhA jJAna e matijJAna che. A rIte kaMIka bheda paDavAthI paraspara IhA, apohAdimAM bheda batAvyo. kharekhara to matijJAnane kahenArA A badhA paryAyavAcI zabdo che. I1ro 15 avataraNikA : tattva, bheda ane paryAya vaDe matijJAnanuM svarUpa batAvI have nava anuyogadvAro vaDe punaH matijJAnanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che ke * gAthArtha : satpadaprarUpaNA, dravyapramANa, kSetra, sparzanA, kAla, aMtara, bhAga, bhAva ne alpabaddhatva A nava anuyogadvAro vaDe matijJAnanuM svarUpa kahevAya che. TIkArya : sat evuM je pada te satpada, tenI prarUpaNA te satpadaprarUpaNA, teno bhAva te 20 satpadaprarUpaNatA, A satpadaprarUpaNA (AgaLa gAthA naM. 14 ane 15mAM kahevAtA) gati vagere dvAro vaDe matijJAnanI karavI. athavA sat evA viSaya (padArtha)vALuM je pada te satpada, zeSa artha pUrvanI jema jANavo. zaMkA zuM asat padArthavALA padanI paNa prarUpaNA karAya che ke jethI tamAre "satpadaprarUpaNA" e pramANe kahevuM paDyuM? 25 samAdhAnaH hA, kharaviSANa vagere asatpada athavA asata padArthavALA padonI paNa prarUpaNA karAya che mATe "sa"nuM grahaNa karyuM che. athavA sat (vidyamAna) evA je pado te satpado arthAta gati vagere pado, tenA vaDe matijJAnanI prarUpaNA te satpadaprarUpaNA. dravyapramANa nAmanA bIjA dvAramAM eka samaye keTalA jIvo matijJAnane pAme che ? athavA vivakSita samaye pratipadyamAna tathA pUrva pAmelA evA matijJAnI jIvo keTalA che ? tenuM pramANa kahevAze. kSetradvAramAM keTalA kSetramAM matijJAna 17. purvaM hi padasya sattvaM atra tu vAcyasyeti na saMbhavavyabhicArAbhAvena vizeSaNAnarthakyaM / 30 18. asadarthaviSayasya / 19. vAcyavicAraNAprakramAt / 20. materguNatvAt jIvAbhinnatvAcca / 21. jIvadravyapramANasyAprAsaGgikatvApatteH / 22. abhedopacArAttadvAn / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatyAdidvAromAM matijJAnanI mArgaNA (ni. 14-15) zraka saMbhavati, 'sparzanA ca' vaktavyA, kiyat kSetraM matijJAninaH spRzanti, Aha-kSetrasya sparzanAyAzca kaH prativizeSaH ?, ucyate, yatrAvagAhastat kSetraM, sparzanA tu tadvAhyato'pi bhavati, ayaM vizeSa iti, cazabdaH pUrvavat, kAlazca vaktavyaH, sthityAdikAlaH, antaraM ca vaktavyaM pratipattyAdAviti, bhAgo vaktavyaH, matijJAnina: zeSajJAninAM katibhAge vartanta iti, tathA bhAvo vaktavyaH, kasmin bhAve matijJAnina iti, alpabahutvaM ca vaktavyaM, Aha-bhAgadvArAdevAyamartho'vagataH, tatazcAlamaneneti, na, abhiprAyAparijJAnAt, iha matijJAninAmeva pUrvapratipannapratipadyamAnakApekSayA alpabahutvaM vaktavyamiti samudAyArthaH / idAnIM prAgupanyastagAthAdvayenAbhinibodhikasya satpadaprarU paNAdvArAvayavArthaH pratipAdyate, katham ?, anviSyate 'abhinibodhikajJAnaM kimasti nAstIti', asti, yadyasti va tat ?, gaI iMdie ya koe, joeM vaie kAya lesAsu / 10 sammattanANadasaNasaMjaya uvaorga AhArai3 // 14 // hoya che ? te kahevAze. sparzanAdhAramAM matijJAnI jIvo keTalA kSetrane sparze che? te jaNAvAze. zaMkA : kSetra ane sparzanAmAM zuM bheda che ? samAdhAna: matijJAnInuM zarIra jeTalA AkAzapradezomAM raheluM hoya te kSetra ane sparzanA tenA karatA bahAranA pradezone paNa thAya che e vizeSa (bhada) jANavo. kAladvAramAM sthiti vagereno kAla 15 jaNAvaze. aMtaradvAramAM pratipatti vageremAM aMtara keTaluM paDe ? te jaNAvaze. tathA bhAgadvAramAM matijJAnIo zeSajJAnI karatA keTalA bhAge che? te jaNAvaze. bhAvadvAramAM kayA bhAvamAM matijJAnIo varte che ? te jaNAvaze. tathA alpabahatvakAramAM koNa konAthI hInAdhika che te jaNAvaze. zaMkA : albadutva to bhAgadvAra vaDe ja jaNAI jaze te zA mATe juduM dvAra batAvo cho ? samAdhAna : nA, alpabahuvaidvAramAM matijJAnIonuM ja pUrvapratipanna ane pratipadyamAnakanI 20 apekSAe alpabadutva batAvaze jayAre bhAgadvAramAM matijJAnI, zeSa jJAnInA keTalAmAM bhAgamAM varte che ? te batAvaze. 13 avataraNikA : have AbhinibodhikajJAnano satpadaprarUpaNArUpa prathama avayavArtha pratipAdana karAya che. kevI rIte pratipAdana karAya che? te kahe che ke, temAM prathama zodhavuM ke AbhinibodhikajJAna che ke nahIM ? uttara - che, jo che to kyAM che ? A praznanA uttaramAM gati vagere dvAronI gAthAnI 25 racanA karatA graMthakAra kahe che ? gAthArtha : gati, Indriya, kAya, yoga, veda, kaSAya, vezyA, samyakatva, jJAna, darzana, saMyata, upayoga, AhAra, bhASaka, pratyeka, paryApta, sUma, saMzI, bhava ane carima A vIsa sthAnamAM 23. apinaa'vgaaddhkssetrsmuccyH| 24. AdinA pratipattikAlaH suSamAdiH / 25. AdinA pratipadyamAnatAyAH, prAptanAzottarotpAdAntarAlaM pratipattyantarAlaM, tathAntarmuhUrttAdi vakSyamANaM, ubhayoH pratipAdyamAna- 30 yordvitIyaM virahakAlo'tra samayAdi / 26. jJAnAdAvatidezasugamatvAya tisRNAM sahopanyAsaH, yadvA 'AbhiNibohiyanAtha maggijjai esu ThANesu'ttivacanAt tisRNAM gAthAnAmekavAkyateti, shopnyaasH| * tvAdiH kAlaH 1 / Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 Avazyaka niryukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) bhAsaMga paritta pajjatta suhume 17) saNNI ya hoi bhava carime / AbhiNibohianANaM, maggijjai esu ThANesu // 15 // tatra 'gatAviti' gatimaGgIkRtyAlocyate, sA gatizcaturvidhA-nArakatiryaGnarAmarabhedabhinnA, tatra catuSprakArAyAmapi gatau AbhinibodhikajJAnasya pUrvapratipannA niyamato vidyante, pratipadyamAnAstu 5 vivakSitakAle bhAjyAH, kadAcidbhavanti kadAcinneti, tatra pratipadyamAnA abhidhIyante te ye tatprathamatayA''bhinibodhikaM pratipadyante. prathamasamaya eva. zeSasamayeSa ta parvapratipannA eva bhavanti 1 / tathA 'indriyadvAre' indriyANyaGgIkRtya mRgyate, tatra paJcendriyAH pUrvapratipannAH niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vikalpanIyA iti, dvitricaturindriyAstu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnAH, ekendriyAstu ubhayavikalAH 2 / tathA 'kAya iti' kAyamaGgIkRtya 10 vicAryate, tatra trasakAye pUrvapratipannA niyamato vidyante, itare tu bhAjyA:, zeSakAyeSu ca . pRthivyAdiSu ubhayAbhAva iti 3 / tathA 'yoga iti' triSu yogeSu samudeti paJcendriyavadvaktavyaM, AbhinibodhikajJAnanI vicAraNA thAya che. TIkArtha : (1) gativAra : prathama gatine AzrayI matijJAna kaI gatimAM hoya che ? te vicAreya che. te gati nAraka, tiryaca, nara, devanA bhedathI cAra prakAre che. A cAre gatimAM matijJAnanA 15 pUrvapratipanna jIvo niyamathI hoya che ane pratipadyamAnanI vivakSita samaye bhajanA jANavI, arthAta vivakSita samaye kyAreka hoya kyAreka na hoya. temAM pratipadyamAna tarIke te kahevAya che ke jeo prathamavAra AbhinibodhikajJAnane pAmatA hoya che. tethI te pratipadyamAna AbhinibodhikajJAnanI prAptinA prathama samaye ja hoya che. prApti pachInA bIjA trIjA vigere zepa samayamAM pUrvapratipanna kahevAya che. 20. (2) indriyadvAra : paMcendriya jIvo pUrvapratipanna niyamathI hoya che jayAre pratipadyamAnamAM bhajanA pUrvanI jema jANavI. vikalendriyamAM pUrva pratipanna saMbhave che. (labdhiparyApta evA vikasendriyajIvone karaNa-aparyApta avasthAmAM pUrvabhavanuM sAsvAdana samyakatva guNasthAnaka mAnyuM hovAthI pUrvapratipanna jIvo vikalendriyamAM hoI zake che) paNa pratipadyamAna hoya nahIM. ane ekendriyamAM pUrva pratipanna ane pratipadyamAna baMne hotA nathI. (siddhAMtanA mate ekendriyamAM 25 sAsvAdana guNasthAnaka mAnyuM na hovAthI). (3) kAyadvAra : trasakAyamAM pUrva pratipanna niyamathI hoya che. pratipadyamAnanI bhajana jANavI. ane pRthivI vagere roSakAyamAM ubhayAbhAva hoya che. (4) yogadvAra : traNa yoga samudita (bhegA hoya) hoya evA jIvomAM paMcendriyanI jema, mana 27. dvAragAthayoH dvAreSu viMzatau / 28. chadmasthaprarUpakApekSayA cedaM, sarvajJAnAM tu nizcite eva 30 pratipadyamAnatetare / 29. vivakSitalabyyupayogasthityapekSayA, na tvapUrvAvAptyapekSayA / 30. sthitypekssyaa| 31. labdhiparyAptAnAM, karaNAparyAptAvasthAyAM bhavAntarAsAditasAsAdanasamyaktvasadbhAvasaMbhavAt / 32. sahacariteSu, pratyekasyAgre vakSyamANatvAt / Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedAdidvAromAM matijJAnanI mAgaNA (ni. 14-15) 61 manorahitavAgyogeSu vikalendriyavat, kevalakAyayoge tUbhayAbhAva iti" 4 / tathA 'veda iti' triSvapi vedeSu vivakSitakAle pUrvapratipannA avazyameva santi, itare tu bhAjyA iti 5 / tathA 'kaSAya iti dvAraM' kaSAyAH krodhamAnamAyAlobhAkhyA: pratyekamanantAnubandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNasaMjvalanabhedabhinnA iti, tatrAdyeSu anantAnubandhiSu krodhAdiSUbhayAbhAva iti, zeSeSu tu paJcendriyavad yojyam 6 / tathA 'lezyAsu' cintyate, tatra zleSayantyAtmAnamaSTavidhena karmaNA 5 iti lezyA:-kAyAdyanyatamayogavataH kRSNAdidravyasaMbandhAdAtmanaH pariNAmA ityarthaH, tatroparitanISu tisRSu lezyAsu paJcendriyavadyojanIyaM iti, AdyAsu tu pUrvapratipannAH saMbhavanti, natvitara iti 7 / tathA 'samyaktvadvAraM' samyagdRSTiH kiM pUrvapratipannaH kiM vA pratipadyamAnaka iti, atra vyavahAranizcayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranaya Aha-samyagdRSTiH pUrvapratipanno na pratipadyamAnaka: Abhi nibodhikajJAnalAbhasya, samyagdarzanamatizrutAnAM yugapallAbhAt, Abhinibodhikapratipattyana- 10 vasthAprasaGgAcca / nizcayanayastvAha-samyagdRSTiH pUrvapratipannaH pratipadyamAnazca aabhinibodhikrahita zepa che jogavALAmAM vikasendriyanI jema. tathA mAtra kAyayogamAM ubhayAbhAva jANavo. (5) vedavAra : vivalita kole traNe vedomAM pUrva pratipanna avazya hoya che. pratipadyamAnanI bhajano che. (6) kavAyadvAra : cAra kaSAyo anaMtAnubaMdhI vagere cAra bhedavALA hovAthI 16 prakAre che. 15 temAM anaMtAnubaMdhi cAre kapAyomAM ubhayAbhAva jANavo. tathA zeSa apratyAkhyAnIyAdimAM paMcendriyanI jema jANavuM. (7) lezyA : ATha prakAranA karmonI sAthe AtmAne je coTADe te vezyA arthAta kAyAdi traNamAMthI koIpaNa yogavALA jIvano kRSNAdi dravyalezyAnA saMbaMdhathI utpanna thayela pariNAma lazyA che. chellA traNa vezyAomAM paMcendriyanI jema jANavuM. ane prathama traNa legyAmAM pUrvapratipanna saMbhave 20 che paNa pratipadyamAna saMbhavatA nathI. . (8) samyaktadvAra : samyagdaSTi jIva matijJAnano pUrvapratipanna che ke pratipadyamAna che ? A praznano uttara vyavahAra ane nizcayanaya baMne dvArA vicArAya che. vyavahAranayaH samyagadarzana. matijJAna ane zrutajJAna traNa ekasAthe prApta thatAM hovAthI samyagadRSTi jIva pUrvapratipanna hoya che paNa pratipadyamAna hoI zake nahIM, nahIM to anavasthA UbhI thaze, te A 25 pramANe ke-tame ema kaho ke samyaktvI matijJAnane pAmI rahyo che. to pote samyaktvI hovAthI matijJAnI to che ja. tethI matijJAnI matijJAnane pAmI rahyo che ema kahevuM paDe to pachI bIjA-trIjA samaye paNa matijJAnana pAmI rahyAnI anavasthA UbhI thAya tethI pratipadyamAna ghaTato nathI. nizcayanaya : samyagdaSTi matijJAnanA lAbhano pUrvapratipanna ane pratipadyamAna paNa hoya che, rU3. vikallesAsaniSNupayApi puSyinagupamattiI | 24. sAsthAnatra- 30 syAlpatvAdavivakSeti maladhAripAdAH / 35. zeSANAM pUrvapratipannatvAt pratipadyamAnatve bhajanA, pUrvamavApyAdhunA tadapayoge tallabyau vA vartamAnA atra pratipannatvena grAhyA na ta pratipadya ujjhitavantaste / * nedaM 5-6 / huM 2-3 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 2 ja Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti sabhApAtara (bhAga-1) jJAna lAbhasya, samyagdarzanasahAyatvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, bhede ca kriyA'bhAvAvizeSAt pUrvavadvastuno'nutpattiprasaGgAt, na cetthaM tatpratipattyanavastheti 8 / tathA 'jJAnadvAraM' tatra jJAnaM paJcaprakAraM, matizrutAvadhimana:paryAyakevalabhedabhinnaM iti, atrApi vyavahAranizcayanayAbhyAM vicAra iti, tatra vyavahAranayamataM-matizrutAvadhimana:paryAyajJAninaH pUrvapratipannA na ta pratipadyamAnakA 5 iti, matyAdilAbhasya samyagdarzanasahacaritatvAt, kevalI tu na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, tasya kSAyopazamikajJAnAtItatvAt, tathA matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnavantastu vivakSitakAle pratipadyamAnA bhavanti, na tu pUrvapratipannA iti / nizcayanayamataM tu matizrutAvadhijJAninaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnA api samyagdarzanasahacaritatvAt matyAdilAbhasya saMbhavantIti, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAt, mana:paryAyajJAninastu pUrvapratipannA eva, na pratipadyamAnakAH, | (0 kAraNa ke matijJAnanI prApti samyagdarzananI sahAyathI thAya che. nizcayanaya kriyAkALa ane niThAkALano abheda mAne che. (Azaya e che ke jIvano samyagadarzananI prAptino kALa e kriyAkALa che ane prApti thaI javAno kALa nihAkALa che. jIva jayAre samyagadarzananI prApti karI rahyo hoya che tyAre ja A naya kriyAkALa ane niSThAkALa vacce abheda hovAthI A jIvane samyagRSTi tarIke ullekhe che tethI A naya ema kaheze ke samyagRSTi jIva samyagadarzanane pAme che, nahIM ke mitkAvI 15 samyagradarzanane pAme che. e ja rIte "samyagRSTi jIva matijJAnane pAmI rahyo che." evuM kahevAya.) jo kriyAkALa-niSThAkALano bheda hoya to, niSThAkALe kriyA nathI'ema mAnavuM paDe. to jema kriyA thatAM pUrve vastu utpanna thatI nathI - kAraNa ke kriyA nathI; tema niSThAkALe paNa vastu utpanna thatI nathI, kAraNa ke kriyA nathI, ema mAnavuM paDe, ane to vastu kyAreya utpanna ja nahIM thAya. vaLI kriyAkALa-niSThAkALano abheda hovAthI; pUrve kahela avasthA paNa nahIM Ave, kAraNa ke pharI kriyA 20 ja na hovAthI pharI prApti nahIM thAya. (9) jJAnadvAra : matikRtAdi pAMca bhedothI jJAna pAMca prakAre che. ahIM paNa vyavahAra ane nizcayanaya vaDe vicAraNA karAya che. vyavahAranaya : mati vagerenI prApti samyagadarzananI sAthe thanArI hovAthI mati, zruta, avadhi ane mana:paryAyajJAnIo pUrvapratipanna hoya che paNa pratipadyamAna hotA nathI. ane kevalajJAnI 25 lAyopathamikajJAnathI atIta hovAthI pratipadyamAna ke pUrvapratipanna hotA nathI. tathA mati-ajJAna. suta-ajJAna ane vibhagajJAnIo vivAlitakAle pratipadyamAna hoya che paNa pUrvapratipanna hotA nathI. nizcayanaya : mati, zrata ane avadhijJAnIo pUrvapratipanna niyamathI hoya che tathA samyagadarzananI sahAya hovAthI ane kriyAkALa-niSThAkALano abheda hovAthI pratipadyamAna paNa hoya che. mana:paryAyajJAnIo pUrvapratipanna ja hoya che. pratipadyamAna saMbhavI zakatA nathI, kAraNa ke 30 : nAmI 2-3-6-6. * vAstuto. -6 (I) maladhArIya hemacandrasUrijInI TippaNImAM A padArtha jaNAvela che. te TippaNI pariziSTa naM. 1mAM ApelI che. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 darzanAdi dvAromAM matijJAnanI mArgaNA (ni. 14-15) tasya ca bhAvayaterevotpatteH, kevalinAM tUbhayAbhAva iti / matyAdyajJAnavantastu na pUrvapratipannA 'nApi pratipadyamAnakAH, pratipattikriyAkAle matyAdyajJAnAbhAvAt, kriyAkAlaniSThAkAlayozcAbhedAt, ajJAnabhAve ca pratipattikriyA'bhAvAt 9 / idAnIM 'darzanadvAraM', taddarzanaM caturvidhaM cakSuracakSusvadhikevalabhedabhinnaM, tatra cakSurdarzaninaH acakSurdarzaninazca, kimuktaM bhavati ? - darzanalabdhisampannA na tu darzanopayogina iti 'savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa uppajjai' iti vacanAt, 5 pUrvapratipannA niyamataH santi pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA:, avadhidarzaninaMstu dhUrvapratipannA evaM, na tu pratipadyamAnakaH, kevaladarzaninastUbhayavikalI iti 10 / 'saMyata iti mana yaMtrajJAna bhAvatine ja thaI zake che. (tethI mana:paryavajJAna thayA pachI matijJAna AvatuM hoya to prapadyamAna maLe paNa evuM banatuM nathI.) kevalIomAM ubhayAbhAva jANavo. mati vagere ajJAnI jIvomAM paNa ubhayAbhAva che, kAraNa ke matijJAnanI prApti jyAre thaI rahI hoya che tyAre A naya 10 kriyAkALa ane niSThAkALa eka hovAthI A jIvane samyaktvI ja mAne che paNa mithyAtvI nahIM. tethI mAMta--ajJAnI matijJAnane pAmI rahyo che evuM bolI zakAya nahIM, paNa matijJAnI (samyaktvI) matijJAnane pAmI rahyo che evuM A naya mAne che. tathA A nayanA mate ajJAna avasthAmAM jJAnanI prAptikriyA saMbhavita nathI. tethI matiajJAnI vagere pratipadyamAna ke pUrvapratipakSa maLe nahIM. (10) darzanadvAra : cakSu, acakSu, avidha ane kevala ema cAra prakAre darzana che. temAM cakSudarzI 15 ane acakSudarzI jIvo pUrvapratipanna niyamathI hoya che ane pratipadyamAna to vivakSitakAle bhAjya che arthAt vidhi takAle koI cakSudarzI ke acakSudarzI jIvo matijJAnane prApta karatA hoya athavA na paNa karatA hoya. ahIM eTaluM dhyAMna rAkhavuM ke "badhI ja labdhio sAkAropayogamAM upayukta jIvane utpanna thAya che." Avo niyama hovA thI ahIM "cakSudarzI matijJAnarUpa labdhine pAmI rahyo che." AvuM jyAre 2) bAlIe tyAre cakSudarzI jIva tarIke darzanalabdhithI yukta jIva levo paNa darzanopayogamAM upayukta evo cakSudarzI jIva levo nahIM, kAraNa ke A jIva jyAre darzanopayogavALo hoya tyAre anAkAropayoga hovAthI matijJAnarUpa labdhi prApta thAya nahIM, paNa jyAre jJAnopayogavALo hoya tyAre ja matijJAnane pAmI zake. tethI darzanalabdhithI yukta paNa jJAnopayogavALo jIva ahIM samajavo. avadhidarzanavALA jIvo (= avadhidarzananI labdhivALA nahIM, paNa avadhidarzananA upayogavALA jIvo) matijJAnanA 25 pUrvapratipanna ja hoya che paNa pratipadyamAna hoya nahIM. tathA kevalajJAnInI jema kevalada vikala jANavA. 36. vizeSeti / 37. jJAnajJAninorabhedAt AbhinibodhikajJAnavanta iti bodhyam / 38. sAkArAnAkArayoH upayogayaugapadyAbhAnAt kimvityAdi / 39. etadupayogavanta na cAdRtA'ta eva labdhicintA pUrvanat / 40 iSTAvadhAraNArthatvAdevakArasya pratipadyamAnAnAM niSedhAyaiSa:, na tu mithyAtvavatAM avadhi-darzanavyavacchedAya, 30 yadvA tadvatsu tadvatAmavazyaMbhAvAt / 41. sAkAropayogopayuktAnAmeva matijJAnasyotpatteH / 42. 'naTThami u chANamathi nAkhe' kRti siddhAntamar3Itya / + utpadyante ?-2-rU-ba-6 / nAstIm -6 / Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 64 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) dvAraM', saMyataH pUrvapratipanno na pratipadyamAna iti 11 / 'upayogadvAraM' sa ca dvidhA - sAkAro'nAkArazca, tatra sAkAropayoginaH pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, anAkAropayoginastu pUrvapratipannA eva na pratipadyamAnakAH 12 / adhunA 'AhArakadvAraM', AhArakA: pUrvapratipannA niyamataH santi pratipadyamAnAstu vikalpanIyA vivakSitakAla iti, 5 anAhArakAstu apAntarAlagatau pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tu pratipadyamAnakA iti 13 / tathA 'bhASaka iti dvAraM', tatra bhASAlabdhisaMpannA bhASakAH, te* bhASamANA abhASamANA vA pUrvapratipanna niyamataH santi pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhajanIyA iti, tallabdhizUnyAzcobhayavikalA iti 14 / 'parItta iti dvAraM', tatra parIttAH pratyekazarIriNaH, te pUrvapratipannA niyamataH santi, pratipadyamAnAstu vivakSitakAle bhAjyA iti, sAdhAraNAstu ubhayavikalA iti 15 / 'paryAptaka 10 iti dvAre' tatra SaDbhirAhArAdiparyAptibhirye paryAptAste paryAptakAH, te pUrvapratipannA niyamato vidyante, vivakSitakAle pratipadyamAnAstu bhajanIyA iti, aparyAptakAstu SaTparyAptyapekSA pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tviMtare 16 / 'sUkSma iti dvAraM', tatra sUkSmAH khalUbhayavikalAH, (11) saMyatadvAra : saMyato pUrvapratipanna ja hoya che. pratipadyamAna nahIM. (12) upayogadvAra : upayoga be prakAre che sAkAra ane nirAkAra - temAM sAkAropayogI 15 jIvo pUrvapratipatra niyamathI hoya che ane pratipadyamAnanI vivakSitakAle bhajanA hoya che. nirAkAropayogI jIvo mAtra pUrvapratipakSa ja hoya che, pratipadyamAna hotA nathI. (13) AhArakadAra : AhAraka jIvo pUrvapratipakSa niyamathI hoya, pratipadyamAna vikalpe hoya. ane anAhAraka jIvo apAMtarAlagatimAM pUrvapratipakSa saMbhavI zake che arthAt samyakRtvasahita ekabhavamAMthI anyabhavamAM jatA jIvo apAMtarAlagatimAM pUrvapratipakSa hoya 20 che. pratipadyamAna hoya nahIM. (14) bhASakAra : bhASAlabdhithI yukta jIvo bhASaka tarIke jANavA. AvA jIvo vivakSita kAle bolatA hoya ke bolatA na paNa hoya tevA bhASakomAM matijJAnanA pUrvapratipakSa niyamathI hoya che jyAre pratipadyamAna bhAya hoya che. bhASAlabdhithI zUnya jIvo (ekendriyo) ubhayavikala jANavA. (15) parittadvAra H pratyekazarIravALA jIvo paritta kahevAya che. matijJAnane pUrve pAmelA 25 evA pratyekazarIrI jIvo niyamathI hoya che. jyAre pratyekazarIrI jIvomAM matijJAnane pAmI rahyA hoya evA vivakSitakAle hoya athavA na hoya. sAdhAraNajIvo ubhayavikala jANavA. (16) paryAptadvAra : AhArAdi cha paryAptiothI pUrNa jIvo paryApta kahevAya che. AvA paryApta jIvomAM matijJAnanA pUrvapratipakSa jIvo avazya hoya che. pratipadyamAna bhajanIya jANavA. cha paryAptio haju jene pUrI thaI nathI evA aparyAptajIvomAM pUrvapratipakSa saMbhave che. Itara nathI 30 hotA. 43. saMjJipaJcendriyANAM SaNNAM paryAptInAM saMbhavAt, tatra cAvazyaMbhAvAttasya / 44. pratipadyamAnakAH / * temAM 2 / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUkSmAdilAromAM matijJAnanI mAgaNA (ni. 14-15) Is * 65 bAdarAstu pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu vivakSitakAle bhAjyA iti 17 / tathA 'saMjJidvAraM' tatreha dIrghakAlikyupadezena saMjJinaH pratigRhyante, te ca bAdaravadvaktavyAH, asaMjJinastu pUrvapratipannAH saMbhavanti, na tvitara iti 18 / 'bhava iti dvAraM', tatra bhavasiddhikAH saMjJivadvaktavyAH, abhavasiddhikAstUbhayazUnyA iti 19 / 'carama iti dvAraM', caramo bhavo bhaviSyati yasyAsoM abhedopacArAccarama iMti, tatra itthaMbhUtAH caramAH pUrvapratipannA niyamataH santi, itare tu bhAjyAH, 5 acaramAstU bhayavikalAH, uttarArdhaM tu vyAkhyAtameva / kRtA satpadaprarU paNeti, sAmprataM AbhinibodhikajIvadravyapramANamucyate-tatra pratipattimaGgIkRtya vivakSitakAle kadAcid bhavanti kadAcinneti, yadi bhavanti jaghanyata eko dvau trayo vA, utkRSTatastu kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAzitulyA iti, pUrvapratipannAstu jaghanyataH kSetrapalyopamAsaMkhyeyabhAgapradezarAziparimANA eva, utkRSTataistu ebhyo vizeSAdhikA iti / uktaM dravyapramANaM, idAnIM 'kSetradvAra', tatra nAnAjIvAn 10 ekajIvaM cAGgIkRtya kSetramucyate. tatra sarva evAbhinibodhikajJAnino lokasya asaMkhyeyabhAge (1) samadvAra : samajIvo ubhayavikala jANavA, bAdarajIvomAM pUrva pratipanna niyamathI hoya che itara bhajanIya jANavA. (18) saMjJIdvAra : ahI dIrghakAlikIsaMjJAvALA jIvo saMjJI tarIke jANavA ane teo bAdara jIvonI jema jANavA. asaMjJIjIvone (indriyadvAramAM sAsvAdanasamakitI jIvonI jema karaNa-aparyApta 15 avasthAmAM) pUrvabhavika evuM matijJAna saMbhavita hovAthI pUrvapratipanna saMbhave che, Itara nahIM. (19) bhavadyAra : bhavasiddhiko = bhavyajIvo saMjJInI jema jANavA. abhavasiddhiko ubhayazunya che . (20) caramadvAra : jemano caramabhava thavAno che (arthAt mokSa thavAno che) tevA jIvo caramabhava ane caramabhavavALA jIvo vacce abheda upacAra karavAthI caramabhava tarIke jANavA. tevA 20 caramajIvo pUrvapratipanna niyamathI hoya che. itaramAM bhajanA che. acaramajIvo ubhayathI zUnya che. A pramANe mULa gAthA 14 ane 15mAM batAvelA dvAro pUrA karyA ane 15mI gAthAnA uttarArdhanI pUrve ja vyAkhyA karI dIdhI che. Ama satpadaprarU dravyapramANa : have matijJAnane pAmanArA ke pAmI cUkelA jIvonI saMkhyA batAve che. temAM matijJAnane pAmanArA jIvo vivakSitakALe kyAreka hoI zake athavA na paNa hoya. ane jo hoya to 25 jaghanyathI eka, be, athavA traNa tathA utkRSTathI kSetrapalyopamanA asaMkhyayabhAgamAM jeTalA AkAzapradezo hoya teTalI saMkhyAvALA jIvo hoya che. pUrvapratipannajIvo jaghanyathI kSetrapa.nA asaMkhya bhAganA pradezarAza jeTalA ane utkRSTathI tenAM karatA vizeSAdhika jANavA. A pramANe dravyapramANa nAmanuM bIju dvAra pUruM thayuM. kSetradvAra : ahIM sarva ane eka jIvane AzrayIne kSetra kahevAya che. temAM badhA ja matijJAnIno 30 45. bhavyA ityarthaH 46. jAtibhavyavyavacchedaH phalaM dvArapArthakyasya / 47. 'AbhiNibohiyanANaM maggijjai esu ThANesu' tti tRtIyagAthottarArdhalakSaNaM / * stvetebhyo 2-4 stu tebhyo 1 / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) varttante, ekajIvastu IlikAgatyA gacchannUrdhvaM anuttarasureSu saptasu caturdazabhAgeSu varttate, tebhyo vA''gacchanniti, adhastu SaSThIM pRthvIM gacchaMstato vA pratyAgacchan paJcasu saptabhAgeSu iti, nAtaH paramadha: kSetramasti, yasmAt samyagdRSTeH adhaH saptamanarakagamanaM pratiSiddhamiti, Aha- adhaH saptamanarakapRthivyAmapi samyagdarzanalAbhasya pratipAditatvAt AgacchataH pnycsptbhaagaadhik5kSetrasaMbhava kRti, atro--te, taEyu N, saptamanarAt mayyada manasyAvamAvAt, tham?, yasmAt nata uddhRtAstiryakSvevAgacchantIti pratipAditaM, amaranArakAzca samyagdRSTayo manuSyeSveva, ityalaM prasaGgena prakRtaM prastumaH / 'sparzanAdvAraM' idAnIM, iha yatrAvagAhastat kSetramucyate, sparzanA tu tato'tiriktA avagantavyA yatheha paramANorekapradezaM kSetraM saptapradezA ca sparzaneti / tathA bhegA karyo to lokano asaMkhyeyabhAga pUrAya. tathA eka jIva ahIMthI upara anuttaradevalokamAM 10 IlikAgatithI jAya tyAre arthAt ahIMthI anuttaradevaloka sudhI maraNa samaye potAnA Atmapradezo phelAve tyAre ahIMthI jatA ke tyAMthI AvatA matijJAnanuM kSetra prApta thAya. temAM A lokanA 14 bhAgo karI temAMthI 7 bhAgamAM A jIva phelAya che. eTale matijJAnanuM 7 rAja pramANa UrdhvakSetra prApta thAya che. e ja rIte nIce chaThThI narakamAM manuSyalokamAMthI jatA ke tyAMthI ahIM AvatA jIvanI apekSAe adholokamAM pAMca rAja pramANa kSetra thAya che. (te A rIte ke adholokanA 7 bhAga karavA temAM pAMca 15 bhAgamAM A jIva phelAya che jenuM lagabhaga 5 rAja pramANakSetra thAya.) samyaktvI jIva nIce chaThThI naraka sudhI ja jaI zakto hovAthI ATaluM kSetra prApta thAya che, paNa vadhu nahIM. zaMkA : nIce sAtamI narakamAM paNa samyagdarzanano lAbha kahela che tethI tyAMthI ahIM AvanAra jIvanI apekSAe adhika kSetra kema prApta na thAya ? samAdhAna : adhika kSetra prApta na thAya, kAraNa ke sAtamI nArakamAMthI samyagdarzana laine jIva 20 ahIM Avato nathI kAraNa ke sAtamI narakamAMthI nIkaLela jIva tiryaMcamAM ja utpanna thAya che paNa manuSyamAM nahIM e pramANe (anya zAstramAM) pratipAdana karela che. (jo samyagdarzana sahita Avato hoya to tiryaMcamAM na ja jAta, kAraNa ke) samyagdaSTi devo ane nArako manuSyamAM ja utpanna thAya che. tethI samyakRtvasahita sAtamI narakamAMthI nIkaLanAra jIva koI maLatA nathI tethI uparokta kSetramAna yuktiyukta che. mATe vadhu carcA karavA karatAM prastuta vAta upara AvIe. sparzanAkAra : jIva je AkAzapradezamAM rahelo hoya te kSetra kahevAya che. ane sparzanA kSetrathI adhika hoya che. jema ke paramANu pote eka AkAzapradezamAM rahe che paNa tenI sparzanA sAta pradezonI hoya che. 25 48. yadyapi dvAdazayojanAnyalokamuzanti tathApi nyUnatA tAvatI na vivakSitA'trapeti / 49. adholokasya sapta bhAgAn kRtvedamuktaM, pUrvaM caturdaza lokabhAgA atra tvadholokabhAgA ityatra vivakSaiva 30 mAnaM, bhASyakArAdibhistvatrApi paJca caturdazabhAgAH pratyapAdiSata / 50 siddhAntakarmagranthobhayamatenApi vAntasamyaktvAnAmeva saptamanarakagamanAbhyupagamAt / 51. gamanaviSayazaGkAyA ayuktatA apinA, yadvA tatkSetrasaMbhavAyogyatA samyagdRSTerAgamanAyogyatA ceti dhvanayituM / 52. adhikakSetrasya parigraho'pinA / 53. adhiketi / 54. catvAro diksatkA dvAvUrdhvAdhodikkau ekazcAvagAhasthAnamiti saptapradezA sparzanA / Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kALAdikAromAM matijJAnanI mArgaNA (ni. 14-15) & 67 'kAladvAraM', tatropayogamaGgIkRtya ekasyAnekeSAM cAntarmuhUrttamAtra eva kAlo bhavati jaghanyata utkRSTatazca. tathA tallabdhimaGgIkRtya ekasya jaghanyenAntarmuhUrtameva, utkRSTatastu SaTSaSTisAgaropamANyadhikAnIti, vAradvayaM vinayAdiSu gatasya acyute vA vAratrayamiti, narabhavakAlAbhyadhika iti, tata UrdhvamapracyutenApavargaprAptireva bhavatIti bhAvArthaH, nAnAjIvApekSayA tu sarvakAla eveti, na yasmAdAbhinibodhikalabdhimacchUnyo loka iti / idAnIM 'antaradvAraM', tatraikajIvamaGgIkRtya 5 AbhinibodhikasyAntaraM jaghanyenAntarmuhUrta, katham ?, iha kasyacit samyaktvaM pratipannasya punastatparityAge sati punastadAvaraNakarmakSayopazamAd antarmuhUrttamAtreNaiva pratipadyamAnasyeti, utkRSTatastu AzAtanApracurasya parityAge sati apArdhapudgalaparAvartta iti, uktaM ca - "titthagarapavayaNasuyaM, AyariyaM gaNaharaM mahiDDIyaM / Asaudito bahuso, aNaMtasaMsArio hor3a // 1 // " / tathA mAnAjIvAnapekSya antarA'bhAva iti / 'bhAga iti dvAraM' tatra matijJAnina: zeSajJAninAmajJAninAM cAnantabhAge vartante iti / 'bhAvadvAraM' idAnI, tatra matijJAninaH kSAyopazamike kALadvAra : matijJAnanA upayoganI apekSAe eka ke tethI vadhu jIvone aMtarmuhUrta mAtra ja kAla jaghanya ane utkRSTathI jANavo. matijJAnanI labdhi arthAta matijJAnane AtmAmAM TakavAno kAla jaghanyathI aMtarmuhUrta ane utkRSTathI kaMIka adhika 66 sAgaropama che. te A rIte--be vAra vijayAdimAM gayelAne 15 athavA traNavAra ayyata (12 mAM deva - 22 sA. Ayu)mAM gayelAne (vaccenA) narabhavathI adhika 66 sAgaropama hoya che. tenA pachI jo samyaktathI paDe nahIM to mokSanI prApti ja thAya che. judA judA jIvanI apekSAe A loka kyAreya matijJAnanI labdhithI zunya banato na hovAthI sarvakAla jANavo. aMtaradvAra : eka jIvanI apekSAe vicArIye to samyaktvano tyAga thayA pachI pharIthI tenA AvaraNabhUta karmono kSayopazama thatAM aMtarmahattamAM ja samyakatvanI prApti karanAra jIvanI apekSAe 20 matijJAnano jaghanya aMtarakAla aMtarmuhUrta jANavo. tathA jeNe ghaNI AzAtanAo karI hoya tevI vyaktine samyatva gayA pachI pharIthI apAIpudgalaparAvartakALa pachI samyaktvanI prApti thatI hovAthI matijJAnano utkRSTa aMtarakALa apArdhapagalaparAvartakALa che. kahyuM che ke - tIrthakaronI, pravacananI, zratanI, gaNadharanI, AcAryanI, mahardhikanI vAraMvAra AzAtanA karatA jIvano anaMtasaMsAra thAya che |1| judA judA jIvanI apekSAe aMtara hotuM nathI. bhAgadvAra : zeSajJAnIo (avadhi vagere jJAnIo) ane ajJAnIonA anaMtamAM bhAge matijJAnI varte che. bhAvadAra : mati vagere cAra jJAno kSayopazamabhAvanA hovAthI matijJAnIo kSAyopathamika bhAvamAM varte che. 55. anekAbhinibodhikajIvAnAmapIdamevopayogakAlamAnaM, kevalamidamantarmuhUrttamapi bRhattaramavaseyaM' 30 iti vizeSAvazyakavRttau / 56. tIrthakaraM pravacanaM zrutaM AcAryaM gaNadharaM mahaddhikam ( AmarzoSadhyAdilabdhimantaM ) / sAtiyanuM vaza: anantasaMsAri bhavati 2 | vAra/ 2-2-3-4-6 + AsAto 2-4 ') Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) bhAve varttante matyAdijJAnacatuSTayasya kSAyopazamikatvAt / tathA 'antyabaMdutvadvAra', tatrAbhinibodhikajJAninAM pratipadyamAnapUrvapratipannApekSayA alpabahutvavibhAgo'yamiti tatra sadbhAve sati sarvastokAH pratipadyamAnakAH, pUrvapratipannAstu jaghanyapadinastebhyo 'saMkhyeyaguNAH, tathotkRSTapadinastu etebhyo'pi vizeSAdhikA iti gAthAvayavArthaH // 15 // sAmprataM yathAvyAvarNitamatibhedasaMkhyApradarzanadvAreNopasaMhAramAha AbhiNibohiyanANe, aTThAvIsai havanti payaDIo ! asyai garmanikA - AbhinibodhikajAne aSTAviMzatiH bhavanti prakRtyaH prakRtayo bhedA ityanarthAntaraM katham ? iha vyaJjanAvagrahaH caturvidhaH, tasya manonayanavarjendriyasaMbhavAt. arthAvagrahastu SoDhA, tasya sarvendriyeSu saMbhavAt evaM IhAvAyadhAraNA api pratyekaM bheA va 1() mantavyA iti, evaM saMkalitA aSTAviMzatirbhedA bhavanti / Aha - prAg avagrahAdinirUpaNAyAM 'atthANaM uggahaNaM' ityAdAvetAH prakRtayaH pradarzitA eva, kimiti punaH pradarzyante ?, ucyate, tatra sUtre saMkhyArniyamena noktAH, iha tu saMkhyAniyamena pratipAdanAdavirodha iti / idaM ca 2 - alpabahutvadAra : (bhAgadvArathI A dvArano bheda batAvavA kahe che ke, ahIM pratipadyamAna ane pUrvapratipakSanI apekSAe matijJAnIonuM alpabahutva jANavuM. temAM vivakSita samaye e :5pratipadyamAnakAno sadbhAva hoya=matijJAnane prApta koi karI rahyA hoya to teo pUrvapratipannanI apekSAe) sauthI ochA hoya che. tenA karatA jaghanyapadavALA evA pUrvapAmelA jIvo arthAt pUrvapratipannanI jaghanya saMkhyA) asaMkhyAtaguNa che, tenA karatA paNa utkRSTapadavartI jIvA (arthAt pUrvapratipakSanI utkRSTa saMkhyA) vizeSAdhika che. A pramANe gAthAno avayavArtha pUrNa thayo. / / 15 / / avataraNikA : have pUrve varNana karAyelA matinA bhedonI saMkhyAne batAvavA dvArA upasaMhAra 1) karatA kahe che 30 gAthArtha (pUrvArdha) : AbhinibodhikajJAnamAM 28 prakRtio (bhedo hoya che. TIkAtha : ahIM prakRtio, bhedo e samAnArthI zabdo che. tethI AbhiniodhikajJAnanA 28 bhedo che. te A rIte - vyaMjanAvagraha mana ane cakSu sivAya zeSa IndriyathI yato hovAthI cAra prakAra che. arthAvagraha cha prakAre che kAraNa ke te sarva IndriyothI thAya che. e ja pramANe IhA, avAya ane 25 dhAraNA paNa cha-cha prakAre hovAthI badhA maLI 28 bhedo thAya che. ja zaMkA : 'atcAmAM gudar'' gAthAmAM A badhA bhedo batAvyA ja hatA to zA mATe ahIM pharIthI batAvyA samAdhAna : pUrve mULagAthAmAM cokkasa saMkhyAnA niyamapUrvaka bhedo batAvyA nahotA,(paraMtu TIkAmAM batAvyA hatA) ahIM te sUtramAM batAvyA hovAthI koI doSa nathI. sAmAnyathI A matijJAna 57. bhAgadvArAtpArthakyajJApanAya / 58. gAthArdhasya upasaMhAravAkyasya vA / 59. saMkSiptA vivRtiH / 60. prAvanuM manasa rUndriyatA / 61. gAthA ( 3 ) / 62. tRtIyathArUpe / 6rU. avagrahAvInAM saMdhyAmenuM pratyekavidhAya na pratipAditAH, vyaJjanArthAbhyAmavagrahasya arthAvagrahehAvAyadhAraNAnAM ca yathAvadindriyAdibhedena sUtre pratipAtanAmAvAt / * nayanamano ?-2-4-6 / Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutazAnanA anaMta meho (ni. 16-17) * 68 matijJAnaM caturvidhaM-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyataH sAmAnyAdezena matijJAnI sarvadravyANi dharmAstikAyAdIni jAnIte, na vizeSAdezata iti, evaM kSetrato lokAloka. kAlataH sarvakAla, bhAvatastu audayikAdIn paJca bhAvAnIti, sarvabhAvAnAM cAnantabhAga miti| ukta matijJAna, idAnIM avasaraprAptaM zrutajJAnaM pratipipAdayiSurAha suyaNANe payaDIo, vittharao Avi vocchAmi // 16 / / vyAkhyA-zrutajJAnaM pUrva vyutpAditaM tasmin, prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, tAH, 'vistarataH' prapaJcena, cazabdAt saMkSepatazca, apizabdaH saMbhAvane, avadhiprakRtIzca 'vakSye' abhidhAsye // 16 // idAnIM tA eva zrutaprakRtIH pradarzayannAha patteyamakkharAI, akkharasaMjoga jattiA loe / evaiyA payaDIo, suyanANe huti NAyavvA // 17 // dravya, kSetra, kAla ane bhAvathI cAra prakAre che. temAM dravyathI vicArIe to matijJAnI dharmAstikAyAdi sarva dravyone jANe che. paNa vizeSathI (arthAt sarva paryAyone) jANato nathI. A ja pramANe kSetrathI lokAlokane, kAlathI sarvakAlane ane bhAvathI audAyikAdi pAMca bhAvone ane sarva bhAvAnA ana guna sAmAnyathI jANe che. avataraNikA : matijJAnanuM svarUpa kahyuM. have kramathI Avela zrutajJAnanuM pratipAdana karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? thArtha (pazcA) : zrutazAnana mahIne vistArathI kuMDI. TIkArtha: zrutajJAnanI vyAkhyA pUrve kahI gayA. have tenA bhedone vistArathI tathA (mULagAthAnA) ya zathI saMkSepatha (30A) tathA "api" za06 saMbhAvanAnA arthamana cha. te mA saMbhAvita 42 je 20 / 25 vapizAna na hone 6 (graMtha (2) 38. | // 16 // avataraNikA : have te ja zrutajJAnanA bhedone kahe che ; gAthArtha pratyeka akSaro ane lokamAM te akSaronA jeTalA saMyogo che teTalA zrutajJAnanA bhedo gaerAvA. 64. 'Adesotti pagAro oghAdeseNa savvadavvAI 'ti (403) vizeSAvazyakavacanAt dravyasAmA- 25 nyena / 65. na sarvairvizeSairityarthaH, kiyatAM puna: paryAyANAmadhigamAt / 66. dharmAstikAyAdInAmAdhAra Adyo'nya itarathA / 67. atItAnAgatarvattamAnarUpam / 68 kSetrAdiSvapi sAmAnyAdezenetyanurvattanIyaM, bhAvao NaM AbhiNibohianANI AeseNaM savve bhAve jANaitti zrInandIsUtragataM vAkyamAlambyedam / 69. sarvabhAvabodhena sarvajJatvApattiryA tadvAraNAya, matizrutayornibandhaH sarvadravyeSvasarvaparyAyeSu' iti tattvArthe a0 1 sUtram 27 AlambyedaM, sarvaparyAyANAmanantabhAgaM budhyate matijJAnI, jJAnajJAninoH kathaJcidabhedAdevaM 30 jJAnidvArA jJAnabhedAnAM kathanaM / * pUrvavyutpAditaM 1-2-4-5 / + nedam 2-4 / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vyAkhyA - ekamekaM prati pratyekaM, akSarANyakArAdIni anekabhedAni, yathA akAra: sAnunAsiko niranunAsikazca punarekaikastridhA - hrasvaH dIrghaH plutazca punarekaikastridhaiva - udAttaH anudAttaH svaritazca, ityevamakAraH aSTAdazabhedaH, ityevamanyeSvapi ikArAdiSu yathAsaMbhavaM bhedajAlaM vaktavyamiti / tathA akSarANAM saMyogA akSarasaMyogAH saMyogAzca dvayAdayaH yAvanto loke yathA 5 ghaTapaTa' iti vyAghrahastI' ityevamAdayaH ete cAnantA iti, tatrApi ekaikaH anantaparyAyaH . svaparaparyAyApekSayA iti / Aha- saMkhyeyAnAM akArAdInAM kathaM punaranantAH saMyogA iti, atrocyate, abhidheyasya pudgalAstikAyAderanantatvAt bhinnatvAcca, abhidheyabhede ca abhidhAnabhedasiddhyA anantasaMyogasiddhiriti, abhidheyabhedAnantyaM ca yathA - paramANuH, dvipradeziko, 70 TIkArtha : dareke dareka akArAdi akSaro e zrutajJAnanA bheda tarIke jANavA. A dareka akSaro 10. potAnA prabhedathI yukta levA. jemake akAranA be bhedo che (1) sAnunAsika (2) niranunAsika. dareka traNa prakAre 1. hrasva 2. dIrdha 3. pluta. te dareka pAchA traNa prakAre 1. udAtta 2. anudAtta 3. svarita. Ama akAra aDhAra bhedovALo akSara che. A ja pramANe IkArAdi bIjA pratyeka akSarAma yathAsaMbhava (luvarNamAM plutano abhAva, sandhyakSaromAM svano abhAva ane vyaMjanomAM hasvAdinA abhAva hovAthI yathAsaMbhava) jANavuM. A badhA zrutajJAnanA bheda jANavA. tathA te akSaronA be vagere 15 jeTalA saMyogo lokamAM thAya te sarve zrutajJAnanA bheda jANavA. jema ke, ghaTa, paTa, vAgha, hAthI vagere. A bhedo anaMtA che. te dareka bhedo pAchA svapa2paryAyo vaDe anaMtaparyAyavALA hoya che. zaMkA : akSaro to saMkhyAtA che to tenA saMyogo anaMtA kevI rIte thAya ? samAdhAna : abhidheya evA pudgalAstikAyAdi anaMta che ane te paraspara bhinna che. tethI anaMta evA abhidheyono (te te nAmathI bolavA yogya padArthono) paraspara bheda hovAthI abhidhAnanA paNa 2) anaMtabhedo siddha thavAthI (jo abhidheyabhede abhidhAnano bheda na mAno to sarva abhidheyo eka thavAnI 25 Apatti Ave, vaLI eka ja nAmathI judA judA abhidheyonA svarUpanuM varNana paNa kaI rIte karI zakAya ? tethI abhiyabhede abhidhAnabheda siddha thAya che. ane abhidheya anaMta hovAthI abhidhAnanA paNa anaMtabhedo thavAthI) anaMtasaMyogasiddha thAya che. anaMta abhidheya A pramANe jANavA : paramANu, dvipradezikaskandha, tripradezikaskandha ema chelle anaMtapradezikaskandho che. A dareka abhidheyamAM aneka 70. malayagirIyAyAM vRttau 'ghaTaH paTa ityAdi vyAghraH strItyevamAdi' iti, atrAdya udAharaNe svarAntaritaH saMyogaH dvitIyasmiMstu svarAnantarita iti dRSTAntadvayaM / 71. 'je labhar3a kevalo se savaNNasahio va pajjave'yAro / te tassa sapajjAyA, sesA parapajjavA savve // 478 // cAya-sapajjAyavisesaNAiNA tassa javajjati / sadhaNamivAsaMbaddhaM bhavanti to pajjavA tassa // 480 // iti (vizeSAvazyakavacanAt ) / 72. dvipaJcAzataH / 73. padArthazabdena jagattrayAbhidhAnavadabhinnatve saMyogavahutvAbhAvAdAha / 74. anyathA 30) abhidheyasvarUpAkhyAnAnupapatteH, anekArthasthale sAMketikasthale'pi ca na na bhinnAnyabhidhAnAni / * akSarasaMyonA 60 ? / * ghaTa: ghaTa: -2-4-6 / * hatyAti 2-4 / vyAghro ? / SS vyAghra strI 4 / | vibhinnatvAt 2-4-5 / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ codaprakAre zrutajJAnanA nikSepA (ni. 18) 71 yAvad anantapradezika ityAdi, tathaikatrApi ca anekAbhidhAnapravRtteH abhidheyadharmabhedA yathAparamANuH, niraMzo, niSpradezaH, nirbhedaH, niravayava ityAdi, na caite sarvathaikAbhidheyavAcakA dhvanaya iti, sarvazabdAnA bhinnapravRttinimittatvAt, ityevaM sarvadravyaparyAyeSu AyojanIyamiti, tathA ca sUtre'pyukta-"aNaMtA gamA aNaMtA pajjavA" amumevArthaM cetasyAropyAha-etAvatyaH' iyatparimANAH pravRttinimittatvAt ityevaM sarvaprakRtayaH zrutajJAne bhavanti jJAtavyA iti gAthArthaH 5 // 17 // idAnIM sAmAnyatayopadarzitAnAM anantAnAM zrutajJAnaprakRtInAM yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthya AtmanaH khalu apazyannAha katto me vaNNeuM, sattI suyaNANasavvapayaDIo ? / caudasavihanikkhevaM, suyanANe Avi vocchAmi // 18 // nAmonI pravRtti thatI hovAthI abhidheyanA dharmomAM paNa bheda paDe che. jemake paramANune paramANu tarIke, 10 niraMza tarIke, nipradeza tarIke, nirbheda tarIke, niravayava tarIke kahevAya che. (zaMkA : eka ja abhidheyanA vAcaka hovAthI badhA nAmo paNa eka ja kahevAya, evuM nahIM?) samAdhAna: nA, A badhA zabdo sarvathA eka evA abhidheyanA ja vAcaka che evuM nathI kAraNa ke dareka nAmonI te te vastumAM je pravRtti thAya che te pravRttinuM kAraNa juduM juduM hoya che. (jema ke pramuvIra parAkramI hatA eTale "vIra'' e pramANe nAma pADyuM tathA vIraprabhunA garbhamAM AvavAthI 15 . samRddha vagere vadhatuM gayuM eTale vardhamAna pADavAmAM AvyuM. Ama, vIraprabhu rUpa eka abhidheyamAM vIratA, vardhamAnatA vagere vIra, vardhamAna vagere zabdo (nAmo)nI pravRttinuM kAraNa che. Ama, pravRttinuM kAraNa judu juduM hovAthI eka ja abhidheyanA vAcaka evA nAmo paraspara judA judA hoya che. tethI apara saMyogo anaMta thAya emAM koI virodha nathI.) A pramANe sarva dravyo ane paryAyomAM jANavuM. sUtramAM 'ga kahela che ke, (dareka sUtro) anaMtA gamo ane anaMtA paryAyovALA hoya che 20 (naMdIsUtra. 46 - athA, dareka sUtra anaMta arthovALuM che tathA te dareka sUtranA akSarArthaviSayaka svapara bhedathI bhinna evA paryAyA pada anaMtA hoya che. vizeSArthIe naMdIsUtra jovuM.) Ama, anaMtA akSarasaMyogo hovAthI mUlakAre sUtramAM jaNAvyuM che ke pravRttinuM nimitta juduM juduM hovAthI ATalI (anaMtI) saMkhyAvALA zrutajJAnanA bhedo hoya che 17ll avataraNikA : have sAmAnyathI batAvela zrutajJAnanA anaMtabhedone yathAvabhedathI ja rIte je 25 bhado che te rIte arthAt dareke dareka bhedone) batAvavAmAM AtmAnuM sAmarthya nahIM jotA evA graMthakArazrI kahe che ke che gAthArtha zrutajJAnanA sarva bhedonuM varNana karavAmAM mArI zakti kyAM che? (arthAtuM nathI, tethI zrutajJAnanA 14 prakAranA nikSepAone huM kahIza. 75. viziSTakazabdenAnekAbhidheyAbhidhAnavicAramAzritya, ekasminnapi vA vAcye'nantAbhidhAnAbhyupa- 30 gamanAyaikatretyAdi / 76. sUkSmatvasUkSmAyogitvAparaparamANusaMyogahInatvAvinAzitvAvayavAnArabdhatvAdinA pravRtti: zabdAnAmeSAmatra / 77. iha gamA arthagamA gRhyante, arthagamA nAmArthaparicchedAste cAnantAH iti vandro + thafme 2-2-3-4 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vyAvyA-to ?, naiva pratipAyituM, 'me' mama 'vayituM' pratipAyituM 'tti:' sAmarthya, jA: ?, pratI:, tatra prato meddA:, sarvAzca tA: pratayazca sarvaprataya:, zrutajJAnasya sarvaprakRtayaH zrutajJAnasarvaprakRtaya iti samAsaH, tAH kuto me varNayituM zakti: ?, kathaM na zakti: ?, iha ye zrutagranthAnusAriNo mativizeSAste'pi zrutamiti pratipAditAH, ukta 5 - "te'viya maIvisese, suyaNANabbhaMtare jANa" tA~zcotkRSTataH zrutadharo'pi abhilApyAnapi sarvAn na bhASate, teSAmanantatvAt AyuSaH parimitatvAt vAcaH kramavRttitvAcceti, ato'zaktiH, tataH 'caturdazavidhanikSepe' nikSepaNaM nikSepo nAmAdivinyAsaH, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti vigrahastaM zrutajJAne' zrutajJAnaviSayaM cazabdAt zrutAjJAnaviSayaM ca, apizabdAt ubhayaviSayaM ca, 96 TIkArya : pratipAdana karavAnI mArI zakita kyAM che ? zuM pratipAdana karavAnI zakita nathI ? () te kahe che--prakRtio; ahIM prakRtio,bhedo e samAnArthI zabdo che. sarva evI te prakRtio te sarvaprakRtio, zrutajJAnanI sarvaprakRtio te zrutajJAnasarvaprakRtio e pramANe samAsa jANavo.(ahIM anvaya A pramANe karavo ke) zrutajJAnanA sarvabhedonuM pratipAdana karavA mATe mArI zakti kyAM che ? arthAt nathI ja. te zA mATe nathI ? teno uttara ApatA kahe che ke ahIM zrutagraMthane anusAre je buddhi thAya che te paNa zrutajJAna tarIke kahelI che. kahyuM che - "te buddhio paNa zrutajJAna tarIke 15 kahelI che.'' utkRSTathI zrutane dhAraNa karanAra evA zrutadharo paNa te buddhivizeSone ane sarva evA abhilA (bolI zakAya) evA paNa padArthone bolI zaktA nathI kAraNa ke te abhilApya padArtho anaMtA che ane AyuSya parimita che. tathA vacananI pravRtti kramathI thAya arthAt zabdo kramazaH nIkaLe che tethI saMpUrNa AyuSyamAM niraMtara bolavAnuM rAkhe to paNa te padArtho anaMtA hovAthI badhA bolAya nahI. mATe jo AvA zrutadharo paNa bolI zaktA na hoya to mArI zakti kyAMthI hoya ? 2). AvA graMthakArano Azaya che. Ama saMpUrNa bhedone kahevAnI zakti na hovAthI zrutajJAnano tathA mUlagAthAno du zabdathI zrutaajJAnano ane 'pi' zabdathI ubhayano cauda prakArano nAmAdi nikSepa kahIza. temAM zrutajJAna eTale samyazruta, zruta--ajJAna tarIke asaMjJIzruta tathA mithyAzruta ane ubhayazruta tarIke darzanavizeSanA parigrahathI akSara-anakSarazruta jANavuM. A traNe zrutanA nikSepane kahIza (Azaya 25 e che ke - akSara anakSarazruta... A bannemAMthI koI zruta mAtra jJAnarUpa ja hoya, ajJAnarUpa na ja hoya evuM nathI. ema saMjJI asaMjJIzrutamAMthI paNa koI jJAna rUpa ja hoya evuM nathI eTale ke ajJAnarUpa paNa hoI zake che. jyAre samyakzruta e mAtra jJAnarUpa ja hovAthI zrutajJAna tarIke samyakUzruta jaNAvela che. ema ajJAna mATe paNa akSara anakSarano niyama nathI... saMjJIno paNa niyama nathI, arthAt 30 saMjJInuM zrutajJAna ke ajJAnarUpa hoI zake che. jyAre asaMjJInuM zruta ke mithyAzruta ajJAnarUpa ja hoya. 78. tAnapi ca mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi (vizeSAvazyake 143 ) / + nAstIdaM 6-2-4-6 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrutajJAnanA cauda nikSepAonuM svarUpa (ni. 19) : 73 tatra zrutajJAne samyakzrute, zrutAjJAne asaMjJimithyAzrute, ubhayazrute darzanavizeSaparigrahAt akSarAnakSarazrute iti, 'vakSye' abhidhAsye iti gAthArthaH // 18 // sAmprata caturdazavidhazrutanikSepasvarUpopadarzanAyAha - akkhara saNNI samma, sAIyaM khalu sapajjavasiaM ca / gamiyaM aMgapaviTuM sattavi ee sapaDivakkhA // 19 // vyAkhyA-tatra 'akSarazrutadvAraM' iha 'sUcanAtsUtraM' itikRtvA sarvadvAreSu zrutazabdo draSTavya iti| tatra akSaramiti, kimuktaM bhavati ?-'kSara saMcalane' na kSaratItyakSaraM, tacca jJAnaM cetanetyarthaH, na yasmAdidamanupayoge'pi pracyavata iti bhAvArthaH, itthaMbhUtabhAvAkSarakAraNatvAd akaaraadikmtethI ajJAnavRta tarIke asaMjJIzruta ane mithyAzruta bane jaNAvyA che. ahIM baMneno samAhAradda karI saptamI e.va.mAM nirdeza karela che. have ubhayazruta aMge... Ama to jJAna ajJAna ubhayarUpa hoya 10 evuM to 14mAMthI 1 paNa zruta saMbhavatuM nathI, kAraNa ke upayogAtmaka bhAvakRtanI ahIM vAta che. koIpaNa jIvane koIpaNa kALe evuM jJAna thatuM ja nathI. je eka kALe jJAna, ajJAna ubhayarUpa hoya. tathI darzanavizeSanA parigrahathI' zabda jaNAvela che. ahIM darzana = abhiprAya. eka mANasa 'mAre pANI pIvuM che' evo hAthathI IzAro paNa kare che ane te mATe zabdo paNa bole che. tethI nokarane je zruta thaze te akSara-anaBra ubhayazruta kahI zakAya. A eka ja 15 upayogAtmaka jJAna che. mATe uzruta tarIke akSara-anarazruta jaNAvyuM. ahIM pUrvanI jema samAhArakanDa karI saptamI e.va. jANavuM. A sivAya koI zruta ubhayarUpe saMbhave nahIM. tethI anya zrutano ullekha karyo nathI. Ama, paraspara virodhI bhAsatuM hoya evuM saMbhavita koIpaNa joDakuM ubhaya tarIke levAnA abhiprAya vizeSathI A vAta che ema jaNAvavA 'darzanavizeSa parigrahathI" jaNAvyuM lAge che. tattva kevalI jANe ) I/18 2) avataraNikA : have cauda prakAranA zrutajJAnanA nikSepanuM svarUpa batAvatA kahe che ke huM gAthArtha : akSara, saMjJI, samyaka, sAdi, sAMta, gamika ane aMgapraviNa A sAte bhedo pratipakSa - sahita jANavA. TIkArtha sUtra haMmezA sUcana karatuM hovAthI dareka pada sAthe zruta zabda joDavo. jethI akSaradhRta. sajJIzruta vagere artha thaze. temAM akSara eTale zuM ? teno uttara Ape che 'sara' dhAtu uparathI akSara 25 zabda banyo che. A dhAtu kharavuM' evA arthamAM che. je khare nahIM te akSara arthAt jJAna, ahIM akSara tarIke jJAna levAnuM kAraNa e che ke, vyaktino anupayoga hoya to paNa jJAna nAza pAmatuM nathI. AvA 79. asaMjinAM vakSyamANatve'pi niyamAbhAvAtsaMjJinAM samyakzrutasya na tadgrahaNaM / 80. ekasya parasparavirUddhadharmAzrayatvAbhAvAdAha-darzanetyAdi, darzanazabdazcAtra zraddhAnArthaH / 81. nAmasthApanAdravyANAmanAdara: apradhAnatvAdinA'gre vakSyamANatvAdvA, zrutaskandhe bhAvazcate ye bhedAzcaturdaza tadapekSayA 30 cAtra catardazavidhanikSepeti. adhikArAvataraNikaSeti ca svarUpeti,akSarasaMjyAdidvArANAM ca nAta eva pathaka sUtrANi / * caturdazanikSepa0 2 / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) pyakSaramabhidhIyate, athavA arthAn kSarati na ca kSIyate ityakSaraM tacca samAsatastrividhaM, tadyathAsaMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM labdhyakSaraM ceti, saMjJAkSaraM tatra akSarAkAravizeSaH, yathA ghaTikAsaMsthAno dhakAraH, kuruNTikAsaMsthAnazcakAra ityAdi, tacca brAhmyAdilipIvidhAnAdanekavidhaM / tathA vyaJjanAkSaraM, vyajyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanaM, vyaJjanaM ca tadakSaraM ceti vyaJjanAkSaraM, 5 tacceha sarvameva bhASyamANaM akArAdi hakArAntaM, arthAbhivyaJjakatvAcchabdasya, tathA yo'kSaropalambhaH tat labdhyakSaraM tacca jJAnaM indriyamanonimittaM zrutagranthAnusAri tadAvaraNakSayopazamo vA / atra ca saMjJAkSaraM vyaJjanAkSaraM ca dravyAkSaramuktaM, zrutajJAnAkhyabhAvAkSarakAraNatvAt, labdhyakSaraM tu bhAvAkSaraM, vijJAnAtmakatvAditi / tatra akSarazrutamiti akSarAtmakaM zrutaM akSarazrutaM dravyAkSarANyadhikRtya, athavA akSaraM ca tat zrutaM ca akSarazrutaM, bhAvAkSaramaGgIkRtya // 19 // uktamakSarazrutaM, idAnImanakSarazrutasvarUpAbhidhitsayAha 10 74 UsasiaM nIsasiaM, nicchUDhaM khAsiaM ca chIaM ca / NIsiMdhiyaimaNusAraM, aNakkharaM cheliyAI // 20 // prakAranA jJAnarUpa bhAvAkSaranuM kAraNa banatA hovAthI akArAdi paNa akSara tarIke kahevAya che. athavA je arthone khare che arthAt padArthone jaNAve che paNa pote kSaya pAmato nathI te akSara che, te saMkSepathI 15 traNa prakAranAM che 1. saMjJAkSara 2. vyaMjanAkSara 3. ladhyakSa. temA saMjJAkSara eTale akSaronA AkAravizeSa jemake ghaTikAnA AkAravALo dhakAra, kuTikA (?) nA AkAravALo cakAra. (ahIM kahevAno Azaya e che ke eka ja akSara judI judI lipimAM judA judA AkAre hoya che. A judA judA AkAro ja saMjJAkSara kahevAya che.) AvA saMjJAkSaro brAhmI lipi vagere judI judI lipinI apekSAe aneka prakAranA hoya che. tathA jema dIpaka ghaTane pragaTa kare 20 che tema jenA vaDe padArtho jaNAya che te vyaMjana kahevAya che. vyaMjanAtmaka je akSaro te vyaMjanAkSara, eTale ke akArathI laI hakAra sudhInA bolAtAM akSaro vyaMjanAkSaro kahevAya che kAraNa ke A akSaro dvArA arthano bodha thAya che. 30 tathA je akSarono bodha te labdhi--akSara che. labdhi--akSara tarIke zrutagraMthAnusArI IndriyamananAM nimitte thanAruM jJAna athavA tenA AvaraNabhUta karmono kSayopazama. ahIM saMjJAkSara ane vyaMjanAkSara 25 zrutajJAnarUpa bhAvAkSaranuM kAraNa hovAthI dravyAkSara jANavA. tathA labdhi-akSara e jJAnAtmaka hovAthI bhAvAkSararUpa che. have prathama zrutajJAnano bheda batAve che ke akSararUpa je zruta te akSarazruta A vyAkhyA dravyAkSaro arthAt saMjJAkSara ane vyaMjanAkSaronI apekSAe jANavI. paraMtu je kSaya na pAme te akSara Avo artha karatA hoya to akSara evuM je zruta te akSarazruta arthAt bhAvAkSara = jJAna. // 19 // avataraNikA : akSarazruta kahyuM. have anakSarazrutanuM svarUpa batAve che. : gAthArtha ucchvAsa niHzvAsa, thUMkavuM, khAMsI khAvI, chIMka khAvI, suMghavuM, anusvAra tathA corAdisaMjJA vigere anakSarazruta che. 82. vinA sIoArapUAAdyA: ! * nIsaMdhiya Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anarazrutanuM svarUpa (ni. 20) ro 7pa vyAkhyA-ucchasanaM ucchasitaM, bhAve niSThApratyayaH, tathA niHzvasanaM niHzvasitaM, niSThIvanaM niSThayUtaM, kAzanaM kAzitaM, cazabdaH samuccayArthaH, kSavaNaM kSutaM, cazabdaH samuccayArtha eva, asya ca vyavahitaH saMbandhaH, katham ? seNTitaM cAnakSarazrutamiti vakSyAmaH, ni:sivanaM ni:siGghitaM, anusvAravadanusvAraM, akSaramapi yadanusvAravaduccAryate huGkArakaraNAdivat tat 'anakSaramiti' etaducchasitAdi anakSarazrutamiti, seNTanaM seNTitaM tatseNTitaM ca anakSarazrutamiti / iha 5 cocchvasitAdi dravyazrutamAtraM, dhvanimAtratvAt, athavA zrutavijJAnopayuktasya jantoH sarva eva vyApAraH zrutaM, tasya tadbhAvena pariNatatvAt / Aha-yadyevaM kimityupaiyuktasya ceSTApi zrutaM nocyate, ? yenocchasitAdyevocyate iti, atrocyate, rUDhyA, athavA zrUyata iti zrutaM, anvarthasaMjJAmadhikRtya ucchvasitAyeva zrutamucyate, na ceSTA, tadabhAvAditi, anusvArAdaryastu arthagamakatvAdeva zrutamiti gAthArthaH // 20 // uktamanakSarazrutadvAraM, TIkArtha uvasana e ucchavasita, ahIM bhAva arthamAM = svArthamAM niSThA = ta (ta) pratyaya lAgela che. (A rIte AgaLa paNa samajI levuM) tathA niHzvAsa, thukavuM, khAMsI khAvI, mULagAthAmAM "gha'' zabda samuccaya arthamAM = dareka padone bhegA karavAnAM arthamAM che. chIMka khAvI, have pachIno "" zabda paNa samuccayamAM ja che ane teno vyavahita = anya sthAne saMbaMdha karavAno che. te kaI rIte ? 'niyADa' pada pachI "va" zabda joDavo. e AgaLa batAvIzuM. sUMghavuM, anusvAranI 15 jema anusvAra arthAt je akSara paNa anusvAranI jema uccArAya te akSara anusAra kahevAya che. jemake, huMkArAdinuM karavuM, Ama A ucchavasita vigere anarazruta jANavA. ane pUrve jaNAvela vyavahita saMbaMdhavALo ca zabda ahIM joDyo] corAdinI saMjJA vigere vigere zabdathI capaTI vagADavI, sItkAra vigere levA. ti rIfpAyA] anapharazruta che. ahIM A ucchavAsAdi dhvanirUpa hovAthI dravyazrutamAtra jANavA athavA zrutajJAnamAM upayukta evA jIvano sarvavyApAra 20 zruta tarIke jANavo kAraNa ke te vyApAra dhRtarUpe pariNata thayelo che. zaMkA : jo A rIte jJAnamAM upayukta jIvano sarvavyApAra zruta kahevAno hoya to te jIvanI ceSTA paNa zrata kema na kahevAya, mAtra ucchavAsAdine ja zruta kema kahevAya ? samAdhAnaH ahIM ucchavAsAdine je zruta tarIke kahyuM che te rUDhithI jANavuM athavA je saMbhaLAya te zrata, AvA prakAranI anvartha vyAkhyAne AzrayI ucchavAsAdi, saMbhaLAtA hovAthI ja zruta kahyA 25 che paNa ceSTAne nahIM, kAraNa ke ceSTA saMbhALatI nathI. tathA anusvArAdi to arthane jaNAvanArA hovAthI e to zruta tarIke spaSTa ja che. anakSaragruta kahevAya gayuM. //Roll 83. ghaTapaTAdivadvAcyavAcakabhAvatayA na pariNAmIti mAtragrahaNaM / 84. sUcakatvAt / 85. karacaraNAdikriyAyA api vivakSitArthasUcakatvAdAha / 86. zrutopayuktasya / 87. zravaNavyavahArarUpayA shaastrjnylok-prsiddhyaa|88. rUDhau vizeSAgrahe Aha-athavetyAdi / 89. nirarthakArthazUnyanirAsena / 90. zravaNa- 30 lakSaNAnvarthasyAbhAvAt / 91. AdinA seNTitasItkArAdyAH, ucchvasitAdInAmavyaktatvAd anakSaratvamanusvArAdInAM varNAvayavatvAdvizeSadarzanAya cedam / + 2-3-4 niHsaGghanaM 2-4 / / akSaramapi zrutajJAno0 / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) idAnIM 'saMjJidvAraM' tatra saMjJIti kaH zabdArthaH ?, saMjJAnaM saMjJA, saMjJA'syAstIti saMjJI, saca trividhaH-dIrghakAlikahetuvAdadRSTivAdopadezAd, yathA nandyadhyaiyane tathaiva draSTavyaH, tatazca saMjJinaiH zrutaM saMjJizrutaM tathA asaMjJinaH zrutaM asaMjJizrutamiti / tathA 'samyak zrutaM' aGgAnaGgapraviSTaM AcArAvazyakAdi / tathA 'mithyAzrutaM' purANarAmAyaNabhAratAdi, sarvamevai vA darzanaparigraihavizeSAt 5 samyak zrutamitaradvA iti / tathA 'sAdyamanAdyaM saparyavasitamaparyavasitaM caM' 'nayAnusArato'vaseyaM, tatra dravyAstikanayAdezAd anAdyaparyavasitaM ca nityavAt, astikaayvt| paryAyAstikanayAdezAt sAdi saparyavasitaM ca, arnityatvAt, nArakAdiparyAyavat / athavA dravyAdicatuSTayAt sAdyanAdyAdi 76 " have saMjJIdvAra kahe che temAM saMzI eTale zuM ? jJAna thavuM tenuM nAma saMjJA. te jene hoya te saMzI. te traNa prakAre che 1. dIrdhakAlikI 2. hetuvAdopadezikI 3. dRSTivAdopadezikI, A traNenI 10 vyAkhyA naMdIsUtramAMthI jANI levI. AvA saMjJInuM je zruta te saMjJIzruta ane asaMsInuM je zruta te asaMjJIzruta kahevAya che. tathA aMga-anaMgamAM praviSTa evuM AcArAMga, AvazyakAdi te samyakzruta jANavuM. tathA purANa, rAmAyaNa, mahAbhAratAdi mithyAzruta jANavuM athavA darzanaparigrahanA vizeSathI (eMTale samyagdaSTivaDe parigRhita) sarva zruta samyakzruta ane mithyAtvI vaDe parigrahita sarva zruta mithyAzruta jANavuM. tathA sAdi--anAdi ane sAMta-anaMta e bhAMgA nayanI apekSAe jANavA. 15 te A rIte - dravyAstikanayanA mate zruta nitya hovAthI astikAya (dharmAstikAya vi.)nI jema anAdi--anaMta jANavuM. ane paryAyAstikanayanA mate zruta anyi hovAthI nArakAdi paryAyanI jema sAdi--sAMta jANavuM. athavA naMdIsUtramAM jaNAvyA pramANe dravyAdicaturyathI sAdi-anAdi bhAMgA jANavA. (te A pramANe- dravyathI eka jIvane AzrayI zrutajJAna sAdi--sAMta che, jemake ko'ka jIve prathama vakhata zruta 20 prApta karyuM.te prApta karela zruta bhavAntaramAM gayelAne, athavA mithyAtva pAmelAne, athavA pramAda, glAnatvAdi koika kAraNone lIdhe nAza pAme che, Ama AvA jIvanuM zruta sAdi--sAMta hoya che. kSetrathI paNa bharata--airAvata vigere kSetramAM dvAdazAMgIrUpa zruta sAdisAMta che. kAlathI utsarpiNI-- avasarpiNImAM sAdisAMta hoya che.tathA bhAvathI prajJApakanA upayogane ane prajJApanIyabhAvone AzrayIne sAdi-sAMta jANavuM kAraNa ke prajJApakano upayoga vAraMvAra badalAto hovAthI anitya che. 25 tathA pudgalasaMbaMdhI varNa, gaMdha, sthiti vigere prajJApanIya bhAvo paNa anitya ja che. ane je anitya hoya te ghaTa vigere padArthonI jema sAdi--sAMta ja hoya che. tethI prajJApakanA upayoga ane prajJApanIya 92. yathottaravizuddhakramollaGghanena jJApitamAha 'saNNitti asaNNitti ya savvasue kAliovaeseNaM' (vi0 126) / orU. (nantIvRtti: rU8o 50 ) / 14. vIryavhAniIsaMjJayA / 1. svAmavisamyatvetartvaasNbhvaadaah, antyapUrvacatuSkaM dazamasya caramabhAgazca tyAjya eva 'cauddasapuvvissa sammasuyaM 30 abhiNNadasapuvvissa sammasuyaM' ti nandIvacanAt / 96. samyagmithyAdarzanavajjIvasvIkAreNa bhedAt / 97. samyagdarzaninAm / 98. zrutavato jIvadravyasya nityatvAt dravyameva cAsau manute / 99. paryAyANAM pratikSaNaM kSayamAvAt, paryAyamAtrApekSI vAsau / * mithyAtvazrutaM / + tu rU / + nusArito'0 rU-4 ++ .sAthuM 2 / Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gamikAdi bhedonuM svarUpa (ni. 20) . avagantavyaM, yathA nandyadhyayane iti, khaluzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya ca vyavahitaH . saMbandha:, saptaiva 'ete' zrutapakSAH sapratipakSAH, na pakSAntaramasti, saMto'traivAntarbhAvAt / tathA gamA asya vidyante iti gamikaM tacca prAyovRttyA dRSTivAdaH / tathA gAthAdyasamAnagranthaM agamikaM, tacca prAyaH kAlikaM / tathA aGgapraviSTaM gaNadharakRtaM AcArAdi, anaGgapraviSTaM tu sthavirakRtaM Avazyakadi gAthAzeSamavaidhAraNaprayogaM darzayatA vyAkhyAtameveti gAthArthaH // satpadaprarUpaNAdi matijJAnavadAyojyaM / 5 pratipAditaM zrutajJAnamarthataH, sAmprataM viSayadvAreNa nirUpyate taccaturvidhaM dravyataH kSetrataH kAlo bhAvatazca, tatra dravyataH zrutajJAnI sarvadravyANi jAnIte na tu pazyati, evaM kSetrAdiSvapi draSTavyaM / 77 bhAvone AzrayI utpanna thatuM zruta paNa sAdi--sAMta che. tathA dravyathI judA judA jIvone, kSetrathI mahAvidehane, kALathI mahAvideha saMbaMdhIkALane ane bhAvathI kSAyopazamika bhAvane AzrayIne zruta anAdi--anaMta jANavuM.) mUlagAthAmAM "vastu" zabdano evakAra artha jANavo ane te jakAranA 10 arthamAM che. A zabda mULagAthAmAM jyAM che tyAMthI uThAvI "sapta" zabdanI sAthe joDatA sAta ja pratipakSa sahita zrutajJAnanA bhedo che, anya bhedo nathI kAraNa ke bIjA jeTalA bhedo che te badhAno AmAM samAveza thaI jAya che. have gamikadvAranI vyAkhyA kare che. gamovALA je graMtho hoya te gamika kahevAya. (ahIM gamo eTale eka sarakhA pATha athavA kaMIka pheraphAravALA eka sarakhA AlAvA, jema ke padhmisUtranA chavratanA AlAvA. AvA prakAranA AlAvA je graMthamAM hoya te gamika kahevAya che.) 15 prAyaH karIne dRSTivAda e gamika sUtra che. tathA gAthA vagerethI asamAna evo je graMtha te agamika jANavA. prAyaH karIne kAlikasUtro agamika hoya che. agaMpraviSTa eTale gaNadharo vaDe guMthAyelA graMtho jemake AcArAMgAdi, jyAre sthaviro vaDe karAyelA AvazyakAdi e anaMgapraviSTa che. gAthA naM. 19mAM zlokanA uttarArdhamAM "sattavi VI saDivavA'' A pramANeno gAthAzeSa e uparokta avadhAraNaprayoga batAvatA TIkAkAra vaDe 20 vyAkhyAna karI dIdho che. A pramANe gAthA naM. 19no artha pUrNa thayo. zrutajJAnamAM paNa satpadaprarUpaNA vagere dvA2o matijJAnanI jema jANI levA. Ama, arthathI (zrutajJAnanuM svarUpa, tenA bhedonuM svarUpa vagere rUpa arthathI) zrutajJAna pratipAdana karAyuM. have A zrutajJAnanA kayA kayA viSayo che te kahe che. zrutajJAna dravyAdi cArabhede che. temAM dravyathI zrutajJAnI sarvadravyone jANe che paNa joto nathI. A ja pramANe kSetrAdi zeSa traNamAM paNa jANI levuM. 25 1. ( nandIvRtti: 394 pa0 ) ekapuruSabharatAdikSetrotsarpiNyavasarpiNIjinabhASitabhAvaprarUpaNAM Azritya sAdisaparyavasitaM nAnApuruSamahAvidehanoutsarpiNyavasarpiNIkSAyopazamikAnAzritya tvanyathA / 2. paryAyAde / 3. kiJcidvizeSato bhUyo bhUyastasyaiva sUtrasyoccAraNaM gamaH / 4. 'sthavirAstu bhadrabAhusvAmyAdayastatkRtamAvazyakaniryuktyAdikamanaGgapraviSTaM (vizeSa0 550 vRttau ) / ' 5. 'sattavi ee sapaDivakkhA' ityekonnaviMzagAthAsatkaM / 6. khaluzabdavyAkhyAne, apistu saptAnAmapi pratipakSagrahArthaH sphuTa eva / 7. tatsva - 30 rUpatadbhedasvarUpasatprarUpaNAdidvArAtidezavyAkhyAnena / prarUpyate 2-3 / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) idaM punaH zrutajJAnaM sarvAtizayaratnasamudrakalpaM, tathA prAyo gurvAyattatvAt parAdhInaM yataH ataH vineyAnugrahArthaM yo yathA cAsya lAbhaH taM tathA darzayannAha AgamasatthaggahaNaM, jaM buddhi / biMti suyanANalaMbhaM, taM puvvavisArayA dhIrA // 21 // 5 vyAkhyA - AgamanaM AgamaH, AGa abhividhimaryAdArthatvAd abhividhinA maryAdayA vA gamaH - pariccheda AgamaH, sa ca kevalamatyavadhimana: paryAyalakSaNo'pi bhavati atastadvyavacchittyarthamAha-ziSyate'neneti zAstraM zrutaM, AgamagrahaNaM tu SaSTitantrAdikuzAstravyavacchedArthaM, teSAmanAgamatvAt, samyakparicchedAtmakatvAbhAvAdityarthaH, zAstratayA ca rUDhatvAt, tatazca AgamazcAsau zAstraM ca AgamazAstraM tasya grahaNamiti samAsaH, gRhItirgrahaNaM, yadbuddhiguNaiH 10 vazvamALanakSI: ramUrta: ami:, chuM, ghruvate, zrutajJAnasya nAma: zrutajJAnatAmAM, taheva praddaLa, dhruvate, ve ?, pUrveSu vizAravA:-pUrvavizAravA:, vijJAtA vizcita:, dhIrA vratAnupAtane sthirA ityayaM gAthArthaH // 21 // 78 avataraNikA : A zrutajJAna sarva atizayovALA ratnonA samudra jevuM ane prAyaH gurune AdhIna hovAthI parAdhIna che. tethI ziSyo upara upakAra karavA mATe A zrutajJAnano je rIte je lAbha 15 thAya te rIte te lAbhane batAvatA kahe che : gAthArtha buddhinA ATha guNovaDe je AgamazAstronuM grahaNa dekhAyeluM che. tene zrutajJAnanA lAbha tarIke pUrvavizArada, dhIrapuruSo kahe che. TIkArtha : AgamanaM (bodha thavo enuM nAma) Agama, ahIM 'A" upasarga abhividhi ane maryAdA arthavALo hovAthI abhividhivaDe (saMpUrNa rIte-vyApIne) athavA maryAdAvaDe (amuka maryAdA 20 sudhI) gamabodha thavo te Agama kahevAya che. A Agama tarIke kevalajJAna, matijJAna, avadhijJAna ane manaHparyAyajJAna paNa che paraMtu A cAra jJAnone ahIM levA nathI paNa zrutajJAna ja Agama tarIke levuM che. mATe mULamAM Agama zabda pachI zAsra zabda mUkela che. jenAvaDe zIkhavADAya te zAstra kahevAya ane A zAstra tarIke zrutajJAna abhipreta che. (zaMkA : to pachI Agama zabdane zA mATe grahaNa karyo ? mAtra zAstra zabda ja pUrato hato.) 25 samAdhAna : SaSTitaMtra vagere kuzAstro paNa lokamAM zAstra tarIke prasiddha che teno vyavaccheda karavA Agama zabda lakhela che, kAraNa ke A SaSTitaMtrAdi zAstro AgamarUpa nathI arthAt A zAstro samyajJAnarUpa nathI. Ama mAtra samyajJAnarUpa zAstro ja ahIM Agama tarIke jANavA. AgamarUpa evA A zAstronuM grahaNa AgaLa kahevAtA svarUpavALA buddhinAM ATha guNovaDe (tIrthaMkaro dvArA) jovAyeluM che. A ATha guNo dvArA thatuM zAstronuM grahaNa ja pUrvavizArada=pUrvemAM paMDita evA ane 30 vratanA anupAlanamAM sthira evA puruSovaDe zrutajJAnanAM lAbha tarIke kahevAyeluM che. 21 + vAya 25 + vivivuM ?-2-4-6 / vIrA rU| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhinA ATha guNonuM svarUpa (ni. 22) mauka 79 buddhiguNairaSTabhirityuktaM, te cAmI sussUsai paDipucchai, suNei giNhai ya Ihae "vAvi / / tatto apohae yA, dhArei karei vA sammaM // 22 // vyAkhyA-vinayayukto gurumukhAt zrotumicchati zuzrUSati, punaH pRcchati pratipRcchati tacchrutamazaGkitaM karotIti bhAvArthaH, punaH kathitaM tacchRNoti, zrutvA gRhNAti, gRhItvA cehate 5 paryAlocayati kimidamitthaM uta anyatheti, cazabdaH samuccayArthaH, apizabdAt paryAlocayan kiJcit svabuddhayA'pi utprekSate, 'tataH' tadanantaraM 'apohate ca' evametat yadAdiSTamAcAryeNeti, punastamarthamAgRhItaM dhArayati, karoti ca samyak taduktamanuSThAnamiti, taduktAnuSThAnamapi ca zrutaprAptiheturbhavatyeva, tadAvaraNakarmakSayopazamA-dinimittatvAttasyeti / athavA yadyadAjJApayati guru: ta~t samyaganugrahaM manyamAnaH zrotumicchati zuzrUSati, pUrvasaMdiSTazca sarvakAryANi kurvan punaH 10 pRcchati pratipRcchati, punarAdiSTaH tat samyak zRNoti, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // 22 // buddhiguNA vyAkhyAtAH, tatra 'zuzrUSatItyuktaM, idAnIM shrvnnvidhiprtipaadnaayaahavataraNikA : "buddhinA AThaguNovaDe" evuM je kahyuM te ATha guNone have batADe che. gAthArtha: sAMbhaLavAnI icchA kare che. pratipRcchA kare che. kaheluM sAMbhaLe che. grahaNa kare che. vicAre che." pachI nizcita kare che. je dhAraNa kare che. ane samyagu anuSThAna kare che. " 15 TIkArtha : vinayayukta ziSya gurumukhathI zAstranA artho sAMbhaLavAnIicchA kare che. sAMbhaLyA pachI azakita pharavA mATe (arthane) pharIthI pUche che. pharI kahevAyeluM (pUchAyelA zaMkita arthanA uttarane) sAMbhaLe che. sAMbhaLIne grahaNa kare che. grahaNa karIne vicAre che ke "te te rIte ja che ke bIjI rIte che." ahIM muLagAthAmAM "ca" zabda samuccaya arthavALo che ane "ji" zabdathI "vicAra karato te ziSya kaMIka potAnI buddhithI paNa ciMtana kare che" evo artha paNa samajI levo. 20 tyAra pachI "AcAryavaDe je kahevAyuM che te teja pramANe che" ema nizcita kare che. tyAra pachI nizcita karelo artha dhAraNa kare che. ane te sUtrAdimAM kahelA anuSThAnane samyagrIte kare che. ahIM e paNa dhyAna rAkhavuM ke anuSThAna paNa zrutanA lAbhanuM kAraNa bane ja che kAraNa ke A anuSThAna karavAthI zrutajJAnAvaraNakarmano kSayopazama thAya che, athavA A zlokano bIjI rIte artha kare che ke guru je je padArthone jaNAve che, te sarva 25. padArthone "guru mArI upara keTalo upakAra kare che" evuM mAnato te ziSya samyagrIte sAMbhaLavAne Icche che. A 'zuzruSati' padano artha kahevAyo. pUrve saMdiSTa karAyelo ziSya sarvakAryone karato pharI pUche che. AnA dvArA "pratipRcchA" zabda kahevAyo. pharI kahevAyelo ziSya te arthane samyam sAMbhaLe che. have pachInA badhA padono artha pUrve kahevAyA pramANe jANavo. ||rarA avataraNikA : buddhinA guNo kahevAI gayA. temAM "sAMbhaLavAnI icchA kare che." evuM 30 je kahyuM tyAM have sAMbhaLavAnI vidhine jaNAve che ? [ Avi rU. 5 vI -ra-8-+ zuzruSane zuzrata rUtyu pa . * punaH puna: 3-4 I * tattat 2-2-5 { } vAda#R0 6-2-8 ! Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) mUaM huMkAraM vA, 'bADhakArapaDipucchavImaMsA / tatto pasaMgapArAyaNaM ca pariNi? sattamae // 23 // vyAkhyA-'mUkamiti' mUkaM zrRNuyAt, etaduktaM bhavati-prathamazravaNe saMyatagAtraH tUSNI khalvAsIta, tathA dvitIye huGkAraM ca dadyAt, vandanaM kuryAdityarthaH, tRtIye 'bADhatkAraM kuryAt, 5 bADhamevametat nAnyatheti, caturthazravaNe tu gRhItapUrvAparasUtrAbhiprAyo manAk pratipRcchAM kuryAt kathametaditi, paJcame tu mImAMsAM kuryAt, mAtumicchA mImAMsA pramANajijJAsetiyAvat, tataH SaSThe zravaNe taduttarottaraguNaprasaGgaH poragamanaM cAsya bhavati, pariniSThA saptame zravaNe bhavati, etaduktaM bhavati-guruvadanubhASata eva saptamazravaNa ityayaM gAthArthaH // 23 // evaM tAvacchravaNavidhiruktaH, idAnIM vyAkhyAnavidhimabhidhitsurAhasuttattho khalu paDhamo, bIo nijjutimIsao bhaNio / taio ya niravaseso, esa vihI bhaNia aNuoge // 24 // vyAkhyA-sUtrasyArthaH sUtrArthaH sUtrArtha eva kevalaH pratipAdyate yasminnanuyoge asau sUtrArtha ityucyate, sUtrArthamAtrapratipAdanapradhAno vA sUtrArthaH, khaluzabdasvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, gAthArtha : (prathamavAra) mauna paNe sAMbhaLe, (bIjIvAramAM) huMkAra kare, (trIjI vAra) 15 bADhakAra kare che (cothIvAramAM) pratipRcchA (pAMcamAM zrAvaNamAM) mImAMsA, (chaThThA zravaNamAM) prasaMgapAraMgata ane sAtamAM zravaNe) pariniSThita thAya che. TIkArtha maunapaNe sAMbhaLe arthAt prathamavAra saMyamita zarIravALo thayelo maunapaNe sAMbhaLe, bIjIvAramAM huMkArane Ape arthAt vaMdana kare, trIjIvAramAM "ApazrI jema kaho cho te tema ja che" A rIte tahatti kare, cothA zravaNamAM pUrvAparasUtranA abhiprAyane jANanAra ziSya "A vacana kaI 20 apekSAe ghaTe?" e rIte kaMIka pratipRcchA kare, pAMcamAM zravaNamAM te te padArthonA pramANa (anumAna, Agama vagere)nI jijJAsA rAkhe, chaThThA zravaNamAM uttarottaraguNanI prApti ane te graMthanA pArane pAme che. sAtamAM zravaNamAM ziSya pote gurunI jema te graMthano anubhASaka bane che. ra3ll avataraNikA : A pramANe zravaNavidhi kahI, have vyAkhyAnavidhine kahevAnI icchAvALA kahe che ke 25 gAthArtha : prathamavAra sUtrano artha kahevAmAM Ave che. bIjIvAramAM niryuklimizrita artha ane trIjIvAramAM niravazeSa artha kahevo e pramANe anuyoga karavAnI vidhi jANavI. TIkArtha sUtrano artha te sUtrArtha, je anuyogamAM mAtra sUtrArtha ja pratipAdana karAya che te prathama sUtrArthaanuyoga kahevAya che. athavA sUtrArthanuM pratipAdana e che pradhAna jemAM evA anuyoga sUtrArthaanuyoga kahevAya che. ahIM "vanu" zabda eva arthamAM = avadhAraNa arthamAM che. Azaya 30 8. 3podbhAnikSepanirvavA nathajhibhratipAnAMmavAn 6 vADha 1-2 vAda - bADha mevaitat 5 / x prasaGgapAragamanaM / + miisiio| Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mA bhUt avadhijJAnanA sAmAnyathI bhedA (ni. 25) etaduktaM bhavati-guruNA sUtrArthamAtrAbhidhAnalakSaNa eva prathamo'nuyogaH kAryaH, prArthamikavineyAnAM matisaMmohaH, 'dvitIyaH' anuyogaH sUtraspaizikaniryuktimizrakaH kArya ityevaMbhUto bhaNito jinaizcaturdazapUrvadharaizca 'tRtIyazca niravazeSa:' prasaktAnuprasaktamapyucyate yasmin sa evaM lakSaNo niravaMzeSaH kArya iti, sa 'eSa' uktalakSaNo vidhAnaM vidhiH prakAra ityarthaH, bhaNita: pratipAditaH jinAdibhiH, kva ?, sUtrasya nijena abhidheyena sArdhaM anukUlo yogaH anuyogaH 5 sUtravyAkhyAnamityarthaH, tasminnanuyoge'nuyogaviSaya iti, ayaM gAthArthaH // 24 // samAptaM zrutajJAnam // uktaprakAreNa zrutajJAnasvarUpamabhihitaM sAmprataM prAgabhirhiteprastAvamavadhijJAnamupadarzayannAha-- 81 saMkhAIAo khalu, ohInANassa savvapayaDIo / khaovasamiAo kAo'vi // 25 // kAo bhavapaccaiyA, vyAkhyA - saMkhyAnaM saMkhyA tAmatItAH saMkhyAtItA asaMkhyeyA ityarthaH, tathA saMkhyAtItamanantamapi bhavati, tatazcAnantA api tathA ca khaluzabdo vizeSaNArthaH, kiM e che ke prAthamika ziSyone saMmoha na thAya te mATe gurue prathama mAtra sUtranA artho ja kahevA joIe. jinezvaro ane caudapUrvadharovaDe bIjo anuyoga sUtrasparzikaniryuktithI mizrita kahelo che (arthAt sUtranA dareka dareka, padanI vistRta vyAkhyA karavA dvArA artha jaNAvavo e bIjo anuyoga 15 uhevAya che.) tathA trIjA niravazeSaanuyoga ke jemAM prAsaMgika, anuprAsaMgika sarvavAtonuM varNana karavAmAM Ave che. A pramANe jinezvarovaDe vidhi jaNAvela che. konI vidhi ? te kahe che - sUtrano potAnA artha sAthe je anukULa evo saMbaMdha karavo te anuyoga kahevAya che. A anuyoganI sUtravyAkhyAnanI vidhi (vinezvarovaDe) ahevAyelI che. // 24 // 10 20 avataraNakA : Ama ahIM zrutajJAna kahevAi gayuM. have jenuM pUrve (gA.naM. 16mAM " api " zabdathI) sthana urAyuM hatuM, te avadhijJAnanuM sva3pavarzana ure che gAthArtha : avadhijJAnanA saMkhyAtIta bhedo che. keTalAka avadhijJAno bhavapratyayika ane keTalAka kSAyopamika hoya che. TIkArtha : saMkhyA eTale gaNatarI karavI, je vastu gaNatarIne oLaMgI jAya tene saMkhyAtIta 25 arthAt asaMkhyeya kahevAya che. tathA saMkhyAtIta no artha anaMta paNa thAya che, eTale adhijJAnanA asaMkhya ane anaMta bhedo che. mULagAthAmAM "vruttu" zabda vizeSa arthano dyotaka che te vizeSa 9. nUtanaziSyANAM prapaJcitajJAnAM bAlAnAM / 10. TIkAcUrNyAdirUpaH, prathame saMhitApadalakSaNaH madhye padArthapadavigrahacAlanApratyavasthAnAdirUpaH tRtIyasmiMstu arthApattiprabhRtigamya ityarthaH / 11. sarvazrutaprativyAkhyAnAzakyatvena caturdazavidhanikSepavarNanapratijJAtarUpeNa / 12. sthityAdisAdharmyarUpaM / 30 13. saMkhyAnamapekSya sAmAnye vA napuMsakaM / * kartavyaH / + 0 sparzaka0 2-4-5 / sUtrArthavyA0 1 sUtrAnvA0 2-4-5 / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 82 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara ( ( bhAga - 1 ) vizinaSTi ?- kSetrakAlAkhyaprameyApekSayaiva saMkhyAtItAH, dravyabhAvAkhyajJeyApekSayA cAnantA iti, 'avadhijJAnasya' prAgnirUpitazabdArthasya, sarvAzca tAH prakRtayazca sarvaprakRtayaH, prakRtayo bhedA aMzA iti paryAyAH, etaduktaM bhavati yasmAdavadhe: lorkakSetrAsaMkhyeyabhAgAdArabhya pradezavRddhayA asaMkhyeyalokaparimANaM utkRSTaM AlambanatayA kSetrarmuktaM, kAlazcAvalikA saMkhyeyabhAgAdArabhya 5 samayavRddhayA khalvasaMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIpramANa uktaH, jJeyabhedAcca jJAnabheda ityataH saMkhyAtItAH tatprakRtayaH iti, tathA taijasavAgdravyApAntarAlarvairtyanantapradezakAd dravyAdArabhya vicitravRddhayA sarvamUrttadravyANi utkRSTaM viSayaparimANamuktaM, prativastugatAsaMkhyeyaparyAyaviSayamAnaM ca iti, ata: pudgalAstikAyaM tatparyAyA~zcAGgIkRtya jJeyabhedena jJAnabhedAdanantAH prakRtaya iti, AsAM ca madhye 'kAzcana' anyatamAH 'bhavapratyayA bhavanti asmin karmavazavarttinaH prANina iti 10 bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, sa eva pratyayaH kAraNaM yAsAM tAH bhavapratyayAH pakSiNAM gaganagamanavat, 'tAzca nArakAmarANAmeva, tathA guNapariNAmapratyayAH kSayopazamanirvRttAH artha A pramANe ke kSetra ane kAlarUpa viSayanI apekSAe asaMkhyabhedovALuM tathA dravya ane bhAvarUpa zeyanI apekSAe anaMtAbhedovALuM avidhajJAna hoya che. kahevAno Azaya e che ke jIva avadhijJAnamAM lokarUpakSetranA asaMkhyeyabhAgathI AraMbhI eka--eka pradezanI vRddhithI asaMkhyaloka 15 sudhInA kSetrane joI zakto hovAthI, kAlathI AvalikAnA asaMkhyabhAgathI AraMbhI samayanI vRddhi vaDe asaMkhya utsarpiNI--avasarpiNI sudhI joI zakto hovAthI ane viSayanA bhedathI jJAnabheda paDato hovAthI avidhajJAna asaMkhyabhedavALuM bane che. tathA dravyathI tejasavargaNA ane bhASAvargaNAnI madhyamAM rahelA anaMtapradezavALA dravyathI AraMbhI vicitravRddhivaDe utkRSTathI sarvamUrtadravyone ane bhAvathI dareka dravyomAM rahelA asaMkhya paryAyone jIva avadhijJAnamAM jue 20 che. AthI pudgalAstikAya ane tenA paryAyone AzrayI avadhijJAnanA anaMtA bhedo paDe che, kAraNa ke jJeya (viSaya)nA bhedathI jJAnano bheda paDe che. A bhedomAMthI keTalAka bhedo bhavapratyaya arthAt bhavane kAraNe prApta thAya che. bhavapratyaya eTale karmavaza jIvo jemAM bhame te bhava. ahIM bhava tarIke nArakAdi bhavo jANavA. te bhava jemAM kAraNa che te bhavapratyaya kahevAya che. jema pakSIone pakSInA bhavamAM gaganamAM uDavAnI zakti pakSInA bhavanA kAraNe prApta thAya 25 che, tema A jIvone bhavanA kAraNe ja avidhijJAna prApta thAya che. AvuM avidhajJAna nAraka ane 14. satorapyanantayoranayoravadhijJAnaviSayApekSayA'daH 15. lokazabdena paJcAstikAyasya kSetrazabdena cAnantAkAzasya bodhasaMbhavAduktaM lokakSetreti. loka evArambhAdvA / 16. etAvato lokakSetrasyAsaMbhavAduktaM kSetreti, sAmAnyena sAmarthyApekSaM cedaM na tu tAvati kSetre dRzyaM, vihAya lokaM jIvapudgalayoranavasthAnAt phalaM tu loke sUkSmasUkSmatarArthajJAnaM / 17. utkarSataH pratidravyamasaMkhyeyAn, na tu kadAcanApyanantAn 'nANante 30 pecchai kayAi' tti bhASyokteH, jaghanyatastu saMkhyeyAnasakhyeyAMzca pratidravyaM jAnAti paraM vakSyamANatvAdinA noktaM / 18. bhavapratyayAvadhiprakRtayaH / 0 vartino'nanta0 5 / + pradezikAd 1 - 3-5 / kAyAMstatpa0 / + 0bhede ca 1-2-4-5 / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 avadhinA cauda nikSepAo (ni. 26) & 83 kSAyopazamikA: kAzcana, tAzca tiryaGnarANAmiti / Aha-kSAyopazamike bhAve'vadhijJAnaM pratipAditaM, nArakAdibhavazca audayikaH, sa kathaM tAsAM pratyayo bhavatIti, atrocyate, tA api kSayopazamanibandhanA eva, kiM tu asAveva kSayopazamaH tasminnArakAmarabhave sati avazyaM bhavatItikRtvA bhavapratyayAstA iti gAthArthaH // 25 // sAmprataM sAmAnyarUpatayA uddiSTAnAM avadhiprakRtinAM vAcaH kramavartitvAd AyuSazcAlpatvAt 5 yathAvadbhedena pratipAdanasAmarthyamAtmano'pazyannAha sUtrakAra: - katto me vaNNeuM, sattI ohissa savvapayaDIo ? / caudasavihanikkhevaM, iDDIpatte ca vocchAmi // 26 // vyArA-to ? '?' mama, vaUyituM jIi: bavaH sarvapratI: ?, mAdhupa: parimitatvI vAcaH kramavarttitvAcca, tathApi vineyagaNAnugrahArthaM, caturdazavidhazcAsau nikSepazceti samAsaH, taM 10 avadheH saMbandhiMnaM, AmarpoSadhyAdilakSaNA prAptA Rddhiyaiste prAptardhayaH tAMzca, iha gAthAbhaGgabhayAdvyatyayaH, anyathA niSThAntasya pUrvanipAta eva bhavati bahuvrIhAviti, cazabdaH samuccayArthaH, "vaphTa' upanadAca rUti pathArtha: iriddA devone ja hoya che. keTalAka guNarUpapariNAmapratyayika avadhijJAnabhedo kSayapazamathI thayela hoya che jene kSAyopathamika kahevAya che ane te tiryaMcamanuSyone hoya che. zaMkA : avadhijJAna e kSAyopathamikabhAvanuM che ane nArakAdibhavo audayikabhAvanA che. to audayikabhAvarUpa evA nArakAdi bhavo e avadhijJAnanuM kAraNa kevI rIte banI zake ? samAdhAna : nArakAdibhavapratyayika evA avadhijJAnanA bhedo paNa vAstavika rIte kSayopazamAM pratyayika ja che paraMtu te kSayopazama nArakAdi bhavomAM avazya prApta thato hovAthI bhavapratyayika avadhijJAna kahevAya che. //rapo 20 avataraNikA : "vrArrA nu, modInA gAthA dvArA sAmAnyathI avadhijJAnanA bhedo kahyA, paraMtu vANI kramavartI hovAthI ane AyuSya alpa hovAthI te dareke dareka yathAvat bhedo batAvavAnuM (varNavavAnuM) potAnuM sAmarthya nahIM jotA graMthakArazrI kahe che ke huM gAthArtha : avadhijJAnanA sarvabhedone varNavavAnI mArI zakti kyAM ? to paNa cauda prakAranA nikSepone ane Rddhione huM kahIza. TIkArtha : avadhijJAnanA sarvabhedone varNavavAnI mArI zakti nathI, kAraNa ke mArI vANI kramazaH varte che, ane AyuSya alpa che jyAre bhedo ghaNAM che. to paNa ziSyasamUha upara anugraha karavAne mATe avadhiviSayaka caudaprakAranA nikSepane (kArone) tathA jeoe AmaSadhi vagere Rddhio prApta karela che, te RddhimAnuM vyaktione kahIza. mULagAthAmAM "IDhI patta" zabdamAM ta(ta) pratyayAnta (niSThA-pratyayAnta) evo "patta" zabda bahuvrIhI samAsamAM pUrvapadamAM ja 30 Ave chatAM chaMdanI gUMthaNIno bhaMga na thAya te mATe "patta" zabda uttarapadamAM mUkela che.// ra6ll 19. kAraNakAraNe kAraNatvopacArAt, prayojanaM tu tadudayanAntarIyakatAjJApanaM, anyathAsiddhatvaM tvavazyaklRptatvAnnAtra / 20. saMkhAIAo khalu ohInANassa savvapayaDIo' tti pUrvArdhena / 25 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 84 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) yaduktaM 'caturdazavidhanikSepaM vakSye' iti, taM pratipAdayaMstAvaddvAragAthAdvayamA ohI khittaparimANe, saMThANe ANugAmie / avaTThie cale tivvamanda paDivAutpayAi a // 27 // nANa daMsaNa vibbhaMge, dese khitte I i / DDIpattANuoge ya, emeA paDivattio // 28 // vyAkhyA-tatra avadhyAdIni gatiparyantAni caturdaza dvArANi, Rddhistu caisamuccitatvAt paJcadazaM / anye tvAcAryA avadhirityetatpadaM parityajya AnugAmukamanAnugAmukasahitaM arthato'bhigRhya caturdaza dvArANi vyAcakSate, yasmAt nAvadhiH prakRtiH, kiM tarhi ?, avadhereva prakRtayaH cintyante, yatazca prakRtInAmeva caturdazadhA nikSepa ukta iti / pakSadvaye'pi avirodha iti / tatra 'avadhiriti ' 10 avataraNikA : pUrvagAthAmAM "cauda prakArano nikSepa kahIza" evuM je kahyuM te nikSepane jaNAvatA be dvAragAthA kahe che gAthArtha : 1. avidha 2. kSetraparimANa 3. saMsthAna 4. AnugAmika 5. avasthita 6. cala 7. tIvramaMda 8. pratipAta utpAda. -- 30 - 15 RddhiprAptano anuyoga A pramANe ATalA dvAro pratipAdana karavAnA che. gAthArtha : 9. jJAna 10. darzana 11. vibhaMga 12. deza 13. kSetra 14. gati ane TIkArtha : ahIM avidhathI laIne gati sudhInAM cauda dvAro che ane "ca" zabdathI paMdaramuM RddhidvAra samajavuM. keTalAka AcAryo "avidha" padane choDI anAnugamika sahita Anugamikane arthathI grahaNa karI (arthAt "Anugamika" padathI arthapattithI anAnugamikane umerI) cauda dvAro jaNAve che.AnA kAraNamAM AcAryonuM ema kahevuM che ke ahIM avidhajJAnanA bhedo vicAravAnA 2) hovAthI ane aviSe e bhedarUpa na hovAthI avidha zabda choDI devAya che, kAraNa ke A uparokta gAthAmAM bhedonA ja caudaprakAra pADelA che. (arthAt avidha pote ekabhaMdarUpa nathI). baMne pakSamAM koI virodha nathI. (kAraNa ke "avadhi" zabdathI avadhinuM svarUpavarNana karavAnuM hovAthI e paNa dvArarUpa banI zake. have mULagAthAno akSarArtha kare che.) temAM "avidha'' zabdathI avadhinA nAmAdi sAtaprakAranA nikSepAonuM varNana ka2ze tathA adhizabda be vAra 25 grahaNa karavo e vAta vyAkhyAna karAI. (A paMktino bhAvArtha A pramANe lAge che ke pUrve jo ke "avadhi" zabda be vAra grahaNa karavAnI vAta karI nathI. chatAM prathama mata ke jemAM "avidha"ne paNa dvAra tarIke gaNyuM che. tyAM e arthathI samajavAnuM che, kAraNa ke avadhi, kSetraparimANa vi. avadhijJAnanI prakRttio che ema kahevAno bhAva che. eTale ekavAra "avadhi" zabda prathamAvibhaktimAM ane bIjIvAra chaThThI 21. SaDviMzatitamagAthAyAM 'caudasavihanikkhevaM iDDIpatte ya' ityatra casyoktasamuccayArthatvAccazabdasamuccayanaM / * gae 4 + iA Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhinA vizeSa bhedo (ni. 27-28) avadhernAmAdibhedabhinnasya svarUpamabhidhAtavyaM, tathA avadhizabdo dvirAvartyata iti vyAkhyAtamiti / tathA ' kSetraparimANa' iti kSetraparimANaviSayo'vadhirvaktavyaH, evaM saMsthAnaviSaya iti / athavA 'arthAdvibhaktipariNAma' iti dvitIyaiveyaM, tatazca avadherjaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaM kSetrapramANaM vaktavyaM / tathA saMsthAnamavadhervaktavyam / 'AnugAmuka iti dvAraM' anugamanazIla AnugAmukaH, vipakSovadhivatta vyaH, ArAnta: zabda: prathamAnta kRtiA, yathA 'vare Agacchar3a '( uttarA 5 a0 12gA0 6 ) ityAdi / tathA avasthito'vadhirvaktavyaH, dravyAdiSu kiyantaM kAlaM apratipatitaH sanupayogato labdhitazcAvasthito bhavati / tathA calo'vadhirvaktavyaH, calo'navasthitaH, sa ca vardhamAnaH zrIyamANo vA bhavati / tathA 'tIvramandAviti dvAraM' tIvro mando madhyamazcAvadhirvaktavyaH, tatra tIvro vizuddhaH, mandazcAvizuddhaH, tIvramandastUbhayaprakRtiriti / 'pratipAtotpAdAviti dvAraM' ekakAle dravyAdyapekSayA pratipAtotpAdAvavadhervaktavyau // 27 // 85 10 dvitIyA thAvyAhyA--tathA 'jJAnavarzanavimaGgA' vartAvyA:, mitra jJAnaM ? fo vA varNanaM? vibhaktimAM lIdhela hovAthI be vAra avidhazabdanuM grahaNa karavuM paDe.) pachI kSetraparimANavALuM avadhijJAna kahevuM, pachI saMsthAnaviSayavALuM avadhijJAna kahevuM. (mULagAthAmAM badhA padone prathamA vibhakti che, eTale "avadhinuM kSetraparimANa" ema na kahetA, "kSetraparimAviSayavALuM avadhi' ema kahyuM che.) athavA artha mujaba vibhakti samajavAnI hovAthI A dvitIyA vibhakti 15 samajavI, eTale avidhanAM jaghanya-madhyama-utkRSTa bhedavALA kSetraparimANane kahevuM, tathA avidhanA saMsthAnane kahevuM. tathA AnugAmika e pramANe je dvAra che tenI vyAkhyA kare che. pAchaLa--pAchaLa javAnA svabhAvavALuM je hoya te AnugAmika kahevAya che. ahIM vipakSa eTale anAnugamika sahita AnugAmika avidha kahevo. mULagAthAmAM "bhumi" je zabda che tenA aMtamAM "" kAra che, te prathamAvibhaktivALo 20 hovAthI "AnugAmika evo avadhi" e pramANe avadhinA vizeSaNa tarIke jANavo jema ke '"yare JAjIrU' ahIM ''re'' mAM hAra e prathamAvibhakti hovAthI "koNa Ave che ?'" e pramANe artha karAya che. tathA avasthita avadhi kahevo arthAt dravyAdimAM avadhi satata upayogathI ane labdhithI keTalA kALa sudhI avasthita hoya che ? te jaNAvavuM. tathA cala avidha arthAt anavasthita avidha jaNAvavo te vardhamAna ane kSIyamANa ema be prakAre hoya che. tyAra pachI tIvra, maMda ane madhyama 25 avidha kahevo. temAM tIvra eTale vizuddha, maMda eTale avizuddha ane madhyama eTale tIvra-maMda ubhayaprakRtivALo. tathA ekakALe dravyAdi apekSAe avadhino pratipAta ane utpAda batAvavo // 27aa A pramANe prathamagAthAno artha pUrNa karI have bIjI gAthAno artha jaNAve che ke- tyArapachI jJAna,darzana ane vibhaMga kahevA arthAt ahIM jJAna zuM che, darzana zuM che ? vibhaMga eTale zuM ? ane A badhAnuM 22. tatrAvadhyAdInItyatra vyAkhyAtamarthataH, tatazcAgretaneSu avadhipadayojanA, Tippanake anye tvAcAryA 30 ityatretivyAkhyAtaM, atra vA''vRttistathA ca prathamAntatA prakRtitve kSetraparimANAdau yojyatayeti ca 23. pratipattirityartha, anyamatApekSavAd:, vyAvrAnaM vAta: tanmatasa * garthavazAt -6 / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 ja Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) ko vA vibhaGgaH ? parasparatazcAmISAM alpabahutvaM cintyamiti / tathA 'dezadvAraM' kasya dezaviSayaH sarvaviSayo vA'vadhirbhavatIti vaktavyam / 'kSetradvAraM' kSetraviSayo'vadhirvaktavyaH, saMbaddhAsaMbaddhasaMkhyeyAsaMkhyeyApAntarAlalakSaNakSetrAvadhidvAreNetyarthaH / 'gatiriti ca' atra itizabda Adyarthe draSTavyaH, tatazca gatyAdi ca dvArajAlamavadhau vaktavyamiti / tathA prAptaddharyanuyogazca karttavyaH, 5 anuyogo'nvAkhyAnaM, evamanena prakAreNa 'etA' anantaroktAH 'pratipattayaH' pratipAdanAni, pratipattayaH paricchittaya ityarthaH, tatazcAvadhiprakRtaya eva pratipattihetutvAt pratipattaya ityucyanta iti gAthAdvayasamudAyArthaH // 28 // sAmpratamanantaroktadvAragAthAdvayAdyadvAravyAcikhyAsayedamAha - nAmaM ThavaNAdavie, khitte kAle bhave ya bhAve ya / eso khalu nikkhevo ohissA hoi sattaviho // 29 // vyAkhyA-tatra nAma pUrva nirUpitaM, nAma ca tadavadhizca nAmAvadhiH, yasyAvadhiriti nAma kriyate, yathA maryAdAyAH / tathA sthApanA cAsAvavadhizca sthApanAvadhiH, akSAdivinyAsaH / athavA avadhireva ca yadabhidhAnaM vacanaparyAyaH sa nAmAvadhiH, sthApanAvadhiryaH khalu AkAravizeSaH tattadravyakSetrasvAminAmiti / tathA dravye'vadhivyAvadhiH, dravyAlambana ityarthaH / athavA'yaM 5 paraspara alpabadutva vicAravuM. tathA kone dezaviSayaka ke sarvaviSayaka avadhi hoya che te kahevuM. tyAra pachI saMbaddha, asaMbaddha, saMkhyaya, asaMkhyaya, apAntarAlarUpa kSetranA avadhidvArA kSetraviSayaka avadhi karavA yogya che. "tarati gha" ahIM "ti" zabda "vagere" arthamAM hovAthI gati vagere anya pratihAro avadhinA nirUpaNamAM kahevA yogya che. tyAra pachI prApta RddhivALAno anuyoga = kathana kahevA yogya che. A pramANe upara batAvela cauda pratipAdano (bodha) che. ahIM avadhinA bhedo ja 20 bodhanuM kAraNa hovAthI (bhedone ja) bodha tarIke kahevAya che. ll28. avataraNikA : upara batAvelA caudAromAMnA prathamadvAranI vyAkhyA karavAnI icchAthI AgaLanI gAthA kahe che ? gAthArtha : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAva A sAtaprakArano avadhino nikSepa che TIkArtha : nAmanikSepanI vyAkhyA pUrve kahevAya gaI. nAma evo avadhi te nAma avadhi. jenuM "avadhi" e pramANe nAma karAya che te nAma-avadhi, jemake maryAdAnuM "avadhi" bIju nAma che mATe maryAdA e nAma-avadhi kahevAya che. tathA akSAdimAM avadhinI sthApanA e sthApanA avadhi jANavo athavA "avadhi'' e pramANenuM je vacanaparyAyarUpa nAma che (arthAt avadhi' e pramANenA traNa akSarAtmaka je nAma che) te nAma-avadhi, ane sthApanA-avadhi 30 tarIke avadhijJAnamAM dekhAtA dravyano, kSetrano ke avadhijJAnavALA AtmAno AkAra jANavo. tathA dravyane viSe rahelo dravyanA AlaMbanavALo avadhi dravyAvadhi athavA mULagAthAmAM "vipa" zabda * mathereva 6- + tadra2-2-3 / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhijJAnanuM jaghanya kSetraparimANa (ni. 30) ekArAntaH zabdaH prathamAnta itikRtvA dravyamevAvadhirdravyAvadhiH, bhAvAvadhikAraNaM dravyamityarthaH, yadvotpadyamAnasyopakArakaM zarIrAdi tadavadhikAraNatvAd dravyAvadhiH / tathA kSetre'vadhiH kSetrAvadhiH, athavA yatra kSetre'vadhirUtpadyate tadevA vadheH kAraNatvAt kSetrAvadhiH, pratipAdyate vA / tathA kAle'vadhiH, kAlAvadhiH athavA yasmin kAle avadhistatpadyate kathyate vA sa kAlAvadhiH, bhavanaM bhavaH, sa ca nArakAdilakSaNaH, tasmin bhave'vadhirbhavAvadhiH / bhAvaH kSAyopazamikAdi: 5 dravyaparyAyo vA, tasminnavadhiH bhAvAvadhiH, cazabdau samuccayArthI, 'eSaH' anantaravyAvarNitaH, khaluzabdaH evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, eSa eva nAnyaH, nikSepaNaM nikSepaH, avadherbhavati 'mavidha:' saptaprAr kRti mAthArtha: ArA idAnIM kSetraparimANakhyadvitIyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha jAvaiyA tisamayAhAragassa suhumassa paNagajIvassa / ogAhaNA jahaNNA, ohIkhittaM jahaNaNaM tu // 30 // 87 ekAra annavALo hovAthI prathama vibhaktivALo mAnatA dravya pote ja avidha tarIke jANavuM, arthAt bhAva--avidhanuM kAraNa je dravya bane te dravyAvadhi, athavA utpanna thatAM avidhanA upakAraka evA je zarIrAdi, bhAva-avadhinA kAraNa hovAthI dravyAdhi jANavA. 10 kSetrane viSe avadhi te kSetrAdhi (arthAt je kSetranuM jJAna thAya te kSetra kSetrAdhi jANavuM)athavA 15 je kSetramAM avidha utpanna thAya che te kSetra avadhinuM adhikaraNa hovAthI kSetrAdhi kahevAya che. (ahIM kSetranI prAdhAnyanI vivakSA karavAthI te avidha kSetramAM vyapadeza karAya che mATe te avidha kSetrAdhi kahevAya che.) athavA je kSetramAM avidhinuM pratipAdana karAya che te avidha kSetrAvidha jANavo. tathA kALane viSe je avadhi (arthAt je kALanuM jJAna thAya) te kALAviSe, athavA je kALamAM avidha utpanna thAya che ke pratipAdana karAya che (te kALamAM avidha vyapadeza karAto 20 hovAthI) te avidha kALAvidha kahevAya che. tathA thavuM te bhava - nArakAdirUpa. te nArakAdirUpa bhavamAM utpanna thato avidha te bhavAvidha kahevAya che. tathA bhAva eTale kSAyopamikAdi athavA dravyano paryAya, tene viSe rahela avadhi te bhAvAvidha. ca zabdo samuccaya arthamAM che ane khalu zabda avadhAraNa arthamAM che. A anantara (hamaNAM ja) varNana karelA ja avidhanA sAtaprakAranA nikSepA che, bIjA nahIM. A pramANe 25 gAthArtha jANavo. // 2 // avataraNikA : have kSetraparimANa nAmanA bIjAdvAranA arthane kahevAnI icchAthI kahe che gAthArtha : trisamayAhAraka evA sUkSma panakajIvanI jeTalI jaghanya avagAhanA hoya che teTaluM avadhijJAnanuM jaghanya kSetraparimANa jANavuM. 24. sadhiyaMtra kSetre vyAdhyAyate sa kSetrAdhirityartha: / / mAvAvaSe: jA huM I 0vadhi- 30 vaM| * midhibhurAha 2-4 / vAt / A Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 88 reka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vyAkhyA-tatra kSetraparimANaM jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaM bhavati, yatazca prAyo jaghanyamAdau atastadeva tAvatpratipAdyate-'yAvatI' 'yatparimANA, trInsamayAn AhArayatIti trisamayAhArakastasya, sUkSmanAmakarmodayAt sUkSmaH tasya, panakazcAsau jIvazca panakajIvaH vanaspativizeSa ityarthaH, tasya, avagAhanti yasyAM prANinaH sA avagAhanA tanurityarthaH, 'jaghanyA' sarvastokA, avadheH 5 kSetraM avadhikSetraM, 'jaghanyaM' sarvastokaM, tuzabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaHavadheH kSetraM jaghanyametAvadeveti gAthAkSarArthaH / atra ca sampradAyasamadhigamyo'yamarthaH yojanasahastramAno matsyo mRtvA svakAyadeze yaH / utpadyate hi sUkSmaH, panakatveneha sa grAhyaH // 1 // saMhRtya cAdyasamaye, sa hyAyAmaM karoti ca prataram / saMkhyAtItAkhyAGgalavibhAgabAhu lyamAnaM tu // 2 // svakatanupRthutvamAtraM, dIrghatvenApi jIvasAmarthyAt / tamapi dvitIyasamaye, saMhRtya karotyasau sUcim // 3 // saMkhyAtItAkhyAGgulavibhAgaviSkambhamAnanirdiSTAm / nijatanupRthutva yA, tRtIyasamaye tu saMhRtya // 4 // 15 TIkArtha : kSetranuM parimANa jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa prakAre hoya che. temAM prAya: karIne prathama jaghanya avadhi utpanna thatuM hovAthI pahelA jadhanyaparimANa batAve che. "yAvatI" eTale jeTalA parimANavALI (avagAhanA), traNa samayano je AhAra kare te trisamaya AhAraka-tenI, sUkSmanAmakarmanA udayathI sUkSma-tenI, panakarUpa je jIva arthAt nigodano jIva tenI, jene viSe jIva rahe te avagAhanA arthAt zarIra, "jaghanyA" sarvathI ochI (avagAhanA) 20 te avadhinuM jaghanyakSetra jANavuM. "tu" zabda evakAra arthavALo che ane te "ja" kAra arthamAM che teno A pramANe prayoga karavo avadhinuM jaghanya kSetra ATaluM ja hoya che. (A gAthAno anvaya A pramANe :- trisamayAhAraka evA sUkSma nigodanA jIvanI jaghanya avagAhanA jeTalA pramANanI hoya teTalA pramANanuM kSetra avadhinuM jaghanyakSetra che.) A gAthAno artha saMpradAyAnusAre spaSTa karIne have batAve che. eka hajAra yojanavALo 25 je matsya marIne potAnI kAyAnA eka dezamAM utpanna thAya che te ahIM sUkSmapanaka tarIke grahaNa karavo //lA te jIva prathama samaye AyAmane saMharI aMgulanA asaMkhyAtabhAgapramANa pahoLuM pratara race che //rA A jIva dIrgha eTale ke potAnA zarIra pramANa lAMbA evA paNa te pratarane potAnA sAmarthyathI saMharI bIjA samaye sUcirUpe kare che |3ii trIjA samaye aMgulanA asaMkhyabhAga pramANa pahoLI ane potAnA zarIra jeTalI lAMbI sUcine saMharI II 30 25. AyAmastu pramANaM mAdityukterbAhalyarUpapramANasaMkocakRtistathAcAGgalAsaMkhyabhAgabAhalyoktirna virodhAvahA / 26. tiryak / 27. UrdhvAdhaH / 28. dairghyarUpA vistRtiH pRthutvaM / + yAvatpari0 - 0bAhalya0 dIdhAM 4-1-6 ! Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'trisamayAhAraka' zabdanuM grahaNa zA mATe ? (ni. 30) utpadyate ca panakaH, svadehadeze sa sUkSmapariNAmaH / samayatrayeNa tasyAvagAhanA yAvatI bhavati // 5 // 89 tAvajjaghanyamavagherAlambanavastubhAjanaM kSetram / idamitthameva munigaNasusaMpradAyAt samavaseyam // 6 // SaDbhiH kulakam / atra kazcidAha- kimiti mahAmatsyaH ? kiM vA tasya tRtIyasamaye nijadehadeze samutpAdaH ? 5 trisamayAhArakatvaM vA kalpyata iti ?, atrocyate sa eva hi mahAmatsyaH tribhiH samayairAtmAnaM saMkSipan prayatnavizeSAt sUkSmAvagAhano bhavati nAnyaH, prathamadvitIyasamayayozca atisUkSmaH caturthAdiSu cAtisthUraH trisamayAhAraka eva ca tadyogya ityatastadgrahaNamiti / anye tu vyAcakSatetrisamayAhAraka iti, AyAmaviSkambhasaMhArasamayadvayaM sUcisaMharaNotpAdasamayazcetyete trayaH samayAH, te sUkSma pariNAmavALo panakajIva potAnA dehanA eka dezamAM utpanna thAya che, AvA te 10 jIvanI traNa samaya pachI jeTalI avagAhanA thAya che / / 5 / / teTaluM avadhinuM jaghanya AlaMbana vastunA AdhArarUpa kSetra jANavuM, munigaNanA susaMpradAyathI (AveluM) A kSetra pramANa e pramANe ja jANavA yogya che dA (bhAvArtha A pramANe : eka hajAra yojana lAMbo je matsya potAnA zarIranA ja eka dezamAM utpanna thAya te jIva ahIM levo ane te prathama samaye potAnA zarIra sAthe sambaddha 15 AtmapradezonAM AyAmane=zarI2 pramANa jADAine saMharI aMgulanA asaMkhyeyabhAga jeTalI jADAIvALuM ane potAnA dehanI laMbAI + pahoLAI pramANa vistAravALuM pratara race che. te pratarane paNa bIjA samaye pahoLAI laMbAIthI saMharI aMgulanA asaMkhyayabhAga jeTalI pahoLI ane svadeha jeTalI lAMbI sUcine race che. trIjA samaye te sUcine paNa saMharI asaMkhyeya bhAga mAtra pramANavALA potAnA zarIranA eka pradezamAM sUkSma nigoda tarIke utpanna thAya che. utpattinA 20 prathama samayathI mAMDI trIjA samaye vartatA jIvanuM jeTaluM za2I2pramANa hoya che, teTaluM avidhanA viSayabhUta vastunA AdhArarUpa kSetra jANavuM, arthAt uparokta za2I2pramANa kSetramAM rahela vastune jIva potAnA jaghanya avadhimAM jue che. A pramANe munigaNanI paraMparAthI jANavA maLela avadhinuM jaghanyakSetra jANavuM.) zaMkA : ahIM mahAmatsya ja kema grahaNa karyo ? athavA te mahAmatsyano potAnA zarIradezamAM 25 trIjA samaya utpAda zA mATe kalpyo ? athavA ahIM trisamayAhArakatva ja kema kahyuM ? samAdhAna : te mahAmatsya ja traNa samaya vaDe potAne saMkSepato prayatnavizeSathI sUkSmazarI2vALo thaI zake che. anya jIva sUkSma avagAhanAvALo banI zakto nathI ane prathama-- bIjA samaye te jIva atisUkSma ane cothA vagere samayamAM atisthUla hoya che jyAre trisamaya-- AhA2vALA jIvanI avagAhanA ja jaghanyakSetranA nirUpaNane yogya hovAthI trisamaya--AhArakatva 30 grahaNa karyuM che. keTalAka AcAryo "trisamayAhAraka' zabdano A pramANe artha kare che ke "laMbAI ane pahoLAInuM saMharaNa karavAnA be samayo tathA sUcisaMharaNa ane utpattino eka samaya, ema Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 roka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) vigrahAbhAvAccAhAraka eteSu, ityata utpAdasamaya eva trisamayAhArakaH sUkSmaH panakajIvo jaghanyAvagAhanazca, atastatpramANaM jaghanyamavadhikSetramiti, etaccAyuktaM, trisamayAhArakatvasya panakajIvavizeSaNatvAt, matsyAyAmaviSkambhasaMharaNasamayadvayasya ca panakasamayAyogAt, trisamayAhArakatvAkhyavizeSaNAnupapattiprasaGgAt iti, alaM prasaGgenetigAthArthaH // 30 // 5 evaM tAvat jaghanyamavadhikSetramuktaM, idAnIM utkRSTamabhidhAtukAma Aha savvabahuagaNijIvA, nirantaraM jattiyaM bharijjAsu / khittaM savvadisAgaM, paramohI khitta niddiTTho // 31 // vyAkhyA-sarvebhyo vivakSitakAlAvasthAyibhyo'nalajIvebhya eva bahavaH sarvabahavaH, na mUtamaviSya:, nApi zeSanavemma:, vartaH ?, khaMkhavo, mana te vIvIza niva, 1) sarvabahavazca te'gnijIvAzca sarvabahvagnijIvAH, 'nirantara' iti kriyAvizeSaNaM 'yAvat' yAvatparimANaM 'bhRtavanto vyAptavantaH 'kSetraM' AkAzaM, etaduktaM bhavati-nairantaryeNa viziSTaMsUcIracanayA yAvat bhRtavanta iti / bhUtakAlanirdezazca ajitasvAmikAla eva prAyaH sarvabahavo'nalajIvA bhavanti traNa samayo jANavA, vaLI vigrahagatino abhAva hovAthI A traNe samayamAM jIva AhAraka ja che tethI utpattinA samayeja trisamaya-AhAraka jIva kahevAya che. ane tenI jadhanya avagAhanA +5 pramANa avadhinuM jaghanyakSetra jANavuM" A artha ghaTato nathI kAraNa ke trisamayaAhArakatva panakajIvanuM vizeSaNa che. matsyanA AyAma ane vikhaMbha saMharaNanA be samaya panakasamayAM tarIke nathI paNa majyanA samayo ja che tethI trisamayAhArakatvarUpa vizeSaNa nahIM ghaTavAno prasaMga AvavAthI utpattinA prathama samayathI trIjA samaye ja trisamayAhArakatva jANavuM 13 ll avataraNikA : A pramANe avadhinuM jaghanyakSetra kahyuM. have utkRSTakSetrane kahevAnI icchAvALA 20 graMthakArazrI kahe che gAthArtha : sarvAdhika agnikAyanA jIvo niraMtara sarvadizAsaMbaMdhI jeTaluM kSetra bhare teTalA pramANa kSetravALo paramAvadhi kahela che. TIkArtha : vivakSitakALamAM rahela agnikAyanA jIvothI ja adhika te sarvAdhika kahevAya. (arthAt A avasarpiNImAM je kALamAM agnikAyanI sauthI vadhu saMkhyA hatI te kALanI te saMkhyA 25 ahIM sarvAdhika jANavI.) enI pahelAnA bhUtakALa ke bhaviSyakALanA jIvonI saMkhyAthI adhika te sarvAdhika evo artha karavo nahIM. tathA agnikAyanA jIvone ja AzrayI adhika saMkhyA levI paNa zeSapRthvI vagere jIvothI adhika saMkhyA, evo paNa artha karavo nahIM kAraNa ke zeSajIvo karatA agnikAyanI saMkhyA adhika saMbhavI zaktI nathI. AvA sarvAdhika agnikAyanA jIvo aMtara vinA (eka sIdhI lITImAM goThavatA badhI dizAmAM) viziSTa sUciracanAvaDe jeTaluM kSetra roke 30 teTalA kSetra pramANa paramAvadhi jANavo arthAt paramAvadhinuM utkRSTakSetra ATaluM jANavuM. mULagAthAmAM marinnA' e pramANe bhUtakALano je nirdeza karyo te A avasarpiNImAM ajitanAtha bhagavAnanA 21. nizIrAvanAradanathI . * marinnam 2-4-6 ! Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhijJAnanuM utkRSTakSetraparimANa (ni. 31) saipha 91 asyAmavasarpiNyAM ityasyArthasya khyApanArthaH, idaM cAnantaroditavizeSaNaM kSetramekadikkamapi bhavati, * ata Aha-'sarvadikkaM' anena sUcIparibhramaNapramitamevAha, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, 'kSetraM' anantaravyAvarNitaM prabhUtAnalajIvamitamaGgIkRtya nirdiSTaH kSetranirdiSTaH, pratipAdito gaNadharAdibhiriti, tatazca paryAyeNa paramAvadheretAvatkSetramityuktaM bhavati / athavA sarvabahvagnijIvA nirantaraM yAvad bhRtavantaH kSetraM sarvadikkaM etAvati kSetre yAnyavasthitAni dravyANi tatparicchedasAmarthyayuktaH paramAvadhi: 5 kSetramaGgIkRtya nirdiSTo, bhAvArthastu pUrvavadeva, ayamakSarArthaH / idAnIM sAmpradAyikaH pratipAdyatetatra sarvabahvagnijIvA bAdarAH prAyo'jitasvAmitIrthakarakAle bhavanti, tadArambhakapuruSabAhulyAt, sUkSmAzcotkRSTapadinastatraivAvarudhyante, tatazca sarvabahavo bhavanti / teSAM ca svabuddhayA SoDhA'vasthAnaM kalpyate-ekaikakSetrapradeza ekaikaMjIvAvagAhanayA sarvatazcaturasro ghanaH prathama, sa eva jIvaH samayamAM ja prAyaH sarvAdhika jIvo hatA e dekhADavA karyo che. upara batAvela vizeSaNavALuM kSetra 10 ekadizAmAM paNa hoI zake che. tethI kahe che ke - sarvadizA saMbaMdhI kSetra jANavuM. "sarvadiku vizeSaNa dvArA sUcinA paribhramaNathI mapAyela kSetra kahyuM. (arthAtu ATalI saMkhyAvALA jIvone eka dizAmAM sIdhI lITImAM goThavo ane pachI te sIdhI lITIne (dorInI jema) cAre dizAmAM bhamAvato sarva dizAmAM goLAkAramAM jeTaluM kSetra rokAze teTaluM kSetra utkRSTa kSetra jANavuM) Ama, gaNadharovaDe sarva agnikAyanA jIvothI mapAyela kSetrane AzrayI ATalo paramAvadhi' pratipAdana 15 karAyo che, ane tethI paryAyathI = 'paramAvadhi' zabdanI vibhakti badalavAthI "paramAvadhinuM ATalA pramANa kSetra che" e pramANe kaheluM thAya che. athavA sarvAdhika agnijIvo niraMtara sarvadipha saMbaMdhI jeTalA kSetrane vyApe che teTalA kSetramAM rahelA dravyone jANavAnA sAmarthyathI yukta paramAvadhi kSetrane AzrayI kahela che. A akSarArtha kahyo. have paraMparAmAM Avela artha kahe che-ajitasvAminA tIrthakALamAM bAdara agninA 20 AraMbhaka manuSyo ghaNA hovAthI te kALamAM agnijIvo prAyaH sarvAdhika hatA ane utkRSTapadavartI sUkSmAgnikAyanA jIvo paNa te ja kALamAM hatA. tethI baMne maLI sarvAdhika jIvo thAya che. avadhinuM kSetra jANavA mATe A jIvonI potAnI buddhithI cha prakAre racanAo kalpAya che. temAM A prathama racanA ekeka AkAza pradezamAM ekekajIvanI avagAhanAvaDe corasaghana OOO Raa karavAthI prApta thAya che. 25 OOO A Xaa (kahevAno Azaya e che ke corasaghana jayAre banAvavuM hoya tyAre 9 (2) AkAza pradeza citramAM batAvyA pramANe goThavavA. tenI upara ane nIce paNa A ja rIte 9-9 AkAza pradeza goThavatAM kula satyAvIza AkAzapradezono corasaghana taiyAra thAya che. A satyAvIza AkAzapradeza upara darekamAM ekeka ema satyAvIza agnikAyanA jIvo sthApavAthI agnikAya jIvono corasaghana taiyAra thAya che. ahIM satyAvIzano AMkaDo eka 30 30. rUpAntareNa / 31. atra pakSe analajIvamitakSetrasthitadravyaparicchedazaktiH / 32. manuSyArthaparaM purusspdN| 33. anantAnantAsvavasarpiNISu kasmiMzcideva dvitIyatIrthakarakAle ete, tadAnIMtanA evotkRSTA vIrI grA:, Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 ja Avazyaka niryukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) svAvagAhanayA dvitIyaM, evaM prataro'pi dvibhedaH, zreNyapi dvibhedA, tatra AdyAH paJca prakArA anAdezAH, kSetrasyAlpatvAt vacitsamaiyavirodhAcca, SaSThaH prakArastu sUtrAdeza iti, tatazcAsau zreNI avadhijJAninaH sarvAsu dikSu zarIraparyantena bhrAmyate, sA ca asaMkhyeyAn aloke lokamAtrAn kSetravibhAgAn vyApnoti, etAvadavadhikSetraM utkRSTamiti, sAmarthyamaGgIkRtyaivaM prarUpyate, etAvati 5 kSetre yadi draSTavyaM bhavati tadA pazyati na tvaloke draSTavyamasti iti gAthArthaH // 31 // evaM tAvajjaghanyamutkRSTaM cAvadhikSetramabhihitaM, idAnIM vimadhyamapratipipAdayiSayA etAvatkSetropalambhe caitAvatkAlopalambhaH, tathA etAvatkAlopalambhe caitAvatkSetropalambha ityasyArthasya pradarzanAya cedaM gAthAcatuSTayaM jagAda zAstrakAra: ___aMgulamAvaliyANaM, bhAgamasaMkhijja dosu saMkhijjA / 10 kalpanAthI lIdho che. bAkI agnikAyanA jIvonI jeTalI saMkhyA hoya teTalA pramANa AkAzapradezone uparokta paddhatithI goThavI te dareka AkAzapradezomAM ekeka jIva mUkI corasaghana taiyAra thAya che Aja pramANe bIjI racanA paNa jANavI paraMtu temAM eTalo ja pheraphAra karavo ke dareka jIvane pota-potAnA zarIra pramANa AkAzapradezamAM sthApavA arthAta asaMkhya AkAzapradezamAM ekeka jIvana sthApI corasaghana racavuM. A ja pramANe pratara ane zreNimAM paNa be--be bheda pADatA kula cha racanAo 15 thaze. temAM prathama pAMca racanAo khoTI che kAraNa ke A rIte sthApelA jIvo asatkalpanAe bhamAvatA jeTalA kSetrane sparze che te kSetra khUba ja nAnuM paDe che jayAre avadhijJAnanuM kSetra enA karatA ghaNuM adhika che. ane kyAMka Agamavirodha paNa Ave che. (jemake, prathama racanAmAM kahyuM ke dareka jIvane ekeka AkAzapradezamAM sthApavA, paraMtu jIva ochAmAM ochA asaM. AkAzapradezamAM ja rahI zake che. evuM AgamamAM kaheluM hovAthI Agamavirodha Ave e pramANe vi.A bhASya gA.naM. 601mAM kahela che.) 20 chellI chaThThI racanAmAM jIvone pota-potAnuM zarIra jeTalA AkAzapradezamAM rahetuM hoya teTalA AkAzapradezamAM sthApI tenI eka zreNI banAvI cAre dizAmAM avadhijJAnInA zarIranta bhAgathI bhamADatAM jeTaluM kSetra sparze teTaluM kSetra avadhijJAnanuM utkRSTakSetra jANavuM. te kSetra alokamAM asaMkhyaya lokapramANa thAya che. A kSetrapramANa avadhijJAnanA sAmarthyane AzrayI jANavuM, arthAt ATalA kSetramAM jo jovA yogya koI vastu hota to jota, paNa alokamAM koI vastu hotI nathI. II31II. 25 avataraNikA : A pramANe jaghanya ane utkRSTa avadhikSetra kahyuM. have madhyamakSetrane batAvavAnI icchAthI ATalA kSetrane jotI vyakti ATalA kAlane jue che ane ATalA kAlane jotI vyakti ATalA kSetrane jue che." A arthane batAvavA zAstrakAra cAragAthAne kahe che : gAthArtha : avadhijJAnI aMgula ane AvalikAnA asaMkhya bhAgane ane baMnenA 34. zarIradvAretyarthaH / 35. asaMkhyAkAzapradezAnantareNAvagAhanA'bhAvAt iti maladhArihemacandra30 patiH | 36. viSayavaividheratno 2 tAdazadravyAmavImavAmAnatAdropanirIzvaraVITyAda | - rU7. no tu sUkSmasUkSmatarAvastunena sAmarthyavRddhiH | (vizeSAvazya gAthA 6 06 ) 28. vApekSitanadhAmadhyamoSTavIt | Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhijJAnanuM madhyamakSetraparimANa (ni. 32-35) zaika 93 aMgulamAvaliaMto, AvaliA aMgulapuhuttaM // 32 // hatthaMmi muhuttanto, divasaMto gAuyaMmi boddhavvo / joyaNa divasa huttaM, pakkhanto paNNavIsAo // 33 // bharahaMmi addhamAso, jaMbUdIvaMmi sAhio mAso / vAsaM ca maNualoe, vAsapuhuttaM ca ruyagaMmi // 34 // saMkhijjaMmi u kAle, dIvasamuddAvi hu~ti saMkhijjA / kAlaMmi asaMkhijje, dIvasamuddA u bhaiyavvA // 35 // prathamagAthAvyAkhyA-'aGgalaM' kSetrAdhikArAt pramANAGgalaM gRhyate, avadhyadhikArAcca ucchyAGgalamityeke, 'AvalikA' asaMkhyeyasamayasaMghAtopalakSitaH kAlaH, uktaM ca - "asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamitisamAgameNaM sA egA Avaliyatti vuccati' 10 aGgalaM cAvalikA ca aGgalAvalike tayoragulAvalikayoH, 'bhAga' aMzaM asaMkhyeyaM pazyati avadhijJAnI, etaduktaM bhavati kSetramagulAsaMkhyeyabhAgamAnaM pazyan kAlataH AvalikAyA asaMkhyeyameva bhAgaM pazyatyatItamanAgataM ceti, kSetrakAladarzanaM copacAreNocyate, anyathA hi saMkhyAtabhAgane jue che. jyAre aMgulamAtrakSetrane jue che tyAre nyUna AvalikAne jue che tathA AvalikAne joto aMgulapRthakatva pramANa kSetrane jue che. 15 gAthArtha : hastapramANa kSetrane joto kAlathI pUnamuhUrtane, kAlathI nyUnadivasane joto kSetrathI ekagAune, kSetrathI yojanane joto kAlathI divasapRthakatvane, tathA kAlathI jUnapakSane joto kSetrathI paccIza yojanAne jue che. gAthArtha : bharatakSetrane joto kAlathI ardhamAsane, jaMbUdvIpane joto kAlathI sAdhikamAsane, manuSyalokane joto kAlathI varSane tathA rUcakanAmanA bAhyadvIpane joto varSapRthatvane jue che. 20 gAthArtha : saMkhyAtakAlane joto saMkhyAtA dvIpasamudrone, asaMkhyAtakAlane jotA kSetrane AzrayI dviIpasamudramAM bhajanA. TIkArtha : kSetrano adhikAra hovAthI ahIM aMgula tarIke pramANAMgula jANavuM ane keTalAka loko avadhino adhikAra hovAthI utsadhAMgula kahe che (pramANAMgula, utsadhAMgula karatAM 400 gaNuM moTuM hoya che zAzvata vastu mApavA mATe pramANAMgulano upayoga thAya che, jyAre zarIra vi. 25 mApavA mATe utsadhAMgulano upayoga thAya che.) "AvalikA" eTale asaMkhya samayonA samUhathI oLaMkhAto kAla. kahyuM che "asaMkhyayasamayonA samUhavaDe eka AvalikA kahevAya che." aMgula ane AvalikAnA asaMkhyayabhAgane avadhijJAnI jue che arthAt aMgulanA asaMkhya bhAgamAtrane jonAra kAlathI bhUta-bhaviSyamAM AvalikAnA asaMkhyAtamAM bhAgane jue che. kharekhara to kSetramAM rahela darzanayogya dravyone ane teTalA kALamAM rahelA bhUta-bhAvI dravyonA paryAyone jue che, 30 ___ 39. asaMkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena saikA''valiketyucyate (anuyogadvAravRttiH 4rU0 ) I Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 - mAvazya: niyujita * rimadrIyavRtti * sAmASAMtara ((01-1) kSetravyavasthitAni darzanayogyAni dravyANi tatparyAyAMzca vivakSitakAlAntaravartinaH pazyati, na tu kSetrakAlau, mUrttadravyAlambanatvAttasyeti / evaM sarvatra bhAvanA draSTavyA, kriyA ca gAthAcatuSTaye'pyadhyAhAryA, tathA 'dvayoH' aGgalAvalikayoH saMkhyeyau bhAgau pazyati, aGgalasaMkhyeyabhAgamAtraM kSetraM pazyannAvalikAyAH saMkhyeyameva bhAgaM pazyatItyarthaH, tathA aGgalaM pazyan kSetrataH AvalikAntaH 5 pazyati, bhinnAmAvalikAmityarthaH, tathA kAlata: AvalikAM pazyan kSetrato'GgalapRthaktvaM pazyati, pRthaktvaM hi dviprabhatirAnavabhyaH iti prathamagAthArthaH // 32 // dvitIyagAthAvyAkhyA-'haste' iti hastaviSayaH kSetrato'vadhiH kAlato muhUrtAntaH pazyati, bhinnaM muhUrttamityarthaH, avadhyavadhimatorabhedopacArAd avadhiH pazyatItyucyate, tathA kAlato 'divasAnto' bhinnaM divasaM pazyan kSetrato 'gavyUtaM'iti gavyUtaviSayo boddhavyaH, tathA yojanaviSaya: 10 kSetrato'vadhiH kAlato divasapRthaktvaM pazyati, tathA, 'pakSAnto bhinnaM pakSaM pazyan kAlataH kSetrataH paJcaviMzati yojanAni pazyatIti dvitIyagAthArthaH // 33 // tatIyagAthAvyAkhyAyate-bharate' iti bharatakSetraviSaye avadhau kAlato'rdhamAsa uktaH, evaM jambUdvIpaviSaye cAvadhau sAdhiko mAsaH, varSaM ca manuSyalokaviSaye'vadhau iti, manuSyalokaH khalvardhatRtIyadvIpasamudraparimANaH, varSapRthaktvaM ca rucakAkhyabAhyadvIpaviSaye'vadhAvavagantavyamiti 15 tRtIyagAthArthaH // 34 // kAraNa ke avadhi mUrtadravyone jue jyAre kSetrakALa amUrta che. chatAM mULamAM "kSetrakALane jue che'' evuM je kahyuM te upacArathI jANavuM. A rIte AgaLa paNa jANI levuM. jue che' kriyApadano cAre gAthAmAM adhyAhAra samajI levo. tathA aMgulanA saMkhyAtabhAgane joto AvalikAnA saMkhyAtabhAgane jue che. kSetrathI eka aMgulane joto kAlathI samayAdi nyUna AvalikAne jue che tathA kAlathI 20 AvalikAne joto kSetrathI aMgulapRthakRtva=2 thI 9 aMgula pramANa kSetrane jue che. 3rA hAthapramANa kSetrane joto kAlathI nyUnamuhUrta jue che. (vAstavika rIte avadhijJAnI jue che paNa) ahIM avadhi ane avadhivALAno abheda upacAra karavAthI "avadhi jue che' e pramANe kahevAya che. kAlathI jUnadivasane joto eka gAupramANa kSetrane jue che tathA yojanakSetrane joto kAlathI divasapRthakatvane ane nyUnapakSane joto kSetrathI 25 yojanane jue che. 33 25 bharata kSetrane joto kAlathI ardhamAsa jue che. e ja pramANe jebUdvIpaviSayaka avadhimAM sAdhika mAsa ane manuSyalokapramANa avadhimAM eka varSa kAla jANavo. ahIM manuSyaloka eTale aDhI dviIpasamudra jANavA tathA cakanAmanA bAhyadvIpaviSayaka avadhimAM varSapRthatva kAla jANavo. 34 40. anyatra dvitIyAntaM padamiti karmatopapattiH, atra tu saptamyantatvAddhastapramANakSetrasthitadravyadarzanasamartho'vadhiAhya ityupacArahetuH, agre'pIdRze sthale / 41. ardhamAsazabdasya prathamAntatvAt 30 nAtropacAreNa vyAkhyAnaM hasta ityatreva, kintu sati saptamyantatayA / 42. AmAnuSottarAt, manuSyANA gamAgame'pi rucakAdiSu na te tjjnmaadisthaanN| 43. anuyogadvArasUtrAbhiprAyeNaikAdaze taccUrNyabhiprAyeNa ta tryodshe| * pakSAntaH 1-2 / Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhinuM madhyamakSetraparimANa (ni. 35) 95 caturthagAthA vyAkhyAyate - saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, sa ca saMvatsaralakSaNo'pi bhavati, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - saMkhyeyo varSasahastratparato'bhigRhyate iti, tasmin saMkhyeye, 'kAle' kalanaM kAlaH tasmin kAle avadhigocare sati kSetratastasyaivAvadhergocaratayA, dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrA api bhavanti saMkhyeyAH, apizabdAnmahAneko'pi tadekadezo'pIti, tathA kAle asaMkhyeye palyopamAdilakSaNe'vadhiviSaye sati, tasyaiva asaMkhyeyakAlapariccheda- 5 kasyAvadheH kSetrataH paricchedyatayA dvIpasamudrAzca 'bhaktavyA' vikalpayitavyAH, kadAcidasaMkhyeyA eva, yadA iha kasyacinmanuSyasya asaMkhyeyadvIpasamudraviSayo'vadhirutpadyate iti, kadAcinmahAntaH saMkhyeyAH kadAcid eNkaH, kadAcidekadezaH svayambhUramaNatirazco'vadheH vijJeyaH svayambhUramaNaviSaya~manuSyabAhyAvadhervA, yojanApekSayA ca sarvapakSeSu asaMkhyeyameva kSetramiti gAthArthaH // 35 // evaM tAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kSetravRddhyA kAlavRddhiraniyatA kAlavRddhyA ca 10 kSetravRddhiH pratipAditA, sAmprataM dravyakSetrakAlabhAvApekSayA yadvRddhau yasya vRddhirbhavati yasya vA je gaNAya saMdhyeya. eka varSa paNa saMkhyAtakALa kahevAya paraMtu ahIM 'tu' zabda vizeSa arthamAM hovAthI saMkhyAtakALa tarIke hajAravarSathI adhika kALa jANavo. tethI AvA saMkhyAta kALanA avidhamAM kSetrathI saMkhyAtA dvIpasamudro jANavA, athavA saMkhyAtA dvIpasamudranuM jeTaluM parimANa thAya eTalA parimANano eka moTo dvIpa athavA eka moTo samudra athavA teTalA parimANavALo 15 dvIpa ke samudrano eka deza Na joI zake. tathA palya kramAdirUpa asaMkhyeyakAlaviSayaka avadhimAM kSetrathI dvIpasamudro viSe bhajanA jANavI arthAt kyAreka asaMkhyeya dvIpasamudrone jue vagere vikalpo jANavA te ja vAtane spaSTa karI jaNAve che ke jyAre koIka manuSyane asaMkhyeya dvIpasamudraviSayaka avadhi utpanna thAya che tyAre te jIva asaMkhyAta dvIpasamudrone jue che, koIka saMkhyAtA moTA (asaMkhyayojanapramANa) dvIpasamudro jue, 20 athavA (asaMkhyAtayojanavALo) eka dvIpa athavA samudra jue athavA svaMyabhUramaNadvIpa ke samudraviSayaka tiryaMcaavadhimAM athavA svaMyabhUramaNaviSayaka manuSyanA bAhyaavadhimAM svayaMbhUramaNanA eka dezane jue che. A badhA vikalpomAM yojananI apekSAe asaMkhyAtuM kSetra ja jue che. / 35 / / avataraNikA : Ama sthUladraSTie kSetranI vRddhimAM kAlanI aniyatavRddhi (kAraNa ke kSetravRddhi thatAM kAlanI vRddhi thAya ja evuM nathI. te AgaLanI gAthAmAM kaheze.) ane kAlanI vRddhimAM 25 kSetranI niyatavRddhi batAvI. have dravya, kSetra, kAla, bhAvane AzrayI jenI vRddhimAM jenI vRddhi 44. yAvat zIrSapraheliketi jJeyaM, ata eva saMkhyAyata iti saMkhyeya iti vyutpattiH, saMvyavahAryA ca tAvatyeva saMkhyA / 45. abhyantarAvadhyapekSayA / 46. tiryaglokamadhyabhAgagatAH / 47. asaMkhyeyayojanavistRtaH / 48. svayambhUramaNAdeH / 49. ativistRtatvAttasya / 50. AtmanyasaMbaddhatvAt / 51. na dvIpasamudrApekSayeti / 52. niyateti zeSaH, kSetrasya pradezAnusAreNa vRddhau kAlasya na samayAnusAreNa vRddhiH, aGgalamAtre 30 nabhaHkhaNDe'saMkhyeyotsarpiNyavasarpiNIbhAvAt, atra tu na virodha iti niyatA vRddhiH, ata eva paristhUreti prAgvimadhyameti ca bhaNane saMgati:, yathAvattayA kSetrakAlavRddhivyAptyabhAvAt caturNAM samapramANamAzrityeti vA / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 mAvazya: niyukti * rimadrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-1) na bhavati amumarthamabhidhitsurAha - kAle cauNha vuDDI, kAlo bhaiyavvu khittavuDDIe / vuDDIi davvapajjava, bhaiyavvA khittakAlA u // 36 // vyAkhyA-kAle' avadhijJAnagocare, vardhamAna iti gamyate, 'caturNAM' dravyAdInAM vRddhirbhavati, 5 sAmAnyAbhidhAnAt, kAlastu 'bhaktavyaH' vikalpayitavyaH, kSetrasya vRddhiH kSetravRddhiH tasyAM kSetravRddhau satyAM, kadAcidvardhate kadAcinneti, kutaH ? - kSetrasya sUkSmatvAt kAlasya ca paristhUratvAditi, dravyaparyAyau tu vardhete, saptamyantatA cAsya - "e~ hoti ayArante, payaMmi biDyAe bahusu puMliGge / taiyAisu chaThThIsattamINa egami mahilatthe // 1 // " 10 asmAllakSaNAt sidhyati, evamanyatrApi prAkRtazailyA iSTavibhaktyantatA padAnAmavagantavyeti, tathA vRddhau ca dravyaM ca paryAyazca dravyaparyAyau tayoH vRddhau satyAM 'bhaktavyau' vikalpanIyau kSetrakAlAveva, tuzabdasya evakArArthatvAt, kadAcidanayorvRddhirbhavati kadAcinneti, dravyaparyAyayoH sakAzAt paristhUratvAt kSetrakAlayoriti bhAvArthaH, dravyavaddhau tu paryAyA varddhanta eva, paryAyavRddhau thAya che athavA vRddhi thatI nathI, e artha kahevAnI icchAthI kahe che. 15 thArtha : AsanI vRddhimA yAnI vRddhi, kSetravRddhimA sanI manA, (dravya, paryAya va che) tathA dravya ane paryAyanI vRddhimAM kSetra, kAlanI bhajanA jANavI. TIkArtha : avadhijJAnano viSayabhUta kAla vadhe to vyAdi cArenI vRddhi thAya che. ahIM kAla sivAya zeSa traNanI vRddhine badale cArenI vRddhi je kahI te sAmAnyathI kahelI. jANavI (jemake rasanendriya jitAye chate pAMce indrayo jitAyelI thAya che. ahIM paNa cArane badale pAMca Indriyo 20 ema kahevAya) kSetra vadhate chate kAla kyAreka vadhe athavA na paNa vadhe kAraNa ke kAla karatA kSetra sUkSma che, cyAre dravya bhane paryAya vadhe che. bhUjayAmA "khetavuDDIe' 206mA samAvimati A prAkRtanA niyama uparathI siddha thAya che ? (HyhiMsA mArAnta zahornu dvitIyAvimatimA pahuvayana 42 / 'a' no 'e' thAya cha. sane strIliMgamA tRtIyAhi ane SaSThI, satabhI se vayanamA 'a' no 'e' thAya che." / 25 ja pramANe anya sthaLe paNa prAkRtazailIthI padonI icchita vibhaktiantatA jANavI. dravya, paryAya vadhe tyAre kSetra, kAlanI kadAcita vRddhi thAya. kadAcita na thAya kAraNa ke dravya, paryAya karatA kSetra, kAla sthala che. dravyanI vRddhimAM paryAyo avazya vadhe che. jyAre paryAyonI vRddhimAM dravyo vadhe 53. devadatte bhukte sarvaM kuTumba bhuktamitivat, anyathA trayANAmityabhidheyaM syAt, kAlavRddhyanusAreNa dravyAdivRddhidarzanAya caivamabhidhAnaM syAt / 54. bhajadhAturhi siddhAnte vikalpArthe'pi bhajanetyAdivat / 55. 30 avadhigocarasya / 56. tRtIyaikavacanAdivyavacchedArtham / 57. et bhavati akArAnte pade dvitIyAyAM bahuSu puNllingge| tRtIyAdiSu SaSThIsaptamyorekasmin mahilArthe, (puMlliGge dvitIyAbahuvacanAnte pade akArAntasyait bhavati, strIliGge ca tRtIyAdiSu SaSThIsaptamyozcaikavacane ekAro bhavati sarvatra ) / 58. dravyaparyAyayoH saMvedhAya / * tamartha05-6 / + bhaiyavva 4 / siddhetyeva0 / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAla karatA kSetra sUkSma (ni. 37) 97 ca dravyaM bhAjyaM, dravyAt paryAyANAM sUkSmataratvAt akramavarttinAmapi ca vRddhisaMbhavAt kAlavRddhyabhAvo bhAvanIya iti gAthArthaH // 36 // / atra kazcidAha- jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnayoH avadhijJAnasaMbandhinoH kSetrakAlayoH aGgalAvalikA'saMkhyeyabhAgopalakSitayoH parasparataH pradezasamayasaMkhyayA paristhUrasUkSmatve sati kiyatA bhAgena hInAdhikatvamiti, atrocyate, sarvatra pratiyoginaH khalyAvalikA'saMkhyeyabhAgAdeH 5 kAlAd asaMkhyeyaguNaM kSetraM, kuta etat ?, ata Aha suhumo ya hoi kAlo, tatto suhumayaraM havai khittaM / aGgalaseDhImitte, osappiNIo asaMkhejjA // 37 // athavA na vadhe kAraNa ke dravyo karatA paryAya sUkSma hoya che. (zaMkA : paryAya vadhe to kALa vadhe ja ne ?) samAdhAna : nA. akramavartI (arthAta yugapalphAvi) paryAyonI paNa vRddhi saMbhavatI hovAthI kAlavRddhino abhAva ghaTI zake che. (eka evA paNa dravyamAM rahelA navA jUnA paryAyo e kAlavRddhine sApekSa che, arthAt navI vastu jUnI thAya tyAre avazya kAla vadhe ja tethI A navAjUnA paryAyo kAlakramavartI paryAyo che. mATe A paryAyonI vRddhi thAya to kAlanI paNa avazya vRddhi thAya, paraMtu vastumAM rUpa, sparza gaMdhAdinI taratamatArUpI paryAyo e kAlakramane sApekSa nathI 15 arthAta A paryAyo eka ja samaye vadhI zake che chatAM kAlanI vRddhi na thAya. tethI paryAyanI vRddhi arthAt akramavartI evA rUpAdi paryAyonI vRddhi thavA chatAM kAlanI vRddhi na thAya te apekSAe jaNAvyuM che ke paryAyanI vRddhimAM kAlanI vRddhi thatI nathI.) /36 avataraNikA : zaMkA : jaghanya, madhyama tathA utkRSTabhedathI judA judA, avadhijJAna saMbaMdhI aMgula ane AvalikAnA asaMkhya bhAgathI upalakSita sarva kSetra-kAlanuM paraspara pradeza ane 20 samayanI saMkhyAvaDe skUla-sUkSmapaNuM hovAthI keTalA bhAgathI hInAdhikapaNuM che ? (arthAta kAlanA samayo ane kSetranA pradezomAM koNa keTaluM adhika ke hIna che ?) samAdhAna : sarvatra pratiyogi evA AvalikAnA asaMkhya bhAgarUpa kAla karatA aMgulanuM asaMkhyayabhAgarUpa kSetra asaMkhya guNa adhika hoya che. (arthAt AvalikAnA asaMkhyayabhAgamAM jaTalA samayo hoya tenA karatA aMgulanA asaMkhyayabhAgarUpa kSetramAM AkAzapradezo asaMkhya guNa 25 adhika hoya che.) zaMkA : AvuM zA mATe hoya che ? tenA samAdhAnamAM AgaLa kahe che ? gAthArtha : kAla sUkSma che, kSetra tenA karatA paNa sUkSmatara che. aMgulapramANazreNimAtra kSetramAM asaMkhya avasarpiNIo samAya che. 59. sparzarasAdInAM tatparyAyANAM vaikaguNAdInAM guNAnAM paryAyatvAnnAyuktamakramavarttiparyAyatvaM, 30 nayau cAta eva dravyaparyAyArthikAveva / 60. paryAyavRddhau na kAlavRddhiriti samarthanAya / 61. aGgalamAvaliyANamityAdInA dIvasamuddA u bhaiyavvA ityantena vimadhyamatvena pratipAditayoH 62. vidheyasya / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 98 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vyArA-sUkSmaH' 7 . mati ni:, yaW 3tpatnapatrazatare samaya: pratipatramsNkhyeyaaH pratipAditAH, tathApi tataH' kAlAt, sUkSmataraM bhavati kSetraM, kutaH ?, yasmAt aGgalazreNimAtre kSetre pradezaparimANaM pratipradezaM samayagaNanayA avasarpiNyaH asaMkhyeyAH, tIrthakRdbhiH pratipAditAH, etaduktaM bhavati-aGgulazreNimAtre kSetre pradezAgraM asaMkhyeyAvasarpiNIsamaya5 rAzi parimANapati gAthArtha: //rUchavA - uktamavadherjaghanyAdibhedabhinna kSetraparimANaM, kSetraM cAvadhigocaradravyAdhAradvAreNaivAvadheriti vyapadizyate, ataH kSetrasya dravyAvadhikatvAt tadabhidhAnAnantarameva avdhipricchedyogydrvyaafdhatsAiDada - teAbhAsAdavvANa, antarA ittha lahai paTThavao / 10 gurulahuaagurulahuaM, taMpi a teNeva niTThAi // 38 // vyAkhyA-avadhizca jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnaH, tatra tAvajjaghanyAvadhiparicchedayogyamevAdAvabhidhIyate-taijasaM ca bhASA ca taijasabhASe tayordravyANi teSAmiti samAsaH, 'antarAt' iti TIkArtha : kAla sUkSma che kAraNa ke so kamalapatronA bhedamAM dareka patranA bheda karavAmAM asaMkhyasamaya pasAra thAya che. kAla karatAM kSetre sUkSma che kAraNa ke aMgulazreNimAtra kSetramAM 15 pradezonI saMkhyA dareka pradezamAM samayanI gaNanAvaDe (arthAta dareka pradezane ekaika samayavaDe dUra karatA) asaMkhya avasarpiNInAM samayo jeTalI tIrthakarovaDe kahevAyelI che, arthAtu aMgulapramANa zreNirUpa kSetramAM pradezonI saMkhyA asaMkhya-avasarpiNInA jeTalo samaya thAya teTalA samaya jeTalI hoya che. 3 avataraNikA : A pramANe avadhinuM jaghanyAdibhedathI bhinna kSetraparimANa batAvyuM. ahIM 20 "A avadhinuM kSetra che" e pramANe avadhinuM kSetra e avadhinA viSayabhUta dravyonA AdhAra tarIke hovAthI kahevAmAM AvyuM che. (anyathA avadhijJAnamAM kSetra amUrta hovAthI dekhAya nahIM.) AthI kSetra dravyAvadhivALuM (vyaviSayaka) hovAthI kSetranI carcA karyA pachI avadhinA viSayabhUta dravyane kahevAnI icchAthI kahe che : gAthArtha : avadhijJAnano prAraMbhaka taijasa ane bhASAvargaNAnA dravyo vaccenA gurulaghu ane 25 agurulaghu paryAyavALA dravyone jue che. ane te avadhijJAna te ja dravyovaDe nAza pAme che. TIkArtha : jaghanya, madhyama ane utkRSTa ema traNa prakAranAM avadhimAM sauprathama jaghanya avadhine yogya dravyo batAve che - taijasa ane bhASA te taijasabhASA, tenA dravyo te taijasabhASAdravyo, te dravyonA-e pramANe samAsa karavo. "antaratuM' ahIM arthanA vazathI vibhakti badalAya che evA niyamathI paMcamI vibhaktine badale saptamI vibhakti jANavI. athavA "antare 30 darU. cAre vavikhemopadarzanArtha: (ti niripaHi) | 64. vakSyamaUTHsaM yaavsrpinniimaanm| 65. ekapramANAGgalamAtre zreNirUpe nabha:khaNDe ( nandIvRttiH 166 pa0) / 66. pravezasaMdhyAnA 67. sAkSAnAmAvalupavArtha: 68 mArthoDaadhaH | OM 3ttare 6 ! Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vargaNAonuM svarUpa (ni. 39) 'arthAdrimaMtti vAima:' Utare, athavA 'antare' kRti pAdAntameva, tavu N matitaijsvaagdrvyaannaamntr iMtyantarAle atra tadayogyamanyadeva dravyaM 'labhate' pazyati, ko'sAvityata Aha-' prasthApaka:' prasthApako nAma avadhijJAnaprArambhakaH, kiMviziSTaM taditi, ata Aha-- 'gurulaghvagurulaghu' guru ca laghu ca gurulaghu tathA na gurulaghu agurulaghu, etaduktaM bhavatigurulaghuparyAyopetaM gurulaghu agurulaghuparyAyopetaM cAgurulaghu iti / tatra yattaijasadravyAsannaM tadgurulaghu, 5 yatpunarbhASAdravyAsannaM tadagurulaghu, 'tadapi ca' avadhijJAnaM pracyavamAnaM satpunaH tenaiva dravyeNopalabdhena satA niSThAM yAti, pracyavatItyarthaH / tatra apizabdAt yatpratipAti tatrAyaM kramo na punaravadhijJAnaM pratipAtyeva bhavatItyarthaH, cazabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH- tadevAvadhijJAnamevaM pracyavate, na zeSajJAnAnIti gAthArthaH // 38 // Aha-kiyatpradezaM tad dravyaM, yat taijasabhASAdravyANAmapAntarAlavartti jaghanyAvadhiprameya- 10 mityAzaGkaya taddhi paramANvAdikramopacayAd audArikAdivargaNAnukramataH pratipAdyamiti, atastatsvarUpAbhidhitsayA gAthAdvayamAha - 99 orAlaviuvvAhArateabhAsANapANamaNakamme / aha davvavaggaNANaM, kamo vivajjAsao khitte ||39|| e pramANe pAThAntara ja jANavo. eTale artha A pramANe jANavo ke - tejasa ane bhASAdravyonI 15 vacce rahelA tejasa ane bhASA mATe ayogya evA dravyone avadhino prAraMbhaka (jaghanyAvadhivALo) evo jIva jue che. te dravya kevA prakAranuM che ? te kahe che A dravyo gurulaghu(guru ane ladhu) ane agurulaghu (gurulaghu nahIM tevA) paryAyavALA hoya che. temAM je taijasadravyo tarapha rahelA che te gurulaghu ane bhASAdravyo tarapha rahelA agurulaghu paryAyavALA jANavA. A avidhajJAna nAza pAmatI vakhate paNa te ja dravyo upalabdha thatAM thatAM nAza pAme che (arthAt 20 nAza vakhate paNa avadhijJAnamAM teja dravyone jue che.) "tApi'" ahIM "pi'' zabdathI eTaluM jANavuM ke je avadhijJAna pratipAti che tene mATe ja A niyama che. zeSajJAno mATe nahIM. "va" zabda evakAra artha vALo che ane te avadhAraNa arthamAM arthAt "ja" kAra arthamAM hovAthI A pramANe artha jANavo ke te ja (pratipAti evo) avadha A pramANe nAza pAme che zeSa jJAna nahIM. II385 avataraNikA : zaMkA : jaghanyAvadhithI jANavA yogya, taijasabhASAdravyonI vacce rahela te 25 dravya keTalA pradezonuM hoya che ? samAdhAna H te dravya paramANu vagerenA kramadvArA upacayathI (bhegA thavAthI) audArikAdi vargaNAnA krame pratipAdana karavA yogya hovAthI vargaNAonuM svarUpa pratipAdana karavA AgaLanI be gAthA kahe che - gAthArtha : audArika, vekriya, AhAraka, taijasa, bhASA, zvAsocchvAsa, mana, kAmaNa, A 3 dravyavargaNAono krama che. kSetravargaNAomAM A kramathI viparyAsa jANavo arthAt ulaTo krama jANavo. 61. madhyArthotrAntara: | 70. madhyamAne tainasamASayoH / 76. samuvAyA 72. dvIyamAnam / 73. taijasabhASA'yogyadravyAntadarzanAnantarapracyutirUpeNa 74. matyAdIni / + pracyavata ityarthaH 2-5 / * 0NupA0 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 % Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) kammovariM dhuveyarasuNNeyaravaggaNA aNaMtAo / caudhuvaNaMtarataNuvaggaNA ya mIso tahA'citto // 40 // prathamagAthAvyAkhyA-Aha-audArikAdizarIraprAyogyadravyavargaNAH kimarthaM prarUpyante iti, ucyate, vineyAnAmavyAmohArthaM, tathA codAharaNamatra-iha bharatakSetre magadhAjanapade prabhUtagomaNDalasvAmI 5 kucikarNo nAma dhanapatirabhUt, sa ca tAsAM gavAmatibAhulyAt sahasrAdisaMkhyAmitAnAM pRthak pRthaganupAlanArthaM prabhUtAn gopAMzcakre, te'pi ca parasparasaMmilitAsu tAsu goSvAtmIyAH samyagajAnAnAH santo'kalahayan, tAMzca parasparato vivadamAnAnupalabhya asau teSAmavyAmohArthaM adhikaraNavyavacchittaye ca raktazuklakRSNakarburAdibhedabhinnAnAM gavAM pratigopaM vibhinnA vargaNAH khalvavasthApitavAn ityeSa dRSTAntaH, ayamarthopajayaH-iha gopapatikalpastIrthakRt gopakalpebhyaH 10 ziSyebhyo gorUpasadRzaM pudgalAstikAyaM paramANvAdivargaNAvibhAgena nirUpitavAniti alaM prasaGgena, padArthaH pratipAdyate-tatra audArikagrahaNAd audArikazarIragrahaNayogyA vargaNAH parigRhItAH, . tAzcaivamavagantavyA:-iha vargaNAH sAmAnyatazcaturvidhA bhavanti, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlata: bhAvatazca, tatra dravyata ekapradezikAnAM yAvadanantapradezikAnAM, kSetrata ekapradezAvagADhAnAM gAthArtha : karma upara dhruva, adhruva, zUnya, azUnya evI anaMtI vargaNA hoya che. tyAra 15 pachI cAra dhuvAnantarA, cAra tanuvargaNA, mizra ane tyAra pachI acitta mahAskandha hoya che. TIkArtha : zaMkA : dArika dizarIra prAyogya dravya vargaNAo zA mATe prarUpo cho ? samAdhAna : ziSyo muMjhAya nahIM te mATe tenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. A viSayamAM dRSTAnta batAve che - A bharatakSetramAM magadha dezamAM ghaNIbadhI gAyono svAmI kacikarNa nAma dhanapati hato. te dhanapatie hajAronI saMkhyAmAM rahelI te gAyonAM anupAlana mATe ghaNA badhA 20 govALiyAo rAkhyA. ane te govALiyAo paraspara bhegI thayelI te gAyomAM potapotAnI gAyone samyagU rIte nahIM oLakhatA paraspara jhagaDo karavA lAgyA. paraspara jhagaDo karatA joIne dhanapatie te govALiyAone muMjhavaNa na thAya te mATe ane jhagaDAnuM nivAraNa karavA mATe lAla, sapheda, kALI, citra vagere judA judA raMgovALI gAya chUTI pADI judA judA govALiyAone judAM judo samUha sAcavavA Apyo. 25 A dRSTAntano bhAvArtha have batAve che - ahIM dhanapatisamAna tIrthakaroe govALiyAsamAna ziSyone gAyasamAna pudgalAstikAyanuM paramANu vagere vargaNAonAM vibhAgavaDe nirUpaNa karyuM che. (bhAvArtha e ja che ke jema te dhanapatie govALiyAone muMjhavaNa na thAya te mATe gAyonuM vibhAgIkaraNa karyuM tema, ziSyone muMjhavaNa na thAya te mATe audArikAdi vargaNAono vibhAga karavAvaDe nirUpaNa karyuM che.) prasaMgopAta ATaluM kahyuM te basa che. have padArtha batAve che. 30 temAM audArika zabdathI dArikazarIragrahaNane yogya vargaNAo levI. tenuM svarUpa A pramANe jANavuM - ahIM vargaNAo sAmAnyathI cAra prakAre hoya che - dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI, dravyathI vargaNAo eka paramANu vagerethI laI anaMtaparamANuonI hoya che. kSetrathI eka pradezamAM 75. avayave samudAyopacArAt prakaraNAdvA / 76. paramANUnAmapi prakRSTadezatvAt / . Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vargaNAonuM svarUpa (ni. 39) nI 101 yAvadasaMkhyeyapradezAvagADhAnAM, kAlata ekasamayasthitInAM yAvadasaMkhyeyasamayasthitInAM. bhAvatastAvat paristhUranyAyamaGgIkRtya kRSNAnAM yAvat zuklAnAM surabhigandhAnAM durabhigandhAnAM ca 2. tiktarasAnAM yAvanmadhurarasAnAM 5, mRdUnAM yAvadrUkSANAM 8 gurulaghUnAmagurulaghUnAM ca, evametA dravyavargaNAdyA vargaNAzcaturvidhA bhavanti, prakRtopayogaH pradarzayate-tatra paramANUnAmekA vargaNA, evaM dvipradezikAnAmapyekA, evamekaikaparamANuvRddhyA saMkhyeyapradezikAnAM saMkhyeyA vargaNA 5 asaMkhyeyapradezikAnAM cAsaMkhyeyAH tato'nantapradezikAnAM anantAH khalvagrahaNayogyA vilakSya tatazca viziSTapariNAmayuktA audArikazarIragrahaNayogyA: khalvanantA eveti, tA api collaGghaya pradezavRddhayA pravardhamAnAstatastasyaivAgrahaNayogyA anantA iti, tAzca prabhUtadravyanirvRttatvAt sUkSmapariNAmopetatvAcca audArikasyAgrahaNayogyA iti, vaikriyasyApi cAlpaparamANunirvRttatvAd bAdarapariNAmayuktatvAccAgrahaNayogyA eva tA iti, punaH pradezavRddhyA pravardhamAnA: khalvanantA 10 evollaGghaya tathApariNAmayuktA vaikriyagrahaNayogyA bhavanti, tA api ca pradezavRddhyA pravardhamAnA rahelI vagerethI laI asaMkhyapradezamAM rahelI. kAlathI eka samayathI mAMDI asaMkhyasamayanI sthitivALI, bhAvathI sthULadeSTine AzrayI kRSNavarNathI laI zuklavarNavALI, surabhi ane durabhigaMdhavALI. tiktarasathI laI madhurarasavALI, mRdusparzathI laI rukSasparzavALI, tathA gurulaghu ane agurulaghu paryAyavALI ema ghaNA prakAranI vargaNAo hoya che. Ama dravyAdi bhedathI cAra prakAre vargaNAo hoya 15 che. temAM prastutamAM je upayogI che te dekhADAya che. eka--eka paramANuonI bhegI maLI eka vargaNA (arthAt jagatamAM chUTAchUTA jeTalA paramANuo che, teno samUha te 1 vargaNA), be paramANuvALA dvidezika skaMdho bhegA maLI bIjI vargaNA, tripradezika skaMdho bhegA maLI trIjI vargaNA, A pramANe eka-eka paramANunI vRddhithI saMkhyAnA pradezonA banelA skaMdhonI saMkhyAtIvargaNA, asaMkhyayapradezika skaMdhonI asaMkhyAtavargaNA, tyArapachI anaMta pradezika skaMdhonI enaMtIvargaNAo rahelI hoya che. 20 paraMtu A badhI vargaNAo grahaNane ayogya hoya che. tyArapachI A badhI vargaNAone choDI viziSTa pariNAmathI yukta, ane audArikazarIrarUpe banAvI zakAya evI anaMtIvargaNAo hoya che. (jemAM rahelA skaMdhothI jIva potAnuM audArikazarIra banAve che.) tyArapachI eka--eka pradezanI vRddhivALI bIjI anaMtI agrahaNayogya vargaNAo hoya che. je puSkaLa dravyothI banelI hovAthI ane sUkSmapariNAmathI yukta hovAthI dArika mATe ayogya 25 hoya che. tathA alpaparamANuvALI ane bAdarapariNAmathI yukta hovAthI vaikriya mATe paNa ayogya hoya che. (jo ke A anaMtIvargaNAo audArikavargaNAonI pachI hovAthI dArika mATe ayogya che evuM pradhAna paNe bolAya che) tene oLaMgI pradezavRddhivaDe vadhatA bIjI anaMtI vargaNAo ke je tathA parimANathI yukta (vakriyazarIrarUpe pariName evA pariNAmathI yukta) hoya 77. lokAkAze'vagAhanAt tasya caitAvatpramANatvAt / 78. anantasamayAn yaavdvsthaanaabhaavaat| 79. 30 svasvasthAna ekagaNAdinA'nantabhedavattvAta pratyekaM / 80. dvitIyAbahavacanaM. etAzcaudArikasyaivAyogyA iti / 81. tAriparidhAmanayotirUpati 82. maulArirItiya parimanIyA: * dvitri : vardhamAnA: 2-4T Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) anantA eveti tAvad yAvad ekAdipracuraparamANunirvRttatvAt sUkSmapariNAma yuktatvAcca vaikriyasyAgrahaNayogyA bhavanti, evaM pradezavRddhayA pravardhamAnAH khalvagrahaNayogyA apyanantA eveti, tAzcAhArakasya alpaparamANunirvRttatvAd bAdarapariNAmopetatvAcca agrahaNayogyA eveti, evamAhArakasya taijasasya bhASAyAH AnApAnayormanasaH karmaNazca ayogyayogyAyogyAnAM vargaNAnAM 5 pradezavRddhyupetAnAmanantAnAM trayaM trayamAyojanIyaM / __ Aha-kathaM punaridaM ekaikasyaudArikAdestrayaM trayaM gamyata iti, ucyate, taijasabhASAdravyAntaravaryubhayAyogyadravyAvadhigocarAbhidhAnAt / atha' ayaM dravyavargaNAnAM kramaH, tatra vargaNA vargo rAziriti paryAyAH, tathA 'viparyAsato' viparyAsena kSetre' iti kSetraviSayo vargaNAkramo veditavyaH, etadaktaM bhavati-ekapradezAvagAhinAM paramANanAM skandhAnAM caikA vargaNA, tathA dripradezAvagAhinA 10 skandhAnAmeva dvitIyA vargaNA, evamekaikapradezavRddhyA saMkhyeyapradezAvagAhinAM saMkhyeyA asaMkhyeyapradezAvagAhinAM cAsaMkhyeyAH, tAzca pradezapradezottarAH khalvasaMkhyeyA vilaya karmaNo che te vaikriya mATe yogya hoya che. te vargaNAo paNa 1-1 pradezanI vRddhithI anaMtI hoya che. tyAra pachI anaMtIvargaNAo atipracura dravyothI banelI hovAthI ane suparimANavALI hovAthI (arthAta vakriyazarIra mATe je sUrmapariNAma joIe tenAthI paNa vadhu sUkSmapariNAmavALAM 5 hovAthI, vakriyazarIra mATe ayogya hoya che. A pramANe pradezavRddhithI vadhatI agrahaNayogya anaMtavargaNA che. te alpaparamANuthI banelI vaLI bAdara pariNAmavALI hovAthI AhAraka mATe paNa agrahaNayogya che A pramANe AhAraka, tejasa, bhASA, zvAsocchavAsa, mana ena kAmaNuM mATe ayogya, yogya, ayogya ema traNa prakAre anaMtIvargaNAo hoya che. ' ' zaMkA : dArika vagere darekanA A pramANe traNa-traNa prakAra che evuM tame kevI rIte 20 jANuM ? samAdhAna : tejasa-bhASAdravyonI vacce rahelA dravyo ubhaya taiijasabhApA)ne ayogya dravyo avadhinA viSaya hoya che evuM kaheluM hovAthI A vAta siddha thAya che. (Azaya e che ke taijasa-bhASAnI vaccenA dravyo ubhayane ayogya kahyA hovAthI e siddha thAya che ke dareka yogya vargaNAnI pUrve ane pachI, ayogya vargaNA che ja). A dravyavargaNAono krama batAvyo. vargaNA 25 zabdanA rAzi, samudAya vagere artho jANavA. A kramathI tadana uMdhA krame kSetraviSayaka vargaNAo jANavI. kahevAno Azaya e che ke eka pradezamAM rahenAra paramANu ane skaMdhonI eka vargaNA (arthAt saMpUrNa lokamAM eka pradezamAM rahenArA evA jeTalA paramANuo che ane jeTalA skaMdho che te badhAno eka samudAya kSetrane AzrayIne eka vargaNA kahevAya che) be pradezane vyApIne rahenAra skaMdhonI bIjI vargaNA, A pramANe eka--eka 30 kSetrapradezanI vRddhithI saMkhyAtApradezomAM vyApIne rahenAra skaMdhonI saMkhyAtIvargaNAo ane asaMkhyAtI pradezarAzine vyApIne rahenAra kaMdhonI asaMkhyAtIvargaNAo hoya che. AvI eka-eka pradezanI vRddhivALI asaMkhyAtIvargaNAo oLaMgI kAryaNazarIrane yogya + tipracura | | gurutvAn ! mAnapAnayo: - tathA naM. 4-1-6 I Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vargaNAonuM svarUpa (ni. 39-40) yogyAnAmasaMkhyeyA vargaNA bhavanti, punaH pradezavRddhyA tasyaivAyogyAnAM asaMkhyeyA iti, ayogyatvaM cAlpaparamANunirvRttatvAt prabhUtapradezAvagAhitvAcca, manodravyAdInAmapyevamevAyogyayogyAyogyalakSaNaM trayaM trayamAyojanIyamiti / evaM sarvatra bhAvanA kAryA, 'paraM paraM sUkSmaM' 'pradezato'saMkhyeyaguNaM' (prAktaijasAt ) iti (tattvArthe a0 2 sUtre 38-39 ) vacanAt, kAlato bhAvatazca vargaNA digmAtrato darzitA eveti gAthArthaH // 39 // dvitIyagAthAvyAkhyA- tatrAnantaragAthAyAM karmadravyavargaNAH pratipAditAH, sAmprataM pradezottaravRddhyA tadagrahaNaprAyogyAH pradarzyante - kriyata iti karma, karmaNa upari karmopari, dhruvetidhruvavaNA anantA bhavanti, dhruvavargaNA iti dhruvA nityAH sarvakAlAvasthAyinya iti bhAvArtha:, 'itarA' iti pradezavRddhayA tato'nantA evAdhruvavargaNA anantA bhavanti, 'adhuvA' iti azAzvatyaH, evI asaMkhyAtIvargaNAo hoya che. tyAra pachInI ekaeka pradezanI vRddhivALI asaMkhya 10 vargaNAo kAryaNazarIrane ayogya hoya che, kAraNa ke te vargaNAo alpaparamANuthI banelI hovAthI ane pracurapradezamAM vyApIne rahenArI hovAthI ayogya hoya che. A ja pramANe manodravyAdi vagere mATe paNa ayogya-yogya-ayogyarUpa traNa---traNa bhedo jANI levA. (zaMkA : dravyathI vargaNAno je krama che, tenAthI kSetrathI vargaNAno krama taddana viparIta batAvyo, teno AdhAra zuM ?) = samAdhAna : tattvArthasUtramAM kahyuM che ke paraM paraM sUkSma.., arthAt pachI pachInI vargaNAo sUkSma che ochI avagAhanAvALI che (eTale kAryaNavargaNAnI sauthI ochI avagAhanA, manovargaNAnI tenAthI vadhu.... e rIte) ane pravezatosaMdhyeyazuLa pachI pachInI vargaNAo pradezathI asaMkhyaguNa che. (eTale audArika karatAM vaikriyamAM asaM. guNa vadhu pradezo che... e rIte) tenAthI e siddha thAya ke dravyavargaNA karatAM kSetravargaNAno krama viparIta che (arthAt pradezato... 20 sUtrathI jaNAya che ke dravyavargaNAmAM je krama Apyo che te krame uttarottara pudgaladravyo vadhatA jAya che jyAre pa2 paraM... sUtrathI jaNAya che ke kSetravargaNAmAM viparItakrame kSetraphaLa vadhatuM jAya che.) kALa ane bhAvavargaNA sAmAnyathI kahI ja che. 139nA 103 5 15 dvitIyagAthAnuM vyAkhyAna kare che... uparokta gAthAmAM chelle kAryaNavargaNAo batAvI. have pradezanI vRddhithI kAryaNane agrahaNayogya vargaNAo batAvatA kahe che - karAya te karma, kArpaNa 25 vargaNA pachI anaMtI dhruvavargaNAo hoya che. dhruva eTale nitya=sarvakAla rahenArI vargaNA. (kahevAno Azaya e che ke dhAro ke A dhruvavargaNAo 1001 pradezathI cAlu thatI hoya ne 2000 pradezasudhInI hoya to A vaccenI eka paNa pradezavALI vargaNA jagatamAM na hoya evuM kyAreya bane nahIM. 1001 pradezathI 2000 pradezasudhInI dareka vargaNAo game te samaye hAjara ja hoya mATe dhruva kahevAya che.) 30 tenA pachI anaMtI avavargaNAo che (arthAt dhAro ke 2001 pradezathI 3000 pradeza 83. dvayorabhidhAnaM prasaGgAt / 84. aSTAnAM vargaNAnAmantye tadbhAvAt / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) kadAcinna santyapItyarthaH, tataH 'zUnyA' iti sUcanAtsUtramitikRtvA zUnyAntaravargaNAH parigRhyante, zUnyAnyantarANi yAsAM tAH zUnyAntarAH zUnyAntarAzca tA vargaNAzceti samAsaH, etaduktaM bhavatiekottaravRddhyA vyavahitAntarA iti, tA api cAnantA eva, tathA 'itareti' itaragrahaNAdazUnyAntarA: parigRhyante, na zUnyAni antarANi yAsAM tA azUnyAntarAH, azUnyAntarAzca tA vargaNAzceti 5 vigrahaH, azUnyAntaravargaNA avyavahitAntarA ityarthaH, tA api ca pradezottaravRddhayA khalvanantA eva bhavanti, tataH 'caturiti' ca tastraH dhruvAzca tA anantarAzca dhruvAnantarAH pradezottarA eva vargaNA bhavanti, tataH 'tanuvargaNAzca' tanuvargaNA iti, kimuktaM bhavati-bhedAbhedapariNAmAbhyAmaudArikAdiyogyatA'bhimukhA iti, athavA mizrAcittaskandhadvayayogyAstAzcatastra eva bhavanti, tato 'mizra' iti mizraskandho bhavati, sUkSma eveSadbAdarapariNAmAbhimukho mizraH, 'tathA' iti 10 sudhInI adbhavavargaNAo hoya to temAMthI kyAreka ekapaNa vargaNA vivakSita samaye na hoya evuM paNa bane, ane mATe ja tene adhuvavargaNAo kahevAya che.) tyArapachI anaMtI zUnyavargaNAo hoya che. mULagAthAmAM "zUnya" zabda che. sUtra haMmezA sUcana karatuM hovAthI ahI zunya zabdathI zUnyAttaravargaNAo jANavI. zUnya che aMtara jenuM te zUnyAMtara, ane zUnyAMtara evI je vargaNA te zUnyAMtaravargaNA, e pramANe samAsa karavo. (ahIM AMtaru zUnya che eTale ke AMtara nathI 15 evo artha karavo nahIM paNa vacce vacce AMtaru paDe che tethI khulAso karatA kahe che ke, ekekottaravRddhivaDe AMtarAvALI vargaNAo. (arthAt dhAro ke 3001thI 1-1 pradezanI vRddhivaDe niraMtara 4COO sudhI A vargaNAo hoya paNa kyAMka emAMthI vaccenI 3803, 3805, 3161 vagere koI naMbarovALI vargaNAo na hovAthI vacce AMtaruM paDI jAya. athavA 3002 pachI sIdhI 3004 maLe, vacce 3003nI vargaNA hoya ja nahIM - tethI aMtara paDe.) te paNa 20 anaMta che. tenA pachI pradezavRddhithI anaMtI azUnyavargaNAo hoya che. jemAM upara kahyuM tevuM aMtara nathI hotuM) tyAra pachI cAra yuvAnantarA nAmanI vaNAo AvelI che. je. dareke dareka anaMtI avaMtI hoya che. te dhruva ane anaMtara eTale ke ekeka pradezavRddhie niraMtara rahelI hoya che. (A vargaNAo sUkSma ane bahu dravyathI racita hovAthI pUrvenI yuvA vargaNAo karatA bhinna che.) tyAra pachI bIjI cAra tanu vargaNAo rahelI hoya che. je bhedAbhedapariNAmavaDe 25 (audArikAdizarIranI) yogyatAnI abhimukha hoya che. (Azaya e che ke - jeTalA pudgalovaDe tanuvargaNAnA skaMdho racAya che. temAMthI amuka pudgalo bherAIne chUTA paDe che. ane anya bIjA pudgalo AvIne abhedarUpe joDAya che. Ama bhedabheda pariNAmavaDe tanuvaNAo audArikAdi yogya bAdarapariNAmane abhimukha hoya che.) athavA A tanuvargaNAo mizra ane acittaskaMdhane yogya jANavI ane A vargaNAo paNa cAra ja che. tyAra pachI mizra skandha hoya che, je sUma 30 hovA chatAM kaMIka bAdarapariNAmane abhimukha hovAthI mizra kahevAya che. 85. sUtraM sUcanakRditi sUtralakSaNAt / 86. tasyAstruTisaMbhave satyeva bhinnavargaNArambhaH, anyadvA kiJcidvarNAdipariNAmavaicitryaM tadArambhe kAraNamst / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ acittamahAskandhanuM svarUpa (ni. 40) Anantarye 'acitta' iti acittamahAskandhaH, sa ca vizrasApariNAmavizeSAt kevalisamudghAtagatyA "lokamApUrayannupasaMharaMzca bhavatIti / Aha-acittatvAvyabhicArAttasyAcittavizeSaNAnarthakyamiti, na, kevalisamudghAtasacittakarmapudgalalokavyApimahAskandhavyavacchedaparatvAt vizeSaNasyeti, ayameva sarvotkRSTapradeza iti kecid vyAcakSate, na caitadupapattikSamaM, yasmAdutkRSTapradezo'vagAhanAsthitibhyAM asaMkhyeyabhAgahInAdibhedAd catuHsthAnapatita uktaH, tathA coktaM- "ukkorsapaesiANaM bhaMte ! 5 kevaiA pajjavA paNNattA ?, goyamA ! aNantA, se keNaTTeNaM bhaMte vaM vur3a ?, goyamA ! ukkosapaesie ukkosapaesiassa davvaTTAyAe tulle, paesaTTayAevi tulle, ogAhaNaTTayAe 105 tyAra pachI acittamahAskandha hoya che. A acittamahAskandha vizrasApariNAmathI kelisamuddhAtanI paddhatinI jema prathama cAra samaye lokane pUre ane pachInA cAra samaye upasaMhare tyAre thAya che. (arthAt A skandha samuddhAtanI jema jyAre sarva lokavyApI thAya tyAre mahAskandha 10 rUpe thAya che.) zaMkA : A skandha acitta ja hoya che to vizeSaNa zA mATe ApeluM che ? samAdhAna H kelisamuddAta vakhate jIva potAnA karmapudgalone lokavyApI banAve che. te vakhate A karmapudgalo paNa mahAskandha tarIke oLakhAya che. paraMtu A skandha jIvayukta hovAthI sacitta hoya che tethI sacitta evA A karmapudgalanA lokavyApI mahAskandhano vyavaccheda karavA 15 "acitta" vizeSaNa mUkavAmAM AvyuM che (TUMkamAM :- acitta vizeSaNa dvArA kelisamuddAta vakhate racAtA karmapudgalanA skandha karatA A skandha judo pADavAmAM Avyo che) keTalAka loko A acittamahAskandhane ja sarvotkRSTapradezavALo kahe che. paraMtu te yuktiyukta lAgatuM nathI, kAraNa ke prajJApanA graMthamAM utkRSTapradezavALo skandha avagAhanA ane sthitivaDe asaMkhyeyabhAgahInAdi bhedathI catuHsthAnapatita kahelo che. te A pramANe :- he bhaMte ! utkRSTaprAdezika skandhonA keTalA paryAyo 20 kahelA che ? he gautama ! anaMtA paryAyo che. prabhu ! Ama zA mATe kaho cho ? gautama ! eka utkRSTaprAdezika skanda anya utkRSTaprAdezika skandhathI dravyanI apekSAe tulya che (arthAt A utkR. prA. skandha eka che ane A u.prA. skandha eka che ema dravyanI apekSAe baMne ekaeka hovAthI tulya che.) pradezanI apekSAe paNa baMne utkRSTapradezavALA hovAthI tulya ja che. jyAre avagAhanA ane sthitinI apekSAe catuHsthAnapatita hoya che, arthAt eka karatA 25 bIjo asaMkhyAtabhAgahIna kSetramAM rahelo hoya, koI saMkhyAtabhAgahIna pradezane vyApIne rahelo hoya, to koI asaMkhyayaguNahIna, koI saMkhyayaguNahIna kSetramAM rahelo hoya. e ja pramANe 87. kevalisamudghAtAvasare pratipradezaM AtmagRhItatvAt sacittatA karmapudgalAnAM caturthasamayApekSayA lokavyApakatA, nissaMbaddhatvAbhAvAnmahAskandhatA / 88. saMkhyeyabhAgAsaMkhyeyaguNasaMkhyeyaguNagrahaH / 89. utkRSTapraveziAnAM mavatta ! yinta: paryavA: prajJaptA: ?, gautama ! anantA:, taonArthena mana ! va-30 mucyate ?, gautama ! utkRSTapradezika utkRSTapradezikasya dravyArthatayA tulyaH pradezArthatayApi tulyaH avagAhanayA catuHsthAnapatitaH sthityA'pi varNarasagandhairaSTabhiH sparzezca SaTsthAnapatitaH / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 2ka Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) cauhANavaDie, ThitIevi 4, vaNNarasagandha aTThahi a phAsehi chtttthaannvddie"| ayaM punastulya eva, aSTasparzazcAsau paThyate, catuHsparzazca ayamiti, ato'nye'pi santIti pratipattavyaM, ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH // 40 // prAk 'taijasabhASAdravyANAmantarAle gurulaghvagurulaghu ca jaghanyAvadhiprameyaM dravyaM' ityuktaM, 5 naudArikAdidravyANi, sAmpratamaudArikAdInAM dravyANAM yAni gurulaghUni yAni cAgurulaghUni tAni darzayannAha orAliaveuvviaAhAragatea gurulahU davvA / kammagamaNabhAsAI, eAi agurulahuAI // 41 // vyAkhyA-padArthastu audArikavaikriyAhArakataijasadravyANi gurulaghUni, tathA kArmaNamanobhASAdidravyANi ca agurulaghUni nizcayanayApekSayeti gAthArthaH // 41 / / 10 vakSyamANagAthAdvayasaMbandhaH-pUrva kSetrakAlayoravadhijJAnasaMbandhinoH kevalayoH aGgalA valikA'saMkhyeyAdivibhAgakalpanayA parasparopanibandha uktaH, sAmprataM tayorevoktalakSaNena dravyeNa sthitimAM paNa jANI levuM, varNa, rasa, gaMdha ane aSTasparzavaDe paTrasthAna patita hoya che." jayAre prastutamAM A acittamAskandha avagAhanA ane sthitivaDe anya acittamAskandha sAthe tulya ja che. (nahIM ke prajJApanAmAM batAvyA pramANe catuHsthAnapatita che.) tathA prajJApanAmAM batAvela 15 skandha aSTasparzI che, jayAre A acittamahA. to catusparzI hoya che. tethI nakkI thAya che ke anya paNa moTA skanvo hoya che, vadhu carcAthI saryuM 14 ll , avataraNikA : pUrve taijasa-bhASA dravyonI madhyamAM rahelA gurulaghu ane agurulaghu dravyo jaghanya avadhino viSaya bane che evuM kahyuM, paraMtu audArikAdi dravyo gurulaghu che ? ke aguruladhu che ? e kahyuM nahotuM. tethI je dravyo gurulaghu che ane je agurulaghu che te kahe che ? 20 gAthArtha : dArika, vaikriya, AhArAka ane taijasa e gurulaghu dravyo che. kANa, mana tathA bhASAdi agurulaghu che. TIkArtha : dArika, vaikriya. AhAraka ane taijasa dravyo gurulaghu che tathA kArmaNa, manAbhASAdi dravyo agurulaghu che. A padArtha nizcayanayanI apekSAe jANavo (kAraNa ke nizcayanI mAnyatA mujaba je bAdarapariNAmI che te gurulaghu che ane je sUkSmapariNAmI che te agurulaghu 25 che. ahIM dArikAdi bAdarapariNAmI che ane kArmaNAdi sUkSmapariNAmI che.) II41 avataraNikA : AgaLanI be gAthAno saMbaMdha kahe che-pUrve mAtra avadhijJAnanA saMbaMdhi evA kSetra-kALano aMgula-AvalikA asaMkhya bhAgAdinI kalpanAvaDe paraspara saMbaMdha batAvyo. 90. vargaNAtvAt paraistathAvidhairacittamahAskandhaiH avagAhanAsthitibhyAM / 91. tAni gurulaghUni agurulaghUni veti noktamityarthaH / 92. grahaNayogyataijasebhyazcatuHsparzA iti karmaprakRtyAdiSu, agrahaNAntaritA 30 grahaNayogyA vargaNA iti ca mataM teSAM, pragrahaNayogyAH pazcAtparAH / atra tUbhayAgrahaNayogyA madhye tata eva taijasAsannAni gurulaghUni itarANItarathetyuktiH / 93. etanmate ekAntagurulaghudravyAbhAvAt, vyavahAranayApekSameva guru leSTuH laghu dIpa ubhayaM vAyuranubhayaM vyometyAdi / 94. parasparopalambhadarzanena vRddhidvArA / / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avadhijJAnamAM kSetra ane kALa sAthe dravyano saMbaMdha (ni. 42) saMkhijja maNodavve, bhAgo logapaliyassa boddhavvo / saMkhijja kammadavve, loe thovUNagaM paliyaM // 42 // vyAkhyA-saMkhyAyata iti saMkhyeyaH, manasaH saMbandhi yogyaM vA dravyaM manodravyaM tasmin manodravye iti manodravyaparicchedake avadhau, kSetrataH saMkhyeyo lokabhAgaH, kAlato'pi saMkhyeya 5 va, 'patiyamsa' palyopamasya 'voddho' vijJeyaH, prameyatneneti, tavuttta mati-avadhijJAnI manodravyaM pazyan kSetrato lokasya saMkhyeyabhAgaM kAlatazca palyopamasya jAnIte iti, tathA saMkhyeyA lokapalyopamabhAgAH 'karmadravye' iti karmadravyaparicchedake'vadhau prameyatvena boddhavyA iti varttate, ayaM bhAvArtha:- karmadravyaM pazyan lokapalyopamayoH pRthak pRthak saMkhyeyAn bhAgAn jAnIte, 'loke' iti caturdazarajjvAtmakalokaviSaye'vadhau kSetrataH kAlataH stokainyUnaM 10 palyopamaM prameyatvena boddhavyaM iti varttate, idamatra hRdayaM samastaM lokaM pazyan kSetrataH kAlataH dezonaM palyopamaM pazyati, dravyopainibandhanakSetrakAlAdhikAre prakrAnte kevalayorlokapalyopamakSetrakAlayorgrahaNaM anarthakamiti cet, na, ihApi sAmarthyaprApitatvAd dravyopanibandhanasyai, have te beno ja dravya sAthe saMbaMdha batAvatA kahe che. gAthArtha : avadhijJAnamAM manodravyane jonAra vyakti (kSetrathI) lokano ane (kALathI) 15 palyoyamano saMkhyAtamo bhAga jue tathA karmadravyone jonAra lokanA ane palyopamanA saMkhyAtamAM bhAgone jue che. lokane jonAra vyakti kALathI kaMIkansUna palyopamane jue che. TIkArya : je gaNI zakAya te saMdhyeya kahevAya che, manasaMbaMdhi athavA manane yogya je dravya te manodravya, tene viSe arthAt manodravyane jANanAra avadhi hoya tyAre kSetrathI lokano saMkhyAto bhAga ane kALathI palyopamano saMkhyAtamo bhAga viSaya tarIke hoya che arthAt manodravyane 20 jonAra avadhijJAnI kSetrathI lokano saM.mo bhAga, kALathI palyopamano saM.mo bhAga jue che, tathA saMkhyAtA lokapalyopamanA bhAgo karmadravyane jANanAra avidha hoya tyAre viSaya tarIke jANavA. ahIM bhAvArtha e che ke kArmaNadravyone jonAra avadhijJAnI kSetrathI lokanA saMkhyAtAbhAgone ane kALathI palyopamanA saMkhyAtAbhAgone jANe che. caturdazaravAtmaka lokane jonAra kALathI kaMIka nyUna palyopamane jue che.ahIM Azaya e che ke kSetrathI samasta lokane jonAra kALathI una 25 palyopamane jue che. zaMkA : ahIM chelle mAtra kSetra ane kALanuM ja kema grahaNa karyuM, dravyanuM grahaNa kema na karyuM? prastuta gAthA naM. 42 to dravyo sAthe kSetra, kALano saMbaMdha batAvanArI che. jyAre tame dravyano saMbaMdha to jaNAvyo ja nahIM. saha parasparopanibandhamupadarzayannAha 107 - 15. pariAtA tathAtvana / 16. AAgasthita / 17. pUrva kSetrAlayovRddhivyAptizitA paraM dravyeLa tAM 30 darzanAya prakrAntaM prakaraNaM / 98. dravyavyApteH, kSetrakAlavRddhau dravyANAM avazyaM vRddheH sAmarthyaprApaNaM, kAle caha vuDDhItyanena nirNItA ca sA prAk / * nAstIdam 3 / stokAnyUnaM 1-5-6 + panibandhena 5-6 / Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) ata eva ca taduparyapi dhruvavargaNAdi dravyaM pazyataH kSetrakAlavRddhiranumeyeti gAthArthaH // 42 // teyAkammasarIre, teAdavve a bhAsadavve a / boddhavvamasaMkhijjA, dIvasamuddA ya kAlo a // 43 // vyAkhyA tejomayaM taijasaM, zarIrazabdaH pratyekamabhisaMbadhyate, 'taijasazarIre' taijasazarIra5 viSaye'vadhau kSetrato'saMkhyeyA dvIpasamudrAH prameyatvena boddhavyA iti, kAlazca asaMkhyeya eva, mithyAdarzanAdibhiH kriyata iti karma-jJAnAvaraNIyAdi tena nirvRttaM tanmayaM vA kArmaNaM, zIryate iti zarIraM, kArmaNaM ca taccharIraM ceti vigrahaH tasminnapi taijasavadvaktavyaM, evaM taijasadravyaviSaye cAvadhau bhASAdravyaviSaye ca kSetrato 'boddhavyA' vijJeyAH, saMkhyAyanta iti saMkhyeyA na saMkhyeyA asaMkhyeyAH, dvIpAzca samudrAzca dvIpasamudrAH, prameyatveneti, kAlazcAsaMkhyeya eva, sa ca palyopamA'10 saMkhyeyabhAgasamudAyamAno vijJeya iti, (granthAgram 1000) atra cAsaMkhyeyatve satyapi yathAyogaM samAdhAna : dravyano saMbaMdha ahIM sAmarthyathI = arthapattithI prApta thaI ja jAya che, kAraNa ke pUrve ame kahI gayA ke kSetra-kALanI vRddhi thAya tyAre dravyanI vRddhi niyamathI thaI ja jAya che tethI kSetrathI lokane jonAra kALathI una palyopamane ane dravyathI kAmaNadravyathI adhika jue che ema jANI levuM.) AthI ja = sAmarthyathI dravyanI vRddhi jaNAI jatI hovAthI ja kArpaNa pachI 15 paNa dhruvavargaNAdine jonAranI kSetrakALavRddhi anumAna karavA yogya che. I4rA gAthArtha : tejasa-kAzmaNazarIra, tejasa ane bhASA dravyone jonAra asaMkhya dvIpasamudro ane asaMkhyaya kALa jue che. TIkArya : tejamAMthI baneluM hoya te taijasa, zarIra zabda baMne zabdo sAthe joDavo jethI taijasazarIra ane kArmaNazarIrane jonAra avadhijJAnI kSetrathI asaMkhyaya dvIpasamudro tathA kALathI 20 asaMkhyaya kALa jue che. kAzmaNazarIra zabdano samAsavigraha kare che - mithyAdarzanAdivaDe je karAya te karma - jJAnAvaraNIyAdi, tenAvaDe baneluM hoya athavA jJAnAvaraNIyAdi. karmamaya je hoya te kArmaNa kahevAya. je nAza pAme te zarIra, kAmaNa evuM je zarIra te kArmaNa zarIra. A kAmaNazarIra tathA tejasa ane bhASA dravyone jonAra vyaktino paNa upara pramANe ja avadhino viSaya jANavo. ahIM kALa tarIke palyopamano asaMkhya bhAga jANavo. tathA asaMkhyatva sarakhu 25 hovA chatAM yathAyogya dvIpAdinuM alpabahuta sUkSmatara dravyadvArA jANavuM (arthAt taijasazarIrathI kArmaNazarIra sUkSma hovAthI kAryaNazarIrane jonAra vyaktine taijasazarIrane jonAra vyakti karatA dvIpa, samudra ane kALanuM asaMkhyayapaNuM kaMIka adhika jANavuM. kArmaNazarIra karatA taijasadravyo sUkSma hovAthI tene jonAranuM asaMkhyayapaNuM adhika jANavuM. taijasadravyo karatA bhASAdravyo vadhu sUkSma hovAthI bhASAdravyone jonAranuM asaMkhyayapaNuM adhika jANavuM.) 30 99. sAmarthyaprApitatvAt, dravyaparicchedavRddheH kSetrakAlavRddhiniyamaH, saphalaM ca trayopanibandhaprakaraNa mevuM. 2. vati vizeSoDavaMdhyeyAto patra vAdyavetyAtrikA + palyopamanaM. 4 5 (H) maladhArIya hemacandrasUrijInI TippaNImAM A padArtha jaNAvela che. te TippaNI pariziSTa naM. 1mAM ApelI che. - Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvapakSanA mate jaghanyAvadhinA kSetrakALamAnanI aghaTamAnatA (ni. 43) nI 109 dvIpAdyalpabahutvaM sUkSmetaradravyadvAreNa vijJeya miti / Aha-evaM sati 'teyAbhAsAdavvANa antarA ettha lahai paThThavao' (gAthA 38) ityAdyuktaM tasya ca taijasabhASAntarAladravyadarzino'pyaGgalAvalikA'saMkhyeyabhAgAdi kSetrakAlapramANamuktaM tadvirudhyate, taijasabhASAdravyayorasaMkhyeyakSetrakAlAbhidhAnAt, na, prArambhakasyobhayAyogyadravyagrahaNAt, dravyANAM ca vicitrapariNAmatvAd yathoktaM kSetrakAlapramANamaviruddhameva, alpadravyANi vA'dhikRtya taduktaM, 5 pracurataijasabhASAdravyANi punaraGgIkRtyedaM, alaM vistareNeti gAthArthaH // 43 // Aha-jaghanyAvadhiprameyaM pratipAdayatA gurulaghu agurulaghu vA dravyaM pazyatItyuktaM, na sarvameva, vimadhyamAvadhiprameyamapi cAGgalAvalikAsaMkhyeyabhAgAdyabhidhAnAt na sarvadravyarUpaM, zaMkA : gA.naM. 38 mAM taijasabhASAdravyo vaccenA dravyone jonArane kSetra, kALathI aMgulaAvalikAnA asaMkhyayabhAgAdi rUpa pramANa batAvyuM. jyAre A gAthAmAM taijasabhASAdravyone 10 jonAra mATe asaMkhyaya kALa, kSetranuM tame kathana karo cho to A pratyakSa virodha Ave che, kAraNa ke taijasadravyone jonAra mATe asaMkhyaya kALa, kSetra kahyA, to taijasa, bhASA vacce rahelA dravyo to taijasadravyo pachI AvelA hovAthI sUkSma che. ane sUkSma hovAthI tenA kSetra, kALathI vRddhi taijasadravyone jonAra vyaktinA kSetra, kALathI vadhu hovI joIe. samAdhAna : AmAM koI doSa nathI kAraNa ke gAthA naM. 38mAM batAvela viSaya prAraMbhaka 15 avadhino che ke je taijasa - bhASAne ayogya dravyone ja joI zake che. AnuM kAraNa paNa e che ke dravyonI zakti vicitra pariNAmavALI hoya che. tethI jenuM je kALamAna batAvyuM che te sarva yogya ja che. athavA pUrve alpadravyone AzrayI aMgula-AvalikAsaMkhyayabhAgAdi kSetra-kALa pramANa kahyuM. jyAre ahIM pracura taijasa-bhASAdravyone AzrayI kALamAna batAvyuM che (arthAt alpataijasa-bhASAdravyone grahaNa karavAnI zaktivALA jIvanuM aMgulaasaM. bhAgarUpa kSetra-kALanuM 20 pramANa jANavuM. tathA pracura taijasa-bhASAdravyone grahaNa karavAnI zaktivALA jIvanuM asaMkhyaya kALa-kSetra pramANa jANavuM.) tethI kaMi virodha nathI. vadhu vistArathI saryuM. II4all avataraNikA : zaMkA : jaghanyAvadhinA viSayanuM pratipAdana karatA graMthakArazrI vaDe "gurulaghu athavA agurulaghu dravyane jue che" e pramANe kahyuM, paNa sarva rUpIdravyone joto nathI. (kahevAno Azaya e che ke jaghanyAvadhinA viSaya tarIke amuka dravya batAvyuM.) ema vimadhyamAvadhinA viSaya 25 tarIke aMgulAvalikAsaMkhyayabhAgAdinuM kathana karela hovAthI amuka dravya ja viSaya tarIke batAvyuM kAraNa ke madhyamAvadhimAM paNa tatrastha=aMgulAvalikAnA asaMkhyayabhAgAdimAM rahelA 2. taijasadravyebhyaH kArmaNAni sUkSmANi, abaddhebhyastaijasakArmaNebhyo baddhAni sthUlAni tataH pRthag vacanaM / 3. tathA ca nAsaMkhyakSetrakAlaparicchedaprasaGgaH / 4. sUkSmetaradvAreNa prasaGgApAdane Aha-dravyetyAdi, ubhayAyogyadravyebhyaH taijasabhASAdravyANAM yathAyathaM sUkSmasthUlatvAt vaicitryaparyantAnudhAvanam / 30 5. paristhUranyAyAtkAle caturNA vRddhirityuktezca vyAghAtApattAvAha-alpetyAdi, tathA ca stokanyUnatejobhASAdravyagrahaNazaktAvetAvatkAlaparijJAnamiti tattvaM rUpidravyaM / 6. prameyaM / Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara ( bhAga - 1 ) tatrasthAnAmeva darzanAt, ata utkRSTAvadherapi kimasarvadravyarUpamevAlambanaM Ahosvinneti, itrtyatrocyateegapaesogADhaM paramohI lahai kammagasarIraM / lahai ya aguruyalaghu aM, teyasarIre bhavapuhuttaM // 44 // vyAkhyA-prakRSTo dezaH pradeza: ekazcAsau pradezazcaikapradezaH tasmin avagADhaM, avagADhamiti 5 vyavasthitaM, ekapradezAvagADhaM paramANudvyaNukAdi dravyaM, paramazcAsAvavadhizca paramAvadhi: utkRSTAvadhirityarthaH, 'labhate' pazyati, avadhyavadhimatorabhedopacArAdavadhiH pazyatItyuktaM, tathA kArmaNazarIraM ca labhate, Aha- paramANudvyaNukAdi dravyamanuktaM kathaM gamyate tadAlambanatveneti, tatazcopAttameva kArmaNamidaM bhaviSyati, na, tasyaikapradezAvagAhitvAnupapatteH, 'labhate cAgurulaghu' cazabdAt gurulaghu, jAtyapekSaM caikavacanaM, anyathA hi sarvANiM sarvapradezAvagADhA dravya 10 rUpIdravyonuM ja darzana thAya che. to A jaghanya-madhyamAvadhinI jema utkRSTAdhimAM paNa amuka rUpIdravyo ja AlaMbanarUpa che ke sarvadravyo viSaya bane che ? AvI zaMkA sAme samAdhAna Ape che : gAthArtha ekapradezamAM rahela dravyane, kArpaNazarIrane tathA agurulaghu dravyone paramAdhi jue che. taijasazarIrane jonAra 2 thI 9 bhavone jue che. TIkArtha : prakRSTa=sauthI nAnAmAM nAno evo je bhAga te pradeza. evA eka pradezamAM rahela paramANu caNukAdi dravyane paramAdhi = utkRSTAviMdhe jue che. kharekhara to 'avidhavALo vyakti jue che.' evuM kahevAnA badale 'avidha jue che.' evuM je kahyuM te avidha avadhivALAno abheda upacAra karI kaheluM che. ane kAryaNazarIrane jue che, arthAt utkRSTAvadhivALI vyakti ekapradezamAM rahela dravya ane kAryaNazarIrane jue che. zaMkA : mULagAthAmAM paramANu-caNukAdi dravya lakhyuM nathI chatAM tene jue che evuM kevI rIte kahevAya ? tethI gAthAmAM grahaNa karela 'ekapradezAvagADha' vizeSaNa kArmaNazarIranuM ja samajavuM joIe. samAdhAna : e yogya nathI kAraNa ke kArmaNazarIra eka pradezane avagAhIneM rahI zake nahIM (kAraNa ke tenI jaghanya avagAhanA paNa asaMkhyapradezanI che. tethI "ekapradezAvagADha" zabdathI paramANu vagere dravya kahyA e ucita ja che.) tathA agurulaghu ane "ca" zabdathI gurulaghu dravyane 25 jue che. mULagAthAmAM sarvatra ekavacana je karyuM che te jAtinI apekSAe jANavuM. anyathA hi = 15 * 20 7. asaMkhyAtadvIpodadhisakalaloke'pyavadhau tatrasthitAnAM rUpiNAM darzanAt / 8. sAmastyena, anyathAdhika pradezAvagADhAnAmapyekAvagAhanA'styeva / 9. AkAzapradezeSu hi svabhAva eSa yad yAvadanantANuko'pi skandho'nye ca tatra mAnti skandhAH / 10. ApekSikaparamatvavyavacchedAya, jaghanyasyApi laghvapekSayA paramatvAdvRddhyapekSayA paramatvadarzanAya / 11. ekapradezAvagADhadravyadarzanasamuccayAya / 1230 jIvena pariNAmitAH karmavargaNApudgalAH nAsaMkhyeyAnantareNa pradezAn, jIvAvagAhAbhAvAt ityekapradezAvagADhA: / 13. agurulaghudarzane'pi gurulaghudarzananiyamAbhAvAt cazabdenAkSepaH / 14. 'jAtizca pugalalakSaNA,. kArmaNAntAmabhihitatvAt' dhruvavargaNAdikAgurulaghudravyApekSayetyarthaH / 15. dharmAdharmAkAzajIvAnAmapi agurulaghutvAt / + atrocyate 2-4 / agurulahuaM 1-3 / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarva rUpIdravyo paramAvadhimAM dekhAya che (ni. 44) 111 pazyatItyuktaM bhavati, tathA taijasazarIradravyaviSaye avadhau kAlato bhavapRthaktvaM paricchedyatayA'vagantavyamiti, etaduktaM bhavati-yastaijasazarIraM pazyati sa kAlato bhavapRthaktvaM pazyati iti, iha ca ya eva hi prAk taijasaM pazyataH asaMkhyeyaH kAla uktaH, sa eva bhavapRthaktvena vizeSyata iti / Aha-nanvekapradezAvagADhasyAtisUkSmatvAt tasya ca paricchedyatayA'bhihitatvAt kArmaNazarIrAdInAmapi darzanaM gamyata evetyataH tadupanyAsavaiyarthya, tathaikapradezAvagADhamityapi na 5 vaktavyaM, 'rUvagayaM labhai savvaM' ityasya vakSyamANatvAditi, atrocyate, na sUkSmaM pazyatIti niyamato bAdaramapi draSTavyaM, bAdaraM vA pazyatA sUkSmamiti, yasmAdutpattau agurulaghu pazyannapi na gurulaghu upalabhaMte, ghaTAdi vA atisthUramapi, tathA manodravyavidasteSvevaM darzanaM nAnyeSvatisthUreSvapi, bAkI to sarva pradezomAM rahelA sarva pradezone jue che e pramANe artha jANavo. bhAvArtha : mULagAthAmAM 'ekapradezAvagADha, kArmaNazarIra, agurulaghu ahIM sarvatra ekavacana 10 karyuM che. tethI sIdhesIdho artha e ja thAya ke paramAvadhivALo jIva ekapradezamAM rahela dravyane, kAmagazarIrane. ane agurulaghudravyane jue che, jo A rIte sIdhesIdho artha karIe to Agamavirodha Ave, kAraNa ke paramAvadhi sarvapradezAvagADha sarvadravyone eTale ke eka pradezamAM rahelA sarva dravyo, be pradezamAM rahelA sarvadravyo, traNa pradezamAM rahelA sarvadravyo, ema yAvata anaMtapradezamAM rahelA sarvadravyone jue che. tethI Avo virodha na Ave, ane te te zabdothI sarvadravyo grahaNa 15 thaI jAya te ma Te TIkAkAre khulAso karyo ke ahIM sarvatra jAtinI apekSAe ekavacana jANavuM. tethI sarva pradeza- rahelA sarvadravyo, sarva kArmaNazarIro, agurulaghu zabdathI sarva agurulaghu dravyo ane gurulaghu zabdathI sarva gurulaghu dravyo jANI levA.) tathA tejasazarIrane jonAra kALathI ra thI 9 bhavo jue che. A graMthamAM pUrve "taijasane jonAra asaMkhyaya kALa jue che" evuM je kahyuM, te kALa ja vizepathI bhavapRthakatva zabdathI jANavo. 20 zaMkA : eka pradezamAM rahela dravya atisUkSma hoya che ane te dravyane jonAra vyakti kArpaNa 'zarIrane paNa joI ja zake che. (kAraNa ke kArmaNazarIra to tenAthI sthUla che, asaM.pradezamAM rahe che) tethI kANazarIrano upanyAsa e nirarthaka che. vaLI eka pradezAvagADha ne jue che evuM paNa kahevAnI jarUra nathI kAraNa ke "rUpI evA sarvadravyone jue che" evuM AgaLanI gAthA naM 45mAM ja batAvavAnA hovAthI eka pradezovagADha dravyanuM paNa e zabdothI grahaNa thaI ja jAya che. 25 samAdhAna : tamArI vAta yogya nathI kAraNa ke sUkSmane jonAra bAdarane jue ja ke bAdara jonArane sanma dekhAya ja evo koI niyama nathI kAraNa ke avadhinI utpatti vakhate arthAta avadhijJAnanI zarUAtamAM agurulaghudravyane (sUkSmane) jonAra gurulaghu (bAdara) dravyane paNa jue che ja evuM nathI ke atisthaLa evA ghaTAdine jue che evuM paNa nathI. tathA manodravyane jonAra (mana:paryAyajJAnI) mAtra manodravyane ja jue che, ghaTAdi bAdaravastune jotA nathI. Ama jJAnanA 30 26. patyopamA dhyeyamArU: I 27. pUtravat ! 28. tana thAya . 22. puruthvImApekSA ! 20. ghaTInAM gurunayuvapi: 1 21. manodravyapu ! 22. jJAna Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 na Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) evaM vijJAnaviSayavaicitryasaMbhave sati saMzayApanodArthamekapradezAvagAhigrahaNe satyapi zeSavizeSopadarzanamadoSAyaiveti / athavA ekapradezAvagAhigrahaNAt paramANvAdigrahaNa kArmaNaM yAvat, taduttareSAM cAgurulaghvabhidhAnAt, cazabdAt gurulaghUnAM caudArikAdInomityevaM sarvapudgalavizeSaviSayatvamAviSkRtaM bhavati, tathA cAsyaiva niyamArthaM 'rUpagataM labhate sarvaM' ityetad vakSyamANalakSaNama5 duSTameveti, etadeva hi sarvaM rUpagataM, nAnyad iti, alaM prasaGgeneti gAthArthaH // 44 // evaM paramAvadherdravyamaGgIkRtya viSaya uktaH, sAmprataM kSetrakAlAvadhikRtyopadarzayannAha paramohi asaMkhijjA, logamittA samA asNkhijjaa| rUvagayaM lahai savvaM, khittovamiaM agaNijIvA // 45 // vyAkhyA- paramazcAsAvavadhizca paramAvadhiH, avadhyavadhimatorabhedopacArAd asau paramAvadhiH 10 viSayonI vicitratAno saMbhava hovAthI koIne (ekapradezAvagADhane je jue che te kAryaNazarIra, jue ke nahIM ? evI) zaMkA na rahe te mATe ekapradezAvagAhInuM grahaNa karavA chatAM kArmaNAdizeSa viSayonuM upadarzana doSa mATe nathI. athavA "ekapradezAvagADha' zabdathI paramANu vagere dravyonuM grahaNa, 'kAzmaNazarIra' zabdathI karmavargaNA sudhInuM grahaNa ane karmavargaNA pachIthI laI acitta mahAskandha sudhI sarvanuM "agurulaghu 15 zabdathI grahaNa karela che. tathA "ca" zabdathI audArikAdi gurulaghu dravyonuM grahaNa karela che. Ama sarvapudgalaprakAro avadhinA viSaya bane e jaNAya che. ane A viSayonuM ja niyamana karavA mATe "rUpI evA sarvadravyone jue che e pramANe AgaLagAthAmAM kaheluM aduSTa che. (kahevAno Azaya e che ke avadhijJAnamAM jIvo ATalI-ATalI vastuone jue che evuM jANyA pachI nakkI thAya che ke utkRSTAvadhimAM jIvo sarva rUpIdravyone jue che. Ama 20 AgaLanI gAthAmAM kahela vacana vastunA niyama mATe nakkI karavA mATe) hovAthI aduSTa che) kAraNa ke 44mI gAthAmAM kahelA ekapradezAvagADhAdi sarvadravyo rUpI che. A sivAya koI rUpIdravya nathI. eTale sarva rUpIdravyone jue che ema kahyuM che. vadhu carcAthI saryuM. Al44ll avataraNikA : A pramANe paramAvadhino dravyane AzrayI viSaya kahyo. have kSetra-kALane AzrayI kahe che ke, 25 gAthArtha : paramAvadhi kSetrathI lokapramANa asaMkhyaya khaMDone, kALathI asaMkhya utsarpiNI- avasarpiNIne, ane dravyathI sarva rUpIdravyone jue che. temAM kSetranuM pramANa agnikAyanA jIvo vaDe jANavuM. TIkArtha : parama evo je avadhi te paramAvadhi, avadhi-avadhivALAno abheda upacAra karavAthI paramAvadhi zabdathI paramAvadhivALo jJAnI jANavo. Avo te jJAnI kSetrathI asaMkhya 30 23. dvitIyapranasamAthAnAya . 24. vi . ra. gAdrinA vaizviyAhAratainasada: . ra6. vizeSa bhedAH prakArAH / 27. pUrvagAthAdarzitamekapradezAvagADhAdi / Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paramAvadhinA kSetra-kAlanuM pramANa (ni. 45) ke 113 kSetrataH 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi, khaNDAnIti gamyate, labhata iti saMbandhaH, kAlatastu 'samAH' utsarpiNyavasarpiNIrasaMkhyeyA eva labhate, tathA dravyato 'rU pagataM' mUrttadravyajAtamityarthaH, 'labhate' pazyati 'sarvaM' paramANvAdibhedabhinnaM pudgalAstikAyameveti, bhAvatastu vakSyamANA~statparyAyAn iti / yaduktaM 'asaMkhyeyAni lokamAtrANi khaNDAni paramAvadhiH pazyatIti' tatkSetraniyamanAyAha - upamAnaM upamitaM, bhAve niSThApratyayaH, kSetrasyopamitaM kSetropamitaM, etaduktaM bhavati- 5 utkRSTAvadhikSetropamAnaM, 'agnijIvAH' prAgabhihitA eveti, Aha - 'rUpagataM labhate sarva' ityetadanantaragAthAyAmarthato'bhihitatvAt kimarthaM punaruktamiti, atrocyate, uktaH parihAraH, athavA anantaragAthAyAM 'ekapradezAvagADhaM' ityAdi paramAvadhevyaparimANamuktaM, iha tu 'rupagataM labhate sarvaM' iti kSetrakAladvayavizeSaNaM, etaduktaM bhavati-rupidravyAnugataM lokamAtrAsaMkhyeyakhaNDotsarpiNyavasarpiNI lakSaNaM kSetrakAladvayaM labhate, na kevalaM, arupitvAttasyai, rupidravyanibandhanatvAccAvadhi- 10 jJAnasyeti gAthArthaH // 45 // lokapramANa khaMDone jue che. ahIM "khaMDone" zabda adhyAhArathI jANI levo tathA "jue che" zabda gAthAnA uttarArdhamAMthI lAvIne ahIM joDavo. kALathI asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNIne jue che. tathA dravyathI rUpIdravyane arthAt paramANu vagere bhedovALA sarva pudgalAstikAyane ane bhAvathI AgaLa kahevAtA pudagalAstikAyanA paryAyone jue che. pUrve kahyuM ke "asaMkhyalokapramANa 15. khaMDone jue che" to te kSetra keTaluM thAya tenuM cokkasa mApadaMDa kADhavA kahe che ke - upamAna = upamA, te upamA pote ja upamita, ahIM svArthamAM talakUta) pratyaya lAgela che. kSetranI upamA te kSetromamita, arthAt utkRSTAvadhinA kSetranI upamA tarIke agnikAyanA jIvo jANavA. (agnikAyanA jIvonI sUcivaDe jeTaluM kSetra mapAyuM, teTalA kSetrane jue che.) zaMkA : "sarva rUpIdravyone jue che' A vAta pUrvanI gAthAmAM arthathI batAvI ja gayA che 20 to zA mATe ahIM punaH batAvo cho ? samAdhAna : Ano uttara ane pUrvagAthAmAM ja ApI dIdho che ke niyamana karavA batAvela che. athavA pUrvagAthAmAM ekapradezAvagADha vagere kahevA dvArA paramAvadhinuM dravyapramANa batAvyuM, jyAre ahIM 'sarva rUpIdravyone jue che' A vizeSaNa kSetra-kALanuM jANavuM arthAt rUpIdravyothI yukta evA lokapramANa asaMkheya khaMDone tathA utsarpiNI-avasarpiNIrUpa kALane jue che nahIM ke ekalA kSetra, 25 kALane jue, kAraNa ke te kSetra, kALa arUpI che ane avadhijJAna rUpIdravyone ja jonAra che (ahIM dhyAna rAkhavuM ke "rUpIdravyothI yukta evA asaMkhyalokapramANa khaMDone jue che" evuM je kahyuM te zaktine AzrayI kahyuM che arthAt teTalA kSetramAM jo rUpIdravyo hoya to tene jovAnI zakti avadhijJAnamAM che, paraMtu lokanI bahAra koI rUpIdravyo hotA nathI.) 4pA 28. uttara: 26. nAmacihna rUpAtamiti niyamanAyevaMrUpa: 1 rU0. viniyamofdhareva 30 jyAyAn iti nyAyamapekSya vigherbalIyastvAkhyAnAyAha-athavetyAdi / 31. arUpitvAt rUpiviSayacAvadhiriti ca nirNItamanekazaH / 32. kSetrakAladvayasya / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) evaM tAvat puMruSAnadhikRtya kSAyopazamikaH khalu anekaprakAro'vadhiruktaH, sAmprataM tirazco'dhikRtya pratipipAdayiSurAha AhArateyalaMbho, ukkoseNaM tirikkhajoNIsu / gAuya jahaNNamohI, naraesa u joksa ||46 // 114 5 vyAkhyA - tatrAhAratejograhaNAd audArikavaikriyAhArakatejodravyANi gRhyante, tatazcAhArazca tejazca AhAratejasI tayorlAbha iti samAsaH lAbhaH prAptiH paricchittirityanarthAntaraM, idamatra hRdayaMtiryagyoniSu yoniyonimatAmabhedopacArAt tiryagyonikasattvaviSayo yo'vadhiH tasya dravyataH khalu AhAratejodravyapariccheda utkRSTata uktaH, itthaM dravyAnusAreNaiva kSetrakAlabhAvAH paricchedyatayA vijJeyA iti / idAnIM bhavapratyayAvadhisvarUpamucyate sa ca suranArakANAmeva bhavati, tatra prathamamalpa 10 rUtitvA nArALAM pratipAdyata kRti, ata Ada- kSetro 'bUta' paridhdhitti napacenAdhi:, va ? narAn kAyantIti narakAH, kai gai rai zabde itidhAtupAThAt narAn zabdayantItyarthaH, iha ca narakA AzrayAH, AzrayAzrayiNorabhedopacArAt, narakeSu tu yojanamutkRSTa ityAha, etaduktaM avataraNikA : A pramANe manuSyone AzrayI aneka prakArano kSAyopazamika avidha kahyo. have tiryaMcane AzrayI jaNAvavAnIicchAvALA graMthakArazrI kahe che - - 15 gAthArtha : tiryaMcayonimAM utkRSTathI AhAraka-taijasadravyone jue che. nArakamAM jaghanyAvadhi eka gAu pramANa ane utkRSTAvadhi eka yojana pramANa kSetrane jue cheM. TIkArtha : ahIM AhAraka ane taijasanA grahaNathI audArika, vaikriya, AhAraka ane taijasadravyo jANavA. AhAraka--tejasano lAbha, te AhArakataijasalAbha, ahIM lAbha, prApti, baudha e badhA samAnArthI zabdo jANavA. tethI artha A pramANe jANavo - yoniyonivALAno abheda 20 upacAra karavAthI "tiryaMcayonimAM" arthAt tiryaMcayoninA jIvono avadhi, temAM utkRSTathI AhAraka, taijasadravyono bodha thAya che. (ahIM dravyAnusAre ja kSetra, kALa ane bhAva viSaya tarIke jANI levA, arthAt manuSyAvadhimAM ATalA dravyone jonAra jeTalA kSetra, kALane jue che, teTalA ahIM paNa samajI levA. pUrve kahyuM hatuM ke keTalAka avadhi bhavapratyayika che ane keTalAka kSAyopamika che. temAM kSAyopazamika avadhi batAvyo.) 30 25 have bhavapratyayika avadhinuM svarUpa batAve che ane te bhavapratyayika avadhi deva ane nArakona ja hoya che. temAM alpavakRtavya hovAthI prathama nArakonA avadhinuM pratipAdana kare che - narakomAM jaghanyAvadhi kSetrathI eka gAu che. je narone Anti = bolAve te narako. ahIM kai dhAtunuM "jAryAnta' rUpa che. kai, gai, hai A traNa dhAtuo "bolAvavuM" evA arthamAM vaparAtA hovAthI jAryAnta = bolAve che evo artha thAya che. naraka eTale AzrayasthAno. Azraya ane AzrayI evA jIvono abheda 33. manuSyAn ityarthaH, paramohinANavio, kevalamaMtomuhuttamitteNeti (vi. 689 ) vacanAt paramAvadherA antarmuhUttavijotpatti:, vataM ca nAtAvevA rU4. cAritratAvizuLahetutvAt / * ya 2-4-6 / . Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnaprabhAdinarakomAM jaghanyetarAvadhipramANa (ni. 47) bhavatiM - nArakAdhAro yo'vadhiH asau utkRSTo yojanaM paricchinatti kSetrataH, itthaM kSetrAnusAreNa dravyAdayastu avaseyA iti gAthArthaH // 46 // evaM nArakajAtimadhikRtya jaghanyetarabhedo'vadhiH pratipAditaH, sAmprataM ratnaprabhAdipRthivyapekSayA utkRSTetarabhedamabhidhitsurAha cattAri gAuyAI, adbhuTTAI tigAMuyA ceva / + 115 - aDDAijjA duNNi ya, divaDUmegaM ca nisu // 47 // vyAkhyA * tatra narakA iti nArakAlayAH, te ca saptapRthivyAdhAratvena saptadhA bhidyante, tatra ratnaprabhAdyAdhAranarakeSu yathAsaMkhyamutkRSTetarabhedabhinnAvadheH kSetraparimANamidaM 'navu' kRti sAmarthyAt tannivAsino nArakAH parigRhyante tatra ratnaprabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM catvAri gavyUtAni, jaghanyAvadherardhacaturthAni, ardha caturthasya yeSu tAnyardhacaturthAni evaM zarkarAprabhAdhAranarake 10 paramAvadhikSetramAnaM ardhacaturthAni itarAvadhikSetramAnaM tu trigavyUtaM, trINi gavyUtAni trigavyUtaM, evaM upacAra karatA "narakomAM'' zabdathI naraka jIvonAM avadhimAM utkRSTathI yojanapramANa kSetra dekhAya che. ahIM kSetrAnusAre dravya-kALa-bhAva jAte jANI levA. 46 // avataraNikA : Ama, nArakajAtinI apekSAe jaghanya-utkRSTAvavidha batAvyo. have ratnaprabhAde pRthvInI apekSAe jaghanya-utkRSTAvavidha batAve che - 15 gAthArtha : cAra gAu, sADAtraNa gAu, traNa gAu, aDhI gAu, be gAu, doDha gAu ane eka gAu e pramANe narakamAM avadhinuM kSetrapramANa jANavuM. TIkArtha : naraka eTale nArakajIvAnA sthAno ane te sAtapRthvIo AdhAra che jeno tevA hovAthI sAtaprakAranA che. (AdhAranA bhedathI Adheyano bheda paDavAthI judI judI sAtapRthvIo upara nArakajIvonA sthAno AvelA hovAthI A sthAno sAtaprakAre che) temAM ratnaprabhAdi pRthvIo 20 e che AdhAra jeno evA A narakomAM kramazaH utkRSTa-jadhanyabhedathI be prakAre avadhinuM kSetrapramANa A pramANe jANavuM. ratnaprabhApRthvInA narakasthAnomAM utkRSTAvadhinuM kSetrapramANa cAra gAu che. ane jayanyAvadhi ardhacaturtha gAu che. "cothAnuM aDadhuM che jemAM te ardhacaturtha" e pramANe zabdArtha karavo. (arthAt sADAtraNa gAu.) - 5 zarkarAprabhAnA sthAnomAM utkRSTathI sADAtraNa gAu ane jaghanyathI traNa gAu kSetrapramANa che. 25 Ama pUrva pRthvInuM jaghanya mApa te pachInI pRthvInuM utkRSTa mApa jANavuM. chelle mahAtamaHprabhA pRthvInA sthAnomAM utkRSTathI eka gAu ane jaghanyathI ardhagAu jANavuM. TIkAmAM 'narapu' padano artha karavA samaye TIkAkAre 'ratnaprabhAdhAranarakamAM' e pramANe je ekavacana karela che te jAtinI 35. AdhArabhedAdAdheyabhedAt sapta pRthivya AdhAro yeSAM te tathA tattveneti samAsaH ' 36. tAtsthyAttadvyapadeza itinyAyAt / 37. vyadhikaraNabahuvrIherapi darzanAt anyathA'rdhacatvArItibhAvAt / 30 38. utkRSkRti / rU1. naceti / tiLAyuM / + narabhu ! | adbhugyArUM navAya anrAyaMtArUM ! jaM gAuaMti bhaNiaM taMpia ukkosagajahaNNaM // 1 // [ bhASyagAthA vyAkhyAtA ca ] Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 zuM Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sarvatra yojyaM yAvanmahAtama:prabhAdhAranarake utkRSTAvadhikSetraM gavyUtaM, jaghanyAvadhikSetraM cArdhagavyUtamiti, ratnaprabhAdhAranaraka ityAdau jAtyapekSamekavacanaM, 'anirdiSTasyApi navaraM padArthagamanikA,ardha tRtIyasya ardhatRtIyAni, dve ca, adhikamardhaM yasmin tad adhyardham / Aha- kutaH punaridaM ?, sAmAnyena pratipRthivyAdhAranarakaM utkRSTamavadhikSetramuktaM 'catvAri gavyUtAni' ityAdi, ardhagavyUtonaM jaghanyamityavasIyate ? ucyate, sUtrAt, tathA coktaM - "yaNapyabhApuDhavinerajhyANaM bhaMte ! kevaiyaM khittaM ohiNA jANaMti pAsaMti ?, goyamA ! jahaNaNeNaM addhavAiM gAuyAI ukkoseNaM cattAri, evaM jAva mahAtamapuDhavinerajhyANa? goyamA ! jahaNNeNaM addhagAuyaM ukkoseNaM gAuyaM", Aha-yadyevaM 'gauU jahaNNamohI Naraesu tu' (46) ityetadvyAhanyate, atrocyate, utkRSTajaghanyApekSayA tadabhidhAnAdadoSaH, idamatra hRdayam - utkRSTAnAmeva saptAnAmapi ratnaprabhAdyavanInAM 10 bhUtakSetraparicchittivRt vaMdharvadhanya kRtya<< prati yathArtha: ll47nA apekSAe jANavuM. (tethI "ratnaprabhAdhAranaraka' zabdathI ratnaprabhA che AdhAra jeno, evA ratnaprabhApRthvInA sarva sthAno samajavA.) nahIM dekhADelA padono artha A pramANe jANavo - ardhatRtIya eTale trIjAnuM ardha jemAM che te arthAta aDhI, adhyartha eTale ardha adhika che jemAM te arthAt doDha. 15 zaMkA : mULagAthAmAM to utkRSTAvadhinuM ja pramANa batAvyuM che, jaghanyAvadhinuM nahIM. to pachI dareka pRthvImAM potapotAnA utkRSTanI apekSA ardhagAu ochuM jaghanyAvadhinuM mApa tame je batAvyuM te kevI rIte jANyuM ? samAdhAna : prajJApanA sUtrathI A pramANa jaNAya che. kahyuM che ke "ratnaprabhApRthvInA jIvo avadhivaDe keTalA kSetrane jANe che, jue che? hai gautama ! jaghanyathI sADAtraNa ane utkRSTathI cAra gAu 20 kSetrapramANa jANe che, jue che. Ama sAtamI pRthvI sudhInA jIvo mATe prazno karavA. chelle sAtamI pRthvInA jIvo hai gautama ! jaghanyathI ardhagAu ane utkRSTathI eka gAune jue-jANe che. zaMkA : sAtamI pRthvImAM jaghanyathI agAu pramANa jo hoya to pUrva gAthAmAM 'narakamAM jaghanyAvadhi gAupramANa hoya che" ema je kahyuM tenI sAthe virodha Avaze. samAdhAna : nA, nahIM Ave kAraNa ke jaghanyAvadhi gAupramANa je kahyuM che te utkRSTamAM 25 jaghanyanI apekSAe kahyuM che. kahevAno Azaya e che ke - sAte pRthvIomAM je utkRSTa avadhikSetrapramANa batAvyA che te utkRSTAvadhiomAM sauthI ochuM eka gAune jonAra avadhi, * jaghanya che. te sAtamI pRthvImAM utkRSTa hovA chatAM sAte utkRSTomAM sauthI ochuM hovAthI jadhanya kahevAya che. Avo artha karatA koI virodha raheze nahIM. //47ii. 40. narakeSvitipadavyAkhyAne svanirUpitapade / 41. tadvRttidharmavattAmapekSyeti / 42. Azrityeti 30 zeSaH / 43. svasvotkRSTApekSayA / 44. ratnaprabhApRthvInairayikA bhadanta ! kiyat kSetramavadhinA jAnanti pazyanti ?, gautama! jaghanyenArdhatRtIyAni gavyUtAni utkRSTena catvAri, evaM yAvanmahAtama:prabhApRthvInairayikANAM ? gautama ! jaghanyenArdhagavyUtaM utkRSTena gavyUtaM / 45. virudhyate iti / * paramAvadheH / + atidiSTa0 + nAraE I * i puchI 1 # T3yaMtaM - 30 x + bUTa ! Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devosaMbaMdhi bhavapratyayAvadhinuM svarUpa (ni. 48-50) evaM nArakasaMbandhino bhavapratyayAvadheH svarUpamabhidhAyedAnIM vibudhasaMbandhinaH pratipipAdayiSuridaM gAthA trayaM jagAda - 117 sakkIsANA paDhamaM, duccaM ca saNakumAramAhiMdA / taccaM ca baMbhalaMtaga, sukkasahassAraya cautthIM // 48 // ANayapANayakappe, devA pAsaMti paMcamiM puDhavIM / taM ceva AraNaccuya ohInANeNa pAsaMti // 49 // chaTThi hiTThimamajjhimagevijjA sattamiM ca uvarillA / saMbhiNNaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA // 50 // tatra prathamagAthAvyAkhyA- zakrazcezAnazca zakrezAnau tatra 'zakrezAnAviti' zakrezAnopalakSitAH saudharmezAnakalpanivAsino devAH sAmAnikAdayaH parigRhyante, te hyavadhinA prathamAM ratnaprabhAbhidhAnAM 10 pRthivIM pazyanti iti kriyAM dvitIyagAthAyAM vakSyati, tathA 'dvitIyAM ca' pRthivImityanuvarttate, 'sanatkumAramAhendrAviti' sanatkumAramAhendradevAdhipopalakSitAH tatkalpanivAsinastridazA eva sAmAnikAdayo gRhyante, te hi dvitIyAM pRthivImavadhinA pazyanti, tathA tRtIyAM ca pRthivIM brahmalokalAntakadevezopalakSitAH tatkalpanivAsino vibudhAH sAmAnikAdayaH pazyanti, tathA zukrasahastrArasuranAthopalakSitAH khalvanye'pi tatkalpanivAsino devAzcaturthI pRthivIM pazyantIti 15 avataraNikA : A pramANe nArakasaMbaMdhi bhavapratyayAvadhinuM svarUpa kahI have devasaMbaMdhi bhavapratyayAvadhinA svarUpane kahe che gAthArtha : saudharmezAnadevo prathama pRthvIsudhI, sanatkumAra mAhendranA devo bIjI pRthvI sudhI, bahmaloka--lAMtakanA devo trIjI pRthvIsudhI, ane zukra--sahasrAranA devo cothI pRthvIsudhI avadhivaDe jue che. 5 20 gAthArtha : Anata--prANatadevalokanA devo pAMcamI pRthvIne, ane te ja pAMcamI pRthvIne AraNa--acyutanA devo paNa adhivaDe jue che. gAthArtha : nIcenA ane madhyama traiveyakanA devo chaThThIpRthvIne, uparanA traiveyakadevo sAtamI pRthvIne ane anuttaradevo saMbhinnalokanADIne jue che. prathamaTIkArtha : ahIM "zakrezAna'" zabdathI saudharmezAnadevalokamAM rahenArA sAmAnikAdi devo grahaNa 25 karavAnA che. teo avadhivaDe ratnaprabhA nAmanI prathama nA2ka pRthvIsudhI jue che. "jue che" e zabda A gAthAmAM nathI te tenI pachInI gAthAmAM kaheze. e ja pramANe mULagAthAmAM 'pRthvI'' zabda nathI te paNa tenI pachInI gAthAmAMthI ahIM joDavo. sanatkumAra-mAhendradevalokamAM rahenAra sAmAnikAdi devo bIjI pRthvIne avadhivaDe jue che. tathA brahmaloka--lAMtakanivAsI sAmAnikAdi devo trIjI pRthvIne ane mahAzusahasrAra kalpavAsI sAmAnikAdi devo cothI pRthvIne jue che. 48 // 30 dvitIyaTIkArya Anata-prANatakalpanA devo pAMcamI pRthvIne jue che. AraNa $ tritao|| * puvi / Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 ka Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) gAthArthaH // 48 // dvitIyagAthA vyAkhyAyate - AnataprANatayoH kalpayoH saMbandhino devAH pazyanti paJcamIM pRthvIM, tAmeva AraNAcyutayoH sambandhino devA avadhijJAnena pazyanti, svarUpakathanamevedaM, vimalatarAM bahutarAM ceti gAthArthaH // 49 // tRtIyagAthA vyAkhyAyate - lokapuruSagrIvAsthAne bhavAni graiveyakAni (Ni) vimAnAni tatra 5 adhastyamadhyamagraiveyakanivAsino devA adhastyamadhyamagraiveyakAH, te hi SaSThIM pRthivIM tamo'bhidhAnAmavadhinA pazyantIti yoga:, tathA saptamIM ca pRthivImuparitanagraiveyakanivAsina iti, tathA 'saMbhinnalokanADIM' caturdazarajjvAtmikAM kanyakAcolaka saMsthAnAmavadhinA pazyanti, anuttaravimAnavAsino'nuttarAH, tatra ekendriyAdayo'pi bhavanti tadvyavacchedArthamAha - 'devAH' / evaM kSetrAnusArato dravyAdayo'pyavaseyAH iti gAthArthaH // 50 // evamadho vaimAnikAvadhikSetrapramANaM pratipAdya sAmprataM tiryagUrdhvaM ca tadeva darzayannAha eesimasaMkhijjA, tiriyaM dIvA ya sAgarA ceva / vartugara miA, gurdU sAdhUmADuM / / vyAvyA - 'teSAM' zAdrInAM, saMdhyAyanta kRti saMzreyA: na saMzreyA asaMdhyeyA:, tiryaMn, dvIpAzca - jambUdvIpAdaya:, sAgarAzca lavaNasAgarAdayaH kSetrato'vadhiparicchedyatayA avaseyAH iti 15 acyutadevalokanA devo te ja pAMcamI pRthvIne spaSTa rIte ane bahutara vadhAre jue che. mULagAthAmAM "avidhajJAna vaDe" AvuM je lakhyuM che te svarUpakathana che arthAt vAstaviktA darzAvI che, paNa koIno vyavaccheda bAdabAkI karavA lakhyuM nathI. 49 tRtIyaTIkArtha : caudarAjalokarUpa puruSanI Doka (grIvA)nA sthAne rahelA hovAthI te vimAno traiveyakanA nAme oLakhAya che. temAM nIcenA tathA madhyama traiveyakanA devo chaThThI pRthvIne jue che. 2) tathA uparanA traiveyakanA devo sAtamI pRthvIne jue che. anuttaravimAnavAsI devo kanyAcolakanA AkAravALI (kanyAcolakano artha gA.naM. 55mAM Apela che. tathA UrdhvadizAmAM svavimAnarUpAdi sudhInuM ja jJAna hovAthI) kaMIka nyUna (mitrA kiJcidUnAM iti devendranarakendraprakaraNa-342) lokanADIne jue che. A vimAnamAM ekendriyAdi jIvo paNa hoya che. teno vyavaccheda karavA 'devo" evuM vizeSaNa mUkyuM che. kSetrAnusAre dravya--kALa--bhAva paNa samajI levA pA 25 avataraNikA : A pramANe nIcenA vistAranuM vaimAnikAvadhikSetrapramANa kahI have tirthaMg - urdhva avadhinuM pramANa kahe che 10 30 = - gAthArtha : devonuM tirya--adhikSetra asaMkhya dvIpasamudro che. temAM upara - uparanA devA mATe A kSetrapramANa vadhatuM jAya che. UrdhyAvadhi kSetra pramANa pota-potAnA devalokanA stUpAdi sudhI hoya che. = TIkArtha : zakrAdi devone kSetrathI tirya--dizAmAM asaMkhyeya dvIpo - jaMbudrIpAdi ane samudro lavaNasamudrAdi avadhijJAnathI jJeya hoya che. upara uparanA devo kahelA asaMkhyadvIpasamudrone + 40,++ l.* 30 = sapla0 / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 uparimakA sAmAnyathI devonuM avadhikSetrapramANa (ni. 52) vAkyazeSa:, tathA uktalakSaNAt - asaMkhyeyadvIpodadhimAnAt kSetrAt bahutaraM, uparimA eva uparyuparivAsino devAH, khalvavadhinA kSetraM pazyantIti vAkyazeSaH, tathA UrdhvaM svakalpastUpAdyeva yAvat kSetraM pazyanti, AdizabdAd dhvajAdiparigrahaH iti gAthArthaH // 51 // itthaM vaimAnikAnAM avadhikSetramAnamabhidhAya idAnIM sAmAnyato devAnAM pratipAdayannAha - saMkhejjajoyaNA khalu, devANaM addhasAgare UNe / teNa paramasaMkhejjA, jahaNNayaM paMcavIsaM tu // 52 // vyAkhyA - saMkhyeyAni ca tAni yojanAni ceti vigrahaH, khaluzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya cobhayathA saMbandhamupadarzayiSyAmaH 'devAnAM ' ' ardhasAgare' iti ardhasAgaropame nyUne AyuSi sati saMkhyeyayojanAnyeva avadhikSetramiti / ardhasAgaropamanyUna eva AyuSi sati, 'tataH paraM ' ardhasAgaropamAdAvAyuSi sati asaMkhyeyAni yojanAni avadhikSetraM vaimAnikavarjadevAnAM sAmAnyata 10 iti / vizeSatastu Urdhvamadhastiryak ca saMsthAnavizeSAdavaseyamiti / tathA jaghanyakamavadhikSetraM devAnAmiti varttate, 'paJcaviMzati: ' tuzabdasyaivakArArthatvAt paJcaviMzatireva yojanAni, etacca dazavarSasahastrasthitInAmavaseyaM, bhavanapativyantarANAmiti, jyotiSkANAM tvasaMkhyeyasthititvAt saMkhyeyayojanAnyeva jaghanyetarabhedamavadhikSetramavaseyamiti, vaimAnikAnAM tu jghnymnggulaasNkhyeykSetrathI vadhAre--vadhAre jue che. tathA UrdhvadizAmAM devo potapotAnA devalokanA stUpa--jA vagere 15 sudhI zubhe che. // 51 // avataraNikA : A pramANe vaimAnikadevonuM avidhakSetramAna kahI have devonuM sAmAnyathI avidhamAna batAve che 5 gAthArtha nyUna ardhasAgaropama AyuSyavALA devo saMkhyAtA yojanosudhI jue che. ardhasAgaropamAdi AyuSyavALA devo asaMkhyAta yojanosudhI jue che. ane devonuM jaghanya 20 adhikSetra paccIsa yojana hoya che. TIDArtha : saMkhyAta sevA te yono te saMkhyAtayo4no "khalu" zab6 42 arthavAno che. jenA be rIte saMbadha have joDIzuM, eka - saMkhyAtayojano ja ane bIjo nyUna ardhasAgaropama ja. (te A pramANe ke je) devonuM nyUna-ardhasAgaropama AyuSya ja hoya teonuM saMkhyAtayojanonuM ja adhikSetra hoya che. ardhasAgaropamAdi AyuSyavALA evA vaimAnika sivAyanA devonuM 25 sAmAnyathI asaMkhyeyayojana adhi--kSetra hoya che. vizeSathI Urdhva, adha ane tiryak avadhikSetra AkAravizeSathI juduM juduM jANavuM. tathA devone jaghanya avadhikSetra paccIsa yojano ja hoya che. A pramANa dazahajAravarSanA AyuSyavALA evA bhavanapati vyaMtaradevonuM jANavuM. jyAre jayotiSThadevonuM asaMkhyavarSanuM AyuSya hovAthI utkRSTa ane jaghanyathI saMkhyAtayojano ja avadhikSetra jANavuM. vaimAnikadevonuM jaghanyAdhikSetra 30 46. prAk pratipAditatvAdvaimAnikAnAmavadhernAtra tadadhikAraH / 47. atra caturNAmapi nikAyAnAM tatra vaimAnikAnAM pRthagabhidhAnAbhAvAt / 48. teSAM jaghanyetarasthityorardhasAgaropamAt nyUnatvAt / + paNNavIsaM / Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 tAro Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) bhAgamAtramavadhikSetraM, taccopapAtakAle parabhavasaMbandhinamavadhimadhika~tyeti, utkRSTamuktameva saMbhiNNaloganAliM, pAsaMti aNuttarA devA' (51) ityalamativistareNeti gAthArthaH // 52 // sAmpratamayamevAvadhiH yeSAM sarvotkRSTAdibhedabhinno bhavati, tAnpradarzayannAha - ukkoso maNuesuM, maNussatiriesaiM ya jahaNNo y| ukkosa logamitto, paDivAi' paraM apaDivAI // 53 // vyAkhyA - dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazcotkRSTo'vadhiH manuSyeSu eva, nAmarAdiSu, tathA manuSyAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcaH teSu manuSyatiryakSu ca jaghanyaH'; cazabda evakArArthaH, tasya caivaM prayogaH - manuSyatiryakSveva jaghanyo, na nArakasureSu, tatra utkRSTo lokamAtra eva avadhiH, pratipatituM zIlamasyeti pratipAtI, tataH paramapratipAtyeva, lokamAtrAdAvavadhimAne pratipAdite prasaGgataH 10 pratipAtyapratipatisvarUpamonamaHopAyeti thArtha: rUA. aMgulano asaMkhyAtabhAgamAtra jANavuM. A jaghanyAvamitra pramANa utpatti samaye pUrvabhavasaMbaMdhi avadhine AzrayI jANavuM (koIka samyagdaSTi jIva pUrvabhavathI avadhine laIne devabhavamAM utpanna thAya tyAre tene utpattisamaye aparyAptAvasthAmAM sarvajaghanyAvadhi saMbhave che). gA.naM. 51mAM "saMbhilokanADIne..." sUtra dvArA utkRSTAvadhikSetra batAvI ja dIdhuM hovAthI vadhu vistArathI saryuM 15 parA, avataraNikA : have jeone A avadhi sarvotkRSTAdibhedathI bhinna hoya che teone batAve che, arthAta kone sarvotkRSTa, kone jaghanyAvadhi hoya che ? te batAve che che gAthArtha : manuSyamAM utkRSTa tathA manuSya-tiryaMcamAM jaghanyAvadhi hoya che. lokamAtra utkRSTaavadhi pratipAtI hoya che ane tenAthI uparanuM avadhi apratipAtI hoya che. 20 TIkArtha : dravya-kSetra-kALa ane bhAvathI utkRSTa-avadhi mAtra manuSyomAM ja hoya che paNa devAdimAM nahIM. tathA manuSya-tiryaMcamAM ja jaghanyAvadhi hoya che, devanArakamAM nahIM. temAM lokamAtra evo ja utkRSTAvadhi pratipAtI hoya che. (eTale ke AvyA pachI jaI zake) tenAthI uparanuM alokane jonAra avadhi apratipAtI hoya che. (zaMkA : ahIM kSetranA parimANanI vAta cAlI rahI che, temAM pratipAtI - apratipAtInuM 25 nirUpaNa zA mATe karyuM ?). samAdhAna : avadhinuM lokapramANa mAna pratipAdana karavA sAthe prasaMgathI pratipAtIapratipAtInAM svarUpanuM kathana karavAmAM koI doSa nathI. (avadhinuM lokapramANa kSetra batAvyuM, tyAre e yAda Ave ke lokapramANa avadhi, pratipAtI hoya ane uparanuM apratipAtI hoya, to te sAthe ja kahI de, e prasaMga che ane prAsaMgika vAta karavAmAM koi doSa nathI.) //pa3ll. 49. tathA ca devAnAM sarvajaghanyAvadhiniSedhe'pi na kSatiH, bhavapratyayAvadheH pazcAdbhAvAt, tasya coktamAnatvAt / 50. bhavaguNapratyayasAdhAraNo'vadhiriti / 51. smRtasyopekSAnahatvaM hi prasaGgatvaM / 52. vineyAnAM bodhavizeSotpAdanAt prastute'vadhimAne / * kRtya + tAndarza tericchiesu ya jahaNNopaDivAI + jghnytH| 30 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaghanyAdi avadhinA AkArA (ni. 54-55) dara 121 ukta kSetraparimANadvAraM, sAmprataM saMsthAnadvAraM vyAcikhyAsayedamAha - thibuyAyAra jahaNNo, vaTTo ukkosamAyao kiNcii| ajahaNNamaNukkoso ya khittao NegasaMThANo // 54 // vyAkhyA - "stibuka' udakabinduH tasyevAkAro yasyAsau stibukAkAraH, jaghanyo'vadhiH / tameva spaSTayannAha - 'vRttaH' sarvato vRtta ityarthaH, panakakSetrasya vartulatvAt / tathA utkRSTa AyataH 5 pradIrghaH 'kiJcit' manAk vahnijIvazreNiparikSepasya svadehAnuvRttitvAt, tathA 'ajaghanyotkRSTazca' na jaghanyo nApyutkRSTaH ajaghanyotkRSTa iti / cazabdo'vadhAraNe, ajaghanyotkRSTa eva, kSetrato'nekasaMsthAnaH' anekAni saMsthAnAni yasyAsAvanekasaMsthAna iti gAthArthaH // 54 // evaM tAvajjaghanyetarAvadhisaMsthAnamabhihitaM, sAmprataM vimadhyamAvadhisaMsthAnAbhidhitsayA''ha - taippAgAre 1 pallaga 2 paDahaga 4 jhallari 4 muiMga 5 puppha 6 jave 7 / 10 'tiriyamaNuesu ohI, nANAvihasaMThio bhaNio // 55 // vyAkhyA - 'tapraH' uDupakaH tasyevAkAro yasyAsau taprAkAraH, tathA pallako nAma lATadeze avataraNikA : kSetraparimANadvAra kahyuM. have saMsthAna = AkAradvAra batAve che ? gAthArtha : jaghanya avadhi tibukAkAravALuM goLa hoya che. utkRSTavadhi kaMIka lAMbu hoya che. ane ajaghanya-utkRSTAvadhi kSetrathI aneka AkAravALuM hoya che. 15 TIkArtha : sTibuka eTale pANInuM TIpuM, tenA jevo AkAra che jeno te stibukAkAravALuM jaghanyAvadhi hoya che, arthAta cArebAjuthI goLa hoya che, kAraNa ke jaghanyAvadhimAM pUrvokta panakanuM kSetra dekhAya che je goLa hoya che. tathA utkRSTAvadhi kaMIka dIrgha hoya che kAraNa ke agninA jIvonI zreNino parikSepa (bhramaNa) e avadhivALAnA dehanA anusAra hoya che arthAt avadhivALA jIvanA dehathI cArebAju A zreNi bhamAvatI kaMIka AvA AkAranuM kSetra prApta thAya 20 che. (kAraNa ke eka ja sthaLethI agnijIvonI sUci bhamAvavAnI hoya to goLa bane, paNa vacce avadhijJAnInuM zarIra hoya che ane tenA cheDAthI sUci bhamAvavAnI hovAthI kaMIka lAMbu laMbagoLa bane che.) je jaghanya ke utkRSTa nathI tevuM ajaghanyotkRSTAvadhi ja kSetrathI aneka AkAravALuM hoya cha. // 54 // avataraNikA : Ama jaghanya-utkRSTAvadhisaMsthAne kahyuM. have madhyamAvadhisaMsthAna kahe che thArtha : tA2, 5 2, 5342, sarI- 12, mR||12, pusspyNgeriiAkAra, javAkAra tathA manuSya, tiryaMcamAM judA judA AkAre avadhi hoya che. 53. padaikadeze padasamudAyopacArAt jIvadeheti, anyathA paJcamasyAnAdezasyAbhyupagamApatteH, na caivaM svadehetyanena virodho'pi / * neraDya 1 bhavaNa 2 vaNayara 3 joisa 4 kappAlayANa 5 mohiss| gevijja 6 NuttarANa 7 ya, hutAgiio jahAsakhaM ||1||bhvnnvivnnyraannN urdUbahuo aho'vasesANaM / nArayajoisiANaM, 30 tiriaM orAlio citto ||2||(bhaassykRtkRte avyAkhyAte) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evamAkArazabdaH pratyekamabhi 12 2 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) dhAnyAlayaH, AkAragrahaNamanuvarttate, tasyevAkAro yasyAsau pallakAkAra:, saMbandhanIyaH iti, paTaha eva paTahakaH AtodyavizeSa:, tathA carmAvanaddhA vistIrNavalayAkArA jhallarI AtodyavizeSaH eva, tathA UrdhvAyato'dho vistIrNa upari ca tanuH, mudaGgaH AtodyavizeSa eva / 'puppheti' 'sUcanAtsUtraM' itikRtvA puSpazikhAvaliracitA caGgerI puSpacaGgerI parigRhyate, 'yava' iti 5 yavanAlakaH, sa ca kanyAcolako'bhidhIyate, ayaM bhAvArtha:- taprAkArAdiravadhiryavanAlakAkAraparyanto yathAsaMkhyaM nArakabhavanapativyantarajyotiSkakalpopapannakalpAtItagraiveyakAnuttarasurANAM sarvakAlaniyato'vaseyaH, tiryagnarANAM bhedena nAnAvidhAbhidhAnAd, Ahaca - tiryaJcazca manuSyAzca tiryagmanuSyAH teSAmavadhiH nAnAvidhasaMsthAnasaMsthitonAnAvidhasaMsthitaH, saMsthAnazabdalopAt, svayaMbhUramaNajaladhinivAsimatsyagaNavat, apitu tatrApi valayaM niSiddhaM matsyasaMsthAnatayA, avadhistu tadAkAro'pIti 10 -- TIkArtha : tapra eTale uDupaka (nAvaDIno eka prakAra), tenA jevo AkAra che jeno te avadhi taprAkAra kahevAya che. te nArakanA jIvone hoya che. lATadezamAM dhAnya bharavAnuM sAdhana pallaka tarIke oLakhAya che. "AkAra" zabda badhA sAthe joDavAno hovAthI pallaka jevo AkAra che jeno te avidha pallakAkAra kahevAya che. te bhavanapatinA devone hoya che. paDahAkAranuM avidha vyaMtarone hoya che. 15 jyotipkone jhallarI AkAravALuM avadhi, tathA UrdhvamAM lAMbu, nIcethI vistAravALuM ane uparathI pAtaLuM evuM mRdaMgAkAra avidha kalpopapannadevone arthAt 1 thI 12 devalokanA devone hoya che. paDaha, jhallarI ane mRdaMga traNe vAjIMtronA nAma che. jhallarI cAmaDAthI maDhelI ane vistIrNa valayAkAranI hoya che. tathA mULagAthAmAM "puSpa" zabda lakhela che paNa je sUcana kare te sUtra kahevAya arthAt sUtra saMkSepavALuM hoya. tethI puSpa zabdathI puSpagaMgerI levI (ke je puSpo 20) bharavA mATenuM sAdhana che.) zikhA thAya e rIte puSpo bharI gaMgerIno je AkAra thAya te AkAra ahIM levo, tevA AkAranuM avadhi traiveyakavAsI devone hoya che. tathA yavanAlaka ke je kanyAcolaka tarIke oLakhAya che (kanyAnuM A vasra evuM hoya che ke nIcenA vasra sAthe uparanuM vastra sIveluM hoya che jethI nIcenuM vastra khase nahIM. strIo A vajrane mastakanA bhAgathI paheratA hovAthI A vastrane sarakaMcuka tarIke marudezamAM oLakhAya 5 che. nIce citramAM upara mastakano bhAga nathI. te sivAyano gaLAthI laI paga sudhInA vastrano AkAra che. AnA jevA AkAravALuM avidha anuttaravAsI devone hoya che. devone A avidha sadA kALa mATe cokkasAkAravALuM hoya che, kAraNa ke tiryaMca ane manuSyone ja avidha judA judA AkAranuM batAvyuM che. te ja vAta kare che ke - manuSya--tiryaMconuM avadhi judAjudA AkAre eTale ke svayaMbhUramaNasamudramAM jema mAchalInA sarva AkAro kahyA che. tema sarva AkAranuM hoya 30 che. mULamAM 'nAnAvidhasaMsthita' zabdamAM saMsthAna zabdano lopa thayelo jANavo. jo ke svayaMbhUramaNasamudramAM baMgaDI AkArano niSedha hovA chatAM avidhamAM to te baMgaDI AkAra paNa. jANI Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyabhAvadhinA ADAro tathA AnugAbhudvAra (ni. paha) 'bhaNita: ' uktaH arthatastIrthakaraiH sUtrato gaNadharairiti, ayaM ca bhavanavyantarANAM UrdhvaM bahurbhavati, avazeSANAM tu surANAmadho, jyotiSkanArakANAM tu tiryak, vicitrastu naratirazcAmiti gAthArthaH // 55 // uktaM saMsthAnadvAraM, sAmpratamAnugAmukadvArArthapracikaTayiSayedamAha - gAo, neraiyANaM taheva devANaM / aNugAmI aNaNugAmI, mIso ya maNussatericche // 56 // levo. A vAta tIrthaMkaroe arthathI ane gaNadharoe sUtrathI kahI che. A avidha bhavanapativyantarone uparanI dizA tarapha vadhu hoya che, zeSa devone nIcenI tarapha ane jyotiSma-nArakone tiryadizA tarapha ghaNuM hoya che. nara-tiryaMcone vicitra hoya che. II555 kai kai nikAyanA, kayA kayA devAnuM avadhijJAna kSetra kevA kevA AkAre che te (A) nArakInuM - (B) bhavanapatinuM - (c) vyantara naM.-. (D) trApAkAra saM.ya.vi. jyotiSanuM 123 palyAkAra - paDahAkAra. (be prakAra batAvyA che) (E) bAra devalokanuM nava graiveyakanuM (G) anuttaranuM VASES mRdaMgAkAra puSpa caMgerI yavAkAra jhalluryAkAra (prakAra) avataraNikA : saMsthAnadvAra pUrNa thayuM. have AnugAmikadvAra pragaTa kare che cha gAthArtha : nAraka ane devone AnugAmika avadhi ane manuSya-tiryaMcamAM AnugAmIanAnugAmI ane mizrAvadhi hoya che. * A0 + a + aNugAmi / 5 10 15 20 30 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 mAM Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vyAkhyA - anugamanazIla 'AnugAmukaH, locanavad, tuzabdastvevakArArthaH, ma cAvadhAraNe, AnugAmuka eva avadhiH, keSAmityata Aha - narAn kAyantIti narakA: - nArakAzrayAH teSu bhavA nArakA iti, teSAM nArakANAM, tathaiva' AnugAmuka eva, dIvyantIti devAsteSAmiti / tathA AnugAmukaH, ananugamanazIlo'nanugAmukaH sthitapradIpavat, tathA ekadezAnugamanazIlo mizraH, dezAntaragata5 puruSaikalocanopaghAtavat, cazabdaH samuccayArthaH, mizrazca, manuSyAzca tiryaJcazca manuSyatiryaJcasteSu manuSyatiryakSu yo'vadhiH sa evaMvidhastrividha iti gAthArthaH // 56 // vyAkhyAtamAnugAmukadvAraM, idAnImavasthitadvArAvayavArthapratipAdanAya gAthAdvayamAha - khittassa avaTThANaM, tittIsaM sAgarA u kAleNaM / davve bhiNNamuhutto, pajjavalaMbhe ya sattaTTha // 57 // vyAkhyA - avasthitiravasthAnaM tad avadherAdhAropayogalabdhitazcintyate, tatra kSetramasyAdhAra, . itikRtvA kSetrasya saMbandhi tAvadavasthAnamucyate - tatrAvicalitaH san 'trayastriMzatsAgarAH' iti trayastriMzatsAgaropamANyavatiSThate anuttarasurANAM, tuzabdastvevakArArthaH, sa cAvadhAraNe, trayastriMzadeva, 'kAleneti kAlataH kAlamadhikRtya 'arthaadvibhktiprinnaam:'| tathA 'davve' iti dravati gacchati TIkArtha : AMkhonI jema anusaravAnA svabhAvavALuM avadhi AnugAmika kahevAya. te ja 15 nAraka ane devone hoya che. je mANasone bolAve te naraka, temAM rahelA te nAraka tathA je dIpe = zobhe te devo (A pramANe nAraka ane deva zabdanI vyutpatti-artha jANavo) tathA sthirapradIpanI jema sthira rahevAnA svabhAvavALuM avadhi anAnugamika kahevAya. mizrAvadhi eTale dezAttaramAM gayelA puruSanI eka AMkhanA upadhAtanI jema atu eka AMkhavALA evA puruSanI pAchaLa jama tenI eka AMkhe anusare tema je avadhino eka deza anusaranAro hoya ane eka deze 20 anusaranAro na hoya te mizrAvadhi kahevAya che. Anugamika, anAnugamika ane mizra ema traNa prakAre avadhi manuSyatiryaMcone hoya che. //pI. avataraNikA : AnugAmikadAra pUrNa karyuM. have avasthitadvAranA avayavArthanuM pratipAdana karavA gAthA kahe che ke gAthArtha : kALathI kSetranuM avasthAna tetrIsa sAgaropama che. dravyamAM avadhinuM avasthAna 25 bhinnamuhUrta ane paryAyaprAptimAM sAtathI ATha samaya sudhI avadhi Take. TIkArtha : rahevAno kALa te avasthAna, avadhinuM avasthAna AdhAra, upayoga ane labdhithI vicArAya che. avadhino AdhAra kSetra hovAthI kSetra saMbaMdhi avadhinuM avasthAna kahe che. anuttaradevAnuM avadhi avicalita thayeluM hatuM tetrIsa sAgaropamasudhI kALane AzrayI rahe che (kahevAno Azaya e che ke avadhi eka ja kSetramAM kALathI keTalo samaya vadhAremAM vadhAre rahe ? tenA uttaramAM 30 zAstrakAro kahe che ke anuttaravAsIdevo eka kSetramAM tetrIsa sAgaropama rahe che. tethI temanA. avadhine AzrayI ema kahevAya che ke avadhi eka ja kSetramAM kALathI tetrIsa sA. rahe che) * manu0 * nAnuo + vIrvAdhao | Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 labdhithI avadhinuM avasthAna (ni. 58) ba 125 tA~stAn paryAyAniti dravyaM tasmin dravye - dravyaviSayaM upayogAvasthAnamavadheH, bhinnazcAsau muhUrttazceti samAsaH, avanaM avaH pari avaH paryavaH tasya lAbhaH paryavalAbhaH tasmiMzca paryavalAbhe ca - paryavaprAptau cAvadherupayogAvasthAnaM saptASTo vA samayA iti / anye tu vyAcakSate - paryAyeSu sapta, guNeSu aSTeti, sahavarttino guNAH zuklatvAdayaH, kramavartinaH paryAyA navapurANAdayaH, yathottaraM ca dravyaguNaparyAyANAM sUkSmatvAt stokopayogatA iti gAthArthaH // 57 // addhAi avadANaM, chAvaTThI sAgarA ukaalennN| "ukkosagaM tu eyaM, ikko samao jahaNaNeNaM // 58 // vyAkhyA- iha labdhito'vasthAnaM cintyate - addhA - avadhilabdhikAlaH, atra addhAyA:kAlato'vasthAnaM avadherlabdhimaGgIkRtya tatra 'cAnyatra kSetrAdau SaTSaSTisAgarA' iti SaTSaSTisAgaropamANi, tuzabdasya vizeSaNArthatvAt manAgadhikAni 'kAleneti' kAlataH utkRSTamevedaM kaalto'vsthaanmiti| 10 jaghanyamavasthAnamAha-tatra dravyAdA~vapyekaH samayo jaghanyenAvasthAnamiti, tatra manuSyatirizco'dhikRtya mULagAthAmAM "IneT'' tRtIyA vibhakti che. paraMtu "arthanA vazathI vibhaktino pheraphAra thAya" e nyAyathI 'nita:' ema dvitIyA vibhaktinA arthamAM 'tam' pratyaya lagADI artha karavo. ta te paryAyone je pAme te dravya. temAM avadhinA upayoganuM avasthAna aMtarmuhUrta jANavuM arthAta koIpaNa dravyamAM avadhino upayoga vadhAremAM vadhAre aMtarmuhUrva Take. tathA paryAyo nI prAptine viSe 15 (arthAtu paryAyanA viSayamAM) avadhinA upayoganuM avasthAna sAta ke ATha samayanuM hoya che. keTalAka AcAryo ema kahe che ke paryAyo be prakAre hoya che 1. guNAtmaka 2. paryAyAtmaka. temAM guNone viSe ATha ane paryAyone viSe sAta samayanuM avasthAna hoya che. je dravyanI sAthe sahavartI hoya evA zuklAdi guNo che ane kramavartI navApaNuM, junApaNuM vi. paryAyo che. dravya, guNa, paryAya uttarottara sUkSma hovAthI temAM upayoga ocho-ocho hoya che, arthAt dravya karatA 20 guNa, sUkSma, hovAthI guNamAM upayoga ocho, tenA karatA paryAya sUkSma hovAthI paryAyamAM upayoga ocho. {paNA (avataraNikA : have labdhine AzrayI avasthAna batAve che ) gAthArtha : labdhithI kALane AzrayI avadhinuM avasthAna chAsaTha sAgaropama che. A utkRSTathI samajavuM, jaghanyathI eka samayanuM hoya che. TIkArtha : ahIM A gAthAmAM labdhithI avasthAna vicArAya che - addhA eTale avadhino labdhikALa. avadhinuM labdhine AzrayI che ke anya kSetramAM kALathI chAsaTha sAgaropama jeTaluM avasthAna hoya che. "tuM" zabdathI eTalo vizeSa artha jANavo ke te chAsaTha sA. kaMIka adhika arthAt kaMIka adhika chAsaTha sA. avasthAna hoya che. A utkRSTa kALamAna jANavuM. jadhanyathI dravya-paryAyAdimAM eka samayanuM avasthAna jANavuM. (eka samayanuM avasthAna kevI rIte ghaTe ? te 30 54. na kevalaM kAla ityapizabdArthaH, AdinA AdhArAdigrahaH guNaparyAyagraho vA / / ukkosao u / * tatra | + 3anyatra vA 25 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sapratipAtopayogato'rviruddhameva, devanArakANAmapi caramasamayasamyaktvapratipattau satyAM vibhaGgasyaivAvadhirUpApatteH, tadanantaraM cyavanAccAvirodha iti gAthArthaH // 58 // evaM tAvadavasthitadvAramabhidhAya idAnIM caladvArAbhidhitsayA''havuDDI vAhANI vA, cauvvihA hoi khittakAlANaM / davvesu hoi duvihA, chavviha puNa pajjave hoi // 59 // - - - vyAkhyA - tatra calo hyavadhiH vardhamAnaH kSIyamANo vA bhavati, sA ca vRddhirhAnirvA caturvidhA bhavati kSetrakAlayoH, tathA cAbhyadhAyi paramaguruNA - - "56 asaMkhejjabhAgavuDDhI vA saMkhejjabhAgavuDDI vA saMkhejjaguNavuDDI vA asaMkhejjaguNavuDDI vA," evaM hAnirapi, na tu anantabhAgavRddhiranantaguNavRddhirvA, evaM hAnirapi, kSetrakAlayoranantayoradarzanAt, tathA dravyeSu bhavati dvidhA vRddhirhAnirvA, katham ? 10 anantabhAgavRddhirvA anantaguNavRddhirvA, evaM hAnirapi dravyAnantyAditi bhAvArtha: / tathA SaDvidhA 'paryAye' iti jAtyapekSamekavacanaM paryAyeSu bhavati, vRddhirvA hAnirveti varttate, paryAyAnantyAt, batAve che ke) manuSya-tiryaMcone eka samaya bAda kAM to avidhano nAza thAya athavA upayogano nAza thavAthI eka samayanuM avasthAna ghaTe che. deva-nArakomAM jeone bhavanA chellA samaye samyaktvanI prApti thAya che teone vibhaMgajJAna avadhijJAnarUpe pariName che tyAra pachI te deva15 nArakanuM maraNa thatAM adhijJAna nAza pAme che. tethI bhavanA chellA samaye avadhijJAna hovAthI eka samayanuM avasthAna ghaTe che / / 58 // avataraNikA : Ama avasthitadvAra pUrNa thatAM have caladvArane kahe che - gAthArtha : kSetra-kALanI vRddhihAni cAra prakAre che. dravyamAM be prakAre ane paryAyamAM cha prakAre hoya che. 5 126 20 TIkArtha : calAvidha eTale vadha ghaTa thanAro avidha. kSetra-kALanI vRddhi-hAni cAra prakAre thAya che. paramagurue kahyuM che ke-- "asaMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtaguNavRddhi athavA asaMkhyAtaguNavRddhi" A pramANe hAni paNa cAra prakAre jANavI. avidhanA kSetra, kALa anaMta na hovAthI (kAraNa ke avadhinuM utkRSTakSetra asaMkhyapradezanuM ja che ane utkRSTakALa asaMkhyasamayano ja che tethI) anaMtabhAgavRddhi ane anaMtaguNavRddhi ghaTe nahIM. hAnimAM paNa ghaTaze nahIM. 25 (kahevAno Azaya e che ke pravardhamAna nAmanA avidhavaDe zarUAtamAM jeTaluM kSetra dekhAya tenA pachI prati samaye vadhatA adhivaDe ko'kane asaMkhyAtabhAga adhikakSetra dekhAya, ko'kane saMkhyAtabhAga adhikakSetra dekhAya, A rIte vRddhi jANavI. ema hAnimAM ghaTatuM kSetra jue.) dravyone viSe be prakAre vRddhi-hAni che. anaMtabhAgavRddhihAni tathA anaMtaguNavRddhi hAni, kAraNa ke dravyo aMnatA hovAthI A ja bhAMgA ghaTe. mULamAM 'pAya' ahIM jAtinI apekSAe eka vacana karela hovAthI 30 'paryAyo' e pramANe bahuvacanamAM artha jANavo. tethI paryAyone viSe asaMkhyAta-saMkhyAta55. guNata utpanne'pi jaghanyena samayAntare pratipAtAt maraNena / 56. asaMkhyeyabhAgavRddhirvA saMkhyeyabhAgavRddhirvA saMkhyeyaguNavRddhirvA asaMkhyeyaguNavRddhirvA ( prajJApanAyAM ) + 0tApayogatve / dvividhA / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 caladvAra (ni. 59) katham? - anantabhAgavRddhi asaMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyabhAgavRddhiH saMkhyeyaguNavRddhiH asaMkhyeyaguNavRddhiH anantaguNavRddhiriti, evaM hAnirapi / Aha - kSetrasyAsaMkhyeyabhAgAdivRddhau tadAdheyadravyANAmapi tannibandhanatvAdasaMkhyeyabhAgAdivRddhirevAstu, tathA dravyasyAnantabhAgAdivRddhau satyAM tatparyAyANAmapi anantabhAgAdivRddhiriti SaTsthAnakamanupapannamiti, atrocyate sAmAnyanyAyamaGgIkRtya idamitthameva, yadA kSetrAnuvRttyA pudgalAH parisaMkhyAyante, pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyAH, na cAtraivaM, katham ? yasmAtsvakSetrAdanantaguNA: pudgalAH, tebhyo'pi paryAyA iti, ato yasya yathaivoktA vRddhirhAnirvA anaMtabhAgavRddhi hAni tathA saMkhyAta-asaMkhyAta-anaMtaguNa vRddhihAni ema cha prakAre hoya che, kAraNa ke paryAyo anaMtA che. 5 zaMkA : kSetranI asaMkhyeyabhAgAdivRddhi thatAM kSetramAM Adheya=2helA dravyo paNa kSetranibaMdhana=kSetrane AdhIna hovAthI dravyonI paNa asaM.bhAgAdi vRddhi ja thavI joIe nahIM ke 10 anaMtabhAgAdi tathA dravyonI anaMtabhAgAdi vRddhi thatAM dravyane AdhIna paryAyonI paNa be ja prakAre vRddhi thavI joIe nahIM ke SaDthAna rUpe. samAdhAna : sAmAnyanyAyane AzrayI eTale ke kSetrAnuvartI pudgalo che ane pudgalAnuvartI paryAyo che, ema vivakSA karIye tyAre tamArI vAta yogya che. (ahIM kahevAno Azaya e che ke samastalokAkAzanA asaMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA pudgalo hoya che. te pudgalo samasta 15 pudgalAstikAyano asaMkhyAtamo bhAga ja hoya che. tema kSetranA saMkhyAtamAM bhAgamAM jeTalA pudgalo che tenA jo gaNatarI karIe to te samasta pudgalAstikAyano saMkhyAtamo bhAga ja hovAno. tethI ema kahevAya ke kSetranI asaMkhyAtabhAgavRddhi thAya tyAre temAM rahelA dravyonI paNa kSetranI pradhAnatAe asaMkhyAtabhAgavRddhi thaI. tathA kSetranI saMkhyAtabhAgavRddhi thAya tyAre dravyonI saMkhyAtabhAgavRddhi thaI. ma Te pudgalo e kSetrAnuvartI = kSetrane anusaranArA che. e ja rIte 20 samasta pudgalAstikAyanA anaMtabhAgAdimAM samasta paryAyarAzIno anaMtabhAgAdi vartato hovAthI pudgaladravyanI jevA prakAranI vRddhi-hAni thAya te ja prakAre paryAyanI paNa vRddhi-hAni thAya. Ama sAmAnyathI vicAratA tame jema kaho cho te pramANe barAbara che.) paraMtu A rIte ahIM samajavAnuM nathI. (arthAt kSetrane AdhIna evA dravyanA vRddhi-hAninI ke dravyane AdhIna paryAyanA vRddhi--hAninI vicAraNA karavAnI nathI, paraMtu kSetrathI nirapekSa evA ekalA dravyanI ja ane 25 dravyathI nirapekSa evA ekalA paryAyanI ja vRddhi-hAninI ja vicAraNA karavAnI che. vi. . mA. 7rU/36/27) kAraNa ke adhijJAnamAM je kSetra dekhAya che te kSetramAM te kSetra karatA pudgalo anaMtA hoya che ane pudgalo karatA paryAyo anaMtA hovAthI je prakAre vRddhi-hAni kahI che te aviruddha che. tenuM kAraNa paNa e che ke te vRddhi-hAninA viSayo cokkasa che, (arthAt avadhinA viSayabhUta 30 evI vRddhi-hAni kahelA krama pramANe ja thAya che.) ane A rIte cokkasa niyama hovAmAM eTale * svaparyAyA Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 mI Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tasya tathaivAviruddheti, pratiniyataviSayatvAt, vicitrAvadhinibandhanAcceti gAthArthaH // 59 // evaM tAvaccaladvAraM vyAkhyAtam, idAnIM tIvramandadvArAvayavArthaM vyAcikhyAsuridamAha - phaDDA ye asaMkhijjA, saMkhejjA yAvi egjiivss| ekapphaDavaoge, niyamA savvattha uvautto // 60 // vyAkhyA - iha phaDakAni avadhijJAnanirgamadvArANi athavA gavAkSajAlAdivyavahitapradIpaprabhAphaDakAnIva phaDakAni, tAni cAsaMkhyeyAni saMkhyeyAni caikajIvasya, tatraikaphar3akopayoge pati niyamAt 'sarvatra' sarvaiH phaDakairupayuktA bhavanti, ekopayogatvAjjIvasya, locanadvayopayogavad, prakAzamayatvAdvA pradIpopayogavaditi / Aha-tIvramandadvAraM prakrAntaM vihAya phaDDakAvadhisvarUpaM pratipAdayataH prakramavirodha iti, atrocyate, prAyo'nugAmukApratipAtilakSaNau phaDakau tIvrau, tathetarau 10 mandI, samayasvabhAvatA ca sthiti pathArtha: 60 | ke A kramathI ja vRddhi-hAni thavAmAM avadhino vicitra kSayopazama ja kAraNa che. //po avataraNikA : caladvAra kahyuM. have tIvra-manDadvAra kahe che ? gAthArtha : eka jIvane asaMkhyAtA, saMkhyAtA phako hoya che. temAM eka phakadhArA upayoga thatAM sarva pharDako dvArA upayoga thAya che. : ahIM phaka eTale avadhijJAnane nIkaLavAnA sthAne athavA gavAkSa (gelerI jevI jagyA)nI jALI vagerethI antarita thayela arthAt jALInI eka bAju rahela pradIpamAMthI nIkaLelI prabhAnA (jALImAMthI pasAra thaI bIjI bAju paDatI prajAnA) jevA TUkaDA paDe che tevA avadhijJAnanA TUkaDAne phaka kahevAya che. eka jIvane AvA asaMkhyAta ke saMkhyAta phaDuMkasthAno hoya che temAM eka pharukadvArA jIva avadhijJAnano upayoga mUke tyAre niyamathI sarva phaDakovaDe dravyAdine jue che, kAraNa 20 ke jIva eka upayogavALo hoya che, jema puruSa eka AMkhadvArA je vastune jue te vastune bIjI AMkha paNa jovAnI ja athavA dIpaka pote prakAzamaya hovAthI jayAre eka dizAmAM rahela vastune jovA dIpakano upayoga karIe tyAre te dIpaka cAre dizAne prakAzita kare che, tema ahIM paNa jANavuM. zaMkA : atyAre kramazaH tamAre tIvra-maMdadvAranuM nirUpaNa karavAnuM che tene choDI phakAvadhinuM svarUpa batAvavuM e zuM prastutane virodhI nathI ? samAdhAna : ahIM je AnugAmika ane apratipAtI evA phaDako che, te tIvravizuddhithI yukta hovAthI tIvra kahevAya che. tathA Itara che eTale ke anAnugAmi ane pratipAtI phaDako avizuddha hovAthI munda che. tathA mizrapharUko ubhayasvabhAvI eTale ke tIvra-maMda hoya che tethI prastuta vAtane ja anusaranAruM A nirUpaNa hovAthI virodha nathI), (6oll 57. dvAbhyAM netrAbhyAM nirIkSate naro yugapat, na cAnekopayogatA, tadvadatrApyanekaspardhakairupayoge30 sLelA nAne yojAtA, netrothone ra 35yo yova, yupadupayunatvAn ! 18. 3payo: = kArya, na ca dIpa ekayA dizA prakAzayati kevalaM, kiM tu sarvAbhiH / 59. vizeSaspardhakasadbhAve tIvratvamavadheritarathA cetarat madhyame ca mizrati kAraNaM tIvrAdeH spardhakAnyeveti taddarzane na prakramavirodha rUtyartha: I + praphuri + 0cu mati ! Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phaDakonuM AnugamikAdi svarUpa (ni. 61) phaDDAya ANugAmI, aNANugAmI ya mIsagA ceva / paDivAi apaDivAI, mIso ya maNussatericche // 61 // 129 vyAkhyA-phaDDukAni-pUrvoktAni tAni ca anugamanazIlAni AnugAmukAni, etadviparItAni * anAnugAmukAni, ubhayasvarUpANi mizrakANi ca, evakAraH avadhAraNe, tAnyekaikazaH pratipatanazIlAni pratipAtIni, evamapratipAtIni mizrakANi ca bhavanti, tAni ca manuSyatiryakSu yo'vadhistasminneva 5 bhavantIti / Aha-AnugAmukApratipAtiphaDDukayoH kaH prativizeSaH ?, anAnugAmukapratipAtiphaDDukayorveti, atrocyate, apratipAtyAnugAmukameva, AnugAmukaM tu pratipAtyapratipAti ca bhavatIti zeSaH / tathA pratipatatyeva pratipAti, pratipatitamapi ca sat punardezAntare jAyata evaM, netthamanAnugAmukamiti gAthArthaH // 61 // vyAkhyAtaM tIvraMmandadvAraM, idAnIM pratipAtotpAdadvAraM vivRNvan gAthAdvayamAha 'bAhiralaMbhe bhajjo, davve khitte ya kAlabhAve ya / 10 (avataraNikA : phakonuM AnugamikAdi svarUpa batAve che gAcArya H phaDako AnugAmI, anAnugAmI ane mizra ema traNa prakAre che te dareka pratipAtI, apratipAtI ane mizra ema traNa-traNa prakAre manuSya-tiryaMcomAM hoya che. C TIkArtha : anugamana karavAnA svabhAvavALA phaDako AnugAmika kahevAya che. tenAthI viparIta 15 anAnugAmika NavA. ubhayasvabhAvavALA mizra tarIke oLakhAya che. AnugAmika, anAnugAmika ane mizra A traNa pAchA traNa-traNa prakAranA hoya che. pratipAtI, apratipAtI ane mizra. temAM pratipAtI = je paDavAnA svabhAvavALA hoya, apratipAtI = jIvanaparyaMta rahenArA. tathA mizra= ubhayasvabhAvavALA. AvA prakAranA phaDDako manuSya-tiryaMcanA avadhimAM ja hoya che. zaMkA : AnugAmika ane apratipAtI athavA anAnugAmika ane pratipAtI. vacce zuM 2 taphAvata che ? samAdhAna : je apratipAtI phaDako che te AnugAmika ja hoya che. jyAre AnugAmika phaDDako pratipAtI hoya che ane apratipAtI paNa hoya che. je pratipAtI che te avazya paDe che, paraMtu paDeluM pAchuM pharI dezAntaramAM utpanna thAya ja che. (ahIM TIkAmAM dezAMtaramAM utpanna thAya ja ema jakAra jaNAvyo che, paNa pU. malayagiriTIkAmAM jakAra nathI paraMtu vaikalpika che) jyAre 25 anAnugamika evuM hotuM nathI (arthAt dezAMtare jatA nAza pAme ja ane mULasthAne AvatA pharI utpanna thAya ja. ||61|| avataraNikA : tIvra-maMdadvAra pUrNa thayuM. have pratipAtAMtpAdakkAranuM vivaraNa kare che gAthArtha : bAhyAvadhi prApta thatAM dravya-kSetra-kALa-ane bhAvamAM eka samaye 7 pAda, pratipAta 60. asaMkhyeyAnAM saMkhyeyAnAM votpannAnAM spardhakAnAmavasthAnAt kSetrAntare'pi / 61. A kaivalyApteH 30 bhavakSayAt sthAnApekSayA bhavAntareva'sthAnamAzritya ca / 62. pratipAtino'pyAnugAmukatvadarzanAyedam / 6rU. spardhapAramidhAnArA / tadviparItAni ca / + vizeSaH / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) uppA paDivAo'viya, taM' ubhayaM egasamaeNaM // 62 // abbhitaraladdhIe, u tadubhayaM natthi egasamaeNaM / uppA paDivAo'viya, egayaro egasamaeNaM // 63 // vyAkhyA - tatra draSTurbahiryo'vadhistasyaiva ekasyAM dizi anekAsu vA vicchinnaH sa bAhyaH 5 tasya lAbho bAhyalAbhaH, adhiH prakramAt gamyate, asmin bAhyalAbhe sati-bAhyAvadhiprAptau satyAM mo' vikatvanI:, voDaza ? - utpAH pratipAta tamaya samayeneti svica, kiMviSaya iti ?, Aha - 'dravya' iti dravyaviSayaH, evaM kSetrakAlabhAvaviSaya iti, apicazabdAH pUraNasamuccayArthAH / ayaM bhAvArtha:-ekasmin samaye dravyAdau viSaye bAhyAvadheH kadAcidutpAdo bhavati kadAcidvyayaH kadAcidubhayaM, dAvAnaladRSTAntena, yathA hi dAvAnalaH khalvekakAla evaikato 10 dIpyate'nyatazca dhvaMsata iti, tathA avadhirapi ekadeze jAyate anyatra pracyavata iti gAthArthaH / / 62 / / ane utpAda-pratipAtanI bhajanA jANavI. gAthArtha : jyAre atyaMtarAvadhi prApta thAya tyAre eka samaye utpAda-pratipAtarUpa ubhaya thatAM nathI. paNa eka samaye utpAda ke pratipAta baMnemAMthI eka thAya che. prathamaTIkArtha avadhivALA evA dekhAthI bahAra=asaMbaddha evuM je avadhi, tenI (dakhAnI) ja eka 15 dizAmAM athavA aneka dizAmAM vicchinna hoya arthAta chUTuM chavAyuM hoya te bAhyAvadhi kahevAya che. (arthAta je avadhimAM dA pote jyAM che tenI AjubAju na dekhAya paNa thoDA aMtara pachInuM dekhAya, te paNa eka dizAmAM chUTuM chavAyuM dekhAya. AvA avadhine bAhyAvadhi kahevAya.) tenI prApti arthAta te bAhyAvadhi prApta thatAM dravyAdi viSayamAM utpAda, pratipAta ane tadubhayanI eka samayamAM bhajanA jANavI. kahevAno Azaya e che ke eka ja samaye dravyAdi viSayamAM bAhyAvadhino kyAreka utpAda thAya, kyAreka vyaya, to 20 kyAreka ubhaya thAya che. jema dAvAnala eka ja kALamAM eka bAju saLage che to bIjI bAju nAza pAme che, tema A avadhi paNa eka dezamAM utpanna thAya che to te ja samaye anya dezamAM nAza pAme che. (vizeSa-Avazyaka-bhASyamAM gA. 750 A avadhino thoDo vadhu vistAra karyo che te A pramANe ke eka samaye utpAda thAya eTale prathama alpadravyAdi saMbaMdhi bAhyAvadhi utpanna thaIne pachI adhikadravyAdi padArthone jue te utpAda kahevAya. A samaye mAtra utpAda ja thAya paNa 25 pratipAda na thAya. tema koI vakhata eka samaye pUrve joyelA dravyAdi karatA hIna hIna dravyAdi jue to te eka samaye thayelo pratipAta kahevAya. A samaye mAtra pratipAta ja thAya paNa utpAda na thAya. koI vakhata ubhaya eka samayamAM thAya eTale ke jyAre eka dizAnuM bAhyAvadhi hoya to kyAreka te vyaktine te dizAsaMbaMdhi potAnI pAse rahelI vastu na dekhAya te pratipAta kahevAya. paraMtu te dizAmAM potAnAthI dUra rahela vastu dekhAvAnuM cAlu thAya te utpAda kahevAya. athavA 30 aneka dizAnuM avadhi thayuM hoya to, eka dizAmAM utpAda thAya tyAre anya dizAmAM pratipAta thAya. Ama, ubhaya eka samaye thAya.) l/6rA. 64. manusapuSyathArthatI paramaUtnAAirofpA tamaya veT * vadhe: + tasmina kAza Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. pratipAtotpAdadvAra tathA dravyaparyAyano paraspara saMbaMdha (ni. 64) ke 131 dvitIyagAthAvyAkhyA-iha draSTuH sarvataH saMbaddhaH pradIpaprabhAnikaravadavadhirabhyantaro'bhidhIyate tasya labdhirabhyantaralabdhiH tasyAmabhyantaralabdhau tu satyAM abhyantarAvadhiprAptAvityarthaH / tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi ? - tacca tadubhayaM ca tadubhayaM, utpAtapratipAtobhayaM nAstyekasamayena, 'dravyAdau viSaye' ityanuvarttate, kiM tarhi ? utpAdaH pratipAto vA ekatara eva ekasamayena, apizabdasyaivakArArthatvAt / ayaM bhAvArthaH - pradIpasyevotpAda eva pratipAto vAekasamayena bhavati abhyantarAvadherna tUbhayaM, 5 apradezAvadhitvAdeva, na hyekasya ekaparyAyeNotpAdavyayau yugapatsyAtAM aGgalyAkuJcanaprasAraNavaditi thArtha: drA pratipAditaM pratipAtotpAdadvAraM, idAnIM yaduktaM 'saMkhejja maNodavve, bhAgo logapaliyassa' ( 42 ) ityAdi, tatra dravyAditrayasya parasparopanibandha uktaH, idAnIM dravyaparyAyayoH prasaGgata evotpAdapratipAtAdhikAre pratipAdayannAha - - subbA mAMgleiMnne, saM9* mAvi pannave nA do pajjave duguNie, lahai ya egAu dvvaau||64|| dvitIyaTIkArtha : je avadhi draSTAne cAre bAjuthI dIpakanI prajAnA samUhanI jema (arthAta dIpakanI prabhA dIpakane joDAyelI ja hoya vacce vicchinna na hoya tema) saMbaddha hoya te abhyatarAvadhi kahevAya che. te prApta thatAM dravyAdiviSayamAM utpAda-pratipAtobhaya thatAM nathI. 15 paraMtu kAMto utpAda kAMto pratipAta ja eka samaye thAya che, kAraNa ke A avadhi apradeza = vibhAga vinAnuM che. je vibhAgavALuM hoya tenA eka bhAgamAM utpAda ane anya bhAgamAM pratipAta ghaTe, vibhAga vinAmAM ghaTe nahIM. jema AMgaLI eka che tethI tenuM kAM'to saMkucana thAya kAM'to prasAraNa thAya, paNa ubhaya thAya nahIM. ema A avadhi paNa eka hovAthI eka paryAyavaDe ubhaya thAya nahIM. (eka ja vastumAM eka paryAyano utpAda, bIjAno nAza thaI zake, paNa 20 eka ja vastumAM eka ja samaye eka paryAyano utpAda ane teno ja nAza na thAya. atyaMtarAvadhi eka ja paryAyarUpa che. akhaMDa hovAthI temAM utpAda-vinAza baMne sAthe na thaI zake.) IN63 avataraNikA : pratipAtotpAdadvAranuM pratipAdana karyuM. have pUrve je kahyuM hatuM ke "manodravyane jonAra kSetrathI lokanA asaMkhyAtabhAgane ane kALathI palyopamanA saMkhyAtabhAgane jue che" temAM manodravya, kSetra ane kALa e traNano parasparasaMbaMdha batAvyo hato. ahIM utpAda-pratipAtanA 25 adhikAramAM dravya-paryAyano parasparasaMbaMdha prasaMgathI batAve che ; gAthArtha : avadhijJAnI dravya karatA utkRSTathI asaMkhyAtA, madhyamathI saMkhyAtA ane jaghanyathI dviguNita be paryAyone jue che. dUdha. saMdhyeyo manodravyavipaDavaoN mA no palyopamayo: = vimA ke utpAH pratio 30 + samayenaiva * saMbrijJa + asaMgm I Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 ke Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vyAkhyA-paramANvAdidravyamekaM pazyan dravyAtsakAzAt tatparyAyAn utkRSTato'saMkhyeyAn saMkhyeyA~zcApi madhyamato labhate prApnoti pazyatItyanarthAntaraM, tathA jaghanyatastu dvau paryAyau dviguNito 'labhate ca' pazyati ca ekasmAd dravyAt, etaduktaM bhavati-varNagandharasasparzAneva pratidravyaM pazyati, na tvanantAn, sAmAnyatastu dravyAnantatvAdeva anantAn pazyatIti gAthArthaH / / 64 // 5 sAmprataM yugapajjJAnadarzanavibhaGgadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha sAgAramaNAgArA, ohivibhaMgA jahaNNagA tullA / uvarimagevejjesu u, pareNa ohI asaMkhijjo // 65 // vyAkhyA-tatra yo vizeSagrAhakaH sa sAkAraH, sa ca jJAnamityucyate. yaH punaH sAmAnyagrAhako'vadhirvibhaGgo vA so'nAkAraH, sa ca darzanaM gIyate, tatra sAkArAnAkArAvavadhivibhaGgo 10 jaghanya kautulyAveva bhavataH, samyagdRSTeravadhiH, mithyAdRSTestu sa eva vibhaGgaH, lokapuruSagrIvA saMsthAnIyAni graiveyakANi vimAnAni, uparimANi ca tAni graiveyakANi ceti samAsaH, tuzabdo'pizabdasyArthe draSTavyaH, bhavanapatidevebhyaH khalvArabhya uparimagraiveyakeSvapi ayameva nyAyo yaduta-sAkArAnAkArau avadhivibhaGgau jaghanyAdArabhya tulyAviti, na tUtkRSTau, tataH pareNa' iti parataH TIkArtha : paramANu vagere eka dravyane jonAra te dravyanA utkRSTathI asaMkhyAtA, madhyamathI 35 saMkhyAtA ane jaghanyathI dviguNita be arthAt cAra paryAyone jue che. eTale ke varNa, gaMdha, rasa ane sparzarUpa cAra paryAyone jue che. paraMtu eka dravyanA anaMtAparyAyone jue nahIM. sAmAnyathI dravyo anaMtA hovAthI anaMtAparyAyone jue. paraMtu eka ja dravyanA anaMtAparyAya na jue. 1/64 avataraNikA : have eka sAthe jJAna, darzana ane vibhaMgadvAronuM varNana kare che ? gAthArtha : sAkAra, anAkAra avadhinA ane virbhAgajJAnanA viSayo jaghanyathI uparitana raiveyaka sudhI tulya hoya che. tyAra pachInA anuttaradevomAM avadhinA viSayo asaMkhya hoya che. TIkArtha : je vizeSagrAhI hoya te sAkArAvadhi che. ane tene avadhijJAna ke viMbhaMgajJAna kahevAya che. je sAmAnyagrAhI vibhaMga ke avadhi che te anAkAra che ane tene avadhidarzana kahevAya che. temAM jaghanyakakSAnA sAkAra-anAkAra avadhi-vibhaMga tulya hoya che. samyagdaSTine te 25 avadhirUpa hoya che. jyAre mithyASTine te ja virbhAgarUpe hoya che. lokarUpa puruSanA Dokane sthAne hovAthI te vimAno dhaiveyakanA nAme oLakhAya che. uparanA je raiveyaka te uparitana caiveyaka, e pramANe samAsa jANavo. | 'tu' zabda 'api" zabdanA arthamAM che. tethI bhavanapatithI laIne uparitana raiveyakamAM paNa A ja nyAya jANavo ke jaghanya evA sAkAra-anAkAra avadhi-vibhaMgatulya hoya che. ahIM 30 tulyatA kSetra-kALane AzrayI jANavI. paNa dravya-bhAvane AzrayI nahIM. evo malayagiri TIkAmAM khulAso karela che.) A devonuM utkRSTa avadhi-vibhaMga tulya hotuM nathI. (arthAt jaghanyAvadhijJAna. +asaMkhijjA jghnyko| Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dezadvAra (ni. 66) ka 133 avadhireva bhavati, mithyAdRSTInAM tatropapAtAbhAvAt, sa ca kSetrataH asaMkhyeyo bhavati, yojanApekSayeti pathArtha: IIE, I idAnI dezadvArAvayavArthaM pracikaTayiSuridamAha NeraDyadevatitthaMkarA ya, ohissa'bAhirA hu~ti / pAsaMti savvao khalu, sesA deseNa pAsaMti // 66 // vyAkhyA--'nArakAH' prAgnirUpitazabdArthAH devA api tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH, nArakAzca devAzca tIrthakarAzceti vigrahaH, cazabda evakArArthaH, sa cAvadhAraNe, asya ca vyavahitaH sambandha iti darzayiSyAmaH, ete nArakAdayaH 'avadheH' avadhijJAnasya na bAhyA abAhyA bhavanti, idamatra hRdayaMavadhyupalabdhasya kSetrasyAntarvartante, sarvato'vabhAsakatvAt, pradIpavat, tatazcArthAdabAhyAvadhaya eva mavAnta, naiSo vahIvaMdhAvatIcarthaH | tathA pati 'sarvata: ' sarvIsa phikSa vidikSa , 10 khaluzabdo'pyevakArArthaH, sa cAvadhAraNa eva, sarvAsveva digvidikSviti, sarvata evetyarthaH / AhaavadherabAhyA bhavantItyasmAdeva pazyanti sarvata ityasya siddhatvAt 'pazyanti sarvataH' ityetadatiricyate iti, atrocyate, naitadevaM, avadherabAhyatve satyapi abhyantarAvadhitve satyapItibhAvaH, na sarve sarvataH jaghanyavirbhAgajJAnane tulya che. paNa utkRSTAvadhijJAna, utkRSTavirbhAgajJAnane tulya nathI.) tyAra pachInA anuttaravAsIdevone avadhi ja hoya che vibhaMga hotuM nathI. kAraNa ke tyAM mithyAtvIno 15 upa pAta thato nathI. teone e avadhikSetrathI asaMkhyAtayojana sudhI hoya che. 6po avataraNikA : have dezadvArane pragaTa karavAnI icchAvALA niryuktikArazrI jaNAve che ? gAthArtha : nAraka, devo ane tIrthaMkaro avadhinI bahAra hotA nathI. teo cArebAju jue che. zeSa loko dezathI jue che. TIkArtha : jeno zabdArtha pUrve jaNAvela che evA nArako, 'deva' zabdano paNa zabdArtha pUrve 20 jaNAvela che. tIrthane karavAnA svabhAvavALA je hoya te tIrthakaro. nArako, devo ane tIrthakaro e A pramANe ndrasamAsano vigraha karavo. "ra' zabda vi kAra arthavALo che. ane te evakAro jakAranA arthamAM che. teno saMbaMdha anya sthAne joDavo, je AgaLa ame batAvIzuM. A nAraka vagere avadhine bAhya ja pUrve kahela 'ca' zabdano saMbaMdha ahIM joDavo.) hoya che. arthAta teona bAhyAvadhi hotuM nathI, kAraNa ke teo pradIpanI jema avadhithI dekhAtA kSetranI aMdara varte 25 che. jema pradIpa cAre dizAne prakAzita karato pote madhyamAM rahe che, tema A lokone dizAvidizA badhI ja dekhAtI hovAthI teo paNa te dizA-vidizA vacce rahelA chatAM potAnI cAre bAjunA padArtho jue che. tethI teo abAhyAvadhivALA kahevAya che. zaMkA : 'taone bAhyAvadhi hotuM nathI' ATaluM kahevA mAtrathI jaNAya ja jAya che ke teo potAnI cArebAju jue che. tethI "pazyatti sarvataH" zabda zuM vadhArAno nathI lAgato ? 30 samAdhAna : nA, avadhithI abAhya hovA mAtrathI arthAt abhyatarAvadhi hovA mAtrathI badhA cArebAju jue evo niyama nathI kAraNa ke avadhinI vicitratA hovAthI koIkane be dizA vaccenA Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) panti, vintarAbhAvarzanAt, avadhevicitratvAd, to nAtirivyata kRti, 'zeSA: 'tiryaMnA 'vezena' ityekadezena pazyanti, atreSTato'vadhAraNavidhiH zeSA eva dezataH pazyanti, na tu zeSA dezata eveti gaathaarthH| athavA anyathA vyAkhyAyate - nArakadevaitIrthaMkarA avadherabAhyA bhavantIti, kimuktaM bhavati ?niyatAvadhaya eva bhavanti, niyamenaiSAmavadhirbhavatItyarthaH, ataH saMzaya:- kiM te tena sarvataH pazyanti 5 Aoziddezata kRti, atastattvavachevArthamA--patti sarvata va / AyovaM 'panti sarvataH' ityetAvadevAstu, avadherabAhyA bhavantIti niyatAvadhitvakhyApanArthamanarthakaM, na, niyatAvadhitvasyaiva vizeSaNArthatvAdasya, avadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantItijJApanArthatvAdaduSTaM / Aha- nanu nArakadevAnAM bhavapratyayAvadhigrahaNAt tIrthakRtAmapi prasiddhataraMpArabhavikAvadhisamanvAgamAdeva niyatAvadhitvaM siddhamiti, atrocyate, niyatAvadhitve siddhe'pi na 10 sarvakAlAvasthAyitvasiddhirityatastatpradarzanArthamavadherabAhyA bhavantIti sadA'vadhijJAnavanto bhavantIti AMtarAo (=vidizAo) dekhAtA hotA nathI. jyAre uparokta vyaktione atyaMtarAvidha hovA sAthe cArebAjunuM jJAna thAya che evuM spaSTa jaNAvavA uparokta zabdo mUkelA che. zeSa tiryaMca-manuSyo eka dezathI jue che. ahIM iSTa evo avadhAraNa=jakAra mUkAya che. tethI zeSo ja dezathI jue che evo artha karavo, paNa zeSa loko dezathI ja jue che evo artha karavo nahIM. e pramANe gAthArtha jANavo. 15 athavA A gAthAno bIjI rIte artha kare che.. nAraka, devo ane tIrthaMkaro avadhithI abAhya hoya che arthAt niyamathI eone avadhi hoya che. have koIne zaMkA thAya ke teo te avidhavaDe cArebAju jue che ke eka bAjunuM jue che ? AvI zaMkAnu samAdhAna karavA jaNAvyuM che ke teo cArebAju jue che. : zaMkA : to pachI 'pazyanti sarvataH' zabda ja pUrato che. (kAraNa ke tenAthI temane avadhijJAna 20 hoya te siddha thAya ja che,) avadhijJAnanuM niyatapaNuM jaNAvavA mATe "avadhithI abAhya hoya che' evuM kahevuM nirarthaka che. samAdhAna : A zabda niyatAvadhipaNAnA ja vizeSa-arthane (kAyamapaNAne) jaNAvavA mATe che. Azaya e che ke "sarvataH pazyanti" zabdothI teone niyamathI avadhijJAna hoya te vAta siddha thAya che, paraMtu te avidha kAyama mATe hoya ke nahIM ? evI koIne zaMkA na thAya te mATe 25 'avadheravAdyA matti' dvArA teone sadAkALa avidha hoya che evuM jaNAvela thAya che. zaMkA : nA2ka ane devone bhavapratyaya--avadhi hovAthI tathA tIrthaMkarone paNa pUrvabhavanuM avidha hoya che e vAta prasiddha ja hovAthI teone niyatAvadhi siddha thaI ja jAya che pachI zA mATe 'avadheravAdyA matti' zabda lakhyo ? samAdhAna : niyatAvadhi siddha thavA chatAM A 30 thaI jatI nathI. mATe avidhathI abAhya ja hoya che A zabda hovAthI koI doSa nathI. zabdo vinA sarvakALAvasthAyitvanI siddhi = sadA adhijJAnavALA che e kahevA mATe * atreSTito0 + 0tIrthanA ! * oti, mui mati ? -sattAvadheravAdyA bhavanti, niyatAvadhaya nRtyartha: 1JAna. Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 kSetradhAra (ni. 67) ka 135 jJApanArthatvAdaduSTaM / Aha-yadyevaM tIrthakRtAM sarvakAlAvasthAyitvaM virudhyata iti, na, teSAM kevalotpattAvapi vastutastatparicchedasya niSThatvAt, kevalena sutarAM saMpUrNAnantadharmakavastuparicchitteH, chadmasthakAlasya vA vivakSitatvAdadoSa iti, alaM vistareNa, zeSaM pUrvavaditi gAthArthaH // 66 // evaM dezadvArAvayavArthamabhidhAyedAnI kSetradvAraM 'vivuvUrSurAha saMkhrijjamasaMkhijjo, purisamabAhAi khittao ohii| saMbaddhamasaMbaddho, logamaloge ya saMbaddho // 67 / / vyAkhyA-tatra saMbaddhazcAsaMbaddhazca avadhirbhavati, kimuktaM bhavati ?-kazcid draSTari saMbaddho bhavati, pradIpaprabhAvat, 'kazcicca asaMbaddho bhavati, "viprakRSTatamovyAkuladezapradIpadarzanavat / tatra yastAvadasaMbaddhaH asau saMkhyeyaH asaMkhyeyo vA / pUrNaH sukhaduHkhAnAmiti puruSaH, puri zayanAdvA puruSa iti / puruSAdabAdhA, abAdhanamabAdhA antarAlamityarthaH, puruSAbAdhA puruSAbAdhA tayA 10 zaMkA : jo A rIte hoya to "tIrthakarone avadhi sadAkALa mATe hoya" e vacana ghaTaze nahI, kAraNa ke kevaLajJAna utpanna thatA avadhinuM sarvakALasthAyitva kyAM rahyuM ? samAdhAna : tamArI vAta yogya nathI kAraNa ke kevaLajJAna utpanna thavA chatAM kharekhara avadhi vaDe thatuM jJAna to akabaMdha ja che, UlaTuM kevaLajJAnavaDe to saMpUrNa anaMtadharmAtmaka vastuno bodha thAya che athavA tIrthakarone avadhinuM sarvakALasthAyitva je kahyuM che te tIrthakaronA chadmasthakALane 15 AzrayI jANavuM, arthAt chamasyakALa sudhI tIrthakarone avadhi avazya hoya che evuM jaNAvavA avadherabAhya bhavanti' zabdo kahyA che "zeSA sezA pati' zabdonA artho pUrve kahyA te pramANe jANI levA mATe 'pUrvapad' kahyuM che. dildI avataraNikA : Ama, dezadvArane kahI kSetradvAra kahe che huM gAthArtha : saMbaddhAvadhi (purUSanI abAdhA vinA) ane asaMbadvAvadhi puruSanI abAdhA vaDe 20 saMkhyAta-asaMkhyAta yojananuM hoya che. lokamAM saMbaddha ane asaMbaddha baMne hoya che, jyAre alokamAM saMbaddhAvadhi ja hoya che. TIkArtha : saMbaddha ane asaMbaddha ema be prakAranuM avadhijJAna che eTale ke koIka avadhi avadhivALA puruSa sAthe pradIpanI prabhAnI jema saMbaddha joDAyeluM hoya che, koIka avadhi asaMbaddha hoya che. arthAt viprakRSTa=gADha aMdhakArathI vyApta dezane oLaMgI dUra rahela pradIpanA jema darzana 25 thAya tema A avadhivaDe avadhivALI vyaktine potAnAthI dUra rahela vastuo dekhAya che, paNa najIka rahela vastu dekhAtI nathI. temAM je A asaMbaddhavidhi che te (kSetranI apekSAe) saMkhyAtaasaMkhyAtayojano sudhInuM hoya che. sukha, duHkhavaDe je pUrNa che te puruSa athavA zarIramAM (purUzarIra, tenI saptamI vibhakti) raheto jIva puruSa kahevAya che. abAdhA eTale aMtara, puruSathI athavA puruSanI je abAdhA te 30 + 0cANanaSTatvAn ! vivarIpuo . naM[ gativipra + nendra pratyantare Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) puruSAbAdhayA hetubhUtayA saha vA kSetrataH avadhirbhavati, ayaM bhAvArtha:-asaMbaddho'vadhiH kSetrata: saMkhyeyo bhavati asaMkhyeyo vA, yojanApekSayeti, evaM saMbaddho'pi / evamavadhiH svatantraH paryAlocitaH, idAnImabAdhayA cintyate-atra catarbhaDikA. tatra saMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, saMkhyeyamantaraM asaMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaraM saMkhyeyo'vadhiH, asaMkhyeyamantaramasaMkhyeyo'vadhiriti catvAro'pi vikalpA: saMbhavanti, saMbaddhe tu vikalpAbhAvaH / tathA loke' caturdazarajjvAtmake paJcAstikAyavati, 'aloke ca kevalAkAzAstikAye, cazabdaH samuccayArthaH, loke aloke ca saMbaddhaH, katham ?puruSe saMbaddho loke ca-lokapramANAvadhiH, puruSe na loke-dezato'bhyantarAvadhiH, na puruSe lokezUnyo bhaGgaH, na loke na puruSe-bAhyAvadhiH, iyaM bhAvanA-lokAbhyantaraH puruSe saMbaddho'saMbaddho vA puruSAbAdhA puruSathI aMtara, te hetubhUta evI puruSAbAdhAvaDe ('ahIM puruSa sAthe avadhino 10 asaMbaMdha hovAmAM puruSanI AbAdhA kAraNa che tethI 'hetubhUta' vizeSaNa jaNAvyuM che.) athavA puruSAbAdha sAthe asaMbaddha evuM avadhi yojananI apekSAe saMkhyAta-asaMkhyAtayojananuM hoya che. ahIM bhAvArtha A pramANe che ke- puruSanI abAdhA vinA ekaluM) asaMbaddhAvadhi kSetrathI saMkhyAta-asaMkhyAta yojananuM che. e ja pramANe saMbaddhAvadhi paNa saMkhyAta-asaMkhyAtayojana sudhInuM hoya che. 15 A pramANe svataMtra = abAdhA vinA avadhinuM mAna batAvyuM. have abAdhA sAthe avadhi vicArAya che( arthAta "sada vA' e pramANe pUrve kahevA mujaba sahALe tRtIyA vibhakti laIe to abAdhA sAthe asaMbaddhAvadhi saMkhyAta-asaMkhyAtayojananuM jANavuM. eTale ke abAdhA paNa saMkhyAta ke asaMkhyAta tathA avadhi paNa saMkhyAta ke asaMkhyAtayojanapramANa jANavuM. A pramANe TIppaNamAM khulAso karela che.) ahIM caturbhAgI thaze te A pramANe - koIka vyaktine asaMbaddhAvadhi 20 evuM hoya ke te avadhi ane puruSa vacce saMkhyAtayojananuM aMtara paDe ane tyArapachInuM te puruSane saMkhyAnayojananuM avadhi hoya tethI prathama bhAMgo(1) saMkhyAta AMtaruM ane saMkhyAta avadhi (2) saMkhyAta AMtaruM, asaMkhyAtayojana sudhI avadhi (3) asaMkhyAta AMtaruM, saMkhyAta avadhi (4) asaMkhyAta AMtaruM, asaMkhyAta avadhi. A pramANe asaMbaddhAvadhimAM cAre vikalpo saMbhave che. saMbaddhAvadhimAM vikalpo thaze nahIM. kAraNa ke tyAM AMtaruM hotuM nathI.) 25 A avadhi paMcAstikAyarUpa lokamAM ane kevalokAzAstikAyarUpa alokamAM saMbaddha hoya che. (arthAt A avadhi dvArA loka ane alokanuM jJAna thAya che. ahIM lokamAM je saMbaddha che tene AzrayIne paNa cAra bhAMgA thAya che. loka zabdathI ahIM lokAnta sudhInuM kSetra jANavuM.) kevI rIte saMbaddha hoya che ? te kahe che - (1) puruSa ane lokamAM saMbaddha, je avadhi lokanA aMta sudhInuM hoya tene AzrayI A bhAMgo 30 jANavo, arthAt puruSa je kSetramAM che tyAMthI, lokanA aMta sudhI hoya che. (2) puruSamAM saMbaddha che paNa lokamAM nathI. A bhAMgo abhyatarAvadhi tathA te paNa dezathI thayeluM hoya tene AzrayI jANavo, arthAt atyaMtarAvadhi puruSa sAthe saMbaddha ja hoya tathA dezathI thayela hovAthI lokAnta sudhI na thavAthI lokamAM Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gatidvAra (ni. 68) bhavati, yastu loke saMbaddhaH sa niyamAtpuruSe saMbaddha iti, ato bhaGgacatuSTayaM tRtIyabhaGgazUnyamiti, alokasaMbaddhastvAtmasaMbaddha eva bhavatIti gAthArthaH // 67 // idAnIM gatidvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha 137 gairaiyAIyA, hiTThA jaha vaNiyA tava ihaM / iDDI esA vaNijjaitti, to sesiyAovi // 68 // vyAkhyA-tatra gatyupalakSitAH sarva evendriyAdayo dvAravizeSAH parigRhyante, tatazca ye gatyAdayaH satpadaprarUpaNAvidhayaH dravyapramANAdayazca, te yathA adhastAnmatizrutayoH 'varNitA: ' upadiSTAH tathaivehApi draSTavyA iti vizeSastvayam-iha ye matiM pratipadyante te'vadhimapi kintvavedakAstathA akaSAyiNo'pyavadheH pratipadyamAnakA bhavanti kSapaka zreNyantargatAH santa iti, tathA mana: paryAyajJAninazca tathA anAhArakA aparyAptakAzca pUrvasamyagdRSTayaH suranArakA apyapAntarAlagatyAdAviti 10 asaMbaddha che. (3) lokamAM saMbaddha, puruSamAM nahIM, ahIM TIkAkAre A bhAMgo zUnya gaNela che. (paraMtu pU. malayagirijInI TIkAmAM A bhAMgo eka dizAvartI bAhyAvadhine AzrayI ghaTAvyo che. A bAbatamAM pU.haribhadrasUrijInuM kahevuM ema che ke) lokamAM asaMbaddhAvadhi puruSamAM saMbaddha hoya ke na paNa hoya, paNa lokamAM saMbaddha hoya te puruSamAM saMbaddha ja hoya. tethI trIjo bhAMgo ghaTato nathI. (4) lokamAM ane puruSamAM asaMbaddha, A bhAMgo dezathI bAhyAdhinI apekSAe samajavo. A rIte lokamA 15 saMbaddhAdhine laI cAra bhAgA thAya che, jyAre alokamAM saMbaddha puruSamAM saMbaddha ja hovAthI tyAM AvA vikalpa thatAM nathI. II6aa avataraNikA : have gatidvAranuM pratipAdana karavAnI icchAthI kahe che gAthArtha : narakAdi gatidvAro pUrve je rIte varNavyA, te ja pramANe ahIM paNa jANavA. A avadhi e eka prakAranI Rddhi hovAthI zeSa Rddhio paNa varNavAya che. 20 TIkArtha : gati zabdathI ahIM IndriyAdi sarva dvAro grahaNa karavAnA che. tethI pUrve gAthA naM. 13-14-15 mAM mati-zrutanA satpadaprarupaNAnA kAraNabhUta evA gati vagere ane dravyapramANa vagere dvAro je rIte varNana karAyA te rIte ahIM paNa jANI levA. temAM je vizeSa che te batAve che ahIM jeo matine svIkAre che te avadhine paNa prApta kare che. vadhumAM kSapakazreNimAM rahelA chatAM paNa avedako tathA akaSAyIo avadhinA pratipadyamAna hoya che. 5 tathA (jemane prathama avadhijJAna vinA mana:paryavajJAna thayuM che tevA) mana:paryavajJAnIo pAchaLathI avadhinA pratipaghamAna hoI zake che, tathA anAhArako ane aparyAptaka (karaNaaparyApta)evA pUrvabhaviyasamyagdarzanavALA deva-nArako paNa apAntarAla gati vageremAM pratipadyamAna hoya che (arthAt je jIvo samyaktvane vamyA vinA manuSya-tiryaMcamAMthI deva, nArakamAM 25 66. avadhyutpAdamantareNaitadutpAdAnmanaHparyAyajJAnino'vadheH pratipadyamAnakAH / 67. prAcyanaratiryagbha- 30 vAntyasamayAdanantaraM suranArakAyurudayAdevaM vyapadezaH 'ye apratipatitasamyaktvAstiryagmanuSyebhyo devanArakA jAyante te' itihemacandrapAdAH / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) zaktimadhikRtyeti bhAvArthaH / pUrvapratipannAstu te eva ye maiMteH vikalendriyA~saMjJizUnyA iti, uktamavadhijJAnamiti / tatra avadhijJAnI utkRSTato dravyataH sarvamUrtadravyANi jAnAti pazyati, kSetratastvAdezenAsaMkhyeyaM kSetraM, evaM kAlamapi, bhAvatastvanantAn bhAvAniti / tatra RddhivizeSa 'eSaH avadhi: 'vyAvarNyate gIyate ataH tatsAmAnyAt zeSarddhayo'pi varNyanta iti gAthArthaH // 68 // 5 tatra zeSarddhivizeSasvarUpapratipAdanAyAha Amosahi vipposahi khelosahi jallaMmosahI ceva / saMbhinnaso 'ujjumai, savvosahi ceva boddhavvo // 69 // cAraNaAsIvisa kevalI ya maNanANiNo ya puvvadharA / arahaMta cakkavaTTI, baladevA vAsudevA ya // 70 // 10 prathamagAthAvyAkhyA-AmarzanamAmarzaH saMsparzanamityarthaH, sa evauSadhiryasyAsAvAmarzISadhiH sAdhureva saMsparzanamAtrAdeva vyAdhyapanayanasamartha ityarthaH, labdhilabdhimatorabhedAt sa evAmarzalabdhiriti, vaM vartanaethvapa yonanA rnati, tatra vi' 3ra: "he:' sneT 'na' tni ti, utpanna thavAnA hoya te jIvone apAntarAla gatimAM avadhijJAna prApta thaI zake che. ahIM avadhijJAnane pAmanAra je kahyA te zaktine AzrayI jANavuM (arthAt AvA jIvo badhA pAme ja 15 evuM nahIM, paNa pAmavAnI zakti hoya che.) avadhinA pUrvapratipanna teo ja che jeo matinA pUrvapratipanna hoya che. temAM vikasendriya ane asaMjJI be choDI devA. Ama avadhijJAna kahyuM. avadhijJAnI utkRSTathI dravyane AzrayI sarvamUrtadravyone, kSetrathI AdezathI-upacArathI asaMkhya kSetrane, kALathI paNa asaMkhyayakALane ane bhAvathI anaMtaparyAyone jue, jANe che. A avadhi eka prakAranI RddhivizeSa hovAthI RddhinI 20 samAnatAne laIne have zeSa RddhionuM paNa varNana karAya che 68 avataraNikA : zeSa RddhivizeSonuM svarUpa batAvatA kahe che ? gAthArtha H AmA~Sadhi, viprauSadhi, khelauSadhi, jalaSadhi, saMbhinnazrotRtva, Rjumati, sarvoSadhi A badhI vizeSa prakAranI Rddhio jANavI. gAthArtha : cAraNalabdhi, AzIviSa, kevaLI, mana:paryavajJAnI, pUrvadhara, arihaMta, cakravartI, 25 baladeva ane vAsudeva e Rddhio jANavI. TIkArtha : prathamagAthAnI vyAkhyA - sparza karavo e Amarza, te ja che auSadhi jenI te Amazapadhi, arthAt sAdhu pote ja sparza karavA mAtrathI bIjAnA vyAdhine dUra karavAmAM samartha bane che. ahIM labdhi-labdhivALAno abheda upacAra karatA sAdhu ja AmA~Sadhi kahevAya che. A ja pramANe viTuM, khela, malAdimAM paNa yojanA karavI, temAM "vi" eTale viSTA, khela eTale 50 zleSma (nAkamAMthI nIkaLato kacaro), jalla eTale zarIrano mela, A badhI vastu suMgadhi hoya che. 68. vikalendriyANAM asaMjJinAM ca sAsvAdanasamyaktvAnmatizrutayoH pUrvapratipannatA syAt, paramavadhestu nA 66. 35vAreT 70. ropanayanavuddhati 50 zrImannapAdrA | * viSe vi0 + 0 sadI no ya , soya3qo # vo ddhathvI | Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RddhivizeSonuM svarUpa (ni. 69-70) tA 139 bhAvArthaH pUrvavat, sugandhAzcaite bhavanti / tathA yaH sarvataH zRNoti sa saMbhinnazrotA, athavA zrotAMsi indriyANi saMbhinnAnyekaikazaH sarvaviSayairasya parasparato veti saMbhinnazrotAH, saMbhinnAn vA parasparato lakSaNato'bhidhAnatazca subahUnapi zabdAn zRNoti saMbhinnazrotA, evaM saMbhinna zrotRtvamapi labdhireva / tathA RjvI matiH RjumatiH sAmAnyagrAhiketyarthaH, manaHparyAyajJAnavizeSaH, ayamapi ca labdhivizeSa eva, labdhilabdhimatozcAbhedAt RjumatiH sAdhureva / tathA sarva eva viNmUtrakezanakhAdayo 5 vizeSAH khalvauSadhayo yasya, vyAdhyupazamahetava ityarthaH, asau sarvauSadhizca, evamete RddhivizeSA boddhavyA iti gAthArthaH // 69 // dvitIyagAthAvyAkhyA-atizayacaraNAccAraNAH, atizayagamanAdityarthaH, te ca dvibhedAHvidyAcAraNA jaGghAcAraNAzca, tatra jaGghAcAraNa: zaktitaH kila rucakavaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa ca kilaikotpAtenaiva rucakavaradIpaM gacchati. AgacchaMzcotpAtadayenAgacchati, prathamena nandIzvaraM dvitIyena 10 tathA je cArebAjuthI sarvazarIradezovaDe sAMbhaLe te saMbhinnazrotA, athavA dareka indriyo sarvaviSayovaDe saMbhinna che jene (arthAt koIpaNa eka indriyathI pAMca indriyonA viSayone je jANI zake) te saMbhinnazrotA athavA indriyo paraspara saMbhinna che jene te (arthAt zrotrendriya cakSunuM kArya karatI hovAthI cakSurUpatAne pAme, cakSu paNa zrotranuM kArya karatI hovAthI zrotrarUpatAne pAme, A rIte saMbhinna thayelI che indriyo jenI te) saMbhinnazrotA, athavA saMbhinna evA zabdone 15 eTale ke lakSaNa ane nAmathI paraspara vibhinna ghaNAbadhA zabdone je eka sAthe sAMbhaLe te saMbhinnazrotA. (arthAt ekasAthe ghaNA avAja saMbhaLAya to paNa badhAne judA judA oLakhI zake, tenA lakSaNo jANI zake) A pramANe saMbhinnazrotRtva paNa labdhi ja che. tathA Rju=saraLa evI je mati te Rjumati arthAta sAmAnya bodhakaranArI mati. A eka prakAranuM mana:paryavajJAna che. A paNa eka labdhivizeSa ja che. ahIM labdhi-labdhimAnano 20 abheda upacAra karavAthI Rjumati tarIke sAdhu ja grahaNa karAya che tathA maLa, mUtra, keza, nakhAdi sarva auSadhirUpa che = roganA upazamanuM kAraNa che jemanAM evA mahAtmA sarvoSadhi kahevAya che. A pramANe RddhivizeSo jANavA yogya che. llI. bIjI gAthAnuM vyAkhyAna kare che - atizaya gamana (caraNa = gamana) karatA hovAthI cAraNa tarIke kahevAya che. tenA be prakAra paDe che 1. vidyAcAraNa ane 2. jaMghAcAraNa, temAM 25 jaMghAcAraNa zaktithI cakvaradvIpa sudhI javAnI zaktivALA hoya che. teo eka utpAtavaDe arthAta vacce kyAMya paNa thobhyA vinA cakavarIpa jAya che. tyAMthI pAchA pharatA prathama naMdIzvaramAM Ave ane tyAMthI mULasthAne ema be utpAtavaDe pAchA Ave che. e ja pramANe UrdhvadizAmAM eka __71. cakArAdviDAdInAM vyAdhyapanayanasAhacaryaM / 72. sarvaireva zarIradezairiti ma0 zrIhemacandrapAdAH / 73. sarvANIndriyANi sarvaviSayAna pratyeka vidanti / 74. dvAdazayojanacakravartikaTakasya yugapad bruvANasya 30 tattUryasaMghAtasya vA yugapadAsphAlyamAnasya / 75. sUtrAnusAreNaikAdazaH cUrNyanusAreNa tu trayodazaH, tatra aruNAvAsazaGkhavarayoradhikayordarzanAt / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) yato gataH, evamUrdhvamapi ekotpAtenaivA cailendramUni sthitaM pANDukavanaM gacchati, Agaccha~zcotpAtadvayenAgacchati, prathamena nandanavanaM dvitIyena yato gataH / vidyAcAraNastu nandIzvaradvIpagamanazaktimAn bhavati, sa tvekotpAtena mAnuSottaraM gacchati, dvitIyena nandIzvaraM, tRtIyena tvekenaivA''gacchati yato gataH, evamUrdhvamapi vyatyayo vaktavya iti / 5 anye tu zaktita eva rucakavarAdidvIpamanayorgocaratayA vyAcakSata iti / tathA Asyo - daMSTrAH tAsu viSameSAmastIti AsIviSAH, te ca dviprakArA bhavanti-jAtitaH karmatazca tatra jAtito vRzcikamaNDUkoragamanuSyajAtayaH, karmatastu tiryagyonayaH manuSyA devAzcAsahastrArAditi, ete hi tapazcaraNAnuSThAnato'nyato vA guNataH khalvAsIviSA bhavanti, devA api tacchaktiyuktA bhavanti, zApapradAnenaiva vyApAdayantItyarthaH / tathA kevalinazca prasiddhA eva / tathA manojJAnino vipulamana:10 paryAyajJAnina: pavRidghane ! pUrvAMgi dhArayantIti pUrvadharA:, caturvaMzapUrvavidH / azoAdyaTTamahA utpAtavaDe merupavartanA zikhare rahelA pAMDukavanamAM jAya che ane AvatI vakhate utpAtayava Ave che. prathama utpAte naMdanavanamAM ane bIje utpAte jyAMthI gayA hoya tyAM pAchA phare che. vidyAcAraNa naMdIzvaradvIpa sudhI javAnI zaktivALA hoya che. teo prathama utpAtavaDe mAnuSottara ane bIjA utpAtavaDe naMdIzvaradvIpamAM jAya che. pAchA pharatA eka utpAtavarDa Ave 15 che. UrdhvadizAmAM jaMghAcAraNathI viparIta rIte gamanAgamana kare che. (eTale ke jatI vakhate eka kUdake naMdanavana, bIje kUdake pAMDukavana. AvatI vakhate eka ja kUdake pAchA Ave.) keTalAka AcAryo kahe che ke jaMghAcAraNa ane vidyAcAraNa baMnenI zakti rucakavadvIpa sudhI gamana karavAnI hoya che. tathA dADhAomAM jene viSa hoya te AzIviSa, te be prakAre hoya che jAtithI ane karmathI. 20 temAM jAtithI vIMchI, deDako, sApa, manuSyanI jAtio, tathA karmathI paMcendriyatiryaMca, manuSya ane sahasrAradevaloka sudhInA devo AzIviSa jANavA. A badhA tapa--caraNanA anuSThAnathI athavA anya koI guNathI AzIviSa thAya che. (manuSyo zApAdinA pradAna dvArA bIjAne mAre che, ane devone aparyApta--avasthAmAM pUrvabhavasaMbaMdhI AzIviSalabdhi jANavI. jo ke paryApta--avasthAmAM bIjAne zApa ApavAdvArA devo mAre kharA chatAM paNa A zApa ApavAnI kriyA teone 25 bhavapratyayika hovAthI AzIviSa kahevAtI nathI kAraNa ke labdhi guNapratyayika hoya che.) kevalio prasiddha ja che. manojJAnI tarIke ahIM vipulamativALA jANavA. pUrvone dhAraNa kare te pUrvadhara, te daza--caudapUrvadhara jANavA. azokAdi aSTamahAprAtihAryAdirUpa pUjAne mATe je yogya che te arhanto arthAt tIrthaMkaro, cakravartI ke je, caudaratno ane pakhaMDano svAmI hoya, 76. labdhito ye AsIviSalabdhimantaH paJcendriyatiryagAdayaste, devAH paryAptAvasthAyAM zApAdinA 30 vyApAdane samarthA api devabhavapratyayikatvAnna tadvivakSitamiti aparyAptAvasthAyAmevaitadvyapadezo devaanaam| * 02tAdri + pAdegPage #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAsudevAdinuM zArIrikabala (ni. 31-75) 141 prAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantItyarhantaH tIrthakarA ityarthaH / 'cakravartinaH' caturdazaratnAdhipAH . SaTakhaNDabharatezvarAH / baladevA:' prasiddhA eva / 'vAsudevAH' saptaratnAdhipA ardhabharataprabhava ityarthaH / ete hi sarva eva cAraNAdayo labdhivizeSA varttante iti gAthArthaH 70 // iha vAsudevatvaM cakravartitvaM tIrthakaratvaM ca RddhayaH pratipAditAH, tatra tadatizayapratipAdanAyedaM gAthApaJcakaM jagAda niyuktikAra: solasa rAyasahassA savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / aMchaMti vAsudevaM agaDataiDamI ThiyaM saMtaM // 71 // ghittUNa saMkalaM so vAmagahattheNa aMchamANANaM / a~jijja va liMpijja va mahumahaNaM te na cAyaMti // 72 // dosolA battIsA, savvabaleNaM tu saMkalanibaddhaM / 10 aMchaMti cakkavaTTi, agaDataDaMmI ThiyaM saMtaM // 73 // ghittUNa saMkalaM so, vAmagahattheNa aMchamANANaM / a~jijja va liMpijja va, cakkaharaM te na cAyaMti // 74 // . jaM kesavassa u balaM, taM duguNaM hoi cakkavaTTissa / tatto balA balavagA, aparimiyabalA jiNavariMdA // 75 // 15. AsAM gamanikA-iMha vIryAntarAyakarmakSayopazamavizeSAdvalAtizayo vAsudevasya sNprdrshytebaLadeva prasiddha ja che. vAsudevo sAtaratna ane ardhabharatanA svAmi. A cAraNAdi badhA eka labdhivizeSa ja jANavA. /7ll. avataraNikA : ahIM vAsudevatva, cakravartitva ane tIrthakaratva RddhionuM pratipAdana karyuM. temAM temanA atizayo jaNAvavA niryuktikAra pAMca gAthA kahe che H - 20 gAthArtha : soLahajAra rAjAo potAnA baLavaDe sAMkaLathI baMdhAyelA ane kUvAnA kAMThe rahelA vAsudevane kheMce che. (te samaye) gAthArtha : potAnA DAbA hAthe sAMkaLane laI te vAsudeva rAjAo potAne kheMcatA hoya tyAre bhojana kare athavA vilepana kare, to paNa vAsudevane rAjAo kheMcavAmAM samartha banatA nathI. gAthArtha : : batrIsa hajAra rAjAo baLa sAthe sAMkaLathI bAMdhelA ane kUvAnA kAMThe UbhA 25 rahelA cakravartIne kheMce che. (te samaye) gAthArtha : potAnA DAbA hAthe sAMkaLa laI te cakravartI, rAjAo kheMcatA hoya tyAre bhojana ke vilepana kare to paNa te rAjAo cakravartIne kheMcavAmAM samartha banatA nathI. gAthArtha : kezavanA baLa karatA dviguNa cakravartInuM baLa hoya che. tenAthI baLamAM baLavAnuM baLadevo hoya che. jinendro aparimita baLavALA hoya che. 30 TIkArtha : ahIM vIryaMtarAyakarmanA kSayopazamavizeSathI (prApta thayela) vAsudevano baLAtizaya + 0tarnAma * tatnamAM Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) SoDaza rAjasahasrANi 'sarvabalena' hastyazvarathapadAtisaMkulena saha zRGkhalAnibaddhaM 'aMchaMti' dezIvacanAt AkarSanti vAsudevaM 'agaDataTe' kUpataTe sthitaM santaM, tatazca gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena 'aMchamANANaM' ti AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA avajJayA hRSTaH san, madhumathanaM te na zaknuvanti AkraSTumiti vAkyazeSaH / / cakravartinastvidaM balaM-dvau SoDazakau, dvAtriMzadityetAvati vAcye dvau SoDazakAvityabhidhAnaM cakravarttino vAsudevAd dviguNaddhikhyApanArthaM, rAjasahastrANIti gamyate, sarvabalena saha zRGkhalAnibaddhaM AkarSanti cakravarttinaM agaDataTe sthitaM santaM gRhItvA zRGkhalAmasau vAmahastena AkarSatAM bhuJjIta vilimpeta vA, cakradharaM te na zaknuvanti AkraSTumiti 'vAkyazeSaH / yat kezavasya tu balaM tadviguNaM bhavati cakravartinaH, 'tataH' zeSalokabalAd 'balA' 10 baladevA balavantaH, tathA niravazeSavIryAntarAyakSayAd aparimitaM balaM yeSAM te'parimitabalA:, ka ete ?-jinavarendrAH, athavA tataH-cakravartibalAd balavanto jinavarendrAH, kiyatA baleneti, Aha-aparimitabalA iti / etA hi karmodayakSayakSayopazamasavyapekSAH prANinAM labdhayo'vaseyA kRti | 72-72-73-74-75 che batAvAya che- hasti, azva, ratha, sainikAdinA samUhathI yukta evA soLa hajAra rAjAo 15 sAMkaLathI bAMdhelA (vAsudevanA DAbA hAthe sAMkaLa bAMdhelI hovAthI) ane kUvAnA kAMThe UbhA rahelA vAsudevane kheMce che. bIjI bAju vAsudeva potAnA DAbA hAthe bAMdhelI sAMkaLa sAthe (sainikothI yukta rAjAvaDe) kheMcAvA chatAM avajJAthI khuza thato arthAt e tarapha upekSA karato hasatA hasatA bhojana kare athavA vilepana kare to paNa vAsudevane rAjAo kheMcavA samartha banatA nathI. (madhumathana = vAsudeva) li71-72 20 have cakravartinuM baLa kahe che - ahIM "batrIsahajAra' kahevAne badale 'be soLa' ema je kahyuM, te vAsudeva karatA cakravartine dviguNa Rddhi hoya che ema jaNAvavA kahyuM che. A batrIsa hajAra rAjAo sarva sainya sAthe sAMkaLathI bAMdhelA, kUvAnI pALe UbhelA cakravartIne kheMce, tyAre cakravartI DAbA hAthe sAMkaLa pakaDIne bhojana kare ke vilepana kare, to paNa te badhA cakravartIne kheMcI zakatA nathI. 73-74ll 25 kezavanuM je baLa, tenA karatA cakravartInuM dviguNa baLa hoya che. tathA tenAthI = sAmAnya prajA karatA baLadevo baLavAna hoya che. saMpUrNavaryAntarAyano kSaya thavAthI aparimita baLa che jeonuM te aparimita baLavALA jinavarendro = tIrthakaro hoya che. (ahIM tata: zabdathI upasthita cakravartI laIe to ananvaya thAya ka.ke. cakravartI karatAM baLadeva baLavAnuM nathI. anupasthita zeSaloka laIe to gaurava thaze. eTale "athavA' karIne judI rIte artha kare che.) athavA [ tataH=] cakravartInAM baLathI 30 ( ahIM 'vatA' zabdane paMcamI vibhakti jANavI.) paNa vadhu baLavAna jinavarendro hoya che. keTalA baLathI baLavAna hoya che ? te kahe che - aparimitabaLavALA hoya che. A labdhio jIvone, karmanA udaya, kSaya ke kSayopazama sApekSa hoya che. Ir7pI. + aMchamANANaMti A0+vAcya0 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaHparyavajJAnanuM svarUpa (ni. 76) re 143 idAnIM manaHparyAyajJAnaM, labdhinirUpaNAyAM tat sAmAnyato vyapadiSTamapi viSayasvAmyAdivizeSopadarzanAya jJAnapaJcakakramAyAtamabhidhitsurAha maNapajjavanANaM puNa jaNamaNaparicintayatthapAyarDaNaM / mANusakhittanibaddhaM guNapaccaiyaM carittavao // 76 // vyAraNyA- mana:paryAyajJAna' pranirUpatazabdArtha, puna:zabdo vizeSArtha:, rU hi 5 rUpinibandhanakSAyopazamikapratyakSAdisAmye'pi sati avadhijJAnAt svAmyAdibhedena viziSTamiti svarUpataH pratipAdayannAha-jAyanta iti ja'nAH, teSAM manAMsi janamanAMsi, janamanobhiH paricintitaH janamanaHparicintitaH janamanaHparicintitazcAsAvarthazceti samAsaH, taM prakaTayati prakAzayati janamana:paricintitArthaprakaTanaM, mAnuSakSetraM-ardhatRtIyadvIpasamudraparimANaM tannibaddhaM, na tdvhirvyvasthitaprAAimana:vinitArthaviSaye pravartata kRtyartha: / guII:-kSAtyaviya: ta va prathA:- 10 kAraNAni yasya tadguNapratyayaM, cAritramasyAstIti cAritravAn tasya cAritravata evedaM bhavati, etaduktaM bhavati-apramattasaMyatasya AmarzoSadhyAdiRddhiprAptasyaiveti gAthArthaH // 76 // idaM dravyAdibhirnirUpyate-tatra dravyato manaHparyAyajJAnI ardhatRtIyadvIpasamudrAntargata avataraNikA: have mana:paryavajJAnanuM nirUpaNa kare che. labdhionAM nirUpaNamAM mana:paryavajJAna sAmAnyathI batAvyA chatAM paNa viSaya-svAmI vagere vizeSanuM upadarzana karavA mATe jJAnapaMcakanA 15 kamathI Avela mana:paryavajJAnane kahe che ; gAthArtha : mana:paryavajJAna vaLI lokonA manadvArA vicArAyelA arthane pragaTa karanAruM, manuSyakSetrathI nibaddha, guNapratyayika ane cAritravALAone hoya che. TIkArtha : mana:paryavajJAna avadhijJAna sAthe rUpIdravyo, kSAyopathamika, pratyakSa vagere dvArA vaDe sarakhu hovA chatAM svAmI vagere judA hovAthI avadhijJAnathI juduM hoya che. mATe tenuM 20 svarUpathI pratipAdana kare che. - je utpanna thAya te jana, teonA manavaDe vicArAyela arthane prakaTa karanAruM A mana:paryavajJAna hoya che. aDhIdvIpasamudrapramANa manuSyakSetrathI nibaddha che arthAta manuSyakSetrathI bahAra rahela jIvavaDe vicArAyela arthane jANI zakatuM nathI. tathA kSatti vagere guNo e che kAraNa jenA evuM A jJAna hoya che arthAta kSatti vagere guNothI A jJAna prApta thAya che. tathA A jJAna AmA~Sadhi vagere RddhivALA evA apramatta saMyamIne ja hoya che. II76ll 25 have dravyAdivaDe A jJAnanuM nirUpaNa karAya che. temAM dravyathI aDhIdvIpasamudrarUpa manuSyakSetramAM rahelA prANIonAM manobhAvamAM pariNata thayelA dravyone jANe che, jue che. A vAta avadhijJAnathI yukta evA mana:paryavajJAnI mATe jANavI. anyathA = jeone avadhijJAna na hoya teo dravyone jANe ja che, paNa jotA nathI athavA je kAraNathI sAkAra che tethI te jJAna che ane je kAraNathI jue che te kAraNathI te darzana che. A pramANe sUtramAM saMbhavane AzrayI kahyuM che. 30 77. AdinA chadmasthasvAmisAdharmyam / 78. yogarUDhatayA narA eva syuH, paraM saMjJipaJcendriyagrahaNAyaivaM vyutpAdanaM. * 0pAgaDaNaM / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) prANimanobhAvapariNatadravyANi jAnAti pazyati ca, avadhijJAnasaMpannamanaH paryAyajJAninamadhikRtyaivaM, anyathA jAnAtyeva na pazyati, athavA yataH sAkAraM tadato jJAnaM yatazca pazyati tena ato darzanamiti, evaM sUtre saMbhavamadhikRtyoktamiti, anyathA cakSuracakSuravadhikevaladarzanaM tatroktaM caturdhA virudhyate, kSetrataH ardhatRtIyeSveva dvIpasamudreSu, kAlatastu palyopamAsaMkhyeyabhAgaM eSyamatItaM vA 5 kAlaM jAnAti, bhAvatastu manodravyaparyAyAn anantAniti, tatra sAkSAnmanodravyaparyAyAneva pazyati, bAhyastu tadviSayabhAvApannAnanumAnato vijAnAti, kutaH ?, manaso mUrttAmUrttadravyAlambanatvAt, chadmasthasya cAmUrttadarzanavirodhAditi / satpadaprarUpaNAdayastu avadhijJAnavadavagantavyAH / nAnAtvaM cAnAhArakAparyAptakau pratipadyamAnau na bhavataH, nApItarau // uktaM manaH paryAyajJAnaM, idAnImavasaraprAptaM kevalajJAnaM pratipAdayannAha 144 10 (A paMktino bhAvArtha A pramANe jANavo - sAmAnyathI eka evA paNa jJAnamAM te te dravyAdinI apekSAe kSayopazamanI vicitratAno saMbhava hovAthI anekavidha upayoga saMbhave che. jemake ahIM mana:paryavajJAnamAM ja Rjumati ane vipulamati ema be prakAre upayoga saMbhave che. tethI naMdIsUtramAM "mana:paryavajJAno jANe che - jue che'' e pramANe je kahyuM che te vividha upayoganA saMbhavanI apekSAe kahyuM che. te A rIte - viziSTatara manodravyAkAranA 15 bodhanI apekSAe "jANe che" ema kahevAya. jayAre sAmAnya manodravyAkAranA bodhanI apekSAe 'jue che" ema kahevAya che. ahIM viziSTatara manodravyAkAranA bodhanI apekSAe sAmAnyarUpa dravyAkArano bodha vyavahArathI darzanarUpa kahevAya che arthAt koI manaHjJAnIne sAmAnyAkAranuM ja jJAna thAya to viziSTa manaHjJAnIne thayelA viziSTa AkAranA jJAnanI apekSAe te darzana kahevAya. jyAre kharekhara to A bodha paNa jJAna ja che. tethI ahIM mana:paryavajJAna ja darzanarUpe 20 jANavuM.) anyathA = jo A rIte na mAno ane mana:paryavadarzana mAno to sUtramAM cakSu-acakSuavadhi- ane kevaLadarzana ema cAra prakAre ja je darzana kahyA che tenI sAthe virodha Ave. kSetrathI aDhIDhIpa ja, kALathI bhUta-bhaviSyamAM palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgane, tathA bhAvathI manodravyanA anaMtaparyAyone jANe--jue che. temAM manodravyanA paryAyone ja sAkSAt jue che, manovyanA 25 viSayarUpa banelA bAhya arthone arthAt ghaTa-paTa vagerene sAkSAt jotA nathI paraMtu anumAnathI ja jANe che. kAraNa ke mana mUrta-amUrta baMne vastu vicArI zake che ane chadmastha amUrtanuM darzana karI zakato nathI eTale vicArela amUrta vastu to dekhAtI nathI ja) tethI jema amUrta vastuna anumAnathI jANe, tema bAhya mUrta vastune paNa anumAnathI = manodravyanA AkAra uparathI jANe che. satpadaprarUpaNAdi avidhajJAnanI jema jANI levA. vizeSa e che ke anAhAraka-aparyApta 30 jIvo mana:paryavajJAnanA pratipadyamAna ke pUrvapratipakSa hoya nahIM. avataraNikA : mana:paryavajJAna kahyuM, have avasara prApta kevaLajJAnanuM pratipAdana kare che Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevalajJAnanuM svarUpa (ni. 77) ke 145 aha savvadavvapariNAmabhAvaviNNattikAraNamaNaMtaM / sAsayamappaDivAi egavihaM kevalanANaM // 77 // vyAkhyA-iha mana:paryAyajJAnAnantaraM sUtrakramoddezataH zuddhito lAbhatazca prAk kevalajJAnamupanyastaM, atastadarthopadarzanArthamathazabda iti, uktaM ca-"atha prakriyApraznAnantaryamaGgalopanyAsaprativacana samuccayeSu" / sarvANi ca tAni dravyANi ca sarvadravyANi jIvAdilakSaNAni teSAM pariNAmAH- 5 prayogavisrasobhayajanyA utpAdAdayaH sarvadravyapariNAmAH teSAM bhAvaH sattA svalakSaNamityanarthAntaraM tasya vizeSeNa jJapanaM vijJaptiH, vijJAnaM vA vijJapti:-paricchittiH, tatra bhedopacArAt, tasyA vijJapteH kAraNaM vijJaptikAraNaM, ata eva sarvadravyakSetrakAlabhAvaviSayaM tat, kSetrAdInAmapi dravyatIta, tadartha naiyAnantavAnanta, zazvavatati zAzvataM. tatra vyavahAranayativitiH pratipAtyapi bhavati, ata Aha-pratipatanazIlaM pratipAti na pratipAti apratipAti, 10 gAthArtha : sarvadravyonA pariNAmonI (paryAyonI) sattA (astitva)nuM jJAna karavAmAM kAraNabhUta, anaMta, zAzvata, apratipAtI, eka prakAranuM evuM kevaLajJAna che. TIkArtha : ahIM pUrve = pahelAnI gAthAomAM mana:paryavajJAna pachI sUtrakramanA (naMdIsUtranA krama pramANe) udezathI , zuddhithI ane lAbhathI kevaLajJAna kahyuM hatuM. (arthAta mana:paryavajJAna pachI sUtramAM kevaLajJAna kahyuM che, mana:paryavajJAna karatAM kevaLajJAna zuddha che, mana:paryavajJAna pachI 15 kevaLajJAna prApta thAya che. tethI te vAtane batAvavA "atha" zabda batAvyo che. kahyuM che ke etha' zabda pra keyA. prazna, Anantarya, maMgaLa, upanyAsa, prativacana ane samuccayanA arthamAM mUkAya che. jIvAdirUpa sarvadravyonA; prayogathI, kudaratI rIte, ke ubhayathI utpanna thayelA utpAdAdi pariNAmonI vidyamAnatA bhAva sattA ke svalakSaNa)ne vizeSathI jANavA mATenuM kAraNa kevaLajJAna 20 che. jo ke pariNAmonI vidyamAnatAnuM jJAna ane kevaLajJAna kaI judA nathI, chatAM bhedano upacAra karI vidhamAnatAnA jJAnanuM kAraNa kevaLajJAna che evuM kahyuM che AthI ja (kevaLajJAna sarvadravyonA sarvabhAvone jaNAvanAra hovAthI jo te kevaLajJAna sarva dravya-kSetra-kALa-bhAvanA viSayavALuM che. (zaMkA : kevalajJAna sarvadravyonA bhAvone jaNAvanAruM gAthAmAM kahyuM che, to tame satrakALAdinA viyavALuM eTale ke kSetrAdine jaNAvanAruM zI rIte kahyuM ? kAraNa ke kSetrAdi e kyAM 25 dravya che ke jethI tene jaNAvanAruM hoya.) samAdhAna : kSetrAdi paNa dravya ja hovAthI kevalajJAna kSetrAdinAM viSayavALuM bane ja che. vaLI A jJAnathI jANavA yogya padArtho anaMta hovAthI "zayabhedathI jJAnano bheda" e nyAye A jJAna paNa anaMta che. je haMmezA hoya te zAzvata. vyavahAranayathI pratipAtI-azAzvata vastune paNa kyAreka upacArathI zAzvata kahevAya che, tethI kevaLajJAna mATe "apratipAtI" vizeSaNa che 30 arthAtu na paDanAruM sadA avasthita A jJAna hoya che. 71. atatarthothamathazaddhaH | + vInaM nApA * sApanaM ! Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sadA'vasthitamityarthaH / Aha- apratipAtyetAvadevAstu, zAzvatamityetadayuktaM, na, apratipAtinosyavadhijJAnasya zAzvatatvAnupapatteH, tasmAdubhayamapi yuktamiti / 'ekavidhaM' ekaprakAraM, AvaraNAbhAvAt kSayasyaikarUpatvAt, 'kevalaM ' matyAdinirapekSaM 'jJAnaM' saMvedanaM, kevalaM ca tat jJAnaM ceti samAsa iti gAthArthaH // 77 // 5 iha tIrthakRt samupajAtakevalaH sattvAnugrahArthaM dezanAM karoti, tIrthakaranAmakarmodayAt, tatazca dhvaneH zrutarUpatvAt tasya ca bhAvazrutapUrvakatvAt zrutajJAnasaMbhavAdaniSTApattiriti mA bhUnmatimoho'vyutpannabuddhInAmityatastadvinivRttyarthamAha kevalaNANatthe NAuM je tattha paNNavaNajoge / 10 146 15 te bhAi tittharo vayajoga suyaM havai sesaM // 78 // vyAkhyA - iha tIrthakaraH kevalajJAnena 'arthAn' dharmAstikAyAdIn mUrttAmUrttAn abhilApyAnabhilApyAn ' jJAtvA' vinizcitya, kevalajJAnenaiva jJAtvA na tu zrutajJAnena, tasya kSAyopazamikatvAt, kevalinazca tadabhAvAt, sarvazuddhau dezazuddhyabhAvAdityarthaH / ye 'tatra' teSAmarthAnAM madhye, prajJApanaM prajJApanA tasyA yogyAH prajJApanAyogyAH 'tAn bhASate' tAneva vakti netarAniti, prajJApanIyAnapi zaMkA : mAtra "apratipAtI' zabdathI ja "zAzvata" zabdano bhAva khyAlamAM AvI jatAM "zAzvata" zabda zA mATe mUkyo ? samAdhAna : evuM nathI kAraNa ke apratipAtI evuM paNa avidha zAzvata nathI. tethI baMne vizeSaNo yukta ja che. vaLI A jJAna saMpUrNa AvaraNano kSaya thavAthI utpanna thatuM hovAthI eka ja prakAranuM che kAraNa ke te kSaya eka ja prakArano hoya che. (paNa matinI jema 28 ke zrutanI jema 14 prakAra paDatA nathI.) vaLI A jJAna matijJAnAdithI nirapekSa hovAthI kevaLa (eka) che. 20 ||7|| avataraNikA : utpanna thayela che kevaLajJAna jene evA tIrthaMkaro tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI jIvonA upakArArthe dezanA Ape che. te dezanAnA zabdo zrutarUpa che ane te zruta bhAvazrutapUrvakanuM hovAthI tIrthaMkarone zrutajJAna mAnavAnI Apatti Avaze je aniSTa che eTale avyutpanna=zAstrabodha dvArA vikasita nahIM pAmelI buddhivALAone buddhimAM moha na thAya te mATe AvI zaMkAne dUra 25 karatA kahe che - gAthArtha : kevaLajJAnavaDe arthone jANIne je temAMthI prajJApanAne = nirUpaNane yogya che te arthone tIrthaMkaro bole che. teono A vacanayoga che. A vacanayoga e zeSazruta = dravyazruta che. TIkArtha : tIrthaMkara kevaLajJAnavaDe dharmAstikAyAdi mUttamUrta, abhilASya-anabhilApya padArthone jANIne, ahIM tIrthaMkaro kevaLajJAnavaDe jANe che ema jANavuM, paNa zrutajJAnavaDe nahIM kAraNa ke te 30 zrutajJAna kSAyopazamika che ane kevaLIone sarvazuddhi thatAM dezazuddhi rahetI na hovAthI kSAyopamika evuM zrutajJAna hotuM nathI. Ama kevaLajJAnavaDe padArthone jANIne temAMthI prajJApanAne yogya padArtho bole che, anya nahIM. temAM paNa prajJApanA yogya sarva padArtho anaMta hovAthI, AyuSya parimita Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kevaLI ne zrutajJAnano abhAva (ni. 78) kalika 147 na sarvAneva bhASate, anantatvAt, AyuSaH parimitatvAt, vAcaH kramavartitvAcca, kiM tarhi ?, yogyAneva gRhItRzaktyapekSayA yo hi yAvatAM yogya iti / tatra kevalajJAnopalabdhArthAbhidhAyakaH zabdarAziH procyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati, na zrutaM, nAmakarmodayanibandhanatvAt, zrutasya ca kSAyopazamikatvAt, sa ca zrutaM bhavati zeSaM, zeSamityapradhAnaM, etaduktaM bhavati-zrotRRNAM zrutagranthAnusAribhAvazrutajJAnanibandhanatvAccheSamapradhAnaM dravyazrutamityarthaH / anye tvevaM paThanti- 5 'vayajogasuyaM havai tesiM' sa vAgyogaH zrutaM bhavati teSAM' zrotRNAM, bhaavshrutkaarnntvaaditybhipraayH| athavA 'vAgyogazrutaM' dravyazrutameveti gAthArthaH // 78 // ___ satpadaprarUpaNAyAM ca gatimaGgIkRtya siddhagatau manuSyagatau ca, indriyadvAramadhikRtya noindriyAtIndriyeSu, evaM trasakAyAkAyayoH sayogAyogayoH avedakeSu akaSAyiSu zuklalezyAlezyayoH samyagdRSTiSu kevalajJAniSu kevaladarziSu saMyatanosaMyatayoH sAkArAnAkAropayogayoH 10 AhArakAnAhArakayoH bhASakAbhASakayoH parIttanoparIttayoH paryAptanoparyAptayoH bAdaranobAdarayoH, saMjiSu nosaMjJiSu, bhavyanobhavyayoH, mokSaprAptiM prati bhavasthakevalino bhavyatA, caramAcaramayoH, carama:- kevalI acaramaH-siddhaH bhavAntaraprAptyabhAvAt, kevalaM draSTavyamiti / puurvprtipnnprtihovAthI ane vANI kramavartI hovAthI sarva padArtho bolatA nathI, paraMtu sAMbhaLanAranI zakti apekSAe jene jeTalA yogya hoya teTalA ja kahe che. 15 temAM kevaLajJAnavaDe jaNAtA arthane kahenAra bolAto zabdasamUha bhagavAnano vacanayoga ja hoya che, paNa zrata nathI, kAraNa ke nIkaLatA te zabdasamUhamAM nAmakarmano udaya kAraNa che (nahIM ke koI karmano kSayopazama kAraNa che.) jayAre zruta kSAyopathamika che. tethI te zabdasamUha zrutarUpa nathI paNa vacanayoga ja che. ane te vacanayoga sAMbhaLanArAonA mRtagrasthAnusArI bhAvazrutajJAnanuM kAraNa hovAthI zeSa apradhAna arthAt dravyazruta tarIke oLakhAya che. keTalAka AcAryo A pramANe 20 kahe che ke te vacanayoga bhAvakRtanuM kAraNa hovAthI zrotAone mATe zruta thAya che, arthAta dravyazrata tarIke vyavahAra karAya che. athavA "vAgyogazruta" e rIte zabda laIe to artha A pramANe ke tIrthakarono te vAgyogazruta e dravyazruta ja che. ll78 kevaLajJAnanI satpadaprarUpaNA A pramANe jANavI ke gatine AzrayI kevaLajJAna siddhagatimAM ane manuSyagatimAM hoya che. indriyadvArane AzrayI, noIndriya ane atIndriyone viSe hoya che. 25. eja pramANe trasakAya ane akAyane viSe, sayogI - ayogIne viSe, avedakomAM, akaSAyIomAM, zukulalezyA ane alezImAM, samyagdaSTiomAM, kevaLajJAnIomAM, kevaLadarzIomAM, saMtonAyatone viSe, sAkAra-anAkAra upayogane viSe, AhAraka-anAhArakone, bhASaka-abhASakone, parItta-noparIttane, paryApta-no paryAyone, bAdara-nobAdarone, saMjJIone, nosaMjJIone, bhavyanobhavyone, ahIM mokSaprApti pratye bhavasthakevaLIomAM rahelI bhavyatAne AzrayI bhavyone viSe 30 kevaLajJAna hoya tema jANavuM, carama-acaramane viSe, carama tarIke kevaLI ane acarama tarIke siddha jANavA, kAraNa ke siddhone bhavAntaranI prApti nathI. A badhAne viSe kevaLajJAna hoya che. 80. saMtAna nosaMghatAsaMtAnAM veti (vi.) * nipu ! Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) padyamAnayojanAca svabuddhyA karttavyeti / 'dravyapramANaM' tu pratipadyamAnAnadhikRtya utkRSTato'STazataM, pUrvapratipannAH kevalinastu anantA:, 'kSetraM' jaghanyato lokasyAsaMkhyeyabhAgaH, utkRSTato loka eva, vyavastimamuddhAtadhitva, vaM sparzanApi, 'vhAlata:' sAdyamaparyanta, 'attara' nAsyeva, pratipAtAbhAvAt, 'mAnadvAra' matijJAnavat dravyuM, 'mAva' kRti kSAyio mAve 'alpavadutva' 5. tijJAnavartava / uktaM kevalajJAnaM, tadabhidhAnAcca nandI, tadabhidhAnAnmaGgalamiti / evaM tAvanmaGgalasvarUpAbhidhAnadvAreNa jJAnapaJcakamuktaM, iha tu prakRte zrutajJAnenAdhikAraH, tathA ca niyuktikAreNAbhyadhAyi 148 itthaM puNa ahigAro suyanANeNaM jao sueNaM tu / sesANamappaNo'via aNuogu paIvanti // 79 // gamanikA - atra punaH prakRte adhikAraH zrutajJAnena, yataH zrutenaiva 'zeSANAM' matyAdijJAnAnAM Atmano'pi ca 'anuyogaH' anvAkhyAnaM, kriyata iti vAkyazeSaH, svaparaprakAzakatvAttasya. pradIpadRSTAntazcAtra draSTavya iti gAthArthaH // 79 // iti pIThikAvivaraNaM samAptam / 15 ahIM pUrvapratipakSa-pratipadyamAnanI yojanA potAnI buddhivaDe karI levA yogya che. dravyanuM pramANa vicAratAM, pratipadyamAna vivakSita samaye kevaLajJAnane prApta karanArA utkRSTathI 108 hoya che. pUrvapratipanna kevaLIo anaMtA hoya che. kSetrane AzrayI jaghanyathI lokanA asaMkhyeyabhAgamAM kevaLa varte che, utkRSTathI samuddhAtane AzrayI saMpUrNa lokamAM varte che. A pramANe sparzanA paNa jANI levI. kALathI sAdi-anaMta, pratipAtano abhAva hovAthI aMtara paDatuM nathI. bhAgadvAra matijJAnanI jema jANI levuM. bhAvane AzrayI kevaLajJAna kSAyika bhAve varte 20 che. alpabahutva paNa matijJAnanI jema jANI levuM. 10 avataraNikA : kevaLajJAna pUrNa thayuM. tenA kahevAthI (pAMcajJAnonuM saMpUrNa vaMrNana pUrNa thatAM naMdI pAMcajJAnarUpa hovAthI) naMdInuM varNana paNa pUrNa thayuM. ane tenA kahevAthI (maMgaLa naMdIAtmaka hovAthI maMgaLa pUrNa thayuM. A pramANe maMgaLanuM svarUpa kahevA dvArA jJAnapaMcaka kahevAyuM. temAM ahIM prastutamAM zrutajJAnavaDe adhikAra che. niryuktikAravaDe paNa kahyuM che ke cha 25 gAthArtha : ahIM vaLI zrutajJAnavaDe adhikAra che, kAraNa ke zrutavaDe zeSajJAnono ane potAno anuyoga thAya che, temAM pradIpanuM daSTAnta jANavuM. TIkArtha : ahIM prakRtamAM zrutajJAnavaDe adhikAra che kAraNa ke zrutavaDe ja zeSa matyAdijJAnono ane zrutano potAno anuyoga vyAkhyAna karAya che. jema pradIpa potAnA dvArA ghaTAdi padArthonI ane potAnI sattA jaNAve che, tema zruta pote sva-52prakAzaka hovAthI sva-parano anuyogaka 30 che. 579nA A pramANe pIThikAnuM vivaraNa samApta thayuM. + E ! " Avazya pI0 = Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakagraMtha e zuM che? # 149 sAmprataM maGgalasAdhyaH prakRto'nuyogaH pradarzyata iti, sa ca svaparaprakAzakatvAt gurvAyattatvAcca zrutajJAnasyeti, tathA coktaM-'atra punaradhikAraH zrutajJAnenetyAdi' / Aha-nanvAvazyakasyAnuyogaH prakRta eva, punaH zrutajJAnasyetyayuktamiti, atrocyate, Avazyakasya shrutaantrgttvprdrshnaarthtvaaddossH| Aha-yadyAvazyakasyAnuyogaH, tadAvazyakaM kimaGgamaGgAni ? zrutaskandhaH zrutaskandhAH ? adhyayanamadhyayanAni ? uddezaka uddezakAH ? iti, atrocyate, AvazyakaM zrutaskandhastathA'dhyayanAni / ca, zeSAstvanAdezA vikalpA iti / Aha-nanu nandIvyAkhyAne aGgAnaGgapraviSTazrutanirUpaNAyAmanaGgatA'syAbhihitaiva, tatazca kimaGgamaGgAnItyAdyAzaGkAnupapattiriti, atrocyate, tadvyAkhyA'niyamapradarzanArthatvAdadoSaH, nAvazyaM zAstrAdau nandyadhyayanArthakathanaM karttavyaM, akRte cauzaGkA "saMbhavati / Aha-maGgalArthaM zAstrAdAvavazyameva nanyabhidhAnAt kathamaniyama iti , avataraNikA : pUrve je maMgaLa karyuM. te ayoga karavA mATe karyuM. tethI te maMgaLathI sAdhya 10 pratAnuyoga (konA karavAno che ? te) have batAve che. te anuyoga zrutajJAnano karavAno che kAraNa ke zrutajJAna sva-paraprakAzaka che ane gurune AdhIna che. tathA graMthakAre paNa kahyuM ja che ke ahIM zrutajJAnava adhikAra che. zaMkA : kharekhara to Avazyakano anuyoga prastuta hovA chatAM "zrutajJAnano anuyoga prastuta che" evuM zA mATe kahyuM ? samAdhAna : Avazyaka zrutamAM ja samAveza pAme che e artha batAvavA ame Ama kahyuM che mATe koI doSa nathI. eTale "zrutajJAnano anuyoga" evuM kahevAdvArA ame Avazyakano ja anuyoga karI gu. zaMkA : Avazyakano anuyoga karavAno hoya to A Avazyaka e zuM aMga che " ke aMgo che ? zrutaskandha che ke zrutaskandho che ? adhyayana che ? ke adhyayano che ? uddeza che ? ke 20 uddezAo che ? samAdhAna : Avazyaka zrutaskandha ane adhyayano che. zeSa vikalparUpe nathI. zaMkA : naMdInA vyAkhyAnamAM arthAt naMdInA aMzabhUta zrutajJAnanA vyAkhyAna avasara { | na.19-20) aMga-anaMgapraviSTazrutanAM nirUpaNAmAM Avazyaka e anaMgapraviSTa che ema kahyuM ja chatuM. to pachI ahI Avazyaka e aMga che.. vagere zaMkA zA mATe karavI paDI ? arthAta 25 A zaMkA ghaTatI nathI. samAdhAna : naMdI adhyayanano artha zAstranI zarUAtamAM karavo ja joIe evuM nathI. tethI naMdIvyAkhyAnano aniyama batAvavA A zaMkA hovAthI koI doSa nathI, ane zarUAtamAM naMdInuM vyAkhyAna na karyuM hoya to Avazyaka anaMgapraviSTa che, e khabara na hovAthI AzaMkA saMbhave che. zaMkA : maMgaLa mATe zarUAtamAM avazya naMdInuM abhidhAna thatuM hovAthI teno aniyama che 30 81. ekonaviMzatigAthAvyAkhyAne / 82. jJAnApaJcakanirUpakaprakaraNatayA nandyadhyayanatvAt / 83. aGamahAni kimityAdyAtmIyA / 84. noAgamato bhAvamalaM hi nandI yataH / * AvazyakA0 + 0 grInani ja mavati | * 0maprarzanArthaCIvatoSa rUti ! Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 karoDha Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) atrocyate, jJAnAbhidhAnamAtrasyaiva maGgalatvAt nAvazyamavayavArthAbhidhAnaM karttavyamiti, tadakaraNe cAMzaGkA bhavati / kiM ca-AvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaravyAkhyAnArambho'yukta eva, zAstrAntaraM ca nandI, pRthak zrutaskandhatvAt / Aha-yadyevamiha AvazyakazrutaskandhAnuyogArambhe kimiti tadanuyoga iti, ucyate, 5 ziSyAnugrahArthaM na tvayaM niyama ityapavAdapradarzanArthaM vA, etaduktaM bhavati-kadAcitpuruSAdyapekSayA utkrameNApi anyArambhe'pi cAnyad vyAkhyAyata iti, alaM prasaGgena, tatra zAstrAbhidhAnaM 'AvazyakazrutaskandhaH', tadbhedAzca adhyayanAni yataH tasmAd AvazyakaM nikSeptavyaM zrutaM skndhshceti| kiM ca -kimidaM zAstrAbhidhAnaM pradIpAbhidhAnavad yathArthaM Ahozcit palAzAbhidhAnavad ayathArtha evuM zA mATe kaho cho ? 10 samAdhAna : jJAnamAtranuM kathana ja arthAtu pAMca prakAranA jJAnano nAmathI ullekha karavo e ja maMgaLarUpa hovAthI dareke dareka jJAnanuM vistArathI kathana karavuM jarUrI nathI. tethI na karyuM hoya to AzaMkA thAya ja che. vaLI AvazyakanuM vyAkhyAna karavAnA avasare zAstrAntaranuM vyAkhyAna karavuM e ayukta ja che. naMdI e judo zrutaskandha hovAthI zAstrAntara che. tethI tenuM vyAkhyAna karavuM ja paDe evo niyama nathI. 15 zaMkA : zAstrAntaranuM vyAkhyAna jo ayukta hoya to A graMthamAM Avazyaka zrutaskandhanA anuyoganI zarUAtamAM zA mATe naMdInuM vyAkhyAna karyuM? samAdhAna A vyAkhyAna ziSyanA anugraha mATe karyuM che, nahIM ke niyama hovAthI kareluM che. athavA apavAdapadanuM pradarzana karavA vyAkhyAna karela che arthAt kyAreka puruSAdinI apekSAe utkramathI paNa anyano AraMbha karavA chatAM anyanuM vyAkhyAna karAya che. (Azaya e che ke jenuM 20 vyAkhyAna karavAno prAraMbha karyo hoya te ja karavuM joIe, paNa A niyamamAM eTalo apavAda ke kyAreka puruSa vagerenI = maMdamativALA ziSya ke jemane vistArathI kathana karavuM paDe tevA jIvonI apekSAe utkama karavA dvArA anyanuM vyAkhyAna thAya e vAtane siddha karavA ahIM AvazyakanA AraMbhamAM naMdIno anuyoga karyo che.) Ama, prAsaMgika carcAthI saryuM. ahIM zAstranuM nAma che "Avazyaka zrutaskandha" ane adhyayano tenA bheda che tethI Avazyaka, 25 zrata ane skandha A traNa zabdonA nikSepa karavA yogya che. vaLI A zAstranuM nAma e pradIpanA nAmanI jema yathArtha che ke palAzanA nAmanI jema ayathArtha che ke DityAdinA nAmanI jema anarthaka ja che te jovA yogya che. jo yathArtha che to ja te upAdeya che, kAraNa ke yathArtha nAma hoya to 85. mUlasUtrApekSayA nandIvyAkhyAnA'niyamapradarzanAya pakSAntaraM-kiJcetyAdi / 86. AvazyakavyAkhyAnArambhe zAstrAntaravyAkhyAnArambho'yukta ityasyopadarzitasya niyamasyApavAda iti / 87. 30 prAk nandI pazcAdAvazyakamityAdikaM kramaM parityajya, apinA kramo'pi puruSAdyapekSayA ev| 0zaGkAsaMbhava ti. * 0puruM pADe + mahosvit | Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyakazabdano artha ke 151 lo uta DitthAdyabhidhAnavad anarthakameveti parIkSyaM, yadi ca yathArthaM tatastadupAdeyaM, tatraiva samudAyArthaparisamApterityataH zAstrAbhidhAnameva tAvadAlocyata iti / tatra 'AvazyakaM' iti kaH zabdArtha ?, avazyaM karttavyamAvazyakaM, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM, yathA antaM karotItyantakaH, athavA 'vasa nivAse' iti guNazUnyamAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsakaM, 5 guNasAnnidhyamAtmanaH karotIti bhAvArthaH / idaM ca maGgalavannAmAdicaturbhedabhinnaM, idaM ca prapaJcataH sUtrAdavaseyamiti, uddezastu tadanusAreNaiva ziSyAnugrahAyAbhidhIyate iti, tatra nAmasthApane sujJAne tenAthI ja samudAyArtha = samagra zAstramAM kahevA yogya arthanuM parijJAna thaI zake. (Azaya e che ke jo yathArtha nAma hoya to nAma jANavAthI ja AkhA zAstramAM zuM kahevAnuM che ? tenuM jJAna thAya ane tethI te nAmano nikSepa upAdeya che.) tethI sau prathama zAstranuM nAma vicArAya che. temAM Avazyaka eTale zuM? je avazya kartavya che te Avazyaka athavA je AtmAne guNone vaza kare te Avazyaka, jemake aMta kare te aMta, (Azaya e che ke - jema ahIM "antaka' zabdane kartAnA arthamAM pha pratyaya lAgyo che, tema 'Avazyaka zabdane paNa kartAnA arthamAM ka pratyaya lAgelo che.) athavA "vasa" dhAtu vasavAnA arthamAM hovAthI guNothI zUnya evA AtmAne je guNovaDe vAsita kare che te AvAsaka arthAta 15 guNo sAthe AtmAnuM sAnidhya karanAra. A Avazyaka maMgaLanI jema nAmAdi cAra bhedovALuM che. A nAmAdi bhedovALuM Avazyaka vistArathI sUtramAMthI (anuyogadvArasUtra naM. 9mAMthI) jANI levuM. ahIM mAtra saMkSepathI svarUpane kahevArUpa uddeza graMthanA anusAre ja ziSyanA anugraha mATe kahevAya che. temAM nAma-sthApanA sarala che. (nAma-Avazyaka eTale je jIva ke ajIva vastunuM "Avazyaka" e pramANe nAma pADavAmAM 20 Ave che te jIva ke ajIva nAma-nAmavALAnA abheda upacArathI nAma-Avazyaka kahevAya che. athavA nAma evuM je Avazyaka evo karmadhAraya samAsa karIye to te jIva-ajIva vastunuM je "Avazyaka" e pramANe akSaronI paMktirUpa nAma che te nAma pote nAma-Avazyaka jANavuM. sthApanA-Avazyaka eTale lAkaDAnI koI vastune viSe, citrane viSe, Avazyaka pratikramaNAdi karatA sAdhunI chabI banAvI "A Avazyaka che" ema sthApanA karavAmAM Ave te sadbhAvasthApanA 25 kahevAya kAraNa ke A citramAM pratikramaNAdi karatA sAdhuno AkAra che. jayAre akSa, varATaka (mATInuM koDiyuM) vageremAM 'A Avazyaka che' ema sthApanA karAya te asadbhAva sthApanA jANavI kAraNa ke A akSa ke varATakamAM pratikramaNAdi karatA sAdhunI chabIno = AkArano sadabhAva nathI. TUMkamAM je vastu sthApavI che te vastunA AkAravALI vastumAM karAtI sthApanA sadbhAvasthApanA ane AkAravinAnI vastumAM karAtI sthApanA asadbhAvasthApanA kahevAya che.) 30 88. saMkSepeNa svarUpAbhidhAnarUpo'troddezaH / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 2 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) eva, dravyAvazyakaM dvidhA - Agamato noAgamatazca tatrAgamato jJAtA'nupayuktaH 'anupayogo dravya mitikRtvA, noAgamato dravyAvazyakaM trividhaM - jJazarIraM bhavyazarIraM jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM ca, tadapi trividhaM - laukikalokottarakuprAvacanikabhedabhinnaM yathA'nuyogadvAreSu, navaraM lokottareNAtrAdhikAraH, tacca jJAnAdizramaNaguNamuktayogasya pratikramaNaM bhAvazUnyatvAd abhipretaphalAbhAvAcca, 5 ettha udAharaNaM - vasaMtapuraM nagaraM, tattha gaccho agItatthasaMviggo viharati, tattha ya ego saMviggo samaNaguNamukkajogI, so divasadevasiyaM udaullAdiaNesaNAo paDigAhettA mahayA saMvegeNa AloeDa. ke dravyAvazyaka be prakAre che 1. AgamathI 2. noAgamathI. temAM AgamathI dravyAvazyaka eTale je vyakti 'Avazyaka'' zabdanA arthano jJAtA che paraMtu teno vizcita samaye te zabdArthamAM upayoga nathI (upayoga atyAre bIjI pravRttimAM hovAthI). tethI 'je upayoga vinAnuM hoya te 10 dravya kahevAya' e nyAye te vyakti AgamathI dravyAvazyaka kahevAya. no--AgamathI vyAvazyaka traNa prakAre che. jJazarIra, bhavyazarIra ane jJazarIra-bhavyazarIrathI juduM. (temAM jJazarIra eTale vyaktie bhUtakALamAM Avazyakazabdano artha jANelo hato mATe 'jJa" kahevAya che. tevI jJavyaktinuM vartamAnamAM rahela mRtazarIra te jJazarIra kahevAya che. te zarIra nAgamathI sagIra dravyAvazyaka che. temaja je bALaka ke yuvAna bhaviSyamAM Avazyaka zabdano artha jANaze. paraMtu haju !5 sudhI jANyo nathI te bALaka ke yuvAna atyAre no--AgamathI bhavyazarIra dravyAvazyaka kahevAya che. tathA jJazarIra, bhavyazarIrathI je juduM che te tavyatirikta zabdathI oLakhAya che ane) te traNa prakAre che 1. laukika 2. lokottara 3. kuprAvanika. A traNenI vyAkhyA anuyoga-dvAramAMthI jANI levI. (TUMkamAM ahIM kahevAya che. lokamAM rAjA, Izvara, talavara, maMtrI vagere loko savAre uThIne 2) zarIraciMtA. mukha ane daMtanuM prakSAlana vagere nitya kAryo je kare che te laukika tavyatirikta vyAvazyaka jANavuM. je vaLI caraka vagere saMnyAsIo savAre uThIne maMdirAdisthAnonuM parimArjana. dhovAdi kare te kuprAvacanika dravyAvazyaka kahevAya. je vaLI jinezvaranA zAsanamAM zramaNapaNu pAmyA pachI jinAjJAne bAjuM 52 mUkI svecchApUrvaka jIvana jIvatA ubhayakALa pratikramaNa kare che te pratikramaNa lokottara dravyAvazyaka kahevAya che) A traNamAMthI atre lokottaravaDe ja adhikAra 25 prayojana che ane te lokottara dravyAvazyaka tarIke, tyajAyelo che jJAnAdizramaNaguNo sAtheno yoga=saMbaMdha jenAvaDe (arthAt zramaNaguNa vinAnA)evA sAdhunuM pratikramaNa jANavuM, kAraNa ke te pratikramaNa bhAvazUnya che ane Icchitaphalane ApanAruM hotuM nathI. ahIM udAharaNa A pramANe jANavuM ke vasaMtapuranAmanA nagaramAM agItArtha (ajJAna) ane saMvigna (mokSAbhilASI) evo gaccha vicarato hato. temAM jene zramaNaguNane sAdhI ApanArA 3) yogo=AcAro choDI dIdhA hatA evo eka saMvigna roje-roja sacitta pANIthI bhInA hAthavaDe apAtuM vahoravuM vi. aneka aneSaNIya vahorIne pachI thayelA devasiya aticAronI ghaNA saMvegavaDe = 89. atrodAharaNaM - vasantapuraM nagaraM tatra gaccho'gItArthasaMvigno viharati, tatra caikaH saMvignaH mukta zramaNaguNayogaH, sa divasadaivasikaM udakArdrAdyaneSaNAH pratigRhya mahatA saMvegenAlocayati, Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ no-AgamathI dravyAvazyakamAM daSTAnta 153 tassa puNa gaNI agIyatthattaNao pAyacchittaM deMto bhaNati 'aho imo dhammasaddhio sAhU !, suhaM paDiseviuM, dukkhaM AloeuM, evaM NAma esa Aloei agRhaMto, ato asaDhattaNao suddhotti' eyaM ca daLUNa aNNe agIpatthasamaNA pasaMsaMti, ciMteMti ya-NavaraM AloeyavvaM Natthittha kiMcI paDisevieNaM ti / aNNadA kadAI gIyatthe saMviggo viharamANo Agao, so taM divasadevasiyaM avihiM daThUNa udAharaNaM dAeti-giriNagare Nagare rayaNavANiyao rattarayaNANaM gharaM bhareUNaM 5 palIvei, taM pAsittA savvalogo pasaMsati-aho imo dhaNNo bhagavantaM aggiM tappeti, aNNayA kayAI teNa palIvitaM, vAo ya pabalo jAo, savvaM NagaraM da8, pacchA raNNA paDihaNio *Nivisao yakao / aNNahipi Nagare ego evaM ceva kareDa.so rANA sao jahA evaM kare guru pAse AlocanA karato hato. tenA guru paNa agItArtha hovAnA kAraNe ziSyane prAyazcitta ApI kahetA ke "aho ! A sAdhu dharmamAM keTalI badhI zraddhAvALo che. pApa sevavuM saheluM che 10 enI AlocanA karavI e atiduSkara che, chatAM A sAdhu kaMI paNa chupAvyA vinA AlocanA kare che. AthI A saraLatAthI badhuM kahI deto hovAthI zuddha che" A joI anya sAdhuo tenI prazaMsA karatA ane vicAratA ke "AlocanA karavI e ja mukhya che. pApa sevAya emAM koI dopa nathI. jo tenI sArI rIte AlocanA karI laIe." (AvI khoTI bhramaNAne kAraNe te gacchamAM pApasevana vadhatuM cAlyuM. basa badhAnA manamAM 15 - eka ja vAta ghUMTAya ke "AlocanA karI laIzuM eTale ApaNe zuddha.") ekavAra kyAMkathI gItArtha-saMvigna sAdhu te gAmamAM AvI caDyA. roje-rojanI avidhithI AlocanA karatA sAdhune joI prAdurNaka mahAtmAe eka udAharaNa ApyuM ke, girinagara nAmanA nagaramAM eka ratnono vepArI lAla ratnovaDe gharane bharI ghara bALI nAMkhato. A joI gAmanA loko tenI prazaMsA karatA ke "aho ! A agnidevano paramabhakta che, je A rIte ratnobharI gharane bALe 20 che. ane agnidevatAne bheTa dhare che." ekavAra A rIte gharane ratnothI bharI gharane bALyuM. te samaye pavana joradAra phUMkAyo. jethI (agni phelAyo ane) AkhA nagarane bALI nAMkhyuM. pachI rAjA vaDe vepArIne daMDa karAyo ane dezanikAla karAyo. anya nagaramAM paNa Aja rIte eka vepArI ratnobharI gharane bALato. A vAta rAjAe 90. tasya punarAcArya: agItArthatvAt prAyazcittaM dadat bhaNati 'aho ayaM dharmazraddhikaH ( taH) sAdhuH' 25 sukhaM pratisevitu, duSkaramAlocituM evaM nAmaiSa Alocayati agRhayan, ataH azaThatvAd zuddha iti, etad dRSTvA'nye'gItArthazramaNAH prazaMsanti, cintayanti ca paraM-AlocayitavyaM nAstyatra kiJcitpratiseviteneti / tatra anyadA kadAcit gItArthaH saMvignaH viharan AgataH, sa taM divasadaivasikamavidhiM dRSTvodAharaNaM darzayatigiriNagare nagare ratnavaNig raktaratnaiH gRhaM bhRtvA pradIpayati, tadRSTvA sarvalokaH prazaMsati-aho ! ayaM dhanyo bhagavantamagniM tarpayati, anyadA kadAcit tena pradIpitaM, vAtazca prabalo jAtaH, sarvaM nagaraM dagdhaM, 30 pazcAdrAjJA pratihato nirviSayazca kRtaH / anyatrApi ngre| eka evameva karoti, sa rAjJA zruto yathA evaM vakarItIti, * arva + avaM + f / kaH nipaUTyaro | Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) so savvaharaNo kAUNa ksijjio, aDavIe kIsa Na palIvesi ? / jahA teNa vANiageNa avasesAvi daDDhA, evaM tumaMpi etaM pasaMsittA ete sAhuNo savve pariccayasi, jAhe na ThAti tAhe sANo bhaNi esa mahANiddhammo agIyattho alaM eyassa ANAe, jadi eyassa Niggaho na kIra, to aNNevi viNassaMti / idAnIM bhAvAvazyakaM tadapi dvividhameva-Agamato noAgamatazca, 5 tatrAgamato bhAvAvazyakaM jJAtA upayuktaH, tadupayogAnanyatvAt, athavA''vazyakArthopayorgapariNAma eveti / noAgamatastu jJAnakriyobhayapariNAmo bhAvAvazyakaM upayuktasya kriyeti bhAvArtha:, mizravacanazca nozabdaH, idamapi ca laukikAditrividhaM sUtrAdavaseyaM, iha tu lokottareNAdhikAra sAMbhaLI ke AvuM kare che, ne tarata rAjAe e vepArInuM sarvadhana haraNa karyuM ane "jaMgalamAM jaI kema bALato nathI' ema kahI dezamAMthI tene kADhI mUkyo. jema te vepArInI bhUlathI AkhuM nagara 10 bhasmIbhUta thayuM, tema he AcArya ! tame paNa A sAdhunI A rIte prazaMsA karI bIjA sarva sAdhuono tyAga karo cho arthAt unmArge doro cho. Ama samajAvavA chatAM te AcArya aTakatAM nathI tethI gItArtha saMvignasAdhu anya sAdhuone kahevA lAgyA ke "tamAro A AcArya nirmA che, agItArtha che tethI tenI AjJA tamAre pALavI nahIM, jo Ane = AcAryane akAryamAMthI rokavAmAM nahIM Ave to bIjAno paNa vinAza karaze." AvA agItArtha lokonuM pratikramaNa 15 bhAvathI zUnya hovAthI ane icchitaphalane nahIM ApanAra hovAthI dravyAvazyaka che. have bhAvAvazyaka kahe che. te paNa Agama ane noAgamathI be prakAre che. temAM AgamathI 'Avazyaka' padano jJAtA ane upayukta evo vyakti, upayoga sAthe potAno abheda hovAthI bhAvAvazyaka kahevAya che. athavA Avazyaka padanA arthanA upayogano pariNAma ja bhAvAvazyaka jANavo. tathA jJAna-kriyA ubhayano pariNAma e no-AgamathI bhAvAvazyaka che arthAt upayogapUrvaka 20 karanAranuM anuSThAna. ahIM "no" zabda mizravAcI jANavo. (pratikramaNamAM bolAtA sUtrArthanuM jJAna ane vaMdana, muhapattipaDilehaNAdi kriyA baMnenuM mizraNa jANavuM) A no-AgamathI bhAvAvazyaka paNa laukikAdi traNa prakAranuM anuyogadvArasUtramAMthI jANI levuM. = (te A pramANe 1. laukika - nitya divasanA pahelA bhAgamAM mahAbhAratAdinuM vyAkhyAna ane chellA bhAgamAM (bapore) rAmAyaNAdinuM vyAkhyAna te laukika no-AgamathI bhAvAvazyaka 2. 25 je vaLI carakAdi saMnyAsIonuM nitya potapotAnA devanuM smaraNa, jApa vagere te kuprAvanika bhAvAvazyaka 3. zrAvaka, zrAvikA, sAdhu-sAdhvI ekAnta zuddhacittathI, vidhipUrvaka ubhayakALa pratikramaNa je kare che te lokottara bhAvAvazyaka jANavuM) ahIM lokottara evA bhAvAvazyakavaDe 11. sa hatasarvasva: ( sarvasvaharAM ) oaa visRSTa:, gaTavyAM thaM ( ta: ) na pradrIpatti ? / yathA tena vaNijA avazeSA api dagdhAH, evaM tvamapi etaM prazasya etAn sarvAn parityajasi yadA na tiSThati 30 (viramati ) tavA mAdhavo maLitA:-5 mahAnirdhamAM anItArtha:, alametasyAnnayA, yatti tasya nigraho na kriyate tato'nye'pi vinazyanti / 92. AvazyakapadArthajJastajjanitasaMvegavizuddhimAn pariNAmastatra copayuttta: ( anu0 7rU ) | * vaM pasaMsaMto 1 + parivatti / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvazyakanA ekArthika nAmo ane zruta-skalpanA nikSepa karI 155 iti / uktamAvazyakaM, asya cAmUni avyAmohArthamekArthikAni draSTavyAni 'AvassayaM 1 avassarkaraNijjaM 2 dhuva 3 Niggaho 4 visohI 5 ya / ajjhayaNachakka 6 vaggo 7NAo 8 ArAhaNA 9 maggo 10 // 1 // samaNeNa sAvaeNa ya avassakAyavvayaM havai jmhaa| aMte ahorNisaissa ya tamhA AvassayaM nAma // 2 // evaM zrutaskandhayorapi nikSepazcaturvidha eva draSTavyaH, yathA'nuyogadvAreSu, sthAnAzUnyArthaM tu / kiJciducyate-iha noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyazrutaM pustakapatrakanyastaM, athavA sUtramaNDajodi, bhAvazrutaM tvAgamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastvidamevAvazyakaM, nozabdasya dezavacanAt / evaM noAgamato jJazarIrabhavyazarIravyatirikto dravyaskandhaH sacetanAdiH, tatra sacitto prayojana che. Ama, Avazyaka zabdArthAdi kahyA. have A AvazyakanA samAnArthI zabdo koIne 10 vyAmoha na thAya te mATe batAve che. 1. Avazyaka 2. avazyakaraNIya 3. dhruva 4. nigraha 5. vizodhI 6. adhyayana paddha 7. varga 8. nyAya 9. ArAdhanA 10. mArga II1 zramaNa ane zrAvakavaDe je kAraNathI rAtrI ane divasanA aMta samaye avazya karavA yogya che te kAraNathI Avazyaka kahevAya che rA A pramANe mRta ane skandhano paNa cAra prakAre nikSepa jANavo. vistArathI anuyoga- 15 dvAra nAmanA graMthamAM batAvyuM che. sthAna khAlI na rahe te mATe saMkSepathI kaMIka kahevAya che. nAma sthApanAzruta sugama hovAthI tathA AgamathI dravyazrata ane no-AgamathI jJazarIra-bhavyazarIra dravyazrata paNa sugama hovAthI tavyatirikta dravyazruta tarIke pustaka-patrakAdimAM raheluM hoya te athavA zruta zabdathI sUtra (dorA) paNa levAtuM hovAthI aMDajAdi sUtro (arthAt caurindriya jAtinA kIDAoe banAvelA kozeTAmAMthI banAvela sUtra aMDaja kahevAya che jene lokamAM 20 caTakasUtra=rezamano doro kahevAya che) A badhA dravyazruta kahevAya che. bhAvazrutamAM AgamathI jJAtA upayukta jANavo. no-AgamathI bhAvasRta tarIke "no" zabda dezavAcI hovAthI A Avazyaka ja jANavuM. (kAraNa ke te samagrazrutano eka deza che) have skanya zabdanA nikSepA batAve che. temAM paNa nAma-sthApanA-jJazarIra-bhavyazarIra skandha sugama hovAthI tadgatirikta dravyaskandha tarIke sacitta, acitta ane mizra jANavA. temAM dvipadAdi 25, (mANasa vi.) sacittaskandha, kripradezikAdi acittaskandha ane senA vigereno (hAthI-ghoDA-rathapAyadala vigerenA samUharUpa AgaLano, pAchaLano, ke madhyano) deza e mizraskandha jANavo. ____93. AvazyakamavazyakaraNIyaM dhruvaM nigraho vizodhizca / adhyayanaSaTkaM vargo nyAya ArAdhanA mArgaH // 1 // zramaNena zrAvakeNa cAvazyakarttavyaM bhavati yasmAt / ante (ntaH) aharnizasya (ahro nizaH) ca, tasmAdAvazyakaM nAma // 2 // 94. zrutaparyAyatvAtsUtranirdezo'tra prAkRtatvAt suyazabdena sUtramapi sUtrakRto'Ggasya 30 suyagaDetivat / 95. AdinA boNDajakITajavAlajavalkajagrahaH / 96. prastutatvAdanyathA sarvamapi zrutamevaM, 3mane 7 mitrajJAnopaddhinatA | * avarUM rAM | + moLisiksa | + mAnato | * nArnIm | Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) dvipadAdiH acitto dvipradezikAdiH mizraH senAdidezAdiriti, tathA bhAvaskandhastvAgamatastadarthopayogapariNAma eva, noAgamatastvAvazyakazrutaskandha eveti, nozabdasya dezavacanatvAt, athavA jJAnakriyAguNasamUhAtmakaH sAmAyikAdInAmadhyayanAnAM samAvezAt, jJAnadarzanakriyopayoga ityarthaH, nozabdastu mizravacanaH / sarvapadaikAcyatA sAmAyikAdizrutavizeSANAM SaNNAM skandhaH 5 zrutaskandhaH, AvazyakaM ca tat zrutaskandhazceti samAsaH / Aha-kimidaM AvazyakaM SaDadhyayanAtmakamiti, atrocyate, 'paMDAdhikArAtmakatvAt, te cAmI sAmAyikAdInAM yathAyogamavaseyA iti-sAvajjajogaviraI 1 ukkittaNa 2 guNavao ya paDivattI 3 / khaliyassa niMdaNa 4 vaNartigiccha 5 guNadhAraNA 6 ceva // 1 // asyA vyAkhyA avayaM pApaM, yujyanta iti yogAH vyApArAH, sahAvadyena varttanta iti sAvadyAH, sAvadyAzca te 10 yogAzceti samAsaH, teSAM viramaNaM viratiH sAmAyikArthAdhikAra iti ? utkIrtanamutkIrtanA, tatra (AdithI evA be deza, traNa deza e mizraskalparUpe jANavA.) bhAvaskandamAM AgamathI skandhapadArthanA upayogano pariNAma ja ane no-AgamathI Avazyakazrutaskandha jANavo. ahIM paNa nozabda dezavAcI che. athavA jJAna, kriyA ane guNanA samUharUpa Avazyaka e bhAvaskandha che, kAraNa ke 15 sAmAyikAdi cha adhyayanono samAveza AmAM thAya che ane A cha adhyayano jJAna-kriyA ane guNarUpa che. ahIM te te adhyanano upayoga e jJAna che. temAM kahelI sAmAcArI e kriyA che ane mULa-uttara guNo e guNarUpa che.) eTale jJAna-darzana-kriyAno upayoga e noAgamathI bhAvaskandha che. ahIM nozabda jJAna-kriyAnI mitratA sUcaka che. have Avazyaka, zrata ane skandha A traNe padone bhegA karI eka artha batAve che ke sAmAyikAdi che zrutavizeSono je samudAya 20 te zrutaskanda, Avazyaka evo je zrutaskandha. te Avazyakazrutaskandha. zaMkA : A Avazyaka che adhyayanAtmaka zA mATe kahyAM che ? samAdhAna : A Avazyaka graMtha e cha arthAdhikAra(viSaya)vALo hovAthI adhyayanAtmaka che. te sAmAyikAdi 6 adhyayanonA cha viSayo A pramANe che 1. sAmAyikAdhyayanano viSaya - sAvaghayoganI virati 2. bIjA adhyayanano viSaya utkIrtana 3. trIjAno viSaya guNavAnuM 25 vyaktione pratipatti = vaMdanA 4. cothAmAM alita evAM potAnA jIvanI niMdA 5. pAMcamAmAM vaNacikitsA 6. chaThThAmAM guNonI dhAraNA, I/1A gAthAnI vyAkhyA :- avadya eTale pApa, yujayanta = je karAya te yoga=kriyA, avadyayukta hoya te sAvadha; sAvadya evA je yogo te sAvaghayogo=pApakriyAo, teonI virati e sAmAyikAdhyayanano arthAdhikAra che. 2. covIsa 97. seNAidesAI 896-senAyAH hastyazvasthapadAtikhaGgakuntAdyAtmakaH pAzcAtyamadhyamAgradezarUpo 30 mizraskandhaH (vize0 896 gAthAvRttau) seNAe aggime khaMdhe seNAe majjhime khaMdhe seNAe pacchime khaMdhe (anu0 102) prathamAdipadAdgrAmanagarAdigrahaH dvitIyAdinA dezadvayAdigrahaH / 98. saMbandhaSaSThI, tena paribhASitA jJAtvA'bhyupetyAkaraNarUpA viratiratra, na tu kevalAbhAvarUpA nivRttirUpA vA. + senAdirdezAdi0 vAcatA. + SUU||dhArI + viziSTha Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 paDadhyayananA viSayo para 157 guNotkIrtanA arhatAM caturviMzatistavasya 2 / guNA jJAnAdayaH mUlottarAkhyA vA, te'sya vidyanta iti guNavAn tasya guNavataH pratipattirvandanAdhyayanasya 3 / cazabdaH samuccaye, 'skhalitasyeti' zrutazIlaskhalitasya nindanA pratikramaNasya 4 / tathA cAritrAtmano vraNacikitsAaparAdhavraNarohaNaM kAyotsargasya 5 / apagatavratAticAretaropacitakarmavizaraNArthamanazanAdiguNasaMdhAraNA pratyAkhyAnasya 6 ityArthAdhikArAH / eSAM ca pratyadhyayanamarthAdhikAradvAra evAvasara: pratyetavyaH, iha tu prasaGgataH 5 skandhopadarzanadvAreNoktA iti / idAnIM adhyayananyAsaprastAvaH, taM cAnuyogadvArakramAyAtaM pratyadhyayanaM oghaniSpatranikSepe lAghavArthaM vakSyAmaH / eSa Avazyakasya samudAyArthaH, idAnImavayavArthapradarzanAya ekaikamadhyayanaM vakSyAmaH, tatra prathamamadhyayanaM sAmAyikaM samabhAvalakSaNatvAt, caturviMzatistavAdInAM ca tadbhedatvAt bhagavAnanA guNonI stuti e caturvizatistavAdhyayanano arthAdhikAra che. 3. jJAnAdi guNo athavA mULottara guNo vidyamAna che jene te guNavAnuM, teonI, pratipatti vaMdanA, bhakti e vaMdanAdhyayanano arthAdhikAra che. 4. jJAna-kriyAmAM alanA pAmelA jIvanI potAnI je niMdA te pratikramaNodhyayanano viSaya jANavo. 5. cAritrarUpa purUSanA aticArarUpa bhAvavraNanI prAyazcittarUpa auSadhavaDe je cikitsA te traNacikitsA, e kAyotsargAdhyayanano arthAdhikAra (viSaya) che 6. pAMca prakAranA AvazyakovaDe dUra thayelA vratanA 15 aticAro sivAyanA aticArothI bhegA thayelA karmono nAza karavA mATe anazanAdi guNonI dhAraNA = svIkAra e pratyAkhyAnAdhyayanano arthAdhikAra che. arthAdhikAronI vistRta carcA dareka adhyayananA arvAdhikAra nAmanA dvAramAM ja karavAmAM Avaze. ahIM A arthAdhikAro prasaMgathI skaMdha batAvavA dvArA batAvyA che te jANavuM. have "adhyayana" zabdanA nikSepo karavAnA che, paraMtu te anuyogadvAranA kramathI AvelA 20 dareka adhyayananA oghaniSpannanikSepamAM lAvavA mATe AgaLa kahIzuM. (anuyoganA 4 dvAromAMnA nikSepaDhAramAM oghaniSpannanikSepa karatI vakhate adhyayanano nikSepa kahevAnA ja che. ahIM paNa kahe to gaurava thAya. eTale lAghava mATe tyAM ja kaheze.) A Avazyakano samudAyArtha batAvyo. have avayavArtha batAvavA mATe dareka adhyayanane batAvIzuM. temAM sAmAyika e prathama adhyayana che kAraNa ke te samabhAvarUpa che ane caturvizatistavAdi (samyakatva sAmAyikAdirUpa hovAthI) 25 sAmAyikanA bhedo hovAthI prathama krama sAmAyikano che. 1. puSTAlambane'guNavato'pi pratipatiH karttavyeti draSTavyaM (malayagiripAdAH, anu0 vRttau ca 11) iti vacanAdanuktasamuccayArtha ityarthaH / 2. AnupUrvInAmapramANavaktavyatArthAdhikArasamavatArarUpazAstrIyopakramAntargate paJcamadvAre / 3. nAmaniSpannanikSepe ceti (malayagiripAdAH) / 4. vinA samabhAvamitaraguNAnavasthAnAt tatsadbhAva eva paraguNotpatteH prAthamyamasyetyarthaH / 5. sAmAyikasya . 30 jJAnadarzanacAritrabhedabhinnatayA caturviMzatyAdezca samyaktvAdisAmAyikarUpatvAt sAmAyikabhedatvAkhyAnaM / * pratipAkinAya . Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) 1 prAthamyamasyeti / asya ca mahApurasyeva catvAryanuyogadvArANi bhavanti / anuyogadvArANIti kaH zabdArthaH ?, anuyogo'dhyayanArthaH, dvArANi tatpravezamukhAnIti, yathA hi akRtadvAraM nagaramanagarameva bhavati, kRtaikadvAramapi ca duradhigamaM kAryAtipattaye ca kRtacaturmUladvAraM pratidvArAnugataM sukhAdhigamaM kAryAnatipattaye ca, evaM sAmAyikapuramapi arthAdhigamopAyadvArazUnyamazakyAdhigamaM bhavati, 5 ekadvArAnugatamapi ca duradhigamaM bhavati, saprabhedacaturdvArAnugataM tu sukhAdhigamaM ityataH phalavAn dvAropanyAsaH / tAni ca amUni - upakramo 1 nikSepo 2'nugamo 3 naya 4 iti / tatra zAstrasya upakramaNaM upakramyate'nenAsmAdasminniti vA upakramaH, zAstrasyanyAsadezAnayanamityarthaH / tathA nikSepaNaM nikSipyate'nenAsmAdasminniti vA nikSepaH nyAsaH sthApaneti paryAyA: / evamanugamanaM anugamaH anugamyate vA'nenAsmAdasminniti vA'nugamaH, sUtrasyAnukUlaH pariccheda ityarthaH / evaM 10 nayanaM nIyate vA'nenAsmAdasminniti vA nayaH, vastunaH paryAyANAM saMbhavato'dhigama ityarthaH / aahA sAmAyikAdhyayananA, mahAnagarane jema cAra dizAmAM daravAjA hoya tema cAra anuyogadvAro che. anuyogadvAra eTale zuM ? uttara - anuyoga eTale adhyayanano artha ane dvAra eTale te arthamAM pravezavAnA daravAjA arthAt e arthane jANavAnA upAyo. jema daravAjA vinAnuM nagara e nagara ja nathI. athavA eka dvAravALuM nagara paNa. lokonI avara--javara 15 du:khethI thavAne kAraNe kAryanA nAza mATe thAya che. paraMtu nAnA--nAnA pratidvArothI yukta evA cAra moTA daravAjAvALuM nagara, sukhethI avara-javara thavAne kAraNe kAryanA nAza mATe thatuM nathI, tema sAmAyikarUpI nagara paNa arthanA jJAnanA upAyorUpa dvArathI rahita chatuM jANI na zakAya tevuM thAya che ane eka dvArathI yukta thayeluM chatuM paNa du:khethI jANI zakAya tevuM thAya che, jyAre peTAbhedothI yukta cAradvArovALuM thayeluM chatuM sukhethI jANI zakAya tevuM hovAthI ahIM je dvArono 20 upanyAsa karyo che te phalavAn che. te dvAro A pramANe che 1. upakrama 2. nikSepa 3. anugama 4. naya. temAM upakrama eTale zAstranuM najIka lAvavuM. athavA jenAvaDe, jenAthI ke je hote chate zAstra upakramAya che = najIka lavAya che te upakrama arthAt dUra rahela zAstrAdi vastune te te pratipAdana karavAnA prakArovaDe nikSepa karavA yogya karavuM te upakrama. ahIM nyAsadezAnayana eTale nikSepa karavA najIka 25 lAvavuMyogya karavuM. tathA nikSepaNa eTale nikSepa, athavA jenAvaDe, jenAthI ke je hote chate nikSepa karAya che te nikSepa arthAt nAmAdi bhedovaDe sthApanA karavI. A ja pramANe anugamana=vyAkhyAna karavuM athavA jenAvaDe, jenAthI ke je hote chate vyAkhyAna karAya te anugama arthAt sUtranI anukULa=anusaratI vyAkhyA. temaja nayana=bodha karavo athavA jenA vaDe, jenAthI ke je hote chate vastuno bodha thAya te naya arthAt vastunA ghaNA paryAyomAMthI saMbhavita evA 30 paryAyano bodha karavo te naya. 6. pratipAvanaprajArA: | 7. guruvAyoga:| 8. vinItavineyavinaya:| 1. zuzrUSA / + taddAro0 + nAstIm / * zAstrasya / Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upakramanA bhedo ane dravyopakramanuM svarUpa (ni. 79) eSAmupakramAdidvArANAM kimityevaM krama iti, atrocyate, na hyanupakrAntaM sad asamIpIbhUtaM nikSipyate, na cAnikSiptaM nAmAdibhirarthato'nugamyate, na cArthato'nanugataM nayairvicAryate ityato'yameva krama iti / tatropakramo dvividhaH - zAstrIya itarazca tatra itaraH SaTprakAra:, nAmasthApanAdravya kSetrakAlabhAvabhedabhinna iti, tatra nAmasthApane sujJAne, dravyopakramo dvividhaH - Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA'nupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktazca sa ca trividha:- 5 sacittAcittamizradravyopakrama iti, tatra sacittadravyopakramaH dvipadacatuSpadApadopAdhibhedabhinnaH punarekaika dvividha: - parikarmaNi vastuvinAze ca tatra parikarma-dravyasya guNavizeSapariNAmakaraNaM tasminsati, tadyathA-ghRtAdyupabhogena puruSasya varNAdikaraNamiti, athavA karNaskandhavardhanAdikriyeti, anye tu zAstragandharvanRtyAdikalAsaMpAdanamapi dravyopakramaM vyAcakSate, idaM punarasAdhu, vijJAnavizeSAtmakatvAt zAstrAdiparijJAnasya, tasya ca bhAvatvAditi, kintu AtmadravyasaMskAravivakSApekSayA 10 zarIravarNAdikaraNaMvat syAdapIti / evaM zukasArikAdInAM zikSAguNavizeSakaraNaM, tathA catuSpadAnAM hastyAdInAM, apadAnAM ca vRkSAdInAM vRkSAyurvedopadezAd vArdhakyAdiguNApAdanamiti, Aha-yatsvayaM zaMkA : upakramAdi dvArono A pramANe krama zA mATe che ? samAdhAna ; najIka nahIM lavAyelI vastu nikSepa yogya banatI nathI ke nAmAdivaDe anikSipta vastu arthathI jaNAtI nathI. arthathI ananugata vastu nayovaDe vicArAtI na hovAthI A pramANe 15 krama goThavelo che. temAM upakrama e zAstrIya (lokottara jagatamAM prasiddha) ane Itara=azAstrIya, laukika jagatamAM prasiddha evo upakrama) ema be prakAre che. azAstrIyopakrama nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, ane bhAva ema cha prakAre che. nAma-sthApanA sugama che. dravyopakrama Agama- noAgamathI be prakAre che. temAM AgamathI jJAtA anupayukta (arthAt "upakrama'' zabdanA arthano jJAtA chatAM temAM upayoga vinAno) puruSa. no--AgamathI jJazarIra-bhavyazarIra saraLa che. tadbatirikta dravyopakrama traNa prakAre sacitta, * acitta ane mizra. temAM sacitta dravyopakrama dvipada, catuSpada ane apadarUpa upAdhi bhedathI judo judo che. dvipada vagere darekano upakrama pAchA be prakAre - parikarmamAM ane vastuvinAzamAM. ahIM parikarma eTale dravyamAM pheraphAra karavo dravyane cokkasa guNathI pariNamAvavuM. te A pramANe ke ghI vagere dravyonA upabhogavaDe puruSanA varNAdimAM pheraphAra karavo. athavA kAna vIMdhavA, skaMdhane 25 vadhAravA vagerenI kriyA e parikarmamAM dvipada--upakrama che. = 159 20 keTalAka loko zAstra, garvanRtyAdikaLAnuM saMpAdana e paNa dravyopakrama kahe che, paraMtu te yogya nathI kAraNa ke zAstrAdinuM jJAna e vijJAna vizeSa hovAthI teno upakrama e bhAvopakrama banI jAya, dravyopakrama nahIM. athavA AtmarUpa dravyanA saMskAranI vivakSA karIye to saMskAramAM thayela pheraphAra paNa zarIranA varNAdikaraNanI jema (AtmArUpa dravyano hovAthI) dravyopakrama kahevAya che. e ja pramANe 30 popaTa-menA vagere dvipadone zikSAguNanI prApti karAvavI te dvipada dravyopakrama che. hasti vagere catuSpadone zikSAguNaprApti e catuSpada dravyopakrama ane vRkSAdi apadone vanaspatizAstranA upadezAnusAra vArtha = vRddhatAdi guNonuM saMpAdana e apada dravyopakrama kahevAya che. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 che Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) kAlAntarabhAvyupakramyate yathA tarorvArdhakyAdi tatra parikarmaNi dravyopakramatA yuktA, varNakaraNakalAdisaMpAdanasya tu kAlAntare'pi vivakSitahetujAlamantareNAnupapatteH kathaM parikarmaNi dravyopakramateti, atrocyate, vivakSitahetujAlamantareNAnupapatterityasiddha, kathaM ?, varNasya tAvannAmakarmavipAkitvAt svayamapi bhAvAt, kalAdInAM ca kSAyopazamikatvAt, tasya ca kAlAntare'pi svayamapi saMbhavAt, vibhramavilAsAdInAM ca yuvAvasthAyAM darzanAt (granthAgram 1500) / tathA vastuvinAze ca puruSAdInAM khaDgAdibhivinAza evopakramyate iti, AhaparikarmavastuvinAzopakramayorabheda eva, ubhayatrApi pUbampaparityAgenottarAvasthApatteriti, atrocyate, parikarmopakramajanitottararUpApattAvapi avizeSeNa prANinAM pratyabhijJAnAdidarzanAt vastu vinAzopakramasaMpAditottaradharmarUpe tu vastunyadarzanAt vizeSasiddhiriti, athavaikatra vinAzasyaiva 10 zaMkA : je vastu bhaviSyamAM koIpaNa kAraNa vinA jAte thavAnI che te vastune vartamAnamAM koI upAyavaDe jhaDapathI karavuM tenuM nAma parikamamAM dravyApakramatA, jema ke je vRkSa bhaviSyamAM svayaM vRddha thavAnuM che, te vRkSane koI upAyavaDe vartamAnamAM ja vRddha banAvavuM e vRkSarUpI dravyano parikarma kahevAya che. paNa (dhI vi.thI) varNakAraNa ke kaLAdinuM saMpAdana bhaviSyamAM paNa vivakSitakAraNa samUha vinA kyAreya vyaktimAM svayaM thatuM nathI, arthAt vyaktine bhaviSyamAM 15 kAraNa vinA varNamAM pheraphAra ke kaLAdinuM jJAna prApta thatuM ja nathI. to pachI vartamAnamAM varNAdimAM thatAM pheraphArane ke kaLAdinA saMpAdanane parikarma kema kahevAya ? (jayAre thAya tyAre te kAraNothI ja thAya che, eTale temAM kaMI najIka lAvavA rUpa upakrama nathI.) samAdhAna : tame je kahyuM ke varNa pheraphAra ke kaLAdinI prApti e kAraNa vinA thaI zakatI nathI e vAta ja khoTI che, kAraNa ke varNa e nAmakarmanA vipAkodayathI thanAra che tathA kaLAdinI 20 prApti jJAnAvaraNakarmanA kSayopazamathI thanAra che. ane A baMne vastu vivakSita kAraNa = varNa mATe ghI vagere ane kaLAdi mATe AcArya vagere rUpa kAraNa vinA paNa kALAntare svayaM thaI zakatI hoya che. jema ke yuvAvasthAmAM vizvamavilAsAdinuM darzana thAya che. (A vibhrama-vilAsAdi vyaktine zIkhavADavA paDatA nathI, eTale ke tene zIkhavADavA AcAryAdinI jarUra paDatI nathI, svaye AvaDI jAya che.) tethI kALAntarabhAvi evA varNAdi ane kaLAdinuM pUrve vivakSita hatuvaDa 25 saMpAdana karavuM e parikarma dravyopakrama tarIke ghaTI jAya che. puruSAdino talavArAdi vaDe vinAza karavo e vastuvinAzamAM dravyApakrama che. zaMkA : parikarma ane vastuvinAza dravyApakramamAM koI bheda ja nathI kAraNa ke baMnemAM pUrvarUpanA tyAgavaDa pachInI avasthA utpanna thAya che. samAdhAna : A baMnemAM moTo bheda che. te A rIte - parikarmopakramamAM varNAdikaraNa thatAM 30 arthAta vastumAM varNAdimAM pheraphAra thayA pachI paNa jIvane 'te te ja vastu che' evuM pratyabhijJAna (smaraNa) thatuM dekhAya che. jyAre vastuvinAzopakramamAM prApta thayela che uttararUpa jemAM tevI vastumAM "A te ja vastu che" evuM pratyabhijJAna sAmAnyathI thatuM dekhAtuM nathI, kAraNa ke ahIM te vastuno saMpUrNa vinAza karI navI vastu banAvavAmAM Ave che. athavA vastuvinAzamAM upakrama tarIke Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra, kALa ane bhAvano upakrama (ni. 79) 4 161 vivakSitatvAdadoSaH / evamacittadravyopakramaH padmarAgamaNeH kSAramRtpuTapAkAdinA vaimalyApAdanavinAzAdIti / mizradravyopakramastu kaTakAdivibhUSitapuruSAdidravyasyaiveti / vivakSAtazca kArakayojanA draSTavyA-dravyasya dravyeNa dravyAt dravye vopakramo dravyopakrama iti / tathA kSetrasyopakramaH kSetropakramaH, Aha-kSetramamUrtaM nityaM ca, atastasya kathaM karaNavinAzAviti, ucyate, tadvyavasthitadravyakaraNavinAzabhAvAdapacArataH khalvadoSaH, tathA ca tAtsthyAttadavyapadezo yakta eva, maJcAH 5 krozantIti yathA / tathA kAlasya vartanAdirUpatvAt dravyaparyAyarUpatvAt dravyopakrama evopacArAt kAlopakrama iti, candroparAgAdiparijJAnalakSaNo vA / bhAvopakramo dvidhA-Agamato noAgamatazca, (pUrvarUpanA) vinAzanI ja vivakSA karI che mATe koI doSa nathI. (Azaya e che ke parikarmamAM vastunI uttarAvasthA mukhya che, jayAre vastuvinAzamAM vinAza ja mukhya che uttarAvasthA nahIM.) acittadravyopakramamAM padharAgamaNinI kSAra, mATI, puTapAkAdivaDe zuddhi karavI te 10 parikarmopakrama tathA maNino nAza e vastuvinAzopakrama jANavo. mizradravyopakramamAM kaDAdithI vibhUSita puruSarUpadravyano parikarma ane vastuvinAza upara pramANe jAte vicArI levo. ahIM judI judI vivekSAo = apekSAothI vibhakti joDI zakAya che. jemake dravyano athavA dravyavaDe athavA dravyathI athavA dravyane viSe je upakrama te dravyApakrama tathA kSetrano upakrama te kSetrapakrama. zaMkA : kSetra e amUrta ane nitya che. tethI kSetrano pheraphAra ke vinAza kevI rIte zakya 15 che ke jethI kSetropakrama ghaTe ? samAdhAna : kSetramAM rahela dravyano pheraphAra ane vinAza thato hovAthI te dravyanA pheraphAra vinAzano kSetramAM upacAra karavAthI kSetrano pheraphAra ke vinAza kahevAya che temAM koI doSa nathI kAraNa ke 'tAththAt tavyapadeza' nyAye jema maMca upara rahelA loko bolatA hovA chatAM vyavahAramAM evuM bolAya che ke "maMco bole che" tema te kSetramAM rahela dravyanA parikarma 20 vinAzano te kSetramAM vyapadeza thAya chearthAt dravyanA parikarma/vinAza kSetranA parikarma vinAza kahevAya che. tathA kALa e vartanAdirUpa hovAthI dravyano paryAya che, tethI dravyopakrama ja upacArathI kALopakrama kahevAya che. (Azaya e che ke paramANu vagere dravyanuM paramANu vagere rUpe rahevuM te vartanA che. keTalAka AcAryo A vartanAne ja kALarUpa mAne che. tethI kALa vartanAdirUpa kahyo che. ane A vartanA e dravyane ja eka paryAya hovAthI kALa paNa dravyano ja paryAya che. tethI dravyanA 25 parikarma-vinAza e kALanA parikarma-vinAza tarIke kahevAya che. A vyAkhyA kALane dravyanA paryAyarUpe mAnatA AcAryo dvArA karI. paraMtu jeo kALane samaya-praharAdi rUpa mAne che teonA mate kALano parikarma-vinAza ghaTADavA "athavA" karIne have bIjo vikalpa Ape che) athavA kALanA upakrama tarIke te te upAyo vaDe candragrahaNAdinuM jJAna meLavavuM e kALano parikarma. (Ama to candragrahaNa thAya tyAre tenuM jJAna svayaM thaI jAya, paNa jyotiSazAstranA 30 gaNitanI sahAyathI tenuM jJAna pUrve ja meLavI levuM te upakrama thayo. ane graha, nakSatrAdinI gati vaDe kALanuM aniSTa phaLadAyaka rUpe thavuM te kALano vinAza jANavo.) bhAvapakrama Agama Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vi Agamato jJAtA upayuktaH, noAgamatastu prazasto'prazastazceti tatrAprazasto DoNDiNigaNikA'mAtyAdInAM etthodAharaNANi - ege nagare egA maiMrugiNI, sA ciMteti - kahaM dhUyAo suhiyAo hojjatti, tAe jeTThiyA dhUA sikkhAviA jahA varaM iMtaM matthara pahiyA e AkhijJapti, tAr Adato, so tuTTo, pAtuM madimAstro, pAdu yuvadyAvitti, tI! mAyALu hiyaM, 5 tAe bhaNNati-jaM karehi taM karehi, Na aisa tujjha kiMcI avarajjhaitti / bIyA sikkhaviA, Ahato, so jhikhittA uvasaMto, sA bhaNati-tumapi vIsatthA viharAhi, NavaraM jhikhaNao esuti / taIyA sikkhaviA, tIevi Ahato, so ruTTho, teNa daDhaM piTTitA dhADiyA ya, taM akulaputtI jadA evaM karesi, tIe mAyAe kathitaM pacchA kahavi aNugamio, esa amha kuladhammotti, noAgamanA bhedathI be prakAre che. temAM jJAtA upayukta vyakti AgamathI bhAvopakrama. ane 10 noAgamathI prazasta-aprazasta be prakAre, temAM aprazasta noAgamathI bhAvopakramamAM DoDiNI-brAhmaNI, gaNikA ane amAtyanuM dRSTAnta jANavuM. ahIM bhAvopakrama eTale bIjAnA hRdayanA vicAronuM yathAvat jJAna prApta karavuM. te udAharaNa A pramANe che. brAhmaNInuM dRSTAnta : eka nagaramAM eka brAhmaNI rahetI hatI. ekavAra teNIe vicAryuM ke 'mArI putrIo lagna pachI sukhI kevI rIte thAya ?" Ama vicAratA teNIne eka upAya jaDyo. 15 tethI te brAhmaNIe potAnI moTI dIkarIne zIkhavADyuM ke "lagnanI pahelI rAte avasara joIne tAre tArA patinA mastake lAta mAravI.' moTI dIkarIe barAbara te ja rIte lagnanI prathama rAte patinA mastake lAta mArI. pati atyaMta khuza thayo, pagane dabAvavA lAgyo ane kahevA lAgyo, tane pagamAM lAgyuM nathI ne ?' AMkho prasaMga bIjA divase dIkarIe mAtAne kahyo. tyAre mAtAe kahyuM ke "vAha ! tu tAre manaphAve te kara tAro pati kyAMya tane nukzAna karaze nahIM.' 20 mAtAe potAnI bIjI dIkarIne paNa A rIte zIkhavADIne lagna karyAM. bIjI dIkarIe mAtAnA kahevA mujaba rAtrie patinA mastake lAta mArI. paraMtu pati teNInI upara gusse thaI zAMta thaI gayo. dIkarIe mAtAne vAta karI eTale mAtAe kahyuM ke "tuM paNa tArIicchA mujaba raheje, tAro pati thoDoka gusse thaI zAMta thaI jaze paNa tane vAMdho Avaze nahIM." mAtAvaDe zIkhavADAyelI trIjI dIkarIe paNa patinA mastake lAta mArI. paraMtu te to khUba 25 ja krodhe bharAyo ane tuM to akuLavAna che, jethI AvuM kare che ema kahI khUba mAra mArI gharabhegI karI. ghare AvI mAtAne vAta karI. mAtAe jamAIne gametema karI samajAvyo ke A " 10. atrodAharaNAni - ekasminnagare ekA brAhmaNI sA cintayati kathaM duhitaraH sukhitAH bhaveyuriti, tayA jyeSThA duhitA zikSitA yathA varamAyAntaM mastake pASNinA AhanyAH, tayA''hataH, sa tuSTaH, pAdaM mardayitumArabdhaH naiva duHkhiteti, tayA mAtre kathitaM tayA bhaNyate yatkuru ( cikIrSasi ) tatkuru naiSa tava 3) ( tvayi ) nizcitapAdhyati kRti / dvitIyA zikSitA, tayA'ppAhata: meM finDruitvA ( pramANya ) upazAnta:, sA maLati--tvapa vizvastA vihara, paraM phtiA: (pramASa: ) 5 kRti / tRtIyA zikSitA, tayA'pyAdbhuta:, sa ruSTaH, tena dRDhaM piTTitA nirdhATitA ca, tvamakulaputrI yaivaM karoSi tayA mAtre kathitaM, pazcAt kathamapi anunIta:, Sa: ammA bunadharma kRti, * vambhiLI / + duiM| * tayAhato ! x vastra + tatti / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aprazastabhAvapakramamAM deSTAnta (ni. 79) 16 3 dhUA ya bhaNiA jahA devatassa "tassa tahA vaTTijjAsi, mA chaDDehitti // egammi nagare causaTThikalAkusalA gaNiyA, tIe parabhAvovakkamaNanimittaM ratigharaMmi savvAo pagaIo NiyaNiyavAvAra karemANIo AlihAviyAo, tattha ya jo jo vaDDaimAI, so so niyayasippaM pasaMsati, NAyabhAvo ya suaNuyatto bhavai, aNuyattio ya uvayAraM gAhio khaddhaM khaddhaM davvajAtaM viyareDatti esavia apasattho bhAvovakkamo // egaMmi Nagare koI rAyA assavAhaNiyAe 5 sahAmacceNaM niggao, tattha se AseNa vaccanteNa khaliNe kAIyA vosiriA, khillara baddhaM, ta ca puDhavIe thirattaNao tahaTThiyaM ceva raNNA paDiniyattamANeNa suiraM nijjhAiyaM. ciMtiyaM ca NeNaiha talAgaM sohaNaM havaitti, na uNa vuttaM, amacceNa iMgiyAgArakusaleNa rAyANamaNApucchiya mahAsaraM amAro kulAcAra che ke 'dIkarI prathama rAtrie patine mastake mAre.' mAtAe putrIne kahyuM "beTA ! tArA patinI devatAnI jema sevA karaje ane choDatI nahIM." ahIM mAtAe upAyovaDe potAnA 10 jamAIonA svabhAvo jANyA e aprazasta bhAvopakrama che. gaNikAnuM daSTAnna : eka nagaramAM cosaThakaLAmAM nipuNa evI vezyA rahetI hatI. teNIe potAne tyAM AvatA puruSonA vicArone jANavA mATe ratibhavanamAM potapotAnI vyApAra karatI jAtio lakhAvI, arthAtu potapotAno dhaMdho karatI suthAra-luhArAdi jAtionA citro dAvaDAvyA. jethI tyAM AvatA suthArAdi potapotAnI jAtinA citro joI prazaMsA karatA. prazaMsA 5 sAbhaLI vezyA nakkI karatI ke A vyakti A jAtinI che. tethI jaNAyelA bhAvavALI vyakti suanuvartanIya hoya che arthAt sAmevALAne zuM pasaMda che ? te jANavAthI te vyaktine vaza karavo khuba sahelo che. Ama vezyA te vyaktinI jAti oLakhI te pramANe enI sevA-bhakti karatI jethI khuza thayelI te vyakti puSkaLa dravya gaNikAne ApatI. A paNa aprazasta bhAvapakrama che. amAtyanuM daSTAnta : eka nagaramAM koI rAjA amAtya sAthe azva pheravavA nIkaLyo. jatA 20 evA nA e che kaI khADA jevA pradezamAM pezAba karyo. khAbociyuM bharAyuM. pRthvI sthira hovAne kAraNe lAMbA kALathI te ja sthitimAM raheluM = nahI sUkAyeluM khAbociyuM pAchA pharatA rAjAvaDe jovAyuM. rAjAe vicAryuM ke "ahIM jo taLAva thAya to sAruM kAraNa ke te taLAva sUkAze nahIM) . paNa A vAta rAjAe amAtyane kahI nahIM, IMgita-AkAromAM kuzala evA amAtya rAjAnA mananA vicAro jANI lIdhA ane rAjAne pUchyA vinA moTuM sarovara khodAvarAvyuM. tenI 25 11. duhitA ca bhaNitA yathA daivatasya tathA tasya vartethAH, mA tyAkSIt iti // ekasminnagare catuSyaSTikalAkuzalA gaNikA, tayA parabhAvopakramaNanimittaM ratigRhe sarvA:prakRtayo nijanijavyApAra kurvatya AlekhitAH, tatra ca yo yo vardhakyAdiH sa sa nijaka zilpaM prazaMsati, jJAtabhAvazca svanuvartanIyo bhavati, anuvRttazca upacAraM grAhitaH pracura pracuraM dravyajAtaM vitaratIti eSo'pi cAprazasto bhAvopakramaH // ekasminnagare kazcidrAjA'zvavAhanikayA sahAmAtyena nirgataH, tatra tasyAzvena vrajatA viSamabhUmau kAyikI 30) ( prazrava ) vyutkRSTI, patnatyaM vaddha (nAta), tatra pRthA: sthiratvati tathAsthitameva rajJA pratinivartamAna suciraM nirdhyAtaM, cintitaM cAnena, iha taTAkaH zobhano bhavati iti, na punaruktaM, amAtyena iGgitAkArakuzalena rAjJAnamanApRthya mahatsara:, ' te yasa paTTa 4. I + provi. * voviI | ya Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) khaNAviaM ceva, pAlIe ArAmA se pavarA kayA, teNaM kAleNaM raNNA puNaravi assavAhaNiAe gacchaMteNa diTTaM, bhaNiyaM ca NeNa - keNa ImaM khaNAviaM ? amacceNa bhaNiaM - rAya ! tubbhehiM ceva, kahiM cia ?, avaloyaNAe, ahiyaparituTTeNaM saMvaDDaNA kayA / esavia appasatthabhAvovakkamatta // uktaH aprazastaH, idAnIM prazasta ucyate-tatra zrutAdinimittaM AcAryabhAvopakramaH prazasta iti, 5 Aha-vyAkhyAGgapratipAdanAdhikAre gurubhAvopakramAbhidhAnamanarthakamiti, na, tasyApi vyAkhyAGgatvAt, uktaM ca 10 "gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAdurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam // 1 // " tathA ca bhASyakAreNApyabhyadhAyi "gurucittAyattAiM vakkhANaMgAI jeNa savvAiM / jeNa puNa suppasaNNaM hoi tayaM taM tahA kajjaM // 1 // AgAriMgiyaikusalaM jadi seyaM vAyasaM vae pujjA / pALane viSe suMdara vRkSo ropyA. thoDA divaso pachI rAjA pharI te raste azva pheravavAnI icchAe nIkaLyo, ane taLAva 15 joyuM. amAtyane pUchyuM ke "koNe A taLAva khodAvarAvyuM ?" amAtye kahyuM "rAjana ! tamArA vaDe ja.'" rAjAe pUchyuM "zI rIte ?" tyAre amAtye kahyuM ke "te divase tame A sthaLane dhArI- dhArIne jotA hatA te parathI meM jANI A taLAva khodAvarAvyuM che." A sAMbhaLI rAjA khuba khuza thayo ane amAtyanA pagAramAM vadhAro karI Apyo. A paNa aprazasta bhAvopakrama che. A pramANe aprazasta bhAvopakrama kahyo. have prazasta batAve che--temAM zrutAdi mATe AcAryanA bhAvone 20 jANavA e prazasta bhAvopakrama che. zaMkA : tame ahIM AvazyakazrutaskandhanA vyAkhyAnanA avasare gurubhAvopakramanuM varNana karyuM te zuM nirarthaka nathI ? samAdhAna : nA, kAraNa ke gurunA bhAvo jANavA e paNa vyAkhyAnanuM aMga ja che (prazamarati gA.naM.-69) kahyuM che "sarva zAstrAraMbho gurune AdhIna che. tethI hitakAMkSI evA ziSye gurunI 5 ArAdhanAmAM tatpara thavuM joIe // 1 // bhASyakAravaDe paNa kahevAyeluM che--'je kAraNathI sarva vyAkhyAnanA aMgo gurune AdhIna che te kAraNathI guru je kArya je rIte karavAthI suprasanna thAya te kArya te rIte karavuM joIe // 1 // AkAra-IMgitamAM kuzala evA ziSyane AcArya kAgaDAne 12. khAnitameva, pAlyAM ArAmAstasya pravarAH kRtAH, tasminkAle punarapyazvavAhanikayA gacchatA daSTa, maLita cAnena nevuM plAnitaM, amAtyena maLatuM, rAkhan ! yugmAmareva:, thameva, avattonayA, 300 adhikaparituSTena saMvardhanA kRtA, eSo'pi cAprazastabhAvopakrama iti / 13. gurucittAyattAni, vyAkhyAnAGgAni yena sarvANi / yena punaH suprasannaM bhavati tat tattathA kAryam // 1 // AkAreGgitakuzalaM yadi zvetaM vAyasaM vadeyuH pUnyAH / + temAM samAM / + E / x hit / * saMvadgA / * aLasatyo mA0 / 0sabhA / Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazastabhAvopakramamAM dRSTAnta (ni. 79) vi saM va kUDe virahaMmi a kAraNaM pucche // 2 // fraycchiNa bhaNio guruNA gaMgA kaomuhI vahar3a 21 saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM ||3||" ityAdi / 165 sapheda kahe to paNa temanuM te vacana ziSya khoTuM kahe nahIM, paraMtu koI na hoya tyAre tenuM kAraNa pUche // 2 // rAjAvaDe pUchAyelA guruvaDe ziSya kahevAyo ke gaMgA kaI dizAmAM vahe che ? tyAre 65 ziSye gurunA kahyA pramANe jema karyuM tema karavA yogya che IIII = (trIjI gAthAno bhAvArtha kathAnakathI jANavA yogya che te A pramANe kanyakubjanAmanA nagaramAM AcArya sAthe vAtacIta karatAM koIka rAjAvaDe kahevAyuM "mArA rAjaputro atyaMta vinayavALA che." AcArye kahyuM "sAdhuo jevA vinayavALA koI na hoya." vinayavAn koNa ? e bAbatamAM vivAda thatAM AcArye kahyuM "tamArA sarvotkRSTavinayaguNavALA rAjaputranI ane amAro je sAdhu 10 tamane avinIta lAge te sAdhunI parIkSA ApaNe karIye" rAjAe A vAtano svIkAra karyo. vinIta tarIke prasiddha evA rAjaputrane bolAvavAmAM Avyo ane kahyuM "gaMgAno pravAha kaI dizAmAMthI kaI dizA tarapha vahe che ? te tuM zodhI lAva." rAjaputre kahyuM, "emAM zodhavAnuM zuM ? gaMgAno pravAha pUrvadizA tarapha vahe che e vAta nAnA bALakane paNa khabara che." rAjAe kahyuM "zuM tuM ahIM ja Ubho dalIlabAjI karIza ke jaIne nirIkSaNa karIza ? A sAMbhaLI rAjaputra 15 manamAM kheda karato bahAra nIkaLyo. nagaranA dvAra pAse pahoMcyo. tyAre mitre tene pUchyuM- "he mitra ! kyAM cAlyo ?' rAjaputre gussAmAM javAba Apyo "jaMgalamAM rojhaDAone lavaNanuM dAna karavA jauM chuM.'' mitra A sAMbhaLI samajI gayo. tethI zAMtithI badhI vAta pUchI. rAjaputra pAsethI saghaLI vAta sAMbhaLyA pachI kahyuM - "gaMgAkinAre javAnI zuM jarUra che ? pitAne jaIne kahI de, "huM joIne Avyo, 20 gaMgA pUrvAbhimukha vahe che." rAjaputre A pramANe karyuM. paraMtu tenI pAchaLa mokalelA guptacare rAjaputranI saghaLI vAta rAjAne karI. -- have sAdhuno vAro Avyo. rAjAne je avinIta sAdhu lAgyo tenI parIkSA karavAnuM AcAryane kahetAM, AcArye ziSyane kahyuM - "jA, joI Ava gaMgA kaI dizAmAM vahe che ?" ziSye vicAryuM ke "guru paNa A vAta jANe che ke gaMgA pUrvAbhimukha vahe che chatAM mane jovA kahyuM che tethI nakkI 25 AmAM koIka prayojana hovuM joIe." Ama vicArI jyAM gaMgA vahetI hatI tyAM AvI gaMgAno pravAha joyo, pachI bIjAone pUchIne paNa khAtarI karI tathA sUkA taNakhalAdine pravAhamAM vahana karAvavAvaDe paNa nizcita karI ziSya guru pAse AvI javAba Apyo ke "AvA AvA kAraNothI meM nirNaya karyo che ke gaMgA pUrvAbhimukha che, chatAM Apa kaho te pramANa.' pAchaLathI guptacare paNa saghaLI vAta karI jethI rAjA vilakho paDyo. Ama dareka ziSyae vartavuM joIe.) 14. tathApi = tasya (vacana) naiva chUTayet, vihe = vAnaLa pRcchet ||rA gRpavRona maLito guruNA gaGgA kutomukhI vahati ? / saMpAditavAn ziSyo yathA tathA sarvatra kAryam // 3 // ( vizeSAvazyake gAthA: 12-132-124) 30 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) Aha-yadyevaM gurubhAvopakrama evAbhidhAtavyo na zeSAH, niSprayojanatvAt na, guru cittaprasAdanArthameva teSAmupayogitvAt, tathA ca dezakAlAvapekSya parikarmanAzau dravyANAM udakaudanAdInAM AhArAdikAryeSu kurvan vineyo gurorharati ceta iti / athavopakramasya sAmyAt prakRte nirupayogino'pi anyatra upayokSyanta ityupanyastatvAdadoSa 15 ityalaM vistareNa / ukta itaraH, idAnIM zAstrIya ucyate-asAvapi SaDvidha eva tadyathA - AnupUrvI 1 nAma 2 pramANaM 3 vaktavyatA 4 arthAdhikAraH 5 samavatAra 6 iti / tatrAnupUrvI nAmasthApanAdravyakSetrakAlagaNanotkIrttanasaMsthAnasAmAcArI bhAvabhedabhinnA dazaprakArA, tasyA yathAsaMbhavata: samavatAraNIyamidaM, vizeSatastUtkIrttanagaNanAnupUrvIdvaya iti, utkIrttanA - saMzabdanA yathA - sAmAyika caturviMzatistava ityAdi, gaNanaM parisaMkhyAnaM ekaM dve trINi catvArItyAdi, sA ca gaNanAnupUrvI 10 triprakArA pUrvapazcAdanAnupUrvIbhedabhinnA, tatra sAmAyikaM pUrvAnupUrvyA prathamaM pazcAnupUrvyA SaSThaM, anAnupUrvyA tvaniyataM kvacitprathamaM kvacidvitIyaM ityAdi / tatrAnAnupUrvINAmayaM karaNopAya : 166 zaMkA : jo gurubhAvopakrama ATalo badho mahattvano hoya to te ja batAvavo joIto hato. padravyAdiupakrama zA mATe batAvyA ? samAdhAna : guru cittaprasannatA mATe te zeSopakrama paNa upayogI che. te te dezakALanI 15 apekSAe (gurunA) AhArAdikAryomAM pANI--odana vagere dravyonA parikarma-nAzane karato ziSya gurunA cittane hare che. (jema ke, rAjasthAna jevA kSetramAM unALAmAM ziSya ukALeluM garama pANI 10-12 parAtomAM ThArI ThaMDuM karI gurune vaparAve to gurunI prasannatA vadhe. pANIne A rIte ThaMDuM karavuM e dravyopakrama thayo. e ja rIte upAzrayamAM gurune besavAnA sthAne ziSya cokhkhAI rAkhe te kSetropakrama. Ama dravyAdi upakrama paNa gurunI prasannatA mATe upayogI thAya che. 2) athavA prakRtamAM nirupayogI evA paNa A anyatra upayogI thaze e vicArathI ane upakramanI samAnatA hovAthI ahIM tenuM nirUpaNa doSa mATe nathI. Ama azAstrIyopakrama kahyo. have zAstrIyopakrama batAve che te paNa cha prakAre che : (1) AnupUrvI, (2) nAma, (3) pramANa, (4) vaktavyatA, (5) arthAdhikAra, (6) samavatAra. temAM AnupUrvI - nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, gaNanA, utkIrtana, saMsthAna, sAmAcArI ane bhAva ema daza prakAre che. A 25 sAmAyika A 10mAMthI jemAM je rIte saMbhavatuM hoya te rIte temAM teno samAveza karavo. vizeSathI utkIrtana ane gaNanA AnupUrvImAM teno samAveza thAya che. utkIrtanA eTale uccAravuM. jema ke sAmAyika, cavIsattho, vAMdaNA vagere. gaNanA eTale gaNatarI karavI jema ke eka, be, traNa vagere. A gaNanAnupUrvI pUrvAnupUrvI pazcAnupUrvI ane anAnupUrvI bhedathI traNa prakAre che. temAM sAmAyikAdhyayana 30 pUrvAnupUrvIthI (pahelethI) prathama adhyayana che. pazcAnupUrvIthI (chellethI) chaThThu adhyayana che. ane anAnupUrvIthI (game te rItIthI) aniyata che arthAt kyAreka prathama, kyAreka bIjuM vagere. temAM + samAcAro ! * yathAsaMbhavaM * 0NAmAnayanAya kara0 / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anAnupUrvInA bhAMgAo prApta karavAno upAya (ni. 79) 167 ekAkottarA vivakSitapadAnAM sthApanA kriyate, tatra padatrayasthApanaiva tAvatsaMkSepataH pradarzyatesAmAyikaM caturviMzatistavaH vandanAdhyayanamiti / atra "puvvANuputi heTThA, samayAbheeNa kuNa jahAjeduM / uvarimatulaM purao nasejja vakkama sese // 1 // jahitaMminikkhitte purao so ceva aMkaviNNAso / so hoi samayabhedo vajjeyavvo payatteNaM // 2 // anAnupUrvInA bhAMgA lAvavA A upAya che - ekeka vadhatI vivakSitapadonI sthApanA karavI. temAM dRSTAMta mATe saMkSepathI traNa padonI sthApanA ja batAve che. 5 te traNa pado - sAmAyika, caturvizatistava, vaMdanAdhyayana. A traNa padonA cha bhAMgA thAya che te meLavavA ahIM gAthA batAve che. 1. anukrame amuka pado sthApavA te pUrvAnupUrvI 1 jemake 1,2,3 tenI nIce samayAbhedathI=saMketano bheda na thAya te rIte yathAjyeSTha (aMkone) 'T' sthApita kara. ahIM je aMka jenI pUrve hoya te teno jyeSTha kahevAya jema ke eka e benI pUrve hovAthI beno jyeSTha kahevAya, traNano anujyeSTha ane cArano jyeSThAnujyeSTha kahevAya. tethI prathama bhAMgAnI nIce 1no jyeSTha nathI tethI tene choDI devo. rano jyeSTha 1 che. tethI ranI = nIce 1 sthApavo 123 have 'mitulluM puro' arthAt AgaLa uparanA padone samAna !5 pado sthApavA tethI bIjA bhAMgAmAM 1 pachI uparano 3 aMka nIce sthApavo jethI 123 'nasena pUvajammo se' bIjA bhAMgAmAM 1nI nIce kayo aMka sthApavo ? teno uttara Ape che ke je zeSa pada rahe te pUrva bhAgamAM anukrame sthApavA. tethI zeSa tarIke 2 hovAthI 1 nIce 2 aMka sthApavo. tethI bIjo bhAMgo 2 1 3 prApta thayo. have trIjo bhAMgo joIe temAM 2 no jyeSTha eka che paraMtu te 2nI nIce sthApatA AgaLa 20 uparanA sadaza aMko sthApavA paDe jethI trIjo bhAMgo 1 1 3 prApta thAya paNa ahIM sadeza aMko pAse pAse AvatA samayabheda thAya tethI cAle nahIM. mATe 2 nI nIce jyeSTha aMka mUkAya nahIM. bAjumAM rahela 1 no jyeSTha nathI tethI tene choDI 3 no jyeSTha 2 che tene trIjA aMkanI nIce mUkatA AvI sthApanA thaze. have AgaLa to kaMI che nahIM tethI pAchaLa 'nameSna pUjramo mese'' nyAyathI 1 ane 3 e baMne sthApatA trIjo bhAMgo 1 3 2 no prApta thAya. 213 25 (have trIjA bhAMgAmAM 1 no jyeSTha vi. che nahIM. pachI 3 no jyeSTha 2 sthApIe, to AgaLa paNa 2 hovAthI samayabheda thAya. eTale 3 no anujyeSTha 1 sthApavo. tenI AgaLa 2 Avaze. ane pAchaLa bAkI rahelo 3 Avaze. tethI 312 thayo. A rIte bAkInA bhAMgA malayigira TIkAnusAre samajavA.) Ama A paddhatithI AgaLa vadhatA traNa padonA cha bhAMgA thAya jemAM pahelA chellA choDI vaccenA cAra bhAMgA anAnupUrvI kahevAya. cha padonAM 720 30 . pUrvAnupUrvI ( Ato ) adha: samavA ( saMotA ) menena yathA jyeSTham / 3paritutya purata: svasthet pUrva (pUrvAnupUrvI) ma: zeSe (pazcAt) / / minnikSipte purata: sa va adbhavinyAsa: / samati samayabhedaH varjayitavyaH prayatnena |2| ( anuyogadvAreSu ) + seso / Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 nA Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) bhAvanA kSuNNatvAnna pratanyate, navaramAgataM trayANAmeteSAM SaD bhaGgA bhavanti, atazcatasraH 12 jAkhalvanAnupUrvya iti / SaNNAM tu padAnAM saptaviMzatyuttarANi bhiGgakazatAni, atrApi 2 1 3 saptASTottarAja anAnupUtre rUti ! 1 3 2 idAnIM nAma-prativastu namanAnnAma, taccaikAdi dazAntaM yathA'nuyogadvAreSu tathA ca 2 1 2 2 3 1| vaktavyaM, SaDnAmni tvavatAraH, tatra SaD bhAvA audayikAdayo nirUpyante, tatra kSAyopazamika 3 21 eva sarvazrutAvatAraH, tasya kSAyopazamikatvAditi / tathA pramANaM-dravyAdi pramIyate'neneti pramANaM, tacca prameyabhedAdeva catUrUpaM, tadyathA-dravyapramANaM 1 kSetrapramANaM 2 kAlapramANaM 3 bhAvapramANaM ca 4, tatra sAmAyikaM bhAvAtmakatvAd bhAvapramANaviSayaM, tacca bhAvapramANaM tridhA guNanayasaMkhyAbhedabhinnaM, tatra guNapramANamapi dvidhA-jIvaguNapramANama-jIvaguNapramANaM ca, tatra 10 jIvAdapRthagbhUtatvAt sAmAyikasya jIvaguNapramANe samavatAraH, tadapi jJAnadarzanacAritrabhedabhinnaM, tatra bodhAtmakatvAtsAmAyikasya jJAnaguNapramANe samavatAraH tadapi pratyakSAnumAnopamAnAgamabhedabhinna iti, tatra sAmAyikasya prAyaH paropadezasavyapekSatvAdAgame samavatAraH, sa ca laukikalokottarasUtrArthobhayAtmAnantaraparamparAbhedabhinna iti, tatra sAmAvikasya paramarSipraNItagaNipiTakAntargatatvAt bhAMgA thAya. temAM 718 bhAMgA anAnupUrvI kahevAya. nAmadvAra : dareka vastumAM namatuM hovAthI (arthAt dareka vastumAM rahelA paryAyane anusAra te vastunuM abhidhAyaka = vAcaka banatuM hovAthI) te nAma kahevAya che. (jemake AtmAmAM rahelA muktatva paryAyane anusAra AtmAnuM mukta evuM nAma bolAya che, sarvajJarUpa paryAyane anusAra sarvajJa' evuM nAma bolAya che.) te eka thI laI daza sudhInA je rIte anuyogadvAramAM batAvyA che te rIte ahIM jANI levA. temAM sAmAyikAdhyayanano chanAmamAM samAveza thAya che, kAraNa ke te cha nAmamAM cha audAyikAdi 20 bhAvonuM varNana che. temAM kSAyopazamika bhAvamAM sarvazratano samAveza thAya che ane A adhyayana kSAyopathamika hovAthI cha nAmamAM samAveza pAme che. pramANalAra : jenAvaDe dravyAdi jaNAya te pramANa. A pramANa prameya (jANavA yogya vastu)nAM bhedathI cAra prakAre che 1. dravyapramANa, 2. kSetrapramANa, 3. kALapramANa, 4, bhAvapramANa. temAM sAmAyika e bhAvAtmaka hovAthI bhAvapramANano viSaya bane che. te bhAvapramANa traNa prakAre che 1. guNa, 2. naya, 25 3. saMkhyA. temAM guNapramANa avaguNa ane ajIvaguNa ema be prakAre che. sAmAyika jIvathI juduM na hovAthI jIvaguNapramANamAM avatAra samAveza pAme che. te jIvaguNapramANa paNa jJAna-darzana-cAritra ema traNa prakAre che. temAM sAmAyika jJAnAtmaka hovAthI jJAnaguNapramANamAM avatare che. te jJAnaguNapramANa paNa pratyakSa-anumAna-upamAna-Agama bhedathI cAra prakAre che. temAM sAmAyika prAyaH paropadezanI apekSAvALuM hovAthI AgamamAM teno avatAra thAya che. Agama paNa 30 laukika-lokottara bhedathI be prakAre, temAM sAmAyika sarvajJapraNIta dvAdazAMgI aMtargata hovAthI lokottaramAM avatare che. athavA te Agama sUtra-artha-tadubhaya ema traNa prakAre che. temAM sAmAyika sUtrArthaubhayarUpa hovAthI tadubhayamAM teno avatAra thAya che. athavA A Agama AtmA-anaMtara-paraMpara rUpa traNa bhede bhedAya che. SaTpadAnAmanyo'nyAbhyAsena / * 0mpara0 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pramANAdidvAro (ni. 79) lokottare samavatAraH, sUtrArtharUpatvAcca tadubhaya iti, tathedaM gautamAdInAM sUtrata AtmAgamaH, tacchiSyANAM jambUsvAmiprabhRtInAM anantarAgama:, praziSyANAM tu prabhavAdInAM paramparAgama iti, evamarthato'rhatAmAtmAgamaH gaNadharANAmanantarAgamaH tacchiSyANAM tu paramparAgama iti / nayapramANe tu mUDhanayatvAttasya nAdhunA'vatAra iti, vakSyati ca - " mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' ityAdi saMkhyA "nAmasthApanAdravyakSetrakAlaupamyaparimANabhAvabhedabhinnA, yathA'nuyogadvAreSu tathA 5 vaktavyA, tatrotkAlirkAdizrutaparimANasaMkhyAyAM samavatAraH, tatra sUtrataH sAmAyikaM parimitaparimANaM, arthato'nantaparyAyatvAdaparimitaparimANamiti / idAnIM vaktavyatA-sA ca trividhA svasamayavaktavyatA 1 parasamayavaktavyatA 2 ubhayasamayavaktavyatA 3 ceti / svasamayaH - svasiddhAntaH vaktavyatApadArthavicAra:, tatra svasamayavaktavyatAyAmasya samavatAraH, evaM parobhayasamayapratipAdakAdhyayanAnAmapi, yataH sarvameva samyagdRSTiparigRhItaM parasamayasaMbandhyapi samyak zrutameva, tasya svasamayopakArakatvAditi / 10 idAnImarthAdhikAraH, sa cAdhyayanasamudAyArthaH, svasamayavaktavyataikadezaH, sa ca sarvasAvadyayogaviratirUpaH / temAM A adhyayana gautamAdine sUtrathI AtmAgama che. temanA ziSya jaMbUsvAmI vagerene anaMtarAgama ane praziSya evA prabhavasvAmI vagerene paraMparAgama che. arthathI arihaMtone AtmAgama, gaNadharone anaMtarAgama ane tenA ziSyone paraMparAgama che. nayapramANa vicAratA 15 A adhyayana nayarahita hovAthI sAmAyikano nayamAM avatAra thato nathI, kAraNa ke AgaLa kaheze ke "kAlikazruta nayarahita che." have trIjuM saMkhyApramANa batAve che. te nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, aupamya, parimANa ane bhAva ema ATha prakAre je rIte anuyogadvAramAM batAvyuM che te rIte ahIM jANI levuM. temAM A adhyayana utkAlikAdizrutaparimANa saMkhyAmAM avatare che. A sAmAyikAdhyayana sUtrathI parimita pramANavALuM ane arthathI anaMtaparyAyavALuM hovAthI 20 aparimitaparimANavALuM che. 169 vaktavyatAdvAra : te traNa prakAre che. 1. svasamayavaktavyatA, 2. parasamayavaktavyatA, 3. ubhayasamayavaktavyatA. svasamaya eTale potAno siddhAnta, vaktavyatA eTale padArthano vicAra. temAM sAmAyikano svasamayanI vaktavyatAmAM avatAra thAya che temaja pa2samaya--ubhayasamayanA pratipAdaka adhyayanono paNa svasamayavaktavyatAmAM samAveza thAya che, kAraNa ke samyagdaSTivaDe 25 grahaNa karAyela parasamayasaMbaMdhi evuM paNa sarva zruta svasamaya mATe upakAraka hovAthI sabhyazruta ja che. arthAdhikAradvAra : ahIM arthAdhikAra tarIke adhyayanano samudAyArtha levAno che je svasamayavaktavyatAno eka deza che. ahIM sarvasAvadyayoganI viratirUpa, arthAdhikAra jANavo. 16. nAmasthApanAdravyaupamyaparimANajJAnagaNanabhAvabhedAd, anuyogeSu yatsUtram - se kiM taM saMkhappamANe ? 30 saMkha0 aTThavihe paNNatte, taMjahA- nAmasaMkhA ThavaNAsaMkhA davvasaMkhA ovammasaMkhA parimANasaMkhA jANaNAsaMkhA gaNaNAsaMkhA bhAvasaMkhA - iha saMkhyAzabdena saMkhyAzaGkhayorgrahaNaM draSTavyaM prAkRtamadhikRtya ( anu0 549 ) + oftizru * 0ArAt| sAvadya0 | Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 saika Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) idAnIM samavatAra:, sa ca lAghavArthaM pratidvAraM samavatAraNAdvAreNa pradarzita eva / ukta upakramaH, idAnIM nikSepaH, sa ca tridhA-oghaniSpanno 1 nAmaniSpannaH 2 sUtrAlApakaniSpannazceti 3 / tatra ogho nAma yat sAmAnyaM zAstrAbhidhAnaM, tacceha caturvidhamadhyayanAdi, punaH pratyekaM nAmAdicaturbhedamanuyogadvArAnusArataH prapaJcenAbhidhAya bhAvAdhyayanAkSINAdiSu sAmAyikamAyojyaM / nAmaniSyanne nikSepe sAmAyika, tacca nAmAdicaturvidhaM, idaM ca niruktidvAre sUtrasparzikaniyuktau ca prapaJcena vakSyAmaH, Aha-yadi tadiha nAma avasaraprAptaM kimiti niruktyAdAvasya svarUpapratipAdanaM, tatra cetsvarUpAbhidhAnamasya hanta ihopanyAsaH kimiti, atrocyate, iha nikSepadvAre nikSepamAtrasyaivAvasara:, niruktau tu tadanvAkhyAnasyeti, Aha-itthamapi niruktidvAra eva sAmAyikavyAkhyAnataH kiM punaH sUtre'bhidhIyate iti, ucyate, tatra hi sUtrAlApakavyAkhyAnaM, na tu nAmnaH, niruktau tu nikSepadvAranyastaM 10 samavatAravAra : joke te lAghava mATe dareka dvAramAM samAvatAra karavAvaDe batADI dIdhuM che. Ama, upakrama batAvyo. - have nikSepanI vicAraNA karAya che je traNa prakAre che. 1. oghaniSpanna. 2. nAmaniSpanna, 3, sutrAlApakaniSpanna, temAM ogha eTale zAstranuM sAmAnya nAma ane te adhyayana-akSINa - Aya - lapaNA ema cAra prakAre che. A dareka nAmonA nAmAdi cAra bhedo anuyogadvArAnusAra 15 vistArathI kahIne bhAva-adhyayana, bhAva-akSINa, bhAva-Aya ane bhAvakSapaNAmAM sAmAyika joDavuM. nAmaniSpanna nikSepamAM nAma eTale zAstranuM vizeSa nAma - jema ke sAmAyika, te paNa nAmAdi cAra prakAre che. A nAmAdi cAra prakAranuM sAmAyika niruktidvAra (gA.na. 141mAM Apela) ane sUtrasparzikaniyuktimAM vistArathI graMthakAra batAvaze. zaMkA : jo ahIM nAmAdi 4 prakAranA sAmAyikano avasara hoya to tame tenuM svarUpa 20 niruktidvArAdimAM zA mATe kahezo ? ahIM kema nahIM ? ane jo tenA svarUpanuM pratipAdana tyAM karavAnuM hoya to ahIM teno upanyAsa zA mATe karyo ? samAdhAna : ahIM nikSepaDhAramAM nikSepamAtrane ja batAvavAno avasara che (paNa sAmAyikanuM svarUpa batAvavAno avasara nathI.) sAmAyikanuM svarUpa to ame pachI niruktidvAramAM ja batAvIzuM. 25 zaMkA : jo sAmAyikanuM svarUpa niruktidvAramAM ja batAvI devAnuM hoya to sUtramAM pharIthI sAmAyika zA mATe kahevAya che ? (arthAta pUrve tame kahyuM ke niruktidvAra ane sUtrasparzika niryuktimAM sAmAyikanuM svarUpa kahIzuM. temAM niruktidvAramAM ja jo svarUpa batAvavAnuM hoya to sUtrasparzikaniyuktimAM zA mATe pharI batAvavAnI jarUra che ?) samAdhAna : sUtra(sUtrasparzikaniryukti)mAM sUtrolApakonuM vyAkhyAna che, paNa sAmAyika' 30 nAmanuM vyAkhyAna nathI. jayAre niruktimAM nikSepadvAramAM kahela "sAmAyika' nAmanuM nirupaNa karAya che. (Ama baMnemAM juduM juduM nirUpaNa hovAthI niruktidvAramAM kahevA chatAM sUtrasparzika 17. AdinA'kSINAyakSapaNAgrahaNaM 'ajjhayaNaM akkhINaM Ao jhavaNA ya patteyaM' ti 'vacanAt / Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anugadvAra (ni. 79) zake 171 sAmAyikamityadhyayanAbhidhAnaM nirUpyate, alaM prapaJcena, ukto nAmaniSpanno nikSepaH, idAnIM sUtrAlApakaniSpannasya nikSepasyAvasaraH, sa ca prAptalakSaNo'pi na nikSipyate, kasmAt ?, sUtrAbhAvAt, asati ca sUtre kasyAlApakanikSepa iti, ato'sti itaH tRtIyamanuyogadvAramanugamAkhyaM,tatraiva nikSepsyAmaH / ___ Aha-yadi prAptAvasaro'pyasAviha na nikSipyate kimityupanyasyate iti, ucyate, 5 nikSepasAmAnyAt iha pradarzyata eva, na tu pratanyate iti / idAnImanugamAvasaraH, sa ca dvidhAniryuktyanugamaH sUtrAnugamazca, niryuktyanugamastriprakAra: tadyathA-nikSepaniyuktyanugama upodghAtaniryuktyanugamaH sUtrasparzikaniyuktyanugamazceti, tatra nikSepaniyuktyanugamo'nugata eva, yadadho nAmAdinyAsAnvAkhyAnamuktamiti / idAnImupodghAtaniryuktyanugamaprastAvaH, sa ca uddezAdidvAralakSaNa iti, asya ca mahArthatvAnmA bhUdvighna iti Arambhe maGgalamucyate / Aha-nanu 10 maGgalaM prAgevoktaM, bhUyaH kiM tena ?, atha kRtamaGgalairapi punarabhidhIyate, itthaM tarhi pratidvAraM niryuktimAM sAmAyikanuM svarUpa kaheze.) vadhu carcAthI saryuM. nAmaniSpanna nikSepa kahyo. have sUtrAlApakaniSpanna nikSepano avasara che. jo ke teno avasara prApta thavA chatAM sUtrano abhAva hovAthI sUtrAlApakono nikSepa karAto nathI, kAraNa ke sUtra hoya to sUtronA AlApako (avayavo)nAM nipA thAya, sUtra vinA kevI rIte thAya ? tethI AgaLa trIjA anugama nAmanA anuyogadvAramAM 15. tenA nikSepo karAze. . ' zaMkAH jo ahIM AlApakonA nikSepAono avasara hovA chatAM nikSepa karAto nathI to zA mATe teno ahIM upanyAsa karyo che ? samAdhAna : nikSepapaNAnI samAnatA hovAthI oghaniSpannAdi nikSepAnI sAthe sUtrAlApaka nikSepo paNa batAvavAmAM Avyo che. paraMtu teno vistAra ahIM karAto nathI. 20 have trIjA anugama nAmanA anuyogadvArano avasara che. te niyuktianugama ane sUtronugama ema be prakAre che. temAM niryukti-anugama - 1. nikSepaniryukti, 2. upodyAta niryukti, 3. sUtrasparzikaniryukti ema traNa prakAre che. nikSepaniryukti--anugama e Avazyaka, zrata, skandhAdi padonA nikSepa je pUrve batAvyA tenA dvArA ja jaNAvI dIdho che arthAta AvazyakAdi padonA nikSepAonuM varNana eTale ja nikSepaniyukti anugama. have upoddhAtaniyukti anugAmano 25 avasara che, ane te udeza-nirdezAdi dvAronA samUharUpa che arthAt A badhA kAronuM nirUpaNa eTale ja upoddhAtaniyukti. paraMtu A anugama mahA-arthavALo hovAthI vipna na Ave te mATe zarUAta karatAM pahelA maMgala karAya che. zaMkA : tame maMgala to pahelA karI dIdhuM che, have punaH zA mATe karo cho ? maMgala karavA chatAM jo ahIM maMgala punaH karavAnuM hoya to to dareka dvAramAM, dareka adhyayanamAM ane dareka 30 sUtramAM tamAre maMgala kahevuM paDaze. 18. AvazyakasAmAyikAdInAM nyAsAkhyAnAt nikSepasthAne nAmnA kIrtanamatra ta vyAkhyAnamiti / + prasaMDenA Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) pratyadhyayanaM pratisUtraM ca vaktavyamiti / atrAha kazcit - maGgalaM hi zAstrasyAdau madhye'vasAne ceti pratipAditaM, tatrAdimaGgalamuktaM, idAnIM madhyamaGgalamucyate, tanna, anArabdha eva zAstre kuto madhyAvakAza iti, syAdetat, caturanuyogadvArAtmakaM yataH zAstraM, ato'nuyogadvAradvaye hyatikrAnte madhyamaGgalaM, ata eva cAnuyogadvArANAM zAstrAGgateti, nanvevaimapi idaM zAstramadhyaM na bhavati, 5. adhyayanamadhyAt, zAstramadhye ca madhyamaGgalAvasara iti, tasmAd yatkiJcidetat, tatazcAyaM sthi'ta'pakSaH--i'ha yadAdau maGgalaM pratipAditaM tadAvazyakAdimaGgalaM, idaM tu nAvazyakamAtrasya, sarvAnuyogopodghAtaniryuktitvAt prakrAntopodghAtasya, vakSyati ca - ""Avassagassa dasakAliyassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijjutI, vocchAmi tahA dasANaM ca ||1||" ityAdi, tathA samAdhAna : uparokta zaMkAnuM samAdhAna keTalAka ajJAnIo potAnI matithI Ape che te 10 pahelA graMthakArazrI batAvI pachI te samAdhAna khoTuM kahI graMthakArazrI potAno sthitapakSa batAvaze. prathama uparokta zaMkA sAme vacce ajJAnIpakSa samAdhAna ApatAM jaNAve che ke, zAstranI zarUAtamAM, madhyamAM ane aMtamAM maMgala karavuM joIe ema zAstrakAro kahe che. temAM zarUAtanuM maMgaLa batAvyuM. have madhyama maMgala batAve che. AvA ajJAnIpakSanA samAdhAna sAme graMthakArazrI javAba Ape che ke haju zAstranI zarUAta ja thaI nathI to zAstrano madhyamabhAga Ave ja kyAMthI 15 ke jethI te madhyamamaMgala kahevAya ? ajJAnIpakSa : zAstra cAra-anuyogadvArarUpa che ane tethI ja anuyogadvAronI zAstrAMgatA che, arthAt anuyogadvAro e zAstranA aMga che. tethI be anuyogaddAronuM varNana pUruM thayA pachI zAstrano madhyamabhAga AvatA madhyamamaMgala karAya che. sthitapakSa : cAra anuyogadvArAtmaka zAstra hovA chatAM paNa A madhyabhAga zAstrano madhyabhAga 20 nathI paraMtu adhyayanano madhyamabhAga gaNAya (kAraNa ke sAmAyikAdhyayananA cAra dvAramAMthI be dvAra pUrNa thayA che.) ane madhyamamaMgalano avasara to zAstranA madhyamabhAgamAM che. tethI tamArI vAta yuktiyukta nathI. mATe uparokta zaMkAnuM A pramANe samAdhAna jANavuM ke aMhIM je zAstranI AdimAM maMgala che te AvazyakAdinuM maMgala che. jyAre have je maMgala karavAmAM AvavAnuM che. te AvazyakamAtranuM nathI paraMtu zarU karAyela upodghAtanuM maMgala che. 25 zaMkA : upodghAtanuM maMgala karavAnI zA mATe jarUra paDI ? samAdhAna : prakrAntopodghAta e sarvazAstranA anuyogamAM upayogI upodghAniryuktirUpa . che, arthAt .koIpaNa zAstranA anuyogamAM upodghAta tarIke A ja upodghAta samajavAno che, kAraNa ke AgaLa graMthakArazrI kaheze ke "huM AvazyakanI, dazavaikAlikanI, uttarAdhyayananI, AcArAMganI, sUyagaDAMganI tathA dazAzrutaskandhanI niyuktine kahIza. // 1 // " ityAdi, tathA 30 'zeSa caturvizatistavAdi adhyayanomAM paNa A ja niryukti (upodghAta) che." Ama, A 19. Avazyakasya dazavaikAlikasya tathA uttarAdhyAya AcAre / sUtrakRte niryuktiM vakSyAmi tathA vaizAzrutazrcaya = / z / * navRityapi / + sthitipakSa: sthita: pakSa: / + muttAsnivrutti / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 upodaghAtaniryuktinuM maMgala (ni. 80) 173 "sesesuvi ajjhayaNesu, hoi eseva nijjuttI" caturviMzatistavAdiSviti vakSyati, ato mahArthatvAt kathaJcit zAstrAntaratvAccAsyArambhe maGgalopanyAso yukta eveti, AhasAmAyikAnvAkhyAne'dhikRte ko hi dazavaikAlikAdInAM prastAva iti, atrocyate, upodghAtasAmAnyAt, yatasteSAmapi prAyaH khalvayamevopodghAta iti, alaM |paJcena / taccedaM maGgalam titthayare bhagavaMte, aNuttaraparakkame amiyanANI / tiNNe sugaigaigae, siddhipahapadesae vaMde // 8 // gamanikA tIrthakaraNazIlAstIrthakarAH tAn vanda iti yogaH, tatra 'tR plavanataraNayoH' ityasya 'pAtRtudivacisiciricibhyasthag ( uNAdau pA0 2-172) iti thikpratyaye'nubandhalope ca kRte 'Rta idvA dhAtoH (pA0 7-1-100) iti ittve raparatve hali ceti dIrghatve paragame ca 10 tIrtha DUta sthite "yuga jhara' tyaNa "' (To 3-2-26) hatyasmAta satrata TapratyayAdhikAre'nuvarttamAne 'kRJo hetutAcchIlyAnulomyeSu' (pA0 3-2-20) iti ttprtyyegAthAo dvArA graMthakArazrIe A upoddhAta sarvazAstromAM upayogI tarIke batAvela che. AthI A upodaghAtaniyukti mahA-arthavALI hovAthI ane kathaMcit judA zAstrarUpe hovAthI tenA prAraMbhamAM maMgalano upanyAsa karavo ucita che, yuktiyukta che. 15 zaMkA : sAmAyikanuM vyAkhyAna prakRti hovA chatAM dazavaikAlikAdino avasara kyAMthI Avyo ? samAdhAna : badhAno upoddhAta samAna hovAthI teonI paNa ame vAta karela che, kAraNa ke te badhA graMthono paNa prAyaH A ja upoddAta che mATe vadhu carcAthI saryuM. prastuta vicArIe. avataraNikA : mahArthavALo ane zAstrAntararUpa hovAthI upoddhAtanA prAraMbhamAM maMgala 20 batAvavAnuM kahyuM te maMgala have batAve che. gAthArtha : sarvotkRSTa parAkramavALA, aparimitajJAnI, saMsArathI tarelA, siddhonI gatine (mokSane) pAmelA, mokSamArganA upadezaka evA tIrthaMkarabhagavaMtone huM namaskAra karuM chuM. TIkArtha : tIrthane karavAnA = sthApavAnA svabhAvavALA je che te tIrthakaro, teone "huM vaMdana karuM chuM." A pramANe kriyApada joDavuM, temAM tR dhAtu DUbavA ane taravAnA arthamAM vaparAya 25 che. A dhAtune "pAtRtutivisiviraviNyastha" A niyamathI 'tha' pratyaya lAgyo. A pratyayamAM '' anubaMdhano lopa karavo. jethI tR + tha thaze. 'Rta drA dhAtoH' A niyamathI RkArAnta dhAtuno Rno 'rU' thatAM ane pachI "2 AvatAM tiru + tha thaze. 'ti ' niyamathI 'rUra' no ? dIrgha thaze. = tIr + tha Ano paragama thatAM = joDANa thatAM tIrtha zabda thAya che. have '' dhAtu "karavuM' arthamAM vaparAya. 'vareSTha:' A sUtrathI 'da' pratyayano adhikAra zarU thatAM (vara: pachI 30 amuka sUtro sudhI badhAmAM 'Ta' pratyaya lAgatAM) 'go hetuta chatyAnunogyeSu' arthAt kR dhAtune hetu, - ogs I + 0ratvI chAtrA | * prasana I + tha pratyayonuo | Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) nubandhalope ca kRte guNe raparatve paragamane ca tIrthakara iti bhavati / tatra tIryate'neneti tIrthaM, tacca nAmAdicaturbhedabhinnaM, tatra noAgamato dravyatIrthaM nadyAdInAM samo bhUbhAgo'napAyazca, tatsiddhau taritA taraNaM taraNIyaM ca siddhaM puruSabAhUDupanadyAdi, dravyatA cAsyetthaM tIrNasyApi punastaraNIyabhAvAt, anekAntikatvAt, snAnavivakSAyAM ca bAhyamalApanayanAt Antarasya prANAtipAtAdi5 kAraNapUrvakatvAt, tasya ca teMdvinivRttimantareNotpattinirodhAbhAvAt prAgutta ca viziSTakriyAsavyapekSAdhyavasAyajanyasya tatpratyainIkakriyAsahagatAdhyavasAyataH kSayopapatteH, tatkSayAbhAve ca bhAvato bhavataraNAnupapatteriti / bhAvatIrthaM tu noAgamataH saMghaH, tAtkIlya ane anulomya A traNe arthamAM 'Ta' pratyaya lAge che. A niyamathI 'kR dhAtune 'tAtjhIlya' arthamAM 'Ta' pratyaya lAgyo. A pratyayamAM 'T' anubaMdha che jeno lopa thatAM 10 maiM thAya. have pachI amuka niyamathI kR no guNa ka thaze. (pANinI vyAkaraNa pramANe kRno guNa ka thAya che.) ane 2 para chatAM r + Ja = ; tIrtha + ra Ano paragama karatAM joDANa karatAM 'tIrthaMkara' rUpa thAya che. 174 temAM jenAvaDe tarAya te tIrtha, ane te nAmAdi cAra bhedavALuM che. temAM nAma, sthApanA, AgamathI dravyatIrtha tathA no.A.thI jJaza. ane bhavyaza. sukhethI jANI zakAya evuM hovAthI 15 teone choDI noAgamathI tadbatirikta dravyatIrtha tarIke nadI vagereno apAya (jokhama) vinAno samAna bhUmibhAga jANavo. tIrthanI siddhi karatAM anya traNa vastu siddha thAya che. 1. tarItA = taranAra puruSa, 2. taraNa sAdhana-bAhu, uDupa (nAvaDIno eka.prakAra) vagere. 3. taraNIya = taravA yogya nadI vagere. A nadI vagerenA samAna bhUmibhAgarUpa tIrtha e dravyatIrtha che, kAraNa ke ekavAra nadI vagere taryA pachI paNa prayojana Ave to pharI taravAnI rahe che. vaLI 20 kyAreka A tIrthamAM apAya saMbhavita hovAthI nadI vagere na tarI zakAya tevuM paNa banavAthI te anaikAntika che. 30 = - 25 snAnanI apekSAe paNa A tIrtha bAhyamalane ja dUra karavAmAM samartha che, AntaramalarUpa karmone nahIM, kAraNa ke Antaramala e prANAtipAtAdine kAraNe utpanna thAya che. tethI jyAM sudhI prANAtipAtAdinI nivRtti na thAya tyAM sudhI AntaramalanI utpattino nirodha thAya nahIM. tathA pUrve prApta thayela Antaramala ke je viziSTa kriyAthI utpanna thayela adhyavasAyathI utpanna thayo che. AvA Anta2malano kSaya te viziSTakriyAnI virodhI kriyAthI yukta adhyavasAyathI thAya che, nahIM ke snAnamAtrathI. Ama snAnamAtra bAhyamalano ja kSaya kare che. paraMtu pUrvagRhIta Antaramalano kSaya ke navA AntaramalanI utpattino nirodha karavAmAM samartha nathI. ane AntaramalanA kSayanA abhAvamAM tattvathI saMsArataraNa ghaTI zakatuM nathI. tethI A tIrtha dravyatIrtha che. no--AgamathI bhAvatIrtha tarIke saMdha che kAraNa ke samyagdarzanAdi pariNAmanI sAthe teno 20. abhyantaramalasya / 21 prANAtipAtAdikAt / 22. mithyAtvAdilakSaNa0 / 23 samyagdarzanAnusAriLI / * takSyAmAvato / + mavatA / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 noAgamathI bhAvatIrtha (ni. 80) ka 175 sarzinAdriparimAnacevAtu, yata - ratitye aMte ! tiryaM ? titya tilya 2, goyamA ! arihA tAva niyamA titthayare, titthaM puNa cAuvvaNNo samaNasaMgho, paDhamagaNaharo vaa"| taritA tu tadvizeSa eva sAdhuH, tathA samyagdarzanAditrayaM karaNabhAvApannaM taraNaM, taraNIyo bhavodadhiriti / athavA idAhapipAsAnAmapahAraM karoti yat / 'taddharmasAdhanaM tathyaM, tIrthamityucyate budhaiH // 1 // ___ paGkastAvat pApaM, dAhaH kaSAyAH, pipAsA viSayecchA, eteSAmapaharaNasamarthaM yadityarthaH, athavA sukhAvatAraM sukhottAraM 1 sukhAvatAraM duruttAraM 2 duHkhAvatAraM sukhottAraM 3 duHkhAvatAraM duruttAra 4 miti' dravyabhAvatIrthaM draSTavyaM, tacca sarajaskazAkyaboTikasAdhusaMbandhi vijJeyaM, alaM prasaGgena / tathA bhagaH-samagraizvaryAdilakSaNaH, uktaM cabheda che. kahyuM che ke, "he prabhu ! tIrtha e tIrtha che ? ke tIrthakaro tIrtha che ? hai gautama ! arihaMto niyamAM tIrthane karanArA hoya che paNa tIrtha nathI. tIrtha tarIke caturvidha zramaNa saMgha athavA prathamagaNadhara jANavA. tIrtha siddha thatAM tene taranAra vizeSa = caturvidha saMghamAMnA eka vizeSabhUta evA sAdhu athavA vizeSa = ratnatrayathI viziSTa evA sAdhubhagavaMto, taraNa eTale ke sAdhanarUpe ratnatraya ane taraNIya tarIke saMsArasamudra che. athavA "je pAparUpa paMkane, 15 kaSAyarUpa dAhane ane viSayecchArUpa pipAsAne dUra karavAmAM samartha che te dharmasAdhana vAstavika tIrtha tarIke paMDi vaDe kahevAya che. 1." athavA jema dravyatIrtharUpa nadIno sama bhUmibhAga cAra prakAre che. jema ke, (1) jemAM sukhethI utarI zakAya ane sukhethI karI zakAya. (2) sukhethI utarI zakAya, duHkhethI karI zakAya, (3) dukhethI utarI ane sukhethI ja tarI zakAya, (4) baMne kriyA duHkhethI thAya. tenI jema 20 bhAvatIrtha paNa cAra prakAre che. (1) jemAM sukhethI praveza (saMnyAsa saraLa hovAthI) che ane na phAve to choDI zakAtuM hovAthI sukhethI nirgama che te saraska arthAt zivane mAnanAra lokono zaivamata jANavo. (2) jemAM sukhethI praveza ane duHkhethI nirgama che (kAraNa ke saMnyAsa choDanArane mahAdaMDa kahyo che, te zAkya = bauddhamata jANavo., (3) duHkhethI praveza (nagnapaNuM vagere kaSTa ghaNuM hovAthI) ane sukhethI nirgama (aneSaNIya vastuno upabhoga kaSAyanI bahulatA vagere 25 asamaMjasapaNAnuM jJAna thavAthI tathA nagnapaNAdinI lajjAthI udvigna thayelAo te tIrthano sukhe tyAga kare che.) te digaMbara mata jANavo., (4) du:khethI praveza ane duHkhethI nirgama te jainamata jANavo Ama dravya ane bhAvatIrtha cAra prakAre jANavA. vadhu carcAthI saryuM. | 'tIrthakara' zabdano artha batAvI have "bhagavaMta' zabdano artha batAvatAM prathe 'bhaga' zabdano artha kare che, bhaga eTale samagrezvaryAdi. kahyuM che - samagrezvarya, rUpa, yaza, lakSmI, dharma 30 24. tIrthaM bhadanta ! tIrthaM tIrthaMkarastIrtham ?, gautama ! arhan tAvanniyamAttIrthakara: tIrthaM punaH caturvarNaH zramaNasaGgaH prathamagaNadharo vA / / 0mitItthaM / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 nA Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) "aizvaryasya samagrasya, rUpasya yazasaH shriyH| vasthA pratistha, kAM na phartAnA ?" tatazca samagraizvaryAdibhagayogAdbhagavanto'rhanta iti tAn bhagavataH / Aha-tIrthaMkarAnityanenaiva 'bhagavata' ityasya gatArthatvAt tIrthakRtAmuktalakSaNa bhagAvyabhicArAt nArtho'neneti, na, 5 nayamatAntarAvalambiparikalpitatIrthakaratiraskAraparatvAdasyeti, tathA ca na te'vikalabhagavantaH, tAn bhagavato, vanda iti kriyA sarvatra yojyA / tathA pare-zatravaH, te ca krodhAdyAH, AkramaNamAkramaH-parAjayaH taduccheda itiyAvat, pareSAmAkramaH parAkramaH, so'nuttara:-ananyasadRzo yeSAM te tathAvidhAH / Aha-ye khalu aizvaryAdibhagavantaH te'nuttaraparAkramA eva, tamantareNa vivakSitabhagayogAbhAvAt, tatazca 'anuttaraparAkramAn' ityetadatiricyate iti, atrocyate, anAdi10 zuddhaizvaryAdisamanvitaparamapuruSapratipAdanaparanayavAdanirAkaraNArthatvAd na doSaH, tathA cAnuttara ane prayatna A cha artho bhagasaMjJAthI (IMganA=saMjJA) oLakhAya che. 1" tethI samaaizvaryAdirUpa bhagano tIrthakarone yoga hovAthI bhagavAna tarIke kahevAya che. te bhagavaMtone "huM vaMdana karuM chuM." ema anvaya jANavo. zaMkA : tIrthakarone ja upara jaNAvelA bhaga niyamathI hoya ja eTale "tIrthakarone' AvuM 15 kahyA pachI 'bhagavaMtone' vizeSaNa mUkavAnI jarUra nathI. samAdhAna : A vizeSaNa prayojanavALuM ja che, kAraNa ke je eka nayarUpa anyamatanuM AlaMbana lenArAovaDe kalpita buddhAdi tIrthakaro che arthAt anyamatavALA loko buddhAdine tIrthakara mAne che. te tIrthakarono A vizeSaNa dvArA niSedha thAya che, kAraNa ke teo saMpUrNa bhagavALA nathI. jayAre ame to saMpUrNa bhagavALA tIrthakarone vaMdana karIe chIe. tathA "anuttaraparAkramavALA" 20 A zabdano artha karatAM jaNAve che ke para eTale zatruo. ane te zatruo tarIke krodhAdi jANavAM. AkramaNa eTale parAjaya athavA krodhAdino uccheda (jayAre eka ja zabdano spaSTa-spaSTatara artha karavo hoya tyAre te arthonA aMte "iti yAvata" zabda vaparAya che, je evuM sUcave che ke pUrve jeTalA artho che te mULa zabdanA ja che. jemake ahIM mULa zabda 'Akrama' che teno eka artha ryo "parAjaya', te ja mULa Akrama zabdano spaSTatara = vadhu spaSTa artha taduccheda, Ama eka 25 'Akrama' zabdanA ja be artho karI chelle 'iti yAvata' zabda lakhe.) bIjAo upara je Akrama te parAkrama. anuttaraparAkrama che jeonuM te anuttaraparAkramI arthAt anya lokoe na karyo hoya evo krodhAdino ghora parAjaya karanArA, te parAjaya karanArAne huM vaMdana karuM chuM. zaMkA : anuttaraparAkrama vinA aizvaryAdi bhaga prApta thatuM na hovAthI jeo bhagavaMta che teo AvA parAkramavALA hovAnA ja, tethI mAtra 'bhagavaMta' zabdathI ja A artha kahevAI jato 30 hovAthI 'anuttaraparAkramIvizeSaNa vyartha che. samAdhAna : A vizeSaNa vyartha nathI. je (naiyAyika vi.) nayavAda "anAdisiddha evA aizvaryAdithI yukta paramezvara che" evuM pratipAdana kare che, teonuM nirAkaraNa karavA mATe A vizeSaNa mUkela che. teono mata batAve che ke keTalAka lokovaDe anuttaraparAkrama vinA ja ra1. madhya + ofsaddhezao | Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amitajJAnI vigere vizeSaNonuM prayojana (ni. 80) cheka 17 parAkramatvamantareNaiva kaizcit hiraNyagarbhAdInAmanAdivivakSitabhagayogo'bhyupagamyata iti, uktaM ca "jJAnamapratighaM yasya, vairAgyaM ca jagatpateH / thaI raiva thaHza, siddha saMtuSTayam ?" ityAdi, akAtmavAdavyavacchedArthaM vA / amitaM-aparimitaM jJeyAnantatvAt kevalaM, amitaM jJAnaM essaamitymitjnyaaninH| Aha-ye'nuttaraparAkramAste'mitajJAnina eva niyamena, krodhAdiMparikSayottara- 5 kAlabhAvitvAd amitajJAnasyeti, ucyate, satyametat, kiM tu klezakSaye'pyamitajJAnAnabhyupagamapradhAnanayavAdanirAsArthatvAd upanyAsa iti, tathA cAhureke "sarvaM pazyatu vA mA vA, iSTamarthaM tu pazyatu / / ___ kITasaGghayAparijJAnaM, tasya na: kvopayujyate ? // 1 // ityAdi", svasiddhAntaprasiddhacchadmastha-vItarAgavyavacchedArthaM vA / tathA taranti sma bhavArNavamiti tIrNAstAn 10 tIrNAn tIrtvA ca bhavaughaM 'sugatigatigatAn' tatra sarvajJatvAtsarvadarzitvAcca nirupamasukhabhAginaH hiraNyagarbhAdi vyaktione anAdi vivakSita bhaga mAnelo che temanA matamAM kahyuM che ke, "je jagatpatine cAra vastu sahasiddha (anAdi) che, apratigha = nahIM haNAyeluM jJAna, vairAgya, aizvaryA ane dharma 1" AvA lokone ziSyo tIrthakara tarIke na mAne te mATe "anuttaraparAkramI' vizeSaNa mUkela che. athavA 'AtmA akartA che." evuM bolanArA (sAMkhyo)nuM khaMDana karavA mATe 15 A vizeSaNa che, arthAt Antarazatruono nAza karavArUpa kriyAno kartA AtmA che." evuM jaNAvavA A vizeSaNa che. 'aparimiyanANI' temAM ya anaMta hovAthI jJAna paNa anaMta che jeonuM te amitajJAnIone huM vaMdana karuM chuM. zaMkA : AvuM amitajJAna e krodhAdino kSaya thayA pachI pragaTa thatuM ja hovAthI 'anuttaraparAkramI' vizeSaNa dvArA ja amitajJAnI kahevAI ja jAya che to "amitajJAnI' vizeSaNa 20 zA mATe mUkyuM ? samAdhAna : tamArI vAta satya che chatAM paNa krodhAdiklezano kSaya thavA chatAM je bauddho ane mImAMsako amitajJAnane svIkAratAM nathI evA te nayavAdano nirAsa karavA A vizeSaNa mUkyuM che. bauddho kahe che ke, "sarva vastu jue ke na jue, iSTa sarvane juo (te ghaNuM che) tenuM kIDAonI saMkhyAonuM jJAna amane kyAM upayogI che. I/1" AvuM kahevA dvArA teo amitajJAnI 25 = sarvajJa mAnatAM nathI. athavA potAnA siddhAntamAM (jainasiddhAntamAM) prasiddha evA chabasthavItarAga (11-12mAM guNasthAnavALA)no vyavaccheda karavA A vizeSaNa che, arthAt arihaMto chasthavItarAga nathI, paNa sarvajJa che. tathA saMsArasamudrane je tarI gayA che te tIrNa che tevA saMsArasamudrane tarIne sugatigatine pAmelA tIrthakarone vAMdu chuM. temAM sugati tarIke sarvajJa ane sarvadarzI hovAthI nirUpamasukhane bhajanArA 30 siddho jANavA. teonI gati te sugatigati Avo artha karavAthI tiryaMca, nAraka, nara ane devanI + vikSayo ! Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) sugatayaH-siddhAH, teSAM gatiH sugatigatiH, anena tiryaMDnaranArakAmaragativyavacchedena paJcamImokSagatimAha, tAM gatAH-prAptAH tAn, anena cAvAptANimAdyaSTavidhaizvaryasvecchAvilasanazIlapuspatIrNatvapratipAdanaparanayavAdavyavacchedamAha, tathA ca kecidAhu: mAmaIBviSe praaizvarya kRtina: sA / modante sarvabhAvajJAstIrNAH paramadustaram // 1 // " ityAdi tathA siddheH tasyA eva su(gati)gateH panthAH siddhipathaH tasya pradhAnA dezakAH tadvIjabhUtasAmAyikAdipratipAdakatvAt pradezakAH, anena tvanavadyAne kasattvopakArakatIrthakaranAmakarmavipAkapariNAmavat tatsvarUpamevAha, tAn 'vande' abhivAdaye iti gAthArthaH // 80 // evaM tAvadavizeSeNa RSabhAdInAM maGgalArthaM vandanamuktaM, idAnIM AsannopakAritvAt 10 vartamAnatIrthAdhipateH akhilazrutajJAnArthapradarzakasya vardhamAnasvAmino vandanamAha vaMdAmi mahAbhAgaM, mahAmuNiM mahAyasaM mahAvIraM / amaranararAyamahiaM, titthayaramimassa titthassa // 81 // vyAkhyA-tatra vandAmItyAdi dIpakaM azeSottarapadAnuyAyi draSTavyaM / tatra bhAga:-acintyA zaktiH, mahAn bhAgo'syeti mahAbhAgaH taM, tathA manute manyate vA jagatastrikAlAvasthAmiti muniH 15 gati sivAyanI pAMcamI mokSagati e sugatigati tarIke prApta thAya che. te mokSa-gatine pAmelAone vAMdu chuM. "mokSagatine pAmelA vizeSaNa dvArA prApta karAyela che aNimAdi ATha prakAranuM aizvarya jenAvaDe tevA ane svecchAmujaba vicaravAnA svabhAvavALA puruSane je loko tIrNa tarIke kahe che teonuM khaMDana jaNAvela che. (kAraNa ke je tIrNa che te saMsAra choDIne mokSagatine pAme che, paNa svecchAmujaba saMsAramAM vicaratA nathI. A keTalAka lokonA mate to je tIrNa che te svecchAmujaba 20 vicare che) teonuM kahevuM che ke, "aNimAdi ATha prakAranAM aizvaryane pAmIne, sarvabhAvone jANanArA, paramadustarane tarelA sajjano sadA AnaMda pAme che. lo" tathA siddhinA arthAt te ja sugatirUpa mokSanA paMthonA = mArganA arthAtu mokSamArganA pradhAna dezaka A tIrthakaro che, kAraNa ke mokSanA kAraNabhUta sAmAyikAdinA teo pratipAdaka che. A pradezakone huM vAMdu chuM. A vizeSaNa dvArA niravadya rIte anekajIvone upakAraka evA tIrthakara nAmakarmanA vipAkodayavALuM temanuM svarUpa 25 jaNAvavAmAM AvyuM che. AvA vizeSaNothI yukta evA tIrthakarone huM vaMdana karuM chuM." li8ll avataraNikA : A pramANe sAmAnyathI RSabhAdi-tIrthakarone maMgala mATe vaMdana karyuM. have AsanopakArI hovAthI vartamAna tIrthAdhipati ane sakalazAstrArthonA dezaka evA vardhamAnasvAmIne vaMdana kare che ? gAthArtha : mahAprabhAvavALA, mahAmuni, mahAyazavALA, indra ane cakravartIthI pUjita ane 30 A tIrthane pravartAvanArA evA zrI mahAvIra svAmIne huM vaMdana karuM chuM. TIkArtha: mULa gAthAnI zarUAtamAM rahela 'vaMdAmi' pada e pAchaLa rahelA mahAbhAga, mahAmuni vagere badhA padone anusaranAruM jANavuM, arthAta mahAbhAgane vaMdana karuM chuM. mahAmunine vaMdana karuM chuM." * jarA Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtrakArAdine maMgalArthe vaMdana (ni. 81-82) "ka 179 sarvajJatvAt, mahA~zcAsau munizca mahAmuniH taM, trailokyavyApitvAt mahadyazo'syeti mahAyazAH taM, - 'mahAvIraM' ityabhidhAnaM, athavA 'zUra vIra vikrAntau' iti kaSAyAdizatrujayAnmahAvikrAnto mahAvIraH, atyantAnuraktakevalAmalazriyA virAjata iti vA vIraH, uktaM ca "vidArayati yatkarma, tapasA ca virAjate / tapovIryeA yujI, tamAra ti mRta: //?" amarAzca narAzca amaranarAsteSAM rAjAnaH indracakravartiprabhRtayaH tairmahita:-pUjitaH taM, tIrthakaraM 'asya' vartamAnakAlAvasthAyinaH tIrthasya iti gAthArthaH // 81 // evaM tAvadarthavakturmaGgalArthaM vandanamabhihitaM, idAnIM sUtrakartRprabhRtInAmapi pUjyatvAt vandanamAhaikkArasavi gaNahare pavAyae pavayaNassa vaMdAmi / 10 * savvaM gaNaharavaMsaM vAyagavaMsaM pavayaNaM ca // 82 // vyAkhyA-'ekAdaza' iti saMkhyAvAcakaH zabdaH, apiH samuccaye, anuttarajJAnadarzanAdidharmagaNaM dhArayantIti gaNadharAstAn, prakarSeNa pradhAnA Adau vA vAcakAH pravAcakAH tAn, kasya ?ema sarva pado sAthe kriyApada joDavuM. have dareka vizeSaNonA artha batAve che temAM, bhAga eTale acijyazakti. mahAna che bhAga jene te mahAbhAga, arthAt mahAprabhAvazALIne, sarvajJa hovAthI je 15, jagatanI bhUta-bhAvi-vartamAna traNa kALanI avasthAne jANe che te munimahAna evA je muni te mahAmuni temane, trilokamAM vyApI hovAthI moTo yaza che jeone te mahAyazavALAne, "mahAvIra' e nAma che. athavA zUra, vIr dhAtu vikrAntinA arthamAM = parAkramanA arthamAM hovAthI kaSAyAdizatruno jaya karela hovAthI mahAvikrAntavALA mahAvIra athavA atyaMta anurAgI (arthAt dareke dareka jJayA padArthomAM vyApta evI) kevaLarUpI nirmala lakSmIvaDe zobhatA hovAthI vIra (ne huM vaMdana karuM chuM) 20 kahyuM che "je kAraNathI karmono nAza kare che ane tapathI zobhe che tathA tArUpI vIryavaDe jeo yukta che te kAraNathI teo "vIra' e pramANe kahevAya che." tathA devonA rAjA evA indra ane manuSyonA rAjA evA cakravartI vagerevaDe pUjAyelA temane (huM vaMdana karuM chuM.) tathA vartamAnakALamAM pravartata tIrthane karanArA evA tIrthakarane (mahAvIrane) huM vaMdana karuM chuM. 81ii. avataraNikA : A pramANe arthanA vaktAne maMgala mATe vaMdana karI have sUtrakAra vigere 25 paNa pUjaya hovAthI vaMdana kare che ? gAthArtha : Agama kahenArA evA agiyAra gaNadharone, sarva gaNadharavaMzane, upAdhyAyavaMzane ane pravacanane huM vaMdana karuM chuM. TIkArtha : 'agiyAra' e saMkhyAvAcaka zabda che. 'pa:' zabda samuccaya karavAnA arthamAM che. (AgaLa tIrthakarone vaMdana karyA, tenI sAthe samuccaya karavo) anuttara jJAna-darzana-cAritrAdi 30 dharmasamUhane = gaNane dhAraNa kare te gaNadhara-teone, tathA AgamanA prakarSathI vAcako athavA pradhAna vAcako athavA (A tIrthamAM thayelAM) sauthI pahelA vAcakone huM vaMdana karuM chuM. A mULa + nanyAnura0 | Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) 'pravacanasya' Amaghetvartha:, ji ?-vaMmi, vRM tAvamUtadharavandranuM, tathA 'sarva' niravazeSa, gaLadharA:-AcAryAstamAM vaMza:-pravAhaE, tathA vAvA-3pAdhyAya teSAM vaMzasta, tathA 'pravacana =' AgamaM ca, vanda iti yogaH / Aha-iha vaMzadvayasya pravacanasya ca kathaM vandyateti, ucyate, yathA arthavaktA arhan vandyaH, sUtravaktArazca gaNadharAH, evaM yairidamarthasUtrarUpaM pravacanaM AcAryopAdhyAyairAnItaM, 5 tadvaMzo'pyAnayanadvAreNopakAritvAt vandya eveti, pravacanaM tu sAkSAdvattyaivopakAritvAdeva vandyamiti thArtha: 5825 10 15 20 idAnIM prakRtamupadarzayannAha 30 - te vaMdiUNa sirasA atthapuhuttassa tehi kahiyassa / suyamANassa bhagavao nijjutti kittaissAmi // 83 // vyAdhyA-- tAn'anantaron tIrthajAvIn 'vandriA' praLamya 'zirasA' uttamAIna, kim ?-niryuktiM kIrttayiSye, kasya ? - ' arthapRthaktvasya' tatra zrutAbhidheyo'rthaH tasmAt sUtraM pRthak tadbhAvaH pRthaktvaM ca arthazca pRthaktvaM ceti ekavadbhAvaH, arthena vA pRthu arthapRthu tadbhAvaH gaNadharone vaMdana karyuM. have paraMparAne vaMdana kare che. sarva gaNadharonI AcAryonI paraMparAne, upAdhyAyonI paraMparAne ane Agamone vaMdana karuM chuM. zaMkA : AcAryo ane upAdhyAyanI paraMparAne ane Agamane zA mATe vaMdana karyA ? samAdhAna H jema arthanA vaktA evA arihaMto ane sUtranA vaktA evA gaNadharo vanda che, tema jeovaDe sUtra-artharUpa pravacana ApaNA sudhI lavAyuM te AcArya--upAdhyAyorUpa vaza paNa pravacanane ApaNA sudhI lAvavA dvArA upakArI hovAthI vattva ja che. tathA pravacana to sAkSAt upakArI hovAthI ja vattva che. 825 avataraNikA : have prakRta viSayane batAve che - gAthArtha : te tIrthaMkara gaNadharone mastakavaDe namaskAra karIne teovaDe kahevAyelA sUtra-artharUpa bhagavAna zrutajJAnanI niyuktinuM pratipAdana karIza. TIkArtha : te pUrve kahelA tIrthaMkarAdione mastakavaDe namaskAra karIne zuM karIza ? te kahe che-niryuktinuM kIrtana karIza. konI niryuktinuM ? te kahe che -arthapRthaktvanI, arthAt 25 arthapRthaktvarUpa zrutajJAnanI niryuktine kahIza ema anvaya joDavo.) temAM artha eTale zrutamAM kahevA yogya padArtha, tenAthI pRthak = juduM te arthapRthak arthAt sUtra, teno je bhAva te pRthaktva. (ahIM prAkRta hovAthI 'tva' lagADatA pRthaktva zabda banyo. mATe pRtha zabdathI sUtrapaNuM nahIM paNa sUtra ja jANavuM) artha ane pRthano ekavadbhAva = samAhAra na karavo. = bhAvArtha = arthapRthak padamAM artha zabdathI artha grahaNa karavo ane pRtha zabdathI arthathI juduM evuM sUtra grahaNa karavuM tethI artha ane sUtrarUpa zrutajJAna ema artha karavo) athavA arthavaDe pRthu eTale arthathI vizAla, teno bhAva te arthapRthutva. arthapRthutva e zrutanuM ja vizeSaNa 26. tadeva pRthaktvamiti vize0 malayagirIyAyAM ca / vande / Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 AvazyakAdi amuka cokkasa graMthonI niyuktinI pratijJA (ni. 84-86) ke 181 arthapRthutvaM zrutavizeSaNameva tasya, 'taiH' tIrthakaragaNadharAdibhiH 'kathitasya' pratipAditasya, kasya ?-zrutajJAnasya bhagavataH, svarUpAbhidhAnametat, sUtrArthayoH parasparaM niryojanaM niyuktiH tAM 'kIrtayiSye' pratipAdayiSye iti gAthArthaH / / 83 // AhakimazeSazrutajJAnasya ?, na, kiM tarhi ?, zrutavizeSANAmAvazyakAdInAmiti, ata evAha Avassagassa dasakAliassa taha uttarajjhamAyAre / sUyagaDe nijjuttiM vucchAmi tahA dasANaM ca // 84 // kappassa ya nijjuttiM vavahArasseva paramaNiuNassa / sUriapaNNattIe vucchaM isibhAsiANaM ca // 85 // etesiM nijjuttiM vucchAmi ahaM jiNovaeseNaM / AharaNaheukAraNapayanivahamiNaM samAseNaM // 86 / / AsA gamanikA-Avazyakasya dazavaikAlikasya tathottarAdhyayanAcArayoH smudaayjANavuM. (ahIM paNa prAkRta hovAthI teno bhAva eTale te rUpa bhAva evo artha karavo jethI arthaprabhutva zabdano arthathI vizAla evuM zrutajJAna evo artha prApta thaze.) te tIrthakara-gaNadharovaDe pratipAdana karela zrutajJAnanI, A zrutajJAna kevuM che? to ke bhagavAna evA zrutajJAnanI, ahIM 15 " 'bhagavA" vizeSaNa zrutajJAnanuM svarUpa batAvavA mATe che. (arthAt abhagavAna evA zrutano vyavaccheda nathI, badhuM ja zruta bhagavAna che.) AvA zrutajJAnanI niyuktine kahIza. niyukti eTale sUtra ane arthanuM saMmilana arthAt "A sUtrano A artha che.' e rIte te te suranA te te artho kahevA te. (gAthAno anvaya A pramANe - te tIrthakarone mastaka vaDe namaskAra karI, teo vaDe kahevAyelA sUtra ane artha rUpa evA athavA arthathI vizAla 20 evA zrutajJAnanI niyuktine huM kahIza.) avataraNikA : zaMkA-saMpUrNa zrutajJAnanI niyuktine jaNAvazo ke amukanI ? samAdhAna : saMpUrNa zrutajJAnanI nahIM paraMtu AvazyakAdi amuka cokkasa zrutajJAnanI ja niryuktine jaNAvIza. te jaNAve che ? gAthArtha : Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga, sUyagaDAMga ane 25 dazAzrutaskaMdhanI niyuktine kahIza. gAthArtha : kalpa, paramanipuNa evo vyavahAra, sUryaprApti ane RSibhASitonI niryuktine kahIza. gAthArtha : jinopadezAnusAre huM A zrutavizeSonI daSTAMta, hetu ane kAraNonA padonA samUhavALI niyuktine saMkSepathI jaNAvIza. TIkArtha : Avazyaka, dazavaikAlika, uttarAdhyayana, AcArAMga, sUyagaDAMga ane dazAzrutaskandhanI niyuktine kahIza. ahIM mULagAthAmAM 'uttarAdhya' zabda che tenAthI uttarAdhyayana Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) zabdAnAmavayave vRttidarzanAd yathA bhImasenaH sena iti uttarAdhya iti uttarAdhyayanamavaseyaM, athavA'dhyayanamadhyAyaH, uttarAdhyAyAcArayoH, sUtrakRtaviSayAM niryuktiM vakSye, tathA dazAnAM ca saMbandhinImiti gAthArthaH // 84 // tathA kalpasya ca niyukti vyavahArasya ca paramanipuNasya tatra paramagrahaNaM mokSAGgatvAt 5 nipuNagrahaNaM tvavyaMsakatvAt, tathA ca na manvAdipraNItavyavahAravadvyaMsako'yaM, "saccapaiNNA khu vavahArA" iti vacanAt, tathA sUryaprajJapteH vakSye, RSibhASitAnAM ca devendrastavAdInAM niryukti, kriyAbhidhAnaM cAnekazaH granthAntaraviSayatvAt samAsavyAsarUpatvAcca zAstrArambhasya aduSTameveti thArtha: II,I 'eteSAM zrutavizeSANAM niryuktiM vakSye ahaM jinopadezena, na tu svamanISikayaiva, 10 AharaNahetukAraNapadanivahAM etAM samAsena, tatra sAdhyasAdhanAnvayavyatirekapradarzanamAharaNaM dRSTAnta itiyAvat sAdhyadharmAnvaya-vyatirekalakSaNo hetuH hetumullaGghya prathamaM dRSTAntAbhidhAnaM nyAyapradarzanArthaMkvaciddhetumanabhidhAya dRSTAnta evocyate iti, yathA gatipariNAmapariNatAnAM jIvapudgalAnAM yu , samajavAnuM che. kAraNa ke samudAya zabda tenA avayavamAM rahe che. jemake "bhImasena' e samudAya zabda 'sena' evA tenA avayavamAM rahe che, arthAt 'sena zabdathI jema 'bhImasena' 15 saMpUrNazabda grahaNa thAya che tema 'uttarAdhya' zabdathI uttarAdhyayana zabda grahaNa karavo athavA 'uttarAdhyAya'zabdanA 'adhyAya' zabdathI adhyayana jANavuM jethI 'uttarAdhyayana' zabda taiyAra 414. 112811 " tathA kalpa = bRhatkalpa, paramanipuNa evo vyavahAra, temAM vyavahAra e mokSanuM kAraNa hovAthI '52ma' zabdanuM grahaNa karela che. ane 'vyavahAra e satyapratijJAvALuM che.'' evuM vacana 20 hovAthI bIjA manu vagere dvArA banAvela vyavahAranI jema ThaganAra na hovAthI nipuNa zabda grahaNa karela che. tathA sUryaprajJapti ane devendrastavAdi RSibhASitonI niyuktine kahIza. zaMkA : uparokta gAthA ane A gAthAmAM 'niryuktine kahIza' e pramANe kriyApada zA mATe vAraMvAra batAvela che ? samAdhAna H Avazyaka, dazavaikAlikAdi judA judA graMtho hovAthI kriyApada paNa vAraMvAra 25 joDela che tathA zAstrano AraMbha saMkSepa ane vistAra ema ubhayarUpa hoya che mATe ahIM (vistAra hovA chatAM eTale ke 'niryuktine kahIza' ema vAraMvAra kahevA chatAM) koI doSa nathI. 185 huM potAnI buddhithI nahIM paraMtu jinezvaronA upadeza pramANe uparokta graMthonI AharaNa, hetu ane kAraNothI yukta evI niryuktine kahIza. temAM AharaNa eTale evA dRSTAMto ke 30 jemAM sAdhya ane sAdhanano anvaya-vyatireka batAvavAmAM Ave che. tathA 'sAdhya hoya to ja je hoya ane sAdhyAbhAve je na ja hoya' A pramANe sAdhyadharmanI sAthe anvaya-vyatireka e hetu jANavo. ahIM prathama hetune badale daSTAnta batAvyuM te e mATe ke vicat hetune choDI sIdhuM dRSTAnta ja batAvAya, jemake gatiparimANamAM pariNata evA jIva ane pudgalonI Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikaniyuktinuM kathana (ni. 87) ka 183 dharmAstiMkAyaH, matsyAdInAM salilavat, tathA kvaciddhetureva kevalo'bhidhIyate, na dRSTAntaH, yathA . madIyo'yamazvaH viziSTacihnopalabdhyanyathAnupapatteH, tathA cAbhyadhAyi niyuktikAreNa "jiNavayaNaM siddhaM ceva bhaNNaI katthavI udAharaNaM / Asajja u soyAraM heUvi kahaMciya bhaNejjA // 1 // " ityaadi| kAraNamupapattimAtra, yathA nirupamasukhaH siddhaH, jJAnAnAbAdhaprakarSAt, nAtra AvidvadaGga- 5 nAdilokapratItaH sAdhyasAdhanadharmAnugato dRSTAnto'sti, 'tatrAharaNArthAbhidhAyakaM padamAharaNapadaM, evamanyatrApi bhAvanIyaM / AharaNaM ca hetuzca kAraNaM ca AharaNahetukAraNAni teSAM padAni AharaNahetukAraNapadAni teSAM nivahaH-saMghAto yasyAM niryuktau sA tathAvidhA tAM 'etAM' vakSyamANalakSaNAM athavA prastutAM 'samAsena' saMkSepeNeti vyAkhyAtaM gAthAtrayamiti // 86 // tatra 'yathoddezastathA nirdeza' iti nyAyAt AdAvadhikRtA''vazyakAdyAdhyayanasAmAyi- 10 kAkhyopodghAtaniyuktimabhidhitsurAha sAmAiyanijjuttiM vucchaM uvaesiyaM gurujaNeNaM / AyariyaparaMparaeNa AgayaM ANupuvvIe // 87 // gati mATe sahAyaka dharmAstikAya che. daSTAnta tarIke mAchalIone gatisahAyaka pANI hoya che. ahIM mAtra daSTAnta ja batAvyuM paNa hatuM nahIM. ema kvacit hetu ja batAvAya che, jemake 15. A mAro ghoDo che kAraNa ke mArA ghoDA sivAya AvI viziSTa cinhonI upalabdhi (prApti) yAya nahIM. Ama ahIM mAtra hetu ja batAvyo che paNa dRSTAMta nahIM. Ama ko'ka sthaLe hetu to ko'ka sthaLe daSTAMta batAvAya che evuM jaNAvavA hetune choDI prathama dRSTAMta grahaNa karela che. niryuktikAre paNa kahyuM che "jo ke jinavacana to siddha ja che chatAM zrotAne AzrayI kyAMka udAharaNa to kyAMka hetu kahevAya che |1||'' tathA kAraNa eTale yuktimAna. jema ke 20 siddha nirupamasukhavALA che, kAraNa ke jJAna ane anAbAdhano prakarSa che. A eka yuktimAtra ja che kAraNa ke (vidvAnathI mAMDIne strIo sudhI) sarvajana prasiddha koI dRSTAnta nathI. haraNa arthane jaNAvanArA zabdo AharaNapada, hetu arthane jaNAvanArA zabdo te hetupada ane kAraNa arthane jaNAvanArA je zabdo te kAraNapada, tethI AharaNa, heta ane kAraNonA padono samaha che jemAM te AharaNa-ota-kAraNavALI niryaktine saMkSepathI kahIza. I8dI 25 avataraNikA : 'thozastathA nirdeza:' arthAt je rIte nirUpaNa karavAnI pratijJA karI che, te rIte ja nirUpaNa karavuM joIe.' e nyAye gAthA naM. 84mAM batAvela krama pramANe prathama adhikRta AvazyakanA sAmAyikanAmanA adhyayananI upodaghAtaniryuktine kahevAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : AcAryonI paraMparAvaDe krame karIne AvelI, gurujanovaDe upadezAyelI 30 sAmAyikaniryuktine huM kahIza. 27. jinavacanaM siddhameva bhaNyate kutrApi udAharaNam / AsAdya tu zrotAraM hetumapi kvacid bhaNet AzA * divi I tathA tatrodrAI + ghadhyayana | Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vyAvyA--sAmAyiLasya niyaMtti: sAmAyiniyuktti: tAM 'vakSya' amidhArye, 35saamiipyen dezitA upadezitA tAM, kena ? - ' gurujanena' tIrthakaragaNadharalakSaNena, punarupadezanakAlAdArabhya AcAryapAramparyeNa AgatAM, sa ca paramparako dvidhAdravyato bhAvatazca, dravyaparamparaka iSTakAnAM puruSapAramparyeNAnayanaM, atra cAsaMmohArthaM kathAnakaM gAthAvivaraNasamAptau vakSyAmaH, 5 bhAvaparamparakastviyameva upodghAtaniryuktirevai AcAryapAramparyeNAgateti katham ?, 184 'AnupUrvyA' paripATyA jambUsvAminaH prabhavenAnItA, tato'pi zayyambhavAdibhiriti, athavA AcAryapAramparyeNa AgatAM svagurubhirupadezitAmiti / Aha-- dravyasya iSTakAlakSaNasya yuktaM pAramparyeNa AgamanaM, bhAvasya tu zrutaparyAyatvAt vastvantarasaMkramaNAbhAvAt pAramparyeNAgamanAnupapattiriti, na ca tadvIjabhUtasya arhadraNadharazabdasyAgamanamasti, tasya zrutyanantaramevoparamAditi, 10 atrocyate, upacArAdadoSaH, yathA kArSApaNAd ghRtamAgataM ghaTAdibhyo vA rUpAdivijJAnamiti / TIkArtha : sAmAyikanI niryuktine huM kahIza ke je niryukti tIrthaMkara-gaNadhararUpa gurUjana vaDe upadezAyelI che. vaLI tyArathI laIne AcAryanI paraMcarAvaDe AvelI che. te paraMparA be prakAre che. 1. dravyathI 2. bhAvathI. temAM IMTone puruSanI paraMparAvaDe lAvavI e dravyaparaMparA che. tenuM kathAnaka gAthAnA vivaraNanI samAptie batAvIzuM. AcAryanI paraMparAvaDe AvelI 15 A upodghAtaniyukti ja bhAvaparaMparA che. te paraMparAvaDe kevI rIte AvelI che ? uttara kramazaH arthAt jaMbusvAmI pAsethI prabhavasvAmI pAse, temanI pAsethI zayabhavasUri pAse ema kramazaH ahIM sudhI AvelI athavA AcAryanI paraMparAvaDe AvelI ane potAnA guruvaDe kahevAyelI niryuktine kahIza. zaMkA : IMTAdi dravyo paraMparAvaDe lAvI zakAya e barAbara che. jyAre bhAva e zrutano 20 paryAya hovAthI teno anya vastumAM saMkrama thavo zakya na hovAthI paraMparAvaDe Avela che evuM kevI rIte kahevAya ? arthAt bhAvAtmaka vastu 5raM5rAvaDe lAvI zakAya nahIM. vaLI arihaMtovaDe kahevAyelA arthonA kAraNabhUta evA arihaMta-gaNadharonA zabdo to sAMbhaLyA pachI aTakI jatA = nAza thatAM hovAthI bhAvanA kAraNabhUta zabdonuM Agamana paNa zakya ja nathI. samAdhAna : ahIM upacAra karelo hovAthI koI doSa nathI. Azaya e che ke jema 25 laukikavyavahAramAM paisA ApIne ghI lAvyo hoya tyAre 'rUpiyAmAMthI ghI lAveluM che' evuM bolAya che. jo ke rUpiyAmAMthI ghI pragaTa thatuM nathI chatAM ghInI prAptimAM paisA kAraNa hovAthI upacArathI Avo vyavahAra thAya che athavA "ghaTAdithI rUpAdinuM jJAna thayuM." ahIM paNa ghaTamAMthI rUpanuM jJAna pragaTa thayuM na hovA chatAM rUpanA jJAnamAM ghaTa kAraNa hovAthI upacArathI Avo vyavahAra thAya che, tema ahIM prakRtamAM paNa A niryuktinA AgamanamAM 30 AcAryonI paraMparA ja kAraNa hovAthI upacArathI bolAya che ke AcAryo pAsethI AvelI che. ahIM 'Agata' zabdano artha gatirUpa kriyA karavAno nathI paNa bodha=jJAna artha karavAno * naivam ( vit) | + 04zeSa: / Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaparaMparAmAM deSTAnta (ni. 87) 185 evamiyamAcAryapAramparyahetutvAt tata Agatetyucyate, AgatevAgatA, bodhavacanazcAyamAgatazabdo na 'gami kriyAvacana iti, alaM vistareNa / daivvaparaMparae imaM udAharaNaM-sAkeyaM NagaraM, tassa uttarapuracchime disibhAge surappie nAma jakkhAyayaNe, so ya surappio jakkho sannihiyapADihero, so varise varise cittijjai, maho ya se paramo kIrai, so ya cittio samANo taM ceva cittakaraM mArei, aha na cittijjai tao jaNamAriM 5 karei, tato cittagarA savve palAiumAraddhA, pacchA raNNA NAyaM, jadi savve palAyaMti, to esa jakkho acittijjato amha vahAe bhavissai, teNaM cittagarA ekkasaMkalitabaddhA pADuhuehiM kayA, tesi NAmAiM pattae lihiUNa ghaDae chUDhANi, tato varise varise jassa NAmaM uTThAti, teNa citteyavvo, evaM kAlo vaccati / / che arthAt AcAryo pAsethI AvelI che eTale AcAryo pAsethI jJAna prApta thayuM che, vadhu 10. vistArathI saryuM. prakRta vAta karIe temAM dravyaparaMparAmAM eka udAharaNa batAve che. dravyaparaMparA upara citrakAraputranuM dRSTAnta sAketa nAmanA nagaranA IzAnakhUNAmAM surapriya nAmanuM yakSAyatana (yakSanuM maMdira) hatuM. teno surapriya nAmano yakSa sannihita-prAtihAryavALo arthAt hAjarAhajura hato athavA loko upara teno prabhAva hato. te yakSa dara varSe te gAmanA citrakAra pAse potAnuM citra 15 dorAvato, ane tyAre moTo mahotsava karavAmAM Avato. potAnuM citra doranAra citrakArane citra doryA pachI yakSa mArI nAMkhato hato. jo koI citrakAra citra doravAnI nA pADe to te yakSa te citrakAra sahita prajA upara upadrava karato. tethI te gAmamAM jeTalA citrakAra hatA te sarve te gAma choDI bhAgavA maMDyA. bIjI bAju rAjAe jANyuM ke jo badhA citrakAra bhAgI jaze to A yakSanuM citra na 20 thavAthI te yakSa ApaNA vadha mATe thaze arthAt ApaNane mArI nAkhaze. Ama vicArI rAjAe badhA citrakArone bheTaNA ApavA dvArA potAnA kabajAmAM karI lIdhA ane te badhAnA nAmonI ciThThI banAvI eka ghaTamAM nAMkhI ane dara varSe ciThThI kADhe, temAM jenuM nAma AvatuM te citrakAra yakSanuM citra dorato. Ama keTaloka kALa pasAra thAya che. 28. dravyaparamparake idamudAharaNam-sAketa nagaraM, tasya uttarapaurastye (IzAnakoNe) digbhAge surapriyaM 25 nAma yakSAyatanaM, sa ca surapriyo yakSaH (pratimArUpa: ) sannihitaprAtihAryaH, sa varSe varSe citryate, mahazca tasya paramaH kriyate, sa ca citrita: san tameva citrakaraM mArayati, atha na citryate tadA janamAriM karoti, tatazcitrakarAH sarve palAyitumArabdhAH, pazcAdrAjJA jJAtaM, yadi sarve palAyiSyante tarhi eSa yakSo'citryamANa: asmAkaM vadhAya bhaviSyati, tena citrakarA ekazrRGkhalAbaddhA pratibhUkaiH (pAritoSikaiH) kRtAH, teSAM nAmAni patrake likhitvA ghaTe kSiptAni, tato varSe varSe yasya nAma uttiSThate, tena citrayitavyaH, evaM kAlo 30 chati tio | * pAduTiMvo + ofhaM sarvofiA Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazya niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) aNNA kayAI kosaMbIo cittagaradArao gharAo palAio tatthAgao sikkhago, so bhamaMto sAke tassa cittagarassa gharaM allINo, sovi egaputtago therIputto, so se taissa mitto jAto, evaM tassa tattha acchaMtassa aha taMmi varise tassa therIputtassa vArao jAto, pacchA sA therI bahuppagAraM ruvati, taM ruvamANIM therIM daTThUNa kosaMbako bhaNati - kiM ammo ! rudasi ?, tAe sihaM, 5 so bhaNati - mA ruyaha, ahaM eyaM jakkhaM cittissAmi, tAhe sAM bhaNati - tumaM me putto kiM na bhavasi ?, tovi ahaM cittemi, acchaha tubbhe asogAo, tato chuTTabhattaM kAUNa ahataM vatthajualaM parihittA aTTaguNAe pattIe muhaM baMdhiUNa cokkheNa ya patteNa (payatteNa) suibhUeNa NavaehiM kalasahi NhANettA NavaehiM kuccaehiM NavaehiM mallasaMpuDehiM allesehiM vaNNehiM ca citteUNa pAvaDa bhAi - khamaha jaM mae avaddhaM ti ?, tato tuTTho jakkho bhaNati - varehi varaM, so bhaNati 186 10 ekavAra kozAMbI nagarInA citrakArano putra koIka kAraNasara gharamAMthI bhAgI citra doravAnI kaLAne zikhavA sAketa nagaramAM Avyo. tyAM sAketaka nAmanA citrakAranA gharamAM Azraya lIdho. A sAketaka potAnA putra ane teI vRddhamAtA sAthe zAMtithI gharamAM raheto hato. tyAM rahelo dhIre dhIre A citrakAraputra sAketakano mitra banI gayo. have banyuM evu ke te varSe A vRddhamAtAnA putra sAketakano yakSanuM citra doravA mATeno vAro Avyo. A 15 sAMbhaLI tenI mAtA khUba ja rudana kare che. raDatI te vRddhAne joI citrakAraputra vRddhAne kahe che "mAtA ! tu zA mATe rahe che ?" tyAre mAtAo saghaNI vAta durI citrahAraputra : 'mAtA ! tuM raDe nahIM. A yakSanuM citra huM dorIza.' tyAre mAtAe kahyuM, 'zuM tuM mAro putra nathI ?' citrahAraputrakhe 'dhuM chatAM mAtA ! huM chorIza tuM raDavAnuM baMdha 42, ne zAMta thA.' tyAra pachI chaThThanuM paccakkhANa karI akSata vastrayugalane dhAraNa karI, ATha paDavALA 20 vasavarDa potAnA mukhane bAMdhI cokhkhA prayatnavaDe pavitra thaIne navA kalazovaDe pratimAno prakSAla karIne, navI pIMchIo, navA mallasaMpuTo (raMga bharavAnA sAdhano), ane vrajalepAdi kudravyonA prakSepathI rahita evA varSovaDe yakSanuM citra dorI yakSanA pagamAM paDelo te citrakAraputra kahe che "he yakSarAja ! mArAvaDe je koI aparAdha thayo hoya tenI mane kSamA Apo.' 29. anyadA kadAcit kauzAmbIka: citrakaradArakaH gRhAt palAyitaH tatrAgataH zikSakaH ( zikSituM ), 25 sa bhrAmyan sAketakasya citrakarasya gRhamAlInaH so'pi ekaputrakaH sthavirAputraH, so'tha tasya mitraM jAtaH, evaM tasmiMstiSThati atha tasminvarSe tasya sthavirAputrasya vArako jAtaH, pazcAt sA sthavirA bahuprakAraM roditi, tAM rudatIM dRSTvA sthavirAM kauzAmbIko bhaNati - kimamba ! rodiSi ? tayA ziSTa ( vRttAntaM ), sa bhaNatimA rudihi, ahametaM yakSaM citrayiSyAmi, tadA sA bhaNati -tvaM me putraH kiM nAsi ?, tathApi ahaM citrayAmi, tiSThatha yUyamazokAH, tataH SaSThabhaktaM kRtvA'hataM vastrayugalaM paridhAyASTaguNayA vastrikayA mukhaM baddhvA cokSeNa 30 prayatnena zucIbhUtena navaiH kalazaiH strapayitvA navaiH kUrcakaiH navairmallakasaMpuTaiH azleSairvarNaizca citrayitvA pAdapatito bhaNati - kSamasva yanmayA'parAddhamiti, tatastuSTo yakSo bhaNati - vRNuSva varaM, sa bhaNati+ sAgeyagassa / x nAstIdam / + muhapottIe / mallayasaM0 / allessehiM. + cittio citte0 / * Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaparaMparAmAM dekhAtta (ni. 87) 187 eyaM ceva mamaM varaM dehi, mA loga mAreha, bhaNati-etaM tAva Thitameva, jaM tumaM na mArio, evaM aNNevi na mAremi, aNNaM bhaNa, jassa egadesamavi pAsemi dupayassa vA cauppayassa vA apayassa vA tassa tadANurUvaM rUvaM Nivvattemi, evaM houtti diNNo varo, tato so laddhavaro raNNA sakkArito samANo gao kosaMbI NayariM, tattha ya sayANio nAma rAyA, so aNNayA kayAI suhAsaNagao dUaM pucchai-kiM mama Natthi ? jaM aNNarAINa atthi, teNa bhaNiaM-cittasabhA 5 Natthi, maNasA devANaM 'vAyAe patthivANaM, takkhaNamettameva ANattA cittagarA, tehiM sabhAovAsA vibhaittA pacittitA, tassa varadiNNagassa jo raNNo aMtepurakiDDApadeso so diNNo, teNaM tattha tadANuruvesu Nimmiesu kadAi migAvatIe jAlakiDDagaMtareNa pAdaMguTTao diTTho, uvamANeNa NAyaM jahA migAvatI esatti, teNa pAdaMguTThagANusAreNa devIe rUvaM Nivvatti, - saMpUrNavidhi yukta anuSThAnAdithI yakSa prasanna thayo ne kahyuM "tuM varadAna mAMga." teNe kahyuM 10 : "he yakSarAja ! mane e ja vara Apo ke tame lokone mAravAnuM baMdha karo." yakSe tenI vAta mAnya rAkhIne kahyuM, "e to nakkI thaI ja gayuM che ke jema meM tane na mAryo tema have anyone 59 / bhArI nAhI. pI 77 hoya to De." ziraputro |, "dvi56, yatuSpa 3 apada koIpaNa hoya jenA zarIrano ekadeza paNa huM jovuM, tenuM saMpUrNa rUpa huM citrI zakuM evuM 124Ana bhane mApo.' yakSe. "se prabhArI thAno" me 124Ana mApyu. 25%ne saghaNI vAta 52 15 paDatA te citrakAraputranuM sanmAna karyuM. tyArabAda te citrakAraputre tyAMthI vidAya laI potAnI kosAMbI nagarImAM Avyo. tyAM zatAnIka rAjA rAjaya karato hato. ekavAra zAMtithI beThelA teNe hUtane pU7yuM, "me te bhArI pAse. zuM nathI ? 3 anya 2%Amo pAse. Doya ?" hte hyu " rAjan ! tamArI pAse citrasabhA nathI." rAjAe tarata ja citrakArone AjJA ApI. kahyuM che "vone bhanatha. Aryana siddhi cha bhane 204mone vAyAthI." arthAt yo viyAre bhane 20% bole 20 ke tarata kAma thAya. citrakAroe citra doravAnA sthAno paraspara vaheMcI daI citro doravAnuM cAlu - karyuM. temAM citrakAra putrane rAjAno je aMtaHpuranI krIDAno bhAga hato te ApavAmAM Avyo hato. tyAM te pradezane anurUpa citro doratA doratA eka divasa tenI najara jALIonA chidromAMthI mRgAvatInA paganA aMguThA upara paDI. anumAnavaDe teNe jANI lIdhuM ke "A mRgAvatI che." potAne maLela varadAnanA prabhAve paganA aMguThAnusAre devInuM rUpa citrakAraputrae citaryuM. jyAre 25 30. etameva mama varaM dehi, mA lokaM mAraya (mImaraH) iti, bhaNati-etattAvasthitameva, yanna tvaM mAritaH, evamanyAnapi na mArayiSyAmi, anyadbhaNa, (sa bhaNati- )yasya ekamapi dezaM pazyAmi dvipadasya vA catuSpadasya vA apadasya vA, tasya tadanurUpaM rUpaM nirvarttayAmi, evaM bhavatviti datto varaH, tataH sa labdhavaro rAjJA satkRtaH san gataH kauzAmbI nagarI, tatra ca zatAnIko nAma rAjA, so'nyadA kadAcit sukhAsanagato dUtaM pRcchati-kiM mama nAsti yadanyeSAM rAjJAmasti ?, tena bhaNitaM-citrasabhA nAsti, 'manasA devAnAM, vAcA pArthivAnAM' (kAryasiddhiH iti 30 niyamAt ) tatkSaNa eva AjJaptAzcitrakRtaH, taiH sabhAvakAzA vibhajya pracitritA: (citritumArabdhAH) tasmai dattavarAya yo rAjJo'ntaHpurakrIDApradezaH sa dattaH, tena tatra (krIDApradeze) tadanurUpeSu nirmiteSu (rUpeSu) kadAcinmRgAvatyA jAlakaTakAntare pAdAGgaSThako dRSTaH, upamAnena jJAtaM-yathA mRgAvatI eSeti, tena pAdAGguSThakAnusAreNa devyAH rUpaM nirvartitaM, + evaM / * maarehi| * mAremo / - egapade0 / x pAsAmi / nedam / vaayaa| sabhA sA / 1 kddgN0| Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tIse cakkhuMmi ummillijjaMte ego masibindU UruyaMtare paDio, teNa phusio, puNa jAto, evaM tinni vArA, pacchA teNa NAyaM, etena evaM hoyavvameva, tato cittasabhA nimmitA, rAyA cittasabhaM paloeMto taM padesaM patto jattha sA devI, taM NivvaNNaMteNa so bindU diTTo, viruTTho, eteNa mama pattI dharisiyattikAUNa vajjho ANatto, cittagaraseNI uvaTThitA, sAmi ! esa viraladdhotti, 5 tato se khujjAe muhaM dAiyaM, teNa tadANurUvaM NivvattitaM, tathAvi teNa saMDAsao chiMdAvio ceva. Nivvisao ya ANatto, so puNo jakkhassa uvavAseNa Thito, bhaNio ya- vAmeNa cittihisi sayANiyassa padosaM gato, teNa ciMtiyaM-pajjoo eyassa appItiM vahejjA, tato NeNa migAvaIe cittaphalae rUvaM citteUNa pajjoyassa uvadvaiviaM, teNa diTTaM, pucchio, sihaM, teNa dUo paTTito, 188 mRgAvatInA cakSuone te dorato hato tyAre eka sahInuM TIpuM sAthaLanA sthAne paDyuM. teNe 10 te TIpuM sApha karyuM. paNa pharIthI te ja sthAne TIpuM paDyuM. punaH teNe sApha karyuM. paraMtu pharI TIpuM paDyuM. Ama traNavAra thavAthI teNe vicAryuM ke ahIM A jarUrI lAge che. tyArapachI AkhI citrasamAM taiyAra thaI gaI. rAjA te citrasabhAne jovA nIkaLyo. joto joto te pradeza pAse Avyo jyAM mRgAvatInuM citra doreluM hatuM. te citrane jotA jotA rAjAnI najara te TIpA upara paDI ane atyaMta 15 gusse bharAyo. 'A citrakAre mArI patnI sAthe akRtya karyuM che.' evuM vicArI citrakArane mArI nAMkhavAnI AjJA ApI. badhA citrakAro bhegA thayA ane rAjAne kahyuM rAjana ! A citrakArane varadAna maLeluM che. A sAMbhaLI rAjAe parIkSA karavA kubjAnuM mukha batAvyuM. teNe mukhane anurUpa AkhuM rUpa citaryuM. rAjAne vizvAsa thayo chatAM rAjAeM citrakAranA sadaMzakane (aMguThA ane tarjanI (pahelI) AMgaLInA agrabhAgane) chedAvyo ane dezabahAra 20 nIkaLI javAnI AjJA ApI. citrakAraputre pharI yakSane prasanna karavA upavAsa karyo. yakSe prasanna thaI 'DAbA hAthe tuM citra dorI zakIza' evuM varadAna ApyuM. citrakAraputra zatAnIka rAjA upara gusse thayo. teNe vicAryuM "prAMta zatAnIka viSe aprIti dhAraNa kare che arthAt pradyota zatAnIkano zatru che." tethI citrakAraputre mRgAvatInuM citra dorI pradyotarAjA pAse upasthita karyuM. citra joI mohita thayela rAjAne citrakAraputre 25 31. tasyAzcakSuSyunmIlyamAne eko maSIbinduH Urvantare patitaH, tena spRSTaH (mRSTaH ), punarapi jAta:, evaM trIn vArAn pazcAt tena jJAtaM etenaivaM bhavitavyameva, tatazcitrasabhA nirmitA, tato rAjA citrasabhAM pralokayan taM pradezaM prAptaH, yatra sA devI (citritA ), tAM nirvarNayatA sa bindurdRSTaH, viruSTaH, etena mama patnI dharSitetikRtvA vadhya AjJaptaH, citrakRcchreNirupasthitA, svAmin ! eSa labdhavara iti tatastasmai kubjAyA mukhaM darzitaM, tena tadanurUpaM nirvarttitaM, tathApi tena saMdaMzakaH (aGguSThatarjanyoragraM) chedita eva, nirviSayazcAjJaptaH, sa punaryakSAya ( cakSamArA) 3pavAsenA sthita:, maLitazca-vAmena tritracieNMti, jJatAnI pradveSa Ata:, tena cintitaM pradyota etasyAprItiM vahet ( voDhuM zaktaH ), tato'nena mRgAvatyAzcitraphalake rUpaM citrayitvA pradyotAya 35sthApita, tena chuM, pRSTha:, chuiM, tena bhUtta: pravRttita:, ++ nimmAtA / je te vaThThA saTTo / varaddhiotti / A dbhuita / 30 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyaparaMparAmAM dRSTAnta (ni. 87) 189 jaidi miyAvaiM na paTTavesi to emi, teNa asakkArio NiddhamaNeNa NicchUDho, teNa sihaM, imovi teNa dUyavayaNeNa ruTTho, savvabaleNa kosaMbiM ei, taM AgacchaMtaM souM sayANio appabalo atisAreNa mao, tAhe migAvaIe cintiaM - mA imo bAlo mama putto viNassihiti, esa khareNaM na sakkati, pacchA dUto paTThavio, bhaNio - esa kumAro bAlo, amhehiM gaehiM mA sAmaMtarAiNA ke aNNeNaM pellijjihii, so bhaNati - ko mamaM dhAremANe pellihiti, sA bhaNati - osIsae sappo, 5 joyaNasae vijjo kiM karehiti ?, to NagariM daDhaM karehi, so bhaNati - AmaM karemi, tAe bhaNNatiujjeNigAo iTThagAo baliAo, tAhi kIrau, AmaMti, tassa ya coddasa rAiNo vasavattiNo, mRgAvatInI mAhitI ApI. pradyote zartAnIka pAse dyUtadvArA saMdezo mokalAvyo, "jo tuM mRgAvatIne mArI pAse nahIM mokale to yuddha karavA huM tyAM AvuM chuM." saMdezo sAMbhaLatA ja zatAnIke dUtano tiraskAra karyo. ane kADhI mUkyo. A bAju pAchA pharelA dUtanA vacanothI pradyota paNa krodhita thayo. potAnA sarva sainya sAthe kozAMbI Avyo. moTA sainya sAthe pradyota Ave che evuM sAMbhaLI pote alpabalavALo hovAthI atisAra rogathI zatAnIka gherAyo. te rogane kAraNe mRtyu pAmyo. tyAre mRgAvatIe vicAryuM ke "mArA bALakane paNa A loko mArI nAMkhaze. A pradyotane parAkramathI jItavo zakya nathI. tethI zuM karavuM ?" pachIthI kaMIka vicArI teNIe dUta mokalyo ane kahevaDAvyuM ke "A kumAra 15 haju bALaka che tethI ApaNA ahIMthI gayA pachI anya koI sAmaMta rAjA vaDe A kumAra herAna na karAya, te jovuM joIe." tyAre pradyote jaNAvyuM ke "huM jene dhAraNa karuM = Azraya ApuM tene koNa herAna karI zake ?" 10 mRgAvatIe javAba Apyo "ozike sarpa hoya ane so yojana dUra vaidya hoya to zI rIte upAya thAya arthAt tame ghaNA dUra cho tethI tyAM rahetA mArA putranuM rakSaNa zI rIte thaze ? 20 tethI A nagarIne tame daDha karo arthAt A nagarIne pharato majabUta killo taiyAra karAvo." pradyote hA pADI eTale mRgAvatIe kahyuM ke "ujjayinInI IMTo ghaNI majabUta hoya che, tenAvaDe A kArya thAya to sAruM." pradyote tenI paNa hA pADI. pradyotane cauda rAjAo AjJAvartI hatA. 32. yadi mRgAvatIM na prasthApayasi tarhyemi ( yoddhumiti zeSaH ) tena asatkRtaH nirdhamanena niSkAzitaH, tena ziSTaM, ayamapi tena dUtavacanena ruSTaH, sarvabalena kauzAmbImeti, tamAgacchantaM zrutvA 25 zatAnIko'lpabalo'tIsAreNa mRtaH, tadA mRgavatyA cintitaM maiSa bAlo mama putro vinazyet, eSa khareNa na zakyate ( sAdhayituM ), pazcAd dUtaH prasthApitaH, bhaNitaH eSa kumAro bAlaH, asmAsu gateSu mA sAmantarAjena kenacidanyena prairi, sa bhaNati ko mayA dhriyamANAn prerayet, sA bhaNati - ucchIrSake sarpo yejanazate vaidyaH kiM ridhdhiti ? tat nArI daDhAM buruM, sa mati-amamiti (miti) mi, tA maLyate-bociya iSTakA balavatyaH, tAmi: rotu, gomiti, tasya ca caturvaMza rAnAno vazavattina:, * nevam / + tato / 30 A dharamALe / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) teNaM tesiM bailA ThavitA, purisaparaMparaeNa tehiM ANiAo iTThagAo, kayaM NagaraM daheM, tAhe tAe bhaNNati-iyANi dhaNassa bharehi NagariM, tA oNa bhariyA, jAhe NagarI rohagaasajjhA jAyA, tAhe sA visaMvaiyA, cintiyaM ca NAe-dhaNNA NaM te gAmAgaraNagara jAva saNNivesA, jattha sAmI viharati, pavvaejjAmi jai sAmI ejja, tato bhagavaM samosaDho, tattha savvaverA pasamaMti, migAvatI 5 NiggatA, dhamme kahijjamANe ege purise esa savvaNNutti kAuM pacchaNNaM maNasA pucchati, tAhe sAmiNA bhaNio-vAyAe puccha devANupiA !, varaM bahave sattA saMbujhaMtitti, evamavi bhaNite teNa bhaNNati-bhagavaM ! jA sA sA sA ?, tattha bhagavatA AmaMti bhaNitaM, goyamasAmiNA bhaNiaMkiM eteNa jA sA sA sA iti bhaNitaM ?, teonuM sainya ujjayinIthI IMTo lAvavA ujjayinIthI A nagarI sudhI puruSanI paraMparAvaDe 10 goThavAI gayuM. paraMparAe tyAMthI IMTo lAvavAmAM AvI ane nagarI majabUta banAvI. tyAra pachI mRgAvatIe kyuM "have dhanathI A nagarIne bharo." pradyote jarUrI badhI sAmagrI lAvI ApI. mRgAvatIe vicAryuM ke "have A nagarIne koI ghero nAkhe to paNa te nagarIne jItI zake nahIM. AvuM vicArI te pharI gaI. (arthAt nagarInA badhA dvArA baMdha. karAvyA ane pradyotane pote AdhIna nahIM thAya evuM jaNAvI dIdhuM, ane teNIe vicAryuM ke "te 15 ||m-n||2-242-snnivesh dhanya cha, 4yAM prabhu viyare cha.. prabhu viyarata maje 5dhAre to huM prayA a9 42rIza." thoDA samaya bAda prabhu tyAM padhAryA. prabhunA prabhAve sarva vairabhAvovALA jIvonA vairabhAvo nAza pAme che. mRgAvatI prabhunA samavasaraNamAM gaI. samavasaraNamAM dharma kahevAtuM chata eka vyakti A sarvajJa hovAthI manathI ja prabhune prazna pUche che. tyAre svAmIe kahyuM - "he devAnupriya ! 20 manamAM prazna pUchavAne badale spaSTa uccAra karIne vAcAthI prazna pUche, jethI ghaNA jIvo bodha pAmaze." tyAre te vyaktile bhothI prabhune 57yuM : "prabhu ! 4 te cha, te te 4 cha ?" tyAre pramukha DA pADI. sA samaNI gautabhasvAmI prabhune 57y- "prabhu ! te 2 // zuM huM ?" tyAre prabhue pahelethI mAMDIne sarva vAta karI ke - 33. tena teSAM balAni sthApitAni, puruSaparamparakeNa tairAnItA iSTakAH, kRtaM nagaraM dRDha, tadA tayA 25 bhaNyate-idAnIM dhanena bibhRhi nagarI , tadA tena bhRtA, yadA nagarI rodhAsAdhyA jAtA tadA sA visavaditA. cintitaM ca tayA-dhanyAste grAmAkaranagarANi yAvat sannivezAH, yatra svAmI viharati, prabrajeyaM yadi svAmI AyAyAt (eyAt), tato bhagavAn samavasRtaH, tatra sarvavairANi prazAmyanti, mRgAvatI nirgatA, dharme kathyamAne ekaH puruSa eSa sarvajJa itikRtvA pracchannaM manasA pRcchati, tadA svAminA bhaNita:-vAcA pRccha devAnupriya ! varaM bahavaH sattvA: saMbuddhayanta iti, evapi bhaNite tena bhaNyate-bhagavAn ! yA sA sA sA ?, 30 tatra bhagavatA Amamiti (omiti) bhaNite gautamasvAminA bhaNitaM-kimetena yA sA sA seti bhaNitaM ? *te sblaa| + nedam / * dhaNNassa / tato / x jAva / # NavaraM / A mavi bhaNito / / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika strIlaMpaTa suvarNakAranuM dRSTAnta (ni. 87) ke 191 __ eNttha tIse uTThANapariyAvaNiaM savvaM bhagavaM parikaheti-teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAnAma nayarI, tatthego suvaNNagAro itthIlolo, so paMca paMca suvaNNasayANi dAUNa jA pahANA kaNNA taM pariNeti, evaM teNaM paMcasayA piMDitA, ekekAe tilagacoddasagaM alaMkAraM karei, jaddivasaM jAe samaM bhoge 'bhuMjai taddivasaM deti alaMkAraM, sesakAlaM na deti, so IsAluo taM gharaM na kayAI muyaDa, navA aNNassa alliyatuM deti, so aNNadA mittapagate vAhito, aNicchaMto balA 5 NIo jemetuM. 'so tahiM gatotti NAUNaM tAhiM ciMtiaM-kiM eteNaM amha suvaNNaeNaMti ?, ajja patirikta prahAmo samAlabhApo AviddhAmo a, pahAAo pairikkamajjitavvayavihIe tilayacoddasaeNaM alaMkAreNa alaMkareUNaM addAyaM gahAya pehamANIo ciTuMti, so a tato Agato, taM datRRNa AsurUtto, teNa ekkA gahiyA, tAva piTTiyA jAva mayatti, to aNNAo bhaNaMti-evaM te kALe ne te samaye (=koIka kALe) caMpAnagarImAM strIlaMpaTa evo eka sonI raheto 10 hato. te pAMcaso pAMcaso sonAmahoro ApI suMdara kanyAo sAthe paraNato. A rIte teNe pAMcaso patnI karI dareka patnI mATe teNe tilaka vi. 14 alaMkAro taiyAra karAvyA. je divase jenI sAthe bhoga bhogavato teNIne te divase alaMkAro paheravA Apato, zeSakALamAM na Apato te sonI ISyALu hovAthI pote gharanI bahAra kyAreya na jAya ke anyane gharamAM AvavA na de. ekavAra mitravaDe potAnA ko'ka prasaMgamAM jamavA mATe bolAvyo. potAnI icchA 15 na hovA chatAM jamavA mATe sonIne parANe javuM paDyuM, "sonI Aje bahAra gayo che' evuM jANI sarva patnIvaDe vicArAyuM ke "ApaNA A suvarNavaDe zuM karavAnuM? Aje ekAnta 7 tethI yaso mA spe87|2se (pairikkam) snAna 42, // 2 rI bhane suM62 vastro ghA215 421.2." snAna yA pachI spe872 (pairikkam) abhyaganavidhivaDe arthAt abhyaMgana karI ela kArothI sajaja thaI arIsAmAM potAnI jAtane nihALatI UbhI hatI tyAre te pAcho 20 pharyo ane A badhuM joI gusse bharAyelA teNe eka strIne pakaDI khUba mAra mAryo. mArane 34. atra tasyA utthAnaparyApannikaM sarvaM bhagavAn parikathayati tasminkAle tasminsamaye campAnAmnI nagarI, tatraikaH suvarNakAra: strIlolupaH, sa paJca paJca su(sau )varNazatAni dattvA yA pradhAnA kanyA tAM pariNayati, evaM tena paJcazatI piNDitA, ekaikasyAH tilakacaturdazakAn alaGkArAn kArayati, yaddivase yayA samaM bhogAn bhuGkte( iti ) taddivase dadAti alaGkArAn, zeSakAle na dadAti, sa ISyAluMstat gRhaM na 25 kadAcit muJcati, navA'nyasya upasaptuM dadAti, so'nyadA mitraprakRte (jemanAdiprakaraNe ) vyAhRtaH anicchan balAnnIto jemituM, sa tatra gata iti jJAtvA tAbhizcintitaMkimetenAsmAkaM suvarNeneti adya pratiriktaM ( yathecchaM) snAma: samAlabhAmaH paridadhmazca, snAtAH pratiriktamabhyaGganavidhinA tilakacaturdazakairalaGkArairalaGkRtya Adarza gRhItvA prekSamANAstiSThanti sa ca tata AgataH, tat dRSTavA kruddhaH, tenaikA gahItA tAvatpiTTitA yAvanmRteti, tadA'nyA bhaNanti-, + atthilolo| + bhuMjahiti / allieuM / / so y| 30 * majjaNa / - misamisamANo / tao / Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) ___ amhavi ekkekkA' u eeNa haMtavva tti, tamhA eyaM ettheva addAgapuMjaM karemo, tattheguNehiM paMcahiM mahilAsaehiM paMca egUNAI addAgasayAiM jamagasamagaM pakkhittAI, tattha so addAgapuMjo jAto, pacchA puNovi tAsiM pacchAtAvo jAo-kA gatI amha patimAriyANaM bhavissati ?, loe a uddhaM saNAo saheyavvAo, tAhe tAhi ghaNakavADaniraMtaraM NicchiDDAI dArAI ThaveUNa aggI diNNo 5 savvao samaMtao, teNa pacchANutAveNa sANukkosayAe a tAe akAmaNijjarAe maNUsesUva vaNNA paMcavi sayA corA jAyA, egaMmi pavvae parivasaMti, sovi kAlagato tirikkhesUvavaNNo, tattha jA sA paDhamaM mAriyA, sA ekkaM bhavaM tiriesa pacchA egaMmi baMbhaNakale ceDo AyAo. so a paMcavariso, so a suvaNNakAro tirikkhesu uvavaTTiUNa taMmi kule ceva dAriyA jAyA, so ceDo tIse bAlaggAho, sA ya Niccameva royati, teNa udarapoppayaM kareMteNaM kahavi 10 kAraNe te strI mRtyu pAmI. tyAre anya strIo bolI ke "A rIte ekekane A mArI nAkhaze enA karatA ene ja arIsAonA prahAravaDe mArI nAMkhIe." tyAre cAraso navANuM strIoe eka sAthe badhA arIsA sonI tarapha pheMkyA. te arIsAomAM DaTAI gayo, ane mRtyu pAmyo. pAchaLathI sarva strIo pazcAttApa karavA lAgI "patine mAranAra amArI gati zuM thaze? vaLI lokamAM paNa amArI niMdA thaze." tethI te strIoe ghanakapATavALA chidravinAnA 15 dvArone sthagita karI cAre bAju agni lagADyo. te pazcAttApanA kAraNe ane dayAthI yukta akAmanirjarAvaDe marIne manuSyamAM utpanna thaI A pAMcasoe pAMcaso (kharekhara to 499) cora rUpe thayA ane eka parvatamAM rahevA lAgyA. te sonI paNa kALa karIne tiryaMcagatimAM utpanna thayo. temAM pahelA je strIne mArI hatI te pachInA bhavamAM tiryaMcamAM utpanna thaI ane tyAra pachInA bhavamAM brAhmaNakulamAM dAsa 20 tarIke te strI utpanna thaI. te dAsa pAMcavarSano thayo tyAre te suvarNakAra te brAhmaNakulamAM putrI tarIke utpanna thayo. te dAsa A putrInI saMbhALa rAkhato. te putrI roja raDatI. ekavAra peTa upara hAtha pheravatA dAsano hAtha koIka rIte teNInA yonidvArane sparze, jethI 35. evaM vayamapi ekaikA etena hantavyeti, tasmAt enaM atraiva AdarzapuJja kurmaH, tatraikonaiH paJcabhiH mahilAzataiH ekonAni paJcAdarzazatAni yugapat prakSiptAni, tatra sa AdarzapuJjo jAtaH, pazcAtpunarapi tAsAM 25 pazcAttApo jAta:-kA gatirasmAkaM patimArikANAM bhaviSyati ?, loke cAvahelanA: soDhavyAH, tadA tAbhirghanakapATanirantaraM nizchidrANi dvArANi sthApayitvA (sthagayitvA ) agnirdattaH sarvataH samantataH, tena pazcAttApena sAnukrozatayA ca tayA'kAmanirjarayA manuSyeSUtpannAH paJcApi zatAni caurA jAtAH, ekasmin parvate parivasanti, so'pi kAlagataH tiryasUtpannaH, tatra yA sA prathamaM mAritA sA ekasmin bhave tiryakSu pazcAt ekasmin brAhmaNakule ceTa AyAtaH ( utpannaH ), sa ca paJcavarSaH, sa ca suvarNakAra: tiryagbhya udvRttya . 30 tasmin kula eva dArikA jAtA, sa ceTastasyA bAlagrAhaH, sA ca nityameva roditi, tena udarAmarzanaM kurvatA kathamapi # amhe'vi / 0o NihaM0 loevi. Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAsaMgika strIlaMpaTa suvarNakAranuM dRSTAnta (ni. 87) paoNke 193 sA joNihAre hattheNa AhatA, tahA vavaTThitA rovituM, teNa NAyaM-laddho mae uvAotti, evaM so NiccakAlaM kareti, so tehiM mAyapitIhiM NAo, tAhe haNiUNaM dhADio, sAviya paDuppaNNA ceva viddAyA, so ya ceDo palAyamANo ciraM NagaraviNaTThaduTThasIlAyAro jAo, gato egaM corapallI, jattha tANi egUNagANi paMca corasayANi parivasaMti, sAvi pairikkaM hiMDaMtI egaM gAmaM gatA, so gAmo tehiM corehi pellito, sA ya jehiM gahiyA, sA tehiM paMcahivi corasaehiM paribhuttA, tesiM ciMtA 5 jAyA-aho imA varAI ettiANaM sahati, jar3a aNNA se biijjiA labhejjA to se vissAmo hojjA, tato tehi aNNayA kayAI tIse bijjiA ANIA, jaddivasaM ceva ANIA taddivasaM ceva sA tIse chiDDAI maggai, keNa uvAeNa mArejjA ?, te' aNNayA kayAi ohAiyA, tAe sA bhaNiA, peccha kUve kiMpi dIsai, sA daTTamAraddhA, tAe tattheva chUDhA, te AgatA pucchaMti, ta2ta 4 tenu. 27vAna 5 tha Ayu. se viyAyu "SL ! 0 64Aya sa24. cha." 2010 upAyathI roja te raDatI evI bAlikAne zAMta karato. A paddhati tenA mAtA-pitAe jANI. tethI te dAsane gharathI bahAra kADhyo. te dIkarI paNa nAnI vayamAM ja gharamAMthI nIkaLI gaI. A bAju bhAgato evo te dAsa gharamAMthI nIkaLI duSTa AcAravALo thayelo eka corapallImAM bhaLyo. jayAM cAraso navvANu coro rahetA hatA. bIjI bAju dIkarI paNa svecchAe pharatI eka gAmamAM AvI. te gAma te 15 coroe lUTyuM ane te strIne pakaDI. A pAMcaso coroe te strIne bhogavI. tyAre corone ciMtA thaI ke - A bicArI ATalA badhAnuM sahana kare che tethI jo anya bIjI kanyA Ave to Ane thoDo ArAma prApta thAya. tethI coro bIjI kanyA lAvyA. je divase A kanyA AvI te divase ja teNInA chidrone A prathama strIe gotavAnuM cAluM karyuM. teNIne mArI nAMkhavAnA upAyo zodhavA lAgI. eka divasa pAMcaso coro lUTavA 20 mATe bahAra gayA. tyAM prathama strIe A bIjI strIne kahyuM ke "jo , A kUvAmAM kaMIka dekhAya che." te strI kUvAmAM jovA gaI ke prathama strIe teNIne dhakko mArI kUvAmAM nAMkhI. coro 36. sA yonidvAre hastenAhatA tathA avasthitA rodanAt ( bhAve tum ) tena jJAtaM-labdho mayopAya iti, evaM sa nityakAlaM karoti, sa tAbhyAM mAtApitRbhyAM jJAta: tadA hatvA nirghATitaH, sApi ca pratyutpannA eva ( yogyavayaHsthaiva ) vidrutA, sa ca ceTa: palAyamAnaH ciraM nagaravinaSTaduSTazIlAcAro jAto, gata ekAM caurapallI, 25 yatra ca tAni ekonAni paJcazatAni caurAH parivasanti, sApi pratiriktaM hiNDavantI eka grAmaM gatA, sa grAmastaizcauraiH preritaH (luNTitaH), sA caibhirgRhItA, sA taiH paJcabhirapi caurazataiH paribhuktA, teSAM cintA jAtA-aho iyaM varAkI etAvatAM sahate, yadyanyA'syA dvitIyA labhyeta tadA'syA vizrAmo bhavet, tatastairanyadA kadAcittasyA dvitIyA''nItA, yaddivasa evAnItA taddivasa eva tasyAzchidrANi mArgayati, kenopAyena mAryeta ? te'nyadA kadAciduddhAvitAH, tayA sA bhaNitA, pazya kUpe kimapi dRzyate, sA 30 draSTamArabdhA, tayA tatraiva kSiptA, te AgatAH pRcchanti, + tarha ceva / * 0duTThaviNaTTha0 / * 0NANi / te ya / - ettha / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tAe bhaNNati appaNo mahilaM kIsa na 'sAreha ?, tehiM NAyaM jahA eyAe mAriyA, tao tassa baMbhaNaceDagassa hidae ThiaM jahA esA mama pAvakammA bhagiNitti, suvvai ya bhagavaM mahAvIro savvaNNU savvadarisI, tato esa samosaraNA pucchati / tAhe sAmI bhaNati-sA ceva sA tava bhagiNI, ettha saMvegamAvanno so pavvaio, evaM soUNa savvA sA parisA pataNurAgasaMjuttA jaayaa| 5 tato migAvatI devI jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchati, uvAgacchittA samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdittA evaM vayAsI-jaM NavaraM pajjo ApucchAmi, tato tujjha sagAse pavvayAmitti bhaNiUNa pajjo Apucchati, tato pajjoo tIse mahatImahAliyAe sadevamaNuyAsurAe parisAe lajjAe Na tarati vAreuM, tAhe visajjei, tato migAvatI pajjoyassa udayaNakumAraM Nikkhe vagaNikkhittaM kAUNa pavvaiA, 10 pAchA pharyA. strI viSe pUchyuM. tyAre strIe kahyuM ke "potAnI mahilAnI zA mATe rakSA karatA nathI ? arthAt mane zA mATe pUcho cho tamane khabara hovI joIe." A javAba sAMbhaLI teoe jANyuM ke nakkI A strIe teNIne mArI nAMkhI che. tethI dAsanA manamAM thayuM ke nakkI A mArI pApakarmavALI arthAt nAnapaNamAM thatAM duSkRtyathI AnaMdita thatI bena che. manamAM zaMkA UbhI thaI ane tene sAMbhaLavAmAM AvyuM ke bhagavAnuM 15 mahAvIra sarvajJa ane sarvadarzI che tethI samavasaraNamAM jaIne pUche che. tyAre prabhu javAba Ape che ke te te ja strI che. A sAMbhaLI te dAsa vairAgya pAmyo ane dIkSA lIdhI. A pramANe prabhunA mukhe sarva vRttAnta sAMbhaLI tyAM beThelI sarva parSadAone paNa saMsAra pratyeno rAgabhAva ocho thayo. tyAra pachI mRgAvatI jayAM prabhu hatA, tyAM AvIne prabhune vAMdI bolI ke prabhu ! dIkSA levAnI icchA che paraMtu pradyotane pUchI lauM, tyAra pachI 20 tamArI pAse pravajayA grahaNa karIza. A pramANe bolI samovasaraNamAM beThela pradyotane teNIe pUchyuM tyAre pradyota atyaMta moTI deva-manuSya-asuronI parSadAmAM lajjAne kAraNe nA pADI zakyA asuro nahIM, ane rajA ApI. tethI mRgAvatIe pradyota pAse potAnA udayanakumArane saMbhALa mATe mUkI pravrajayA grahaNa karI. pradyotanI paNa aMgAravatI vagere ATha rANIoe 25 37. tayA bhaNyante-Atmano mahelAM kiM na rakSata (sArayata ) ?, taitiM-yathaitayA mAritA, tatastasya brAhmaNaceTakasya hRdi sthitaM-yathaiSA mama pApakarmA bhaginIti, zrUyate ca bhagavAnmahAvIra: sarvajJaH sarvadarzI, tata eSa samavasaraNAt pRcchati / tadA svAmI bhaNati-saiva sA tava bhaginI, atra saMvegamApannaH sa pravrajitaH. evaM zrutvA sarvA sA pariSat pratanurAgasaMyuktA jAtA, tato mRgAvatI devI yatraiva zramaNo bhagavAn mahAvIra: tatraivopAgacchati, upAgatya zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vanditvA evamavAdIt-yat paraM pradyotamApRcchAmi, 30 tatastvatsakAze pravrajAmIti bhaNitvA pradyotamApRcchati, tataH pradyotastasyAmatimahatyAM sadevamanujAsurAyAM parSadi lajjayA na zaknoti vArayituM, tasmAt visarjayati ( vyasRkSat), tato mRgAvatI pradyotasya udayanakumArasya nikSepanikSiptaM kRtvA pravrajitA, + sAraveha / * samosaraNe / + etaM / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niryuktizabdano artha (ni. 88) 195 paiMjjoassavi aTTha aMgAravaIpamuhAo devIo pavvaiyAo, tANivi paMca corasayANi teNaM tUNa saMbohiyANi, etaM pasaMgeNa bhaNiaM, ettha iTThagaparaMparaeNa ahiyAro, esa davvaparaMparao // 87 // sAmprataM niryuktizabdasvarUpAbhidhAnAyedamAha- NijjuttA te atthA jaM baddhA teNa hoi NijjuttI / tahaviya icchAvei vibhAsiuM suttaparivADI // 88 // vyAkhyA - nizcayena sarvAdhikyena Adau vA yuktA niryuktAH, aryanta ityarthAH jIvAdayaH zrutaviSayAH, te hyarthA niryuktA eva sUtre, 'yad' yasmAt 'baddhA:' samyag avasthApitA yojitA itiyAvat, teneyaM 'niryuktiH ' niryuktAnAM yuktirniryuktayuktiriti prApte yuktazabdasya lopaH kriyate, uSTramukhI kanyeti yathA, niryuktArthavyAkhyA niryuktiritihRdayaM / Aha-- sUtre samyak niryuktA dIkSA grahaNa karI. dIkSA grahaNa karela dAse potAnA pAMcaso corone pratibodha Apyo. Ama 10 prasaMgathI sarva vAta kahI. ahIM IMTane puruSanI paraMparAvarDa ujjayinImAMthI kozAMbI lAvyA. tenA vaDe adhikAra che. A dravyaparaMparA kahI, II87aa = 5 avataraNikA : have niryuktizabdanuM svarUpa batAvatA kahe che gAthArtha : je kAraNathI niryukta evA te artho (sUtramAM) baMdhAyelA che te kAraNathI niryukti kahevAya che. (jo ke artho sUtramAM baMdhAyela che.) to paNa sUtraparipATI (potAnuM 15 potAnA arthonuM) pratipAdana karavA mATe (gurune) prere che. TIkArtha : mULagAthAmAM rahelA zabdonA kramazaH artha batAve che - temAM prathama 'niryukta' eTale nizcayathI eTale ke adhikapaNAvaDe athavA zarUAtamAM (sUtranI jyAre racanA thaI te samaye ja) joDAyelA (evA artho) te niryukta kahevAya che. je jaNAya te artho arthAt jIvAdirUpa zruta(Agama)nA viSayo e artho che. A artho je kAraNathI sUtramAM nizcayathI 20 joDAyelA che te kAraNathI te (niryuktArthonuM vyAkhyAna e) niryukti tarIke kahevAya che. prathamathI ja nizcayavaDe yukta evA arthonI yukti (yojanA) te niryuktayukti. temAMthI yukta zabdano lopa thavAthI niryukti zabda bane che. ahIM 'umukhI kanyA' samAsamAM jema madhyamapadano lopa thAya (arthAt STramudyuM va muttuM vasyA: sau ahIM eka mukhazabdano lopa thaI uSTramukho zabda bane) tema ahIM paNa yukta zabdano lopa karavo. tethI spaSTa artha e 25 thaze ke niryukta evA arthonuM vyAkhyAna e niryukti kahevAya che. zaMkA : te te artho sUtramAM zarUAtathI ja jo joDAyelA hoya to punaH te arthonuM yojana zA mATe karavAnI jarUra che ? arthAt gurue "A sUtrano A artha che" e rIte pharI zA mATe sUtrano artha kahevAnI jarUra che ? 38. pradyotasyApyaSTau aGgAravatIpramukhAH devyaH pravrajitAH, tAni paJca caurazatAni tena gatvA 30 saMbodhitAni / etat prasaGgena bhaNitaM, atra iSTakAparamparakeNAdhikAraH, eSa dravyaparamparakaH // 39. ahavA suyaparivADI suovaeso'yaM (vi0) zrutasya vidhiriti tadvRttiH sAdhvAdhi0 + 0t sUtre / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 taka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) evArthAH punazcaihaiSAM yojanaM kimarthaM ?, ucyate, sUtre niryuktAnapyarthAn na sarva evAzeSAn avabudhyante yataH, ataH / tathApi ca sUtre niryuktAnapi sataH eSayati-iSu icchAyAmityasya Nyantasya laT iti tip-zap-guNAyAdezeSu kRteSu eSayati, vividhaM bhASituM vibhASituM, kA ? - 'sUtraparipATI' sUtrapaddhatiriti, etaduktaM bhavati-apratibudhyamAne zrotari guruM tadanugrahArthaM 5 sUtraparipATyeva vibhASitumeSayati-icchata icchata mAM pratipAdayitumitthaM prayojayatIveti, sUtraparipATImiti pAThAntaraM, ziSya eva guruM sUtrapaddhatimainavabudhyamAnaH pravartayati-icchata icchata mama vyAkhyAtuM sUtraparipATImiti, vyAkhyA ca niyuktiriti, ataH punaryojanamitthamadoSAyaiveti, alaM vistareNa, gamanikAmAtramevaitaditi gAthArthaH // 88 // yaduktaM 'arthapRthaktvasya taiH kathitasyeti' tIrthakaragaNadharaiH, idAnIM teSAmeva zIlAdi10 saMpannatatvapratipAdrinAda tavaniyamanANarukkhaM ArUDho kevalI amiyanANI / to muyai nANavuddhiM bhaviyajaNavibohaNaTThAe // 89 // samAdhAna : sUtramAM joDAyelA evA paNa sarva arthone badhA ja ziSyo jANI zakatA nathI. tethI sUtraparipATI = sUtraracanA ja gurune na samajI zakatA ziSyo para anugraha 15 karavA mATe potAnuM (arthonuM) pratipAdana karavA mATe prere che arthAt sUtraparipATI gurune jANe kahe che ke "he guru ! tame mane pratipAdana karavAnI icchA rAkho." rUd dhAtuicchA karavAnAM arthamAM che. tene ukha (preraka) pratyaya lagADIne 7 (varta kALano pratyaya) lagADatA gSayati rUpa thAya. tethI artha thaze -icchA karAve che. (arthAt sUtraparipATI potAnuM pratipAdana karavA gurune icchA karAve che.) 20 koIka pratomAM 'sUtraparipATI' zabda kartArUpe nahIM paNa karmarUpe che. arthAt prathama vibhaktine badale dvitIyA vibhaktimAM che. tethI artha A pramANe jANavo ke sUraparipATIne, nahIM jANato ziSya gurune prere che arthAt kahe che ke "he guru ! tame mane sUtraparipATI. kahevA mATe iccho." Ama dareka arthane nahIM jANatA ziSyo upara upakAra karavA guru niyukta evA arthonuM paNa pharI vyAkhyAna kare che. ane A vyAkhyAna karavuM enuM ja nAme 25 niyukti. mATe A pramANe arthonuM punaH yojana karavuM e doSa mATe nathI. vadhu vistArathI saryuM. kAraNa ke ahIM sAmAnyathI kahevAnuM ja prayojana che. II88 avataraNikA : pUrve gAthAmAM kahyuM ke "tIrthakara-gaNadharovaDe kahevAyeluM zrutajJAna" temAM te tIrthaMkara-gaNadharo zIlAdisaMpattithI yukta che evuM pratipAdana karatA kahe che ! gAthArtha : tapa-niyama ane jJAnarUpa vRkSa upara AruDha thayelA, amitajJAnI evA 30 kevaLIbhagavaMto bhavikajananA bodha mATe te vRkSa uparathI jJAnarUpa kusumavRSTine kare che. sUtrani. # sUna. 0 04 vA . * 0mavuththa0. Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhavyajanonA bodha mATe prabhunI dezanA (ni. 89) 197 vyAkhyA - rUpakamidaM draSTavyaM tatra vRkSo dvidhA - dravyato bhAvatazca dravyavRkSaH kalpataruH, yathA tamAruhya kazcit tatkusumAnAM gandhAdiguNasamanvitAnAM saMcayaM kRtvA tadadhobhAgasevinAM puruSANAM tadArohaNAsamarthAnAM anukampayA kusumAni visRjati te'pi ca bhUpAtarajoguNDanabhayAt vimalavistIrNapaTeSu pratIcchanti, punaryathopayogamupabhuJjAnAH sukhamApnuvanti, evaM bhAvavRkSe'pyAyojyaM / tapazca niyamazca jJAnaM ca taponiyamajJAnAni tAnyeva vRkSastaM, tatra anazanAdibAhyAbhyantarabhedabhinnaM 5 tapaH, niyamastu indriyanoindriyabhedabhinnaH, tatra zrotrAdInAM saMyamanamindriyaniyamaH krodhAdInAM tu noindriyaniyama iti, jJAnaM - kevalaM saMpUrNa gRhyate, itthaMrUpaM vRkSaM ArUDhaH, tatra jJAnasya saMpUrNAsaMpUrNarUpatvAt saMpUrNatAkhyApanAyAha- saMpUrNaM kevalaM asyAstIti kevalI, asAvapi caturvidha:zrutasamyaktvacAritrakSAyikajJAnabhedAt, athavA zrutAvadhimana: paryAyakevalajJAnabhedAt, ataH zrutAdikevalavyavacchittaye sarvajJArvarodhArthamAha- amitajJAnI, 'tato' vRkSAt muJcati jJAnavRSTiM' iti 10 kAraNe kAryopacArAt zabdavRSTi, kimarthaM ? - bhavyAzca te janAzca bhavyajanAH teSAM vibodhanaM tadarthaM TIkArtha : A zloka rUpakAlaMkAravALo jANavo. temAM vRkSo be prakAranA che. 1. dravyathI, 2. bhAvathI. temAM dravyavRkSa tarIke kalpavRkSa jANavuM. jema tenI upara caDhI koI vyakti gaMdhAdi guNothI yukta evA tenA puSpone bhegA karI, vRkSa upara caDhavAmAM asamartha evA vRkSanI nIce ubhA rahelA puruSone anukaMpAthI puSpo Ape che. ane te vyaktio paNa bhUmi upara 15 paDavAthI dhULavALA thavAnA bhayathI nirmaLa ane pahoLA vastramAM te puSpone grahaNa kare che ane vakhatovakhata teno upayoga karI sukhane bhajanArA thAya che. e ja pramANe bhAvavRkSamAM paNa joDavuM. bhAvavRkSamAM tapa-niyama ane jJAnarUpI vRkSa jANavuM. temAM anazanAdi bAhya ane atyaMtara ema be prakAre tapa, indriya ane noIndriya (mana) bhedathI be prakAre niyama. temAM 20 zrotrendriyAdinuM saMyama e indriyaniyama ane krodhAdinuM saMyamana e noindriyaniyama jANavo. tathA jJAna eTale saMpUrNa jJAna jANavuM. AvA tapa-niyama ane jJAnarUpa vRkSa upara AruDha. jJAna paNa saMpUrNa-asaMpUrNa be prakAre hovAthI mULagAthAmAM lakhela jJAna zabdathI koI asaMpUrNa jJAna na samajI le te mATe kahe che ke saMpUrNa kevaLa (jJAna) che jene te kevaLI, jo ke A kevaLa paNa cAra prakAre che zruta, samyaktva, cAritra ane kSAyikajJAna athavA zruta, avidha, 25 manaHparyAya ane kevaLajJAna. tethI zrutAdi jJAnanI bAdabAkI karavA mATe ane sarvajJano bodha karAvavA mATe kahe che amitajJAnI. AvA amitajJAnI bhagavAn bhavyajanonA bodha mATe te vRkSa uparathI zabdavRSTine mUke che. ahIM bhagavAn je dezanA Ape che te dezanA e zabdavRSTi kahevAya che. dezanA dvArA nIkaLatA zabdothI sAme rahela bhavyajanane jJAna prApta thatuM hovAthI zabdo e kAraNa che ane jJAna e kArya 30 che. zabdarUpa kAraNamAM jJAnarUpa kAryano upacAra karavAthI ahIM zabdavRSTine badale mULagAthAmAM 'jJAnavRSTi' zabda lakhela che. * phaomUrta ! + 0vavodhA0 / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tannimittamitiyAvat / Aha-kRtakRtyasya satastattvakathanamanarthaka, prayojanavirahAt, sati ca tasmin kRtakRtyatvAnupapatteH, tathA sarvajJatvAdvItarAgatvAcca bhavyAnAmeva vibodhanamanupapannaM . abhavyAvibodhane asarvajJatvAvItarAgatvaprasaGgAditi, atrocyate, prathamapakSe tAvat sarvathA kRtakRtyatvaM nAbhyupagamyate, bhagavataH tIrthakaranAmakarmavipAkAnubhAvAt, tasya ca dharmadezanAdiprakAreNaivAnubhUtaH, 5 dvitIyapakSe tu trailokyagurordharmadezanakriyA vibhinnasvabhAveSu prANiSu tatsvAbhAvyAt vibodhAvibodhakAriNI puruSolUkakamalakumudAdiSu AdityaprakAzanakriyAvat, uktaM ca vAdimukhyena "tvadvAkyato'pi keSAJcidabodha iti me'dbhutam / bhAnormarIcayaH kasya, nAma nAlokahetavaH ? // 1 // na cAdbhutamulUkasya, prakRtyA kliSTacetasaH / 10 zaMkA : prabhu pote kRtakRtya che arthAt karavA lAyaka sarva kAryo temanA pUrA thaI gayA che to pachI kRtakRtya evA prabhue tattva-kathana karavAmAM koI prayojana na hovAthI dezanA ApavI e nirarthaka che. jo tame kaho ke prayojana che to prabhu kRtakRtya nathI evuM mAnavuM paDe. tathA prabhu pote sarvajJa ane vItarAga che tethI teo mAtra bhavyajIvonA bodha mATe dezanA Ape che evuM kahevuM paNa ghaTatuM nathI. kAraNa ke abhavyajIvone bodha na ApavAmAM 15 prabhune asarvajJa ane avItarAga mAnavAnI Apatti Ave. (prabhune asarvajJa ane avItarAga mAnavA paDe tenI pAchaLa pUrvapakSano evo bhAvArtha lAge che ke prabhu bhavyajIvonA bodha mATe dezanA Ape che tethI evuM lAge ke prabhune bhavyajIvo upara rAga che anyathA abhavyajIvonA bodha mATe paNa zA mATe dezanA na Ape ? ane bIjuM abhavya jIvone prabhu tAratA nathI tethI zuM teo temane tAravA mATenA upAyo 20 nahIM jANatA hoya ? mATe ja prabhu temane tAratA nathI tethI prabhune asarvajJa ane avItarAga mAnavAnI Apatti Ave) samAdhAna : ame prabhune sarvathA kRtakRtya mAnatA nathI kAraNa ke prabhune tIrthakara nAmakarma bhogavavAnuM bAkI che je dharmadezanAdi prakAra vinA bhogavAya nahIM. vaLI bIjuM e ke jema sUryanI prakAzananI kriyA puruSa mATe prakAzanuM kAraNa ane ghuvaDa mATe aMdhakAranuM kAraNa, kamala mATe 25 khIlavAnuM kAraNa ne kumuda mATe bIDavAnuM kAraNa bane che paNa temAM sUryane rAga-dveSa che evuM nathI, tema trilokagurunI dharmadezanAnI kriyA vibhinnasvabhAvavALA jIvomAM te te jIvonA svabhAvane kAraNe ja ko'kane bodha karAvanArI ane ko'kane bodha nahIM karAvanArI che. vAdimukhya siddhasenadivAkarasUri)vaDe paNa kahevAyuM che "tamArA vAkyathI paNa ko'kane bodha thato nathI e vAta mane Azcarya upajAve che. are ! sUryanA kiraNo vaLI kone prakAzanuM kAraNa na bane 30 ? I1// emAM koI Azcarya nathI kAraNa ke prakRtithI kliSTa cittavALA ghuvaDane svaccha evA 40. zrImaddhaH siddhasenaviripaaiziyAti prasiddhiH + 0stathana | mAvAtvaat0 bhavAt / Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 gaNadharodvArA sUtraracanA (ni. 90) dareka 199 svaccha pa tamanvena, matte Asvata: 7: rA phatyAti" yathA vA suvaidyaH sAdhyamasAdhyaM vyAdhiM cikitsamAnaH pratyAcakSANazca nAtajjJaH na ca rAgadveSavAn, evaM sAdhyamasAdhya bhavyAbhavyakarmarogamapanayannanapanayaMzca bhagavAnnAtajjJo na ca rAgadveSavAniti ala prasaGgeneti gAthArthaH // 89 // taM buddhimaeNa paDeNa gaNaharA gihiuM niravasesaM / titthayarabhAsiyAiM gaMthaMti tao pavayaNaTThA // 10 // vyAkhyA-'tAM' iti tAM jJAnakusumavRSTiM, buddhimayena-buddhyAtmakena, buddhirevAtmA yasyAsau vRddhacAtmate, na padena, "TTdhara:' prApu: "pradItuM' mAtAnuM 'niravazeSAM' saMpUuf jJAnakusumavRSTiM, bIjAdibuddhitvAdgaNadharANAM, tataH kiM kurvanti ?-bhASaNAni bhASitAni, bhAve niSThApratyayaH, tIrthaMkarasya bhASitAni tIrthaMkarabhASitAni iti samAsaH, kusumakalpAni, grananti 10 vicitrakusumamAlAvat, kimarthamityAha-pragaTaM prazastaM pradhAnamAdau vA vacanaM pravacanaM-dvAdazAGgaM gaNipiTakaM tadarthaM, kathamidaM bhaveditiyAvat, pravaktIti vA pravacanaM saGghastadarthamiti gAthArthaH III. pryojnaantrprtipipaadyissyedmaahpaNa sUryanA kiraNo aMdhakAra tarIke bhAse che. rA. athavA jema sAdhya roganI cikitsA karato ke asAdhya evA roganI upekSA karato evo survagha cikitsAne jANato nathI evuM nathI, ke rAga-dveSavALo che evuM paNa nathI, tema bhavyajIvonA sAdhyakarmarogane dUra karatA ane abhavyonA asAdhyakarmaroganI upekSA karatA prabhu, esarvajJa ke avItarAga che evuM nathI. (athavA yogya sthaLe citrane dorato ane ayogya sthaLe citrane nahIM dorato citrakAra citrakaLAnI jANakArI vinAno che ke rAga-dveSavALo che evuM nathI 20 tema yogya jIvone pratibodha karatA ane ayogya jIvo upara udAsInatA rAkhanAra prabhu asarvajJa ke avatarAga nathI.) IITalA gAthArtha : te kusumavRSTine buddhirUpa vastramAM grahaNa karI gaNadharo tIrthakaravaDe kahevAyelA sarva zabdarUpa puSpone pravacana mATe gUMthe che. TIkArtha : gaNadharo te jJAnarUpa kusumavRSTine buddhirUpI paTa (vastromAM grahaNa kare che. buddhi 25 e ja che svarUpa jenuM evuM buddhi-Atmaka paTa evo zabdArtha jANavo. gaNadharo bIjAdi buddhivALA hovAthI A bIjAdi buddhivaDe saMpUrNa jJAnarUpa kusumavRSTine grahaNa karI tIrthakaronA bolAyelA zabdarUpa kusumone vicitra puSponI mALAnI jema gUMthe che. zA mATe gUMthe che ? te kahe che - pragaTa, prazasta, pradhAna athavA AdimAM je vacana te pravacana = dvAdazAMgI, A dvAdazAMgI mATe zabdarUpa puSpone gUMthe che athavA pravacana eTale saMgha, tene mATe gUMthe. I9oo. avataraNikA : pravacana racavAnuM bIjuM prayojana batAvatA kahe che ; 30. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vittuM ca suhaM suhagaNaNadhAraNA dAuM pucchiuM ceva / eehiM kAraNehiM jIyaMti kayaM gaNaharehiM // 91 // vyAkhyA- 'grahItuM ca' AdAtuM ca grathitaM satsUtrIkRtaM sukhaM bhavati arhadvacanavRndaM, kusumasaMghAtavat, 'caH' samuccaye, etaduktaM bhavati -- padavAkyaprakaraNAdhyAyaprAbhRtAdiniyata5 kramasthApitaM jinavacanaM ayatnenopAdAtuM zakyate, tathA gaNanaM ca dhAraNA ca gaNanadhAraNe te api sukhaM bhavataH grathite sati tatra gaNanaM - etAvadadhItaM etAvaccAdhyetavyamiti, dhAraNA apracyutiH avismRtirityarthaH, tathA dAtuM praSTuM ca 'sukhaM' ityanuvarttate, 'caH' samuccaya eva, evakArasya tu vyavahitaH saMTaGkaH, grahItuM sukhameva bhavatItthaM yojanIyaM tatra dAnaM ziSyebhyo nisargaH, prazna:saMzayApattau asaMzayArthaM vidvatsannidhau svavivakSAsUcakaM vAkyamiti, 'ebhiH kAraNaiH' anantaroktairhetubhUtaiH 10 'nIvita' kRti avyaviittanayAmiprAyata: sUtrameva 'nIyaMti prAtautyA 'bhUta' racitaM gaLadhare:, athavA jItamiti avazyaM gaNadharaiH karttavyameveti, tannAmakarmodayAditi gAthArthaH // 99 // 200 gAthArtha : sukhapUrvaka grahaNa karavA, sukhapUrvaka gaNana karI zakAya, dhArI zakAya, bIjAne ApI zakAya ane pUchI zakAya e kAraNothI gaNadharovaDe sUtra karAyuM = racAyuM che. TIkArya : sUtrarUpe gUMtheluM arhacanavRMda kusumasamUhanI jema sukhapUrvaka grahaNa karI 15 zakAya che, arthAt pada, vAkya, prakaraNa, adhyayana, prAkRta vagere cokkasa krame sthApita karela jinavacana sukhethI grahaNa karI zakAya che tathA graMtharUpe thayela zrutanuM gaNana ane dhAraNa paNa sukhapUrvaka thaI zake che. ahIM gaNana eTale ATaluM bhaNAyuM ane ATaluM bhaNavAnuM bAkI che. tathA dhAraNA eTale bhUlAyuM nahIM te. tathA graMtha rUpe rahela zruta sukhapUrvaka bIjAne ApavA ke pUchavA mATe zakya che. temAM dAna eTale ziSyone ApavuM = bhaNAvavuM ane prazna 20 eTale zaMkita padArthone nizcita karavA vidvAn pAse svavivakSA potAnA abhiprAyane pragaTa karatuM vAkya. = mULagAthAmAM rahela 'C' kAra zabdano vyavahita saMbaMdha che arthAt jyAM che tenA karatA judI jagyAe joDavAno che tethI artha A pramANe thaze ke sukhapUrvaka ja grahaNa karI zakAya che. A badhA kAraNothI gaNadharovaDe zveta racAyuM che. tathA 'jhIvita' eTale sadAkALa rahenAruM, 25 dravyAstikanayanA mate zruta paNa sadAkALa mATe rahenAruM hovAthI zruta ja jIvita zabdathI jANavuM. ahIM prAkRta hovAne kAraNe jIvita zabdanuM nIya thayuM che. (bhAvArtha e che ke dvAdazAMgInuM sadAkALa avasthAna thAya te mATe gaNadharoe tene sUtrarUpe racyuM che.) athavA 'nIta'eTale AcAra-gaNadharovaDe avazya zrutanI racanA karavA yogya che Avo potAno AcAra jANI gaNadharo zrutanI racanA kare che. A AcAra gaNadharone gaNadharanAmakarmanA 3) udayathI hoya che. 91 * zayaM| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arihaMto artha kahe che, gaNadharo sUtra race che. (ni. 92) # 201 Aha-tIrthakarabhASitAnyeva sUtraM, gaNadharasUtrIkaraNe tu ko vizeSa iti, ucyate, sa hi bhagavAn viziSTamatisaMpannagaNadharApekSayA prabhUtArthamarthamAtraM svalpameva abhidhatte, na tvitarajanasAdhAraNaM grantharAzimiti, aMta Aha atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA niuNaM / sAsaNassa hiyaTThAe tao suttaM pavattai // 12 // gAtheyaM prAyo nigadasiddhaiva, cAlanIpratyavasthAnamAtraM tvabhidhIyate-kazcidAha-artho'nabhilApyaH, tasya azabdarUpatvAt, atastaM kathamasau bhASata iti, ucyate, zabda eva arthapratyAyanakAryatvAd upacArataH khalu artha iti, yathA AcAravacanatvAd AcAra ityAdi, 'nipuNaM' sUkSmaM bahvarthaM ca, niyataguNaM vA niguNaM, sannihitAzeSasUtraguNamitiyAvat, pAThAntaraM vA avataraNikA : zaMkA : tIrthakarovaDe bolAyela padArtho ja sUtrarUpe thAo. gaNadharo zA mATe 10 sUtraracanA kare che ? athavA tIrthakarovaDe bolAyela vacano ja gaNadharo sUtrarUpe race che temAM vizeSa bheda zuM che ? samAdhAna : te bhagavAna viziSTamatisaMpanna gaNadharonI apekSAe prabhUta arthavALA svalpapadArthone ja kahe che arthAt prabhu ghaNuM ochuM bole che. paNa sAmAnyajanane samajAya e rIte vistArathI kahetA nathI. tethI gaNadharo sAmAnyajanane yogya thAya e rIte sUtra racanA kare che. 15 A ja vAtane kahe che ? gAthArtha : arihaMto arthane kahe che. gaNadharo zAsananA hita mATe sUkSma arthone kahenArA sUtranI racanA kare che. tyArathI sUtra pravarte che. TIkArtha : A gAthA prAyaH uccAra karavA mAtrathI ja samajAI jAya evI che tethI cAlanA (prazno ane pratyavasthAna (uttara) mAtra ja batAvazuM. zaMkA : artha e zabdarUpe na hovAthI anabhilAkha = kahevA yogya nathI tethI arihaMto arthane kahe che evuM kema kahevAya ? samAdhAna : zabda pote arthanA bodharUpa kArya(phaLa)vALo che, arthAt arthanA bodhanuM kAraNa che tethI kAraNamAM kAryano upacAra karavAthI zabda pote ja artha tarIke kahevAya che. jema ke AcArane darzAvanAra vacana AcAra ja kahevAya che. A sUtra pote nipuNa che arthAta sUkSma padArthone jaNAvanAruM 25 ane ghaNA arthovALuM che athavA cokkasa guNovALuM che arthAt sArI rIte sthApita karyA che saMpUrNa sUtranA guNo jemAM evuM A sUtra che athavA nipuNa zabda gaNadharonA vizeSaNa tarIke kyAMka joDelo che tethI artha A pramANe karavo gaNadharo sUkSmArthane jonArA = kahenArA hovAthI nipuNa che athavA gaNadharo samasta guNovALA hovAthI niyataguNavALA athavA niguNavALA che. * gata vara, talaeNvAda + tirthe I A cInana ! 30 20 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) 'gaNaharA nipuNA niguNA vA' Aha-zabdamevArthapratyAyaka arhan bhASate, na tu sAkSAdarthaM, gaNabhRto'pica zabdAtmakameva zrutaM grananti, kaH khalvatra vizeSa iti, ucyate, gAthA saMbandhAbhidhAna eva vihitottaratvAt yatkiJcidetat / // 12 // ___ Aha-tatpunaH sUtraM kimAdi kiMparyantaM kiyatparimANaM ko vA'sya sAra iti, ucyate sAmAiyamAIyaM suyanANaM jAva bindusArAo / tassavi sAro caraNaM sAro caraNassa nivvANaM // 13 // vyAkhyA-sAmAyikamAdau yasya tatsAmAyikAdi, zrutaM ca tajjJAnaM ca zrutajJAnaM 'yAvadvindusArAd' iti bindusAraM yAvat bindusAraparyantamityarthaH, yAvacchabdAdeva tu dvyanekadvAdazabhedaM, 'tasyApi' zrutajJAnasya 'sAra:' phalaM pradhAnataraM vA, cArazcaraNaM bhAve lyuTpratyayaH, caryate vA aneneti 10 caraNaM, paramapadaM gamyata ityarthaH, sArazabdaH pradhAnaphalaparyAyo varttate, apizabdAt samyaktvasyApi sArazcaraNameva, athavA vyavahito yogaH, tasya zrutajJAnasya sArazcaraNamapi, apizabdAt nirvANamapi, zaMkA : arthane jaNAvanAra evA zabdone arihaMto kahe che paraMtu sAkSAta arthone nahIM ane gaNadharo paNa zabdAtmaka zrutane ja race che to baMnemAM taphAvata zuM rahyo ? samAdhAna : pUrvanI gAthAnA saMbaMdhamAM ja = avataraNikAmAM ja A zaMkAnuM samAdhAna kahI 15 devAmAM AvyuM che. (te e ke arihaMto thoDuM ja kahe che, je gaNadharo ja samajI zake che. jayAre gaNadharo, sAdhAraNa mANasa paNa samajI zake e mATe vistArathI sUtra race che.) l9rA avataraNikA : zaMkA : A zrutanI zarUAta kyAMthI thAya che ane teno aMta kyAM thAya che? ane A zrata keTaluM che ? ane teno sAra zuM che ? 9 gAthArtha : sAmAyikathI laIne biMdusAra sudhI A zrutajJAna che teno sAra cAritra che ane 20 A cAritrano sAra mokSa che. TIkArtha : sAmAyika e che AdimAM jene te sAmAyikAdi; zrata evuM je jJAna te zrutajJAna, biMdusAra (caudamuM pUrva) sudhInuM zrutajJAna.Azaya e che ke zrutajJAna sAmAyikathI laI biMdusAra sudhInuM che. 'mAvat' zabdathI te zrutajJAna aMgapraviSTa ane aMgabAhya ema be prakAranuM che. temAM aMgabAhya aneka prakAranuM ane aMgapraviSTa AcArAMgAdi bhedathI bAra prakAranuM che. te zrutajJAnano 25 sAra eTale ke phala athavA zrutajJAnathI pradhAnatara cAritra che. jenAvaDe javAya te cAritra arthAta jenAvaDe paramapada tarapha javAya te cAritra. sAra zabda pradhAna ane phala arthamAM che. tethI zrutajJAnanuM phala athavA zrutajJAnathI pradhAna cAritra che evo artha prApta thAya che. zrutajJAnasthApi' ahIM "api" zabdathI eTaluM jANavuM ke samyaktvanuM paNa phala cAritra ja che. athavA "api" zabda anya sthAne ( cAritranI pachI) joDavo. tethI zrutajJAnanuM phala cAritra 30 + thArthasaMvanyA Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 203 jJAna ane cAritra(kriyA)nuM phala mokSa (ni. 93) anyathA jJAnasya nirvANahetutvaM na syAt, caraNasyaiva jJAnarahitasyApi syAd, aniSTaM caitat, " samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArga: ( tattvArthe a0 1 sU0 1 ) iti vacanAt, iha tvanantara~phailatvAccaraNasya tadupalabdhinimittatvacca zrutasya nirvANahetutvasAmAnye satyapi jJAnacaraNayorguNapradhAnabhAvAditthamupanyAsa iti, alaM vistareNa, 'sAra:' phalaM 'caraNasya' saMyamataporUpasya, nirvRtirnirvANaM-azeSakarmarogApagamena jIvasya svarUpe'vasthAnaM muktipadamitiyAvat, 5 ihApi niyamataH zailezyavasthAnantarameva nirvANabhAvAt kSINaghanaghAtikarmacatuSkasyApi ca niratizayajJAnasamanvitasya tAmantareNAbhAvAt, ata uktaM - sArazcaraNasya nirvANaM iti, anyathA hi tasyAmapi zailezyavasthAyAM kSAyike jJAnadarzane na na sta iti, ataH samyagdarzanAditrayasyApi paNa che. tathA 'api zabdathI nirvANa paNa che. anyathA eTale ke jo zrutajJAnanuM phala nirvANa paNa che evuM na mAno to jJAna e nirvANanuM kAraNa bane nahIM ane jJAnathI rahita evuM paNa 10 cAritra ja nirvANanuM kAraNa bane, paraMtu e barAbara nathI kAraNa ke 'samyagdarzana, jJAna ane cAritra, e traNano samudAya e mokSamArga che.' AvuM vacana che. tethI zrutajJAnanuM nirvANa paNa phala che ja. zaMkA : jo zrutajJAnanuM phala nirvANa che to mULa gAthAmAM 'zrutajJAnanuM phala cAritra ane cAritranuM phala mokSa che.'evuM zA mATe lakhyuM ? 15 samAdhAna jJAna ane cAritra baMne nirvANanA hetu hovA chatAM zailezI-avasthArUpa (sarvasaMvara)cAritranI prApti thayA pachI tarata ja mokSanI prApti thatI hovAthI nirvANa e cAritranuM anaMtaraphala che ane mATe cAritra e nirvANanuM pradhAna kAraNa che. jyAre jJAna e cAritraprAptinuM kAraNa hovAthI nirvANa e jJAnanuM pAraMparika phala che ane mATe jJAna e nirvANanuM gauNa kAraNa che. Ama jJAna ane cAritra e nirvANa pratye gauNa-pradhAnabhAve hovAthI mULagAthAmAM uparokta 20 rIte upanyAsa karela che. saMyama-taparUpa cAritranuM phala nirvANa che. nivRti e nirvANa che eTale ke saMpUrNa karmaroga dUra karavAvaDe jIvanuM potAnA svarUpamAM rahevuM te nirvANa arthAt muktipada. ahIM paNa cAritranA phala tarIke nirvANa kahyuM te niyamathI zailezI-avasthAmAM thanAra sarvasaMvararUpa cAritra pachI ja nirvANa thatuM hovAthI ane cAra ghanaghAtikarmone nAza karanAra, niratizaya kevaLajJAnathI yukta evA jinane paNa te zailezI-avasthA (cAritra)vinA nirvANanI 25 prApti thatI na hovAthI cAritranA pradhAnapaNAne AzrayIne ja kahyuM che ke 'cAritrano sAra nirvANa che.' bAkI to te zailezI-avasthAmAM kSAyikajJAna-darzana paNa che to kharAM ja. Azaya e che ke zailezIavasthAmAM jJAna-darzana ane cAritra traNenI hAjarI che chatAM mULa gAthAmAM cAritranuM phala mokSa che evuM je kahyuM te cAritranI pradhAnatA ane jJAna-darzananI gauNatAne 41. zailezyavasthArUpacaraNAvApteranantaraM mokSAvApteH, kSAyikajJAnaprApteranantaraM tu na, 30 dezonapUrvakoTI viharaNAdutkRSTato darzanaM tu caturthe'pi na ca tadanantaramapi tadAptiH / 42. jJAnasya phalaM viratiriti paDhamaM nANaM tao dayA ityAdivacanAt / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 204 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) samuditasya sato nirvANahetutvaM na vyastasyeti gAthArthaH // 93 // tathA cAha niyuktikAraH- suanAmivi jIvo vaTTaMto so na pAuNai mokkhaM / jo tavasaMjamamaie joe na caei voDhuM je // 94 // gamanikA -' zrutajJAne api' iti apizabdAnmatyAdiSvapi jIvo varttamAnaH san na prApnoti mokSamiti, anena pratijJArthaH sUcitaH yaH kiMviziSTa iti, Aha-- yastapaHsaMyamAtmakAn yogAnna zaknoti voDhuM iti, anena hetvartha iti, dRSTAntastvabhyUhyo vakSyati vI, prayogazca - 'na jJAnameva IpsitArthaprApakaM, satkriyAvirahAt, svadezaprAptyabhilASigamanakriyAzUnyamArgajJajJAnavat, sautro vA AzrayI jANavuM. Ama pradhAnatA ane gauNatAne AzrayI A kathana hovAthI samyagdarzana-jJAna10 cAritra traNa bhegA thayelA chatAM ja (ekalAM nahIM) nirvANanI prAptinA kAraNa che e vAta paNa khaMDita thatI nathI. 1930 gAthArtha : zrutajJAnamAM paNa vartato te jIva mokSa pAmI zakato nathI je tapasaMyamAtmaka yogone vahana karavAmAM samartha nathI. TIkArtha : zrutajJAnamAM paNa', paNa zabdathI matijJAna vageremAM paNa vartato te jIva mokSa 15 pAmato nathI.' AnA dvArA pratijJAvAkya darzAvyuM paMca-avayavAtmaka anumAna prayogano prathama avayava pratijJA che. potAne je vAta siddha karavI hoya te darzAvatuM vAkya pratijJAvAkya kahevAya. ahIM zrutajJAnI cAritra vinA mokSa pAmato nathI evuM kahevA dvArA jJAnamAtrathI mokSaprApti nathI evuM siddha karavuM che. tene jaNAvanAra uparokta vAkya pratijJAvAkya kahevAya.) zrutajJAnamAM paNa vartato te jIva koNa che je mokSa pAmato nathI ? teno uttara Ape che- 20 je tapa saMyamAtmaka yogone vahana karato nathI. AnA dvArA hetuvAkya darzAvyuM. (anumAna prayogano bIjo avayava hetuvAkya hoya che. jenA dvArA uparokta pratijJAvAkyanI siddhi karavAnI che te jaNAvanAra vAkya hetuvAkya che.) dRSTAMta (anumAna prayogano trIjo avayava dRSTAMta che.) tamAre jAte jANI levuM athavA graMthakArazrI jAte AgaLa dekhADaze. anumAnaprayoga A pramANe jANavo - jJAnamAtra (kriyArahita) ja Icchita--arthanuM prApaka 25 (prAptinuM kAraNa) nathI, kAraNa ke ekaluM jJAna sankriyAthI rahita che. jema ke, potAnA dezanAM prApti mATe Icchita (jarUrI) gamanakriyAthI zUnya evA vyaktinuM mArganuM jJAna, (arthAt jema potAnA dezamAM javAnIicchAvALA vyaktine bhale tyAM javA sudhInA mArganuM saMpUrNa jJAna tenA pAse hoya, chatAM tenuM A jJAna te vyaktinI deza tarapha javAnI kriyA vinA svadezasudhI pahoMcADI zakatuM nathI) athavA sautra (sUtramAM batAvela) dRSTAMta mArgane jANanAra evA niryAmaka 3() (jahAjane calAvanAra)thI yukta, chatAM Icchita dizA tarapha jahAjane laI janAra pavananI kriyAthI * va + Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra vinA jJAnane paNa mokSanI aprApti (ni. 95-96) & 205 dRSTAntaH mArgajJaniryAmakAdhiSThitepsitadiksaMprApakapavanakriyAzUnyapotavat, 'je' iti pAdapUraNe, 'iMjerAH pAdapUraNe' iti vacanAt // 94 // tathA cAha jaha cheyaladdhanijjAmaovi vANiyagaicchiyaM bhUmiM / vAeNa viNA poo na caei mahaNNavaM tariuM // 95 / / taha nANaladdhanijjAmaovi siddhivasahiM na pAuNai / niuNovi jIvapoo tavasaMjamamAruavihUNo // 16 // cAhya-cena prakAre ratha, 'cheDyo' vakSa:, niH-prApto nimavo cena pote sa tathAvidhaH, apizabdAt sukarNadhArAdhiSThito'pi, vaNija iSTA vaNigiSTA tAM bhUmi, mahArNavaM tarituM vAtena vinA poto na zaknoti, prAptumiti vAkyazeSaH // 95 // tathA zrutajJAnameva labdho niryAmako yena-jIvapoteneti samAsaH, apizabdAtsunipuNamatijJAnakarNadhArAdhiSThito'pi, zeSaM nigadasiddhaM, 10 kinta nipaNo'pi' paNDito'pi, zratajJAnasAmAnyAbhidhAne satyapi tadatizayakhyApanArthaM nipuNagrahaNaM, tasmAt tapaHsaMyamAnuSThAne khalvapramAdavatA bhavitavyamiti gAthAdvayArthaH // 16 // zUnya evuM jahAja. (Azaya e che ke jema pavanakriyAthI zUnya evA jahAjane mArga jANanAra khalAsI icchita deza sudhI pahoMcADI zakAto nathI, tema jJAnamAtra jo sankriyAthI rahita hoya to icchitavastunI prApti karAvavAmAM samartha banatuM nathI.) mULagAthAmAM rahela "je' zabda pAdapUrtimAM 15 che, kAraNa ke 'i', 'je' ane "ra' A traNe pAdapUrtimAM vaparAya che" evuM vacana che. 194ll gAthArtha : jema dakSa evA nirdhAmakavALuM jahAja pavana vinA mahAsamudrane tarIne vepArInI - icchita bhUmine pAmI zakatuM nathI. gAthArtha : tema jJAnarUpa nirdhAmakavALuM nipuNa evuM paNa jIva rUpa jahAja tapasaMyamarUpa pavanathI rahita hoya to siddhivasatine pAmI zakatuM nathI. TIkArtha : jema, hoziyAra nirdhAmaka prApta karAyelo che je jahAjavaDe, te hoziyAra nirdhAmakavALuM jahAja paNa, 'paNa" zabdathI sArA karNadhAravALuM evuM paNa jahAja pavana vinA mahAsamudrane tarIne vepArIonI icchita bhUmine prApta karavA samartha banatuM nathI. ahIM prApta karavA mATe' evuM vAkyazeSa joDI devuM. 195 tema, zrutajJAnarUpI nirdhAmaka prApta karAyela che jenAvaDe tevuM jIvarUpa jahAja paNa, paNa 25 zabdathI sunipuNa matijJAnarUpI karNadhArathI yukta evuM paNa jIvarUpa jahAja, nipuNa hovA chatAM (kuzaLa hovA chatAM) tapa-saMyamarUpa pavana vinA siddhirUpa vasatine = gAmane pAmI zakatuM nathI. ahIM nipuNa eTale paMDita artha karavo. zrutajJAnavALuM A jIvarUpa pota (vahANa) che evuM sAmAnyathI kahyA pachI nipuNa zabdanuM grahaNa zrutajJAnanA atizayane jaNAvavA karyuM che arthAt A jIva viziSTazrutajJAnavALo che chatAM tapa-saMyama na hoya to siddhigatine prApta karI zakato nathI. 30 tethI tapa-saMyamane AcaravAmAM apramatta thavA yogya che. ||96o + neta: param | * go | 20. Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 10 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tathA cehaupadezikameva gAthAsUtramAha niyuktikAra:saMsArasAgarAo ubbuDDo mA puNo nibuDDijjA / caraNaguNavippI baDr3a subahupi jANato // 97 // padArthastu dRSTAntAbhidhAnadvAreNocyate- - yathA nAma kazcitkacchapaH pracuratRNapatratmika5 nizchidrapaTalAcchAditodakAndhakAramahAhUdAntargatAnekajalacarakSobhAdivyasanavyathitamAnasaH paribhramankathaJcideva paTalarandhramAsAdya vinirgatya ca tataH zaradi nizAnAthakarasparzasukhamanubhUya bhUyo'pi svabandhusnehAkRSTacittaH teSAmapi tapasvinAmadRSTakalyANAnAmahamidaM suralokakalpaM kimapi darzayAmi ityavadhArya tatraiva nimagnaH, atha samAsAditabandhuH tadrandhropalabdhyarthaM paryaTan apazyaMzca kaSTataraM vyasanamanubhavati sma / evamayamapi jIvakacchapo'nAdikarmasantAnapaTalasabhAcchAditAnmithyAdarzanAditamo'nugatAt. avataraNikA : uparokta upadezane ja gAthAvaDe batADe che gAthArtha : saMsArasAgaramAMthI (koIka rIte) tuM bahAra Avelo che, to have (cAritraguNa vinAno thaIne) pharIthI saMsArasAgaramAM DUbato nahIM. (kAraNa ke) cAritraguNathI rahita evo jIva ghaNuMbadhuM jANato hovA chatAM DUbe che. 15 TIkArtha : gAthAno artha daSTAMta dvArA batAve che. jema koI kAcabo puSkaLa taNakhalA ane pAMdaDAonA ghanasamUhathI AcchAdita pANIvALA ane mahAaMdhakAravALA evA mahAdrahamAM rahelA aneka jalacara jIvodvArA parAbhavAdi duHkhothI vyathita manavALo thaIne cAre bAju paribhramaNa karato koIka rIte te pAMdaDAdinA samUhamAM chidra sudhI pahoMcyo ane tenA dvArA bahAra AvI, zaradapUrNimAnA caMdrakiraNonA sparzano anubhava karI, potAnA svajano pratyenA 20 snehathI kheMcAyelA cittavALo "nathI joyeluM kalyANa (sukha) jeoe evA rAMka mArA baMdhujanone paNa huM A devalokanA sukha samAna kaMIka sukhano anubhava karAvuM,' evuM vicArI, pharIthI te mahAdrahamAM DUbI, potAnA baMdhujanone sAthe lAvI te chidranI prApti mATe cArebAju bhamavA chatAM te chidrane nahIM joto te kAcabo vadhu kaSTadAyI du:kho anubhave che. (Azaya e che ke mahAaMdhakAravALA evA drahamAM puSkaLa jalacarajIvonA du:khothI 25 kaMTALelo kAcabo pAMdaDAdithI saMpUrNa DhaMkAyelA mahAdrahamAM vacce koIka rIte chidra paDavAne kAraNe te chidramAMthI potAnuM moM bahAra kADhI zaradapUrNimAnAM caMdranI cAMdanIno anubhava kare che ane vicAre che ke lAva ! AvA sukhano anubhava huM mArA svajanone paNa karAvuM." ema vicArI pharI te drahamAM DUbe che ane ahIM A bAju chidra pAchuM pAMdaDAothI DhaMkAI jAya che. svajanone laI pAcho A chidra gote che chatAM maLatuM nathI. tethI te cAdanInA sparzasukhano 30 potAnA svajanone anubhava nahIM karAvavA badala tathA mohane kAraNe kAyama mATe te sukhanA anubhavane pote paNa gumAvavA badala atyaMta duHkho thAya che. te ja rIte A jIvarUpI kAcabo paNa anAdikALathI karmasaMtAnonA samUhathI AcchAdita, Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritraguNothI rahitanuM jJAna nirarthaka (ni. 98) ke 207 vividhazArIramAnasAkSivedanajvarakuSThabhagandareSTaviyogAniSTasaMprayogAdiduHkhajalacarAnugatAt, saMsaraNaM saMsAra:, bhAve ghaJpratyayaH, sa eva sAgarastasmAt, paribhraman kathaJcideva manuSyabhavasaMvartanIyakarmarandhramAsAdya mAnuSatvaprAptyA unmagnaH san jinacandravacanakiraNAvabodhamAsAdya duSprApo'yamiti jAnAnaH svajanasnehaviSayAtacittatayA mA punaH karmavat tatraiva nimajjet / Aha-ajJAnI karmo nimajjatyeva, itarastu jJAnI hitAhitaprAptiparihArajJaH kathaM nimajjati iti, ucyate, caraNaguNaiH 5 vividham-anekadhA prakarSaNa hInaH caraNaguNaviprahINaH nimajjati bahvapi jAnan, apizabdAt alpamapi, athavA nizcayanayadarzanena ajJa evAsau, jJAnaphalazUnyatvAt iti, alaM vistareNeti thArtha !ANA prakrAntamevArthaM samarthayannAha subahaeNpisuya' mahIyaM kiM kAhI ? caraNavippa hINassa / * aMdhassa jaha palittA dIvasayasahassakoDIvi // 98 // appaMpi suyamahIyaM payAsayaM hoi caraNajuttassa / mithyAtvAdi aMdhakArathI yukta, AMkhonI vedanA, javara, koDha, bhagandarAdi aneka prakAranI zArIrika vedanA tathA iSTaviyoga, aniSTa yogAdi mAnasika duHkhorUpI jalacarothI yukta evA saMsArasAgaramAMthI, (saMsAramAM) paribhramaNa karato koIka rIte manuSyabhavanI prApti karAvanAra karmodayarUpa 15 chidrane pAmI manuSyatvanI prApti kare che, ane tenA dvArA (saMsArasAgaramAMthI) bahAra nIkaLelo chato jinezvararUpI caMdranA vacanorUpa kiraNonA bodhane meLavI "are ! A vacanAmRta to atyaMta durlabha che. evuM jANavA chatAM svajanonA sneha ane viSayonI AsaktivALA cittane kAraNe pharI te sasasAgaramAM kAcabAnI jema be nahIM evo upadeza graMthakArazrI ApI rahyA che.) zaMkA: kAcabo ajJAnI hovAthI temAM DUbe paraMtu A jIva e to hitanI prApti ne 20 ahitanA parihArane jANanAro che tethI te pAcho saMsArasAgaramAM kema phUba ? samAdhAna : jIva ghaNuM badhuM paNa jANavA chatAM, 'api" zabdathI alpa paNa jANato chato, cAritraguNothI rahita hoya to avazya saMsArasAgaramAM DUbe che. athavA jJAnI evo paNa A jIva nizcayanayathI jJAnanA phalathI zUnya hovAne kAraNe ajJAnI ja che. ane tethI saMsArasAgaramAM DUbe che. vadhu carcAthI ryuM. 97 avataraNikA : mAtra jJAna ja nahIM paraMtu cAritra paNa mokSanuM kAraNa che e vAtanuM samarthana karatA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : baLatA lAkha karoDa dIpako paNa AMdhaLI vyakti mATe upayogI nathI, tema cAritrarahita vyaktinuM bhaNeluM ghaNuM evuM paNa zruta zuM karavAnuM che ? arthAt upayogI nathI. gAthArtha : eka evo paNa dIpaka cakSuvALI vyaktine prakAza karanAro che tema cAritrayukta 30 * 0cAnufo | + tavaiva ca dirgha I 0mukkasa | 25 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) safa jaha paIvo sacakkhuassA payAsei // 99 // gAthAdvayamapi nigadasiddhameva, navaraM dIpAnAM zatasahasrANi dIpazatasahastrANi lakSA ityarthaH, teSAM joTI, apizA dve api !/8-12 Aha--itthaM sati caraNarahitAnAM jJAnasaMpat sugatiphalApekSayA nirarthikA prApnoti, ucyate, 5 kRta va, mRta grAha-- jahA kharo caMdaNabhAravAhI, bhArassa bhAgI nahu caMdaNassa / evaM khu nANI caraNeNa hINo, nANassa bhAgI nahu sogIe // 100 // gamanikA -yathA kharaH candanabhAravAhI bhArasya bhAgI na tu candanasya evameva jJAnI caraNena dIna: jJAnasya mAnta 'na tu' naiva 'sute:' siddhiyitAyA rUti gAthAtha://o 00 idAnIM vineyasya mA bhUdekAntenaiva jJAne'nAdaraH, kriyAyAM ca tacchranyAyAmapi pakSapAta iti, ato dvayorapi kevalayoriSTaphalAsAdhakatvamupadarzayannAha - 10 208 vyaktinuM bhaNeluM alpa evuM paNa zruta AtmaprakAza karanAruM bane che. TIkArya : baMne gAthA nigadasiddha ja che arthAt uccAraNa mAtrathI ja artha spaSTa thaI jAya che tethI te gAthA upara TIkA racavAnI jarUra nathI. dIpazatasahasrakoTA eTale lAkho 15 dIpakonI eka koTI, 'api' zabdathI be karoDa vagere jANavA. / / 98-99 avataraNikA : zaMkA : uparokta vidhAnanI apekSAe to cAritrarahita vyaktionI jJAnasaMpatti sugatiphalanI apekSAe nirarthaka thaI jaze. arthAt sadgati nahI ApatI hovAthI jJAnasapatti nirarthaka banI jaze.) samAdhAna : hA, nirarthaka ja gaNAya che kAraNa ke zAstramAM kahyuM che hra gAthArtha : jema gadheDo caMdananA bhArane vahana karato bhArano bhAgI bane che paNa caMdanano bhAgI banato nathI, tema cAritrarahita jJAnI mAtra jJAnano ja bhAgI bane che paNa sadgatine prApta karato nathI. TIkArtha : caMdananA bhArane vahana karanAra gadheDo jema bhArano ja bhAga che. paNa caMdanano bhAgI nathI arthAt caMdanathI maLatA (ThaMDaka vi.) phAyadAne prApta karI zakato nathI. 25 tema cAritrathI hIna evo jJAnI paNa jJAnano ja bhAgI che paNa siddhirUpI saune bhogavanAro banato nathI. 5100|| 20 avataraNikA : ekaluM jJAna sadgatiprApaka nathI evuM sAMbhaLavAthI koI ziSyane ekAnte jJAnamAM anAdara na thAya ane jJAnathI zUnya evI kriyAmAM paNa pakSapAta na thAya te mATe jJAna ane kriyA baMne paraspara ekabIjAthI rahita hoya to phalane sAdhI ApanArA banatA 30 nathI e vAtane graMthakArazrI batAve che * jopi / $0ttandre api / jai supa / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ekabIjAthI nirapekSa evA jJAna ane kriyA nirarthaka che. (ni. 101) ka 209 hayaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANao kiyA / pAsaMto paMgulo daDo, dhAvamANo a aMdhao // 101 // iyaM nigadasiddhaiva, gavaraM udAharaNaM-egaMmi mahANagare pailIvaNaM saMvuttaM, timi ya aNAhA duve jaNA- paMgulo ya aMdhalo ya, te Nagaraloe jalaNasaMbhamubbhaMtaloyaNe palAyamANe pAsaMto paMgulao gamaNakiriyA'bhAvAo jANao'vi palAyaNamaggaM kamAgaeNa agaNiNA daDDo, aMdho'vi 5 gamaNakiriyAjutto palAyaNamaggamajANato turitaM jalaNaMteNa gaMtuM agaNibhariyAe khANIe paDiUNa daDo / esa diTuMto, ayamatthovaNao-evaM nANIvi kiriyArahito na kammaggiNo palAiuM samattho, itaro'vi NANarahiyattaNao tti / atra prayogau bhavataH-jJAnameva viziSTaphalasAdhakaM na bhavati, sakriyAyogazUnyatvAt, nagaradAhe paGgalocanavijJAnavad, nApi kriyaiva viziSTaphalasAdhikA, "saMjJAnasaMTaGkarahitatvAt, nagaradAha eva andhasya palAyanakriyAvat // 101 // gAthArtha : kriyArahitanuM jJAna jema haNAyeluM che (nakAmuM che) tema ajJAnathI kriyA paNa haNAyelI che, joto evo paNa laMgaDo ane doDato evo paNa AMdhaLo, baMne vyakti baLI laya che. TIkArtha : aya gAthA paNa spaSTa arthavALI che. udAharaNa batAve che - eka mahAnagaramAM pAnasa utpanna thayo. tyA vyatimI anAtha tI (1) jo ane. (2) saM . 15 agninA bhayathI pahoLI thayaeNlI AMkhovALA, cAre bAju nAsabhAga karatA nagaranA lokone joto evA lagaDo bhAgI javA mATe mArgane jANavA chatAM bhAgI javAnI kriyAmAM samartha na hovAthI, kamathI Avela agnivaDe baLI gayo ane AMdhaLo paNa bhAgavA chatAM palAyanamArgane nahI jANatA turaMta agni tarapha jaIne agnithI bharela khAImAM paDI baLI gayo. A dRSTAnta che eno upanaya A pramANe che - e ja pramANe jJAnI paNa jo kriyAthI 20 rahita che to te karmAgnithI bacI zakavA samartha nathI tathA kriyAvALo paNa jJAna vinAno hoya to bacI zakato nathI. ahIM be prayoga batAve che : (1) ekaluM jJAna sa&iyAnA yogathI zUnya hovAthI viziSTaphaLanuM sAdhaka nathI jema nagaranA dAhamAM paMgunI AMkhonuM jJAna, (2) samyajJAnanA saMraMka (saMbaMdho vinAnI mAtra kriyA paNa viziSTaphaLane sAdhanArI nathI. jemake nagaranA dAhamAM AMdhaLAnI bhAgavAnI kriyA. /101ll 25 43. paramudAharaNaM-ekasmin mahAnagare pradIpanaM saMvRttaM, tasmiMzca anAthau dvau janau-andhaH paGgazca, tau nagaralokAn jvalanasaMbhramoddhAntalocanAn palAyamAnAn pazyantau paGgaH gamanakriyA'bhAvAt jAnannapi palAyanamArga kramAgatenAgninAH dagdhaH, andho'pi gamanakriyAyuktaH palAyanamArgamajAnan tvaritaM jvalanAntike (jvalanamArgeNa ) gatvA'gnibhRtAyAM khanau (0bhRte'vaTe) patitvA dagdhaH / eSa dRSTAntaH, ayamatropanayaH ( 0marthopanayaH) eSa jJAnyapi kriyArahito na karmAgneH palAyituM samarthaH, itaro'pi jJAnarahitatvAt iti / 30 * pavaNagaM / / tammivi / paMgulao aMdhalao ya / + aMdhao ya / 0mANe saMte paM0 * jaannNto'vi| nANI / 4 0hito uNa asmttho| - prasAdhakaM / / 0prasAdhikA / sajjJAna0 / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) Aha-evaM jJAnakriyayoH samuditayorapi nirvANaprasAdhakasAmarthyAnupapattiH prasajyate, pratyekamabhAvAt, sikatAtailavat, aniSTaM caitaditi, atrocyate, samudAyasAmarthyaM hi pratyakSasiddhaM, yato jJAnakriyAbhyAM kaTAdikAryasiddhaya upalabhyante eva, na tu sikatAsu tailaM, na ca dRSTamapagotu zakyate, evamAbhyAmadRSTakAryasiddhirapyavirudvaiva, tasmAdyatkiJcidetat / tathA kiJca-na sarvathaivAnayoH 5 sAdhanatvaM neSyate, dezopakAritvAt, dezopakAritvamabhyupagamyata eva, yata Aha - saMjogasiddhIi phalaM vayaMti, nahu egacakkeNa raho payAi / aMdho ya paMgU ya vaNe samiccA, te saMpauttA nagaraM paviTThA // 102 // vyAkhyA-kiMtu tadeva samudAyaM samagratvAdiSTaphalasAdhakaM, kevalaM tu vikalatvAt itarasApekSatvAdasAdhakamiti, ataH kevalayorasAdhakatvaM pratipAditamiti, alaM vistareNa. 10 zaMkA : jo A rIte ekaluM jJAna ke ekalI kriyA viziSTaphaLane sAdhanAra nathI to te . bannemAM bhegA thaIne paNa mokSane sAdhI ApavAnuM sAmarthya ghaTaze nahIM arthAt jema retInA chUTAchUTA kaNiyAmAM tela na hovAthI retInA kaNiyAnA samUhamAMthI paNa tela nIkaLatuM nathI. tema ekalA jJAna ane ekalI kriyA jo phalaprAptimAM asamartha hoya to baMne bhegA thaIne paNa mokSaprAptimAM kAraNa nahI banavAnI Apatti Avaze je iSTa nathI, 15 samAdhAna : jJAna ane kriyAvaDe sAdaDI vagere kAryanI siddhi thatI dekhAtI hovAthI samudAyanuM sAmarthya pratyakSasiddha ja che. jyAre siktA (retI)nA samudAyamAM kAryasiddhi thatI dekhAtI nathI arthAt retInA samudAyamAM tela dekhAtuM nathI. (Azaya e che ke retInA eka kaNiyAmAM tela dekhAtuM nathI tema samudAyamAM paNa tela dekhAtuM nathI. jayAre jJAna ane kriyA ekalA hoya to kAryasiddhi thatI nathI paraMtu te benA samudAyathI kArya siddha thatuM dekhAya che.) 20 ane je dekhAtuM hoya teno virodha karavo zakya nathI. Ama jJAna-kriyA samudAyathI kAryasiddhi thatI hovAthI te bevaDe adaSTakAryanI siddhi paNa aviruddha ja che. tethI tamArI zaMkA pAyA vinAnI che. vaLI jJAna-kriyA baMne ekalA hoya tyAre sarvathA kAraNa banatA nathI evuM nathI paNa AMzika upakArI hovAthI koIka rIte teo ekalA paNa kAraNa bane ja che. baMnenuM dezopakArItva svIkArAyeluM che ja, kAraNa ke kahyuM che ? 25 gAthArtha : saMyoganI siddhithI (tIrthakaro)phalane kahe che. (lokamAM paNa) eka cakrathI ratha pravartato nathI. AMdhaLo ane pAMgaLo jaMgalamAM baMne bhegA thaI joDAyA, to nagaramAM pravezyA. TIkArtha : baMne dezopakArI che paraMtu te baMne jaNA bhegA thAya tyAre saMpUrNa sAmagrI hAjara thavAthI iSTaphalane sAdhanArA che. ekalA hoya tyAre pote vikala che arthAta saMpUrNa sAmagrIvALAM nathI. teo vikala zA mATe che?- jJAna ane kriyA baMne ekabIjAne sApekSa hovAthI ekabIjAthI 30 jyAre rahita hoya tyAre te baMne vikala kahevAya che, ane vikala hovAthI ISTaphalanA sAdhaka banatA nathI. tethI ekalA te baMnenuM asAdhakapaNuM kahyuM che. vadhu vistArathI saryuM. gA.naM. 101mAM Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 aMdha ane paMgunuM dRSTAnta (ni. 102 ) uktasaMbandhaMgAthAvyAkhyAnaM prakaTArthatvAnna vitanyate, navaraM 'sametye 'tyukte'pi 'tau saMprayuktA' viti * punarabhidhAnamAtyantikasaMyogopadarzanArthamiti / etthaM udAharaNaM - egaMmi raNe rAyabharaNa nagarAo uvvasiya logo Thito, puNovi dhADibhayeNa ye vahaNANi ujjhia palAo tattha duve aNAhappAo, aMdho paMgU ya ujjhiyA, gayAe dhADIe logaggiNA vAteNa vaNadavo laggo, te ya bhIyA, aMdho chuTTa kaccho ariMgaNa palAyar3a, paMguNA bhaNitaM - aMdha ! mA ito NAsa NaM, ito ceva aggI, teNa 5 bhaNita-- kuto puNa gacchAmi ? paMguNA bhaNitaM - ahaMpi purato atidUre maggadeNA'samattho paMgU, tAmaM khaMdhe karehi, jeNa ahikaMTakajalaNAdi avAe pariharAveMto suhaM te nagaraM pAvemi, teNaM tahatti paDivajjiya aNuTThitaM paMguvayaNaM, gayA ya khemeNa dovi NagaraM ti / esa diTTaMto, ayamatthovaNaoNAkiriyAhiM siddhipuraM pAvijjaitti / prayogazca - viziSTakAraNasaMyogo'bhilaSitakAryaprasAdhakaH, kahevAyela padArthane saMbaMdhita A gAthAnuM vyAkhyAna spaSTArthavALuM hovAthI batAvavAmAM AvatuM 10 nathI paraMtu A gAthAmAM 'sametya" kahyA pachI "saMprayuktau" e pramANe punaH kahyuM te AtyaMtika saMyoga dekhADavA mATe kahyuM che. (arthAta jJAna ane kriyAno AtyaMtika saMyoga thAya tyAre iSTaphalanI prApti thAya che.) ahIM udAharaNa : rAjAnA bhayathI nagaramAMthI nIkaLo loko eka jaMgalamAM rahevA gayA. paraMtu tyAM paNa luTArAonuM AkramaNa thavAthI loko vAhanone choDI bhAgI gayA. anAthaprAyaH 15 evA aMdha ane paMgu ema be jaNA tyAM rahyA. luTArAonA gayA pachI te jaMgalamAM pavanathI dAvAnala utpanna thayo. te baMne jaNA DarI gayA. temAM AMdhaLo chUTelI laMgoTavALo agni sanmukha javA lAgyo tyAre paMgue kahyuM - "he aMdha ! e tarapha nahIM jA, tyAM agni che tyAre AdhaLAe pUchyuM - to kaI bAju jauM ?" paMgue javAba Apyo - "huM paMgu hovAthI tane vadhAre dUra mArga dekhADavAmAM samartha nathI tethI tuM mane tArA skaMdha upara besADa jethI huM sarpa 20 kAMTA-gna vagere apAyothI tene bacAvato nagara sudhI pahoMcADI dauM. aMdhe tenI vAta svIkArI ane potAnA khabhA upara besADyo. jethI baMne jaNa sukhapUrvaka nagaramAM pahoMcI gayA. A daSTAMta che. have upanaya batAve che. Aja rIte jJAna ane kriyAvaDe jIva siddhipurane pAme che. prayoga A pramANe jANavo 44. atrodAharaNaM- ekasminnaraNye rAjabhayena nagarAt udvasya ( uduSya ) loka: sthitaH punarapi 25 ghATibhayena ca vAhanAni ujjhitvA palAyitaH, tatra dvAvanAthAtmAno (0thaprAyau ) andhaH paGgazca ujjhitau, gatAyA dhATyA lokAgninA vAtena vanadavo lagnaH tau ca bhItoM, andhaH chuTTakaccho'gnimArgeNa palAyate paGganA / bhaNitaM andha ! mA ito neza:, ita evAgni:, tena bhaNitaM - kutaH punargacchAmi, ? paGganA bhaNitaM - ahamapi purato'tidUre mArgadezanA'samarthaH paGguH, tat mAM skandhe kuru, yenAhikaNTakAdIn apAyAn parihArayan sukhaM tvAM nagaraM prApayAmi, tena tatheti pratipadyAnuSThitaM paGgavacanaM gatau ca kSemeNa dvAvati nagaramiti, eSa 30 dRSTAntaH. ayamatropanayaH-jJAnakriyAbhyAM siddhipuraM prApyata iti / ettha / + pavahaNANi / chuTTakattho / dasaNA / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) samyakkriyopalabdharupatvAt, andhapaGgavoriva nagarAvAptiriti / yaH punarabhilaSitaphalasAdhako na bhavati, sa samyakkriyopalabdhirUpo'pi na bhavati, iSTagamanakriyAvikalavighaTitaikacakrarathavaditi tiH / 02 / Aha-jJAnakriyayoH sahakAritve sati kiM kena svabhAvenopakurute ? kimavizeSeNa 5 zibikodvAhakavad, uta bhinnasvabhAvatayA gamanakriyAyAM nayanacaraNAdivrAtavad iti, atrocyate, bhinnasvabhAvatayA, yata Aha NANaM payAsagaM sohao tavo saMjamo ya guttikaro / tihaMpi samAjoge mokkho jiNasAsaNe bhaNio // 103 // 21 2 10 vyAkhyA---tatra kacavarasamanvitamahAgRhazodhanapradIpapuruSAdivyApAravad iha jIvagRhakarmakacavarabhRtazodhanAlambano jJAnAdInAM svabhAvabhedena vyApAro'vaseya iti samudAyArthaH / tatra jJAyate'neneti jJAnaM tacca prakAzayatIti prakAzakaM tacca jJAnaM prakAzakatvenaivopakurute, viziSTakAraNono saMyoga abhilaSitakAryano prasAdhaka che kAraNa ke te saMyoga samyakriyAnI prAptirUpa che. jemake aMdha ane paMgunI nagaraprApti. (Azaya e che ke te te kAryane utpanna 5. karavA mATenI samyakriyA e te te phaLasAdhaka che. mATe samyakRkriyA e kaLanuM kAraNa che. viziSTakAraNono saMyoga e samyakRkriyA che, je abhilaSitakAryane sAdhI Ape che. je icchitakAryane sAdhI ApanAra nathI te samyakRkriyA rUpa paNa nathI jemake icchAyelI gamanakriyA mATe asamartha bhAMgelo evo ekacakravALo ratha. (ahIM ratha eka cakravALo hovAthI be cakrarUpa viziSTakAraNano saMyoga nathI mATe gamanakriyA rUpa kArya paNa siddha thatuM nathI.) A 2) vyatireka (niSedhAtmaka) dRSTAnta che. 1025 avataraNikA : zaMkA : koIpaNa kAryane sAdhavAmAM jJAna ane kriyAnuM sahakAripaNuM che, paNa temAM koNa kayA svabhAvathI upakAra kare che arthAt sahakAra kare che ? zuM zibikA (pAlakhI)ne vahana karanAra puruSonI jema sAmAnyathI eka sarakhI rIte sahAya kare che ke gamanakriyAmAM AMkha ane paga jema judI judI rIte sahAya kare che tema teo paNa judI judI 25 rIte sahAya kare che ? samAdhAna : judI judI rIte sahAya kare che kAraNa ke kahyuM che gAthArtha : jJAna prakAzaka che, tapa zodhaka che ane saMyama gupti karanAra che. traNeno samAyoga thatAM mokSanI prApti jinazAsanamAM kahelI che. TIkArya : kacarAthI yukta moTA gharane sApha karavA mATe pradIpa, puruSAdi vyApAranI 3) jema ahIM karmarUpa kacarAthI bharela jIvarUpagharanI zuddhinA lakSavALo jJAnAdino vyApAra judA judA svabhAvathI jANavo e pramANe samudAyArtha che. have avayavArtha (vistArtha) kahe che-- jenA vaDe jaNAya te jJAna, je prakAze te prakAzaka, jJAna e prakAzaka che ane te prakAzaka + vAteiita ! x 0rUpo / : 36 10 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyika evA jJAnAdimAM mokSanI prApti (ni. 103) 213 tatsvabhAvatvAt, gRhamalApanayane pradIpavat, kriyA tu tapaH saMyamarUpatvAd itthamupakurute - zodhayatIti zodhaka, kiM taditi, Aha-tApayatyanekabhavopAttamaSTavidhaM karmeti tapaH tacca zodhakatvenaivopakurute, tatsvabhAvatvAd, gRhakacavarojjhanakriyayA tacchodhane karmakarapuruSavat, tathA saMyamanaM saMyamaH, bhAve appratyayaH AzravadvAraviramaNamitiyAvat, cazabdaH pRthag jJAnAdInAM prakrAntaphalasiddhau bhinnopakArakarttRtvAvadhAraNArthaH, gopanaM guptiH, striyAM ktin ( pA0 3-3-94 ) Agantukakarmakacavaranirodha 5 iti hRdayaM, guptikaraNazIlo guptikaraH, tatazca saMyamo'pi apUrvakarmakacavarAgamanirodhatayaivopakurute, tatsvabhAvatvAt, gRhazodhane pavanapreritakacavarAgamananirodhena vAtAyanAdisthaganavat, evaM tryaannaameva. apizabdoDavadhArArtha:, athavA saMmAvane, ji saMmAvayati ?-'trayAmapi' jJAnAvInAM, kiviziSTAnAM ? - nizcayataH kSAyikANAM na tu kSayopazamaupazamikAnAmiti, 'samAyoge' saMyoge 'mokSa: 'sarvathA vidharmamaviyo lakSaLa:, ninAnAM zAsanuM binasanuM smin, 'fLata: {{ tarIke ba upakAra kare che, jema gharamAMthI kacaro dUra karavA pradoSa prakAza karavA dvArA upakAra kare che. tema jJAna prakAzanA svabhAvavALo hovAthI prakAza karavA dvArA upakAra kare che. kriyA tapa-saMyamarUpa hovAthI A pramANe upakAra kare che - temAM prathama tapa batAve che. je zuddhi kare te zodhaka, te zodhaka koNa che ? te kahe che - aneka bhavomAM bhegA karelA ATha prakAranA karmone je tapAve nAza kare te tapa. A 15 tapa zodhaka che tethI te zodhaka tarIke upakAra kare che, kAraNa ke tapano zuddhi karavAno svabhAva che. jema gharamAM rahelA kacarAne bahAra kADhI gharanI zuddhi karavAnuM kAma gharano nokara kare che tema te paNa jIvarUpa gharamAM anekabhavathI bhegA thayelA karmarUpa kacarAne dUra karI jIvarUpagharanI zuddhi kare che. tathA saMyamana = aTakavuM e saMyama arthAt AzravatAronuM varanagara "ca" zabda prakrAntaphalanI siddhinA viSayamAM jJAnAdimAM rahela judA judA upakAranA kartApaNAnuM avadhAraNa 20 karanAra che. (arthAt jJAna prakAzaka ja che, tapa zodhaka ja che, saMyama guptikara ja che.) gopana karavuM te gupti, gup dhAtune siliMgamAM ti(ti) pratyaya lAgIne gupta zabda banela che. ahIM gupta eTale Agantuka karmarUpa kacarAno nirodha, guptine karavAnA svabhAvavALuM je hoya te guptikara kahevAya che. jema gRhanI zuddhimAM pavanathI prerAyelA kacarAnA Agamanane aTakAvavA dvArA bArI vagerenuM baMdha karavuM upakArI bane che, tema saMyama gupti karavAnA 25 svabhAvavALuM hovAthI navA karmarUpa kacarAne AvatA aTakAvavA dvArA upakAra kare che.A traNano ja samAyoga thatAM, ahIM 'api' zabda 'ja'kAranA arthamAM hovAthI jJAnAdi traNe bhegA thAya to ja mokSaprApti thAya, eka paNa ocho hoya to cAle nahIM. athavA 'api' zabda saMbhAvanAnA arthamAM jANavo tethI kSAyika evA jJAnAdinA samAyogamAM, nahIM ke kSAyopamika, aupamika evA A traNenA, A vAta 'api' zabda jaNAve che. (arthAt 3) traNanA yogamAM mokSa thAya ja evo niyama nahIM, paNa traNanA yogamAM mokSa thaI zake. tevI bhAvanA kahelI che. kSAyika hoya to thAya. kSAyopamika ke aupamika hoya to nahIM.) * samyak yoga: samAyo : tasmin mo0 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) uktaH / Aha-- 'samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH' ityAgamo virudhyate, samyagdarzanamantareNa uktalakSaNajJAnAditrayAdeva mokSapratipAdanAditi, ucyate, samyagdarzanasya jJAnavizeSatvAd rucirUpatvAt jJAnAntarbhAvAd adoSa iti gAthArthaH // 103 // iha yat prAk niyuktikRtA'bhyadhAyi zrutajJAne'pi jIvo varttamAnaH sanna prApnoti mokSaM ' 5 ityAdi pratijJAgAthAsUtraM, tatraiva sUtrasUcitaH khalvayaM heturavagantavyaH kutaH ?- tasya sAyopashmiktvaat avadhijJAnavat iti, kSAyikajJAnAdyavAptau ca mokSaprAptiriti tattvaM, aMtaH zrutasyaiva kSAyopazamikatvamupadarzayannAha - RE bhAve khaovasami duvAlasaMgaMpi hoi suyanANaM / kevaliyanANalaMbho nannattha khae kasAyANaM // 104 // vyAvyA-mavanuM bhAva: smin, sa cauciAdyane meta:, vrata Ada'kSAyopani dvAdaza aGgAni yasmiMstat dvAdazAGgaM bhavati zrutajJAnaM, apizabdAd aGgabAhyamapi tathA kSAyika evA A traNenA saMyogamAM sarvathA ATha prakAranA karmamalano viyogarUpa mokSa jinezvonA zAsanamAM kahevAyelo che. zaMkA : jo tame jJAna-tapa ane saMyamarUpa trikathI mokSaprApti kahezo to samyagdarzana15 jJAna-cAritra e mokSamArga che.' evA prakAranA AgamapATha sAthe tamAro virodha Avaze. kAraNa ke tame to samyagdarzana vinA ja jJAnAdi traNathI mokSa kahyo. samAdhAna : samyagdarzana rucirUpa hovAthI jJAnavizeSa ja che ane jJAnavizeSa hovAthI teno jJAnamAM ja samAveza thaI jAya che. Azaya e che ke tattvarUci e samyagdarzana che je jJAnAtmaka ja che tethI teno jJAnamAM ja samAveza thaI jAya che mATe koI doSa raheto nathI. 103 20 10 avataraNikA : pUrvanI gAthAmAM niryuktikAre 'zrutajJAnamAM paNa vartato jIva mokSa pArmI zakato nathI'' vagere pratijJA mATenuM je gAthAsUtra kahyuM temAM paNa gA.naM. 103 vaDe sUcita kSAyopazamikarUpa hetu ja jANavo (arthAt te zrutajJAna kSAyopamika hovAthI mokSa prApta thata nathI.) adhijJAnanI jema zrutajJAna paNa kSAyopazamika che, jyAre mokSanI prApti kSAyikajJAnAdinI prAptimAM ja thAya che. mATe zrutajJAnIne paNa mokSaprApti na thavAmAM kAraNabhUta evuM zrutanuM 25 kSAyopamikapaNuM batAvatA kahe che gAthArtha : bAra aMgarUpa zrutajJAna kSAyopamika bhAvavALuM che. kaSAyonA kSayavinA kevalajJAnano lAbha thato nathI. TIkArtha : hovuM te bhAva. ahIM bhAva e audAyikAdi aneka prakArano che tethI kahe che ke kSAyopamika evA bhAvamAM bAra aMgovALuM zrutajJAna che. bAra aMgo che jemAM te dvAdazAMga, 3) 'api'zabdathI aMgabAhya evuM paNa zrutajJAna kSAyopazamika che. tathA mita, avidha ane 45. zrutasya apinA gRhItasya matyAdezca, avadhestu dRSTAntatvAnnAtra grahaH / 46. tathA ca kSAyopazamike jJAnakriye kSAyikajJAnAdyavAptidvArA mokSasAdhanamiti / 47 zrutajJAne varttamAnasya mokSAnavApteH / + 0SapAt / Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodhAdinA kSayamAM ja kevalajJAnanI prApti (ni. 104) matyAdijJAnatrayamapi, tathA sAmAyikacatuSTayamapi, tathA kevalasya bhAvaH kaivalyaM ghAtikarmaviyoga " ityarthaH, tasmin jJAnaM kaivalyajJAnaM, 'kaivalye sati' anena jJAnagrahaNenAjJAniprakRtimuktapuruSapratipAdanaparanayamatavyavacchedamAha, ( granthAgraM 2000 ) tatra 'buddhyadhyavasitamarthaM puruSazcetayate' iti vacanAt prakRtimuktasya ca buddhyabhAvAt jJAnAbhAva iti, tasya lAbha :- prAptiH, kathaM ? - 'kaSAyANAM' krodhAdInAM kSaye sati 'nAnyatra' nAnyena prakAreNa, iha ca chadmasthavItarAgAvasthAyAM 5 kaSAyakSaye satyapi akSepeNa kaivalyajJAnAbhAve jJAnAvaraNakSayAnantaraM ca bhAve'pi kaSAyakSayagrahaNaM vastuto mohanIyabhedakaSAyANAmatra prAdhAnyakhyApanArthamiti, kaSAyakSaya eva sati nirvANaM bhavati, tadbhAve trayANAmapi samyaktvAdInAM kSAyikatvasiddheH / Aha-- evaM tarhi yadAdAvuktaM zrutajJAne'pi mana:paryavajJAna paNa ane samyaktvAdi cAra sAmAyika paNa kSAyopamika che. kevalano bhAva te kaivalya arthAt ghAtikarmono viyoga. tenI hAjarImAM je jJAna thAya te kaivalyajJAna arthAt ghAtikarmono 10 viyoga thayA pachI je jJAna pragaTa thAya te kaivalyajJAna kahevAya. ahIM 'kaivalyanI hAjarImAM je jJAna' A pramANe kahevAthI je loko 'prakRti(karma)thI mukta thayA pachI jJAnanA abhAvavALo puruSa thAya che' evuM pratipAdana kare che te (sAMkhya) nayamatano vyavaccheda kahyo che, kAraNa ke teonuM che ke buddhivaDe jaNAyela arthane puruSa jANe che.' AvA prakAranI temanI mAnyatAthI A vAta sAbita thAya che ke prakRtithI (karmothI) jIva jyAre mukta thAya tyAre buddhino abhAva thAya 15 kAraNa ke prakRtimAMthI buddhi utpanna thAya che tethI prakRti jaze eTale buddhino paNa abhAva thaze) ane buddhino abhAva thavAthI puruSane jJAnano paNa abhAva thAya. tethI prakRtithI muktapuruSa ajJAnI banI jAya che. jyAre jainamata e che ke ghAtikarmono viyoga thAya (emanI bhASAmAM prakRtino viyoga thAya) tyAre jIvane viziSTajJAnanI prApti thAya che, jJAnano abhAva thato nathI. Ama 'kaivalyanI hAjarImAM je jJAna' AvuM kahevAthI uparokta matano vyavaccheda thAya che. 20 kaivalyajJAnano lAbha=prApti kyAre thAya ? krodhAdi kaSAyono kSaya thayA pachI ja. tenA vinA A jJAna prApta thatuM nathI. jo ke chadmasthavItarAgAvasthAmAM (12me guNa.) kaSAyakSaya thavA chatAM tarata kaivalyajJAna prApta thatuM nathI ane jJAnAvaraNano kSaya thayA (13me guNa.) pachI tarata ja prApta thAya che. tethI 'jJAnAvaraNano kSaya thayA pachI' ema kahevAne badale 'kaSAyano kSaya thayA pachI je kahyuM te mohanIyanA bhedarUpa kaSAyonuM ahIM prAdhAnya dekhADavA mATe kahyuM che. mAnavu (zaMkA : kaSAyonI pradhAnatA kevI rIte ?) 215 25 samAdhAna : kaSAyono kSaya thAya to ja nirvANa prApta thAya che ane kaSAyakSayanI vidyamAnatAmAM ja samyaktvAdi traNe kSAyikarUpe thAya che. tethI kaSAyakSayanI pradhAnatA che. zaMkA : jo kaSAyakSayamAM ja mokSa prApta thavAno hoya to pUrve gAthAmAM je kahyuM 'zrutajJAnamAM 3 vartato jIva mokSa pAmato nathI. jo te tapaHsaMyamAtmakayogathI zUnya hoya'' temAM 48. AdinA'vadhimanaH paryavau / 49. sarvakaSAyakSaye kevalajJAnadarzanacAritrANi, kSAyikasamyaktvaM tu dezakaSAyakSaye'pi bhavati, tenAtra tadA kaSAyakSayasya sAmAnyataH parAmarza: kevalabhAvaH. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) jIvo varttamAnaH sanna prApnoti mokSaM, yastapaH saMyamAtmakayogazUnyaH' iti, tadvizeSaNamanarthakaM zrute sati tapa:saMyamAtmakayogasahiSNorapi mokSAbhAvAditi, atrocyate, satyametat kiMtu kSAyopazamikasamyaktvazrutacAritrANAmapi samuditAnAM kSAyikasamyaktvAdinibandhanatvena pAramparyeNa mokSahetutvoSa: z04}# 5 Aha - iSTamasmAbhiH mokSakAraNakAraNaM zrutAdi, tasyaiva kathamalAbho lAbho veti, atrocyate. aTTahaM payaDINaM ukkosaThiii vaTTamANo u / jIvo na lahai sAmAiyaM cauNhaMpi egayaraM // 105 // vyAvyA'aTTAnAM'kRti saMdhyA, AmAM ?--jJAnAvaraNIyAtimaMpratInAM, utkRSTA cAsau sthitiznosthiti: tasyAM 'vartamAno' "van 'nIva:' AtmA 'na namate' na prApnoti, oi tat ? 10 'sAmAyiAM' pUrvavyAkyAta. nivizichuM ?-catumipi' samyavatvazcaMtavezaviratisrvvirtiruupaannaa 'ekataram' anyatamat itiyAvat, apizabdAt matyAdi ca na kevalaM na labhate, pUrvapratipanno'pi na bhavati, yato'vAptasamyaktvo hi na punastatparityAge'pi granthimulaghya 'tapasaMyamAtmakayogazUnya' AvuM vizeSaNa nirarthaka banI jaze, kAraNa ke zruta sAthe tapasaMyamotmakayoga hovA chatAM paNa te vyaktine kAyakSaya thayo nahIM hoya to mokSaprApta thaze nahIM. samAdhAna : tamArI vAta satya che chatAM kSAyopazamika evAM paNa samyaktva, zruta ane cAritra bhegA thAya tyAre kSAyika samyaktvazrutacAritranA kAraNa banatA hovAthI paraMparAe mokSanA kAraNa bane ja che tethI uparokta vizeSaNa nirarthaka banaze nahIM. (arthAt jJAna--tapa--saMyama paNa kAyakSayadvArA mokSanA kAraNa che ja. ||104 15 Y avataraNikA zaMkA : amane zrutAdi mokSanA kAraNa evA kSAyikasamyaktvAdinA kAraNa 20 tarIke mAnya che. paraMtu te zrutAdino kevI rIte lAbha ke alAbha thAya che ? teno javAba graMthakArazrI ApatA kahe che gAthArtha AThe karmaprakRtionI utkRSTasthitimAM vartato jIva cAremAMthI ekapaNa sAmAyika prApta karato nathI. TIkAthaM : ATha e saMkhyAvAcaka zabda che. ATha evI jJAnAvaraNIyAdi karmaprakRtionI 25 utkRSTasthitimAM vartato jIva samyaktvasAmAyika, zrutasAmAyika, dezaviratisAmAyika ane sarvaviratisAmAyikamAMthI ekapaNa sAmAyika, ahIM 'api' zabdathI matijJAnAde paNa pAmato nathI. are ! pAmato nathI eTaluM nahIM pUrvapratipanna evI vyakti paNa hotI nathI. arthAt pUrve jeNe samyaktva prApta karyuM che evI vyakti vartamAnamAM samyaktvano parityAga thavA chatAM paNa graMthine ullaMghI utkRSTasthitivALI karmaprakRtio bAMdhatI nathI. tethI utkRSTasthitimAM pUrvapratipanna jIva paNa OM prApta thAya nahIM. (A saiddhAntikono abhiprAya che. kAryagranthiko bhinnagraMthivALAne paNa utkRSTasthitino baMdha mAne che.) 50 AdinA tapaH saMyamau / 51 sattArthatvAtsanniti 52 AnupUrvInAmAdirUpa upakrame / + 0AvAt : * zrutavegasarva - tarat / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmanI jaghanya-utkRSTasthiti (ni. 105) 217 utkRSTasthitI: karmaprakRtI: badhnAti, AyuSkotkRSTasthitau punarvartamAnaH pUrvapratipannako bhavati, * anuttaravimAnopapAtakAle devo, na tu pratipadyamAnaka iti, tuzabdAjjaghunyasthitau ca varttamAnaH pUrvapratipannatvAnna labhate, AyuSkajaghanyasthitau ca varttamAno na pUrvapratipanno nApi pratipadyamAnakaH, jaghanyAyuSkasya kSullakabhavagrahaNAdhAratvAt, tasya ca vanaspatiSu bhAvAt, tatra ca pUrvapratipannapratipadyamAnakAbhAvAt, prakRtInAM ca utkRSTetarabhedabhinnA khalviyaM sthitiH-AditastisRNAmantarAyasya 5 ca triMzatsAgaropamakoTIkoTyaH parA sthitiH, saptatirmohanIyasya, nAmagotrayoviMzatiH, trayastriMzatsAgaropamANyAyuSkasya iti, jaghanyA tu dvAdaza muhUrtA vedanIyasya, nAmagotrayoraSTau, zeSANAmantarmuhUrta (tattvArthe 8 sUtrALa 25-dda-27-28-22-20-22) rUti gAthArtha: 60 Aha-kimetA yugapadeva utkRSTAM sthitimAsAdayanti uta ekasyAM utkRSTasthitirUpAyAM (zaMkA : pUrve je kahyuM ke utkRSTasthitimAM pUrvapratipanna hoya nahIM to zuM te AThe karmaprakRtionI 10. utkRSTasthiti samajavI ?) samAdhAna : nAM, AyuSyakarma sivAyanI sAta karmaprakRtinI utkRSTasthitimAM pUrvapratipanna hoya nahI. jayAre AyuSyakarmanI utkRSTasthitimAM vartato jIva pUrva pratipanna hoya che ane te anuttaravimAnamAM upapAtakALe deva hoya che. pratipadyamAnaka hoto nathI. (arthAt utkRSTa AyunI sthitivALo jIva, samya. pAmato nathI. ahIM zaMkA thAya ke 7mI narakamAM 33 sA.vALo jIva samya. pAmI zake 15 che, to pachI evuM kema kahyuM ke utkRSTa AyuvALo jIva samyakta na pAme ? to tenuM samAdhAna e ke AyunI utkRSTasthiti, AyunI zarUAtamAM hoya che, pachI ghaTatI jAya che. 7mI narakamAM AyunAM utkRSTasthiti janmasamaye hoya che, tyAre samyakta pAmI zakato nathI. eka aMtarmuhUrta pachI pAmI zake, tyAre AyunI sthiti utkRSTa rahetI nathI. eTale ja anuttaramAM janmasamaye pUrvapratipanna kahyo che.) AyuSya sivAya sAta prakRtionI jaghanyasthitimAM vartato jIva (10me mohanIyanI dha sthiti, 12me 3 ghAtakarmanI jA.sthiti, 14me 4 aghAtI karmanI jagha.sthitivALo jIvo samyaktAdine pUrva prApta karela hovAthI pratipadyamAnaka hoto nathI. ane AyuSyanI jaghanyasthitimAM vartato jIva pratipadyamAnaka ke pUrvapratipanna paNa hoto nathI, kAraNa ke jaghanya AyuSya kSullakabhava jeTaluM che. te kSullakabhava vanaspatimAM ja che ane tyAM vanaspatimAM samyaktAdinA pUrvapratipanna 25 ke pratipadyamAnaka hotA nathI. karmaprakRtinI utkRSTa-jaghanya sthiti A pramANe che - jJAnAvaraNIyAdi prathama traNa ane atarAyanI utkRSTasthiti 30 koDAkoDI sAgaropama che, mohanIyanI 70 koDAkoDI. nAmagotrano 20 koDe koDI, ane AyuSyanI 33 sAgaropama utkRSTasthiti che. jadhanyasthiti vedanIyanI bAra muhUrta, nAma-gotranI ATha muhUrta ane zeSa karmaprakRtinI aMtarmuhUrta che. 10pa zaMkA : A karmaprakRtio zuM ekasAthe ja utkRSTasthitine pAme che ke eka karmaprakRtinI 30 utkRSTasthiti thaI eTale anya karmaprakRtinI paNa niyamathI utkRSTasthiti thAya ke utkRSTasthiti 3. saptAnAM tao | Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 218 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) saMjAtAyAM anyA api niyamato bhavanti AhosvidanyathA vA vaicitryaimatreti, ucyate atra vidhiriti, mohanIyasya utkRSTasthitau zeSANAmapi SaNNAmutkRSTaiva, AyuSkaprakRtestu utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti, mohanIyarahitAnAM tu zeSaprakRtInAM anyatamAyA utkRSTasthite: sadbhAve mohanIyasya zeSANAM ca utkRSTA vA madhyamA vA, na tu jaghanyeti prAsaGgikaM / sattaNhaM payaDINaM abbhitarao u koDikoDINa / kAUNa sAgarANaM jai lahai cauNhamaNNayaraM // 106 // vyAkhyA- saptAnAmAyuSkarahitAnAM karmaprakRtInAM yA paryantavartinI sthitistAmaGgIkRtya sAgaropamANAM koTIkoTI tasyAH koTIkoTyA abhyantarata eva tuzabdo'vadhAraNArthaH, kRtvA''tmAnamiti gamyate 'yadi labhate' yadi prApnoti, caturNAM zrutasAmAyikAdInAmanyatarat, tata 10 eva labhate nAnyatheti pAThAntaraM vA 'kRtvA sAgaropamANAM sthitiM labhate caturNAmanyatarat ityakSaragamanikA / avayavArtho'bhidhIyate - saptAnAM prakRtInAM yadA paryantavarttinI sAgaropamakoTIkoTI palyopamAsaMkhyeya bhAgahInA bhavati tadA ghanarAgadveSapariNAmo'tyantadurbhedyadArugranthivat thavAmAM kaMIka judI ja vicitratA che ? samAdhAna : ahIM vidhi=niyama che. mohanIyanI utkRSTasthiti thAya tyAre AyuSya sivAya 15 zeSa cha prakRtionI paNa utkRSTasthiti thAyache, jyAre AyuSyanI utkRSTa thAya athavA madhyama thAya paNa jadhanya thAya nahIM. mohanIya rahita zekhaprakRtiomAMthI koI ekAdapaNa prakRtinI utkRSTasthati thAya, tyAre mohanIya ane zeSaprakRtionI utkRSTa athavA madhyamasthiti thAya che. jadhanyasthiti thatI nathI. prAsaMgika vAta pUrNa karI. avataraNikA : utkRSTasthitimAM samyaktvAdino lAbha thato nathI te batAvyuM. have kyAre 20 lAbha thAya ? te batAve che. 30 gAthArtha : sAta karmaprakRtionI sthiti kaMIka nyUna eka koDAkoDI sAgaropamanI karIne jIva cAramAMthI anyatara sAmAyika prApta kare che. TIkArtha : AyuSyarahita sAta karmaprakRtionI paryaMtavartI sthiti jyAre eka koDAkoDI sAgaropamanI thAya tyAre ja AtmA zrutasAmAyikAdimAMthI anyatarane pAme che, enA sivAya 25 nahIM. kyAMka pAThAntara hoya to A pramANe artha jANavo ke sAgaropamanI sthitine eka koDAkoDonI aMdara karI anyatarane pAme che, A pramANe akSarArtha joyo. have avayavArtha (bhAvArtha) batAve jyAre sAta karmaprakRtionI sthiti paryaMtavartI palyopamAsaMdhyeyabhAgahIna evo eka koDAkoDI sAgaropamanI thAya che, tyAre ghanarAgadveSapariNAmarUpa, atyaMtadurbhedya evI lAkaDAMnI gAMTha jevI karmagAMTha Ave che arthAt uparoktapramANa sthiti thAya tyAre jIva A graMthi pAse che 54 AhetyAditaH saMvedhakathanarUpaM, prasaGgastu pUrvamutkRSTasthitau sAmAyikapratiSedhAt madhyamAyAM tu nAmathanAt| . svasvasthiau zILAyAM yA zeSA titi sA 1 * mevruti / + taMtra ! { oftasaddhAve ! + 0DI ! ntara dhruva | Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ graMthizabdanI vyAkhyA ane graMthabhedanuM svarUpa (ni. 106) karmagranthirbhavatIti, Aha ca bhASyakAra: = 219 .." gaThitti sudubbheo kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThivva / jIvassa kammajaNio ghaNarAgaddosapariNAmo // 1 // ityAdi " tasmin bhinne samyaktvAdilAbha upajAyate, nAnyatheti, tadbhedazca " manovighAtaparizramAdibhiH dussAdhyo varttate, tathAhi sa jIvaH karmaripumarthyaMgataH taM prApya atIva parizrAmyati, prabhUtakarmA - 5 rAtisainyAntakRttvena saMjAtakhedatvAt, saMgrAmazirasIva durjayApAkRtAnekazatrunaravarendrabhaTavat / aparastvAha-kiM tena bhinnena ? kiM vA samyaktvAdinA'vAptena ?, yathA'tidIrghA karmasthitiH samyaktvAdiguNarahitenaiva kSapitA, evaM karmazeSamapi guNarahita eva kSapayitvA vivakSitaphalabhAg bhavatu, atrocyate sa hi tasyAmavasthAyAM varttamAno'nAsAditaguNAntaro na zeSakSapaNayA viziSTaphalaprasAdhanAyAlaM, cittavighAtAdipracuravighnatvAt viziSTAprAptapUrvaphalaprAptyAsannatvAt 10 Ave che. A virSe bhASyakAra kahe che "graMthi eTale duHkhathI bhedI zakAya evo, karkaza, ghana, ugelI, gUDhagraMthinI jema jIvano karmathI utpanna thayela gADha rAgadveSano pariNAma. ||1|| (vi.A.bhASya gA.naM. : 1195) te graMthino bheda thAya tyAre samyaktvAdino lAbha thAya che. te sivAya nahIM, ane teno bheda manano kSobha ane parizramAdine kAraNe duHsAdhya hoya che. te A rIte jema yuddhamAM du:khethI jaya pAmI zakAya tevA, dUra karAyelA che aneka zatru lokonA 15 rAjendro jenAvaDe evo te subhaTa arthAt aneka zatruone harAvanAra subhaTa jema thAkI jAya che tema karmarUpI zatruo vacce rahela A jIva graMthine pAme tyAre ghaNA karmazatruonA sainyane khatama karyuM hovAthI puSkaLa kheda thAka pAme che ane tethI pote atyaMta thAkI jAya che. (athavA vidyAsiddhi vakhate te jIvano judA judA prakAre manano kSobha utpanna karavAmAM Ave che, tethI te jIva ghaNo thAke che ane vidyAsiddhi duHsAdhya bane che, tema ahIM paNa jANavuM.) zaMkA : te karmagraMthine zA mATe bhedavAnI ? athavA samyaktvAdinI prApti paNa zA mATe karavAnI ? je rIte te jIve atidIrgha evI karmasthiti samyaktvAdi guNo vinA ja khapAvI kaMIka nyUna koDAkoDI sAgaropamanI karI. tema zeSa rahelI karmasthitine paNa guNa vinA ja khapAvI viziSTaphalane prApta karanAro bhale thAya. 20 samAdhAna : AvuM mAnI zakAya nahIM. te avasthAmAM vartato (=graMthi najIka Avelo) jIva 25 guNAntaronI prApti vinA zeSasthitine khapAvI zakato nathI. tathA kSapaNa vinA viziSTaphalane sAdhavA samartha banato nathI. tenuM kAraNa e che ke 1. te avasthAmAM te jIvane cittavighAtAdipracura vighno saMbhave che. tathA 2. pUrve kyAreya prApta nahIM karela evA viziSTaphalanI prAptine atyaMta najIka A jIva rahela hovAthI pUrve abhyAsa karelI (sAmAnya) kriyAvaDe viziSTaphala prApta karI 56. granthiriti sudurbhedaH karkazaghanarUDhagUDhagranthivat / jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH 30 // 1 // (vizeSAvazyake gAthA 1995) / 57. vidyAsAdhakasya bibhISikAdineva manaH kSobhaH / madhyaM rAta:. + tAvatI. Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) prAgabhyastakriyayA tasyAvAptumazakyatvAcca, anekasaMvatsarAnupAlitAcAmlAdipurazcaraNakriyAsAditaguNAntarottarasahAyakriyArahitavidyAsAdhakavat, tathA cAha bhASyakAraH "pAeNa puvvasevA parimauI sAhaNaMmi gurutariA / hota mahAvijjAe kiriyA pAyaM savigdhA ya // 1 // taha kammaThitakhavaNe parimauI mokkhasAhaNe garuI / iha daMsaNAdikiriyA dulabhA pAyaM savigghA ya // 2 // " athavA yata eva bahvI karmasthitiranena unmUlitA, ata evApacIyamAnadoSasya samyaktvAdiguNalAbhaH saMjAyate, nizzeSakarmaparikSaye siddhatvavat, tata eva ca mokSa iti, ato na zeSamapi karma guNarahita evApAkRtya mokSaM prasAdhayatIti sthitam / idAnIM samyaktvATi10 muLaprAptividhiSyate-nIvA didhA mavatti-mavyAzramavyAzru, taMtra mavyAnAM rAtrayaM matti, karaNamiti pariNAmavizeSaH, tadyathA yathApravRttakaraNaM apUrvakaraNaM anivRttikaraNaM ca / tatra yathaiva pravRttaM yathApravRttaM taccAnAdi, aprAptapUrvamapUrvaM nivarttanazIlaM nivartti na nivartti anivatti, A zake nahIM. tenI mATe viziSTakriyA ja joIe. jema aneka varSothI AcaraNa karAyela AyaMbilAdi tapapUrvakanI cAritrakriyAthI prApta evA guNo vinA ane uttarasahAyakanI kriyA vinA vidyAsAdhaka 15 vidyA sAdhI zakato nathI, tema ahIM paNa guNAntaronI prApti vinA viziSTaphala sAdhI zakAtuM nathI. 220 25 bhASyakAre kahyuM che ke "mahAvidyAne sAdhavAnI pUrvasevA prAya sahelI hoya che paNa mahAvidyAne sAdhavAnI - siddha karavAnI kriyA moTI ane prAyaH vighnayukta thAya che. / / vi.A.bhA. 1199 // tema dIrgha karmasthitine kSayakaravAnI kriyA sahelI hoya che. jyAre mokSane sAdhatI 20 vakhate darzanAdinI kriyA moTI, durlabha ane prAyaH vighnovALI hoya che. vi.A.bhA.-1200'' athavA je kAraNathI A jIve moTI karmasthiti khapAvI che tethI ja doSonI hInatAvALA A jIvane te samyaktvAdiguNono lAbha thAya che. jemake saMpUrNakarmono kSaya thAya tyAre siddhatvane pAme che. ane A guNothI te jIvano mokSa thAya che tethI guNarahita jIva zeSakarmane khapAvI mokSa pAmato nathI e vAta siddha thaI. have samyaktvAdiguNonI prAptinI vidhi batAve che. jIvo be prakAre che. 1. bhavya, 2. abhavya. temAM bhavya jIvone traNa prakAranA karaNa hoya che. ahIM karaNa eTale jIvano pariNAmavizeSa. te A pramANe 1. yathApravRttakaraNa, 2. apUrvakaraNa, 3. anivRtti-karaNa. temAM prathama yathApravRttakaraNanI vyAkhyA kare che 1. - yathA = anAdikALathI siddha rIte pravRtta evo 58. prAyeNa pUrvasevA parimRdvI sAdhane gurutarA / bhavati mahAvidyAyAH kriyA prAya: savighnA ca // 1 // 30 tathA karmasthitikSapaNe parimRdvI mokSasAdhane gurvI / iha darzanAdikriyA durlabhA prAyaH savighnA ca // 2 // ( vizeSAvazyake gAthe 1999 - 1200 ) 59 karmakSapaNanibandhanasyAdhyavasAyamAtrasya sarvadaiva bhAvAt (iti vize0 1203 gAthAvRttau ) / * 0rAntarasahA0 / 0TThita0 / uccheditA / Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 sAmAyika prApti upara dRSTAnno (ni. 107) da 221 samyagdarzanalAbhAt na nivarttate, tatrAbhavyAnAM Adyameva bhavati, tatra yAvadgranthisthAnaM tAvadAdyaM bhavati, tamatikrAmato dvitIyaM, samyagdarzanalAbhAbhimukhasya tRtIyamiti // 106 // idAnI karaNatrayamaGgIkRtya sAmAyikalAbhadRSTAntAnabhidhitsurAhapallaya 1 girisariuvalA 2 pivIliyA 3 purisa 4 paha 5 jaraggahiyA 6 / kuddava 7 jala 8 vatthANi 9 ya sAmAiyalAbhadiTThantA // 107 // vyAkhyA- tatra pallakadRSTAntaH-pallako lATadeze dhAnyadhAma bhavati, tatra yathA nAma kazcinmahati palye dhAnyaM prakSipati svalpaM svalpataraM, pracuraM pracurataraM tvAdatte, tacca kAlAntareNa kSIyate, evaM karmadhAnyapalye jIvo'nAbhogataH yathApravRttakaraNena svalpataramupacinvan bahutaramapacinvaMzca granthimAsAdayati.panastamatikrAmato'parvakaraNaM bhavati.samyagdarzanalAbhAbhimakhasya ta anivartIti. eSa palyakadRSTAntaH / oha-ayaM dRSTAnta evAnupapannaH, yataH saMsAriNo yogavataH pratisamayaM 10 karmaNazcayApacayAvuktau , tatra cAsaMyatasya bahutarasya cayaH alpatarasya cApacayaH, yata adhyavasAya te yathA-pravRtta kahevAya che ane te anAdi che. (anAdikALathI ApameLe karmakSaya mATe pravRtta evo pariNAma yathApravRtta adhyavasAya kahevAya che.) 2. pUrve je prApta thayela nathI tevo apUrva adhyavasAya te apUrvakaraNa, 3. je pAcho javAnA svabhAvavALo hoya te nivarti. je Avo nathI te anivarti arthAta samyagdarzana prApta 15 karAvyA vinA je adhyavasAya pAcho jAya nahIM te anivRttikaraNa kahevAya che. abhavyajIvone AmAno pahelo ja adhyavasAya hoya che. graMthideza sudhI AvelAne pahelo adhyavasAya hoya che. graMthidezane oLaMgatI vyaktine bIjo ane samyagdarzananI prAptine abhimukha vyaktine trIjo adhyavasAya hoya che. 106 avataraNikA : have A traNa karaNo dvArA jIva kevI rIte sAmAyika (samyaktAdirUpa)nI 20 prApti kare che te daSTAMto dvArA kahe che ? gAthArtha : palya, parvatanadImAM rahelA pASANa, kIDIo, puruSo, mArga, tAvavALo mANasa, kodrava, jala ane vastro e sAmAyikanI prApti viSenA daSTAMto che. TIkArtha : temAM (1) palakanuM dRSTAMta : anAja bharavAnA sAdhanane lATadezamAM "patyaka' kahevAya che. koI vyakti moTA palpakamAM thoDuM-thoDuM dhAnya nAMkhe ane vadhAre-vadhAre bahAra kADhe 25 to thoDA samaya pachI jema te pallaka khAlI thAya che, tema karmarUpa dhAnyanA pallakamAMthI anAbhogathI yathApravRttakaraNavaDe alpatara karmone bAMdhe ane bahutara karmone khapAvato prAyadeza pAse Ave che. vaLI tene oLaMgatAne apUrvakaraNa thAya che ane samyagdarzananI prAptine abhimukha thanArane anivRttikaraNa thAya che. A patyaka dRSTAMta che. zaMkA : tamAruM A daSTAMta ja ghaTatuM nathI, kAraNa ke yogavALA evA saMsArI jIvane 30 pratisamaye karmano baMdha-kSaya kahela che. temAM asaMyata jIva ghaNAM karmone bAMdhe che ane alpatara + neTuM : * 0cAdhAro * neTuM . * banyamanyataraM alpatara0 | A gvamudde satyAdA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) mAma: ""palle mahaimahalle kuMbhaM pakkhivai sohae NAliM / asaMjae avirae bahu baMdhar3a nijjarar3a thovaM // 1 // palle mahatimahale kuMbhaM sohei pakkhive NAliM / je saMjae pamatte bahu nijjara baMdhaI thovaM // 2 // palle mahaimahalle kuMbhaM sohei pakkhive na kiMci / je saMjae apamatte bahu nijjare baMdhar3a na kiMcI // 3 // ' tatazca evaM pUrvamasaMyatasya mithyAdRSTeH prabhUtatarabandhakasya kuto granthidezaprAptiriti, atrocyate, nanu mugdha ! bAhulyamaGgIkRtya idamuktaM yad-asaMyatasya bahutarasyopacayo'lpatarasya 10 cApacayaH, anyathA'navarataprabhUtatarabandhAGgIkaraNe khalvapacayAnavasthAnAt azeSakarmapudgalAnAmeva grahaNaM prApnoti, aniSTaM caitat, samyagdarzanAdiprAptizca anubhavasiddhA virudhyate, tasmAt prAyovRttigocaramidaM palyetyAdi draSTavyamiti 1 / kathaM punaranAbhogataH pracuratarakarmakSaya iti aahkarmono kSaya kare che kAraNa ke AgamamAM kahyuM ke "ati moTA palpakamAM ghaDA jeTaluM dhAnya nAkhe ane nAli (nAnuM pAtravizeSa) jeTaluM dhAnya kADhe tema asaMyata, avirata bahu bAMdhe che ane 15 stoka nirjare che /// ati moTA palpakamAM kuMbhapramANa kADhe ane nAlikA pramANa prakSepe, tema saMyata, pramatta bahu nirbhare che ane stoka bAMdhe che. rA/ ati moTA palpakamAM kuMbhapramANa dhAnya kADhe che paNa aMdara kazuM nAMkhatA nathI tema apramattasaMyata bahu nirjare che, bAMdhatA nathI llall tethI pUrvAvasthAmAM asaMyata mithyAdaSTi jIvane prabhUtatara baMdha karanArane kyAMthI graMthidezanI prApti thAya ? 20 samAdhAna : "he mugdha ! bahulatAne AzrayI A vAta jANavI ke asaMyatane bahutarano baMdha ane alpataranI nirjarA arthAtu ghaNA jIvo A pramANe baMdha-nirjarA kare paraMtu badhA ja asayato A pramANe baMdha-nirjarA karatA nathI. jo satata prabhUtatara-karmabaMdha ane stokatara karmanirjarA svIkAravAmAM Ave to saMpUrNakarmayugalo eka divasa jIvovaDe grahaNa thaI jaze. ane jo AvuM bane to to pachI koI jIvane karma baMdhAze ja nahIM ane te kAMI iSTa nathI. vaLI anubhavasiddha 25 evI samyagdarzanAdinI prAptino paNa virodha Avaze, arthAtu amuka jIvone samyagdarzanAdi guNonI prApti thayelI dekhAya che te zakya ja nahIM bane. tethI palyakAdinA dRSTAMtonI ghaTanA prAya: zabda joDIne karavI. zaMkA : anAbhogathI pracuratarakarmakSaya kevI rIte thAya ? 60. palye'timahati kumbhaM prakSipati zodhayati nAlikAm / asaMyato'virata: bahu badhnAti nirjarayati 30 stokam // 1 // palye'timahati kumbhaM zodhayati prakSipati nAlikAm / yaH saMyataH pramattaH bahu nirjarayati badhnAti stokam // 2 // palye'timahati kumbhaM zodhayati prakSipati na kizcit / yaH saMyato'pramattaH bahu nirjarayati na badhnAti kiJcit // 3 // + khalUpacayA0. Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 sAmAyikaprAptinA dRSTAnto (ni. 107) gireH sarid girisarit tasyAM upalAH- pASANAH girisaridupalAH tadvat, etaduktaM bhavati-yathA girisaridupalAH parasparasannigharSeNa upayogazUnyA api vicitrAkRtayo jAyante, evaM yathApravRttikaraNato jIvAstathAvidhakarmasthitivicitrarUpAzcitrA iti 2 / pIpIlikA : - kITikAH, yathA tAsAM kSitau svabhAvagamanaM bhavati 1 tathA sthANvArohaNaM 2 saMjAtapakSANAM ca tasmAdapyutpatanaM 3 sthANuMmUrdhani cAvasthAnaM 4 kAsAJcit sthANuMzirasaH pratyavasarpaNa 5 evamihApi jIvAnAM kITikAsvabhAvagamanavat 5 yathApravRttakaraNaM, sthANvArohaNakalpaM tvapUrvakaraNaM, utpatanatulyaM tvanivarttikaraNamiti, sthANuMparyantAvasthAnasadRzaM tu granthyavasthAnamiti, sthANuzirasaH pratyavasarpaNasamAnaM tu punaH karmasthitivardhanamiti 3 / puruSadRSTAnto yathA - kecana trayaH puruSA mahAnagarayiyAsayA mahATavIM prapannAH, sudIrghamadhvAnaM atikrAmantaH kAlAtipAtabhIravo bhayasthAnamADhaukamAnAH zIghrataragatayo gacchantaH purastAt ubhayataH samutkhAtakaravAlapANitaskaradvayamAlokya tatraikaH pratIpamanuprayAtaH 10 aparastu tAbhyAmeva gRhItaH tathA'parastAvatikramya iSTaM nagaramanuprApta iti / eSa dRSTAnto'yamarthopanayaH samAdhAna : (2) parvatanadInA pASANanI jema arthAt nadImAM rahelA paththaro paraspara dharSaNavaDe "mAre AvA AkAravALA thavuM che." evA upayogathI zUnya hovA chatAM vicitra-- AkRtivALA bane che. e ja pramANe yathApravRttikaraNathI jIvo tevA prakAranI (ochAvattAprakAranI) karmasthitidvArA judA judA prakAranA hoya che. 15 (3) kIDIonuM dRSTAMta : jema kIDIonuM pRthvI para svabhAvathI ja gamana thAya che arthAt svabhAvathI ja te kIDIo Amatema pRthvI upara phare che, sthANu vagere upara svabhAvathI ja caDe che, vaLI pAMkho utpanna thatAM sthANu uparathI paNa uDI jAya che, to koIka sthANu (ThUMThuM)nA mULa pAse rahe che, koIka vaLI sthANunA mULa pAsethI pAchI phare che. A badhuM jema svabhAvathI thAya che tema jIvAnuM yathApravRttakaraNa kIDIonA svabhAvagamana jevuM che, ThUMThA upara caDhavA samAna 20 apUrvakaraNa che. uDavA samAna anivRttikaraNa che, kAraNa ke anivRttikaraNadvArA jIva mithyAtvaguNasthAnakathI uDI samyaktvaguNasthAne Ave che. sthANunA mULa pAse rahevA samAna graMthideza pAse AvavuM, sthANunA mULa pAsethI pAchA pharavA samAna graMthidezathI pAchA pharavAvaDe karmasthitine vadhAravuM. (4) purUSardaSTAMta : koIka traNa puruSo mahAnagara tarapha javAnIicchAthI moTA jaMgalamAM 25 pravezyA. lAMbo mArga vaTAvyA pachI sAMja paDI javAthI bhayavALA thayelA, bhayAnaka sthAne pahoMcelA, jaldIthI aTavIne pAra pADavA zIghragativALA, evA te traNa puruSo sAme baMne bAjuthI upADelI che talavAra hAthamAM jenAvaDe evA be corane AvatA joI te traNamAMno eka pAcho vaLyo. bIjo te bannevaDe grahaNa karAyo ane trIjo te baMnene oLaMgI AgaLa vadhatA icchitanagara sudhI pahoMcI gayo. 61. sthANubudhne (iti vi0 1210 gAthAvRttau ) mUlaM budhno'hninAmakaH ityamaraH / 62. sarve'pye budhnArthAH, anyathA apUrvakaraNakAlAtprAktanatvaM virudhyeta / + 0ticitra0 / 30 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 nA Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) evamiha saMsArATavyAM puruSAH saMsAriNastrayaH kalpyante, panthAH karmasthitiratidIrghA, bhayasthAnaM tu granthidezaH, taskaradvayaM punA rAgadveSau, tatra pratIpagAmI yo yathApravRttakaraNena granthidezamAsAdya punaraniSTapariNAmaH san karmasthitimutkRSTAmAsAdayati, taskaradvayAvaruddhastu prabalarAgadveSodayo granthikasattva ityarthaH, abhilaSitanagaramanuprApto'pUrvakaraNato rAgadveSacaurau apAkRtya 5 anivartikaraNenAvAptasamyagdarzana iti 4 / Aha-sa hi samyagdarzanamupadezato labhate utAnapadezata eveti, atrocyate, ubhayathApi labhate, katham ?, paMthaH paribhraSTapuruSatrayavat, yathA hi kazcit parthi paribhraSTaH upadezamantareNaiva paribhraman svayameva panthAnamAsAdayati, kazcittu paropadezena, aparastu nAsAdayatyeva, evamihApyatyantApa~naSTasatpatho jIvo yathApravRttakaraNata: saMsArATavyAM paribhraman kazcidgranthimAsAdya apUrvakaraNena ca tamatikramya anivartikaraNamanuprApya svayameva samyagdarzanAdi 10 nirvANapurasya panthAnaM labhate, kazcitparopadezAt, aparastu pratIpagAmI granthikasattvo vA naiva labhate A daSTAMtano upanaya A pramANe che ke saMsArarUpa aTavI viSe traNa saMsArIjIvonI kalpanA karIe. atidIrgha karmasthitirUpI mArga kalpIye. bhayasthAnarUpa graMthideza, be cora samAna rAgadveSa jANavA. temAM je jIva yathApravRttakaraNadvArA graMthidezane pAmI pharI pAcho aniSTa pariNAmavALo thatAM utkRSTakarmasthitine bAMdhe che te pratIpagAmI jevo jANavo arthAta sAme AvatA 15 corone joI traNa puruSomAMthI je puruSa laDyA vinA pAcho pharI gayo tenA jevo A jIva che. prabalarAga-dveSanA udayavALo graMthideza pAse Avelo jIva be corovaDe pakaDAyelA puruSa samAna jANavo. vaLI icchita nagarane prApta karanAra puruSa samAna apUrvakaraNathI rAga-dveSarUpI corone parAjita karI anivRttikaraNa vaDe samyagdarzanane prApta karanAra jIva jANavo. zaMkA : jIvane je samyagdarzana prApta thAya che te upadezathI thAya che ke upadeza vinA 20 thAya che ? samAdhAna : baMne rIte thAya che. A viSayamAM mArgathI bhraSTa thayelA traNa puruSonuM udAharaNa jANavuM. jema koIka vyakti mArgathI bhraSTa thayelI koInA upadeza vinA ja pharatI pharatI jAte ja mArga para caDhI jAya che. bIjI koIka bIjAnA mArgadarzanathI mArgane pAme che. tathA trIjo. koIka mArgane pAmI zakato nathI, tema atyaMtapranaSTa thayela che sanmArga jeno evo ko'ka jIvA 25 saMsArATavImAM bhamato bhamato yathApravRttakaraNathI graMthideza pAse AvI ane apUrvakaraNathI te dezane oLaMgI, anivRttikaraNadvArA jAte ja samyagdarzanAdi mokSamArgane pAme che, jayAre koI jIva guru vagerenA upadezathI pAme che, trIjo ko'ka jIva ke je pratIpagAmI (pAcho janAro) athavA graMthideza pAse ja rahelo che te samyagdarzanAdi pAmato nathI. 63. gaMThitti sudubbheo kakkhaDaghaNetyAdike ghaNarAgaddosapariNAmottivacanAt. pathapari0 ( kATa: 30 patha pati triApa:). + pathaTo | * 0ttAnago | Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmAyikaprAptinA dRSTAnto (ni. 107) 225 iti 5 / idAnIM jvaradRSTAnto - yathA hi jvaraH kazcit svayamevApaiti, kazcidbheSajopayogena, kazcittu naivApaiti, evamiha mithyAdarzanamahAjvaro'pi kazcitsvayamevApaiti kazcit arhadvacanabheSajopayogAt 'aparastu tadauSadhopayoge'pi nApaiti, karaNatrayayojanA svayameva kAryA 6 / kodravadRSTAnta: - yathA iha keSAJcit kodravANAM madanabhAvaH svayameva kAlAntarato'paiti tathA keSAJcit gomayAdiparikarmataH tathA pareSAM nApaiti, evaM mithyAdarzanabhAvo'pi kazcitsvayamevApaiti kazcidupadezaparikarmaNA aparastu 5 nApaiti, iha ca bhAvArtha:- sa hi jIvo'pUrvakaraNena madanArdhazuddhazuddhakodravAniva darzanaM mithyAdarzanasamyagmithyAdarzanasamyagdarzanabhedena tridhA vibhajati, tato'nivarttikaraNavizeSAtsamyaktvaM prApnoti, evaM karaNatrayayogavato bhavyasya samyagdarzanaprAptiH, abhavyasyApi kasyacid yathApravRttakaraNato granthimAsAdya arhadIdivirbhUtisaMdarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAna zrutasAmAyikalAbho bhavati, na zeSalAbha iti 7 ! havAnI naladAnta:-yathA di nAM 10 malinArdhazuddhazuddhabhedena tridhA bhavati, evaM darzanamapi mithyAdarzanAdibhedena apUrvakaraNatastridhA (6) tAvanuM dRSTAMta : jema ko'ka tAva svayaM ja nAza pAme che. ko'ka tAva auSadhavaDe nAza pAme che ane ko'ka tAva vaLI nAza pAmato ja nathI. tema ko'ka mithyAtvarUpa tAva paNa svayaM nAza pAme che, ko'ka mithyAtvarUpa mahAvara arihaMtavacanarUpI auSadhathI nAza pAme che, jyAre ko'ka auSadhavaDe paNa nAza pAmato nathI. karaNatraya arthAt yathApravRttakaraNAdi traNe jevI rIte 15 ghaTatA hoya, tema jAte ghaTADavA. (7) kodravanuM dRSTAMta : jema keTalAka kodravono mAdaka svabhAva kALAntare jAte dUra thAya che, to keTalAkono chANAdinI kriyAthI dUra thAya che, vaLI keTalAkono mAdaka svabhAva dUra thato nathI, tema keTalAka jIvono mithyAdarzanarUpa bhAva jAte, to keTalAkono upadeza dvArA te bhAva nAza pAme che, ane keTalAkono nAza pAmato nathI. ahIM bhAvArtha A pramANe jANavo ke te jIva 20 apUrvakaraNadvArA madana(azuddha), ardhazuddha, zuddhakodravanI jema darzanane (darzanamohanIyanA pudgalane) mithyAdarzana, mizradarzana ane samyagdarzana ema traNa prakAre bhede che. tyArapachI anivRttikaraNa vaDe samyaktvane pAme che. A pramANe traNa karaNanA yogathI bhavyajIvane samyagdarzananI prApti thAya che. jyAre yathApravRttakaraNathI graMthi sudhI AvelA ane arihaMtAdinI vibhUtine joIne athavA anya koI 25 prayojanathI (jaina anuSThAnomAM) pravRtta thayelA evA ko'ka abhavyajIvane paNa zrutasAmAyikano lAbha thAya che (arthAt AgamAdi bhaNe che) paraMtu zeSa samyaktvasAmAyika vagereno lAbha thato nathI. (8) pANInuM dRSTAMta : jema pANI malina, ardhazuddha ane zuddha ema traNa prakAre hoya che 64. atra pUrvatra ca paraM na dRSTAntAnukrameNa kiMtu yathAsvarUpaM / 65 darzanamohanIyapudgalarUpaM, mithyAtvasya sattve'pi bhAgatrayam, zuddhatvAvasthAnata Azritya mithyAtvasya / 66. AdinA 30 gaNabhRdAdivibhUtyAdigrahaH, tattvaM tu satkArakAraNametaditi buddhau / 67. devatvanarendratvasaubhAgyarUpabalAvApyAdigrahaH / + 0tidarzana0 / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) karotIti, bhAvArthastu pUrvavadeva 8 / vastradRSTAnte'pyAyojanIyamiti gAthArthaH 9 // 107 // prAsaGgikamucyate-evaM samyagdarzanalAbhottarakAlamavazeSakarmaNaH palyopamapRthaktvamitisthitiparikSayottarakAlaM dezaviratiravApyate, punaH zeSAyAH saMkhyeyeSu sAgaropameSu sthiterapagateSu sarvaviratiriti, punaravazeSasthiterapi saMkhyeyeSveva sAgaropameSu kSINeSu u~pazAmakazreNI, anenaiva 5 nyAyena kSapakazreNIti, iyaM ca dezaviratyAdiprAptiretAvatkAlato devamanuSyeSu utpadyamAnasya apratipatitasamyaktvasya niyamenotkRSTato draSTavyeti, anyathA anyatarazreNirahitasamyaktvAdiguNaprAptirekabhavenApyaviruddheti, uktaM ca bhASyakAraNa "sammattaMmi u laddhe paliya hutteNa sAvao hojjA / caraNovasamakhayANaM sAgara saMkhaMtarA huMti // 1 // evaM apparivaDie sammatte devamaNuyajammesu / pAtarahinne pAmavega va salvADuM ran" ema darzana paNa mithyAdarzanAdi traNa prakAre jIva apUrvakaraNadvArA kare che. bhAvArtha kAdravanA dRSTAMta pramANe jANI levo. (9) vastranuM dRSTAMta : malina, ardhamalinAdi bhAvanA vastramAM paNa joDI devI. ahIM 15 gAthArtha pUrNa thAya che. paraMtu A viSayasaMbaMdhi thoDIka prAsaMgika vAta TIkAkAra kare che - A pramANe samyagdarzana prApta karyA pachI bAkI rahela karmamAMthI palyopamapRthakta jeTalI sthiti ochI thAya tyAre jIva dezavirati pAme che. punaH zekhakarmasthitimAMthI saMkhyAtAsAgaropamanI sthiti dUra thatAM sarvavirati prApta thAya che. punaH saMkhyAtAsAgaropamanI sthiti dUra thAya tyAre upazamazreNI prApta thAya che. punaH saMkhyAtAsAgaropamanI sthiti dUra 20 thAya tyAre kSapakazreNI prApta thAya che. ATalA kALathI dezavirati vagere guNaprApti niyamathI deva-manuSyamAM utpanna thanAra ane apratipatita samyaktvavALA jIvane utkRSTakALe niyamo jANavI arthAt vadhAremAM vadhAre ATalA kALamAM uparokta jIvane niyamathI dezavirati vagere guNonI prApti thAya che. anyathA = jaghanyathI, eka bhavamAM paNa jIvane bemAMthI eka zreNirahita samyaktAdiguNonI prApti thaI zake che. 25 bhASyakAre paNa jaNAvela che ke "samyakta prApta thayA pachI palyopamapRthakRtvavaDe jIva zrAvaka bane che, saMkhyAtA sAgarovaDe cAritra-upazama-kSapakazreNi prApta thAya che. |1|A pramANe apratipatita samyaktane AzrayI deva-manuSyamAM (samajavuM, athavA) eka bhavamAM anyatarazreNivarjI sarvanI (sarvaguNonI) prApti thAya che. kerA (1 bhavamAM siddhAMta mate upazamakSapaka ema baMne zreNi prApta thatI nathI.) prAsaMgika vAta pUrNa karI. /107ll 68. devabhave'dhikasthitAvapi tAvatyAH sthiteH sadbhAvAdupacayena na dezaviratiprasaGga iti prathamapaJcAzakavRttau / 69. samyakatve tu labdhe palyopamapRthaktvena zrAvako bhavet / caraNopazamakSayeSu, sAgarAH saMkhyeyA antaraM bhavati // 1 // evamapratipatite samyaktve devamanuSyajanmasu / anyatarazreNivarje vmavenAIpa safor iArA (vize. 2222-2223) I + neI * 3pa cheo | . Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samyaktasamAyikanI aprAptinuM kAraNa (ni. 108) ka 227 abhihitaM oNnuSaGgikaM, idAnIM yadudayAt samyaktvasAmAyikAdilAbho na bhavati, saMjAto vA'paiti, tAnihAvaraNarUpAn kaSAyAn pratipAdayannAha-paDhamillu0 / athavA yaduktaM 'kaivalyajJAnalAbho nAnyatra kaSAyakSayAt' iti, iMdAnI te kaSAyAH ke ? kiyantaH ? ko vA kasya samyaktvAdisAmAyikasyAvaraNaM ? ko vA khalu upazamanAdikramaH kasya ityamumarthamabhidhitsurAha paDhamillyANa udae niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammasaNalaMbhaM bhavasiddhIyAvi na lahaMti // 108 / / uttaragAthA api prAyaH kiyatyo'pi uktasaMbandhA eveti, tatra vyAkhyA-prathamA eva . prathamillukA:, dezIvacanato jahA 'paDhamillA ettha gharA' ityAdi, teSAM prathamillukAnAM-antAnubandhinAM krodhAdInAmityuktaM bhavati, prAthamyaM caiSAM samyaktvAkhyaprathamaguNavighAtitvAt kSapaNakramAdveti, 3:-DIyaUTIvanititattvadrohUtisAmarthyatA tasmin Da, vim - 'niyamA' niyati, 10. asya vyavahitapadena sArdhaM saMbandhaH taM ca darzayiSyAmaH, idAnI punaH prathamillukA eva viziSyantekiMviziSTAnAM prathamillakAnA ?-karmaNA tatphalabhUtena saMsAreNa vA saMyojayantIti saMyojanAH, avataraNikA : jenA udayathI samyaktasAmAyikAdina lAbha thato nathI athavA thayelo lAbha nAza pAme che te AvaraNarUpa kaSAyone batAvatA kahe che - "paDhamilyANa..." athavA (bIjI rIte avataraNikA batAve che) pUrve kahyuM ke "kapAyakSaya vinA kaivalyajJAnano lAbha thato nathI." te 15 kapAyo kayA ? keTalA ? athavA kayo kaSAya kayA samyaktAdi sAmAyikanuM AvaraNa che ? athavA kyA kapAyane kyA krame upazamAdi thAya che? te batAvatA graMthakArazrI jaNAve che ? gAthArtha : saMyojanA nAmanA prathama anaMtAnubaMghIkaSAyonA udayamAM bhavasiddhika (taddabhavamokSagAmI evA paNa jIva samyaktane pAmatA nathI. TIkArtha : uparokta avataraNikA kahevA dvArA have pachI AvatI keTalIka uttaragAthAonI 20 paNa avataraNiko kahI dIdhelI jANavI. have A gAthAno artha batAve che. - prathama e ja prathamillakA A dezIvacana che jemake 'paddhamirjI pattha gharI'mAM "paDhamakkA' zabda vaparAya che, tema ahIM paNa 'prathamillA' zabda che. A zabda dvArA prathama anaMtAnubaMdhIkapAya grahaNa karavo. samyattvanAmanA prathama guNano ghAta karanAra hovAthI athavA prathama teno kSaya thato hovAthI anaMtAnubaMdhI prathama upAya che. A prathama anaMtAnubaMdhI kaSAyonA udayamAM, ahIM udaya eTale 25 udayAvalikAmAM rahelA karmapudgalathI utpanna thatI sAmarthyatA (arthAta pudgalonI phaLa dekhADavAnI niyamathI" mULagAthAmAM A pada jyAM joDeluM che tenA karatA vyavahitapadanI sAthe = dUra rahelA 'sammadaMsaNataMbha' padanI sAthe eno saMbaMdha karavo, je AgaLa dekhADaze. have prathama evA anaMtAnubaMdhIkaSAyonuM vizeSaNa batAve che arthAta kevA che anaMtAnubaMdhI kaSAyo? te kahe che - navA 30 karmonI sAthe athavA te karmonA phaLasvarUpa saMsAranI sAthe AtmAne je joDe te saMyojana pAyo, A anaMtAnubaMdhI kaSAyo jIvane saMsAre sAthe joDatA hovAthI saMyojanA tarIke oLakhAya che. 70. zrutasaMkhyatvauirfdhetutayA prasaH + vilA 0 | * 35ramAdri ! Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 : Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) saMyojanAzca te kaSAyAzceti vigrahaH teSAmudaye, kim ?-niyamena samyak-aviparItaM darzanaM samyagdarzanaM tasya lAbha:-prAptiH samyagdarzanalAbha: taM, bhave siddhiryeSAM te bhavasiddhikAH / AhasarveSAmeva bhave sati siddhirbhavati ?, ucyate, evametat, kiMtu iha prakaraNAt tadbhavo gRhyate, tadbhavasiddhikA api 'na labhante' na prApnuvanti, apizabdAd abhavyAstu naiva, athavA 5 parItasaMsAriNo'pi naiveti gAthArthaH // 108 // biiyakasAyANudae apaccakkhANanAmadhejjANaM / sammaiMsaNalaMbhaM virayAviraI na u lahaMti // 109 // vyAkhyA-'dvitIyA' iti dezaviratilakSaNadvitIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA, kaSAyA' iti 'kaSa gatau' iti kaSazabdena karmAbhidhIyate, bhavo vA, kaSasya AyA lAbhAH prAptayaH kaSAyA: 10 ghaviya:, dvitIyAMza te pAyAvi samAsa:, teSa, "3: 'ti nI pUrvavartha, ziviziSTa ? -'apratyAkhyAnanAmadheyAnAM' na vidyate dezaviratisarvaviratirUpaM pratyAkhyAnaM yeSu udayaprApteSu satsu AvA anaMtAnubaMdhI kaSAyonA udayamAM, te udayamAM zuM ? to niyamathI (pUrve kahela 'niyamathI' zabda ahIM joDyo.) samyapha aviparitadarzana te samyagadarzana tenI prApti, te samyagdarzanalAbha, (TIkAno anvaya A pramANe jANavo - anaMtAnubaMdhI kaSAyonA udayamAM niyamathI bhavasiddhika 15 jIvone paNa samyagdarzananI prApti thatI nathI.) bhavamAM siddhi che jeone te bhavasiddhiko. zaMkA : sarvajIvone bhavamAM ja siddhi thavAnI che to bhava zabda zA mATe grahaNa karyo che samAdhAna : tamArI vAta sAcI che. paraMtu ahIM bhava zabdathI taddabhava grahaNa karavAnA che, arthAt te ja bhavamAM siddhine pAmanAra jIvo paNa prathama kaSAyonA udayamAM samyagdarzana pAmatAM nathI. 'tabhavasiddhiko paNa ahIM paNa zabdathI abhavyo ke alpasaMsAravALI jIvo paNa pAmI 20 zakatA nathI e jANavuM. 108 (avataraNikA : gA. naM. 107nI avataraNikA ja ahIM paNa jANavI.) gAthArtha : apratyAkhyAna nAmanA bIjA kaSAyonA udayamAM samyagdarzana prApta thAya che paraMtu dezavirati prApta thatI nathI. TIkAthe : dezaviratinAmanA bIjA guNano ghAta karanAra hovAthI athavA kSapakazreNimAM bIjA 25 naMbare kSaya thato hovAthI A kaSAyo bIjA naMbarane pAme che. kaSAya zabdano artha batAve che. temAM kam dhAtu gati-arthamAM vaparAya che. ane ahIM kaSa zabdathI karma athavA saMsAra artha levo tethI kaSano eTale karmono athavA saMsArano je Aya=lAbha, te kaSAya arthAt jenAthI karmono athavA saMsArano lAbha (prApti) thAya te krodhAdi kaSAyo. apratyAkhyAna nAmanA A bIjA kaSAyono udayamAM bhavyajIvo samyagdarzanane prApta kare che, (tu zabdathI "prApta kare che' evo artha levo. 30 jayAre dezaviratine prApta karatA nathI. TIkAmAM bAkI rahelA zabdono A pramANe artha jANavo. "udaya" zabdano artha pUrve batAvI dIdho che. pratyAhyAnanAgheyAna' je kaSAyo udayamAM AvatA dezavirati ke sarvaviratirUpa paccakhANa rahetuM nathI te apratyAkhyAna. Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ deza-sarvaviratinA lAbhAlAbhanuM kAraNa (ni. 110) 2 2 29 te apratyAkhyAnAH, sarvaniSedhavacano'yaM naJ draSTavyaH, apratyAkhyAnA eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAH teSAmudaye sati, kim ?-samyagdarzanalAbhaM, bhavyA labhante iti zeSaH, ayaM ca vAkyazeSo viratAvirativizeSaNe tuzabdasaMsUcito draSTavyaH, tathA cAha-viramaNaM virataM tathA na viratiH aviratiH virataM cAviratizca yasyAM nivRttau sA tathocyate, dezaviratirityarthaH, tAM viratAviratiM na tu labhante, tu zabdAt samyagdarzanaM tu labhante iti gAthArthaH // 109 // 5 taiyakasAyANudae paccakkhANAvaraNanAmadhijjANaM / desikkadesaviraI carittalaMbhaM na u lahaMti // 110 // vyAkhyA-sarvaviratilakSaNatRtIyaguNaghAtitvAt kSapaNakramAdvA tRtIyAH, 'kaSAyAH' pUrvavat, tRtIyAzca te kaSAyAzceti samAsaH; kaSAyAH krodhAdaya eva catvArasteSAM 'udaya' iti pUrvavat, kiMviziSTAnAM ?-AvRNvantItyAvaraNAH, pratyAkhyAnaM sarvaviratilakSaNaM tasyAvaraNA: pratyAkhyAnAvaraNAH 10 pratyAkhyAnAvaraNaya eva nAmadheyaM yeSAM te tathAvidhAsteSAM / Aha-nanvapratyAkhyAnanAmadheyAnAmudaye na pratyAkhyAnamastItyuktaM, naJA pratiSiddhatvAt, ihApi ca AvaraNazabdena pratyAkhyAnapratiSedhAt ka eSAM prativizeSa iti, ucyate, tatra naJ sarvaniSedhavacano varttate, iha puna: AGo maryAdeSadarthavacanatvAt ISanmaryAdayA vA''vRNvantItyAvaraNAH, tatazca sarvaviratiniSedhArtha evAyaM varttate na dezaviratiniSedhe ahIM 'a'kAra sarvaniSedhane jaNAvanAro che. arthAta apratyAkhyAnamAM pratyAkhyAnano sarva 15 niSedha thAya che. apratyAkhyAna e ja nAma che jenuM te apratyAkhyAnanAmadheya kahevAya. arthAta apratyAkhyAna nAmanA kaSAyo. 'viratAvirati' - pApathI aTakavuM te virata tathA pApathI na aTakavuM te avirati, tethI virata ane avirati che je nivRttimAM te viratAvirati arthAta dezavirati. /109mI gAthArtha : pratyAkhyAnAvaraNa nAmanA trIjA kaSAyanA udayamAM (jIvo) dezavirati pAme che 20 paNa sarvavirati pAmatA nathI. TIkArtha : sarvaviratirUpa trIjAguNano ghAta karanAra hovAthI athavA kSapakazreNImAM trIjA naMbare A kaSAyono kSaya thato hovAthI A kaSAyo trIjA naMbare Ave che. kaSAya ane udaya zabdano artha pUrve batAvyo. tathA AvaraNa kare = Dhoke te AvaraNa, sarvaviratirUpa paccakkhANanuM AvaraNa te pratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNa nAma che jenuM te pratyAkhyAnAvaraNakaSAyo. 25 zaMkA : apratyAkhyAnAvaraNakaSAyonA udayamAM pratyAkhyAna hotuM nathI evuM tame pUrve kahyuM kAraNa ke "a" zabdathI sarva pratyAkhyAnano niSedha karyo hato. ane ahIM paNa AvaraNa zabdathI pratyAkhyAnano pratiSedha hovAthI baMne kaSAyomAM pharaka zuM rahyo ? samAdhAna : pUrve "apratyAkhyAna' zabdamAM rahela "a" zabda sarvaniSedha jaNAvanAra che. jayAre ahIM "AvaraNa' zabdamAM rahelo "A" zabda ISad ane maryAdAnA arthavALo hovAthI 30 kaMIka athavA maryAdAthI DhAMke te AvaraNa. Avo artha hovAthI ahIM "A" zabda sarvaviratino Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) khalvAvaraNazabda iti, tathA cAha-dezazcaikadezazca dezaikadezau, tatra deza:-sthUlaprANAtipAtaH, ekadeza: tasyaiva yathAdRzyavanaspatikAyAdyatipAtaH, tayoH viratiH-nivRttiH tA, labhante iti vAkyazeSaH, atrApi vAkyazeSaH cAritravizeSaNe tuzabdAkSipta eva draSTavyaH, yata Aha-'cAritraM' iti vara tikSAyo' riti, 3stha 'ttinUdhUmUranihira rUtra:'(pa. rU-2-284) tItraprayAntI 5 caritramiti bhavati, carantyaninditamanena iti caritraM kSayopazamarUpaM tasya bhAvazcAritraM, etaduktaM bhavati-ihAnyajanmopAttAvidhakarmasaMcayApacayAya caraNaM cAritraM, sarvasAvadyayoganivattirUpA kriyetyarthaH, tasya lAbhazcAritralAbhastaM na tu labhante, tuzabdAddezaikadezaviratiM tu labhanta eveti thAI: 13 po. idAnImamumevArthamupasaMharannAha mUlaguNANaM laMbhaM na lahai mUlaguNaghAiNaM udae / ja niSedha kare che, dezaviratino nahIM. A ja vAtane karatAM siva ' zabdano artha batAve che. temAM deza ane ekaMdarA ema be zabdo che. temAM deza eTale zUlaprANAtipAta. ane ekadeza eTale zUlaprANAtipAtamAno ja dazya evA vanaspatikAyAdino atipAta, te deza tathA ekadeza baMnenI virati te dezaikadezavirati 15 bhAvArtha A pramANe ke- pratyAkhyAna nAmanA trIjA kaSAyanA udayamAM dezaviratine pAme che. ahIM mULagAthAmAM 'pAme che' zabda nathI te cAritranA vizeSArthane jaNAvanAra 'tu' zabdathI jaNAya che. (Azaya e che ke - 'tu' zabda jyAre, vaLI vigere arthomAM vaparAya che. A jayAre, vaLI vigere zabdo vizeSArthane jaNAvanAra hoya che. jemake, dezaviratine pAme che, jyAre sarvaviratine pAmato nathI. ahIM prastutamAM paNa dezaviratine... A zabda pachI mULagAthAmAM 20 kriyApada nathI. to zuM samajavuM ? tethI TIkAkAra khulAso kare che ke "carittanaMAM na 3' ahIM je tu zabda che te cAritra mATenA vizeSArthane jaNAve che ke - "jyAre cAritranA lAbhane pAmato nathI." ahIM A rItanA vizeSArthamAM vaparAyela tu zabdathI jaNAya che ke dezaviratine pAme che. mATe mULamAM dezavirati zabda pachI 'pAme che' kriyApada joDI devuM.) tathA jenAvaDe loko aniMdita (niMdA na thAya e rIte) AcaraNa kare che te caritra arthAta 25 kSayopazama, teno bhAva te cAritra arthAtu anyajanmomAM grahaNa karAyela karmonA saMcayano nAza karavA mATenuM je AcaraNa te cAritra eTale ke sarva-sAvadyayogamAMthI nivRtti karavI. AvA cAritranI prApti pratyAkhyAna nAmanA kaSAyanA udayamAM thatI nathI. 'tu' zabdathI dezaviratinI prApti thAya che e artha jANavo. cAritranI vyutpatti - va dhAtu gati - bhakSaNanA arthamAM che, tene 7mUdhU.... sUtrathI putra pratyaya lAgIne caritra bane. tene bhAva arthamAM dhan pratyaya lAgIne 30 cAritra bane. ll11 ll avataraNikA : have A ja arthano upasaMhAra karatA kahe che ? gAthArtha : mULaguNaghAtI evA prathama bAra kaSAyonA udayamAM mULaguNono lAbha thato Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 saMjavalananA ja udayamAM aticArono saMbhava (ni. 111-112) dareka 231 udae saMjalaNANaM na lahai caraNaM ahakkhAyaM // 111 // vyAkhyA-mUlabhUtA guNA mUlaguNA uttaraguNAdhArA ityarthaH, te ca samyaktvamahAvratANuvratarUpAH teSAM mUlaguNAnAM lAbhaM 'na labhate' na prApnoti, kadeti Aha-mUlaguNAn ghAtayituM zIlaM yeSAM te malagaNaghAtinaH teSAM malagaNaghAtinAM-anantAnabandhyapratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNAnAM dvAdazAnAM kaSAyANAmudaye, tathA ISad jvalanAt saMjvalanAH sapadi parISahAdisaMghA(pA)tajvalanAdvA saMjvalanA: 5 krodhAdaya eva catvAraH kaSAyAH teSAM saMjvalanAnAmudaye na labhate, cArazcaraNaM bhAve lyuT-pratyayaH, labdhaM vA tyajati, kiM sarvam ?-netyAha-yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM iti akaSAyaM, sakaSAyaM tu namaste pati 22 ___na ca yathAkhyAtacAritramAtropaghAtina eva saMjvalanAH, kiMtu zeSacAritradezopaghAtino'pi, tadudaye zeSacAritradezAticArasiddheH, tathA cAha savvevia aiyArA saMjalaNANaM tu udayao huMti / mUlacchijjaM puNa hoi bArasaNhaM kasAyANaM // 112 // vyAkhyA-'sarve' AlocanAdicchedaparyantaprAyazcittazodhyA:, apizabdAt kiyanto'pi ca, aticaraNAnyaticArAH cAritraskhalanAvizeSAH, saMjvalanAnAmevodayato bhavanti, tuzabdasya nathI. saMjavalanakaSAyanA udayamAM yathAkhyAtacAritra prApta thatuM nathI. TIkArtha : mULabhUta guNo te mULaguNo arthAt uttaraguNonA AdhArarUpa mULaguNo hoya che. mULaguNo tarIke samyakta, mahAvrata ane aNuvrato jANavA. mULaguNono ghAta karavAno svabhAva che jeone te mULaguNAtI evA anaMtAnubaMdhI, apratyAkhyAnI ane pratyAkhyAnAvaraNarUpa bAra kaSAyonA udayamAM jIva mULaguNone pAmato nathI. tathA kaMIka bALatA hovAthI saMjvalana athavA pariSahAdi AvatA tarata cAritrIne bALato 20 hovAthI saMjavalana. krodhAdi cAra kaSAyo saMjvalanakaSAya tarIke grahaNa karavA. krodhAdi cAra kaSAyorUpa saMjuvalananA udayamAM cAritra prApta thatuM nathI athavA prApta cAritrano nAza thAya che. zuM ekapaNa cAritra prApta thatuM nathI ? uttara - nA, yathAkhyAta = akaSAyacAritra prApta thatuM nathI, sakaSAyacAritra to prApta thAya che. je rItanuM che te rIte tIrthakarovaDe AkhyAna = kathana kareluM hovAthI te yathApyAtacAritra kahevAya che. 111| 25 avataraNikA : saMjavalanakaSAyo mAtra yathAkhyAtacAritrano ja ghAta kare evuM nahIM paraMtu zeSa cAritramAM dezathI aticAro paNa lagADatA hovAthI zeSacAritrano dezathI upaghAta paNa karanArA hoya che te vAtane batAve che ke gAthArtha : badhA ja aticAro saMjavalana kaSAyonA udayamAM thAya che, bAra kaSAyonA udayamAM mULathI chedya evo doSa thAya che. TIkArtha : sarva paNa eTale AlocanA vagerethI laI chedasudhInA prAyazcittathI zuddhi karavA yogya evA sarva aticAro, "api" zabdathI keTalAka paNa aticAro arthAt badhA aticAro 30 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 232 kari Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) evakArArthatvAt dvAdazAnAM punaH kaSAyANAM udayataH, kim ?- mUlacchedyaM bhavati, evaM padayogaH karttavyaH, 'mUlena' aSTamaprAyazcittena 'chidyate' vidAryate yaddoSajAtaM tanmUlacchedyaM, azeSacAritracchedakArIti bhAvArthaH, puna:zabdastu prakrAntArthavizeSaNArtha eveti, 'bhavati' saMjAyate 'dvAdazAnAM' anantAnubandhiprabhRtInAM kaSAyANAM, udayeneti saMbadhyate, athavA mUlacchedyaM yathAsaMbhavataH 5 khalvAyojanIyaM, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayatastAvat mUlacchedyaM-sarvacAritravinAzaH, evamapratyAkhyAnakaSAyAnantAnubandhyudayatastu dezaviratisamyaktvaM mUlacchedyaM yathAyogamiti gAthArthaH HI622 yatazcaivamataH bArasavihe kasAe khaie uvasAmie va jogehiM / labbhai carittalaMbho tassa visesA ime paMca // 113 // vyAkhyA-'dvAdazavidhe' dvAdazaprakAre anantAnubandhyAdibhedabhinne 'kaSAye' krodhAdilakSaNe, 'kSapite sati' prazastayogaiH-nirvANahutabhuktulyatAM nIte 'upazamite' bhasmacchannAgnikalpatAM prApite, vAzabdAt kSayopazamaM vA-ardhavidhyAtAnalodghaTTanasamatAM nIte 'yogaiH' manovAkkAyalakSaNaiH ane thoDAMka paNa aticAro, aticAra eTale aticaraNa thavuM = skUlanA thavI arthAt cAritramAM 5 thatI skUlanA aticAra kahevAya che. A aticAro - alanAo saMjavalanakaSAyonA ja udayamAM thAya che. "tuM" zabda kAra arthavALo hovAthI 'saMjavalanonA ja' ema lakhyuM che. vaLI bAra kaSAyonA udayamAM mULathI chedya thAya che. mULa chedya padano yoga = artha A pramANe karavA yogya che - mULathI eTale mULa nAmanA AThamA prAyazcittadvArA je doSano samUha nAza pAme te doSano samUha mULa chegha kahevAya arthAt saMpUrNacAritrano nAza karanAra doSa samUha. 20 punaH zabda prastuta viSayanA ja vizeSa arthane jaNAvanAro che ke anaMtAnubaMdhI vagere bAra kaSAyonA udayamAM saMpUrNacAritrano cheda kare evA doSo utpanna thAya che. athavA mULachedya yathAsaMbhavathI joDavA yogya che arthAta pratyAkhyAnAvaraNanA udayamAM mULachedya thAya che eTale sarvacAritrano nAza thAya che, ema apratyAkhyAnakaSAya ane anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayamAM kramaza: dezavirati ane sabhyattvano mULathI nAza thAya che. 11 rAI avataraNikA : je kAraNathI A pramANe che arthAt je kAraNathI bAra kaSAyonA udayamAM cAritrAdino nAza thAya che te kAraNathI zuM thAya ? te batAve che ; gAthArtha : (prazasta mana-vacana ane kAyAnA) yogovaDe bAraprakAranA kaSAyono kSaya athavA upazama thatAM cAritrano lAbha thAya che. te cAritranA A pAMca vizeSo (bhedo) che. TIkArtha : anaMtAnubaMdhI vagere bAra prakAranA krodhAdi kaSAyono kSaya thatAM = prazasta yogo 30 vaDe zAMta (bujhAI gayela) agni samAna thatAM eTale ke nAza thatAM, athavA A kapAyo upazamAvate chate = bhasmavaDe DhaMkAyela agni samAna thatAM, "vA" zabdathI athavA A krodhAdi kaSAyono kSayopazama thatAM = ardhabujhAyela ane ardhaDhaMkAyela agni samAna thatAM, prazasta manavacana Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 cAritranA pAMca bhedo (ni. 114-115) + 233 prazastairhetubhUtairiti, kim ? labhyate cAritralAbhaH 'tasya' cAritralAbhasya sAmAnyasya na tu dvAdazavidhakaSAyakSayAdijanyasyaiveti, 'vizeSA' bhedA 'ete' vakSyamANalakSaNA: 'paJca' paJceti saMDyA, (ti) thAkSArtha: bharUA anantaragAthAsUcitapaJcacAritrabhedapradarzanAyAha sAmAiyaM ca paDhamaM cheovaTThAvaNaM bhave bIyaM / parihAravisuddhIyaM suhumaM taha saMparAyaM ca // 114 // tatto ya ahakkhAyaM khAyaM savvaMmi jIvalogaMmi / jaM cariUNa suvihiA vaccaMtayarAmaraM ThANaM // 115 // prathamagAthAvyAkhyA-'sAmAyikaM' iti samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAM Aya:-samAyaH, samAya eva sAmAyikaM vinayAdipAThAt svArthe Thak, Aha-samayazabdastatra paThyate, tatkathaM samAye 10 pratyayaH ?, ucyate, 'ekadezavikRtamananyavadbhavatI' tinyAyAt, tacca sAvadyayogaviratirUpaM, tatazca kAyArUpa yogovaDa (ahIM anvaya A pramANe karavo - A prazasta yogIvaDe krodhAdi kaSAyono kSaya-upazama ke kSayopazama thatAM) cAritrano lAbha thAya che. sAmAnya evA te cAritranA pAMca bhedo paDe che, nahIM ke bAra prakAranA kaSAyanA kSayAdi janya evA cAritranA pAMca bheda paDe che. (Azaya e che ke jo "bAraprakAranA kSayAdithIjanya cAritranA pAMca pAMca bhedo che" evo artha 15 karIe to kSayAdi darekathI utpanna thanAra cAritranA pAMca-pAMca bheda mAnatA paMdara bheda mAnavA paDe. jyAre kharekhara to pAMcamAMthI keTalAka cAritra bAre kaSAyanA kSayathI, keTalAka upazamathI, keTalAka kSayopazamathI prApta thAya che, nahIM ke ekalA kSayathI pAMca, ke ekalA upazamathI pAMca. tethI ahIM sAmAnyathI cAritranA pAMca bheda jaNAvela che.) ll11all avataraNikA : cAritranA pAMca bhedo batAve che ke 20 gAthArtha : prathama sAmAyika, bIjuM chedopasthApanIya, parihAravizuddhi ane sUkSmasaMparAya. gAthArtha : tathA sarvajIvalokamAM prakhyAta evuM yathAvAtacAritra, jene AcarIne suvihito ajarAmara sthAnane pAme che. TIkArtha : prathama gAthAnI vyAkhyA : "sAmAyika' zabdano artha kare che ke jJAnadarzanacAritrarUpa samano Aya = lAbha te samAya. tathA samAya e ja sAmAyika. ahIM vyAkaraNamAM vinayAdi 25 zabdagaNa che jene svArthamAM Thaku pratyaya lAge che. ahIM samAyane paNa svArthamAM Thaku pratyaya lAgavAthI 'sAmAyika zabda banyo che. zaMkA : vinayAdi zabdagaNamAM 'samaya' zabda che to tame "samAya' zabdane Thaku pratyaya kema lagADyo ? samAdhAna : "je zabdomAM eka aMzamAM pheraphAra thayo hoya te zabdo eka sarakhA ja 30 kahevAya" e nyAyathI ahIM samaya zabdamAM mano "mA" thaIne ja "samAya' zabda banyo hovAthI samAya zabdane paNa Thaku pratyaya lAgI zake. sarvasAvadyayoganI viratirUpa sAmAyika che. tethI Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sarvamapyetaccAritraM avizeSataH sAmAyikaM, chedAdivizeSaistu vizeSyamANaM arthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhajate, tatra prathamaM vizeSaNAbhAvAt sAmAnyazabda evAvatiSThate sAmAyikamiti, tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca, tatra svalpakAlamitvaraM, tacca bharatairavateSu prathamapazcimatIrthakaratIrtheSu anAropitavratasya zikSakasya vijJeyamiti, yAvatkathikaM tu yAvatkathA AtmanaH tAvatkAlaM yAvatkathaM yAvatkathameva yAvatkathikaM AbhavavartItiyAvat, tacca madhyamavidehatIrthakaratIrthAntargatasAdhUnAmavaseyamiti, teSAmupasthApanA'bhAvAt, atra prasaGgato madhyamavidehapurimapazcimatIrthakaratIrthavartisAdhusthitAsthitakalpaH pradarzyate-tatra granthAntare vivakSitArthapratipAdikeyaM gAthA-"Acelakku 1 desiya 2 sejjAyara 3 rAyapiMDa 4 kiikamme 5 / vaya 6 ji? 7 paDikkamaNe 8 mAsaM 9 pajjosavaNakappo 10 // 1 // " 10 asyA gamanikA-causu ThiA chasu aTThiA, keSu caturSu iti, Aha-sijjAyarapiMDe yA cAujjAme ya purisajiDhe ya / kiikammassa ya karaNe cattAri avaTThiA kappA // 1 // nAsya celaM sAmAnyathI jotAM uparokta pAMca cAritra sAmAyika ja che. paraMtu chedAdi vizeSAvaDa vizeSita karAtA A cAritranA arthathI ane anya zabdothI judA judA bheda paDe che. (Azaya e che ke sAmAyika sarvasAvaghayoganI viratirUpa che ane uparokta pAMce 15 cAritro paNa sAvaghayoganI viratirUpa hovAthI sAmAnyathI pAce bhedo sAmAyika ja kahevAya, paraMtu A cAritrane cheda, parihAratapa vagere dvArA vizeSita karavAmAM Ave tyAre te sAmAyika, chedopasthApanIyAdirUpe bhedAya che.) temAM prathama sAmAyikamAM koI vizeSaNa na hovAthI sAmAnya zabdamAM ja prathama bheda rahe che arthAt tenA zabdamAM koI pheraphAra thato nathI. tethI tene "sAmAyika' e pramANe kahevAmAM Ave che. te itara ane yAvatruthika ema 20 be prakAre che. temAM ivara eTale svalpakAlIna cAritra, ane te bharata-airAvatakSetramAM pahelA-chellA tIrthakaronA tIrthamAM vratanuM uccAraNa jene karyuM nathI evA zaikSasAdhu(nUtanadIkSita)ne jANavuM. (atyAranI bhASAmAM vaDIdIkSA pahelAnuM cAritra). yAvatruthika eTale AtmAnI jayAM sudhI kathA cAle tyAM sudhInA kALane yAvakathA kahevAya, ane A yAvatkathA e ja yAvaskathika kahevAya 25 arthAta AjIvana rahenAruM, ane te madhyanA 22 ane mahAvidehanA tIrthakaronA tIrthamAM rahela sAdhune jANavuM, kAraNa ke teone upasthApanA (pUrvano paryAya chedI pharI vratamAM sthApavA rUpa vaDI dIkSA) hotI nathI. ahIM prasaMgathI vaccenA 22 tathA mahAvidehanA ane pahelA-chellA tIrthakaronA tIrthamAM vartatA sAdhuonI sthita-asthita kalpa (AcAro) batADavAmAM Ave che - A kalpone jaNAvanAra 30 graMthAntaranI gAthA A pramANe che. 1. Acelakya, 2. ozika, 3. zayyAtara, 4. rAjapiMDa, 5. kRtikarma, 6. vrata, 7. jyeSTha, 8. pratikramaNa, 9. mAsakalpa, 10. paryuSaNAkalpa. - cAra AcAromAM sthitakalpa ane chamAM asthitakalpa hoya che. kayA cAramAM sthita hoya che ? te kahe Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 sthitAsthitakalpa (ni. 114-115) vidyate ityacelakaH tadbhAvaH acelakatvaM acelakatve'sthitAH, etaduktaM bhavati-na vaidehamadhyama`tIrthakaratIrthasAdhavaH purimapazcimatIrthavarttisAdhuvat acelatve sthitAH, kutaH ? - teSAM RjuprajJatvAt mahAdhanamUlyavicitrAdivastrANAmapi paribhogAt, purimapazcimatIrthakaratIrthavarttisAdhU nAM tu RjuvakrajaDatvAt mahAdhanamUlyAdivastrAparibhogAjjIrNAdiparibhogAcca acelakatvamiti / AhajIrNAdivastrasadbhAve kathamacelakatvam ?, ucyate, teSAM jIrNatvAt asAratvAt alpatvAt 5 viziSTArthakriyA'prasAdhakatvAt asattvAvizeSAt iti, tathA cetthaMbhUtavastrasadbhAve'pi loke'celakatvavyapadezapravRttirdRzyate, yathA- kAcidaGganA jIrNavastraparidhAnA anyAbhAve sati tadbhAve'pi ca samarpitasATakaM kuvindaM tanniSpAdanamantharaM prati Aha - ' tvara kolika ! nagnikA'hamiti' 1 | tathA auddezike'pyasthitA eva, katham ? - iha purimapazcimatIrthakarasAdhuM uddizya kRtamazanAdi sarveSAmakalpanIyaM, teSAM tu yamuddizya kRtaM tasyaivAkalpanIyaM na zeSANAmiti 2 / tathA 10 cha - zayyAtarapiMDa, cAturyAma, puruSajyeSTha ane kRtikarma A cAra avasthitakalpa che. // 1 // uparokta gAthAnI vyAkhyA-vidyamAna nathI vastra jene te acelaka, te paNuM = acelakatva. acelakatvamAM asthita, arthAt mahAvideha ane madhyama (2 thI 22) tIrthaMkaronA tIrthanA sAdhuo pahelA---chellA tIrthavartI sAdhunI jema acelakatvamAM rahelA nathI arthAt teone acelakatva nathI kAraNa ke te sAdhuo Rju (sarala) ane prAjJa (buddhimAna) hovAthI mUlyavAna ane raMgaberaMgI vastrono 15 paNa paribhoga kare che tethI temanuM sarcalakatva che. jyAre pahelA--chellA tIrthaMkaranA tIrthavartI sAdhuomAM pahelA tIrthaMkaranA sAdhuo Rju ane jaDa tathA chellA tIrthamAM sAdhuo vakra ane jaDa hovAthI mUlyavAna ane raMgaberaMgI vastrono paribhoga karatA nathI. jIrNAdi vasrono paribhoga kare che mATe teone acelakatva che. zaMkA : jIrNAdivastrono paribhoga karatA hoya to acelakatva kevI rIte ghaTe ? 20 samAdhAna : enuM kAraNa e che ke teonA vastro jIrNa hovAthI asAra che, saMkhyAthI ane mUlyathI alpa che ane viziSTArthakriyAnA aprasAdhaka che arthAt viziSTaprakAranA mUlyavAna vastrono (vibhUSA vi. mATe) je upayoga thato hoya te upayoga viziSTaarthakriyA kahevAya. tevA prakAranA upayogarUpa viziSTaarthakriyA (vibhUSA vi.) A vasro dvArA thaI zakatI na hovAthI vastro hovA chatAM nathI evuM ja kahevAya. lokamAM paNa AvA prakAranA vastro hovA chatAM paNa acelakatvanA 25 vyapadezanI pravRtti dekhAya che arthAt vasro nathI evo vyavahAra dekhAya che. jema ke-jIrNavasrovALI evI koIka srI jIrNavasro hovA chatAM paNa potAnI pAse anya viziSTavastro na hovAthI, arpaNa karela che sATaka (uttarIyavasra) jene evA tathA vasro banAvavAmAM dhImA evA darajIne te strI kahe--"he vaNakara ! mArI pAse vastro nathI huM vasro vinAnI chuM, tethI vastro taiyAra karavAmAM utAvaLa rAkho." Ama jIrNa vastro hovAthI sAdhuone aMcelakatva ghaTe ja che. tathA auddezikamAM paNa asthita = asamAna che, kAraNa ke bharatakSetramAM pahelA--chellA tIrthanA sAdhune uddezIne banAvela azanAdi sarva sAdhuo mATe akalpanIya hoya che. jyAre 30 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) zayyAtararAjapiNDadvAram, -piNDagrahaNamubhayatra saMbadhyate, tatra zayyAtarapiNDe sthitA eva, zayyAtarapiNDo hi yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM akalpanIyaH, evaM madhyamatIrthakarasAdhUnAmapi 3 / rAjapiNDe cAsthitAH, katham ?-sa hi purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmagrAhya eva, madhyamAnAM tu doSAbhAvAt gRhyate 4 / tathA kRtikarma vandanamAkhyAte, tatrApi sthitAH, katham ? yathA purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM 5 prabhUtakAlapravrajitA api saMyatyaH pUrvaM vandanaM kurvanti, evaM teSAmapi, yathA vA kSullakA jyeSThAryANAM kurvanti, evaM teSAmapi 5 / vratAni prANAtipAtAdinivRttilakSaNAni teSvapi sthitA eva, yathA purimapazcimatIrthakarasAdhavaH vratAnupAlanaM kurvanti, evaM te'pIti, Aha-teSAM hi maithunavirativAni catvAri vratAni, tatazca kathaM sthitA iti, ucyate, tasyApi parigrahe'ntarbhAvAt sthitA eva, kintu purimapazcimatIrthakarasAdhUnAM upasthApanayA jyeSThaH, teSAM tu sAmAyikAropaNeneti 10 7 / tathA pratikramaNe asthitAH, purimapazcimasAdhUnAM niyamenobhayakAlaM pratikramaNaM, teSAM tu madhyama ane videhanA tIrthakaronA sAdhuomAM je sAdhune uddezIne banAvela hoya te sAdhune ja kalpa nahIM, anya sAdhuone kahyuM. Ama audezikamAM paNa madhyama ane videhanA sAdhuono AcAra samAna nathI. zayyAtara ane rAjapiMDa ne temAM piMDa zabda zayyAtara ane rAja baMne zabdo sAthe joDavo. zayyAtarapiMDarUpa AcAramAM samAnatA ja che. kAraNa ke mahAvideha ane bharata baMne 15 kSetranA sAdhuone zayyAtarapiMDa kalpato nathI. rAjapiMDa AcAramAM asamAna che, kAraNa ke pahelAchellA tIrthanA sAdhuone te rAjapiMDa grAhya hoya che. kRtikarma eTale vaMdana. A AcAra paNa eka sarakho ja che, kAraNa ke jema pahelA-chellA tIrthanA sAdhuone lAMbAkALanA dIkSA paryAyavALA paNa sAdhvIjIo vaMdana kare che, tema madhyama ane videhanA sAdhuone paNa sAdhvIjIo vaMdana kare che. athavA nAnA sAdhuo paryAyamAM moTA 20 sAdhuone jema vaMdana kare che, tema madhyama ane videhamAM paNa vaMdanavyavahAra sarakho che. prANAtipAtAdithI nivRttirUpa vratone AzrayI paNa eka sarakho AcAra che. jema pahelA-chellA tIrthanA sAdhuo vratanuM anupAlana kare che, tema te loko paNa vratonuM anupAlana kare che. zaMkA : madhyamatIrtha ane mahAvidehatIrthanA sAdhuone maithunavirati choDI cAra ja vrato hoya che jayAre bIjAone pAMca vrato che to vratane AzrayI baMne samAna che evuM kema kahevAya ? samAdhAna : madhyamatIrtha ane mahAvidehanA sAdhuone jo ke cAra vrato che. chatAM maithunaviratirUpa cothuM vrata parigrahamAM ja samAI jAya che kAraNa ke parigRhIta nahIM karAyelI strI bhogavavI zakya nathI.) Ama cothuM vrata pAMcamAmAM ja samAI jatuM hovAthI teone paramArthathI pAMca vrato che ja. tathA jyeSTha AcAramAM teo samAna ja che. mAtra pharaka eTalo ja che ke pahelA-chellA tIrthamAM upasthApanA = vaDI dIkSAthI jayeSThano vyavahAra thAya che. (arthAta jenI 30 vaDIdIkSA pahelA thaI hoya te moTo) jyAre madhyama ane videhavALAono sAmAyikanuM AropaNa thAya tyArathI paryAya gaNAya che. pratikramaNa AcAramAM bhinnatA che. pahelA-chellA sAdhuone niyamathI ubhayakALa pratikramaNa Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthitAsthitakalpa (ni. 114-115) * 237 aniyama:, doSAbhAve sarvakAlamapyapratikramaNamiti 8 / tathA maaspryussnnaaklpdvaarN,;-taMtra mAsakalpe'pyasthitAH, katham ? - purimapazcimataDhIrthakarasAdhUnAM niyamato mAsakalpavihAraH, madhyamatIrthakarasAdhUnAM tu doSAbhAve na vidyate, evaM paryuSaNAkalpo'pi vaktavyaH, etaduktaM bhavatitasminnapi asthitA eva 9-10 - iti samudAyArthaH, vistarArthastu kalpAdavagantavyaH / abhihitamAnuSaGgikaM, idAnIM prakRtamucyate - Aha- purimapazcimatIrthakarasAdhUnAmapi yaditvaraM sAmAyikaM 5 tatrApi 'karomi bhadanta ! sAmAyikaM yAvajjIvaM ' itItvarasyApyAbhavagrahaNAt tasyaiva upasthApanAyAM parityAgAt kathaM na pratijJAlopa iti, atrocyate, - aticArAbhAvAt, tasyaiva sAmAnyataH karavAnuM hoya che. jyAre madhyamavidehavALAone doSa lAge tyAre pratikramaNa hoya ane jo doSa na lAge to sarvakALa paNa pratikramaNa hotuM nathI. mAsakalpamAM paNa bhinnatA che. pahelA--chellA sAdhuone niyamathI mAsakalpavihAra hoya che. madhyamavidehatIrthaMkaranA sAdhuone jo doSa na hoya 10 to mAsakalpavihAra hoto nathI, arthAt vadhukALa rahI zakAya A pramANe paryuSaNAkalpa paNa kahevo arthAt paryuSaNAkalpamAM paNa bhinnatA che. vistArathI kalpasUtramAMthI jANI levuM. (pahelAchellA tIrthaMkaronA sAdhuono paryuSaNAkalpa A pramANe che - ahIM paryuSaNAzabdanA be artha thAya che. 1. cArebAjuthI AvI eka sthAne vasavuM arthAt comAsu. 2. vArSikaparva, temAM bhAdaravA suda pAMcama e vArSika parvarUpa paryuSaNA che ane kAlikasUri pachI bhA.su. cotha 15 vArSikaparva gaNAya che. tathA cArebAjuthI eka sthAne vasavArUpa paryuSaNA be prakAre che 1. sakAraNa, 2. niSkAraNa. temAM niSkAraNa jaghanya ane utkRSTa ema be prakAre che. jaghanya paryuSaNA (jaghanya comAsu) sAMvatsarika pratikramaNathI laI kArataka suda 14 sudhI arthAt 70 divasa hoya che. utkRSTa paryuSaNA (comAsu) cAramAsanuM jANavuM. jyAre madhyama ane videhatIrthanA sAdhuone A paryuSaNAkalpa aniyata che arthAt jo koI doSa na hoya to teo eka kSetramAM dezonapUrvakoTi sudhI 20 rahe ane doSa hoya to eka mAsa paNa na rahe. vadhu vistAra kalpasUtrAdi graMthamAMthI joI levo.) A rIte prAsaMgika vAta karI. chelle vAta karI ke pahelA--chellA tIrthanA have prastuta viSaya upara pAchA Ave che sAdhuone ItvarasAmAyika hoya che. zaMkA : pahelA--chellA tIrthaMkaranA sAdhuonuM je Itva2sAmAyika che te ItvarasAmAyika paNa 25, "he prabhu ! huM yAvajjIvanuM sAmAyika karUM chuM." A pramANe yAvajjIva sudhI levAya che. ane upasthApanA vakhate te sAmAyikano tyAga karavAmAM Avato hovAthI pratijJAno lopa thaze, kAraNa ke yAvajjIva lIdhela sAmAyika upasthApanA vakhate choDI do cho. samAdhAna : nA, pratijJAno lopa thaze nahIM kAraNa ke aticAra lAgato nathI. mAtra sAvadyayoganI nivRttirUpa A sAmAyikane anyazuddhinA ApAdAnavaDe saMjJAmAtrathI vizeSita 30 karavAmAM Ave che. (mAtra nAma badalAya che.) Azaya e che ke pUrve jaNAvyuM ke sAvaghayoganI nivRttirUpa hovAthI badhA cAritro sAmAyika ja che, paraMtu A sAmAyika uttarottara vizuddhine Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sAvadyayogavinivRttirUpeNAvasthitasya zuddhyantarApAdanena saMjJAmAtravizeSAt iti / zabdo vAkyAlaGkAre, 'prathamaM' AdyaM cAritramiti, idAnIM 'chedopasthApanaM' chedazcopasthApanaM ca yasmiMstacchedopasthApanaM, etaduktaM bhavati - pUrvaparyAyasya chedo mahAvrateSu copasthApanamAtmano yatra tacchedopasthApanaM tacca sAticAramanaticAraM ca tatrAnaticAraM yaditvarasAmAyikasya zikSakasya 5 AroSyata iti, tIrthAntarasaMkrAntau vA yathA pArzvanAthatIrthAt vardhamAnasvAmitIrthaM saMkrAmataH paJcayAmadharmapratipattAviti, sAticAraM tu mUlaguNaghAtino yat punarvratoccAraNamiti, uktaM chedopasthApanaM, idAnIM parihAravizuddhikaM-tatra pariharaNaM parihAraH- tapovizeSaH tena vizuddhiryasmiMstatparihAravizuddhikaM, tacca dvibhedaM nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca tatra nirvizamAnakAstadAsevakAH tadavyatirekAt tadapi cAritraM nirvizamAnakamiti, AsevitavivakSitacAritrakAyAstu nirviSTakAyAH ta eva 10 svArthikapratyayopAdAnAt nirviSTakAyikAH tadavyatirekAccAritramapi nirviSTakAyikamiti, iha ca navako gaNo bhavati, tatra catvAraH parihArikA bhavanti, apare tu tadvaiyAvRttyakarAzcatvAra evAnuparihArikAH, apAvatuM judA judA nAmone pAme che. (A pramANe 'sAmAyika' zabdanuM vivecana karI pharI mULagAthAmAM rahela anya zabdonuM TIkAkAra vivecana kare che. temAM) 'ca' zabda vAkyAlaMkAramAM che. (arthAt vAkyane suzobhita karavA 'ca' zabda vaparAyela che.) prathama eTale paheluM arthAt sAmAyika 15 e prathama cAritra che. 238 have 'chedopasthAnIya'nI vyAkhyA kare che. chaMda ane upasthApanA che jemAM te chedopasthApanA, je cAritramAM potAnA pUrvaparyAyano cheda ane mahAvratomAM (potAnuM) sthApana che, te chedopasthApana cAritra kahevAya che. ane te sAticAra ane niraticAra ema be prakAre hoya che. temAM ItvarasAmAyikavALA zaikSane (nUtana sAdhune) je cAritra ApavAmAM Ave che te niraticAra 20 chedopasthApana jANavuM athavA eka tIrthaMkaranA tIrthamAMthI bIjA tIrthaMkaranA zAsanamAM jatA hoya temane (jema pArzvanAthaprabhunA tIrthamAMthI vardhamAnasvAmInA tIrthamAM saMkramatA sAdhuone) cAra yamanA sthAne pAMcavratonA svIkAramAM A cAritra hoya che. tathA mULaguNono ghAta karanAra sAdhune je punaH vratonuM uccAraNa karAvavAmAM Ave che. te sAticAra chedopasthApana jANavuM. (3) parihAravizuddhika : parihAravaDe 25 parihAravizuddhikacAritra. te nirvizamAnaka ane nirviSTakAyika ema be prakAre che. = tapavizeSavaDe vizuddhi che jemAM te zaMkA : nirvizamAnaka ane nirviSTakAyika e to vyaktinA bheda che cAritranA nahIM. samAdhAna : vAta sAcI che ke nirvizamAnako eTale parihAravizuddhika cAritranuM pAlana karanArI vyaktio, to paNa A cAritra nirvizamAnakothI abhinna hovAthI tene (cAritrane) paNa nirvizamAnaka kahevAya che. e ja pramANe vivakSita cAritrakAyAnuM pAlana jene karI lIdhuM che 30 teo nirviSTakAyika che. teothI abhinna hovAthI cAritra paNa nirviSTakAyika kahevAya che. A parihAra nAmanA tapamAM nava sAdhuono samUha hoya che. temAM cAra sAdhuo tapa karanArA parihAraka ane anya cAra temanI vaiyAvacca karanArA anuparihAraka hoya che. zeSa eka sAdhu Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parihAravizuddhikacAritranA tapanuM svarUpa (ni. 114-115) Rong 239 ekastu kalpasthito vAcanAcAryo gurubhUta ityarthaH, eteSAM ca nirvizamAnakAnAmayaM parihAraHparihAriyANa u tavo jahaNNa majjho taheva ukkosI / sIuNhavAsakAle bhaNio dhIrehiM patteyaM // 1 // tattha jahaNNo gamhe cauttha chaTTaM tu hoi majjhimao / aTTamamahamuso to sisire pavakkhAmi // 2 // sisire tu jahaNNAdI chaTTAdI dasamacarimago hoti / vAsAsu aTTamAdI bArasapajjaMtago Neo // 3 // pAraNage AyAmaM paMcasu gaho dosabhiggaho bhikkhe | kappaTTiyAdi paidiNa kareti emeva AyAmaM // 4 // evaM chammAsatavaM carittu parihAriyA aNucaraMti / aNucarage parihAriyapadaTThite jAva chammAsA // 5 // kappadvitovi evaM chammAsatavaM kareMti sesA u / aNuparihArigabhAvaM vayaMti kappaTThigattaM ca // 6 // 5 10 kalpasthita guru jevo vAcanAcArya bane che. temAM nirvizamAnakano tapa A pramANe hoya che. zIta-uSNa ane varSAkALamAM darekamAM jaghanya--madhyama ane utkRSTa ema traNa prakAre tapa 15 dhIrapuruSovaDe kahevAyelo che. // 1 // temAM grISmaRtumAM jadhanya upavAsa, madhyama chaThTha ane utkRSTa aThThama che have pachI ziziraRtumAM karavAno tapa kahIza. // 2 // ziziramAM jaghanya chaThTha, madhyama aThThama ane utkRSTa cAra upavAsa che; varSAkALamAM aThThamathI laI pAMca upavAsa sudhI jANavo. // 3 // pAraNAmAM AyaMbila karavAnuM hoya che. bhikSA mATenI sAta piMDeSaNAmAMthI pAMca piMDaiSaNAthI grahaNa karavAnuM che. ane be piMDaiSaNAno abhigraha hoya che. te sivAyanA kalpasthitAMdi zeSa pAMca 20 sAdhuo pratidina AyaMbila kare che. // 4 // A pramANe cha mAsa sudhI tapa karIne parihAriko (tapa karanArA) vaiyAvacca karanArA bane che ane vaiyAvacca karanArA 4 sAdhuo parihAra tapa karavAnuM cAlu kare che. teo paNa chamAsa sudhI tapa kare che // 5 // kalpasthita paNa (vAcanAcArya paNa) A pramANe cha mAsa tapa kare che zeSa 7 sAdhuo sevA karanArA bane che ane eka kalpasthita = vAcanAcArya bane che. IIFI // A pramANe A parihAravizuddhika tapa aDhAramahinAno 25 71. parihArikANAM tu tapo jaghanyaM madhyamaM tathaivotkRSTam / zItoSNavarSAkAle bhaNitaM dhIraiH pratyekam / 1 / tatra jaghanyaM grISme caturthaH SaSThastu bhavati madhyamakam / aSTama iha utkRSTaM itaH zizire pravakSyAmi / 2 / zizire tu jaghanyAdi SaSThAdi dazamacaramakaM bhavati / varSAsu aSTamAdi dvAdazaparyantakaM jJeyam / 3 / pAraNake AcAmAmlaM paJcasu grahaH dvayorabhigraho bhikSAyAm / kalpasthitAdayaH pratidinaM kurvanti evamevAcAmAmlam / 4 / evaM SaNmAsatapaH caritvA parihArikA anucaranti / anucarakAH parihArikapadasthitAH yAvatSaNmAsAH 5 / 30 kalpasthito'pi evaM SaNmAsatapaH karoti zeSAstu anuparihArikabhAvaM vrajanti kalpasthitatvaM ca / 6 / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 240 30 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) veso aTThArasamAsapamANo u vaNio kappo / saMkhevao visesA visesasuttAo NAyavvo // 7 // kappasamattae~ tayaM jiNakappaM vA uviMti gacchaM vA / paDivajjamANagA puNa jiNassa pAse pavajjaMti // 8 // titthayarasamIvAsevagassa pAse va No u aNNassa / etesiM jaM caraNaM parihAravisuddhigaM taM tu // 9 // ' tathA ' ityAnantaryArthe, gAthAbhaGga bhayAdvyavahitasyopanyAsaH, 'sUkSmasaMparAyaM' iti saMparyeti ebhiH saMsAramiti saMparAyAH kaSAyAH, sUkSmA lobhAMzAvazeSatvAt saMparAyA yatra tat sUkSmasaMparAyaM, tacca dvidhA - vizudhyamAnakaM saMklizyamAnakaM ca, tatra vizudhyamAnakaM kSapakopazamakazreNidvayamArohato 10 mati, saMniyamAnAM stUpazamoti: pradhyavamAnaceti, 'ca: ' samundvaye kRti gAthArtha: // 4 // dvitIyagAthA vyAkhyA -' tatazca' sUkSmasaMparAyAnantaraM yathaivAkhyAtaM yathAkhyAtaM akaSAyacAritramiti yathA khyAtaM - prasiddhaM sarvasmin jIvaloke, tacca chadmasthavItarAgasya kevalanazca bhavati, tatra ca saMkSepathI kahyo che. vizeSa jANakArI mATe vizeSasUtramAMthI jANI levuM. // kalpanI samApti thayA pachI keTalAka sAdhuo te ja kalpane athavA keTalAka jinakalpane athavA keTalAka gacchane 15 pAme che. A kalpane svIkAranArA jinezvara pAse svIkAre che / / 8 / / athavA tIrthaMkara pAse jene svIkArelo--Acarelo hoya tevA pAse svIkAre che, anya pAse nahIM, teonuM je cAritra te parihAravizuddhika cAritra kahevAya che. III mULagAthAmAM rahela 'tathA' zabda jo ke 'sUkSma' zabda pachI lakhela che. te gAthAno bhaMga na thAya te mATe che. bAkI 'sUkSma' zabda pahelA 'tathA zabda joDavo ane teno artha 'Anantarya = tarata' che. tethI artha A pramANe thaze-'parihAravizuddhi 20 pachI tarata cotho bheda sUkSmasaMparAya che. jenAvaDe saMsAra vadhe, saMparka thAya che te saMparAya, ahIM saMparAya tarIke kaSAyo jANavA. lobharUpa kaSAyano aMza bAkI hovAthI A sUkSmakaSAya kahevAya che. Avo sUkSmasaMparAya (kaSAya) che jemAM te sUkSmasaMparAyacAritra arthAt sUkSmalobhanA udayavALuM cAritra. te vizuddhamAnaka ane saMklizyamAnaka ema be prakAre che. temAM kSapakazreNi ane upazamazreNimAM caDhatA jIvane vizuddhamAnaka 25 cAritra hoya che. ane upazamazreNithI utaratA jIvane saklizyamAnaka sUkSmasaparAya cAritra hoya 9.1199811 bIjI gAthAnI vyAkhyA : sUkSmasaMparAya pachI jevuM (tIrthaMkaroe kahyuM che tevuM yathAkhyAta akaSAyacAritra che. je sarvajIvalokamAM prasiddha che. A cAritra upazAmaka athavA kSapaka evA chadmasthane ane sayogI athavA ayogIkevalIone hoya che. A cAritranA pAlanadvArA jIva 72. evameSo'STAdazamAsapramANastu varNitaH kalpaH / saMkSepataH vizeSato vizeSasUtrAjjJAtavyaH. / 7 / kalpasamAptau taM jinakalpaM vopayanti gacchaM vA / pratipadyamAnakAH punarjinasya pArzve prapadyante |8| tIrthakarasamIpAsevakasya pArzve vA natvanyasya / eteSAM yaccaraNaM parihAravizuddhikaM tattu 191 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazamazreNimAM karmane upazamAvavAno krama (ni. naM. 116) dareka 241 chAsthasya, umazAmakasya kSapakasya vA, kevalinastu sayogino'yogino veti, zeSa nigadasiddhaM, navaraM maraNaM mara: jarA ca marazca jarAmarau tau avidyamAnau yasmin tadajarAmaramiti gAthArthaH // 115 // tatraiteSAM paJcAnAM cAritrANAM AdyaM cAritratrayaM kSayopazamalabhyaM caramacAritradvayaM tUpazamakSayalabhyameva, tatra tatkarmopazamakramapradarzanAyAha- aNadaMsa0 / athavA caramacAritradvayaM zreNyanta vinastadvinirgatasya ca bhavati, ataH zreNidvayAvasaraH, tatra ubhayazreNilAbhe 5 caadaavupshmshrennirbhvtiitytsttsvruupaabhidhitsyaivaah-anndNs0|| aNadaMsanapuMsitthI veyachakkaM ca purusaveyaM ca / do do egantarie sarise sarisaM uvasamei // 116 // vyAkhyA-tatropazamazreNiprArambhako bhavatyapramattasaMyata eva, anye tu pratipAdayantiaviratadezaviratapramattApramattasaMyatAnAmanyatama iti zreNiparisamAptau pramattApramattasaMyatAnAmanyatamo 10 bhavati, sa caivamAraMbhate- aNa raNeti daNDakadhAtuH asyAcpratyayAntasya aNa ti bhavati, zabdArthastu aNantItyaNAH, aNanti-zabdayanti avikalahetutvena asAtavedyaM nArakAdyAyuSkaM ityaNA:-AdyAH krodhAdayaH, athavA anantAnubandhinaH krodhAdayaH anAH, samudAyazabdAnAmavayave vRttidarzanAt ajarAmarasthAnane pAme che. temAM jarA = ghaDapaNa ane mara = mRtyu, jarA ane mara jemAM nathI te ajarAmarasthAna. ll11pa 15 avataraNikA : A pAMca cAritromAMnA prathama traNa cAritro kSayopazamathI prApta thAya che, ane chellA be cAritra upazama ane kSayathI ja prApta thAya che. tethI karmonA upazamano krama dekhADatA kahe che. athavA chellA be cAritro zreNimAM rahelA ane zreNithI paDelAne hoya che. tethI be zreNiono avasara che. temAM baMnenI prAptimAM prathama upazamazreNinI prApti hovAthI upazamazreNinuM svarUpa batAve che ke 20 gAthArtha : anaMtAnubaMdhI, darzanamohanIya, napuMsakaveda, strIveda, hAsyAdi che, puruSaveda ane tyAra pachI ekAntare sarakhe sarakhA be be kaSAyo eka sAthe upazamAve che. TIkArtha : apramattasayata ja upazamazreNino prAraMbhaka hoya che. keTalAka AcAryo ema kahe che ke "avirata-dezavirata-pramatta ane apramatta yatamAMthI koIpaNa upazamazreNino prAraMbhaka hoI zake che. jayAre zreNinI parisamAptimAM pramatta ke apramatta saMyatamAMthI koI eka hoya che." 25 apramatta-saMyata upazamazreNinI A pramANe zarUAta kare che - (zreNimAM jIva prathama anaMtAnubaMdhI krodhAdino upazama karato hovAthI prathama anaMtAnubaMdhI zabdanI vyAkhyA kare che) UT, BUT vagere daMDakadhAtu (dhAtuonuM eka grupa) che. san dhAtune ( ) pratyaya lAgI "" rUpa baneluM che. zabdArtha A pramANe ke "aNanti" eTale bolAve che, arthAta (pote tenA) saMpUrNa kAraNa hovAthI asAtAthI vedya evA nArakAdi AyuSyane 30 je bolAve te aNa kahevAya che. te krodhAdi cAra kaSAyo che. athavA samudAyazabdo tenA avayavamAM rahetA hoya che jemake, bhImasena zabda tenA avayavarUpa "sena' zabdamAM che. tema anaMtAnubaMdhI Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 4 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) bhImasenaH sena iti yathA, tatrAsau pratipattA prazasteSvadhyavasAyasthAneSu vartamAnaH prathama yugapadantarmuhUrttamAtreNa kAlena anantAnubandhinaH krodhAdIn upazamayati, evaM sarvatra yugapadupazamakakAlo'ntarmuhUrtapramANa eva draSTavyaH, tato darzanaM darzastaM, darzanaM trividhaM-mithyA samyagmithyA samyagdarzanaM yugapadeveti, tato'nudIrNamapi napuMsakavedaM yugapadeva yadi puruSaH prArambhakaH, 5 pazcAstrIvedamekakAlameveti, tato hAsyAdiSaTkaM-hAsyaratyaratizokabhayajugupsASaTkaM. punaH puruSavedaM / atha strI prArambhikA tataH prathamaM napuMsakavedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH SaTkaM tataH strIvedamiti / atha napuMsaka eva prArambhakaH tato'sau anudIrNamapi prathama strIvedamupazamayati pazcAtpuruSavedaM tataH SaTkaM tato napuMsakavedamiti, punaH dvau dvau' krodhAdyau 'ekAntarito' saMjvalanavizeSakrodhAdyantaritau 'sadRzau' tulyau 'sadRzaM' yugapadupazamayati, etaduktaM bhavati10 apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNakrodhau sadRzau krodhatvena yugapadupazamayati, tataH saMjvalanaM krodhamekAkinameva, tataH apratyAkhyAnapratyAkhyAnAvaraNamAnau yugapadeva tataH saMjvalanamAnamiti, evaM mAyAdvayaM sadRzaM punaH saMjvalanAM mAyAM, evaM lobhadvayamapi punaH saMjvalanaM lobhamiti, taM copazamayaMstridhA karoti, dvau bhAgau yugapadupazamayati, tRtIyabhAgaM saMkhyeyAni khaNDAni karoti, kaSAyo paNa 'ana' zabdathI oLakhAya che. mATe ahIM "ana' zabdathI anaMtAnubaMdhI krodhAdi 15 kaSAyo jANavA. upazamazreNine svIkAranAra vyakti prazasta--adhyavasAyamAM vartato chatAM prathama ekasAthe aMtarmuhUrtamAM anaMtAnubaMdhI evA krodhAdine upazamAve che. A pramANe badhe ja ekasAthe upazamAvavAno kALa aMtarmuhUrta jANavo. anaMtAnubaMdhI kaSAyo upazamAvyA bAda darzanane arthAta mithyAtva, mizra ane samakitamohanIyane ekasAthe upazamAve che. tyAra pachI jo te AraMbhaka puruSa hoya to udayamAM nahIM AvelA evA paNa napuMsakavedane upazamAve che. tyAra pachI strIvedane paNa aMtarmuhUrtamAM khapAve che, pachI hAsya, rati, arati, bhaya, zoka ane jugupsArUpa hAsya parkane ane pachI puruSavedane upazamAve che. jo AraMbhaka strI hoya to prathama napuMsakaveda, puruSaveda, hAsyaSarka ane tyAra pachI strIvedane upazamAve che. jo AraMbhaka napuMsaka hoya to, prathama strIveda, puruSaveda, hAsyaparka ane pachI napuMsakavedane upazamAve che. Ama A soLa prakRtio aMtarmuhUrtamAM upazamAve che. tyAra pachI saMjavalana krodhathI aMtarita 25 sarakhe sarakhA be be kaSAyo eka sAthe upazamAve che. Azaya e che ke prathama krodha tarIke sarakhA evA apratyAkhyAnAvaraNa ane pratyAkhyAnAvaraNa krodhane ekasAthe upazamAve che. tyArapachI ekalA saMjavalana krodhane upazamAve che. tyAra pachI apratyAkhyAnAvaraNa-pratyAkhyAnAvaraNa evA mAnane, pachI saMjavalanamAnane upazamAve che. Aja pramANe sarakhI be mAyAne, pachI saMjavalanamAnane upazamAve che. A ja pramANe sarakhI be mAyAne, pachI saMjavalanamAyAne, be lobhane, ane pachI 30 saMjavalanalobhane upazamAve che. lobhane upazamAvatA lobhanA traNa bhAga kare che. be bhAgane ekasAthe zamAve che, ane trIjA bhAganA saMkhyAtA TukaDA kare che. te khaMDone paNa judA judA kALe upazamAve che, pharI chellA Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yopazama ane upazamamAM taphAvata (ni. 116) zika 243 tAnyapi pRthak pRthak kAlabhedenopazamayati, punaH saMkhyeyakhaNDAnAM caramakhaNDaM asaMkhyeyAni khaNDAni karoti. sakSmasaMparAyastataH samaye samaye ekaikaM khaNDa upazamayatIti. iha ca darzanasaptake upazAnte nivRttibAdaro'bhidhIyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvat sNkhyeyaantimdvicrmkhnnddN| Aha-saMjvalanAdInAM yukta itthamupazamaH, anantAnubandhinA tu darzanapratipattAvevopazamitatvAnna yujyata iti, ucyate, darzanapratipatau teSAM kSayopazamAt iha 5 copazamAdavirodha iti, Aha-kSayopazamopazamayoreva kaH prativizeSaH ?, ucyate, kSayopazamo [dIrNasya kSayaH anudIrNasya ca vipAkAnubhavApekSayA upazamaH, pradezAnubhavatastu udayo'styeva, upazame tu pradezAnubhavo'pi nAstIti, uktaM ca bhASyakAreNa vedei saMtakammaM khaovasamiesu nANubhAvaM so / uvasaMtakasAo uNa veei na saMtakammapi // 1 // " TukaDAnA asaMkhya TukaDA kare che, tyAre te jIva sukSmaparAyavALo kahevAya che ane te samaye samaye ekeka khaMDane upazamAve che. ahiM darzanasaptaka upazAMta thaye chate te jIva nivRttinAdara tarIke oLakhAya che. tyArathI laI saMkhyAtA TukaDAmAno chellethI bIjo khaMDa upazamAve tyAM sudhI anivRttinAdara tarIke oLakhAya che. (tyAra pachI lobhanA chellA saMkhyAmAM aMzanA asaMkhya TukaDA karI upazamAMgato hoya tyAre sUkSmasaMpAya tarIke oLakhAya che.) 15 zaMkA : (upazamazreNimAM jIve saMjavalana kaSAyAdine upazamAve e vAta barAbara che, paraMtu anaMtAnubaMdhI vagere kaSAyone upazamAve e vAta baMdhabesatI nathI, kAraNa ke samyagdarzananI prApti vakhate ja jIve anaMtAnubaMdhI kaSAyo upazamAvI dIdhA che to pharIthI eno upazama kevI rAMta ghaTe ? samAdhAna : samyagdarzananI prApti vakhate jIva anaMtAnubaMdhIno kSayopazama kare che. jayAre 20 ahI teone upazamAve che. tethI koI virodha raheto nathI. - zaMkA : kSayopazama ane upazamamAM zuM pharaka che ? samAdhAna : kSayopazama eTale udayamAM AvatA karmadalikono kSaya ane udaya nahIM pAmelA evA dalikono vipAkanI apekSAe upazama. A kSayopazamamAM pradezodaya hoya che. jayAre upazamamAM pradezodaya paNa hoto nathI. bhASyakAravaDe paNa kahe che ke "kSAyopathamikane viSe jIva 25 sattAgata karmone (pradezodayathI) vede che = bhogave che paNa vipAkodaya hoto nathI jyAre upazAMtakaSAyI jIva sattAgata karmone (pradezodayathI) paNa vedato nathI. ||1|| zaMkA : saMyatane anaMtAnubaMdhIno udaya ja hoto nathI to tene upazamAvavAnI vAta ja kyAM rahI ? samAdhAna : saMyatane anaMtAnubaMdhInA udayano niSedha vipAkodayane AzrayI che, nahIM ke 30 73. vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAvaM saH / upazAntakaSAyaH punarvedayati na stkIfpa 1 thI Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdara saparAya 244 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) atra sthApanA upazama zreNe:- Aha-saMyatasyAnantAnubandhinAmudayo niSiddhastat kathamupazama iti, ucyate, sa hyanubhAva-karmAGgIkRtya na tu pradezakarmeti, tathA sUkSmasaMparAya coktamA-"jIve NaM bhante! sayaMkaDaM kammaM vedei ?, goyamA ! (carama bhAganA atthegaiaM veie atthegaiaM no veei, se keNadveNaM ? bhante ! pucchA, asaM. 3) goyamA ! duvihe kamme paNNatte, taMjahA-paesakamme a aNubhAvakamme a, tattha NaM jaM taM paesakammaM taM niyamA veei, tattha NaM jaMta (carama bhAganA aNubhAvakamma taM atyaigaiaM veei, atthegaiyaM No veei'ityAdi, saM. Do) tatazca pradezakarmAnubhAvodayasyehopazamo draSTavyaH / Aha-yadyevaM saMyatasya anantAnubandhyudayataH kathaM darzanavighAto na bhavati ?, ucyate, saM. lobha pradezakarmaNo mandAnubhAvatvAt, tathA kasyacidanubhAvakarmAnubhavo'pi apra. pra. lobha saM. mAyA nAtyantamapakArAya bhavannupalabhyate, yathA saMpUrNamatyAdicaturjAninaH apra. pra. mAyA | tadAvaraNodaya ityalaM vistareNa // 116 // saM. mAna iha ca saMkhyeyalo bhakhaNDAnyupazamayan bAdarasaMparAyaH. apra. pra. mAna sa. krodha pradezodayane AzrayI. AgamamAM kahela che "he prabhu! jIva svayaMvaDe apra. pra. krodha rAyema bhane bhogave cha? he gautama ! 240ne (atthegaiaM = puruSaveda hAsyaSaTka keTalAka) bhogave che, keTalAkane bhogavatA nathI. he prabhu! Apa strIveda sAj // bhATe Do cho ? gautama! prA2nacha ? 1. napuM. veda pradezakarma, 2. vipAkakarma. temAM je pradezakarma che te avazya vedAya dazarnatrika che ane je vipAkakarma che temAM keTalAka vedAya, keTalAka na vedAya." anaM. catu. tethI ahIM pradezodayathI udayamAM Avela karmono upazama jANavo. zaMkA : jo saMyatane anaMtAnubaMdhIno pradezodaya hoya to te udayathI darzanano ghAta kema thatA nathI? samAdhAna : pradezakama = karmadaliko maMdarasavALA hovAthI darzanavighAta karavAmAM samartha 25 banatA nathI. koIkane vaLI vipAkakarmano udaya paNa atyaMta apakAra mATe thato dekhAto nathI. jema ke saMpUrNa caturbAnIne (14 pUrvadhara utkRSTajJAnIne) matijJAnAvaraNAdino vipAkathI paNa udaya hoya che chatAM paNa te udaya matijJAnAdino vighAta karanAra banato nathI. kAraNa ke te vipAkodaya maMdarasavALo hoya che. jo A maMdarasavALo vipAkodaya paNa ghAta karI zakato na hoya to pradezodaya to atimaMdarasavALo hovAthI sutarAM ghAta karanAro banato nathI. ||11 do 30 avataraNikA : saMkhelobhakhaMDone upazamAvato jIva bAdaraparAya kahevAya che ane 74. jIvo bhadanta ! svayaMkRtaM karma vedayati ? gautama ! astyekakaM (kiJcid ) vedayati, astyekakaM na vedayati, tat kenArthena ? bhadanta ! pRcchA, gautama ! dvividhaM karma prajJaptaM, tadyathA-pradezakarma anubhAvakarma ca, tatra yattat pradezakarma tat niyamAdvedayati, tatra yat anubhAvakarma tat astyekakaM vedayati, astyekakaM no vedyti| ...... Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaSAyonI duSTatA (ni. 117-118) mI 245 caramasaMkhyeyakhaNDAsaMkhyeyakhaNDAnyupazamayan sUkSmasaMparAya iti, tathA cAha niyuktikAra: lobhANuM veaMto jo khalu uvasAmao va khavago vA / so suhamasaMparAo ahakhAyA UNao kiMcI // 117 // gAtheyaM gatArthatvAt na viviyate, navaraM yathAkhyAtAt kiJcinyUna iti, tataH sUkSmasaMparAyAvasthAmantarmuharttamAtrakAlamAnAmanubhUyopazAmakanirgrantho yathAkhyAtacAritrIbhavati // 117 // 5 sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tadavasthazca mriyate, tato niyamato'nuttaravimAnavAsiSu utpadyate, zreNipracyutasya tvaniyamaH, athAbaddhAyuH ato'ntarmuhUrttamAtra upazAmakanirgrantho bhUtvA niyamata: punarapi uditakaSAya: kAtsyena zreNipratilomamAvartate, tathA cAmumevArthamabhidhitsurAha niyuktikAra: uvasAmaM uvaNIA guNamahayA jiNacarittasarisaMpi / paDivAyaMti kasAyA kiM puNa sese sarAgatthe ? // 118 // 10 vyAkhyA-'upazama:' zAntAvasthA tamupazamaM, apizabdAt kSayopazamamapi, upanItA: guNairmahAn guNamahAn tena guNamahatA-upazamakena, kim ? - pratipAtayanti kaSAyAH, saMyamAd bhave vA, saMkhyAtakhaMDamAno chellA khaMDanA asaMkhyakhaMDone upazamAvato jIva sUkSmasaMparAya kahevAya che. e vAtane niyuktikAra kahe che ke gAthArtha : lobhanA aMzane anubhavato je upazAmaka ke kSapaka che te sUkSmasaMgharAya kahevAya 15 che. te yathAkhyAtacAritrathI kaMIka nyUna che. TIkArtha : gAthAno artha spaSTa ja che mATe vivaraNa karAtuM nathI. paraMtu yathAkhyAtacAritrathI cuna = nIce rahela, aMtarmuhUrta kALapramANa sUkSmasaMpAyanI avasthAne anubhavI upazAmaka nigraMtha yathAvAtacAritrI bane che. (117ii. avataraNikA : te jIve jo baddhAyuSyavALo hovA chatAM upazamazreNI svIkAre ane zreNimAM 30 . rahelo te kALa kare to niyamathI anuttaravimAnavAsI devAmAM utpanna thAya che zreNimAMthI paDelo jIva jo maraNa pAme to te kyAM utpanna thAya te mATe koI niyama nathI, arthAt jevA enA adhyavasAya hoya tevI tenI gati thAya. have abaddhAyuSya hoya to aMtarmuhUrtamAtra upazAmaka nigraMtha thaI pharI pAcho niyama kakSAyano udaya thavAthI AkhI ja zreNi UMdhA krame utare che. arthAt pahelA sUkSmasaMpAya pachI anivRtti bAdara... ema) A arthane kahevAnI icchAvALA 25 graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : guNovaDe mahAna evA paNa upazAmakavaDe upazama pamADelA kaSAyo jina samAna cAritravALA upazAmakane paNa pADe che. to zeSa sarAgasaMyamamAM rahelAne to zuM na pADe? TIkArtha : upazama eTale zAMtAvasthA, te upazamane, 'api" zabdathI kSayopazamane paNa pamADelA guNo vaDe mahAna te guNamahAna evA upazAmakavaDe, kaSAyo pADe che. saMyamathI athavA 30 saMsAramAM, jinasamAna yathAkhyAtacAritravALA upazAmakane paNa, zeSa sarAgonI zuM vAta karavI? (arthAt sarAgasaMyamI jIvone sutarAM saMsAramAM pADe che.) Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 246 ki Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) kam ?-jinacAritratulyamapi upazamakaM, kiM punaH zeSAn sarAgasthAniti / yatheha bhasmacchannAnalaH pavanAdyAsAditasahakArikAraNAntaraH punaH svarUpampadarzayati, evamasAvapyaditakaSAyAnalo jaghanyatastadbhava eva muktiM labhate, utkRSTatastu dezonamardhapudgalaparAvarttamapi saMsAramanubadhnAtIti 28. yatazcaivaM tIrthakaropadezaH ata aupadezikaM gAthAdvayamAha niyuktikAra: jai uvasaMtakasAo lahai aNaMtaM puNo'vi paDivAyaM / Na hu bhe vIsasiyavvaM the(tho)ve ya kasAyasesaMmi // 119 // aNathovaM vaNathovaM aggIthovaM kasAyathovaM ca / Na hu bhe vIsasiyavvaM the(tho)vaMpi hu taM bahuM hoi // 120 // 10 prathamagAthA prakaTArthatvAnna vitanyate, dvitIyagAthAvyAkhyA-RNasya stokaM RNastokaM tathA (A TIkAno anvaya A pramANe - guNo vaDe mahAna evA paNa upazAmakavaDe upazamane pamADelA. "api" zabdathI te upazAmakavaDe kSayopazamane pamADelA evA kaSAyo jinasamAna yathAkhyAtacAritravALA evA upazAmakane paNa saMsAramAM athavA saMyamathI pADe che. to zeSa sarAga yamastha jIvonI vAta ja zuM karavI ? arthAt teone to sutarAM pADe.) jema rAkhavaDa 15 DhaMkAyela agni pavanAdi sahakArI kAraNo maLatAM pharI pAcho potAnuM svarUpa batAve che. tene kaSAyarUpI agnino udaya thavAthI A jIva zreNithI paDe che, paNa paDyA pachI jaghanyathI te ja bhavamAM muktine pAme che ane utkRSTathI dezona-ardhapudgalaparAvartakALa jeTalo saMsAra rakhaDe che. //1 18. avataraNikA : "upazAttamoha banyA pachI paNa kaSAyanA udayathI jIva saMsAramAM dIrghakALa 20 sudhI bhramaNa kare che." AvA prakArano tIrthakarono upadeza che tethI niryuktikAra aupadezika be gAthA batAve che 3 gAthArtha : jo upazAMtakaSAyI jIva paNa pharI anaMta pratipAtane (saMsArane) pAme che to te jIvo ! thoDA paNa kaSAyazeSamAM vizvAsa rAkhatA nahIM. gAthArtha : thoDuMka RNa, thoDo ghA, thoDo agni ane thoDo kaSAya e vizvasanIya nathI 25 (kAraNa ke, thoDAMka paNa teo ghaNAM thAya che. TIkArtha : prathamagAthA spaSTa hovAthI artha jaNAvela nathI. //119 bIjI gAthAno artha : RNano sToka te RNastoka = thoDuMka RNa. Azaya e che ke thoDuMka paNa devuM upekSA karavA yogya nathI, kAraNa ke thoDAMka paNa RNathI vaNikuputrI dAsapaNAne pAmI. (daSTAMta A pramANe che ke devarAja nAmanA zreSThine sammata nAmano putra ane sammati nAmanI putrI hatI. ekavAra te 30 gAmamAM samudraghoSa nAmanA AcArya pAse dharma sAMbhaLI sammate dIkSA lIdhI. bhaNI-gaNI gItArtha banyA. thoDAka samaya bAda potAnA kuTuMbIjanone paNa dharma pamADavAnI icchAthI potAnA gAmamAM Ave che. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapakazreNInuM svarUpa (ni. 121) 1194 ca svalpAdapi RNAt dAsatvaM prAptA vaNigduhiteti, uktaM ca bhASyakAreNa'dAsattaM dei aNaM acirA maraNaM vaNo visappaMto / savvassa dAhamaggI deti kasAyA bhavamaNataM // 1 // " 247 apicazabdanipAtasAphalyaM pUrvoktAnusAreNa svabuddhyA vaktavyamiti gAthArthaH // 120 // itthamaupazamikaM cAritramuktaM, idAnIM kSAyikamucyate, athavA sUkSmasaMparAyayathAkhyAtacAritradvayaM 5 upazamazreNyaGgIkaraNenoktaM, idAnIM kSapakazreNyaGgIkaraNataH pratipAdayannAha - aNamiccha mIsa sammaM aTTha napuMsitthIveya chakkaM ca / puMveyaM ca khavei kohAie ya saMjalaNe // 121 // kSapakazreNipratipattA'saMyatAdInAmanyatamo'tyantavizuddhapariNAmo bhavati, sa vyAkhyA-iha paraMtu kuTuMbamAM mAtra potAnI saMsArIbahena ja jIvatI hatI. tenA ghare vahoravA sAdhumahArAja 10 gayA. pote garIba hovAthI koIka rIte zivadevanAmanA vANiyAnI dukAnethI udhAra jarUrI vastuo mAMgI lAvI e zarate ke bIjA divase be gaNuM pAchuM ApI daIza. paraMtu pote te cIja-vastu pAchI ApI zakato nathI. divase divase RNa vadhatuM jAya che. chevaTe te bahena ati RNa vadhavAne kAraNe ane RNa pAchuM cUkavI zakatI na hovAthI dAsI bane che. dRSTAMta saMkSepathI jaNAvyuM che vistAra jovo hoya to piMDaniryukti - gA. 317-18-19 pU. malayagiri ma.nI 15 TIkAmAM che.) jema thoDAka RNathI NikRputrI dAsatvane pAmI tema thoDAka kaSAyathI jIva anaMtasaMsArane pAme che, mATe thoDo ja kaSAya che ne, cAle ja ema upekSA karavI nahIM. bhASyakAre paNa kahyuM che-- "thoDuMka RNa dAsapaNAne, vadhato ghA maraNane, thoDoka agni sarvane dAha ane thoDAka kaSAyo anaMtasaMsArane Ape che // 1 // ' gAthAmAM 'api' ane 'ca' zabdanA nipAtanuM sAphalya pUrve 20 kahelA pramANe svabuddhithI jANI levuM. (arthAt 'api' zabdathI vadhu kaSAya to kharAba che ja, alpa paNe kaSAya kharAba che ane 'ca' zabda samuccaya arthamAM jANavo.) 120 avataraNikA : Ama, aupazamikacAritra kahevAyuM. have kSAyikacAritra kahevAya che athavA upazamazreNine AzrayI sUkSmasaM5rAya ane yathAkhyAtacAritra kahyA. have kSapakazreNine AzrayI kahe che 25 gAthArtha : anaMtAnubaMdhI, mithyAtva, mizramohanIya, samyaktvamohanIya, apratyAkhyAnIya krodhAdi cAra ane pratyAkhyAnIyakrodhAdi cAra ema ATha, napuMsakaveda, strIveda, hAsyAdi cha, puruSaveda ane saMjvalana krodhAdine (kSapakazreNi mAMDato jIva) anukrame khapAve che. TIkArya : kSapakazreNine prApta karanArA jIvo tarIke asaMyata, dezavirati, pramatta-apramatta saMyatomAMthI koIpaNa hoI zake che. teo atyaMtavizuddha pariNAmavALA ane uttama(prathama) 30 75. dAsatvaM dadAti RNaM acirAnmaraNaM vraNo visarpan / sarvasya dAhamagnirdadati kaSAyA bhavamanantam // 1 // (vizeSAvazyakagAthA 1311 ) Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 jA Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) ca uttamasaMhananaH, tatra pUrvavidapramattaH zukladhyAnopagato'pi pratipadyate, apare tu dharmadhyAnopagata eveti, pratipattikramazcAyama-prathamamantarmahartena anantAnabandhinaH krodhAdIna yagapatkSapayati, tadanantabhAgaM tu mithyAtve prakSipya tato mithyAtvaM sahaiva tadaMzena yugapat kSapayati, yathA hi atisaMbhRto dAvAnala: khalu ardhadagdhendhana eva indhanAntaramAsAdya ubhayamapi dahati, evamasAvapi kSapaka: tIvrazubhapariNAmatvAt sAvazeSaM anyatra prakSipya kSapayati, evaM punaH samyagmithyAtvaM tataH samyaktvamiti, iha ca yadi baddhAyuH pratipadyate anantAnubandhikSaye ca vyuparamati, tataH kadAcit mithyAdarzanodayatastAnapi punarupacinoti, mithyAtve tadvIjasaMbhavAt, kSINamithyAtvastu nopacinoti, mUlAbhAvAt, tadavasthazca mRto'vazyameva tridazeSu utpadyate, kSINasaptako'pi tadapratipatitapariNAma iti, pratipatitapariNAmastu nAnAmatitvAt sarvagatibhAg bhavati, Aha-mithyAdarzanAdikSaye kimasau 10 adarzano jAyate uta neti, ucyate, samyagdRSTirevAsau, Aha-nanu samyagdarzanaparikSaye kutaH samyagdRSTitvam saMghayaNavALA hoya che. temAM pUrvadhara apramattasaMyata zreNino AraMbhaka hoya to te zukladhyAnayukta hoya che. jayAre anyajIvo dharmadhyAnayukta ja zreNi AraMbha che. kSapakazreNina pAmato jIva prathama etahukALamAM anaMtAnubaMdhI evA krodhAdine ekasAthe khapAve che. anaMtAnubaMdhInA anaMtamAbhAgane mithyAtvamAM nAMkhIne (A saiddhAMtika mata che. kArmagraMthika mate - anaM. ne 15 mithyAtvamAM nAkhI zakAtA nathI. te ja rIte AgaLa samyaktane kapAyASTakamAM nAkhavA aMge jANavuM ane pu.vedane saMkrodhamAM nAMkhavA aMge jANavuM.) tyArapachI te anaMtabhAga sAthe mithyAtvane ekasAthe khapAve che. jema bhaDabhaDato agni ardha--Indhanane bALyA pachI anya Indanane pAmI anya Indhanane ane zeSa ardha Indhanane baMnene bALe che, tema A kSepaka paNa tIvrazubhapariNAmavALo hovAthI avazeSane anyamAM nAMkhI prakRtine 20 khapAve che. arthAt anaMtAnubaMdhInA avazeSane mithyAtvamAM nAMkhI mithyAtvane te avazepa sAthe khapAve che. Aja pramANe mithyAtvanA aMzane mizramohanIyamAM nAMkhI mizramohanIyane mithyAtvanA aMza sAthe khapAve che. Aja pramANe samyakvamohanIyane khapAve che. ahIM jo baddhAyujIva kSapakazreNine AraMbhe ane anaMtAnubaMdhIno kSaya thayA pachI jo aTakI jAya to kyAreka mithyAtvano udaya thavAthI pharI anaMtAnubaMdhI bAMdhe che, kAraNa ke mithyAtvamAM 25 anaMtAnubaMdhInuM bIja paDyuM che. paraMtu jo mithyAtvane paNa khapAvI de, to pharI anaMtAnubaMdhI bAMdhatA nathI. kAraNa ke mithyAtvarUpa mULano abhAva thaI gayo. darzanasaptakane kSaya karanAra, apratipatitapariNAmavALo kSapakazreNimAM maraNa pAme to avazya devagatimAM utpanna thAya che, paNa pratipatita pariNAmI jIva judA judA adhyavasAyane kAraNe sarvagatine bhajanAro thAya che. arthAta jevA prakAranA tenA adhyavasAya hoya tevA prakAranI tenI gati thAya che. 30 zaMkA : mithyAdarzanAdi trikano kSaya thayA pachI A jIva darzana vinAno thAya ke nahIM ? samAdhAna : samyagadarzanavALo ja rahe che. zaMkA : are ! paNa samyakvamohanIya to kSaya thaI gayuM che to samyagRSTi zI rIte rahe ? Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 kSapakazreNimAM sattara prakRtiono kSaya (ni. 122-123) ?, ucyate, nirmadanIkRtakodravakalpA apanItamithyAtvabhAvA mithyAtvapudgalA eva samyagdarzanaM, tatparikSaye ca tattvazraddhAnalakSaNapariNAmApratipAtAt pratyuta zlakSNAbhrapaTalApagame cakSurdarzanavat zuddhataropapatteriti alaM prapaJcena / sa ca yadi baddhAyuH pratipadyate tato niyamAt saptake kSINe avatiSThata eva, sa ca samyagdarzanamazeSameva kSapayati, abaddhAyustu anuparata eva samastAM zreNi samApayati iti, sa ca svalpasamyagdarzanAvazeSa eva apratyAkhyAnapratyAkhyAnA - varaNakaSAyASTakaM 5 yugapat Arabhate, eteSAM ca madhyabhAgaM kSapayan etAH saptadaza prakRtIH kSapayati // 121 // tatpratipAdakamidaM gAthAdvayam aNupuvI do do jAinAmaM ca jAva cauriMdI | AyAvaM ujjoyaM thAvaranAmaM ca suhumaM ca // 122 // sAhAraNamapajjattaM niddAniddaM ca payalapayalaM ca / thI khavei tAhe avasesaM jaM ca aTThaNhaM // 123 // vyAkhyA - gatizcAnupUrvI ca gatyAnupUrvyaM 'do do' iti dve dve tannAmanI, jAtinAma cetyasmAt nAmagrahaNaM abhisaMbadhyate, etaduktaM bhavati - narakagatinAma narakAnupUrvInAma ca, AnupUrvIvRSabhanAsikAnyastarajjUsaMsthAnIyA, yayA karmapudgalasaMhatyA viziSTaM sthAnaM prApyate'sau yayA 10 samAdhAna : mithyAtvabhAva dUra thavAne kAraNe madana vinAnA kodravasamAna mithyAtvanA 15 pudgalo ja samyagdarzana che. te mithyAtvanA pudgalorUpa samyagdarzanano kSaya thavAthI, tattvazraddhArUpa pariNAma paDato nathI UlaTuM jema vAdaLono samUha (arthAt dhUMdhaLuM vAtAvaraNa) dUra thavAthI cakSudarzana vadhu spaSTa thAya che, tema samyagdarzana vadhu spaSTatara-zuddhatara thAya che. vadhu vistArathI saryuM. jo te jIva baddhAyu hoya to niyamathI darzanasaptaka kSaya thatAM kSapakazreNimAM aTakI jAya che, ane saMpUrNa samyagdarzanane khapAvIde che. abadghAyu jIva darzanasaptaka kSaya karI aTakyA vinA 20 samastazreNine pUrNa kare, ane te saMpUrNa samyaktvane khapAvyA vinA zeSa samyaktvapudgalone bAkI rAkhI apratyAkhyAna-pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyASTakane khapAvavAno AraMbha kare che. A kaSAyASTaka aDadhA khapAvI bIjI anya 17 prakRtione khapAve che. 121 // E avataraNikA : tene batAvanAra be gAthA kahe che gAthArtha : be gati, be AnupUrvI, ekendriyAdijAticatuSka, Atapa, udyota, sthAvara, ane 25 sUkSmanAmakarma, gAthArtha : sAdhAraNa, aparyApta, nidrAnidrA, pracalApracalA ane Anaddhi ema 17 prakRti khapAve che. tyArabAda zeSa rahela kaSAyASTakanA dalikone khapAve che. TIkArtha : gati ane AnupUrvI te gati--AnupUrvI, "jAtinAma" ahIM rahela nAma zabda pUrvanA gati--AnupUrvI sAthe joDavo eTale artha A pramANe jANavo ke narakagatinAmakarma, 30 ane narakAnupUrvInAmakarma, temaja tiryaMcagati ane tiryaMcAnupUrvI nAmakarma. Ama gati ane AnupUrvInI be be prakRtio jANavI. temAM AnupUrvI baLadanI nAsikAmAM rahela doraDA jevI Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 che Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) vorvottamAGgAdhazcaraNAdirUpo niyamataH zarIravizeSo bhavati sA''nupUrvIti, tathA tiryaggatinAma tiryagAnupUrvInAma ca, evaM gatyAnupUrvInAmanI dve dve, tathA 'jAtinAma' ekendriyAdijAtinAma yAvaccaturindriyAH, etaduktaM bhavati-ekendriyajAtinAma dvIndriyajAtinAma evaM zeSayojanA'pi kAryeti / Aha-ekendriyAdyAnupUrvInAma kasmAnocyate, AcArya Aha-tasya tiryagAnupUrvInAmakSapaNapratipAdanenoktArthatvAt, 'caH' samuccaye, tathA 'AtapaM' iti AtapanAma, yadudayAt AtapavAn bhavati, 'udyotaM' iti udyotanAma, yadudayAdudyotavAn bhavati, sthAvarA:-pRthivyAdayaH tannAma ca pUrvavat, 'sUkSmaM' iti sUkSmanAma ca, sAdhAraNaM' iti sAdhAraNanAma, anantavanaspatinAmetyarthaH, 'aparyAptaM' iti aparyAptakanAma, tathA nidrAnidrA ca ityAdi prakaTArthatvAnna viviyate, navaraM styAnA caitanyaRddhiryasyAM sA styAnadhiH, styAnayuttarakAlamavazeSaM yadaSTAnAM kaSAyANAM tat kSapayati, 10 sarvamidamantarmuhUrttamAtreNeti, tato napuMsakavedaM, tataH strIvedaM, tato hAsyAdiSaTka, tataH puruSavedaM ca khaNDanayaM kRtvA khaNDadvayaM yugapat kSapayati, tRtIyakhaNDaM tu saMjvalanakrodhe prakSipati, puruSe pratipattaryayaM kramaH, napaMsakAdipratipattari ta upazamazreNinyAyo vaktavyaH, tataH krodhAdIMza saMjvalanAn pratyekamantarmuhUrttamAtrakAlenoktenaiva nyAyena kSapayati, zreNiparisamAptikAlo jANavI ke je karmayugalanA samUharUpa AnupUrvIvaDe jIva viziSTasthAnane pAme che. (baLadanI 15 nAsikAmAM nAMkhela doraDuM baLadane dizA badalavAmAM kAraNa che tema A AnupUrvI jIvane vigrahagatimAM dizA badalavAmAM kAraNabhUta hovAthI AvI upamA ApI che.) athavA jenAvaDe UrdhvamAM mastaka ane nIce caraNAdirUpa zarIravizeSanI prApti thAya che te AnupUrvI, tathA 'jAtinAma' zabdathI ekendriya jAtithI caurindriyajAtinAma jANavA, arthAt ekendriyajAtinAmakarma. beIndriyajAti-nAmakarma vigere. zaMkA : ekendriyAdi jAti kahI to ekendriyAdi AnupUrvI kema kahetA nathI ? samAdhAna : ekendriyAdi AnupUrvI tiryaMcAnupUrvInA kSayanuM pratipAdana karavA dvArA ja kahI dIdhelI che arthAt tiryaMcAnupUrvI sAthe ekendriyAdi AnupUrvIno kSaya paNa samajI levo. tethI judI batAvI nathI. jenA udayathI jIva ApavALo thAya te AtapanAmakarma, jenA udayathI jIva udyotavALo thAya te udyotanAmakarma. pRthvI vagere sthAvaranI jenA dvArA prApti thAya te 25 sthAvaranAmakarma, sUkSmanAmakarma, sAdhAraNanAmakarma, (je anaMta vanaspatine ja hoya). aparyAptanAmakarma, nidrAnidrA A badhI prakRti spaSTArtha hovAthI artha jaNAvavAmAM Avato nathI. mAtra (syAnaddhi zabdano artha kare che ke, sthAna = ekaThI thayelI che caitanyaRddhi jene viSe te syAnaddhi. Ama A sattara prakRtine khapAvyA bAda ATha kaSAyonA bAkI rahela karmapudgalone khapAve che. 30 A badhI ja prakRtione te aMtarmuhUrvakALamAM khapAve che. tyAra pachI napuMsakavedane, pachI strIvedane, hAsyAdi chane khapAve che. tyAra pachI puruSavedanA traNa khaMDa karI be khaMDane ekasAthe khapAve che ane trIjA khaMDane saMjavalanakrodhamAM nAMkhe che. puruSa kSapakazreNino AraMbhaka hoya tyAre A krama hoya che. napuMsakAdi jo AraMbhaka tarIke hoya to upazamazreNipramANe jANI levuM. saMjavalana krodhAdi darekane Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApanAM ceyam / prama no. saM. no. lobha mAyA mAna Rela pu0 hAsyAdi 6 strI0 60 apra0 pratyA0 darzana0 0 anantA0 O 0 sa ca mahAsamudraprataraNaparizrAntavat mohasAgaraM tIrtvA vizrAmyati, tatazchadmasthavItarAgatva-dvicaramasamayayoH prathame nidrAdi kSapayati tathA cAha niyuktikAraH vIsamiUNa niyaMTho dohi u samaehi kevale sese / paDha niddaM payalaM nAmassa imAo payaDIo // 124 // devagaiANupuvvIviuvvisaMghayaNa paDhamavajjAi / annayaraM saMThANaM titthayarAhAranAmaM ca // 125 // arthastu prAyaH sugamatvAt na vitanyate, navaraM vaikurvikaM ca 15 aMtarmuhUrtamAtra kALamAM puruSavedanI jema traNa khaMDa karavA dvArA khapAve che. saMpUrNa zreNino samAptikALa paNa aMtarmuhUrta ja hoya che, kAraNa ke aMtarmuhUrta asaMkhyaprakAranA hoya che. jyAre lobhanA caramakhaMDane khapAvavAno AraMbha kare che tyAre tenA saMkhyAtA TUkaDA karI judA judA kALamAM te khaMDone khapAve che. temAM paNa jyAre caramasaMkhyAtamo khaMDa Ave tyAre tenA asaMkhyakhaMDo karI tene samaye samaye khapAve che. A saMpUrNa zreNi daramiyAna 20 jIva jyAre darzanasaptakano kSaya kare che tyAre te nivRttibAdara tarIke oLakhAya che. tyAra pachIthI chello caramasaMkhyAtamo khaMDa bAkI rahe tyAM sudhI jIva anivRttibAdara kahevAya che. tyAra pachIthI asaMkhyakhaMDo khapAvato chellA lobhanA aNunA kSaya sudhI sUkSmasaMparAya tarIke kahevAya che. tyAra pachI jIva yathAkhyAtacAritrI bane che / / 123 // O O c O d . 000000 aaaaaaaa kSapakazreNinA dvicaramasamaye nidrAdino kSaya (ni. 124-125) eka 251 'pyantarmuhUrttameva, antarmuhUrttAnAmasaMkhyeyatvAt, lobhacaramakhaNDaM saMkhyeyAni khaNDAni kRtvA pRthak pRthak kAlabhedena kSapayati, caramakhaNDaM punarasaMkhyeyAni khaNDAni karoti, tAnyapi samaye samaye ekaikaM kSapayati, iha ca kSINadarzanasaptako nivRttibAdara ucyate, tata UrdhvamanivRttibAdaro yAvat caramalobhakhaNDamiti, tata Urdhvama - 5 saMkhyeyakhaNDAni kSapayan sUkSmasaMparAyo yAvaccaramalobhANukSayaH, tata UrdhvaM yathAkhyAtacAritrIbhavati // 123 // 0000 -- 10 avataraNikA : A rIte yathAkhyAtacAritrI banyA pachI mahAsamudrane taravAthI thAkelA 25 puruSanI jema mohasAgarane tarIne te jIva aMtarmuhUrtta vizrAma kare che. tyArapachI chadmasthavItarAgaguNasthAnanA chellA be samayomAMthI prathama samaye nidrAdine khapAve che. A vAtane niryuktikAra kahe che gAthArtha : aMtarmuhUrta vizrAma karIne te nigraMtha sAdhu kevaLajJAna prAptinA be samaya bAkI hoya tyAre te be samayanA prathama samaye nidrAM ane pracalA tathA (AgaLanI gAthAmAM batAvela) 30 nAmanI A prakRtio khapAve che. gAthArtha : devagati, devAnupUrvI, vaikriyadvika, prathama sivAyanA pAMca saMghayaNa, uditasaMsthAnane choDI pAMca saMsthAna, AhAraka ane tIrthaMkaranAmakarma. Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 252 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) saMhananAni ceti samAsaH, tAni prathamasaMhananavarjAni kSapayati, tAni ca SaD bhavanti, tathA coktamvajjairisahanArAyaM paDhamaM biiyaM ca risahanArAyaM / NArAyamaddhaNArAya kIliyA taha ya chevaduM // 1 // " tathA anyatarasaMsthAnaM muktvA yasminvyavasthitaH zeSANi kSapayati, tAni cAmUni - "cauraMse Naggohe maMDale sAti vAmaNe khujje / huMDevi a saMThANe jIvANaM cha muNeyavvA // 1 // tulaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakoTTaM ca / heTThilakAyamaDahaM savvatthAsaMThiyaM huMDaM // 2 // * * * tathA tIrthakaranAma AhArakanAma ca kSapayati, yadyatIrthakaraH pratipatteti, atha tIrthakarastataH 10 TIkArtha : gAthArtha prAyaH spaSTa hovAthI vistAra karyo nathI. paraMtu vaikurvika ane saMhanana. e pramANe samAsa jANavo. temAM prathamasaMghayaNa choDI zeSa pAMca saMghayaNone khapAve che. A saMghayaNo cha che kahyuM che "vrajaRSabhanArAca e prathamasaMghayaNa che, bIjuM RSabhanArAcasaMghayaNa, trIjuM nArAca, cothuM ardhanArAca, pAMcamuM kIlikA ane chaThThuM chevaTuM saMghayaNa / / 1 / / " tathA pote je saMsthAnamAM rahela che tene choDI zeSa saMsthAnone khapAve che. te saMsthAno A pramANe che - 15 caturasra, nyagrodha-maMDala, sAdi, vAmana, kubja ane huMDaka e pramANe jIvonA cha saMsthAna (zarIranA AkAravizeSa) jANavA. // 1 // te saMsthAno kevA hoya che ? te have batAve che. temAM samacaturasa e nAbhithI nIce ane upara zAstramAM kahevAyelA pramANavALuM hovAthI tulya kahevAya che. bIjuM saMsthAna nAbhithI upara vistArabahula (zAstroktapramANavALuM) hoya che. trIjuM saMsthAna utsedhabahu hoya che. 20 utsedhazabdathI ahIM nAbhithI nIceno dehabhAga grahaNa karavo. tethI utsedhathI (nAbhithI nIcenA dehabhAgathI) bahu (paripUrNa = zAsroktapramANavALuM) A saMsthAna hoya che. cothuM saMsthAna maDabhakoSThavALuM hoya che. ahIM maDabha = hInAdhikapramANavALA koi = hRdaya--udara--pRSTha rUpa avayavo, tethI artha A pramANe - maDabha che koi jemAM te maDabhakoSThavALuM saMsthAna (arthAt hRdaya, udara--pRSTha vigere 25 avayavo jemAM hInAdhikapramANavALA hoya te), pAMcamuM saMsthAna kubja ke jemAM nAbhithI nIcenI kAyA maDabha (hInAdikapramANavALI) hoya che. chaThThuM huMDaka saMsthAna sarvatra (nAbhithI uparanIce) asaMsthita (apramANayukta) hoya che. II2 tathA jo kSapakazreNIne svIkAranAra jIva tIrthaMkara na hoya, to tIrthaMkaranAmakarmane ane AhArakanAmakarmane khapAve che. jo te tIrthaMkara hoya to mAtra 76. vajrarSabhanArAcaM prathamaM dvitIyaM ca RSabhanArAcam / nArAcamardhanArAcaM kIlikA tathaiva sevArttam // 1 // 30 77. caturastraM nyagrodhaM maNDalaM sAdi vAmanaM kubjam / huNDamapi ca saMsthAnAni jIvAnAM SaT muNitavyAni // 1 // tulyaM vistRtabAhalyAbhyAM utsedhabahulaM ca maDabhakoSTaM ca / adhaH kAyamaDabhaM sarvatrAsaMsthitaM drum r|| Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSapakazreNinA carama samaye jJAnAvaraNAdino kSaya (ni. 126-127) 253 ravrajvAdAranAmaveti, '2:' samuye // 24-25 carame nANAvaraNaM paMcavihaM daMsaNaM cauviyappaM / paMcavihamaMtarAya khavaittA kevalI hoi // 126 // gamanikA-carame samaye jJAnAvaraNaM paJcavidhaM matijJAnAvaraNAdi, darzanaM caturvikalpaM cakSurdarzanAdi paJcavidhamantarAyaM ca dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM kSapayitvA kevalI bhavatIti gAthArtha: 5 IIo26 // tata: saMbhiNNaM pAsaMto logamalogaM ca savvao savvaM / taM natthi jaM na pAsai bhUyaM bhavvaM bhavissaM ca // 127 // vyAkhyA-samekIbhAvena bhinnaM saMbhinnaM, yathA bahistathA madhye'pItyarthaH, athavA saMbhinnamitidravyaM vRdghate, tham ?-AtamAvI hi tatparyAyo, tAmyAM samastAmyAM samantAdvA mitra saMminne 'pazyan' {} upalabhamAno, lokyata iti lokaH, kevalajJAnabhAsvatopalabhyata iti bhAvArtha:, aloko'pyupalabhyata eva, tathApi dharmAdInAM vRttirdravyANAM yatra sa lokaH iti taM, alokaM ca ityanena kSetraM pratipAditaM mati, dravyAghetAvaLeva vijJamiti, miMyA vizA ?-netyA-'sarvataH' sarvAnu vizu, tApi AhArakanAmakarmane ja khapAve che. 'ca' zabda samuccaya arthamAM che. I124-125 gAthArtha : carama samaye jJAnAvaraNapaMcaka, darzanAvaraNacatuSka ane aMtarAyapaMcakane khapAvI 15 kevalI thAya che. TIkArtha : chellAsamaye matijJAnAvaraNAdi paMcaka, cakSudarzanAdi darzanacatuSka ane dAna, lAbha, bhoga, upabhoga ane vIrya ema aMtarAyapaMcakane khapAvI jIva kevalI thAya che. 126 / / gAthArtha : sarva dizAomAM saMbhinna evA sarva lokAlokane jonAra kevalI bhUta, bhAvi ane vartamAna tevI koI zeya vastu nathI ke jene jotA na hoya athAt sarva jJeya vastune jue che. TIkArtha : ekIbhAve je bhedAyeluM hoya te saMbhinna arthAt jema bahAra tema aMdara paNa, [bhAvArtha e che ke jema bahArathI bhedAyeluM hoya tema aMdarathI paNa bhedAyela vastu e saMbhinna zabdathI oLakhAya che.] athavA 'saMbhinna' zabdathI dravya grahaNa karavuM, kAraNa ke saMbhinna eTale cArebAjuthI vyApta vastu. kALa ane bhAva e dravyanA paryAya che ane te kALa ane bhAvathI vyApta evuM dravya hoya che. tethI saMbhinna zabdathI dravya grahaNa karAya che. AvA saMbhinna = kALa- 25 bhAvarUpa paryAyathI vyApta dravyane jotA kevalI, (traNe kALanI evI koI vastu nathI ke jene jotA na hoya ema anvaya karavo.) je dekhAya te loka, kevalajJAnarUpa sUryavaDe A loka dekhAya che. jo ke aloka paNa dekhAya che. tethI je dekhAya te loka evA arthathI aloka paNa loka tarIke kahevAya. tethI "loka" zabdano bIjo artha batAve che ke dharmAstikAyAdi dravyo jyAM rahelA che te loka, te loka ane alokane, AnA dvArA 30 kSetra batAvyuM. Ama dravya--kSetra--kALa ane bhAva ATalI ja vastu jJeya tarIke jANavI. te kevalI zuM eka ja dizAthI lokAlokane jue che ? nA, cArebAjuthI jue che. cArebAjuthI jovA chatAM zuM keTalAka 20 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 254 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) kiM kiyadapi dravyAdi uta netyAha-'sarvaM' niravazeSa, amumevArthaM spaSTayannAha-tannAsti kiJcit jJeyaM yanna pazyati 'bhUtaM' atItaM, bhavatIti bhavyaM, vartamAnamityarthaH, bhAvakarmaNoH prAptayoH 'bhavyageyetyAdinipAtanAt' (bhavyageyapravacanI-yopasthApanIya-janyAplAvyApAtyA vA pA03-4 68) varjarisiddha, 'viSyamAvi vI, ':' samuccaye rUti thArtha: 27 5 itthaM tAvadupodghAtaniryuktau prastutAyAM prasaGgato yaduktaM-'taponiyama-jJAnavRkSamArUDhaH kevalI iti ayamasau kevalI nidarzitaH, etasmAt sAmAyikAdizrutaM AcAryapAramparyeNa AyAtaM, etasmAcca jinapravacanaprasUtiH, sarvamidaM prAsaGgika niyuktisamutthAnaprasaGgenoktaM , idAnImapi ke yaM jinapravacanotpattiH kiyadabhidhAnaM cedaM jinapravacanaM ko vA'sya abhidhAna-vibhAga ityetat prAsaGgikazeSaM zeSadvArasaGgrahaM vA'bhidhAtukAma Aha jiNapavayaNauppattI pavayaNaegaTThiyA vibhAgo ya / dAravihI ya nayavihI vakkhANavihI ya aNuogo // 128 // vyAkhyA-iha 'jinapravacanotpattiH pravacanaikArthikAni ekArthika-vibhAgazca' etat tritayamapi prasaGgazeSa, dvArANAM vidhiH dvAravidhiH, vidhAnaM vidhiH, sa hyupodghAto'bhidhIyate, nayavidhistu caturtha ja dravyAdine jue che? nA, sarva vastune jue che, A ja vAtane spaSTa karatA kahe che ke bhUta-bhAvi 15 ke vartamAnamAM evI koI zaMya vastu nathI ke jene kevalI jotA na hoya. ahIM bhavya zabdano artha vartamAna karyo che te TIkAmAM batAvela sUtronA AdhAre siddha thAya che.' (bhAvArtha e che ke saMbhinna zabdathI kAla ane bhAvathI dravya grahaNa karyuM ane lokAloka zabdathI kSetra grahaNa karyuM. Ama, saMbhinna tathA lokAloka zabdathI dravyAdi cArene jonAra kevalI che ema kahyuM. tathA A cAra sivAya bIjI koI ya vastu che ja nahIM. tethI kahyuM ke saMbhinna evA 20 dravya tathA lokAlokane jonAra kevalI, trikALanI evI koI vastu nathI ke jene teo jotA na hoya. TUMkamAM kevalajJAnamAM sarva jJeya padArtho dekhAya che evuM jaNAvavA mAMge che.) 127 avataraNikA: A pramANe upoddhAtaniyuktimAM prasaMgathI je kahyuM ke "tapaniyama-jJAnarUpavRkSamAM AruDha kevalI" te kevalI batAvavAmAM AvyA. A kevalIthI sAmAyikAdidhRta AcAryanI paraMparAthI AveluM che ane AnAthI jinapravacananI utpatti thaI che. A badhuM prAsaMgika niryuktinI utpattinA 25 prasaMgavaDe batAvyuM. have jinapravacananI utpatti zuM che? ane A jinapravacana keTalA nAmovALuM che arthAta te pravacananA keTalA nAmo che athavA A pravacananA nAmavibhAga keTalA che? A prAsaMgika zeSa ane zeSadvAronA saMgrahane kahe che ? gAthArtha : jinapravacananI utpatti, pravacana ekArthiko, vibhAga, lAravidhi, nayavidhi, vyAkhyAnavidhi ane anuyoga e tAro have kahevAze. 30 TIkArtha : ahIM 'jinapravacana-utpatti, pravacananA ekArthikanAmo ane ekArthikavibhAga' A traNe prAsaMgika che. dvAronI vidhi te dvAravidhi, vidhAna eTale vidhi arthAta udeza-nirdezAdi dvAronI Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naya ane anugAmano sahacarabhAva (ni. 128) 255 anuyogadvAramiti, ziSyAcAryaparIkSA'bhidhAnaM tu vyAkhyAnavidhiriti, anuyogastu sUtrasparzakaniyuktiH sUtrAnugamazceti samuccayArthaH / Aha-caturthamanuyogadvAraM nayavidhimabhidhAya punastRtIyAnugamadvArAkhyAnuyogAbhidhAnaM kimartham ? ucyate, nayAnugamayoH sahacarabhAvapradarzanArthaM, tathAhi-nayAnugamau pratisUtraM yugapad anudhAvataH, nayamatazUnyasya anugamasyAbhAvAt, anuyogadvAracatuSTayopanyAse tu nayAnAmante'bhidhAnaM yugapadvaktuM azakyatvAt / Aha-caturanuyogadvArAtiriktavyAkhyAnavidherupanyAso 5 anarthakaH, na, anugamAGgatvAt, vyAkhyA'GgatvAccAnugamAGgatA ityalaM vistareNeti gAthArthaH // 128 // ___ tatra jinapravacanotpattiniyuktisamutthAnaprasaGgato'bhihitA, arhadvacanatvAt pravacanasya, idAnIM pravacanaikArthikAni tadvibhAgaM ca prdrshynnaahprarUpaNA e dhAravidhi che, je upoddhAMta kahevAya che. navidhi eTale cothuM anuyogadvAra (arthAt upakramAdi cAra anuyogadvAromAMnuM cothuM anuyogadvAra te nathavidhi), ziSya ane AcAryanI parIkSAnuM 10. kathana te vyAkhyAnavidhi ane anuyoga (anugama) eTale sUtrasparzika niryukti ane sUtrAnugama. zaMkA uparokta dvAragAthAmAM pahelA cothuM anuyogadvAra (na) batAvI pachI trIjuM anugamarUpa anuyogadvAra zA mATe batAvyuM ? Azaya e che ke upakrama-nikSepa-anugama-naya A pramANe cAra anuyogadvAramAM prathama anugama ane pachI naya che, jayAre tame pahelA naya ane pachI anugama zA mATe batAvyo ?' samAdhAna : naya ane anugama baMne sAthe ja rahenArA che. e dekhADavA A pramANe upanyAsa karela che. naya ane anugama baMne dareka sUtramAM ekasAthe ja cAle che, kAraNa ke naya vinAno anugama saMbhavI zakato nathI. | (zaMkA : jo naya ane anugama sAthe ja rahenAra hoya to anuyogadvAra catuSTayamAM anugama trIjA krame ane navA cothA krame evuM kema ?) samAdhAna : naya ane anuyoga baMne ekasAthe kahevA zakya nathI mATe nayanuM cothuM sthAna rAkhavAmAM AvyuM che. (Azaya e che ke naya ane anugama jo ke sAthe ja cAle che tethI baMne eka sAthe ja kahevA joIe, ane tethI baMneno krama trIjo ja hovo joIe. paraMtu baMne eka sAthe kahevA zakya na hovAthI baMnene AgaLa pAchaLa karyA che. ane temAM paNa pUrve kahyuM ja che ke anugadvAra dvArA padArthano bodha thayA vinA nayathI vicAraNA thaI zakatI na hovAthI trIjA krame anugama ane tenA pachI 25 nayano krama che.) zaMkA : cAra anuyogadvArathI judo vyAkhyAnavidhino upavAsa zA mATe karela che ? samAdhAna : vyAkhyAnavidhi paNa anugAmanuM ja eka aMga che, kAraNa ke te vyAkhyAnavidhi e vyAkhyAnuM kAraNa che mATe teno upanyAsa nirarthaka banato nathI. vadhu vistArathI saryuM. 128 avataraNikA : niryuktinA utthAnaprasaMgathI (arthAtu gA.naM. 92thI) jinapravacananI utpatti 30 kahI devAmAM AvI che, kAraNa ke pravacana e arihaMtonuM vacana che. (eTale ke niyuktinI utpatti te ja jinavacananI utpatti che.) have pravacananA ekarthika nAmo ane tenA vibhAga batAve che ? - 20 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 256 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) egaTTiyANi tiNi u pavayaNa suttaM taheva attho / ikkisa ya itto nAmA egaTThiA paMca // 129 // su dhamma tittha maggo pAvayaNaM pavayaNaM ca egaTThA / suttaM taMtaM gaMtho pADho satthaM ca egaTThA // 130 // aNuogo ya niyogo bhAsa vibhAsA ya vattiyaM ceva / aNuogassa u ee nAmA egaTTiA paMca // 131 // prathamagAthAvyAkhyA--eko'rtho yeSAM tAnyekArthikAni, trINyeva, pravacanaM pUrvavyAkhyAtaM, sUcanAt sUtraM, aryata ityarthaH, 'ca' samuccaye, iha ca pravacanaM sAmAnyazrutajJAnaM, sUtrArthI tu tadvizeSAviti, Aha- sUtrArthayoH pravacanena sahaikArthatA yuktA, tadvizeSatvAt, sUtrArthayostu 10 parasparavibhinnatvAt na yujyate tathA ca sUtraM vyAkhye arthastu tadvyAkhyAnamiti, athavA trayANAmapyeSAM bhinnAthatava bRjyata, pratyekamekArthikavibhAgasadbhAvAt, anyathA ekAdhikatve sati bhedenaikArthikAbhidhAnamayuktamiti atrocyate, yathA hi mukulavikasitayoH padmavizeSayoH saMkocavikAsaparyAyabhede'pi kamalasAmAnyatayA'bhedaH, evaM sUtrArthayorapi pravacanApekSayA gAthArtha : pravacananA traNa ekArthika nAmo che. 1. pravacana, 2. sUtra, 3. artha. A 15 traNenA pAMca-pAMca ekArthikanAmo che. 20 gAthArtha : zrutadharmatIrtha-mArga-prAvacana ane pravacana e pravacananA pAMca ekArthikanAmo che. tathA sUtra-taMtra-graMtha-pATha ane zAstra e sUtranA ekArthikanAmo che. gAthArtha : anuyoganiyoga-bhASA-vibhASA ane vArtArtaka e pAMca anuyoganA ekArthika nAmo che. TIkArya : eka artha che je ne ekArthika nAnA, te traNa ja che temAM pravacana zabdano artha pUrve kahelo ja che, sUtra ene na kare te, tathA je jaNAya te artha, ahIM pravacana sAmAnyathI zrutajJAnarUpa che ane sUtra dharya tenA vizeSo che. zaMkA : sUtra-artha e vizeSo arthAt pravacanarUpa ja) hovAthI pravacana sAthe ekArthatA ghaTe che. jyAre sUrya ane artha padhara vibhinna hovAthI te baMnenI paraspara 25 ekArthatA ghaTatI nathI, ke sUtra vyAkhyAna karavA yogya che, jyAre artha e sUtranA vyAkhyAnarUpa che. athavA paramakSa arthavALA ja che kAraNa ke darekane potAnA akArthika nAmo che. jo pravacana-sUtra ane artha traNe paraspara judA na hota to teonA darekanA pAMca pAMca ekArthika nAmo judA juda! batAvyA te ghaTaze nahIM. samAdhAna : jema bIDela kamala ane vikasita kamalamAM saMkoca ane vikAsarUpa paryAya judA 30 hovA chatAM kamala tarIke baMne eka ja che. tema sUtra--arthano paNa pravacananI apekSAe ane paraspara abheda che (arthAt pravacana sAthe ane paraspara sUtra-arthano abheda che.) te A pramANe vivecana vinAnuM sUtra bIDelA kamala jevu che. te ja sUtra vivecana dvArA vikasitakamala samAna Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra ane arthano paraspara abheda (ni. 129) : 257 parasparatazceti, tathAhi-avivRttaM mukulatulyaM sUtraM, tadeva vivRtaM prabodhitaM vikacakalpamarthaH, pravacanaM cobhayamapIti, yathA caiSAmekArthikavibhAga upalabhyate-kamalamaravindaM paGkajamityAdi paukArthikAni, tathA kuDmalaM vRdaM saMkucitamityAdi mukulaikArthikAni, tathA vikacaM phullaM vibuddhamityAdi vikasitaikArthikAni, tathA pravacanasUtrArthAnAmapi padmamukulavikasitakalpAnAmekArthikavibhAgo'viruddhaH / athavA anyathA vyAkhyAyate-ekArthikAni trINyevAzritya 5 vaktavyAni, pravacanamekArthagocara: tathA sUtramarthazceti, zeSaM pUrvavat / Aha-dvAragAthAyAM yaduktaM 'pravacanaikArthikAni vaktavyAni' tadvyAhanyate, na, sAmAnyavizeSarUpatvAtpravacanasya, sUtrArthayorapi artha tarIke kahevAya che. ane te sUtra-artha baMne pravacana to che ja. Ama sUtra pote ja artharUpe thatuM hovAthI paraspara abheda che. | (zaMkA : jo teono paraspara abheda hoya to traNenA ekArthikanAmo judAM judAM zA mATe 10 samAdhAna : jema teonA (kamala, mukula, vikasita zabdonAM) ekArthika nAmono vibhAga dekhAya che. jemake kamala, araviMda, paMkaja e pramANe padmanA ekArthikanAmo, kumala, chaMda, saMkucita' vagere mukula(bIDelA)nA ekArthikanAmo, tathA vikaca, phUla, vibuddha vagere vikasita (khIlelA)nA ekArthika nAmo, tema padma-mukula-vikasita samAna pravacana-sUtra ane arthanA 15 paNa ekArthika vibhAga aviruddha che. Ama ekArthika nAmo judA judA hovA chatAM pravacana-sUtra ane artha traNeno paraspara abheda che. athavA A gAthArtha bIjI rIte batAve che. traNane ja AzrayI ekArthikanAmo kahevA yogya che. pravacana e ekArthikano viSaya che. ane sUtra-artha paNa ekArthikanA viSaya che. (Azaya e che ke prathama vAra je artha kahyo, temAM pravacana, sUtra ane artha A traNe pravacananAja ekArthika 20 nAmo tarIke batAvyA. jyAre 'athavA" karI bIjI rIte artha karyo temAM pravacana, sUtra ane artha A traNe pravacananA ekArthika nAmo nathI, paraMtu A traNenA svataMtra (darekanA) ekArthika nAmo' e pramANe artha karyo che. eTale ke prathama artha pramANe ekalA pravacananA 15 nAmo jANavA. jayAre bIjA artha pramANe pravacananA pAMca, sUtranA pAMca ane arthanA pAMca, Ama darekanA svataMtra ekArthika nAmo jANavA.) zaMkA : jo A traNenA ekArthika nAmo kahevAnA hoya to, pUrve dvAragAthAmAM kahyuM ke "pravacananA ekArthikanAmo batAvaze" e vAta kyAM rahI ? tame to sUtra ane arthanA paNa ekArthikanAmo batAvo cho. samAdhAna : pravacana sAmAnyavizeSa ubhayarUpa che. ane sUtra-artha pravacananA vizeSa svarUpo hovAthI sUtra-artha paNa pravacanarUpa ja che. tethI "pravacananA ekArthika nAmo" temAM 30 pravacana zabdathI pravacanasUtra ane artha traNe grahaNa karavAmAM koI virodha Avato nathI. zaMkA : jo sUtra-artha paNa pravacanarUpa ja hoya, to vibhAgadvAra e nirarthaka banI jaze. 25 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 258 che Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) pravacanavizeSarUpatvena pravacanatvopapatteH / Aha-yadyevaM vibhAgazceti dvAropanyAsAnarthakya, na, vibhAgazceti kimuktaM bhavati ? nAvizeSeNaikArthikAni vaktavyAni sAmAnyavizeSarUpasyApi pravacanasya-paJcadazeti, kiM tarhi ?-vibhAgazca vaktavyaH, vizeSagocarAbhidhAnaparyAyANAM sAmAnyagocarAbhidhAnaparyAyatvAnupapatteH, na hi cUtasahakArAdayo vRkSAdizabdaparyAyA bhavanti, loke 5 tathA daBtvId rUti thArtha: 22 dvitIyagAthAvyAkhyA-zrutasya dharmaH-svabhAvaH zrutadharmaH, bodhasvabhAvatvAt zrutasya dharmo bodho'bhidhIyate, athavA jIvaparyAyatvAt, zrutasya zrutaM ca taddharmazceti samAsaH, sugatidhAraNAdvA zrutaM dharmo'bhidhIyate, 'tIrthaM' prAknirUpitazabdArthaM, tacca saMgha ityuktaM, iha tu tadupayogAnanyatvAt pravacanaM tIrthamucyate, tathA mRjyate-zodhyate anenAtmeti mArgaH, mArgaNaM vA mArgo, anveSaNaM 10 (Azaya e che ke sUtra-artha paNa pravacanarUpa ja hovAthI 'pravacananA ekArthika nAmo' e dvAramAM ja sUtranA ekArthikanAmo ane arthanA ekArthikanAo' AvI jaze. pachI ekArthikavibhAga nAmanA judA dvAramAM kazuM kahevAnuM nahIM rahe.) samAdhAnaH 'vibhAga' dvAra nirarthaka nathI kAraNa ke temAM sAmAnya ane vizeSa svarUpavALA evA paNa pravacananA A paMdara ekArthika nAmo kahevAnA nathI, paraMtu temAM vibhAga batAvavo 15 che kAraNa ke vizeSa viSayavALA nAmonA paryAyavAcI zabdo sAmAnya viSayavALA nAmonA paryAyavAcI zabdo banI zakatA nathI. jema cUta-sahakAra vagere Ama zabdanA paryAyavAcI zabdo vRkSAdizabdonA paryAyavAcI banI zakatA nathI, kAraNa ke lokamAM tevA prakArano eTale ke vRkSane sahakAra tarIke oLakhavAno vyavahAra thato nathI paNa vRkSane jhADa tarIke oLakhavAno vyavahAra cAle che. teja rIte sUtra-taMtra-graMthAdi tathA anuyoga-niyogAdi sUtra-arthanA paryAyavAcI zabdo 20 pravacananA paryAyavAcI banI zakatA nathI, kAraNa ke 'pravacana' e sAmAnya zabda che jyAre sUtra artha vizeSazabdo che. tethI zratadharma--mArga-tIrthAdi e pravacanarUpa sAmAnya zabdanA paryAya (ekArthika) nAmo che ane sUtra-taMtra-graMthAdi tathA anuyoga-niyogAdi kramazaH sUtra ane artha rUpa vizeSazabdanA paryAyanAmo che. e pramANe vibhAga graMthakArazrIe dekhADavA vibhAgadvArano nyAsa karela che. (129 25 bIjI gAthAnI vyAkhyA : zrutano dharma = svabhAva te zratadharma. zrutano svabhAva bodha che eTale dharma tarIke bodha kahevAya che, arthAt zrata vyaktine jJAna karAvatuM hovAthI zrutano jJAna e svabhAva che. tethI zratadharma tarIke jJAna jANavuM athavA zrata e jIvano paryAya hovAthI, zruta e ja dharma athavA dhRtarUpa dharma te mRtadharma, zruta jIvane sugatimAM laI jatuM hovAthI te dharmarUpa che. tathA tIrtha ke jeno zabdArtha pUrve batAvela che te tIrtha tarIke pUrve saMgha grahaNa 30 karyo hato. - ahIM saMghanA upayogathI abhinna hovAthI pravacanane paNa tIrtha kahevAya che. tathA jenA vaDe AtmA zodhAya te mArga. athavA mArgaNa eTale mArga arthAt kalyANanI gaveSaNa karavI Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUtra ane anuyoganA ekArthikanAmo (ni. 130) ka 259 zivasyeti, tathA pragataM abhividhinA jIvAdiSu padArtheSu vacanaM prAvacanaM, pravacanaM tu pUrvavat / uktaH pravacanavibhAgaH, idAnIM sUtravibhAgo'bhidhIyate-tatra sUcanAt sUtraM, tanyate'nenAsmAdasminniti vA artha iti tantraM, tathA grathyate'nenAsmAdasminniti vA'rtha iti granthaH, paThanaM pAThaH paThyate vA taditi pAThaH paThyate vA'nenAsmAdasminniti vA abhidheyamiti pAThaH, vyaktIkriyata iti bhAvArthaH, tathA zAsyate'nenAsmAdasminniti vA jJeyamAtmaneti vA zAstraM, ekAthikAnIti punarabhidhAnaM 5 sAmAnyavizeSayoH kathaJcidbhedakhyApanArthamiti gAthArthaH // 130 // tRtIyagAthAvyAkhyA-sUtrasyArthena anuyojanamanuyogaH, athavA abhidheye vyApAra: sUtrasya yogaH, anakalo'nurUpo vA yogo'nayogaH, yathA ghaTazabdena ghaTo'bhidhIyate. tathA niyato nizcito vA yogo niyogaH, yathA ghaTazabdena ghaTa evocyate na paTAdiriti, tathA bhASaNAt bhASA, vyaktIkaraNamityarthaH, yathA ghaTanAt ghaTaH, ceSTAvAnartho ghaTa iti, vividhA bhASA vibhASA, 10 paryAyazabdaiH tatsvarUpakathanaM, yathA ghaTa: kuTa: kumbha iti, vArtikaM tvazeSaparyAyakathanamiti zeSaM (zodhavuM) te mArga, pra = pragata (raheluM) A = abhividhivaDe (saMpUrNa rIte) jIvAdi padArthomAM rahela vacana te pravacana, arthAt jIvAdi padArthomAM saMpUrNa rIte vyApta evuM pradhAna vacana te pravacana. pravacana zabdano artha pUrve karela ja che. pravacanavibhAga kahevAI gayo. have sUtravibhAga kahevAya che. temAM sUtra eTale je sUcana kare che, jenAvaDe, jenAthI !5 athavA jene viSe artha kahevAya = vistArAya te taMtra, jenAvaDe, jenAthI ke jene viSe artha gUMthAya te graMtha, bhaNavuM te pATha, je bhaNAya te pATha athavA jenA vaDe, jenAthI ke jene viSe artha kahevAya te pATha, jenA vaDe, jenAthI ke jemAM (je hote chate) AtmAvaDa zeyapadArtha jaNAya te zAstramULagAthAmAM 'ekArthikAni' e pramANe je pharIvAra jaNAvyuM che te sAmAnya ane vizeSamAM kathaMcidu bheda rahela che evuM jaNAvavA mATe kahyuM che (arthAt pravacana ane sUtra vacce kathaMcita bheda 20 hovAthI pravacananA ekArthika ane sUtranA ekArthika ema juduM juduM kahyuM.) II13 ll trIjI gAthAnI vyAkhyA : sUtranuM artha sAthe ja joDANa te anuyoga athavA abhidheyane viSe (arthamAM) sUtrano vyApAra te yoga ane anukULa ke anurUpa je yoga te anuyoga, jemake 'ghaTa' evA zabdathI ghaTe kahevAya che, arthAt ghaTazabdano tenA abhidheya evA ghaTarUpa padArthamAM vyApAra karavo te anuyoga kahevAya che. tathA niyata athavA nizcitayoga te niyoga. jemake 'ghaTa' 25 zabdathI ghaTa ja kahevAya che, paTAdi nahIM. (A rIte zabdano arthanI sAthe nizcita yoga te niyoga.) tathA vyakta karavuM enuM nAma bhASA, jemake ghaTanAt = pANIne dhAraNa karato hovAthI ghaTa arthAtu pANIne bharavArUpa ceSTAvALo padArtha ghaTa kahevAya che. A rIte pragaTa karavuM te bhASA, vividha evI je bhASA te vibhASA arthAt paryAyavAcI zabdo vaDe padArthanuM svarUpa kahevuM jemake, 30 ghaTa, kuMbha, kuTa vagere, tathA vArtika eTale saMpUrNaparyAyonuM kathana. mULagAthAnA zeSa zabdArtha sugama ja che. A gAthAno samudAyArtha kahyo. avayavArtha dareka dvAramAM pachI kaheze. Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) subodhaM, ayaM gAthAsamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati, tatra pravacanAdInAmavizeSeNaikArthikAbhidhAnaprakrame sati ekArthikAnuyogAderbhedenopanyAsAnvAkhyAnaM arthagarIyastvakhyApanArthaM, urjA ca--'suttadharA mastyadharo' hatyAvi||3|| 5 tatra anuyogAkhyaprathamadvArasvarUpavyAcikhyAsayA''ha maMThavaNA davi khitte kAle ya vayaNa bhAve ya / so aNuogasa uNikkhevo hoi sattaviho // 132 // gamanikA -'nAma' prAk nirUpitaM, tatra nAmAnuyogo-yasya jIvAderanuyoga iti nAma kriyate, nAmno vA anuyogo nAmAnuyogaH, nAmavyAkhyetyarthaH, 'sthApanA' akSanikSepAdirUpA, tatra anuyogaM kurvan kazcit sthApyate, sthApanAyAmanuyogaH sthApanAnuyoga iti samAsaH, sthApanA cAsau 10 anuyogazrRti vA, 'dravya' kRti dravyaviSayonuyogo: dravyAnuyoga:, sa ca AlamanomanashriiretrvytiriktH dravyasya dravyANAM dravyeNa dravyaiH dravye dravyeSu vA'nuyogo dravyAnuyogaH, evaM kSetrAdiSvapi SaDbhedayojanA kAryeti, tatra dravyAnuyogo dvividhaH - jIvadravyAnuyogaH ahIM pravacanAdinA ekArthika nAmo jaNAvavAnuM ja prakaraNa hovA chatAM arthanA anuyoga vigere ekArthika padonuM bhedathI kathana ane vyAkhyA je karI che, (AgaLanI gAthAmAM arthanA anuyoga vigere badhA ekArthikanAmonuM vistArathI nirUpaNa che.) te arthanI mahAnatA batAvavA 15 karI che arthAt pravacana-sUtra ane artha A traNemAM arthanA ja ekArthikanAmone vistArathI kahe che, te arthanI mahAnatA sUcavavA mATe che kAraNa ke kahyuM che ke sUtradhAraNa karanAra karatA arthadhara mahAna che vagere... ||131|| avataraNikA : sau prathama anuyoganAmanA prathamadvAranuM svarUpa kahe che gAthArtha : nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kALa, vacana ane bhAva e pramANe anuyogano 20 sAtaprakArano nikSepa che. TIkArtha : "nAma"nI vyAkhyA pUrve batAvI dIdhI che. je jIvAdinuM 'anuyoga'nAma pADavAmAM Ave che, te jIvAdi nAmAnuyoga. athavA nAmano anuyoga te nAmAnuyoga = vyaktinA nAmanI vyAkhyA karavI. (jemake koInuM 'dhanapati'nAma che. te 'dhanapati' nAmanI vyAkhyA eTale dhanano je pati te dhanapati. A rIte vyAkhyA karavI te nAmano anuyoga karyo kahevAya.) athavA nAma 25 nikSepAnI vyAkhyA karavI te nAmAnuyoga. sthApanA eTale akSane sthApavArUpa. temAM anuyogane karatI vyaktinI sthApanA karAya che. sthApanAne viSe anuyoga te sthApanAnuyoga e pramANe samAsa karavo athavA sthApanArUpa anuyoga - e pramANe karmadhAraya samAsa karavo. dravyaviSayaka je anuyoga te dravyAnuyoga te AgamanoAgamathI be prakAre che. temAM no--AgamathI jJazarIra-bhavyazarIrathI vyatirikta dravyAnuyogamAM dravyano, dravyono, vyavaDe. 30 dravyovaDe ke dravyaviSe je anuyoga te tavyatirikta dravyAnuyoga jANavo. A pramANe kSetrAdimAM paNa cha prakAranI yojanA karavI (jemake kSetrAnuyoga eTale kSetrano, kSetrono, kSetrathI--kSetrothI, kSetra viSe - kSetro viSe je anuyoga.) dravyAnuyoga e jIvadravyAnuyoga-ajIvadravyAnuyoga Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvoajIva dravyAnuyoga (ni. 132) ka 261 ajIvadravyAnuyogazca, ekaikaH sa caturdhA-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato jIva - ekaM dravyaM kSetrato'saMkhyeyapradezAvagADha: kAlato'nAdyaparyavasitaH bhAvato'nantajJAnadarzanacAritrAcAritradezacAritraagurulaghuparyAyavAn iti, ajIvadravyANi paramANvAdIni, tatra paramANurdravyata eka dravyaM kSetrata ekapradezAvagADha: kAlato jaghanyena samayamekaM dvau vA utkRSTatastu asaMkhyeyA utsarpiNyavasarpiNyaH, bhAvatastu ekarasa ekavarNa: dvisparza ekagandha iti, eteSAM ca svasthAne'nantA 5 rasAdiparyAyA ekaguNatiktAdibhedena draSTavyAH, evaM vyaNukAdInAmapyanantANuskandhAvasAnAnAM svarUpaM draSTavyaM, ukto dravyAnuyogaH, idAnIM dravyANAM sa ca jIvAjIvabhedabhinnAnAM avaseyaH, yathA prajJApanAyA samuditAnAM jIvAnAmajIvAnAM ca vicAraH, tathA coktaM- jIvapajjavANaM bhaMte ! kiM saMkhejjA asaMkhejjA aNaMtA ?, goyamA ! no saMkhejjA no asaMkhejjA aNaMtA, evaM ajIvapajjavANaM pucchA uttaraM ca daTThavvaM" alaM vistareNa / dravyeNAnuyogaH pralepAkSAdinA, 10 dravyastaireva akSAdibhiH prabhUtairiti, dravye phalakAdau dravyeSu prabhUtAsu niSadyAsu avasthito'nuyogaM ema be prakAre che. te dareka vaLI dravya-kSetra-kALa-bhAvathI cAra prakAre che. temAM dravyathI jIva eka dravya che. kSetrathI asaMkhya AkAzapradezamAM rahelo che, kALathI jIva anAdi-anaMta che ane bhAvathI anaMtajJAna-darzana-cAritra-acAritra-dezacAritra-agurulaghuparyAyavALo che. have ajIvadravyAnuyoga batAve che temAM ajIvadravya tarIke paramANu vagere jANavA. 15 paramANu dravyathI eka dravya che. kSetrathI eka pradezamAM rahela che. kALathI paramANu pote paramANu tarIke jaghanyathI eka-e-traNa samaya sudhI rahe ane utkRSTathI asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNI sudhI rahe. bhAvathI ekarasavALo, ekavarNavALo-e sparza ane ekagaMdhavALo hoya che. ane A rasAdinA potAnA sthAnamAM rasAdiparyAyo ekaguNatiktAdibhedathI anaMtA jANavA yogya che (Azaya e che ke koIka paramANu ekaguNa tiktarasavALo hoya, to koI dviguNatikta 20 hoya, to ko'ka vaLI triguNatikta hoya, Ama rasAdiparyAyo svasthAnamAM anaMtA hoya che.) eja pramANe caNakAdithI laI anaMtANuskandhasudhInA dravyonuM paNa svarUpa A ja pramANe jANavuM. dravyAnuga kahyo. have dravyono (bahuvacanamAM) anuyoga batAve che, temAM dravyono eTale jIva-ajIvabhedathI bhinna dravyono anuyoga, jema prajJApanAsUtra nAmanA graMthamAM samudita evA jIvono ane ajIvone 25 vicAra karavAmAM Avyo che. tema ahIM jANI levo. te graMthano pATha batAve che "he prabhu ! jIvaparyAyo saMkhyAtA, asaMkhyAtA ke anaMtA che ? he gautama ! saMkhyAtA ke asaMkhyAtA nathI, paraMtu anaMtA che. e ja pramANe ajIvaparyAyono prazna-uttara jANI levo." vadhu vistArathI saryuM. have trIjo bheda dravyavaDe anuyoga. temAM pralepa (?), akSa vagerevaDe je anuyoga (vyAkhyAna) ta dravyAnuyoga arthAt pralepa--akSa dvArA lakhIne vyAkhyAna kare (padArtha samajAve) te dravyavaDe 30 anuyoga kahevAya. temaja ghaNAM badhA akSAdivaDe lakhIne padArtha samajAve te dravyo vaDe anuyoga. 78. nIvAryavA ma7 !vaM saMgheyA, mAMDyUyA, manantA ? tama!no saMgheyA:, no prasaMDyA:, anantAH, evamajIvaparyavANAM pRcchA uttaraM ca draSTavyaM / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 7 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) karotIti / evaM kSetrAnuyoge'pi kSetrasya bharatakSetrAdeH kSetrANAM jambUdvIpAdInAM yathA dvIpasAgaraprajJaptyAmiti, kSetreNa yathA pRthivIkAyAdisaMkhyAvyAkhyAna, uktaM ca "jaibuddIvapamANaM, paDhavijiANaM tu patthaya kAuM / evaM mavijjamANA havaMti logA asaMkhijjA // 1 // " 5 kSetrairanuyogo yathA-"bahuhiM dIvasamuddehiM puDhavijiANamityAdi " kSetre tiryagloke'nuyogo bharatAdau vA kSetreSu anuyogaH ardhatRtIyeSu dvIpasamudreSu / kAlasya anuyogaH samayAdiprarUpaNA, kAlAnAM prabhUtAnAM samayAdInAM, kAlenAnuyogo yathA-bAdaravAyukAyikAnAM vaikriyshriiraannyddhaaptathA pATIyA upara ke ghaNAM badhA Asana upara rahelo chato anuyoga kare = padArtha samajAve te dravyamAM ke dravyomAM anuyoga. A ja pramANe kSetrAnuyogamAM paNa kSetrano = bharatakSetrAdino, 1) kSetrono = jaMbUDhIpAdino dvIpasAgaraprajJaptimAM batAvyA pramANe je anuyoga karavo te kSetranA- . kSetronA anuyoga. kSetravaDe pRthvIkAyAdi saMkhyAnuM vyAkhyAna karavuM te kSetravaDe anuyoga jemake, jaMbUdvIpa jevaDo pracaka (pyAlo) banAvI, tene bharavA ane khAlI karavAnA kramavaDe jayAre sarva sUkSma-bAdara pRthvIkAya jIvo mapAya, tyAre asaMkhya loka bharAya (ahIM kSetranI upamAthI saMkhyA kahevAI hovAthI kSetravaDe anuyoga thayo.) 15 kSetrovaDe anuyoga - jemake, ghaNAbadhA dvIpasamudro jevaDo prasthaka taiyAra karIne tene bharavA khAlI karavAnA kramavaDe jayAre sarva sUkSma-bAdara pRthvIkAya jIvo mapAya tyAre asaMkhya loko bharAya, kSetramAM eTale tirthAlokamAM ke bharatakSetramAM ane kSetromAM eTale aDhIdvIpasamudramAM je anuyoga te kSetra ke kSetromAM anuyoga - bhAvArtha e che ke koI jIva jyAre tiloka ke bharatakSetra vagere cokkasa kSetramAM rahelo huM anuyoga karuM chuM evI vivakSA kare to te kSetramAM 20 anuyoga ane jayAre aDhIdvIpamAM rahelo huM anuyoga karuM chuM evI virakSA kare tyAre kSetromAM anuyoga jANavo. kALano anuyoga eTale samayAdinI prarUpaNA karavI te, tathA kALono anuyoga eTale ghaNA badhA samayAdinI prarUpaNA. kALavaDe anuyoga eTale bAdaravAyukAyanA vaikriyazarIro addhApalyopamanA asaMkhyabhAgamAtra kALavaDe apaharaNa karAya che, arthAtu vaikiyazarIravALA 25 bAdaravAyukAyanA jIvo keTalAM che ? teno uttara e ke - addhApalyopamanA asaMkhyabhAgamAM jeTalA samayo che, teTalI saMkhyAvALA vaikriyazarIravALA bAdaravAyukAyanA jIvo che. Ama kALane AzrayI uttara apAto hovAthI kALavaDe anuyoga kahevAya. kALovaDe anuyoga jemake, pratyutpannatrasakAyika jIvo pratisamaye apaharaNa karAtA asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNIvaDe apaharaNa karAya che. bhAvArtha e che ke vivakSita samaye utpanna 30 79. jambUdvIpapramANaM pRthvIjIvAnAM tu prasthakaM kRtvA / evaM mIyamAnA bhavanti lokA asaMkhyeyA: // 1 // 80. bahubhirvIpasamadraiH pRthvIjIvAnAM / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAdino anuyoga (ni. 132) 263 lyopamasya asaMkhyabhAgamAtreNApahiyante, kAlairanuyogo yathA pratyutpannatrasakAyikA asaMkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyante pratisamayApahAreNa, kAle'nuyogo dvitIyapauruSyAM, kAleSu avasarpiNyAM triSu kAleSusuSamaduSSamAyAM caramabhAge duSSamasuSamAyAM duSSamAyAM ceti, utsarpiNyAM kAladvayeduSpamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM c| vacanasyAnuyogo yathA itthaMbhUtaM ekavacanaM, vacanAnAM dvivacanabahuvacanAnAM SoDazAnAM vA, vacanenAnuyogo yathA-kazcidAcAryaH sAdhvAdibhirabhyarthita : ekavacanena karoti, vacanaiH sa eva bahubhiH asakRd abhyarthito veti, vacane'nuyogaH kSAyopazamike, vacaneSu teSveva bahuSu, anye tu pratipAdayanti-vacaneSu nAstyanuyogaH, tasya kSAyopazamikatvAt, tasya caikatvAditi bhaavaarthH| bhAvAnuyogo dvidhA-Agamato noAgamatazca, Agamato jJAtA thayelA trasajIvonI saMkhyA keTalI ? teno uttara e ke "trasajIvone eka eka samaye eka eka jIvane grahaNa karavAmAM Ave to asaMkhya utsarpiNI-avasarpiNInA jeTalA samayo thAya teTalA 10 samayovaDe trasajIvo pUrNa thAya arthAt teTalA samayonI je saMkhyA thAya teTalA trasajIvo navA utpanna thatAM hoya che. ahIM asaMkhya utsa.-avasara no kALa ghaNo hovAthI kALovaDe anuyoga thayelo kahevAya. kALamAM anuyoga eTale prathamaporisImAM sUtraporisI hoya ane bIjIporisImAM arthaporisI hoyatethI bIjIporisImAM je arthaporisI thAya te kALamAM anuyoga kahevAya. kALone viSe anuyogamAM avasarpiNImAM 3jA ArAnA caramabhAge, 4thA ArAmAM ane pAMcamA 15 ArAmAM tathA utsarpiNImAM duSamasuSama ane suSamaduSama nAmanA 3jA-4thA ArAmAM anuyoga pravarte che. vacanano anuyoga A pramANe ke "AvA prakAranuM je hoya te ekavacana kahevAya." vacanono anuyoga eTale AvA prakAranA hoya tene dvivacana-bahuvacana kahevAya." e pramANe kahevu athavA kasoLa prakAranA vacano viSe mAhitI ApavI te vacanono anuyoga. (soLa 20 - prakAranA vacano - malayagirijInI TIkAmAMthI jANI levA) have vacanavaDe anuyoga eTale jema koI AcArya sAdhuovaDe prArthanA karAyelA chatAM eka vacanathI ja anuyoga-sUtranA arthanuM vyAkhyAna kare. vacanovaDe eTale AcArya ghaNA badhA vacanovaDe anuyoga kare. athavA vAraMvAra prArthanA karAyelA anuyogane kare che. vacanamAM anuyoga eTale kSAyopathamika vacanamAM rahelAe karelo 25 anuyAga, vacanomAM anuyoga eTale te kSAyopathamika evA ja ghaNA badhA vacanomAM rahelAno anuyoga, keTalAka AcAryo kahe che ke vacanomAM anuyoga saMbhavato nathI kAraNa ke vacana e lAyopathamika che, ane kSAyopathamikabhAva eka ja hoya che - ghaNAM hotA nathI. Ama dravyAnuyoga pUrNa thayo. have bhAvAnuyoga batAve che te Agama-noAgamathI be prakAre che. AgamathI bhAvAnuyoga 30. tarIke 'anuyoga' zabdanA arthano jJAtA ane te arthamAM upayogavALo jIva jANavo. noAgamathI Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) upayuktaH, noAgamata audayikAderanyatamasyeti, bhAvAnAM audayikAdInAM bhAvena saMgrahAdinA, uktaM ca-"" paMcahi ThANehiM suttaM vAejjA, taMjahA- saMgahaTTayAe 1 uvaggahaTTayAe 2 nijjaradryAe 3 suyapajjavAjAteNaM 4 avvocchittIe 5" bhAvairebhireva samuditairanuyogaH, bhAve kSAyopazamike, bhAveSu AcArAdiSu, athavA pratikSaNapariNAmatvAt kSayopazamasya bhAveSu anuyoga:, athavA bhAveSu 5 nAstyeva, kSayopazamasyaikatvAt / eteSAM ca dravyAdyanuyogAnAM parasparasamAvezaH svabuddhyA vaktavyaH, uktaM ca bhASyakAreNa davve NiyamA bhAvo Na viNA te yAvi khittakAlehiM (granthAgram 2500 ) / bhAvAnuyoga bhAvano, bhAvono vigere cha prakAre che. temAM bhAvano anuyoga eTale audAyikAdi bhAvomAMthI koIpaNa ekabhAvano anuyoga, bhAvono anuyoga eTale audAyikAdi ghaNA badhA 1) bhAvono anuyoga. bhAvavaDe anuyoga eTale saMgrahAdi bhAvavaDe, kahyuM che ke '(AcArya) pAMca sthAnovaDe (kAraNothI) zrutanuM vAcana karAve. 1. saMgraha mATe (ziSyona sUtranA arthono saMgraha thAya te mATe), 2. upakAra mATe (ziSyo gItArtha banIne vastrAdi lAvavA dvArA gaccha upara upakArI thaze te mATe), 3. karmanirjarA mATe (A ziSyone bhaNAvavAthI mane karmanirjarA prApta thaze te mATe), 4. zrutaparyAyanA samUha mATe (ziSyone bhaNAvIza to mAruM zruta 15. paNa vRddhine pAmaze, te mATe) 5. avyucchitti mATe (ziSya-praziSyanI paraMparAvaDe zrutana avyacchitti thAya te mATe). bhAvArtha e che ke uparokta pAMcamAMthI koI ekAda abhiprAya manamAM rAkhI AcArya ziSyone bhaNAve te bhAvavaDe anuyoga kahevAya. . = = bhAvovaDe anuyoga eTale uparokta pAMca bhegA thayelA bhAvovaDe je anuyoga pravarte. bhAvamAM anuyoga = kSAyopamika bhAvamAM rahIne anuyoga (arthanuM vyAkhyAna) karatAM AcAryano 20 bhAvamAM anuyoga kahevAya che. bhAvo anuyoga AcArAMga--vagere bhAvone viSe arthAt AcArAMgAdi zAstrasaMbaMdhI kSAyopazamikabhAvomAM rahelA AcAryano anuyoga, athavA kSayopazama pratikSaNa pariNAmI hovAthI bhAvomAM anuyoga ghaTe. (ahIM bhAvArtha e che ke dareka kSaNe kSayopazama badalAto hovAthI te pratikSaNa pariNAmI kahevAya che. AvA badalAtA kSayopazamabhAvAmAM rahelA AcAryano anuyoga bhAvone viSe anuyoga kahevAya che.) 25 athavA kSayopazama eka hovAthI bhAvomAM anuyoga ghaTato nathI. ahIM dravya-kSetra-kALa ane bhAvarUpa cAra anuyogomAM kono kayAM samAveza thAya che ? te svabuddhithI jANI levo. A viSayamAM bhASyakAra kono kyAM samAveza thAya che ? te batAve che dravyamAM niyamathI bhAvano 4 (H) samAveza thAya che. (kAraNa ke paryAyarahita dravya saMbhavI zake nahIM.) dravya ane bhAva (paryAya) paNa kSetra-kALa vinA ghaTatA nathI. (kAraNa ke koIpaNa dravya ko'kane ko'ka kSetramAM raheluM hoya ane te dravya vaLI sthitivALuM paNa hoya ja) kSetramAM zeSa traNanI bhajanA che, (kAraNa ke lokarUpa 30 81. paJcabhiH sthAnaiH sUtraM vAcayet, tadyathA-saMgrahArthAya 1 upagrahArthAya 2 nirjarArthAya 3 zrutaparyAyajAtena 4 avyavacchittya 5 / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuyoga/ananuyoganA deSTAnto (ni. 133) khitte tiNhavi bhayaNA kAlo bhayaNAe tIsuMpi // 1 // ityAdi " ukto'nuyogaH, etadviparItastu ananuyoga iti gAthArthaH // 132 // sAmprataM tatpratipAdakadRSTAntAn pratipAdayannAha vaccagagoNI 1 khujjA 2 sajjhAe 3 ceva bahiraullAvo 4 / gAllie 5 ya vayaNe satteva ya huMti bhAvaMmi // 133 // vyAkhyA-tatra prathamamudAharaNaM dravyAnanuyogAnuyogayoH vatsakagauriti - 'godohao jadi jaM pADalAe vacchyaM taM bahulAe muyai bAhuleraM vA pADalAe muyai, tato aNaNuogo bhavati, tassa yaduddhakajjassa apasiddhI bhavati, jadi puNa jaM jAe taM tAe muyai, to aNuogo, tassa ya duddhakajjassa pasiddhI bhavati / evaM ihAvi jadi jIvalakkhaNeNa ajIvaM parUvei ajIvalakkhaNeNa vA jIvaM, to aNaNuogo bhavati / taM bhAvaM aNNahA geNhati teNa attho visaMvadati, attheNa 10 kSetramAM dravya-kALa-bhAva A traNa hoya che jyAre alokarUpa kSetramAM dravyAdi hotA nathI.) ane kALanI dravyAdi traNemAM bhajanA jANavI. (kAraNa ke samayakSetra (manuSyakSetra)mAM rahela dravya- kSetra-bhAvamAM samayAdirUpa kALa che, jyAre samayakSetranI bahAra rahela dravyAdimAM samayAdirUpa kALa nathI.)'" (vi.A.bhA.gA.-1408) anuyoga kahyo. AnAthI viparIta ananuyoga jANavo. ||1320 - = 265 5 15 avataraNakA : have anuyoga - ananuyogane jaNAvanAra dRSTAMto kahe che gAthArtha : vatsa ane gAya 1. kubjA, 2. svAdhyAya, 3. badhira--AlApa, 4. ane gAmaDiyAnuM 5. vacanAnuyoga - ananAnuyogamAM dRSTAMta jANavuM tathA bhAvAnuyoga ananuyogamAM (judA) sAta daSTAMta jANavA. TIkArtha : gAya ane vAcharaDAnuM udAharaNa dravyAnuyoga-ananuyogamAM jANavuM. te A 20 pramANe - jo govALIyo sapheda gAyanA vAcharaDAne kRSNa gAya pAse stanapAna karAve athavA kRSNagAyanA vAcharaDAne saphedagAya pAse stanapAna karAve to te ananuyoga che. AvuM karavAthI govALIyAne dUdharUpa kAryanI aprasiddhi aprApti thAya che. e pramANe ahIM paNa je AcArya jIvanA lakSaNavaDe ajIvanI prarUpaNA athavA ajIvanA lakSaNavaDe jIvanI prarUpaNA kare te ananuyoga kahevAya che. 25 tenA kAraNe ziSya te jIva-ajIvane khoTI rIte grahaNa kare che tethI artha khoTI rIte samajAya che, ane khoTA arthane kAraNe cAritra khoTuM paLAya che. tethI mokSano abhAva thAya 82. godohako yadi yaH pATalAyA vatsastaM bahulAyai muJcati, bAhuleyaM pATalAyai muJcati, tato'nanuyoga bhavati, tasya ca dugdhakAryasya aprasiddhirbhavati, yadi punaH yo yasyAstaM tasyai muJcati, tato'nuyogaH tasya ca dugdhakAryasya prasiddhirbhavati / evamihApi yadi jIvalakSaNena ajIvaM prarUpayati, ajIvalakSaNena vA 30 jIvaM tato'nuyogo bhavati, taM bhAvamanyathA gRhNAti, tenArtho visaMvadati, arthena Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara (bhAga-1) visaMvayaMteNa caraNaM, caraNeNa mokkho, mokkhAbhAve dikkhA NiratthiA / aha puNa jIvalakkhaNeNa jIvaM parUveDa. ajIvalakkhaNeNaM ajIvaM. to aNaogo, tassa ya kajjasiddhI bhavatitti, avigalo atthAvagamo, tato caraNavuDDI, tato mokkhotti / esa paDhamadiTThato // 1 // kSetrAnanuyogAnuyogayoH kubjodAharaNam-pa~iTThANe Nagare sAlivAhaNo rAyA, so varise varise 5 bharuyacche naravAhaNaM roheti, jAhe varisAratto patto tAhe sayaM NagaraM paDijAti, evaM kAlo vaccati, aNNayA teNa raNNA rohaeNaM gaellaeNaM atthANamaMDaviyAe NicchUDhaM, tassa ya paDiggahadhAriNI khujjA, aparibhogA esA bhUmI, NUNaM rAyA jAtukAmo, tIse ya rAulao jANasAlio paricio, tAe tassa siTuM, so pae jANagANi pamakkhittA payaTTAviyANi ya, taM daTThaNa sesao khaMdhAvAro che, ane mokSAbhAvamAM lIdhelI dIkSA paNa nirarthaka thAya che. have jo jIvanA lakSaNavaDe jIvanI 10 prarUpaNA ane ajIvanA lakSaNa vaDe ajIvanI prarUpaNA kare to te anuyoga kahevAya. ane tethI kAryanI siddhi thAya che. tathA sArI rIte saMpUrNa bodha thAya che, tethI cAritranI vRddhi ane tethI mokSa thAya che (mATe je rIte anuyoga saMbhave te rIte prarUpaNA karavI joIe.) A prathama dRSTAMta thayuM. (ra) kSetranA ananuyoga-anuyogamAM kuSkAnuM udAharaNa batAve che - pratiSThAna nAmanA 15 nagaramAM zAlivAhana rAjA che. te daravarSe bhRgukacchamAM rahetA naravAhana rAjAne rodha che (ghero ghAle che) ane jayAre varSAkALano prAraMbha thAya che tyAre zAlivAhana rAjA potAnA nagaramAM pAcho phare che. A rIte kALa pasAra thAya che. ekavAra naravAhana rAjAnA rAjya upara ghero nAMkhIne rahelA zAlivAhana rAjAe (kaphadAnImAM yUkavAnA badale) sabhAmaMDapamAM yUkyuM. A prasaMga kaphadAnIne dhAraNa karanAra tenI kunnAdAsIe joyo ane vicAryuM ke rAjA have ahIM rahevA 20 mAMgato nathI mATe ja kaphadAnImAM yUkavAne badale jamIna upara thUke che. tethI A bhUmi aparibhogya che. nakkI rAjA javAnI icchAvALo che. te kubbArAsIne rAjakulano yAnazAlika (vAhanano adhikArI) paricita hato. teNIe tene A prasaMganI vAta karI. tethI yAnazAlike vahelI savAre vAhanone pramArjana karI pravartAvyA. (potAnA nagara tarapha ravAnA karyA). yAnazAlikane joI zeSa rUMdhAvAra sainya paNe tenI pAchaLa 83. visaMvadatA cAritraM (visaMvadati), caraNena mokSaH, mokSAbhAve dIkSA nirarthikA / atha punarjIvalakSaNena jIvaM prarUpayati, ajIvalakSaNena ajIvaM, tato'nuyogaH, tasya ca kAryasya siddhirbhavati iti avikalo'rthAvagamastatazcaraNavRddhiH, tato mokSa iti, eSaH prathamadRSTAntaH / 84. pratiSThAne nagare zAlivAhano rAjA, sa varSe varSe bhRgukacche naravAhanaM ruNaddhi, yadA ca varSArAtraH prApto ( bhavet ) tadA svakaM nagaraM pratiyAti, evaM kAlo vrajati, anyadA tena rAjJA rodhakena (roddhaM) gatena AsthAnamaNDapikAyAM 30 niSThyUtaM, tasya ca pratigrahadhAriNI kubjA, aparibhogA eSA bhUmiH, nUnaM rAjA yAtukAmaH, tasyAzca rAjakulago yAnazAlikaH paricitaH, tayA tasmai ziSTaM, sa prage yAnAni pramASTarya pravartitavAn taM dRSTvA zeSaH skandhAvAra: Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlAnanuyoga/anuyoganuM daSTAnta (ni. 133) 267 o, rAyA rahaMmi ekallo dhUlAdibhayA gacchissAmitti pae payaTTo, jAva savvo'vi khaMdhAvA * paTTitao diTTho, rAyA ciMteti Na mayA kassavi kathitaM, kahametehiM NAyaM ?, gaviTThe paraMparaeNa jAva khujjatti, khujjA pucchitA, tAe taha ceva akkhAyaM, esa aNaNuogo, tIse maMDaviyA khettaM ceva cintijjati, vivarIo aNuogo, evaM NippadesamegantaNiccamegamAgAsaM paDivajjAveMtassa aNuogo sappasAdi puNa paDivajjAveMtassa aNuogoti // 2 // 5 kAlAnanuyogAnuyogayoH svAdhyAyodAharaNaM - aikko sAdhU pAdosiyaM pariyaTTaMto rahaseNaM kAlaM yAti, sammaddiTTigA ya devayA taM hitaTTayAe bodheti micchAdiTTiyAe bhaeNaM, sA takkassa ghaDiyaM bhare mahayA mahayA saddeNaM ghoseti-mahitaM mahitaMti, so tIse kaNNaroDayaM asahaMto bhaNati - aho nagara tarapha javA prasthita thayo. A bAju rAjA rAtrine viSe vicAre che ke "skaMdhAvAra sAthe cAlatA dhULAdi ghaNI UMDe che tethI savAre huM ekalo ja nagara tarapha prayANa karIza' AvuM vicArI 10 jyAre vahelI savAre javA nIkaLe che tyAM sarva skaMdhAvA2 nagara tarapha jato jue che ane vicAre che ke "meM koIne kahyuM nathI ke huM AvatI kAle javAno chuM to A badhAne kevI rIte khabara paDI ?' rAjAe tapAsa karI ane paraMparAe jANavA maLyuM ke kubjA pAsethI rAjAnA prayANanI vAta jANavA maLI. rAjAe kubjAne pUchyuM ane teNIe sarva vAta karI. A ananuyoga che kAraNa ke rAjAeM kaphadAnImAM thUkavAne badale sabhAmaMDapamAM thUkyuM. jo rAjA maMDapanA kSetrane vicArata 15 arthAt A thUkavAnuM sthAna nathI evuM vicArata to koIne khabara paDI na hota. ahIM rAjA maMDapamAM thUkavAne badale kaphadAnImAM thUkata to anuyoga kahevAta. eja pramANe je AcArya AkAzane pradezavinAnuM, ekAMte nitya ane eka tarIke prarUpe te AcAryano ananuyoga kahevAya. (kAraNa ke AkAza tevuM nathI) paraMtu sapradezAdi tarIke AkAzanI prarUpaNA e anuyoga che. 2 (3) kALanA anuyoga-ananuyogamAM svAdhyAyanuM udAharaNa eka sAdhu rAtrisaMbaMdhI 20 abhyAsanuM punarAvartana karato saMbhramanA kAraNe kALane jANato nathI arthAt 'svAdhyAyakALa pUro thayo' evuM jANato nathI. te samaye eka samyagdaSTi devatA mithyArdaSTidevonA upadravothI bacAvavA te sAdhune samajAvavA icche che, tethI te devatA chAsathI bharelA ghaDAne laI moTA--moTA zabdothI (avAjathI) "chAsa lo, chAsa'' ema bolatI tyAMthI pasAra thAya che. te devatAnA moTA avAjone sahana na karato te sAdhu bolyo - "aho ! chAsa vecavAno A samaya sAro che." (arthAt 25 - 85. prasthitaH, rAjA rahasi ekako dhUlyAdibhayAt gamiSyAmIti prage pravRtta: ( gantuM ), yAvat sarvo'pi skandhAvAraH prasthito dRSTaH, rAjA cintayati na mayA kasmaicidapi kathitaM kathametairjJAtam ? gaveSitaM paramparakeNa yAvatkubjeti, kubjA pRSTA, tayA tathaivAkhyAtaM, eSo'nanuyogaH, tasyAH maNDapikAyAH kSetrameva cintayediti, viparIto'nuyogaH, evaM niSpradezamekAntanityamekamAkAzaM pratipAdyamAnasya ananuyogaH, sapradezAdi punaH pratipAdyamAnasya anuyoga iti / 86. ekaH sAdhuH prAdoSikaM parivarttayan rabhasA kAlaM 30 na jAnAti, samyagdRSTikA ca devatA taM hitArthAya bodhayati mithyAdRSTikAyA bhayena sA takrasya ghaTikAM bhRtvA mahatA mahatA zabdena ghoSayati-mathitaM mathitamiti, sa tasyAH karNaroTakaM(rATiM) asahamAno bhaNatiaho Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) takkavelatti, sA paDibhaNati-jahA tujhaM sajjhAyavelatti, tato sAhU uvauMjiUNa micchAmidukkaDaM bhaNati, devatAe aNusAsio-mA puNo evaM kAhisi, mA micchAddiTThiyAe chalihijjisi, esa aNaNuogo, kAle paDhiyavvaM to aNuogo bhavati // 3 // ___ idAnIM vacanaviSayaM dRSTAntadvayamananuyogAnuyogayoH pradarzyate-tatra prathamaM badhirollApodAharaNam5 eNgaMmi gAme bahirakuDuMbayaM parivasati, thero therI ya, tANaM putto tassa bhajjA, so putto halaM vAheti, pathiehiM paMthaM pucchito bhaNati-gharajAyagA majjha ete baillA, bhajjAe ya se bhattaM ANIyaM, tIse katheti jahA-baillA siMgiyA, sA bhaNati-loNitamaloNitaM vA, mAtAe te siddhayaM, sAsUe kahiyaM, sA bhaNati-thUllaM vA baraDaM vA therassa pottaM hohii, theraM saddAvei, thero bhaNai-piuM te zuM A chAsa vecavAno samaya che ?) te devatA pratyuttara Ape che. - "jevo tamAro svAdhyAyakALa 10 evo mAro chAsano kALa" (arthAt zuM tamAro A svAdhyAya karavAno samaya che ?) tyAre sAdhu upayoga mUkI jue che ke A to svAdhyAyakALa pUrNa thaI gayo che. micchAmi dukkaDe mAMge che. tyAre devatA hitazikSA Ape che ke "bIjIvAra AvuM karatA nahIM, nahIM to mithyAdraSTidevo tamane herAna karaze." ahIM sAdhuno akALe svAdhyAya e ananuyoga che. kALe svAdhyAya karavo te anuyoga che. III 15 ( 4) have vacanasaMbaMdhI be daSTAMto anuyoga-ananuyogamAM batAve che. arthAt vacananA anuyoga-ananuyogamAM be daSTAMta batAve che, temAM prathama "baherAno AlApa' e udAharaNa kahe che - eka gAmamAM baheruM kuTuMba rahetuM hatuM. Doso, DosI, putra ane putravadhU (A cAre baharA hatA) ekavAra khetaramAM putra hala calAvI rahyo hoya che. bAjumAMthI pasAra thatAM musApharoe putrane mArga pUchayo. (putrane lAgyuM A loko mArA baLada mATe pUchatAM lAge che eTale) putra 20 javAba Apyo ke "gharamAM utpanna thayelA mArA A be baLado che." patnI tenA mATe bhaktapAna laIne AvI. patie patnIne kahyuM - "are ! sAMbhaLe che ApaNA A baLadone ziMgaDA UgyAM che." (patnIne lAgyuM bhojana aMge kaMIka pUche che. eTale patnIe javAba Apyo ke "bhojanamAM mIThuM nAMkhyuM che ke nathI nAMkhyuM te mane khabara nathI bhojana tamArI mAtAe rAMdhyuM che." patnIe ghare AvI sAsune mIThA saMbaMdhI vAta kahI. tyAre sAsu rU kAMtatI hatI. te bolI - "sthUla hoya ke rUkSa hoya A rUmAMthI DosAnuM vastra 87. takraveleti, sA pratibhaNati-yathA tava svAdhyAyaveleti, tataH sAdhUrUpayujya mithyA me duSkRtaM bhaNati, devatayA'nuziSTaH-mA punarevaM kArSIH, mA mithyAdRSTyA cIcchalaH, eSo'nanuyogaH, kAle paThitavyaM tadA'nuyogo bhavati / 88. ekasmin grAme badhirakuTumbakaM parivasati, sthavira: sthavirA ca, tayoH putraH tasya bhAryA, sa putro halaM vAhayati, pathikaiH panthAnaH pRSTo bhaNati-gRhajAtau mamaitau balIvardI, bhAryayA ca tasya 30 bhaktamAnItaM, tasyai kathayati yathA-balIvardI zRGgitau, sA bhaNati-loNitaM ( salavaNaM ) aloNitaM vA, mAtrA te sAdhitaM, zvazrvai kathitaM, sA bhaNati-sthUlaM vA rUkSaM vA sthavirasya potikA bhaviSyati, sthaviraM zabdayati, sthaviro bhaNati-pibAmi( zapathaH ) te 25 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanAnanuyoga/anuyoganA daSTAnto (ni. 133) dIka 269 jIeNaM, egapi tilaM na khAmi, evaM jadi egavayaNe paruvitavve duvayaNaM paruveti, duvayaNe vA egavayaNaM to aNaNuogo, aha taheva paruveti, aNuogo // 4 // ___grAmeyakodAharaNaM dvitIyaM vacana eva, prastutAnuyogaprAdhAnyakhyApanArthamiti / egaMmi nayare egA mahilA, sA bhattAre mae kaTThAdINivi tAva akkIyANi, ghocchAmotti ajIvamANI khuDDuyaM puttaM ghettuM gAme pavutthA, so dArao vaTuMto mAyaraM pucchati-kahiM mama pitA ?, mao tti, so keNaM 5 jIvitAito ?, bhaNati-olaggAe, to bhaNai-ahaMpi olaggAmi, sA bhaNati-Na jANihisi olaggiuM, to kahaM olaggijjai ?, bhaNio-viNayaM karijjAsi, keriso viNao?, jokkAro kAyavvo NIyaM caMkamiyavvaM chaMdANuvattiNA hoyavvaM, so NagaraM padhAvio, aMtarA NeNa vAhA migANaM banI jaze." DosAne bolAve che. (DosAne talanuM rakSaNa karavA rAkhyo hato, tethI Doso kahe che ke - "tArA sogaMda, meM eka paNa tala khAdhA nathI." ahIM prazna kaMIka pUchAya che, ane javAba 10 kaMIka apAya che. mATe ananuyoga che e pramANe jo ekavacananI prarUpaNAne badale dvivacananI prarUpaNA kare athavA dvivacananI prarUpaNAne badale ekavacananI prarUpaNA kare, te ananuyoga ane jo yathArtha prarUpaNA kare te anuyoga jANavo. All (5) vacananA anuyoga-ananuyogamAM gAmaDIyAnuM bIjuM udAharaNa che. vacanAnuyoganuM prAdhAnya batAvavA A viSayamAM bIjuM daSTAMta kahyuM che. eka nagaramAM eka mahilA hatI. te 15. potAno pati maraNa pAmavAthI lAkaDAdine vaheMcI potAnI AjIvikA calAvatI hatI. paraMtu "patinA maraNane kAraNe loko mArI niMdA kare che" evuM vicArI potAnA bALakane laI anya gAmamAM rahevA cAlI gaI. te bALaka vadhato chatAM eka divasa mAtAne pUche ke mArA pitA kyAM che ? mAtAe kahyuM, - "temanuM mRtyu thayuM che." pitA potAnI AjIvikA kevI rIte calAvatA hatA ? mAtAe kahyuM, "beTA ! teo nokarI karIne potAnI AjIvikA meLavatA hatA." 20 putre kahyuM, "mA ! huM paNa nokarI karIza." teNIe kahyuM, "paNa nokarI kevI rIte karavI ? te tuM jANato nathI to kevI rIte nokarI karIza?" "nokarI kevI rIte karavI" evuM pUchAtA mAtA bolI "beTA ! vinaya karavAthI nokarI thAya che mATe tuM vinaya karaje." putre pUchyuM "kevA prakArano vinaya karavo ?" mAtAe kahyuM "jayotkAra (je maLe teno jaya ho - evo) karavo, namratAthI rahevuM icchAnusAre vartavuM." 89. jIvitaM (tena ) ekamapi tilaM na khAdAmi, evaM yadyekavacane prarUpayitavye dvivacanaM prarUpayati dvivacane vA ekavacanaM tadA'nanuyogaH, atha tathaiva prarUpayati tadA'nuyogaH // 4 // 90. ekasminnagare ekA mahilA, sA bhartari mRte kASThAdInyapi tAvadvikrItavatI, garhitAH sma iti ajIvantI kSullakaM putraM gRhItvA grAmaM proSitA, sa dArako vardhamAnaH mAtaraM pacchati-va mama pitA?, mata iti, sa kena jIvikAyitaH ? bhaNatiavalaganayA, tato bhaNati-ahamapi avalagAmi, sA bhaNati-na jAnAsi avalagituM, tataH kathamavalagyate 30 ?, bhaNita:-vinayaM kuryAH kIdRzo vinayaH ?, jotkAra: ( jayotkAraH) kartavyaH nIcairgantavyaM chando'nuvRttinA bhavitavyaM, sa nagaraM pradhAvitaH, antarA anena vyAdhA mugabhyaH (mugAna 25 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) NilukkA diTThA, vaDDeNaM saddeNaM jokkArotti bhaNitaM, teNaM saddeNaM maA palANA, tehiM ghettuM pahato, sabbhAvo NeNa kahio, bhaNito tehi-jadA erisaM pecchejjAsi, tadA NilukkaMtehiM NIya AgaMtavvaM, Na ya ullavijjati, saNiaM vA, tato peNa rayagA diTThA, tato NilukkaMto saNiaM eti, tesiM ca rayagANaM pottA hIraMti, thANayaM baddhaM, rakkhaMti, esa corotti baMdhio piTTio sabbhAve kahie 5 mukko,tehiM bhaNitaM-suddhaM bhavatu, egattha bIyANi vAvijjaMti, teNa bhaNiaM-suddhaM bhavatu, tehivi piTTio, sabbhAve kahie mukko, erise-bahuM bhavatu bhaMDaM (DiM) bhareha eyassa, aNNattha maDayaM NINijjaMtaM daTuM bhaNati-bahu bhavatu erisaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie mukko bhaNito erise A sAMbhaLI te putra nagara tarapha prayANa karyuM. rastAmAM haraNone pakaDavA chupAyelA zikArIo putravaDe dekhAyA. putre moTA avAje corono jaya karyo. jethI haraNI bhAgI gayA. coroe putrane 10 pakaDI mAryo. ane pachI pUchyuM ke tene AvuM zA mATe karyuM? tyAre putre saghaLI vAta karI. coroe tene kahyuM ke "jayAre paNa AvuM kaMIka tuM jue tyAre chUpI rIte AvavuM joIe paNa avAja karavo nahIM. athavA dhImethI vAta karavI joIe." A pramANe coro pAsethI zikSA meLavI AgaLa vadhatA putre dhobIone joyA. tethI te putra dhImethI chupAto-chUpAto dhobIo pAse jAya che. A bAju pahelA ghaNA divasothI dhobIonA 15 vastro koI corI jatuM hatuM. tethI te divase dhobIo cAre bAjuthI ghero nAkhIne coranI rAha joIne chupAIne beThAM hatA ane potAnA vastronI rakSA karatA hatA. evAmAM A rIte putrane Avato joI dhobIoe tene cora samajI pakaDyo ane khUba mAryo. paraMtu hakIkata sAMbhaLatA choDI dIdho, ane hitazikSA ApI ke (AvA avasare) zuddha thAo (arthAt vastro zuddha thAo) ema bolavuM. gAmaDIo putra AgaLa vadhyo. tyAM kheDUto 20 khetaramAM bIja vAvatA hatA. tyAM jaI gAmaDIyo bolyo - "zuddha thAo" (arthAta sApha thAo) . eTale kheDUtoe paNa pakaDI mAryo, hakIkata jANatA choDyo ane kahyuM, (AvA avasare) "ghaNuM thAo ane enA gADAo bharAvo ema kahevuM." AgaLa vadhatA keTalAka lokone mRtaka-laI jatA joyA tyAM bolyo, "AvuM ghaNuM thAo." eTale lokoe mAryo. hakIkata jANatAM choDyo ane kahyuM, "AvA prasaMgathI atyaMta viyoga thAo. (arthAta 25 AvA prasaMgo bIjIvAra na thAo)" ema tAre bolavuM. gAmaDIyo AgaLa vadhatA vivAha prasaMge 91. grahItaM) nilInA dRSTAH, bahatA zabdena jotkAra iti bhaNitaM. tena zabdena magA: palAyitA:. tairgRhItvA prahataH, sadbhAvo'nena kathitaH, bhaNitastaiH-yadaitAdRzaM pazyestadA nilIyamAnena gantavyaM, na ca ullApyate, zanaiH zanairvA, tato'nena rajakA dRSTAH, tato nilIyamAnaH zanaiH gacchati, teSAM ca rajakAnAM vastrANi hriyante, sthAnaM baddhaM, rakSanti, eSa caura iti baddhaH piTTitaH sadbhAve kathite muktaH 1 tairbhaNitaM-zuddhaM bhavatu, 30 ekatra bIjAni upyante, tena bhaNitaM-zuddhaM bhavatu, tairapi piTTitaH, sadbhAve kathite muktaH, etAdRze-bahu bhavatu bhANDAni bharantu etena, anyatra mRtakaM nIyamAnaM dRSTvA bhaNati-baha bhavatvetAdRzaM, tatrApi hataH, sadbhAve kathite mukto bhaNitaH etAdRza Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vacanAnanuyogAnuyoganA ceSTAnno (ni. 133) tA 271 vuccati-accaMtaviogo bhavatu eriseNaM, aNNattha vivAhe bhaNai-accaMtaviogo bhavatu eriseNaM, tatthavi hato, sabbhAve kahie bhaNito-erise( sA )NaM NiccaM picchayA hoha sAsayaM ca bhavatu, eyaM, aNNattha NialabaddhayaM daMDiaM dahaNa bhaNati-NiccaM eyArisANa pecchaMtao hohi, sAsataM ca te bhavatu, tatthavi hato sabbhAve kahie mukko-eyAo bhe lahuM mokkho bhavatu, eyaM bhaNijjasi, aNNattha mitte saMghADaM kareMti, tattha bhaNati-eyAo bhe lahu mokkho bhavatu, tatthavi hato sabbhAve 5 kahite mukko egassa daMDagakulaputtagassa allINo, tattha sevaMto acchati / / ___aNNayA dubbhikkhe tassa kulaputtagassa aMbilajavAgU siddhelliyA, bhajjAe se so bhaNNati-jAhi mahAyaNamajjhAo saddehi jo bhuMjati sItalA ajoggA, teNa gaMtuM so bhaNio-ehi kirAiM sItalIhoti aMbellI, so lajjito, gharaMgaeNa aMbADio, bhaNito-erise kajje NIaM kaNNe kahijjai, aNNayA gharaM palittaM, tAhe gaMtuM saNiaM kaNNe kaheti, jAva so tahiM akkhAuM 10 pahoMcyo ane kahyuM, "AvA prasaMgathI atyaMta viyoga thAo." tyAM paNa pUrvanI jema mAra ane hitazikSA maLI ke "AvA prasaMgone nitya jonAra loko thAo ane AvA prasaMgo zAzvata thAo ema kahevuM." AgaLa vadhatA sAMkaLothI baMdhAyelA adhikArIne joI gAmaDIyo bolyo, "AvAone nitya jonArA thAo ane AvuM zAzvata thAo." tyAM paNa lokoe mAryo. ___Ita. samatA choDI 4, "( samAMtha.) tamAro zA chUTa2) thAmI oma josa." 15 anya sthaLe mitro paraspara mitratA bAMdhatA hatA. tyAM gAmaDIyo bolyo, "tamAro zIdhra chUTakAro thAo." tyAM paNa mAra khAdho. hakIkata sAMbhaLI choDI dIdho ane eka daMDaka kulaputrane (ThAkorane) tyAM sevA karavA rahyo. ekavAra te nagaramAM durmikSa (dukALa) thayo. tethI te ThAkoranI patnIe khATTI yavAgu (rAbaDI) taiyAra karI ane gAmaDIyA putrane kahyuM, "jA, lokonI vacce beThelA 61aurane 2 / 5 pAvA mosAvI dApa, nahI to rAma 1 deg4tA pIva yogya 23 nahI." 200 ___mIyAme 46 rane (moDonI vayye bhoTa! zothI) j, "44ii yalo, 25 30 thaI jaze." ThAkora zaramAI gayo. ghare jaI gAmaDIyAne Thapako Apyo ane kahyuM, "AvA avasare najIkamAM AvI kAnamAM kahevuM joIe." ekavAra ghara saLagyuM. tyAre gAmaDIyo ThAkoranI najIka dhIrethI jaI kAnamAM kahe che. jayAre gAmaDIyo A rIte dhIme-dhIme ThAkora pAse jaI vAta 92. ucyate-atyantaM viyogo bhavatvIdRzena, anyatra vivAhe bhaNati-atyantaM viyogo bhavatvIdRzena, 25 tatrApi hataH, sadbhAve kathite bhaNitaH-IdRzAnAM nityaM prekSakA bhavata zAzvataM ca bhavatvetat, anyatra nigaDabaddhaM daNDikaM dRSTvA bhaNati-nityametAdRzAnAM prekSako bhava, zAzvataM ca te bhavatu, tatrApi hataH sadbhAve kathite muktaH, etasmAt bhavatAM laghu mokSo bhavatu, etat bhaNe:, anyatra mitrANi saMghATakaM kurvanti, tatra bhaNatietasmAt bhavatAM laghu mokSo bhavatu, tatrApi hataH sadbhAve kathite mukta, evaM daNDikakulaputramAlInaH, tatra sevamAnastiSThati / anyadA durbhikSe tasya kulaputrakasya amlayavAgUH siddhA, bhAryayA tasya sa bhaNitaH-yAhi 30 mahAjanamadhyAt zabdaya yat bhuGkte zItalatA'yogyA, tena gatvA sa bhaNitaH, ehi kila zItalIbhavati rabbA, sa lajjitaH, gRhagatena tiraskRtaH, bhaNita:-IdRze kArye nIcaiH karNayoH kathyate, anyadA gRhaM pradIptaM, tadA gatvA zanaiH karNayoH kathayati, yAvatsa tatrAkhyAtuM Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 seka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) gato tAva gharaM savvaM jhAmiaM, tatthAvi aMbADio bhaNio ya-erise kajje navi gammati akkhAyaehi, appaNA ceva pANIyAiM kAuM gorasaMpi chubbhai jahA tahA vijjhAutti, aNNayA dhuvaMtassa gobhattaM chUDhaM / evaM jo aNNami kaheyavve aNNaM kahei tAhe aNaNuogo bhavati, samma kahijjamANe aNuogo bhavati // saptaiva ca bhavanti 'bhAve' bhAvaviSaye, ananuyogAnuyogayoH 5 pratipAdakAni saptodAharaNAni bhavantIti gAthArthaH // 133 // tAni cAmUni sAvagabhajjA 1 sattavaie 2 a kuMkaNagadArae 3 naule 4 / kamalAmelA 5 saMbassa sAhasaM 6 seNie kovo 7 // 134 // vyAkhyA-tatra zrAvakabhAryodAharaNaM-sAvageNa NiyayabhajjAe vayaMsiyA viuvviyA diTThA. 10 ajyovavaNNo. dabbalo bhavati. mahilAe pacchite nibbaMdhe kA sidraM. tAe bhaNita-ANemi. tehi ceva vatthAbharaNehi appANaM NevatthitA aMdhayAre allINA, acchito, pacchA biiyadivase adhiti kare che teTalI vAramAM AkhuM ghara baLI jAya che. ThAkora tene Thapako ApI kahe che "AvA avasare kahevA na avAya, paraMtu potAnI jAte pANI-gorasa (chANa) vagere je nAMkhavAthI Aga bujhAya te nAMkhavuM joIe." bIjIvAra ThAkora dhUpa karato hato. gharamAMthI dhUmADA nIkaLatA joI gAmaDIyAe 15 chANAdi nAMkhyAM, Ama, jayAre je kahevuM joIe tene badale bIjuM bole te ananuyoga thAya che. yathArtha bole to anuyoga thAya che. bhAvAnuyoga-ananuyogamAM sAta udAharaNo che. I133il savatara1i5 : te sAta (one matAve che thArtha : zrAvamAryA 1. saptapachi, 2. putra, u. noNIyo, 4. bhAmerA 5. manu sAsa, 6. zreNino o5, 7. (ma0 sald t24Muqt). 20 TIkArtha : prathama zrAvakapatnInuM udAharaNa : eka zrAvakavaDe potAnI patnInI suMdararUpavALI (viuvviyA) yuvAna sabhI havAI. tIna 752 te zrAvaNI thayo. potAnI patnAna DA. zakato na hovAthI divase-divase durbaLa thato jAya che. te joI patnIe pUchyuM. AMta Agraha 42. pUchata. zrApa 4Ita. 4.vI. patnAme , "sA, I tAne mI bolAvI ..." te divase sakhIe je vastrAbharaNo paherelA hatA te ja vastrAbharaNovaDe potAne zaNagArI aMdhakAramAM 25 patnI (3mamai) hI. zrAvaka te rUmamAM Avyo. pachI bIje divase meM vrata bhAMgyuM. e pramANe adhRtine 93. gatastAvadgRhaM sarvaM dhmAtaM, tatrApi tiraskRto bhaNitazca-IdRze kArye naiva gamyate AkhyAyakena, Atmanaiva pAnIyAdi kRtvA gorasaM ( gobhaktAdi ) api kSipyate, yathA tathA vidhyAyatviti, anyadA dhUpayataH (upari) gobhaktaM (chagaNAdi) kSiptaM / evaM yo'nyasmin kathayitavye anyat kathayati tadA'nanuyogo 30 bhavati, samyak kathyamAne anuyogo bhavati / 94. zrAvakeNa nijabhAryAyA vayasyA vaikriyA ( udbhUtarUpA) dRSTA, adhyupapanno, durbalo bhavati, mahelayA pRSTe nirbandhe kRte ziSTaM, tayA bhaNita-AnayAmi, taireva vastrAbharaNairAtmAnaM nepathyayitvA andhakAre AlInA, sthitaH pazcAdvitIyadivase adhRti Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAptAdikanuM dRSTAnta (ni. 134) ra 273 paMgato vayaM khaMDiyaMti, tAe sAbhiNNANaM pattiyAvito / evaM jo sasamayavattavvayaM parasamayavattavvayaM bhaNati, udaiyabhAvalakkhaNeNaM uvasamiyalakkhaNaM parUveti, tAhe aNaNuogo bhavati, samma paruvijjamANe aNuogotti 1 / saptabhiH padairvyavaharatIti sAptapadika:- sattapadigo egaMmi paccaMtagAme ego olaggayamaNaso, sAdhumAhaNAdINaM na suNeti, Na vA allINati, Na vA sejjaM deti, mA mama dhammaM kahehinti, tAhe 5 mA sadao hohAmitti / aNNayA kayA taM gAma sAhuNo AgatA, paDissayaM maggaMti, tAhe goTThilaehiM eso na detitti sovi etehiM pavaMcio houtti tassa gharaM ciMdhiaM, jahA eriso tAriso sAvagotti tassa gharaM jAha, taM gatA pucchaMtA, diTTho, jAva Na ceva ADhAti, tatthekkeNa sAhuNA bhaNiaM-jadi (pazcAttApane) karatA zrAvakane patnIe cihno batAvavA pUrvaka vizvAsa karAvyo ke, "te pote ja hatI.' ahIM patnIe sakhI tarIkeno dekhAva karyo te ananuyoga ane pAchaLathI potAne jAhera 10 karI te anuyoga e pramANe je svasamayanI vaktavyatAne parasamayanI vaktavyatA kahe. athavA audAyikabhAvanA lakSaNane pathamikabhAvanA lakSaNa tarIke prarUpe tyAre ananuyoga thAya che, paraMtu jenuM ja svarUpa che tenuM te svarUpa kahe tyAre anuyoga thAya che. ll1// 2. sAta padovaDe je vyavahAra kare te sAptapadika : eka nAnA gAmamAM eka sevakapuruSa raheto hato. te kyAreya sAdhu-brAhmaNAdi pAse dharma sAMbhaLato nahIM, temanI pAse jato nahIM ke 15 temane potAne tyAM utAro praNa Apato nahIM kAraNa ke jo tyAM potAne utAro Ape to sAdhuo potAne dharma saMbhaLAve ne kyAMka pote dayAyukta = zraddhALu banI jAya to. evo bhaya teNe raheto hato. ekavAra te gAmamAM sAdhuo AvyA. judI judI jagyAe potAnA utArA mATe upAzrayanI zodha karatA hatA, tyAre tyAM rahelI eka goSThI (yuvAnonI ToLakI) vaDe "A mANasa kyAreya koIne utAro Apato nathI tethI 20 Aje A sAdhuo vaDe bhale te ThagAto" ema vicArI tenuM ghara sAdhuone batAvatA kahyuM "AvA- AvA prakArano eka zrAvaka che, tenA ghare tame jAo" te sAdhuo pUchatAM-pUchatAM tyAM gayA ane mANasane joyo paraMtu A mANasa Adara-satkAra karato nathI. tethI sAdhuomAMthI eka sAdhue anya sAdhuone kahyuM, "kAM to A te zrAvaka nathI, kAM 95. pragataH vrataM khaNDitamiti, tayA sAbhijJAnaM pratyAyitaH / evaM yaH svasamayavaktavyatAM 25 parasamayavaktavyatA bhaNati, audayikabhAvalakSaNenaupazamikalakSaNaM prarUpayati, tadA'nanuyogo bhavati, samyak prarUpyamANe anuyoga iti / 96. sAptapadikaH ekasmin pratyantagrAme eko'valagakamanuSyaH sAdhubrAhmaNAdInAM na zRNoti na vA sevate ( AlInoti) na vA zayyAM dadAti, mA me dharmaM cIkathan iti tadA mA sadayo bhUvamiti / anyadA kadAcit taM grAmaM sAdhava AgatAH, pratizrayaM mArgayanti, tadA goSThIkaireSa na dadAtIti so'pyebhiH pravaJcito bhavatviti tasya gRhaM darzitaM yathA-IdRzastAdRzo vA zrAvaka iti tasya 30 gRhaM yAta, tad gatAH pRcchantaH, dRSTo, yAvannaivAdriyate, tatraikena sAdhunA bhaNitaM-yadi Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 * Avazya: niyukti * 72(madrIyavRtti * samApAMtara (bhA-1) vA Na ceva so eso ahavA pavaMcitA motti, taM soUNa pucchitA teNa, kathitaM jahA-amha kathitaM eriso tAriso sAvagotti, so bhaNati-aho akajjaM, mamaM tAva pavaMcatu, tA kiM sAdhuNo pavacitanti, tAhe mA sArattA tesi houtti bhaNati-demi paDissayaM ekkAe vavatthAe-jadi mama dhamma Na kaheha, sAhUhiM kahiyaM-evaM houtti, diNNaM gharaM, varisAratte vitte ApucchaMtehiM dhammo kahio, tattha Na kiMci tarai ghettuM mUlaguNauttaraguNANaM madhumajjamaMsaviratiM vA, pacchA sattapadivayaM diNNaMmAreukAmeNaM jAvaieNaM kAleNaM satta padA osakkijjati evaiaM kAlaM paDikkhittu mAreyavvaM, saMbujjhissatittikAuM, gatA / aNNayA coro( rao )gato, avasauNeNaM Niatto, rattiM saNiaM gharaM eti, taddivasaM ca tassa bhagiNI AgaelliA, sA purisaNevasthiA bhAujjAyAe samaM gojjhapekkhiyA to te yuvAniyAoe ApaNane ThagyA che." A vAta sAMbhaLI mANase sAdhuone pUchyuM. tyAre 10 sAdhuoe vAta karI ke pelA yuvAniyAoe amane kahyuM ke "AvA prakAranA zrAvaka che tyAM utAro maLaze." tyAre mANase vicAryuM ke "A to bahu khoTuM thayuM, te yuvAniyAo bhale mane Thage paNa sAdhuone zA mATe herAna kare che ? tethI sAdhuonI asAratA na thAo." ema vicArI sAdhuone kahyuM, "eka zarate huM tamane rahevA makAna ApuM. te e ke tamAre mane dharma saMmaNAvayo nal.' sAdhusobhe , "male mema thAmo." tathA 52mA 2||shry 202yo.. 15 varSAkALa puro thatAM pUchAyelA sAdhuoe dharma kahyo. paraMtu te mANasa mULaguNa--uttaraguNone ke madha-mAMsa-madirAnI virati vageremAMthI koI grahaNa karavA taiyAra thato nathI. tethI chelle sAdhuoe A pramANe saptapadivrata ApyuM ke "jyAre tuM koIne mAravAnI icchAvALo thAya tyAre jeTalA kALamAM sAta DagalA pAchaLa javAya teTalA kALa rAha joI pachI prahAra karavo." "A rIte bodha pAmaze" ema vicArI te sAdhuo tyAMthI nIkaLI gayA. 20 ekavAra A mANasa corI karavA gayo. apazukana jANI pAcho pharyo. rAtrine viSe dhImethI gharamAM praveza kare che. banyuM evuM ke te divase tenI bahena AvelI hatI, je puruSano veSa paherI bhAbhI sAthe nATaka jovA gaI hatI. ghaNA kALa pachI te baMne pAchI pharI. nidrAthI AkrAnta 97. vA naiva sa eSo'thavA pravaJcitAH sma iti, tacchrutvA pRSTAstena, kathitaM yathA'smAkaM kathitaM IdRzastAdRzaH zrAvaka iti, sa bhaNati-aho akArya, mAM tAvatpravaJcayatAM, tat kiM sAdhavaH pravaJcyante, mA 25 teSAmasAratA bhUt iti bhaNati-dadAmi pratizrayaM ekayA vyavasthayA-yadi mahyaM dharma na kathayata, sAdhubhiH kathitam-evaM bhavatviti, dattaM gRhaM, varSArAtre vRtte ApRSTairdharmaH kathitaH, tatra na kiJcit zaknoti grahItuM mUlaguNottaraguNAnAM madhumadyamAMsaviratiM vA, pazcAt saptapadikavrataM dattaM, mArayitukAmena yAvatA kAlena sapta padAni avaSvaSkyante etAvantaM kAlaM pratIkSya mArayitavyaM, saMbhotsyata itikRtvA gatAH / anyadA cauro ( bhUtvA ) gataH, apazakunena nivRttaH, rAtrau zanairgRhameti, taddivase ca tasya bhaginI AgatA, sA puruSanepathyA 30 bhAturjAyayA samaM nRtyavizeSaprekSikA + vatthaM kAUNa Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 275 kokaNakanuM dRSTAnta (ni. 134) gayA, to cireNa AgayA, NiddakkatAo taheva ekkami ceva sayaNe saiyAo, iaro a Agao, tato pecchati, parapurisotti asiM karisittA AhaNemitti, vataM sumariyaM Thito sattapadaMtaraM, eaMmi aMtare bhagiNIa se bAhA bhajjAe akkaMtiA, tAe dukkhAvijjaMtiyAe bhaNiaM halA ! avaNehi bahAo me sIsaM, te sareNa NAyA bhagiNI esA me purisavatthatti lajjito jAto, aho maNAgaM mae akajjaM na kayaMti / uvaNao jahA sAvagabhajjAe, saMbuddho, vibhAsA, pavvaio 2 / 5 idAnIM koGkaNakadArakodAharaNam - koMkaNagavisae ekko dArago, tassa mAyA muyA, pitA se aNNamahiliaM Na labhati savattiputto atthitti / aNNadA saputto kaTThANaM gato, tANa citiaM - eassa taNaeNa mahilaM Na labhAmi, mAremitti kaMDaM khittaM, ANatto - vacca kaMDaM ANehi, hovAthI puruSano veSa badalyA vinA ja eka zayyA upara bhAbhI--naNaMda baMne sUI gayA. te vakhate A mANasa ghare Ave che tyAre potAnI patnInI bAjumAM koI parapuruSa sUto joI 10 talavAra kheMcI mAravA doDe che. tyAM tene sAdhuoe Apela vrata yAda Ave che. tethI sAta DagalA jeTalo samaya rAha jue che. tevAmAM te coranI bahenano hAtha patnIvaDe AkrAnta karAyo (bahenanA hAtha upara patnInuM mastaka AvyuM). tethI du:khI thaI bahena bolI ke, "bhAbhI ! mArA hAtha uparathI tamAruM mastaka dUra karo." A avAja sAMbhaLI mANase jANyuM ke "A to puruSanA veSamAM mhArI bahena che." 15 te lajjA pAmyo, 'aho ! sAru thayuM ke meM rAha joI (manaM) jethI mArAvaDe akArya na karAyuM.' ahIM upanaya zrAvaka patnImAM (prathama dRSTAMtamAM) batAvyo tema jANI levo arthAt jema core puruSanA veSe rahelI bahenane puruSa tarIke kalpI, te ananuyoga ane pachI hakIkata jANatA bahena tarIke jANI te anuyoga. ATalA nAnA vratanuM AvuM phaLa jANI te bodha pAmyo ane pachI 20 anumati laI dIkSA lIdhI. (saMvega pAmyA pachI patnI pAse rajA lIdhI. yogya guru zodhyA vagere vibhASA varNana svayaM samajI levuM.) // 2 // = - 3. have koMkaNaka putranuM udAharaNa kahe che - koMkaNaka dezamAM eka bALaka hato tenI mAtA mRtyu pAmI. tethI pitAne bIjA lagna karavAnI icchA hovA chatAM "zokyaputra che" evuM jANI koI tene kanyA ApatuM nahotuM. ekavAra potAnA putra sAthe te lAkaDAMo levA gayo. tyAM 25 pitAvaDe vicArAyuM ke, "A bALakane kAraNe mane anya mahilA maLatI nathI, tethI Ane mArI 98. gatA, tatazcireNAgatA, nidrAkrAnte tathaivaikasminneva zayane zayite, itarazcAgataH, tataH pazyati, parapuruSa ityasiM kRSTvA AhanmIti vrataM smRtaM sthitaH saptapadAntaraM, atrAntare bhaginyAstasya bhujo mArthayA'jhjhAnta:, tathA du:khritayA ( 3:rAyantyA ) maLatam--tte ! apanaya mujhAyA me zi:. tena svareLa jJAtA bhaginI eSA me puruSanepathyeti lajjito jAtaH, aho manAk ( vilambena )mayA akAryaM na kRtamiti / 30 upanayo yathA zrAvakabhAryayA, saMbuddho, vibhASA, pravrajitaH / 99. koGkaNakaviSaye eko dArakaH, tasya mAtA mRtA, ,pitA tasya anyamahelAM na labhate sapatnIputro'stIti, anyadA saputraH kASThebhyo gataH, tadA'nena cintitaMetena tanayena mahelAM na labhe, mArayAmIti zaraH kSiptaH, AjJaptaH - vraja / zaramAnaya, Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara ( bhAga - 1 ) so pahAvito, aNNeNaM kaMDeNaM viddho, ceDeNa bhaNiaM kiM te kaMDaM khittaM, viddho mitti, puNovi khittaM, raDanto mArio, puvvaM ajANateNa viddhomitti aNaNuogo, mArijjAmitti evaM NAte aNuogo, ahavA sArakkhaNijjaM mAremitti aNaNuogo, sArakkhaMtassa aNuogo / jahA sArakkhaNijjaM mAreMto viparItaM kareti, evaM aNNaM paruveyavvaM aNNaM parUvemANassa viparItatvAt 5 aNaNuogo bhavati, jahAbhUtaM parUvemANassa aNuogo bhavati 3 / ule udAharaNa-egA cAragabhaDiyA gabbhiNI jAyA, aNNAvi NauliyA gabbhiNI ceva, tattha egAe rAIe tAo sarisiAo pasUAo, tAe ciMtiaM - mama puttassa ramaNao bhavissara, tassa pIyaM khIraM ca deti / aNNaA tIse aviratiAe khaMDaMtIe jattha maMculliAe so Dikkarao uttArito, tattha sappeNaM caDittA khar3ato mato, itareNa NauleNa oyaraMto diTTho maMculliAo sappo, 10 nAM" khema viyArI kheDa jaae| hUra izyu jANaune josAvyoM ne dhuM, "bha, pesuM jAe vaha Ava." jANaDa choDyo. tyAre pitA anya jaae| dvArA jANaune bIMdhyo jAjaDe udhuM, "pitAka ! zA mATe bANa pheMkyu ? te bANathI huM vIMdhAyo." pharI bANa pheMkyuM. tyAre bALaka raDavA lAgyo, ne chevaTe mRtyu pAmyo. ahIM bALake pitAnA mAravAnA bhAvane nahIM jANavAthI "huM bANathI vIMdhAyo'' ema je kahyuM te ananuyoga ane pachI "mane mAravA bANa 15 ardha rahyuM che" khema bhaeyuM te anuyoga athavA "rakSaNa uravA yogya jANaune huM bhArI nAMkhuM" evuM je pitAe vicAryuM te ananuyoga, paraMtu jo rakSA kare to anuyoga. jema rakSaNIyane mArato viparIta kare che, tema anya prarUpaNAne badale anya prarUpaNA karanArano viparIta prarUpaNA hovAthI ananuyoga thAya che. sAcI prarUpaNA karanArano anuyoga thAya che. gA 4. nakulanuM udAharaNa : eka sainikanI patnI garbhavatI thaI. tenA gharamAM rahelI noLiyaNa 20 yA garbhavatI hatI. jane kheDa rAtrikhe sAthe 4 jAjaDane (nojiyo nogiyAne ) 4nma khAyo. nAnakaDA noLiyAne joI "A mArA bALaka mATe ramakaDuM banaze." ema vicArI te strI noLiyAne paunA jane dUdha AApatI. kheDavAra mAMDatI te strIo ( aviratiyA strI) je mAMcaDA upara potAno bALaka sUvaDAvyo hato te mAMcaDA upara sApe caDhI bALakane DaMza dIdho ane te bALaka marI gayo. bAjumAM rahela noLiyAe te utaratA sApane joI tenA TukaDe TukaDA karyA. lohIthI = 25 1. sa pradhAvitaH anyena zareNa viddha:, ceTakena (dArakeNa) bhaNitaM kiM tvayA zaraH kSipta: ?, viddho'smIti punarapi kSiptaH, raTan mAritaH, pUrvamajAnatA viddho'smIti ( putravicAre) ananuyogaH, mArye'hamityevaM jJAte anuyoga:, athavA saMrakSaNIyaM mArayAmIti ananuyogaH ( pituH ) saMrakSataH anuyogaH / yathA saMrakSaNIyaM mArayan viparItaM karoti, evamanyatprarUpayitavyaM ( yatra tatra ) anyat prarUpayata: viparItatvAt anuyogo bhavati, yathAbhUtaM prarUpayataH anuyogo bhavati / 2. nakulaviSayamudAharaNaM- ekA cAraka bhaTTinI 30 (bhartRkA) garbhiNI jAtA, anyA'pi nakulikA garbhiNI caiva tatraikasyAM rAtrau te yugapat prasUte, tayA cintitaM - mama putrasya ramaNako bhaviSyati, tasmai spRhyaM (pRthukaM ) kSIraM ca datte / anyadA tasyAM aviratyAM kaNDayantyAM yatra maJcikAyAM sa putraH avatArita: (zAyitaH ), tatra sarpeNa caTitvA khAditaH (daSTaH ) mRtaH, itareNa nakulakenAvataran dRSTaH maJcikAyAH sarpaH, Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 ubhasAmevAnuM ughAurA (ni. 134 ) to paNa khaMDAkhaMDi kato, tAhe so teNa ruhiralitteNaM tuMDeNaM tIse aviratiyAe mUlaM gaMtUNa cADUNi kareDa, tAe NAyaM - eteNa mama putto khar3ao, musaleNa AhaNittA mArito, tAhe dhAvaMtI yA puttassa mUlaM, jAva sappaM khaMDAkhaMDIkayaM pAsati, tAhe diguNataraM adhiti pagatA / tIse aviraiAe puvvi aNaNuogo pacchA aNuogo, evaM jo aNNaM parUveyavvaM aNNaM parUveti so aNuogo, jo taM caiva parUveti tassa aNuogo 4 / kamalAmelA udAharaNaM - bAravaIe baladevaputtassa nisaDhassa putto sAragacaMdo rUveNaM uktiTTo, savvesi saMbAdINaM iTTho, tattha ca bAravaIe vatthavvassa ceva aNNassa raNNo kamalAmelAnAma dhUA ukkidusarIrA, sAya uggaseNaputtassa NabhaseNassa varelliyA, ito ya NArado sAgaracaMdassa kumArassa sagAsaM Agato, abbhuTTio, uvaviTThe samANe pucchati-bhagavaM ! kiMci accherayaM diTThe ?, Ama diTTha. kahi ? kaheha, iheva bAravaIe kamalAmelANAma dAriyA, kassai dipiNaA ?, Ama, kathaM mama 10 kharaDAyela mukha sAthe noLiyo te strI pAse jaI tene cATavA lAgyo. A joI strIe vicAryuM ke ANe mArA putrane mArI nAMkhyo. tethI bAjumAM paDela muzalathI (khAMDavAnA sAdhanathI) noLiyAne mArI nAMkhyo, ane doDI putra pAse gaI jyAre tyAM TukaDA karela sApane jue che tyAre atyaMta atina pAmI. ahIM strIno pUrve ananuyoga ane pAchaLathI hakIkata jANatAM anuyoga thayo. ane anya prarUpaNIyane anya rIte prarUpe to ananuyoga ane sAcI rIte prarUpe to anuyoga 15 vo // 4 // 5 5. kamalAmelAnuM udAharaNa : dvArikAnagarImAM baLadevanA putra niSadhane rUpathI utkRSTa sAgaracaMdra nAmano putra hato. te zAMbAdi sarvene priya hato. teja dvArikAmAM rahenAra anya rAjAnI kamalAmelA nAmanI putrI atyaMta rUpavatI hatI. te ugrasenarAjAnA putra nabhasenane ApelI hatI. A bAju nArada sAgaracaMdrakumArane tyAM Avyo. sAgaracaMdra tene satkAravA Ubho 20 thayo. nAra6 jesate chate sAgaracaMdre pUchayuM, "lagavan ! tame huI Azcarya bheyuM ?" nArahe. "DAyuM che." "to kahone, kyAM joyuM ?" tyAre nArade kahyuM, "A dvArikAmAM kamalAmelA nAmanI strI che ( atyaMta 35vatI che ) sAgaracaMdre pUchayuM, "te ardhane AyesI che ?" nArahe adhuM, "DA (paraMtu 3. tatastena khaNDakhaNDIkRtaH, tadA sa tena rudhiraliptena tuNDena tasyA aviratyA mUlaM gatvA cATUni 25 karoti, tayA jJAtaM - etena mama putraH khAditaH, muzalenAhatya mAritaH, tadA dhAvantI gatA putrasya mUlaM, yAvatsarpaM khaNDakhaNDIkRtaM pazyati, tadA dviguNAmadhRtiM pragatA / tasyA avirateH pUrvamananuyogaH pazcAdanuyogaH, evaM yo'nyat prarUpayitavyamanyat prarUpayati so'nanuyoga: yastadeva prarUpayati tasya anuyogaH / 4. kamalAmelodAharaNaM- dvArikAyAM baladevaputrasya niSadhasya putra sAgaracandraH rUpeNotkRSTaH, sarveSAM zAmbAdInAmiSTaH, tatra ca dvArikAyAM vAstavyasyaiva anyasya rAjJaH kamalAmelAnAmnI duhitA utkRSTazarIrA, 30 sA cograsenaputreNa nabhaH senena vRtA, itazca nAradaH sAgaracandrasya kumArasya sakAzaM ( pArzva) AgataH, abhyutthitaH upaviSTe sati pRcchati - bhagavan ! kiJcidAzcaryaM dRSTam ? om dRSTaM, kva ? kathayata, ihaiva dvArikAyAM kamalAmelAnAmnI dArikA, kasmaiciddattA ?, om, kathaM mama Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 nI Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tAe samaM saMpaogo bhavejjA ?, Na yANAmitti bhaNittA gato / so ya sAgaracaMdo taM soUNa Navi AsaNe Navi sayaNe dhitiM labhati, taM dAriyaM phalae lihaMto NAmaM ca giNhato acchati, NArado'vi kamalAmelAe aMtiaM gato, tAevi pucchio-kiMci accherayaM diThThapuvvaMti, so bhaNati-duve divANi, rUveNa sAgaracaMdo virUvattaNeNa NabhaseNao, sAgaracaMde mucchitA NahaseNae 5 virattA, NAraeNa samAsAsitA, teNa gaMtuM AikkhitaM-jahA icchatitti / tAhe sAgaracaMdassa mAtA aNNe a kumArA AdaNNA maraitti, saMbo Agato jAva pecchati sAgaracaMdaM vilavamANaM, tAhe NeNa pacchato ThAiUNa acchINi dohivi hatthehi chAditANi, sAgaracaMdeNa bhaNitaM-kamalAmelati, saMbeNa bhaNitaM-NAhaM kamalAmelA, kamalAmelo'haM, sAgaracaMdeNa bhaNitaM-AmaM tumaM ceva mama haju paraNAvelI nathI)." sAgaracaMdre pUchyuM, "mAro tenI sAthe saMprayoga kevI rIte thaze ?" 10 nArade kahyuM, "huM jANato nathI." ema kahI nAradamuni cAlatA thayA. A vAta sAMbhaLI sAgaracaMdra Asana upara ke palaMga upara dhRti pAmato nathI. (arthAta cenathI besI zakato nathI ke sUI zakato nathI) Akho divasa pATiyA upara teNInuM nAma lakhI tenuM dhyAna dharato ane tenA nAmanI mALA gaNato kALa pasAra kare che. bIjI bAju nArada paNa kamalAmelAnI pAse gayo. kamalAmelAe paNa pUchyuM "bhagavad ! 15 kaMI apUrva Azcarya tame joyuM." nArade kahyuM, "be Azcarya joyA che eka rUpavAnuM sAgaracaMdra ane kurUpI evo nabhasena." A sAMbhaLI kamalAmelA sAgaracaMdrane viSe mohita thaI ane nabhasena viSe virakta thaI. nArade kamalAmelAne AzvAsana ApatAM kahyuM, "huM tenI sAthe tAro bheTo karAvIza." nArade tyAMthI nIkaLI sAgaracaMdra pAse AvI kahyuM, "kamalAmelA tane Icche che." A sAMbhaLI sAgaracaMdra vadhu viyoganA du:khasAgaramAM DULyo A joI tenI mAtA ane anya kumAro 20 paNa duHkhI thayA. "A rIte to sAgaracaMdra marI jaze" ema vicAryuM. ekavAra tyAM zAMbukumAra Avyo. vilApa karatA sAgaracaMdrane jue che. ane pAchaLathI AvI potAnA baMne hAtho vaDe sAgaracaMdranI AMkho DhAMke che. te ja vakhate sAgaracaMdra bolI uThe che, "kamalAmelA" A sAMbhaLI zAMba kahe che "huM kamalAmelA nathI, kamalAmelo (arthAt kamalAmelA sAthe meLApa karAvI ApanAra) chuM." sAgaracaMdre kahyuM, "hA, sAcI vAta che tame ja mane avazya nirmala kamalonA jevI AMkhovALI 5. tayA samaM saMprayogo bhavet ?, na jAnAmIti bhaNitvA gataH / sa ca sAgaracandraH tat zrutvA nApyAsane nApi zayane dhRtiM labhate, tAM dArikAM phalake likhan nAma ca gRhNan tiSThati, nArado'pi kamalAmelAyA antikaM gataH, tayA'pi pRSTaH, kiJcidAzcaryaM dRSTapUrvamiti, sa bhaNati-dve dRSTa rUpeNa sAgaracandraH virUpatayA nabha:senaH, sAgaracandre mUrchitA, namaHsene viraktA, nAradena samAzvAsitA, tena gatvA''khyAtaM-yathecchatIti, tadA sAgaracandrasya mAtA anye ca kumArA: khinnA mriyata iti, zAmba Agato 30 yAvatprekSate sAgaracandraM vilapantaM, tadA'nena pazcAtsthitvA akSiNI dvAbhyAmapi hastAbhyAM chAdite, sAgaracandreNa bhaNitaM-kamalAmeleti, zAmbena bhaNitaM- nAhaM kamalAmelA kamalAmelo'haM, sAgaracandreNa bhaNitaM-om tvameva mAM 25. Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 279 kamalAmelAnuM dRSTAnta (ni. 134) rvimalakamaladalaloaNi kamalAmelaM melihisi, tAhe tehiM kumArehiM saMbo majjaM pAettA abbhuvagacchAvio, vigatamado ciMteti-aho mae Alo abbhuvagao, idANI kiM sakkamaNNahAkAuM ?, NivvahiyavvaMti pajjaNNaM paNNattiM vijjaM maggiUNa jaM divasaM tassa NabhaseNassa vivAhadivaso taddivasaM te sAgaracaMdasaMbappamuhA kumArA ujjANaM gaMtuM NAradassa sarahassa dAriyA suraMgAe ujjANaM NettuM sAgaracaMdo pariNaAvio, te tattha kiDuMtA acchaMti / itare ya taM dAriyaM 5 Na pecchaMti, maggaMtehiM ujjANe diTThA, vijjAhararUvA viuvviyA, nArAyaNo sabalo Niggao, jAva apacchimaM saMbarUveNaM pAesu paDio, sAgaracaMdassa ceva diNNA, NabhaseNataNayA a khamAviyA / kamalAmelA sAthe bheTo karAvI Apazo.' tyAre te kumAroe zAMbane madirA pIvaDAvI kamalAmelA sAthe bheTo karAvI ApavAnI pratijJA karAvI. paraMtu jyAre nazo utaryo tyAre vicAre che ke, "are ! A meM khoTI pratijJA 1) karI. have te pratijJA badalavI zuM zakya che ? pALavI ja paDe." e pramANe vicArI pradyumnakumAra pAsethI prajJapti nAmanI vidyA meLavI. je divase nabhasenano vivAha hato te divase sAgaracaMdra-- zAMba vagere kumAro udyAnamAM jaI nArada sAthe chupI rIte kamalAmelAne suraMgadvArA udyAnamAM lAvI sAgaracaMdra sAthe paraNAvI. te loko te udyAnamAM ja rahyA. bIjI bAju kamalAmelA kyAMya dekhAtI na hovAthI cArebAju zodhakhoLa karatA kamalAmelAno 15 parivArade badhA udyAna pAse AvyA ane tyAM kamalAmelA dekhAI. zAMba vigeree vidyAdharanuM rUpa dharyuM. kRSNa sainya sAthe Avyo. yuddha thayuM. zAMba pagamAM paDyo. chelle sAgaracaMdrane kamalAmelA apAI. ane nabhasenanA putrone khamAvyA. (ahIM A vArtA ghaNA saMkSepamAM che tethI thoDA vistArathI jozuM to khyAla AvI jaze - ugrasena vagere parivArajano kamalAmelAne zodhatA nAradane pUche che tyAre nArada kahe che, ke "raivataudyAnamAM meM kamalAmelAne joI che." tethI kRSNa 20 (nArAyaNa) kamalAmelAne levA udyAna tarapha sainya sAthe nIkaLe che. kRSNanA sainya sAthe laDavA zAMba vidyAdharanuM rUpa dhAraNa kare che ane badhA sAthe laDatA chelle kRSNa sAthe laDavAnuM cAlu kare che. paraMtu zAMbane lAge che ke kRSNajI have gusse thayA che tethI zAbanuM rUpa karI kRSNanA pagamAM paDe che. ane kamalAmelAnA vivAhanI vAta kare che tethI vivAha thai javAnA kAraNe kamalAmelA sAgaracaMdrane ApavAmAM Ave che. tathA nabhasena vagere pAse kSamA 25 yAce che.) ahIM sAgaracaMdra zAMbane kamalAmelA mAne che te ananuyoga ane "huM kamalAmelA 6. vimalakamaladalalocanAM kamalAmelAM melayiSyasi tadA taiH kumAraiH zAmbo madyaM pAyayitvA'bhyupagamitaH, vigatamadazcintayati - aho mayA''lamabhyupagataM idAnIM kiM zakyamanyathAkartuM ? nirvvahaNIyamiti pradyumnaM prajJapti mArgayitvA yaddivase tasya nabhaHsenasya vivAhadivasaH tasmin divase te sAgaracandrazAmbapramukhAH kumArA udyAnaM gatvA nAradena sarahasyaM dArikAM suraGgayA udyAnaM nItvA sAgaracandraH 30 pariNAyitaH, te tatra krIDantastiSThanti / itare ca tAM dArikAM na prekSante, mArgayadbhirudyAne dRSTA, 1 vidyAdhararUpANi vikurvitAni, nArAyaNaH sabalo nirgataH yAvatprAnte zAmbarUpeNa pAdayoH patitaH, sAgaracandrAyaiva dattA, nabhaH senatanayAzca kSamitAH / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 . Avazya: niyuti * rimadrIyavRti * samASAMtara ((ma01-) ettha sAgaracaMdassa saMbaM kamalAmelaM maNNamANassa aNaNuogo NAhaM kamalAmeleti bhaNite aNuogo, evaM jo vivarIyaM paruveti tassa aNaNuogo jahAbhAvaM paruvemANassa aNuogo 5 / saMbassa sAhasodAharaNaM-jaMbUvaI NArAyaNaM bhaNati-ekkAvi mae puttassa aNADiyA Na diTThA, NArAyaNeNa bhaNitaM-ajja dAemi, tAhe NArAyaNeNa jaMbUvatIe a AbhIrIrUvaM kayaM, dovi takkaM ghettuM bAravaImoiNNANi, mahiyaM vikkiNaMti, saMbeNa diTThANi, AbhIrI bhaNitA-ehi mahiaM kINAmitti, sA aNugacchati, AbhIro maggeNa eti, so ekkaM deuli pavisai, sA AbhIrI bhaNati-NAhaM pavisAmi kiMtu mollaM dehi to ettha ceva Thito takkaM geNhAhi, so bhaNati-avassa(saM) pavisitavvaM, sA Necchati, tAhe hatthe laggo, AbhIro udghAiUNa laggo saMbeNa samaM, saMbo 10 AvaTTito, AbhIro vAsudevo jAto itarI jaMbUvatI, aMguTThIkAUNa palAto, biIyadivase maDDAe nathI" evuM kahetA anuyoga jANavo. tema viparIta prarUpaNA kare teno ananuyoga ane samyagu. prarUpaNA karanArano anuyoga jANavo. pI. 6. parnu sAsa : pA2 muktI dRSyAne dhuM, "bhA28 putranu meM se 4vA2 555 anADIpaNuM joyuM nathI. (arthAt mAro putra atyaMta guNavAnuM che te kharAba kAma kadI na kare) kRSNa 15 yuM, "yalo, 4 tabhane hepAI." 159 ane yuvatI bharavA -421179nu 35 paa25|| yu. ne ch|sne veyavA vArimA 32vA lAyA. bhane gorasane (mahiyaM) veyavA sAyA. tyA zAMbakumAranI najara paDI ane bharavADaNane kahyuM, "A bAju Avo mAre gorasa levuM che tethI te bharavADaNa te tarapha gaI ane bharavADa teNInI pAchaLa-pAchaLa gayo. zAMba cAlatA-cAlatA eka devAlayamAM pravezyo. tyAre bharavADaNa bolI, "huM aMdara nahIM AvuM, mUlya 20 mApI jI mahA2 4 tame chAMsa aDa95 42..' ne , "tAre 762 bhAva 4 5.ze." paraMtu te icchatI nathI. tyAre zAbe baLAtkAre teNIno hAtha pakaDyo. bAjumAM rahela bharavADa doDIne zAbanI sAthe yuddha karavA lAgyo. zAMba paNa te tarapha vaLyo. tyAre bharavADa kRSNanA rUpamAM pragaTa thayo ane bharavADaNa jAMbuvatI thaI. A joI zAMba lajjAthI potAnuM mukha DhAMkI bhAgyo. bIjA divase baLAtkAra 7. atra sAgaracandrasya zAmbaM kamalAmelAM manyamAnasyAnanuyogo nAhaM kamalAmeleti bhaNite'nuyogaH, evaM yo viparItaM prarUpayati tasyAnanuyogo yathAbhAvaM prarUpayataH anuyogaH / 8. zAmbasya sAhasodAharaNamjambUvatI nArAyaNaM bhaNati-ekA'pi mayA putrasya anAdRtirna dRSTA, nArAyaNena bhaNitam-adya darzayAmi, tadA nArAyaNena jambUvatyA ca AbhIrIrUpaM kRtaM, dvAvapi takraM gRhItvA dvArikAmavatIrNI, gorasaM vikrINItaH, zAmbena dRSTau , AbhIrI bhaNitA-ehi gorasaM krINAmIti, sA'nugacchati, AbhIra: pRSThata eti, sa eka devakulaM pravizati, sA''bhIrI bhaNati-nAhaM pravizAmi, kiMtu mUlyaM dadyAstadA'traiva sthitastakaM gRhANa, sa bhaNatiavazyaM praveSTavyaM, sA necchati, tadA haste lagnaH, AbhIra uddhAvya lagnaH zAmbena samaM, zAmbo'pyAvRttaH, AbhIro vAsudevo jAta itarA jambUvatI aGgaSThI( ziro'vaguNThanaM ) kRtvA palAyitaH, dvitIyadivase balAtkAreNa Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreNIkanA kopanuM udAharaNa (ni. 134) zaika 281 ANijjaMto khIlayaM ghaDato ei, jokkAre kae vAsudeveNa pucchio-kiM eyaM ghaDijjatitti, * bhaNati-jo pAriosiya bollaM kAhiti tassa muhe khoTTijjihitti / paDhama aNaNuogo NAte aNuogo, evaM jo vivarIyaM parUveti tassa aNaNuogo itarassa aNuogo 6 / zreNikaviSayakopodAharaNaM-rAyagihe Nagare seNio rAyA, cellaNA tassa bhajjA, sA vaddhamANasAmimapacchimatitthagaraM vaMdittA veyAliyaM mAhamAse pavisati, pacchA sAhU diTTho 5 paDimApaDivaNNao, tIe rattiM suttiAe hattho kihavi vilaMbio, jayA sIteNa gahio tadA cetitaM, pavesito hattho, tassa hatthassa taNaeNaM savvaM sarIraM sIteNa gahiraM, tIe bhaNiaM-sa tavassI kiM karissati saMpayaM ? / pacchA seNieNa ciMtiyaM-saMgAradiNNao se koI, rudruNa kallaM vAto zAba khIlIne ghaDato Ave che. jayanAda karyA pachI vAsudeve pUchyuM - "zA mATe khIlIne ghaDe che ?" zabe kahyuM, "je gaIkAlanA vRttAntane bole tenA mukhamAM khIlI nAkhavAnI che." 10 ahIM zAMba dvArA bharavADa-bharavADaNa oLakhAyA nahIM te ananuyoga ane oLakhAyA anuyoga. e ja pramANe je viparIta prarUpe teno ananuyoga ane samya--prarUpaNA karanArano anuyoga jANavo. dA 3. zreNikanA kopanuM udAharaNa : rAjagRhI nagarImAM zreNikarAjA rAjaya kare che. cellaNA tenI rANI che, te ekavAra vardhamAnasvAmIne vaMdana karI sAMjanA samaye mahA mahinAmAM nagaramAM) 15 praveza karatI hatI. te vakhate tyAM pratimAmAM rahelA sAdhu dekhAyA. rAtrinA viSe sUtI evI teNIno hAtha koIka rIte (oDhelA vastrathI) bahAra nIkaLyo. jayAre te hAtha ThaMDIthI jakaDAI gayo tyAre te ekadama jAgI ane potAno hAtha aMdara laI lIdho. te hAthanA saMparkathI (taUTUOT) AkhuM zarIra ThaMDIthI jakaDAI gayuM. te ekadama bolI uThI, "atyAre te sAdhunuM zuM thatuM haze ?" (arthAt mahelamAM ATalA 20 vastro oDhIne sUvA chatAM jo mane ATalI ThaMDI lAgatI hoya to bahAra rahelA te sAdhunuM zuM thatuM haze ?) A sAMbhaLI zreNike vicAryuM, "nakkI, celuNAe ko'kane saMketa ApI rAkhelo lAge che (paraMtu mArI hAjarIne kAraNe te jaI zakatI nathI) gusse thayelA zreNike bIjA divase abhayane bolAvI aMtaHpura bALI nAMkhavAno Adeza Apyo. zreNika svAmI pAse gayo. tyAre buddhinidhAna 9. AnIyamAnaH kIlakaM ghaTayan eti, jayotkAre kRte vAsudevena / pRSTaH-kimetat ghaTyate iti, 25 bhaNati-yaH paryuSitaM vRttAntollApaM kariSyati tasya mukhe kSepsyate iti / prathamamananuyogaH jJAte anuyogaH, evaM yo viparItaM prarUpayati tasyAnanuyoga itarasya anuyogaH / 10. rAjagRhe nagare zreNiko rAjA cellanA tasya bhAryA, sA vardhamAnasvAminamapazcimatIrthakaraM vanditvA vikAle mAghamAse pravizati, pazcAt sAdhudRSTaH pratipanapratimaH, tasyA rAtrau suptAyA hastaH kathamapi vilambita: (bahiH sthitaH ) yadA zItena gRhItaH tadA cetitaM, pravezito hastaH, tasya hastasya sambandhinA sarvaM zarIraM zItena gRhItaM, pazcAt tayA bhaNitaM-sa tapasvI 30 kiM kariSyati sAmprataM ?, pazcAt zreNikena cintitaM-dattasaGketo'syAH kazcit, ruSTena kalye Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 282 saika Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) abhao bhaNio-sigdhaM aMteuraM palIvehi, seNio gato sAmisagAsaM, abhaeNa hatthisAlA palIviyA, seNio sAmi pucchati-cellaNA kiM egapattI aNegapattI ?, sAmiNA bhaNiaM- egapattI, tAhe mA Dajjhihititti turitaM Niggao, abhao NipphiDati, seNieNaM bhaNiaM-palIvitaM ?, sI mati-maM, tu viM ja paviThTho ?, maUti-madaM briksA vi jai piUTI ?, pachI 5 NeNa citiaM-mA chaDijjihititti bhaNita-Na Dajjhatti / seNiyassa cellaNAe puvvi aNaNuogo pucchie aNuogo, evaM vivarIe parUvie aNaNuogo jahAbhAve parUvie aNuogo 7 // 134 / / itthaM tAvadanuyogaH sapratipakSaH prapaJcenoktaH, niyogo'pi pUrvapratipAditasvarUpamAtraH sodAharaNo'nuyogavadavaseyaH, sAmprataM prAgupanyastabhASAdisvarUpapratipAdanAyAha kaDhe 1 putthe 2 citte 3 sirigharie 4 puMDa 5 desie 6 ceva / 10 evA abhayakumAre hastizALA bALI nAMkhI. A bAju zreNike svAmIne pUchyuM, "callaNA ekanI patnI che ke anekanI patnI ?" svAmIe kahyuM, "ekanI ja patnI che." A sAMbhaLI zreNika rAjA "aMtaHpura bALI na nAkhe to sAruM" ema vicArI potAnA sthAne AvavA nIkaLyo. A bAju abhaya (svAmI pAse AvavA) nIkaLyo. rastAmAM) zreNike abhayane pUchyuM, "te aMtaHpura bALI nAMkhyuM ?" teNe kahyuM, 15 "hAjI", tyAre zreNike kahyuM, "tuM kema (agnimAM) pravezyo nahIM ?" abhaye jaNAvyuM, "huM to pravrayA laIza mAre zA mATe agnimAM praveza karavAno ?" tyAra bAda abhaye vicAryuM, "kadAca potAnA prANa tyAgI deze to ?" tethI teno khulAso karyo - "meM aMtaHpurane bALyuM nathI." ahI zreNikano cellaNA mATe pUrva abhiprAya e ananuyoga ane pAchaLathI pUchAyA pachI hakIkata jANI te anuyoga, tema viparIta prarUpaNAmAM ananuyoga ane samyapha prarUpaNAmAM anuyoga thAya 20 che. ||134l. avataraNikA : A pramANe ananuyoga sahita anuyoga vistArathI kahyo, pUrve (gA.naM. 131mAM) jenuM svarUpa batAvAyeluM che evo niyoga paNa udAharaNa sahita anuyoganI jema ja jANI levo. (arthAt niyogano artha ane udAharaNo anuyoga jevA ja che) have gAna. 131mAM kahela bhASAdinuM svarUpa batAvatAM kahe che 25 gAthArtha : kAi - pusta (lepya)-citrabhaMDArI-kamaLa ane mArgadazakanA udAharaNo, 11. abhayo bhaNita:-zIghramantaHpuraM pradIpaya, zreNiko gata: svAmisakAza, abhayena hastizAlA pradIpitA, zreNikaH svAminaM pRcchati cellanA kimekapatnI anekapatnI ?, svAminA bhaNitaM-ekapatnI, tadA mA dAhIti tvaritaM nirgataH, abhayo nissarati, zreNikena bhaNitaM-pradIpitaM ?,sa bhaNati-Ama, tvaM kiM na praviSTaH ?, bhaNati-ahaM pravrajiSyAmi kiM mamAgninA ? pazcAdanena cintitaM-mA tyAkSIditi bhaNitaM-na 300 dagdheti / zreNikasya cellanAyAM pUrvamananuyogaH pRSTe'nuyogaH, evaM viparIte prarUpite'nanuyogaH yathAbhAve prarUpite anuyogaH / Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASAdinuM svarUpa (ni. 135) ro 283 bhAsagavibhAsae vA vattIkaraNe a AharaNA // 135 // vyAkhyA-tatra 'kASTha' iti kASThaviSayo dRSTAntaH, yathA kASThe kazcit tadrUpakAraH khalvAkAramAtraM karoti, kazcitsthUlAvayavaniSpatti, kazcit punarazeSAGgopAGgAdyavayavaniSpattimiti, evaM kASThakalpaM sAmAyikAdisUtraM, tatra bhASakaH paristhUramarthamAtramabhidhatte-yathA samabhAvaH sAmAyikamiti, vibhASakastu tasyaivAnekadhA'rthamabhidhatte-yathA samabhAvaH sAmAyikaM, samAnAM 5 vA AyaH samAyaH sa eva svArthikapratyayavidhAnAtsAmAyikamityAdi, vyaktIkaraNazIlo vyaktikaraH, yaH khalu niravazeSavyutpattyaticArAnaticAraphalAdibhedabhinnamarthaM bhASate sa vyaktikara iti, sa nizcaya-tazcaturdazapUrvavideva, iha ca bhASakAdisvarUpavyAkhyAnAt bhASAdaya eva pratipAditA draSTavyAH, kutaH ?, bhASAdInAM tatprabhavatvAt 1 / idAnIM pustaviSayo dRSTAntaHyathA puste kazcidAkAramAtraM karoti, kazcit sthUrAvayavaniSpatti, kazcittvazeSAvayavaniSpattimiti, 10 dArTAntikayojanA pUrvavat 2 / idAnIM citraviSayo dRSTAntaH-yathA citrakarmaNi kazcit vartikAbhirAkAramAtraM karoti, kazcittu haritAlAdivarNoddhedaM, kazcittvazeSaparyAyairniSpAdayati, bhASaka-vibhASaka ane vyaktikaraNamAM (TIkAkArane viSe) jANavA. TIkArtha : ahIM "kASTha' zabdathI kASThaviSayaka dRSTAMta samajavuM. jema lAkaDAMne viSe koI citrakAra AkAramAtrane kare, koIka skUla-avayavonI niSpatti (skUlaavayavonI kotaraNI) kare 15. to vaLI koI saMpUrNa aMgopAMgAdi avayavonI kotaraNIne kare che. tema ahIM kASTha samAna sAmAyikAdi sUtra che. bhASaka teno sthUlathI arthamAtrane kahe jemake - sAmAyika eTale samabhAva. jayAre vibhASaka te sUtranA aneka prakAre artha kahe jemake-sAmAyika eTale samabhAva, athavA samono = jJAna-darzana-cAritrano Aya (lAbha) te samaya ane A zabdane svArthika pratyaya lAgatA sAmAyika zabda bane che vagere. 20 saMpUrNa arthane pragaTa karavAnA svabhAvavALo je hoya te vyaktikara kahevAya che. je vaLI saMpUrNa eTale vyutpatti (te te zabdo kayA dhAtu uparathI banyA che te kahevuM te vyutpatti) aticAra - anaticAra - phaLa vagere bhedovaDe judA judA arthane kahe te vyaktikara kahevAya che. te vyaktikara nizcayathI 14 pUrve ja hoya che. ahIM bhASakadinuM svarUpa kahevAthI bhASAdi ja kahevAyela che evuM jANavuM, kAraNa ke bhASAdi bhASakAdimAMthI ja pragaTa thAya che (eTale ke bhASaka 25. bole te bhASA.... vibhASaka bole te vibhASA..vi.) - have pusta saMbaMdhI daSTAMta kahe che - jema lepyakarma (mUti)ne viSe koI vyakti AkAramAtrane, koI sthUla avayavone, to koI saMpUrNa avayavonI racanA kare che, tema bhASakAdinI draSTAMtika yojanA pUrvanI jema jANI levI. have citra viSayaka daSTAMta - jema koI citrakarmane viSe (bhIMtAdi upa2) pIMchI vagerethI AkAramAtrane, koIka te bhIMta upara AkAra sAthe haratALAdinA 30 raMgonuM uddabhAvana kare che = raMgo upasAve che, to koIka vaLI saMpUrNa padArthovaDe suMdara citra banAve che, tema bhASakAdinI yojanA pUrvanI jema jANI levI. have zrIgRhikanuM udAharaNa batAve Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) $ dAntikayojanA pUrvavat 3 / zrIgRhikodAharaNaM - zrIgRhaM- bhANDAgAraM tadasyAstIti 'ata iniThanau' ( 5-2-115 ) iti ThanIkAdeze ca kRte zrIgRhika iti bhavati, taddRSTAntaH tatra kazcid ratnAnAM bhAjanameva vetti - iha bhAjane ratnAnIti, kazcittu jAtimAne api kazcitpunarguNAnapi evaM prathamadvitIyatRtIyakalpA bhASakAdayo draSTavyA: 4 / tathA 'poMDaM' iti puNDarIkaM padmaM tad 5 yatheSadbhinnArdhabhinnavikasitarUpaM tridhA bhavati, evaM bhASAdi vijJeyaM 5 / idAnIM dezikaviSayamudAharaNaMdezanaM dezaH kathanamityarthaH, tadasyAstIti dezikaH - yathA kazciddezikaH panthAnaM pRSTaH diGmAtrameva kathayati, kazcit tadvyavasthitagrAmanagarAdibhedena, kazcit punastadutthaguNadoSabhedena kathayatIti, dAntikayojanA pUrvavat jJeyA 6 / evametAni bhASakavibhASakavyaktikaraviSayANyudAharaNAni pratipAditAni iti gAthArthaH // 135 // itthaM tAvadvibhAga uktaH, idAnIM dvAravidhimavasaraprAptaM vihAya vyAkhyAnavidhiM pratipAdayannAha . goNI 1 caMdaNakaMthA 2 ceDIo 3 sAvae 4 bahira 5 gohe 6 / TaMkaNao vavahAro 7, paDivakkho AyariyasIse // 136 // 10 284 che. temAM zrIgRha eTale bhAMDAgAra(ratnono bhaMDAra), te che jene te zrIgRhika, tenuM dRSTAMta A pramANe--temAM koIka ratnonA bhAjanane ja jANe che arthAt A bhAjanamAM ratno che eTaluM ja 15 jANe, te ratnonI koI vizeSatA na jANe. koIka bhAjanamAM rahela ratnomAM kayA ratno jAtimAna (ucca koTinA) che te paNa jANe che, to ko'ka ratnonA guNone (arthAt A ratna viSane hare vi... guNone) paNa jANe che. ema pahelA-bIjA ane trIjA puruSa samAna bhASakAdi paNa samajI levA. 'poMDa' zabdathI puMDarika kamaLa jANavuM. te jema kaMIkakhIleluM, ardhakhIleluM ane saMpUrNakhIleluM 20 ema traNa prakAre hoya che, tema bhASA kaMIkakhIlelA kamaLa jevI, vibhASA ardhakhIlelA kamaLa jevI, ane vArtika saMpUrNavikaselA kamaLa jevI jANavI. have dezika saMbaMdhI udAharaNa kahe che. deza eTale dezana arthAt kathana, te che jene te dezika arthAt kahenAra. jema ko'ka dezika mArga pUchAtA mAtra dizA kahe che, ko'ka vaLI te mArgamAM rahelA gAma--nagaronI mAhitI ApavA dvArA mArga batAve che, to ko'ka enAthI paNa 25 AgaLa vadhI kahe che, ke A mArgathI jazo to ATalA phAyadA ane ATalA nukasAna thaze (jema ke cora vi.no bhaya..) ema bhASakAdimAM paNa yojanA karI levI, arthAt bhASAdi kramathI vadhAre--vadhAre spaSTa spaSTatara artha kahe che. A pramANe bhASaka-vibhASaka ane vyaktikara saMbaMdhI udAharaNo kahyA. 135 // avataraNikA : Ama gA.naM. 128mAM kahela vibhAgadvAra pUrNa thayo. have te gAthAmAM 30 batAvela, ane (vibhAga pachI teno krama hovAthI) avasara prApta evI dvAravidhine choDI vyAkhyAnavidhinuM pratipAdana kare che gAthArtha : pratipakSa sahita AcArya ane ziSyanA viSayamAM gAya, caMdanakaMthA, be putrIo, zrAvaka, bahero, godohaka ane TaMkaNaka vyavahAra ema sAta udAharaNo jANavA. Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vyAkhyAnanI vidhi (ni. 136) ( 285 ____ Aha-caturanuyogadvArAnadhikRto vyAkhyAnavidhiH kimarthaM pratipAdyata iti, ucyate, ziSyAcAryayoH sukhazravaNasukhavyAkhyAnapravRttyA zAstropakArArthaH, athavA adhikRta eva veditavyaH, kutaH ?, anugamAntarbhAvAt, antarbhAvastu vyAkhyAGgatvAt iti / Aha- yadyasAvanugamAkaM tataH kimityayaM dvAravidheH pUrvaM pratipAdyate ?, ucyate, dvAravidherapi bahuvaktavyatvAt mA bhUdihApi vyAkhyAvidheviparyayaH, ato'traiva AcAryaziSyayorguNadoSAH pratipAdyante, yena AcAryo guNavate ziSyAyAnuyogaM karoti, 5 ziSyo'pi guNavadAcAryasannidhAveva zRNotIti / Aha-yadyevaM vyAkhyAnavidhiranugamAGgaM ihAvatAryocyate tatkathaM dvAragAthAyAmapyevaM nopanyasta iti, ucyate, sUtravyAkhyAnasya gurutvakhyApanArthaM, vizeSaNa TIkArtha : zaMkA : cAra anuyogadvAromAM nahIM AvatI vyAkhyAnavidhi zA mATe pratipAdana karo cho ? (arthAta anu. hArano viSaya cAle che, temAM vyAkhyAnavidhi to che nahIM, to zA mATe kaho cho ?) samAdhAna : ziSya sukhethI zravaNa karI zake, AcArya sukhethI vyAkhyAnamAM pravRtta thaI zake, ane tethI zAstra upara upakAra thAya te mATe vyAkhyAnavidhi kahevAya che. athavA cAra anuyogadvAramAnA trIjA anugadvAramAM vyAkhyAnavidhino samAveza thato hovAthI te vyAkhyAnavidhi paNa adhikRta prastuta) jANavI. A vyAkhyAnavidhi e vyAkhyAnanuM aMga hovAthI anugamamAM teno samAveza thAya che. (anugamamAM vyAkhyA karavAnI hoya che, vyAkhyA vidhipUrvaka ja karavAnI hoya che. eTale vyAkhyAnavidhi paNa vyAkhyAnuM aMga che ja.) 15 zaMkA : jo vyAkhyAnavidhi e anugamanuM aMga hoya to, pachI dvAravidhinI pUrve zA mATe kahevAya che ? (dvAravidhi, upodghAtarUpa che je anugAmamAM AvatA niyuktidvAramAM Ave che. jayAre vyAkhyA to sUtrAnugamarUpe pachInA dvAramAM thAya che. to tene pahelA kema kaho cho ?) samAdhAna : lAravidhimAM paNa ghaNuM badhuM kahevAnuM hovAthI tyAM paNa vyAkhyAnavidhino viparyaya na thAya. (Azaya e che ke jo vyAkhyAnavidhi khabara na hoya to AgaLa kahevAtI dvAravidhimAM 20 paNa viparyaya Ubho thaze te na thAya mATe prathama vyAkhyAnavidhi batAve che.) tethI ahIM ja (lAravidhi pUrve ja) AcArya-ziSyanA guNa-doSo pratipAdana karAya che. jethI AcArya guNavAnuM ziSyane ja anuyoga kare, ane ziSya paNa guNavAnuM AcArya pAse ja (sUtrArtha) sAMbhaLe. (jo AcArya guNavinAnA ziSyane anuyoga kare ke ziSya paNa guNavinAnA AcArya pAse sAMbhaLe to vyAkhyAnanI vidhino viparyaya thAya ane tethI anuyogano paNa viparyaya thAya, te na thAya mATe 25 prathama vyAkhyAnavidhi batAve che.). zaMkA : jo A pramANe anugAmanA aMgarUpa vyAkhyAnavidhine ahIM (dvAravidhi pahelA) avatArIne kaho cho to tAragAthAmAM paNa eja pramANe (dvAravidhi pahelA) vyAkhyAnavidhino upanyAsa zA mATe na karyo ? anuyoga pUrve kema karyo ? samAdhAna H sUtravyAkhyAnanuM gaurava dekhADavA mATe e pramANe upanyAsa karyo nathI, arthAt 30 sUtravyAkhyAna atimahattvanuM che tethI sUtranI vyAkhyAmAM AcArya ke ziSya vizeSathI guNavAnuM ja Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sUtravyAkhyAyAM AcAryaH ziSyo vA guNavAnanveSTavya ityalaM vistareNa, prakRtaM prastuma:prakrAntagAthAvyAkhyA-tatra godRSTAntaH, ete cAcAryaziSyayoH saMyuktA dRSTAntA: eka AcAryasya ekaH ziSyasyeti dvau vA ekasminnevAvatAryAviti / 286 gaMmi gare egeNa kassai dhuttassa sagAsAo gAvI rogitA uTThituMpi asamatthA NiviTThA 5 ceva kiNitA, so taM paDivikkiNati, kAyagA bhaNati - pecchAmo se gatipayAraM to kiNIhAmo, so bhaNati-maevi uvaviTThA ceva gahiyA, jadi paDihAti tA tumhevi evameva giNhaha / evaM jo Ayario pucchito parihAraMtaraM dAumasamattho bhaNati - maevi evaM suyaM tumhevi evaM suNahatti, tassa sagAse Na soavvaM, saMsaiyapayatthaMmi micchattasaMbhavA, jo puNa avikalagovikkiNago iva akkheva hovA joIe. (ahIM Azaya e che ke anuyoga eTale sUtranuM vyAkhyAna karavuM te atimahattvanuM 10 che. temAM jo AcArya ke ziSya guNavAnuM na hoya to moTo doSa lAgavAno saMbhava che. mATe sUtranA vyAkhyAnamAM vyAkhyAnavidhinI vizeSathI kALajI karAya te ati mahattvanuM che e jaNAvavA anuyoga pUrve (dvAravidhi pachI) vyAkhyAnavidhino upanyAsa karyo che) A viSayamAM vadhu vistArathI saryuM. prastuta viSayane have vicArIe - temAM prathama gAyanuM dRSTAMta che : (paraMtu eka vAtano 15 khulAso karavA kahe che ke) A badhA dRSTAMto AcArya ane ziSya baMnenA bhegA jANavA arthAt eka udAharaNa AcAryanuM ane eka ziSyanuM ema jANavuM athavA eka ja dRSTAMtamAM guru-ziSya baMnene utAravA, arthAt eka ja dRSTAMtamAM baMnene ghaTADavAM. gAyanuM dRSTAMta : eka nagaramAM koI vyaktivaDe eka dhUrta pAsethI rogiSTa gAya ke je uThavA mATe paNa samartha na hatI te beThelI chatI ja kharIdAI. pachI te vyakti gAyone vecavA nIkaLI. 20 kharIdanArAoe kahyuM, "prathama teNInI gatipracAra (cAlavAnI paddhati) joIe pachI kharIdIe.' teNe sAmo javAba Apyo ke, "mArAvaDe paNa beThelI gAya ja grahaNa karAI che tethI jo A gAya tamane gamatI hoya to tame paNa beThelI ja lo. A pramANe je AcAryane ziSya zaMkA mATe pUche, tyAre javAba devA mATe asamartha hovAthI kahe ke mArAvaDe paNa A pramANe ja zruta saMbhaLAyuM che eTale tamAre paNa A pramANe ja sAMbhaLavuM (bahu prazno karavA nahIM). tevA AcArya pAse sUtrAdi 25 sAMbhaLavA nahIM, kAraNa ke zaMkitapadArthomAM mithyAtvano saMbhava thAya che. (tenuM kAraNa e che ke AcArya pAse yogya uttara na maLavAthI A sAcuM haze ke nahIM ? tevI zaMkA UbhI thAya je mithyAtva che.) 12. ekasminnagare ekena kasyaciddhUrttasya sakAzAddauroMgiNI utthAtumapyasamarthA niviSTaiva krItA, sa tAM prativikrINAti, krAyakA bhaNanti prekSAmahe'syA gatipracAraM tataH kreSyAmaH, sa bhaNati - mayA'pi 30 upaviSTaiva gRhItA, yadi pratibhAti tadA yUyamapi evameva gRhNIta / evaM ya AcAryaH pRSTaH parihArAntaraM dAtumasamartho bhaNati mayA'pi evaM zrutaM yUyamapi evaM zRNuteti, tasya sakAze na zrotavyaM, sAMzayikapadArthe mithyAtvasaMbhavAt, yaH punaravikalagovikrAyaka ivAkSepa Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdanakaMthAnuM udAharaNa (ni. 136) ( 287 giNNayapasaMgapArago tassa sagAse soyavvaM, sIso'vi jo aviyAriyagAhI paDhamagovikkaNagovva so ajoggo itaro joggotti 1 / caMdaNakaMthodAharaNaM-bAravaIe vAsudevassa tiNNi bherIo, taMjahA-saMgAmiMA ubbhutiyA komutiyA, tiNNivi gosIsacaMdaNamaiyAo devayApariggahiyAo, tassa cautthI bherI asivuvasamaNI, tIse uppattI kahijjai-sakko suramajjhe vAsudevassa guNakittaNaM kareti-aho uttamapurisANaM guNA, 5 ete avaguNaM Na geNhaMti NIeNa ya Na jujjhaMti, tatthego devo asaddahaMto Agato, vAsudevo'vi jiNasagAsaM vaMdao paTThio, so aMtarAle kAlasuNayarUvaM mayayaM viuvveti vAvaNNaM dubbhigaMdhaM, tassa gaMdheNa savvo logo parAbhaggo, vAsudeveNa diTTho, bhaNitaM caNeNa-aho kAlasuNagassetassa tethI AvA AcAryo pAse sAMbhaLavuM nahIM paraMtu je AcArya saMpUrNa (khoDa-khAMpaNa vinAnI) gAyane vecanAranI jema AkSepa (prazno ane nirNaya (uttara) nA prasaMgomAM pAragAmI hoya 10 (arthAt dareka zaMkAnuM yogya samAdhAna ApavAmAM nipuNa hoya) tevA AcArya pAse sAMbhaLavuM. ziSya paNa je vicAryA vinA padArthone grahaNa karanAro - prathama gAya kharIdanAra jevo hoya te ayogya jANavo tenA sivAyano (vicArIne samajIne grahaNakaranAra) yogya jANavo. I/1l. caMdanakaMthAnuM udAharaNa : dvArikAmAM kRSNa pAse traNa bherIo hatI 1. yuddhasaMbaMdhI 2. audabhUtikI (koI prayojana AvI paDe tyAre lokone ane sAmantone jaNAvavA mATenI) 3. 15 kamudikI (utsava saMbaMdhI). A traNe bherIo gozISacaMdananI banelI ane devatAthI adhiSThita hatI. kRSNa pAse azivane zAMta karanArI cothI bharI hatI. tenI utpatti kahevAya che - ekavAra zake devonI sabhAmAM vAsudevanA guNotkIrtana karatA kahyuM, "aho ! A uttamapuruSanA guNo kevA adUbhUta che, teo koInA avaguNa jotA nathI ke nIcayuddhathI laDatA nathI." A vAta upara vizvAsa na thatAM eka deva parIkSA karavA Avyo. 20 vAsudeva jinezvarane vaMdana karavA jaI rahyo hato tyAre vacce te deve kRSNavarNavALA marelA kUtarAnuM kalevara vikuvyuM ke je phATeluM ane atyaMta durgadhayukta hatuM. tyAMthI pasAra thatAM sarva loko te mRtakanA gaMdhathI nAsa-bhAga karavA lAgyA. vAsudeve A mRtaka joyuM ane kahyuM, "aho ! kRSNa evA kUtarAnA sapheda dAMto kevA zobhe che." A joI deve vicAryuM "kharekhara sAce ja A vAsudeva to guNagrAhI che." tyAra pachI te deva vAsudevanA 25 13. nirNayaprasaGgapAragaH tasya sakAze zrotavyaM, ziSyo'pi yo'vicAryagrAhI prathamagovinAyaka iva so'yogyaH, itaro yogya iti 1 / 14. candanakanthodAharaNa-dvArikAyAM vAsudevasya tisro bheryaH, tadyathAsaMgrAmikI AbhyudayikI kaumudIkI, tisro'pi gozIrSacandanamayyo devatAparigRhItAH; tasya caturthI bherI azivopazamanI, tasyA utpattiH kathyate-zakraH suramadhye vAsudevasya guNakIrtanaM karoti-aho uttamapuruSANAM guNAH, ete avaguNaM na gRhNanti nIcena ca na yudhyante, tatraiko devo'zraddadhat AgataH, vAsudevo'pi 30 jinasakAzaM vandakaH (vandanAya) prasthitaH, so'ntarAle kRSNazvarUpaM mRtakaM vikurvati vyApannaM durabhigandhaM, tasya gandhena sarvo lokaH parAbhagnaH, vAsudevena dRSTaH, bhaNitaM cAnena-aho kRSNazunaH Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) "paMDrA daMtA sohaMti, devo ciMtito-saccaM saccaM guNaggAhI / tato vAsudevassa AsarayaNaM gahAya padhAvito, so vaMDurApAlaeNa NAo, teNa kuvitaM, kumArA rAyANo ya niggayA, teNa deveNa hayavihayA kAUNa dhADiA, vAsudevo'vi niggao, bhaNati-mama kIsa AsarayaNaM harasi ?, devo bhaNati-maM jujjhe parAjiNiUNa geNha, vAsudeveNa bhaNiyaM-bADhaM, kiha jujjhAmo ? 5 tuma bhUmIe ahaM raheNa, tA rahaM giNha, devo bhaNati-alaM raheNaMti, evaM AsahatthIvi paDisiddhA, bAhujuddhAdiyAiM savvAiM paDisehei, bhaNai ya-ahiTThANajuddhaM dehi, vAsudeveNa bhaNiaM-parAji-o'haM, Nehi AsarayaNaM, NAhaM nIyajujjheNa jujjhAmi, tato devo tuTTho bhaNitAdio-varehi vara, kiM te demi?, vAsudeveNa bhaNiaM--asivovasamaNI bherI dehi, teNa diNNA, esuppattI bherIe / tahiM sA chaNhaM chahaM mAsANaM vajjati, paccuppaNNA rogA vAhI vA uvasamaMti, NavagA vi chammAse 10 atharatnane laI bhAgI gayo. azvapAlake azvaratnane laI jatA tene joyo ane jora-jorathI bUmo mArI. A sAMbhaLI kumAro ane rAjAo tenI pAchaLa doDyA. paraMtu te sarvene deve hataprahata karI (yuddhamAM parAjita karIne) bhagADI mUkyA. vAsudeva paNa laDavA gayo ane te devane pUchyuM, "zA mATe mAruM atharatna tame coryuM che ?" heve yuM, "yuddhamA bhane 52 // 41 42). 25zvane so ." vAsudRve , "50. OM 456 15 vI te yuddha 42j cha ? tame bhUmi 52 cho mana I 2thamA chu tethI. tabha 598 25. svA.." deve kahyuM. "rathanI mAre jarUra nathI." tethI vAsudeve azva-hAthI vagerenI vinaMtI karI. paraMtu deve tenI paNa nA pADI. tema bAhuyuddhAdino paNa niSedha karyo. ve , "piTAnayuddha (zarI2na! pA78L (HIN2. yuddha 42vAma mAveta.) 42." vAsudeva prayuM, " heva ! 9 paryo, 25zva2tnane ,160, syAreya mAvA nIyayuddha 42to 20 nathI." mA sabhaNI he atyaMta khuza thayo ne j, "12hAna mAMgo tabhane zuM mApa ?" vAsudeve , "mazivane zAMta. 42nA2 merI mAyo." heve mApI. sAma, mAzate bherInA utpatti thaI. A bherI dvArikAmAM cha-cha mahine vagADavAmAM AvatI. je loko te bherIno zabda sAMbhaLe tene utpanna thayelA rogo ke vyAdhi zAMta thatAM ane AgAmI cha mahinA sudhI navA rogo 15. etasya pANDurA dantAH zobhante, devazcintitavAn-satyaM satyaM guNagrAhI / tato vAsudevasyAzvaratnaM 25 gRhItvA pradhAvitaH, sa mandurApAlakena jJAtaH, tena kUjitaM, kumArA rAjAnazca nirgatAH, tena devena hatavihatIkRtya dhATitAH, vAsudevo'pi nirgataH, bhaNati-mama kasmAdazvaratnaM harasi ?, devo bhaNati-mAM yuddhe parAjitya gRhANa, vAsudevena bhaNitaM-bADhaM, kathaM yudhyAvahe ? tvaM bhUmau ahaM rathena, tad rathaM gRhANa, devo bhaNati-alaM ratheneti, evamazvahastinAvapi pratiSiddhau, bAhuyuddhAdIni sarvANi pratiSedhayati, bhaNati ca adhiSThAnayuddhaM dehi, vAsudevena bhaNitaM-parAjito'haM naya azvaratnaM nAhaM nIcayuddhena yudhye, tato devastuSTo 30 bhaNitavAn-vRNuSva varaM, kiM tubhyaM dadAmi ?, vAsudevena bhaNitaM-azivopazamanI bherI dehi, tena dattA, eSotpattirbheryAH / tatra sA SaDbhiH SaDbhirmAsaiH vAdyate, pratyutpannA rogA vyAdhayo vopazAmyanti, navakA api SaTsu mAseSu + ciMteti / tAhe / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdanakaMthAnu daSTAnta (ni. 136) : 289 .Na uppajjaMti, jo sadaM suNeti / tattha'NNadA AgaMtuo vANiao, so atIva dAhajjareNa abhibhUto bherIpAlayaM bhaNai-geNha tuma sayasahassaM, mama etto palamettaM dehi, teNa lobheNa diNNa, tattha aNNA caMdaNathiggaliA diNNA, evaM aNNeNavi aNNeNavi maggito diNNaM ca, sA caMdaNakaMthA jAtA, aNNadA asive vAsudeveNa tADAviyA, jAva taM ceva sabhaM NA pUreti, teNa bhaNiaM-joeha bheri, diTThA kaMthIkatA, so bherivAlo vavarovio, 5 aNNA bherI aTThamabhatteNArAhaittA laddhA, aNNo bherivAlo kao, so AyarakkheNa rakkhati, so pUito-jo sIso suttatthaM caMdaNakaMthavva paramatA-dIhiM / mIseti galitamahavA sikkhitamANI Na so joggo // 1 // kaMthIkatasuttattho guruvi joggo Na thatAM nahIM. ekavAra te dvArikAmAM bahArathI AgaMtuka vepArI Avyo. te atyaMta dAhavarathI pIDAyelo hovAthI (pIDAne dUra karavA) bherIpAlakane kahyuM, "A lAkha rUpiyA le ane bherImAMthI 10 pala (eka prakAranuM mApa) jeTalo TukaDo Apa." bherIpAlake lobhane kAraNe TukaDo Apyo ane TukaDAnA sthAne bherImAM caMdananuM thIgaDuM mAryuM. e rIte bIjA lokoe paNa paisA ApI nAnAnAnA TukaDA mAMgyA ane teNe ApyA. jethI te bherI caMdanakaMthA banI gaI (arthAt AkhI bherI thigaDo mArI-mArI bagADI nAMkhI.) ekavAra aziva utpanna thatAM vAsudeve te bherI vagaDAvI. teno avAja cAre bAju 15 saMbhaLAvavAne badale te sabhAmAM paNa na purAyo arthAt sabhAmAM paNa te avAja sarakho na saMbhaLAyo. vAsudeve kahyuM, "bherIne batAvo." tethI bharI lAvavAmAM AvI tyAre joI to AkhI bherI kaMthArUpe banI gaI hatI. tethI te bherIpAlakane mArI nAkhyo ane vAsudeve amavaDe devanI ArAdhanA karI anya bherI prApta karI. bIjo bherIpAlaka rAkhavAmAM Avyo. te bherIpAlaka bherInI AtmarakSAvaDe rakSA karato hato. tethI tenI pUjA thaI. ema je ziSya sUtrArthane caMdanakaMthAnI 20 jema paramatAdivaDe mizra kare che athavA bhUlI gayo hovA chatAM mane badhuM AvaDe che evA abhimAnavALo hoya (ane tethI koIne pUche nahIM ane garabaDIyuM calAve) te ziSya ayogya jANavo. ||1|| kaMthArUpe karAyelA chesUtrArtho jenAvaDe evA guru paNa anuyoga karavA mATe (mAsitadhyakSa) yogya nathI. paraMtu jeonA sUtrArtha nAza pAmyA nathI evA ja ziSya-AcArya (yogyarUpe) nirdeza karAyelA che. (arthAt sUtrArtha jemanA nAza pAmyA nathI evA guru ane je 25 16. notpadyante, yaH zabdaM zRNoti / tatrAnyadA''gantuko vaNik, so'tIva dAhajvareNAbhibhUto bherIpAlakaM bhaNati-gRhANa tvaM zatasahasraM, mamaitasmAt palamAtraM dehi, tena lobhena dattaM, tatrAnyA candanathiggalikA dattA, evamanyenApi anyenApi mArgito dattaM ca, sA ( bherI) candanakanthA jAtA, anyadA'zive vAsudevena tADitA, yAvattAM sabhAmapi na pUrayati, tena bhaNitaM-pazyata bherI, dRSTA kanthIkRtA, sa bherIpAlo vyaparopitaH, kanyA meII-manArASpa hanavyA, anyo merIpAtra: vRd:, mAtmarakSe rakSati, sa pUnita:-: ziSya: 30 sUtrArthaM candanakanthAmiva prmtaadibhiH| mizrayati galitamathavA zikSitamAnI, na sa yogyaH // 1 // sthItasUtra gurapi yoyo na ja thAya I + 0vItro # mAreT I A saMrtha vA. Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) bhaasitvvss| aviNAsiyasuttatthA sIsAyariyA viNiddivA // 2 // 2 // idAnI ceTyudAharaNam-vasaMtapure juNNaseTThidhUtA, Navagassa ya seThissa dhUA, tAsiM pIi, tahavi se atthi vero amhe eehiM uvvaTTitANi, tAo aNNaA kayAvi majjituM gatAo, tattha jA sA Navagassa dhUA, sA tilagacoddasageNaM alaMkAreNa alaMkiA, sA AharaNANi taDe ThavettA uttiNNA, juNNaseTThidhUA tANi gahAya padhAvitA, sA vAreti, itarI akkosaMtI gatA, tAe mAtApitINaM siTuM, tANi bhaNaMti-tuNhikkA acchAhi, Navagassa dhUA NhAittA NiyagadharaM gayA, ammApiIhiM sAhai, tehiM maggiya, Na deMti, rAule vavahAro, tattha Nasthi sakkhI, tattha kAraNiyA bhaNaMti-ceDIo vAAhijjaMtu, tehiM vAhittA bhaNitA-jati tujjhaccayaM tA AviMdha, tAhe sA grahaNa karyA pachI temAM bheLaseLa karavAnA na hoya tevA ziSya ja yogya che) II 2 // 10 3. ceTI(putrI)nuM udAraNa : vasaMtapuramAM jIrNazreSThinI putrI ane navA zreSThinI putrI rahetI hatI. te be vacce maitrI hatI. chatAM jIrNazreSThinI putrIne verabhAva hato. "A lokovaDe ame padabhraSTa karAyA" (ahIM vAta ema che ke tyAMnA rAjAe jIrNazreSThinA sthAne navAzreSThine sthApyA hatA. tethI jIrNazreSThinI putrInA manamAM navA-zreSThinI putrI mATe kaMIka aMze verabhAva hato) ekavAra te baMne sakhIo (taLAva) snAna karavA gaI. temAM je navAzreSThinI putrI hatI. 15 teNIe tilakacaudasaka te nAmanuM AbharaNa vizeSa jemAM cauda tilaka hoya tevuM) alaMkAra pahereluM hatuM. te alaMkAra kinAre mUkI snAna karavA taLAvamAM UtarI. jIrNazreSThinI putrI te alaMkAra laI bhAgavA lAgI. tethI navAzreSThinI putrI teNIne roke che paraMtu jIrNazreSThinI putrI (UlaTuM "A mArA AbharaNo che', ema Akroza karatI bhAgI gaI, ane ghare AvI potAnA mAta-pitAne vAta karI. mAtA-pitAe kahyuM, "tuM mauna raheje A 20 bAju navAzreSThinI putrI snAna karI ghare AvI. mAta-pitAne vAta karI jethI mAta-pitAe jIrNazreSThine tyAM jaI alaMkAra mAMgyA. paraMtu teo detA nathI. tethI rAjakulamAM vyavahAra (kasa) thayo. paraMtu koI sAkSI nahotuM. tethI nyAyAdhIzoe kahyuM, "baMne putrIne bolAvo." baMne putrIone bolAvIne nyAyAdhIzoe kahyuM "jo A alaMkAra tAruM hoya to tuM pahera" tyAre jIrNazreSThinI putrI je hAthanuM hatuM te pagamAM paheravA lAgI. Ama alaMkAra kevI rIte 27. mASitavyastha (anuyogAca) | vanAzitasUtratha: ziNAvA vinigi: rA 18. vasantapure jIrNazreSThiduhitA, navakasya ca zreSThinaH duhitA, tayoH prItiH, tathApi tayorasti vairaM vayametairUdvatitAni, te anyadA kadAcinmaGktuM gate, tatra yA sA navakasya duhitA, sA tilakacaturdazakena alaGkAreNAlaGkRtA, sA''bharaNAni taTe sthApayitvA'vatIrNA, jIrNazreSThiduhitA tAni gRhItvA pradhAvitA, sA vArayati, itarAkrozantI gatA, tayA mAtApitRbhyAM ziSTaM, tau bhaNata:-tUSNIkA 30 tiSTha, navakasya duhitA snAtvA nijagRhaM gatA, mAtApitRbhyAM kathayati, tAbhyAM mArgitaM, na dattaH, rAjakule vyavahAraH, tatra nAsti sAkSI, tatra kAraNikA bhaNanti-ceTyau vyAhiyetAM, taiyA'hatya bhaNitA-yadi tAvakInaM tadA paridhehi, tadA sA vAhitA / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 291 vyApyAnavidhi upara zreSThiputrInuM dRSTAnta ( ni. 13) rjuNNaseTThiceDI jaM hatthe taM pAe, Na jANati, taM ca se asiliTTaM, tAhe tehiM NAaM - jahA eyAI maNa hoMti, tAhe itarI bhaNiA-tume AviMdha, tAe kameNa AviddhaM, siliTThe ca se jAyaM, bhaNiyA ya-mellAhi, tAe taheva NiccaM AmucaMtIe paDivADIe AmukkaM, tAhe so juNNaseTThI DaMDito / jahA so egabhaviaM maraNaM patto, evAyariovi jaM aNNattha taM aNNAhiM saMghADeti, aNNavattavvAo aNNattha parUveti ussaggAdiAo, evaM so saMsAradaMDeNa daMDijjati, tArisassa 5 pAse Na sotavvaM, jahA sA ceDI jasaM pattA, evaM cevAyario jo Na visaMvAeti, teNa arihaMtANaM ANA katA bhavati, tArisassa pAse soyavvaM / ettha gAthA - atthANatthaniuttA''bharaNANaM seTThadhU / guru vidhibhaNite vA vivarIyanioao sIso // 1 // satthANatthaniuttA dhAraNa karavA te jANatI nahotI. tethI te alaMkAra teNIne baMdhabesatA AvyA nahIM. A joI nyAyAdhIzo jANI gayA ke A alaMkAro teNInAM nathI. have bIjIne kahyuM 'tuM pahera.' tyAre 10 teNIe kramathI badhA alaMkAro paheryA ane te alaMkAro teNIne baMdhabesatA AvI gayA. nyAyAdhIzoe kahyuM ''kADhI nAkha alaMkArone." tyAre teNIe nityakrama pramANe kramazaH kADhI nAkhyA ( A jotAM te alaMkAro teNInA ja che ema nirNaya karAyo ane) tyAre te jIrNazreSThine daMDa karavAmAM Avyo. jema te zreSThi eka bhava puratuM maraNa pAmyo, tema AcArya paNa je sUtrane jyAM (apavAdamAM) 15 ghaTADavAnuM hoya tene badale ayaMtra (utsargamAM) ghaTADe athavA je kahevAnuM hoya tenA sthAne bIjI prarUpaNA kare arthAt utsarganA nairUpaNamAM apavAdanuM nirUpaNa - apavAdanA nirUpaNamAM utsarganuM nirUpaNa kare te saMsArarUpa daMDavaDe daMDAya che. tevA gurU pAse sAMbhaLavuM nahIM. jema te navAzreSThinI putrI yazane pAmI, tema je AcArya virodhI prarUpaNA na kare te AcArya arihaMtanI AjJAnuM pAlana kare che. tevA pAse sAMbhaLavuM joIe. (khA jAtamAM vizeSa A. bhASyanI gA.naM. 1440 - 1 jatAve che) - "Atmarazone asthAne joDanAra jIrNazreSThinI putrInI jema (je asthAnaarthaniyoktA hoya te) guru nathI, ke guruvaDe vidhithI kahevAyelA arthane viparIta rIte joDanAra hoya te ziSya nathI. // 1 // potAnA AbharaNane svasthAnamAM joDanAra navASThinI putrInI jema svasthAnamAM artha joDanAra hoya te 20 19. jIrNazreSThiceTI yat haste ( hastasambandhi ) tat pAde ( paridadhAti ), na jAnAti, tacca tasyA 25 azliSTaM tadA tairjJAtaM yathaitAnyasyA na bhavanti, tadetarA bhaNitA-tvaM paridhehi, tayA krameNa parihitaM, zliSTaM ca tasyA jAtaM, bhaNitA ca muJca, tayA tathaiva nityamAmuJcantyA paripATyA AmuktaM, tadA sa jIrNazreSThI daNDitaH / yathA sa ekabhavikaM maraNaM prAptaH, evamAcAryo'pi yat ( sUtra ) anyatra ( utsargAdau ) tad anyatra (apavAdAdau ) saMghAtayati, anyavaktavyatA anyatra prarUpayati utsargAdikAH, evaM sa saMsAradaNDena daNDyate, tAdRzasya pArzve na zrotavyaM, yathA sA ceTI yazaH prAptA, evamevAcAryo yo na visaMvAdayati, tenArhatAM AjJA 30 kRtA bhavati, tAdRzasya pArzve zrotavyaM / atra gAthe- asthAnArthaniyoktA AbharaNAnAM jIrNazreSThiduhiteva / na guruH vidhibhaNite vA viparItaniyojakaH ziSyaH | 1 | svasthAnArthaniyoktA + ete se / * No / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) 2IsaradhUA sabhUsaNANaM va / hoi gUrU sIso'via viNioaM to jahA bhaNitaM // 2 // 3 / zrAvakodAharaNaM pUrvavat-navaramupasaMhAra:-ciraparicitaMpi Na sarati suttatthaM sAvago sabhajjaM va / jo Na so joggo sIso garuttaNaM tassa dareNaM // 1 // 4 / badhiragodAharaNaM parvavadeva, upasaMhArasta gAthayocyate-aNNaM pado aNNaM jo sAhaDa so garuNa bahirovva / Na ya sIso jo aNNaM saNeti 5 aNubhAsae aNNaM // 1 // 5 / evaM godhodAharaNopasaMhAro'pi vaktavyaH 6 / idAnIM TaGkaNakodAharaNaM uttarAvahe TaMkaNA NAma mecchA, te suvaNNeNaM dakkhiNAvahAiM bhaMDAiM geNhaMti, te ya paropparaM bhAsaM Na jANaMti, pacchA puMjaM kareMti, hattheNa 3 chAeMti, jAva icchA Na pUrati tAva Na avaNeti, puNNe avaNeti, evaM tesiM icchiyapaDicchiyavavahAro evaM akkhevaniNNayapasaMgadANaggahaNANuvattiNo ja guru che ane je rIte kahevAyuM te rIte ja tene joDanAra ja ziSya che. ||rA 3 10 4. zrAvakanuM udAharaNa : pUrvanI gAthArtha 134mAMthI jANI levuM mAtra teno upasaMhAra karatA kahe che ke cira-kALathI paricita potAnI patnIne parastrInI buddhithI bhogavato jema tene oLakhI zakayo nahIM, tema cira-paricita evA paNa sUtrArtha je ziSyane yAda rahetA nathI te ziSya yogya nathI. (ziSyapaNAne yogya nathI to) tenuM gurupaNuM to dUra ja rahyuM 1|4 5/6, badhira ane godohakanuM udAharaNa : pUrvanI jema (gAthA naM. 133 pramANe) jANI 15 levuM. teno upasaMhAra gAthAvaDe kahe che ke baherAnI jema pUchAyuM hoya kaMIka ane je kahe kaMIka te guru yogya nathI. temaja te ziSya paNa yogya nathI je sAMbhaLe kaMIka ane anubhASaNa (sAMbhaLeluM pharI kahevuM te) kaMIka juduM ja kare [1] A pramANe govALiyAno upasaMhAra paNa jANavo. (te A pramANe ke govALiyo anyanA vAcharaDAne anya gAyane lagADe tema je ziSya ke guru anya sthAne anyanI prarUpaNAdi kare te yogya nathI.) 20 7. have TaMkaNanuM udAharaNa kahe che - uttarApathamAM TaMkaNanAmanA mleccho rahetA hatA, teo suvarNa ApavAvaDe dakSiNApathathI AveluM kariyANuM grahaNa karatA hatA. teo ane dakSiNApathathI kariyANuM vecavA AvelA vANiyAo paraspara ekabIjAnI bhASA jANatA nahotA. tethI baMne jaNA suvarNa ane kariyANAno Dhagalo karatA. tenI upara hAtha mUkatA. jayAM sudhI potAnI icchA mujaba DhagalA thatAM nahi tyAM sudhI hAtha upADatA nahIM, jyAre 25 potAnI icchA mujabano Dhagalo thato tyAre hAtha upADI letA. A rIte teono potAnI ane sAmevALAnIicchA pramANe vyavahAra cAlato. eja rIte ziSya paNa AkSepo = prazno tyAM sudhI 20. IzvaraduhitA svabhUSaNAnAmiva / bhavati guruH ziSyo'pi ca viniyogaM tad (viniyojayan) yathA bhaNitam / 2 / 21. ciraparicitAvapi na smarati sUtrArthau zrAvakaH svabhAryAmiva / yo na sa yogyaH ziSyaH gurutvaM tasya dUreNa / 1 / 22 anyatpRSTo'nyat yaH kathayati sa na gururbadhira iva / na ca ziSyo 30 yo'nyacchRNotyanubhASate'nyat / 1 / 23. uttarApathe TaGkaNAnAmAno mlecchAH, te suvarNena dakSiNApathAni bhANDAni gRhNanti, te ca parasparaM bhASAM na jAnate, pazcAt pujaM kurvanti, hastena tvAcchAdayanti, yAvadicchA na pUryate tAvannApanayanti, pUrNe'panayanti, evaM teSAM IcchitapratIcchita (ipsitapratIpsita ) vyavahAraH, evaMAkSepanirNayaprasaGgadAnagrahaNAnuvartino hattheNa ucchA.ti. Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSyanA guNa-doSanuM nirUpaNa (ni. 137) 'dovi / - joggA sIsAyariA TaMkaNavaNiovamA esA // 1 // 7 // itthamuktaprakAreNa gavAdiSu dvAreSu sAkSAdabhihitArthaviparyayaH - pratipakSaH AcAryaziSyayoryathAyogaM yojanIyaH, sa ca yojita eveti gAthArthaH // 136 // idAnIM vizeSataH ziSyadoSaguNAn pratipAdayannAha - kassa na hohI veso anabbhuvagao a niruvagArI a / appacchaMdamaIo paTTiao gaMtukAmo a // 137 // 293 Aha-ziSyadoSaguNAnAM vizeSAbhidhAnaM kimartham ?, ucyate, kAlAntareNa tasyaiva gurutvabhavanAt, ayogyAya ca gurupadanibandhanavidhAne tIrthakarAjJAdilopaprasaGgAt / vyAkhyA -kasya na bhaviSyati dveSyaH - aprItikaraH, yaH kimbhUtaH ? - na abhyupagataH anabhyupagataH - zrutopasaMpadA'nupasaMpanna iti bhAvArtha:, upasaMpanno'pi na sarva evAdveSyo bhavatItyata Aha- 'nirupakArI ca nirupakartuM 10 kare jyAM sudhI samajaNa paDe nahIM, guru paNa nirNaya - uttara tyAM sudhI Ape jyAM sudhI ziSyane khyAla na Ave, guru prAsaMgika vAtonuM dAna kare ane ziSya paNa tenuM grahaNa kare AvA TaMkaNavepArI jevA guru--ziSya (anuyogakaraNa/grahaNa mATe) yogya jANavA. IIGA Ama kahevAyela prakAravaDe gAyAdi dRSTAMtomAM sAkSAt kahevAyelA arthathI UlaTuM eTale ke AcArya--ziSyano pratipakSa (ayogyatA) kahevA yogya che. (arthAt jevA guru-ziSyane yogya 15 batAvyA che, tenAthI vipurIta prakAranA guru ziSya ayogya che.) te pratipakSa joDelo ja che. (arthAt ayogyatA paNa te te dRSTAMtomAM sAthe ja batAvI dIdhI che) 136 avataraNikA : have vizeSathI ziSyanA guNa--doSone kahe che gAthArtha : anamyuMpagata,--nirUpakArI-svecchAcArI mativALo--prasthita ane javAnI icchAvALo evo ziSya kayA gurune aprItikaranAro na thAya ? TIkArtha : zaMkA : ziSyanA doSaguNonuM vizeSathI kathana zA mATe karo cho ? (pUrve guruziSyanA guNa--doSa kahI ja gayA cho, to pharI ziSyanA doSa zA mATe kaho cho ?) 5 = = samAdhAna : kALAMtare te ziSya ja guru bane che ane ayogya evA ziSyane gurupadano saMbaMdha karavAmAM tIrthaMkaranI AjJAdino lopa karavAno prasaMga thato hovAthI ziSyanA guNa-doSonuM kathana karAya che. have gAthArtha kahe che--kone draSya aprItikara thato nathI ? (arthAt thAya che 25 ja). je kevA prakArano che ?- je abhyapagata nathI te ananyupagata jeNe zrutopasaMpadA svIkArI nathI. (zrutopasaMpadA bhaNavA mATe AcAryAdi gurunI nizrAmAM rahevuM te) (ahIM anvaya A pramANe ke - je ziSyae upasaMpadA svIkArI nathI tevo ziSya kayA gurune aprItikara banato nathI ? arthAt bane ja che) 20 zrutasaMpadAthI yukta hovA chatAM badhA ja ziSyo adveSya prItikara hotA nathI jo te 30 24. yepi / yogyA AcAryaziSyA TaDuMLavaLanupamA aa aa?! * muttena / Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) zIlamasyeti nirupakArI, gurorakRtyakArItyarthaH, upakAryapi na sarva evAdveSya ityata AhaAtmacchandA AtmAyattA matiryasya kAryeSu asAvAtmacchandamatiH, svAbhiprAyakAryakArItyarthaH, gurvAyattamatirapi na sarva evAdveSyaH ata Aha-- 'prasthitaH ' saMprasthitadvitIya iti, gantukAmazca gantukAmo'bhidhIyate yo hi sadaiva gantumanA vyavatiSThate, vakti ca zrutaskandhAdiparisamAptAvavazyamahaM 5. yAyAmi, vjha vRdghAvati kRti, ayamayogyaH ziSya kRti gAthArtha: 137 // idAnIM doSaparijJAnapUrvakatvAt guNA: pratipAdyante viNaoNaehiM kayapaMjalIhi chaMdamaNuattamANehiM / ArAhio gurujaNo suyaM bahuvihaM lahuM dei // 138 // vyAkhyA-vinayaH--abhivandanAdilakSaNaH tena avanatAH vinayAvanatAH tairitthaMbhUtaiH sadbhiH, 10 tathA pRcchAdiSu kRtAH prAJjalayo yaiste kRtaprAJjalayaH taiH, tathA chando - gurvabhiprAyaH taM sUtroktazraddhAnasamarthanakaraNakAraNAdinA'nuvarttayadbhiH ArAdhito gurujanaH, 'zrutaM' sUtrArthobhayarUpaM nirupakArI hoya, arthAt nirupakAra karavAno svabhAva che jeno te nirupakArI = gurunA viSayamAM akRtya (na karavA yogya kArya) karanAro hoya. (TUMkamAM zrutasaMpadAthI yukta hovA sAthe akRtya karanAro na hoya evo ja ziSya gurune prItikara hoya che.) upakArI evA paNa badhA ja ziSyo 15 priya banatA nathI jo te AtmacchaMdI hoya, arthAt AtmAdhIna buddhi che kAryone viSe jenI eTale ke potAnA abhiprAya mujaba ja kAryane karanAro hoya. gurune AdhIna mativALA evA paNa sarva ziSyo priya nathI hotA jo te saMprasthitadvitIya (arthAt je bIjo sAdhu gaccha choDIne javAnIicchAvALo hoya tenI sAthe janAro hoya) ane gantukAma hoya, arthAt je haMmezA javAnIicchAvALo hoya ane kaheto hoya, "zrutaskandhAdi pUrA thAya eTale avazya huM jato 20 rahIza, koNa ahIM rahe ?" te ziSya "gantukAma" tarIke oLakhAya che. saMpUrNa gAthAno bhAvArtha e ke zrutasaMpadAthI rahita, nirUpakArI, svacchaMdamativALo, prasthita ane gaMtukAm evo ziSya kayA gurune aprItikara banato nathI ? arthAt bane ja che. Avo ziSya sUtrArthadAna mATe ayogya jANavo ||137 // avataraNikA : doSanuM jJAna hoya to ja guNo jANI zakAya che eTale have guNonuM 25 pratipAdana karAya che gAthArtha : vinayathI namelA, be hAtha joDI pRcchAdine karanArA ane gurunA abhiprAyane anusaranArA ziSyovaDe ArAdhita gurujana ghaNAprakAranuM zruta zIghra Ape che. TIkArtha : vinaya = abhivaMdanAdirUpa, (abhivaMdana vaMdana karavuM.) tenAvaDe namelA te vinayathI namelA, tathA pRcchAdine viSe (zaMkita padArtha jyAre gurumahArAjane pUchavA jAya tyAre) 30 karAyelI che aMjali jeovaDe tevA tathA chaMda = guruno abhiprAya tene zAstramAM kahyA mujaba zraddhA samarthana, karaNa--karAvaNadvArA anusaranArA ziSyovaDe (arthAt guru je kahe tenA para zraddhA, Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSyanI parIkSA upara dRSTAnto (ni. 139) sI 295 vahuvidhe' ane prAre 'napu' zIdhra "havAti' pUchatIti thArtha rUTA idAnIM prakArAntareNa ziSyaparIkSAM pratipAdayannAha- . selaghaNa kuDaga cAlaNi paripUNaga haMsa mahisa mese a / masaga jalUga birAlI jAhaga go bheri AbhIrI // 139 // vyAkhyA-etAni ziSyayogyAyogyatvapratipAdakAnyudAharaNAnIti / kiMca-'cariyaM ca kappitaM 5 vA AharaNaM duvihameva nAyavvaM / atthassa sAhaNaTThA iMdhaNamiva odaNaTThAe / 1 / tattha imaM kappiaM jahA-muggaselo pukkhalasaMvaTTao a mahAmeho jaMbUdIvappamANo, tattha NArayatthANIo kalahaM AlAeti-muggaselaM bhaNati-tujjha nAmaggahaNe kae pukkhalasaMvaTTao bhaNati-jahA NaM egAe dhArAe virAemi, selo uppAsito bhaNati-jadi me tilatusatibhAgaMpi u~lleti to NAmaM Na vahAmi, pacchA mehassa mUle bhaNati muggaselavayaNAI, so ruTTho, savvAdareNa varisiumAraddho jugappahANAhi 10 kare ane tenuM ja samarthana kare eTale "Ape je kahyuM che te ja barAbara che ke ema kahe, gurunA kahyA mujaba pote kare, bIjA pAse karAve e rIte gurunA abhiprAyane anusaranArA ziSyovaDe) ArAdhAyelA gurujana anekaprakAranuM sUtrArtha-ubhayarUpa zruta zIdhra (ochA kALamAM ziSyane) Ape che. ./138. avataraNikA : have bIjI rIte ziSyanI parIkSAne kahe che ? 15 gAthArtha : magazaila paththara, megha, ghaTa, cAlaNI, sugharIno mALo, haMsa, mahiSa (pADo), gheTo, mazaka, jaLo, bilADI, jAhaka, gAya, bherI ane AbhIrI. TIkArya : A badhA ziSyanI yogyatA, ayogyatAne kahenArA udAharaNo che. udAharaNo caritta ane kalpita ema be prakAranA jANavA. jema odanane rAMdhavA Idhana hoya che tema arthane (kahevA yogya arthane) sAdhavA mATe udAharaNa kahevAya che. 1temAM ahIM kalpita udAharaNa 20 che te A pramANe - magazaila ane puSkarasaMvartaka nAmano jaMbUDhIpramANa moTo mahAmegha che. te be vacce nArada jevI koI vyakti jhagaDo Ubho kare che. te vyakti magazailane kahe che, "tAruM nAma levA mAtranI sAthe puSkarasaMvartaka kahe ke, "eka ja dhArAvaDe tene huM ogALI nAMkhuM." krodhavaza thayelo zaila kahe, "jo te mane talanA photarAnA tribhAga jeTalo paNa bhIno kare to huM mAruM nAma choDI dauM," tyAra pachI te vyakti megha pAse jaI magazailanA vacano saMbhaLAve che. jethI mahAmegha 25 gusse bharAya che. sarva-prayatnovaDe muzaLadhAra dhArAothI te varasavA lAge che. 25. caritaM ca kalpitaM vA''haraNaM dvividhameva jJAtavyam / arthasya sAdhanArthAya indhanAnIvaudanArthAya / / tatredaM kalpitaM yathA-mudgazailaH puSkarasaMvartakazca mahAmeghaH jambUdvIpapramANaH, tatra nAradasthAnIyaH kalahamAlagayati (Ayojayati)-mudgazailaM bhaNati-tava nAmagrahaNe kRte puSkarasaMvartako bhaNati-yathaikayA dhArayA vidrAvayAmi, zaila utpAsito (asUyitaH ) bhaNati-yadi me tilatuSatribhAgamapi Ardrayati tadA nAma 30 na vahAma, pAsya mUtre bAti mutsavanAni, rASTa:, so varSanumAvyA, * mAtrA(go)tti. * vi. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 #ka Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) dhArAhiM, sattaratte vuDhe ciMteti-virAo hohitti Thio, pANie osarie itaro misimisiMto ujjalataro jAto bhaNati-johArotti, tAhe meho lajjito gato / evaM ceva koi sIso muggaselasamANo egamavi padaM Na laggati, aNNo Ayario gajjato Agato, ahaM NaM gAhemitti, Aha-AcAryasyaiva tajjADyaM, yacchiSyo nAvabudhyate / gAvo gopAlakeneva, kutIrthenA-vatAritAH InzA tAde paDhAve mAro, A saddhimo, jo, risaT UT dvAyatraM, viradi ?- Ayarie suttaMmi a parivAdo suttatthplimNtho| aNNesipiya hANI puTThAvi Na duddhayA vaMjhA // 1 // sAtarAtri varasyA bAda te "pigaLI gayo haze" ema vicArI aTakI jAya che. pANI UtarI javAthI to camakato (misimisiMto) ujjavalatara pelo magarolIyo bolyo - "huM jItI yo! (nadhiAre)" megha lajjA pAmyo ane cAlyo gayo. e ja pramANe magazaila jevo ko'ka 10 ziSya eka pada paNa bhaNI zakato nathI. anya ko'ka AcArya tyAM AvyA ne kahyuM, "AvaDe zuM nahIM, lAvo huM ene bhaNAvuM" kahyuM che ke "ziSyane samajaNa paDatI nathI temAM AcAryanI ja jaDatA che. govALiyAvaDe ja gAyo kharAba raste UtArAI (temAM gAyono doSa nathI govALiyAno ja doSa che ema ziSya bhaNato nathI temAM tenA guru AcAryano ja doSa che) /" Ama kahI ziSyane bhaNAvavAnuM cAlu karyuM. paraMtu ziSyane bhaNAvavo zakya nahoto tethI 15 lajajAne pAmelo tyAMthI cAlyo gayo. AvA ziSyane mRta devuM nahIM. zA mATe? kAraNa ke (1) AcArya ane zrutanI niMdA thAya (te A pramANe ke - maMdaSayopazamavALA evA A ziSyane bhaNAvavA jatA jyAre te ziSya eka paNa vAkyane zIkhI na zake tyAre loko ema kahe ke AcAryane bhaNAvatAM AvaDatuM lAgatuM nathI athavA A padArtha ja barAbara nathI nahIM to ziSyane kema AvaDe nahIM ?" (2) sUtra-arthano palimaMtha=nAza thAya (AvA ziSyane bhaNAvavA pAchaLa 20 samaya javAthI AcArya anya graMthanA sUtrArthanuM punarAvartana karI na zake tethI sUtra-arthano nAza thAya) (3) bIjA buddhimAna ziSyone AcArya bhaNAvI na zakavAthI te ziSyonA sUtrArthonI hAni thAya. jema vadhyA gAya AMcaLane sparzavA chatAM dUdha ApanArI banatI nathI tema game teTalI mahenata kare chatAM ayogya ziSya bhaNAvI zakAto nathI. tenI yogya ziSya mATe pratipakSa dRSTAMta 25 kRSNabhUminuM jANavuM. droNapramANa (jeTalo varasAda paDatAM droNa nAmanuM sAdhana bharAI jAya) meghA varasavA chatAM paNa kRSNabhUmimAMthI pANI bahAra nIkaLatuM nathI arthAta jeTalo varasAda paDe teTalo 26. yugapradhAnAbhirdhArAbhiH, saptarAtraM vRSTe cintayati-vidruto bhaviSyati iti sthitaH, pAnIye'pasRte itaro dIpyan ujjvalataro jAto bhaNati-juhAra: (jayotkAraH) iti, tadA megho lajjito gataH // evameva kazcicchiSyo mudgazailasamAna ekamapi padaM na lagayati, anya AcAryaH garjayan AgataH, ahamenaM graahyaamitA pAyitamAravya, na vita:, nagnato patiH, dazAya na vAtacuM, viM kArapAm ?-mAvAyeM sUtre parivAdriH sUtrArthaparikaltha: (vina:) ! maceSAmapi tra hAni pRSThafpa na suthA (to) vacca + 05mArdiA - virAma 1 # maLato . * zai * 0patrimaMthA tuTTI Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 297 gharanuM udAharaNa (ni. 139) peMDikkho kabhUmI- vuTThevi doNamehe Na kaNhabhomAo loTTae udayaM / gahaNadharaNasamatthe ia deyamachittikAraMmi // 1 // idAnIM kuTodAharaNam-kuTA ghaTA ucyante, te duvihA- navA juNNA ya, juNNA duvihAbhAviyA abhAviyA ya, bhAviA duvihA-pasatthabhAviA apasatthabhAviA ya, pasatthAaguruturukkAdIhiM, apasatthA - palaMDulasuNamAdIhiM, pasatthabhAviyA vammA avammA ya, evaM apasatthAvi, 5 je apasatthA avammA je ya pasatthA vammA te Na suMdarA, itare suMdarA, abhAvitA Na keNai bhAvitANavagA auvAgAto uttAritamettagA, evaM ceva sIsagA NavagA - je micchaddiTThI tappaDhamayAe gAhijjaMti, juNNAvi je abhAvitA te suMdarA - kuppavayarNapAsatthehiM bhAvitA evameva bhAvakuDA / saMviggehiM badho A bhUmi zoSI le che. paraMtu khAbociyA jeTaluM pANI paNa te bhUmimAM bharAtuM nathI. e pramANe je ziSya sUtrArthanA grahaNa--ane dhAraNamAM samartha che tathA acchittine karanAra che 10 (AgaLa ne AgaLa ziSya-praziSyane devAvaDe zrutanA avinAzane karanAra che) tevA yogya ziSyane zruta devA yogya che. || 1 || - kuTanuM udAharaNa H kuTa tarIke ahIM ghaDo jANavo. te be prakAranA hoya che- 1. navA 2. jUnA, temAM jUnA be prakAre bhAvita ane abhAvita, bhAvita be prakAre - prazastadravyathI bhAvita ane aprazasta dravyathI bhAvita, ahIM prazastadravya tarIke agaru--tarudi (A badhA sugaMdhI 15 dravyavizeSo che) ane aprazasta tarIke DuMgaLI (palaMDu)lasaNAdi. je prazasta bhAvita ghaDA che te vAmya (jemAMthI gaMdha nIkALI zakAya tevA) ane avAmya ema be prakAre che e ja rIte aprazasta bhAvita ghaDA paNa be prakAre jANI levA. temAM je aprazasta--avAmya ane je prazastavAmya che te ghaDA suMdara hotA nathI. tenA sivAyanA aprazastavAmya ane prazasta--avAmya ghaDA sArA jANavA. vaLI abhAvita ghaDA 20 eTale je haju koI dravyathI bhAvita thayA nathI, ane navA ghaDA te ke je ApAka sthAnethI (ghaDA pakAvavAnI bhaThThImAMthI) hamaNA ja lAvelA hoya. A ja pramANe ziSyonA paNa jUnA-navAbhAvita-abhAvita vagere bhedo jANI levA. temAM navA ziSyo te ke je mithyAdraSTi jIvane prathamavAra ja (samyajJAna) grahaNa karAvAtuM hoya. jUnA paNa je abhAvita che te suMdara che. have bhASyanI gAthA (1461) batAve che - "eja pramANe (jema ghaDA bhAvita--abhAvita 25 27. pratipakSaH kRSNabhUmiH-vRSTe'pi droNameghe na kRSNabhUmAt (meH) luThati udakam / grahaNadharaNasamarthe dAtavyamacchittikare |1| te dvividhAH, navA jIrNAzca, jIrNA dvividhA - bhAvitA abhAvitAzca bhAvitA dvividhA:- prazastabhAvitA aprazastabhAvitAzca prazastAH - aguruturuSkAdibhiH, aprazastAHpalANDulazunAdibhiH, prazastabhAvitA vAmyA avAmyAzca, evamaprazastA api ye aprazastA avAmyA ye ca prazastA vAmyAste na sundarAH, itare sundarAH, abhAvitA na kenacidbhAvitA - navakA 30 ApAkAduttAritamAtrAH, evameva ziSyA navakA - ye mithyAdRSTayastatprathamatayA grAhyante, jIrNA api ye'bhAvitAste sundarAH / kupravacanapArzvasthairbhAvitA evameva bhAvakuTAH / saMvignaiH # bhUmIsu / aavaahgAo / + 0osaLerlRi / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) paiMsatthA vammA'vammA ya taha ceva // 1 // je apasatthA vammA je ya pasatthA saMviggA ya avammA ete laTThagA, tarevi avammA | ahavA kUDA cauvihA - chiDakuDe 1 boDakuDe 2 khaMDakuDe 3 saMpuNNakuDe 4 iti, chiDDo jo mUle chiDDo, boDao jassa oTThA natthi, khaMDo egaM oTThapuDaM natthi, saMpuNNo savvaMgo ceva, chiDDe jaM chUDhaM taM galati, boDe tAvatiaM ThAti, khaMDe egeNa pAseNa chaDDijjai, 5 jadi icchA thoveNavi rubbhai, esa viseso boDakhaMDANaM, saMpuNNo savvaM dhareti, evaM ceva sIsA cattAri samotAreyavvA / prakAre che tema) bhAvakUTo (jIvo) paNa bhAvita--abhAvita be prakAre che. temAM kuprAvacanika - pAsasthAo vaDe bhAvita ( te aprazasta) ane saMvignovaDe bhAvita te prazasta jANavA. ( A baMne bhedo) vAmya ane avAmya jANavA // 1 // je aprazastavAmya che tathA je prazasta10 saMvigna--avAmya che te ziSyo yogya che. ( naTTA) te sivAyanA Itara ziSyo avAmya (ayogya) jANavA. athavA cAra prakAranA ghaDA che 1. chidraghaDo 2. boDaghaDo (kAMThA vinAno ghaDo) 3. khaMDa ghaDo 4. saMpUrNaghaDo. jenA mUlamAM chidra hoya te chidraghaDo, jene pakaDavAno kAMTho nathI te boDaghaDo, eka bAju jene kAMTho nathI te khaMDaghaDo, je sarvAMge saMpUrNa hoya te saMpUrNaghaDo. nIcethI chidravALA 15 ghaDAmAM nAMkheluM pANI badhuM nIkaLI jAya che. boDaghaDAmAM kAMThA sudhI pANI rahe che, khaMDavaDAmAM eka bAjuthI pANI nIkaLI jAya che jo pANI na nIkaLe evIicchA hoya to thoDA prayatnathI ja (arthAt jyAMthI kAMTho tUTelo che, tyAM sAMdho mAravAthI) pANI nIkaLatuM aTakI jAya. ahIM boDa ane khaMDa ghaDAmAM ATalo ja bheda jANavo. (arthAt boDa ghaDAmAM kAMThA sudhI ja pANI rahe ane khaMDa ghaDAmAM thoDA prayatne Akho bharI zakAya bAkI baMnemAM sarakhuM pANI 20 rahe.) saMpUrNaghaDo sarva pANIne dhAraNa kare che. Aja pramANe ziSyo paNa cAra prakAre ghaTADI levA. (te A pramANe - jema chidraghaDo jamIna upara jyAM sudhI che tyAM sudhI jamIna sAthe gADha rIte lAgelo hovAthI temAMthI thoDuMka paNa pANI nIkaLatuM nathI. athavA thoDuMka thoDuMka pANI jhare che. tema je ziSya vyAkhyAnamaMDaLImAM bese tyAM sudhI badhuM jANe paNa jevo vyAkhyAnamaMDaLImAMthI Ubho thAya ke badhuM bhUlI jAya te chidrakUTasamAna jANavo. (2) je vyAkhyAnamaMDaLImAM beThelo chatoM 25 kaMIka nyUna sUtrArtha grahaNa kare ane tyAMthI uThelo chatoM paNa sUtrArthane yAda rAkhe te boDaghaDA samAna ziSya jANavo. (3) je sAmAnyathI kaMIka nyUna, sUtrArtha grahaNa kare, paNa thoDo prayatna 28. prazastAH vAmyA avAmyAzca tathaiva / 1 / ye aprazastA vAmyA ye ca prazastA: saMvignazcAvAmyA ete laSThAH, itare'pyavAmyAH / athavA kuTAzcaturvidhAH - chidrakuTa : anoSThakuTaH khaNDakuTa: saMpUrNakuTaH iti, chidro yo mUle chidravAn, anoSThakuTaH - yasya oSThau na staH, khaNDa ekamoSThapuTaM nAsti, saMpUrNaH sarvAGgazcaiva, 30 chidre yakSipta taddannati, vo tAvat titi, vaLyu na pArtheLa| ni:sarati, yadrIcchA stoonApi rudhyate, eSa vizeSo boTakakhaNDayoH, saMpUrNaH sarvaM dhArayati evameva ziSyAzcatvAraH samavatArayitavyAH / * phatare adbhummA / / tatva / :: voDo ! * svAti / Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAlaNI / paripUNakanuM udAharaNa (ni. 139) zauka 299 cAlanyudAharaNam-cAlanI-lokaprasiddhA yayA kaNikkAdi cAlyate,-jaha cAlaNIe udayaM chubbhaMtaM takkhaNaM adho NIti / taha suttatthapayAiM jassa tu so cAlaNisamANo // 1 // tathA ca zailacchidrakuTacAlanIbhedapradarzanArthamuktameva bhASyakRtA-seleyachiddacAlaNi miho kahA sou uTThiyANaM tu / chiDDAha tattha beTTho sumariMsu sarAmi NeyANI // 1 // egeNa visati bitieNa nIti kaNNeNa cAlaNI Aha / dhaNNuttha Aha selo jaM pavisai NIi vA tubbhaM // 2 // tAvasakhaurakaDhiNayaM 5 cAlaNipaDivakkhu Na savai davaMpi / idAnI paripUNakodAharaNam-tatra paripUrNakaH ghRtapUrNakSIrakagAlanakaM ciTikAvAso vA, tena hyAbhIryaH kila ghRtaM gAlayanti, sa ca kacavaraM dhArayati ghRtamujjhati, evaM-vakkhANAdisu dose hiyayaMmi Thaveti muati guNajAlaM / sIso so u ajoggo bhaNio paripUNagasamANo // 1 // aahkaravAthI badhuM grahaNa kare ane karyuM hoya teTaluM yAda rAkhato hoya te khaMDaghaDAsamAna jANavo. (4) 10 je ziSya maMDaLImAM AcAryavaDe kahelA saMpUrNa arthane dhAraNa kare che ane Ubho thayA pachI paNa saMpUrNa arthane yAda rAkhe che te saMpUrNa ghaDAsamAna jANavo.) cAlaNInuM udAharaNa : cAlaNI lokamAM prasiddha ja che jenA vaDe loTAdi caLAya che. jema te cAlaNImAM nAMkheluM pANI teja kSaNe nIkaLI jAya che tema je ziSyanA sUtrArthapado tarata ja bhUlAI jAya che te cAlaNI samAna jANavo. - 15 | (zaMkA : magazaila paththara paNa bhijAto nathI, chidrakUTa AMzika jaLane paNa grahaNa karato nathI tathA cAlaNI paNa pANIne nAMkhatA sAthe kADhI nAMkhe che to A traNemAM bheda zuM rahyo ?) samAdhAna : magazaila - chidrakUTa ane cAlaNIno bheda dekhADavA mATe bhASyakAravaDe kahevAyuM che - (vi.A. bhA.gA.na. 146364) (gurunI vAcanA) sAMbhaLIne ubhA thayelAM magazaila- chidrakUTa ane cAlaNI jevA ziSyonI paraspara kathA thaI, temAM chidra (chidrasamAna ziSya) kahyuM, 20 "tyAM beTho hovuM tyAM sudhI badhuM yAda rahe che paNa have Ubho thayA pachI kazuM yAda AvatuM nathI." ./1 cAlaNI e javAba Apyo, "eka kAnathI praveze che ane anya kAnathI nIkaLe che, A sAMbhaLI) magazela kahe che, "tuM dhanya che, tArA (kAnamAM) praveze che ane (kAnamAMthI) nIkaLe che. (mAre to kAnamAM ja pesatuM nathI) / ra ' A rIte cAlaNInuM dRSTAMta batAvI cAlaNI jevA ziSyane kazuM yAda rahetuM nathI te kahyuM, je cAlaNIthI pratipakSa evuM tApasanuM kamaMDaLa che jemAMthI 25 eka biMdu pANI paNa nIkaLatuM nathI tene samAna ziSya yogya jANavo. 3. paripUNakanuM udAharaNa : temAM paripUNaka eTale ghIne gALavA mATenuM sAdhana athavA sugharIno mALo ke jenAvaDe bharavADaNa ghIne gALe che. te sugharIno mALo kacarAne dhArI rAkhe che ghIne javA 29. yathA cAlanyAmudakaM kSipyamANaM tatkSaNamadho gacchati tathA sUtrArthapadAni yasya tu sa cAlanIsamAnaH / 1 / 3 zailacchidracAlanInAM mithaH kathAM zrutvotthitAnAM tu / chidra Aha-tatropaviSTaH asmArSaM smarAmi nedAnIm 30 1 / ekena vizati karNena dvitIyena niHsarati cAlanyAha / dhanyA'tra Aha zailo yatpravizati niHsarati vA tava ( tvayi ) 2 / tApasakamaNDalu cAlanIpratipakSaH na sravati dravamapi / 30. vyAkhyAnAdiSu doSAn hRdaye sthApayati muJcati guNajAlam / ziSyaH sa tvayogyo bhaNita: paripUNakasamAnaH / 1 / + paripUNakaH (syAt ) / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sarvajJamate'pi doSasaMbhava ItyayuktaM, satyamuktameva bhASyakRtA savaNNapamANAo dosA Na ha saMti jiNamae kiMci / jaM aNavauttakahaNaM apattamAsajja va bhavaMti / 1 / idAnIM haMsodAharaNam-aMbattaNeNa jIhAi kUr3aA hoi khIramudagaMmi / haMso mottUNa jalaM 5 Apiyai payaM taha susIso // 1 // mottUNa daDhaM dose guruNo'NuvauttabhAsitAdIe / giNhai guNe u jo so joggo samayatthasArassa // 2 // idAnIM mahiSodAharaNam-saMyamavi Na piyai mahiso Na ya jUhaM piyai loliyaM udayaM / viggahavigahAhi tahA athakkapucchAhi ya kusIso // 1 // meSodAharaNam-avi goppadaMmivi pive suDhio taNuattaNeNa tuMDassa / Na kareti kalusamudagaM 10 de che ema vyAkhyAnAdimAM je ziSya doSone potAnA hRdayamAM rAkhe che ane guNasamUhane tyajI de che te paripUrNakasamAna ziSya ayogya jANavo. zaMkA : sarvajJamatamAM paNa doSasaMbhava hoya e vAta ayukta che arthAt sarvajJamatamAM paNa doSo hoya e vAta ghaTatI nathI. samAdhAna : tamArI vAta sAcI che sarvajJamatamAM doSo saMbhavatA nathI. A vAta bhAgyakAra 15 paNa kahI che. (vi.A.bhA.gA.na. : 1466) sarvajJanA prAmANyathI (sarvajJa je kahe te badhuM pramANa ja hoya - satya ja hoya evI pramANatAnI buddhithI) jinamatamAM doSo saMbhavatA ja nathI. (je doSo che te) upayoga rahita gurunA kathanathI athavA ayogya jIvone AzrayI jinamatamAM doSo saMbhave che. (ayogya jIvone AzrayI eTale tevA prakAranA ayogya jIvo jinamatamAM achatAM doSo utpanna kare che.) haMsanuM udAharaNa (vi.A.bhA. 1467) "jIbha khATI hovAthI jIbhadvArA, pANImAM dUdhanAM phodA (kUcikA) thaI jAya che. (arthAt dUdha--pANI bhegA hoya temAM cAMca nAkhe eTale dUdha phATI jAya che.) haMsa temAMthI pANIne choDI dUdha pIe che tema je suziSya /1gurunA anupayogathI bolAyeluM vigere doSone deDha rIte choDI guNo grahaNa kare che te zAstrArthanA sArane mATe yogya che ! ra / 25 mahiSa(pADA)nuM udAharaNa : jema pADo (potAnAvaDe DahoLAyeluM) pANI svayaM pIto nathI ke ToLuM paNa pItuM nathI, tema kuziSya kalaha-vikathAvaDe ane akAlIna (avasarane anucita) pRcchAvaDe pote bhaNato nathI ane tenA kAraNe bIjA bhaNI zakatA nathI. gheTAnuM udAharaNa : saMkucita aMgavALo (suti) gheTo potAnuM mukha pAtaLuM hovAthI 31. sarvajJaprAmANyAt doSA naiva santi jinamate ke'pi / yadanupayuktakathanaM apAtramAsAdya vA bhavanti 30 (1 / 32. amlatayA jihvAyAH kUrcikA bhavati kSIramudake / haMso muktvA jalamApibati payaH tathA suziSyaH zamaktvA dRDhaM doSAna garoranapayaktabhASitAdikAna / gahAti gaNAsta yaH sa yogyaH samayArtha( stha) sArasya / 2 / 33. svayamapi na pibati mahiSo na yUthaM pibati loThitamudakam / vigrahavikathAbhistathA avizrAntapRcchAbhizca kuziSyaH / / 34. api goSpade'pi pibati meSastanutvena tuNDasya / na karoti nupamudra mepa vaM suziSyofpa za * rUtyu$ . * vevi + mati . 20 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maccharAdinA udAharaNo (ni. 139) meso evaM susIso'vi // 1 // mazakodAharaNam - maisagovva tudaM jaccAdiehi Nicchubhate kusIso'vi / jalUkodAharaNam - jailUgA va adUmaMto pibati susIso'vi suNANaM / birAlyudAharaNam-chaDDeuM bhUmIe jaha khIraM pibati duTTamajjArI / parisuTTiyANa pAse sikkhati iva viLayamI // 301 5 jAhakastiryagvizeSaH, tadudAharaNam - pAtuM thovaM thovaM khIraM pAsANi jAhao lihai / meva jitaM kAuM pucchati matimaM Na khedeti / 1 / goudAharaNam - egeNa dhammaTTiteNa cAuvvejjANa gAvI diNNA, te bhAMti - parivADIe dujjhau, tahA kataM, paDhamaparivADIdohago ciMteti - ajja ceva maijjha duddhaM, kallaM aNNassa hohita, goSpadane viSe paNa (gAyano paga paDavAthI banelA khAbociyAmAMthI) pANI pIe che paraMtu 10 pANIne DohaLu karato nathI tema suziSya paNa (eka padamAtrane paNa vinayapUrvaka AcAryanA cittane prasanna karo pUche che te gheTA samAna jANavo.) mazaka(macchara)nuM udAharaNa : maccharanI jema (macchara jema DaMza devAdvArA bIjAne pIDA utpanna kare che tema) kuziSya paNa jAti vagerevaDe (jAti vagerene pragaTa karavA dvArA gurune) vyathA utpanna karato (.tuvan) (gacchathI) bahAra kaDhAya che. jaLonuM udAharaNa : jema jaLo pIDA utpanna karyA vinA kharAba lohI pIe che tema suziSya paNa AcAryane pIDA utpanna karyA vinA zrutajJAna grahaNa kare che. bilADInuM udAharaNa : duSTa bilADI jema dUdhane bhUmi upara DhoLIne pIe che tema vinayathI cUkelo ziSya paNa AcArya pAse zrutagrahaNa karavAne badale) parSadAmAMthI UbhA thayelA sAdhuo pAse zIkhe che. 15 jAhaka (tiryaMca vizeSa)nuM udAharaNa : jema te thoDuM-thoDuM dUdha pIne (bhAjananI) AjubAju cATe 20 che. (arthAt AsapAsathI pUrepUruM pIto AgaLanuM pIe tema suziSya paNa grahaNa karelA sUtra-arthane atyaMta paricita(pAkA) karIne pachI ja anya sUtrArtha (guru vagerene) pUche che paNa kheda pamADato nathI. gAyanuM udAharaNa : eka dharmArthie cAturvedyone (brAhmaNone) gAya ApI ane temane kahyuM, "kramazaH A gAya tamAre dohavI.'' cAre brAhmaNoe A vAta svIkArI (tathA taM), prathamavArAvALA dohake vicAryuM, mane to Aje ja dUdha maLaze, kAle to bIjAne maLaze. to ghAsa 25 pANI Ane khavaDAvIne mAre zuM (lAbha) ?" (Azaya e che ke - Aje ghAsacAro khavaDAvIza to tenuM dUdha AvatIkAle taiyAra thAya ane te bIjA dohaze to mane kazo phAyado maLaze nahIM to huM zA mATe ghAsacAro khavaDAvuM ? hAravite tApAniA khavaDAvela ghAsacAro) ema 35. tatkiM mazaka iva tudan jAtyAdibhirAdadAti ( tudati) kuziSyo'pi / 36. jalaukA iva adunvan pibati suziSyo'pi zrutajJAnaM / 37. chardayitvA bhUmau yathA kSIraM pibati duSTamArjArI / parSadutthitAnAM 30 pArzve zikSate evaM vinayabhraMzI // 1 // 38. pItvA stokaM stokaM kSIraM pArzvayorjAhako leDhi / evameva jItaM ( paricitaM ) kRtvA pRcchati matimAn na khedayati / 1 / 39. gavodAharaNam - ekena dharmArthikena cAturvaidyebhyo gaurdattA, te bhaNanti - paripATyA duhantu, tathA kRtaM, prathamaparipATIdohakazcintayati-adyaiva mama dugdhaM, kalye anyasya bhaviSyati, vi. ! * vADo | + ma 3 | Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 na Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) tauM kiM mama taNapANieNa iha hAraviteNa ?, Na diNNaM, evaM sesehi vi, gAvI matA, avaNNavAdo ya dhijjAiyANaM, taddavvaNNadavvavocchedo, uktaM ca-aNNo dojjhati kallaM NiratthayaM se vahAmi kiM cAriM? / caucaraNa gavI u matA avaNNahANI u baDuANaM // 1 // pratipakSagauH-mA me hojja avaNNo govajjhA mA puNo va Na labhejjA / vayamavi dojjhAmo puNa aNuggaho aNNadUhe'vi / 5 dArTAntikayojanA-sIsA paDicchagANaM bharotti tevi ya sIsagabharotti / Na kareMti suttahANI aNNatthavi dullahaM tesiM // 1 // aviNIyattaNao / bheryudAharaNaM pUrvavat / vicArI gAyane ghAsa-pANI ApyuM nahIM. Aja pramANe zeSa traNa brAhmaNoe paNa vicArI ghAsAdi ApyA nahIM. pariNAme gAya 10 mRtyu pAmI ane brAhmaNono avarNavAda thayo. tethI te brAhmaNone te gAya ane anya gAyonA luccheda thayo (maLelI gAya marI gaI ane temane bIjI gAya ke anya cIja koI ApatuM nathI) A ja vAta bhASyakAre kahI che. (vi.A.bhA.gA-1473) - "AvatI kAle bIjo dohaze tethI te gAyane nakAmI cArI zA mATe ApuM ?" A pramANe cAra caraNo (caraNa zabdathI vAcya evA brAhmaNo) saMbaMdhI te gAya mRtyu pAmI, brAhmaNono avarNavAda thayo ane nukasAna thayuM (bIjI 15 bheTa na maLavAthI)" ||1473 AnAthI viruddha gAyanuM daSTAMta bhASyakAra batAve che. mAro avarNavAda (niMdA) na thAo ke "A loko gauhatyArA che." athavA pharIthI ApaNane gAya maLaze nahIM tevuM na thAya; vaLI bhaviSyamAM ApaNe paNa gAyane dohavAnA chIe ane bIjo dohaze to paNa tenA upara anugraha (upakAra) thaze. (mATe ghAsacAro ApavA de) ||1474ll dASTrattika yojanA A pramANe karavI "ziSyo vicAre ke pratIcchakonI (anya gacchanA sAdhuo ke je AcArya pAse bhaNavA rokAyA hoya teonI) AcAryanI sArasaMbhALa levAnI javAbadArI (matti) che. pratIcchako vicAre ke te javAbadArI ziSyonI che. Ama vicArI ziSyo ke pratIcchako AcAryanI sevAdi karatA nathI jethI AcArya sIdAya ane sUtra-arthanI hAnI thAya, avinIta hovAne kAraNe AvA lokone anya gacchamAM paNa sUtrAdi durlabha thAya che. 25 ||1475ll" bherInuM udAharaNa : gAthA naM. : 133mAM rahela caMdanakaMthA pramANe jANI levuM. 40. tatkiM mama tRNapAnIyAbhyAmAhAritAbhyAmiha ?, na dattaM, evaM zeSairapi, gaumatA, avarNavAdazca dhigjAtIyAnAM, tadrvyAnyadravyavyavacchedaH, uktaM ca-anyo dhokSyati kalye nirarthakaM tasyA vahAmi kiM cArIm / catuzcaraNA gauztaiva, avarNo hAnistu baTukAnAm / 1 / 41. mA'smAkaM bhUdavarNo govadhakA ( iti ) 30 mA punazca na / vayamapi dhokSyAmaH punaranugraho'nyena dugdhe'pi / 1 / 42. ziSyAH pratIcchakAnAM bhAra iti te'pi ca ziSyabhAra iti / na kurvanti sUtrahAniH anyatrApi durlabhaM teSAM / 1 / avinItatvAt / . Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udhAharaNa (ni. 138) 303 bharavADa AbhIryudAharaNam-AbhIrANi ghayaM gaDDI ghettUNa paTTaNaM vikkiNANi gayANi, ADhatte p AbhIrI oThitA paMDicchati, AbhIro'vi vArageNa appiNati, kathamiva aNurvauttaM piNaNe gahaNe vA aMtare vArago bhaggo, AbhIrI bhaNati A sacca gAmellaga ! kiM te "kaDaM ?, itaro'vi Aha-tumaM ummattA aNNaM paloesi aNNaM geNhasi tANaM kalaho, piTTApiTTI jAtA, sesaMpi ghayaM paDiyaM, usUrae jaMtANaM sesaghayarUvagA baladdA ya teNehiM haDA, aNAbhAgiNo saMvuttANi / evaM 5 jo sIso paccuccArAdi kareMto aNNahA parUveto paDhaMto vA sikkhAvito bhaNati - tume ceva evaM vakkhANiaM kahiaM vA-mA NiNhavehi dAuM uvajuMjia dehi kiMci ciMtehi / vaccAmeliyANe kilissasi taM ca'haM ceva // 1 // paDivakkhe kahANagaM pUrvavat, nAnAtvaM pradarzyate, bhagge vArage AbhIrInuM udAharaNa : bharavADa-bharavADaNa vagere ghInA ghaDAne gADAmAM bharI vecavA zaheramAM gayA. gADAmAMthI ghInA ghaDA nIce UtAravAnuM cAlu karatA nIce UbhI rahelI bharavADaNa ghInA ghaDA 10 paTakatI hatI, bharavADa eka--pachI eka ghInA ghaDA bharavADaNane Apato hato, tevAmAM letA ke ApatA upayoga na hovAthI vacce ghaDo phUTyo tyAre bharavADaNa bolI - "he gAmaDiyA! te A zuM karyuM ?" bharavADe kahyuM - "tuM pAgala che ke jue che kaMIka ane pakaDe che kaMIka (arthAt jue che kyAM, ne pakaDe che kyAM'') be vacce kalaha thayo, mArAmArI thaI, bAkInuM ghI paNa DhoLAI gayuM. aMdhArAmAM ghare jatAM 15 anenuM jADInuM ghI, paisA khane jaNaho yorovaDe yorAyA. (logonA) anAlAgi thayA. (vistAra A pramANe che ke te be vacce kalaha ane mArAmArI thavAthI bAjumAM paDelA ghaDAomAMthI amuka ghaDA paDI bhAMgI gayA zeSa je ghaDA vadhyA temAMthI thoDuMka vecyuM ane thoDuMka rahI gayuM je sAMje pAchA pharatA paisA ane ghaDA coroe corI lIdhA.) A pramANe je ziSya gurue zIkhavADyuM hoya te pharI bolatAM kaI juThuM bole ke judo artha 20 kare tyAre AcArya Thapako Ape to sAme bole ke "tame ja A rIte vyAkhyA karI che athavA kathana karyuM che. ane A rIte ApyA pachI have tame bhUla chUpAvo nahIM, upayoga pUrvaka sUtrAdi Apo, barAbara vicAro, uMdhucanuM sUtrArthanuM dAna karavAthI tame ane huM baMne kleza pAmIe chIe' 11982911 -- 43. AbhIrA ghRtaM gantryA gRhItvA pattanaM vikrAyakA gatAH, Arabdhe mAne AbhIrI adhaH sthitA 25 pratIpsati, AbhIro'pi vArakeNArpayati, kathamapyanupayuktaM arpaNe grahaNe vA'ntarA ghaTo bhagnaH, AbhIrI bhaNati - AH satyaM grAmeyaka ! kiM tvayA kRtaM ?, itaro'pyAha- tvamunmattA'nyaM pralokayasi anyaM gRhNAsi, tayoH kalaho ( jAtaH ) kezAkezi jAtaM, zeSamapi ghRtaM patitaM, utsUre yAtoH zeSaghRtarUpyakA balIvardI ca stenairhRtau, anAbhAginau ( bhogAnAM ) saMvRttau / evaM yaH ziSyaH pratyuccArAdi kurvan anyathA prarUpayan paThan vA zikSitaH bhaNati-tvayaivaivaM vyAkhyAtaM kathitaM vA, mA apalapI: dattvA upayujya dehi kiJciccintaya / 30 vyatyAmreDitadAne klekSyasi tvaM cAhameva // 1 / pratipakSe kathAnakaM, bhagne ghaTe + vikkiNagANi / * meppe / * paDiccheti / 0 uttappa0 / kataM / + usUrayaM / 4 aNAbhAgINi saMjuttANi / x vArago udIpaNo / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) uttiNNo, dohivi turitaM turitaM kapparehiM ghataM laiaM, thevaM naTuM, so AbhIro bhaNati-mae Na suTTha paNamitaM, sAvi bhaNati-mae Na suThu gahiyaM / evaM AyarieNa AlAvage dienne viNAsito. pacchA Ayario bhaNati-mA evaM kuTTehi, mayA aNuvautteNa diNNo tti, sIso bhaNati-mae Na suTTa gahitotti / ahavA jahA AbhIro jANati-evaDDA dhArA ghaDe mAitti, evaM Ayario'vi jANati5 varlDa mAnava saditi dipaMti thArtha: zarU itthamAcAryaziSyadoSaguNadoSaguNakathanalakSaNo vyAkhyAnavidhiH pratipAditaH, idAnIM kRtamaGgalopacAro vyAvarNitaprasaGgavistara: pradarzitavyAkhyAnavidhirupodghAtadarzanAyAha uddese 1 niddese 2 niggame 3 khitta 4 kAla 5 purise 6 a / pratipakSa dRSTAMtamAM kathAnaka pUrvanI jema jANavuM (arthAta bharavADa-bharavADaNa ghInA ghaDA 10 bharI vecavA bajAramAM jAya che vagere) baMne daSTAMto vacce judApaNuM batAve che - ekabIjAne ghaDo ApatA ghaDo paDI jAya che tyAre AbhIra gADAthI nIce Utare che. baMne jaNA jhaDapathI karparo (ThIkarAM) vaDe ghI levA lAgyA. thoDuMka ja ghI naSTa thayuM. AbhIre kahyuM - "mArAvaDe ja barAbara apAyuM nahIM." bharavADaNa bolI - "mArAvaDe barAbara grahaNa karAyuM nahIM (Ama paraspara potAno ja doSa jotA AbhIra-AbhIrI sukhanA bhAgI thayA. e pramANe AcAryavaDe AlApaka devAye chate ziSyavaDe te AlApaka vinAza karAyo athAta ziSyavaDe bolatI vakhate anyathA rUpe bolAtA vinAza karAyo. tyAre AcArya kahe, "ziSya ! tuM A rIte bola nahIM, te vakhate mArAvaDe anupayogane kAraNe A pramANe AlApaka apAyo hato." ziSya kahe "mArAvaDe ja barAbara grahaNa karAyo na hato." athavA jaeNma AbhIra jANe che "ATalI dhArA ja ghaDAmAM jAze" tema AcArya paNa jANe che - "ATalo AlApa grahaNa 20 karavA (ziSya) samartha che" (A rIte yogyatA anusAra AcArya ziSyane bhaNAve) l/139l! avataraNikA : A pramANe AcArya-ziSyanA doSa-guNanA kathanarUpa vyAkhyAnavidhi kahIM. have karAyela che maMgalano upacAra jemanAvaDe tevA, varNana karAyo che prasaMgono vistAra jemanAvaDe tevA tathA dekhADAyelI che vyAkhyAnavidhi jemanAvaDe tevA graMthakAra zrI upodUdhAtadvArane (upoddhAtaniyuktine) batADatA kahe che ke 25 gAthArtha : uddeza-nirdeza-nirgama-kSetra-kALa-puruSa-kAraNa-pratyaya-lakSaNa-nayasamavatAra-anumata. gAthArtha : (sAmAyika) zuM che? keTalA prakAranuM che? kone hoya ? kyAM hoya ? kone viSe 44. uttIrNaH, dvAmyAmapi tvaritaM tvaritaM kaparaighRtaM lAtaM, stokaM naSTaM, sa AbhIro bhaNati-mayA na suSTha arpitaM, sA'pi bhaNati-mayA na suSTha gRhItaM / evamAcAryeNa AlApake datte vinAzitaH, pazcAdAcAryo 30 bhaNati-maivaM kuTTIH, mayA'nupayuktena datta iti, ziSyo bhaNati-mayA na suSTha gRhIta iti / athavA yathA AbhIro jAnAti-etAvatI dhArA ghaTe mAti iti, evamAcAryo'pi jAnAti-etAvantaM AlApakaM zakSyati prIti . * UiTI + viUTIkSeti 1 A mAtA * 3 yAM Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upoddhAtaniyuktinA dhAro (ni. 140-141) 4 305 kAraNa7 paccaya8 lakkhaNa9 nae10 samoAraNA11 'Numae12 // 140 // kiM13 kaivihaM14 kassa15 kahiM16 kesu17 kahaM18 kecciraM19 havai kaalN| kai20 saMtara21 mavirahiaM22 bhavA23 garisa24 phAsaNa25 niruttI26 // 141 // vyAkhyA-uddezo vaktavyaH, evaM sarveSu kriyA yojyA, uddezanamuddezaH-sAmAnyAbhidhAnaM adhyayanamiti, nirdezanaM nirdeza:-vizeSAbhidhAnaM sAmAyikamiti, tathA nirgamaNaM nirgamaH, kuto'sya 5 nirgamaNamiti vAcyaM, kSetraM vaktavyaM kasmin kSetre ?, kAlo vaktavyaH kasmin kAle ?, puruSazca vaktavyaH kutaH puruSAt ?, kAraNaM vaktavyaM kiM kAraNaM gautamAdayaH zRNvanti ?, tathA pratyAyayatIti pratyayaH sa ca vaktavyaH, kena pratyayena bhagavatedamupadiSTaM ? ko vA gaNadharANAM zravaNa iti, tathA lakSaNaM vaktavyaM zraddhAnAdi, tathA nayA-naigamAdayaH, tathA teSAmeva saimavataraNaM vaktavyaM yatra saMbhavati, vakSyati ca 'mUDhaNaiyaM suyaM kAliyaM tu' ityAdi, 'anumataM' iti kasya vyavahArAdeH 10 kimanumataM sAmAyikamiti, vakSyati-tatra saMjamo aNumao' ityAdi, kiM sAmAyikam ? 'jIvo guNapaDivaNNo' ityAdi vakSyati, katividhaM sAmAyikaM ? 'sAmAiyaM ca tivihaM sammatta suyaM tahA hoya ? kevI rIte prApta thAya ? keTalA kALa sudhI Take ? prApta karanArA keTalA hoya ? aMtara keTaluM hoya? niraMtara prAptino kALa keTalo hoya ? keTalA bhava prApta thAya ? AkarSo keTalA 15 hoya? sparzanA-nirukti.. TIkArtha : udeza kahevA yogya che, A pramANe "kahevA yogya che" kriyApada badhA sAthe joDavuM temAM uddeza eTale "adhyayana" e pramANe sAmAnyathI nAma jaNAvavuM, nirdeza eTale sAmAyika' e pramANe vizeSathI nAma jaNAvavuM. nIkaLavuM te nirgama - sAmAyikAdhyayananI kyAMthI utpatti thaI che te kahevuM. kayA kSetramAM? (sAmAyika utpanna thayuM ?) te kSetra kahevuM, kayA 20 kALamAM (sAmAyikanI utpatti thaI che) ? te kALa kahevo, kyA purUSamAMthI (te utpanna thayuM che)? te purapa kahevo. gautamAdi kayA kAraNathI (sAmAyika) sAMbhaLe che ? te kAraNa kahevuM. kayA pratyayathI (jJAnathI) " ! pAnavaDe A sAmAyika upadezAyuM ? athavA sAmAyikane sAMbhaLavAmAM gaNadharone kayo pratyaya bodha) hato ? te pratyaya kahevo, zraddhAdi sAmAyikanuM lakSaNa kahevuM, naigama vagere 25 nyo tathA te nayonuM ja samavasaraNa jemAM saMbhavatuM hoya te kahevuM. (dareka padonI nIvaDe vicAraNA karavI te jyonuM samavataraNa.) jo ke - AgaLa kaheze, "mUDhanayavALuM kAlikazruta che" ItyAdi (vistArArtha gAthA naM. 76ramAM kahevAze). anumata eTale vyavahAra vagere kayA nayane kayuM sAmAyika anumata che ? A viSayamAM AgaLa kaheze- "tapa saMyama anumata che" vagere, sAmAyika zuM che? e viSayamAM "guNapratipanna 30 jIva..." vagere kaheze. keTalA prakAranuM sAmAyika che ? e viSayamAM "sAmAyika traNa prakAranuM + : samudeza: I * samavatAraf a | + saMmatti ! Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) caritaM ca' ityAdi pratipAdayiSyate, kasya sAmAyikamiti, vakSyati' jassa sAmANio appA' RtyAdri, vava . sAmAyi, kSetrAnAviti, vakSyati-zvettAvitti gati viya' nRtyAdi, pu sAmAyikamiti, sarvadravyeSu vakSyati - savvagataM sammattaM sue caritte Na pajjavA savve' ityAdi, thamavApyate ?, vakSyati--'mANuspavittanArU' nRtyAdri, niScira mavati ? jAnamiti, vakSyati5 sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAi ThitI' ityAdi, 'kati' iti kiyantaH pratipadyante ? pUrvapratipannA veti vaktavyaM, vakSyati ca -'sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamittA u' ityAdi, 'sAntaraM' iti saha antareNa varttata iti sAntaraM kiM sAntaraM niraMtaraM vA ?, yadi sAntaraM kimantaraM bhavati ?, vakSyati - 'kAlamaNaMtaM ca sute addhApariyaTTago ya desUNo' ityAdi, 'avirahitaM' iti avirahitaM kiyantaM kAlaM pratipadyanta iti, vakSyati - sutasammaagArINaM AvaliyAsaMkhabhAga 10 ityAdi, tathA 'bhavA 'iti kiyato bhavAnutkRSTataH khalvavApyante 'sammattadesaviratA paliyassa asaMkhabhAgamittA u / aTThabhavA u caritte' ityAdi, AkarSaNamAkarSa:, ekAnekabhaveSu grahaNAnIti OM bhAvArtha:, 'tiNha sahassapuhuttaM sayapuhuttaM ca hoMti viraIe / egabhave AgarisA' ityAdi, sparzanA che samyaktva, zruta tathA cAritra..." vagere kahevAze. sAmAyika kone hoya ? e viSayamAM "jeno AtmA samabhAvavALo che...' ItyAdi kaheze. sAmAyika kyAM hoya ? uttara kSetrAdine viSe 15 hoya che. A viSayamAM "kSetra-kALa-dizA-gati-bhavi....' ityAdi kaheze. = = kone viSe sAmAyika hoya che ? uttara sarvadravyone viSe, AgaLa kaheze, "samyaktva sarvagata (sarvadravya--paryAyoviSayavALuM), zruta ane cAritramAM sarvaparyAyo viSaya banatA nathI", sAmAyika kevI rIte prApta thAya che, A viSayamAM AgaLa kaheze - "manuSyakSetra-jAti..." ItyAdi, sAmAyikano kALa keTalo hoya che ? te AgaLa kaheze- "samyaktvasAmAyika ane 20 zrutasAmAyikanI sthiti chAsaTha sAgaropama che'" vagere. ''Rti' dvAramAM sAmAyikanA pratipadyamAna athavA pUrvapratipanna jIvo keTalA hoya che ? te kahevuM ane A viSayamAM AgaLa kaheze- "samyaktvI ane dezavirata palyopamanA asaMkhyabhAgamAtra che'' ityAdi. "sAntara" eTale aMtara sAthe je varte te. sAmAyika sAntara che ke niraMtara che jo sAntara che to keTaluM AMtaru paDe che ? A viSayamAM AgaLa kaheze-- "zrutamAM anaMta kALa aMtara 25 paDe ane samyaktvAdimAM dezona ardhapudgala parAvartakALa" "avirahita" eTale satata sAmAyikane prApta karanArAno kALa keTalo ? temAM kaheze "zrutasamyaktva ane dezaviratino (niraMtara prAptino) AvalikAno asaMkhyAtamobhAga pramANakALa jANavo...", "bhava" eTale sAmAyika utkRSTathI keTalA bhavamAM prApta thAya ? temAM kaheze - "samyaktva-dezavirati palyopamanA asaMkhyabhAgamAtra ane cAritra AThabhavomAM prApta thAya che. 30 '"AkarSa" eTale grahaNa + eka-aneka bhavamAM sAmAyikanA keTalA grahaNa thAya che ? (arthAt keTlI vAra grahaNa thaI zake) te kahevuM. A viSayamAM AgaLa kaheze "Adya traNa . + ti / ovisiAta0/0pAdyante / * 0pannAzruti / A 0mettA / + .vApyate / x nevam / | bhAvArtha vRti / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upoddhAtaniyuktinA kAro (ni. 140-141) 307 vaktavyA, kiyatkSetraM sAmAyikavantaH spRzantIti vakSyati-sammattacaraNasahiA savvaM logaM phuse - niravasesaM 'ityAdi, nizcitA uktiniruktirvaktavyA-'sammaddiTThI amoho sohI sabbhAva daMsaNe bohI' ityAdi vakSyati / ayaM tAvadgAthAdvayasamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM prapaJcena vkssyaamH| ____ atra kazcidAha-pUrvamadhyayanaM sAmAyikaM tasyAnuyogadvAracatuSTayamupanyastaM, atastadupanyAsa eva uddezanirdezAvuktau, tathaughanAmaniSpannanikSepadvaye ca, ataH punaranayorabhidhAnamayuktamiti, atrocyate, 5 tatra hi atra dvAraTTayoktayoranAgatagrahaNaM draSTavyaM, anyathA tadgrahaNamantareNa dvAropanyAsAdaya eva na syuH, athavA dvAropanyAsAdivihitayostatrAbhidhAnamAtraM iha tvarthAnugamadvArAdhikAre vidhAnato lakSaNatazca vyAkhyA kriyata iti / Aha-yadyevaM nirgamo na vaktavyaH, tasyAgamadvAra evAbhihitatvAt, tathA ca sAmAyikanA sahasrapRthatva ane sarvavirati sAmAyikanA zatapRtharva AkarSe eka bhavamAM jANavA. "sparzanA" dvAramAM sAmAyikavALA jIvo keTalA kSetrane sparze che ? te kahevuM, AgaLa kaheze ! samyakta-caritrasahita jIvo sarva lokane saMpUrNa rIte sparze che" ItyAdi. nizcita evA je vacano te nirukti kahevAya che tenA viSayamAM AgaLa kaheze--" samyagRSTi, amoha, zuddhi, sadbhAva, darzana, bodhi" A pramANe baMne gAthAno samudAyArtha kahyo. avayavArtha dareka kAramAM vistArathI kahezuM. zaMkA : pUrve adhyayana, sAmAyika ane tenA cAra anuyogadvArono upanyAsa karyo hato. AthI tenA upanyAsamAM ja udeza ane nirdeza nAmanA be dvArA samAI ja jAya che. tathA odha 15 ane nAmanipajyamAM paNa te be dvArA samAI ja jAya che. AthI punaH uddeza ane nirdeza kahevA ayukta che. (Azaya e che ke - pUrve adhyayana ane sAmAyikanuM graMthakArazrIe pratipAdana karyuM hatuM. A pratipAdanamAM ja udeza ane nirdeza baMne jaNAI jAya che kAraNa ke uddeza eTale "adhyayana" e pramANe sAmAnyathI jaNAvavuM ane nirdeza eTale "sAmAyika" vizeSa nAma jaNAvavuM. A 20 baMne zabdo pUrvokta pratipAdanamAM AvI ja jAya che tathA oghaniSpanna nikSepamAM "adhyayana" no nikSepa karyo ne nAmaniSpannanikSepamAM "sAmAyika" no nikSepa karyo, tethI A baMne nikSepamAM paNa udeza--nirdeza AvI ja jAya che to pharIthI e be dvAro zA mATe ahIM jaNAvyA ?) samAdhAna : ahIM be vAramAM kahevAyelA adhyayana ane sAmAyikanuM pUrve anAgatagrahaNa jANavuM. (arthAt bhaviSyamAM AvanAra A baMnenuM pahelethI grahaNa karavAmAM AvyuM hatuM.) kAraNa 25 ke te grahaNa vinA cAra anuyogadvArono upanyAsa zakya na banata (bhAvArtha e che ke pUrve cAra anuyogadvAra batAvavA hatA. anuyogadvAromAM viSaya tarIke zuM che ? tenI mAhitI ApavI jarUrI che. te mAhitI vinA anuyogadvArono upavAsa thaI na zake. tethI viSayonI mAhitI ApavA pUratuM A be dvAramAM kahela adhyayana ane sAmAyikanuM tyAM grahaNa kareluM hatuM.) athavA dvAropanyAsa vageremAM kahevAyelA adhyayana ane sAmAyikanuM pUrve nAmamAtrathI grahaNa kareluM hatuM 30 ahIM arthonagamanA adhikAramAM vidhAnathI (prakArathI) ane lakSaNathI vyAkhyA karAya che. 1 ofta bhAvArtha: I + ta o | *fmAnato ! Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAtara (bhAga-1) 'AtmAgama' ityAdyuktaM, tatazca tIrthakaragaNadharebhya eva nirgatamiti gamyate iti, ucyate, satyaM kiMtu iha tIrthakaragaNadharANAmeva nirgamo'bhidhIyate, ko'sau tIrthakaro gaNadharAzceti, vakSyate-vardhamAno gautamAdayazceti, yathA ca tebhyo nirgataM tathA kSetrakAlapuspakAraNapratyayaviziSTamityato'doSa iti / Aha-yadyevaM lakSaNaM na vaktavyaM. upakrama eva nAmadvAre kSAyopazAmikabhAve'vatAritatvAta, pramANadvAre 5 ca jIvaguNapramANe Agame iti, ucyate, tatra nirdezamAtratvAt, iha tu prapaJcato'bhidhAnAdadoSaH, athavA tatra zrutasAmAyikasyaivoktaM, iha tu caturNAmapi lakSaNAbhidhAnAda-doSaH / ___Aha-nayAH pramANadvAra evoktAH kimihocyante ?, svasthAne ca mUladvAre vakSyamANA eveti. zaMkA : jo evuM hoya to nirgadvAra kahevAnI jarUra nathI kAraNa ke te AgamahAramAM ja (upakramAranA eka peTAbhadamAM) kahevAyelo che. arthAta pUrve AtmAgama ItyAdi je kahyuM hatuM. 10 tenAthI ja jaNAya che ke tIrthaMkara-gaNadharomAMthI A adhyayana pragaTa thayuM che. (eTale nirgamAra kahevAnI jarUra nathI.) samAdhAna : tamArI vAta satya che, ahIM mAtra tIrthakara-gaNadharono ja nirgama utpatti kahevAno che. jema ke, tIrthakara koNa che athavA gaNadharo koNa che ? viSayamAM AgaLa kahevAze- "vardhamAnasvAmI tIrthakara che ane gautamAdi gaNadharo che." ane A tIrthakaro5 gaNavAromAMthI je rIte A adhyayananI utpatti thaI te rIte kSetra-kALa-puruSa-kAraNa-pratyayathI viziSTa evo nirgama AgaLa kahevAze. tethI ahIM (nirgamAdi dvArono upanyAsa) doSarUpa nathI. TUMkamAM pUrve AgamadvAramAM tIrthakarAdimAMthI sAmAyika utpanna thayuM ema jaNAvyuM jayAre ahIM te tIrthakarAdi koNa che? tathA temAMthI sAmAyika kevI rIte pragaTa thayuM te sarva jaNAvavAnuM hovAthI puna: A dvArano upanyAsa thayo che.). 20 zaMkA : bhale, nirgamAdi dvAramAM koI doSa nathI chatAM lakSaNa .kahevuM joIe nahIM kAraNa ke upakramadvAramAM je nAmadvAra che temAM kSAyopathamikabhAvamAM A adhyayanano samAveza karela che. ane pramANadvAramAM jIvaguNapramANadvAra che temAM paNa AgamamAM teno samAveza karela che. (bhAvArtha e che ke AvA samAveza dvArA ja A adhyayana kSAyopathamika ane jJAna rUpa che evo khyAla AvI ja jAya che tethI lakSaNa pharI batADavAnI jarUra nathI.) samAdhAna : tamArI vAta satya che, paraMtu pUrve tyAM mAtra nirdeza karelo hato. ahIM vistArathI kahevAnuM hovAthI doSa nathI, athavA tyAM zrutasAmAyikanuM ja lakSaNa kahyuM hatuM. ahIM samyakta-zruta-dezavirati-sarvaviratirUpa) cAre sAmAyikanuM lakSaNa batAvavAnuM hovAthI koI doSa nathI. zaMkA : no upakramanI aMdara pramANadvAramAM ja kahI gayA cho ane svasthAnarUpa mUlakAramAM 30 (cAra anuyogadvAramAMnA cothA bhedarUpa nayadvAra che te mUladhAramAM) AgaLa kahevAnA cho to ahIM zA mATe batADo cho ? 25 : vakSyati sa tathA ra yathA ghA Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodaghAtaniryuktinA dvAro (ni. 140-141) ja 309 ucyate, pramANadvAroktA eveha vyAkhyAyante, athavA pramANadvArAdhikArAttatra pramANabhAvamAtramuktaM, iha tu svarUpAvadhAraNamavatAro vA''rabhyate, ete ca sarva eva sAmAyikasamudAyArthamAtraviSayA: pramANoktA upodghAtoktAzca nyA: sUtraviniyoginaH, mUladvAropanyastanayAstu sUtravyAkhyopayogina eveti ! Aha-pramANadvAre jIvaguNaH sAmAyikaM jJAnaM ceti pratipAditamevaM , tatazca kiM sAmAyikamityAzaGkAnupapatti: ucyate, jIvaguNatve jJAnatve ca satyapi kiM tajjIva eva Ahosvid 5 jIvAdanyaditi saMzayaH, taducchittyarthamupanyAsAdadoSaH / Aha-nAmadvAre kSAyopazamikaM sAmAyikamuktaM tattadAvaraNakSayopazamAllabhyata iti gamyata eva, ataH kathaM labhyata ityatiricyate, na, kSayopazamalAbhasyaiveha zeSAGgalAbhacintanAditi / evaM yadupakramanikSepadvAradvayAbhihitamapi punaH pratipAdayati anugamadvArAvasare tadazeSaM nirdiSTani samAdhAna : pramANahAramAM (nAmamAtranA nirdezathI) kahevAyelA ja jyanI ja ahI () (vistArathI) vyAkhyA karavAnI che. athavA tyAM pramANadvArano adhikAra hovAthI pramANanA bhAvamAtra kahyo. (arthAta pramANa keTalA che ? vi. kahyuM, temAM pramANanuM svarUpa batAvatA nyAnuM paNa kathana karyuM.) ahIM nayonuM svarUpa athavA teno avatAra (nayo zemAM avatAra pAme che je te vicArAya che. ane A badhA nayo ke je pramANadvAramAM ane upoddhAtamAM kahyA teno viSaya sAmAyikano 15 samudArtha che. arthAt te no sAmAyikazabdanA arthone pota-potAnI rIte kahenArA che, paraMtu turAna viniyoga (vistAra) karanArA nathI. jayAre AgaLa kahevAtA mUlahAramAM kahelA nanyo sUtranI vyAkhyAne upayogI che tethI ahIM nayadvAramAM je kahevAnuM che te juduM che ane AgaLa mUlahAramAM naviSayaka je kahevAnuM che te juduM che.) zaMkA : pUrve pramANadvAramAM ja kahyuM ke "sAmAyika jIvano guNa che ane A sAmAyika 20 jJAnarUpa che" to pachI "sAmAyika zuM che ?" evI zaMkAnI utpatti ja thAya nahIM arthAt AvI zaMkA ghaTatI nathI. samAdhAna : sAmAyika jIvaguNa ane jJAnarUpa hovA chatAM "zuM te jIvarUpa ja che ke jIvathI judu che" Avo koI saMzaya thAya teno nAza karavA A hArano upanyAsa hovAthI koI doSa nathI. zaMkA : nAmadvAramAM pUrve "sAmAyika kSAyopathamika che" evuM kahyuM tenA uparathI te tenA AvaraNano kSayopazama thavAthI prApta thAya che' evuM jaNAya ja che. tethI "sAmAyika kevI rIte prApta thAya che ?" te dvAra binajarUrI che. samAdhAna : nA, ahIM jyopazamanA lAbhanA ja zeSa kAraNonA lAbhanI vicAraNA hovAthI A vAra binajarUrI nathI. (Azaya e che ke sAmAyikane prApta karAvanAra kSayopazama che. paraMtu 30 te kSayopazama kevI rIte prApta thAya ? te jaNAvavA arthAt kSayopazamanI prAptinA je kAraNo che + vinyate ka tu sUtraviniyojinaH | * 0meti Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 zuM Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) kSiptaprapaJcavyAkhyAnArthamiti / Aha-upakramaH prAyaH zAstrasamutthAnArtha uktaH, ayamapyupodghAta: zAstrasamudghAtaprayojana eveti ko'nayo daH ?, ucyate, upakramo hyuddezamAtraniyataH, taduddiSTavastuprabodhanaphalastu prAyeNopodghAtaH, arthAnugamatvAt ityalaM vistareNa, prakRtamucyate // 141 // tatroddezadvArAvayavArthapratipAdanAyedamAha nAma ThavaNA davie khette kAle samAsa uddese / uddesuddesaMmi a bhAvaMmi a hoi aTThamao // 142 // vyAkhyA-tatra nAmoddeza:-yasya jIvAderuddeza iti nAma kriyate, nAmno vA uddezaH nAmoddezaH, sthApanoddezaH-sthApanAbhidhAnaM uddezanyAso vA, 'dravye' iti dravyaviSaya uddezo dravyoddezaH, sa ca AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH dravyasya dravyeNa dravye vA uddezo dravyoddezaH, dravyasya-dravyamidamiti, 10 dravyeNa-dravyapatirayamiti, dravye-siMhAsane rAjA cUte kokila: girau mayUra iti, evaM kSetraviSayoddezo'pi tenI prAptinI ahIM vicAraNA karavAnI che.) Ama, upakrama ane nikSepa ema be dvAromAM kahevAyeluM hovA chatAM anugabhadvAranA avasare je pharI pratipAdana karAya che te badhuM batAvela ane nikSipta karAyela vastunuM vistArathI pratipAdana karavA mATe kahevAya che. zaMkA : upakramadvAra prAyaH karIne A zAstranI utpatti batAvavA kahelo che ane A 15 upodaghAta paNa zAstranI utpatti batAvavA ja kaho cho to A bemAM zuM taphAvata che samAdhAna : upakrama prAya : udezamAtrane niyata che arthAt sAmAnyathI kahe che. jayAre upoddhAta prAyaH upakramamAM batAvela vastunA vistArarUpa phalavALo che arthAta upakramamAM batAvela vastuno vistAra kare che. kAraNa ke te upodyAta arthanA anugama(vyAkhyAna)rUpa che. vadhu vistArathI saryuM /141|| 20 avataraNikA : have prastuta kahevAya che. temAM uddezarUpa prathamadhArano avayavArtha pratipAdana karavA kahe che ke, gAthArtha : nAmauddeza-sthApanAuddeza-dravyauddeza-kSetrauddeza-kALauddeza-samAsauddezauddezauddeza ane AThamo bhAvauddeza che. TIkArtha : je jIvAdinuM "udeza" e pramANe nAma karAya che te jIvAdi nAma-uddeza 25 kahevAya, athavA nAmano uddeza te nAmodeza (arthAt vastunA nAmanuM vAcaka zabdanuM sAmAnyathI kathana karavuM te nAmodeza.) sthApanAnuM abhiyAna (kathana) te sthApanA-udeza athavA koI vastumAM) udezanI nyAsa (sthApanA) karavI te sthApanA - udeza, dravyaviSayaka udeza te dravya-udeza ane te gamathI-noAgamathI - (ema be prakAre). temAM paNa no-AgamathI dravya-uddeza jJa-zarIra, bhavya zarIra ane tavyatirikta (ema traNa prakAre). temAM paNa tadravyatirikta dravya-udeza (traNe 30 prakAre) - dravyano, dravyavaDe athavA dravyanI upara. "A dravya che e pramANe kathana karavuM te dravyano uddeza, dravyavaDe uddeza-jemake, A dravya(dhana)pati che" (arthAt dhanarUpa dravyane laI dravyapatino uddeza karavo) tathA dravyanI upara uddeza-jemake "siMhAsana upara rAjA che, AMbAnA Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 311 nirdezanA nikSepA (ni. 143) vaktavyaH, evaM kAlaviSayo'pIti, 'samAsaH' saMkSepastadviSaya uddezaH samAsoddezaH, sa ca - aGgazrutaskandhAdhyayaneSu draSTavyaH, tatra aGgasamAsoddeza :- aGga aGgI tadadhyetA tadarthajJa ityevamanyatrApi yojanA kAryA, uddeza :- adhyayanavizeSaH tasya uddeza uddezoddezaH, tadviSayazca uddeza iti, sa coddezoddezo'bhidhIyate-uddezavAn taddhyetA tadarthajJo veti, bhAvaviSayazca bhavati uddezaH aSTamaka kRti, sa cAyaM-bhAva: mAvI mAvajJo veti gAthArtha: // 42 // ayameva hyuddezo'STavidhaviziSTanAmasahito nirdeza ityavaseyaH, tathA cAha niyuktikAra:emeva ya niddeso aTThaviho so'vi hoi NAyavvo / avisesiamuddeso visesio hoi niddeso // 143 // 5 vyAvyA-- - evameva ca yathA uddeza uktastathA, nirdezo'pyaSTavidha eva bhavati jJAtavya:, sarvathA sAmyaprAptyatiprasaGgavinivRttyarthamAha- kiMtu 'avizeSitaH ' sAmAnyAbhidhAnAdigocaraH uddezaH, 10 vizeSitastu bhavati nirdezaH, yathA nAmanirdezo jinabhadra ityAdyabhidhAnavizeSanirdeza:, sthApanAnirdezaH vRkSa upara koyala che, parvata upara mayUra che." Aja pramANe kSetra--kALano uddeza paNa kahevA yogya che. (arthAt kSetrano, kSetravaDe ane kSetramAM uddeza te kSetrauddeza. e pramANe kALamAM paNa jANavuM.) samAsa eTale saMkSepa, te saMkSepaviSayaka uddeza te samAsa-uddeza, ane te aMga, zrutaskaMdha tathA adhyayanane viSe jANavA yogya che. te A rIte - aMga--samAsa udeza be prakAre che- 15 agasamAsano uddeza tathA agasamAsavaDe uddeza. temAM aMgasamAsano uddeza eTale 'A aMga che' e pramANe kahevuM, aMgasamAsavaDe uddeza eTale "A aMgI che, A aMgane bhaNanAra che, A aMganA arthano jANakAra che" e pramANe kahevuM. A ja pramANe zrutaskaMdha ane adhyayanamAM paNa yojanA karavI. uddeza eTale adhyayanavizeSa, teno je uddeza te uddeza--uddeza arthAt adhyayanaviSayaka uddeza te udezodeza kahevAya che. athavA A uddezavALo che, athavA uddezane bhaNanAra che, athavA 20 uddezanA arthano jANakAra che evuM kahevuM te paNa uddeza--uddeza kahevAya. bhAviSayaka uddeza AThamo jANavo. te A pramANe - A bhAva che, bhAvavALo che athavA bhAvajJa che" evuM kahevuM. A pramANe AThaprakAranA uddezA che // 142 // avataraNikA : ATha prakArano A uddeza ja viziSTanAma sahita jo hoya to nirdeza tarIke oLakhAya che. A ja vAta niryuktikAra kahe che gAthArtha : A ja pramANe te nirdeza paNa ATha prakArano jANavA yogya che. avizeSita hoya te uddeza ane vizeSita hoya te nirdeza che. 25 TIkArtha : je rIte uddeza kahevAyo te rIte nirdeza paNa ATha prakArano ja jANavA yogya che. A pramANe kahevAthI sarva prakAre udeza--nirdezanI sAmyatA thaI jAya athavA uddezanI vyAkhyA nirdezamAM ke nirdezanI vyAkhyA uddezamAM javAthI ativyApti thAya tenA vAraNa mATe kahe che ke- 30 sAmAnyanAmAdi viSayaka hoya te uddeza che arthAt sAmAnyanAmAdi jaNAvavuM te uddeza ane vizeSa nAmAdiviSayaka hoya te nirdeza che jema ke, "A jinabhadra che" e pramANe vizeSanAma kahevuM te Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) sthApanAvizeSAbhidhAnaM nirdezasthApanA vA, viziSTadravyAbhidhAnaM dravyanirdezaH yathA - gauH tena vAazvavAnityAdi, evaM kSetravizeSAbhidhAnaM kSetranirdeza: yathA-bharataM, kSetreNa - saurASTra ityAdi, kAlavizeSAbhidhAnaM kAlanirdezaH yathA - samaya ityAdi, tena vA - vAsantika ityAdi, samAsanirdeza:AcArAGgaM AvazyakazrutaskandhaH sAmAyikaM ceti, uddezanirdezaH -zastraparijJAdeH prathamo dvitIyo 5 veti, bhagavatyAM vA pudgaloddezo veti, bhAvavyaktyabhidhAnaM bhAvanirdezaH yathA -- audayika ityAdi, tena -- audayikavAn krodhItyAdi veti alaM vistareNeti gAthArthaH // 143 // iha samAsoddezanirdezAbhyAmadhikAraH, kathaM ?, adhyayanamiti samAsoddezaH sAmAyikamiti samAsanirdezaH, idaM ca sAmAyikaM napuMsakam, asya ca nirdeSTA trividha:- strI pumAn napuMsakaM ceti, tatra ko nayo naigamAdiH kaM nirdezamicchatItyamuM arthamabhidhitsurAha 1) nirdeza. A nAma-nirdeza kahyo. sthApanAnirdeza eTale cokkasa vastunI sthApanAnuM kathana (arthAt "huM A vastunI sthApanA karuM chuM" e pramANe kahevuM) athavA koI vastumAM nirdezanI sthApanA karavI te sthApanA. viziSTa dravyonuM kathana karavuM te dravyanirdeza jema ke, "A gAya che athavA dravyavaDe nirdeza jema ke, je vyakti pAse ghoDo hoya te vyakti ghoDAvALI che e pramANe kahevuM. e ja pramANe kSetraviSenuM 15 kathana te kSetra-nirdeza jema ke, "A bharatakSetra che", kSetravaDe nirdeza - jema ke, "A vyakti saurASTra (saurASTranI) che." kALavizeSanuM kathana te kALa--nirdeza jema ke, "samaya (AvalikA vigere)" athavA kALa vaDe nirdeza - jema ke,"A vAsantika (vasaMtaRtumAM thanAra) che" vagere, samAsanirdeza--aMga, zrutaskaMdha ane adhyayananA bhedathI traNa prakAre che. temAM aMgarUpasamAsano nirdeza "A AcArAMga 20 che' vagere, zrutaskaMdharUpa samAsano nirdeza' A AvazyakazrutaskaMdha che" tathA adhyayanasamAsano nirdeza "A sAmAyika adhyayana che" vagere. uddezano nirdeza te uddezanirdeza jema ke, "zastraparijJAdino (AcArAMgasUtranu prathama adhyayana zastraparIjJA che) A pahelo uddezo che athavA A bIjo uddezo che" athavA "bhagavatI sUtramAM pudgala--uddeza che' vagere., bhAvarUpavyaktinuM kathana te bhAva--nirdeza jemake, "A audiyaka 25 bhAva che" vagere, bhAvavaDe nirdeza jema ke, A audAyikabhAvavALo che athavA A krodhI che vagere, Ama ATha prakAre nirdeza che. vadhu carcAthI saryuM // 14 // CO avataraNikA : ahIM samAsa uddeza ane samAsa nirdezanuM prayojana che. te A rIte adhyayana e samAsa-uddeza ane sAmAyika e samAsanirdeza che. A sAmAyika e (sAvadyayoganA viramaNarUpa nirdezane AzrayI) napuMsaka che. (Azaya e che ke 30 sAvadyayogaviramaNa e napuMsakaliMgamAM che. tethI A viramaNanI apekSAe sAmAyikano paNa napuMsakaliMgamAM nirdeza thAya che.) ane A sAmAyikanA nirdeSTA=uccAraNa karanArA traNa prakAranA che - purUSa, strI ane napuMsaka, temAM naigamAdi kayo naya kayA nirdezane icche che ? te batAvatA graMthakArazrI kahe che Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che ( nayonI apekSAe nirdezanuM svarUpa (ni. 144) : 313 duvihaMpi NegamaNao giddesaM saMgaho ya vavahAro / niddesagamujjusuo ubhayasaritthaM ca sahassa // 144 // vyAkhyA-'dvividhamapi' nirdezyavazAt nirdezakavazAcca naigamanayo nirdezamicchati, kutaH ?, lokasavyavahArapravaNatvAt naikagamatvAccAsyeti, loke ca nirdezyavazAt nirdezakavazAcca nirdezapravRttirupalabhyate, nirdezyavazAt yathA-vAsavadattA priyadarzaneti, nirdezakavazAcca yathA- 5 manunA prokto grantho manuH, akSupAdaprokto'kSapAda ityAdi, lokottare'pi nirdezyavazAt yathASaDjIvanikA, tatra hi SaD jIvanikAyA nirdezyA iti, evamAcArakriyA'bhidhAyakatvAdAcAra gAthArtha : nigamanaya baMne prakAranA nirdeza icche che. saMgraha ane vyavahAranaya nirdiSTanA AdhAre nirdeza Icche che. RjusUtra nirdezakanI apekSAe ane zabdanaya samAnaliMgavALA ubhaya (nirdezaka ane nirdezyane AzrayIne nirdeza icche che. TIkArtha : (TIkAnI zarUAta karatAM pahelA bhAvArtha samajI laIe. koIpaNa graMthanuM jayAre nAma pADavAmAM Ave che tyAre te nAmano nirdeza be vastune laIne thato hoya che 1. nirdezyane laIne jema ke, AcArAMgasUtramAM AcArasaMbaMdhI vAtacIto hovAthI te graMthanuM nAma AcArAMga pADavAmAM AvyuM. A "AcArAMga" nAmano nirdeza te graMthamAM nirdezya (varNana karavA yogya) evA AcAro uparathI thayo.. e ja rIte kyAreka nirdezaka (varNana karanAra vyakti)ne laIne nAmano nirdeza thAya che jema ke manu nAmanA RSivaDe kahevAyelo graMtha "mana" nAme oLakhAyo. A ja paddhatie sAvadyayoganuM viramaNa e napuMsaka che. tethI tene AzrayI sAmAyika napuMsaka kahevAya che. jayAre sAmAyikane uccAranArA strI-puruSa ane napuMsakanI mukhyatAe sAmAyika traNe liMgamAM kahevAya che. Ama nirdeza nirdezya ane nirdezaka baMnene laI thAya che. temAM kayo naya kyA kone AzrayIne) nirdezane 20 Icche che ? te batAve che. mUlagAthAmAM Ide zabdane badale 'diThuM' zabda saMgata lAge che.) naigamanaya nirdezya ane nirdezaka baMnenA AdhAre nirdezane mAne che, kAraNa ke A naya lokavyavahAramAM pravaNa ane aneka prakAravALo che arthAt lokavyavahArane mAnya rAkhanAro che. ane tenI mAnyatA judA judA prakAranI che. (nakagama zabdamAM gama eTale prakAra, na vidyate ja TE: thI 4 naiTE: naya: = naimi: A pramANe artha jANavo) A naya lokavyavahArane mAne 25 che ane lokamAM nirdezya-nirdezaka baMnene laI nirdezanI pravRtti thAya che. temAM nirdezyane laI A pramANe ke je graMthamAM vAsavadattAnI vaktavyatAnuM kathana kareluM che te graMtha "vAsavadattA" nAme oLakhAya che. e ja pramANe priyadarzanA vigeremAM paNa jANavuM. nirdezakane AzrayI-manuvaDe kahevAyelo graMtha "mana" tarIke oLakhAyo, akSapAda RSivaDe kahevAyelo graMtha "akSapadi" nAme oLakhAyo, vagere. lokottaramAM paNa nirdezyanA vazathI nirdeza thato 30 dekhAya che jema ke, -pajIvanikAya adhyayana, A adhyayanamAM paDUjIvanikAya nirdezya tarIke che. * dikuM. Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) ityAdi, tathA nirdezakavazAt jinavacanaM kApilIyaM nandasaMhitetyevamAdi, evaM sAmAyikamartharUpaM rUDhito napaMsakamitikatvA naigamasya nirdezyavazAnnapaMsakanirdeza eva, tathA sAmAyikavataH strIpunnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArtharUpasya strIpuMnapuMsakaliGgatvAvirodhamapi manyate, tathA nirdeSTustriliGgasaMbhavAt nirdezakavazAdapi triliGgatAmanumanyate naigamaH / Aha'dvividhamapi naigamanayaH' ityetAvatyukte nirdezyavazAt nirdezakavazAsasacca nirdezamicchatIti kriyA'dhyAhAra: kato'vasIyate iti, ucyate, yata Aha-nirdiSTa' vastvaGgIkRtya, saMgraho vyabahAraH, cazabdasya vyavahitaH saMbandho, nirdezamicchatIti vAkyazeSaH atra bhAvanA-vacana hyarthaprakAzakamevopajAyate, pradIpavata, yathA hi pradIpaH prakAzyaM prakAzayanneva AtmarUpaM pratipadyate, e ja pramANe AcArarUpa kriyAno kahenAra graMtha "AcAra' tarIke oLakhAya che tathA 10 nirdezakanA vazathI jinezvaranA vacano "jinavacana" tarIke oLakhAya che, tema kapilIya, naMdasaMhitA vagere jANavA. e ja rIte artharUpa (sAvayogaviramaNarUpa) sAmAyika rUDhithI napuMsaka che. tethI naigamanA nirdezyanA vazathI "sAmAyika napuMsaka che" e pramANe napuMsakano ja nirdeza kare che. tathA sAmAyikavALA nirdezaka strI-puruSa ane napuMsaka e traNe liMgavALA hoya che ane 15 teo sAmAyikanA pariNAmane ananya (abhinna) hovAthI artharUpa sAmAyikano strI-puruSa ane napuMsaka traNe liMga hovAmAM paNa A naya virodha mAnato nathI. (arthAt artharUpa sAmAyika paNa traNe liMgamAM mAne che. Ama nirdezyanA vazathI sAmAyikano mAtra napuMsakanirdeza athavA sAmAyikano traNe liMgamAM nirdeza batAvyo. have nirdezakanA vazathI traNe liMgamAM nirdeza batAvavA kahe che.) tathA nirdezaka traNe liMganA hovAnI saMbhAvanA hovAthI naigamanaya nirdezakavazathI paNa 20 sAmAyika traNe liMgavALuM mAne che. pUrve nirdezya sAmAyikanA pariNAmane, sAmAyikavAnuM jIvathI abhinna mAnIne, sAmAyikavAnuM jIvanA 3 liMga anusAra nirdezyavazAt sAmAyikanA traNa liga mAnyA. pachI nirdezaka traNe liMganA hovAthI nirdezakavazAt paNa traNe liga mAnyA kRti sUkSmamUhanIyam) zaMkA : "baMne prakAranA paNa nirdezane naigamanaya" mUlagAthAmAM ATaluM kahevA mAtrathI nirdezyanA 25 vazathI ane nirdezakanA vazathI nirdezane Icche che e pramANe kriyAno adhyAhAra kevI rIte jaNAya che ? (arthAt be prakAre ATaluM kahevA mAtrathI nirdezya ane nirdezakane AzrayI nirdeza be prakAre che evuM kevI rIte jaNAya ?). samAdhAna : "saMgraha ane vyavahAranaya nirdiSTa vastune (nirdezyane) AzrayI nirdeza Icche che" AvuM ja kahyuM che tenA uparathI naigamanayanA mate nirdezanuM vaividhya jaNAya che. have saMgraha 30 ane vyavahAranaya nirdiSTavastune AzrayI je nirdezane Icche che tenI pAchaLano bhAvArtha batAve che - vacana haMmezA arthane prakAzita karatuM ja utpanna thAya che jema ke, pradIpa e prakAzya vastune prakAzita karato ja AtmarUpane pAme che (arthAta pradIpa prakAzya vastune prakAzita karato hoya to Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ! ane zabdanayanI apekSAe nirdezanuM svarUpa (ni. 144) RjusUtra evaM dhvanirapyarthaM pratipAdayanneva tatastatpratyayopalabdheH, tasmAnnirdiSTavazAt nirdezapravRttiriti, tatazca sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsakamatastadadhikRtya saMgraho vyavahArazca nirdezamicchatIti, athavA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsakaliGgatvAt tatpariNAmAnanyatvAcca sAmAyikArthasya triliGgatAmapi manyata iti / tathA nirdezakasattvamaGgIkRtya sAmAyikanirdezaM RjusUtro manyate, vacanasya vakturadhInatvAt tatparyAyatvAt tadbhAvabhAvitvAditi / tatazca yadA puruSo nirdeSTA tadA puMlliGgatA, 5 evaM strInapuMsakayojanA'pi kAryA, tathA 'ubhayasadRzaM' nirdezyanirdezakasadRzaM samAnaliGgameva vastvaGgIkRtya, zabdasya nirdezapravRttiriti vAkyazeSaH, etaduktaM bhavati - upayukto hi nirdeSTA nirdezyAdabhinna eva, tadupayogAnanyatvAt, tatazca puMsaH pumAMsamabhidadhataH punirdeza eva, evaM striyAH striyaM pratipAdayantyAH strInirdeza eva, evaM napuMsakasya napuMsakamabhidadhAnasya napuMsakanirdeza eva, ja te "pradIpa" tarIke kahevAya che. eTale ke prakAzya vastuthI ja pradIpa "pradIpa'tarIkenA 10 ullekhane pAme che) e ja pramANe vacana paNa arthanuM pratipAdana karatuM chatuM ja AtmarUpane pAme che kAraNa ke zabdathI (tata:) arthanI pratIti thAya che. tethI nirdiSTavaMzathI (nirdezyavazathI) nirdezanI pravRtti thAya che. sAvaghayogaviramaNa e sAmAyikano artha che ane te rUDhithI napuMsaka che. tethI sAvadyayogaviramaNarUpa napuMsakanirdezyane AzrayI sAmAyikano napuMsakanirdeza saMgraha ane vyavahAranaya Icche che. athavA sAmAyikavALA jIvo traNe liMgavALA hoya che ane sAmAyikanA 15 arthano (sAvaghayogaviramaNano) pariNAma A traNe jIvothI abhinna che. mATe sAmAyikanA arthanI triliMgatA paNa che. tethI A rIte nirdezyanA vazathI sAmAyikanI triliMgatA paNa saMgraha, vyavahAra mAne che. 315 = RjusUtra nirdezakajIvane AzrayI sAmAyikanA nirdezane mAne che, kAraNa ke vaktAnI vidyamAnatAmAM ( tahbhAve) vacananI vidyamAnatA (vi) rahelI che (tanmAve mAvitvAt), 20 tethI vacana e vaktAno paryAya che (tatparyAyattAt) ane mATe vacana e vaktAne AdhIna che. tethI sAmAyikano nirdeza jIvane AzrayI mAne che. tethI ja jyAre puruSa nirdezaka uccAra karanAra hoya tyAre sAmAyika pulDiMga gaNAze. e ja pramANe strI--napuMsakamAM paNa yojanA karI levI. zabdanayane ubhaya(nirdezaka - nirdezya) sarakhA che arthAt samAnaliMgavALA che, tene 25 AzrayIne nirdezapravRtti mAne che. bhAvArtha - (upayogapUrvaka nizcita karIne je kathana karavuM te nirdeza. kRti vi.A.bhA.-1529) ane upayukta evo nirdeSTA=uccAra karanAra nirdezyathI abhinna ja gaNAya che kAraNa ke nirdezyano upayoga ane nirdezaka eka ja che. tethI jyAre puruSane nirdeza karatA puruSano nirdeza e pulliMga che, strIne nirdeza karatI strIno nirdeza strIliMga ane napuMsakane napuMsakano nirdeza napuMsaka hoya che. (Azaya e che ke puruSa puruSane nirdeza = kathana karato hoya, jemake "he yajJadatta ! A A pramANe kara" e pramANe devadatta yajJadattane nirdeza karato hoya tyAre devadatta yajJadattanA 30 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (nirdezyanA) upayogathI ananya hovAthI devadattano pulliMga nirdeza thAya che. eTale ke devadatta 5 pulliMga gaNAya che. kRtti vi.A.bhA.-1524. e ja rIte strI, napuMsakamAM paNa jANavuM. have) jyAre puruSa strIne kathana karato hoya tyAre srInA jJAnopayogane abhinna hovAthI srIrUpa ja A puruSa gaNAya che, arthAt strIne samAna liMgavALo A puruSa gaNAya che. Ama nirdezaka ane nirdezyanI samAnaliMgatA thAya che. Ama sarvatra=strI puruSane nirdeza kare temAM, strI napuMsakane nirdeza kare temAM vagere badhAmAM samAnaliMgatAne AzrayI nirdezapravRtti thAya che. (TUMkamAM zabdanaya 10 sadeza evA ubhayane = samAna liMgavALA nirdezaka ane nirdezyarUpa ubhayane AzrayI nirdezanI pravRtti mAne che.) 316 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) yadA tu pumAn striyamabhidhatte, tadA stryupayogAnanyatvAt strIrUpa evAsau, nirdezyanirdezakayoH samAnaliGgataiva, evaM sarvatra yojyaM, asamAnaliGganirdeSTA'sya avastveva, yadA pumAn pumAMsaM striyaM cAheti, kutaH ?, tasya puruSayoSidvijJAnopayogabhedAbhedavikalpadvAreNa puruSayoSidApatteH, anyathA (zaMkA : A vAta to barAbara che ke puruSa puruSane ke strIne nirdeza karato hoya tyAre tenA upayogane abhinna hovAthI puruSano pulliMganirdeza gaNAya. paraMtu jyAre puruSa asamAna liMgavALA evA strI-puruSa ubhayane ekakALe nirdeza karato hoya tyAre kayo nirdeza gaNAya ? AvI zaMkAnuM 15 samAdhAna ApatA kahe che ke -) puruSa puruSa-strI ubhayane jyAre nirdeza karato hoya, tyAre AvA asamAnaligavALAone nirdeza karato puruSa zabdanayanA mate avastu ja che kAraNa ke tenI (vaktAnI) puruSa-strInA vijJAna--upayoganA bhedAbheda vikalpadvArA puruSa-strIrUpatAnI prApti thaI jAya che. (kahevAno Azaya e che ke jyAre puruSa puruSane ane strIne nirdeza kare che tyAre te 20 vaktAno puruSavijJAnano upayoga ane strIvijJAnano upayoga paraspara bhedarUpa che ke abhedarUpa che eTale ke A baMne upayogano paraspara bheda che ke abheda che ? ema be vikalpa UbhA thAya che. temAM prathama jo paraspara bheda mAnIe to vaktAno A baMne upayoga sAthe abheda hovAthI ane A baMne upayogono paraspara bheda hovAthI vaktA paraspara vibhinna puruSa ane strI banI jAya che je iSTa nathI. 25 30 have jo upayogono paraspara abheda mAnIe to sutarAM vaktA puruSa-strI ubhayarUpa zabalatAne (mizratAne) pAme che te paNa iSTa nathI. Ama bhedAbheda baMne vikalpo dvArA vaktA puruSa-strIrUpa banI jato hovAthI asamAnaliMgavALo nirdezaka hoto nathI arthAt jyAre vaktA puruSa-strI ubhayane nirdeza kare tyAre te nirdezaka avastu ja che) anyathA = "jo upayogane jIvathI judo mAno to vastunA abhAvano ja prasaMga Ave. * saMcoDyuM / (H) maladhArIya hemacandrasUrijInI TippaNImAM A padArtha jaNAvela che. te TippaNI pariziSTa naM. 1mAM ApelI che. Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirgamanA nikSepA (ni. 144-145) ke 317 vastvabhAvaprasaGgAt, tasmAdupayukto yamarthamAha sa tadvijJAnAnanyatvAttanmaya eva, tanmayatvAcca tatsamAnaliGganirdezaH, tatazca sAmAyikavaktA tadupayogAnanyatvAt sAmAyikaM pratipAdayannAtmAnamevAha yataH tasmAttatsamAnaliGgAbhidhAna evAsau, rUDhitazca sAmAyikArtharUpasya napuMsakatvAtstriyAH puMso napuMsakasya vA pratipAdayataH sAmAyika napuMsakaliGganirdeza eveti gAthAsamAsArthaH / vyAsArthastu vizeSavivaraNAdavagantavya iti / sarvanayamatAnyapi cAmUni pRthagviparItaviSayatvAt na pramANa, 5 samuditAni tvantarbAhyanimittasAmagrImayatvAt pramANamiti alaM vistareNa, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prastutaprayAsasya // 144 // idAnIM nirgamavizeSasvarUpapratipAdanAyAha - nAma ThavaNA davie khitte kAle taheva bhAve a / (Azaya e che ke upayoga e jIvanuM lakSaNa che. have jo vaktA e upayogathI judo che evuM 10 mAno to vaktA upayoga vinAno thavAthI jIvarUpa ja kahevAya nahIM ane ajIvarUpa to nathI ja, mATe vakRtArUpa vastuno ja abhAva mAnavAno prasaMga Avaze) tethI upayukta vyakti je arthane kahe che te vyakti e arthanA jJAnathI abhinna hovAthI te arthamaya che. ane te arthamaya hovAthI te vyaktino nirdeza arthane samAnaliMgavALo hoya che. Ama sAmAyikano vaktA sAmAyikanA pariNAmathI abhinna hovAthI sAmAyikanuM pratipAdana 15 karato je kAraNathI potAne ja kahe che (arthAt jayAre sAmAyikanuM pratipAdana karato hoya tyAre sAmAyikanA upayogane abhinna hovAthI te puruSa sAmAyika ja che. ane tethI sAmAyikanuM pratipAdana karato te puruSa potAne ja kahe che) tethI te vaktA sAmAyikane samAna liMgavALo kahevAya che ane sAmAyikano artha rUDhithI napuMsaka hovAthI, sAmAyikanuM pratipAdana karatA strI-puruSa athavA napuMsakano napuMsakaliMge ja 20 nirdeza thAya che. A pramANe saMkSepArtha kahyo. vistArArtha vizeSavivaraNamAMthI (AvazyakanI bRhaTIkA, je hAla prApta thatI nathI.) jANI levo. A badhA no judA judA hoya to viparIta viSayavALA hovAthI pramANabhUta nathI. paraMtu bhegA thayelA A ja nayo antara-bAhyanimittanI sAmagrIrUpa banatA hovAthI pramANarUpa che. (kahevAno Azaya e che ke A badhA nayomAM ko'ka bAhyanimittane ja, to ko'ka AMtarika 25 nimittane ja grahaNa karanArA hovAthI, ekalA = judA judA pramANa nathI. paraMtu A badhA nayo bhegA karIe to bAhya ane AMtarika nimittarUpa sAmagrIvALA thavAthI pramANarUpa bane che.) Ama, vadhu carcA karatA nathI kAraNa ke graMthAraMbhanA prayAsamAM akSaravyAkhyA ja pradhAna che. (vistAra nahIM) //144o avataraNikA : A pramANe uddeza ane nirdeza kahyA. have nirgamanAmanA trIjA dvAranuM vizeSa svarUpa batAvavA kahe che ? gAthArtha : nAma-sthApanA-dravya-kSetra-kALa-ane bhAva e cha prakAranA nirgamanA nikSepa che. + ofta mAM ! 30 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) eso u nigamassA Nikkhevo chavviho hoi // 145 / / gamanikA-nAmasthApane pUrvavat, dravya nirgamaH - AgamanoAgamajJazarIretaravyatiriktaH, sa ca tridhA--sacittAcittamizrabhedabhinnaH, tatra sacittAtsacittasya yathA pRthivyA aGkarasya, sacittAnmizrasya yathA - bhUmeH pataGgasya, sacittAdacittasya yathA - bhUmerbASpasya tathA mizrAtsacittasya yathA5. vehAddhamistra, mizramizrasya yathA--zrIvehAdUrmasya, mizrAvittasya yathA--ahAr viSThAyA:, acittAtsacittasya yathA - kASThAtkRmikasya, acittAnmizrasya yathA - kASThAd ghuNasya, acittAdacittasya yathA-- kASThAd ghUNacUrNasya / athavA dravyAt dravyasya dravyAt dravyANAM dravyebhyo dravyasya dravyebhyo dravyANAmiti, tatra dravyAd dravyasya yathA - rUpakAt rUpakasya nirgamaH. ekasmAdeva kalAntaraprayuktAditi bhAvArtha:, ekasmAdeva kalAntarataH prabhUtanirgamo dvitIyabhaGgabhAvanA, 10 prabhUtebhyaH svalpakAlenaikasya nirgamo bhavati tRtIyabhaGgabhAvanA, prabhUtebhyaH prabhUtAnA kailAntaratazcaturthabhaGgabhAvaneti, 'kSetre' iti kSetraviSayo nirgamaH pratipAdyate, evaM sarvatra akSaragamanikA 318 TIkArtha : nAma--sthApanA pUrvanI jema jANI levA. dravyanirgama tarIke AgamathI--noAgamathI be prakAre, temAM no--AgamathI jJazarIra-bhavyazarIra ane taddhatirikta ema traNa prakAre che. temAM paNa vyatirikta dravyanirgama sacitta--acitta ane mizranA bhedathI traNe prakAre che. sacittamAMthI 15 sacittano nirgama jema ke, pRthvImAMthI aMkurAno, sacittamAMthI mizrano nirgama - jema ke, bhUmimAMthI pataMgiyAno nirgama (ahIM pAMkho vagere acitta hovAthI mizra, sacittamAMthI acittano nirgama jemake, bhUmimAMthI bASpano nirgama. tathA mizramAMthI sacittano jema ke, dehamAMthI kRmiono, mizramAMthI mizrano jema ke, strInA dehamAMthI garbhano nirgama, mizramAMthI acittano - jema ke dehamAMthI viSThAno nirgama, tathA 2) acittamAMthI cittano--jema ke lAkaDAMmAMthI kRmino, acittamAMthI mizrano- jema ke - lAkaDAMmAMthI dhuNa(tenA paNa keTalAka aMga acitta saMbhave che)no, acittamAMthI acittano--jema ke--lAkaDAMmAMthI dhuNanA cUrNano nirgama. athavA dravyamAMthI dravyano (nirgama). dravyamAMthI dravyono, dravyomAMthI dravyano, dravyomAMthI dravyono nirgama. temAM dravyamAMthI dravyano nirgama - jema ke, rUpiyAmAMthI rUpiyAno nirgama arthAt 25 1 rUpiyAnuM vyAja caDatAM--caDatAM 1 rUpiyo thAya tyAre kalAntara(vyAja) vaDe 1 rUpiyAmAMthI 1 rUpiyAno nirgama thayo, e ja rIte 1 rUpiyAmAMthI vyAja dvArA ghaNA rUpiyAno nirgama. A bIjo bhAMgo jANavo. ghaNA rUpiyA vyAje mukatAM alpakALamAM eka rUpiyAnuM vyAja maLe tyAre ghaNAmAMthI ekano nirgamarUpa trIjo bhAMgo, ghaNA rUpiyAmAMthI lAMbA kALe ghaNA rUpiyA vyAje maLe te cotho bhAMgo 30 jANavo. tathA kSetraviSayaka nirgama kahevA yogya che e pramANe mULagAthAmAM 'kSetra' zabdanI saptamI vibhaktino artha jANavo. A pramANe dareka zabdamAM rahela saptamIno viSaya artha samajavo. + dravyaya dravyAdA / ofTM: sacittA. / * nirmamo vattavya: tRtI| + vhAlAntaratajja0 | Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra, kAla ane bhAvanirgama (ni. 145) ka 319 kAryA, tathA kSetrAt kSetrasya vA nirgamaH kSetranirgamaH, tatra kSetrAdvinirgamo yathA adholokakSetrAdvinirgatya jIvastiryagloke samAgata ityAdi, kSetrasya vinirgamo yathA rAjakulAllabdhamamukaM kSetramiti, kAlAtkAlasya vA nirgamaH] kAlanirgama:-kAlo hyamUrtastathApi upacArato vasantasya nirgamaH durbhikSAdvA nirgato devadatto bAlakAlAdveti, athavA kAlo dravyadharma eva, tasya dravyAdeva nirgamaH, tatprabhavatvAditi, evaM bhAvanirgama: tatra pudgalAdvarNAdinirgamaH, jIvAtkrodhAdinirgamaH iti, tayorvA 5 pudgalajIvayorvarNavizeSakrodhAdibhyo nirgama iti, eSa eva nirgamasya nikSepaH SaDvidha iti gAthArthaH evaM ziSyamativikAzArthaM prasaGgata ukto'nekadhA nirgamaH, iha ca prazastabhAvanirgamamAtreNa aprazastApagamena vA'dhikAraH, zeSairapi tadaGgatvAd, iha ca dravyaM vIraH kSetraM mahasenavanaM kAla: pramANakAlaH bhAvazca bhAvapuruSaH, evaM ca nirgamAGgAni draSTavyAnIti etAni ca dravyAdhInAni yataH 10 ataH prathamaM jinasyaiva mithyAtvAdibhyo nirgmmbhidhitsuraahkSetramAMthI athavA kSetrano nirgama te kSetranirgama. temAM kSetramAMthI nirgama-jema ke adholokarUpakSetramAMthI nIkaLIne jIva tiryazlokamAM Ave, vagere. kSetrano nirgama-jema ke, rAjakulamAMthI (InAmarUpe) maLeluM amuka kSetra. kALathI athavA kALano nirgama te kALanirgama. jo ke kALa amUrta che to paNa upacArathI (kALano nirgama batAvAya che). temAM kALano nirgama jema ke vasaMtaRtuno nirgama (utpatti) athavA (kALathI nirgama) dukALamAMthI devadattano nirgama athavA bAlyAvasthAmAMthI nirgama. athavA kALa e dravyano dharma ja che. te kALa dravyamAMthI utpanna thato hovAthI kALano dravyamAMthI je nirgama te kALanirgama. A ja pramANe bhAvanirgamamAM pudgalamAMthI varNAdino nirgama, jIvamAMthI krodhAdino nirgama, e bhAvano nirgama jANavo. athavA bhAvamAMthI nirgama-pudgalano varNAdivizeSamAMthI ane jIvano krodhAdimAMthI 20 nirgama A pramANe nirgamanA parNakAranA nikSepo che. |14po. avataraNikA : A pramANe ziSyamatinA vikAsa mATe prasaMgathI aneka prakArano nirgama kahyo. ane temAMthI ahIM prazastabhAvanirgamamAtravaDe athavA aprazastanA tyAgavaDe adhikAra che. zeSa nirgamAM paNa prazastabhAvanirgamanA athavA aprazastatyAganA kAraNo hovAthI teno paNa ahIM te rUpe adhikAra che. temAM dravya tarIke vIraprabhu, kSetra tarIke mahasenavana, kALa tarIke 25 pramANakALa ane bhAva tarIke bhAvapuruSa(vardhamAnasvAmI) jANavAno che. (A badhAno nirgama kramazaH batAvavAmAM Avaze kAraNa ke, A dravyAdi (sAmAyikarUpa prazastabhAva) nirgamanA aMgo che. A badhA dravyane AdhIna hovAthI sau prathama dravyarUpa jinano ja mithyAtvAdimAMthI nirgama kahevAmAM Ave che. (arthAt prathama dravyanirgama batAve che, temAM dravya tarIke jina che. tethI teno nirgama batAve che, je 4. [ ] parvatantavartI paho mudritaprata nAstA + vivArtha ! 30 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 mI Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) pathaM kira desittA sAhUNaM aDavivippaNaTThANaM / sammattapaDhamalaMbho boddhavvo vaddhamANassa // 146 // gamanikA-panthAnaM kila dezayitvA sAdhUnAM aTavIvipranaSTAnAM punastebhya eva dezanAM zrutvA samyaktvaM prAptaH, evaM samyaktvaprathamalAbho boddhavyo vardhamAnasyeti samudAyArthaH // 146 // 5 avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedam-avaravidehe egaMmi gAme balAhio, so ya rAyAdeseNa sagaDANi gahAya dArunimittaM mahADaviM paviTTho, io ya sAhuNo maggapavaNNA sattheNa samaM vaccaMti, satthe AvAsie bhikkhaTuM paviTThANaM gato sattho, pahAvito, ayANaMtA vibhullA, mUDhadisA paMthaM ayANamANA teNa aDavipaMtheNa majjhaNhadesakAle taNhAe chuhAe 'aparaddhA taM desaM gayA jattha so sagaDasaNNiveso, so ya te pAsittA mahaMtaM saMvegamAvaNNo bhaNati-aho ime sAhuNo adesiyA 10. gAthArtha : aTavIne viSe bhUlA paDelA sAdhuone mArga dekhADIne (teo pAsethI dezanA sAMbhaLIne samyakta prApta karyuM) vardhamAnasvAmIno A samyaktano prathamalAbha jANavo. TIkArtha : aTavIne viSe mArgamAMthI bhUlA paDelA sAdhuone mArga dekhADIne, vaLI te sAdhuo pAsethI ja dezanAne sAMbhaLI vardhamAnasvAmI samyaktvane pAmyA. A pramANe vardhamAnasvAmIne samyatvano prathama lAbha jANavo. A gAthArtha batAvyo. 146 vistArArtha kathAnakamAthI jANavo 15 te A pramANe - pazcimavidehanA eka gAmamAM grAmacitaka (mukhI) raheto hato. ekavAra te rAjAnA AdezathI gADAone laI lAkaDAMo levA moTA jaMgalamAM pravezyo. bIjI bAju sAdhuo sAthenI sAthe rastA para vihAra karatA hatA. eka sthAne sArthe paDAva nAkhyo. eTale sAdhuo bhikSArthe nIkaLyA, tevAmAM sArtha nIkaLI gayo ane ghaNI AgaLa cAlyo gayo. sAdhuo mAgane nahIM 20 jANatA hovAthI teo bhUlA paDyA. dizAone viSe moha pAmelA mArgane nahIM jANatA te sAdhuo aTavInA mArge madhyAhna samaye bhUkha-tarasathI pIDAtA te deza pAse AvyA jayAM badhA gADAo UbhAM hatAM. potAnI tarapha AvatA sAdhuone joI te grAmaciMtaka atyaMta saMvega pAmyo ane kahyuM, aho ! A adezikA (dezaka vinAnA = bhomiyA vinAnA hovAthI) tapasvI evA sAdhuo 25 A jaMgalamAM AvI caDyA che." te grAmacitake anukaMpAthI (bhaktithI) te sAdhuone puSkaLa 46. aparavideheSu ekasmingrAme balAdhikaH, sa ca rAjAdezena zakaTAni gRhItvA dArunimittaM mahATavIM praviSTaH, itazca sAdhavaH mArgaprapannAH sArthena samaM vrajanti, sArthe AvAsite bhikSArthaM praviSTeSu gataH sArthaH, pradhAvitaH, ajAnanto bhraSTAH, digmUDhAH panthAnamajAnAnAH tena aTavIpathena madhyAhnadezakAle tRSA kSudhA aparAddhAH ( ca vyAptAH) taM dezaM gatA yatra sa zakaTasannivezaH, sa ca tAn dRSTvA mahAntaM saMvegamApanno bhaNati-aho ime sAdhavo'dezikA: * jaha micchattatamAo viNiggao jaha ya kevalaM patto / jaha ya, payAsiameyaM sAmaiaM taha pavakkhAmi // 1 // (gAthaiSA'vyAkhyAtA niyuktipustake ) / pahAvitA / + ya pAraddhA ! Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhuvIra ne sabhyatvanI prApti (lA. 1-2 ) 321 vasiNI aDaviNupaviTThA, tesiM so aNukaMpAe vipulaM asaNapANaM dAUNaM Aha-eha bhagavaM ! . jeNa pathe NamavayAremi, purato saMpatthio, tAhe te'vi sAhuNo tasseva maggeNa agacchaMta guru tassa dhammaM kahedu( u ) mAraddho, tassa so avagato, te paMthaM samoyArettA niyatto, te pattA sasa(saM), so puNa avirayasammaddiTThI kAlaM kAUNa sohamme kappe paliovamaThiio devo jAo / asyaivArthasyopadarzakamidaM gAthAdvayamAha bhASyakAraH 5 avaravidehe gAmassa ciMtao rAyadAruvaNagamaNaM / sAhU bhikkhanimittaM satthA hINe tahiM pAse // 1 // ( bhASyam) dANanna paMthanayaNaM aNukaMpa gurU kahaNa sammattaM / sohamme uvavaNNo paliyAu suro mahiDDIo // 2 // ( bhASyam) gamanikA - avaravidehe grAmasya cintako rAjadAruvanagamanaM, nimittazabdalopo'tra draSTavya:, 10 rAjadArunimittaM vanagamanaM, sAdhUn bhikSAnimittaM sArthAbhraSTA~statra dRSTavAn, dAnamannapAnasya, nayanaM paiMthi anukampayA guroH kathanaM samyaktvaM prAptaH mRtvA saudharma upapannaH palyopamAyuH suro mahaddhika iti gAthAdvayArthaH / azanAdi ApIne kahyuM "prabhu ! mArI sAthe Avo, jethI tamane huM mArga sudhI pahoMcADuM." grAmaciMtaka AgaLa cAlyo tyAre te sAdhuo paNa te grAmaciMtakanI pAchaLa-pAchaLa javA lAgyAM, 15 te samaye guru te grAmaciMtakane dharma kahevA lAgyAM. grAmaciMtakavaDe te dharma svIkArAyo. tyAra bAda sAdhuone mArga upara caDhAvI te pAcho vaLyo. sAdhuo potAnA sthAne pahoMcyA. te grAmacitaka aviratasamyaSTi mRtyu pAmI saudharmakalpamAM eka palyopamanI sthitivALo deva thayo. avataraNikA : A arthane ja batAvatI be gAthAne bhASyakAra kahe che gAthArtha : baMne gAthArtha TIkArtha pramANe jANavA. 20 TIkArtha : pazcimavidehamAM gAmano ciMtaka, rAjadAruvanagamana ahIM nimittazabdano lopa thayela hovAthI artha A pramANe jANavo ke rAjAnI AjJAthI lAkaDAMnimitte vanamAM gamana bhikSAnimitte nIkaLelA ane sArthathI bhraSTa thayelA evA sAdhuone tyAM joyA. anna--pANInuM dAna karyuM. anukaMpAthI (bhaktithI) mArga tarapha sAdhuone laI javA, gurunuM dharmakathana, samyaktvanI prApti, marIne saudharma devalokamAM utpanna thayo, palyopama AyuSyavALo mahardhika deva thayo. 25 // bhASya : 1-2 // -- 47. tapasvino'TavImanupraviSTAH, tebhyo'sau anukampayA vipulamazanapAnaM dattvA''ha - eta bhagavantaH ! yena pathi yuSmAnavatArayAmi, purataH saMprasthitaH, tadA te'pi sAdhavaH tasyaiva pRSThataH anugacchanti, tato guruH tasmai dharmaM kathayitumArabdhaH, tena so'vagataH, tAnpathi samavatArya nivRttaH, te prAptAH svadezaM, sa punaraviratasamyagdRSTiH kAlaM kRtvA saudharme kalpe palyopamasthitiko devo jAtaH / pathi nayanaM / 30 + gAthArthaH / Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) laddhUNa ya sammattaM aNukaMpAe u so suvihiyANaM / bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jAo // 147 // gamanikA-labdhvA ca samyaktvaM anukampaya'sau suvihitebhyaH bhAsvarAM - dIptimatIM varAM5 pradhAnAM 'boMdiM' tanuM dhArayatIti samAsaH, devo vaimAniko jAta iti niryuktigAthArthaH // 147 // tathA ca 10 322 20 - caiUNa devalogA iha ceva ya bhArahaMmi vAsaMmi / ikkhAgakule jAo usabhasuasuo marIiti // 148 // vyAkhyA - tataH svAyuSka kSaye sati cyutvA devalokAdihaiva bhArate varSe ikSvAkukule jAtaH ' utpannaH RSabhasutasuto marIciH sAmAnyena RSabhapautra iti gAthArthaH // 18 // yatazcaivamataHikkhAgakule jAo ikkhAgakulassa hoi uppattI / kulagaravaMse'I bharahassa suo marIiti // 149 // vyAkhyA - ikSvAkUNAM kulaM ikSvAkukulaM tasmin, 'jAta: ' utpanna:, bharatasya suto marIciriti yoga:, tatra sAmAnyaRSabhapautratvAbhidhAne sati idaM vizeSAbhidhAnamaduSTameva, sa ca kulakaravaMze 15 jAtaH, tatra kulakarA vakSyamANalakSaNAsteSAM vaMzaH kulakaraivaMzaH pravAha iti samAsaH, tasminnatIte gAthArtha samyaktvane pAmIne te suvihita sAdhuonI anukaMpAthI daidipyamAnazarIrane dhAraNa karanAro vaimAnika deva thayo. TIkArtha : samyaktvane pAmIne te grAmaciMtaka suvihita sAdhuonI anukaMpAthI (bhaktithI= bhaktinA prabhAve) daidipyamAna zarIrane dhAraNa karanAro vaimAnika deva thayo // 14 // gAthArtha : devalokamAMthI cyavI A ja bharatakSetranAM ikSvAkukulamAM RSabhaputrano putra marIci nAme utpanna thayo. TIkArtha : potAnuM AyuSya puruM thatAM devalokamAMthI AvI A bharatakSetramAM ikSvAkukulamAM "marIci" nAme RSabhaputrano putra arthAt RSabhapautra tarIke utpanna thayo ||148 / / gAthArtha : kulakaravaMza pUro thatAM ikSvAkukulanI utpatti thaI, te ikSvAkukulamAM marIci nAme 25 bharatano putra thayo. TIkArtha : ikSvAkuonuM je kula te ikSvAkukula - temAM bharatano putra marIci utpanna thayo e pramANe anvaya karavo. sAmAnyathI RSabhanA pautrapaNAnuM kathana karavA chatAM ''bharatano putra" e pramANe vizeSakathana aduSTa che (Azaya e che ke RSabhadevane bharata vi. 100 putro hatAM. mAtra RSabhadevano pautra ema kahevAthI kono putra, e spaSTa na thAya tethI ahIM vizeSathI kahyuM 30 - bharatano putra) te marIci kulakaravaMza pUro thayA pachI utpanna thayo. ahIM kulakaronuM svarUpa AgaLa batAvaze. teono vaMza=pravAha te kulakaravaMza A pramANe samAsa karavo. te kulakaravaMza - + mo| x 0temAM vaMza pravAha: / Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakaronI utpatti (ni. 150-151) 323 atikrAnte iti yatazcaivamata ikSvAkukulasya bhavati utpattiH, vAcyeti vAkyazeSaH, ityayaM gAthArtha: 646 // tatra kulakaravaMze'tIta ityuktaM, ataH prathamaM kulakarANAmevotpattiH pratipAdyate, yasminkAle kSetre ca tatprabhavastannidarzanAya cedamAha - ( granthAgram 3000 ) oppaNI imIse tayAeN samAeN pacchime bhAge / paliovamaTTabhAe sesaMmi u kulagaruppattI // 150 // gamanikA - avasarpiNyAmasyAM varttamAnAyAM yA tRtIyA samA- suSamaduSSamAsamA, tasyAH pazcima bhAgastasmin kiyanmAtre palyopamASTabhAga eva zeSe tiSThati sati kulakarotpattiH saMjAteti rAjyoSa kRti gAthAE: ||3|| addhabharahamajjhillutibhAge gaMgasiMdhumajjhami / yatra ittha bahumajjhadese uppaNNA kulagarA satta // 151 // ganijA-ardhabharatamadhyamaMtrimALe, jasmin ?-kRmidhumarthya, satra bahumateze na paryanteSu, utpannAH kulakarAH sapta, ardhaM bharataM vidyAdharAlayavaitADhyaparvatAdArato gRhyata iti gAthArthaH // 151 // pasAra thayA pachI marIci ikSvAkukulamAM utpanna thayo. AthI ikSvAkukulanI utpatti kahevI joIe. te AgaLa batAvaze. 11499 avataraNikA : uparokta gAthAmAM 'kulakaravaMza pasAra thayA pachI' AvuM kahyuM. AthI prathama kulakaronI ja utpatti kahevAya che. je kALamAM ane je kSetramAM kulakaronI utpatti thaI te batAvatAM kahe che gAthArtha : A avasarpiNInA trIjA ArAnA pAchalA bhAge palyopamano AThamo bhAga bAkI hato tyAre kulakaronI utpatti thaI. (A kALa batAvyo) TIkArtha : vartamAna evI A avasarpiNIno je suSama-duSamanAmano trIjo Aro hato. tenA pAchalA bhAgamAM palyopamano AThamo bhAga bAkI hato, tyAre kulakaronI utpatti thaI. 150 gAthArtha : ardhabharatakSetranA madhyama trIjA bhAge gaMgAsindhunA madhyamAM bahumadhyabhAgamAM sAta kulakaro utpanna thayA. 5 1 { 15 20 25 TIkArtha : ahIM ardhabharata eTale vidyAdharonA sthAnabhUta vaitADhyaparvatathI dakSiNa bAjuno bhAga grahaNa karavo. (bharatakSetranI uttaramAM himavaMtaparvata ane dakSiNamAM lavaNasamudra che. barAbara vacce. pUrva-pazcima lAMbo vaitADhyaparvata che. jenAthI bharatakSetranA be bhAga thAya che. uttarArdha ane dakSiNArdhabharata. te dakSiNArdhabharatakSetranA traNa bhAga karavA.) temAM madhyama trIjA bhAgamAM gaMgAsiMdhunA madhyamAM bahumadhyabhAgamAM, nahIM ke aMtabhAgamAM, sAta kulakaro utpanna thayA. 30 ||151 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 324 gamanikA - kulakarANAM pUrvabhavA vaktavyAH, janma vaktavyaM tathA nAmAni pramANAni tathA 5 saMhananaM vaktavyaM, evazabdaH pUraNArtha:, tathA saMsthAnaM vaktavyaM tathA varNAH pratipAdayitavyAH tathA striyo vaktavyAH tathA AyurvaktavyaM bhAgA vaktavyAH - kasmin vayobhAge kulakarAH saMvRttA iti, bhavaneSu upapAtaH bhavanopapAtaH vaktavyaH, bhavanagrahaNaM bhavanapatinikAyopapAtapradarzanArthaM, tathA nItizca yA yasya hakArAdilakSaNA sA vaktavyeti gAthAsamudAyArthaH, avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati // 152 // tatra prathamadvArAvayavArthAbhidhitsayedamAha 15 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) idAnIM kulakaravaktavyatAbhidhAyikAM dvAragAthAM pratipAdayannAha - puvvabhavajammanAmaM pamANa saMghayaNameva saMThANaM / aforfers bhAgA bhavaNovAo ya NII // 152 // avaravidehe do vaNiya vayaMsA mAi ujjue ceva / kAlagayA iha bharahe hatthI maNuo a AyAyA // 153 // daThThe siNehakaraNaM gayamAruhaNaM ca nAmaNiSphattI / parihANi gehi kalaho sAmatthaNa ( NaM ) vinavaNa hati // 154 // avataraNikA : have kulakonI vatavyatAne kahenArI dvAragAthAne batAve che cha gAthArtha : pUrvabhava-janma--nAma--pramANa--saMghayaNa-saMsthAna-varNa--strIo-AyuSya-- bhAga--bhavanopapAta ane nIti (kulakarI saMbaMdhI ATalI vastuo batAvaze.) TIkArtha : kulakono pUrvabhava, janma, nAma, pramANa, saMghayaNa, saMsthAna, varNa, strIo, AyuSya ane bhAga kahevA yogya che. temAM bhAga eTale AyuSyano keTalo bhAga kulakara tarIke rahyA, bhavanone viSe upapAta te bhavanopapAta kahevA yogya che. ahIM bhavananuM grahaNa 20 bhavanapatinikAyamAM kulakaronI utpatti thaI te batAvavA karela che. tathA nIti eTale je kulakaranI je hakArAdi nIti (daMDa karavAnI paddhati) hatI, te kahevA yogya che. A pramANe gAyAno artha kahyo. vistArArtha dareka dvAramAM batAvaze. 152 avataraNikA : temAM prathamadvArarUpa avayavArtha kahe che gAthArtha : pazcimavidehamAM be vepArI mitra hatA. temAM eka mAyAvI ane bIjo saraLa 25 hato. baMne mRtyu pAmI ahIM bharatakSetramAM eka hAthIrUpe ane bIjo manuSyarUpe Avyo. (utpanna thayo.) gAthArtha : paraspara joI sneha thayo, hAthI upara ArohaNa thayuM, ane nAmanI niSpatti thaI, parihAni--vRdvi-kalaha-vicAraNA--vijJApanA--hakAra nIti thaI. puvvabhava kulagarANaM usabhajiNiMdassa bharaharaNNo a / ikkhAgakuluppattI NeyavvA ANupuvIe / 30 ( gAyaiSA niryupuista'vyAvrAtA 2) / Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama dusarano pUrvabhava (ni. 153-154) 325 'gamanikA - aparavidehe dvau vaNigvayasyau mAyI Rjuzcaiva kAlagatau iha bharate hastI manuSyazca AyAtau dRSTvA snehakaraNaM gajArohaNaM ca nAmanirvRttiH parihANiH gRddhiH kalahaH, 'sAmatthaNaM' dezIvacanata: paryAlocanaM bhaNyate, vijJApanA, ha iti gAthArthaH // 153 - 154 // 5 bhAvArthastu kathAnakAdavaseyaH, adhyAhAryakriyAyojanA ca svabuddhyA pratipadaM kAryA, yathA - aparavidehe dvau vaNigvayasyau abhUtAmiti, navaraM hastI manuSyazca AyAtAviti, anena janma pratipAditaM veditavyaM, avaravidehe do mittA vANiayA, tatthego mAyI ego ujjugo, te puNa egao ceva vavaharaMti, tatthego jo mAyI so taM ujjuaM atisaMdhei, itaro savvamagUhaMto sammaM samme vavaharati, dovi puNa dANaruI, tato so ujjugo kAlaM kAUNa iheva dAhiNaDDhe mihuNago jAo, vaMko puNa taMmi ceva padese hattharayaNaM jAto, so ya seto vaNNeNaM cauddaMto ya, jAhe te paDipuNNA tAhe teNa hatthiNA hiMDateNa so diTTo mihuNago, daTThUNa ya se pItI uppaNNA, taM ca se 10 abhiogaNiaM kammamudiNNaM, tAhe teNa mihuNagaM khaMdhe vilaiyaM taM daTThUNa ya teNa savveNa loNa abbhahiyamaNUso eso imaM ca se vimalaM vAhaNaMti teNa se vimalavAhaNotti nAmaM kayaM, TIkArtha : gAthArtha kathAnakathI spaSTa thaze - gAthAnAM dareka padamAM adhyAhArya evA kriyApadono saMbaMdha potAnI buddhithI karI levo. (arthAt mULagAthAmAM jayAM kriyApado nathI jema ke be vepArIo hatA vagere tyAM badhe kriyApado jAte joDI devA) have kathAnaka batAve che - pazcimavidehamAM be 15 vepArI mitro hatA. temAM eka mAyAvI ane anya saraLa hato. te baMne sAthe ja dhaMdho karatA hatA. temAM je mAyAvI hato. te sarala vANiyAne chetarato hato, jyAre bIjo saraLa vANiyo badhuM ja chupAvyA vinA sArI rIte dhaMdho karato hato. baMne vANiyA dAnamAM rucivALA hatA tethI te sarala vANiyo mRtyu pAmIne ahIM ja dakSiNArdhabharatamAM yugalika tarIke utpanna thayo, jyAre je mAyAvI hato, te marIne te ja pradezamAM 20 hastiratna thayo. ||153 te hAthI varNathI zveta ane cAra dAMtavALo hato. jyAre baMne juvAna thayA tyAre ekavAra pasAra thatAM hAthIvaDe te yugalika jovAyo. joIne tenI upara hAthIne prIti utpanna thaI. te vakhate te hAthInuM abhiyogathI (mAyAthI) baMdhAyeluM karma udaya pAmyuM. te hAthIvaDe te yulika potAnA khabhA upara besADAyo. A rIte hAthI upara manuSya beThelo joI lokovaDe 'A koI viziSTa puruSa che ane A tenuM vAhana paNa vimala che" ema 25 48. aparavideheSu dvau mitre vaNijau, tatraiko mAyAvI eka RjukaH, tau punarekata eva vyavaharataH, tatraiko yo mAyAvI sa tamRjuM atisandadhAti, itaraH sarvamagRhayan samyag sAtmyena vyavaharati dvAvapi punardAnarucI, tataH sa RjukaH kAlaM kRtvehaiva dakSiNArdhe mithunakanaro jAtaH, vakraH punaH tasminneva pradeze hastiratnaM jAtaH, sa ca varNena zvetazcaturdantazca yadA tau pratipUrNau tadA tena hastinA hiNDamAnena sa dRSTaH mithunakanaraH, dRSTvA ca tasya prItirUtpannA, tacca tasyAbhiyogajanitaM karmodIrNaM, tadA tena mithunakanara : 30 skandhe vilagitaH, taddRSTvA ca tena sarveNa lokena abhyadhikamanuSya eSa idaM cAsyavimalaM vAhanamiti tena tasya vimalavAhana iti nAma kRtaM pratipAdaM / + 0syAvAsiSTA0 / sa / 0NNA jAtA / Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) "tesiM ca jAtIsaraNaM jAyaM, tAhe kAladoseNa te rukkhA parihAyaMti maittaMgA bhiMgaMgA tuDiyaM ca cittagA (ya) cittarasA / gehAgArA aNiyaNA sattamayA kapparukkhatti // 1 // tesu parihAyaMtesu kasAyA uppaNNA - imaM mama mA ettha koi aNNo alliyautti bhaNituM 5 payattA, jo mamIkayaM alliyai teNa kasAijjaMti, geNhaNe a saMkhaDaMti, tato tehiM ciMtitaM kiMci adhipatiM Thavemo jo vavatthAo Thaveti, tAhe tehiM so vimalavAhaNo esa amhehiMto ahitotti Thavito, tAhe teNa tesiM rukkhA virikkA, bhaNiyA ya-jo tubbhaM eyaM meraM atikkamati taM mama hijjahatti, ahaM se daMDaM karihAmi, so'vi kiha jANati ?, jAissaro taM vaNiyattaM sarati, tAhe siM jo koi avarajjhai so tassa kahijjai, tAhe so tesiM daMDaM Thaveti, ko puNa daMDo ?, hakkAro, 10 kahI yugalikanuM 'vimalavAhana" nAma karAyuM. te yugalika ane hAthIne jAtismaraNajJAna utpanna thayuM. te samaye kALanA doSathI A sAta kalpavRkSo ochA thavA lAgyA - mattAMgA, bhRgAMgA, truTitAMgA, citrAMgA, citrarasA, gRhakArA ane anagnA A sAta kalpavRkSonA nAma jANavA ||1|| A kalpavRkSo ochA thatAM kaSAyo vRddhi pAmyA. ane loko "A mAruM che koI anya vyaktie ene aDavuM nahIM." A pramANe bolavA lAgyAM. e rIte potAnA karAyela vRkSane je 15 aDe tenI sAthe kaSAya karatA ane koI vastu laI le to jhaghaDA paNa karatA. tethI lokoe vicAryuM ke "koI adhipati sthApIe jethI te vyavasthA sthApita kare.' tyAre lokoe "A vimalavAhana ApaNA karatAM viziSTa che" ema vicArI vimalavAhanane sthApita karyo. jethI vimalavAhane lokone vRkSonA bhAga pADI ApyA ane kahyuM "tamArI A maryAdAne je oLaMge te mane kahevo (arthAt tene mArI pAse lAvavo) jethI huM daMDa karIza. 20 25 30 - vimalavAhana daMDa karavAnuM kevI rIte jANato hato ? (kAraNa ke te vakhate daMDanIti nahotI teno uttara Ape che ke "tene jAtismaraNa thayuM hatuM. temAM teNe potAnuM pUrvabhavasaMbaMdhI vANiyApaNuM smaraNa karyuM hatuM. tethI vimalavAhana daMDanIti jANato hato. A rIte lokone vRkSo vibhAjita karyA pachI lokomAMthI je koI aparAdha karatuM, tene vimalavAhana pAse lAvavAmAM Avato. te tene daMDa karato. kayo daMDa karato ? hakAra arthAt hA ! A tame ghaNuM khoTuM karyuM." A pramANe 49. tayozca jAtismaraNaM jAtaM, tadA kAladoSeNa te vRkSAH parihIyante, tadyathA - mattAGga bhRGgAGgAstruTitAGgAcitrAGgAzcirasAH / gRhAkArA anagnAH saptamakAH kalpavRkSA iti // 1 // teSu parihIyamANeSu kaSAyA utpannA, idaM mama mA atra ko'pyanyo lagIt iti bhaNituM pravRttAH, yo mamIkRtaM lagati tena kaSAyante, grahaNe ca kliznanti ( saMkhaNDayanti ), tatastaizcintitaM kamapi adhipatiM sthApayAmo yo vyavasthAH sthApayati, tadA taiH sa vimalavAhana eSo'smabhyamadhika iti sthApitaH, tadA tena tebhyo vRkSA vibhaktAH, bhaNitAzca-yo yuSmAkaM etAM maryAdAM atikrAmati taM mahyaM kathayeta, ahaM tasya daNDaM kariSyAmi, so'pi kathaM jAnIte ?, jAtismarastad vaNikatvaM smarati, tadA teSAM yaH kazcidaparAdhyati sa tasmai kathyate, tadA sa tasya daNDaM sthApayati, : punarra<=: ?, hAAra:- A a0 50 5 * cittuM ! + ahaM TUMkuM vattemi / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 327 dusaronA nAbho (ni. 155 - 156 ) hame duTTu kayaM, tAhe so jANati - ahaM savvassaharaNo kato, taM varaM kira hato me sIsaM chiNNaM, Na ya erisaM viDaMbaNaM pAvitotti, evaM bahukAlaM hakkAradaMDo aNurvaittio / tassa ya caMdajasA bhAriyA, tIe samaM bhoge bhuMjaMtassa avaraM mithuNaM jAyaM, tassavi kAlaMtareNa avaraM, evaM te egavasaMmi satta kulagarA uppaNNA / pUrvabhavA: khalvamISAM prathamAnuyogato'vaseyAH, janma punarihaiva sarveSAM draSTavyam / vyAkhyAtaM pUrvabhavajanmadvAradvayamiti, idAnIM kulakaranAmapratipAdanAyAha paDhamittha vimalavAhaNa cakkhuma jasamaM cautthamabhicaMde | tatto a paseNaie marudeve ceva nAbhI ya // 155 // gamanikA - prathamo'tra vimalavAhanazcakSuSmAn yazasvI caturtho'bhicandraH tatazca prasenajit 10 marudevazcaiva nAbhizceti, bhAvArtha: sugama eveti gAthArthaH // 155 // gataM nAmadvAram adhunA pramANadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha va dhaNusayA ya paDhamo aTTha ya sattaddhasattamAiM ca / chacceva addhachaTThA paMcasayA paNNavIsaM tu // 156 // 5 sAMbhaLatA te aparAdhIne lAgatuM ke "A to mAruM sarvasva luTAyuM, tenA karatAM mane mArI nAMkhyo hota ke mAruM mastaka chelluM hota to AvI viDaMbanA pAmyo na hota" A pramANe ghaNA kALa sudhI hakAradaDa pravarto. 15 te vimalavAhanane caMdrayazA nAmanI patnI hatI. teNInI sAthe bhogAne bhogavatA vimalAhanane eka yugala janmyuM. tene paNa kALAntare anya yugala janmyuM. A pramANe tenA ekavaMzamAM sAta kulakaro utpanna thayAM. A badhAnA pUrvabhavo prathamAnuyogamAMthI (prathamAnuyoga dRSTivAdano eka vibhAga, ema naMdIsUtra TippaNamAM maladhArIcaMdrasUrijIe kahyuM che.) jANI 20 levA. A sAte kulakarono janma ahIM ja dakSiNArdhabharatamAM jANavo. 154 avataraNikA : pUrvabhava ane janma ema be dvAronuM vyAkhyAna karyuM. have kulakonA nAma batAve che gAthArtha : sahIM prathama vibhatavAhana, yakSuSmAn, yazasvI, yothA amiyaMdra, pachI prasenabhit marudeva ane nAbhi (A pramANe sAta kulakaro thayA.) TIDArtha : gAthAnA artha 4 4 che // 155 // have prabhAsAdvAra jatAve che 25 gAthArtha : navaso dhanuSyanI kAyAvALo prathama, bIjAne AThaso dhanuSapramANa kAyA, trIjAne sAtaso, cothAne sADAsAtaso, chaso pAMcamAne, sADApAMcaso chaThThAne, sAtamAne pAMcaso paccIsa 50. hA tvayA duSTha kRtaM, tadA sa jAnIte - ahaM sarvasvaharaNIkRtaH (syAm), tadA varaM kila hataH ziro me chinnaM, na cedRzaM viTambanAM prApita iti, evaM bahukAlaM hAkAradaNDo'nuvarttitaH / tasya 30 ca candrayazA bhAryA, tayA samaM bhogAnbhuJjato'paraM mithunakaM ( yugmaM ) jAtaM, tasyApi kAlAntarenAparaM, evaM te ekavaMze sapta kulakarA utpannAH / * paDitotti / paNNavIsA ya / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 30 Avazyaka niyukti * haribhadrIyavRtti sabhASAMtara ( bhAga - 1 ) vyAkhyA - nava dhanuH zatAni prathamaH aSTau ca sapta ardhasaptamAni SaD ca ardhaSaSThAni paJca zatAni paJcaviMzati, anye paThanti - paJcazatAni viMzatyadhikAni, yathAsaMkhyaM vimalavAhanAdInAmidaM pramANaM draSTavyaM iti gAthArthaH // 156 // 328 * gataM pramANadvAraM, idAnIM kulakarasaMhananasaMsthAnapratipAdanAyAhavajjarisahasaMghayaNA samacauraMsA ya huMti saMThANe / avipi ya vacchAmi patteyaM jassa jo AsI // 157 // gamanikA - vajraRSabhasaMhananAH sarva eva samacaturastrAzca bhavanti 'saMsthAne' iti saMsthAnaviSaye nirUpyamANA iti, varNadvArasaMbandhAbhidhAnAyAha - varNamapi ca vakSye pratyekaM yasya ya AsIditi gAthArthaH // 157 // cakkhu jasamaM ca paseNaiaM ee piaMguvaNNAbhA / abhicaMdo sasigoro nimmalakaNagappabhA sesA // 158 // gamanikA-cakSuSmAn yazasvI ca prasenajiccaite priyaGguvarNAbhAH abhicandraH zazigauraH nirmalakanakaprabhAH zeSA:- vimalavAhanAdayaH, bhAvArtha: sugama eva, navaraM nirmalakanakavat prabhAchAyA yeSAM te tathAvidhA iti gAthArthaH || 158 / / gataM varNadvAraM, strIdvAravyAcikhyAsayA''ha caMdajasacaMdakaMtA surUva paDirUva cakkhukatA ya / dhanuSanI kAyA hatI. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. keTalAka AcAryo kahe che ke sAtamAne pAMcaso vIsa dhanuSa pramANa kAyA hatI. A pramANe vimalavAhana vi. nA zarIranuM pramANa jANavuM. 156 // avataraNikA : have kulakaranA saMghayaNa ane saMsthAnadvAra batAve che gAthArtha : sAte mulakaro vrajaRSabhasaMghayaNavALA ane saMsthAna tarIke samacaturasasaMsthAna vALA hoya che. varNanI bAbatamAM jeno je varNa hato te have ame kahIzuM. TIkArtha : vrajaRSabhasaMghayaNavALA ane samacaturasasaMsthAnavALA sAte kulakaro hatAM. have varNadvA2no saMbaMdha joDavA kahe che ke "jeno je varNa hato te darekanA varNone huM kahIza. ||157 gAthArtha : cakSuSmAn, yazasvI ane prasenajit e traNe priyaMguvarNajevI AbhA(kAMti) vALA hatAM. abhicaMdra caMdrasamAna gauravarNavALA hatAM, ane zeSa kulakaro nirmalasuvarNanI prabhAvALA hatA. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. paraMtu-nirmala suvarNa jevI chAyA che jemanI te nirmalakanakaprabhAvALA e pramANe samAsa jANavo. 158 avataraNikA : varNadvAra pUrNa thayuM. have strIdvAra batAve che gAthArtha : caMdrayazA, yaMdrAMtA, surupA, pratirupA, yakSuaMtA, zrImaMtA ane bharuhevI se + paJcaviMzatizca / 0pyamANe / Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dusaronI strIkhonA nAmAhi (ni. 158 - 160 ) Long 329 sirikatA marudevI kulagarapattINa nAmAI // 159 // gamanikA--candrayazAH candrakAntA surUpA pratirUpA cakSuH kAntA ca zrIkAntA marudevI kulakarapatnInA nAmAnIti gAthArthaH // 159 // etAzca saMhananAdibhiH kulakaratulyA eva draSTavyAH, yata Aha saMghayaNaM saMThANaM uccattaM ceva kulagarehi samaM / vaNNeNa egavaNNA savvAo piyaMguvaNNAo // 160 // gamanikA--saMhananaM saMsthAnaM uccaistvaM caiva kulakaraiH - AtmIyaiH, samaM- anurUpaM AsAM prastutastrINAmiti, kiMtu pramANena ISanyUnA iti saMpradAyaH, tathApi ISanyUnatvAnna bhedAbhidhAnamiti, varNena ekavarNAH sarvAH priyaGguvarNA iti gAthArthaH // 160 // strIdvAraM gataM idAnIM AyurdvAram - TIkArtha : saMghayaNa - saMsthAna ane UMcAI potapotAnA kulakaro jeTalI ja patnIonI jANavI. paraMtu UMcAImAM kaMIka nyUna jANavI evo saMpradAya (paraMparA) che, chatAM thoDuM ja nyUna hovAthI sUtrakAre pramANa juduM batAvyuM nathI. varNathI sarva strIo eka ja priyaMguvarNavALI hatI. 160 5 10 paliovamadasabhAe paDhamassADaM tao asaMkhijjA / te ANupuvviINA puvvA nAbhissa saMkhejjA // 161 // vyAkhyA-palyopamadazabhAgaH, 'prathamasya' vimalavAhanasya Ayuriti, tataH anyeSAM cakSuSmadAdInAM asaMkhyeyAni, pUrvANIti yogaH, tAnyevAnupUrvIhInAni nAbhe: saMkhyeyAnyAyuSkamityayaM gAthArthaH // 161 // anye tu vyAcakSate - palyopamadazabhAga eva prathamasyAyuH tato dvitIyasya asNkhyeyaaHkulakarapatnIonA nAma che. TIkArtha : gAthArtha mujaba jANavo. 159) A badhI strIo saMghayaNa - saMsthAnAdivaDe kulakara samAna ja jANavI, kAraNa ke AgaLa kahe che ke gAthArtha : saMghayaNa--saMsthAna ane UMcAI kulakara samAna gaNavI, sarva strIo varNathI eka 20 4 priyaMgu (nAsa) varzavANI bharAvI. 15 avataraNikA : strIdvAra pUrNa thayuM. have AyuSyadvAra batAve che gAthArtha : palyopamanA dasamA bhAganuM prathama vimalavAhananuM AyuSya hatuM. tyAra pachI bIjAonuM asaMkhya pUrvonuM AyuSya anukrame ghaTatuM ghaTatuM nAbhikulakaranuM saMkhyAta pUrvenuM AyuSya jANavuM. TIkArtha : gAthArtha mujaba jANavo. / / 161 // (paraMtu eka palyopamanA daza bhAga karavA. temAM dazamA bhAgamAM jeTalo kALa hoya teTaluM AyuSya prathamanuM jANavuM.) keTalAka AyAryo kahe che palyopamanA daza bhAga jeTaluM prathamakulakaranuM AyuSya, bIjAnuM palyopamanA asaMkhyabhAgo De C 0 bhaago| * yA bhAgAH / 25 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 Avazyaka niyukti - haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) palyopamAsaMkhyeyabhAgA iti vAkyazeSa:, tu eva cAnupUrvIhInAH zeSANAmAyuSkaM draSTavyAH tAvad yAvatpUrvANi nAme: saMkhyeyAni iti, aviruddhA ceyaM vyAkhyeti / anye tu vyAcakSate - palyopamadazabhAgaH prathamasya AyuSkaM tataH zeSANAM 'asaMkhejjA' iti samuditAnAM palyopamAsaMkhyeyabhAgAH, etaduktaM bhavati - dvitIyasya palyopamAsaMkhyeyabhAgaH, zeSANAM tata 5 evAsaMkhyeyabhAgo'saMkhyeyabhAgaH pAtyate tAvadyAvannAbheH asaMkhyeyAni pUrvANi / idaM punarapavyAkhyAnaM, kutaH ?, paJcAnAmasaMkhyeyabhAgAnAM palyopamacatvAriMzattamabhAgAnupapatteH, katham ?, palyopai viMzatibhAgAH kriyate, tadaSTabhAge kulakarotpattiH, prathamasya dazabhAga AyuH, zeSANAM paJcAnAmardharUpAccatvAriMzattamabhAgAd asaMkhyAto'saMkhyAto bhAga AyuH tathA'pyardha kiJcinnyUna pramANa Ayu, ane te ja palyopamanA asaMkhyabhAgo kramazaH ghaTatAM ghaTatAM zeSonuM AyuSya tyAM 1) sudhI jANavuM, jyAM sudhI ghaTatAM ghaTatAM nAbhinuM saMkhyAtapUrvI jeTaluM Ave. A vyAkhyA paNa aviruddha che. vaLI keTalAka AcAryo kahe che ke prathamanuM palyopamanA dasabhAga jeTaluM AyuSya. tyAra pachI bIjA badhAnuM bhegA maLI palyo. asa.bhAgo jeTaluM AyuSya jANavuM, arthAt bIjAnuM palyo. asaM. bhAgapramANa ane tyAra pachI zeSonuM palyo.asaM. bhAgano paNa asaMkhyAtamobhAga pachI 15 teno paNa asaMkhyAtamobhAga ema tyAM sudhI ochA karavA jyAM sudhI nAbhinuM asaMkhyeyapUrva jeTaluM AyuSya Ave. A vyAkhyA khoTI che, kAraNa ke pAMca asaMkhyabhAgothI palyopamano cAlIsamo bhAga pUrAto nathI. te A rIte ke-- palyopamanA vIsabhAga karavA. A vIsabhAgavALA palyopamanA ATha bhAga karavA. (dhAro ke ekapalyopama eTale asatkalpanAthI 1 karoDa varSa. tenA 20 bhAga 20 karavAthI ranA dareka bhAgamAM 5 lAkhavarSa Avaze, have 20 bhAgavALA A palyopamanA 8 bhAga karavA. jethI 8nA dareka bhAgamAM sADAbAra lAkhavarSa Avaze) palyopamanA AThame bhAge kulakaronI utpatti thaI. (arthAt sADAbAra lAkhavarSa bAkI hatA tyAre kulakaronI utpatti thaI) temAM prathamakulakaranuM palyopamanA dazamA bhAga jeTaluM AyuSya hatuM. (1karoDa varSano dazamo bhAga eTale 10 lAkhavarSa, tethI prathama kulakaranuM 10lAkhavarSanuM AyuSya hatuM) zeSa pAMca kulakonuM 25 aDadhA evA 40mA bhAgamAMthI (=aDhI lAkhavarSamAMthI) asaMkhyAta--asaMkhyAta Ayu che. to paNa kaMIka nyUna aDadho (40mo) bhAga bAkI rahI jAya che. (Azaya e che ke 12,50,000 varSa pramANa AThamA bhAgamAMthI 10 lAkhavarSanuM Ayu to prathamakulakaranuM ja hatuM. tethI rahyA 2,50,000 varSa bAkI. A 2,50,000 varSa eTale 1 karoDavarSa pramANa palyopamano 40mo bhAga. ane bIjI rIte joIe to A 2,50,000 varSa (40 mo bhAga) e palyopamanA 3) vIsamAM bhAgano aDadho bhAga kahevAya che, kAraNa ke palyopamano vIsamo bhAga eTale 5 lAkha varSa thAya. + oftama0 ! * 05mavi| # yine / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kulakaronA AyuSyasaMbaMdhi carcA (ni. 161) mIka 331 catvAriMzattamo bhAgo'vaziSyate, yataH kRtaviMzatibhAgapalyopamasya aSTabhAge aSTabhAge idaM bhavati, tato'pi dazabhAge dvau jAto, gatAH asaMkhyAtAH paJcabhAgAH, ardhAd yadardhaM kiJcinyUnaM catvAriMzattamo bhAga iti, uktaM ca-paliovamaTThabhAge sesaMmi u kulagaruppattI' (gAthA 150), tatrApi prathamasya dazamabhAga AyuSkamuktaM, tasmi~zcApagate viMzatitamabhAgadvayasya vyapagamAccheSazcatvAriMzadbhAgo'vatiSThate. sa ca saMkhyeyatamaH, tatazca kAlo na gacchati, Aha-ata eva nAbherasaMkhyeyAni pUrvANi 5 AyuSyakarmiSTaM, ucyate, iSTamidaM, ayuktaM caitat, marudevyAH saMkhyeyavarSAyuSkatvAt, na hi kevala jJAnamasaMkhyeyavarSAyuSAM bhavatIti, tataH kimiti ced, ucyate, tatazca nAbherapi saMkhyeyavarSA tethI prathama sivAyanA zeSa pAMca kulakaronuM aDadhA (vIsamAM bhAganA aDadhA bhAga) evA 40mAM bhAgamAM AyuSyanI vaheMcaNI karavAnI rahe. have zeSa pAMca kulakaronuM darekanuM palyA asaM bhAgapramANa AyuSya gaNatA A 40mAM bhAgathI asaMkhyAta-asaMkhyAta bhAga ochA karata 10 kula pAca asaMkhyabhAgo ochA karavAnA rahe. ane te pAMca asaM bhAgo ochA karavA chata kaMIkanyUna 40 mo bhAga bAkI rahe che, kAraNa ke karAyela che 20 bhAgo jenA evA palyopamanA AThamA bhAge (kulakaronuM) AyuSya che. te AThamA bhAgamAMthI paNa (palyopamanA) dazamA bhAgamAM be bhAgo jatAM rahyAM che. (arthAta AThamo bhAga eTale 12,50,000 varSa, temAMthI paNa prathama kulakaranuM dazabhAga pramANa 15 AyuSya gaNIye to 10 lAkha varSa thAya ane A 10 lAkha varSa eTale vIsa-vasanA be bhAga thAya che ane aDadhAmAMthI bIjA pAMca asaMkhyAtabhAgo paNa bAda karatAM je aDadhuM kaMIkanyUna te 4mo bhAga thayo. 40mo bhAga e palyopamano saMkhyAtamo bhAga che. temAMthI pAMca asaMkhyAtabhAgo bAda karavA chatAM kALa pUro thato nathI, arthAt kALa bAkI rahI jAya che. (TUMkamAM 1 palyopamano 8mo bhAga kula kulakara kALa che = P/8. prathama kulakaranuM Ayu 20 P/10 che eTale bAkInAno kALa P/8 - P/10 = P/40 rahyo. have jo te badhAnuM Ayu palyo no asaM.mo bhAga hoya to teno saravALo paNa palyo.no asaMmo bhAga ja thAya. jayAre uparanI gaNatarImAM palyo.no cAlIsamo bhAga eTale ke saMkhyAtamo bhAga bAkI rahe che, je asaMkhyAtamA bhAga karatAM moTo hoya tethI kALa pUro na thAya.). zaMkA : (anyAcAryo) eTale ja ame nAbhikulakaranuM asaMkhyayapUrva jeTaluM AyuSya kahIe 25 chIe. (tethI pAMca asaMkhyaya bhAgo bAda karyA pachI je kALa bAkI rahe che te 7mAM kulakaranuM AyuSya jANavuM. je asaMkhyaya pUrva jeTaluM hoya che.) samAdhAna : A vAta tamane iSTa che paNa ayukta che kAraNa ke marudevInuM saMkhyAtavarSanuM AyuSya hatuM. tenuM kAraNa e che ke asaMkhya varSanA AyuSyavALA jIvane kevalajJAna prApta thatuM nathI. ane marudevIne kevalajJAna prApta thayuM te ja batAve che ke temanuM AyuSya saMkhyayavarSanuM hatuM. 30 zaMkA : marudevInuM AyuSya saMkhyAtavarSanuM hoya, tenAthI ahIM tamAre zuM kahevuM che ? * Bti | + ofmag 1 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) 332 yuvam ||cchuddA yata Aha 20 jaM ceva AuyaM kulagarANa taM ceva hoi tAsiMpi / jaM paDhamagassa AuM tAvaiyaM ceva hatthissa // 162 // gamanikA-yadeva AyuSkaM kulakarANAM tadeva bhavati tAsAmapi - kulakarAGganAnAM, saMkhyAsAmyAcca tadevetyabhidhIyate, tathA yattu prathamasyAyuH kulakarasya, tAvadeva bhavati hastinaH, evaM zeSakulakarahastinAmapi kulakaratulyaM draSTavyamiti gAthArthaH // 162 // idAnIM bhAgadvAraM - kaH kasya sarvAyuSkAt kulakarabhAga iti jaM jassa AuyaM khalu taM dasabhAge samaM vibhaUNaM / majjhatibhAge kulagarakAlaM viyANAhi // 163 // vyAkhyA - yadyasyAyuSkaM khalu tad dazabhAgAn samaM vibhajya madhyamASTatribhAge kulakarakAlaM samAdhAna H eTaluM ja ke, jo marUdevInuM AyuSya saMkhyAtavarSanuM hoya to (kulako ane temanI patnI samAnaAyuSyavALA hovAthI) nAbhikulakaranuM paNa saMkhyAtavarSanuM AyuSya ja siddha thAya che. tethI upara tame je asaMkhyapUrve nAbhinA AyuSya tarIke kahyA te ghaTatA nathI. (mATe 15 kulakaronA AyuSyanI bAbatamAM je ame kahyuM ke prathama kulakaranuM palyo.no dazamobhAga, zeSa pAMcanuM asaMkhyapUrve athavA palyo.nA asaMkhyabhAgo ane nAbhinuM saMkhyAtavarSa e vAta ja yuktiyukta che.) 161|| avataraNikA : pUrve kahyuM ke kulakaro ane temanI patnInuM AyuSya samAna hoya che. te vAta kahe che gAthArtha : kulakaronuM jeTaluM AyuSya hoya teTaluM ja kulakaronI patnIonuM hoya che. tathA prathamakulakaranuM jeTaluM AyuSya hoya teTaluM AyuSya hAthInuM paNa hoya che. TIkArtha : jeTaluM AyuSya kulakaronuM hoya che teTaluM ja AyuSya temanI patnIonuM paNa hoya che. kulakaro ane temanI patnIonA AyuSyanI saMkhyA sarakhI hovAthI "teTaluM ja AyuSya" e pramANe kahela che. (baMnenuM Ayu sarakhuM hoya che, eka nahIM, chatAM sarakhApaNAne laIne te ja 25 Ayu ema kahyuM che.) tathA prathamakulakara jeTaluM ja AyuSya tenAM hAthInuM paNa hoya che. A pramANe zeSakulakaro ane pota-potAnA hAthIonuM sarakhuM AyuSya jANI levuM. 162 // avataraNikA : bhAgadvAra kahe che arthAt potAnA sarvAyuSyamAMthI kone keTalo kALa kulakara tarIke rahevAno hoya che ? gAthArtha : jemanuM jeTaluM AyuSya hoya tenA eka sarakhA dazabhAga karI madhyamanA AThabhAga 30 rUpa trIjo bhAga kulakarakALa tarIke jANavo. TIkArtha : jemanuM jeTaluM AyuSya hoya tenA dazabhAga karI (pahelA chellA sivAyanA) *0mo : + 065La / Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 kulakara tarIkeno kALa ane parabhavagati (ni. 164-165) 333 vinAnIhati thArtha: I6rA amumevArthaM pracikaTayiSurAha paDhamo ya kumAratte bhAgo caramo ya vuDDabhAvaMmi / te payaNupijjadosA savve devesu uvavaNNA // 164 // gamanikA-teSAM dazAnAM bhAgAnAM prathamaH kumAratve gRhyate, bhAgaH caramazca vRddhabhAga iti, zeSA 5 madhyamA aSTau bhAgAH kulakarabhAgA iti, ata evoktaM 'madhyamASTatribhAge' iti madhyamAzca te aSTau ca madhyamASTau ta eva ca tribhAgastasmin kulakarakAlaM vijAnIhi, gataM bhAgadvAraM, upapAtadvAramucyatete pratanupremadveSAH, prema rAge varttate, dveSastu prasiddha eva, sarve vimalavAhanAdayo deveSu upapannA iti thArtha: 264 na jJAyate keSu deveSu upapannA iti, ata Aha do ceva suvaNNesuM u~dahikumAresu huMti do ceva / do dIvakumAresuM ego nAgesu uvavaNNo // 165 // gamanikA-dvAveva suparNeSu deveSu udadhikumAreSu bhavataH dvAveva dvau dvIpakumAreSu eko nAgeSu upapannaH, yathAsaMkhyamayaM vimalavAhanAdInAmupapAta iti gAthArthaH // 165 // madhyama AThabhAgarUpa trIjo bhAga kulakara tarIkeno kALa jANavo. /16all avataraNikA : A ja arthane pragaTa karavAnI icchAvALA graMthakArazrI kahe che ? gAthArtha : te dazabhAgamAMthI prathama bhAga kumArAvasthAno ane chellobhAga vRddhAvasthAno hoya che. te pAtaLA rAga-SavALA sarvakulakaro devagatimAM utpana thayA. TIkArtha : te dazabhAgomAMthI prathama bhAga kumArapaNAno grahaNa karAya che. ane chellobhAga vRddhabhAvano jANavo. zeSa madhyama AThabhAgo kulakarabhAgo jANavA. AthI ja pUrvanI gAthAmAM 20. kahyuM "madhyama AThabhAgarUpa trIjo bhAga" arthAt madhyama evA je AThabhAga te madhyama ATha bhAga, ane te rUpa trIjo bhAga, te trIjAbhAgamAM kulakarakALa jANavo. bhAgadvAra pUrNa thayuM. have upapAtadvAra kahevAya che- pAtaLA che rAgadveSa jenA evA te vimalavAhana vigere kulakaro devagatimAM utpanna thayA. ahIM prema eTale rAga tathA vaiSa e prasiddha ja che. ll164 avataraNikA : zaMkA : kayA kayA devalokamAM te utpanna thayA che ? te jaNAtuM nathI mATe 25 te kahe che ; gAthArtha : (krame karIne) be kulakaro suvarNa kumAramAM, be udadhikumAramAM, be dIpakumAramAM ane eka nAgakumAramAM utpanna thayA. TIkArtha : vimalavAhana ane cakSukhAnuM suvarNakumAramAM (bhavanapatino eka prakAra), yazasvI ane abhicaMdra udadhikumAramAM, prasenajit ane marudeva dvIpakumAramAM, ane nAbhi nAgakumAramAM 30 utpanna thayA. (TUMkamAM sAte kulakaro bhavanapatinikAyamAM utpanna thayA.) 16po * 0mAd | # 10 15. Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 no Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) idAnIM tatstrINAM hastinAM copapAtamabhidhitsurAha hatthI chaccitthIo nAgakumAresu huMti uvavaNNA / egA siddhi pattA marudevI nAbhiNo pattI // 166 // gamanikA-hastinaH SaT striyazcandrayazAdyA nAgakumAreSu bhavanti upapannAH, anye tu 5 pratipAdayanti-eka eva hastI SaT striyo nAgeSu upapannAH, zeSairnAdhikAra iti, ekA saptamI siddhi prAptA marudevI nAbhe: patnIti gAthArthaH // 166 // uktamupapAtadvAraM, adhunA nItidvArapratipAdanAyAha ikkAre makkAre dhikkAre ceva daMDanIIo / vucchaM tAsi visesaM jahakkama ANupuvvIe // 167 / / 10 namana-: madha: dhirve 3nIto varnanta, vacce tAla viSe yathA-" ___ yA yasyeti, AnupUrvyA-paripATyati gAthArthaH // 167 // paDhamabIyANa paDhamA taiyacautthANa abhinavA bIyA / paMcamachaTThassa ya sattamassa taiyA abhinavA u // 168 // gamanikA-prathamadvitIyayo:-kulakarayoH prathamA daNDanIti:-hakkArAkhyA, tRtIyacaturtha15 yorabhinavA dvitIyA, etaduktaM bhavati-svalpAparAdhinaH prathamayA daNDaH kriyate, mahadaparAdhino avataraNikA : have kulakaronI patnIono ane hAthIono upapAta batAve che ke gAthArtha : hAthIo ane prathama cha strIo nAgakumAramAM utpanna thayA nAbhikulakaranI patnI marudevI siddhine pAmI. TIkArtha : sarva hAthIo ane caMdrayazAdi cha strIo nAgakumAramAM utpanna thayA. keTalAka 20 AcAryo kahe che ke "eka ja hAthI ane cha strIono nAgakumAramAM upapAta thayo. zeSa hAthIo vaDe ahIM adhikAra nathI" (arthAt zeSa hAthIonuM kathana karyuM nathI) sAtamI nAbhinI patnI marudevI siddhine pAmI. /166rI avataraNikA : have nItidvAra batAve che ke gAthArtha : hakkAra, makkAra ane dhikkAra e daMDanItio che. te daMDanItionA vizeSane 25 yathAkrame AnupUrvIthI kahIza. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. 167ii te nItiomAM je vizeSa che te kaheze, arthAt je kulakaranI je nIti hatI, te AnupUrvIthI kramazaH batAvaze. gAthArtha : pahelA-bIjA kulakarane prathama, trIjAcothAne abhinava-bIjI, pAMcamAM - chaThThA ane sAtamAne abhinava trIjI daMDanIti hatI. 30 TIkArtha : prathama ane bIjA kulakarane (hakAranAmanI) prathama daMDanIti hatI. trIjA-cothAne - navI bIjI daMDanIti hatI, arthAt alpa aparAdha karanArane trIjA-cothA kulakaro prathama daMDanIti * zravaM ! Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 zeSa daMDanItio mANavakanidhimAMthI (ni. 169) rau 335 dvitIyayetyato'bhinavA seti, sA ca makArAkhyA, tathA paJcamaSaSThayoH, saptamasya tRtIyaiva abhinavA-dhikkArAkhyA, etAzca tisro laghumadhyamotkRSTAparAdhagocarAH khalvavaseyA iti gAthArthaH ii68! sesA u daMDanII mANavaganihIo hoti bharahassa / usabhassa gihAvAse asakkao Asi AhAro // 169 // gamanikA-zeSA tu daNDanIti: mANavakanidherbhavati bharatasya, vartamAnakriyAbhidhAnaM iha kSetre sarvAvasarpiNIsthitipradarzanArthaM, anyAsvapyatItAsu eSyAsu cAvasarpiNISu ayameva nyAyaH prAyo nItyupAda iti, tasya ca bharatasya pitA RSabhanAthaH, tasya ca RSabhasya gRhavAse asaMskRta AsIdAhAra:-svabhAvasaMpanna eveti, tasya hi devendrAdezAddevAH devakurUttarakurukSetrayoH svAdUni phalAni kSIrodAccodakamapanItavanta iti gAthArthaH // 169 // iyaM mUlaniyuktigAthA, enAmeva bhASyakRd vyAkhyAnayannAha - paribhAsaNA u paDhamA maMDalibaMdhaMmi hoi bIyA u| cAraga chavicheAI bharahassa cauvvihA nII // 3 // " (bhASyam) gamanikA-yaduktaM 'zeSA tu daNDanItirmANavakanidherbhavati bharatasya' seyaM-paribhASaNA tu vaDe ja daMDa karatA ane moTA aparAdha karanArane A bIjI daMDanItivaDe daMDa karatA. tethI te vakhate 15 A bIjI daMDanIti navI kahevAtI hatI ane te bIjI daMDanIti makAra nAmanI hatI. pAMcamAchaThThA ane sAtamAne trIjI navI dhikkAranAmanI daMDanIti hatI. A traNe daMDanItio anukrame jaghanya, madhyama ane utkRSTa aparAdhane viSe pravartI. II168 gAthArtha : zeSa daMDanItio bharata mahArAjAnA mANavakanidhimAMthI thaI che. RSabhasvAmIne gRhavAsamAM asaMskRta AhAra hato. 20 TIkArtha : zeSa daMDanItio bharatane mANavakanidhimAMthI hoya che arthAt A nidhimAMthI daMDanItio prApta thAya che. ahIM vartamAnakALano prayoga je karyo che te A bharatakSetramAM sarva avasarpiNInI sthiti batAvavA karyo che. arthAt bhUta-bhaviSyanI sarva avasarpiNImAM nItinI utpattino A ja nyAya vidhi che. te bharatanA pitA RSabhanAtha hatA. te RSabhane gRhavAsamAM asaMskRta (rAMdhyA vinAno) AhAra hato, kAraNa ke indranA AdezathI devo devaku- 25 uttarakurukSetramAMthI svAdiSTa phaLo ane zIrodadhimAMthI pANI lAvatA hatA. ll16o avataraNikA: uparokta gAthA mUlaniryuktigAthA che. have tenuM bhASyakAra vyAkhyAna kare che ? gAthArtha : prathama daMDanIti paribhASaNA hatI, bIjI maMDaLIbaMdha, trIjI cAraka ane cothI chaviccheda, A cAra prakAranI bharatanI daMDanIti hatI. TIkArtha : pUrve kahyuM "zeSa daMDanItio bharatane mANavakanidhimAMthI hoya che" te zeSa daMDanItio 30 * mArgAreT vyAyAnA: mUnavaM tanna pAzcAtyAtvinA nirva:, mUtramArgao | * baMdhomi / + mUlabhASyagAtheti niyuktipustake / Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 336 ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) prathamA, maNDalIbandhazca bhavati dvitIyA tu, cArakaH chavicchedazca bharatasya caturvidhA nItiH, tatra paribhASaNaM paribhASA-kopAviSkaraNena mA yAsyasItyaparAdhino'bhidhAnaM, tathA maNDalIbandhaHnAsmAtpradezAd gantavyaM, cArako-bandhanagRhaM, chavicchedaH-hastapAdanAsikAdiccheda iti, iyaM bharatasya caturvidhA daNDanItiriti / anye tvevaM pratipAdayanti-kila paribhASaNAmaNDalibandhau 5 RSabhanAthenaivotpAditAviti, cArakacchavicchedau tu mANavakanidherutpannau iti, bharatasya-cakravartina evaM caturvidhA nItiriti gAthArthaH // 3 // ___ atha ko'yaM bharata ityAha-RSabhanAthaputraH, atha ko'yaM RSabhanAtha iti tadvaktavyatA'bhidhitsayA''ha-nAbhI gAhA / athavA pratipAditaH kulakaravaMzaH, idAnIM prAksUcitekSvAkuvaMzaH pratipAdyate sa ca RSabhanAthaprabhava ityatastadvaktavyatA'bhidhitsayA''ha - nAbhI viNIabhUmI marudevI uttarA ya sADhA ya / rAyA ya vairaNAho vimANasavvaTThasiddhAo // 170 // gamanikA-iyaM hi niyuktigAthA prabhUtArthapratipAdikA, asyAM ca pratipadaM kriyA'dhyAhAra: kAryaH, sa cettham-nAbhiriti nAbhinAma kulakaro babhUva, vinItA bhUmiriti-tasya vinItAbhUmau A pramANe che - temAM paribhASaNA eTale gusso prakaTa karavAvaDa jaIza nahIM" e pramANe 15 aparAdhIne kahevuM, maMDaLIbaMdha eTale "A pradezathI tAre javuM nahIM" e pramANe kahevuM, (hAla jene najarakeda kahe che, tevuM jaNAya che.) cAraka eTale baMdhanagRha kedakhAnuM, chaviccheda = hAtha,paga, nAsikAdino cheda karavo. A pramANe bharata mahArAjAne cAra prakAranI daMDanIti hatI. keTalAka AcAryo A pramANe kahe che - paribhASaNA ane maMDaLIbaMdha A be nIti RSabhanAthavaDe ja utpanna karAI. jyAre cAraka ane chaviccheda mANavakanidhimAMthI utpanna thaI. A rIte 20 bharata cakravartIne cAra prakAranI nIti hatI. || bhA. 3 avataraNikA : A bharata koNa hato ? teno uttara Ape che - bharata RSabhanAthano putra hato. A RSabhanAtha koNa hatA ? AvI zaMkA sAme RSabhanAthanI vaktavyatAne kahevAnI icchAthI AgaLanI nAma... gAthA kahe che, athavA (AgaLanI nAmI gAthAnI bIjI rIte saMbaMdha batAve che) kulakaravaMza kahyo, have pUrve kahela ikvAkuvaMzanuM pratipAdana kare che, ane te 25 ikvAkuvaMza RSabhanAthathI utpanna thayo. tethI RSabhanAthanI vaktavyatAne kahe che ? gAthArtha : nAbhi-vinItAbhUmi - marudevI - uttarASADhA nakSatra - veranAbharAjA - sarvArthasiddhavimAna. TIkArtha: A niryuktigAthA puSkaLa arthonuM pratipAdana karanArI che ane A gAthAmAM dareka pada mATe kriyApada adhyAhArathI (dareka pada sAthe je kriyApada baMdhabesatu hoya tene te pada sAthe 30 bahArathI lAvI joDavuM te adhyAhAra kahevAya.) samajI levuM. te A pramANe - nAbhi zabdathI nAbhinAmanA kulakara hatA. temanuM vinItAbhUmimAM prAya: avasthAna hatuM. marudevI temanI patnI * pratipAH | Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RSabhadevanA pUrvabhavonuM saMkSipta varNana (ni. 171-172) 337 prAyaH avasthAnamAsId, marudevIti tasya bhAryA, rAjA ca prAgbhave vairanAbhaH san pravrajyAM gRhItvA . tIrthakaranAmagotraM karma baddhvA mRtvA sarvArthasiddhimavApya tatastasyAH marudevyAH tasyAM vinItabhUmau sarvArthasiddhAdvimAnAdavatIrya RSabhanAthaH saMjAtaH, tasyottarASADhAnakSatramAsIt iti gAthArthaH // 170 // idAnIM yaH prAgbhave vairanAbhaH yathA ca tena samyaktvamavAptaM yAvato vA bhavAn avAptasamyaktvaH saMsAraM paryaTitaH yathA ca tena tIrthakaranAmagotraM karma baddhamityamumarthamabhidhitsurAha-- 5 satthavAha ghosaNa jaigamaNa aDavivAsaThANaM ca / bahuvolINe vAse ciMtA ghayadANamAsi tayA // 171 // uttarakuru sohamme mahAvidehe mahabbalo rAyA / IsANe laliyaMgo mahAvidehe vairajaMgho // 1 // ( . uttarakuru sohamme videhi tegicchiyassa tattha suo (prakSiptA) rAyasuya seTThimaccAsatthAhasuyA vayaMsA se || 172 // anyA api uktasaMbandhA eva draSTavyAH tAvat yAvat 'paDhameNa pacchimeNa' gAhA, kiMtu yathA'vasaramasaMmohanimittamupanyAsaM kariSyAmaH / prathamagAthAgamanikA -- dhanaH sArthavAho ghoSaNaM hatI. pUrvabhavamAM vairanAbha(vajanAbha)nAmanA rAjAe dIkSA grahaNa karI tIrthaMkaranAmagotrakarma bAMdhyuM. 15 tyAMthI marIne sarvArthasiddhine pAmyAM. tyAMthI AvI vinItAnagarImAM marudevImAtAnI (kukSimAM) RSabhanAtha tarIke utpanna thayA. te samaye uttarASADhAnakSatra hatuM 170|| avataraNikA : have, pUrvabhavamAM je vairanAbha hatA. temanAvaDe je rIte samyaktva prApta karAyuM. athavA prAptasamyaktva evA te jeTalA bhavo saMsAramAM pharyA, ane je rIte temanAvaDe tIrthaMkaranAmakarma baMdhAyuM. te saghaLI mAhitI kahe che gAthArtha : dhanasArthavAha - ghoSaNA - yatigamana - aTavImAM varSAsthAna - varSAkALa ghaNo - - pasAra thaye chate ciMtA tyAre ghInuM dAna karyuM. (prakSiptagAthA) uttarakuru - saudharma - mahAvidehamAM mahAbalarAjA mahAvidehamAM vairajaMgha. - - IzAnadevalokamAM 10 lalitAMga gAthArtha : uttarakuru--saudharmamahAvidehamAM vaidyarAjanA putra - temanA rAjaputra, zreSThiputra, 25 amAtyaputra ane sArthavAhano putra e cAra mitro hatA. TIkArtha : ahIMthI laI gAthA naM. 182 'pameLa pameiLa' sudhInI badhI gAthAono saMbaMdha kahevAI gayelo jANavo. chatAM jyAre jeno avasara Avaze tyAre asaMmoha nimitte te te saMbaMdhano upanyAsa karIzuM. prathama, dvitIya, tRtIya gAthAono TIkArtha gAthArtha mujaba che. A 20 + dhaNamihuNasuramahabbalalaliyaMgayavairajaMghamihuNe ya / sohammavijjaaccua cakkI savvaTTa usabhe a 30 // 1 // (gAtheyaM avyAkhyAtA niryuktau) iyaM anyakarttRkI sopayogA ceti vRttikArA:. Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 * Avazya: niyukti * tmidrIyavRtti * samASAMtara (111) yatigamanaM aTavI varSasthAnaM ca bahuvolIne varSe cintA ghRtadAnamAsIttadA / dvitIyagAthAgamanikAuttarakurau saudharme mahAvidehe mahAbalo rAjA IzAne lalitAGgo mahAvidehe ca vairajaGghaH / iyamanyakartRkI gAthA sopayogA ca / tRtIyagAthAgamanikA-uttarakurau saudharme mahAvidehe cikitsakasya tatra sutaH rAjasutazreSThyamAtyasArthavAhasutA vayasyAH 'se' tasya / AsAM bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, pratipadaM 5 ca anurUpaH kriyA'dhyAhAra: kArya iti, yathA-dhanaH sArthavAha iti dhano nAma sArthavAha AsIt, sa hi dezAntaraM gantumanA ghoSaNaM kAritavAnityAdi / kathAnakam- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM avaravidehe vAse dhaNo nAma satthavAho hotthA, so khitipatiTThiAo nayarAo vasaMtapuraM paTThio vaNijjeNaM, ghosaNayaM kAreD-'jo mae saddhi jAi tassAhamudaMtaM vahAmitti', taMjahA-khANeNa vA pANeNa vA vattheNa vA patteNa vA osaheNa vA 10 bhesajjeNa vA aNNeNa vA keNaI jo jeNa visUraitti taM ca soUNa bahave taDiyakappaDiyAdao payati, vibhAsA, jAva teNa samaM gaccho sAhUNa saMpadvito, ko puNa kAlo ?, caramanidAgho, so ya sattho jAhe aDavimajjhe saMpatto tAhe vAsaratto jAo, tAhe so satthavAho aiduggamA paMthattikAuM gAthAono bhAvArtha kathAnaka dvArA samajAze. tathA dareka padamAM tene anurUpa kriyApadanA adhyAhAra karavA yogya che. jemake, dhana nAmano sArthavAha hato. teNe dezAntaramAM javAnI icchAthI ghoSaNA 15 42vI vagere // 171-..-172 // kathAnaka A pramANe : te kALe - te samaye pazcimavidehamAM dhana nAmano sArthavAha hato. teNe potAnA vepAra-dhaMdhA mATe kSitipratiSThitanagarathI vasaMtapura tarapha prayANa karatI veLA ghoSaNA karAvI ke "je vyakti mArI sAthe joDAze tenI dareka jAtanI kALajI huM karIza. te A pramANe - khAna-pAna-vastra-pAtra-auSadha-bheSaja ke anya je vastunI jene jarUra paDaze te sarve huM pUruM 20 56." mA ghoSAne sAmajI taTi-paMTi vagaire tenI sAthe yA vibhASA = je rIte jJAtAdharmakathAmAM sArthavAha ghoSaNA karAvI....vigerethI laI badhI taiyArIo pUrNa karI prayANa zarU karyuM tyAM sudhInuM sarva vRttAMta ahIM jANI levuM. te sArthavAha sAthe sAdhuono gaccha paNa cAlyo. te vakhate kayo kALa vartI rahyo hato ? chello unALo (jeTha mahinAno kALa) cAlI rahyo hato. te sAthe jyAre aTavInA madhyamAM 25 pahoMcyo tyAre varSARtu cAlu thaI. tethI te sArthavAha "AgaLano mArga ghaNo durgama che" ema 51. tasminkAle tasminsamaye'varavidehe varSe dhano nAma sArthavAho'bhUt, sa kSitipratiSThitAt nagarAdvasantapuraM prasthito vANijyena, ghoSaNAM kArayati-'yo mayA sArdhaM yAti tasyAhamudantaM vahAmIti, tadyathA-khAdanena vA pAnena vA vastreNa vA pAtreNa vA auSadhena vA bhaiSajyena vA anyena vA yo ( vinA ) yena kenacidviSIdati iti' tacchrutvA ca bahavastaTikakArpaTikAdayaH pravarttante, vibhASA ( varNanaM), yAvattena samaM 30 gacchaH sAdhUnAM saMprasthitaH, kaH punaH kAlaH ?, caramanidAghaH, sa ca sArtho yadA'TavImadhye saMprAptaH tadA / varSArAtro jAtaH, tadA sa sArthavAho'tidurgamAH panthAna itikRtvA + dhanasA0 / Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 dhanasArthavAhano bhava (ni. 171-172) 'tattheva satthanivesaM kAuM vAsAvAsaM Thito, taMmi ya Thite savvo sattho Thito, jAhe ya tesiM . satthilliyANaM bhoyaNaM NiTTiyaM tAhe kaMdamUlaphalANi samuddisiumAraddhA, tattha sAhuNo dukkhayA jadi kahavi ahApavattANi labhaMti tAhe geNhaMti, evaM kAle vaccate thovAvasese vAsAratte tAhe tassa dhaNassa ciMtA jAtA ko ettha satthe dukkhiotti ?, tAhe sariaM jahA mae samaM sAhuNo AgayA, tesiM ca kaMdAi na kappaMti, te dukkhitA tavassiNo, kallaM demitti pabhAe nimantitA bhAMti - jaM paraM amha kappiaM hojjA taM geNhejjAmo, kiM puNa tubbhaM kappati ?, jaM akayamakAriyaM bhikkhAmettaM, jaM vA siNehAdi, to teNa sAhUNa ghayaM phAsuyaM viulaM dANaM diNNaM, soya ahAuyaM pAlettA kAlamAse kAlaM kiccA teNa dANaphaleNa uttarakurAe maNUso jAo, taio Au sohamme kappe devo vavaNNo, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve avaravidehe gaMdhilAvatIvijae 5 vicArI sAthenA nivAsane = taMbu vagerene karI AkhuM comAsu tyAM rahyo. tenA rahevAthI Akho !) sAya tyAM rahyo. jyAre sArtha pAse rahela bhojana samApta thayuM tyAre sArthanA loko kaMdamUla-phaLo khAvA lAgyA. jethI sAdhuo du:khI thayA. sAdhuo yathApravRtta nirdoSa AhAra-pANI jyAre maLatA tyAre grahaNa karatA. - A pramANe kALa pasAra thatAM jyAre thoDuM comAsu bAkI rahyuM tyAre te dhanasArthavAhane vicAra Avyo ke "A sArthamAM koNa du:khI che ? vicAratAM-vicAratAM tene yAda AvyuM ke mArI 15 sAthe sAdhuo AvelA che, ane teone kaMdamUlAdi khapatuM nathI. te tapasvIo keTalA du:khI thayA haze ? teone huM kAle dAna ApIza" ema vicArI prabhAte nimaMtraNa ApI bolAvyA, tyAre sAdhujo "amAre the alpanIya haze te grahaNa zuM" "tamAre zuM alpanIya che ?" " akRta--akArita evI bhikSA hoya athavA ghI vagere dravyo amane kalpe." te sArthavAhe sAdhuone puSkaLa pramANamAM prAsuka ghInuM dAna karyuM. sArthavAha potAnA AyuSyane 20 pALI. maraNa pAmI A dAnanA prabhAve uttarakurumAM manuSya tarIke utpanna thayo. tyAMthI AyuSya pUrNa karI saudharmadevalokamAM deva tarIke thayo. tyAMthI cyavI A jaMbudvIpanAmanA dvIpamAM 52. tatraiva sArthanivezaM kRtvA varSAvAsaM sthitaH, tasmiMzca sthite sarvaH sArthaH sthitaH, yadA ca teSAM sArthikAnAM bhojanaM niSThitaM tadA kandamUlaphalAni samuddeSTuM (attuM ) ArabdhAH, tatra sAdhavaH duHkhitA kathamapi yathApravRttAni labhante tadA gRhNanti, evaM kAle vrajati stokAvazeSo varSArAtraH tadA dhanasya cintA 25 jAtA - ka etasminsArthe duHkhita iti, tadA smRtaM yathA mayA samaM sAdhava AgatAsteSAM kandAdi na kalpate, te duHkhitAstapasvinaH, kalye dAsye iti prabhAte nimantritA bhaNanti yatparamasmAkaM kalpyaM bhavettadgRhISyAmaH, kiM punarbhavatAM kalpate ?, yadakRtamakAritaM bhikSAmAtraM yadvA snehAdi, tataH tena sAdhubhyo ghRtaM prAsukaM vipulaM dAnaM dattaM, sa ca yathAyuSkaM pAlayitvA kAlamAse kAlaM kRtvA tena dAnaphalena uttarakuruSu manuSyo jAtaH, tata AyuH kSayeNa saudharme kalpe deva utpannaH, tatazcyu ihaiva jambUdvIpe dvIpe aparavideSu gandhilAvatyAM 30 hojja / + siNehati / * teNaM / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 * Avazya: niyujita * 62madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-1) veyaDapavvae gaMdhArajaNavae gandhasamiddhe vijjAharaNagare atibalarapaNo nattA sayabalarAiNo putto mahAbalo nAma rAyA jAo, tattha subuddhiNA amacceNa sAvageNa piavayasseNa NADayapekkhAakkhittamaNo saMbohio, mAsAvasesAU bAvIsadiNe bhattapaccakkhANaM kAuM mariUNa IsANakappe sirippabhe vimANe laliyaMgao nAma devo jAo, tato caiUNa iheva jaMbUdIve dIve pukkhalAvaivijae lohaggalaNagarasAmI vairajaMgho nAma rAjA jAo, tattha sabhArio pacchime vae pavvayAmitti ciMtito putteNa vAsaghare jogadhUvadhUvie mArio, mariUNa uttarakurAe sabhArio mihuNago jAo, tao sohamme kappe devo jAo, tato caiUNa mahAvidehe vAse khiipaiTThie Nagare vejjaputto AyAo, jaddivasaM ca jAto taddivasamegAhajAtagA se ime cattAri vayaMsagA taMjahA rAyaputte seTThiputte amaccaputte satthAhaputtetti, saMvaDDiA te, aNNayA kayAi tassa vejjassa ghare 10 pazcimavidehamAM gaMdhilAvatIvijayamAM vaitADhacaparvatane viSe gAMdhArajanapadamAM gaMdhasamudranAmanA vidyAdharanagaramAM atibalarAjAnA pautra tarIke ane zatabalarAjAnA putra tarIke mahAbala nAmano . 2 / thayo. tyAM temanA priya mitra evA subuddhinAmanA zrAvaka maMtrIe nATaka jovAnI icchAvALA mahAbala rAjAne eka mahinAnuM AyuSya bAkI hatuM tyAre pratibodha pamADyo. te rAjA bAvIsa 15 divasanuM anazana karIne ane marI IzAna devalokamAM lalitAMganAme deva thayo. tyAMthI cyavI A jaMbUdvIpamAM puSkalAvatIvijayamAM lohArgalanagaranA svAmI tarIke vajajaMghanAme rAjA thayo. te bhavamAM patnI sahita pAchaLanI uMmaramAM huM pravrayA grahaNa karuM evuM vicArato hato tyAre, putre yogadhUpathI dhUpita evA vAsagharamAM tene mArI nAkhyo. marIne uttarakurumAM patnI sahita yugalika tarIke utpanna thayo. tyAMthI marI saudharmadevalokamAM deva thayo. 20 tyAMthI cyavI mahAvidehakSetramAM kSitipratiSThitanagaramAM vaidyaputra tarIke utpanna thayo. je divase A vaidyaputrano janma thayo te divase ja janmanArA A cAra mitro thayA te A pramANe - rAjaputra, zreSThiputra, amAtyaputra ane sArthavAhaputra. teo eka sAthe moTA thayA. ekavAra A cAre mitro te vaidyanA ghare bhegA thayA. te vakhate kRmikuTha(koDha)thI gherAyelA eka sAdhu mahAtmA bhikSA mATe te gharamAM AvyAM. 53. vaitADhyaparvate gAndhArajanapade gandhasamRddhe vidyAdharanagare atibalarAjasya naptA zatabalarAjasya putra: mahAbalanAmA rAjA jAtaH, tatra subuddhinA amAtyena zrAvakeNa priyavayasyena nATakaprekSAkSiptamanAH saMbodhitaH, mAsAvazeSAyuH dvAviMzatidinaM bhaktapratyAkhyAnaM kRtvA mRtvezAnakalpe zrIprabhe vimAne lalitAGgakanAmA devo jAtaH, tatazcyutvehaiva jambUdvIpe dvIpe puSphalAvatIvijaye lohArgalanagarasvAmI vajrajaGghanAmA rAjA jAtaH, tatra sabhAryaH pazcime vayasi pravrajAmIti cintayan putreNa vAsagRhe yogadhUpadhUpite 30 (tena ) mAritaH, mRtvottarakuruSu sabhAryo mithunako jAtaH, tataH saudharme kalpe devo jAtaH, tatazcyutvA punarapi mahAvidehe varSe kSitipratiSThite nagare vaidyaputra AyAtaH, yadivase ca jAtastaddivase ekAharjAtAstasyeme catvAro vayasyAstadyathA-rAjaputraH zreSThiputraH amAtyaputraH sArthavAhaputra iti, saMvardhitAste, anyadA kadAcit tasya vaidyasya gRhe A 0balassa ra0 / + puNovi ma0 / Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaidhaputrano bhava (ni. 171-172) * 341 eMgao savve sannisaNNA acchaMti, tattha sAhU mahappA so kimikuMTeNa gahio aigato bhikkhassa, tehiM sappaNayaM sahAsaM so bhaNNati-tumbhehiM nAma savvo logo khAyavvo, Na tubbhehiM tavassissa vA aNAhassa vA kiriyA kAyavvA, so bhaNati-karejjAmi, kiM puNa ? mamosahANi Natthi, te bhaNaMti-amhe mollaM demo, kiM osahaM jAijjau ?, so bhaNati-kaMbalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca, taiyaM saMhassapAgaM tillaM taM mama atthi, tAhe maggiuM pavattA, AgamiyaM ca NehiM jahA-amugassa vANiyagassa 5 asthi dovi eyANi, te gayA tassa sagAsaM do lakkhANi ghettuM, vANiao saMbhaMto bhaNati-kiM demi ?, te bhaNaMti-kaMbalarayaNaM gosIsacaMdaNaM ca dehi, teNa bhaNNati-kiM etehiM kajjaM ?, bhaNaMti-sAhussa kiriyA kAyavvA, teNa bhaNitaM-alAhi mama molleNa, iharahA eva geNhaha, kareha kiriyaM, mamavi dhammo houtti, so vANiyago ciMtei-jai tAva etesiM bAlANaM erisA saddhA dhammassuvariM, mama NAma maMdapuNNassa ihalogapaDibaddhassa natthi, so saMvegamAvaNNo tahArUvANaM 10 tyAre premapUrvaka hAsyathI cAre mitroe vaidyaputrane kahyuM "tamArA vaDe sarva loka khavAya che. (tame sarva lokone luTo cho, paraMtu tapasvI ke anAthanI cikitsA tame karatA nathI. tyAre te vaidyaputre kahyuM, " muninA yitsiA 42, paraMtu zuM ? bhArI pAse auSadho nathI." tyAre mitrome yUM, "me pisA ApIzuM, bolo, tamAre kevA prakAranI auSadhio joIe che? vaidyaputre kahyuM, "kaMbaLaratna ane gozISacaMdana joIe che. trIjuM sahamrapAka taila to mArI pAse che". mitro A be vastu zodhavA 15 lAgyAM. temane khabara paDI ke amuka vepArI pAse A baMne vastu che. be lAkha rUpiyA laI mitro te vepArI pAse gayA. vicAramAM paDelA vepArIe pUchyuM, "zuM sAdhu ?' bhitroko hyu, " ratna ane gozAI yaMhana 25." vepArIse pUchyuM "tamAre mAnAthI zubha cha ?" bhitroNe , "mAnAthI sAdhunI yitsiA 42vI cha." vepArIme j, "to to mAre mUlya levuM nathI. mUlya vinA ja tame grahaNa karo ane cikitsA karo jethI mane paNa dharma thAya." 20 vepArIe vicAryuM, "A bALaka jevAne paNa dharma upara ATalI zraddhA che jayAre maMdapuNyavALA ane IhalokamAM ja pratibaddha (paralokanI ciMtA nahIM karanAra) evA mane zraddhA nathI." A vicAratA vicAratAM tene vairAgya thayo ane sthaviro pAse pravrayA gahaNa karIne siddha thayo. 54. ekataH sanniSaNNAstiSThanti, tatra sAdhurmahAtmA sa kRmikuSThena gRhItaH atigato bhikSAyai, taiH sapraNayaM sahAsyaM so'bhANi-yuSmAbhirnAma sarvo lokaH khAditavyaH, na yuSmAbhiH tapasvino vA anAthasya vA kriyA 25 (cikitsA ) karttavyA, sa bhaNati-karomi, kiM puna: ? mama auSadhAni na santi, te bhaNanti-vayaM mUlyaM dadmaH, kimauSadhaM yAcyate (tAM)? sa bhaNati-kambalaratnaM gozIrSacandanaM ca, tRtIyaM sahasrapAkaM tailaM tanmamAsti, tadA mArgayituM pravRttAH, jJAtaM ca taiH yathA-amukasya vaNijo dve api ete staH, te gatAstamya sakAzaM dve lakSe gRhItvA, vaNik saMbhrAnto bhaNati-kiM dadAmi ?, te bhaNanti-kambalaratnaM gozIrSacandanaM ca dehi, tena bhaNyatekimetaiH kArya ?, bhaNanti-sAdhoH kriyA karttavyA, tena bhaNitaM-alaM mama mUlyena, itarathaiva gRhNIta kurudhvaM 30 kriyAM, mamApi dharmo bhavatviti, sa vaNig cintayati-yadi tAvadeteSAM bAlAnAmIdRzI zraddhA dharmasyopari, mama nAma mandapuNyasya ihalokapratibaddhasya nAsti, sa saMvegamApannaH tathArUpANAM sthavirANAM antike pravrajitaH siddhH| * egyo| * koDheNa / khaaiyvvo| + sayasaha0 ! Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) therANaM aMtie pavvaio siddho / amumevArthaM upasaMharan gAthAdvayamAha vijjasuassa ya gehe kimikuTThova(aMjaiM drch| biMti ya te vijjasuyaM karehi eassa tegicchaM // 173 / / tillaM tegicchasuo kaMbalagaM caMdaNaM ca vaanniyo| dAu~ abhiNikkhaMto teNeva bhaveNa aMtagaDo // 174 / / gamanikA-vaidyasutasya ca gehe kRmikuSThopadrutaM muniM dRSTvA vadanti ca te vaidyasutaM-kuru asya cikitsA, tailaM cikitsakasutaH kambalaka candanaM ca vaNig dattvA abhiniSkrAntaH, tenaiva bhavena antakRt, bhAvArthaH spaSTa eva, kvacit kriyAdhyAhAraH svabuddhyA kArya iti gAthAdvayArthaH // 17310 674 kathAnakazeSamucyate-imevi ghettUNa tANi osahANi gatA tassa sAhuNo pAsaM jattha so ujjANe paDimaM Thio, te taM paDimaM ThiaM vaMdiUNa aNuNNaveMti-aNujANaha bhagavaM ! amhe tumheM dhammavigdhaM kAuM uvaTuiA, tAhe teNa telleNa so sAhU abbhaMgio, taM ca tillaM romakUvehi savva avataraNikA : uparokta arthano ja upasaMhAra karatA be gAthA batAve che che 15 gAthArtha : vaidyaputranA ghare koI rogathI upadravita sAdhune joI cAra mitro vaidyaputrane kahe che, "tuM A sAdhunI cikitsA kara." gAthArtha : vaidyaputrae tela ApyuM, vANiyAe kaMbala ane gozISacaMdana ApIne pravajyA grahaNa karI ane te ja bhave antane karanAro (siddha) thayo. TIkArtha : gAthArtha mujaba che. mAtra gAthAmAM kriyApada nathI. tethI jayAM jayAM kriyApadanAM 20 jarUra paDe tyAM potAnI buddhithI kriyApada bahArathI lAvavuM. (kriyApado te sthAne joDI ApyA che. } // 173-174ll kathAnakazeSane kahe che : te badhA auSadhone grahaNa karI te sAdhu pAse tyAM gayA jayAM te sAdhu udyAnamAM pratimAne (abhigrahavizeSane) dhAraNa karI UbhA hatA. pratimAmAM rahelA te sAdhune namaskAra karI anujJA mAMgI "he prabhu ! Apa amane anujJA Apo, ame Apane 25 dharmavigna karavA upasthita thayA che. (arthAt ame jayAM sudhI ApanI cikitsA karIzuM tyAM sudhI Apane - ApanA dhyAnamAM bhaMga thaze tethI kSamA karazo.) A rIte anujJA mAMgyA pachI vaidyaputra te telathI sAdhune mAliza karI. te badhuM tela ruMvATIvaDe zarIramAM aMdara utAryuM. jevuM te tela aMdara utaryuM ke badhA kRmio saMkSobha pAmyA. kRmionA halanacalanathI sAdhune 55. ime'pi gRhItvA tAnyauSadhAni gatAstasya sAdhoH pAzrvaM yatra sa udyAne pratimayA sthitaH, te taM 30 pratimayA sthitaM vanditvA'nujJApayanti-anujAnIhi bhagavan ! vayaM tava dharmavighnaM kartumupasthitAH, tadA tena tailaeNna sa sAthurakhyata:, tathva tainaM romajUrva: (026) sarva + yartiA + vandrane cA * roma . . Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaidyaputranA bhavamAM koDhavALA sAdhunI cikitsA (ni. 173-174) daB 343 a~Dgata, taMmi ya aigae kimiA savve saMkhuddhA, tehiM calaMtehiM tassa sAhuNo atIva veyaNA pAunbhUyA, tAhe te niggate daThUNa kaMbalarayaNeNa so pAuo sAhU, taM sItalaM, taM cerva tellaM uNhavIriyaM, kimiyA tattha laggA, tAhe puvvANIyagokaDevare papphoDeMti, te savve paDiyA, tAhe so sAhU caMdaNeNa litto, tato samAsattho, evekkasiM do tiNNi vAre abbhaMgeUNa so sAhU tehiM nIrogo kao, paDhamaM makkhijjati, 'pacchA AliMpati gosIsacaMdaNeNaM puNo makkhijjai, evetAe 5 parivADIe paDhamabbhaMge tayAgayA NiggayA biDayAe maMsagayA taiyAe aTrigayA beMdiyA NiggayA, tato saMrohaNIe osahIe kaNagavaNNo jAo, tAhe khAmittA paDigatA, te pacchA sAhU jAtA, ahAuyaM pAlaittA tammUlAgaM paMcavi jaNA accue uvavaNNA, tato caiUNa iheva jaMbUMdIve puvvavidehe tIvra vedanA thavA lAgI. telane kAraNe te kRmio zarIramAMthI bahAra nIkaLavA lAgyA tyAre kaMbalaratnane laI te sAdhune oDhADI dIdhI. te kaMbalaratna zItala ane tela uSNavIryavALuM hatuM. 10 kRmio te kaMbalaratnamAM AvI gayA. tyAre pUrve lAvelA gAyanA klevaramAM te kaMbalaratnane khaMkheryuM. jethI badhA kRmio te klevaramAM paDyA. - tyAra pachI te sAdhune caMdananuM vilepana karyuM. jethI zItalatAne kAraNe sAdhunI vedanA zAMta thaI. A ja pramANe ekavAra, be vAra, traNavAra telavaDe mardana karI (pUrvapaddhatithI sarva kRmione bahAra kADhI) temanAvaDe te sAdhu nirogI karAyo. prathama telathI mardana karyuM. pachI caMdanavaDe lepana 15 karyuM, pachI pharI mardana karyuM. A kramathI prathamavAramAM cAmaDImAM rahelA kRmio bahAra kADhacA. bIjIvAramAM mAMsamAM rahelA kRmione ane trIjIvAramAM hADakAmAM rahelA kRmione (beIndriya) bahAra kADhyA. tyAra pachI saMrohaNI auSadhivaDe sAdhu suvarNaraMganI kAyAvALa thayo. A badhuM thayA pachI pAMce mitro sAdhu pAse kSamA mAMgI nIkaLI gayA. A pAMcee pAchaLathI PIkSA 42rI. yathA-mAyudhyane pANIne saadhupe|naa prabhAve (tanmUlAgaM) pAye bhitrI acyuta 20 devalokamAM utpanna thayAM. je pUrvabhavamAM vaighaputra hato te tyAMthI cyavI A jaMbUdvIpanA pUrvavidehanI 56. atigataM ( vyAptaM ), tasmiMzcAtigate kRmayaH sarve saMkSubdhAH, teSu calatsu tasya sAdhoratIva vedanA prAdurbhUtA, tadA tAnnirgatAn dRSTvA kambalaratnena sa prAvRtaH sAdhuH, tat zItalaM, taccaiva tailaM uSNavIrya, kRmayastatra lagnAH, tadA pUrvAnItagokalevare prasphoTayanti (kSipanti), te sarve patitAH, tadA sAdhuH sa candanena liptaH, tataH samAzvastaH, evamekaM dvau trIn vArAn abhyaGgya sa sAdhustairnIrogaH kRtaH, 25 prathamaM mrakSyate pazcAdAlipyate gozIrSacandanena punamrakSyate, evametayA paripATyA prathamAbhyane tvaggatA nirgatA dvitIyAyAM mAMsagatAstRtIyAyAmasthigatA dvIndriyA nirgatAH, tataH saMrohaNyauSadhyA kanakavarNo jAtaH, tadA kSamayitvA pratigatAH, te pazcAt sAdhavo jAtA:, yathAyuSkaM pAlayitvA tanmUlaM paJcApi janA acyute utpannAH / tatazcyutvA ihaiva jambUdvIpe ca / + papphoDiyaM / / tAhe pAuNijjati / * dIvedIve / 30 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 * Avazya: niyukti * 92madrIyavRtti * samASAMtara (bhAga-1) puMkkhalAvaivijae puMDaragiNIe nayarIe 'veraseNassa raNNo dhAriNIe devIe uyare paDhamo vairaNAbho NAma putto jAo, jo "se vejjaputto cakkavaTTI Agato, avasesA kameNa bAhusubAhupIDhamahApIDhatti, vairaseNo pavvaio, so ya titthaMkaro jAo, iyarevi saMvaDDiyA paMcalakhaNe bhoe bhuMjaMti, jaddivasaM vairaseNassa kevalanANaM uppaNNaM, taddivasaM vairaNAbhassa cakkarayaNaM samuppaNNaM, 5 vairo cakkI jAo, teNaM sAhuveyAvacceNa cakkavaTTIbhoyA udiNNA, avasesA cattAri maMDaliyA rAyANo, tattha vairaNAbhacakkavaTTissa caurAsIti puvvalakkhA savvAugaM, tattha kumAro tIsaM maMDalio solasa cauvvIsa mahArAyA coddasa sAmaNNapariAo, evaM caurAsIi savvAuyaM, bhoge bhuMjaMtA viharaMti, io ya titthayarasamosaraNaM, so piupAyamUle cauhivi sahodarehi puSkalAvatIvijayamAM puMDarigiNinagarImAM vajasenarAjAnI dhAriNIdevInA udaramAM prathama 10 %AmanAme putra3pe utpanna thayo bhane te (bhaviSyamai) yavatA thayo. zeSa cAra mitro kramathI bAhu-subAhu-pITha ane mahApITha tarIke utpanna thayAM. pitA vajasene dIkSA lIdhI ane tIrthaMkara thayA. bIjA pAMce pAMca IndriyonA pAMca viSayorUpa bhogone bhogave che. je divase vajanane kevalajJAna utpanna thayuM, te ja divase vajanAbhane (AyudhazALAmAM) cakraratna utpanna thayuM ane vajanAbha cakravartI thayo. tene pUrvabhavamAM sAdhunI 15 vaiyAvacca karavAvaDe cakravartInA bhogo prApta thayA. zeSa cAre mAMDalikarAjA thayA. (cakraratna vigere cakravartInI lakSmI vinAno sAmAnyarAjA mAMDalikarAjA kahevAya che.) vajanAbhacakravartInuM corAzIlAkhapUrvanuM AyuSya hatuM. temAM trIsalAkhapUrva kumArAvasthAnA. soLalAkhapUrva mAMDalikarAjA tarIke, covIsalAkhapUrva mahArAjA (cakravartI) tarIke, ane caudalAkhapUrva zramaNaparyAyamAM AyuSya vItAvyuM, ema kula 84 lAkhapUrvanuM saMpUrNa Ayu hatuM. paMcalakSaNabhogone 20 bhogavatAM jIvana pasAra karatAM hatA tyAre tIrthakaranA samavasaraNanI racanA thaI. te cakravartIe potAnA pitA pAse cAre bhAIo sAthe dIkSA grahaNa karI. 57. pUrvavideheSu puSkarAvatIvijaye puNDarIkiNyAM nagaryAM vajrasenasya rAjJaH dhAriNyA devyA udare prathamo vajranAbhanAmA putro jAtaH, yaH sa vaidyaputrazcakravartI AyAtaH (utpannaH), avazeSAH krameNa bAhusubAhupIThamahApIThA iti, vajrasenaH pravrajitaH, sa ca tIrthakaro jAtaH, itare'pi saMvardhitAH paJcalakSaNAn 25 bhogAn bhuJjate, yaddivase vajrasenasya kevalajJAnamutpannaM, taddivase vajranAbhasya cakraratnaM samutpannaM, vajranAbhaH cakrI jAtaH, tena sAdhuvaiyAvRttyena cakravartibhogA udIrNAH ( labdhAH ), avazeSAzcatvAro mANDalikA rAjAno (jAtAH), tatra vajranAbhacakravartinazcaturazItilakSapUrvANi sarvAyuSkaM kumAra: triMzataM mANDalikaH SoDaza caturviMzatiM mahArAjaH caturdaza zrAmaNyaparyAyaH, evaM caturazItiH sarvAyuSmaM, bhogAn bhuJjamAnA viharanti. itazca tIrthakarasamavasaraNaM, sa pitRpAdamUle caturbhirapi sahodaraiH / vairaseNassa / [ so vejjaputto / 30 # so jAo ! A 0Nabhoe / - samuppaNNaM / * 0cakkissa / + 0sIiM / * 0saraNe / Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 345 vajranAbhano bhava (ni. 175-176) sahio pavvaio, tattha vairaNAbheNa cauddasa puvvA ahijjiyA, sesA ekkArasaMgaivI cauro, tattha bAhU tesiM veyAvaccaM kareti, jo subAhU so sAhuNo vIsAmeti, evaM te kareMte vairaNAbho bhagavaM aNuvUhaiaho suladdhaM jammajIviaphalaM, jaM sAhUNaM veyAvaccaM kIrar3a, parissaMtA vA sAhuNo vIsAmijjaMti, evaM pasaMsai, evaM pasaMsijjaMtesu tesu tesiM donhaM pacchimANaM appattiaM bhavai, amhe sajjhAyaMtA na pasaMsinnAmo, no reD so pasaMsikhkharU, so(o) bhogavavArotti, vaLAmeLa ya vizuddha-5 pariNAmeNa titthagaraNAmagottaM kammaM baddhaMti / amumevArthamupasaMharannidaM gAthAcatuSTayamAha-- sAhuM tigicchiUNaM sAmaNNaM devalogagamaNaM ca / puMDaragiNie u cuyA tao suyA vairaseNassa // 175 // paDhamittha vairaNAbho bAhu subAhU ya pIDhamahapIDheM / tesipiAtitthaaro NikkhaMtA te'vi tattheva // 176 // 10 temAM vajranAbhe caudapUrvono abhyAsa karyo. zeSa cAra bhAIoe agiyAra aMgano abhyAsa karyo. bAhu sarvanI vaiyAvacca karatA. je subAhu hatA, teo sAdhuonI sevA karatA.(ahIM gocarI-pANI vigere bhakita e vaiyAvacca che ane hAtha-paga dabAvavA vigere sevA che.) A rIte vaiyAvaccAdine karatA,joI bhagavAn vajranAbhe teonI upabRNA karI "je sAdhuonI 15 vaiyAvacca kare che ane thAkelA sAdhuonI sevA kare che teoe potAnA janma-jIvananuM phala sArI rIte prApta karyuM che." vajranAbhavaDe bAhu-subAhunI A rIte prazaMsA thatI joI pITha- mahApIThane aprIti utpanna thaI- "ame ATalo svAdhyAya karIe chIe to paNa amArI koI prazaMsA karatuM nathI, jeo sevAdi kare che teonI ja prazaMsA thAya che, A badho lokavyavahAra che (arthAt lokamAM paNa AvuM ja cAle che je sevA kare te pUjAya)" bIjI bAju vizuddha- 20 pariNAmavALA evA vajranAbhavaDe tIrthaMkaranAmagotra karma baMdhAyuM. avataraNikA : A ja arthano upasaMhAra karatAM cAragAthA batAve che gAthArtha sAdhunI cikitsA karI zramaNapaNuM svIkAryuM - devalokamAM gamana tyAMthI cyavelA puMDarikiNinagarImAM vajrasenanA putra thayA. gAthArtha : temAM prathama vajranAbha pachI bAhu-subAhu--pITha ane mahApITha thayA. teonA 25 pitA tIrthaMkara thayA ane temanI pAse A pAMcee dIkSA grahaNa karI. 58. sahitaH pravrajitaH, tatra vajranAbhena caturdaza pUrvANyadhItAni, zeSA ekAdazAGgavidaH catvAraH, tatra bAhusteSAM vaiyAvRttyaM karoti, ya: subAhuH sa sAdhUn vizramayati, evaM tau kurvantau vajranAbho bhagavAn anubRMhayatiaho sulabdhaM janmajIvitaphalaM, yat sAdhUnAM vaiyAvRttyaM kriyate, parizrAntA vA sAdhavo vizramyante, evaM prazaMsati, evaM prazasyamAnayostayordvayoH pazcimayoraprItikaM bhavati, AvAM svAdhyAyantau na prazasyAvahe, yaH karoti sa 30 prazasyate, sarvo (tyo ) lokavyavahAra iti, vajranAbhena ca vizuddhapariNAmena tIrthakaranAmagotraM karma baddhamiti / * vIjhA pItA Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 346 karuM Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) paDhamo caudasapuvvI sesA ikkArasaMgaviu cauro / bIo veyAvaccaM kiikammaM taiao kAsI // 177 // bhogaphalaM bAhubalaM pasaMsaNA jiTTha iyara aciyattaM / paDhamo titthayarattaM vIsahi ThANehi kAsI ya // 178 / / AsAmakSaragamanikA-sAdhuM cikitsitvA zrAmaNyaM devalokagamanaM ca pauNDarIkiNyA ca cyutAH, tataH sutA vairasenasya jAtA iti vAkyazeSaH, prathamo'tra 'vairanAbhaH bAhuH subAhuzca pIThamahApIThau, teSAM pitA tIrthakaro niSkrAntAste'pi tava pituH sakAze ityarthaH, prathamazcaturdazapUrvI zeSA ekAdazAGgavidazcatvAraH, teSAM caturNA bAhuprabhRtInAM madhye dvitIyo vaiyAvRttyaM kRtikarma tRtIyo'kArSIt, bhogaphalaM bAhubalaM prazaMsanaM jyeSTha itarayoraciyattaM, prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH 10 sthAnairakArSIt, bhAvArthastu ukta eva, kriyA'dhyAhAro'pi svabuddhyA kAryaH, iha ca vistarabhayAnnokta tti thA-catuSTayArtha: 27-276-277-78 yaduktaM 'prathamastIrthakaratvaM viMzatibhiH sthAnairakArSIt,' tAni sthAnAni pratipAdayannidaM gAthA-trayamAha arihaMta siddha pavayaNa guru thera bahussue tavassIsuM / 15 gAthArtha : prathama caudapUrvI ane zeSa cAre agiyAra-aMgane jANanArA thayA, bIjA (bahu) vaicAvaccane ane trIjA (subAhu) kRtikarmane (sevAne) karatAM hatA gAthArtha : (bAhu vaDe karAyelI vaiyAvacca cakravartInA) bhogaphaLavALI hatI. (subAhu vaDe karAyelI sevA) bAhuphaLavALI hatI.-jayeSThanI prazaMsAItarane (chellA be bhAIone aprIti- prathama vajanAbhe vIzasthAnakovaDe tIrthakarapaNuM karyuM(bAMdhyuM.) 20 TIkArtha : sAdhunI cikitsA pachI dIkSA-devalokagamana-paDarIkiNinagarImAM cyavana vairasenarAjAnA putrarUpe thavuM-temAM prathama vairanAbha ane pachI kramaza: bAhu, subAhu, pITha ane mahApITha-temanA pitA vairasena tIrthakara thayA-pAMce bhAIoe pitA pAse dIkSA lIdhI-prathama caturdazapUvI ane zeSa cAra agiyArAMgane jANanArA thayA-bAhu vigere cAramAMthI bIjAe vaiyAvacca ane trIjAe sevA karI-bhogaphaLa-bAhubaLaprazaMsA-jayeSTha-bIjA bene aprIti- prathama vairanAmuM 25 vIza sthAnakovaDe tIrthakarava bAMdhyuM. bhAvArtha pUrve kahevAI gayela che. kriyApadono adhyAhAra paNa svabuddhithI karavA yogya che. ahIM vistAranA bhayathI kahevAyo nathI. (vaiyAvacca bhogaphaLavALI hatI eTale te vaiyAvaccane kAraNe bAhune pachInA bhAvamAM cakravartInA bhogo prApta thAya che ane subAhune pachInA bhavamAM sevAnA prabhAve puSkaLa bAhu(bhujA)nuM baLa prApta thAya che.) I/175/6/7 . avataraNikA : "prathama vajanAbhe tIrthakarapaNuM vIzasthAnakavaDe bAMdhyuM hatuM" ema je pUrve 30 (gA.naM. 178mAM) kahyuM, te vIzasthAnako pratipAdana karatA graMthakArazrI A traNa gAthA kahe che ? gAthArtha : arihaMta' - siddha - pravacana - guru - sthavira" - bahuzruta ane + vivitsayitva 1 varUnAma: # vAdunaM* vizalya (ca) Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizasthAnakono svarUpa (ni. 179-181) 2 347 vacchallayA eesiM abhikkhanANovaoge ya // 179 // dasaNa viNae Avassae ya sIlavvae niriaaro| khaNalava tavacciyAe veyAvacce samAhI ya // 180 // appuvvanANagahaNe suyabhattI pavayaNe pbhaavnnyaa| eehiM kAraNehiM titthayarattaM lahai jIvo // 181 // vyAkhyA-tatra azokAdyaSTamahAprAtihAryAdirUpAM pUjAmarhantIti arhantaH-zAstAra iti bhAvArthaH 1 / siddhAstu azeSaniSThitakarmAMzAH paramasukhinaH kRtakRtyA iti bhAvArthaH 2 / pravacana-zrutajJAnaM tadupayogAnanyatvAdvA saGghaiti 3|gRnnnti zAstrArthamiti guravaH-dharmopadezAdidAtAraityarthaH 4AsthavirA:jAtizrutaparyAyabhedabhinnAH, tatra jAtisthavira: SaSTivarSaH zrutasthaviraH samavAyadhara: paryAyasthaviro viMzativarSaparyAya: 5 / bahu zrutaM yeSAM te bahuzrutAH, ApekSikaM bahuzrutatvaM, evamarthe'pi saMyojyaM, kiMtu 10 sUtradharebhyo'rthadharAH pradhAnA: tebhyo'pyubhayadharA iti 6 / vicitraM anazanAdilakSaNaM tapo vidyate yeSAM te tapasvinaH sAmAnyasAdhavo vA 7 / arahantazca siddhAzca pravacanaM ca guravazca sthavirAzca bahuzrutAzca tapasvinazca arhatsiddhapravacanagurusthavirabahuzrutatapasvinaH / vatsalabhAvo vatsalatA, sA cAnurAgayathAvasthitaguNotkIrtanAyathAnurUpopacAralakSaNA tayA, eteSAmarhadAdInAmiti, prAk SaSThyarthe saptamI tapasvIone viSe vatsalatA ane vAraMvAra jJAnopayoga 15 gAthArtha : darzana-vinaya_AvazyakakArya''--zIlara-vatone viSe niraticAratA, kSaNalava-tapa -tyAga vaiyAvacca-ane samAdhi gAthArtha : apUrvajJAnagrahaNamAM zrutabhakti ane pravacanaprabhAvanA, A viza kAraNo vaDe jIva tIrthakarapaNuM prApta kare che. TIkArthaH azokavRkSAdi ATha mahApratihAryAdirUpa pUjAne je yogya che te arihaMto-zAsana 20 karanArA, (1) nAza pAmyA che sarva karmAzo jemanA evA, paramasukhI ane kRtakRtya siddho (2) pravacana eTale zrutajJAna athavA zrutajJAnanA upayogathI abhinna evo caturvidha saMgha (3) je zAstranA arthone kahe, te guru = dharmopadezAdidenArA (4) sthaviro jAti-zruta ane paryAyanA bhedathI traNa prakAre che. temAM 60varSa ke tethI adhika uMmaranA vRddho jAtisthavira, samavAyAMga nAmanA cothA aMgane dhAraNa karanArA zrutasthavira, vazavarSanA paryAyavALA sAdhuo paryAyasthavira kahevAya. 25 (5) bahu zrata che jeonI pAse te bahuzruta, ahIM bahuzrutapaNuM apekSika jANavuM. (arthAt vartamAnakALamAM jeTaluM zruta vidyamAna hoya tenI apekSAe bahuzrutapaNuM jANavuM). e pramANe arthadharo paNa apekSika jANavA. paraMtu sUtradharo karatAM arthadharo pradhAna jANavA ane arthadharo karatA sUtra-artha ubhayane dharanArA pradhAna jANavA. (6) vicitra = anazanAditapa vidyamAna che jeone te tapasvIo athavA sAmAnya sAdhuo. (7) A arihaMta-siddha-pravacana-gurU-sthavira- 30 bahuzruta ane tapasvIonI vatsalatA (tIrthaMkarapaNAnuM kAraNa che.) * mardanta ( 7) Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 Avazyaka niryu. hArebhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) 'bahussue tavassINaM' vA pAThAntaraM tIrthakaranAmagotraM karma badhyata iti, abhIkSNaM - anavarataM jJAnopayoge ca mati vadhyane 8 1 varNana-samyaktva, vinayo-jJAnAiivanaya:, ma = vazavAniAvAya: darzanaM ca vinayazca darzanavinayau tayorniraticAraH tIrthakaranAmagotraM karma badhnAti 9-10 ! 5 Avazyakam - avazyakarttavyaM saMyamavyApAraniSpannaM tasmiMzca niraticAraH sanniti 11 / zaulAni ca vratAni ca zIlavratAni zIlAni - uttaraguNAH vratAni - mUlaguNAH teSu ca anaticAra iti 12-13 / kSaNalavagrahaNaM kAlopalakSaNaM, kSaNalavAdiSu saMvegabhAvanAdhyAnAsevanatazca badhyate 14 / tathA tapastyAgayorbadhyate, yo hi yathAzaktyA tapaH Asevate tyAgaM ca yatijane vidhinA karoti 15-16 / vyAvRtabhAvo vaiyAvRttyaM, tacca dazadhA, tasminsati badhyate 17 / samAdhiH - gurvAdInAM kAryakaraNene svasthatApAdanaM samAdhau ca sati badhyate 18 / tathA apUrvajJAnagrahaNe sati zrutabhaktiH zrutabahumAna:, sa prAdvaSTayarthasaptamI" A paMktino artha A pramANe ke '"tavastronuM''- pada pachI 'si' pada Ave che. tethI 'si' padanI apekSA "tavastrInuM pada pUrvamAM che. te pUrvanA ''tavastronuM'' zabdamAM saptamI vibhakti SaSThI-arthamAM jANavI. athavA 'bahummu tavastronuM e pramANe pAThAntara jANI levo. A arihaMtAdionI vatsalatA vaDe tIrthaMkaragotra karma baMdhAya che. (A pramANe anvaya karavo) 10 15 vatsalatA eTale arihaMtAdi pratye anurAga, temanA yathAvasthitaguNonuM kIrtana, temanA pratye yathAnurupa upacAra (bhakti) (7) tathA satata jJAnadhyAnamAM magnatA paNa tIrthaMkaragAtra karmanuM kAraNa che. (8) darzana eTale samyaktva ane vinaya eTale jJAnAdino vinaya, vinayanuM svarUpa dazavaikAlikagraMthamAMthI jANI levuM. A samyaktva ane vinayamAM niraticAra (aticAra vinAno jIva tIrthaMkaragotra karma bAMdhe che. (9-10) Avazyaka eTale avazya karavA yogya saMyama2) vyApAro (pratikramaNAdi), tene viSe niraticAra jIva tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che. (11) zIlavrato - temAM zIla eTale uttaraguNo ane vrata tarIke mUlaguNo, tene viSe niraticAra jIpa tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che. (12--13) kSaNalavanuM grahaNa e kALanuM upalakSaNa che. (arthAt kSaNalava zabdathI saMpUrNakALa grahaNa karI levo) kSaNalavAdi kALane viSe saMvega (mokSAbhilASa), anityAdibhAvanA ane dhyAnanA AsevanathI jIva tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che. (14) je vyakti 25 yathAzakti tapa kare che ane yatijanamAM (yatijanane AhAra-upadhi vagere prAyogya vastuno) tyAga (dAna) vidhivaDe kare che te tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che. (15-16) vyAvRtabhAva eTale vaiyAvacca (vaiyAvacca sivAyanI bIjI anya sarvapravRttimAMthI nIkaLelI vyakti vyAvRta kahevAya che. AvI vyAvRtavyaktino bhAva te vaiyAvacca kahevAya.) (AcArya vigere dazanI karavAnI hovAthI) dazaprakAre che. A vaiyAvaccamAM lIna vyakti tIrthaMkaranAmakarma 30 bAMdhe che. (17) samAdhi eTale guru vagerenAM sopelA kAryone karavAvaDe teone svasthatAM ApavI. temAM lIna jIva tIrthaMkaranAmakarma bAMdhe che. (18) * yathAzatti ( myAt) | + 02'dvArA | Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA tIrthakare keTalA sthAnako ArAdhyA? (ni. 182-183) 349 ca vivakSitakarmabandhakAraNamiti 19 / tathA pravacanaprabhAvanatA ca, sA ca yathAzaktyA mArgadezaneti 20 / evamebhiH kAraNaiH anantaroktaiH tIrthakaratvaM labhate jIva iti gAthAtrayArthaH // 179-18018 purimeNa pacchimeNa ya ee savve'vi phAsiyA tthaannaa| majjhimaehi jiNehiM ekkaM do tiNNi savve vA // 182 // gamanikA-purimeNa pazcimena ca etAni-anantaroktAni sarvANi spRSTAni sthAnAni, madhyamairjinaiH ekaM dve trINi sarvANi ceti gAthArthaH // 182 // Aha--taM ca kahaM veijjai ? agilAe dhmmdesnnaaiihiN| bajjhai taM tu bhagavao taiyabhavosakkaittANaM // 183 // gamanikA-tacca tIrthakaranAmagotraM karma kathaM yedyata iti, aglAnyA dharmadezanAdibhiH, badhyate 10 tattu bhagavato yo bhavastasmAt tRtIyaM bhavamavasal, athavA badhyate tattu bhagavatastRtIyaM bhavaM prApya, apUrvajJAna grahaNa karavAvArA zrata upara bahumAna rAkhavuM e tIrthakara nAmakarmanuM kAraNa che. (pU. malayagirima.nI TIkAmAM apUrvajJAnanuM grahaNa ane zrutabahumAna baMne judA judA kAraNo kahyAM che) (19) pravacanaprabhAvanA eTale yathAzakti mArganI dezanA ApavI. (20) upara kahevAyelA A kAraNovaDe jIva tIrthaMkarapaNAne pAme che. 179-180-181TI gAthArtha : pahelA ane chellA tIrthakare A vizasthAnakonI ArAdhanA karI, madhyama jinezvaroe eka,be,traNa athavA sarvasthAnakonI ArAdhanA karI. TIkArtha : pahelA ane chellA tIrthakaroe sarva sthAno sparyA. madhyama jinezvaromAMthI koIe ekasthAnakanI, koIe be, koIe traNa, to koIe sarvasthAnakonI ArAdhanA karI. 182aa gAthArtha : te jinanAma kevI rIte vedAya (anubhavAya) ?, glAni vinA dharmadezanA vigere 20 dvArA (vedAya che.) te vaLI bhagavAnanA (pazvAsupUrvIthI) trIjAbhavathI baMdhAya che. TIkA : te jinanAma kevI rIte vedAya ? uttara-glAni vinA dharmadezanA vigere dvArA (Adi zabdathI cotrIza atizayo, pAtrIsaguNo vigere levA.) vedAya che. (e karma baMdhAya kyAre ?eno javAba Ape che ke, bhagavAnano je tIrthakara tarIkeno bhava che, tenAthI trIjAbhava sudhI (pazvAtupUrvIe) pAchA pharIne baMdhAya che. (dA.ta. prabhu vIrano 27mo bhava tIrthakaratarIkeno 25 hovAthI pUrvanA trIjA bhave eTale ke 25mAM bhave te jinanAma baMdhAya) athavA bhagavAnano (pazvAtupUrvIe) je trIjo bhava che, e bhavane pAmIne eTale ke e bhavathI mAMDIne te karma baMdhAya (ahIM prApya zabda mULamAM na hovA chatAM samajI levAno che. have kosavarRttAmAM zabdano artha kare che ke, trIjA bhavane pAmIne je jinanAma baMdhAya che te kevI rIte baMdhAya ? teno uttara Ape che ke, jinanAmanI sthitine athavA 30 saMsArane avasarpIne baMdhAya che. 15 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 che Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * sabhASAMtara (bhAga-1) osakkaittANaMti-tatsthitiM saMsAraM vA'vasaryeti, tasya hyutkRSTA sAgaropamakoTIkoTirbandhasthitiH, nacca prArambhabandhasamayAdArabhya satatamupacinoti, yAvadapUrvakaraNasaMkhyeyabhAgairiti, kevalikAle tu toya ti pathArtha: In28rUA. tatkasyAM gatau badhyata ityAha5 __niyamA maNuyagaIe itthI puriseyaro ya suhleso| AseviyabahulehiM vIsAe aNNayaraehiM // 184 // gamanikA-niyamAt manuSyagatau badhyate, kastasyAM banAtItyAzaGyAha-strI puruSa itaro vetinapuMsa (:), urva sarva va ?, netyAdimA naizya vasthA matte:, sAvitavaduTiM ['tenI sthitine avasarpIne' eTale zuM? eno artha vicArIe, jinanAmanI utkRSTa baMdha 10 sthiti sAgaropama koTAkoTI che. vAstavamAM aMtaHkoTAkoTI che, paraMtu dezonanI vivakSA karI. nathI. A utkRSTa baMdhasthiti to tRtIyabhAva pUrve paNa baMdhAya, paNa trIjAbhavamAM je sthiti bAMdhe che, emAM ATalI moTI sthiti nahIM, paNa e sthitine ghaTADIne bAMdhe che = nikAcita kare che. Azaya e che ke jinanAmanI AkhIne AkhI utkRSTasthiti to nikAcita baMdhAya ja nahIM. eTale utkRSTasthitimAMthI zarUAtanI saMkhyAtA sAgaropamanI sthiti ja nikAcita thAya, te uparanI 15 sthiti nikAcita thAya nahIM. Ama uparanI AgaLanI sthiti choDIne nIcenI=zarUAtanI sthiti ja nikAcita thaI, AnuM nAma ja te sthitinuM avasarpaNa arthAta te sthitine avasarpIne karma nikAcita thAya. vaLI nikAcanA eTale tIvratamarasano baMdha ane jayAre zubhaprakRtiomAM vadhu rasa baMdhAya, tyAre sthiti ochI baMdhAya. eTale pUrvathI trIjA bhavamAM vadhu rasa bAMdhe che, mATe sthiti ghaNI 20 ochI bAMdhe che, Ama sthiti ochI bAMdhavI uparano baMdha choDI devo e paNa avasarpaNa che. have "saMsAraM vApasI'no artha vicArIe saMsArane ghaTADIne jinanAma baMdhAya, eTale traNa bhavathI vadhu saMsAra na ja thAya e spaSTa ja che. e apekSAe ema kahI zakAya ke ahIM zakya evo je vadhu saMsAra hato, te ghaTADyo .... A pramANeno artha hovo saMbhavita lAge che ! jIva A jinanAmane zarUAtanA baMdhasamayathI mAMDIne satata puSTa kare che. [ahIM nikAcita 25 kare che evo artha levAnI jarUra nathI.] chellA bhavamAM apUrvakaraNanA saMkhyAtAbhAgo pasAra thAya tyAM sudhI puSTa kare. kevalI avasthAmAM teno vipAkodaya jANavo. 183 avataraNikA : te tIrthaMkaranAmagotra karma kaI gatimAM baMdhAya che ? te kahe che ? gAthArtha : A karma niyamathI manuSyagatimAM baMdhAya che, zubhalezyAvALo strI-puruSa athavA napuMsaka jIva aneka prakAre sevAyelA vIsasthAnakomAMthI koI sthAnovaDe karmane bAMdhe che. 30 TIkArtha : A karma niyamathI manuSyagatimAM baMdhAya che, jyAM jIva manuSyagatimAM A karmana bAMdhe che ? te kahe che-strI-puruSa athavA napuMsaka A karmane bAMdhe che. zuM badhA ja bAMdhe che ? * zarayi + paDyA Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaiyAvacca-sevAnuM phaLa (ni. 184) ra4 351 bahulAsevitaiH-anekadhA''sevitairityarthaH, prAkRtazailyA pUrvAparanipAto'tantraM, viMzatyA anyataraiH sthAnairbadhnAtIti gAthArthaH // 184 // kathAnakazeSamidAnIm-bAhuNoM veyAvaccakaraNeNa cakkibhogA NivvattiyA, subAhuNA vIsAmaNAe bAhabalaM nivvattiaM, pacchimehiM dohiM tAe mAyAe itthinAmagottaM kammamajjitaMti, tato ahAuamaNupAlettA paMcavi kAlaM kAUNa savvaTThasiddhe vimANe tittIsasAgarovamaThiDyA devA uvavaNNA, 5 tatthavi ahAuyaM aNupAlettA paDhamaM vairaNAbho caiUNa imIse osappiNIe susamasusamAe vaikkaMtAe susamAevi(vaikvaMtAe)susamadusamAevi bahuvIikvaMtAe caurAsIie puvvasayasahassesu egUNaNaue ya pakkhehi sesehiM AsADhabahulapakkhacautthIe uttarAsADhajogajutte miyaMke ikkhAgabhUmIe nAbhissa kulagarassa 'marudevIe bhAriyAe kucchisi gabbhattAe uvavaNNo, 'coddasa sumiNA usabhagayAIA nA, - zubhalezyAvALo jIva ghaNA prakAre ArAdhAyelA vIzamAnA koI sthAnovaDe A karmane bAMdhe 10. 7. bhUNa thAma : "Aseviyabahulehi" za06 che. jyAre mA 206no artha "bahulAsevitehi" pramANe karavAno che. ahIM prAkRta hovAthI zabdo samAsamAM AgaLa-pAchaLa thaI zake che, kAraNa 3 prAtamA pUrvA52no nipAta AtaMtra(anizcita) hoya che. // 184 // (pUrve gA.naM.-178mAM kahela kathAnaka AgaLa vadhAre che :) bAhuvaDe vaiyAvacca karavA dvArA cakravartI bhogo upArjana karAyA ane subAhuvaDe sevA karatA bAhubaLa prApta karAyuM. chellA 15 be = pITha ane mahApIThavaDe mAyA karavAnA kAraNe strInAmagotra karma baMdhAyuM. pota-potAnA AyuSyane pUrNa karI pAMce sarvArthasiddhavimAnamAM tetrIsa-sAgaropamanI sthitivALA deva tarIke thayA. tyAM paNa yathA-AyuSyane pALI prathama vajanAbhano jIva tyAMthI cyavI A avasarpiNIno prathama suSama-suSama ane bIjo suSama Aro saMpUrNa pUrNa thayA bAda tathA trIjo suSamaduSama Aro ghaNo pUrNa thayA bAda trIjA ArAnA corAzIlAkhapUrva upara nevyAsIpakhavADIyA bAkI hatA, tyAre 20 aSADhavadacaturthIe uttarASADhAyogathI yukta caMdra hote chate (= uttarASADhA nakSatramAM) ikvAkubhUmine | viSe nAbhikulakaranI marudevIpatnInI kukSimAM garbha tarIke utpanna thayo. te samaye marudevI RSabha-gaja vagere cauda svaprone joIne jAgI gaI. nAbhikulakarane 59. bAhunA vaiyAvRttyakaraNena cakribhogA nirvartitAH, subAhunA vizrAmaNayA bAhubalaM nirvatitaM, pazcimAbhyAM dvAbhyAM tayA mAyayA strInAmagotraM karma arjitamiti, tato yathAyuSkamanupAlya paJcApi kAla 25 kRtvA sarvArthasiddhe vimAne trayastriMzatsAgaropamasthitikA devAH utpannAH, tatrApi yathAyuranupAlya prathama vajranAbhazcyutvA asyA avasarpiNyA: suSamasuSamAyAM vyatikrAntAyAM suSamAyAmapi (vyatikrAntAyAM) suSamaduSSamAyAmapi bahuvyatikrAntAyAM caturazItau pUrvazatasahasreSu ekonanavatau ca cakSeSu zeSeSu ASADhakRSNapakSacatujhaM uttarASADhAyogayukte mRgAGke ikSvAkubhUmau nAbheH kulakarasya marudevyA bhAryAyAH kukSau garbhatayotpannaH, caturdaza svapnAn RSabhagajAdikAn + 0'tantraM ca / * baahunnaavi| * vaiyaavRty0| 30 * viisaavnnaae| / marudevaNa / cauddasa0 / Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upara ja Avazyaka niryukti * haribhadrIyavRtti * bhASAMtara (bhAga-1) pAsiya paDibuddhA, nAbhissa kulagarassa kahei, teNa bhaNiya-tubbha putto mahAkulakaro bhavissai. sakkassa ya AsaNaM caliyaM, siggha AgamaNaM, bhaNai-devANupie ! tava putto sayalabhuvaNamaMgalAlao paDhamarAyA paDhamadhammacakkavaTTI bhavissai, keI bhaNaMti-battIsapi iMdA AgaMtUNa vAgareMti. tato marudevA haThThatuTThA gabbhaM vahaitti / amumevArthamupasaMharannAha - uvavAo savvaTThe savvesiM paDhamao cuo usbho| rikkheNa asADhAhiM asADhabahule cautthIe // 185 // gamanikA-upapAtaH sarvArthe sarveSAM saMjAtaH, tatazca AyuSkaparikSaye sati prathamazcyuto RSabha RkSeNa-nakSatreNa ASADhAbhiH ASADhabahule caturthyAmiti gAthArthaH / / 185 / / svapnonI vAta karI. kulakare kahyuM "tamAro putra moTo kulakara = rAjA thaze." bIjI bAju zakranuM 10 mAsana yasAyamAna thayu. tethI zanu zAdha mAgamana thayu. haivAne hyu, "hevA ! tamAze putra.. sakalabhuvana mATe maMgalarUpa prathamarAjA ane prathama dharmacakravartI thaze." ahIM keTalAka AcAryo ema kahe che ke batrIze indro marudevI pAse AvI(vadhAI Ape che. (ke tamAro putra Avo- Avo thaze. ahIM je batrIza indro kahyA te matAntara jANavo. temAM 20 bhavanapatinA, 2 jayotiSkanA ane 10 vaimAnikanA saMbhave che.) A sAMbhaLI marudevI atyaMta AnaMdita thayelI. 15 zarmane bahana 42 7. mApAtane graMthA2zrI. sUtradvArA matAve. 8 . gAthArtha : sarveno sarvArthasiddhavimAnamAM upapAta thayo. tyAMthI prathama RSabha aSADhavada caturthIe uttarASADhAnakSatramAM AvyA. TIkArtha : pAMca jaNAno sarvArthamAM upapAta thayo. tyAMthI AyuSya pUrNa thaye chate prathama RSabha aSADhAnakSatravaDe (=uttarASADhAnakSatrano caMdranI sAthe yoga thatAM) aSADhavadacaturthIe 20 2yavyA . // 185 / / // iti niyuktikramAGkAd 1 tamAdArabhya 185 kramAkaM yAvad saniyukti haribhadrIyavRttergurjarAnuvAdasya prathamo vibhAgaH samAptaH / / gurjarAnuvAdamidaM kRtvA yatkuzalamiha mayA prAptaM tena / mama mohanIyakarmakSayo'cireNa bhavatu // 1 // 60. dRSTvA pratibuddhA, nAbhaye kulakarAya kathayati, tena bhaNitaM-tava putro mahAkulakaro bhaviSyati, ___ zakrasya cAsanaM calita, zIghramAgamanaM, bhaNati-devAnupriye ! tava putraH sakala-bhuvanamaGgalAlaya: prathamarAjaH 30 prathamadharmacakravartI bhaviSyati, kecid bhaNanti-dvAtriMzadapi indrA Agatya vyAgRNanti, tato marudevI hRSTatuSTA garbhaM vahatIti / + nAbhikula0 / # 0nnupiyaa| Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 zrImanmaladhAragacchIyazrImaddhemacandrasUrisUtritaM haribhadrIyAvazyakavRttiTIppaNakam jagattrayamatikramya, sthitA yasya padatrayI / viSNoriva tamAnamya, zrImadAdyajinezvaram // 1 / / zeSAnapi namaskRtya, jinAnajitapUrvakAn / zrImato varddhamAnAntAn, muktizarmavidhAyinaH // 2 // samupAsitagurujanataH samadhigataM kiJcidAtmasaMsmRtaye / sadhai pAdAvazyakaviSayaM TippanamahaM vacmi // 3 // iha hi ziSTAH kvacidabhISTe vastuni pravarttamAnA vighnavinAyakopazAntaye abhISTadevatAdinamaskArapurassaraM prekSAvatAM pravRttaye sambandhAbhidheyaprayojanakathanapUrvakaM ca pravarttante, ayamapi bhagavAn vRttikAra: ziSTasaGghAtAgraNIrityane nApi tatsamAcAra: paripAlanIyo, namaskArocitazca devatAvizeSastridhAabhISTAbhimatAdhikRtabhedAt, tatrAbhiyuktaiH sarvaireva mumukSubhirijyate-pUjyata ityabhISTA sA cAsau devatA cAbhISTadevatAmahAvIrAdistIrthakaravizeSaH sarve vA tIrthakRta iti, evamanyatrApi vizeSaNasamAsaH kAryaH, tathA abhimanyate-zreyaHpravRttairvighnavrAtavighAtakatvena nizcIyata ityabhimatA-zAsanadevatAdiH, tathA adhikriyateprastutazAstrapraNetRtvena sambadhyata ityadhikRtA-gaNadharAdi:, ityevaM trividhasyApi devatAvizeSasya pUrvArddhana stutividhAyakaM pazcArTena tu sambandhAdipratipAdakaM zlokamAha-'praNipatye' tyAdi (1-12), vyAkhyA'praNipatya' namaskRtya, kam ? ityAha-vIraM' vidArayatyaSTaprakAraM karma virAjate vA sabAhyAbhyantareNa tapasA 'sara vIra vikrAntA' vityasya vA vIrayati-karmazatrUn prati vikramata iti vIraH, taduktam-"vidArayati yatkamma, tapasA ca viraajte| tapovIryeNa yuktazca, tasmAdvIra iti smRtaH // 1 // " tamitthambhUtaM, tameva vizinaSTijinA:-kSINopazAntamohanIyakaNizchadmasthavItarAgAsteSAM varAH kevalinasteSAmaSTamahAprAtihAyaizvaryayogAdindrastaM, tadanenAbhISTadevatAnamaskAra: kRto bhavati, abhimatadevatAM namaskurvannAha-zrutasyAdhiSThAtrI devatA zrutadevatA. cazabdasyahonaratra ca gamyamAnatvAttAM ca praNipatyeti yogaH, adhikRtadevatAnamaskAramAhagRNanti jIvAditattvamiti guravaH-gautamAdayastAn, tathA sAdhayanti sadanuSThAnavizeSaiH paramapadamArgamiti sAdhavastAMzca. praNipatyetIhApi sambadhyate, atra sAdhugrahaNe-nopAdhyAyAdayo'pi saGgrahItAH, teSAmapi * prathama aka pAna naMbara ane bIjo aMka paMkti naMbara sUcave che. Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-1) sAdhutvAvyabhicArAt, Aha - nanu prastutazAstrapraNetRtvena gautamAdInAmadhikRtadevatAtvaM yujyate zeSANAM tUpAdhyAyAdInAM kathaM tadbhAvaH ? iti ucyate, tadadhyetRRNAM vAcanApradAnasAhAyyakartRtvAdibhisteSAmapi tadbhAvAvirodhAdadoSaH / tadevaM kRtadevatAtrayanamaskAraH prayojanAdyupadidarzayiSayedamAha - avazyaM karttavyamAvazyakaM - sAmAyikAdiSaDadhyayanakalApastasya vivaraNaM-vRttistAM 'vakSye' abhidhAsye iti yoga:, ahamityAtmanirdezaH, tAM ca na svamanISikayA vakSye kintu gurUNAmupadezo gurUpadezastasmAt, anena ca mokSArthinA sarvameva gurupAratantryeNAnuSTheyaM na svAtantryeNetyAveditaM bhavati, tadanena zlokapazcArddhena SaDvidhAvazyakArtho'syAbhidheyatvena darzito bhavati, prastutavRttestadarthavyAkhyArUpatvAt, prayojanaM tu ziSyAcAryabhedAdvidhA - paramaparaM ca tatra paraM dvayorapi ziSyAcAryayoH paramapadaprAptirUpam, aparaM tvAcAryasya ziSyAnugrahaH ziSyasya tu SaDvidhAvazyakaparijJAnam, etadapyanena sUcitaM bhavati, sambandhastUpAyopeyabhAvalakSaNaH sAmarthyAdavasIyate, tathAhi - atropeyaM SaDvidhAvazyakaparijJAnam upAyastu prastutavRttiriti gamyata ityAryArthaH / evaM ca parama zreyonibandhane vRttikaraNe pravRttasya bhagavataH kazcidvibhISikAprAyaH sambhavatyevaM vAdI para:niSphalo'yaM bhavadvRttikaraNaprayAsaH, tvayaiva tAvaccheSasUribhizca savistarAyA etadvRttervihitatvAditi, etannirAsArthamAha-'yadyapI tyAdi (1 - 14), yadyapyetadvyatirekeNa mayA'parA'pi savistarA vRttiviracitA tathA zeSaizca sUribhiH tathA'pi saGkSepAt - saGkSiptataraH kriyate vRttikaraNaprayAso'yamiti yogaH, kimarthaM ? - tatra saGkSepe ruciH yeSAM sattvAnAM tadanugrahArthaM, vidyante hi bahavaH prajJAdidoSAtsaGkSiptarucayaH prANino yeSAmetadvRttito'pyanugrahaH syAditi bhAvArtha:, 'yadyapi mayA vRttiH kRte' 'tyevaMvAdini ca vRttikAre caturazItisahasra- pramANA'nenaivAvazyakavRttiraparA kRtA''sIditi pravAdaH satya iva lakSyate ityAryArthaH / / iha ca niyuktikArastAvatsvayameva 'AbhiNibohiyanANa' mityAdinA bhAvamaGgalaM darzayiSyati, prayojanAditritayaM nAmAdimaGgalaM ca sAmarthyagamyamiti taddarzayitumAzaGkApUrvakaM vRttikAra upakramate -' ihAvazyake 'tyAdi (2-1), atra ca yathAbodhaM viSamapadAni vivriyante, tadyathA-' sambandhastUpAyopeyalakSaNastarkAnusAriNaH pratI 'ti (4- 2), etaduktaM bhavati - tarkAnusArimatenopAyopeyalakSaNaH sambandhaH, siddhAntAnusAriNastu kena kRtamidaM zAstraM kva kSetre kasmin vA kAle ? ityAdikaM sambandhaM vyAcakSate, taM cAnantaramevAsau ' athavA upodghAte'tyAdinA (4-5) svayameva darzayiSyatIti, 'nApyatadbuddhye 'ti (9-4), kAJcane'pyakAJcanabuddhyA. idamiha tAtparyam-Atmagate samyagjJAnamithyAjJAne eva maGgalAmaGgalasvarUpe na bAhyaM vastu, tasya nimittamAtratvAt, yastu maGgalamapi maGgalabuddhyA na gRhNAti yo vA'maGgalamapi maGgalabuddhyA'dhyavasyati tau dvAvapi mithyAjJAnApavitritamAnasAviti kutastayormaGgalamiti, 'cazabdAdyAvaddravyabhAvi ca prAyaza' iti (13-1 prAyasaH), etaduktaM bhavati -' yadvastuno'bhidhAna' mityAdinA (12- 1) pratipAditasya dvividhasyApi nAmna idamaparaM cazabdAkSiptaM vizeSaNaM draSTavyaM tadyathA - dvividhamapi nAma bhavati, kathambhUtaM ? - prAyazo yAvaddravyabhAvi-yAvantaM kAlaM nAmavad dravyamAste tAvantaM kAlaM nAmApyavatiSThate prAyaza iti bhAvaH, nanu prAyograhaNaM kimarthaM ? sUtre yAvatkathikatayA nAmno nirapavAdaM pratipAditatvAd ityAzaGkyAha-- Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 ( 355 'yatsUtropadiSTa'mityAdi (13-1 yattu), yadyapi sUtre 'nAmaM Avakahiya'(anu0 11) mityAdyavizeSeNoktaM tathA'pyaGgA vaGgA magadhA kaliGgA ityAdipratiniyata-janapadAdyAzritasyaiva yAvatkathikatvaM vijJeyaM nAparasya kasyacid. indrAdinAmno jIvatyapi gopAladArakAdau nivRttidarzanAditi bhAvArthaH / jJazarIrameva dravyamaGgala' mityAdi (15-2), atra ca pakSadvaye'pi karmadhAraya eva kevalaM vyAkaraNaprakriyAkRto yadi paraM kazcidvizeSaH, 'tatrArthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA' ityAdi (17-5), atra artha:-pRthubujodarAkAro bAhyo ghaTalakSaNa: abhidhAnaM tu-tatpratipAdako dhvanivizeSaH pratyayastu-ghaTagrAhakaM jJAnamityetAni ca trINyapi tulyanAmadheyAnitulyazabdavAcyAnItyarthaH, tathAhi-yathA bAhyaH pRthubudhnodarAkAra: padArtho ghaTazabdAbhidheyastathA tadviSayapratyayAbhidhAne api, yataH kenacid ghaTe antarvikalpite abhihite cAparaH kazcidanyaM pRcchatikimasya cetasi kiM cAsau vakti ?, sa pratyuttarayati-ghaTo'sya cetasi ghaTaM ca vakti, na caitatpratyuttaramarthAbhidhAnapratyayAnAmekatvamamantareNa yujyata iti bhAvArthaH, evaM ghaTavadanyatrApIndravaqyAdAvAyojyaM, tataH sthitametat-vahnijJAnamapi vahrirityucyata iti, nanvevaM sati vahnigrAhakajJAnasyaiva vahnitvaM na tajjJAnavataH? ityAha-'agniriti ca yajjJAna'mityAdi (17-6), agnijJAnAvyatirikto jJAtA'pyagniriti bhAvaH, jJAnatadvatorvyatireke doSamAha-'anyathe'tyAdi (17-7) sugama, nanvagne svarAdirAkAro bhavati na ca tadgrAhakajJAnasyAyamasti tatkathamagnijJAnasya tadavyatiriktasya jJAnino vA'gnitvam ? ityAzakyAha-'na cAnAkAra'mityAdi (18-1) sugamam, punarapi jJAnajJAninorbhede doSamAha-'bandhAdyabhAvazce'tyAdi (181), yaduktaM dahanapacanaprakAzanAdyarthakriyA'prasAdhakatvAditi, tatrAha-'na cAnalaH sarva eve'tyAdi subodhaM, 'bhabhAmauMdamaddala' (21-3) gAhA sugamA, navaraM 'bhambhA' iti pRthulamukhaDhakkAvizeSaH, 'mukundamaddalau' murajavizeSAveva, kevalamekataH saGkIrNo'nyatra tu vistIrNo mukunda ityabhidhIyate mardalastUbhayato'pi sama iti, kaDaMbA-karaTikA talimA-tiullikA zeSaM pratItamiti / 'athavA'bhinibudhyate tadi'tyAdi (2112), nanu kartAramantareNa karma na bhavati, abhinibudhyate tadityatra tu matijJAnaM kAsti na kartA, tatkathamidaM ghaTate ? ityAha-'tasya svasaMviditarUpatvAditi (22-1), svayameva jJAnaM nIlAdigrAhakatvenAtmAnaM vyavacchinatti, na bAhyo jJAnaparicchedaka: kartA'nveSaNIya iti bhAvaH, nanvodanaM pacati devadatta ityAdiSu bheda eva kartRkarmavyavahAro dRSTaH, atra tu tadeva jJAnaM paricchedakaM tadeva ca paricchedyamiti bhedAbhAvAtkathaM tadvyavahAra: ? ityAzakyAha-bhedopacArAditi' (22-1), taddhi pradIpavatprakAzasvabhAvamevotpadyata ityasannapi kartRkarmabhAvena bheda upacaryata iti bhAvaH / / Aha--'tivaggasuttatthagahiyapeyAle'tyAdi (27-7), idamuktaM bhavati-"bharanittharaNasamatthA tivaggasuttatthagahiapeyAlA / ubhaologaphalavaI viNayasamutthA havai buddhI / / 943 / / " ityasyAM vakSyamANagAthAyAM trivargasUtrArthagRhItavicArA vainayikI buddhirbhavatIti vakSyati, dharmArthakAmapratipAdakazAstranizritetiyAvat, tatkathamautpattikyAdibuddhicatuSTayasyApyazrutanizritatvamiti pUrvapakSabhAvArthaH, samAdhAnapakSe tvayaM bhAvArtha:-yadyapyautpattikyAdibuddhInAM zrutanizritatvaM sAkSAnnoktaM tathA'pyavagrahahApAyadhAraNAnAM zrutanizritatvamAgame pratipAditameva, ato vainayikyA buddheH sambandhino'vagrahAdayaH Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 che. maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-1). zrutanizritA api bhavantu ko doSaH ?, nanu buddhInAmavagrahAdayaH sUtre noktA eva tatkathamidamucyate?, satya, sAkSAnnoktAH sAmarthyAttu gamyanta eva, na hi tA apyavagrahAdInullaGghaya jhagityeva vartanta iti yuktisaGgataM, nanvanayA yuktyA tarhi sarvAsAmapi buddhInAM zrutanizritatvaM prApnoti iti cettadayuktam, azrutanizritatvena vizeSya tAsAM siddhAnte pratipAdanAt, na ca vaktavyaM vizeSaviSayamazrutanizritatvamiti tarhi sarvAsAmapyastu, tasya prAyovRttiviSayatvAt, 'vainayikI vihAya' (28-1) tavRtterityarthaH, ato vyavasthitametatatvenayikImapahAya zeSabuddhInAmazrutanizritatvamiti, yadyevamazrutanizritAnA-mautpattikyAdibuddhInAM madhye kimiti zrutanizritAyA vainayikyA upanyAsaM niyuktikAra: kariSyati ? ityAzaGkyAha-'buddhisAmyAcce' tyAdi (28-1), atra ca yadazrutanizritaM buddhicatuSTayalakSaNaM matijJAnaM tasyAgame'vagrahAdibheda: sAkSAnna pratipAdyata eva, akhaNDarUpasyaiva buddhicatuSTayasyAzrutanizritatvena nandyAdizAstreSu pratipAdanAd, ato yatrAvagrahAdibhedaH pratipAdyate tat sAmarthyAt zrutanizritameva bhavatIti cetasi vyavasthApya vRttikRdAha-tatra zrutanizritamatijJAnasvarUpapradarzanAyAhe'ti (28-3), 'prAptinibandhanAkhyahetuvizeSaNArthanirAkRtatvAditi (40-1), idamatra hRdayaM-prAptinibandhanau yau tatkRtAvanugrahopaghAtau tacchUnyatvAditi hetUpanyAsaM kurkhatA yuSmaddUSaNaM nirastameva, na hi jalasUryAdayaH padArthAH prAptAH santazcakSuSI anugRhNanti bAdhante vA, kintu svarUpameva teSAM jalaghRtavanaspatisUryAdInAM yaduta viSayatvena cakSuSA'prAptA api tathAvidhapudgalapariNAmasadbhAvAt tatsvAsthyaM bAghAM vA janayantIti, athAvazyaM viSayaprAptinibandhanAvanugrahopaghAtAvabhyupagamyete tatrAha--'kiM ca yadi hI'tyAdi (40-2) sugamaM yAvat 'prAk pratijJAtayo rityAdi (40-6), yadi hi sUkSmA nAyanA razmayo'bhyupagamyante tadA yau prAg bhavataiva vanaspatisUryAdibhyo'nugrahopaghAtau pratijJAtau tAvapi na prAptuta iti bhAvaH / / 'iha kazcinmandaprayatno vaktA bhavatI'tyAdi (53-10), atra mahAprayatnavaktRpakSe'nantaguNavRddhyA varddhamAnAnIti bhaNiSyamANatvAt mandaprayatnavaktRpakSe stokatvena vibhidyanta iti sAmarthyAtsAdhyAhAraM vyAkhyeyaM, kutaH stokatvena bhidyante ? ityAha-'asaGkhyeyAtmakatvAt' (53-11), tAni hi vaktarmandaprayatnatvAdasaGkhyeyAnyeva khaNDAni bhavanti nAnantAnIti stokAnyeva bhavanti, 'paristhUratvAcca' yadi hi tAni sUkSmatayA bhidyeraMstadA bahUnyapi syuH na ca tathA bhidyanta ityato'pi stokAnIti bhAva iti, 'yadA tu lokAntasthito vA bhASako vaktIti' (54-8), atra 'tuH' punarthe vAzabdastu cazabdArthe, tasya caivaM prayogo draSTavyaH-yadA ca punarlokAntavyavasthito bhASako vakti, etadeva vyAcaSTe-'catasRNAM dizAmanyatamasyAM vA dizi nADyA bahiravasthita' iti (54-9), ayamatra bhAvArtha:-yadi bhASaka: kiJcinnADyA bahirvinirgatya catasRNAM dizAmanyatamasyAM vA dizi svayambhUramaNaparakUlalokAnte'lokasya nikaTIbhUya vacanamudIrayati tadA caturaGgulabAhalyo rajjvAyAmo daNDa: prathamasamaye'ntarnADI pravizya svayambhUramaNAparaprAnte lagati, UrdhvAdhastu na sampUrNadaNDaprasaro'sti, lokaskhalitatvAditi bhAvanIyaM, tatazca dvitIyasamaye caturaGgulabAhalyo rajjuvistara UrdhvAdhastu caturdazarajjAvAyAmaH kapATAkArA(ro')NurAziH pradhAvati, tiryagloke tu digdvayANuvinirgame sthAlakAkAra: pudgalarAzirbhavati, tRtIyasamaye tUrvAdhovyavasthitakapATe manthasiddhiH, caturthe tvantarAlapUraNamiti Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 357 pariziSTa-1 catubhiH samayairlokaH pUrito bhavati, 'yadA tu vidigvyavasthito vaktI' tyAdi (54-10), atra kIlaikasmin samaye vidizo dizi samAgacchanti pudgalAH, dvitIyasamaye tvantarnADIM pravizanti, zeSasamayatrayaM pUrvavadeva, atra vRttAkAraM lokaM madhye vRttAkArAM trasanADIM ca vyavasthApya digvidikkalpanA bhAvanIyA, tadyathA - sthApanA - ( atra ca trisamayapakSe catuSpaJcasamayapakSe ca ye'nuzreNivyavasthitA niSphuTayasta eva pUryante, vakraniSkuTapUraNaM tu na buddhyata eva, svalpatvAcca na vivakSitamiti lakSyate iti, 'zeSadikSu parAghAtadravyasambhavAd dvitIyasamaya eva manthAnasiddhe 'rityAdi (55-5), etaduktaM bhavati - tAni hi bhASAdravyANi vAsakasvabhAvAni, vAsyadravyANi tu sarvAsvapi dikSu vidyante, tatazca yathA vahnirdAhyaM prApya dahatyeva nodAste tathA'yamapi bhASAdravyasamUhaH prathamasamaye sattAM prApya dvitIyasamaye sarvAsvapi dikSvaparavAsyadravyANi vAsayan prasaratyeveti dvitIyasamaye manthasiddhiH, kevalinastu jIvapradezA dvitIyasamaye kapATatayaiva prasaranti teSAmaparavAsAdravyAbhAvAdbhavopagrAhikarmmaparatantratvAcceti zeSaM sugamaM 'yAvaccaramAnte 'saGkhyeyabhAge' ityAdi (56-7), nanu ca SaTsthAnalakSaNagaNitamapekSya caramAnto'nantabhAgo'pi sambhavati tatkimityasaGkhyeyabhAge ityuktamityAzaGkyAha-'kSetragaNitamapekSye 'ti, idamuktaM bhavati - loka kSetrasyAsaGkhyeyapradezAtmakatvAdanantazabdavirahitaM catuHsthAnakalakSaNameva gaNitaM sambhavati, tatra tu caramo'saGkhyeyabhAga eva nAnantabhAga iti yuktamuktaM caramAnte'saGkhyeyabhAge iti / 'tatrAdyeSvanantAnubandhiSu krodhAdiSUbhayAbhAva iti' (614), nanvanantAnubandhiSUdayaprApteSu sAsvAdana: pUrvapratipanno matijJAnasya sambhavati tatkathamubhayAbhAva uktaH ?, satyaM sambhavati kintvalpatvAttatkAlasyAvivakSeti lakSyate, tattvaM tu bahuzrutA vidantIti / vyavahAranayamatena samyagdarzanamatizrutAnAM pratipadyamAnako mithyAdRSTireva bhavati na punaH samyagdRSTiH san matizrute pratipadyate, kuta: ? ityAha-'samyagdarzanamatizrutAnAM yugapallAbhAdi ti ( 61 - 10), yadi hi prApte sati samyaktve tato matizrute pratipadyeta tadA syAtsamyagdRSTirmatijJAnasya pratipadyamAnakaH, na caitadasti, samyaktvena sahaiva tallAbhAt, atha samyaktvena saha labdhe api matizrute samyagdRSTiH punarapi pratipadyate ? ityAzaGkyAha'AbhinibodhikapratipattyanavasthAprasaGgAcce 'ti (61-10), yadi hyekadA pratipannamapi punarapi pratipadya tadA tatpratipattyanuparamaprasaGga iti bhAva: / 'nizcayanayastvi' tyAdi (61 - 11), nanvAbhinibodhikalAbhasya samyagdarzanasahAyatvAditi vyavahAranayenApyuktaM tatko'sya vyavahArAdvizeSo yenAsya samyagddaSTirmatijJAnasya pratipadyamAnako bhavati ? ityAha- ' kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAditi (62 - 1), nizcayo hi manyate yadaiva samyaktvaprAptikriyAviziSTo bhavati jIvaH tadaiva samyagdRSTivyapadezamAsAdayati, kriyAkAlasya niSThAkAlasya caikatvAd, ataH samyagdRSTiH sannetadabhiprAyeNa matijJAnaM pratipadyata iti / 'idAnIM darzanadvAra' mityAdi (63 - 3), nanvatra cakSuracakSurdarzaninaH kimiti vizeSatastallabdhimanto vyAkhyAtAH, yAvataitaddarzanopayoge'pi mateH pUrvapratipannA labhyanta eva ?, satyametat, kintu labdhimatpakSe pUrvapratipannAH pratipadyamAnakAzcobhaye'pi labhyante, upayogapakSe tu pUrvapratipannA eva prApyantenetare iti tadvyudAsena vizeSato labdhimadgrahaNaM, yadyevamupayogapakSe pUrvapratipannA labhyanta iti pakSAntaraM vRttikRtA kimiti na darzitam ? iti Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 358 maladhArI hemacandra sUrikRta TIppaNaka (bhAga-1) cetsatyaM, sugamatvAditi pazyAmaH, svayameva vA'bhyUhyamiti, bhavatvevaM, tathA'pyavadhidarzaninAM yaH pratipadyamAnakaniSedhaH so'samIkSitAbhidhAnAdiva lakSyate, tathAhi-yadA vibhaGgajJAnI devanArakAdi: kazcit samyaktvaM pratipadyate tadA'vadhidarzanyevAsau mateH pratipattA labhyate, na ca vaktavyaM vibhaGgino'vadhidarzanaM nAsti, tasyAgame'nekadhA pratipAdanAd, yadAha prajJaptiH- "ohidasaNaaNagArovauttA NaM bhaMte ! kiM nANI annANo ?, goyamA ! nANIvi annANIvi, je nANI te atthegaiyA tinANI atthegaiyA caunANI, je tinANI te AbhiNibohiyanANI suanANI ohinANI, je caunANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohinANI maNapajjavanANI, je annANI te niyamA tiannANI, taMjahA-matiannANI suyaannANI vibhaMgaannANI' tadetadavadhidarzanino'pyajJAnatrayamuktamiti kathaM vibhaGgino nAvadhidarzanamiti, yadivA vibhagaGgajJAnyapi yadA samyaktvamatizrutAvadhIn pratipadyate tadA pratipadyamAnaM pratipannamiti nizcayanayamatena pratipattikSaNe'pyayamavadhijJAnI avadhidarzanI ca bhavatyeva, tatazcAnenApi nyAyenAvadhidarzanI matijJAnasya pratipattA labhyata evetyetadAcAryasyApyekaM - - skhalitamivAbhAtIti, tadetatsarvamayuktam, abhiprAyAparijJAnAt, yadi hyavadhidarzanalabdhimanto'tra vivakSitAH syustadA sarvaM tvaduktaM zobheta, na caitadasti, avadhidarzanopayoginAmeveha vivakSitatvAt, na ca darzanopayoge vartamAnasya matijJAnapratipattirasti, labdhitvAttasya, labdhInAM ca darzanopayoge niSedhAd, vizeSAnabhidhAnAt kathamavadhidarzanopayogina iha vivakSitA iti labhyate ? iti ced etadvacanAnyathA'nupapatteriti brUmaH, tattvaM punaranuttarajJAnino vidantIti, zeSaM subodhaM yAvanmatijJAnasamAptiH / idAnIM zrutajJAnamArabhyate, tatra-'athavA davyAdicatuSTayAtsAdyanAdyAdi avagantavyaM yathA nandyadhyayane iti' (76-7), vyAkhyAyate, ekena prakAreNa tAvatsAdisaparyavasitAdivicAraH kRtaH, sAmpratamasAveva dravyakSetrakAlabhAvadvAreNa nandyanusArato vidhIyate, tatra dravyata ekaM jIvadravyamAzritya sAdisaparyavasitaM zrutajJAnaM, tathAhi-kenacittatprathamatayA zrumavAptaM punarbhavAntara mithyAtvaM vA gatasya pramAdaglAnatvAdibhyo vA kAraNebhyaH pratipatatIti tattasya sAdi saparyavasitaM ca bhavati, kSetrato'pi bharatairAvatakSetrAdyAzritya dvAdazAGgazrutaM sAdi saparyavasitaM ca bhavati, kAlato'pyutsapiNyavasappiNISu tadrUpataiva bhAvanIyA, bhAvato'pi prajJApakopayogaM prajJApanIyabhAvAMzcAzritya sAdisaparyavasitatA'seyA, prajJApakopayogo hi prayatnAdinirvartyatvAdanityaH, prajJApanIyabhAvA api pudgalAdisambandhino gatisthitivarNagandhAdayo'nityA eva, yaccAnityaM tad ghaTavatsAdi saparyavasitamiti pratItameva, atastadAzrayaM zrutamapi tadrUpameveti bhAvArthaH, tathA dravyato nAnAjIvAn kSetrato videhAn kAlato videhasambandhikAlaM bhAvatazca kSAyo pazamika bhAvamAzritya zrutamanAdyaparyavasitamiti jJeyaM, vizeSArthinA tu vizeSAvazyakamanusaraNIyamiti / 'gAthAzeSa'mityAdi (77-5) gAthAzeSaM 'sattavi ee' ityAdikaM vyAkhyAtameveti sambandhaH, kiM kurkhatA?-pUrvamevAvadhAraNaprayogaM darzayateti yogaH, zeSaM sugamaM yAvacchRtajJAnaM samAptamiti / avadhiradhunA vivriyate-'tathA'vadhizabdo dvirAvartyata iti vyAkhyAta'miti (85-1), etadatra hRdayam-ekIyAcAryamatena tAvadavadhizabdaH pRthagdvAratayA yojito, dvitIyamatena tu vakSyagANadvAraiH sahaikatvena mIlayitvA'nantaraMmeva bhaviSyaNANavidhinA vyAkhyeya ityevaM dvirAvRttiH, idaM ca dvirAvarttanaM mayA Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 ke 359 pUrvameva vyAkhyAtaM, nanu pUrvaM na kvacidvyAkhyAtametat ? iti cetsatyaM, sAkSAnna vyAkhyAtam, 'anye tvAcAryA avadhirityetatpada'mityAdinA sAmarthyAdvivRttirvyAkhyAtaiva, katham?, avadhirvA nAmAdibhedabhinno vaktavyaH avadhervA kSetraparimANAdIni dvArANi vaktavyAnIti, prathamamatamevAzritya tAvadAha-'tathA kSetre 'tyAdi (852), nanvAdyamate tAvadavadhirityekA pratipattiH, kSetraparimANaM tu dvitIyA, saMsthAnamiti tRtIyA, dvitIyamate tu yadA'vadhizabdo'rthavazAtprathamAnto'pi SaSThyantaH zeSadvAraiH saha sambadhyate tadA saMsthAnamiti katithI pratipattirbhavati? ityAha-'athavA arthAdvibhaktI'tyAdi (85-3), pAtanikayaiva vyAkhyAtaM. kevalaM dvitIyaiveya saMsthAnalakSaNA pratipattiriti sAmarthyAdgamyate, 'emeyA paDivattio'-iti dvitIyazlokAnte'bhidhAsyamAnatvAt. kathaM puna: saMsthAnaM dvitIyA pratipaMttirbhavati ? ityAha-'tatazcAvadherjaghanye'tyAdi (85-3), anye tu dvitIyaiveyaM vibhaktirityAdikaM kiJcidvyAkhyAnayanti tattu yadi paraMta eva vidanti, sakarmakakriyAyA eva sUtre' zravaNAdityalaM prasaGgeneti / 'caturNA dravyAdInAM vRddhi rityAdi (96-4), nanu kAle varddhamAne pArizeSyAt trayANAmeva dravyakSetrabhAvAnAM vRddhirbhavatItyetAvadeva vaktumucitaM kathamucyate-kAle varddhamAne caturNAM vRddhirbhavati ?. ityAzakyAha-'sAmAnyAbhidhAnAdi'ti, prathamaM varddhamAnatayA vizeSataH kAlaM nirdhArya tato vRddhisAmyAccaturNAmapi sAmAnyenAbhidhAnAditi bhAvaH, asti cAyaM nyAyaH-ekasmin rasanendriye jite paJcApi jitAni bhavantIti, tathA'ndhena bhoktumAkAritena janadvayamAgacchatItyAdivacanapravRttidarzanAditi / 'kAlastu bhaktavyo-vikalpayitavya'ityAdi (96-5), yadi hi kSetrasya pratipradezavRddhau kAlaH samayavRddhyA varddhate tadA'GgulAsaGkhyeyabhAgamAtrakSetravRddhAvapi kAlato'saGkhyeyA utsarpiNyavasappiNyo varddharan, na caitadiSyate, ata: kSetravRddhAvapi sthUlatvAtkAlaH syAdvarddhate syAnneti / 'e hoi ayAraMte'ityAdi (96-8) gAthAvyAkhyAdvitIyAbahuvacanAnte'kArAnte pade puMlliGge'bhidheye'ntasyaikAro bhavati, yathA-'namiUNa jiNavariMde' ityAdi, tathA tRtIyAdiSvAdizabdAccaturthIparigrahastatazca 'egaMmi'tti ekatve vartamAnAnAM tRtIyAcaturthISaSThIsaptamInAM sthAne mahilatthetti-strIliGge'bhidheye ekAro bhavati, tatra tRtIyAyAM yathA-'suMdarabuddhIe kaya'mityAdi, caturthyAM yathA-'gAvIe puNa diNNaM taNaMpi khIrattaNamuvei'ityAdi, SaSThyAH sthAne yathA-'tIe puNa visuddhIe kAraNaM hoMti paDimAo' ityAdi, saptamyAH sthAne yathA'traiva, nanu tRtIyAdiSvityatrAdizabdAt kimiti na paJcamIparigraha: ?, naivaM, tatsthAne okArasya darzanAt, tadyathA-'itthIo Avi saMkaNa'mityAdi, ata eva 1 pUrvagAthAto vakSye ityasyAnuvRttelAbhAt, kriyApadaM tvatrApi adhyAhAryameva, tatazca vibhaktipariNAmAta 'khittaparimANe saMThANe' ityAdau dvitIyA vAcyA, tatazca kSetraparimANaM vaktavyamiti brUdhAtunA sambandhayati. evametAH pratipattIrvakSye iti paryante tattvataH sambandhaH, saMsthAnapratipatteH saMkhyAnaM tvanupayogyeveti syAttanmataM / Adau viSayasaptamyA vyAkhyAne'vadhermukhyatA'bhUt, pariNAme tu tasyaiva kSetraparimANAdermukhyateti avadherityAdigranthasaMgatiH, dvitIyA pratipattiriti tu anye tvAcAryA ityAdinA labdhameva, dvirAvartyate ityapi prAgvyAkhyAta eva siddhaM, yataH prathama tAvadavadhizabdo nAmAdibhedabhinne'vadhau vyAkhyAtaH, dvitIyo'vadhizabdazcAgre yojyate kSetraparimANaviSayo'vadhirityAdau tato yuktA AvRttiH, tathA ca na vyAkhyAnadvayasyAvRttizabdavAcyatA, sthAnamapi ca naitadasyeti tadabhiprAyaH / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 360 maladhArI hemacandrasUrikRta TIppaNaka (bhAga-1) cAtra 'taiyAisu chaTThIsattamINa' iti vyastanirdeza:, anyathA hyAdizabdena caturthyAdInAM sarvAsAmapi vibhaktInAmanurodhaH syAdeveti gAthArthaH / nanu vastUnAM navapurANAdayaH paryAyAH kAlakrameNaiva bhavantyataste ceduttarottarakAlakramavRddhibhAjo varttante tadA tadvRddhau siddhaiva kAlavRddhirataH paryAyavRddhau kAlo bhajanIya iti yaduktaM tadasaGgatam ? ityAzaGkyAha - ' akramavarttinAmapi vRddhisambhavAdityAdi (97 - 1 ), idamukta bhavati-yadyuttarottarakAlakramavRddhibhAjo navapurANAdaya eva vastUnAM paryAyA: syustadA yujyeta bhavadvacaH, tacca nAsti, rUparasagandhasparzatAratamyAdiparyAyANAM mandakSayopazamAvasthAnupalabdhAnAM viziSTakSayopazame sati kAlakramavRddhyabhAve'pi bahUnAM yugapadeva vRddhisambhavAditi bhAvanIyam / 'paraM paraM sUkSma (tattvA0 a0 2 sU0 38) mityAdi (103-3), audArikazarIrAdvaikriyaM sUkS svalpAkAzapradezAvagAhItiyAvat, tato'pyAhArakataijasakArmmaNAni kramazaH sUkSmANi tadanenApi kila tattvArthasUtreNa kSetrato mavyAkhyAtava krama ukto bhavati, anena hi kila paramparasUkSmatvapratipAdanena kArmmaNavargaNAH svalpAkAzapradezAvagAhinyastato'pi taijasAdInAM kramazo bahupradezAvagAhinya iti sAmarthyAduktaM bhavati, 'pradezato'saGkhyeyaguNa 'mityatra (ta0 a0 2 sU0 39) prAktaijasAditi vizeSo dRzya : . yAvadbhiH pudgalairaudArika niSpadyate tato'saGkhyeyaguNairvaikriyaM tato'pyasaGkhyeyaguNairAhArakaM, taijasakArmaNe tu kramazo'nantaguNapradezaniSpanne 'anantaguNe pare' iti (ta0 a0 2 sU0 40) vacanAditi / 'bhedAbhedapariNAmAbhyAmityAdi (104 7), yAvadbhiH kila pudgalaistanuvargaNAskandhA niSpadyante tebhyo yadA kecit puDhalA vibhidya pRthag bhavanti anye tvAgantukAH samAgatyAbhedena pariNamantIti AbhyAM bhedAbhedapariNAmAbhyAmetAstanuvargaNA audArikAdiyogyabAdarapariNAmAbhimukhA bhavantItyarthaH / 'ayameva sarvotkRSTapradeza' ityAdi (105 3), ayamevAcittamahAskandha utkRSTapudgalasaGkhyAnirvRtto, nAnye santIti kecit, etaccAyuktaM, katham ? ityAha'yasmAdi'tyAdi, nanu cAcittamahAskandhA api kAlabhedena bahavo bhavanti, teSAM ca sthityavagAhanAdibhiH parasparaM vaiSamyAd yadidaM prajJApanAyAM sthityavagAha - nAdibhizcatuH sthAnapatitatvAdi vaiSamyamuktaM tadacittamahAskandhAzrayeNApyupapatsyate tatkuta etadvyatirekeNAparotkRSTapradezaMkaskandhasattA ? ityAzaGkyAha-- 'ayaM punastulya eve 'ti (105 -8), ayamityeta - jjAtavekavacanaM, tatazcAyamarthaH - amI punaracittaskandhAH kAlabhedena bahavo'pi jAyamAnAstulyA eveti etaduktaM bhavati - yadyapyacittamahAskandhAH kAlabhedena bahavo bhavanti tathA'pi sthitiraSTasAmayikI avagAhanA ca lokavyAptilakSaNaiva sarveSAmapi tulyaiveti kathaM tadAzrayeNa prajJApanoktaM sthityAdivaiSamyaM yujyate ?, kiM ca - asau prajJApanAyAmutkRSTapradezikaH skandho'STasparzaH paThyate. ayaM tvacittamahAskandha utkRSTapradeziko'pi san sUkSmapariNAmatvAccatuHsparze eva tasmAtprajJApanoktasthityAdivaiSamyabhAjo'STasparzAzcAnye'pyutkRSTapradezikAH skandhAH santIti sthitam / gurulaghvAdidravyavicAre 'orAliya' gAhA (106-5), atra bhAvArtha ucyate-iha vyavahArazcaturddhA dravyamicchati, tadyathAadhogamanasvabhAvaM gurukaM leSTvAdivad UrdhvagatisvabhAvaM laghukaM pradIpazikhAvat tirazcInagatizIlaM gurulaghu vAyvAdivat nizcalasvabhAvaM tvagurulaghu vyomAdivat, Aha ca - "guruaM lahuaM ubhayaM nobhayamiti vAvahAriyanayassa / davvaM liTTU dIvo Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 zAka 361 vAU vomaM jhaasNkhN||1||"nishcystu manyate-nAyamekAnto'dhogamanasvabhAvaM gurveva bhavatIti, laghunA'pyadhogatipariNatenANunA vyabhicArAt, nApyUrdhvagatisvabhAvaM laghveva, phalamuktordhvagatipariNatagurusvabhAvairaNDamiJjayA vyabhicArAt, tasmAdekAntagurvekAntalaghu ca dravyaM nAsti, kintu yadbAdarapariNAma tadgurulaghu, yattu sUkStadaguruladhviti nizcayasya paribhASeti, Aha ca- "nicchayao savvaguruM savvalahuM vA na vijjae davvaM / bAyaramiha gurulahuaM agurulahu~ sesayaM davvaM // 1 // " tasmAdiha nizcayanayamAzrityaudArikAdIni taijasAntAni bAdarapariNAmatvAdurulaghutvenoktAni, kArmaNadravyAdIni tu sUkSmapariNAmatvAdagurulaghutveneti, etanmanasyAdhAyAha vRttikRtnizcayanayApekSaye'ti (106-8) 'ihApi sAmarthyaprApitatvAdravyopanibandhanasye'tyAdi (107-13), saGkhyelokapalyopamabhAgadarzino'pi hi kila tAvatkarmadravyANi viSayatayA'bhihitAnyato'syAdhikakSetrakAladarzinaH sAmarthyAdravyamapi karmadravyANyatikramya kimapyadhikameva dRzyamiti, 'kAle cauNha vuDDI' iti pUrvamevoktatvAditi bhAvaH, nanu ca paramAvadheI vyataH sarvaM rUpidravyaM kSetrato'loke lokapramANAsaGkhyeyAkAzakhaNDapramANaM kSetraM kAlato'sakhyeyA utsappiNyavasappiNyo viSaya uktaH, sa ceha dravyAdyupanibandhAvasare'nuktavAtkathamavaseyaH ? ityAha-'ata eve'tyAdi, ata eva ca-sAmarthyAdeva ca taduparyapi karmadravyoparyapi dhruvavargaNAdikaM sarvamapi paramANuparyavasAnaM dravyaM pazyataH kSetrakAlavRddhiH krameNa jJeyA yAvatparamAvadhiviSaya iti, karmadravyAtikramamAtre'pi hi kSetrato lokapramANo'vadhiruktaH yastu sarvamapi dhruvavargaNAdidravyaM pazyati tasyAtivizuddhatvAt sAmarthyAdeva paramAbadheH sambhavo'numIyata iti bhAvaH / sa ca palyopamAsaGkhyeyabhAgasamudAyamAna' iti (109-9), palyopamAsaGkhyeyabhAgarUpo yaH samudAya: sa eva mAnaM yasya sa tathA palyopamAsaGkhyeyabhAga iti yAvat, na punaH samudAyazabdamadhikamAlokyArthAntaraM kalpanIyamiti / 'sAmAnyaM nyAyamaGgIkRtyetthameve'tyAdi (127-4), idamuktaM bhavati-kSetrasyAsaMkhyeyapradezAtmakatvAd yadi dravyamapi tadavagADhatvAdasaGkhyeyabhAgaiH parikalpya kSetrasya prAdhAnyAttadanuvRttyA vRddhi nIyate tadA kSetravadrvyasyApi caturvidhaiva vRddhi: syAt, yadA tu kSetranirapekSamevAvadhijJAnaviSayatayA svatantraM dravyaM cintyate tadA tasya dvividhaiva vRddhiH, nanu tathA'pi paryAyavadrvyasyApi SaDvidhA vRddhiH kasmAnna bhavati? AnantyasyobhayatrApi samAnatvAt, atrocyate, paryAyANAM hyaparakSetrAdivRddhyabhAve'pyavasthita eva kSetrAdAvasaGkhyeyabhAgAdivRddhiH saMbhAvyate, dravyasya tvavasthitakSetre'nantabhAgalakSaNaiva vRddhirlabhyate, yadA tvadhika vizuddhyamAnako bhavati tadA kSetramapi varddhate, tasmiMzca varddhamAne zeSavRddhisthAnAnyullacyAnantaguNaiva dravyavRddhirbhavatItyevaM tAvatsaMbhAvyate, tattvaM tu kevalino vidantIti, 'pudgalAnuvRttyA ca tatparyAyA'iti, (127-5) ayamatrArtha:-pudgalAstikAyasya vidyata evedaM svarUpaM, yaduta dravyasyAnantabhAgAdivRddhau paryAyANAmapi tAvatyevAsau bhavati, paryAyAnantasya sarvadravyeSu samAnatvAt kintu yadA'vadheviSayatayA paryAyAzcintyante tadA'vadhyAvaraNakSayopazamApekSaiva tadvRddhirna dravyavRddhyapekSeti, ato asya kSetrAderyathaiva cAturvidhyAdikrameNaM vRddhi nirvA proktA tasya tathaiva yuktA, kutaH? ityAha-'pratiniyataviSayatvAditi' (128-1), pratiniyato hyavadhiviSayatayA cintyamAnayoH kSetrAdivRddhihAnyoviSayaH, tadyathA-'vuDDI vA hANI vA cauvvihe'tyAdi. Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 ra la maladhArI hemacandra sUrikRta TIppaNaka (bhAga-1) nanvetadapyavadhiviSayatayA cintyamAnayorvRddhihAnyoH pratiniyataviSayatvaM kutaH ? ityAha-'vicitre'tyAdi, avadhernibandhanaM kSayopazamaH sa ca vicitro'tastadvazAjjAyamAne vRddhihAnI uktakrameNaiva bhavata ityalaM prsnggeneti| 'locanadvayopayogavadi'tyatra (128-7) saptamyantAdvatiH, yathA kila locanadvayasyApyupayoge-vyApAre sati jIvasyaikadA eka evopayogaH evamanekasparddhakavyApAre'pyeka evAsyopayoga iti, yadivA yaH prakAzamayastasyaikasminnapyarthe prakAzakatvena vyApriyamANasya sarvAtmanA vyApAro na dezataH, yathA pradIpasya, jIvo'pi jJAnaprakAzena prakAzavAn tato'syApi sarvasparddhakairekopayogatayA sarvAtmanA vyApAra iti. etadevAha'prakAzamaye'tyAdi, uktArthameva, navaraM pradIpasyopayogo-vyApAraH sa iva-tadvat, pradIpasya hi prakAzane vyApriyamANasya pratyarthaM sarvAtmanA vyApAra: na dezataH, evaM jIvasyApIti bhAvaH / kSetradvAre saMkhejjamasaMkhejjA' gAhA (135-5), atrAyaM tAtparyArthaH-yastAvadasambaddho'vadhirbhavati sa 'puruSAbAdhayA hetubhUtayA' (136-1), avadhipuruSayoryadantarAlaM tena hetubhUtenAsambaddho'vadhirbhavatItyarthaH, sa cAvadhiH sakhyeyakSetraviSayo'saGkhyeyakSetraviSayo vA bhavati, yadivA puruSAbAdhayA 'sahe'ti sahArthe tRtIyA, ko'rthaH ? -puruSAvadhyorantarAlaM saGkhyeyamasaGkhyeyaM ca bhavati avadhizca saGkhyeyo'saGkhyeyazca bhavatIti, etadevAha'idAnImabAdhayA cintayata'ityAdi (136-3), zeSaM sugama yAvajjJAnapaJcakasamAptiH, navaraM 'kevalanANeNa'tthe' ityAdigAthAM vivRNvatA paryante yaduktaM vAgyogazrutaM dravyazrutameva'(147-7) bhavatIti tadanantaravyAkhyAtapAThAntareNa saha na yojanIyaM, kintu prAgeva, tatra kila pUrvaM zrutazabdaM pRthakRtyaitduktaM 'sa zabdarAziH procyamAnastasya bhagavato vAgyoga eva bhavati', sAmprataM tu samastaM zrutazabdaM kRtvA nirdezastadvAyogazrutaM zeSaM bhavati-dravyazrutameva bhavatItyarthaH / / jJAnapaJcakavivaraNaM samAptamiti // ___'apagatavratAticAretaropacitakarmavizaraNArthaM 'miti (157-4), anantarAbhihitapaJcavidhAvazyakAnuSThAnenApagatA ye vratAnAmaticArAstebhyo ye itare-sAmAyikAdikAyotsargAntapaJcavidhAvazyakAdazuddhAstairupacitaM yatkarma tadvizaraNArthamanazanAdiguNasandhAraNA pratyAkhyAnasyAdhikAraH, idamuktaM bhavatiiha kecidaticArA mandasaGklezajanitAH kAyotsargAvasAnAvazyakAnuSThAnato'pi nivartante, apare tvadhikatarasaGklezanivAMstapa:zodhyA bhavanti, tairyadupacitaM karma tannirjaraNArthamanazanAdi-guNapratipattiradhikAraH SaSThAvazyakasyeti / 'nivapucchieNa bhaNio'ityAdi (165-2) gAthArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedamiha kasyacidrAjJaH sUrezca jalpo'bhUt-ekenoktaM-rAjaputrA vinItA bhavanti, apareNa tUktaM-saMyatAH, tatra dvayorapi parIkSaNArthaM prathamaM tAvadrAjaputro gaGgA kimabhimukhI vahatIti nirIkSaNArthaM preSitaH, tena coktaM-kimatra nirIkSaNIyaM?, pUrvAbhimukhI vahatyasAviti pratItamevedaM, mahAta kaSTena preSito'pyapAntarAlAdAgatyAvocatatgato'haM dRSTA pUrvAbhimukhI vahatIti / sAdhuH preSitaH, sa cAcintayat-guravo'pi pUrvAbhimukhI vahatyasAviti jAnantyeva, kevalamiha kAraNena bhAvyamiti vicintya jAnannapi tamarthaM gato gaGgAyAM, svata: paratazca vizeSato nizcitya gurave nyavedayatpUrvAbhimukhI vahati, tattvaM tu guravo vidantIti, vyorapi ca ceSTA pracchannapuruSairAjJe niveditA, pratipannaM cAnenasAdhUnAmanuttaro vinaya iti, tadapareNApi mumukSuNA tatsAdhuvadAcaraNIyamiti / 'idaM ca niruktidvAre sUtrasparzikaniryuktau'cetyAdi (170-5) tatra 'uddese niddese a niggame ityAdi yadvAragAthAdvayaM bhaNiSyati Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 2 363 tadvitIyagAthAnte 'bhavAgarisaphAsaNaniruttI'tyanenopAttaM niruktidvAraM adhyavasAnaparyantavattinyA 'sAmAiaM saMmaiaM sammAvAo' ityAdigAthayA vyAkhyAsyate, atra tAvanniruktidvArAyataM sAmAyikaM vyAkhyAtaM, tathA 'naMdimaNuogadAraM' ityAdinA ca bhaNiSyamANasUtrasparzikaniyuktau 'sAmaM samaM ca sammaM igamiti sAmAiassa egaTThA' ityAdigAthAyaM ca sAmAyikavyAkhyA kariSyata iti bhAvaH, zeSaM prakaTArthamiti / 'sukhAvatAra'mityAdi (175-6), sukhAvatAraM sukhottAraM sarajaskadarzanamiti saMTaGkaH, kathaM ?, tatra kaSTAnuSThAnaniyamasya kasyacidabhAvAdyathAkathaMcidrUpatayA'pi vrataparipAlanasya tairabhidhAnAt sukhenaiva taddIkSAM prANinaH pratipadyanta iti sukhAvatAratA, tathA na teSAM darzane tathAvidhavAsakasvabhAvA kAcinnipuNA yuktirasti yadvAsitAntarAtmA pumA~staddIkSAM na parityajet, kiJca- "zaivo dvAdaza varSANi, vrataM kRtvA tataH param / yadyazaktastyajetApi, yAgaM kRtvA vratezvaram // 1 // " iti dIkSAtyAgasya nirdoSatayA'pyabhidhAnAtsukhottaratteti 1 sukhAvatAraM duruttAraM zAkyAnAM, tatra 'mRdvI zayyA prAtarutthAya peyA, bhaktaM madhye pAnakaM cAparAhne / drAkSAkhaNDaM zarkarA cArddharAtre, mokSazcAnte zAkyaputreNa dRSTaH // 1 // ' ityabhidhAnAt, tathA 'maNunnaM bhoaNaM bhocce'tyAdyabhidhAnAcca sukhAvatAratA, tathA vAsakanipuNayuktisadbhAvAvratatyAge ca mahataH saMsAradaNDAdeH pratipAdanAdduruttArateti 2, tRtIyaM voTikAnAM, tatra nAgnyAdikaSTasya duradhyavaseyatvAdduHkhAvatAratA nAgnyapratiSThApakatathAvidhanipuNayuktyabhAvAt sukhottArateti 3, caturthaM sAdhUnAM, tatra du:khAvatAratA voTikavad duruttAratA zAkyavadbhAvanIyeti 4 / anye tu sukhottAratAM duruttAratAM vA sarvatra mokSamAzritya vyAcakSate, tatra sarajaskAnAM svalpenaiva kilezvaroktAnuSThAnena mukti prAptyabhyupagamAtsukhottAraM sukhenAsmAtsaMsArajaladhimuttarantIti vyutpatteriti, zAkyAnAM tu duravApaviziSTadhyAnamArgAd yogijJAnotpattyAdikrameNa muktyabhyupagamAdduruttAratA duHkhenAsmAtsaMsAramuttarantItikRtvA, boTikAnAM tu bhikSAzuddhyAdInAM gauNatvenAbhyupagamAnnAgnyalakSaNa-nirgranthatAmAtrAdeva muktyabhyupagamAtsukhottAratA, sAdhUnAM tu duruttAratA zAkyavadbhAvanIyeti, avatArapakSe tu sarvatra bhAvanA puurvoktaiveti| 'dravyabhAvatIrtha 'miti (175-7), tairapyuktakrameNa catuSprakAraM nadyAdevyatIrthamAtmAtmIyaM tu darzanaM bhAvatIrthamiSyate iti bhAvaH // 'te vaMdiUNa sirasA ityAdi gAthAM vivRNvatA vRttikRtA-kiM ?-niyukti kIrtayiSye, ityasmAdanantaraM 'kasye'ti (181-1) SaSThyantaM yatpadaM niradezi tasya paryante'bhidhAsyamAnena zrutajJAnasyetyanena padena saha sambandho, na punaranantaranirdiSTena arthapRthaktvasyetyanena saha, tasya vizeSaNatvAcchRtajJAnasyaivAtra vizeSyatvAt, zrutajJAnasya niyukti kIrttayiSye ityarthaH, bhagavata ityetadvizeSaNaM kimityAha-svarUpAbhidhAnameve'ti tadvatAM samagraizvaryAdiguNakalApopetatvena bhagavattvAcchrutamapi bhagavaditi zrutajJAnasya svarUpamanena vizeSaNenAbhidhIyata ityarthaH / 'allessehiM vannehiM cittiutti (186-8), vajralepAdikudravyaprakSeparahitairvarNakaizcitrita ityarthaH / eteSAM ca madhyabhAgaM kSapayannetAH saptadaza prakRtI'rityAdi (249-6), iha karmagrantheSvatrAntare SoDazaiva prakRtayaH kSapyamANatvenAbhyupagamyante na saptadaza, yatastanmatenAparyAptanAmakarmeha na kSapyate, kintvayogIdvisaptatikarmaprakRtikadambakamadhye tatkSapayati, tasmAnmatAntaratvene ha saptadazAnAmupanyAso na virudhyata iti / 'samacauraMse naggoha maMDale' ityAdigAthAnirdiSTAnAmeva saMsthAnAnAM svarUpavyAcikhyAsayA prAha-'tullaM vitthaDabahulaM'gAhA (252-7), Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 * bhArI ubhayandra sUrita TI5515 (bhAga-1) tatra nAbheradhastAdUrdhvaM ca sarvatra zAstroktasamastazarIralakSaNAvisaMvAditvAtsamacaturasraM tulyamucyate, taddhi kilaivaM vyutpAdyate-samAH-zarIralakSaNoktapramANAvisaMvAdinyazcatasro'srayo yasya tatsamacaturasraM, 'suprAtasuzvasudivazArikukSacaturazreNIpaMdAjapadaproSThapadAdi' (pA-5-4-120) tyakAra: samAsAntaH, asrayastviha caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavAH, tatazca sarve 'pyavayavAH zarIralakSaNoktapramANAvisaMvAdino yasya na nyUnAdhikapramANA iti tattulyaM bhavatyeva 1, tathA nyagrodhavatparimaNDalaM, yathA nyagrodha upari sampUrNAvayavo bhavati adhastu na tathA, tathedamapyata evAha-'vitthaDabahulaM'ti, nAbherupari vistarabahulaM zarIralakSaNoktapramANabhAk adhastu hInAdhikapramANamiti bhAvaH 2, tRtIyaM sAdi kathambhUtaM bhavatItyAha-'ussehabahuM'ti, utsedhazabdena nAbheradhastanadehabhAgo gRhyate, utsedhena bahuparipUrNa nAbheradhastanadehabhAge zarIralakSaNoktapramANabhAg bhavatItyarthaH, ata eva tatsAdItyabhidhIyate, saha AdinAutsedhAkhyanAbheradhastanakAyena varttata iti sAdi, sarvameva hi zarIramabhihitasvarUpeNAdinA saha vartata eveti vizeSaNAnyathAnupapatterAdiriha vaiziSTyopeto labhyate 3, vAmanaM tu maDabhakoSThaM, atra kila pANipAdazirogrIvaM zarIralakSaNoktapramANayuktaM bhavati, zeSaM tu hRdayodarapRSTharUpaM koSThaM hInAdhika-pramANatvAnmaDabhamitikRtvA maDabhakoSThamidamucyate 4, kubjaM tvadhastanakAyamaDabhaM, adhastanakAyazabdena ceha karacaraNorugrIvAziraHprabhRtayo'vayavA gRhyante, 'ussehamahokAo karacaraNAI ya hiTThillo' itivacanAt, te cAtra maDabhAHhInAdhikapramANopetA yathoktalakSaNavisaMvAdino bhavantItyadhastanakAyamaDabhamidamucyate, koSThasyAtra viziSTapramANalakSaNopetatvAditi 5, 'huNDaM tu sarvatrAsaMsthitaM' sarvazarIrAvayavAnAM prAyastatra yathoktapramANalakSaNavisaMvAditvAditi gAthArthaH / vacanAnuyogaM vyAkhyAnayatA yaduktaM SoDazAnAM ve'ti (2634), tatrAyamarthaH-ekavacanAdisvarUpAvirbhAvakaM vyAkhyAnaM vacanAnuyogo'bhidhIyate, SoDazavacanasvarUpAvirbhAvakaM vA, kAni punastAni SoDaza vacanAnIti ced, ucyate, 'liMgatiyaM vayaNatiyaM kAlatiyaM taha parokkhapaccakkhaM / uvaNayavaNayacauddhA abbhatthaM hoi solasamaM // 1 // vyAkhyA-iyaM strI ayaM puruSaH idaM kalamiti trINi liGgapradhAnAni vacanAni-liGgavacanAni. eko dvau bahava ityekatvAdya-bhidhAyakazabdasandarbho vacanatrikaM. akarotkaroti kariSyatItyatItAdikAlanirdezapradhAnaM vacanaM 'kAlatiyaMti kAlatrikavacanamityarthaH, tathA sa iti parokSanirdeza: parokSavacanaM, ayamiti pratyakSanirdezaH pratyakSavacanaM, upanayApanayavacanaM tu caturkI bhavati, tadyathA-rUpavatI strI suzIlA ceti upanayanopanayavacanaM, rUpavatI strI paraM kuzIletyupanayApanayavacanaM, kurupA paraM suzIletyapanayopanayavacanaM, kurUpA kuzIlA cetyapanayApanayavacanaM, yatrAnyaccetasi nidhAya vipratArakabuddhyA'nyanna vakti, kintu tadyathA vivakSitaM tattathaiva manaHzuddhyA nbavIti tat SoDazamadhyAtmavacanamityeteSAM SoDazAnAM vacanavizeSANAM svarUpAvirbhAvakaM vyAkhyAnaM vacanAnuyoga iti gAthArthaH / 'paMcahiM ThANehiM suyaM vAijje'tyAdi (264-1), yadyAcAryaH ziSyAn zrutaM na grAhayati tadA taM parityajya zrutArthinaste'nyatra gaccheyuriti kathaM nu nAma mayaite ziSyAH saGgrahItA bhaviSyantIti buddhyA zrutaM vAcayati, upagrahArthaM vA-teSAmeva ziSyANAmanugrahArthamityarthaH svakarmanirjaraNArthaM ca, tathA zrutaparyavajAtena hetubhUtena vAcayet ziSyAn, zrutaM vAcayataH zrutaparyavajAtaM-zrutaparyAyarAzirmama vRddhiM yAsyati, ziSyAn vAcayato Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-1 365 mamApi zrutaM nirmalaM bhaviSyatIti kRtabuddhirvA zrutaM vAcayedityarthaH / 'davve niyamA bhAvo gAhA (264(7), vyAkhyA -' dravye' iti dravyaviSaye'nuyoge niyamAdbhAvo nizcayena bhAvAnuyogo'sti, tadavyAkhyAne dravyasya vyAkhyAtumazakyatvAditi, 'na viNA te yAvi khettakAlehiM 'ti tAvapi - dravyabhAvAnuyogau kSetrakAlAnuyogAbhyAM vinA na bhavataH, tadviziSTatvAttayo:, tathAhi - paryAyAdhAraM dravyaM vyAkhyAnayannavazyameva kvacidavagADhaM vyAcaSTe sthitimacceti tathA kSetrAnuyoge kriyamANe trayANAmapi dravyakAlabhAvAnuyogAnAM bhajanA-kadAcitsanti kadAcinneti, alokalakSaNe hi kSetre vicAryamANae tatra paramANvAdidravyasyAbhAvAdAkAzadravyasya ca kSetradvAreNaiva gRhItatvAddravyAnuyogAbhAva:, samayAdirUpakAlasya ca tatrAbhAvAtkAlAnuyogAbhAvaH, agurulaghvAdikSetraparyAyANAma-vivakSitatvAtkSetragrahaNenaiva ca teSAM gRhItatvAdbhAvAnuyogAbhAvo'pi bhAvanIya ityalokakSetre trayo'pyanuyogA na vidyante, loke tu samayakSetrAdau santIti bhajanA / tathA triSvapi - dravyakSetrabhAveSu kAlAnuyogo bhajanIyaH, samayAdilakSaNo hi kAlaH samayakSetrAntarvarttidravyAdiSvasti bahirvarttiSu tu nAstIti bhajanA, nanu yadyevaM 'na viNA te yAvi khettakAlehiM' ityatra kAlamantareNa dravyabhAvau na bhavata iti yaduktaM tadvirudhyate. samayakSetrAdbahistamantareNApi tayoH sulabhatvAt, satyaM, kintu pUrvaM varttanArUpasyaiva kAlasya vivakSitatvAttasya sarvvavyApitvAd, atra tu samayakSetraniyatasamayAdirUpasyaiva kAlasya vivakSitatvAdadoSo, vizeSArthinA tu bhASyavivaraNamanveSaNIyamiti gAthArthaH || 'atthANatthaniuttA' gAhA (291-7), asthAne-anaucityenArtheSuprayojaneSvarthAn-sUtrArtharUpAnniyuMkte asthAnArthaniyoktA gururna bhavatIti yogo, vidhinA pratipAdite vA arthe gurubhivviparItArthaniyoktA zivyo na bhavati, keva keSAM ? - viparItaniyoktrI AbharaNAnAM jIrNa zreSThiduhiteveti gAthArtha: / ' aMbattaNeNa jIhAeN' gAhA (300-3), iha kila haMsasya jihvA amlA bhavati, tatazcAsau yadA dugdhamizrodakamadhye caJcapuTaM kSipati tadA tajjihvAyA amlatvaguNena dugdhe vitruDite 'kUiyA hoti'tti dugdhavarATikA bhavantItyarthaH, tato haMso jalaM muktvA varATikAbhiH sthitaM dugdhamApibati evaM suziSyo'pi doSAnmuktvA guNAn gRhNAtIti gAthArtha: / ' evaM sAmAyikamartharUpaM rUDhito napuMsaka' miti (314 - 1 ), samatAlakSaNo * hyarthaH kila puMlliGgaH, sa ca rUDhivazAlloke napuMsakatvena pratIta iti samatAlakSaNamartharUpaM nirddezyamAzritya 9. yadyapi pUjyaireva svayaM vizeSAvazyakaM vivRNvadbhireSA gAthA'nuyogaviSayANAM dravyAdInAM parasparasamAvezArthakatayA pazcAd vyAkhyAtA atra cAnuyogasamAvezakatayA, tathA'pi na kathaJcanApi hArdamudbhAvitaM nIyate tata evamuktau na kAJciddhAni pazyAmaH yaduta dravyasya guNaparyAyavattvAt kevalasya dravyasyAbhAvAt yadA yadA dravyAnuyogaH kriyate tadA'vazyaM bhAvAnuyogaH karttavyatAmApanIpadyate eva, tathA ca dravyAnuyoge kriyamANe niyamata eva bhAvAnuyogasya kRti:, tathA bhAvo na dravyAzrayamantarA dravyaM ca na kSetramAdhAramavasthitilakSaNaM ca kAlaM vyatiricyeti dravye bhAve ca vyAkhyAyamAne avazyameva tadvyAkhyAsaMpUrNatAyai kSetrakAlavyAkhyAnakRtiriti na tau kSetrakAlAbhyAM vinA vyAkhyeyAviti na kSetrakAlAbhyAM vinA dravyabhAvayorvyAkhyAnaM, yadA ca AdhArabhUtamAkAzarUpaM kevalaM kSetraM vyAkhyAyate tadA AdheyatadguNAdisthitirUpANAM dravyAdInAM vyAkhyAnaM nAtIvopayuktaM na cAvinAbhUtamiti bhajanA, tathA vartanArUpe kAle svatantratayA vyAkhyAyamAne na dravyabhAvakSetrAnuyogAnAmupayuktateti 'kAle bhayaNAe tIsuMpi' dravyAdyanuyogaviSayiNyA sattetararUpabhajanayA kAlAnuyogaH syAditi / Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 maladhArI hemacandra sUriSkRta TIppaNaka (bhAga-1) naigamanayaH sAmAyikasya napuMsakanirdezamicchati, yadivA nirdezyamevAzrityaitanmatena sAmAyikasya prakArAntareNa liGgatrayanirdezo'pi ghaTata iti darzayitumAha - ' tathA sAmAyikavataH strIpuMnapuMsake 'tyAdi ( 314-2), tadevaM nirdezyavazAt kevalo napuMsakanirdeza eva liGgatrayanirdezo'pi ceti darzitaM, sAmprataM nirdezakavazAtriliGgatAM darzayitumAha----tathA nirdeSTu'rityAdi ( 314-4), sugamam, 'yadA pumAn pumA~saM striyaM cAhetyAdi (3162), idamuktaM bhavati - nanu puMsaH pumAMsaM nirdizataH puMnirdezaH striyaM nirdizatastadupayogAnanyatvAtstrInirdezo napuMsakamabhidadhatastadupayogAnanyatvAdeva napuMsakanirdeza iti pratyekavastvabhidhAne zabdanayamatamavagantavyaM, yadA tvasamAnaliGge dve vastunI pumAn nirddizati tadA kiM bhavatItyabhidadhAnaM ziSyamAzaGkya sUrirAha'asamAnaliGganirdezastvavastveve 'ti, asamAnaM liGgaM yayoH strIpuruSayostayorekakAlamekena vaktrA yo'sau nirdezaH so'vastveva, tameva nirdezaM darzayati-'yadA pumAni' tyAdi nanu kathamasya nirdezasyAvastutvamityAha'tasya puruSayoSidityAdi ( 316-3), tasya - vaktuH puMsaH puruSayoSidApatteriti sambandha:, kena ? - 'puruSayoSidvijJAnopayoge tyAdi, idamuktaM bhavati - puruSavijJAnopayogasya yoSidvijJAnopayogasya ca parasparaM bhedo'bhedo vA ?, yadi bhedastadA vaktuH parasparavibhinnapuruSayoSidrUpatApattiH, tadupayogAnanyatvAd, athAbhedo'trApi tata eva hetorvaktuH parasparaM saGkIrNazabalarUpapuruSayoSi drUpatApattireveti puruSayoSidvijJAnopayogayoH parasparaM bhede'bhede vA vaktuH puruSayoSidApattireveti bhAvanIyamiti / nanu vaktuH sambandhina upayogasya puruSayoSidrUpatA'stu, vaktustu kathaM ? tasyopayogAdbhinnatvAdityAzaGkyAha-' anyathA vastvabhAvaprasaGgAditi (316-3), idamatra hRdayaM--iha vaktA tAvadajIvatvena bhavadbhirapi nAbhyupagamyate, jIvastUpayogalakSaNo bhavati, tatazcAyaM vaktA jIvo'pi na bhaved, upayogAdbhinnatvAd, upalazakalavat, na ca jIvAjIvavyatirekeNa vastvantaramasti, tatazca vaktRlakSaNavastvabhAva eva syAt, tasmAtpuruSayoSidvijJAnopayogAdvaktA'bhinna evAbhyupagantavyaH, tadabhyupagame ca vakturanivAritaiva puruSayoSidrUpatApattiriti tAtparyArthaH || 'arihaMta siddhapavayaNa' ityAdi (346-1) gAthAvivaraNe 'eesi'ti padaM vyAkhyAnayannAha - 'eteSAmarhadAdInA 'miti (347 - 14), nanu kathaM sarve'rhadAdayaH SaSThyantatayA sambandhyante "bahussue tavassIsu" ityatra hi saptamI dRzyata ityAzaGkyAha- 'prAk SaSThyarthe saptamI 'tyAdi (347-14) / // iti ma. hemacandrasUrikRtaTIppaNakasya prathamo vibhAgaH samAptaH // OM Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'AvazyakaM' iti kaH zabdArthaH ? avazyaM kartavyamAvazyakaM, athavA guNAnAmAvazyamAtmAnaM karotItyAvazyakaM athavA guNazUnyamAtmAnamAvAsayati guNairityAvAsaka guNasAnnidhyamAtmanaH karotIti bhAvArthaH /